Skip to main content

Full text of "D. Francisci Dvareni i.c. celeberrimi, Omnia qvae qvidem hactenvs edita fvervnt opera : non tantvm plvrimis in Digesta seu Pandectas, & Codicem commentariis ac methodicis expositionibus"

See other formats 


^' 


9- 


^ 


i 


u 


'>'^ 


.1 


R.  D.  Dr.  Bernard.  Ansenis,  Parochus     s 

__ .  -. .— -  -—    o 

^l-i  Bibl.monasteriiCist.Ref.Tegelen.  5?  i 


co 

>• 

03 


Rubr. 


Repos. 


5" 


o  ( 


.■^ISS. 


&3  Anno 


Nr.  ^^^/ 


cs 


Retribnere  dignare  Domine 


CD 

ea 

&3 


V^ 


-«-CO 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2012  with  funding  from 

Research  Library,  The  Getty  Research  Institute 


http://www.archive.org/details/dfranciscidvarenOOdoua 


D.   FRANCISCI 

DVARENI   I.C. 

CELEBERRIML  OMNIA 

QVAE    QVIDEM    HACTE- 

NVS    EDITA    FVERVNT 

O  P  E  R  A> 

NON  TANTVM  VLV%IM1S  IN  "DIGESTA 

feuF ande6ias  ,^  Codicem  Commentariis » acmethodicis  expofitionibus, 
tam  {jm  ab  ipfomet  au£iore  in  lucem  datA»  quamquApoHeiusexcejfum, 
'vel  inter  eius  membranaSj  ^in  Bibliothecafunt  reperta ,  'uel  ab  eivu  inti- 
misfamUiartbtisexhibitA,  quaieo  exceperant  diBante )  iUuflratn ;  njerum 
etiam  altis  ipfius  in^vtroq^iurerelidis  monumentis,  'Utfttbtitulorum  i  n- 
D I  c  E  'uidere  licet,  locupletata: 

Hoc  vnico  candem  compre|;ienra  voluminc. 

E  D I T I  o ,  -ur  poflremay  ita  (^  cateris  vmcjuam  antehac  alihi  egrepU »  compluri- 
bus  in  locis ,  multo  terjior,  ac  emendacior : 

* 

Cum  Indicibus  tituloruni,ncc  non  rerum  &  verborum,locuplctiilimis. 


,   FRANCOFVRTL 

Apud  heredes  Andreae  Wecheli> 

Claudium  Marnium,&  loan.  Aubrium; 
M    D     X  C  V  I  I  I. 


V. 


AD  CLARISSIMOS  ET  PRV 

DENTISSIMOS   VIROS    IOAN.    MAT- 

THAEVM    STAMLERVM    REIPVB-    AVGV- 

ftan^  Scnatorem ,  &  Conradum  Pium  Peutingerum 

eiufdcm  Aduocatum. 

T^kolai  Cifneri  lurifconfin  opera  Francifci  Duareni  Prafatio. 

V  A  N  T  K  luriJl^rudentWtncmitatihusacrehuf^uh.omnh 
!  generis  conimuni(^  hominum  vtta ,  ^is  atquepotejia^fit>  nemo 
^elmediocri  rerum  'vfu  pr&ditm  ignorat.  Itaqut^  vptandum 
ejfet,  "ut  ex  cjiuihm  iurii  au^orihuSi  maximam  partem  legulcr- 
ttonisfuA  Juflinianm  compofuit :  iidem  integri  nolis  fuperej- 
fent.  Vt  enim  Romaniin  altis  artihus  acfctentiisy  aua  adRei- 
,  ~^-~         xr^-^  t^^^'  (^onfittutionem,  adminiftrationem,  conferuationem.  am^ 
%^^^^^^^^S>  p^tficationem  ypropagationemoiue pertinent ,  OLteros  populos     ■ 
fHperantnf.fic  ^  tn  excolenda  Aqui  ^  honi  arte  omnihm gentihm  prs.fliterimt .  Vnde 
(^ lurisprudentum nomen j quafiRomanorumpropriumfuit.  j\Qque prao-matico- 
rumeaderaapudGrACOS  ,  quA  lurifconfiiltorum  apud  'R^manos  njelfacultas  ,  njel 
dignttasfuit.  Itaque  tantum,  ^lthera  Repub.  f^ fuh  dominatum principum  reda- 
^kijtrihutumlurifperitisfuit,  'vt  interpretattoneseorumforiquedi^>utationesy  ^ 
refbonfa  luris  ciuilis  nomen  auBoritatemque  o  btinuerint.  Vnde  iidem  a  b  ipfis  etiam 
Imper. nunc iuris au^tores,' nunc iuris conditores'' appellantur.  Itaquefi horum fcri- » uiui 
ptideiureltbriextarent^exiis  colend&  tra£iand&queiurisfprudenti&  in  omnihm  iltis^fdl 
partibm  in  quibm  pofita  eBjexempU  ^  au5ioritatispondere  pr&fiantiflimaj^  njti-  u\ 
litatisvhertate  optima ,  ^ addifceptandaiudicia ,  resque  controuerfas  decidendits,  '^ffj'*' 
^ adaEiionesinflituenda^iComponendas  3  ^adcautiones  rerum  gerendarum  confi' 
ciendaSi^adinterpretandaobfcurajambiguai  ^duhia  t  ^el  iniurei^veiinpriuato^ 
rum  conuentionthm  3  teftamentis  3  diffofittombm » ^aHis^i^  ad&quum  honumque 
refhondendum  peterepotuiffent^qui huic  ^eneri  fludtife dedtderunt.  NuUa  enim  iuris 
fctentt&parseftiquamnonfcriptis illufirarint fuis.  Nam  ^ adleges ,fenatufconfuL 
tu^edtffa,  orattones,  (^  conftitutiones.princtpum ,  commentartos ,  (^  Digeflorum, 
FandeBurum  3  regidarum ,  dtfferentiarum ,  (^  depublicis  altisque  tudtctts  3  de  cg^ 
gnitionibmide  enucleatis  cafihm  protrthunaltum  decretorumjaBtonum^  interdi^o- 
rum^  (^de  teflamentisjlegatiSifideicommifits^  fttpulattontbm,  reltquisque  iuris  arti- 
culisjqtuftionwm^tum  aliarum  3  tumpublicetra^taYum  3  dtffutationum  ^opinio" 
numj refl?onfbrum3 epijlolarum,  (^flmiles  Itbros  reltquerunt.  Omntum  igttur rerum, 
quas  lunfbrudentta  compleBttur,  exemplapr&clara,  (^form&  quafla  bfoluts.  in  iis  ad 
imitandum  propofit&  fuerunt.  Sedfiue  Trtboniani  cuipa  ,fiue  hominum  tllimfecuU 
negltgentiaifiueppHeriorum&tatumincuria ,  fiue  co?nmunirerum  humanarumfa^ 
to,magnocerte(^retpuh.detrimento,  (^'uer&iurtffrudentt&iaciura  accidtt ,  vtex 


ret. 


rjui'j. 


fffreiihillisjummorum  lanjconftilmonumentis,  nonfolumplera^ue  omninointer-^ 

ierintf^verumetiam  au&admanus  noftrasperuenerintifiuein  TandeBasfmtcongC' 

(lafiuealioquinex  l?ault,  Vlpiani,  Caiioperibusinh&ctemporaferuatain  Occiden^ 

tistmperio  aitquot  fecula  in  tenebris  iacuerint :  ^cum  ex  iis  emerfijfent  deprauata, 

fnutila^infartabularumnauisexnaufragto  dtjfolut&  in  'vafto pelago  dtfeBarum 

•diPtpattifuerint.^lHpcirca  omneslurisjludtofi dtligentifimis  ^ do^tftmis  hisvi^ 

ris  maximas  gratiasagere  debentiqui  hasipfasreltquias  in  lucemreuocarunt ,  ^njt 

X  mendii  erroribusque  ac  'vitiis  'vindicarent,  ^qu&dtlperfa,  ^in  'varios  riuulosdi» 

uifafuerunt ,  commode  comungerent,  ac  adfuum  qu&que  locum  referrent,plurimum 

induftri&pofiicrunt.  J^n  faciam  'vtquas  'vtilitates  ex  ipfis  fragmentis,  pr&fertim 

qu&tn  FandeBis  continentur ,  Juri^ ftudtofipercipere  pofint,  multis  commemorem: 

idenimneclocihuiuseftjnecinftituti.  Vt  autem  c&leftt  quadam  beneficentia,  omnes 

fere  artes  ^fctenti&  barbariefupertorumfeculorum  deformatA,  noftra  Atatefuo  ntto- 

ri^dignitatimaxima  exparte  funt  reddit&fic  nonnuUiinltalia,  Germania,  Hi" 

/baniaimiilti^vero  in  Gallia,^  leiiione  Digeftorum,aliorumquehuiiifmodifragmen'^ 

torum  excitati ,  ^imitattone  veterum  accenfi,  njt  eorundem  veftigtisinfifterent^re^ 

dumqueeorurn  moremin  interpretandofequerentur,omnianimi  contentioneincu- 

buerunt.  Quam  'vtamingrefi  ab  Andrea  aAlciato luris in  Academia  'Bituricenfl 

proftjjores,  quoplusin  eo  genereprofecerunt ,  propiusque  adpuram  (^ftnceram  illam 

tpforum  luris  authorum  rationem  in explicando  Jure  ciutliaccejfrunf.eo  maiorem 

laudem  f^'ver&  luriffrudenti&  deditorum  comprobationem  merentur.  Acin  his,  qui 

primHmlocumintampr&claroinftituto  tenuerunt,ponendtismerno etiam cfl  Fran- 

cifcpts  Duarentis,cuitis  Commentarii  njeteremillum^verA  lurif^yiidenttA  fuccnm la- 

piunt,ftiie  purum  dicendigentfi,fiue  artificiofam  traEiationem,fiue  accuratum  iudt^ 

ciumffeciauertmtis.  Fuerit  autemfecundtis  ab  ^lciatoitrtennio  entm  poft  eius  dif^ 

ceffum  fe  tn  tUafchola  Ius  ciuile  profiteri  coepiffe,  nec  multo  tnterie^o  tempore  Eguina- 

rtum  Baronem  collegam  naBum  in  oratione  quadam  indtcat ,  itfque  ayinis  (fommen- 

tariosdein  litem iurando,depaBis,AnniuerfariarumdiH)utattonumiib.i.f^  oApo- 

logiam  de  Imperio  ac  iurifdtdione  edidit.  1)etnde  intermiffo  hoc  docendi  luris  mune^ 

re,adamphftmamregniFranctcicuriam  Parienfemfe  contultt,  njt  ad^vfum  foren^ 

fem  luris  cognittonem  aggregaret,non  tam  'vt  confulenttbtis  operam  fuam  pr&ftando 

remfaceret,quam  'vt cum  luris cognitione etiam exercitationem  contungeret.  Poft" 

quam  vero  triennium  iamin  'Bafiltca  ^erfatta  ejfet ,  ^interea  Eguinarius  Baro  e 

^vita  difce^ilJet,amplohonorarioabilIuftriJfD.7i4argaritaFranctca  T^uce  'Btturi' 

gum,  (^ eiufdemctuitatismagiftratu  reuocatta adiuris gymnafium,  'vtineoprtmo 

locoiu>;proftteretur ,  cum  fe  iamtdconfecutumefie^  quod  qu&fierat ,  inforo  cerneret, 

^  t  um  odto  fophiHices ,  quam  in  ea  corruptione  iudiciorumperlptciebat ,  'vt  tn  itteris 

ftiis  ad  oAlbafptnetim  conqueritur ,  tum  naturaadiliudmagis ,  quam  ad  hoc  genttf 

*vit<<,  diicer etur,  exorarifepafius  eft.  oAc  cum  non  modo  eiapr&fiantiftima  iilapyin-' 

cipe  acceftio  fttpendit  fieret ,fed^  honore  confiliartteiufdem,pr&fe£Hque^libellorHm 

ornaretur.in  eo  offjcto^quoad^vtxit^perftitit.  fiAnte  'veroquam  Lutetta  rurfiis  Biru- 

rigasmigraret ,  commentationesfiios  de  iure  Pontificio ,  quas  defacris  Ecclefu  mtni- 

flertis  ac  benefictis  tnfcrtpfit  ,ad  eandem  Princtpem  miferat,  ^in  eitis  nomine^  dtutiU 

gmerat.  ^B^euerfus  adfcholam ,  qu&  'viuofe  excufafunt,perpoliuit,  ^in  lucem  emifity 

'veluti  Sc&uolam ,  commentarios  in  ttt.  Soluto  matrimonio,  ^de  'verb.  obiigat.fecun- 

dumlibrum  (tAnniuerfariarumdiffutationum,  deiure  accrefcendiltbros  duos ,  ora^ 

tiones  item  ^  epiflolas  aliquot.  ^Atque  h&ctantum  tpfeabfoluit.  Ex  his  'vero,  qutbm 

ipfe  extremam  manum  mortepr&uentHi  imponerenonpotuit  t  ^Martinus  Treherius 

sommen^ 


commentarmm  de  iureiurando  exfententia  ^'voluntate  T)uarenit  ejuampdmif  dn^ 

te  obttumfuum  dtehm  declarauera4::detndeprde£iiones ad  leg.  Fa lctd. Leotius  'Brta^ 

utiiSytumin  confuetudtnes  Feudorum  Joannes  Hautchorjittis  typis  excudt  curarunt. 

Etfi  njero  Treherius  narrat  Duarenum  Hugoni  Donello  coUegAJuo  >  tantum  ilh-im 

deiureiurandoCommentariumafeemendatumedendumcommendafTc^-.tamerjnon 

idcirco noluitreltquaafefcrtpta non  extre inmanushominumJedtudtctum  adhthe- 

rii^vt  quAno7nine  fuo  dtgnanonfint,  ^auBoritatem  minuere  poftnt,  ecrmn  edttio 

omtttafur.  J^^utentm tpfimet  ''Duarenoantmumfutjje^exhisqmdam quAnunc de- 

mumprdofuhte^kifuntitn  lucemproferre^tfi  reutdere  ac  recognofcerepotuttjet.  oAc 

cnm  hi ,  quipofi  T)uarent  ohitum,pr&ter  illum  deiureiurando,aUos  quosjupra  com- 

'memoraui  Commentarios excudicurarunt fgratiam aiuris Jiudtofis  tnterunt » in  ho~ 

nam  quoquepartem  eosaccepturosffero ,  quA  tllis  nonjunt  inferiora ,  nec  'vtilttate  ce- 

dunt.Etufmodi ejfe cenfeo  Commentarios  adff.lth.^.  i 8  i<) .  3 o.Q^dttt.  i. I1h.21.de rehtis 

credit.adtit.z.ltbri-^i.deacqutr.pojfefadtit.i.lth.^i-dereiudic.^adlth.^  (od.Qjia- 

re  Itcet  tra&utiss  hipofihumt  fmt inec  tantum  njirtum  accepertnt ,  ac  quiix.ditifuntfu- 

perfttte  parentejtamen  cum  reprAfentent  ^^forma,  ^  antmo  parentem  ,lucis  &is  fjfu- 

ramconcedendam,dtgnofqueeJfe qui educentur i  ^curentur,exijiimaui  :  ac  cum  ^ 

prAceptort  henedeme  meritOygrati  dtfetpuli  officiumprAftare  >  ^  iurt  operam  danttu 

jiudtaadtuuare^oluertm^etiampiiSiqm^matoriiuriscognttioneinfiruSiiJunt,^ 

de  interpretattonihus  hmufmodt  Jurtfconfuitorum  recitm  tudtcarepoffuntyaltndde 

his  Duareni  Ithrts  emittendiSiquaim  mihi  njifumfuertt^non  tamen  idctrco  mtht  ^itio 

daturosfperOiquodhono  animo  hAC  eius  opera  dtuulgarim.  Nam  ?ntht  perfuafum  ha- 

beoyme  exfcholis  ^ prAie£itonihus  Duareni^ex  qutbus  ah  eo  ma^nam  horum  Qom- 

mentartorum  partem  excepi,multum  in  hoc  fiudiorumgenere  profeciije.     ^fnare  tta 

mihicumDuaremprAieSiiones 3  tum  in  his  antinomtarum dtfjoiutionespidcuerunt, 

'vtnonmodoeas ,  qutbminterfut,dti!genterexceptascufiodtuerim,  fed^aitds  qtias 

'veiantemeum  aduentum ,  'veipofi dijcejfum  nofirates auditores annotata^s ,  ^tn  njo- 

lumina  reda6ias  hahehant ,dtitgenter  conquifiuerim ,  (^ nuiia fumptuum  ratione  ha- 

hita, defcrihendas  curarim.  oyic  cum  qusAam  ex  iis  nonnuiits  amicts  communicafjem, 

^ad  Tjpographoru?nnotitiamperueniJfet,mthi^piura  ^emendatiora  quam  aiiis 

efe,muitos  tam  annos  a  me  contenderunt,  njt  fibi  ea  tjpis  imprtmenda  darem.     Qui- 

hm  haBenm  negaui ,  propterea  quodhancoperam^iahoremeosfufcepturos  fpera- 

rem,qutbma  Duarenoidcommifumaudtueram.  QjiodenimJciremidilios  omnium 

optimeprAfiarepoJie,turpe  ^ifumfuit,eos  hactn  reanteuertere.    To^iquam  <vero  ah 

iismuitos ianhannos  nthti edttum  efl  3  ^quidamin  ^vtcinta ,  qui  'vtx dimtdiam par-^ 

tem  eorum,quA  tam  retuit,hahebat,eaqueipfa  ijittofa  ^manca,de  tis  tpfistmprimen- 

dis cumtypographo  quodam  egifiet,  cm^antetradtderatremtftonesquafdam  tm- 

prtmendas,quA  tniucemfuntdiuuigatA  ,fatim  efie  ^exifitmattoni  Duarent,  ^Jiu- 

diofismeltmconfuitumfumarbitratmfipotiora  (^tntegrtora  extrent,maxtme  quod 

aiioqmn  tn  manibm  muitorum  ijerfarentu  r  Itaque  cumprAter aitos  etiam  '^RjJuti- 

itmme^^vtquAmthteJfentex  Duarenioperihmfibtcommuntcarem  roga^et,  ^multd 

fe  ante  conqutfmtfe  mihifigntfica^et ,  eimque  operatpfemet  Duarenm  ineXcnden^ 

disfiiisprA  CAteris  'vfm  efet,eaque  omnta  fere ,  quA  Duarenm  tpfe  a  feperpolita  edtdit 

ab  ipfomet  accepta ,  accurate,  emendate ,  ^eieganter  tmpnfertt,  ^t  omnibm  tts, qui 

ea  habent,notum  efi,nemintpotim quA  habui,quam  huic  commtttere  debui.-  Etfi  've- 

ro,quA  ex  T>uaremfcriptis  iucedigna  nonputarem,etdem  RouiHio  tn  Indtce  quem  mi^ 

fi,notaut,tdque  exfuperiorum  expofittonetnteiligtpof^tt:tamen  cum  quACunque  tn  in- 

dicemiilumretuieram ,  ^ ame exT^uareni  oreexcepta,  ^aithrartoquodamBttu» 


ricenfilnruliudiofi  defcriptdfVt  fibi  mitterem.ame  petiijfet-.^volmtatieiui  deefi  no- 
lui.  Jtaatie  omnia  omninOyimo  nonnaUorum  (juorundayn  etiam  Commentartorum 
bina  autplura  exempla  ad  eumperferri  curam.  Et  cum  ex  literis  eius  ammaduerte- 
rem,eum  in  his  obertbuspublicandisdo^iorum  quorundam ,  ^in  iureperttorum  ope" 
ramadhibere,quibt4S  Duareni  memorta  ^  nomine  nihtle^et anticjuius iCorumfidei 
f^iudiciOiOmnem  hancpoUhumam  Duarentfobolem  credtdi.  Jn  itfdem  autem  iiteris 
/bemmthifecttRoutllitiSihorumindullrtafeeodem  cultu  atc^habttuhanc  ,  cfuoprio" 
rem  iUamprolem  curaturum  acornaturum.  Ad  'vos  vero  foannes  M.atths.e  Stamie- 
rty^ConradePie  Teutingere  quodattinetiCumeodemtempore  vos^unamecumcum 
aitUprAflantif^imis  ^Do£tortbus,tum  Francifco  Duareno lasciutleinterpretanttin 
'^tturimm  audttono  operam  dederttis,  necmodomagni  eorum  in  docendo  ^viam  ^ 
rationemfeceritiSiplMrimumcjue  T>uareni  le^itontbustncubuerittsfedfitb  iis  (jnoqiis 
ma^rnostfi  furis  cognttioneprogreffHsfeceritis  iin  'ueftro  nominehacquaantehacex- 
cufanonfiieruntapparercvoiatitum  vtnonjecptsatque  me&ific  'ueflrACjiuoijue^erga 
iilumfit  antrnttnduBioniSif^  (iudtidocumentumitum  'vtmei  erga  vos  amorts  argu^ 
mentum.  Qus. enim tum  tnter nos contra^ eji amicitia ,  CHmJiudiorum  caufa Bi" 
turi^.^viximuSiiicetpoJiea  iocorum  ^  regionumdiftantiadifiungeremur  j  non  tamtn 
idctrco  eiangmt  fedcum  ego  TeutingereiO,  te  Lutetiam  difeeftjfemideinde  ad  ^Andes 
profeSiHS  ejlemjiteris  inter  nos  cjmbu-s  de  'variis  iuris  quAfiiontbus  dt^mtauimm  iCul- 
tufuit  i  necvefiroinpatriamredttuhonorumincrementis  ^dignitatis  accej^tone^, 
qu&tnternosfmt animcrumcomunBio i  imminutneji » fidfirmaconfiansque femper 
perma  nfit.  Itacj  ne  cum  vos  ampitj^imusprudentifimtuquefenatus  'vefter  ypropter 
infi(rnes  ingenis  dorts ,  (^' prxfiantes  animi  'virtutes  nomine fuo  iegatos  adcomtttaa 
CAfare  ^ Imp^irii  ord.inthtis  ab  htnc  quinquenntum  hichabitaimtjifjetipoft  tot  anno- 
rum interuailnYn  humaniftmeme amicij^imeque compiexi ejiis.  ^ctametfi  aittquo- 
dHe  ciari  ^  exceilentes  viri ,  cjutbHS  cum  mihiin  Gallia  vftss  ^ confuetudofutt iiega- 
tionismunerefunciiiVeterisamicittAnonfucrtmtimmemoreSitamenfummaveHra 
erera me  fuit beneuoientia.  ^luare  hs. c egregia in me 'voittntat is propenfio tantum ad 
iilumpriftinfsm  meum in  'vos  ammum  affedtonis  adiecit ,  vtqui  amoremeerga njos 
'vtncat,nuilijim  conceffurus.lslcque  enimfatis  voblsfuit  me  in  Are  veftro  ejfe  ijedma- 
gnis  ^pr&ftantibus  njiris  ita  me  commendaHiSi  'vt  ob  tudtcii  vejiri  de  me  teHtmoniu^ 
omnein  mihifiam  beneuoientiam  detuierint.  <*Ac  tu  quidem  Stamlere  hutua  in  me 
bsnejicia  nouii  fubind.e  merttis  cumuiasli.  Qum  enimpr&ftantifim&  reipuhiicA  tuA 
cauja,propterpersp!cuamfidemiexpioratamprudentiam,  ffefintam^vtrtutemitnui- 
ttpiicem  rerum  vfumiexcellentem  autoritatem  iintereaaitquoties  huc  mifiHsfueris, 
tnfummis  occupattombu^s  tuis  nunquampr&termtfiHi ,  quinnonmodo amantiftime 
me  compeilares ,  fedadttum  quoquead  aitorum  virorumexcelientiumamicitiam  pro 
finguiari  tua  humanitate^patefeceriSiinquibus  eji  Georgitss  ^radelias  'vtr^Iu- 
risbmdentiA  ^eioquenttA  iaude  ceiebris.  Itaque^  iamdudum  conftitutiObiata  aii- 
quando  occafioneigratianimierga  vos  mei  'voiuntzitem  officioaitquo  teHtficari.  Hac 
miht  nunc  opportunitatem  dart  exifttmauiifiquA  'vna  mecum  ex  Duarent  le£iiontbtiS 
excepiliis  ea  {typis  excufa)  njeftri/.m  nomen  ctrcumferrenti^lHpdftigitur  hac  ope- 
ra  confecutnsfuerOiVt  quA  mea  erga  'vosaffediioiqui  amorftttnteiliga^ 
tur,aiiquam  me  'vobisgrattam  finon  retribuifjeiat  habmfjt 
arbttrabor.  Vaiete.  SpirA  (Jaien.  aAprilis. 
M.      D.      LXXVIII. 


1  P  I  S  T  O. 


EPISTOLAE    aVAEDAM 

FRANCISCI    DVARENI    IVRE- 


C  O  N  S- 


Q„V  A  S    Q_V  IBVSDAM    COM- 

MENTARIIS     SVIS    PR^- 

,  P    O    S    V    I    T» 
D  E    I  N    L  IT  E  M    I  VT^A  N  n  O, 


A  M  P  L  I  S  S- 

NO, 


VIRO      FRANCISCO      CRISPI- 

DVCIS     AVRELIANENSIS     CANCEL- 
lario,  Franc.Duarenus,  S. 

ON  minHiver€i  meo  iudicio,  quamfcitefcripfitquidamy  Felices  ejjeeos 
(juibus  autfacere(crihenda,  autjcrihere  legenda,fauore  numinis  datum  efi, 
Sic  enimjiatuo ,  aut  nihilvfquam  beatum ,  aut  beatij^imos  certe  eos  efJeMui 
pr^claris ,  atq-jeruditis  literarum  monumentis,communem  hominum focie- 
tatemjic iuuant,vt indegloriamfibi comparentimmortalem.  Qutt licet bo- 
nisvirisperfeexpetendanon  (it,tamen  re^efa^orumcomeseji,^  virtu- 
tem,  tanquam  vmbra  corpus,  vltro  fequitur.  Contra^mijeramjemper^ac  mi- 
ferandam  eorum  conditionem  iudicaui,qui  cumvix  mediocriter  injiudio 
bonarum  dijciplinarum  verjatifnt  ,contmuoJcriptitandis  libris  inqenu  fa- 
mam  occuparifoicnt.   tiosfquidem  tjtius  inconfiderata ,  temerariaque  ambitionis fua ,  eam  mercedem 
crebroferre  vtdemus ,vt  fapientum  hominum y  ^  cordatorum iudicio  nonmodoprodoSlts,fedvixet'- 
iam  pro  Janis  habeantur.  Porro  hunc  animi  rnorbum  cum  doc  4'  (pi^aJ^aus ,  atque  ex  n  imia  quadam  impu^ 
dentia  nafci  certij^imumfit^nx  onus  mihigraue  impojttum  video,mei  apud  te,Jummum  iudicem  inqenio^ 
rum,tuique  fimi/es  ypurqandi^quodhuius  libelli  cditione  nuncfim  aujus  nafutij^imo  huius  orbis  theatro 
meipfum  exponere.  Non  enim  adeo  mei  amans autpotius  amensJumyVt  non  cogitem,quam  multa  in  hoc 
opujculo  grauijiimi  quiq-,  nojlri  ordinis  hominesfint  defideraturi :  vt  imperitum  vlukus^  ^  calumniato^ 
res  mittam,aduerfus  quorum  venenum  (vt  ^riflophanes  ait)  nuUum  potejl  tuTi^Ziy  excogitari.  ^cce^ 
dit  etiam  adconjidentiahuius  me^^  exaz?erationem,quodparum  explorat'tsadhucviribus,argumentum 
id  trafiandum  fufcep€rm,cuius  objcuritas  ea  efi ,  vt  interpretum  in  hocgenere  diligentij^imi,  nobilij^i- 
mique  def^erauerint Jeje  aliquam  ei  lucem  adferrepoffe ,  idque  editisiibris  ingenuetejlatum  reliquerint. 
Quorum  diligentiamfuperare  hoc  velut  nojlr^  artis  tyrocinio  niti,  quidaliudefiy  quamtv  -Ta^c^  r^^^ 
fjuia» ixaj}zlv\v ,  vtejiin  vetere  Gracorum prouerbio  f  Neque  enim  atds  mea ,  veIvJus,veIeruditio  ea 
efl,  vt  recepta  aufloritatis  fcriptorum  in  iure  ciuilicenfura  maznopere  mihiconueniat:  quamfane ,  qui 
tnjiudiis  doflrina  atatem  omnem  exegerunt.fibi  non  audent arrogare.  Praclare  etenim  PUto,FeIicem 
effe  dtcebat  eum,cui  vel  injenefiute  contigerit ,  vt  veras  opiniones  affequipoj^if.jiquidem  rarum  efl,vt 
quifquam  mortalium ,  etiam  confeSlo  vita  curriculo^  tam  exceUentis  boni  compos  fiat.  Sed  quando  hoc 
nojirum  qualecunq;  opuSy  non  inaniojientatione  dudus ,  neq\  captanda  aurapopularisgratiapublican'- 
dum  duxi,Jed  vt  iuuenumjiudia  Ubore  meo  vtcunq;  promoueremyidque  defententia  dociij^imorum  ho~ 
tninum,&  grauij^imorum  a  mefaSlum  eji,magna  mihi  fj^es  ojienditur ,  honejiam  voluntatem,^  cona- 
tummeuma  virtsbonis  boni conjultum iri.Pojieaquam enim,te  aufloreyLeguminterpretandarucauJk 
inhoc  Gymnafiumpublice  accitus  fum,memini,cum  iurisvtriufq;profefforibusvifumeJfet,incolIegium 
mefuum  cooptare,eamque  ob  caufam  folenni  infiituto  publice  de  lure  reffondendi  impofita  mihi  efjet  ne* 
cejiitoijceleberrimum  iUum  Mart.Iocum,ex  Itb.  ^.  Reg.  quijub  tit.   De  in  Iitem  iurando,in  Pandeflis 
extat,€iuJdemordinis decretomihipropojitumfuifje.lneo igitur  enarrando,  cumomnes  ingenij  neruos 
intcnderem,commentariorum (yluam  quandam  in  manusjumpji ,iam  tumame  c6lleSlam,cum  Luteti^ 
Pariftorum  Gul.  Bud^iliberis  librosPandeSlarum  interpretarer.   In  its  Paradoxa  quadamerantin 
tra£latumludiciorumbonafideij  cjT*  Arbitrariorumjiriflimannotata,  qua  ego diff-ufius  explicare in 
animum  induxi ,  cum  vt  rei  ipfius  nouitate ,  &Jubtilitate  lurejiudiofos  ad  dijj)utandum  elicerem ,  tum 
velmaxime,vtalienomagis,quammeo  iudicio  conjijus  .pi^oris  ^peilis  exempIo,quain  operemeovi- 
tia notarentur,aufcuItans,tandem ea,fvider€tur,em(mlarem.   Quidmulta  ?  eam,  me  HercuIc,nonJo-' 
lum  attentionem/verum  etiam  affenfionem  nojira  hac  ^tzA-a  mihi  tum  mereri  vija  eji,vtjj^em  meam. 


fxpeSlatiohemaue 'vicerit.QUo notfiinv cjuancjuam non  mediocrigaudio efferehar,  commentationefcjuc 
meastantlsvirtiprobaritriumphaham^aderat  enim lureconjultorum infi^nium copio/us fane numerus) 
eas  tamen  vt  exirefinerem,adhuc  exorari  nonpotur.acfama  pieafortafu  confultius  fuijjet.etiamnum 
in  eadem  (cntentia  Vermanere.Crejcentihus  enim  annii  ^confirmatocjue  aj^idua  ac  'varia  ledione  iudicio^ 
non  duhito,Permulta  infcriptiimeis  ejje.cjua  expohturus  ohm  fthceat^atque  adeo  iure  immutaturusfim. 
Siquidem ^dyrim  (ppovriaif  (vt  aiunt)  Japientioresfolent  efje.  Ethanc quidem  oh  caufam  editionem hu- 
ius comentarpj in  temtms ahud  non  inuitus diJiuhJfem,fiamicorum  ejflagitatio eam  noexprepijjet  Quia 
enim  illiprofuturamfludfpf^  legem  iuuentuti  non  confrmahant  modo ,  (edpritjlahant  etiam ,  acfdejud 
effe iuhehanf.ea refaflum efi,  vt me,cjuod cupiehant ,  non  noilefigntficarem.   Nam  & horum  omnium 
prater  eximiurh  in  cenjendts  huiujmodifcriptts  iudictum,fdes  certe,  6"  candor  animific  mihtperfhe^us 
erat,'vtneq:,eosomninofa!liopinione,necj-^ahe'ismeeludtfactlemthiperfuaderem.llludquoqueadduhi^ 
tationem  mcam,cunflationemque  tollendam  magnum  attuht  momentum ,  cjuodfjiudiorum  noflrorum 
[quorum  tufautor,adiutorque  maximus  femperfuifli)  fruc^M  ahqui  iam  exiflerent.fnon  vheres,atque 
maturi,ac  certe  qualesfert  adolefcentta ,  eos  tihi  itne  optimo  deheri inteUigeham :  optahamq-^  identidem 
qenus  ahquodfcrtptorum  mcorum,velcum  ahquaexifltmationisme£ia61ura,intermanushominHver- 
fari,  quodfummx  me^  erza  tepietatis  &  ohferuantia  argumentum ,  tefitmoniumque  •vehst puhhcis per- 
fcriptum  tahidts  effet.  Etftautem  me  non  lateat  fcriptiunculas  hafce  noflra-s  amphtudtne  tuaparum  di- 
qnas  effe^apud  quempartetes  ipf^vt  ita  dicam ,  (^iMXoynTi^  loquipoffe  videanturjanirKOi  tamen  mihi 
adJtdttfn<7ularis  iHa,  quam  tihi  infitam  ejje  ammaduerti ,  humanitas^^vt  nunc  ea.s  tihi  offcrre  nihil^ve- 
rear,  (r onalecunqne  td efi, quodexanimograto,heneuoloqueproficifcitur,tihinon ingratumfore conft- 
dam.  Porro  autem  huic Ithello  criminatores  non  defuturos,  animo,cogitationequefatisprGfj>icio.   Itaque 
ettm  adtehoc  etiam  confho  potij^imum  mitterejiatui^^vt  quaf  in  fidem,atque  cltentelam  tuamfe  confe- 
raf.ftcq;  patrocinio  tuo  (Sr  authoritate,  quam  tu  maximam  meritifbimo  partam  hahes,defendatur.  Cau- 
/am  tqitttr  tihi  delatam  'vt  rectpias,te  ettam  atq;  etiam  rogo: cuifesadfuturus,minore  negotio  ( -vt  equi- 
demfhero)  vim  aduerfariorumjrangere,  calumniifque  eorum  ohfijierepoterimus.  Sin  mtnus,qui  tantam 
quaflionem  fujiinere  folus  potero?  quandoquidem  ea  contra  nos  allaturijunt  aduerfarij  y  qu£  injtciari 
omnino  vixpoffumus,qUieq;  in  iudtcio  hteratorum  bominum  criminojafortaj^is  hahehuntur ,  duntaxat 
ftdKtAoS^Ks^-a^ifefe in  hac  caufaprajiiterint.  ^pud.cquiores  vero  iudices, maiore cujidticia caufam  di- 
Siurusfum,  tepatrono ,  in  cutus pr<xfidiotantamffem  coilocaui,  vtne  commentarium  qutdem  nofira  <Pi- 
yj^^iXoyou;  vllum  tihi mittam.   Qude enim adcrimints  fue remotionem,fiue translationemjaciantquis 
meliHS,aut  fuhtilius  te  homine  in  dtrimehdts,atque  iudicandis  controuerfis  exercitatiJ?tmo ,  excoqttaue- 
rtt  ?  cum prtcjerttmmei  conflijfummaiamametthiexpofitaftt.  Vnummagnoperevereor y  vtleSlores 
paulo  dehcatiores prohaturifint ,quodhonam  hutus  commentariohpartem  in  cgrej^iomhus  ahquot,  qu<e 
autfne  incommodo  omitti,aut  hreuius  perftrin^i  poterant,confumpfertmus.  Quarefacicndum  mthipu- 
taut,vt teadmoneam  aliquam  huiusfacii  rattonem  mihi  conjiare.    Quanquam  entm  meaft  ratio,efi, 
vt  in  enarrando  luxe  ciuth prohxis ,  vcrhofifque  commentariis ,  quaies  omniumfere  interpretum  adhuc 
Junt,dtlucidamhreuitatemanteponam  :  tamenquiapuhhcus,acinueteratus  mosid  Jiagitahat ,  inuttus 
primum hancvulgarcm docendi  viam  ingreffus fum  :  deindecum  inprogreffumultaoccurrerentahin- 
terpretihtts  traBata^in  quthus  ipjorum  dthqentiam,^  ludicium  (vt  dicam parcif^ime)  defiderarem,in 
eorum  confutandts  errorihus,tenehrifque  dtfcutiendis  ithenter  expatiatusfumymaxime  cupiens  id,  quod 
grautfitme IJorates monet : QrTc  i/A./t^<{v  ijiiiKSi-'^^^* j^^^Tr^u^^iiv ,  x^Z)>^jus-v  dit  1t  yuvin  tW^^  jyc- 
A«;  i^^mv.  hiincfafiafunt  m  Toi^i^ycL  Trkiiu  'r'^ipy^y,vt  dtcitur.Aiihi  autem  eo  minus  id  vitio  verti 
dehet  quodvttlia  iiteris  mandare  conattisfum,^  nonpaucos  luris  ciuilts  locosillujirare,qui  adhuc  vul- 
go male  inteile^i, magnam eioffuderunt  cahginem.Idan affecutusfim,quiameumnon  eii iudtcare,tuo, 
altorumque  iudtcio ,  in  quorum  manus  hdcperuenturafunt,  afiimandum  relmquo.   liludcertefedulo  4 
me  vttatum  efje  cognofces,  ne  in  corrogandn  vndique,ac  amhttiofius  commemorandts  auflorumfenten- 
tikfConfiliis  ,dectfionthus  ,eifque  ,vt Jit  ,interpolandts  ntmtus  efJem.Nam  etfhac  ratione  commen- 
tartus  nofier  altero  tanto  aufltor  fieri  poterat ,  (^forte  maiorem  a  vul^o  gratiam  con- 
ciliare:id  tamen  vtfacerem,  adduci  nonpottit,quod  huiufmodi  inuttles  R.ha- 
p(odi4s{a  quthus femper  ahhorrut^quihufcunquejanis  homi- 
nthusdtfjyitcereinteiligam.  Vaie.  Btturigthui  Galio- 
rum,quarto  Calendas^prilis, 

V  I  /  ^  ^- 

EPlSTO- 


E  P  I  S  T  O  L  A 


d  V  A  M      C  O  M  M  E  N  t.    1  N 

T  I  T-    S  O  L  V  T  O    M  A  T  R  I  M  O- 


NIO     PRAEPOSVIT. 


ILLVSTRISS-     PRINCIPI    MARGARITAE» 

HENRICI    FRANCORVM    REGIS     SORORI,    DVCI    BITVRIGVMj 
Franc.    Dvarenvs,     Consiliarivs     eivsdem     et 

libeliorumPr^efedus      S.     D. 

E  R  E  b  R  equidem,Hera,ne  pudorem  in  me  defidcrent  aliqui  ,cunl 

has  commentaciones  meas  a  mcdiuulgari,  idque  in  auguftiflimo 

nomine  tuo  intellexerint,  quicx  eadem  officina  aliasquafdamad 

te  haud  ita  pridem  dc  iure  pontificio  miferim.  Quam reprehen fio- 

nem  omnino  effugcre,firummo  iuremecumagatur,  mihiperdiF- 

ficile  eft.  Verum  fpero  me  fi  minus  hbcrationem  culpar,  ac  errati 

ccrte  veniam  apud  JEquos  i udiccs  impctraturum eirc.  Nam  ecfi  non 

inuitus  fateor,  h^c  fcriptameaadhuc  rudia,  &  cLSlspQu^  effe,  nec 

fatisdigna  hominum  eruditorum  ]cdione,tamenrescfthuiufmo- 

di,  vtfine  meodedecorc,&cius,cuiprjEc{reme  voluifti,fcholaeincommodo,  difFerriedi- 

tiovixdiutius,autnevix  quidcm  potuerit,  Noncnimftudiofis  iuuenibus,qui  nobisope- 

ram  dant^interpretantibus  ius  ciuile,  viuafufficit  vox prccceptoris,  &  gTrect ,  vt  Homerus ait, 

•Tpiipoi^'^ ,  nifidefcripta  quoqj  habeantmemorifecau(a,qu:Eanobiscxfuggeftoquotidiere- 

citantur,& aures  ipforum  pr^teruolarc (olent.   Quamobrem ,  vt eorum  voluntati  morem 

gcrerem.aliquando  fcribentibus  di6laui,donec  ad  extrcmum  fcnfi,  quam  corrupta  &  men^ 

dofa  paffim  didata  mea circumferrentur*   Qua  tx  re  non  multo  aliter  afFedus  animo  fum, 

acPoecaille,  quicum  audiffetjfuos  verfus  a  quibufdam  laterariisopificibus  malerccitari, 

latercs  ipforum  comminuit  dicens :  Vos  mea  corrumpitis.ego  veftra  .Itaque  ex  eo  temporc 

didlandiconfiliumprorfusabieci/peransfore,  vtitanomini  meo,  &:exiftimationi  melius 

confuleretur.  Quodtamcnipfumnehacquidem  viaconfequipotuirfcd  quafifumum  vi- 

tans,vt dicitur, in  flammam  incidiffe mihi  videor.  Extiterunt  enim  cx  ftudioforum  nume- 

ro  Ta.^-^iKpoi  quidam ,  omnia , qu£  ex ore  noftro  cxciderent,  finc dele^tu  velocicer  excipere 

folici ,  qui ea deinde in volumina , quafi a nobis fcripca eflenc,refercbant.  C^ceris , fiue ftu- 

diofis,  fiuehbrariis,  eamoxdefcribendacradebancur,vcinomnium  manuscandcmfacile 

peruenirent,  &eaexfcriptio,  eommunicatioq-,atypographicaeditionenonmu!tum  dif- 

ferret.  Quarc malui in  eam  peccarc partcm,vt lucubrationes  mcas  vtcunq;  rccognicas  ede- 

rem,quam  vc  quicquid  palam  recicantibus  nobis  ac  docentibus  a  quouis  forte  ofcitante,aut 

aliasresagentecxceptum  fucrit,verfariin  manibus  hominum  profcriptisnoftris  ac  mo- 

numentis  finerem.  Itaq;  pidoris illius  nobilis  ratio  &  confihum,  qui  diu  fe  pingere  dicebac, 

quod  pingeret  ajternitati ,  cum  meo  nihil  communehabet,quihajc  difcipuhs  auditoribufqj 

meispr^cipucfcribo,neceatam  laboriofc,lente,faftidiofeprobo,examino,expoIio,quam 

qu^  ad  fempiteinam  poftcritatis mcmoriam confcribuntur.  Ac  fi  nulla res  aha vrgeret :  ra- 

men  in  apparatu,  ornatuqj  exquifito , quem  h^  commentationcs  ad  docendum  accomnio- 

datcevix  admittunt,mu!tumopera£,temporifqueconfumerenolim.  Mihi  enimad  vruici- 

temftifdioforummagis,quamadingcniioftentationem  fpedanti,  &  curriculumconfice- 

re.in  quod ingrcflus  f um ,  mature  cupicnti,placct  vctcrum  agricolarum  cxemplum,  qui  ni- 

hil  minus  expedire  diditabant,  quam  agrumoptime  colerc.  Acfortaffis  hjcc  fimplicicas 

noftra  fine  fuco,&  nimia  cura,acque  arce,hominibus  non  inepcis  gracior  fucura  eft :  non  ah- 

teracM.  Varro,cabel!ariamaxime  melIicacfreiudicauic,^|uxmeUicanoneffenc.  Denique 

paulonegle6tiusfcribendofic,vc  abhuius  temporis  confuetudmcminus  longerecedacur, 

cuiaucferuiendum,autindulgcndumcft.  Sedhxcqualiacunquefunt,ftudiofisprofutura 


confidimus.  EtcmmplerofquclocoSjdirpulfaerrorisgrauifriminebula^inluccmproferrc,    • 
eommquc  fenfum  adhuclatentemaperire,acpatetacere  conatifumus:quimaximiserant 
tenebris  circumfufi  &infufcatiab  Accurfianis  Dodoribus ,  cxercitatis  cjuidcm  illis ,  &  ver- 
fuis  in  differendo/ed  iis  artibus.ac  literis  parum  inftruais,atqi  poli  tis ,  propter  quas  eruditi 
hominesappellantur.   Qua:veroincorumcommentariishorridiora,fquaUdioraque  funt, 
alioq  ui  forte  non  peffima ,  dedimus  operam ,  vt  oratione  noftra,  paulum  nitefcerent,vtquc 
enodaLiusaliquanto^&luculentiusexplicarcntur.  Atqjvtinamidfimusaflecuti,quodprc^ 
fcdo  ds  me  affirmare  nec  aufim.nec  vehm.  Sed  aha  dchis ahas.  lam  veroiis  occurrendum 
eft  qui  Ludacius  a me fadum dicent,quam  aut humilitati  mcaj, aut amphtudini tuae conue- 
niat  quDdhcEcadtefcribercveritusnonfim.   NamfiirrifuseftaSicuhs  Hermodorus,  ne- 
fcioquis,quodPlatonishbrosfohtusclfeteisvenditare,quafipromercibusverbaimporta- 
reMnepcusfane,acridiciilusvideripoflum,quinonSicuhs,autimpcrita:ahcuimuititudini, 
fedtibifccminarum omnium prcTftantiflim£E,acpriEtertot  egregia  ornamentactiamomni 
GOctrinaeruditce,&:  excultx,non Platonicos libros,id  cft , planeaureos,  ac diuinos,fed qua- 
les  ab  homine,vt exio-ui  admodum ingenii , ita  cupiditate incenfi  veritatis  indagandx  pro- 
ficifcuncur,nunclegendos  offerie,acintuo  nominceos  inconfpedum  hominum  proferre 
audeam. Verum  facihtas,  &  humanitas illa tua admirabilis,in  eos  maxime,qui  ftudia,&:  bo- 
nas  artes  colunt,faciet,vt quod  audader  agere  videor.id  non  temerc  agam.  Cui accedit  pe- 
culiaris  quidam  tuus  in  me,nec  vulgaris  affedus :  de  quo  me  Neftorille  tuus,id  eft,pruden- 
tiflunus  &  eloquentiftimus  confihariusM.  Hofpitalis,fxpenumero  certioremfecit.  Huius 
enim ftudii,animiquc in  me  tui multa indicia,fignaque  certiflima habeo.  Cuius generis eft 
frequenstuadeftudiisnoftrisinclariflimorum  hominum  ccetu  oratio,&  prxdicatio.qua 
nihil poteft  honorificentius aut gloriofius  mihiaccidere.Prarterca recens,nec  ea mediocris, 
acceflio  pecuni?  in  fingulos  annos  mihi  attributx,in  magnis  ^rarii anguftiis  &  difficulcati- 
bus,quantamvimiudiciidemetuihabcat,fatisperfpicio.  Equidemhacinfigniliberalitatc 
tua  ma^ynopere  Ixtor,  non  tam  quod  ea  fubleuctur  tenuitas  noftra ,  quam  quod  tahs  princi- 
pis  iudicium  dc  me  cumfingulariquadamlaudcconiundlum  mihi  videatur.   Celebratur 
muItorumhterisacIibris,principumquorundambenignitasinviroshteratos,vtDionyfii 
in  Platonem,Pi3i%piin  Theopompum,  Alexandriin  ArifLOtelem,ScueriinOppianum, 
quorum  hic  profingulisverfibusaureodonatuseftaSeuero,ica  vt  carminaciufdem  aurea 
vulo-oappellarentur.  Attantofplendidioreft  tuain  nos  beneficentia,quantoiis,quitaha 
beneficiacontulerunt,fuperioreft,&omnibuseximiisdotibusornaticr,egoiis,quiaccc- 
perunt,rebuspropeomnibusinferior.  H2cautemverbofiusadtefcripfi,primum,vtoften- 
,derem,quodnoftrumdehuiushbrieditioneconfiliumfuerit,  mequeatemeritatiscrimine 
' vindicarem.  Deinde  etiam libenter  feci,  vt  propenlam  tuam in  bonos  dodofque  homines 
voIuntatem,iis,quiha!caIiquandole6lurifunt,fignificarem,acdeclararem.  Cumenimtibi 
fim  cordi,ob  virtutum  veluti  quardam  fimulacra  vmbrafque  fubobfcuras  magis ,  quam  vir- 
tutes,facile  eft  iudicare,quid  dc  tc  fperandum  fit  ab  iis,in  quibus  fumma func  ea,qux  vix in 
nobis  mediocria  confpiciuntur.  Nec  vero  vlla  cft  ex  tot,ac  tantis,qux  in  te  elucen  t  virtutib. 
maior,iIluftrior,ac  diuinior , quam  hoc  perpetuum  de  probis,  cruditifque  hominibus  benc 
mcrendi  ftudium:nulla,qu2e  dignitatem  &  amphtudinem  tuam  magis  ornet,atque  augeat. 
Hinc  deledus ille ,  &  iudicium fingulare tuum in Magiftratibus ,  & honoribus imperii,di- 
tionifque tux  mandandis,  tanto  commendabilius  apud  bonos  &  prxclarius,  quanto  rarius 
eft,acpropeinauditumhocfeculo:inquonimisverumeffeilludcxperimur,  c^c/|,'t>)V?wa4« 
xsi-als.Yi  ^i.  Kj  «oSbAos.Hinc  hominum  commoditatcs  incredibilcs  velut  ex  fonte  quodam 
profluunt,dequibus,vtpIuradicam,Iocusnonpatitur.  Fincm  igiturfa- 
ciens ,  Hera  ampliflima ,  atque  optima ,  Deum  precor ,  vt  tc  o 

nobis,ac  Reipub.faluam  diu,  &  incolumem  confer- 
uct.  Vale.  AuariciBiturigum  pridie  Ca- 
lend.Iul.   1553. 


EPISTO. 


E  P  I  S  T  O  L  A 


QVAM     COMMENT     I 

TIT.    DE    VERBORVM    OBLI- 

GATIONIBVS     PRAEPO- 

s  V  I  T. 


N 


Qaripmis  viris  3  ^agifiratibui.JEcdicis ,  ^Vni^erfoconuentm  SchoUflico  tcim^ 
tatisValentin&)FrancifcHsT>mrenus     S.     T>, 


V  o  temporc  ccEpitmeTypographus  hortari ,  &  vrgcrcport  abfo- 

lutamimpreflionemhuiuslibri.vtepiltolamadreniitteremjquare- 

cens opus , more  temporibus noftris  vfitatOjalicuidicaretur :  com- 

modumhuc  aducnitlegatusveftcrM.  Comebus,acrisiudicii,ne(i 

minoris  dodrin^  IurifconfuItus,qui  mihi  cundanti  &  hajfitalnti> 

omnemicrupulumexemit,ac  fuftulit.  Cum  enimpenderemani- 

mi,acincercuseftem,cui  potiflimumid  inrcriberem,  in  tantoho- 

minum  bene  meritorum  deme,&  mihiamiciftimorumnumcro: 

fubiitilicomcntemhonorisofficiique  minime  vulgaris,<quod  mi- 

hi  per  legationem  veitram  detuhftis,  cogstatio.   Nec  dubitauiexeotempore,quinlucu- 

brationemmeamaufpiciisveftris  inlucem  producercm,&  hacfaltemratione.fiforceaha 

non  liceret,gratum  &  m.emorem  erga  vo?  :^vamum  teftaridebcrem.  Prxclarum  (ane,  ac 

fplendidum  eft , in  nobiliilima  Galh^  cv-.  ^ate  Valentia  lus  ciuile profiteri ,  hoc  eft ,  in  ipfb 

lurifprudentia:  domicilio  lurifprudentiam  docere,  &  in  lurifconfultorum  maxime  illu- 

ftrium  huius  memoris,Decii,  Alexandri,^milii,ahorumve,cjuorum  nunc  viuentium 

nominibus  parco,Iocum fucccdere.  Ad id  munus folicitari  me  exigui  tum  ingehii,  tum  eru- 

ditionishominem,iispra;miis,&conditionibus,quasfuperbum,infolen(quefortaftisvidca- 

tur,hominic]uamlibetexcelIentido(5trinapr2cditorepudiare,quaIe  quantumc[uefit,facilc 

quiuis  iudicare  poteft.  Ac  tametfi  commendari  foleat  regis  Agefilai rcgalis  (ententia,  noa 

locum  viris,fcd  viros  loco  dignitatem conciliarc,tamen locus a  viris  cclebribus  nobilitatus, 

audoritatem,&ornamentum obfcurioribus,acm.ci  fimilibus,nonnunquamadfert.  Tan- 

tumigiturhonorem  mihi  habitumfimplicitatisme^non  eftautdjflimulare,  autextenua- 

revelle^aceonomine  tantomagisobftridumme.vobiseflefateor;quantoidquodmihide- 

creuiftis,amplius  eflemeritis  meis  agnofco.  Itaque  dum  enitor ,^laboro ,  contendo ,  vt  vo- 

bis  morem  gerameumbona  her^mearPrincipis  illuftriG.  &  vereheroica:,  diui* 

nJEque  venia,cui  &  communi  literatorum  nomine ,  &  meo  etiam  plurimum 

debeo :  interim  vobis  hunc  quafi  arrhabonem  quendam  pro- 

penfi  mei  in  vos  animi  ac  voluntatis  mitto.  Valetc. 

AuariciBiturig.  menfelulio, 

I  J  5  4. 


ADLECTOR.EM. 

On  ignorabam  i  Le^or  fludiofe  i  ctimmeamdeverhorumob^ 
ligattonibHS  commentationem  literis  mandarem ,  ^pofttot 
aliosfcriptores  magni  nominis  ac  celebritatis ,  in  manpu  ho' 
minum  egrediflnerem  ifore  multos  yqui  grauiter  hocinflitu- 
tum meum damnarent^ac reprehenderent.  Quibus reprehen- 
]  foribus  magna  exparte  rejponfum  a  nobis  eftmaltis,  quos  lam 
edidimpu ,  Itbris ,  ac  in  eo  inprimis  ,  quem  ad  illuftrtfimam 
Trincipem  Magaritam  nupermi/imus ,  T>e  repetttione^  do- 
tis,  foluto  matrimonio.  Namfcrtpta  noflrayquamuis  inchoa- 
ta  ^rudia  ,prtmo  quocjuo  tempord^foroi  dari,cjuantum  adfchoU  nobis  credit&  com  - 
moditatem  interfit  3  plemtts  acfufitts  in  eo  loco  oftendimtis,  quam  'vt  hic  repeti  eadem 
^tnculcart  necejfefit.  Qjiodigiturfemeicautum,exceptumque  quafitabulis  obfigna- 
tis  njolui inemthtfraudt  fit accelerata  nimis  commentationum  mearum  edttio  {'vt 
more lurifconfultorumloquar)  idemegonunc  omnibus ,  adquosforteearespertine- 
btt,tefttficor,  ^denuncio.  Huc  accedittquodcum  nullttsft  Itberluris  ciuilis  dignior, 
qmftudtoforum  manibus  legendo  conteratur ,  tamen  ingenti  commentariorum  [pene 
dtxerim  commentorum)mole  obrutus  i)ertuSiquam  explanatpts  eH:  de  qutbttsnon  in- 
fcttetlluddtctpoteft  Calltmacht  ^oetAt 

J\(am  pleriquc^  ajfe^tionefubttlitatiSi^ copi^feruntur  vja? '^  £V;(5t^<4«'«t,  ^ 
in  fententta  aliorum  referenda,  aut  refellenda,magis  quam  tn  demonfirandafua,oc- 
cupantur.  oActn  tanto  friptttnntium  numero,tum  <veterumitum  recentiorum  pau- 
cosrepertas ,  quinon  autdifficultate  rerum ,  ^ quafifalebris  impedttt  ac  retardati, 
aut  labored.efatigatii  fraBtque ,  in  mediofj?atio  refttterint ,  7tec  tnfiitutam  abfolue- 
rint  interpretattonem.  JtaquCiis  mthipr&clare  operam  pofiiiffe  ^idebitur  hoc  tem- 
poreiquSdehisrebus  Latineidtlucide i  (^ enucleate  dijferuerttinecmorem  eorum  ,  ^ 
[cribendt  (r^tps  imitari in antmmn  induxerit ,  quorum  loquacitas aliquid  habet  ar- 
gutiarumifedietunamihorridamiatque  ineptam  afferunt^  orationem,  qua  dedocen- 
turiuuenesltberalttereruditii  magis  quamdocentur  i^a  le^tone ftudtoque  debili- 
tnti  i  plerunque  'voluntatem  difcendt  fimulcum  fj?e  perdtfcendi ,  atque  intelltaendi 
abiiciunt.  Vetus  eH^Uudi^^^  ^oU^  eorum ,  qui  inuentis  fiugibtis fatis  diu  ctbum  a 
quercu petitum  efte fignificant.  Sedmulto  verttis ida  nobis  nuncpofte  dicifactle  intel- 
Itget  i  quifquis  craftkmfuperiorum  temporumcaliginem  ac  barbsriem ,  quA  nuUain 
parte  luris  ciuiliSi  quaminhac,  confpicitur  euidentitis ,  cumluce  iamnobis  obortUy 
magno  humanigeneris  bono  contulerit.  Sunt  enim  ea^  qu&  hic  njulgo  dt^utunturi ab 
iftts  lurisprudenti&Magiflris  i  ^DoBoribtiS ,  'vtmaximts  concertattontbtis  agi- 
tatzii^excu^aificfuperuacaneaferei  ^inanta,acodtof&  nefcio  cuitts , peruerf&quc^ 
dtltgentts.plemfttma.^luorum exemplum,fifequi  'voluiffeminhocopere,  ^non  tan- 
tum  quid  mthi probaretur  ,fedetiam ,  quidafingultsfcriptoribtiSs  qui prope tnnu- 
merabtles  funt ,  dtceretur ,  'vulgari  more profequt,obturaffemosforte  minutis  qui- 
bufdam  iegul&ts,  quifmpltcitntemnoftr&interpretationisdefficienteSi  eamreiquam 
traChimus ,  dignttati  ^  amplitudininon  conuenire  dicent ,  ^in  talc_j  opuSiquo  nul- 
lumen^tlluftrtus,  acnobtltustn  Jure  ciuili ,  quiddamfiilicetmagntficentttiSi  ^ap- 
paratu^  fflendidtoris ,  deftderabunt.  S^ec  'vero  mthi  admodum  difficile  erat ,  qui 
'viginti  annos  tpfos  tn  Jure  ctuili  docendo  interpretandoq^  nonpaucos in  lurifdiSiione, 

^foren- 


^ forenfihm  AAmcMionihHS  confumpfhomnes ,  i][Hosvnquamlg£i,in  hancpartem 

iurtsinterpretes,  copia»  ^vanetatererum,  exaiiorumfcriptis^inquihHidiumul' 

tumquegjolumtM  fum ,  adpompam ,  ^tfitiOfientationemque  colle^kirumfuperare^j. 

oAdderem  ^acumtne  fuhttlitateque  tnprauis  opinionibtisrefellendtsplerunquene' 

ceffaria ,  ntfttarditas ingemimei  nota  mihieffet,  dequaexfcrtptisnohrtsfa.cileertt 

alttsiudiciumfacere.     SedmultiSigraui^imifquerationibi4saddt4^tiS  fkmiijt  eain- 

grederervia,cjuafacilius  po^tnt  iuris  fludiofi.quos  inHttuendos  fufcepi,ex  iuBibus 

qu&Htonum  ac  dtfputationum  emergere,  ^adverttatem ,  quafitnportum  quendam 

pleno  contendent  es  curfii,peruenire.  Circumcifa  enim,  ^dmputata  opinionumjylua 

illa ,  dequa  tam  dtxi ,  omniafere  fiuduipure,  flmpUctter ,  ^perfbtcue  expltcart^: 

quanquamdefiore ,(^  ornatu  orattonis  fblicitus  nonfui,  quodres fint  eiufmodt ,  'vt 

nonfacirepoftnt,acnedebeant  qutdemfortaftsai^foy^etq>{o5cLi.  ^Ucuit  mthifemper 

in  hocgenereiUud  Euripideum,<ni<^ov  -n  m<^is:  ^aliud  QArislophants,<lf^A%<^^\iims  iiTrt, 

xs^  mpiciopv.    Gjjiid ajfecuttis fim,  alpjvelmenolenteiudtcabu^tt^ ,  fed  vix  credituri, 

quantts  difjicultattbtn  illa ,  quahu legensfruetur,mthi  conHttertt  facilttas.  J\(on 

entm  modictlaborts  ant  induftrt&  eji,  locorum  tot  ohfcurorum ,  ^maxime  dtfficiltum 

ad  expltcandum ,  cuiufmodt  hic pa^im  reperiuntur,propterlimatamquandamre'- 

rum^verborum  tenuitatem ,  hreuis,  ^perfficuadeclaratio^quAnonmodoadfen^ 

fumauSioris  intelligendum  ,fed  ettam  adeffugiendas  Sophijiarum  calumnias  homi^ 

ni  mediocris  iudicij,  ^ exercitationts fuffictat.    oAc  tametfinon  adeo  ^Pi^^avvtsfumtVf 

mefiudtofiscumutate  hicfatisfecijfe  extfiimem  >  tn  tantopr&fertim  opere ,  in  quofas 

eft  ohrepere  fomnum,  vt  Hora^ttis ait :  ineam  tamen  rMionem,  qu&  rnthi  vtdetur 

opttma,non  leuitermeincuhuife ,  rerum&ftimator  non  intqutis,  vtfpero ,  iudicabit, 

Necideoh&cdico,vt  iaBttem  indufiriam  meam^fedvtmiht  &quiores fint  LeSrores, 

necfufbtcentur ,  njt  dtfficillima  qu&que ,  ^  maxime  impltcata  {'vt  quidam  faciunt, 

egreTta  fctlicet  arte ,  facilttatemacbreuitatem  quam  minimoprettofibi  comparan" 

tes)tranfiltifie.     Qu&dampr&termifi,fateor,ahaliis  non  omnino  inutiliterdifputa' 

ta :  non  quod  eaprorfus  contemnenda  efie  ducerem ,  fedquodalieno  locO  deiis  differere, 

necprudentis  homtnis,nec  re6io  iudicio  pr&diti ,  ef^e  arbitrarer.     Non  enim  omni  tn 

loco  omnia  dicenda  cenfemus,etfiaiioqui  hona  ittque  vtilia  videantur.  <*Ac  vere  qui^ 

dem,  ^re^e  Anaxarchus,multam ,  'uariamque  erudttionem  nonfolumprodejfe^, 

Jed  ettamplerunque  obeffe  exifiimat.  Uo^vixA^Uy  inquit ,  ^fm/^  a)<?)2Af,K^^7«  ^  ^?\sf-7?\%  -f 

'i-)^sl3^.^<Sjixi\f^  T <rt*^/o)/ %;/3;\9i'7r?<j itTpw/«n'ai(p6)^€'ov7a77^eW/c^Mw7) ^M^^   Sed h&cfa^ 

tisfuperque ,  adperttnaciores  quofdam ,  qui  t  -^^^a-i^v  fuum  mordictss adhuc  reti- 

nent ,  GrjUonondtftmilestUt,  cut  nuUarationeperfitaderipoteJi ,^tefiie  rurfits ho- 

mofieri  velit.  Nam  nepluribus  cum  hocgenere  hominum  agamipoft multai,  quJb  iam 

*vulgat&funt  ,dtfputattones  de  eadem  re  noftras,  mouet  me  inprimis  r^Tn?^u»,it'cL* 

ytJ^^vapprohatio  tnfiitutino/iri,  eaquetam  clara  ^ illufiris ,  ^t  nobis  accurata  de^ 

fenfio  contra  ijiam  barbarorum  nationem  ^tx  necejfarta  vtdeatur.  ^ec  iam  de  ado^ 

iefcentiumplaufuloquorleaifiimorum^honeHtfiimorumhuimtemporis :  quorum 

admirabiliseHtnfchoiamnofiramconcurfus ,  feddeornattfitmishominihusomnium. 

ordinum ,  quos  cauf&  noHr&  jiudentes  nonohfcurhfauentefquef&penumeroexperti^ 

fumtis.    SednuUorum  hominum  piuris  apudnos  au6ioritaseJiaciudicium,quam  qui 

literis  elegantiortbus ,  acciuiiifcientiainfirtiBi^excuiti,  tumforenfem,tum aHli^ 

cam  ^itamegeruntnofiro  tempore,  'utcredthilefiteos ,  qui  ad^fumhominumcon-- 

ferat,  longemeltus^certius^quamin^vmhra  otioquefiholaftico  deiitefcentes ,  per-' 

cepife.Inhisnumero  zMtcha.Hofi?italem,  (^Franctfcum  Conanum:acdeceterista^ 

cens,vi'runquehonoriscauJa  nomtnatim  Appeilo,quod  htcfatofunBus,pr&ciaris  in^ 


** 


ereniimonumentisfententiam  de  hac  refuampofteris  teHa^am  reliqueritialterim  non 
'uiuentu  modo ,  fedetiamvigentis  ac  florentisin  repnblica  ierudittfimA  lucuhratio- 
nesfumma  apudomnesfmt  tn  expeChitione ,  quos  ahfolutuperfeBuquefcienpaluris 
ciuilis  cum  eloquentiapari  conjociatm  deleChit.  Jtaque  miniis  mihi  nunc  laborandum 
eft  i  'Vt  lureconfultispolitiortbaS}  qualesijjuntiquosnominaui,confiltummeumco- 
natumque  in  re  tam  honeftaprobem.     Etfinefcttis  nonfumiin  hisfcriptis  pojfe  multa 
reperiritinquihiisaut  Itmatttisfubtiliufquc^  tudtctum  ,aut  do6frina  exquiftior,  aut 
curadilt^entiaque impenfor ab eis defiderabttur.lSlamfimihirem  tantztmexpertun- 
di^voluntatemagis ,  quamperficiendt fpe  aggreffo ,  tgnofeent,ijtfpero ,  ^optOjfaue- 
buntque  cordatt  ^do^i  homtnes,  inchoatumancbtsoptisfortafisaliquandoperpo- 
liturt,^  abfioluturi :  equidem  haudinfeliciteroperammeftudtumquehicnauafeiu- 
dicabo.      oAtqucvtinamprodeat ti^ndem aliquando  tnlucem  Andre&  oAlciatiple- 
nrn  iVt  conticto  ,ac  iufius  commentaripis  ycuitis  exemplum  manudefcriptum ,  mihifu- 
pertori  anno  'Bafidienfiium  Itbrariorum  bibliothecas  celertter  obeunti  cum  Bonifacio 
(tAmcrbachio  extmtA  vtrtutis  ^  Itteraturtz  lurifionfulto ,  oftenfumfuifferecordor: 
quamuisne  caput  quidem  'vnumexeo  legere  ,fidquafiipertranfennamfiricrimida- 
ft)tceretuntum  nobis  Itcuerit.     'Dealtistdem  mtht  in  optatiseft,rtqutfitnt,qui  adco- 
anitionem ,  ^fiumque  luris  ciuilis  ,adiunxerint  literarum  fcientiam ,  cum  ioquendi 
elecrantia^nitore^ :  quidt^tn6le,defintte ,  ^expltca^e  dicerede  quaque  re  didice- 
rint  :  tn  quoru?n  ora^ionenthilperturbatumfiit ,aut tortuofum ,  autferdidum,aut 
tneptum:inqutbus  eafitfacultoi ,  'vt  'uelnjnavoculaclaritis ^njberius ,quambar- 
hartfupertorumfieculorum infmttis lihris  (^commentutionibpis,doceant.  Quod cum 
in  ^niuerfio  fureciuiliexpetendum,  tum  tnhacparte ,  iudicio  meo  ^maxime  necefa- 
rium  eft.     J^mfiipfus  materi&,cuit4S  traCkitionem ,  ^  expolitionem  requirimus, 
ducatur  ratio ,  vttlttasfanefiuSiufqueeiusdtjfunditurtam  late ,  'vt  ceteris  omntbtis 
omnium  confenfu,pr&ftare  ^antecellere  merito  dicatur.    (iArgumento  illudfet,quod 
hodte  nuUius  contradtisfiormida  abfqueftipulattone  concipitur.  Idemqueprifcis  tem- 
poribusfierifolitum  fuife,auBor  eft  M.  Varro,in  libris  de  re  Ruftica.     fn  quamfien- 
tentiampluragrauiftmedt^  mthteffe  oltm  memini  ,aprimo  curi&  ParifienfisPr&- 
fiide ,  ^gidio^Magiftro,  cumnos^utrampltfiimtis ,  ^omnilaude  cumulattishorta- 
retur,  'vtfmevUamtermiftone  temporis ,aureolum  huncdefiipulationihttslihrum, 
inpubltco  audttorio  interpretaremur.  Sedquidhinc  commodt  ^  'utilitatisper- 
ciptpoftt3longemelitiSprofie^6,^efficacit4S,quam  ego  'vlla  oratio- 
ne,ac  commendatione  mea,hominiimpigro,^ ftudiofe  ipfa 
tandemresoftend&t:adquamnuncpo]iion- 
giufulampr&fiationemacce- 
dtmas. 

' .  A  M  P  L  I  S- 


1 


c 


AMPLISSIMO    VIRO    MI 

CHAELI    HOSPITALL    C  O  N  S  I-    " 

LIARIO    REGIO    IN    CVRIA    PA- 

RISIENSI    FRANCISCVS    D  V  A- 

R    E    N   V    S        S.      b. 

Vltis  decaufisamefadumcftampiifTime,  &  dodtiflime Ho- 
{picalis,vccommentarioIum  quendam  noftrum  ad  Sca:uolam  tibi 

nuncmitterem,aclegendumofferrem.Sedh2ecprcccipuafuit,quod 
partim ex literis  ad me tuis,partim  ex aliorum fermone incellexi ,  te 
vehementerdefideraflc  jCumhicnuperelTes,  melus  ciuilcdocen- 
tem  publicc,ac  interpretantem  audire.  id  quod  profefto  nabis  ex- 
optandum magis,c|uam  tibi fuit.  V erum  nefcio  quis  Deus re cicius 
hinc  abripait ,  quam  vellcm  ,  &:  hanc  nobis  foElicicatem  inuidit. 
Nam  etfi  adeo  impudens  non  fum  ,  vt  iUdicium  tuum  non  refor- 
midenjracvelutifpedanteRofcioquodaminlcenageftumagerenbnvercar :  non  camen 
idmihitammctuendum  ,  opinor.fuic,  quamoptabilis  ,  expecendufquemihivideturfru- 
di\is ,  quem  ex iudicio illo  tuo  acerrimb percepturum  me confidebam ,  fi tum  adefTe  tibi  li- 
cuiffetj^uminipfo  public^  profcflionis  initio  Scasuola:  refponfum  ita  interprecatus  fum. 

ltanamqueobIatummihiargumcnturritra6laui,vtreceptisopinionibusvalereiufIis,noua 
pleraque nec in  vulgus forte (atis  adhuc  intelledtaihuc attulerim.  Scd  quia  in  re lubrica  pr^- 
fertim,  &  periculi  plena,falli,&  errare  poflum  :  necego  is  fum ,  qui  in  nouis  illis  commen- 
tationibusmfeis  valdemihiconfidam  :  nihilfanecommodmspra:fentia  tuamiiii  cumcon- 
tingcrepotuii(reiudico:vtpotecuiusdo£lrina,confilio  ,  monitisauiutus,  &edoc5lus,errata 
meapcruidere,acemendarcfaciliuspotuerim.    Cumigitur  congreflu  tuomihi  neceflado 
carendumeflreviderem,&tam  inhacremihiconfulere,quam  tuo  defiderioquoquomodo 
poflemobfequiinanimbhaberem,  decommcntatiuncula  mea  ad  te  abfentem  mittenda, 
ftatimcogicareca-pi.  Sedfortefortunaaccidit,  vt^^^pi/x^^^.noftra^in  quibusaliquidea 
dsrcadmemoriarfubfidium  confcripferamus,  interchartas  noftras  minimereperirentur. 
AcforcafTeinuinerej&migrationenoftra  (quodfacilefadu  fuitj  velfubreptaaquopiam 
funt,vel  cafu aliquo  interciderunt.      Quod cum  molefte ferrem ,  & meam lucubrationem 
periifTc  dolerem,  eccetibi  exftudiofis  iuuenibus  nonnullifcriptaqusdamfua  opportune 
admodumproferunt,  inquibus  tam  accurate,  &fidehterexceptacomperimus,qua;  ano- 
bisrecitata  fueruntomnia:  vt  nec  Cornutoveftro,necprifcorumtemporumNotanisce- 
dercviderentur.Eaigiturlegensdiligenter,&excutiens,paucisquibufdamimmutatis,atq; 
corrcd;is,hunc,qucm  ad  te  mitto,libellum,breui  tempore  contexui.  Quod  ideo  adfcripfi, 
quia  parum  prefTum ,  ac  tiimis  redundansfortegenus  orationis  ,quo  hic  contra  morem  no- 
ftrumvfifumus.teadmiraturumfufpicabar.   Fatcormultahicrefecari  finevlloincommo- 
do  potuiffe.qua:  in fuggefto mihimuentutem docenti exciderunt :  fed  vt nos quafi in  difci- 
pulorumnoftrorum.  ccctudiflerentes,  ac  verba  funditantes  quodam  modo  audirc  poffisr 
«juodtibiinoptatiseflfeahquandofignificafti ,  h^cadtepaulb  verbofius,  acrudiusdcfcn- 
ptamitterevoluimus.     Etfiautemonerisahquidtantoviroimponere  nec  aufim,  necc/c- 
beam,tamen  diffimularenonpofrum^menihilmagiscupere,  quani  vtatcnoftrahxclucu- 
bratioleda,atqucexpenfaitandemdo(Slrina,iudicioquetuolimatiorexeat.  Audores  enim 
quidam  hic nobis funt.vt eam  edi  in  lucem  patiamur,quo iuris  ftudiofi  luuenes  (quorum  in 
manusperuenturaeft)defchol2ehuiusftatu,adquammenupcrinuitumpenc,&relu£lan- 
temreuocaftijfaciliusadmoncantur.  QuodtamennifiteapprobantepermifTurinunquam 
piofed:bfumus.Eafiquidemcftmeadetuacxcellentieruditione,iudiLio,  prudenciaqueo- 
pinio,vc nihil  vnquam  nec|-,  prqclarius.neq;  felicius  mihi accidcrc poflc arbicrer  ,  quam  d  ce 
confiliorumomniummoderatorevti"OeJopt.max.benignicateconced.itur.      Necdubito 
quinprotuafingulariinnos  ,  fcholafticumquc  noitrum  conucntuin  voluntatc,  &ftudio 


qulcquidnobis  vbipoteriteffe,  acorn,iriifiiito,id  libenter  &  cupidecuraturusfis.Ac,vtde 
raetaceam,  quantircholamipGmfucias,  &  quantopereeamcomple6taris,runonitapri- 
demhaudobfcurcdeclaralli,cum  adeam  conllituendam  llluftrifl  D.MargaretxFrancics 
aufpiciisjomncm  operam  mduftriamqut  .uam  vna  cum  Albafpineisfratribus  viris  Ornatif- 
iimishicconferrcs.NeceofanecontencusjquOteftatioreflethoneftiflimatuavoluntas,  & 
afFedus,fxpeconuen'tibuspubliciscumdocentiumprofefrorum,tumiuuenuminter{edi{^ 
ferentium,&:altercantiuminterfuilh.Quainreiummorum,amplifrimorumquehominum 
cxemplum fecutus es,quihunc honorem  ftudiis  ohm  habuiffeleguntur.   Cicero  cum  pra;- 
lurafuneeretur,  AntoniiGniphonis,  qui  Grammaticamprofitebatur,domumfrcquenta- 
uit.     Pompeius  confedto  Michridatico  bello ,  intraturus  Pofidonii  domum,  f  ores  a  lidore 
percutidemorevecuit ,  &fafces,vtquidamait,U£loriosianuarfubmifitis,cuifeoriens,oc- 
cidenfquefubmiferat.  M.  Anconiuslmp.adApolloniiphilofophi  ardes  difcendi  caufanon 
rarbfecontuhc.Cetcroscommemorareabvltimaantiquitaterepetitos,noneftnecefle,cuni 
prxfcrtimadcefcribam,quonullushoctemporeantiquarumrerumpericiorhabctur.    Spe- 
ro  aucemfore,vtficutcos,quorummodofecimusmentionem,a'mularihacinrepulchruni 
duxin:i;itahoctuumexemplum,vtclariflimifuatempeftateviri,cclebrerahquando,5v:nbi 
ad  imitaudum  proponat  pofteritas.      Quamobrcm  in  hoc  noftro  conuentu  nomen  tuum 
veluu  hominis  cximic  dc  iireris  noftris  ciuilibus  meriti ,  in  maiore ,  quam  vnquam  antehac 
faic grjtia  5c gloria  nunc  eih fcico.  Mulcaquidem  in his locis antea de  tua prasftanci dodri- 
na,ck;vircuceiadirafu?r.mc.noaeiiimfplendorvircucum  tuarumocculcarifepatitur.   Scd 
ma^isfetsnosmDuenc,  atqueatiiciunt ,  quceperfpicimusipli,  5cexperimur,quamqu^ex 
fermoiie tmtum  aliena,&  fami cogaorcimus.   Noli igitar exiftimare eos,qui ftudia hic ci- 
uiliacoiunc.mcdiocnperfafos  Ixtkii  fuifle.cum  Holpitali  creditam  effe  fcholam fuam in- 
tcllexcrunt,cumiilumipfamHoipitilempfa?fwntemoculisfuiscontcniplatifunt:  quem  vc 
ver^.gcrminxquefariiprudencia:  ■\acifticemqtlertdam  ab  omnibus  prardicari ,  8cextolli 
nonignorabant,&.iquolusciuiiegeneratimde(criptum,&inantiquam  dignitatem  ,  ma- 
ieftacemquefaimrelfcicucuaifuiiricrebrbanceilludtcnipusinceripros  auditumfuerat.  Pa- 
rumuefratum.quxlo.aciucuadamipfls  iaiffe  putasiudiciumillud  tuumdclurisdocendi 
ratione,qu:chic  primuminfti:ucaeft,&:  inhmc viquediem  noninfoeliciter  pcrfeucrat?    A- 
d^um  enim iameffe de Sophiftarum  ,  Barbarorumquc horriinum  nationc (cum  quadiu no- 
bishiccercamenfuic)  eo  fibiperiaidenc ,  quod  Oux  tam  ftrenuus  tandemnobifcum  faas 
copias  coniunxiire  videacur.Nam  hoc  pra:c!aro/illuftriquc  teftimonio  Icholam  noftrain  di- 
gnacus  es ,  vt nufquam gencium  tantacum  dignicate  lurilpradentiim cra<5lAri  diceres ,  a:c li- 
bcrc  proficereris.     Necvcrovllisfumpribus  parcendume{rcftatuifl:i,VtiJoneipirofeflbres 
huc  acccrfancurjqui  extremacum  primis  concexere  poiimt,ncc  th  ea,quam  hic  iam  ingrefli 
fumus,viadefle6tant.  Quarehocveiucillgno  quodamnobisoml^ibus  ad  bcne  fperandum 
de  ftudiis  ciuilibus  fublaco  efFecifti,vc  omnium  oculi  iam  in  tc coniedi  fint :  nec  quicquam 
adeo  rarum  eximiumquefit  in  hoc  gencre.quod  nunc  a  te  non  expedetur.  Quo  nominc  or- 
do  nofter primum,deinde  ftudiofa  luuencus.qua  vix  vlquam  moderatiorem, &  ad re6la ftu-' 
dia propenfiorem meo iudicio reperias .gratias  cib» mimortales agit.  Quid dicam amplms? 
Parietesmcherculcgymnafiiipfiusgratiastibi.'5geregeftiunt,quodpralentia  tuatantope- 
:€exornafti,&inquoCiuihs  fapisntix  officinaniiilam,  qusnon  multos  antcannosex^- 
d\iicacahicfuerat,fcdfaconefcioquopropemodumcoilapfa,  fulciendam  ac  reftituendam' 
curafti.l  )e  mc  autcm  fic  habcco,  cu  m  multos  vbiquc  habeas  amicos,au6loritate,gra- 
tia,  opibus  multb  ,  quamcgofim  ,  fuperiores ,  &bcneficiorummagnitudinc 
coniundliores ,  tamenneminimcconceffurumhomini ,  quiautar- 
<ientiustcdiligat,aut  maiorccultu,veneratione,ob- 
feruantiaprofcquatur.  Valc.  Biturig. 
idibus  Dcccmb.anao 
1550. 


TITVLORVM   DIGEStORVM.  SiEV. 

PANDECTARVM'   ET    CODICIS,   QVI    HOC 
VNIGO     VOLVMINE    EXPLICANTVR. 


Eiuftitia&iure  pag-i^ 

Deorigineiutis  4,b 

Delegibus ,  ScDatufconfulcis,  &  lon- 
ga  confaetudine  f 

Dccooftitutionibusprinciputa    8,b 
Dcftatuhominnm  lo 

Dc  iis  qui  funt  fui  velalicniiuws     1 1 
Dc  adoptionibus  &  emancipatioBi- 

11 

iTib 
J7,b 

rbid. 

i8 

ibid.b 

ibid. 

19 

ibid. 

ii>,b 

10 

ibid. 

ibid.b 

ibid. 


bus,aliifquemodi5,quibuspaniapoteftas  foluitur 
De  rerutti  diuifione  &  qaalitate 
De  fcDatoribuS 
Dcofficiocbnfulis 
Deofficiopr*fc6tipra:torid 
Dc  officio  pr^fedti  vrbi 
De  officio  quarftcris 
De  officio  pra:toris 
Deoflicio  pra^fcdH  vigilum 
Deofficioproconfulis  &  lcgati 
Deofficiopra?fe(5liauguftali$ 
Dcofficioprifidis 

Deofficio  procuraroris  Carfaris  velratiooalii 
Deofficioiuridici  AlcxandiiA 
De  officio  aflcllorun» 
De  ittriididtoac 
Quod  quifquc  iurisin  altcrumftatuetitjVt  Jpft  codcmiure 

vratut  JOjb 

Si  qais  ius  diccnti  non  obtemperauetic  }  t 

Dein  iusvocando  l^ 

Nequiseum,qui  in  ius  vocatuscft,vicximat  33,  b 

Quifatifdarecogantur,&c,  54 

Sicxaotalicaulaagatur  ibid.b 
De  eoper  quem  fa^um  erit  quo  minus  quis  iniuditio  fiftat 

Si  quis  cautionibus  in  iudtcioiiftendi  caufa  fa<%is  noti  ob- 

tempcraucrit  3^ 

Dcfcriis&  dilacionibiu  ibid.b 

De  dilationibus  37 

Deedendo  ibid. 

Dcpaiais  38 

De  tranfa(flionibus  ^'  s  b 

Dcpoftulando                                «»  €6\h 

Dehisquinotanturinfamia  f7'b 

De  procuratotibus  &  defenforibus  f^  jb 

Quod  cuiufque  voiuetfitatis  nomiaet  8cc.  7  i,  b 

Denecotiisgeftis  7J 

Decalumniatoribus  Ibid.b 

De  in  integrumrcftitutionibus  7+ 

Dceoquod  ractuscaufagcftumerit  l^ 

Dedblomalo                      ....  7^ 

Deminoribus  vigintiquinqifrantiiit  83 

Dc  filiofamiiiasminorc  ^9 

De  fidciufloribus  minornm  .9® 

Sicutorvei  curatorbtcrucnerit  S>* 
Si  ia  co.Timuni  eadcmque  caufainintegtum  teftitiiriopoftu- 

letur  5>i,b 

Si  aduetfas  rem iudicatam  teftitutio  poftuletur  93,b 

S"3cine:fc.svenditionem  ?^''' 

SiaducifujvenditionemplgnotUl  i9<^>l> 

Siadticrias  donacionera  j^^.b 

Siaductftisiibercatcm  ^^id. 

SiaduerfustranfafaioHcmvcldluifioneminintcgfumntllioir 


refticui  velit 
Si  aduerfus  (oiutionem  situtorc,vcI  a  fefaaaih 
Siaduerrusdotem 
Si  aduetfus  delidlum  ruura 
Si  aduerfns  vfucapioneai 
Siaduerfusfilcum 


100, b 
101, b 
101, b 
io3,b 
lov,b 
106* 


Si  aduerfus  crctiitcrcm  107 

Siminorabharrcdicatefeabftineat  io8,b 

Si  vc  omiflam  hacredicatem ,  vel  boaotum  poflcffionem ,  vel 

quidaliudacquirat  109,  b 

r.Tquibuscaufisinintegrurcftitutioneceirarianoncft  no,b, 
C^i&aduerius  quosm  incegrurarcftituinotipoflunt  115 
Susincirfcmaiorcmdixerit  114,' 

Sifarpiusin integrum  reftitutiopoftuletur  1; 5,^ 

Dchisquiveaiamztacisirapccrauctunt  10 

Si  maiorfatStusraiumhabucrit  J17. 

Vbi&apudquemcognitio  in  ictegrumreftitutionispgiran- 

dafit  i.p 

Dc  reputationibus ,  qua:  fiunt  in  iindicio  in  intcgrum  reft  rru- 

tionis  iiojb 

Etiam  pet  ptocuiatorem  caufam  in  integruro  reftitutionis 

agipoirc  m 

Iniutcgrumteftituticnepoftulataoequidnouifiat  ibid.  b 
Decapiceminucis  11  i 

Exqliibus  cauGs  naiores  vigintiquinque  atuiis  raintcgrum 

rcftituuntur  114  b 

DevxaribDsmilitnm  \i6,b 

De teftituiione  militum,  tc eorun ,  qui  rcipublics  ckufa  ah- 

funt  »i7,b 

Detemporibusin  integtumteftitutionistam  minoruquant 

aliatum  petfonatnm  qua:  reftituipoffunt,  qium  etiani  h^- 

rcduftieorura  i^j.binfin. 

De  alienatione  iudicii  routandi  caufa  ii&z  i^s 

Dereceptis,  quiarbittium  rcccperunt  vt  fent^Rcfam  dicanc 

Nautlc,caupones,ftabuIarii,vtrcceptareftrtuanc  Xfo,b 
Deiudicits,&vbiquis3gerevcicoaueairidebeat  ^  i^j 
Deinofficiofoteftament6  171 

Deferuitutibus  187 

Deicruitutibusvtbanorumpr^dibrum  15  i 

Deieruitutibusprsdiorumrufticorura  ic^; 

Communiaprxdiorum,tamvrbanorum  quam  tufticcruni 

199 
Sifeniicus  vindicetur,vcladaliumpertinerencgstur  ioo,b 

in  fio. 
Qu°madmodumfcruitutesamittatlculr  3,0  3,binfin.' 

Deairciurando  20^ 

Deinlitcmiurando      ,  iij,b 

Deprobationibus    •^»'"*--  ^ij 

Defideinftrumentorun5,&amiffionecbrutii  Z37.  b 

PIus  vaIerequod.)g'tur.quamquodfimulateconcipiturijt> 
De  teftibus ,  tam  cx  Paudedbis ,  quam  ex  luftinianeo  Codice 

ibid6m,b 
Soluto  matrimonio  dos  <]uemaidaodana  paatur  242 

Dcnuptiii  "'  "  143,  b 

De  dotibus  Sc  dotium  lure  a  f  o ,  b 

Dedonationcpropter  nupcia^  if2.,b 

DefpODfalitiadonatibne  zfj 

Depadlisdoralibuis  ibid.  b 

Dedotalifundo  ibid< 

Dedonauone  inter  virnm  &vzoreat  1^4. 

DcditlottiiS  2ff 

Detiuclis  19  f 

Dcteftamentatia  tHtela  3.9^ 

DecdBHrmandotutoto  *  if7.b 

Delegitimis  tutoribuS  ibid. 

De  tUtoribus&curatoribas  datis  ab  Iusqaiiashabent,&c. 

i9S,b 
Qui  pctant  tutotes  vel  catatotet,&  vbi  pecantur         ^  9  9 .  b 
Deadminiftracionc&pcriculotutorum&curatorum^ocb 
Deauthoritatc  cucorum  30) 

Qttandoex  fal^otiiiorisvclcuratorisminoretageie  polllac 
J04 


•  « 


Index  Titulorum, 


De  furpeftis  tutoribus 

Decxcufitionibus  tutoruia 

Situtorvelcuratot 

Vbipupillus  cduirarivelmorari  dcbeat 

Detutelis  &  rationibus  diftrahcndJs 

Dc  contraria-  tutelar,&c. 

Decoquiprotutorcprouecurat.negot, 

Quod  faifo  tutorc  aatore 

De  ricieiii(roribus&  nominatoribus  tutorum 

D:  magiftratibus  conucniendis 

Ds  rcbus  eorum  qui  fub  tutcla,&c. 

S:  maior  fi<Slus  alicn.fad.&c. 

Decuratoribusfuriofo.prodigo.&aliis.&c. 

Quitcftamentafaccrepoflunc 

De  hired.bus  inftituendis 

Dclibcris&pofthumishiredibusinftituend» 

De  iniufto,rupto,&  irrito  fado  teftaraento 

Devulgari  &pupilIarirubftitutione 

Dc  conditionibus  inftitutionura 

Deiufcdclibcrandi 

Demilitari  teftamcnto 

De  acquirendd  st\  omittenda  hzreditate 


ibid.b 
3oj,b 

J07 

ibid. 

ibid.b 

508, b 
}05» 

ibid.b 
ibid^ 
Jio 

ibid.b 

511, b 
ibid. 

§J5.b 
34« 

411 
4zz,b 

<4i7 
454 


Quemadmodum  teftamcBtaapetiantur,inrpieiantur,&de- 
fcribanrur  4<f8 

Si  quis  omifta  caufa  teftamenti  ab  iBtefiato,  relalio  modo 
poflideathircditatem  47©,  b 

Di:  fenatufcon(ulto  Sillaniano  &  Claudiano ,  quoiutQ  tcfta» 
mcntanc  aperiantur  47  j 

Si  quis  aliquem  tc  ftari  prohibuerit  velceegeric  47^  t^ 

Deiurecodxillorum  -t^^jb 

Dclegicis&fideicoraraiffis  478 

Ad  legem  Falcidiattj  j  { 1 

Dtbonorumpoflcffione  57f 

Qujindo  no'ipc'entiumpartes  petentibus  accrelcant     f  77 
De  bonotum  pofleflione  fccundutn  tabulas  ibid  b 

De  bcnorum  poflc ffione  contra  tabulas  f  78 

De  legjtis  ptxftandis.contratabul.bonor.poft.petita  ibid.b 
De  bonoruna  pofleflione  conua  ubulas  hbeiti  ceftamemi 

579    fl 

Deconiilwgendis  cum  emancipato  liberis  ibid. 

De  ventrc  in  poflcfllonem  mittendo  ibid.  b 

Si  a  parente  quis  manumiftus  ftc  ibid. 

Vndeliberi  ibid. 

Vndc  lcgitimi  f8o 

Vndecognati  ibid. 

DefucceflorioediiSto  ibid.b 

De  Csrboniano  edidio  f  81 

Vndc  vir  &  vxot  ibid.b 

Decollationibus  ibid. 

De  opcris  noui  nuntiatione  58; 
Prxlediones  Franc.  DuareniineoDdem  ticalaia  denouu» 

pcris  nuntiat.  588 

Dedamnoinf,.(flo  ^oi 

De  aqua  pluuia  arccnda  60^ 

De  pubiicanis  &  vcftigalibus  &  commiflls  €os,  b 

Dedonationibus  60  S 
De  donatione  caufa  mortis ,  &  quz  fit  mottis«aufa  donatK . 

&moft:s  caufacapio  60^  a 

De  acqnircndorcrumdominio  cto 

De  acquirenda  vel  amittenda  pofteffione  <f  i } ,  b 
Altet com mentatius  Franc.  Duarcni in cundem  tit.de acqui- 

ren.&c.  <rtf 

De  vfutpationibus&vfucapionibus  tff 4  >  b 
In  cundem  tit.alter  commcntarius  Fianc.Duareoi       6^6,b 

Proemptore  <rtfj 

Prohxredc  ibid.b 

Prodonato  jbid. 

Pro  derdift»  gs^ 

Prolegato.        .  jbid. 

Predott '■''*'"'  •     ibid. 

Profuo  'iKd.  b 

Profoluto             \,  ibid. 

Dere  iudicata'  "•'*•'  gg^ 

Emfdemineundcmtit.mcthodicapartitio  700,  b 

Dcconfeflis  701, b 


De  ceffionebonotum  y^ 

Qujbus  ex  caufis  io  pofteffionem  eator  ibid.b 
De  rebus  audoritate  iudicis  poffidendis,ieu  vendendis  704 

De  priuilcgiis  cteditorum  .  ibid. 

De  feparationibus  704>b 
De  intcrdiAis  feu  extiaordinatiis  adUonib.  quar  pro  his  com> 

Jjctlint  70f 

Quprum  bonorum  ibid.b 

Qupdleguorum  70  tf 

Ne  vis  fiac  ei,qui in  pofteffionem  miiLs  ecit  ib  d. 

Dctabulisexhibendis  ib'.d. 

Nequidinlocofacrofiat  70tf,b 

Delocis&  itinetibuspublicis  ibid. 

Nequidinlocopublico  velitinerefiac  ibiJ. 

De  locopublico  fruendo  707 
Deviapublica,  &n  quidineafadlum  cftedicatur^&de  via 

publica  &  itincre  publico  leficiendo  ibid. 
iDeftaminibus,neqmdin  fluicinepubl.  ripaue eius fiar,quo 
peius  nauigetur.Et  nc  quidin  fiumine  publicfiat ,  quo  ali- 

teraquafluatatquevtiprisreaeftateftuxic  ibid. 

bc  vi  &  vi  armata  7  oy.b 

Vtipoffidctis  708, b 

De(uperficicbus  ibid.b 

Deaquaquotidiana&xftiua  709 

Deriuis  7»^5»>b 

befonte         ibid.                ,becIoacii  ibi(^. 

Quod  vi  aut  cLam  ibid. 

beiemiffionibus  710 

Depiecario  ibi>'. 

Dearboribuscxdendis  710,)) 

Deglandelegenda  7   l 

bclibcrohominccxhibendo  iKid. 

Deliberisexhibendis,itemdacendis  ibid. 

Vitubi  7ii,b 

bemigtando  ibif', 

beSaluianointerdiAo  ibic. 

bccxceptionibus,przfciiptionibas,&pra:iudiciis  712, 

Dcexceptionereiiudicata:  ibid. 
De  diuerfis  temporahbus  prasfaiptionibus ,  &  aceeiSoaibus 

pofleffionun  7 1  j 

Delicigiofis  ibid.  b 

De  obligationibus  &  a6);iontbus  ibid. 

Devcrbortim  obligationibiu  710 
Duaienilibellus  qui  infctibitut  Scsuola^  intetpretationem 
cotitinens  cuiufdam  Cecuidii  Sczuolx  t  efponft ,  cap.  1 1 2. 

tit.luperioris  750 
Eiuide  m  in  eundcm  tit.de  yetbotum  obligacioniba<,pattit>o 

methodica  75)^ 

Deftipulationibusfetuotani  jp^ 

De  duobusreis  conftituendis  808 

DcfideiuiToribus&maadatoribus  809 

Dcnouationibus&delcgationibus  Sio.b 

Defolutionibus&hberationibus  Sii,b 

Deacccpcilationibus  Si)>b 

Deprxtoriisftipulationibus  814 

Rem  pupilli  veladolefcentisialuamfott  ibi  J, 

iudicatumfolui  ibd. 

Retn  raiamhabcri&deratihabitionc  81  f 

Dtptiuatisdelidlis  ibid. 

Dcjfurtis  8itf 

Det'gnoiniun(i9  817 

Si  quis  te  ftamento  libei  efte  iuftus  fueiic  ibid. 

Furtiaduetfusnautas  Si7,b 

Si  familia  fuf  tum  fecifte  dicatar  ibid. 

Atbjtumfurtirac£(arum  ibid. 

Vi  bonorum  raptorum,  Sc  de  tutba  8 1  S 

Deincendio,ruina,naufragio,tatenaueexpognata  8i8,b 

Dciniuriis&famofislibellis  ibid. 

De  extraordinariis  criminibo»  810 ,  b 

De  fepulchro  violate  811 

Deconciiflione  ibid< 

Deabigeis  Si.t,b 

De  praruaricatoribus  jbid, 

De  rcrepratoribus  gn 

Dcfuribus  baiiicaiiis  ihid. 

Decfffa- 


Index  Tituiomm. 


831 


De  eff  raftoribus  &  expilatoribas  ibid. 

Dccrimineexpilataehircditatis  82i,b 

Decriroineftcllionatus  ibid. 

Determinomoto  81} 

De  coUegiis  &  corporibus  ibid. 

De  popularibusadionibus  8i5,b 

Depublicisiudiciis  824 

De  accurat.&  infcriptionibus  ibid.b 

Decuftodia&  cxhibitionercorum  Szj.b 

iVdlcgemluiiammaieftatis  S16 

Adlegemluliamdeadulteriis  817 

Adlegemluliamdcvipublica&priuati  819 

AdlegcmCorneliamdeficariis  Sip^b 

Ad  legem  Pompeiam  de  parricidiis  8  3  o ,  b 
Adlegem  Corneliam  defalfis,&dcSenatufconfulcoLibo 

niano 

Adlegem  luliam  rcpetandafum  832,^ 

Adlegemluliamdeannona  833 
Ad  legem  luliam  peculatus,  &  de  facrilegis ,  &  de  refidais  ibi- 

dem. 

Adlegemluliam  deambitu  S34 

Ad  legem  Fabiam  de  plagiariis  ibid. 
Ad  Scnatuiconfultum  Turpillianum,&  de  abolitionibus  cri- 

minum  834,  b 

Derequirendisreis  83f,b 

De  quxftionibus  83^ 

Depoenis  83<r,'b 

Depasnisdamnatorum  838 
Deboniseorumquiantefentcntiam  mortem  fibi  confciue- 

runt,autaccula:oremcorruperunt  ibid.b 

De  interdidis,reIegatis,&deporcatis  835), 

Defententiampanis  &reftitutis  ibid. 

De  cadaueribuspunitorum  839,^ 

De  appcUationibus  &  relationibus  840 

Qujsaquo  appelletur  ibid.  b 

IntcaquodtempusappcUandumfic  841 

Dciurefifci  84i,b 

Delureiurando  8^9 

Deinliccmiurando  873,  b 

Sicertumpetatut  8jS 

DefufFragio  895- 

Deprohibicafcqucftrationcpecunis  ibid.b 

Deeondidioneobcaufamdatorum  895 

De  condidionc  ob  turpem  caufam  5)00 

Decondid:ioneindebiti                   ^  5101 

Decondidtionefinecaufa  •  917 

De  condidionc  furtiua  9 1 8 

Decondidione  cxlege                      *  910 

DecondiSionetriticiaria  pio,b 

Deobligationibus&adlionibus  *  9ir 
Vc aiSlioncs & ab hircdibus  & contra h^redcs incipiant  922 
Nc  vxor  pro  marito,  vel  marituSjp  vxore ,  vcl  matcr  pro  filio 


conueniatur  ibid; 

Nc  filius  pro  patre,vel  pater  pro  filio  emancipato,vel  libertus 

propatrono,vclfcruuspro  domino  conucniatur  92 j 
Anferuuscxiuofadlopoftmanumiffioncmteneatur  923,^ 
Quindo fifcus vel priuatus debitoris  fui dcbitores conucnire 

poffit  vel  debeac  ibid. 

Dehajredicariisa(3:ionibus  5)2^ 

Ex  dclidis  defundorum  in  quancum  hzro^es  conucniancuc 

ibid. 
De  eo  quod  cerco  loco  dari  oporret  ibid. 

Dcconfticucapecunia  5)28 

Deprobationibus  934 

Defideinftrumentorum  941 

Plus  valere  quod  agitur,quam  quod  fimulate  concipitur  9  4  f^ 
Deteftibus  ibid.b 

Dccommodato  fjft 

De  adione  pignoratitia  vel  contra  9^8 

Deexercitoriaadlionc  $67>b 

Adleg.Rhodiamdeiadu  971 

De  inftitoria  adbione  573  >  b 

Qupd  cum  co  qui  inalienapoteftateeft,negociumgeftum 

ciredicctur  977 

Depeculio  5?  7  8 

De  triburoria  a<3rione  981 

Qupdiuflu  5)8i,b 

Deinrcmvcrfo  '  985 

AdSenatufconfultumMacedonianum  583,^ 

Ad  Senatufconfultum  Velleianum  9  8  y 

Denonnumeratapecunia  5)90,  b 

Decompcnfationibus  995 

Devfuris&frudibus,&caafis,&omnibusacceffionibus,&: 

mora  jp^i^jb 

Dsnauticofcenore  ~  icoa 

Depofitivelcontra  iooy,b 

Mandativelcontra  1009,  b 

Profocio  1014 

Decontrahendaemptione  1017 

Qus  rcs  vcndi  nonpofliint,  &  quivendercvelmercari  ve- 

rantur  io^i8,b 

Quarresexportarinondebeant  /      ibid. 

DeEunuchis  ibid. 

D  e  patribus  qui  filios  fuos  diftraxerunt  ibid. 

Dc  in  diem  addiftione  1020 

Delegecommiffbria  ibid.b 

Dc  feruis  cxportandis  1021 

De  hireditatc  vel  adtionevendita  1022 

Dc  refcindenda  venditione,  &  quando  liccat  ab  emptione 

difccdcre  1024 

De  periculo  &  commodo  rci  vcnditx  10  24,  b 

Dcadtionibusempti&venditi  i02j^,b 

Deiuris&fadliignorantia  1213,^ 

Dc  cuidlionibus  i^if>^. 


Horum titulomm exegematip/<tter D.  Nicolai  Cisneri frafationem ( S^^.pag) 

annexafuKteiufdem  Franc.  Duareni, 


DKputationum  anniuerfariarum  Libri  II.  i  o  27 

DeiureaccrefcendiLib.il.  107^ 

Deiurifdidiione  &  imperio  Apologia  aduerfiisEguinarium 
Baronemlureconfult.  105)7 


Derationedocendi  difcendiqueiuris  epiftola  tioo 

De  plagiariis  &  fcriptorum  alienorum  compilatoribus  1 1 o  f 

Inconfuctudines  feudorum  commcntarius  i'i8 

DefaccisecclefisrainifteriisacbeneficiisLib.  VIII.  114^ 


FRAN 


\ 


FRANCISCI   DVARENI 
IVRISCONS  VLTI 

> 

IN    PRIMAM    PARTEM    P  A  N- 

DECTARVM,   SIVEDlGESTORVM, 

METHODICA  ENARRATIO. 

2) 5"  VARIIS  IMTERATORIS  NOMINI^BFS, 


PmJc- 
Sarum 
turtfprs- 
fantia. 


Cur  titri 
luris  Di- 
gett»  Otf- 
eeutur. 


V I V  s  opcris  auflor  eft  lu- 
{linianuSjVtexiDfctipcione 
apparec,in  qua  varia  eiuf- 
dem  uomina,  ac  tituli  lc- 
guncur.  In  primis  dicitur 
Imperator.qucnomine  fi- 
gnificacur  lummus  orbis 
teiraium  principuus  :  etfi 
qtiondam  duces  bcUi  parta 
vidoria  a  raiiiribus  ita  ap- 
pellarentnr,  vt  (cnbit  Dion 
in  Angufto.Deinde  Cscfar 
dicitUr ,  vnde  Cxfares  difti 
funt  omnes  Impcratores  alulio  Cifare ,  a  quo  injperinm  cce- 
pit,nonabOv5iauib,au(5oreDione.SpaitianustameninVe- 
roair,C2faremdicieumauidefignatuseftImperator,acfcc- 
ctirorimperij:qilofcn(uinlibri$noftris  aliquando  accipitur, 
vtinI.(7.§.vlr.D.deiurefifci.&l.ctfiexcepta.C.demaleli.Di- 
citur  Aiamannicus ,  Gottliicus ,  Anticus,&c.  Qui  a deuicbis 
gentibusnomina  fumptafunr.  Augufl:as,qualilacrcfan(9:us 
&venerationedignus  vocatur,  vc  (cribunt  Dion,&  Sueco- 
nius  in  Augufto :  iTt^Sas-oc  a  Gra;cis  dici  folet.Iildem  nominibus 
ornaturinprsfationelnftitutionum. 

C  A   p     II. 
De  infcriptione  Pande^aru:?!-,  item  Bigejlorum. 

INfaibunturhilibriPande6li,qu6d  omnemiurisdcftri- 
nan-iContineanc,vcIufl:inianusaitintertiaconfl:itutioiiedd 
confirmatione  Digeftorum.  Qupdgenusinfcriptionisma- 
gnificam,  & ambitiofum olim a quibufdam habiium fuic,  vt 
fcire licet  ex  Plinio  in  ptaEfat.nat. hifto.  Gellius  lib.  i  j .  cap.  <>. 
&  lib  vlt.  ad  fin.  Atquc  ita  ex  noftris  Vlpianus,nc Mo(icftinus 
librosquofdamfuosinfcripferunr.  Q£orum  excmplumnon 
immeiito  hic  fecutus  eft  luftinia.  cum  reuera  hoc  auu-nyxct, 
omnisa:quiratis,iuftitis,dodvin?,eruditionisreceptacuIuroj 
ac veluti quidam chefaurus  fir.  Ac ficut  Cicero in lib.  de  Orat. 
libcum  duodecim  tabularum  anteponit  oranibus  philofo- 
phorumbibliothecis,itaegoaftirmarenondubitaUerim,nul- 
lumhodiehbrumcuiufcunqueartis  ac  difciplmae.fiue  Grz- 
cum,fiue  Latinura  extare.qai  tantani  rcrum  bonarum  &  Vti- 
liumcopiamcorapleclatur.Itaque  iurc  mihividencurincpi- 
gram  mace  Grajco  libri  hi  comparati  eflci  clypco  Hercnlis ,  cu- 
iusracmiDic  Hefiodus  in  libro,cui  citulus  eftaWicT»p«)tA«'Kfi 
Vcenim  in  clypco  Hcrculis  raagna  erac  varic(asreruminfi- 
gniumdepi6la:ita  in  hislibrisingens  rerum  cognitu  digna- 
rumcopia&vatietasdefcripta  repetitur.  Digefta  etiamhili- 
bri  infcribuntur.quia  luftinianus  (cura  ei  dilphcerct  vcterum 
librorum  multitudo  &confufio)  cx  eis  hoc  opus  concinna- 
aic,&  in  certos  libros,tractatusquc  digGffit  ac  clifpofuit,  Vt  crt 


inprimaCodicisconftitutione.^.cunjque.in  prafat.  Inftit. 
Quod&IuliusCifarlongoanteluftinianumtemporcfacc- 
re  Itatuerat.vt  auftor  eft  Suetonius.  Alciatus  in  Parergis  dicic 
lurtinianum  id  priftitiflchis  libris,  quod  Cicero  facereali- 
quando  c6ftituerat,id  eftjius  ciuile in artcm  redegifle.  Quod 
cquidemaffirmare,ac;defcndcrc  noliro.   Ciceroquidemra- 
tionem  doccc  lus  ciuile  in  artem  rcdtgendi,  Iib.  i .  de  Oratore. 
EtcitaturaGcllio  liber  ciufdemde  iure  ciuili  in  artcm  redi- 
gcndo.lib.  i .  cap.  i  i.Eftque  h^c  eius  Icntentia.vt primum  ift 
certa  gcnera ius  digeratur :  deinde  vr  ea  genera  in  certas fpc- 
cies,acvelutimcmbradiuidantur:poftrenj6,vtpropriacuiuf- 
quc  vis  definitione  explicetur.  Kc  genera  quidtm  ipfa  non  iuffini*^ 
malevidctur  notafle  luftinianus :  fed  fub  fingulis  titulistha-  »«« ''" 
pfodiaquidameftcarcnsarre.quarartificis  ingeniofi  acperi-  "*'^«"» 
tioperaminduftriamquedefiderar:quo  in  genere  quoidam  'i^lsorji^ 
ex noftiis squalibus operam multam ponere accepimus. Ve-  n"dLep. 
rumpropter  nonnuflorumimpudentiamacftultitiam  odio-//. 
fa  ia  cospit  elfe  Artis  appellatio  in  iure  ciuiIi,non  minus  quam 
Methodicoru  tempore  Galeni.  Quidam  enim  fantatici  pror- 
fus  homines  cxtitcrunt  hoc  cempore,  qui  cum  fint  «Va^oJ^o- 
•m-ni,  &  ade6ignaribonaruraarciuta,vtquidfitarsiiicerro- 
gati,vixbabeancquodrefponfurifiiu:tamcn  iuris  arccmraa- 
gnificenobis  polliccriaudenr.  Prztcrcaius  cnucleatum  vo- 
catur  hoc  opus  ab  audore,in  prima  fui  Codicis  conftitutionc 
ad  fincm ,  quod quemadmodum  nucleus  cx  putamine  cduci- 
tur,ita quicquid vtile,  ac  f rucStuofutn  crat in  vcterum  fcriptis, 
colledum ,  & inhos  libros redadura fir,&  optima rationc  & 
tnethodo  difpoficum  &  craditum  < 

c  A  p.   iii. 

K^dconjlitutiones  lujliniani  Pandecfisprdpt- 
JitM  mct^fy/^ivx, 

IN  Pande(!lis  Florentinis  crcs  hic  excanc  prxfacionis  loc6 
confticutiones  luftiniani^quarura  prima&tcrtia  etiamin 
Codiceeiufdcmhabcnturfubtit.deveteriiureenucl.  Prima 
conftitutioncmandat  Tribonianovr  cx  veteris  iuris  audto- 
rum  libris  has  Pandedlas  componar.  Tertia  ad  Senatum (cri- 
ptaeft  poft  confe(5lioncm  Pande(ftarufn,quz  totiusoperis 
diuifionemiac  difpofitionem  cumquibufdaraaliis  complc- 
(ftitur.  SeCunda,qua;  ad  do<Aoresiuris,  fiae(vcluftinianns 
ipfeloquitur)  anrccciroresfcripcaeft,tationcmdoccndiiuris 
prxfcribic.  £x  duabus  primis  cdnftitutionibus  obfetuanda 
eft  hiftoria  iuris ,  quod  a  luftiniano  Compofitum  eft:eft  enim 
vtilisadcognofcenduradifcrimeo  veteris  afnouiiuris.  Co-  Qutum^ 
dex  igitur  luftiniani  ex  veterum  principura  rcfcriptis ,  &^«»^«c»- 
conflicutionibus  primum  4  luftiniano  cditus  eft ,  anno  Chri-  '^'"^"fi'' 
fti  f  i^.imperijeiurderafecundojDecioconfalefolo.  Anno  J^J^,* 
autera  tcrcio ,  Inftinianus  naandauic  componi  Digefta  &  In'» 

A 


Franc.  'Duareni  (omment. 


CurluHt- 

7ti<tnns 

nu.-n 


i^ecf»»- ftiEuriobcj,Lampa(llo&  Orcfte  Cbfl.quxfepnmo anno, lu- 
;.i>rf«»-^i„J3j,p}pfotectiujjConlule,iDlucemexierunt.Od3U0an- 
^rfr!*Ac  no,icl  eft.luftiniano,  &  Paulino  ColT.  (vt  docet  Funiculus  in 
edil/in.  fua Chronologia,quxnonnihiItamcnabHoloandro<diffen- 
fiituti»-  cire  videcur)  Codex ,  qui  ante  edicusfucrat,  renouacus  eft,at- 
f"&  queemendatui.  Etconftitutioncs,quJEpoftprimameciitid- 
p^ndeiii  neminterimfadrxeranr.ideft.ab  annofecundoimpcrijlu- 
^codex  ftinianivfqueadodlauum.eldcm  Codiciinferta:funt,vtap- 
juflinia.  paretextituloCodicisdeemcnd.Iuftin.Cod.Nouellicon- 
ntenar-  fticutioncslongo  poft  cemporc  cditJB(unc,veceriiuridero- 
r*tM  ^  gances.qui  cenendi  &  obfcruandz  func.  Exfecundacon- 
tmcnda.  iiijurjooe notanda  eft dilpoficio,ac diuifio  totius  opcris ,  quz 
*"'  cftmtcpccmparces.&quinqiiagintalibros.  Etqiiodobicer 
luftinianusaic  jfcadarrem  numerdrum  tcfpcxilTc  in  feptem 
patces  ius  vniuerfum  diuidendo,id  exveterumfuperftitionc 
ortum  videtur,  qui  credebanc  diuinicacem  aliquam  acreli- 
Stptenn.  gioi)£iii  iticlfc  numero  feptenario :  dc  quo  apud  Macrobium 
riianu  jnforanio  5c(pion.s,&  Gollium  lib.  i.c.io.  Necdiffirailecft, 
mirusah  ^  ^^ j  .^_^.,  ^^jijipiinus  knbitin  Nouella  conftitucionc  105^. 
^J/''»cle  leptem  pro^clTjbus  Confulum»  Mirum  autem  videtur 
iHf:r.i'..-  plenrqac.quod luftinianus hic numcrum verfaum exprimat, 
ttc  5^/<?r- ejrquibusconftanlibri  Pandtdirum.  Sedhicmos  vetetum 
fair,quodvelexD  ogene  Luertio  cognofci  poccft  in  vica  A- 
^  rift  )!eli!,Thcophrjfti ,  6f  aliotum philofophotum,& cx Pli- 
.,;;  nic  lib.jo.c.i.&Galenodenat.huma.  &  deanato.ad;i:inift. 
<i{ri<4um  Vcrfjs  hic  accipe,  membra  orauonis  intcgra,  vel  petiodos, 
''^"'""^''q  .xHieronymnsin  Rnftinum,verfuumcola  vocaciquodet- 
^"'  'f    iam animaduertimus lib.  1.  Wvi. c.  <S.  Anoocandum t ft prx- 

ton/i.int  r.        1    n  r  ■ 

idri  Pa-  -erea,  compolicores  harum  Fandectarum,t3metlinomma 

deiHa'     iurifcourultofum  fingulis  capitibus  prxpofuerint,  vtintelli- 

rum.       gercturq^iidexquoquefumptumeftet,  tamrnmuitaccrum 

lcriptis  a.Hiecilie,  acque decraxiffe :  vt  hot^ie ,  qus  fueiir  vcce- 

runif^ntcntia,exhislibris  certo  cognofcere  iio!\  polfiir.us. 

lllud  pricipua  animaduerfione  digaumtft,  quod  luftinia- 

tiusfcribit,  nihilcontrariuminhocPandecbsfcm  volumine 

reperirii  fi  quisfubtilianimodiuerfiratis  racionern  cxcutiar, 

fed  eirealiquodnouutninuentum,veloccul;epofitun;,quod 

dillonancia;  qu£crelam  dilIoluirj&  iliam  nacufam  induci. dit 

cotJi.£finesefF.ig'entem.  Idq;  mandauerac  curariacompo- 

fitonb'JsipltcumP.ndcdl3rumprimaconftiiucione,  hisver- 

Hihil  co-  'uij;  .  Nt4!lnin  omnth- ji prs.d:fi<  C.odicK  membru  antmoriiiaali- 

■  ^uem/ilf!  v.ndicet  iscunn  :pd/ii  vna  concoydii* ,  vrta  confecjuen- 

de{}u  re-  "'*>  "dnerfiric  t^oJKine  conftnfttB.  ScA  dc  lib.ris  D  geltorum 

fiTiiur.    vcroque  in  loco  luftinianus  loquitur.iii  ijuibiiS  riuliau'  ait  -n- 

tinomta.ti  reperiri^ta  cetfi  veterum  lurifcoiluliorrm  coii- 

cracij;,&  pugnauresinterdum  e(leiitfentencia:,exqi;orum 

libtiA  confetta  fjnt  hsc  Digefta  Hisaurem,  qui  non  Ir.tis  tri- 

ti fantin  horutn eetitonum ,  ex  q.ibus  Pandeda;  compofiiae 

/unCjledl  one,nonmirum  eft  pleraque  videri  conr.r.iii^,& 

£"g*'>t    pi)gr.anfa<rire,  ciuneruditorum  aliud  firiudiciuia.  Namin 

do"a"T  ^^■''"^^'•''^''^"'•■'ccidcrevidemus,  quosdifcernerenonpoceft 

mJlis,     quifqaam,nifi  cum  eis  aftidue m.oracus  fit : adeo  n-ii'-a  cft plc- 

dH(7a.      Jfunqac  fimiiicudo.  Dubitandum  autemnoneft,  quinNo- 

uella:  conftitutiones  conttaria:  inretdum  huic  luri  sc  clcro- 

gmr  cs  rcpGrianrur:id«n.  q  jc  de  iis  cft  dicer.dua:,qi:a  a  rtctin- 

do*anno  impenj  luftiniar.i  poftprimam  Codicis  edifonem 

facl.c,&3nnoo<ftauoCodicircnouatoinfer:ifaiit,  vtante 

dixiiuusj   Cognofcunturautem  cx  eoqn6d  fwbfjripta:  funt 

L^rapadio&OreftcCo(rvel,poftCofifi'!acfmLan-ipac;ij,& 

0.cftis.  Ecv.]uiaeiEdcm  coiiftuuciones  infertElunrlibtisln- 

fti  tutionum.ccnlequens  cft,&  eos  quoque  l.brcs  iari  in  Pan- 

.dcclasrehto  derogare.  I.4CnimoftcnditIuftinianushisver- 

hW ty4umonutry !u  autem  eos,vt  memoret  etiam  noflrariin,  fi:<nt 

vniijlitutionttm ,  (jnxf^ro  emtndai-.ane  tnri:  prory};.ilgmnr,iu ,  £^ 

tn  certftUione  fnjiitutionum ,  eandem  emend  Mtonem  ponere  non 

tncrenttir.  LiPancicdlisvetocomponendis  nonadeofoliici- 

ti.arrunc  deeiulmoJi  nouis  conlticucionibus,  vcnihilexeis 

on)itcertvelienc:quoniamid  non  fucrar  eis  dilerce  manda- 

tum.   Cim cniii; Inftitutiones conficicndi tllent ex vniuer- 

foiurc,parcrac&  carum  confticucionum  rationem  haberi, 

qi.ir?rectni:aIuftiniauofaClsfuerant.  AtPandedlascompo- 

niprxcepcrat  luftmianus  cx  lurifconfultorum  rantum  li- 

biis:cauiirilpermittercrcisaliquidaddere,  velderrahere  pro 

iplo-iim  arbi,rio:qaod  &  fadtum  ab  cis  nonnullis  in  locis 

rait,vcantcaditJonuimus.  Itaquemirumnoaeft,  fipleraque 


inPande<5Hsteperianturnouts  iftls  conftftatJonibus  contra-' 
ria,acrepugnantia:cum  in  mandatis  non  habcrenc(vtdixi- 
mus}  vtperomnia  easconftitutiones  fequerentur.  Et  con- 
fultius  exiftimabant ,  ftudiofos  ad  earum  Conftitutionum  le- 
«flionemreiicere,  exquacognokerent.quidabrogatum  ef- 
fec,q.iamfci:upulofius  fingulaexcutcreinlibrosDigeftoruni 
redadla,&eaad  nouasconftitutioncs  accommodare.ouod 
faneoperofum,acdifEcileeisfururumerat.  Poftremonotan    f^etatTitl 
dumeft,non  licerehisPandeftisvlloscbmmentarios  appli--/^""""'*' 
carc:idemqne&fi!pcrioreconftitutione  \rctitumeft.  Naai  """""^ 
ctfiabfqueinterprctationeronpollit  ius  confiftere.l.  z.in-  p;,deHm 
ftadeoriginc  iuris,tamenvtiliusvifuhieft,nullaminterprc-  afplica- 
tationem  in  litcras  referre ,  nc  varietas  opinionum  tandem  "• 
confufionem  ac  percutbationem  magnamaflerar.Non  igitur  '** " ^ 
interprctario,fedfcriptiotantiim,  quxPandedlis  adhibere-  *f^ll^"e' 
tiir.hicprohibitaeft.  Tertiaconfticutio,quac  formamratio-  conftfierg 
ncmq;docendiiuris,&pr2tetcaaIi3qua:daiafingulatia  con-  fofottfi, 
tinet,  non  difficilcm  habec  ezplicationem. 

IN  DIGESTORVM,  SEV  PAN- 

DECTARVM       LlB.    I. 

riT.  DE  irsTiriA  et  if%e. 

C  A  r.     L 

Nhoc  initio  traduntur  veluti  quardamlnftiru-i 
lonesiuris.  EftqucPhilofophicaplanchicdi- 
putatio.  Nam  etli  lutifconfulti  foleant  7«  «Tjin- 
i.  quitefemagis,quam7« ^Tritamen  hiccaufa:& 
3  lontcsapetiuntur.ac  doccntur:&  cxplicantur 
resq  iara:iicognitioci,quidaturuseftiurioperain,  fumm^ 
neceirjria  eft,vidclicet  quid  ficius,quid  ius  nacuralcjgcncium, 
ciuilc.przcoiium^qu^fortaflisleuiaadmodum  actenuiaqui- 
b  .f-lam  vi.Jeripoflunt.fedteaera  ha'cfuntclementaiuris,& 
fundament3maximarum,grauiffimatumquediiput.-.cionum: 
ficutin  Geuraetrjapundlum^Iinea,  fupciticies,&c. 

C  A  f     IL 

^utdfitmSy  injlimy&iurilprudentk. 

HVins verbr  figuificacio variaeft.  Ir.terdum enim  fignifi- 
Latqui>.quidiuftumeft,fiucnaturafitinfitum,liuecon-  ^'*^'^ ,  , 
liuutinne  al»q;i3  propter  communem  hominom  viiiitatem    '^  l  f^ 
introdti(ft!;m :  interdum  pto  loco  accipitur,inquoiusreadi-^j^,j,^ 
tiu:vtcuuidii:imusiniii$vocare.  Sunt&alixfignificationcs, 
qux  vaiiiscxIociscolIigipcfrunt,vtl.  pen.&vlt.hic.i.i.inf  a 
deter.diuif&  Inft.de  reb.corp.Cumautcndicimusiuncpe- 
ramd.ire,anriusprofiteri,artemboni&arqui  intcilig  mus:id 
cft,coI!e6tioncm  quandampriceptionumad  bonum  &;e- 
quua-»pertinetium.Etha:ccoIlc<5tioiusdicirur,  aiuftiti3:quia  Quomt. 
b  )nij&2quumtrad:are,fiuecxercerc,eftiuftitiacolere,qux '''"'*»*« 
coftans  eft, ac  perperua  voluntas  ius fuum  vnicuiq;  tribuendi.  ""'^'^l 
\.  i.i.iuftitia.hic.Iurifptudentia  vet6cft,huius  attis  ccgnitio,  hHiJdg^ 
quam  idco  Vlpian.in  d. I.iuftitia.hic.ait  iufti,atquciDiuftiyft,///„ 
lcienciamefle.  Qopdaucemfcribicidem  eodcm  loco,  iutif- 
prudentiamdcfcnbens,  eam  cflediuinatumacquehumana- 
rum  rerum  fcientiaro,e6  pcrtinct,  vt  imelligamus  nullam  effe 
rem ,  fiue  diuinam ,  fiuehumanam,quam  lurifconfultus  non  lu/litit 
traAetjquarqucadciuilemfcicnciamnonpcrtincat.Ideome  &iurifl 
ri :6Atiftot£le$«p;^/TBCTiwn£ci;.  Aliialiterintcll:gunt,fedmihi/"^*'^"''* 
videturVlpianusadmateriamquamtra£tamus,hic  refpexit-   ^J'""**' 
fc.  Vcaucemclariuscxplicerurdefinitioiuris,animaduerten- 
dum eft,bonum.&zquumhic  accipi  pro  benigniorc& hu- 
1L3iT?rP'"i:erpretacionciuris,qugfcripto  comprehenfalToia  ' 
eftjquam  ipfc  Ariftotelcs  ^ShAKHiu  vocatlib.  f .  tthico.  Ciini 
enimnullalexitafcribipoffit,  vcomnia  qua:  qaandoqucin- 
cidetint,corople6tatur  ((]Uod  contingit  non  ex  lcgis,auc  legif  - 
latorisvicio,led  ex  ipfius  ieinatura,vtidem  Ariftotelct  ait) 
nccellaria  eft  ars,qu^  nos  doceat.qtieajadmodum  hoc  vitium 
emendarepofnmus,&ad  bi;num,&  zquum  legemquam-  Lext^ 
cunquc  fcriptam  rediecre.  Ouo  pcrtinet  pocts  vulco  noti  "'""f"*- 
diftichon;  ^        ^V  f        .      b  ^^,,^^ 

fudicitauxiliumfubini^Halegerogixto:  ^  ^^^ 

Iffi  etitmt  leges  cHpiunt  vt  inrt  rtgantur,  redi^edi*. 

Ncc 


JnTit.BeitiftitU^mre. 

N«ciq{raiidum  eft  poetam  Ut  Vcibis  vfum  fuiire.cum  Arifto- 
teles  ipfe  faibat^«x««#  cfle  imiio'(.7<ii^  t  i-o/^i/x»,  id  eft.emen- 
dationcm iuis,  Nod  enim  credendum  eft  cuiuJuis  id  efl^c,  fed 
artificis tanium  periti  ac cruditi,  ideft,  iurifconfultr.  Hinc  Ci- 
ccro  laudar  Sertiium  Sulpitiu,  quod  ea,qu£  proficifcebantur 
a  mre  ciuihicmper  ad  squitatem  refcrret,  Philip.p.&  Caium 
Aquiliura,flu6diurisciuihsrationem  nunquam  abzquitats 
fciungcrct,  in  oratione  pro  C?cinna.Hinc  Conftantinus  re- 
lcriplitjin omnibusrebus  pra:cipuam cfle iuftitia:, quam ftri- 
<ai  mri$  rationcre.l.placuit.  C.de  iudic.  Sic  enim  legicur  in  ve- 
taftis,emendausquecodicibus,  necin  eisvllaggaitatisfcti- 
gtaeeftmcritio :  quod  non  expendentes plerique  ^  m  ma^nos 
etroresincidcrunt.  Hinc  etiam  Cellusadole(censdicebat,in 
quafftione,  quadebono&:  iquo  britur.plerunquefubali- 
«arorjtate  iutij  kicnusoerniciose  errari  roiere.vt  eft  in  l.fi 
leruum.§.fequitur.infra4evetb.obligat.  Hicenimboni  & 


htndm. 


zqui  tradatio  propria  eft  »jris  fcientia: ,  &  eorum  qui  ius  pro- 
fitentur.Neciutifconfultusahabenduseft,quilcgesautptin- 
cipisalicuius.velreipublicsconftitutionesinmemoriahabet 
(quod  facile  f»du  cft)  L-d  quiejtum  legum  vim  ac  potcftatem 
tenct.l.fcireleges.inf ta  de  iegib.id  eft,qiii  hac  arte iaftruftus 
«cedoaus,lcgera  quamcunqu^ cx  bono  &  iquo  interpteta- 
XI  potcft.Itaquc  iis  ctiam,apud  qios  Romanum  ius  receptuni 
noneft.fedquilegibus  patriis  rejuntur,neceirariaefthuius 
artis cognicio ,  vt mehus poflint de legibusfuis iudicare.  Cer- 
tum  cft  au:em,hanc artem.qua  nulla  pr*ftantior ,  digniorq; 
cft.his  Pandc<aarum  libris  cotiner  i,&  fa^il^  ex  eifdem  a.  quo- 

uishomine,quiiudicioprxdicusfir,coll(g,atqueedifcipoirc: 
cth  inficias  non  co,  iuftam  .iblolucamqu?  methodum  «a- 
«itandiquerationcmmeriiohicdefidetari. 

C  A   p.     III. 
.^xfint  iurU  p-£cenA. 

VLpianustria  iunsprscepca  tradit:honefte  viuere:alte- 
rum  noa  isdere :  ius  fuum  caique  tribusre ,  in  i.iuftiua. 
hic.Idemqaefciiprumeftinliiftit.Iuftiuiani.  QupLumprz- 
ceptorum duo poftcema  iuftiiix propria  fuat , pnmuin  veco 
adomnesaliasvirtuccspertinercvidecar.  Hoc  aucemnoni-a 
acciperedebamus,quafiomniahDneftatisoiEcia  leg:bLis,6c 
iure ciuiii prxcipiantur ,  vc ad  ea  hommes  inuiti per  magiftca- 
tumcogipoflinc,Latiuscnimpacetofficiorum,qiiamiuiisre- 
gul3,vcaicSeneca.  Hisigicuc  verbisfignificauic  (opiaor)  Vl- 
p  anuSiqaicquidiurc  ciuiHcautumprxfcripcumq,reperitur, 
adynum  ahquod  horum  trium  pra^cepcorum,  guaiiadlco- 
pjmquendam,referri.  Njmetii  hzc  ars  prgcipae  adiufti- 
tia m,&  iqUitatem  rcferatur ,  ideoq; dicatur  ars  boni  &  arqai 
eircjvr  ancedixi.tamcn&aliarum  virtutura  legislatorespie- 
ruhqesrationem  habenc:  velut  cum  vetant.ne  f  rater  fratiem 
capicis  accufec ,  ne  filius  patrem  in  ius  vocet ,  nc  a  matito  foli- 
dttmexigatur,&  casteraeiufmodi. 


Quidjie 


c  A  P.   iin. 

Beiurepublico  c^priuato. 

S'  Tcut in  reliquis difciplinis  thefes  qu^dam  funr,fiue pofitio- 
les, vcVlpianusloquitur:ita  &inhocftudio,fiuearte  iu- 
ris.Vnathefiseft,iusaliquandoadftatumReipubl:cxfpe6la- 
rc:quod  publicum  dicitur.  Altcra cft, ius  qaoddam  pertinerc 
adfingulorum  vtilitacem:quod  priuatum  appellatur.  Vnde 
Tiupubli-  orirurdiuifioiurisinpublicum,&priuatum,  inl.  i.§.huius 
r«OT,j«/</ftudij.hic.&inInftitut.eo.tit.  Animaduettendum  igitureft, 
***  f''    vtilitatem  publicam ,  ac ptiuatam ,  quamuis  cognatx  fint  atq; 
coniundf  s,tamen  in  ter  1  e  diffetre,  non  aliter ,  ac  res  fingulo- 
rumarcbusvniuerfitatisdiftiuguuntur,infiade  rer.diuif.^ 
munuspublicumabofficio  cuiufque  patrisfamilias.  lusergo 
publicum, quod  ad  vriliracem pubhcam potifllmum refpicit, 
diftertaiurepriuatOj  id  eft,quod  ad  priuatotum  hominum 
commodum  pcrtinct.  Qui  enim  de  facris  facerdotibus  & 
magiftraribus  conftituta  iunt,de  quibus  inhocprimolibro 
multifunttradtatus,  &inprimolib.  CodicisIufiiniani,du- 
biam  non  cft ,  quin  ea  ad  tucndum  ftatum  publicum  maxime 
t*pri'    fpe6tcnt.Pfiuatiiurisexemplainnumerabiliarepetiuntur,de 
iMto  lurt  contradlibusomnibus ,  de  conuentionibus,  &aliis  eiufdem 
tttnume-  genetis,dequibuslitespluresexiftiir,quamdepublicis.  Cum 
triitmiMr.  ^'^"^  permittitlcxemere,vendete>locarejConducere,icemeit 


hiscontra(aibusagere,acperfequi,quodfibidebctur,adfin- 
gulorum  hominum  vtilitatem  haud  dubie  rcfpicit ,  &  ha:c o- 

mniarclinquitincuiuf^uevoluntate&arbirtio.S^pctamen 
?ccidit,vtcum in priuatis ncgotiis aliquid deprehenditur  ^u- 
blica:  vtihtati  hoccrc.ius  conftituatur ,  quo  huicincommbdo 
occutripo(rit:idquepublicumiustuncdicitur,nonpriuatum: 
vt  (exerapli  gratia)  cum  ea,qui  ad  vidlum  perrincc,iufto  pre- 
tiopra:beriiubehtUf.l.i.§.curac3rnis.  infca  deoffi:.  prife6t. 

vrb.ficpa<aun»,quodotiscnnditiofitdeterior,impiobacum 
eft.l.dedie.l.  Accilicinus.inffadepaa.doc.  fic  donacio  intcr 
coriiu^cs.l.i.infradcdonat.intcrvir.ficcranfa(5tiodealir.iert- 
tisJ.cumhi.infiadetranfad.fic  hxredicatis  fucurirepiidia- 
tio.  .padum  dotah.C.de collar.fic rerum pupillarium aliena- 
tio.l.i.infrade  rebus  eorum  qui  lubcucel.eodemquemodo 
lex  commiflbria  in  pignoribus  i  &  alia  huiufmodi ,  de  quibus 
aliisinlocis  tra«aatUti  flimus. 

C  A  p.     V. 
Be  iure  mturdi ,  gentium ,  &  ciuili. 

POfteaquam  diuifit  Vlpianus  pnblicum  ius  apriuaro  lur^, 
omifladilputationedepublicoftatimadpiriuatumtranfif» 
Namtocafcfcluftinianilegislatio  confumicur  in  iure  priua- 
to  :  qudddcrebuspriuacisfrcquentiores  eflent  lites  accon- 
troucrfisjquamdcpublicis.  Aicigicur,priuatumius,ideft, 
colieftionem  pr^ceptorum  ad  ius  priuatum  percincntium, 
qushis  libriscontinctutj  conftare  ex  naturalibus  prscc- 
ptis,gentium,&  ciuilibus :  &  harc  fingula  quam  vim  habcant, 
dcfinicioneexplicatinl.i.§.priuatum.  &  deinceps  hJc.  lus 
natutale,  inquiti  eft;  quod  natura  omnia  animalia  docuir. 
Nalli  iiatm  certiorc  argumento  dsmonftrari  poreft,  ali- 
quid  natU-alc efle homini ,  quam  quod  animanribus quoque 
brutis  innatum  fit,  qux  fblo  naturx  inftiniiiu  mouentur. 
Hinc  Clcero  lib.  i.  de  Finib.ait,Beftiasfpeculaefl^enatura:.Ec 
lib.j.de  Finib.  Arquc  criam,inquit ,  in  beftiis  vis  naturi  infpi- 
ci  pocelt :  q.iarum  in  foetu,&  in  educationc  laborcm  cmn 
cernimus,  ipfara  naturx  vocera  videmur  audire.  Exempla 
hic  fatiis  petfpicua  fUnti  de  maris  &  fosminxconiuniflione, 
&citetisfimilibus.  Naraomne  ani.ual  nacuraduceadcon- 
feruandum  fc,&fpccicmfuamimpellicur,  vc  Ariftoccles  aii: 
lib.  i.Pohtic.Qu_odautemait  Vlpianus,ferasquoquebeftias  rerbum 
iftiusiurispeririacenfcri:  ficaccipe,ob  iftius  iurisperitiamin  Cenfen 
precio.ScadmiracionecfTe.  CorncliusTacicusindialogode  V*''"""^' 
Orato.Huiufmodilibrieorum  cxcanc,vcipfi  quoque  qm  ege-  J'^""^" 
rUrit,rionaliismagisoracionibuscenfeantur.Senecaepift.;^7. 
Idinquoqueoptimum  eft,  cui  nafcitur,  quo  ccnlecur.  Pfl- 
nius lib.3 } .cap.  1 1 .  Hic ars ita  cxolcuit.vt  fola iam  vetuftatfe 
cenleatur.Idcrahbro37.c.  i.niufics  attisofteritationcccn- 
feridixit.Ius  gentiuiti  vocatVlpiahus,  qub  non  omnia  ani- 
niintia.fcd  omncs  homincs  vtuntur.  lus  humanum  a  quibuP- 
d  imaliisdicitiir,  vtLiuio  i.dcc.lib.  s  •  Scneca  lib.  5 .  de  benc- 
fic.c.  1 8.Seruo,inquit ,  qui  negat behcficium  dare pofle.igna- 
ruseftiurishumani.poteftenimiure  humano,nonciuilida- 
rcbeneficium.Huiusiuriscft,rcIigio,&pictasinDeum.NuI- 
la  enim  gens  eft  tamfcta.nemo  omnium  tam  immaniS,qucm 
nonirabueritdcotumdpiniojVtinquitCicerolib.j.Tufcul. 
qua:ft.  Scd  anhociusinnatumfit  hbmini,quiHtur.  Etcer- 
tum  cft  ,bcllum ,  feruitutem,  contradus,  vfu  cxigente  &  hu- 
manis  ncceflitatibus.homines  communiquodamconfcnfu 
conftituifle.  §.  ius  aiitcm ,  Inftit.de  iure  nat.  gen.  &  ciuil.ciMi 
cxpcricntia  videlicet  edodi  animaducrtercnt,  fe  aliter  norl 
poflc  focieratem  communem  tucri,  &  conferuarei  Alia  caufa 
videtur  cfTe  religionis  erga  Deum ,  pietacis  in  parentes,  &  pa- 
ttiam,  &  aliorumhuiufmodi,  qux  nonminus  nacura  infica 
credunturhoraini,quararaaris&  ftiSminaeconiunftio.  Scd 
hicomniaVlpianus,vtcrcdibileeft,cx^quauic,&adviuum, 
fimplexquc  ius  gentiumrcculic,  quodnatur^  vis  paulo  ob- 
fcurius  hic  cerneretut quam  iri  maris  &  foeminae  coniundio- 
nc,&ca:teiisrcbuSjqUs  communes  nobisfuntcumbrutis. 
Er  fi  cnim  argumentis  noh  leuibus  2dmoneamur,reIigionem 
crgaDeumcaufaminnarurapofiLamhaberc.tamennontam 
ccrtaefteiusrci  deraonftracio,  quam  couiun6liom's,dequa 
diximus.Hinc  Ciccro  lib.  z.de  Inuenr.  Confuctudine,  inquir, 
ius  cft,quod  leuircr  a  natuta  traiflum,3luit,&maiuS  fccit  vfus, 
Vt  tcligioncm,&  c^cera.  Itaque  Vlpianus  vnum,atq-,  fimplcx 
iu$gcntiumcQafticuit,quovidelicet  omncs  homines  natu- 

A     1 


ralcmrequenteirarionemvtuntur:lSucidqu«daminnatavis 
inicrait.vtreligionem,  fiuccanfenfu  hominum  tacito  pro- 
pter  vtiiitatem  communcm  reccptum ,  ac  comprobatum  eft, 
vc  belium,contradus,&  qui  funt  huiufniodi.  Dicitur  autem 
hocius  ciuili  vctuftius,&  cum  humanogenere  proditum  efle, 
inl.i.infradeacquir.rer.dorain.§.fingulorum.Inft.  de  rer. 
diuif.  quod  huraanum  genus  poftquam  a  Deo  creatumcft, 
diuhociurcnoncaruit,vtinitiuraeiusacquc  origo  cognofci 
nequeaf.ldqucoftcnduntSophocIi$VctIus,quosincamrem 

^itat  Ariftotcles  lib.  I .  Rhct. 

Ou  )cif  ftVuZ  Tl  Kdx^f  >  *''^  "^"  '"''* 

Ethocquidemius,qu6d  1  naiurali  hic  diftiDgiiic  Vlpianus, 
dicitur aliquando  naturale.a  iutis  audioribus ,  vc  di6bo  § .  fia- 
gulorum.quia  vctuftas  eius  iuris , &  communis  hoiriinurtl  v- 
fus,comprobatioqueind!ciocft,anaturaprofe6lumc{rt;:eifi 
leuicer  ab  ea  fortaflis  tradtura  fit ,  vt  Cicero loquitur.  Qmrj 


FrancDuareni  Q)0menf. 

I  N   T  t  T   II. 

DE    ORIGINE   IVRIS. 

C    A     P.        I. 


V  s  fcriptum  dicitur  conftare  ex regilws ,  plcbf-* 

fcicis,fen.«uiconfuIth,  principumplrcitis,  liiagi.' 

ftratuumcdi<ftis,&  refponfis  prud:ntum,in§. 

conftat.in  Inftit.dc  iure  naf .  genf.  &  ciui.  &  l.ius 

autem.fupra  proximotitulo.  Qu*  partitib  non 

fatis rede poteft  inteliigi,nifi  priuscognita raiis  origine , qu2 

hic  dslcricic  Poroponius :  eamque  repetir  ab  vrbe  condita. 

Nosfjmmararerumbrcuiter,&numcropfoponerchoclo- 

cocontendciimus.Dcfcribitigiturinh3acfententiam,3tqae 

hoc  otdine:In  primis  populus  RomanJS  nullo  cerroiBi£XJte- 

hariir.ff-HnrqriinrTiani]  rrgi»^ {^n^""-r,;^pTntrir  :  phisque apud 

cos  /alebarit  boiiin-.ores,quam  vlijlcges  (cript?,quod&  aiiis 

feregentibc.sinitio  accidit.  Senc.acpift.  ^.ad  Lucil.  Cum 

in rc.inquit idcm lib.i. Tufcul. qu jft. confcnfio orcnium ^c^      enim,inquit,  rcoum  penxlumeilet.legesfcribicceperunt. 


tiumlexnaturzputandaeft.  Huiuslaneiurisgeatiumdiitia 

tlionemabnidoco  &  aliisprodicam,  in  Decrec.  i.dfii  :(3. 

noninaprobo.cum  huius  iurisduogenera  faciunt,pr  •i;ad- 

um  &  fecundarium,primario  afcribcntes  rcligioncm ,  vciita- 

tem,&  csccra:fecundat  io  bellum,  feruitutero,&  coatradus. 

Crcdibilc  cnim  eft  piecatem  in  Deum ,  pat entfcs ,  &  patrinm, 

Itcm  vciita:em,ac  fidem ,  aiiaque  id  genus  homines,cum  pri- 

muni  creati  (unc.nacilram  docuilTe,  non  emm  bellum,  (crui- 

tutem,&  fimi!ia,qu2neceifitas  hominum  imrcduxiiredi- 

(citur.Nec  ca  diftinftio  difcrepat  ab  Vlpiani  diuificne,'ed  eam 

roagisilluftrac.llludomittendum  hic  non  eft,  rr;idCiiuro, 

cjirn  diftinguit  ius  ciuile  a  iure  genciuin ,  I.cmnes  populi.  hic. 

latius  accipi  ius  gentium ,  quam  in  Jitiinirione  Vlf  iniaiii ;  pro 

eo  nempe,quoa  naturalis  ratio  intcr  omnes  hcmines  c oiifti- 

tuit,&  quo  orancs  gentcs  vtuncur.Quo  feniu  maris  &  f  ceiti  i- 

niconiunftio  rcdie  dicctur  iuris  gcncium  elIc:quoiiia:T>a- 

ud  omnes  gences  recepca  eft.  Sed  ne  quid  ea  res  noi  con.  ur- 

iet,nulla  hicdiucrfitas  repcricur  fententiatum  :  qujefii,ua 

icft,non  in  rcbus  eft,(edin  tradandi  tatum  ra:iouc.  Necqi^'c- 

quam  facilius  eft,  quamhas  omnes  diuifioncs  conijngrre, 

hoc  modo:IusquQddam  eftcommuncorani'jmgeniiiir.j :  a- 

liudeftpropciumcuiufciueciuitacis.d.I.omncs  pop.  hic.cui  li- 

milis  eli  diuifio  Ariitocelis  libr.i  Rhetc.^fjgs '3  v  '^ysr^,  r  ui^  Ui w. 


l 


q;i:crud;bushominiimanimis/iinpIicibuiqigtaues  &  accr- 

hx eranr.vc Tacicus aic lib. } .Ncbis inquir illc Romulus,v t ci  R"»utiii, 

libicum  fuerar,  impeiabar.  lo.tphus  quoquchb.  2.  aduer-  ?"•"■• 

fus  Appionem  fcnbit,apudvrtcresGricos  nomenlegisco- ^,„,  — 

gnitumnon  fuiirc.vtnccapadHcmeriiquidjm  reperiatur.^f;.^,/. 

1 T.     Lcg"s  quacdam  a  Romulo ,  &  aliit  fequcncibus  regibus 

latJE  funt :  quz  poftca  a  Papirio  colledlae ,  & in  vnum  hbrum 

reda<ft2,di<fta:fuerunt  Curiat»&  regii.l.  2.§.  poltea  auda 

ad  aliquem  modurociuitate.hic. 

III.     f.xr.&srcg;'bus,ciim  legcTribunitiaomneslegesex- 

cleuiHer. t ,  popuius  confuetudine  magis ,  quam  vUo  iure  ccr- 

to  vflis  eftjfere  vigintiannis,  quod  cxhiftoriaLiuij  colligere 

licet. 

II II.     Conftituti funt  Dccemuiri,aquibuslegcscdit2funr, 

qui  diiodecimTabularum  dicuntur.Has  Kgcs  ait  Liuiusfon- 

ttm oinnis iuris &publici ,  &priuati c(Ie.&  Cicero omoibus 

philr,fo|.horura  bibliothecis  antcponic. 

V.     Hjsipiasleges  :ncerpretatj  funt  prudentc5,quorum  in- 

rerprec;tio,di(puiat'oque  vfque  adeo  probaca  recepcaqjeft, 

\cpiisiuiisciui(ishabereiur,  nec  immcii:6:nulla  fiquidctu 

lexitaper(pn.uefcribi  poceft,vt  notl  rcquirat  inceipretatio- 

ri£m:vrdemcrit6  dicit  Pomponius.iusnon  poflcfineiutif^ 

pcritoconftate.in§.poftoriginem.huiusl.&quilegum)nter- 


T3M(iroD,&c.  Quod ccmmune cit omnium gei.num.  partira       p:e.",TLir.r.cmfo!lercc,natur2leges&ipfam^«'K«ouaufeiiet 


cft  nobis  communecum  bcltiis,  pardmeft  propiium  geneiis 
bumani.  Proprium  generishumani^arcirnhomiaiiiuiatam 
cft ,  partim  communi  hominuraconicnfu  propter neceflua- 
tcra,vtilitacemqne  probatum.  lusciuile,  eft  ius  proprlum  cu- 
lufquc  ciuicacis.non  omniura  gentium  commune.d.l.omnes. 
1. pen.hic.no  quod  a  naturali  iure , aut gemiam  omnino  re  e- 
dar ,  fcd  quod  aliquid  eiaddat ,  detrahacve,  prcpter  vtilicate  "n 
ciuium,necperomniaeiferuiat.  Cum  enimiusnatutalcfciT.- 
perbonum&squumfitjl.pen.hic.  mutaTifaneomtiincnon 
poccft ,  ideo  aKHViT  vocat  AriftoteIes,&  Cic.  legem  ittrnam, 
vt  inde  fpquacur  nacurz  corruptio :  fic  enira  accipio,  quod  eft 
in  §.fed  nacuralia.in  Inftit.de  iure  nat.  cui  congruentia  fcripfit 
ip(e.AriftotcIeshb.  ^.Ethicorii.in  quoeftlocusdc  eareiafi 


Et  ius  ciuile  d.'(Sum  eft  communi  nomine.qaia  propriuiti  no* 

mcijacfpccialcdcficicbat,quo  appelIaripo(Iet.§.hisleg;bus 

lar.s.hic. 

V  ;.     Compofits  funt  formulx  aftionum  ad  eas  legrs  ac- 

cotnmodiri,qi;a£fequerenturIitigatcr£S3gendo,vt  nonli- 

cereteisah  tatum  pracfcripro  recedere.  §.dcindc  ex  h  s.hic. 

cs(q  .e  vocarunt  legis  a(iioncs,&  vi  lurilcoiif ultus ip'c  intcr- 

pretarur ,  legitifn-s  acftiones. 

Vil.     Poltlcdatamplebis  di.^ccrdiamcurapatribuSjducfld- 

ritasr!ibu:aeftcaderapIcbifciiis,qu2legibus.§.Deindecum 

cirec.hic. 

VIII.     Cura  necf)Icbs,necpopuIus  facili  conuenirepoirer, 

Rcipah.cura  ad  fenatumdedudta  eft,vt  quicquid  decreuiifct. 


gnis.Sedhominumvitiacoguntlegislatorcrainterdumabeo  cbferuarctur.idqueius,fenacufconfultura  elt  appcllatum.§. 

iurc  nonnihil  defle6terc,&  exlegibus,  priceptionibusque  Deiadc. 

nacuralibus  (upremamamplcdi,  qus  vulc  fociec.-tis  huma-  IX.     Magiftfatus,putaprartorcs,&aediIes,quiiurifdidHoni 

nx  conferuationi  ftudendum  efTc^ciim  tanta  fit  hominum  prxcrant, cdidlaproponebanr,vtintelligercntciuesquodius 

corrupcio.vtadomniumobfcruacionemcompellinequeant.  ccqnaquciequifquedi<Suruseflet,fcq-,pr2rounircnt,acpr9- 

Etfi  namque  leges  nacuri  repugnantcs  fuapcc  naturanon  pararcnr.  Quicdicftaiurisaudtoritatcmhabuerunti&pro-; 

fintjtaiDenxj^-Efeisair;»  confliguntnonnunquara  &  pugnant  pterhonoremmagiftracusjiushonorariumcoeperuhtappel- 

iuter(e,viditcmusinfrafubucuIodelegibus.Idcirconcceflc  lari.Exquibuscdidisraanauitfetc  totum  iasquodnobislu 


feft  plerunquc  ita  ius  ciuilecenftitui,  vcvna  lexaltericedat, 

ncmpe (upeiiot infcriori.  Etfi autcm iusciuile generalitcr ac- 

cipitur  (vt  diximus )  &  continct  piacoiium:tanien  aliquando 

ogponitur pr jcorio,  veluti  apud  Papinianum  cumaic,iusci- 

uilce(Ic ,  quod  ex  legibus ,  plebifcitis,  &  qus  fequuntur:prs- 

torium  quod  pritores  introduxerint.I.y.hic.Sed  de  iutc  pr^- 

torio  dicemus  alibi.Hinc  obligacio  diuiditur  modo  in  nacuia- 

lcm,&  ciuilem,  vt  ca  quoquc  ciuilis  fit,qua:  cx  practorio 

iurc  nafcicur.  §.  1.  Inftic.  dc  oblig.  modo  ttes  fiunt 

fpccics,  fcilicct  natutaIis,ciuilis,hono- 

ratia,vt  inl.  i.infrii 

denouat^ 


ftinianusreliquit,de  quibus  cdidtisiuftumfcripficvoluracn 
Saluius  lulianus,  ad  cuius  pcrpetuura  edidtum  fciipicrunc 
Paulus,  &  Vlpianus. 

X.  Poteftaspopuliinprincipetranslata  eft,daturcq;  eftei,' 
vc  quicquid  cofticucrct.pt  o  lege  (eruarecur.§.Noui(Iime.hic- 

XI.  Rcfponfa  prudenturaparsquoqueiurishabencur:feJ 
idco  horura  non  racminic  Pomponius  in  hac  defcripciocc, 
quoniam  piudentes,  quorura  reiponfis  tributa  cft  iurisau- 
dtoritas,  antc  Pomponium  non  vixcrunt.  Pomponius  enim 
facccfliionem  prudentum  enarranSjincipit  a  Papirio,  nccvl- 
traSaluiumliilianumprogredicur.  Vcium  poftilludtcmpus 
Papiaiaiu,Vlpiaai,&qu0taQdam  aliorum  fcriptistributacft 

audotiias 


-    .  JnTit.delegih.Senatusq^conJul.  y 

auftoritasIegis,ConftitutioncTheodofiJ,qu^extacfubtitu-       fottaflisnonlicuictcmporeluftiniani^multumfcilicetimmi- 

"  ~  nucaeiusaudtoritate.argu.i. fiapud,  C.de  appel.Iiiftinianns 

tamen  in  I.  viti. C.  de legib.  dilerce  lcnbic ,  leges  con  dere  lolt 
ImperatoriconcellumeHe.Qug  conilicucio  haud  dubie  fadta 
cftpoftprimamCodicisedicionem,  &  conipofitisiamPan- 
dedtisCodiciinfetca.  Qiufenonmale  dicipo(lcr,eaius,de 
quoiaradiximusi  abrogari,  nifi  mauis  idiusad  confticutio- 
nera  trahcre ,  quafi  ius  faciac  princeps.cuius  audotiiate  fcna- 
tus,magiftratulveconftituit  j  &  ca;cer. 


lo,de  rcfponfis  prudentum,  in  Codice Theodofiano.  Cuius 
conftitutionis  luftinianus  lib.i  .Inftit.tit.de  iu.nat-dc  refpon- 
fis  pcudentum,quae  eft  alccra  huius  legis  pars,diflerens ,  men- 
tioncmfacit.  Deotigine  magiftratuu  hicraultafcribicPom- 
ponius,dc  quibus  pauloinfra  di^uri  fumus,in  tra6tatu  de  fin- 
gulorum  magiftratuum  officiis.  Tcrtia  autem  &  poftrema 
buiuslegispats,qu2  eft  deiuriiprudentum  fuccellioneaPa- 
plrio  ad  ^aluiura  lulianum  vfque,nullam  habec  difficulcaccm, 
vcdiAumeft. 


.^uidjit  legis  proprmm. 


A   P. 


IIII. 


I  N    T  I  T.     III. 

DE    LEGIBVS,     SENATVSCON- 

fulcis ,  &  Ipnga  confuccudinc. 

C  A  p.     I. 

j  V  R I  s  partcs  fupta  leuiter  propofics 
func,  earq;origo  :  fed  quodvaleac  ad 
C3Scatiim,qua;olimlata:  func,cogno- 
fccndas:adicienriara  autemiuciscon- 
fticuendi,&vimconfticuci  nonmulcii 
pertineat.  Ncque  enimintelligitur,  fi 
quid  conftituatur  deinceps  vtru  id  tale 
fi  t,g)^  lege  haberi  debeac ,  auc  n5  de- 
bcac.Igitur  g?  pertinet  in  vniuetlum  ad  audoritacem ,  vimqj 
omnisiuris  collituci,  icemque  lencenciam  cognofccndam ,  Sc 
cxplicandam,  deeo  hoc  ticulo,&  fequenci  h^c  ttadtantui: 
Quidfitlex:quidconfuetudo;quis  legem  conderepoflir,Sc 
ius  facere:qus  fintlegisptopria,vtcumintcruenerinc,lexfir, 
cum  non  inccruenerinc,non  fixlex:deinde  re  confticuca,  qnai 
ficvislegis.feuquosceneat.  Poftrem6de  iurisincerprecacio- 
nc ,  vc  fi  quando  de  fentcncia  eius  dubicabicur ,  kiatut  quid  ia 
cius  interprctatione  fequi  debcamus. 

^HJdfitlex.  C  A  P.     II. 

LeKq»id.  TT  Ex(vteftin§.lex  eft.Infti.deiurenatur.)eftius,quodpo- 
\  ypulus  fenatorio magiftratu  inrerrogance  conftituic.  Ec  ea 
d  ftertaplebifcico,  quodplebifcitum  non  apopulofic,feda. 
plebe,vccftinInftic.eodemcic.  Reiieratamenlegis  verbum 
generale  eft,quo  non  tanciim  plebifcicum  fignificacur,vc  cura 
lcgemAquiliatndicimus.l.i.adleg.Aquil.iedetiamappellan- 
tur  conftituciones  piincipum,  &  alias  iuris  parces.I.  i .  infra  de 
conftic.princ.in  qua  fignificacionedefinicurlexfubhoctic.a 
Papinianoinl.  i.qurpukhre  conlencccum  Demofthenica, 
quxcradicprinorarioneconcra  Ariftogiconem,&  habeturin 
l.i.co.EccumaicPapinianuSjlcgemeflecommunemReipu- 
blicxfponfionem, id videturexpriincre,quodapad  einJem 
Demofchenemeft,vo'/.Mf  S?j  oiuiflitiMiiajiniTMf  wtAsof.Coiiftat  aute 
legumcodendarumpotcftatempenes  populumolim  fuifle: 
qu2E  triumuiro  proponebantui  ante  piomu]git!onem,vt  co- 
gicaret  intetim ,  deiiberaretque  populus,  num  aliquid  immu- 
tandum  eirec.  Cic.  pro  Fiacco ,  &  pro  domo  fua.  deinde  in x% 
incifsadxrariumdeferebanturjVt  refertSuetonius  inCjef. 
Stlennh  Tempore  vcto  luftiniani  recondebancur  in  cemplo  cum  fa- 
wo/  If^u  ciisvafis,  &infculpebancur  lapidibus,  vt  apparecexnouelli 
(on  en-    cQnfljfytione  S.  cit.  vtiudic.fiue  quoquo  fuffrag. 

^fuian.     ^uispoptleqemcondere^^msfacere.  Cap.  III. 

PRincipem  nulla  dubitatio  cft  legem  condere  pofle :  cum 
poteftaspopuHineum  translatafic.l.  i.deconftic. ptinc. 
Sed  depopulo  quxti  poteft  an  legis  conftituendi  poteftat  em 
habeat.  Etlulianusfatisaperieoftenditin  1.  dequibus,hic. 
terapore  fuo  populum  legem  condere  potuifl^e.  Ac  fciibit 
Dion, Auguftura legesad populum  ferre  foiitura ,  poftquam 
vrbis  imperium  ei  delacum  eft.  Sed  &  Suctonius  de  Caliguli 
loquens,Tcntauit,inquit,&comitioruramorereuocato(uf- 


QVanquam  ex  definitionibus  Papinianil.  i.hic,&De- 
mofthenisl.2.hic,l!cetincelligete,  quidlegisproprium 
fic:camen  hiclocasfufiotem  explicacionem  defidccac.Lcgis 
vircus , inquic  Modeftinus  l.lcgis  virtus.hic.  eft ,  imperare,ve- 
tarc,permiccere,punire.  Nam  exhortatio,aut  monicio  pro- 
prie  lex  non  dicicur,  cum  parendi  nccefllitacem  non  imponat, 
tametfi  legis  fit  perluadere  aliquid ,  vc  Cicero  libro  de  legib. 
aic.Leges,inquic  Seneca  epift.9  j  .(unt  minis  mixta  prscepca. 
Ec  ibidem:Legem  breuem  elfs;  oportet,  qno  facilius  ab  impe- 
ricisccncacur.velutemifladiuinicusvoxfir.Iubeacnondifpu- 
tct.N)hiIvideturmihifrigidius,n.hilineptius,quamlexcum  NjhilM. 
prologo.Priraum  igitur legis  eft ,  iraperai  e  honcfta,&  prohi  /iiji^ 
berc contraria :  &  permictere ,  vt  lex  lulia  qui  permictic pacri  "'"'^'"^•^ 

filiaminadulcerio  deprehenfamoccidcre:neque  &c.  neque  ^j"'^ '^"^ 
-j       j^    rj     •  •       c       •  1  ^      "" ''""* 

id  modo ,  lcd  cciam  punirc.  oanciuntur  enim  le ges  poEna,vt  proio?o. 

eft apud luftin.in  §. fanfts. Inftit. de rer.diuifio.  & I. fandio 

legum.ff.dcpoenis.  Ecinficma  lexeft,aud:oreDemofthene, 

quacneruosnohabecaduerfusfacinorolos.  Punicaucemlex, 

acq;  emendac  peccaca,eciam  ca  incerdum,qui  n  on  fponte  ad- 

mictucurifedculpaaliqua,atqueignorantia.l.i.  &i.hicj  vdcx 

AquiliacuIpsmindamnodatoctiamleuiflimani.I.fiputator. 

\  i.l.44.infraadlrg.Aquil.  Exquoilla  verbainPapinianide- 

finitione,itemqueDemofthenis,delidotum,qua?fponteveI 

ignorantia  contrahuntui,coercitio,diligenrer  (unt  tenenda& 

obferuanda.  Igitur  cumlegispropnumfit  pr^fcriberehomi- 

nibus,iquid(eq'Jendum,quidquefugicndumfit.I.leges.9.C. 

ieo.conlequenseft.vtlegesinfucuruconcipidebeanc.  Icaque 

dicunturfucurisnegociisformamdare,nonadfadapr£cteri- 

tareuocari,inl.leges.7.C.eod.EcexcatIuftin.  coftitucioNo- 

uel.fj^^.quaj  vulc,nonftatim  nos  obligarilegi,ciim  prornnlga- 

ta  eft.fed  ciim  duo  menfes  elTlaxerui)  t.Indc  Cicero  iniiehicuc 

in  Verrematft.  ^.quodinprstericumcempusediduniquod- 

damfuumconcepiflec.  Quis,inquic,vnqnampropofuii:  edi- 

dlojqaodnequepoftedidlum.nequeancecdidumpraeuidcri 

potuit?Cui  firailis  eft  fententia  Iuftiniani,cum  ait:Quid  enim 

antiqaicaspeccauic,qua:pta(entislegisinfcia,piiftinam  fecu- 

ta eft  obfefuacionem.'l.iubemus.fub  ri.C.de  tefta.  Futura  ne- 

gocia  hic  accipe,non  fu turas lites  de  negocio  aIiquo,fcd  fucu- 

rumnegotium,exquolisoriatur:pucacontrad:um,ceft3me- 

tum,deli6i:um,&fimilescaufas.  Tempusenim  contradline- 

gotij,non  litis  mota;  infpici  dcbet:nifi  fotte  lex  lata  fir,qu£  ad 

formam  ordinemque  iudiciorum  pertineat : ciam  ea  tes  nulli 

captiofa  efle  poflic.arg.I.i.  C.  deiureiur.  propc.cal.  San^  po- 

teft  legislator,fi  id  iuftum ,  vtileque  ci  videbitur,dc  prjtterito 

tcmpore,fed  adhuc  pendentibus  ncgotiis,cauere.d.l.  leges.7. 

C.eod.Sed  &  fi  lex  noua  interpretetur  veterem ,  rctrotrahc- 

t ur  ea declaratio ad  tempus  vcteris legis.  Nouel.  ifj.de fil ianr. 

dot.inftr.nat.  Quamuisantealexpra^fcribatnobis  quandam 

Vitx  rcgulam  in  futurum ,  vt ante  diximus:ramen  non  omni- 

busvi^iis.atqueincoinmodismedetutifedadea  aptatur,qus 

frcquentiora (unt. 1. 3.  &  fcq.hic.  I.  ea  qui raro.  infra  de  reg. 

iur.in  l.antiqui.infi  a  fi  pais  hircd.pet.Nouel.t)  4.vt  fine  pro- 

hibicio.raaC.  Vndefitvclegicimus  partus  non  habeacur  poft 

decimummenfcmiurecoiifticuro.  l.inceftato.§.  vlc.inftade 

.„^ , ,.-^_..;, fuis&legici.hacred.camccfiexphilofophorum  lencentiapoft  ^^f!*. 

fragiapopuloreddere.  Senacusquoqueius  facerepoteft,  vt       duodecimumquoqinafcipofllic.  Ea  enimqua:(emel,auchis,^^'^^^ 

traditurinl.nonambigitur.  hic.&certumeft  plerunq;prin-       ideftperraroaccidunt.contenuntlegislatores,  vtTheophra- ^„,,„,,^ 

cipeinterucnicntc S.C.fadaefle.l. i .derebuseorum  qui fub       ftusaitl.<>.hic.Pf2terea & illudlegis propriu eft ,  vt  quicq'iid  fof^  duc. 

tur.velcur.funtfi.de.n5aIien.quzetiaor3tionesdicutur,quia       conftituitur,noninfingulaspetfonas,(edgcneralitetconfti-  'iecimuin 

orantcprincipe  fiebant,&  propter honorem  fenatus qui  qui-       tuatur.Liura.  hic.  Vnde  communc  priEccptum  dicitur a  P^pi-  '"^"f"" 

deradiredoiusnonpoteftfacere.vndecxhisS.C.vtiles,non       nianoindefinitioned.l.i.hic.  Namlicetpriuilcgiaqnxccn-  fj^i^.,\^ 

direftxdanruradiiones.  Poreft&pra:fc<^iispra;torioiusfa-       turiatiscantumcomiciisolimiirogabantur,vc  aicCicerolib.  umum, 

ccre,mod6nihilcontrariumlegibuspubIici8fiatuat,quodin-       ^.dcLegib.GelliusIib.  io.cap.io.Ieg;sfintjquantumadeas 

teUigimuscxl.i.C.deoffic.praffe.prieto.orien.Prstoriidem-      perfonasattinetde  quibus  fiuntitamcn  nosalitet  legcmhic 

A     } 


Franc.  T>tiaren:  (omraent. 


accf^imus,qu»  proprie  ita  dicaiur.Ea  eft  aiuera  fola  vera lcx, 
qusgeiieralisjCominunis,&vniuerfaliseft. 

^uiteneiintuYlegihn-s,       C  A  P.     V* 

TAnta  cft  legum  auduntas,  vt  omnes  eis  fubiiciantur.ncc 
earamigiioratioqucmquam  exciifet.l.leges.fj.C.dele- 
e,l>. i. conft.tutioncs.C .de iuris & fadi igaor.l.i.& i.hi:  gjC; 

cuiiuiyiua£q:i.^qnil£i^ii^^ 

fukisrcuius  rei  meminit  Dion  in  Augufto  .SediS  ipoDte  lua  le- 
e.busfefefubiicit,  &  fccundumlegesprofiteturievellcvme- 
fc.l.digna  vox.  C. delegi.l.5.  C.  de  teft.l.eximperfedo.mha 
deleg.j.^.vlt.lnftit.quib.mod.teft.infir.Auguftaceadempri- 
'  uileg3tribuunturquiipfiprincipi.l.<?.§.vlt.infiadeiurefif. 
id  ert,immunitates  ,;vacationes ,  protopraxi2,&  cstera  fimi- 
lia.Non enim  par  ius  eft  vfquequaque  principis ,  &  Augufta?. 
l.quod principi.  s  8. infra de leg.i. alioquin lcgem condere ea 
quoquepoirct :  quodeft  perabmrdum. 

Deinterpretationelegis.     Cap.   VI. 

OMneiLis  autcertum.aut  dubmm  eft.vt  Fabius  ait  lib.  1 1. 
c.5.Ceitiiiuistiullainterpretatiodefideratur,nifiapud 
jmperitos.apud  quos  omniafunt  incerta.fed  illud  omnino  fe- 
quendumeft  iudicando,licc:  foite  ratio  nobis  cognira  non 
fit.Nonenimomnium,quifcam3ioribus  conftituta  funt,ra- 
tioreddipoteft:&rationesiDquirereeiusiuris,quodcertum 
eft.l.nonomnium.&l.feq.hic.l.profpexit.qui&aquib.man. 
Tunc enim  r^tio inquirenda  eft ,  cum  de iuris dubij  interprc- 
tatione  agitur :  ne  aducrfus  vetctum  przccpta  pecccmus, 
quiinRepu.  illudmaxime  improbant,(»iT«u,  t  1)0^3»»,  ffO(p(J- 
7ipoi.u).vtinquitAtift.lib.i.Rhet.cap.57.&Thucyd.lib.5.in 
conc! one  Cleonis.  Certum  vei 6 id re<fte dicitur,  cuius lenlus 
confuctudinereceptus,probatusque  eft  :etfi  vetba fortaflis 
obIcura,veI  ambiguafint.l.minime.  I.fide  intetpretatioBe. 
hic.l.cum  dc  nouo.  C.  eod.  Dubium  ius  coniedura  volunta- 
tis.&squitarisrcgulaexaminandumeft.  Qiriinrcperpetuo 
memin^Ue  debemus  illud  Celfi,  Inciuile  elic,  nifi  totaiege 
perfpcdla,  de  vna  aiiqua particula eius  ptopoli  :a iudicaie ,  v --1 
lefponderc.l. inciuiic hic.  Vixenim aliter fcnfus, acmf ns lc- 
?isiatorispercipipoteft.Ac  meri:6/£.fchinem  Demofthenes 
accuiat.quoitruncatnslegescitairet.Omnisautenihoiufmo- 
diqua:ftioadquatuor  locos  ihetoricos  rcferri  pofle  mihivi- 
det  jr.Primus  cft ,  cx  anibiguo:l'ecundus,ex  kripto  &  lenten- 
tia:tetii!is,ratiocinatiodiatui::quattus,excontratiiskgibus. 
dequibus  hic  ordine  dicemus. 

Be dmhiguo.  C  A  P.     VIL 

QVsftio  oriuu  cx  ambiguo^tumid  quod  inlegealiqua 
fcriptum  eft ,duas  plurcsve  res  fignificat ,  &  vterque  ex 
lituratonbusfcriptumtuetur',  quafi  caufara  fuam  iuuEt,ideo 
fic°i6tum,qu6d  in  atnbas  partcs  agi  poflit:  vt  cum  lcx  poen.nn 
capit<ilemftatuir,&  quffritisr^capitalem  quamvocemcs.vtin 
l.z.infr.1  de pcEnis.l.tranfigere. C.  de tranfaftio.  Exemplum 
apud  Rhetotes  hoc^pcruiilgatum  eft :  Meterrix coronam  su- 
team  ne  habcto,fi  habucri[,pub!ica  efto.Vbi  qua;ritur,an  co- 
rona,anmeretrixpotius  publicandafit.  Alia  adducipoflcnt 
exerr,pla, fi  id  resexpofcerer.  NotanHiini  igitureftjiiihuius 
amb:guititisexplicationefupcriorem,irfcnoremq;  fctiptu- 
rain  maxifr  e  Ipeftandam  elfe.vt  ait  C:ccto,&  nos  ante  ^Jncui- 
laus  :  itera  citerahuiufmodi,cxqnibusvoIuntas  ccliigipo- 
tcft:ft'd  ad  extremum  accipienda  fempcr  erit  ea  interpretatio, 
qu2  vitio  caret.l.in  ambigua.  hic. 

Defcriptodrfententia.       C  a  p.     VIII. 

EX  fi.r'pco,&  fententia  nafcitur  quarftio,  cum  aliud  f.  nfifle 
••ideturlegislator,quam  fcripfit.Et  ccrtum  cft  -n  fml.  'fh- 
tiK^a.  teiEperandum  efle,vt  voluntas  fcr iptoiis  feruecur.l.pia- 
cuir.C.  dv  iudic.  Non  enimomnia  fcriptisjVtaitCicetOjfed 
quidim,qui  petfpicua  funt ,  tacitis  exceptionibus  cauentur. 
Etnullaresnequelegibus,neque  fcriptura  vllacomprehen- 
di.dcniqueneinrermonequideai  qnotidianoatqucimpcriis 
dcmcll:icisredepo;eft3dminifti.ari,fi  vnufquifque  velitvcr- 
ba  fpedare ,  &  non  voluncatem  eius ,  qui  verba  habuerit,at- 
tcndetc.  Cic.  l)b.  i.dcinuen.  Sivcrononappareatvoluntas 
legishcoiis ,  verborum fignificationieric fcruiendum.  1.  x.in- 
fra,de  cxer.adi.l.profpcxit.infra qui  &  a quib.  Notands  iunc 
igitutciicalocum  hunccert«qua:damvcluti  regulx.quibus 
adfcntentianidtfeudendam  aiquitatc  fuadentc  coira  ti^-.nzv 
vti  poilimus.Ius  ciuile  captari  non  oportcre.l.pen.infi  il  ad  cx- 


hib.Legeminfententiis,noninvetbis  confiftete.L  nothifii* 
veibura.inira,dc  verbo.fignific.Scire  legcs  non  hoc  eflc,  vet- 
baearumtenere;fcdvim,acpoteftatem.l.(cire.hic.Nonlicc- 
re  faluis  verbJs  legis,fententiara  eius  circumuenire.l.contra.& 
feq.  hic.  1.  non  dubium.  C.  cod.  Benignius  accipicndaslcges, 
quovoluncasearumconfeructur.  l.benignius.  hic.  i£quita- 
tem ,  iuftitiamque  ftriv!^o iure  potiorem  efle.  1.  placuit.  C.  dc 
iudi.  Quxfalubriterprohorainum  vtilitate  introducuntur, 
duriore interpretatione contra ipforum  commodum  produ- 
cenda  non  efie  ad  feueritatera.  1.  nulla.  hic.l.  quodfauore.  C. ' 
eod.Exemplum  vulgatehoc  eft.fi iege cautum  fit  fimpliciter, 
vt  qui  muros  tranfcendcrit,  capitc  puniatut:&  contigetit  ali- 
qucm  propulfandorum  hcftium  caufa  rauros  afcendere.  Sed 
infinita  alia  paflim  lcgentibus  cccurrunt.  1.  quarauis.  infra  de 
iniusvocan.&fimi.  Adhunc  locum  pertincre  vidcturqui- 
bufdamftatus,quifinitiuusdicitur:vt  fi  accufctur.aliquisfa- 
crilegij,qui  non  rcm  facrara ,  fed  in  afdc  facra  dcpofitam  fura- 
tus  eft.l.Diui.infi  a  ad  leg.Iuliam  pecul.  Quzritur  enira,an  fa- 
crilegusiudieandusfit  fecundum  propriam  verborum  figni- 
ficationeai,&  an  de  co  fenferit  legislator  ?  Quare  hic  di&i  po- 
tfft  controuerfia  p>n ksh ^mdi eilc.  Aliisvidetur,hosiftatus 
diftinguendoseflTc.-proptcrcaquod  in  ftatu  finitiuo  vtcique 
fcriptum  tuetur:cum  in  hoc  ftatu  fcntentia  verbis  opponatut 
quod  fatis  prcbabile  eft.  Scd  haec  difputatio  non  magni  eft  v 
fus:&  alioqui  certia  eft,inte»  hos  ftatusmagna  efle  alEnitate. 

IX  ratiocinatione.       C  A   P.     IX. 

RAtiocinatio  eft ,  inquit  Ciccro ,  cum  ex  eo,quod  vfpiam 
eft,ad  id  quod  nufquans  fctiptum  eft,  peruenitur  ratioci-  ' 

riando:nosvulg6legis  extenfionem  dicimus.  Alij  colledtio- 
nemvocant:quoniara  ex  fcripto  colligiturraciocinandoid, 
qnodfcriptumnoncft.  Hacdercfingulare  cft  cxeraplum& 
f::cmus  infignc  apud  Corn.  Tacitum  in  vitaTyberij :  lcx  lata 
erat  nc  vi.-^go  laqueo  ftrangularetur.Tybcrius  iuffic  virginem, 
quam  volebatftrangularijpriusvitiarijdeindeftiagulari.Pro- 
iiidequidefcndithicfcntentiam,ncn  contta  fcriptum djcit, 
fedft:perfcriptum,vt  Fabiusait.  ExGUoapparet,quidintct 
hunciocum,&fuperioreminterfit.  Eftque  hocgenusratio- 
cinationisjfiue  colleftionis  maxime  neccfErium  iniurisin- 
terpretatione.  Nam,  vc  lulianus  ait,non  poflunt  ita  iegesfcti- 
bi,v  t  omncs  cafus,qui  quandoquc  incideiint ,  compi  ehedan- 
tur:fedrt:fficir,eaquajplcrunq-,accidunt,concineri:&ciim  in 
al;quacau(afcntcntiacarummanifeftatft,is  qui  iurilditlio- 
niprieft,3dfimiliaprocedctc,atqueitaiusdiccieQebet.l.ne- 
queleges.&ftq.hic.  Hucetiam  pertinet  quod  Vlpianusait: 
Qiiotics,inquit ,  lcge  aliquid  vnum  vcl  alterum  intrcdu6t  um 
cft.bona  occafio  eft ,  ci  tera ,  qus  tendunt  ad  eandem  vtilita- 
iem,velintetpretatione,  vclccite  iurifdidionefuppleri.l.ij.     ' 
bicEt  Papinianus :  Quod  legibus  ©miilum  t  ft ,  non  omitte- 
turre)igioneiudicaniiura.l.qua:fitum.infradeteftib.Sedhuc 
locumdifFufiflimetradatAtiftot.hb.i.Eihic.&lib.i.Rhet./^rrfrZir.» 
cap.  jj.cuius  dilputatio  hic  inferta  magnopcrcrcmomnem-^'4'^'"*- 
il!uftrabit.Isi  hoc igitur maxime vcrfatur luiifconfulti munus,  **  "f. 

L       •  o  •         c  L    1      •    /     rifcanfut" 

quiarteraboni&aquiprontetur,vt  non  tam  v£tbalfgisfe-^^^^^j_ 
6tetur,quaramentcmeius,acfentcntiam.d.l.fcire.hic.&lc-,eytK/«. 
gemcmncmfcriptamadi^ftKRaf  illam,&communcmlcge,«<«. 
quarftnptonon.eftcomprchenfa.reuocetintcrpretando.  Id 
enim  iucicandum  tft  exlcge  efTc,  quodetfi  ncclctiptum,  nec 
focte  cogitatum  cft  a  lcgislatorc:  verifimile  tamen  cft  eum ,  Ci 
confulerecur,di(9;urumcfle.Inftit.dclegit.pat.tut.Quemad- 
mcdumautemidfiat,facilenoneftinvniuetfumdefinirc:fcd 
exemplavaria,qu;£legentib.  paffim  obuiafuntin  Pandec^is, 
vice  prsceptionumhomini  iionhebeti  efle  poflunt :  qualia 
occuttunt  in  his  locis.l.cum  lex.hic.l.i.§  .quid  fi  curatorcs.  J. 
adTertul.l.fiquisidquod.J.  de  iurifd.  omn.  iudic.  I.  oratio. 
J.  dc  fponf.l.cx  fententia.  inf.  dc  teft.  tute.§.  i .  Inftit.de  lcgit. 
pat.tut.  Ethucpettinencetiamca,  quseinfcaudemlegisad- 
mittuntur.l.contralegem.hie.l.nondubium.C.co.vt,fiquis 
non  pecuniam  credideric  filiofamilias,fed  rem  aliam  fraudan- 
di  fenacufconfulci gratia.  de quo vi  le in I.  fed lulianus.^.mu- 
tui.infraadMacedon.IIIudsnimaducrtendum  tft,genushoC 
tatiocinationisfiuccolledtionisnon  rccipiiuco,  quodcon- 
trarationemiutispropteraliquam  vtihtatem  coftitutnmeft.* 
quod  ius  fingulare  dicitur.l.quod  vcio.l.in  iis.l.  ius  fingulare, 
l.quod  nontatione.hic.I.i.itifratet.3mot.l.  z.folut.matrim. 


V 


Iri  Tit.de  legih.  Senafufdjue  confuL 
c  - 


A  P.     X 

T)e  antinomUyfiue  contrariis  legibus. 

ANcinomia  hic  dupliciter  accipitur,  Inprimiis  cJicitiir 
confli(ftusdaorum,aut  pluriura  fcriptorum,  velvnius 
fcripd  in  plura  diuifi,qu2  fcripta  non  natura  pugnant ,  (ed  cir- 
cumftantia.SiceniminterpretamurHermogenisverbalib.i. 

fuV<eir<M7»a>iijHj''sfe(5n.iriW3|Ua;)^n.  Hucpertinet,  quod  Fab.aJt, 
legera  legi  contrariam  non  cireipfoiure,  f£dcafucollidi,& 
cuentu.Exemplahicfuntvulgoprodita :  Abdicatus  bono- 
rum  paternorum  expers  eflo.Hic  efl  prior  lex :  altera  autem 
fubfequitur.  Qujreraanferitinnauepericlitante,  eius  nauis 
dominus  eflo.Duplex  hic  efl  antinomis  genus,vnum  /afe*^  ^* 


«aif.conflidlio  f.duorum 
colhduatur.  Namidem 


anteponcndam,&  iquitatem  rigori.feu  ftridlo  iuri ,  &■  gene- 
rip£rfpecicmderogari.deindeconfidcrandume(lc.inlexiu-  ^«'''/- 
beat,anpcrmiccat,autveter.  Namquxpermittit,  cedcrede-  fjf"'. 
beceiqua:  vecar.l.  Sandioiegum.  ff.  depoenis.   Antinomia  J'Z'.^l! 
incerdumfignificaclegesconcrarias,  ipfo  iure  &  nariira  pa-  mu. 
gnances  interfcnonfolumcircnmfljncia:  vt  apud  lullinia- 
naminepiftolaadTribonianurn,  qiiam  ante  explicauimus.- 
cum  aic,  Nulla  icaq;  in  omnrb.prxdicti  Codicis  membris  «.'t.- 
i'OA"'«(fic.n.avetuftateGricovocabu!onuncnp.".tur).!!iquera 
fibi  vmdicec locum ,  fed  fi  vna  concoidii ,  vna  conff  quentia, 
aducrrario  nemine  conftituto.  L0quitur2uremliiflir.iin.de 
LibcrisPandedarumjficuc&Jnfequente  epiftola  adSenatu 
hisvetbis  vtcns:  Contririum  autem  aliquid  in  hoc  Codice 


cafuu,quipugnantnatura,(edeuecu       P°fi^umnu!lumfibilocum  vindicabir,necinHenitur,  fi  quis 
fi abdicacus  faifiTe  proponatur,  & in       fiibtili animodiuerfitatis  rationcs excutiat:  fed  eft  aliquid  no- 


naue  patris  manfifle.-  Quxricur.an  nauem  fibi  vindicare  pof- 
fit?  Ac  cercum  eft,has  leges  fua  nacura  contrarias  non  eflc,  fed 
inhachypotheficolliduntur ,  &confligunt,  vcnecedefitv- 
namakericedcre.  Aliudexemplum:  Tyrannicid£im.igo:n 
gymnafioponatur.MuIierisiraago  ingyinnafio  ne  ponscur. 
Muiier  tyrannumoccidic.Aliud:  Tyrannicida  quicquid  vo- 
leCjOpcato.Tyrannifilios  magiftratus  necaco.  Tyrannusab 
vxorefuaincerfeciuseft.  Ealiberosfuospctit,  Aliud:Pacij 
feruandafunr.l.i.infradepa61:.Pa6lumcontralegemirri!u:n 
iftemnt  eft.l.Dondubium,  C.  delegib.  Quidarapadus cfi contr.i  le- 
fere  lure  gcm.Sexccntaalia  exemplaobferuaripoiruntinledionePa- 

mU  re-     «^eftatum,   NiiMmn  pnlm  incr^m  ir^nrr-ir^  ir  riVrnrriij  ^rl^» 

feriiittir.  ^""^imi  p'^'^''^i"'-""" 'T^hr^inrnrnr  infingnl  t  ^-ypnrhr- 
fp<  rali<  qgrinnmii.Ac ne  ius quidem  naturz ,  zc  gcntium  hoc 
ancinomiigenereGarer.Vndcvidemusferuicutenp.  introdu- 
«Jlamellecontralegero  vnamnaturs  ,  quivetatimbecillio- 
rcsarobuftiorib.&  valcntiorib.  opprimi.  Vcrum  ea  legi  al- 
tericonfentaneaeft  ,  qua:  iubctnosfocietatis  humanir  con- 
fcruationi  ftudere.Cura  enim  ea  efiet  natur^  humanarcotru- 
ptio:eahominumvicia,vtambasleges  omnino  feruare  incer 
homincs  non  Hcerec :  inferior  lex  ceffit  fuperiori,  &  com- 
muni  hominum  confenfuinduitum  eft,  vt  belluin  gerere- 
tur,&vidiin  vidborumpoteftatemredigerentur.  Quoties 
autemincidithuiufmodi  antinomiaHj^-sfeisair/»,  vtra  lex  po- 
tior  efle  debcat ,  docet  Cicero  Hb.  t.  deinuent.  hisverbis: 
(\\hex.  enim  afcriberc  ,  qu£  miread  hunc  locum  cxplican- 
dum  faciunr.)  Primum  leges  oportet  contendere ,  con  fidc- 
tandovtraIexadmaiores,hoceft,ad  vciliores,  ad  honeftio- 
res,acraagisnecellariasrespercineac.  Exquoconficitur,  vt 
{iiegesdux ,  autplures,  autquotquotcrunt,con(etuaiinon 
poflint,  quia  difcrepcntinterfe,camaxime  conferuanda  pu- 
terur  ,  qus  ad  maximas  res  pertincre  videatur.  Deinde, 
vtra  lex  pofterius  iata  fit.  nam  poftrema  quiquc  gtauifli- 
ciaeft.  Deinde  ,  vcralcxiubeataliquid,vcrapermiccat:  nam 
id  quod  inspcracur.neccflarium :  illud  quod  pcrmicticur,  vo- 
luncarium  eft.  Deinde ,  in  vcra  lege ,  h  non  obtemperatum 
iit ,  paenatnfligacur,  aucin vcra  maiorpoEna  ftacuacur.  nam 
maxime  conferuanda<;ftea  ,  quz  diligcnciflime  fancira  eft. 
Dcinde,  vcralexiubcac ,  vcra  vecec.namfspeea  quivetar, 
quafi  cxceptione  quadam  cortigcre  videtnr  illara  ,  qujc  iu- 
bcr.  Deinde,  vtralcxdegenereomni,vtradepartequadan:s, 
vtracommunircrinpiures,  vtra  inahquam  remCertamfcri- 
ptavidcatur,  nam  quzin  parcemaliquam,  &quiincercara 
quandamremfcripcacft,  propius  ad  caufam  accedere  vide- 
tur,  &adiiidiciuramagispertihe'te.  Deindc,exlfgevcrum 
ftacim  fieri neceflefit,v£tuiri  habeat  aliquam  moram,  &  fuft- 
ehcationcm :  nam  id.qiiod  ftaclm  faciendum  fit ,  perfici  prius 
oportec:deinde  operamdate.,  yc  fua  lcxipfo  fcripco  videa- 
tur  niti :  con traria  aucem  auc  per  ambiguum,  aut  per  racioci- 
nacionem.autperdcfinitionerainduci^quQdfandtius,  &fir- 
mius  id  videatur  cfle ,  quod  apcrcius  delcriptum  fit.  Deinde 
(ax  legi  adfcripcum  ipfara  fcntenciam  quoque  adiungere: 
contrariam  lcgcm  icetn  ad  aliam  fententiara  tt aducerc ,  vt ,  fi 
fieripotcrit,nedifcrcparequidemvideanturinterfe.  Poftrc- 
mofacere,  ficaufa  dabitfacukatcm,  vtnoftraracioncvcra- 
quelexconferuarivideacur,  &aduerfariorura  racione  altera 
fitneceffarionegligenda.  Hadtenus  Cicero.  ExquibusCi- 
eeronis  verbis  apparet  diligenter  afpiciendura  effe  de  quo 
iUta  ficlex^cum  gerciflimi  fic  iuti$  publicam  vcilicaccm  priaats 


uum inuencum,vel  occulte  poficura ,  quod  diflcinanti.-E que- 
relam  difroluir,& aliam  nacuram  inducit  difcord;x  fi nes  cfFa- 
gientera,  Siigicurverum  cfthoc  luflinia,  didum,  vc  cre- 
dimus  ,  nullx  in  Pandcdis  ntftris  coniratia;,pugnancefve  Sz"^"'" 
fencencizextant.Scdplerunqj.K.cidicvchominesroratiscx-^"'^^' 
excicati.accritiinhacciuiliftientia  ,  latiaDes  diaerfiiatis  non  '"""^'f' 
iCilepcripicunt,quamuisnlioqiiineciudiciocare3nr,  &do-  exercu. 
<5trina,licetifq;fintinftru6tiflim!.Ncsautequiiurisl"cientiam«9. 
profitemur  ,  etfihisoranib.rebusIoMge  fottafliis  inferiores; 
propcerafllduamcamenled:ionem,ftLidii;,medicacione,con- 
tencioncmhocafl!equimurinterdumvcdiuerfitatem,acdifli- 
militudinem  tcrum,qu2  fimilcs  videntur  aliis ,  facilius  perci- 
piam  tis,&  obferuemus,&vi.'cquicquam  fit  tam  occnkiim.aut 
tam  abdicum,quod  a  nobis tandcra  noa craatur ,  &  in  lucchi 
cducarur.Nam  &  in  rebus  quotidianis  idsm  accidcrc  folec ,  vc 
G3leniexeraplum(quoiamfupravfifuraLs)fitiscft.  ndicjdc 
gemeIlii,qu:propceifiimmam  ,  qu2intereoscft,fimiikudi- 
nem,uon  polFunt  a  quaralibct  ocuJatis  hominib.difcerni:  fed 
quicumeis  allidue  morantur,  acviaunr,diilsrpi!iiudineme- 
orumcognicam,&  pcrfediamhibent.Exemplaqucqiie  peti 
poflunt£xl.bcrisdifferentiarumModcft::ni.  Dcccccrislufti- 
nianilibris,quorumaliiprius,aliipofteriusedi!;ifunr,reqnen- 
dum  eft,quod  Paulus  &TertylIiaaus  docenr,  Priores  lcges  ad 
pofteriorcs  trahi:&  contra,pofteriores  ad  priores  ^nia  coira- 
t\x finr.l.non  cft  nouum.&  duab.feq.hic.  Nan)  prior  icx  po- 
fteriote  contrsriarollicurj&abrcgitur.l.vlr.infia  dcconfti. 
princ.IdqifupraanobistraftacumeiHnepift.Iuftini.ndSena- 
tum.qu6.n,pofterioreslcges,e6potiorcs,vtdiximu".  Siveio 
contrarix  non  finr,quod  in  vna  det  flc  vidctur ,  i.i  intcrprcta- 
do  fupplendu  eft  ex  alcera,vt  quafi  vna  ex  duab.lex  fiar.  Q^ia- 
recouftitucio  iuftiniani,quacautumeft,vcexpaftodonano- 
nis  caufa  fafto  detur  aftio.l. fi  quis  argentura.C.de  donar.  no 
abrogatiusantiquum ,  dea(Sioneex  padonondanda:quia 
contrarianonelhexcipiuntur.n.iureantiquo  padaiegicima. 
l.legiciraa.ii;'fradepad:.S«pe.n.acciditvtpofteriorlcxaddar, 
interpretetur&derogetmagisqaaabrogcc.Accanjetfipadlii 
donationis  caufa faftum,  inter  iegicima  olim non  nutr.erare- 
tur,fedpa<SuraQGiniutia,&qustiamalia:camcn  anciquiores 
lcgesadpofteriorestrahuQiur,vcTertyllianusait.-  &  fcmper 
quafihoclcgibusineflecredipportet,  vtadeas  quoque  per- 
fonasj&adeasrespertineant ,  qua-quardoq;  fimilcs  erui,r. 
l.ideo.hic.HislociscontinenturoiBnesferequa:ftiones,  qux  Cutuif; 
ad  boni,& irquiartem pertincnt.Ex quib.cognofci poteftj-n-  '"^f  (''" 
terprecacioncm  iuris no prli^cipis rantum  efle^fed cciam ei js,  J^rcu. 
quiiudicar,aucdciurererpondecinfingalisnegociis.i.piacuir.  tih- 
C.deiudic.Neccefceredi.i2:umeftaPocC3.- 

/udicis  aH.vihiim,fub  iniijua  le^e  rcgxto:  zlcr-  --t 

Ec  Ariftot.Iib.i.Rhec.c,37.akiudi..e  raenfulario  fimilem  cdt />"■''''' '  - 
oporcere.propterea  quod  vcrir,  &  iaftum  a  falfo,  &  aduken-  ^'  ■"••  '^' 
no  difccrnar.vcrba  eius  hic  funr.-aootp  oj)  jt/pojf  at^sja  d  xe^T»';  S?:i', 
oTOS^xe/tVi)  75  )«'£/i),\ov  J^iyt|ov,(3  7i'a'An.S*c.So!ius  camcnprincipiS 
eft,'ius  perpecuum  confticucre  incerprecando.item  cum  certa 
non  cftlegis  fentecia,necpoceft  ex  fcripco  coiligiid.quod  kri- 
pcum  non  eft,  cefTanc  iudicis  parces ,  &  pcinceps  adicur.  1,  i ,  i. 
5?.l.cumdenouo.l.vlc.G.eo.l.z.C.devcce.iu,enucl,  Prinrep.? 
cnim  non  tancura  hicpcrmittic  iudicibus  ,  quantum  ab  A- 
thenienfibus  olim  conceflam  fuir,  Nam  Aiheuis  iudices 
anccquam  caufas  audiient ,  iurabanr  fc  de  quibus  reb".s 
legcs  ftatuifieat ,  dehis  ex  kgibus  fenccntiara  isturos  ••  dQ 

A     4 


Contrtt  ■ 

ludicium 
ijy.id. 


R'Jpon- 
jum  yl- 
thiiusnji 
i/us  daiu 
a.i>  ^pol- 
Une. 


% 

quibus  nullx  lcges  forcnt.mcote.fententiaquc  squiflima  iu- 
dicaturos.Au6torPoIluxlib.8.  Onomaftic*in.  Idem  facere 
dcbet  bonus  princeps  ,  &  potilUtnum  iudici  praecipere,  vt 
ftridoiuriiquitatempriferat.  Inhancremvide  titu.Infti- 
tuc.de  offi  j.iudic.Cum  autem  folum  principcm  dico ,  non  ita 
fanevoloaccipijVcnonexcipiaturSenatus,  aliique  magiftra- 
lu^ijquib.audoritasiusfaciendi  tributaeft.l.non  ambigitur. 
l.&:ideo.hic.l.i.C.deoffic.pra!fe.prxt.ori£nc. 

C   A   p.     XI.     Deconfuettidine. 

COnfuetudo,  ius  cftnonfcriptum  ,  quodin  moremve- 
cuftas  vulgi  approbatione  perduxit.  Ha;c  diffinitio  fe- 
re  f umpta cft ex  Cicerone  lib. i.de inuent.  Dicitur ius ,  quod 
intergeneraiurisconnumeretur,&  aucftoritatcm  legi  parem 
habeat.l.diuturna.l.fed  &ea.&feq.hic.IdemCic.lib.2.dein- 
uent.Dicicurnonfcriptum^vtdifccrnaturalege,  &  aliispar- 
tibus iuris,qua:  fcripro continentur.  1. ius  ciuile.  f npra de  iuft. 
&iur.§.conrtat.Infti.deiurcnatu.gen.  Dicitut  quodinmo- 
rcm  vetuftas.&c.quia  vfus,  &  tacita  qu^dam  approbatio  po- 
puli  ncceifaria  eft  ad  inducendam  confuetudmem.  Dicicur 
vecurtas:quianonfufficicvfuspopuli,nifilongus,  &  inuete- 
racusiit.l.dequib.&aliisfeq.hic.quoddeannis  lo.vulgoin- 
telligicur.  Verum  quia  nullibi  hoc  tcmpus  definitum  reperi- 
tur.arbicror  runc  diuturnum  vfum  iudicandum  cfle  ,  cum 
apparet  homines  iam  aflueuiffe  illi  infticuto,  &  rationi  vi- 
uendi,  idquc  atbitrio  iudicis  relinquendumefre.arg.l.  i.in- 
fra  deiuredelib.  nara  iurisnoftri  audtores  modo  inuctera- 
tam  confuetudinem  requirunt,  modo  longim ,  fiue  diutur- 
nam,modo  plurimorum  annorum.d.l.de  quibus.  &  aliis  fcq. 
Nec  mihi  videtur  inueteratum.aut  vetuftum  rede  dici,  quod 
decem  annorum  tantumeft  :  ctfi  prxfcripcio  longi  rempo- 
ris ,  interdum  dicatut ,  decem ,  aut  viginti  annorum ,  vt  in  tit. 
C.de  prifcrip.  longi  temp.  Confuetudo  enimnon  priuati 
eft  hominis  ,  fed  populi  vlus.  Itaqueiuspublicum  excon- 
fuctudine ,  ius  hominis  priuati  ex  prxfcriptione  naficur. 
Ac  mihi  fane  magis  probatur  opinio  eorum,  &  his  vcrbis  ma- 
gisconuenit,quiputantteroporisvfumrequiri,  quod  homi- 
num  memoriam  excedat.  Sed  melius  eft ,  qus  lege  definita 
non  lunCjiudicis  arbitrio  relinquere,vt  Ariftoteles  monet  i;b. 
i.Rhet.Cumigiturdifficilisfitprobatio  confuctudinis,  vtilc 
eft.iudiciumaliquod  contradiilumproferre,  quoeaconfir- 
matafic.I.cumdeconfuetudine.hic.  Contradidumiudicium 
vocamusjcum  alcero  ex  litigatoribus  contradiccnte ,  &  talera 
non  efie  confuctudinem  contcndcnte,iudicatum  tandem  eft 
pro  confuetudine.Ex  iam  didis  facilcintelligi  poteftjfi  varius 
fucricvfuspopuIi,autvariciiidicatum,  non  cfle  confuetudi- 
nem:quoniam  approbatione  populi  opus  eft.  arg.  1.  nam  Im- 
perator.hic.ItaqueAthenienfeSjCumApolloeisrefpondifler, 
vteas  potiftimum  religiones  tenerenr,  qus  efTcnc  in  raorc 
maiorum,inmagnadubitationefuerunt:proptercaquodva« 
riumcirca  religioncs  maiorum  morem  dcptehendcrant,  vt 
iCiibic  Ciccroiib.i.deleg. 

C    A    P       X   I   I. 

.^ujefit  vis,  (jrpotelias  confietudinis. 

COnfuctudo  primum  vim  legis  habet  in  his,  de  quibui 
nulla  lex  fcripta  eft.I.de  quibus.I.diuturna.&  feq.  hic.  I.r. 
&  5 .  C.quae  fi  t  longa  confue.Hinc  verfus  ille  Publiani, 
^'  aHifflmuTn  efl  tntperium  confnetttcbnii. 

I.  Exemplum  primum  cft  in  controuerfiis  plcrifqucqu^  dc 
bencficiismilic3rib.aur(^vtvuIgoIoquimur)fcudismouccur. 

II.  Id  etiam  pro lege habctur ,  quod ex  iure moribus rece- 
pto  deducitur  per  iacerprerationem.d.  I.  de  quibus.  Qnare 
cumdeficit  certaconfuetudoincontrouerfiis,quacad  bsne- 
ficiamilitariapertinent,idfcquimur,  quodconfuctudini  re- 
cepta:proximum&  confequenseft.d.l.  dequibus.  Quodfi 
quiftio  oria  tur  de  ciuitatis  alicuius  confuctudine,  ad  confue- 
tudinem  Metropoleos  vrbis recurrcndum  erit.Si quid  tamen 
nonrationeintrodu6tum,fedetroreprimumfit,deinde  cb- 
tentum,ad  fimilia  producendum  non  crir.  1.  quod non ratio- 
ne,hic.Nam  (vcantediximusjdelegisinterpretationc.quod 
contrarationemiurisreccptumcft,  nonproducitur  adcon- 
rcquciitiss.l.qaodvero.hic. 

lil.     Si  quidobfcuriusinl.  rcpcriatur,  cam  intcrpretatio- 


Tranc.T^uareni  Comment, 


ncm  fequi  dcbemus,quac  confuctudine  reccpta  cft.  Eft  enim 
optimalegum  intcrpres  confuetudo.l.fideinterprcratione. 
Eic.&  minime  mutanda  funt ,  quz  certam  interpretationem 
fempet  habuetunt.l.minitne.  hic. 

I V.  Defuetudine ,  id  eft ,  contraria  confuetudinc  leges  ab- 
irogantur, vt  lulianus ait  d.l.de quibus.hic.  Quod  fi  de populo 
Romano  intelligas,qui legis  conde»dx  poteflatem  habcbati 
idquelulianietiamtempore.vtcredibilecft,  nihilcertius  di- 
ci  potcft.  Poftquam  vero  dcfiit  populus  Icges  condcre,  quiri- 
tuf,anpofficconfuet'udoius  a  Principc  conftitutum  tol)ere? 
Etexfftimo^fi  Princeps  ab  initio  non  coegcritinobedientes 
ad  parendum  legi.fed  difEmulauerit  longo  tempore ,  adeo  vc 
confuctudoinolcuerirpaulatimlcgi  contraria,  eaconfuetu- 
dinelegem  abrogari.  cuentus  cnitadocet  eamlegem  moci- 
buspopulinon  conuenientem,  atqucidco  contcmnendam 
efle.can.critautem,4.dift.  Indcillud  Auguftini  cclcbratum 
cft,  Legcsfirmanrur  ,  cummoribusvtentium  approbaniur. 
can.iniuftis.^.dift.  Hinc  Solon  intetrogatus,  quas  leges  o- 
ptimas  condidiflet  Athcnicnfibus  ?  refpondit :  Eas  fe  iudicare 
optimas,quibus  populus  vteretur.Huc  pertinct,quod  Arifto. 
ait  lib.  1.  Politiccap.  7.0  jS  vomsc, inquit ,  \^i  iSlfyi.icu  i^h  isSi  -n 
•pr6iSicda^,7t}iLw  'S^g^TtsSoj,  VTC(^i)iyl»irai,(ifMS^yfio\ni7!)irSixi(.  Et 
luftinianusnoftct  Noucl.  5  5.  Legem  quandamfuam  tempo- 
re  &  vfu  forenfi  fuifFe reccptam  teftatur,  quafi  ad  vim  robur- 
que  legis  id  maxime  pcrtineat:C  0;)*  iiO|Ui!{,inquit,  ii^/^V»  <Z^mia{ 
'6ix,<&ai-m(S))iame)->t(i'jSi'<-i/M\)  Sj^Ti\tri.  Vetum obiicitur nobit 
refcriprumGonftantini.l.z.G.  qui  fit  longaconfuetu.  cuius 
hic  verba  f unt: Confuetudinis,  vfusquclongxuinonvilisau- 
«Soricaseftivcrumnon  vfque  adeofui  valituramotnento,  vt 
autrationem  vincar,autlegem.  Exquoconfequividetur,  le- 
gem  confuetudine  abrogari  non  pofle.  Sed  ahus  mihi  videtur 
corum  verborum  fenfus,quam  vulgo  credatur.  non  enim  his 
vetbis  fignificat  Conrtantinus  ,  fi  confuetudo  legi  omnino 
contrariafir,nonpofleIcgemeaabrogati;fedconfuetudincin 
maioris aucboritatis  non  eflcquam  legem ,  imicacur  cnim  le- 
gem  &  vim  legis  habct,vt  ante  diximus.I.  vlt.C.  qus  fit  longi 
confuet.  Id exemplo dilucidius  fiet ,  fi  ponaraus confuctudi- 
nemproferri  non  conrrariam  legifua  natura,  fed  cum  lege 
pugnantcminaliquahypothcfi.  noncnimfempcr  ncccflee- 
ritlegemconfuetudinicGderc,  quaficonfuctudinisraaiot  fit 
audloritas,quaraIegis:fcdeaconfideranda  erunt,  dc  quibus 
diximus  in  difputatione  de contrariis  Icgib.  Rurfusobiiciun- 
tur  nobis  qus  Vlpianus  fcribicedidum  Adirkni  inrerpretans, 
de his ,  qui  in  ciuitate  fepeliunt,in  I.3 .  §.  Diuus.infra de  fepul. 
viol.  Sednihil  adrcmpertincnt,cumpra:fercim  de  Icge  rau- 
nicipaIi,nondeconfuecudine  Vlpianusloquatut.  Nam  Adri- 
anus  cdiclo  fuo  pcenara  ftatuit  quadraginra  aureorum  in  eos, 
quiinciuitatefepeliunt,ncceamexceptionemaddidit,  quara 
plerunque  adfcribi  animaduertimus,  nifilex  municipalis  id 
petmifcrir.  ItaqueVlpianusair,quiageneraliaruntrefctipt3, 
&finevlIaexccptionc,  cainomnilocovalere :  ecfifortelex 
municipii  alicuius  permittat  in  ciuitate  fepeliri,ab  ea  legc  poft 
principaliarefcriptarcceflum  efle.  Hic  mihi  videtur  planus 
verborumVlpianifenfuscfle:quibusfic  intelledis  ,  nihileft 
quod  noftrar  aducrfctur  fcntentii:  Vult  enim  Vlpianus,prin- 
c  pem  conftitutionibus  fuis  quamcunque  legem  municipa- 
lemtollcrepoflc.  Idemque  videtur  de  confuetudine  dicen- 
dum  elTejfi  princcps  cxpreffim  derogaucritconfuctudini,  no 
a  confuetudinis  ignarus  conftitutionem  ei  contrariam  cdi- 
detit.cap.i.de  conftir.in  fexto. 

IN    TIT.     III I.    DE    C  O  N  S  T  I. 

TVTIONIBVS  PRINCIPVM. 


Pr*clar5 

Solanis 

refpofunt 

de  Ivgib, 

.4then;~ 

tnjium. 


A     P. 


I.     Dcpotejlateprincipts. 


N  T  E  R.  gcnerafcriptiiuris  conftitationes 
principum  numerantur.l.  2  .fupra  de  orig.iur. 
Inftic.dciur.nar.gen.&ci.  Naius  quodprin- 
cep$conftituit,vimlegishaber,etfinoninter- 
ucnerit  populi  confenfus  ,  fed  fola  ptincipi» 
voluntas.  Slcenimaccipiendumefl,  quodhic  dicitut  abVl- 
pianoinl.  i.  Qnodprincipiplacuit,  legishabet  vigotem.no 
alias  iude  aliqua  abfutditas  confequatur.    Quis  enim  edi- 

(^um 


In  T^ifJeconHittitiomhmTrincipHm.  g 

Aam  Claudiipfd  lege  liabendum  putet ,  qiio  admoncbat  ftatuirte.l.i.hic^.fed&qurid.Inftit.deiurenat.^ent.^ciui, 

^op'jlum,nihil  xquefaceread  vipers  morfum,  quara  taxi  Beneficium  tamen  principis  ,  quod  ncminem  Ixdi!:,  fed  cx 

srboiisfuccum?vtaitSue.inClaiidio.  Cifar  quidemdixiffc  meraeius  liberalitare  proficifcitur,  quam  pleniflriMe  inter- 

aliquandofertur,  homines  dcberepro  legibus  habere,  qus  pretamuringratiameius,cuiconceirumcft,tametfi  pcrfona- 

diceret.Sedharcinuidiofaoratio.ac  pdncipeindignacxitium  lefit.necpetfonam  egrcdiatur.l.^.hic.  I.  2.§.merito,  ttifr* 

ei  haud dubie  attulit.Superiora igitur  verba  intelligere  debc-  ne quid in loco  publ.l.fi quando.C.de bon.vac.  Ac  fi  qu^  re- 

ftiusjdevoluntatc  principisiusconftitueievolentis,  c^uxvo-  perianturconftitutiones  inuicem  piignantcs  ,  &  contrari^» 

luntaslegisvimhabetj&conftitutiodicitur.     Namkgere-  poftremaquaequegrauiffimaeft.l.vlti.hic.  Cetera  exhisre- 

gia,quideregao,feuimperiolataeft,poteftas  omnis  collata  petcndafunt,qux  fupra  diximus  de  lcgum  interptetatiohe» 

eftprincipi.nontantuminprouinciales  &  fabic(5tos  populb  fub  tit.de legibus. 
Roniano.fed  in  ipfum  etiam  populum  Romanum.  Seneca  e- 

pift.14.  Interdum  populus  eft,inquit,qaemtimeredebca-  C  A  P.      I  V, 

inus:interdum,fieaciuitatisdifciplinaeft,vtp!urimaperSe-  Derefcrbtis. 

n3tumtran(igantur,gratiofitimeanturetiamineov.ri:inter-  -jrj  Efcriptum  fpecics  eft  conftitutionis  ,vt  fupradiximusj 

dumfinguli,quibuspoteftaspopuli,  &  in  populumd:!tacft.  XXquarctracaaius  varii  dc  refcriptis ,  qui  extant  in  Codi- 

Quamuis  autcm  iuris  conftitucndi  potcftjs  fucrit  princpl  ce  luftiniani ,  ad  hunc  locum  pertinent :  de  hisigirur  hsc 

conceflaapopulortamencredibileeft.populumcamporcfti-  funttradita  :  Rcfaipto  parendumeflefine  recufationc:  & 

temmagiscumptincipequodammodocommunicafle,quam  quiaiacrofanftapoteftascftprincipis,  eum  facriiegum quo- 

arcomninoabdicafle,quod&Iuhanusoftendir,  pauloante  dammodohabcri,  qui  principis  rcfcripto  nonobtemperat, 

difputansdeconfiietudine.d.l.dcquibus.fuptaprcx.  tit.  Ac  Qc  ei  parcrerecufar,nififuerit  contraius  aut  vtilitatem  pu- 

certumeft,AuguftumIegcsadpopulumfertc  loUtumfuifl;:  blicam.    Noncnimcredituridprinccpsvelle,  ideft,  contri 

quod  Dion  fcribit.  Illud  pt acipua  animaduerfione  dignum  ius  vel  vtilitatem  publicam  faccre  &  ftatuere.l.i jctilegii.  C. 

tft,quod  hic  in  1. 1 .  Vlpi.  ait ,  in  nouis  rebus  conflituendis  e-  de  diuer.refcr.    Scd  refcripta  intclligimus,  in  qiiibus  ieruata 

uidentem  eile  vtilitatcm  dcbere  ,  vtreccdatur  ab  eo  iure,  cftformalcgib.prsicripta.l.^.^,  &  pen.C.  dediucr.reicrip» 

quoddiuasquumvifumcft.Nam.vtArift.aithb.i.Pol.  errata  Qy^  res  multas  cautiones  habet,  vtfajpc  accidit ,  vt  ref cri- 

quasdam  toleranda  funt&legumlatorura  &  m;giftiatuum:  ptopatcndumnonfit:idquevariis  ex  cauffis  ,  propter  quas 

quoniamnontantumptodeftlegum,quamuismalatumiTiu-  hodieiniudiciisrefcripraimpugnati  lolent.  Primum,  quod 

tiitio,quantumnocetconfuctudom3giftratibus,&'principi-  rekripturh  iuri  contrarium  fit,  autcontia  vtilitatem  publi- 

busoon  parendi.  Denique  non  ihinus  cft  periculi  iii  maliS  cam.I.necdamnofa.l.rcfcripra.  C.deprccib.imper.offer.  I. 


pulcbra  legfbuscondetidis,quaminnouisconftituendis.Addc,quod  vlt.C.ficontraiusvelvtU.publi.  Quo  in  genere  poni  debet 

do'detl-  ficutvi(flijsratiorautatanocetvaletudini:ita  legum  mutati-  rcfcriptum,quoiusalicnumtollitur.l.quotics.l.vniueil"a.C. 

ilm  »7«.  oncpablicusftatusperturbatUr.  Quidimmanius,autra3gis  dcprccib.imper.ofFer.  Vnde  intelligitut  tclcripta  impetrari 

iatione    barbarumBa6lrorumfiuelege,fiue  inftituto&  confuetiidi-  fdlumpofleaprincipedeiis,  quasneminidammlminfcruntl 

i^legum  ne,quic3nibus  adhoc  ipfum nutritis  obiiciebant  lenes?  Ta-  l.necauus.Cdecmanc.liber.vtluti  deftatuis&imaginibusL 

niuttttts-  iticncum  Aiexandtipr«fedusNicanor  idcmendare  voluip-  tit.Cidcftdt.&ima.Quaetituideco.quiaduetfusfententiam 

■  '  let,tantusindemotus,tantaquepertuibatioexortaeft,vtpe-  rcfctiptum  impctrauit?  Etccrrumeft,  fi  rcs  ita  iudicatafiri 

ncamiferitprouinciam.audoreftH  ero.lib.i.inIouin.Ino-  vcnuUus  fuperfit  locus  appellationi ,  aut  fupplicationi ,  re- 

mniigiturRep.femperretinendacfthicatireafenientia  VI-  fcriptumeiusretradJand^  caufaimpetracumnulliuseflemo- 

piani,Innoirisrebusconftituendis,  &c.qua:  adoranesleges  mcnti.  Eadcmqueeftcaufarcfcripti  quod  litepcDdenicim- 

&conftitutionespertinet.Eifententisconfentaneum  cftil-  pctratui.tit.  C.  vtlit.pend.  N0ucl.n3.tit.in  med.Iit.nonft. 

ludThucydidislib.5.;^»«'(>Kff/voAui/«  «'wuww/f  p^^po/ai/n  OTA/f  nfdojav  fac.iuf  Qupdfiprifcdluspistorioiudicaueritjiijpplicaread- 

iSjv,H«iA«f  i;^«t;i7i»,«xi;Vo'{«W3<«7i(U6mi7»|pii<7uoMf  a])iKi/uiO!%i><,Vy  ucrfusienccntiameius  licet  intrarempuslegitimum;quote-      •.   i 

d' «ft^ioTJif /^era (tKtMcam.Tam &  illud  Plautinum , Njtaresma'  pore clapfo ,  id non permittitur.I. fi quis adaetfus.  C.  de pre- ^,.,,./ 

/do/jr/w/icT?.  Quodfivetcrumexemplarequiramus,memo-  cib.imper.0fFe.N0uel.n9.vtfp0n.lar.  Prstereaaducr(ustc^^t*M*/ 

rabiliscftLocrorumlex,  cuiusmeminit  Demofthenesino-  fctiptumobiicitur,  quod  pcr  mendacium,  &  obreptionem  inprinch 

rationecontraTimocratem,  qua  caucbatur  nequis  nouara  impetrarumfir.  tototit.  C.ficonrraius  velvtil. pub.l.vIt.G.^"''*" 

legeraadpopulum  fetrcr,nifiinfertoptiusinccllum  laquco  dediuer.re(crip.vt,fiquisimpctraueririndulgentiara&rcfti-^'^"'^' ' 

eara  populo  exponercr.  Quod  filexpopulopIaceret,eipa-  tutionempr:Etextumetitorum,qn2nulIafint.  Necnosmo- 

reret,fi  vcrocilcxdifpliceretjftatimftrangularecur.  Infignis  ueredeber,quod  cumquiscxpoluitprincipirem  velutgeftai 

eft&hiftoria,quararcfertLiuiusde  Pacuuio  Calauio  hb.  2.  vtoftenderetfibicura  alio  controuerfiimeflc  ,  ia  qua  iudi- 

&5.inprin.inhxcverbadefincns:  Notifljmum  quodqjma-  .cemfibidaripoftularcr,cognofcitiudex  datusde  eo  ncgotid 

lura  maximc  tolcrabjle  circ.  fecundum  ius,tamctfi  aducrfarius  arguat  mendacii  impuiran- 

C  A  P.    II.  tera.I.i.&i.C.ficontraius.  Cumcnimprincepsiudi!:erriaii- 

Deconsiitntionibuf  cuidatpetcnti.&ncgotium  exponenti,  noniJcirtcidinduI- 

C„   o.     .  1/1    r^-c...»  :.ii.  „mr,*  Betciprinceps,  vteinarrationifidenihabeat:alioqui  ncc  iu- 

Onftitutionomen  gcnerale  c(r,  fignihcans  lus  omn6  &       '^,       j      1       r  j  ■     c  •     j        n    ■ 

jv     .     .     n    °.       LL  u  o r  u /« f.,„^;.o  -  dexquidcm  dandus,  (edncEotium  potuis  noiendMmefletl 

quodaprincipeftatuitui:haoetquehas(ub(e(pecies,c-  t  .  '  &  / 

tutio  n   1  r  •  _.  .ij      .    j   1.  .^  ..ji/v...^,     r»„-  verumideoiudicemdat,quodexcariarratione  intelJieat  co- 

,       pirtolam,refcriptum,maildatum,decfetum,edi6tum.    Qiis  -  p      ^.  n-  c  ■■     ■  y-    ' 

*W.       r  »       111-       •    r  n.       r^       •      •    ..  n.  troucrfiam  certe  alinuaradeearcefle  quamnniri ,  acdir.mi 

'  verba  Theophilus  exphcat  in  Inftit.    Omnis  igitur  (enten-  t         l-  •  r  •  j  1 

-     .     r  .   r   .     .  .  ,       1    L  „?..  ;„^  ;L.,r  cp?rteat.Itemobaciturcontrarc(ctiptum ^  quod  tcmpusia^ 

tia.  fiuemtcrlocutio  pnncipis,prolegehabetur,inqiiibu(-         F      r    •  j-  •  j  u  •    r  f        .„     i 

»  f-     •  '^       •        .         (I     «,;„?„,^„,  p(urafit,intraquodimpetranseovtidebuit,(i  forte  tempif^ 

cunquecaufis :  taraetfiptincepsincertacau(ia,&intercer-  r  ,    r   •  rr      r      i-        •„     _       •   < 

1  ,  •    '   •     1  .  u-    u         ;.^=n. i;„..,t  ahquodre(cripto  exprefluraut:  aliasenimperennia  (nnrie^ 

taspcrfonaspronuntiauciit.  l.l.hic.hocenimc(tquodintei:  ,.  7      ,     >,  ^    ,-    '^     r  ■  1  j.r'- 

'    r"=""'".r  ••„/->      j  r^,;.,. .  fcripta.l.z.C.de  djuer.rcfcripr.cap.plcrunque.de  refcrip;is:vt 

ccterasipeciQsdccretum  nominauimus.  Quod  (upenus  ta-  o^^.n      -c  rr  ■    j     a:    j  1  j 

,.A-     ,  n-T^     ..oTU..  j  &gf3ti2Pontificum.c.fifuper2catia.deoffac.deler;ar.  dum- 

men  difncultatc  noncarer,proptercon(titutiones  ihcodo-  °,       „         .  ,      ■  r        -  1    r  1    r      •    ,. 

/-.  1  .  n-  •     •  r  <r  1  j     /.,1  modocxZenonismandatomferaturcIaufulajfivenratepre-' 

fii,&Iuftiniani,quajintef(e  puenantesedcvidentui.l.  Z.3.  ^.  xt  11  _.      •        r  -.    .  .^  r      u     1     -•      «i 

jii,«.iuiijuiaui,vj  f.  g,  I  n^  •     •.  „  cesilitantur.  Nul  um  enimrc(criptum  finehacleRitima&: 

&vlti.C.eo.  Sedexiftimoconftirunone  luftinianitanquam  .  ,        ^         •    r  ■  •  •  ju 

IXVUI.M..CU   otu  ,•  n.,;,.  „„;.^    .,  acquitatc  plcna  Zsnonis  fcntentia  concipi  dcbet  ncc  po-» 

Doftiema,idcft,d.l.vIti.G.eo.ceterasabroean.Fuit  CBim  ei         1    i-      '^  w  i    ■  o.  .■  n.     r  ■      _  i      ■ 

puiucmd,iut.i,u  1  Y  i  •   "  j;  ;  „„.„  ^  teft,alitcrnuUius pondctis &momenti cft  relctiptum.  Itcm, 

ConftitutioinfcrtaGodicipoftprimameiusedinonem:cura  1    n.  •    ■  •       r  ■  • 

conmtuuum.ciia^^u       F       f  ^  r-  u„j  M.,„...^,kr   n^  quoda(aioperienttemporc,cuiusg<atufefcriptumimpe- 

fcaconftitutiofacta(itDecioco(.  <J.  Calend.JNoucmbr.  Co-  ^  n    t-   j  ,         n.  1 1    11  •     ••j  ■„ 

cacoiiiuiuuui-vv«   ,.^  ,.  ^ /-  I  „j  Ni  •;,;.  r-  j  tratumcft.  Scd  notandum  cft  libellum  piincipi  datumvim 

dexverocditusrucrateoderaahnoKj.Calend.Maii.tit.Cod.  ,   l      t-  •  n    ■     ■      1  1        k-  i- 

acxvctocuiiu»iu«-i  I.V.UU»,    •  habeielitisconteftanonis.adpetpetuandamaiaioncmaho- 

acIuftin.Cod.conhf.  quitcmpofaria,vtpatetextitu.C.quandolib.prin.da.  Dcni-* 

C   A   P.      III.  quc,ciquiimpetrauitrefcripturoobiicitur,quodpropterfta- 

BtinterpretationeconJHtutionis.  tum ,  &  conditionem  perfonx ,  eo  vti in  iudicio  non  pofl^ti 

•|>Erfonales  conftitutioncs  ad  exemplum  non  trahuntur^'  multuraenimrefert,  qualisfitis  ,  qui  refcriptovtivultiniu- 

i  cum  appatet  ptincipem  gratia  pcrfona:  motum  aliqmd  dicio  :  quaraais  parum  rcfctat,  a  quoficimpctratura.l.  i.I» 


f. 


to 

yniucrfis.C.depredb.imperioffer.  In  communi  fanc  caufa 
rcfcriptum  ab  vno impetutura ,  ceteris prodeft.l.  i.  C. de  di- 
ucr.rcfcript. 

IN  TIT.  V.  LIB.  I.  PANDECT. 

DESTATV  HOMINVM. 

Viaomneiusvelad  perfonaspcrtinet,  velad 
rcs,velada(ftiones,&nuIlafere  incidit  qu»- 
ftio.qiiaEadhosiocosnon  referatur,  vt  alibi 
fufius  docuimiis :  in  hac  pritra  Digeftotura 
partcaliquiddehis  trai5bandum.  Acprimura 

dcperionis,  earumqjeHicu,  qjodperfonarum  caufaiuso- 

nincfitconftitutum.l.i.&  i.hic. 

Diuifio  hominum  in  liberos  c^ferim^ 

Clrcaftjtumperf  niratr<  fumma,  primaque  diuifiohjcc 
cft,  Qiidamhominesfuntl  ben,al.ikmtfetui.hbertas 
aacem  eft naciiraLs  f  acukas Cius  quod  c;uquc f.icere libet,  ni- 
iiqpod  vi  aut  iureprohibctur.  Seruirus  cft  confti:utio  iurfs 
cntium,qu3  quis  dominio  alicuo  conira  narurim  fiibiicitur. 
4.hic.exquoapparetia  fcruiiuieinducendaaiurc  nacurali 
receftam  elle.  Nam  quamuis  i  natura alienum  Ut vti:'.jbecil- 
liorvaltn:ioriacpotentiorifubiiciatur,acferHi3t ,  tamen  id 
iudicatumefthumanogenericondacibiiejcumeaeftent  ho- 
minum  viii3,"taliternonpo(Iecl'jcietashumana  conieruari, 
«^uambeliumgerendo,  &captiuosin  /i*5torum  pctePaiein 
redigeado.HmcAtiftoceleshb.i.Polit.deicruitucedilTerens 

ica  lct  ib' t, «' }6  «cun  ijM\ii-ya.  vjf  'ahv  aunaK^  •nv  TiciMfAsv  t^,a.iifjMtL, 

<fS'"  xfaTiJvTiiiv  Vt)  (patri.  Hxc  aiuem  vctbain  definitione.nifi 
quod  vi  aut  iuf e  prohiberur,adicub  iuut, vt  intellfgamus  i  t*- 
metfi  vi  prohbeatur  aliquis,aut  iure  &  legibus  quicquam  fa- 
cere,nonid£ominusl;berumdicendumcile.  Namiurepro- 
hibira  dicuncur^qui  hominibusin  voiucrfura  prohibita  funrj 
velutihomineoiimertaceie.AtquehacpertioentverlusPcr- 
fiiSaty.f . 

^nr  mihinon  liceatiitjjlt  qmd,cun:jue  valunttu, 

Sxceftoji^uid  :M,'fi-inrHhrtta  notuuit. 

Eftgcnuscoionorum,quiferuidicunrur,quod3groaddi- 

fl:i  mancipai ique  fin  ,vc ipfis  recedcre ab  eo  non  liceac.  C.  de 

agric.&cenirC.l.i.Cdecolo.  Thracenf.  Ethiapudnoshomi- 

nesmnusmortusdicuntur.  Sedaiiacftferuitus,  dequahic 

loquimiir.L.cun^athocverbumvarif  fignificationisefle.ti- 
tu.dclerui.ut.iib^S.infia. 

K_Ahera  dmifioferuornTn  &  liherorum. 

Scruorimi  vni  conduio  eft  ,  nec  inter  fsruos  vnusalio 
nagis  letuus  eit.  Sunt  tamen  fertiorum  aliqua:  diffcrcntii: 
vttAtmpligratis,  al)i  ordinarh  funt,  alii  vicarii :  vndc  illud 
Ar.ftoceiiS  ,  </<iA8f  -zirgx  «Jkak  ,  cAoOTrn;  <3njf  Siami^,  Itcm  fcrui 
vaciis  monis  in  dominium  poceftacemque  noftram  redi- 
guinur  ,  rempeiureciuili,  &iuregentium,  vt  hicMattia- 
nLiS  docec  in  i.  y.  L'betorum  hominum  varius  cft  ftatus  va- 
r  aqiicconditio.  Nam  aliifunr  ingenui,aliihbertini.  Inge- 
nui  f  mt  qni  nati  func  liberi.iibertini  qui  ex  iufta  feruicutc  ma- 
numiftilunt.  1.  ^  &(J.hic.libertinoram  differentiastradiint 
Inftinianus&Theophilus  in  Inftit.  Exhisdefinitionibus  & 
diuifionibaS  varia:  qua:ftionesoriuntur  ,  circa  quas  ha:cno- 
tanda  funt  quac  fequuntur. 

Piimo  ftatum  liberorum  non  Ixdi  ob  tenorem  inftrumcti 
ttiale  concepti.l.  fmperator.S.hic.vt  fi  forte  crratum  fit  ia 
profeflione.l.cum  dt  xtate.l.etiam.&  l.pcn.hic. 

Secundoferuusnonideoconfequiturhbertatem  quod  iii 
caufac!pitaliadominofuodefen(usnonfit.l.feruus.i5.hic.6c 
Lille.qui & a qiib.m in.& l.fciendum.de  pub.iud, 

Tctti6,natusexmatreliberalibereft.l.  f  .hic.  Excmplunl 
cftapudTriphi-inium,  dcquoolimquxftio  fuit.  Arefcufa  ^x 
trespeperit ,  Lbera  efto.  Et  Triphoniusait,fimulatquepc- 
pcrit  tres ,  hbcram  elTe ,  arque  ideo  quartum  qui  ex  ea  nafci- 
tur  hberum  naici.  Nec  refert  an  diuerfi  partus  fuerint.an 
primo.au  vero  fecundo  rrcspcpererit,  aijtprimo  pvtudu- 
05,totidemfccundo.l.  Arefcufa.hic.I.terenixa.ff.dc  vcrbo. 
fignific.  Non  crgo  dubitatur  quin  quilibctnatusnon  fitii- 
ber,  quod  ex  matrc  nafcatur  libcra,  &quodtotfint  partus 
quot  infantcs  in  iure  nulla  cft  difficultas,  fcdfadli  qusftio 


Franc.Duarem  Qomment. 


eft.quodfit  omnino  nafcentiufflordo  incertus.  Eadera  f»- 
letagitari  quxftio  de  iure  primogenicurae  moribus  noftris, 
fed  videtur  mihiin  re  dubia  fauendumipfihbertati,  &priD- 
cipemconfulendum.  Ahudexcmplumeft,  fidonarafitan- 
cilla  ea  lege,  vt  manumitteretur,  &  empta  cft  co  tcmpore 
quo  fecundum  legem  donationis  manumifta  elTe  debuit, 
quotcmporc  natus  eftillifilius.  Q_uiritur  an  fitlibeii'1.  C. 
aitfauorclibcrtatis  ,  liberum  eflc,&idaDiuo  Marcoindu- 
<^umcffe.l,i.&2.fi  maDcip.itafaeritalicn.vcman.l.  Heren- 
nius,ii.hic. 

Quarto  fi  libera  mulier  pra-gnans  vltimo  fupplicio  da- 
moata  fit ,  partus  quiexeanaiciturliberefl: ,  quamuiseain 
feruitium  redadra fii  hic  damnatione.  Erat cnim  libera  tem- 
pore  conceptionis ,  quod  fuflicic.  I.  Imperaror.hicl.  quod  ad 
ftatuia.&l.qui  vItimo.de  poenis.  Neceimatriscalamicas  de- 
betnocercqui  in  vtero  eft, 

Quinto  homo  hbcr  q>u  fcvcndidit,autfevenundaripaf- 
fuscft,:nanumiflus,noncfficituringenuus^dlibcrtinjECon- 
ditionis.l,homolibcr,z.hiCi  NametfiLberuatus  fit ,  tamca 
verum  eft  eum cx iufta feruitutc m snun  ilam. 

Scxto  ingcriuus  efle  intelligituris,dc  cuius  ingcnuitate 
fententialata  eft  1.  i.".genuum.  hic.l  res  iudicata.  de  reg  jlis 
iur.modoadfueridegiiimuscontradit^or.l.  Diui  fracrcs.  de 
Itb.caufa. 

Scprimiparronusadoptando  libcrtum,  minimeenmin- 
gcnuumficit.Lvlti.hic.  Tamsa  quantum  ad  f?.mi:iam  pa- 
iruniarrinerjingenucatisiuraconfequicur.l. (ciendiim.de  li- 
tunupr.Hadlenusdeferuis&Iiberishorain.b.  Niincaliatta- 
<2andafunt,qua:circaftatumperfonarumverfancur. 

An  quisjlt  mas,  anfxmina,an  vtriufqtu 
fexuiparticeps. 

Nonfinecaulaquiritiir  ,  anquIsfirmas,anv:rofoEmi. 
na,  proptcrca  quod  in  plerifque  iuris  articiilis  deterioi  c.l: 
foBminarum  condicio.I.  in  multis.  hic.  &1.  fosmin^,  d«re- 
galisiuris,Eftenimmas  natura  pnftantiorfcemiai,  vr  A;  i- 
ftotelesaiclib.  i.Polit.cap.^.Sed&principrtudigaior^  ft  na- 
tara,vtidemaitcodemlib.cap.vl.  Toap;^j(f  J<r«if;«^siiix.aiTiprLi7K 

Jt/AHf  Tif;  y/vaHKOf. 

H.imaphroditiaiucm,qui&  Androgyni  dicnnrir,eiu$ 
fexus  scftimandifunt,  quiineisprxualet.l.  qv.aericur.  hic.  A- 
iiuslocushuiusritulieft,  in  quo  quxritur  circa  ftatu  a  per- 
foaarum. 

<^n  qtmfitfdimnecne. 

In  hac  quitftione  notandum  eft  sum,  qni  ex  fufts  nu- 
ptiis  fcptimo  mcnfe  natus  eft,  iuftum  filium  elfe,  1.  leprimo 
mcnfe. hic.  Idem  dicendum  eft  deeo  ,  qui  decmio  menle 
nafcitur.  L  inteftato.  §.  vltim.  infra  dafuis  &l':g;ii.  haErcdi. 
item  non  funt  liberi  partus  monftrjfi  ,  qiiosnecaleie  qiii- 
dcm  permiffum  erat  legibus  vecciibus  ,  auftore  Dionyfio 
lib.  X.  hucpertinetl.  nonfunt.hic.  Itaquc  talis  parrus  nati 
uitate  non  rumpitur  ceftamentum.  1.  i.  &  ; .  C.  de  pofthu. 
hir.infti.Reccpcumtamencftbenigniore  quadam  legis  in- 
tcrprctationc.vthicpartusmatriprofitad  ius  ttiumhberoiu 
confcqucndam  ,  quianihil  poteft  eiimputari,  qni  q  loquo 
modopotuitlcgiobceropcrauir.L  Qji^ajrctahqjis.  dcverbf- 
tum  fignificat.Et quamuis  Paulus  lib,4.  Scntenr.cif.de  ab  n- 
teft.fuccefnvndcfumptafuntqua-ind.l.nonfunt,  fctiptacx- 
tant,alitcrfcntiat,  Noshicfequimur,quodIiiftinianusnobis 
fcripcumrcliquir.quem  vcrifitniiceftverbaPauhimmucafle, 
neVlpianidicitoaduerfarcntur.d.l.Qiarrctaliquis.  Prxrerea 
quiinvteroeft.proiam  narohabetur,  cum  decomniodoi- 
pfiusparcusquJEritUr.vdutidereftituenda  ha;rediracc,&c,L 
y.&pcnult.bici&lius  locus  huiustituli  kquiturquietiam  ad 
ftatum  perfonarum  pertinct. 

An  quis  iufus  c^  kgttimtis fit filius ,  anjpu- 
rtus  dr  vtilgo  con  ceptus. 

luftumlegicimumquc  filiuro  eum  eiredicimus,  qaicx 
iuftis  nuptiis  natuscft:  (purium  veio  &  vulgo  conceptum. 
qui  patrcmdemonftrare  non  poccft.l,  vulgoconccpti.  hic. 
&§.fiaduerfus.  Inftic.de  nup.  Si  igitur  filia  nupfetit  inuito 
aut  iofcio  patre,  quoniam  ca  coniun<5lio  legitima  non  cft, 

ao« 


PurtHt 
fn  otiflt  ojt 

mnm  tti 
iM  tfiiiit 

liaerorii. 
luflt/jtit  - 
w/  prudt- 
tia  in  iii-' 
rerefor^ 


In  Trit.VIJeitit^mpintfui  'uelalte.turls 

non  poteft  filius  qui  ex  ea  nafcitur,Icgici£nus  eflc.  1.  Pauias  rc^ 
lpondir,ii.h' 


n 


r,ii.d!c, 

K^n  quisjit  ciuis,anperegrinus. 
Certum  eft  omnes  qui  in  orbe  ditioneque  Romana 
fant,  ciues  Romanos  efleex  confticutione  Impcr.  Antoni- 
ni.l.in  orbe.hic.  Guiusconfticucionis  meminic  luftinianus 
in  Noueila  yS.ticu.  vc  libcr.  de  cste.  Iraquc  Roma  dici- 
tur  co.-nmunis  eorum  pacria  ,  qui  fubranr  Imperio  Roma- 
no.l.Roma.ad  municipal.  Sed  anie  eam  confticucionem 
eporccbac  eum  qui  Romaortus  non  eirer,  ciuitatc  donari, 
vcciuisefter.l.ciues.dcincolis.l.i.ad  municip,  Excanc  qux- 
dam  cxempla ciuicatum  eo  iure  donatarum .  1. 1 .  infra  de  ccn - 
fibus.  Vtilitas  autem  huius  iuris  confiftiriniis  ,  c^-<x  funt 
iuris  Romani  magis  quamgentium  ,&  quxfunt  propria ci- 
uium  Romanorum.  Nam  &  Boetius  inTopic.  Glcer.in- 
quit ,  iure  ciuili  nihil  agi ,  nifi  inter  ciuespofte.  Huius  gcne- 
riseftpatriapotcftas,  Jnftitu,  depat.poteft.&l.inruis.dcli- 
ber.&  poftha.  Gonnubium.  Infti.  de  nupr.  Cum  cxtraneis 
enim  &  percgrinfs  connubium  con  eft.  Vlpianus  titu.  de 
iis  qui  funt  in  porcfta.  videte  Senec.  libro  4.  de  beneficltem 
tcftamenta  &  hsrcditates,!.  i.  adl.Falcid.&l.  1.  C.  debz- 
red.  inftitu.  Item  honores ,  fnftragia  &  cxtera  ,  qux  intcr  ci- 
uescanyjraaguntur.  Addefupradidis  commercium  emcn- 
di  vendendique  facultatem  authore  VlpianoinInftit.tir.i8. 
dcdomi.&acquif.rer.  Cum  autem  qiiiritur  anciuisfitali- 
quis,&  an  origo  patcrna  an  matcrna  fpedfari  debeaMnimrd- 
ucrtenduni  elt.fi  legitimar  nuptia: contrsdi  lint ,  liberos  pa- 
trem fcqui.l.cum  legitima. hic.  Cum  autem  lcgirlmi  non 
funt  nuptis.fequuncur  matrcra,atque  ideo  natns^cx  ciue  Ro- 
roano,&latina,Jatinusnafcitur,  nonciuis, vtaic  Vlpsanusin 
Infti.cit.de  his  qui  in  poteft.  Quod  intelligc  nili  iex  foeaalis  a- 
liudinducar,idcft,niliJegc!pec:a!itcr  cxccptomfir.  Le>;;cni 
autem  fpecialem  vocant  priuilcgium,auc  lcgcm  rt-.unicpa- 
lem.  Vulgoaucera  conccptus  omnino  matiem  fequitur.d. 
J.cum  legitio-.z.l.lcx  naturs,  hic.l.i.  &  I.dns  qui.ad  mufiicip. 
Aliuslocus  huiustitulieft,  inquo  circa  ftatum  p^rifonarum 
qusritur ,  quantum  ad  ordiucm  &  dignitatem  cuiusquc 
pertinet, 

i^n  qtiisjit  in  ordine  dr  dignitate. 
Dc  ordinc  &  dignitate  alicuius  ,  quantum  ad  ftatum 
perfonarum  pertinct ,  qu^riturhicl.  quifMrerc.  hoc  rit.in 
qua  lutifconfultus  vtitur  fimilitudine  hac  non  i;ie!egan- 
ti;vtnon  amittic  dominium  ,  qiri  furere  icicipir ,  ita  nec 
qui  magiftratum ,  auc  digoitatem  habet  ,  fcdad  nouos  ho- 
nores  prouchinonpotcft  ,  vtarguicui  cxl.i.  §.  quamuis.de 
poftulan. 


I  N    T  I  T.    VI.    L  I  B. 

P    A    N    D    E    C    T. 


I. 


De  iis  quifunt  fui  velalieni  iuris. 

C  A  p.     I. 

Dft:tum  perfonarum  quoque  pertinct  locus 
de  iis  qui  (unt  fui  \d  alicni  iuris.  Snpradi- 
(5I(S  igitur  diuifionibus  hic  adiicicnda  cft. 
Qnidamfuntfuiiuris,aliifuntalieno  iuti  fub- 
:cdti.l.i.hic.  Videamusprimum  dc  iis  qui  alie- 
Boiuriiubicftifunt. 

Alienoiuri  fubiedi  funtferui ,  qui  fnnr  in  dominotutn 
poteftateiaregentium.l.i.hic.  Quz  poteftas  olimfuit  vicx 
&  necis  ,  fed  diminuta  &  tcmperata  cft  conftitutionibus 
Inftgnit  principum  propter  nimiam  quorundam  dominorum  fi- 
erudeh-  uifianj  ^  ^  crudelitacem  in  fuos  feruos  ,  qualis  fuit  Vcdius 
Pollio,  qui  fcruos  fuos  immanicer  in  viuarium  coniiciebat 
murenasfaginaturus.  Senecahbro  i.dcClcmentia.cap.18, 
Qualis  etiam  fuit  lulius  Sabinus,  aut  Vmbricia  matrona, 
quorummeminit  Vlpianusinl,  2.  huiustitu.  Hic  luliusSa- 
binus,  quoniamimmanitcrin  feruos  faruiebat,  dcdit  occa- 
fioncmhuictamfandlx  conftitutioni.  Extat  &  Adriania- 
lia  quidam  conftitutio.de  qua  mcminit  Spattianus.  Olim 
sdesfacrxcrant  auoddara  quafi  afylum  feruis:  &  vt  Euri-' 


Us. 


m 
trQi. 


pidcsait ,  ficutfaxa&  luftra  fefaruin  funr  &:  cutilia  &per- 
fugia,ira  arx  deorum  &  ftatux  Principum  fcruorum  erani 
perfugia.Haclcnusde  feruis. 

Alieno  quoquciuri  fubiedbi  funt  filiifamilias,  id  cft ,  libe-» 
ricxiuftis  nupdis  procreati.I,tert.&  quart.  hic&Inftituti 
de  pat.poceft.Nam  filius  iure  Romano  in  pacria  poccftace  cft, 
eftque hoc  ius  proprium  ciuium  RomanOtum  in  hbcros.  In- 
fticu.dcpacr.  porefta.diftal.  ^.nonquodapud  citcras  gen-  '  • 
tesliberis  parcnccsnonimperent  &  prsfiur,fcdquodta!fm 
poteftatemnonhabeant ,  qualcm  Romaniinliberos.  Infti* 
tut.depacriapotcft.  Namnaturalecft  ,  &coramuneoinni- 
umgencium,  vcliberiparencibus  obteroperenc.I,  vcluti.fu- 
pradeiuftitia  &iur.Imperat  cnimpaccrfamiliasinddmo  fa- 
niiiiaqucfu3,feruis  SiamvKa(,fi\\\s^a(!t\itLa(,  vxori OTAiT/xw f, 
vt  Anflotclcs  aitlibroi.  Politic.  qui  ha?crria  Itupcrii  gcr.e- 
ra  cicgantcr  dcfcribit.  Hinc  Plinius  in  Panegy  rico:  Lcx,in- 
quir,  nacurs  fempcr  in  ditionc  parentum  hberos  cfTe  iuffir» 
Sedhuiciutinaturi  Romani  multa  adicccrunt,  quo  magis  ^ 
allicercntciucsfuos  ad  liberorum  proctcationcm.  Parcn- 
tum.inquitScncca,  conditioncm  facrauimus,  quiaexpedic- 
bathbcros  tolli ,  &  liberis  ciuibus  ciuitates repleri ,  libro  fc- 
cundo ,  de  bencficiis.  capitc  1 1 .  Etquamuis  dubitet  Diony- 
fiushbrofecundo,anmoribusreceprumfucrit  ab  initio  hoc 
ius.anlfgc  aliqua  potius  introdudum  vfqucadhoc  tcmpuj 
firmum  pcrmanferir.tamcn  hic  Vlpianus  difeite  ait,  moribus 
reccptumfuifre.inl.patrc.hic.  Exhis  qu2  diximus  confequi 
vidccur ,  &  hare  fuic  quorundam  opinio,  Gallos  non  hkbcrc  ^^^^"^ 
filiosinpoteftare:  quod  quidcm  accipipoteft  ,  vrnon  eam  '^f^^f'^ 
potcftaccm  habeanc  in  filios  quam  Roraani  ,  fed  cerc:m  i,h, 
quand«m  &  prcpriam  ,  qux  iror.bus  eorijm  rccf  pta  fit. 
.  CerceIuliusCa:far,libro  fexto  Commentariorum  de  bello 
Gallico  fctibit,eosvitar,  &nec!spoteftatfminl.heros&  v- 
xorcs  habuific  ,  his  verbiS  :  Viri  in  vxorcs  ficiui  in  liberojr, 
vits  necifque  potcftatcm  hsbcnt.  Et  id  quidcm  txiftimo 
vcrum  fuific  co  tempore  ,  fedexquo  lutr.en  Chr  ft  aria*  fi- 
dci  indudlum  eftin  Galliam  ,  imir.utatum  fuir.  Q^od  di»* 
ximus  de  filiis  ,  ad  nepotes  ,  proncpctcs  &  aiios  dcir.ceps 
pertinet.  Auuscnim  paternus  ncpotes  In  potcftate  babct 
non  minus  quam  filios.dida  1. 4.  hic  Nepctes  f ct.c  ir.ortuo 
auorccidunt  inpoteftatem  patris,nifip3t£r  ab  auocmanci- 
patusfucrir.l.f.  hrc.&§.  i.quibus  modisiuspatr.  potefta.fol. 
Itemncposqueropater  gradui  priccdir,  racrti:o  patie  efH- 
citurfuusha^rcsipfiauo,inque!oCLimpatr;sfucccdir.  Idera 
cft  et  fi  parcr  libtrtatcm,aut  ciuitatcm  amifcrir.l.  fi  qua  pccna. 
7.  D,  de  h  s  qui  fui  vcl  alie.  iur.funr.  Nec  vero  quicquam  rc* 
fert  an  filius  miles  fit  nccne.vt in  potcftatc  patris  eflc  dicatur. 
l,fimaritus,C.depat,poicfta,§,filiusfamilia.«i.Inftiai.  qivbi.  s 
modisiuspatr.potefta.foLnam  rcmanetin  potcftate  pattis 
aut  aui.habetur taraen  nonnurquam  filiusfamilias  miles  pro 
patrefamilias. 

Quiritur de co  cuius pater captus  eft  ab hoftil  us ,  &  ve- 
riuseft,cumpendcat  iudibcroruro,propter  nis  p;  fliiininii, 
interim  filium  fui iiiris  cfTe ,  quempater  in  fuapoceft  cc  ha- 
berenonpoceft.§.fiabhoft;b,Inftit.qu;b. mod  iuf  patr.p.r. 
fol.l.vlti.  C.defenten.paflis.  Abfurdiiinqnippcc-Hetct.d  m 
tempore  eumnec  fuiiuris,  cec  in  poteftatc  patiisr  flc.  .His 
itacxplicatis.animaduertendijeft,  cum  qmnturan  qu.-;  !it 
filiiisfamiIi3$,duofpeftanda  cflc.  Primum  an  fiiius.i-^n.n- 
dum,infitinpoteftatc.  Anauttmquisfit  filius  alicuiiiS  i  ec 
ne,fa(5li  quxftio  eft ,  &  cranino  cx  probationc  pcnder.     Et 
filium  alicuius  definimus  eum,  qui  ex  vxorceiusnafcicur.  (j 
filium.hic.     Patercnimis  cft  qucm  dcmonftrantnuptia.  L 
quia fcmpcr. de inius vocan.  Ec tamcn  opiis  eft coniedtr"... 
vtdocetVlpianus,  veluti  firaaiitus  abrcnsfuerit,  vel  i  t-.- 
bo  diututno  impeditus.      Qua  dc  re  vide  nobile  cxemplutr 
apud  Xenophontcm  libro  }.  Rerum  Grascar.  de^g.d-,  *  . 
Agefilao.  Prodcft&adfidemfaciendamfcntentia,qua  pr.c» 
nuntiatum  efiTet  filium  cfTe.  argumcnto  1.  ingenuum.  fu 
pra  dc  ftatu  hom.    Sententia  tamen  de  alimentis  priiudi- 
cium  non  facit  ipfi  vcricati.I.penulr.hic.&l.  fiquisa  libcnj. 
§.fi  velparens.de hbe.agnofccnd.  Anquisfitinpoteftatepa- 
tris,infadloetiampIerunq;confiflit.l.i.  C. depat.potcft,& 
d,  l.ingenuii.fupradcftatuhom.Ecfempcrinpoceftatepiar- 
renselleauisintelligitur,  nifi conftiterii  eumliberatum  efHi 


12 


Franc.^Duareni  Comment. 


his  modi$  quibus  ius  patris  poteftatis  foluitur.  1.  fi  fiiius.  infra 
de  probatio.&  Inftic.quibus  modis  ius  pat.  potcft.  fol.  Qna- 
re  probacio  incumbit  filio ,  vt  fe  emancipatum  probct.  d.  1.  fi 
filins. 

(Vupritur  an  patt e  furiofo  libcri  in  cius  poteftatc  mane» 
ant :  tk  Vipianus  aic  manere.  1.  pattc  futiofo.  hic.  In  publicis 
•  auccm  caufis  tiliusfam.loco  pacrisfamilias.quamuis  re  vcta  in 
pacris poteftare  fit.  1.  fiiiusfamilias.hic. I. illea quo. §.  vltimo. 
&l.(equenr.adTrebeilia.l.in  ptiuatis.de  iudic.  Quacritutet- 
iam  fi  filiusfamilias  magiftratum  gerat ,  aa  in  pattis remancac 
pofcftatc?  Pomponiusaiteuminpublicishaberi  caufistan- 
quampatrerofamilias.  Exemplum  cxtatPhauotiniphilofo- 
phijvt  eft  apud  Gellium  lib.i.cap.  i. 

J^isfit  effcatis  patrupoteftatU. 

inijuoco-      Effe(Sus  partix  poteftatis ,  in  his  qux  fequuntur  pratcipui 

/!f}^tef-  confiftit,  dequibusordine  dicemus.    Inpnmisquidquid  ac- 

featufa.  qoirif  fi|iujfi,iji|,a5  Jdacqiiinr  pacrifuo.  Hucpertinettitul. 

teflati*.    Cod.de bon.qiiaclibcr.&  Inftit.  per  quasperfonas  nob.  ac- 

quir.l.pritn.  fiapartn:c  quisfuerit  manuoiifl.Etpattietiam 

fi)pulatur:qnamuis  alias  homo  liber  alteti  non  ftipuletur:  Sed 

quod  agii  fiiius,patcr  quodammodo  agerc  vidctur,  vt  Hiero- 

cles  fimilitudine  non  ineleganti  oftendit.    Quemadmodum 

cnim ,  ait ,  fi  Phidix  opus  aliud  opus  faceret ,  non  diceietut 

Phidis  opus,ita  3c  fadlum  filii  pacii  tribuitur. 

Secundoparcrcaftigat^atqaeemendatfiliumfuum.i.j.C. 

de par.poceft.&  i .ferui.dc furc.  Olira occidete filium  pats i li- 

cebatjvcaudloreft  DionyfiusHahcarnafta:us,libro  i.  Huc 

percincc l.vltima.Cod.eodem titu.  Hinc Seneca parenres ef- 

feairquafidomefticos  magiftrarus.lib.  2.  debenef. cap.ii.& 

domum  pufillam  reirpub.Ec  legimus  3pudeundera,Ta':ium 

quondam  exilio  muldiade  filium  fuum,  accito  in  domunl 

Anim-    (uarn  Augtifto,confiliicaufa,lib.i.deClemcnr.cap.if.  Scd 

'parlJti   b.ecanim3duerfioiam  tum  ociiofacocpitefte,actandem  im- 

inf.ios    routata  cft,ac  tempctata  propter  imraodicam  parenrum 

tcniperM-  quorundam  in  filios  acerbitatera.  Rcfertque  idem  Scneca 

tt  :>rofa-  equicera  Romanum  in  foro  graphiis  a  populo  confolTum 

um  ex-  f„,j]g    q^,,j  fjiiun^j  fl  .irellis  occiderar.  lib.  de  Clement.  cap. 

1 4.  Hodie  igi.ur  uiodica  tamum  caftigatio  conceditui  pa- 

tti.   Quod {\ opus videatur maiorianimaduerfione, officium 

patris  cfthliiun  ofT.ne  niagiftracui  punicndum,  ica  vt  ma- 

giflracuspaternidefideriiinpcsnainfl  gendarationemhabe- 

ant.l.  5  .C  .de  pat.poteft.Qiia  in  rc  hutnanum  erit  Diui  Pii  ex- 

emplum  fcqui,cuius  memini:  Maccr  in  l.Milites  agrnm.§.  vl- 

timo.de  remilif.  Isdeferrorem^quiaparreoblaTUsf  ietat,in 

dclcfiotcm  militiamdatiiuflit,  nevideretur  patctadluppli- 

ciu.^Tifiliumobtuliflle. 

Tercio  pater  filiura  venderc  potf  ft  propterfamem  &  ne- 
cefliiratem,  hucqucpcrtinet  citul.  C.  de  parr.  q-u  fiiios  fuos 
diftra.  Quod  taraeii  indill.nfte  olim  petmifl^jm  erat  ex  qua- 
cunquecaufa,  vtfcnbit  Dionylius  lib.  2.  Abdicatio  ar.cera 
^i^,;^;.^  Romanoiure,  vtait  Diocler.  non  probatur.  I.  abdicatio.  C. 
<fnii.  dcpatr.poteft.  Eftautcmabdicarenegarefiliumefle  ,  &dc 
domc  abiicere,  quamuis  filius  fir.  Exhiredatio  autem  aliucS 
eft.quii  qui  exharredat  non  vult  hitcdem  efte,  fed  filium. 
Quidamreprehendant  hoc  Diocletiani  refcriptum,&aiunt 
etiam  vficacara  fuifle  ex  Valerio  libroquinro.  Stdhocnon 
vnlcDiocIetianus,  nou  fuifle  aiiqnandoh.inc  abdicarionem 
a  Romanis  vfurparam ,  fed  ait  non  fuifle  comprobatam.  Le- 
gibus  autem  Grxcorum  rara  fuir,non  Rornanorum.  Itaqua 
nuUa  fic  mentio  cius  abdicationis  in  libiis  noftris. 

Qu«cop:iterfilium  vendicac,  non  fimplicicer, fedadie- 
fta  caula  ,  nempe  propter  poteftatem  quam  habet  in  eura 
iurcRomano,  aliisquc  pra;cetca  adionious  vtitutpaterfilii 
nominc,dc  quibus  alibi.l.  1  .de  lei  vcndic.  Qiiod  fi  filius  fe  fi- 
lium  non  elfe dicar,non  fufficiet  rei  vendicatio ,  fcd opus erir, 
inquitl.  C.pniudiciis.  Sunr  autem  pra;iudicia,  veluti  cura 
quzricuriniLidicioan  quis  fit  libettusannon,an  fitfilius,an 
non.§.priiudiciales.deack.diciCurautema6Ho  priiudicialis, 
& iudicium  priiddiciale,quia aliud iudicium antecedit.  Et de 
hic  caufli  prxtor  extra  ordinem  cognofcebar,vr  patet  cx  titui. 
de  variis  &  exrraord.cognit. 

Q^iiito  obligatio  ciuilis  inter  patrcm  &  filium,  qui  eft  in 
poteftate,  non  con(iftit.§.  item  inutilis.  Inftitut.  de  inuti. 
ftipul.  cametfi  naturahs  obligatio  contrahatur.l.  fraterafra- 


tre.infradc  condid.indeb.  NoQ  obligantur  «utem ciuiUcer 
propter  patriam  poteftatem,quae  iuris  ciuilis  eft. 

Sexto lis nulla inter  pattem & filiura cflTe poteft. I.lis nulla> 
de  iudic.Cum  emancipato  licet  lis  efle  poflit,tamen  is  pacrem 
in  ius  vocare  non  poteft  abfque  praetoris  permiflu,  vt  diccmus 
infra  fub  tir.de  ia  ius  vocan. 

Septimo  donare  caufa  mortis  non  poteft  filiusfam.abf- 
qucconfenfupatris,&nccconlcntiente  quidcm  patre  tefta- 
nientum  facere  pot  eft.  1.  qui  in  poteftate ,  de  teftam.  I.  iam  is. 
dedonat.cauf  mort.  Ratioquidemobfcuranoneft,quiate- 
ftamentifadiioiutispublicieft:  quare  aliquisnonpoteft  fa- 
cere  tcftamentum  priuata  pcrfona  volente&  conlcnticntc, 
veluci  feruus  domino,  vel  filius  patrc  confenticnt  e,&  perrait- 
tentc  teftamcntum  faeete  non  potcft  propter  publicam  vcili- 
tacem  feu  publicum  inteiefle,  quzratioccflatindonatione 
caufamorris. 

Oi^auo.matrimonlumfioeconfcnfupacriscontrahereno 
poteft.§.i,Inftit.dc  nupt. 

Nono,  ex  mutuo  nonobligatur  filiusfamil.quamuis  exa- 
liis  conttadlibus  obligetur.  Huc  pertinet  titulus  ad  S.C.  Ma- 
ccdonianum.quo  iuuacur  &  excipir,fi  quis  in  eum  agat. 

Dccimo  non  agit  in  iudicio  nifi  certis  ex  cauflis.l.hliusfam. 
infradeoblig.&adtio.Scdpoteftaliquando  agcte  filiusfam. 
adiione  in  fadum  vcilitatis  caufa.  1.  cum  filiusfamilias.  dc  reb. 
cred.vbi  refpondetScxuola,cxcraordinario  iudicio  illi  iubue- 
nirijidque  bencficio  pr^coris.qui  extra  otdinem  vciHcatis  cau- 
fafiiiofamiliasdataliquandoadiiioncm. 

Vndccimo  reucrentiara,  obfequiuro,alimenta,fiuc  vt  Im- 
per.ait.fubfidium  vitx  dcbcc  patri.I.  ^  .&  pen.C.  ccd.tir.  Sed 
harcabemancipatoquoquc  przftantur.  videT.  T.  delib.  a. 
gaofc.&  de  obfeq.alibcr.vcl  libert.par.vel  patr.prift. 

IN    TIT.     VII.     LIB.     l 

P  A  N  D  E  C  T. 

2>  ^     ADO  PTTONIBrs    ET    E  M  A  N- 

ciftiUontbM ,  altuaij  fnedif  tjfutttu  patridpotc- 

fiasfalttitHr. 


^uidjit  adoptio. 


A    T. 


l 


Onivnctvs  cfthictitulus  cum  titnlofa- 
pcriore,deiisquifuntfuivelilicniiuri$,  &cr 
eopcndet.  Nimfiliustam.nonfolumnarura 
fit,  ledetiamadoptione.  Vndcquidamlibtri 
dicuntur  naturales.alu  legitimi.l.  i  .hic.Eft  au- 
temadoptio,vtTheophiIusait,  adbus  legiiimus  naturani  i- 
micans,adeorumquiIiberosnonhabenr,folatiaiT>inuetirus: 
vel,vt  Caius  dcfinit,cft  naturje  quaedam  fimilicudo,  vt  aliquis 
filium habercpoflitqucm  non genuctit.  Sciendum  eigo eft 
eum.qui filios non habet,ex ahcna fibi adfcifcetefimilia.  Eu- 
ripidestamenhocimprobauitialiicontia  exiftimaruntmcli- 
useflehabercfiliosadoptiuos,  quamnaturales,  quiaadopti- 
uoseligiraus,naturalcs  vcrocafuhabcmus.  Atlurifconfultt 
ncftri  (apicntius  iudicarunt,qui folatii  cuiusdam  caufa  indul- 
fetunc  hocgenus  fibi  libcros  adfcifccndi ,  nec prxfcrunt ado- 
ptiuos  liberos  natui  alibus,ncc  eos  omnino  impioban  t. 

.^xjintj^eciesadoptionis.     C  a   p.     II. 

SPecies  adoptionis  dux  funt.Nara  aut  adoptamus  eum,  qui 
fui  iuris  eft  audoritarc  principis,aut  cura  qui  filiusfamiliaj 
eftmagiftratusimpcrio.Priorfpecicsdiciturarrcgaricpofte- 
rior  vero  adopcio,qui  i  ei  aliud  fpecialius  nomcn  inditu  m  n  on 
eft.l.i.&i.hic.dchisduabusfpeciebusordinc  dicemus  &  (e- 
p^atim  confufionis  euitandx  gratia. 

Dearrogatione,      C  a    F.      1 1 1. 

PRincipis  audloritate  ,  inquitCaius  ,  adoptamus  eos  qui 
fui  iufis  funt ,  quae  (pecics  adoptionis  dicitur  arrogatio, 
quia&  is  qui  adopcat,  rogaruran  id  fieri  patiatur.  I.  2.  hic. 
quam  ctymologiam  Caius  ,  vt  tcmpoti  (uo  conucnientem 
fecutuscft:  quotcmporcpotcftasomnisinprincipemirans- 
laraeratiNifiPandedarumcoinpofitotib.hocpotiusadfcri. 
bcndum  eftc  dicamus ,  quod  hic  fofius  Caii  I.  C.  nominc  & 
titulolegitur.  Gelliustamen  non  pcrpriDcipem  ait hancar- 
rogationem  ficri ,  fcd  pcrpopulura  in  comitiis  » &  Roms 

taotum    ' 


In  Tif.  deadoptionibm  ^c. 


ilalenni» 

fiufar- 
mn  arro- 
gationu. 


ntadar 

ro^ttio- 
metit. 


taDtumlib.^.cap.i9.Arq-,idcmrcribuVlpianusinInftit.titul. 
deadopt. &additRoai«tancum  ficriairoj^ationem.  Necid 
mirum,qniaincom>ciis  tantumperpi^pulun»  fiebatwtaque 
arrogatiodidtaeftjquiahocgcniismalicnam  fimiliamiranf- 
icns  perpopulirogationem  fithisvetbis:  Velitt^^iube.uuiiti 
Lhcihu  f^aleritu  LucioTtttotamtureUgeijHepliU' ftht/it^eiuam 
/i ex patrematyen  famtltiu ei'44  uatta  ejjet  ,vti^ne etvitt  nfctfg^ 
potefiiuineur/iliet,int pxrifiido  fiUoffi ,  hocttavtdixt,  ttaves 
(Ofitrita)rpfodicjit!yi,velitu  (^  luiieatb.Hodie&atcmfVidwif 
quia  vnius  principis  arbirrio  omnia  rc^untur ,  fitarrogatio 
eorum,qui  fui  iuris  f  jnt  authoritate  ipfius  principis,  &  pcrin- 
devaler^vtDioclerianusair,  acfiperpopulumiurc  antiquo 
fatflacller.l.z.  C.eor).Sedquare?!quevaletarrogatiofadtaa 
principc,  ac  G  veteticomitiorum  iure  faCla  eflet  ?  Quja  tem- 
porelmperacorumcominaprorlusexoleuerant. 

C    A    P.        IV. 

,^.t  necejfiriafmt  adarrogamnent, 

EX  iupradidis  fatis  apparet  ad  hanc  arrcgationem  qua!- 
Jam  neceflaria  ede  ,  de  quibus  dicemus.  Inprimis  re- 
lcnprum  PiincipisnccclLjriaracft.  l.arrogationem.  C.eod. 
Secundoconfeniusarrogatirequirirur&omniumeorumin- 
ter  quos  agitur.l.  ^.  &  l.neq  .le.hic.Tcrtio  oportet  eum  qui  ar- 
rogitur  fiu  iuris  ellc.d.l.i.iy  i.hic.Quare  filius  cmacipatus  te- 
«ftc  apatrearrogif ur, & hrceft  nonlblum  honcfta,verum  & 
lev^icimacauia  rcdeundiinpoteftatem  patris,fifiliusarroge- 
tur  alioqui  emaiRipatus.l.  f  .l.fi  patcrf  amilias.  i  ^.  $.  hic ,  aut  fi- 
liusinlcruitutcquxfirus.l.  vlt.hic. 

Quirtocaufi  cognitioneceflariaeft,  vt  Vlpianushicdif- 
fus6  ctadit:in  qua  cognitione  caufa:  hoc  potiflimum  vetfatur, 
zn  pocius  procreationi  liberorum  paterfamilias  incumbere 
debeat  quam  fibi  ex  alicna  familia  atrogare.  Qup  oftenditur 
quod  ftipra  diximus ,  merito  lcgislatores  naturales  prstuiiire 
liberosipfislegitimis.  Dehacquoquccaufs  cognitioneagi- 
tur  apud  Ciceronem  in  Orat.pro  domo  fua,  vbi  dc  Claudij  a- 
d  >pC!onediflerit.  Hanccognitioncrftolimfuifle  poncificum 
nonfolumCicero,  ledetiamGellius  oftcndit.  Inhaccaufc 
cognirione  mulca  confiderantur,  de  quibus  vidcre  eft  in  ditfi:. 
l.fipatcrfamilias.  Etfcribi;  Gelliuslibr.f.  cap. ip.nonpofle 
quem  arrogari  nifi  vcfticeps  fit,  id  elt,pube  confperfus ,  pror- 
fas a Jultus,  vc Feftus incerpretatur.  Scd  luftinianus in  Inftit. 
aic,pupillos  quiantea  non  potcrant  arrogari,nunc  pofle  ex 
conllitutioneDiui  Antonini,§.cumautem.Inftit.eod.titu.I- 
tem  in  hac  cauf<c  cognicione  interuenite  debec  authoritas  cu- 
ratoris.l.S.hic.l.vlt.C.deauthor.prarft. 

Quinto  cauere  dcbet  &  fatifdarc  perfon^  publics  atro- 
gitor,  bonaqujEabarrogiroconfecutusfderic,ferefticuru- 
rum  iis ad  quos  ea  res  percinet ,  fi  arrogatus  impubes  decefle- 
rir.!.necei.§.  vltim.&l.  feq.hic.  Quafatildatione  prolpici- 
tutnon  modo  fubfticutis,  Icd  eciam  legitimis  haered;bus.l. 
hisvcrbis.hic.l.caufacognira.devulg.&pupill.debecaurem 
fieri  hic  caucio  a  fcruis  pubIicis.l.generaliSi  C.de  tabul.  bi  lo- 
gograph.  Idque  ex  conftitutione  Arcadij.  Scdcur  aitl.  C. 
caucndum  cflefi  irapubes  decclTetit?  quiaforce  fieret  iniu- 
riapupillariter  (ubftitutis.  Nam  arrogacione  ipfacapite  mi- 
nuiturimpubes,  &ea  capitfs  diminutione  irritum  fit  tefta- 
nicntum,  ergo&lubftitutio.  Itaquehaccaunone  profpici- 
tucfubftitutis  &legitiaiis  hxredibusiafticucis.  did.L  caufa 
cognita» 

C    A    P.       V. 

De  effeffiii  arrogationis. 

EFfedtus  pr^ecipUus  arrogationis  cft  ,  quod  arrogatus 
tranfitinfamiliam,potellatemque  arrogatoris  vnacum 
hliis.fiquoshabcat.l.i.fipatetfamilias.  i  y.&l.arregato.^o. 
hic.§.pe.Inftit.eod.l.quiexliberis.J.  teftamenti.  debo.pofl. 
fcc.tab.  ItaquecumAuguftus  adoptaflet  T»berium,nonfo- 
lum  Tiberius  ipfctranfiit  in  poteftatem  Augufti  ,  fedetiam 
Germ  micusjqucm  Tiberius  ante  adoptauerat,vt  luftinianus 
ait  Inftituc. dcquaadoptioneloquens  SueconiusinTibctio: 
Nec  q  uiequam  (inquit )  poftea  pro  patrefamilias  egit  ^  aut  ius 
qjodadoptioneamiferat, vllaexparteretinuit.  Namnequc 
d  jnauic ,  neque  raaaumifi'^',  ncc hxtcdicacem  autlegata per- 


cepit  ylla,aliter  qua  vc  peculioreferret acceprS.  Minc  rtomcn 
afluracbant  adopratieiusin  cuius  familiam  afcifcebantur,  vt 
Dion  aitin  Augufto.  Indeeriam  fiebat,  vtquiacapite  erant 
roinutijfabftitutiopnprllarisirritafierct.d.l.necei.hic.  Prac- 
rcreaeJC  caucione,  dequaiamdiximus,  hxrcdesfilij  atrogati 
pofteius  mortem  poflunr  aduerfnsarrogatorem  &ciushx- 
rcdes  experiri,  vt  bona  arrogari  rcftituatd.fi  atrogaron  Et  da- 
tur  adio  diredla,vel  vriHs.direfflaexcaurione  fiue  ftipuhtio' 
BC.vtilisexeo  quodfingitur  cautionem  interuenifle:  fedita 
demum  agitur  haca6tione,{iimpiibes  deceflerit,  quodfuic 
caucum,Vt  iubftitutis  fubueniatur ,  fed  maior  eft  dubitatio  de 
lcgirimis  ha;rcdibus  ,  quibus  hac  profpedium  eft  Lautione. 
Curcniranonagicur,etiamfidecelIeritpubes?Ratioeftquia 
antepubcrtatem  lcgirimi  hiredescertamfpcm  habcntcon» 
fcqucndxhxreditatiSjquiairapubesnonpoteftfacerctefta- 
mcntura.Nec  folura  ea  bona  adarrogatum  pcrtincnt ,  fed  ec- 
iam  q^uarta  pars  bohorum  arrogacoris ,  fi  decedens  pater  eani 
exhasredaucrit.velviuusfinciuftacaufaemancipauctit.  d.l.Ii 
arrogator.§.cumautem.Inftit.eo.EtbxcquartaparseXcon- 
ftitutione  Diui  Pij  dcbetur  arrogato  jcuius  fjcpe  fic  mantio  a- 
liisinlocis)l.i.§.fiimpubcri.dccollat.bono.l.  Papinianus.J.fi 
quis  impubcs.de  in  offic.  tcftam.l.  vlrim.fi  quid  in  fraudpatr» 
Quirituranarrogatorpoflitfilioarrogarofubftituercjfiim- 
pubes  deceflcrit?Ec  cettum  eft  non  admitri  iubftiturionem  in 
bonisarrogati,quoniame4teftituerecogitur,vtiamd'ximus: 
in  bonis  vcro  qus dederrt ci arrogator ,  aut qu* beneficio  ar- 
rogatoris  acquifi>ierir>valet(ubftiiurio.  IderadicendUmeft 
dc  quartadcbitaex  conft;tutioue  Diui  Pij.Non  poieft  tameu 
fidcieius  committere,  vthancquartam  reftituatalteti,quia 
no  iudicio eius  ad  eum  pcruenit  fed  oriacipali  pruderi.:.  d.  I.  ft 
arrogator.l.qui  libehs.p.in  atrog-to.  de  vulgav  &  pupilla.lub» 
ftit.Hadenusdearrogationc. 


A 


e  A  r-.     VI. 

Dejpecialiadopttone^. 

Doptio  fpecialis  fit  imperio  magiftratus  >  vt  Caius  ait 
.i.hic.magiftraiumaatcmhic  accipimus,apodquem  5^"^*- 
hgisadtioeft  l.^.hic.&l.t.  C.  eod.ide  ftapudquem  ritus&  ^^j^l^^^ 
foleiinitas  lcgibus  introduda  peragi  potelt.  Caius  in  Inftit» 
BoetiusinTopic.Cicer.Pauluslib.i.fentent.Titul.   Qucm- 
adnod.filij.l. j.deofiic.Proconl.l.  Barbarius.de ofEc.pr;tt. 
1  i.deofiic. luridici.l.  nemo. »66.dcreg.iut.  Itcmapud  Vo- 
pifcnmiu  Aureliano,vbiipfe  Aurelianus  adoprabatutaViro 
confilari ,  &  hicc  veiba  adiiciuntut,Iubevtlegc  agatur,id 
eftvtfolennis  lcgtsricus  fcructur.  Necrefercanismagiftra- 
rusficquiin  adopiioncmdat,  velinadopcionem  dacur.l.  ]> 
quia  adlrusVoluncaria:  cuiufdam  lurifdidioniseft,  noncon- 
troucrfac.l  i.deofiic.  Proconf.Olimhicadopciopcrxs&li^ 
brara  fieb^t,  vc  Sueconius  in  Tiberio  oftsndit.velper  ter- 
riam  manciparioncm,  vtaic  Gcl!ius:fedharc  ritUs  folemni- 
CAs  eft  fublata.l.vlrim.  C.eod.titul.Hodie  adicur  magiftracus, 
fiiicquo  non  poteftfieri  adoptio.l.  4.  Cod.  eod.  Eccoram 
lnr.giftratu  conlentire  dcbet  tam  is  t^ui  in  adoprionem  dat 
ouam  isquiin  adoptioncm  datur.l.  f.hic.  Itemcumnepos 
adoptacur,  qualiexfilionatus.confcnfusfilijcxigitur.Ieg.tS'. 
conientireautemiiliusintelligitur>quinoncontradicit,ve    /'«/^*'*^ 
lucir.fins,d.l.f.!.ctiam.&1.4i'iJOcrirul.  Proquotacitillud  ^^^V^'^ 
Eijripid.s,quiin  Meualippcait,  filentiumcfle  lermoniscb  {i^j-"^^ 
fcuram  interpretcm.  Ethoc  procedic,  quia  patcr  in  hoca   ug^ 
ftavideturfitio  confulcre&profpicete.  Iccmpacernacura- 
lis ,  tamecfi  loqui dcbeac ,  tamcn fi loqui non  poflit , perinde 
co.Thrmatur  adoprio,acfiiurefadta  ellet.l.fipater.  i^.hic. 
Hincconfeqacuseftabfque  tribuspecfonis  adoprioncmfie-    "^^^* 
rinonpofle,  vfiaquasadoptat,  alteraquiadoptatur,  tenia^^f,,^/,- 
qux dcc  in adoprioneiji. l.fi patcr. i f .§.  l . hic. Caufic cognitio  ircsf^er^ 
nulla  hic  nectlfjria  eft ,  ficut  in  arrogatione  propcer  pa-ris/»'--"^'^ 
voluncatem,quiinadoptionem  dat.  Sialitcrquaiu  did.iim  f*"'"*' 
eftadoprio  fjdlafit,non  valet,fedintcrduma  principccon 
firmacut  ath;birishis  qui  contradixerunt.  1.  adopcio.  ?8.& 
1.  feq.  hic.  Notandus  eft  interim  locuS  communis  dc  piin- 
cipum  refcripcis  »  quaf  alircr  cxccutioni  non  niandancuf 
quam  vocacis  lis  quorum  incercft ,  &  quoj  ea  refcripra  Isde- 
repoflnnt.   Similislocusexcatinl.  vlrima.de  natal.  rellitu. 
Huc  ceite  squiflimura  eft,ne  quidptonuocictur ,  aniequant 

B 


Ttraquepars  audiatur.l.vlt.C.fi  per  vim.vel  alio  modo. 
C   A  p.     VII. 

De  ejfeBuaddptioNiifpecidlls. 

HVius  adoptionis  cffcdus  eft,  vt filius  adoptatus  in patris 
adoptiui  poteftatem  tranfeat,  nonautem  cius  libcri.l. 
atrogator.  hic.  differentia  tamen  traditur,  quod  arrogatione 
filij  nepotes  quoque  tranfeunt  in  potcftatera,adoptione  non 
iTem.liatioautem  differenti2eft,quiaadoptatusnon  habec 
filiosinpoteftate,ficutarrogatusqui  fuiiuris  ert.  Nouaau- 
tcmconftitutione  luftiniani  effe(aumeft,vtfilius  adoptatus 
non  alircrin  poteftatem  patris  tr3nfear,quamfi  coniunftx 
pcrfonx  in  adoptionem  datus  fir.i.cum  adoptione.  C.  cod.§. 
led  hodie.Inftit.eod.  §.fed  ea  omnia.  Inftif.  dc  haered.qux  ab 
intt.ftatodefer.  -.(iiln-.r  p>: 

C  A  p.-    VIII. 

De  iU  qua  communtdfunt  tam  arrogattonU  qttam 
adoptionlsjpecialk. 

HJEc  communio  refpicitpartim  perfonas,  partim  ratio- 
nem  atqueformam  adoptionis,partimcftc(5tum  eiuf- 
demrde  quibiis  feparatim  nobis dicendura  cft,  & in primis  dc 
pcironisagcndura  eft. 

C    A     P.       IX. 

Depcrfonis. 

ADoptionaturamimitatar.l.adoptio.Kf.hiCjVtciusima- 
goiiiredicatur.Inquoprzcipucanimaduertendumeft, 
noltros  legjsiatores  plerunque  id  ipcdlare  quod  decorum  eft, 
&i)eminemlidit.  Proindc  quigenerare  non  polFunr  pro- 
pter  morbum  aliquem  vitiumve  corporalc,  cuiuimodilimt 
lpadones,adoptarc  poffunr.  Caftrati  vero  quibus  cxeda  funt 
vir jlia ,  non  ponunt.l.i .  &  1.  arrogato.  hic.  §.  ftd  &  illud.  In- 
ftic.co.  Itemisquiadoptat ,  maior  efledebct  eoquiadopta- 
tur,cumc;pr2cedercplen3pubert3ce.l.arrogato.4.hic.f.mi- 
norcm.Inllir.cod.Qupmodoautemipfapubertasobferuan- 
da  fic ,  varia: tuerunt  olim  opiniones ,  fed  vilum  eft  honeftius 
eamannorumi4.inmafeulis,&ii.infa:minismetiri.l.vlt.C. 
quando  tut.  vei  curat.  iure  Pontificio  ex  corporis  habitu  ob- 
leruatur.  c.pubcres',  de defponf.  impub.ncc  poteft  quifquam 
adoptariadtempus.l.fitibi.54.hic.  quivxoresnonhabent& 
viuuntC£E!ibes,veluti  facerdotes  noftri  tcmporis,  adoptarc 
polliir.r,quiagenerarepoffunt.l.&quivxorcs.hic.lufti.inln- 
ft.t.qui£nimadoptant,pr;Emiaparentum  con(equentur,vt 
aitGElliuslib.y.c.i^.CiCusetiamadoptarcporeft,nccvllaid 
ratioprohibet.l.etiam.p.hic.fo^minacvidcnturadoptarcpof- 
fe,quiagenerarcpoffunt,  fedaliaratioimpedic  neadoptent, 
quia  fcilicet  filios  non  habent  in  poteftate.i.  mulicrem.  C.eo. 
tit.&  §  .foemini.Inftit.  cod.  At  cx  induigentia  principis  in  fo- 
latiumliberoruraaminorumadoptarepoftuHt.d.§.fc£mins^ 

C  A   p.     X. 

Deforma  crrationeadoptandi. 

ABfcns  per  alium  adoptare  non  poteft.l.  poft  mortcm.§. 
vlt.hic.  Adoptioncs  &  quafi  fihorum,&  quafi  nepotura 
fiunr.l.adoptiones.45.remanfcruntenimpriftinxfolenicatis 
quidam  veftigia.  Necintcreftanfilium  habearnccne  isqui 
nepotemadoptarevult.l.adoptare.37.hic.§.liccc.  Inftic.  eod. 
Nam  &  nepocem  quis  haberepoceft,filium  non  habens ,  qui 
force iam  dcceffic.  Vccum  cunc requiricur  confenfus filij ,  ne 
eoinuitofuushareseiagnafcatur.l.G  &ii.hic.§.fid&  fiquis. 
Inftit.eod.filius  enim  eo  modo  fuus  agnafcitur  hxrcs  patri,  a- 
lias agnatorum  non requiritur confenf us, etfi agnatus fiat  o- 
mnibus  agnatis  patris  fui  adoptiui.Ratio  differcniix  eft,  quia 
fuusha:resillisnonagnaiatur,fedagnati:scancura. 
C  A  p.  XI. 
Ejfecliu  adoptmds. 

ADoptio  non  ius (anguinis ,  fed  agnacionis  adfert.  Itaque 
quiinadoptioncmdaturiisquibusagnafcitur.cognatus 
fir.l.quiinadoptionem.  i^.hic.  IndenafciturquxftioditHci- 
Iis,fi  is  qui  ncpotcm ex filio  habct ,  in  ncpotis  iocum  aliquem 
adoptauerit ,  an  nepos  hic  adoptiuus  conianguineus  fit ,  id  cft 
frater  nepotinaturali?Dubiumcnimnonefl  quin&cogna- 
tusfit.  Sed  de  confanguinitatc  quxritur.  Et  Proculus  aic  fi 


Franc.  'Duarcni  Commmt, 


fimpliciter  adoptio  fadla  fir ,  iura  confanguinitatis  fiulla  intet 
neporcs  futura  eflc.  Qjjare  fi  quiratur  an  habeantur  confan- 
guinei  ;  Egodehcclocoobfcurefcripfi,&oftendinon>inc 
confanguinitatis  fraternitatem  intelligi,  nam  confanguinei 
plcrunque dicuntur  fratres.  Si  vero  fic  adoptauir ,  vc  tam  iure 
legeque  nepos  fuus  effet,  quamfiex  Lucio,&c.  eruntiura 
confanguiniratis  &fraternitatis.  Namin  priorc  cafu  incer- 
rumeftcuiusfilijloco  eumadoptauerir,fiforte  pluresfilios 
habuerir.  Itcmaninnullius  filijloco,  cumisq«i  filiumnon 
habet,ncpotemadoptarcpoflit,vrancediximus,  inpofterio- 
rc  cafu  expreflio verborum  omnem  dubitationem  toUit.  Ce- 
terura  notandum  eft  adoptiuos  in  plerifque  caufis  eiufdetn 
cum  naturalibus  iuris  efle ,  plerunq;  etiam  inter  eos  diffimili- 
tudinemcflcjVtiamdeiurc  fanguinis  di(5lum  eft,  quodnoa 
adferradoptio.  Prjetcrcainrerprsmia  patrumprofiliisnon 
habcntur,vt  fupra  ex  Gellio  docuimus.  Er  S.  C  de  eo  fa(5bum 
fuic  authore  Cor.Taciro  lib.i  f  .Tamerfi  filius  adoptiuus  traf- 
ear  in  in  poceftaccra  adoprantis ,  tamcn  fi  quis  nepotem  qua- 
fi  ex  filio  nacum  adopcauerir ,  non  agnafcitur  auo  fuo  hires.l. 
fiquisneporem.io.quiafiliuseogradupraecedit.f  finautera. 
dc  hired.  qualit.  &  differ.  Cum  fiiius  a^loptiuus  fimilis  fit  ve- 
ro  nacurali  filio,  isapacre  adopciuoin  adopcioncm  daripo- 
teft.l.adoptarc.  5  7.§.in  plurimis.Inftir.  eod.  Onera eius,qui 
in  adoptioncmdatuseft,  adpatremadopriuuratransferun- 
rur.l.  pen.hic.  Peradoptionemdignitas  non  minuitur.l.pcc 
adoptionem.  j  j.&l.  Senatorisfilius,  defenator.  quamob- 
remClodius  cuma  plebeio  adoptaruseft  ,  patritius  femper 
nihilominusmanfit.  Sednecmutatpattiaraadoptio.l.ordi- 
ni.$.  vltira.admunic.  finitapatrisadoptiui  poteftacenullutn 
priftini  iuris mancr veftigiura .l.in  orani.  1  j.  hic.  Hacc  de  pri- 
maparce  rubrics  fufticianr.  Nunc  vidcndum  e^  de  alcera 
parte. 

c  A  p.   xir. 

Deemancipationt^. 

DE  cmanciparione  tra(5laturi  in  ptimis  videbimus  quem- 
admodum  eafiat,  &qua;  nccefl:'.ria  finr  ad  emancipa- 
cionem.  Sicigicur  hicpritnuslocus  huiusfecundi  partisru- 
bricae  feu  tituhnoftri  dc  modo  quo  fieri  debet  emancipatio. 

C  A  p.     XIII. 

^uemadmodumfiat  emancipatio. 

NVdo  confenfu  non  fic  emancipatio  ,  fed  ea  folcnnita- 
temaliquam  requirir.l.  non  modo.hic.  Namadeun- 
dus  eftmagiftratus  .apudquempater  voluntatem  fuam  ex- 
ponat.l.  I  .&  1.  vltim.  Cod.  codem  titul.qucmadmodum  iuri- 
dicus  Alexandtix,icem  proconful.  &  Duumuiri.  Sunr  au- 
cem  Duumuiri  magiftratus  municipales  ab  ipfis  municipi- 
bus,nonapopuloRomanocreari.  Nccrefercan  magiftra- 
tus  fic  is  qui  emancipac ,  vel  qui  emancipacur ,  quoniam  hic  a- 
(StusvoluntariiB  iurifdi(!lioniseft  ,non  controuerfar.  leg.  :?. 
&4.hic.  Quarationectiamquocunque  locoemancipatifi- 
lius  pofle  diciturl.cmancipari.hic.  §.ferui.  Inftit.  de  libertar. 
l.apudproconfulcm.  17.  infrademanura.  vindi.  &leg.2.de 
ofEc.proconf.  &  quiaComes  Palatinus  poteft  filios  lcgiti- 
mare,an  &fuos  filios  naturales  poffitlcgitimarc  qu^ritut? 
Qiiodpqflc  yidctur.cumfimilisfpcclcsfic,  eademque  ratio 
vtilitatisid  fuadeat.  Aliaquiftioeftdetabellioncquicoafi- 
citinftrumcntaderefua,  cumratio  longealia,iongequedi- 
uctfa  vidcatur,  itaquc  inftruracnra  de  te  fua  conficere  non 
poreft,  quia  tabellio  eft  veluti  tcftisloco,  atnemo  idoneus 
cftinfuacaufaccft's.l.omnibus.  I.  null3.de tefLb.  Prxterea 
confcnfus  ncccflariuscft,  &praEfentiatam  patrisqiiam  filj. 
l.iubcmus.  Cud.eod.  Hucpertinct  nouellay^.titul.  quib. 
mod.nat.effic.fui.§.generalitcr.quodfiforteabi^ensfitfilius, 
nonaliter  quamreicripto  piincipis  emancipari  poteft,  quo 
cafu  confentire  quidem  filium  oportet ,  fcd  quocunque  tem- 
pore,&  apud  quemcunque  iudicem  poterit  confentire.  di^ft. 
l.iubemus.&  §.prxterca.  Inftit.  quibus  raod.  ius  par.  por.rol. 
nulla  caufic  cognitio  neceflaria  eft  ,  fed  confenius  parenti» 
acfilij  iufficit.lfg.  5.  C.eod.fcripturahicnontamconfidcra- 
tur  quam  vcritas.l.z.  C.  cod.  Antiqua  folennitas  fublata  eft  1. 
vlc.C-eod«tic.^uam  defcribuQt  Caius  &  Thcophilus  in  Initit. 

lib,  ' 


Ta»-ttn- 
grjttirit- 
dmit. 


Ub.i.rit.quib.mod.lib.cxeantdcpot.par.eiurquefolennitatis 
latio  &  origo  cx  legib.  ii.  wb.  ex  Vipiano  in  Inftit.tit.i  o.  qui 
in  poteftate  mancipiove  funt.  &  ex  Diony  lio  lib.  i.  cognofci 
potc(l,exquo  apparet  curcmancipatio  inter  legis  adiones 
feu  legitimos  ai^us  referatur.  Nouelia  8 1 .conftit.qua:  de  di- 
gnit.  I.a6tus  Icgitimi.infraderegiur.exiamdidisconfequi- 
.  turiiberumefle  patriemanciparcfilium.necadidcogipofle 
l.tiberum.&l.nonpoteft.hic.I.  necauus.  C.  co.&  §.vlt.Inft. 
eo.prscerquam  incertis cafibus  exceptis.qui  excant in  I.non- 
nunquam.hic.I.3.§.n  quisminor.de  minoribus.l.ficuilega- 
tum.j.de  condit&  demon.I.  vlc.fi  a  par.quis  manum.fuerit.  1. 
£lcnones.C.deepifc.audtent. 

C  A  p.     XIIII. 

DeeffeBu  emancipatioms. 

PRscfpuus  emancipationis  effedlus  is  cft ;  quod  fui  iuris 
cHicicur  filius emancipacus ,  cum  libeiracUr pactis potefta- 
te.§.i.Inftic.quib.mod.ius  pac.pot.fol.&  I.i.fi  a  par.quis  man. 
f  ucr.Qupd  adeo  verum  cft ;  vc  filiuS  poftea  inuitus  redigi  ne- 
quatinpatrispoteftatem.I.  vlt.de iisquifuntfuiveialien.iu- 
ris.  Adde  quod  C\  pater  emancipauetic  filium  non  iurc  nec  fo- 
lennicer.tamen  aducrfusfadum  fuum  conctouetfiam  moue- 
.  reprohibetur.  I.Poftmorcemjhic.  Tametfialiustalem  ema- 
cipacionem  impugnafcpdffit.I.  Abeaparte.de  ptobat.  Ve- 
rum  ob ingraditudinem  filius  emancipatusin poceftacem  pa- 
tris  rcuocatut.  Huc  percinet  tit.C.de  ingta.  lib.  Ha:c  de  prima 
&  fecunda  parce  huiu^  cituli  didafuiHciaaciteftat  vt  qua:dam 
de  tercia  parce  rubricx  dicamus. 

C  A  p.     XV. 

Dealiis  modis  quibnspatriapotejlasfolmtur. 

SVnt  &  alij  modi  quibus  pattia  poteftas  foluitur  ,  velutl 
mors  patris  aut  aui.^.i  .Inftit.quib.  mod.ius  pat.poc.  fol.  I- 
tem  fifiliuspatritiatusdieaitatemab  Imperatoreconfecutus 
t.§.nliusra.eo.  tit.  nepos  tamen  recidit in  potcftatem  pattis 
mortuo  auo ,  fi  piter  fuperuixerit ,  &  in  aui familia manferic. 
S\  vero  pater  fuerit  emancipatus  ab  auo.nepos  non  reuertitut 
in  poteftatem  patris.quamuis  poftea  force  adopcatus  patef  fic 
fib  auo,quia  per  adopcionem,  quafi  quiuis  excraneus  potefta- 
ti adopcantis  fubiicicur. d. §.  i. quib.  mod.  ius  pat.  pot.  fol.l.Si 
patcf  filium.hic.cetera  hic  omictimus,  quia  in  Infticutionibus 
luftiniani  extanr,nec  vllam  requkunc  explicatioaem.cum  pcr 
fe  facis  finc  &  perfpicua  &  facilia. 

I  N    T  I  T.    VIII.    L  I  B.    I. 

Pandect.  , 

C  A  p.     I. 

Dererumdiuifione  &qualitate. 

.  Mn  E  iuspercinctveIadperfonas,veladresvcl 
'  a  1  a6tiones,vt f upta diftum  eft  I. i.de  ftac.honi. 
»itaq;pofttra6tationemdeperfoai$fabiiciuntutf 
Jiuifiorics  quxdam  rerum. 

■^^^,^~  Vrimadittifo. 

Quxdam  res  funt  diuini  iuris ,  .iha:  funt  iuris  humani.  1.  i  * 
Hxcdiuifio  comptchendeturfubdiuifionefecundi,  vbicx- 
plicabitur. 

Secundadiuifio. 

Qujcdam  res  cotnmunes  funt ,  alis  funt  publicaf,  aliar  vni- 
ueifitacis,aliffi  nuUius , alis fingulorum. I.  z.  hic, &  Inftir.  de 
rer.diuif.  Communiafunt  omniumiurenacurali,a<fr,aqua 
petflueHS,mare  &c.d.I.i.&  j.diftindis  enim  rerum  dominiis 
bires  manfcrunt  in  communione,  patfim  quia  non  pote- 
rantdiuidi,partimquianon  expediebat.  Mareigitur  natura 
omnibuspatet.I.venditor.  commun.pr^d.  Proindepifcari 
cuiuslicctinmari.1.4  &y.adeo  vtptohibpnspifcati,  adid- 
nc  iniuriarum  teneatur.I.  iniuriatum.  inf.  de  iniuriis.  Itcm  x- 
dificare  quoque  in  mari  permittitur.I.pcn.  hic.  1. 1 .  f  quod  fi 
quis.  dc  no.  ope.  nuntiat.  litorum  quoque  maris  vfuscom- 
munis  eft,proprius  vero  nuUius.d.  I.z.  hic.§.Iitorum.lhftituti 
dcfcr.diuif&I.litora.  decontrah.empt.  Qupdergoinlito* 
re  xdificamus.noftt  um  eft.l.quod  in  Utore.I.  quamuis,  de  ac- 
quitcn.  fcr.  dom.  quod  autem  dicitur  litore  eflc  communia, 


Jn  Tit.dererum  dmif.^  qualitatc. 


nonpublicajficaccipiendurnnoneft.quafideiisftatuerenon 
poflir  populus quod  e republica cfle  videtur.  Nam  &  Pi±to- 
riscdidumadhibendumefleinterdum  dicitUr.d.l.  quamuis 
hic.QuareIitorainquje|)opulusRoinanusimperiurahabet, 
popuhRomani  eflenonmale  dicimns.  Sedanimaduerten- 
dumeft.cum  dicimus,  neminem  prohiberi  in  litorca:dtficairei 
nonide6pertinerc,  vtisquiajdificauit,di.minuiseius  lociin 
perpctuumfitj  vtdominiumeins  lociin  perpetuum  fibiac- 
quiierepoflit,  fedcancurti  quamdiuicdificium  manec :  lcg.in 
tantum,inprinc.bic.namdiruto*d!ficioIocuspriflina:refti^ 
tuii:urIiberlati.Publ:caqu£Edam(unr,ideft,populiRomani. 
leg.bonaciuitatis.  deverborum  fignificacio.  veluti  flumitia, 
portus  &c.l.4.hic.&  Inft.eo.  tit.§.fluraina.Riparum  vfus  pu- 
blicuseft,  fed  proprietas  eorum  eft  quoruin  pra:diis  adh«- 
rcnt.l.j.&§.Riparum.  Inftit.eod.flaminaigitur&ripasila- 
minum  non  funt  occupantium,ricuc  mare  &  iitora  maris,  di- 
cunturtamcn  alibifluminapublica  iurifgentium  efle.l.adeo. 
deacquiren.rer.dom.autpopuli  Romani,aut  alteriusgentiS, 
pcrcuius  cerram&regionem  decurriint.  Scd  anhic  vfuca- 
piolocumhabeat,&anrespablicivl"ucapipofllnt,  quxftio 
cftahcrius  loci:pertinet  enim  adtitulum  devfucapio.  &l.fl 
quifquam.de  diuerf &  tempor.  prar f^ript.  Vniuerfi tacis  fukit 
res  cuiufqucciuitatis,municipij,colleg  j,corporis :  d.l.  in  tan- 
tum.&§.  vniuerfitatis.Inftit.eod.tit.  qyx  cnim  ciuitatisfunt» 
nonre<aedicuntur  fingulorumciuiumelfe  i  necearumre- 
rum  nomine  tanquam  coramunium  iudicium  datut  com- 
muriidiuidundd. 

NulIiusautemfuntresfacrx,i-e!igiofap,fanftx,quiain  nul- 
liusfuntpatrimonicfuntcomerciohominumexempr^,  d.I^ 
intantum,&J.nullius,Inftit.eod.tir.(icenimaccipiturinhoC 
loco,tametfi  tespublicatdicantLir  alibiinnulliusbonisefle, 
q7infingulorubonisnofintfedvniiierfitatis.l.z.hic&:c.Itein 
rcsquz  mrenaturali  communesfunt,occupanticoncedan«. 
tur.l.z.deacquiren.rcr.  dom.resfacrxdicuncur  qnipubhce 
confecratajveldcdicacifunc.l.incaiitnm.J  facric.ljfancimUs. 
C.defacrofan;ecclef& Inftit.de rer.diuiho.§.facra;.  Verum 
hodientconfecratiofecundumricumiurispontificijjdecon'- 
fectat.diftind.  r.  &  tit.de  confecrat.  eccle.  vcl  altar,  religiofui 
fitlocus.cumineummertuus  inf::itutab  coqui  lociaotnr- 
nuscft.d.I.in  tancum,§.religio(um.&  luftic.eod.  §,  religiofi» 
Nam  illacio  morcui  in  locum  alienum,  non  facit  euta  rcligio- 
fum,nifidominus  confenfcrirauc  ratuttihabucrir.d.jr. reli- 
giofum.  Scdcircarationcmfepcliendi  morruushodiefcrua- 
rur  ius  pontificium.  not.  in  cap.ad  abolendam;  de  (cpult.  fan- 
ilumdicitur  ^uodabiniuria  hominumtutum  acqueimtnu- 
ne cftjVC  Marcianus  aic  l.fandum ,  vel  vc  Vlpia|ius,  quod  fan- 
itionc  quadam  confitinatuta  fit.I.facra.§.  proprie.  hic.  &  Ini 
ftir.cod.§.fan(5ls. hucpercined.  z.ncquidinlocopublic.vt 
Cxempli  gratia  muri  ciuiratum,quos  violatc  capitale  eft,  l.vlt. 
flngulof  um  res  qui  fint,  alibi  traditutin  §.finguIorum.  Inft* 
bo.cit.&tit.deacq.rer.dom.infi 

'tertiadiuifio. 

Rcsquxdam  corporalcSfunr.ali*  incorporales.  1.  z.  tiJc* 
Huic  fimiliseft  diuiuo  apud  Ciccronerain  Topicis ,  fcilicet 
rerum  quxfuru&  quzintelligunturineflc.  exetnpla  hicad- 
du(5la  &  in  Inftit.lib.z.rem  omnem  fatis  illuftranc. 

^uarta  diuifio. 

RcsquJEdammancipifunt,ali?oonmancipi.Mancipifunf 
rcs  qux  funt  in  folo  Itdlico,item  bonss,equi  &c.inter  has  au- 
temres  intcrcft  proprcr  alienacioncrn.  Sedhxc  difFerencii 
fublaca  eft  a  luftinianO  in  tit.de  vfucapio.  transform.  C.  Sunt 
qui  exiftinicnt  in  vfucapione  diftingui  res  mancipi  &  ned 
mancipi.Hancdiuifionem  apertecxplicat  Vlpianusinlnftifj 
&  luftinianus  in  d.tit.C.dc  vfucap.ttansform. 

I  N    T  I  T.    IX.    D  E    S  E  N  A'- 

T    O    R    1    B    V     S. 

c  A  p.   i. 

SeHdtores  qui  erant,tum  dr  obiter  de  ordi* 
mbuspop.Rom. 

B     i 


Franc.Vuareni  Qomment, 


■^^  R fi  s  Romx  otdines  fuiflc  dicuntur ,  Sena- 

■wm  jf|lt  rorins.Equcftris  ,  Plebeius.  Sednolhiduo 

il    <^%  f^^''U"f '  numerames  eos  intcr  Plebcios  qui 

M-s  c>SK.  c«nirr.rli  nrriinis  non  funt.lolebs,  deverb. 


Sertato- 
THin  Rc- 
iTtanorff 

tAtrtdi. 


Liher  in 
(crtftus 
Nolitia 
Romaiii 
imftril. 


P^iri»  Senatorij  ordinis  non  funt.lplebs,  deverb 
-^*_^^^  llg.  §.  plebs aucem.  Inftit.  de iure nat. gen. & 
ciui.  Quod&Ssiluftiusfecit:  cuiusinorationeadCsratem 
de  Rep^l.  ordinanda,  h«ECVcrba  funuln  duas  partes  cgo 
ciuitatcm  diuifamarbitror,  ficuta  maioiibusaccepi:  mPa- 
tres&Plebem.&pauIo  poft:   VbiplcbsScnatui.ficutcor- 
pusanimo,obed't.  Scnacores  autem  propricdicantur,  qui 
cooptati  funun  Senatum  confilij  publici  grat.a.  Fuit  cnim 
Senaius  Romsconfiiij  pubiicicaufainftitucus ,  nonrerum 
iudicandarum.  Verumfub  Neroneprimum  cautumfuicvc 
omnes  appellationes  a  iud-cbus  ad  Senatum  fierenc  :  vt 
Suetonius  refert.  quod  conlirraatum  a  Probo  fcnbit  Vo- 
pifcus.  deinde(ubAdriano,iicafesueritiaSenatus  piinceps 
appellaretur.L  i.inf:aa  quib.appd!.  noniic.  AcfubPrinci- 
pibus  quibufdam  reorum  accui;  tiones  apud  Senatum  in- 
fticut<£  lant:  qiiarum  mcmine-un:  Plinius ,  Seneca ,  Tacicus, 
Sueconius,  Parerculus,&alij.  Exhisapparct,  nonomnes 
Patricios.Scnatotcsfuillc,  necconira.  Namplctiqueexfa- 
miliis  patriciis  crant  non  afcripti  in  Senatotiutn  ordinein, 
&exaiits  fa'.-niliisquidam  afcribebantur.  Suctonius  in  Au- 
gufto :  Quamquam Patricius,nec duni Senator.Tacicus lib. 
11.  Iildcm  diebus  in  numetum  pacticiorum  afciaic  Cx'm 
vecuUiiiimum  qucmquee  Senatu.  Patticius  fanealioien- 
funomcneft  dignitatis  ampiiilim.Tpoftetiorum  Iroperato- 
rum tempotc.  Codic.de cortftilib.  §. hlius familias.  Inftitut. 
quib.mod.ms  parr.  poteftat.Ioiuat.  Solebant  autem  legi  a 
Cenioiibusjvela  Principe  expatriciis  famiHis.velexiis  qui 
amplionbus  honoiibus,  ac  magiftratibus  faudli  eiant :  etat- 
quehuiufmodileaio,  &coopcationcceiriri.i,  vtdpcet  Li- 
uiuslib.j.debU.  PuniASelliusfb.j.capit.iS.  ofdlatiushic 
accipiturScnacor. proeofcilicetqiiipoieftler.tei  tiam  dicc- 
re in  Senatu cuiulmodi fun c ii,  q-i a Patnciis , &  Coiilui.bus 
yfque  A  omnes  diuftrcs  viros  dcf  endunt.  Itg.  v  lcim.hic.Scd 
h orum  vetboramtxplicandorumgtatia  anim.idaetcenduHi 
eftqu.itULr  Jignitacum,fiueticu!orumgradL,iiL.urcjquibus 
ornabanci.r  ccicima^iuatiis.  Erantcnimqiiidiinliluittes, 
alii  Sptd,bi!cs,alii  Clatiflimi,  alii  Peifc(5i:ifiiaii.  quae  di- 
ftinCtiou:g'icatiim  non  videcut  f.ii(Icteinpore  Alexandri, 
fubquoVlpiai  i!S,&qaidamaliicx  noftiis  Ijrcijonluldsi  vi- 
xerunc.   Scdclatiflimidiccbantur,  qui  Senatorii  otdinis  e- 
ranr.  Lampridius  in  Aicx.  Prarfcclis  Ptitorio  fuis  Sena- 
toriam  ac^didic  dign'"caf cni,  vc  viii clariflimi  &  cflcnr ,  &  di^e- 
rentur.  Idem  in  Heliogabalo:  Soiu.s  omiiium  inipcraco- 
rumfjir,  iub  q^JO  muhcr  quali  ciaiillima  loco  viri  Sena- 
tum  ingrcfla  elt.  Njm  &  Antonios  Iiitperatordc  Op:!io 
Macrirjopritcdlo  Pca:torio,loquens,eumclaiil{imuru  vo- 
catjIcg.i.Cidcient.palL  Hinc  VlpijiK^s,  Specicf iS  inquir, 
peiibnasaccipeie  dcbe-niis.  clarifliinas  peifonns  vttiufque 
iexus.  item  eas,qua:  ornaincuc.s  Senatotiis  vtuntifr,lcg.  fpc- 
ciolas.iiifta  de  vcrborum  hgnihcarion.   Poft  Alexandii  i- 
gituf  tc.Tpotahicdigniratumordo,  diilindiccj,  coepit,  qus: 
in  plerifque  iutis noftri locis obfruaiur.  lilurtrcs etenim  di • 
ftingunntur  a  fpeftablibus,  vt  in  lcg.  filquando.  C.  de  ap- 
p^l."  Nou.  ij.tiridcappd.  Dlftinguuntur  etiam  acfsrini- 
mis.inli.C.vbifenat.  &  Nouel.  ^i.rt  abilluft.  Spedabiles 
aclatifiimis.inlfg.i.C.deanno.&ttibut.&l.pcculiari.C.de 
ptoxi.facr.  Pcrfe6liftir.kOS  autem  infimi  gradns,&  ordinis 
fiiiflcjlaiisoftendunt  omnesti:ulilib.  iz.C.vfquead  cic.  de 
prifcdiflimatus  dignitaie,  pra:terca  ,  qux  iriferitlss  diduii 
fumus.    Acfi  quis  vclit  cognofcere  ,  quibus  magiftraribus 
quicidignitatcsattfibutifintcumcxvariislocisiuiisciuilis, 
tummaximecxtib.  ii.C.i.iaflequi  poteric.  Conferccquo- 
queaJeamrcm  libervecuftu?,qiiiinf  ribitur:  NoiiciaRo- 
m3niunpetii,omniumferemagiftratuu  defcriptionemcum 
finguiisciculiscoucinens.IneolibroinimperioOriencaliin- 
ter  lliuftrcs  refcrunrur  prafeili  practotio,  magiftti  militum, 
m.igil^cr  ofiiciotum,  qaiftor, comcs  largiiijnum,  comes 
rerum  pciuatatum , comitcs  domefticorum  cqtiitum ,  &  pe- 
dittim.Iniinpetio  Occidentisquidamaliinumcrantur.  In— 
ler  fpcdt.ibiles  rcfctuntur  in  imperio    Oricntis  Cafttcn- 
fis,  pnmiceiius  nocariorum  ,  pioconfui  Afis>  ptocoti- 


fulAchaii,  comesOrieRtis,pra?fe£lus  AuguftaIis,Vicari'u* 
dioeceieos  Afianar,vicariusdic)EccfeosPontic;E,vicariusdicc.- 
cefeosThraciarum,  Comesreimilitaris  pcr  i£gyptum,  Co- 
mcs per  Ifiuriam ,  dux Thcbaidos ,dux  Paliftina; ,  dux  Ara- 
bis ,  dux  Phceniccs ,  dux  Sytix ,  diix  Olioena: ,  dux  Mcfopo- 
tamia^jdux  Armcnii.dux Scythix.dux Mcfia; fecundx,  dux 
Mefi^primjCjdax   D.ici£Rip£nfis.  iSInimper.oOcciden.F 
tis  numerantur  quidam  alii  inter  fpetfiabilcs .  interclatifli- 
mos  tam  in  Orientc.  quam  in  Occidentc  recenfcntur  confu- 
larisPala:ftin;Eprs(esThebaidos,corrcclorAppulis,&Ca- 
labris.  Et  quoidam  alibs  refcrt luftini^nus  fub citul.  ds  ofiic. 
pra:f.  praet.  Afci.  Inrer  pcrfcdifllmos  cefertur  prafes  Dal- 
matiaE,&magifterccnfusinvtbeConftantinopoli,inlcg.or- 
phanotr  ophos.  C.  de  epi.&  cler.  Equites  Romani  fecundum 
gradutispoftclariflimatus  dignitatcraobtinerc  dicuntur.  C.  F^jui/im 
decqueft.dig.  Proindccodcmlocohabcndifunt,  quo  per-  Romano^ 
fcitiflimi.  Sedhsc dignitas  equcftris ad noftram  dilputauo-  ^"'"i"'*'. 
nem  non  pertinct,  quia  magiftratusalicuius  acccflio  nou  cft: 
fcd  ca  prsditifunt  cquites,quamuisnullofun(5li  fintmagi- 
ftr^tu,  vtaplcbeisfcparentur.  Tamctfi  autcm  hi  tituli  ma- 
giftratuum  fcrc  acccflicncs  crant.-non  inficiortamcnprin- 
cipes  his  dignitatibus,  quos  vcllent,arbitrio  fuo  ornafTe.  Am- 
mianus  Marce.lib.  12.  Necfubcoquifquamcumclatiflima- 
tu  proueftuseft.crantcnimpetfedl:iflimi.Nam&  pleriq-,il- 
luftratumvacantem,ideft,nnead!Biniftratione,&quafdam 
huiufmodi  alias  dignicatcs  a  principe  confcquebantur,  quo 
honcratioreseflcnt,vtfcirelicctexfornuinsCafIiodori,&l. 
i.C.vcdign.ord.fcr.  QujErifolet,  anfuprailluftrem  digni- 
tatemaliquarepetiatur?  Etexiftiraonullumfuifremagiftra- 
tum,cuiampliortitulusadiicerecur  ornamcnticaufra, quara 
illuftris.   Confulibustamen.&patriciis  ,  propter  fummam 
corum  dignitatem,nullushuiufmodititulus  attnbucbatur,  , 
qualem  cetetismagiftratibus  ^ttribuidicimus:  vtapparccex 
leg.i.&l.^.C.dcconf  Atqueideofuprailluftrcsefledicim- 
tur-in§.infumma.Inftic.deiniur.l.cos.C.dcyrur.l.fiquando. 
C .de  appcl  Digniores  cnim  &  ampliores  crant^quam  vt  h^c 
ad  fciticia  ornamcnca  dcfiderarent.  Scdcurconfularemdi- 
gr!::.:tcmclarifl[imatumintcrptctanturiutisnoftriaudl:orcs. 
i.i.C.dedcmcft.l.i.C.depra-p.lab.cum  ( vtdiximus)  confal 
nullum  talcm  habuerit  titulum  ?  Et  arbitror  non  de  confulc 
hocaccipiendiJiefre,feddec6fulaiipotius,quiintermodera- 
t:>res  prouinciarum  crat :  vt  confularis  Pal.fftinaj ,  dcquo 
ante  d.ximus.  C.  vtomnesiud.tamciu.quammili.  Nam& 
huius  confularitatis  formula  apudCafliodocdmlcgitur  lib. 
6.  Hisita  cxplicatiSjhaud  quaquam  d!fii..ilccft  intclligere, 
quofenfuilludaccipicndumfit,  SenatoreselTe,quia  patri- 
cii5,&  Confulibus  vfque  sd  omnes  illiift;  Ts  viros  defcendunt 
inl.vkim.hic.  Quiv;rbavidenturnonVIp.aiiieflt,fedeo- 
rum  ,  quiPandcoias  corr.pofuerHnt,vtHaloandcrcicdidir. 
Eft  igicur  eotum  vetborura  fenf.is:Senatores  non  tantum 
cos  accipicndc^s  eflc,  qui  in  Sinatum  ledi  funt,  fed  etiam  Pa- 
tricios,&  confules:  itcm  pr.Tfe(5tos  pra;torio ,  &  alios ,  quiin- 
ter  illuftres  habentur.   Nam  illuftresdcpofita  adininiftra- 
tione  ms  fencet-ti.T  dicendx  inSenatuhabebant,  &idcirco 
dicebantur  feiiatorii  oidinis  circ.l.  3 .  C.  vbi  fcna.  vcl  da.  1.  vlr. 
C.rf.eprxp.fac.cub.  Quinimo&vacantes,ideft,quihonoii- 
bus  imaginatiis  &  migiftratibus  fundi  erant,  &  fine  vlla 
fdiidionca  priniipccrcati,  idcmius  pletunque  habuerunt 
vc  intelLgitur  ex  Nouel.  6cf  .tit.dc  decutionibus. 

G    A    P.       II. 

,^Hje  Senatoriimfropruftmt. 

I.  T^Tgnatio  &amplitudohuiusordinisia  fatisnota  cftex 
X^iamdidlis.Vndcnon  immerito  dicitnr  ordoSenato- 
rum  ampliflimus  paflim  in  iure.l.  i  .infra  ad  Velleian.Etprin- 
ceps  ipfe  teftatur  fe  ordinis  fcnatotii  cffe.l,  ius  fenatorura. 
C.de  dig.l.quifquis.  C.ad  l.Iuliam  mai.Non  orancs  tamcn  e- 
iufdem  gradift  ,  dignitatifquefunt  quiin  fcnatorium  ordi- 
nem  afcribuntur.  Sunt  cnim  con(ulares,prife(florii,&li- 
iniles.  1.  fpadoncm.infrade  exc.tuto.  Quare  mirum  videri 
'  nondcbct.quodfcnatorcsplerunqtieilkiftres  efledicantur. 
l.vltim.G.detut.ill.pcrf.l.^.C.defilcn.quauisclariflimitan- 
tum  fint ,  quinihilaliud  quam  fenatorcsfunr.  Sena/trS 

IL  Poteftas  fenatorum  late  pacct,  non  tantum  proptei  fotejlas, 

■    '  iudicia, 


Jn  Tit.  IX.de  SenatorihHf. 


Jf 


mdiciajqusexercent,l.i.aquib.appel.infr.(edetiamquiare- 
ftituunt  famx.I.i.§.8.infra.  de  poftulan.  &iusfaciunt.  1.  non 
ambigitur.  fupra  de  lcgibus.  &  eam  iudicandi  poteftatem  ha- 
bent ,  vt  ab  iis  appellari  non  poHit,  &  omnes  prouocationes  a 
quocunq;  iudiceafcnatu  recipiuntur. 
III.  Immunitatem  habent maximam,  &priuilegia,  de  quib. 
pleraque  eXtant  fub  tit.  C.  de  digni. 

1 1 1 1.  Dignitas  eorum  pertinet  ad focminas.  1.  i.  1.  fcEmins,  1. 
mixtar.  hiCjl.t.iundlal.rauIier.C.dedignit.  Animaduercendu 
eft quod hoc  capuc  fumptum  eft cx  tit.  de  ceiilib.  in  quo  I.  C. 
trad:atplerafq;quxftiones,  maximedeimmunitatibus.Hinc 
quxftio  hxc  nafcitur  de  fcemina  confulari,  qux  confulari  nu- 
pfit.  Cumquxricuf depnl3tioneind;gnirateeadem,vir& 
mulier pares  funr,  fed  in  vitih  fexu  maior  eft  dignitas.  Qupd 
fi  maior  in  muliere  dignitas  fueiit.refpondet  LC.nihil  office- 
re:&hoc  ptodeft  quando  dicicur  habendam  efle  rationem 
ciusquimaioris  eftdignitatis.  videleg.refcriptum.&Ieg.iu- 
rifgcntium.  §.v!c.  de  padtis.  Sciendnm  eft  maiorem  eiTe  in  (e- 
xuvirilidignicatem.  Qusquidemomniatradlacafuntab  Vt- 
piano  fiib  illo  exeraplo ,  vbi  dillerir.de  iis  quxin  f  raudem  cre- 
ditorum  funtalicnata. 

V.  Dignitas  fenatorum  ad  filios  eorum,  libcrotque  pertinet. 
d.l.fceiuina:, hic.  Acprohibenturfiliitenatorumncn  minus 
quamfenatoresipfilibcrtinasvxores  ducere.  I.lege.  infrade 
ritunupt.AtqUeliincmuIcxnafcuncurquiftionesdefenato- 
rum fihis 1. 5.  cT.  7. p.  10. fpecieslque  mulc^ proponuntur , in 
quibusquiritur.quifenatorum  filiihabendifint.  Voamhic 
traftare  nobis  vifum  eft ,  csceris  omiffis ,  qus  n  on  adeo  diffi- 
cilem  cxplicacionem  habcnc.  QujEftio  eft ,  an  filius  (enatoris 
dicatur,  qui  natus  eft  ante  fcnatonam  dignitatem.i.  y.  hic.  O- 
ritur  autem  qusftio  cx  ambiguo,quoties  lege  illud  expreffiim 
noneft,quod  camen  aliquando  accidir.vtl. cumaduocacio. 
,C.  de  aduoca.  diuer.iud.  I.  vltim.  C.  dedec.  1.  vltim.  C.  dehis 
qui  fpon.mu.pu.  Et  exiftimo  benigniorem  intcrprecationem 
accipiendam  elTe ,  vt  filius  ienatoris  eciam  is  dicacur,  qui  natus 
eftantefenatoriam  dignitatem.l.morts.§.redvcrum.  infrade 
poenis.  1.2. §. in filiis.infia de dec.   Sic filia honcfta: mulieris , 
non  fcenicx ,  habetur,  qus  tempore  naciuitatis  fcenicam  ma- 
trem  habuic,  fi  matcr  poft  naiiuitatcm  filii  fcenica  elTe  defie- 
rit.I.  imperialis.§.  his  illud.  C.  de nupt.  Obiicicur  nobis  Con- 
ftantini  rcfcriptum,  cuius  hxc  vcrba  funt  fub  titu.dcdigni.l.fi 
f  enator,  fubobfcura  proptcr  hyperbatum :  Si  fenator  vel  alius 
dariffimuspriuatos  habcatfilios,quippeedicos  antequafuf- 
cipetetdignitatem^^quodnonfolum  circa  malculos  digno- 
fcitur conftitutum ,  verum  ctiam  circa  filias  firaili  conditione 
feruandum )  cum  autem  paternos  honores  inuidere  filiis  non 
oporcear,  afenatorc ,  vel  folo  clariffimo  fufceptum ,  in  clarif- 
fimatusfciendumcftdignitatemanfurum.Verumhocrefcri- 
ptum,  fi  redte  intclligatur,  maxime  conlentaneum  eft  noftrs 
fentecis.  VultenimConftatinus.fifenatorpriuatosfufcepc- 
tit  filios,  nempe  editos  ante  fenacoriam  dignicatem ,  quarauis 
non  videancur  dariffimi  efte,  tamen  quia  durum  eft  paternos 
honores  filiis  inuidere ,  benigniore  interpretatione  inter  cla- 
tiffimos  referri.Parenchefis  aute  oftendit  hoc  ius  non  ad  ma- 
fculostantum,fedetiamad  filiaspertinere.  Quialitctinter- 
pretacifunt  hoc  refcriptum,non  animaduerterunc  conftru- 
«Slionem,&  formara  orationis  cosp:^  nonnunquam  imrauta- 
tipoft  parenthcfin.  Qupdfrequentiffiniumeftapudaudlo- 
res  tum  GtGccos,  tum  Lacinos,  vt  annocauit  Budxus  noftet  in 
commen.  Grxcae  lingux.   H.c  occuitit difficilis antinomia.  \ 
D.Marco  conftitutum  eft ,  ne  hbeii  emincntiffimorum  qus- 
ftioni  fubiicerentur.  Hoc  tamen  priuilegio  vtitur  ncpos  fi  fi- 
lius  nulla  fucrit  afpcrfus  infamia ,  nam  tunc  filius  impedit ne 
ptiuilegium  tranfeat  ad  nepotem.Contra  tamen  hic  ait  Vlpia. 
dignitatem  potius  prodcfle  debere  nepotijquam  cafum  patris 
debereeinocere:fedeftdiuerf3  ratio,ergo  diuerfum  iuseft 
ftatuendum.  Non  enim  homines  facile  quiftionifunc  fubii- 
ciendi  ptopter  violati  pudoris  maculam,turpemquelabera, 
quam  Fulgofius  infamiam  incerpretatur. 
VI.  Senatoresperpetuifunt,&aJ>a'</^;^5;,noftvtmagiftratUs 
tcraporarii.  Mouentur  tamen  ordinc,fi  iufta  id  caufa  fuadeat. 
l.i.j.4.hic.Necideocapiteminuucur,quiadignitasmutaturj 
non  ftatus.  §.quibus.  Inft.  de  cap.  mi.  Nccprohibenturin  vr- 
be  morari:quamuis  milicibus  ignominia  miffis  idptobibicum 


fir.l.2.§.miles.infradehisquinot.infa.l.fed&miIites.§.igno- 
minia.infra  de  excufat.tuco. 

V I L  Domicilium  non  mucat  fenator ,  fi  forte  in  municipio 

aliquo  domicihum  habeat.I.penuLhic.nam  domidlium  re& 

fa(5torransfcrcur.l.domicilium.iafraadmUnicipd!em.Anau- 
tem  municeps  eflc  definac,alcetius  lod  eft  quxft.  l.filii.  j.  niu-      ' 
niceps.infra  ad  municip; 

VIII.  Inccr  priuilegia  fenatorilm  vnum  habendum  eft  cx 
leg.  ied  &  fi  fufcepif.  infra  de  iudi.  iundal.  fcEmins.hic.  vidc 
l.patronus.infradclegat.  \. 

IN    TIT.     X.    DE    OFFICIO 

CONSVLIS. 

Cribit  Pomponiusinl.z.fup.deorig.iu.ex- 
adtisregib.Confules  duosconftitncos  fuiilej, 
penes  quos  fummu  ius  erac.  Ac  de  his  loqucns 
Cicero  m  legibus  fuis,  Regio,  inqair.  impcrio 
—  duofunto.  Fuiccrgofumusmagftracusquo- 
dam  Romx,  Actemporeetiam  luftiniani  fumm^dignacionis 
fuit:quamuispoceftaseius  mulcuimminucaefrec.  Dgnatio- 
nero,&  magnificentiam  oftenduncproccftus,&  infignia,qu§ 
defcnbucuraluftiniano  Noud.ioy.ti.de  Confpracereaqus 
leguncurapudCaffiodoramhb.cJ.  Var.Offic-umeiusitahic 
delcribicur,  quafi  in  feruorum  manumiffione  cant  il  confiftar. 
Sed  ex  aliis  iocis  qu^dam  alia  colliguntur  ad  ciiiS  officium  per- 
tinentia.  Nam  imptriura  habere  dicitut  a  iuris  nditri  audori- 
bus.  Lapud.  J .  de  manumif.vind.  l.j.  &  4.  infrade  arbitr.  I.  %. 

J.de  in lus  vocan.ficuc &  olim  habuit.leg. 2.{upra  de ona.iarl 
Pricerea  ius  dicere  eum  obferuauimus.  1.  quidam  confuiebac 
infra  de  re  iudi.  Ec  expreftum  alicubi  eft,eum  de  fideicommif- 
fis  cognouifle.vt  I.Celfus.  infra  delega.z.l.;.  infra  dc  alim.  le- 
ga.§.i.Infti.tit.defiddcom.Fab.lib.  }.c.  7.  Item  &  de  quibuf- 
damaliiscaufis,vthilodindicant.I.cufores.deadmin.tut.I.r, 
inf ra de appel.I.  fi cm hbertas.infra decond. & demon.  Circa 
feruorum  manumiflionem  quacdam  hic  trataantur  non  valde 
obfcura.-cxccptoeo,quoddeConfule  minore  viginti  annis 
dicitur.  Id  enim  cum  alio  eiufdem  Vlpiani  loco  pugnarc  vidc- 
tur  in  l.fi  rogatus.infra  dcmanumif.  vindi.  Vcrum  id  ita  acci- 
picndii  eft,  Confulem,  qui  minor  eft  viginti  annis,itademum 
apud  fe  manumittcrepofle,fi  caufa  apud  collegam  probata  fit. 
Namcummanumicterenon  poffic  propter  ^tacisinfirmica- 

tem  ,  vcabeofadtamanumiffiovaleat.requiritur  caufico- 
gnitio  apud  coUegam. 

IN   TIT.   XI.   DE    OFFICIO  PR^- 

FECTI       PR^TORIO. 
C    A    P.       I. 

't^#rt.-#f'  I^^Tofl.iAolimdicebanturIoca,inquib.ha- „.,  -^ 
IQ>^%  bitabanr,auc ius  teddebant  Pritores.  Noud.  S° 
%l  P  "Wv  i4-deprsf  Pifid.  Hicautcmprxcoriumpro 
domo  prindpis,  &  aula  accipi  vidccur :  &  prx- 
fcd:uspr2Coriod/ci,quicohortib.aul2prjEcft 
videSueron.inCali.tWf;^;  .fSf.ftpuipofavdicitut 
aDione:ab  aliis  iVf>;^f  aJAHf.  Huiusmagiftracus  originem 
docct  Arcadius  nofter ,  hic ,  &  Pomponius  fupra  dc  orig.  iur. 
Sed  paulatim  creuit  eius  audoritas,&  dignatio,  adeo  vt  intcr 
illuftres  nune  habeatur.  Etpoteftate  nulla  dignicas  huics- 
qualis  cft,  au(5tore  Cafficdoro* 


A   P. 


I  I. 


Vma  Prafe&orumpratoriogenird. 

PRsfedus  pritorio  vnus  fuit  in  aula ,  &  comitatu  princH 
pis.l.pr^cipimus.  C.  de  appel.  Fuit  &  prifcdlus  pritotid 
perOnentem,cuius  etiam  mcminitaudornotitixRomani 
Impcrii.  C.  deofficio  prifedi  prsrorio.  Hicdicecclesquin- 
quehabebar,Onente,.(£gypfum,Afianam,PonticamjThra^ 
ciam:&harumdia;cefe&inquihbetcertashabebatfub(epro- 
uirtdas.NamOrientisprouincisquindecimnumerabantur, 
/£gypti  fex,  Afians  decem,  Pontica:  dcccm ,  Thrad^  fex.  Fit 
cciam  mentio  pnfcdli  prstorio  per  Illyricum.  C.  eod.  rituL 
&tit.dcoffi.prxf.pric.Afric.  HuiusdioecefesfuerimtduK, 

B    j 


Franc.  Dmreni  Comment, 


1% 

Macedonia ,  & D.icia.  Sub  Macedonia  quinq-, prouincia:  nu- 
merantur.Sub  Dacia  fex.Mf  miiiic  qnoq;  luftinianus  p!  rfe<ai 
praELorioAfriciC.dccffir.pr.Tf.prxr.  Afri.queroconUicuir 
poft  dcuiftam  Africam,&  a  Vaiidaiis  erepram.vr  ip(c  teftacur. 
Africamhicacciprmus,no'ueTtiara  parrem  orbis tctrarurrj, 
fed  miuorem  A fricam ,  cuius  capnt erar Carchago ,  vc  ex  con- 
ftirucioneIuftiniani,qir^  Je  officio  huinspreft-dri  eft,apparec. 
Apudeundem  audrorem  noritis  Romani  impcrii  comme- 
morancur&ali^iprarfediinimpcriooccidentali:  velutiprxf. 
prxt.  lcalia",  prxfedus  prztorio  Galiix. 

G  A  p.      III. 

t>epotejiatc  Frxfecforim. 

NVlla  dignitas  poceft-^i  huic  a-qualis  eft ,  vt iam  diximus. 
Nara  iupre.T;i!ud  ces  (unc,&:  deappeI!at:onibiis  cogiiO- 
fcunt.d.l.pca;cipimns.  C.  de  appdi-.tio.nec  ab  eoi um  femen- 
tiaappcliatuv,vthxdicicur.  AdmitiiturcaiVicn  adueif.isten- 
ientiaineorumfuppticacio.C.delenc.pra:f.pr5:f.l.fi  quisC.de 
precib.imp.offxr.  No.  iiy.vcrpon.Iaig.  quxinGjRiadicKur 
reaHefieciutk,  Sc  fxpe  in  foro  iocum  h  .bec,vc  &  nonnur.qua 
aliudienKdinmgjnoftratcsGaih  yociui propofitiond' enenr^ 
Rertituicur  etiani  minor  adatrf.is  fcnrei.tiamprafcciorum 
prscoiio:  fed  ab  ipfis  tan  tum ,  non  C{iam  ab  aliis  magiftratib. 
vchic&l.prirfedi. infr.de  min.  Pra^tereapubiicacdikiplins 
cmend.trinip(iscnmmicritur,vthic  Aicadius.iic.  icaq",iniudi- 
ccseciaminfcr-ioresaniimducrcunc.l.  ^.C.eod.  Demqjprar»- 
fedu-:  nrxtorio  ius  ccnftituic  perpciu-uu) ,  modo  nihil  lcgibus 
concraiinm  ftscuit.l.i.C.co.Qji.ucpoicftacem  princip:  pro- 
xitr.aiu.;&  prope  xqualem  habcr.  Libeilus  cainen  ei  datus  licis 
conieftacioncmiiOtU^cic.l.i.Ccod.ficutlibellusprincipida- 
tU5.1.i.C.qaandoli.  pr.da.lit.conctft.fac.Soletaucem  quiri, 
cui  noftrorum  maj^iitracuum  coparari  poffir.  & puto  nullum 
eileiimiiemjfacilcq;  sflentiordiccncib.rcgesfimileseftepri- 
fcdis  DrxcoriOjqui  fc  Imperacori  fubditosfatebancur.  Hi  au- 
tein  prifedii  prxtorio  fuos  vicarios  in  prouinciis  habcbant, 
Oui  illorum  vice  fuiigsrencur. 

IN    TIT.     XII.     DE    OFFICIO 

PRyEFECTI      VRBI, 

Li  ^\cumiuRcpubl!ranonerancmagiftrarus> 

(  cwoficifceb.iiicurtxiihtiamfcrcc,aucin pro- 

imciasearumrcgcndarumcaufa,confticueba- 

curPia:fc6tas  v;bi,quiins  dicerecin  vrbe,vc 

aud:oresfuncPomponiusl.i.§. 17.de  orig.iur. 

&Taci.li.5.  Succoniusfcribiclulium  Cxfarem 

Prit.dt os pro  Paetoribus conftituiire ,  qui prxfence fe res  vr- 

banasadminiftcateni. Hinccuftosvrbis.aqiubuldam  d'cicur, 

vehitialuuenaleSicyr,  i^.&Senecaepift.lib  1z.epift.84.vbi 

L.Pifonem  vocac  vrbis  cuftodem.&  codem  in  Ioco,Officiunj 

inqtiit,  quorutelavrbisconcinebacur,  diligcnciffimeadmini- 

Qu/tftt   ftcauic Nim & de huius P  fonis prstediua memint Tacit.li. 

dignitM  ^.interillafties.»uceui  numcracurprxfedusvibi.l.quicquid. 

d/    '    C .de adio.diucr.iud.& dignitate par dicitur elle Prsfec.pr^ri 

l.i.C.deprsf.  prit.  lib.ii.&magiltraruumvrbismaximus.L 

Toteflai    ..c.co.tic.Eftenimpr.Etoremaior,quamuisoliminfetiorcf- 

eiM  &^  ferjVCvidtreeftexGelliilib.i^.c.y.Sed&criminumomnium 

coguuio,  nuiintra  vibtm  adtniccuntur,adpra:fe(Sumvrbi 

pettinec.l.i.hic.Hiuc  luucnalis  Saty.  15. 

H<tc  qmtapars  fcelerum ,  t^ua  cufios  gallictii  ^rbU 
ZJpjne  ad  lucifero,donec  lux  occidat^  audtt  ? 
Httmantgeneri-smoresttbtnoJJevoknti 
Suffcit  vna  domus. 
Curaq-,  annoni  ad  huius  officium  fpedal.I.i.§,cura  carnis 
hic.Li.C  eo.Namfubiiuiusdiipofitioneeftprsfeiflusanno- 
nr,&  rribunusfori  fi.-.rii,  apud  auftorem  noticis  Romanilm 
perii.  Iccm  quies  popiilarium.dilciplioa  (pe6taculorum,&  ce- 
teraidgenus,dequibusinl.i.§.quics.hic.  Caularumciuiiium, 
&  pecuniarum  nuUa  ei  cognicio  hic  accribuirur,  pricer  quam, 
rvnarr*  fi  adcacurab  ai^encariis.l.pcnu.hic,  aut  conrraabaliquocon- 
genera     quetcnccdcfraudeab  argencario  commifla.  At  vcro  variisp^- 
9'."        *  nis  vticur adnimaduertcndo in facinorofos.  Er mencio hic fit 
W  v/e-    «■elcgationis, acdeporC3Cionisinin(ulam,ru(c)gacionis, dana- 
Mur.     tionisinmecallum,interdidionis,&c.  Eftqjhocprscipuum 


in  co,quod  depottat  in  infulam :  ^  pnfidib.non  permittituri 
Li.J.del.j.  Vcrumha-cpoteftas^vrbisfines^autcertecencch- 
mu  miUiare  non  excedic  j  1. 1.  §.cum  vrbem.l.vIc.hic.i.^.C.eov 
Quarcnonpoccftexprouinciishtjnnjneseuocare.l.  i.C.eoj 
Excra  vrbe  tamcn  poceft  iubere  iudicare,fi  veraeft  apud  Vlpi-. 
le<5tioinl.vlr.hic.  Pr.TCcreapraEfedlusvrbiexappellacioneco- 
gnoiac.leg.fiapud.l.cuinappfellatio.G.deappell.Gafliod.  Tu 
cxdeljgnacislcgeprouinciis  abappellacioaecogncicis. 

IN     TIT.     XIII.     DE     OFFICIO 
q__y  ^  s  T  o  R  I  s. 

AR.iAfunc  Qusftorumgcnera.quorumen- 
tiocftiniure  ciuili.  Quidcim  pr^func  arraci  j 
&aqaa:renda,con(eruandaq;pccuniapubii- 
canomehibcnt,vcau(5ioresfuacPomponi- 
usinl.z.dcorig.iu.Taci.li.ii.Vlp.hic.  Sucro- 
r.iusin  Clau.c.  24.  CoUcgi.i  quxftorrm  pro 
ftracuta  viarumglr.diacorum  munusiniunxit,deira<9:aq-,  Ho- 
fticnfi,  &  Gallica  prouincia ,  curam  a:rarii  Saturni  reddidi  ,  ^ 
mediocemporepr.ccnre5,a!n  vciqiCuncprxiurafun<S:iiufti- 
r.ueranr.Hjrcquxrturainiriumefi:  honorumgcrei;dorum,vc 
hic  Vlp.air,&  Ciceroin  Verrinis.rcaq',quosoIimpriiiciptsac! 
honores  poucherc  cupiebanr.  curahanr ,  vt  Qna-ftorcs  ct  ea- 
rencat.&hi  proprio  niuncre  Qjiiftun  non  turgeb.incurt 
fedlibeiis,epift'jlis,fiueoracionib.  prfncipiumlegcndisvica- 
banc. Sueco.in  Nero.&  LnTipri. in  Ale.  Sed & de quibn.id 2:u 
reb. oracionesadScnatiirnidas,  pristerico  Qi^ixftorisoffi  io, 
pcV:  Confwles  plcrunq-,  rccirabanr.Cand;dacos  principis  cx  ( ja 
ptouinciauiffic  munera  populo  d3rc,(edvtpoftqu*ftatam 
accipcrencprxcuriVj&indcproiiinciamrcgerenL.  Spartianus 
inAdriano:  Qusftnramgtflir.inqua  cum  orationemfm- 
peracoiis  in  Scnacu  agrcftiuspronunciansrifuscirer,L.-<cinis 
operamdcdicliceris.Sueco.in  Clau.AliierancQ;2iftorcs,qui 
qua:ftiones,iud!ciaq;publica  exercebanc:quorum  meirjinifc 
Pomponius lupra de ori.iu.  Eft &  Quarftorfacripalacii,fum- 
mus,ampliffimu(qucmagirtracus:quofunctuseftTtibonia- 
nus  noftcr.C.dc  vec.iure  enucl.  Huius  officium  verfatiir  tir- 
ca  leges  di6landas,&  prcccs.ac  rcfponfa  principumfubno- 
tanda ,  vc  eft  apud  aud:ori.  m  Nodcix  Romani  Impirii.  vide  1. 
vlc.C.dcdiuer.refccip.&NoucLii  ^.vcdiui.iufli.fubfcr.bab. 
Viderurq;nondiiTiiTiilisCanceliarioFranci2  :  quodvdCif- 
fiodori  f  ormula  oftendic.Itaque  incer  illuftrcs  hic  leeenfccur. 
Li.C.deoffici.quift.Kpritcipimus.C.deappell.  Hiciud.cat 
cauiLxsappellacionmnfimulcum  Prarfedlopncorio.d.l.piac- 
cipimus.& Nouel.ij.deappella.  Siib huius difpoficione flint 
milicancesin  fcriniis.l.i.i.  3 .  C  eo.  Aliuscft  Quxftorinuen- 
tus,  &  inftitucus  aluf^iniano ,  ad  vagns  homincs,  percgrinos, 
&  incrces  inquircndos :  dc  quo  couilitutio  NoueI.8o.cicu.  de 
quxftiot 

IN    TIT.     Xllli.    DE    OFFICIO 


Qu&fl»t 

uiim    1$ 
luflmiif^ 
no  lit/ii. 
tulMt. 


P    R    .^    T    O     R    I 


S. 


R  yi  T  o  A  iuris  dicendicaula  primilm  crcacus 
effRoms.l.i.y.dcorig.iurbquidsucemficius 
dicere,&  iurifdic.dicemus  infra  fub  ci.  de  iurif- 
did^ione.  Proponebac  etiam  edida,  vc  admo- 
nercc  ciucs,de  quibu&rebus  ius  di<3:urus  efTet': 
qua"  edida  pro  iure  cercb,pt :  pttiioq;  recepta 
func.  d.l.i.dcorig.iur.l.ius. iucem.fupr.de  luft&iurc.Exquo 
apparccmaximamolimfuiflchuiusmagifti.icusau6tocitacem 
acmaieftatem.  No.lj.&apud  Cic.Iib.  1  o.epift.adPlancum. 
Sedeap3u!atimdecreuit,randemqucinordinem  redadta  eft. 
Namtcmpore  Iurtinianinecdabatiudicia,neccd;6tapropo- 
hebat:  nullaq;  huius  magiftratus  formula  apud  Caffiodorunj 
repeiritur.ErvidecutrecefcriinTerclariffii.v.ouancum.l.i.y.de 
reb.eOr.l.j.C.dcproc.ramcdimagispIacc.icahiseumfpcifta- 
bilem  efle  Nou.  15.  Huius  porcftas  delcrib:tui-  .1  Conftancino 
inLi.C.co.ci.Ecdecaquxdamaliacoiligipofltincexiis,  qnje 
Vlpi.ac  Paulus  hic  tradidcrunc  inl.i.  1.&  vir.  Ab  htiius  Icnccn- 
ltiaPr5fc6l:usvrbiappellatnr.l.fiapud.C.deappcl.Hictratta-  ppn^^ 
tur  q.  dc  errore  publico,  an  ius  faciat.  Et  ius facerc  dicitur  1. 5 .  pr.ucrm 
Batbarius.hoctitu.  HxcfiquidemlexfcriptaeftadSabinum,  ?»'«/''> 
qui  aute  monarchiam  vixit.  inhacigitur  l.arg.du^o  A  miaorc 

vfuS' 


vfus  eft  Vlpia.  quo  probat  quod  fi  feruus  fueri:  pra:tor,qui  ab 
oranib.  habebacur  liber,  qwx  ab  eo  gcfta  erun t ,  rata  habenda 
cfle-.  Nam olim quo tempore populus Roraanusin comitiis 
ccnturialesprstorescreabar.BarbariusPhilippuspr^torcrea- 
tus  fuit ,  qui  feruus  erar,ft  d  ab  omnib.  liber  putabatur ,  &  hu- 
manioreratione  receptum  cft^nifaileorUmjqusinpritura 
'ftatuic ,  reprobari.  Atq;  vcnia  dignus  eft  maiori  vnius  Impera- 
toriserror,quampopulitotiuspropter^n'it«aj'. 

iNTIT.  XV.  DE    OFFICIO  PKM- 

FECTi  VIGILVM. 
^TO^  C  R 1  B  I  T  Suetonius,  Auguftumaduerfusin- 
'  p^-vf^  eendia  excubias  no(fturnas,vigile(q;  comen- 
,^;;,j^^3i5^  ^^'^ fuiife :  quod maxime  conaenit  his ,  qux a 
'^'^^^PS  P<'>iilonoftro,&Vlpianofcribunturinl.i.i.& 
^-  — 'Eia^  ?.hic. ConftituitPauIus.inquitl.j.hicopor- 
■tunislocisTribuHos5ve!('vtDionait)?5Vf<)7nVAf'<»quibusprz- 
clTsc  Prxfedrus  vigrlam.  Hic  tamen  ab  inicio  raagiftratus  non 
eratjfed  e::tra  ordinem  confticueb.uur.l.2,.fupra  de  origine  iu. 
Eiuspoteftas ,  &  iurifdffliio  ccpiofe  !at;s  hic  defcribitur  in  1.  j. 
&  4.itera  1. » .Qco.  Mediihicoidinis  eft  &  fpedabiis.l. }  .hic. 
Multaautcmdchisvigilib.innouauitluftinanusnouaconfti- 
tutioncluaij.  (siBi^zDfcintofmTJii/xiii,  Notandum  eft  aucem 
quodfaodieqDiexcobiisprareftnodumis^nulIamhabctiurif^ 
didionem , fed preheniionem  tantum .qualis  eft  eques, qui 
nodurnisexcabiis&vigilib.prxeft.  LuQO.ii.Conftitution: 
Capitanei  &  domini  ciuitatum  excubias  curantj&cetcavc- 
«Stigaliaeo  exiguntnomine:deprehenfis  vero&incarcercm 
coaiedispr^fedi  vrbium^ceteriquemagiftfacusproiuaco- 
gnofcun  tturifdidione,  regiis  legibus  illis  attributa . 

IN   TIT.  XVI.  DE  OFFICIO  PRO- 


frt  ^h.deofficio  'T^roconf^Legati. 


Jp 


CONSVLl^S       ET 
C    A    P. 


L  E  C  A  T  I. 
I. 


AGisTRATvvM,quiprouinciasregut,nomi- 

naolim  fucruntvana,proconI.prffCor,vicari- 

5  us,  pra:fefi:us,magifter  militum,  dux, comes, 

'  confu{aris,eorredtor,prx(cs:qux  omniaab 

„  .    aufftoreNotitixpopuli  Romani  euurnetan- 

tur&;raluisexplicacui-,ficucapudnosalii  dicunturfenekhal- 

0  li.alirbalhui.  Et  horum  quidam  crant  ciuiles ,  alii  vero  milita- 

res.Cvcomn.iud.  Confonanteahiseftprouinciarumdiuifio 

apud  Scrabonem  in  exrremo  libr.  17.  &  apud  CapitoiinuTii  ia 

Marco  Anconino.    Pcxfidales  autem  prouincis  inferi  Or 

reserant  ccteris,  vtoftcndit  Vopiicus  in  Probo,  fais  verbis: 

PetmiiufenatuivtiusptxtoriumPrifidibusdsret.  Hucper- 

tiner,  quod  luftinianfis  pl-erafq;  prouincias  ex  prifidalib.  pr^- 

torias ,  aut  proconfulaies  ttfecic :  &  militaierapotcftate  cum 

Htiatit-t  ciuiliconiunxit.NoueI.2  4.2f.2(j.27.28.29.50.3i.Eratenim 

yroconju  procoD fulis  maiot  diga3cio,& au£boritas,vc apparec  ex  eiufde 

iudtgnt-  luftinianiNo.jo.deproconiuleCappadoci^.  Quaraobrem 

'■*'  ius  procohiulare  accipicbant  I^rpe  Imperacores  ipfi ,  vt  audto- 

rcs  funr  Capicolinus  in  Pertinace,  &  in  Marco,  Lampridius  in 

Alexand.Hodieraediifunc,&f{5£<3;abiies.l.pr2cipimus.Gi,de 

appei.I.eos.C.de  mo.mul.  Proconful  autem  difStus  eft  quod 

confularemhabeatpoTertacem ,  &pro  Coniule  prouinciam 

adm.iniftret. 

C  A  p.    I  L 


autjmpetium  mixtum  cum  iurifdidione.fed  etiam  mcrura 
imperiura,  id  cft.poteftatem  gladii :  quam  tamen  poteftaccm 
non  mandac  lcgaco  fuo,  mfi  extra  ordinem.  cum  videliccc  ne- 

cclhcas  ahqua  id  cxigit.d.leg.f  olet.  hic.i,  ucmo  poccft.infra  de 
rcgul.mr.  In  fumma  omnium  Rcm^  ma-giftfacuum  pactibus 

tungicur.l.fimaIiquam.§.vIc.&l.feq.hic.Acdeofficioeiiisin 
cognmone  mulca  (cribic  Vlpia.in  l.nec  quicquam.hic,qus  le- 
dlioncm  tantum  defideranr.  Circa  excra  iudicialia  vcrfarur  a-  offidHm 
iiquando  cius  officium:nam  &operura  publicorum  curara  f '"»''[•*- 
haber.d.l.hinaliquam.&rcimilitaris.l.obferuare.d.i.fiina- '"'""'"'• 
hquam.hic.    Amuneribus  auccmabftineredebet:quamuis  7,Zr' 
xeniaeiacc,pcrehceai.l.(olet.hic.l.<J.&7.infraadl.Iii!.reper,  '' 

C.decontra.iud,  Cecerum  inferiorib.  mag  ftracibiis&  pr^- 
iercim  mdicibus  qui  publica  habeni  falaria.non  liccc  .\  Diiuatis 
munuicuuaccipere,  necjefculenTa  quidem  autpotoienta.  §-, 
pe.  vt  lud.hne  quoquo  (utfra.Vnde  Cic.  in  Verrcm  aic :  Omni- 

umreramcurp,l]uniimmaximeq;nefariumeft,obreniudi- 
cacam  pecuniam  accipere ,  pretio  hiberc  addiaam  fidem  ac 
rdigionera.  kz  h  v.xor  cum co proftcifcatur in prcuinciam-, 
eiusfaaum  pr.tftare  debet.l.obferuare.hic.vt  S^n.-uicouful- 
tocaucumeft,cuiusmemiaictaci.!ib.3.&4.Qu^pra:fidum 
omnium  communia(unr,ab  his  debenc  obferuaVf.  I.  ne-  quic- 
quam.§.vlc.hic.  Si quis plura  videre  cupiac dc haius  maoiftra-- 
tusofhcio,&poceftace,videac  C''ccrci.inepift.adQ  f?,rr  Sc 
luftiniani  Nouel.  r  7 .  de  raanda.prin.poteftas  huius  m,>gi!ira-, 
tuslinicuradueQtufacceflorisin  ptouinciam.I.  mcraiaifle.k 
vit.ftic. 

G  A  p.    I  I  L 

BeofficiQlegati, 

LEgati  ProCOhfulis  nihilhabentproprium-,  fed  manfearii 
fibiiurifdiaionem  exereenc.leg.legati.  i  ^.hk.lcT.i.^.qH^ 

inandat3m,infr3decffic.eius.MandatafibiiudlHi(a?one,iu- 
dicisdandi  ius  habent.l.  legatos. hic.  nam  iariidiflio  confift.?t 

in  iudicis  dandi  Iicencia.I.impcrium,infTade  iurifdia.Tutoris 
tciamdandiiijshabenc.l.pen.hic.qu/aliocfpccialicereiscoa- 
ceftumcft.l.i.infradecuc.&cur.ApudeosirLiiiCTnannmfflio- 
ncs.I.apod  procon-fulem.infra  de  man.  vind.licec  antc  m-yttL 
fum prouincixid cis permiftum non fit.l.2. hic.  Siccon^iari 
potcft  anrinomia  qua  tadte  in  textum  irrepfit .  qnanHn vJir-;- 
turilureconlulto  apud  legatum  proconfulTs  neminem  m4- 
numittcrepoffe.  Cuftodias  audiunt.&.firesgrauiorema- 
nimaduerfionem  recjuirar,  adproconfuleTemitcu,nr.  l.fi  quid 
eric.hic.l.i.C.e.quoriesdeiureambigunt.Proconfulcm,non 
principem,coDfulunt.l.(olet.hic.ProconfuIautcmprindpem 
ipfumconfuIcredeber.Hinctotrefcriptaimperatoruadpro- 
con(ulcspromanarunt,quibuslmperatorcsipfisproconfuli- 
buseos  fuperaliquaiuris  dubitarioneconfulcntibusrefpon- 
den t.  Cetcra  cognokipciterunt  ex  cit.  de  offi.eius  cni  raand. 
eft  iurifdidiio. 

IN  TIT.  XVIL  DE  OFFICIO  PR.E- 

FECTI       AVGVSTALIS. 


^mdjitoffidum  Proconfdii,  &qii£timfOtefias. 

Nt  e  ingf  eflum  prouincis  vci  poteft  infignibus  procon- 
-^  j^  fularibus :  nempe  fafabus,  vefaiculo  argenteo  &  ceteris 
idgenus.l.  i.&vlt.hic.  Nou.jo.fediurifdidionemnonexcr- 
«et.nifi  voluntariam.i.i.  2.  j.Edictummiccere  debec  de  fuo 
aducncu , ance  quam ingrediatur ,  atq-,  interdum  mandare iu- 
rifdidioncm  luam.I.4.  &  \.  hic.  Prudenter  hoc  didura  eft  ab 
Vlpiano.  cx  his  cnira  qua:  recepta  funt,  nihil  eft  facile  mutan- 
dum  l.in  nouis.de  Conftit.piin.  In  ingreiru  ipfo  vcterem  mo- 
rem ,  ac  confuetudinem  ingrediendi  (eruare  debeti,  lcg.^.hic, 
Poftingrcirumrccipicur  hofpitio,('ediia,  neoncretprouin- 
ciam :  deinde  mandatiurddiftioncm  lcgato  liio  d.l.4.  tamctfi 


O  s  T  Adiacmn  bellum  vidis  Antanio  & 
Clcopatra  ,  Auguftus  PrifecStum  conftituiE 
in^gypto.quiideo  AuguftaKs  di<aus  cft,vt 
ait  Strabo  lib.  17.  quia  is  primum  .(Egypturo  in 
prouinciam  rcdegic ,  &  a  cetcTis  prouinciis  fe- 

ANteingreflumprouincisvcipoteltindgnibusprocon-  _  '  p2rauit,propriamq;fibiferuauit.Conftituen- 

fulatibus :  nempe  fafabus,  vefaiculo  argenteo  &  ceteris       di  eias  caufam  commemorat  Tac.lib.i.qui  air,vatcs  quofdam 

pridixiire  tunc  detnum  liberamfore  /£gyptum ,  cuin  fafccs 
Romanorum  in  eam  defcrrentur.quafupcrftitione  raoti  no> 
luerunteam  proainclam  proconfularem  facere,  Quamtiis 
autem  hicinter  Pr  ife^tos  pra:torio  numerarcrur:  tamen  mi- 
noiisau(aoritatis,acdignarioGi3eft,quamccccii.i.i.&j.C.e. 
&  fpeaabilis  tantum  dicitur.I.i.C.dc  priua.car.l.quinqifum- 
mates.C.dedecu.Hicexappeilarionecogno(cit.NoueI1.2  -. 
cique(ubfantfaacprouincis,Libya  fupenor,Libya  iaferiori 

o  --  .  Thebais,^gyptuSiArcadia,Aiiguftantca.  Dcponitirapcr.^ 

eam  mandare  non  cogacur.l.folet.hic.  Exercet iurifdic.  fimul       um  aduentu fuctftorii in  mctropolim  .^cryptij Alexaudnaro 
curalegatOjCuiearHraandauit.  Neciurifdictionemtantum,      vt  bic  didt«t. 

B    4 


TtoeuTAt. 
CiJ*.  no- 
mtHm. 


IN    TIT.     XVIII.     DE     OFFICIO 

PR^SIDIS, 

RitsiDis  appfllatiogeneraliscftj&fpecialis, 
".i.hic.NamappellationePrxfidisgeneraUtcr 
concinentur,  proconful,  legatus  Caffaris,  cor'- 
rector,con(ularis,  &  omnes  alii,  qui  prouinci- 
asregunt.  G.vtomnesiud.tamciui.quamcri- 
mi.  Specialiter  autem  prxfides  dicuntur,qui 
cum  prxfidatns  ticulo  in  prouincias  mittuntur:  qui  titulus  ce- 
terisinferiorerat,vtantediximus.  Proconfulismaiordigni- 
tas,  auftorif  afq;  erat.cum  ad  prouincias  proconfulares  regen- 
dasfenatoiestantiim.acconlularesmittcrentur.l.i.hic.Nam 
proconful  (pcdabilis  eft,cetcri  fereprouinciarumredores 
clariflimi  [iinr,  excepto  prxfide  Dalmarii,  qui  perfefliilimus 
dicitur.  Praifesautcm  prouincia:maiusimperiumomnib.ha- 
bet  in  prouincia  poft  principem .  1. 4.  hic.  Cicerum  hic  obiter 
&  per  tranfennam  notandum  eft  tradi  prseccpta  quxdam^qu^ 
fcruaredebec  prifes  prouincis  in  prouincia  regenda :  vcluti 
ne  prouinciales  in  vlteriorem  famiiiaritatem  admitiat ,  &  cc- 
tera  id  genus.  Ofiicium  eius  in  his  verfatur :  In  primis  in  iure 
rcddendu,  quod.qucmadraodumfaceredcbeat,  Calliftracus 
docec  in  I.  obferuandum.  hic.  Sed  ius  reddit  tanturo  in  homi- 
«es  prouincii  fui.  1. 5 .  hic.  Item  ius  non  reddit  (uis.l.  fenacuf- 
coniulto,  hic.  fed  in  (uos  poteft.l.^.C.de  offi.red.prouin.Iu- 
rifdidionem exercet  voluntariam ,  & contentiofam.  1.  i.hic. 
Dat  iudicem,  fi  ita  ci  vifum  f  uerit.  l.f;cpe.&  l.feq.  hic.  &  1.  pla- 
cct.  C.de  pedan.  iud.  In  facinorofos  animaducrtic  gladio,poe- 
na  mecalii,  &  aliis  huiufmodi  poenis  l.illicitas.§.qui  vniucrias. 
hic.  In  vincula  coniicicnon  cancum  nocences,(edeciam  furio- 
fos,quialitcrcontinerinonpofiunc.l.congruic.&l.diuus.hic. 
Nondcporcacininfulam.l.i.infradeleg.j.l.incerpcBnas.infr. 
dcincerd.  &releg.  Inpoenisinfligendislcueriusanimaduer- 
tic,  propter  circumftancia  aliquam :  quain  re  plerunq;  damni 
dati  rationem  habet.l.rlt.hic.  Vltro  conquirit  facinorofos  in- 
tcrdum,  vc  quieca  fic,  pacacaque  prouincia.  leg.  congruic.  hic. 
Curare  debec ,  vc  om  nis  fraus,  fimulacio,  iniuria,&  vis  prohi- 
beacur.  I.  illicicas.  hic.  ^dificiorum  refeftioadipfiuscuram 
pctcinec.  1. 7.  hic.  Muldlam  dicir ,  eamque remiccic incerdum 

fropcer  inopiam,  1.  illiciras.  §.  vlc.hic.  1.  eos.  C.  dc  mod.  mul. 
aliud.  infr  a  dc  verb.fign.  Omnium  igicur  magiftracuum,  qui 
Romi  lunc,  parcibus  fungicur.  leg.  ex  omnibus.  &  1.  feq.  hic. 
Nec  recufari  poteft,cum  nemo  audeat  tanto  iniicere  fufpicio- 
nem  niagiftratui.  Donum  non  capic.  1.  plebifcico.  hic.  Fines 
prouincixnon  excedic.l.iilud.hic.  Finicurpoceftaseiusad- 
uencu  fucceflbris.  1.  fi  force.hic.  Abdicatione  non  amittit  ira- 
perium.l.  pen.bic.Finitapoteftateraanetinprouinciaquin- 
quaginta  dies.C.  vt  omnes  iud.&  Nou.  8.  vc  iud.finequoquo 
fufFrag. 

IN    TIT.    XIX.     DE    OFFICIO 

PROCVRATORIS       CiESARIS, 
vel%auonalu. 

RocvRAToRCirarisdidtur,quircrumprinci- 
pis  priuatarum  procurationem  habet:  quam  pro- 
curationem  primum  fub  Seuero  coftitutam  fuif^ 
fe  audor  eft  Spattianus.  Idem  &  Rationalis  dici- 
tur  in  infcripcione,  ficuc  &  apud  Capicol.  &  Lam- 
pridium  in  Alexandro,&  in  l.i.  C.dc  mo.muldl.  noftri  auccm 
Conlulci  qui  caftius  locuti  funt,eu  qui  publicum  fifcum  cura- 
rct,  procuracorem  Cxfaris,  non  racionalem dixcrunc.  Dici- 
tuc  eciam  curacor  Csfaris.l.  vlc.  hic.  &procuracor  priuaczra- 
cionis  l.proauracor.C.de  eden.  &  rationalis  rci  priuat«  1.  vlci. 
C.deaduo.fif  1.4.  C.dcfund.reipri.&pra:fc6tus  fifci.l.2.infr, 
nequidin  locopub.  &//;i)!Ao'>of  i»-^gypcoapudScraboncm 
li.  17.  DitFerc  a  comite  rerum  priuacarum,  de  quo  excat  titulus 
in  C.nam  fub  hoc comice  ctanc  racionales  rerum  priuata.  ba- 
ftagmaca  priuaca ;  nam  ^i-^oL^ixa.  fuic  fcrculum  rebus  fifcalibus 
deporcandis  accommodacum.  prxpofiti  gregum  &  ftabulorii 
procuracores  falruum.  acque  eciam  fub  difpofitionc  illius  Co- 
mitis  erant  f acrx  largicioncs ,  apud  au^aorem  notitia  Roma- 
niimperii.Sedaliapoteftasacceflithuiccomiri.vtconftatex 
formula  Cafliodori  hb.  5.  Var.  De  hoc  coraitc  faibit  Theo* 


Franc.  Duareni  Comment. 


doritus  lib.  ? .Eccl.hlft.c.  12.  Eft &alius comes,  qui diclrar fa- 
crarum  largitionum,  qui  donis  prsfidet  principis,  &  remune- 
rarionibus,au6lore  Cafliodoro.  l.palarinos.  C.depal.fac.lar. 
Sed  aucfta  eft  eius  poteftas,  &  quidim  alia  ei  attributa  funt,vt 
Cafllodotus  oftendit.  Hic  autem  rem  gerit  Cifaris ,  ficut  ali-  -^'«'  #- 
us  quiuis  procurator,  tamet  fi  quxdam  prscipua,  fpecialiaque  ""'"■ 
habeat.l.i.&2.hic.NempequodCa:(arisnominehajrcdira- 
tem  poflit  adire  &  colligere  principis  pecuaia  fiue  ex  hseredi- 
tatCjfiue  ex  delidojfiue  aliunde  debitam:  iurifdidionem  nul- 
lam  olim  habulr,vt aperte  oftendit Dion.in Tiberio.  Primus 
omnium  Diuus  Claudius  iuri(di(^ioncm  ci  dcdit.  Tacit.  lib. 
12.  Eodertianno  fspiusaudita  voxprincipis,paremvimha- 
bendam  rerum  a  procuratorib.  fuis  iudicatarum,  ac  fi  ipfe  fta- 
tuiflet .  Ac  ne  fortuito  prolapfus  videretur,  Senacus  quoque 
eonfulco  caucum  plenius  quam  ancea,  &  vberius  fuic.Suecon. 
in  Clau.  Vc  raca  eirenc,  quac  piocuracores  fui  in  iudicando  fta- 
tucrent,precario  cxegic.  Racionales  cam  cico  mucabac,vc  ne- 
mo  nifi  anrfum  complerec,  eofque  malum  nece^Tarium  voca- 
,  bac.  Hodieiurifdi6lionemhabecinterfifcum,&priuatos.l. 
necquicquam.fupraproxi.tic.l.i.C.deiurifd.l.procurator.C. 
de  eden.&  ticC.vbi  cauiafifc.  Poens  camen  confticuendae  ius 
nonhabec.l.vlt.hic. 

IN    TIT.    XX.     DE    OFFICIO    IV- 

RIDICI       AlEXANDRI^. 

Trabo  lib.  17.  fcribic  fub  Prsfefto  Augufta- 
li,  qui  vicem  principis  obrinebac ,  fuilTe  J>x<«o- 
iiiiuo ,  qucm  hic  iuridicum  dicimus ,  & pencs 
hunc  fuifTe  iuris  dicendi  poceftace.  Spariianus 
inScuero;  AlexandrinisiusBuleucarum,  id 
eft,  creandorum  decurionum  dedic  qui  fine  publico  confiho, 
ica vc  (ub  rcgibus, ance  viuebanc ,  vno iudice  concenci ,  quem 
CsBlar  dcdiitet.  Eius  officium  ver  fatur  in  iurifdi6lione.itaquc 
polTunc  adoptioncs  apud  eum  fieri ,  quafi  legis  a6lionem  ha- 
beat.l.  i.hic.Tacitushb.  12.  Diuus  Auguftusapudequeftres, 
qui/tgyptoprsfiderentjlegeagijdecretaque  eorum  perin- 
de  haberi  iuflerat,ac  fi  magiftratus  Romani  conftituiflent. 
Datiotutoiisfpecialiterquoq;huicpermiiraeft.l.2.hic.  Itcm 
donationurainfinuatio,publicatioq-,apudhuncmagiftratum 
fit.l.i.co.tic.  Et  hunc  A uguftus pratedlo ^gypci  quafi (pecu- 
lacorem  appofuic.  Erant  prxter  fupradidlos  magiftratus  Ro- 
mx  &  in  prouinciis  alii  magiftratus ,  vt  Duumuiri,  ciuiratum 
defeniores ,  ficuc  Tribuni  plebis  Romat.  Ec ica hi funt diftin- 
guendi  magiftratus.  Tacitus  lib.  12. 

IN    TIT.    XXI.    DE    OFFICIO    E- 

IVS,    CYI    MANDATA    est 

iHrifdi^io. 

Dehocdicemusinfrafub  ritulodeiurifHi(flione 
omnium  iudicuro. 

IN    TIT.    XXII.    DE    OFFICIO 

AsSESSORVM.        ' 

O1.EBANT  olim  magiftratus  aflefloresquofdam, 
&  confiliarios  afllimere ,  quorum  in  confilio  in 
reddendo iure vterentur.l.i.C.eo.  Quo munerc 
fun(ai  funt  aliquando  Paulus ,  atq;  Vlpi.  apud  Pa- 
pinianu  Praefccftum  pr2torio,Ttau(aoreftLam- 
pridius  in  Alexandro.  Vide  l.mecum.§  .fed  quod  prscor,  J.de 
eo quod  mec.cauf.  Verum ica  demum  maglftracibus  licec  hos 
deligere,  fi  idonei  finc.  Eligi  enim  debenc  viri  fpe^ftatse  probi- 
taris,innoceciae,  &  inccgcitaris,  &  prsftances  (cientiaiuris.In- 
famesaflidereprohibecut.l.licec.2.hic.Libercosafliderepofl 
fc  Marrianus aic , d.l.  z .  quanquam  lege  Vifellia  ab honoribus  Q»al<t 
repelluncur.  C. ad leg.  Vifcl.  Hinc  Suecon.in  Nerone :  In  cu-  "JJ^^fortr. 
riamlibercinorum  filiosdiunon  admific.admiflifqueaprio- 
ribus  Principib.honorcs  dencgauic.  Iccm  non  poflunt  in  pro- 
uincia  fua  afliderc  vlcra  quatuor  menfes.  l.in  confiliariis.  Cod. 
cod. l.hi  qui.l.fi  cui.infra  ex  quibus cauf.  maio.  Spartianus in 
Nigro:  Huius  illud  fuit.vt  nemo  aflideret  in  fua-ptouincia.qui 

locus 


Jn  T^ttJJemhfdiSiiont^. 


21 


!ocus  fatis  indicat  Nigrum  imperatorem  huius  iuiis  aodo- 
rem  fuilFe.Scd  quid  dicemus ,  fi  eadem  prouincia  (ub  J  uobiis 
PrxfidibusconlHcucaeftjVt  Germania.aut  Mylia?Martianus 
air,eum,  quiex  alceia  prouincia  ortuseil,  inakera  airidere 
poire.!.  5. hic.  Hinceciam exiftic qusftio,an in confilio cura- 
toris  Reip.fiue  ciuicatis  alicuius ,  vir  eiuidcm  ciuitacis  aflidere 
poiIic:v^deturenim  eademratio,  autetiammaior,  quamin 
.  prsfide  prouincix.  Scd  quia publico  falario  non  fruitur,  id ei 
perrnillum  eft.  Quis  enim  abfq;  lalario  in  ahenam  ciuitatem 
iret?l.vlt.hic.Curatorijauiemhuiulmodimentioeftahbi,vt 
^  inl.Imperatores.J.  dcpadl.l.j.  J.quodviautda.l.adcurato- 
ris.J.dedam.inf.l.imperatores.J.deadmi.  rer.adciui.  petti. 
Capitolinusin  Antonino:Curacoresmultisciuitatibus,  quo 
latius  (enatorias  tenderet  dignitates,a  fenatu  dedic.  Ac  de  of- 
ficio  huius  curatcris  hbcum  fingularem  fcripfir  Vlp.  exquo 
_^furaptiieftc.4.J.dedecr.abord.fac.c.  f.J.deope.pub.c.^j.J. 
•^PP''*  devlur.  Officiumautem  alTeirorum  verlatur  inconfillodan- 
tjficium.  Jocircaea,inquibus  deiurequiritur,cuiufmodifuntcogni- 
tiones,poftulaciones,hbeni,edida,decreta,epifto!£.d.!.i.hic. 
Itaqueiurisftudiofis.ideft,  iurifpericishocmunusdcfenifo- 
kt(fic  cnim  accipiendum  eft  hoc  vcrbum  in  1.  moris.  J.de  po:. 
1.4.  J.de exiraor.co.Sc  apud  Sueto.inNero.)  (ed  &  aiuiquitus 
magiftratus  cogcbanc  luriipericos  fibi  affidere.quafi  hoc  m  u- 
nusnonpoirecdetrcdari,  ficucnecmunus  iudicar.d  Cnilci- 
forisconfihum  prauum & iniquum fueriCjeric conf  .lc-ri  ipli 
peffimum.  Non enira  modo doh,  led imperitii quoque no- 
inineproptercemerc  fibi  arrcgacamiuris  pcofcilioncm  af- 
ftftcs  imperici  cenencur.Eo  aucem  tempore  quo  affi Jent,  ne- 


'  gotia traftare  in  fuo  auditorio  non  poftunt.I.  pe.  hic.  ac  ne  in 
aheno  quidcm  aduocationis  officio  vti.l.  vlt.  C.  co.  Salarium 
habenipubhcum,quodipfispra:b£CuraPriridibus.l.i.C.eo.  iDfforS 
Nouel.  17.de  mand.prin.SpanianusinNgro^Addidicconfiy^^"»' 
Ifariis  (alaria,  nc  eos  gf  auarenc  quibus  affiderent ,  d;ccns  iudi- 

cemnecdaredebcre,nccaccipcre.LampridiusinA!cxandro:  ■'*''" 
Afleftbribus falariainfticuic :  quamuis dixecit  eos eire promo-  ""'''"* 
uendos,quipcrfcRcmp.  ger'crepoflenr,non  per  alleflores.  1™^ 
IndenatacftquzftioapudPapin.traararainl.  diemfundo. 
hic.l.fedaddes.^.vlr.J.loca.LegatusCjfatis.fiueprsfespro- 
uincia:  aflciToribus  (alarium  annuum  pr.-cftituic.  Finica  cft  e- 

iusadminiftracioan:eannura:anrefiduietiamcemporisfaIa- 
riumipfis  pcxftaridebear.quacricur?  Videtur.n.iaciseirc.fi 
pro portionc remporis ,  quo aflederunr ,  ipfis foluacur ,  arg.l. 
i.u<aus.irifrafolu.  macr.  Scd  Papinianusconcra  fefpondit. 
Non  enim.inquic.pcreos  ftecic,quominus  cperam  (uacQ  pr^. 
(larcnt,fedper  mortem  legati.d.l.fed  addes,^.  vlt.infraloca. 
D!'.er(umiusineoferuatct,quianteccmpusfuccefloremac- 
ccpit,quamuis  ne  huc  quidcm  cafu  pcr aift flores  ftetcrir.  d.  1. 
diemfundo.  hic.quiavidefurhocincereos  aftum  abinicio, 
vtcaaufaiarjo  annuofruerencur,  donccfuccelForaPrinci- 
pc  darus  eflct.Solcbanc  cnjm  principes  atbiccio  (uo  magiftra- 
tibus.ucceflorcsdare.  Capitohnusin  Antonino:  Succeflb- 
rembonoiudici  viucntinulhdedit,nifi  Oiphito  Prifedlo 
vrbijcd  petemi.Lampridius  in  Alexandro :  Si vnquam  alicui 
prj[lenfiimiucLefloremdedir,femperilludaddidit;gratiasri- 
biagitRcfp.cumquemuncraiuseftita,  vtpriuacusproloco 
luo  polftc  tioaelte  viuere. 


FRANCISCI  DVARENI  IVRECON 

INLIB.  SECVNDVMD:G£ST.  SEVPANDECT. 

METHODICA     ENARRATIO. 


T  I  T.    I.     D  E     I  V  R 

^ujdfn  iurifdi£lid ,  ^  de  bomonymia  huius  "jerbi^  ex 

E  hac  nobiliffima  parteiuris  ciuilis  quid 

(entiampoft  totalios,&veteres,&no- 

itios  fcriptoreSjiamliEpealilitcftjtus 

(cm,ac  pisfertim  in  !ib.~'i .  Difput.  &  m 

libello  qucminfcripfi.dcIutiQidionc 

(Ikimpetio.  Sed  infticuti  noftti  ratio 

iionfinit  nosremiancarn  liunctranfi- 

lire.dcquavixvnquamitadidumfiie- 

ritjVt  iatis  explicata  videatur.  Ac  eo  breuior  futura  hic  c  f^no- 

"^  ftra  di!putatio,  qucd  cx  eildcm  fcriptis  noftt  is ,  qm  iam  edita 

f irit,pocerit  leftor  ftudiolus  aflumere  qux  hic  a  nobis  omil^ 

lurtfdt-    fafijerinc.  Vcigicuradremveniaiiius.Linfdidtionomenge- 

'•?*'  •  neriseft,ac(pecici,ficucaJopcio.l.i.deado.  Generaliceracci- 

picurproomni  cog!)itione,pronunciationc,dpcrecoinqua- 

cunqLiecau(a,fiueeafirciu:hs,fiuecriminalis.Qupfenfunon 

diftinguicur  ab  imperio:  quinimo  imperio  vtens  maaiftratus, 

iuriididionem exercere dicitur.l.i.  fupta de  ofF eius.  Nec  ve- 

rodiftinguitur  acognitione.-  namcognofcenseciam  Prxcor 

dicituriusdiccre,auciutifdidionem  exerce:e.!.  fiid.°m,hic. 

Pompon.inl.i.deorig.iiu.DecemjinquiCj&oftoPrirores 

inciuicaceiusdicunc.Ec  Vlpi.inl.i.J.decxtraor.cog.aic,  Pn- 

fidem  iusdicere  ptijccpcorib.liberahum  artium,&  ahis  huiul^ 

modiperfonis,  cumexrraordinemcognofcirdemcrcede,  & 

Konorario,quodeisdebetur.  Sed&Suec.  inClau.  cogniiio- 

nera excraotd.nariam  ds  fideicommiiris , ii.nfJidioncm  vo- 

cac:  cum  ramenpra^cor  fidcicomiflarius  iudiccs  non  darer, 

vt  poftea  dicemus.  Quoties  igitur  quis  audiorirace  publira  a- 

hquidftacuir,quodadius,&iufticiampertinear,iusdicic.Nec 

refcrriuftejanfecus.quandoquidemhiccofuecudoloquen- 

di  ad  id  rcfcrcur ,  quod  magiftracum  facere  conucnit.  1.  pe.  de 

iuft.&iur.Hinca(auslegirimi,manumiffio,cmacipacio,ado- 

pcio,ad  iurifdiiSione  percinere  dicuncur.  1. 1.  de  oflf.  proconf. 

&:lcg.  Alrerajignificacio  huiusvcrbifpecialiseft,lecundum 

quamiurifdidtiodiftinguicurabimperio.l.imperium.l.iube- 

re.  Nampoccftasanimaduerceudi  infacinorofos  homines, 

impcriumdicicur,noniurifdi(5tio.d.!.imperium.  Exquoap- 

patet  iurifdidionemincaafistancumpriuatis,  &pecuniatiis 


I  S  D  I  C  T  I  O  N  E. 

quapkriqueerroresn^fcifolent.        ,  C  A  p. 
ver(ari:idquodeciamvuIgorecepcumeft. 


I. 


c  A  p.  li. 

Cur  dfud  Flpianum  iunfdiciio  dicatur  ejfe  iudicls  dmdi  li- 

centia ,  dr  cur  aliter  mfcribatur  tttulus,  de  iurfdi- 

Slione  in  Dtgefis,  quam  in  Codice  lufitniani. 

MIrantUrplcriq;,necfaris  aflequipofrunc.proprcrigno" 
'aciontmantiquicatis,quod  Vlp.aiciuri(di(5lionemef^ 
le  i'.dicis  dandilicentiam.l.iroperium.hic.adcovtpauloau- 
daciores  nonnullicontendanclegendumefleapud  Vlp.non 
iudicti dandi ,  itdturu duettdix  conctafideraomniumcxem- 
pldrium.  Vcrum  hi  aniraaduerccre  debuerunr.ad  morcm  pri- 
fcum,&  fui  cemporisrerpexiflTe  V!pianum:quo  icmpc^re  Pr^- 
tores  &  alij  fimilcs  magiftratus  iudicia &  iudices  dare  in  cau- 
fis  pnuatis,&  pecuniariis,magis  quam  iudicare  folcbanc.Qua 
racicneidcm  Vlp.docerevolensquamlaccpaceaiiusdiccnris 
officium,aitcumpoflciudiceslirigancib.dare,necviiamco- 
gnicicionis,autiudicationism;nciunemfacic.leg.i.hic.  Hinc 
iurifdidtioacognicioneleparaturapud  Suer.in  Ncro.  &  apud 
noftros  quoq;  auiftores.Iudices  enim  daci  a  Pr^rore  cognitio- 
nemhabenr,iurifdi<5tionemnonhabenc.l.aicprscor.J.dere  • 
iud.l.notionem.J.de verb.  fig.  Csteraargumenra,quaehu- 
iusreiconfirmar.dxgratiaalilDiaddaximusinl.iunfgentium, 
de  p-(5t.in  difp.  Anni.in  Apol.de  iurifd.  quia  fuperuacaneii  ef^ 
fet  ea  repetere,  nunc  omittimus.  N.v)n  inficiamur  tamen  pr^- 
torcm  aliquando  cognouifFe in  caufis priuatis :  (ed  cxtraorcfi - 
nariahuiufmodicognitiodicitur  aIurifconiu!tis,quodc6tra 
folitummorem  idfieret:vtexempligratia,  cumproftflores 
hbcralium  ftudiorum  merccdem  perunr.l.i.infra  de  excraor. 
cogn.cumpacerfilium,  quemhaberin  poceftarefuapetit.  1. 
I .  infra  de  rci  vin.  id  enim  caufi  ac  perfonX'  fauor  exigir.  In 
ablentcs  quoquc,cura  quib.acceptura  non  erat  iudiciij ,  pro- 
prerabfentiam  pronuniiabatPrxtoripfe,  poftquam  edi(5bis 
propofiris  eos  vocauerat.l .  fi  pr  iror.  7  y.  1.  ad  pereptoriij.^8. 
infradeiudi.  Practereainreftitntioneinintegrumcogniiio- 
&em  aliquara  adhibebat.l.quod  (i  rainoi.  §.  vl.infta  de  miaor. 


IZ 


Franc.Vtiareni  Qomment. 


Item  In  decretali  bonoruin  poffe{rioae,&  aliis  fimilibus,quaE  hic.  1.  ea  quK.infra  ad  munkip.  Poteftatcm  vero  gladij  ad 

mixtiimpenj  efledicuntur.l.  4.hic.  Iicmprxtorfideicom-  animaduertenduminfacinorofosnonhabetmagiftratus.ni- 

roiflariusipfecognofcebatdefideicommiffis,nccformulam,  fi  lege  fpecialiter  delatam  ;  ideoque  hoc  imperium  dicitur 

aut  iudices  dabati  vt  difcrte  (cribit  Vlpianus in  reliquiis  Inftit.  inerum , quia cum iutifdidionc  mixtura  non cft , ncc cum  ea 

tit.dcfideicom.QuarefideicoromiiTbrum  perfecutioncsdi-  quicquam  communehabet.didt.Icg.imperium.hicleg.  i.§ 

cuntureXtraordinarii.l.pecuniiverbum.§.a6lionis.  infra  quimandatam.  fupradeoffic.  eius.  cametfiidem  magiftra- 

de  veib.  fign.  Ac  dehis  accipiendifunt  pleriqueiurisaudlo-  tus  plerunque  &  iurifdidionem,  &  merum  imperium  ha- 

rumloci,inqiiibuslcgimusPra:toremcognouifie,aciudrcaf-  beat.  Cum  enim  primum  Romaccreatifuntmagiftratusiu- 

fe.l.Ticix.intrade auro  Sc  arg.  leg.l.  iudicatai.infrade  exc.rei  ris  reddendi caufa,  poteftas  animaducrtendi  cis  concefl.^  non  , 

iud.l.ficuilegatum.infradecondit.&deraon.l.j.G.dcpro-  cft  ,vcdocct  Pomponius  fupra,  de  orig.  iuris.  fedpoft  mul- 

cur.cum fimi.  Adde,quodpofteriorumImperatorumtcm-  tumtemporislegefpecialiter delataeftPrxtoribus.icPrxfi- 

poribuSjnempeiDiodetiano  vfqueadluftinianum.cogno-  dibus,  cum  pcrpctua  qu^ftiones  fadtae  eflenc,  qusantein 

ueruntmagiftraius,acdandorumiudicummosfereobfole-  <:— -i-— •— --i < -"-•-— ^— y-^  -  r>: 

uir.  Primum  enim  con  ftituic  Dioclctianus.Przfidcs  pofle  co- 
goofcei  c,  de  quibus  caufis  ancc  iudides  dabant,  &  vetabantur 
iph  cognoftet e.  i.  pjacet.  C.de  pedan.iud.  Deinde  Thcodo- 
fiusftatuit  neccflsriam  non  efle  adlionis  impctrationem,vt 
corammagiftratualiquisconuciiiatur.l.  i.C.defor.&impe. 
idquod  noU  fatisa  Diocletiano  cxpreflumfiiiirc  vidsbitur. 
Conftifutione  autemCor.ftantini,  deiurisformulisaropu- 
randis,qii*  Theodofij  conftitutionem  antcceflerat.l.i.  C.dc 
for.  verus  dandorum  iudiciorum  mos  ncn  fuerat  immuta- 
tuS,fedaucupationib.vetbotum,  captionibufque  fueratita 
pereum  prolpedlum,  vtformula:  a^ibus  infidiantes  ex  co 


Di- 


fi  ngula  crimina  a  populo  mandabantur)  v  t  dixiraus  hb.  i . 
fput.c.{3. 

C  A  P.      IIII. 

L0CU6  Vlpiani  de  mixto  im-perio ,  &  iurifdiSlione-, 
declaratmex  Pande^is  Florentinis. 

EX  his  facilccoljigi  potcft  interprctatiol.  j.fub  hoc  titu* 
io,Qua: vlpiani  eft, exlib. i .dc offic.  Quxftoris.  vbi  Ha- 
loanderita  legitadfinem.  Quodindanda  bonorum  poflef- 
fionc  confiftit.vt  iurifdidio  iudicis  dandi  licentia.Scd  in  F!o- 
rcntinjs  Pandcftis,  &  aliis  cxeroplaribus,  quaeantc  cdjtio- 
tempor c  amp^^utareutur.  Nam  & antc  illud  tempus  Claudius      nem  Haloandri a typographis imptcfla fun t  ita  legitur.Quod 


lOuflex 
lnufdi- 
iiionts 
jlepnilio: 


adiones  reftituerc  iisfolitusfuic,  qui  apud  pritiatos  iudices 
p!us  petendoformuiaexcidifltnt.vcauAor  cftSuctoniusin 
Ciaud.o.  Ex his peripicuum  eft ,  fi  ad tcmpora Vlpiani rcfpi- 
ciamus,re6te  dic  i  iurildidionem  cire,iudicis  dandi  licentiam: 
fi^eropoftenorum  lemporum  habe3turr>tio,non  iralede- 
fimemoiTunTHT&ioncm,  cognofcendi.iudicandique  faculta- 
tem  in  caufis  priuatis ,  ac  pecuniariis ,  pto  quibus  adioncs  ci- 
uilespfoditacrunt.  Hincetiamccgncfcipoteft.curitifcriba- 
tur  hic  tra(aaiusin  DiReftis,Peiurifdi£tione:  in  Codice  vero 
luftir.iani,  De  iuriWi^ioneomnium  iudicum,  Cum  enim 
tcmpore  luftiniani,  &  quorunHairn  aliorum  Impetaforum, 
iudicarcnt  magiftfatus,&  iudiccsdiccrcntur,  extentqi  cin 
co  Codicc  plcrzquc  ea  de  re  conftitutiones ,  vifnro  fuit  cora 


in danda bonorum  pofleftionc  confiftit. lurifdiftio  eft  ctiam 
iudicis  dandiliccntia.  Ethicvarietasledlionisfccit,vthuius 
temporisquidameruditianobisdiflentirent,cumnosHalo- 
andiile6lioncmfequcrcmtu:,quxtumfIoicntinaeflrccrcde- 
baturjilli  vulgarcm  acrcccptam  magis  probarcnt.Veium  mi- 
hi  paulo  diligentius  hsc  expendenti,  videtur  idem&  No- 
ricar&  Florentini  ledionis  fenfus  t&.  Cumcnim  dixifTet 
Vlpianus,  mixtam,  imperium  efTe ,  cuictiam  iutifdiftio  incft, 
&in  danda  boncruro.  polTcfllone  confiftcre  ,  fubiecit  hxc 
vetba:iutifdi6iio  efteriamindicis  dandi  licericia:vroftei.dc- 
ret,eumquiiinpttiauitalehabet,pofrenonmodobonorura 
poflf  llior  em  darc,  quod  cft  imperij :  fed  ctiam  iudicera  dare, 
quod  eft  inrifdiiSionis.  Ceteri  hanc  particulam ,  e  x  i  a  m  ,  alio 


poficoribusCodicis,tit.ponercdeiurifdi6lioDComniumiu-  rc-ferunr,qjamno$,nonanimaduertcntes,Vlpian.ioquinon 
dicum. At  Digefta cx  veterum  lureconfultorum  fci  pt  s  co m-  gencraliter  de iurifdidionc ,  fcd dc ca  tantum , qu^  ineft im- 
pofita  funt ,  qoorum  teropore  magiftratus  non  iudicabanr,  perio :  qnia  difputatio  apud  Vlpian.  cft  de  imperio  magis, 
nifiexcra  ordinem  iu  quibuldam  caufis,  fcdiudiccs  dabant:  quamdeiurifdidionc.  AIioquinihiIopuserat,e3m  voculam 
idcoquc  iudices  dici  non  folentab  eifdcm  audloribus  ,  nifi  £ddere,reditadiffinireoporcebac,  Iutifdi(aioeft,iudicisdan- 
perraro.  Quamobrcnihictradtatus,de  officio  magiftracjii,  di liccntia: vt  a nobis fatStum eft fuperius.Sj^uis  vero obiiciat, 
quodin  iuiiididlione  vetfatur,nonaliter  infccibcndusfuir,  msgiftratibusmunicipalibusca,quaeimperiJmixrUunr,non 
quamdeiurifdidionc:pofttra(3:atumfcilicet,deofficiofin-  competcrequamuis  iutildidionfemhabeant.  l.ea  qaae.infra 
gulorum  magiftratuum,  dequibus  difputatumfuitlibiofu-  admunicip.  atqucideomixtumimperium  nonfcmperiurif. 
perioic.  didtionera  fequi:refpondendum  eft,  totam  hancnoftramdi- 

,  fputarionemdeimperijaciurifdidionis^ftrnicione&diftm- 

^  *   ''•     ^^^'  dioue,admagiftraruspopuliRoraani,  nonad  mur.icipales 

J^tdjit tmperium  tam merum , (^uammixtum :  drquid     pcrti^e.Eacnim,qusfuntimpcriimagisquamiurildjCtio-r 

a  mnfdtmone  vtrumquedtferat.  "'='>  "°o  Po^eft  faccre  magiftratus  municipali$ :  pnterquam 

!ncaufadamniinfedi,qua:  cclcritatcradefidcrat. 1.1.1.4.$. 

imperiu    TMgetium  genctaliter  accipiiur,&  fpecialitcr,  ficut  itirif^  duas.infradcdamnoinfec.Etanimaducrtendumcft,tamca, 

^'"""I''  Xdidio.  Generalifcr  acceptum  non  diltinguitur  a  lurifdi-  quasdicunturdemixtoimpciio,quamqusalibideroagiftra- 

'aluter    '^^^^'^^^^^^ l^^i: iurifdidtionis  f un t ,  iro pet io  dicuntur  expedi-  tibus  municipalibus , & damno infcdo. d.  1. ca qus ad muni- 

Jumitur.  fi-l-cumpraE^tor.  infradeiud.l.ctfipritor.  fupradccff.cius.L  cip.d.l.4.§.duas.dcdamnoinfe.  fcriptafuifleeodcrainloco. 

i.fupradeadopt.  Quptiesenimmagiftiatus  propoteftatea-  ncmpeli.i.adEdiitum.vtinfcriptioneslcgumindicant.Nam 

liquidfjcitiusreddei.do,iroperiovcire(5tcd:cicur.Specialiccr  cumVlpian.docuifrctraixtumirapcriumconfiftcrcindanda 

acceprumdiftinguicuraiuri(di(5tione.  1.  impcrium.I.  iubere.  bonorura  poflefSonc:  itcmiubcrecaucrepr^totia  ftipula- 

hic.l.ea qaa:.infra ad municip.1. 1 . §.  vlt. & I.  vlc. foprade ofF.  tione , & in  pofleflionem raitterc , impcrij magiscfle ,  quarn 

cius.  nampriteriudicisdandi,autctiam  cognofcendi,aciu-  iuri(didlionis,&qua:damaIiaciufmodi:mox(vtcrcdibilceft) 

dicandifacultacemincaufispriuacis,inquaiurifdi(fiioconfi-  adiecit  quz  fcquuntur  :  Cumrcsdamniinfci^i  cclcritatcm 

ftir,m,-ig  ftratuspropofcftatc  quaEdamaliafaciunt.quxim-  dcfiderat,&pcricuIofadilatiopr«torividctur  ,ficxhaccaufi 

Imperiu  pcrii  elicdicuntur.  Eftautemimperium  duplex,mcrura,&  iurifdi(5t;oncmfibircferuaret,idcomagiftratibus  municipa- 

duptex.    mixcum:quorumhoccohiretiurifdi6tioni,aIterumabcafe- 

paratumeft.l.imperium.hic.l.priraa.  fupradeoffi.eius.idque 

ATerum^   vis ipfa  verboruiufatis  indicat.  Merumnamque  iddicimus, 

tmferm   jjuoj  purum,folum,nec  cum  alio  mixtum  eft.l. j.dc  vcrb.obl. 

'"   ■       l.boiiafides.infradepo.l.cumleruus.infradecon.&dcmon. 

ac magiftf atus ,  qui  iuiifdKfiioni prxeft ,  iure  Magiftratus fui 

roodice  coercere  poteft,bonof  um  poireflioncm  dat  c,in  pof- 

feflionem  mittcre,in  intcgrum  reftituere,&  cecera , idgcnus 

faccre,  quxideomixti  imperijefledicuncur,quiaquodara- 

modo  accedunc  iuriidit^ioni.  Aiik.  lcg.  impcriura.  1.  iubere. 


libus  delcgandum  hoc  rc(itc  putauit.  Pauli  antem  illa  func 
eodcm  in  libro:Ea  quar  magis  imperij  funt,qua  iurifdidtionis, 
magiftrattjs  munitipalis  facere  non  potcft.  d.  1.  ea  qux  ad 
raunicip. 

C   A   P.      V. 

Jlfqu£j^ecialiter  lege  deferuntur  alicui  rnagisiratuiyim-' 
peryeffedicantur. 

ILludqusfitumcft,  anqux  fpecialiter  ac  nominatim  lege 


deferuntur  alicuimagiftrarui,  impcrijefle  rei^edicantur: 

vcdatio 


In  T^it.  l.de  hrifdicfiont^. 


^3 


Trifitrti- 

ttt  kiu$fio 

de  magi-' 

firatuum 

fotejiate 

(^iurtf- 

dtcliene. 


Vt  datio  tiitoris.poteftas  decernendi ,  de  alienandis  minorum 
prafdiis,  aucdecrap..'.i(!lionc  alimentorum.  Wxc  enim  non 
competunt  iure  ina<^  ftiacus,  &  morc  maiorum.  1.  i.  fupra  dc 
offi.eius.l.i.infiadc reb.eor.l. cum  hi. §  fed nec mandarc. in- 
fradctranfaft.  Eclaaepoffuncdici  nequeimprrij  jiiequeiu- 
rifdidlioniselli;:  vcdetutorisdatioiie  e^cprelllim e(t  inl.mu- 
to.J. tutorisdacio. infrade  tute.  Namnonideo  eompctunc 
alicui,  quodimpciiiim,  turifdidiioncmvehabeat,  (edquod 
Ipecialicer  lcge  difcranmr.  Conllftunt  tamcn  hacc  omnia 
inaliqaoimpetioj&poteftare.  Acvidetutmagiftratuscum 
tucorein  dat ,  aiiquo  impcrio  vti.  Ec  quia  hoc  impcrium  lcx 
feredcfcrciis,  quiiutiidiclionevn  habent,  putaprxtori^vel 
prxlidi ,  non  male  dicentur  mixti  irripcrij  clTc :  de  tutoris  ta- 
mendationc  illud  dii.inonpoteft,quiahic  competit  etiam 
iis.qui  nuliam  iutifdidionem  habent.  l.vbi  abfuin.de  tuto.& 
cur.  dat.  ab  his.  Vc  igitur  omnia  paucis  complectamur,  qus 
adpoieftatemm3giftratuumfpediant,&omi.em^oji>;ua;)^ia# 
omictamus.tripartitadiiiilionehic  vtemur.  Nammagiltra- 
tus  qua:dam  facere  pofTunc  propccr  iutifdidlionem  ,  quara 
habenr,cuiufmodi  hjc  Iunt,iudices  dat  e ,  cognofcere  de  cau- 
fis priuacis,&c.  d.l.  imperium.  hic.qua:dam faciunt  non  pro- 
pccr  iurifdiCtionem,  quam  habent,  fed  propcer  impcrium, 
quod  iurifdidioni  cohxret:  cuiufmodi  funt,  coercere,bono- 
rum  poftcilionemdare,  &  ccccraid  gsnus,  qus  magiftrati- 
busmunicipalibus  non  compctercdicuntur.d.l.  impetiuai. 
l.iuberc.hic.l.  eaqax.infraad  municip.  Aliacompetunteis 
non  proptcr  imperium  ,  iurifdiClionemve,  quam  habeanr, 
fedquiafpecialicer  ipiisdefcrantur.  H.iiusgeneriseft,pote- 
ftasgladij:quxideo  poceftdici  nequeimperij  nequciuiifdi- 
(^ionisclle,  quamuisaliquod  impcriumineaverfetur.  Non 
enimideo  quisgladij  potcftatcmhabet.quod  impetium  iu- 
tifdictioncrnve  habeat.  Eius  rei  argumcncum  eft ,  quod  con- 
fulhac  poteftate  olim  carucrit:  queratamen  imperium  ha- 
bui(leneraonegaueric.l.i.§.exa6iis.deorig.iu.  Eademratio 
dationiscutoris.&aliorum  huiufmodi,dequibijs  antedixi- 
mus.  Sed  &  legicimi  aclus.l.adlus  legicimi.  de  re  iu.fiue(vt  lu- 
ftinian.  vocat  Nouel.  8  i . )  legis  adioncs  fpecialiter  quoque 
defcruntur  ccrtismagiftratibus.l.  i.fupradeoffic.  proconf. 
Erant  cnira ricus  quidam  folennes  legibus  introduifti ,  vt  Ca- 
iuslureconl^oftcndit,  &  BoethiusinTopicaCic.  exquibus 
ricibus  fiquidmutatura  elFct,  fiue  aliis  verbis  vtcndo.fiue 
perfonam  vnam  loco  altcrius  fubftitucndo ,  a  forma  &  (olen- 
nitaccrece(ru.mvideb3cur.  Faculcacemiudicisdandi,funtqui 
inhunc  numerum  referant :  (cdhifalluncur  ,  meoiudicio. 
Nara  etfi  lege  lata  Proconfuli  hocius  conceflum  fir.  1.  cum 
prstor.  infca  de  iudic.  non  tamen  fpecialiter  id  ei  ccncefllt 
lcx:fed  vc,quimagiftratibus  vrbis  Rorai  copetcbant,iure 
magiftratus fui.in ipfum  transferietur.  Nccdubitandum eft, 
quin  plcraque  compecanc  iurc  magiftratus ,  quslege  aliqua 
actribuuntut  magiftratui.  I.  &  quia.  hic.  Cuius  reiexemplum 
eftapud  CorncliumTacitumlib. ii.cumait,DiuumAiigu- 
gafturaapudeoj,quii£gyptopr2fidcret,pcrraifiirelegcagi. 

C  A   p.     VI. 

De  magijlrattts  offcio,  quodconjiftit  in  iure  reddendo. 

MAgi  ftratus  officium  in  iure  reddendo ,  quod  hic  dcfcri- 
bituraiurisaudoribus^inhisconfiftit. 

I.  Magiftratus  extra  territorium,prouinciamve  fuam,iuiif- 
didlionem  noncxetcenr.  1.  vlt.  hic.l.  i.^.  cum  vrbem.fiipr.de 
offi.pra:f.vrb.Qu.oddecontentiofaiurifdidione,nondcvo- 
luntaria  accipicndum  eft.l.  cmancipari.  fupr.  de  adop.  1. 1.  (u- 
pra  de  offi.  procon.  Cura  tamen  quis  ex  aliena  iurifdidione 
vocatur,  vcnire  debct ,  vc  cognofcat  magiftratus ,  &  iftimct, 
an  ius  dicctc  in  eum  debeat ,  an  potius  ad  iudicem  fuum  re- 
mit  tere.  1. 1.  infra  fi  quis  in  ius  voc.  1.  fi  quis  ex  aliena.  infra  de 
iudic.  Verumpoft  fufceptam  cognitionem  (eranimis  eftpo- 
ftulatio  eius ,  qui  fc  remitti  ad  proptium  iudiccm  deliderat.I- 
cum  quacdam  puella.hic.l.vbi  coeptum.infia  dc  iudic. 

II.  Magiftratus  in  tcrtitorio,&:  ditione  f  ua  edida  proponu  t, 
aut  prout  res  incidit,  aut  pcrpctus  iurifdi<ftionis  gratia:in 
quorum  poftcriorum  ediftorum  corruptores  dacur  adtio,  de 
quaVlpi.  plcncdiiTeritinl.  fiquisidquod.  &PauIusinl.(ifa- 
milia.hic.  &  Qos  aliquid  attigimiu  inlibr.  i.  DKput.  Aaai- 
uer. 


III.     Pricipuum  magiftratusofficiumconfiftitin  iudiciis, 

iudicibnfquc  dandis.  1. 1. 1.  imperiiini.  hic.  Adde&  in  cogno- 

fcendo  quoque  ver(ari,cametfi  pri(cis  tempotibus  taro  magi- 

ftracuscognofccrenc,vcancedixinuis.M3giftratusautem,qui 

iudicis  dandi  iushabet,iudic3rc  ctiam  iubet,cogirqiieii)di- 

cemafcdatum.l  cumqui.hic.l.vlt.§.iudicandi.  inha  demu- 

ne.&honor. 

IIII.     Animaduertunt  magiftratusinfacinorolos  homines: 

nempehi,  quimerum  imperiumh,'ibent,de  quofiipr.i  dixi- 

mus.l.imperium.hic. 

V.  Videndum  eftmagiftratui,  quiprareftiutifdid:ioni,ne 
fibi, auc fuis ius dicac:id eft, vxor.jliberis , &c.  leg.  qui iiirildi- 
dioni.hic.  An autem  poflit  patrem  filio,  aut  filium  patri iu-, 
dicem  dare,oIim  quagfitum  fuitfEt  videbatur  non  pofle:quo- 
niam  in  caufa  propria  non  poteft  quifquam  iudcx  ciTe.  I.  pen. 
infra  de  arb.  videturque  caufa  eadem  pattis  &  filij  cfle :  quia 
pro  vna  &  eadem  perfonahabencur.  I.  vltim.  C.  dc  impub.  & 
aliisfubft.  Sed  tamen  obtinuit,iudicem  dari poflc.l.in  priua- 
tis.  infra  de  iu^iTeademque  caula  eftarbitrij  comptomifla- 
rij.l.q^uinetiam.  (J.infradcarbit.  Nametfi  ncgotium priua-  ^ 
tura  fit,  in  quo  iudex  datur ,  tamen  iudicare  munus  publicum    L 
eft.  di(5t.  1.  in  priuatis.  ac  in  muneribus  publicis  non  fequituc    f 
filiusiuspoteftatis.I.namquod.adTrebel.  Etquamuisnul-  ^ 
la  ratio  iuris  impediat ,  ne  pater  filio ,  aut  filius  patri  iudex  de- 
tur:tamcn  fi  aduerfarius  eum  fibi  fufpedtum  contendat,  eum 
reiiccre  acrecufarepoterir.  Id  enim  Romano  iureconfticu- 
rumeftdeiudicedato,inl.aperciflimi.C.deiudi.Dem3giftra- 
tibusnihil  expreflumreperio,  necatbicrorantiquitusobfu- 
fpicionem rciici folere, quamuis in cau(a liberotum  fuorum, 
&aliorura,quosfecumh£benr,iusdiccieprohibeantur.didt. 
l.qui  iurifdi(5lioni.  hic.  Etextatluftiniani  Nouella  Sif.qua 
cautum  eft ,  fufpicionis  dilucnda:  caufa  focium  mat;iftra- 
tum  adiungendum  efle.auth.  fivcrocontigcric.   Cod.tieiu- 
dic. 

VI.  Magiftratus  ius  non  dicit  in  eum,  qui  maior  vel  xqualis 
fit,nifi  (c  illius  fiibicccrit  iurifdicftioni.l.eft  rcceptum.  hic,  I.4. 
infra  dc  arb.I.ille  a  quo.infra  ad  Trebel. 

VII.  Magiftratus  fupta  iuriTdidionem  fuam  non  poteft 
ius  dicete.l.  vltim.hic.  Qupd  vatiis  excmplis  oftendi poteft-, 
vc  puta ,  cum  definita ,  circumfcripraqne  eft  eius poteftas ,  vc 
decertisrebusiusdicat:cuiu(modietantRomaeptatortutc- 
laris,pr^torfideicommiflarius,itempraetcH:vrbanu$squipr2- 
eratiuti(di(flioni,&is,  quicapitaliaiudicia  excrcebar.  San- 
citum  cnim  fuichis  verbis  :  Stfprahanciurif(Jii}icnemhtiu4 
ttondixerint.  Qupdeftaccipiendum,nifi{ponte  fuaeuma- 
dierinc  licigatores,&fefubiecerint  eiusiurifdiiSlioni. I.  i.it?- 
fra  dc  iudi.idque  fine  errore,  qui  conienfum  cxdudir,  1.  fi  pec 
crrorem.  hic.l.  1 .  infra  de  iudi.  Qujd  fi  conucncrit  inter  liti- 
gatores,  vtprKrorcm  aliquem  adeant,  &  priufquam  adea- 
tur ,  mucata  voluntas  fuetit  .'"  Africanns  fcribit,  neminem 
compelli  eiufmodi  conucntioni  ftarc.  1.  fi  conuenerit.  hic. 
Scd  cum  luftinianus  animaduerteret ,  hoc  padum  nec  lc- 
gibusnec  bonis  moribus  efleconcrarium  :  confticutionem 
cdidit,  quacautumcft  ,  huiufmodipad:a(cruandaefle.  Ea 
cft  1.  pcn.  Cod.de  paifi.qus  confticutiopoftprimam  Codi- 
ciseditionem  fada  cft,  &compofitis  iam  Pande(3;is  Codi- 
ci inferta: rt dubium  non  fit,  quin eaius aniiquum emcndari 
potuerit. 

Aliud  excmplum  eft,  cum  ad  certam  fummam  rcftri(5la 
cft  iurifdi(5tio  magiif  ratus  :  cuiuimodi  crat  olim  magiftra- 
tuum  municipalium,vt  Paulus  docet  Iib.  f .  Sent.tit.de  cfte. 
fent.Namfupracamfummamnonpoteftiusdicere.Sedcuni 
dceaquasritur,  nonquantum  pctatur,fpe(5tandum  cftjfed 
quantum  debcatur,  quod  (criptum  cftabVlpiano  inl.cura 
qua^dam.  §.  vltim.  hic.  furoptum  cx  eiuidem  lib.  6.  fideicom. 
Etcxcmplumdefideicommiiroeftapud  Qmntil.lib.  j.c.S, 
Atquehinc  varis  qua:ftiones  nalcuntur,  quasapud  Caiura 
tra(5tatas  vidcre  licet  inl.  fiidem.hic.  Aliudexemplumeft, 
cumis,  qui  coercicionem  tantum  habct,  grauiorc  animad- 
ucrfione  vtitur,cuiufmodifunt  magiftratus  municipalcs.l. 
magiftratibus.hic. 

VIlI.  Magiftratus  vel  tpfi  iurifdi(ftionem  cxerccnt  ,  vcl 
aliis  mandant  aut  totam ,  aut  fpecicm  vnam.  I.  folct.  1.  pri- 
tor.  hic.  Mandare  tamen  non  coguncur  ,  fed  ex  eorum  ar- 
bicrio  hoc  pcndcc.  1.  folet.  lupra  de  officio  proconl,  Laque 


i4 

de  officio  eius.cnimandata  cft  iurKdiaio.nunc  videndnm  cft, 
de  q.io  tiiulus  exiat  proprius,  ac  ipecialis  hb.  i.  fed  eam  di(pu- 
tationcm  conluko in  hanc locum  teiecimus ,  quoniam  a dit- 
•  finicione  iuriididionis  &imperij,  qushuiustir.propriaeft, 
nobisir.itiamfaciendumridcbaciir.Veteribusvct6,quibusi- 
gnota  non  erant  bsc  vocabuia,id  neccflarium  non  ctac. 

C  A   P.     VII. 

De  officio  em  cui  manddU  eji  iurifdiBio. 

INprimis  igituris,cuimandaraeftiutifdi(aio,fungitutvice 
eius.qui  mandxuir,ac  vehiti  locum  cius  tcnct.  1.  (oict.  hic.l. 
ct (i  pra:tor.  fapra  dc  offi.eius.  Proindc  is  nihil  proptium  ha- 
berc i  Papiniano dicitur in  l.i.§.qui  mandatam.  fupra de  offi. 
eius.  Eftenimfimilisprocuratori^jaaideminusncgotiage- 
rcnda  imndluit.  Sedqucmadmodum  mandata  gcneraliter 
sdmiiiifttatione  ncgotiorum ,  no  omnia  transfcrutur  in  pro- 
curatorem  quarcunque  potcft  dominus.  I.  mandata  generali. 
infra  de  procur.  &  quardam  funt ,  quac  nec  fpecialitet  quidem 
niandaripo(lunt.l.pen.§.adcrimcn.infradepub.iud.itadi- 
ccndum  cft  &  in  mandataiurifdiaione.Qujjdam  cnim  tranf- 
feruntur  mandata  ger.erali  iurildidione ;  quxdam  nc  fpccJa- 
litcrquidcm  mandaripoflunt.  Exemplicaufa  :qtia:compe- 
tuntiure  magiftratus.ideft,  proprervim,&naturam  nugi- 
ftratus ,  quoquis  funginir ,  ea  tran("eunt  mandataiurifdidio- 
iie.l.i.fupradeoffic.eius.  veluti,  fipritorvrbanusmandec 
luamiurifdi(aionem,transfcrturiurifji(aio,quidicicurcon- 
fi ilere in iiidicis dandi licentia.l.  imperiura.  hic.  Idcmquc  di- 
ccndurncftde  Proconfulcin  prouincia,quoniam  lege  cau- 
tuiTifftjVtpoteftatcmiutisdicendi,  &iudicisdatidihabeat, 
qua?  competit  vtbis  Roms  magifttatibus,  nec  ipecialiterei 
conceiraeft.l.cumprxtor.infradeiudic.Istamencuimanda- 
tacft  iurifdi(5lio  ,  mandatc  iufifdi(fiionem  nonpoicft:  quia 
cam  non  fuoiutc,f€dalienobcneficio  habet.I.more.hic.l, 
vlt .fupra  de  offi.eius.  A t iudicem  darc poteft , fcd  aliudcftifc 
dic^in  date^guamjmndarei^  vt  polfea  dufluri 

fumus.   idem  modicTcoercitio  tranfic  in  eum,ctji  mandatur 
iurirdi(5lio :  quoniam  alias  iuri(d.<5lionem  tueti,  &excrcete 
nonporeft.l.i.hic.l.i.fvlt.&l.vlt.fupradeoffic.cius.  Ac(vc 
yy    luinmatimdicam)oinnij,qugfuntmixtiimperii.transferun- 
7)    turmandata  iurifdi(fliorc,quia  compctuntiute  magilbatus. 
Idque  duoPauli  loci  oftcndunt:  vnuseftjinquo  ait,impc- 
rium.quod  iurifdi^iiioni  cohfret,tranfire.l.  i. §.  vlt.  (npra,de 
Qffiieius.Alccr£ft,inquo(cribir,imperium,quodnoneftme- 
xum»mandataiuril^di(fiione  mandacumvidcri.l.vlc.deoffi.e- 
ius.His  enim  verbis  imperium,  quod  mixtum  vocamus.haud 
dubie fignificatur ,  vt  iara  fupra  docuimus.  Quamobrem  is, 
cuimandaca  eft  inrifdi(5lio,  potcricbonorum  poflclTionem 
dare ,  iubere  cauetc,  in  pofleflione  mitcerc,iubere  pofliidere, 
in  inccgrum  rcfticucrc,  &c.  quoniam  hicimperij  (unc  mixti, 
&coha;reBtiurifdi(ftioni.l.imperium.l.iubere.hic.  l.cogni- 
tio.dc  offi.eius.  I.  ca qui.  infra  ad  mufticip.  Nec me mor.er, 
quod  ea  magiftratus  municipaiis  facere  non  poccft.  ditil. !.  ea 
qus.ad  mlinicip.nam  maior  eft  poceftas  eius,  qui  popiili  Ro- 
manimagiftraciis  locUmrenct,quammunicipalis  magiftra- 
tus.In  caula  tamcn  damni  inh  (fti  quidam  huiufmc  di  permi- 
fitprxror  magiftracibus  municipahbus,  proptcreaquod  res 
celcritatem  dcfiderahl.  1.&4.  infia  dedamno  infec.  QucE 
»  verolpccialicerlcge,  velS.C.vclconfticucionecributafunr, 
)■)  eanoncran("cuncmandacaiurifdi6tionc.l.i.deoffi.  eius.Hu- 
iusgcneris  eftmcrcm  imp^rium,  qucdnon  compecit  praf- 
toniute  magiftracus,redquialege  Ipecialiterdacumcl^.d.  1. 
ivtantc  ^nobisdi(flum  fiiit.  Qu^irc  ne  fpecialitcr  quidem 
niandari  potcft,  nifi  proptcr  abicnciam ,  profeiftioiiemque 
ncccirariara.d.l.i.deoffi.eiiis.I.lolet.deoffi.procon.l.nemo 
poteft.  intrade  rcg.iur.  Huius  eft  gcneris  priterea  cucoris 
datio l.muco. §.  cucoris datio.  de cuti;. I.  ncc mandince. infra 
detuc.c<ccura.dac.abhis.§.  i.  lnftic.de  Accil.cuc.confilij  extr 
citiol.i.d2offi.eius.§.eadem.Infticuc.  quib.  excau.  manum. 
vbjTheop.  dccrcrumd»  alienandis  rebus  minorum.l.  i.de 
reb.eor.l.i.dcoffic.eius.aucuccranfa(^ionealimentorum,i. 
cumhi.§.fednecm3ndare.  infradc  rranfa^fl:.  Decognitione 
lufpc(fti  tucoris  quiftioeft.  Ecvidecurraandaca  iurifdi(flio- 
nenon  rransfcrti :  quoniam  iurifdidlionis  appellarione  pro- 
prie  concinencuc  ea ,  quac  ad  priuatas ,  pecuniariafque  cauflas 


Franc.T>uareni  Qomment. 


pertinent:pfa:cerea!rgefpeciaIitcrdarivideturh«ccognitiOi 
l.i.§.damus.infra  de  fufpe.tut.Hi  rationcs  pocetant  lurecon- 
fultos  mouetc:  fed  quia  refcriptum  fucrat  ab  Imperatoribus 
haDGCognitionem  ttansferti,idrefcriptum  veluti  ius  quod- 
dam  certum  fecuti funt.d.  §.  damus.l.cognitio. fupra dcoffic. 
eius.Mouitautcm  Imperatotcs.vtpaulolatiusintcrprctaren-  Cur^y. 
tur vcrbum , Iurifdi(ftio , vtilitaspupillorum : quo fcilicct ma-  ^"^»*- 
tut ius (ufpc^ai tutorcs remoueri po((enr.d.f. cognitio.  Sice-  ^i^'"' 


nim  hoc verbum  acceperunr,quafi  iurifdi<Slio  omnem  cogni-  /rc7... 
tionem  hic  fignificct,  fiuecompecat  iure  magiftratus.  TiuB  (erpTFe^r 
fpecialiter  legc  deferacur. 


tur. 


C    A    P,      VIII. 

Differentia  inter  iudicem  datum,  (jr  eum,cui  mM' 
data  ejl  iurifdiBio. 

VVIgo  reccptum  cft  inter  iudicem  datum,  &cum,  cui 
mandataeftiurifdi(5lio,nihilinterertc.  Quiopiniove- 
terumiuris  au(florum  di^ftisnonconuenic:  apudquosdifFe- 
rencia  mulcar,ncc  obfcurx  reperiuntur.  Nam  mandaram  ha- 
bens  iurifdidlionem  iudicem  dare  poteft,  mandarc  tamcn  iu- 
rifdi(5tionem  nonpotcft.l.more.  bic.l.  cum  ptjecor.infradc 
iudi.  Item  iudcx  dacus  iudtcem  non  dac,  1.  a  iudice.  C.  de  iudi. 
dac  aucem  is,cui  mandata  cft  iurifdi6lio.  d .  I.  cum  pritor,  Sed 
difTerentia  in  co ptjcipue  eft ,  quod  is ;^ui  mandarur  iurifdi- 
(3:io,locum  cencc  cius  qui  mandac,  eiufquc  parcibusfungicur. 
Lfolec.hicProindein  eum,cui  mandacuriurifdi<Stio,non  mo- 
doiurifdidio  rransfercur,  fcd&omne  imperium  cohxrens 
iurifddioni^IudexdatusneciurifdKftionem  vllam,necimpe- 
rium  haber,fed  cognicionem  tantum ,  ac  iudicationem.l.aiu- 
dicc.C.deiudic.l.aitprarior.infiadereiud.  Itaqueiudcxda- 
tus  (cn tcntiam  f uam  non  cxcquitur.  1.  a  diuo  Pio.  de  re  iudi. 
quoniam  f  xecucio  fentcnrias  iroperij  cuiufdam  eft.  Hinc  faci- 
Ieintel!gipoceft,curaiudicedacoappelIcturis,quidedit:ab 
eoautcm  cuimandata  eft  iurifdi(5lio ,  non  appclleturis,  qui 
mindvjit.l.i.quis  a  quo  app.  Nam  quia  is,cui  mandata  eft  iu- 
rifdi(5^io ,  fungicur  vice  eius,qui  mandauit  >  idem  vidcretur  ab 
eodcm  appellari, 

IN    EVNDEM    TITVLVM 

ALTER     COMMENTARIYS. 

K_Adl.tmperium. 

Vi  A  ,  vcfupra  diximus.in  hoc  tra(flatu  ne- 
ccfle  eft  ptxcipui  nofTe  quid  fit  impcriumt 
&  quomodo  difFcrara  iurifdi(fkione  :  Vlpia- 
nushic  propriamimpcri)  fignificationcmex- 
ponit  ,  prout  diftinguitur  a  iunfdi(5Hone. 
Qnodehim  adofficiummagiftratus  peccinec,auc  eft  impc- 
rium  auc  iurifdi(ftio :  &  impcrium  ycI  merum  vel  mixtum. 
Merum  definir  Vlpian.  ncc  definitioex  fupra  diiflis  obfcura 
eft,^off/?^/<j</«m«W/,haccpobftasdieituiiusgIadij.deeadi- 
ximus fub iiiul.de oft"c.procur.&  prs. &aliis.  Mixri impcrij 
definicio  eft  paulo  obfcurior :  cuittiam  iurifd^iio  intfi.de  hac 
definirionefcripfiquidfcnciam.cap.fj.Iib.i.    Difp.quoddi- 
citur  iurifdiifiio  huic  imperio  coharrerc  ,  alias  dicicur  con- 
iun(flimeiaccedcre,&c,  l.cdcofficcius.cuimand.eftiurif^ 
di(fl.hocigitur  imperium  accediciurifdi(5tioni :  imperium  au- 
cem  merum  nifi  lcgc  fpccialicer  fic  delacum  ,  non  coh  jret. 
d.l.i.CercumcxPomp.  cftinl.  i.deor, iur,  prxcori  crcaco 
adius  dicendum  nonlicuiflcanimaducrrcre,  nccorifuliqui- 
dem,  ft;dqu.Tftorcs  inftitucbancur  a  Pop.  quide  crimirali- 
bus inquirerenr,deinde rcfc  ricnr ad  Pop.qui iudicaret.  Pof- 
roprartoci  qisidem  moremaiorum  ,&iuremagtftracu$,hoc 
jmpenum,dc  quodicimus,il!i3dic(5tumeft,  ^cdindandti 
i>on.pcJf.Exeivp\um  cl\impei}]tnmi:/urtJdtBioeJiy8cc.6(il6- 
gicurinPande^fl:  s  Flor.qu3mle<9:ioncm  firquor,  Innoft.le- 
^\iar,vtinri/Jiii:a ,  iwnfus  autcm  eft :  Qui  hoc  •mpcriurn  ba» 
b'  cmixtum ,  uon  rancum  dn  bon.  pollcll.ledetism  iudicetn 
daic  poceft.  al'j  alio  banc  parciculara  referunt.  hsc  fimpli- 
circrde  hoccjpice:  nunc  paulo  accura:ius  tradtemus,  Prj- 
itjo,  expendciidieftdcfiniiio,  fiuc  dcfcripcio  mtriimperijj 
quactrce  luculenca  cft:  quamuis  eam  dialciSricam  nonefle 
quidjm  putenr.  Giadii  pettjUjem:  mirumhocvidecurquod 
fic  dctiniueric  Vlpian,  quafi  gladij  poteftas  fit ,  inqua  hoc 

imperium 


Jn  Tit .i.de  Iviris  diBione. 


Merum 
amiddi- 
Aicdtnr. 


rmtpetit 

merum 

imferii.' 


Hahendi 

%terbum 
Smrie  ttc- 
ttfitur. 


MeriiDt. 
ftrit  dif- 
futa- 

tto  ad 
ftlncife 
nonfer- 
tinet.fm- 
ferium 
mixtum 
tur  dicit- 
tur. 


impcruim  folum  verfetur.  lus  gladiieft  poreftas  punitndi 
gUdio.leg.  folet.  de  oftic.  proconf  de  hac  poceftate  cerca  re- 
galaeft,  non  transferri  mandataiurifdn^ione. Ieg.nemo.de 
rcg.iur.l.autdamnum.depcEnis.  Sparc.m  Carac.de  Papinia- 
no.  Sciovariam  (jgnificationem  habere  gladii  nomen,  fed 
ego  obieraaui  illad  fumipro  quacunque  graui  cceri.irione, 
qnia fcre  qai  gladio  poterant  punire,  pocerant  &  aliis  grp,u;(- 
fimispcE.iisanimaduertere.  Lampr.in  Alcx.  honoresg!  Jii 
nanquam  vendi  pairjs  eft.  hic  generaiitervidetur  ai.i.cpil- 
k.  Sicui  placer,  poteritomitterein  delinitioneVlp.  men- 
tionemgladii.  /"tff^/f^ffwtpoteftatisnomenlatiffimum  tft. 
l.poceftatis.de  verb.  lig. hic ds  animadueriione  accipienduin 
cfte.arg.l.  i.deoffic.eiuscuimand.l. fiquiserir.de  oflic.pio- 
con(i&c  legat.  cen(eo.  mu](fta  autem  ,  autcoercitionon  cli 
huiusimperii,  fedmixti,  vt  pofteadicemus.  tJ^teritTr, .  C\it 
dicitur  merum,vulgodicunt,  ideftliberum,  quos  (ecutus 
eft  Alciat.ad  leg.poteftatis  de  vcrb.fignif.  (cdmerum  figni- 
ficar, quod  mixrum  non  eft , ficut merum  vinum.  Exempiis 
oftcndam.  Vlpian.  definit  ftipulaiiones  pra:torias,  qusex 
raero  officio  prxtotisjcommunes  quaf  ex  offiiio  psrtim  prx- 
toris,partim  ex  conuentiome.  Aliud  exemplum  eft  1. fi  fic 
legatum.deleg  i.vbimcravoluntasdicitur,qus  foiaeft.  A- 
liudexeropluni  1.  bonafides.  depof.vbimcrumius  gentium 
vocat, inquononhabeturratioiurisciuilisaut  ptxtorii.  A- 
liud  eft  1.  cum  feruus.de  cond.  &  demonft.vbi  meraconditio 
opponitur  mixt*^.  I^orro  non  inficior,|mcrum  aliquando  fi- 
gnihiMre  id  quod  excelhr,  fed  hic  mihi  non  videcur  ficcfte 
accipieodum.  Mouetmequodmerumiraperiummixtoop- 
ponitur.  Hoc  igitur  imperium,  quod  m«um  dicitur,  fepa- 
ratum  cft a  iurifjjcftionc.  Vcrum  quidcm  cft ,  aliquos  magi- 
ftrarusvtrumquehabuifle,  vtprjefesinprouincia,  praffeftus 
vrbi,  fed  cura  animaduerrit  non  ficit  vt  magiftratus,  (ed  quia 
lege  fpeciaiiter  iili  delatum  eft.  Sunt  alii  Foci  vbi  hzc  duo, 
mecumimperium&iuriidicSio  apertediftinguuntur:  eft  & 
JocusCic.  lib.  j.in  Verrem,  vbiloquiiurdc  hircdibus  Auli 
Trebonii  profcripti,  quos adegit  iurare  (e  rcftituturos  hjere- 
ditatem.  Vetrcsciquinoa  iurauic  deditbon.poiTefr.  Eum 
quiiurauit,puniuit  ,(cd  iusdicendo.  quodreptchendit  Ci- 
cero.  Qujrri  (olet,  quibus  competat  hoc  mcium  imperium  ? 
Refpondendum,  iis  quibus  lege  fpecialiter  dclatum  eft. 
Quidamexiftimant  foli  principi  competcre,  fed  cxercitio- 
nemcompetete  magifttatibus^  id  eft,  fi  ius  fpecAcraas,  ad 
principem  pertinet,  fi  exercitioncm  qus  eft  fafti  petiinet 
admagiftrarus.  Similis  eft  extrauagans  Bonifaxii,  qu:  o- 
mniaregnafibivcndicat,fed  exetcicione  regibus  permittit. 
Hxc  quzftio  inter  Azonem  &  Lotharium,  olitn  cclebres  in- 
terpres,  agitata  eft.  Ego  puto  Azonis  fententiam  cfle  vcrio- 
rem.  Ego  eni.n  pondero,quodhicaitVlpian.  Certumeft 
cumioqjidemagiftracibus.iumptumcnimefthoc  caput  cx 
lib.  i.deoffi.qu.-Ertorum.  Cumcnimdifertedicateos  habc- 
rcimperium,nonautemexcrcitioncrntantum,  noncftdu- 
bicandum  de  hac  (ententia.  Simiics  (uniloci.  1. 1.  dein  ius 
voc.I.^.de  offic.  pt it.  I.fJ.de  offic.  proconi.  1.  etfi  prstor.  de 
otF.eiuscuimandar.  Nonignoro  habendi*erbum  vatieac- 
cipi,  vt  patet  ex  l.habere.  de  verb.fignif  .(ed  accipicnda  eft  in- 
terpretatio,quac  vitio  caret.  Obiicitur  l.i.de  offic.  eiuscui 
man.eftiur.  Sedineptumcfthocargumentum : nampubli- 
ciiudicii  cxercitationem  promeroimperioviurpat,  ficut  & 
{ubindeiutifdi<5hionisnomen.  Addendumautemefthisver- 
bis  Vlpianum  noluiire  poteftatcm  ptincipis  coar Aare , qua; 
iufinita  cft,  fcd  loquitur  de  imperio  magiftratuum.  Putoque 
crraceBarto.&aliosquipoteftatem  legis  ferendar  meri im- 
petii  efl'edicanr,atqueideohocadprincipcrapcrtincre.  Eft 
potiiis  infinitz  cuiufdam  poteftatis  pfincipis,vtfupra  dixi- 
mus.Sequitur  dc mixto impcrio.//(?r  impertumtdeomixtum 
</<f«r»r.quiaacceditiurifdidlioni  &  eam  fequitur.  hicicn- 
tcncia  confirmarnr  d;iobus  Jocis.l.  i.  l.vlr.deoffic.  eiuscui 
man.cft  inri(d.  vbi  Paulus  notat  Papini.loquj  de  impcrio  mc- 
ro  non  mixto ,  mixtum  euira  transfctri  mandata iurirjicSiio- 
nepotcft.Excmplahuiusimperii  in  l.noftra. debonor.  pof- 
rcntoiie.  Aliudeftiubcrccaucre  &inpofl.mictere.i.4.hic. 
Aliudinr{/?»r*f/o»*««  integrHm.  l.ea  qu2.ad  munic.  Aliud 
modica  coercitio.  1.  vlt.  dc  offic.  cius  cui  mand.  Ego  addo 
ccli^aproponcrc:nonenimeftIegem  condeie.  Namnon 


perpetUiE  iuiifdifiionis  eaufa  edi(^a  proponebantiir.  Sed 
niftri  lententii  opponitur  didal.ea  qaa?.id  miincip.  ma- 
girtratusmuncipali;>h:bet  iuriididionem.at  nonbabet  im- 
periam  mixtum,  era,o  falfum  eft.imperium  niixtum  inri(". 
dicStionicohxrcie.   Refpocdencium  ,  hanc  nofttam  difpu- 
tationempertineread  msgiftracuspop.  Ronia.nonadmu- 
nicipales.    ArgumenroeCivjuodduKurinfta,  fi  qnisius  dic. 
ron  o\>x.oninibHsmtigfj}rttttl?its.,t!en  tatnen  duumtiiris.   Vo- 
kbat  oftendere  Vipun.ie  nonloquide  municipalibus  ma- 
giftratibus,  fed  de  pop.   Roma.   Ccterum  nos  excipunus 
caufamdatnniinfedi.quia  celeait.tem  defidcrat.K  i.dcda- 
mnoinfed.    Porro  animsd  icrtendumeft,  ex  eodeu)  loco 
has  legeseflefumptas:nempehanc  1.4. 1.6^.1,9.  exhb.i.ade- 
d:(ftum  Vlpian.  Tertium  cft  deiurifdidione.  hic  Vci(atiir/^ 
iniudicedando.  Nihil  potuit  vetiusdici,  nccaccommodi-  <iel/'tur 
tiusadtcmporaVlpian.vrfupradcicuimus.  Qnianobis  dif- /«1//^:/- 
fcntiunt.obiiciunt.nonefledefinitionemiutildidionis.pro-  ''"'• 
pterparticulam  etiam.olim  Noric.(equebar,  at]ua  abeft  hsi. 
particula.  Sedegodeprehendi  enndcm  efle  fcnfum.  Nam 
nonhicprincipaliteidefinit  quidfit  iuriididio,  (ed  eamcui 
mixtum  imperium  coh.Eret,quafi  dicat :  Qui  lunididionem  ocffni 
habcr,  pot  ea  qua:  (unt  mixti  impeiii,fed  etiara  d^re  iudicera  tiann  irl 
poteft.  Itaque  cum  praEi.ipue  loquimur  de  iuriidiwtioQe, /"'«''**- 
amouenda  eft  particula,  ctiam.    Sunt  qui  exiftimcnt  im  /"V""' 
perii  mixti  e(reiud:cis  dandi  facultatem  ,  quod  vetum  non'^^'^'"**'''*" 
cft,  nifi  latius  imperii  nomen  accipiamus,  Vr  plecunque 
lufiscon.loquuntur.l.  cumpntor.  de  iudic.  I.  ti(\  prxror. 
de  offi.  eiuscuiman.l.ideadopt.homonymia  igiturdirtin- 
gucndaeft. 

Hic  quxftiones  aliquot  abaliis  folent  agirati,  veluti,  atl 
conceflaaprincipe  aliquaarcc,videatur  cooceflum  eflcim- 
prium.  Illudenim(olet  (aspe  accidcre.  Alia  fimiliscft,  an 
concefla  iurifdidt.aprincipe,  videacurconceflum  imperiura 
merum.  Nam  &  itirifd  clionis  latafigniiicationc  continC- 
tur.  Hx  qua:ftiones fa<5li  funt,  in  quibus  quiricur  de  volun- 
tatepnncipis.quz  fanc  coIIigicurcxconiei3:ucis:difputatio' 
autcm ConicCturarum  adhunclocum  non  pertiaer.  Venio  ^  m- 
ad  aliam qu.tftionem  magis  propriam huiusloci.Dc his qu£f  i^fi.^fj 
fpecial.ter  alicui  magKtratuidcferuniUi,  anfint  imperii,  an 
iutifdidlionis  ?  Veluti  tutoris  datio.l.l.  dereb.  eor.  qui  fub 
tut.fant.ticu.de  Atr.  rut. Inft.  I.  i.  de offic. eius cui mand.  eft 
iurifdic.  Irem  poteftis  tranfigendi  de alimentis.  1.  cum  hi  .§, 
iednil  maudare.dctranfacft.  qmritur  igirur  an  fint  impetii? 
difficultas  naicitut  ex  homonymia.Impei  ii  enim  eire ,  aut  no 
c(re,  vatie  accipitut,  &  vtrarqueteiftei  &  verc  dicitut  di- 
ucrfa  fignificationc.  Primum  potcft  dici  ncque  imperii, 
neque  iurifd'dlionis. I.  mutuo.  §.  tutoris  dario.  de  tur.  quia 
ceriis  magiftranbus  hoc  comperit  ,  nec  iure  magiftratuS 
competir.  ldemdecereris,quae(pecialiter  lege  defcrunturj 
dici  poceft,  quod  de  tutoris  datione.  Pofljnt  etiam  dici  im- 
periiciiiuldamefle,namfimiliafuntaliis,  quxfunt  impcrii 
veluri  dacioni  bon.  poiTeir.  nec  vlla  diffimilicudo  apparer» 
quodadrationeradccerncnaiattiner^imperatcni.nnaciubec 
prascorcaufa  cognita.  Dicuntur  etiameaiurifdi(5tionis  eflc 
l.cumhi.§.(ednilmandare,dettansa(5t. nam  iurifdi(5lionem 
appellat  luriscon.facultatempermittendi  tranfigercdeali- 
raentis.  Quftiruraurcmanmcrianmixtiimpcruhxc  fint? 
Meri  non  lunt,  quia  nonfunc  giadii:  an  igitur  diccs  mixti 
cfle?  Etlane  imperii  cuiufdam  extraordinarii  (pecicm  ha- 
bcnt.  Nec  puto  incommodedici  mixti  imperii:  Porro  lex 
hoc  defett  ei,  qui  iUrifdicSionem  habct^atque  ideo  poteft 
dici  quodammodo  iurldi(Sioni  coniungi,  quamuis  id  noa 
faciatiure  magiftratus.  Sciopermirti  etiam  iis,quinonha«. 
bcntiurifdi(5t.  vr  dccutionibus,  fei  nos  fequimurid  qaod 
frequentms  eft.  Ncc  mouecc  nos  dcbec  quod  dicicur,  ea 
qu?  mixti  funr,transfcrri  mandaraiurifdi(ft.at  hoc  non  trans  - 
fetri.  Refpondendum  eniin  cft,  quoddam  imperium  co- 
hacrens  clic  iurifdiiflioni,  quod  non  transfertur.  Exem- 
plum  vnum  eft  1.  dc  ("u(p.tur.Itaque  fic  potf  11  reipondcri,  tu- 
torisdationem.&c.niixriclieimperii.  Qusndoqi  in  verbs 
magna  eftdiuetfiras,ledin  rcnulla:  vt  inilla  qua?rtione  an 
mdrum  mixtumfit  ptincipis,anm:gifttatus.  Dixielfema- 
giftrstiium,  non  quod  non  pendeat  cx  principe,&  ius  rcfidc- 
atapudeum  ^msgiftramsaucemtanquam  piocutatoresefle 

C 


26 


Frant.^Duareni  Comment. 


Officittm 

magijlm 

lnsin 

tjutbus 

ftr/etMr. 


Antini' 

msnfaci- 

issfolntso 

ex  hon  o  ■ 

nymi* 

perce-, 

ftttne. 


redtamcnpntolatiiis  dicimigiftratus  hiberemerum  impe- 
rium.  Omifla  logomachia  videamus.quidin  refir.  OfH- 
ciumitaquc  magiitratuumiicpotcftdiftingui:  Magiftracus 
quxdam  faciunt  propccr  iurifdidtionem  iuam ,  vt  eft  iudicem 
dare,  qua:damproptetimperium,vf  eftbon.pofl.darc.qua:* 
dampropter  imperium,quodlcgefpeci3literdefercur,  vta- 
nim aduertcre in facinorofos gladio.  Sed  an  hic  fi nc impctii, 
hxc  qujcftio  eft  de  vetbis.  Itaque  homonymia  hic  aduerten- 
daeft.  Nara  poterodiGcre  poteftacem  gladiinon  habuifle, 
qui  tamen  imperium  habucrunt,vt  Coniul  Roms.  Vndc  d:- 
€i  pollc  imperii  eilc,  &  non efle.  Sed quaeritur  an  fa culcas  iu- 
dicisdandifit  impcrii?  cx  fupradidis  certum  cftciTc  iurifdi- 
dionisquodiurifdiiaionis  non  cfle  quidam  puter.arg.  1.  cum 
prxtor.de  iud.vbidiciturlege  conceflumcireiudicem  dare. 
Ergo  non  transferri  mandata  iutifdidione.  Sed  expendcn- 
dum  eft,  quod  eode  loco  dicitur  lege,vcl  coftitutionc,vel  Se- 
naciifconiulco,  &cxt.  Itaque  refponderi  poteft  verumefle 
lege concertunl  eire  proconiuli ,  fcd  non  ait,  fpecialiter,quod 
inagnam  diuerfitatcm  patit.  Lata  enim  fuit  lex  qua  magiftra- 
tibus  plutimaconceflafunt,  vtiudicumdandorum  poteftas, 
6c  alia  qus  habcnt  magiftratus  Pvomi.  Scd  ca  non  di- 
cunturcx  numerocorunj,  qua:  fpecialiterlege  transferun- 
tur. 

Adl.Iuhere.  ^. 

EXcmpla  hic  tradinitur  cius  imperii ,  quod  mixtum  efle 
diximus.  Praeioria  ftipulatio  dicirur,  qua:  ex  mero  pca:- 
toris  officio  proficifcitur.l.  f  .dc  vetb.  oblig.ficut  iudicii.Iis ,  q 
ex  mcroiudicis'oflicio.  Officium  enim  pra^roris  iion;niur 
dicandoverfatur,lcdin  iudice  dando.dandjjbon.  poficf.Sc 
cfcterisquxfuntimperii.  Stipulationcs.qusexhocprsroriS 
officiodicunttrr.vocanturftipulationcspraiorix:  vcilip.da- 
mniinfe(fli.  ludicialcs, quiiufluiudicisfiunt, fiun!  ccgno- 
fcir, vt ds dolo.  De hoc genere ftip.prxtoria: if. Aeli!;^'ndum 
efthocexemplum,  vt  fitmixtiimpctii.  Quiddeiudciali  »li- 
ccmus  ?  qui  hanc  quxftionem  mouerun ; ,  ny  n  intcliexcrunt 
difFerentiam  indicialis&pritoriiftipuUtionis.  Nec  enim 
runtvclimperiiveliuriid.nam  iudicescognitioncus  tantum 
habent,noniurifdi(ftionera,vtpofteadocebimus.  Alterum 
cxemplum  eft  in  bon.  pofl^tnittcre :  hoc  pettinr;  ad  officium 
practotis,  vtpatetcxtit.quibus  excauf.inbon.  prflefcatur. 
Nuila  alia  cft  difficultas  huius  loci,  quem  tamen  Acc.ignora- 
uit:  vndeFuIg.  mcritovocacgloflam  huiuslocivenenofam. 
Ignorauitenim  Acc.impcriummixtummandataiurifd.  tras- 
ferri.  Magis  tmperit  tjnam  ianfd.hoc  non  loquitur  I.ca  qua. 
admuncip.vulgodicunthocideodici,  quiaparcicepseftvtri- 
ufquc.  Ego  tamen  puto  omuia  efle  mixti  imperii ,  vt  dicitur 
in.Lea  qux.ad  muncip.  Ego  autem  puto  ideo  fic  locutum  VI- 
pian.qui  videbac  variam  fignificacionem  cfle  impetii,&  iurif- 
diftionis ,  vt  lupra  expofuimus.itaque  dicendi  caufa ,  putauit 
reiinendamproprietatemefle:quafidicar,vclvtcommodius 
loquamur,  dicuntur  hic  eflc  imperii,  quanquam  alias  di- 
canturiuriIdi(5tionis.I.prima.dedamnoinft:c.  Eceolocoiu- 
rifdidionis  nomen  laca  figaificatione  accipicur.  Pcrcepca 
igicur  hac  homonymia,  facile  tollitur  oninis  illa  antouo- 
mia. 

AdLcMore.  /. 

HOc  caput pertinet ad  mandatam  iurifdi6l:ioncm,quilo- 
cuspncipuusefthuiusdifputationis.  Itaque  pauloal- 
tms  quscdam  funt repetenda,  &  hic  dc  offic.eius  cui  mandata 
eftiurifd.  exponcmus.  Vidcamus  ergo  de  mandata  iurif- 
didione.  Mandari  iurifdidlio  dicitur,  ficut  alia  quiuisne- 
gotia  mandati  dici5tur,ficut  ego  procuratori  mado,vt  aliquid 
ineo  nomine  agat ,  ita  &  magiftratus  mandat ,  vt  inrifdittio- 
nem  aliquis  fuo  nomine  exerceat.  Itaquc  id  liberum  eft 
magiftratui  vel  mandare  vel  per  (e  exercerc.  leg.  folet.hic.fi- 
cutroihilibcrumeft ,  per  me  vel  perprocuratorcm  aliquid 
gerere.  hanc  fimilitudincm  lutiscon.  oftendit capir.  (eq.lta- 
queiscui  mandatacftiuril"di(5Ho,vicealterius,idcft,  magi- 
ftritus  fungitur.l.folet.hic.l.etfi  pritor.de  ©fF.eiuscuimad. 
ficut  procurator  vice  domini.  hinc  etiam  comparatum  eft,  vc 
dicatur  alieno  beneficio  turildicaioncm  habcrc  non  fuo. 
Hinc  ctiam  confequitur,  vt  qua-dam  transferantut  in  eum 
cuimandataeftiurifdi(ftio,quxdametiam  non  ttansferaa- 


tur.  Id  enim  fimile  eft  inprocuratotibus  exempiunii.  1  ttiart-' 
dati.dc  procur.de  fingulis  videamus.vt  intelligamus  tit.de  of- 
fic.eiuscui  mand.eftiurifd.hicnotanda  eftrcg.   Pap.I.i.de 
ofF.eius.qua:iurcmagiftratuscompctunr,  mandarinonpof- 
funt:qusverofpecialiter&c2r.iuremagiftratus  compctere 
intelliguntur  ea,  qus  vi  magiftratus  competunt ,  veluti  iurif- 
di(ftio  prstorivrbano.  Scletobiici  exl.  cum  prxtor. deiu- 
dic.fedego  iamrcfpondifupra,  &oftcndi  difFerre  hsc  duo 
concedtii£fpecialitercoricedi,  namha:c  vox/pectaliter,  habet 
emphafin.   Itennmandataiurifd.modicacoercitio  transfer- 
tur.  iHrtfdtElioncmdatam,  id  eft,  mandatam.  fic  accipiturin 
l.cogaitio.  Modica autem  coercitio  non  potcft  in  vniucrfum 
definirijfedboniiudicisofficioiudicandum  relinquitur,ar- 
gumentol.fi  qiud  erit.de  offic.proconf^  Idcmdicctidumeft 
deahis  omnibus,  qua:  funtmixtiimperii.  Non  autemmi- 
xtum  imperium  modicacoercitio  eft,nam  diffcrunt  ficut  ius 
&fpecies:  &ficintcrpretorl.  vlc.de  offic.cius.  Ex  his  facis 
pccfpicuumeft,eaqu.iEfuncmixciimperii  mandari.    Exifti 
mant.  autem  omnes  interpretcs  cxccpto  Fulgofio,  iurifdi- 
(flione  mandata  impcrium  inixtum  n5  transfciri.Scd  Fulgofii 
rentGniiaveraeft,idque  exduobiis  locis  coDigitur.I.i.infr. 
de  offic.eius  cui  man.l.vlc.hic.  Ratio  autem  obfcura non  eft 
exreg.  Papin.  Quicnnque  iure  iTijgiftratus  competunt, 
mandata  iurifdi(Slionc  tranfcunt.  Obiicitur  vnicura  argu- 
mentum  l.ea qua:.  ad  Munica  magiftratu  municipali  ad  cura 
cuimandatacftiuiifcIitFiodudum.  Scdmagnaeft  diffimili- 
tudo  intcr vtrunque.nam  maior  eft  poteftas  eius  cui  manda- 
taeftiutifdi(Sio,  quam  magiftratusmunicipalis.VndeVlpia- 
nus  omnibus  magiftratibus  non  tamen  duumuiris,  &c,-et.ar- 
gumen tum  igitur  non  proccdit.  Excropla  huius  mixti  impe- 
rii  multa funt  pnflim ,  vcluti,  bonor.poflef dare :  in  bon.pof- 
fef.mittere.  Hiccxemplacumfintmixtiinperii,quod  cum 
Iurecon.dicatmandari,qux  dementia  eftdicere  imperium 
mixti  non  transferri?  Dicunt  hic  exempla  intcUigenda  de 
iuflii.vtcognitiomandari  poffit^poteftasiubendi  nonpof- 
fit.leg.  I  .fi  quis  ius.  glo.  vlt.  leg.cognitio.  §.vlt. de]offic.eius. 
Sedvetbaipforuralurecon.apcrtiffimehuicdiftin(5lioni  rc- 
fragantur. hicexemplaigiturnotandafuntaduerfus  eosqui 
putantfolammodicam  cocrcitionem  adimperium  mixtum 
percinere.  Hicfoletobiicil.vIt.C.vbi&apudqucm.  Sedii» 
eaconftitucioneaiti/poAo^yieceftjquacparitdifficultatem.  Exi- 
ftimo  autem  de  iudice  pedaneo  intelligendum.  Aliud  ex  reg. 
Pap.  obferuandum  eft ,  <\\\x  fpecialitcr  tribuuntut  m.igiftra- 
tui, non transferri mandata iurifdi(ftione.  Specialiter, ideft, 
cum  legislatoris  apparet  fuifl^e  hanc  voluntatem,  vt  ccrtus 
magiftratuscadcfecognofcctet:itaque  proprium  nihil  ha- 
bct,  nihil  fpeciale  iscui  mandata  eft  iurifdi(iFio.  Sic  enim 
plcrunque  pioprii  verbum  pro  fpeciah  accipitur.lcg.i.de  vac. 
mu.Ieg.i.demi.rcft.  Porrovtficvfurpemus,vcrbafequen- 
ria indicant.  5ic ctiam  intelligi dcbct  tex.l.lcgati.de  ofF.proc. 
fcdciusquieammandauitiuiifdi^ftionevtitur.   Ceterumal- 
tera  acceptio  nihil  habet  incommodi,vtraque  enim  fignifica- 
rioiuredcfcndi  potelt.  Exempla  huius  rcgula:  mulra  funt. 
Aliudexemplum  eftin  turorisdationc.leg  nccmandati.de 
tut.vel cu.datis.  Aliud  item  exemplum  eft,lcg. i.de ofF.eius» 
Confilium  exercerc  quid  fit  ,Theo.exponit,  fimile  eft  affifiis 
vr  dicimus.  AHud  cxcmplum  l.cum  hi.§.fed  nec  mandire.  dc 
tranfadt.  Seddubitatumfuitavctcribusdecognirionetuto» 
r!sfDfpe(5li.Ieg.  cognitio.de offic.eius.  Ratio  dubitandi  eft: 
quia  non  videtur  caufa  efFe  priuata ,  fed  qnidam  accufa- 
tio:  Prajterea  videturfpecialitcrtribui.l.  i.§.damus. defufp. 
tuc.  Attamen  aliud  tefcriptum  fuit  ^  principibus  propter 
pupillorum  vtilitatem ,  fine  hocrefctipro  non  aufi  fuifTent 
lutifconfulti  ita  refpondere.  Vifum  eft  camenimperatoribuSj 
Iatiusiurifdi(ftionis  fignificiiionem  ottcndere.  Cum  cnim 
latiffimam  fignificationem  habeat.vtiliras  fuafit  vt  latcin- 
terpretarentur.    Nunc  v?tba  leg.  nofttae  interpretemur. 
tj^oremaiorum.  Rarioenim  nullaeftinfignis,feditamore 
induiflum  cft.     "Data  ir/?,  d.ire   iurifdi(5tioncm  hoc  pro- 
prium  cft  magiftratus,    vc  diximus.     Aduerfus    fupradi- 
(ftamfcntentiam  obiicitur,  lex.cum  pra-tori.  de  iudiciis.  Scd 
multum  intereft  intcr  iurifiii(5tioncm  &  notionem,qu6d 
nonintelligunt  ii  ,quihoccaput  opponunr.lcg.  an  pra:ror< 
de  re  iudicata.     ludices,  qui  cognofcunc  &  iudicanr, 

nuUan 


« 


Brrcrs» 
terfiet»» 


InTit.I.deluriJdiBione.  22 

nuLam  hafccnt  poteftatem.  At  iscmmandatacftiurifdiiftio  plenum&integrumnoneftetIi(5lum,namidedi<3:o  foleba!: 

habet  potertatem,cuni  vice  fdngaturmagiftranis. l.aDiuo  pntor  expiimere.  Exemplum  1. ^.defep.  viol.   Ego  igitur 

Pio.derciud.  Itaqiieiudexdatusnon  putcltcxeiquifenten-  non  dubiro.quin  &  in  hoc  cdi(fto  exprcilum  fuerit.  Extat 

tiama  fedidam,  quod(ecuselliniis,c]nibiis:unld. manda-  lex  quxdam  Maniiia  quacautumeft,  vtpoena,quamexeo,  „,/,^ 

tacft.  Sunt&aliaedifterentisniinimeoblctir.T:veluti,quod  qucd  rerminos  mouit  quis  conlequitur  ,  diuidatur  inter  a- 

dicicur  iudictfhi  datuinnonpolleiudicemdare.l.  aiudice.C.  6lorem  &  retnp.in  diibio  igitur  quiddicemus  inqusftione 

de  iud.  Aliaeft  difterentiai.i.quisdquo.ippel,quodaiudi-  noftra:Mihi  vidccurfequendum,quodfdidode  fcpulchro 

ccdatoappellaturis^quiiudiccmdedit,  atnonappellatutab  violato  cauetur  ,  vt  pcena  lota  adiudicetur  ei ,  adquemres 

co  cui  mandata  eft  iuiifd.ad  eumquimandauit.  Ratio  eft,  pertinet:quodfinonpertineatadaliquemcertum,pcEnain- 

quia  locum  tenct  eius  qui  mandauif,  ica  vt  vna  perfoa  appcl-  ter adlorcm  &  Rem.diuidatur  exemplo  legis  Maniii*^.  Ouoi 

lari  viderccur.  Excmplo  id  oftendam.  Baliiiii  &  Scnefca-  /f. hic  Vlpiani  exemplumponit,  quodlequi  debemus  inle- 

les  olim  fibiconftitucbantlocum  tenence3&  mandabanti-  gum  interpretationc  ,  nec.n.fatiseft,vtin  nurfier.itocerta 

pfis  iurifdidt.  fuam.   Pone  nunc  locum  cenencem  pronun-  prsceptahabeamus.hicigicut  Vlpi.modoproprietstemver- 

ltia(iefententiamaquaappeilctur,anad  Bdliuum  appellabi-  borumfequitur,  modoiententiam.  Exeo  quodpritoraic, 

fiquiscotruperit,Vlp. feruos  &fili6sfam.  hisvcrbis  conti- 


tumtu- 

rijdiiiio  - 
msfimiU 
tiliit. 


turminime  ?  Minime,  (cdpotiusadcuri.im  pailamentiap 
pellabitur.  videretur  enim  vna  &  eadem  pcrfona  appellari. 
Ait  lex  6.  Mandatnmfolnt  :  his  vetbis  oftendit  fimile  clfe 
hoc  mandacumaliismandatis.foluicurenim  morcc,fi  iulce- 
pcum  non  ficmandatum  ancemortem.  Secuscft,ficcepefi: 
iurifd.  exercere,  quae  fibi  mandataeft,  velutifi  iudicemde- 
derit  vel  in  iuslitigantes  vocauerir.  Necobftatetiam,  fiia- 
dicium  dicatur  incipere  a  litisconteftatione.nam  etiam  rts 
incipitgeri  vocanoncinius.hocPontificcsfequuntur.  c.  li- 
ccr. de  oftic. deleg.  Sed  apud  Acc.  duplexantinomia  rcpcii- 
tur,vnaeftl.venditor.§.iudices.deiudic.  Sed  egopoftnm 
refponderc  differre  iudicesdatosabiis.quibusmandacuriu- 
rifdid;.poteft&ficintclIigi:duranriudicesdati ,  donccalius 
fuccefteritjVt  diximus  de  proconfule.  Hicrcceptumeft  v 
tilitatis  caufa ,  contra  f  ubtilitatem  iuris.  vtcunque  fit ,  hxc  o- 
tnnino  diflimiliafunc.  Alcera  antinomia  eftl.fi  qnis  manci- 
piis.  §.fi  impubes.de  inftitor.ad.  vbi  dicitur  fi  contradum  fic 
cum  infticore  ,  poft  mortem  domini  dacur  acftio  inlticoria, 
quod  ica  confticutum  eftpropcer  vtilitatem  piomiicuivfus. 
hic  locus  multos  torfic.  Sed  ego  exiftimo  inftitorem  mul- 
tum  diffcrre  a  mandatario :  nam  inftitor  eft  tanquam  mcrca- 
tor  &ncgotiator,idquedicitur  multislocis.  I.  eum.  &Ia 


nerjt  edi- 
Mtrum. 


neri  &  fignificari  ait :  nec  cnim  vlla  ratio  fuafi t ,  vt  contta  in- 
terpretacetur:  idem  ad  foeminas  ea  vetba  extendit.Hinc  fum- 
pta  eftreg.iurisl.  i.deverb.fign.Idqueaproprierace  verbo- 
rum  fumptum  eft ,  vc  ego  exiftimo. 

Vulgares  interpietes  prolixe  hunc  locum  de  mafculis  & 
fccminis  tradtanr.  qu^  quzftio  non  eft  huius  legis  propria,fcd 
pertinctadl.i.dcvetb.  fign.  Sec^akaT Si ifitis id^ftod propo/i- 
tumelicorritpertt.  HicvcrbafignificanteumtenciihacpcB- 
na  edi6ti,  qui  edidlum  corrumpit  dum  propoficum  eft.  Qji§- 
iicur,quid  (\  corruperitdumproponitur,  vel antepropo fi- 
tionem ,  an  is  cenebiiur  ?  Is  ex  verbis non  tenetur ,  kd  exten- 
fione  fententiat  tenebitui.  Eftenimgenus  interpretationis, 
dc  quo  diximus  fub  tit.  de  II.  cum  ex  eo  quod  f  cnpaim  eft  col- 
hguTius,  quod  fcriptum  noneft.  Exeoqisoddidtun.cfthac 
vetbo:  St<^nuferMoscmttneit,oh\ic\tt3\'\<^\.\\Si  Pccuniariaelt 
pcena  huius  edidti  :at  ferui  non  tenentuf  cx  pecuniana  poena. 
i.hosacciilare.§.omnib:is.dcaccuf  Huicobicctioni  rclpon- 
detl.  C.hisverbis:/rty2vw»j- ,  ideft,  fi  ferui  non  defendan- 
tur  a  dominis,  puniend:funcincoipore,iuxca  illudvulga- 
re,Qirnonhabecinxrc,  iuacincorporc.Locuseftco.Timu- 
nis  depoenis.  1.  i.depffinis.  l.vlt.infradeiniusvoc.l.quicun- 


ftit.§.ceterum.quodcumeo.EftergodilIimilitudointech^c       qac.dcferu.fugic.CSequitur  iOe/owii/i?.  Hinccolligerepof- 


duo  capita,  vnumde  inftitore.alteriim  deprocuratorc,li- 
uc  mandatario.  Occurrunt  &alia:antinomix,&  vnaefteX 
nouelIa,vc  nulli  iudicum.  §.hoc  vero  iubemus.  quam  cgo 
non  puto  ita  difficilera ,  vt  alii  exiftiraant.  Nec  enim  huc  per- 
tincteaconfticucio.loquicur  enimdeiudice,quiiunuprinci- 
pis.alii  iudicL  morcuo  fucccdit :  quaeritur  an  iufta  prin- 
cipis,qui  iulFus  addeccffbreni  non  {ucceflbremdirigebacut 


fumus,  non  e(le  (aris  cocrupi(fe,fcd  oporCci  c  id  fieri  dolo  iiia- 
lo.  Ex  hisvccbis:/«'/!fr«OT^«';/«/»w,&c.obicei'  nocandaeftra- 
tiopurgandidoli,procuiusrei  explicatione  vide  I. igitur.de 
liberalicauia.l.nonv'dentur.§.quifuflli.deregLdisiuris.i2  8. 
5equKur:  Qjutolltt  ii'w.i»jii^if,hiccriamceflant  vecba  edidli, 
f;dproducunturadeum,quito!lit&  mandat.  Hiceftlocus 
communis de mandato. I.  non idco  minils. C.deaccul.I.non 


paretedebeatfuccciror?HicigiturquacftionihiIadremper-  folum.  §.  qui  mandaio.  deiniur.  Obiicitur  apud  Acc.  Icx 

tinct:itaquetuft.cogiparerciuiruiprincipis.Dceoquiaprin-  fiis,  quirem.68.f.  fi taTinum.drfarc,  Egocibicommen- 

cipedeleg3tuseft,ahaquiftioeft,quacpendetexconieduri$,  daui  Titium  ,  quaU  idoneumhoraincm.cuitucredcrcspe- 

quidprincepsfenferic.MihividecurreiflaeflediftindioPon»  cuniarn  j  qui  camen  cibi  ignocusciat,  deindelocoTitii  tibi 

c.quoniam abbas.dcoffic.deIeg.fi nomen  fit expteflum  eius,  adduxi nebulonem,  qui  tbl  tepecuniam  accepit,  quiritur an 


ad  quem  refcribit  princeps  :  veriusefle  ,  vcfucceflorparere 
hon  cogatur,  aut  debeat  iuflui  ptincipis. 

Adl.Jiquiiidquod.j. 

HOc  capiteConcincturinterprecatio  edi{5ti,quoJadiu- 
rifd.  maxime  pertinct.  Eftque  primum  edidlum  quod 
in  Pandcdtis  occurrir,  quamuis  in  Saluii lul.edido ,  quidam 
alia  praeceflerint,vccxinfcriptionibus  apparct.  Hoc  edido 
a6tiodaturincos,quieorrumpuntcdidtapra:torumpropo- 
fita  iuii(di(a:ionis  perpctuae  caufa.  Duo  ieitur  genera  edi- 
dtorumfunt,  vtlib.icapit.^S.difp.egooltendi.quacdam  c- 
rant,  quas  proponebantur,vt  fc  pracmunircnt  ciucs.l.i.de 
or.iur.Ea  dicebantur  perpetua,v  tmagiftratus  pcrpetuo  iis  v- 
terentur ,  quamdiu  magiftratu  fungerentur,  idquc  legc  Cor- 
nelia  cautum  fuitt  nonautem  intelligi  debctdecdidoper- 
petuo  luliani ,  quodnoh  habuit  locum,  anteAdrianitem- 
bora.Sic&Cor.Syllaperpetuasquiftiones  fecit.  Aliaerant 
ediiSla,  qu^  proponebantuf  infingulascaufas,prout  resin- 
cipcbat :  exemplura  in  I.ad  peremptorium.de  iudiciis.Ad- 
ucrtc  autem  parenthcfin  hicefle  eipungendam  ;  daturigi- 
tur  exhoced!6toa(5tioadfoo.aureos,  ficiegiturin  Floren. 
Qupd  populare  eft.  1. 1 .  de  popul.adi.  hzc  adio  conceditur 
cuique  ex  populo.  lus  enim  publicum  liditnr ,  quod  in  ma- 
giltratibus  ctiam  confiftit.  Q^aerifolet  anhscpoenaficad- 
mdicandaa(Slori,aBReipub»Difficultasnafcicur  exco  qiioci 


ego  tcncar  farti:  Aitl.  C.  fi  Titius  in  dole  nonfueric,  me 
non teneri  aiftiopc furti.  Antinomia cft difficilis ,  led  magna 
eft  tamen  diifimilitudo.  Nam  in  fpecie  dc  albo  corrLipco 
ego  mandaui ,  vc  corrumperescdidtum,  cuimprudenscor- 
rupifti,  qliarc  non  ten£beris:ategoquimandaui,dolomalo 
tcneor  ,  quia  verum  eft  ,  album  dolomeo  corruptum  efle. 
Atmfpecieleg.fiquisrem.idemdicinonpoieft.isenim,  qui 
pto  Tuio  nebulonem  adduxit ,  nontcnetur  furti,  quiafur- 
tum nullitm cft fa(^um,vt didt.I.fi is quirem ,  dicitur.  Quod 
fi  furtum  fa(5to.m  eflet,  teneretur,  quia  opem&confilmm 
attulilfet. §.  incerdum  quoque. de  oblig.  qui ex  del.  quiftio 
autcm  eft  de duabus  peiioms ,  qu^ritur  de  vna  ar,  f urturrN  fe- 
cerit,dealteraanopemcul^ric.  Exh/sputodiflimilifuaincm 
notamefle.  Exhii.?'.!am  obfcruandumeftadmiccicxccnfio- 
nem  Ieg'S  eciam  f  oenahs ,  contra  receptam  opicjionem,  vt 
dixi/ub titul. de II.  Siraile eft excmpluml.hbecto, §. i.lrg.S. 
C.  de  ritunuptiaru".?.  Qu;ul  enim  dicitur  defilio,piocra- 
hicuradnepocem.I.J.§.2.qviidficur3Cores,adTeiCL!llian.A- 
lius  eft  locus  notacu  d  gmflirausl.  5.  ad  I.Pompe.dcparri. 
Nccobftac  l.iticerpi..-tacione.de  poen.  dixieiiim  ea.a  legi- 
lam  efle  accipendam  ,  cum  qua:ricur  de  gencicpoeiix.  lix- 
emplum  eftinl.fipr^fcs.depcen.  ExverDiscdi(iti  aiiaqux- 
ftjo  nafdiur  ,  qiiid  fiplures  corruperinc ,  an  diuidccut  pce- 
na  incereosjanverocenebuntur  infolidum?  Ec  aichid.  C. 
eos  ceneri  in  folidura.  Exemplura  eft  I.  itera  Mela.  §.fi  plu- 

G     i 


'  FrancSDuare-fii  Comment. 


^28  'n^rar    Aliud       nidcquibusinllcx Cornelh.de inkir.  SedmiruhiviJctar; 

resadl.Aqutl.PoEDaemmvnmialterumnonnDerau  quodpcohibcaturhuiufmcdiperronisius  dicere  fnnpliciifet: 

dicicurincoqaodinrercft.  E^^-^P^"^'"^'   •tbScnma-  "        ' 

eo  Der  qucm  fad.eft.  illud  eciamlocumnon  h.betcuma 
gUu^r  de^quafi  dclido.  Exemplum  eft  1 5.dens,qu.  duc. 
6  T„  1-      ■      r...   :.,  ^.i^kiicf^rli  exmalcnLiO 

vcleftu.   Sunttamenaiiq 


6to.  Excmplum  eft  l.;.deiis,qm  deicc 
„enaliq.ucafus,inquibusctficxmalchc 

agatur.hoctameanonobferuatur.  E-^";?'^^'",??.^^ "J^i 
tfde  p^bl.  & vea.  1.  aufcrtur.§ .  in nulhs.  dc  .are  hlc  .^^^^^^^^^ 

interprccacio  Vlpia.ad  ed.ilumpricons.  Ah  "^'"'"^''f;, 
dtSncmdicio^cB.rc.qcuait  idproducendum^^^^^^^^ 

hic  dicctur  dc  albo  admonumenta  ,  q^';;"  '    Hmi   e 
funt.  Eeo  camen  non  aufim  hanc  produa.oncm  admu  c- 
ptoplrea  quod  non  lit  ca Jem  racio.   Acquc  meptum  eft 


quod  d  cicillehasfcripturasperpetuas  elTc 
^      -      ••  '--  •--  -rha^c  aclio. 

.lyo .....  dum  cftpccditam  eifchuiusadmifll  nominc,nonlolum  cl 


Ex  his  cognolci 
Sedsnimaducrten- 


2},^  dc  p.ueftqinbusexcaufisdecurl 

n     ._  1. — - -i?«-i-"i'as»- 

aionem.l.pr3:tor.§.fidicatur.dc 


.,«/./«  rf- uilem,fed.?£cnminalem  aC .  !,„.„,: 

iniariis.  '^  ci.  C.  quando  ciuil.  aft.  cnmin.prxiud.Scd  quacn- 

experici  liceat?   Qua  in  reputo  fequcndum 

;■;;;;-  q^oJ dicicur fupra, idemquehicd.cemusquodde  accalatio- 

^  •  •        -ifiilaeftprascon.vtdicituri.le- 


cr,m,r,^-  cuc  an  vcraqu. 

fctere.     ne  inmrnram 
qucnci. 


miunaenim] 


x^Jdl.fifamilia.p. 


EX  cdifto  prstoris  nafcitur  qu.xftio  ,  quid  fi  famihaah- 
;uius  corrupetit  album  ?   Ecagicur  aduerlusdommum 
noxaliter,vtfoluacpcer.am  finguloiumnomine    velvteos 

nox^E  ded.u  :  quot  enim  l'ecui  funt  ,tot  poenis  pledtuntur. 
Maufiaspr^toru.  Hcc  verbsobfcurafunt.  proqaorum  ex- 
pi.cacione  notanda  cft  racio  diuerficatis  in  f:arco,&  m  albo 
rorrupco.  Hoc  ciicto  vindicatar  iniuna  fadta  ptston  ,  cc 
habecur  ratio  perionarum,  qux  iniuriam  teccrunc ,  atque  eo 

acauior  eft  iniuria .  quo  a  pluribus  infcrcur.  Non.dem  dici 
poteft  de  furto  :  non  eni^n  punimusratione  pcrlonarunn, 
fed  ratione  rei  furreptx.  hxcratio  lampca  cxl.  h  plures.dc 

Qaarriturnuncquiddedamnoinunadatodicendumlit. 
hxc  quxftio  traitatur l.illudad  1.  Aquil.l.i. § .  li  plutes.fi  bm. 
fucc.  Idem  rcfpondecur  qnoddefacto.  Eclaneratiodmer- 
(a  non  eft  damoi  dati.&furti.  Sedille  locuspugnataduer- 
fus  Pauli  verbah!C.loquicurenimindiftin(acdeiis,qmin- 
iuriam  fecerunc  &  damnum  dederunt.  Ego  puto  Paulum  his 
verbis  ■.fninriamfeccnm  vcU^mntimdcdermt:.  attcrrcran- 
lum  exemplum  aftionis  iniuriarum  ,  non  Aquihx.  Cer- 
tum  eft  enim  dari  aclionem  jniuriarum  aliquando  cjb  da- 
mnam  datu3,velaci  quandodatumeft,  vt  concumeliahe- 
rct.I.damnum.C.deiniur.l.pr^'or.§.fidicatur.dcm!ur.lor- 

ro  lex,illud.adlegera  Aqui.  nonloquitur  fimpliciter  dcda- 
mno  dato ,  fed  dc  damno  iaiuriadato.  1.  aucem,  ii plures.  dc 
iniuf.loquiturdedamnodatoculpa,qu?diflimihtiidooIten- 

dit  Paulum  hic  noluille  loqui  de  actione  1.  Aquil.  1=^'*^='- 
aionc  iniuriarum,  qua  agimus  ob  damnum  datum.  N am  li 
de  leae  Aquil.  loquivoluiircc,  icadixiflic ,  veldamnum  in- 

ftrara 
propcer^particulam  Vel.  fcdexiftimo  expoficiueaccipienda. 
Sicenimaccipiturhislocis  z.l.qucmadmodum.§.hac  attio- 
ne.adlcg.Aquil. 

Adl.  qniiimfdtclioni.  i  o. 
Occaputpettinccadofiiciummagiftratus.quiiusred- 
iit ,  vc&  fupetiora  cipita.  lUudeft,  vcmagiftracusfi- 
bi,  auc  luis  iu3  non  dicsr.  Nosprimumdecoquifibi.dem- 
dedeeo  ,  quifuisiusdicic,diccmus.  Quod  ad  primumacti- 
net,  nemo  potdft  fibi  ius  diccre.  tit.C.  ne  quism  fuacaula 
iud.  Hocenimtancumpettinccadprincipem.    Exemplum 
eft  l.&hoccamen  verius.de  hacr.inftir.Acmagiftratibusnon 
permictitur ,  quia  videtur  quod  fibinimium  huerec:de.n- 
de  abfardum  eft ,  vc quis  fibi impcrcc).  pen.de arb.  idque ad 
arbittos  procrahicur.  Nec  obftat  1.  fi  libe"uS'<l=op";''°- 
Nam  aibicrium  pacroni  refertur  ad  acbittium  bomvin.bic 
vero  loquimur  de  arbitro ,  qui  iudicis  parces  (ulcipit.  At  pa- 
ttonus ,  quiftatuitopcras,nonvidcturiudicarc.  Hucpetti- 
net  1.  fi  (ocietatem.  profocio.  Ad  alcerum  veniamus.  Magi- 
ftratus  ius  diccre  fuisnonporeft,  quiavcrcndumeftnegra- 
tia  &  fauore  ius  dicat.intet  fuosautera  nunactantur  petlo- 


iutia  datum.  Noftra  antem  fententia confitmatur.  Sed  obu- 
ciet  aliquis ,  fon  polTs  admicci  interpretationem  noftrara 


H 


quodpc .  r    ■    XI 

xquius  cnim  vidcbatur  ,  vt  i'\  Htigator  habctet  fuipeftuni 
magiftratiuii.magiftratus  abftiaeataiuredicendo,  fietiquc 
poccft,  vtlicigatores  non  conquerantur.  Ego  iam  attigiiu- 
pra  hanc  difticulcatem  ,  disiaue  rationem  tecufandi  iudici» 
non  habuillclocuminiurcRomano,  prarterquam  in  pcda- 
neisiudicibus:arg.Nou.vtnuHiiud.l.ficontigerit.l.apertifli- 
mi.C.dcifdic.  Etlegesquxderecu(ationeloquuntur,deia- 
dice  dacointeilJgidcbenc.  Ratio  cft  ,  quia  turpe  videbatut 
reculaii  mag  (Iratum ,  tam  ampluro  &  apopulo  Roma.pro- 
bacum.  Potro  magis  confultum  eft  h,ic  ratione  htigacori- 
bus,vcmagiftracusfaisomninoius  dicere  piohibeacur.  Ex- 
ccpciones  qua;dam  abaliis  propcer  a:quitatem  adduntur.  Vc- 
luci,quoddixilocumnonhabcceiniurifdi(3:ioncvoluntaria, 
excmplum  eft:  inleg.  apudfiliura.de manumilT.vindida.  Ec 
hocrationem  habec,quia  ceflatratio,quamdiximus.  Idcm 
dicitutl.  i.deofEc.proc.  Excipitur&  alius  cafus.l.S.  Cde 
offic.pr.Tfid.  Addunt  &  a!ii, cum  pati  ncceflitudinc  litigato- 
resconiundifuntmagiftratui,quiaomnisfu(piciodcbetab- 
cire.l.nonfolum,§.dc  vno.de  rit.nupt.  Additur&alia  capit. 
i.depocnis.infin.  Hictra£lantqua;iionem,anfacefdospof- 
fitconcubinam(uamab("oluere?  Hanc  quaftionemcgore- 
mitto  ad  pontihcios  doiftores.  Venio  adantinomiamdifti- 
cilem  l.in  priuatis.de  iudic.vbi  dicitur  filium  patrcm  poifc  ha- 
bcrc  iudicera.  hxc  vidcntur  pugnantia  elTe.  Hmc  variq  opi- 
niones  tradtantur ,  de  qua  quid  (entiara  cxpolui lib.  i.  d.fp.c. 
p.qu2  opiniomcaplacuitvirisdo(Stis,  vtAntonio  Vaccx. 
Dixi igicur  folerc pra torcm a iudice diftingui.l.  ^.  dc  ver.  obl. 
quafi  pra:tor  iudex  non  fit.non  enim  (oiebant  pra»torcs  iudi- 
cate:  itaque  cum  lexinptiuatis  deiifdice  dato.hxcverolex 
noftra  de  lusdicente  loquatur^diuerfa-omninofuntfpecics 
contraria;  nequaquam  :  quzftio  auccra  deiudice  datoexeo 
oritur.  quod  hic  dicitur  demagiftfatu,an  (altcmnonpoflit 
iudex  d.iri  in  caufa  liberorucn  fuorum?Caufadubitationis  h^c 
eft  ,quiain  caufa  fua  nemopoteftiudicare.  Necctiamfio- 
mnis  iu(picio  abfit.l. pen.de  atb.  Idcmque  dicendum  videba- 
tur  in  caufa  fuorum.  Sedtamen  rcceptum  eft,patrcmiudi- 
cem  dari  pofle  in  caula hberorum ,  &  econtra:  quod  ad  arbi- 
tros  producitur.l.quiu  etiam.  6. de arbit.  Nam  quod ad iudi- 
cis  munus  attinet,  filius  non  habeturpro  eo,  qui  in  potcftate 
cft.l.naquod.adS.C.Tie.l.vl.§.iudicandi  ncceflitas.de  m«- 
ner.&  ho.Nulla  igirur ratio irnpedit  quin filius  in  pattis  caufa 
detur,  aut  ccontra.  Sed  an  pofli  t  recufari,alia  quacftio  eft,  ncc 
dubito  iuftam  caufim  elTe  rccufationis.l.apertiflimi.C.  de  iu- 
dic.  Duplcx  igitur  harc  qua;ftio  cft :  vna  an  iudcx  dari  pofiit, 
altera  an  litigatore  inuito  poflit  iudexdati ,  quiitanon  di- 
ftinguiitjCalumnias  cominKcuntur  incosquire6tefcn:iunt. 

K_AdLSiidem.li. 

HOc  capitealiudpriccptumcontineturdc  ofKc.  magi" 
ftratus  iniurc  reddendo,ne  magiftratus  fiipra  iutildr 
dionem  (uam  ius  dicanc.  Exemplum  huios  reiquzriturcx 
iuicRomano,  nouis  conftir.vulgatum'excmplumeft§.iu- 
dicare.N.dedcf.  ciuit.  Sedexemplum  antiquins  reperi  a- 
pud  Paulum  in  libris  fentcntiarum,  tit.de  cff.lent.lib.fent.  p. 
Eft&aliuslocusinPande(Stis.l.intercouenientes.admunici. 
quifumptus  eftexhacparteiuiis.  Infcriptio  enimeft  cxlib. 
i.ad  cdititumPauli.  Hincvaria:qua;ftiones  otiuncur,quss 
percuttcmus.  Pone  m.ig!fttatum  municipalcm  cognouifie 
vfquead  (ummamioo.aureorum.quidam  eadcmformuk 
&intcntione  pecit  ^  o. ex  venditione,&6o.exa!i3cau(a,aa 
magiftratusmunicipalisiusdiccrepoteriiJQu^ftioineovcr- 
titut  an  tatio  habebitur  fiunmarum  coniunCtim  ,  an  vero 
di(iun(3im,  quafipluresfumma:fint?I.C.aicplacui(rcfiogu- 
latemfummarumrationcmhabendam  efiTe.  Etfanesjcrtiiu- 
ris  nonfuit,fed  probabihsratioid  fuafit.  Eftautemnotaa- 
dum,  quodaitI.C.//«?j/'»«<3fl;£'«j/'?*,(ecusenimeft,  fi  ca- 
dem  adione.  Hic  etiam  obicer  norandum  cft  iurifJi(ftioneia 
pronotioneaccipi.Occutructhicantinomiz  ,fedleues,vc- 
lutil.fiplurcs.ff.dcpiftis.Hocopponitur quafiCaius  gene-  • 
raliter  dicat  coaceruaciot\c  m  fieri  no  debcrc  funanarum.Scd 
ha:cfal(aeftRegul3,itac]-,  non  cft  mirnm,fiqua:dapugnan- 
liarepetiamur.CurfpCiitccurcuraulus  dcbitiitil.fi  plurcsiff. 

depa(ffc. 


Jn  Tit.  I.  de  iHrifdi^ione* 


i9 


de  pafl:.  ratio  daraeft ,  quia  iquu  eft eum  pra:fern  cui  maior 
(umma  dcbetur.  Hic  alia  ratio  cft,  curc -ntra  conftitutum 
fit.  Obiicituralial.liquKeparati  r.^  i.deappell.quimagis 
ad  rem  pertinct.  Ibi  loquiturl.C.depluribus  fummis  quat 
pctunturvnaa(5lione,hicautemluquiir>urdc  pluribusa£tio- 
nibus.  Sedetjimntftt..  Huiiisgenerispoteft  vaiiefingihypo- 
thcfis.  F)ngiantemficporcft.l*etoa'C  loo.coram  procon- 
fulc,tu  ^o.amscoramdaumuifis.  Ego  excipio,  anpoffiim 
forum  du  jmairale  dcclmare  ?  Dicitur  cjHodpojfHm.  Grauee- 
nim  eirct  in diuerfis  iudiciis  experiri , vbi locus eft  compenfa- 
tioni.  H-c  notandum  cftreconuentioncm  efte,  atqueideo 
i\  f  o.pctar  a  me  coram  procon{ulc,non  poflnm  caufari  cogni- 
rionem  ad  duumuiros  pertincre  ,  &  rori  incompetentiam 
obiicere.l.pen.defent.&inter.om.iud.N.deexec.5)(j.§.  fin. 
l.i.deord.iud.5/^/»4^f//#.qua:ftioeftanfpc(5tabiturtorares, 
an  pars ,  fi  vna  aclio  fit  communis  pluriam?  I.  C.  ait totiusrei 
rationem  haberi.  Sed  curpotius  quaminprimafpecie,  vna 
enim  tantum  hic  adtio  eft:inprimaillafpecieplures  funta- 
ftiones.  Necobftat,etfi  vnufquifquepetat  partem.  Nam 
poteft  tota  rcs  vni  adiudicari ,  vt  dicitur  §.pen  &  vlt.de offic. 
iud.Bjtbari  hinc  notanrinfpiciendam  efleid  quod  euenire 
potcft.  Aduecius  hanc  tegulara  multa  obiicunt.  Sednuga- 
torialunt. 

Adl.  'JMdgifirAtm.  1 1 . 

HOccapite  continetur  aliudofficium  magiftratusiniu- 
re reddendo.  An  igitur magiftratus municipalis habeat 
imperium  ad  animaducrtcndum  in  facinorofos  homines? 
Ait  Vlpia.  non  pofle  animaduertere  in  fcruum  ,  pofle  ta- 
men  modice  caftigarc.  Vulgus  intcrprctum  pntat  hos  ma- 
giftratus  clTe  defenfores  ciuitarum  ,  fed  multum  differunt, 
idque  ex  diuerfitatc  titulorum  apparet.  Inter  magiftrarus 
municipales  przcipui  funt  duumuiri.  l.i.dc  alb.  fcrib.  nam 
bi  fimiles  fant  Confullbus.  Non  igicur  omnis  magiftratus 
municipalis  eft  duumuir  ,  fed  differunr,  vt  genus & fpecics, 
arg.  didi.leg.i .  hi  magiftratus,  vt  dixi  fupra ,  habebanr  iurifdi- 
.  ftionem.l.  i .de mag.municipa.  At iraperium non habebant, 
nc  mixtum  quidem,nifi  caufa  damni  infcdi.l.ea  qux.ad  mu- 
niicip.quia  perieulum  alioqui  effct  expedlare  imperium  fupe- 
riorum  magiftratuum.l. T.&l.^.dedam.inf.Igiturcoercitio- 
nem  habent  tantum  modicam  ,  idquein  feruos  ,  magiftra- 
tus  municipales.  lus  autem  modici  coercitionis  in  liberos 
non  habcnt ,  arg  l.f .  fi  quis ius  dic.non  obt.  Itaque  fi  ferunm 
atrociter  punierit ,  lcge  Aq.  tenebitur.  1.  quemadmodum.  §. 
magiftratus.adl.Aquil.  Hocautemcaput  quod  interpreta- 
mur  cxeodeml.C.loco  fumptum  cft,nempc  ex  lib.  18.  ad 
ediilmn.itaconiungcndafunth^cduocapita.  Sedquiritur 
an  prehenfio  faltem  iplis  permifla  fit ,  id  eft  ,  an  poflint  cu- 
ftodire Sc  in  vincula mitterc  ?  de defenforibus  ciuitatum  nul- 
ladubitatio  eft  cx  noua  luftiniani  conftitutione  de  def.  ciuir. 
J.audient.  Deduumuiiismhilfciiptum  reptri,priterquara 
dc  leruisfugitiuis.  l.pen.  dc  f  ugitiuis.  Eftque  totns  ille  trada- 
tusde  fugitiuis  feruis  fumptus  cxhacprimaparccPandc(^a. 
tum,  vt  infcriptiones  indicanr. 

i^dl.Eumqni.13. 

EStaliuslocuspcriincnsadof.magiftratusiniurcrcddeti- 
io.  Potcftmagiftratusiudicem  dare.  Sed  quidfi  nolit 
iudicare  ,  an  lcgatus  procon(ulis,forre  quicuradedit,  pof- 
fit Gogcre  ?  Ait  I.  C.magiftratus  cogcre,  idque  confirmatut  I. 
vlt.  §.  iudicandi.  de  muner.&:  hono.  Ex  co  quiftio  nalcitur. 
Cum  inftaretfinisanni,quoquis  magiftratufungebatur.is 
dedit  iudicem  :  iscumlc  veiletexcufare  abhocmuncrc^iuf- 
fiteum  iudicate  fubcertapoenaeodicquonon  cratfuiidlu- 
tus  magiftratu.an  iuflus  valeat  ?  I.  C  .ait  non  valere ,  fi  fuccef- 
(or  aducneiit ,  quia  tura  finitur  magiftratusvtilitatiscaufa. 
Hic  cccurrit  antinomiaapud  Acc.exl.vcnditor.^.vlti.deiu- 
dic.  vbi  dicitur ,  iudiccs  datos  cogi  ptonuntiarc  in  tcmpus 
fucceflorum.  Itaqucvidetur,quodnonmaleiubetiudici,vt 
iudicct  eoreropotc  quopriuatusfuturus  cft.  Egoillaml.ii- 
te  intcrpretor  intcmpus  fuccefforum,idcft,donec  facccf. 
foraducncrit.Iuuatl.meminiffe,deoffic.ptoc.Egoptiterea 
contendo  eaml.  nihil  omninoad  rem  pertincre,inquata- 
racn  Acc.multumfetorfit.  Innoftra  Ipecie  magiftratus  iu- 
jBet  iudici  iuditarc  ceria  die>qua:ritut  an  iudex  poflit  rccu- 


fari?  &ait  Vlpian.  pofle  ,  quianlhilintereft  dn  iuffus  fitho- 
minis  priuati ,  an  vero  magiftratus ,  in  idque  tempus  collarus 
quoptiuarusfurutuseft.Exemplumeftml.  vlt.de  pt£nis.alia 
longe  quiftio  eft ,  eftque  Ipeciesfidli  rctae  attcndenda,quia 
l.illa  fumptaeftcxlib.4.  rcfp.  Pauli.non  quiritur  igituran 
iufferit  rc6le  pr^les  indicare :  &  forte  detredare  poterat  iul- 
fum.  Scd quiritur an  hnira fit eius poteftas iudicandi aduen- 
tu  fuccefloris  ?  & ait  I.  C.  non elle hnitam ,  lcd  cogi pofle  iu- 
dicare ,  quia  munus  eft,  quod  dctre(Sl  ui  non  poteft,  nec am- 
pliusintcgrumeftreculare.fupradiit.l.i.  Ergoexhisappatet  , 
magnamineffedillimilitudinem. 

Adl.  esireceptiim.i^. 

EStaliuslocusfimilisfuperioribas.m.igiftratus  iusnondi- 
citfupiaiurifdi^aionemfuam.  Idautemfieripoteft  variis 
modis.vnushic  exponitur,  quando  iusdicitinparem.idem 
diciturvthic.l.i!leaquo.^.vlt.&l.feqadTreb.&l.;,deaib.in 
fi.&1.4.Hoceftintelligcndumnifilefpontefuafubiiciat.Eft 
locus  communisdefubic(5lionc,quam  nos  VoCamus  proro- 
gationem  iurifdic^lionis ,  contra  motem  vetcrum ,  qui  dicunt 
tantum  prorogari  tempus.l.priuatorum.  C.  de  iurild.  Hic lo- 
cus  etiam  tra^aatur  1. 1 .  &  1. 1  .de  iud.nam  ex  hac  parte  ff.fum- 
ptum  eftc.illud.quanquamiftud  quod  interpietamurfum» 
ptura  fit  ex  tit.de  bon.pofl. 

^dl.  Sipererrorem.  ly. 

EStlocus affinis fupetiori de fubiediione.  Exceptio  eft re* 
guli  fuperioris.  Si  quis  fe  ahcuifubiecerit,re(a:eilliiuS 
dicetur ,  nifi  fe  fubiecerit crrore.  nam  error excludit confen- 
fiim.  fieri  cnimpotcft.vtvnusprstor  proalio  adeatur.  Si- 
milis  lecus  eft  I.  2.  dc  iudiciis.  Dubitatur  an  hoc ,  q  icd  hic; 
dicitur  ,debeatintell'gideefrorefa(5H,  aniuris  .''  quidampu- 
tant  de  errore  iuris  iinclligi  propter  \'Ci\i'im  Impentttm.dC 
ficetiaminterpretantiirdiCt.l,  i.deiudiciis.Attamee  fi  fen- 
tenria  hxc receptior  fit  j  puto  temcre a re^ula non  ;:ffe  rece- 
dendum.  1.  rcgula.  de  iur.  &  fa<5l.  ignor.  Mouet  me,  quod  itl 
verbal.  C.pofluntinterpretati.  item  qucd  I.  C.  lolenterro- 
rem  fimpliciter  femper  appellarecum ,  qui  eft  fa<5ti ,  iuris  ve- 
ro  errorem  ftultitiam.  Argumento  etiam  cft.quoddicituf 
in  1.  non  fatctur.  de  confefl.  non  iiitclligi  aliquem  fatef  i ,  nifi 
ius  ignorauir.  Notandum  autem  eft  ex  hoc  loco  fumptam 
cffercgulamde  errore.  Nemo  crrans,&c. 

K^dl.Solet  pr£tor.i6.(jr  1 7. 

LOcus  eft  de  mandata iutifli^^ione  iam  a  nobis  tra<5latlW 
iliis  locis.  Itaque  breuiter  hic  attingam.  Prjttornotl 
tautum  poteft  iurildi(3:ioncm  fuam  perle  exercere  ,  fed  & 
alii  eam  mandare,  necalienumidvideri  debet,quafialiunl 
quodaramodo  faciat  magiftiaium.  Nam  non  definitma- 
giftratus  efle  ,  &  is  cui  mandatur  iurifdiftio  ,  eius  nomine 
eamexercet,quodintelIigidebetetiamfipntorfitcuiman- 
dataeft.l.  etfiprjEtor.de off.eiuscuiman.  Itaquefacietisei 
tantum ,  qua;  funt  iurifdi<5lionis,  non  impcrii.  Deinde  hic  di- 
cirur  magiftratum,  cummandat,iurildi<5tionem  veltotamj 
vcl  partein  mandare.  Potcft  enim  certarum  caufarum  iu- 
rifdiiitionem  mandare ,  veluti  vt  cogtiofcat ,  &  ius  dicat  quis 
de  teftamentis,  vel  de  fideicommiflis.  Nec  dicendum  eft 
hunciudicem  dariiudicem,vtnonnulli  putant.  Vetumeft 
curacoguitio  mandjtur,dicituriudexdari,  fedcumiurildi- 
Gi\o  raandatur  in  ceita  caufa  ,  aliud  eft  quam  iudicem  darii 
Exemplis  oftendam.  Si  pritor  mandauerit  in  certa  caula 
iurifdi<5tionem ,  poterit  is ,  cui  mandatur  dare iudiccm.  l.im- 
petium.fupra.at  iudex  datus  iudicem  alium  delegare  non  po- 
teft.  l.aiudice.  C.deiud.Porroiudexdatusnon  poteft  len- 
tentiam  fuam  exqui.l.aDiuoPio.l  aitprxtor.dereiud.  At 
aliud  dicendum  eft  de  eo  cui  mandata  eft  iurildi(5tio ,  qiia  iu- 
tifdidiioni  coniun(5lum  cft.metum  imperium,quo  lentcn- 
tiam  cxequi  poteft.  Obiter  hic  notandum  cft,quod  hicait 
folere  mandari ihter  cei  tas peifonas,  non  ait  cogi  aut  dcberu 
quifentcniiaprodcftadid^quoddiximusiurcRom.nouli- 
cuiflemagiftratusrecufare,lediudicesdatospofle. H  dichic 
locus  delulpicionepoteft  vfuinobisefle:  quiahod  e  vhtata 
efttam  proptcrius  pontificium,quara  intetpretumlcntea- 
tiam,&conftitutionesregias.fimilislocusl.  vlt.adfin. C.d^ 
affeOf 

C    , 


J 


$0 


Franc,  ^DudremQomment. 


Adl.Siconucnertt.  iS. 


HIclocusfimiliseftfupctioribus.Magiftratusiusdidt  iis, 
qui(e  fubiiciunt.  Subiicinnt  3Uteniii,non,qui  con- 
feaciunt  tantum ,  fed  qui  ipfua>  adcu nt.nam  de  aditione  ferc 
I.C.Ioquuntur. cxem^lum  l.fi per crrorem. hic.  Ec fic Icg.  i. 
&).i.de  iud.intelligi  debcnt.  Non  eftenim  vifumvtile  vt 
conuentionem  huiufmodi  fcruare  necelTe  (u.  Htc  incidit  dif- 
ficilis antinomia  ex  I.  fi qnis  in  confcnbendo.  C.de  padl.  Mi- 
litts.iacerdoteSjhabenciudicesfios.conaenitincerquofdam 
•  exiis,vtalins!udcxcognofcar.  Aitluftin.padtionemvalere. 
Hxcantinomia  pcpcrit  magnam  diflenfionem.  Sunt  qui 
cxiftimcnt  hicagi  depadoconuento  tantum,  proptcrver- 
bum,conueneric:pvob3ntidcxI.Ieda.§.conuenit.Dicunt- 
que  non  valere  ex  parcc  adioris  cxfententia  I.  C.hic,  ex  parte 
rci  valcrc  cx  luftiaiani  fentencia ,  id  eft ,  adori  non  valerc ad 
sgendum,  fed  reoadexcipicndum  prodeirc,  fi  velit.  Scd  ii 
nonficiscor-fidirant  diiiiculcatemverfuino  circa  formam, 
ideft,  anpaiflumnudum  fir,an  vero  aliquidaccedat  pa6lo 
prcpcerquod  valear,  fed  veifari  circa  iurifdidtionem.  Pr^tcr- 
ca  p.idliim  adicclum  cft  coiicradiui.l.  iurifgen  tium.  §.  pa6la. 
dc  pjdi.  Sacls  iraque  apparecnon  de  forma  apud  luftin. 
apuddubitatumfuille,  ieddcre.  Vultque  padlum  letuari, 
quia  non  eftcbncratium  lcgibus  ,  ncc  bonis  moribus,  nec 
qiiaEn:3nnudumfacrir,necnc.Aliorumopinioeft,muratim 
fuifie  voluntatenVviriufque  in  fpecie  Africani,  cum  ait,«w«f<i- 
ta.  volHtasfairit, tlcc  cxp: imit,3n  vtciufqi  an  vero  vnius.  Sed 
incontrarium  mcvOi;.r,qiiodIufti.aicvetcresdubitaffe,ncc 
patodubitallemotifuiirentflliquaratione.  Itaqjcrcdsbile.eft 
AfticanijinceriI!osvcceresfaillc.A!iaeftopinio,qu2mihi& 
probabilior  &  iquior  videcur  efte.  Si  dup  pacilcancur ,  vt li- 
tigcntcoramnonfuoiudice,  vtnemo  cogacur  conuentioni 
ftare,fedoportcreipfum3diti,  isenimiudexcompetens  non 
cft,hic  intelligunt  Afric.fententiam.  Conftan.verolufti- 
nian.  incelligunt  cumpacifcunturcoramiudicequidem  fuo 
fedqaefnliccatrecufarc  proprcraliquod  priuilcgium,velii- 
ti  fi conueniat  mihi ,  vt covani  ordinario  iudicehtigcmus,  no 
potcro  a  conuentionereccders,  quamuisalioqui,  quia  fcola- 
ft!cusfuni,poII]mforumdccliiare.H^copiniorecep;ioreft, 
&a;quiratcmh;bct.  Exiftiir.ofanehac  confticut.Iuftiniani 
cierogari  veteri  iuri ,  vc  fublcriptio  oftendic.  fuit  enim  inferca 
CoJicipoft  ptimam  edirionein.  Rscioenimahquaprobabi- 
lis  ffioiut  vctei  es,  alia  ratio  raoait  luftinianum. 

f^dl.Cum  qtiedam.crlnjU. 

HAnc  l.nos  fimu!  cum  l.vltima  interpretabimur,fedo'<if>o'' 
7f oTepev.  Extra  tcrritoriiim  iiis  dicenti  impune  non  pa- 
iccur.  Exempiuml,i.§.cum vrbcm.deoffic.pr^f.vrb.Puni- 
tur  variis  pocnis,qui  ius  dicentinon  obteroperatjled  id  verntn 
eft  cum  ius  dijiturinicrritoric,  non  excra  territorium.  Cete- 
lumhocintelligicurdecontcrtiofsiutifdidione.nonvolun- 
caria.l.mancipati.deadopt.I.J.deoffic.proc.  Sedobiidcurl. 
2.fi  quis  in  ius.l.fi  quis  ex  alien.de  iudic.quod  aic  L  C .  deberc 
venire  vocarura  in  ius ,  iicet  fic  cxtra  tcrritorium.  ftd  ha;c  di- 
uetfdunt,  noncontraria.  Cumquis  vocatur  ad  prxtorem, 
debetaccedere  &oftcnderelc  non  elTe  eius  iurifdidionis,fed 
Jjpcrgatpra:torius  in  cumdiccre,  potcritis,  quivocacnsve- 
nic,  impune  nonparere,  nec  coercebicurediifto,  fiquisius 
dicenci.Hincquactiturinh.icI.quxdampuelladamnataeftin 
luotcttitorio,  deindc  nupfit  vito  alterius  territorii,  a6tor 
vult  exequi  fcntentiam,i!Ia  petit  fc  icmicti  ad  forum  viri.qa^a 
mulicr  forum  viri  fequitur.leg.mulieres  C,  dc  dig,  AiiVlpian. 
iuhacquxftJonepriorcmiiidKepoflc  exequifjiucntia.quia 
l£nteii:ilataeftantcniUtationeiudicii.ArapIiu3  3ir,idcmob- 
feruari,etfifententia  nonefrcc!aca,fedtantum  cognicio  fu- 
fcepta  l.fiquispofteaquam.  deiudic.!.  vbicceptumeft,eod. 
cap.propoluifti.deforo  competeo.  Idcm  eftfi  iudex  fupra 
iuriididiioncmiaaravelitiusdiccre,vtfci!icetiiT!puneill:non 
pnrcatur,vcfaicPaulusaic.l.vItira.hic.  Hocadeo  verumeft, 
vt  iudicatum  ncinpartcm  quidcmvaleat^quanquamaliqui 
alicrr  (cntiant.  Sed  raouet  me ,  quod  Paulus  fimplicitcr  aic 
impiincnonpareri:mouctracprstereal.inhociu<iicio.fam. 
crcif.  Adducuncregulasvulgares,  vtilepcrinutilenon  vitia- 
rJ,!nmaiori  fummaminotineft,  fedvtilitascontra  fuadet. 
Qu^iftio eft  exiam  dicfbis.  Pctuntur  coram dcfenforc  ciuita- 
tis.joo.autcijcuraxnaiorfuaimadebeatur.  Poceftpoftiex- 


emplum  de  fidcic.nartjhoccap.fumptum  eft  cxlib.Vlp.defi- 
deic.l.cumqu2d3ns.^.vlt.Qugricurigicur,anrationemhabe- 
redebeatiudexciusquodreveradebecur,aneiusquod  peci- 
tur?  Aic  Vlp.eius  quodpetitur.    Etratioid  poftulat.quia 
non  potcftintelligi  quantumdebe^tur,  nifi  caufa  cognita, 
prarpofterumquecfterdecaufa  cogRofcere,dcindede  iiuif- 
didione  pronunciarc.  Hic folet  annotari,cum  cui  debentur 
ico.poflepetere^o.velcontra.  Egoputocummaiorvel  rai- 
norfaminap£titur,quac8  debcatur,  poireaduerfarium  pe- 
tcre,  vt totum  petaf,3ut  teftctur  fe  rehquum  non  petiturum,  ^'^'^ 
quia  inteteft  fua,ne  pluribusiudiciis  vexetur.   Pro  hac  fcn-  fiuifciti 
tentiafacicl.incommodato.J.  duabus.  comiEod.  Aliaqui-  re^. 
dam  capita  lun  t  fub  tit.  C.  de  iurifd.fed  ea  magis  pertinent  ad 
tit.dciudiciis,dequibusibidicemus. 

IN  TIT.   II.  LIB.  IL 

P  A  N  D  E  C  T. 

^uod  qtufque  hiris  in  alterum  statuerit,  vt  ipfi 
eodem  iiire  vtatur. 

C    A    P.       I. 

D  interprctationcm  huius  edifti  quatdarh  fcri- 
pfimus  indifputationibusnoftris  capit.^cj.E- 
didum  hocquodfubhoctituloproponicurad 
iurifdidionem  maximepertinet,  adcoercen- 
dos  fcilicet  magiftratus ,  qui  ius  nounm  &  ini- 
quum  contra  raorcmmaiorumdicunt.  Ambitiofifiquidera 
magiftratusplcraque  ftatucbantnoua,quo  nomine  Verres  • 

aCiceroneaccuIatur.Huic  ambitionihoc  cdido  profpcdu 
cft.   Pntorescnim  Romar,&  proconfules,  acprifides  in  py^,^^^ 
prouinciis  fumraam  potcftatem  habcbant,  vt  fupra  docui-  Prccju- 
mus,edi<5laproponebanr,formul3sd3bantquibus  contine  fulum^^ 
batur  ius ,  quod  fequerentur  iudiees  a  fe  dati ,  qui  pedanci  ob  prtfdum 
iddicebantur.l.2.dcorig.iur.&l.cumfponfus.j.  dcpublic.ic  ^'J'^^ 
rcma(^io.I.i.j.Ex  quib.cau.maio. 

Etquamuis  nihilcontralcges,  neecoBtra  morem  vete- 
rum  ftatuete,3Utdeccrnere  polTeDr,  tamcn  quia  aliquando 
quidamabutetentur  lua  potcftatein  perniciemtam  ciuii'» 
Romanorum,quam  prouincialiuni,propofitumfuit(vtdii- 
ximus)  hocedidumjcuius  duofunt  praccipu3capita,quoru 
aiterumpcrtinetadeiufmodimagiftratus,  quiius  nouum,  3e 
iniquumftatuunt.l.i.hic.§.qui maeiftratum.  Qiiamuisius 
quod ftatuebant  perpecuum  non  elTetjied  tamdiu  folutn  dd 
rarcr.quamdiu  officium  eoram :  tamen  qH3nr'!m  ad  to',,  qy! 
iusiniquum  ftatueranr,perpetuum  erai ,  quia  fi  qiiiGcJo  .'ige- 
renc  3Ut  conuenirentur  poft  fiaitam  adminiftraaonem  &;;£- 
iicium,  eode  iurevtitenebantur,quodIlatucranc&:piOpa- 
fuerantdurantEfjomagiftratu.  Alterum capuicccfcetcws-j 
quiics  nouum,&iniqutj,fententiam  aliquam.aliquoavede-^ 
Ci'etii,contraiusobtinueruntaduetfusalios.VtfiqQis,eveir4.- 
p!igr3ci3,impecrauetitrefcriptum,nedcbitorfiauSi  >..' :  • 
.nesliquaperemptoria  vreretui.d.l.i.  vctl.  Si ijutjtip.  d 
^nt.  Sequitur  ptioris capitis  ediftiverborum  bieuis  ei^n. 
tio. 

ExpUcatio  verhortim  nouiiuris. 

C    A    P.       II. 

AltPraftor,  Nouiiorisftatuerit:  .fddendumeft,  &  no- 
cucMt:nonenim  fufficitnouuroius,  aut  iniquum  fta- 
tuilie  Pntorcm ,  aur  Przfidera,  nifi  illud  ius  nocuerit  alicur, 
quia  verba cum  cfFcdu accipi  debec.  Quamuis enim  fo!a vo- 
luncas & cocams aliquando puniatur ,  vcluti ia  l.i. de  exrra- 
ord.  cog.&l.  fi  qnis  non  dicam  rapcre.  C.dc  epifc.&  cltr.  Hic 
tamenpropter  vcrba  quibus  vfus  eftPrxtor  inediifio,  hoc 
tionobferuatur.  Ait,ftatuerit.futururaeftes.i(3um  prxrcri- 
rirum,&furuTum  fignificans.Hincnotanduseftlocus  com- 
munis  dc  conatu.Quid  enim  obeft  couatus,  cum  nullum  ef- 
fedrumhabuerir  initzria?  Esiamdi^ftis  nafcirurqusftio  tta- 
clatainl.i.hic.Simngiftratusair^ffbramoperavtcns^aliqDid 
noui  iuris  ftatuetir,  an  pcrna  huius  cdi<Si  punieodus  fit  magi- 
ftratus,anvcroeiusa(lcflorcs?  Etrefponfumcftab  Vlpian», 
aftefTores  potiinquam  magiftraruia  ipfum  puniendos  cITes 
quod  diligenter  notandura  cft,pro  magiftratibus  noft  ti  cero- 
bpris,  qui  opcra  &  prudcQtiaconfiUariorura  viuntur. 

^4*m 


Jn  Ttt.Siquisimdicentinonohtemp. 

C    A    P.       III. 

2diBi  ■pojlerioris  capitis  hrenis  cxplicjtio. 

HOc  pofteriuscaputcdidiinterpreratur  Vlpianusinl. 3. 
hic.  Impetrauerit ,  ideft,poftulauerit,etfi  vlusconon 
tacnc.  SufficitjVtpriuatushocedidi  capitepuniatur,  quod 
ius  nouum  impeirauerit,  vt  eo  vterctur  ,  quamuis  eo  non 


5^ 

diccndi  a  magiftratibus  ,  de  qua  &  GelHus  quoquealiqMid 

fcripfit lib.ii.c.i.Nim mulcta ,  paena pecuniaria eft,qua  ma-  ^^^,  ^ 

giftratuspro  modoiurifdidbionisluasconturaates.Siinohe- ' 

dientes  coercent.i.fi  qua  pcena.  1.  aliud  eft  fraus.  infra  de  ver. 

fig.I.2.§.vlr.infrafiquisiniusvoc.nonierit.l.2.C.dccp.aud. 

Ex  quo  apparet  mi;ldtam  a  pcenadiffcrre , v t  fpeciem  agene  y^""'*- 


rc :  cum  poena  fic  omnium  delidlotum  coercitio.d.l.  aliud  el^  ^^ 


O  for 


fucritvfusiure,  vndeapparetdiffercntiaprioiis.&huius  ca-       fraus.  Sed  &  illud  quoquc  intereft.quodmuldaomnisar-  ».,  ,»ur 


aHQ  codi- 
tto  tuto- 
ris!&-  cif- 
rttteris 
«ft  dett- 
rior  tfua 
friTurit  ■ 
ttrii. 


pitis  edidti.Exiam  didlis  nafcuntur  quidam  quacftioncs,qii? 
lamennecobfcurs.nccardux,  autdifficilesfunt ,  ii  qaxin 
iis  agitantur  fuo  ponderc  metiantur.  Prima  eft  dc  procu- 
ratore.quiriturfiprocuratorius  nouum  impetrauetit,anis 
teneatur  pcEna  huius  cdifti.an  veroipfius  procuratorisdo- 
lminus?I.C.Vlpianusprudentiffimcdiftir,guitinl.5.§.fipro- 
curator.  hic.  an  procuraror  fpeciale  mandatum  habueritan 
non  habucrit.  vt  fi  fpecialcmandatum  habuerit,vclratum 
habuerit  dominus,  ipfedominustencatur.alterocafutene- 
atur  procurator:  deteriortamenhacinreeft  conditiotuto- 
tis ,  cutatoris,&  fimilium  huiafmodi  perfonarum  quam  pro- 
curatoriSjqoiafinedtftindlionehoctencnturcdido.Qupd 
proptcr  vtilitatem  pupillorum  eft  ftatutnm.  Alia  quiftio 
tradtatur  in  didt.  leg.  3.  J.hxcpCEna.hic.quaradprimamex 


bitraria  eft,  quamuisatbitrandomodumlcgc  prarfcriprumA '''/«- 
cxccdere  non liceat. l.eos.  C.de rao.multft.poenar  aatem  fere  ''""'• 
If  gibus  definit.T  funt.  Aliud  genus  coerci,  ionis  cft,dc  quo  hic 
loquitur  Vlpian.fummenecellarinro  adtuendam  t^agiftra- 
tuumiurifdi<5lionem:nempeadioinfadum,coinpetcns.-i- 
<5loriaduerfusreumc5tumace,quadamnaturreusadcrxmpe- 
cuniam  ,  de  qua  controuerfia  eft ,  quamuisforte non  dcbca- 
tur.  De  hac  igitut  adione  nuuc  trait  mdum  cft. 
C    A    P.      II. 

Caufahuiuia£tioms. 

HVius  ai^ioniscaufa  eftcontumacia  non  obtemp*nn- 
cis ius dicenti,  vt ip(a infcriptio indicat.  lus dicentcm  h  c 
accipimus  magiftratum ,  cuius  proprium  eft  ius  dicere,  vc  d' 


plicationem  huius  edi(5li  maxime  pertinct,anfci!icetis,qui      ximusiub tit.de iurifdidione:nonautemiadicemd«ua»,qniy«.'y<./ 


ius  nouum  impetrauit  aduerfus  aLquem^esvci  debcatinte 
etiam  aduerfus  alios?  Et  iurifconfuliusaiteum.qui  iusiui- 
quum  impetrauetir,  co  vti  dcbere  aduerfiis  quofcunque  a- 
lios.qui  qiiandoquccontraeumagent.  Exemptusnouiiu- 
riscontineturindict.leg.5.§.fiisproquo.  ludicium  aliquan- 
do  parum ,  id  eft,fine  conditionc  &  exceptione  a  magiftratu 
dabatur  ,  &  tunc  iudex  datus  nullam  admitcebat  exceptio- 
nem.  Aliaquaeftiotraftatur  inlcg.5.§.fifii!:is.  de  hliofami- 
lias.  Sifiliusfarailiasaliquid  contra  moremmaiorum  ,cum 
cllet  in  mag'ftratu  dccreuerit,aut  impecrauerit ,  an  pater  cius 
eo  vti  cogcndus  fit  iure  ?  Et  videbaturcog-Midus  patcripfe, 
quia  pcr  filium  acquiritur  patri.tit.  per  qaas  perf  nob.  acquir. 
l.placet.75>.dc3cquir.h.Tredicatc.  Scdquiahocediftumpro- 
ponitur  aduerfus  eum,qiiidectcuit,autimpctrauit,&quia 
paternihiladucrfuscdidrumfecit,  lurifconf.refponditfilium 
iolum  eo  iurevtidebere,nonpacrem,ne2qi)itas  huiusedi- 
^i ,  qux ab  eodera  V Ipiano  fumpta effe dicitur,in  perniciera 
corum  ,  qui  nihil  commiferunc,&ficin  iniquiraremrecor 


&pedaneus  dicicur.  PrajtereahicexcipiuncutdiiJiaiiici.qiji '■"'*' 
migiftratus  municipales  fijnt.l.^.infr.  dedamnomfc.  vcad 
magiftratus  tantum  pop.  Ro.  hocedicSlLim  perrincacnonad 
mumcipales.  Idqueitademum.fi iniraterricoriiim (imrr. i'is 
dicant.l.  vlr.fupra  de  iurifd.  Quod  aurem  hic  dicicui ,  hoc  edi- 
dto  puniri  eum , qui  magiftratui  non  obcemperauir ,  fic  acci- 
picndum  eft ,  fi  vfquc  adeo pcrfeuerauerit  in  contura  icia  fiu 
vt quod extremum eft iniurifdic^ione  non feccrit.  N  itn  fi is 
aquo  rcsmobilisvindicabatur,  iudiriumaccipereiullaprs- 
toris  noluerit ,  fed  cum  pra:toreamreraduci,velferiiiabc- 
rct,  tandem  eipariierit,humaninscftaduetfuseumhinca- 
dtionem  non  cotnpetere :  quia  licec  prijno  prsce pto  non  pa- 
rucriciusdiccDcis,  tamenfequentipr.Tcepto  obtejnpcrauit. 
Idemque  dicendumeft  ,  etfipluribusprarceptisgrsdacim  v- 
fus  fit  magiftratus  ,  cxtremoque  tantum  pia-ccpto  panieut 
reus.namquodextremumeftiniurifdi(2:ione,  abcofidt  .ra 
efle  fufficir,  vthancpcEnanacffugiar.  Cum  enim  fecufiduig 
verba  edi6ti,Si  qiiis  ius  dicenti  non  obtemperauerir,  diibimii 


quearur.  Alia  quxftio  tra6taturdehxrcdibus,aDh:EcpoEna      poffi:efle  ,  an  hicincideritinpaEnamedi6li,qiia&par»j(fle 


tranlcat  ad  haeredes  ?  &  lurifconfulrus  in  §.  quod  autem.hic 
sit  non  tantum  hoc  edidto  puniii  cum  quumpetrauit ,  fed  et- 
iam  eius hiredes.  Prstct ea  qusritur,dc  quibus  hoc edidlum 
intclligendumfit  adionibus,andeiistantum,quaecompe- 
tebant  temporc  impetrationis  noui  iuris.an  dc  hss  etiam  quas 
poft  impetrationem  acquifierunt? Vlpianus  m  §.iliud  quoqi, 
non  tantum  dc  iis ,  qux  compctebant ,  cum  incidic  in  hoc  e- 
di6tum,verumetiamdepofteaqu2fuis,hocedi(ftumintcIli- 
gedumefleait.AliaqaiEftiotra<a:aturinfvi.d.l.3.Exhaccau- 
(ji  quxritur,anisquifoluitcreditori,qaiiusnouun)foiteim- 
petraucrat,  &  ob  id  ai^tio  ei denegari  potcrat ,  repetere  poffit 
tanquamindcbitefolutum?EcIurifconfu!tusIuliarmsaiinoa 
poflc.  Supereft  enim  naturalis  obligatio,  naruralilque  caula, 
quam  hoc  cdiitum  tollere  non  potuit ,  quse  repetitionem  i- 
pfam  inipedit ,  quod  patet  ex  titul.dc  cond.indebiti.  At quo- 
Bdidquoddidamelt,hocedi(Stomagiftratump!in!ri,quia- 
liquidnouiiurisftatuit,vccoiurevticogatuf,intelIigcndun» 
cft cum  exceptione ,  qui  extac  iu  I.4.  hic.nifi  vidclicct, vt  pu- 
niat  cum  ,  qui  ius  nouum  aliquando  irapettauerat,  aliquid 
contra  morem  veterum  ftatuat ,  hoc  enim  cafu  eo  non  tcne- 
tur  iarc.Nara  valde  iniquum  eflec  magiftracum ,  dum  ftudec 
cdi(5tum  dcfendere  ,  vei  litigatorem,  dumvulthuiusedi(5ti 
fceocficio  vti ,  in  posnara  huius  inciderc  edicti. 

IN  TIT.  III.  Sl  QVIS  IVS  DICENTI 
NON    OBTEMPERAVEKIT. 

C    A     P.        I. 

V  L  T  A  ,variaqMe  gencra  coercitionura  ex- 
cogitau  fiint  a  vetcribus  iurisau6toribusad- 
ucrfus  comumaccs  ,  quimagiftratibus  noa 
patcrent.  EtineminitDicnyf  lib.  10.  cuiuf- 
(Jjm  ariiiquiffimac  legis  ,  de  lacione  muidlai 


eura,&  non  paruiffe  verum  eft :  benignius c ft ita  edisSnm  i ii 
tcrpretati,  vt  hicpoenanonaffiiiatur.  l.vnica,verfi.i.hic.dc 
fchematcautemanantapodoto,  quohicvfustft  Vipian.edi- 
ta  eftiamdudam  nofttadiiputatio.quzextaclib-i.Dilp.c.jo. 

C  A  p.     IIL 
Cui,  cf  contra  cjtiem  detur  hxc  aciio. 

SVnt  qui  popularem  cffc  faaec  a(Stionem  dicant ,  quibus 
.lon  aflentior.  Mihienimvidetur  compctercatftoricon- 
tracura  contumacem,  exemp!oa(ftioDispropofitSB  adaerfas 
eum ,  qui  in  ius  vocatura  vi  exemir.  l.  pen.  infra,  nc  qnis  eiirri 
quiiniusvoc.  cft.Adacftoremigiturcontumaccmnonperti- 
ncnc  verba  huius  edi(5ti,nec  ratio  agcndi,dcqr.ahicloqui- 
n:iur,contraa£torenn,!ocumhaberepoteft.L=beotainentx- 
fftimanit  petitorcm  quoque  hoc  edi(5to  teneri ,  qiod  ea.Jein 
licpetitotis,  &  eius,  vnde  petitur,  racio.  Idautem  commod  f- 
fiiKefietnondando3(ft!oncmad;erfospeticorem,fcdpotiu$ 
denegando  ei  iunfdiitioKem.&nonatimirtendo  eiimada- 
gendum.  Qniar  lenccntia  Labeoni  quoquearct-bitutab  Vl- 
puno  alibi.l.led  etfi  per  prjetorem.^.ied  fi  dum  decreto.inf  ra 
ex  quibus  caufmaio.  Quidigiturdicemiis,  fiproc'.:i:atot,tu- 
tor,vel curator ius dicenti non obrempcraucnt .''  Ec  Vlpia.  ait 
ipfos  hoc  cdiiSto  punicndosefle,  noiidon!inum,vclpi;pii- 
lum.  Non  cnim  clcminus,quiprocuracorcmdac,  vidciurei 
mandare,  vc  ius  dicenti  non  obtcmperer. 
C    A    P.       IIII. 

^^uidvertiatin  hoc  iudtcium. 

HOc  iudicium  racram  poenamconcincc:  quiaconpetit 
ador,quodfuaincereft,quamuisiorteciusinterfit:'ed 
quanci  ca  res  cft  ab  ipfo  teftimata  ,  deqiiaconcroueffiai.ft. 
arg.  1.  pcn.infr.  ne  quis  eum  qni  in  ius  voc.eft.  Nam  ct  fi  calu- 
moiatoi;  fucrit,  Di.bilomiaas  hancpoenam  ei  pcrlbqui  li..et, 

C     ^ 


\ 


3^ 


Franc.  ^uareni  Comment. 


vtfcilicetcontempta  prztorismaicftjs  vindicetur.arga.  l.fi 
familia.fupr.de  iuiildidt.  Pceaa  igitur  huius edi6li  nihilaliud 
eft.quamperditiolitis)  vtvulgo  ioquimur)  tamexparte  a- 
dtoris, quam  rei.Quod genus pa:ni  hodieapud  nos ftcque- 
tillimum  cll.  H;nciiluiiHermogenianilib.i.tV;To^tw».Con- 
tumacia(iaquit)  eoriim,quiiusdicenrinonobtemperant,li- 
tisdamnocoercetur.l.contumacia.  infradereiudi.  Acfacile 
mihipcffuadco',  ca  Hcrmogeniani  verbaadintcrprctatio- 
nem  huius  edicSi  fcripta  clle :  quamuis  Tribonianus  ea  in  tra- 
«aacum  de  re  iudicata  tranftuletit.Sumpta  (unt  cnim  cx  d.lib. 
i.Epiro.  Hermog.quodinfcriptioindicat:  Scconftat  Her- 
mogcnianum,  vetcrum  iuris  au6torum  fcripta  ad  edidlum 
perpetuum  in  epitomenredegidc,  in  eaque  cpitomeordi- 
nem  edidi  pcrpetui  eum  fecutumefie.  Idquodipfeccfta- 
tur  cap. i.fopra  de  ftatu hom.  v t  credibile  fit  eum  in lib.  i.res 
.i<i  iurifdidtionem  pertincntcs  traftafle.  Nonpotuitautem 
brt;uius,autpreffius  comprehendere,quicquid  continetur 
hoc>;dido,quamfupetioribusiUisverbis,  Contumacia  co- 
tum  &  cet. 

I  N  T  I  T.    1 1 1 1.  L  I  B.  1 1. 

PA  N  D  E  C  T  A  R. 
D  S     f  N    I  r  S     F  O  C  A  N  D  O. 

C  A  p.     I. 


J?'^'^*  §.omnium.Inftit.de|)CBnisteme.litig.None- 
nimaduerfus  cum,  quivocatus  non  cTl,  redditur  iudicium, 
nih  foi  te  pr^iens  fe  defendere  poflit.l.etiamh  patre.§.vlr.in- 
fta,deminor.2^.ann.&l.devnoquoq;. infr.de  teiudic.  Pri- 
mus  huius  tiiuU  locus  eft :  in  quo  quaetitur, 

^utdfit  in  ius  uocare. 

C    A    P.      II. 

I^ins  vocarc  quidfit,multis  modis  definftur,{cd  omncS 
Icfiriitioncs,  fibeneintelligantur,inidemtecidunt.  Efti- 
uit  II  inius  vocare,  vt  Paulusdefinit,  iuris  cxpcriundi  caufa 
vo(*       i.j.hic.Tribonianusait  efleadeum  vocarc,quiiusfit 
i    .^.omnium.vel,  (vtaliivolunt)adeumlocumvo- 
.:  cj,;oiusdicicur.l.pe.§.fin.fupradeiuft.&iur.  Dora- 

t;;!  lcminPhotmioiieTerentiiait.  QuTomnesdefiiiitio- 
n  s  in  idem  rc..  junc.  Sed  roundum  cftiusinhoc  locoad 
P.  jetcrem8cn^ig'ftra:umf{antaxat,non  adiudicemdatum 
(^^uipedaneus  di>.iiur)  rtferii:vt exVipianoinl.ihic.ini. 
voluit.J.  fin.  &l.pe.iiifc.deinterrog.a6lio.&exCicer.lib.2 
Rhct.&rexPIiUtoinMen.aft.^apparet.  EtbiEcquidemvo- 
CJtio  olim  fi ae yllo  apparitore,  ac  iudicis  pra:cep'o  ficbat,id- 
qut  a quouis  piiuato  homins ,  qui  videlicet  ipfi  denuntiabat 
aduetlario,  vt  in  ius  iret,  &  propria  authoritate  ciim  duccbar, 
vt  fuo  loco  portea  docebimus  Proinde  reus  qui  pro  tribu- 
rali  magiflratum  interpellat ,  aut  is qui  libellum  Principi  vel 
Pr^fidi  ad  jcifos  alium  dat ,  in  ius  vocare  non  dicitur.l.  iiber- 
tius  a  patrono,  cum  l.feq.hoc  titul.Hodie  vero  iudicis  autho- 
ritas  necedana  eft.  vt  aliquis  in  ius  vccctur.l.neminem.  C.  de 
exhibend.rcis.Sunrqui  putantcitationcmnihilaliud,quam 
inius  vocationemcfle.  Etlanein  quibufdam  Imperatorum, 
&Pontificumtelcriptis  promifcuuscfthorum  vcrborum  v- 
fus.l.confenraneum.C.  quomodo&quanda  iudex.cum  fi- 
milibus.  fed  apud  veteres  lurifcon.  quorum  eft  longe  putior 
diiliocitaridicitur  reus,  cuinipfadie  cognitionis,  qua:  antc 
cidiiSafuit.in  foro&  tribunali  perprffconem  euocatur  jvt 
pr.Tses  fit,  ne  nec  apparc3t:cuius  rei  ignoratione,pleraq;  loca 
Pandcdarum  ab  interpretibus  hcu  malc  intelle<3:a  atquc 
perperam  hadlcnus  explicataremanlere,  Ldiuus.infradein 
inng.rcftit.I.&poft  edidum.deiudic.l.i  nteraccufatorem, 
dc  pub.  iudiciis.  Idque  probatifllimorum  fcriptorum  autho- 
titateconfirmari  potcft.  TranquillusinTiberio.  Citatum 
pro  Tribunali  voce  Prxconis  conuiciatorcm  capi  iufllit  inquc 
carccrem detrudi.  Fabius libr.iJ.cap.f .inpublicis cercc iudi- 


ciis  vox  illa  pracconis,  praiicr  patronos,  ipfum  qui  egcrit  citat. 
VideGcUi.  ii.c.i.Afconius  Pcdianus^.adioncin  Vetrem: 
apud  vetetes  &  iudices,  &  tci,  &  acculatorcs  citabantuta 
prxconeprstotio.  Itaenimlocusille,inomnibus  impreflis 
codicibusemendatis,  eflemihividetur.  Liuiusiibr.j.deca.^, 
Alius  locushuiustituh  (equiturinquoquxritur, 

Deperfonis  qu*  in  ius  vocari  nonpojfunt. 

C    A    P.       III. 

INptimis  magiftratus  quandiu  magiftratu  fungitur  in  iuS 
vocari  non  poteft  .l.pars  hterarum.  deiudi.nifi  ob  crimen, 
puta  furti,aut  rcpetundarum.l.iubemus.  C.  ad  l.lul.  repecua» 
darum.  quod  de maioribus  magiftratibus  imperium  &  pote- 
ftatem  habcntibus,  qui  videficet  coercete,  &  prehenderc 
poflunrj  accipiendum  erit.I.i.hic.  minores  enim,  qui  finc  im- 
periofunt,  &neque  Vocationcmhabent,  nequeptchenfio- 
nem ,  vt  ait  Bar.  a  priuato  in  ius  vocari  non  prohibentur.i. 
nccmagiftratibus.infr.dc  iniuriis.  Hucq-,pertinet,quodait 
Gellius  hb.ij.ca.ii.cumfequ.  Qupd autem  hic  dicitur  de 
maioribus  magiftratibus,racio  no  patitut  de  his  in telligi ,  qui 
moribusnoftris,&legibusrcgiisperpetuifunt,  Don^vtapud 
Romanos,temporarii,arg.l.  Pracfidis.ficert.  pct.l.  z.  C.vbi 
Senato.vei  clatifT.  Alias  quafda  perfonas  tcccnfent  lurccofui- 
ti,  quas  in  ius  vocare  non  licet.I.  i  .3  .&  4.&l.neqj.  hic.veiuri, 
qua-  propter  ioci  reiigione ,  inde  fe  moucre  no  poffunt,quod 
de  monachis  &  monialibus  accipiendum  puto.  de  quibus  ex- 
tat  conftitucio  Nouella  Iaftiniani,auth.apud  quos  oport.col- 
lat.(j.  Haecverba  quae  Vlpiano  homini  minimc  Chriftiano 
adfcripta funr,Ttiboniani  potius  fufpicor.  Nam  Veftales  vir- 
gines,  more  vetcri  Romanorum  in  forum  cum  opus  erat 
producebantur,  vt  author  eft  Tacitus  annahum  hbr.  1.  Item 
in  ius  non  vocatur  is,  qui  equo  publico  in  caula  publica  tranf- 
uehitur.  Qux  verba  dctranfuedlione,  &probationeequi- 
tum  folenniter  reccnferi ,  &  recognofci  foUtorum,  intcilige- 
da  efle  arbitror.  QuandUi  homines  d'  armesfont  Ums  mon- 
fires.  Hjiusrranluedionis  Liuius,Tranquilius  &VaIerius 
memineruntjidq-, a  Budxo  noftroannotatumeft.  Cxtcta 
pfxtermitto,  quxledionem  tantum,necvllam  interpreca- 
tionem  defiderant.  Alius  iocushuiusciteft, 

Deperfonis  qu<e  permiffu  tantum  Pr<etoris,  in 

iusvocantur. 

C  hv.     IIII. 

EDii^um  Practoris,  quancum  adeas  perfonasattinec,ica 
concepcumeft,parentem,patronum,  libcros  parentis, , 
patroni,patroniueinius,  finc  permiflumeone  quisvocet. 
^nquoedidlo  parentis  appellacio  laciflima  cft,  &omncsin 
.nfinitumfupetiorisordiniscognatoSjCutukunque  fintfexus 
comple6litur.l.4.hic.&l.appellatione.dc  vetb.ugnif.  Scd  & 
nacuraliscancumpacer,cuinon  minorquaiegicimodcbecuc 
reuercncia,his  quoque  vcrbis concinccur.l.parences.hic.  Id- 
emqucde  adopciuo  dicendumeft,obeandem  rationcm.l. 
adoptiuum.hic.Ucccalioquihoc  verbum  eamnon  adaticcat 
incerprecacionem.l.  Siicaquis.de  lcgac.z.&l. fideicommif- 
fum,infradccondic.&demonftrac.  Pacrisautem  adoptiui 
parentes,  quinec  ipfipatri,vtporeemancipatoagnati  funt, 
fed  tantum  cegnati,  impunc  a  filio  adoptiuo  in  ius  voCa- 
buncur.  Nullos  enim  cognacos,  propcer adopti onem,  haber, 
nifi  quibus  agnafcitur.leg.patris.hic.leg.  quiin  adoptionem. 
fupra dc adoptio.  leg.  non  facile.  penul.de gradibus.  Theo- 
phil.in  tit.de  nupt.inlnftit.  Quxdcfilio  didafunt.tamde 
naturah  &  legitimo ,  quam  adoptiuo  t«ncum ,  &  de  emanci- 
pato  etiam  intelligunrur.  Nam  isqui  inpotcftace  eft,  nc 
permiflu  quidem  Prai^toris  aduerfus  parentem  experiri  po- 
tcft,  prxterquam  in  ccrtiscafibus.  Ieg.adoptiuum.hic.&  leg. 
vitim.C. eo.titul.  Deindequod  ait  Pntor,patronum,fic 
accipiendumeft,  quocunque  modo  patronus  qinsfueritcf- 
feftus,  putamanumiflione,fcrui  detcdla  coUufione,  fen- 
tcntia ,  iuteiurando,  quamuis  folus  patronus  non  fit.qua;  o- 
mniadiligcnter  &  dilucidc  edidi  inccrpres  perfcquitur.  didt. 
leg.  Adoptiui.l.fedfihac.l.communis.hic.  Quodfcquiturio 
edii5lo ,  Ubercs  &c.  non  magnam  difficultacem  habec ,  &  ab 

eodeoa 


Notajtit. 

gutnTIM 

ile  tranp 
ut{ln>nt, 
eijitttu^» 
froiatic- 
ne. 


In  'Tit.  de  in  ius  'vocando. 


^uis,  d^ 
^uando 
ttd  reue- 
rcntmm 
•vtncoga. 
turfrt- 
itadam  : 
fuod  /4- 
tnen  fx 
tafuo^ 
l/ono  tn- 
telligen  - 
dum  ctn- 


\ 


Ct)jcmdiligenterexpIicatumeftVlpUno.didl.l.fedfihac.§. 
Ijbcros.  Vniim  ex  Alcxandri  Cordiinique rercripto  adden- 
dunieftjvxori  ip{iuspatroni,&  hxredibusetiam  cxtraneis 
'Kibuihunchonorcm.l.i.&  z.C.eod.tit.  Aaautcminpri- 
ccptore,  &  in  aiiis  huiufmodi  pcrfonis,  quib.  paternam  reue- 
rentiam  debemuSscdidum  iftud  locum  habeat.qusii  poceft, 
cuna  dicat  Modefttnirs,  gencralitcr  eas  perlonas  quibus  reue- 
Tentiapraeftanda  cft ,  fine  iuffu  Pra:coris,in  ius  vocandas  non 
«fle.l.gencralrtcr.hic.fednonputoPritotisedi^iium  adhos 
ponigij&vcrbaiurifconiulr.  Modeftini  accipienda  efle  de 
hisquibusneccflitatclcgisrcuerentiaprarftatur,  qualcslunt 
parens & patronus.ti.de obfequiis.  Nam etfi  priccptori,aut 
(eni  naturalis  qu.-cdam  ratio,  &  honcftas  fuadcat  reuerentia 
prxftari,  nullaramcn  lege  id  ficri  pricipitur,  nccquifquam 
adidinuituscogipoteft.EthffceftfiiTiplexgermanaq-,  huiuS 
loci  fententia,qua!nab  intetpretibas  minimc  perfpedam 
vidco.  Deinde  aic  pra:torincdid:o,finepcrmiflumco,&c. 
qiiibusvctbiscftcnditfcpcrmiflliriJm,  fiiuftacaufaidfuade- 
at.l.fcd  in  hac  lcge.§.  pen.  Edidum  vcro hic  voco ,  primum 
cJi6l:icapur,quodintPgrumextat.  Namaltcrocapitc,  quod 
hicdefideratur,pcena  quinquaginta(oIidorum,fiue  aurcp- 
lum  jContravocantcm  ftatuta  eft,ccquenominc  aducrlus 
cum  adlio  propofir.a,  quanefilio  quidcmpatroni,inp©te- 
ftatc  conftituto,  abfentc  patre ,  dcncgacur ,  &  cum  fic  posna- 
Jis,n  ec  hsredi,nec  in  ha;redcm,  ncc  vlcra  annum  ccmpccit.  §. 
vJc.Inftic.de  pa:natemcrelitigant. 

C   A    P.      V. 

*    _^        JnquibitscaJibiish^cceJfetacHo, 

PRimnscafusefl  ,fipceniteat  vocantcm,  adionemq;  rc- 
raitrat.  Secundas  cafus  eft,fi  is  qui  vocacns  eft  in  iu^,non 
comp3reat.Terriascafuseft,finoninuicusvocacusfic.Quar- 
tus  &  poftremus  cafus  eft ,  fi  cncorpupilli,  nomine  pupilli  no 
fuovocaucrir, tamccfinihilreferat,anpropriononnnc  quis 
an alieno  vocecur.d.  1.  Scd  ctfi. f  vltim  & l.quamuis.§.quifi- 
tam.  hic.Cuiusdiucrficacisrationem  vlcrofeignorarefacen- 
tarincerprcccs. Vetum  arbitror  hoc  idco ram  vatic  conftitu- 
lumfuifle,  quiacum  quisin  ius  ducicur  inuitus,  quod  fieri 
folerciam  admonuimiis.non  ideominus  irrcutrentcr  cra- 
^arividecur,  quodalicnonomincducatur.  Accumlibcrtus 
pupilli noiriinc idfacit, apupillo ipfofadum intelligicut ,  qui 
odnuHam  rcucrcntiarn  vocaco  cxhibcndim  obftridus  eft. 
Excra  hos  caf us  exigicur  etiam  aliqua  edidli  poena  adeo  vt  ru- 
fticitatiipfi,  &  fimplicitativocantis,  nulla  dccur venia.leg.i. 
C.eod.tic.  Scd  ccfi  quis  inops proponatur  efle,  non  continuo 
pocnaemi,  fedc2di&  caftigari  potiusdebec.leg.vlt.hic.  A- 
iius  locus  fcquitur  huius  tituli  in  quo  quxritur 

,^Msfit  effeclus  in  ius  'vocationis. 
C  A  p.     V  I. 

VEteriiureRomafto  vocatusinius  confeftimire,&vo- 
cantefeqaideber,  alioquiinuiiusducitnr,vcexCaiofa- 
cile  colligi  p5c.l.fi  vcro.§.vlt.infra  qui  fatifdar.&hoclegc  co 
fticucuni  fuiire  tcftis  cft  Ciccro  lib.i.de  lcgib.  &  lib.  i.  Rhe- . 
tor.  huitjsrei  eciam  argumentum  eft,  qaodaclio  aduerlus 
eosquiin  ius  vocacosvi  cripiunc,  ideftemanibus  vocantis 
fcudacentisaiifcrunt.a  Prxiore  proponitur.l.  i.&4.infra 
ne  quis  eum  qui in  ius  vocabicur.  Pleraque item  cx  veteribus 
«uthoribus  loca,  &  pcne  innumerabilia ,  qu£  kuius  rci  fidem 
facitint,  proferte  poflem ,  fed  brcuitatis  ftudio  pauca  e  mul- 
tisfclegi,  qui  cettioramihieflcvifafunt.  Horatius  Satyra 
jj.libr.  I.  Cafa  venit  obuius  illi  aducrfarius ,  &  quo  tu  turpif- 
fime?magna  exclamat  voce  &  liccc  anteftari.  Ego  vcro 
oppono  auriculam,  rapicinius,  damor  vtrinquc,  vndique 
concurfus.  EtexTerentioinPhormioneaft.f.Sccna.  S.in 
iusambLi!.i,&paulopoft,iniuseamus.caifimilequiddalcgt- 
tucapud  Plautumin  Pcrla,in  Penulo,  &  Curculione.  Ci- 
ccroproQuintio:  dcbcre  tibi  dicis  Quincium,  procurator 
rcgac:vadarivis,prcr»ii:tic:  iniusvocac,  fequicuriudicium 
poftulatnonrecufat.  Plinius  in  Panegyrico:  dicicur  a(%ori 
atque  ctiam  procuracori  fiio,  in  ius  vcni ,  fc  querc  ad  rribunal. 
yAlciiusMaxiaj.lib.A.inftit.antiq.dcS.P.Caibiliolo^ucns, 


i5 


quiprimusomniumRomanonjmvxoremfusmrepudiauit 
iniusvocancimatronam,(inquic) corpusciusactingere  non 
permi(crunt.  Caecilius quoque iureconfulcus,  apud  Gelliura 
lib.  i.delegrii.tabul.dilputat, qua;inius  vocato.fimorbo 
impcdirusambulare  nequircc,iuraencum  darcpra-cipiebar, 
Qupd eum  ita  fi t,  mjrum  profcdo  videii non dcbec , fi  filius 
jnuispatremvocare  prohibeatur,  atfq;permiflu  Prstoris, 
vt  ance  diximus.  Sanc  camen  aliquuafus  in  quibusdimitti  iu- 
beturvocatus,necinuicus  ducitur.  Exempligratia:  Siquis 
citrspctfonamdefcndar,  velfi  cundoiniusdcrc  contiouer- 
fafucritlcgitimetranfidum.l.ncque.hic. 

5ecundus  cafus  cft ,  fi  quis  iiura  domum  fuam ,  fcu  afylum 
quoddam  fe  rcceperic,  cx  ea  enim inuitus  exrrahi  non  dtbt r, 
quamuisfiepublico  confpiciatur,  dcmci  diccreliccar.leg. 
plcrique,cum  fcqucnr.  !.nemo.dercgul.iur.QuadereCice- 
ro  in  orationc  pro  domo  fua.  Qujd  cft  fjndins  (vnqiiit)  q  Ji'd 
omnireligione  munitius,  quam  domus  cuiufqueciuium?  hic 
ara:  funt,  hic  f oci,hic  dii  t oenatcs,  hic  facra,  rcliVioncs ,  ccre   '^'"''^'f 
moniacomincntur-hocpctfugiumitacftfanaumomn  bns  cumfutt 
vtindcabripincmincmfasfic.  Videeundcm  in  orationein  cturi  dc.- 
Vacinium.  mofe». 

Tcrtius  cafuscft.fi  quis  iudicio  fiftendi  caufa  fatirdcderir,  '"^*-'"*- 
autcaueritvocan:i.  Satifdans  enim  ex  eotnmnumero  cft, 
dequibus  in  quadamcpigraphc  loquituripfe  Caius,  quivi- 
delicct  neque  lcquuntur,  neque  ducuKtur.lcg  f  ilutnm.infva 
deveib.fig.  vtobitcr  Caiilociim,acetcris  maJeincclkttum 
explicemos ,  id  en,qui  tamctfi  vocantem  non  fcquantuCj  tn- 
iiiti  tamen in  ius  duc i  ncn pc  flunt.  hucque  pcriinet fequens 
titulus,In ius vocati vt cant &c.  Quando amem larifdario fit 
nec«flatia,vcI.riifHci3tfimplexcautio,l3titis  poftca  diflere- 
mus  iub  titulo :  Qni  fatifdatecogannir.  Interim  anfiTiaduer- 
tendum  eft  quibus  cafibus  exigitur  f»tifdatio ,  fideiufloxem  i- 
doncum&lociipletcradandume(re,excepc'-sneccflariispcr- 
fonis,aquibus  qualcmcunqueaccipi  PrycoTiubct.  1. 1  .&  i, 
infca,iniusvccativtcanr.]ctmncceireeftcum  iurifdidtioni 
illius  fuppofitum  efTe ,  ad  qucm  reus  vocatus  cft,  ni'fi  fuo  pri- 
uilegiorenuntiauerit.l.i.infra,  Siquisin  iusvocac.tiamhu- 
iulmodifideiuflor,quivasdiccbacuravetciibus,vndc&  va- 
dimonium  vcniCjiniudiciumfifterc&cxhiberccogitur.Ieg. 
cumproquo.  hic.  ncc  liberatiK,{i  cum  duos  homines  fiftr 
promif cric , alccrum  cancummodo  cxhibeacJ.  vlc. in  ius  voc, 
vceanc. 

Quarcuscafns  videbaturaddendusefle,  videlicetfi  iufta 
cauia  vocandi  non fuctir :  fed  Paulus  nihiJ  rcferre  ait  ,'qua  ex 
caufa  quisvocctur.l.z.infr.fiquis  inius  vocatus&c.Necob- 
ftathuicfentcntia-^qjcxtra  territoriu  autftipta  iunfdi(Sionc 
lua,iusdicenti  impuncnon  pareatur.l.  vlc.lupradciurifd.& 
1.  concumacia.§ .  vlt>de  re  iudic.  Na  vocatus  in  ius  ,^uatrij cx 
aliena  fitiutifdii5lione,veniicdebcr,vtPra;torsftimetafifua 
ficiurildiCvionccne.  Vcrumvbi  venerit,&  finoncflc  fub- 
itdltim  ei iutifditlioni  apcrte  docuct!t,'fi  quid  aducrfus  cuni 
dccrcuctiimaglftratujjimpunecinonparebitur.  Hidenus  • 
deprimo  inius  vocationis  effcdOidececcrisbreuitexnanc 
cftdiccndiim. 

SfcundiTStfFeiSlus  igitur  iniusTocationls^erir,  fi  quis  ia 
JU5  vocati.s  non  vencrk,  acompcicnti  mul(Si.tiiriudice,prx- 
itrqaEmfiexiufta  caufa  poenara  eiipfc  volutrit  remuicre 
iudfx. 

Tertius  effedus  &poftr€muscft  aductfuseumquiiudi- 
cio fifti  promifit , ex ftipulacu ad poenam, fi promiffa ficaho- 
qui ad id  quod inteccft  agicur.  leg.  2.&  vlr.  infra  fi quis  in  ras  ^ 

vocatus.ageturqucincercicondi6tione,  quiapccicinccrtum,      • 
nempe  id  quodintcreft.nihil  enim  incercius  cum  infadto  c«- 
fiftac.l.vlt.deprarcoriisftipul.l.quatenus.dercg.iut. 

i  N    T  I  T.    ¥11.     L  I  B.    U 

!P    A    N    D    E    C    T. 


o 


He  quts  cum  qui  i»  ius  voc, 

C    A     P.       I. 

Via  nonunquara  contingebac ,  vt  propinqui  &  a- 

mici  ^n  ius  vocatorum,  eos  cmanibus  vocanrium  c- 

xiperent ,   atque  cximcrenc»  dnbicatun»    oiira  fijit, 


,  Pranc.  ^uaren  i  (omment. 

teoobhanccaufanninius  nonprodudo,quemadmodum  i- 
pfifuccurrcndumeflct  acdiori.  Naminciuiledurumque  vi- 
debatur,reumnulliculpaaffinein,  neque  fceleris  confcium 
alicuiuspleai,icaque  propofuic  pritoredidiumhuiufmodi: 
Nequiseamquiinius  vofabitur  vieximat,neve  dolo  malo 
faciac  quominus eximacur,,  Si  quis aduerfus  ea fecerit.quanti 
e.i  res  erit  ab  adore  a:ftimata ,  de  qua  controuerfi  a  eft.aduer- 
ilis  cum  adionem  dabo.  De  hac  igitur  adkione  qux  certum 
nomea  nonhabet.&infaaumconcipitur.eft  traaandum 
per  locos  communes  more  noftto,  Primus  locus  eft,  in  quo 
quxricur, 

C  A   P.     II. 

^uffit  cattfa  huius  aciionis. 

/-^  An(a  huius  adionis,  vt  ex  ipfo  ediiflo  apparct,  eft  cxem- 
V^pno  eius  qui  in  ius  vocatus  eft  1.  i.hic,  id  eft ,  ad  prxtore 
vocacus ,  non  ad  jpedaneum iudicem ,  vt  an te diximus leg. 5 . 
§.i.hic.  Eximereauteninontantumeft,emanibusducencis 
eripere ,  fed  etiam  quoquo  modo  auferre.t.^.  Sufficit  autem 
vi  exemptum  e(Ie,quamuis  fine  dolo  malo.d.leg.  j.§.vIt.Sed 
exemptum  accipimus  cum  effedu.itavtin  ius  prodirenon 
potuerit.l.penult.§  .docerc.Ceftat  (ane  hxc  a(kio,  fi  aflor  iiis 
vocandi non habuerit.  Qua de re multa hic  exempla  legun- 
turl.i.2.&3.hic. 

C  A   P.     III. 

Ctii  c^  contra  quem  detur  h^c  aSiio. 

H,«cadl:ioeidatur,  qui  iniusvocauit^aducifuscum  qui 
exemit.l.penul.§.i.  Item  aduerfus  eum  cuius  doio  malo 
exemptus eft ab alio.l.  4.§. vlt.& § .poenales.  Inftic.  de adio. 
hicaucem  dolus  neceflariuseft,quamuis  m  eximente  culpa 
fufficiat.d.l.j.§.vlt.Quodfiferuusexemerit,aduer(usdonn- 
nHmeiusintentaria6tiodebebit.l.i.§.i.hic.  Prxtereahxca- 
(9;ioha'redidatur,fi  eiusinterfit.fed  inhxredcm  nunquam 
dari  poteft,  cum  ex  partc  rei  femper posnalis  fit,  vt mox dicc- 
raus.l.pen.§.vlc.hic.Sed  tamen  darar  hxredi  quia  ex  eius  par- 
te  non  dicitur  pasnalis :  fcd  rei  perfccucoria :  oporrebit  autem 
docereintefefre:nondacurporropoftannum.  Eftenim  o- 
mainopoenalishica<5tio.  vndefic  vcnonHbercturreus  fol- 
aendo,  quia  poenam  fuam  foluit. 

C    A    P.       IIII. 

.^tdd  veniat  in  hanc  aBionem. 

HAcadiionepetitutnonquodinveritateeft,  fed  quanti 
res  ab  a6tore  qui  in  ius  Vocabat  iftimata  eft.  1.  pen.§ .  in 
eum.hic.  Itaque  hic  adio  poenalis  dicitur,non  rei  perfecmo- 
ria.l.i.d.l.penul.§. in eum.& §.po;nales.Inftit.dc ad:.  Atquc 
hinc  fic,  vcfiplures  aliqaem  vi  exsmerinti  Jafingulis  foli- 
daexigaturpoEna.l.peft.§.vlt.  Eadcmrationefolutiofadtaab 
eo  qui  exemit  reum,  qui  in  ius  vocabarur.non  liberat. 

I  N  T  I  T.    V  I  I  I.     L  I  B.     P  A  N- 

D     E     C     T     A      R.       II. 
C    A    P;       I. 

^mfatisdare  cogantur.,  (^c. 
^zn   A  M  E  T  s  I  dc  fatifdatione  iudicto  fifti  fuprd 


aliquid  attigimus,quiatamen  reslace  diffufa 
^l^  eft,plcnioremdifputacionem,cractacumque 
-^jSv,,  fpecialem  requiiere  videtur.  Videamus  igi- 


turprimum  (atifdatioquidfit.  hxcautem  ni- 
hil  aliud  cft,  quam  fideiuflbris  datio.Icg.  i .  hic. 
Cautioveroadnudametiam  prbmiflionem,  ftipulationcq; 
refertur.l.fancimus.  de  verb.fig  .quarritur  deinde  qua:  perfo- 
nse  facifdenr.  Ab  his  omnibus  qui  in  ius  vocanrur  regulariccr 
exigiturhscfitifdatio.Nouellayj.^.i^ancimns.  Auihent.de 
cxhibend.reis.coll.  v.§,fedhodic.Infti.dcfatifdit.  Cogitur- 
quereusfatiidarcjvbiconucntus  cft,nonalibi:  iicecin  facif- 
dacioneneccflariaahudfic  confticucum.l.  fideiufror.§.finG- 
f  eiraria.l.dc  die.§  .tutor.hic.fideiufTorcm  aucerh  dari  locuple- 
tem  acidoneii  oporret,nifi  parens  conueniacur.auc  patronus 
ahaveexhisperlonisqux  practotisedidto  exprimuntur.l.i. 
io  princip.&  §.pr2tor.hic.  Proindemulicr,milc,sminorvi- 
gintiquicque annis, nifi in rem  fuam  ad fatifdaadom non  ra- 


6te  adhibentur.leg.de  dic.^.i.hic.Iremnecisquiforiprxfcri- 
pcionem  habec,  nifi  iuri  luo  renuntiarc  paratus  fir.  lcg.fi  fide- 
iuflor.inprincip.  Vcrumfioriatur  controuerfia,anIirido- 
neus  fideiufTor,  necne,probandieiusgratiadatur  arbiter,a 
cuius  arbitrio,  fi  forre  iniquum  cfle  videbirur,  appellare  licet. 
Nam  alioqui  pro  idoneo  &  locuplete  fideiuflor  habenduseft 
l.atbitrio.  cum  fequent.hic.Occurrit  Pauli  locus  qui  librario- 
rum  typographorumque  errore  iniuriaque  corruptus,ncgo- 
tium  interpretibus  facefrerc  folet.Qui  ex  caufaimprobat ,  ab 
arbitro  probacos,  alias  improbatos  probati  leg.fi  ab]  arbitro, 
§.i.hic,id  eft,  (vt  ego  interpretor)  qui  apudj  iudicem 
competentcm,excauTaaliquafideiufroris  arbitrio  prpbatos 
improbat.fi  eacaura,autvera,autidonean6fit,bis  cotitcntus 
efTedebet,  cciamfiexaliacaufaimprobariforccqueancquos 
Paulus  improbacos,  id  eft ,  improbabiles  ,  quafi  iam  lcge  i  m- 
probatifint,vocat.  Ccterumfiquisapprobatumfideiufro- 
remfeucuidentifIimeIocupleccm,nonacceperir,iniuriarum 
aiStionc  renecur.Quandoquidem  eum  qui  fatifdat,in  ius  duci 
vt inquit  Caius,non  quaelibct,  id  cft,non  vulgaris iniuria  eft. 
I.fi  vero.$.i.  hic.  fatifdatio  aute  fit  per  ftipulationem  audtori- 
tatetamenprxtorisinterueniente,acidcirco  prztoria  dici- 
tur.leg.i.infradeprxtor.ftipulation.  Soletquedies  adiici, 
qua  die  fiftacur  reusvel  confcnfu  htiganrium,  vel  iudicis 
interucntu.l.dedie.hic.Adde  quod  fatildare  non  cogitur  in 
eo  loco,  vbi  conuenicur ,  quia  facifdacio  neceflaria  eft :  &  non 
poteft  facile  reus  ibi  cam  prasftare,  vbiconucnitur.leg.fi  fidc- 
iufIor.§.finecefIaria.l.dedie.§.rutor.  Poteftenim  facifdare 
inaIiomunicipio,eiufdemtamenprouincije.  Qupd  fivitio. 
fcfatifdacum fir, non  videcurfacifdacum.  Ideoquecxintegro 
facifdanduineft:ficuc  &  cum  (acifdacio  inucilisex  poftfaito 
reddicur.l.quocicns.d.l.de  die  §.fi  fidciufTor.l.fi  ab  atbicro,iti 
fi.hic.ex  integco  crgo  potcft  exigi  cautio. 

C    A    P.       II, 

J)e  obligatione  c^  aSfione  qua  teneturjideiujfor. 

FldeiuflTor  iudicio  fifti  reum  exhibere  &  fiftere  cogirur,  a- 
lioqui  ad  id  quod  re  vera  iutereft.non  habira  ratione  qua- 
titatispeticar,  ficutinfuperiorieditftoconueniripoteft.kg.z. 
hic.&  1.  7.  quod  falfo  turor.aucor.l.inrer haec  .de  verboru  fig* 
quod  accipiendum eft ,  nifi  reus  ante  motum  deceflerit  quo 
cafulibcraturhuiufmodifideiufIor,licct  isquipro  condena- 
to  fideiuflit,  pecunix  nomine  qux  ex  fentencia  folui  debcbac 
eomortuonon  hbereturl.i.§.vlt.l.  5.4. &  ^ .hic.  Sequitut 
aliuslocus  huius  cituh  inquo  tradtatur  dehis  qui  nonfatir-> 
dant. 

C    A    P,       III. 

De  his  qui  no  cogunturfatifdare. 

INprimisinrer  eos  quiBoncoguntur  fatifciare  numetatuc 
immobilium  pofTeflor :  pofTeflor  aucem  immcbihum  quii 
fir,diIucidedocecMaccrin  leg.fciendum.hic.  deinde  qaibuf. 
dam  perfonis  hoc  fatifdacionis  onus  temitcicur ,  ab iisquc  vd 
iuracoria  cxigirur  caucio,  vcl  fimplex  promiffioj  de  quibus 
traitaturalibil.omncs.Cad.deepifcop.  &cleric.&  in  Au- 
thcncic.de hcig.coUacio.  8  .illud pre ;ermiccedu  non  eft ,  cum 
duiitlratopromificjficxiuftacaufafefenonftitcrirjpeierafle 
nonvideri,l.vlr.hic.&l.z.fiquiscaui.Ad  ha;cde  farifdacionc 
iudicatum  folui,  aliifqucfacifdacionum  gcnenbus  qusdsm 
fub  hoc  citulo  non  pGenitenda  leguncur,  f  ed  a  propofico  alie- 
hiora,  quaredchisfupeifjdsndiaellenucduximus;cumprje- 
fercim  ciculifpecialesextenc  indigeftis.  Vnum  rdmen  hicno- 
tandumcft,  fHcifdacionemaliquandodigi  derefiftenda,  feu 
exhibenda.  l.Senacuf  onfulto.de  offi.Prxfidis.quod  fi  no  fa- 
tifdecureonomine,&pcrfona  fufpcda  fit,resapud  officiii 
deponitur.&fequcftracur.l.fifidciuiror.^.vlc.hic. 


i  N    T  I  T.     IX.     L  I  B. 

P    A    N    D'   E    C    T. 
C    A    P.      I. 

Siex  noxalicaufaagatHr^ 


IL 


Hic 


in  ^it.  Stdenoxali 

t"^^^^  Ic  titulus  pendet  ex  fuperiote  ,  qui  facifdare 
^  ^lj^^  '  cogantur,deeaiemrari;dationetrid:atur,fed 
l  de  ea  ,  (\\ix  przftatur  in  noxalibus  acStioni- 
(i  bus.  Hicenimquasdamrpecialiahabenc.  H  c 
duo  loci  funt  confiderandi.  Vnus  pc-tinet 
ad  prxtoris  cdidtuni  ,  cuius  eft  mentio  hic* 
Vult  prastor  ,  cum  agitur  noxali  adione  adueifum  doroi- 
num  (eruij&cautioexigicur  ,  vtfiftatur  feruus,inquacau- 
fa  tunc  eft  ,  cum  farifdatio  poftulatur  ,  donec  iudicium  ac- 
dpiatar  ,  id  cft  ,  !is  conteftetur  ,  quanquani  Accurfius  de 
fsntentia  intelligat.  Hocideo  expreiTumeft.quia  reus,qui 
definit  poflidere  fcruum  ante  litem  contcfta.non  amplius 
tenctur  adionc  noxali.I.  noxali.infra  de  nox.adio.  Poll  au- 
tem  fi  dcfierit ,  squum  eft  eum  teneri ,  quia  eft  a6tio  per- 
fonalis.Ethoc  intcreft  inter  adliones perfonales  ,&ea8qu'f 
in  rem  funt.  Idemdiximusde  adioneadexhibendum,  fub 
tit.  dcreb.  cre.  Quid  fit  ineademcauia  fiftcre  docet  Vlpi. 
Hoc  ct fi  de  (eruis  dicatur ,  ad  alios  tam en  in  vniuerfum  perci- 
nct:  Cam  fit  ius  adotis,  deterius  dicitur  in  cadem  caufa  non 
iifti.  Qjiacrit  I.  C. dominus  feruum  vendidit ,  auc  naxx  dedi- 
dit,  an  videri  poflic  in  eidem  caufa  fifterc?  Et  in  hac  caufa  ve- 
teresvidenturdiirenfifle.vndel.i.videturl.i.repugnare.Sed 
inlcg.i.referunrurtantum  opiniones, &c ex I.  i.colligi debet 
mens  luftiniani.  Si  igitur  vcnditus  fit  feruus,  fifti  videcurj 
tamen  in  cadem  caufa  ,  nifi  alicnatio  fada  mutandi  iudicii 
caufaefficiatiusaftoiisdeterius.  Exhisqtiaiftiocxiftit  l.pe- 
nultim.  An  videatur  in  eadem  cauia  fifti  qua  liberfiftitur. 
Micdiftingui  oportet  an  fitcontroueifia  defeiuoincapita- 
li  iadicio  ,  &tunc  non  videtur  fifti  in  cadcm  caufa,  Ratio 
efl,  quia  alitcr  de  feruo  fupplicium  accipitur  ,  alicer  deho- 
mine  libero.l.inferuorum.depoenis.  Qupd  ad alias caufas 
ftttinet,  videtur  raelior  cauf3fieria(5loiis,nama(5lioqu2e- 
rat  vtilis,  fadia  eft  direila.  Hic  occurri t  antinomina  difiicilis. 
l.i.depcEnis.  Vbidiciturpocnaminfligihabitaratione  letn- 
poris  delidi,  &nominatim  ponit  exempIuml.C.de  fetuis^ 
at  Vlpianus  videtur  hic  contrarium  fentire  ,  cum  ait,  aliter 
puniriliberum,aliterferuum.  Sednon  eft  credendumh^c 
pUgaantia  efle  ,  qua:  eiufdem  authoris  funt.  Vulgo  di- 
ftinguunt  pOenam  certam ,  &  ordinariam  ab  arbitraria.Cum 
certa  eft  ,  fpeftatur  tempus  delidi ,  &  fic  intelliguntleg.  i. 
de  pctnis.  Cum  arbicraria  ,  fpedtatur  tempus  tei  iudicats. 
Ratiodiueifitatis,quia  iudexincertispasnis  nonpoteftpffi- 
nam  ,  qua:  legibus  ftatim  poft  dcliftum  defeitur ,  immu- 
tare,quaEratiofpeciofaeft.  Sed  certecx  Vlpi.nonpoteft  vl- 
\o  modo  talis  diftintStio  colligi.  Ne  igicur  diutius  raorcr,  di- 
cam  brcuiter  quod  fentio.  Exiftirao  hsc  verba  huius  loci, 
ahtsr  deferHo,  alit^delib.  ^c.  rcferenda  eflenon  adgenus 
pQEiii ,  fcd  ad  ordinem  cognofcendi ,  quafi  dicat ,  aiia  eft  for- 
ma proceflus in  poEnis infligendis liberis  hominibus  &  feruis. 
MouetmcquodanceadiCtum  fic  non  oportcre  detetiusfie- 
ri  ius  adtoris:  at  genus  poenxnihilpeitinetadcommodita- 
temadtoris.  AtformaprocefTusmaxime.  Itaquel.  i.depoen. 
cft  incelligenda  de  generc  poins  ,  hic  deproceflu.facihcr 
auccm  eft  forma  procefliis  in  feruiim^nam  de  his  facilius  qu?- 
ftio  habecur  ,  &  fupplicio  afficiuncur.  Qupd  autem  addic 
Vlpian.depecuniaria  poena,h2C  pertinet  generaliter,  cum 
fttui  vel  ahbi  rci  fiunt.  Ahaqua:ftio  exiiidcmveibis  nafci- 
tur  :  Si  quispromiferic  fiftere  ftatu  libetum  ,  fi  fiftarurli- 
berfadus,  anineademcaufafiftitur?EcairI.C.I.vIr.fiiti,er- 
go  id  quod  diximus  in  initio  eft  intelligcndum  cum  hac  exce- 
ptione,  nifi  ftatiihberfic.  Hic  quajftiocftdifficilisaneodetn 
generc  panaj  ftatuhber  fic  puniendus  quo  feruus  ?  Ec  I.C.di- 
cunt  vt  hberum  efle  puniendum.  l.modis.  §.  vltim.de  poeo.I. 
ftatuliber.de  quaeftionibus  .Sed  Pomponius  contra  oftendit 
hisvethis, /deo  in  pnlilictt  iffdiciis  eajdem  pceuas  patiitntttr.tfuas 
aliiferui.Hiz  Accurfiani  multa  commiriifcuntur.Scd  cgo  cxi- 
ftimo  ante  refcriptum  D.  Pii  non  id  certi  iuris  iuifTe.Sed  VI- 
pia.D.Piiiefcriptumfsquitur.l.modis.§. vl.de poe.atin  I.fta- 
tdlibeti.ip.deftatulib.apertecontradicitur.Verumeaverbi 
tnihividentur  clTcQ^^Mutii.naminfcriptiocft,  Pomp.lib.  i8. 
ad  QJvlutium.SoIcnt  autem  I.C.ponere  veiba  eoru  ad  quos 
fcribunt.  is  autem  Mutius  ance  Diuum  Pium  vixit.  Veteres 
autem  volcbant  ftatulibcrum  puniri  vtferuum  ,quiaferuiis 
leuera  eft.l.ftatuliberum.  de  ftatuhb.  At  refcripto  D.  Pius 


aBioneao-atnf^  .?  -^ 

fecutus  eft  f auorera  libertatis,&  nos  qiioque fccjui  dcbemus. 
Alterlocuseft 

^uidcxticndimfit  in  noxaii  caHpt. 

HI  c  locus  exponitur  1. 1.  fi  abfens.  hic.  Hinc  qu.-eftio  rra- 
clatur  dc  vlufruduario  1. 3.  hic.  Et  dicitur  denegaci  ei  v- 
lusfTu<aus  perfecutionem  propteicontumaciam.idemdici- 
tucl.autamplius.§.  vl.de  dam.infe.l.fifinita.§.fiquando.Alia 
qusftio  cra6laturl.4.  Ecdicitur  ,fineincommodo  nonad- 
mitti  diuifioncm  huius  fatifdationis.Nam  fieri  polFet  vt  vnus 
partem  feruinoxzdederecaiterhcissftimationem  prifta- 
retil.infexecutionc.de  veib.oblig. 

I  N  TIT.  X.  LIB.  II. 
DIGESTORVM.     DE     Ee^     PER 

Q^  EM    FACTVM    ERIT,    q^  O    M  I- 

nni  qiils  in  iudiciOjQslat. 

-^,- ,  O  c  tit.  proponituradtio  aduerfus  eutti,  cuius 

^  '^^fX  dolomalofajftumcftnequisiniu.  fiftat.  Ver- 

^:^^    .  a"^  ^^  ^^'^  videntur  fuifl^e  ,Stdolo  malo  cutnsfa- 

1^^^^^  ^*»'/''''"«f«''>w'««^f«w/W/«'oy«/?<if ,  adusr. 

-^'^'^^S^i^ fns  eum  tntd tjuod tnterefi adionem  dabo.  Hic 

difleremus  per  locos  communcs.  Primuslocuseftdecaufa. 

Caufa  cft  dolus,  vt  oftendit  Vlpian.lcg.i.dolusigicur  hic  can- 

tum  coercetur.  Doli  verbum  interpretacur  Vlpianus ,  Dolitm 

autem  malumficacctptmus^c.QHtcredulHsfuertt.  Neruie- 

nim&artusfapientiaEfuntnontemerecredcte.l.3.dein  rcm 

vcrfo.  Nonideotamcndolusimpunitusefledebet.  Qttomt- 

nus  cjHis.^a.  hic  vetba  dc  reo,an  dc  adore  accipiemus?Et  cgo 

exiftimodevtroqueaccipidebcre.  Hincqua;ftionesnafcnn- 

rur.I.3.§.fedfi.&fequ.Siaute:iivnusaHumimpcdierit,doluS 

dolum  compenfac./<f /W/f/o /{/?4f.non  dicicin  iuie.  Ec  hxceft 

dbfterentia  huius  edi<ai  cum  luperiore  edido.  Ec  hoc  edi- 

cluoipertinetadeumquivocacuradiudicempcdaueum.Al- 
tcrlocuscft 

Cui  ^  aduerfm  quem  aclio  detur. 

DAtur  hxc  adtio  ei  cuius intcreft  vel  fe ,  vcl  alium  in  iudi- 
cio  non  fticifle ,  forte  adloris  intereft  ,  he  impediatur 
reus  iudicio  C\(\.[ :  vt  {\  aftio  fic  pericura  tempore ,  poteft.Ite.a» 
rei  interefle.l.prim  .§ .  Ci  reus. 

IN  TIT.  XI.  LIB.  II. 

P  A  N  D  E  C  T. 

C    A    l^.       /. 

De  eo^erquemfacfumerit,  quominuidrc. 

Onn  VNQ^AMcontingit,  vtis  quif^ 

iudicio  fiftere  dicitur,  doloalicuiusim- 

i^  pediatur,  quominus  fc  fiftat ,  cuius  rei 

gracia  aduerfus  impcdientem  a  prcecore 

proponitur  aiflio  in  hascveiba:  Sicuius 

dolomalofaclumfuerit.quominusquis 

fe  iudicio  fiftat ,  aduerfus  eum  ,ei  ad  qu6 

ea  res  perrincbit,quantiinterfueric  ,  a- 

^tioncm  dabo.  Ait  Pr2tor:Si  cuius.quod  ram  generaUter  ac- 

cipe,etiamfifucritfcruus,namh2:cadionoxaliseft.l.i.§.[er- 

ni,&  l.i.hoc  ramen  vetbum  ad  adtorem  non  pertinet,aduer- 

fus quem  fufficit  exceptio,fi  ex ftipulatu agat.l.i.§.fi feruus.& 

l.i.deinde  ait  pritor,dolo  malo.huius  doli  excmplum  adf  erc 

Vlpianus,  videlicet  fi  venientiad  iudicium  aliquis  lenuncia- 

ueiic  tiifte,&c.Namctfivirifapientisnonfit,authoieEpi- 

carmo ,  temere  credere,  non  ideo  tamcR  dolus  adueifaiii  im-  ^^uiki- 

punituseiredebct.l.i.§.dolum.Aitprsterea,quominuscuis"''''-^/'^ 

&c.  fiue  is  fueritai^or,fiuereus.  Namvtriqucfuccurriiura  ""*"' 

Prxtorc,nifivtriufqucdolus  mutuus  arguatur.l.  3.§.i. &2. 

Deinde  dicitur,  Ei  ad  quem  rcs,id  eftsOon  tan  tum  reo,  fcd  ct- 

iama6tori,  cumvttiu<queintetfit.l.i.§.fiicus.&1.3.inpiinci- 

pio.  Aic  cteinde  prafcor,  quanti infucrit.  damni  igitur  ob  eam 

caufam  accepti  habenda  eft  ratio  ,  quainuis  fideiuflor  funt- 

mam  promilerit.l.  3  .in  princ.&  fi.  Ca-terum  ex  his  verbis  an- 

hotandum  eft ,  vno  ex  pluribus  dclinquentibus  foluente,  ce- 

teros liberaci , quia nibil amplius incetcft.l.i.§.fi plui cs  Nam 


3^ 


Franc.  T>uarem  Comment. 


quod interefl:  pccitut  hac  adione :  differt  autcm  hac  aftio  ab  n  on  ranti  m  reo  princlpali,  ft  d  cti?m  fideiuflori.quamujs pro 

5«»iW-  ea^qua;  concri  exiinentein  datur,  cjuii  ibi  nonid  qaodin-  eo  ,  qui  in  ahcna  pcrtftatc  cft  fideiiillerit.l.fiquiscumfide- 

"'•""'.    teceft.fedquodpetiturpraftatur.  Reftitutoriamautemvo-  iuflbrem.&i.  fiquislernum.   Necrefertanfarifdarccoadlus 

Uiciuit.  ^^^  a,aioncm,qusreflt!tiiitur,  fcmperigitur  eft  cxpcnden-  fuerit ,  necnereus.quifariidare  ron  dcbebar,  quantumad 

*"""'       dumquidnaminterfit.  Hincquiritur,  fifideiuiroroblige-  obligationemfideiuflbrisattiner,  nifipererrorcmidfadum 

tur  ad  trnum  quid  tantum,  cum  pluris  mea  interfir,  an  hac  pe-  proponatur.  I.lcd  &  fi  quis.  §.item  quxritur,  hic.Quodfupra 

tere  potero  adione  ?  &  dicitut  nihil  interclFe  ad  quid  fiJe-  diximus  ita  intelligendum  eft,  nifi  nominatira  conuenetit,vt 

iuflor  obligatus  fueric.    Deindeait,  aaionem  dabo.  hica-  deferra  promifllone  ,  nullaobiiciatur  exccptio.   Nam  talis 

(ftio  in  fadum  concipitur ,  quia cx  parte  a<3:oris  cft  rci  perfe-  conucntio  ,  caufis  exceprionum  fpccialiter  exprcflls,  valcr.I. 

curocia.&datur  hEcedi:expartc  verorei  poenaliseft  :  idco  fed&fiqua:.§  quxficum.hic.  Ha6tenusdepriori  loco  huius 

ncc  vltra  annum,  ncc  adueiius  hiredcm,  nifi  fortequatcnus 

ex  carcfuerit  fadluslocupletior^datur.l.i.^.vltim.&l.j.ia 

priiicip. 

I  N  TI  T.  X  II.  LI  B.  IL 


tituli.  Aherlequitur. 

C    A    P.       II. 

T>e  commijfajiipnlatione. 


PANDECT. 
C  A  P.      I. 

Si{jmscautfombusift  iiidiciojislendi.  ^c. 

Ic  totus  tratftatus  in  duo  capita  non  incom- 
modc  diuidi  porcft,  quorumvnumvariasex- 


Homo  libcr  qui  aliquem  iudiciofiftiprom!fit,eononin 


eadcm  caufa  flato,  ex  ftipulatu  conueniri  poteft ,  etiara 
fi  reus  forte  iam  tempore  liberatus  efledicatur,cumidob- 
fcurum,  incertumque  fit,  &  rei  vcritatcm  inquiri  oporrear.l. 
fiferuus.inprincip.&l.ficum.inprjncip.l.fiquis  quempiam. 
&l.quories.hoc  tituI.Datur  autem  adio  fi  pcEnaadiefta  non 
fit ,  ad id quod  intcrcft  j  cuiusiftimatio ad  tempus , quo fifti 
Tprionum  caufus  complcdtitur  ,  quibus  fc      debuitrcus,nonquoagitur,rcfcrcndaeft.Ieg.(iquisante.§. 
tueri  poflit  is,  qui  poft  ftipularioncm  intcrpo-      illud.  rnde  quifirum  eft,  an  ftipulatio  procuratori fafta ,  ali- 
ficam  .adindicium  nonadfuit.  Alterum  mi-      cuius  fir  momcnti,quod  nihil  ipfiusintcrfit.  SedNeratius 

refpondit  vtilicacem  domini  litis  fpedandamcfle,  vt  quanr 
tum  cius  interfuit,  dcbeatur.l.fiprocurator.  Poftremohaec 
adtio  datur  hircdi ,  atque  in  hsredem ,  nifi  proprer  aliquam 
aham  adioncm  interpofira  fit  ftipulatio  qnjc  ad  hicrcdcm 
non  tranfear ,  qualis  cft  aiSbio iniuriacura.I.  fi  eum.§.qui iniu- 
tiarum.hoctit. 


fcellanca  qu^dam  de  commifla  ftipnlatione  iu- 
dicio  fifti ,  ciufque  cffedtu  obtincbit.  Vidcamus  igiturpri- 
mum  de  caufis  exceptionum. 

Ptima  exceptionis  cauf»  cft  tranfadio  poft  diemexhibi- 
tionis  faAa.  I.z.in  princip.hic. 

Sccundacftimpedimcntum  ncccflanum,cxmunerepu- 
blico,valetudinc,funcredomeftico,tempeftate,  aliouenon 
afimilicafu,cittaproraiflbrisculpamcontingente. d.i.  z.  §. 
fi quis.  cum §.  (equcnti.Icg.^.J.  i.I.  fi quis cum  fidciullorcm. 
hit.Cacteruminipedirusabhomiuepriuatoexceptione  non 
iuuatur ,  cum  id  quod  faa  intercft  ab  eo  (eruarc  queat.  d.  1. 1. 
§.vltim.&I.j.hic.  Qupdttaaccipiendumeft.nifiabadorei- 
ptb impeditus  fit  rcus,  vt fupraanndtauimus.  Ec  fi  cx  duobus 
rcis  flipulandi  vnus  impcdierit ,  aducrfus  alterum  exceptio 
itademum  proderit  ,fifocii  fint.I  fi  dno.in  principio.  hic. 
Porro  ad  hanc  caufam  pertinct  rei  capitalis  damnatus.Ieg.fcd 
&  '\  quis.§.  I  .hic. damnatum  vero  capitis ,  etiam  exulcm  ,  id 
eftjtelegatum  intelligimus  ,  qui  ciuitatem  retinere  poteft, 
vt  ait  cicero  in  Oratioae  proCecinna.  huc  pcrtinetl.  exi- 
lium,  inftadeinterd.&  relegatis.  Itaquemirum  vidcri  non 
debet,fi  damnato  ipfi,  nedum  fideiuflori.hac  exceptio  com- 
pctere  dicatur.  Qnpd  tamen  hic  diciturexceptionemfide 


I  N  T  I  T.  X  1 1 1.  L  I  B.  II. 
PA  N  D  E  C  T  A  R. 

C  A  P.     I. 

Deferiiscjr  dilatiombus. 

V  B I  T  A  R I  po tcrat ,  an  dicbus  feriratis  fifterc 
fc  quis  iudicio  cogarur?  iraque  poft  ritulum 
de  in  ius  vocando,  &fuperiores  alios  titulos 
hictitulus  collocatur.  Quamobrem  primum 
dicendum  nobis  vidctur  quotupliccs  fint  fe- 
ria:.  Feriaf  partim  fun t  humans,  partim  funt  diuinx :  huma- 
ni  ad  vtilitatcm  hominum  ,  velhonorem.  diuinas  veroad 
honorcm  Dciinftituunrur&celebrantur.  Rurfus  fcrisalix 
funt  folennes  &  anniuerfaria: ,  vt  meflium,  &  vindcmiatum. 


iufloricompetercjlidcportatusfitreus,  nonitaaccipiendum  quas  pro  confuetudinc  cuiufque  loci  ftatuere  przfides  fo- 
eft,  vcreoproprerhancftatus  mutationcm  compecatexce-  Ient,&fimiIcs.I.Pr2fides.I.pridie,hic.&J.z.C.eod.titui.A- 
ptio,fedpropterimpedimcntumquodcx  ea  confequitur.l.  liz  funt  indidliuac  &excraordinaris,vtquarobrcsprofpcre 
i.C.defideiuflo.I.fideiuflores.deexcept.C.  Noncnimdicet  geftas,velinbonofem  Principisindicuntur,I.fed  &fi.§.fed 
fideiuflbr,advitandamcondemnationcm,  reumdcfiifTe  ef-  &feciae.  exquibuscaufismaior.  Meflium  vindemiarumqHC 
feciuem,  ideoque  extindlam  cfTe  obligationem.l.fifideiuf-  temporciudicianonexcentur,  nifi  confenfu  iitigantiura ,  in 
fori.  infra  dc  fidciuflor. fcd ita  impedicum  efle,  vtfirtinon      quorum  gratiam  huiufcemodi  feria:  inftituts  lunr.I.t.&l. 

fi  feriatis.hic.  Excipiunturcertcecaune  ,  quasneeeflltasalia- 
ue  iufta  caufa  ptimo  quoquc  tempore  tradtindas  eire  fuader, 
de  quibus  fufc  diflecic  Vlpianus  in  Icg.  1. 1.&  j  .&  l.diuus.hic. 
l.PubHcas.C.  eodem  tic.  Sed  admonendi fumus ,  pi  atcr eas 
qujE  folcnnesfunr,qujEqueobfuprali;riptas  caufasextraor- 
dincmiudiciifolentconccdi,  neminilicere,  nifi  Principivl- 
lasferiasinftituerc.l.anuilo.C.codem tit.   Addenduro  quo- 


Tertia  caufa  exceptionis  eft  ,  fi  poft  modicum  tcmpus, 
quam  ftipulatio  commifla  cft ,  fe  ftiterit  reus,  ncc  iusipfius  a- 
doris  ex  raora  rei  dctctius fatStum  fit.I.  fed  &  fi  poft  cies.hoc 
titulo» 

Quirta  caufa  cft  fi  pupilli  nomine  tutor  proraiferit  iudicio 
fifti,&interirarutelafinitafic.l.vltim.hic. 


Qujntaeft.fiexduobusreisproniiccendivnusadiudicium       qi^e  illud  eft,  cxrelcriptoConftahcini,quodlicec  fentcntia 


non  vencrit ,  &  a6tor  ab  alcero  rcm  petat,  nam  petcnspoe- 
nam  cxceptione  fubmouebitur.I.fiduo.§.  i . 

Sextacaufa  eft ,  fi  isqui  piures  (eruos  iudicio  fifti  proinife- 
ric,  nonomnesftitetic,  quocarucxcept.reusfe  cueripoceft, 
ne  intcgram  pcenara.cogatut  exoluere.  leg.fi  leruus.  §.  i. 
hic. 

Scpcima  caufa  cft  ,  fidies  exhibitionisnondum  vencrir, 
lunc  c  nim  nec  reo  darur  cxceprio,&  fi  horao,  quem  fifti  pro- 
milcrit ,  dolo  ipfiusante dicra  petieiit.l.fi cum.§.  i.Qnpd  v- 
tiquc  cxpeditum  eft ,  cum  dc  die  cctta conucnit  inter  htigaa- 
tes.  1.  de  die.  qni  fatifda.  cogantur.  Alias  indies  fiftgulos vi« 
ccna  miilia  pafluum  funtdinumcranda.l.  i.  hic.l.^.infrade 
vei  b.  fignifi.  £x  his  ferc  caufis  hzc  folet  corapetete  exceptio, 


nulla  fit,  qus  fcriatodie  lara  fit,  tamen  in  temporibus  ap- 
pellationum  fetiati  dies  computantur.  l.i.C.eod.iic.  Itcm  fi 
ob fcrias cxtraordinariasdamno quis affeftus  fit ,  e.\  bono  & 
zquo  inintcgrutii  reftituirur^obfoicnnesveroquibuspro- 
fpiccrcpotuit,nonitcm.di6t.l.(ed&ii.§.fed&ferie.hic.Dics 
Soiis  quem  dominicum  appellamiiSi/(}^/»7?«(;/!)f  ,&aliiqiii 
Principuro,  Pontificumquc  refcriptis  exprefli  func ,  feriati  in 
honotem  Deiefledicuncur.I.  J.  I.quadraginta.l.omnesdics. 
I.a6tus.& hvicim.C.eo.& cap.conqucftus , eodcm  tit.  in  an- 
tiq. Proindelites&fotenfiscontroucrfia:  hisdicbus  ctfTae 
dcbentj  nec  vlla  iutifJidio  nifi  voluntaria  exerceri  poceft. 
1. 1.  &  1.  quadraginta.  I.  adtus.  C.cod.hinc ifla  lex  CiLcrcsniSi 
Fccjis  iurgia  amoucnto.Iib.  a.delegibus.  quodadeoverura 

eft. 


Jn  Ttt.  deferiu  ^dilationibus. 


D' 


efl: ,  VT  quicqni  J  contra  hanc  prchibit  ioncm  gencnr ,  nulliim 

/ir,quamui.s  litigatores  conlcnierint.didlo  capit.conqaeftus. 

Scd  &  a  n' gouis  cetcris,  atque  operibus  eoiemporeibili- 

'  hciidumcll,  excepcangricultura,&ahishuiu(modi,qu2-ce- 

leritaceradelidcranc.ncquealiasarquecomnnoclcpeilicipoA 

funt.l.j.eod.&capi.lxet.  inantiq:iis.  eodem.&hicfuitdiui 

KTtupri  Scxuoli  iurccooiulti  fcjnrentia,  vt  fcribir  M,icrobius  lib.  i. 

tUrum     Satyr.c.  i  (J.confulciquidnauifetiisagilicerec,  quirelpondil- 

ScduoU   fefcrcarsquodprTrerm^iram  nocerec.  Qin  racionepafcha- 

rultirt' ''  S'^''^^'"'^'^'^''^"''^"''^'"'l"^'^'°"cn'  aduerfuslatronescf- 

ihonfum,  fe>Honoriusrc!ciipfif.l.pronuntiacum.  C.eod.  titu.Nam& 

NuUnde  liveredixeritfaiyticusPoera,nii!lamdemorcehominiscuH 

wiorte  ho  dlationcin  longam  eils,  camenprarueniendom  pericnlica'!- 

jmnuctt-  (a,uonnunqjamaccelcracio  necellariaeft.  l.fiquishiio.§.(i 

ftcffevo  ^'^^'-''"•'''f  "««^einiuftorupco. hadcnusdc-pciniapactcrubr. 

tef{,ex     diximus :  (Iqiiiruraltera. 

n,ite}oe-  DEDILATIONIBVS. 

/«  Satj- 

Te^r^fh».  C    A     P.        II. 

^HJdfit  tkUtio ,  pars  dltera  rubricx . 

.Tlatio,vc  aitDonatiis,  eftdieiprulati  ■>,  quj;  tamafto- 
i,q  jamreovar:isexca'>lisco!iceditur.l.interdum.in- 
IradeiudKiis.&l.i.C  eodcm.Reoquidemconcediruraddc- 
libcra.Tdum  an  cccie.  e,an  concendecedebeac.nam  hxc  adto- 
ri  denegicuc  leg.  i.  C  eod.  vcriqueveroadproduccndoste- 
ftes,  velptofeieada  i  ftriimcnca,autadqu2rcndum  aduo- 
catum,aiuiduequicqaamquodratio  commodicaiisexigir.l. 
oratione.  hic.l.  i .  &  2. 1.incer priuatos.  C.eo.l.ait  Prscor.§. 
v!tim.exquibuscaufismaio.l.notioncm.§.inftrumeatorum. 
de  veiborum  fignili.  Dat  ir  autCvTi  dilatio  femeltantumin 
pecuniari:Sca'jlis,niliforrealiquidinopinatiimcmergat,quo 
cafu  itcriim  caufa  cognicaindulgeri  fo!ct:incapitalibus  au- 
temcaufis  raotres  dilaciones.quae  accufatori,caufacognica 
conceJuncur. didalfg. oratiofie,&l.vlti.Ti.  hic.  Necfifca 
les  caufie  a  caiifis  priuacorum  hacinrediltingiicndae  funt.l. 
interpnuatos.C.eod.ticu.  CumigicurcaulaECOgnicionecef- 
faria ficin dandadilatione, merito dicicur i procedcnce  iudi- 
cfepoftulandamnoneire.l.^.C.eod.titu.  Sedcumde  aliquo 
negocioquod  ante  decifumeft,r'.ferturadPn'ncipem,vcis 
qiiidfi:riplaceatrefctibat,nuliattib'aitur  dilatio.l.cumano- 
bis.  C.codem  tir.    Et  quia  caufs  cognitionem  requiric.ea 
conccdio  a  iudice  tantum  pro  tribunali  fedcntc  impetrari 
poteft. l.aprocedente.C.cod.   Gcterumdilacioomnis,mo- 
do  longior ,  modo  breuior,  prolocoru.n  interuallodanda 
eft.  didl.  1  oraiione.l.  i  .6c  vlcim.C.eod.tit.  Qjp quidcm  in 
tcmpore  feriascomputaiadasefleconftac.l.  fiucpars.C.ecd. 
tit.hinc  apparet  dilationes  arbitratias  elf;,  quamuis  fit  confti- 
tutumfpatiumtemporis,quodiudiciexccdcrenonliceat,in 
dilatione  conccdenda^moderanda.l.  i.C.eod.  Cuifimile 
eft,qaod  dcmuldtaalibi  diximus,licetenini  iudicibus  arbi- 
ttio  fuo  muldamdicere,modoquantitatcinlegedetinitam 
iion  egrediantur.l.cos.C.demodo  muldandi.l.  Aliud  eft 
fcaus.  &1.  fi  qua  poena.  de  verbo.fignifi.  Ex  lam  ditlis  liquec 
quasobcaufas,quoiies,quibuspeffoni«,inquibusnegotiis, 
quomodo,ad  quod  tempus  detur  dilatio.De  effcclu  eiufdem 
in  prxfentiarum  hoc  obleruare  lufficiet,  quod  iudicis  officiii 
donec  finita  fuerit  diUtio.conquiefcit.l.fiuc  pars.C  ico.qaod 
accipiendum  eft,qiiantumadea  ,  qujEpriiudicare  poHunt 
iiSjproquibus  dilatiocoucefta  eft.l.generaliter.§.peidc  iu- 
remr.  Poftremo  annotandum  eft ,  diem  more  Romano- 
tumamedi.inodeincipere,&fequencisno(Stis  media  parce 
finiri,  qui  dics  ciuilis  appcUacur.l.more  Rpmano.hic.Sed  hic 
locus  pertinec  ad  tertiam  infcriptionis  partem,  de  diuerfis  fci- 
licet  temporibus  earum ,  &  cam  ad ferias  quam  ad diiacienes 
kcferri  deber. 

IN  TIT.  XIII.  L  I  B.  I-2.'V 

P  A  N  D  E  C  T. 

Beedendo,  C  A  p.     I. 

V  B  hoc  tirulo  de  ttiplici  tra£tatur  edicione  a^ 
(ftionis,  videlicet  ,  racionum  &  inftrumenro- 
rum  :  de  omnibus  ordine  videbimus  ,  &inpri- 
nris  dc  adlionis  editione.  Aftionis  cditionc- 


37 

cciraria  cft  ,  quifpecicm  fumrT  liris  dcmonftret  adiierfa- 
rio,  vt is  intclligere  poftit  an  libi  cedendum  fit ,an  potiiis  liti- 
gandum.leg.i.bic&l.edica.C.cod-ciiu.  Adioncmauceme- 
dere  is  dicicur, velqaicopiamdcl.nberdifacit, velquieam 
libelio  defcrfptim  dacvelquid.ctaccxcipiendam  &  defcri- 
bendatn  aducrlario.didl.lcg.i.hic. fedquodait  Labco,eum 
quoqaeederequiproJucitaducrUtiumluuni  adalbum  &c. 
quomodoaccipiendiim  fitvidcamMS.  Qjrdimcxiftimaue- 
runt,aduerfaria,  hiclegendumeire.c. raciones  cumMltuarie 

confedras.  Alciar.lib.  2.  difputaiio,cap.vlcim.ld.;mlib.  »«?<'»- 
>a)»8.cap.7.quodmihinonprob3tur,  quiaracionum  editio 
cam  adiionis  cditionc  nihil  h  .bet  communc ,  vc  mictam, 
quod  falua  proprietace  fetmon^s  Lacini ,  cuiusrecincntidi- 
mosfuifreveccres  confultosteftatui  Fab.hiclcdio  defendi 
non  poceft.  Non enim vt producercreftcs, ica eciam  produ- 
-«cre  lireras ,  inftrumenra ,  racioncs ,  aducrfacia ,  fed  proferre 
potius  Lacine  dicimus.Quamobrem  vetcrum  lcdlionem  ml- 
nimeimmutandam,&aduerlariumh;c,proteoaccipiendura 
cenleo :  quem  qui dacit ad  albutn  Pr^ECoris ,  in  quo  icilicet  a- 
ftionum  defcriptx  funt  fotmulx,  cique  demonftrar  quam  a- 
tlionemdiitacurusfirjcdcreetiamincelligicur.  H»iccamen 
iurinouiifima  luftiniani  confticutio  derogauir,quacautum 
eft  vt  at^or  l;bellum  offerat  reo,  cumadiudicium  vocatur. 
Nousl.^j.dccxhib.reis.AutheH.OfFeracur.C.deliciscon.qui 
ikbellus  dicicur  conuencionalis.§.  Tcipli.Infticut.  de  adionib, 
h  sc  edicio  olim  fiebac  ancequam  rcus  in  ius ,  id  eft,apnd  Pr?» 
corein  vocaretur  ^  iudicii  conftitucndi  caufa ,  arquc  ficbat  vt 
poftquarainaciemvcntumcrar.aliquid  cmendare,  veimu- 
tare  adlorpoller  ,modoid  cirracapcionemaduerfariifiererj 
idquc  cocum  ius  reddcntis  arbit  rio  com  mirtebatur  .d  >A.  leg. 
edica.   Poft forinulam vero a Pricore dicam,& litcni conre- 
ftatam,nihil  mucare  licebac,  n.fiadco  Prscore,  Iqnodaci 
erac  formula.  Verum  fublacis  formnlis  cum  magiltrarusi" 
pfi  co^nolcerc  ctEperunc ,  permifcninr  mut^tionem  a-que 
emeadationem  ,cumidxquicaspoft.ihbac.  §.  fimimis.   In- 
fticut.de aclionibus.  Adhasc  fcienduineftformuhm  adtio- 
n's  ica  edcndam ,  &  omnia  fpecialitcr  cxpiimcndi  ellc ,  vt  ni» 
hil  obfcuritatisinfit,  quodaduerlarii  deliberationemimpe- 
diat.  Nam  alioqui  fpeciera  litis  futuca:  non  dem..-tiftraret. 
Venimhoceopertinet,  vciacclfgimuscogipolleadiorema 
reo  vc  dec ,  &  dilucide  inccncione.ii  fuam  proponat ;  reo  fi- 
quidem  i  J  non  poftulante,  incentio,  quamuis  obflura,tencr. 
Icg.  vlcm.C.de  annali  excepcio.  Icem  ediram  actioucm  a- 
flor  vel  emeu  jare  vei  mutare  poteft,  quod  taa>en  vt  fine 
captione  adaerfarii  fijt  oporcec.  diftaleg.  edira.  Racionum 
aucemedicionemhocordinelumus  tradtacuri.  Inprimisvi- 
dcbimus,  quh  cdere  easdcbear. SfCundo,ciii  edendx  fint. 
Tcrtio,quomodo  facicndaficcditio.  QuartOjfi  non  edan- 
tur  ,  qu2  attio  eompetat.  Videamus  igitur  primum  quif^ 
nam  eas  edere  debeat.  Prztoris  edicfto  argentani  rationes 
fuas  edere  ccguntur,  fiue  cum  ipfis  fic  controuerfii,  fiae  noa 
fu.leg.Pra:ior.&  l.argentariusjin  principio.  hic.  Eran  c  aucem 
argencarii  veluci  proxenecas  quidam ,  qui  pecuniam  fccnerari 
volendbus  operam  fuam  pr^eftabanc,  eamque  ob  caufam  pe- 
cunia  apud  cosa  foeneratoribus  deponi  folebar,quam  aliis 
foenori  darent ,  cracque  hocofficium  virile,aquofocmin£ 
remoucbantur.l.  foeminae.  hic.  1.  filis.  dcfolut.  Arquc  ideo 
mx  cetcris  rationcsedcretenentur,vtsi:Caius,quiaoffici- 
um  eorum  publicam  habec  caufam  :  &  hxc  principalis  eo- 
tum  opera eft ,  vt aiS us  fui raciones  d.ligcnter  conficiant.  di- 
6laleg.  argentarius.  Idemquedenumulariis  eft  d.cendum. 
l.Qu.£dam.^.numularios.hoc ticulo.  Sv.d &  quod aic  Pr^cot 
de  aigencatiis,  adfi|:umfamilias,pactcmli-c,:elToremqueat- 
gentarii  percinec,  modoiurisfitlucccflot.diftaleg.  Pczcor. 
l.fiquis§.cogencur.l.Qua-dam.^.nihilincertft.hic.  Ectam- 
etfi  procurator  ,  tutor,locius  cdeiedtbeant,  huius  tamen 
cdifti  verbis  non  continemur,qiii3  mandauadtio.tutelar, 
pro  locio  fufficit,nscopusfjit  dchishicedicere  pcilbnis.l. 
quidam.in  princip.  hic.  Porro  a<flor  reoluas  edciecom- 
pellitur  rarioncs  ,  iicet  rcus  aiftori  non  aeque,  nificx  caufa 
quamiudcxsquamatbittatusfaeric.l.T.&l.  qui  accjlo^c  & 
I.non  cft  nouum.l.iuftum.l.vItiro.Ceodem  i.niii.is  graue.C. 
de  teftibus.  Quodautem  dicitur non eilc  eorum edii ionem 
neccllari.im,quibasquisvfurusnoneft.leg.prim.§.cdc«da. 


Franc.  Duareni  Comment, 


dc  cditione  aiicipiendum  cft.qui  fic  dcliberationis,noD  pro- 
barionis  caufa.  Scc jndo.  rano  ei  edicur  a-1  quem  peaincriCC 
cuius  mandatu  confeda  cft  ,  fi  iuraueric  lc  non  calaronix 
cau(apoftalarc.l.aquis.§.ex.gicur.&§.exhoccdia:o.l.qux- 
dam.  S.  vlcim.  ipfi  vcro  argencario ,  qaiiaftrudus  elle  potell 
inftrumento  fua:  profefllonis ,  vel  ei  qui  itcrum  cdi  poltula- 
uerit,  noneiitur  ,  nifiexiuftacaufa.iJc  graui,  ranoedenda 
fit.  1.  fi  quis.§.  Pr^cor.  &  §.  veluti. hoc  ntulo.  Iplx  autcm  ra- 
tiones  cum  die  &  conlule edi  debent ,  quoniam  alias  vhro cl- 
troque  data  &  accepta,  in  quibus  vere  confiftit  rano,  apparc- 
fcnonpoirant.lcg.i.§.ranoncs.Ieg.Pritor.inprmc.pio.leg. 
fiquis.ltationem.hic.  Qnpd fid.cs&coniultantummmo 
tabalarum  adfctiptus  fit.  communis  tonus  ratioms  eAc  >ntel. 
ligitur.lcg.fiquis.§.fiinitium.  Itcmratioa  capitecdideber, 
ca  pars  videlicet  quxadmftrucndumaliquem  pernnct.lcg. 
argentarius.§.edi.hic.  Prajterea.inquo  loco  quisargenta- 
riaraexercuit,incocogicureaerenonalibi,nifiad;orde(cti- 

ucum  fibi  dari  fais  fumpnbus  poftuler,  vbi  de  ea  re  sgitur.leg. 
Pritor.§.  vltim.cum  fequ.  Aduerfus  argentarium  none- 
dentem,  poftquam  Piaetor  decreuit  rationem  edendam  efle, 
inidqucKiintcrcftagitur.l.fiqiiis.§.hoccdi6to.hic.  Qopdi- 
ta  accipicndum  cHSi  dolo  maio  non  edat :  culpam  enim  non 
prillat,  nifi  dolo  malo  proximam.lcg.vbi.hic.  Vnde  fi  quis 
in  iudicio  fuccubuerit ,  quod  rationibus  careret,  cxquibus 
cauiam  luara  poflct  cacri,ineritodamnatur  hociudicioar- 
gcntarius.  Probateautemdcbebi[iudici,feilloiudicio,quo 
vidus  cft ,  fupejiotem  euadere  pQruiflTe ,  vel  ipfis  rationibus 
quas  poftea  nacSiuifuciic,  velaliis  inftcumentis  autteftibus 
quibasilloterapotealiquaexcaulivtinonpotuit.l.  argenta- 

rius.J.cum  aucem.  Cetcrum  ha:c  a6tio,  qua:  ex  partc  t ei  pcc- 
nalis  eft ,  in hxrcdem  ipfius  non  dabitur,  ac  hiredi  adlori  da- 
bitat.quoniamcxpartceiuseftreiperfecutoria.l.vltim.hic. 

Protegulaccrtatcnendumeft:  Inftraraentotum  oroniura 
qaibusquisvfuruseft.cxcmplaaduerfitio  anteiudicium  c- 
denda  cfie,  idq;  finc  die  &  confule,  ne  quid  excogitetur  ftaiir 
dis.l. i.hic.  Qjx quidcm editio non probatioms^fed delibc- 
racionis tantum  gtatia  fit,  &  idco  ne  fubfcriptioncra  quidera 
edcncis  defiderat.l.exempla.hic.  Sed  aniraaduerrendura  eft, 
cij legatacius  ab  hiredelegatum  petit,anteiudiciura non  co- 
gi  tcftamcntum  edtre,  quiabxredemeo  noncarere  vetifi- 
roile  eft.  1.  i.  hic.licct dubium  non  fit ,  quin  ptobationis  gra- 
tiaacceptoiudicioproferredebeat.l.poftquam.§.fidics.vt  I. 
nom.cauea.Ceterumnemo  cogituraheri  ioftrumentumc- 
dercquo  aduerfus  eum  vti  non  vult.nifi  in  ccrtis  cafibus.  vc- 
luti  fi  iaftrumentum  fibi  coramune  cum  clio  cuftodiat.l.pro. 
curator.C.eod.^emfifilcodelatusfit.  Namdelatorinftra- 
jnenta ,  qus  ad  caufam  pertiaenf,ederc  comp^lliiur.l.bena- 
tus.bic.  Ada  quoque  pubiica  ram  ciuilia.quam  criminaliaiuf- 
faiudicisabaftuarioinfpicicnJaeshibcntur.l.z.C.eo. 

IN  TIT.  XIIII.  DE 
PACTIS. 

C    A    P.       I. 

E  pads  11  udtaturi ,  vidcamus  quid  Padum  fir. 
\  Hic  enim  eft  in  omni  artihciofa  difputatio- 


"'^    -"*^  t  ne  princcps  quiftio.   Q^cd  ve  commodius 

intelligatur ,  rcm  omnem  altius  repetcre,  & 

-  a  gencrc  ipfo  ,  qaod  eft  conuentio  ,  initium 

Conutn-  ducere  neceffe  eft.  Eftauccmconucntio  veibumgcnerale, 

tto  \nhu  coiricrcium  omne ,  ac  ncgotiura  quodcunquc  inter  homines 

/**"■'«'<•  contrahitur.fuo  ambitu  compledtcns.leg.  prim.§.conucn- 

tionis.  hic.  Cum  igicur  duo  ,  plurefquc  inidem  negocium 

confcntiunt,fiueintcrabientes,fiuepra;fentes  ,  fiuecxpu- 

blica  caufa,  fiue  priuata  id  fiat,conuenite  dicuntur.le.Labco. 

i.  conucntionum.hic.  Necfefert,an  verbiseorum  expri- 

matur  fententia ,  an  re  ipfa,&  fa(5lo  aliquo  fignificctur :  v t  in 

cxemplis  a  Paulo  addudtis  videre  eft.l.  item  quia.  hic.  -Con» 

Cinntn-  y^^jJQ  autem  omnis  aut  leeitima  efledicitur,  autiuriseen- 

ticnndi-    .  .  1  •        /-.  11-  jn 

uifi:  cura.  Icg.conucnnonum.  hic.  Quce  vcrba  aliter  apud  l'au- 
lum  haud  dubie  accipiuntur ,  quara  apud  Vlpianum,  tamctfi 
Tribonianus vtriulque  diuifionem  coniungcre vcluerit.  Le- 
gitiraas  conucationes  vbcat  Paulus  lcg.  legitima.qua:  lege  a- 


liqua  confiraiantur  , id  eft,qwar  confenfu  gendum  noiiira 
probanrur,  vr  ad  obligandum  valeant ,  fcd  tamen  iuie  ciuita- 
tis  Romansobligationem  parinn:.  Cuiiifmodi  eftftipuJa-  ^^-^ 
tio,quajnealiisquidemgentibuscognitafu;t:  item  pavium  „^eli>»^ 
donationis  cauf»  fadum,  quo  quidem  paclo  ceteras  quoque  ntciHtlp. 
gcntcsvfasfuilIecredibilecft.ideoqueiiJIIfgenriamnonma- 
le  dicctur  ,  fed  alio  fenfu.  Nam  moribus  gentium  hocpa- 
ft um  ad  obligationcm  cfBcax  habitum  non  eft,  vt  nec  ccte- 
txconuentioncs.quiinptoprium  nomen  non  tranfeunr. 
Conucntioncs  iurisgentium  vocat  Vlpian.  1.  iutifgtntium. 
qu3B  aliis  quoqiic  gentibas,  non  folum  Romanis  faerunt  co- 
gnitx  ,  qaales  func  fetc  omnes  prxter  ftipulationem,noa 
quas  alis  gentes  idoneas  ad  obligandum  iudicauerunt.  Et 
harum  quxdam  nomen  proprinm  habent ,  &  iurc  ciuili  pro- 
funt  ad  obligandu-c,  vt  emptio.vcnditio,  locatio.condudio.* 
aiiis  nuUum  cftpropriura  nomcninditum,  necadobligan- 
dum  vtilcs lant,nifi  fottc  carum  aliqua,  aut  lcge,  auc  fenatus 
confalco  confirmata  fit,vtpoftea  d  cerous.  Itaque  casdetn 
conuentioncs,&  legicimi ,  &  iu,tisgcnrium  dici  poirunt,nec 
ea  res  homonymia  intelleAa,  multura  habet  obicuritatis. 
Namidem  &ciuileius,&gcntiumcircnihilprohibet.Quin-      ^^^^ 
imo  (fiCicer.lib.3.  Offic.credimus)omnciusgcntiumidcm  tusgeH- 
ciuile  cft,  lametfi,  quod  ciuile  eft ,  non  ccatinuo  gentium  fit.  tium f<- 
Ex  autem  conuentiones  ,  quibus  proprium  noracu  acfpe  «'^«"'. 
cialc  darum  noneft.vocabulo  latislaro&generabpadaap-  "°J^ 
pellancur.Eadcm  &  pafta  conuenta  vocari  ctcdidctim.quod 
nullis  legibus  Roraanis  confirmcntur,paucis  quibufdam  ex- 
ccptis,fedcxconuentutantumipfovalcant,  p;r  tuitionein 
Pritoris  .■  iraque  f^iilum  in  eis ,  non  ius  ciuile  vcrfari dicirur, 
vtinfradicemus.Hincperfpicuumcftquidpadumfit.Qupd 
fi  quis  iTi//.t(iAoj('a»  quoque  huius  vcibi  tequirat ,  cx  Vlpiano  En/;» 
dilcendacft,quipad:umap3(aionc,i.duorura  confcnfudi   ''»>*^ 
ftumeiIcait.l.i.inprinc.hic.Quodautemvulgottadiderunt>"'  '". 
ifltctprctes  ,  omncm  CQnfcnfum  duotum  pa(Sum  efle :  tan- 
tum  abcft,  vt  refte  id  inde  coUigant,  vt  vel  vnus  ille  locus.iu- 
diciomco.aJinfirmandamcorumfcntcntiamfufEciat.Nani 
fi  nihil  aliud  fit  padio  quam  pa6lum,  qusfo  quid  illis  Vloiani 
vcrbisineptius? 

DmtJionespaBorum.  C  A  p.     ri. 

PRiroadiuific.Pa(n:orumqnoddamnudumeft,aliud  noa 
nudum.  Cura  cnim  pa^t^  nihilcxtrinfccusaccedir,  prx- 
tcr  conuentionem  ipfara  ,  &  confenfum ,  id  nudum ,  quafi 
folum,  fimplex, &  meram  appellatur.   Intetdum  aliquid  ali- 
ud  prxtet  paiflumfubeft,  putadatio,  velftipulatio, quoca- 
fu  nudum,  autfimplcx,f~eumerumpa(5laradicinonpotcft. 
1,  diuifionis.  hic.  1.  kgem.  C.  cod.  vt  veiba  ipfa  per  fc  clara,  & 
aperta  fignificant :  quxhominesbonarum  artiumrudcsfb- 
phifticis  quibufdam  &  inanibus  arguciis  mirum  inmoduoi. 
obfcuraucic.  Sccunda  diuifio ;  Pafta  quxdam  in  rem  funr, 
alia  in  petfonam.  In  rem  ,  cum  quisgencraliter  pacifcitur» 
ne rem  pcrat,  neccertam  pcrfbnam  e.Tprimit.  In  perfonam, 
cum  quis  accrta  pcrfona  fenonpctiturumpromittit.l.iuris 
gentium.§.pa(5lorum.  Tertiadiuifio:  Paifturaaliudiuftuni 
eft  ,  aliud  iniuftum.  luftum  intflligimus,qucdlegitimum 
eft,  &  iuti ,  bonifquc  motibus  confentaneura.l.tale.l.epifto- 
la.hic.l.cumeraptor.infradercfcind.vend.l.Stichum.§.na- 
turalis.infradeibl.quamuisplcrique  aliinodum  quxrcntcs 
infctipto  longediucrfam  adfcrantintcrprerationera,  vt  Al- 
ciat.  inl.pa(5la  nouiffiuja.  C.c.l, lcgc  obucniie.infrade  verb, 
fign.Iniuftum  quidfir.indecognofci  nullonegotio  potcft. 
Quartadiuifio:  Pa(5laquzdaraderepublicafiunt,  aliavcra 
dere  cuiufquefamiliari&priuara.  l.iurisgeuciuro.§.fi  paci- 
fcar.  Hxcfatisnoracft,necvllaminterprcrationem  defidc- 
rat.Quintadiuifio:  PailumaliudcxpteirumcftjCum  verbi& 
declaratur  pacifcentiura  voluntas.  Aliud  tacitum,cum  volua- 
tas  eorura  vcrbis  non  cxprclla  cx  conie^iuris  tantum  colligi^ 
tur.-  vt,  Si  quis  debitori  fuo  cautionem  reddiderit ,  vcl  inutiii-^ 
tcrci  acccptum  fecerit.  Nam  vtroqaecafupa(5iuscumco  vt- 
dctur ,  ne  petat.  Is  quoquc  ,qui  in  futurum  a  debitore  v faras 
accipit,nc  intra  id  tempus  petat,tacite  cum  co  pa<5lus  cfTc  pr^- 
lumitur.l.Labeo.l.fi  vnus.§.vlt.i.qui  in  farurum.in  prin.  Ad- 
di pollent & alio; diuifiones :  fcd  hz  nobis f u£cerc  ad  eoruni 
qux  fcquuncur,  explicationera  vifx  fuQC, 


In  Tit.de  TaBis, 


A    P. 


III. 


3^ 


DeterfonU ,  qnxfadfapojfunt ,  quaa^non  foffimt. 

vr\  Adium  a  feruo  ,  aut  filiofamil.  fa^lum  ne  petatur  (quia 
X  in  rem  conceptum  eft )  domino , aut patri  interdum  no- 
cet ,  fividelicetderepeculiarijcuiusliberam  habeantadmi- 
niftrationcm ,  non  donationis  caufa ,  fed  tranfadionis , aiia- 
ue  fimili ,  fines  adminiftrationis  non excedente , fadum  fir. 
Qmnimo  dere  dominica  aliquando  vtileeritpa<!ium,vt  fi 
leruus  dominicam  credens  pecuniam,  pa(ftus  fit.ne  ante  cer- 
tum  tempus  eapctaiur.  l.contra.§.fifilius.cumfeq.n.  Pa- 
ftum  a  {eruo,  auc  filiofamil.faftum ,  ne  petat,inutile  eft.d.§. 
fihlius. cumenimregulariterpetere,feu  agere  nonpoirint, 
pa(ilu':i  de  uon  petendo  fruftrain  eorum  pcrfonam  concipi- 
tur.l.filiusfam.infradcad.&obl.l.feruus.C.deiud.  Ethsrc 


tare,  caqueomniafacerepoflit,quarciinqucad  adminl?ir«- 
tionem  magis  .quamprofufionero.diflipationemquepatri- 
monii  pertinent.  Nam  donationiscaufapacilanon  poteft, 
ac  ne  eas  quidcm  res  vcndere quas  diligens,  attentiifq;  pater- 
familiasvenderenonfolet,quafquedominusipfeverifimi!i- 
terdiftradlurusnonfuit.I.ccntraiuris.^.i.hic.d.I.procurator 
totorum.I.fi  confenfir.$.videamus.l.ficut.§.an  pacifci.  J.qui. 
mo.  pig.  Terrius  cafus  eft ,  cum  quis  procurator  in  rem  fuare» 
conftituitur.i.  cum  ei  a(5lio  mandatur:  habetur  enim  loco 
domini,  vt  Paulusaitl.fedfi  tantum.hic.  Sed  cur  procuiator 
is  dicitur,  non  dominus,  cum  propria  magis.quara  aliena  ne- 
gotiaadminiftret  ?  Refpon.ita  ius  olim  conftitutum  fuifle,vt 
folius  Prxtofis  eflet,  ai^ioncm  aiicui  dare ,  non  horainis  pri 
uari,cuicompetercteaa(aio.Dabaturauremabeo,  dire^aa 
falrem,  ex  verbis  rantum  edidti.quo  eam  propofuerat ,  vt  ex- 


rrttor  0- 
l)m  da- 
bat  aiii* 


vt pluf imum ira  fc  habenr,priterquam  in  ccrtiscafibus,quo-  cmpli caufa,  Edido  ita  propofito,  Quod  tjHU commodajfe di- 

rumpritnuseft:  Cumpacifciturfilius.nciniuriarumagatjvel  cetur ,iudic'um  dabo:  Commodatotk  folum  acflio  dabatur, 

alia  quapiam  a.Stione  ex  earum  numero.quje  iure  fingulari  fi-  non  alii,cuius  intereflet,ctiamfi  maximc  id  vellet  commoda- 

liofamil.  competunt.l.filiusf^m.idqivetbisCaiifatisexpref-  tor,ncaverbiscdi<Jiirecederetur.Itaquefiquisinsagendifi- 

C\imtiTspato,cam2\t:/nperfinafilitvidendum,nealitfuaHdo  bi  competcns  in  alium  transferre  cuperet^imaginariaqua- 

ttlipa^Mjit nt ageret,valet pa6ifo:;juiaalit]Hando  fiUusfamtlias  damprocuratorisconftitutioneopuserar.-vtnomine  alieno 

habet aBtonem  velutt  tniuriarum.  1.  in  perfona.  hic.  Solent  e-  inftitui  viderctur  a(ftio.Et  licct  hodie  in  extraordinariis  iudi- 

nimplerunq;  talib.  veibisfententiamfuam  exprimere  lure-  ciis  formularum  conccptio  nonobferuetur,  ideoquefubti- 

conful.l.videamus.j.de^dil.edidl.l.habcrelicere.j.dccuidl.  litasha?cfupcruacaneafir.la(aio.deneg.geft.prifcamtamett 

l.poftquam.J.depet.hire.l.Iulianus.infr.dcreivin.(idquod  appellationem  adhuc  retincmus  ,  procuratorcm  vocantes 

Accur.laruu)ficut&Cic.li.5.0ffic.Itaquevidendumeft,ne  eij,quireveranihilminus,quamprocuratorcft,ix.  Pa^Sum 

non  faris  fit  id  quod  apud  Platonem  eft  in  Philofophos  diilu,  tutoris  aut  curatoris  minori  pf odeft.  1.  tutotis.  hic. Sed  &  fi 

&c.  Alcer  cafas  eft,cumpadumafilioconfcrtur  in  idtcm-  tranfa(5lioniscaufanondonationis,pa(Slumfa(ilumfit,etiaiii 

pus,quofuiiuriscfFe(aus3gerepoterir.l.&haeredi.§.filia.ni.  noccr.l.interdum.§.quitutclam.J.defurr.l.pa(aum  curatcf- 

Pa(5i:um  filii  auc  ferui,  ne  a patre dominoue pctatur,vtilc eft:  ris.C.co.l.tutor.infra dc iureiur.  x.Curator  fiue adminiftra- 

prodeft»^,  patri  aut  domino.  Pcreas  enimperfonas,  quacin  torRcipublics.autciuitatis  pacifcendo  nonmagisei,quam 

poteftatc:noftfafjnt,meliorconditionoftrafieripoteft,de-  tutorpupillo,obeflepoteft.l.lmperaiores.hic.l.pta:fes.C.de 

terior  non  item.  Ide  dicendum  eft in  eo  feruo , in  quo  vfum-  tranfa(fl.Eadem  eft  caufa  eius,qui  focietatis , vel  vniuerfi tatis 

fru(ftumhabemus,autquibonafidenobisferuit.l.utibi.§.vl-  Magifterdicitur.l.itemMagiftri.hic.l.a^aor.infraremrar.ha. 

tira.cuml.leq.l.fidebitor.hic.l.j.l.filius.C.eo.i  V.  Pa(5luma  adcovtintefhunc&procuratorcmvniucrforutr.  bonorum, 

fi!iofamiliasfav2;um,neafe  pctatur.eiprodeft.l.acquirenr.  tutorem  pupilli,curaforcm  adulri, Reipublics  adminiftra- 

hic.  Namexomnicontra(5lufiliusfamil.conueniripoteft,fi-  torem  nihil  interfit.  Etitaaccipiendum  eft,quod  Vlpianus 

cutpatcrfamil.l.fi  quiscumfilio.infradcpecu.d.l.filiusfa.Ac  Magiflri  pa(5lum  prodeflc,&obefl"eait.M3giftri  autem(in- 

tamctfi  pa(5tum  iftudperfonalefit,patri  nihilominus  eriam  quitFcftus)nonfolumdo(aorcsarrium,fedetiampagorum 

prodeiic,finomine  filiiconueniatur,  quamdiufcilicetviuit  focictatum,  vicotum,collegiorum,equitumdicuntur:quia 

filius.Nameiusmortc,quiapcrfonalecft,extinguitur.v.Pa-  omnes  ii  magis  ceteris  poflunr.l.quibus  prxcipua. infra  de 

<aumaferuofaaiim,ncafepetacur,nonvalet.  Abeocnim  verb.fignifi.  Afco.Pcd.inPifo.  Quicunque ftipulando aliis 

pcti  non  poteft.i. cumferuis.dercg.iur.Itaquedominoeius  acquirunt.iidcm&pacifccndoacquirercpofrunt.l.pcrquos. 

acquircturpa(aiconuentiexccptio:qua;fiinrempa(ftu$efret  hic.Pctfonac  publicx  de  ncgociis  publicis  pacifci  pofTunt.I, 

feruus,  acquirerciur.Exceptio  tamen  doli  fubfidiaria  hoc  ca-  eonuentionum.hic. 

/-      1    I   •  1   o    1  ..    ,  r.     (-1  -  V       C.CL _-  ^   C\:- 


fudabitur.l.&hiredi.§.i.vi.Pa(5liiapatrcfa6lum,neafilio 
petatur, non  prodeft  filio ,  etiam  fi  poftea  hxies patri  cxtitc- 
rit.l.fitibi.§.lipa(5busfira.Quodeftaccipiendum,vtpa(ftiex- 
ceptione  dire^Sta  v tatur.  Nam  doli  exceptio  ci  dcncganda  no 


Bt^ftibiisrehmpacifcfpojfumii^s.  C  A  p,     II II. 

DE  re  tantum  priuata  &  familiari  pacifci  licer,vt  fi  quis  pa- 
cifcatur,  ne  iudicat),incenfarum  acdium,  depofiii ,  furti, 
agat.neoperis  noui  nuntiationem  excquatur.l.iurifgentium. 


eft.l.&hircdi.^.nosaurem.l.quodcunqj.infr.  dcver.oblig.  §.fipacifcar.nevtaturforiprilcriptione.l.pen.C.eod.vtqua- 
Sedfipaterfiliopacifcatur,vtha:rcdifuturo.quoddurafacc-  tenusfacerepoffitdebitor,catenusagat.l.fiquiscrediderit.vt 
te  intelligitur ,  cum  fuper  ca  obligationc  p3cifcitut,ex  qua      abhsredebxreditatcm  adituro  minuspetat.l.iurifgeniium. 


Trocurtt- 
tar  cu  li- 
tera  ad- 
miniffra 
titne 
^  tjuitfit. 


non  poreft  filius  ,  nifi  vt  hiresconucniri,excepti6pa(5i:iei 
danda  eft.I.auus.  Hoc autem  pa(flum  patri,nomine  filii con- 
ucnto ,  vtile  eft ,  fi  in  pacifccndo  id  adlum  fit ,  i.  fi  timeiK  filii 
nomineconueniri,  eoanimopa(3;us  fir,vtfibiipfe  profpice- 
rec.d.l.&h^redi.§.nosautcmv.ii.Pa(5lumfa(5tumaprocura- 
tore  meo ,  ne  a  me  petatur,  mihi  prodeft :  fcilicet  vt  doli  tan- 
tum ,  non  etiam  dire^Sapadli  exceptio  detur.  l.refcriptum.§. 
vl.viii.Paftiiaprocuratoremeofa(5tum,neegopetam,mihi 
non  nocet,prsterquamintrib.cafib.Priraus,fi  mandauiei, 
vt  pacifccretur.  alter ,  fi  fi t  procurator  is ,  qui  a Iurcconful.o- 
mnium  rerum ,  totorum  bonorum ,  vniuerforum  bonorum 
dicitur.l.na  &  n0ccre.hic.Q3b.  vetbis  dubium  non  eft ,  eum 
fignificari  compendio  fcrmonis,cui  plena,liberaq;  rerum  ad- 
miniftratio  concefla  eft.  l.procurator,  cui  gcncraliter.procu- 
ratorrotorumbonor.  s^j.J.deprocuratotib.  &defenforib.l. 
iufiurandum.  §.  vlt.  J.  dc  iureiu.  vt  alibi  fufius  difTcremus.De 
quo  M.Tul.in  orat.^  Cicinna,N5  alia,ait,ratio iuris  in  hoc 
genere  dunraxat ,  vtrum  me  tuus  procurator  deieccrit.is,qui 
iegitime  procurator  dicitur  omnium  rcrum  cius ,  qui  in  Iralia 
non  fir  .abfitve  Rcipub.caufa,  quafi quidam  pene  dominus, 
hoc  cft,  alieni  iuris  vicarim,  aut  tuus  colonus ,  &c.Huius  tam 
ampk  eft  potcftas,  Yt  exigerc,  nouare ,  aliudpro  alio  permu; 


§.  vltim.  ne ab haercde fatisdationem  nomineiegatorum  fibi 
rcli(5);orum  exigat.l.pa(5tum  inter  hxredem<  Nam&diuus 
Marcus  confultifl[imus,fapientifljmusquePrinceps,ipfisre- 
lum  experimentis fe  cognouifTe  refcripfit,  ad  publicam  vtili- 
tatcrapertinere,vt  huiufmodi  fatifdationesteftatorum  vo- 
luntate  remitti  poflint.  1. 1.  C.vt  in  pcfl.leg.Ob  eandem  ra- 
tionem  valet  paftum.Neiumentivitiofi,autmotbofi  ven- 
ditor  reneatur  empcori  a(5tione  redhibiroria.l.pacifci.hic.  Li- 
cct  enira  contra  edi(^um  .^tdilitium  id  padtum  fiat ,  ad  rcm 
tamen  pacifcentis  priuatam  &  familiarem  tantum  reipicit.  I- 
tem,  fifideicommifH  onere  inuicem  grauati fint  filii,refcri- 
pfit  Diocletianus  ,  mutuo  confenfu  hic  rcmittipcfTe.quia 
iuri  fuo  renuntiare  neiTioprohibctur.l.cumpropoBas. i.C. 
co.Similc  huicexemplii  eft  ex  refcripto  Seueri, cum  fideico- 
mifTura  ab  haerede  reli<5lum  eft,fi  decefTerit  fine  libeiis,eique 
renuntiat  fideicommiflariusjreprzfentata  fibi  ab  hirede,an- 
tc  fufccptos  liberos ,  pccunia.  Nam  nc liberis  quidem  poftea 
fufceptis,quoditageftumeft,irrirumefficitur.l.i.C.eo.  Ex 
eadem  rcgula  illud  quoque  confequitur :  Si  inter  cmprorem, 
&  venditorem  conueniat,vr  venditorrecui(5tanonrenea- 
tur,  pa(5tioncm  feruandam  efTe.l.in  empt.hic.l.ex  empto.  ia- 
fradea(^io.empt. 

D     2 


sr 


iura. 


^;o  Franc.T^mren 

i.  Dc  eo.quod  idRernp.magisquam  ad  remfamiliarera 
tcfpicit ,  pacifci non  poflumus :  vt  fi  quis pacifcatur,  Nc  opc- 
ris  noui  nuntiationem,qua:  Reipu.caufa  fadta  cft,exequatur. 
d.  §.  fi  pacitcar.  Nam  ius publicum  priuatorum  padis  mutari 
non  poteft.  1.  ius  publicum.hic. Vnde  Vlpian.  generaliter ait, 
Q»otieifa,Bum  a  ture  commmtytd  efl,priuato  remotum  eji,[er- 
uart  nonopertere.  didlo§.fi  pacifcar.l.  fi  vnus.§.pafta.Itaquc 
fi  is,  cui  oppigneratur  pridium.pacifcatur  cum  debitorc,  vt  is 
onera  tributorum  agnolcat.hoc  pafto  ius  fifcale  non  conuel- 
iitur ,  tamecfi ,  quod  ad  pacifcentcs  attinet ,  iuftum  .-ideoque 
(cruandum  fi  1. 1.  incer  debitorcm.  1.  epiftola.§.  padura.hicl. 
vlt.  C.fine  cen.vel  reliq. 

j      Paclum  dereturpi,&inhoflcfta,bonifquemorJbus,ac 

lcgibus  contraria ,  fatftum ,  nuUius  momenti  eft.l.padla  quae 

contra.  C.  co.putade  furco faciendo ,  vel  alio  quouis  malcfi- 

cio.  Sed  &  fi  quis  pacifcacur  cum  aliquo,  nc  ob  dolum  fuuro, 

autfurtumtcneatur.fi  poftea  admiftumfuerit.aiquercpro- 

■  baturhoc  padlum  :  cumfpcsin>punit3tis,illecebraquaedam 

^Uecetr»  peccatifit.l.fi vnus.$. pa£la.  Diuer(acau(aefteiuspadi,quo 

feccati.    coniicnit,  vt  nc  quod  maleficium  perpetrctur.Nam  quod  lc- 

ge  cauetur,qux  (vt  Dcmofthcncs  ait )  conuencio  qusdam  & 

padiio  cft ,  1.  2.  dc  legi.  cur  dc  eo  pacifci  hominibus  priuatis 

nonlicebit?l.  nonimpoflibile.hic.Sitaraenobeandem  cau- 

fampromitcatur  pecunia  ,  nulla  nafcicur  obligatio,proptcr 

turpitudinem  conuentionis.l.iurisgentium.§.fiobmalcfi- 

cium.Intcr  ea  pada,qua;  contrabonos  mores  fiunt,duo  pr^- 

_        cipuealureconfultisraemorantur:vnumeft,pa6lumdefuc-  • 

defuctef-  ceflionc  fututa.  ApudprifcoscnimRomanosturpe,acim- 

fiane  fi*'  pudcns  habitum  cft  jdchircditate  viuentisqucnquai^foli- 

citum  cfle.  quod  &  verfus  Horatianiindicant,  Sermo.  lib.i. 

Satyr.f. 

Qui  tejiamentum  tradet  tibicun^^  legendumt 
tyibttHere,  ^  tabu/as  k  te  remouere  memento: 
Sie  tamenvtltmie  rapias,  quidprimaficundo 
Cera,velit  verfu  ,filiu  multi^  nt  cohitresj 
XJeloc  ipereurre  eculo,  ffc. 
Talis  ergo pacStio,  quae  hsredipetis captandz  mortis alie- 
nar,  &  more  vulturum  cadauer  (vt  aiunt)expe6bandi  occafio- 
%ultuni.  Ecm  pr2bet:vcodiofa,acpcriculofa,mcricolcgibusimpro- 
fimiles.    batur ,  nec  libertatem  teftamenti  facicndi  auferrc  poteft.I. 
padlura  dotali.  1.  vlt.C.  eo.l.ftipulario  hoc  modo,infra  de  ver. 
oblig.l.ex  eo.C.de  inuti.ftipulat.l.hsreditas.Cde  padl.  con- 
uen.l.defidcicom.infTadctranfadl.l.quidam.infradedona. 
]a.§.intetdum.infradevulg.Aliudinteftamcntodicendum 
eft,  quod  cum  fecreto  fiat,neminc  quid  contincac  mtcUigen. 
te ,  ficque  ambulatorium  ,  &C  reuocabilc  quandiu  fuperftes 
fuerit  teftator,  ablquc  periculo  bsreditas  ea  cuiuis  defertur. 
In  militibus  fane  ad  proelium  pergcntibusconftitutum  eft, 
boc  pa(5lum  valerc ,  vt  ad  fuperftitcm  alterius  bona perucni- 
anc.  Nam  voluntas  eorum  quoquo  mododcclarata,tefta- 
menti  vim  obtinct.l.licct  intcr  priuatos.  Alterum  padum  cft, 
quo  Caufidicus  a litigatorc  litcm redimit ,  conucnitque  vt  is 
nomine  mercedisccrtam  partemeiuspecunia:,qu2adiudi- 
cata  fuerit,vclmaiorera  aliquara  furaraamin  euentumlitis 
accipiat.I.  fumptus.  hic.  I.  falatium.l.fi  remuneraadi.§.Mau- 
j,  .      rus.inframand.  Namh.Ecpa6lioCaufidiciscalumniofeliti- 
i  qMot*  gandi  occafionem  pr2bct,&  iis  artibus,ac  ftrophis  vetitatcra 
farult-  oppugnandi,  quas  hominesin  foro,ac  litibus  ttici,vt  ait  Plini- 
tu.         us,  vcl  nolentcs  cdifcunt.Quptics  eni'' .  (pes  aliqua  vberioris 
qu3:ftuscertaipfisoftenditur, 

Tunctmmenfa  cauijpirant  mendaciafo/let,(fc. 
Qupdvt  veriffime,iraparciflimedecirdemfcribicSatyri- 
cus  Poeta,  fi  cx  noftris  feculi  moribus  fuperiorum  xftiraatio 
£at. 

4     lus  cognationis  aut  agnationispa(9:o  tolii  nonpoteft.l. 

CMjtii-  jyj  autem  agoationis.  hic.  l.iura  faneuinis.infra  dc  reg.iur.vr, 

manti*    ^' quiscum  aliopacilcatur  ,  necms  rratcrfit.  Eltenimne- 

etne^ui-  ceflariajacnaturaJishacc  coniundio.quxexvoluntatcjarbi- 

/«.         trioqucnofttononpendcr.  Hinclfocratcs,  Amicitiamcon- 

fanguinitate potiorem  efle  demonftrat,  quod  hxc om.  vi(  «*«T- 

>Mi(,ideft,exneceflitate,illa<^7iivwc»a<pt»«a'C,j.voluntatepro- 

ficilcatur.  Eadcmquc  eft  rario  fcnteDtiz,  fi  fortc  iudcx  adco 

vecorsfit,  vtagnationcraintcrduoscxiftcntcm  rationcali- 

^ua  motus  diritBac :  alicet  )t<jue  fi  nullam  ifl(ct  eos  agn»tto« 


fTdreJi- 
tets  cur 


i  (pmment. 

ncm  efle  pronuntiet :  quocafumeritoiusfacitfcntentia,8C 

proveritatchabetur.l.fiuccontra.infradehb.agno.  Acficur 

padbo  effici  non  potcft ,  vt  is  agnatus  non  fic ,  qui  agnatus  eft, 

nec  contra,ita  etiamvtcohacres  fitaliquis,cui  nequecxte- 

ftamcnto  ,  nequc  ex  lege  delataefthafreditas,fruftracauc- 

mus,  atque  pacifdmur.l.epiftola.in  princ.hic. 

^      Qupdcunqipadtum  in  traditione  rei  factumfuerir,va- 

let.l.intraditionibus.hic.l.Iegem.C.eo.l.rebus.C.derer.per- 

mu.Excipiturpa<Stum,quoconuenir,vtei,quidccemmutua 

dat,viginti  debeantur,fiueidde  pecunianumerata,  fiuca- 

liis  rebus  in  ponderc,  numero,  velmenfuraconfiftentibus 

intelligamus.Reenim  non  poteft  obligatio  contrahi ,  nifi 

quatenus  dacum  fit.  1.  fi  tibi  decem. in princ.  hic. l.rogafti.f  fi 

tibi.infra  fi  cer.pcr.  Imo  ne  ftipulationc  quidem  id  fieri  pollc 

exiftirao:licetvulgointerprctib.diuerfum  videatur.  Quje- 

nim  ita  pacifcitur ,  aut  ftipulatur ,  totam  fijmmam ,  velut.e.'i 

mutuo  debitam  pacifci  acftipularividctur.  Acfiquisprxtcr 

rem,  qux  mutuo  data  eft,  aliquid  pacifcatur,vfurarum  nomi- 

nc,velftipulecur,  inquibuscafibus  ftipulatio  eft  neccflaria, 

nonre,(edconuencioneconcrahitur  obligacio  .'necdubito, 

quincaaccefliopetipoflit.Itemexcipiunturpadla  dehis  in- 

terpofica,  qux  noftra  i>on  intereft  fieri:  veluci  ne  per  fundunt 

tuum  cas,neibi  confiftas,neinuico  me  alienes ,  ne  mortuum 

incofepclias.l.nemo.hic.l.quoties.infrideferuir.  Vcrumv- 

bi inrercft  pacifccncis,  quod  res  futura  fit ei  vti]is,aut  certe  v- 

fuieffepoflic,feruandacricconuencio.l.vltim.C.de  pa(f^.in- 

tct  empc.l.  venditor.infra  commu.prxd.  l.fi  creditor.infra 

dediftra(5t.p"g.l.eifundo.infradeferuit.  Quidenim  fi  paci- 

fcar,fundummeinuitononaIienari,nemalus  mihicontin- 

gat  vicinus,quiinterdum  hominib.plurimum  incommodi 

afFetre  foler.dicSalcg.  vlt.vc  eniminquit  Hcfiodus  in  libro 

'i^yt.  tgji  r\/jj,f<u  infcripto, 

Cuius  didlum  non  minus,  quamThemiftocIi$fa(5um, 
laudatur ,  qui  fundum  ven  diturns,  vicinos  bonos  eum  habe- 
re  profcripfir.  Ccteras  exceptioncsprxtermittimus,quxcx 
iam  diiiis  facile  colligi  polfunt. 

^^omodopacifceftdnm_ftt.       C  a  p.     V. 

IN  ptimis  vidcndum  eft ,  nedolo  malo  pa(flura  fiat.  I.  iuris 
gentium.§.prxroraic.hic.l.cumpofteaqnam.C.eo.Secun- 
do loco, vt a forma legibus prxfcripta non  reccdatur.  Itaque 
padlum  dcpecunia  non  petenda,  apupillofacSum,  finc  tuco- 
ris  au(Storitate  ratum  noneft.  1.  contra.hic.ficurnectranfa- 
(ftio  de  alimentis  teftamento  relidlis,  fine  Prxtoris  dccreto.l. 
cum  hi.  infra  de  tranfa(5f.  Prxterea  cum  hxrcs  anteadiram 
hxreditatem  pacifcivult,  vtminus,quamdebitum  fitycisfol- 
uatur,alioquinonaditurushxreditatem,fotma  Diui  Marci 
rcfcripto  data,  quam  Vlpianus,  Papinianus,  Pauluselegan- 
ter  declarant ,  feruanda  eft ,  1.  iuris  gentium.  §.hodie.l.maio- 
rem.l.fiplures.l.refcriptum.hic.  Anautempa(5tuminfcri- 
pturam  redigatarnccne,Dihilintercft.I.p3(5tum  ^uodbona 
fide.  C.eod. 

Deeffec}u,drpoteHatepAclorum.  C  A  p.     VI. 

1 1^  A(5lum  non  parit  adionem.  Intellige  fifolum,ac  nu- 
X  dum  fit.  Nam  fipa^ftoaccefrcritftipulatioveltraditio, 
aliaue  iufta  caufa  ,  a(fiio  dabitur.l.  iurisgentium.§.fedcum 
nulla.I.diuifionis.l.fiiDtra,hic.l.debitori.l.fipafcenda.l.lfge. 
l.pctcns.l.cum  proponas.z.C.co.Caufa  ceflante,  nulla  com- 
pctit  a(9:io,nifi  lege  confirm3tumfirpa<ftum,velpoft  con- 
tradlum  bonx  fidei  ftatim  intcrpoficum  fit.l.lcgitima.I.  iurif- 
gentium.§.  quinimo.I  fi  tibi.§.depignore.hic.I.inbonxfi- 
dei.C.eo.Quod adeo  verum  eft,  vt  fi  certis  annis  quod  nuda 
pa(io  conuenerarjdatum  fuerir,nihilo  magis  competat  a- 
(Ilio.l.  ficcrtisannis.C.eo. 

1  Ex  pa(^o  Iiccta(5liononnafcatur,  nafciturtamenelcc- 
ptio. di(5t. leg.iurisgentium.§. fcd cum  nulla.  !n cuius locuro 
iuccedit  nonnunquam  exccptio  doli.l.  rcfcriptum.  §.  pleiun- 
quc.  leg.  fi  cura  craptorc.h  ic.  &  vtraquea(Stiooem  inutilem, 
atque  incffieaccm  reddir.  I.nihil  referr.infrade  regulisiur. 
Proindc  cum  ,  quilitideprxdiomocx  rcnunciauiccaufam 
finitam  inftaurare  nonpolTe,  cerdiuriseft.nifidoloaducr- 
rariicircumuenui$fueric.l.poftquamliti.l.cum  poftea.C.eo. 

}     Quod 


itum  pa» 
rit  aliit- 


Paffinm 
^uodnon 
farit  a- 
Sionem^ 
farlt  ex. 
ceftitHt, 


InTit.de  FaBis. 


5  Qnod  auremc!icitur,padlumexceptionemparere:non 
de  quouis padlo,  ied  de  eo,  quod de  non  perftida  pecunia in- 
tetpouicur,  alioue  ll  mili  accipiendum  eft.  N  im  fi  pa(9:as  fim 
tecum,  vc  f  undum  meum ,  quem  poflides,  Ticio  tradas:  Pro- 
culus  refpondic ,  vindicantcm  me  cum  fundum  a  te  non  ali- 
ter  cxceptione  conuentionis  cxcludi ,  quam  fi  iam  a  te  tradi- 
tusfit,  &c.l.ficumfundum.  hicCetcrumetfi  expa6l:onon 
decut  attio ,  pce  na  tamen ,  fi  placitum  non  feructur ,  promif- 
fa  pcr  fHpulationem  peti  poteft,  fi  qiiis  ita  agere,  quam  agen- 
ti  exceptionem  obiicere  malucrit  .Lrefcripturn.^.fi  paifio.hic 
l.fipatto.C.eo. 

4  Nudo  pa(2;o  dominium  rei  inalium  transferri  nonpo- 
<?j  domt-  ^^^'  ^'^^^  ^'  l'^'^  vendat  rem  pa(5lo  adiecfto,  vt  emptor  ff  a- 
niumnS  tim  cius  tei  dorainus  fiar,id  pa<9:um  nuilius  momenci  eft, 
irmsfcr-  quancum  ad  dominiitranslationcmaccinet.  l.traditionibus. 


tfudo  fa 


tur. 


tet  ahud  a(3:um  eflc  appaf  ejir .•  v.  fi  pofl  computatam  acceptii 
&  expenfi  rationem,adfcnpcaficepi(iolic  fiuecautionihajc 
claufula:  5t  efuod  inflrnmentHm  a  te  emijfunt,  cuinfcunque^Knt- 
ma.,ex  cjuacnn^necauja  apnd  me  remanfcrtt^vanum  ^pro  can- 
eellato  hai>e^itur. c[Uimmshxc  vetba  generaha  fint,  tamen 
ex  conie(5tura  voluntatis  pacifcentium  cccerae  obligationes 
manentin  fua  caufa,qusad  expeniaacceptaquenonperci- 
nenc.  1. empror.  §.  Lucius. hic.  Prxterca  inter cohjercdcs  fa- 
(Sta  diuifione,  &  interpofitoinflrumcntOjquo  cautumeft, 
nihil  commune  remanfille:  fi abvnafubcradlafit,  cererisi- 
gnoraniibus  ,  pccunia  ,  cuius  ia  inftrumento  nulla  fic  fa(^a 
mentio,  getieralispadiiconuentiexceptio  doliteplicacione 
elidfetur.I.tresfratrcs.hic. 

8  Pa(5lum  de  vnare  fa(5fum  adaliamnonporrigitur.d.l.fi 
vnus.J.anteomnia.  Proindeficonuenerit,nedominusaco- 
lono  petat » colonus  a  domino  nihilominus  peierepoteft.i.  fi 
conuenerit.hic.  Item  fi  cum  mihi  viginti  deberes,  pepigcrim, 
ne  decem  petam,  rcliqua  decem  a  te  petere  non  ptohibeor.l, 
fivnus.§.  ficummihi.  Sed&ficumco,quimihihomincm 
debct,  pacifcar,ne  Stichum  petam :  alium  horoinem  petenti 
non  nocet  exceptio :  tametfi  in  eo ,  qui  ftipulatus  efl:  decem, 
aut  Stichum,  deinde  pa(3;us  ne  decem  pctat,  aliud  refponfum 


C.eo. 

f  Pa(3:um  ipfo  iure  a(flionem,  aurobligationeoinon  tol" 
lit.  §.  pra:terea.Inftitut.  deexcepr.  Namipfoiure,ideft,iure 
ciuili.acpop.Romanilegecertiobligationum  tollendarum 
modi  comparati  funt,  velutifoluiio,acccptilatio,  nouatio. 
tit.  quib.  modis  tol.  oblig.  Inftitut.l.obligationem  fere.infra 
dcad:.  &  obligat.  In  huncveronumerum  nonreferturpa- 

dlum,necvIlaIexdepa(5fo  Romxlataeft.ficutdeftipulatio-  fit.di61;.leg.fivnus.§.icdfiftipulatus.  Quodfipa(5busfim,ne 
ne,vcfafiusfupraanobisdemoni1:ratum  eft.  Hinc  dicitur,  hsreditatcm,aut  fundumpecam  .'fingulasreshxredicatias, 
inftipulacionib.iusverfavijcuminpadtisnudum  cancummo-  aut  vfumfruiflum  fundi  petercnonpoirum,  quianonaliam 
do  faiflum  abfque  iure  ciuili  verfetur.l.fi  vnus.J.padtus.  hic.l.       rem,fed  candem  petere  videor.  Paiium 

necfcruus.infradepecu.  Icaquefietinonpoteft,vtipfoiure,       «>     Pa(ftumcumrcofa(iT:umadtcmpus,vlcraiIludneqi  rco, «^^/-e»»- 
feuiureciuiliobligationemtollipa^fborede  dicamus.  Qupd       nequefideiu(Ioriprodcft.l.fivnus.§.ficumreo.  P"'  ?»''^ 

cum ita  fit,is,qui pa(5tus  eft  ne peratjipfo iure nihilo magis  pc-       lo     Pa(3:um  fadum  cum  vna perlona ,  ad  aliam  non  exten-  "?""""'• 
tere,atqu£agereprohibetur:fediurePra5torio(quodluble-       ditur.di(ff:.lcg.fivnus.§.antcomnia.l.a(^ionem.C.co.ItaqU3 
quitur,cmcndat,&exbono&xquointerpretaturiusciuilc)       dcbitotumpa(fl:ionibuscredirotumpeticionectolli,ntcnia- 
inhibctur,vc  iniqua  eiuspetitio:  idqucfitcxccptione  data:-      tari  poteft,vt  Diocletianus  lelcripfit  l.tale.§.poft  diuifio- 

nem.  hic.l.  debicof  utn.  I.  pa(So,  C.eo.Icem  fi  vnus  ex  duobus 
reis  ftipulandi,  vclargeniariis  fociispa(5fus  fic  cum  debito- 
re  dc  non  pccenda  pecunia  ,  alccri  non  nocebit.l.  fi  vnus.in 
pt incip.interdum  tamen  pa<ftum  aliis  pncer  pacifcences  no- 
cet,vtpuca,Simaior  parscreditorum,feruatarefcripci  for- 
ma,pacifcaturcum  hirede  deccrta  parcedebicinonpeccn- 
da  ,  quiaalioqui  hxreditatcm  adituiusnonerat.  Namhzc 
conuentioceterisdiircnticntib.obeft.l.&fuum,§.vlcim.cura 
leg.feq.hic.CoiperquamaffinceftquodSrsuolarelpondir, 
Cum  res  in  eofiatu  ejfet ,  vt  pupilltuab  loAreditatepatris  al^ftine- 
Ttf.tutorem ,  quicum  credttorihmpupilli  decidit^vtcertampor- 


quia  Prxtof  a(ftionem  denegare  non  aufus ,  ne  apcrte  lcgis 
audoritatcm  conuellere  viderctur,  conditionera,feuexce- 
ptionera  addit  exiurifdiiflionefua,  cxtraquam  fipadlusfit, 
&c.  Ac  fi  ad  cfFe(5lum  refpiciamus,huiusexceptionis  vi,o- 
mmno  inutilis,  &  inefficax  remanetobligatio:  adeovtei, 
qui  ita  pacflus  cft,  abfquc  errore  tamen ,  mora  nullaficri  jh- 
lelligacur.l.ficumte.l.fi  patftusfim.hoctit.  HincCiceropa- 
<5ta  ijc  iuftaelleait,vtiuripraeftaredicantur.  Pra-torfi  qui- 
dem  eum,  cui  ius  ipfijm  aduerfatur,exceptione  pa(Sti  conuen- 
tinihilominustuctur.  Excipiunturahquotcafus,  in  quibus 
non  tantum  iure  Pntorio.fed  ipfoetiamiure,perpa(flum 


tollitur  obligatio,  veluti  fi  fupcr  ea  obligacione  in  cerpofitum       tiontm  acciperent  ,eademparte  contentum  effe  dehre.Lcam  eo 


(it,qu^  folo  confcnfu  concrahitur.  Contrario  enim  confen 
fu  eam  dilToluiatquumeft.modo  res  adhucficintcgra,nec 
tali  obligatioai  accefleritftipulatio.^.  vltim.Inftitut.  quibus 
mod.toi.obligat.l.iurifgentium.§.adeo.l.emptor.inprincip. 
l.ab  emptione.hic.  Iccm  a<^iofutti,atqueiniuriarum  iplo 
iure  pcr  pa(ftii  tolluntur.  l.fi  tibi.  ^.fi  quatdam.l.fi  vnus.§  .pa- 
ftas.quoniamidlcge  vcteti,quiipfum  ius  i/^fcmtfjif  appclU- 
tuvjdiferce  caucu;n,atque  expreflum  fuit. 
6  Sedqa2ritur,pa6tusnepccerer,poftcaconucnitvtpete« 
tcc,vtriuspa6tim2!orporeftaserit  ?  Nam  conftat  exiamdi- 
CtiSjipfDiareneucruraquicquam  virtutis  babere  :  ideoque 
prius  p3<9:um  per  pofletius  ipfo  iure  non  eiidi,fiue  tolli.  Ve 


hicl.cum  hxreditas.infra  de  admi.tut  .Suat  &  alii  cafus ,  qui 
cxiamdi(ftiscbferuaripofl!^UDt.fupracap.  3.  l.ficum  empto- 
te.cum  fimil.  Vtautemcommodiustradantur,qu£Eadhanc 
regulam  pertinent,  padla  inrem,  abhis,quiin  perlonam 
concipiuntur,d;ftinguemus.  Igiturpa(51;ainremadbxredes 
tranfeunt,  ptof  untq;  omnibus,quotum  obltgationem  diflo- 
lut«m  eflceius,quipacifcebatur,interfuir.l.tale.l.&hsredi. 
§.vIt.Itaq;debitorispa(Sumprodeftfidciuflori :  quiaipfius 
intereft ,  a  fideiulTore  pecuniam  non  peci ,  ne poftea  a(ftione 
mandati ,  ab  eodcm  conueniatur.Ex  quo  apparet ,  ci,  qui  do- 
nandi  animofidcii3ffit,pa(51:umdebitotis,vrpote  cuiusnihil 
intcreft,  non  prodefle.I.quod  di(5tum.hic.Eadem  radone  fir. 


rumquiasquitasfuadet.nouiffimam  coauentionem  fcruari  vtfideiu(rorisconuencionecreo,necconfideiuflbrib.profit. 

debere:ad  Pr£Etoriamiurifdi(Sionemrecurrendumerit,&re-  Sed  finge  nst,^' \:zmji(rit)  reum  fideiufTorisconfanguineura  aut 

plicatioiit  pofterioris  pa(fii exccptio  prioris  clidetur,  vt  Paii-  intimum  amicum  efle,  cuius opcs  non  minui fideiufroris ma- 

lusaitl.fivnus.§.pa<a:us.hic.l.pa(5lancuiflim3.C.eo.E3decft  gnopereinteteft:cumfiegeat ,  eirdemiuuari,fuftentariquc 

ratio  fideiufforisjfi  quis  cum  co(vti  di^flura  eft)pa(5lus  fit,qu?  poffit,>u/v«  thpmT  (pkat,vz  aic  Euripides.In  hac  fpecie,an  con 


&  rei  principalis.  d.  §.pa(5tus.  verfic  eadem  ratione.  Alio- 

qui  pacikcncc  reofblovcpecereliceat,  vtilitas  ptioris  pa<5ti 

femelquxfitafideiufrorinonaufertur.l.vI.vthic.Nccmirum 

cft,  fi  a(5lio  ea,qua:  pa<3:o  extin(fta  nonfuit,  fcd  tantum  ab  eo 

impedita,ne  vim.fuamexerccret,elifbpa<5lo,  fummotoque 

impedimcntocoDualefcat.Quareiniispa<5iis,qua:a(5lioncra 

ipfo  iure  tollunt ,  de  quibus  fupra  diximus ,  ahud  dicendum 

cft.id,  quod  idem  Paulus  fubtiliter ,  &  eleganter  explicat  d.§. 

pa(5tus. 

»t!lum  7     Pa<5lurageneraIitcrconceptuminomnibus  nocct,!icet 

geiteralt.  gj  fpecialitet  exprefla  non  fint.  Vnde  pa(5tus  ne  harredira- 

'"/"""jtem  petat,nullam  rcm  hajrcditariampetercpoteft.leg.fiv- 


uentio  fideiuflorisproficiacreo,quiripotcft?  Etrefponfum 
eft,nonproficere.  Namqiiodantcdiximus:  Pa(5ia  omnib. 
proficere,quorumobligarionem,&c.ficaccipiendum  cft,  fi 
conuentio  principalicer  ei  qui  pa(5luseft  ,  proficiat.-  nonfi 
quoquo  modo  intetfit.Er  hic  eft  f<;nfus  verborum  Pauli.qux 
inCodiccNoriconon  re(5te  purj(5t!sdiftin(5ta  efTe  arbitror. 
l.fidciufloris.hic. 

Qupd  adpa(5tumperfonale  attiret ,  animaduerrcndura 
eft,cumpeflonaidcxtingui,nec  adhxredcm  tranfire.  Sed 
nec  ad  alium  quemuis  producitur  ,  nifi  ad  fingularem  fuc- 
ceflbrcm ,  pura  emptorcm ,  autdonacarium ,  quamdiu  viuic 
fi  tibi.J.  fi  quis.§.pa(5tum.l.&  harcdi.J.  i.l. 


is,  qui  padtus  cft.l.Ii  tibi.J.  11  quis.^  .pactum.i.ix  narcdi.j.  I 
^l",J,^''nas.§.itcmfi  ^iHus.  Hcc  accipiendum  eft'nifi  vcrifinnili-       ideminduobfe§.  i.l.epiftola.§.vlt.l.quiinfuturum.§.vlt.hic 

D     i 


42- 

ixcipc ,  nifi  contta  padfcenlium  voluntatem  verifimilitcr  id 

iat,  vt cum  pacer in dote conftitucnda  dUx  (ax  paftus eft.vc 


citi^Uit 


riJeiuf- 
^onu  ca 
metn« 


4i 

E: 

fiat,vtcumpace^  — — .  ^,  . 

ca  fioe  liberis  dcfun<aa  dos  fcatrifaoreddcretur,quemlibi 
hiredem  fore  fperabat.  Nam  ca  conucntio  libecis  pritet 
fpem  i  focero  fufccptis,  &  hiredib.  inftituiis,prodcnt.l.talc. 

" Vadti  taciti  cadem  eft  virtus,  qua:  cxpreffi.  Iftius  regula:  a- 
liquot  exempla  i.cap.collcgimus.-quibus&  alia  qua:dam  non 
inutiliaaccedcrcpoirunr.vcluti:  Si  quispecuniamabvno  Iti- 
puieturi  quam  alius  debet :  videbitur  enira  tacite  pacifci  cum 
debitorc,  nc  ab  co  petat :  nififortcftipulatusfitfubcondi- 
tione  quod  fibi  pure  debcbatur  ,  &ea  conditionon  extue- 
ric.Idque  ctiam  tum  procedit,cum  aferuo  quis  ftipulatur.qui 
iuftam  intercedendi  caufam  habet .•  quo  cafii dominus  dc  pe- 

culio  poccft conueniri , alias  non  potcft.  Nam  licct  dominus 
fcxcontraduferni,  quitenus  cftinpcculio,re(aeconuenia. 
tur  ,  cx  fideiufiione  camen  ,  cutusmcrito  vetetes.vt  kribit 
Plsutarchus  tSeAi^ii^ohki^ai ,  noxam  comitem  efte  dicebant, 
non  tenetur.  1.  in  petfona.§^.qni  pccuniam.Prxtercafi  crcdi- 
'  tores hsreditarii sdioncs (uasad^serfus emptotcm hxrcdita- 
tisinfticueriQt,iiqivenditoreir,pofteaccjr,aeniant,exceptio- 

oe taciti  pafti  fubmoaebuntur.I.i.C.eo.  E.idcm  excepcio  8C 
crcditoribus  iis  obftac,qui  debitcres  in  folidum  obligitos  pro 
fuaquenqucpctfonafolucncesad.^iriiriorohancur.l.ficre- 

ditores.C.eo. 

>  Pa6tum  ambtguum  ,  veIobfcurumj'ncontrahendaem- 
ptionc,3Utlocatione,contra  venditorem,auilocatorcmm- 
tcrpretandumeft.l.vcteribus.hic.Etquanqintnvuigointci- 
pretibus  i-iem  diccndum  videatur  in  emptorc  &  condudorc, 
fifortelcgcmdixerintcontrafitai.tamen  cx  verbts  Vlpia.fub 
ticu.de  diuerfisccgulis  iuris  antiqui ,  luce  cLcius  jp  parer ,  ve- 
teres  iuris  audtorcs  hacin  re  cptoti  ,ac  r.ondu(flon  nng:s,qua 
vcnditori,  autlocacori  faucrevoluifie.l.incontrahendo,  J. 
dcrcg.iur.l.euminlege.decontrah.emp. 

'       IN  EVNDEM  TIT.  DE  PAGTIS 
eOMMENTARlVS. 


J.     VLTIANrs  LIB. 

idiButn, 


Dmften 

iJUItM. 


VIVS edi^ii  xqtdtds  na.tHrdk eft.  ^ujd 
cnim  tam  cofigrrium  fidethfim.ina.,qiiam 
■eaferitarey  qtia  mter  eospUcttertiftt. 

EdiBu)»  ,  quod  de  patitis  c^nacntis  a 
l^rqcotepropofitum  eft.l.iurisgentium.^.prstor.inf  y.  uircr- 
pretaturusVlpia.morefuoabipfiuscommend»tioue.:.cip;t. 
Cum  enim  aequitatem  a  nulla iutis ciuilis  partc  feiungi  opor- 
teat,mcrito  Pra:toris  confilium  laudatur  jqaodmliocudi- 
<fto  proponcndo  aEquiiatcm  (pedlauerit.   £a  autenipai^im 
naturalis  cft ,  partim  ciuilis.l.i.infra  fi  quis  teft.  lib.  ellc  luiL  U 
bonafides,infradcpo.  Nacuralefnvocamusijdiciam  :.  od^ 
dam  rationis,  ac  veluti  legem  dc  iuftis ,  atque  iniait  is ,  a  na .  u 
ta  omniuin  hominum  mentibus  inrctiptam,cuifpontc  fua 
homineSjCtiamimpetiti.finevllaprobationc,  a  7t  di)<ft.nna, 
aflentiuntur.  Exquogcncrc(gratiaexcmpli)haEr(uii.:  Ne- 
ntinemUdereySnum  CHt^uetfibuereyFidem  dtert  datan/firna- 
re,  Benemerenttbtugratiam  habere.S\ca\.ci\im  natiiialiter  lu- 
mcn  oculis  noftrisinditum  eft,quorcs  corpcrales  ccrnimus, 
ita  notiones  qua(dam,&:  vt  Graci  dicunc,  iu)iva<t'vw'i«,a  lyef  ah. 
44( , nofttis moncibus  imptcfticnacuta , quibus ha?c , aiiaque 
huiufmodiiafta^&honeftaelTe  agnolcimus.  Sed  &cadem 
natuia  ad  vitx  communionem  ',  Iocictaten,^i  nos  impcllit, 
quae  finc  hisrciinericonferuariqjnon  poteil.Cuiusrei  cau- 
las  luculentius  doccc  atque  explicat  Philolophia.Ctuilis  ?qui- 
tas  piobabihs  quxdam  ratio  eft,  non  omnibus  hominibus 
naturaliter  cognita,  fed  paucis  tantum,  qui  prudcntia ,  vfu  & 
dodirinaprajdici  Jidiccrunt,  qusad  tocietatis  hamani  con- 
fctuationera  funt  nccciraiia.    Ec  ha^c  quidem  hcct  apiioie 
jlla  nonnihil  tccederevideatur,eam  fubfequiturtamen,ei- 
quc  maximc  eii  confentanea.  Idquod  non  intelligcntibus 
mirum  fottaffis  videri  potcft.  Dabo  igitur  opcram,vtex- 
emplishis.quspaffimvnicuique  legenti  obuufunr,id  bre- 


Franc.  ^mrem  Comment, 

uitet  &  dilucide  oftendara.  .^quirati  naturali  conucaiena 
cft,  omnes  homines  liberos  eflc,  ac  neminem  cum  alicno  in- 
commodolocuplctioremfieri.  Sernicustaraen,&vfacap!o, 
rccepta  &  lcgibus  copcobati  lut.Quarum  alccra  iibcrcas  adi- 
miturhominibus,alceraforcuna:,&pofleffionesauferuntur. 
leg.manumiflioncs.fupradeiufl.&iure.icg  prim.infra  dev- 
fucap.&  toto  titu.  Similitec  tatio  naturaUs  didac,vtbene 
mercntibus  gratiam  habcamus.l.filege.§.conruluit.inftade 
pet.haEicd.vt  fidem,  veiit3temquecolamus.hic.&  leg.  piim. 
infiadeconftitut.pecu.  lurcciuilitamennequeadUetfusin-    - 
gratum  ,  nequc  aduetlus  cum.qui  pafto  (efcaftrinxit,ylla 
compecita6tio.  An  h2ciura,aluquehuiufmodi  abiquita- 
t«  naturaquc  omnino  abhorrere  dicemus,  vcGorgiasapuJ 
Platonem  ait  ?  Minime  vero :  alioqui  malas  atque  icfiprobis 
leges  cflTc  fatcbimur.  Nec cnim  aha inquit  Cicero  dc lcgibui 
lib.  I.  nifi  naturac norma, bona lex a  mala  dinidi  potclt,  Ita- 
que  iL-iendum  cft  ,  huius  iuris.feu  a:quitacis  natuialis  pet- 
niulcas efle rcguias,  quarum  hic  fuprema eft,  Societatem  ci- 
uikm  colendamjacferuandamcfle.  CaEtciide  quibns  ia- 
pradiximus>tnfetiorcs  funt,  qus  ab  ea  furoma  interprecatio- 
nem  capiunt.  Et  quotiescontingic  hascafucollidi,.itquc  c- 
uentu(namgcncrc  ipfo  intcrfcnonpugn3nr,&,vtFabius 
loquitur.vnaalteri  ipfo  iurenunquarn  eftconttaria)  ficcas 
jntcrptetamur,vtinferiorccdatIupctioii.  Hinc  illudCice- 
ro.  lib.  5 .  de  legibus ,  Salns popuh  fnprema ,  lex  effe.  Id  in  v- 
fucapioneanimaducrtipoteft.  Nonenim  nacurali  a:quitati 
conuenicns  eft,  vt  quiiquam  locupletior  fiat  cum  incommo- 
doalicno.Ieg.namhocnatura.intradecondidl.indcb.  Atcx  _-*_  - 
diucrfo  obiKitur.ciusa-quitatisobleruationcm  ,  commumyj^,,,^,^ 
vita:  focietati  (  cuilege  natur^mortalcs  omnesinferuireiu-  tf^„m  a- 
bcntur,cuiufqucconIcruatiolcgumomniura,&Rctumpu-  mtiium^ 
blicarum  cfthriis)  aduerfari.  Nam  ceflante  huiufmodi  ac- ^ ''*"f 
quifitione, inccrtu$fempetefitpoireflor,antesquam  fortc"*  ^ 
abalio  emit,fuafit,necne.  Et  quiaverebitur  ,  ncquando 
Terus  dominus  eam  fibi  auff  tat ,  rci  fuz  curam  abiicict,  cam- 
que  tandcm  pciirc  finet  .Theoph.  in  initio  ticu.  de vfucapio. 
Cum  cigohuic  malofacilemcdcaturvfucapio.leg.prim.in- 
frade  vfucap.  &adiitesminuendasmagnopercpcrtirjeat.. 
vltini.profuo(quaraideoMar.  TuUius  finem  folicitudinis 
vocat,ac  periculilitium)  conftatanaturaalienam  non  cfle, 
&  qui  eam  primi  omniumintroduxcrunt,  regulamillam  iu- 
ris  naturalis  non  violaflc  ,  qux  cumalicnodctrimentonos 
locuplctaii  vecat ,  fed  cam  potius  ita  iiitcrpretatos  fuifle,vt 
ne  ab  alia  fuperiore  legs  dilcederctur.    Hanc  autcm  vfuca-  ^^'^^ 
pionis  a^quiiatem  ciuilcm  potius ,  quam  naturalem  dicimus,  j„cMff^ 
quialicctnatursconfcnrancafit,  tamcndominioruminccr-  mm. 
titudincm  vfucapione  toIli,camquc  publicaevtilitati  aduet- 
fatiamefre,non  cuiuismortalium  naturainficumeft,fedci- 
uilibus  cantum  horainibus  ,  prudcntibusque  ,  &  erudicis 
compertura,  Suffragacur  noftrar  fentcntias  Tryphon.qui 
lib.j).  Dirputationum.  diftaleg.bona  fidcs .  dcmonftrarc 
volens,  in  squitate  iudicanda,  non  meium  ius  gcntium  fine 
priceptis  ciuihbus,&  prictoriis  fpedtandum  cflc,ncq''ev- 
nias  perfona: ,  fed  &  omnium  circumftantiarum  rationcm 
cfle  hitcndam;  appofitiffimc  duobuscxemplisvtitur,quo- 
luai altetum hicreferrc opportunumduximus :  LAtrofpoltA 
tntht  aiiftulit tdepojitit^neapud Seium  f  injltumdemalitiade- 
ponentts:   Vtrum  latront,  an  mihi  refikuere  Seiusdebiat  ?  Si 
perfi  dantem  {inc^ait)  accipientem^uetntueamHr  :  htcefibons 
fidts^  vt  commijfamrem  recipiat  n^^uidedir.  fitotitu  rei  tequit*- 
iem,^ua  ex  omnibui  perfonis,^ut  nfqotto  t(lo  continguntur ,  im- 
pletur-.mihi  reddeda  funt,tjuitfa£ieJceleratt^mo  adeptafunt.  Es 
proht  hanc  ejfe  iufltttam,!juifnum  cuitjue  tta  tribuit,vt  non  di- 
firahaturabvUiusperfonatufiiorepetitioHe.H^cille.Exqwbas 
peilpici  poteft,hanc  squitatem  ciuilcni,  naturalis  illius  xqui- 
latis  (quae  gcncralior  cft )  fpecialem  quandam  cxplicationcm 
efle.  Vnde  Vlpianusl.ius  ciuilc.fupra  dciuftitia&iurc.re- 
(5te  ius  ciuilc  a iurc  natura ,  vel  gentium,  in  totum  non  rcce- 
<dere  ait:  zmulaturenim  ius  naturs,acvcluti  nauta^adcy- 
nofuram  rclpiciunt ,  ad  canique  fuum  dirigunt  cutfum,ita 
ciuiiis  omnis  confticutio  natuiam  duccm  fpc6tac ,  atque 
infcquitui.   Scd   quia  iuii  natuix  inteipietationcm  ad- 
dit  cx  his  ,  qux  non  naturx  iolo  inftini^u  ,  fed  ingcnioi 
grudentia>  vfu>ad  communem  humani  genetis  vtihtatcia 


////.  AD 


Iiueimiti 

^mulit- 
turim 


pecr 


Jn  Tit.  de  Tamf^<^ 


j^rtinere  cJcprciienG  (uat:  idco  non  per  omnia  feruire  ei 
dicitur  :  v:  vctiffirae,  &  fapienter  di^^lum  fu  ab  Horatio, 
Naturam  folam  iuftum  ab  iniufto  fecernere  non  pofTe.  Sic 
cum  a  nacura  magiftra primum  didicerinc homines,  Hdei ob- 
feruationem  cum  pcr  fe  honeftam  efle,  cum  ad  fotietatem  in- 
tereostuendam,acretinendam,re.Ti  omnium  maxime  ne- 
ccflariam.qui  tamen  in  Rcpub.  verfati  lunt  homines  pruden- 
tes,  &  vfu  petiti,  facile  iudicatunt,  fi  quam  quifque  fidem  de- 
detir.cain  paflim,&  fine  vllodelei^upraftare  cogatur,id 
maximo  eiufdcm  humanz  focietatis  incomraodo  cefturum : 
infini tis  enim  padlionibus ,  ac  promiffionibus  mutuis  abun- 
datvitaad  quasobferuandas  fiiurcpublicohcmines  adige- 
rentur(vtfuntmores)nulluseirctlitiumaccontrouerfiarum 
i,utsfi.  modus.  Minuendaruro  igitutliciumcaufa,qua  focietaccra 
""■*'*  eam  magnopere  turbanr,iuti  nacurs  commodam  interpre- 
*""'*'  tationemquireveneceflariumfuit.  Itaquefeledlxfuntcer- 
i^mt.  t3E  conuendones,  quali  ad  vicam  prs  cetetis  neceHaciae ;  quas 
lex  feruariiuberec  ,acreDicencema6lioncdatacompclletct, 
1. iuris  gcntium.in  princ.infra,eo.  Rcliquz  iuris  ciuilis  auxi- 
liodcftitutaercmatiferunt,  neqivUaearum  nomjne  prodica 
cft  iure  ciuili  adlio ,  fcd  ideo  profunc  ad  excepcioncm ,  &  re- 
tcntionem,quod  eas  rcs  non  adco  lcgis  auxilium  rcquirat,(o- 
loque  naturalijfcugenciumiute  contcntafic.  Hucacccdit, 
quodfupradidtaratio  hiccelTat;  quoniamis  quiab  aliocon- 
ucntus,  pado  (e  tuctur  ne  (oluat,  non  cupit  contendere cum 
aduerfaiio  quinimolites,  &  iudiciumfe  fugere  apertiffimc 
oftcndit.  Eadem  viihtssfuafit.vtneaduerlus  ingratumda- 
retur  adio:taroctfi  ad  renumcrandum  naturalitcr  obftridus 
fir.  Id  enim  in  lcgcm  non  cadere,CHm  aliisplerifque  rationi- 
bus,  turohacmaxime  comprobat  Anneus  Scncca  ;  Qupd 
huic  vni  legi  omnia'  (  vtipfe  ait)  fota  vix  fufFccerint :  nullo 
non  conq  icrente ,  & ingratitudinis alium  accufante.  Sed  ar- 
gDmentcoccurrcndumeft,  quodmihiintcr  difpuranduma 
«juodam  noftri  ordinis  viro  perquam  erudiro  non  femel  ob- 
ieilum  eire^memoria  rcpeto.  Id  autcm  eft ,  intcr  iuris  prz- 
ceprahocnominacimrcferriab  Wlpizrto,vihone/}evir4atur. 
l.iufticia.fupra  de  iufti.  &  iur.  Qupd  verbum  latiflimc  manat, 
&omnem  propede  ciuilibus  moribus  Philofophiam  com- 
pledlitur.  VerumcgoeaVlpianivcrbanon  copertincrecx- 
iftimo  ,  vt  quidquid  honeflum  eft,  id  iure  prxcipi  .•  fed  vt 
quicunqueiureciuili  conftitutafunt,  ad  eaprafcepta  perri- 
ncre,ex  eifquc profluxilTe demonftret.  Et  (ane  multa  leges i- 
ffx,  vt  honefta,  ac  laudabilia  fuadenr,  qui  non  impcrant.l. i. 
de  peric.&  commo.  rci vend.  tamcn ncc pGenam  non paren- 
tibus  irrogant .  quod  perditorum  heminum  vitiis  cogendo 
nonfcmpermcderi  qucant.-probos  vcro  ipiahontftasfatis 
commoueat.  Vndc  Valerialex,  cum  prouocantcm  cafdit 
vctuiirccjfi  quis  contrafeci(rer,nihil  vltra,  quam  improbe  fa- 
dlumadiccit.  ld(quitum  pudor  hominumerat)inquitLi- 
uius,legisTinculum(atisvaIidumeflevifum:  nunc  vixferuo 
itaqui(quam  minctur. Ethicquidemhadenus  desquitate 
naturali,&  ciuili,  qua:  nos  ufut^H^ifQv  6  rccipUifiiv  exequi  volui- 
mus.vtrcmobfcureab  aliistradatam,  aliquanto  dilucidius 
explicantes,  iuuentuciiuris  ftudiofic  adgrauiffimas  difpuca- 
tiones,  qua;  finchis  intelligi  ncqucunc,  viam  munircmus. 
'Uejui'  Nec  enim  vlla  pars  iuris  ciuilis  hac  aequicacis  difputatione  va- 
Mts  ra.  cat,  &in  controucrfiis  obfcurioribus  iudicandis  ca  fcmper 
"''"'"■gnomonisvicedebet  efl"e,  acmeritocommcndatura  Cice- 
^^*^"  ronc  Sulpicius ,  quod  iuris  ciuilis  rationem  nunquam  abx- 
quitate  !feiunxcrit,&itafciuftum,atquc2quumpriftiterir, 
ft  natiffj  magis.quam  diiciplina  confultus  videretur. 
.  Hin<fedicannocantplerique,exomnipa(Slione,qU3mli- 

j^,crur    bernuda&fimplici,  naturalcm  nafci  obligationcm;  quili- 
*WrfeJ-  cetadtionem  nullam  producat,exceptionem  tamenparit.l. 
fmj/iex   iurisgentium.§.  fedcum  nulla.infracodem.indebiti  repeti- 
f^att.     .lionem  impcdit.Lfideiuflorobligari.infradefideiufadcom- 
penf.>tioncmquoque,&  nouationemprodcft.  l.etiam.  in- 
fiadecompcn.icg.i.infradc  nouat.acmultosalios  eflTedtus 
habcr,  quoscxBarto.&Ial^inl.ex  hociure.de iufti.  &iure. 
Pyid/it  conimentariisfaciiedifces.   Nihilenimmagisfecundumna- 
^dts.       curam  cft,  quam  fides,id  cft,di6torum  conuentorumque  (vt 
ait  Ciccro  lib.  i  .offic.)  conftantia  &  veritas.  Ec  obligacionem 
naturalem,  (ola  naturali  ajquitate  fuftineri^eademque  cc(- 
fanrediflolui,PaulusIurecon(ul.audtorcft.l.Stichum.§.na- 
taraU$.mfu(lcfblu.l.liaoxali;j.  depecul<_Ncc  nosmouecc 


45 


debecquodapud  lureconfultos,  ex  padlione  nuda  nullatn 
conftituiobligationem,&pcrmutationem  ex  rc  rradira  ini- 
tium  prsbcrc  obligationi  legamus.  1.  iutisgentium.  §.  fed 
cum  nulla.l.  i  .infra  de  rerum  permut.     QiLibusin.  locis  ebii- 
gatioadagcndumcfficaxeftaccipicnda.ciuilis  nempe  ,  quz 
iuris  gentium  improprie  dicirur.non  naturalis,  qusinfirmior 
cft.-qu^quenonproprieobligitio^fcdiMiTO^^jnrwaJfappcllatur.  oi/,>^. 
d.l.fideiuflor.  Nam  &  obligationis  definitioneahiftiniano  tta  ^md. 
prodira.ea demum obligatio contineri  vidctar.cum  videlicet 
/tris  vincKlff  ejff, zit  ,<juo  necejficat;  aJflringtmnr  alicuiitsfoU 
»fW<«r«,^c.§,r.Inftit.deobliga.  Cuicon(entaneumeft,  & 
quodidem  tradit, Obligationcm  omnium fummam  diuifio- 
ncminduogeneradiduci ,  omnefque  obligationes  autciui- 
lcs.aut  prxrotias  eflc.  Giuilcfquc  vocat ,  qux  aut  legibus  con- 
fl:icutx  ,  aut  cerro  iure  ciuili  comprobatx  funr.     Prxtorias, 
quas  Prarror  cx  fua  iurKdiftionc  conftituit.  Denaturalibus 
vcro  obligationibus  mirum  in  eo  loco  filentium,quafi  ne  ob- 
ligationis  quidem  vocabulo  dignae  videantur  .•  quibus  non 
adco  quifquam  obftringicur,vt inuitus  ag!,id  cft,duci  in  iudi- 
ciumpoffit.  Indcenim  Adlionis  appellatio  orta  eft.     Er,vc 
Theophi.  verbis  vtarin  cit.de  aftio.inprinc.  «!%£•»  ciyavTif 
tiyi>Msiat  ti(  7t  iiKantAiv.   Qui  veroanobisinhacrediflenti- 
unt ,  illud  fentire  vidcntur ,  iure  gentium ,  quod  ctiam  natu- 
ralc  appellatur  ,  padionesquafdam  ccrtas  ex  quibus  homi- 
ncsobligarcntur,  ad  foluendumque  cogercntur ,  introdu- 
dlas  efle  .•  quod  licet  omnem  padlioncm  fctuari  natura  X' 
quumfit,  quafdamtamen  adcommunera  hominum  (ocic- 
tatem  tucndam  magis  neccflarias  cfle ,  homincsprudentes 
iudicarint.     Necenim  noiiumeft,vtabco,quodeftnatura 
iuftum,humanisconftitutionibus&dccrctisnccefltfatis  cu- 
iufdam,vtilitatisve  caufarccedatur.  Idquodinfcruituteper- 
(picimus  ,  quamconrranaturalcm  xquitatcm  iuregentium 
introdudtamcfleconftat.  Ethocfenfuintelligenda  eilecen- 
fent  lureconfulti  yzth^ijsnaturadehet  ^tjHemiuregeminm  da- 
reoportct,ijc.\.camzmp\i\is.in(tzdeic^.\\ixis.  Sed&exeiuf- 
dem  Vlpiani  verbis  colligunt,in  l.iuris  gentium.  in  prin .  infra 
co.  apud  omnes  gentcs,  nedumapudRomanos,pa(Siones,  ^         ^ 
feu  conuentioncsnon  eiufdcm  poteftatis  fuifle.  Quod  etfi  cnnque  ~ 
probabiliter  dicatur ,  (non  cnim  vcrifimile eft  de quacunque  promijfi •. 
promiflione,  temere  fortaffis  cfFutita , iudicium  reddi  foli-  ""'"di.. 
tum:cumcarcs  plurimumhabeatincommodi,  &nihilaliud  ""J^,^ 
quamliciumincerhomincs.contentionumque  fit  (cmfnari-  '^' 
um) neque  tamen id  cx  vcrbis  Vlpiani redle colligicur :  neque 
vclminimumnoftrzrefragaturlententir.    Non  enim  iure 
gcntium  conuentionesnudasaceterisdiftindtascfleait :  (ed 
qu2iuregentiumintroduft2(unr,easRomanoiurc  partim    ' 
adadioncm ,  partim  adexceptionem  prodefie.     Cstcrum 
obligationemnaturalemnonadiusgenrium  modo,  verum 
etiam  ad  naturale  iUud  vctuftius  referendam  eflecrcdimus. 
Ac  quoties  de  hac  obligatione  quxritur,infpiciendum  po- 
tiusquidnaturalirationi,&xquitati  (qux  ,  vtait  Fabius,o- 
ptitno  cuique  notiflimaeft)congruum,  quam  quidhomi» 
numconfenfu.&audloritateconftitutumfit.l.  nam  hocna- 
tara.dccondi.indeb.d.l.finoxali.     Vndc  fiid  ,  quoddomi- 
nus  fcruo  dcbuit ,  manumifTo  foluerit ,  rcpetcre  non  pofle 
Trypho.(cribit,quianaturale3gnouitdebitum.  Nec  adrem 
pettincre  ,  quod  obiicipofTctjnon  modoiureciuili ,  fcd  et- 
iam  gentium  fcruitutcm  comparatam  efle ,  ideoque  videti 
non  modo  nonciuilem  ,  fed  nenacuralem  quidem  obliga- 
tionemintcrdominum,&feruumpo(reconfiftcre.  Fiemm^ 
iat^it^liOerttu  natnrali  inrr  continetar ,  ^  dominatio  ex^enttti 
iureintrodnElaesi :  ttadebiti,  velnondebitsrmoincondtEltone 
naturaliter  tntelltgenda  efi.  1.  fiidquoddominus.dccondidl, 
indeb.     Nequc  aliud  fenfiffe  Paulum  inrecon(ultum  ,  cun» 
natssra  essm  ohltgatum  ejfe ,  air,  ^nem  iuregentittm  dare  oportet^ 
verba  fefyjcntia  fatis  &rg\i\im:  CHiMJidemfecuti  fstmsss.  qui- 
bus  (nifi  fallor)  fignificat,quifquisfidemdatalteri,fe(cali- 
quiddaturum,vclfadlurum,eum  natura  obligari.     Eodem 
Ipcftac  &  quod  apud  Vlpianum  lcgitur ,  P^furM  expaSlo  natu- 
r<i//rfr^r^fr/.-l.inhis.§.Imperator.infradefolut.  Etpleraque^;,^^/,, 
itemalia,quinos,quodin  aliorum  fcriptis  reperiantur,  con  hoflt  d^. 
fultoprztcrmittimus.  t»*fri. 

Admonethiclocus,vtqua;ftionemdiu,multumqueagica-  *•*'"'/" 
tam  xXi.iktmxi%,Anfideshofiiab hominepnuato  data litffruan- ' ^^^ 
daf  ^usquidedi(putacioeotnihidifticiliorfuturaeft,quod 

D     4 


ab  omntbus  fere  interprctibiis,  qui  a  trecentis  annis  in  ias  a- 
uile  commentarios  cdiderunt ,  aiirentiendum  mihielTe  vi- 
deo.Quoram  celeberrimi  quique  non  modo  leruaudam  e|- 
fe  ne-T  iiK :  vcrumeciim  (quod  longc  eft  admirabilius)  omni- 


no  vioiici  debere  contcndant :  vt  Bart.§  .ceteri.in  l.conuea- 
tionum.inha  eodem.Zifius  contra  Eckium.  Ncque  adeo 
tantum  mihi  difplicet  hxc  Cententia,  quod  veterum  exempiis 
inftitutiiquerepugnet,  &graui(rimis  philoiophorum  opi- 
nionibus  i.m  oHm erudite iit contutata :  vt refert  Cicero hb. 
j.OrE.iorum  :&Gelliushb.7.cap.io.cum  pcrmultaeorura 
monumentis  co  ntincri  videamus ,  qui  licet  ratio ,  honeftas- 
q,iefieriiubeat,legibus  tamen  &  iute  ciuilinon  pra:cipian- 
tur.  Qiam  angaltainnoccm  aeft  (inquitSencca)adlegem 
bonuai  elTe.quanto  latius  patct  ofliciorum,quam  iuris  regu- 
Ja.  Q2?m  rnulta pietss, humanitas.liberalitas ,  iuftitia ,  &  n- 
des  exigant.  qur  omnia  extt  a  publicas  tabulas  funt,&C2.  U- 
ladvebrmenriusmouer.quodgeneraliterfidcmferuandam 
ctrcnoftriquoque  iutis  audores  crcbroaflerant^ncque  hic 
caiusvliaiutisparce  excepcus.quinpocius  Pontificiisdecrc- 
tis  comprobarus  eiTe  repLriatur.can.noli.  z  j.q.i  .Scd  &  com- 
munis  vtilitatis,  aut  vcrius  ncccffiraiis  ratio  exemplo  feruitu- 
tis hoc admittendum elle {uadec.  Qmd  enim milici  in bcllo 
pcrniciofius  eflc  poteft,  quam  fi  ab  hoftecaptus.fide  data; 
Duaquim  dimiitatur  ad  fuos,  vr  forte  padum  pro  capite  prc- 
itiam  adfcrai?  Quod  vtique faturum  eft,  nifi  ca  padione  ob- 
ftiiiaus  eUe  inteiligatur.  Supertft  vt  aducrfariotum obicda 
(qui  ptofcdo  mrhi  perqaam  inhrmaeflevidentur)  dilua- 
mus.  EtinptimisquodexVipianoadferunr.  Bonttm  dolum 
ejfe,  t^profolertia  hail>eri,/t<fuis  aduerfus  hofiem  alKj^uid  machi- 
»i<rr«r.l.i.$.nonfuit.infra  dedolo.  Nosdeinfidnsaccipieii- 
dam cda  credimus :  & his , qujc  ftratagcraata dicuntut ,  qut- 
bus in  b-iloaduerfus  hoftem  non  minus,  quam  vi  aperta.vti 
pecmiiru-n  cft.  Vt  cnim  pugnate  aperto  marte  quandoq-, tu- 
tunieft,fice;iamaliquandoinfidiis,&cuniculishoftesoppu. 
&  \ix:c,&ciickixm<k.iatiascA. Dolt(sentwanvirtt(s,^aistnho- 
_^tf)-f^a/m.-QjarcoptimushiipcratorLyfindcrdJcebat,ri^« 
leoninapelltsdrfiiit,  vi*lp'namejfe  ajfuendam  ^  ajfumendam. 
Nim  &  loius  111  facfis  B.biiis  iploaatlore  Dco ,  hoftibus  fuis 
jnfidias  ftruxilfe legitur. lofue 8 .c.  Vnde  Auguftinus :  Cum, 
inq  utjbellum  quis  Uilceperit,  vtrum  aperte  pugnet.an  ex  in- 
fid  is.nihil  ad  mititiam  intereft.c.dominus  nofter.i  j.q.i. 
N  c;llud.juidemnoftixaduerfaturopinioni,quodFloteti- 
nus  1.  nihil.mfra  de  poft.  reuerf  nihil  interefle  ait,  qiiomodo 
capciuus reuerius  eft,  vtrum  dimiflus,  an  vi,  velfallacia pote- 
ftatem  hoftiumeuafecit.  Idenimjtaaccipiendumcft,  cum 
de  iure  poftliminii  qua:ritur:quo  cafu  Itcet  hocduntaxat  con- 
fidcrandumfit,anabhoftibus  redieiit  aliquis,animumque 
habeat  remaucndi,non  ideo  tamen  minus  hdem  hoftidatam 
liberare  tencbitur.  Ec  ideo  ia  Atcilio  Regulo ,  quem  Cartha- 
ginenfes  Romam  milerunc,  refponfam  eft.non  cflc  cum 
poftlitninioreuerfum,nonobeam  folumcaulam  qaiaiura- 


Franc.Vnareni  Comment. 

untur.ad  cum  mecum,qui iure  liciro  alicurinfertur ,  non  per- 
tinet.l.fi  mulicr.in  ptinc.infrade  eo  quod  me.cau. 

Fa6lftm  atnem  apaElione  duiiur,vnde  etiitmpacis  nomen  ap- 
llatttm  eff. 

Pago  verbum  eft  iuris  antiqui ,  quod  in  Legum  Decemui-  f'"^'  ^"' 
raliumfragmen^isetiamnumapud  Ciceronem  lib.  2.  Rhc-  ^^      "J^ 
tor.adHcien.Fabiumquelib.i.Cip.  lo.  reperirur:  vndc  pa-  <i„de pa- 
6lumacquepaccmdiciarbitraturVlpia.  Sicut  enim  nouatto //«»»  ^ 
a  nouo,a  teftacione  teftamenrnm.a  demptione  damnum  dc-  /"<*• 
tiuaridjcitur,  feu  a  vetbo  Teftor,atque  Demo.l.i.infradc 
nou.l.i.infrade  dam.infe.icapa(5tiiraapa6iione,ideft,aver- 
boPagodcdudtum  nonincommode  dicipoteft.  Ec  hic  de 
verbi  sto^u  breuirer  a  nobisdidta  ,  his  ,  quae  vcrbofiflimei 
modernis  hic,&  Alciato  in  tubr.depadlistraduntur,prcba- 
biliorafunr. 


E/l  autem  PaSiio  ditorum,  pluriumvein  idem placitttm ,  (^ 

(Offenfi*). 

Qutd  pa* 
Cumapatftione,  pa6li,pacifque  nomen  appellatum  efle  ^,,. 

dixcrit,quid  padiotpfafignificet,iam  exp!icat,dicens,Z)«»- 

rumefie confinfnm„6c  ceicvA.CwczMiem  putes,padlumco- 

uentum  (dequoloquitut  in  cdido  Prstorj  hicab  Vlpiano 

definiri,(edpjdtionem.-  quzlatius  aliquanto  quamvocabu- 

lum  inde dcriuatum  portigitur.  Paitum  enim  in  hoc  tradla- 

tu,non  pro  quauis  conuentione ,  fedpt  o  ea  tantum  accipitur, 

quz  paiium  connencum  a  Prscore  &  a  lureconfulcis  dici 

folec.  Nam  vcnditioDem,locacionem ,  &  reliquas  huiufmodi 

conucncionesnunqusmaveceribus  Paiftadici  animaduerti- 

raus.     Qupdautem  Pfictorin  hoc  ediilononde  omnibus 

conuencionibusloquarur,velilludargumentofit,^«o</«o«.j 

fiea^ionem  expaBisdaturum ,  (vt  in  ccteris)  fiedeafiruaturum 

ait.     Qui  veiba,  atquehishmilia  adeademum  referrifo- 

lenr.quiE  non  valent  ipfo  iure,  vcincomm.tit.dein  lit.iur. 

oftendimus.     Licetautem  contradlus  ipfo  iurc,  id  eft:,lege  a 

populo Iata,rari  fincl.hotnoliber.infradeacqui.rer.domi.l. 

liuegeneralis.inf  ra  de  iure  dot.§  .non  aucem.lnftitu.de  perp. 

&tcmp.  a6t.  pa6tatamenconuentaper  Prxtoiis  tuitiouem 

tantum  valere,paulo  poftadfctipci  Ciceronislocilatiseuin- 

cunt.-  quibusaccedant  &  Senccsvcrbalib.  f.  de  beneficiis. 

Miflcalegem  non  habenc,neca6tioncm.   Acquiconfuetudo 

vitxhim)an7,legeomnivalentior,dataditum.  Nulla  lexiu- 

bet,amicotum  lccreta  non  eloqui.Nulla  lex,  fidem  eriam  ini- 

micopra:ftare.  Quxlex  adid  prxftandumnos,  quodalicui 

promifimus,alligat?nulla.  Quetar  tamcn  cum  eo,  qui  arcanii 

fermoncmnoncontinuit.&hdemdatam,necfetuatam,indi- 

gnabor.  Quamobrem re6te,atque ordine fecifle iudicandus 

cftTribon.  quihuncde  pa6tistra6tatumhicpotius  cofloca- 

uecit,quam  eo  loci,vbi  de  contrai^ibus  dilleritur.  In  hanc  e- 

nim  partem,quam  ipfe  to  ®e»TB  nominauit,congcfta funt  ea, 

quxiudicium  anteccdete  folent,  &  'aa''/^'^  iudiciorum  di- 

cuntur.  Quiaigicurfa:pevfuuenit,vtlitigatoriudiciumfub- 


uerac  Carth.igincm  fs  teuerfarum :  i J  cnim  ad  poftliminiuoa       ire nolir,quod  fccum  pepigilfe  dicat  aduerfatiura ,  fiuc  dona- 


impediendumno  fufficiebac:fcdquiaanimumnonbabcbat 
Romiremancndi.vt  Pap.fcribicl  ^.infradecapci.  &poftl. 
reuerfis.  Reliquaquibusimpngnamur.argumcntafiigidio- 
ralunt,acqueineptiora,quam  vtaccurateca  refcUcreopcrs 
prccium  fic.  Vt ,  Ecce  ijut  c^^rw/  (inquiunt)  cumpotejlnon  re- 
dtt,pratransfugahabetur,\,nonom^ts.^.<\nic3,if)ias.\rxii.(iQ 
re  m^Xitfidem  tgttttr  vielare etiam debet  ts,  ^iti hofiifefenon  ab' 
iturtim  jpeponderit.  B^euitercnimrefpondendam  eft  ,vide- 
ti  eum  qui  tempotibiis  addu6tus  fidem  hofti  dcdciit ,  redire 
nonpofle.qaodlaluahoneftarenonpollic.l.nepos.  lafrade 
vecbo.hgnihc.l.filius.iiifrade  condic.inftit.  Icem  obiiciunt 
commerciummditibasprohibicum  cfle,  adeovtagcum.in 
qaibus  pcouinciis  milicant,co'.npjrarecis  nonliceat.l.milices 
agrum.intia de re  mi'ic. qaafi  vero nuUum,  noa coutrahen- 
di  iic^ocii  genus  velcontra  militaiera  difciplinam  ipfis  pct- 
mill  jin  airccamiis.  Illad  non  minus  cidiculum,  nugacorium- 
qaeeft,  Pixcipit  lex,  vcnebarbari$aurumpra:beacur,fed 
pocius  (i  apud  eos  inucacum  fueric,fubrili  aufcracur  ingenio: 
ergo!T,deshoftidatafcruarinondsbec.l.z.C.decommccc.& 
m;;r.Hisigicurnugis.q  lastancumretuliflc  piget.miiras  fa- 
.cianus.Piobibiliasfocceqaisobiecetitjhaiufmjdipromif- 
fiincm,  qa?  vi,m^tuquefa£lafit,cfticacemnon  vidcti:  fed 
cdiCl«mPi«tons,quopetmetumgeftaininccgtumrcftitu- 


tionis,fiuetranfa6tioniscaiifa,noa  absre  de  huiulmodipa- 
6tionibus,qux  quidcm  proprie  pa6la ,  &  pa6ta  conaenta  ap- 
pellantur,tra6lare vifum  cft.  Nam  vc  de  omnibus  contra6ti- 
bas  generalircr dirpucecur  in  hac  parce ,  racio  loci  acque  ordi- 
nis.non  pacitur.Qupd  fi  force  quis  obiiciac, /"^jfiFwOT  d^ /^//!/<i- 
Ho  dici  duorum  conjenfur»,  at^ne  conuentionem  :policnattonem 
virofioUui  oferentis  prom-ffUm  I.3.  infca  de  pollici.  Reipon- 
dco,plenam,ablolutamq>jcpa6tidefiuitionem  hincnon  ef- 
fe,(cdgencri  vnam  tantumniododifterentiamaddi,  qua  vi- 
delicet  oftendatur,  quantuminter  pa6tum,  &palIic:c.itio- 
nemincecfit.Idenim  depollicitatiombas  modadifl.rei:ein- 
ftituenti  (opinot^  fufficet e  vifum  eft.     Illudfottaflism.iio- 
rcmalicuifcrupulaminiccerit,  quodfummusnonfoium  O-  cicero 
tator,  fcdeciamlureconfultus  Ciceto,  non  vnoinloco  pi-  fummut 
dturaideiregenetaliterdefi.Tierit,  quodinccraliquosconuc-  orator&- 
nit.    Qaibusverbispa6tionem,conuentioaemqueomnem   """"^ 
complexusfuifrevidetur.  Verumfiquiprfccdunt,  quyque  ^" 
lequuntur  verba  confideraucriraus,  facileapparebic ,  deea 
foluni  conucntione  loqai  Ciceronem,qui  ex  folo  conuentu 
valet.ideoque  pa6tum  conuentum  appellacui:non  de  ca,qux 
legc  aliqua,auc  iute  ciuili  fancica  eft ,  &  qua:  tranfit  in  ptopri- 
umnomcncontra6lus  :  qualis  eftcmptio,  vcnditio,ftipula- 
tio ,  &  lirailes  coatra6t  us.     Diuifioac  cnim  viicur,  qux  vna 

cum  ex- 


fn^tt.dePaBis. 


4r 


cum  cxcmplis  ab  eo  adduifcis  perfpieiie  Jienidnftrat,  pa6lara 
noncoJuteferuari  quodlegitimum  cft.fedquodex  natuia 
StHCAft.  [jntum,  aut  confaetudinc.  Vcrba  autem  eiushsc  funt  ex 
*tus^mne  librolccundo  Rlictori  ad  Hereonium,  lusigirur  conftatex 
iusctn-   his  pattiDus,natura,legc,  confuetudine,  iudicato,  a:quo  & 
#<•/.        bono, paito.  Natura  iuseft, quodcognitionis,  autpietatis 
Caufa  obfcruacur.  Lege  ius cft  id ,  quod  populi  iufTu fancicuni 
efti  Confucuidinc ius  eft id , quod  fine lege sque ac  fi  lcgiti- 
mum fit ,  vfit  ttum cft.Iudicatum eft id, de  quo  fenteniia iata 
cft,autdccietuminteipoficij.  Ex  £rquo,i?cbonoius  conlhit^ 
qaodadveritateni,  Sc  vtilitatemcommunemviderur  ptrti- 
here.    Ex  paclo  ius  eft,  fi qiiid  intr  c  fc  pepigcrin t ,  ll  qiiid  in- 
tcr  quosconuenit.Pac\alunt,qriiEleg.busobfifuai.da  uint 
hocraodo:R.em  vbipanguocjorationepangunt.  Sunc  item 
pa6la", qua:  finc lcgibus obfcruantur , cx  conuentu , qus  iui i 
prxftaredicunturkldelib. i.dclnuent.  Naturiiuscft, qiiod 
,  nobis  non  opinioi  fed  quaedam  innata vis  afferat :  vr,  religib- 
hem,pietatem,gratiam,&c.  Confuctudinis  iuscfrcpHtarur 
rd,  quod  voluntate  omnium  fine lege Vctuftas  comprobaric. 
Ineaautcmiurafantquidamipfa  iamcerta,  proprcrvecu- 
ftatem.  Qu,oingcnerc  &alia  funtmulca,&eorum  mulcb 
Iftaxima  pats,qua:  pritores  ediccre  cotilueuerunt.  QuTdam 
autemgeneta  iuris  iamcertaconfuetudincfadrafunt.Qupd 
gcnuSipa6lum,par,iudicatumdicitur.Padlumcft,quodin* 
ter  aliquos  conuenit,quod  iam  ita  iuftuirt  putatur,vt  iuri  prac- 
ftarc  dicatur :  Par ,  quod  in  omnes  «quabile  cft :  ludicatum» 
de  quoiamahtefententiaalicuius,  aut  aliquotum  conftitu- 
tQn*eft.Iamiutalegitimaex  Itgibus  cognofci  oportcbit&c. 
Idemco.l.  Confuetudinis  iuseft,quodaut  leuitera  natura 
trad;um,aluir,&maiusfecitvfus,vtrcligioncni:aut  quod  iti 
moran  vctuftas  vulgi  approbatione  perduxit:  quod  gcnus 
padlum,  par,  iudicacum.  Paftum  cft,quod  intcr  aliquos  con- 
ticnit.Parqaodintcromnesacquabileeft.Iudicatum.dequo 
alicuius,autaliquorumfententiis  eonftitutum  cft.  Legeius 
eftquodineokripto,  quodpopuloexpofitumeftvt  obfer- 
uetur,  continetur.  Scd  mirum  forte  quibufdam  vidcbiturt 
quod  lutecofultus  de  padis  c5uentis  tradlacurus,  quid  fic  pa- 
dlnmconucntum  antcomnianondocueric.quodin  prirais 
heceftaiiumadinterprctationcmcdidividcbatur.Quibusfi 
intcgra  V  Ipiani  volumina  excarenr,qu^  luftiniani  cdidto  fub- 
lata  intcrcidarunt ,  habcremus  fanc  quod  certiuS  rcfpoodcre 
"poffemus.  Certeitifexcentisaliis  eiufdemVlpianilocis,cc- 
terorumqueIurecon(ultorum,acinhoctra(ftatupoiifliraara 
padamconufntum,&fineadiundlione,padlurh,proeacen- 
nentioncjquainontranfitinproprium  nomen  contraftus, 
jpromilcuc  dici  obferuauimus.l.Iuiis  gentium.  ^.qumimo.L 
perqaos.infra,eod.l.p«6ta  conacnca.infra ,  de  contrahen. 
emp.tot.tic.de pad.dot.cuminfinitisfimilibus.  Addeqaod 
Cicero  padum  conuentum  ifemptra  ftipulationeitafeparat, 
vtdubiumnonfitlpccicm  longcdiucriama  pa(fto  camclTc: 
nonfubpad:ovclutgencrecoiJtineri,vtinlibrode  Orat.i. 
At  vero  in  foro,  tabula?  teftimonia,  padla  conuenta ,  ftipula- 
tiones ,  cognationcs,  affinitates,&c.  Idem  in  Orat.  pto  Cs 


ralc  eft )  fimilitcrcontrahi,  pifti^tJc  vefb'6,  &:  conu-ehtionis 
promi(cuevriIureconlu!tos,apiidquos  Videlicccnuda  con- 
uencio ,  pletunque  pro  nudo  pafto  rcpcriacur.  Qojs  cnim 
iutisaudorvnquamicaiocutuseft?Exconuencionenoiina- 
kicur a(5lio  :  cum  camen  id  de  pado  cocies  inculcacnm ,  ac  id- 
en>idern  repecilum  fit.  Illud  excrcmi  ( vc  aiunc )  anchora:  lo  - 
co  acccdac.quod  Vlp.in  inccrpreraiione  edi(5>i  Piscorii ,  d  t 
P  A  c  T 1  i,explicac^prius  (vtcrcdibileeft)  verborum  fignifi- 
catione,pa6lorumdiuifionemIabiicicdicehs:'P<ifl<»9«<«rfj»» 

diujfionem  cmptionii  locationi,&  id  genus  conuentionibus 
lion  con  ucnire,quis  ram  cicus  efti  vt  non  vidcar  ?  Qnare  du- 
bcandii  non  cft^  quin  paaum  &ih  edi<ao  &in  Vlp^ediaa 
comineiKariis,ita,  vciamdiximus,  accipiendumfit:  quod 
quic!crnipfumaliqaandonudum,ideft,folnm,&fimplexeft: 
aliquando  caufamaliquam  adiun(f>amhabet,l.legem.C.de 
pa(ft.  vtinfradicemus.l.iurisgentium.^milius  Ferretusin  §. 
practetea.Infti.dcexccp  (que"mhonofiscau(anomino)pa(ai 
gencralemappcllationcmellecum  ceterisfacctur,  pa^aum 
vcroconuencum  d:ftinguitabeD,quod  iu(ruiudicisfiat,di- 
cens  conuentionts  qualdam  efle,  quae  a  iuflu  iudicis  initium 
habeanc,  non  a  confenfuiquauis  confeniu  perficiantur,  eafqi 
Cmplicircr  dici  pa(fta:  alias  elle  qiis  cum  a  cofenfu,  atq-,  con- 
uecione  nihii  non  habeant,  pa(fta  conuenta  appeHentur.Sed 
hoc  qiia  rciftc  traditum  fit  ab  eo,  ex  ia  didis  arbicror  no  val- 
de  obfcutum  cfle. 

Dtorumconfenfus.Winca.TmotiTit  interpretes,  paifliutn^ 
pollicitationedilferrcquodpaaum  fitduorum  confenfus: 
pollicicacio  vero  folius  cfFercntis  promifliim ,  vt  fupra  di- 
«aum  eft.l.j.infra  de pollicitat.  Paul.lib.  j  .fenccn.tit. de fifci 
aduoc.Sedcumis.cmaliquodoifFefturtscensconfentirepi-^- 
lumatur.l.quipatifur.inframand.quibuldamvidctur^mtcr 
pracfentespa(!lum  magis,quampo!l!citatiunem  dici,qutbus 
cgo  minirae aflcntior.  Non  enim  continuo  is  i]ui  tacet of^e- 
renticonfentireintelIigitur:cumforca.1ise  refuaid  non  fu- 
turum  cflecredar:auc  bcneficiu  accipicndo(vt  aic  Publianus) 
libertacem  vendere  nolir.  Hoc  adeo  in  his  pollicicacionibi;s 
perfpicipoceft,qu2adaIiquod  publicumopus  extrucndum 
olim  Reipubk  apriuacishominibusfierifolebant:dequibus 
tra6tatumde  poHicitationibasi  qui  titulo  de  Operibuspu-  i^hniei- 
blicis  idco  (ubiicitur,accipicndum  efle  non  dubito.  Fiebant  fttioa. 
autcmfcrepercpiftolamcau.ioncmve,vtfcribirMacr.lib.i./""' '*"'*' 
Saturnahcap.^.dcLiicinio  Anguft.libertoloqucns.&patet^""/^ 
exl.Charidema.M.l.Septitia.inffadcpollicic.l.mecum.f.fed^  ^„,1,^ 
quodPrajtor.inftddeeo  (Juodme.cauf.confcnrum  duoirumjTffcwr. 
non  incerucnircanrequ?maccepctcur,  ccrtifliniumeft.l.ex 
poHicitationc,iHfradcpollicit.  Sed&hquis  apudRempub. 
idcft,  Reipub.admitiiftratores,  cor3madopus.-cdihcandum 
pecuniam  promiferiti  polliciratio  prcpnjs  non  pa(flum  dice- 
tur,cbn(cnfu  forre  Dccuuonunnufpenfo^deliberantium.in 
tale opus  exidificari pnblice  expediac.d.l.  ex pollicitatione. 
Hucpertinctquod  Cxciliusad  Tiaianum,dccjuodam  Ni- 
cenfium  theatroloqucnsfcribic :  Hntctheatro  exprtuatcrui* 


cia.  Quc}dtcftamentUmjquariudicia,autftipulationcs,aut  peiltciiattomi>.m»ita  debent}tryVti>a/iiice  circa,vipomcusfu 

padi  couaenti  formula  non  inforraari,  aut  conuelh  poceft,Ii  pra  *auea.,(jttt  nicc  omma  dtjferu»tur,ce]fante  eo^i^uedanteper- 

advcrbaremdtfle(flcre  vclimus.'IdcminPartit.otat.  Scri-  gendiiefl.  CuiTraian.T«»c,inquit,<?/?n»<ir«x  exigtoperattbl 

ptorum  aliad  publicum.aliud  priUatum.Publicum,lex,fcDa^  CHrtjityCntloeatru  propter<jUodillapfomijfaJltntfattsierit,\^(r. 
tufconfultum,f{Edus.  Priuatum, tibulas ,  paiflum  conueh-  /«»Wf>w.Qu;dergOjfiduoIutii'p(friti,dca!iquaiurfsqus- 

tum,  ftipulicio.    Ethoc  quidemitacflc,neBaldusquidcmj  ftioneconfuUi,idem  re(pohdctint?netalis  contenfuspatlirt 


Deciufqueneganr,cumplerifquealiis,inrub.C.eo.  Contta- 
idlaaliquartdo  veibi  fignificationc  pro  f-»bit<9:a  mareria,ide- 
que  in  verbo  Conuehtionis,accidcre  aiunt ;  fcd  pa(5Iu  nihilo- 
minusptoomni  confenfa  duorum  gcneraliier  quoq^  acd- 
pi  pofTe  fatentur. Qui  error inde  ( nifi  fallor )  manaUit, quod 
pa6tionem,qua;hicab  Vlp.definicurj&pa(flum  e^dem  efle 
falfo  fibi  pcrfuafetiit,  vcpaulo antt indicauimus.  Qubd fi  qui 
iinr,  quibusnoftrinonvfquequaq;  facisfacianc  argumi:nci 
prof  eranc  qu.-cfo  locum,  in  quo  vendicio,  auc  ftipulacio,  alia« 
Ve  fi  milis  conuencio,  pa<flum  appelletur;  Id  fi  fecerint,  vlcrd 
hoshuicntij&concrouernaeceflrurosproficechur.  Sinauceni 
idprzftare  non  pofl!int,  mirari  non  debcbunt,fi  veteiuni 
audtoricatem  ( quahi  pr2fertimanQbisftare,inficiariomni- 
ho  non  aufioc )  interprctum  nefcio  quorum  Opinionibusi  Sc 
commentis  anteponamus.  Nam  nec  verum  eflc puco  ( .pod 
ab  eildem  dicicui)  vttbam  ^ab^  conacacionis  ( quod  gene- 


appcUabicur?  Quodcxhacdefihicionediccndum  eflevide- 
tur.  Scdvcrba  larifcbnfulti  ciaptandanonlunc,  qucm  veri-  ■'d-itis^. 
Ifimile  eft,  confenfum  intclltx  (fe,  cx quo  confeniicntiam  al- »/y (^f/: 
ter  alteri obligetur,  fi  mmuis  ciuilii:er,(arccm  naruralicer , qU  fM^s 
padionisomnis  finis, ac^Ut cffeitus cft.  Sti. &  fi imerduo:  t^^^^*''^ 
conueherit,  vc  vniex  ipfis,  vel  vCcuidam  cercio,detTi[ius  i,iu},t;. 
ccntum,nehocquidemcafu  pAioncnlre^fledici  vulgb  tc  terf^^ii 
ccptumcft,quoainutihi:ec  fatfburh  ahenum  promittatur.l. '»''«•'«*» 
ftipulatioifta.infra  deverb.oblig.  &qu£Ecxnoftro  contra- '"f'"''''*" 
iftuotigihemtrahunt,ihaniafunt,nificxnoftrapeifona  ini- 
Uum  obligationis  fumatu.  leg.  (^uaccunque.infra  de  a^fiio.  & 
oblig.  Qu5c (cntcntia  vera eft.  Nifi  forte  paiftioncm  iaancm 
sltquc inutilcrh  ira  pa(ftiohem  dicicenreamus,v:ttltamen- 
tlim  falfurfa ,  impctfe<fbum  vel  itritum  iat&^PH9JK«c  tcli  mieh- 
tiiappellarifolet.l.  i.infraquemad.tefta.aper.  Qiipdaiulio 
naagis  videtut  diccQdHm^qUotiesduo»  vt  vJtjusexipfis  det 


4<f 


Franc.Dmreni  (jomment. 


&tranfadlioniscaii{aintcrpoDatur,  eoverbo  contincri  aio. 
arg.l.fiueapud.C.detranfadi.  Verbisaiiccm  Vlpia.tencbras 
cfFaderuntalii,  contra vecerum  excmplariu  lidcm  ,oVo?(7,aH» 
didioni  Pacifcttur  addentes ,  qua  poft  dKflione  Caufa  potius 
adfcribioportuit.q.d.pa(flijdenopetend.?,tj5  rranfaftionis 
folum  caufa,  (cd  etiam  donationis  tieii  polle ,  &  cu ,  qui  paci- 
fciturdonationiscaufa,nontranfigerc,  lcdliberaiirate  rcm 
certam & indubitatam  remittere.  Nam  alioqui andtorem  e- 
legantifiimum  Vlpianum,  quisabineptiffirniETauTo^oT-ia?,  & 

_ nugationiscriminevindicaucritrhuncigiturpotiusaconfuc- 

fuUr,'  abinitio,inccreflcexpoftf3(aoc'oeperir,c6ualefcatnepa(aio>  tudincloquendiveterumnonreccfriflc.apLdquosdonatio- 
'"'''*'^'':i:cconualefccteeawtMo«iwtMo?(i<a"j«So?fplacuifl'evideo,aqui-  niscaufap3cifcivficacumeft,exiftimaredcbemas.l.fedfivir, 
lt7f/»<-  bus  d  iFentiunt  nonnulii.  Sedhscalio  inloco  opportunius  infradedonatio.interviru&vxor.l.inzdibus.l.  fiin  ftipula- 
difcutientur^  tum.infradedonat. 

Contientionis  'verhum  generaU  eli ,  ad  omnia  ferti-  f^deoautemconuentionis  nomen  generale  eB ,  vtele- 

nens ,  de  qutbus  negotii  contrahendi ,  tranfigendi^  caufa  ganter  dicat  Pedius,  ntdUtm  ejje  contracfttm ,  nullam  ohli- 
confentiunt ,  qtti  interfe  agunt.  Namficttti  conuenire  di-  gationem ,  qua  non  habeat  wfe  comientionem  :fiue  re  Jiue 
cttfitur,  quiex  diuerfis  locisin  njntim  colliguntttr,&ve-  'verhisfiat.  7S(amdr  Bipulatio  ,  ^qit^verbts  fit,nifi  habeat 
■nitint  -Ma  qui  ex  diuerfis  animi  motibus  tn  vnum  confen-     confenfttm,  nulla  eB. 


tctcio,pacifcuntuti  cum  quod  geritur  ex  pacifcentium  ipfo- 
tum  pcribna,  initiura  fumat  obligatioais.  Scd  quia  alteti  fti- 
pularijpacikivcneminempoflettaditum  eft,nifi  (uainter- 
fit.l.ftipulatioifta.§.alteri.meritohicquoque  paftio  inuti- 
lis,&  fine  efteau  effe  dicitur.  Intcrcfleautcaa  pacifcentis  tum 
inielligicur,  cum  rem  fuam.aut  fibidcbicam,  dari  altcri,rcfti- 
tuive  pacifcitur.  Qj^ip  cafu  rationibus  fuis  eum  confulerc ,  ac 
perfonameamvelut  Procuratorislocoad  recipicndum  dati 
cxpreiram  videri  Bart.ex  Proculo  annotauit.l.fi  cum  Corne- 
^lterifti  lio. J.ds  fol.Vnde  trattatii  eft.Si  pacifcetis,cuius  noinictcra 


terjit. 


Huam 
lntefa- 
teat  di- 
Hi»  Pa. 
Huoi. 


tttmt,idest,in  vnamfententiam  decttrrtint. 

Cum  cx  Vlpiani  libris  ad  Ediftum  hic  fere  a  Triboniano 
dccerpta  fint,  quin  ad  edidti  interprctacionem  pertineant, 
dubitandum  non  eft.  Quia  igitur  de  co  verbo,  quod  ptimum 
incdidooccurrebatjbreuitcrante  difputatum  fuit,  iamad 
alceriuscnatrationem  aggreditur:  Conuenttomscjue  vtrhum 
generaUeJfe  ait,  adomniapertinens,  &c.  E.fi  autem  late  pateat 
tooc  vocabulum,  non  ideo  tamen  padum  conuentum  in  edi- 
dtoPrztoris  adeogencraliteraccipi  fatcndumeft.  Nam& 
reivindicationem  ipecialenomen  cctta^inrem  aftioniseflTe 
d:cimusvt licct  vindicationis  verbo  omnis  in  tcm  adlio  con- 
tineatur.  Itaque Vlpia.hoc  loco fcnfifle  non  exiftimo,pa(fto 
conuento  omnem  contradum,  obligationcmque  fignifica- 
ti :  quod  antc  aliquot  annos  vir  quidam  clariflimus ,  &  crudi- 
tiflSmus  me  audiente,&ob  fingularem  eius  dodlrinam,atque 
amplitudinem  leuitertantum  reftagantc  confirmabat,  de- 
ierans  etiam  ( id quod  magis  mirabar )  Prstoris  verba nc  Vl- 
pianumquidcm  ipfum  intellcxifTe.  Quem  quidem  cgo  ni- 
hilomagis  reptchenfionedignumputo  ,quamfide  rci  vin- 
dicationc traSaturus  Rei verbu  gcncrale  efle,& Vindicatio- 
ne  omnem  in  rcm  adionem  fignificari  obiter  admoneat. 
Placuitcnim  veteribus  hsc  interpretandiratio,qua:etiam- 
num  vulgo  vfitata  eft,  vt  paulo  altius  repctitis  principiis  rem 
iggrederentHr,&dc  fpecie  aliqua  tra<5tatuti,agenere  ipfo  ini- 
tium  dicsndi  facerenr. 

Tranligendttjut.  Tranfigcndi  verbumlatehocinloco,  vt 
&  alibi  fzpius,  accipi  videtur,vt  quoquo  modo  ad  finem  pcr- 
ducaturaliquodnegotium,tranfigidicatut.l.fivno.infraloc. 
l.arbitrio.§.dolo.infradedolo.l.tranfa(5ta.infra  deverbo.fi- 
gnifi.l.i.§.vltim.infraadTertul.fpeciahus  autcmtranfigerc, 
cft  controuetfiam  deciderc,  &  pecuniaacccpta  ab  aducilario 
aftioncm  fibi  competentcm  ci  rcmittere :  quod  Gxsdij^M- 
<ra<£sdicunt.  Ac  talis  decifio,dircmptioque,litis  tranfadio 
vocitatur.l.i.&tototit.infradctranfa<^.1.2,infradfiureiur. 
Ea  neque  conucntio,neque  contradus  eft  per  fe,  vt  de  dona- 
tioneinfra  dicemus.  Idcoqualisfitconuentio,nominatane 
annominevacans.frufttaqua^iitut  :habcttamen  infc  con- 
ucntioncmaliquam.&padionem,  ficutdonatio,  qus  vei 
nominatacft.vtftipulatio:  vclcarensnomine  proprio  con- 
trsdus ,  vt  padlum.  1. 1 .  infra  de  tranfadl.  Vidcamus  igitur 
quid  padlum  atranfadionc  diftct.  Et  vulgo  proditumeft, 
padum  gcnetaliter  omncm  duorura  pluriumvc  conuentio- 
nemfignificate,ideoquc  omncm  fiuccontracSum,  fiuedi- 
ftradlum  compledli :  qux  fententia  iam  a nobis  rcfutata  eft : 
fpecialitcrveropro  conucntionc  gratuica,quarcontempla- 
tione  litis  non  fiat,  accipi :  vndc  tranfadlioncm  fpcciem  padlo 
contrariam  cfle aflerunt,  cum  ea  gratuica  non  fic,  &  cantura 
fuperlicehac,acdiftind:ionemiftam  cxvcrbisVlpianicolli- 
guntjl.i.infradetranfaa.  Ouitranpgit,eiuafidere dubta,^ 
Itte  tncerta  tranfigit :  tjui  veropactfcitur  donationis  caufa  ,  rem 
certam,^ indubitatam  ,liberalttateremtttit.  Egovcro  pa<fii 
fignificationem  vnamefTe,  qui  videlicet  fupra  4  nobis  ex- 
pofita  eft ,  conuentionemquc  omncm  ,  quac  non  tranf- 
itin  ptoptiumnomen  conttadtus ,  taractfi  gtatuita  non  fic. 


Qnam  lace  paceat  Conuen  tionis  vetbura  ,hinc  colligit  lu- 
rcconlultus :  quod  taraetfi  obligatio  nes  quidam  re,  ac  vcrbis 
conttahantur,  in  his  tamen  omnibusconfenfus  aliquis,acc6- 
uentionecefrariacft.  Nequeideo  ftipulatio  verbis,autcom- 
modatura,  fiue  depofitum  le  contrahidicuntur,quodfinc 
confenfu,  nuda  res,nudaque  verba  fufficiant :  lcd  qma  practer 
confenfum,rcaut  veibis  opnstit.  Conuentio  igitui  ad  o- 
mncra  contra(ftura  omnemque  obligaiionem  peitinet  ,in 
quacontrahenda  duorum  pluriunive  ccnieniusinteiucnit: 
quare  conucntionem  pa(5to  generaliorem  eflc  mcrito  dice- 
mus,quodpauloanteanobisdefenfum eft.  Hincpa(flicon- 
uentio  veibum  a  lureconfiiltis  vfurpatura,vt  dixi  in  Jeg.iuris 
gcntiura.§  .adeo.infra  eo.  Itaque cum  in  fcriptura  aliqua  hu- 
iusverbimentio  reperitur,an  deftipulatione  accipiendum 
fir,  andepadtoambiguura  eft:curaadvtrunqueicfeirique- 
ar.  Verura  inlegeexpr^ccdcntium  ac  fequeniium  vcibo- 
rum  argumento,  aliisquc  conie(Suris  voluntas  perpendi  po- 
teft.  Ininftrumentoautem,(eucautionc,  nifiahud  a<ttum 
appareat,propa(Sloaccipiendum,&  contraagcntem  inter- 
pretationemfaciendamefleaibitror.l.lctfla.vcifi.  conuenir. 
infra  fi  cer.pct.  Quod  enim  controuerfum  cft,  pcr  id,  quod 
ccrtum,exploratumqi)ecft,probaiidebet.aig.l.nonhoc.C. 
vndelegit.  Necconlfn(aneumeft,vtfidci,probationisque 
gratiaquicquam  adferatur,  quodipfura  itainccrtura,  obfcu- 
rumque  fit,vt probationem  quoque  aliam  requirat.  Nam  & 
Tf^^niM?;  vitium  velraaximG  cftindiflerendo:  a/«p(o0«T>i/u£vo» 
acciperc,a*'7i  ?  owAc^xyutv».  Proinde  qui  ftipulationem  fa<ttam 
efleallegatjCaucionemq;  modoproferc,qua  aiiquidconuc- 
niflccontinctur.isfanc  infirmamhabet  prcbationem.Non 
enirareiSlc  colligitur,  conucntioeft,ergo  ftipulatio  ,  cum 
genus  ad  probandum  (peciera  minimum  valer,  plurimum  ad 
refcllendam.Planeverbum/^rowx/r^inftrumencoadfciiptij, 
ad  ftipulationem  potius,  qnam  ad  nudam  padlionem  refeie- 
dum  efTe^lex  ait.^.fi  fcriptum.infiadc  inuti.  ftipu.  Nam  Pro- 
w«/fr*(licctintcrdumlatiusaccipiatur)  proprie,  eftinter- 
roganti  daturum  aliquid  fe,  aut  fadurum  rcfpondere :  idquc 
Theophilusin  Grxcis  Inftitutionibus  fatisdedarat,  a  quo 
necdiflcntiuntGfamraatici.PolIiccrauretiamfponte,inquit  ^„„;, 
Donatus,  promittimus  rogati.  tas  otufM 

Ai»»^y?«/>«/4;«7.  Veluti,fiperiocum,  veldcccndi  caufa  natura- 
dixcrit quis , 5^o«^w ?  Etahusrefponderit,  ^pcB^tff.  Qao 
cafucertumcft^nonnafciobligationem.l.obligationumfLb-'^* 
ftantia.infradea(ftio.&obIig.  Aliascxftipulatioue  obliga- 
tionemotirinon  ciuilem  modo.^.dcconftituta.Inftit.dea- 
ftio.fcd  ctiam  naturalem,  quod  adfit  confenf  us,  cr  ediderira. 
Idqjreccptiuscft.  Qupd  faneitaaccipivolumus,nifi  tortc 
aliquocafuacquicasillacefTet,  quajnaturalisobligacior.iscau- 
fa eflc dicicur  1.  exdiuerfo.§.i.infra  folu.  macr.l.inutbitum. 
infradecondi<ft.indebit.N3mlicccingen^re.conienfumc6- 
ucntionemq-,duorumcuftodirisquumfic,plerunquecamen 
idobcircumftantiamaliquam,  iniquumeflcpo  icil.  Cuius 
rci  gratia  Pra:toriac  cxceptiones  comparatx  funt.§.i. fnftit.de 
cxcept.vbi  Theophil. 

Sed  conuentionum  plerseque  in  aliud  nomen  ' 

tranfcunt 


Jn  Tit.  de  Pa^is. 

ttanfeunt :  veluci  in  emptioncm ,  in  locationem ,  in 


47 


pignus,  in  ftipulationem. 

Hgc  dc  «onuentionibus  paulo  p!enior,vberiorque  tradla- 
tiojvelut  mpt'x£a<r/c quxdam  cft.  £:li  nanque  pncipuum  lu- 
teconfaiciinllicucumfitde  padisconuencisdiirerere,in  lo- 
cum  nihiiominus propinquum,  & finitimum  excurric,  vt  rc 
altiusrepecica,p3dorum  conucncorum  nacuraomniscom- 
modius  demonftrari  queat.  Ac  igicur,  plerafque  conuen- 
tioncsefle,quiin  aHudnomentranfcunt,&C2t.  Qnprum 
verborura  vis  &  fenf us  qui  fic,  infra  docebimus.  1.  iuris  gen- 
tium.in  princ.  lUud interim  obferuatione  non  indignum.ex 
ftipulationedtlionemnaici:cum  ficexcarumconuentionit 
numero,  qui  nomcn propiium  habenr.  Quapropter  &. pcr- 
mucationiforte,auc  cuipiamaliinudaeconuencioni  acceire- 
rit,  ( vt  folct )  nec locus  erit pcEoitentiae,  ncc adio  ei,qui  non 
impieuericdenegabitur.  Obligatiofiquidem  alioqui  inua- 
lidi,  flipulationis  accefiione  corroboracur :  non  quidem ,  vc 
aaaplius quicquam, aut  minus  ex  (lipulationc  debcatur,  qua 
Mpa^o,fiid  cxpreflum  nonfuerit :  iedvt  quicquid  pa6lo 
comprehenrumeft.qualecunqucidfic,  efiicacius  debcatur, 
&pctipolIic.l.miles.§.decem.infraderciudica.  Ec  cumhac 
exceptioncaccipieudumputo,quodvulgo  dicifoler,  Stipu- 
lationcm  imttart  naturam  eins  contra^us  ^fttpercjtto  interponi- 
Wr.l.fiftipulatus.infcadevfar.l.i.infradepriuil.  crcd.Nam 
idgeneraliierincelligendo,qua:cunquehuiufmodiflipalacio 
ociola,acqueinucilisfucuracft.  Guiustamen  magnum  clle 
vfuraconlhtjUonmodo  in  conuencionibus,qus  proprio 
Domme  carenc,  verum  eciam  in  bonx  Hdei  concradlibus:  qui 
audore  Varrone.citra  ftipularioncra  a  vetenbus  non  fic- 
banc.  Quariquam  enim bonx fidei concra(5bus  per fe  fatis ef- 
ficaxcftadagcndum  ,camen  qui  non  cuiuslibec  ludicis  eft 
vidcre,  quidexbono  xquoprsdarcoporreat,  &iudiciain 
plcrifque  finc  concraria,  vc  aic  Cicero  lib. }  .Olfic.magnops- 
rc  vcilc  ell,ca  nominatim  ftipulacionecaucri,  dc  quibut  con- 
ttouetfia  ob  incerricudinem  aliquando  cxoriri  poceft. 

II.     VLPIANVS  LIB.  III. 

AU       E    D    I  C    T    V    M. 

_^  A  B  E  o  ait,  couuenire  pol]'e,veI  rc,  vel  pcr 
?{i%-^  cpiftolam,velpernuntium,  incerabfen- 
giS^^j'  tes  quoque.  Sed  etiam  tacito  confcn- 
^^^■^  fu  conuenire  intclligetur.  Indeli  dcbi- 
torimeoreddiderimcautioncm,  vidcturintcrnos 
conucnifle,  nc  pctcrem :  proflituramqj  ei  conuen- 
tionisexceptioncmplacuit. 

Ql'ia  conuentio  nihil  aliud  eft,  quam  rautuus  quidam  c5- 
ferJus(vcantcdiximus)l.i.§.conucntionis,ideoconuenice 
dicuntur  hi,  qui  quoquo  modoin  ide  confenlerinc,fiue  inc  er 
prcelentcs,vetbis:  fii;einrerabfentcs,pernuntium,  vel  epi- 
ftolam,  talis  conlenfus  exprcftus ,  aut  etiam  reipfa ,  &  fa£to 
aliq«o,fineexprelIione,acdeclaratione,  fignificaius  faerir, 
Lcercum.infraficercpecac.  Eifdem  fcrevetbisvfus  Mode- 
{iin\is  •.Soetefatem,iaqait,Cffire,^re(^verhts,^pernuntium 
pojfe  nos,  dubium  non  f/?.l.},infra  pro  foc. 

SedetiamtMtto.  Quia  quod  dixerac  Paulus,  Re  conuenirc 
pofle,pauloobfcurius  videbacur:  ideo  adiiciteciam  Tacito 
confenfu,  Sccxt.  Quibus  verbis  id  verum  efie  demonftrac.et- 
iam  fi  quod re conuenerit ,  taciro  tanrum  confenfu,  non  cx- 
preilo, conuenireincelligacur.  Reautem,& racice conueni- 
te,vcdiuer(afunc,itaineo,quodfequitur,cxemplo  coniun- 
guntur.  Achaudfcio,anfpeciesvllaproponipollit,  inqua 
altcrum  ab  alcero  feparatum,  difcretumquc  reperiarur  .•  cuius 
reifubcilior,eademqueminimenecefIariainquifirio,  mirum 
eftquancnm  interprecesquoldamexercueric.  Sed  hafcein- 
Qtiles  aKpiCtMyicci  omiccamus,  quas  vel  lcuicer  accigiire  fufficit. 

Indefi  debttori  meo.  Hicde  voluncacis  coniedturaagirur: 

itaque  quod  vcrifimilius  eft,  infpici  oporret.  Ciim  aurera 

nullus  caucionis,  chirographive  reddici  vlusfit,  nonpoccft 

vidcri  crcdirordebirorireddidiiIe,nifivcipfura  exr>ucrarcr. 

J.baiufmodi.  §.  liica.  infradclegat.  i.leg.  j.infra  dcUber.Ieg. 


Nam  decipsre  ,  ludificatique  voluifTe  ,  non  prifumemus. 
Qjod  vcique  accipicndHni  eft  ,  nifi  obcsufam  aliamrcddi- 
tumtuiiicappareac.  Caufa  enim  cxprcflaobfcuritacemo- 
mnera,  inccrcirudinemquetollic,  vcaitPanor.inc.eiclefia. 
vtlitepen.  Ceterumvariihincqusftionesnafcuncur.qu» 
licccfadli fint.propriequc ad lurccoiifolcos nihilo magis  per- 
tinercvideancur,  quamadquofuis  prudcMts,&  vlupenros 
homines,accuratif!imc  tamcn  traelanrur  a  noflris :  quorum 
cxemplonosquc»que  dabimusopcram  ,  vrdiligentianoftra 
inearenondefideretur.  i  Acinprimisillud  quafirumcft: 
Tabulas  obligsrionis  cuiufdam  Ticio  reddidi ,  qua  parcira 
Scmpronius,parcimipfemihiceneb?tur:an  vtriquedilitura 
remififTe  videar?  Et  quis  huiufce  rrdditirnis  cffcdtus  fir, 
qusritur?Cenfuit  Barto.non  folum  Titio,quod  dcbt  bar ,  re- 
miflum,  fedciraandatamquoquQa(5lionemvideri,  qu^ad- 
ucrfusalterum  compctcbat.  Vetum  cum  donatio  non  ita 
facile  prsfumatur.nifi  quacunque  alia  dcficiamur  coniedura, 
&aliasa(ausinutil;s  ,  cluforiusque  fit  futurus  (quod  inhac 
fpecie  non  accidit)  non  immcrito  haccfentenciaabaliisioi- 
pugnaca  eft.^quius  enim,acque  benignius  eft ,  ica  hocfadiu 
interpretari,quafiTiciuscxigendinominisgraciaprocuracoc 
a credicorc cantum  conftitutus  fit.  Qua  tamen  in  re pruden- 
reradmonuitNicolaus,  Siculus  Abbasd.c.ecdefia.ad  argu- 
mcnta,&conieduras  recurrcndumefle,  qua:ftionemqi  cflc 
huiufmodi,vtvixvllacertaiuris  rcgula  proprer  varietate  cir- 
cumftantiarum poflic definiri.  Quidcnim dicemus,fi  is, cui 
redditx  funt  tabuli,forte  miles  fic,auc  mulier.aut  minor,  aut 

facrisiniciatus,autaliasfimplicitatepr3:ditus,&aforcnfibus 
Gontroueifiis  abhorrens?  Crcditor  coatra gnauus homo, in- 

durtrius,calhdus,quiqi  litcs  fequi,ac  vef  farim  foro  coafueue- 
tit?QuidfiidemcrGdicorlocupleriflimus/ir,debitorv<rioin- 
ops.eiquc  aflinitate aliqua.ac necefTicudine coniiindus^qui- 
queoperamfuamdiuiti  pletifqiieinnegotiis  prarflicent?  In 
his  cerce  cafibus,aluiquc  non  diflimilibus ,  facile  pra.i(aTiecur 
donacio:  vcpoce  cum  nihil  aliudoccurrat,  quodinttreosa- 
dum  efleprobabilius  fit. 

2  SequensquxrtioeftjSipluribustabulis  qodem  cxemplo 
confcriptis,vnasreddJderircredicor,  ancxceptio  conucntio- 
nisprofitrec?  Egonontemereeumexceptioneiuuandum 
crcdidcrim.nifiahudadlumfuifle  apparear.  Cum  enim  a- 
liaseiufdera  excmpli  domihabece  fe  intcliigcret,quibusie- 
que  intentionem  fuam  probare  poflet ,  hac  fiducia  yidcti  po- 
tcfteas  tabulas  debitorifuo  reddidifle.  Arguroentoquccft, 
quodPjpinianus  refpGndir.l.fin.infradehis,qu2 inrcfta.de- 
\tn,Ex'plnribtueiusdemtefiamt>i'ttabH!ts,/i<^uaidamdfleuertt 
tefltitor ,  non  conttnuo  imtumjien  teftAmentnm,  cum  ex  aterif^ 
^utfHperf(tnt,resgefta  declaretnr.  Nec  vero  Bartoli  argumen- 
tumcontrafencientis,cantiapudmceft,vtmedehac(enten- 
tiadeduccrcpoflit.  Vnum,inqult,inftrumentumcft,  licet 
plunbus  excmplis  defcriptum  fit.I.vnum.infra  dc  tdlram.  Ve- 
tumigitureft,inftrumentumredditumcfle,quodlcxnoftra 
rcquirit.NamnonanimaduertitBar.conrrafehoc  telum  re- 
torqueripcfle,argumenrumqucexeorumgenere  cfle.qusa 
Graecis  <«nrps(p<'*'''»  appcllari  folent.  fic  enim  conrra  raciocinari 
poflumus  .•  Vnum  eft  inftrumcncum ,  acqui  a  credicore  id  re- 
tentumeft,nonigiturreddicum  dicidcbec.  Sednec  illud  vfq; 
quaq;  verii  efle  puco  quod  vnum  inftrumencij.non  plura  eile 
aic.Sicuccnimdcfcriprisplurib.cxcmplis  ciusdem  ceftamen- 
ti,vnuminftrumentumdicitur,plura  vero  exempla,autplu- 
res  chartafjfiue  membrani.ita  in  fpecic  propofita,vnus  quidc 
contradius,autvnaob!igatio,fedcautiones  plurcs,  autplura 
inftrumcnta  rcdle  nihilominus  dici  potctunt.  Sane  accipien- 
dafuntqu£ediximus,cumquisfimplic!ter  reddit  inftrumcn- 
tum,necidfedonare,feulegareproficetuf :  qua  inijjccicin- 
certitudomaior.obfcuritafqueverfarur.  Namdonatisicea- 
tifvctabulis,quin  nomeniplum,  ac  debitumdonatumk-ga- 
tumvefitjdubmmnoncft.Eadcmcftratio  venditioiiis.  1.  qui 
chitographum.infra  de  lega  j  .Iferuum  §  .enm  qui.infr.de  lc- 
ga.i.Li.infraquirespign.l.i.C.dedonat.Sicutenim  domtis 
profamilia/a7tn»i//^()(jo{,  venter  pro  partu ,  taberna  pro  mcrci- 
bus.quatinea  funccalendariumpro  noniinibusdcbicorum, 
tcireraproiurcpercipienditrumentumanollris  vfurpantut: 
ita  &  tab jlas  pro  iure eo.quod  tabulis  continctur, eadem  lo- 
qucndifoimaaccipimus.l.i.mfradcScnatuIcon.  Sila.l.  cum 
tabernam.infradepignQ.l.quifiliam.infradeleg.  3. 1.  icd  etfi 


Din^" 


tur. 


48  Frmc.  T)uaren 

Uirccperit.infra  Ac  iuJic.  Omnino  in  hacdilpu  ationc  no- 
ftra ti ia  potiilimum  petpendenda,  ac  feparatim  examinanda 
mihi  eiTe  vidsntnr.  Quprum  primum,  quod proxime  cxpe- 
ditumcit, dubicationemnon  habet,  an  quitabuhs  donat, 
noiplna.&adiones  donareintelligatur?  Alterumeftpau- 
loincertius,Cmpdc  co  vidclicet  ijuiritur,  qui  reddittaa- 
tum,necfedonatecxprimit:  fedpra?fumptione  iurisobfcu- 
titaj hxcdifcutitur,  vt fupra anBOcarura ruit.  Tertium  ia cx- 
plicandumreftatomnium(vtvidetur)inccttiffimum:Cum 
cliirographumpenesdebitorcm^idquecancellatumforterc- 
pericur:  (ed  an  (it  don.itum,obkurura  eft  ad  co  vt  nc  vllo  qui- 
dem raodo  teJditum  (if^necne^appaKat.  Et  fanc cx  his  ver- 
b«  pcrlpicunm  eft,  pa^ftum  de  non  petcndo  ira  demum  pra:- 
funii,  (i cautionem  debitori  teddiram  fuidecoftuerit.  Quod 
^S^^etle  f atiouem  habet.  Qui enim  padlo (c liberatum efTc afTerir,do- 
prAfumi-  natiouL ;n  allrgar, qu2 nou facile prafumi debcr,  nifi cautio- 
nemreddicamf uifle  cftendatur.  Alia  fortc  caufa  eius  eft,  qui 
■  cumfefolnifle  contendat.probationis  caufa  chirographum 
•  profert.Nam  licct  ctcdicor  afe  reddi£iim,aur  canccllatum  ne- 
gct,  prjEfiimptionc  tamen  debitorem  liberatum  viderirefpo- 
ditModeilinus,  ni(i  adhuc  fibi  deberi  atftor  manifefte  do- 
aisiH.L(ichirognphu.irfradeprobat.Sed&iScellatistabu- 
ts  dcbiti  fciKuKu.cin  coptabari  polTb ,  Paulus  icribit  1.  fillo. 
j.defurt.Necdifti.nguicaqnocauctllat^fiiic.Exquointel- 
l'gitur,idgcnetahtei',&irid  ffinfteaccipiendameHe.Quod 
ta.iieita  perpetuuin non  cft.vc  r  0  aliqHam  iutcrdu  exceptio- 
ncraadinutic.  Fingepcrfonam  do:!!;  fticaiii  eire  qustabu- 
Jasinterucrrcrepotiicricautinquam  alias  vcrifiinilitercalis 
fufpicio  cadai :  nonne  foiutionis  pnlumjitifj  celT.-.bit  ?  Qood 
vcilitjnscaiifa  rcceptum  cft,a!ioqui  famuiis,do:ncftici(que 
ccteris  herilia  inftruinencaluft.itaridi,  vi  aiealieno  firipfos 
exoluant.dabitiu  eccafio. l.i.tf.  illeautem.C.delat.hb.tol. 
Proindc  confultius  feeerir.&cautius  debiror,  fi  non  modo 
inftiuftientum  fibi  a  creditorecurauetit  reddi,  quod  velinui- 
tus  facerecogitur:  (ed  pecunia:  quoque  foluti  pcofcllionem, 
quam  noS apocham dicimus,  abftulerir.l.difloiutac.  C.de c6- 
dic.ex  leg.l.pccunix.C.de  folui  io. 

ill.  MODESTINVS  LIB.  III. 

REGVLARVM. 

^'^^g  OsT  pignus  vero  dcbkori  redditum,  fi 
»  *^y^  pccunia  fbluranonfuerit,dcbitum  polTe 
C.^^^  peti  dubiumnoneft:  nifi  fpecialiter  con- 
trarium  ad:um  effc  probetur. 

'Pignm reddttHm,  puta  veft is,  aut  liber,  vfui  elTe  poteft  de- 

'  bitoti,  I.certe.infra  de  precar.cura  chart3,{eu  membrana  red- 

dica  nuUam  vcilitatem  adferac.  Itaq«e  pignus  in  hocpotius 

redditij,  vt  co  vtatur  debitor,  quam  vt  ip(c  liberctur.Iex  pra:- 

firmit.  Idemque in ir.fttumcnto refponfum  eft, quo cafu ex 

eius reddirione  debitor  citra  emifEonem  dcbiti aliquid  com- 

modiconfcqueretur.  Ac  eandem  obcaufamiit,  vt  reddico 

pignore,nc  ius  quidem  ipfum  pignoris,quod  acccdorium  eft, 

rcmifTum  pleriqiie  opincntur.  Quibus  &  nos  fubfcribimus 

'  tamcrfi  is  qui  pignus  lcgat  debitori,aut  inftrumentum  dc  ob- 

ligatione  pignoris  confcftum  reddit ,  iusqUoquepignoris 

legare,aut  remitteredicatur.l.i.infra,delib.lega.l.creditri- 

cern.infraderemifpig.c.ecclefia.  vt  lic.pen.Cuiu»  diuerfit»^ 

~ tis  raiio  non  poteft  ex  iam  didis  manifefta  eirc. 

IIII.  PAVLVS   LIB.  IIL 

AD    E  D  I  C  T  V  M. 

^T  E  M  quia  conucntioncs  tacita:  valcnt, 

iplacet  in  vrbanis  habitationibus  locan- 

^iis  inueda  illata  pigriori  efle  locatori ,  et- 

jiamfi  nihil  nominatim  conuencrit,  Se- 

cundumhoc&mutus  pacifcipotcfi:.  Huius  rciar- 

,  gumentum  cft  &  ftipulatio  dotis  caufa  facla.  Nam 

ante  nuptias  male  petitur:  quali  ii  hoc  expreirum  fit, 

vtnuptiisnon  fecutis  ipfb  iure  euanefcat  ftipulatio. 

Idem  luliano  placet  ex  factoetiam  confulto,  cum 

conucniiretyVtdonec  vfiirx  foluerentur ,  fors  non 


/  (pmment. 

peterctur ,  ftipulatio  pure  concepta  fuffict  conditio* 
nem inefTc ftipula tioni,  atque  ii  hoc  cxprciTum  fuii^  ^ 
fet. 

Quatuorexemplacxlibrislulii  Paidi  adEdiitura  hic  ad- 
fcribsarur, quibusnonfclum  explicatur  fudus.quod  fupra 
di(^um  fuit  conuentiones  tacitas  valetc,  ied  eriaia  vclut  Jjfei  ^ 
»TO'j95>^iK«confirmarur,  comprobaturque. 

Invrbmii  habnationihus.  Vrbana  pracdiaalureconfultis 
omnia£cdiliciaappcllari,Iicct  in  vicofoue  aut  villa.non  in 
oppido  fita  fint,  ncmo  eft  qpi  ignotet.  Vi banum  enim  pra:- 
diumnonlocu!>,(cdmateii.ifaceredi.  irur.  l.x.infracommu. 
prcdicg.vrbana  prsdiajinfi.i  dc  vcrb.  (ign.Ji.  pr5dii.rum.I1v- 
fti.de feruir.  Q_arjdiiaintcrprecanturnonniilli,fic3ufaha- 
bitandiconftrudafint.  Nonenimeatantuin,q'.i«cSdificio, 
iedloquccarcnt,rufttcis  prsdiis  annumeranda  elie  piuant: 
fed  nonnulla  etiam  xdificia,veluci  tuguria ,  qu»ad  rerum  ru- 
fticarumcuftodiam  pertincnr.l.  tugurii. infradevetb.  (ign. 
ftabul3,quradgregescontinecdosneceflariaiunt.l.eoiute. 
§.i.infrainqn)b.  can.pig.non  quzad  hoipiics  lecipicr.dcs 
parantur.d.I.vrbana,&ibi  Alci.idqueauAort  CoIuroelJBlib. 
i.capit.6.  quipaicimex  riifticis  a"dificiis,panim  ex  vibanis 
villam conflare fcribit.  Alioqui  rcs in  prardium luftii  um iUa- 
tasinplerifquelcgibus,  acUuecon(u).refpGn(is,easdemuin 
efleinterpreiabinmr,  q.ia-  'nbdir>colloi.ata?,t.cnin  douio 
repoiujE lanr.  Quod  Idnc- peribiurdum  eft.d.I.eo iure.l. lcr- 
Uisvibanis.infr.dclfgi.5.  Nam(*v'  Floreurinusvrbana  ardifi- 
ciaarufticislib.S.Inftr.clegamerdiftiiix^t.ltg.fuf^d  .infr.i.de 
verb.  (ig.vidcl.  i.infra  deaquapluniaarcen.  j^dfic  Pom.  tu- 
guiiiappeilatione  iignihcjn  i.'ii)nea;diticiuriiait,  quod  luft!- 
csrei  m-'igiscuftodK  nli.quam  quod  vtbanisaedibusconuc- 
riac.d.l.tugutii.  HiSiiiudaJiicio,  nciedihciiiquidem  omne, 
quodhabitandi  gtatia  conftrudtum  (itjVtbanum  appcllari^id 
quod  lureconfultushisvcrbisnooblcurciipniticar.Efttnim 
villaruftica,  Varroni , &  Columells,  quam  villicus » fan:iiia- 
que  villarica incolunr.  qux  ititcrdu  villa  fimplicircr  a  noftrSS 
dicitur.I.plenum. inftadevlu&habit.  Vrbana vero,qui& 
Prxcorium  vocatur,parscftornaiior,cuitiotqucvillx,qnam 
fibi ad  iohabitandum dominusrecepir.l.  vidcamus.infralo- 
cari.fic  did:a,quod  vrbanovfuijnotiruftiCodeftinatalic.Ar- 
gumentoeft  quod  Lsheoait,  vt  (eruum  vi  banum,&  n  fti;  ii,  . 
itapenum,  ('upelIe6i;ilemvevrban2m,&ruftitamron  locoj 
fedgcncrevfusdiflTgui.l.quemaduJO  iutn.  iijfiade  fiipcl- 
Je(5t.lfga.  I.nam,  qiud.ifff.  djpenuifgj.idemquc  a  Paulo 
fc  Vlpid.de  vtbandfamilia  ,  miniftericque  vibano  fcriptum 
extat.l.vtbana  firailia.inira  deverb.fign.lcg.  feruus  vrba- 
nus.infra de  Icgar.  j .Scd &  Africanus,Seruis  vi banis legatiSj 
agafonem,&muIionem  noncontinerilegacOjrefponditjfcd 
cosdemum,quospatcrfamiliascircumfeipfe  fuicultus  cau- 
i.haberet.l.cumqusieretur.infradelfgat.j. 

Sedcur  in  vrbanis  tantum  habitationibus,  non  ctiamin 
irufticis ,  huic  tacitar  hypothecx  locus  fit  quiri  poteft?  Et 
quide  Neratius  ita  oblcruari  fimpliciter  reipodit.d.l.  eo  iurc. 
quafi  certa  rdcio  huius  diuerfitatts  minime  appareat,  aut  eam 
inueftigarccuriofius,nonmagnopereinterfir.  Sienim  eo- 
rumoraniQm,qua;conftituuntur,  raiionemrequiras,  mul- 
tacxhisiquxcertaiunr,(vtlulianusait)  iubuctcineceile  eft. 
l.non  omniiun.infrade legib.  Vcrum h.Tcdi!igcntia ,  fi  mo- 
dusadhibcatur,quem  defideto  in  pleriiqne,  non  omnitlo 
kiutilismeoiudiciofiituraeft.Egoifaqueirrufticorumpr«- 
diorum  locationehoc  vcilitatiscaulain  primis  coriftituatni 
»rbirror,vtfru(9:us,quiibina(cuntur,tacitcintelIig.-^nEuriu- 
pe  pignoris  obligati  ellcdomino  fundi  locati ,  etia  ii  nihil  no- 
tninatimconucuerit.l.inpridiis.infrainquib.cau.pig.lnlo- 
cationcverodomus  jfinevib2nipra:dii,inquo  nuliifiudus 
nafcunturicumcaconftirutiolocura  habetenonpoilic,ia- 
lio  tandem  cxcogitata  til: ,  qua  domino  locati domus  ctiam 
proipicidtur :  &  quia  nulli  frudtus  pignoris  ilexu  obli>;2!  \  pof- 
iuntjfriuola  falteniinquiiinijcetcruque  indomum  itjuedf'.  PrinoU 
vclutfubfidiotencantur.  Pioindelicctftabulajqna-aceicris"»?»"//*» 
feparanturidificiis,vrbanorumpts  dicrdmnon  firir^ranaen 
quod ad caufam tacitipgnotis attinec proxima vrbfl.nis  pra:- 
diis, ob fimilitudineni  v.d>.licet  raiionis,atque squicatis  dle 
dicuntur.d.l.eoiure.§.(tabula.Cetcrumhiccolori!,  inq,  i- 
iinique  <liiFeren::a,reicripto  impcracocis  Aiexandn  il.biari 

cllc- 


In  Tit.de  TaBis, 


49 


«fle  vulgo  creditur  :  nifi  quod in indudlis  pcr  colonum  fcicn-      At  enim  fortaflis  dubitaucrit  quifpiam,  cum  adlio  non detut 
tianectirirJacft,vteodemrefcriptocontinetur,cuiusverba       contra  colonum  citra  conuentionem  pignoris  expreflam, 


hoEcfunt :  CertiiHru e[t ,ea ,  (^utvoluntine  dominorum  coloni 
infundum  cendtt^um  tnduxerunt  ,pignorit  iuredominit  pra- 
dtorumteneri.  Quando  autem  domm  locAtur  ,  nonefi  necejfa- 
ria  inrebus  mdadtsveliUatitfcientia  domtni:  nameajuoifue 
ftgnori4 turetenentur.l.ccni  iuris.C.deloca.  Exquibus  vetbis 
interprctcs  coilegcrunt,intercolonum,&  inquilinum  hoc 
tantum  interene,quodresacolonoinfundumillatxita  de- 
mum  obligcntur,  fi  cas  inferri  dominus  fciuerit :  indu<5li  vc- 
to  ab  ioquilino  in  doraum  locatara,(iue  (ciuerit  dominus,  (i- 
■c  ignorauerit,  indiftinfte  tencantut.  Etfi  autem  menon 
lateat.quam  lubrica,plenaquc  difcriminisrcs  fit ,  qux  pcr  tot 
fecula  tot  homineseruditivnoconfcnluprobarunt,rsiiccre 
velle,  ratienes  tamen  cas  in  mcdium  adduccre  vifum  eft,qui' 
busaddudtis  bancinterpretationem  damnareaufusfum.  Ac 
primum  omnium  quod  dicitur  inrcfcripto, C?rrM»rft(,fatis 
arguit,  id  lege  aliqua  ante  conftitutum,  aut  certe  longo  vlu  in 
mures  perdudlum  fuilTe.  Ccrtum  cnim  ius,  audibore  Fabio, 


cur  adlionem  Seruianam  in  eo  cafu  a  quafi  Setuiana,  fiue  hy- 
pothecaria,diftinxit  luftinianus?  Cui  refpondeo,  olimpro 
pignore  perfequcndo,nullamiureciuiiiproditam3d:ionem 
fuiflc.Qupd  cum  vtile  cuidam  Pr^tori  non  vidcretur.in  pr^- 
diorum  locatione  adioncm  propofuit ,  quarerum  illatarnm 
nominc  jficonugniiret  vt  pignorieflent,  ageretur.  Eaque 
Scruianaabipfiusfortc  Pritorisnomineappellataeft.  Aiius 
dcindc  Prxtor,  cum  vtiliter  quidcm  comparatam  ean>  a<flio- 
nem,fednonfatisplenamcfleanimaduetteret,aliam  exco- 
gitauitmultolaxiorcm,vbcrioremque:quanon'locatoribus 
modo,inquorumpra:diarcsinuc6lxfflenr,  lldquibufcunT 
queetiamcreditoribusconfiileretur.QuafiSeruianaideodi- 
(Sla  cft ,  quod  ad  cxemplum,  &  imitationcm  Scruianac  adlio- 
nisintrodudtafit. 

Huiusrei  argumentum.  Cumquid  pcrftipulationemdo- 
tis  caula  promittitur  filentio ,  inter  contrahentcs  hoc  conue- 


nirc  intclligitur,vt  nuptiis  non  fecutis  ipfo  iure  nuUa  fit  ftipu- 

aui  fcripto,  aut  moribus  conftat :  quod  cognitionis  cft ,  non  latio.Quinimo  conditionem,qu?  a  conuentione  non  parum 

inucotionis  ,  cum  dubium  zquitatis  rcgula  examioandura  diftert.l.  i.§.Sabinus.infra  proempt.tali  ftipulationi  inefle 

fit.Quod  fi  vcrum eft,quisiure  non  mirerur,  in  tot  lurecon-  ccrti iuris eft.l.ftipulationcm.l.plcrunquc.l.licet.infra  dc iu- 

fultorum  monumcntis ,  corura  pr^fcrtim ,  quos  in  confilio  re  dot.  Vnde  dubitarunt  plcriquc  ,  quo  fcnfu  accipiendum 

habuit  Alexandcr, netenuiflimumquidcmhuiusiuris  vcfti-  cflct,quodhicdicitur,^»j/f^«»/«r,&c.  N»mapudveteres  reterum 

-       giura  cxtare.'  NuUam  enim  conftitutionem  (fi  Lamptidio  confultos  (  quorura ,  vt  Fabius  ait.fummus  circa  veiborum  i^^f^""- 

nnftstu-  "edimus )  (acrauit  Alexander  fine  viginti  Iatifperitis.&  id  proprictatemlaboreft)  quiantcdicrapctit,malepetere,fii,t;  ,/'7w 

i$»ni  f»-  quidcm  vt  itetur  per  fentcntias  fingulorum . & fcribcrctur,  malc,^utperpcramagcredicitur.l.i.infraquandodiesvfus.!.  borHpr»' 

tTMuiiA  quid  quifque  dixiflet :  dato  tamenfpatio  addifquircndum,  6ed.l.2.§.fiquisitaqae.infradeeoquodcertolo.  Licetcnim  ;»-«/■.«/■* 

Ux*m^  cogitandumqucpriufquamdiccrent.ncincogitatadiccrcco-  antedismnataiam  fitobligatio.l.ccdere.iufrade  verbo.  fig.  Mor, 

^U^^^gercnturdercbusingentibus.  Interque  hos  prreipuumlo-  quiatamenprarmaturapstitioincommodumafFert  aducrfa 

rtSm-itM.  ^"n^  tenuerunt  Domitius  Vlpianus,&  lulius  Pau!us:quof  um  rio,  exceptionc  fiimmouetur.  Qui  vcro ,  quod  (ub  coudi tio- 

hic de  vrbanis  tantum  habitationibus ,  hoc ipfo in  loco  fic  lo-  ne promiflum  cft,  ca  nondum  cxiftente  petit.is  nou  maie  pe- 

quitur,quafiinrufticiscxprc(rarcquiratur  conuentio.  Cx-  tcrc,(cdpctcndonihil  agere  dicitur,quodantc  conditionij 


teros praetcrmitto ,  velciufdem  Alextndriroy^yjoWconfilia- 
riorquc,quiquoticsdepignorcreruma  colono  indudlarum 
loquuntur ,  conuentionis  expreflspotius ,  quam  tacitx  faci- 
nntroentionera.Mittoetiamillud,quodqui  huiufce  diftin- 
<Aiom's  alTcrtores  funr ,  nulla(atisfirmarationenituntur,& 
qus  nonfacile  labcfaibari  queat,vtIaf.hic.num.i4.Quid? 
quod  Theophilus  Grascus  audlnr,Inftitutionumque  luris  ci- 
uilis  paraphraftes,locum  illum  explicare, exemploqueillu- 
ftrarc volens, in quo  de  Seruiana adtionc agitur.§.  item  Scr- 
niana. Inftif.de adtio.eamadlion.em  tunccompetere  alTetit, 
cum  colonus  in  fundttm  rcs  induxit.pafto  adie6l:o,vt  locato- 
timcrcedis  nomineobligarentur:taciti  vcro  conuenrionis 
nufquam  meminit :  vt  longc  confultius  mihi  videatur.hoc  A- 
Jcxandri  refcriptum  ficinterpret3ri,vtip(orum  Inrecon(ul- 
torumfcntentiis,aquibusidprofe(5bum  verifimileeft.omni- 
no  fit  confcntaneum.  Eritautem,fip3ulo  aliter.quamca:- 
tcri ,  contextum  ipfum  pundtis  diftinguentes,  itainterprctati 
fuerimus  ,vtcertiiuris  fir.qux  volentibus.pacifcentibusque 
dominis.pignorisiurccoloni  in  fundum  condndtum  indu- 
xerint,ea  dominis  prjeJiorum  teneri.  Qui^dfi  indomum 


cucntum rem fibi non debiram petat.  Cuius rcigratia hiclo- 
cus  varicintelleduscft.  Mihi  autemplacet,vtmale  petiac- 
cipiamus  non  rnodo  quod  in  diem ,  (ed  eci jm  quod  fub  con- 
ditionedebetur.  Itaquequifquispetcndonihflagit,  isvtiquc 
malcpctit.fed  non  contra.l.  j.infrade  coropeni.Fuerc  ex  ve- 
tcribus,  quialiterrc.(pondcrcnt,nempcconditionem,quai 
cxcrinfecus  infit,  ortura  obligationis  non  impedire.  Qus 
fententiaabAccurfio.&cxtcrisexplo(aeft.fednos  aliquan- 
dolatioribusc6mcntariisid,locomagisidonco,tra6tabimus, 
^dem  fulianopUcet.Tlerunijue  ( alibi  nofter  Paulus  ait )  ea, 
qua  prafatfotttius  conuenij/e  coneipiuntur  ,  ttiaminfiipulatio' 
nihus  repetita  credsmtur.  l.Titia.^.idem  rcfpondet.infrade 
vcf b.  obligat.  QusvcrbaBart.ceteriqueinterpretes  ficin- 
tellexcrunr,qnafiIutcconfultusvelit,(iquidantefotmuIam 
a  tabularioconfcriptam  intercontrahcntesa6tumfit,  dcdie 
pura ,  aut  conditione ,  pa<5tioneue  aliqua,  qus  contradbui  ac- 
ced Jt,  mox formula ipla  pure,& nulla  huiufue rci fadla  men- 
tione  concepta  fit,  id  in  ea  repetitum  videri,pcrinde  ac  fi  no- 
minatim  cxpreirum  eflet.  Idemque  verbis  huius  contextus  fi- 
gniHcari  aiunt.  A  quibus  omnibus,  cum  bona  ipforum  venia, 


conduiftam  inquilinus  rcs  fuas  intulcrir,  quantum  ad  taciti  diflentio.  Vetbanamqjinftrumentifequendaeflemagis  pla 

pignofis caufam attinet,  tantum abeft  vc  expreHa conuentio-  cet, quam  fermoncsante a contrahcntibus habitos.a q  iibus 

ncopusfir,vtne(cientiaquidemdominifitnece(raria.Efter-  jnftrumcntumaliterconcipiendorcceflifleeosverifimilecft 

b«»  inillis  vcrbistalisfigura.qualeminVergiliilocumadfin.  vtfcribitPanor.inc.dudum.dcconuer.coniu.nififorte  plus 

ub.io.^neid.annotauit  Seruius.-  didum ,  ac  minus  (criptum  pet  obliuionem ,  feu  errorem  co- 

luguloejue handtnfcius accipit enfem.  j>robetur.  Ex  (ermonibus  tamen  huiufroodi ,  paftionibufuc 

Scd  quidfivctbahic ,  W««/<if^^ow»tfr«w,dcconucn-  intcrdumfraudcmatqifimulationcmarguipoire  non  ncga- 

tione  cxprcfTa  intelligam us  ?  vt  quofiam  intet pretatos  fuifle  ucrim.  Sed  cura  hic  ad ftatum  conieduralem  potius.quanj 

accepimas.  Saneeaioterpretationihilincommodihabitura  legitimum  pertinerc  videantur,prudcntisIudicismagnope- 

eft.  Vcrumcanonefficiet,quominusineodem(vtaiunt)lu-  re  arbitrium  dcfidcrant.Cctcruralongcaliam  Pauhverbo- 


t0harcamas.Nam  ex  co  (enfuiddemum  colligi  potcft,fi  no- 
minatim  conucnerit ,  vtresfuasinferat  colonusinfundum 
condadtum,  casiutcpignorisobligari,  tametfi  vt  obligcn- 
turnonconucnerit.nififorteeavcrbai^J'  TOptv5i<r/i'  lcgaraus, 
vt  ad  totam  orationem  rcferantur,  hoc  modo :  Certt  turiseft, 
fa,tfH£coloni  infundum  conduElum  tnduxerint ,pignoristHre 
dommu  pritdtorum  tenert(veluntatefctlicet  domtnorunt)  id  eft, 
fidominicxprefl^econfenfcrint,&c.QMpdfi  cuifortedurior 
jnc,autvtraq;  potiusintetpretado  videbitur,  isfivcl  cinen- 
datiorem  proferat  codiccm.vcl  commodiof  em  nobis,&  ftu- 
diofis  omnibus  intcrpretationcm  adferat.maximam  ei  pro 
natoio  nosjrcmqucli:etaciam,officiogratiamhabebimus. 


tumfentcntiamc(recontendo,quamBart.cum  fuis  (equaci- 
bus  cxiftimau«rlt.Nam  quod  Paulus  ait,  PrafattombM  conci- 
piuntur ,  ex  proprietatc  verborum ficaccipiendumeft.qu* 
ftipulationisformulacxprimuntur.l.quicquid.infradevetb. 
oblig.cumfimi.nonquidempoftcrioreparte,qu?ftipu!atio- 
nem  ipfara  continere  (olet.  Liuri(gcntium.§.quod(ere.r£d 
antetiore,  in  qua  patSta  conuenta ,  conditiones,  &  alia  id  ge- 
nusde(cribuntur,qu2nospr2fationumvocabulofigoificari 
ccn(emus,  vt  quod  a  vetcribus  prafciiptio  dicitur  in  Senatuf- 
confuhis,  id  in  padotum  formulis  prifatio  vocetur.  Huius 
rei  appoficiifimum  exemplum  hic  babemusjfi  modo  id  com- 
iUodcincerprcccmur.Lle^a.infraficer.pet.Fingeprolatiio 


$0 

iaikioCin^iODCiTihaia^moibLuciuiTitiMfirfpffmeaccepif 
leaP.  Mitniodecem.conuehitq^wternoSyVtefUifHmmAnomtnt 
cintejtmas  vfrasfolnam.^^doneceaifoluere  vtiifortema  me 
tieiipetat :  hancfummamJibirt^sdarijltpuLttui  efi  P.Meuius, 
jpoponditgo  L«c/(«T«/'«;.Q2xro,curapofl:vnum,autaltc- 
rum  menlem  Meuiu?  a  Lucio  deccm  petat ,  an  inuitus  ea fol- 
ucre  cogatur ,  fi  vfuras.de  quibus  conueneratjprsftarc  velit  ? 
Inlianus  ex  fa<ao  confultus ,  cogcndum  non  efle  refpondit. 
"Hocenim  padum.quod  in  ingretTucontradlus  fafturaeft, 
ft  ipulationi  ineflc  dicitur  ,licet  ea  pute  concepta  fit. 


V.     VLPIANVS     LIB. 
AD     EDICTVM. 


nn. 


^J4l.p4- 


Onventionvm  autem  tres  funt 
fpecies.  Aut  enim  ex  publica  caufa  funt, 
aut  priuata:  Priuata,  autlegitima,aut 
iurisgentiiun.  Publica  conuentio  efb, 
qu^HtperjPrincipem ,  autquoties  in- 


^<em. 


ter  fe  duces  beili  quxdam  pacifcuntur, 


Hoc  tamen ,  quod  a!ioqui  facisplanum ,  apertumque  elt, 
ex  co  fubobfcurum  redditur,  quod  cum  Vlpianus  tres  conft:i- 
tuat  ipeciesconuentionum.nihiloroinusduastantum  fubii- 
ciit ,  quarum  vnam  partimr  in  eam ,  qui  legitima  eft,&  quac 
lurisgentium  :  quo  nihil  diuifionum  legibus  magis  aduerfa- 
rium  efle  poteft.  Harum  eteniravnaeft,vtfpecies  diuifio- 


Franc.t)tMrem  Qommmt. 

pendiofas  tradidifl^^adeovtquotidi^cnobls  ouiinaridum  vt\ 
in  his,  quibus,fi  vcterura  extarent  monu^enta.nihil  erat  Fu- 
turumdilucidius.  Nequctamenhafcereliquias,qua!efcunqi 
lint ,  ideo refpuere ,  &  aduerfiri :  fed  atnpledli  pocius ,  &  bor 
ni  cohfulere  dcbcmus  :  fimianique  illamimitati,  quamfcri- 
ptorcs  quidam  tradnnt ,  cum  catulumquendam  iuumpul- 
chelium  & cariim amififtet ,  alterum foediorem, qUcm  ptius 
inuifum  habuerat ,  deperiifl^. 

Qusfitperprtncipem.  Nenlinidubium  eft,quin  Princeps, 
ciii  populus  omne  Imperium  in  fe  &  poteftatem  contulit.l,  i. 
fupra  de conftitut.  princ.  de negotiis ad  Rcrapub.  Ipedlanti- 
bus  redte atq;  vtilicer  pacifi;atur,fiue  paccm ,  fiuc  alii;d quod- 
cunquefoBdus cura hoftibus faciar.  Sed quaeritur, Pacem fa- 
ciendo cutn hoftibus ,  an  priuatorum damna,  atque iniurias, 
ob  caufam  bclli  acccptas.rcmitcere  poftic  ?  Et rcfponfum  cft, 
publicae  vtilitatis  caufa,  fi  alitcr  difcbrdii  tam  priuatim  quam 
publicc ledari  non  valeanr,  pofle.leg.iteni  fi  verberatum.inr 
fra,  de  rei  vind.  1.  Lucius.  infra  dc  euidl.c.in  noftra.  de  iniur. 
not.inLvltim.C.ficontraius  &:inc.  qus inecclefiarum.de 
conftit.idque Thrafibuli  cxemplo,  qui  cum  ciuitatcm  Athe- 
nicnfium  triginratyrannorumfsuitiaUberairet,  Plebifcitum 
interpofuir,  nc  qua  priteritatum  rerura  mentio  fiersi.  Qus 
malorum  obliuioayuvnna  abipfisvocitata,  concuflum,&Ia- 
bentcm  ciuitatis  ftatum  inpriftinum  habitumreuocauit.  vt 
fcribit  Valer.  tit.de animi  mode.  Qupd&M.  TuIIiusPhi- 
lip.  i.in  princ.  aliquando  Rorax ,  publico  ocio confulere  vo- 
lcnsfequendumellecenluit.  Sedhoctum  maxime  nccefla- 
tium  elfc  conftat  ,  vtidemrefert  lib.  z.  OtKc.  dcArato  Si- 
cyonio  loqucns.cum  occupatapcr  iniurian)  bona  longo  tem . 


nisdepluribus  dicinequeanr,quamipfum  genusquoddiui-       poris  fpatio  poiFeirafunt:  quaefiapcflefloribus  auferantur, 
Hitur.  Qa^IexabVlpia.minimeobferuatacflevidctui.Nam       rsftiruanturquc  dominis,multa  concuti,perrurbarique  fic 


vtraqiTc  Ipccies  priuats  conuentionis,legitimavidclicct,& 
luri^gentium  de  publica  conuentione  dicitar,cumgenusin 
eas  fpecies  diuifum.id  eft,  conuentio  pt iuata  de  publica  coa- 
uentionc  dici  non  poflic.  Sed  &  eodcm  argumcnto  aliam  Vl- 
ptanidiuifionemexagitantdiale(flici,quaIusinpublicum,ac 
priuatum  diftributum  cft.  I.  i.fupradeiuftit.  &iur.moxque 
adieftum,  priuacum  iustripcrtitumeffc.cc^lledura  nempe 
exnaturalibusprarceptis,-mtgentiura,autciuil'.bus.Quafive- 
ro publicum  ex  nulio  horum  prarccptorum  conftet.  Aduer- 
fusquos  Aiciatuslib. Parerg.  i.cap.^i.Vlpia.cautamfatisvi- 
rfliter  dffendit,fednonperinde  feliciter,meaquidcm  fcn- 
tentia :  horum  ego  exemplo (Tij)«,vt  Euripid.air,^^'/M.4i'M!. huic 
quoquc  raalo  adhibere  poflsm  ,  fi  parcium  magis  ftudio, 
quamveritatisccnerer.  Idqucpopularinsforrc,acpIaufibi- 
liusapudhuius  difciplini  ftudiofos  foret.  Vcrumeafophi- 
Aiccmihigratanoneft.acvchcmcnterplacecillud  Anftore- 
licum,a'/x^<i(ii  o»3iv  (p/Aojv  "xnav  t3Qi-ii/xa.v  7{iuaMi'S<<u':  cum  pnlcrrim 
lurcconfulrorumnomininonmulturaotticcreputem.quod 
alias  artcs  non  pcrcalluctint.  Q^ntis  Cicero  laudibus  Scx- 
uolara  fui  tempotis  luteconfultum  ornat  ?  quem  tamcn  eam 
didicifle  artem  negat,  quar  ( vt  ipfius  vtar  ver  bis )  doceret  rcm 
vniuerfam  tiibuctein  parteslatenteraexplicaredefinicndo, 
obfcurara  expUnare  interprcrando,ambigu3mpriraumvi- 
dercjdcinde  diftingucrc ,  poftremo  habcre  rcgulam ,  qua  ve- 
ra,  &  f3lfaiudicarentur,&  qua:  quibus  propoficis  e<rent,qu^- 
qucnoneflentxronfcquentia.  Quid?quodidemTiebatium 
luris  ciuilis  vfu  &  fcicncia  pr2ceIlentcra,Topica,id  cft,  maxi- 
mam  Dialeclices  partem  ignorafle  tcftatus  cft,ineo  maxime 
libro,  qucra  ad  cum  honoris  caufa  fcriberet,&  ad  pofteritatis 
memoriara  pcruenire  vcllet.  Id  proculdubio  nunquamfa- 
aurus,fitantoviro,fummaque  fibiaraicicia  ,&nccefliitudi- 
ue  coniundlo ,  aut ingtatum  id,aut  parum  honoiihcum  fore 
intellexiiret.QuodfiquishancculpaminTi:ibonianumcon- 
feire  raaht ,  equidem  non  icfragabor :  cum  verifimile  fir,  ab 
Vlpian.iniiscommentariis,exquibushxc  nobis  fragrnenta 
fuperlunt,longeaccurarius,copiofius,diftindlius,ac  denique 
iri-^jiioJTfpow  tradtara  fuille  omnia,  quara  inhlce  ccntonibus 
nunc  nobisappareanr.  Dcluretantumptiuacoconucntio- 
ncque  priuata,  forcaflis  diirerueratinillislibtis  Vlpianus,i- 
demque inteliigi  volebat  de  publico Iure,3C publica  conucn- 
tionc:  quod  &abaliis  iurisaudtoribus,  nevetbofa  nimium 
effecdifputatio,a!ibifa(aumracminiraus.§.i.Inft.quodcura 
Eo.  Sed  veium  eft  quod  Budxus  noftcidi(aitabat,Tribonia- 


necelIe:vtinfpecienondiflimili  confulcusaCacilio  Traia-  ' 

nus  Imperator,  prudentiflime  refcripfit  lib.  i  o.  Epi.  Sequens 
quiftio  huic  tracflatui  per  quam  affinis  efle  vifa  cft,  An  piin- 
ccpscontrahcndo,p^cilcendouecum  fibiiubditis  hominib.  . 
obligetur.'Curaenimlegibusfolutusfit.!  princeps.dclegib. 
non  vidctur  ad  contfa(5lus  obfcruantiatn  adftringi  debtte. 
Acinconrrariamlententiaraidcoitumeft,quia  legeilla  na- 
turali,au:  diuina  potius, quacfidemfcruariiubec,nequepo- 
puli  confcnfu,nequeScnatus  au6loritatc  foluipotuic.  J.led 
naturalia.  lnftit.de  iurenatur.Bal.inl.i.C.deferui.&aqua, 
Hinc  refponfum  eft,  Principi  non  licere  pra:dia  ncmine  ac  ti- 
tulo  dientelac  aliciii  concelfa  a^eifSwofiCfivt  dicitur, &citra 
caufa;  cognirionem  adimcre.  Panor.in  c.qux  in  ecdcfiarum. 
dcconftir.Namintcrpatronumarque  clienrem  contrjhicur 
negotiura  ,  ex  quo  akcralrerinonciuilirantumiurcfedet- 
iara  naturali  tcnecur.tit.defotraafidcl.invfibfcud.Infum- 
ma  .•  Nihil  cft  in  principe  diuinius ,  quam  promiflotum,  con-  aVW  w 
uentorumq;conftantia,vtaitIafon  inl.i.inptin.fupraeo.  ci  f"""f* 

ft■  1  ,.  ~,..v'  f  diuinius 

.interclaras.delumma  Innit.aquocmmtcmoore 

vits  lua:  ita  colcndim  vciitatem  cflekiibitlfocratcsadNi-  mifjerune 

coclem  Rcgem,vt  plus  momenti  ad  fidem  ficiendam  eius  o-  conflA»- 

ratiohabeat,quamaliorumiu(iurandum.  *'*• 

Quotiesinterfe  duces  beUi.  Non  rantutn  igitur  principi,qui 

fummumiraperiura,{ummamquepoteftarciTihabet,verura- 

etiamDucibusbelii,pa(5tacumhoftibusinirepublic?vtilita- 

tis  caufa  permittitur.    Nec  dubitandum  eft,  quin  huiufrnodi 

pa(3:afetuari  debeanr.  Quod  &inhisM.:g.ftratibusdicen-  ^ 

duravidetur,  quiconiurationem  inRempubiicam,aliuduc 

atrox  facinus  dcregentibus  impunitacem,aut  pre^iviuniali- 

quod  pollicentur.    Quibus  cnim  fides  publica ob  hiiiufmodi 

caufam  datur  ,  cos  nondccipi,nontantumnatural!S,(edet- 

iam  ciuilis  quxdam  ratio  fuadet,ncca:te"ripoftea  ad  fimilia 

facinora  indicanda  fi.tnr  rirdiorcs.argum.l.quod  fi  minor.  §; 

non fempcr.de mino.  Atqueita  Scnatus, Pop. Q_Jlo.de  Ca- 

tilinarisE  coniuracionis  indicibus  CiceVonc  Coniulc  Facien- 

dumdccrcuit.QujTfdamtamen  cireQM^sfitoresaccepirauSi 

qui  cura  abinfelicibus  reis  impunicarcperfimiilaiionepro- 

mifla ,  delidi  confeflionem  expreflerinr ,  mox  ad  fupplicinrrt 

eos  mittuntjSalomonis  exemplura  fe(eimitari  dicluantes, 

aliorumque  laudatiilimorum  ludicum-,quos  hiftotir  prafcri 

tim  facra:  au(5loresprodid£runt,ftonnunquamincognir!o- 

hibus  vcriratis  cliciendas  gratia  fimulationcaftutiaque  vfos 

fuiflc. c. affet te. de ptxiumpr.  c.  vtilcm.  iz.q.iC.  Veium cga 


fiam  accifas  nobis Pandc^itas, & mutilas vcciusj quam cora-      neq-,  Salomenis conft]ium,(qui nuUa Ipe vsoa rcum  lacftauit) 

'  .  tumhac 


In  Tit.de  Padfis. 


(Hitn  hacpefljmaarte.vctfutiaqueconferendumefle.neque 
confGUionem  huiufmodi  ad  condemnacionem  fufBcete  exi- 
ftimo.  Licct  omaes  tam  Pontificii,quam  C  xfarei  luris  inter» 
pretes,  paucisexceptiSjdiirentianc.Imo.confil.io^.Deciusin 
*  leg.ea  eft.de  reg.iur.Alcia.inleg.natura.infradeverb.fignif. 

Hippol.de  Marlil.fiogul.  1 77.  Credibileenim  eft,  ( vt  citera 
argumenta  pntermittam)  eum  ,  cuicapitis  creaturpericu- 
lum,  ex  vinculis  caufam  dicentem ,  non  facinoris  confcientia 
magis,  quamiftiuspromiflionisfiducia  confireri.  Eteoma- 
gis  quod  qui  in  tanto  difcriminc  verfatur ,  lipius  cogitare  fo- 
let^quid  Iudicespoffint,inquorummanu  ipfiusvita  pofica 
eft ,  quam  quid  debeant  faccre.  vt  ait  Cic.in  orat.  pro  Quin- 
tJo.  Inde  iiiud  Alcibiadis,  i^ov  <fuyiiv,/ii.ri  ^nrei  JiKlco,  vice  prouer- 
bii  vuigo  laftarum,  celebtatumque  eft.  N6  ideo  tamen  hanc 
extorquendz  confcilionis  rationem  omnino  refpuendara 
«fle  contendimus  ,  quac  incriminalibus  cognitionibus  non 
Biediocricer  vtilis  eflepoteft,  fed  confitentem  a  ludicc  da- 
ninandu  efle  ncgamus.  Non  enim  ab  officio  ludicis  aiienura 
videtur,  adexplorandam  veritatem,reo  fpemaliquam  abfo- 
lutionis  iniicere.d.cip.  vtilem.cum  fimil.  vt  confellione  velut 
ind  cio  admonitus.promptius  eum  expediciufq;  conuincat 
leftimoniis  :  adco  vc  ne  poftea  quidem  deieftus  de  ea  fpe, 
quod  femel  confclTiisfic,reuocare,ac  pernegare  (uftineat. 
Qjpd  li  forte  tam  atrox  fcelus  fit,vt  primo  quoque  tempore 
•         id  vm Jicari  publice  expediat ,  cuiufq;  plurimi  participes  finc, 
veiuti  coniuratio  in  Prmcipem ,  aut  Rempublicam,eum  qui 
iidcm  publicam  fecaius ,  fatetur crimen , non  modo  feruan- 
dum,  ied  pra:mio  quoq-,  afficiendum  efie  crediderim.  arg.  l.i. 
cum  ibi  nocfupra  deiufti.&  iure.  Alex.in  l.i.fupra  quod  quif- 
infigHit    queiur.  Idquodanobispauloantedi6tum,acSenatus  Ro- 
tttulut   'maniexemploconfirmacumfuir.  NecidmitumineoSena- 
SenAtHt   tu,quitum  orbisterrs  confilium  vere  dicetatur,cum  Gel- 
Rimaix.  jj^j  l,b.zo.c.i.dePop.Rom.fcribat:Omnibus  quidem  il- 
lura  virtutum  generibus  colendis ,  excrcendisq;  fed  omnium 
maxime, acque  pncipue ,  fidem  colendo  tam  publice.quam 
riJei  ai-  priu3cim,ad  tantam  amplicudinem  perueniile.  Cuius  rei  cum 
ftruAii:  permulca  excent  argumenta,atq;teftimonia,  tumilludpec 
neRoma  quammcmorabile.quodincercos&Porfenam  padisindu- 
"*"  V    ciiSjCum  ludi  Circenies  in  vrbe  celebrarentur,inereffiho- 
teftatem  «lum  Duces  curuu  certammcconcenderint,  &  victoresco- 
feruene-  ronacifinc.vttefert  Scruiusinlib.ii./Eneid. 
r«»/.  lani  vt  eo  reuercamur,vnde  digceffi  fumus,  videndum  eft, 

au  a  D  ucibus  belli,  cicra  Principis,  aut  populi  confenfam,  cu- 
ius nominc ,  &  aulpiciis bellum  gerirur , pax  conftitui  pofiii? 
Barcolus  poiTe  negat.  QujE  fententia  vera  eft,  fi  duccndi  taa- 
lum  ,  regendique  exercitus  curaeisdcmandatafit,nonau- 
tcfl»  plena,liberaque  rerum  omnium  poccftasconcefla.arg.l. 
■procuracor,cui  gencralicer.infr.de  procur.quam&hihabere 
creduntur,quiprincipis  vicarii ,  codicillis  ab  eoimpetracis, 
creacifunc.i.vlcim.deeo,  quivicemalc.Bart.inleg.i.§.hi,qui- 
bus.infra  de leg.  5  .&  in.i.filius  infra  de  legac.  Nam  fi  in  ciuili- 
bus  ac  forenfibus  ncgotiis  Procurator,  qui  vcl  generali  man- 
■  •    datuadadionemconftituitur.tranfigendidecidendiqjnego- 
tii facultatem  non  habet.l.mandatu generali. infra  de  procu. 
corifequens  eft ,  eum ,  cui  belligerandi  caufa  exercitus  com- 
mictitur  regendus  ,  pacem  cum  hoftibusfaciendo,muneris 
fui  fines  cxcederc :  quod  in  re  militari  maxime  viciofum  lem- 
per habitum eft.l. 3 .§ .in bello.de re milit.  Qnam  quidem ob 
caufam  foedusobHoftilio  Mancinio  cumNuraancinispcr- 
cufTum  Senatus  ratum  non  habuit :  ficut  nec  Camillus  didta- 
tor  padiioncm  eam  ,  quainterSulpitiumquendara  Tribu- 
num  njilitum,&  Brennum  Gallorum  Regulum  conuencrat, 
vt  Galli  acceptis  mille  pondo  auri  a  Romanis.obfidionem  re- 
linquerenr.    Vnde  Saluftius  depaceinterAulum  exercitus 
RomaniDuGem,&Iugurtham  NumidarumRcgem  fada, 
Senatus  (inquit )  ita  vci  par  fuerac,  decernit,  fuo  atque  populi 
inioilu  nuilum  potuifte  fosdus  fieci.  Celebris  cft  &  Spurii 
PofthumitConiialisRomanihiftoria,  ideo  hoftibus  deiici, 
quod  curpi,ign0miniofaquc  fponfionefe, Populurnq;  Ro- 
raanum  eis  obftrinxifTecexcacquc  eius  apud  Liuiuni  lib.  9. 
Dccad.i.plenagrauitatis,  alticudinisqueanimioricio,exqua 
nospauca,qua:  adhunclocum  maxime  vifafu^it  percinere, 
hicfubiecimusiNequeegoinficiaseo^Patre^^confcripti^cam 
fponfioncs,quam  fcsdcta  fanda  effe  apud  eoi  homines,apu4 


quos  iuxta  diuinas  religiones  fides  humana  colitur,  fed  iniuf- 
fupopulinegoquicquam  fanciripoile  quo.i  populum  tene- 
at.  An  fi  eadem  f  upsrbia,  qua  (ponfionem  iftam  exprefTerunt 
nobis  Samnites,cocgifIentnosvcrba  legitima,  dedentium 
vrbesnucuparc.dedicumpopulum  Romanum.vosTribuni 
diceretis?&hancvibem,templa,delubra,fines,aquasSam- 
nitiumefle  ?  Omittodeditionem,quoniam  deiponfionea- 
gitur.  Quidtandem  fifpopondiflemus  vtbcm  hancrelidu- 
rum  populum  Romanum  ?  incenlutum?  fi  magiftiacus,fi  fs- 
natum ,  fi  leges  non  habiturum  ?  fi  fub  regibus  futurum  ?  Dii  • 

meliora,inquis,  atquinonindignitasrerumfponfionis  vin- 
culura  leuat.  Siquideft,inquoobligaripopuluspoffit,ino- 
rania  poteft:  Et  ne  illud  quidem  ,  quod  quofdam  forfitan 
moueatrefert,conful,andi6tator ,  anpr2tor,fpoponderit. 
Ec  hoc  ipfi  etiam  Samnites  iudicauerunr ,  quibus  non  fuic  fa- 
tisco  s  s.fpondere,fcdlegatos,quiftores,tribunusmilicum 
fpondcrc  coegerunc.  Nec  a  mcnuncquifquara  quasfiuerit, 
quid  ita  fpopondctim,cum  id  ncc  confulis  ius  cfTet,  nec  illis 
fponderepacem,qua:mei  non  cracarbicrii ;  necpro  vobis, 
qui  nihil  mandaucratis  ,  pofTem. 

Ceccrum  fi  dc  induciis  quiratur,idera  quoddepacere- 
fpondendum  plerifquc  placuit.  Quam  fentenciam  vt  verio- 
rem,rccepcioremqaeprobamus,  licet  Accuifius,  atque  Bar- 
tolus  contradicanc.  Nara  &  hica  prxfcripto  mandaci,  ficut  ia 
fupcfiorc  cafu  receditat ,  curaprocuratori,quilibcrampo-  ^ 
teftacem  non habec, tempus adfolucndum dare non  minus, 
quamtranfigerccuraaduerfariointerditftumfic.l.c^iiiRom^. 
§.Calliinachus.infradeverbor.oblig.Icaquecuraiiiter/£gi- 
denLaccdsmonioruraregem,  &Thrafilura,  Alciphronen- 
que  Argiuorumdjccspafti  efTentquatuormeniium  indu- 
cii ,  non  finc  racionefa£tumeft,audl:ore  Alcibiade,vceas 
Argiui  ratas  non  habeient.  Idemque  a  Laceda:moniis  fa- 
6lum  ,  quoseamobcaufamadeoin  regemfuumindignatos 
fuifle  fcribit  Thucydides,vtlegelata,duodecimei  confiiia- 
rios  adhibuerint,finequorumconfilio,nequcinducias,ne- 
que  quoduis  aliud  faedus  cum  hoftibus  feritc  poffet.  Eas  ta- 
meninducias,quacneceffitacem  aliquamhabenc,excipimus.* 
veluti  qu2  fepelicndorum  cadauerum  gratia ,  quibus  aer  in- 
fici ,  corrumpique  folet ,  inuicem  conceduncur,  quas vcl  hu- 
manicatis  ratio  non  denegandas  cirefuadec,vcHomericar- 
mineadmonemur,  apudquemldxus  Troianorum  nomine 
Agamemnonem  Princlpem  Gra:corura  fic  alloquitur: 

nociji:^  •OTAt/KSIO  J\«7Dp^0<,tIffTKi  VSKf  »f 

KMO|U«v,Lnpoii  t(TS  ^utViiOT)/>to',s/jziia  </k(|Hgoi» 
iifXfAi Slg.%^'m,  (Tiiin  Ji  itipoiaiyitiKlw, 

Cuihumaniflimercfpondet  Agamemnon. 

A/A.fi'^  Vlitfwiv  xenaicntfMV  Kol  (if}ct\fa. 
Ou^-nf  (jifj  JaJ  viKuov  <o(mTiS»a(y7i«)ii 
r/iifT',fV«Kt  flocao-iiTn/pof  jue(A/on^tv  <axo£. 
O  yKia  ij  (di^  /fa  f eivJVOTf ,7nio-/f  nn«. 

Sed  &  Homerum  imiratus  Mat o  nofter ,  eius  quoq;  rcigra- 
tia  padas  inter  ./£neam  &  Lacinosinducias  refert  his  verfi- 
bus: 

//»w^  oratores  aderant  ex  vrbe  Latinay  Mnei.ii. 

Velatiramis  olee ,  veniam^  rogantet,     -. 

Corpora  per  camposferro  qutfufa  tacebant 

Redderet,  ac  tumttlo  lineret  fuccedere  terra, 

NHtlHm  cum  viiiu  certamen ,  £^  dthere  caffu. 

Etpaulopoft, 

Bisfenospepigere  dies,  ?£  pace fecjuefirA 
Perjvletas  Teucri,mtjlt^  impftne  Latint 
Errauereiugisy^c. 

VI.  PAVLVS  LIB.  III. 
A  D    E  D  I  C  T   V  M. 


E  G I T  r  M  A  conuentio  eft: ,  qua:  aliqua  Ic- 
ge  confirmatur  :  &  ideointerdiun  expa- 
do  adionafciturjveltollitur,  quoties  legc 
vel  fenatusconfulto  adiuuatur. 

£    z 


|-2,  Franc^fiaren 

Coouerttio  Itfg;  confirmari  bifariam  dicitur,velquialex 
cercam  ci  formam  dac,  qualis  eft  ftiivalatio,&  contra6i:us  era- 
phy teuticus.  §. adeo.  Inftit.  dc loea.  & condudt.ve! quia nul-  ' 
lam  formam  dando,  efficacem  eam  ad  agendum  effc  vult, 
taiTietli  alioqui  coiiuentio  nuda.fimplexque  fit.l.fiquisar- 
guiiientum.C.dedonat.Suntenimpa(fta  quardam.auftore 
Ciceroncinloco  fupra  citato,  qus  fine  legibus  obferuantuc 
cx  conuentu.profuntque  adexceptionem,3cretentioncm. 
Alia(vtidemait)  lcgeobferuandafunrjquod  nominacimid 
lcgc  cxccptum.caucumquefit.-  qusideolegitimapa(9a,vcl 
lcgitim.E  conucnrionesrecSlieappellantur.  Nametficonfen- 
fii  gcntium  non  ita  probentur,  vt  ad  obligandum  valcant.ta- 
m:n  iureciuili,idcft,Romanoobligationempariunc.  Ita- 
que  fi  quis  donationis caufa  quicquam  fe  mihi daturum  pro- 
hiircrir,  quoniam  hrc  conucntio  confirmatur  legc » aducrfus 
euiticompetecadio.-quod&inaliis  cafibuslocum  obcinet. 
Ac  ficuc  conucntiolfgcconfirmataparitadionem,itaean- 
d  '.m ipfo iurc  tollit,licct  nuda conucntione  naturalis  tantum 
obiigatio  tolli  dicatur.l.Stichum.§.n3turalis.infradcfolut. 
H  lius generis  eft  padura,  quod  fupcr  adlione  iniuriarum  in- 
terponitur.I.  fi  tibi  $.  qufdam.  infr.  eo.quoniamidlegis  12. 
tab.  verbis  confirroaturj  j;i.i3(7  talto  efio.qux  extant  apud  Gcl- 
Imnilib.  lo.c.  j.  Q2adercinferiusplufculadiceraus.§.pa- 
ctujnepetercr. 

VIL  VLPIANVS  LIB.  IIH. 
AD     EDICTVM. 

V  R  i  s  gcntium  conucntioncs  quac- 
dam  adiones  pariunt,  quaedam  cxce- 
ptiones.  qua:  pariunt  adioncs ,  in  fuo 
nomine  non  ftant:  fed  tranfeunt  in  pro- 
'  prium  nomen  contradus :  vt  emptio, 
venditio ,  locatio ,  condudtio ,  focietas ,  commoda- 
tum ,  depofitum ,  &c  ca^teri  iimiles  contr  adus. 

Supra  oftendimus  ,  veteribu*  Roraanis  vtile  vifum  non 

fuille  paflim  ex  quibuslibct  conucntionibus  adlioncs  dari, 

ideoque  paucas  quafdam  ex  mulcis  delegifle  eos ,  quas  ad  a- 

genJum  vtiles  elie  ducercnt :  ccterashoneftaccuiufque  vo- 

lunrati ,  religioni,  &  fidci  reliquiflc.Quamara  autera  fint  hac, 

nonenumetatfigiliatimVipianuSjfcdcertamnobisdemon- 

ftratnotam,acvelutifymbolum,quofaci!eintcrnofci,difcet- 

niquepoffint:  eas  deraumad:ionesparercdicens,quib.pro- 

prium  nomen  concradus  eftinditum,vtemptioncm,ven- 

ditioncm,&c.  Alio  tamcn  fenfu  Ange.&  lafon  hunc  locum 

incetpretatifunr,quafifcilicctVlpian.velit,iddehuiufmodi 

conuentionibus  propterea  conftitutum  fuiftc  ,  quod  fuo 

quarquc  proprio ,  cercoquc  vocabulo  appellaretur ,  aliis  nul- 

'    lara  nifi  communcm  generalcmque  conucntionis  appella- 

tionem habentibus.   Qnx interptetatio , fi quam  incpta  ,  ac 

tidicula  eft,  tam  horum  Vlpiani  verborumfenfuiconueni- 

ret  >  verbis  lanc ,  non  rcbus  impofita  lcx  eftet :  quo  nihil  a  lc- 

gisofficio  poteftellealicniuj.l.vlcira.C.devfur.l.i.C.com- 

mu.  de  lcg.   Nulla  eft  igitur  alis  iftius  luris  ratio  ,  qnam 

qui  fupra a  nobis  commemorata  cft:  nc  videlicet  litibus  ira- 

modicis ,  contentionibufque  abundet  ciuitas ,  quibus  minu- 

cndispotiHimumftudeTeLegislatotcmoportet.tit.de  nouo 

Cod.fac.inprin.l.quidam.mfraficcrtum  pet.  Cle.diipen- 

diofam.  de  iiid.  §.  1. Inftit.de  pasna  teme.litig.  idquc  auftorc 

Ifocrate,quilcgeseasquamoptimaseftefcribit,qui(vtipfius 

verbis  vtamur)Ta</>i  «yu^iijfii-Tiiff^cfJti^a^ntc^Tw  oJj^Atnjf  ,a)(  o^' 

^i  Ta;^<nif  Tafc  •nxntiati-mviirtiiiri.  Cumautem  ea  ratio  tantum 

ciuilis ,  ac  probabilis  fit ,  non  necelTaria  &  naturalis ,  ( vt  dixi- 

mus)mirumprofe«Soviderinondebet,finona:que  omnes 

ei  airenciantur :  adeo  vc  quorUndam  populorum  legibus  cau- 

tum  efle  acceperimus,nccxpa<3ionevIIa,quamIibecnuda, 

ac  fimplici.dcof gecur  adio.Vetillimum  enim  eft  quod fum- 

Sutsiiio-  ta\i%s\t kx'\iiott\t:i^\t:SiejMUvelttadlegesferedasejfeidvnetts, 

neas <td    ac{vt  ipfe  loquicur)  vw^t^^w;, <«*< de legthns iamlatts  tudtcium 

te^esfe-  f^cere  -.frtter  ctutlts fitentt*  ccgntttonem^experierittam  t^uoj/ie 

*'"'•*'•    etnecifartamejfe.  Acmericolbphiftas  neicioquosperftrin- 

gic,nihiIfaciIiuscflcconfiimantes,<juam  mulcislegibus  inr- 


/  Qmment. 

num  locum  collatis,  optimas  cligerc.guibus  vttnam  neq*,  n(3- 
ftra hacc  a:tas,  ncque fupetiora (ecula  fitniles  aliquando  tulif-' 
fent.Non  enim  tara  multapriclare,&  vtiliter  legibus  ac  iure 
ciuili  comparata,  Pontificum  quorundara  fandlionibus  ab- 
rogataiacerenr,  &  feliciusaliquanto ,  mea  (ententiaiCum  tc- 
bus  huraanis  agerecur.Vide  not.in  c.i.dc  paci.m  decret.  * 

Et  cetertjimtles  cotitraEliu.  An donatio  ex eorumcontra-  ^^  ^^^^ 
5:uumnuracrofit,apletifquedubitatHmeft.  Etantcorania  ,„y?,  ci- 
fciendumeft,  cumresdonationiscaufatraditur,nullumpro-  trstim. 
prie  contradlitm  efle  videri ,  cum  obligarionem  non  pariat.l. 
Arifto.infradcdonat.l.Labeo.infrade  verbo.  fignihc.l.cum 
donationis.  C.  de  eo ,  quod  met.  1.  fi  quis  emptionis.de  prx- 
fcript.50.anno.  Quircdonationumtraftarumintcreosnon 
collocauit  Tribonianus  ,  inquibus  de  contradtibus  agftur. 
Conuenrionem  ramen  tali  donationi  ineflc  non  immetito 
quis  dixerit ,  propterca  quod donatarii  cam accipientis  con- 
(cnfus  accedit.  Nec  enim  donatio  ( vt  in  Topic.  ait  Cicero ) 
fincacceptioneintelligitur.not.inleg.  ablenr.infrade  dona. 
Verum  an  hoe  calu  proprium  noraen  habeat,  necnc,conten- 
denduranoneft,inani(queAcj*^;y'«effemihividecur.   Siue  Aoftt-'' 
enim  nomcn  proprium  habercdixerimus,  fiuecontra,con-  ?"*"•»- 
ftatex  donantisvoluntatc,  nequevllamobligationemnaki,  T'*"  .** 
nequequoddatum  eft ,  ex  pcenitentia  reuocati  pofle.d.l.  A-  ,^^„, 
rifto.Qiod  fi  ab(q;  traditione  fiar,cx  luftmiani  conftirutione 
idcra  eric  dicendum  ,  pcr  quam  tfFe(Sumeft,vtconuentio 
lcgitima,  ideoque ad  aftionem  producendam  efficax  fic.  I.ll 
quisargentum.C.de  donat.not.inl.lcgititrta.  fupracod.  Sed 
cur  iure  veteti  fineftipulatione  adadtionem  nonprodcrar, 
cum  ipeci3lem,&  propriam  habcre  appeliationem  videatur ? 
Refpondeo  ,  Donationis  vetbo  fi  viraacproprietatcmfpe-  Quidit- 
(Stemus,liberalitatem,&  munificcntiam,non  ftipulationcm,  »«"»«"* 
autcontra(3ura,(euconuentioncraaliquarafignificari.   Sed  ^^''""" 
cum  contrahendo,  fiiie  pacifcendo  liberalicas  exercetur,  lalis  nl„fi(ff^ 
contradlus ,  vel  pactum ,  non  per  fe,  ied  >^'  nyi^Aymi  donatio 
dicitur.  Cuius  rei  exemplum  eft in  ftipulatione,  ex qua pro- 
milTor  obligatur,  &  ad  dandum  cogi  poteft.  Si  vero  pa(^ura 
conuencum  fit ,  quia  vti  liberalicacc  non  videcur,  qai  ica  pro- 
raittit,  vc  nuUaaduetfus  eum  competat  a(!^io,donationis  vo- 
cabuIuiB  ei  noD  conueniet. 

Sed  etfi  in  alium  contra6lum  rcs  no  tranfcat ,  fiib- 
fittamen  caufa  ,-eIeganter  AriftoCello  reipondit, 
efle  obligationem :  vt  puta,  Dedi  tibi  r  e  m,  vtmihi  a- 
liam  des :  Dedi  vt  aliquid  facias  ,hoc.ffuui'Mtf>u«  eire: 
&  hinc  nafci  ciuilcm  ai^ionem. 

His  vetbis  docetIureconfuItus,quodante  di(Sumeft,ex 
conuentionc,qua:nomcnnonhabet,  a(fiioncra  nonnalci: 
id  accipiendum  efle  cum  fimplex  cft,  &  nuda  couentio.Nam 
n  prxter  conuentionem  res  quoque  data  fit ,  qui  accepit,  ad 
przftandum  quod  promiierac ,  iure  ciuili  tenctur.  Itaque 
aduerfus  eum  datur  ciuilis  ai5tio.  Cum  autem  ipfaconuen- 
tio  nomine  carcat ,  nec  iOdo  quidcm  ex  ea  compctens  vllo  • 
proprionominc  vocabitur :  atque  ideo  non  potcricaiiloti- 
taexperiri,  vtcertam  fe  a(Sioneminftitueredicat ,  vclutiex 
cmpto ,  cx  vendito ,  ex  teftaraenco ,  cx  ftipulatu :  led  vetbis 
przfcriptis  rcsgefta  demonftrabiturabco:  acperindc  vale- 
bitpetitio,ac  li  certum  ,&rpecialea(3;ionisnomcncxpref- 
fum  cflct.l.cum  mota.C.de  tran(a(fl.Hinc  facile  ludicari  po- 
teft,cura(flio  ex  huiufmodi  conrra(ft;bus  competens,//-*^ 
fcrtptit  vrrbts,iCcniminfitBHm,\'a\^ad.\ciX.w.  Cumenina 
a6liones  fere  folennes,3Ccerta  cflinc ,  ncc  popuius  prout 
vellec,  casinftituerctjleg.  i.de  orig.iur.ac  (viCiceroaicin 
Orat.  pro  Ro(c.  Comtrdo )  expreiTac eflent  ex  vniufcuiufque 
damno,  dolore,  incommodo,  iniuria,  pubiicc  a  Prairtore  f  or- 
raulx,ad  quas  priuata  lis  acrommodarcrur  .•  nectirefuitde 
quibus  negotiis  cercaagendi  torraaconlcripta  non  c(lct(noa 
emtn  aUccr  fieri  poterai ,  propter  eorura  raulcitudincm.  1. 4« 
infraJcpraefcriptis  verbis.)  a^flionem  verbis  in  fa(ftum  prx 
fcriptis  ,&  concepcis ,  ac  ( vc Theophilus loquitur )  «'iij^ua^t- 
neif  inftitui.§.i. Inftitut.de  exceptio.l.  ^.f.aduetfus.infradft 
doli  except.Lnon  debec.infradedolomalo.l.Ticius.  inft» 
dc  prxfcripc.verbis.  Eadcm  racione  inccna  quoque  a(Sioj 
fiue iadtcium  inccrcu  appeliarifolet ,  quia  vidcliccc  ucc  certc» 

deligQatu» 


.  In  Ttt.deTaciis. 


dcfignatiir nominc , neccerta, folennfqac formiila  concipi- 
tur,ciec  contiiieckir.  Ec  ita  paulo  poft  legeadum  opinor,  non 
incerti,  vt  perperaiu  tcpoiiiicH^loandcr.  1.  tebus.C.det.er. 
pcrmu.l.  5.de  inuti.ftipulat. l.irgem.l.cumics.  C.dedonat. 
quanqaam  ea  quoque  ledio  dcteudi"potell.  Cetetum  vbi 
nulla  a(Sio  iurc  ciuili  proditae(l,neincertaquidcm,vtilitas 
tamen  luadet  a(Slionein  dari.-  idquea  mentelegisnonelta- 
lieiium  :  qua:  ll  omnia  figillatim  compledi  potuinet,hunc 
cafu.n  non  omifiiret,  tunc  pritoris  eft ius  ciuile  (ubfequi.  I.ti 
plurium.infra  de  noxal.l .  Scio.infra  de  tefl:ib.&  acflionem  ex 
lua  iurildiifbione  coraparaie.  I.  fi  quis  ftipulatus.inft  a  ex  quib. 
caulis  miio.qui  modo  vtilisdicitur;  quodnon  cxfumino, 
diredtoqjiure.kd  vtilitatiscaufaex  bono&  iquo  intenda 
tur.  d.l.qiiotics.l.quiaaditionuiJi.infradepnfctipt.  vi  rbs. 
modo in  Ldlum ,  a  Vetbis  in  id ,  quod fa6bam  eft ,  conceptis, 
vt  deincettaciuiliiamd  ximus.leg.quxreiigiofis.infradc  rci 
venJ.  I.cum  rcs.C.fi  alien.res  p  gn.dat.cum  fimi.  Atque  h.nc 
fatisperfpicuumcft,  cnrcxtraoidinarium  voccturiudiciuro, 
velextraordi  latiaaiStio.tametfihocvocabalumnon  fimpU- 
cemhibcatfignihcationcm.  - 

»/.  M4U-  Et  ideo  puto  rede  lulianum  a  Martiano  repre- 
ptii»nt.  henium  inhoc :  DeditibiStichum,  vtPamphilum 
manumittas.  manumilifti:  cuidus  ell  Stichus.Iulia- 
nus  inf-iictumaclioncmaPr£Etorc  dandam:  illeait, 
ciuilem  incertamaciioncm  ,  id  eft ,  pra;fcriptis  ver- 
bis  fufficere :  eilc  enim  contradum(quod  Arifto  di- 
cit)  jiMXMoiyiicc ,  vndc harc  naicatur adio. 


53 


lata  efte  non  &himaduertcrunr.  Ac  tte  ipfe  quidcm  id  mihi 
plane  petfuafi  ;  donec  m  Balilicana  bibliotheca  ciuitatis  lii- 
turigum  Digeftorum  volumen  manu  kripium  oftcnd.;  in 
quonon  Vlpiani.aut  alteriiiscuiufpiamluieconfultinomirn 
^jf  «?'>'?  locojfed  didio  i  m  pe  r  ato  R,niaiufculislKciis 
exatata  legebatur.  H.2C  o<fS  TOpfcp^v.  Nui.c  ad  infticutum 
reucrdmur.  Faccllic  nobis  negotium jquod  idcm  Paulus  eo- 
dem  inloco Ccxihit:  Qiti)d^fact.iw  vt des ^(3 pofleacjttnmfeci, 
Cfjps  d^re  :  ntt/U  ertt  cimlts  aclio  ,  fedde  dolo  dahttur.  Ecco 
cum  facio  vt  des,  veluti,  Manum  .  toStiihum,  vimihides 
Pamphilum  ;  nullam  aiflioncmciiiilemcompetere  gc-ncra- 
licer  aic , cum tamen  hxfencentia  M  irtiani probctur , exifti- 
mantrs ,  adionem  pr^fcripiis  verbis  ,  qui  ciuiliseftei, 
q  li  mmumific  ,  aJuerfus  e-jui  ,  qui  feruum  poftca  eui- 
«itumtradidit^ideoquenondediHeintelligitur,  fufficere.SeJ 
ncc  Paulus  ipfe  fatis  fibi  conftare  vidttur ; quem  cx  vcrbis  (u- 
periusamerecitatis  euidenter  apparetinhoccafuab  Vlpia- 
no  non  diftenfille.  Huius  nodi dilloluendi  gratia ,  quar  Bait. 
fcripta  reliquit ,  quando  fatis  ,  fupcrque  ab  aliis  confutata 
funt ,  in  medium  adducere  fupeiledebo.  Qui  vcro  Alcia- 
tus  nonifllme  cenfuif,  in  rub.C.depaca.l.cummota.C.de 
tranfadio.l.  Labco.infra  devcrbo.fignifi.vltro  reiediSjac 
damnatis,qu2  ptius  ipfeafleruerat  lib.  Parad.  j.cap.i.eain 
dilquidtionem  vocare  vifum  eft.  Non  vtiquexmulationis 
alicuius,aut  contentionis  cum  dodilfimo  viro,&delitetis 
ciuilibus  cximie  meriio,  (ideniminlanisproximumedet) 
fedvetitatisaflerenda^ftudio.-qu^nullarecommodios  quam  ^i''"^'/^'* 
lobria ,  &  modefta  dilputatione  ex  puteo  illo  educi  poteft,  m  /"^''f^f 
quo  Democritus  cam  dcmcrfam  efieaiebati  Sententia  igi-  fJ^"'['' 


quu  i^ciiiui.iiius  eaiii  asraeriam  eueaicDati  iententia  igt-  ^^^^^^  .^^_, 
Iiihac  fpecicSaluiusIulianus  nullamiure  ciuiliadlicncm       tur  Alciadeft,  quantum  exvariisipfiuscommcntariiscolli   ,',71'  i»l 


compstete  ccn(uit,(ed  infacitum  exttaordinaria  opusefie, 
quxexPt.Etorisiurifdi(5tionc  introducatur.  Proinde  meri- 
to nocacus  eft  a Martiano , cum  acSio  ciuilis ,  licet  iucerta,  cx 
hoccontrad;una(catur.  Namexomni  conuentionc,  cuius 
appciiaiio  nulla  iure  ciuih  ptodita  eft ,  datur  ciuilis  a£tic:  mq- 
donuda  nonfit,meraque  conuentio:fed  aliqiiod  przterea 
ncgocium  habeat,  id  eft,pra:ter  verb3,&  confenluiin,  aliquid 
ab  vno  datum ,  vclfadum  fit ,  ea  lege ,  vt  ab  altcro  quicqnam 
aliud  detur,  aut  fiat .  i.folcnt.infta  de  prifcripc.veib.  I.  fi  do- 
minus.eo  cit.licetncgotiamaliquandolatiusaccipiacur.l.ab 
emptione.  infra,  eo.  I.  intet  ftipulantem.infrade  verb.obhg. 
Et  (ane  minoie  cura  incommodo  a  ccnuentione  rccedi  con- 
ftat, vbires  adhucintegraeft,quamfiiamaliquiddatum  ab 
alterutro,fadumuefueiit.  Tametfiautem  hoc  fimpliciter 
ab  Vlpiano  didluiiifitjdefententiacamen  eiuidem  luliania 
Paulo  alibi  teIata,exccptio  addendaeft:  Nifidolusaliquis 
ab  eo,  vnde  pctitur,  admiflos  arguatur,  quo  cafu  ite  dolo  quo- 
qne  agipocerit.  1.  nacuralis.§.  fi  cum  dom. ver.fcd  li  dedi.iH- 
fradipr;Efcripc.  vcrb.  Atceirantedolo  malo,interVlpia.& 
Paulum  conuenic,  adionem  in  fadtum ,  non  Pr^toriam,(e,d 
ciailem  competcre.  Vt  rba  Pauli  hxc  lunt :  Sed  /idedt  tibtfef.- 
uum  ,  vtferttftm  tutsm  manhmitteres  :  ^  manHmi(ifii ,  ii$is 
^uem dedt  yeuttlus  efi :  fifctens dedt ,de dola  in  me  dandam  a- 
tlionem  lultanusfcrtbtt  ^fitgnerans  ytnfaUumctHtUm.ia  qui- 
bus  illud  fortequifpiam  admirabitut,quodinrcfcrendaIu- 
liani  opinione  non  confcntiant :  ac  Paulus  a<5tionem  tiuilem 
dari  luUano  placuifle  teftecur  ,  Vlpianus  contra.  Sed  leuis 
momenti  eft  hoc  dilfidium ,  cum  de  fun;ima rei  (vt  diximus ) 
interipfosptobcconueniat.  Erquidemfacilefuipicor,  Tri- 
.  bonianum  cum  a  Paulo luliani  lententiam  recitante,  aftio- 
nis  infadum  mentio  tantumfadacflec,  ncabhoc  Vlpiani 


gere  potuimus.  In  iis  demum  coiiut-ntionibus  adio.icm  quire.Ui 
Prasicriptis  verbis  iocum  habere,in  quibus  pra:tcr  vei  ba  con- 
rradus  ,  mutuumquoddainfaiSlum  viriuiqjcontraheiituim 
intet ucnit :  qiiodiraux^a>;«(t  vocari  aftirmat.  Veluti  cum  Da 
etil/gi,vt  altijutd dts ,velfacia6:An\o  namquccitiafadum 
vttKilquc  efle  nonpotcft.  Aicum  Factovtdes:  qaiahocfa- 
dlum  a  me  abfque  vllo  fado  tuo  impletut ,  fi  non  dedeci«,had 
adl;ioncnonaoam,  feddedolo.  Etqijiahuicopinioniqua;- 
dam  obiici  pcirc  videt  ,diluere  ea  nicitur,  fed  ita  vt  hominis  a* 
cumen  facile  agnofcas  :  fucum  nonprobesjcxclameiquei* 
dentidem  illud  Horatianuro: 

jQ^o  teneam  vulttu  mutantem  Protea  nodol 

In  pruiiis  enim  adatrfacur  ei  quod  ex  Diocleciani  refcriptcJ 

,ColligiCar,lcg.cum  proponas. C.  dcdolo.   Cumtraddanat- 

fium  ,vt  mtht  altam  des :  de  d<do  aEiionem  aduerfits  t(  decernen- 

•  dam  ,finon  dtderu  :  quotameii  calu<rauaMa>a(tconcra(iJum 

-videtur  ,  cum  traditio  vtriufque  fidtum  requirat.  Itcm  ,Si 

faciam ,  vtfatias.dim  mihi  Praicriptis  verbis  ictJo.I.  natu-  - 

ralis.§.(edfifacio.infradepra;fcrip.veib.  Qu^uis  cuuotMayjU.ci 

hic  nullum  infit,  Sed  \l\eteipondet,Cumfacio,vt  factas:  ~ 

idco  ewuaf^ayfAa,  eflc ,  quod  prxter  conuentionem ,  manda- 

tum  quoddam  vtrinque  interponi  videatur.   QuaC  vero  a- 

liud  iic  hpc  mandatum  ,  quam  conttahentium  confenfusi 

.  vt  tr.ittam,q«od  fi  veie  mutuum  mandatum  eiIer,a£tio  man-' 

dati  vttmque  competeret ,  nedumprifcriptis  verbis.  Prs- 

^erca  cum  7><3<^#  vides  :  mhilvideiieumcuitraditur,facere 

ait :  cum  traditio  merum  fadum  fir,&  nihil  iuris  inipfum 

transferac.  Q.uod  fi  verum  cft,cur  infpecie  abVlpianohic 

comroemoraca  dccur  adio  Prafcripcis  vcrbis  ,noavideoi 

cum  Stichus  traditus,non  etiam  dacus  fuerit :  nifi  forre  men- 

tem  contrahentium  magis  ,  quam  rei  vetitatem  ( vtille  ait ) 


loco  difcrepare  videretur,vcrbum  C<*«7f w , adicciiFe :  idfa-       infpiciend.-im  efle  dicamus:  quorumvterqueStichumreda 


tis  efle  ratumad<ti'an!/i/<a' vitandam,fi  iu  (umma  propofitic 
quiftionis  nuUa  reperiretur  controuerfia.  Etenimdubium 
noncft,  quinveterum  lurcconluhorum  rcfponfis.tumad- 
dcndo,  tumdctrahendopermultaabcodem  immutatafint: 
cum  &  ipfe  hoc  fcfeciflcptofitcacur.leg.z.C.devct.iurec- 
nuc!.&  plerique  iuris  ciuilisloci  id  mamifeftius  oftendanr, 
quam  vt  quifquam  inficiari  aufit.  Exquibus  in  menrem  v- 
nus vcmt ,  qucm  ahquando  obfcruauimus :  cum  citulum  De 
lcTitis  priraum  intctprctaremur.  In  «ius  fiquidem  traika- 
tusinitiovulgo  hxc\crhz,  Per emniaex^t^uatafantlrgatafi- 
deicommijfis ,  Vlpiano  attribuunrur :  quac  falfa  pei  ("uafio  naa- 
Enaruminrerlurifprudentcsaltcrcationutncaufafuit.  Nam 
«acxIuftraianiconfticutioneaTriboiiianoincumlocuinic- 


datum  elfe  credidit.  Sed  hxc  quam  leuia,  Dii  boni ,  ac  nuga^ 
toria  fanr.  Quid?  fi indicauerp  feruum  fugitiuum,vtmihi 
pccuniam  des  i  te  ceflantc,an  non  datur  raihi  pracfcripcis  ver- 
bis  adtio  i  vt  adSabinum  Vlpianus  fcribit,di6l.  1.  folent.in  ea 
tamcnipccicquodnam(rau«'Ma>(a,quxfopotius  quamcum 
alicui  tradicur  res  .contrahitur?  Nuilumfane,fi,quemad- 
modum  iniellexit  Alciatiis  ,  idverbum  accipiamus,  verum 
longe  aliaiH  habcre  figoificationera  ,  quam  ipfe  commini- 
fcatur, pl jnum faduti lumus id , quod  ad premendam  huius 
cauf.«  iugiilum  apud  a;quosiudices  velvnumiatiscflepote- 
ric.  Ncc  vero  au(5toritate  &  graui  ttftiroonio  carcbit  no- 
.ftra  explicatio  ,  quod  in  Alciato  dcfideramus.  Primum  e- 
nim  Labeoncm  laudaraus  aui^orem.l.Labeo.iotiadever- 


54 

bo.fignifi.qui  apudVlpiaHum<r(/i.«w,«iia«,fiue  contradtura 
(nambacc  vetbaeodcmrcnruaccipiuntur)  ellcdefiDit,  ^/^r» 
vitrocfiteoUigfttionem ,  veli4ttempttoHem,ia(\\iit,venMtto»em, 
fondnBfonem  ,  focietatem  ,'\tk(\\x\h\xs  omnibus  contradibus 
Kihi!  vttinque  geri  pr a:ter confeafum  mutuum  nemodubi- 
rat.^vtmtrum  fK.cam  locum,ab  his  prxfertim.quicxprofcfTo 
jilum  interpretati  (unt,  diiigcntiusperpenfum  non  fuifle. 
EftA  altcra  paulolatiorfignificatio  iurisnoftriauaoribus, 
Tctuftioribusque  interpretibus  vfitata  .  cum  videlicet  it» 
Rliquid  conuenir  ,  vtvelexaltera  tantumpartenafcaturob- 
ligario.vt  in  ftipul3tione.lcg.nonfolum.infradeaiaion.& 
obligat.fvlcim.Inftitut.de  obligat.HincTheophiluSjiruuaA- 
»«541«,  inq  Liif, '£^i  iui n  <&  nf^fii^av ii(  -n  lu-ri  awjisSc<.,-n  ne^ <riwitf\ii<ri<y 

Ariftotelemverolib.f.Moral.latiffimaefthuiusverbifignifi- 


Franc.Umrem  (jomment. 


leutoreadlioneconflgefe,  potuifti  adtuurtiius  faciliorc,& 
comraodiore  iudicio  pcruenire:  quate  autmutasdiioDetn* 
aut  noli  raihi  inftare  vt  iudicem :  tamen  is  aut  timidior  videa- 
tur,  quam  fortem,  aut  cupidior,  quar/i  fapientem  iudiccm  ef- 
fc  «quum  eftjfi  aut  mihi  prjEfcribat,queraadmodura  mc- 
um  ius perfequar ,  aut ipfe id,quod  ad fe  deiatum  fi t,  non  au- 
dcat  iudicare.  Etenimfiprxtorisquiiudiciadat,  nunqua(a 
pctitoti  pracftituit ,  qua  adlione  illum  vti  velit :  videte  quara 
iniquum  fic,  conftituta  iam  re,iudicera  quid  agi  potuerit,aa( 
quidpoftit,  nonquida(3:urafitqua:rere?  Veruntamenut- 
mi£  vcftr£  bcnignitati  pareremus,fi  alia  raiioneius  noftrutn 
recuperarc  poflcmus.  Nunc  vero  quis  eft,  qui  aut  vimar- 
matis  hominibus  fadam  rclinqui  putet  oportere,aiit  eius  rci 
leuiorem  a(^ionera  nobis  aliquam  demonftrare  poflit  ?  -^x 
quo gencrc  peccati ,  qucmadmodura  illi clamitanr,  vel iniu- 


oacio.vrpote  qnacfuttum,C£edem,aliaqueidgenusmaleficia       riaruni,vclcapitisiudiciaconftitutafunt,ineopotcftisatro 
\    n  ~  '    .    -• ;^  ir^  « j    •     '•/tl.  T^i  ■  J_         .-;>«>-»•  ....A...».  >»..._U  — j...  .  _..~  ..:j..-.:.  _:u;l  ..l:..J.. 


complediacur^TaiirovtfMajjusiTti*, inquit,S/u.  Wiaia.'Sb.y'(3.'ia.v* 
-)c«Ta9;i>Mi,,u;'a3a'3"/f  1 6tK<r/K 3  A'';tT<«,9Ti)  <tf'^  ■mt  iiLMa.>f>cLyfJ^    TKTa» 

iKVTtOi  yt»t7<t1.   7»V»^'«'n!(ff/fiJll7B/U.  AtfSpa^a,  li/iiWTrKy^Slyf"'-     *^- 

^><.tix,'a^a^}iix,^\om-nice,<!'Bi.i}finiloi,^*.u(fe/u^nt'-'':  '&  0  ^"*'*» 
^  ajiuu,A!rjM(  ,Set>3cn(,<tfmyn,7r>ifii)<ri(,t(^K<fy>e/a,<!^wii\xiU(rfi9(. 
Cuius  appeilationis  racionem  vtcunque  ptobabilem  adfcrt 
Ephefius  Gricus  auiflor  in  eiufdem  loci  enarrationc  ,  ad 
xjuem  ledores,(fiquilbntharum  rerum  cognofcendarum 
curiofi,)renQirto.  Nonmc-lstetHefychiumirau3(AA«j^<t,in- 
terprecati  gtt/uuniv  (Tt/^CoAaysti  ve!  yxfmov  fortepotius;locumc- 
nim  corruptum  cfle  arbitror.  Sed  hoc  fiquidadrempcrti- 
cet.nortram  magis.qijamcontrariamfententiaraiuuat.  I- 
taque  cum  Facio  vtdes,  non  minus  dicirurcontrahi  <ruvcih- 
AajMi,  quam  cum  Do  vtdes,  vcl  Do  vlfacias ,  vel ,  Facto  vtfa- 
ftas.  Hmcgeneralitercolligo, exomniconuentione,cuius 
propria  appellatio  iurc  ciuili  prodita  noneft.  fi  caufa  fubfit.id 
eft  datio ,  velfa(£iiim ,  quod  ilibi  negotium  ab  Vlpian.appcl- 
llri  credidcrira ,  a(^ionera  pracfcriptis  vcibis  competere.Ne- 
qae  vUa  diftinv2io  adhibendacft  ,  ancfrca  legedetquis,3n 
faciat,cum  fit  in  omnibus  huiufmodi  conuentionibus  ea- 
dem  ratio.  Verum  nihilominus  aifbionemde  dolo,fiforte 
dolus  interuenille proponatur ,  intendi pbfie  exilcimo ,  vc  fit 
cle<5tio  a(5loris,vtra  acSione  experiri  maliierit.clict.leg.folenr. 
Cuai  enim  verba  Prstoris,  l.i.infra de doio. U  aiia acStio non 
crir ,  dc  aiilione  tuni  ciuili ,  tum  honoratia,  Vlpiano  au(5tore 
intelligantur :  confequenseft,  verbuma<5lion!S,proeatan- 
tum,qui  nominatim  propoficaeft.&incercam  forraulam 
concIufa,accipi.  Nam  fi  a(ftionera  io  iz€tum  tara  ciuilem, 
quam  henorariain  comple(flerctur,  quando  locus  a(5lioni  de 
doloelTepoflet.'  Ncc  diflimiliseft(nififaIlor)Pauliverbo- 
tumfenfus  ,curaait:  Sifadamvtdes ,nuUAmfore ciutlemA' 
iltonem.  Nara licet  a(Sio fere ciuiHs dicatur ,  quod otiatur ex 
iurc  eiuili ,  eaquefignificatioa(ftioniprifctiptis  vcrbiscon- 
ueniar,  tamenibiaccipituranguftius,vr&aliasfacpenumcro 
ro  ea,  qus  certum  nomen ,  cei tamque  formulara  iure  ciui- 
i ptoditam habetlc.  1  .& l.in terdi(3:um.infra de prec. l.is  cuk 
infradea(3:io.&obligat.l.quifcruandarum.&leg.petmififti. 
iiifradc  prxlcript.  verb.   Quodautcmliberumfitinquibus 


l 


citatcm  nofttara  rcprehendcre  :  cum  videatis  nihil  aliuda- 
<^um,nifipofleflionemperintcrdi(Sumeflerepetitam  ?  A- 
(ftio  aucem,  cuius  ita  tcroperataformula  cft,  vt  non  in  dolura 
conccpta  fic,  meo  iudicio  perpctiiacft,non  temporaria:  i- 
deoque  a^oti  ita  agerc  noonunquaai  expedit.l.  huius  a(flio- 
nis.infraquodfalf  tut.  Qupd&  noshauditaprideraexfa- 
Ao  confulti  rcfpenderenon  dabitauimus.  Atenimfortaf- 
fis  admirabitur  quifpiam  quod  dixerimus,5//li«<jw  vtdet, 
non  tantum  a(3:ione  Pr^rfctlptis  verbis,  fed  etiara  dedolo  agi 
pofle,fidolusada:iflusfit,cum  Paiiius  finevUa  diftindlio- 
ne  fimpliciter aiSionem  de  dolo  competere  dicat , tametfi  io 
praccedenticafudiftindioneviusfit.  Vndevidaripoteft  in- 
tcr  eascontra(ituum  fpeciesdifcrimen  aliquod  conftituero 
voluiflc.  Verum  ego  ciH  integrura  Pauli  contextum  noa 
cire  ,  fcd  exeopleraquc  luftuhfreTribonianum  compendJ 
&  breuitatis  afl^e^ftatione  ,  coniiciam :  tamen  hicobie^ftio 
parum  mouerc  nosdebet,cumIuteconf  maiorera  ineoca- 
fudoli  fufpicionem,  quara  inccterisefleforfitancrediderit. 
At  fi  contextum  ipfum  accurate  expcndamus , cum aliis  qui- 
bufdam  locis  eiufdem  tra(ftatus,competiemus  lureconful- 
tosipfos  modo  prifcriptisverbis,modo  a^flionem  dedol», 
fimpliciter dandam,  relpondere :  qaod  vel fubefle  doli  fuipi- 
Cio,  vel ceflarc videatur.  Interdura  etiam  eos  diftindioacm 
adiicere,  an  dolus  admiflus  fit,  nec  nt.-qux  quoties  ab  eis  pr.^ 
terroittitur ,  int erpreratione  fupplenda  eft :  vr  cum  dicitut  a- 
diienem  pracfcriptis  verbis  dandam :  accipe ,  nifi  dolus  intcr- 
uenerit,quocafuctiamdedo!oagi  potetit.  EtfimilitervM 
tantum  refpondetur  de  dolo  agi ,  fubaudien(Jum  eft,nififot- 
te  dolo  careataducrfarius,tunccnimpracfcfiptisverbisinf*- 
(Slumagendumeft. 

AEltonem kpr^iore dandttm.  ExhoclocoannotaruntBar.' 
&  alii  non  pauci ,  quafdam  a^aiones  efle  natiuas,  qui  cx  coa- 
tra(ftu  aliauc  caufa  idoneanakantur:  aliaseffedatiuas,qua: 
cum  nafci  nonpoiIint,deficienre(cilicctcacaufa,  a  Prato- 
re  tamen  dentur.  Ex  quo  apparct ,  eos  vetcrcm  iudicio- 
rura  dandorum  morem  non  fat  percepifle  ;  qucm  ne  hoc 
quidem  feliciflrmo  reropore(quo  literarum  fludia  fic  flo- 
reiit,  vtnullovnquam  magis)  legumptofeiroribusyulgoco- 
gnitum  efle  video.  Non  abs  re  igiturerir, pauca  quxdam, 
qu2  nos  cx  vetcrum  le^aione  didicimus ,  hic  fubiunge- 


ptxlcript.  verb.   Quodautcmliberumlitinqu  __ 

cafibusa(aiovelexceptiodo!iproditaeft,camomittcre,&a         ^  „,  ^  .„^ 

ctione ,  vel exceptione,  in  favSum  concepta  experiri,  pr«ter-       rc  :  &  quac alibi  primoribus  (  vt aiun t)  digitis,  &  leuiter  tan- 
quamquodau^aoritateleguranonpaucarumidprobatur.I.       tum  attigimus  ,  ea  paulo  fufius  ,  atque  enudeatius  aperi- 

rei,quam.infradedolo.Kcurareus.dcfideiufl.cumaliisfupra  re.  Praftoris  igitur ,  acPrarfidis,  anteconftitutionem  Dio- 
>*«r«  *^'""s>™*gnaprofe(aoratio,&a:quicasidfieri  fnader.  Finge  cletiani ,  officium  erat ,  non  iudicare  ,  fcd  iudicium  darc 
frtbstas  ^ctorcm  ea  probitatc&  moderationeanimiefre.vtailione  quod  vel  ex  cdi^ais  ab  eo  propofitis  apparet ,  quibus  iudi- 
e?'«"/«»;'ndolumconceptavtinolit,nefamalxdaturaduerfarii,&a-  cium  feaut  a^aionem  daturum  ,  non  autem  iudicaturmn 
'^^'^,0  '^ioncm  verbis  in  fa^flum  temperari  cupiat : vt  non  doli ,  fed 
riifl^f  ^^''^fi^^eipotiusfiat  mentip,  quis  tam  auerfus  a  veroeft, 
fuido^j^  vtcumaurrefuamamittere,autfamofoexpctiri  iudicio  co- 
fMctt.     g"^-  s<^nonpociusfingu!aremhumanitatemeiu$  ampledla- 

tur ,  fponte  fua  homini  fortc  alieno  pr^ftantis  ?  quod  vt  liberi 

tribuant  parcntibus,Iege  eos  adigi ncceflc  fuit  ?  1.  n on  debct. 

infradedolo.Na&CiccroinorationeproQuincioNeuium 

quendam  inodiiim  ludicum  adducere  nicitur,quodhone- 

flioreiudicioconfli(tl3ricijpoiret,caputnihilominusQujn- 

tii,& exiftiraationem oppugnarct :  quafi id turpe,&  inhone- 

ftnm,licctiurcconceflum  fuerit.Ideminorationepro  Ceci. 

huius  dedccoris&  turpicudinis  crimc  \  fc  amolitur  his  vcrbis: 

At  li  qais  mihi  hoc  ludex,  recupcratorucdicat:Potuifti  cnira 


pollicctur.  HiK  accedat ,  quod  Vipianus  dc  officio  ius  di- 
centis,!deft,Praftoris,  aut  fimilis  Magiftratus  differens, 
quodipfeair  latiffimum  efle,  non  iudicandi  ,  fed  iudiccR 
tantumlitigantibusd.indi,potcftatcmeiatttibuit.leg.prim, 
fupradeiurildiaio.  Quaratione  ,  Pra?toris  officiumabof- 
ficioiudicis,  &  ftipulacio  Pra^toria  a  iudiciali  diflinguitur. 
lcg.  5  .infta  dc  verbo.obiigatio.&  Inftitut.de  diuil.ftipalatio. 
HincCiceroadQ^Fratrcm:  Qird?  Prstorfolec  iudica- 
redcberi.'  Aliquandu  tainenipfccognofccbat  Prxcor.auc 
Prsfcs,  cettarum  caufarum  ,  aur  peifonarum  fauore,que. 
cognitio  ideo  extraordinaria  diccbarur  ,  quod  hunc  folcn- 
nemiudiciorumordinemnonferuarec.leg.ptim.infradctci 
L*0^:!:E!5?E:f?^'^5  ^^  cuicl.toto  tit.  infra  dc  extraord.  cogni. 

£xiu- 


inTttJeFaBh. 


EKtraorcUoatiatamena^o  acc^<kar  non  proilla  Pcxtoria 
CogQitionc,  cuius  anxiliatn  ipfo  iure  alicui  competere  poteft, 
jjedum  Pixtorio :  fed  pro  aitione vtili,&  itl  fidtura  cotppo-» 
fita,  quas  ciuili  dcficicnte  cxtraordinem ,  &  ex  Pritoris  iuriP- 
di6i;ionedatur.leg.quarreligiofis,iafradc  rcivindic.leg.cum 
filiasfamilias.infraficert.pet.leg.crcditor.infradea6t.cmpt. 
cum  fimi.  lam  de  iudiciis  dandis  vidcamus.  Dubium  non 
cft,quin  iudiciumdare  aliudfit.quamiudicare:  cum  Cice- 
roaft.  3.in  Verrem  dicat,omncs  omniumpecunias  pofitas 
cfleiqeorumpoteftate,  quiiudiciadant,  &eorumqui  iudi- 
cant,&cxr.  ludiciura  enim  dnre,Pra:tor  dicebatur  :  cum 
expofito  a  litigatoribus  negotio  formam  totius  litis ,  &  con- 
troucrfix it.i componcbat,  vt iudici afe dato  prasfcriberetur, 
^ua  dc  re  ipfi  iudicandum  eflet,  vr  (ctibunt  Theoph.in  In.iit. 
deinterd.Vidorinusin  lib.  z.Cice.deinuent.  Idautcmnon 
vno  modo  fiebat.  Nam  aiiquando  purum  dabatur  iudicium, 
«liquandofub  exceptione.  Purumhoc  modo:  SiparetTt- 
itttm  Sempronto  cx  caufa  mutui  etntum  dare  oportere  ^c&t. 
Qupexemplovtitur  crebro  Iuftinianus,§.isquoque,  In- 
ftitu.quibus  modis  re  contra.oblig.J.fic  icaquc.de  adi.§  .prs- 
tcrca.  Infticut.de  excepc.  Ac  fimiles  apud  Ciceronem  tor- 
mulaspafliminorationibusleguntur.  Vrin  i.de  diuinatio- 
nc,  Sipafeteam^fei^piiivenerisejfedixt^e.  Edib.  4.  5«p/i- 
retfMndnm  CapettAtem  P.SerHtUteJfe.  Eclib.  ^.  Siparettugera 
ffindieJfe^tura,^uamc!)lonusfitprofeJfHs.  Eceodemlib.5»^<i- 
retAdtterfus  ed'iiumfectJfeyiiCQXz.  In  quibus  omnibus  locis 
Paret ,  ac  Pareret ,  legendum  efle  concendo ,  tum  fidc  vecu- 
ftorumcxemplariumaddu6tus,  tum  Sexti  Pompeiiau6lori- 
tatc,  qui  wsvhnm  Paret  id  eft  ( vt  iple interpretacur)apparebit, 
informulis  vfitatum  fuifle  oftendit.  Sub  cxceptionc  vero 
iudicium  concipiebatur,tani  reus  non  inficiabatur,  quod  a- 
iftor  intendcbat  :fed  aliquid  opponebat  tamen,propccr  quod 
videbacurcohdemnariinondebcre:tamecfi  veraeflet  a6lo- 
ris  intentio,  Vt  fi  pecunia  certa  ex  ccftamenco  petebatur, 
quamhireslegatamgiridcmefle  nonncgiret,(ed  aflererct 
pa6loconucnto,nea  lepcteretur  conuenifle,in  huncfere 
modumconftitucbaturiudicium,5»p<imcf«/«OTrf/?awr»/«> 
legata  ejft  Titio ,  fiii  paElus  nonJit,ne  eampecuniam  ab  htrede 
petat^CaJfiHsiHdexefio.  Hinc  fit vt  exceptionem  formulae  a- 
pudlureconfulcqsfere  perdi6lionem  s  i,auc  fimilem  con 


5f 


qui  formulam  fecutus  ab  eo  cooceptam  cogftofe«rct ,  ac  iu'- 
dicarct,isq-,atbicer,recuperator,;:^a/<aj^/cstn!«,iudcxpedanGus, 
iudex  datus,  iudex  delcgatus,  iuUcx  priuatus ,  iudex  fpcciaiis. 
&c  fimpliciter  eriam  iiidex  diccbatur.l.fundus.  ff.famil.  ercif. 
Theoph.tituldeinterdi6t.&cicul.quibuscxcaufismanumit. 
Nouel.conftit.<fo.l.5.fupraneqiiis  eumquiiniusvoc.  Icg.t. 
j.depoftulan.l.vlt.fuprade  offidoPixtor.l.prstor.infrade 
tut.&cur.l.iudex.&l.  eumquem.ff.  dcitjdic.leg.  a  iudice. 
C.eodcmtitul.leg.fedetfiinleruum  J.fiquis  iudex.infra  de 
recep.atbit. Thcophilus  in  Gricii  Inftitutionibus  fcribir ,  cu 
Romani  bcllis  eflent  fere  occupiti,  ncc  femper  iudiciis  vaca- 
repoflentjcerro  tempore  anni  conuentum  celebrare  con- 
fueuifle,inquohuiufmodiiudiccs,  fcu  recnperarores  litium 
dirimendarum  gracia  conftitucrenrur.  Cuius  rei  quoque 
Csciliuslibro  10.  Epift.IuuenalisSaryr.vltira.  Tranquillus 
inCzfarcj&Seruius  Honoracusini..(£neid.meminerunt. 
Huiusconuentus  meminit  etiam  Kidorusapud  Gratianum 
ly.dift.  Porro  hi  iudices  priuaci  erant,  nullamque  iurifdi- 
6lionem,  ne  mandatam  quidem  habcbant,fed  notionem 
tantum.quaf  aiurifdi6tione  multum  differt.  Idquod  a  Ba- 
dionoftrominimeanimaducrfumeflemiror.  I.air  Pra'tor. 
Jcg.quidamconfulebant.dereiud.videBudxum  inl.  vitim. 
§.iudicandi.demuner.&hon.  Prseterca  hisiudicibusaptas-  j„didt 
lcriptafibiformularecedcrenonlicebat,  quamuisida-quum  QJatit- 
efte  iudicarent:  vt  Cicero  cum  lib.i.  de  Finibus  bonorum  "*  '^'jf*- 
&  malor.  rum  in  oratione  pro  Cicin.  &  a6t.  ^.in  Verr,  au  """^ , 
6tpreft.  Qmjd  &  Annei  Senecx  teftimonio  confiimatur, 
quilibro^.debeneficiis:  Melior  videtur  (inquit)  conditio 
caufi  bonx,  fi  ad  iudicem,  quam  ad  at bittum  mittitur :  quia 
illum  formula  includit  ,&  certos ,  quos  non  excedat ,  termi- 
nos  ponit:huius  libera,  &nullis  adftiida  vinculis  rel  gio, 
&ca;t.  Sedhic  ha^tenusdciudiciis,  aciudicibusa  Pr:nore 
dandis,  exquibus  liquet  nuilam  a6tionem  cire,qu£e  daria 
Prartore  non  rc6te dicatur,ideoque  faili  ecs,  qui  qualdam  a- 
6lionesnafci,aliasveroaPrxtorcdari  pntant.  Nani&  pro- 
BiifcuchisvcrbisIurecofulcidcquibufcunquea6tionibi:slo- 
qucntcsvtifolcnt.  Dixeritquiipiam:  Sihicvera{unr,non 
videturlulianu^a  Martiano  rc^tenocatuscfTccum  diceret, 
A6tionem  in fa6tum a  Pritore  dandam :  quoniam  ea  veib» 
dea6tionequoqueciuili,quamaitMartianuscompetere,in- 


ceptxreperiantur; Veluti,  Sttnearede ^uaagitHr,prceiudi-       telligipoflant.  CuirefpondcOjhtecvcrba^APrxroreadio 


€ium h(treditattnonfiat.\.i.\D(tSi  famil.ercif.  Stnon  voluntate^ 
ereditorisfundusventt.l.ficat,§'qaod  fijnfraquibus  mod.pig. 
Sinonmibiantepigno'risnomine(itresohligata.\,zttiKot.\t\i:t3, 
quiptJt.inpig.hab.  Extra  cjuamji  cjjttd  ttafaBumJit,vfi  de 
itgefieriltcMit.X^i.^.LTihzo.mhiiG^AaTaiD.QitodetusripitmU' 
ltted*caufanofiat.\.\.^.(aDt<\a\.\DitAnt(\a\diD  flumin.pub. 
Stnon  vtyttop  clam,nonprecartefecerts.  I.  fi  vitem.  infra  quod 
vi  aut  clarn;  Si  non  in  ea  caufafint  tabuU  tefiamenti ,  vt  contrA 
tas bonernmpofiejfio  daripoJft,l,z.\.qa\  in  hirede.  infra  de 
except.nei  iudic.  5« resea iudieata nonfitinterme,  ($ eum ,  cui 
tendidifti.\.C\z.te.eoActnt\ta.  Sitnearenihildolo  maloaUo- 
risfaElum  ^.  1.  z .  infra  de  doli  excepr.  St  tn  ea  re  nihtl  metus 
eaufafa^umeft.\,^.^.'y\ntn.toiGmt\i.  Etfexcenta  huiuf^ 
modi,  quaeinterlegendumaquouis  ftudioiofacilcobferua- 
ri  poflunt.  HuCpertinet,quodPauIusexceptionemdefinit 
Conditieinem,<jutt  modoreum  eximit  damnationt,  modo  minuit 
"  damnationem.  \.  exceptio.infra  de  exccp.  Porro  huiulmodi 
exceptiones,  feu  conditiones,  tum  intcrponi  (olirs  \^identur, 
cum  ipfo  quidem  iurc  a6tio  competeret :  fed  proprer -^li- 
quam  circuaftantiam  iniqua  videretur,ci]ius  rationem  iudex 
datus  ob  prsfcriptum  formul^  haberenon  pofTer ,  nifi  id  nb- 
minatimexcepiiret,vel  exbona  fideaddidillet  Prstor:alio- 
qui  porerat  quidcm  addi,  fed  neccflaria  non  erat.  leg.  1 .  § .  La- 
bco.infradeflum.facitlcx  qui  feruu.infradca6tio.&oblig. 
Deharumautem  formularum  conceptioneiniure.ideft.a- 
pudPr2torera,magna  plerunquc  inter  litiganteserar  con- 
tcntio:adeo  quod  huiuimodi  quiftiones  in  iudicium  raro 
incidebant,  vc  ccftatur  Cicero lib.  i.de inuent.  &  in  Partitio. 
orar.  &  aliis  inlocis,  Nam  ante  iudicium  acceptum  nulls 
funtpartcsludicisjfed  PraEroristantum.l.filiusfamilias.§.vlt. 
I.procurator  qui  pro  eui6tione.l.fi  reus.l.Ticius.infra  de  pro- 
cur.Ceterum  conftituto  iudicio  addebatur  ludex  ex  numcro 
rcle6toram  a  Pra:torc,vt  viderc  eft  apud  Gcllium  lib.i  4.  c^. 


nemdari,  anguftius  incerdum  accipiprorefubte6ta,  quam 
a nobis  di6tum  fir,  vt  figmficent a6tionem  nouam ,  &  qua; i- 
p(o iurc  prodita  non  fir,  a  Qrxtote ex  iurifdi6tione  (iaa  itjtro- 
duci,vtfitPr<etofia,non  ciuilis  a6lio.  Qupfetifu  non  hoc 
tanturoinloco,  fedalibietiam  frequenter  accipiuntur.  V- 
numex  multislocumprofero,itaapertum,  vteolccto  n«- 
minem  mihi non  aflenfurum  efle  exiftimem :  is  eft  (ub  ticul. 
deperpec.&  iepot.3iiio.\ih.ln{i.  ^.Nonaateomnesantonesy 
^untnalnjuemautipfoiure  competunt,autd  Tntore  dantur, 
(S  in  heredem  ce^ue  competunt,  aut  darifelent. 

t  Si  vt  malcficiumfiat,  promifTumfit,  miUa  eft:  ^/-^^^  ^ 
oblio-atio  ex  Iiac  conuentionc.  «binaU- 

paHm  a* 

*Hocadi66tumeft,vcoftendatur,  nonomne  negotium,-'''* ' 
quodcunquc  intcruenerit ,  (ufficeie  vt  cx  ca  conuen tione a- 
6tio  detur,qua:  proprio  caret  nomine;  (ed  id  duntaxat,  quod 
iuri  au  t  bonis  raoribus  non  fuetir  contrarium. 

Sed  cum  nuUa  fubeft  caufa,  prxtcr  conueritio- 
ncm:IiicGonftat,nonpofleconftitui  obligatione. 
Igiturnuda  padio  obligationemnon  pari^,fbd  pa- 
rit  exceptionem. 

Docere  volens  Vlpianus,  quibus  excontientionibus  a^io 
competat.hacdiuifionevticur:  Siconucntio  nomen  pro- 
priumhabear,parit  a6tionera:  finonhabcat,  &caulifub- 
fit,idcft,pr3Etcrmutuum  confenfum  aliquid  nonttirpitcr, 
nequc  in  honcftc  darum  ab  alterutro,  vel  fa6lum  fi  r,  vc  quic- 
quam  aliud  detur,  velfiat,  idemerit  diccndum.  Sivfro 
nulla  (ubfic  caufa  ,  priter  conuentioncm,  id  eft  ,  ioia 
conucntio  fit,  ptxtereanihil,  quamqnamhic  nud.rmvo- 
cat,nulU  n«lcccur  efHcax  obligaio.     Dicitur  cr-vtm  nuda 

£      r 


1 


^L. 


f6 

conucntio.vtalibi  nudus  con{cnfus,nuda  proptietas,  nu- 
dum  prxceptuni,nudaratio,nuda  valuntas,nudatcs,  na- 
dusvfus,  nudacogitatio.leg.i.infradererumperm.leg.i.ff. 
quibus  modis  vfusfru(ft.  dida  leg.filius  familias.§.  diui.  infra 
dcleg.primo.leg.nuda.infradcdon.lcg.^.infra  de  adimen. 
lega. !.!.§. hancadioncm.infradcpo.lcg.  i.infrade  vlu  6c 
hab.Icg.pr2fenti.C0dic.de  his, qui  ad ccclefiam  confu.  qus 
ncqucmpropriumvUum  nomcn  traDfit,nequeeiaccedita- 
liquacau(a:vtfiquisinterrogecur,  quid  fit.nihii  planealiud 
pofricrefpondcfc.quamconucntionem,  aucpadionera  ef- 
fc.  Hincpaaumconuentumitapartitipoflumus,  vtquod- 
dam  nudum  &  fimplex  fic : alterum  vero.cui  caufa  aliqua ex- 
ttinfccus  accedat.  Nec  diuifioncm  hanc  adiccimus,quod 
admodumnccellaria  nobis  vidcrctur,(  nuUa  enimfcre  re« 
tfl:,dcquain  iureciui!idifputetur,£uitaIisdiuifionon  con- 
ueiiiat,  nempe  vt  nuda  fit,  ant  non  noda )  (ed  quod  aeonlue- 
tudine  m  fcholis  recepta  non  omnino  rcccdere  vcllemus.Pa- 
clumcnim  vulgodiuidunt  inNudiim.  &  quod  ineptiflime 
con fidlo a bai baris  hominibus  vocabulo ,  Veftitum appella- 
ri  folet.  Quam  diuifionoro  cum  nupcr  quidam  in  eo  ludo  e- 
doitusin  quo  magna  cum  pompa  &c  oftentacione  ctiamnum 
iftadoccntur,  peitmaciflimc  tucietur,  nihiJcjiic  cflediccret 
(quod  in  diuidcndo  aptius  opponatur  Nudo  quam  Veftitum: 
periocuminterrogauihominem,cui  non  fimilitercogitatio- 
nem  paititetur  innudaii,&:  vcrtitani  :cumiexcogitationis 
nu.dr  mentionein  faciens  aliain  efleinnuat ,  qua: non  fit  nu- 
da.  Qu^i  quanquam  loqnaciffimLis  erat,  &  ci  vitioatiinis, 
quod  Gtxc\a.-nfou-nMy:L>  vocant,obmHtuit  tamenleuiargu- 
mentovid:us,(fadusque,qui  p;iustamen  gr.iui  )fibusa  rae 
rauonibusafcntentiafuaduiellinonpocutric.  lo  aaurem 
hxcd:u;fio  Vlpianideluiisgentium  conucntionibtisintdli- 
genda  eft.  ExlegitimisenimacliionemnafLiconftat.lcg.Ie- 
giciina.fupraco.  Proindefiappareatcaufa  donationis  quic- 
quampromifTumeflc,  exlege  Iuftiniani,qui  conuentio- 
nem  cam confirmat ,  aclio  dabicur ,  vt  ficuc  vendicio ,  itaet- 
iamdonationudoconfenfu  contrahiincelligatiir.leg.  fiquis 
«tgentum.  Codic.de  dona.  Sutst  quiputent,  legcm  muni- 
cipalem.quiincaufismefcatorumffquitatein  obd-ruariiu- 
bct , ficintelligcndam  efle,  vt  iam  ex  nudapailionc  inter  eos 
dcturadlio.Qilibtisn6aflvntior,cum2Equum  &  bonum  id 
non  fit,vt  fupra  a  nobis  difputatum  eft.  Ad  hic  varias  exce- 
ptiones  huius  regul^  ex  aliisiuris  noftri  argumentis  corroga- 
tas  in  hunc  locum  congeflcrunt  in terpretes ,  quas  confulto 
ptxtermittimus,  luo  quxquc  loco  commodius  cxecu- 
tuti. 

Quinimo  interdum  format  ipfam  adioncm ,  vt 
in bonse  fidei  iudiciis.  Solemus  enim  dicere ,  Padta 
conuenta  ineire  honx  fidci  iudiciis.  Sed  hoc  llc  ac- 
cipiendum  eft,  vt  fi  quidem  cx  contincnti  pada  fub- 
fecutafunt, ctiamcxparte adoris infmt :  fi exinter- 
uallo,  non  inaaint,  nec  valebunt,  fi  ag.itur,  ne  ex  pa- 
dtoadio  nafcatur.  Vtputa  poft  diuortium  conue- 
nit,  nc  tcmpore  Itato  dilationis ,  dos  reddatur:  fed 
ftatim  hocnon  valebit,  neex  pa61:o  aftio  nafcatur. 
Idcm  Marcellus  fcribit :  Etiam  f i  in  tutelar  adionc 
conueniatvtmaiorcs,  quamilatutxfimtvllirarprie- 
ftcntur,  locum  non  habcbit,  nccx  pafto  adio  na- 
fcatur.  Ea  enim  pafta  infunt,  qux  legem  contra- 
dui  dant,  ideft,  qua:  in  ingreflu  contraclus  fada 
funt.Item  refponium  fcioa  Papiniano,  fi  polt  cm- 
ptioncmexinterualloaliquidcxtra  naturam  cotra- 
«ius  conucniat,obhanc  caufam  agicx  empto  non 
'pcire,  propter  eadcm  regulam,  ne  cx  pado  atStio  na- 
fcauir.  Quod  &:in  omnib.  bona;fidci  iudiciis  erit 
diccadum.  Sed cx parte rei locum habcbit pa6tum: 
ouia  folcnt  &;  eapada,  qux  poltca  intcrponutur, 
parerc  exccptioncs. 

Quia  gcnctaliter  dixerar,nudam  patJlionem  non  parcrr 

*>bl!^itioiicm  S^  -dw  imeadttaliiliva. ,  continuo fubiicic , imo 

.vtiouu-rdumtormat,id«ft,paiit,producitjCrcatadioncro, 


franSDudreni  (omment. 


leg.inbonajfidei.Codic.eod.ncmpeinboiiaE  fideiiuditiis  de, 
quibusquiapaucos  auteannos  latisfufc  difleiuiKUis  ,  edi  o 
nominatimdehisiudiciis,arbitrariisqiiecomnientar>'o.iilnc 
afrumipoterunt,quiadhunc  locumpeicincre  vidtbumur.     , 
Vnum  hic  breuicet  annocandum  eft ,  in  hisiudici  s  a  (•'is  ore 
conftituendis,  vficacamfuiflchanc  foimulam,  Exfide  hone^, 
qua  ludici  latiflima  dabatur  poceftas,  nrglcdis  ftipulaiio- 
num anguftii.^, quicquid  bonum  &  xquuni  fibi vidcrecur iu- 
dicandi.  Vndc  non  imroenco  padli.doiique  exceptiones  hu- 
iufmodiiudiciisinefledicuntut.l.huiuiniodi,  §.qu;  feruura.. 
infradekg  1.1.1  fedetfiidee.iofra.folu.  mat,  1.  j.infradeve- 
fcin.vendi.  Naminceteris^quijftnfta.anguftaquefunt^cum 
aPra:tore  conflituuntur,  tum  cxcipi  debet  iniquitas  adliunis, 
Ycfi.ribit  Ciccroin  Paitit.    Orator.  &  fubcxccptione  iudi- 
ciumdari,nifipa6i;um  conuentum  ,exempli  gtatiade  ea  re 
nonpetenda,fa(5fumfuerit  :autnifidolusmaliis  interuene- 
rit,velquidaliudfimile,quonon  excepto,  iudiciuminlquum 
redderetur.  Acinhis.quibonasfidcifuncformula  iam  di- 
<Stahas  cmnes  cxccptioncscomplc(5litur. lcg.pLnc.l.  viciiTi. 
infr.depetic.hxred.  Hiijc  proximum  eft,quod  hic  dicuur, 
Pa(5l;a  conuenta  ineflebunx  fideiiudiciis,quodcx  paiterci 
pcrpetuum,atqueindubitacumeft:exp3rtevero  acStorisita 
dcmumprocedic,  fi  ftatim&txconcinenti  fecutafint.  Nioi 
fiftatim,quia  paduro  patscv^ntra6luscfleinielligitur,cuius 
contempiativ,ni'vil!usf'orceiesdiftcadtaeft,tunc  boBuni& 
aquum  ef^  ,  scifiontm  ad  id  quoque  tunipetcre.icg. fundi 
pariem.itifradc contiah.cmpi.  Aiioquiquud padfioi  ecom- 
pieheiifuiaeft  ptti  uonpuieuc:  quia  celiancehac  cau(a,v- 
tiienoiicfl,cxpacloAdtonemna(ci,  vt  (upta  docuiraus:id- 
quetribuscxcuipiis  Vipianus  hicdemonitrat.  Sed  quid  tle 
ftridtis  ludiciis  dicendum }  Ec  plerique  ciediderunt ,  his  Vi- 
pian.vetbiSaddudi ,  m  bonxfidcitantumiudiciisidlocura 
obtinere.   QM^fcntentia^Pauliconfitmaturauttoritatelib. 
1 .  Qnxftionum ,  dicentis ,  Patfta in conrincnti f a6ta ftipiila- 
tiomineife.  leg.  leda.infr.  ficer.pet.abaliisquibutdam  im- 
pugoataeft,  vtmcrito  ius  anccps, controucifumque  videri 
poiiit.     EgoinhacqLisflioncpcrpend  ,quod  iple    Pai.lus 
fcnbit  in  abdicorioytmilii  Papiniani,cuni  torce  qii^dam  cau- 
tio  letfladlct,  quapadfum  ftipulacioni  fubitclum  comir.e- 
batur:de  eiuspactipoteitaceinteriurifprude;e»ort3mfiiifIe 
controuerfiam :  cumque  id  paiflum  ftipulaiioni  incflc  afle- 
rerct, quesdamcxhis.qui  cum  Papinianoailid>  b;int,con-- 
ttadixifTe  ,qucm  Vlpiiiiutn  fuifrccredibiic  efl.  Nam  fimul 
ambosPapiniano  afltfluics  txtitiireconftac.  Vtcunque  fir, 
Vlpianushicdebona?fidcitantumiudiciis  fuamprofert  opi- 
nionem  •,  de ca^tcris  am  em  apcrtc nihil  dcfiriit,  idcoque  Pau- 
lominiuie  aducrfacur.   Qaaproptcr  dicendum  eft  ex  eiuf- 
dem  Pauli  fcntentia ,  quod  ad  hanc  tcm  attinet,  inter  ftricSta 
ac  bonx  fidei  iudicia  nihil  intcrefle,fed  gencralitct  pa^ta 
quaecunquc  ftipulationiftatim  fubicc^a,  cidem  inefle  vide- 
li.  Qiipd&cxhls,quxfupta  anobisdi<3a'funt,  confitma- 
iipotcft.leg.  itcm  quia.  §.vliim.fupr«  eod.  lamveto  cum 
conftet,  adionem  ex  eo,  quod  in  continenti  fccutum  eft.pa- 
(Stonafci';opuseft,vcquxnam  calic  videamus:  idqueeoli- 
bentius  attingimus,  quodcum  intcrptetes  in  varias  diftia- 
hantucfententias,vixtamenvilum  cilcpuccm,  quirem  acu 
(quodaiunt)planetetigcrit,  vtquodderauhcribiis  Plautus, 
idcra  quoquc  dc corura  opimonibus  vcrc  dic i  poifi c,  Opttma 
nnUafotefieligif   ty^Iiaaiiapetor  ,  frater,efi,   Necfane  ob- 
fcurumcfl,  quajnam  iftius  crroiis  cauiafueiic.liquis  pau-  ^vj'^' 
lum  modo  confideret,  qux  ab  ipfisds  atSione  Pixfcriptis  ^^  9^„» 
verbiSjCiufqucnatura  &potcilate  dicuncur.  Exttaoidina   n^me. 
riara  enira  aCtioncm  eam  ar  bicr  antibus  rairum  vidccur  quod  fusflu- 
vcccres  iuris  audturcs,  ex  huiufmodi  padlis,  modo  actio-  '•"'<»'*"* 
nem excontradtu, raodo  Pia.fcriptis  veibis intetdiim  hanc,  '"""f"' 
veHllarafub  alternatione  dandara  efle  reipondeant.  Hinc  „,a„,yHs. 
fit,  vt  cum  fefe  cxtricate  conentur  diftin<iiionum  mxan- 
dris,  rera  oranem  inuoluanc  magis ,  quam  expliccnc.    Eft 
autem  ai5tio  prxfciiptis  vcrbis  ciuiIis,&mcroiutcptodita, 
nonfubfidiaiia,fiucexcraordinanaiCompecitqueei ,  quo- 
tiesconuenitinceri.mnts,concra(5tum  talem  cflc  ,  ex  quo 
iure  ciuilidctur  aIiquaactio,(ed  qua:nullum,auc  inccraim 
nomen  habeat.  Nara  olim  itaius  conftitucumfuic,  vc  qua 
guifque  a^i»oo  aaeicveltct  ,eiusnomcncxpciracict,  qui 

(ituluS 


"Jn  'Tit.dePa^ts. 


Htulis.idioatsfarpe  dicitur.  Quod  fi  fadumnoneflet,  aut 

vitiofef^daiM,  nonreneretintencio.i.i.intrafi  menfor  fal. 

mod.dixer.inl.i.rt.cfeeclen.l.vltim.Cod.dcinterdict.leg.tu- 

tor.infi.de fidciofl".!.  3  .C.  ad  Maccdo .Theop.$.  i .  &  vlt.  la- 

ftit.de  interdid:.!.  fipecuniam.infra  depiga.acl.cam  aliis  fi- 

hmnis     *^''*  Neccirrarationeraharc  formulaagenjicomparataert, 

ht$s  dtt-  quslitigarutismaturandioccafionem  pixberet,  cogiiandi- 

hus,Mt    querjuam  infelixeirc  polfitiitis^^prjferdmfi  tcmete  laicc- 

ptafit)  euentus  :  quod  prudentillime  Hcfiodus  raonct  his 

vertbus: 

'       n    '       '    •        -    *  y   't 

Solent  enir.i plerique aut nulla, aut perquam  leui  de Cflnfa ad 
litJgandum  pr:ECipitesterri:c^co  qoodam  feruore  incitati. 


57 


Hsc  igitur  adio  datur,VeI  cum  deficit  notrlen  aaionis.ieg.  x  ^ 
infrade  priicrip.verbis.  velcum  quis  de  nomine  dubitans, 
tiroet  nefibifalla  nominis  exprefliofraudifit.leg,  i.infradd 
xih.zQ:.  Etquod  dictura  cft,  Dtjiaente  aHtone,  vslex- 
ception  f  ,f/'/iffr<?jf«^/»»>,&c«r.  lcg. quoties.  de  pra:(cnpi 
vcrb.  idnondehacciuili,  iedin  fadum  Prjptoria  accipi  de- 
bfet.quano  &fubfidiariam  &  cxcraordinatiam  retfte  vocsri 
fapraadmonuimus.  Necnosmouetquodnonnulliobiicititj 
vetbum  /«/»rff/(jf,apud  VlpianiiinhocIoco,id  eftexteddit 
fiue  informulam  excenfim  deducit(Vt  ipfi  interpretantur) 
adlioni rantum  cx  contraftu  conuenire.  Quod  vt verum  cf. 
fcfateamut,non  ideotamen  confeqoenseft,pr2fcriptis  in 
faftum  verbis non pofle agi ,  vc  ex iam didlis liquido  conftat. 
Hucacccdat.quodinemendatiotibuscodicibus  non  /w/or- 
quidefcrucicictar)dem,acfiibfidiccun(3:3iione.  Qn^o^i  tutii  »war,lcgiturfed/orw4t,  potius,  quod  verbum  ab  aliis  quo- 
maximc  concingit,cum  cundt^tioniipfi  cogitatio  pl<"nior,  quevfurpaturoiurisaudtoribus.l.  Pomponius.infra  deneg. 
dclibcrarioquc  acccdiC,  in  quavcrfari  cogituris.qui  d^  no-  geft.Ieg.Vnica.§.vidcamus.Codic.dereivX.ad.tam  adpra?- 
mine ac generc in fticuends  aAionis  folicirus eft.  Adde  quod  fcriptis  verbis adtioncm,  quam  ad  eam,  quae  datur cx  contra- 
prauacoi:ifili.iimpetu,bona(vtTacitnsait)  moravaiefcuat.  du,  zque  referri  poteft.  Necfaneparuircfertj  vtramnos 
Porro  id  ius  fiae  incotnraodo  vfqucqiiaque  obieruari  noii  lettionem  fequamur,  cumex  vulgatiorcilla  innuttierabileS 
poirstandemanimaduerfumcft.   Erantenimpcrmulticon-       ctiantur  qua:ftiones,  Sc  concrouerfi2,quih3C  probaiiore 

reccpta  prorfus  cuanefcunt.  Vt  cum  quzritur  :  An  pa- 
dum  adicdlum  ftipulationi  non  tancum  infit  eidem  ,  (cd 
adlionem  cciam  cx  ea  defcendentcm  informct?  Item  ,  an 
ficut  padtum  informat ,  ita  etiam  ftipulatio  contra€l:ui 
adic6ta  ?  &  alis  fimiles  :  quas  qui  copiofe  traftataS 
videre  ,  &  otio  abuii  cupiet  >  aliorum  commenrarios 
adeat. 

•L-V f «/<»;>«/? <//«o«»«w,Tribusexemplisdocet  Vlpian.  pa- 
(Su  q>  excootinencifubfecutumn6eft,expartea»Storisnon 
inefle,  neque ad sgendum valere.  Primum  eft cum di'iOrtio 
iamfa(5toconuenic,vcdosft?.rimreddatur,  legitimadilatio- 
ne  non  expedata,  leg.i.J.  cxadlio.  Codic.  de  tei  vxov.adtiok 
hoc  enim  padtum,  quod  in  contrahendo  matrimonio,&  do- 
teconftituenda  appoficumvaler,  &me!ioremreddic  mulie- 
ris  condicionem.leg.  dedie.infra  de  padlisdot.  hoc  cafiiub 
luprafctiptamrationen-. inurileeft,  Sednumhxcpadioial- 
remproderiiad  replicacionem,  vcfimuliereftacim  pctente» 
excipiendofillcget  matitus,ante  annum  nonrede  peti,  an 
replicarcpolficmuler,quodpa<5toi~ublarafit.eadiIacio?Qii^- 


tractuspropiionominc  vacanres,exqu!busnitioiure  ciuili 
prodicainftituinonporcrat  :quodabfurdum  videbattir.  Ita- 
quepermiflumtft  hoccafaita  agcre,vretfinuflum  a6tionis 
nomen  exprimatur ,  prjelcripcis  vetbis  quod  fadtiim  eft ,  de- 
monftran  fufficiiclcg.  ^.irfradeprxfciip,  verb,  Deindea- 
liud quot^uc incom ttiodum  cmerfit :  nam  pletunque  ficbat, 
vtde  noinine  conctaftus  amb:geretur ,  aliis  venditioncm,a- 
liis  locationem  clTe,  aliis  nullum  nome  haberc  didtitantibus, 
eflctque  is  cauli  ftatus,  qucm  Rhecoresfiniciuum  dicunt..  I- 
taque  vilum  eft  operipretiuira,  hanc  nominis  cxprimendi 
ncccfljtatcmlitigatofibuspinninoremittere:  vtqnifquis  de 
nomincdubitauctit  .eidem  quoque  ptxfciiptis  in  fadtura 
ycrbis  agcre liceac.lcg.i.  infra de  irtim.at^.eiiam  fi  forte  no- 
nien,&titulumhabeata6tio,  ncciuftaficcaufadubicationis, 
vtconctareccpcam  vulgoopinioncm  arbicramur.  HincVl- 

fiianus  eam  adtionem  competcreair,  non  modocumnul- 
um  adtionis  nomen  proditum  eft,  (ed  quoties  illud  inuenire 
non  poflumus.Icg,  "i  .infra  dc  prafcript.  vctb.  facit  lexqui 
fetuandarum.  §,  vltim.  eod.titul.  Ec  pallim  lureconlulci 


quoties  ambigunt,  an  ex  locato  aut  vendito,  aliaue  adtio       ftioncmfjcit,  quodcum  padtus  nepetcrec,  poftea  conue 


competat,  &  vetenrur  necerram  adionem  inftituendo  in 
captionem  incidatlitigator  :  r£fpondentmelius,tutius,vci- 
lius,commodiuseff(s,vtprajfcriptisverbisagatur,  quafiextra 
omnem  alcam  is  fi  t  qui  ita  agir,  quicunqu  e  contradtus  initus, 
aatqualccunqucnegotiumgeftumfic.lcg.nacuralis.§.pen. 
Icg.'fi  gracuicam.  lcg.  fi  apud.leg.rogafti.  leg.  Titius.infra  de 
pryfcrip.verb.  Ethac  rationeaddadi  contendimus,  nulla 
a<!iionc,cuipropriiimnomeninditumfic,  hancagendi  for- 
mam  excludi :  vr  prerifqueiuris  noftri  locisapertilfime  pro- 
barur,qua:  ahter  citra  cauillationemintelligi  non  poflunt. 
leg.  Labeo.infta  de  contrah.cmp.lcg.  ficonucnetir.infra 
comrnu.diuid.lcg.fi conuenit.infraderefcin.vend.  Hisvero 
quxanobis  tradira  funr,re<a:cpercepcis,  adconihil  negotii 
cil:  adutrfariorum  obicdta  diluere,  vt  Ipeciali  t  efucatione  no- 
bisvix  digna  elFe  vidcantur.  Hacc  enitn  fere  enthyitiemata 
funt  Alciaiilibr.  Paradox.  <;.  capit,  t.quiexcacatcrua  cete^ 
tis  acutior  videri  vulr.  Adtio  pr^fcriptis  verbis  tantumda- 
tur,  cum  deficit  alia  adio,  non  igicur  ca  fimul  cum  atflionc  cx 
contracflu  dabitur.  Item  vulgo  traditum  cft,  remediura  cx- 
ttaordinarium  non  concurrere  cura  ordinario :  vtraque  er- 
goataioneaginonpoterit.  Rurfusexpadlo,  quodfing'tur 


nit  vt  pcreret,  P 3uln->  fcribir,  exccpcionem  prioris  pa<5ti ,  po- 
ftetioris  replicationc  elidcndam  efl^e.leg.  fivnus.^.patfluSj 
infraeod,  Nec  in  propofira  fpccie  diilimilis  apparctratio. 
Qnidam  arbitratidint,  antc  legicimumtempus  ipioiureaa 
«Stionem  noncompc.tere:  ideoquenullamcxceprioncm  e(- 
ie ,  quam  elidat  replicatio.  De  quo  fane  non  conuenit 
inter  cos,  qui  huii<.  locum  ance  nos  interprcrati  funt  ,  & 
pleniorcmdilpucationem  resexigicquaqu«e  huicargumcn- 
to  conueniat.  Cerce  Oracorem  quendara  vc imperitum  iu- 
risridet  Cicero:  qui  cumaPrztore  iudicium  poftularccur^ 
eiuspecuni^  uoKiiRe,cuiusnondum  veniflec  dies,inftabat 
vtreo  exceptio  datccur  j  cuiuspccunis  diesfuiflet,  &caEti 
Verum  hoc  non  ita  valde  rriht  videtur  ad  rem  ,  de  qua 
nunc  agicur,  pertinere.  Nam  fiue  obligarionem  ,  atqu« 
adco  actionemdiuortiofadto  natam  cfle,nec  obligacioni» 
fcdexaftioni  tinrummodotcmpusadiici  dicamus, huenul- 
l3mantelegitimuratempusa(5tionem  competetCiXque  in- 
ualidum,  sc  inutile  hoc  pa(5tum  ,  rcpcrictur,  cura  obli* 
gacionem  ex  lege  dcfcendentcm  augcat.  Lex  enim  ma^ 
ricum  non  nifi  elaplo  anno  obligat,  &  cogit  ad  rcfticutio- 
nem  docis.     Ncc  mirandum%(f  ,  pa(Sum  ,  cuius  fi:pra 


parseflccontra(ftus,confentaneumnonert,vtduplexcom-  mentioncm  fecimus  ,  exparieadtoris  ineflis ,  &  ad  t(?pU- 
pctata(aio,cumfivcrepars  eiufdem  effer,  vna  tantum  na-  cacienem  valere  :  cum  hoc  nullius  momenti  efle  dicarur. 
fceretur.  Poftremofiexconcra(ftu,qni  principaliseft,vna      In  paito  enim  priore  non  ius  afiquod,   fed  fa(ttum  vcrla» 


tantum  datur  adtio,  ex  eo,  quod  eft  acceflorium,  duplex  non 
dabitur.  Quibusomnibushocrefponfumvolamujjexquo- 
cunqueconcra(ftu,autnegotio,quisexpc:irive!it,  hancfof- 
guiJ/tt  mamagcndivcilemcicfle.  Non  eniir)credendumeft,p:z- 
fir*fcrs.    fcrjptts  vetbis,  nomen  proprium  atSionis  cflTe :  (ed  prxferi- 

ftss^er-        .  '       .  .  .•   •  ,■     r  •      •  1     n.     ;..  .. 


tur,  valerque  tantum  ex  conuencu  ,  non  legis  confit- 
matione  :  quare  alterius  paiStircplicarione,  quod  ficerpa* 
fis  ahoqui  vircucis,  &  poceftatis  fit»  tamcn  quod  pofte* 
rius  cft,  fiiciletolIitUr :  Pa(3:a  igitur  conuenta  fiex  intcr* 
uallo  fubiecuta  fint,  nullo  modo  infunt.-  ne  ad  rcpli^' 
cationcm  quidcm  »  vt  maiorem  ,  quam  ex  lege  cft  ,.  ob- 


»f//9«r-     jjjygjbisagercdicimuscompcndio  fermonis,ideft,  ita  4-  cat 

'f"''"  gere,vtquodfa(aueft,verbisrantumexponatui-.«labfquc  ligationem  reddant,  Qupd  vtique  vires  habente  patao* 

vUiuscerrx  a^aionis  exprcfljone:quo  modo  &hodic  mb-  falrem  cfte^au  ,    &th  <fta»a>H  fucurum  eft.     Excepcio  e- 

ribus  noftris  in  for»  omncj  fere  a^iones  i^ftitui  lolent*  nim ,  qua:  mulieri  peconti  dotem  ante  tempus  obiicituri 


5  8  Franc.  T^uarent  Comment. 

lcgitimaeft.pafticonuentinon  item.  Alcerum  exemplum 

elt:  Conu£uiciaccrtutorem&piipillum,finita  forcetuela, 

vrpropecuniapupillarijquamcelTaretreddere ,  vluras  prae- 

ftaret cencefimas :  cum  ad tam graues  vfiiras lege  non  tenea- 

tur,nifi  pecuniacn  eam  in  fiiosvius  conuerccrit:  Eademe- 

nimratio,  qu3:&infijperiori  cafii,ef&cit,  vcex  eaconuen- 

lionc  nonnafi;atur  ai^io. 

EacnimpailitinjHm.Ei  paftalegcm  dicerecoQtra(5tuida- 

biumnon  ell,  qu2tumanobisinterponuntur,cumadcon- 

trahendamingredimur:  idquefenfic  Vlpi.his.vcrbis,meo 

quidemiudicio,  nccvidco  quid  incommodi  habeac  ifta  in- 

tcrpreratio:damoatnihilominuseam  Alciatushisargumen- 

tis :  Quia  fi  ingrcirum(inquic)proinitio  acciperemus,  fallum 

ellec  luf ikonlulci  dicSum ,  cum  ca  quoque infinc,  qui  ex in- 

continenci  poft  concra<5tum  fiunc.  lccm  hoc  fenfu  non  deda- 

raret  quid  {\iyLegem  contraBxi  dare,  quod  camen  hic  definirc 

vid:cur:icaque  comminifcicur  in  iagrellu  contradius  fadla 

clle,  qui  concra(Sui  ipfi  non  repugnanc ,  fed  cpnnexam  po- 

tius  contradui  caufam  habcnt,  illun-:  qac  refpiciunt  :contcn  • 

dicqueapudvetereslingu^  Latin^auiorcsingrcirum.fiuein- 

grefiionem  iddici,quod  digreliioniconcranumeft,  quod- 
qne  ad  propoficam  materiam  peninet.  Mihi  autem  curiofius 
id  excogitacum  { pace  canci  viri  dixsrim)  quam  verius  diilum 
viderur.  Necarbitrorquenqiiam  hoccempore  velmediocris 
cruditionislircracoremeircjciuficile  perilialurus  fic,  icain- 
greffionera accipi  ii»  co  Cic eronis  loco,  quera  (ententia:  ias 
confirmarida?  gratia  piofert  ex  Orat.  ad  Brucum.  Adde, 
quod  fi  huiulmodi  inttrprecatio  admittacurjincpta  eritatqj 
iuliKahffcrario,  nccfatiscum  przcedenribas  vcrbis  coha;- 
rebic.EgoigicurcrairioreMineruapociush.ECVcrbaaccipien 
da  clk  cxillimo,  vc  ea  paifia  legemd^re  concradiui  incelli- 
gancur,  qusiam  inde  abinitio  concradus  fiunc.  Eadem- 
quecftratioeorum,qu2ftacim  poft  concraAumfubiiciun- 
tur,necaliudfenfiire  lureconfulcum  opinor.  Nam  particu- 
la,  /defi,  nondefinic  in  hocloco  (vc  crcdidit  Akiatus) 
fedparadigmaticaeft,  &  frequentiflime  foiet  exemplis  de- 
feruire :  vt  cum  paulo  poft  idem  V  Ipianus  ait :  PaBa  tnperfi- 
nam  ejfe ,  eampacifcor ,  ne  a perfona ,  id  eft ,  «f  «i  Lucw  petam. 
Idemque  apudvetercs  conlukoslexcentisinlocisobleruare 
licet.f  g.quiliberis.  infradcvuig.l.pen.  infrade  annuisleg. 
tametfi  variant  exemplaria.  leg.j.§.faltus.infia  deacq.polk 
ltg.fi excaufa.inprin.infradc  mino.leg.  j.infra  de  except. 
leg.  1.  infradcfiipclledi.leg.l.vltim.infiadelib.cau.  Icg.cura 
eo.infraadleg.Iul.pecu.inCodic.Theodor.tirul.decontrah. 
emp.l.vlcim. Codic.de dona.  Perindcergo  inteliigendae- 
runcha;cvetba,acfiicakripcumellec:  Eaenimpacflainfunr, 
qu3E  legera  contradlui  danc :  veluci  qu^e  iningrellu  concra- 
(^usfaCtafunc.  Cecerumquod  padla legemdare  dicancur, 
miraridefinec,qui  Arirtotelemlegericadfi.hb.i.  Rhecor.ira 
loqucnrem  :  «yJ  (rtai%')t*i  vo^?  iS2iv  ('/)oc,(2hJ'  /.tipoc.  ng^  o^  fAit 

euu-pi\S^  ,  K  ■mDSai-nv^lOfjis^tujeAixt  '  qi  3  V0M9>>^^  naTO  Tnvifjsv  nuw 
9»iaif ,  xsn  0A«{  avtii  ovdiHssatui^Kfl 715 l&ii.ajyi 057; «37511,  )ytjaV<i(- 
fn  <ra*<6mcZu/ ,  T^i»of^tfaji<ufK  .  iTi  (Ti  '^a^-^ivx^  ■m  inn^a.  rt^'  <suui- 
tcf^ay/jufnitVyHcfji  to  itouaix  itjiTa &{  aau%Km.  a(Ti einvfav y)*i>ju*tav 

Jdem  refponfumfcto.  Tercium  exemplum  afFerturex  Pa- 
piniano,  cum  poft  empcioaera  pctfe(5tam  paCtus  cft  emptor 
cum  venditore,  vtRomaracatjVel  quicquamaliud  huiuf- 
tnodifaciat, quodextra  naturaia  contiadusfit.  Na;aqua: 
ad  naturam ,  fiue  fubftantiam  venditionis  pcrtinent,  fi  dc  his 
aliquid  conuenerit,etiamexinteruallo,calisconuenciocon- 
tradui  incfle  dicirur,  eaque  ad agendura  efficaxeft.  Sed  quo 
dilucidius,  ac diftin(flius  ha:c  tridamur ,  fciendum  eft ,  Pa(3a 
nonnunquam  interponi  dehis  rebus,  ex  quibus  fubftantia 
venditionis  confiftit,vrde  pretio  augendo  vel  mimicndo. 
Vcrboenim    Snhjianna  vticur  Papinianiis,  cxprimere  vo- 


lcns  id  fine  quo  non  poreft  confiftere  venditio.leg.pa(Sla  co- 
uenta  infra  de conttah.empt.Vlpian.  nofter  Gracco  vocabu- 
loalias  vlus,  quod  eft  !;<f/a,leg. in  emptionibus.  eod.  titul. 
hicLatineloqui,&naturam,  quamfubftantiamdicere  ma- 
luit :  Ciceronem  videlicec  imitatus ,  apud  quera  ea  vox  pro 
»(aj«„nonproifJ(;^vfurpatuc:  vtmerito  notacumelTe  anon- 
nuilis  Qmmilianum  appareac,  qui  eflenciacH  dixerit ,  a- 
liara  di(Aioaeia   Lacinaca  efle  negans,  qusiUi   Grxcx  rc- 


(pondcat.AliquandofiuntpatSladehis,  cx  quibus  noncon- 
fiftit  fubftantia  venditionis  ,  vtMi  venditor  pacifcatur  cum 
emptore  ,  vtinfulamidificet,  vtproficifcatur  Romam  ,  vel 
vtcerto  modo  alter  alteri  obligctur.  HicPapinianus.  Ad- 
miniculaemptionis,barbariincerpretes  Accidentalia,  &na- 
turaliaappeilarunt.di(^al.  patftaconucnta.     Hisprajcogni- 
tis  ,  ita  mihi  diftingucndum  videturcx  Vlpiani,  Papiniani- 
quclcntentia  :  vt  fi  quidem  extra  naturam  ,  fiue  fitbftanti- 
am  venditionis  aliquid  conueniar,idque  ftatim  infit  vendi- 
tioni:talisconucntio,  non  modo  ad  exceptionem  profit.fi 
detrabat  contra(51;ui  ,  verumetiam  ad  acStioncm,  fiadiiciar. 
Si  vero  poft  vcnditioncm  contra(flam ,  refcrrc  Papinianus 
aic,  anpadiumderrahat  aliquidcmptioni :  vc  fi  conuenerit, 
nc  de  dupla  caueat  venditor ,  ad  quam  cautioneta  in  his 
ensptionibus  ,  quxraancipifunc,  vc  Varro,&:  Pliniuyaiunr, 
vel  vt  Vlpian.  ait  1.  eraptori.infra  de  eui(3;  inemptionc  re- 
rum  preriofarum  tenetur  venditor  .-  an  vero  adiiciat ,  vt  fi 
conuenerit ,  ne  vcnditor  nuda  promiffione  caueat  ,  fcd 
cura  fidciuflore  .•  priorc  cafu  paiSum  concineri  contradlu, 
cum  vendicor  eo  non  agcndo  ,  fcd  excipiendo  iuuetur:pa- 
(fla  enira  quandocunque  interpofita  cx  parte  rei  inlunt.- 
pofteriore  cafu  non  incflb  contra(iui  idco  Papinianus  kri- 
bir ,  nealioqui  eroptori  aduerfus  vcnditorcm  cx  pa(Slo  de- 
tura<^io.Rcliquumeft,vt  dehis  paZlisdifpiciamus,  qua:  ex 
eodcmcontradulunr  (vtVlpianiislo(}uicur)ideft ,  quxfu- 
per  pretio  interponuntur  ,  vel  alia  tcumili,  ex  quacontra- 
(5luslubftantiacon(iftat.Et  fatisliquet,  exhodoco  ca  pa(^a 
femper  ineirevideri ,  quocunque  fianttemporc,  &  non  ad 
exccprioncm  modo ,  led  ctiam  ad  acftioncm  elFe  vtilia.- 
quo(i  quemadmodura  accipiendum  fit ,  vbecius  raox  xxx- 
(i^abim.us. 

Propter eandemregulam.  Hacregula  coniuncitur , falfum 
elIe,quod  vulgo  receptum  eft ,  Pi^Bi  vocahulo  omntm  contra- 
iifim  c^  confinfHmTduorHm^/ignificari.-niLtaaliocYaifAfi efler, 
cumexvenditione,iOcationc,  &  aliis  huiufmodi  contra^ai- 
bus  aiftionem  nafci  conftcr.      Cetcrum  quia  praeceptorcj 
quofdam  meos  extra  rem  (vt  fit)  pleraque  de  hoc  verbo 
Regula  ,  inhunc  locum  annotaffe  mepinijeareadmonitus 
fum,vtnoftram  qucquedeeo  verbofenteotiaoihic  adfcri- 
berem ;  quam  etfi  confidam  auditoribus  ,  fcdatoribusquo 
noftris  probari ,  quibus  abbinc  ferequinquenniumoften- 
di  longc  latecjue  a  vero  abefle,  qu2  cetcri  hac  de  re  adhuc 
memoria:  prodiderant ;  tamen  cum  viderem  ,  Alciatumce- 
leberrimum  noftrx  tempeftatis  luiifconfultum  lib.  f.  Par- 
er.  cap.  i.  diuerfam  a  noftra  fcntentiamample(Si,cuiusau- 
(ftoritasfortemagis,  quamrario,  nonnullosmoucrcpoffet.- 
ego,  qui  mcus  de  ea  rc  fit  fenfus,  paulo  intcmpcftiuius  cx- 
promerc  ,  &cumftudiofiscommunicarcmalui,  quam  eiiu 
caufa: ;  qua:  (nifi  fallor)  ad  communem  ftudioforum  vtili- 
tatem  non  minimum  ,  ad  noftram  exiftimacioncm  nonni- 
hil  pcrtinec,  defenfionem ,  &  patrocinium  omicccrc.  Car- 
do  aucem  qua;ftionis  cotius  vertitur  in  interprctatione 
Pauliverborum  ,  quxin  initiotra(5tatus  de  Diuctfisrcgulis 
iuris  antiqui  in  vetuftis,hisque  caftigatioiibus  libris  ita  lcgun- 
tur :  Perrignlam  igttnr  breuis  rerum  rarratio  iradttur,  (^ ,  vt 
aitSabinus,^«<i/5"f.i^/ico««^/»(^.Cuminaliislcgatur,Cau- 
far  coniun(itio,nullofsnfu.   Igitur,  Caufa:  conietftio,  vcr- 
bumforenfecft,  quod  olim  Roma  in  iudiciisprotritum  ac 
peruulgatum  fuit  :  idcirco  Sabinus  docere  volcns  Rcgoli 
breucm  quandam  narrationem  tradi  eorum,  qusprius  iu- 
rc  confticuca  func,  cara  aic  caufi  conic(5lioni  fioiilcm  eflc. 
Nihil  auccm  aliud  eft  ,  Caufam  coniiccce,  quam  caufat  ar- 
gumencumludici ,  apud  quemagenda  eft,breuicer,ac  fum- 
macim  cxponerc  ;&  haec  breuis  compendiofaque  uarrario, 
Caufsconie<Sioeft,cui  Sabinus  rcgulam  comparac.   Ako- 
niusPcdianusAiSt.  III.  CiceronisinVerrcm.Compcten- 
dinatio  eft  ab  vtrifquelitigatoribusinuicem  fibi  denuntia- 
to  in  pctendinum  dicm  :  namque  cum  in  rem  aliquam  a- 
geient  litigatorcs,  &  pcrna  le  lacrarscnti  pctcrent,  pofce- 
bantludicem  ,  quidabaturpoft  trigefimum  dicm  .-  quo  da^ 
to  dciiJe  inter  (c  comperendinum  dicm  ,  vtad  iudicium 
vcnirent,dcnuntiabant.quodcumefletvcntum,antcquam 
caufa  agersi^r  ,  quafiper  iudicera  rem  exponebanr ,  quo<i 
ipfum  diccbatw  Caufie  coniccftio  ,  quafi  caufs  f ua:  in  bre- 

ue  iikict: 


neaiblo.  CicrroadMertnhiom  lib.  i.vetbalegis  Duodecim 
tabularumrecitans:  lacomitio,  aucinforoance  mcridiem 
caufam  coniicito.  Eadem  referc  Gellius  lib.  17.  capic.  ^ .  Af- 
franins  caufam  coniicere  Iiodie  apud  te  volo  ambone  adeftis? 
profuturos  arbicror.  Idera  Gelliuslib.  f.capic.io.Ec  cum 
adiudicesconiicisndxjConfiilendaeq;  caufa:  gratia  veniflec, 
tumProtagoraslicexorfuseft,  &csBr. 

Ad  eo  aiitem  in  bonx  fidei  iudiciis  padidnes  pofl- 
cafad:a!,qiixex  codem  funt  contraftu^infunt:  vt 
conftetin  emptionc,c^tcrirque  bohx  fidei  iud iciis, 
re nondum recutapoHc abiri ab  emptione.  Si  igitur 
intotum  potcfl:,  cur  non&pars  eius  paftioncmii- 
taripoteft?  Et  hsec  ita  Pomponiuslib.  6^.ad  edi- 
£I:um  fcribit.  Quod  cum  ex  parte  agentis  pa6Vio  lo- 
'cii  habetjVt  &  ad  adtiortem  proficiat,  nonduin  rc  fc- 
cuta,cadem  ratione.  Namfipotefttotares  tolIi,cur 
nen&reformari,  vt  quodam  modo  quafi  renoua- 
tus  contradus  videatur  ?  quod  non  iniubtiliter  dici 
poteft.  Vnde!llud£cquenonreprobo,quod  Pom- 
ponius  libris  leclionum  probat :  pofle  in  partem  pa- 
d:o  recedi  ab  emptione^quafi  repetitapad:i  conuen- 
tione.  Sed  &:  cum  duo  hxredes  emptori  extite- 
rint,  11  venditor  cum  altero  padtus  eft ,  vt  ab  emptio- 
iierecedcrctur,ait  lulianus,  valere  pad:ionem,& 
tiiiroluipro  parte  emptionem,  quoniam  &  ex  alio 
contra6tu  pacifccndo  alterex  harredibus  acquirere 
libicxccptionempotuiiret.  Vtrunq^  icaq}placet,& 
quod  lulianus,  &  quod  Pomponius  ait. 


Depadis  qua:  poft  contraftam  emptionem  extra  natu- 
rara  ipfius  interponuntur,di6ium  eft:  iam  de  his  tradarc  in- 
cipic,  quiexeodem  concra6lufunt,idelt,quxipfiuscon- 
traft us  nacuram,fiue fubftanciam rcfpiciunc.Et in  primis tra- 
diturregaIa.Tales  c6uencioncsconcra(fluiinefte,n6  modo 
cx  parce  rei.vt  excepcionem:fed  cx  parte  et  agetis,  vt  adione 
pariant.Hancregulaadeovcram  eflefcribit  Vip.vt  conftct, 
conuentione  poft  ca  faftaab  emptionerecedi  pcftc,  puta  ft 
conuencrit,vcres  fitincmpca.  Qus  cnim  conienfu  contra- 
huntur,  concrario  confcnfu  difloluuntur.§.  vlti.  quib.  mod. 
tol.oblig.lnftic.l.prour.infradefoluc.  Hocaccipc,modores 
ficintsgr3,ideft,nequemerx  ctidica,  neque  prctium  folu- 
lumfit.  Namhoccaiupadlumconucncum  ad  refolucndam 
empcioncm  non  iufficeret ,  nifiintegrum  teftitutis  iis.per 
qux  effedum  eft,  v t res  intcgra non  ellec.I. ab  cmpcione.in- 
fra,co.Ieg. i.C.quandolic.abcmp.difcc.  Quxrec  aliquis, 
Cumhic  lureconfultus  gencraliccr  loquacur  de  bonxhdei 
iudiciis,  anquoddiitumeft,  indepofitoquoque&commo- 
dato  locum  habeac,  qus  non  conlenfu,  fcd  te  concrahuntur? 
Sedhxcquxftioinanis,&ftiuoIaeft.  Nam  ncque  dcpofi- 
tura.nequecommodacumvlliidici  poteft,  donecrescradica 
fic.  Fruftra  ergoquxritur,annudapacIlione,readhuc  ince- 
gra,adepofico  auccommodatorccedatur. 

Sitgiturin  totumpoteff.  Argumenco  probat  Vlpia.  Si 
poftempcionem(exempligracia)conuencricvrangeacurpa- 
dujhoc  padlu  ad  adione  proficcrc.  Si  .n.pado  conuenco  to- 
tus  contradtus  refolui  por.multofacilius  parseiufdem,  puta 
pretium  mutati  poteft.  Qupd  eft  accipiendum ,  dum tes  ad- 
liucintcgrafit.I.pa6laconuent3.infradecontrahen.enip.I.i. 
infrade relcin.ven.  Et hoc cafu contradlus non tolli , fed re- 
nouari,  feu  rcformari  paflim  dicicur  a  lureconfultis.l.fi  vnus. 
,§.quodfi  non  tocum.  infcaco.  I.fiid  quod.  infra  de  rcfcin. 
vend. 

Onajtrcpetita  paUi eouuentione.Locam  huncvalde  men- 
dolumoffendimusin  omnibus  fere  exemplaribus,  cumve- 
tuftis,&  manuicriptis:  tumiisj  qui  typographorum  opera 
«xcufifunr.  InNoricoIegitur:  Repetitaparttsempttont.  Ex 
quibus  verbis  vix vllum  pofllis  reftum  &  idoneum  fenfum  e- 
liccre. In  aliis  vulgo  legitur,  Padi  emptione.  Vt  credibile  fir, 
fcriptum  fuilfe  ab  Vlpiano ,  Rcpetita  padlo  emptione,id  eft, 


renouata.  Alium  codicem  psriietiirtum  Vidimas.i  Gcrma- 
no  CoUadonio,  humaniflimoviro,  &  antiquitacis  ftudio- 
fo,  nobisoblacam,  in  quo  vno  ita  legitur  :  repetita  padJsi 
conuentione.  quam  nos  Icftionem  maxime  probamus.  Ec 
fienim  repecicaemptionon  incommode  dicacur,  quo  ver- 
bo  ctiam  alibi  Poraponius  vfus  eft  l.z.infrade  refcind.  vend. 
tamen  haud  Icio,  an  ea  ledio  aptius  huic Joco  conucniat.Di- 
citur  autcm  rcoetita  eonucnrio  jquafi  rctrorfum  petita,  vc 
piretium,dequopofteaconuenic,  eotcmpore  conucntum 
v:deacur,quovenditiocontra6laeft.  Nam  &  repctita  dres 
nonabfimiliforma  loquendi  crcbroapudiuris  audoresre- 
pericur,  vcBudxusnofteriamdudumadmonuit.  Porropa- 
t\'\  conuentio  vox  infolens  non  cft ,fed  iifdem  luris  aiiftort- 
busperquara  vhcata.l.  fineceflarias.inf  dc  pig.ai5tio.l.iuhiv, 
§.Impcrator.infra|de  folut.I.5.&4.G.de  vfur.I.debitum.  C. 
dercmif^pign.cunj  aliis  fimi. 

Practor  ait :  Pada  conuenta,qux  neque  dolo  ma- 
lo,  ncque  aducrfus  leges ,  plebilcita,  fenatufconful- 
ta,edicl:a,decretaprincipum,  nequequd  fiaus  cui-' 
quc  eorum  fiat,fada  erunt,  feruabo. 

Romx prif c)S  temporibus  ex  padis conuentis  nulla daba-' 
turadio.necvlla  lexerac,qux  quenquam  ad  id,quod  pro- 
miferat,  prxftandum  cogeret :  quod  (lipra  Scnccx ,  ac  Cice- 
ronisauilotitatecomprobauimus.Venditio  autemjocacio', 
&  fimilcscontracius,  legibus  non  cranc  incognici,  fcd  iureci- 
uilieorumobferuatioerarneceflaria:  n3m&  ciuilis  dicirur> 
quxexilliscumpetit  a<5lio.  Cxterum  quories  adione  opuis 
noncffet,fedexceptio  ,acdefenfio  .ngenti  oppofiraruffice- 
rct,  promiiror,  quam  dedcrar,  fidem  p:  xftare  cogt  batur ;  no 
quodIegibusidconftirutum,fed  quod  natura,  &xquitatc 
fuadcnteinmores  perdudtum  fuiffer.  Prxtor  igiturcuma- 
(Sionescx  variis  contrad:ibus,ac  negotiis  pattnniiirc  ciuili 
proditas,pattim  cx  propria  ipfius  iuri/diiftione  comparatas 
daturumfepropiinerer,nu!Iamexpad:isconuentis(edanf-  , 
rum, fed tantum ca lauaturum edicit.  Ex  quibus verbis co(- 
ligercnonpofliimuSjPrxtoremvira  &  poteftatem  pado- 
rum  atigere,  &  adioncm  ex  eis  dare  voluiire :  quomodo  per- 
peram  inrellexcrunr ca  verba ,  qui  putarunt  hoc  edidum  ad 
omnesconcra6tus,&  conuentiones  pertincre.  Cimicnim 
air,  Serfic-iboj\\\aA  demum  promittere videtur  fe  effefturum, 
vt  pa(5ta  fuam  vim,  qualis  videlicct  anre  fuir,  obtineant :  non 
vtmavorisfint,quamptius,au6toritatis.  Hxccftinfignisilla 
difficultas ,  qua-  Bartolum  vfque  co  con  turbauit  vr  f:.-reri  noa 
erubuerir,hunclocuma(e,pixn!miacius  obfcurirace,  non 
inrelligi.  Verum  obfcuritas^vc  Scxtus  Cxcilius  quondatn 
PhauorinorefpoDdiffefertur)nonculpxfcribenrisaflignan- 
da  cftjfed  infcitix  non  aflequeo tis.  Ex  his  verbis  cdidi  anno- 
tandumeft, pa6ta,quxdolomalofiunt>noncontinuo  etiam 
contralegesrieri.Dolus  euimiurcciuili  vetuftononnificeri- 
tisincaulisvindicabatur,  vcanobis  difputatueft  in  colibro, 
queDeinIitemiuraudo,iudiciisquebonxfidci  &arbirrariis 
abhincferebienniumin  lucememifimus.    Aliorum  edidti 
verborumcxplanatiopcr  torum  tradtatum  ficd  ffuficft,vt 
fiquisomnia  huc  congcrerc  velitad  cius  inrerpretationem 
facicntiainihileorumomiflurus  fic,quxfubhoc  ticulocon- 
tinctur. 


Padorii  autettid^uajdafninfCmfiint,  quscdaniiii 
|>erfonam.  In  rem  funt,  quoties  gencraliter  paci- 
fcor j  ne  petam.  In  perfonam ,  quoties  ne  a  perf bna, 
ideft,neaL.  Titio  petam*  Vtrumaiiteminrem,an 
inperfonampaftum  fad:umfir,  nonminus  ex  ver^ 
bis  quam  ex  mente  conuenientium  arftimandum 
eft.  Plerunque  enim  (vt  Pedius  ait)  perfona  pado 
inferitur  ,  non  vt  perfbnale  padum  fiat,fed  vtde- 
monftreturcumquopadumfadumeft. 

Hxc  diuifiopadorum  facispcrfpicue  hic  ckplicataeft:  <ff 
tamcniisfatisfiac,  quiprima  iuris  eiuilisclcmenta,  acvoca- 
bula  artis  propria  nondum  plane  norunr,  in  quorum  gra^ 
tiamhxc  potiflimumIcribimus,ncgIigeudanobis  no  vidc- 
tuc  eius  incerprecacio.Mos  igitui  loquC-di  vetttu  luris  audto* 


6o  Franc.*Duareni  (pmmeTjt. 

rum  eft,  vt  q«od  gcneral;ter,&  finepctfons  expreffionc  fit, 
idinrefietiabiplisdicatur.  Sicadkiones.,  exceptionesquein 
rem  rcripcas,  interdida  in  rem  concepta,  nuntiationem  opc- 
rrs  noui  in  rem  fieri  Icgimus.I.mctum.§  .vlt.infra  de  eo^quod 
metuscaufl.i.l.4.§.vltim.infradcdoliexcept.l.i.§.vlt.infra 
deimerdidl.l.operis.infra  deoper.  noui  nunt.  Cum  ergo 
quisgencralitcr  pacifcitur  nerempetat,necpcrfoni  nomJ- 
nac,  aquapeciturusnoBeftjinrempadum  diciturconceptu 
eire.  lupetfonamverocumcxprimiturccttapcrioHa.  Nec 
inutilisefthuiufccdiftin<5Honiscognitio.  Nampa^aainrem 
conccptaomnibusprofunt , quorum obligationem  dillolu- 
ta eflc,  eius ,  qui  pacifccbatur, interfuit.l.&hiicdi.§.  vlt.  in- 
fra.  In  petfoDam  autem  ei  duntaxat,  cum  quo  padum  fa- 
dumcft.l.li  vnus.§.anteomnia,infra. 
MetiscS.  Exmenteconuententium.M.ens8cvolanziS  contrahentiu 
trahefi-  magisquamverba,fpc(ftandaeft.  Quifitacitisnobisintcl- 
ligipoifct.vtinqnit  Cicero,veibisonjninonon  vtcrcmur. 
Itaqucvidendumeft,quamentc,quoqucconfilio  adiedafit 
Wria  padoperfona,vtperfonaleidfit,  anrealeintell  gatur.ldau- 
/pf^am-  tcmexvariisargumentis.acconieftutiscolligipoccft.  Qni- 

bu$  ceilaatibusa  vetbis  minime  reccdcndum  cfle  videtur.l. 

quiinfuturum.ififra  co.    Sedcuminccrtumeft.quibiisver- 

bis  pacifcentes  vfi  facrint,  &  an  expt  eircrintperfonam ,  ncc- 

ne  (fjrpe  enim  conting-t,  vtceftcs  verborum  non  fatis  rc- 

cordencur)pri(umendunieft,inrem  m3gis,quaminper- 

fonam eirepadum :  quon'am  (vi  Cellusaic)  Plemnefftetam 

hxredtbnsnoJirtSj^uamnabtpnettpJiscAHtmtisXXi  padlum.  ia- 

fradfprobationib. 


tium 
tuitgit 


d*. 


Dolo  malo ,  ait  Prxtor,paduni  Te  no  reruatumm. 

Dolus  nialus  fit  calliditatc,&:  failacia :  &:  ( vt  ait  Pedi- 

us)dolo  malo  padum  litquoties  circumlcribendi 

alterius  caufa  aliud  agitur ,  atq;  agi  limulatur.  Sed  (i 

fraudandi  cauia  padum  fadum  effe  dicatur,  nihil 

Prsetor adiicit.  Sed  elesianter  Labeo  ait,  hoc  aut  ini- 

quumelle,autruperuacuum.  Iniquum,  liquodle- 

melrcmiiitcreditordebitorifuo  bonafidc,  iterum 

titi^s  adAiocconzXMX  t  deftruere.  Superuacuum,{iiprede- 

firHtre.   ccptus  hoc  fcccrit :  inefl:  enim  dolo  &:  fraus.  Siue  i- 

gitur  abinitio  dolo  malo  padum  fadum  cft,  fiue 

poft  padum  dolo  malo  aliquid  fadum  eft,  noce- 

■     bitcxceptio,  propterha;c  verbaedidi,  Neque  fiat. 

Qupd  Dntor  in  edidto  ait,  Qt^a  tieejnedolo  «7<»/o:interpre- 
tarivolenaVlpia.quidficdolusnialus,  hicexplicac  :de  cuius 
definitioneinterveteresnonconuei.it.Caius  Aqu.lius  Gal- 
lus  al!quandorcg.icii5  a  Cicerone,quid  Jolus  m.iluS  eflei?  re- 
fpond  iP  fcnar,Cu .ilitid agitftr,aliudJt/nuli!»r.ldcPaMl.\ib. 
I  .(ent.ticu.8.  Verum  hicdehiiicio  probaefle  non  videtur, 
quodia<i«  fimulatio  abfqrjc  dolomalo,quam  dolus  malus 
ablqiic  fimulacione  eflc  pollic.  Et  hoc  ar^umento  Antiftius 
Labco  aduerius  Seruium  Sulpicium  vfus  cil;  ,cum  tamen 
paulo  adftndlior  fucrit  Sulpicii  quam  Aquilii  definicio.leg.  i. 
infradedolo.  Sicuc&hxcPedij:  Q^oties  citcumiciibcn- 
dialteriuscaufa  aliud  agitur,ac  agi  finmlatur.  Nam  Aqui- 
lius  Apud  Ciceronem  circun^fcripcionisnon  nieminir,quan- 
quamicalliififle  cum  non  d.!bico,vtcunqucpatum  elocu- 
tusfit.  Huicdefinitioninon  d;ilimiliseftca,  quamfcite  ad- 
modu  iradic  Mofchopolus  in  Hsfio  Jum,  /ihin  fxyiycuy,  'S^,  -n  xa- 
w\yjiia.  dya^i  JbuuZi  KtKccM/juivot) .  Scd  nuUa  harum  defini- 
tionumeft, qua: in  Labeonisrcprehcnfionem non  incurrat, 
contendentis,dolumcitrafimu)acionem  vllsm  admicci  po(- 
fe.  Quod  longe  veriflinuim  ell.  I.  legeCornelia.  infraad 
leg.  Corne.delicar.  cum  fimil.  Non  camen  ideo  contc- 
mnenda  eft  ifta  (vt  ficdicam)  fimplicicas,  qua  hominesia 
arce  dialedica  pricellentes  definiendo  vfos  efle  videmiis, 
quarqualisqualis  elt,  vim  forte  non  minorcm  ad  doccndum, 
quam  aliorum  fubtiles  dilpucationes  babec.  Quod  enim 
dc  M.  Vai  .Gel.lib.i.capit.  i  f  .idem  de  hifce  noftris  dici  pote- 
tic,non  fuifle  (cilicec  cis  curi,vc  fuperfticiole  legibus  arcisin- 
feruitenr,  (ed  eo  genere  demu.)(lrationis  contentos  fuifle 
<juod  Grxci  tJtxvjKsij  va»»;; afia<  magis,  quara  ieAOMHVOCiati 


AtLabeo,  cuinon  modoacre,  fedmorofiHsetiam,  acfut-  i^<«/e 
triftcerat  ingenium,  diicipHnarum  libcralium  prxfidio  fre-  /""'*' 
tus,  in quibus aliquanto  exquifitius cztetis  vetfatus  fuifle di-  -'•*"1» 
citur,  qusabaliisrudiuSj&fimplicius  traditafuerant.fub- 
tiliujtra(flarc,ac(vtPomp.aic)multainnouate,  infticuit.leg. 
i.deorig.iur.Gclliuslib.  15.capit.10.  Tacitus  lib.j.Dolum 
igitur  malumdehnit  Labeoomnemcalliditatem,fallaciamj 
machinationem,  adcitcumueniendum,   fallendum,deci- 
piendum  alterum  adhibitam.  Qlue  definitio  probatur  Vl-   , 
piano,  &minusquamrcliqux,cauillacionibus  expofita  eft. 
leg.  i.dc  dolo.   Huncdolumapaftoconucnco,  atque  ad- 
eoabomni  conuentione  &  contraclu  ,  proculabefle  o- 
portct:cumne  leges  quidem  feruandas  efledicat  Ariftoce- 
les ,   quz  latoris  dolo  malo  conditz  (unt.  Eius  verba  hxc 
funt   lib.  I.    Rhet.     «•hto»  jS  o  ■n7(  /u«»  »i/uai(  eu  yui)   if5m( 
lui/ultJuoiaftv,ii>itii^ti'!raiurivei1i.'iif*t¥ciiK  <u'</Mt3a  J#(»wi^.^,7i^f  3 
fwu^riiSH cua.yxsH(i)i.tii' QTni  J^KSLj* HgfiiiUTtii'^* 0  <^x-''-t^('iiui'M Tsrt 
fKi7!\i<i¥,u»,citii(  J)Kaiinft*,^ff^  -n /uivifinstimSx-^^/^ffii-l-it  *t'  «m- 
tMjj^t'  cuayxii.Tnfi/iui  plij  '(H.fUuiKHsH  0  y/fytiti  @  i\(t-m,v^vm^  6  <(- 
layxaoStKT*». 

De  contraAibiu  tum  bon^  fidei,tum  ftrii^i  iudicii,ia  qui- 
bus  interucnit  dolus ,  przter  ea ,   qus  iam  i  nobis  exierunr, 
quxdam  alia  fortaflis  ledlunon  indigna  propediem  edicuri 
fumus.  Ceterum  quod  PauL  Caftren.  &  alii  plerique  de  co- 
tra^ibusfimulatis  annocaruat,  nooita  difficilcmcxplicA- 
tionem  habet.  Cumcnim  decoatra^u  fimulato  iutisau- 
<^oresloquuntur,eBmintclligiint,quiconttahcnciumcon- 
fenfu  &  voluntate  fimulatut  (ine  cuiufquam  dolo  malo,cum 
dolusin  volcntem  non  admittatur:  vcfide  voluntate  con- 
trabentium  pro  mutuo,vel  pignore,in  inftrumcntoifcribatut 
emptio,  quatenusfosncratorvfutasexmutuovcluctei  ven- 
dicx frut^uscapiac.leg.cmptione.C.plus  vale.  ^  agitur. cap. 
adnoftram.dccrap.&  vcnd. cap.illovos.de  pig.  Aliud  cx» 
empluraadducipoteftexCaio,  Cum  dicis,gratia  leco  nume'        „ 
rattotiispecununnteruenit.  Sitpe{mqHit{adheccom»todamui^        r 
petunit,vt  dictsgrAtianumtrationis  locointercedant.lev.  ^.in- 
fra  commod.  Quprum  verborum  obfcuritas  cum  nos  ali- 
quando  mirum  in  modum  exerceret,  mcmini  conlultura 
anobii  Gulielmum  Budzum  fingularis  eruditionis  virum 
(cuiustumdulcifllmaconiuetudine  fruebamur)  rcfpoade- 
rc,  ncque  ea  vcrba  a  fe  vnquam  intclIeiSa,  ncque  apud  vlluni 
audtorcmLacinumleiftatfle.  Sunrquicoloconondicis.fcd 
dandispotiuslcgendumccnfcant,  contraomniumexempla- 
rium  fidem.  Ego  vero  cum  intclligam  non  veteres  modo 
linguz  Latinz  audiorcs,  fed  lureconfultos  etiam  ip(os  bis 
verbisvfosfui(re,nihil:craereimmutandum  duco.  Ciceroi 
in  Verrcm  libroy.  Attamen  (inquit)  vt  polEt  fc  diccre  c- 
mifle,  Artagatho  impcrat,  vc  aliquid  illis,  quorum  argentunx 
fuerat,  nuraraorum  dicis  caufa  daret.  Vlpian.fub  titul.  de  Sc- 
natufcon.  SiIlan.inemendatiscodicibus.Ieg.i.adfinem..S* 
finxit  ijHis auxibum  ftrrt ,  veldicis  gratia  tutit.    Idem  Vlpii-  DitistMm 
nusfubtitul.cx  quib.cau.maio.leg.  \.  Qui  maturius  frofe-  f'1>"^ 
RuseJlyVeldtcisgrattacttpit  Retpuhltca  caujaabejfe,  Sccxt.Sic-'  ^  ""  J 
enim  mihi  locus  ille  reftituendus  videtur,de  quo  tamcn libc-  fy^ifieeek 
rum  iudicandi  arbitrium  philologis  omnibus,  &  legum  ftu- 
diofispermitto.  Pliniusquoque  Pontificisdicis  gtatia  epu- 
lantis  meminitlibr.  18.  capit.  z.  Ex  quibus  locisa  nemine, 
nififallor,  antenosanimadueifis,  apparer,  quodnecbo- 
nafide,  nccfcrio&vcrcfit,  (cd  perfundoric  rantum,  & 
perfimulationem,  id  dicis  caufa  fa<5fumdici.  Icaquc  locus 
ille  Caii  de  imaginarianumeracione  intelligi  pocerit,cuias 
gtatiapccuniz  mox  rcddendz  commodantur. 

Sedfifraudandi.Q^^od  Prztot  incdi(5lodolitantum,no« 
etiamfraudis  mcntioncm,fecerit,minus  plcneforcaifis  ab 
eocaucumeiTe  videcur,ideoque  vecba  hzcaddi  cporcuifle, 
Necjut  fraudandt  caufa,  &czr.  leg.  3.  infra  (pro  foc.  Sed 
nihil  ifta  adiec^jone  opusfuifle  Labco  air.  Namficlaufu- 
lamhanc  dc  eo  padlo  accipias  ,  quod  quis  akerius  raachi- 
natione  deceptusfacit,  ficque  fraudatus  eft,  ea  proculdu- 
bio  erit  fuperuacanca,  cum  talis  fraus  infic  dolo,  ideft, 
verbumdoli,  cuius  in  cdidto  mcminit  Prztor  ,  fraudcra 
hanc ,  quia  videlicer  dolo  non  caret  ,  compledlatur. 
Sin  pa(Sium  fraudandi  caufa  fadlum  intelligas  ,  id  eft, 
quoquis  re,  non  confilio  aduetfarii  fraudatus  ,ac  damno 

aftedlus 


InTir.deTadiis. 


afFedusficfanehicfenfusa  proprietateverboaim  remotior 
cft:  qusfraudisconfiliiimomninofignificare videntur,  licec 
in  fraudem  ficri  rc  ipfa  tantam,&fine  coiifilio  redte  dicamus. 
l.fraudis.infra  da  reg.iur.l.inter eos.infra  cx  quibus  cauf  ma. 
§.in  fraudem,lnriic.quib.  ex  ca.ma.Vc  tamen  id  fine  veri  pra:- 
iudicio  verbis  figntficari  pofle concedamusjtalis  adiectio  (in- 
quicLabeo)  iniquitate  noncarebit:  q  jandoquidem  eanon 
feruariiniquumeft,  quiinteraliquosbonahde,idefl:,  fine 
doloplacueruntjtamecfieafortepacifcentibus  noceant.  atg. 
1.  dolus.C.derefcin.vendi.Licemfiprecio.cumfeq.  infraloca. 
Hinc  apparet,quam  abfurde  incerpretes  coUigant,  dolo  Frau- 
dem  ineUejVeluc  fpeciem  generi,  &c. 

Quod  fcre  nouiffima  parte  pa£i:orum  ita  rolet 
ihferi :  RogauitTitins -yjpopondit CMauitts.  H^ecverba 
non  tantum  paiStionis  loco  accipiuntur ,  fed  etiam 
ftipulationis :  ideoqueexfl:ipulatunarcituraciio,ni- 
fl  Ipccialiter  contrarium  adprobetur,  quod  non  ani-- 
mo  ftipulantium  hoc  fadiuneft,  fed  tantum  paci- 
fcentium. 

Moris  fuit  vetcribus,  ftipulationempadis  ftibiicere,vtfi 

minusexpadto,  faltemex  ftipulationeagipofiec,  vt  Paulus 

ait  lib.  I  i.Senten.titu.25.1.  pa6lo  conuento.  infra  de  tranfadb. 

l.duo. infra pro foc.  1.  Titia.  §.  vltim.l.pluribus. infrade  ver- 

bor.oblig.  1.  petens.Cod.de  pad:.  1.  item  quia.  §.  vltiiii.  fupra 

eod.  Proindeobligationum  firmandarumgracia  ftipulatio- 

nesindudJasefiTe.idemPaul.fcribitlib.  f  .Senten.tic.8.  Qiiod 

adeo  verumeft,vtconftet>ftipulationen3  fere  alicuius  con- 

traftus  appendicem,  &c  acceffionem  efle,  &  ptr  fefinealia 

caula  inutiliter  contrahi.  1.  2.§.  eirca.icfsadedoliexcepcio. 

QuodautemdicituCjinnouiflimapartepadlorum:  fic  acci- 

pere  debemus,id  eft,  inftrumentorum  quibus  pada  coniien- 

tadekribuntur.  Nam  padlum  profcriptura  aiiquandoacci- 

f  itur,ficut  &  ftipulatio.  1. 1  .fupra  de  eden.  Cic.in  Partic.  orat. 

Scriptoium ,  inquit, pt iuatum  aliud  eft,  publicum  aliud.  Pu- 

blicum  lex,  fenatufconfulcum ,  foedus.  Priuatum  ,  tabulx, 

paftumconuentura,ftipulatio.  His  ita  explanatisjanimad- 

uercendumeft,  fuper  huiufcemodi  fpecie  dubitatum  fuifle. 

Poft  varia  pa<3:a,&  conditiones  inftrumen  to  adfctiptas  in  ex- 

tremistabulisfubie^flaefthsc  claufula,  Hmc  cmnia  darifitri 

rogiimtTitiHs,fpopondit  M&Htiu.  Quirebatur,  anhisverbis 

ftipulationemintetpofitameflefatis  probaretur,vcexftipu- 

latuadliocompeteret?  Quiftionem  faciebat  quod  cumin- 

terrogatione  &  refponfione  animum  concurrere  neceflTe  eft, 

nonpacifcendimodojfedftipulationem  quoquecontrahen- 

di,cuiusininftrumentonullaficmentio.  Nam  ficafufortui- 

roquismeincertoget,  &ego  rcfpond?araei,acpromittam, 

•necappareac  animo  adfttingfndi  ac  firmanda:  obligationis 

idfai^umeff^ejpadumpocius,  qaamftipulatio  contrahi  vi- 

detur.  Si  vcro  inter partes  adlum  fic,vc  qiix  p!acuerunt,con- 

firmenturftipulatione, &moxvno  intetiogantc,  alius  pro- 

miferit:  hoccafavers  contrahitur  ftipiiiavio:  idque  olimita 

fieri  folitum  antiqua:  oftenduHt  comoedix.  Plaut.  ia  Pfeud. 

Adui. 

P.  Satitt'  efi,Jl  hanc  hodie  mulierem  ejjicio  tibi , 

Tua  -jtlityatitlitiifi  do  vigintt  mi»M? 

C.  Satit  fifuturum  efi.  P.  rega  me  vginti  minds 

VtmeeffellurumtihicjHodfromififctM,  ' 

'Roga.C.  ohfecro  hercle.P.gefiiopromtttere. 

C.  Dahifhe  argenti  mtht  hodie  vtginti  minas  ? 

P.Daho:molefin6nHnciamtune(ismihi, 

Simile  huic  exemplum  in  eadem  comadia»  A<3:u  4.  Et 
quanquam hic  vera  funt  in  dubio,  tamen  fi  iuRta  fcripta  ver- 
ba,auc  alia  his  fimilia  inftrumento  inferta  repcriantur ,  Vlpia. 
ait,  pacifcentes  animum  contrahendz  ftipulationis  habuifte 
pra:fumi,nifi  contrarium  oftendatur. 

Et  generaliter  quoties  pa£tum  a  iure  communi 
remotum  eft,  feruari  hoc  non  oportct,  nec  legari, 
nec  iuflurandum  de  hoc  adadum ,  ne  quis  agat ,  fer- 
uandum  Marcellus  lib.  z.  Dis;eftorum  fcribit.  Et  fi 
ffcipulatio  flt  interpoiita  de  his  ,  pro  quibus  pacifci 
nonhcetjferuandanon  eft,  fcd  omnimodo  refcin- 
denda. 


4/ 

H;c  finiebatur  commentarius  nofter,  cinn  inlucemrri- 
mnmexiit.  N.iroklmlx,  inquiprofitebamnr,  coiifietudo 
iiobismininicperaiifit  cocptam  conimcntationem  abfolue- 
re.fcmeftri  iam  te;rjpore ,  auf  eo  araplius ,  in  hac  difputatione 
conrumptf.Nccai-iimuscrathis.quaefuprafcriptajfant.quic- 
quaminiprfffentiarumaddere,  nifi  loannes  Lucias  infignis 
vireruditio'!is,iudici:,acprobic.-!tisintcrtogatosBafilica!pj- 
ritienfis occafionem raihi prarbaiircc.  Cum  enim  libru hanc 
quem  derjuo  forir.is  excudendum  Typogtaphi  pofcebant, 
cura en  velut  fcriptorum  noftrorum  Ariftarcho libenter c5- 
municaflem  ,  admonuit  nos  tatidem  in  hoc  loco  mendum 
fubefle,quoaadhucvulgo  animaducrfum  nonfit.  Atqucita 
hominisineareiudiciurnmihiplacuit,  vtcontinctc  roenon 
potueiim.quineam  cmendationcm  hic  adfcriberem.  Nain 
quodhicdclegato  apud  Vlpianum!egitur,adcoalienumeft 
a  propofito,  &tam  male  cohjEretcumreliquofcrmone,  vc 
ingenuefatearjlocummihifufpeduiTifempcrfuiflc.  Necme 
latct  interpretationem  aliquam  adferri  poflejqux  abfulda  o  • 
mnino  non  ficVerum  ea  eruditioribus  homin!bt3S,&  qurau  - 
restritashabentinnotandislurcconfultorumfcriptis,  vixo- 
pinor,autr.evixquidem  Qtisfaciet,  praifertim  fi  le^ioncm 
Florentinam  feqiumiir ,  qiia?  a  raiione  Latini  fermonis  pror- 
fiisalienaeft.  Qupdcumanimadaerteret  Holoander,  locb 
verbijlegaai,  repofuit  legatum.  Gonftancinils  Harir.enc- 
pulusGrscusaudior,  cuiusauiftoritati  non  multumhic  tti- 
buo ,  fic  incerpretacus  videuir ,  quafi  Vlpianus  dixerit,ntc  le- 
gari  contra  iuslicct,  &c.  Sed  reccfljcabofficiointcrprctfs, 
caaddendo,  atquc  fupplendo,  qu.^notifcrfpfitVlpianus,fi 
hoc ci  pcopofitum  fuit,vt  verba  Vlpiani  interpretarctut .  Ita- 
que  nofter  Lucius  fagaciadmodum  conieduraduclus,  ita  lc- 
gendumeflecenfet, 

Quotics  paftum  a  iure  coramuni  rcmotum  cft, 
fcruari  hoc  non  oportet,nec  hgatjcum  nec  iuiiur^ 
dum de hoc adaftum, &c.  ■■,'', .- ,  '^ 

Qusleifiioeomagismihi  probatur,  quodligati  padisac 
ftipulacionibns  homines dicuutiu"apud  Latinos  aufiores ,  vt 
apad  Cic.  pto  Rofcio  Comoedo.  vnde  &  obligatio  appellau 
cftjVt nos  f upra in caput primum  annotauimus.  Paft um  aiv- 
teraaiurecommuniremoturahicaccipe,  quodPaulusinfi» 
c.  zS.remotum  arepriuata  vocar.  Nam  commune  hic  pu- 
blicum  non fignificat ,  vt oftendimus fub  ticu.de rerum. diui- 
fio.  f  upra. 

AD    TIT.   XV.    LIB.    IJ. 

P  A  N  D  E  C  T. 
C  A  P.    L 

De  Tranficfionibui. 

V I A ,  vt  fupra  diximus  de  pafto,  ciim  quis  in  ius 
vocqtuseft,  aliquando  metu  incertilins  euentus 
fittranfaftio,  quaaliteprorfus  receditnr:  ideo  ii 
a6ior pcrgat  agere  &cxperiri ,  opponitur  ei  exce- 
ptio  traniadlionis  ,  qux  eft  iitis  fiair^  cxccutio: 
quifiprobetutincontincnti,  contcftationerh  ii:isrcmora- 
tur,repelliturque  ador ,  pcr  finem  non  procedcndijVt noftd 
modoloquunturpragmaticiin  foro:  hoc  fnmitnr  cx  cr.p.  i. 
delitisconteftatione.  in  6.  huc  pertinetl.  Tranfadta.  &  (e- 
quens.dercrborum  fignificatione.  ideo  in  h.'.c  partc  Dige- 
floium,pofttra6latus  prtecedentes,  de  rranfadionibus  dif- 
fererc  voluic luftinianus, quibus  a lite  ipfa  omnino  recedittir: 
huiufque  tranfadionis  mentio  fit  in  1.  fin.  Cod.  de  feriis.  Pa- 
«3:a,inquitImperator, conferanr,  tranfadtioncs  loquantur. 
Primoigicurfciendumeft  tranfaclionis  vetbam  non  folnm  pW  /?t 
genetaliccraccipi,fed&fpecialiter.  Tranfa<5ta  cnim  aliqu^n-  tr^zKfr- 
do  dicuntur,  qux  quoquo  modo  ad  fitiem  produ£ta  funt,  ^"'' 
vel  tcmpore,  vel  iudicis  fententia,  vel  iuteiurando.velalio 
quouismodo.  di(5t.leg.  Tranfacfa.  &leg.iequcnii.  dcver- 
bor.fignificatione.l.  arbittio.de  dolo  maloJ.i.^.vItmi.ad  Se- 
natufcon.TertuiI. 

Speciaiicer  autem  fub  hoc  titulo  tranfadtio  accipitur  pro 
dccifionereidubia;,Iitifueincertje,data,retcHta  aut  promif- 
miflatealiqua.l.  i.hoctitulo.&l.tranfada.Cod.eo.tit.idem 
habeturincap.fupereod.extraeod.ticu;  Rem  autemdubiara 


62 


Franc.  T)mreni  Comment. 


intelligimus,  dequa,  autiammotaeftconrrouerfia.autali- 
/»  euL     quando  moueii  timetur :  diimmodo  abfit  raaniferta ,  atque 
dcntica.  euideoslitigitorum calumniafiiie  Vexatio.  Nam  ineuiden- 
umni.t    ticalamniaik  vexationenullusefttranrai^ionilocus.l.  2.  C. 
^*'*""  cod.  cicu.  vide  Cicetoncm  inorationeproQuinTioinnarta- 
'lu^efi"^  cione.  Hucpeccinctl.infumma.infradecondicl.indeb.  Lis 
n-anff    vero!ncertadiciturqi!2nondamomninodetifaefl:,pronun- 
ilnKtlQ.  tiatio.neiudicis.autprajftacioneiiirifiurandi.  Nam  poft  rem 
'**•         Judicataa>,qua:nulloremcdio3ppeilationis,autinintegrum 
rcftitutionis.-iut  alio  modjretr.-iftati  poteft ,  ip(o  iure  nuUa 
eft  tranfadlio.decft  enim  materia  fuper  qua  ipla  interponatur 
iraniadio.  I. elcgantcr.J.  li  quis poft.infia de  condid.  indtb. 
did.l.i.  &  1.  &  poft  hic.  Quiri  hic  tamen  folet  ab  interpre- 
tibas,quidinterpadumintciqaetranfad:!oneraincctfit;Sed 
qiua  hanc  qu^fcionem  explicauiin  com.Tientario  noftro,  tit. 
depadisadl. iuriigentium.de eahicnihildidurusfum:  qua- 
readcxteraprogredior  qux  maiorem  vtilitatem  habere  vi- 
Deter-    dcncur.ftilicetqux  perton;^  poflint  lcgitimefuperlite  mota, 
jonis^ua  controuerfiaqnetranfigcre:  qux  Veroatranlailionc  iure  i- 
tianf^e.  pfg  lepcHantut  legitima.  Non  hic de  omnibus  tr.idatur  per- 
''?"/-     fonis.fed  de  iis  tantum,  de  quibos  olim  apud  vcteres  dubita- 
''       lura  fait,veluti  de  procuratore ,  fyndico ,  ciuitatis  defenlore, 
de  patre,&c.  de  quibus  omnibus  ordinc dicerrius.  Inprimis  i- 
guur  quxfitum  eft  a vetetib Js,  an  ptocurator  noinine  domi- 
nitranfigerepoilit.  In  qua  quarftionearguta&  fubtiiivten- 
dumeftdiftindione  :   diftinguendus  fiquidemcft  pncura- 
tcr, cuilibera  vniiicrforumbonorum  sd.r.iniftratio  concef- 
f.icft:d!ftingaendus  sft  eii.im  procurator  ,  cui  fDeciaIiter& 
rominacim  vt  tranfigit  eft  mandatum.    Diftiugiiendus  eft 
ctism  procurator  qui  inrem  fi.iamconnicutuscft,  abcoqui 
p.°ncraliter  ad  vnam  litem  exetcendam ,  aut  aiiud  quodpiam 
regotium  gcrendum  conftitutus  eft.    Nam  is  qui  omnium 
bonorGm  riberam  adminiftrarionem  habct ,  tranfigerc  &  o- 
mnia  aha  qua;  dominus  ipfe  faceret ,  fi  prsfens  adellec,  iibere 
f..cetcaiidatl:erqueadminiftrarepoteft. I.procurator  cui. f  8. 
infradeprocurator.&I.  iufiurandum.i7.^.vlt.infradciure- 
iiiran.dcco.cuiipecialicecmandatuineft  vctranfigat,  nemo 
vt  puto  dubicat.Nam  fi  mandatum  fufceptum  fir.nec  manda- 
tanus  id  impleuerit,cum  iuftam  caufam  non  habetec  non  im  - 
plendi,necrenuntiauerit  oppoftunc  raandato,  ipfa  ccnctur 
mafiddti  adtione.I.fimandaucro.  §.vlt.&l.  fi quis  alicui,§. 
quiiufcepicjinfra  mandat.  Proctu  atoromnisdiligenrer  man- 
da'.um  adimplere  debet.l.diligenter.infra  mandati.de  procu- 
ratore  iarem  fuam  conftituto  dubicandum  etiam  non  eft, 
qr.inisr',(ftetranfigereacdeciJerecum  aduerlirio  poilic.  Is 
enimcuicetla  autmandataeft  adliio,  in  propiia  caafa  n^agis 
quam aliena tranfigerc  videtur.l.qui ftipendis.  Cod.  de  pro- 
curacor.  Ptocurator autem  fimpliciter ,  aut  generaliter  con  - 
ftitinus,  tranfigerenonpoteft.isenimadtioncm  tancumha- 
ber.  leg.  mandatogeneraii.  (jo.infradeprocurat.  opusig'[ur 
fpeciali  habebitmandatovtriie  tranfigerepofiit,  aucraoha- 
birione domini:  & fic noftca diftindione diligenter anin; ad- 
ueciafuoqucpondetelcgitimecxpenfa  celfabit  &  diffic:;.'r.as 
&:  antinomia.qua  vidctur  eflc  intcr  d.l. procurator  cui gei<e- 
raliter.infradeprocurat.&I.iufiurandum.  17.  J.  vlt.  infrade 
iureiurand.&d.l.  mandatogenerali.  Nam  iucifconfulcus  in 
d.l.  mandacogcnerali,  nonloquiturdeprocuracoreliberam 
vniueriorum  bonorum  adminifttaiionem  habente,  fed  de  c :» 
quigeneraliter  ad  vnam  litem  exeicendamdatus  eft,  vulg.T 
procuratorem  ad  lites  vocanc :  &  is  caufs  adionem  rancura 
habet,nondecifioneiH.l.tranf-i6lionispIacidum.7.Cod.cod. 
(3i'oddiximuseumqui  cotorumbonorumaut  voiueifatuni 
rccumliberamadminiftcacionemhabet,tr3nfigere  po.T^e,in- 
telligci.dameft,raodoeidvficiantprobationes.  Nam  finon 
deficiantprobationes,eiquefitcopi.-^teftium  quibusid  qnod 
inrendit  probare  poflic,  &  ideo  clara  fit  non  dubia  domini  fui 
cauf  f,tranfigerc nullo poterit modo.  Gratisenim , &  fine iu- 
fta  caufa  remittetc  quod  domino  fuo  debetur,  nondebet. 
Nam  hoc  adminifttarecon  eft,  fed  profunderepotius  &dif- 
fip3ie,3igumento!.tucor.inftade  lureiurando.  &  I.  Vixks 
prouinciff.C.hoccir. 

Ahaquiftiocraftacuroe  procutacorc  Cifaris,  an  videli- 
cccisctanfigerepofrir.Ecpucononpoire,  nifi  fpeciile  man- 
daiurr.  habcacl.  nulli.  1 5 .  hic.  &  fic  incclligenda  cfTc  vcrba  ia- 
tifconfulci  nulli  procutatorum  ptincipis,inconfulto  principe, 


tranfigerc licet,id eft.fine fpeciali mand.ito.  Qustirur etiatn 
de  defenfore  ciuicaris,  municipii,  auc  corpoxis  alicuius  qui 
fyndicusdicicur,anistrafigerepoflic.  £cidemdeeo,qaodde 
procuracorefimplicidiccndum  eft.  Nempe  eum  non  poflc 
tranfigcrcnec  iufiurandam  deferre,  finc  (peciali  mandaco, 
quiavniuerforumbonorumciuicatisadminiftrationcml.be- 
raranonhabet.argutnentol.{ufiutandum.34.§.defcnfor.in- 
fradeiureiurand. 

Aliafuboriturqusftio,qua:&tra(aatur&  agitatur  de  pa- 

trcfcilicet,andebonisfiliorum  fuorum  legicime  cranfigcrc 

poflic,necne.  Etiucilconfalcusinlcg.  de  re.  10.  hoc  titulb 

aic,de  rc  filiorum,  quos  paccr  in  fua  non  habet  potcftate,  cum 

tranfigerenonpolTe,  vnde  a  contratio  colligi  poteft,  aliud 

dicendumcfte,debon)seorura,  quosinfuah:berpotcftate, 

velatidc  profcditiis  &  aducntitiis,  etiam  quorom  admini- 

ftfationerahabetpacer,  vtlegitimus  adminiftrator  ,  proptet 

vfumfrucftum  qnem  habetin  iisbonis.  deiis  tranfigerepo- 

teft,tanquam  bonus  &  prudcns  paterfamilias.  Ea  autem  do* 

nare.autprofunderonon  poteft,  quemadmodum  de  procu- 

racore  vniuerfarum  rerum  fupradiximus.  leg.  cranfaiaionc 

matris.  ^6.  Codi.  eodem  ticulo.  vc  enim  filius  condicio- 

nem  patris  dereriorem  facere  non  poteft  ,  ita  pater  filio- 

rum  fjorum  conditionem  dcteiiorcm  in  bonis  aduentitiii 

fa.jerenonpoceft,nifiinccrtisexceptiscafibus.I.filius.Cod. 

depad.i.i.Cod.dcbonismater.l.cumoporcet.Co.debonis 
quajlibcr. 

Ali3qu,-cftiotra6taturdesgro  corpore,  anisquiigereft 
Ci:.rpore,tranfigcrcpoffir.  Imperator  dehac  confultusquz- 
ft!..me  rsfcripdt,  fanum  mente,  licet  igrum corpore,rea:c 
tranCgeiepofle.l.fanum  mcncc,27,  Cod.hic.hucpercinct 
l.2..infradcccftam.&l.Senium.3.C.quiccftam.facaepofl. 
Hgc  tamen  intclligendum  cft ,  nifi  ille  corporis  morbus ,  vfqj 

adanimumpcrueniat,eumquevitiet,quodaliquandoaccidit 
1.  i.^.in-erdum.&l.obqusvitia.inftadexdilic.edia.  Hinc 
nocariinoftri.fiuctabclliones  publici  in  fuis  cabulis,  feuin- 
ftruracntis  hsc  verba  apponei  c  folcnt,  Eflamfain  diefpm  non 
de corps.  H^c iam  de  perfonis  difta  fufficiant. Supcieft autcm 
vtdeiebusagimus. 

Cap.  II. 
De  quihm  rehm  tranfigere  fofimui, 

JNprimisindubicacumeft.dercdubiatantum  &  lite  incef- 
ratranfaaionem  faftam  valere.leg.prim.  hic.  derc  ccrca 
igiairnonvaIerectranfaaio.leg.2,Codice  codem,  Ex  quo 
apparet,  vc  cranfataio  valeac,  non  rcquiri  neceflllrio  iam  tno- 
camellc  litem,  auccontroucrfiam,  fcdfolum  timorem  aut 
fufpicionemlitisfuturz  fufEcere,modo  ccftet,  vt  fupra  di- 
dum  cft,  euidens  tranfigentium  calumnia,  quiatuncnon 
•  tamtranfidio,quamfordidaconcuftiofa(a:a  efle  intcllige- 
retar.  di^a.leg.  i.  &  I.  i.§.penu!.inft3 de  calumn.  &  l.in  fum- 
ma,  infa  de  condidt.  indeb.  huc  qtjoquc  pertinct  1,  rum 
proponas,  Cod.  hoc  citulo,  hinc  Tabclliones  inftrumen- 
ratranfacaionumconficiences,  hisverbisvcifblcnt,  propccr 
lirem  mocam  vel  mouendam,  Siigiturcuidcnsapparcatca- 
lumnia,  veluti  fi  lis  fingacur  vt  fiat  tranfadtio,  vel,  vt  iam 
fada confirmecur,  qua-  alias raca  non  erar,  pro  nulla  ipfa  ha- 
bebiturtranfa(ftio,l,eum,i,§.  ficumlis,hocticulo.&  d.leg. 
infumma. 

Ex  iamdiaisconfequenseft,poft  rem iudicatam ,  autiu- 
rciurando  decifam  ,  cranfaiaionem  fa(51:am  nullius  cfTe  mo- 
menri.quia  pcr  fenccnciam  &  iufiurandum  lis  incerca  efiTe  de- 
fiit.  leg.  I,  Sftleg.  z.  hic,  Huius  rei  racio  obfcura  non  eft» 
qi:amais  plerique  facentur  qui  de  hacrcfcripfcrunt,obfcu4 
ram  cfTe.  Inquiunc cnim :  Cur mihi non licct remitccrequod 
mihiper  fenccnciam  adiudicaturo  eft  }  \.  iutifgentium,  §.  fi 
pacifcar.  fupra  de  pacS.  Ha:c  ratio  mihi  cfTe  vidctur;  quia  dc- 
cft  confcnfus  &  voluntas  donandi,  atque  remittendi,cum 
quistranfigerefcveileait.  Non  eftdubium  quin  poflit  qaii 
rcmittere  quod  fibi  iudcx  per  fententiam  adiudicauit ,  fed 
tran(a(ftio  non  crit :  ttanfa^aio  enim  donandi  animo  hQt.%. 
non  valet:  quia  qui  tranfigcrcvulr,nonhabetanimumdo. 
nandi,nonvideturveIIe  gratis  remittcre.l.fuus.  God.de rc- 
pudhiredit.  Quoddiximus  tranfa^aioncmpoftfenrentiam 

faiaan) 


Jn  Tit.  de  Tranfadtontbm. 

fa<JlamnonvaIere,nec  tranfaftionem  effe,  non  fimplicitec 
verumcft.Suntenimquidam  cafusin  quibusetiam  poftrem 
iudicatamtranfadiofadavaletjhos  cafus  recitabimus  ordi- 
ne.  Vnus  eft  fi  appellatum  (\i  a  fententia  1.&  poft  rem.  7. 
&l.poftrens.  11.  hoc  titulo.  Nam  pronuntiatum  extingui- 
tur  aut  falcem  fufpenditur  prouocatione  :  hucque  pertinct 
dculus ,  nihil  noua.  appell.  pendenc.  in  fcpcima  parte  Di- 
geftorum. 

Secundus  cafus  eft  fi  appeliati  potuerit  a  fentcntia ,  quam- 
uisnonficappellatumjVelucifi  tranUdlio  inita  fit  intra  illud 
tempus,quod  datur  ad  appellandum,  id  eft ,  intra  fpatium  de- 
cemdierum.d.l.  &poft.7.hucetiam pertincttit.de  appcllat. 
&  intra  quaj  tempora. 

Tertius  cafus  eft  fi  negetur  iudicaturaefle,  quialisadhuc 
inccrta  cflc  non  definic.l.i.&  l.poft  rem.hoc  titulo. 

Quartus  eft.ficaufacognitarcftitutioin  integrum  impe- 
trata  f uerit.l.  fi  caufa  cognita.  God.  eod.  titu.  Nam  ficut  ap- 
peliationc  fufpenditur  vis  &  cfFeAus  rei  iudicatar,  itaetiara 
reftitutione  in  intcgrum.  Hoc  verum  eft  fecundum  ius  ciui- 
lc,  fed  fecundura  ius  Pontificium  aliquando  refticutionein 
integrum  poftulata  non  fufpenditureffedusfententiaE.Nec 
obferuatur  quod  dicitur  nihil  nouaud.  reftitu.  in  integtum 
poftulata.  libr.  2.  Cod.  tit.  48.  Nam  aliquid  eo  iure  nouari 
poteft.  cap.  fufcitata.  de  reftitut.  in  integrum  cxcra.  Hodic 
vero  per  Gallias,  moribus  noftris  fententia  mittiturexecu- 
tionijlitefuperreftitutione  in  integrum  pendentc.  Ex  qno 
apparet, magisderogatumelTeiuriciuili,  per  moresnofttos, 
quam  pcr  ius  canonicum.  lus  enim  canonicum  non  pcrmit- 
titfententiamfufpendiper  reftitutionem  in  integrum,  fiex 
circunftantiacaufeiquumiudicivideatur  ,  ciiius  aibitrioid 
committicar,  fententiam  fcilicet,  pendehte  cognitione  re- 
ftitucionis  in  integrum,  interim  exequendam  elfe,  velutifi 
caufa  reftituiionis  in  intcgrum  longiorem  requirat  inquifi- 
tionem,&ftatimnonpoflitdoccre,qui  reftitutionem  petir, 
certisrationibusfcinpriftinumreraittiftatum.  Idem  dicen- 
dum  cft,  (\  raaliriofe  petatur  refticutio,  remorand  i  cxecutio- 
niscaufa,  fi  vetifimiliter  apparcat  diploma  reftitutionis  per 
malitiamimpctratum  vt  vera  rciimpediaturexecutio,  tunc 
ratio  exigit,vcinterimfententiaexecutionimandetur,modo 
is  fecundum  quem  lata  eft  fententia,  cautionem  idoneam 
prasftet,  feufi  fuccumbat,  reftitutionem.  Conftitutionem 
enim  Poncificis  vberius  mulco  interpretamur  moribus  no- 
ftris.  Neropevtcumpetiturrcftitutioaduerfus  fententiam, 
aut  inftrumentura  publice  confe<ftum  a  tabellionibiis  pu- 
blicis  ,  quod  paratam  habet  exccutionem  ficut  res  iudi- 
cata  ,  nunquam  difFeratur  executio  prxtextu  refticutionis 
inintegrum. 

Hic  tradatut  qua?ftio  ad  hundocummaximepertinens, 
videlicetanincaufacriniinalitianfigere  hcear.  Ciiminalein 
autemcaufamhicaccipimuspro  accufatione,  qua  pcena  ca- 
pitis irrogatur,  aliquando  enim  caufacriminalis  accipicur  pro 
deportatione.l.  crimen.dc  vctborum  fignificatione.  &I.  edi- 
do.  de  bon.pofleflT  &  certum  cft  deciimine,exquopOEna 
'  mortisirrogatur,ti'anfigipoflre:  ignofciturenirareoquifan- 
guinemfuumqualicercunquc  redemptum  voluit.  1.  1.  infra 
debon.eorumqui  antc  fentenciam.  Greditur  enim  in  vits 
difcrimine non  lceleris  confcientiapacifci  aut  tianfigere.  leg. 
tranfigere.God.eod.  Ab  eo  camen  quod  dixiraus  dc  crimine 
tranfigcrelicere,excipitur  criraen  adulterii,  quamuis  publi- 
^dnlurij  cujnfir,&ineopa:nafanguinisingcratur.d.I.tranfigere.&I. 
■trarj.fi^e-  quamuis.infraad  1.  luliam  de  adulteriis.  Scd  cur  crimen  a- 
tcnortlt-  dulceriiexcipitur, & de crimine adulterii tranfigere non licet: 
'''**'  cumdecaEteris  tranfigcre  permittatur'  Haec  ratio  mihi  efle 
videcur,quiaaccufatioadulterii,  certis  prarcipuc  quibufdam 
perfoniscompctir,  vtluticonfanguineis  &coniun6}:is,  qui- 
Duscurpe  valde  cflet  aliquid  tranfadlionis  nominc  accipere 
inhcccriraine.I.fiprocomperto  ftupro,ad  legem  luliamde 
adult.&l. miIes.§i..eod.titu.  In  aliis  autero  ciiminibustalis 
infamia  &  turpitudo  ex  parte  eius  cui  accufatio  compecit,non 
reperitur,ficranfigat,necetiamexpartecius  aduerius  quem 
datur,&idcofacilius  multo  ^ranfadtio  admirtitur.  Ex  qui- 
busconfcquicur  in  aliis  criminibus,  qnibiis  poena  fangutnis 
nonirrogacur,  cranfadtionemfadbamnonralere,  ncclicere 
dehis  tranfigicitrafalfiaccufationem.l.tranfigere.  iS.Cod. 
hoccitulo<&d.l.i.<icbor..eof.qiii  antc  lenteaciara.  Necin 


eisdelatoremcorrumpcrcpermictitur.  Qureniradelatorem 
corrumpit  pretiodato,  proconui<ao  habecur.  1.  eius  quid» 
iuie  fifci. 

De  ftatu  perfonx  etiam  quacritur,  an  in  caufa  ftacus  tranfi- 
gere  poflimus  ?  Et  vidctur  nobis  tranfigere  non  liccrc. 
Dubitatio  ex  co  nafcitur  quod  firaplex  padio  non  f  ufficiat  ad 
aliquemfubiiciendumalicuius  dominio,  &poteftati.I.  Nec 
volens,infradeliber.caufa.  Receptura  tamcH  cft,  vt  is  qui 
dc  ftatu  fuo  periclitatur,tranfigcre  de  co  poilit.l.  vltim.  Cod. 
hoc  tit.  quamuis  is  qui  certus  eft  de  ftatu  fuo ,  tranfigerc  noa 
poflit.  Hic  obiter notandura  cft  caufam  ftatus  &  conirouer • 
fiamagitarideberccoramraagiftratibus,  &  maioribus  iudi- 
cibus,nonautemcorampcdaneisiudicibus,  &priuatis,  aat 
coram  arbitris :  id  enim  fauor  ftatus  &  libertatis  poftulat ,  y t 
maiores  iudices  de  eo  cogoofcanr.  Res  enim  inarftjmabilis 
eft  libertasjvtinquit  luriiconlultusiol.  Nondiftinguenius. 
de rccept.arbit.& I.PIacecCod.de peda. iudic.  Huc pertinec 
§.  cum  ergo.  Inftitu.quib.ex  cauf.manu.non  licet.  Circa 
hunclocumderebus,dequibustranfigerelicet,  aut  non  li- 
cct,quaEftio  traftatur  de  alimentis,  an  de  alimcntis  tranfigera 
permiflum  fit?  Extat  dc  eareoratio  Diui  Marci  philofophi, 
qus  ab  Vlpia.  inl.  cumij.  8.  hic  rccitacur.  Ex  qua  fumma- 
tim  coUigi  poteft,tranfigi  polFe  de  alimcntis  pra:ceriti.s,de  fti- 
turisautem  aIimcntisnonliceretranfigere,finecaul>  cogni- 
tione,ideft,nifi  interueniatdecretumPrajtoris.  Quodau- 
tem  dicitur  de  alimentis  in  futurura  reli^ais  non  licere  fine 
decreco  Praetoriscranfigere,  intelligendura  eft  de  alimentii 
teftarnentorelidlis,  autdonationc  caufa  mortis,  quxlega- 
to  comparatur.  Natn  de  aliis  alimentis  alio  modo  reiidis  au- 
toritate  Praetoris  tranfigi  poccft ;  hzc  cnim  om uia  qux  de  a- 
limencis  dicuntur,  ica  funt  confticuta  vt  feruetur  teftatorii 
voluncas:  vctifimiIccnimeft,teftatoremitavoluifle  alimen- 
ta  prsftarijVt  ordinauit.quod  non  tantum  (perauerit  de  eius, 
cui  alimentarcliquit,  frugalitate,vtfummaaliqua  velquan- 
titasproaliracntisacciperctur.dift.l.cumhi.  §.  modus.idcQ- 
que  Prstorin  caufx  cognitionc  rationem  habebir  omniuin 
circumftantiarum.  Aduertcndum  eft  quod  in  quibufdara 
librismale  kgkat  fe^niorit ,  melius  legicur y««»or«,  vt  in  1. 
fed  fi  vnus.  §.  quod  aotem.  infra  de  iniuriis.  leg.  eum  qui. 
infiadeannuis  legacis.  Aducrfus  ca  qu»  de  alimentis  dixi- 
mus  obiicitur  regula  vulgaris  ,  Qui  ante  diem  foluic,  plus 
fobeie  intelligi.  §.  plus  aucem.  Infticur.  de  a<5lio.  Quod 
cup  '>afic,  conqucri  non  debec  is  cui  alimenta  reli<aa  funt 
iu  ^:  luot  annos,  fi  ei  rcprxfentctur  pecunia  pro  alimen- 
cis.  bicd  iutifconfulcus  in  di<5t.  1.  cum  hi.  oftendit  eonfide- 
randumefle  quoconfilio,  quauementealimcnta,  aucaliud 
quidpiamfimilcreliqueritteftacor,  vceius  voluntas,  quan- 
tum  fieri  poceft ,  fcruecur.  Huc  percinet  di<3:.  1.  eum  qui.  d« 
annuis  legac.  modo  quiricur,  qus  forraaferuaridcbcatiB 
cranfa<5tioae  ineunda. 

Cap.  III. 
^Homodojidt  tranfaBio. 

CIr<:aquodimprimisnocandLimeft,cranfa<aionem  omai 
r  -        - 


Curde 


mecuomnique  carerc  dolfjdebcre,  dc  vcroque  fepara- 
cimdicamus,&primumdemetii.  Ecfi  cranfa<5lio  mecuinica 
ipfo  iurc irtica non  fic,quia voluncas  quamuis  cozOci ,  volun- 
tas  camcn  eft-  L  fimulicr.  §.fi  mccu.infradeeo  quod  mec. 
cauf.  camen  beneficio  Pra:coris  refcindicur.  1.  incerpoficas, 
13.  Cod.eod.  Edi<flum  enimpropofuicPrarcor,  quorefcin- 
dicea  qux  mecu  gefta  funt.l.  i.  infra  de  eoquod  mec.  cauf^ 
de  quo  poftca  diceraus.  Qupd  auccm  diximus  Pracorem 
refcmdere  rranfa<5lionera  raetu  inicam ,  incelligendum  eft ,  fi 
iufta  fit  caufa  refcindcnds  cranfa<3:ionis.  Non  enim  quili- 
becmecusfufficic,adcararefcindendaracranfa6lionem,me- 
cufa<3:am,  fedis  mecus  requiricur  quiin  virum  conftanrem 
cadar.  1. }.  & I.(J. infra  dc  eo  quod  mct.cauf  veluti  qni falutis 
periculum,  aut  cruciatumcorporiscontincc.di<ft.l.incerpo- 
ficas.  13.  Cod. hoc ciculo. 1. 3. 4.  j  .&  6. infra de eo quod mer. 
caufa.  Quem  quidem  metum  is  probare rcnetur ,  qui  fe me- 
tu  compulfum  efle  air,vc  cranfigercc.dica.  1.  inccrpofitas.  &  1, 
noneft.  de  eo  quodmet.caula.  Cumautcracranfa<flioprs- 
fentibusamicis,autparcncibusfa<aaefle  proponicur,  mecus 
prxtexti)  tefcindi  noB  poteft,  quia  tunc  pra;fumptio  mccu» 
0  F     X 


^4 


Franc,  Dmreni  Comment. 


maxime  ceflat.  1.  tranfadlionetn.  j^.  CoA.  eod.  huc  pertinet 
quoddiciturinl.vltim.inprincip.cleeoquocl  met.  cauf  non 
cnim  credibileeft  aliquem  interuenientibus  amicis  fuis,  &: 
coniun!ftis,autinvrbeeumquiin  potcfta'e  cft  conftitutus, 
iBetucoa(51;uracfte,adtranfjgendum  aut  fcluenduni.  Hxc 
de  metu did a  fint. NiJc  de  dolo  videamus.  Quemadmodum 
Prartorjitanfaition^m  metu  fada-Ti.ratam  non  habet,ita  ct  - 
iamdoloinitamrefcinditjadquod  fufiicit  Pra:totis  edidum, 
quodextacinl.iurifgentium.§.pa(aa.fuptadepa<a.cumpa. 
eto  nudo  aliqaando  fiat.l.  qui  cum  tutoribus.  §.  qui  perfalla- 
ciam.hic.  Dolusetiamprobandus  eft,  quemaJmodumrac- 
turaprobandumelTediximus.dia.lcg.inrerpoficas.  I  j.&l.ii 
maior.Cod.eod.  Non enim  fufficit proteftari,  aut  dicctc co- 
I.ammagiftracu,fe  doloaduerfarii  indudura  efte  ai  ttanfi- 
eendum ,  vt  ipfa  refcindatur  tranfaifiio ,  led  eum  probare  o~ 
purcetdolum.l.qiioties.  §.  quidolo.de  prob.  Ec  hocgene- 
rahterverumelV.  Hucpertinet  quod  dicitutinl.  metum.de 
co  quod  mct.caufa.  Sed  quomodoquisprobare  poteritjfe 
doloinduftumfuineadtranfigendum,  autaliquid  aliud  fa- 

TndicU    ciendum  ?  Hoc  impoflibile  videtur.  Imperatot  in  1.  dolum. 

{jconir.  Cod.dedolojdocet  recurrendum  efle  adindicia,  &conie- 

•  '■■•*f'i*  (5l;(iras,  quas  bonus,  &squus  iudexprndsnterexariiinabit. 

dentrr     ■^^^■^,^ qui^ftio fa6ti, magis quam  iuris.   Si  igitur  adatrfa- 

;  Je-  riusdocerepoflit,fe  dolo  indudum  failTe,  tunc  Prxtor  re- 

fcindet  qucdgeftum  eft.  Qui  tamen  fciens  & prudens  tranf- 

er-ifjdonauir.aut  aliqusd  aliud  fecic ,  cum  fciuit &  intellexit  fe 

doloinducij&circumueniriab  adueifario,  ron  eft  audien- 


e.xamt- 

n.t) 

ient. 


eod.  Namgratisrcmitterequodalicui  clcbctur,nulIor«en- 
toaut  accepto  ,  tranfigetenon  eft,  lcd  donare,autpotius 
profundere.  Si  qu.s  iguur  tranfigendi  animum  habeat,  & 
nuUo  dato  vel  accepco  rcmiferit  fibi  debitum,  nequctranf- 
aftio  ,  neque  donatio  cll.  Inprimis  donatio  nor;  eft,  quia 
animum  donandi  non  babuit  :  tranfai^io  etiam  non  cft, 
quiagratisremific. 

Deinde  tranfadio  generallter  &  fpccialiter  fieti  poteft, 
idcft,verbis  generalibus,  &  fpecialibus.  Qm  enim  tranfi- 
git ,  necefte  non  habec  Ipecialicer  omnia  negotia  recitare, 
necomncslites.l.fubpta:textu.&  l.fide  ccrta.Cod.eod.  I- 
temvtvaleattranfiiiiio,  nihilintcrcftanintetdiu ,  annoiia 
fiat.  1.  non  minorem.  lo.  Cod.  eod.  Non  fufficit  ad  lefcin- 
dendam  tran(a(lionem  ,  aut  ad  pa(3:um  aliquod  ,  aliumue 
contradtum  iafirmandum,  quod  nciflu  initus  fuerit.  Huc 
pertinerquoddiciturinl.adt£ftium.§.pofle.detcftamen.5i 
1.  more  Rorrano.  fupra  de  feciis.  Poftrcmo  notandum  ell 
circaformamtranfigendi,cumdcalimentistranfigitur,  for- 
mam  &folennitatemorationediuiMarci  prjEfcripcam,  ob« 
fcruandam  efle,  qux  cxtat  in  I.  cum  hi.  hoc  titu.  Inptirais  f- 
nimdectetumpta;torisrequiritur&  caufiEipfiuscognitio.de 
PrKcorenominatim  loquitur  Diuus  Marcus  inorationelua, 
qucddiligenternotandura  eft.  Ideoquc  mandata  generali- 
ter  iutifdi(5iione  a  Prxcorc ,  uon  intelligetur  mandata  illa  co- 
gnitiodealimentisqua;  fpecialicerilii  concefla  cft.  1. 1.  fopra 
de  offic.  cius  cui  mand.  efl  iutii.  in  cuiustituliexplicatione 
multa  diximus  quar  hic  pro  repetitis  habcnda  funr.  Multa 


dusid  pecens  quod  ab  eo geftum  eft  reicindi ,  cum  volentibus       de cauf*  cognitione ,  qux  requiritut in  tranfa(iiione  alimen 


&  confentientibus  nulla  fiat  iniuria ,  neque  fraus.  1.  cura  do- 
nationis.54.  Cod»  hic.  Eft  locus  taraen  communis  dedolo 
notandus.quiaquotidianus&valdevfitatus  eft.  Dolus  vo- 
lencinoninfeitur.l.  i.deiniutiis.l.  1.  deaft.empt.  &di(5l.l. 
cumdonationis.  Qupd  diximus  tranfa(SionemdoIoinitam 
fefi.indi,curaexceptioneintclligendumcft,qu£e  extatinlcg. 
ir3nfa(!lione.  5  o.  Cod.  eod.  nifi is quireftitui poftulat,parti- 
cepsdolifuctif,tunc  cnimnon  auditur,  &dolus  dolo  com- 
penfaturex  l.fiduo.  infrade  dolo.  patia  enimdeli(5taroutua 
coiupenfatione  diflbluuntur.l.  viro  atque  vxore.  40.  folut. 
matri.hucpertinetl.  curapater.§.  Titio.de lega.z.  Dei.nde 


torum  dicunturnotatu  digna,  indi(5t.l.cum  hi.  veluti^qua: 
caufimoucant,  quismodus  pefuni;c,qui  perfonx  traafi- 
gerevelint.  In  fumma  his  diligcnter  perfpe(51:is  confiderarfi 
debet  Prxtoi ,  an  illa  tranfa(5iione  melior  fiat  lcgatatii  ccn- 
ditio,  vt  li  detetior  fiat  ,non  admittatur  ipfa  tranfa(5iio.  Qnid 
fifinePra;totisdectetocfanfd(5lio  dealimentis  faitafit,  qua 
tamen  condiiio  Icgatarii  melior  cxtiterit ,  an  eo  prxtcxtu, 
quod  Prxtoris  decrecum  non  interuenerit,  nulla  fitttanfa- 
ttioi  Iurifconfultusindi(5t.I.  cam  hi.  docct  iquius  eile  ,vt 
eam  valeredicamus.  Hincargumentumfumuncquicxifli- 
mant  alienationcm  rerum  ecclcfiafticarum ,  finc  foiennuate, 


nontanturnftipulatione,(edetiam  pa(5to  conuento, finefli-       &fineiis,quinecefratiorequiruntur,in  alienationc  eatum 
pulationefieti  poteft  tran<a(5i;io.l. z.hic.  vtcum  pacikor  ne       rerum,  ratam&firmammanere,  fideterior  ecclcfiarcoiidi 

'  1-      •      !;• J-J..X1. n.       A1; J .    n -:-i-.  XI     r  i  .  r   r,  ■  i        i- 


petam,  quod  in  iudiciuin  dedu(5tum  eft.  Aliquando  fl;pu. 
latione  Aquiliana,  pa(5to  conuento  fubie<5ta  ,  ili/us  confir- 
mandi canla,  fit  tranla(5lio.  I.  pa(51;o conucnco,  hic.  I.  iuriJgcn- 
tium.§.  Qupdfere.ftipradepa(5l.  Quxautcmillafit  Itipu- 
lacioAquilianadocetlurtinianusinltjfticu.titu.quibusmod. 
toli.obligac.  Haecftipuiaciocertoritu  cefaqueforma&fo- 
lennitateadhibitaantiquitus  fiebat,  nullafiquidtmeft  obli- 
cstioquxconuettinon  poflit  in  Aquilianamftipulationem, 
&  qiix  pcr  confequcns,  pcr  accepcilationem  tollinonpof- 
fit.  Hiiiusftipulaiior  is  Aquilianx  mentio  fit  in  1.  4.  hic.& 


tiofa(5tanonfic,queraadmodum  tranfat^tionem  de  alimcn- 
tis  f j<5tam  fine  decreto  Praetoris  valere fupra diximus,  fi con- 
ditioalimentarii  mslior fatifa  fic.  Sedvcbreuitcrdicam,quid 
dc  hac  re  fentiam  :  exiftimoalienacionera  retum  ecciefia- 
fb'carumfa(5lamnonvaIere,nifieaqu£  rcquiruncur  legibus 
obferuata  f ucrint.  Sunt  enim  quidam  cafus ,  quihus  res  cc- 
defiafticz  veadi  &  alienari  poflunt,  quiconcinentur  in  1.  fan- 
cimus.iy.&auihenticafequenti.  Cod.  de  facrofar:(5lis  cccle- 
fiis.&Nouellaconfticucioneluftiniani.  Dealien.rer.immo. 
ecde.  Hi.iins  nc  ftra?  opinionis  ratio  eft,quod  huiufmcdi  rr- 


1.  pa(5f;o.  &  1.  refponfum.  Cod.  codem  ticu.  &  I.  prout  quif-  ru  alienatio  fimplidtcf  prohibctur.qucmadraodum  alienatio 

que.de  folut.  returapupillarium.I.i.dcreb.minor.  finedecrct.&hucperti- 

Prxtereafinefcriptutafieri  potcfttranfi(5lio.l.  fiueapud.  nettitu.clereb.  ccdef.  non  alicn.  in  dccrct.  Non  eftigitur 

hic.  non  enim  eft  ncccflaiia ftriptura,  quia finc ea  valet quod  quxrendum,  an conditio  ecdefix  melior ,  aut  deterior fa(5la 

geftumeft.fihabcatprobaticnem.l.contrshitur.  depgno-  fit,vtratafitalienatiorerum  ccdefiafticarum  :  fufficit  quod 

ribus.  hucpertinetquoddiciturinlcg.4.defideinftrumcnt.  finc  folennitate,  quz  legibus  requititur,  fa(5la  fit,  vt  nulla 

f  riptur.\'.'iunr.vtquoda(5lumcftfaciliuspereasprobatipof-  efledicaturipfo  iurc.  At  Diui  Marci  oratio  non  fimpliciter 

fic.  videce qux  fci ipfi  ad explicationem  I. pa(5lum  qucd bona  prohibet tranfa(51;ionem alimentorum fieri fine decreto  Pra?' 


fi Je. fupra de pai^:.  Eft etiam  hic locus communi^ de fcriptu 
ra  notandus.  Quodfiperfimulationemaliquidatranfigcn- 
tibus  expreflum  fit,  quodinfcriptura  contincatur,  idquod 
inrereoss(5fumeftraagis,quamquodfcriptumeft  infpicicn- 
dumciit.  I.cumea.  21.  Cod.  hoc  ticulo.  Hacpertinettitu- 
lus,plusva!ere  quod  agitur  ,  quam  quod  fimulate  concipi- 


toris,  fedaddic,  neintcfcipianturalimcnta.  Ergo  fi  tranfa- 
<5lio  fai5la  fit,  non  vcintercipiantur  alimenta,  fcd  vt  condr- 
tio  legatarii  melior  rcddatur,  &  rc  vera  raelior  efFe(5ba  fir,noii 
rcfdndeturtranfa(5J;io,  dehisalimentis  fa(5la,  quamuisPrs- 
toris  decrctum  non  interuenetit.  Supradi(ftis addendum  cft, 
(hoccnimomifcram)  vttranfa(5iiodehis  concroucrfiis  quae 


tur.  Infuper,vcvaleactianfa(5tio,aliquiddacumcirevelpro.       exceftamentooriuntur,  re(5ie  fiat,  oporecre  vcrba  ciufdem 
rr,i(]iim,autretentum  oportet.  1.  tranfadlio.  jS.  Cod.  eod.       tcftamentiinfpicere,priufquamdciis  controucrfiis  tranfiea- 

;         .1: ....1_U: /irL;-tJ.-  _....!      1      •  ,i  •'.',.  .  O 


Nam  fi  quisgtatis  remiccac  licem,non  valebic  cranfa(5tio.Huc 
pertinctl.fuus.  Cod.de rcpud.  hxred.  Qui  anirno  donandi 
rran(igic,nonre(Setranfigit.  1.  fi  quis  delcgauetir.  de  don. 
Qnis  lic  v(us  &  vtilicas  eorum  qux  diximus,coiiigi  potcft  hoc 
exeujplopropofito  :  Ponc  procutatorera  aliqucm  firaplici- 
tcr  conrtitutura  effe ,  v  cl  ad  lites ,  is  tranfigerc  nullo  modo 
potcft.  Quid  fi  ei  poceftas  tranfigcndi  fpecialiter  conccfla 
lit.''  is  gratis  tranfigere non  pocetic.l.  Pia:fes  prouinciiE.C. 


tur.  1.  deiis.  6.  hoc  titulo.  Huc peitinet  quod didturin  1.  vlt. 
Cod.de  rcb.  crcd.  vbi  dicitur  caufam  iurciurando  decifam, 
quod  cft  fingulare,retra6taii,quia  non  apparucrac  teftamen- 
tum,  necantcinfpe(5l;umfueiat ,  quam  iufiurandum  dcfer- 
rctur.  Circaipfiustranfa(5tionisefte(5ium  qua:dam  notanda  c->-/f,- 
funt.  Inprimis,quodcaufa  tranfa(5tioncdccifa,  &finitanon  ''•«/«»/' 
retf3(5tatur.l.fratris.  lo.  Cod.cod.alioqui,  inquic  Imp.  nul-  "■'?•««*'• 
lusefletlitiumfinis.  Inuencacnimefttrinfa^aio  vt  finis  liti- 

bus& 


Jn  TiL  de  T^ranpiBiontbu^. 


bns &:  contronetflisimponamr.  1.  ncD  niinorem.  Cod.  eod. 
Qupd  L^iLimiis  r.oa  tefciaJi  tranfacliil-ionem ,  aai  fcntentiam 
traBla<ibioncdccir3.'nnontecr.i6lar!,adeoyerumeft,vtrefcri- 
ptoprincipisreftamarinon  poflit.l.  caufas.  kT.  Cod.eod.  I- 
iiem  de csufa iiireiuraido decifi  dicir ur ;n  1 .  i .  infr.i  dc  iureiu- 
randojdc caufa etiam p!:t fcntcntiam  iudicis  finita "\v\ 1. 1.  de re 
hidi.  \yx  enim  tres  exceptiones  tranfaifbionis ,  iurifiiirandi ,  & 
reiiddicata:,  litis  finitx  cxceptiones  app^^llantur  a  Pontifice 
fncap.i.&2.deiiukonte(lat.extra.quiaimpediuntIidsipfius 
ingielTiim,  idcft,  repellitiir  jclor  agere  volcns  pofttranfa- 
Clionem  facT:am,3ut  lircmiuirciurandodecifam,  aiu  fententia 
i.idicis,  per  finem  non  rccipietidi,  vt  inforopragmacicilo- 
qauntur.  Alia;exceptior.es,quainuisperemptorixfint,veluti 
paiili  conucnti  exceptio  ,  licis  tamen  ingreiFum  non  impe- 
diunt. 

Deindequoddiximustranfadiione  litcm  finiri,  adeo  ve- 
tnmeft  vcetiam,  fi  tranfafkio  fadtade  caufa  ex  qua  non  e- 
rat  obligatus  is  qui  tranfegic,  non  audiatur  allegans  nullani 
fuiflecaufamtranfigendi.l.  Nec  inrcntio.  25.  Sera  enim  ni- 
niiseftilla  allcgatio,poft  cranfadlionem.l.  infumma.  infra 
decondift.  indeb.  ad  fin.  tituli.  Qui  tranfadionis  nomine 
pronsittitaucfoluic,non  rede  dicipoteftfine  caufa  promic- 
lcre,autfoIuere:  quiafufiicitillaGaufa,  neropevtalicedifce- 
datur.  Hacpertinetl.fi  nontran{adionis.<J.Cod.deiuris&: 
faft.ignor. 

Deinde  quoddi(3:nra  eft,caufam  tranfaftione  finitam  non 
refcindi,adeovetumeft,vtetiamii  isquifpehsrcdicatisfutu- 
IX.  confequendx  cranfegic,delufus  f  uetiCj&rpe  ceciderit,Guia 
hxres  inftitutusnon  eft,  nonaudiatur  hoc  prartextntranfa- 
«Sionem  retradlari  volens,  quod  Ipes  eum  fefellerit,  &  fic 
deceptusfit.l.fiminores.zy.Cod.cod.  &l.cumdonationis.C. 
eod.  Idemdicendumeft&  ficonueniflentvtha:rcsinftitue- 
tetur,quiaha:cpa(3:ioeftcontrariabonisracribus.  i.  fi  repe- 
tendi.7. Cod.de condidt.obcauf.dacor.  Poftren>o,qi'odde 
vi&efie(flu  tranfacSlionis  dicSumeft,  locum  habet:-efinjnfi 
ppfttranfa(ftionera  inlUumenta  rcperta  fint,  qiiibus  poflic 
aduerfariusfenonfuifleobligarutBoftendere,ciufci  rejpof- 
fitfidemiudicifaccre.i.  fabpritextu.Cod.  cod.tiru.qjodei- 
iam  in  caufa,fententia  iudicis  dcfinica  locum  habci ,  &  ii;r  ciu- 
tandodecifa.  l.fubfpccie.  Cod.de  reiudic.&l.admonend;. 
infradeiureiur. 

Quamais  quod  disimus  caufam  tranfa(flione  decinm)  re- 
tr3(5tarinon  poife^verum  fic,  perpetiiotamen  non  eft:  exce- 
ptioneseniraqualdarahabccdequibiishicdicemu.f. 

Vna  eft ,  quod  tranfa(Sio  mutuo  cop.feufu  traniigentiutrt 
■difloluiputeli.l.fidiuerfa.  14.  C.hoc  titul.  I.prour.dc  folu:. 
Nec  id  mitum  videti  debec.  N  am  cum  traufaiflio  miituo  con 
fenfufiat,  dubiumnon  eft,quincontrar!odiflenfaab  eare- 
cedipollir.l.  nihilram  naturalc.de rcgul.iiuis.  Qiaodiocuin 
habet,  etiamfiiesinccgfa  noafic,  quiaiamaliqiudfoiitcbm 
cft,  hoc  cnim  vcrum  cft  fi  vnusvclica  trania(5lionerri)lice, 
aitcr  autem  ratam  mancrc,hoc  iatis  apparct  ex  verbis  d.i.fi  di- 
uerla.i^.hoctic. 

Secundaexceptioeft,  fitranfa(51:iocum  minorc.  if.  annis 
fa(5ta  fir.  maioris  ij.  annis  ficmcncio  inl.nonminoremzo. 
hic.in  fin.inl.fimaiorcsif.inl.fimaior  ^cJ.inl.  fi  quisma- 
ior  41.  Cod.hoc  tit.cx  quibus  omnibus  locis ,  a  concrario  fen- 
fu  coiljgcre  licet  tranfa(i:tionem  cum  minore  2  j  .annis  fa(9:am 
lefcindipofle. 

Nocandum  tameneft,  anteqnam  minor  refcindi  cranfa- 
dtionem  petere  poflic,  tria  doccreeumoporterc.  Inprimis 
doceredebetfeminoremeflc,deindefecircumfcriptumeflc. 
Tcrciofecircuiivfcriptum  lubtico  statis,  quodlocumhabet, 
nonfolumcumminor  aduerfus  cranfaftionem  vulc  in  intc- 
grum  reftituijfc J  etiam  cum  aduetlus  venditionem ,  & alium 
quemcunq;  contra«5tum ,  a  fe  initum.  Sed  quando  minorrc- 
flicui  poflit  aduecfLis  tranfa<5tionem  .  plenius  diceraus  in  ex- 
pliLationetic.ji.Iib.i.  C.Siaduerf  cranfaft.njinor.&c.  Ali- 
quando  enim  ipfo  iure  adco  tucus  cft  minor ,  vr  non  indigeat 
tefticucione.  Tertiaexccpcioeftfiex  falfis  inftrumentisFue- 
littranfa6tum.l.penuIc.C.cod.tic.hucpcrtinecisx,DiuusPi- 
us.adIegemCorneIiamdefaIfis.Idemdiciturdefcntentia,in 
icg.diuus.infra  de  re  iudicaca. 

Sccundo,circa  cfFe6tum  rranfa(Sionis  notandum  eftjCranf- 
ai5tionem  cum  vna  perfona  fa(5lam ,  ad  aliara  uon  cxtendi ,  id 


eft,  necvuc ei r,o:crc,ncqtic prodeiTc.l ; . hoc titul.  Quodl gc- 
neral!i;er!ocninhabetin  omnibus  padtionibus.  l.  fi  vn:ji,§. 
ahtcomnia.-liipcade  pa6t.  Priuatis  pa^aionibus,  inqiVc  lu-' 
rffconiukus>  nondubium  eft  ius  cef(-roriJin  nc>n  Ixdi.  Idea 
dixit ,  priuatis  p:'  wtionibas ,  ouod  publics  plcrunquc  aliis  i-.o- 
ceanr,cumqii,bListan-;-.:nl-a<5l.i;nonfunt.  huicl.  3.  aducrratj 
videtur  &  i.contr,>uetfia.  i^.inua  hoc  citnl.  vbitrnnia^itio 
intcr  legitimum  &  fcriptua-!  hxrcdcra  fafl:.),  crt  dicoribus  da- 
fundinocer,quamuiscumcisnon  fic  tranfadiim  :  hac  caiin 
tranfadioncrit,  vtnon  tanram  fcripcum  ha;redera,  fcdcc- 
iam  legicimum  conucnire  debeanr.  StA  hoc  vtilitatis  ciilfa 
receptaracft,proprerincertitudinem  iucceflionis,  qi.iada- 
bitatur,vtcr  horum  futurus eflet ha:res.  Qiiod  igijur .-; ■cime 
indi<St.i.controucifia.exceptioefteins,qu(jddicicuri!:idi.;T:, 
1.5.  Aiia  etiam  exceptio  continecur  in  l.vlcim.huius  tituli. 
vbidebitorfetuetur  exccpcione  padli  cura  vcnditore  h.rre* 
ditatisiniti,aduerfusemptorem,  &  fidccommiflTarium,  fed 
arquitas  fuadct ,  vt  (dcbicori  ignoranti  vcnditam  clTe  ha:re- 
ditatcniexccptionon  dencgecur.  Hucpercinecl.^.Cod.de 
nouat.&1.3.deha:red.vclad-io.  vendit.  Scd  vc  ad  rcguiain 
noftram  fccundam  redeamus,cius  cxemplum  cft  i.i  K  i  .Cod. 
ecd.Trestatoresdatierantpupil!o,isfinicaiiuel3  egic  aciio- 
netutclasaduerfusfuostutores:  candemcuaj  duobus  exluis 
tucoribus  tranfegit ,  qua^utum  eft  ,  an  illa  tianfcctio  teicio 
tutoricumquo  nontranfcgit  prodeflec  ?  Irnpcrator  de  hac 
quaftione  confiiitus  refcripfic ,  hanc  traniaiiionem  vcrtio 
non  prodeffe  :  eumqueinfolidum  conueniri  poflc.  Di.bi- 
tatio  tamen  ex  eo  otiebatur  ,  qucd  ofaligario  &  aQio  qij» 
tcncntur  tutores  ,  fic  inter  eos  communis.  Tametfi  lioc, 
quod  Imperator  refcripfic  vcrura  fic ,  tamcn  cum  qaibui- 
dam  exccpiionibusintelligenda  vidcntur,  qua;  feouuntur. 

Primaexceptiojfidiuetfafiteotum  adminiftratio,  aut  di- 
uifionueliintereosfa(5ta  fit.  Nam  cum  hoc  accidit,  vnus 
infohdumnontcnctur.l.  z.C.dediuid.tutel. 

Secunda  exccptio  eft,fi  tutor  honorarius  conueniatur  ante 
eos ,  qui  adminillrarunt :  quia  is  exceptioncm  ordinis  obiice- 
re  poteft,vc  is  piius  conueniatur  qui  gcflir.  Huc  pertihet  titu- 
lus,  fi  tntot  velcurator.l.'vlt.  C.  de  diuid.  tutel.  1.  fi  plures.  de 
adminiftrar.  cut.  Honorarius  tamen  tutor  noniiberatur  a- 

(5tionetuccla-,tametfinongefleric,&ancealios,quigeflerunc 
conucniri  non  poffic. 

Tcrtia  cx:cptio_eft,fi  omnesgellerinr,  &  orancs  foluendo 
finc.  Namhoccalia,  fi  vnusinlolidum  conueniaciirapupil. 
lo.isexceptionediuifionisrepelletur.  Hoecnimcafu  ponil- 
lo  non  nocet,  nec  damnofum  eft  diuidere  a(5tiouem  fiiam ,  & 
igcrc  aduei  fus  omnes  tutores  pro  viriiibus  parribus.  lcg.  i .  §. 
nuncrra(5lcmus.detutcl.  &rat.  diftrahcnd.  Si  vcro  cum  o- 
mncs  geflerunr,  vnus  foiuendo  non  cft,vci  piTpiilus  cum  qui- 
bufdamtranfegit,  iila  tranfa<Stio  aliisnon  prodtric,  nec  im- 
pediet  quominus  i!li  ciira  quibus  tranfa(5tum  non  eft ,  in  fbii- 
dumpoilint  conueniti,vtnecdiuifionisexccptio.  Quoddi- 
ximus  cranfadlioncm  cum  vno ex  tutoribus  fa(5tam ,  aliis ne- 
que  prodefle  neque  noccrc,intciiigendum  cft  cum  exceptio- 
ne,  nifi  aliquid  tranfa(5tionis  nomincacceperir  minor.  Nara  ' 
quod  accepic ,  aliis  tutoribus  prodeft  ,  qui  poftea  conueni- 
entur  in  folidura.l.  fi  duobus,de  tutel.  &  lat.  &  cedere  a(ftio- 
nes  tenetur. 

His  qui  de  efFe(5fcu  rranfa^tionis  ditaa  funt,addendum  eft. 

tranfa(9:ioDcmdevnarefa6tam,adaliamnoexrendi,idquod 
de  pa(5tis  generaliter  a  nobis  fupra  traditum  eft  ex  1.  ^\  vnus.  §. 

anteomnia.ft:pr3depa(3:.l.  Quirumtutotibus.hic,  &l.aCTe. 

j.C.eo.ExqnalegeobitcEiiotanduracftai^ionemnegotio- 
tura  gcftorumbonsfidciefle. 

Prsterea  circa  vim  &  eif;d:um  tranfa(5tionis  norandiTm 
eft,  tranfa(5tionem  generahter,fa(5lam  omniacoraplc(5liet- 
iam  eadequibuscogitatum  forte  nonfuit.i  tranfigentibus. 
leg.fiibpritcxtufpecicrum.  Cod.cod.veluti  cum  dc  omni- 
busncgociis&  litibusfa(5ta  cfttranfa(5tio,  quamuis  decertis 
quibuidaratantumfpeciebus  lis  mota  fuerir.  Nam  quaudo 
tranfigentcs  eo  animo  fueriint ,  vt  de  omnibus  generalitcr 
litibustranfigcrcnc,  etfi  mcntionem  fpcc.aliter  fiiiTnlatum 
Iicium&  negotiorumfecerinc :  fi  tamen  verifimiliter  appa- 
reav,ex  verb:s&mcntetranfigentium,  eos  ,  fide  iis  mcntio 
fa(5tafiuflrct,deiise:iaravQluilIetranfigerc,illagencraIitranP- 

F     5 


yerU 

tranjt- 
gentium 

Huniunt 
fed  eoru 
mem,  ^ 
^oluntai 
in'i>ici. 
*md4. 


66 

odioneomnia  comprehendi  voluide  intellignntur,  &tunc 
vcra  etit  regula di A.I.  fub  pntextu.  Quantumuis  enim  alias 
generaiistian(adioriat,noncomprehendit  nifi  ea,  de  qni- 
busveri(imiliteraa'ime(re  apparct.  N.im  verba  trati(igeii- 
tiura  captanda  non funt ,  (ed  eorum  mens &  voluntas  in(pici- 
end).  Exempligratia,  (itranfadiiodc  voacerta  re&Iitefa- 
»fta(it,  &h,TC  vcrba  adCripta  finc,  nihil  amplius  peti,  qux 
generalia  (unt  ad  eam  fpecicm  de  qua  adlum  fuit ,  vt  eiu» 
nomine  nihil  amplius  peti  podit ,  rc fcrenda  funt.  Exem- 
plae.irDin,  qiii  diximus  (tint  in  l.qai  cum  turor.  J.  vltim. 
1.  trci  fratrcs.fupradcpad.l.de  his  controucrfiis.hic.  No- 
tanduaitameneft  quoniam  faiSi  quiftio  cft  &c  voluntatis, 
iiiipiciendum  e(k  quid  inter  tranfigentes  adum  fit,  &  an  ge- 
ncrali cranfadionc orania negoiia , omncs  lites comprehen- 
dere  voUierinr^nccne  ,  &  in  fummabono  iudici  muita eir« 
coafiderandaccrturoeft>vtinceterisfadiquiftionibus.Huc 
peitinecl.  i.quemadmodumcefta»aper.Poftretauslocushu- 
ius  tiiuli  eft.in  quo  tradatur 


C  A  P.    11  I  I. 

De  qnihnfdam  remediis  qu£  tam  a^hri,  qitat» 

reocomfetunt  aduerfm  emnqut 

vultatranfaElione 

reflltr(LJ. 

HIclocu?eftcogniru  dignifiimus,  qurtitur  cntm  quori- 
d.ie, qaibnsremediis  vti  po(]ittamaAcr,quamteusad- 
iieiluscumquunfiir.gerevulrtranfijSionem,  autilhmnon 
vuli  feruare.  Plerunquc  enim  accidir  vcaltcr  inuito&  non 
coiifeniicntc  alteroa  rranfadlionc  diicederevelit.  vt  autera 
hunc  locum  breuiter  &  paucis  verbis  abfoluamus,  diftindlio- 
re vtcndumeft.  Piimo  quod  tit duobus modis ,  videlicet pa- 
(fto tonuento fine ftipul.itioae , &  cnm  ft:pulanone.   Padio, 
hoc  modo  tic,promitto  tibi  deccm  vr  a  mc  amplius  non  petas. 
l.i.hoc  cit.  Cuialiquandoadiicitutftipulatioqnx  Aqu;iian3 
xiicirur,huiuspadliconfitmandi  gratia.d.l,  i.  Videaoiusph- 
tnumde  adtore. 

C  A   p.      V. 

De  remedtis  a&ori  comfetentihus. 

ST  reiTS  qiii  tranfegic  cum  adtorc  nolit  cranfiG"lionem  (erua- 
:e,adorvcrocamtat3mh3bcre  velic,  &ob  id  reura  co- 
gfre  riaiiiadtioni  ftarc  ,  &  ad  id  quod  in  cranfaiflione  ine- 
unda  prnmific  prajft^andumj  diccnSam  eft,  fi  ftipiilaiio  A- 
qailiana,  &  accepcilacio  intei  uenecic,a(Sorcm  non  pofls  pri- 
cri  vri  3d;i one,  vrpote  per  acceptilationem  extinfta.  iicmel 
cnim  cbi'gitione  extioda ,  non  lenafcitur.  1.  rciponfuixf.f  .& 
1.  qaireo.§.  Aream.infradeiolut.  hic  etiaranotanduseitlo- 
cnscomnjunis  dt- obligationcextinifla,  quat  nonrcnafcicur, 
aclioneigiturcx  ftipulacu  ,  fiinterpofira  fiicricftipulaiiovel 
piat(criptisverbis,experiaturadtorncct(Iecft.l.cummota.7. 
Cod.cod. 

Cum  cnim  Aquiliana  ftipulatio  in  tranfadioneintcnie- 
rir,3b earecedi  non  poteft ,  quamuis  dolo  vcl  metu  fatfta  fic. 
Nam  de  praeterito  dolo  tranfigi  poteft,  licet  dc futuro  non  S\l 
pcrmillum  tranligerei&ideofoladedolofupercritadifMw- 
/jipccialiterfucrif  tranfa(5bum.l.a(5tionc.d.leg.fobprstei:ii. 
&l.interpoficas.C.h.'5ctitu.  Sipaclonudofadafucrittrat.-f- 
aitio,  eo  cafu  a(Sor  prima  aiflioncagerepotcrit,quiapa(fto 
non  tollitur  atStio.  Et  fi  forte  reus  velic  cxcipeie ,  quod  rranf- 
ac^ unn  fit  ncgotium,3(ftor  rrplitabit  de dolo ,  quod  non  prx- 
ftetreus,quodprou  ifitj&ficipfe  in  dolofir.l.fiuc  apuda- 
(tta.  Nec  huiclegiaduerfiturl.liprofundo.54.deprifcript. 
vci b.  vbi lucifconluitus ait ,  Conceptis in id , quod a(ftum eft 
vei  bis  3gi  po^Fe ,  &  tamen  paiSum  tancum  cit ,  fed  re  vera  pa- 
dlum  r;iidi'm  non  fait.d.l.  54.  fcd  quxdam  permuratio.  Res 
eniin,q.^poflidetur,protraditahabccur.hiEcdca(5lore;nunc 
.  viJ.amusdeico,idefl, 

C  A  P.     VI. 

Deremediisreo  aduerfus  a^orem  comtetentihus. 

INprimis  rcus  aduetfus  creditorcin  agere  volenrem,  pofl 
tranfa^aioncm  fa(ii:am,  ex  vetcri  obligationc  excipcrcpo- 
ctft,quoddeeatranla(^tum  fic.quxexccptio  fiftatim  prooe- 


Franc.  Dmreni  Comment^ 


tur,impfdicrl,tisconteftarioncm.d.c.i.dclit«Si-ontefl.exTra* 
Dcinde  quod  ab  eo  tranfi^ftionis  nomini ditum  fucrit ,  illud 
repeterepoceft,fi  vclitcondi(^ionecauf"adui.cic.  docondict. 
cauf.data.l.i.§.ylt. 

Tcrtio  poenam  pctere  potcric ,  ^\  poetHi  prornifTa  fic.  1.  qu[ 
fundum.hic.  Sed  qiiaciicut,  an  omnibu»  his  remcdiis  rcus  vcl 
poflir,fcilicecexceptionecranfadioniscondi{Sionccaiifida- 
tijCaufa  non  (ecura,&  posi^x  exa(5t.'om?Ec  vciius  e(t  eum  noii 
pode  cxcipere ,  &  poenam  exigere ,  pifi  forre  ia  trai:fa(Jlion«l 
incunda  conucntrit,v.  racomanentepa(St(j  pa;naexigi  pof- 
fit,autnifiiufiurandum  tranfa^Sioni  adie(3:um  fuecii:,  quod 
vim & efFi(itiim h.ibet claufulf  f iperioris , rato  mancntc pa- 
^o,vt  1.  cum  proponxs.  1.  fi  cjuis  maior.C.eod.tit.l.  rcfcripta* 
§.  (\  pacfto.fupra  do  p.i(5l.  1.  a»ud  Cellam.  de  doli  naali  except. 
Nocandum  igitt^r  eft ,  a  tra.ifa(ftionc  rccedi  non  pofTe  inuico 
altcrocxtranfigentibu.'i,e.'finudopa(5tc.  f4(SaGt:  hoc  fingu- 
laree(tintr3n!actione,vrminuantur  fitiianturquclites.Nam 
aliasinp  itisconuentii.^^uandiurcsintegracft,  ptrnirentiae 
locus  eirc-  foier,vt  in  permutatione,&  aliis  con!  ra(5tibus  inno- 
minatis.l. quamuis.hic.&l. fi pecuniam. de condii5tioac  cati» 
daC4  caufa  non  tecuta. 

IN  TIT.  I.   LIB.   lU 

P    A    N    D    E    C    T. 

t)E     POSTVLANDO, 

C   A    P.       I. 

Diudicium  pcrueniri  Ifgitiiftcnonpotcftnifi 
prii-.s  in  Itm.necaufx  cxpofito  iusdiccnti  nc 
gotio:  iraquein  h3<~prima  par-e  D  gcftorutn 
de  poftulandotra(5tandumnobisfuit.  Piimus 
jguur  locus  huius  tituli  cft,iu  quo  quxmur, 

C  A   P.       II.       ' 

.^mdfitfojlulxre. 

POftularCjVtdefinii  Vipianuscftdefidcriumfijum,  vela- 
ir.;cifui,ii:  iiireapud  eum  quiiarifdi(5tionipr;c  ft,f  xpone- 
le,  vcl  alctfiusdcfideriocontradicerc.  1. 1.  inprinc.  hic.  qux 
verba dc  h  s ,  qui  apud  iudiccs  darosfeu  pedancos  aliquid  ex- 
ponuni,  ititelliginon  p<.i(rc-ncn  dubito:  tamctfi  Accutfius, 
crreiiqjcinrcrpretesaiiterfentiant.  Hxc  cnim  verba  iniu- 
re.&q  'iiuvifdidlioniprxert.ad  Pritoremduntaxat  referun- 
tiir, .';  aiibiadinonuimu$,inrit.fcil!cetdciniusvocando,&f. 
lufHi^  ntiu!n.§.  i.fupradep  (5t.  Nrc  mirum  cuiquam  vidc- 
x\  d^ bet, quod huius  v eibi  figoificatio, qua  latiot  videtur cf- 
fe,-hicconirahatur.  Nara  ita  definicndo  Vlpianus  cdf(5tum 
Prxtorisintcrpretarur,quodignitatisfux,  &decon$  tucndi 
caufa ,  certis  pei  fonis  iutet  dicit  poftularionc.l.i.in  princip.& 
verf  rjcccnim.  Exquoperfpicuiimeft,  eocdi(5to  ralcj  per- 
foiias  apud  iudices  prinatos,qui  ncque  d'gnitatcm,  nequcpo- 
teft.iteni ,  aut  iurifJi(5tioncm  vllam  habent,  poftulare  non 
prohibr.i.  i.ait  Prxtor.infra  deieiudic.  Vtvcrocalumnia 
cauiapublicoiudicio  damnatus,  ne  apud  cosquidcmpoftu- 
let,non  hocedi(5to,fcdSenatuf;onfultoquodam  cfFeduin 
eft.i.i,§  item  Senicufconfulco.hic.  Cetcrum,  quiaPrxtor 
ires  ordine  s  fecit  non  poftulantiura,  dehis  fingulis  (cparatiin 
dicemus.  £t  inptimis 

C  A   P.     I  I  I. 

De  hli  qu.e  omninopofiularefrohihentur. 

MFnori  decem  &  fcprcm  annis ,  &  furdo  qui  proifus  noa 
audir,poftLilareapudPrarrorem,necprofe,necproa- 
holicit,leg.  i.§.initium.hic.  Qupdfi  aduocatumnonhsbc- 
ant,  ab  ipfo  Prxrorc  cis  dabirur.l.  i.§.ait  Prxtor.bic.Sed  &  a- 
liisplerunq-.pcrfoniscadem  humanitasexhiberifolct,  ipfifq; 
adefle  nifi  contra  ncc  c(larios,&  propinquos,aduocati  cogun- 
tnr.I.prouidenduiD.C.eod.l.ncquicquam.§.ob}cruarc.ftpra 
deoffi.Proconf.&l.humaniratis.  C.deexcuf.tut.  Cuius  rci  ^'""''' 
gratia  honorarium  accipere  poflunr,  modo  id  ccria  qiiantita--^^*j'^ 
tcra.id  cft,pro  fingulis  caufis  cenrum  aurcos  non  cxcedat,  o-  ^Hmju* 
ranifqi fraudiilenta  abfit lcgibufq;  improbata  conuencio.  l.fi  iMj,rgU- 

fubfpc- 


fhurtem 
tn.iter: 

m/t!ro. 
TM  ^irtu- 


*«*«».  rabfpede,l.fiquia<iuocatorum.&l.quirquis.  C.eo.l.  i.§.in 
*dlacA.  ''^"''''•^''"sinfr.idcexrraord. .cogntc. Quadeievidenduscfl: 
tu  ^ttffi  CTttiliusinepift.&Tacituslib.u.  Annahuoi.  Ahuslccuslc- 
dfttfi.      quicur  in  quo  tra^acuc 

C   A    P.       IIII. 

X>ehiiquiprohib€»tttrpr0dliispofiHlare_j. 

TRiaIuntpcrfonarumgenera,quibusprofecanruro,non 
etiam  proaliispoftnlarc,  apud  f,rxtoreui  permitticur. 
Ir  primis faimira,quiahoc ofiicium a  pudore routiebri alic- 
•num  eft.  d.!.  i .  §,  frcuodo  loco.  1.  fosminx.de  reg.iur.  Qua- 
propccr  ccfi  raulier  itifignis  prudentia:,  cruditionis ,  facundix 
rcpcriatur,  qualem  tuilieGracchorura  matrem  Corncliara 
memorixeftprodicum,  nihilominus  hoc  ci  petmittcndiun 
nonerit.licetvniasmnlierisimpudeniiacaufcimhuicdedetit 
cdiAo:cuius  meminic  Valsrius  Maximus, lib  S.cap. }.  finis e- 
ntm  &  ratio  cdicii,  raagis  qijam  caufa,fiue  occafio ,  qui  ptar- 
torcmad  propooendum  edi<5lum  impulerit,  fpettanda  cft, 
argiimenct) l.damus.infra decondicSt. indcbiri.  Eodem quo- 
queedi(5to,ca;cusproaliis  poftulare  vcticuseft,  quodmagi- 
ftr3tLsirifigniavidcre,vcaitVlpianus,&:reuereiinonpoHir. 
d.l.i  .§.ca(um.hic.Ex  quo  loco  illud  edam  in  cranfcuriu  obfer- 
uandum  eft,quod  iamdiximiis,iniudic;busdatis  feu  peda- 
neis,  huius  prohibitionis  caufam  ccilare.  Cascus  tamen  iudcx 
dari ,  &iudicandi officio  fungi  poteft.  1.  cscus. infia  de  iudic. 
Itaque  abintcrpretibus  d;(Ientio,quiitademumiudi<.adiof- 
ficium  cxcrcerecum  poirc  cenicnc,  fianre  cscicacem  datus 
fuerit.Nam  nec  vlla  lex  cft,quas  iudicem  dari  eum  proh  ,bcar, 
ncc  iudicio  carcc,  vc  ccccri,  qui  a  munerc  iudicandi  idcireo  re- 
mouencur.l.cum  pra:tor.  infra  de  iudiciis.  Et  fi  cnim  alba  &  a- 
tra  luminibus  amiflis  difccrnere  nequear,proiinulne  ad  iufti- 
tia;acquemiuftitixcognitionem  difcrctionemque  minuse- 
tit  idoneus :  cuius  rei  cxeropla  inquirere  volentibus  non  Jec- 
runr.  Vide  Ciceronem  lib.f.qua;ft.Tufcul.fed  Accutfiusi- 
gnorationcantiquiratislapfuseil,  qui,  quidinteriudiccmda- 
tum,  &magiftratumintereiretjin  hac  Vipiani  loco  nc  per  fo- 
mnium  quidemvnquamcogicauir,  quodanobiinonirid.ii- 
gcncerfuprademonftratumeftinl.Iuri(gentium.§.i. iap.de 
pad.Aliuslocushuiustituheft,  inquotradatur 

C   A    P.      V. 

De  his  qtti  oh  turpitudinemftum  apoJiuLtndopro 
aiiisrepelluntur. 

EXgenereeorum,  quiob  titrpitudinerafuama  poftulan- 
Jopro  aliis  repeliuncur,func,  muliebria  paflus:  deinde 
capicalicrimine,  aiucalumniacai.-fapublico  iudiciodamna- 
tus.-  prstcrca  qui  operas  fuas  vtcum  beftiisin  arenafugna- 
rcc  locauic.  ditft.  lcg.  i .  §.  remouct.  hic.  Idem  dicendum  eft, 
&fiquis  nulla  patla  mcrcede  puguaueric,  deinde  paftusfic 
inarenafchonorari,  ideft,vccgoinccrprecor  ,  prsmioali- 
quoob  cam  caufam  affici.  Nara  honos  incerdum  pro  prar- 
mio  accipicur,  vc  apud  Grjccos  w/^ii.  Vide  Ciccronem  pro 
Rofc.  Ameri.  lcg.  item  fi  verberatum.  de  tei  vindicat.leg.  i . 
decxcraordina.cognicio.  vndehonorarium  didumeft.ltg. 
i.infrafimenforfallummodumdixer.  Tametfiaiu.em  prs- 
totfimpliciter  loquaturinhocedido,  camenexbono  6cx- 
quo  cxcipiuncur  tutor  &  curator  ,  qui  ncceflario  fungun- 
tur  officio,&  fuam  quodammodo  caufam  videntur  tueri.  ieg. 
puto.  hoctitul.  Ahuslocus  fequitur  huius  tituhin  quotta- 
Stuat 

C   A   p.     VI. 

De  hU  quimnprofe  ^  certisperfompojlu- 
larepoffunt. 

QVi  edifto  vt  infames  notantur.I.i.  infra  ticulo  pfox!- 
mo.  &  qua:dam  iccm  alii  pctfona ,  quae  veteribus  legi- 
bus,&fenatuiConfultiscxprefla:(unt,  nifiimpetraca  aPrin- 
cipe,auc  Senacu  inintegrum  refticucione,  adpoftulandum 
non  admictUQtur:pia:terquam  pro  parcncc,  patrono,  libcris, 
fratrc , pupillo,&c  .did.  l.i. §.  vt initio,cum  fequen. l.i.cum 
fcquent.  Nam  quod  ad  cucorero  atcinec  ,  quem  fupra  dixi- 
mus  ncceftario  fungi  ofHcio ,  vfque  adco  id  ei  permitcitur  ^  vc 


Jn  Tftt.  de  Tofiulando. 


^l 


vcl aduerfus  fifcum.pro quo ant e adupcatus  fuir,contr3  patte 
pupilli,  ipfipupillo  Adedepoflit,  necpoenam  pra:uaric.itio- 
nismccuat.l  pcnuiiima&vltiraahic.  Abeoautemquodhic 
dicitut  deinfamibus,  excipienduseftcafus,cum  viaeliccce- 
xilio  temporario  quis  muldfandus  eft  ex  eo crimine  qood  in- 
famiam  importat.  Nam&  fi  finico  tensporc  inter  iiif.imcs 
babeatur.  I.adtempus.  de  decurionibus.l.  Quicunivno.§. 
adrempus.  deremiiir.  camen  h.rciufamiaadpoftuiacioncin 
cfFtdum  funm  nonporrigit.  Idque  propcer  rcicriprum  A  - 
dr)ani(quodP3pinianusrcfert)lmpcracoris.hic.  Eademefl 
infcriptio  1.  Imperator.  &  l.ad  cempus.  Poftremus  locus  hu- 
ius  tic.eft 

C  A   p.     VII. 

De  effecluprohatimu. 

SVnt&alis  Caufr  (nonenim  omnes  cdicflo  comprehcft- 
ii  potuernnt )  quar  magiftracum  mouere  poilimt  ,  vt 
aduocatoinierdicac  poftulatione.  Sednocandumcft,mal- 
cum  referre  ,  in  quibus  vctbis  concipiacur  ea  incerd:<SiO,  _ 
nam  finominacim  prohibiierit  ei.ncapudfcadrcmpuscer- 
tum  poftuler,necapud  fuccciroremipfius.nec  elapfo  eo  tem- 
pore ,  prohibitus  intclligitur.  1.  puto.&  i.  Impcrator.  hoc  tic. 
Quod  fifimplicitcrfadtafic  prohibicio,cxtraditionemeius, 
qni  proh:buit ,  nuUas  vircs  habct ,  niii  forie  prohibito ,  fimul 
infamiae  nota inufta  ficl.ex ea  cauf a, hic.  Ex  quacunque vero 
caufaquis  prohibcatur,nc  ccnfentiencc  quidcra  adutrfario 
poftularepoccric.I.Qupsprohibechic. 

T  I  T.    II.    L  I  B.    III. 

P    A   N    D    E    C    T. 

C    A    P.       t. 

Dehisqtiinetanturinfamia. 

V  i  A  edidodepoftuIando,generaliclau(lila, 
continentur,  quia  poftulando  canquam  m- 
famcs  cxcluduncur,igicur  poft  ciculum  de  po- 
ftulando  (equitur  titulus  de  his ,  qui  notan  tut 

infamia,quorefpe(5luhcclocohictituluseft 

pofitus,  liccTinfamium  cognitio,  &inaccufacionibus  &  ia 
popularibus  adlionibus ,  &  in  teftimoniisdicendis ,  atque  et- 
iam  in  dignitatibushonoribufque  ambicndis ,  locum  habeat. 
l.isqui.infradcaccufat.&l.populatis.^.dcpopul.adl.l.^.in- 
fradctcftibus.l.i.C.  dedignita.l  b.  ii.  £tquiavariis  modis 
quisinfamianotatur,vclutireipfa,acq',opinionebominum, 
ipfaquc  audloritatc  legis  ,  de  his  feparacim  dicemus.  Ecia 
primis 

C  A  P.     II. 

T>e  infimiafcilicet^qtiam  vtilgofaBiappellant. 

HOminum  opinionc  aliquando  quis  infamia  nocari  di- 
cicur,namis,quiapua  bonos&grauesvirosmaleaudir,  vuiji. 
infamisdicicurjlicecciiure&legibusnullairrcgecurinfirnij. /"'^^' 
lcg.  obhic  verba.  hic.I.ea.  leg.verbum,  &lcg.  iarcriocu-  ""'-^'^ 
tio.C.cod.l.  honori. infra  dcobfequiis.  liaqueeumquire- 
fticucuscftfamx.hacnotaadhuclaborare  exiftimo,verum- 
quc  clFe  quod  aic  Plaucus  in  Pcn.atSbio.  }.  Haminum  iin-/"»'"'  «^»- 
morraliscUuifaHiia^eciamcum  viuiccumeffc  credas  mcr  '''*"  "^ 
tuam.    hinc Claudius  Cxfar ,  cum  cuidam  nora.m  infar.:iff   'pff^',, 
«ppofitam  dcprecancibus  familiaribusadcmiffet  ,hrura  ta-  'ft„,_..„^ 
men  (inquit)  cxtat ,  fenticns  remifla  culpa  infamia:  ^noii^  dc taju. 
vcftigium  quidemmanete.  Wsz  infamia  cametfi  ncminem  '»'•'■ 
apoftulando  rcpeUat,ncctamcfficaxfic,quam  e3,quxiuris  ^^.''^ff^ 
dicicur,  effcdu  caracn  noncarcr,  vc  cx  aliis  iuris  noftrilo   /^fff, 
cisobferuarc  licec.  leg.honoti.  &leg.eos.  infra  de  decurio-  dcinj*. 
nib.l.infamia.  Cod.  eod.tit.l.i.C.dedignitar.I.fracrcs.  Cod.  mtA, 
deinoffic.ceftamcn.l.  Tcftium.  inprincip.leg.obcarmcn. 
infi.infrade  ceftibus.  fedhuius  reifufior  difpucacio  in  aliud 
tcrapus  cft  rciicicnda.  Aliuslocus  huiuscic.fequicurinquo 
quxiicur 


ues.:,  0/- 
res.-ti.iU 

)luai'.i  ■»- 


N 


C    A    P.       III. 

De  inftmia  iuris^qu£  ahf^fententia  irrogatur. 

Onnunquam  infamia  alicui  irrogatur  iure  ciuili,  et- 
fi  fotte  apud  booos  viros  non  fit  grauata  eius  ezifti« 

F     4 


Senteti/t 
fiuertiM, 
fotM  ' 
quando- 
^!tt/ii  tle 
ff-rr.ia 
ttnnja- 
Sum. 


6% 

inatio.caqiie  fum  infAtnia  va'go  appellatur:  dupliciter  aatem 
id  cotifinglr.  Vno  modo  cudj  lex  fadumiprumnotat,noa 
fentcci.i.l.pal.-.m.$.qu<cinaduiteno.infcad8ntunup.Llnipe- 
raror.hic.vciiquisabexerc!tuignominiaccaufidimiflusfir,(i 
artisln-^ictaEcaurainfcenainprodieric,  lilcnocinium  fecerit, 
iaquci^rartotisediCloeft  cxprellum,  ad  cuiusinterprecatio- 
Jiem  videnda  funt,qua:  Vipiaaus  cecerique  iuris  audores  fcri- 
ti3ntinl.i.z.3.&:4.  hic.&  l.peuuIr.Cod.cod.titu.  Qupd 
autemeoedictucontinecurdebinis  nuptjis  codcm  tcmpore 
conilitutis  ,  iicmque  de  mauimonio  incra  tempus  lugendi 
coucraclo,p!anius  ncraocxplicarepoteft,  quam  abiifderafa- 
€am  cH:  lariiiion^.l.genero.cutn  (cq.  1.  parentcs.  &  1.  vlt.  hic, 
&  !.decreto.  C.  cod.<ie  co,quiin  catceren?  coniedlus  cft,  qui 
flbftinuir  ab  hxreditarc  pac£rna,qui ccfiit  bonis ,  qui  non  de- 
fcndit  ne^otia  publica  iwc  patris,  oiim  quidem  dubitatum 
hiir,icdtckriptis  I^incipum  conftat  eos  aiiqua  infamia  noa 
ncrari.l. r.l.ncmincm.l.dtbitores.C.eod.  Alius lociis li^qui- 
tut  m  q  jo  iradatuc 

C  A  p.  1 1 1 L 
DeifjfimU  iuris,qH£  perfententiam  irrogattcr. 

Liqyando  fi6lani  acperfonam  Icxnonnotat,fcdfcn« 

tentia.d.J.  QuTinaduIterio,vtisderat!in  hancnotam 

li..t)cac,qiiKfccifleiudicatuscft,cum  in  fupraicripds  calibus 
tiftumip(umiufficiar,necfitneceflaria  fenrentu;  cuiusrci 
exempla  in  Pristoris  edido  aliisque  locis  lubeQtur.Ieg.  t.&  1. 
ALhletas,cumfequ€ntibus,l.nonalia,hic.l.niilIam.  Qeod.ci. 
cum  ahis  ii  mihbus.Sentcnciara  autem  accipimas  iudicis ,  non 
*tbicri,nec  pronunciationci»  quamlibet,ied  quajCaufa  cogni- 
ta  ncgocium  di  tiiaiatur.  1.  quid  ergo.J;  cx  cojaprotjniTo.  cura 
lcquen.hic.fednccteftis,  cuiustellimonium  pcr  fententiam 
•  interaliosd!dam,reprcbatumeft,qualiexfa!fi  tcftimcnio, 
int  er  infatr.es  habcbicur ,  idque  ex  v  u'gari  rcgul3,qua  dicitur, 
tesintcr  alios adas aliis noa uoceie.  1.  Lucius. hic.  &  1. fspe. 
iiafradereiudic. 

Pistcrcadamnatum  luononiinc,  nonalieno,  &dirc«3:o 
iudicio  non  contrario  accipere  dcbemus.l.furti.  $.  fi  quis  alic- 
no.  &§.vit.&I.feruus.hic.  Den;quenotandumeft,licuivI- 
tralegcmgrauiorpojna  infligatur,  exiftimationera  eiusilli- 
batsKimaticre.qualiduiioieicntcntianon  eotranfadrumdc 
fama  vide'atur.l.«juid crgo. §,  pcsnagtauior.hic.  Sed quid dc 
pacili-cnte  dicendum  cft  ?  Ec  cciTJin  cft  in  sftionibus  ex  dcu- 
d;o,  non  ex  centradu  delcendentibus,  padionem  conde- 
mnacionisvimhabcrc,nifiprxtorisiuflii,a'trgra:isf3difK.L 
forti.§.psClus.Lina(5HotKbus.  bic.  &  1.  non  damnatos.  C. 
eod. tir.de criminefteilioratus,cuiiisfubhoctirulofit  nicn- 
tio,videndai'unt,  qui  in  difputatiocibus  aaniuerfariis  fcri- 
pfimuSj&fubtit.decriiaii.ftel.in/.Digeftorumparce.  Qiiar- 
ti(otetandamnatusexilioadcempus,velaliapa:na,  qnx  in- 
famiacn)rrog3t,finitotemporeinter  infames  habeatur  ?  Et 
veriuseftinrerinfameshaberi.l.adteropus.Cod.codem.i^ad 
teiv.pus.  de  decur.  1.  qui  cum  vno.  §.  ad  tempus.  c!e  rc  mihtar. 
Atqueidco,necadhonores,  necadmilitiam,nifitruftr3a(pi- 
rat.vtexiarndiclispatctlegibus:  Adtianustameneipoftula- 
rcperm!lic,quamuJsaIiasUifaKiesnonpcftalcnt,  vt  dixiiub 
titu.  de  poftulat.  Non  mc  mouet  Ivefcripcum  Antoniiiiapud 
Vlpianum  in  leg.  gencraliter.  de  decurion;bu3.  Nam  qua- 
tcnus  de  ordine  kquitur  accipiendum  eft  cum  hac  excc- 
ptioric ,  nifi  cauia  hmcifa  fit  ci.  did.  lcg.  ad  tempiis.  S.mc 
coiuingitpleninque,  vtcrimen  pcrfe  iudiciumue  famofura 
fit.non  tamen  irrogecur  infamia  damnaco  ,  vcluci  fi  pccna 
graoiorvlaa  Icgem  impoficafic.  didt.I.  quid  ergo.  §.  pccna 
grauior.hic&i.  Pofidonium.Cod.  eod.  titu.  cuiuslcgis  du- 
plexvideturfuiirefentcntia,  vna  proconfulis  de  tcmporev- 
niusanniaquapiouocatumcft,  fedintcrim  reus  (entenciam 
noncxceflit,arqueideonullacaufaeft,  curpoena  augeri  de- 
beat.  Altera  cft  fcncentiaPraifectiprxcotio,  deappcllati»- 
ne  cognofcentis  ,  qua  damnacur  reus  ,  quinque  annorum 
exii:o,cuius  fcntenti^  fcucriras  facic,vcde  infamia  cranfadtum 
vidc.icur. 

lcem  fi  micior  difta  fic  fencentia  a  iudicc,  propter  sta- 
temreijvelalism  hiiiufinodicircunftantiam:  nam  quamuis 
cnmen  per  (efamolum  fir,&  leuerior  (cntentiadicidebuErit, 
fihuiuscircuiiftanti^habitarationonenectameniudexpro- 
pccicircunftanciampccnaiuminuensoltendicceumiafamlc 


Franc.  l!)mrem  Comment. 


nota  dignuninoncflc.l.etfifeacrfor.Coc?.  eod.  St  igitur  nul- 
laracionc ,  fedgraciarancum  dudus  ,  poenam  minueric  iu-  ^ 

dex,aliuddicendaraeric.  Nam&cutadc  pccnaaiudiceau- 
^aloquiraur,propterqu3mdeinfamiitran(adum  cum eo, 
videtur  ficaccipienduracfle,cum  iudex  motus  non  eft  cir- 
cunftantia  aliqua, propcerquam grauius de!i(5lum  fir,  fed vr, 
vcluri  compenfationequadam  fa(3:a,  reutna  pceoa  infami»  " 
vindicarer.. 

TIT.    III.   LIB.   III. 

P  A  N  D  E  C  T. 
C    A    P.      L 

I>e^roc:tratorib.(j;-defenforihm.  Adrubric^  expojitioner» 

RocYRATOR  in iure  ciuili  multiplex  oc- 
currit.  In  primis  procurator  Csfaris,  qui  & 
rarionalis,  &  prociirator  priuats  rationis,& 
procurator  diuina:  domus ,  vcl  etiam  cutatoE 
incerdum  appellatur.  1. 1.  &  i.  fLtpra  de  offic, 
procur.C^iar.  vbidiximus.  Erat  &  procuratot 
. Reipublicz ,  qui  &  ipfe  curator rationalis & Mym;  dicebatur, 
cuius mentio eft  in I.3. C.d e  mod.muld:a.&  I.1.&  fi.infra de 
adminift.rer.idciuit.pcttincnr.Aliuseratprocuratorvniuer- 
firatis,leucollcg:j,vekorpor.sReipubhca;minoris,quia(t.for 
&defenforfeulyndicusvniuerfitatis,autciuitat'sappelIatur, 
cuiusmentio  eftinl.i.&l.ittm.iDfraquodcuiufque  vniucr. 
&l.i.infra  demiinerib.  &honotib.  Eit&defefilot.quivl- 
cro,&finc  mandatoadmitricur,  adref.UTi  defendendum,  in 
ciuilibus,&criHiinaubusetiamquadamteniis.l.feruum.§.pu- 
blice,  hic.&  §.fi  vero.Ioftic.de  (ati(dac.&  hic  in  rub.Eft  etiam 
procurarorpriuaioriim,d=-quohic,&fabtituloC.eo.difieri- 
rur.&iscft,qui(L(Lepton!ad3Coa!ienanegotiacutac,fiueex- 
trs  iadicium,fiuein  iudicio.l.i.hic.Eft  autem  duplex  hic  pto- 
curat'  -r,  generalit  &  (pecialis ,  prior  eft  cai  generaliter  omnia 
regociiAmandantur.  l.procuratonotorum.hic.  Eftquoque 
d  ip!exhicprocuracorgcneralis:vnuscft,cniomniumbono- 
rciDarque  negotiotumiiberadatur  admiDiftratio,  &  aquo 
m.Tnd3tumrpecialcnonexigitnr.l.  prccuratorcui.  hic.  AliuS 
cft,i)iieiibcraadminiftratione.I.  roandato.  hic.  Procuratot 
Ipeciaiis  duplex quoque  eft ,  vnus  cui fpccialircr  vna  caufii ,  v- 
nurovc  negocium  mandatur ,  quod  genusmandati  in  certi» 
qLiibt;!  Jam  ncgociis  eft  necefTarium,  cuius  exemplum  cft  in  1. 
illuU.mfL.demiaorib.&l.quiduos.hoctit.  Aliuseftprocu- 
tatorfpeciaIis,cuicercumgeuusnegotiocumcommicritur,& 
hic  qijoque  diiplex  occurrit.alius  eft  procurator  ncgodorum 
cxtraiudiciaIium,qualesfaBthodiereceproresnoihi. 

Alius  cft  procurator  negotiorum  forcnfiura  ,  ad  agen- 
dumvcl  dcfindendam  caulas,  qui  procuraror  iudiciorum, 
adiudicia,adagcndum,velad  litesvulgoappellacur.  ca.quf 
adagcndum.  dcprocur.  in  <7.  Qupd  munus  iure  ciuili  nul-  }^r.^i/„ 
Ismhabec  nece(rur.cem,necquifquaminuicus  ccgicur  fufci-  tnuitm 
pere  alienum  negocium.l.  inuicus.  C.  eod.  Sed  camen  hodie  "Itenum 
moiibusnoftrismunuscftpublicum.  CrcanrurcnimaPrin-/*'.^''^'''* 
c!pe  procuratores  forenlcs,  cuiufcunquefori,  intracercum  "fHl^^ 
numerum,  qui  nrgotia  priuatorumperiudicem  fuicipereco- 
gui:tur,inftaraduocatoruminiureciuili.I.  ncmini.C.  dead- 
uoc.diueri.  iud.  &  generali  appcllatioae  etiamaduocati  dici 
polTufit,vtt^uiqu0quouirmodoincaufis  operantur.l.fi.Ji.ad- 
iiocatos.infrade  vacis  &extraordi.ccgnic.  Haclenusdedi- 
uerfis  pfocuraroruirigcnetibus,  veniamusad  definitionem 
procuratoris.dcquoagiturfubhoctitulo.Piimusigiturlocu» 
fauiustitiilieft, 
•  C  A  p.     II. 

^uidfit^rocurAtor. 

VSus  procurarotis  pcrquam  necqflarius  eft,  inquic  Vlpia- 
nus  111 1. 1  .§ .  vftis,hic.  vc  qui  rebus  luis  fupercflc  non  poA 
Li..t,aucnolunc,falcemperaliosvclagere,velconuenirepoC- 
fiiit.Videndumigicureft.quidficprocuracor. 

I-rccjiacor  dehnitur  aocodem  Vlpiano  inl.i.in  princip. 
jQ^alicnanegotiu  Tnartd.MM  domini  adminijirat .  qusdcfini- 
tio cxgeuere, & diffcrentiis conftare videnu:.  Narn admini- 
ftrare,verbuni,quo  lurifconfultus  vfiis  jgenerale  eft;pcrtinec 
eniraad  aliosquam  adpspcuracores,exeiEpiigraua,Prajfcs 

prouin- 


>t£llttU.. 


Jn  Ttt.  de  Trocurator.  ^defen(oribm. 


4> 


prouindEE,{yndiciis,tut6r>curator,  adminiftrant ,  qui  tamcn 
proprie  procuracores  non  fiint. 

Deiudcdiciturindefinitionewf^af/rf.Hocvcrbum  tam  de 
iisncgotiis,quxiniudicioadminiftrantur,  quamdeiis,  quae 
extraiudicium ,  accipcre  debemus,  quamuis  vnum  tantura 
negotium  adreiniftret  procurator  ip(e.  Prxterea  dicitur  in 
dennitioncrtAmii:  namqui  fuanegotiaadminiftrat,  ptocu- 
ratornoneft.l.z.§.vltini.  inframandat.etdalteriusconfilio, 
&:fuafaadminiftret.  Nec  procurator  in  rem  fuam  quis  efle 
po-eft,(ed  tan  tum  is  cui  concefla  eft,  aut  mandata  a<Sbio ,  pro- 
cur.itorpropriedicirur.aliasimaginarius  tantum  procurator 
c*fc dicendus.l.  qui  ftipendia.  C.  hoc cit.  Deinde dicitur  »»4»- 
</>«f  «,quia  qui  fine  manditu  admmiftrat,aut  gefit,procuracor 
proprie  non  eft.nec  ad  eum  pertinent,qux  fub  hoc  titulo  fcci- 
pta  extant,fed  ei  &  adaerfas  eum  competit  adlio  ncgociorum 
geftorum ,  de qua  titulus eft  in hoc  libro  quem  explicabimus 
propelicm. 

Pritereadicitur^t^wm^hocvcrbiimadiicicuraddifFcren- 
tiam  tuto'is&  curatoris,  qUi  nonmandatudominiadvnini- 
ftiant  ,  fed  auftoritate  magiftratus  gerere  &  adminiftrare 
compelluntur.vel  alterius  qui  tutoris  dandi  iusiiabet ,  vt  dixi- 
inus  (ub  tir.de  admiaift.cuc. 

Hrcdefinicioficexplicatapcrtinettam  adprocuratorem, 
quidaturadlites,  quamadeum,  quinegotia  excra  iudicium 
adminiftrac.  Defenforisficmcntioinrubrica,  &fib  hocti- 
tuloquibufdaminlociSjVelutiin  1.  feruum.  §.aicPr£Cor.  35. 
vnde  a  quibufdam  quxricur,  quis  fic  defcnfor,  nec  fatis  de 
hocconucnic  intcr  inris  interpteres.  Quidam  enim  dicunc 
defenforem  eum  cfls^ui  reum  dcfendit,  procuratorem  vero 
quiadtoriscaulaniagiCjfedhocfalfuia  eft.  Nam  is  de^fenfor 
dicitut  aiaris  au6toribus,qui  vltro,&  fine  maiidaru  alium  dc- 
fcndir,quicumfamili3ris  crar,&  cau  (am  pr^fentis  domini  no- 
ueratjCognicoraCicetone  dicitur  ia  Verrem,  tefte  Afconio 
Pediano,quopertinettitulus,  quiextat  inCodice  Theodo- 
fianodecognitor.&  procurator.  Sequens  locus  eft  in  qua 
^uxritur 

C  A  p.  1 1 1. 

^Quomodo  conjtituatiirprocuratof. 

PRocurator  iblo  confenfu  conftituicut :  nulla  folennitas 
fequiriturinconftitucioneprocuracoris,  (ufiidr  con(en- 
fuseius,  quiconfticuic&eiusquiconfticuicur.l.filiusfamiliis. 
§.inuirus.  hic.  Vnde  confequicur  procuratorem  eum  co;; 
ftituipofle,quiabfcnseft.  1. 1.  §.fin.  hic.  Hinc  nafcituf  ouje- 
ftiotradlatainClemcntinadeprocurar.  Si  quis  littras  pro- 
curatorias  acceperit,&non  contradixerir.an  procurator  con- 
ftitutusintelligatur?  &diciturconftitutuminceiligi.  Ecideo 
fi  poftea  is  negotia  ncglcxetit  ,  conueniri  poterit  adione 
mandati. 

Deindeprocuratoradlitcm  faturam,indiem,  fub  condi- 
tione,&v(qucaddiemj&inperpetuumconftiruipotcft,l.5. 
& 4.hic.  In edi<Slo pt jECot is ,  quod de  piocutatot ibus propo- 
litumcft,qua:dampei:fon2  nominacim  prohibencur  procu- 
racores  elle.  Q_2a:dam  eciam  procuracorem  dareprohiben- 
tur.  Qiiibus  cognitisfaci!ecogno(temus,quxpcr(bn2dari 
fcuconfticui,&confticuereprocuracores  poflinc;  videamus 
igicurinpcimisdehis,quidarifeu  confticui  procuracoresnon 
poflunt, 

C  A  p.  1 1 1 1. 
.^ui  dariprocuratores  mnfopnt. 

INprimis  miles  procuracor  ad  litem  dari  non  potcft.  1.  mili- 
cem.  7.  Cod.eod.cicu.cuius  rci  ratio  eft  quod  publicc  intcr- 
fiteumnon  auocatiamilicia.  Q^ix  racio,  qaia  in  veccrano 
ccflat^hocmunusexetcere  non  prohibctur.  I.  filmsfatnil.d. 
§.vecerani.hic.  Tamecfivcrnmfic  milicem  ad  liies  cxercen- 
dasconftituinon  pofle,tamen  cum  quibuidam  excepti.jni- 
bus  accipiendum  cflTe  ccnfeo:  vna  cft,  nifi  pro  commilitoiie  a  • 
gere,  aut  eum  dcfendere  velit,  hoc  cnim  cafu  admitcitur  .dict. 
l.filiusfamil.hoccic.  Alia  exceptiocftnifi  milesin  rtm(ii;im 
conftitutusfit,  alicnafibi  mandaca  adione.  Namtuncfuo 
nomine,magisquamalieno  agere  videcur.  1.  Qui  ftipendia. 
Cod.eod.  Pritereaquodcl,d:umeftf  prademilire,adcle- 
ricos  cjclibes  pcrrinet.  hi  cnim  in  fof o  laico  procuratores  efle 
nonpoirunt,nififoiteprofuo6rdine&  ecclefia.  cap.i.&  i. 


ne  cler.  vel  monach.  Et ratio eft ,  ne  cletici  vel  monachi  a  di- 
uinis  ad  profana  auocentur  :  huius  quoque  iuris  ali,i  ratio 
mihi  eflc  videtur  ,  quod  iudex  laicus  fi  quid  forte  deliqne. 
rint ,  non  poifir  eos  coercete  ,  qux  ratio  ceflit  in  dericis 
coniugatis,  quifubiedi  funt.adfacultatcsquod  atiinet,  lai- 
cxiunididioni.  cap.pen.  de  cler.  coniugat.  In  caufis  vero 
criminalibus  retinent  fuum  priuilegium  :  nifi  fotte  dcton- 
fum  verticcm  in  orbiculum  ,  &  veftes  non  habeant  ordini 
congf  uentes.cap.  vnico.deder.  coniu.in  <?,&  c.fin.  de  vita  & 
hoiieft.cleric. 

Deinde  minorvigintiquinqueannisprocurator  conftitui 
non  poteft.  Ei  eni;n  obeft  exceptio ,  qux  ptocuratoria  did- 
tur,  nifi  minorefl^et.l.mihor/^  hoctitu.  &  1.  cxigendi.  Cud. 
eod.Ratiohiiiusiuriseft,  quodinpf.-eiudidum  aduerCuii  in 
integrum  reftitui  potcft.  d.  I.  minof.  hoc  tamen  accipiendum 
eft,de  procuracore,  qui  ad  lices  exeiccndas  conftirutus  eii: 
nam  ncgociorum  excfaiudicialium  procuracor  efiTc  poceft 
duodccimannis  nacus.  §.  Eadcm  lcge.  Inftit.  quib.  cx  cauC 
manu.  nonliceac.  Potefttamenadmtci  filius  minor  vigin- 
tiquinqucannis,  vno  cafa  (quod  diligenter  notandumeft) 
quopater  quafi  concumax  condemnaii  potcft,  nimitum  in 
iudieiiscnminalibus,&inciuilibjsfiIisiamcontcftat3fit:nec 

eo cafu filius ininccgrumrcftituetur.l.feruum.§. publicc  hoc 
tit.&l.minor. 

Itcmfceniin2,procuratoriniudicio  darinonpoteft,  qnia 
hocoffidumad  virospertinet.  l.neque.  ^4.  hoctitu.  l.alie- 
nam.Cod.eodcm.hucquepertinetiurisregula,quafoBmius 
ab  omnibus  ciuilibus  oflidis  rcniocaB  (unc,!.  fcemina-.  dc  reo. 
iur.   Qaodadeoverumeft,vtmiiliernonpoflicdefcndereii*. 
beros(uosiniudido,feddebeateispeterctucorem.d.l.  Alic- 
nam.iS.Cod.cod.  Tnbuirur  tamcnduspietati,vcappellare  n^,d,r„ 
poflic pr o  fiho,  & curct caufam  appcllat ionis .igi ,  hcct  ab ini-  m W.. 
tionondcfendat.l.  i.dcappdlar.redp.  Ecpropacrefuo,  ec-  '"•■?"- 
iamfuadencepietatcadniitticurfccmina,  (\  morbo  impedi-  '"'"  '"' 
tus,fuisrebus(upcreiTcnonpoflic.l.fceminas.hic.  Ecfirecu- ""'*" 
lariccrmulicrcsadagendum.aucdefcndcndum  non  admic- 
tantur.l.ncque.  hic.  fitque  mulicrum  quam  virorum  dctei  ior 
conditio.Lin  mukis.  fuptade  his ,  quifuntfui  velalien.  iur.  & 
1. foeminaf.  de  regul.iur.  funt tamen  caufa  quidam  /peciales, 
q  U2  per  eas  agi  poflunt,  qux  ab  co,  quod  fupra  diximus ,  cxci- 
pidebcnt. 

Inpt imis  accufatio  necis  cognatorunj  mulieri  conceditur, 
fuamfuorumquciniuriamcipcrfequidatumcft.  1.  vxor.  &].' 
non  ignorat.  C.  quib.  accuf  non  licet. 

Item  fi  cognavus  mulieris  in  feruitutcm  afl^eratur ,  ipfi  mu^ 
liereumiuredcfendit,  quodhxccaufa  ad  honorcm  famihx 
pettineac.l.  3.  ff.  de  lib.  cauf.  Prxtcrca  mulicr  rede  patrera 
fuum  defendir,vt  diximus  fupra :  cognita  tamcn  caufa  vt  fi 
moibo fit impcditus.nec fit qui eum  defendat.d.  1.  fceminas. 
Deindequodfupradidb.imcrt,  mulicrem  nonpoflc  in  iudi- 
cio  luoshbcros  defendcre  exl.alienam.Cod.  eod.  fed  debere 
cistutorempeccre.hoceftintelligendumnififorte  ipfacuto-  ■ 
risoffidofungivetit.&poflic:  Auchent.  vc  liceat  matn&a- 
uis.Cod. 

Quxritur  de  inuito  furdo,fiiriofo,an  hi  procuratores  con- 
ftitui  poflint  ?  harcquarftio  tfadaturinl.z.&l.mutus. 45.  hic. 
cx  quibiis  apparetrautum,&  (ludum  cxtra  iudicium  pro'c..ra- 
totesdaripofleadadminiftrandum,  in  iudido  vero  proptec 
decotcmnonadmitti.argumentociusquod  dicicur  in  l.i.S. 
cafum.fupra  dc  poftul.quod  magiftratus  voccm  &  dcct ecuni 
audifc,  auc  eius  videre  infignia,  vc  ait Vlpianus.&rcucrcri 
nonpoflint. 

Priterea  reus  delatus  procurator  efle  non  poteft.J.reus  de- 
laius.infra  dc  muncr.&  honor. 

Alia  quiftio  tracaatur  de  filiofamil.an  is  procurator  cfle 
poflic.  Hxc  quiftio  traftatur  in  l.filiusfam.d.  §.  ipfe  quoquc. 
hoctit.  vbidicicurfihumfamiliasptocuratorcra  daripoffe  & 
adagcndum & ad defendendum.  Imoetiam fine mandato a- 
liquando  admittitur  etiamfi  mandatum  non  allcget ,  tantum 
abeft,  vt  iilud  probarctencacHr.vduticumpropatrcaecrc 
vel  dcfendcre  cum  vult.  Non  cnim  tanquain  procurator  cau- 
fampatfis(ufcipit,fcdtanquam  coniuntaa  pcrfona,  qu«  o- 
mnimodofincmandaroadmittifolet,  qualcs  funtliberi  pa- 

rcntcs,fratfcs,aflines,libciti,mafitusprovxorc.l.fed&h«* 
hic.&l.exigendi.l.maricus.C.cod.  ' 


Dciadcquintar,an  vn!asliri$&  negotii  nominc,  plute5 
procuratorcsdaripoffint?Hicquxft.otra<aaturm  1.  C  quis 
cua,procuratotio.$.vniuslitis.hocti.quodficeftd.ftingucn- 

dam,vt  (i  q.iis  duos  procuratores  in  cadem  caufa ,  &  codem 
tcmporedederit.eosparem  poteftatcm  habcre  dicatnus,  & 
occupantis  mcliorcm  fore  co.Utiorem.  Si  veto d.ucrfis  teq«- 
por .bus  plures  procuratores  dati  fint ,  poftcrions  mcl|or  er.c 
conditio.l.plufibus.hiC.&cap.fiduo.deprocur^n6.  Haae- 

nus  vidimus  dc  his,  qui  procuratorcs  darc  poflunt  aut  noa 
polTuut:  iamvidcamus 

C  A  P  V  T    V. 

De  his  qiuprccnrdkes  darefDJfurH. 

HOc  edicliim  pioh.bitorium  fuit,atqucidco  his  cognitij, 
juiprohibentur  pretoris  cdidlo  procuratorcm  confti- 
tuticmaniRftucB  erit.quibuspctmiflumiit  procuratoreo» 
dare. !.  mutus-  $.  i.  hic.  hodic  igitur  procuratorcm  dare  vni- 
cuique  eft  pcrmiirum,  nifi  cinominatim  fueiitprohibitum 
prartoris  ed.fto  ,  aut  aliqua  lcgc  :  videndum  igitur  nobis 
eft  de  his  ,  qui  procacatorem  dare  prohibentur  ,  qui  lo- 
cus  bonam  huius  tituli  partcm  continet ,  iiA  eum  pauds 
abfoluemus. 

C  A  P.   VI. 

^nifrQCurAtoremdarefrohiheitntKr. 

INprimisprocuratoradlitcsconftitutus,  antclitena  coote- 
.bram,alium  prccuratoremconftitiieren6poteft,hocd.- 
i;itutinl.Qupdquis.S.&  l.neque  ii.&l.procuratoribus.C. 
eod.huius  i f.  ratio  eft.qund  ncmo  fine  mandato ,  &  adionc 
cxpeciripoffit.l.fipiipilJ..C.dcneg.gfft.l.natutalis.§.fedfifa- 
cio.-nfra  dcprx/cript.vcib.  At  piecurator  antc  lite«  con- 
te*l  aram  non  tfticiiut  doininus  litis.i.in  caufx.hoc  titulo.&  I, 
nulU.Cod.eod.hoctamepceflitinprocuratorciarcm  fuara 
confticuto,&!neocui(pecia!iterpoteftasdataeftfubftifUcn- 
di  alinm  pv-ocntatorem.  Hi  enim  pofTant  eciam  antclitein 
conreflatjm  procuratorem  conftituere.cnp.  i.  dc  procurar.in 
6.  Quriitur  dc  procurarorc  ncgotiorumextraiudicialium, 
anisadnegotiagercndaalinmprocuratorem  libere  (ubftini- 
crcpo{fit?^Ec  diciturpofre.licctad  agendumaliumfubftitu- 
ere  r.on  poifit.  1.  fi  procuratorena.  §.primo,  infra  mandati.  & 
didl:.  cap.  1 .  Dcinde  quaeritur  de  tucorc  &  curatore ,  an  pro- 
curaroremadlircm  cxcrcendaiapiipilii  nominc  conftitucrc 
poffiin?  Hxcqusftiotradaturin  1.  neque  ii.  Cod.codem. 
Qiymuistutores&curatorcsquafi  dominiin  lcge  dicantut 
(ouodii-itelligendumeftcum  adminiftrant,  non  etiam  cum 
fi-audant.l.  quifundum.§.  &ficutor.infr3proenjptore)  & 
omniancgotia,vcprocuratoromniumrcrum,gcrant.l.'  Lu- 
Cius.§.fin.  infi ade adminiftrat.tutor. & procuratorein redc 
conft  ituant  sd  negotia  extra  iudicium  gerenda ,  inftar  procu- 
t^'oii?gencralis.'.ita.Cod.coi.tanienadlitem  exerccndam, 
qnia  domini nonfunt htis nondum ccptx ,  vt de procuratorc 
adhtesconfticutodiximus,ptocur3toremantc  litem  confe- 
ft,!ramnoncocftiiuunt>rcpugn3nte  procuratoiis  definitio- 
r.e.l.  I  .hic.  fed  a(ftorero,iudice  auciore,  fi  paruraidonei  finr, 
f.onericulorc<acconftituunt.§.fin.  Inftitut.ds  curar.huiui 
aftcJtismentioeftinl.vltim.hic.  Ipfitamenpupilli&adolel- 
centes,  quiadominifunt,  rc(2eprocuratcrem  conftituunt, 
modo  tutorum  vel  curatorum  fuorum  intetueniat  auftoii- 
tr.s.  Scd  &  poft  litcm  conteftarsm ,  inftat  procuratorum  ad 
a(Terdi'ro,tutoresqncqiie  &  curatorcs  rede  procuratorem 
conftituunt,  quia  &  >pfi  luifcontcftationc  domini  caalkli- 
tifquefiunt. 

Idem  diccndum  eft  de  oeqonomis ,  retum  cccleliaft:carum 
adir,iniftrator.btis,de(yndicis(cu  dcfenforibus  rcrum  publi- 
carum&cinitaiura,&'aliisidgcnQS,  qui  propiia  fpecialiquc 
fignificationeprocuratofcsdicinonpoftlinc,  l.cet  alienane- 
eodaomncsadminifttent&iniure  pontific.  latiori  quadam 
fignificatione  orancs  procuratorcs  appelleatur.  I.  Nec  ciui- 
tatis.bic.&cap.  Quja^vbinot.extra  eod.tit.can.  Saluatur. 
i.qua-ft.J.  Exeoquoddiximus  pupillumaur  adolefcentcm, 
C  modo  tutoris  aut  cnraroris  audoritas  accedar ,  pofle  procu- 
ratoremconftituetc.naldcurquiftio  ttadaca  in  1.  Non  eo 
Biinus.14.  C.eod. 

Quidam  rainorptocutatorera  conftituerat,  finc  audori- 


Vrmc.  '7)uareni  Comment. 


tace  curatoris.&  ficnuUacratprocuratoris  conftitutfo,  lisad 
fentcnciam  vfquc  prbdnfta  eli:,pro  minorc  iudicatum  cft,ad- 
ueifariusnuUamellefentcntiam  concendcbat ,  quod  rainot 
ptocaratorem  fine  rutoris  auftoritate  conftituiiret ,  qusfi- 
tum  eft  an  rata  habenda  eftst  fentcntia  :Refcripfic  Impcrator, 
eam  (ententiam  valere.  Namquodintrodudtumcftinfau»- 
rcm  alicuius.in  eius  pcrnicicra&incommodum  vcrti  non  dc- 
bet.l.nuUa.ff.de  Iegib.&  1. neque.de  contrahcn.empc.  Eft  io-7> 
cus communis diligcntcr  norandus ,  qui«  firpe occurrit.  Ncc 
nos  mouere  debet,quod  fententia  lata  pro  furiofo ,  fine  cura- 
torenonvalcac.  Nam  licct  pupilli8c  minoresfariofiscora- 
parentur,magnatamcnincereoscft  ditferentia.  Minorese- 
nimiudiciumhabcnt,&erefuarc(flccontrahunt,  fine  tuto- 
ribus  &  curatoribus  ,  quibus  inrerucnientibus  indiftin(So 
contrahunt  ?  f uriofus  concf a  iudicio  carct ,nullumquc  nego- 
ciumipfecontrahit:  quareftarciniudiciononpoteft,  vt  fc- 
raturfccunaumfefententia,  prxfens  cnim  corpote  pro  ab- 
fenrc  habccur.  1.  furiofo.#.  de  re  iudic.  vbi  notatur.  Quasftio 
eciam  tra(3:atur  deleruo.an  (cilicecfcruus  procuratotcm  con- 
ftituere  poflic.  Et  lurifconfultus  non  poflc  ait ,  in  1.  feruum. 
hoctitu.  nififcrtedeftatufuo  litiget,  alias  (eiuus,  nec  pro 
fe.nccproalio  in  iudicio  elTe  potcft.  1.  feruu5.  infradciudi. 
Hucquoqucpertinetl.v.tl.  j.hic.  An  idcmdiccndumfit  dc 
filiofamiliasqua:fitumeft,fedaliacaufacftfi]iifamilias,vt(u- 
pradiximus. 

Alia  quaeftio  eft  dc  muto  &  furdo.an  hi  procuratorem  con- 
ftituere  pofl.nt.  Et  liuifconfulcus  in  1.  mucus.  45.  hic.  ait  ecs 
procuratorcm  darc ,  &  conliitucrc  poirc.  Nec  id  mirum  vi- 
deridcbet,  namcLimprocurator  foloccnfcnfuconftituatar, 
certura  eft  niutum  ,  ar.t  futdum  conftituere  procuratorcra 
pofle,quiaconfenfusnucufignificaripoccft.I.obligamur.$,fi. 
infia  deoblig.&3(2:.&l.  fiftipuler.dcverb.oblig.  Aliaquz- 
ftiotra(ftacurdeaccularore&reo,anhiprocuratorem  ineri- 
minalibuscaufisdare.&habercpoflint.  Hscquasftiotra^lia- 
turin  1.  pcnulc.J.adcrimen.depublicisiudiciis.  Procuiuscx- 
plicatione  (cicndum  eft,  in  caufis  ciuilibus  non  tantum  pto  a- 
(5lare,fedetiamproreoadmittiprccuratcrem,  nifi  fotteiu- 
dexpucaucritcertusdecaufa  vocandum  eflc  reum  vel  adlo- 
rem.vtpcr  (e  rcfjjcndeat vel  iurct , aut  aliquid  aliud  fimile  fa- 
ciat:  vtfifortcpropiorfitprincipalis  perlbna,  vel  fi  detincfj 
dcbeat  vinculis,  autincarcercaudiri.  l.inpecuniatiis.C.cod. 
In  caufis  veio  criminalibus,  ad  crimcn  perlequendum  fruftra 
interucnit  procurator.multo  magtj  ad  defcndendum.  di(5t.  1. 
pcn.  de publi.  iudic.  Vtrum  autem  in  criminalibus  caufis,vbi 
pcena  ptcuniaria  irrogacur,  procuraror  intcruenite  poffir^ 
controuerfum  cft.  Interduaj  enim  publici  iudicii  poena  cfl 
pecuniaria,vtcumdeamb'tuquisaccufarurinccntumauree9 
condcmnandus.l. vnica.fF.de arabitu.dubitatiooricurex  d.l. 
inpecuniariis,vlciin.Cod.cod.quaindiftin(^eftatuitimpera- 
ror  ,  in  pccuniariis  caufis  procuracorem  interuenire  polTe. 
Quidamexiftimantcx  parte  accufatoris  non  efleadmitten- 
dumpfocuiatorcmincriminalibuscaufis,  etiam  pecuniatiis» 
expartcveroreiaccufati  intcrccdcre  pofle  prccuratorcm ,  fi 
pffinafitpccuniaiia.  Hicfententiapci quamlex^quscvbiad 
pecuniamquis  damnatur  cum  infamia,  procuratorem  indi- 
ftin(5tcadmittitaddefcndendum.l.  i.infia  anpcraliumcauf. 
appellamihi non probatur.  Nam in criminalibus caufis non 
admitnprocuratoiem  indiftin(ftelexalibiait,  in  pecuniaiiit 
vtroadmitti.  Vnde  colligerc  licet  nullanj  cauiam  criroina- 
lem  in  hoc  argumento  pecnniariam  cfTc  ,  qm'a  pecunia  in 
quam  condemnatur  reus ,  ad  rera  familiarcm  acculatotis 
nonpeiucnit,  fedad  fifcum  pertinec.l.  recs.  Cod.  de  accu- 
fat.  &  I.  hn.  inf la  de  minotibus.  Eius  rci  racio cft,quiain  cti- 
minalibuscaufis,rcifunt  interrogandi,vtexfuare(ponfione 
fii(picionibus  vrgeantur  ,  vel  in  carcerem  coniiciantur ,  tcI 
commitranturci]ftodiaemilitum,vtinfradequacft.  &  Cod. 
eod.i.i.  Cod.  de  cufto.  recr.&l.  i.  infra  cod.  titu.  Ethoc 
moribus  noftris  obferuatur,quibus  vel  prchenfio  corporis 
decernirur  ,  velvocanturcriminofi  ,  vt  pcrfcrclpcndeanf, 
quamcitationempeifonalemvocant,  vtinterrogenrur  aiu- 
dicibus  &  orc  proprio  caulam  dicanr.Quod  diximus  in  caufis 
criminalibusnoninteruenireprocuratorem,  noneft  intclli- 
gendum  de  dcfeniore:  nam  in  caufis  capit alibus  defenfor,vel 
etiam  procurator  ad  excufandam  innocentiam  ad  prjefcri- 
ptionerafori  opponendatn,&adalias  exccptiones  dilatoriaj 

oppo- 


6ppofaehcla»admittkut,&(icintfclligidebentl>reru:im.§.pa- 
biici  hic.  &  1.  reos.  C .  de  accufat,  Quamuis  reus  per  procura- 
torerii  pienc  defendi  nonpoffit,  tamen  poteft  excufari  eius 

ZxenMri  sbfentia,  &  innoccntiaproponi,quod  vulgoin  foroeronia- 

^uid.       tidicuni. 

Pr«terea  quo<J  didum  eft  in  publicis  &  criminalibus  iudi- 
C!is,nonpoiredariprocuratorera:idciTi8c  in  popularibus  a- 
dlionibos>quaE cuiuis  e populo competic ,  obferuatur.  1.  licet. 
4i.hocTitulo.  Ratioeftquiafircus  ptocuracorcmdaret,  is 
inpropriacaufadarivideretur,  ve!  reus  inaliena  caufa  darct 
procuratorem  ,quod  abfnrdum  efleu  Hoc  tamen  intelligen- 
dum  eft,nifi  populads  aftio  pciuatum  commodum  refpiciat. 
L  non  cogendum.§.  qui  ica.hic.Circa  hunc  locum  notandufti 
■cft,  quodderaagiftratibns&illuftribas  viris  diciturin  l.vlti. 
Sc  authcntica  fequenti.  Cod.  hoc  titu.  cogi  iliuftres  perfo- 
Has,perprocuratorem  litigare,nceorum  pra;fentia  terrcrem 
incutiat  aducrlario.  Huc  pertinet  nouella  conftitutio  lufti- 
niani  dc  illuftiibus.  Alius  fequicuc  huius  cituli  locus  in  quo 
'tradacur 

CAt.    VII. 

Be  officioprocuratoris  alieno  nomine  agentis. 


Jn  Ttt,  de  T^rocurator.  f^defenforibus. 


71 

Pomponius-.§.primo.hoct!cul.&!eg.  i.Cod.  cod.  Ex  qui- 
busappaier,  {\  certum  fic,mandatum  eftcprocuratori  nego- 
tium,  tum  nulhm  ab  eo  exigendjm  efle  /atifdationem.  i>cd 
dubitatutrvquibufd.im.quando  ccrtum  cfl^edicatur  manda- 
tumhabercpfocuratorem.  Etfidominuspri(ens  iniudicio 
procuratoremconftitueritjvelapudaaa,  aut  inlibelloprin- 
cipiobiatOjidprofeirus  fir,hoceftnifiiuraueriC)auceti3m  li- 
rerisfuisadadueifjriumdiredisratum.fe  habere  promilerit, 
qiiod  per  ipfum  procuratfcrem  fjdum  erit,  diccndum  elle 
mihi  videcur  aliquem  mandatnm  habere.  I.  vnica.  Cod.  de  ii- 
tifdarione.l.  fi  piocuratorEm.  hic,&§.  finautem.Inftirut.de 
fatildat.  Sed  fi  contra  cerrum  fitmandatumnonefle  alicui, 
eriamfi  catitior.cm  ofFerar,is  non  admitteiur  vt  procurator.  I. 
Pomponius.§.  fin.hoccitu.  Siveroinccrtumfir^mandatutn 
ficjnecne,  3dmitticurjpcutator,modocaueatdatisfideiuflo. 
tibus  dominum  ratum  habiturum ,  id  cft ,  approbjturum  co- 
gnitutumqae  quod  aftum  crit  \ procuracore ,  vt  hic.  leg  fer- 
uum.§.  AiC  praetor.&  leg.  non  (olum.  §.  qui  alieno.  eod.  & 
dic.  lcg.  I.  Cod.  ecd.  leg.  quo  enim.  infraremratam.  Sed 
quando incertum  mandacum dici poteft, hoc  coutrouerfum 
«ft.  Egoi.acerrumcflemandacumexiftimoi  fi  mandatuma 
ptocuratoreaffirmetur,reusveroneger,aucalioqui  iguorart 


INpritnisadotiiciumprocuratoris,quiagit&experiturno-       poiIir^quodncqueconfeffioTieiniure,  necjiie  euidenii  pio- 
rame  aiieno  miudicio,pertinet  mandaci  fuifidcm  faccre,        bacioneappareatincertum  dibiumque  ede  mandatum. I.5 


uara  fi  poftliccm  eciam  conceftatam  falfus  ptocmator  appa 
reaf>exj)eilctur  &  ludicium  retrorfum  eric  nuUum.  I.  licet.  C 
cod.  etnenim  cxccpciodilatoiiaopponidebeatin  iniciolicis. 
I.cxccptionum.infra de  probac.&  1.  ica  demum.  Cod.eod.tit. 
t  .men  quia  ha:c  cxceptio  procuraroria  iudicium  reddir  nul- 
ium,  mquacunque  parte  litis  rcdle  opponirur.  Hoc  tamea 
eftintclhgenduui,(itiaiulmodipcifonafine  raandato  incer- 
ueneric,quaenequcpro(e,  nequepro  aliisiniudicioefle  po- 
tcftjveluciquiaferuuseft.l.feiuus.infradeiudiciis.  Namfer- 
uus  in  iudicio  ftare  non  poceft:  vel  quia  cft  pupillus:  nam  alias 
racihabicione,ideft,dominoracumhabencequodpcrf3lfum 
procuratofemgeftumeft,confirmatur  iudicium.I.licet.  j<?. 
infradeiudiciis. 

Abcoquoddiximusprocuratorem  noli  admitti  ad  agen- 
lidura  nifi  mandati  fui  faciat  fidem  ,  excipiuntur  coni.,ni5ls 
perfonz,  vthberi.parenccs&alis  huiufnodi.  dequibusali- 
quidfupcaaccigimus,quibuspermiccicurfinemandaco  proa- 
liisintcruenire.l.led&hae.  hic.&  I.  exigendi.  iz.  Codi.eod. 
qusftio  tamcn  tradatur  de  marito  in  I.  inarirus.ii  .Cod.eod. 
&  inleg.i.eod.  an  mir  icus  pro  vxore,  fine  ipfius  mandacu  in- 
teruenircpoffit.  Ec  ex  dittis  legibus  iacis  apparec  macicutn 
£aufaspecuniariasvxorisfui,fiucagat  fiucconucniacur,  cc- 
iamfincmandato  cxcrcere  pofle.  Hoc  in  marico  fingulare 
iefl,vt  contradio  maciimonio  incelligarur  ei  cacite  raaiidaruna 
vt  agat  pro  vxorc.  Si  tamcn  nominatitTj  poftea  ahquid  ei 
naandauetit vxor, non poterit excedere hnes  mandati.  N am 
inandando  quxdam  ncgotia,  aliorum  adminiftrationemv- 
xorvideturprohibere.l.  maricus.infraeodem  ticulo.  Eft  ta- 
inenopusfolennibus.cum  raatitusprovxore  fine  mandato 
cxpericur.  Inprimis  oportet  vc  ipfe  raantus  caucac  vxorem 
fuam  racum  habicuram,  auc  fi  conueniatur  vxor.&vclir  inter- 
ucnire,debetcauereiudicatumfolui,n;fi  fortenomine  dotis, 
Vclparaphernorumexperiatur.  Hoc  enim  cafu  maticusfine 
Caucioncadmiccitur.vt  didt.I.  z.&  I.  raaricus.  Ced.eod.&l. 
fin.  depadt.  conucnt.  Mofibus  Gallicis  maritus  apad  quof^ 
damfinevllacautioncadmitti  folct.&finevUo  vxoris  man- 
dato,  apud  alios  neque  coniunda  petfbna  rccipi  folet  find 
mandato. 

Deindenotandumeft,exdi£l:isIcgibus  acontrafio  fenfu, 
caufascriaiinales  neque  permaricum,ncqueptrprocurato- 
rcmexcrceripo(Ie,quodhicpr5fentiaopusfic.l.4.§.Iulianus. 
infradcdaranoinfcd.  &  I.  inpofleffionem.infra  quibusex 
Cauf.curat.bonot.dcnt. 

Qupddiximusconiundtas  pcrfonasfinemandato  admit- 
tijintcfligcnduraeftnifiappatcateascoiitra  frianifeflam  Vo- 
Iunratemeorum,proquibusinterucniunt,experiri,aucincer- 
ucnitc.  lcg.  Pomponius.  §.  vlcira.  hic.  Nam  hoc  cafu  ex* 
pelluntur.  Secundo  quod  diximus,  procuracorcm  debere 
inandacifuifidcmfaccie,  cum  hac  exccpcionc  accipicndum 
eft,  nifi is,qui qualeracunque fui raandaci  fidem facic,  caucac 
domiaumracum  habitut  um.l.non  folum.  §,  qui  dlieno.  &  U 


infi  3.  Quis  ad  liberr.  I.  i .  &  leg.  poft  rem.  fnpra  de  cranfaib. 
hodie  raoiibus  noftris  iuri  ciuui  fere  dcrogatum  eft  ,  nam 
mandaco  opus eft  authcntico,id  eft, a cabellionc  pra-fentibus 
tcftibus  aut  ^  duobus  notariis  fiire  tcf^ibus  recepto.  Alioqui  fi 
dubitetur ,  iubebit  iudex intra  certum  rempus,  vt procuratot 
curec  dominum  ratum  habiturum,vel  vtptoferac  mandatura 
dominifpcciale,.3UtgeneraIe.idlices. 

Secundo,adofficiumprociuarorisagcntispertinecdcfen- 
deredominumfuum  inrcconucRtioue:  quamuis  ad  dcfeu- 
dendum procurator datus  non  fit.lcgferuum. §.  Ait pra;tor. 
35.  hic.  I.  CMm  Papinianus  14.  C.de  fent.  & intetloc.&  cauere 
dc  eo  defendendo  cuius  nomine agit,  alioqui  ci  dencgabiiur 
a^Slio.ideft,  nonadmicccturadagcndura.  Eaenim  cftpcena 
procura.roris  non dcfcndentis.l.mutus.4  5 .  §.  pcena.  hic.  huc 
pcrcinrtquod  diciturin  l.eum  qui.  §.adionem.C.co.&  I.  fed 
&hx.  &lcgibusfequentibusshic.  HscdeoffiLioptocutato- 
risadtofisfufSciant.videamus 

Cap.  VIII. 

De  officioprocurat^rls  eiui  qui  conuenitur. 

INprirais  ,  ad  officiura  ptocuraroris  eius  qui  conucnirut^ 
pertineccaucreiudicacumlolui.  Nemo  enimidoneusde- 
fenfor  eft  alrerius  abfque  fatifd3cione.§.  fi  vcro.Inftir.de  fatif» 
dac.  Non  camcn  cogicur  mandati  fui  fidem  facece.  Ec  eo  dif  - 
fert  procuraror rei  conuenci  a  procurarore  adoris.  kexWn - 
di.ii.C.eod.tit.l.quiproprio.&l.mmor.hic.  hucpcrcinct  ti" 
tulusdefatifdat.  Hoctamenincelligendumeft>nifidominus 
lacifdcdcriCjVcdicicurinl.  fidefunftus.hic. 

"Secundo,procuracor  dacus  ad  defendendiim  ,  pro  quo  do- 
rainus  fatifdedit  iudrcacum  folui ,  inuicus  iudicium  accipeie 
cogicur,quodexprcnumfuitcditlopratoris.  I.  filius.^.pro- 
curatorcm.hic.Excipiimcurramenquidaracafus,quibusnon 
poteft cogi procurator addefendcndum cum ,  cuius nominc 
agit.Hicafusexprimunturind§.procuratorcm.  &  §.  vL.& 
legibusfequcncibus. 

Tertio,procuratorrei  prartct  folitam  fatifdationem  iudi- 
catum  iolui,fatifdat  dominum  r  cra  ratara  habiturum,fi  man  • 
datum ccitura non fitjqugJaiird»tioeti3pTa_cgjiiun6tis  per- 
fonisexigitur:quamuis  Acc.add.l.exigcndi.C.co.putetacn- 
jundispcrfonishancfacildac.noncfleexigendam.d.l.  Pomp, 
§ .fcd  &  is:  & l.non  folum.  hoc cic  Poftremus locus  huius  cra • 
datus  eft ,  de  his  qus  communia  funt  tam  procuratoris  ado- 
tisquamrei. 

Cap.   IX. 

De  his  quxfertinent  ad  officitlm  frocuritorU 

tam  acioris  quam  rei. 

INprimis  procurator  ad  certamlitcm,  fiueagendam,  fiue 
def  cndcndara  dacus ,  diligcntcr  debec  cuftodire  fincs  man- 
darifui.l.  fiprocuracor.C.eod.  Nam  fi  ahudfccerit,quam 
quod  raaudacum  eft  >  dominus  illud  racum  non  habebirk 


7^ 


Franc.  T^uareni  Comment. 


iere 


nifi  velit:  neqiie  lata  ei  quicquam  priiudicabit  fententia.l.  di- 
ligenter.inframandati.  Siveronihilprafterquamquodman- 

datum  eft^gcQlrit  procurator.dominus  quidem  ratum  habe- 
retenetur,  «cfententia  aduetfus  procuratorem  latavalebir, 
feddominus/idololeverfatusfuprocurator,  adlione  man- 
dati conuenietur.l.  hcet.§ .  ca.  hic.  &  did.l.  fi  procurator.  C. 
eod.quoddiximusprocuratorcmdiHgenter  debere  hnes  (lU 
m andati cuftodire,cum hac  tamen  cxceptione  eft  intelhgen- 
dum',nifieaqu2Coniunaafuntcummandato,velutiquiex 
re  mandaca  pendent,fecetit.l.  i  .ad  cxhibcndum.l.ad  rem.&:  1. 

adlegaiumhic. 

Secundo,  procuratorgenerahter  conftitutus  ad  litespo- 
teft  qu.Tcunque  ad  litem  pertinent  exercere.d.l.fiprocura- 
tor.  10.  Cod.eod.tit.  Sed  vt  commodiiis  intpUigaturhic  lo- 
cus.qui  alioqui  diffialis  habetur ,  animaduertendum  eft,pro- 
curatoreraaliquandoinremfiiam  dari,  veluti  quandoadio, 
ei  mandatur ,  ccditurqiie  ad  fiiam  vtilitatem  :  quo  cafu  a6tio 
quidemdire(ftamanetindomino,quimandatjfedineaexer 
cendaprodominohabetur,6cideoinhociudiciotranfiger( 
&  pacifci  poteft,&  alia  qiiscunqce  vecus  dominus  faceret ,  & 
JDlcfacit.l.icd&fitantum.fuprade  pad.l.  Plautius.hoctit. 
hucpertinet.l.lufiurandumquodconuentione.7.  deiureiu- 
rando.&  1.  ^.infraprofocio.  Qupdfialiasadionesexercc- 
at,quamqu2;mandata;funt,  fines  m.indaticxceflifle  intelli- 

gitur.d.l.diligenter. 

Aliuseftprocur?.tor,quiprccnratoromnium  rerum,  ro- 
torum  bonorurn.vel  etiam  vniuerlorum  appellatur.l.  procu- 
lator  totorum,^;;.  hic.&  h:c  quidens  tranfigeic,paci(ci,  iufiu- 
raudumdeferre&acciperc,nouarc,permut3re,exigere,fol- 
uere  creditoribus  pottft,  vendere  eti.^m  eapoteft  quicor- 
rumpuntnr,&  qua:  feruando  fcruari  non  poilunt ,  &  aliaeiuf- 
modipoceft.quxdoniinovtiliafunt:  donareautem^vendere 
immcbilia ,  &  alia  qua:  fcruari  polfunt ,  animo  donandi  tran- 
fiocrcvclpacifci.qucdambitiofe  tranfigcrclex  vocar,  non 
poteft.l.  Prarfes.detranfadt.  IdecquefihsG  quar  non  licent, 
procurator  generalis  adminiftrauetit,fines  mandati  excefliire 
dicctur.d.l.procurator  totoriim.l.  nam  &  nocere.  fupra  de 
padis.&d.I.iufiurandumquod.infradeiureiurand.l.Lucius. 
deadminiftrat.tut.hucquoquepertinet  cap.  petitio.  &  cap. 
diledus.ext ra  eod.  Eft  alius  procurator,qui  iudiciorum  pro- 
-    curator,adiudicia,vel3illitesexercendasdicitur,&interdum 
ad  agcndum,  &  defendendum  conftitutus :  &bic  iudicia  ex- 
traiudicial!avrpa(51:a,tranra(51;ioncs,contraclus,exercerenon 
poteft,  neque  etiam  tranfigcrc ,  dc  litedecidcndi  caufa,  pacit- 
ci,iufiurandum  dcfcrre,aut  accipete,  iuratc  proptcr  calum- 
niam  :  in  his  et,im  cmnibus  pra:ter  msndatumgeneralead 
htes  opus  eft  rpecicli  quodam  mandato.  1.  traniacSionis.Cod. 
.  de  trai,fa(5i;.&  didi.l.  fi  procurator.  Cod. de procurater. &  d. 
f.quiadagcndum.&auihen.pvincipales,  Cc.de  iureiurando 
proptcrcalu!t^.dand.&ideofihscnegotiagefletir,exceflifle 
niandatumdicctur,nififpecia!iter  quidam  his  exprimantur 
i:iliteris,veiuti,conftituoprocuratoremTitium  ad  litcsge- 
ncraIitcrexercendas,fjcicnseipoteftatem  comparendi,tam 
in  iudicio,quam  extraiudicium  3gend!!item,defendendi ,  iu- 
tandi  de  calumnia,  &3liud  quoiilibet  iufiurandum,defeii- 
dendi,excipicndi,dilationespetendi&  perfequendi  appella- 
tioncm.quocafuoraniaquarcxprcnafunt,  procurator  adli- 
tesexerccbit.   Siigitur  ttan(cgerit,autcontraxerit,dominus 
•  ratumnonb;bebit,quia  hocei  non  mandauit.  Atque  hoc 
n-.oribus  noftris  ccnuenit.    Si  piocutatorad  vnam  litem, 
&  a(Si:ioneni  exerccndam  daciis  fit,  hoc  ei  duntaxat  man- 
darum  intelligitr.r  ,  vt  vfque  ad  appellationem  agat ,  quam 
r.cquc  perfequetur  ,  ncque  folutionem  cxigct ,  nifi  hoc 
quoque  nominatira  ei  mandatum  fir.  leg.  hoc  iure.  infra 
delblutio. 
Liiem         Tcrtio,procur3tot  dominus  litis  efficicur  per  litifcontefta- 
tottfian-  tioncm,ctfiquoquomodocontcftataKierit.quafienimcon- 
60  <]uaji  trahitur  htem  conteftando.l.  ptocuratoribus.  &  1.  nulla.  Co. 
c(>nir.t-    hocrir.Ipofthtcm.iy.hic. 

Qirirto.procuraroranrcUtem  conteftatam  mutari  po- 
teftj.ihquandocciamcxiuftacjula  poft  liccmcontcftatam.l. 
antc  litem,  &  legibus  icquentibus,qujE  Ie(5lionemtantura 
dcfidcrant. 

C^'nto,  mandatum  motte  domini  non  extinguitur,fi  do- 
niiuusproluopiotiiiatotefatildederic.leg.  fi detundlus. hic. 


hititr. 


.^ 


Licctenimmottemandantis  foluatur  mandatutn  reinregra. 
J.re(9:c.Inftit.mandau.  l.&quia.  fupra  de  iutildii5lio.  tameii 
poft  litem  conteftatam  morce  non  reuocatur.die.l.nulla.  &  I. 
quodquis.S.C.cod. 

TIT.    IIIl.    LIB.   III. 

P  A  N  D  E  C  T. 

QVOD  CVIVSQVE  VNIVERS. 

C  A  P  V  T       I. 

V  p  E  R I  o  R I  titulo  tra(51:atum  fuit  de  procn- 
^\>iC^  ratoribus,quimandato  dominorum  fuorum 
^^^!^  alisnaadminiftrantnegotia,ideft,  quifingu- 
latumperfonarumncgotiagerunt,  uuc  iniu- 
dicio,fiucextraiudicium.I.  i.  fuptade  procu- 
rat.  Subhocvcrotitulotradlatur  de  a(3:orefeufyndico,  qui 
creacup  a  locictace,coIIegio,auc  aho  corpote  legibus  pcrmiiro, 
qui  procurator  proprie  dtcinonpoteft,quiavniuerficasdo- 
minadicinonpoteft,fi  fubtilitatem  iurisautdicftionis  fequa- 
mur.  AtSlorautcmdiciturilleciuitatis,  aut  ciuitatis  defenfoi, 
quodadagendanegocia  ciuicacis  ipfius  ab  vniuerfitate  defi- 
gnetur,idqucconfucuitadnegotia,  qui  iam  ccepta  fimcre- 
ferri,noneciamadfucura.Tamenexmoribusciuicatumlyn- 
diciquandoquead  negotiafaturaconfticuuncur,  cxquorum 
concra(5bu  ,m3giftratibus  vel  aliis  adminiftratoribus  rerura  v- 
niuerfitati5,a(itio  vtilis  competit.  Videamus  'gitur,  quia  de  v- 
niuerfitacchicdilpucacuri  lumus. 

C  A  P  V  T     II. 
^uidfit  vniuerjitas. 

VNiuerficascfthominumfociecas,  ica  contraflra,  vt  vra 
tancumperfonaefleappareat,aficgulisdiff^erensperio- 
nis,exquibuscaconftac.I.incancura.§.  vniuerfitacis.  de  rer- 
diuif  1.  mortuo.defidemflo.vndeinl.i.hic  dicicur,  euLnqus 
intctuenit  pro  ciuicatc ,  pro  fingulis  Bon  interuenire ,  quafi  a. 
phuibusdatusfit.I.ficut.§.i.hic.QueEftio  ttacStacutfiomrifs 
perfona;  decefleiint,cx  quibus  vniueifitas  conftabat,  vnaq  u  j 
tantumperfonatemaneat,an  vniueifitas  adhuc  dicenda  iu? 
EtIurifconfuItusindi(3;.l.  ficut.§.vltim.hie,aitvniueffitatera 
amplius  dici  nonpoflc,  vtnecgtexampliusdici  poteft,  vna 
tantumrcmanenteouc.  Vtilitatis  tamen  caufa  fingicur  ali- 
quandovniuctficascfle,  qux  non  eft.  I.  vlcim.  quibus  raod. 
v/usftu(St.amittat.  Vniucrfitas  igitur  agere  &conueniripcr 
fuumfyndicumpotcft,  vcfingularis  perfona  pcr  procurato- 
rcm.l.i.hic. 

Oiithm autem^ermijfnTX (?/?,&c.   Hoc dicic lurifconfulcus, 
quia  collegia  olim  prohibita  erant ,  veluti  fufp:(fta  propter 
coniurationesin  corpus,  &alia  qusdam  incommoda,  qua: 
indeoiiebantur,vndefir,vtnullL'mcol!egium  iurc  Romano 
fitlicitum,  nififpecialitcrlegealiquaper.Tp.iilumfucrit.l.i.hic. 
& I.^.infra de collegiis. leg.  2. dc extraordinar. cognitio.  Eci- 
deo  qui  illicitum  collegium  vfurpanr,  cxcra  ordincm  puniun- 
tur  ad  cxe.TipIum  lcgis  luiix  de  vi  publica.  1. 2.  infia  de  colleg. 
Noncuilibctigiturcollegiopcrmiflum  eftfyndicum  confti- 
tucre,  fedeitantum  quodlegibusautconfti.utionibus  Ptin- 
cipiim  permiflum.  diSt.  leg.  prima,  de  collcgiis.  Vt  tamen 
aliquis  agcre  vel  conueniri  poffit ,  ciuitatis  ,  vniuerfitacis, 
auc  collcgii  aHcuius  nomine  ,  cum  a  maioie  parce  deeurio- 
num,  aucfaltem  a  duabus  parcibus  eorundem,  creacuin  & 
confticucumcfle  opotcec.l.nulh. &!.(?.  §.ad:or.hic.  Sivni- 
uetficas  afyndico  non  dcfendacur  ,  bona  eius  poffideri  & 
diftrahi  poirunt,  vc  &  bona  piiuatorum&  fingularumper- 
fonatum. 

Dcinde  quemadmodum  procuracor  priuacspcrfonx,  Ci  a- 
gat,cogiturcaucrcdedcfendendo  cum  cuius  nomine  agere 
vult.  1.  fcruum.  §.  aic  prartor.  lupra  de  procurat.&l.  vnica, 
Cod.  dcfatifdat.ita  etiam  a(ftor  vniuerfitatis  nomine  agere 
voIens,eamdcfcnderccompellitur.  l.itcra  eorum.§.a(flor. 
(J.hic.De  rato  tamcn  iatifdate  non  cogendus  eft,nifi  dc  raan- 
datodubitctur.di(5l.I.a(5tor.Etinlumma,qua;deprocurato- 
refupraanobisdi(5iafunt,adhunctitulumpcftinent,  quare 
hicproiepetitishabetidebent.diit.JJ.a(5tor.vcrficul.a(5tor.& 
^  fequenti: 

TIT. 


JnTit.   deNegotiisgsflis.^  „ 

T  I  T.       V.      L  I  B.      III.  "^'°''^'""™™cidari,qu!aItcriusnegom,mgea]r,ad. 

P    A   N    D    E    c   T.  ^.^^'"'"^ft.vtetiamfieffc^tumnonliabuctit    ncROtium 

r    *    p       T  ^"P/"'''^^'°-/'^.™^'f<^n'™'^"mvtil.terncgotiumPeflifl« 

^    ^   ^-      ^-  f';j^'=^f'=S'>odv.rbonos&di!igensp3terf.miIfasfcoflet. 

Ictitulusaffinis  eft  fnpcrioribustit.quamimab       '•"^'''''"  ^""■"■^•'^''"^'■■"'•Qiio^idiaueft  Je  (umptibus.id 
cisdifferst.  Nam  fiquisfine  niandato  negotij  ""^""''*^^"'''b-a"ipicndumeft,i  6de  voJuprariis  Na 

■  -         ''°'T'"^',"lP^'^''^haca<aicnenonrfpetiintur.l  quialicna 

regona.j^.Ifiueh^reditaria.lquxvtiJacr.&rlcg.exd.obus. 
b.c.  T3metliverumfir,quoddiximusbanc2aicncm  con- 
trariam  ncgotiorum  gefton  competere,  perpct  uo  t.  men  ve- 
rumnoncft  Suntenimq.id,  m  cafus.inq,  ibusceflat  h^c 
aaio,dequ,busvidendmTieft.  Vnusf afijseft.fi  poftprohi- 
bitionem  dommi,cuiusnegotiumgeftum  eft,aliquid  Pcfll;- 

r.r,quau.sdehacreapudveterescontrouerfiafuerir,qu?qui. 

dcn)controuerfiadeciditurc6ftitutioneIuftia.adhocnomi- 
natimpromulgata.l.vlt.G.eod.tif. 

4'tercafiiscft,fiamicitia,autDiet3ceduc^usaliquis,  alrc- 
iiasnegotiagefl-erit  &rumprus/eceriteo  nomiue:  (^  tamen 
eo an.mo fumptus  fece.ir ,  vt  non  peteret ,  nulJa  e^  competic 
a<a,o.kg.,squ.am,citia.Ieg.  Nclennius.hic  Sed  hxc  qus- 
ft.ofa<a.efl,&  .deoex  coniecauris,  ficut  omnes  fadi  quar- 
ft.oncs  defiiuenda  eft.Io  re  tamen  dubia  squius eft  ica  inter- 
precar.,vtadtiodeturnjagisquamdenegetur.I..  C  eod  ifi 

patcrna.l.quodinvxorem.l.officio.&l.aJimera.C.eodtit 
Tertiu?cafuscft,fi  quis  lucri  fuitantum  cauii  negotium 

aher.usgeflcr.t.M.§.fcdfiquis.Iniubfidiutamedatureihxc 
aa.o,  fi  .s  CU.US  negotiuro  geftum  eft,  locupletior  fadusfue- 
r.cex.Uaadminiftratione. 

Hic  adiobona-  fideieftmumeraturenimincer  acftiones 
bonsfidei.m^.Adionum.Inftideaaio.  Erideu  iudex  oui 
de  earecognofcii,p.,reftatem  h.bec  ftatuendiquod  fibil- 
Suum  &  bonum  videbirur,  vt  in  ccteris  bona:  fidci  iudiciis 

T  I  T.    VI.     L  I  B.    III, 


„  1        ' '  ^ — 

l^aiicnagetat, procurator  piopiie  dicinopoicft. 

|inrerdcminLimqui  procuratorcmc6ftiri!it,& 

_, Jip(umprocuratoreiTima.)datia(5Holocum  ha- 

bet,diredtaipfidomino,  conttariaautem  procuraiori  com- 
petit.l.Iii.et.§.ea.njpra  de  prof  urar.  Inter  dominum,&  d .  fen- 
forcm  vhroneum  quinam  adlio  habetet  locum ,  no  erat  cra- 
diCura,  id eo  fequitur  hic  litulus , in quo deaftione  negotio- 
rumgeftorumdircdla.quarcorapetic  dorcino  negotiorum, 
&  de  contraria ,  qua:  ei  competir,  qui  geflir,  differitur.  Vtri- 
ufqueadl.onis  fic  mentio  in  1.2.hic,&  in  Inftic.fub  cic.de  obli- 
gar.  qua:  cx  quafi  contracl.  nafcuntur.  Videamus  primium 
deadionediret^a. 

C    A    P.       II. 

:  Cui  (jraduerfus  quem  competat  hdc  direEla  a^tio. 

H^cadlioeJcuiusincereftjdatiir,  fiueisdominus  firrei 
g4  ft;r,fiue  non  fic,fufficit  g,  illius  interfir.Hic  adtio  da- 
tur  aduerfusgcftorem,  vcrationem  reddac  fuxgeftionis ,  feu 
adius  fui,  fi  forte aliquid maiegefleric,  veJ  aliquid  retineac.  d. 
1.2.&ieg.adl:io.4(S^.adfin.ci.  Vtautcm  vfurohuius  adiionis, 
intelligamus,  videndum  eft quid  agere dcbeat is ,  qai hac cx- 
petirivultadbionc. 

C    A    F.      III. 

^u<z^r£Jlare  debeat  is,  qui  hac  aBione  vti  veUt. 

PRimum  adiror  probarc  debec  ncgotium  quod  geftum  cft 
iuum  efle  &  ad  le  pertincrc.quod  multis  modis  facere  po- 
terit,  vclutipropccrdominjum,  quia  dominus  cft  rei  qus 
adminiftracaeft.lf.Itemfi.hic,  Neei  oberit,  quod  alcerius 
concemplacionenegociumgeftijfucrit.d.l.  f. 

Secundo ,  ncgotium  alicuius  proprium  efledicicur ,  pro- 
tcr  cnram  &  munus ,  quo  quisfungitur,  vciuti  fi  quis  vt  gra- 
tificiretur  cucori,  negocia fui pupill. adminiftraueric.  1.  fi  pu- 
pilli.(?.hic.lnfpicicur  enim  in  iiac  adlionecuius  concerapla- 
tione  .legotium  gc  ft  um  fic. 

Tercio.acgociumdicituralicuiuscfleproprium,  proprer 
ratiha.bicionem.d.!.fipupilli.§,itemquiricur.Namratihabi- 
tiomandatocomparatur.li.J.fed&fi.devi&viarraat.l.fi.C 
adMacedo.l.  vero.in  fi.infradsfolur. 
Q.urto,isquih3cadl:ione  vtidefiderar,  debet  aduerfarium 
malegeffiffeprobare.Maleautemgrflifledicitur^nontolum 
quidolomalogeffit.fedetiamquincgligenterj&culpaqua- 
damgcffit.l.tutori.C  .eod.tit.  Nam  in  hoc  iudicio  habetur 
ratio  culpietiam  leuis.l.y.^.videamus.hic.  Excipiturtatr.en 
cafus, in quo culpi  tantum priftatur.l  }.§.Iuterdum. hic.ve- 
luci  cum  qiiis  negocium  ab  omnibus  dcfctcum  fu(cepic  admi- 
niftrandum.  Hisconfequens  eftcafum  fortuicum  uon  pra:- 
ftari  a  negotiorum  geftore.l.Iicis.^^r.hic.  &  leg.negociuro.  C. 
eod.tit.Quod  tamen  intelligendum  eft,nifi  culpacafum  pr^- 
ceflerit.l.debitor.&l.fiueh^reditaria.  HaCtenus  de  ditedla 
negotiorum  geftorumadl-ione:  nunc  videndum  eftdecon- 
rraria.  Deconcrsria  negociorum  gcftorumadlionc  tradla- 
tuti , in primis  videamus 

C  A   P.      IIII. 

Cui  dr  contra  quem  detur  hxc  a^io. 

Hi£ca>9^ioeidatur,quincgocium  alterius  vtilitergeffic, 
aduerf Lis eum cuius negotium geftum  eft.l. i.hic.  Nanj 
qiieina  Itnodum  squum  eft  &  iuftum ,  negotiorum  que mli- 
&etgefto!em,aclus,  acquegeftionisfuaErationcm  riddere, 
eoque  nominecondemnari ,  fi  quid  vt  non  oportuir,  geflerir, 
yelexhisnegociisquaEgefficaliquid  retineac  :  itaex  diuerfo 
iuftaineft  &^qaum,  finegotium  vtiliterge^erit,&  fecerit 
<juicqiiid  bonus  &prudenS  pacerfatuiliasi^ccifiec  c.  prarftari 
quudconominceiabeft,vcabfuturumeft.d.l.2.hic.&fum- 
pi«siiircmfa^os.d.l.fiuch5rcd.ii.bK.Qapddiximushanc 


D  E 


iP    A    N    D    E    C    T. 

CALVMNIATORIBV5 
C  A   i>.     I.       * 


V  M  quis  parat  aaionem  inflituendam  adhi- 
^^iii^'-   ''"^'^''°'-^'°s^'P''ocurarores,de  quibusfu- 
W^^^P^-  P-''  «Jix^us.    Ec  quia  olim  inrerdum  acci- 
'    S'S^    'itbacvcalrerlinganiiummalignepecuniam 
«■--T^-ei^^     darcc,vciprccinatori,vtlci/i)ib<tegregioc5- 
cinnatorircdcmptoriqjliiiuro,  vt,  vel  finecaufa ,  auccerce  fi- 
ne  iufta  caufa  negotium  sdutrlario  c  xhiberct ,  id  eft ,  yt  xaret 
eumlitibus&impenfisaliqiiandoeti^im  ipfcmecreusne  fibi 
ocgotiumfierct,dabatpecuniam£dueifario,fiueantel!ceni 
conteftatfin,fiuepoft,ideohoclccointerprffparatoriaiu- 
diciorum,  qu2  TdTifana  vocam  us,  fitus  eft  mecito  hit  titulus 
in  quoedidlum  excac.quod  aprstore  propoficum  fnic,ad  co- 
hibendosimproboscaufidicos,procuratores&onu,esalios 
quiDegociumaliisfaccffiintjfecuniaauraiioquicoiriipti.Ex 
eo  ed:dio  dedic  pr^tor  actionem  in  fadtum,  de  quapei  iocos 
communes  diffcremus.In  primis  iginsr  videamus 
C    A    P.       II. 

^u£jit  caufa  huius  a^ionis  mfi6ium. 

DVplexcfthuiusadirioniscaufa.  Priorcaufacftquialoca- 
ait  quis  operam  fuain  vc  negocium  alicui  facerer ,  pecu- 
niafiquidempercalumniamaccepca.l.i.hic.  Hocautem  lu- 
diciumnoncancumlocumhabecin  pfcuniariiscaiifis,fedet- 
lamincriminalibus.d.I. ..§.!.  Interprecancurcnim  Iurifc5- 
lul.fubhocric.veibumpecanixjvclutiini.i.&lcgibusfeque- 
tibus,  vt  fi  aliquid  loco  pecunis  acccperic  calumniator ,  pcr- 
indetencacuracfipccuniamacceperitipfam. 

Altcra  caufa  huius  adiionis  eft,fi  quis  pecuniam  ab  alio  ac- 
ceperit,neeipercaluraniam  negotium  facercc.d.l.i.  hoccit. 
Aiius  locus  huius  ticuli  cft, 

C    A    P.       III. 

Cui  detur  hac  acfto  infacium. 

iftioinfadlum  ci  competif,cuinegocium  fidlura 
[cft,  inquadruplum,  quamuis  is  non  numerauciic.  Is 


HfLc  a 
cft,ii 


^  Tranc.  T^uareni  (hmment. 

cnim  qui  numemiit ,  vt  negotlum  alicni  exhiberetur,tur- 

pirerfecic.  Datur  etiaraei.quidcditnefibinegotiumfieret, 

quia  is  turpiccr  non  fccit.l.j.  hic  Turpitudotancumeftex 

parteaccipicntis. 

Hxca6bioinquadriipIamdacurintraannum,poftannum 

vero  in  (implum.d.l.i.hic.h^redinondaturhxcaaio,  fed 

condiftio  eitis  qnoddefandtasdedit.l.ha;ca(5i:io.4.hic.  In 

Jai:edem  verodicuridquodadeumpcruenit,quiaconfti- 

tucunj  eft ,  vc  luriiconf.  atc  in  l.in  hxredem.hic.  Tutpia lucta 
ab hsredibus  quoq;  extorqucri ,  licct crimina extinguancur. 

Prartsr  hoc  intcrdictiim  confticucio  imperacoria  cdicafuir, 
qua  is  qui  dedic  pecuniam  iudici ,  fiuc  adusrfario,  caufa  cadir, 
fiquamiuftamcaufamhabe3t.l.i.§.fed&conftitutio,bic.& 
tit.C.depoBn.iudic.quimal.iudic. 

Tcrcio  loco,  qui  dedit  pccunia ,  vt  fibi  negotium  non  fic- 
rcr,quiaturpicudinecarec,condicetepoteftvcdiximus,con- 


didtioaeobturpemcaufam  ,qu2ECum3(ilione  cxhoccdi<Jio 
nonconcurrir.d.1.4.  Adcxrremumcalumniator  ipfeinpri- 
uacis  &  excraordinariis  ctiminibus.prs tcr hacc iudicia ciuilia, 
coercebitur  extra  ordinem,rclegarionc  fcilicet  vel  alia  pocna. 
1.  &  inpriuatis.infcaad  fenacufconful.  Turpill.  In  publicis 
vcro  iudiciis  puniecur  fimilicudine  fupplicii.l.fin.C.deac- 
cufat.  Moribus  noftris  iudicium  pcEnaic  exhocedidto  nofl 
habet locum ,  vt  nec  alije  fere  poenz  in  Gallia locum  habenr, 
qua:  legibus  Romanis  incrodu<fti  funt ,  fcd  tantum  agitus 
quanti  intetfit,srgum.  c.  fuam.extra  de  pcenis.  In criminali- 
bus  quoque  non  obferuatur  fimilicudo  fupplicii,fcd  pocna 
irrogacur  calumniatoribus  extra  ordinem  arbitrio  iudican- 
tis.  Hic  finem  imponemus.  Multa  omitdmus ,  qus  ad  ex- 
plicationem  huius  tit.&  fupcriorum  pertinenr.quia  angu- 
ftia:  temporisnonpariuntur,  vtfufiuscxpliccmus.  Idcoce- 
tera  vcfttis  priuatis  ftudiis  relinquimus. 


FRANCISCI  DVARENI IVRECON. 

IN    LIB-    Q_yARTVM   D  I  G  E  S  T-  SEVPANDECT- 

INTERPRETATIO     VTILIS:     IN     OyO     MVLTI     E     CO- 

dicislib.ztiruliadhancmateriampertiriences 
"explicantur. 

TIT.     I.     DE     IN    INTEGRVM    RESTITVTIONIB. 

CapvtPrimvm.  ' 


vg^^  Icliberquartuscontinct  reftitutionesin, 

■ -^'  integrum ,  qui  apud  nos  valde  vlicjrx 

funt,quaredehocIibro  poflumusdiccre 
quod  Vlpian.  in  initio  buius tic.ait :  IJti- 
UtAshtitustitftli  Koncgtt  carKwendntione, 
tpfa tnim fe oJlendit.Vixiox  fiquiderp  fiic- 
.  currit,  auxilio cxtraordinario  refticutio- 
nisinintegrum,hisquicapti  fiint  &cir- 
cumfcdpti  fiue  propter  mecam,  fiue  propter  doiura,  fiiie 
proprer^catemiiue  propcerabfenciam,  fiueproptererrote, 
liue  aliam  o b  caufam  probabilem :  Pr3ecor,inquam,his  fub- 
uenic,  xquitace  exigence :  qux  quidem  iquitss  benigna  nii- 
riorque &Iegi$  &iurisincerprecatiG d  citur, & 6^»<')t«i«  nun- 
cuparur:quamuis  incro  iure  aiic  ciuili  force.deficiancur  a<5iio- 
neadrecuperandumquodamifeiuncjhisex  caufisquasenu- 
jncraui.pritoc  tamen  eos in  priftinum  ftitum reducit.idque 
cftia  inccgrum  refticuere,fiiadence  (vc  dixi)  ipfa  a^quitate, 
quse  omnium  rerum  &  bonarura  &  laudacarum  eft  veluti 
coryphsea.  Hicaucem  titulusgeneraliter  infcribitur^Deia 
jmegram refticucionibus ,  llib  quo  titulo  in  edido  perpetuo 
conuaebatur,  quicquid  in  iequencibus  ticnlis  fcripcum  e- 
xtat.  De  his  aurcm  caij!!5  rpcciales  func  ciculi  in  hoc  libro ,  ve- 
luti  De  mecu,  De  dolo,  Dc  minonbus ,  deqac  maiorum  aeca- 
te,  &  Capice  minutis.  Sub  codem  titulo  genetali  de  refti- 
tutionibus  in  integrum.omniaita  concinebacur,  vc  is  fuo  am- 
bicufuoque  gyiocercrosconLinerecfpcciales  refticucionum 
titulos.  Nam  non  alius  erat  titulus  de  dolo,  deque  mctii, 
&cit.  Scd  poftquamcam  multa,adfingulacapicacitul. fcri- 
pcafuerancalurcconfukis.vifumfuitcommodiusinpeculia- 
rcs&cercostitulosomniapartiri,  srq;  legicime  diftiibuerc, 
vitanJifcilicet  confufionisgratia,(icutfa(liumeft  detitulo 
derebuscrcditis.rubquocciamcitulo  tanquam  gcnerali  va- 
ria  capica  concinebantur :  vcluti  de  itir^iuraudo,  de  commo- 
dacojde  pignore,&caEt.  fed  proprcr  interpretaciones  lurc- 
•  contulrcrum  faitifuntdiueili  tradatus^&fingulisconcra- 
<!:t ibiis  proprius  &  peculiaris  ciculus  eft  acrribucus. 

Cur  autetn  in  prirna parce  Digeftorum  tra,6vccur  de  in  in- 
legrum  refticucioDihus,  curincer  7»irfurct  fic  relacus  hic 
traclatus.facileeftexfequentibusintelligere.Ta  Tfwra  iiqui- 
ciem  ca  continent,  qux  ad  pra;parationem  iudiciorum  ve- 
repcrcinent.  Refticuicur  enim  hocauxilio  pntoris  adlio 
amiil3,quaaIias&fineearefliciicionequisnon  polTec  expc- 
riri.  vr  li  qnis  dolo  circumfcriptiis ,  reni  aliquara  alicui  de6e- 
rijr.dcrsir  ftatim  dominus  elJeeiusrei,  idcoque  refticuenda 
cft  ei  aftio  ancequam  poHi c agere.  Sedpoftqua  eft  refticuta. 


permitticur  ciagere,peri*ndGacfi  remfiiam  nunquam  ataf- 
fiffec:  videtis  ergo  hanc  tradaciqnem  maximc  ad  pra:para- 
tioncm  iudiciorum  pcrcinere.  Dc  hac igitur  refticutionc  cft 
nobistraftandum  per  locos  communcs.  Primus  igiturlo- 
cushuiustitulieftiinquoquarricur,  1 

C    A    P,       II. 

Cumfit  resHtuerc  in  integrum. 

INomnibus  pene  capicibus  huius  tit.fit  roentio  pratoris; 
quafiprfftorisprstotiumquefitrcftituereinintcgtutn.io 
].3.dicicur:omnes  in  incegtum  reftitutioncsa  pra:core  pro- 
tDictuntur.ficenimlegendumeftj&ficinPandcCiisFIorea. 
tinis  legitur.in  1.4.dicicur :  ncmo  videcur  exdufus  efle,  qucm 
praetorinincegrumfe  rcfticucurumpollicctur.  Prartoriser- 
go  cftinintegrumreftituere:  necid  mitum:cummixti  im- 
periifit refticutio  ininccgrum,vcdocuimusfuprafub  tit.de 
juri(didlione,interque  exempla  mixti  impetii  hocexprimi- 
lur.inl.eaqus.adrounici.hisvetbis:  M^gtjlratus  munictpA- 
Us,  qtti  tllnd  imperittm  non  habet ,  nonpoteji  in  inttgrum  rejli- 
mere.  Idemdicendum  eftdealiisff.agiftratibuj,  quihocim- 
perium  habenr,  nempe  &  eos  tGfticuere  in  incegrum  pofre,3c 
reftitucndi  in  inregrum  facultatem  habere.Exempla  funt  in  I. 
incaulx.i(J.§.vl.&Iegib.(cquetib.infrademinor.  Aliquado 
folius  principiseltin  integrum  rcftitucrc.  cxemplum  cft  ia 
l.i.C.vbi  &  apud  quem.  Si  aucem  a procurarore  principis  ali- 
quidiudicacumfic,princeps  folns  poceft  adueifus  eam  feri- 
tentiamtefticuerc:fauorcnim  fifcihocexigic.  Catfarisautc 
procuratorcognofcit  decaafis  filcalibus,  cumliscftinterfi- 
icum &  priuatum,&  ideoncmo  poteftcam  reicindere  fen- 
ientiam,nifi  folus  princeps.  Hcdie  tamc  moribus  ncftris 
videtur  ptinceps  ipfe in  incegrum  rcftituere.  Nam  diplonsata 
concipiunturnomineRegis,3beoq;impetrantur,  &ha:ccu- 
raadcancellarium,  &magiftrosIibclIoriim  pertinct,  quod 
quidemceterisnonpermirtiturmagiftracib.  Quxftioeftan  Q*^Jl»*- 
iudex  delegatus  pofticin  integrum  rcftitucre.'  hxc  qusftio^'"'^^^ 
tradtacur in I.vI.C.vbi & apud quem.qii^ cft  vna ex  nouisco  jff>/>x  /» 
ftitutionibusIuftiniani,edit3Lampadio,  &  Orcfteconlnli-  Uti*. 
bus.  Confticucioeft  obftura,  proprer  impropriecatem  vcr- 
borum :  quamuiscnira  is,  qni iurifdidlioni  prsrcft  ,difFerac  ab 
to,  qui  iudex  dacus  cft,  t.imcn  cos  corfundic  Iiiftiiiianusj  vo- 
cac  cnim  deJegacum  iudicem  egm,cui  niaudata  eft  iurifdidio. 
Sedtamen  expendite  prudenter  totum  contcxcum,  facile  c- 
nimcftvidere  loiperarorcm  diftinguerceum,  quihabet  fa- 
cultatem  iudicis  dandi,  ab  co  cui  mandata  ipfa  eft  iuri^ 
(lldio.  la  fuilnma  autem  bxf  ccnfticucio  oibil  aliud  vulr, 


BiGrpecialuertnandarepodehancrcditutionetn,  &manda 
tageneraliteriurifdicAione  transfctri .  nec  miru[n,cum  m^n- 
data  iurildidbione  tranfeat  quoque  mixtum  imperium ,  quod 
ip(i  coh^ret  iurifdidtioui.l.  i  .f;iipra  de  ofHcio  eius  cui  mand.eft 
iurifdidlio.  Eiletiamconftitutio  i^onnticia,quz  vidctura- 
perte  declarare  lufliniani  conilitutionem ,  cap.  pen.  dc  m  in- 
tcgrumrcilitucionibus.Aliuslocushuiustit.eft,  inquo  tra- 
^acur 

C  A   P.      III. 

Deforo  in  quo  eji  comeniendus  is,  contra  quempe- 
titur  tn  mtegrim  rejiitutio. 

H/ic  quaeftio  difHciliseft,  &  pertinetadtradlacum,  Vbi 
quifqueagerevelconueniri  debeat.  Siquis  enim  ho- 
die  hteras releuationis  impetrauerit ,  quxftio  ell  in  quo  loco 
aduerfariumiuumdebeac  conuenire,  proillarum  iiterarum 
exccucione.  quz  quxftio  cil  difficilis.  Varietas  certe  magna 
cft iudiciorum,  &c  varic  iudicacum  a  Senatu  Parifienii  de  hac 
refipefuitrahicnimputantinloco  domicihi  agendum  ei^ 
re,ahi  verolocoin  quores,  dequafucuta  cft  cuntroueriia, 
iitacfl.  Quiexiflimancagendumeilein  locodomicihi,ad- 


InTiLl.de  inintegrumrejlitutionibus.  ^c 

alioquiefl  valdedifficilis&intricatus.  Vidimus  cuius  fitrc- 
fticuerc,]&in  quo  loco  reftitutio  facri  dcbcat.  Ahus  locus 
huius  cic.  cftin  quo  tradtacur 


A   P. 


II II. 


i?<r  quibufdageneralibusfrxceptis  circa  rejlitutio- 
nem  in  integrum  obferuandis. 

INprimisdiciturcaufacognitaomncs  in  integtum reftitu- 
cionesapntorepromitti.leg.  j.hic.  Cauficognita.  Ino- 
mnibus  cdidtis,qu2  deinincegcum  rcfticuiipnibus  propo- 
nuncur,  addicur,  cauta cognita,  vt  videbimus  in  fingulis  edi- 
dis.  Sub  tit.de  minoribus,  Vttejuiejut  w<ry»f  (inquic  Prs- 
x.ox))tmmaduertAmX^iw^\x.%  verbis  ptarcor  oftendii  f  e  rcfticu- 

tutumcaufacognica,l(mepcrmecum,fiueperdolamfuerit 
amifta  atilio. 

Vt  tnftittam  earum  caufarHm  examinet.  Videt  prstor  &x'fti- 
mat  aniufta  fitcaufa  reftituticnis,  an  ficdolus.an  metus. 
Caufarum  denique  cxaminat  ipfe  pr.Ttor  iuftitiam,  iufto  lan-  ^''"^^ 
ciscxamine,  an  versfinty  ijuartim  nomtne  finguUsftibuenir.yji. 


Of/. 


iuJfamOf 


ducuncl.i.G.vbi  &  apudqutmcognir.  reftic.mqua  lege  a-       iiaeftincerprecatiohorumverborum,fedm3gismihiplacct,»ri/or 


percus  eft  locus  de  domiciiio :  ex  quo  videcur  inferri  .femper 
ia  loco  doraicil!,id  eft,apud  iudicem  cius  loci,in  quo  reus  do- 
miciliumlaum  habec,experiendumetre.  Qujpucancagcn- 
dum cllcin loco , in  quo res fita eft.cicant l.in  caufa:.  i  j.f.vlr. 
detnino.exquacolligunthocgenus  in  remfcripcum  cllc,id 
ell,e!lea6tioncmintc  fcripcam.  Certu!neft,vtdiximus,ali- 
quado cum  agitur  in  re.poffc  agi  in  locoin  quo  res  fita eft,  1. 
vit.C.  vbi  in  re  adio.idqific  initlligendij  effe  cefco,veI  maxi- 
nieexverhislegis,dacomreiudicio:qua:  verba  paucintelle- 
xerunCjCaautem  interprecabimur  ad  cic.quodmec.  caufa. 
Harc  extraorduiaria attio  in  rera  fcripta  eft.  In  rem  aute  fcri- 
pca  vocat.quia  modo  in  peciona  eft.modo  in  re.de  quo  dixi  in 
lit.deobiig.&a<3:.ibi.admonui,n6  redlcintefcriptas  vocari 
bas  adiionumlpecies.  Anfequam  autem  dchac  quxftione 
dicam  quid  f  .:ntiam,aHquid  breuiter  dicendum  eft  de  racione 
aftionisrefticuendaj,  cum  quisagere  viilrea  adlionc  quam 
amititmetu,  veldoloindudtusahaue  caufa.ratiohuius  refti- 
tutionispetendaEcft,  vcl^ra-ror  refciflb  eoquod  geftam  eft, 
detrefticuacqiie  a(!iionens ,  vel  in  rein  vel  in  perfonam.  In- 
terdLimenimis  qui  iigit  reUitutione  in  integtum, inrcm  a- 
gic.exemplamquiainl.incaufy.ij.g.inteidum.deminor.  Si 


milecxLtnplumcft  in  leg. mecum.§.  vlc.  infrade  eo  quod       verbisfignificati. 


vcrascaufasproiuftisaccipiendasefTe,quod&  Accurlio  ct-  ex^mi- 
iam  vifum  fuic.  Alii  dicunthoc  ideo  adfcriptum,qiiia  cum*"''' 
minorpetic  refticutionem,  aicfe  circumfcripcum  &  adner- 
farius negac ,  pr^tor  cognofcit an id  verum  fi t  necn»; :  ci go  & 
deiure&defadtocognofcicipfeprxcor.  Sedverumfc^e  u- 
ftum  figniiicac.§.  femel.  Inftic.quib.  cx  cauf  manum.  non li- 
cec.qui§.defumpcuseftcxleg.iufta.infrade  nianumiflisvin- 
dida,  vbi  vera caufa ptoiufta fumitur.leg.ii  fi  Jeiullbr.§ .  tne- 
minifTe.de  lcgac.i.vDi  vcrum  precium  pro  iufto  accipitur.  Id- 
eoque  veras  proiuftishicexplicabimus.  Et  curn  ambigua  fit 
hic orario  ex anreccdentibus &  fequentibi:s  cxplican  debM 
hxc  ambiguitas.l.fi  feruus  plurium,  § .  fin^de  lcgat.  i .  ancet.c- 
dentiacnim  profunc  muhum  ad  coniecturam  faciendarr: 
quajcnim  pncedunc,  nempevtiuftinnrnearumexamincr» 
oftendunchoc  ycrbam  vcrs,proiuftisa;cipiendam  efle:  ft 
cnira  diuerfa  ha:c  fuiilent,  dixillcc  cum  copula,  &  anve- 
tx.  Alii  dicunt his  vcrbis fignificari  pr^corem  copnofcerc  an 
caufa  faIfafic,anvera,ob  q^um  rtfiitucuseftquifpiam,  fed 
vetba  ab  hocfenfu  aliena  lunc.  An  autem  prscor  ipfe  co- 
gnofcar.analiumdclegarc  poffic,diximus:  non  nego  quia 
cognicioDcm  mandacc  ipfeprxtor  pofIic,fed  nego  hoc  his 


mecus  caula.  Mecui-Tipuhili  me  vc  reuimeam  cibidarem, 

fecuncum  ius  furamum  ftriftuniqise  non  poflumeam  vindi- 

Cice,  quiaiure  ciuilidominium  amifi:  itaque  peto  proptec 

aquicatc,  qria  iufta  caufa  eft  rcfticucionis ,  vc  praecor  me  fcili- 

cecreftKuac,&[permictac  mercmvindicareniea,perindcac 

,fidoisinusmanfiflem.  Poteftenimprjtor  tcfcifTo  coquod 

male  perperam  quegeftum  eft,  dare  adionem  in  rem ,  poteft       tim  adiit  iudicem  fcdentem  pro  tcibunali,  petiic  refcindi,qus 

geftafuerunr:qua:citur  aniuftaficcaufarefticuendi?  Mar- 
celiussit,  eumreftituendum,cnmtamcicoadpr2toremve- 
nericcii  adhuCjp  cribunali  federcc.  Ec  hodie  hoc  vtimur  iurc. 
Cumquisdefecic,  &accefllc  ftacimcumiudex  adhueadcri- 
bunalfederec,audicur.Qjipmodoautcmcitareverbum  hoc 


Decaufisautemproprcr  quasquis  rcfticuipoflitaprxro- 
re,  quadam  hic  func  capita,  kg.  prima,  fecunda,  quarca ,  f:x- 
ta,&feq«cntibus.  Ahudexemplumeft,inleg.feptima.  D»'- 
uusmore  foUto.wbid-ihnAam  cllvefbumyj/.'r<?,ex  Pandedtis 
Fiorentinis.  QuidamcitatusvocepraEConis  nonrefpondit, 
fententianon  eit  cditain  eum  quafi  contumax  cfTet ,  ille  fta- 


etiata  dare  adtionem  in  pcrfonam  ,puta  a£tionem  quod  mc- 
tus  caufi,  fi  vehmus  petere  quadruplum.  Simile  exempl um 
cft de adtione in rem.§.rutfus.  Inftir.de adt.  Qir dam  vf uce- 
pit  rem  meam,  &  ideo  cam  amifi,non  pofTum  iure  ciuile  eam 
vindicare,fedtamenquiaiuftacaufaeft  reftitutionis,  vcluti 


quiavfucaptaeft,  cumRcipubIic«ecaufaabeflem  pritormc       lccofitaccipiendum,docuihb.i.Difputat.cap.7.Cif«_. ?/?;>(«* 
teftituit,  quafi  dominus  manfiirem,  non  tamen  vt  pritot       ««^«Vr^J^towrw^yjfcdvoceprasconisvocare^vtaccipiturinleg. 


permittat  mcntiri,vt  Accurfiiisait,fedhabctur  prodomino 
iurc  pr^torio,  quamuis  iurc  ciuih  non  fit  dominus  :hiBC  adtio 
dicitur  plerunque  rcftirutoria,  dicirur  etiam  refcitroria.  leg. ; . 
vcrfic.planedceoperqucm  fa6lum.leg.nccnon.  28.§.pcn. 
& vltitn.cxquib.cauf.maior.  Autequam  enim  hxc  adtio  de- 
tur,opus  eft  refcilToria  eius  quod  gcftii,eft  vnde  vulgo  dicitur 
aliud  efTe  remedium  refcindcns  aliud  refcifIorium,ideft,a- 
liud  etle  remcdiura  refciffionis,  aHud  teftitutionis.  Prxtor 
eadcmopeta  rcfcindit  &reponit  inintcgrum  ftatum.  Vn- 
.  decumquarritur,  dc  foro  compet.  (vtadpropofiram  qu£ 


Et  poft  edi(ftum,  de  iudiciis.  vbi  refpondere  verbum ,  often- 
ditquomodofitaccipiendumcicareverbum.  Cicance  eninl 
praicone  debecin  die  cognicionis  caufk  refpondcrc  fe  adcf- 
lc :  quod  fi  non  refpondcrit ,  &  fencencia  in  eum  pronuncia- 
tafueric,poteftreftitui,fi  ftatimrefpondcat,  quodvidccur 
raagis  abfuifle,quia  vocem  priconis  non  audiuit.quam  con- 
tumacii  caufa.dic.l.  7.  Etjinthilfactle  mutandum  efiexfi- 
lennihus.  Solennia,qux  ad  ordinem  iudiciorum  ftatuta funt» 
non  debcnt  facile  immutari,  ideft,  non  nifi  cx  graui  cau- 
fa,  ficut  in  hac  fpecie.  Solennia  vocatlegitimum  ordinem. 


ftioncmredeamus)vbihaECcognitio3gitandacft,  videndum  qui obferuatut  in  iudiciis  exerccndis.  Sic  folcnneaccipitur 

eftanquisvchtagercinre,an  inperfonam.Namfiinperfo-  inleg.  Neccx  pritorio.  i7.infradcregul.iur.  Sic  folenne 

nam,tuncfpe£tandumeft,  vbireusdomicihum  habeat.leg.  fpatium ,  folennc  tcmpus.leg.  i.  pro  dotc.  fpatiara  lcgiti- 

i.Cod.  vbi&apud  qucra  reftitut.  in  intcgr.  Si  vcro  in  mura  quo  rcs  pro  dote  ipfa  vfucapitur  :  folcnncra  annum 

rcm  fpe(5tabitur  vbi  rcs  fita  eft ,  ex  leg. vltim.C.vbi  in  rem  a-  ctiara  dicimus.  lcg.  fi  ftipulator.  dc  donatio.intcr  virum  & 

&.io  exec.deb.  Sicmihi  videtut  hic  nodus  explicandus ,  qui  vxorem.  £xhociocofumpta  cftregulaiurisqux  incipit,£t« 


76 


Fran.Duareni  Qommmt. 


fi  nihil.  de  regu.  iur.  quod  oftendit  infcriptio  MarcclH  lib. 
3.  Digeftorum.  ca  enimreguU  iuris  eandem  infcriptionem 
habcc.  Vndc  fi  quis  velit  eam  explicare.fumendum  eft  exem- 
plum  cx  hoc  loco :  videtis  crgo ,  qiias  fit  vtilitas  harum  infcri- 
ptionum.Etncmo  pot  iilos  poftcriores  titulos  Pandeclatii 
deveib.fignific.&de  rcg.iur.commodiuscxplicarc,  quam 
fivideatinfcriptioneSjVtfaspeadmonui. 

Deindc  in caufa: cognitione  vetfatur,  an fiat  orasiudicium 
magnx  caufiin  reftitutione  minima:  rci.leg.  lcio.hic.  Hic 
locus  pertinet  ad  id,  quod  diximus  de  eaufa  cognita.  Viden- 
dumeft  anforte  agaturdeminima  re.anvideiicct  obmini- 
mamreraquisvelitreftitui,  &tunciuftacaulacft  denegan- 
direftitutionem.  hocremedium  enimprxtoris  eft  extraor- 
dinarium,&  idcononfacile  debetconcedi,  praefertim cura 
dereminiraaagitur,  &  maiotifit  prsiudicium.  Permino- 
remcnimcaulam  maiorinondebetfieri  praiudicium.l.per 
minorem.  de indic.exemplum  eft  in  leg.vltim.  vbi luiecon- 
fultus  docet,quidnam  interfit  inter  minorem,&  eum'qui 
rcip.caufa  abeft :  reftituitur  tamen  vtcrqi,fed  id  fit  cum  caulas 
cognitione. 

Prartereaincaufx  cognitione  ctiam  iftimandum  cft,  aa 
totum  fit  reftituendum ,  &  ad  quem  modum.  lcg.  vlt.in  tau- 
(s.n.cognitionc  praetor  aliter  minores  teftituit,  qua  maiores. 
Nam  minorcs  reftituit  in  totam  caufam  quamuis  legitimi  dc- 
fenfi  fint,  maiores  vcro,  qui  abfuerint  Reipublici  caufa ,  ita 
tantumreftituit.vtpoflint  appcllarejfed  dehisdicemus  ibb 
iit.de  minorib.i  ^  .an.in  integr.reftit. 

Poftremo  notandumeft  bencficiuro  reftitutionis  in  in- 
tegruraadhiredem  tranfire,&ad  quemcunque.quiinius 
vniuerfum  fuccedit.  Exempla  hic  traduntur,inleg.;nonfo- 
lum.<j.fideicommiflarius  tamcn proprie hacres  noncft,  lcd 
pro  hsrede  habecur,  ideoque  captus  reftitui  poteft.  Sicfi 
minor  captus  fic  in  hareditatc,  quam  adierar,  fi  a patrono  re- 
digatur  in  leruitutem ,  forceproptcringratitudinemjpatro- 
nus  tunc  erit  veluci  fucccfflDr  eius,  an  tamen  poterit  patronus 
ipfe  poftca  reftitui  in  integtum?  &  ait  pofte  iefticui,cum 
minoradierith£Ereditatem,qualifas  cft.  Sedalia  fuboritur 
qusftio:  is  redadus  eft  in  fcruitutem,  an  paironus  polfit 
abftinere  hxreditacc  ?  dubitatio  ex  eo  nafcitu r ,  quia  videtut 
adiifle hzreditatcm minoris ,  redigendo cura in  fciuitutem. 
hireditatemenimetiam  tacitof^dlo  agnokere  pcfiimus 
leg.prohjciede.lcg.getitdeacq.h*rcdi.Sediefpondet,qu!a 
aonadipifccridihiereditatis  gratiapoftulat  inintegrum  rc 
ftitui,  &  oftendit animum  defuifle  adeundx  hai editatis  vti- 
turque  patronus  bencficio  legum,  vindicVi  grat!a,non  adeu- 
dajautadipikendshasreditatiscaufa.  Exhis  intelligitisl  cg. 
nemo  videtur,propter  fpem  quam  habet  recuperandi ,  quod 
amiferat,quia  facile  poccft  ca  relinquere  propter  in  in  tegtum 
reftiiutionem;  nonvidetur  igitur  exdufus  quem  prxtor  in 
jntegrum  reftitutUiupollicetur,vtaicPaulus  luiifconfultus 
ind.l.f 

I  N  T  I  T.  II.  D  E  E  O  CXV  O  D  M  E- 

TVS  CAVSA  GESTVM  ERIT. 

C  A  P.   I. 

jNticulo  fupeiioii  tracSlatum  fuit  gcneraliter  de 
j,'reftitutione  in  integtum,in  quodiximusvarias 
:.cffecaufas  ex  quibus  quis  in  integrum  reftituj- 
tuf.  Prima  caufa  qua  hic  occurcit  eft  metus, 
?de  qua edidlum  hoc loco  proponicur.  Cuius duo 
funt  capita,  vnum  generale,  quo  pritor  ait  (e  ratum  non  ha- 
bitutum quodmecu  geftum cft.  Alterum  cft  fpecialius,  dea- 
(^tione  qiii  ex  hoc  edidlo  nafcitur.  Primi  capicis  verba  funt 
ha:c:  Aitprtter,Q^uodmeti*scaufagefiumerttratHmnon  ha- 
iehoial.i.hk.  luftiflima  eft  cauia  huius  edi<5li  ,quia  libera 
hominum  voluntasinnegociiscontrahendiselledebet,q.ia- 
uis  coadli  velle  (a:pc  dicamur,  vt  patet  ex  lcg.  fi  muHcr.  J.  vlt. 
hic.  Nccdubiumeft,  quinvoluntashorainis  faepecogi  pof- 
fit.  QuaremeritoAriliot.lib.j.  Ethic.cap.<J.&7.traclatan 
ca ,  qui  mctu  fiunr ,  fint  sicxVia  an  axiaix ,  id  eft,  voluntaiia.an 
inuoluntatia,&  aitneuciumcfl"e,fcdeiremixta.  Piincipium 
cnim  agcndi  aon  eft  extrinlecus,  fed  in  eo  ipfo  qui  aliquid 


V 


coaftus  facit,  is  tamcn  mallet,  fi  vi  non  cogcretur ,  non  face^ 
re.  Vtitur  illeexempHs  nondiifimilibus  iis.qux  inhoccra- 
<5tatu reperiuncur.  Admonet autem Vlpian.alicer  olim  fuil- 
fecoceptumedidiJpritoris  antequamluiian.illud  compo- 
fuiirec  audroritatc  Adriani.  Is  dicitur  metu  aliquid  fccille,  qui 
viimpulfus,  metuquccoadlusfccit.  hucpcrtinetlex  ^.hic. 
l.metum.C.co.  vira  acciperedebcmusatrocem,&qu2eft 
concra  bonos  morcs,nonquamcunq;  vim,  vcin  interdid^o 
vndevi,  quodnondaturobvimfeftucariaro,  vtaitGelliuslt.  , 

lo.cap.p.  Excmplisdocetquifitvisatrox.l.^.^.y.^.  7.8.&  ^"J'"'^. 
tj.InedidlocVedibileeftmortis&cruciacuscorporismcnrio-  y„^' 
ncmfadamfuiirc,  Vccolligicurexl.incerpofitas.C.  detranf  ;m«^ 
ad;.idcm  in  I.4.&  1.  fi  donationis.  C.de  his  qu£  vi  raet.  cdidii 
taracnhacinteipietationeprodudluraeftadfimilia  ,  vtfcr- 
uitutem, ftuprum,&alia.  Metusinfamis  Doneftidoneus, 
vceius  nomine  reftitutio  tribuatur.l.  ^.hic.  Non  eft  enim 
vifumpritoii  huiufmodi  hominibus  fuccurri  debere,  qui 
vmbra  fua,vt  dicitur,timcnt.In  ealegc  ^.dicitur  iuftus  metus 
elTc  cius,  qui  deprehenfus  in  adulterio  aliquid  dedit,metuens 
nevincirecur,autocciderecur,autprodcrccur.  Obiicitur  lex 
4.infra  de  condid^.ob  curpem  cauf.C6di(%io  ob  curpem  cau- 
(am  non  datur  cu  turpitudo  cft  cx  parte  dantis,&  adfcrt  exe- 
pluraquodhictradamusjvidelicet,  Si  quisdcprehenfus  eft 
inadulterio  ei  fuccurritur.  Illic  non  pofle  condici  Sabinus 
&Pega(usrcfponderunt.  Diffimilitudoigiturcftin  hislpc- 
ciebus.  ind.l.^.deprehenfusin  adultciio,  dedit  vtferedi- 
mcret.&reftedediffedicitur,  ne  caufam  detcgeret  adulte- 
rii,q>  ad  infamiam  pertinet:&  quia turpitudo  cft  ex  cius  parce 
no  repetit.I.7.hic.  proponitur  mctu  mortis  dedifle,  nec  mcn- 
tioeftvlla  infamia;  aut  turpitudinis  exeius  parte,  vtmetus, 
fcilicet  ne  me  prodcres  ei,qui  mc  crat  inteife6turus,aut  idera 
fadurus  quod  mcechus  faceret:aut  neateipfo  eadem  haec 
pacercr.  Aliialitcrexplicantjfedmihi  videtut  cffefenfushu- 
ius  loci  germanus  &  verus . 

Varii  exempla  hicproponuntur,ad  qux  produ6lum eft 
hoc  d  (51:um,quod  de  mortis  metu  conceptum  cft,  vt  ad  fcr- 
uicutem  ,  quam  fcre  morcalicaci  coraparamus.l.  feruitutem 
infra  de  reg.iur.  Alix  quiftiones  paflim  tra£tari  folent  fub 
hoct:t.  vtm  l.quiin  carcetem.  adfin.huius  cic.  decoquiin 
carcerem  quera  decrufic,  vc  aliquidab  eo  excorqueret:  fcd 
buicfimileeft,quoddii^um  eft  devinculisl.^.iuftusmetus 
eft  vinculorum  vt  feruicucis.  Vincula  enim  feruitutis  fpccics 
funt.l.Ticio  cencum.§. Titio.de  condit.&  dcmonft.lfg.  2  .dc 
lib.homi.cxhib.  Qupd aucem  dicicur,.^»»» carcerem  juer» 
detrufit  ^c.  non  cft  incelligendura  fimpliciter  dc  hominc  in- 
carcerato.  Hinc&ftultefacerefolent,  quicumincarcerato 
eontrahere  volentes,  educunt  eum  e  carcere,  vt  id  tucius  per- 
ficiant.  Necenim  idvoluit  lurifcon.cum  deeotancura  lo- 
quacur,qui  in  cucerem  aliquem  duxit,vtaliquid  ab  eo  excor- 
querec.  Poteftigicur  quicumin  carcerem  nonduxir,  con- 
irahere.Aliudexcmplum  eft  inl.vlcim.§.i.hic.cuius  fpeciei 
omnescircumftantiz  funt  expendendx,vtintelligamus  iu- 
ftummetumfuiffc.  Aliud  eftexemplumind.  1.  vlt.  §.  fifoc- 
nerator.inquohscvcrba,  C/</?o<^«w^(7<jrW*/<iOT,interprecor, 
vincfendo.  Vnde  titul.de  cuftodia&exhibit.  reorumcxtat 
infia,  alii  aliter  intelligunt,&  aiunt,  quia  non  eft  iuftus  metus 
reititui  eum  cxofEcio  iudicis :  quo  nihileftnugacius:  nccab 
zquitatc  alienius. 

H^c  funt  exempla  cius  metus,obquem  rcftitutioni  lo- 
cuseft.  Exedi<Sboprfftorisinanis&  vanimctus,quiincon-^^y^^_; 
ftantcmvirumnoncadit,nulIahabeturratio.  Exeraplafunt|.„^„«„ 
pleraque  in  C.eod.leg.ad  inuidiara.& leg.cura  te  domus. vbi  h<tietiir_ 
ioquitur  demctuciusquiraetuit,  ncquiseum  adciuiliamu-  ''*'*•• 
neranominatet-  Aliudexcmplurainleg.metum.eod.  Huc 
pcrtinet  regulaiuris,  Vani  ciraoris  nulla  habenda  racio  eft.  A- 
iiud  excmplumin  lcg.  accufationis.C.eod.  Exemplum  eft 
decanonicojCuimaricus  quidam  bonus  incetminacus  eftfe 
iadurum  pileum  per  feneftram.     Qujcricur  de  mecu  amif-  Quit  ^*! 
fionisbonorum.  Exemplum  eft  incap.i.dehis  quzvime-  »*"»»»; 
rofve,  inDecrcc.  vbi  aitiuftam  effccaufam  rcftitutionis  in'*"' 
integrum,  quoniam  fine  bonis  non  poflumus  nos  tueri. 
Maiorqu2ftioeftdercuercntia,vtfifiliusqui  contiaxit  cum 
patre.auclibertuscum  patrono,  autvxorcum  marico,  ve- 
lic  reftitui,  quod  dicac  fe  contiaxifle  (aetu  reucrentiz. 

Rcfpoa- 


Jn  Tit.  IlJe  eo  quodmetuscauja. 

Refpon.nonefTe  lociim  reftitutioni,quod  nuila  (v.  mentio  e- 

iusreuerentiifab  hocti.nequein  Pande<5l.iiecinC.Quara 

fentenciani  conlirmo  aliis  exemplis:  vnumeitinl.  fipatrc 

cogente.de  ritu  nupt.  Cogente  cnim  intcrpictor  imperante. 

Mitrinsonium  enim , iulto  metu  cogente  f  ictam ,  nuUum , 

clFet,  vt  cetera metu iz(k^, 8c  tamen conttactam  reuerentix 

xnecufirmumeft.  Similis  locuseftiol.  fideiuflor.§.i.de  pi- 

gnor.vbi  patcr  obligatpra:dium  fiiii  lui,&filius    ribit  inftru- 

mentum  obligacionis;  recnim  oppigneraca  metu  reftitue- 

retur  filius.  Verum  quia  metu  teuerentii  tantum  coadus 

eft,  fcr;bit  reftecontradum  efte  pignus,&  filentium  eius  lo- 

.coconren«.'shaberi.  Obiiciturnobisl.pen.infradefurt.vbi 

ait:  Si  patronus  remliberti  contrcdtct  eopra:fente,  &"  non 

contradicentemecureuerenti;E,  poteltdicimetu  fecifte,  Vi- 

debaturtamenfurcumnonefle,quiafurcum  eft  contre<5la- 

tio  rei  aliens  inuico  domino :  8c  fic  qui  volcnce  dommo  con- 

tr;dtac,noneftfur.  vulc  autcm  qui  non  contradicic:  vide- 

batur)gicurhicconfenfiflelibcrcnsobreuerencia:diciiurta^- 

menpacronusnonideominus  furtum  fei.ifle,quia  libertus 

obreuerentiam  patrono  debitam  non  concradixir.  Obiici- 

tur &lex  i.§.qu3eoneranda:.infraquarumrcruraa<5lionon 

datur.  vbiadieclum  libertoonerandi  libertatis  gratia.pro- 

pter  nimiampatronireucrentiaexiginonpor.  Vulgodiftin- 

guuatiuxtal-g.interpofitas.C.dctranfadt.  Sedhancdiftin- 

c^ioncmnunquam  probaui.  Itaquebreuiter  ita  refpondco 

add.l.pen.expendendacftdiligenter  fadli  fpecics.  Qiutftio 

eft an l'bertus  tacens,&n6 contradicens  fic  intelligendus  co - 

fenfiire&permififle?Refpon.noconfenfifle.  Naiscuiusma- 

gna  verecundia , ei qucm in prxfentiapudor  ad rcfiftendum 

impedir,  furcum  facere  foler,  vt ait  Labeo  in  fin.d.lcg.pen.& 

quauis  non  contradixerit,  non  tamcn  confcnfir.  Hic  enim  a- 

gitur  dc  prsfumptione:  qu:E,vt  alibi  diximus,  alteri  cedic  pr^- 

fumptioni:  nam  przfumptioconfenfuscedit  prifumptioni 

reucrentiaj.  Prasfumimus  enim  libertum  nonconfenfifle, 

quia  ob  patroni  reuerentiam  noluit  contradicere.  Similis 

locusinl.i3.§.i.infrafolu.mat.  Atdidlex  j.§.quxoneran- 

ds.verfinfumma.ait.nondabiturcxccptio.&caEt.  nifiliqui- 

doappareatmetu  vel  nimiareuerentiain  id  conienfifle. nec 

dicitfimpliciterreuerentia,fednimia,fiue  immodica:  ita  vt 

ei  fuccurrendum  fit  ex  bono&  xquo :  deinde  fauor  hbertatis 

fuadetjVtitabenigneinterpretemut  prolibcrtate.    Adden- 

dum  dl  metum  prsfentem,  non  f uturum  in  hoc  edido  efle 

accipienJura.leg.  mctum.3.  hic.  quod  vidctnr  adueriari  his, 
qax  d;  (5fa  funt  in  leg.  t .  hic.metus  eft  inftantis  vel  futuri  peti- 
culi.  Hictamen  nonfunt  pugnantia.nam  pra:lcntem  me- 

tum  t fie  oportct,  etfi  peticulum  futurum  fit :  id  cft ,  oportet 
alicjuidfaiitumeiTcproptcr  qaod  metuetedebcamusi  quod 
fequentiaverba  oftcnduntdi<5l.leg,  metam.ncnfufiufonem 
inferendi  ei»s.  Dcniquc  tradalur  quxftio  ibidem ,  fi  fun- 
dammeum  dereliqvicro.auditoquodquis  cumarm's  veni- 
rec,anhuicedi<Sclocus  fit.quo  pertinet  quod  diximusleg. 
metum.C.eo.  Obftatlex  nonlolum.g.fidoroinus.infrade 
vfacu^     '•'  d  h^c  ancinontia  pertinetad  tit.de  vi  &  vi  arma. 
Ideo  teiici.^iilamini]lumtit. Mctumacciperedebemusnon 
iuteillatum.l.  5.§.i.hic.  Nam  fi  magiftratus  iurc  poteftacis 
aliquem  ter  i!ic,non  idco  locuseft  huic  edi(5lo.  luris  cnim 
executio  non  i'  'be:  iniuriam.  l.iniuriarum a(5lio.§.  i  .infr.de 
iniur.  Magifttu    s  tamen  ccnencur  adtione  iniuriarum,  fi 
quidiniuriofefacMnt.  leg.  nec  magiftracibus.  infra  de  iniur. 
Hincnafcunturaliqiiot  quxftioncs.vnaeftin  l.vltim.  §.vlt. 
de  eo  qui apud  prxfidem  prouincix  conqueftus  de  quodam, 
quem  contendebat  fibiefle  debitoremcempecunias,  prjt- 
mifit  ftatim  apparitorera,  quieapecuniam  vi  eriperct.  Qus- 
ritur cnim  an  iuftus  fit  metus,  quia  magiftratus  iuflu  hoc  fa- 
dlum  eft  .>  Rcfpon.huic  cdidlo  locum  clfc ,  &  hociufto  raetu 
ablatum  elle  reftituendum.  Sedfieapecuniadebcatut.re- 
ftitucione.mex  hocedi<5to  locumnonhabcrcfinecaute  co- 
gnicione,  vcleg.  fipignora.infra  deeui<3io.  Alias  enim  in- 
teruenic  ccgnitio  caufx ,  &  executio  ordinaria ,  qu^  ex  re  iu- 
dicatafir.l.adiuoPio. infradereiudic.  Namcumperappari- 
toremexecutioni  mandatur  fententia,hocdicitur  extraor- 
dinemfierijquocafufi  in  cxccutione  malc  vcrfatus  fit,  re- 
ftitutioexhocedidtoimpetraripotciitadebitore.  Atcii  per 
iudicem  exccutioni  mandatur fentetia >  dicicur  fieri caufa co- 


77 
gnita,  &  tunc  fi  male  vcrfetar  iu Jex,  ctit  appellindum.  Alia 
qu^ftio eft inl. fi mulier.zi.  Liberta ingrara  fuit  in patronu: 
isvolebateam  redigereinferuitutcm:ob  idquccnm  de  fuo 
ftitupeiiclitarcrur.aliquiddedit  patrono,  nc  rcdic-creturin 
ieruitutem.  Petit  reftirui  ex  hoc  edi<5to,  quia  m^tudedit. 
Refpon.ceflarehoc  edi(5tum  ,qniahuncmecum  eafibi  intu- 
lit:  hoc  eft  vicium  ipfius  &  ingratitudo  hunc  metum  lili  intu- 
lit:hoceftquod  dicitur  inl.j.  Ju-elicito.  Opcrtet  enim 
metumiureindelicitocfleillatum,  vcaducrfuseum  reftitui 
poflimus.  Hinc  confirmarurquod  fupra  disSum  eft,  deco 
qui  contrahit  cum  eo ,  qui  eft  in  carcere ,  licet  cnim  cum  eo 
contraherc,  modo iuteid fijt.  Necauditur, fi dicat mecu car- 
censhocfecifl^e.namipfehuncmetumfibiinfert.  Idemdici- 
•  turdeco,quicaptus  eftabhoftibus.fiferedimit.  &  reueifus  ' 
adfuosnoliclolucrequodpromifictanquam  metu  promif- 
lumfuerit.  Debetenimfidem  hoftifcruare.necpoceftcau- 
fan  femetu  promifille.  Hanc  quiftionem  trai^taui  ad  Icg. 
i.fupra  de  pa<5t.  Qupmodo  probandus  fit  metus,  non  eft 
huius  loci:  pertinct  enim  ad  titiil.de  probat.  Vno  tamen 
locohocattingamleg.  vltim.§.vltim.  Sequitur  in  edidto, 
Ratum  tion  habebo.  Ea  vcrba  cxponit  Vlpianus  in  lcg.  me- 
tum.§.  fedqucdpra;tor.  H^c  verbagencralia  func,&per- 
tmenc  cam  ad  s<5tionem,  quam  ad  exccpcionem :  fignificant 
ei,qui  metum  palfuseft  ,  dari,vela6tionem,  vclexccptio- 
nem,  prout  res  exigir.  Citatur  autem  hic  refcriptum ,  quo 
confultus  ex  fa<5to  Imperator  ad  mutuas  ,  tam  a<5lionem 
quam  exceptionem  coaipetere  inre  fiuc  perfe(5ta  fiue  im- 
perfe(5ta  ei,  qui  p-oprer  mctum  cautionem  pollidtationis 
dcdcrit.&obid  reftirationem  poftuhucrit,  iure  ref.r;pfir. 
Polhcitationes  foleb^t  fieri  Rcipubl.  vtoftendittituI.de 
pollicit.&ideo  ftatimcoliocatus  eftpofttitul.admuncip.vt 
iam  oftendi  ad  lcg.i.lupra  de  pactis.  Qupd  hic  colliguur, 
interlocutionempiir.cipisiDcaulaaliquaprolegehabendifn 
elfe,  ridiculum  pft,  non  enim  mcminithic  interloquucionis 
principis , fed  relcnpciquod  conCilcus  edidic.  Solebantau- 
tem  confuh  Impr:'r.  in  quasftionibus  dubiis,  vt  iure 
confulti.  Ideo  rc:  ipti  Imperatorum  dicuntur  in  Codic.  qu*^ 
luftiniani,  vtiurifL.  lalrorum  refponfa  in  Pandeitis.  A-  ^oex 
<5lionem,quascx  ho  «.  vcto  dacur,dixi  eirereftitucoriam,  vel  >">'  edi' 
refc;froriam:nonq.  '  iiJcverbumrefliti]toria,?.liquodno-  ^'""- 
mcnhca<5tionis:fedra(;iumqaalicasqusdam  a<5tionis,  qux'^'"*''' 
reftitutione  fa(5t^  Jacur  A  praet  orc :  quemadmodum  refcifro- 
ria,  qui  refciflionefi<:l:  :.d.uur.§.rurfus.  Inftituc.de a<5lio. 
lcg.necnon.  §.pei'    &  vinm.infraexquibus  caufismaio. 

§•  Volenti  autem  Jatur  8>c  in  rem  a6tio,  &:  in  per- 
fonam,  refcifla  acceptilatione ,  vel  alia  liberatione. 

Inprimisdaturuc  olinrcm,  velin  perfonara  vtilis» 
qusproptemegon;,,  .  ,etucontra(5tumdeficitcomperere, 
&ideo datur a<5tio qu.j J  metus caufa.  Tu  me compulifti me- 
tuvtremm£amtibidartm:dedi,fed  deindc  reftituorin  in- 
tcgrumaprxtore,  relcifloeoquodgeftumcft.  Daturenim 
mihiadlioqua-piiuscompetebat,  fcilicec  reivindicacio,quia 
eramdomiuus.  Vti  fi  coegcris  meliberare  re  acceptilacio- 


ne,refticuor.a  ptartoic;  &  datura(5tio  in  perfonam,  quia 
force  debebastxrnumo.  Sicincerprecorleg. mecuin.§.  vo- 
lenti.hic.  QujIcl  .^cj.ifti-natur  difBcilisab  Accurfio.  Vo- 
lentiigirur  j^;ui  Yaaquea6tio,&Iicetexperiri  vtravelir.In- 
ter  hasautem  actioiics  multum  incereft.nam  fiquis  expe- 
riaturvctcri  a<5tione,  idpetet  quodex  eacompetebat,  fiue 
inrema(5tio,vcvinQicacio,fiuein  perfonam,  vc  exmucuo, 
fueric.  Sivero  malirexhocedi(5to  agercquod  metuscaufa, 
petetquadruplum,nifi  resarbitriopriEtorisreftituatur.  Ele- 
(ftatamen  vnaadtione,  alteratollitur.  Simileeft  quod  dici- 
turinl.fi  mulier.§.vlr.  Mctucompulfushxreditatem  dela- 
tamrepudiaui,  reftituor  ininrcgrum.  Hacrcrtitutione  da- 
plexviamihi  patet:poflum  cnimexperinpetitione  hiredi- 
tatis  vtili,  quia  furamo  iurepropter  repu(iiationem  dire<5ta 
defiitcomp-tere,  vtin§.volenti,incel!igicurdari  a(5lio  vri- 
lisinrem.  Dacurquoquc  in  rema(5tioexedi<5todeeo  qnod 
metus  caufa.  Sed  alterutra  ele(5la,adalteraiii  regredi  non 
porero,fiquidemvniuseIc(5lionealceracollicur.  Sedha^fle- 
nusdecaui.ihuiusa(5tionisabundediximus. 

G     j 


8/ 


Fran.Duarem  (hmment. 


QuaHs 


c  A  p.  li. 

Cui(^contrAquemdcturhxca.Ctio. 

EX iam  diciis  patec haac aftionem ei  compctere,  qui  mc- 
tumpafIuseft,eiufqael3aEreJibiis&  fuccefloribus ,  quia 
rciperfecutione.TiGontineCjConttaeumqui  metum  intulit. 
necrefertaquo  me:us  illatusfit,anafing']lari  perfoaa,  an 
curia ,  an  coHegio,  an  ciuitate.lcg.  metum.  $.  animaduerten- 
dum.  Hjccdi(5tunjeftinremconceptumnoninper{onara. 
EKempIumeftindicT;alcg.metum.§.fedquodaitpretor.leg. 
fedex  dolo.§.  I.  infra  dcdolo  malo.  De  co  diccmus  ia 
titul.dedolo.  hncpercinctlcK  ,  aliad.§.refertur.infradc 
regul.  iur.  Hic  autcra  locus  nos  docet ,  quid  fi:  a  eiui- 
tace.municipiojvcl  corporc  aliquid  facSum  cHe:  quod  non 
facile  dikernitur  ab  hominibus  imperitis.qui  non  poffunt 
diftinguere  ciuitatcm  a  fingulis  ciuibus.  fic  diftinguitur  in ti- 
tul.de rer.diuiCinlnftic.§.vniuerficatis.  Vniuerfitas  igiturt- 
pfa  intcliigitur fcciftc,  quod  publice  fit  per  maiorem  partera. 
,  Publice,  id  eft ,  publico  nomine ,  &  opponitur  aduerbio  pri- 

-  uatimapudCiceronem.  Daturetiamhascadiocontraeum, 
quirerarrieiuextortampoffidetjtametfimetumnonintulit. 
leg.metumj.vltim.  Vnus  mihi  mctum  intulit:cxco  metu 
nih,l/orre  ad  eum  perucnit,fcd  ad  aliii,  qui  mctum  non  intu- 
lcrat.  Contra  vcrunque  daturadlio,  quia  hxcadtio  in  rcm 
fcripca  eft,  id  cft,  concepta  ir.  rom,  non  in  perfonam,  vc  ex  his 
v..rb  s  colligerelicet :  Q_aodmetus  caufageftum  erit.ratum 
rionhabcbo.  VidctiscnimnonficrivUiuspcrfonje  raentio- 
ncmin  tAxQd  verbis.  Idem  dicimus  dc  padis.  lcg.iutifgcn- 
tium.$.  padtorum.fupra  de  pa£tis.  Cum  igicur  auimaduer- 
rcret  lurifconfultus  hoc  edidtum  efie  concepLum  in  rcm,nec 
exprciram  eflepcrfonam  mctum  infercntis,interpretatus  cft 
facilcadtionem  dari  contracumadquem  aliquidexco  mc- 
tuperuenic.  HuGquoquepertinetlcx  iccmficumcxccptio- 
ne.§.  in  hac  adtione.  &  §.  Pedius.  Res  tua  ad  me  peruenit 
nieiu  tibi  illato.  Peto  vc  doceasquismctum  intuleric,ncfcis: 
non  enim  nofti,nec  forcepcrcipere  potuifti:  nihilominus 
compacet  raihiadio  comratcad  quemrcsperucnit.  Eftta- 
rnen  hzc  acftioeciam  inperfonara.§.pra:tcrea,Inft.dc  a6t. 
quia  a6t  or  conccndic  reum  fibi  efle  obiigacum  ad  dandum  vel 
faciendum:  quz  nacura  cft  adtionum  in  pcrf  onam.§  .omniu. 
dcadio. Inftit.  ad  dandumfcilicct,quia  pecopcEnam  qua- 
drupli.  Sed  dicctaliquis,eftin  rem  fcripta.Refpond.  caqin  re 
fcripca  eft,  perfonalis  cft.  Ncc  propccrea  audiendi,  quidi- 
uidunca«5tioncsinpcr(onalcs,rcales,&:inrem  (criptas:  to- 
lcrabilius  enim  cfler,  fi  diccrcnt  adtiones  in  rem  fcript^s  non- 
{lunquam concipiin  rcm,  nonunquam in  perfonam.  £x hoc 
ctiam  errore  manauit  ille  qucm  attigimus ,  cum  rradtaremus 
qua:ltioneHi,anrcftitutotiaa(5liodcbeatintendi  inlocodo- 
micilii,  an  in  loco  vbi  rcs  fita  eft.adducunt  autcm  leg.  ia  cau- 

.  {x.  1  3.infrademinor. cuiusfcnfumcosnon  pcrcepiircfatis 

-  liincmanifeftumcft.  Nanc  videndumeft,  an,&quomodo 
haBcadtioadh^rcdestranfcar.ctac^tatur  hscquaftioin  leg. 
•iternfi  cum  exceptione.  §.poft  annum.  &  leg.  quod  dixi- 
nius.^.vlc.hic.  Probabilisdubicatiofuic:quia  hicadtio  pcE- 
naliseftexmaleficio.  Refponfum  tamen  eft  compctcrcde 
eo  qaod  peruenir  ad  hirede,&  ex  quo  locuplecior  eft  fadtus. 
Eft  locus  communis  de  hiredicariis  adionibus.Scquencibus 
capicib.varia: qu^ftiones  tractancur  huc peninentes. Often- 
dic  Paulus leg.  videaiiuis.  hic.cum  dicicur  adlioncm  compc- 
terecontra  hiredem,itacfl'eintelligendu,vt  contraomnes 
fea;redes  in  infinicum  detur  etfi  ad  primum  ha:rcdcm  tantum 

e«eW-  pcruenit.  NuUuscft  L  cus  huicfimilisin  iure  ciuili:  itaquc 

d"°nTdi  ^^^"  '^'1°^^"^  diiigenccr  notanda.  Vnum  cft,  fiquid  pcr- 

»0  ciHod  iJetierit  ad  aiiqueni  mccuscaufa.&confumpfrric  ipfum,  ni- 

metus     hilominustcneri.  Alcerum eft, vc fi ad vnum hiredem  per- 

i*uft.     uencric,cetericeneancur.  VerbaauccmCaiil.quodauccm. 

h',c.videncurppgnarccumfupcrioribus.fcdha:cfuntdiuerfa. 

hincmale  proconfulem  Accurfius  inhac  legeinterpretatur 

pricorem :  ideo  enim  hoc  didum  eft,  quia  hoc  fcripcum  fuic 

apud  Caium  ad  edidlum  prouinciale.    Poftcemo  ha:c  adtio 

datur  ex  caufa  noxali ,  ob  noxam  ferui  contra  dorainum.  lcg. 

quoddiximus.hici 

C    A    P.       III. 

^tdveniat  in  hanc  a^ionemydrquid^etatuK 


INhanc  iSdonzm  venit  teftitutio  reiper  ttietam  ablataf^ 
aucfiresnon  refticuacur,po2naquadrupli.  Idcxprellurn 
fuitincdidrol.icem  ficuraexceptione.J.i.  Coniinetreftitu- 
tionemrei&pcenam.  Idemdiciturinl.4.  C.eod.  Reftitui- 
•turigicurhacadlione.quodadtoriabeftj&idin  quodamnii 
eftpaffus,non  quicquid  force  ablacumeft.  Nocandum  eft 
exl.fed&partus.J.i.hic.  naturameffe  huiusaftionis,vt  ob 
damnura  detur.   Inde  eciara ,  fi  tu vi  me  ■&  metu  cornpulifti 
adremmeamtibi  vendendam:  deindccompuli  temetu,vt 
eandemremmihi  venderes:  non  competec  tibi  a6tio  quod 
mctus  caufa,  quia  nullum  damnum  paflus  es ,  nec  quicquara 
tibiabeft.  Aliudexeropliieftinl.fimuher.§.(jpoflcflloncin, 
Ego  pofleffione  fundi  cuiufda  habeba.no  proprietate  aut  do- 
miniu,  fed  tantum  vfumfrudtum,  forte  tu  me  pcr vim  coegi- 
fti.vccibitradcrcmfundi  poireffionera,lisaEftim,abicur  non 
quantieftfundiis,fedquanti  eftpofleffio.huc  pertinct  lex 
fi  duo.infra  vci  poffid.  vbi  dicicur,  diuerfam  efle  fundi  &  pof- 
feffionis  xftimacionem.  Hic  omnia  co  pcrcinent,  vt  often- 
damus  dominiura  rcfticui,  &quodabeft,  adori.  Notan- 
dumcciameft  inhancreftitutionem  frudtus,  &alias  accef- 
fionesvcnire.  Sic  incerprecancurlurcconfulci  verbum  Re- 
fticucre^inl.videamus.i.^.ir^Fauiana.dcvfur.  Dc  frudtibus 
autera quid  fic dicendam ,  in  didt.  lcg.  fcd  &  parcus.  &  leg.  fi 
muliet.hic  facis  exprefTum  eft,vbi  etiam  caufat  nomen  pro  ac- 
ceflione  fumitur :  fcd  pleniffime  dixi  ad  cit.de  v iur.  Hic  re- 
fticutiopendec  ex  arbicrio  iudicis:  non  enim  iacis  poceft  in 
vniuerfum  definiri,  quomodo  quicquid  eft  refticucndum,  fit 
in  hoc edidto  comprchenfum.leg.  itcm  fi  cum  exceptione.J. 
quatenus.  Huc referendac (unt l.metum.  §.  exhoc edi<5lo.l. 
illud.  §.  fi  metu.  vbi  docet  cxcmplis  quomodo  hoc  fit  acci- 
picndum.-  ledpoft  hacagam  dereftitucione,  propterquam 
pccua  imponicur ,  fi  res  arbiirio  iudicis  non  reftituacur.  Noa 
eft  crgo  poenalis  fi mpliciter  ha:c  adt io.  §.  quadrupli.  Infti.de 
adl.leg.item  fi  cum  exceptione.  §.hffc  autem.  Aliquando 
hunclocumcitaui,difputans  deaftionibus  arbitrariis.in  §. 
priterca.  Inftic.dc  atftio.  vbidicicur,arbitrarias  exatbicrio 
iudicis  pendere.  quod  ita  accipio,  iti  quibus  srbiiratur iudex, 
queraadraodum  adtori  fic  facisfacicndura.  Tancum  vcro  po- 
teftarbicriumiudicisinhacaifiione,  vcpofficiudcx  aliquan- 
dorcumabfoluerc.  Denoxalibus  a6lionibus  locus  eft  hoc 
Inftit.tit.animaduercendus ,  quem  citaui ,  vc  diccrem  omncs 
aitiones  no  eire  atbitrarias.  Ea  vcrba  addidic  luftini.quafi  ve- 
litcxplicarevetbaedidti  pra?coris,nifircs  srbicrioiudicisrc-- 
fticuacur,  Prjetor cnim  dac  atitionem  in  quadruplum  ob me- 
tura  illatura|,  fi  rcs  atbicrio  iudicis  non  reftituacur.   Potcrac 
dubicari ,  fi  quis  conueniacur  ob  metum  illatum  a  feruo ,  an 
conucniendusfitadpcE.»amquadrupli?Refpond.hociniqua 
cfle,&]fatis  cfTe,  fi  dominus  noxi  leruura  dedar ,  nec  amplius 
cum  tcncri.Hucpercinctl.quoddiximus.j.  i.hic. 

C    A    P.       IIII. 

Deofficioitidicis. 

OFficium  iudicis  eft,  finoxaliter  agatur,vt  condemnet 
cantum  adpccnam  quadrupli,nifi  rem  reftituat  arbitrio 
iudicis,  aut  noxxdedar.  Diximus  agicontradominum  no- 
xaliter  ob  metum  a  feruo  illatum ,  nilircs  ad  dominum  pcr-  ^^^    ^^ 
uenerit:tunc  enimpoteric  coniieniri  diredto,neclibcracur  damdt' 
noxzdedcndoferuum.  Qjiadruplaruraucem  idquodrefti-  refiitu- 
tui  oportet,  non  auccra  quod  ablacum  cft.  1.  icem  fi  cum  cx    '"""  '*• 
ccpcione.§.quadruplacur.  &  §.  lulianus.  ad  fi.  Qi^Tricur  an  ""^  ,''"* 
inquadruploinucumplum.  hltenim  ambigua  hxc  oracio.  p^jfntt\ 
Tra6taturha:c  qusltio  inl.  icem  ficum  exceptione. §.(edfi 
quis.&  §.quaccnus.Refpon.  Qnadruphim  efle  accipiendum, 
vcincores  mecuablacaconcineatur.  Viiumeftenimdurum 
fic  incerprecari  quadruplum,  vc  cocum  pcenz  infit.  nam  poe- 
nx  func  potius  molliendcc,  quam  exaiperands. I.  p°n.  infra 
depcEnis.Cuius  eft  hiccommodiflimuiaexempium.Similc 
eftquoddiciturtitul.devibono.rapt.Infticuc.§.i.  Aliud  au- 
temcft  in  adtione  futti ,  vbi  quadruplum  cocum|XEna  eft, 
vc§.  vlcim.  Infticut.  d|e  obligj.  qux  ex  delicS.  Vnderede 
colligitur ,  quotics  fic  mencio  tripli  aut  qnadrupli ,  ncc  aliud 
cxprimicur,  intcUigendumefle,  in  cotriplo  vel  quadruplt» 
tcm  quoque  ipfamcontineii.  In  §.  fed&  fi  quis.  didt.  leg. 

,  Jtcia 

) 


Sifi£ulA' 


Jn  Tit.  IlLdeDolommo. 


itemficum?xceptionc.ob(eruaturquem  pr£Ecife  cogi  adfa-      pretio  res ,  qu£  minoris  fit  pretii  j  vendattif  ,  ftardmcu  vc 

tienduro.  Scd  ego  aliter  hxc  verba  intellrgo:  eftenimhiec       (emper  dolus  abfit.  quod  Hc  not.apiidlPaulum  lcg  itcmfi 

compulfio  noJi  necellaria  ,  fed  quam  Tua  caula  vocamus. 

QuEritur  j  fi  res  pcr  metum  ablara  peiierit,anrcusabhac 

prieftacionc  libeteturjan  condemcietur  id  rem,  id  eft  ad  xfti- 

mationem  rei  percmptx?  Refpon.l.i.  C.eod.  eirepetlecu- 

tionem  integram.   Adtio  enim  pcrpetua  eft.  l.inrefurtiua. 

infrade  conditl.furr.l.i  §.te(SlifIime.infra  devi&vi  arma. 

quod  eftintclligendumfecunduml.  i4.§.quodfi  homo.& 

feq.  Obfetuanda  cftdiligencer  bxc  d;ftindlio,&duoeafus 

confiderandifunt.  Vnus eft,  cum poftfententiam latam  ad- 

ueifus  cum  qui  merum  intulic,  ante  tempus  iudicati  res 

perierit  finceius  dolo  &  culpa.   Tempus  ludicatoad  iol 


precio.  §.  vltim.  infra  locat.  Inicium  adionis  de  dolo  tribuic 
Cicero  Aquilio  Gallo  libro  j.Oilic.  Cuiusadionisforma- 
lam  Pcxtores  poftea  fccati  funt.  Vctercs  euimdolum  non 
magnopere  curabant ,  cuminiistantum  locumhaberccxi- 
ftimareat ,  qui  (e  decipi  pattrentur ,  faciilimeque  a  viro  pru- 
dente  vitari  polfe  crcderent.  Ciefcentc  tamen  hominum 
malitia  ,  doli  vindicandi  caufa  ,  varia  propofita  funt  rc- 
medla  a  prxtonbus ,  de  quibus  hoc  titulo  dicetat.  Et  pti- 
mum  quidem  rcfticutio  in  integrumdatur.leg.diuus.fupra 
de  in  integrum  refticucion.  dacur  ai^io  de  dolo ,  datur  exce- 
ptio  de dolo ,  qua:  valde  neceflatia  eft  in  ftriftis  iudiciis .•  nam 


uendum  datur  adquatuormenfes.l.fancimus.C.devIur.rei  incft;  iudiciis  bonxfidei.lcg.fed  &  fi  ideo.folur.  macrimon 

iudic.  quo  tarnen  iurc  hodie  non  vcimur  :  cx  lege  duodc-  l.huiurmodi.Stf.^.quifcruum.delcgatis  i.  Oportuiter.im 

cim  tabu.dabancut  triginta  dies.  Nacura  enimhuiusadio-  in  illis  cam  exprimereinconcipicnda  fotmula  &  confti- 

nisnon  paticur,vcperemptarepoftcondemn3Cionemincra  tuendoiudicio,  vtextraquamfidedoloftipulatus  fit,nu!la 

tempusiudicati,  cius  xftimacio  ab  eo  exigatur  :  quia  cti-  habeatur  doH  racio.aiudiccprsfercim  pcdaneo.  Hodicta- 

pli  pcEMafatisfacerecogicur.  H<Ecadioeftarbicraria.§.prz-  mcn  fublacis  formulis  non  multum  intereft  inter  bonx  fi- 

tcrea.  de a(Sio.  Inftitut.In  hac crgo  iudexrcfpicit  squum  &  dei iudicia ,  &  fttidiia :  vt  docui ad Icg.  fi  quis  cum  aliter.  infra 

bonum  :  obidquediligentcf  videredcber,nequidftatuata-  de  verborum  obligacion.   De  hac  cxccptione  eft  ticulus 

lienum  ab  hac  iquitatc.   In  quo  etiam  de  eo  qui  damna-  ipecialis  in  Pandeitis  ,  dedoii  mal.  &mer.  exccption.  Da- 

tus  ob  fcruum,  qut  mccu aliquid  abftuiit,& aufugit ,  refpon-  tur  etiam  aiSio  flcllionatus,  fed  tamen  agituf  criminahtcr ad 

detur  ,  non  cflc  ^equum.vtomnino  rciaxetur  a  rei  condc-  pceaam.  Quod  enim  in  priuatis  iudiciis  eft  de  dolo  aftio» 

mnatione .-  fed  oporterc  cum  cauere  de  perfequcndo  &  re-  hoc  in  criminibus  cft  ftcUionatus  pcrfecutio.  ieg.  fteliiona' 

ftituendofiruo,  fiineius  poccftatem  pcrucnerit.  Aiterca-  tus.infradecrimineftcUionat.  Inter  prscipua  camcn  auxi 


fuscft,  cumextortus  cft  homo  vi  ab  aUqao  ,  &a(!lum  eft 
cum  eo  ,  quiabftulic,  (cdantcquam  fcntcntiaferretur,au- 
fugit  vel  petiii:.  Refpond.cum  reneri ,  etiamfi  finc  doloSc 
culpa  eius  pcrierir.  In  ptiori  fpccie  a:quitas  non  patitur,rt 
tem  piaftecquicondcmnatuseft,cunacogaturob  condena- 
tionem  cripium  prasftarc  :  in  pofteriore  fpecie  arbicriura 
iudicis  cefTaCjfedprocinus  dicicur  damnarereum  inidquod 
intercft.  I.  arbicrio.  § .non  tamen.inf :a  de  dolo  malo.  Q^id 
diximus  rcuratcncri.eft  incclligcndum  cum  cxccpcione  & 
diftincSione.  Vidcndum  enimcft,  aneodemmodotespe- 
ricura  fuiftet  apud  eum  a  quoresablata  eft:&dc  hacqux- 
ftione  dixiraus  ad  leg.  fi  cx  legati  caufa. infra  dc  verbor.obli- 
gation.  Proprcr  confcnfum  cxprcfrumvcltacitumeiusqui 
mecum  paftus  eft,  cefiar  ha:c  acStio,  &  datur  excepiio.leg.  «.& 
4.C.  cod.  cap.  I .  de  his  qux  vi  mctus  vc  cauf.in  Decr.vbi  agi- 
tur  de  profeilione  monaftica.  Vicima  exccptio  eft  ob  pre- 
tium  non  redditum,  vt  invenditione  raetucontra(fta,nara 
irrita  cft  :  fed  tamen  pfctiumdatumdebetteddi.l.^.&^.C. 
eod.  Hocintelligendumcftdcptetiofoiutociiquipccic  re- 
fcindi  quod  geftum  eft.  Nam  fialii  folucumfit,nondicitut 
reftituerc.  Hticainceiligendai.fimancipium.  C.de  rei  vin- 
dicac.  cuius  mencio  eft  in  glofliis  Ac;urfianis ,  necrc6lcex- 
plicacur.  Excipicur  vnus  catus  in  ieg.pcn.C.cod.de  eo  ,qui  in 
ofHcio  confticutus  rem  aliquar*  per  vim  emerir.qui  &  nor.ia 
1.3ufcrcur.§.  quiapra^fide.infradeiu.fifc.lcg.nonlicec.i.qui 
officii.infradcconcrahcn.emption.hajcadioconciuritcum 
rci  viHdicationevtili,vtiamdixi.i.metum.§.voienti.  Scd  v- 
na  pcr  altcram  roilitur.itcm  concuttit  cum  a(9:ione  dc  doio, 
i.icem  ficum.§doio.hic.nonconcutrictamen  cumadtioni- 
bus  fufci,  quamuis  hoc  controuetfum  diu  mulcumqucfue- 
tit. 

A  D     T  I  T.     III. 


D  E 


D  O  L  O 

C    A    P. 


M  A  L  O. 
I. 


I X  I  M  v  s  vat ias  cfle  caufas  r eftitutionis.  Pri- 
ma  eft  mecus  ,  de  qua  diximus  cituloprsce- 
dente  :  aitera  cft  dolus  malus.i.ifupraderc- 
ftir.  vt  crgo  quod  mecus  caufa  geftumeftre- 
fcinditur  &reftituiturinintegcum,  itaetiam 
Jihil  A  V^°^  ^°^°  "^^'°  gcftum  cft.  Nihil  cnim  a  natura  alicnius 
Afunt  eft ,  quam  fraus  &  doius  in  concrahendis  negociis  ,  vc  doccc 
■lienfut  Cicero  iibr.  j.Officio.&quod  dicitutnacutafiterl  ccrc  ho- 
;"*'''  minibus  in  contrahcndo  fefe  inuicem  circumfcribere.  Icg. 
J  d*li.  j^  (-aQfa..  2.  ^.  pen.  infra de  mino.  non  eft  dc  dolo  inceiiigen- 
dum ,  fed  ira iiccre contrahete ,  vt  quara  miniroo  fieri poflSr, 
ccs  ^ux  plutis  fit  euaatHt ,  vcl.conducatur,  maiori  eciam 


lia  cft  a(Sio  dedoio  malo  :  quam  Cicero  Iibro  fecundo  de 
Natur*  deofum  ,  vocat  euciricuium  omnium   malicia- 
rum.  Dehacacflionc  excacedi(5tuminieg.  prim.^.primo,  ex 
quo  colliguntur  caufx  huius  a(itionis.  Ncceire  cft  in  primis 
aiiquid  doIomaIofa(ftumeIIe,vraiicuihiccompetac  atfio, 
deinde  nullamaiiama(3;ionem  cflTeproditara;  poftreinoiu- 
ftam  eire  caufam  atSionis  dandx.  Dcfinic  Labeo  dolum 
malum  hic,efle  omncm  caliidiratem,  faliaciara,  ir.jchuia- 
rionetn,adcitcumueniendum,fallendum,decipiendum  al- 
tctum  adhibicam.  De  hac  defioicione  fcripfi  ad  legem  iu- 
tjfgencium.fupradcpa(5t. §.fifcaudandi.  Aidiraucenipirx- 
tormalum,quiaveceresdolumbonumd!cebant,vc  tjuiad    Dolxt 
uerfus  hoftem  adcniccitur,autlacronem.  Hinc  falfo  anno    '^^^"U 
tant  quidam  fidcrahofti  ieruandamnonefle,dequare(tri-  r     *** 
pfi  ad  icg.  I .  (upra  de  paillis.  hic  enim  Vlpiani  veroa  funt 
referenda  ad  ftratagemata:  de  quibus  di(flum  c{t,Do/uian 
vtrtHS  ^hU  tn  hofie  retjmrat  ?   H^c  igitur  vcrba,  Dolw  malut 
fignificant  non  nifi  ex  magna  caufa,  &euidenti  caliiditace 
dcbete  dati  de  dolo  a(SIionem  ^  quod  cxpiicatutleg.  &ele- 
ginter.  §.  vltim.  hic.  Quxritut  fi  venditor  commendanda: 
fux  mercis  caufa  quid  dixerir,an  tanquam  doli  mali  cencatur? 
Refponde.  non  reneri ,  leg.  quod  vendicor.  58.  Hicenim 
moscl^  vendicorum,  laudancenimfuasvcnalcs,  quivoiunt 
tradctc  meiccs:&  hicfipalamappareant,vendicorcmnon 
obligarr.l.ea  qu^. ff.de  conrrahen.empcio.c.cumdiie(Slus.de 
his ,  qux  vi  incc.irjX)ccrec.  Rcfticurioni igicuriocus  eft,  fi  ca- 
iis  fic  machinatio,  quxhominemconftaritcm&prudcncem 
falicrc  poific ;  nam  fi  calis  fit  vc  homini  hebcci  imponere 
poflic ,  racio  non  patitur  ,  vc  ei  fuccurracur;  quodinmecu 
obferuandum  cfTe  diximus  inieg.  metum.fupradecoquod 
mct.cauf  Eodempercinecquoddicituiinleg.doium.C.eo. 
Itaquere6tcdi(ttumcflinieg.prim.infradedoiimaii  mctufi 
vcexcepcio.cxfa(flointeliigi,quandodoiusfic  fa(Sus,  &ex 
fatfli  circumftanciis  &  mcon ftanciis  hoc  efle  confirmandua7j 
nuiliscnim  legibusidconfticuipotcft.  Excmpiis  tamcn  hoc 
vccunque  denionftrari  poccft  :  quxmuita  rcperiuncur  (ub 
hoctic.  &pieraque  quotidieoccurrunr.  Recicar  Accurf  v- 
numindi(il:,  leg.dolum.de fchoiarib.qui  fefeilerunc  prxcc-         Mat> 
pcoremf  Albecicnm.cuiadccEnaminuirato  prarbueruncio-       ., 
coaqux  vinumaibum.  Plurimahicoccurrunt  exempla, ad-    "    /.  " 
eovcmagnampartcm  traiftacusoccupent,  vtnonimmerico  btHteUiti 
de  Iurccoiifiil.librisvidcaturdixi(reCiccro,quod  in  vna  co- 
gnitionepofitumcrar.in  infinicahx(crunc.Hxcigiturbrcui- 
tcr  pcrcurrcmus:  icacamen  vc  (cmper  inceiligamns,  in  vtii- 
uerfum  deriniri  non  pofle  quando  dolus  fir  ad.ninTas,  f(;d  ex      ,  - ,. 
f a(5lo hoc pendere,&  in  hoc  magis qua in  iure verfari. Adcun   ^,  „o/«,>»/ 
di(unrquoq;caufidici,aquib.piura  excmpladifci  poterunt.-  omnei 
norunceoiraomQes  fraudes omncfqj  tcchnas,vtaic  Accutf.A'^'»'^^'* 

G     4 


Franc.  T>uareni  Comme/it. 


&P[iaiasin  epiftalis.  Vnumigitareftinleg.&elegantcc.J, 
fenia';  pa  d!oms.&  §.penulr.  hic.  Aliud  in  leg.  fi  qnis  affirma- 
ueric.  hic.  1.  (i  miior.  C.  eo.  Aliud  eft  de  co  qui  fuppieflit  ta- 
b  iljs.in  didi  le. fi  quis  affirmauerit.§.ttem  fi  tabuli.  §.  fi  fer- 
iium.hocrit.  Aliudeftdeeo  qui  falfapondera  commodauit 
ih  leg.arbittio.§.de  eo.  Aliud  in  leg.reruus.io.in  priricip.&  §. 
fipeifuareris.  1.  fileguarius.  l.cumquis.  51.I.  films.  ji.l.rei 
quam  venalem.  1.  fi  cum  mihi.  I.  fi  quis  tabulas.  l.quidam  de- 
bicor.  &  leg.  pen.  hic.  Acque  his  fcre  exemplis  oftenditur 
qunndo  dolomaloaliquidadmifTum  cire  dicatur.  Eftvnum 
jnfij  ne  exemplum  extra  hunc  rradtatum  in  1.  i.infra  de  aftio. 
empt.de  fallaci  fimuhcione,  cailidaque  rcciceocia.H^c  igitur 
cft  prima  caiifa  huiu";  acftionis  de  dolo  ,quia  fcilicec  dolo  malo 
alicjuid  ad  ■niftum  cft.  NecelTarium  praecerea e ft,  vc de his re- 
bus aliaadio nulla fit.l.i.§.aic prairor.  Hacadione,  qu^ fa- 
mofaeft,  comprthenduncur  omnesfraudes&malitix.qua- 
ruiTinominenullaadlioproditaeftiureciuili.Interpretamur 
hic late  adtionem  pro omni auxilio ,  quo  res  falua eire  poreft 
ei  qui  eam  amifit.  Continetut  etiim  interdidtum ,  etfi  ab  a- 
dioned.fF^rat.l.adtionis  verbo.  infradeadio.  &obligatio. 
Con  tinetur  quoque  exceptio :  nam  qui  excipit,  quodammo- 
do  agere  videtur.l,  i.infrade  excepdo.  Diximus,fiuea6lio 
ciuilis,  fiue  honoraria  competat,  fiue  etiam  interdi6bum ,  cef- 
(at a6tio  de  dolo.  Quarrirur  de in  incegrum  reftitutionc  dift. 
leg.i  §.idemPomponius.  Sicptoduciturlongiiis  interpre- 
tatione verbum adiionis.  Rcibtutio  cnim  in incegrum pro- 
prie  non  cft  aflio.I.quodfiminor.i^.^.vltim.infrademi- 
no.nonenimcuminintegrumreftiruir,dacpr(jcor  iudicium. 
Scd  tamen  late  accipimus  adtionem  pro  omni  auxilio  quo  res 
(aluaeftepoteftadori.illisigiturditt.^.verbisoftenditPom- 
ponius  ex  fententia  Labeonis  ,  reftitutionem  in  incegrum 
nonconcurrerc  cum  aitione  dcdolo.  Viderur  camen  hoc 
cffs  falium  cxhisverbisl.Diuus.  fupra  dcreftitut.  in  integ. 
Cnm  etinm  aSlio  de  dolo  competere  Jileat,  cx  quibus  apparec 
hxc  duo  remedia  concutrere.  Sed  expendendumeftquod 
fequicur in  ealege.  Permiccic  cnim  vel reftituere  in  integtum 
vel  aiflionem  de  dolodare. admonettamenficius  cfterefti- 
tuere  in  integt  um ,  quam  adionem  famofam  de  dolo  confti- 
tuere  .Eodcmperrinetl.  quidamdebitot.  5  S.hic.  Qmdam 
falfam  cpiftolam  obtulit creditori ,  ob quam  liberacus  eft  ac- 
cepcilatione  :  dolus  malus  interuefiit  :  quiritur  quomodo 
fuccurrendiim  fit  creditori  contra  debitorem,  quidolofe- 
c:c,  vthberaretur?  Namnullacompetita6tio,vtpoteremiP- 
fa  per  acceptilacicnem  ,  &fibi  debct  imputarccreditorqui 
tam  facilis  fuit,  vt  cam  remiferit.  Refpondct  diftinguen- 
do incer minorera & maiorem.  Credicor maior vigintiquin- 
que  annis  habecde  doloaftionem  :  minor  aucem  reftuue- 
tur in integrum.  Sed puto tamcn hoc itaftatutum eflt , quia 
prxtor  in  caufa  minorum  facilius  ccgnofcebat :  hoctotura 
tamen  debemus  accipere ,  vt  pendeat  ex  pr^coris  aibitrio.  di- 
<5taleg.  diuuf.nifietiamdicamusdiftindtas  efle  adiiones,  & 
circumfcriptionem  non  eflc  iuftam  cauiam  refticueiidi  adlio- 
nem  aroiflam  maionbus,fedabfenciam.leg.  i.infraex  qui- 
bus  caufis  maior.  Qu^iritur  ciiam  de  a6tione  quod  merus 
caufa.anconcurratcumadtionededolo  quac  tantum  com- 
petit  cum  alia  deficit?  &videturconcurfum  harumduatum 
a6tionum  admitti  non  poffe.  Obiicituri.iremficum  exce- 
ptione.§.eumqui.l'upraquodmetuscaufvbiaic  pofle  vel  a- 
dione  de  dolo ,  vel  aiftione  quod  metus  caufa  agi.  Ditficul- 
las  nafcicur  ex  lcg.  4.  C.cod.  Pio  explicationc  huiusqua- 
ftionis  expendenda  func  verba  edi(5ti  de  dolo.  Pollicetur 
prjEcor  adtionem  dedolo  fe  datutum,fiquiddoIo  malofa- 
(ftiim  efle  dicctur,  nec  alia  adioetit.  Vt  ergo  fitlocusedi- 
«fto  ,  oporret  do!o  malo  aliquid  fadtum  elTc  contendcrc. 
Cum  quisallegac  m.etumfinedolo,dabitura(Sio  quodme- 
tus  caufa  ,  non  eciaindedolo,  quainuis  dolusreuera  admif- 
fus  f aerit :  feJ  fi  folus  dolus  allcgatur, de  dolo  dabitur.  Pone, 
aii]uid  extncrum  mctu  ab  aliquo,competit  ei  a(5tio  quod 
mecus  caufd.vel  de  dolo.  Sed  fiisallegct  metum.nullafa- 
dla  doli  Hicntione,dabitur  aiftioquodmctus  caula:  fi  vero 
velic  de  dolo  experiri  ,  pocerit  hoc  allegire,  &  contenderc 
rcm  dolo  cxtortim  fuiflc  ,tuncque  dabitur  aiilio  dedolo, 
non  aucetti  quod  metus  caufa.nec  enim  pofTumus  dicere 
iili  competerc  aiitioncm  de  metu ,  cum  eum  non  allcgat. 


vnde  dicimus  ,  slcerutra  elecSaalteramroIli:  nontantumi' 
pfo  iute  ,fed  cxceptione  infa<fluiuoppofita;  ex  quoappa- 
ret  vtramque  fimul  non  compecere.  Addendum  eft  fupta- 
di6tis,hancai£tionemdedoloconcurrerecum  a^Sionibusin 
fa(5tum.  Hanc  fententiamdefendi  ad  leg.iurifgentium.fa- 
pra  de  patiitis.vbioftendiquidfit  in  fadtum  agere  ,  vel  prjE- 
fcriptis  verbis  in  fa(5tumagere,nenjpeomiflo  nomine&ti- 
tuIoa<5tionis,fa(5toipfo,&re,vtgeftaeft,expofita,a<5tioncm 
concipcrc  :  quomodo  hodie  a(5tiones  moribus  noftriscon- 
cipiuntur  in  foro  :  quaiis  cft  1.  cum  mota.  C.  de  tranfaiStio. 
Arquc  ideoin  faiStum  poteft  aginuilafa(5ta  dolimentione, 
nempe  fi  malitquismitioreiudicioexperiri,  omiflTa  a(5tionc 
dedoio,qua:famofaeft,tuncenimiilinon  eft  denegandaa- 
6tio  in  fa(5tum,  fic  fiiioinpatrem,&  libertoin  patronum, 
atque  in  cctcris  perfonis  :  &non  debethiccomprehenfisde 
dolo  aiflio  dari ,  fed  in  faiilum  vctbis  temperanda cft.  Eft  ct- 
iam  huius  rei  exemplum  inleg.nondebet.&i.reiquam.jj. 
hic.  quam  adduxi  incommentariis  intit.  depa(5tis.vbia(5tio 
in  faiSum  competit ,  quia  forte  ita  inciderat  ex  fa<5to,vt  quas- 
reret  confultor,anpofl'et in  fa(5tum  adtione  experiri.  Vbi  igi- 
tur  dolus  commiflus  eft ,  quandoquc  in  faiSlum  a(5tio  dici- 
tur  competere.  Imo  hxc  nonnunquam  eft  vtiiior.quiaeft 
perpetua  adtio.di.ieg.rei  quam .&  confultor forte,  poll  tem- 
pus  intra  quod  poterat  agidedolo,confuluit  an  in  fadum 
agere pofler.  Hic autem a(5tio de dolo temporariaeft, id eft 
annalis.i.huius  a(5tionis.  infra  quod  falfo  tutor.au<5to.Hodie 
vero  ex  conftitutione  Conftantini  biennaliseft.l.vitim.C. 
eod.  Ex iam  di(5tis  varii  quiftioncs  oriuntur ;  has  figiliatim 
tra<5tabimus.  Vna  eftinieg.  1.  §.pen.aliasvltim.  vbiiegcn- 
dum  eft,  vel  ab  eo  res  feruari  poterir,  vt  in  Fioren.iibris :  cuius 
exemplum  eftinleg.ideoque.depupillo, quituioreau<5torc 
concludcnte,aTitiocircumf«iptus  eft.vbi  refpondetur.v- 
trumq-,  &  tutorem,  &  eum  qui  cum  pupillo  contraxit ,  in  do- 
lo  non  efle.  Cerrum  enim  eft  compeccre  pupillo  a(5tionem 
tuteiz  contra  tutotem  :  ideoquenonagidebere  ailionede 
doio  contra  eum  qui  circumfcripfir,  nifi  forrc  tutor  fit  inops 
ita  vt  pupiilus  fuuin  ab  eo  confequi  non  poffit.  Alia  quaftio 
tra(5taturindi(5t.ieg.i.&l.feq.  exquacoliigiturinterpretatio 
hotum  ediHiwctbonimiSi  de  hisrehta  aliaa£iio  non  erit.Cer- 
tum  cft  non  eire  a(5lionem,fi  ipfo iure  non  compctat ,  vel  pcr 
exceptionem  infirmetur.  1. nihilintereft.  infta  ,dereg.iur. 
fedhicfiue  iusciuile,  fiuciuspr^tonuminfpiciamus  ,  com- 
petita<5tio  fua,vndeprobabiliterdubirariporerarana<5tioda- 
retur,&  verbaedi(5ti ad  hunc  caf um  producenda  efrc  nc.  Rc- 
cedimus  a  proprictate  verborum.  vt  fcquamur  menrem  iegis. 
fic  enim  zccipimashxcveihiPrxtovis, Stdehure^MAliaa- 
Elio  nonerit.vi  fignificet,  fi  lem  fuam  alio  modo  feruare  non 
poffic.  Acque  hoc  exemplum  eft  incerpretationis,  quod  fequi 
dcbemus  in  interpreratione  iutis  ciuiiis.  Nempea(5tionem 
de  doiodandam  non  efle,cumaiiacompetiti6tio.  lulianus 
tamcn  videtut  huic  Vlpiani  di(5to  aduerfati in  ieg.  &  elegan- 
ter.hic.  Cuiusfpecieseft:minor  vigintiquinque  annisper-* 
fuafione  ferui  circumlcriptuseumvendiditcum  pecuiioei,a 
quo  ftatim  cftmanumiflus.  luiia.  aitdandamcflea(5lionem 
dedolo  inmanumiflum.-cumaliter  videaturefle  confultum 
roinori ,  vt  cxcmpto  agere  pcillc  ob  hanc  circumfcriptio- 
nem  .-prsterea  inintcgtum  rtftitutione  aducr/us  id  quod 
gcftumeft.  Diciigiturpoffitabaiiisdifl"enfiilcIulianus,&a- 
2lionem  de  dolopoflc  competcre  ,  etfiaiia  competat.  Sed 
huic quiftioni occurricVlpianus  &  oftei^dit  ciusfemenciara 
congrucre  cum  aliorum  luiifconfui.  opinionibus.  Exiftima- 
turliic  locus  obfcurus  ,  quicotuseft  corruprus  apudHalo- 
andrum.  Ego  cenfeo  (equendam  eflcvulgaiem  editioncm, 
ca  enim  proxime  acceditadFIotentinam,  qua:  omnium  c- 
ditionum  &  optima  &  vetilTimaed.Sicenimacciptmiis.lnca- 
fu  eniin  luliani  opponitur  minorcm  vigintiquinqae  annis 
vendidifle  ieruum  cum  pecuiio  ,  vbi  de  dolo  emptoris  nil 
proponitur  ,  &fi  ab  eo  adir.iirus  eflepcffif.  Hac  enimdi- 
ftindtione  vcicur.vc  oftendac  in  fpecie  luiiani  propofira,fuifle 
tantum  minotem  cireumfcriptum  confiiio  ferui ,  &doium  ^^°"  ^ 
cmptotis  nullum  interceirifle.  Re<5tcergo  rcfpondit,dan-  "„1,1  X 
dam  efTc  in  manumiflumdedoioa<5tionem,nonin  empLu    tram*. 
rem,cuiusnuilus  dclus  arguirur.  Quod  autcm  ptoponiu;;  numif- 
veaditor  minor  fuifle  .•  &  idcirco  dicJtur  poflr  cum  reftii  ui  /''"'"»». 

in  in- 


Jn  l^it.  lllJe  T>olomald. 


%i 


Kiintcgram:  infirmaturhac  rcgula>nondari  reftitutioncm 

contra  manumiflioncm  .•  vc  ctiamdicemusadtit.de  minor. 

Obitcraurern  hicnotandumeft  ,venditionem  ipfo  iurecf- 

fcnuiiam  ob  dolum  malum,fiqnisinhoccircumfcriptusfic 

vt  vendctec.idem  notaturl.j.infiaprofocio.l.incaufar.  in- 

fra  dc  minor.  vbi  ait  Paulus  ipfoiure  nullamelle,id  eftiu- 

rcciuili,  fecundutn  leges  populi  Romani.  Vctcribus  enim 

legibusanteCaium  Aquiiium  Gallumnonvindicabaturdo- 

lusincontrahendoadmiiTus^nifiiniisiudiciis  ,  inquibuscx 

fidebonaaddcbaturvtfcribic  Ciceroiibro  j.  OfEcio.  Poft 

illum  camcn  ctiam  doli  in  iudiciis  ftridli  iuris  exceptionc 

oppofita,  infirmatumcft,  quod&not.leg.dolo.C.deinu- 

tili.  ftipulation.  Dolus  dat  caufam  contrad:ui ,  cum  quis  in- 

ducitur  ad  conttahcndum  dolo  ,  cum  aliter  non  cflct  con- 

tiadurus  :  vtin  cafu  luliani :  alias  enim  minor  non  vendi- 

tutus  crat :  vndefimanumiflusferuus  non  eflet,  reuocarc- 

tur  pcrinde  ac  fi  nuila  vendicio  interccfl!iflct.  fimilis  eftca- 

fus  in  leg.  cum  ab  eo.  infra  dc  contrahcnd.  cmptio.  Ali- 

quandoinciditin  contra(5lumdolus:fedcetca  legc&forma 

corrigituf  hic  dolus ;  non  tamen  vt  reccdatur  a  contradu.fcd 

datur  adio  ex  ipfo  contradu  ad  id  quod  incereft.  &  hoc 

fitin  bonje  fideiiudiciis:  inconttadibusautemftridliiuris, 

agitur  de  dolo.dida  leg.  &elcgantcr.  J.  nonfolum.l.lulia- 

nus.J.fivenditor.infradeadiio.empti.  Quienimper dolum, 

Sed  hinc  varia:  quxftiones  rradantut  ,  multxquc  Ipccies 

ptoponuntur,  in  quibus  quxiicur  ,  quando  a6lio  de  dolo 

danda  fit ,  an  non:qua:omnescx  eopcndcnt,  vclquiadc- 

ficitadtiodcdolo,  vclnon.  Hiccxcmplarcm  valdeilluftra- 

te  pofliint  .inquirenda  eft  igitur  natura  cuiufque  adLioois ,  & 

ex  qua caufa decur  vcl non.  Vna quxftio  eft  in  Ieg.&  clcgan- 

tcr.§.fiferuum.  Qujdamhabebat  vfumfetui.uonpropiic- 

tatem ;  pr  oprietaiius  eum  occidit :  quiritui  an  vfuaiio  -dtio 

dc  dolo  fit  dand,)?  Quarftio  hinc  pendec,  an  alia  eciam  a- 

^ionc  confnlcum  fic  adoti.  Dacur  aucem  legis  Aquilia:a 

^io. lcg.  2.  .infra adlcgem  Aquil.  fed  vtilis ,  vt nominacim  de 

hoccalu  cftfctiptumleg.  iccmMela.J.  fin.cumleg.fequ.  in- 

fraadlegem  Aquil.namdire<Sta  cancum  daturdomino.  In- 

de  eft  quod  dicitui  inlcg.atbitrio.  §.fidominus.  Proptic- 

tarius  infiilx,cumaliu$  eiusvfumfru6tum  haberct,  cam in- 

ccndit :  datui  in  eum  adtiolegis  Aquilix:  acqucidcoceflat 

a(5tio  de  dolo.    Obiicitur  lex  fepeci.§.  vlcim.infta  quibus 

modis  vfusfrudl.  amict.  Vcium  longe  diucrfa  eftfpccies. 

Sic  cnira  nullum  damnum  datum  proponitur.  Alii  eftfpc- 

cies  in  didl.icg.  &  elcgancer.in  §.  fi  feruum.in  quo  quia  ex  te- 

ftamento  competit  a^io,  ceflat  hacc  aiftio  de  dolo.  Alia  quae- 

ftio in §.  fi  quadrupcs.  Quadrupcs mihi damnum dedit: da- 

tur  mihi  adio  ob  noxam  quadrupedis  in  dominum ,  vel  vt 

damnumfarciat,veIvtnox2dedat,  cxlege  ii.tabul.  Scdfi 

dolo  alterius  non  doraini  damnum  dcdit  mihi  quadtupcs  ? 

Rcfpondcn.Iurifconful.fi  dominusnonfitfoluendo,dariad- 

uerlus  alrerum  adioncm  dcdolo.  An  aucemadiolegisA- 

quilix  compecac  hoc  cafu,vidcndum  in  leg.icem  Mela.§.iccni 

cum  eo.infra  ad legcm  Aquil.  Alia  quiftio  in  §.iccm  Labeo. 

de  co  ,  quicompedicum  feruum  vt  fugeietfoluit.  adquam 

pcitinet  lex  i .  C.  de  leiuis fug.  &  J.  vltim.  Inftituc.de  legc  A- 

quil.  Alia  in  §.feiuus.quam  iupciius  accigimus de  fciuo ,  qui 

cum  a  dcjnjino  libcitaccm  confcqui  vellet,  cxpiomiflorcm 

certx  pecunix  dedit,cacondicionc  vcpoft  libcrratcm  obli- 

gatio   ineum  tiansfctictui.  Obiicitur  autem  adionemex 

ftpulatu  non  compcteie  cfFcdtu,  quoniam  exceptionc  elidi- 

tui.  Rcfponden.  id  ineptum  cfle  ,  &  hanc  ex  ftipulatu  a- 

£kionemtnnctantum  ceiraie,cumip{um  manumiflumnol- 

ler  pationus  cxpiomiiroiem  accipeic.  fuccutricur  nihilo- 

roinusalccrocafu  ipfiexpromifloridcdolo  af^ioncadueifus 

manumiflum  ,  ipfiquc  paciono  in  manumifliim ,  (i  non 

fit  exptomiflbi folucndo.  Alia quxftio  eft  in  §.fi  dolo  malo. 

di(fl.  Icg.  &elcgantci,  hic.dcpiocuiatote  quipalTuseftad- 

uetiaiium  vinceic.  Repetituiautcm  valdcdiflScilisancino- 

mia  in  his  verbis ,  quibusdiciturnon  datidc  doloadlionem 

aducrfus  cum  qui  vicit ,  fi  paracus  fit  transferre  iudicium, 

&c.  Nam  in  cadcm  fpccie  leg.  cumate.hic.dicitur,  cxin- 

tcgro  agendum  efle  prioii  a£lione,qua  iudicium  acccptum 

fuctat,  (ed  maior  difficultas  cftin  leg.feruus  tuus.io.§.vIcim. 

vbi  infimili  ipccicfimpliciterdiciturde  dolodandam  cfloa- 


dtionem.  Simile  eftquod  obiicrcurexlejg.fi^Uisaffirttiauc- 
rit.§.  &  fi  fetuum  pigneratum.    Egi  contia  tc  cb  noxam 
fet ui :  dixifti  te  vclle  darc  ieruum  pro  noxa,  &  dcdiftf,  ied  pi- 
gncratum  :  acica  dccepcus  fum.  Scd  quia  paffusfum  teab- 
lolui,  dicitui dedolo  mibi daii a(5lionem,  tamcncx  lege cum 
ate.poceiacaHrcrprofpicimihi,noxaIifciIceca(Sione.  Hxc 
incerfcmirabilicetpugnanc  (cdvidcndum  quomodo  expe- 
diti poflint.  Dico  in  huiufmodi  cafibus ccflate  de dolo  a^^io- 
ncmj  quiaalia  atlionon  vidctur  dcficere.  Hicfequimure- 
di(5ti  verba ,  St  alia  aHto  non  ertt.    DiximuS  auceth  ad  cxcc- 
pcionem  vcrbuma(S;ionispeftincrc,  cuiusexemplum  cftin 
Icg.vlcim.idem  dicendum  eft  de  replicacione.  Eft  emm  qu^- 
dam  cxccpcio ,  nempe  exceptionis  exceptio.I.exceptio.  infia 
de  exceptio.  In  huiufmodi  igituf  fpccicbus,&  fi  res  fit  iudica- 
ta ,  &  ablolutus  reusdolo  malo  ^  agetacSor  acSlionedcqua 
iudicatumfuit:  fi  opponatui  excepciorei  iudicacx,  replica- 
bicur dc  dolo  malo.  Sic intelligitur  I.cum  ace.in  qua dicit  VI- 
pianus  ex  intcgto  agendum  efle  :  nam  illud  quomodo  in- 
teIligendumfic,cxpreflitPaulusinIeg.&eleganter,^.fi  do- 
lo  malo.   Poreft  autem  ita  agercex  incegro  ,  vca<Sioncni 
denuo  infticuac ,  perindc  ac  finunquam  a(5lum  fuiflet:po- 
tcft  etiam  petcte  ,  vtieustransferat  in  feiudicium ,  &ineO 
inftat  reus  ,  in  quo  crat  cum  dolus  admilTus  eft.  Nam  non- 
nunquam  poteft  interefle  eius  ,  vtiudicium  transfcratutin 
reum  in  codem  ftatu ,  potius  quam  vt  dcnuo  agat,  quia  for- 
te  magna  cum  moleftia  &fumptulisadexitum  eratprodu- 
da.  quod  itcrum  expcriri ,  moicftiflfimum  iUi  &  difficilli-       j 
mum  ciTer.  Sicconciliacurfacilecum^.fidoIo.I.cumicc.in 
leg.  lcruus  tuus.  §.  vlcim.recitatur tantum luliani  opinio ,  de 
qua  Paulusnil  pionuntiat :  idcoquepofthanc  legemfubii- 
ciendaeft  fentenciaPauIi,quxiecicacur  inleg.cumitc.  Et 
ceitevtiaqucIexexeodemPauh  locoeftdefumpta.  Adlegi 
fi  qtiis  affirmaucric.  §.  &  fi  fcruum.  hxc  verba,  Dedolo  tenert^ 
fuii t  <imbigua,&  poflunt  referri  vel ad  aiSlionem  dc  dolo,  vel 
ad  cxccpcioncm  ,  vcl  rcplicacionem.  Itaquc  ad  teplicacio- 
nem  refercmrfs  ,  vc  hoc  di(5tum  c6nucniat  <!;Um  aliis  Icgi- 
bus,  &  prxfcrcim  cum  leg.cum  ate.    In  ambiguis  enim  legiS 
eapocius  accipienda  eft  fignificatio ,  qu*  vitio  catet.  1.  in  am- 
bigua.  fupra,  de  legibus  &  fenat.in  quibiis  omnibus  fpecie- 
bus  fupra  relatisceflata(5liodcdolo>quia  funtaliaremedia» 
quibus  poteft  res  falua  mancre.  Alia  quxftio  eft  in  lcg.fi  quis 
affirmauerir.in  princip,  vbidiftindtiofitinter  bonxfidciiu- 
dicia  ,  &  ftri(5li  iuris ,  de  qua  dixi  in  lcg.  &  clegantet .§.  non 
folum.  qus  ica  dixi  diftingnenda  piopcei  foimulas  quaft 
olim  obfciuabancur  :  nam  in  eftccftu  milla  cft  difFerentia: 
quiadoluseatenusfempercorrigitur,quatenus  dolo  pecca- 
tum  eft  :  nihilominus  tamen  vc  hic  dolus  corrigatur  ,  re- 
fert  qua  a<Sionc  agartitis.  fi  enim  fit  contra(5tus  bonx  fi- 
dei ,  agetur  ex  contra<Stu  inid,  quod  inccrcft  :  fiftri(5i:i  iu- 
ris,  agccur  de  dolo.  In  concra<5lu  ftri(5li iuris  opponitur  cxce- 
ptio  doli :  in  concra<5i:u  bonx  fidei  opus  non  eft  excepcione : 
quia  contra<^ibus  bonzfidei  excepciones  doILinfuut.  A- 
liud  excmplum  eft  inleg.fiquisadfirmauerit.§. fioIeum.de 
duorum  controuerfia  ,  qui  apud  aliquem  oleum  depo- 
fuerant.  Aliud  eft in  lcg.arbitrio.  §.de co.de co  qui  (iomrao- 
dauit  falfa  pondera,inquem  fi  non  conuenic vtillisponde- 
ribus  restraderencur ,  compecic  aftio  cxempco,  vc  lex /i 
quis  a  me.infra  de  adiio.empc.  Sed  fi  tonuenic ,  vc illis  pon- 
<ieribus  vtatui  emptoi ,  nonpotcftagicxempto,feda<3:io- 
nc  de  dolo  contia  eum  ,  qui  pondcia  commodauit.  Aliud 
eft  in  di<5l.Icg.arbitiio.§.vIcim.&  I.fcq.  an  fideiufToi  ccneatur 
ob  moram  :  fed  qtlomodo  hoc  accipiendumfit,  plenc  dixt 
adleg.filiusfamil.infrade  verborum  oblig.Ahud  cxcmplunt 
eftinIeg.cumproponas.C.cod.tit.inquacxcontia|£luinno-» 
minato,  facio  vt  dcs ,  datui  a<5tio  de  dolo ,  cOncia  lcg.  natuia- 
lis.infra,de  prxfcripc.verbis,  fed  quomodo  hoc  accipicnduni 
fir  explicui  ad  I.  iurifgcncium.  fupra  de  padtis.  Addcndum  aO- 
tcm  cft  ex  edido,Et  iufia cauja ejji  videbitur.  Ergo  ctfi  quod 
dolo  fuericfa<3:um,&nullafica(ftioeonomine  prodita, ca^ 
men  fi  fic  iufta  aliqua  caufa  qux  pt  ohibeat,  non  dabicur  a<ftic' 
de  dolo.  Vnde  in  leg.  i.  C.  eod.<licicui  hxc  a<5tio  caufa  cogni^ 
tadaii. 

Hoc  autem  adicclt  prxtor  ,  vt  inferuiret  edi<!!to  fuo.Vl- 
dcbat  icnim  muha  accidere  pofle  >  propter  quz  i&io  dd 


/ 


Franc.  'Duarem  Comment. 


8x 

dolo  danda  non  eflet.  Atquchorumvetborumintcrpreta- 
tionem  cxempliskidicac  Vlpian.  in  lcg.  fi  quis  affitmaueric.J. 
vlti.&  legibus  fequcn.  Vnumproptium  exemplumefthu- 
ius  loci in leg.  quod  fi  deference.  z i.  vbi in  eum  qui  alio  defe- 
reute  iutaucrat ,  poftea  periurio  approbato  refpondct  adio- 
nem  de  dolo  dandam  non  ede,  cum  iuftacaufaptohibcat: 
nam  caufa  iuteiutando  decifanonretradlatur.I.i.C.deiure- 
iuran.vbicopiofee^tplicui.  Adclir,fufficereperiuriipoenam, 
vnde  colligendum  eft ,  puniri  pofle  periurium ,  tametfi  caufa 
iuteiutando  decifa  retraiflati  non  poffi c.quod  cxpofui  ad  tit. 
de  iureiuran.  & lib.  i.  Difputa.c.  5 1.  Hmc admonemut  non 
fempet  dandam  cfle  adlionem,  vbidolus  commiffuseft,& 
nuUaaliaailioproditafitaddoIum  vindicandum.  Aliudex- 
cmplumeft  inl.fiduo.  j<J.  Si  duodolomalofeceruntinui- 
cem ,  duo  de  dolo  nbn  agent.  Dolus  enim  dolo  ab  vcraque 
parte  compenfatur,  vcl.  vlt.§.fi&ftipulatot.fuptadeeopec 
quem  fadumerit.&l.domum.infradecontrah.empt.  At- 
que  hactenus  quldem  de  caafis ,  ex  quibus  daiur  adtio  de  do- 
lo.  Sequicur 

C   A    P.      II. 

De^erjbnis,  cut,  &  aduerfu-s  quem  a£}io  de  dO' 
lo  competdt. 

CErcumefteiquidoloalceriuscircumuentus  cft,  aduer- 
fusdolofum  adionemdaiiicuraaduetfus  alterumnon 
detur.  Inhac  enim  adionedefignari  opottec,  cuius  dolo 
fa(5tum  fit , quamais in  metu  non  fit necefle ,  vt aic  Vlpianus 
leg.fed  ex  dolo.  §.  vhim.hic.  Adio  cnim  quod  metus  caufa, 
Cum  in  rem  generaliter  concepta  fit , non  in  cum  tantum  qui 
metum  intulit  datut ,fed&aductfuseum  adquemcx  metu 
aliquid  petucnit.  hicautemdedolo  cuminremfcriptanon 
fic,  concra eum  tantum intendicur  qui dolura  commilit.  Ra- 
tio  diuetficatis  coUigicur ex  leg.  icem  fi  cum  excepciGne.  § .  in 
hac.  fupetiotl  tit.  Is cui  pet vim  aliquid aufettur ,  iuftam  ha- 
beccaufam  ignorancis:ineaenim  trepidationevixfcirepo- 
teft  qaid  fibi  auferatur.  Vnde  durum  videri  poflct  eum  a- 
ftringi  ad  dsfignanda  omnia,qu2  fibimeruablatafant ,  ad 
omnes  petfonas  expiimendas ,  qus  tale  facinus  commife- 
runc ,  aut  committentcmcomitatasfunt,  quodnonicemde 
dolo  dici  poceft.Datur  ergo  harc  adio  aduetfus  dolofam  tan- 
tum,  Excipiancur  tamen  quardam  perfonx,  aducifusquas 
hxc  a£Ho  non  dacur ,  qus  notantur  in  leg.non  dcbet.nam  li- 
cet  parens  patronusue  contra  filiura  aut  libercum  aliquid  do- 
lofccerinr,  nontamendabimraiSliodedoIojVcpotefamofa, 
&  quaijfamii  nocam  noneiFugerenc.l.honori.  i.  parens.in- 
fra  depiifeq,  alib^ris  &  libejc.  parenr.  prsft.  Ci^tl  fi  pa- 
rens  aliquiddoloabftuleticafilio^iniquum  videcur  ^'■.  locu^ 
plecior  iiat  cumdamnoilienoj&exfuodolo.  Rclpon.  VI- 
pian.In  faitum  vetbis  adlioncm  temperandam  efle ,  vc  bon^ 
fideimentio  fiac.  Ve,rba,^f<^o/i»e.xpungendafunr,&defunc 
in  Florenc.lib.  Verbisaucemtemperare  a(5tionem,vcbonx 
fi  jei  mentio  fiat.eft ita concipcre  a(5lionem,vc  quis  fe  fimpli- 
citate  fua podus, quam  dolo  alterius  circumfcriptum  efle di- 
cac.  Hunc  locura  aliquando  adduxi,  vc  oftenderem  a6lio- 
nem  de  dolo  concurrere  cum  atflionc  in  fa(3:um ,  qu^  cft  gc- 
neralis  j  &  licere  adtori  omifla  doli  mencione  ,  prarfcriptis 
verbis  in  fa(3:um  agere.adIeg.iuti(gentium.§.&ideoputo. 
fupra  de  pa(5tis.  An  hic  acStio  danda  fitinpupillumquiri- 
tur  ?  non  videtuc  dolum  admittere  poirc.  1.  hircdibus .  1 5  ■§. 
i.fed  refpondet  ibidem  lutifconful.  non  pofle  conueniri  de 
dolo,  nifi iufta  aliqua caufa  fubfic :  vc fi  ex  dolo  forte  defun- 
(^titanquam  ha:resconu.eniatur  ,  aucfi  proximusficpuber- 
tati ,  ^.(^olicapax,  aut  exdolo  tutotislocupledor  fueritfa- 
(5tus  pupillus.  Locus  eft communis  de pupillo diligenter  ob- 
feruandus  ,  quatenus  conucnitipoffit.  QiuEtitur  demuni- 
cipibus ,  an  aduerfus  ipfos  doli  a(5tiodetur.  I.fed&exdolo. 
§.  an  in  municipcs.  Tfa(5lauimuscandemqusftionemIeg. 
mecura.§.aniinaduetcendum,fupraquodraccuscauf.vbido- 
c«.imus  quid  difFer.Tnc  qu:e  vniuerficacis  fant ,  ab  his  qui  funt 
fingulorum,  ex  tit.  Initicut.dererumdiuifio.§.vniuerfica- 
tis.  Aliudeftfingulosciuesconuenirejaliud  vero  ciuicacera 
vel  municipium  ,  quod  vice  pcrfonieft  ,  inquit  Florent.l. 
morti^o.  infra  de  fidciufl'.  nam  ctfi  ciues  aliquid  commiie- 


tint,  non  dicetur  tamen  ciuitas  id  commifi(Ie,nifipublfco 
nomine  ciuitatis  ,  &fono  tubasvocatifint.  Nonvidebatur 
igitur  municipium  dolum  admitcerc  pcflein  negotio  con- 
trahendo  ,etfi  metum  &  vim  inferre  poffir,  quia  negotia  non 
folent  ab  omnibusmunicipibusconttahi:  tametfiabhisqut 
res  corum  adminlftrant,  doluspoffitcomraicci:  ideoquefi 
municipes  pro  more  ciuicacisin  vnum  coeant,&  cailidocon- 
filio  qucm  cif curr:fcribanr,vcl  ptiuatum ,vel  alterius  ci/jtatis 
adminiftratorem  ,  nonnegatlurifconfult.quindedolo  pol- 
fintconueniri.fcd  &fiScabini&  Dccurionesdolum  adroi- 
lerint,  dcdolppoflancconuenifi.  Quaeftioeft  de  ptocura- 
tote in  § ,  fequ.  cum  eius  dolo aliquid  ad  dominum  pct uenit, 
fed  dandam  efle  ait  lurifconf  in  dominum  de  dolo  a(5tionem, 
in  quantum  ad  cum  peruenit  ex  dolo  procuratoris.  Procu- 
rator  aucem  de  fuo  dolotenetuf.non  enimhabetptocuta-' 
tor  poteftatem  delinquendi.quamuishabcatgeneraiemad- 
roiniftracionem,  vc nec tutot  nec cutator.deprocuratore  lo- 
ci  funr  expreffi  in  Icg.  fi  procurator.de  condi(itio.indcb.l.crc- 
diror.§.Lucius  Titius.infta  mandati.l.fiprocurator.  C.dc 
procurat.de  tutotc&curatorelocus  cftinleg.  meminerinr. 
C.  vnde  vi.  Quiritur  de  hiredibus  I,  fi  plures,  vbi  in  eos  & 
ccteros  fucceflbres  hanc  a(5tionem,fi  quid  ad  eos  peruencrir, 
pollicecurprarcor:&inleg,inha:redem,Procon(uI.  Turpia 
cnim  lucra  funciempcrabhiredibusexcorquenda,vtdixi-  • 
mus  fub  titulo  quod  metus  caufa.inleg.quoddiximus,  §.ia 
hairedem. 

C    A   P.      III. 

Deeoquod^uemtinhancaSlionem. 

HA  c  a(ftionc  petitur  rcftitmio  eius  quod  do!o  eft  amif^ 
fum  ,  caius  nifircftici^tioiequatut ,damHatur  dolofus 
quan ti  ca  rcs  eft  irbitiio  iudicis.l.  arbitrio.  Refticucio  igicur 
fit  aibitrio  iudicis  :  vnde  hxcac^tiodicituraibicraria  §.prx- 
terea,Inftitut.dea(5tion,  Anrequamiudexfencenciamferar, 
definic ex bono  & iquo,  qaemadmodum  reu;n  adlori  facif- 
facere  oportca: :  cuiiis  nrbitrio  nifi  pareac  reus ,  in  litem  iura- 
tur.  Hinc  appareat  atbitrium  prarccdere  ,  &  fequi  condc- 
mnationemquantieareseft.  Oftendic  poftea  quanticarcs 
eft,  definiendum  efle  iureiurando  a(5toris,  &  ac^ton  deferen- 
duiii  efle  iufiurandum ,  fi  reus  nolit  aibicrio  iudicis  rem  rcfti- 
tuere ,  vt !.  tutor.infra  de  in  licem  iuran.l.fi  cum  dos.ck  aot  io. 
rcr.amoc.l. arbittio.hic.I. qui rcftituere.de reivendica,  Ta- 
xacione  camen  iudicis  rcfrcnatur  iufiurandum,  ne  accepta 
occafione  in  immenfum  iurecur.  Eft  locus  communis  dc  in 
licera  iurando  diligentcrnotandus.  Sedquidfi  rnaniftitatii 
fit  rera  reftitui  nonpofle,  vtfifcruus  dolotradicus  peticrir, 
Jn  hoc  cafu  arbittium  iudicis  ceflareaic:  fcd  rutrasaliaqui- 
ftio  cft  exea.leg.  §.dolo cuius.fi  dolo  alicuiasfa(5tam  fir,  vt 
inftantiaIicisperieric:dedolodandumc(rc!udicium:inqao 
ad  finiendaslitcs^quasimmorralcs  cflepernicio(um,&  in- 
tolerandum  eft.  1.  properandum.  C.  de  iudic.  arbictio  iudicis 
res  non  refticuecur,  fedcantumconfequetur  a(5tor  .quanti 
eiusinterfueritid  noncflefa(5lum.  Eceftlocusde  hgurai.a- 
tcrprecacione  ,  ne  fcaus  eis  fiac.  Ex  iam  d!(5tis  apparcr ,  rem 
dolo  amiflTara in  hoc iudicium  vcnire.  Addenda efl excepcio, 
nifimodicaresfit.cK  Ieg.fi  qu:saffirmauerir.§,vlc.cuml,feq. 
quod  cx  lurifconfulcorum  inccrprecatione  addicum  eft ,  cura 
PratornuUara  certamfummam  pra:fcripfifler,  fedhocran- 
rura ,  Si  iufta  caufa  videbitur.  Sed  quod  hic  dicitur  de  duo- 
bus  aureis,non  eft  producendum  ad  alias  a(fliones,nec  dicen- 
dum  illas  non  dari ,  nifi  falcem  duorum  aureorum  fumma 
fit.hic  enimfumma  rcftri(5tacft  in  hac  a(5tione  de  dolo,  quia 
famofacft. 

C   A   P.      III I. 
De  temporeintraquodagipotejl  dedolo. 

EXtat  de  hac  le  conftitutio  Conflantini ,  I.vIr.C.eo.  vbl 
ftatuit  biennium  concinuum  loco  anni  vrilis  ,  q^a  ohm 
dabacur  edi(5to  prxcoris  ,  dedolo  agere  volentibus  ,  vt  ar- 
bittor.tamctfi  nulla  cius  mcntiofiat  fubhi  cPande(5tarum  jinnH$ 
tit.  Hacigiturconftitutioneapparetderogacumcflciucian-  *"'" 
tiquo.  Etannusvtiliseft, exquodeducuncutdies,inquibus  ? 
agere  nonlicec.l.  i.inftd^ie  diuerfis&cemp.prxfaipc. I.4. 

de 


/;;  ^it.IIII.de  Minorib.2^.a7i:rtS. 

<5'  hisG  isvi  metuiue.  C.  Vifuuiducemfuiciuris  noftri  aii- 
i.c>i;bas  i.iift-.riierc  ccrtum  tempas  huic  a(flio:;i  ,  quodfa- 
i^ioia  &ud(oiaiic,&:  decurcontraiasciuilc.i.  inhonorariis. 
?"f la  ds  7.ii.  Sc  oblig.  Mcro  cnim  iute  ce.rccur  qui  circum- 
fi-riprus  eft,(edtxxqaiLatecontta  merumius&ciuilerclli- 
j-uitur.  Hucpcniriccl.5.  C.eod.quarGoidiani  eft , cuius r.'.- 
roen  refcripcum  rcftrendara  eftnon  adiusnouum  ,  fed  jd 
ias  antiquum  ,  quod  in  PandeClis  eft  relatum.  Eius  enim 
wmpore  annas  vtilis  erat  pra^fcripcusadagendum  dedolo, 
quod  colligipoteftex  confticuciouum  ordmetin  quohoca 
Cod.compofi:oribus  obferuatum  fcmper  eft  ,  vc  rcfcripca 
Imperatorum  eo  ordine  collocarentur,  quo  ipfi  Imperatorcs 
impcrauerunt.  Noiaiidum  tan;en  eft  de  dolo  aliquando  sgi 
perpetuo  ,  poft  annum  vti!cm,fcil!cet, velbiennium.  Ex- 
cmphim  vnumeftinleg. itaque.z8.§.vlt.  CoEpimusdicere 
de  dolo  agi  concrahxredem,  quarenusad  eumperuenitex 
dolo  defun(5bi,  idqae  perpetuo,  necintrabiennium:  idem 
dtceadam  ds  coquidoluracommilic,  ineoinquolocuple- 
tior  eft  fadus.  Tum  enira  ccirat  ratio  ,  ob  quam  diximus 
hanc  actionem  finiri  bicnnio:nequecDim  ampliusatflione 
dc  dolo  Egecur ,  qui  famofa  cft  ,  verbis  a(5tioneinfa(Stum 
tcmperaca.  Ideoque  non  aho  finietut  tcmpore ,  quam  qax- 
libec  aiia  a£tio  vel  ciuilis  vel  prarcoria ,  &  experiri  perpecuo  li- 
febichnevllaprsfi.iicionetemporis.  Nallaeciam  caufa;  co 


8/ 

pradeiulti.-;<iare.AlciarusIib.i.Parergon.c.ic).&  30.  Cum 
igitur  hjEcboni,  &a:quitrad:atio,propiia  lltiuris  kieniis, 
nec  cuiufuis  hominis  lit ,  fed  attihcis  tantum ,  id  eft  luciicon- 
falci :  nonimmcricoCelfusaiEjinhocgencre  inccrdam  er- 
rari  fubaudoritareiurisicienciz.  /Equum  eftferuarcquod 
conaenit.vciam  di<3:ameft,fedarquiuseft,  quod  cummi- 
nore  geftum  eft ,  non  (cruari.  Si  fpedlemus  lcges  ciuiies ,  ra- 
tum  habendum  eft.quod  cum  miiiore  geftum  cft:  fi  vcro  na- 
turalcm  xquiratem  rcfpiciamas,noneftratum  habendum. 
hxc  cft  nacuralis  xqaitas ,  quam  Vlpianus  ait  Pr^corem  fecu- 
tum.  Lcx  confilio  minorum  t.inqu.-im  parum  firp.10  in  o- 
mnibusrefiftitjinquitlureconfulcus.l.vlcim.infrademanu- 
miin  vind.  Nemo  cnimprudcntihomiBi  poretit  perfaade- 
re ,  squum  efle  quodgeftum  eft  cum  mincre.qui  coniilii  ex- 
pers  cft,  feruare :  ac  confulendi  funr  philofophi,&  videnducn 
quid  ad  cuiushbet  officium  pertineac.  Si  quis  Ciceroncm 
rogec,  aut alium  hominera  prudencem ,  an  xquum  fic  ratum 
habere ,  quod  cum  rainotc  geftum  eft ,  non  tefpondebit  fer- 
uandura  eftc.&  squicaseftmaximeexperlonaramcircum- 
ftanciis  mctienda.  Atque  aliasfaRum  CiTcdixi ,  quodvulgo 
dicitur :  ex  orani  conienfu  nafci  obligationera ,  quia  pupillus 
oonobligaturexfuoconfenfu.Sequuncurverbacdi(5li. 


gnitio  hic  crit  neceflariijquam  ncccirariam  eile  diximus  in  a- 
Sione  qax  de  dolo  datur.nou  enim  ita  hic  a(ftio  concipitur, 
vc  nota:  infamia  inuratur.  Eodem  pertinet  l.hsrcdibus.  13. 
Hadlenusdedolo. 

A  D    T  I  T.    III I.     D  E    M  I  N  O- 
RIBVS     VIGINTI  CLV  I  N- 

Q_V    E        A    N  N     I    S. 

^T^tjSAia^j^!  Ppar  etcx  fuperiori  titulo  dc  t  eftitutioni- 
''^l%\0^  bus  in  integium  ,  varias  efle  caufas,  exqui- 


^'i^^  bus  quis  in  integrum  a  Prastorc  reftituitur  : 
.-«^■*Vii  fcilicetobmetum,&vim,proptcrdolum,& 
vikJk-.^lX-  proptcr  itatem.H^c  eft  tcrtia  caufa.ob  quam 
quis in  intcgrum  reftituitur,  nempc  propccr statcra.  Si  quis 
minor  vigintiquinquc  annis,qui  nondam  rationis cft  fitmae, 
aliquidgeflerit,  squuracft,  vtinpriftinum  ftatumrepona- 
rur.  Curhoc  edi(iium  fit  ptopofitum  docec  Vlpia.  l.i.hic. 
Air  cnim  pntorem  fecutum  fuilfe  naturalera  squicatem 
in  hoc  cdi^o.  Qupd  vidctur  Accurfio,  &  quibuWara  aliis 
falfum.  Nam  mirantur  quod  hic  Vlpianus  aithoc  cdi^aum 
naturalcm  rationcm  habcrc.  Imo  vctonatura:  contrarium 
videtur  :  quiatefcindunturhoccdi(itoperinintegrumrefti- 
tutioncm  contra(ftus  ,  qui  iurifgentium  funt:  vciuci,fimi- 
nor  locaaerit ,  vel  conduxerit ,  quod  xquum  eft ,  hoc  tcmc- 
dio  reftituitur.  Hoc  natur^  maxime  repugnat ,  cui  nihil 
Uia.o;is cft congtuum ,  quam fcruare quod conucnic.I.i. fupra 
de  paiSl.&  I.i.infra,de  conft.pec.Eigo  non  eft  nacuralc.quod 
conucnic  refcindere  ;  cumnihilfictam  congruumfideihu- 
manx,quameafcruate,  qucEomnibusinter  cos  placuerunt. 
Hucetiamacced.t,quodrcribicCicerolibr.i.deinu£nc.Rhe- 
tor.  de  iuridiciali,  padum  elTe  quod  inter  aliquos  conue- 
nit ,  quod  iam  ita  iuftium  putatur,vt  iuri  pracftare  dicatur.Re- 
aius  igicurvidecur£a(SturusfuilfeVlpia.nus  fidixilTct,  Prz- 
torem  fecucum  ciuilem  a:quita:em  fuille.  Nara  dubium 
non  eft,quin  aliqaaficciuilis2;quicas.leg.i.§.h2ca(5tio.in- 
fra,fiis,qui  teftam.libercneiullus.  Dequaaccurate  difpu- 
tauirnus  ad  lc-g.  i .  fupra  dc  pa(ftis.  Accurhus  interprecatut 
naturalemzquicacem  lecutum ,  naturali  ingenio  indaiftum 
contra  iusgcntium  fiue  nacurale,quod  squitatc  certa,pa- 
ciaconucntatuetur.  Sedquimeminecint  dilputationis  no- 
ftr2  de  nacurah  .Tjquicace  &  obligatione  ,  facile  hunc  no- 
clum  expcdire  poterunt.  Eft  cnim  naiuralis  iquitas  cxcu- 
lufque  negotii  circiimftanttis  jEftimanda.leg.boaafides.in- 
fra  depofi.  Ac  cbicernotanda  (unt  aurenlaCelfi  verba.  In 
Vjofit  &  arqiii  difpac.itione  pleriuique  lub  au^iloricarc  iuiis 
(  fcientii  perniciofe  errari.  Eft  enim  bonum  &  xquum ,  be- 
jtiignior  ,  ac  huinanior  iuris  interptetatio  ,  qux  fcripto 
cosnprehcrfi  non  eft  ,  quam  Ariftoteles  'i^jiiKeisw  vocat, 
Qriam  iniciprctandi  rationem  iuriiprudcniia  nos  docer, 
idsogucius  diciiwr  ar;boni>&«<juieHeabVlpiaao.L  i.fa- 


Quod cum  minorc  &c.  Vti  quseque res  ^- 
tk&cc. 

Slclcgendum  eftvtin  Pande(ftis  Florentinis.  Aliaslegi- 
cur,  f^ti^ne^ntt  eares  erit.  Prasfacur  Vlpianus in hocedi- 
(ttoid,quodcontrarium  videcurfentenciic  luftiniani  Impc- 
ratorisin§.iteminuiti.  Inftitut.decurato.vbidicit,  Adole- 
icentcs  inuiti  non  accipiunt  curatores ,  ptarter  quam  in  li- 
tcm:  id  cft,  Adolefccntes  ,  quiintutcheftedefierunt,non 
coguntur  habere  curatoiem  nifi  iuiitem :  hic  tamen  contra 
dicitur.  Ec  fane  Budxus  in  fuis  annocu.in  Panded.inhoc 
loco  faceturfe  hsercrc  ,  moucrique  ceftimonio  Capitolini, 
quiinMarcoPhilofopho(  quiDiuuslVlarcusvocitaiiin  iure 
folct)  itainquic ,  Pricorcm tutelarcm  primusfecir, cum aa-  C 
te  tutores  a  Confulibuspofccrentur.  De  curatoribusvcro,  ■ 
cum  anre,  nonnifi  ex!egcLe(itoria,  velproptcrlafciuiam, 
vclpropterdcmentiaradarentur,itaftatuit,  vtomnes  adul- 
ti  curatores  acciperentnonreddiciscaufis.  Sed  rnihividen- 
turelfediaerfa, nonpugnantia,&pofleica  conciliari.  Inui- 
tinonaccipiui!tcuratoies,fednon(equitur,quodeisdebeac 
concedi  libera  rcrumiuarum  adminiftratio  :  vtrumqucve- 
rumeft,&eos  inuitos  nonaccipccecuratorcs,  &  noacon- 
ccdi  eis  reium  luaium  adminiftrationcm,  idcft.nonplsna 
adminiftracio  eis  conccditur,alias  polfent  diftiahere  rts  fuas, 
quod  maxime  abfurdum  eflet ,  eo  quod  inter  omnes  con- 
ftec,fiagileefle,&infirmamhuiufmodiitatumconfiliam, 
&  multis  capcionibus  fappoficum  ,  raulcorumque  infidiis 
cxpoficum .  Hinc  d  ftindio  cxtat  animaduerfione  dignaa- 
pud  imperatorera  ,1. 5.  C.  de  in  intcg.  lefticut. min.  vigintt 
quinqae  annis.  quadicit,fiminorhabcns  curatorem,con- 
ttahit  fine  eo ,  concra(ftus  cft  nullus :  quod  fi  non  habet,con- 
tra(5lus valec, fed  cefticuitur , fi lacditur.  Ergo plenam terura 
fuarnm  non  hibct  adminiftiacionem :  cc  quoti  fi  plcnam  ha- 
beict ,  non  reftituerecurin  intcgrum,&ratumeflet,quod 
cum  co  geftura  foret.  Minorquihabetcuratorcm.pupillo 
fimilis  eft,  qui  tutorera  habet,  fi  negotium  gerat,  vei  contra- 
hatfinecutatorc,poteft  reftitui,vcpofteadiccmus.. 

Adl.Necpcrliberos. 


Ctmuui» 

l.  e.  dc  V- 


HO  c  caput fupeiioficohjerct, in quodicitur  minoribusy^,^^^  ^ 
nonconccdirerumfuarumadminiftrationem. 


Quod  enim  legibuscauetur,  vtfinguli 
anni  &:c. 

EX  legc  lulia  &  Papia ,  ad  quam  hxcfcripta  funt , ot tafuit 
difputatio:  qua  quidem  lege  ciuibus  Romanis  prxmia 
donatafunt,  vtadliberorumprocrcationemincitafeatiir,vc 
excmplis  docuimus  iib.i.difputat. 

Adhonores  Diuus  Seuerus. 

CAutnm  eft  illis  Icgibus,  quod  ad  honores  &  Rcip.admi- 
:iiftucioaem  pertinet, non autem  quod ad  rcru.ii pro- 


l.g.de 


Sa 


Fran.  T)uarent.  Qomm  ent. 


5ti»rum 


tdmiaiftrattonem  tninorls  pertinet.quiaadRem- 


honoresadmucirainoresnonopc 
deojuncr.&honor.ledproptcrnumeriimlibcrorumexlege 

I<ilia,&  Papia  ciues  Romani  ad  Rcmpublicam  mauuius  pro- 
ochuntur.itavtfingulianDipropcerfingulos  Iibcros  rcmu- 
taiuur.  Hoc  autem  ad  rerum  minoris  adminiftrationem 
noncftproduccndimi.vndefiforte  magiftratus  conceden- 
dam  minori  admirfiftrationcm  deci  euerit,  huiufinodi  decrc- 
tum,vc  ambitiofjm  ,  eft  refcindcndura.  Ipfiprincipesmi- 
notibus  rcrura  fuarum  admimftrationem  laroinduHetunf, 
folent  tamen  eis  aliquando  cx  caufaconcedere,  vtalibiop- 
portuniusdicemus.  Vidcinhunclocnm  Artftotcl.lib.  i.Po- 
litic.capit.7.  Nunc fingula vetba edidiinrerprctabimur , ex 
quibus  caufi.obqua»  minoresreftitiridcbent.colliguntur. 

Ait  Prxtor,quod  cumminorci5'.  annis,&:c. 

INptimis  videndum  eft  ,  quomodo  hacc  vcrbifintaccipi- 
enda.  Quiftio  tradatur  in  lcg.;.  §. fi quis  cnmminore. 
hic.  qnar  taraen  non  eft  huius  loci  propria.  Ncgotiumge- 
ftum  eft  cum  minotc.fed  tamcu  eft  confumniatum  cum  ma- 
iorc, an pro  raaiorc ,  an pro  rainorc  fic  habendus ,  vc in mte- 
grcira  reftituatut .'  Dubium  non  eft ,  quin  hxe fpecies  ad  edi- 
tli  intcrpretationcm  pcriineat :  &  ait  Vlpianus  reftitutio- 
nem  ccflare.  Alia  fpecies  cft  :  adlio  inftituta  eft  cum  mmo- 
rcvigintiquinquc  annis,cumforccvigefimumqaartuin  an- 
num  agcrct:  latacftfentcntiapoft  i5.annum,an  refcinde- 
tur  quod  geftum  cft  :  an  denegabitur  refticutio.qaaficura 
tnaiore  geftura  fit  ?  H*c  etiam  fpecies  ad  vciboju.n  eddi 
incerprctxtionem  maxime  pcrtinet ,  ncc  dubium  cft  qum 
rninoti,fiucadlorfit,fiuercusiniudicio,&C3ptus  fit ,  lub- 
ueniatur.  g!o(.  iuleg.  i.C.fiadocifiiStemiud.reft.pc.ftul.  ad 
q'!cratit.fcripfi.  Aliuslocascftl-3.§.njinorem.h!C.vnde  na- 
fciturquiftiocxhiicdiciiverbis.    Otiodatmmimre  vi^mti 
^«m^«f.«««/j.M;nor2^.anntscjntraxic,  decep  useft,vulc 
in  integrum  rcftitnf:  Obiicitureiquoddiespoftremusanni 
vigefiiniquinti  cccptus  eft  ,  non  peifecbu»  ipfo  dicnatalis, 
quiritur  an  polfic  reftitui  ?  Eaqixftio  adverb4cdi<fti,an 
debeat dici vigiatiquinque annorum efle,  pertinet.  Aanus 
txtrccentisfexagiaca  qainqued.ebusconftit,  &cettumcft 
eum  dicra  v]:imum  attigille,  verum  noodum  coropletus  eft: 
vult  hoc  tempus  fpE6latiamomcntoadmomentum,acte- 
ftituiionem  ei  non  dcnegarj ,  doaec  nouifli;num  tcmpus 
pticerierit.  Sed  vatietas  iuris  difticultatem  parit :  nain  altbi 
dicitur  ,  ccepcum  diem  ptocomplcto  habeti ,  acdiemvlti- 
roum  anniduodecimi,  etficQepcustancumfit  ,procomple- 
tohaberi.l.quaaerate.  ft.de teftara.  Similccft  quod  dicitur 
inl.invfacapionibus.devfucap.&l.  vltim.de  diuer.&temp. 
prxfcriptio.  in  vfucapionibus  cempus  a  momento  ad  mo 
mencum  non  conipucacur  :  tricnnium  accipimus  ,  vtvlti- 
mus  dies  ccepcus ,  pro  complcto  habeatur  ,  ctfi  vltiraus 
dies  captus  complecus  non  fit.  Haic  lefpondet ,  quando 
lureconfultuslegem  /£liamScntiam  intcrpretatur.quas  vc- 
tatneminotvigintiaanisferuos  manuraittat  ,quxricurquis 
fit  hibendas  minot?&  inquic  Vlpianus  minotemnoneile, 
qui  dienj  fuprcraum  agit  anni  lo.I.  i.ff^.demanumiir  Eo- 
dcmpcrtinetquodPauIasinquicl.anniculu5.fF.dcvcrbor.fi- 
gtiifi.  anniculum ,  non  llatirn  vc"natus  eft ,  fc^  trcccntefimo 
iexagcfimoq  iiatodic  diciincipienccplane,noncxa6todie: 
quii  annum  ciuiliter  ,  non  ad  momenta  tcmporum,fcdad 
d:es  numcramus  ^jig^tuc  quidecedittcccenteltrao  fcx.igefi- 
moquintodiecccpto.dicicuranniculus  dccedcrc.  Hic  vcro 
coacta,  nam  ccmpus  a  momento  admomentumallerimus 
computari.  Sedomnibusinhislpecicbus  ratio  deprehendi- 
tur ,  ob  quam  dies  ccEptus  pro  coinpleto  habetur.   Q_^ftio 
cil ,  didt.  !cg.  qua  attate.  IF.  de  tcfta.  qua  itate  qiiis poHit  te- 
ftimcntumfaccic?lexpc«ftituici4  annosmafculibj&ii.fo:- 
minis,&  camquxricur.an  qni  accigic  vItimumd!eai,pollit 
icftamentum  hiccre  ,  arabigua  oracio  eft  ,  verumfauorte- 
ftamentorum  (aader ,  vr  bcnignius  interpretcmur  ,  cique 
decut  potius  condendi  tcftamcnti  facultas ,  quam  vt  denc- 
getur.  Idem  in  vlucapioojbat  ius  teceptum  cft,  vc  u  q ji  bo- 


na  hde  rem  poftidet,eara  rem  fibi  acquirat.Idcoque  cum  tra- 
dlatur,  at  trienniofitdifctiduspofledifleis,  quidiem  trien- 
nii  vltimum  at^igir,  fauor  boni  fidei  poflcfllonis  exigit.vt  ita 
interprctemur,&  dies  cceptus  pro  conipleto  habcatut,  ne 
dominia  terum  in  incerto  mancant.I.i. ft.de  vfucap.  feu  v(ur- 
pa.  Sic  etiam  propccr  libercacum  fauorem  benignius  inier- 
pretamutjinl.i. ff.de  manumifl.inreftitutioneautemnlino- 
ris,de  qna  hic  loquimur ,  tempus  a  nkomento  ad  roomcntum 
computamus,quiaminorumfauoridexigit.  Siigiturminor 
vltimo  die  vigefimiquintianni  negotiumcontraxeritjfauor 
poftulat :  vt  non  ei  reftitutio  dencgetur,  oifi  tempus  nouifli- 
nium  practerierit.  Sic  in  prifcriptionibus  temporurn ,  a mo- 
inento  ad  momcntum  tcmpus  computatur.l.inomnibus.i. 
fi\de  3(n:io.&  obligat,  Qnxdam  adiones  tcmpore finiuntur, 
an  id  tempus  a  momento  ad  momencum  computabimus  ?  ita 
quia  nullus  eft  fauor,  qui  dicm  c(£ptumpto  cotnpletoha- 
bendum  cfle  fuadeat. 

Proinde  &  11  biflexto  &:c. 

Slquisnatusfitintercalaridicbiflextoannovigefitnoquin- 
to.codcm  die,  &momcnto,  vigintiquinque  annorum 
efledicitur,itavt,  fi  quidcuraeogefturafitcotempore,  in 
integrum  non  reftituatur.  Vt  autem  hic  locus  commodi- 
usexplicetur  ,  intclligendum  eft  tyronibus,  annura  extre- 
centisfexagintaquinque  diebusconftare.l.cumhires  §■  Stt- 
cbus.dc  ftaculibcr.l.ica  vulncratus.§.Jrftimatio.ad  leg.  Aquil» 
iF.  Sed  priter  eosdiestrecentos  fexagintaquinque,  Itxho- 
ras  aanus  habet.  Non  potuit  enim  annus  ita  confticui ,  vt 
c<ufaifo!isomiiinocongrueret,quinaliquot  hor«  ftiperd- 
ient :  huius  autem  errati  corrigendi  cauia  ,  quattoquoque 
anno  vnus  dics  intercalatur,  ideft  ,  intcrferitur.  Sex  hors 
quadruplicata:  diem  efiiciunt  inquolibctquadrienniovige- 
finoquarto  die  Ftbruarii,  fexto  Calendas  Mattii,  dicitcr- 
qucbiflcxtus,  quis  fcxto  Calendas ,  bis  in  calendatio  ponitut 
l.cum  bifrcxto.  ff.  dcvctbor.fignif.  Cum  htjfextoefi.  id  tft, 
cura  fexto  Calendas  bisponitur.  Ponamusigiturannobif- 
fcxtili  natum  aliquem  porterioridic,ncnpriQri,ideft,ipfb 
intcrcalari:  quiritar  fiannovigcfiraoquinTodie  natalislui, 
ideft,  lextoCalendasMartii  codem  momcnco,&horaqua 
natuseftjquidgeftunafir,  anpofIitrefticui.'Sequensdiesex- 
pcclandus  videb.ituc,quia  pofteriori  die  incercalato  natus  cft. 
Sedhic  Iureconlaltusaic,cum  non  eflereftitueiidum.quia 
vnus  dies  fingitur  eire  vterque  dies  ,  &  iftedies  cumpnore 
confunditur.  Nihil  quidem  referc ,  an  priote ,  an  pofttriore 
dienacusfic :  namfexcoCalendasnatus,  maiorvgintiquin- 
que  annorura  fadus  efl^e  diciturinec  is  qui  ptiori  dienicus 
eft ,  cicius  ad  vigefimumquintum  annum  peruenit,  quam  qui 
poftcriori  die  natus  eft.  Vide  d.l.cutn  biflexto.  vbi  plenius  hic 
locusexplicatur.In  eadem  lege  admonendum  eft,legendura 
eiie  ad  finem  ,  racnfeminterca!aremcxvigintio(5todiebus 
conftare  ,fecundum  Pande(^as  Fiorentinas:inaliislcgicur, 
exvigintinouemdiebus. 

GcfhimclTe  dicetur. 

Vldcndutn  eft,  quid  fitgeftura ,  &ait  Vlpianusl.  ait  Prx- 
tor.  hic.  ha:c  vetbalattus  interpreians,  hocvetbumad 
omnera  contt adium  ,  fiuc  omne  negotium ,  quod  cum  mi- 
nore  conttahitur  ,  refcrri.  Hinc  naicitur  difiicufa"; ,  ex.  eo 
quod  dicitur  inleg.  Labeo.  i5).ft.  deverborum  figiiifi(.atio- 
ne.  eflc  difFcrentiam  intcradtum  contrattum  ,  &  gefhim: 
■it  enim  lureconfultus  aiftuin  fignificari,  quidqmd  .igiiur, 
fiaerc  ,  fiucverbis  :  contradtumautem,  vltrocitrcqueob- 
ligationem  cflc  ,  qucm|Gra;ci  cv)ci\niiy/ji.u ,\^  cft,  ir.utuura 
fidtum  obligatorium  vocant  ,  veluci  eniprionem  ,  vendi- 
tionem,  lccationcm  ,  condudtiancm,  focietatem:geft'ura 
vero  rem  fignificare,fiuc  rchueverbisfadtom.camquid, 
ablquc  vllo  contra(J.hi ,  traditur :  &  tamcn  hic  pleniushoc 
verbum  accipi  viJemus  ,  vtetiamadcontradtumpettiDeat. 
Notarur  in  leg.  hsc  vcrba  conttaxerunt .  &  in  !eg.  licct.  de 
vcrboium  figiiificatio.  Sed  animaduertcndum  tft,ineo 
loco  Labepms  fententiam  ab  Vlpuno  referri.  Labeo  ,  in- 
quit ,  libro  ptimo  PiiE.toris  vrbani  d.finic  ,  quod  quidiin 
agantur  ,  quxdamgeiancur,  quidamconcrahantur.&i  er. 
di(5l.lcg.  Labeo.  HjecfenteutiaLabeonisrclutaeftapud  VI- 
fianumlib.i.adcdidlum,  cxquo&hoccaputnoftium  fum- 

pcum 


In  Tit.I Ill.de  ^Minorih.  i  ^  .annu. 


fumptum  eft.  Natn  eadem  cfl:  vuinfquc  capi-is  inrcriptio, 
vndc  apparet  exhoc  trad.iciihunclocum  fumptumefle,  & 
relatamLabeonis  fententiam  abVipiano  ,  qui  portea  fuam 
fubiecic  Inintcrpretationeedidiide  minoribusvigintiquin- 
queannis,  Vlpianus  oftendere  voleus  quidfit  gelbtim  cuni 
minoribus ,  recitac  Labeonis  fententiam ,  qui  dittinxit.  De- 
indc  idem  Vlpianusfubiecithoc  verbumlatius  accipienduin 
efle.negledtafubtilidifFerentiaLabeonis.&geftum  hic  acci- 
piproomniconcr3dlu,fmere,fiueverbisquida6lum  fir,  af- 
feuerauit.  Coniungenda  funt  igitur  ha;c  capita  I.  Labeo. 
'Scnoftrum  ,  vcfacilius  inteliigantur  quxcunque  hic  dicun- 
tur.In  l.Labeo.refertur  tantum  Labeonis  fcntcntia ,  nihil  de- 
iinitur,  ac  poft  verba  Labeonis  recitaca ,  fubiiciendum  eft 
quodhicdicitur:  ^eflftm  Accipimw,^c.  Atqueitahicno- 
dus  difloluitur.  Varia  exempla  fub  hoc  tituio  pafllm  ex- 
tanr,decontra(5lu,dcquaficontra<f.tu,  &C£Eteris  negotiis  o- 
ninibus,  qux  cum  viginciquinque  annis  minoribus  gerun- 
tur.leddeomnibusfuoloco  dicemus,  nempe  fub  fingulisti- 
tulis  Codicisluftinianei.  Sunt  enim  pene  de  fingulis  titu- 
]i  in  Codice  luftinianeo,  De  filiofamilias  minoce,  Defi- 
deiufloribus  minorum,  &:c.  Nos  cum  ordincm  lurccon- 
fulcorum  ad  Vlpiani,  &  Pauli  vcrborurn  huiufcc  cdi^ti  ex- 
plicationem  fecuti  fuerimus ,  ad  Godicis  ticulos  vcnicmus. 
Sacis  igitur  didum  fuic  de  huius  verbi ,  Geftura,  incerpre- 
tacione.  Sequicurin  cdi6to,/^«^«<<^»tfr6ffr/r.  ficenimie- 
gendumefleiamadmonui.  Vlpianushinc  annocatnullam 
propriam  a6bionera  ex  hoc  cJidloproficifci ,  fcd  totum  ex 
Prscoriscogaicionepcndcre.  leg.  quodfiminor.§.  vlc.  hic. 
exaliisediiftis  eciam  qua:  ad  refticuciones  percinenc,  a(5lio- 
nes  propri.E  proficifcuncur  :  vccx  ediiSto  dc  dolomalo,  ac 
eoquodmecus  caufa  ,  Pricor  pollicetur  fe  adlionem  datu- 
rum.  Hicautem  icaproponicuredi6lum,vt  nulladetura- 
6tio.  Q^£^uereferit,'m<\n\il'j:x\.oTyanimadc.ertamj.      Ex 


yannts.  85 

quamminoramifit.dequaa6lionedeindeiudexordincfer- 
uatocognofcat :  ficqneintcMigcndaeft  Vlpiafiifcntenciam 
leg.incaufa?.i5.§.inrerdum.Iiocc>tijIo.  Hicvtrolocus  (um- 
macumdiligentiacftacrendcndus,  eo  quodfitvaideoblcu- 
rus  ,  &  male  vulgo  inteiledus  ^bhis,  quidebac  tcictipfe- 
runc.  Accurfianiexhoclocurcftiiutionemin  intcgrumin 
remcffe  fcriptam  annotaranr ,  qnod  quidein  ab(l'.rdum,& 
pcrridiculum  eft :  fatisenim fe non  inteJIexifle quid  fit  in rem 
fcripta  a6l:io  ,  oftendunt .-  &  cxco  magni  funtetroiesnati. 
Hincnamquecoliegerunr,ineoloco  agendumcfle,  vbi  rcs, 
dcquaagicur,ficaeft:quiaiii  a6lionibus  intem,  fequi  domi- 
ciliumeiuscontraquem  agimiis,  cogimur.  Dehacreiam 
diflerui luprain ticulo generali de  in incegrum  refticuc. &  no- 
minacim  hunc  locum  ad Juxi  in  leg.  fecunda  God.  vbi  &  a- 
pudquemcognic.  ifiintegr.reftic.agi.  fic.  Igicurhocedi6lo 
amiflaa6lio,fiueficinrem,fiae  in  perfonam,  plerunqucre- 
fticuicur,  vcprxdixi:  veluci.*cum  quidmctuablatumeft,et- 
iameirefticutoriaa6bioinrem,quaidquod  ablatum  eftmc- 
tu,pcrindcac  finihilablatumeiiec,  vindicarepoflir,datur.I. 
metum.§.volenti.  fF.  de  eo  quod  met.  cau.  atqueinrem  vtilis 
aifliorcftituetur^refciflo  eo  quod  geftumeft.  Simileexem- 
plum  eftdeminorc  ,  fi  cx  inconfuita  xtatis  facilitate  adio- 
nemfibicompccencemamifcrir,  eandcm  Pr.Ttoriscfta6lio- 
ncmreftitucre  ,fiipfecognofcerevclit  .•  fi  verocognofcere 
nelitjiudicemqui  deeacognofcata6l:ionc,darepotcftacde- 
bet.  Qups  iudices  datos  accipiendum  eft  cum  mandata 
iurisdi6lione,  non  eos  qui  fimplicem  iudicandi  facultatcm 
habcntjVt colligitur  cx  f uperioribus :  hic  enim  eft  acyrologia, 
qua:  parit  oblcuritateda.  Exemplnm  perfbnalis  adlionis: 
roinorindudiuscftpropterconfiliiintifmiratcm,  vt  ucepti- 
lationedebiroremIiberarer,quapriora6tiofiiblataeft ;  tunc 
Prartor  a6bionemamiflameirefticncr  ,  ideft,  adlionemin 
pcrfonam  vtilem  dabit  .•  fic ,  fi  minor  rem  fuana  alicnaucrit. 


quibus  vet bis fignificat  Pta:cor le  totum  negocium cognitio-       ci a6lio  rcfticuecur,id  eft,ei  a^tio  i n  rem,  refcilfo  eo  quod ge 
ni  fusreferuace.  •      ftumeft,  dabicur:fiautcm  Pritorcognofccrenolic,  in  rcm 

iudicium,dequoiudexdatuscogtiicuruscft,dabic.  Et  fic  in- 
telligendumeft  quoddicicurab  Vipiano  in  diAal.  in  cauiz. 
ij.J.interdum.hic. 


Velcautio,&:c. 


TTOc  additPaulusindi6to  §.  vltimo,quiaex  editftis  ple- 
■t  -*runque  cautiones  proficifcuntur  ,  qujc  a6lionis  inftar 
haberedicuncur.I.a6tionisvcrbo.fF.dcoblig.&  a6iio.  Hu- 
jufmodi  eft  cdi6tum  dc  damnoinfe^lo,  quo  cdi6tum  de 
damni  infe6i:i  cognitione,  caucioneque  adhibenda  propo- 
nicur.  Exhisedi6lisomnibus,  qui  propoficafunc  a  Prx- 
tote,  cautiones  ,  &  ftipulaciones,  qus  inftar  adtionis  ha- 
bffnc ,  proficifcuncur ,  acquc fe  coa6burum  caucrc ,  vel  adlio- 
nemdacurum  Prstor  pollicetur.  Verum  hic  ncucrum  di- 
cic.fed  tancum  aic  Prxtor,  ViiqudqMereserit,tinimaduertam->: 
ergo  totum  cx  Pr^toris  cognitionc  pendet.  lureconiulci 
folenc  vti  cognitionisverbo  ,  cum  dc  refticutione  loquun- 
tur.leg.  5  .§.Pomponius.  hic.  &.,  fmpetrare cognuionemy^o- 
cant  V]pianus&  Pomponius,impecrarc  refticurioneminin- 
tegrum ,  quia  Pra:cor  extra  ordinem  cognolcic.  Prscor  o- 
lim  non  cognofcebac ,  fediudices  dabar.nec  ipfe,  nifiexcra 
ordinem,iudicabar.  De  hac  revulgariafuntapudiurisau- 
ihores  cxempla :  fub  ticulo de  extraordinari.  cog.  & lege  pri- 
ma.fi^.derci  vindic.  cum  omifToricu  folcnni  dandorum  iu- 
dicum,ipfecognofcit,ideoquediciturextraordincm  cogno- 
fccre.  Exemplumcciamcfthocinloco  ,  cum  minorrcfti- 
tucionem pccic  .•  &  ficintelligendumeft,  quoddicicur,to- 
tumex  Pra:coris  cognicionc  pendcrc.  Id  aucem  quod  di- 
cicur de  Prastorc,  ita incelligendum  eft ,  vc  is  cui  mandaca eft 
iutifdi6iio,non  cxcludatur.  Qua;  quidem  cognicio  eft  im- 
pcriimixti.leg.  caqua:.i.ff\  admunicip.&dcincol.atqucid- 
comandari  poteft  :  &  imperii  mixti  cfle  ,  cius  impcriieft, 
quod  mandata  iurifdidionc  transfertur :  ergo  mandata  iurif^ 
di6tione  potcftillud  imperiumtransferri.  Quaderelufti- 
niani confticucio  excac leg.vItima.Cod.vbi  &  apud  qucm  co- 
gni.  inintegrumreftitut.  agitandafic.  vbiaic  ,  reftitucioncm 
in  incegrum  pofle  peci  coram  iudicibus  ordinariis ,  &  fpc- 
cialiter  delegatis  ,  velad  vniuerfitatem  caufarum  ,  non  co- 
ram  arbitris  vel  iudicibus  quilpropriam  iiiri(di6iioncm 
non  habenr.  Animaducrccndum  camen  cft  ,  hoc  edi6to 
plerunque  a^tionem  reftitui,fiueinrem,fiueinperfonam. 


Vtputarem,&:c. 

AD  F   E  R  T  exemplum  Iureconfultus:Remamino- 
teemifti,  camalii  vendidifli ,  noncancumaduerfusce, 
fed&aduerfuspofleflorem,  quicquidgeftumeft,  rcfcinde- 
tur,     Prztoreiinremiudiciumdabir,peii  ideac  finullafu- 
ifletaIienatiofi6la,&fi velitiplecognofcere,poterir.  Refti- 
tuitura6lio,qu£Eamiflaeft,fiueinrem,fiueinpetfonamfue- 
rit :  non  quod  inremfcripta  fitrefticucio.-  &  fic  facile  crit 
fcirequoinlocoficexperiendum,fecundumleg.vlc.  Cod.v- 
bi  in  rema6t.  exer.     Dc  adlioneinrem  fcripca  nugi  funt. 
qui  hic  a  plerifque  iuris  profeflbribus  dicuntur.     Hic  mul- 
Kx  quaeftiones  inuciles  de remedio refcindcnce ,  & refcifTorio 
rcmedio.fincne  fcparaca ,  an  coniun6ta,  cra6lantur.     Scd  di- 
cambrcuitcrquid  fir.  Hajca6bio,quireftituitur,fiueinrem 
fitjfiucinperlonam  ,  diciturrcftitutoria  ,  quia  rcftituitur  a- 
6bio  amifla.Ieg.  i,.ff.ie  eo  per  quem  fa^t.eric.quo  min.quis  in 
ludic.fift.     Dicicurcciamrefcifloria,  quiaquod  geftumeft, 
refcitiditur.-necdarecur.nifi  refcifloeoquodgeftum  eft.  leg. 
nccnon.cxquibuscau.maio.fl\lcg.abhoft;bus.i8.Codicedc 
poftli.reuer.Gouc.hbro  i.le^t.^tf.fallivideturindiclal.nec- 
non.§.  vlt.  Anauccmdifcrcc3fint,anconiun6ta?fccundura 
vecercm  iudiciorum  dandorum  morem  feparacaefleaflcro. 
Separacumeftenim  PrxcorisofKcium  ,  qui  refcindir  a6lio- 
ncm,abofficioiudicis  qui  de  dacaa6tione  cognofi.ic  ;  Pra:- 
tor  dac  a6tioneiii  refciiroriam  ,  deinde  iudex  de  ca  cogno- 
fcir.     Sed  poftquam  iudiciorum  dandorum  mos  exoleuir, 
magiftracus  ipfe  partibus  iudicis  fungicur.     Vnde  fi  minor 
capcus  fic  fccundum  pofteriorum  Iinperacorum  tempora, 
ad  magiftratum  ibic ,  aduerfarium  inius  vocabir,  acfibi  re- 
ftitui  a6tionem  ,  rcfciflo  eo  quod  geftum  eft  ,  contender. 
Moribus  quidem  noftris  ,  idem  fere  ,  quod  veteres  in  iudi- 
ciis  dandis  ,  fequimur.-  quianon  idcin  iudcij,  qui  decaufif 
reftirutionum  in  inregrura  cognofcit ,  in  integrum  reftitu- 
it  :  fiquideravcl  magiftrilibeUotum  ,  vcl  cancellarius  ,  vel 

H 


,  mJtHm, 

ijHidlit 
crum- 


Frmc.  T^uareni  Qomment* 

quifita.     Datnnum  eft  cuiri  fem  acqutfitam  minor  attiifif.'  Quiiii^^ 
exempli  gracia.     Peciinia  legata  eft  miQori ,  is  legatum  re-  • 
puduLiit,cumidpotuilfstlucrari,anreftituetur,cum  aonfit  ^" 
afFedusdimno  ,  neque  imminutum  fit  eiuspatrimonium? 
quod  propriedamnuineft.l.  5.  fF.de damnoinfedl.     Etta- 
men  bic  dicitur  cum  reftitucndum  ellc.     Simile  eft  quod  fe- 
quitur .-  Si  res  minoris  (it  alicui  addidla  in  licitatione ,  (i  for« 
tepaft  addic^ionem  maius  pretium  quis  ofti^rar,  an  minoc 
reftituetur?  &  ait  ccrtum  iusefle,  quodquotidie  Pntores 
eum  reftituuntjVtrurfumadmittaturlicitatio.  d.  1.  aic  Prz- 
tor.  7.§.hodie.hic>Certum  veroius  cenfetur  illudquodmo" 
ribus  eft  comprobatum.     Hoc  tamen  circumfpe<fte  facien- 
dum  efte,id  eft,non  nifi  ex  magna  caufa ,  Vlpianus  ibi  admo- 
net.-alias  nemo  accedetec ad  cmptionem  rerum  pupillarium, 
necfibonafidediftraherentur.     Captusigitur  videtur  mi. 
nor  non  tantum  H  de  damno  vicando9gatur,verumetiam 
fidelucro.     Idemdiccndameft,iiminorinodiofas  litesin- 
cideric,  proptcrid  quod  geftumeft,  reftituipoteft.l.mino- 
ribas.  hic.  quia  Prastor  cucat  nc  litibusodiofis.moltftifque 
vexcturminor,quas  fcmper  bonus  vir  efFugeredebet.  facic 
1.4. fF.de  alienat.iudi.mut.cau.fad:.  Habecuretiamin  c.ufs 
cognitioneratioiuftsaffedionis.-  vcpuca,  rcsquu;dam  ve- 
niebac  in  audione  publtca  ,  minor  eam  rcm  volens  confe- 


u 

ptinceps  reftltait.  Etfic  Gaticellarius  vicePractorisantiqui 
fungicur  .•  nam  ,  quodgeftum  eft,  rcfcindit,&dat  refciHo- 
riam  aftioncm,de  quaiudex  cognofcir.  Ica  moribus  noftris 
fit,quodhicdicicur.d.§.inccrdum.rcfcindjturidquodgeftum 
cft,&  adio  vel  in  rem,  vcl  in  peifonam.qualemcunque  rainor 
amiferitjdacur. 

Pomponius  quo(^ue,&C. 

EXempIum  cft  pertinens  ad  interprctationem  vetbo- 
rum  edicli ,  quod  obfcurum  non  eft.     Ait  igitur  Prscor, 

yttejttdquereiertt  ,tinimaduirtam.     Exhisvcrbisnotandum 

eftjcauf^  cognitionemomninoncceiratiamefTejl.in  caufar. 

§.caafaenim  cognita.  hic.  eo  quod  fine  caufx  cognitione, 

minoc  reftitui  non  potcft  :  omuia  cnim  quxcunquc  caufa: 

ct>gn!tionem  defiderant ,  pcr  libellum  non  poflunt  expc- 

ditr.I.nec  quicquam.§.  vbidecretura.  fF.  de  ofBcio  procon- 

fu.'.quodGalfim  forovsiCi\.l,Pdrvne/imp/ereijnefie,vocint. 

Decretum  eft  quod  magiftratus  ftatuit  caufa  cognita ,  id 

eft,  exami.-..5ta  racione ,  cur  quid  ab  co  pctatur  .•  iJque  fo- 

lenni  more p:o  ttibunali.I.i.de oflic. aflef.l.  cum  hi.dc  tranfl 

a(5t.l.magisp'.;co.de  rebuscor.tf.     Cum  igicur  dectecumeft 

necsfTatium,  potrigebacur  iupplex  libellus  magiftratui ,  vt 

iilud  incerponeret.     Qjod  i\  eo  noQ  interpouto  ,  hbello 

taotumfubfcripfiiret.dubitatUiHeftan  fatiseflet.     Hocne- 

gatVlpimus.Torqiietur  valdeAccutfius.     Sed  vide  Akia- 

tami.  Paradox.cap. }.     Quodautcmcaufscognitiofithic 

necein.ria,  idcxpreflamcftapud  VlpianMm  hisvcfbistCau- 

fa  cnim  cognita  ,  &prifentibus  adue;fjriis,  vel  fi  percon- 

tumaciam  defi/it ,  tn  integrum  refticutiones  pcrpcndcnda; 

fuat.l.  incaufar.  15.  §.  caufacnimccgnica.h'c.fi,poficuraeft 

pronifi.Gouea.  i.  leiil.cap.i }.  igiturprifcnteselicaducrfa- 

rios  vel  faltera  legitime  vocatos  oportet.     Huicfiraileeft, 

qaod  ciicitur '.  quodefcunque  dc  vno  ncgotio  iudicandum 

eilpnfentibus  oranibus ,  quos  caufa  concing't,  iudicario- 

porcec  :■  aluer  eni.is  iudicatum  tantum  inter  prarfcnres  tc- 

ncc.l.etiam  fi  pacre.  §.  vlc.hic.I.  devnoquoquc.de  reiud.fF. 

Racioaucem  coseuocandiadquoscaufapercinet,  ab  Impe- 

ratoretraoiiur  Nouel.  vt  fponlalir.  largit.^.sd  hcEcq-ioqae. 

In  hac  quidem  caufscognitione  videndum  cft  ,  quid  ficin- 

auicendain:  nam  hidocus  valde  vtilis  cft ,  ac  multaioqut- 

runcur ,  cum  de  minoris  rtftitationc  agitur ,  ds  quibus  Ci- 

gillatimdidjri  fumus ,  qnx  nocaridebentabiis,qu<voIunt 

in  foro  verfaii ,  vc  quo  modoregia  diplomata  concipicnda 

fint  inteliigant  :  quippe  quod  plcrunque  inriuilitas  con- 

tra  Hteras  llegias  cbiiciatur  ,  vtpote  iuftam  forte  c.-ufam 

earum  impstrandarura  nonfuifie.  Igitur  ha;cfunt  dil.gen- 

ter  obferuanJa.     In  primis  an  minor  fit  csptus  infirmuace 

•confilii,lubrico£ratis,&pluribus  aliis  modisalureconfulr. 

cxprcflisinl.  verum.n.  §.(ciendum.hic.  nec  futficit  mino-       concedenda,  nonquodmachinatione  aliqua  vti  liceat ,  fed 

tem  cire  allegare,  cum  qui  reftitui  poftulacfedcaptum  &       quodptetiomaiore  ,  vel  minore  licetemere  ,  modo  dolus 

fraudatum  ellc necefle  eft.     Primo  namque  ponendum cft,       non  arguatur.  d.  §.  quemadmodum.  cum  I.feq.nec  tamcn  li- 

minocemcfrc^  fecundo  capcumefre.-  ccrtiocaptumeflc  in-       cet  eo  nominc  ab  emptionc  recedere.     Tantum  vero  ius 

confuUo  lubricoitatis.     Quoniam  f\  id  eiacciJ^tit,  qucxl       permiflum  non  cft  contrahentibus  Impcratorum  conftitu- 

•ctiamprudcnii  homini  potuiflct  accidere  ,  non  reftitueiur.       tionibus.l.remmaiorisprctii.G.derefcin.vendir.     Hucper- 


?ui ,  quod  maiorum  eiusfuifletjobtulicprecium  :  honefta 
uit  afledlio,  fed  adiedlione  ab  alioin  licicacione  fuitiupe- 
ra'.us,ac  ideorcsFuic  addifta  licitatori  .•  vult  minor  in  intc- 
grumreft^tui ,  &  tamum  ofFetre  quantum  licitator  :  non 
vidcturrcftituendus  .•  vctuntamen  aitHermogenianusau- 
diendum.ficiusintercfle,  emptamab  co  rem  fuifle,appro- 
betur.I.fiincmptionc.  3^.  hic.     VndccoIIigitur  huius  afFc- 
(^ionis  honeftx  htc  habeti  tacioncm.     Anaucemhuiusaf- 
feilionis  femper  fit  babenda  lacio,  non  eft  huius  loci.dequa 
rcaliquidcradtdi  adi.  tna(ftionibus.  ff.  deinlicem  iuran.  & 
ad  idlocum  communem  cicaui  textumleg.  i.§.&slias.fF.fi 
.  quidinfraudempatro.     Quirituretiam  anreltituendusfic 
minor  aductfus  vcndttionem,  vel  cmptionem  cum  mino- 
reinitam:veiuti,pluiiseitesvenditaeft  ,  quam  valcret,  vulc 
reftitui minor ,  cum reftituipetit ,  oportet  fe captum  efle  al- 
Icgct.vtdnflumeft  fupra.vcrumcaptus  fitccnfcndus.''   Dicic 
fedamnoatFc(ftum  ,  quia  rcm,  qustanti  erat,  pluris  emit, 
fed  tamendicitur  ,  eumnonrcftitucndum,  proptereaquod  S^V"*' 
(inquit  Pompor.ius)  naiuraliter  licet  conrrahentibus  fe  „„,,.^. 
circumucnirc.ideft,  licet  rem  qua:minoris  eft  ,  pluris  vcn-  hentibut 
dere,rcinqu2maioriseft,minorisemere.I.incau(x.  X(J.§.  \.  fecircun. 
demPomponius.hic.l.itemi.§.quemadmodnm.fF.  loca.  &  **''"'*• 
condic. ncc  co  noniine  conccflamcftavenditione  recede- 
re.    Nequistamcn  innegotiofratrem  circumucniar,  vcrac 
D.PiuIus  i.adTheflaI.4.  Vcrumhxclibertasneceffatioeit 


Idque  docecur  exemplis,  qux  funt  petfpicua.  Vnum  cft 
minor  affeiftus  eft  damno  ,  fedquiaalius  vir  prudens  ,  etfi 
ntinornonfuiflet ,  circunueniri  potuiflet,  nonreftituetur. 
di(flo§.  fciendum.  Aliudeftinl.quod  fi.minor.14.  §.  noa 
femper.Knonomnia.  44.  hic.nonfempcr  ca,  qux  cumm'- 
«oribusg2runtur,rcfcindendafunt,fedadbonum&xquura 
redigcnda  funt ,  ne  mag  io  incommodo  huius  actatis  ho- 
mine;atSciantur  ,  nemme  cum  hls  contrahente  :  &quo- 
dannnodo  commErcio  eisinterdicetur.  Simile  eft  eciam 
quod  dicitur  in  I.non  omni3,ttod.  Non  omnia.qua:  miuo- 
rts  15.  annis  gerunt,  irritafunt.  Itaque  nifi  autmanifefta 
citcam("crip'.iofir,aut  tamnegligcnterineacaufaverfatifinr, 
Pricorintcrponcrefcnondebet.  Idem.-cognofcercdebet 
Praftoranminorcaptusfit.&ficeumreftituere.I.  nam  pott- 
e3.§.fi  minor.  ff.  deiureiuran.  Sedquandocircumfcriptus 
efle  dicecut  minor ,  vt  reftinitionem  mereatut?  Et  notan- 
dumcft  j  minoiem  captum  incelligi,  nontantum  fidamno 
fic  atFe(flus  ,  (Cd  &  fi  quid  lucrari  dcfietit,eoqueca(urefti- 
tuendum.l.ait  Prxtor.y.^.hodie.hic.Porrotuncminor  de- 
iiitlucrari  )  cumccs,  dcqua  agitur  ,  auaquam  ci fuit ac'^ 


tinetaliaconfticutiol.  vlt. C.eod.intc  non  inveibis  obtcu- 
ra,  quavix  commodius  cxcmplum  obferuaripoteft ,  quod 
mihividctureire  ciusrcgulx  :  cum  minor  pluris  emirrcm, 
nonideo  rcftitirccur  in^intcgrura,  ncc  cenfetur  circumfcri- 
ptus  eo  quod  iutc  communi  fit  vfus  ,  quia  eodem  iurc  li- 
cct  fe  mutuo  circumfcriberc  in  vendendo  ,  &  emendo,  ac 
ideo non  vcnitrefti:uendus.  Poftrcma  quiftio  eft  dc  mi- 
nore  ,  qui  in  atbitrum  compromifit  litem  habens  cum  a- 
Jiquo,  an  poflit  reftitui?  &reftituendum  efle  Paulus  aiFe- 
rit.l.fi  minor. }  ^•^'  •  .hic.q'iod  mirum  videtur  :  pcllet  enira 
probabiliter  dici  expeclandum  iudiciieuentum  ,  quoniam 
fortafllsminor  vincct,  fcd  quoniamid  incettumetl,  minor 
reftituitur.  Na4m  raehoc  cft  conditio,  inquit  Senec3,bo- 
nam  habeniis  caufam  non  compromittere.  non  eft  enim 
prudentis,  curabona  caufacft,  compromitterc,  fed  fi  dubia 
fitcaufa.tuncminor  poteftcomptomittere  ,  vcfacile  often- 
dimexhis,  quiametraiftabuntur  fub  titu.de  rccep.arbitr. 
fF.  Vnde  vulgatifli.aum  illud  adagium  in  Gailia  fcrtur  a- 
pud  vctctanos  forenfes,.^<  a  compromisfon  chaperon^ilad^Jiit 
ftrduft  etmtte.     Nuac  4ucem  de  cetetis  videadum  eft.quae 

ia 


ia  caufx  coenitioQc  ,  de  qua  loquimur  ,  faat  examinanda. 
Id  hac  caufc  cognitione  tnquiricur  ,  an  alio  remedio  mi- 
noriconfulipodit,  quam  perinintegrumrefticutioncm,  ie- 
cun  Jum  condicucionem  ab  Vlpiano  infertam  in  1.  in  cau- 
fe.  16.  inprinc.  hic.  Qu^cflio  eHfialiafica^io,  quacon- 
ruiiljoinc  minoti ,  abfque  reilitutione  iti  integrum  ,  an  lic 
ei  in  integrum 'redicutio  concedenda  ,  an  vetoparccs  Pcx- 
toris  cellcnt  ?  Et  ait  lureconfultus ,  (i  minor  iure  munitus 
eft  ,  quia  contradtus  fpfo  iure  nuilius  ed  momenti,  partes 
Prztoris  celTare  .-  fio  autem  quod  cum  rninore  geftumeft, 
ipfoiurevaiet,  licetalia  prodita  fic  adio  ,  nihilominus  po(- 
(e  in  integrum  reftitutionem  locum  habcre.  Hac  di- 
ftint^tione  vtitut  lurifconfulcus  in  dida  leg  in  caufje.  eam- 
que  exemplo  expedit.  Admonui  lupra  extraordinariuni 
•iFehocauxilium,  quiaprzcorexiraocdincmcognolcit ,  an 
capcus  iic  minor  oecne  .-  fiquidemcum  pupillo  iic  concra- 
<5ljm  fine  tutocis  audlotitate  ,  conrradas  tpfo  iure  nuUus 
eft  ,  &pecindehabetur,  ac  iinihileftecgeftum  :  vndehuic 
edidloncjnpoceftedclocus.  Simile  eft  exemplum  fuperi- 
bri  in  1. )  .C.  de  ceft.in inceg.  (i  quis  cum  adolefccnce  curato- 
rem  habente  fine  eo  contcaxecit ,  nullius  momenci  eric 
concra^us  .'  idem  fi  quisabfquecuratore  minorivendide- 
cit.irrira  vendicio  eric-  fi  vero  (it  concradbum  cum  minore 
cucacorem  non  habeacc  ,  racum  quidem  eft ,  quod  adium 
eft.fed  n  captus  iit  minor,reftitui  poceric.  Ergo  cum  ftacus 
mucacus  noneft  ,  ridiculameftet  eum  in  integtumreftitui, 
vbicontrai^useftipfoinrenullus.     Hodie  tamenin  Gailia, 


In  Tit.de  Minorih.  tyamii.  3  _ 

dem  Pomponiol.nam  hoc  natura.  fF.  de  condiaiohe  in- 
deb.  quodfi  vterque  ficcapcus,  non  eric  locus  refticucioni: 
exempii  gracia  ,  minot  minori  pecuniamcrtdidic,  aicer  di- 
lapidauic,vtetqaecaptuscft,igicorcc(rabicrefticucio  .-  (ed 
mcliorem  eiTe  condicionem  cooru'j»encis  aic  Paulus  leg.  (i 
minor.  54.  hic.  Qui  camen  excfptionem  addic,  cumqua 
intclltgcndumeftiqaodinealegedictur.vidtiicec  icade- 
mum  eum  Jiberari  minorcm  ,  qui  cou(ump(ic ,  fi  ira  con- 
fumpfccic  ,  vtnotiexcohfumptione,  temporelinsconce- 
ftatz.fidocupleciorfaiaus.  Ec  hoc  craditum  eftfecundum 
vulgircoi  iutis  regulam  ,  qua  dicicur  :  Cum  pac  eft  vcri- 
ufquecaufa,reifauorabiliorc(icaafa,  quam  adtoris.l.  fauo- 
rabiIiores.infra.  AhaefthuicaiiinisqUzftio,  quz  ibidera 
tra^aarur  :  vrpuca  ,  Siminorviginciquinqueannisfiliofa- 
miliis  maiori  viginciquinque  anniis  mucuani  pecuniam 
tjederic.  filiusfamihasex  muruo  propter  Senatufconnilcura 
Macedonianum  non  oblfgacut .-  exvnapatteminoreft.qui 
pccuniam  petit ,  vult  reftuui  .-  ex  alrera  parce  filiusfamilias 
cft,quivultfeMicedonianoSenatafcon(ulfotaeri  :  SiMa- 
cedonianum  Senacusconfulcura  filiofi nilijs  pcoiic.be- 
ncficiumzcacisminorinonprodenc  :  iibeneficium  Sena- 
tufconfulci  MaceJoniani  non  profic,  xcacis  bciieficium 
proderir.  Aic  lureconfulr.  magis  haberi  rationem  «tatis, 
quam  Senatufconfulti  Macedoniani.  Hic  autem  obfec- 
uatidaeft  antinomia  ,  quscft  K»-ni.  'skimciv ,  dequo  gencte 
actisplene  alias  diiTeruimus  fubtitul.  de  legib.  (f.  Aotino- 
miaic^ii»«fe<«,<r(i>  dicituC,  cum  duz  legf-s  in;cr  fe  non  natu- 


llegia  diplomata  concedi  folent  iUbellorum  magiftris,  vc       ta  fcd  circumftintia  pugnant ,  velvt  Quintilianus  aiclib.o 


fscuriores  (int  minorcs  ,  quamuis  id  necelTarium  non  fit. 
Simmor,^c.  ExemplisPaulusdemonftrat,  locamnoncf- 
fereftitucionijcum  concradlusipfoiurenon  cenct.  N^lltnu 
tjfeficietattm  ne  tntcrmaiores  qtttdemAxdtSL  l.in  caufz.i  c> .  Si 
quisdolocircumfcripcus  Concraxeric ,  ipfo  iure  nullam  cfte 
concradlum  bonz fidei,oftendi  ad  I.  &  elegancer.  ff.  de  dolo 
malo.-inaliisconcraflibus  aliud  dicendum  cft  .-  fed  hxc  dif- 
pucacio  non  eft  huius  loci.  ea  cnim  ad  cirulum  de  (blutio. 


7.1nftit.  Ofit.  capit.  7.  Omnibusmanifeftumellc  debe-, 
nunquam  eire  legem  legi  contranaia  iure  ipfo  .-  qiiia  fidi- 
ucrfum  ius  eflec ,  alcerum  alteroabrogarecur :  feJ  eas  cafu 
coIlidi,&ejcntu.  Vide  Badz.inannotac.in  Pandeft.adtir. 
adlegcmluliammaicfta.  Inaiiqua  hypochcfi  pugnanc .-  fic- 
uci:  Hcvna  lexeft  qua^lacuicur,  Pimoraduetfuspccuniara 
crcditam  reftituatur  .-  vult  minorem  rcftitui  ,-  Alccra  vult 
filiumfamilias  ex  mutuo  non  tencri.     Mrc  non  funt  intec 


perrinet.     Pomponiw i]Hot]uerefert,i^c.{tt  d  iSlaleg.incaufz.       fe  natura  fuapugnantia,  vetum  fpcciesaccidit.inquaeuen 


Vlpianus  lurcconfultus  fpecicm  adfert ,  in  qua  condidio 
finecaufa  dacur  .-  fiquis  caueritei  cui  cauetcnon  debcbat, 
ioinccgrum  rcftitui,&cautioncm  condicerepoteft.  Hoc 
inloco  apparct,  vbi  aliaadio  compecit,  nihiloninus  refti- 
tucionem  locum  habete.,  quoties  ipfo  iute  manicus  non 
cftminor ;  &quamuismloori  condi6bio  comp^rac ,  rameo 
nonipfo  iure  dicicur  raunicus  :  vcluti ,  fi  quis  indebicura 
pcr  crrorem  foluerit ,  nallam  ipfo  iute  reperitionera  ha- 
bec ,  eo  qaod  dominium  in  accipientemtfanftulit,verum 
ex  zqao  6c  bonocondiuliocontra  merum  ius  datur.  Hinc 
dicitur  indebici  condidionera  caufam  habere  nacuralera. 
l.ind.'bici.  fF.  dccondidl.  indeb. &-exzquo,  &bonoincro- 
dudara  ,  qaod  alcerius  apud  alcecum  fine  caufa  dcprehcn- 
dicuc,  rcuocare  coofueuic.  I.  hzccondidio.  pen.fF.eodem< 
Idemdealiis  condidlionibus  dicendum  eft,  vt  fi  cui  minor 
pcr  eirorem  cauerit ,  rcpetere  cautionem  potetit.  Hoc  ca- 
fa  Pfztorpoteftfaasnihiiominusinterponerc  partes.  Ae 
quoticsquisipfoiurcmunitus  fuit,  id  cft  ,quoties  ipfo  iuco 
rcsineodcra  ftacu  cft,  vcfi  dolomalo  vcnditioinitaeft  ,  & 
omniaineo  caufa  fint,  petindeac  fi  nihil  adlum  efFet,  cef« 
fant  Prztoris  partes.     Fruftra  bic  de  reftituendo  in  prifti- 


ku  collidunt ,  vt  Hetmogenianus  ait  libro  primo  Ilhetor. 
Minor  vigintiquinque  annis  filiofamilias  mutuum  dedit: 
quztitur  an  filiusfamilias  fit  tcfticuendus  .-  an  vcro  benefi- 
cium  zcaiis  ,  feu  Senacufconfulci  Maccdoniani  ccflabic? 
Nos  Ciceronis  eonfilium  fequemur  ,  Iibro  fecundo  deln- 
uenc.  Videndumeft  vtralexad  maiores  &vcilioresrcsper- 
tincat  ,  vnam  ncceiTe  eft  alteri  cedere  ,  vtilioii  nenipe  mi- 
busvcilcm  :  idque  Iureconfulcus  hoc  in  loco  IpedalTc  vi- 
decur.  Haud  dubii  iuris  eft  maiorem  efle  fauorera  ex  par- 
teminoris  ,  quam  expartcfihifamiltas  .-  Scnatufconfolcum 
cnim  Macedonianum  in  fauorcm  filiifamilias  non  eft  la- 
tum  fed  in  odium  foeneraroris  ;  potentius  igitur  eft  bene- 
ficium  ztatis ,  quam  Senatufconfulti  Macedoniani ,  quod 
filiisfarailias  competit.  Non  abfimilis  eft  quzftio  in  I.  fi 
apud  duodecim.  hic.  dc  muliercpro  aliointerccdente  apiid 
minorcra,anrefticutioniIocusfit,quzritur  ;  mulierieoim 
pro  alio  interccdenti  Senatufconfulto  Velleiano  fuccurri- 
tur ,  ncc  tcnetur  cx  inccrccfljone.  Neceflc eft  hic  vnam  le- 
gemaltcficedcrc  :  anidem  dicemus  quoddefiliofamilias? 
Non  fimpliciter  dicit  lureconfultus  ,  idcm  cft  dicendum, 
fed  cum  cxcepcionc ,  proprerca  quod  fauorabilior  eft  cau- 


num ftatum  agecetuc,  cum  ftatuscft  inceger.  -Quin  ecfi  quo       fa  tnulieris ,  quam  filiifamilias ,  qus  quidem  repetere  poccft, 
*^cafu  ipfo  iure  contradlus  nullus  eft  ,  quod  tradidit,  licet  ei       quodfoluic,filiusfamiliasnon  poteft  quod  foluit,  esceptio- 


vindicace ,  neque  rcftitutio  locum  habet.  £t ,  vt  compcn- 
dio  orationis  vcar  ,  quotiefcunque  ipfo  iure  contradlus 
nuUus  eft  ,  minot  non  reftituitut.  Exempla  hic  alia  funr, 
tle  quibus  (ubaliis  ticulis  Codicis  didturi  fumus.  Quxritur 
etiam  an  minor  contra  miaorem  reftituatur  in  integrum 
bcneficioxtatis  ;  hoc  quidem  in  caufz  cognitione  exami- 
nandumcft,&  Pompdniuscxiftimai,  cum  parfitcaufa  vtri- 
ufque,  non  cfleminorem  reftituendum.I.  verum.ii.§.vlti. 
hic.  Vcrum  quidem  dixit  Pomponius ,  fcd  cum  diftin£lio- 
ne  illud  dixifle  debucrar.  Quare  huic  fencentix  cum  exce- 
ptione,  &diftin!6lioneVlpianusaccedit,  aflerensinfpicien- 
dum  cfFe  ,  quis  fit  captus  :  fi  vnus  fit  capcus  ,  alcer  non,  z- 
quam  cft  vt  capto  aducrfus  alterum  fuccurratur  ,  ne  alrec 
cum  alterius  damno  locupletecut ,  vc  ftatutum  eft  ab  eo> 


ne  Senatufconfulci  Maccdoniani  cucus  ,  repecece.l.qui  ex- 
cepcionem.  40.  fF.  de  condidl.  indcb.quippe  quod  in  gra- 
tiara  filiorumfamilias  fadum  non  fic ,  quia  nullo  faunre 
dignifunc ,  paternam  fubftantiam  dilapidantes  ,  fed  inodi- 
um  fcsneratorum.  At  Senatufconfulcum  V,elleianum  in 
gtatiara  mulietum  fadlum  eft ,  co  quod  fi  minor  aplid 
quem  fideiuflit  mulicr  aduerfus  eam  velir  agcre,  exceprio- 
ne  fummouebicur.  Addic  ramen  exccpcionem  Caius,afHr- 
mansindidlal.  fi  apud.  refticuendam  efleadlionera  aduer- 
fus  vetctem  dcbitorem,  fi  mulier  pro  eo  interceflerit ;  nam 
acbio  in  vcterem  debitorem  transfcrtur.  Ideoquera  ulicr, 
fiaduerfufi  eam  agarur  propter  illam  intetceflionemjexce- 
ptionc  Senatufconfuhi  Velleiani  fe  tuebicut  :  fcd  ita  ta- 
taeo,  fifoluendo  fii:  vctos  dcbitoc ,  quififoluendo  non  fit, 

H     1 


ss 


Franc.^Harem  Commtnt. 


nJcIioreflcaufaminoiis,qaammalieri»,qu2eocalu  Vcllcia- 
/  ni  Ssnatukon/ultiauxiliononvietur.  Alia  quafdam  c on- 
fideranda  funt  in  caufse  cognitior.e.de qaa in  leg.in caufae.  i }. 
inprinc.hic.vtrumfideiufloriquoque  minorislic  fuccurren- 
dum.icemfiminorfit  filiusfamilias,  an  patri  quoque  profit 
reftitutio?  Verum  de  vtraque  quxftione  fuo  loco  dillere- 
mus.nempc fjb  titulis  Codicis  lullinianei ad  hanc  rem  petci- 
iwntibus.eofqueordine,  poft  compendiariam  cdidi  iatet- 
pretationem,explicabimus. 

Ait  Prxtor,anitnaducrcam,&:c. 

HI  s  vetbis  fignificatPritorfsrcftituturum.fiiuftaefre 
caufa  videbitur  ,  quia  ex  hoc  cdicto  bencricium  refti- 
tutionis  otitur ,  de  qui  ratione  refticuendi  nunc  Viden- 
dumeft  :  cuoirainorreftituitur,  omniaineumftatum  ,  in 
quo  fuetunt  antequam  qoid  geftameflet,  rcponuntur.  I. 
quod  fi  .minor.  14.  §.  rtftitutio.-hoc  titu.  Brcuiter  quic- 
quid  g^ftum  eftcum  minore,  reftituitur ,  pcrindeacfi 
nihilci^ftumeflet  .*  aceciamquicquidcxcofccutumeft.  l.fi 
cxcajfa.  9.  hic.  vcpotc,  minordamnacuseft  fentcnciaPrs- 
fidis ,  &  ex  caufa  ludicati  capra  funt  cius  p'gnora  atque  di- 
ftraila  *  poftea  minor  1  efticucas  cft  ,  qairitur an  in  pretium 
&cai:nan:ipigoorumd!ftradorum  rcftituatut?  H.ec  qux- 
ftio  cx  eo  dependit ,  quod  dicitur  omnia  in  ptiftinum  fta- 
tura  reponi  .-  ergo  ctiam  pignora  ,  quarauis  fint  diftrada, 
dummodo  mkiotis  intcrfir.reftituuntur  :  quia  fempcr  ad 
vtilitatem  minotis  tcfpicidebet.  De  pecunia  autem  folu- 
ta  iud'cati  cauia  ,  nihileft  dubitandum  ,  quin  omnia  ia 
piiftinum  ftitum  reftituantur  ,  quatcnus  id  arquitas  exigit, 
yt  nuiio  damno  aflitiatur  minor  :  ad'  qucm  kopura  o- 
miiiafuntreff-rcnda.  Aique  ideo  Prsrccr  non  aflerit  fim- 
diciterk  reftirnti>nim  ,  vcium  hoc  cogr.itioni  foac  rcfcr- 
uac-  )C  ob  eam  rera  dixit  Vlpianus^/^'  (jnecj^tra erf',a»  mad- 
aer  af».  OmoiugtunnpLift  oumrcponunturftatum.  Ita 
aucein  quoJ  gsftuui  eft  ,  rcfti  uitur  ,  vtctiam  hinc  inde 
quoi  geftim  <  ft  ,  noiiex  parteminoris  duntaxat ,  vcrum- 
ctiani  ex  rsite  adueifatu  qui  cum  eo  contraxit  rtfci.— 
dator.  Ic^.  quod  fi  minor.  14.  §.  refticutio.hic.  Exe.nplt 
gratia  ,  tiiinor  ia  vcndciido  fando  circumfciiptus  eft  ,  ita 
rtltitutio  ber,  vtminor  fundum  recipiat,  &  empcor  prc- 
tium  ,  quoi  numcrauit  minori.  idque  fuider  ^quitas  ne 
min.rcam  alterius  dctrimcnto  locugletioc  fi.it ,  quod  iu- 
rcvocitumcft.  Itg.  nam  hoc  natura.  ff.  de  coijdcl.  indeb. 
igicur  i.i.ior  retepio  fundo  prctium  re.^dere  cogitur. 
Ad  "ionui  fupta  ,  quicquid  fub  hoc  litulo  de  leftitutionc 
traiftjtur  ,  fempcr  ad  bonum  ,  &  .•Evjuumiefetti ,  ne  mi- 
nor  circumfcnbnur.  Ideo  cum  aic  Paulas  pietium  rcd.ii 
oporterc,  adJic  hic  cxceptionem  .•  nam  plerunquenqnfic 
Dunor  locupktior  ,  etfi  pretium  non  rcJdat  ,  vc  fi  qais 
minori  confumpturo  prctium  deJent  ;  &  fit  hoc  fjepius, 
'  inqiiitIureconi(iltus,inmutuo,  quamin  vetidicione.  De- 
iuJtc  h  qais  emic  a  minorc  ,  8c  conftifiic  preriura  foluete, 
Videni  im  t  ft ,  an  pLipillas  iilud  pretium  recepecit ,  &  ex  eo 
lo,.uplct:or  firf.dkijs  :  ficcnim  inrcliigenda  funt  hic  vcr- 
ba.  Attamen  f.i:it  q'ii  putant  cogi  mmorcm  reddere  prc- 
tium  ,  e:Ci  non  Ci:  cx  vcnditioneiocuplctior  faftus  ,  &  vi- 
d^-nJiim  cflc  ,  an  lciuciit  emptor  minorcm  confumptii- 
rum  pecuniam  ,  quia  tunc  reftituetur  ,  quamuis  precium 
noureddid.;rir.  M  hi  nibilominusvidctur ,  vt  ex  aliis  lo- 
cis  faciic  colligitur ,  nunqiiam  prctiiim  reftitui,  nifi  mino- 
rera  locupleiiorem  efle  fadum  ex  pretio  appareat.  1.  ait 
Prztor.7.§.planc.d.l  quodfiminor  §.reftituti.  .hic.&l.tu- 
tordecedcns.  fubfin.  ff.  deliber.lega.  Nonnulliintercutn 
q>ii  pecuni-im  ininori  foluic  ,  &eum  qui  minori  aliquid 
aliui  qiiam  pecuniam  foluit ,  vel  fpontc  ,  vcl  ipfo  puprllo 
iaftantc  d.ff-.reritiamconftituunt  ;  kdinquitVlpianusvi- 
d.ndam  clfe  ,  an  aliquid  ad  minorem  pcruenerit  ,  nec 
peiieiit  per  imbecillicarcra  ztatis  ,  &  tunc  dcmura  rcfti- 
tuciecamcogi  prctium  cmptoti  exiftimat.  di<5to§.  plane. 
•  coJcmpertineclex,patti,quamcxcuriemus  fub  titu.  Cod.  fi 
ad  lerl.credic.  Adhunclocumvarixqua:ftioncs,quisbre- 
uiter  recitabimus,  pcrtincnc  :  vna  1.  in  integrum.  ii.hic. 
,  cuius  h«c  eft  fpccies  .•  minor  inconfulta  facilitate  ,  hirs- 
ditatem  adiic,legata  teftamento  tcLAafolaic,  feruos  fe> 


cundam  leftatoris  voluntatdtn  manumifit  1  deincfe  tcftl- 
tutuscftinintegrum  .-  aliivero  delatacft  hireditas,  &  al? 
eo  ,  vt  quod  cx  hircditatc  immimitum  eft  ,  reddat ,  peti- 
tur  :  tamcn  hxc  a  minorc  non  efle  rcftitucnda  dicitur,co 
quod  non  eft  locupletior  fadlus  ,  nihilque  ad  cum  pcrue- 
nit ,  ac  ideo  cogendus  non  cft  oncra  hitcditaria  lubire. 
Quemadmodum  ,  ait  ,  perconttarium  fi  curator  fit  bonis 
datus  ,  quibona  diftraherct,  quiaforte  hircditatem  ,  pro- 
ptcr  conditioncm  aIiquaro,O0nadibat,&minor  cum  poft- 
ea  rcftitutus  fucrit ,  hxrcditatem  rcpudiarct ,  non  funt  re- 
uocanda  qua:  interim  gefta  funt.  Similis  cft  locus  Papinia- 
niinlcg.fimulicr.3i.hic.diccnti$,minote  reftituto  aductfu» 
harrcditatis  aditionem  ,  iibertatesdatas  ,  &  folutiones  cre- 
ditoribus  fadlas  non  refcindi.  Idcm  eft  de  eo,qui  cum  hae- 
rescflct ,  legata  ante  reftitutioncra  (oluit,dcinde  rcftitutu» 
cft,ratacftlolutio.  Aliacftquzftioial.cumminor.aS.hic. 
Minor  cgit  aiftione  tutclx  aduerfus  tutorcm,  attus  fui  ra- 
tioncm  rcddi  petit ,  vidlus  eft  .•  tutot  qudque  at^ione  con- 
traria  cgit ,  vidlus  cft  hictutor  :  minorcft  aduerfas  prio- 
rcm(ententiamrcftitutus:qua:titur  an  contrarium  iidiiurn 
lutori  fit  rcftituendum  ?  &  videtur  rcftituendum.  aig.  I. 
quodfi  minor.§.reftitutio.i4.hic.vidcAnto.  Auguft.  lib.  i. 
emendar.cap.8.  Actamcn  Celfus  inquit,  contranum  tatciae 
iudicium  tutori  non  eiTe  rcftituendum.  d.  I.cum  minor.  zS. 
hic.  Qupdquidem  fit ,  eo  quodrcsfuntfeparats,  necalt- 
quid  habentcommune.  InaliisexempIis,cumminorvca- 
didit,&recepic  prctium  ,  coniundtafunt ,  nempe  rtftirutio 
fundi ,  &reftitutioprctii ,  nccfcpararipoflunt;  minorfiin- 
dum  vcndicum  petit ,  cmptor  contra  fundi  prctkim  ,  in 
hacreftitutionc  vtriufqueratiohabeturtamraaioris  ,  quam 
minoris.  Hac  etiam  pertinet  Modcftini  fcntcntia  inquien- 
tisin  Letiam  fi  patre.z <;.§.  i.  hic. &  vtraq;  lex eft  coniungen- 
da.  Pupillus  ex  caufa  curationis  damnatus  eft  ,  peteb  tuc 
fundu$abco,vi(5luscft:vi(5tuscfteriampuf  illiismaltttoiu- 
dicio  de  domo,&  vult  reftitui  aduetfus  fcntcntiam,  kiLcet  ad 
domum  c  jn(equendam:quoad  rcm  airatam  in  qui  vicir,non 
rcftituitur:  vultt*menad".etfariusj^.'tautomnino  fcntcnti» 
ftetur,aut  omnino  refcindatur.  Vcrum  lareconiulcus  air, 
nullamhicaduecfarii  rationcm  babcri ,  quia(uncfeparaca,ac 
fempcrvidcndumefl'eanca,dc  quibus  agitur,C''hxteant.  £> 
quia  videbatnr  m  ctteru  littejpectehus  >  elenatafwjfe,  id  cft,ab- 
{olaiusfuerataiudice  incjcceris  litislpecicbus.  Alia  quaftio 
eft  in  l.fi  iudex.41.hic.  cum  defundo  vendito  agcretur ,  iudcx 
ira  pronuntiauit ,  refcindendam  venditionem ,  minorcm 
prxdiumvcnditumrccipercdebere,ealegc,  vtemptori  prcr 
tiun  reddat.  Videbat  enim  iudex  prxdiumademptotem 
pcrucnifle  ,  &  minorcm  ex  prctio  faftum  locupletiorem. 
Puft  remiudicatam  ,  reftitutionis  impetrats  rninorcmpoB- 
Dituit,qaoaiamfcprxdium  confccuturum  nullo  ptetio  led- 
ditofperabat  ;  iudicatum  eratpreciumrcddendum,  'sexc- 
qui  fcntentiam  noncurat ,  fed  aduetfarius  cumcogere  vulc 
ad  pretium  reddcndum  ;  quzritut  an  minor  inuitusei  prc- 
tium  tcddcrc cogitur?  Probabilis  eft  dabitatio ,  propteica 
quod  per  confequcntiam  ius  quxfitum  cft  aduerfario  pcc 
hancfententiam  :  attaraenlulianus  affirmatin  didlalirm- 
dcx.minori  iiccrc  fcntentiz  renunciare,  neccogendumcf^ 
fe  pretium  reddere,  eo  quod  in  ciusfauorem  fentcmialata 
eft  fecundum  rcftitutionem  ,  &  quod  eo  rcmedio  emptoc 
vri  non  potuiflct  ,  nifi  minor  rcftitutionem  impettaffet. 
Hiac  gencralitcf  dicendum  eft ,  notandamque  ;  qdando 
feuteniia  principaliter  fecandumal  qucmlatacft,  etfialteri 
ex  ea  fententiapcr  confcquentiam  iusfit  quzfitum  ,  eata- 
tnennoncogiturvti. 

VtiIcm,&C. 

MEro  quidera  iure  aduerfus  emptorem  prctfum  po- 
rcntem  minor  fe  tueti-non  poteft ,  fcd  cxceptionem 
vtilem  habct,  quia  vnicuiquelicct  cacontcmnerc,quipro 
fe  introdui^a  funt.d.l.filudcx.  hic.  I.  fiquis  in  conlcribcn- 
do.de  cpifco.&dcr.  &1.  fiquis  inconfcribendo.  depadt.C. 
atquein  eandem  caufam ,  in  qua  vultminormancre,  refti- 
tuicur  ;  emptotenira  prctiura  petere  non  potuiflet,  nifl 
iniao(  reflitutionem  iraplotafrcc.    Hisaliaquxftio  addcn- 

daeft 


In  T^it.  IIIl.de  zMinorib.  15  ,annts. 


daeftinI.tutor.47.§.cuTatothic.  Curatorquorundamado- 
lefccntum  cum  eis  prsdia  habebat  communia,  qus  vendi- 
dit,  non  fuam  duntaxat  partem,  verum  etiameorumado- 
lefcentum,quorumcuratoretat:  adolefcentes,  eoquodcir- 
cumuentifuerantinvendicione,  reftitutifunt:  qua:titur,an 
intotumficrefcindcndavenditio,  an  pro  parce?  Refpondit 
Scacuola,  eatenusrefcindivenditionem,  quatenuspraediaa- 
dolelcentumalicnatafueie.  Addichanc  exceptioncm,  nift 
fortemalitemptoratocodifcedere  contradtu,  quoddicat(e 
nullopretioptoparteemerepra:diavoluille:quocafuvendi- 
ddingratiamemptorisomninorefcindetur.  Id  cnim  aequi- 
tas,  ex  qua  &  ex  Prstoris  cognitione  titio  rcftitutionis  de- 
pendet,  exigit:  fiquidcmPfxcoriseftiftimare  quatenuss:- 
quirateconueniat,  vt  quisreftituatur:  ac  lurecoofultusani- 
mo  perpcndit,alicer  abique  iniquicatc  iudicari  non  pofle:nam 
durumeftincommunionemincidercinuitum.  1.  fi  nonlor- 
tcm .  §.  fi  ccntum.  fF.  de  condift.  indeb.  &  in  ea ,  vel  focietate 
remo  compellicur  inuitus  detineti.l.  vhim.C.  commu.diuid. 
Naturalc  quippe  vitium  eft  negligi ,  quod  coramuniter  poffi- 
decur:  vtquefenihilhabere,quinon  tocumhabeat,  arbicrc- 
tur:  deniquefuamquoque  partcm  corrumpipatiatur,  duni 
inuidct alieni.  1.2.§  naturale.C. quando  &  quib.  quarta pats 
deb.  Concord.  in  c.i.  in  gloll.in  verbo ,  rehgio .  excra  ne  fede 
vacan.aliq.inno.lub  fin.  Superioribus  hxc  eftnondiffimilis 
fpecies :  fi euida fit res pro parte ,  eo quod  res  alia  foluca fue- 
ricvendicorinfolidumnianctobligatus.  1.  fi  quis  aliam.  ^fS". 
fF.de  folut.  quia  prxter  fupra  did:a  lunr,qui  nulio  pretio  com- 
munioneravellenthabeie.  Hicergotecedituritotocontra- 
&. u  vitandz  iniquitatis  cauia,  quamuis  minoris  interfit,  dun- 
taxat  a  contraclu  pro  parterecedi,  &  nalcatut  tantum  ex  per- 
fona duorum  hic  contradlus , pupilli  fcilicet,  &  curacoris :  ve- 
rum  squicatis  ratiotanta  habetur,  vtetfi  folumexduorum 
perfonanafcatur,  tamen  in  totum  rekindatur,  fierapcorid 
tnaluerit.  Alia  qusftio  eft  in  1.  vlt.  hic.  in  quaproponitur  cpi- 
ftolalun.adPomponium.&pofteafequicurrefponfio:  T{e- 
Jpondit,(fc.  Pro  cxplicacione  huius  loci  iciendum  eft ,  mani- 
fefti iuris  efle  minorem ,  qui  pro  alio  intcrceffic ,  reft itui.  1.  aic 
Pra-tor./.  § .  non  folum.  1.  minor.  4  8 .  hic.  arque  ac  fi  obliga- 
tioncm  alicnam  in  fe  tt  anftulerit.Dcinde  notandum  eft,cura 
minor  reftituitur  aduerfus  fuam  interceffionem,  adionem 
invecercm  debitotem  transferri.l.  fi  apud.  12.  hic  Exempli 
caufa,cumquiscentumdeberet,tT)inot,  qui  proeointercef- 
fit,  vcl  obligationem  in  fe  ttanftuUtanimo  nouandi ,  reftitui- 
tur :  &  aiftio  in  vecerem  debitorem  transfertur ,  perinde  ac  fi 
non  interceiriflet :  ficuci  de  muliere  dicicur,  vc  fi  cecum  eflem 


8p 

concra6turus,muIierintcrucnerir,vtcumiprapociascontra- 
him,vidcturintercefli{Ie :  quo ca(u dacur  ia ce adio , qux in- 
ftuuicmagis,  quamreftituitcbl.-gationcm:  vt  pcrincecbli- 
geris  eodem  genere  obligscionis  ,  quo  mulicr  eft  oblia,ua: 
verbi  gracia,  li  per  ftipulacionem  mulier,  6:  m  qaafi  ex  ftipu- 
lacu  conuenieris.  1.  quamuis.  f  fi  cum  cirem.fi.adfenacufcon. 
Velleia.Scd  qDxrirur,quomodo  ficiClio  rcfticuenda.an  fim- 
pliciccr  refticuenda  fir,an  vero  ita.vc  fic  in  eo  ft.acu ,  in  quo  fu- 
ic.cum  minor pro  alio  incerceffit :  vtpotc ,  minor  vigintiquin- 
queannis,proeo,quitempor.uiaaciJonecencbarLH-,putain- 
iuriaruma6tione,interceffir,fupcrer.acdcccmdi.sannii]liss, 
qui  prsfcripcus  eftiiliadioni:  quo  paclo  minoi  infe  adrio- 
nem  tranftulit, & ob eam  rem poftea reftiiuitur :  an adio rc- 
ftituetarita,vcannumhabeat  inccgrumad  .igcndum,  an&  ■ 
in  eadem  caufa  in  qua  fuit  cum  intercederet  ?  &:  ait,di(5fc.  1.  vlr. 
hic.Egodidiciex  tempore  inintegrum  rcftitutioniscantuu- 
dem  remporis pnftandu m.quantum  fiipercrat:  dcinds lub  i- 
cit,^f/^<?«<i!f:,£$)f.fequicurrefponfioPauliadepiftolam:Ve- 
riuseftvciueademcaufa^inquafuitadio,  cum  cranslatafuit 
inminorem,refticuatur,vrdecemdicscantumfuperfint,  qui 
fupererant,  cnm  minor  eam  adionem  in  fe  transferebar, 
nonaucem  in  incegrura  ccmpus  adionis  infticuendz  refti- 
ruecur.    Vide  cap.  prim.  de  reftitut.  in  integ.  in  Clement. 
Ratioquidcinpeifpicuaeftexhisquardiximus,  quia  refticu- 
cndafuntomniainpriftinuniftatum,inquocrancancequara 
minorcapruseiret.Hiclaneexemph,quinamficrariorefti- 
tuendi,oftendunt,e3quepertincntadverbacd;di,  Fti<juica^ 
mfnf<j»«»».j<^«;rMw.Exquibusveibiscdid:ialia  qua:ftiode 
magiftracibus  oritur :  videlicec,apud  quos  magiftratus  poftu- 
landa  fic  reftimcio.    Praccor  aic  fe  animadueilurum,  Vnde 
dubicaripotcft,  anPraetorisfic  duncaxatreftitucio,  eiufque 
cognitio  ,  an  aiiorum  magiftratuum  ?  lurcconfulti  verba 
Prxcorisicafuntinterprecaci,  vcalii  magiftratus  non  exdu- 
dancur:  namquimerum,  &  mixcum  impetium  habent,  in 
integrumetiam  contra  fuam  fententiam  poflunt  rcfticucre, 
minor  vero  magiftratiis  contra  fententiam  minoram  non 
reftituet.I.  incaufi.  il  fecund.  J.  vlcimo.leg.  prifccli  etiani 
prztorio.  leg.  minor  autcm  magiftratus.  hic  ,  cum  fimili- 
bus.  Sed  huius  loci  proprius  eft  inCodiceluftinianeotitu- 
lus,  vbi,  &  apud  quem  cognitio  in  integrum  reftitucionis  agi- 
tandafit:  quoinloco  plenede  hacre  traftabimus.  Sediam 
fumus  ordinc intcrprecacuri  fingnlos  citu.  Codi.  ad  hanc laa- 
teriaminintegrumrefticucionis  pertinentes,  &  qaoniara  in 
primisoccurriccitulusdefiliofamilias  miuore>abco  inicium 
faciemus. 


Tituli  omnes  ajuifiquMnttir ,  funt  ex  librofecundo  Cod. 


FRANCISCI  DVARENI  IVRECON. 

AD   TIT.    XXllI.    LIB.    II.     COD.    DE   FILIO- 
familias  minore,Commentarij. 


JNp Ri M I s  occurrithictituluSjdefi- 

^Vi  liofamilias  minote  :  nam  primus  fa- 

\c;  lif  iam  explicatus  fuit  ex  eo,  quodin 

^  "^  ediao  fciiptum  eft  dc  minoie  vigin- 

'  tiquinque  annis.  Scd  cxiftit  quiftio, 

I  anfitiefcindendumquod  cum  mino- 

'rcvigintiquinqueannisgcftumeftjCt- 

fi  filiusfaiTiilias  fit.   De  patrefamilias 

minore  nullacft  dubitatio.  De  filiofamilias  minore  proba- 
bilis  eft  dubicatio :  quia  nihil  proprium  habet ,  fed  quicquid 
acquirit ,  patri  acquirit :  vnde  fi  ci  fubucnicur ,  videcur  pacri 
quoque(ubueniri,quimaioreft  :  quod  propoficum  prito- 
risnonfuit,  quitancumminorcm  voluic  reftitui:  vnde  hsc 
quiftio  percincc  ad  cxplicacionem  verborum  edidi,  &hic 
in  vcraque  lege  fub  hoc  titulo  cxcmpla  proponuncur ,  ex  qui- 
busintelligimus  filiumfamilias  quoque,  ctfi  minor  fic,  efle 
rcftituendum  :  harum  autem  duarum  confticutionum  in- 


terpretatio  pcndct  ex  leg.  ?.§.  fed  vtrum.  fF,  de  minori- 
bus.  Qujrftio  nafcitur  cx  eo  quod  videtur  pacri  quoquc, 
quimaiorcft,  fuccurri,  cumfilius  qui  eftin  poceftacepacris, 
inincegrumrefticuicur,  Sed  tamen  Vlpianus  illo  loco  agit, 
ex  his  tancum  caufis  filiumfamilias  in  integrum  refticui  in 
quibusipfiusincerefle  verfacur:  puca  fi  obligacus  eft.  Nec 
nosmoueredebec,  quodpacri  hacrationc  fuccurri  vidccui: 
namfilio  icapoceftfuccurti,  ne  pacri  fuccurratur,  vticurer- 
go  lurifconfulcusdidlione.  Aliquandocnim  iufTupattisob- 
ligacurfiliusfamihas,  aliquandofine  iuflupatiis:  cum  iuffu 
patiisfiliusfamiliasGontraxit,  &ex  eo  contradtu  obligatur, 
adlionequodiufTateneturpater:  cum  finc  eius  iuflu  tene- 
turvfqueadquantitatcmpeculii:  ledliuc  iuflerit  pater,  fiue 
noniuflerit ,  fiue  peculium  habeat,  fiue  non  habcar  filius, 
femperobligatur.l.  fiIiusfamil.infcndeobligat.&  aftio.  vn- 
dcdtciturin  I.  fi  quis  cum  filiofamil.  de  pcculio  ,  eum  qui 
cuni filioeontraxeric,  duos  debitores  haberc,  patrcm  &fi- 

H     j 


mobIi23tus,&adacrfuseumagatur,ccftituctur:itatanienvt 
hocauxiliunipattin:hilptoru.  Siverocoiuraxenthnemllu 


o3tris,tenctuc  pater  adione  de  peculio,  hl.us  ex  contradu  m 
Io!'dum  :  fi  tamen  conueniatui  filius,implotabu  reltituf.o- 
neta.  Sed  fi  patet  ipfe  conueaiacur,  fihus  non  impetrabic 
reftitutior.er.n.  Maior  tamen  quiftio  videcur  in  pofteuore 
rDecie,qinafi!iiviJeturintcreircpeculiumhabere,vtpatetex 

i: d^pohfum. §. pcculium. de pecul.  quod quuicm pecuhum 
eftpulill3pecunia,Gucp'j(iilumpatrimomamquodpaterh- 
iiodcdit:  h;inc locumexplicauimustttul.de  peculio,  &leg. 
frater.Uratrcdecondia.indebiti.  Pfculii;m  eft  pattis.leg. 
quarnTuberonis.infradepecuiio.ideft.pater  poteft  esad;- 
Mece.  Sedcamenmn!tumretert,anpjr.ecquid  tiiiodede- 
riirin  pcculium,  &feparauericareliqua  fubftantia  lua:  alio- 
.v;iiiihi!Gpus  eirecdepeculiod.fputatione.  Jgitur  patcr  te- 
^^■;u:rdepecalioex  contracla  filii,  quia  v^lut  patrimonium 
cufiHi:  finihil  alind  ellec  peculium  quam  fabftantia  pacris, 
>oncenerecurpater.  arg.titu.Cod.nehliuspropatre.  Alius 
eft  eciam  efFeaas  pecuhi  dc  quo hic.  Nm»  fecnimm  etAi  ex 
conjiinmoneD.CUudtifeparatnr.  Hxlocuseftinfignis,  nec 
llmiiiseftiniureCiuilidc  peculio.    Bona  patris  fjnc  confi- 
k3Ca:fi!;uspecirfepararipeculium,nevind!cetur,fifcoqiicap- 
phcetur:quEriturquidiQris?  Sidicamus  hzbendam  elle  ra- 
tionem peculii , quafi in  patrimonio ht patris,  vmdicabicut a 
fifco.    Si  dicamus  clTe  in  patrimomo  filii,  fcpatabicur,  ne 
vindicecura  fifco.  Et  Vipianus  ait  fepacandum  peculiam  a 
bonispatrisjquafificinpatrimoniohlii,  ncc  ahlcoeilevin- 
dicandLim.  Notandaeigo  diftindio  qu3E  hictraditur,  cura 
quiiituran  rcftitiuio  profit  patri.  Difiicultas  incidit  ex  eo 
quod  dicituf ,  fi  iudu  patris  contraxit ,  eum  rcftitiii  poire :  quae 
rakiturexaniinomia.l.  cummandatu.  hic.&lcg.tertia,  §. 
li j  vcrum ,  quia  hic fi  mandaru pattis  iilius rcs admiriiftrauic, 
non  habccbeneficium  r?  fticutionis.  at  dido  §.  fed  vcrum  jin- 
quitlurifconfjltiis,  poirereftuui  hiiamfamil.  ia  integruro, 
licctpater  non  reftitiiatur.  hsc  videntur  pugnantia:  leddi- 
uetfa  funt  magis,  quam  pngnantia.nam  lurikor.-fultus  in lcg. 
3,  §.  fed  vcrum.  loquitur  de  fi  io  qui  fe  obligsuic  nomine 
{bo.&:quiremfusmgeftir,!ulIucan,cn  pactis:  kd  lex.  cum 
niandatu.  loquitardefilioqui  rcra  alienamgeirit,  non  fao, 
fed  pittis  nomine,  &  tanqnam  patris  mandatanas.    Cum 
i<Ticuifiliusnominepatrisadminiftracrem,nonhabet  bene- 
ffciumrefticutionis,  non  njagis  quam  fialterius  nomineres 
adminiftraffet :   Verbi  gia;ia,  fi  aiiquid  vendidiilet  domini 
fainomine,&captus  ellet  in  venditione  ,  non  ei  laccurre- 
retur:  nam  magis  domino,  cuius  rcs  geflit ,  quam  minori 
fuccutretetur.    D.i'gentcr  igitur  verba  leg.  cum  mandatu; 
expcndenda  funt,  nam  lex  tert.  §.  fod  vtrum.  loquitur  de 
filio  qui  proptiam  rem  gcflit  iuiru  patris  ,  at  in  dida  lcg. 
cum  mandatu.  filius  adiBiniftrac  rcs  pacris :  ipfius  manda- 
tu.&aperte  vnalexloquitiirdc  iut]a,alcerade,ita-idatu,in- 
ter  qux  magna  vtique  eft dit^crentia  lcg.  i .  quod  iuflu.  man- 
datumenimfemperrei  ahenae  eft,  vtdixititu.de  mandato. 
cportetreialicnarraandatumfcmpeteire,  leg.  i.  infr.  man- 
dati.  Sed  cum  pater  iubet filium  negotium  concrahere ,  non 
rominecius,  fed  fiioiubet,  non  n-.andat:  poccft  en:m  heri 
vtiubeac  pater  &  confulac  filio:  ftd  pacer  hoc  cafu  ter.ecur 
quodiuflia:  quiahocvifum  eft  iquum  prxtoti.  Videndum 
i^itur  eft,  an  intetfit  minoris  reftitui.  At  cum  procuraror 
conftitutuseftminor,eius  non  intercft  reftitui,(cddomini. 
Quoties  autcm  intetcft  minoris,  forte  quia  impedit  de  fuo  in 
ea  admiuirtratione,  nec  dominus  eft  loluendo  ,  poteft  re- 
ftitui :  nam  ad  hunc  fcopum  omnia  debcmus  referte  ,  & 
huc  fuit  Prxtotis  propofitum  ,  vi  minonbus  profit ,  non 
maioribus. 


AD   TIT, 


XXini.    LIB 

COD.    DE    FIDEIVSSO- 

ribusminorum. 


Franc  Duareni  Comment. 

Ic  locus  eft  vafde  obfmnis  &  difficilis:  natn 
niagnacft  iuris  varicras  in  hac  dilputatione  de 
hdciulloribusminorum.   In  quibufd.imlocif 
diciturnonfiibiieniti  fidciufloti.  leg.  i.&  i. 
Jljhic.  I.incanfae.  fF.de  minoi.in  aliislocis  dici- 
turfuccurri  non  tantum  mincri,  fed  &  Sde- 
iufloribus  cias,  veluti  in  1.  minor.  ft.  deprocurat.  1.  cxccptio* 
nes.  §.  vlc,  de except.  &  firaiiibus  locis.  Sequenda  cft  autetn 
diftinftio,  quam  nunc  traditurus fam  pro  explicatione  totias 
huiusrci:&inpr!misdicendumcft,  fi  doio  tisalofit  contra» 
(flusinitus,  fideiuflociquoqaefuccuKidcbere:  vt  dicituc  in 
1.  {ecunda,  h;c.  verum  fi  dolo  malo  apparueritcontradlutti 
elfe  iaterpofiaim  ,  lacciitretur  etiam  fidciuirori :  vc  ficuti 
minor  non  condemDatur  dcceptus,  ita  nec  cius  fideiuiFor. 
Ratio fumitiir  ex  diuifione  exccpcionum,qu^ eft in  leg  cxce- 
ptiones.fF de exceptio.  nam  ibi ait lunllonlulc.  quafdam ex- 
cepciones  efle  rei,a!ias  perfonarum.  Excepciones  oxlx  petfo' 
ns  coha:renc,  non  egrediuntur  perfon::m :  vt  cxcepcio  quam 
habec  focius ,  vel  micuus  ne condemnentur in  foUdam ,  haec 
excepcio  nondacutfideiuflori  mariti  vt  (ocii.  Sunt  qiisdam 
exceptionesrei,  qainonproptcrfauorcm  pctloni  compc- 
tu:it,(cdpcopcerremipfam:  vceftcxceptiodoli,  iutifiuran- 
di,ieiiudicati,pacii.  Tradtatur  ia  cademleg.exccptioquaB 
daturminoricircHmfc>ipto,anfifrei,anveropcrlon2.  Sido- 
loficcircumfcriprusminor,  exceptio  reieft  :  nam  e::ccptio 
dolicompetcfctci.crfiminornon  eHct  is  qurcircunr.lcriptus 
efc,  1.1.  de  exccpcionibus.  DoIi,quiacompctif  proptetrera 
&proptcrgenuscaufr.Sedfiintehtcircum(cnptus,(inedo- 
lo  aduerfjrii ,  puta  lubtico  artatis.datur  ci  exceptio :  fed  ca  cl- 
ccpiio  cohsrtt  perlbnae :  non  °nim  darctur  alii  quiminct 
cflet :  quiamaiornontcftituitur  inintegrum  ,  fi  fine  dolo 
niaio  circunjlcripnis  fit ,  (cd  minor rcfticuicur.proptcr  mino- 
risxtatis  fauotem.  Deceptitifitiu  re.  fic  enim  legendum  ci^ 
indidt.  I.  excepioncs.vtin  Pandcd.FIorcntin.  in  aliisUbris 
corruptaeft  lectio.Adducitlurifconfiiltuscxempkim  demi- 
norc,qui  fi  in  re  fit  circumfcriptus,id  eft ,  fi  res  ip(i  habca  t  cir- 
cumlcriptionem  finedoloaduerfarii  (quia  fic  eft  uKclligen- 
dum)cuncbencficiumDoncompctitfidciaflori,  ncc  egredi- 
turminorisperionam  :  huicconfentaneumcftquoddicitut 
inhacleg.  (ecund.  Tunc  cnim  cxceptio  quas  competic  mi- 
nori,  perfonalis  eft:  fed  cum  realiseft  ,  fideiuiTori  qiioque 
compececquia  compccerec  alii  quoqae,  qui  minor  non  elTet. 
Duo  igicur  nocanda  (unt.     Primum  fuccurendum  virique, 
&minori  &fideiuirori ,  cuin  dolo  malo  circumicriDtus  eft 
minor.    Alterum  cum  eft  circurofctipcus  in  te  tantum  fine 
doloaduet(arii,ti"!ncitakiccurriturminori,  vtnonfubuenia- 
turfideiufrorieius.Hocautempofteiiuscftaccipiendumcuni 
excepiione  ,  nifieuidcns  arquitas  fuadeat  etiam  fidciulTori 
fubueniendum.  i£quum  aliquando  cft  vc  non  tantuin  mi- 
nori,  fed  &  fideiuflori  eius  fuccurratur :  qua  de rc  cuidens  eil 
dii^indlio  Vlpiani,  in  lcg.  in  caufi.  i  j .  in  princip.  cum  ait,  /» 
cauji  cognittone  verfatHr,  ideft,  iudex  dibctanimaduerterc 
aniquitasfuadcat.  Vlpianus  igiturait,  t.zaix  cognitionem 
adh  bendam.id  eft,arbitrio  Pr^toris  sftimandura ,  quatcnus 
ficreftituendum  quod  cum  minoregeftumeft  ,  &  ad  quas 
perfonas  reftirutio  pertincat.an  tantum  ad  minorem  ,an  ad  a- 
liasquoqucpctfonasquaE  proco  obligats  funt.  Deinde  ad- 
dit,  hacjtteficHmfcirem,  ^c.    Cum  quidam  velletmccum 
contraherc,quem  fciebam  minorem ,  nec  tutum  eire  cum  eo 
contrahete,pcciuifideiufforcmfecuritaciscau(a,fideiuflorefl 
adhibitus^vtmihiraagiseflct  cautum,  quamficumfolo  mi- 
nore  contraxiflem:  non  eft  a:quum  fubueniri  fideiuffori.cura 
aiStum eft  di(ccie,vt fideiuflor caucionis mez  caufa fe  obliga- 
rec,  cumreumptincipalcrafciremminoremcfle.  Sedpotnu 
tpfierttdenegand.^  ,  ideft.dencgandaetiamericfidciufloria- 
dlio  aduerlus  minotcm,    Nam  alias  fidciuflor  habet  adio- 
ncm  raandati  aducrfus  cum  pro  quo  foluit :  fcd  hic  non  ha- 
bet,neqtie  de  eo  eft  dubitatio  :  (ed  tota  qusftio  cft ,  an  fide- 
iufloti  quoquc  (ubucniatur.  ]nfumma,^e.  Certum  eft  neu- 
tri  teneri  minorera  ad;ioue  ex  contradu,  neque  creditori, 
ncque  fidduflori :  id  cft,  non  habet  crcditor  adionera  ex 
contradtu,  nec  fideiuflor  mandati,  fedhoc  fictcumdamno 
altcrius  velcreditoris  vel  fidciufloris.  Idcoque  in  caufae  co- 
gnicioaevcrfatuivcripotiusficfuccurceadum.  In  mnndato- 

redi- 


II. 


Jn  Tit.  XXV.  Situtor^uelcurat. 


rtdivenelMm  erit.  Maiidator  qui  non  fimplicitcr  incercedic, 
f-dmandatvcnegotiunicunjminfflreconiruhacur.isverein- 
terccdic :  &  ideo  eifacilius  denegatur  refticutioquamfide- 
iudori.quifimpiiciccrcantumintercedit.  An  igicur  ficidera 
diccndumdeeoquivltrofidciuflic,  vcquis  concrahereccum 
tninore,  quialiasnonfuillecconcradlurus  ?  Illud,  inquam, 
perpendendam  eric  Prxcori,  Hxc  diftindlio  eft  obferuan- 
da.  EcfimileeftapudPauIum,  libr.i.  Sententiarum,  tiru. 
dc  minoribus.  Oi^i  mtnori  mandauit ,  vtnegouaptaaiTat ,tx 
tiusperfinainintegrHmrffiitui  non  pgtcfi.  Exemplum  eftl.  d 
pupillus.  fF.  de  acquircnd.  hxreditar.  Pupillus  abftinuit  le 
b.rred!tate,rcftiturus  cft  in  integrum,quia  fe  mifcuerat  harre- 
d  cati,fuccurritur  ei,  &c  ctiam  fideiullonbus ,  inquit  Scacuola, 
fifideiuflorcsdedetir.  Ratio  cft,  quiaineafpecieidxquitas 
fjaiec,  nec  eft  magna  captio  eius  contra  quem  reftituitur. 
Sunt  enim  cceditores  hxreditatii,  qai  habentadiionemad- 
uer(us  cos  quiadituri  funt  hcercditatem :  vndc  ficile  in  ea  fpe- 
cicaddudtuseftluriftonfultus,  vtrefponderet  fubucniri  et- 
iam  fidciuflbribus,  non  tantum  minori.  Cum  hac  diftin- 
«2:ione  accipienda  eftl.  Mircellus.  dcfid:iu(Tovibns,  dcqua 
multa dixi titu.  de vcrbo.obligat.  1. is cui in bonis.  Admonui 
eandemlcgcmexeodemlocodefamptam.  Vipian.enimin- 
terprctatus  eft  cdidtum  hoc  deminoribus.  libr.  ii.  ad  edi- 
dlum.  Coniungcndaigiturcft  1.  Marcellus,  de  fidjiuliotib. 
cumdid.l.  incaufa:.  In  eodem  loco  Vlpianus  Marcclli  fcn-' 
tcntiam  rccitauerat,deinde  faara  adiecerat.  Sic  accipienda  eft 
1.  fi pupillus,  de  arbic.  vbi  Gaius loquitur  iatis generaliterjfcd 
idcumexccptioncintclligendatn  cftqui  hiccraditur.  Non* 
poccft peti  pocna  a pupillo.  Qinndo  aucem  pcena  peti  poflir, 
a fideiuflore cognofcendum  eit  ex diftindtione  a  nobis  ct adi  • 
ta.Siccftintelligendal.minor.fF.deprocuratoribus.  In  qua 
dicicurminori  &eius  fideiuflbri  fuccurri,  quod  cumcadetn 
d  ftindbioneeft  intclligendum.  Itaque aliquando fideiuflori 
minorisfuccutriLur,  aliqaando  mino,ri  cantum,  prourratio 
feu  asquicas  id  fuadec ,  quam  Prartoris  cft  in  haccognicione 
examinare&anceoculospoficamhabere.  Sed  qasricurqiu 
ficri  pofEc  vt  confiftatobligatio  fideiurforia  fi tie  principali. 
Vulgarcenimilludeft.accefloriamobligationcmnon  confi- 
ftere  fine  pcincipali,  1.  cum  principalis.  iiifca  de  reg.  iuc.  &  ta- 
menhicdicinjusreflituto  minorc  nihilominus  fideiiifrorem 
manere  obligatum.'  quod  iili  rcgulz  vidctat  contrarium.  Sed 
rcfpondendum  cft  ,  cum  minor  reftituitur,  ea  reftitucionc 
nontollioblig.itionem  ipfoiure  :  nullo  enim  Praicoris  au- 
xiliotolliturobligatiociuilis,  ficut  videmuspadto  conuento 
obligationem non tollj ipfo iure, (ed ope exceptionis. §.  pras- 
tetca.deobligar.Infti.  QujimuisenimpadavaleantpcrPrar- 
toris  tuicionem,tamcn  non  tollunt  ob!ig,acioncs ,  qua:  valent 
jpfoiutcfedexceptioneprajtoriaclidantur.  Sicviclemusinl. 
Iulianus,infra  de  condi6t.  indcbici.dari  exccptionem  propter 
audloritatcm  rerum  iudicatarum:  obliguioncm  autem  pcr 
fentemiamipfoiurenontolli.  Ideoquequodh'cdicicur,  cft 
confentaneumilIireguIa:,quadicicur  obligationcm  acccflo- 
riamnonconfiftcrefineprincipali.  Rcftitutionisenimauxi- 
liofuccurriturminorijfcdintetim  remanet  principalis  obli- 
gatio.  Sequitur, 

AD  TIT.  XXV.  LIB.  II.  COD. 
SITVTORVELCVRATOR 

>  INTERVENERIT. 

R  .it  T  o  R I  s  edidtum  de  minoribus  reftitu- 
endis  ita  eft  conccptum  :  Quodcnm  minore 
vigtnttqitinejue  annu  gefium  erit  y  vtt  (jttitcjueru 
erit ,  animaduertam.  Quibus  verbis  Prastor 
polliceturreftirutionem  mintegtum,  fiquid 
cum  minore  vigintiquinque annis  geftum  fit. 
Detutore  &curatore  non  loquitur  Praitor;  vnde  dabitare 
potuit,anquidreferat,  fi  tutor  vel  curator  intcrucniant  in 
ncgotioquodcum  minorcgeritur,annihilreferat  eumnon 
interuenire.  Ad hunc locuin pertinct hic tituhs Codicis.  & 
animaduertendum  eft.fi  fine  tutore  &  curatorc  geftum  quid 
fitcum  minore,id  nullam  cflciproiure.fccundiitn  diftindtio' 
neml.ficuracorcm.fupradcreftir.in  intcgr.  Nam  quod  ad 
adulturaattinet,diftinguitur,aahabcat  curatorem,  annon. 


Sicontraxeritcuratoremh3bensfiacfuicur.itoris  aurhorita- 
te,ipfoiurenlilluseftcontradus,  vcnon  fitopusrfftitjcio- 
ne:  fcd  fi  curatoremnon  habet,  quiavclnonpetiitiibidati 
curacorem,velquiainuironondatur  curator,  ratnm  eft  nc- 
gotium,ficontiaxit:  fedfikfusfic,  reftituitur.  Hac  diftin- 
d-ionevtimurinadulto,  qui  cxceflit  decimumquarrum  an- 
numrfcdinirapnbcrenihil  diftinguimus,  quia  nihil  eft  ipfo 
iurequodcuraeogcritur.  Cumagiiurdereiudicata^nihildi- 
fting'iimus,antuto'-emvelcurator('mh.ibcatminorquicon- 
demnaruseft:rcdficaptusfiteoindi;io>fiuctutorautcufator 
interuenerir,  fiue  non ,  ficr-plicircrdicimusiudicatnm  nullius 
cflemomenti  l.a6h.§.  i  .dereiudic.l. vlc.fi  adnerfus  rem  iu- 
dica.  Scdquiifinonfinetutorcgcftumcftjfcdtutorcvelcn- 
ratore int eruenient*:?  Qe hnr re loquitur hic titulus.  Alia  hic 
funtobfeniands.  Ptiraum  q:jod  rutoiis  vclcuratorisinter- 
uentus  non  impcdit  refii  utionem :  vnde  Pra: toris  vcrba  ge- 
neraliter  c;ccipimus:Si  minor  captus  effc  proponatur,  femper 
tcftituitur,fiuetutorvclcuWiC(!rinteruenerir,fiucnon.  H  -«c 
colligiturexomnibuslcgibushuiustituii,  qua:  funtexempU 
eii)f(1cmrei.Adder,d«m,etfiidcni&patcr&tutorfic.Si!egi- 
timusturoi:  filii  fitipfepater,  (plerunqueenimfir,vtpaterh- 
accutorfiliifuilegivimuSjtitu.dclGg.  tut.)  nihilominusfiiius 
minorreftituitur.Probabilisfoitdubitatio  dehoccafu,  qnia 
videtur parerna  diligentia  mag^s  profpcilum  cflc  filio,  quam 
akeriusruiufcunquetutoris^frdtamen  dicitnrin  l.etiam.in 
princ.fF.eod.  rcfbrutioninihilominuslocum  efle.  Scd&fi 
bonafidcomiiiagcflcrif  tntor  vclcurator,  &  nihil  dolo  ?.d- 
mifra;neft,adhacreflitiuiolociah.ibet. I.tucor.ff.co.  Exem- 
p!i gracia :  Tuior  bona  fidc  vrgentibus  creditorib.  rcm  qiiaa- 
dar^iminorisvcndidic,  denuntiante  camen  matreemptorib. 
Aitlarifcotifalcusbonanefidegeireric,  annon,nihiladrem 
peicinct:qaiafuffi:itminoremcaptamcfle:  non  enimqux- 
rimus  an  doloaducrfarii,  vcl  rutoris  captus  fit ,  quiafacilitate 
£ciacis(uf}iciccuracapcumcfle.  I.nonomnia.  44.eod.  Simi- 
leeft  exemplumin  l.verum.  §,fciendum.eod.  de  quo  alibi 
diximus,  Pia;cereanihilrcferc,aniniudicio,  anexcraiudici- 
ura  aliquid  geftum  fic  cum  minore,  vt  reftituatur.  1.  i,hic. 
Qujnimonihilincercft.ancumminoreipfoquid  geftum  fir, 
accedentc  cutoris  audloritate  vel  curatoris,  an  cum  ipfo  tuto- 
rc  vel  curaforc  fiae  minore.  Aliquando cum  ipfo  minore  ne- 
gotium  gcritur  :  &  hoc  vfitatum  eft,  cum  infans  non  eft: 
qiiamuisadhjcadultus  fortaflisnonfit.  Sed  quod  ad  rcfti- 
tutionem,  nihilrcferr,ancum  tutote  velcuratoregeftumfit 
aliquid,  an  fine  tutore  vel  curacore.  I.ctiam.fF.eod.idemin 
1.  vltim.  hic.  Hoc  igiturlocumhabet  fiue  ipfetutorvelcu- 
tator  ncgotium  contraxetit,  fiueipfeminor,  dcquotamen 
potuit  dubicari  antequam  id  rcceptum  efTec:  quia  edidlum 
loquicur  de  eo  quod  non  cum  tutore  vel  curatorc  gettam 
eft, feddceoqaod  cumipfominore  :  nam  quod  cum  cuco- 
reveIcuratoicgeftamcft,(atisintclIigitur  cum  minore  ge- 
ftum  cfle.  Inde  ita  intcrpretantur  lurifconfulti  edidum 
Pritorisgenera!iter,vtadtutofem,  curatoremque  percine- 
at.  Hoc  tamcn  eft  intelligcndum  cum  tutor  vel  curator 
contraxit  nomine  pupilli  fui,  vel  minoris,  non  autemcuin 
nominc proprio,vt  fi  obligationem in perfonam  fuam  tranC- 
tulerit:  tunc  enim  non  tcneturminorjnecopus  eft  rcftitu- 
tione.  l,4.hic.  quia  nulla  competit  adlio  adaerfus  rainorem 
co  nomine,  fed  tantum  tenctur  curator  vcl  tutor,  perinde 
ac  fi  neque  tutot  vel  curator eflet.  Idem  dc  procuratore  fcri- 
ptum  cft  1.  procurator  qai  pro  eui6lione,fupradeprocura- 
toribus,vt  teneatut  ipfe  in  iis  qux  fuo  nominegeflic,  non  do- 
minus.  Solet  tamenhis,  obquasiamdiximus  minorempof- 
fe  reftitui,  cumquocontra(!lumeft,quamuistutoris,vel(u- 
ratocis  inccruenerirauthoritas,addicxccptio,ieftituticni  lo- 
cum  non  cfTc,  cum  dcbitor  pecuniam  minori  foluit,tato- 
ris  intcruentu,  vel  fine  tutore,au(il:oritate  tamen  Prxcoris. 
l.aic  Pritor.  §.primo,  fF,  eod.  1,  fancimus.  Cod.  de  admini- 
ftrat.  tuto.  vbi  dicitur  fccutuseffe,  &  tutusis  qui  foluitpu- 
piIlo,vel  tutoreinreraenicnte,  vel  iudicisau6toritate,(ine 
tutorc.  Sed  quomodo  id  fic  accipicndum  docebimus  infra 
tit,  fi aducr.fulutio. Obiiciturl.  cum  mandatu.if .ad  fin.vcrf. 
fiautem.fFeo.  Minorprocnvarcremdedit:procurarordece- 
ptuseftinnegotio  contrahcndo:  quxticur  an  minor  poflit 
rcfticui  ?  Adiionem  quidem  habet  aduetfus  ptocuratorcm: 
fed  an  nihilominus  poflTu  rcftitui  ?  Et  lurifconfultus  aic 

H     4 

-\ 


Franc.  'Duarem  Comment. 


nonpolIe.fiaproaKatotctesferuati  poflit, alias , fi procuta- 
tor  folucndo  non  fit.refticui.  Ec  tamen  dicimus ,  (i  yel  tucot 
velcuracor  interucnetit  ,  nihilominus  tefticui  rainorem, 
^uamuis  ciaaio  alia  detur.  H.ec  videntut  intct  fe  pugnaii- 
tia,  fed  camen  nihil eft  facilius  quam  refpondere,quod  hic  di- 
ciraus,adcutorem&curatoreniperrinere,&].  cum  manda- 
tu.ad  procuratorem.  Diuerfa  hic  eflc  certura  eft  ,fed  diuer- 
fuatis  racio  eft  fubobfcura.  Hic  maxime  ariimaduercaot ,  qui 
dicuncnosgrammacicosagcre,  imbuti&fafcinaci  pra^ftigia- 
toruminepciis.  Egoconfideromultamimerefleincer  tuco- 
rem  fiue  curatorcm ,  qui  dacur  puf-illo,  fiue  adulco,  &  procu- 
ratorera ,  quamuis  vtrique adtniniltracioncEa habeant.  Faci- 
lecftobferuare  apud  lureconfiilcos  ,quod  geritur  a  cutore, 
vel  curaccrc,  mulco  facilius  a  rainore  geftL.m  eile  intelligi, 
quam  crcdacui  quod  a  procuratcre  gt  ftuni  eft ,  a  dcmino  ge- 
ftum  efle.EtTo  maior  eft  audtoiiias  cutoiis  &curaroris  quam 
proGurarotis.  Idvnocxcmplooftendi  poreftqiiod  facisface- 
ic  poterit,  cx !.  eum  qiii.  §.luliauus.  &  §.  (equen.  de  conftituti 
pccu.  &  aliis  locis  firoilib.  dc  quibus  dixi  in  1.  ftipulatioifta.  §. 
alceri.de  veib.oblig.  Diximus  aftionem  nonacquiti  dcmi- 
noperprocuratoreiD.  Sienim  mandani  procuratori ,  vcali- 
quidnomineraeoemercr,nuilamibiacquirituroblig3tio,fed 
dacarmihiadiomandaci.vccedatmihiadionem  quarficam. 
I.pofleflio  quoque.tF.  de  acqui.pofl.  Ec  tamen  aliud  in  tiicore 
&  curacore  eft  confticutum.  Acquiriciir  ecim  pupillo  a6tio  ex 
tucoriscont:aciudiredl;o,fir.evilF.ceflionc:  &nosintell)gi- 
niijSHegociumqnodgericuratucotc&curatote,  quafiami- 
noregciiumciie:nonidemdcprocina:oredicimus.  Siccr- 
go  &  habecc.  Cam  qusricur  de  re!l:itutionc,an  minor  debe- 
acreftitui.dicimiis,  fiueficcumtucorisaudioiirate,  fiuefinc 
tutoreconrraftumjfemperdebereeutarefticui.  Nonaucem 
idcmdicinius,fiquidgefleric  procurator  minoris,  vc  in  d.K 
cummandatu.  SedfiiLluenQO  procuracornonfic,  cuncde- 
niumminoremreft:Cuidicendumcft,aliasncn.  In  quaeftio- 
nc igicur  propofira hoc  iiculo,fi  tutoi  vei  curator  incerucne- 
ric,ttianocandafunt.  Primumeft  expedicum,f:ilicetnonim- 
peditiieftitutionem.ctfi  intcrucnericcutorvelcuiator.  Sc- 
cundum  cft,  daii  adlionem  tuteiac.,vel  negotioium  geftoium 
aduerfustutoicm,  vel  curdtorem^  fi  interuencrit  tuto|:  vel 
cutator, & eius arguatur culpa.  Sic  videcis hociudicium con- 
cuircrecumaliaatlione,qaodinl.  i.hicnotat.  Concurrite- 
nim  lefticutio  in  inicgtum  aduerfiis  eura  cura  quo  contta- 
dtum  eft ,  &  adio  tutelz  aduerfus  tutoiem  vel  curatorero ,  (i 
minor  lifus  fic.  Ec  aic  Impeiacor  vtilera  cflc  plerunque  adio- 
ncmhancrucela^:  quia  deficicaliquapdo  lefticutionis  bcne- 
ficium :  nam  confticutum  eft  lcgicimum  tempus ,  intiaquod 
ea refticucio  peci  debeac,  fcilicec  quadriennium ,  vt  poflea  di- 
cemus,quo  eiapiononpoteftreftitui.  Ec  tamcnpcteftmi- 
noiageieadlionctutcli,  cumaitio  tucela:  finiatuilongifli- 
no  cancii  tempore:  fed  hoc  ita  fi  culpa cutotis  vel cutatoris  fit 
laeius.Nam  fi  capcus  fit  minor  fine  culpa  tucoiis  vel  cuiatotis, 
poteftquickmreftituijfednonhabcc  a6i:ioaem  tuteli.  Eo- 
dera  pettinetl.  ctiam.  3.  fF.  de  mino.&  1.  vltim.  hic.  Tertium 
quodhicobfeiuandum  eft,eledlioneraminoiieffe,  inciale- 
gicimuraiefticutioniscempusvtroauxiliomalit  vci,  necele- 
dticnevniusfibiprxiudicabic.l.  vltim.  hic.  Ecce  minorcui- 
pacucorisvclcuracoriscireumfcriprus  eft,  &  cum  videretfe 
horumauxiiiorumelc£lioncrahibere,cIegica6lionemtute- 
Ix:  ?.git  aducifus  tutoiero, nihilque poteft  obtincre :  ideoque 
alccroauxiliovulcvci.  Quiritur  anpoflic?  &  ait  Imp.  pofle 
eum  vci  vcroque,ncc eledione  vnius  fibi pfiiuuicaic.  Sed  hic 
oriturquiftio&difficultas  l.incaufs.  i<?.  in  princip.  Barba- 
tienimdodorcs&pra^ftigiacorcs  harc  obiiccre  folent,  Re- 
mediumexttaordinaiiura  nonpoceft  concurrere  cumord;- 
nario:  ergoneca<ftio  tutela:  cum  rcfticutionc  in  integrura. 
Ha:funtillorumargutii:  nullicamenGx  raagnificis  illis  do- 
ftoribus,quiBtocardicacradanc,  hicdiirolucrcpolTunc^fcd 
dicunt,iemcdiura  oidinaiium  nunquam  cum  cxcraordina- 
tioconcurrere,quodcameneft  falfiifiinum.  luris  audores 
Zxplic*-  nonfruftraadmonucrunromncmdilfinitioncmcfle  pcricu- 
noUn     lofaminiurc:illinonpofluntfe  cxtiicate:  &tamennihileft 
««/S.i.   facilius^hisintellcdlisquidiiimusfuptainexplicatione  l.in 
nim"if.    caufs.  16.  Cum  contiaftus nullus eft,  ceflTat  leftitucio  inin- 
tie  m$-    tcgrum,cumminoiipfoiutemunitusfit..Ratioeftperipicua 
ntr.       exhisqua:adduximus.Gumcnimiefticucie>  fit  inintegium 


ftatum  rcft.tueic :  in  eptum  efl-et  in  ftatum  priftinam  &  vete  - 
rera  reftitueie, quod {cmpeieundem  ftatum  obtinuit,  quod 
idemiusipfura  ciuile  obtinuit:  plemnque  enim  qucd  cura 
nunorccontiahitui,nihilvaIet,  idcoquc  tunc  ceflat  leftitu- 
tioinintcgmm.noQquod  concurrat  cum  aliis  ordinariisre- 
medasidtitutioinintegrum,vtpatetexl.incaufs.  J.  Pom- 
ponius,  ff.  de  m,noiibus,de  condidione  fine caufa  &reflitu- 
tione concurrentibus.  Condiftio  cnim  minori  dicitur com - 
perere,&camcnreftituituiinintcgrum,  fed  id  locumhabet 
cumid  quodgeftumeftcum  minore,  valct  ipfoiurc:  ctfie- 
nimtuncieftuuaturinintcgfuaminoi  propter  louicatem: 
datur  tamen  etum  condi^aio  ad  repctendum  quod  dedit,  etfi 
.pfoiurevalctquoddHumeft,ficutin  reftitutione  diximns. 
trgoetiamhoclocovtroqiremediovtctur,  nam  etUtemc- 
dmmrc^fticutionis implorarcpoflit minor. cumculpa  tutoiis 
eiicumfcripcuscft:ficamencontraausvalebat,prodeftetiam 
a<aiotuteb,&vnac!eaa,alceranontollitur.  H^cdiftindio  .,,.• 
notandaeftpropraftig,acorum  foraniis.  Hicalia  difficulca^  nlt^t 

cccurric,exl.properandum.§.vlc.Cod.deiudic.vbifiliscum/.^'<./*- 
ininoremccaprotaarafuerirvlcia  riiennium,  tutoiBradefi-  ra^dum. 
diainpecuniatiacaufa,quocafulispeiit>  dariadHone  coro-  ^:  '^"*- 
mine  adaeifus  cutcrem  ,  aic  Irap.nec  ramen  refticui  mino- 

rem,nifiinfubfidaim,pucafifoluendononfittutor.  Videtis 

concutfura  hic  non  admitti,  nec  eleftionem  habereraino. 

.  rerB  mftuuendxadionis  tucela-,velrefticutionisin  inccgrum 

Sedhxc cum  exccpr ione funt incell;genda ,  quz enim dicun- 

tuiind.l.piopcrandum.§.vlri.propteivtilitatemitaconft;^ 
tucaluncvt  uesfini.-!ntur,  adquem  fcopumcocaconftitutio 
i.properandum,c^ftconferenda,  &  vc  fraudibus  eotum  oc- 
curracurquihccsimmorcales  faciunr.  Ideoquc  ficuratorura 
veltutcrnmcuipalisvlcratempuslcgitimum  prorraaa  peri- 
arir.orencdamnumadtutcres&curatorespcrcinet  necda- 
tHrrcfluutioinintcgrum  ptcpter  authoritatemiudiciorum. 
&l!Ciumminuendauim,&finiendarum  caufa.  Ec  firaile  eft 
quod  diximus  1.  arbitrio.§.  dolo.de  dolo  maio.  Si dolo  alicu- 
lusfaaumcftvtlisalicuiuspercat,  dacur  dedoloaaio,  non 
vc  lisreftituatuf  in  incegr  um,  fed  vcid  quod  intereft  foluacur. 

Acque  ica  hscfunc  incelligenda,vc  pacec  ex  d. ;.  vlt.d.l.ptopc- 
randum.C.deiudiciis.  ^    ^ 

AD     TIT.     XXVI.    LIB.    11.    C  OD. 
SI  IN   COMMVNI  EADEMQ^VE 

CAVSA     IN     INTfGRVM     R  1- 

ft*:utio  pofluUtar. 

V  ^  s  T I  o  hic  traaatur ad edidum  etiam  prjto- 
!is  peniaens,  qus  &  cx  eodcm  edifto  nafcitur. 
Pr.\ cor  aic ,  Quod  cum minort  i  ^ .amid  aej}»me- 
rtt,vti  JHa^ite res eru animaduertam.  Ec^ex  hoc e- 
niraediao  nafcicur  quiftfoad  interpretationera 
cmfiempeitinens,Siquiscommunem  caufam  habeat  cura 
minorc,  &  minor  rcftitutionem  poftulct  a  Pr2core,an  ea  re- 
fticucio  profic  maiori  corarauncm  caufara  habenti'cum  mi- 
nore.  Propcer  communioncm  quam  habec  maior  cum  mi- 
nore,videcurrefticucionilocusnoncfle,&h3nc  ipfi  maiori 
prodeire.  Sedcerturaeftmaiorcmreftituinonpoire.  Ideo- 
que  ait  Imperatoi,maioti  nihil  piodeflc  reftitucioncm  mino- 
ns.l.vni.hic.  Qu«damraulierminortranfa(flionemfecitdo 
rcquamcumfratieccmmunemhabebat,ipfofratreabfentc 
a  forore ,  deinde  fratcr  comprobauit  &  ratum  habuit  quod 

geftum fait,  quamuis  non  con traxiflit ,  perindc  habenda eft 
ea  tranfataio  ,  ac  fi  ipfe  tranfegiflet.  nam  qui  ratam  habci 
tranfadlioncm  vel  ahenationcm  ab  alJo,cius  nominefaaam 
is  videtur  alienarc.  Illa  mulier  pcftea  peciit  refticui  inintc- 

grum,qu£ritur an  illa  rcftitutio  profit fratri,qui  ratam  habu- 
ir,cummaior  -.igintiquincjue  anniseiret?  Imperator  hicre- 
fpondet  non  prodefle.  Hoc  refcripto  Diocletianus  fequu- 
tus  eft  cdidum  Pra-toris  de  minoribus ,  quod  edidum  ita  in-  ' 
terprecacus  eft ,  quah  pt artor polhceaturreftitutionem  de  co 
quodcumminoregcftumetit,  nonquod  cummaiore.  Hic 
incidunt  aliqus  difticultates.  Primum  quod  ait,  fratresra- 
tumhabuifle,quodgeftumfuic,&  illam  racihabicionemhis 
fracribus  nocere.  Mirum  cnim  videcur quibufdam,quod  hic 
dicicur ,  racihabitionc  confirmati  quod  fine  raandatogeftuni 

eO. 


^d  ^it.  XXVI.  Siincomm.  eademq^  caufa  ^c. 


cft.  Tranlfgeratquidem  foror,  fed  fratrcs  nec  mandaueranrj 
ncc  ratam  habuerant  tranfadioncm.nifi  poft  vigintiquinquc 
annos.  Brocardici  ita  argumcntantur-.Ratum  haberi  non  po- 
tcIt,quod  noftro  nominegeftumnoneft:hic  fratrcsdicun- 
turracum  habnifle  quod  illorum  nominc  gtftum  non  fuit: 
igiturratihibitiohitnuUaeflepotuit.  Probant  maiorem  cx 
Lfi  pupilli.§.fed  fi  ego.fupta  dc nego.gcftis.  Minorem  autcra 
diaioant,cumaiunt,hicnihilfuiflegeftuma  forore  nomine 
ftatruiti.Namnullafitraeatiohuiustei,nominefratrum  nc- 
gotiumgefleritforornccne.  Hisprxftigiis  omnia  folent  in- 
uolucre,nec intelligunt  aliara efle raiionera interpretandi  le- 
^es&  conftitutionesgenerales,  quam  Impcratorum  rclcri- 

f»ta.  Hocautcmcaputrefcriptumeftablmperatorc.  Libcl- 
uscninafueratillioblatusjcuirefpondendo  fubfciipfit.  Hoc 
igiturrekriptuoifuitperfonale.  Sciohicrcfcriptaiam  habe- 
te  audoritatem  conftitutionis,&  legum :  fed  tamen  in  ratio- 
jie  interpretandi multum difterunt.  In  conftitutionibus pon- 
derarausomniavctba.inrercriptis  nonita:quiainlibellofor- 
tallis oraniaplenius etat dcfcripta.  Relcriptaprificipum olim 
nonitaconcipiebantutvthodic,vbiplaneomniadef;tibun- 
tur,fedfimiliaerantexpeditiQnibus  requeftatum  atque  fup- 
plicationum  in  curia  Parlamenti.  Igitur  debemus  intelligcrc 
hicitafratrumconfenfuminterueniircvtrefteconfiimatint 
contraftumafororcinitumrde  cononfuit  dabitatum,nec 
etiamdifiicultas  in  eovcr(atur,an  fiatres  ratumhaberepo- 
tucrinr,necnc,fcdineoporius,anreftitutiofororis  profitfra- 
tribus,quibuscares  communiseratcumforore.  Nequevf- 
quequaqueverum  eft  quodiftidicunt,  ratihabitione.ii  fieri 


n 

maior  autem  nequaquam  poteft ,  etiam  fi  vellec.  Cum  autem 
dicimusvnam  eandcmquc  caulam  cfle  vtriufqueinappella- 
tione,  ita  intelligimus ,  vt  eifi  Vnus  appellatit ,  alter  non» 
tamen  potucrit  alcerappellate,  &  ficvidecis  magnam  difli- 
militudinom  inter  appellationem  &  rcftitutionem.  Difli- 
militudmcs  rerum  nofle  difEcillimum  eft,  audore  Plato- 
ns.  Hjcc  igitur  videntur  fimiiia  eflc,  fed  non  funtcnam  vt 
fioiilia  eflent,  dicendum  cfret ,  vt  diximuSjVtrunquepofle  re- 
ftiiui,  ctfi  vnustantumpetiiiretreftitui,altcrnon.  ficqucj 
vt  opinor,  idem  ius  fctuandum  clfet  quod  ia  alicro  appel- 
lantium.  ' 

IN    TIT.     XXVII.     LIB.    n.    COD. 

«I    ADVBR.SVS     RIM     IVOICATAU 

reflttuiio  pofiuktHu 

Ic  locus  de  re  iudicata  pertinet  ad  cdlftutri 
practotis , cuius  vcrba funt in l.ai" prstor.y  ad 
quod  omnia  rcfercndi  dixi  quicunque  hic 
tradantur  de  reftitutiombus.  AitPrator, 
Q^odcHm  minoregeftum  ejfe  d:cetur,vtt  tjut^ 
rtietity  smm.tduertam.  Cum  ait  Pra:tor,geftum  cfle  diceturj 
prob.ibiliter  dubitari  poterat,an  id  ad  iudicatum  quoque  pec- 
tinear,&fiiadicatumficc3ntraminorcm,anreftituidebeati 
De  contradibus  nilla  cft  dubitatio:de  iudicio  probabil.oc 
fuitdubit3:io>anreftituatur  ex  hoc  edido  minorin  iudicitr 
lifus&cireumuentus.quiapublic^intereft  res  iudicaras  aon 


non  pofle  eius  qu  jd  noftro  nominegefta.T»  non  fait:cara  facild  refcindi,cum  ftatus  reipublica:rebusiudicatismaxim^ 

plcrunqj ratihabitio noieat  ei  qui  tatum  habuit.quod ab ini-  concineatur,vt ait  Ciceroin oracionepro  Sylla.  Sed larecon- 

tioineius  prsiuJicium  fadum  fuic. I.fifandus.  §.  i.  de  pi-  fultiicainterpretantarvcrba  ediifti,quafinihilreferar,  aiiiti 

gnotib.  Aliad:ffxcultas eft  exl.fi communfm.infia quemad.  iudicio an extraiuiicium  qaid  cam rainore  geftam  eifi dica- 


gi 


rcruir.amir.  Ego&pupiilus  communem  fandamhabemus 
Uli  fundo  feruitus  debcfur,  qua:  quidem  feruitus  amictitur 
tempore  non  vrendoxnifi  pupillo  debcatur:  quij  longiuti 
tcmporeopuseft  inrcbus  pupiIlivfucapicndis.l.boncEfide', 
infradcacquir.rerumdominio.Siambononfaimusvfitem- 
poreIegirimocaferuitute,pupilIoqu:djmfaccurritur,fedaa 
&n>ihi.''Iauolenus  airdiCl.L  ficominunem.&mihi&pupil 


tur.vtdixim js  ininterpretatione  vcrborum,  Gfflum  fffedice-^ 
tur.  E:  di  iudiciisloqaicur  Vlpianus  in  intcrprctationeillo- 
nmverboru.TiLai:  praE£or.§.fed  &iniudiciis.vcfiuea<aoc 
fitminor,fiuercusin  iudicio.&caprus  fit.ei  fubueniatur.  Ex 
cdiiflo  ergo  pricoris  hocannocandum  cft,&  vcluti  pro  rcgii- 
la  conftituendaia ,  minorera  reftirui  pofTe  aduerfas  rem  iudi- 
catam. Sed duo funt ncceflariaad hanc reftitucionem.  In  pii- 
lofuccurr;:&tamenhicdicitur  benefi.iumftacisqiodforo-      misoportecminoremcaptumcdc,  vel  circumfcriptum.alio- 
ricoropeiit.fratrimaiorinonpoflepacrocinaii.  Sedhxcdif-      qui  non  reftituicur.  Non  cnira  fuffi;it  scatcm  alletrire.fei 
fimilia  funt  potius  q'jim  pugnantia,  n.;ml.  ficommunem.      eumcircamfcriptumfuiireoporrct.Lv:rum.§.fcicndjra  efk 


aute.l.nonomnia.&l.quddfiminor.§.i.ff.deniinor.Exetn- 
plumcircufcriptioniscft,fiforteallegitionem  aliquamorai- 
ferit  iniudicie),id  eftaliquas  exceptiones^dilitodisautper- 
emptorias.  1.  mioor.  jcf.  Allegarionis  verbura  pertinerad  o* 
mnem  cxccpcione.-n,fiue  dJiatoriam,fiue  psrcmptoriam.  SU 


loquitur  de  fcruirute,  quaenonrccipic  diuifionem.exccpto 

vfufiu(flu,l.  ftipulationesnon  dirijantui.  infia  di  vctbor. 

oblig.quocafuvulgoreccptum  eft  proptfr  roinoremraaiori 

quoqueluccurri,qiiiacauIaindiuiduacft,&ficd.Lficomma- 

nem.imelligcoda  eft.  Aliud  cft,cum  loquimur  de  re  commu- 

ni,qu:Ediuifioncmrccipit,vtbic.&fich;Ecfolutio  faciliscft.  milislocus  cftinl.minorautem.  i8.§.i.'vtfiquid  quodpro 
Zxflie^-  AliadiflScultas  nafciturcxLi.&2.C.  fivnuscxplurib.appcl.  caufifaceret,omiflumfitiniudicio,teftituaturminor.Ecbrc 
ttol  1.^  l.fiquifeparatiin.§.i.infrade3ppeIIat.Si.'nuscxp!utibusap-  obreruaredebenthiquiin  foro  funtvetfaturi,vt  fciantquo- 
•'  ^J*  pellaaerit,qui  communeracaufamhibcanr,  &  latafit  fen-  modo  diplomata  fint  concipicnda,vc  inferaturcaptumcirs 
fl^f  tentiaproeo  qui3ppelIaric,&vi(5loriaciusquiappeil3uit,al-  minorem,  quiaoraiferit  exceprionemaliquam  velallegitio- 
mfftL      tcuprodeftquinonappellauit.fienimvnorppcllantc&vin-  *"  ^  .         .. 

cente,  cius  vidloria  prodcft  alceri  non  appcllanri,  cur  non 

ideindereftituiione  dicemus?n6nne  eft  cadem  rarioappel- 

lationis  &  teftitucionis.^in  d.Li.  Cod.  ^\  vnus  cx  plurib.apcnc 

nor.reftitutionem  abappcllationed  fferrc^iedrationemdi- 

ucrficatisnondocetlurifconful.  Magnifici  dodorcs  noftri, 

qui  fubtiles  volunt  habcri,  cum  nihil  minus  quam  fubciles 

fint,oftcndunt  hic  fe  plane  hcbetes  &  fti;pidos  cfle.  Dicam 


nem.  A!terumneccfrariumadh5ncreftitutioncraeft,~q'i6J 
minordcfenfusfitiniudiciocontra  quodvulcreftitui,  Nam 
fidefenfiis  non  fit,  cefratrcftitutio.quia  fententia  ipfo  inro 
nullaeft,vtdiciturin!.pcn,hic.  Cumigiturfentenrialata  eflij 
dicicur aduet fus minorem,videndumt ft.an  fic  dtfcn^us a tu- 
toie  vel  curatore,quia  fi  defenfus  non  fir ,  r<'fticutio  no  potefl 
Iocumh3bere,vrdocuiinI.incauf£E.i.fi\deminoribjs.  Cirn 
cnim  ipfo  iure  non  valet  quod  adum  cft,refticutio  ncn  habet 


quodfentio  deraiione  diuerfitacis,  fedanteomniaanimad-       Iocum:quiaoportetaliquid  accidifTe  quod  in  priftnumfta 


uertendum  eft.quod  in  did.  1. 1.  fi  vnus  ex  plurib.  dicirur, 
quodque  eft  cxprcfTum  in  6.\(X.  I.  fi  quis  fepararim,  §.  vltira. 
infra  deappcL  Si  vnus  cx  pluribus  appcllauir,  qui  vna  fen- 
tentiadamnati  funt,  vidioria  vnius  prodeft  alteri,  fcilicct  /I 
vna  &  eadem  caufa  fuerir  dtfenfionis.  poteft  enim  tfle  di- 
ucrfa  caufi  defenfionis.Ergononait  lutifconfuLfirapliciter 
'  prodeflc  viftoriam  vnius  aheri,  fed  cunc  demum-fi  vna  ca- 
demquecaufafic  defenfionis.  Atfidcrcftitutioneloquatis, 
itemqiie  de  appelIatione,vidcbisdiuerfam  elTe  caufam  vtriuC- 
que.  In  primis  vnam  &  eandem  caufam  inrelligo ,  cum  inter 
caufamvnius  &  alterius  nihilintctcft.nifiquodvnusappcl- 
lat,altef  non,quamuis  alter  sppcllaief  otuiflet.  In  i eftitutio- 
neidemnon  potcftdici.vnuscnimpoteft  rcftitui,aItcrnon. 
Hic  igicuc  difpatitas  cftiquiaminot  quidem  potcft  tcftitui. 


tumfitreponendum.  SimiIceftquoddicirurinl.a»Sla.§.vl;L 
infraderciudic.l.contrapupillum.eod.  Diftindioaui^mde 
quadiximusinL^,C.dcrcftiruc.  ininceg.biclocurano-'ht- 
bet.  Cum  enira  loquimur  de  contradlu  initocum  min-^^-e, 
qustiraus  anis  contra<^us  valeat :  quia  vt  rcftitutio  habe'oC 
locum,videndumeft,anhabucritcurarotem,  an  non.vtli 
contraxerit  finc  curatore,  cum  haberct  cutatorem,  nullius 
moraenti  fic  quod geftum  eft :  fi  vero  curator  ei  datus  non  fir, 
valeatquodcum  minorc  geftumeft,  fed  tamen  reftiruacur. 
Ac  iniudicioaliudeft,  nam  fi  aduetfas  minorem  iudicatum 
fic ,  fimplicitcr  iplb  iurc  non  valec  iudicatum ,  modo  dcfenfus 
nonfuerir,fiuecuratoremhabuericminor,fiuenon:qt6d  (t 
defenfusfuerir,valerquidem  {encencia  ipfoiuce,  fed  rafDcu 
raiaoc  captus  refticuicur,  Kacio  diuecutati<  ooa  «H  vald« 


94  FrAtJC.  Duareni  Comment. 

stnieiia  obfcura.  Nim  quoties  fcntentiafertur contra  receptum  or-  vindicabat  filium  ex  iure  Romano,  erat  cognitio  extrtordi-.  ^*fitit 

(»nira     cJinemiudiciorum,nonvaler.l.proiatam.C.dc  lenccn.&  in-  nariaPraetorisRoms.Proconfulisveioin  prouincia.  Men  rMitPr* 

Ttctjtum^  ceriocut.     At  hoc  cft  necelLriuminordine  Iudic!ario,vtfi  tiohuiusextraordinaria:  cognitionis  eftfubcit.  de  cxccaord.  '^^ ^J^ 

'"^isfCT^contraminoremagatur.adiicciustutor.vcicurator.didt.ieg.  cognit.  ProconiuligicUrcftquiprouinciamregic.  Meminit^^,/;,^,, 

Utuntn   aClj.dereiudic.&ettcir.  C.  hb.  j.quiiegic.perlonam  ftandi  autem  hic  PrOconfuiis,  quiahoc  acciderat  in  prouincia,  in  ctnlulit 

'  ^aiet.      iniudiciohab.  Minornoneftperfonalegitima,exquapoflit  quacadempoteftascrat  Proconfulis.quiBerac  PraecorisRo  /V" 

iudiciumconfifterc.  Ideo  iBirumnon  cft  fi  dicacui  fcnten-  mae :  ideomirum  non  eft.fideeare  Proconful  Cognouctic.  •"'"'*" 

tiam nullam cfle ipfo iurc,  fi  minorin  iudicionon  defenda-  Quatehicnugatur  Accurfius.  Opponiturl.vlt.C.qui&  ad  Zxfofti» 

tur.  Sedhodie  in  Gallia  roonbus  noftris  fententiaipfoiure  ucr.quosininteg.reftitu.  Inhacconflituiionelnnperatorre-  ^'?J"'?^ 

valet.&opus  eftappellationc  velrefticucione.  Vulgo  enim  fert  apud  veccres  dubitacum  fuifTc,  an  filius  contca  patrcm  ^^^ 

dicitur,viamnulhcatiscontrafententiamlocumnonhabere.  reftituipoflit:&deciditreftituinonpoilc:hicautem  dicimus  -„„. 

Illis  igitur  duobus  concurrentibus  minot  reftituitur  concra  rcfticuifilium.  Sedapjpareccxverbisciusconfticutibnis,  vo 

rem  iudicatam ,  fed  videndum  cft ,  quomodo  id  accipiendum  luifle  luftinianum  derogare  iuri  antiquo ,  cum  apud  veteres 

fit.  Multa;eniniquxftioncsnafcuntur,tam  circa pcrfonam  dubitatumait.  Eftenimillaconftitutiovnaexquinquaginta 

tninoris, quam  circa  rationem  &  caufam  reftitutionis.  Nam  dccifionibus,  qui  funt  cdita: poft  rcpecitionc  Codicis,  nem- 

circarationem  teftituendi  m  intf grunl  inprimis  quxtimus,  pcCofs.Lampadio&Orcfte.InhacautcmproTtfW^/frtfifor- 

cum  iudicium  momentaneum  nofl  fit,&in  iudiciofadlura  taflcmeliuslegerccur/^w^^or^Pofteriorveterlimopiniopro- 

'  dicacur,quicquid  accidu  ex  quo  iis  conteftaca  eft,  quid  diccn-'  babilior  fuit.Dicebant  enim.videndum  ex  qua catifa petat  fi- 

dumfit,  finiinorfictcmporeiuciicij  ccepti,  maiortamcnfa-  liusreftitui,  vtrum  dicat  fe  effc  deccptum,  velfraudepatri» 

dlusfittemporc  ientcncis  aduer(uscuuilat2,an  eumrefti-  C3ptum,vthoccafiircpellatur  apctitioncrcftitutionis.anve- 

ruendumcfredicamus  adaetfus  (ententiam.  Quxftionafci-  rofimplicitatcfuacaptum.vtamittatur.hxccnimopiniovc- 

tur  ex  veibis  1. 1.  in  qua  fatis  of tendit  Impcr.  fpedtandum  cffc  iri fpcciem  habct ; &  tamen  ca  reiicitur  a luftiniano , qui  fim- 

rempusiudicijacccpti,  vt  fitempote  fcntentii  maiorfit.re-  plici:crait,dcncgandameflcrefticucionero.Imp.tamenind. 

fticuinonpollici  Ecapecciusidemdiciturinl.}  ff.cod.vbiad-    •   l.i.videcurfecucuscamfentenciam.  Namnonaicteftituen- 

ditur  cxceptio,  reftitutionem  quidemncn  coropetere,  nifi  dumcfleminoremaduerfusparetes,fcdait  vidcndumaPr^- 

protradum  fit  tempus  dolo  aduerfarij.  Sedde  hocplenius  fidcprouincix,anfiriuftacaufarcftituendi,vtfifiliuscbiici- 

dicemustit. fimaiorfai5lus,&c.  Inde  eiiamquzritut:Quidfi  atpatrifraudem,nonaadiatur:fi  fuamfimplicitatem,audia- 

tutoripfe  damnatusfic  fencentiaiudicisi&  minorvclitrefti  tur.Sddvtcunquefit,man:feftiflimuni  cftcxluftintatiinoua 

tui,an  audiendus  fit.  Qiia;ftiona(citurex  edi6lo  Pixtoris:  confHtutibne,cnicndatum  efTeiusahtiquumrnccidcofata- 

Quodcnmminoregtflumtjfe dtcetur,  Hisenimverbisoften-  moraliquid  contrarium  efle  mlibrisnoflris,  quiaiddicimus 

du  Pritor,  itadcmum  cdidlo  locum  elle  fi  aduerfos  mino-  dehis,qui  eodemtemporecditifunt. Sedquinonnoruncbi- 

temficiudicacum.Refpondechuicqu^ftionilmperatorD.o-  AoiiasRomanas,ha$  conftitutioncs  non  pofrutufccerncrc 

cletianus  l.vlc.bic. vbi  nihil  rcfcrrc  air,an  fic  iudicatum  aduer-  ab  aliis.  Alia  qua ftio  eft,fi  damnatus  fit  minot  abf ens  indi- 

fusminorem,anadueifustutoremvelcuratoren3,modQiu-  ^lacaufa,  velpercontumaciam,  an  fit  teftituendusin  inte- 

dicacumficincaufaminoris,:d  eft,  modocucoresvel  curato-  gram.  hxcquxftio  nafcituc  ex  his  qus  diximus:  QModcum 

resadulti,velpupiliinominefintcondemnati,cumdeiepu-  niinoreviginti^uiniju»  annugeflum  ejfe  dicetur.  Cumminoc 

pillorumagerecur.  Namquod  cumtutotevel  curatoregfti-  Ifteacceptadamnatus  cft,  maximcci  verba  pratcorisconuc- 

turnominepupilliveladulci,cum  pupillo  veladultogefluia  riunt.  Naraquiiudtciumaccipit,diciturveliftconcrabere.[. 

cfredicicuriuris  incerprecacionc.l.eumqui. §.vltim.infiade  5>.infi.infrade  pecuL  Sedcurononiudiciufaaccipic,fedab- 

Conftic. pecu.&hoc  intereftincercutotem&procuratorem  fensdamnattir  contumax  indidacaufa,  vixpotefldiciquic- 

minoris ,  vc  videri  poteft  ex  1.  cum  mandatu.  fF.  dc  minor.da-  quara  cum  co geftum  efle.  Sed  lureconfulti  noftri  co  vlque 

turigiturreftituaoexverbisediili,ciimfenccDtialatacftad-  ptoducuntverbaedi(SiPrxtori$,vtadcumquoqucpertinc- 

uerius  tucorem  vel  curatorem,  fi  nomine  pupilli  vel  aduiti  revelint  qui  concumax  abfensfitcondemnatus,  l.i&inoc.8. 

Condemnatus  fiierit  tutor,veicurator.  Scdfitutorncmine  &l.aitPra:cor.§.vlci.  ffideminorib.inquoaic  lurifconf.  crc- 

proptio  fic  condemnarusj  aiiad  dicendumcric.l.  ficrediior.  tnodicijpratftarireftaurationcm  omnis  xcacis  hominibuscx 

C.ficutorvelcurat.  Dcindeidconfirraaturalijiatione,quia  iufta  caufa.      Ereinodicium  autemeft,  cum  abfens  conde- 

tametfi  in  cauTa  pupilii  fentcntia  in  tutorem  &  cutatorem  hinaturvtprxfcns,quiacopiamfuinonfacitiniudicio,&di- 

f ertur,non  aduerfus pupillum ,  ficut de procuiatorc dicitut .1.  citur  quafi  i^iiMi  iimii , id  cft  dcfcrtum  iudiciuro  ob ablenciam 

1  .C  de fcnten.& intexloc. tamen exccutio ficadueifus mino-  & contumaciam.l.propct andum. C. de iudic. &  1.  cum qux- 

rem,cuiusnoniioefuntcondemnati.l.4.dereiudic.  Eadera  rebatur. iudic.folui.  Sedhxcomiito,ncnimium videarcire 

rationc  fiaduerfus  procuratotemfitlacafenteniia,daturex-  Grammaticus.  Hicaliaeftquxftio.  Sentcntialara  aducrlus 

ecutiocontradominum,nifiipfeprocurator  fe  htiobtulerirj  roinorera  abfentem,  &  veluti  contumacem  tefcinditur  per 

inquitd.  l.^.ideft,  nifivltro  voluerit  fufcipere  litcmalicno  reftitutionem  in  integrum.     Hoc  videtur  pugnsrecumhis 

noihine,l.cumqui.4(j.deminorib.  Qutexftta  voluntate  de-  quxdiximus:videlicec  tuncnon  eflelocum  rcfiitutioniqux 

fendtt ,  hoc  cft  quod  dicitur  1.4.  de  re iud.  qui fe liti obculic.  cxtraotdinaria eft ,  cura  fententia ipfo iure  nulla  eil,  1.  concra 

Cumigituraduerfusminorem  lis  t.noueretur,  quidara  felici  pupillum.  infia  de  ta  iudic.  Contra  rainorcsenimcdidura 

cbtulir,&damnacuseft:vuIcrefticui:nonrefticuctur,inquit  pereraptorium  propofitura,ipfo  iurenullum  eft:dc  qua  ra- 

Iurif:on(ulcus,quia  maior  eft.  Nec  minot  ipfc  rcftitueretur,fi  tionc  procedcndi  aducrfus  abfenteS  diximus ,  1.  ad  perempto- 

vcllet,  cumeiusnonintcrfit,necvlloafficiaturdaranoexeo  rium.  infia  deiudici     Siergontilliusraomentieft  aduetfus 

quoddamnatuscftisqui  fe  litiproeoobtulit.  Alia  quzftio  tninoremedidlurapercmpcoriura,  quid  opus  cftrcftitutio- 

eft,filatafit  fententia  aductfus  minorchi  pro  patre  in  caufa  nc?Scdhic  animaduertcndumcft.impetrari  reftitutioneni, 

patcixpoteftaris.cum  filiusdiceret  feeflefui  iuris,patct  au-  quod  defenfus  fuetit  minor:  nam  tametfi  fiiit  abfens,  po- 

temeumvindicaret,  &  filiusfitdamnatus.idemqueminor,  tuit  vocari  vcl  tutor,  vel  curator  iudicium  pro  ea  accipcre. 

quxrituranaduer(uspatrempoflitreftitui,&  angenecalitcc  tion  igitut  poteft  dici  indefcnfus  condemnatus.     Alia  eft 

veibaedicliaccipicmus,vtinquacunquereiudicatumfit,rc-  auzftiode  minore,  qui  condemnatus  cft  a  fuptemo  magi- 

fticutionifitIocus,dequopotuicdubitati.  Non  enimeftcrc-  ftratuaquoappetlarenonlicet,anpofncrefticuiinincegrum: 

dcndum  eum  capcum  efle ,  qui  ncgociixm  cum  patrc  gcfliit.  vcluti  fi  a  przfc(flo  prztorio  fit  condemnatus,vel  i$  iudicauc- 

Refpondetquzftionilmpcrator  Gord.l.z.hic.  Is^uiprouin-  rit,quiviccPrincip«fungitur,quifacercognitordicitur.  Et 

ctttmregtt,ttttmpertienda  cognitioneffMparta  ficundum  Itget  certumeftrainorempofle  reftitui.l.j.  hfc.  Duo  auterano- 

exhtbebtt.  Quibus verbis  fignificat minorcm  t eftitui  poflc m  tanda funt cx hoc capicc :  vnum,  aduerfus fentenciam  eius  qui 

incegrum  aduerfus  patrem.qui  dicebaceum  nonefrccman-  vice  principis  iudicauic  reftitutionem  impetrar;  pofle  pto- 

cipacum,fiIiusconcra.  EchasparCesattribuitProconfulipro-  ptcrbeneficium^tatis:alterum,aduerfusbancfentcntiamrc- 

uincix.quiquamuisnon  efll;traagiftracus,neciudicarcfole-  ftituipofrcminorcm,fed  reftitutionem  a  foloptincipecon- 

rct,fediudiciadarc,tamendchuiufmodi  caufis  cognofccbac  cedipofTc.  Similecftinl.prxfcCti.ft.deminor.  Dabitandura 

contra  ordinem , tic.  de  extraocd. cognit.  Cumigiturpatcr  igicarnoncft,quioreftitutio  irapecratipoilic  aduerfus  ko- 

tura  tna- 


form»  rc 

^Mtfljt  ct- 

uitu. 
Frofofi- 
tie  errO' 
ru. 

Jtatio  rt- 
fiituendt 
minorii. 


InTit.XXVlLlth.IL 

tum magidracuum fencenciam,quami]is boc  tarius Hac.  Sed 
cucadmiccitur  potiusconciaPrajfedlotuaiPr^cotioreaten- 
tiasteftitutio,quamappellatio?Ratiocxtacindi(St.l.pr^fe6li. 
«juia isjinquic  Hermogenianus ,  qui  appellac , conqueritur  de 
iniquicateiuJicantis:arquicupic  teftuui,  petic  veoiam  fim- 
piiLicacisfuaf  jveladucilarij  fraudem  allegac.  Quoficviho- 
die  aducrfus  fumma  tribunalia  a  Princips  impcccetur  refti- 
tucio:&hocvocamu$liceras  in  formi  requeltaeciuilis  ,quia 
ex caula legicima dancur,vc cum  minor  quid  omifir in  iudicio 
voldolo,  velcircumuencione  aduerfarij.  Nihileftfrequen- 
tiusapudnos,  quamuisappellaciononadmittatur.  H<rcre- 
quefta  ciuilis  differc  ab  eaquam  pcopofuionem  errorisvo- 
camus.  £craireaucemiudicemdicmius,eitorefa(5li,noniu- 
ris :  nam  hoc  curpe  eflec  allegace,  ecfi  verum  eflcc.  Alia  eft 
quxftio,  de  ratione  reftituendi.  H^  omnes  quaeftiones  ex 
eodem  fonce  mananc :  videlicec  ex  Prxcoris  edido^ali-E  enim 
fpedlancperfonam  minoris:aliaecaufara  rcfticucicnis:ali2ra- 
tionemrefticuendi.Refticuicurica  rainoiaduerfns  remiudi- 
cacam,  vt  res  in  priftinum  ftacum  reponacur.l.vlr.  f  upra  de  re* 
ftic.in  inceg.  vbi  cradicur  diff  aenciarefticutionis  in  mtegrum 
incer  minorem , & eum  qui  l^eipublica:  caufa  abelt.  Abfen- 
tcs  Reipublica:  caufa  refticuuncur  aducclus  rem  iudicacam 
tancumica  vc  appellare  poffint,  minor  autem  omnimodo  re- 
ftituicuc.  £ft camen cafus iu  quo tefticucione impecr3ca,can- 
tumpctmiccicurminociprouocare.l.aitpricor.§.pen.Minpr 
damnatus  eft  fententia  iudicis  :  nihil  poteft  caufari  propter 
quod  rcftitui  debcat.Nullam  enim  defenfionem  omific:o- 
mniageflitiniudicio  quaicunque  prudens  pacetfamiliaspo- 
tuiiret.  Debuit  appellare  intradecem  dies ,  fecundum  Nouel. 
luftinianiconftitutionemdeappel,  non  appellauit.  Reflitu- 
riocantumicaconceditur,  vceiliceatappellare,&qaod  fici- 
luacefuaomific,recipere.  SufHciec  enim,cumadueifus  fen- 
tcntiamappellare:quia  nihil  aliiid  omific.quam  a*ppcIlatio- 
ncm.  Vnum  cxeniplum  cft  huius  reftitucionisinl. hexcau' 
fa.^^.ff.  deminor.fententta  lataeftaduecfiis  mincremdiftra- 
d^afunceiusbonainaudione  :  deindcrefticucus  eft  in  inte- 
grum.qua:rituranpignorafincrcddenda,anpreciumeorum? 
Ecaic  luteconful.  videndum  eire  iudici.an  muhum  minoiis 
incerfic,  corpora  pignorum  recupcrate:vc  fi  grande  damnum 
fit  minorem  carere  corporibus,in  eorum  ius  rcfticuacur.Pr  ^- 
cerea  nocandum  eft,  aliquandofencenciamcefcindipropac- 
te,qui3proparce  cantumminorisintereft,  &  propartecan- 
tumlx(useft,l.i.bic.  Speciesdcqua  alij  hic  fucilicecdigladi- 
ancur,eft.  Minoradtionecutela;  conccacucoremexpeacbi- 
tur,laca  eft  tencentia  cantum  de  fotte,non  de  vfuris :  qusricur 
an  miniu  poflic  refticui,  &c  vfuras  pccere?aiclmper.ceftitui 
minoremin  incegrum,  nonad  petendas  vfuras  itd  forcem: 
idcoquc  vcicurhisverbis:tJ^<«M<  ex  tutcUiHdicio  conficitti, 
defnperjlHohaberea6ltonemitapote[iif}fi(^c.  Scd  meiuinitle 
opotcec  diftindlionis  a  nobis  cradicaj,ex  l.eciam.  §.  i.  ff.de  mi- 
nor. vbi diximus,fi  feparaca finc  capica  f encenciar ,  &  refticua- 
turminor  adaerfus  vnumcapuc,ineo  capicecanmmrefticui 
inquolifuseft,  aliaverocapicamanere  ficma^quia  idemin 
bac  (peciedicitur.  Qupciesaucemaliquidcale  eit.quodnon 
recipicdiuifioncm,  aduetfusomniacapitafenccnus,ccfticu- 
ciolocum  habet:quod  exemplis  demonftraui  d.  1.  eciam.  §.  i . 
Hisqu.Tftionibus  explicatm  totushxtradtatus  dercftitutio- 
ne  minorum  contrarem  iudicatam.  Sophiftas  tamenargu- 
mentantur  aduerfus  ha:c  omnia  quae  hic  diximus ,  dicumqae 
nos fruftra  hic difpucarc ,  cum  hodie  locus  non  fic  refticutio- 
niaduerlusrcm  iudicatam.  Sicautem  argumcntantur:Re- 
ftitutio  ita  locum  habet,  fi  aliud  ordinariura  auxihumnon 
competit ,  I.  in  caufaj  fF.  de  miaor.  At  hic rcmedmm  ordina- 
tium  non  deficic ,  quia  minor  poceft  appcilare.  Eigo  in  inte- 
grumnonpoceftrcfticuiminoraduerfusremiudicacam.Ma- 
iocem  fumuoc cx did.  1.  in  caufx.  eamque habenc  pro  ccrtif^ 
fimalcge,  quae  camen  ad  hoc  pcobandum  &  ineptiflima&; 
falfiffima  cft ,  vt  fupra diximus.  Minorem  ita  probanc ,  quod 
licec  minoci  appcllace.quianon  curricei  cempus  ad  appellan- 
dum,adeo  vc  non  opus  fic  refticutione.l.vlt.Cod.in  quib.cau- 
fisreftit.inintcg.ciimenimminori  cxceptio  compecic,non 
poceft  ea  excludi  pcifcripcione.  Hasc  omnia  func,  vc  dixi- 
musjinepciflima&falfilfima.namcumdicuncrefticutionem 
locum  non  habere,vbi  poceft  compecerc  aliud  auxiUum,  me- 
IX  fuDC  nug9:&  ia  d.l.ia  caufx.diximus  id  aiicer  accipieadum: 


Qod.SiaduerJmremiud,  p^ 

imo  &  rcfticucionem  in  integrum  concurrere  cum  aliis  auxi- 
Insvcd.l.incaufaE.cumaaionetutelafjCumcondidtionein- 
dcbi  i,  Equidem  diximus  •  um  contcadus ipfo  jurenonva* 
let, ranc c  flarc refticutionem :  & hanc eflefententiam d.I.in 
caufi.  Quomodo  enim  poflet  leftituiqaod  matatum  non 
eft,quociq'ieinfuoftarupermanfic?Ach'cahquidmutatum 
cft,neceft:pfoiureni)Ilumqi.iodgeftumeft.  fententiacnim 
lata  contra  minorem  dcfenf  um  valet  ipfo  iure.  Valeant  igitur 
BrocardiLi  cum  Brocardis.  Deinde  vberior  eft  reftitutio» 
quamappe!lArio:inagJsenimfuccurricurminoribus  pcrrefti- 
tutionem  q.jam  per  appellationem:  vnde  fauore  minorum 
permittiriu-  eis  rtftitutio ,  cum  tamea  maioribus  permittatut 
cancumappeilaciojl.vlc.fi^.dereftit.iuinccg. 

IN    TIT.     XXVIII.     LIB.    II.    COD> 

SI     ADVEn.SVS     VENDI- 

tianetfLj. 

h  vcrbis  edidli  Pr«torij  dc  minoribus,  ^tted 
gefiftm  ejfed!ceitir,vt  ante  diximus ,  Prxcor  o- 
mnem  concraiftum  compiedlicur :  icaq;  fi  mi- 
norcapcusficinvend!tione,ccccumefl,eu!n 
efl!crefticuendt;m:ideoq'!eVlpianusinincer- 
precatfone  edi(fti,!.aic  Pricor.fF.de  m'nr  ribus.exemplum  ad-] 
tcrc  de  vendicione.  Ecgo  edidtum  prarions  perjnec  ad  vendi- 
cione:n,ficucadcxcerosconcra(5los,&m/noc  adaerfusven- 
dicionemreftituicur.quod  camcniuelligendum  cft  duobus 
coucurrentibus,vcdiximusfub  tir.de  reftit.adneifusfcmiu- 
d  c.  Pfimumvcminorficcapcus.  Namnunquam  alias  refti- 
tuitur  :  idquc  generale  cft  in  omnibus  reftkutionibus.  1. 1, 
hic.  eigo  aduerfus  fraudulentas  venditiones  minor  reftitu- 
rnduscft.  Altcrumeftquodvenditioteneatmatn  fi  nullafic 
vcnditio,  ceflac  hoc  remedium  rcfticucionis.  camenimipfo 
iurefitmunicus,nonegecrefticutione,l.incaHfa;.i.  Hiicper- 
tinetl.fires.49.fF.demino.  Aliquando  contratSusvenditio- 
nis  nullus cft  ipfo  iure, vr  fi  venditum  fit prasdium  minoris fi-* 
nedecretopratorisjvcl  fine  turoris  vel  curarorisaudiorita- 
te,l.  i.inf  .a  derebuseorumqiiifubtute.  quod  ctiam  locuni 
habct,fiprsdium  vib  namvenditumfaerit:quamius  veteri 
iurenonproh  bereturvrbaniprardij  venditio.l.lex  qu2  tuc. 
Cod. de admin.  tut.  Aliarum rcrum fine  dccreto petmittitut 
venditio.fciliccrqu.TferuarinonpofTunt,  d. I.lexqiixtuto- 
res.  Ponamusergopra^dium  venditum  fine  decreto  prafCo- 
ris:  venditio  nifllaeft  ipfoiuic,  &fruftrapetitminorininte«< 
grum  tefticui:qiioniam  nihil  eft  qnod  in  priftinum  ftatunt 
reponipoflit.  Idecque  fiprsdiumfittriditumip fiemprori» 
rainoriIludpoteftvindic3re:fed  fi  interuenciit  pistorisde- 
cretum,  &  difttatSum  fit  ptardium  cum  caufa;  cognicione^' 
vfndicio  valct  quidem  ipfoiure  :  fed  tamen  fi  bfus  fitinea 
m!nor,reftituctur.  Namdecrttumprxforisnon  impedicre- 
fticutibnem,  fiminorfoiericcapcus.  Suncigicurres,quaslcx 
nonprohibcc  diftiahere;furc  &  alijequasprohibetalienate 
nificaufaccgnita,Simileeftinl.tutor.47.iuprincip.fF.demi- 
nor.  Tutor  iuftade caufa , & vrgencibus creditoribus pLpilli 
vendidic res  ciufdcra.fine dolo , finc fraude :  qujeri  ur  an  pof^ 
ficpupillusrefticui?  AicScacuola,pofl'e,cognicac3iifa.  Nihil 
enim  refcrc  an  fraus  cucoris  arguatur,  an  non :  quia  fufficic 
m:noremcapcumcfle,ecfifuetitdiftia<fta  res  feruatis  folen- 
nibus.I.magisputo.infrir'e  rcbuseorum.Siroileetiam  eftin 
l.ait  Prstor.§.qi3arfiium.fFderf.mor.  IftadiftindioapettiuS 
ttjditur  in  l.fi  quidem.Cde  pra:dtis  minor.Sinedecreto  prje- 
dium  eft  venditum , contrafius  nulKiS  eft  ipfo  iure :  fed  fi  de- 
cretuminteruenericin  diftradionc,cunc  debecmir.orpro- 
bare fe  capcum  fuiffe in  vendicione ,  vc  poflicrefticui.  Ex  hoc 
aiuemconccadtuvcndicionis  quomodo  fic  rcftituciofacien- 
da,docuimusadl.quodfiminor.§.  reftitucio. fF.de minor.vbi 
diximusrcddlendum  cfle  pretiura  empcori',  fi  ex  eo  fic  minoc 
locupletiorfatSlus.Idemdicicurl.aicprxcor.QuiftioeciahfC 
a nobis  cradlaca ell  in  d.l.cucor.§.  curacor.  Cum  ergo  de  ea re 
facisdifpucacumfic^ccpetitiocfrccmolcfta.  Hxcautereftlcu- 
ciocefTaCjCumvcnditiofuiciureiurando  confirmaca.  1.  i.hic, 
idcft,  fi  minor  iureiurando  corporaliterpraftitoconfitma- 
ueric  vendicione.  Q_upd  igitur  dittum  eft ,  rcfticucndum  mi- 
noremaduetf  iis  v^ndicione  fui  prsdijiintelligendum  eft  cuid 


rteri»» 
efirefli. 
tutio,      ^ 

feUtttt*^ 


96 

hac  cxceptionc .  nifi  vendltio  confitraata  ficiurciurando  cor- 
p^aHcerV-fti^o.  Corporaliceriufiurandum P-ft"u- d'- 
CKur,  cuoi  quis  facra  Euangeliatangensmanu  uuat.ycex- 
plicatar  Nouel.  luftiniani  8 .  vbi  crad-cur  fortnula  mnf  Uran- 
di  qu3E  exigitm-  a  magiftracibus :  ma.or  eft  vis  m  po  ic.is  hu- 
?  s'.^Jfiurfndi.quam^.  quiscantim  verbo  fimphccenura- 
Lem,propcercerimoniamfcilicer,&™ag.srcnumex.ft.ma. 

tur.  S.milislocuseftde  hoc  iureiurandol.fialter.us  CodL  fi 
n.inor (e maio.dixer.  Videtur hoc ^-^-^^.'Vff^ f ^»^"?. 
quisnon  tam^im  fimplicitet  letmone  fed  &aa«corporah 
tcftem  vocatDeum  ipfum.  Sedhu.cfertent.^  aduerfan  vi- 
decurl.noneftdubium.  Cod.  delcg.b.vb.a,tlrnperat.quo- 
ties  concra  leges  quid  agitur ,  nul.us  momem.  .Ilud  elfe ,  eth 
lex  non  infirmet  quodgeftum  eft:qu.a  fuffic.t  lege  prohi- 
bentefadum.  quod  adeo  verum  eft,vcneque.ure.urando, 
ncque  ftipuiatione  confi.  mcrur.  Ec .amen  h.c  v.dcriius con- 
tradum  cum  minoreinicum,  confirmari  iure.urando.  bed 
relponderi poccft,refcripcum  Aiexandri ,  quod  extac  m  d.l.  i . 
iDcelliRi  de contra<au, qui  valec  ipfo  iure.contra quem  cameD 


Franc.  Vuareni  Qomment, 


iur.  S.  quis  eni.Ti  vfiiras  foluerc  iurauir ,  quamuis  vfurx  con- 
tra lus  canonicu.Ti  fi nc ,  raraen  vt  non  teneatur,opus  eft rcla- 
xationeiurifiurandi.  Hicrelaxacio  a  Pontificibusimpecra- 
tur,oHmaPrincipibusimpecrabarur,I.vlc-admm<icip.  lura- 
uicquidam  ordini  fe  non  incerfuturum  :  deinde  creatus  eft 
Duumvir  ,  ei  gratia  iurifiurandi  fafta  eft  ab  Imperator.bus 
ipfis.  Hodie  igitur  iare  Pontificiofancitum  eft,  Pontificibus 
folislicererelaxareabhoc  iureiurando,contra  veceres  con- 
fticutiones  &  canones ,  cap.nouir.  dciudic.  quodcamen  apud 
nos  no  feruatnr.nec  feruari  a^quum  cft.  Quod  autein  didum 
eft,finulIusficconcraftus  iplo  iure,  non  conualcfcere  pro- 
pteriufiurandum,  funcquipucanc  corrcdum  cf?c  confticu- 
rione  Friderici  Oenobardi,  qua:  infericur  quibufdamlibris, 
fub  hoc  cir.  &  rcpcrirur  fub  cit.dc  pacc  tcncn.  lib.  de  fcud.  ac- 
IqueAuthcnt.facrametapubcrum.&fiaduerfusvendic.Con- 
fticucum  hoc  eft  gencraliccr  a  Friderico  fine  diftindione,  qi;a 
confticutiocamen  valdeiniquacft,nec  feruatur  plerifque  in 
locis,in  quibus  rcftius  Refpublica:  funt  conftituci.  Ncc  du- 
bium  eft ,  quin  omnibus  cemporibus  iniqua  habica fucric,  vr 


Iurlftt' 
randi  re- 
laxMtio  /i 

<jHlbl4$ 

detur. 


fioauthe, 

Sacr^. 

mem.s 

pukerum 

infrK, 

Simin.fe 

mator. 

dix. 


'"'"■P°'r''''"''°"";"''8:°!A,,l7r„v.l«irioiure.       L»virnoni„doau,illistemnotiba,.&minimeruperll„i<,- 


fanevirnonindo<ausilliscemporibus,&minimefupcrftitio- 
fushomo.quodredi&fanicft  iudicij  argumcntum.eamdc- 
teftatur,  quod  prarbeac  occafionem  infidiandi  minoribus, 
quos  facile  eft  circumueniri.Et  mihi  videtur  Pontifex  Hono- 
riusIII.aFridcricofane  extorfiflc,cum  dencgarec  d.adema 
Imperatori.Tandcmenimcxpreflltquafdamconftitutiones, 
quas  diccbat  ad  ecclefiafticam  libertatem  pettincre.  Scripfi  ia. 


IN 


pra:ftitum.non  autcm  de  contraau  qu.nonvalccpio.urc 
Sic cft  accipiendus  hic  locus ,  vt  conucniat  (ub.cdts  materix. 
Loquitur Imper.de  reftitutione qus  tunc dcmum  locum  ha- 
bec,  quoties  contradus  ipfoiure  valet  -•  vcluci  fi  VenditareS 
eft,qux  erat  peritura  tempore ,  1.  lex  qua:  tutores.Cod.de  ad- 

min.  tuto.  vel  (i  acceflit  pritoris  decretum,  ita  Vt  vendit.o  rei 

immobilisvaleat.  Aduerfushas  vendiiiones.fi feliiumo-       ,-•--:"-,       ^-  ..  ,       ,         , 

Satminor,reftituipoteft.  Aitmhilommuslmpcr.reft..       I.bnsdebcnefic.shacdcrcplura 

tucndumnonelTeminorem  proptcr  iufiucandum,  quodab 

copraftitumcft.  Loquiturergohic  lcx  devend.tioncquae 

valetipfo  iure.  Atdia.l.non  dubium.quaroppon.turhuic, 

loquitur  de  contraau  qui  ipfo  iurenullus  cft,  canquam  ta- 

Auscontralegcm :  cuivt  perfcdus  habcatur  nonpoteft  .ul- 

iurandumaccederc.  Rurliisobiicitutl.fi  cxfalfis^.detran  1- 

aa.&l.vltima.C.denonnume.pccun.a.nimdia.l.liextaU 

fis.loquicurdccraniad:.  qus  cx  falfis  inftrumenc.s  fadta  elt, 
&  lureiurando  confirmaca ,  quam  tamen  vult  Imp.retradtar., 
quamuis  fit  interpofitum  iufiurandum.  Hoc  emm  v.detur 
noftrs  legi  concrarium,  inqua  dicitur  non  retraaan  quod 
geftum  e(t  cum  minore,  fi  id  iureiurando  ab  co  pr^ftito  con- 
firmatum  cft.Sed  hsc diuerfa  func , nam  in  l.fi ex  falfis.tr3n(- 


COD. 


TIT.     XXIX.     LIB.    II. 

SI     ADVERSVS     VENDITIO- 

•  nem  fignorU. 

Ic  titulus  fupcriori  afEnis  cft,  &difFcrcntia 

cftvtriufquc,qu6J  fuperior  pcrtineat  adres 

minorum ,  quas  ipfi  vendiderunt :  hic  autem 

ad  eas  quas  non  ipfi  vendidcrunc ,  fcd  alij ,  pu- 

*;-«,--»— '-.j»i*  tacrcdicorcs.Sspeenimaccidir.vcresmino- 

rum  diftrshancur  a  credi  toribus ,  tanquam  pignora,quia  fcili- 

ccr  pignus  habcnt  in  eas  rcs:nam  fi  pecunia  non  folu.itur,cre- 

diror  vendit  pignus,fccundum  diftindlicne.ii ,  quam  cradidi- 


firmacumeft.Sedhscdiuerfafunc,naminl.licxtallis.^^^^^^^^       n^usinl.ficonueneric.iniTadepigno.adio.  Prxtoriumquo 
a6tiorefcindItur,propccrdolumaduer(ar.j,qu.procu!.  taiia  ■  „„j  jift^^hicuccum  quid  in  caufam  iudicaci  captun 


inftcumenra,  qu^  vctacredebantur,  &excotfit  hacratione 
tranfa<aioncm  ab aductfario.  In  hac fpecie  noftra ,  non  pro- 
poniturdolusintcruenin^e,  fedminor  dicirur  captustaatura 
fua  fimplicitate.  Et  ideo  fi  dolo  ac  machinat.onc  eflct  c.r- 
cumrcr.ptus.etfiiufiurandumpr3:ftitumfuiflit,n.h.lomin.is 
pofletrcftitui.  Cumigitur  nihilaliudallcgatur,nifi  patroci- 
niuraartatis&infitmitasconfilij,  propter  .ufiurandumprs- 
fticum  nou  reft.cu.cur.  Ratio  videcur  efle ,  qu.a  c?nft"""0 
noftra  videtur  efl^e  laca vicandi  periurij  caufa,  &  perfadiae.  Ne- 
qHeperfidi£,ne<jueperietm.Ueo(i\ie  aiclmper.  Ergoquocies 
in  periurium  incidercc  minor,  vci  alius  qui  rcfticuuoncm  .m. 
ploraret,  tuncei  reftitutio  efl"et  dcncganda.  Aliud  eft  cum 
doloquiscftcircumuentus,quia  tunc  nullumcftpcnculum 
pcrfidii;  idcoque  non  impcdietur  rcftituno  proprcr  lulm- 
randiim ,  ncquc  ideo  periurus  quis  iudicabitur.  Sic  inteli 


quepignusdiftrahitur,cum  quid  in  caufam  iudicaci  captum 
fuerit,!  adiuoPio.infradereiudic.l.non  cftmiiu.Ti.inftadc 
pigno.adtio.diftrahuntur  igitur  pignora  tam  qui  ex  conuen- 
tione  contrahentium,quam  qua:  cx  autoricatc  pritoris  ca- 
piuntur.  Sed  qua;rirur an reftitui dcbeat  minor,  fi  pigncra di- 
ftridtafinracreditoribus?Etdiccndum,minorem.eilicuiad- 
uerlus  vcnditionem  pignoris,cxiufta  caufj,  veluti  fi  graui  da- 
mno  sfficiatur ,1.  i.  hic.  Mulco  magis  dicendum  eft ,  fi  dolus 
cred.corisinterueneritemptoris  confilioparticipance.j.  z.C. 
dcpndiis  minor.  Airigiturlmp.  Stfiaudtiknta  vendiiione. 
Emptor  cnim  parcicipauerat  confilium  cum  creditoribus 
fraudulcnrcr  rem  vendentibus  :  iufta  eft  crgocaufarcftitu- 
tionis.  Vel  etfi  cmptor  non  participaucric,  fi  camcn  graue 
damnum  fenferir  minor.rcfticuecur.  Huc  pcrcinct  tituI.Cod. 
fivendito  pignorc  agatur.  Naraplerunqucmaioragitdcpi- 


randum,  ncqucideo  periurus  quis  7'"''""^:    ,^'' '"  7'       enorcacrcdrtorcdolomalodiftraao.vc  fi  malafidevcndi 
genda  cft d.I.fi  ex  falfis.  Et  fic  rclpondcr.  potcft  d d.a  1  v  t       _  g  ^  ^^^^^  ^^^^^ interucncrir,dequo  fub  tit.  Si  vcndi 


Cod.dcncnniime.pecu.  Siisquicauct  fe  pccuniamacccp.f- 
fe  ex cau(a  mutui,  conoeniatut  ex  chircgrapho  .ntra annutn, 
&opponatcxceptionemmhil  fibieire  numeratum,nonal.- 
tct  vincet  a(aor,nifi  docuerit  (e  pecuniam  numcrafle.  Hac  au- 
temexceptioneiuuaturreus,nontantum  ficaucr.t,  (cdctU 
iucaueritrepecuniamillam  foluturam.quafiilla.n  recepenr, 
his  verb:s:Ii.ro  mc  foluturu.n  pecunia.n  quam  promittis:qu.a 
tacitaquidamineftconditiohuic  iura.Tiento,fi  numcrauc- 
ris :  ideoq .>e  fine  metu periunj ,  fi  illi  non  fit  nuracrata  pccu- 
nia,  pottft  folutionem  dene^aare.  Hoc  iufiurandum  non 
habermaiorem  vim,quam  f.mplexcautio.  Sed  .nfpcc.cnc)- 
ftra  non  poceft  caufaci  minor ,  quod  adusrfarius  ei  petluafcrit 
dolo  malo  vc  venderec.  Vnde  nc  in  peciurium  incidac ,  cau- 
tumeftnerefticuatur.  Hicanimaduerte  in  omnibus  hisca- 
fihus  hodic  gracuim  &  relaxationem  iurifiurandi  neccflariam 
c(ie,et  fi  dolo  quis  induaus  fit  ad  contrahcndum ,  propter  ius 


vr  IIV^  V  n  V»  ^wibVK  V  »w» -     * 

tum  fit ,  &  dolus  malus interuencrir,de quo  fub  tit.  Si  vcndi- 
topignorcagatur.  Additurexceptioinl.i.hic.  Qupd  cnira 
diximus  minorcm  reftitucndum  eflc  aduerlus  venditioncm 
pignoris,intelligitur  cum  haccxccprione,nifi  cum  co  fit  con- 
tra(aum,cui  minorhxrcscxtitit :  qu.a  tunc  demum  minor 
rcftituitur,  fi  ipfe  cumalio  contraxcrit.-lecus  (i  .ninor  non 
contaxerir,fcdaIiuscuiipfcfucccflir,quia  tunc  miuocrofti- 
tuctur.  Erhocadillosconcraduspertinecquifiiintcumhis 
quibus  niinores  hircdcs  cx.ftunt:  vclutificrcditoraiftiaxit 
rcmobligatamnonaminore,fedapatreeiuscuimii>orfuc- 
ceflcrat.  Prscorincdido  demlnonbus  fic  loquitui  :  Q^tod 
cum  minort  vigiMtqmncjtie  annu ,  c^rc  Ergo  ita  dcin i;iii  re- 
ftituercpollicetur, ficu.-nipfo minorcquidg  fturn fueric : ex 
quo  fequicur,  fi  cum  alio  fueric  quid  geftum,  minori  ron 
efle  fuccurrendum.  Huc  pertincc  quod  dicicur  in  1.  .ipud 
lulianum.  infra  ex  quibuscaufis  in  poflcfl'.  eac.  Titius  lem 


cflc,etfidoloquis.nduaashcadconuahe..dum,propt  r^u^       "n^ra  curn  patre  pupilli  habuit.  mottuo  pat.e  cum 
Pontihcium,quamvocamusDifpen(at.onem,cap.i.demte-       coinuiuucu  f        r  r  pup.Uo 


Jn  TV/.  XXIX,  Lib.  II.  Cod.Si aduerfm  'uendtt. 


pupillocoramunidiuidundo  egit:  cum  pupillusnondefen» 
derecur,  volebatmicciinpoircinonem:  quxrebacur,anpur 
pillo  elTcC  fuccucrendHm.     Recicacuc  ibi  iuliani  fentenci^, 
.quam  nocat  Marcellus,  &  aic  cationcm  xcatis  non  haben- 
.dam.Rationcmadfcrc,  videlicec  periniquum  cne  expedari 
.pubercacis  cempus  ab  eo  qui  cum  pupillo  non  conccaxir, 
^ill.Ae-  fedcum  eius  pactc.  Quibus  verbis  fignihcac.non  clFc  fuccuc- 
w/W^f.  rendum  pupillo.  Eodcm  percinec.l.  i€milius.  j8.  fF.de  mi- 
dtmin.    nor.inquarecicacur  fpecics,  dequa  Imperat.  decreuic,  quae 
cHexPaulilib.i.Decrecorum.  Decrecaaucemruncquxprin- 
cipes  foli  dccrcuerunc  cognofcendo  ,  quo  cemporc  cogno. 
fcereprincipesfolebanc.  Sic  decrecum  accipicur,quodprin- 
ceps  vel  magiftracus  decreuic.  Species  huius  legis  hic  eft: 
i£miiiusquidamfundumcercumemicabaIio  quodam  Oui- 
nionomine,  legccommiiloria.ideft.ealcge,  vc  fi  preciura 
non  fblucrecur mcra ccrcum  cempus.res elFec incmpca.  Nacn 
tunc  dicicur  fundus  lege  commiiroria  empcus  ,  quia  precio 
non  foluco  lexcommiccicur,  id  cft.recedicura  vcndicione. 
Sic  Icx  commicti  dicitur,  ftipulacio  commifla ,  fi  conuene- 
ric ,  vt  promiflor  (oluac  precium  intra  duos  menfes :  quia  fi 
nonfoluac ,  dicicurcommillaeirc  lex.  Huius  legis  commif- 
foriimagna  vis  eft:  ham  alias  valec  vendicio,  ecfi  precium 
non  foluacur.  Lex  commifloria  dicicur,  quafi  padio  com- 
.  miiroria  :  igicur  inepcc  dicicur  pa(5lum  legis  commilTorix. 
i£milius  igicur  fundiim  illumcmic,  daca  parte  pccunix,& 
conuenic,  vcfiincra  cercumcempus  t°Iiquum  pecunix  non 
foluerccur,  fundus  ineraptus  cflec.   Aeihilius  eropcot  decef^ 
fic  anceqaam  id  cempus  laplumfic ,  reli£la  puella  pupillaris 
arcacis,quiEincra  ccmpiis  definicum  non  foluit  precium,fic- 
que  commifTj  lex  eft ,  ea  autem  petit  refticucionem.  De  hac 
reftitucionc  lis  moca  eft  ,  cum  apud  pra:corem,  cum  apud 
prsfedlamvcbi.  Nam  apud  pricorcm  vidla  puella  prouo- 
cauecacadpnfcftum  vrbi,  quierateo  teinpore  maiorprz- 
core.  Aprtefcotjprouocauicadlmperacorem.    Inconfifto- 
rioprincipiscum  confulerecur  Paulus,  dicebac  benc  iudica- 
ciim.     Mouebacur  hac  racione  ,  quia  patec  eius  ,  non  ipfa 
co.,cr3xerac..^^('«/,inquir,^<«rCT-  ettv^noniffacontraxerat.  Sed 
certis  mocus  icitionibus  Imperator  ,  pronunciauit  in  inte- 
grum  minorem  refticuendam  efla.  Pucabac  concra  Paulus 
eideoegandamrefticucionemjhacratione,  quia  pater  puel- 
lx,nonipfacontraxerar.  Paterenim  puellxemerat  fundum 
legecommifloria.  Hoceftconientaneum  his  quae  diximns, 
minorem  vti  iure  defun<5li  non  fuo  in  his  qux  ex  contra- 
du  dpfundli  defcendunt.    Igitur  fcntentiam  Pauli  adduxi- 
hius  ad  confirmandum  id  quod  diximus,  minotem  vti  iu- 
re  defundli  \  atque  hinc  apparet  Paiili  di6bo  iuuari  noftram 
fcntentiam.   Cui  nihilominus  decretum  Antonini  non  eft 
contrarium  ,  quamuis  Antoninus  pronunciauetic   puel- 
lamreftituendatr.  Namita  decreuit  proprer  varias  circun- 
ftantias  ,  caufasve,  qus  fuaferunt  hanc  puellam  refticuen- 

Idam.  Ideoque  in  decernendo  Antoninus  rationem  Pauli 
non  improbauic ,  qui  dixeratvidendum  ,  anpater,anpuel- 
laconcraxiflTet.  Sedmeliushsclegendo  intelligimus.  'Tuttt- 
bam  ,  inquitPauIus  ,  ie>}eiudicatfim,^f<odpatcrefii',»»HtfJa 
contraxtrat.  Refcrc  Paulus  quid  accideric  in  coca  ca  difpuca- 
tione:nccenimoftendicPauIus,  maleiudicacum  cfle,  fedo- 
ftendic  quid  primo.quid  fccundo  ei  in  men  tcm  veneric  in  hoc 
negocio,  &  iudicio.  Ec  huiufmodi  plura  func  in  libris  no- 
flr:s  fccipca,  ad  memoriam  eius,quifcribic,  nonvc  ederen- 
tur.  Hocgenus  fcribendi  indicat  in  hoc  loco.  Refteigitur 
Paulus  fentit ,  bcnefcilicet  iudicatumfuifTe  :  fed  alix  erant 
ciicunftantiz ,  quas  fpedare  oportebar.  Ideoque  Impcrator 
itarefpondet.  Quamuispatercontraxerit ,  nonpupilla,  ta- 
men  quia  dies  commiueridi ,  ideft,tcmpus  ei  conceflum, 
quofoluere  debuit  precium  ,  incidit  in  cempus  pupillx ,  & 
fa(^um  eft  negligencia  fua  &  tucocis  ,  ne  precium  foluere- 
tur,squum  videcutcifuccurri.  Hacrationc  mocusfuic  An- 
toninus ,  nequetamenhacvnicafuit  contencus  (hxc  enim 
foIanonfufFeciflent)  fed&  aliis,  ficutfietifolec  in  rebusiu- 
diciariis.-quia  qui  non  profunc  fingul3,mulcaiuuanc.  Quam- 
uisenimhicraciofola  non  pocerac  cam  iuuare,camencon- 
iunjflacumaliis,  mulcum  ei  profuifTcr.  Sequicur,  Dicebam 
pojfe  magts, inqak  Pi\ilas,earatione  refiHmeam,^c.  Oftendit 
Paulus  (ibinondifpIicerequodImper.pucauic,  aliafpectan- 


5*7 

da eflc.Hoc aucem  fccuridoVcnit in  menceifi  Paulo.  Qunm- 
uis  enira  non  videbacur  pofle  reftitui  pupilla  ,  quia  pater, 
non  illa  contraxerac,  canlenalia  racione  pofle  eam  refticui 
docer.    Namvcndicor  qui  legemdixicvenditioni,  poftdiem 
quo  placuerat  efle  commiflura  ,  petiuit  precium ,  &  petcn- 
doprecium  ,  videtur  recelliire  a  lege  commifioria:  videtur 
cnimab  ea  co  confiho  petere,  ne  vcatur  legeCommiiroria. 
Inhac  igiturhypothefi  non  fine  caufa  hoc  Ipedandum  eft', 
cum  quxtitur  de  rcftitutione.    luftiflima  cau('a  tft  reftitu- 
tionis  ,  cum  poftduos  menfes  ofFett  puellapreciuni ,  pcrin- 
dcacfinihilcfletfadlumcontralegemcommiflotiAm.  Nam 
vendicor  poft  diemlcgis  commiilbria:  finicam,  denuntian- 
docucori  vc  folucrecur  precium  ,  videcut  a  legc  commiflb- 
tiadi.tcflifle.hxcenim  conciariafunc,  exerccrelegemcom- 
mifToriam,  &pecereprecium :  quiacuncexcrcecurlcxcom- 
mifloria,  cumvendicor  vulccontraftum  nullum  efle.    Ad- 
dit  PauluSjiVow  memoueri  aitfoddtu  pofleatranlijftt,^c.  Ad  ra- 
tionem  Imperatoris  rcfpondetPauIus  ,  &ait,  feea  minime 
moueri,non  magis  quam  fi  creditor  pignus  diftraxiflet  poft 
mortem  debitoiis ,  die  folutionis  finica.  qui  fenfiis  eft  I.  2. 
quamnunc  intcrprecamur.  Si  enim  credicor  pignus  diftra- 
xcricpoft  morccra  dcbicoris ,  folucionisdie  finita  :  ideft,  fi 
dies  folutionis  intta  quara  pecuniam  foluere  debuit  debi- 
tor,  finica  fic  poft  eiusmorcem,  &  pignus  fic  diflradum  a 
credicote,  minor  qui  fucccdit  defundo.non  poccftrefticui 
prscexcuastacis.  Cum  enim  in  pignoris  vcndirione  hocfit 
reccpcum,cur  non  idera  dicemus  in  legecommiffocia,  fi 
dieslegis  commifToria!  finica  fic  poft  morcem  patris,  &in- 
cidericinccmpuspupilla:?  Seqakut :  .Qutatamenlex commtfi 
foriadiJpUcebatei,^e.  Princeps  rationem  adduxir,cuirefpon- 
dic  Paulus.  Sed  Imperacoc  dixic  lcgem  comraifloriam  fibi 
vidcci  odiofam ,  &  duram ,  non  in  venditione,  fed  m  pigno- 
ribus.l.vlt.C.depait.pig.  Mouit  etiam  imperacorem,quo<i 
tutotes fufpedi  eflenc  ptonunciaci ,  quia  fraudc  eocum  dies 
coraraicccndi  cranfierac.  Quibus  omnibus  concurrentibus 
squiraspoftLlac,vcpuellacefticuatur.  Icaqucaddic,  Pronun- 
ciauit  in  tmegrttm  reflttuendam.  Expendite  rationes  omnes 
quibusmotuseftlmp.adhancreftitutionemfaciendam.  Pri- 
maracio  cft ,  quia  dies  commiccendi  incidic  in  cempus  pu- 
pillz  ,  quzratio  cum  aliis  coniunda  ahquid  ponderis  ha- 
bet.  Secunda,  quodrcnunciatum  fueric  Icgi  conimiflbna?, 
dum  vendicor  peciit  precium  :  qua:  ratio  videtur  gcauifli- 
ma.   Tertia  durities  legis  commifloti^ ,  nam  fi  humanita- 
temfpcdlcs,  vidccutfutEcetefiprcciumpetacur.  Poftreraa 
quodfcaudecutorumfadlumfir,vc  diescommittenditranfi- 
erit.  Hasc  ratio  folanon  fufficerer,vtdicitur  l.i.hic.  Nara 
poflet  eo  nomi.ne  agerc  contra  tutores  :  fcd  in  rebus  iudi- 
candis  qux  aon  profunc  fingula  ,  mulcaiuuant^  Hicigicur 
ad  xquicacem  rcipexiclmpecacor  :  quia  oranis  refticucio  ad 
squicaccm  peccinec :  &  mulca  videbat  efle  expendenda  in 
hacrefticucione.  Vndc  in  fpccie  dc  quahiccoepimusdifpu- 
care  ,  videlicec  de  reftitutione  in  intcgrum  aduerfus  vcndi- 
tionempignoris,  vulgoreccptum  cft,  quod  &  raihiproba- 
tur ,  rcfiitui  poflcminorem,ecfiadefundioconcradtumfir, 
cuihxres  excicic,  ex  iuftacaufa  ,  vc  fi  cum  scace  concurrac 
probabilis  caufa  ,  veluti  iufta  ignorantia  ,  quemadmodura 
dixiinl.cumfiliusfam.infrade  verb.  oblig.  Sicpoteftintel- 
ligidi(3:umPauIifent.Iib.i.tic.5>.adfin.  Minor  aduerfus  dif- 
rra(5liones  eorum  pignorum  &  fiduciarum,  quaspacetob- 
ligauerac ,  fi  non  ica  vc  oporcuic  a  ccedicoce  diftra(5l7  fint, 
reflicui  in  incegtum  potifl.  vtrumque  igitur  vctunieft,pof- 
fe  refticui  minorem  ,  &  non  pofle  refticuiconcravendicio- 
nem  pignocis.  namplcrunque  in  alia  fpecie  incipicracio,vc 
a?quum  fic  minorem  refticui,  vcin  cafud.  I.  ^milius.  &  in 
eocuiusmcncioncmfecil.  z.C  dc  pndiis  mino.fi credicor 
minoris  vendidic  dolo  przdium  minoris  ,  &  empcor  parci- 
ceps  f uetic  fraudis.   Ergo  quod  hic  dicitut  in  I.  z .  non  habe- 
riracionem  minoris  jccacis,  cum  hac  cxcepcione  eft  incclli- 
gendura,  nifipncer  astaccm  fuadeac  probabilis  eaufa,refti- 
ruendum  cfle  minorcra in inccgrum.   Scd  occurric  quidam 
dilficulca$,&  difficilis  quxftio.   In  primis  exeo  quoddici- 
cucinl.cura  fihasfam.§.  inhac.de  verb.  obbg.ille  enimlo- 
cus  obiicicur  aduerfus  id  quod  diximus  ,  cum  obligaciona- 
fcicur  ex  concra(5lu  defunifti ,  tunc  minotis  scacis  haben- 

I 


5>8 


FrmcSDuareni  Qomment^ 


dam  aon edetationettj :  quiain d.§.m hac.  ratio  habetur  rai- 
norisztatis.  In  eo  ftipulatio  itaconceptaeft, A^<'f«r/»*r  te^ 
»f^«<>/>frW^<^(?«>f/?«OT^m'.explicaturaPaulo,&abVlpiano 
inl.inilla.  eo.tit.dcvcrb.  oblig.quac  quidcmfimplexabnu- 
tiuum  continet.  d.l.inilla.infra  de  verb.oblig.  ied  promif- 
lortenctur  ex  illa  ftipulatione  ad  fadlum  .•  vnde  in  negli- 
gcndo  committitur  :  quamuis  aliter  vulgo  diftingui  folear. 
Sed  indubie  in  illa  fpccie  negligendo  committitur  ftipula- 
tio:ficnimpromiflbr  dcceflerit , &  hires  neglexcrit,  com- 
mittitur  hxc  ftipulatio  :  nifipLipiIlus,inquit,fuerit :  tamen 
proponitur  contrafta  non  cum  pupillo,  fed  cum  patre  e- 
ius  ,  adeo  vt  non  vidcatur  rationem  haberi  dcbere  aeratis. 
Vulgodiftinguifolet,  vcdixi&admonui  in  d.§.  inhac.eam 
obligationemnonefleha^rcditariam,  nequehabere  initium 
^  derundlo  ,  fed  incipere  a  perfona  pupilli ,  non  a  perfona 
dsfundi  in  ipfum  pupillum  transfcrri:  quia  fdlicet  fafta 
fit  mentio  hasrcdura ,  &  quafi  duae  funt  ftipulationes.  Necjue 
'  ferte,neijueperhttredemfieri.    Obligatio  igitur  qua  hic  tcne- 

turpupiilus ,  abipfo  pupiiioincipit,nonapei:fonad.fun6li. 
■  Idcm  dicitur  de  ftipulatione  vfusfruftus.  poteft  enim  quis 
ftipulari  vfumfrudum  fibi  &  hiredi:  nec  tamcn  ideo  hx- 
reditariuseft  vfusfrudus  :  nifiquod  alius  quodammodo  vi- 
deturvfusfru(fiusinperfonahsredum.  Sed  hoc  plcnius  di-' 
xieoloco.  Alia  ditficuUas  nafdcur  exl.  poftdiem.infrade 
T.xp!a-  lege  commiflo.  vbi  dicitur  pcft  diem  legis  coramiffbris 
natio  l.  venditorem  fi  perat  preciunj ,  rccefliflealegefua  videri,  flc 
folidiem\^^  commiirotia:  renunciare.  Si  intelligatur  vcnditor  re- 
^■^  vr  nunciare  leai  corainifloria  :  ergoiure  corarauni  fuccurri- 
tut cmptori  j  vel  hxredi  eius,  &  cx  contractu  potelt  agere :  u 
ex  contradlu  poteft  agere  ,  ergo  reftitutio  ceflabit ,  fecun- 
dum  1.  incaufe.  ficquetantum  abeft,  vt  rcfticutio  denegari 
poffitincaful.  y£milius,  vcnequidem  vllomodo  reftitutio 
pofllit  locum  haberc  :  tamen  Imperacor  ait  reftituttoni  lo- 
cum  efle.  Varis  iolutiones  reperiuntur  in  gloflSs  Accurfia- 
nis.  Nonigiturinanicerperdam  tempus,  easineptiasreci- 
tando:exhiscnimquidiccmus,facilemtelligetis ,  quxcau- 
faerroris  fuerit.  Dicunt  illi,  quia  poteft  confuli  ordinario 
remediominori ,  ideo  locum  non  efle  reftitutioni  in  inte- 
grum.hic  eft  maior.  Minor eft,  quod  puella  poteft  agere  ex 
defundti  conttadbu  :  ergo  reftitutio  eo  cafu  ceflare  debet, 
cumaliudtemediumcompetat.  Sediamfaspe  oftendi  ma- 
iorem  propoficionera  efle  falfam  ,  nec  redte  explicarivul- 
go.l.  incaufs.  i.  de  minorib.  Reftitutio  eniminintcgrum 
concurrit  cum  aliis  remediis  ,  vt  exemplum  eftd.  I.  in  cau- 
fi.  in  qua  etfi  dicatur  condi^io  fine  caufa  competere  mi- 
nori ,  tamcn  reftituitur.  Sicinl.etiam.fF.eo.minorreftitui- 
tur,  &camenadtiotutelaecicompetit.  Nos  igitur  dicimus 
hic  ita  intelligenda  ,  vt  cum  ipfo  iure  munitus  eft  minor, 
tunccefletreftitutio.  Etquodadiusipfuraciuileattinet,  fi 
nulliuseftmomenti ,  quod  cumeoadura  eft,  tunc  multo 
magis reftitutio ceflat.  Qaomodo enim poteft reftitui quod 
fempet  in  eodem  ftatu  manfit?  Sed  fietipoteftvtacflio  te- 
neac  ex  contrattu  ipfo  iure ,  &  detur  nihilominus  reftitu- 
tio.  Exempligratia,  vtincafud.l.poft  diem.funduseft  ven- 
ditus  lcge  commiflbria  :  deceflit  emptor  intra  diem  prsfi- 
nitura  legi  commiflotii:  reliquit  pupillam  hiredera  ,  qus 
intra  tempus  nonfoluit.  poft  diem  lapfum  venditor  a  pu- 
pilla  exigit  precium  :  quod  priufquaraofFerretpupilla>ven- 
ditor  poenitentia  dudius  recipere  noluit ,  quod  iam  legem 
commiiram  efle  diceret :  quasritur  an  poflit  pupilla  refti- 
tui?  Videamus  quatatione  ei  poflitconfuli ,  &an  ipfoiure 
munitafit.  Noneftfancipfoiuremunita,  quiavaletipfoiu- 
re quodgeftumeft.  Ponamusergopupillamvellepoft tcm- 
pus  elapfum  otFetre  precium  venditori ,  &  quod  inteteft, 
an  audenda  fit?  Excipiet  venditor,legem  commiflara  efle, 
camquenonpofleagere,quiafundusinemptuscft,  propter 
lcgemcommifloriam.  Replicatione  vceturpuclia,  quodct- 
fifummo  iure  fit  lexcommifla  ,  tamcn  venditorem  peten- 
do  precium  videti  a  lege  commiffotia  difcefliffe.  Videtis 
per  replicationem  puellam,  &  non  ipfoiureeammunitam 
elfc:nititurcnimpado  ,  quodtacitc  pepcgiilc  videaturven- 
dicor,  ne  exerceat  legem  commifloriam.  PadJaconuenta 
ipfo  iure  nullam  vim  habcnt,  fi  ius  ciuileinfpiciamus.  I.  fi 
vnus-^.pada.fupradepaiStis.  Stipulatio  per  fiipuiacionem  f 


tollitur ,  non  autem  per  padum  ipfo  iure.  Senecfa ,  Nulla 
lex  eft ,  inquit ,  lata  Rom^ ,  qux  non  ad  przftandum  alligct. 
Igitur in hac fpecie  exceptione  puellaiuuatur, ideft,rcplicsi- 
tionc ,  nec cft  munita  ipfo  iure , ideoque  poteft  reftitui  in in- 
tegrum.  Sicvidetisnihilobeflcdidiam  Lpoftdiem.Hisin- 
telle>£tisfacileerit  refellcre  quod  ab  aliisfcribituradcxplica- 
tionem  huius  antinomix.  Alia  eft  quxftio  de  pr^fcriptionc, 
an  tcmpusJegis  commiflbti2,de  qua  hic  agitur,eurrat  ipfo  iu- 
re,annon.»  Hicquiftioanobistradtabiturl.vlt.G.inqoib. 
caufis  tcftit.in  intcg.  non  cft  nccefl. 


I  N    T  I  T, 

C    O   D 


XXX. 


SI       ADVERS 

doneuionem,  ^c. 


L  I  B. 

V   s 


11. 


It  Prstoriaedidtodeminoribus.-  QuodcHm 
minereviginti  tjuinque  annis  gefiutnejfe  dice- 
tMr,(Sc.  Quasritutanhxc  verba  Pra»toris  ad 
donationem  perrineant?  Et  breuiter  dicen- 
dum  eft,  vt  fummatim  compledtamur  quic- 
quidhoccitulocontiDCtur,cumdonauovaIetipfoiure  ,  mi- 
norem  reftituendum  efTe  aduerfus  donationem ,  fi  captus  fit. 
Haec  enim  verba  continent  quicquid  his  duabus  conftitu- 
tionibus  cautum  eft ,  fi  minorfitquidonauit ,  fi  captus  fir, 
&  ipfo  iure  valeat  donatio.    Tres  igitut  cafus  bic  notandi 
funt.  Primuscftcumdonatio  noo  valctipfoiurc.-quiatunc 
reftitutio  ccflat,cum  nihil  adlum  fit  quod  rcponi  poflit. 
Secundus,  cum  valet  donatio,  fed  captus  eft  minor  in  do- 
natione  ,  vt  tunc  reftitutioni  locus  fit.  Tcrtius ,  cum  valec 
quidem donacio ,  fed  captus  non  eft ,  vt  tunc  rcftiturioni  lo- 
cus  minime  fit.     His  intelleiftis  fpecies  huius  cituli  facile  in- 
telligentur.   Mioot  viginriquinque  annis  res  quasdam  de- 
dit  propter  nnprias  iax  fponfx  ,  accedente  tutoris  prxfen- 
tis  auiStoritate  .'  quaeritur  an  poflHt  reftitui  aduerfus  dona- 
tioncm?EtaiuntImpp.  obtentu  statis  minorem  non  refti- 
tui ,  fi  congruenteraoderatione  resdonauit.  Hincduono- 
tanda  funt.     Vnum,  quod  minor  donare  poteft  propter  nu- 
ptias ,  &  donario  tcnet.     Execptio  hxc  eft  I.  fi  quando.C. fi 
maior  fadtus  vend.faiSr.finedecrec.  Olimautem  dicebatuc 
ante  nuptias  donario  qux  iam  ptopter  nuptias  dicitur.  1. 
vlt.  dedona.antenupt.     Altcrumeft,quodquamuistencac 
donatio  proprer  nuptias  ,  tamen  poteft  minor  reftitui  in 
integrum  ,  fidonatio  modum  excefTcric  .•  fin  moderatione 
congtuenti  donatum  fit,non  refticuitur.     Idem  de  fimili- 
bus  cauflis  dicendum  eft ,  veluci  in  1.  cum  plures.  fF.  de  admi- 
nift.tut.&l.i.detutcl.  &farion.  diftrahen.  Tucornpnpo- 
teft  donare  res  minoris,  nificx  caufa,  videlicer,ficrepupil- 
lifit ,  quiatunctenebit  donatio.     Huc  petrinctl.vlt.decu- 
rat.furiofi,  vbi  dicitur,  curatorem  furiofi  non  pofle  don»» 
re,  nifiexmagnafuriofi  vtiJitate.  In  fccunda  lege  huius  tit. 
diftindtio  eft  rerura  donatarum.  Sunt  quzdara  res  quz  noa 
pofliint  donari  fine  decreto  ,  cuiufmodi  funt  rcs  foli  :  alix 
funtquxfinedecreto  donari  pofrunt,vtresmobi]es.  Si  igi- 
tur  quid  donatum  fit  fioedccreto,  adquodtamcn  opuseft 
decreto  ,  dequibustebusagitl.Icx  qua: tutores. C. de admi- 
niftr.  tut.  eo  cafu  opus  non  eft  tcftiturione ,  quia  ipfo  iure 
non  valetdonatio  ;  fedfiresfuerit,  qusfine  decretopoteft 
donati ,  valctdoaario  ,  nifimodum  quis  exceflerit  in  do- 
nando;  quocafu  reftiturioneinintcgtumopuseft.^  quiatc- 
net  ipfo  iute  donatio.     Et  obiter  notandum  eft,quod  ficut 
minot  non  poteft  fine  dccretodonare.-  fic  nec  poteft  con- 
fentiredonanti.  Namhic  proponiturfpecies  deeoquicoo- 
fentit  donanti.     Quia  ficut  non  poteft  alienarcfincdecrc- 
to,ita  ncc  patti  poteft  confentire  auenanri,cum  ipfo  iure  alie- 
nationonvaleat. 


I  N 


T  I  T.    XXXI.    L  I  B.    n. 

■COD.      SI     ADVERSVS 

libertatew. 
lc  quoque  locus  ad  interpretationem  edidi 
pertinet,cumait  Praetor  -.QMod  cum  minore 
vigintiejuinijueanniigefium ejfe dicetur.  Qnx- 
ritur  .o.  an  ad  Iibertatem&  ad  manumillio- 
neaiiecuihocquoqipertineat.  Duob.  modis 

potefl 


Jn  Tit.XXXIlih.il.  Cod.fiaduerjmlihertat. 


potcftharc  qniftio  intelligi.   Primo  cum  minor  manumific 
feruum,  aucdedit  alii  vcmanumitcetetur  ,  quia  tunc  quxd 
poteft,an  poflit  rcftitui  in  integrum  minor  aducrfus  illam 
rrianumiffionem.  SecunJo,  cum  incaufa  liberali  pronun- 
tiacum  eft  pro  libertatc :  veluti  fi  in  cauia  de  ftatu  (erui ,  cum 
quxreretur  an  feruus  eilet,  an  non,  contra  rninorem  pro- 
nuntiatum  eft  non  efie  feruum  :  an  minor  poflit  reftitui? 
Hxc  qusftio  tradatur  in  1.  fi  ex  caufa.  §.  vlt.& legib.duabus 
fequentib.  fF.  dc  minor.  aduerfus  libertatem  non  fuccurri- 
tur  minori ,  licec  verba  generalia  fiut  inedidio  ,  quia  ma- 
gnus  eft  libertatis  fauor.    Ex  magna  ramen  caufa  princeps 
tcftituit  aduerlas  libertatem,  nonprajtor.  Pricorisnoneft 
tefticuere,nifi  in  caufis  ciuilibus  &  lcgicimis :  fed  Princeps  cx 
quacunque  caufa  reftituit.   Et  quamuis  vterque  reftituat, 
&Princeps&  Prxtor,  tamenmuicum  jntereft  inter  vtriuf- 
que  refticutionem.     Pra:tor  enim  non  rcftituit  nifi  ex  caufis 
ed:(5l:i:  exaliis  caufis  poteft  reftituere  Princeps,  I.  i.dc  po- 
ftul.Ideoque  yulgo  diftinguimus  literas  iufticix  aliterisgra- 
tix.Literxiuftitixiunt ,  vc  cum  minores  reftituuntur,  qus 
impctrantura  Cancellario  :  literae  vero  graci.x  funt  qux  ab 
ipfu  Principeimpetrantur:  cuiufmodi  eft  reftitucio  aduer- 
fuslibertatem.   Additiurifconful.  ind.l.  nificxmagnacau- 
fa,quia  Princeps  non  nificxmagnis  caufis  foict  reftituere. 
£x  his  qu£  diximus  quxftio  oritHr  :  cutuenim  aduerfusli- 
bertatcm  non  reftituacurminor  ,  quxritur  quomodo  pof- 
fit  ei  confuli.  EtaitVlpianusinl.  verumiinptin.  fF.  demi- 
horib.  fiminorfit  captus  in  manumiflione,  daridolia6tio- 
nemaducrfus  eum  qui  dcdir  manumitcendum,  vel  aduer- 
fusmanuraifrum  ,  ad  id  quod  inccreft  minoris  feruum  ma- 
numiflum  nonefle  ,  vc  diximus  I.  &  eleganter.  fuptadedo- 
lo.  Interdumetiam  vtilis  in  fadtum  ac^io  datur,vtdiximus 
fubtit.  dedolo  malo.  Sic  enim  locus  hiciad.  1.  verum.  lc- 
gcndus eft.  vet ii  velde^dolo,veli/ttlis aBio ent tn idcjnoimino^ 
ris  ttiterfuit  non  manumitti.vt  eft  in  Panded:.  Flor.Male  in  No- 
rico,  &  peius  in  vulgatibus  libris  legitui.  7)e  dolo  vtHis ,  &c. 
Confequiturautemrainoridquodciusintercft  non  manu- 
mitti.Datur  etiama6lioad  exhibendumminoi^i^&reivindi- 
catioadvindicandas  res  ,  quis  fcruas  raanumilljs  interuer- 
f it.  Cercum  autem  eft  ex  eo  quod  fcruus  fecir ,  poft  manu- 
miffionem  eum  non  teneri ,  de  quo  tit.  God.  an  fcruus  ex 
fuofa6l;opoft  manumifconue.Scquiturind.l.vcrum.  ^md 
/imiHorvt£inticfuinijueannii,}riicmO:icaiili3.qux(iio.  Mi- 
nor  vigintiquinque  annis  ,  fed  tamen  maior  annis  viginti, 
vendidic  feruum  haclegc,  vtmanumictatunvultreftitui.aii 
poffit?   Si  is  fcruus  iam  manumiflus  fit ,  ait  Vipianus  non 
pofle  reftitui  minorem  aduetfus  libertatem  iam  datam  i- 
pfi  .-  fed  fi  nondum  fic  manumifrus  ,  aduetfus  contraiflum, 
quo  conucnit  vc  manumicceretur  ,  poterit  minor  reftitui. 
Ideo  ait,  fcpropofuifle  in  hac  quiftione  minorcm  viginti 
quinqueannis  ,&maiorcm  vigintiannis,  quia  ita  fcripferit 
Scsuola.   Quod eo faiflum  cft  ,  quoniam  ex  fententia con- 
ftitutionis  D.  Marci  ad  Aulidium  Vidiorinum,  manumif^ 
fio  eo  cafa  valere  videbatur :  fed  ait  cara  conftitutionera 
mincrcm  viginti  annis  non  compledi.   Confticucio  enim 
Diui  Marci  vult  ipfo  iure  fiberum  efle  eum  qui  ita  venditus 
eftjVtcertotempcreraanumitterctur.  dequal.i.C.fiman- 
cip.  ita  fuerit  alienat.  vt  manumit.  fed  ea  non  pertinet  ad 
minoremvigintiannis,quilege  Aelia  Sentia  nonpoteftma- 
numittere.§.  cademlege.  Inftit.  quibusex  caufis  manumir. 
Dc  mlnore  igitur  viginti  atinis  dubitatum  fuit,  &  ideo  vti* 
tur  diftiniSlione.   Hoc  admonere  volui ,  vt  inteliigi  poffit 
non  fruftra  quiftionem  hancfuifle  propofitam,  demino- 
re  vigintiquinque  annis,  &  de  maiore  vigintiannis  :.inqua 
vtitur  lurifcon.  diftindtione  ,  vtfiquidemlibertasnondum 
datafit ,  poffitminor  vigintiquinque  annis  rcftirui ,  fivero 
iamlibertasdatafit ,  non  poilitrcftitui  aducrfas  libertacera 
iamcompctentem.  SequiturineaLverum.  ftem ^uenpotej!- 
JiiieiuiemithiicUge,minorfit,anpoJfitrefiitui.    Quajftio  fupe- 
tioreftdeminore,  quivendidit  calegeferuumvcmanumit- 


<5>S 

liberum  fieri  eum  qui  ea  lege  emptuscH  vt  raanumittatur.- 

cum  tamen  hic  dicatur  itatis  rationemhaberi,  vc  fimanu- 

miflus  nondumfit ,  tnmdemum  refticuatur  minor,  fi  vero 

manumiflusfit,  non  habeatur  cius  rado.    Sed  diueilsfunt 

fpecies  in  vtraque  lege.  in  1.  is  qni.  traaatur  dc  feruo  qui 

nummisfuis  eft  redemptus  ,  vt  manumittatur.     Quiruur 

cnim  an  fi  redemptus  fit  ab  eo  ,  qui  nomen  fuum  cantura 

accommodauit ,  tunc  debeat  eum  manumitcere.     Et  cum 

conftitucio  diuoruni  fracrum  cogit  ad  manumitcendum; 

necfi  minorfic  qui  co.-npararit ,  ait  lureconfulrus  cum  cfle 

refticuendum  :  quia  cius  non  inteteft.     Eft  enim  tantum 

imagmarius  cmptor  ,  &    tantum   accommodac    nomea 

fuum :  ideoque  non  poteft  dici  captus  elle.     Sed  quift.o 

hic  proponitar  dc  eo  ,  qui  vcrus  emptor  eft  ,  &  qui  fuis 

nummisemit,  non  nummis  ferui.     Multumigiturintcrcft 

interhas  fpecics.-  ideoque  diftindioeft  notanda,cumqui- 

ritur,an  rainor  fit  reftitucndus  aduerfus  libertatem.      Di- 

ftinguendum  enim  eft  ,  an  libertas  iam  datafit,  quo  caftt 

nonpoteft  rcftitui  .•  anvetonondum  lit  daca  ,  quia  tunc 

poteft  refticui.     Ec  fecundum  hanc  d  ftintaionem  accipi- 

te,quoddiciturinI.minor.48.§.i.  dcmiuori.  HaMitaEiio- 

«emmmoradHerfHsimptoretH-,^uaraifuainterefi;(iabeofiaH' 

datus  eft.     Datur  euim  adlrio  lili  adaerfus  e:r>pcorem  pro- 

pterfraudationem.  nam  intelligepdum  ideft  fccundumdi- 

ftindionera  quam  diximus  ,  vt  femper  reftitut  poffit  mi. 

nor ,  firaanumiflfus  nondum  fic  fcruus  ;  contra  aucem  re- 

ftitui  non  poffit  minor.     Hac  diftiniSione  intelledla ,  fa- 

cilis  erit  explicatio  legum  qux  fub  hoc  titulo  dcfetipt* 

funt. 

IN     LEGEMPRIMAM 

ORta  fucrat  controucrfia  de  libertate  relidla  per  fidei- 
^  commifliim  fcruo.     Cuidam  enim  feruo  cum  reli^aa 
funlct  libertas  fub  conditione ,  de  qua  quiftio  fujc  in  iu- 
dicio  ,  Prxcor  fideicommiflatiiis  pronuntiauic  libcrratpm 
deberi;  quyrituran  minor  poffit  refticui  aduerfusprjecoris 
fententiam?&  ait  Im  p.5/  manumtjfus  non  tfi,^c.  Hoc  confen- 
tancum  eft  diftint^ioni  qu£  traditurind.l.  veruuv.  A  prz- 
torcfuit  pronunciatura  dcberi  fcruo  libertatem;  poteft  rc- 
ftitui  in  intcgrura  minor ,  antequam  hbertas  fit  data ,  ncc 
oberit  fententia  ,  licct  Prxtor  fideicorijmifFuius  pronun- 
ciaueiit  hbcrtatcm  ei  dcheri  ;  quodfi  libercss  ism  datafir, 
nonpoteftteftitui,  fedadione  ricgotiorum  gcftoruma  cu- 
ratoribusrecuperabit,  quod  eo  noiBinedamDum  paflus  eft; 
nam  aduerfus  curatorem  habct  negotioium  gcftorum  aifiici- 
nem  ,  ficutaduerfustutorem  aftionemtutela;,fidolotLito- 
risfitcaptus.  Notandumautcmobiterquodde  Prxtorehic 
dicitur.Ioquitur  cnim  de  Prstorc  fideicommiffario,  qui  pro- 
nuntiabat  de  fideicommiffis  ,  dc  pccunia  &  aliis  rebus  pet 
fideicommiflumrcliiftis,  dequibus  Pr^torvrbanusnifi  ex- 
tra  ordinem  non  cognofccbar.     Hanc  differentiam  alibi  no- 
taui,  &extat  apud  Vlpianumtit.  de  fidcicom.  in  fragmen. 
Inftit.  FideicommifTa^inquit ,  nonpetuntHrperformuIam, 
vtlegata ;  fed  cognitio  eft  Roms  quidcm  Confulum,  auc 
Prajtoris  qui  fideicommiflarius  vocatur.    Aditur  quidem 
Prstorvrbanus,quidatiudicem.  Deindcobferuandum  eft, 
quod  iam  diximus  dc  dccreto.  Decretum  eft  fententia  rel 
pra:toris,  velprincipis.  1.  fipritor.infradeiudic.&fimihbus 
locis.  cum  cnim  princeps  pronunciat.vel  magiftratus,  tunc 
dicunturdeccrnere  ;  quod  eft  quafiiurcpotcflatis  &  impc- 
rii  pronunciare.  ludcx  autem  dclegatus  non  diciturdeccr- 
nere.Scquiturineademlege;  iL/£taitualitiiinfiaurtitionenLj 
admittit.  Ideftproptcrstatemtuampotcsreftirui  aduerfus 
fcnteatiamPr2toris,&itareftitui,vtIisinftaurctur.  Notan- 
dum  autcra  eft  ,  quod  hic  diciturdc  litis  inftauratione  ,  ex 
quo  intelligimus  quomodo  fit  minor  reftitnendus  aduer- 
fus  rsm  iudicatam.     Praetor  qui  reftituit,  non  cognofcit  d6 
caufa,  fuperquaiudicatum  eft,  idcft,anmalc,an  benciu- 
dicatum  fit,fed  litem  tantummodo inftaurat.  Ideoque  in  re- 


terctur.  Scquensqua:ftiocftdecmptoreminore,quiemicea       ftitutionibus  de  catsfa  fcntcntix  non  cognofcitur,  ficutfii 


legevtimanumittat,  inquaqusritur.anpoffitrcftitui.  Et 
fimilitcf  diftinguit  Vlpianus  ,  vtin  fuperiori  fpecie.  Sedhic 
occurrit  antinomiaexl.isqui.  §.  nihil  autcm  intereft.  infra 
demanumifl.  vbi  dicitur  nonfpcdari  actatem  emptoris,fed 


per  caufa  appellationis.  1.  eos.  C.  dc  appcr.fcd  fupcr  cauf a  rc- 
llitutionis.  Si  quis  igitur  impctrauic  litcras  reftitutionis  l 
principc  ,  princcpsliteminftaurat :  is  autem  qui  iudicauit, 
ad  qucra  minor  remittitur  ,  reponetlitigantes  in  priftinum 

I     X 


100 

ftatun3^oquoaoteren.teatUinfuerantrfedaDiuftc  an  iniuile 
fit  iudicacum  non  pronunciabic,ncut  in  appeliationibus. 

IN      LEGEM     SECVNDAM 

Dlximns  adHetfus  libcrtatem  minorom  non  rcftitui  .•  quid 
fiminotfitdolo  feruiqucm  manumifit  circunfcriptus, 
anpoceftreftitui?  RefcribicGotdianus,  nchoGquidcmcafa 
poirereftituiminorem,  quamuis  aduerfusfcruum  habeata- 
dioncm.  Nccfioccaufadicic,/«f<»««/«(»w<i««w/}9?«.None- 
nimaIicervalerctroanumiflio.-quiaminor  fi  velit  manumit- 
tcre,cauia  cognita  debet  manumittere ,  ticul.  fF.  dc  manumif. 
vindift.&C.dcvindi.&apudconcil.manu.  cius  enim  capiti 


frmc^T>UArcm  Commcnt. 


cunt.  1.  commifTa.de  pubilc.  &  vcdlgaL  fed  cum  pronuo^ 
ciatur  publicanda  efle  bona  ,  non  ftatim  acquiritur  domi- 
niumfifcoearum  rerum,antetradicionemvel  appiehenfio- 
nem.  Seqnkat,  Stneapptlliitione pfjferefcindi.  Hicvidecisi 
lentcntiaappellari,qus  prolibercatelataeft ,  quamuisrefti- 
tuciononconcedacur.Necidmirum  videridebcc.  Naraini- 
quum  eft  libcrtatem  alicui  dari  cum  iniuiia  altcrius,&  iniqui- 
tate.  Atdciniquitatefentenciaj  conqueci  foleinusper  appel- 
lacionem,l.i.deappeI.Sedquicupicrefticui,nonconqueritur 
de iniquitate  fentcntix,fed  ptoprii  erroris  ac  fimplicitacis  fua: 
vcniampetir,l.pr£Efe6li.dcminoribus.cuius  prxcexcu  abfuc- 
dutn  cflet  refcindi  libertacem  iam  compctentem.  Gum  igt- 
.    ,'a    .,  n     •      I  vfA  -  tufisquipctitreftituiaduerfosfenteotiam,  alleect  velfuaia 

«iuimanumitt«oatur,vmdiaa,,deft,virgulaah(aorcprsto-      fia,phcitacera,vcIdolumaduerfarii:admittiturre(aeappella. 


tisimponebatnr.Hincillud  Perfii 

yindiSlapoffqnAmmeusaprttorerecejfu. 
Videtic.Inftit.exquib.caufismanumit.j.eademlege.  &i- 
biTheophilus.Scmpcrtamenfalua  manet  adlio  rainori  ad- 
uerfuseumqui  manuminuscft. 

IN    LEGEM    TEllTIAM. 

HOc  capite  admonct  nos  Valetianus,  quod  iam  fape  i  no- 
bisdittumeft,incptamelIereftitutionem,.,umipfoiurc 
quod  geftum eft  non valet,I.in  caufaj.ff .de  minoribus.  Vnde 
fiproponamusfetuum  manumifFum  a  minorc  vipjntiannis 
nonincoacilio ,  fruftraquairiturdereftitutioae,  quiaadlus 
nulluseftipibiure,quodadiusciiii!eattinet,  propcer  legem 
.<£liam  Sentiaro/ideoque  omnii  funt  in  co  ftatc.in  quo  cffenr, 
iinon  manumififTcc.  Poteft  ergo  minor  vindicare  fecuam, 
quianliUaeftmanuraifiio.  Nimfiobi/ciacurinanumifiio, 
lainocallegabitmillamcflemanuajilTionef^.quxfinedecrc- 
io  fic  faifta.quia  via  nullicatis  hic  ."dmitcicur.Ec  n  orandtim  cft, 
iiullum  ailum  eiIecamfuuorabii£m,quJn  vianaiiitatisaduet- 
fiis eum admitcacur.quod ex hocloco facile colligicur.  Nihil 
6nimeft  faucrabiliushuercare;  cainenviaiiulhtatisadmiili- 
tur  aduerfus  libertatcm.  ficque  rcfticuttononhabctlncom. 
Nampecimustancumpronunciarinihil  ad  mcfTt.-quiahoc       ruftico  vel  vcbano,  quod  fine  decreto  prstoris  non  poteA 


tio  aduerfus  fentcntiam,fi  pre  libenate  fit  laca  fenceotia ,  w\ 
debet  admitti  rcfticutio. 

I  N    T  I  T.    X  X  X  I  L    L  I  B.    1 1^ 
COD.  SI  ADVERSVSTRANS- 

ACTIONEU   VIL   DIVIjIO- 

nem  ih  integrum  minor  re- 
finuivtlit. 

Ic  titulus  ad  cdidbum  pertinct;ficuc  ic  alit,' 

AitenimPrxtor,  Quodcum  minore geflunL» 

^^«fr/Mr.qu^  vetbaad  omneos  concradluini 

peitinent.  Itaqueficum  minoretraDfi^tuni 

fit,quia  tunc  geftum  quid  cum  co  dicitur ,  vcl 

fidiuifiofit  cum  co  fada,  vt  quia  rcscfrcnx 

communes,&veIitreftitui,  quaetituranfitaudicndus?     Et 

fummatim  dicendum  eft  loco  argumcnci  totius  huius  tta- 

dlacus  ,  minorem,  quocies  in  cranfadtionc  vcldiuifionecir- 

cunfcribicur  ,  pofTc  leftitui ,  fidiuifiovclctanfadio  ipfoiu- 

re  valcat  .■  tunc  enim  cum  tranfadio  ipfo  iure  nuUa  eft, 

nondaturreftitutio  ,  quia  nihilmutatumcft  ,  quod  reftiiuJ 

poiiit.     Exempligtatia,  fi  tranfadtum  fit  cumeodepta:dia 


cafuhbertasdataefrenonintellige.ur.  Seq"icur,5z*j«sf»/aj 
earf,ef/lfa,feuJraKdei(it.ldcm\iicte}pmt\.u  quodfupra dixi- 
mus.  Coalalitur  enim  minoti  aduerfus  ';um,  cuius  dolo  eft 
fraudaius,nonquidemvt  libertasdatatollatur,  fed  vt  ccn- 
iequatur  id  quod  fua  incereft.  Ec  nocar.dum  eft  hic ,  non 
tancumdariadHonemcucelaeaduerfus  cutacorem,fi.eius  cir- 
cuiifcriptioneferuum  fiiummanumiferitminor  ,  fcd  etiam 
excraordinempuniricurarorcm.Addicur ,  Liberti ^eittsdem-. 
^uecarateris.  Mcncionemfaciclibcrci.qmaptopoficumfaic, 
Cuodem  fuifle  &  libertum,&  curatorem  minoris. 

IN    LEGEM     VLTIMAM. 

HIc  proponicur  fententiam  didlam  clTe  In  caufa  liberali. 
£a  autcta  fententia  quae  pro  libettate  lata  eft  ,  rcfcin- 
di  non  poteft  prstextu  minotis  scatis.  Hoc  videcur  con- 
ttariural.i.hic.vtraquecniralcxloquitur ,  fifenienciaptoli- 
bercace  lata  Cc.  In  priori  dicicur  refticui  minorem ,  in  po« 
Aerioi:i  non  reftitui.  Sed  diuetfa  hsc  funt.  Prior  lcquituc 
dc  fencencia  qua  pronuntiatum  cft  libertatem  deberi:  po- 
fterior  vero  dcfentencia  qua  pronunciauic  Pricor  libcrum 
cfteeum,decuiasftacuqua;teb3cur.  Incervtrunque  mulram 
intereft,  vidclicetan  pronuiuiecur  aliquis  !.bercfle,an  ve- 
ropronuncieturalicuideberiiibertatem.  Cum  enifapro- 
nunciarur,  libertatem  alicui  drberi ,  non  ftacim  fequitur 
eiim  libetum  efle.  nam  fi  iiidex  pronunciat  rcm  mihi  de- 
becijnonfequiturrcmmeamcfte.  In  libcrali  autem  caufa 
nccefru  eft  proniinciaci  vcl  feruum ,  vel  liberum  efle.  Huic 
fimilcefl  quodalibidicitur,  multuminterefTe  an  iudcx  pro 


ahenari ,  ncc  fioe  caufzcognitionc  ,  ttanfa(ilio  nulla  eft  i- 
pf b  iurcideoquc  reftitucio  non  dabicur.  Prxdiorura  cnim  a- 
iienatioeftpruhibica  finedecreto.  1. 1.  ff.  derebus  mino.fiue 
decreto.I.lczqua;tutorcs.C.deadfflinift.tuto.     Etdetranfl 
adtione  locus  eftezpieflasinl.nonfolum.  C.  de  ptxd.mi- 
nor.nam  ficut  niinor  cum  vcndit  fundura  ,  fine  caufz  co- 
goitione,  vindicare  illum  poteft  :  ficcum  de  fundo  tranf- 
egit  fioe  caufs  cognitionc  ,  vindicarc  illum  poccft.  Qupcl 
ad  iusaccinet,  omnino  nonvalet,  quodadumcft.  ideoqud 
(atis  ei  confulicur ,  quod  iure  ciuili  nihil  geftum  eft.     Hinti 
annotandum  eft ,  quocies  lex  prohibcc  alienare  {lae.  decre- 
to ,  ne  prztextu  quidem  litis  ,  aut  tranfadtionis ,  ia  alium 
transfecri  pofle  dominium  .•  alias  facile  liccs  fingercntur,  & 
alienationes  fierent  in  fraudem.  I.  cum  hi.  §.  fi  cum  lis.  de 
tranfadio.  vbi  alimentorum  nomine  tranfadio  non  va- 
let.  lis  cnim  erat  motadealimentis:fcdneeo  quidemprx- 
texcupoteft  valcre  tianfadtio  finc  prztote.     Ecenim  facile 
citcumuenirentur  minores  ,  vt  prxtcxtu  litis  rcs  ahena- 
rent.     Res  ergo  quas  prohibecur  alienari  finedecreto,  n» 
prxtextu  quidem  litis ,  auccranfadtionis  poceft  alienati  fi- 
ne  dccteto  .*  vc  fi  decrecum  fit  neceflatiura  in  alieaadonc, 
idem  fit  quoque  neceflarium  in  tranfadlione.      Hoc  non 
Iblum  pertinct  ad  cutores  &  curatotes  :  fed  &  ad  ccclefis 
adminiftratores.     Extat  enira  dt.  in  Decretalibus  derebus 
ecclef^  alienao.  vclnon.  Sed  obiici  poceft  quod  dicituria  I. 
praifcs.  C.  dccranfad.  vbi  dicitur ,  adminiftracorcs  ciuitatis 
poffe  tranfigere  dc  tcbus  ad  ciuitatcm  pcrtincntibus  ,  fed 
gratis  rcmittere  non  pofle  id  ,  quod  adciuitatcs  pertinet. 
nuUam  eoim  habent  facoltatem  donationis  caufa  remit- 


ounciec  bona  publicanda  efTe  ,  an  vcto  pronuncict  bona       tcndii  tranfigetc  auterapoirunt.Idcrafiliseftjncetca&du- 
publicata  elfe.  nam  fipronunciat  publicanda  ciTe  bona  ,  vc       bia :  nam  dcrcdubia  proprie  dicitur  tranfadio  ,  1. 1.  C.  d« 


fit  in  caufa  \x^x  maieftatis,  vel  ha:rcric2impiecacis, in  imi 
poncihcio,  cap.  cum  fecundum.  dehxret.  in  <;.  non  ftatim 
edrum  in  fifcum  dominiulu  transfcrtur.  Si  vcto  prcnun- 
ciat  bona  publicata  cflc  ,  ftatim  ctansfercur  eorura  domi- 
niain  in  fifcufn  ctiam  fine  vlla  cradicione  ,  a  cemporc  fen- 


traofad.  Sedquoddicicuriad.I.przfes.cumhac  excepcio- 
ne  cft  incelligcndum  i  modo  decrecum  intecueniat  in  his 
caufis  ia  qnibus  neceflatium  eft:  vcfi  cranfigantde  prardiis 
raifiorum  -,  adhibete  debcnt  focraam  legiumam.-inaliis  ve- 
rerebus,  valcbit  quidem  tranfaiStio  fine  decreto.  Efteninj 


i 


Ecncia;.  Nampublicacaboaafinc  uaditioneia  fifcum  ciaoA      ea  diftjn^io  idhibeada ,  qiuiQUadicL  lc>  quc?  tutctes.  C. 

d»ad;QU)* 


In  Tit.XXXlL  lih.U.  (od./l  aduerftranfa^.^vel^c. 


«leadmia.  tur.  quarin  tranfa^lionc ,  vendicionc  ,  &  aliena- 

tioneferuandaen.  Idem  autem  de  diuifione  rerum  ad  mi- 

oares  perrinentium  dicendumcH:.  Cum  cnim  quxritur  aa 

minor  /it  rellituendus  aduerfus  dmiiionem  ,  inlpidcndum 

c(l,quxresdiuir£runr,anresmobiles,an  immobiles.  Nam 

iircsimmobilcs,  fiueruilicz,  Huevrbaux  fine  decrcco  lint 

diuifx,  diccndum  eildiuinonem  ipfo  iure  non  valcre.- ii  de- 

crccum  fucrir  intcrpoiirum ,  diuiiio  valebit ,  nec  fuccurre- 

turminoti ,  nifi  per  rcftitutionem.     Si  vcrorcsmobiles& 

rufticx  Hnt ,  &  (ine  decreco  Hnt  diuifx,  diccndumeftnon 

yalcrc  diuiHonem  ipfoiurc .-  (i  vero  dectetum  ftierit  incer- 

pontum,  diuiliovalebit,nec  fuccurritur  minori  niiiperre- 

uitutioncm.   Videndum  auccm  quis  auchor  fueric  diuifio- 

nis.dequal.!.  infra  de  rebuseor.  namindiuifionc  qua  mi- 

nor  alium  vulr  prouocare,  debct  fenatus  dccrecum  inrcr- 

poni .-  in  alia  vcro,  quaaliusminorera  prouocat  ad  diuilio- 

iiem,non  e(l  nccefTarium  decretum.     Cum  quxriturergo 

^n  diujHo  ipioiurc  valeat,habenda  cfttii  rario  rcrum  qus 

f 'nt  diuifx ,  tum  pcrfonarum,  vccr  prouocauir  ad  diuifio- 

ae«M.  nam  ex  co  iudicabicur,  an  ipfoiurcvaleacdiuifionec- 

!>3.-  quiafi  inccruencricdecrctum,in  quibus  caufisopuseft 

decrGCO  ,  valcc  diuifio,fedminorrefticucturinincegrum,  fi 

duceatur  capcus.     Exhisinceiligicur  verum  eflequod  dixi- 

mus,  minorem  rcfticui  aduerfuscranladiioncm,  fi  in  tranf- 

adtionc  fuerit  circumfcriptus.     Hinc  nafcitur  quxftio  qus 

tradbaturl.  t.  hic.  fi  minorfir  rcfticucus  aducrfus  tranfadio- 

nem  aut  diuifioncm ,  an  aduecfatio  quoque  profit  refti- 

tutio,  vc  at^ionibus  fibi  compccencibas  vcacur  ,  pcrinde  ac 

finulla  diuifio  incerucnifrec.&nullatranfadlio.     Inquadi- 

ciclmper.     Tft<jHO(jMea6iioniifiu,^Uiupndemhai>utJit,vterif. 

Hzc  vcrba,neceilc  efl  vc  rcferancur  ad  aducrfatium,  qui  craf- 

cgi:  cum  pnpillo  ,  aducrfus  quenn  pupilla  impe/trauerat  re- 

ftitutioaem.     Is  enimaudicaminocis  refticutionc  Impera- 

torcm  Seuerum  conluluit ,  anadionibusvetcribusvtipof^ 

fec-  quirefcripfic,  eum  vci  polle  adiionibus  priftinis.     Sed 

incidic  faic  difliculcas  &  ancmomia  exlcg.cumminor.i8. 

de  minoribus.  quilocus  cft  difficilis.     Mmor  cftrcfticucus 

aduerfjs  fententiam ,  in  qua  vi6tus  fucrac  cucelx  iudicio 

directo  ;  lis  eft  inftautata  ,  &caep!t  agcre  contta  cucorcro, 

pcrinde  ac  fi  iudicacumnon  fuiflct :  volcbat  tutor  experiri 

rurfusconcraiio  tutelx  iudicio,  in  quo  ancea  vidor  fuerar, 

quxcebatur  an  poflct.  Ait  Cclfus non  pofle.  Inhactamen 

huius  prioris  legis  fpccie  reftituto  minore  aciuerfus  cranf- 

adlionem  ,  tcftituitur  quoque  aclio  ,  qux  comperebat  ad- 

ucriario.  Hic  videnturmagnoperepugnantia.     Refcribit 

cnim  Imperator  aduerfarium  cisdem  adionibus  vti  pofTc, 

quas  habcbac  ance  ttanfadionem  ,  cumin  di6t.  1.  cummi- 

uot.tutori  prior  aftiodencgetur.     Sed  animaduertendufn 

eft  tefcripcum  cfle  ,  non  legem  ,  feu  confticucionem  gene- 

ralem  :  inccr  qux  multum  intcrefle  fxpe  monui,  cum  re- 

fcripcum  in  ccrcis  caufis  rcfcribatur,  confticurio  autem  fic 

generalis  ,  geucraliterquc  intciligatur:  hodie  tamenomni* 

authoritatetn  lcgum  habent.  Sed  in  tnterpretatione  mul- 

tumrefeitanfitrercripcum  ,  anlcx.  Apparerautem  hocre- 

fcriptumefle,  quiaait  Imper.  THejuoqMe  aUionibtu.  £c  adeo 

pcrfonalcjVt  fit  inccrrum,&  omnes  Accurfian!  dubicauerinr, 

an  hxc  vcrba ad  minorcm  finr rcferenda ,  an ad aduerfarium. 

Scdconccxtus  iatisoftendit,  deaducrfarioefleinrelligenda. 

At  obfcutitasex  eo  nafcicur,  quod  deefthic  libellus  in  quo 

erar  dcfcripta  fpecics,ad  quam  hxc  funt  rcfcripra.nam  olim  in 

libellis  dcfcribebanturfpecics  ,  ficuthodic  defcribuncurfpe- 

cies  ,  quibusfubfcribunt  iudiccs.     Hodic  quidem  principcs 

non  confuluntur  deiure  vtolim  ,  fcd  libellus  illis  oflertur. 

Quibus  ergo  rale  rcfcriptum  occurrir  ,  fingendaeft  ea  fpc- 

cies  quam  verifimile  cft  conuenire  pofle  refcripti  verbis  8c 

rationiiutis  ,  abcaque  non  abhorrere.   Videamus  ergo  an 

^eeies  fit  qux  poflit  conuenirc  huic  refcripco  ,  &  racioni 

iuriSjVtnonpugnctcuml.cumminor.  £t  facile  eft  fpeciem 

ptofcrre  huiufmodi.     Minor  quidam  fundum  periit,  &  tan- 

dem  fupcr  ca  adiono  &licc  moca  tranfegic,aauerfus  illatn 

tranfaAionem  vulr  reftitui  in  priftinam  z£tioaem  ,  quxri- 

tur  an  poflit?     Refcripfcrunt  Imperarores  minorem  pofle 

iurevtiiifdcm,  quas  prius  habuit  a(!%ionibus,  fcdcoaducr- 

fusbanc  iranfadlionem  rcftituto ,  aduerfarius  quoquc  eius 


/0/ 

refticuitur  ,ctiamfiin  tranfaftione  ftipulatio  Aquiliana  in- 
tcruencrit,atque  accepcilacio:idqiac  fiec  iudicis  ofh"tio.  Quod 
vecum  cflc  pacet.     Nam  inl.  cum  minor.  diximusplerun- 
qucaccidcrcjvcrcfticuciominorisadnetfariciprofic ,  vbi  ad- 
duximus  cxempluml.eciam.§.  i.eod.cumfpecies  funtccn- 
ncxx ,  &  feparationem  non  recipiunt.     Vnde  idetn  dicen- 
dumcft ,  ctim  adlio  aliqua  competebat  adaerfano  ,  contta 
quemrcfticuciocftimpecraca,  &adio  ea  cftperrra-ifjdtio- 
nem,aducrfusquamrcfticurioellimpetrata,amiir).  Refticu» 
toenimminorc  aducrfus  cianfactionem  ,  necelle  cft  aCiio- 
ncm  quoque  refticui  adaerfario.  nam  Ci  aduerrari(i.s  ii^,ens 
contraminorcm  rranfegic  &  remific  adtionem ,  tranfataione 
eiusadio  amiflaeft.  njinorigirurcumrcRicuicur,necefleeft 
aaionemquoqucreftiruiaduetfario.     Nonenimpotefta- 
licerresin  priftinum  ftatumreponi ,  quacnfiadlio  quoqiie 
dctur aduerfario  amiffa  tianfadli onc.  Si  vero  talis  eflec  adiio, 
quxnon  cfTct  amifla  tranfadione,  nonftacirmrel^^icacorni- 
norcrcftituereturaduerfarioamiflaaiftio.nequeptodsflccci 
refticuciojvcind.l.cum  minor.lnrifconf.  enim  hincfpeciem 
adducic:  Minoragebacconcracutorem  diretSla  a6lione  tute- 
Ix:  vidluscft,tucof  agiccoarrariaaci^tione  cucclx,pcceus  fibi 
fumptus  fcddi ;  vicftus  cft  &  ip(e.  Hxc  iudicia  funt  feparata. 
Minor  irapecrauit  reftitucionem  adueifus  fcntenciam  quae 
fuiclacain  ai^ionc  tutelx  direfta.  Hociudiciumnihilhabec 
communecumcontrarioiadiciornectucot  amific  adiioncm 
concrariam  rutclx  per  fenrentiam  contta  miaorem  latam, 
ideoquereftitutominote  indiredoiudicio  ,  nonreftituituc 
tutoriacomrarioiudicio.   Sedincaibnoftro  amiliamponi-. 
rausa(5l;ionem,  qu«  competcbac  adaetlario  per  cranfaC^io- 
nem,aduerfusquameft  impccrara  rcftirutio.  Reftituco  igi- 
turminore,  neceflecftvtreftituaturaclioaduerfario,  quam 
perrranfadiionem  amifit.  Hxcdiflindliomagnan^.habecx* 
quicaccm,&  vcrbis  legis  non  repugnat ,  fccundum  quatn  hxc 
racileconciliaripofTunt.  Nosica  poflumus  fingerefp^ciem. 
quafi  adione  vti  poflit  aduetfarins ,  quam  amiierat  propcer 
tranfadtioncm,  aducrfus  quam  minor  fuit  rcftititcus.    Alia 
qua:ftio  nafcitur  cx  1.  z.     Diximus  tefticuco  minore  refticui 
quoqueincerduma(5l:ionemaduerfario,quamproptercranf- 
adionemamiferac:fedquxricurqax  adio  polfit  competete 
aduetfario,fi  propccreamrranfadioncm,  fuamadioncma- 
raifcrir?    Gum  auftor  rranfcgir  cum  reo,&  lice  cefli.-  acccpta 
pecunia,  fi  quxratur  qua  at^ionc  ci  lubucniacur ,  fi  reus  nolic 
tranfaiStioncmferuarc?diftin£liofcru3ndaeft,quicrt  inl. fi- 
ueapud.&l.vtrefponfum.l.cummocaC.decranlaift.Viucn- 
<lamcnimeft,anacceptilationea6tio  fitfublata:  namficunc 
aduerfarius  nolic  conuencis  ftace,non ideo  poteft  adlor agcrq 
a<5I:ionc  vcteriper  accepcilationem  extindia,  quia  inpctpe- 
tuumfublataobligatioreftifuinonpoteft.l.quires.§.afeam. 
de folur.di(5la  1. vt refponfum.C.de tranfa(5k.  fed  alicet confu- 
liiur  a6i;ori,videIiccc  adione  cx  ftipulacu ,  vcl prxfcripcis  ver- 
bis.d.l.cum  moca.C.de  tranfa(5l.Si  vcro  pa<3:um  fir  ns  petere- 
turfineacccpcilatione,fidebitornolitconuentisftare  ,  tunc 
zd:ot poteft agere primaadtionc.  Nam pa(5to  non  rolluncuc 
cbligationes.Sicnim  obiiciacur  exccpciopa^i,  rcplicacionc 
clidccur  exceptio  ,  quia  replicabic  a(5Vof  in  fa(5lum  ,  fidem 
quoquo  ab  eo  non  (cfuari.l.fiucapud.&l.  fiptofundo.de 
tranfa(5l:.In  fpccic  quam  propofui,is  qui  ttanfcgit,cefljt  a£lio- 
ne  fibicompctcntc,ita  vt  co  noroine  obferuet  cranfa<5Honeni 
rcus:qua  adione  poteft  agcte?  Et  ait  Irop.fi  accepcilacionc 
noneftexcin(5baa(^io,  poccftagefeveteiia(5lionc:  fcd  fieft 
perempraacceptilatione:  cx  inftauratione  inquitnegocii,a. 
get adhuc priori a(5lione:fine reftaurarione cnim  non  potcrie 
agere priori  a(5lionc.nam  etfi  f cftituitur  roinor ,  &  a(5lio ipfo 
iurefircxcin(5ta,  ramenpotcft  agerca(ftioncreftitutofia,  vc 
diximusadtit.de  dolo.  &tit.  dc  min.  vcl  rcfciflbria,  que  ci 
compercbat  ante  tranfa(5lionem. 

IN     TIT.     XXXIII.    LIB.     II. 

COD.      SI    ADVErI  SVS     SOLVTIO- 

nem  ktut9re,velkfefntlam. 

^P^  E  R  B  V  M  geftum ,  quod  eft  in  cdi(5lo  Prxtoris ,  lacif- 
QwJv^  fime  paccr ,  &  non  tancum  ad  contra(5lus  percinet« 
iCT^wr/cd&addiftra^lus.     Gtftum  cnim  lariusaccipimM 

I     i 


102 


FrancfDmYent  Comment. 


quam  contraaum  ,  vtdiximusl.  ait  Prstor.  continetenim 
&dirtradl-us,  vt  eft  folutio.  nam  folutione  difloluitur  obli- 
gatio,noncoDtraliitur.§.  i.  Inftit. quibusmodistoili.oblig. 
ErgofiuecoutradlrumGt ,  fiuedifttadlum  cum  minore,re- 
ftitucionilocuseric.  Duoautemfuntloci  prycipui  huius  tit. 
vnus  cft  de  iolutione  fadlaminoriialtcreft  defolucione  fa- 
;  ftaaminor£:deVtroqueordinevideamus.  Acdeprimoqai- 

dem,vt  fi  minori  debitor  pecuniam  folueiit ,  an  fit  reftituen- 
diisrainor.  Etdiciturini.i.hic,  minotem  reftituiintratem- 
pusIegitimum,fiueminori,fiueciuscuraterifitfolutum.Ex- 
emplumhiceft.'  qaamuis  debitorpupilli  curatorifoluens  li- 
beretur,  tsmcnniinor  poteft  reftitui ,  ficaptusfit.  (hoce- 
nimfcmpsreftintclligendum,  nunquam  rcftituiminoiem, 
nifi  captus  fic)  v:  fi  pecuniam  acceptam  inutiliter  confum- 
preritjVtdiciturd.l.aitPritor.Hincnotandumeft,  eum  qui 
curaroriminotis(olait,liberari  ipfoiure:  quod  &dicendum 
cft.ctfifolutumficminoriipfi,  fiforte  curatoremnonhabe- 
at.l.j.C.deininteg.reftir.  Nametfiminornonhabcat  cura- 
torem.ipfotamen  iureratumcft  qaoJ  cumeogeritur,  licet 
po(fitreftitui,ficap:us  fit.     Harcdiftinftio  traditurind.l.j. 
fergo  fi  minori  folutum  fit  c  uratorem  non  habsnci ,  liberatuc 
rolaensiploiure.  Depupilloaliterdicendum.  Simpiicicerc- 
nim dicitur non liberari ipfo iarc quifoluit pupillo. I.  pupillo. 
infra  de  folu.l.contraiuris  ciuilis  regulas,  de  padls.  fiue  cura- 
toremhabeatjfiuenon^fedtamenfilocupletioffailasfitpu- 
pilluscafolutione,  vclnon  pauperior,&isdenuoagat,  re- 
pellitut cxceptione  Joli,d.l.  pnpillo.  infr a de fol.  Sed  nos  h;c 
djadultoloquimur.cuiuscuratorirolutULTjeft.     Ec  certu.in 
eftliberarifoluentem,  6c  tamenteltituiminsrempofle.  In 
caufa:cognitiooefp?ctibitucaacapcusli'-  necne.  Vnde  VI- 
pian.inl.  aic  Prjetor.aiCjadhibendameflocuracorem  ,  cum 
loluiturpectiniaa  debitore  minons,  neccogenduindLbito- 
renj  folucre  fiae  curatorc  ,  neforte  eam  pecuniam  minor 
coafunut.quiconfumptavelitreltitui.  Ideoconfaltiirimum 
eft vcadhibeaturcurator ,  qaicirn  pe-uniamaccipiat.  IJeo- 
quefiminoragi:aduerfusdsbirotem,iuftieftpoftulatiode- 
Dicoris,  fipeiaccicuratoremdarijfinullumhabeac.     Nam 
etfi  liberecur  ipfo  iure,tamen  quia  periculum  eft,ne  cam  per- 
dit,meli'jscftv:peraceicuratorcm  d.ui.     Siaucem  habeat 
caratof  en  minor,fokiec  debicor  miaoris  curacori ,  quem  ve- 
Mospri  rifimileeftnonica  perditurum  pecunias.     Poceft  etiamde- 
■'^"'''^'■bitoreiufmDdi  pecuniamobfignatamdeponerein  sdem  fa- 
ttcuniM  cram,fccundum  prifcum  morem , dc  qi;o  dixi  1.  qui  Romf  .§. 
minoiii    Seia.infra de verb.obl.vel in  loco  publico.vt  i.acceptam.C.de 
tnude     vfur.    Dequarationefignandieftl.vlt.infradelegecommifi 
ficr^t,      EtfMCnlum ,  intjuit  Sumla ,  cumpecMiia  ftgmtorHm  ftgtm  o  h- 
Jirn.iu  t.Sti  dixeritquis,anitapolfic(aciscon{uli  debicori,  vt 
omninocutusfic  &(ecurus,&nunquamrninor  poific  rcfti- 
luiaduerfjslblucinnem?  Refpondet  Vipia.d.l.aicpricor  §. 
i.cumpoflefecurumcfle,fiinteruenericiudicisau<floritas,& 
decretum.     Hoc  euim  deaeto  collic^.ir  omnis  reftitucio  in 
intcgrum  :  quamuis  in  vendirione  rerum  minoiis  aliud  fic 
diucndum.     Namccfidecrecuminceruenerit  in  venditionc 
retumminoris,  nihilominus  camen  poteft  rcftitui.l.  fiqui- 
dem.G.depnd.min.  Sedinfolutionererum  minoris  eft  vis 
huius  decreti,idque  vtilitas  exigit  :quoniam  agitur  de  (bUuio- 
nc  pecunia:,q'jamcogiturdebitotfoluere  :  contrahcre  cnira 
nemocogicur  curaminore.Igicurfiaccedac  audtoiicas&de- 
cretnmiudicislblutioni.plenillimam  fecuritatem  conieque- 
turdebitor.     Sequiturind.l.aitprxtor.  QHitamerJtPris.tor 
decernat  fi'.»endim pecMniammtnoriJine  CHra'.oTibtii,^c.  S\ 
pritor  iulleric  folui,fiue  curatori,fiuc  minori ,  minor  non  cft 
audiendus  fi  velic  refticucionem  pctet e.     Sed  notandum  eft 
quod  hicdicitur.     Si  cnira  contradicat  minor,&  intercedat, 
dicensfibifoluidcberc  :  tuncfeopponetdebitor  ,  qui  iuflus 
aPra:corcfoluerit,&dicetfcfoluifle  conpulfum  au(Soritate 
iudiLis,& ideo  nihil cflTe imputandum,nec  reftitui  debcrc  mi- 
norem.     Et  de  hac  re  plenior  eft  conftitutio  luftiniani  L 
fincimus.C.deadmin.tut.quxcft  vna  ex  nouis  conftitutio- 
nibusad  emendationem  veterisiuriscdita.  Fa<fta  autcm  eft 
Conir.  Lampa.&  Orcfte,  &infertaeftCodici  poftprimam 
etuseditioncm.&compofitionctnPandedarum.   Aitigitur 
ibi  luftinianuSjliccredebitoribuspupillorum  veladulcorum 
adcosfoJutioncm  faccre,  fiprius  fentcntia  iudicialis  fine  o- 


mnidamno  celcbratahocpermifcrit.Iurcconfulti  aucemdc^ 
cretumvocant,quodhicfententiam  iudicialemluftin.  Ex 
his  verbisineademlegeadditis,  Se^nitur httiHsmodicattfnm^ 
plenijfitia  ficnritM  .•  vulgaris  diftindlio  ineptifliima  nata  eft, 
Picnx.Plenioris  ,  &  Pleniflims  fecuritatis:  ficutfinxerunt 
dodtores diftin(5tioncm  culpat ,  propter  I.  quod  Nerua.infri 
dcpofi.lata^jlatioriSj&latiflimae.Additibidemluftinia.cxce- 
ptionem.nifi  fit  folutum  aliquid  minoricx  penfionibus  do- 
morum  condu(^arum,& ex reditibus, qui (oluuncur  quotan- 
nis  minoribus.  Eifet  enim  hoc  cafu  molelVim  debitoribus 
quocannis  adice  iudiccm  ,  vcfuum  dccretum  interponeret. 
Decreti  igitur  neceflStatem  in  histantumrequirivuit  lufti- 
nia.qazexfceneratitiacautioneminoribusdebentur  :  ade6 
vt  fipecuniamfoeneratusficminor,  &  eifoluatutexca  cau- 
fa,deDitor  non  confequatur  plcnam  liberationem ,  nifi  iudi- 
cis  audtocitas  acceflerit.  Huiusrei  exempluracft  l.i.  hoctir. 
ex  qua colligi  potcft,fi  tutor pecuniam  debeat ex  adminiftra- 
tionetutelx,&curatoriminorisfoIuat ,  tuncnon  fequi  ple- 
nifljmara  fecuritatem ,  nifi  hoc  fiat  decrcto  iudicis  incerpofi* 
to.  Idem  dicendura  eftdefimihbuscaufis.  Hodie  id  eciani 
obferaari  videmus  in  Gallia.  Tucor  enim  a  quo  pecicur  pe- 
cunia,noncogicurfoluercnifi  iulTas  aiudice:  fi  tamen  vclir, 
foluerepoteft.Licetenimex  forenfibus  quidim  putcnt  fol- 
uereeumnon  polTe  fine  iudicisau(5loricate,  hoctamen  fal- 
fum  eft.  Potcft  enim  folucre,  vc  dixi ,  fed  id  pcriculofum  e- 
rit:  quia  peticulum  eft  ne  reftituatur  minor.  Hxc  de  priori 
buius  ticuli  pacce,nuac  ad  (ecuadx  partis  explicatioaem  ac- 
cedamus. 

SecunduslocuseftdefoIutionefacSfcaa  minore.  Adhunc 
locumpertinecLi.hic.Sienimminocfoluit  pccuniam  alicui 
tanquam  debitor,  poceft  reftituiaduerfus  fohicionem ;  veluci 
fifoluitlcgatumindebitum^tanquam  fi  fuiflecdebitum.  Sec| 
hoc  ita  eft  intelligendum ,  fi  valeat  ipfo  iure  foIutio,qux  fa(5l;a 
eftabeo  .•  namnifi  valeac  ipfoiurc,  noneftlocuscefticucio- 
nL   Exempligcatia,  fiminorfolucricprxdiumvtbanuravel 
rufticumfincdecrecoprxcoris,  nnllius  momenciefthxcfo- 
lucio.cunc  enimnoneftlolucio  ,  fedalienacio.l.magispiuo. 
§.fi pupillus.de reb.  eorum.  quia  omnis  actlusperquemdo- 
miniumcransfercur,aIienacioeft.Li.Cdefundodoc.Omnis 
aucemalienacio  prxdiorum  rainorum  interdicitur  Senatuf- 
confulto.I.i.infra  de  reb.corum.  Sed  obiicicur  a  quibufdara 
non  pofle  hoc  cafa  locum  clTe  rcftitutioni,  quia  condidiio  lo- 
cumhabet.  Sienimibluecicper  errorem&repecere  poteft, 
quid  opus  eft  leftitutionc?  Sed  fxpe  dixi ,  &  cogor  repetere, 
quia  fxpe  occurrit,  condi(n:ioneinindebiti,&aliasadtioncs  outt.' 
concurrere  curo  reftitutione.  Exemplum  eit  in  l.cpufx.  tu  nc liionts 
enimtantumceiracrcftitiuio,  curaquisipioiuretutuseft.-  at  concur. 
quiindebitura  foluit,non  eft  tutus  ipfoiure:  quiadominium  ''""'<:"'>* 
reifuxamifit,ieiturnoneeflatreftitutio.  Prxtereacondidio"'""'^ 
mdebuihoc  calunon  conpetic  ,  cum  quid  per  errorem  mns^,,;^/,,^ 
foluicur.   Igicurrefticuciolocurahabcacneceflceft.  Condi  »#. 
Qtio  enira  indebicilocum  cunc  habec,  cum  pecerroremfa- 
dti  indebicum  folucum  eft.L  error.  CadlegemFalcidiam.L 
cumquis.  C.  deiuris&faitiignor.     Quomodoaucem  fint 
diluendaquxobiiciuncuc  ,  docui  fub  tit.  de  condi(5l.indeb. 
hxc  enim  fentcntia  noftca  vulgo  rccepta  non  eft.  Obiicitur 
etiam  1.  interdum.  decondi(5t.  indcb.  vbiaicVlpianuscon- 
di(5tionera  indebitidari  intcrdum  propter  petfonam  ,  cum 
videlicct  perfona  locum  facit  condiAioni ,  vt  fiminorfol- 
uerit.  fed  eodcm  modo  quofupra  refpondendura  eft.     Et 
prxterea  dicendum  eft  locumhabcre  quod  diciturind.Icge 
interdum.cum  minor  foluit  fine  tutoris  au(ftoritate.fic  cnira 
loquitur  d.l.interdum. 

I  N    T  I  T.    XXXIV.    L  I  B.    II. 

Cod.Jiaduerfiu  dotem. 

IclocusreferturadPra:coris  cdidum  de  mi- 
noribus,  ficucomncsaliititiili  prarcedentes. 
Geftumenimaddotisdationem&  conftitu- 
tionemrefertur.namfimulier  dotem  dcde- 
rit,&ineadacionecaptafit,reftituitur»  qunfi 
cumeaaliquidgeftumfit.Hxcautemtefticucio  aduerlusdo- 
temlocum  habct ,  fiduo  concurrant ,  fi  capta  fit  mincr  ia 
dotc  danda ,  &  valeac  dotisdacio  ,  vcrunque  cnim  cft  ne- 

cellatiuEa 


fnTit.XXXIIILlih.llColSUduerfJotem. 

tcHariufn ,  ficut  alibi  diximus  inaliisrcftitutionum 


10  J 


icapituas. 

Hi  igitur  loci  diligenternotandi  fimt.  Hac  aute  ratione  etiam 

maiori  mulieri  fuccurritut .- multo  ergo  magis  minori.  nam 

mulier  maior  dscepta  in  dotis  darione ,  potelt  refticui.lcg.iu- 

refuccurfum.  infrade  iuredot.  idqueprobathacratione  lu- 

rifconn  quiaid ajquum  & bonum  eft.  Id squum  eft.quia ini- 

quumeftaliumcumaltcriusdamnolocupletioremfieri.  Ac- 

queidquidemmihividcnturaddidi(IeIureconfuit!,quial"em- 

per  fpciflatur  in  caufadotisquod  xquiusmelius.  Vndecum 

dosmctu-eftpromifla,  diciturnuiiameirepromidione.m.l.fi 

mulier.§.  fi  metu.  fupra  de  eo  quod  metus  cauf  Sed  qnaiido 

dicaturmulierindotedandacircumkripta,qusritur.  Qua:- 

ftio  hxc  tradari  folet  hoc  loco.  Exemplumhiceftderauiie- 

re,qua:iadjtemomniabon3dedic:fimileeftinl.  fi  excaufa. 

§.i.deminorib.fidederittotumpatrimonium,VuIg6tamen 

dicitur,  noafufficerevt  refticuaturmulier,etfitocumpatri- 

raonium  dederit.  Adducicur  l.nulla.  C.de  iure  dot.in  qua  di- 

citur,  nulla  lege  prohibitum  eiTe.quorainus  vniuecfi  bona 

fcEminamatitoindotem dcr.  Sedealcxmihiad rem non vi- 

deturpertinere.-nametfinullalexprohibetne  raulier  omnia 

fua  bona  in  dotcm  dct,  non  idcirco  tamen  prudenterfacic 


nem  ex  ftipulatu,  qua  do$  rcpetitur.  $ed  iam  f^plus  de-' 
monftraui,hanc  adionera  rcftitutionis  in  intcgrum  con- 
currere  cum  ahis  adionibus.  Priterea  fieri  poteft.vtpa- 
«Sum  de  dote  lucranda  fuetit  incerpoficum,  quo  cafu  cura 
dos  repcti  non  poirct,  nccciraria  etat  reftitutio,  Id  autcm 
cxprcflum  non  fuit,  quia  deeo  non  fuit  Impcrat.  coniul- 
tus.  Alia  difiicultas  etiam  oricur.  Acqui  videtur  ipfo  iute 
nulla  clTe  huius  dotis  conftitutio:ergo  ceflat  hic  rcftitutio. 
Hf  c  quiftio  cft  difficilis.  Adducitur  inhancrem  l.fiue  ge- 
neralis.  infra  de  iure  dot.  vbi  dicitur  :  Si  amplius  doti  pro- 
miflum  fit,  quam  facultates  mulieris  patent,  quamuis  m- 
tore  interneniente.ipfoiurc  promiffio  &  conftitutio  do- 
tis  nulla  eft ,  quia  lege  rata  non  habecur  auftoriras ,  dolo  ma- 
lofucta.  Si  nalla  eft  dotis  promiffioipfo  iurc,  &  reftitutio 
nullum  hr.beat  locum  necefle  eft.  I.  incaufx.  fF.  de  minor. 
Sed  ie;pond;ndum  eft  fieci  pofle,  vt  mulier  non  fit  ipfo 
iure  tuta,  quamuis  fic  circumuenca  in  dotc  danda.  Sane  fi 
interuenerit  dolus  malus,  nulla  eft  ipfo  iure  dotis  confti- 
tutio,  nec  rata  eft.  Id  enim  caucum  fuitlege  Ledtoria.cu-  l-exL»i 
iusmeminic  Cicerolib.  j.  Offic.  quia  fi  adolefccntes  eflenc  ^""*' 
dolo  raalo  circamfcripci,  ea  lege  cis  fuccurrebacur.  In  cs- 


ytilitr 

lurecom' 

mutti. 


iidmin, 


mulier,qu5Qmniabonaindoccmdat.Videndume»imqaid       teris  caufis  dolus  non  vindicabatur  ante  formulam  Galli 

.T„"^''"'l.°°^r^'^'"'"°?"''^^'-pL™'^''"'^^;  ^^^"'^^"o'-      Aquilij.  Cum  igicur  lege  rata  non  fic  audtotitas  dolo  malo 

'''  ^        '^        <  fati^ta.ipfo  iure  promiffio  tatore  interuenicnte  fada.qui 

doluin  adhibuerit,  non  valct.  Ex  hoc  Ciccronis  loco  fati» 
colligitur  quid  fit  ipfam  ius  :  quera  locum  alias  adduxi  ia 
coraraentario  adtitul.  de  in  lit.iurand.  Dixi  enimipfum  ius 
eire,ius  pop.  Roma.&i"a9«ax«f  de  legibus  Romiiiis  intel- 
ligi,  ad  difFercntiam  iutis  prattorij,  &  eius  quodnafciturex 
'/^c^erprctatione  ptudentUiH  :  quod  ecfi  ius  dicatur,  tamea 


tur,mulieri  non faccurti ,  fi  omnia bona  iua in  docem  marico 
dederit.hoc  nego.  Sed  dixccit  qu!s,vticur  iure  communi,quia 
Icx  hoc  permitcir.  Minime  vero  hoc  cft  vti  iurecommunf. 
Isenimredlediciturvti  iure  communi,  quiitafegericin'ne- 
gotio  adminiftrando  ,  vc  pacremfamd.  diligentem  &  pra- 
juiiu/i  lentem  decec.l.  veruai.§.fcicndam ,  de  minorib.  Verum  qui- 
^en/m    de.Ticft  non reftituieum, qui  iure  coramani  vritur.I.  vlcim. 


'flZ.  ^'^'^•'J^reftit.  mino.fedmuHeremquaj^omniafuaboaiin       idficabufiue.  Ergoipfoiurenonvalec,quodlegeratumnoa 

"^         ^ ""*  -=.0..,,..         j. rk,.„„j.  eft.vtauitoritastutorisdoloraalofada,  &  conlequenter 

quod  in  dotc  danda  ab  eo  vhra  vires  patrimonij  confticu- 
tum  fucrit.  Scd  fi  dolus  non  inceruenerit,&  fimplicitata 
tantum  fua ,  vel lubrico  xtatis  fit deccpca raulicr i'i  doce  con- 
flicuenda ,  non diccmus,  cam  nihil  omnino  egiire,ecfi  omnia 
fui  bona  in  docem  dcderit,  fed  effe  opus  reftitucione,quia 
ipfo iure  non  eft  tuta,  Et  fic intclligendom  eft , quod hic dici- 
tur.ipfoiurcnonvalere  dotis  conftitutionem  vlcravirespa- 
trimonij  acuratorepromiflam. 


/Iranda'  dotemdat,iarecommuni  redc  vci  nondicitur.  Dicendura 
*//rf/ri'.ergomuliercratunccircumfcribi,fiomaiabonafuaindoteni 
fum.d.ili-  dcderit. 

gentem  Altcram  quod  diximus  elFe  acceirarium ,  vt  fit  locus  refti- 
^J  /"■*-  turioni ,  hoc  eft ,  vc  f cilicec  valeat  docis  dacio,  Oportet  eaim 
iecet.  P"™"'"  mulierem  circcircumfckiptam :  deiodc  valere  doris 
dationem:quianonfuccutfitur  eiperreilitucionem  inintc- 
grum, qui  ipfo  iurc  munitus  eft.  Exempli  gracia:  Prasdia  tufti- 
ca&vrbanafinedecretoindotem  data  fant,conftitutiodo- 
tis  ipfo  iute nulla eft.  Alienacio enim  qjxdam  eft,prxfercirn 
fi  pacium  fi t  intcrpofituna  de  dote  lucranda ,  vt  fit :  alienatio 
aucem  pridiorum  minoris  cft  prohibica  fine  decreco ,  vc  ad- 
monuimus.SsdtuncIocuseftreftitucioiiijCumaliabonafua, 
vtpotepecuniamindotemdedit,velcum  dcccetumprxcoris 
incerceflicErgo  dixeric  qais ,  prxdia  ruftica  vel  vibaoa  in  do- 
tem  dari  potlunt?  Sunt  qui  dubicent.  Ecquarftio  dehismo- 
uetutingloflis  Accurfianis  in  di6t.I.nulla.  Cod.deiuredor. 
Egonon  dubito  quindeprxdiisquoque  hxcvctb3,t/«<«CT*- 
/4  6(7«rf,intelligendafint.  Ideftexprcllum  inieg.  lexqmtu- 
txires.Cod.deadminiftrat.tucor.  Sed  difficultasnafcicurcx 
tftfiti»  lcj.  ob  acs  alienum.  6od.  deprsd.miao.vbi  dicituc:Obis 
\&titum  ahenunatantumminorumprxdiadiftrahiperraittitur.  Ergo 
-.od.de  obcaufaradotisnonalienabuntur.  Sedhicambiguicasnafci- 
rt.i.  tur  ex  collocatione  verborum.nam  di6lio  tantura,ad  fcqucu' 
"**»•  tiavcrba,non  pricedentiaeftreferenda,argum.  l.inambi- 
gu3.fupradelegib.adha:cfcilicecverba,c<i«/i  cogmta.  Idcir- 
coautcmdicit,o^it/<i/«ff»«»»,quiaforteconfultifuerintlmpp. 
de  xre  alieno^-quacfpecies  frequentius  incidit.  Similis  lo- 
cus  cft  in  Itfg.  fi  quidem.  in  fin.  dcprsdiismino.finedccrec. 
qux  raultum  confcrt  ad  huius  antinomix  explicationem, 
vbiaitlmper.  ca((/at.imencogmta,  quibus  verbis  remouecur 
«mnis  ambiguicas,qux  nafcitur  ex  collocationc  verborum 
dic.  I,  ob  xs  ahenum.  Hic  igitur  vcrba,  vntHerfa  i>o»a,ec- 
iam  de  prxdiis  pofTunt  inceUigi,  fi  cum  decreco  fint  datain 
dotcm.  At  non  ficmcntiodecreti,&indotemdatafimpIi- 
citer  dicuntur.  Fateor  id  quidem,  ncc  opus  fuit,  nec  diui- 
narehoc  eft.  racntio  enimnonfitdccreti,  quia  dc  eo  nulla 
fuitquaeftio.  Rcfcriptumi:ancum  eftadconfulcationera.  In 
confultatione  enim  ea  cantum  exprimebancur,  de  quibus 
dubicabacur.  Ergo  incelligaraus  dotem  ita  dacara,  vc  va- 
leac  docis  dacio.  Hic  alia  nafcicur  difficulcas.  Dos  enim  rc- 
peti  poteft,  foluco  macrimonio  :  ergo  rcfticucionc  non  eft 
opus  :  quia  fatis  conlulcum  eft  hxredi  mulieris  pec  aiStio- 


IN 


TIT. 

SI 


COD. 


XXXV.     LIB.    II. 

ADVERSVS     DELICTYM 

Id  E  N  D  V  M  eft,  an  verbum  Geftum  ad  de- 
Ii(!ta  quoque  pertineat.  Decontra(5libus& 
quafi  contra6tibus  nullaeft  dubitatio.  Qut- 
flio  igitur  ell  de  deliiftis ,  an  in  iis  refticua- 
tur  minor.  Hic  dicitur  in  delidtis  non  cire 
locum  reftitutioni.  Scd  vt  coraraodius  hic  tradtatus  expli- 
cecur,  notandura  el^dupliccm  hic  cfl!e  quxftionem,  vnam 
de  minore  reo  contra  quera  agitur :  alceram  de  minore  a- 
<5tore  &  accufante.  qux  quidcm  feparandx  funt,  vc  vitecuc 
confufio.  Et  primo  quidem  vidcamus  de  minore  concra 
que.T»exdeli(floagicur,fi  ccneacur.an  poffic  refticui.  Ecdi- 
ccoduraeft.rainorem  ita  teneri  ex  dchdlo,  vt  not;  fuccur- 
ratur  ci per reftitutionera.  1. 1 .  &  z.  hic.  In  refticucione  enim, 
vtdiximusfxpe,  petiturvcnia  erroris  proprij,!.  prarfedti.ds 
niino.  nam  rainor  ad  impecrandam  reftitutionem  in  mte- 
grum,  allegat  proprium  errorcm.auc  fc  facilicate&  lubrico 
aecatis  deccpcum  efTc.cuiuscaufa  pecic  relticui.  ac  impudcus 
efTcCjfi  peccrcc  deliiftiveniara,  &obdolum,  &malefici!im 
refticutionem.  Ideoque  ica  eum  ceneri  dicimus  ex  dt iid 0,  vc 
exccaordinario  auxilio  ei  non  fubtreniatur.  Simile  eft,  quod  /".W^ 
dicicur  in  1. auxilium.jy.dcminorib.  IndcIi»5tis,inquitTry-  W**;*" 
phoninus ,  minor  annis  vigintiquinque  non  meretur  in  iiicc-  "^'1  *  ! 
grum  reftitutionem,  vtique  atrocioribus.nifi  quatenus  inccc- 
dum  miferatio  ztatis  ad  mediocrcm  poenam  iudicem  pro-  p<~.!. 
duxerir.  HancexccpcionemadiecitlutifconfuItuSjVt  oflen- /'''* 
dat  in  poeuisinfligendis  in  delinqucntes  nonnunquam  ra- 
tionem  habcri  ascatis,  ficuc  ratio  habetur  aliarum  circumftan- 
tiarum.l.autfadla, infradcpocnis.  Vndedicimasposnaseflc 
aibicratias.Lhodie.jf.deptEnis.    Hocquc  vulgarceftinfoto; 

1    4 


n!.1i<!-:;-j 


I04 


Franc.  Dmreni  (omment. 


quamuis  enim  lcgibus publicii  certcftatutx  fint  poenxjta- 
men  in  carum  legum  intcrptctationc,  aiuntlurifconfulti  paf- 
fimlicerc  vel  ramuere.vcl  augcrc  poenas  pro  varictatc  cir- 
cumftantiarum  &  perfonarum.  Sed  &  hodie  videmus  cas  hu- 
miiiorcs  duriori  iupplicio  affici :  qucmadmodum  olmi  posna 
lcgis  Cornel.  in  liberos  crat  deportacio,in  feruos  vlcimun» 
fupplicium.§.icera  lex  Coroeiia.Inftit.de  publ-iudi.In  hoc  ar- 
bicrioftacucndipoenamiudcx  habet  rationematatis.  Vnde 
didtut :  Mfi<}i(ateniu mifiratio tctatu , &c.  Minori  crgonon 
fubuenicur  indeHdis  atrocioiibuspctreftitutioncminintc- 
grum.  Exemplafuntind.l.auxiiium.  derainor.quodvtalia 
quxdam  pumc  lex  lulia  dc  aduk.Nec  fi(fHideort(m  commifirit, 
^uapro  aditlterio  eadem  Uxpuntt :  velatt  (iaddlterii  damnatam 
fiiensvxorem dnxent,  ^c.  Hjec  iunt  prxcipua  capita  legis  lu- 
Ji2deadultcriis:ideoq;hiclocusnotatudignus  cft,pertinen$ 
ad  tic.legis  luliac  de  adulccr.lub  quo  hatc  capica  cxplicantun 

A!ia  exempla  funt  in  I.H  ex  caufa.§.nunc  videndum.  dc  mi« 

Bor.  Nihil  autcm  rcfertan  minot  deliqucritin  contrabcndo, 

an  iine  concradiu,vt  locum  habeat  quod  hic  dicimus,&  ei  de- 

negeturrcfticutio.  Excmpligratia,depofuircmapudmino- 

teii),&dolumadmifitineare:mihitenerur,&agamcxcon- 

traduaducrfus  eumadione  depofici.  Nihileniratefcrt,  ex 

quacaufa  ob  dolum  fuum  conueniatur,ancx  dolo  admifto 

in  contradu,an  extra  contra6lum,  &  an  ciuiliccr,an  crimina- 

licer.  Cumagicura6l:ionefurci,agiturciuiIitcr:cum  exlcgc 

Iuliadcadultccii$,criminaliteragitur:inhisnuquamrcftitue- 

ritHAdi-  tuiinintegrura.Similecftind.I  fiexcaufa.^  fimulicr.Sivxor 

fortit  '/'4niatico,vclcontramaricusabvxorccum  culpad!uerrat,an 

miM  "^  poiIitrefticui,ncamittatdotem?Hxcenimpccnaeftdiuortij. 

i.conienfu.C.dercpLid.nonpoceft.quiadeliquit.namaducr- 

fus  leges  facit,qui  fine  caufa  diuertir. 

Aliud  cxemplum  cft ,  fi  minor  dolo  malo  non  foluerit  ve- 
(Sbigalmercisnomine.quiamerxcommictitur.l.commifia.J. 
depubl.&vedig.  nec  aducrfuscommtfrurarcftitueturinin- 
tegrura  minor.  Qu imuis auccm  nihil referat,an  ex dolo ad- 
miiro in  contra(Stu,aa cx dolo admillo  extra  contra(%um  quis 
conueniatur:  mulrum  tamen  refert  fcire  cuius  statis  ficmi- 
nor.Poteftcnimcffeimpub8S,potcfteircinfans.  Vndcqux- 
ritur ,  fi  fit  impubes ,  aut  eciam  infans,  an  locum  habeat  quod 
hic  dicitur.Iu  hoc  fequcnda  cft  diftindio^quae  traditur  in  l.in- 
fjns.inftaadlegeraluliamdeficar.l.  impubercm.  defurt.l. 
i.Tipunitas.Cod.  depoen.l.  pupiilura.de regul.  iur.  &fimil. 
Diftinguitur  impubes,  qui  doli  capax  eft,  &  proximus  pu- 
bertari,ab  co,qui  dolicapaxnoneft.  Impubes.quidolica- 
pax  eftjtenetur :  fi  ver  6  doli  capax  non  eft ,  quia  longe  abeft  a 
pubertate,  non  tenetur.ncc  ei  vUa  rcfticutio  eftneccfiaria. 
Nam  perinde  eilct ,  ac  fi  diccremus  pccudcm  reneri.  d.  I.  in- 
fans.infra  Je  ficar.Fruftra  ergo  qu3:ritur,an  rcftitutio  fit  con- 
cedcnda,cumperfonafithuiu(modi,quaE  nontcneturcxde- 
lido.  Sedhicdeminoreloquimur,quidoli  capaxeft,&pu« 
ber:3tiproximus< 

Ha:c  (entcntia.etfi  vcra  fit,  multas  taracn  habct  cautiones< 
Qujd  enim  fi  deliftum  admiiTura  fit  fine  dolo  &culpa,fed 
tantum  negligencia ,  &  non  cx  animo  ?  Durum  cftct  hoc cafu 
denegare  refticucioncra ,  vc  dicitur  in  1. 1 .  hic.id  eft,exdolo  & 
confilic),&expropofiro.Dsli6lumcertepoteft  cflcfincpro- 
pofico ,  &  fine  dolo.  L  pcrfpicicQdura.  §.  dclinquitur.infrade 
poenis.  crgo  tunc  fubueniecur  minoribus.  Sequicur :  Etiamji 
panitcaufiipecunixdamnum  irrogetur.  Poenae  cauia  poena  pe- 
cuni:r  irrogacur,fi  quis  culpa  cantum  deliqucrit,im6  &  fi  cafu 
quistantumdeliquerit.  Lexcnim  eft,inquit  Papinianus,deli- 
«^orum  qux  fponrevclignorantia  contrahuntur,coercitio. 
1. 1  .fupra  cie  legib.  Vel,  vt  dicit  Demofthenes  in  orat.  aduerfiis 

Ariltogitoncm,STOliop9ft)/x<!t.7li>ii  iK\t<riav  nstl  axKrr/<aira/iuepm/x«7»t»» 

Excmplum  aliudeftinl.  i.hicSenatufconfuIto  TcrtuUiano 
mater  excluditur  ab  hxreditate  filij,  fi  ei  tutorem  non  pctieric 
dari.l.matres.  C.ad  Tcrtullia.  Hic  raaxiraus  rigor  obfcruatur. 
Naranifi  tutoremeipctietitdari,  nc  prartextu  quidera  iuris 
jgnorantia:  exculatur  ab  hac  poena.I.vlt.C.qui  pct.tuc.quara- 
uis alioqui  mulier iuris  ignorantia  cxcufatur.  Sed hoc eft  in- 
telligendura  de  n>uliere  maiore  vigintiquinque  annis.Si  vcro 
roinorfitrauIier,refticuicur,vtadmittacuradfiIij  fui  hzrcdi- 
tarcm.  Creditur  enira  ex  leuicacc  quadara  mulicris  magis 
quara  ex  maliciaid  adlum  efle.  Itaque facilc  ignolcitur  mulie- 


eri.Hucpcrtinctl.fer^.inftadcrcg.Jur.Feri,inquitPau!u$,ia 
oranibus  poenahbus  ludiciis  aetati  & imprudcntix  fucurritur. 
Exemplumeiusregulazfumcndumeft  tx  cdiik.o  de  in  ius 
vocando,  quodmulcacapiracontincc.  Vnumeftdefilio  fine 
decreto  vocato :  is  non  venit:pctitur  quinquaginta  aoreoruiTl 
poena.  Quid  fiminorfir,ancapoBnaexigetur?Minim^  vf^'c-, 
quafi  dolo  non  f  ccerit :  quia,  inquit,£cati  &  imprudenciac  iuc- 
currcndumeft.  Idcra  diccndumcft  incdidio,  quo  cauecur: 
JVe  ^uiseum ,  ^«»  ttt  tw  vecabitur,  vi  eximat.  Si  enim,qui  exe- 
merir,minorfic,videturquoquercfticucndas.  Etha;cratio 
eft,quia  hxc  edidta  fcre  in  dolum  concipiunrur.vndc  cum  ad- 
uerius  cdidtura  minor  quidadmifit,  facile  creditur  iuuenili 
a::ateidadmififle,quaajmaloanimo,  nifi  doluseius  argua- 
tur.Idcoquc  ait  Paulus:F(fr^»»  emntbui  pasnalibiu  tudictt6,ifc. 
Wxc  exempla  adduxi  ex  tit.de  in  ius  vocan.&titul.nequis 
eum,quiinius  vocat.&c.quia  Paulus  ad  incerprctatienein 
illorumcdi£torumcafcripfit.Infcriptioeniraeiusregul£  cft, 
Paulus  lib.4.ad  edi6tum,in  quo  explicauic  Paulus  tit.de  in  ius 
vocan.  &fcqucn.  tit.  quifereeandem  incerpretationem  ha- 
bent. 

Exhisigiturlociscolligcndafuntcxcmpla  eius  rcgu]x:& 
fic  in  fimilibus  faciendum  ,  qua:  alias  intelligi  non  poiTunc 
fubtitu.dcregul.iur.  vtaliasadraonui     .Addcndsefuncplu- 
rcs  cxcepciones  ex  d.l.fi  ex  cau(a.§.nunc  videndum.Quarura 
hxcpriorcft.  Aitenim  minorem  rcftituiaduerfusinficiatio-  -^f"»»^ 
nemaiSlionelegis  Aquiliae.damnatus  eft  in  duplum  obinfi-  """"^' 
ciationem.  Naminficiationispoinacftduplum.l.indeNera  aieaeie 
tius.inftaadleg.  Aquil.anpoflitreftitui?Quiftionemf2cir,^»#^j«» 
quoddiciturcxdelidio  minorem  non  reftitui.  Scd  Vlpianus  ii^- 
aiteum  rcftituihadlcnus,  vt  pro  confcflo  habeatur,&non 
teneatur ob inficiationcra  ad  poenam  dupli.  Non  igitur  refti- 
tuitur  adaerfusdeli(5lum,fedaducrfus  inficiationeffl,  quaia 
iudicio  vfus  eft. 

Scdnonncdc»li(3:um  eft  inficiari  fc  damnunl  dedifleiniu- 
ria  ?  Deli(5lum  quidem  edc  poteft,  &  poteft  inficiatio  dob 
taalo  fier!:quia  taracn  in  minore  credicut  ex  temeritate  id  po- 
tiusproficifci^quainexdolojfacileei  igno(cictur,nifi  euidens 
dolus  arguatur.  Et id  eft,  quod  vulgo dicitur  hoc loco.diftin- 
guendum  aducrfus  dolum  pra:fumpcura  quidcra  refticucio- 
nem  dari:led  aducrfus  dolum  verum  non  tcfticui.  Hoc  noa 
ineptc  diiftum  cft.  In  id enim  recidic quod  nos diximus,  tunc 
faucndum  3rtati,&  reftitutionera  procedere ,  cum  aliqua  taa- 
tijin  fufpicio  doli  eft :  non  tunc  cura  cuidens  cft  dolus. 

Alia  cftexceptiod.l.  fiexcaufa.§.ergo&fi.  Cumminot 
furti  ceneatur,pocuit  deciderc  cum  aduerfario  fuo,&  poenam  * 
vitare,quafur  a(^ione  furti  tcnctut  dupli,f:ilicet,vel  quadi  u- 
pli.narafiidnoncligir.rcftiruitur.  Hoc  cftdiligcnternoran- 
dum.  Excmpli  gratia:  Paratus  erataduerfariuscum  minore 
tranfigere,fi  voluiflettemreftitucrc.-maluic  carQcniudicium 
fubireminor.-qu3:ricuranpoflit  reftitui?  Aduerius  deliduca 
quidcmnonrcftituiturraiaor,fedtaraeaduetfustranA(£bio- 
neraomiflampotetitrcftitui,  vtncgotium  protrania(fboha- 
bea  tur,quod  tranfa(flum  non  eft,&  dc  quo  jranfigcre  potuii^ 
fet,  nifi  fuiflet  circumuencus. 

Hinc  notandura  cft ,  qu4m  v^ile  fit  minori ,  traftatum  faa. 
bcre  &  (crmoncm  cura  aduerfariis  dc  decidcndo  ncgotio,  vcl 
tranfigendo.nam  tunc  fi  paracus  fit  aduerfarius  dccidcre  cum 
ee,&  radluerit  minor  fubire  iudicium ,  &  conderanatus  fue- 
rit,poterit  rcftitui.Idcoque,qui  habent  litem  cura  rainoribus, 
diligenter  cauerc  debenc,  nequid  eis  ofTcrant,  vcl  cura  eis 
tranfigereinftituant.nam  fi  poftea  minores  co  neglc(%o  con- 
dcra  nati  fuetiat,  poterunt  ad  id  reftitui. 

Hxc  eft  cautcla  Ca:poIica,quz  diligentcr eft  racnti  tcaen-  cauuU 
(]a.  Harc  autera  fpccies  fimilis  eft  fupcriori.-vtenimillicnon  contr^ 
reftituiturminoromnino  contradeIi(f^um,fcdinficianspro  *»'"•'""• 
confcflohabetur.-ita  hicnon  omnino  tefticuiturcontrafur- 
tum ,  fcd  habccur  ncgotium  pro  tranfa^ao ,  hai^cnus  vt  vitet 
pccnam  tripli,  vcl  quadrupli.  Sequens  locus  eft  dc  minorc  c« 
dz\i6to agcntc,aa  reftitutio  in  co  locum  habeac.  De  hac  vet  ^ 
quzftione  videte  I.  auxilium.  D.  de  mino.in  Florentinis  Pan- 
dz(k.i\c\cgKm:  Auxiltum  intnteff^umrejlitutionis  excutietii^ 
inup(Bnarumparatumnonefi.qaxvcta.e{i\eikio.lDC.Noti- 
co,pioexecutieniliM,\e^tmexceptionil>.cumdiAiQDeyin,coi- 
tupce.  Qupmodo  autemidfit  accipicQdum,docetIucilconfI 

exemplis.. 


In  ^it.  XXXV  L  Lib.  LL.  Cod.  Siactuerjifs  'vfitcap. 


ntttreff, 

homimea» 

itnefici» 


iHinoriJt 

liolifio- 

tem  no» 

■mftlra- 

terit, 

■gie/ii- 


•kcmplis.  Seqartut  eaim:idee^  tniuriarum  iudiciuni  femel 
fsmtntjpimrepetinonpotefl.  Iniuriarumadioomillaeftpado 
fort^,  vcl  diffimuUtione  eft  abolica: vt  fi  quis  cum  co  potaue- 
ricquemiiiiaria  sfFecit.  §.  vlc.  Infticut.de  iniur.  vel  cxpretTa 
remiflione.  Ponamus  igitur  omiftum  iudicium  iniuriarum 
h.  miaorc,quiritur  an  poffic  rcftitui?negatTryphoninus  po(- 
{h.Executienii>K4.n.pasnarur»,iaqmt  ille,p3ratum  n  6  eft  aiixi- 
liuminintegrumreftitutionis.  Idcft,Cum  minorperfequi- 
tucquod  (ua  intcreft,  tunc  cnim  fubueniri  poteft:fed  hoc 
renTCdto  non  fuccurritur  ci  qui  pccnas  cxequitur.  Excqui 
guidnc,conftatex  l.inexecutione.infra  de  verborum  obli- 
gat.quod  nonintelligensforte  Haloanderj  mucauichoc  ver- 
bum  txeeutienibsu ,  &c  repefuic ,  in  exceptionihsu.  Lcgendum 
Qt^ocxteittiomhiUtCmiwoccin.  Hocigicurauxiiium noneft 
paracum  executionibus  poenarum.  Cum  enim  quiseaadio- 
ne  agit ,  qua  pocnam  perfcquitur,vt  eft  iniuriarum,rem  ipfam 
oonper[cquicurnecquodfuaincereft,fcdpc£namtantuiu,dc 
meiam  vindi(itam.  leg.  pra:tor,  §.  fi  dicatur.  inft  a  de  iniur.vbi 
aic  lurifconful. eum  quiagitiniuriarum.non  petere  fibi  da- 
Innum  (arciri,  fed  vc  vindicetur  contumeliaillaca.  Sic  cuiclcns 
eftdifFereQciainccraiAionem  iniuriarum,  &a(5lion&m  legis 
Aquilis.  ExemplumhuiusdifFcrenciseftinl.  fireruus.§.c;£- 
tcrum.adleg.  Aquil.  Siquisferuum  msumvulneraueritjdu- 
ruradliolegisAquiliaj^quiadamnummihidederit^fiquisau- 
tem  percuHeric  feruum  meum,  6c  iniuriaafFecerit,nondatur 
adio  legis  Aquiliac:quiaaoadetetior  eft  fadus  feruuSjnui- 
lumqueeft  raihidamnuradatam.  IdeoquedaturatSlioiniu- 
riarum,quapeco,vtiniuriavindicetur.  Igitur  aifliolniuria- 
rum  nudam  vindidam  petfequitor,  non  tancum  pcenam. 
Qiy:dam  enim  funcadiones,  qu£e  ecfiad  vindi(9:am  pcrci- 
neanc,  camen  damnum  eciam  perfequuntut.  hsc  veco  da- 
mnum  non  pccfequitur ,  fed  metam  pccnam,vc  diximus.  Igi- 
turaduerfus  eam  atfbionem  omiftam  non  refticuicur  minor. 
An  de  pocna  furci,  &  dealiis  adlionibus  idem  ficdicendum 
quoddea(5tioneiaiuriarum,hicquxrijfolec.uamincera(%io- 
nem  iniuriarum ,  adionem  furci,  &  adionem  vi  bonorum 
taptorunj.mulcurn  iaccreft)  quamuis  omnes  finc  poenales: 
quia.vc  dixi ,  a(ftio  iniuriarum  ad  vindi(^1am  cancum  percincc: 
hxvcto  fiint ,  quibus  rem  pcrfequimur.  Mihi camcn  proba- 
bilius  videtur,idem  dicendum  de  aliis  a(5lionibus,qu?  raeram 
ptEnaro  perlcquuntur ,  ficut  aiSio  de  furto,qus  quadruplum 
peifequitur,  &a6lio  vi  bonorum  rapcorum.  Mauec  mc, 
quodTryphoninusgcneralicer  loquicur.  Ex  eo  enim  idia- 
ieu,  &colligit  in  iniujriarum  a(Slione : illius  regulxvnum 
adducenscxemplum,aquocxteranon  diftinguuntur.  Ne- 
qufi  enim  iliud  vnicura  cxemplum  eo  appofuic :  quod  id 
cantum  locum  babeat  in  a(5lione  iniuriarum.  Et  magna  vi- 
deturratioinaliispceniSjVtpccnafuiti.  PoBniE  enimexecu- 
tioodiofaeft.l.feruuscalegc.iafradeleruis  cxport.  Seruum 
vendidi ,  ne  in  Icalia  commorarecur  puniendi  fcrui  caufa, 
coqucnomincpromifla  cft  pccna  aberaptore,fine  ftipula- 
tione  :  fiidnonfa^aumfic,  non  polIumagere,fsdficonuc- 
nifi[ec,vtmanumiccerecur,ideft,de  eo  quod  vfuiefthomi- 
ni,  fi  fa^aura  non fic,  dabicur  eo  nonfiinea^aio, quia  homi- 
ncmafHcibenehciointereft  hominis.  Non  rambenigncin- 
terpretamur  lcges  poinales ,  quam  eas  qux  fauorem  aliquem 
continent.  Hic  obiicitur  1. 1 .  § .  accufadonem.  infra  ad  Tut- 
pil.  vbi  dicitutjfi  defticerit  mtnor  ab  accufatione,  nonim- 
petrata  abolitione,  ignofcitur  ci,  quominus  puniacur  poc- 
naS.C.  Turpil.  Eapocnaeftqainqueaurcorum,cuiasmen- 
cio  cft  in  loco  fingulari.  1.  j.  infra  de  prxuaric.  Si  enim quis 
non impetraucrit  abolicionem,  pccna  hxc  ei infligicur:quam 
tamen  minori  remiccit  lurilconfultus.  Cui  igitur  hic  dici- 
mui  in  accufationibus  minoiem  non  reftitui .''  Harc  diuerla 
funr.  Aliod  cnim  eftpocnam  pcrfequi,&  aliud  petitio  poc- 
nac  exemptionis.  Ciim  igitur  minor  vultrcftitui,  vti  psnz 
cximatar,  datur  ci  reftitutionis  aiuilium.cum  vero  vt  pcc- 
nam  pcrfcquacur,  dencgacur  rcfticucio,  cum  auxilium  hu- 
ius  refticutionis  regulanter  non  fit  paratum  poenis.  Dcpoc- 
nis  conuentioualibus  hic  ctiam  quzri  folct ,  videlicet  an  fit 
hoc  intclligcndum  de  poenis,  quaeex  contradu  minori  de- 
bentur ,  &  ab  eo  omiflk  funt ,  &  an  in  iis  poffit  minor  rcfti- 
tui.  Si  hireamus  verbis  lurifconfulti ,  omnino  rainor  ex- 
cludicur.  Sed  tacio  qob  patitut,vc  de  pGeaacoauentionali 


h©c  intclligatur.  Mouet  rae  quod  dicitur  in  1.  ilt  pt*tor.  itt 
princip.  D.  dc  minor.  vbi  ait  lurifconl.  Geftura  gcneralitet 
accipi,fiueconuentumfit,fiue  aliudquidconcigerit.  Nequ* 
refeit  an  dc  damno  >  an  de  lucro  agarur ,  vt  dic.l.ait  prastor.§  k 
bodie.  Agiturautem delucro, non dcdamno,cum depoena 
agitur.  Etfanetota  hxc  noftri  lurifconf.  Tryphoninidifpu- 
tatio  fatis  oftcndit,  ca  verba  de  dclidlo  cfle  accipienda,  & 
cumquis  ex  deIi(flo  pocnam  pctfcquitur,  non  aucem  cum  ex 
conucncione. 

IN    TIT.    XXXVi.     LIB.    II.    COD. 

Sl      ADVERSVS     VSVCA- 

ftonmu. 

D I G  T  V  M  prastoris ,  ia  coiils  interpretacio-^ 
nevetfamur,ad  vfucapioncm  percinet,ficut 
aa  aliudquodcunqucgenus  alienationis.Id- 
eoc^ue  minor  tcftituitur  aduerfus  vfucapio-; 
Hem.  Hicautemteftitutio  ideoeftnecefla- 
ria,  quia  vfucapione  dominium  acquirirur  polTeflbri,  &  mi-' 
nor  amiccic  rei  lax  do.-ainium.  De  pupillo  quxricur.  Ec 
dicitui  in  Lbona:  fidei.infii  deacquir.  rer.  dom.  non  poflb 
rempupillivfucapi,  ideoque  reftitucio  in  incegrum  non  ell 
ncceflaria.  Seddiuerfuiueftinminore.  Nec  vero  refert,aa 
resmobiiis,animmobilis,vttundus,  vfucaptafic  :  namet- 
'  iamaduerfus vfucapioncm  fundi  necefrariaeftrefticdcio.Nec 
audicndi  funt,  qui  hic  vetba  camum  de  rcbuS  mobiiibu» 
incerprccancur.quafiimmobilesresnonvfucapiancur.  Aiunc 
domiaiumvcile.nonditedlumvfijcapioneacquiri.  Hxcfunt 
commcnca  Bartoli  ,  quibus  obfcarauit  iurifprudemiam. 
Omnes enim  res  vfucapiuntur,vr  eft  in ptinc.tit.  Inftit.de  vJ 
fucap.& I.3.D.  eod. in prin.&  cgo aliis docui.  Ergo  cum di- 
cituc  fundus  vfucapi ,  vt  crebro  dicitur  ,  necefle  eft  intel- 
ligamus  fundi  dominium  acquiti  pofleflori.  Hinc  iliud 
Horat. 

QmdamJicrediU  c»HfultM,m4HCfpat  vftf. 
Mancipare  enim  cft  dominium  ccansferre.  Ergo  intelli- 
garauscamresfbli,  quim  rcsmobilesvfucapipofle.  Seddi» 
xcricquis,in  alienacione  prxdiorum  minoris  neceflarium 
eft  decrecum ,  alioqui  non  valcc  alienatio.  Cum  autem  alie- 
natio  non  v3let,aoa  eft  opus  reftitutione  in  integrum.  lcg.ia 
caufa;.  D.  de  minor.  Ac  vfucapioeftalicnacio.leg.alienatio- 
nis verbum.infra de vcrbo.fignificl.i.G.de  fundo dota.  Si  a- 
lienatioremmminorisfinedccreto  prxtotis  nuilaeft .-  ergo 
fine  decreto  vfucapio  rerum  minoiis  nuUaeft.  Sedccctum 
cftvfucapioncmvaiercctiamfundi,  &  pixdii  quodminoii» 
eft.-aec  locum  habet  quod  dicitui  de  alicnatione  fa(%a  fine  de- 
cieto,  titul.de rebuseor.  &fimil.  namadvfucapionemnott 
peitinent  :  necalienationemineoloco  itadcbemusintcl- 
ligeic.  Quod  enim  fcripfit  Paulus  in  di(3:. lcg.  alienationis 
vetbum.  deveibor.fignificat.  nonfcripfitadhancreruraa- 
lieaationemminoruro,fedadcdidlumderei  vindicac.  quod 
facilc  ex  infciipcione  capicum  animadueicimus.  Eaenint 
lex  babcc  infciipcionera  Pauli  lib.  2 1  .ad  edidtum  ,  quam  ec- 
iam  infcriptionem  habent,  quxcxPaulolegunturfubtituI. 
dereivendic.  ErgohocaPaulofciiptumeft,  cumdeieivin- 
dicatione  difTereret.  Rei  autem  vindicatio  dicitur  compe- 
tciedomino,  quiremfuam  alienauit.  Ideoque  pofleiTonV 
quivfucepitiera  ,  competic  rei  vindicatio,  nonei,cuius  res 
vfucaptaeft.  Quia  igitur  videbat  Paulus  candcmrationem 
efle  in  vcndicione,  quam  in  vfucapione,  fic  incerprecacus 
eft  verbum  alienacionis ,  acque  ica  receflit  a  proprietate 
verborum.  Scd  fub  tra(5batu  de  rebus  eorum ,  qui  fub  tiue- 
la,  vcl  cura  funt ,  &c.  hoc  verbum  aon  ica  accipirut.  Eflec 
cnim incptum quxrcre ,  an  dccretum  invfucapionedcbeicfe 
intcrueniie.  Ergo  quod  hic  dicicui  dc  lebus  thinoiis,  de qui- 
bufcunquc  rebus  accipi  debec  :  quia  eciam  vfucapiiin- 
tui pixdia  miooris.  £t  regula  vulgatis  eft,  <}ux  traditui  ia 
leg.  quxfubcondicione.  $.  fiaa.  iofia  de  condido.  infti- 
tuc.  Noneftneceflcadiieprxcoreminhis,  quxlexpcimii- 
nc.  Inexecudonelegisnon  eft  decretum  necefluium  prx- 
toris.  Hic  obircr  nocaadum  eft  exempium  refticudonis, 
quxinrcmdacur,  de  quadiximusinieg.  in  caufx.  §.  incer- 
dum.  dc  miaotil)us.  Vbi  admoouimus ,  quomodo  hoc  fic 


I0<? 

accipiendum.non  quod  in  rem  fit  fcripta  hsc  adlio,  vt  Bartol. 
&aiij  exiftiraauerunf.icdquiairarefcinditurinterdum  nego- 
tium ,  vt decur acflio in rem , interdum  adioin  peribnam.  Si 
amiferic  adioncm  in  rcm ,  teflituetut  ei  adio  in  rem:fi  adlio- 
neminpcrfonam.reftitucturadioinperfonam.Etfiquishac 
cxccutione  vcivelit,diplomateimpetratovti  poterit.vcho- 
dicfit.fiquxratur  quo  inlocofitagendum.fequcmurnatu- 
ram  actionis ,  qux  reftituta  eft ,  vt  fi  adio  in  rem  rcftituta  fit, 
aiior  cxperiatut  ea.lcg.  vltim.  vbi  in rcm  atflio.tunc  enim  da- 
bitur adio  adori ,  vc  agac ,  vel  vbi domicilium  habct  rcus, vel 
vbi  res  fita  eft.  Si  vero  in  perfonam  adio  elFet  reftituta,  agen- 
dumcflet.vbircushabetdomicilium.  Hinc  quiriturl.cciam. 
1,  de  minorib.  de  co  qui  priufquam  nafcerecur,vfucapcum 
amific.Ca:pic,cxempligracia,poftidcriresTitij,quidecedens 
reliquit  vxorem  prignantcm :  petfccfla  eft  vfucapio,  dum  cf- 
fetprignansmulier^quirituranpoflitpupillusaductfusvfu- 
capioncmreftitui.  CVupdhicdicitur  non  catet  dubitatione: 
quiadiciturrcmpupillivfucapinonpoire.lcg.bons  fidci.in- 


Franc.  'DuaremQomment. 


fercur  accepifte.  Hodie  furi/Hidiionem  habent,  quoties  lit 
eftinterpriuarum&fiicum,vc  explicaturl.  i.  C.  dciuti(di(^. 
omn.iudic.&tototit.C.vbicaufsfifca.&colligiturexomni- 
buslegibushuiustit.  &prxfertimexl.i.  Sed  vc  ad  quxftior 
nem  propofitam  redeamus,  videndura  an  minor  rcftitua- 
tur  contra  fifeum?  Ec  diccndura  eft  eum  refticui ,  I.  i.  hic.  fi 
captus  fit,  fi  longeminori  pretioconrraxcric.  Fiflus  enim, 
inquit  Scucrus,Iurispublici  fcquetur  audoricatcm.  Publi- 
cum  ius,  commune  vocat,  per  aKVfo^cyau,  quia  nonnun- 
quamabeodiftinguitur  ,1.  iuriigentium.  §.  fipacilcar.  fupra 
depadt.  hoc  eft  quod  dicitur  vulg6,fifcumvciiutcpriuato-. 
rum,  vtl.itemvcniunt.  §.inpfiuatorum.  infra  depetit.  hae- 
red.  Igitur  fiogulaiia  rributa  fifco  diligentet  funt  notanda. 
Contra  fifcum  igitur  minor  captus  rcfticuitur.  Huc  perti- 
netl.infraudera.§.  vlt.  infr.\  de  iure  fifci.  vbi  diciiurprsdia 
fifci  non  deberc  minoribus  locari,  ne  forte  eis  poftea  iub- 
ueniatur  xtatis  bencfido:ideoqacere  fifcinon  eft,vtcon- 
trahatcumminore.  Huc  pertinetl.  fiexcaufa.§.fi  in  com- 


ftadeacquircn.icr.domi.  didaauteml.  ctiam.  ioquitur  de  miflum.D.deminor,  Quiaminor  nonfoluicvcdigal,quod 
co,  qui  rninor  cft  quam  infans.  Cum  igiturresnonvfuca-  mercis  nomine  peteretur,  dicitur  in  commiftiim  incidifle. 
piatur.non  videturlocuscflcreftitucionijiuxcal.incaufx.  At       Confifcacur  enim  mcrx  propcer  non  folutum  vedigal.Ieg- 


mihividetur  duplici  ratione  rcfticucionem  hic  locum  habe 
re.  Inprimis,  quiavfucapiononfuitcoepta  contrapupillum, 
fedcontrapatrem,cuiha:rcs  extitit.  Neceflcenimcft,intel- 
ligamus  vfucapionem  coeptam  antequam  natus  &  conce- 
ptuscflJechicminor.nam  non  poruittantotemporeinvtero 
fuiflc:ideoquequianonfuirccEptavfucapio  contra  cuta.fed 
contra  eius  deccflorem.datur  reftitutio.  Secundo ,  quia  non- 
dum  natus  erat,&  crat  adhuc  in  vtero.nam  d.l.  bonas  fidei.Io- 
quitur  depupillo,nondeeo,quiadhuceratinvtero.  Scioba- 
beripro  natis  eos,qui  in  vterofunt  quoad  eorum  commo- 
dum  attinct.  1.  quiinvtero.fuprade  ftatu  hominum.nonta- 
men  idco  fequitur  runc  eum  haberi  deberepronato.  Nam 
mero  iure  mulcum  ditFerun:  a  nacis  hi  qui  adhuc  in  vcero 
fun^cum  de  ipforum  coramodo  &  incommodo  agiciu.  1.  vlt. 
infradcccUac.bono.  vbi  dicicur  non  cfle  in  potcftatc  patris 
cum,qui  iiondum  eft  editus :  fed  tamen  benigniore  interpre- 
tatione  intellige  natum  eum ,  qui  adhuc  in  vtcro  eft.   Oc- 
currunc  qua;dsm  aliae  quxftioncs  dc  pra:fcripcionibDS,  de 
quibus  dicemusin  I.vlcim.  Cod.  in  quibus  cau.in  integ.  reftit. 
noncftnccef. 

IN     TIT.     XXXVII.     LIB.     II. 

CoD.      SI      ADVERSVS 

Fifcum. 

V I A  multa  fingulatia  habet fifcus,  ideo  quat- 
ritur,an  minor  cx  edid:o  practoris  contra  fi- 
fcum  fit  reftituendus,&  quatenus.  Mulca  fin- 
giilariaincaufisfifcalib.  efrenecefTeeft,  pro- 
pccrvtilitatem,vc  fitcus  fcilicet  augeatur,fi- 
nc  q.io  ibtiis  Rcipublicx  conletuarinon  poteft.  Fifcuseft  • 
pecunia  publica,  inquit  Afconius  Pcdia.  fiue  illa  principis 
-   fit,  fiuc  imperij.  i€,rarium  dicitur  populi  apud  Plinium  in 
Pincgyrico  :  fifcus  autcm  principis.  Sed  in  iure  ciuili  his 
verbis  promifcnc  vtimur,  quia  idem  ius  principis  eft  in  o- 
nines.I.bene.a  Zenone.Cod.de  quadr.prxfcript.  Fifcumau- 
tcm  vocamus  pcr  ractonymiam  ,  cum  qui  adminiftrat  res 
fi.^ci.vrhicfi  aduerflisfifcum.  Efttic.hb.  i.D.deoific.pro- 
curat.  Cxfa.id  cft,decoquiresCxfarisadminiftrac,quiet- 
jtKtieaa-  iam  Rationalis  dicitur,  vt  &  a  Lampridio  in  Alcxan.&I.  i. 
"*  ^''"''    C  de  modo  muldla.vbi  ait  Imperat.Alexan.Rationalera  non 
habcrc  poctflaicm  muldx  dicendx.  Dicicureciamcurator 
Cxfar.s.l.  vltim.de  offic.  procur.  Carfar.  Et  ctiam  procuratoc 
priuata:  rationis  I.ptocurator.  C.  de  edcn.  Seucrus  Impcrat. 
vocatdifpen.Qcorem  fuum.l.i.hic.  Difpenfare^curarc,  pro- 
curare,eundcm  fcnfum  habent.  'i/iof  ?,'jy(  dicitur  apud  Stra- 
bonem  I.b.i.  Dicicur ctiam  ptocuracor priuarx rationis.  1. 7. 
Cod.dccdcu.&cxeoquod  fcribiturtit.  deoftic.procu.Cs- 
Ur.&  ration.&  prxfedtus  fifci.  Apparec  autcm  hunc  procu- 
ratorcm  codem  munere  fundlum,  quo  procurator  priua- 
totum  hominum,  licct  qua^dam  ci  atttibuta  fucrit  iurifdi- 
«flio ,  vt  fciibit  Cotnclius  Tacitus  lib.  li.  Sucton.  in  Claud. 
&DiouiaTybcrio,  quam  primumab  Imperatore  Claudio 


5W. 


2Erartii 

<JUlJ. 


commifla.  infra  de  publ.  ob  minorem  tamen  artatem  fub- 
ueniturei,  nifi  dolus  eius  intcruenerir.   Nam  aduetfus  do- 
lum  non  reftituitur  minor ,  vt  iam  diximus.    De  hac  autcm 
refticiuione  quis  cognofcat  incerfifcum  &  minorem,tradi- 
turinl.i.hic.vbilmperat.  Alexan.ait,patronumfi(ci,quidi- 
cituretiamrationalis.  1.  vhim.hic,  &  procuratorcmCxfaris 
vnacuro  prxfide  de  ca  cognofccre.  Hinc  quarftionafcitur, 
qux  ttadtatur  1.  j.  vbi  diftindJ-io  ponirur,  qux  rofgnoper* 
hucpertinet,qua  cognofciturcaufahuiusrcftitutionis.  Ex- 
plicandx  huius  quxftionis  gratia,  quxdam  priusfuntintel- 
ligcnda.  In  primis  cum  minor  reftituitur  aduerfesfifcum, 
cumquocontraxit,muIcum  referr  qua  cx  caufa  &  quomo- 
do  cum  fifco  contraxerit.  Contingit  aliquando,  vt  fifcos 
rem  aliquam  vendat  vt  propiam,  qua:  tamen  fua  non  eft: 
aliquando  vt  rem  alienam  vendat  non  vt  propriam,  fcd  vt 
alienam,  quia  debitorfifcinon  foluerit.  Cumrem  venditve 
fuam,  fequendum  eft  id.quod  conftitutura  eft  vatiislmpe- 
ratorumconftirutionibusjquarum  meminit  luftinianustir. 
de  vfucap.  in  It.ftit.   Meminitin  primis  edidi  cuiufdam  D. 
Marci ,  cui  fucceflit  Zcnonis  conftitutio,  deindealia  lufti- 
niani.  Videamus  quid  his  conftitutionibus  caueatur.  Edi- 
doD.  Marci  caucum  eft,  vcfififcusrcmaUenamahcui  vcn- 
dac  vt  fuam,  poft  quicquennium,  fi  ea  res  vindicetur,  em- 
ptor  exceptioce  fnbmoueat  agcntem.  Nam  fi  dorainusrei 
velit  rcra  a  pcflefTore  vindfcaie,  poterit  cquidcm,  fed  poft 
quinqucnciunifummouebitur  exceptione.§.vltim.  devfu- 
cap.  Inftitat.  Hoc  ediftoexcipiuntur  minores,  quibus  fuc- 
curritur  beneficio  ajtatis,  vt  poftqitinquennium  rcftirutio- 
neimpctratapoffintas;ere,vtd.!.vIt.hic  fignificatur.  Dum 
enim  dicitlxa^eisx.EdiSlo duii  tJ^arci  m  minorumfxceptay 
nihiltuuutadiuuatdijiderium.  {:gid&cm\r  yminotUaccinii,{i 
aduerfus  cmptorcm  &  poflcflorem  agere  &  rera  vindicarc 
potueritexedidoD.Marci.  Deinde  fadaeftconftitutio  de 
eadcm  re  ab  Iraperatore  Zfnone,quzextat  I. omnes.C.de 
quadrien.  prxfcript.  qua  fimulatquc  fifcus  rem  aliquam ,  vc 
fuaravcndidit,ftatimfitcmptoris,etfialienafueritres.  Hoc 
admodum  fingularc  cft,&  refpicit  ad  fingularcm  fifci  vti- 
litatera  ,  vt  alliciantur  homines  facilius  ad  res  fifci  emen- 
das,  cum  intelligunt  fe  ftatim  fccutos,  nec  pofl^e  inquieta- 
ri:iure  coramuni  fi  rem  meam  quis  vcndit  ,  cgo  eam  ven- 
dico  a  pofTeflore  :  fcd  hic  tantum  confulitur  domino  rei 
vcnditx,  vcagataduerfusfifcum,  adpretiumrcifux.  Dedo- 
mino  nihil  poteft  amplius  quxri ,  fed  quadriennij  prifcri- 
pcione  furamouecur.  Intra  hoc  ramen  q«adricDnium  non 
prctiura, fcd  ipfam  rcm  vindicare  potcft.  Sccuta  eft  alia  con- 
ftitutio  ,  qua  bxc  Zenonis  lex  eft  produfta  ad  omnes  rcs, 
quxfunt  principis,  velAuguftar.  Iwc  enim  cautum  eft,  nil 
referre,  an  quid  priuatum  an  propriura  fit  principis,  quod 
nosvocamusZ)fl«;d/»f,2nvero  fifci.  Ea  enim  onmia  intel- 
liguntur  principis ,  quia  in  ea  fifcus  habet  imperium.  Non 
quod  omnia  fint  principis  ,  etiam  priuatoium  res  ,  vr  qui- 
dam  ineptillime  intellcxerunr.    Hx  igitur  conftitutiones 
locum  habent,  cumfifcus  vcndit  remalienam  ,  vtfuam,& 

hoc 


In  Tit.  XXXVIII.  Lih.  11.  Cod.  Siaduerfts  credit. 


tioctani fuccurcitui;  minori,  ne  noceac  minori  prircripcio 
quadriennij.  Edido  autera  Diui  Marci ,  cum  eflent  excc- 
pti  minores,  vt  hic  dicitur,  idem  intelligendum  efl:  in  aliis 
confticutionibus  fecutis  Diui  Marci  edidum,  vc  minores 
fcilicec  excipiantur,  ne  noceat  prajfcriptio  minoribus.  Ex- 
empli  gratia ,  publicata  funt  bona  cuiufdam  propter  cri- 
mcn  perduellionis  ,  atque  interea  pracdium  cuiufdim  mi- 
noris,cum  damnatus  efle  crederetur,  captum  eflafifco,& 
didradum  :  quzritur  an  minor  fit  fummouendus  exce- 
ptione,  fi  lapfum  fit  quadrienniumf  Et  dicendura  eft,  ei 
beneficio  xtatis  fiiccurii  aduerfus  fifcum  ,  non  aduer(us 
poffellorem.  Ac  fi  fifcus  rem  alicnam  vendit  non  vt  fiiam, 
ied  fortaffis  propter  debitum ,  vt  fit  aliquaado ,  cum  fifci 
debitor  non  foluit,  &  ideo  in  bona  eius  mifiio  faffta  eft, 
quod  nos  dicimus  Satfine,  an  aduerfus  illam  bonorum  di- 
ftradionem  minor  fitreftituendus,  qusrituri"  Et  dicen- 
dum  eftjfi  fubhaftationis  (olennibus  feruatis  fit  fada  vcn- 
ditic)  bona  fide,  minorem  non  effe  rcftituendum.  1.  quae-. 
cunque.  Cod.de  fide  &  iure  haftx  fifca.&dc  adie.nam  ob 
omiftam  folennitatem  in  fubhaftatione,  vel  dolum  malun; 
interpofitum,fuccurritur  non  folumminoti,fedetiamma- 
iori.  Quibus  perccptis  facileintelligemus  quzftionem  tra- 
<5latam  in  1.  vltim.  hic.  Minor  adiit  Imperatorcra ,  apud 
qucm  expofuit,  a  fifco  rem  fuam  venditam  eile  :  petitq^^ue 
ab co,  vt poft  quinquennium  lapfum  agere  poflet ,  &  ei pra;- 
fcriptio  quinquennij  nonobftatet.  Moucbaturminor  e,di- 
iko  D.  Marci ,  quo  excipiuntur  minores,  vt  iupra  deroonftra- 
uimus.Sed  Dio£letianusrefpondet:A^»/;»/<»«w  adimantdc- 
Jidermmy  ediiie  Dtui  tJAiarct  res minorum excepta.  Ediftum 
enim  D.  Marci  pertinct  ad  rcs  quas.fifcus  vt  fuas  vendidit. 
At  in  hac  fpecie  proponitur  fifcum  non  vendidifte  res  vc 
fuas ,  fed  vt  debitas  proptcr  xs  alienum ,  fcilicet  non  (olutum. 
nec  enim  quzritiir  de  prxfcriptione  quinquennij  ex  edido 
D.Marci.  Scquitur  tamen :  Sed^uoniampercoliu/ionem  ,fiue 
fraudem  tunc  temporit  procuratori^  nofiri,^c.  Quia  cnim  pro- 
fpexic  Imperator,  ita  exprimi  fpeciera  oblato  libello  fibi, 
quafi  dolo  fifci  fuiftet  circurafcripcus  minor  :  pronuntiar, 
ecfi  minori  propter  xtatem  non  fuccurratur,  nihilominus 
tamen  obfimplicitatem  fuam,fi  dolus  procuratoris  fifciin- 
teruenerit ,  &  venditio  bona  fide  non  fit  fadta ,  reftitutio- 
nem  inintegcuni  minori  competere.  Adde  etiam  propofi- 
tumfuiflejfolennitatemhaftzhicnonfuille  feruatam.  Qua: 
diftindiofacilis  eft,hisperceptis  qusiamdiximus. 

IN    TIT.    X,XXVIII.    LIB.    II.    COD. 

SI      ADVERSVS      CREDl- 

torem. 

V  o  D  dicitur  in  edido  pvxtotis,fiijuid 
gefium,&c.diximas  ad  omnes  contra- 
d:us  pertinere ,  nec  cantum  ad  contra- 
(5tus,fed  8c  ad  quofcunque  adtus,  8c 
negotia  qus  cum  minoribas  gcrun- 
tur.vnde  fi  quis  negotium  cum  mino- 
re  geflerit,  npn  efl:  dubium,quin  refti- 
tutio  babeat  locum.  Sic  enimVlpia- 
nus  interpretatur  vetba  edidi in  l.ait  pt^tor.  vbi  admonui  in 
l.Labeo.infra  de  vetb.fignifi.referri  tantiim  Labeonisfen- 
tentiam:  alias  nec  mutuum  quidem  concrattum  elfe  dicemus: 
cumdicatLabeo,  contra(5tum  vltro  citroque  obligationera 
cfl^c.inmutuo  autem  nonfitmutuaobligatio.  Sedquiapra;- 
tor  generaliter  loquicur,  docuimus  etiam  cdi(9:um  ad  mu- 
tuuinpcrtincre:quod  vclmaximeapparetexhoctitu.  Siad- 
uerfus  cceditorem.  nam  ecfi  crediti  appellatio  fit  generalis, 
tamencontrahitur  plerunque,&accipitur  pro  mutuo.l.  fin- 
gularia.  1.  in  creditum  ire.  inf i a  de  reb.cred.  I.  creditorum.  dc 
verborfignificatio.  Vtautem  fignificationemhuiusverbiita 
leftringamus,  arguraento  funt  fuperiores  ticuli  huius  libri. 
Apparecenim  ex  illis  voluiflTe  Imperacoreni  hic  trad;arege- 
neraliter  de  his,quibusex  quacunque  caufa  debetur : fed ex 
caufa  mutuidebetur:ergorainor  aduetfus  mutuiobligatio- 
ncra  ex  edidlo  reftitijitur.  Duo  tamen  funt  neceflaria, vt  hic 
teftitutiolocum habeat.Primii eft, quod  tcneat  contradlus 
ipfo  iuce:alias  enitn  ceflatet  refticutio,vc  diximus  ia  l.ia  cauf^. 


1<37 

de  minorib.  Nihilcnim  pfl^jt.quod  pdffetrcponi  in  ptiftinum 
ftatum.  Minorautemobligaturcx  inncuo,fecundumdiftin- 
<aioneml.5.C.deinintegr.reftir.vcfitutoremhabeat,&ac- 
ceflerit  aucioritas  tutotis ,  tunc  quamuis  ipfo  iure  valcat  mu- 
tui  obligatio,captuspoflitrefticui  :fi  ver6  nonacceflerittu- 
totis  aucfloritas.ipfo  iure  non  valeat concraaus.  Sin  tucorera 
nonhabeac.&mutuumcontraxcricipfoiure  nuUus  fitcon- 
tra^aus.  Alterumeft,  quod  captusfit  minor,nec  enimideo 
reftituiturminor,quodminorfit:fed  quodiubricoztatis  fic 
capcus :  yc fi in rcm  ipfius  pecunia  verfa  non  fir ,  vt  oftendunt 
legeshuiustituli.  Opottecigicur  pecuniam  creditam  inmi- 
noris  vtiliracem  non  efle  verfam,  vr  fic  lociis reftitutioni.  Huc 
pertinetl.patti. i7.§.  i.deminor.  MeminitautemhicCaius 

IurifconfultusProconfulis,quiahocfuitfcriptumadedi<a:um 
prouinciale.quod  fcilicetproconful  propofuerat  in prouin- 

cia.  Ef go  fi  cocara  pecuniara  amifit minor.nihil reddct.  Quid 
ft  minoregenti  viro  dedit  pecuniam  acceptam  mutuo,  ad- 
ucrfusqueminaniscftacaio,  damnabitur  minornonvtred- 
dat  pccuniam ,  fcd  vt  aftionem  quifitam  ccdat  crcditori  fuo, 
aduerfus  eum  cui  pecnniam  illam  credidit.Huc  fpcdlant  qu?- 
cunqucextant  fcriptaineoloco.  Hacaenusomniafuntper- 
fpicua.  Sedmagnacftquiftio ,  vtri  incumbat  probatio,  an 
rainori,ancredicori,curaqu£Eritur,anminorficlocuplecior 
fadtus.&anminordcbeacdocereeampecuniaminfuamrem 
verlam  non  ertc,an creditor ,  in  eius  rem  vetfam  efle ,  docere 
cogatur.  Ex  vtraquc  lege  huius  tituli  nihil  aliud  coUigipo- 
ieft,quam  creditori  onus  probacionis  incumbere.  Dicic  enim 
1. 1  .Imper.  Antoninus :  2^c  doceripotuifiiprxtorem  exeo  con- 
traSiu  locupletiorem  eam  ^efaSiam.  Ergo  onus  probationis 
in  creditorcm  cransfcrcur,  vt  probet  minorem  locupletio- 
remfadum.  Sed  contra  multa  obiiciuntur.  Inprimisl.mi- 
noribus.  Cod.de  in  integrum  reftitur.  Minoribus  ,  inquic 
Imperat.  competitreftitutio,  in  quibus  fe  captos  probare 
poflunc.  eodem  pcrtinet  l.nampoftea.  §.fi  minor.  infca  de 
iureiur.  Expendcndafuntdiligenter  verbahuiuslegis.  Dicic 
enim  Vlpianus  :  Nec  enim  vtiijuetjut  mmor efi fiattm  ^cir^ 
cumfcriptum  fe  decttit.  Ex  quibus  apparet  minorem  docere 
debere  fe  icriptum  efle.  Diflicultatem  auget  1.  fi  prsdium. 

Cod.deprxdiismino.ncquisfortecoconfugiatjvrmutuum 
diftinguat  ab  aliis  contraftibus,  &  hasduasleges  demucuo 
intelligac,  aliasauceralegesde  aliiscontradibus,  namd.I.  fi 
przdium.Cod.deprajd.minor.  loquicur  de  vcnditione.  In 
eatamcnaitlmperat.  aduerfarium  docere  debcre  rainorem 
locupletiorem  faftum.    QuaEftio  enim  eft  de  venditione 
pra:dij  minoris,nondemutuo,  &  cogicur  probare  emptor 
cfle  conuerfum  pretium  in  rem  minoris  :  alioqui  pretiura 
amittit.  Videndumigitur  cft,  quomodo  hic  nodus  foluen- 
dusfic.  Quatuorvaris  folutiones  apudAccurfiumreferun- 
tur:ca:teri  alias  adducunt,  quas  excuciat  qui  otio  abuti  vo- 
lct.   Mihi  fic  videtur  diftinguendum,  ex  fcntentia  eorum, 
qui  fanioris  funt  iudicij  in  hac  difputatione.  Et  in  primis, 
quiahic  locusomninotradtat  de  probatione,  &  pertinetad 
titulumdcprobatio.  meminifleopottet  vulgaris  regulail.z» 
deprobar.  cxqua  dependetdecifionoftraEquarftionis.  Aic 
enim  Pialas :  Eiincuml>it  prohatio,  ^uidtcit,  non  tjuinegat. 
Nondicitrcoaucadori,  fed  eiquidicic,  fiue  fica6i:or,fiue 
reus.  nam  vccrque  dicit,  &  vterque  negat  plerunquc.  Ali- 
quando  reus  dicit  excipicndo,  &  probare  debct  excepcio- 
ncm.  Etexemplum  eft  appoficuml.fi minorem.Cod.de in 
integrum  reftitutionc.   JVlinor  implorat  reftitutionem,  & 
aic.fe  minoremfuifrecum  contraheret.  Obiicitaduerfarius 
cum  tempore  exdufum  :  intra  quod  tempus  debuit  refti- 
cutio  impetrari ,  vtri  incumbat  probatio.'"     Vidcndura  c(t 
vtet  eorum  dicat  :  &  quia  vtcrque  dicit ,  vtrique  incura- 
bicprobatio.  Minorenim,  dum  ait  fc  fuifle  minorem  quo 
tcmpote  conttaheretjillud  debet  probare.     Aduerfariui 
autemdumdicitminoritempuslapfumeflc,id  quoquc  pro- 
baredebec.   Necpoteft  adferri  commodius  exempluraeius 
reguls.  Cum  ergoquiritur  vtri  incumbatprobatio,infpe- 
cie,  de  qua  hic  dilferimus,  ferapcr  videndum ,  vter  negec> 
vterintendat.nam  modominorait,  modonegat,  iuxtava- 
rietatcra  ncgotiorum  :  qua:  diligcnter  in  fingulis  fpeciebus 
confideranda  cft.  id  quoque  fpedtatur  in  quaque  fpecie. 
Quod  vt  coramodius  explicetur,  vtar  diftin&ione,  vulgo  re- 


cepta.PIeruoquc  contingit,  vt  contraAas  nullus  fit  ipfo  iure, 
propterquemminorvulcrcftitui :  plerumque  vt  valcat.fcd 
aducrfus  eum  minor  reftitutionem  defideret.  Hinc  dependct 
explicatio  totius  huius  difputationis.  Huius  diftinaionis  pars 
prima  eft.cumipfoiure  nulius  eft  contradlus  initus  a  minore: 
quo  pertinet  d.  1.  fi  praedium.  C.de  prsd.min.  vbi  proponitur 
pridium  rufticum  vcl  vrbanum.fine  prstoris  decreto  vetidi- 
tum,exquo  apparetnullam  e(Ievenditionem,exl.i.infrade 
rcb.  eor. ideoque ip(o iure nihil  cft  adum :  &  pcrindc  minoC 
viodicabit  prxdium  fuum.acqucfinihilaaumeftet.   Pona- 
nius ergo cmptorcm hoc ca(u petere  fibi reddiprerium quod 
foluit  minori  cius  prasdij  nomine.  Ait  Imperac.  dari  emptorl 
exceptionem  doh  aduecfus  minorem  prxdium  repctentera 
ad  pcetium  recipiendum,  fi  minor  fit  locupletior  fadus  cx  eo 
ptetio.  Namhcetipfoiuredcttciat  auxilium.tamenpropter 
zquitatem  datur  exceptio,fi  minor  fit  locupletior  fadtus,arg. 
l.namhoc.infrade  condid.indcbi.  Si  qua;ratur,vcriincum- 
bat  pfobatio ,  minori an adueriario :  videndum  eft qni-; dicat. 
Ec certum  eft onus  probandi  hic aduerfario  incumbfce ,  cum 
is  dicetedebeat,  mmoremc(rcfadumlocupletiorcm,  quia 
iddicit,&  id  intendit.  Minornonintenditit3agendo,cam 
pecuniam  eife  in  rem  fuam  veriara.  Nece^Tarium  enim  id 
non  eft  in  rei  vindicatione  :  in  quafatiseft,  fidicatfundum 
fuumefle.  Scdemptor,  contra  quera  agic  minor,  nonpo- 
teft  (e  ahter  tueri.  Nam  ecfi  dicat  venditura  fibi  praedium 
.  fuifle,  &pretiumfetradidifle,  nihilagccquiavenditio  ipfo 
riure  nulb  eft.  ergo  proptcr  squiratem  datur  ei  exccptio, 
<jui3nonpatitur  aequitas,  vt  pr^cium  retineatminorexquo 
ertfadlus  locupletior,  &  recipiat  prxdiura.ideoque  cogi- 
tur  doccre  rainorem  locuplctiorcm  faftum  cx  ca  pccunia, 
quia  id  dicit.  Hoc  exemplura  percinet  ad  concradius,  qui 
ipio  iure  non  valenc.  Videaraus  de  aliis  contraclibus  ini- 
tis  cum  minoribus ,  qui  ipfo  iure  valenc :  vt  fi  prsdium  fit 
vendicum  decreco  pcicons.  cunc  enim  valet  veuditio  ,  fcd 
tamen  fi  capcus  fitminor,poteft  reftitui  ex  bono  &2quo. 
Sed  fi  de  prctio  qusratur,  an  fit  locupletior  faflus  minor, 
vtri  incumbat  probatio.  Sequcnda  eftregula  noftra,  ei  in- 
cumberc  probacionem,  qui  dicit.  videndum  enim  ,  an  ita 
intendat  ador,  ideraqueminor,  vt  dicat  fe  eara  pecuniam 
amififle,  &nonefle  verfam  in  remfuam  ,  an  quid  aliud  al- 
lcget.   Id  exemplis  dedarandum  eft.   Ponamus  minorem 
velicreftitui,  quod  dicatfibi  vtile  non  fuiffe  prsdiu'ii  ven- 
dicum  efle  quocunque  predo.  lufta  eft  caufa  ieihtjcionis, 
fi  non  expcdiac  minoci  fundum  fuum  alienjti.    De  prscio 
nihildicic,  nec  quod  fic  fadlus  locuplecior,  fed  aiccan  iim, 
nonexpediirefibi,fuum  prsdium  vendi.     Repeti:urigicur 
ab  empcorc  przcdium ,  rcfticuco  minore  in  integrum.  Ad- 
uerfarius  tamcn  vult  reciperc  pretium  ,  vel  vult  retinere 
pcxdium  ,  doncc  fibi  teddacur  pretium.  Ait  cnim  mino- 
rem  locupletiorem  fa<3:um  ex  pecunia,  quod  minorncgat. 
proculdubio  incurabir  probatioaduerfario,  quia  itafe  tue« 
tur  aduetfus  minorem  ,  vt  dicat  eum  locupletiorem  fa- 
(ftum.  Sed  quia  contingit  aliquando ,  vc  uon  ideo  pccat  rc- 
ftitutionem  minor  ,  quod  captus  fit  in  venditione  ,   fed 
quod  locupletior  non  fit  faftus  exprctio,  vt  fifotte  obvr- 
gens  xs  alienum,  cui  aliuade  fatisfieri  non  pocerac,  expe- 
diebac  minoti  pridium  vendi,  raodo  iufto  pretio  vcnde- 
retur.  nihil  enim  in  hac  fpecie  aliud  poteft  caufari  minor, 
quam  cam  pecuniam  in  eius  caufara  ,   rem  &  vtilitatera 
vctfam  non  efle  :  vtri  incumbet  probatio.  Et  certe,fi  mi- 
nor  dicat  fe  locupletiorcm  fadlum  non  cfTe  :  aduerfarius 
contra  inftec,  minori  incumbcc  probatio  :  quia  dum  hoc 
dicit,  nihil  aliud  intendit,  quam  quod  ea  pecunia  in  fuara 
rem  verfa  non  fit.  Et  fic  incclligendum  eft,  quod  dicicurl. 
minoribus.  Cod.  deinintegtumteftitut.  l.nara  poftca.§.  fi 
minor.  de  iureiuran.&  fimi.  Scd  huic  diftindlioniaduerfa- 
turl.  1  hic,  cuius  hic  cftfpecies,  &quahictra6taturqua:» 
ftio.    Qoidam  mutuara  pecuniara  dedit  minori  :  oblJga- 
.tus  eft  eo  mutuo  minor  ,  quia  acceflit  curatoris  audlori- 
tas  :  cteditor  agit  ex  mutuo,  &  pctit  fibi  id  rcddi.     Mmor 
ita  (e  tuetur,  vt  dicat  (e  non  locupletiorem  h(5tum  cx  ea 
pfcunia  ,  &  (e  eam  pecuniam  amifiire.   Secundum  regu- 
lam  noftjam  videtur  minoti  incumbcre  probatio ,  quia 
hoc  dicit :  &tamcn  vetbalegis  noftrz  oftendunt,  aduetfa- 


'Franc.  Duareni  (omment. 


tioincumbcreprobationem.  "Dicit enim^mfer.Si {vt aBegOi) 
minor  anni^pecitmamfaenoriacceptjit ,  nec  ea  in  rem  tuam  verpt 
tfi.  Qujbus  verbis  ofteditur  hoc  a  miUorc  propofitara  fiiifTe, 
eam  pecuniam  in  rcm  (uam  vetfam  non  fuifle.  Scd  ab  eo 
quod  diximus,mutuum  eft  accipiendum.  nam  quoties  ad- 
uerfus  mutuum  petitur  reftitutio  ,  onas  probandi  ferapec 
incumbit  3duerf3rio,  minorcra  faftum  cfle  locupletiorem 
ex  pecunia  numerata.   Vtilitatis  enim  &  iquitacis  gratia 
hoc  conftitutum  eft,  propterfrsudem,  qui  interueniebat 
inmutuo.cum  multis  documentiseffct  cxpettum,damno- 
fura  cflc  minori  credcre  pecuniam.  Argumento  eft  S.  C.  Ma- 
cedonianum.  Obligatur  enimfiliusfamiliaseXoranicontra- 
(flu.l.filiusfamilias.infra  deobligar.&  ai^io.  Exmutuota- 
mcn  non  potcft  obligari,  proprcr  fenatufeonfultum  Mace- 
donianum ,  in  odium  eorum,  qui  pecuniam  mutuam  dant  (i- 
liisfarailias.  Hoc enim  fenatufconfultum  ad  mutuum  tantum 
pertiner,nonadvcndicioncm.    Ratioeftl.i.&  j.infraadfc- 
nacufconful.  Macedon.  Nam  obruti  xie  alieno  fihifamil. 
infidiabancur  morci  pacernap.  Hoc  experientia  recum  do- 
cuit,  maiora  darana  ex  mutuo,  quam  cx  aliis  contradtibus 
minoresconlequi.  Ettaraenfenatufconfulcum  Maccdonia- 
numpercinccad  alios  contradtus,  fiin  fraudem  fcnatufcon- 
fulti  fint  initi  a.  minore.  Hoc  igitur  inmutuo,  fingulariiure 
conftitutum  eft ,  vt  incumbat  aducrfario  probatio.  Ex  quo 
intclligiturquara  ficpericulofura  crcdere  minori  pecuniam. 
vel  credere  etiara  filiofamiliaj :  quia  filiusfamilias  ex  muruo 
non  obligatur ,  etiamfimaiorfitvigintiqutnqueannis.  Ncc 
ergominori,  necfiliofamiIias,tutum  ertpecuniamcrcdcre. 
Quod  fi  minor  fit,&  filiusfamiliss ,  periculofum  cft &  tcrae- 
rarium,&nihilraagis  aduerfatur vcilitati  publicar.  Igiturpu- 
niuntuf  grauitetapudnoscrcditores.  Vnde  fzpe  iudicatura 
fuit  etiara  S.  C.  Curiar  Parifienfis,  ne  mcrcatores  filiisfa- 
miliasvelminoribuspccuniammutuamdent,  vel  mercesad 
tempus  :  idque  conftitutum  eft  fub  pa:na  amifljonis  met- 
cium,vel  etiam  muldtx atbitt atii.  Sunt  qui  dicant  de mutuo 
fcEneratitio  haclcgcm  intelligendara,  in  odium  focneratoru, 
&aliamcau(araelie  mutui  firaplicis.  Ego  exiftirao  cum  aKis 
quam  plurimis.nihil  referre,an  fub  vfuris ,  an  fine  vfiiriscre- 
dita  fic  pecunia  minori,  &  fcmper  crcditori  onus  probandi 
iticumberc.  argumen.eftquod  diciturinleg.fed  lulianus.  §. 
fiue  aucem.infra  ad  fenatufconful.  Macedon.  nam  etfi  Scna- 
tusdefQ2norelocutuseft,quia  frequencius  accidebat.vtfub 
vfuris  crederet,qui  cam  fubibat  aleam  credendi  filiisfamil. 
i-^eoque  de  foenore  fit  fadlum  fcnatuscpnfultum  ,  ita  ta- 
menlulianuseftinterpretatus  Senatufeoiifultutii,  vcadtnu- 
laum  quoque  firaplex  pertineat.  Quodadl.  i.  huius  tituli 
actfnet,  qux  defoenoreloquitur,nihiladrerafacit.namhoc 
rerrripcum  cft  ad  fpeciem  Iroperatori  propoficam,  &  re- 
fciiptumperfonalecftjquia  exfadloicainciderat.  Sedquar- 
ritur  ,quomodo  probabit  creditor  pecuniara  creditara  ver- 
fam  eile  in  rem  minoris.  Eft  fane  difficilis  probatio  :  id- 
eoquceo  periculofius  eft  minoribus  credere.  Sed  puto  fe- 
qucndaseirc  conie(5turas ,  quartradunturleg.  vlt.  de  cxerc. 
a(flio.De  ciuitatc  &  ecclefia ,  hic  quaiftiones  tracSbantur ,  qus 
non  funt  huius  lcc'.  De  ciuitate  vidcte  leg.  ciuitas.  infra  de 
reb.  credit.  De  ecclefia  vidcte  quod  eft  in  Nouel.  iio.de 
alien.&  emphy.rcrum  ecde.  §.  fi  vero  quod.  Agct  enira  fem- 
pcr  creditor  aducrfus  adrainiftratores ,  non  aducrfus  eccle- 
fiam  vel  ciuitatera,  nifidocerepoflitin  reraillarum  verfara 
efle.  Scd  de  his  fuis  locis. 

IN    TIT.     XXIX.    LIB.     II.    COD. 

Sl     MINOR     AB      HjfREDITATB 

ft  abfiineat. 

Vodaitprstorin  edi(5lo,Qupd  cum  mino- 
rc  vigintiquinque  annis  geftum  eflc  diccrur, 
&c.  pettinct  non  tantura  ad  contra(5tus,fcd 
adahudquodcunq-,  negotium,quamuiscon- 

tra(5los  non  fit,  veluti  fi  minor  fit  obligatus 

ex  quafi  concraftu.  laciflime  enim  patent  hxc  vetba  :  Vn- 
de  etfi  fe  minor  hireditati  iramifcuerit,  reftituitur,  quia 
ex  quafi  contra^au  obligatur ,  per  aditionem  hiredicatis 

adfol- 


Jn  Tit.XXXIX.  liUL  Cod. 

ad  foluenda  Ieg3t3,8c  ad  idquod  defundus  debebar, qiiali 
taciccfelegataciis&cceditonbusobligaueiit.^.hxres.dcob- 
Jigat.  qua:  ex  quali  conr.  nal.  Dicicur  eciam  teneri  vltia  rno> 
dum  ha;reditacis,  ii  line  inuentario  eam  adierit.l.vltim.  C .  de 
iute  delib.quod  fi  minor  iic  quife  immifcuerit  ha:reditaci, 
certumcfleumobligari,fecundum  diilindtioncml.j.  C.de 
in  intagr.reflic.id  cH;, fi  auAoricacc  cucoris  inccrueniente  ad- 
ienr,  n  tamen  captus  iicreflituctur.fcdncuracorcm  ipfeba- 
bens  adieric  fine  eiusau(%oritace,  ipfo  iuj^enon  critobliga- 
tus.Si  autem  aon  habucrir,£cadicrit,  obligatur  ipfo  iurc ;  led 
captus  rcflicuctur.  £t  fic  fi  de  pubere  loquamur.fequenda 
(li  6\^\a&io  d.l.  3.  Si  vcro  de  impubere  loquamur,  aliud  fla- 
tucndum.nam  impubetibus  eciam  fine refticutionc  prxfla- 
tura  Prztorc  abflioeadi  faculcas,quxdiflio6tioplaniorefl 
in leg.necedariis.infra  de  acquir, hxred. Qupd  ad filium  atci- 
Uer,  qui  fuus  hacres  dicitur,  is  non  obligatur  nifi  immixcione. 
Jpfo  quidemiurc  h^redes  funt  fui  h^rcdcs  fine  adirione.§  .fui 
autem  Inftitut.dc  hzred.qualitat.&  diff  er.Lin  fuis.infra  de  li- 
bc&pofthum.l.  i.^.quifunt.infrafiquisomifcauffedvt 
obligentur,necefIariaeftimmixrio,propcerbeneficiumpr; 
toris,quociscoRcediturfeabflincndi  poteftas  ab  hxredira- 
te.d.$.fui autem.de  hxred.qualirat.&difFcr.ideo  vulgare  il- 
lod  Diui  Pauli ,  Filtwcfl^ergo  hitres, noa  habet  hic  locum, 
propcer  bcQcficium  przcoris.  Cum  igicur  minor  ha:redicact 
le  immifccndo,  obligatur,  necefTaria  cTl  ei  reftitutio,fi  capcus 
efl.EtficioterpreraturVlpianusedi(fiuml.aicPra;cor.§.non 
folum.  de  minor.  &  nominacim  exemplum  adfert,  de  co 
qui harredttatcm  adiit.  Qupmodo autem  captus  cire  dtccn- 
das  fit ,  trad^atur  in  leg.  verum.  §.  fciendum .  &  § . fcq.dc  mi- 
nor .  veluti  fi  minor  adiit  hxrcditatcm  in  qua  cranc  mulcx  res 
tnortales,  nam  incoafulto  facit  adeundo  hxreditatem,quam 
bonus  &  prudens  paterfamilias  Qonadiiflet.  Vel  fihxredi- 
ntcm  adiitimplicicam  mulcis  licibus.I.minoribus.(}.dc  mino. 
&  fi  alias  facis  fic  locuples  hzredicas.  ex  his  enim  caufis  minor 
tedicuecur.  Reflicuicur  aucem  caufa  cognica:  &hocgenc- 
raie  efl  ioomnibus  reflitutionibus.leg.incauf£.§. caufa.de 
minoribus.  Si  fiae  Caufs  cognitione  reflitueretur  minor, 
dccerior  cfFet  miaorum  condicio,  quam  maiorum ,  quia  nc- 
tno  cum  eis  vellet  concrahcre, di(^.  Ieg.verum.§.fciendum. 
£t  quia  in  his  caufs  cognitio  necefiaria  efl ,  oporccc  credico- 
res  hzrcdicarios  prsfentes  efle.eifque  denunciandum  cfl 
quorum  interefl,  vtadfint,  aiiasquodgeftum  ericipfisab- 
f  encibus  eis  noo  nocebit.  lcg.  eciam.  §.vltim.de  mino.&  leg. 
I .  C.de  prxdiis  minor.  Ratio  autem  denunciandi  &  conud- 
candi  creditores  traditut  Nouella  1 15  .vc  fponfa  .lar.§ .  ad  h^c. 
Sc  relata  efl  ab  Irnerio  vetere  iuris  incerprece,in  hunc  cit .  Ait 
igitur  iila  conflicutio  ,  fi  fiotinciuitatc  crcdicotes,denun- 
ciandumefleistvcaoninc:  Sinabfint,  folcnnitcrcicandifunt 

•  Hinc  orca  eft  niagna  difputatio  inccrdo(flores,an  mitcen- 
dus  fic  nuncius  ad  eo$,an  vocc  prxconis  fint  citandi.  Si  infpe- 
xiflcnt  Grarcam  conflitutioncra  non incidifrent  in  has  alier- 
c^rioncs.  Loquitur  cnim  diiSla  Nouella  de  conuocatione. 

■  credicorum  ,  qua:  {it3.Pcxtoteyhxra nm^tr/Mvm KHfuy/j^id 
eii,  pctconfuecascicationcs.JMip^Ti^^cnimprxconium  figni- 
iicat,vclediAumquodptoponicur.  Igicurdubium  nonefl:, 
t^amabfentesteiSievoceocurcdiAispropofitis^velperprx- 
conem :  camen  confuetudo  cuiufque  loci  efl  fequenda ,  &  o- 
inneseuocandifunc,quorumintercft.  Nampoceft  inteiefle 
crcditorum,  quiafortepoftunt  oftenderehireditacem  efle 
folucndo,  nec  efle  caufam  tcftitutionis.Ec  nocandum  eft ,  v- 
noex  cteditoribusnon  vocatp,  nihilominusvalerefenccn- 
tiam  :  quod  plerifque  impericis  vifum  eft  falfum:  namecfi 
credicoium  quis  non  fit  vocatus ,  tamen  fencentia  valet,  licet 
ei  non  pra:iudicet;  idque  fatiseftcxpteirumind.l.cciam.§. 
ViC.de  minoribus. 

Addendum  cft  fupradiilis  ,  fi  minorpoftquam  feimmi- 
fcucric  haereditari ,  aliquid  geffit  fine  dolo ,  vel  foluic ;  deinde 
refticucus  eft ,  quod interim  geftum  fuit ,  ratum  manere.  Id 
cnunvcilicase2igit,quamui$ltri(5loiuci  videacur  repugnarc. 
Qnod auccm dixi, exprcfTum eft in  leg.quocies ,  infra , de ac- 
quiteada  hxrcdicace.  Sed  quodex  eaadminiftracioneper- 
ucnic  in  rcm  minotis,ei  refticuere  debec  minor,ad  quem  per- 
tinenc  hrredicatra  bi.»na.leg.  aic  Prxtor.^.non  folum.de  mi- 
fioribus.vtfi  vcudidit  rem  h«rcdiuriam,&prccium  acce- 


Siminorab  hAreditate. 


10<J 

pir,  dcbet  id red Jere ci ,  ad  qtiem  commoda hxrcdftaria  per- 
tinent.Dceotamcn.exqaonoertfa(auslocuplctior,minot 
non  tcnetur,  Exemplum  eftinlcg.ininic-gium.zi.demi- 
nor.  Mitiorlegata  loluit  quibufdam  legatariis .  veKcruos 
manumifitexteftamento,exquorummanumiffioneprecia 
adcuperueneruar.-quiarame.Tnih.ioeft  fa^auslocuplcMor, 
non  cenetur  ad  reddendum :  ideoque  fi  lcgata  foluit  ex  ccfta- 

inenco,racamanccfolucio,firamenhireJirasroluendonon 
eflec ,  condi^aio  indcbiti  dareair  ,  adrepetendum  ,  quod 
folucum  cft legatariis.  Dacur  aucem  condi^aio  indebici,  non 
ininori,fedei,adque|^hxreditasperriner.  Excmplum  igi- 
tureftcondi(aionis,quxcoTipetitaliiquameiquifoliiit,l.j. 
de  condi^a.indcbici.Similislocuseftinl.fimulier.  51  demi- 
nor.Mulicrishicficicmentioncm,quia fpccics  ira  inLidcrac. 
Eft  exhbrisrefponforumPjpimani:  Simulicrmanumifcrit 
fet  uuos  hzrcdirarios ,  rata  eft  raanumiflio. 

Dubicaciooricurcxeo,quod  alibifcripcumcft.derefcif- 
fionc  teftamcnti  inofficiofi,l.Papinianns.§.vlrim.infradc 
inoffic.ceftam.RefcifljonsceftamenciinofIiciofifa(aa,cxigi- 
tur  inccrdum  precium  viginci  aurcorumprolibercace,ccfta- 
mencorchiaa  a  fcruis  hxredicatiisrecinenda.SedfifoIucafit 
pccunia  ahquibus  ex  creditoribus  ,  aliisnon.nec  pofteao- 
mnibus  creditoribus  poffit  fatisfieri  ex  bonis  hxceditatii<;,ca- 
men  alii  crcditores  petanc  fibi  communicaiiid  ,quodaliis 
fuic  folucum  ,  non  audicncur,  fed  critmeHotcaufaeorum, 
qui  occuparunt.  Re^fle  enim  folutio  hQc\  exiftimanda  eft, 
necpotcricreuocariquodfolucumcft.  Cumergominorre- 
fticuitur  in  integrum ,  vt  abftineat  hiredicacc ,  omnia  in  pri- 
ftinumftatum  reponuntur  ,  perindeacfihxrcsnonfuidet. 
Excipiendus  eft  hxres  ncccflarius,  vt  dicit  l.ait  Prxtor.J.non 
folum.quamuisfuusfir.  Sedfi  aliquis  fitomninoexnecefla- 
riis,  vt  feruus ,  non  reftituicur  fimpliciter.Notai.di.m  cft  li:r- 
uum<]uiefthiresneceflarius,reft;tuinonhmplioLer,  (icut 
cxtcrihxrcdes,feditavthabeatfuorunibonorumf;paratio- 
nem.  Exemplum  autem  fepararion's  bonoium,de  quati- 
tuluseftlib.  41.  l^ande^aarum ,  eftd.l.a:cPriror.§.nonlb- 
lum.  Difcretio  bonorum  &  feparatio,  variisexcaufisper- 
mittitur.  Ethoccxemplumreferturfubeo.tit.de  feparacio- 
nebonotum,l.i.§.  vlcim.Secuusimpttrauicreftitucionem, 
fcd  eacenus  vt  feparatio  bonoruru  .Gat :  fciiicetvc  dcfundli 
bonafeparenturabipfiusbonis.fibonaacquifit-ritpoftmor- 
tem  domini,  aquoeilibertaseft  reli^aa.  Ethuicfimilecx- 
cmplumeftinprin.rir.Inftitut.dehxred.quali.&differ.non 
igirur  cogitur  fatisfacete  credicotibus  hzred.  ex  fuis  bonis, 
lcdcxdefun^ai. 

IN  TIT.  XL.  LIB.  IL  COD.  SI  VT 

OMISSAM    Hi€RE  DI  T  ATEM,    VEL    B  O  .r 

norumpojfejfionem  .vel 
iae-. 


ejHtrat. 

Ic  VTminorquladiithsrcditatem ,  reftirui- 
tur  vccam  repudier,ficisqui  omifithziedi- 
cacem ,  refticuicur  in  inccgrum ,  vc  eam  adeac. 
non  cnim  cantum  in  propriis  bonistc-ftitui- 
tur,  fed  &  fi  omil'eritlucrati,l.aitPrstor.§. 
hodicdeminor.velucifiquid  lucratus  noa  fuic  fua focordia 
&  defidia.  Aliacxcmplaadfcrc  Vlpianusdi(5t.^.hodie.Ver- 
bigratia,legatum  quid  minorifuic ;  idrepudiauit;  pecicrc- 
ftitui  vt  poflit  id  confequi,Iurifconfultus  aic  tefticui  eum  pof- 
fe.  Habetur  igicur  ratiolucri  cuiufuisomifli^vndeiufcnbi- 
tut  hic  titulus ,  St  vt  omijfam  htreditstem  vel  bonortim  pvjfef^ 
(ionem ,  veleiuidaUudac^utrat.l\\s  vcibis  fignificatur,fi  quid 
omiferit  minor  quod  potuit  acquirere,  aduerfusnegligcn- 
tiam  fuam  reftitui.  Bonorum  pofielllo  eft  ptxtocia.  Quan- 
doquidera  cum  vocacPrxcoraIiquemadfuccelfionem,di- 
cirur  quidem  illum  boaorum  pofleflorem  faccre,  non  au- 
tcm  hxrcdcm  facere.  Non  enim  lex  eam  deferc^fed  Prxcor, 
cum  aliqucm  ad  bonorum  pofleffioncm  vocat  Prxtor :  Is  e- 
nim  oon  dicicurhxresfed  boQorumpofleffbr,neccaha:re- 
dicas  dicicur  ,  fed  bonorum  pofleflSo  :  non  quodvocacus  a 
prztoie  ^d  bi?noium  po^e0^opem  leueia  poflidcac ,  iiid 

K 


110 


Franc.  ^uareni  Comment. 


cft  quardam  poflcflio  iuiis.  QuodautembicjJicimus,  deo- 

millahireditateacquirenda,  5c2Uola  ait  accipiendumefle, 

fi  cmnia  in  integro  fint ,  1.  quod fi  minor.  2.4. J.  Scaeuola.de 

minor.  Scxuolx  fententiafuit^fiminor  hxreditatera  dela- 

lam  omifit,qiii  delata eft  ad  fubftitutum,  &  vult reftitui  ad- 

uerfus  fuam  repudiationem ,  reftitui  poife,  fi  res  adhuc  inte- 

.  gra  fit.  Sed  huic  fententia:  aducrfatur  l.vlt.  C.detepud.hz- 

red.  Ait  enim  ibi  luftinianus,  fi  hsrreditariac  res  fint  diftradt^, 

cum  adhuc  ciTet  minor.tunc  eum  refticui  integrum.vt  eas  res, 

recupcrct.  Hrc  videntur  mirabiliterpugnantia  :  &{eptem 

vari«  folutiones  apud  Accurfium  referuntur.  Egoduplici- 

tcr  rcfpondeo:  In  primis  apud  Pauluml.  quodfiminor.id 

cft.apudluftinianum:  quiaomniahic  eiattribuenda  funr, 

vt  videre eft ex leg. 2 .§.tanta autem.C.  de  vet.  iurc enucl.re- 

citaturfcncentiaSciuola:.  Sc2Uolanofter,inquit,aiebat:Vi- 

detis  Paulum  ,  vel  potiusluftinianum  nihildefinire,  fedre- 

ferre  tantum  Sciuol.x  fententiam.  Cum  hicergoluftinia- 

xius  tantum  rcferat  fententiam  Scseuol^,  & in  alio  loco  defi- 

niat ,  quid  ip/e  de  ca  re  fcntiat,quomodopoteft  contraria 

tcripfillediciluftinianus? 

Aliterrefponderipoteft.Etfiluftinianusi.quodfiminor, 

probaftct  Sciuolx  fententiam,  tamen  ab  eo  poftea  reuocata 

cft.  Nam  did:.  lex  vltim.eftnouaconftitutio,quaiusanti- 

quum  cmendatura  eft,  Namcertum  eftcaminfertamfuiC- 

le  Codici ,  poft  alteram  codicis  cditionem :  quod  hxc  infcri- 

ptiofatisindicat,PoftGofl.  Lampadii  &Oreftis.  Renoua- 

tusenimfuitCodcxpoftcompofitionem  Pande6larum  ,  vt 

patet  cx hiftoria Romana.  Atqueideo  mirum  vidcri non dc- 

bct,necabfardum,fiderogeturpcrdidlam!eg.fin.di6l.lex 

quod  fiminor.§.  Scsuola.cumprioribus  conftitutionibus 

dcrogetut  per  pofteriorcs,!.  vltim.dcconftitut.principum. 

Non  voco  poft«:iores&  priores  confticutionts  ,  qua:ad«- 

ucrfis  Imperatoribus  funt  editi.  Namqax  funtediticum 

ptiraa  ed'tione  Codicis ,  perinde  accipiendx  funt,ac  fi  ab  eo- 

dem  Imperatore  eflentedita;  feddeiisquxfuntcditainfc- 

cund3repetitioneCodicis,aliudcftdicendiialias.-&denoucI- 

lis  idem  quoque  iudicandum  ciTct.  Hinc  varii  qusftioncs 

ic;(  ftunt.  Vnaeftinl.aif  Praetor.§.reftitutus.  Siquispetic- 

•ritueftituivcadircthaereditatem^fipetatrurfusrcftitui,  vtfe 

caabftineac.aitlureconfultusaudiendumcflc.  Videturob- 

ftarcl.  i.C.fii^pius  ininteg.reftitut.vbiImp.ait,minorem 

qui  remediutri  in  integrumreftitutionis  nonobtinuit,non 

aliterfubueniri  vt  turlusca  quxftio  agitetur,quamperap- 

■  pellationcm.Scd  hxc  quomodo  debeant  accipi,  dicemus  eo- 

dcmtitulo. 

Alia  qusftio  eft  in  eademlcg.aitPritor.^.fedquodPap. 
Dupkx  eftqujcftio  inhoc§.adfubftitutionemp€rtinens,& 
fimulad  reftitutioncm:  namtradaturquaeftioduplex  apud 
Vlpianum,3d  quas  fcntentias  duas  Papiniani  refert,  &  repre- 
Iiendit.  Priorquxftio  eft,cumminorenonadeunte  hare- 
clicatcm  ,  feruus  qui  fubftitutus  ei  erat ,  adiithsreditatem. 
Deindeminoreft  reftitutus  vt  adirct.    Minot  eft  inftitu- 
tus  in  primo  gradu,  noluit  adite  hireditatcm,  camqucrepu- 
diaui[:delataefthireditasadferuumfubfticutum,quieama- 
diit.  Minor  pocnitudine  du(aus,&  videnserefuaforeadi- 
tionem  hxreditatis,  pctiit  reftitui.-reftitutus  cft.  Papinianus 
coniultus  refpondit,hoccafu,quopupillusnon  adiithirc- 
dirarem,  fed  cam  rcpudiauit,feruura  liberura  manere ;  idque 
fauore  libertatis.  Quxritur  enim  inhacfpecieanlcruusli- 
ber  maneat.&an  etiamhxres.  Papinianus  exiftimat  fer- 
uum  libcrum  manere.  Non  pucauic  quod  ei  libcrtas  data 
auocetur.  Hanc fentcntiam  ita  probauit  Vlpianus ,  quod  di- 
catnon  tantamfetuumhunclibcrummanere,  fediSihzre- 
dem:  necPra:toremfa:ercpoflc,quominusha:rcs  manear. 
Nam  iure  ciuili  delara  eft  crhxrcditas,  licct  quod  ad  eftedum 
txrcs  non  fit.  Sicut  cnim  dicitur  Prxtor  hxrcdem  facere 
non  pofli.fic  nec  poiTc  faccre,  quominus  is,  cui  dclata  cft  h^- 
reditasteftamento,nonfithxrcs  ipfoiurc.    Necfortaflisa- 
litcrfcnficPapinianus.  Altcraquiftiocft,  cumminoradiit 
•■*a:red.tatcm,&  poftea  abftentuseft  abhxreditate,  &  fer- 
uus  fubftitutus  hireditatcm  adiit,  an  feruo  fubftituto  acqui- 
rauithxreditas,&locusfitreftttutioni,dequacftvidcndal. 
poft  aditara.C.de  impub.&  aliis  fubfticutio.in  qua  h^crcfcr- 
*ur  regula  :  fimulatquc  adiit  minor  hircditatcm ,  vidcri  0- 


ronino  excinftam  vulgarcm  fubftlcutionem,  quamfecutu» 
eft  Papinianus.  Sed  tamenabhac  (encentiaPapinianirccc- 
dic  Vlpianus  ,  qui  eriam  aichuic  fubfticutioni  locumefle,fi 
non  fit  foluendohsreditas.  Idemdequouisexcraneodebec 
dici,  vcvidereeftexl.exconcrailu.dereiudicara. 

Racio  eft,  quia  refticutio  f acic,  vc  noa  videacur  adiifle.  Ec 
quamuis  hxrcsinprimo  graduficinfticutus,quiacamenre- 
fcifrumfuicquicquidabeogeftumeil,pcrindeeftac  fi  nun- 
quam  adiiflet.dc  quoplenediccmusintra(9;acude  fubfticu- 
tionibus.  Aliaquiftiocftinl.2.tit.fuperioris.  Auihxreditas 
cuidam  delata  eft,  omifit  cam :  Dclata  ei  cft  hxrcditas  pater- 
na ,  cam  adiit .'  pcccatum  cft  in  duobus,  in  eo  quod  haeredita- 
tem  repudiauitaui,qua:eratlucrofa:  deindequodadiirha:- 
rediratcra  pattis ,  quaeetat  daranofa:  vultautemitareftitui 
vt  hxrcditatcm  patris  quam  adiuerat  repudietj&adeataui- 
tam:diciturreftitui  pofle.  Quomodo  hoc  fitaccipiendum  di- 
cam  in  l.qui  fe  patris.C.  vnde  liberi. 

IN  TIT.  XLI.  LIB.  II.  C.OD.  IN 

CiVIBVS     CAVSIS     IN    INTEGRYM 

refiitationecejfaria 
non  eH. 

■  N  titulis  fuperioribus  varias  caufas  defcripfit,  cx 
l^  quibus  poteft  quis  rcftitui,qus  omnes  referun- 
''^"Stur  advcrba  edi(5li.-  Quodcumwinorevigtnti- 
\jHin^ue  annis geflum  ejfe dicetHr,^c. e.ms&aiva. 
tantum  funt  excmpla.  Exemplam  vidimus  dc 
rc iudicata ,  tranlaeftione ,  diuifione & aliis.  Docet nunc lu- 
ftinianusinquibuscaufisreftirutionon  habeatlocum.  Ncc 
mirum  vidcri  debct,quod  inpectriiares  tituloshicnondi- 
geflir,  vt  cum  qua:rituf  an  minor  fit  reftituendus,  fi  tcmpore 
exdufus  fit.  vidctur  enim  adiiccre  dcbuifre,  peculiarem  ticu- 
lum,fedpofici  fupraciculifingularura  eaufarum  nomineid- 
eofuere,  proptereaquodin  his  caufis  neceflaria  fitrcftitucio 
quac  non  habec  locum ,  cum  ipfo  iure  municus  eft  minor.  Vi- 
dimus  exemplain leg,  in caufx.& cic.fi adueifvendit.& aliis. 
Huius  rei  dcmonftrands  gracia  quaedam  exempla  hic  defcci- 
bic.  Nos  ordine  fingula  capita  huius  tituli  explicsrbimus.Pri- 
tnum  exemplum  eft  in  primo  capite  huius  tituli. 

Adlegemprmam. 

Slmoftem  defun(5ti  parcntis  non  vlcifcaturharesjcladf- 
mitur  haereditas  tanquam  indigno.  Hic  locus  pertinet 
ad  tit.dehis  quibus  vt  indignis.  Si  occifus  fi  t  is  cui  hares  extitic 
aliusjnccvltuseftnecemdefumai,  hjreditaseiaufcrtur,ex 
Senatufconfulto  Silaniano.  Sed  tamen  excipitur  minor.L 
minoribus.  C.de  his  quibus  vt  indign.qui  etfi  mortem  paren- 
tis  vltus  non  fuerir,non  tamen  r  epelliturab  haercdiratc  vt  in- 
dignus  -■  nechic  rcftitutionc  opuseft:  quiaipfoiureeftfatis 
munitus.  Verifimilecftlege  ipfa  aHquid  exceptum  fuifle  de 
minoribus.  Sicaurem  intcrprcrati  funt vetercs  legem  illam, 
qua:  de  mortedefun(aivlcifcendaeratproraulgara,quafiadi 
minorcmnon  percincret.  Vnde  dicicur,Iplalege,id  cft,  ex 
verbis  lcgis ; fieut in  If g.  Aquilia dicitur, Ipfalege  cauctur, id 
eft,  exverbislcgis.Prxccrea  hocforcafljs  mouic  lureconful-     ,.  ^ 
tos.vtitainterpretatentur  edi(!lum  ,  inquo  minorum  non  ^^^"^  ^ 
fucratfa(5ta  raentio ,  quod  videbant  odioiam  efl':  legem,qua  ///.,  Ux, 
hxrcditasaufcrturindigno.&fifcovindicacur.  Nihiipofram  ?«"  W* 
probabilius  adferre.  duM^u. 

•         .,,  r  J  fertttrin~ 

Adlcgemjeamdam.  digno^fi- 

ALiud  cxemplura  eft.  Ad  querclam  inofEciofi  ceftamen-  ^mlca- 
ciinfticuendam  conceflum  eft  quinquennium,l.P.ipi-  tur. 

Dianus.§.vlc.dcinofSc.tefta.opponienimdebetintraquijn- 
-quennium  ;  poft  quinquennium  yero  non  eft  audiendus, 
qui  volet  queri  deinofficiofbtcftamenro.  Sedhoctempus 
noncurritminori,namfacismunituseftipfoiure.  Eccft  vc- 
rifimilealiquidfuifleexceptumdeminoribus,  &aliquidad- 
fcriptu,ex quo intelligebacur,eos  ipfo  iure  munitos  cflc-.  Aic 
Im  pc.  Notntegrme  amtjft.  caufi  hu  datur/edintfgra  ipfji  cau- 
y«y?r»^r«r,Ideft,rcftitutio  ,pcrperiphrafin>  Sic  rcftuutione 

definit 


In  Tit.XLI.ltb.lLCod.in 

dcfinitPaulusIib.i.fen^sntiarum.deminor.rcftitut.integra 
ipla  caufa  itaininotibusfcruatur  ,  vtnihilopnslicrcftituti- 
onc.  Nec  tancum  eft  dicenduni,  non  efle  t eltitutionem  ne- 
ccflatiam ,  fed  nec  ei  locum  efle.  Obiicitur  1. 1 .  C.  dc  in  integ. 
rcftit.  vbi  Alexandcr  confultusde  qucrela  inofliciofi  tefta- 
nienti ,  cui  erat  renunciatura ,  an  poft  tenunciacionem  po(- 
(itrefticui:  deminore  c]uodamloquitut,incuiusperfonam 
illud  cadere  nonpofle  ,  auxiiium  quodillia:cati  imperticur, 
(vt  inquit)  oftendit  ••  dcauxilio  autem  reftitucionis  ininte- 

E;runi  ioquitur.  Rcftitutio  enim  vocatur  auxilium ,  1.  auxi- 
ium,fupra  deminor.  Signilicat  igitur  auxilio  reftitucionis 
in  integrum  locum  efle:&  tamen  loquitut  de  eo  qui  diflHmu- 
iarat,&  tacice  tcnunciauerat,veluti  (i  quis  paflus  fit  labi  quin- 
queaniuoi.  hicautemdicitur,  non  integratio  caufz  amiflx 
Iiisdacur,fcdintegracaufaferuatur.  Sedeaverba  vtalii  ad- 
tnonuerunt ,  poflunt  eciam  alitcr  intelligi,videlicetvt  non 
loquatuf  Imperator  de  temporis  lapfu  ,fed  de  renunciatione 
tacita,  qui  tcipfa  fine  vetbis  fit.  Poteft  cnim  quis  palam  rc- 
ounciare  qucrelz  tcftamcnci  inofticiofi,  videlicct  padto,  c6- 
uentione,  rcipfa :  vr  fi  quis  fc  quodam  modo  pro  hzrede  gcf- 
(crit,  vel  aliquo  modo  mdicium  defunt^i  comprobauetit ,  vc 
diciturl.  Papinianus.§.ficonditioni.l.  vltim.  iufrade  inoft. 
tefta.  Si  haires  fcripcus  parere  iuflus  condicioni,  dederic  legi- 
tum  ei  qui  querelam  poceft  mouere ,  &  id  acceperit ,  videtuc 
agnouifle  iudicium  defundi ,  nec  poccft  infticuere  qucrelam 
inofiiciofi  teftamenti.Is  enim  qui  accepic  ex  ceftamenco,pro- 
bare  teftamencum  videtur,  quia  non  nifirato  teftamento, 
poteftquidexeoacciperc,  ideoqueprxduditfibi  viamacci- 
piendo  ex  tcftamcato  ab  omni  quercla inofHciofi  teftjmen- 
ti,  vt  eam  iafticuere  poftea  noa  poflic.Igicur  ncceflatia  eft  bic 
reftitucio. 

Inkzemtcrtiam. 

Q 

Liud exemplum  eft.  Quacftio  eft,  fi  minor debitorem 
.fuurn  non  interpcllauetit,vtquodvel  exteftamcnto, 
Tel  contratStu  debebat,Ioluetet,  quocafu  poftmoram  con- 
{equerccur  vfuras  &  aliasaccefliones.anficrefticuendusad- 
licrfushaac  ceflitionem.  AiuntImpp>nonefleneceftariani 
ei  ceftiiutionem.  Sic  enim  hoc  eftaccipicndum,viconue- 
fiiat  huic  ticulo.in  his  quae  moram  dcfidcrant.  Motaenim 
dicicur  ficri  in  minoris  pcrfona  fineincerpcUatione  re  ipfa.* 
<)uamuisaliasinccrpellatiofitneceflatia,vt  quis  fitin  roora, 
l.mora.inf.devfuris.£thicergodicicur  moramfieriquafires 
ipfa  interpellct pro homine.  Sicloquunturlureconfultilcii 
vero.§.apparet.infr.de  fideicom.libcct.l.  f  .fupr.dc  minorib. 
Quprum  verborum  fcnfus  pctendus  eftexiupctioricapite, 
in  quo  dicitur  (cruum  minorem,fi  fit  in  poceftaic  domini.no 
rcfticui.  NuUaenicn  caufa  fuadet  feruo  minorifuccurri.Nam 
quicquid gerit, domino  gerit ,  cui eft imputan dum  quod  mi- 
nori  negotia  fua  commiferit.  Sit3mco,inquit,(etuusfuefic 
cuifideicommiflafialibertasprxfensrelii^aeiret,&iscaptus 
fucrit ,  Pistor  ci  fuccutret.  Nam  fi  ei  fideicommiflariali- 
(bertas  eflet  relida ,  poft  moram  confequicur  fine  vllamanu- 
riiifionelibertatem,idq-,  conftitutionibus  multotum  Prin- 
cipum  cautum  eft ,  prxlertim  d.l.cum  vero.de  fideico.hbett. 
Ergo  hic  dicituire  iplamoramfieri.cumpurelibertaseire- 
lifta  cft.Qupd  aurem  dicitur  feruum  non  rcftitui  cx  eo  quod 
ge(fit,ad  hunc  cafum  non percincc.  Nam  hic  non  poceft  dici 
cum  fcruo  geftum,fedcumlibero,quipofl"et  libet iam  elTe, 
cum  per  eum non  ftecetit  quomiauslibet  eflet.  Aiunc  Impp. 
Inbont  Hdeicontra^tbM. 

Iii  bonz  fidei  enim  concraiflibus  vfurx  ex  mora  debcncur, 
l.mora.mfr.de  vfuris.dcbentur  eciam  exceftamento.legatis 
&  fideicommilfis ,  qua  ecfi  non  fint  bona:  fidei ,  tamen  fere 
funteiufdem  naturx,  vtdiximus.  tJ^oram.  Moramigicur 
intctprecamurex  perfona  minorum  ,  etfi  nullaficfadtain- 
terpellacio  :  ideoqueImperatorcsrefcrip(erunt,adpctendas 
vliiras  .  non  c^Te  neee(rariam  reftitutionem.lpfum  iuscftq» 
moribus  receptum  cft :  lus  receptum  ipfum ,  quod  de  mino- 
nbus  lecepcum  eft.  Sic  diftinguitur  ius  a  Gell.  lib.  i  i.c.  4. 
yarU  iu  necenimhicinterpretorrecepcumius,  quodmoribusincro- 
Ts*  Jignt-  dudum  cft.  Sed  plerunque  contingit,  vtquoddeminori- 
fiaiio.  l,gsdicitur,admaioresquoqueproducaturinbou2  fidei  iu- 
diciis ,  &  quuties  id  bonafidcs  exigerc  videcur,vcl.cucabit. 


quib.cm.reHit.ininteg.  ni 

C.  de ad.  empr.  Vendidi  tibi  fundum,&  tradidi,  non  foluifti 
parcem  precii.-  illam  peto  adione  cxvcndico:nontanrum 
pattcm  iUam  prccii,fed  &  vfurasprcciifoluesjccfidevfuris 
nihil  inter  nos  conuencrir.  ac  vfur^  non  debentur,  nifi  cx 
roora ,  &  hic nulla  morainteruenifle dicicur.  Sed moram  ni- 
hilominnsincell!gimusinrerueoi(fectiarafincinterpellatio-/„i,„^yf 
nc , m  boni  fidei iudiciis, cum  tanta eft in re jrquicas,  vc em   d,,ci,rl. 
ptor  mrelligerc  debeatfcfolueredebere  :  &certe  cum  fru-  <»'*««  ■*- 
«ftusex fundo  vcndito  percipit ,  jpquicas  (iiadet  vc  foluat  vfu-  /""  '" 
ras&acceflTiones.iniudiciisenimbon^  fidei  debec  arquira-  "'"""''- 
tis  huius racio  haberi.  Addicur in  cadem  l.curabir.  Et tntr.ortt         '"' ' 
*mttfauor.  Duabus  enimdccaufis  priftanturvfursin  hac 
fpecie:  primo  propter  frudlus  perccptos  :  fecundopropter 
fauorem  a?tat:s.Igiturnontantum  ptopterminoreni  ^ratcm. 
fed  etfi  nuUa  moraintercefllrit,quiatatr)enreip(amorain. 
terceflTu  ,  pcti  poflunt,non  foluto  precio ,  vfura.  quodec- 

iamcxpreflbmeftl.Iulianiis.§.ex  vendito.infr.de  aaionibus 
crapti&vendici. 

Adlegemquartam. 

ALiud  excmplum  eft  de  fencencia  aduerfus  tucorem ,  qui 
nonhaberettutclsadminiftrationem.  Q^ifcncencia 
dicicuripfoiurenullaefle.adco  vtnonfit  opus  reftitutidne. 
Qupd  enim  geritur  a  cutorc,qui  non  habet  legitimam  admi- 
niftrationetn ,  nuliura  eft ipfo iut e.  Tunc  autem  dicitur  n oa 
habere  adminifttationcm.cum  non  fatisdcdit  tem  pupilli  fal- 
uamfofc.  5icenim  cftincclligendum  quodhic  dicitur :  Qut 
pro  cutelari  oflicio  non  cauerat.nam  tutor  qui  non  fa  ti(o'eciit, 
nonhabecadminiftrationererumpupiIlarium:pr2ccrquam 
inexcepciscafibus.  vtficurorccftameurodacusfir.  Jnft.c.dc 
facifd.cuc.in  prin.  Aliasvecacurresadiiiiniftrare.l.j.C.detu. 
&  curat.qui  non  facifd.  Secundo  dicicurnon  habc/  epotefta- 
tem  adrainiftrandi  ,  qui  vcrum  repercorium  non  fcLit, 
l.tutor.quirepertorium.infr.-feadmin.cut.&l.vlt.C.atbir. 
Cut.Diciturauccmrcpcrcoriura.vcI  inuencariunn.   Vndete- 
quicur,ficucor3gacnomincpupilliaduerlusaliu,n,ciiaefle 
probanda  ab  eo,  i\  aduerfarius  id  poftulcc:  primura  fe  cifc  tu- 
torcm  ;  dcindefe  facifdedifleren?. pupilli  faluamforc.-tertio 
defcriptionem  certam  terumpupilJariumconfcripfifle.alias 
iuftacft  allegatio  rciconuenti,finoliceumadmitti  adagcn- 
dum.EchjEComniaininitiohtisptobaredcbec  tutor.  Vnde  ^»'''*'*'* 
dicendumeft,nihil  teferre,anquiscucornonfic,annonha-  ''^"""  _ 
bcac tutela adminiftracionem  .•  quod ex  hoc loco & aliis  col-  Tiiulri: 
ligicur.  Isigicurquitucoreft,ciinonhabeatadminiftrationc, /«/.rol, 
pcrinde  tcpeliirur,ac  fi  cucor  noneflet:  acproinde  irritum  da,fi^d 
cft,q,  cum  eo geruur.Ec hzc produci debent ad fimilcs  cafus,  "^jJ""'^ 
&vbieademeftratio.naidemdicendumdciudice,  quinon  'fj      ' 
habetfacultatem  iudicandi  ptoptet  fimilitudincm  racionis, 
vel quia  nondiim  fueric  incrodudus  in  poflefllonem  iurifdi- 
ftionis,velquiafufpen(tasamagiftracu,ccmpusiurifdi(aio- 
nis  nondum  venit:  quianihil  rtfert  an  iudex  non  fir,an  facul- 
ratem non habeaciudicandi.Non  tamen loquor  de eo iudicc 
que  iudicera  fecic  errorcomunis, dcquol.Barbarius.fup.de 
cfF.  Prajcor.  vcfaciifaciamhisqusaduerfushxcadducuncur. 
Sed  in  hoccafucft  notandum,  valcrefentcntiampromino- 
relatara,fiipfamratam  habeat.  Cumenimdicimus  nonva- 
lcrc  fentcntiam  aduetfus  tutorem  lacam.incelligimusfimi- 
nori  prjriudicct :  fed  fi  prominorclatafit,velprotutorea- 
gentenominepnpillijCifinondumhabcfct  adminiftratione 
receptura  eft  ab  omnibus  valere,quodgeftum  cumtutofe 
&  minore.Nam  vtilicas  exigic,  vt  id  tecipiamus  in  minoiibus 
idq; fatis expreflun*  eft.l.no eo minus.C.deprocur.  Vbi fcn- 
tetia  aduerfus  minorem  lata  cft  nulla  ipfo  iuie,  fed  pro  mino- 
re  valec.De  procuratore  an  idem  diccndum  fit,&  quouisalio 
adminiftracorcquiftio  eftiurisconcrouerfi,ideft,anfifal- 
fus  procuracor  licigauic  in  iudicio ,  &  vincat,  ptofic doniino 
pro  quo  laca  cft  (enccntia.Sed  ha:c  quaeftio  huius  loci  non  cft, 
pertinec  enim  magis  ad  cit.de  proc.&  l.licet.Cde  ptcc. 
Adl  Jin. 

HI  c  attendite  ;  maior  cnim  eft  difficultas  huius  capitis 
quamfuperiorum.  Hacconfticutionclummatimcon- 
tinecur,  cx  quibus  caufis  olim  minorcs  refticuebancur  aducr- 
»      fuscemporariamprifcriptioncm,hodic  nihiltisnocercpr^- 
fcriptioncm  ,  &  aducrlus  eosnoncurrcre.  Anre  hancenioi 

K     z 


t-vnte  0- 
tiliuseti 
mineri, 
tuffim- 
ter  inte- 
jfam  hj- 
iere,  t>u  i 
reftitut 
tn  inte- 
grM,.i. 


IIZ 

conft»rucioncmcurrebatpracfcriptiocotucaminorem,inex- 
ccprione  non  niimcratJE  pecuniar,cuius  exemplum  hicrctert 
luftinianus,  qua;  poft  biennium  non  poteft  obiici  agenti,  In- 
ftit.dsliterarumobligationc.&tit.G.dcnonnum.pecu.Sed 

tamenluftinianusantehancconilitutionem  videtur  confti- 
tuille  ,  prxlaipcioncm  huius  biennii  non  obftare  miaori: 
vcque  ias  minoris  manerct  ilbrum  ,  vclcurfus  tcmporisci 
non  nocerct.quod  hoc  loco  prodacic  longius  sd  omnes  tem- 
porarias pr^fcripciones , prscerqaara  ad  prafcciptioncm tri- 
ginta,  velquadragintaannorum.Aitigitur:  fAHorttmfer- 
ftBd  ittiitu.  _ 

K.s  verbis  fignificat  fe  motum  eflcfauore  «tatis^vthoc 
Aatueret.  Sed  videcurhicnuUlus  fauorefleitatis.nullum- 
quecommoJumminoriaccedere,fed  incommodum.  Uo- 
f tendere  qiiida  nituntur  hac  raiione :  fecundu  ius  antlquum. 
poftquam  miuor  inaior  fadus er?.t ,  quadricnnium  habebat 
adp;:tend3n5rcftitationcm,l.vltim.C.detcmpo.ininteg.r«- 
/titut,  Sed  fecundum  hanc  conftitutioacmloco  quadricn- 
nii, habct  biennium.  Exccptio enim  non numeratx pecunis 
opponiturintra  biennium.  namponemaioremfa<Sumop- 
ponetc  intra  biennium  .audictur :  fi  poft  bienium  opponar, 
non  audietur :  ergo  nullus  eftfauor  itatis ,  nullurtj  accedit  cx 
haccon.ftitutionecommodam  minotibus.  Sed  refponden- 
dum  eft,  ad  commodum  &  ad  fauorem  roinoris  nihilominus 
pertinere.tamctfinonhabeatquadriennium  ,ied  biennium 
ad  opponcndam  exccptionem  non  numerats  pccunias.Lon- 
gc  eft  enim  vrilius  minori  ius  intcgrum  ferapcr  habere.quam 
reftitui  i^  integrum.  quod  luftinianus  his  verbis  oftendir, 
AltliHspitm  tjttfita^it  eorum  inrajiruari,  ejuampoficaufam 
vulnerMam  remedium  ^ttitrtre.  Nam  magoum  incommo- 
dumiueo  verfaiur,quodreftitutiotantumc«gnitacaufada- 
ciir,&conccditurtantumhisprxfentibus  quorum  intereft. 
ieg.ificcuf^r.§.cau(a cognita.ff.ee  minor.  &fimihbus.  Sed 
CLini  intf  gii-.  cft  caiifa ,  ptrindc  eft,  ac  ii  nibil  eflet  geftum ,  il- 
i;bataque  ci  omr)iamaneni,neccaufa'cognitio  eftnectila- 
liaA'p:a:tci:c3part>mtutaiunt,queexiudicantiumpendent 
arbitrio.  Ideoquemaximeccnfultumcftminoribushoc  ca- 
fu,  cum  multo  fic  confiiltius  minori  adlionem  feruare,  quam 
adionem  repcretc  a  Pr.-«iotc  ,  vt  hic  dicitur.  Ergo  ex  hac 
ccnfticutionenotandimieft.aducrfus  tcmporariamprifcri- 
ptioncmreftitutionemminorinoneirenccelTariam.  Scqui- 
tur,  Sedhumaniits  eH,  Litiiu  eandtm  kgis  tnterpretatiotiem  ex- 
Tende>e,^c.  Vidctur  initioclTclcgendum,5<J««>w»; :  nam 
videcur  interptetscicne  oftendere  luftinia.qnod  ante  ftatue- 
rat  alia  confticucionc.  IJcoque  addit,  In  ommhtu  cajibus in 
<jttibtu  vetcra  inra,currere  cjuidem  temporaUsprttfcripttontsact- 
uerfui  mittores  concejfirunt. 

Hrc  verba  diligentcr  funt  obfcruanda,  quibusoftendit 
luftinian.conftitutioncm  fuam  tantum  ad  casprifcriptiones 
temporarias  pcrtinerc  ,  qux  olimcurrcbantminoribus,  in 
quibus  tamen  fabucniebatur  eis  per  reftitutionem.  Nam  iu- 
rcantiquoantchanccouftitutionempieriquehuiulmodie- 
rantprifcriptiones,qn£Currercntadueifusminorcs,inqui- 
tustanseneisnonfubusniebaturpcr  reftitutioncm,  vtleg'. 
auxiiium.de  minoribus.&  l.i.C.fiaduetl.dclidl.Sed  &  fi  quis 
intraannnumnonagati.Tiuriarum,nonpotcft  pcllea  agerc 
&  aduerfus  eum  currit  praEfcriptio ,  nec  refticuitur.  At  hu- 
iufmoiii  pra:fcriptioncs  nonpertinentad  conftitutioncm  lu- 
ftiniani.Nam  loquitur  tantum  de  his  prjfcriptionibus ,  qnx 
olim  c.irrebant  minori,fedaduerfus  cas  dabaturrcftitutio. 
Add'C  {'sii\n\^n\is,Eusipfoiurenon  concurrrre. 

KDcextmpIopotcftdcmonftrariin  quaJriennii  pnfcri- 
ptionf.l.onines.C.dequadiicn.prxfcrip.&l.vlt.Diximusct- 
iaminl.5.(upr.fiaduerlusfi(cum,Sififcosrcmaliena,vtfuam 
vendidetic ,  dcminnrH  rei  agere  intra  quadriennium  pofte 
conttacropcorerr.HxcpraElcriptiononcutrctminorijideo 
vcnecrcfticucioeiiuiicceflaria.  Dealiisigiturqua:non  cur- 
rtbanc  iurc  anciquo  ,  non  cftintelligendum.  Similecxcm- 
plumcftet  inl.fi  macer.C.nedeftacudefund.poftquinqu, 
<ie  macre qus  vc  ingenua communi opinione  vixerat,  acuius 
■obicu  quiiiquennmm  excclFsrat. 

Scd  quaritur,quarc  illifi  conferuancurminorcsaduer- 
liis  has  prxfcriptioncs  temporales  magis  ,  quam  aducrfus 
£oatradius .'  Diximas  aducfius  yenditioacm ,  txanfa(5iioncin 


Franc.Duareni  Qomment. 


8c  alios  contra<flas ,  opus  eflc  reftltutione  :  cur  idem  dc  tetn- 
poraria  prxfcriptione non diccmus  ?  Mihi ra tio videtur  hqc 
cflc,tametfialiiaIiamadducerefolcant,quiahi  pra:lctiptio- 
ncs  temporariar  cum  exquodamiuris  rigoreproficifcantur, 
Sc  odiolz  quodammodofunt,contrahasnon  efleopusre- 
ftitutionc.ledcontrahasiliiEfosfcruari  minorcs.  Durume- 
nim  eft  quempiam  fblo  temporJs  lapfu  iure  fuo  priuati.  Ita- 
que  redius  confulitur  minori,cumde  contradu  agitur, 
qu4m  fi  dcalio  negotio.  H  s  cxplicatis  vcniendum  eft  ad  an- 
tinomias,qu.'chicdifficiles&cbfcutiflimaerepetiuntur.  In 

firimis  obiicicur  quod  dicitur  tit.fi  adiictf  vluca.fup.fiquis 
ongo  tempore  rem  aliquamminorispoircdctit,eamqucy- 
fuccpcrir.ncceflariacfteircftitutio.  Ettamen  hic  diciturin 
tcmporaria  prfefcriptionc  locum  noncflb  rcftitutioniinin- 
tegrum.  Valgo  dicitur ,  legem  illam  de  vfucapicne  nuclli- 
gcndani  ,qus  cum  defundto  noncum  minote  cftconira- 
da.  Sedforaniuraeft.-nullumenimeftvcrbum,cxquoii(;c  S^s^hZ 
diftin(aiopoflicco!ligi,quiafimpiiciterdicitur,rcftituiionis  "'^f^-^^" 
«uxiliumdeccrniminoribus, fivfucapionedominiumrcrum  /^^,^J 
minorumfitacquifitum.  Egoigituralitcr  puto  d.ftingucn- 
dum.  Caufa  tamcn  hiuus  erroris  mihividetur  fuiffe,quod 
exiftimatum  fit  prsfcriptionem  vfucapionemclfejDecfaiis 
fitintellcdum  difcrimen.  Vfucapioeft  acquifitio  dominii. 
J.  j.infrajdevfucap.  Prafcriptio  autem  cftcxceptio,vttic.  ^ff^^P' 
decxccpt.lcuprxlcrip.Pf^lcripcioiguurcftcxceptiotcmpo-  Y^',^ 
ris :  quod  &  coUigi  pcteft  cx  feric  titulorum.  nara  ponitur  ti-  ,,^,4  ,,^j-^ 
tulus  de  temporalibus  praffctip.poft  gcnctalcm  titulumde /<««!-'. 
cxccptionibus.Exempligratia:  Egopoflrcdireralongotcm- 
pore,  vellorgiflimo  tcmporc  ccflafti;  cgometueotcxce- 
ptiojie  temporis ,  cgo  allcgo  tantum  temporis  pr^ccflTiflc 
Pr.Tfcr)bere  igitur  non  fignificat  vfucapcre  ;  vcl  vfureido- 
minium  acquirere,necqiiifquamlatincco  fcnfu  vfurpauit. 
Barbari  tamen  ita  Ioquuntur,&cxvfubatbarorumhocde- 
fcendit  inforum.  Sedfiquisrcm  vfucepcrit  cumbonafide, 
non  tantum  prxfcriptioncm  babet,ideft  ,  exceptionemli 
conueniatur,fed  &dcminiumhabet:vcluti  fiquisrcraim- 
mobilem  decem  annisinter  przfentcs.vel  viginti  intcr  ab- 
fcntes  poflrcdeiir ,  non  tanturaprifcriptionem,idcft,excc- 
ptionemacquirir,quaagensremouctur,fcdacquirit  quoque 
dominiuro,l.i.fiaducr.vfucap.Fauorabiliorautcmcftvfuca- 
pio  ,  quamprifcriptio  proptetbonamfidem.  Vndemirum 
noneft.fi  opus  fit  rcflitutione  aductfus  vfucapionem,pro- 
ptcrfauoremeiusvfucapionis:fcddc  prifcriptione  tcmpo- 
raria  non  idem  diccmus,fiquis  longotcmpore  nonegetitt 
cumadioei  competeret.  Multiim  ergo  inteteft  interpra- 
fcriptione,&  vfucapioncm,  Etfic  accipienda  eftlex  etiam 
4f.de  minoribus.nam  reftituituiminor  aduetfus  vfucapio- 
nem.  Veru  tameneft,aduetfuspupillumrcranonvfucapi, 
propter  rationem  quam  adduximus  alio  loco. 

DiftinguendzigiturfuntlegcSjquxde  vfucapionibuslo- 
quuntur ,  ab  hisquxdc  ptsfcriptionctcmporaria.  Rurfus 
obiiciturl..^milius.  jS.dcrainorib.inqua  diciturminorcm 
reftitui  aduerfus  prjtfcripiioncm  temporariam,  quodvide- 
tur  contrarium  ei  quod  dicimus  hic,reftitutioncm  ininte- 
grum  non  cfle neceflariam,  nam in  kg..^milius^cura  vendi- 
tus  efTct  fundus  Iegecommiiroria,ideft,  ealegc,  vtiscflee 
inemptus  nifi  cmptor  folueret  prcciii  in  tra  duos  menfcs:poft 
duosrr>efcsagentiminoriobiiciturIapfusteporis;quarituraa 
poflitreftitui.  Diximusficura  minotefit  cohtradtus  initua 
eum  cflc  rcftitucndum  :  at  in  cafu  leg.  .j€milius.  contraAa 
proponiturvenditiononcum  minore,  (cdcumpatrc.  Qua 
cafu  iure  coramurii  non  videbatur  competere  rcftiturio, 
quia  cura  dcfundo  erat  contrad^um :  fed  tamen  Imper.  mo- 
lus  vsriis  circumftannis  pronunciauit  cfTe  rcftituendum 
rainorem.  Ergo  reftituitur  minor.&ipfoiurecurritcontra 
eum  tempus;  hictamcn  dicimus  rcflitutionem  nonhaberff 
locum.  Facillimum  eflct  elabi ,  fi  diccrcmus  hanc  conllitu- 
tionem  derogare  iuri  antiquo.  Eft  enim  vna  ex  nouis  confti- 
tutionibus  :  quod  &  fubfcriptio  ciusfignificat.  Verumali- 
tcr concflio hxccapita.nani  lex  .^milius.loquiturde prsfcri- 
ptionc,  qua:  ex  conuentione  contrahentium  nafcitur,quae 
longc  cft  fauorabilior,  quam  ca  qua:  cx  folo  rigore  iuris  pro- 
ficifciTur.i£quum  enim  cft  feruare  9?  conucnic  inter  contra- 
fcentcs.ynde  yufgo  diftingaitur  prsfcriptio  conuenrionahs 

alcgali. 


'i 


In  Tit.  XLlLlihAl.  ^od-  Qui^aduerfqUo^.  i  j  5 

alcgali.  Conuentionalisenimeftjfifundum  emcrirt  ea  le-  noribus.  Hoc  eftquod  vulg6d'dcur,prudcnti'afii  fupplere 

gc,  vt  nih  (oluctisn  intraduosraenres.isfitinempcus:  fi  poft  ztatcm :  ficutdiciciir,  maliciam  fupplercztatem.l.fi akeiius. 

duos  meafcs  ofF^ram  precium  ,  remouebor  conuentionali  infra.tit.feq.  Induftriaigicuriuuenilisitatis  defsiluai  fup- 

pca;fcri[Jtionc  ,  qaaconiienit  vcrcs  firlnempcafiintra  duos  plec.  Aducrfushartcfentehtiamargtlmentatur  Accurfiusab 

menfespreciumtionfoluerim.Lcgalisautemeftqusarigo-  enumcratidnepartium.  Autminotprobaci^ucapcumeire,  & 

re  ipfd  legis  ptoficifcicur.Scd  hic  nos  loqUimur  de  ca  prxicri-  refticuicur :  auc  non  probar,  &  non  reftituicur :  cr&o  non  po- 

ptionequ?exfolorigoreiurisproficifcicur,quxodiofarftcii  teftinciderefpeciesinquaqu*racur,anfuericdiligcnspater- 

eaquasexconuentioneoriturjfauorabiliorfic :  idcoqucmi-  familias.   Eft  cnim  minoris  probarefecircumuBntumefle, 

rumnoneft,fiminorih^ccurrar;                          '  Jfgnampoftea.infrade  iureiur.  lcg.minoribus.de  ininceg. 

Etidcm  deeadicendum  ,  qus  ex  teftimentootitur.de  i-cftic.   In  qfio  igiturcafu  etir  fpedlandumquoddicimusan 

quacxemplumeftinl.j  §.&fihtres. fF.de minorib.  Hji.es  Fuenc  d  ligens  paterfimil.  Sfd  egofxemplodemonftcatu- 

cftinftitutus  filiusfamilias  fub  conditione.Siemancipatus  ius  fum  id  quodab  Imp  faiprum  eft,  exquo  vfushuiusre* 

cflctindiebusceatum.IsnonefFecic  vcemaaciparccui-.v\'id*  fcripti  incellrgi  pocerir :  minot  cefticui  vulc  ininr-grumad- 

eocumnonefleccmancipacus.amifichyreditatem,  rcfticiii-  uerlus  venditidnem  prxdii :  docttfibi  non  fuifrevrilcpr£E- 

turnihilominusinintcgrum;  quiansfiturea  prifcrprioex  diam  diftrahi  jaut  viiiori  prcdb  effe  diftraftutti.  H^ciufta 

teftamcntOj&fjuortcfFlmcntiexigirjVtdefundi  voluiitas  caufa  eft  refticucionisin  iicegrum.exhisqmdiitimus.quia 

fcruccur.Scdnrftcaconfticutiopertinecadexccpcione,qH*  fibi  nori  isxpedicbac  vcndiprsdium,pecitreftiCui,quafica- 

cx  folorigore  iurispioficifcitur. Inhacautcmconftitucione  ptusficeaVendirione. Sedaduerfariusobiicitei  ttonefleca- 

exdpiturprxrcriptiolong!f]imitemporis,ideft,trigintavcl  pculubrico2:atis,&inconfultafacflitatc,allegateiiinduftna 

quadragintaannotiim.  Echoc  aperciusdeclaraturl.ficut.C;  cfTe  patremfam.  &Iurifpcriturai&fdftecaufidicum   quiia 

deprxfcriptionetrigintavclquadragincaannor.Graueenim  fbro  vcrfetuc,&aliiscauerefoleat.  Hacallegatfbne  aduer- 

vifum  cft  .Tdionem  faluam  manere  poft  tanram  cefTarionem  fadus  elidit  minoris  pecicioncm  ,  nam  etfi  minor  oftendaC 

&ncgl;genuatTi.&ideoin  d.l.ficuc.dicitur  cam  pryftriptio^  larfioHcmitamenaducrfjnuSoftendittibnellepeccatuni  lu- 

ncm  aducrfus  m^norem  currere,  non  adticrfus  pupillam,  qui  bricap  ^tatis  -■,  fed  talem  la?fionem  cfTc ,  qua  in  qucmcunque 

tucorum  auxilioregitur.  Siigitutroinorceflaritagcre  aduer-  cadar,  &ihquaprudentiflimusqui(quepatecfflmiliaspeccec 

flis  dsbirnrem  fpacio  trigmca  vcl  quadragintaahnornm  ^  cur-  in  rcruiti  fuarum  slienatiOne.Vidcmus  quidem  refcindi  ven- 

rit  aaLicrfos  eum  prifcriptio,nec  reftituitur  in  integrum,nifi  ditiotlem  propter  l^fioncm.lcg.  i .  C.derefdn.ven.  ecfi  nori 

cxmagnacaufa.  fitrainol:2f.ann'S.Cumigiturminorl«fionemprobat.quia 

Alu  exceptio  cft in  1.  prbpcrandum.  § . vlt.  C. de iudic.cle  lion cxpedicbat fundi  vcnditio,  vel quia  t^iliore precio eft di- 

fempore  tricnnii,quo  fiuitur  inftantialitis,quacautumcft  ftradus,pra:fumiturquidcm  inconiulca  facilicacelsfus  nifi 

vtcitius  finiantutiites,ncextendanturvltratriennium,vbi  contrariurapfobetur,veIutificoftirariisconie(iluris  nitatur 

ctiamdicirucnonf3cilcreftituiminorcminintegtura,nifiin  aduerfarius  ,  vt  qni  aflcrat  eum  failfe  dilipentem  &  itidil- 

fubfi.Jium.  Piibiicacnimvtilitas  ,  qu«adlitcsfiniendasfpe-  ftriam  patremfam.  cuius  prudentia  ctatcogrita  in  a»5ltbai 

d:ar,fuadet,vtminoribushicnonfaue3tur,ficutinalii$  pra:-  publicis:  tunc  enimiufta  eftcaufadenegandtttftitutionis. 

fctipioi.ibus.imonccrcftituiquidcmpollintnifi  omni  au-  lllndaucem  aucprobacminor,3urnonpcbbatrecapcum,ni- 

xiliodefticuancur,veluiicumomnisaccioinaniseftaduerfus  hil  pcrtincc  adtcm.'  quianoneftfaflii.ieospirdnmenurae"' 

tnrorcs, vclcuratores.  DehisprjEfcriptioiiibus,  qusfpecia-  tatio;  Ferienira  poteft,  Vrprobetl.Tfionem,Exdtlapr£fu« 

liter  legibus  cuiufcunquc  ciuitatis  funt  introduds ,  magna  matur  inconfulta  Stas  :  fed  hoc  vetam  eft,  nifi  contrariunl 

eftquA-ftiOj&quotidicvfitatainforo.  QusdamenimpriB-  probetur,cumnoncflccapti:mlubric0  2catis:quodfit,vbi 

fcriptionescertislegibusfuntintrodudla;.  cius  induftiia  probarut  publice.  Vnde  hodicci,quifelure- 

Exemplum  vnum  eft  de  retradlulincari.quofiquisveti-  Confulcum  prbficccur ,  acdc  iurerefpondet,no»fubuenie-' 

Zxemfli  j.Jit  pra:diuni,proximi  gentilcs  ius  habencincraannum&  turprxiexcuitacis.  Scqaitiir,Propier hocfiium 'Veittt prafcri'- 

rttr^am  jjgjjj  recrahendi  illud  przdiuin  ,  poftid  rempus opponitur  ftioKe  a  filiro  auxilio  rimouert  nondeheti^c.  Extat  hitalii 

pra:fcriptib.  Hoc  fpeciali iure eft  introdudium.  An hxc prar-  qusrftib ;  Si  minor  probet  fe  Ixfum  efTein Vcnditidne,&  id- 

fcriptio  minori  currat.''  Certc  in  iure  pontifitio  cft  cxprefrum  Ucrfirius  dcat  eum  no  efTe  captura  lubrico  atatis.quia  inqiii; 

rcftitutioncm  eflcneceflariam.nec  poflTepoftillud  rempu»  decurioneracutncreatumefre,vclliberosfufcepifle:  anhit 

otFerriprccium.cap.conftitucus.deinintegruaireftic.inDc-  prjEfcr^ptiooefiifubmouendusminoriqusticur.AicImp.na 

crec.Sedannoftraconftitutioadhuiufmodiprifcriptioncm  eflefubraoucndum,ncceidenegandainreftitutiOnem.Naili 

percineac  ? Certe  verba conftitutionis  oftcndunt,  illam  non  cx  eo  g>decurio  eft creatus,  nulla eius  atguitur velprudentidj 

■pcrrinereadhasprzfcripdones  $  cumait,  tnommbutealibtu  Velindiiftcia.PletunqucenimncceflScaccicavrgedce,&ino- 

«w9a/^«jw/mi«/fr<«,cf<;.Refcrunturenirah2cvcrbaadpr5-  piaciuium,hi  dccurionescrcantur.quipcrajratemfibinott 

icripcionfs  ,  qui  veteti  iure  funt  induft^c.  Ergo  non  po-  pofluncfuccurrcte,I.i.C.quistatevelptofciI.fecxcuf  Apud 

Tcftiniclligidehisqu^nouoiurcj&ftatutis,  velconfuetudi-  nospluteshinufmodicxiftunt,fc-dcatterisnonprudentioresl 

nibuspofteafuntintrodud^.  fantigiturilliufmodiallegationesimpertincnteS,quas  voca£ 

caufidici :  quia  etfi  liberos  fijfcepctit,nonideoeftdo6tiorj 

IN   TIT.   XLII.  LIB.  II.    COD.  ,QV1  quiafortehberismagis,quamlibrisopcramdedit.Etficfaje6 

*    **    .»,.^«  intclligcndafunts 

JIT    ADVERSVS    Q^' O  S    iN     INT£-  » 

grum  re^itui  non  pof-  ^^  l  ^i 
frnt. 

It)  I  M  v  s  quibus  ex  caufis  rcftiturioinifit*!-  A   Liud  eienipluiticftinhaclege.inquaittfpicitutcolicli* 

^    gcum  concedatur  :  nunc  videndum  quando  ,t\tio  eius  j  contra  quem  pctirurreftitutio  :  infuperiott 

0w3  denegccurminorirefticurio,icavcnullomo-  exemplo  fpe<ftarurconditioeius,quipetitteftitUi.Interduttl 

/(^%,  docifuccurratur.Diximusfupracertisexcau-  enim  ob  conditionem  eius  ,  contraquempetitutteftitutio 

^f^^Hif  fis  ccfrare  rcftitutionem  ,  non  qnod  minori  denegatur  ,  vtfi  filius  petatreftitui  contra  pafcntcrii.liber-' 

nbn  fuccurratur,  fed  quod  neceflaria  non  fit.-  fedvatiiscjt  tuscontrapatronum.  Hrccbnftitutio  Vnaeftcxnbuiscon* 

caufisiraplcrunq',dcnegatutreftitutio,vtnullomodoeifuc-  ftitutionibusluftiniani.  Refcrtiiiicioopinioncsveccrumlu* 

curtaciir.  Dc  his  ciculis  fequentibus  tradatur.  Hicautem  tifconfulcorura.  Diftinguebant  cnim  veteies  Variis  modiS 

contingicpicrunqucproptercondicionempcrlbnarum.Ex-  fupcr  hac  quajftionc,fedfanxitIuftinianiiS,fine  diftiadio- 

eraplumcftdeconditioncciuSqui  petitrcflitui.l.prim.  Si  ne  ,  dencgandaracflerefticucionem  filio  concraparchcem, 

cnim  minor  qui  pccicrefticui  ininccgrum,  prudens, fagax,  libercoconcrapattonum,obreuerenti3rahuiufmodi  pcrfo- 

&  cautuscfle  dicatur  ,  &quaWuisiuucnisfit,dicaturtameti  nisdebitam,vtdiximuslcg.fiondebct.fupta  dcdolo.   Qjj«-« 

fenilisprudcntix.tunceidenegandaeftieftitutio.  In  caufai  dam  enira  putabant  diftinguendura  efte  j  an  allegsretUf 

enim  cognitionc,  quamdiximusefrcncceflariam  inrcftitu-  dolus  malus  parentis  ,  contra  quclti  tcftitui  tjuis  puftuU» 

tioac,'hucci^iaipicieddum«leg.incauf;.^.  excaufa.^emi^  kiaC|&  hsc cafu  teftitutionetti  denegandam:  anveraallel« 


114 


Franc.Duareni  Qomment, 


garatiu  cantum  fimplicitas  cias,  quivulcrcfticui.&hccca- 

lu  loaceienciar;:.  Diximus  cnim  uaadtioncm  cumpacca- 

ic  &  pacronocllecemperandam.vcnondoli.fcdbonihdei 

mencio  fiu,dici,lcg.  non  debec.  &  vt  licparcacur  honori  pa- 

rencis  vd  pacioni.  Sed  luftinianus  hicoftendichacratioae 

non  facis  conrulihonori  pacris ,  vel  pacroni.  C»m  procHldH- 

^;<;/»;,inquic  h.:^.itt'*'n;pfisperfonM  eanere  ,  necjutd  fuaept. 

mtnt  conn^num  exijh:.   Adio  famolaaduerlus  patencera 

'*rt«dH  y^i  pacronuni  non  debet  inten Ji,  icd  cempcranda cft  verbis : 

'7""'^  r,dvccunqueccmpcrecur,fempercaraenoncracur  cxiftima- 

diefiL  t io  paais  apud  bonos  &  gcaues  viros, qaamuis  iute  non  mfa- 

norif,a,cm^iMy.  quod vicandum cft.Sicquc  pucoaccipienda  eflever- 

ttf^p^-  b:»poftrema  hiiiusconfticuiionis,  Nnjuidfmt  optnioni  con- 

*'**'■       t  itrium  extfiti.  QuitBuis  non  ncgera  hxc  non  Latine,nec 

commode  fatis  (cripca.vc  plcraqi alia  hiftiniani  rcfcripca.  Er- 

go  aduerfus  pacrem  yelpatronum  omRinonon  daturrcfti- 

tutio.  Sedhicoccutrunt  antinomia?,quaj  tocamhancdifpu- 

tationem  difticilera  rcddunt.Vnacxi.i.G.fi  sduerf.rcm  iud. 

aliicx  1.1. Cfi  aduerfdonat.exl.vlt.de  bonis  qux  iib.&  l.no 

debcc.de  dolomal.SedanimaduertendunsefthanccoDftitu- 

t'onem  eft«  vnamexnouisdecifionibus  quxinfettacftCo- 
dicipoftprimameiusedicionem,cuiulmodipleiequeiurian- 
tiquo  derogant.  lieoquc  facile  poceft  dici ,  fiquidcontra- 
num  velin  Pandcdis^velin  Cod!ccreperiatur,id  corredum 
cire.  Sedvidendiimeftanqux  adducuncur ,  fintpugnantia. 
Excutiamus  oujnes  lccos  qui  obiiciuntur.In  primis  did.  lcgf 
a.C.  fi aduci f. rem iiid.  Quicftio inter patrcm & filiam  orca 
cltdeftatufiliiE.  Diccbatillaleemancipatam :  patercontra; 
pconuntiaturaeft  contrafiliam.-quxrituran  polEtrcftitui, 
&  dicitur  reftituciid  jm.  Fihahic  agit  contra  patrcm:dannna- 
ta  eft,  Sc  eft  rcflituta  aduetfiis  patrcm.Vulgo  djci  iblet,ibi  le- 
ftuutionem  conccdi  noncontrafadumpattis.  fediudiccm 
potius,quiadaerfusminorempronunciauit.  Etfanecoufti- 
tutio  noftra  ioquitur  de  faiiopatris.idqucprincipiumeius 
in.  icat:.^4/;no«n;f  JB<«t/if>-/irw.Ergoconftitutiointclli- 
genda  cft  cura  de  fado  pa-.ris  quarritur:  isenimquipetitfe 
reftitui  adueifus  rem  iudit-atam,  non  conqueritur  de  fadlo  e- 
iuscumquoliigauit,  fcdiudicis,quiiniqueiudicauit.HiCO- 
pinio  eftfpec'ofi,fedvixeft  quinargaaturfattum  patii;,qui 
agit  aduerln»  filiam  ,  qux  pecit  rellindi  rem  iudicatam. 
Ij^unr  rediiis  diccndumputo,  hanc  legem  abrcgatam  elFc 
c  >nftitUiicnenoftr3.0ppQniturquoqucdiil.l.i.C  fiaducr. 
doiwr.Piter  donauit  pr^dium  filio.Deindc  conlenti&nte  eo- 
dcn  fi!io  idcmpraidium  aiiidonauit.  In  hocconfcnfufilius 
ctcircumfciiptus;ideoquevu!tt£ftitui.  Na.Ta  ficutiminor» 
.'uccurriturquicaptus  cft  pcrdona:ioncm,ficfuccurricurei, 
ii:onfcnfitaliidonanti,  vcinealeg;diximus.  Hidocuseft 
Icftituiioni,  etfiperati'rcontrapatrera,quiproponitur  alic- 
nailcfunduin  filiiconfenlu.VuiEo  icareipondent.hicdatire- 
fticutioncmconirafad^umpatiiSjfcdnoncontrapattera.-re- 
fcinditurcnimfaclurapaira.alienaJo.&donatiopattis.Pro- 
ponitur enim  pater  donilTc  filio, &  dciade  alii :  poterit  crgo 
telciadi  pofterior  donatio  .•  quz proculdabio eft  fadfcura  pa- 
itis.  S.daonpetitutrcftitutiocontrapatrcm.  Inpiiotiex- 
cmplo  teftituiio  pcritur  conttapatrem ,  non  contra  faftum 
patris.Poteritcreoreftituiminorcontiadonationcmpatris, 
<]ai  pofleflbr  eft  fundi  donati.  Verum  cft  pcti  contra  id, 
qiiod  a  patre  fadlum  eft,&  contra  cius  donatione  m :  (ed  cura 
rercindituridquodfadumeftapatre,vixpotcftdiciquinpc- 
t^tuf  contrapatremreftitutio,  idqucpraefertimcum  necef- 
fariumficpatremintercflercftitutioni.Scioreftitutionemin 
,  icraljepepeti.l.mcau(a:.§.intcrdum.demiuoribus,  fi  pofli- 
deatur  rcs qux alicnataeft :  (cd  ficri non  poccft ,  vt  non con- 
travnumqucmqucagacur.  Sedaiuntidfietiin  conlequen- 
tiam.  Egoconccdo.  Haiuspofterioris  mernbri  exemplum 
eftappaljtuml.vlt.§.finautcra.C.debonisquaclibi.r.  Dcla- 
ti ell hf  reditas adiicntitia filio  minoti :  noluit  eam  hacicdita- 
tera  adirc,  quam  patcr  adiuit :  pcenitentia filius  dudlus ,  vult 
reftitui  Et  ait  Imp.rcftituieumpofle,itavtaufcrath£rc«li- 
taiera  a pstre.  Perindc enim  erit ac  fi  clfec  hxrcs ,  pater  nun- 
quam  adii.flet,  &  filius  nunquam  rcpudiallet.  Nonpetitfc 
reftifji  contra  patrera,  nihil  enira  poieftdici  geftumintcr 
cum&  pattem:  quiatcpudiauittanturaha:rcdifatcm,nihil- 
^uecupatregcflat.  Etfdnecufcpetitreftitui,nihilcatesha- 


betcommunc  cum  patte.  Igiturquod  dlcitur  in  dfdtieg.vlf» 
C.dc  bon.que  lib.non  poteft  dici  cirs;  cmeniatum  noftra  co» 
fticucione  :  cum  &  noua  ficconftitutio,&  vtraqueraiflaad 
eundcmpraEft£l:um,vtinfctiptioindicat:(edinfLiperioribus 
excroplis  videtut  idcm  dici  non  pofle.  Idcoquc  diffimilicudo 
cft.Rutfusaduetfiishancconftitutionemobiiciturl.nonde- 
bct.fupr.de  dolo,&  l.fi  fupcrftiterit.C.eo.In  v«raquc  lcge  di- 
citur ,  fi  patcr  filium  luum circumuenerit  dolo , ira cflc  in  fa- 
(3:um  verbis  tempcrandam dc doloadtionem ,  vt boni  fidci 
mcntio  fiat :  ita  vt  filiusdicat  bona  fide  faiilum,  quod  ia&ara 
eft apattc , fcd tamcn fc cflelilum in eare.  Hanc dftin^io- 
nem  vetcrum  luftinia.in  bac  conftitutioae  irnprobauic,  Sc 
conftituit ,  fine  diftindiionc  denegindam  efle  adtioncm. 
Vulgotcccptumcftd.l.nondcbet.&d.l.  fifupetftitcrit.  eflc 
accipicndas  dc  rcftitutione  ,  quxiurea(5tionispecitur,cutn 
quis  per  aiftionera  reftituitur;  (cd  hic  loquimut  de  reftitutio- 
nc ,  quar  fit  officio  prztoris,  fine  adlione.  Vcrum  quidem  eft 
rcftirutioncm  non  ficri  pera<ftionem  a  prxtore  dacam,ftd 
perpracroriscognicioncm.l.minor.&l.quod fi minor. §.  vU. 
dc  minotib.cocum  hoc pcndec  cx  ofticio  prscoris.  Ipie  eaira 
praecor  cognofcit,  non  dat  formulara,fiue  iudicem,  &  iudicis 
officiominornonreftituitur.Scdcumquis  dolo  altccius  di- 
cic  (e  cflc  circumfcripcum,pr^cor  ica  cum  r6fticuic,n«a  vt  ipfe 
cogaolcat , fcd  vt  dct formulam,  & iudcx cognofcat.  Sic  alic 
lcgcs  dc  adlioncintclligenda:  funt.Ha:cdecognitioneprz- 
toria.  Vtimturvulgoaliisverbis.'  namlocoiudiciiaprxiors 
datijdicunt  pet  viam  adlionis.Ccrtum  quidem  cft  h^c  efte  di- 
uci  fa,  fed  rc^c  ratio  diuctfitatis  non  appaict.  Quid  cnim  tc- 
feitquod3dp3ieDtis,pattoniuehonorematcinct,anpeico- 
gaitionera  prxtoris,  an  per adfcionem  filius  reftituatur ;  quia 
fempertcftitutiocft.  Reftitucionis  gcnuseft,cudaturadiio 
dc  dolo ,  cum  iure  ipfo  valet  quod  gcfturo,  ica  vt  ncceflatia  fit 
doli  adfcio.  Ccrtecumluftinianusvolueritconfulerebonori 
parcntum&patronorum,probabiliusvidetur,quoddicicus 
in  vtraq;  legc ,  hac  conftitutione  cllc  eme  ndatura. 

Diccndum  cft  igitur,quotiesprztoris  auxiliumextraot- 
dinarium  pctiturjaduetius  patrem,vclparonura  non  audiea- 
dum  eife  filium,vellibcrtum.  Eclicct  luftinianus  tantuna 
de  minoribus  loquatur  ,  tamenmibieademcircvidccurra- 
tio  maiorum :  &vtilc  tantum  minorum  ibi  mentionem  ficti 
pro  excmplo  ,  fcdidem  videri  dicendum  ,  fi  maior  aduer- 
fus  patrem  vcl  patronum  velit  rcftitui :  quia  eadem  cftra* 
tio. 

IN  TIT.  XLIII.  LIB.  n.  COD.  Sl 


MINOR 


SE     MAIOaSM 

xerit. 


D  I- 


E  0^1  T  V  R  alia  caufa ,  ob  quani  dencgacHC 
rcltitutio  in  integrum  ,  nccminoti  foccutri- 
tur.  Diximus  fupcriori  titulo ,  proptcr  condi- 
tionem  eius,  qui  vultreftitui,  interdumdo* 
negari  rcftitutionem.  Hic  alia caufa  eft ,  cuiB 
minot  fc  maiorcm  clFe  dixcrit.  Sed  hoc  cftintclligcndun» 
cum  diftindioae  ,  qux  ex  variiscapitibus  huiuscitulicolli- 
gitur.  Quare  vt  fummatim  compledlamur  quicquid  fub. 
hoc  titulo  tra(S);atur  ,  diftiogueadi  func  trcs  calus.  Primus^ 
eft  fi  rainotdolo  malo  fcmaiorcm  cfle  dixcrit,  vtinducctet 
alium  ad  concrahendum  :  &cunceinon  luccutritutivcluti 
fi  minor  fing^t  fc  raaiorem  elle  ,  cum  minorefl^t,  dcquo 
leg.fecund.noc  tit.  Cumenim  quis  vellctcontraherecim» 
aliquo  ,  &  dubitarct  an  maiot  cflet ,  an  minor :  ii  dolo  mi- 
nor  afHrmauit  fcmaioieracfl^c  ,  non  luccutreturminori,fi 
captus  fucrit.  idcm  eft  in  leg.  5.  in  qua  conftituimt  Impp.mi- 
noremnonreftirui,  fiaiiquemcircumucnicndi  caufale  ma- 
iorem  dixctit.  vbi  ctiamlocus  cftcommuais  &oblcruatio- 
nc  dignus  ,  dcdolo  in  his  vctbis,  tJ^falittafupp/et  ttatemi 
ficut  ancc  diximus ,  prudenciam  fupplere  a:cacem.  Nocan- 
dura  aucem  cft ,  non  eire  facile  prifuraendum  aliquid  do- 
lo  fi(5ura ,  nifi  probctur.  Eft  cnim  quacftio  magis  iiCd^ 
quamiuris.&concroncrfiiviris.  Scdveriuscft&  receptius» 
dolum  non  efTc  pnfumcndijm  fccundum  vulgarem  rcgu- 
lam  ,  lcg.  quoties.  §.  quidolo.infra  dc  probat.  Qiiicnim, 
inquit  Vlpianus  ,dolo  dicit  fa(Sum  aliquid  ,  licer  ia  cxce- 
pcione,  docere  dolum  admilluiM  dcbet.  Siigitur  apparcac 

circum- 


ckcfltnueniendiaUeriuscaufa  eum  miaotcm  rcfinxifle.non 
ikbct  rellitui.Qupd  autem  diximus  minotcm  non  elle  tcfti- 
tuctiiium,  incclligsndumeft  cumexccptionc,  qustraditut 
iiil.minorvigintii^uinque.ff.  deminor.l.de  tutela.de  ininte- 
cxuinreftit.  Minor  falfo  probauit  coramiudice  fepetfedts 
«catis  cflccum  tamcn  rainor  cflct :  deinde  foluta ei  eft  pccu- 
»ia  a  dcbitore :  eara  pecimiaia  pcrdidic :  quxritur  an  tutores 
teoeantur? 

Ait  Paulus,  fi  curatorcs  fciuctint  eura  cfls  minori ,  quara- 
Bisfalfoiniudiciofcraaiorcmefleprobauerir.rcftituituriv.i- 
oor  aducrfus  eos :  fe^d  fi  ignorauerint ,  &  fidem  habuerint  iu- 
dici,nonreftituitur,Hinccrgocolligiturquoddixiniu$,limi- 
eoralccritts  circumucniendi  caufaic  maiorem  affirmauenr, 
tiooeum  icftitui.nifi  aduerfus  curatores  fuos ,  qui  eum  lciuc- 
f unt minoccm  efle.  Siraile eft in l.dc tutela.  Cod.de in  inre* 
gfu.reftitut.  Hicproponitur  minor  falfoaEtatem  proballe, 
cum  tamea  curator  no  eflcr  ignarus  as tatis  eius ,  nec  eiiec  cic  • 
dibilc  eum  eius  ignarum  efle,cum  cius  curam  ipfe  gereret  .Ea 
tes ,  vc  vult  Imp.  non  rclcuac  curatorcra ,  quorainus  leftuua- 
turminor. 

Secunduscafus,  ficantum  doius  aduerfarij  arguatur,  dc 
quo  l.vlt.hic.Si  aduerfarius  cura  minorc  contrafturus ,  indu- 
Kiteum,vtaffirraaret(emaioremcire,  (perans fore,vt  nullus 
pofteaadituseiretad  rcftitutionem,&appareathocdoload- 
uerfarijfa>flam,fubucnieturminori,vtrefticutioncrainipc- 
trarcpoflit. 

Tcitius  Ciias,  Sineutrius  dolus  argu^tur ,  nec  minoris, 
ncc aduerfarij ,  ied  minor  iimplicitatc  iua  fotte  dixerit,  ie  ma 
iorem  efre.  Et  certum  eft  eum  rcftituendum  eflc  hoc  caiu, 
qui»nonpr*fumiturdolus,nifi  probetuf,dequol.i.hic.7'<»- 
iulu ^i4a/i4nt titaru proftjftonum.Quid  fit  fioicSiOidocmiah 
titulo  de  probaiionibus.  Parentes  olim  profitebantur  liberos 
fibinatosinxdeSaturni.  Hfcprofcllioprodeiatadproban- 
damaf  catem,de  qua  l.etiam.infra,  de  probai.  I.  cuai  dc  atate. 
eo.  HuiurmodiprofeflTiofithodiccum  baptiiancurpueri.In 
hisomnibas  cafibus,  cura  minor(c  dixit  maioiem  fine  vlla 
Jraudc,  iiiccurriuu  m:nori,propter  fimplicitatem.  Hoccft 
tamen inteHigendum cum diftindionc  qua eft  inl.  5. hic.  v- 
trumininrtrumcntoperfacramcnti  leligionem  maioiemic 
«flcuerarit:  vel  l"e  tantum  maiorcm  falfo  probaueric.  Multum 
cnimiefert,anquod  gcftum  eftcura  minore  ,  iurciurando 
fitconfirmatura ,  &  quomodo fit  iuratum.  Nam  fi  non  tan- 
tum  adfirmarit ,  fediurauerit  femaioiem  efle  non  leftitue- 
turjuifipalamex  infl:iumentis,nonexteftium  depofitione, 
docuciit  feminorem  fuifle.  Necefle  eftigitur  vt  ptofeflio- 
ncj&tabulisprobet,  le  minoremfuiiTe,  nonteftibus  pio- 
laiis.  Sed  cur  non  teftibus?  Nonne  eandem  habent  vim ,  & 
depoiitiones  teftmro,&  fides  inftrumentoium ,  leg.  in  exer- 
cendis.Cod.  de  fide  inftrumen.  Hoc verura  eft :  ied  non  ta- 
men  perpecuo.  Nam  pleraque  funt ,  in  quibus  maiorem  vira 
habent  inftiiimenta,  quamtcftes,  vtin  astatis  probatione, 
fqusefacileexcidit.  Efthic  locuscommunisdeprobationete- 
ftium^&fideiriftrumentofum.Similemlocumdeiuieiuran- 
<ioa  minorc  praiftito  vidimuslcg.  i.fupra  ,  fiaducrius  ven- 
dic.  Siiureiurandofucrit  confirmatavenditio,  nonfacileab 
«iiecedi.  Subiicirpoftea,  Sacramento  corforaltter  prtfitto. 
Miilium  refert  an  luracum  fitfimpliciter  ,  an  cotporaiiter 
praftirumfitiacraiTienfum.  Hocquidfit,docuiiuprafubii- 
tul.  fi  jduerfus  vendir.  Tadis  euangeliis iurarc ,  eft  corpora- 
Jicer iurare ,  Nouel.9.  Hoc autem ita conftituicur , quia ma- 
giifcrium  efle  iudicacur  ,  quod  cum  tanta  ccremonia  geri- 
t.ir  ,  maiorquc  eft  impietas  ,  &  contemptus  religionis. 
Hoc  autem  adtnonuimus  itaconftitutum  ,  neviaperiuriis 
.-iperiatur.  Sienim  leftituerecur  minor,  quife  maioremei- 
<eiurauerir,probataa:care  ,  aperirecurviapeiiuiiis,  femper- 
que  dicerct,  feputafleellemaiorem.  Acqucica  facileeftrc- 
fpoadere  leg-fi  cxfalfis.  Codic.  detranladl.  qu^  procon- 
ttariahicadducitnr,dequadixileg.i.Codic.fiaduerf.  vendi- 
rio.nam  in  d\S(.\cg.  [\  ex  falfis.  ait  recradtari  contradum  iurc- 
iurandoconfirnnatum  piyrexruicatis  ,  &hiciitnonretfa- 
(fiari.  S=d di(fi.ilexfi  exfalfis.  loquiruc  deeo,  quodcontra- 
<fliimcftdolotiialo  :  qaoniameocifi  aulluseftmetus  pet- 
iucij.  Cumcniujqnis  doloindut^us  cftvctranfigat,  &pro- 
ktufalfis  iuiliuraciuis  iutatle  QOQrcccflutumaCiania^ig- 


Jn  Tit.XLIll.ltb.IL  £od^  Si  minorfe  maio. 


117 

ue,etfi  recedat ,  non dicitur peicrafe , qniaineA  tacira  Condi- 
tioin  coiureiurando,  fiinittuirenca  vtra  finc:  alasiuiarii-' 
rus  non  fuiflet,  nifi  dolo  fuiflet  circumucntus.  Scd  in  hoC 
cafu  noftro  non  eft  idem  dicendum  ,  quia  L  quitur  dc  eo, 
qui  nullo  adueriarij  dolo  fuit  indudus.  Incerrum  fiqui- 
dcm  eft,  an  dolo  »  an  fimplicitate  lua  indutlus  fit  minor, 
Cautum  igiturefthacconftitutione  >  nefacilcteftituantut 
mmores  hoc cafu ,  ne  via periuriis  apcriatur ,  facileque indu- 
canturmiaorcs,vrdicancfeiuuflc,quiaexiflimafltncmaio- 
icsioefle. 

IN    TIT.    XLIIII.     LIB.     n.  COD. 

Sl     S.SPIVS     IN    INT£GRVM    RB- 

JlttHtiopoJiHUtHr. 

<^^G&M^  Ic  fubiicitur  alia  Caufa  dcnegandas  reftitu- 
w^^  V  ''°"'^  '"  inregrum  ,  fi  f^pius  in  integrum 
^^73^  «•eftitutiopoftuletur.  lufta  enim  eft  caufa 
f^W'  *'  '^^^"""O"^'"  denegandi ,  fiquis  femel  pe- 
s5,^|^§;5^^  tierit  reftitutionem  ,  &ineacaufa  noncb- 
tinuciit,  quodGallicedicimus  ,  StUefli 
debokt^M  cft »  ^'^  pronuntiatum  fuerit  aductfus  cauiam  rc  (ti- 
tutionis,  atqueeadecaufa  vclititerumreftitui.  Exemplum 
cft in  leg.  I .  hic.  Qu.idam  da mnatus fuit  (er.tentia  prot onfu- 
liSjVoluiticftitui:  cumlisc(retagitacainiudicio,taDdem  cft 
pronuntiatum  ,  enm  noncfTe  rcftituendum  aduerlusicn- 
rentiam  :  vult  rcftitui  aducrlus  hafic  pcftcricrcm  (enten- 
tiam,quafialiquido£Eiftfit,&non  oir.nia  ailegnrit  :  &di- 
citur  refticurionem  ei  dencgandam  :  alias  rcs  in  infinitura 
abircr,nec  efFet  vlluslicium  finis.  nam  i\  dicertmus  aliqueia 
fjEpius  elfe  audicndum  ,  nu  dus  lefiuuiionum  nulius  tfTet: 
iraquc  optiroa  tatione  eft  corjft  Jturum ,  vt  (emel  dentgita  le- 
ftitutione  vcl  aduerfus  remiudicatam,  veiadiieiius  contra- 
^um,ampliusnonaudiarnr.  Adufiiiishanclenicniiamad- 
duciturl.aitpntor.  §. ieftitutus.de  minor.Quidamreabfti- 
nuitabhxreditate,reftitutustft  vtcam  adiret,deindcvoiuic 
rcftitui,  vteam  repudiatct,  quia  pa*oituiceum  ttifittcionis 
impetrata:. 

AirlureconfuItusVJpianuseumdenuoreftituendmii.Vi- 
detis  igitur,  (icpe  obtincri  &  peti  leftitutioncnt!.  Sed  nct»n- 
dumeftnon  fimpliciteinosdicere  faEpiusreftitucicLempet;i 
non  pofle.  Veium  quidem  cft  titulum  eflle  genei  ali:  m ,  (cd  ia 
legibus  fii b  hoc  titulo  di dtur  tantum ,  fi  quis peticcit  1 1 ftitu- 
tionem,quffCognicacaufaeifirdenegata,tunceumampliu» 
non cfleaudiendum,fi  velit icftirui aduerfus cam  pronuntia- 
tioncm.Itaquenihiladuer(aturd.§.reftitutus.  Noncnimaic 
poflccum  iterumaudiri,  cuidencgatacft  reftituiio:  fedlo- 
quiturdeeo,  qui  petiit  (emel  reftitutioncm,  eamquci  bti- 
nuir,fedpofteapccnituif  cumreftitutionis.petiitqucrcftiiu- 
tionem  adueifus  priccdenrem  leftitutioncm:  nequeenira 
pctit  feieftitui  aduetfus  leftirntioncm  dencgatam.  Itaque 
magna  diflimilitudo  &diueifiras  eft:  nam  quaftio  non  eik 
dcco  ,  quipetiiticftitutionem)qu2eidencgataeft,veiuni 
deco,  quivariauitinreftituendg.  Etaitlurifconfulrus  erm 
audicndumeflre,licet(emeliam  fueritieftitutus.  Secificau^ 
facogniracidenegatafuerittcftitutio.aduerfusearoptoLun- 
tiationcm  non  poieft  rcflitui.  Qu,od  autem  diximus,  nori 
poife  minorcm  reftitui,  itaeft  intciligendum  ,  rerc(cinda<- 
rureafenccnria,  quaeidenegacaeftrcfticutio:fed tamcnte- 
fticui ica minor poitft, vc ib ea fencentia appellare poflit.  Ea- 
tcnus  igitur  rcftituitur,  vfciliceac  appelldie.  Multomi-nus 
eft  tefticui  ad  appellanduiri ,  quam  refticui ad  vniueriam  cau- 
fam,leg.vlcim.fupr3,dcininccgrumreflicur.  Intetha!cenira 
duomultum  intercft  in  effedtu  :  quiacum  reftituituifim- 
plicitcradueifus  rcmiudicatam,  pcrindehabetur  ,  acfiiii" 
hil  efletiudicatum  :  hoceninitftitfticui,  fcdcumrcfticui- 
tur  ad  appellandum  aduerfiis  (encenciam,fententia  fii  ma  ma- 
net,  doncciudex  appellacionis  pronuntiauerit  malc  lud.ca- 
tum  eirc. 

Cuirunt  ea  tcmpora  ,  qusdata  funcad  appellandum. 
qua:  minime  currctcnc ,  fircftitutuseflcc  in  pr.ftiiium  fta- 
tum.  Quiraobrem  ,  fi  tcmpus  appellacio.^is  pc.x-ceric- 
ht ,  ipfoHireci  ampliuspermiitumnon  cftappellare  ,  fed 

K     4 


reftitui  potcftadhanc  appellariottem  ominam.  Ex  hocigi- 
tuc  loco  obitcr  notandeiu  cft  tempora  appellatioms  currc- 
reminori.  Tempora  tant,  velutideccm  dieruro,deambu$ 
Nouclladesppcliat.velbiennij.&c.  Cod.de tenipor.appcl- 
lat.quamuis  aliasprifcriptiones  non  carrant  minori,!.  vltira. 
in  qii'bus  caufis  rc>ftit.de  in  integrum  aecclla.  Simileadduxi- 
masexl.rropctandam.§.vltim.C.deiudic.vb.minoricurric 
tcmpuspriftitutumfiQiendislinbus.neqirefticuituraducr- 
fjsinftanriim  litis,nifi  curator  foluend  j  non  ht.Ergo  muiot^ 
dcnecata  fcmel  ei  reftituticne,  non  reftituitur.  Addenda  cft 
cxceptio,nificxnouacaufareftitutiopofto!ecur,vtl.i.&J. 
hic.  Idemdicituriniurcpontificiocap.  vltim.cxtradcinin- 
te^.um  reftitut.  Si  qua  enim  noua  defcnfio  kiperucnerit^po- 
tcitperi  in  integrum  rcftitutio,quarauis  fcmel  fucritdene- 
cata.  NamtuBcnonvidecurqurridecadcmreificatdicitur 
deexceptionc  rei  iudicatx.ltg,  cum  quxritur.  decxccptio. 
teiiudica.  Etfi  eadem  res  pctatur  ,  tamen  fiob  aliacn  cau- 
fjmperatur,nondicitur  eadem  caufaells.  Sedhicnonfatis 
eft aliam caufam  cite, ftu uouam.  Excmplum lumi potcft cx 
dia.leg.properandum. §. vltim*  Cod.dciudic.fi litis inftan- 
tialic  pcrcmptalapfu  tricnnij  coipacuratoris,  nRinoritapo- 
teft  reftitui ,  fi  curator  uon  fit  foluendo ,  fi  vero  fit  folucndo, 
non  quidem  rcftituetur  ei  litis  inftantia  ,  fed  aget  aducr- 
fuscuratorcra  fuum,  quancieius  inierficlitcmnon  elleper- 
emptara.  ' 

Pone  ifirur ,  minorcm  non  cgifle  adnerfus  curatorem ,  fcd 
miluillepsterc  tcftitucioncm  pro  inftannahcis  amifla  recu- 
peranda  ;  cognitaaucern  caula  quod  reftitutio  ei  dencgata 
faenc ,  &  pror.untiarum  fi c  aducrlus  cum ,  quoniam  vidcbat 
iu  Jex  litem  non  efie  rcfticuendam ,  cum  iDtclligerct  tutorem 
ellerolaendo  :  dcindecurator  faculcatibuslaplusfic  ,  &a- 
«aioinaiiis  reddita  fit  minori  .•  fivulcrefticuiminor  ,  dici- 
tur  rfeTtiiuendtfs.  Poccft  cnim  excacaula  reftitui ,  quiafu- 
pcrucnitnouacaufa  ,  tjxquazquumcft  cumrcfticui.  Hoc 
excmplo  illuftrata  cft  lex  i.  &  j.  cum  loquantur  de  noua 
caufa. 


IN  TIT.   XLV.    LIB.  IL  COD 

HIS     Q^I    VENIAM    .iCTATIS 
impeiranerunt. 


?  E  D  &  hic  proponitur  alia  caufa,proptcr  quam 
.  ^i''"  reftitutio  dcnegatur,  fiminor  vcniaroitatis 


..-^  a  principe  impetraueric.  Si  enim  permilerit 
k  \'f^  ciprinceps,  vtresfuas  adminiftret ,  acfi  ma- 
Zi^  iortiTec,  cunc  fivclirrefticui.dcncganda  cft 
eirefticucjo,nequisprincipaliau6toricatecircumfcriptuseire 
Videacur,  vcdicitut  inl.i.hic.  Sed vtvim huiusveniscogno- 
fcamus ,  de  ea  pcr  locos  communes  cradabimus.  Videndum 
igitur  cft,qaa  ex  caufa  minor petat  hanc ^ catis  veniam:Dcin- 
dequidcenfequacur  hacimpecracione.  Hxcfuncneccllaria 
cogn/tu,vt diplomaca pofliraus concipere ,  qux  hoc  nominc 
lolentimpetrari.  Diplomacmmconcineccaufampctmiffio- 
nis,&aliahuiufmodidequibiis  dicemus.Inprimisigiturcau- 
fahuiusvenix.&reftitutionisdeneganda:,  cftgrauitas  mo- 
rum,prudenri.i,honeftasvitx,qua:inminorcrequiritur:qua- 
quam  raro  id  har,  vt  dicitur  1. 1.  Ingenium  &  prudencia  veiox 
ancepilos,vcPeifijsait.HancveniamCafliodoruslib.7.Va- 
riarum,vocar  glorioram  fupplicatio.nem. 

Alcera  caulacft,itas;noncnimpafl]m  conccditurmino- 
tibiis,  fcdcetti  tancum  x.atis.  In  malculo  requititur ztas  vi- 
g'nti  annorum,  in  fcr  mina  o(5bodccim:  non  quod  prudentio- 
rcslint,  vtinqiiit  Accurf.led  quod  uala  hcrbacitiustrekar. 
Sed  tam':napi.idnosqiiivalcntgratia,loJenihincveni3man- 
tehosannos  iii!pc;trare.Mcmini  quendam  incuriaprincipis 
impctrauifle  veiv.am  hao,cum  tantumcirecdecem  acfcptem 
annotum.  Exhisqux  diximus, conftat  caufxcognitionem 
cfll;  nccenariam  iu  hdC  impetratione,&  probationcm  eorum 
oinnium,cb  qux  diximus  hanc  veniam  conccdi,  &  ab  eo  tie- 
ri.qiiihancveniamimpetrat,vcdiciturinleg.i.  Hxcautem 
probatiocxigicurcoramiudicc  ,  noncoramprincipe:  quia 
princeps  facik  hanc  vcnian  concedic  fine  vlla  eXiimina- 
ti«ne. 


Franc.Vuareni  (omment. 

Sed  jeindc  literx  fuotexaminandx  apud  iudicem,  ii.  tunc 
probatio  exigitur  eorum.quae  relcripto  continentur.  Inti- 
matio  eft  necelEiria ,  vt  eam vocat  l.ea qux.  C.de  tempor.in 
inceg.reftir.Intimationem  autem  vocamusf«fm«<«w*«/.Dc- 
betigitur  illcquivcniamimpctrat,  refcriptumexhibeie  co- 
ram  iudice  competcnti ,  &  ibi  exammabuntur  caufs ,  &  pro- 
barioexigetur. 

EtnotaDduminhociudicioprxfentJaraeius,quipetitve- 
niam,eflenecellariam,necfufEcereprocuratorem,vrdicitur 
inl.2..ExcipiitcemiDas,quibustamctfi  veniaconcedatur,ta» 
menrefcriptum  pofluncintimarcper  procurarorem.  Inhac 
autemcauljt  coguitionc  nonrequiritur  vocatiocuiulquam, 
ficut  diximus  in  icftitutione  in  integtum  vocandos  efle  quof- 
cunquc,quorumintereft,i.incauix.$.  caufa,deminoribusi 
quiaBulliushocincereft. 

Siquisvelit  reftituiaducrfus  idquodcancraxicratiocxi- 
gic  vc  eo  audito,  cum  quo  contraxit,rcfticuacur,  quoniam  ad- 
uerrarijintereft:  ficucinquauis  caufaaudiendi  biiunt,  quo- 
rum  incercft.lcg.de  vnoquoque.de  le  iudic.  1.  Nam  ita  diuus« 
de  adopt.  Atque  idco  dicimus  hic  caufae  cognitionem  requi- 
rifincvlliusvecationc,  quianulliusinicreft,  minoremxta- 
tisveniam  impetrarC)  quia  rantum  reipublics  intcrtft,  re- 
ftituiminorcta.  Prxfentiamprocuracorisfifci,velregj,bo- 
die  requirimus ,  (ed  nullius  priuari  prxfenria  requiricur ,  quia 
nuUius  mtereft.  Nonenimpoceft  vllius,  ledius  publicum^ 

Scdcur  przfcntia  mlncris  requiritur  ?  Carnonli  etpet 
procucatorcm.  hoctiadarc  ?  Relpondeo,  ideoneceflariara 
cfle  pnlentiam ,  quod  exploranda  fic  condicio  perfon^ ,  ne 
obrcp(ciicpriniipi,cxleimone,vulcu,  geftu.  Pccericenira 
iudioium  ficrimoium,  prudencix,  &  a:tatis,ne  obiepferic 
principi  iuperfequcnda  hac  gioriofa  fupplicarionc,  vi  Caf- 
fiodorus  aic in  loco  iam  fuperius  addu Ao.  Had^enus  dc  cau- 
fishuius  venix,  exquibusintelligimus  quomodo  fitconci- 
picndaformula, quapetiturhxc venia.  Si°qucnsverolocus 
feft  dc  eo,a quo  hacc  venia  impetranda  eft.  Et dicendum  hanc 
veni..mtantumapfmcipeinipettati,leg.  i  .&  r.  Etfotmula, 
qux  legirut  apud  Cafliodorum,  conctpta  eft  principis  no- 
mine.  Hjcpcrtinetquoddiciturl.j.deminor.iDpnncip.vbi 
feft  quoque  mentio  huius  venix  ,  quamius  rara  fit  in  hbris 
D  geftorum.  Nam  cum  ccnfules&  prafi.ies  petmittebant 
rainoribus  adminiftrareresfiias,&  veniam  afracis  ccncedc- 
banr ,  principes  incerpreiaci  lunt  ea  decreta  etre  ambitiofa, 
iJ cft.in fauoiem  !!<.  gratiam concefla ,  vt dicicut leg.ambitio- 
fi.infra  dedecreto  aboidine  faciendo.  Q_usmobrem  con- 
fulibus  atquc  magiftratibus  hoc  dentgatur,  &  foli  printipi 
permittitur.  Vndc  hodie  quoque  a  cancellario  non  impe- 
tratur  hxc  venia,  fcd adeundus  eft  pricceps ,  vel prxfeiSlusli- 
bellorum,quifimiliseftptxtoribus.quamuisdiplomatacon- 
cipiantutlcmpetrcgisnomine.  ilhtameniiteras  gratizcoa- 
cedunt. 

Poftremus  locus  eft  atque  prxcipnushuinstituli ,  Qujd 
conlcquatur  minot  hac  venia  xratis  impetrara  :  nam  v- 
tiumque fcicndum  eft ,  &  quarc  dctur ,  &  quid  ca  venia  con- 
fequatur.  Hac  autem  vcnix  impetratione  confcquitur  mi- 
nor,  vtrcra  fuamfibihceac  adminiftrar*,  pctii.de  ac  fi  ma- 
iorcflet,&vtcumquouisgcftiicontrahere,itg.i.hoctitul. 
Itaouc  fiquidgcftum  fitcuta  eo,  quihancveniam  impetra- 
uic,noneritTlluslocusrcftitutioni,  vtdiciturlcg.i.  Sedqus- 
ftioeft  controueifiiuris  ,  anpoflitmiror  rcliitui  aducrlus 
hanc  impctratiouem  veniz.  Minor  ,  vcrbi  gratia  ,  quive- 
niamjctaiis  impetrauit  ,  quandamrcm  fuam  alitnauir,  an 
poterit  reftitui  non  aduetlus  alienationem  ,  (ed  aduerlus 
impetrationcm  venix,  lilcuitatealiqua  hancveniam  impe- 
traueric  ?  Inpriinis  viJctcr  fpcdandum  quod  dicitur  iu  c- 
didilo  prxtoris  ,  Quodcnm  minore  V'gintt<juini^Ke  anntdge^ 
f?«w*r«r.Hiccnimcuniminotealiquidgeftumeft,cumim- 
petratvcniam:  crgovideiur  reftitutndus.  Sfdpoteftetiam 
obiici,  quodminorhaberurpro  maiore:  dcir.de  quod  fole- 
mnia  interuenerint,  iSicaufa  cognirahxc  venia  fitimpetra- 
ta :  quamobrcm  denegandam  ei  v:deri  rcftitutionem  inin- 
tegrum.  Et cgo cxiftimo aduetfustalem  impetrarionem ve- 
niz  non  nifi  ex  .magrta  &  graui  caufa  minorem  reftituen- 
dum  efle,l.Diuus,  fupra.de  in  imegrum  reftit.&  leg.li  ex  cau- 
ik.(kmia0ribus.  Eifinihilfacileficrautandum  exfoiemni- 

bus. 


DE 


■ 

Jn  Tk.XLVLUhJL  Qod.Simaiorfa^mrat^ 


buj,  tanoenexmagno  datnno  minoriipotcft  reftituciocon- 
ccdi,  fimagna  arqaitas  idpoftjlct.  Minor  ergo  impretata 
vcnia  .'ctatis  fuam  rem  gecit  ,  ficuc  quiuismaior  ,necre(li- 
taiturcifi  magna  xquicasid  fuadeac.  Hoc  camen  icaeft  in- 
tclligcndum,vtprxdia  nonpoflic  alienare  [incdecrctOjlcg. 
a.  hic.  Permittitur  eiquidemalicnare,  fcdita,  vtinterpo- 
nacurdecrctum.  EthoceftinformulaCafliodorilibr.  Va- 
riarum  7.  Qupd  dc  alicnationc  diftum  cft,  luftinianus  pto- 
«iucicad  hypothecam,Ieg.  3.  hic.  Memini  hancquxftioncm 
agicacam  fuifle,  an  minor  poft  veniam  xcacis  impecracam 
pofliccfleiniudicio,  &iniudiciumdeducere,  cumquJEftso 
eft de  re  immobili,  id  cft ,  quam  fine  decreco  non  poceft  alie- 
narc  ?  VcrbigraciajCumliseftdcprxdioiniudicio.Plerique 
pucancpolTe  :  &vtranque  legem  incelligunt  dealienatione 
pracdiorum  minoris.  Memini  tamen  iudicatum  ,  vbihs  cft 
dcpra:dio  minoris,  autdcpoflcfSoneeius  ,  quznonpcteft 
alienari  finedecreto,minoremnonpofle  finecuracorerem 
dcducere in  iudicium.  Nam  generaliter nocandum  cft,cum 
gui  rem.  non  poceft  alicnare  ,  nan  pofle  cam  in  iudicium 
dcduccre,  lcg.iufiurandum  quod  ex  conuencionc.  § .  fi  turor. 
tnfra,de  iureturan.  Sed  ex  his  nafcicur  quzft  io  cra^aca  in  leg. 
vlcim.hic.  fi  in  teftamento  fafta  fuerit  legitimaf,aut  perfeda: 
«tatis  mcncio,  veiuti ,  Lego  Titio  centum,  cum  perfecias 
fucrit  2catis,quo  fenfu  etunc  accipienda  hac  veiba,&  an  per- 
fedkae  acatis  veibo  int elligamus eum  quoquc ,  qui  vcniam  2- 
tacis  impetrauic.  Dubicacio  ex eo  nafcitur , quod dicitur eut», 
quivcniam  xtatis  impetrauit,  perindehabendum  efle,acfi 
cflct  lcgitims  astatis.  Ergo  videtur in  eo  legato  hunc  quoque 
contineri,qui  veniam  aitatis  impetrauit.  Sed  tamen luftinia- 
nusaitha:c  veiba.cum  quisfucrit  legitimiatatis  aut  perfe- 
&z  actacis,  non  efle  accipienda  dc  co.qui  veniam  aetatis  impc- 
trauir,nifi  id  aftum  fir,  &  cx  vcnia  quoque  itatis  id  procedar, 
namin  tcftamentis  fequimur  proprictatem  veiborum,ncc 
aliterabcarcccdimus,nifieuidenter  appareatalitcr  tcftato- 
rcm fenfifle,  vt  diciturin l.non aliter  (Jfj.delegat.^.vnde cum 
dicitur,  cum  legitimje  xtatis  fuerir,  legitimam  atatem  accipi- 
nius,quac  lcgibus eft  definita.  Ergo  fi  quis  veniam  itatis im- 
petrauerit,nonintelligimus  cumfuiflclcgitima:  ztatis.  Eft 
tamen  quaeftio  voluncatis,de  qua  copioia  eft  difputatio  in  lcg. 
cum  filio.infra,dc  lcgat.  j.  quz  ad  hunc  locum  maximc  perti- 
net,inquaquzrirurin  primisjquidtcftatorfenfcrir,  vtfiid 
non  appareat,fequi  debeamus  proprieratem  vcrbcru.  Ideoq; 
addit Im^ct.Ntfilpecialittr ejuipimm addiderit ex  vcnia  Atatu 
velle aliquidprocedere.  Sienim fpecialiteridfueritcxpteffum 
in  teftamento,res  non  habct  dubicacionem,  quia  cum  in  ver- 
bisnuUaambiguicaseft,  nondebecadmicci  voluncacis  quz- 
'ftio.l.illcaucille.ij.infra,dcl.j.  Hicmihivideturfenfushu- 
ius conftitutionis.  Annotant alij,  vctba cflc  accipienda natu- 
talirer,&  proprie  ncn  fi(5te,neque  ciuiliter.  Sed  hxc  fun  t  bro- 
cardia  &  quolibetica  relinquenda  dodoribus  brocardicis: 
qui  firailes  funr plerifq;  magiftris  noftris,  qui  thcologiam  ex- 
a6be  fe  profitentur  nofre,&  ncque  nouum,neque  vctus  tefta- 
mentum  didiceruat. 

IN  TIT.  XLVI.  LIB.  IL  COD. 

SIMAIORFACTVS     RATVU 

habHertt. 

Ic  alia  fubiicitur  caufa,  denegandi  reftitu- 
tionis  in  incegrum.  luftaenim  eftcaufade- 
neganda:  refticucionis  ,  fimaior  faftus  ra- 
tum  habueric ,  quod  cum  eo  minorc  geftum 
fueric.  Namfi  quis  in  minori  ^tate  conrra- 
hendo  ficcaptus  ,  &maior  fa6tus  id  com- 
pcobauir,  perinde  eft  acfi  maior  id  ncgocium  contraxiflcr, 
dc  quo  quxritur,  &  aduerlus  quod vulc refticui.  omnis  cnim 
racihabitio  retrotrahitur ,  &  confirmar  ea ,  qus  ab  i.iitio  fub- 
lecuta  funt ,  leg. vltim.  Cod.ad  Macedonia.  Nihil  aliud  con- 
tinetuf  hiscapitibus,  qus  breuiflima  funr.  Siquis  crgora- 
tumhabucrit,  quodgeifit  cum  adhuc  minoreflet,  fruftra 
petitreftitutionem  ,  dummodofinedolo  ratihabicio  fatSta 
fit.  Nam  qui  ratum  habet ,  quod  geftum  eft,  non  videtqr ra- 
tum  babcre,  quod  dolo  fanf^um  eft ,  nifi  nominatim  cciam  ra- 


1 1/ 

tum  hahuerit ,  quod  dolo  cum  eo  geftum  eft ,  quia  vidccut  id 
ratum  haberc,  fi  maior fadus  id  comprobauerir,  ExempJum 
eftinleg.trcsfratrcs.Tupradcpadis.lcg.  cum  Aquiliana.fu- 
pra,de cranfa<!l.  Cumdiuifiofitinccrhiredes^&padioge- 
neralis  fit ,  non  pertinet  ad ea ,  qua:  dolo  coharcdis  fubrepta 
funt  ,  quia  non  cft  veiifimile  contrahcnrcs  de  co  fenfiiTe, 
quod dolo f adum  cft.  Scd  fi  qiiis fciens ,  & prudcns  tcmife- 
rit,  quod  dolo  geftum  cft  ,  &  cxprefTum  compiobauerir, 
dubiaque  nonfit  eiu$voluntas,certctaIis  rarihabitio  eino- 
cet.  Siccftintelligendalex  Aurelio.§.  Gaius.inffa.delibe- 
rationclegat.  vbicurarores  libcracos  dcdolotantiim  pofle 
conueniri  refert  Modeftinus.  AdJendum  eft  hanc  ratiha- 
bitionem  quoque  confirmarc.quoditageftum  eftcummi- 
norc,  vtipfoiurenonvalear ,  nontantum  fi  valear  contra- 
dus.aducrfus  qucm  vult  reftitui :  vt  fi  fundus  finc  decrcto  fic 
vcnditus ,  quo  cafu  non  valet  ip(o  iurc  vcnditio :  &  tamen  ii 
ratihabicio  acccfllerir,  confirmacur  quod  geftum  eft.  Quo 
pcrcincc  alius  ciculus  God.  lib.  ^ .  Si  maior  fadlus  alienacio- 
ncmfjdamfinedccrecoracam  habucric.  Ratihabitioneigi- 
tur  cciam  confirmacur  fundi  alicnacio  fine  decrero  fada, 
quamuisipfoiurcnuUafic.  Eftaucemillcticu.  fublib.f.  Co- 
dic.  poficus.  quia  non  percincc  ad reftitucioncs  in inccgrum,' 
quiaalicnaciofiuecontraauscftipfoiurcnullus  :  ScdticuL 
dcquohicfitmentio,pertinetad  rcftitutionesinintegrum, 
&  tunc  locum  habet  quando  alienatio  valet.     In  his  verbis 
nulla  alia  eft diffic ultas.  Sed difEcultas magna  nafcitur ex an- 
tinomialeg.j.§.fcio.deminor.  Namnihilferc  obfcuriusin 
hoctradatuhabetur  ,  &dequofrequcnticr  fitquxftioitt 
foro.  Minoradiicha:rcdicaccm,quiniaiurfadus adebicori- 
bus  bxrcdiiariis  aliquid  exigic:  vulc  reftitui :  obiicicur  ei  quod 
maiorfadusratamhabuciicadicicnemharedicatis^ciuiaraa- 
iorfiAusexcgir  ncminaa  dtbitcribus  hxrcditariis  :  qiia:ti- 
turanci  dcneganda  fic  rtftiti«o.  Etvidctur  dencganda  ex 
h:squaEdiximus,quiamaiorratumhjbu'.r,  quodminorgel- 
feiar.  Exigendo  enim  a  debitotibus  paternis ,  vel  hsredita-' 
riis  vidciurratam  habuifTc  aditioncm  ,  vel  ia;m!xc;onen» 
ha:reditatis.  Ratum  cnimhabemts  nontaniumvc!.b;s,fei 
&ie,Icg. nonfolum.alias.leg.  Paulus.infra,rcm  ratamha- 
beri.  Air  t amcn  Vlpianus,fc  putaflc  reftirucndnm  mmorem 
initioinfpedlo.  CredidirVlpianusfpeAandurotflei.nitiiira, 
aditionem  nempc  qno  temporc  fc  minor  immifcuir  haere- 
ditaci.  Quareaic:/«/»o?Iniciumfpe(^ari  voluic,  quiaqux- 
ftiofuic  propoficade  concra<9:u  ,  quiincidicin  cempus  quo 
quismaiorfaiftuseft.  Aicpr£ccorincdi(So:.^«o«[<r«w  ttitno- 
revi^intnjuin^ue  amiigejfum  effedtcetnr.  Cumigitur  qui- 
ricur,an  minorficreftiruendus,  vidcndum  anco  cempore» 
de  quo  quzritur ,  minor  fucrir.  In his  enim  adiibus ,  qui  noit 
habentcraifkucp  remporis,  facileiudicaturanquidcumma- 
iore,  anminore  ficgeftum:  fedin  his,  quicraiilum  habenc 
tcmporis,idnon  facileeft  iudicare:  vrfiquis  aducrfus  iudi- 
cacum  pecac  reftitui.  Nam  iudicium  plcrunque  habet  ma- 
gnum  cra<Sum;  quiaforrafle  coepcum  eftcum  minoce,  fed 
tinicum  cummaiore:anergo  dicemuscum  minoregeftum, 
quiacum  eocaEptumeft,ancumminore,  quiacumeofini- 
tum?In  hac  fpecie  videbatur  dc  eo  quoque  iudicari.  Nam  v- 
sus  &  idcm  videcur  a<Slus,  qui  initium  haber  &  finem ,  adi- 
tio  h2tcditatis&  exaftio  dcbitorum.  Sunt  quidem  duo  a- 
ftus  ,  fcdquiapofterior  aduscft  prioris  acccflio,  fequitur 
quod  videaturidema<Sus  ,  cum&initium&fincmfpc<fia- 
tc  debcamus.  An  ergo  initium,an  fin€  rpe<Stabimus?Scntcn- 
tiaVlpianieft,  initiumeflcipedtandum:  feditatamen  vtvi- 
dearous,  vtrum  racihabitio  incerucneri:rquafidicac,nifiex 
fine  fa<Sti  appareac,  maiorem  racum  habuifleid,  quodcara 
ip(o  minorcgeftumcft.  Vnde  Vlpianus  in  propofita  qax- 
fiionc ,  ftatim  (ubiicir :  Qua[imaiorfaSitu ,  £?f.  Quafi  dicar, 
fi  proponatur  talis  fpecies  ,  in  qua  appareat  poftea  maio- 
rem  probafle ,  quod  cum  eo  minorc geftum fuit, |cefi"abit  rc- 
fticucio. 

Dux  autem  funt  f[>ecics  apud  Vlpiannm ,  qua:  ex  fjdo 
inciderunr.  Voa  qua  dicic  finem  cfle  fpctftandum  :  alcera 
quainitium.  Videamus  de  poftcriore  fpccie,  quarmagisad 
rcm noftram percinet : inde aliam cradtabimus.  Quotics er- 
goidema(5tuscft  potiusquamdiuerfus,  cunc  dcbemus  ma- 
gis  inicium  quam  fincm  in^icere  :  quod  eft  intelligcnduni 


ii8 

nifi  ratihabitio  interceflerit.cius  quod  cum  eo  geftum  fuit,vt 

cgoexiltimu. 

Excmplumeftinl.i.Coddehisguxvimetufvecaufageft. 

Maiormctiiimpulfuscauitlequidfolutururo:Ispoftea(pon- 
te.ncc coa»5ius id  loluit :  non  rtftituitur.  videtur enim  ratum 
habui(re,quodcum  eo  gcftum  fuit.  Cur  non  idem  dc  minore 
quoque  diccmus,vt  fi  minor  quid  gefferit ,  maior  comproba- 
uitnonreftituatur,quiaidportearatumhabuit  ?  Namidcra 
derainore  vidcreturdiccndum.  Excmpbgratia.fiminorlu- 
btico  jctatis fe  obligauerit ,  &  maior fadus  fciens piudenfque 
foiKcrit,vt  non  reftituatur in  intcgrum.  Ratihabitio  enim  ei 
rocere  dcberct ,  quamuis  tacita ,  q  aia  euidentcr  apparct  eum 
tatumhabere  quod  geftumeft.  Curigituridem  inhoccafa 
non  diccmus.cum  miuor  adiit  hireditatem ,  &  maior  fadus 
cxcgit  a  debitoribus  hireditariis  nomina:  nam  videtur  ratam 
habcre  aditionem  antccedcatem?  Certc  is  vidctur  adire  hx- 
jediraiem ,  quicxigit  aliquid a  debitoribus harcditariis. nam 
&  fi  nondum  adiilfct  hiteditatcm ,  tamen  hoc  folo  fafto  vi- 
Jcrecur  adite,<juia  non  tantum  verbis  fic  adicio ,  fcd  etiam  fa- 
£to,&c  pro  hzrede  gcrit ,  tunc  dicendum  cft ,  quoties  quis  ac- 
cipic.quodcitranomen  6f  lushiredisacciperenon  poteft.I. 
prohxrcde.  §.Papinianus.intra,  dcacquir.hzred.  Etcertc 
non  videtur  exigi  poiTe  a  debicoribus  hireditariis,  nifiiure 
harreditatio.  Quidigicur  diceraus?Re(ponde,hicpr2fum- 
ptionem  efle  &  lufpicionem  ratihabitionis  adits  hsrcdita- 
lis,  li  exegica  debicoribus  paternis  quafi  animum  habuetic 
adeundx  hireditatis ,  &  comprobarit  mixtionem:(ed  tamea 
noR  adeocft  cercahxcconiedtura,  acfi  foluillccmaiorfadlus 
qaod  rainor  promiferac.  Tunc  enim  indubicacura  eftcura 
comprobare,quod  cum  eo  geftum  fucrac.Sed  de  eo,qui  a  dc- 
bicotibus  ha;rcditariis cxegit,idem  dici  non  poteft.  Potuit  c- 
nimalto  animo  exigere , vt li aduerfarius  nonconfentiat,  & 
eam  pecuniam  tecincac :  &c  prxcerca  fauor  xcatis  exigit ,  vt  ia 
teobfcura  benigniusinterpretemur.  Hacremotus  mihivi- 
dctur  Vlpianus ,  vt ita  refpondcrcc in  (pecic didt.§.fcio.  Huc 
perclnct, quod Paulus icribit lib.  i . fentenciarum.  ticu.de mi- 
ooribus.  SimaiarfaSltu  ,res  ^»m  mtneregit,  patlo  velflltntio 
comprobauu ,  aduerfiu  hoc  ijnoejuetn  integrum  refiitHifrufira 
defiderat.  Ergo  vult paftura  interuenire,  vt  vcllalcem  huiui^ 
modi  ht  adus ,  vc  nou  poflit  dubitaride  voluntate , & animo 
cius,qui ^ult rcftitui.  Si padum ficnominacim incerpontum 
de  comprobatione  eius ,  quod  geftum  cft  cum  minore,  nulla 
eft dubitacio :  Si  etiam  talis  iit adlus,  vt appareat eum  ita  (en- 
fide.  Paulusindidolocoaic,  5</#m»(».quodaddidicpropcer 
conftitutiones.quibus  caucum  eft,  vt  lapiu  certi  tcmporis  in- 
telligatur  minor  probaflc,quod  fecum  geftum  eft.Excac  con- 
ftit.qujEcft  vlt.fubcic.(imaiotfa(5lusalicnac.(incdccret.fa(ft. 
rac.qua  cauetur ,  Si  minor  maior  fadus  alicnaiioncm  fadara 
iinedecrcto,  perquinqucannoscontinuos  nonrctrad:arir> 
tunc  non  polle  obiicete.contradum  efle  nullum.propter  dc- 
cretumpncorisomiirum:  quialapluquinque  annorum  ia- 
rcIligicurcomprobaireidquodgellic.Ergoiiientiopoccftra- 
tum  haberi,quod  cum  minore  geftii  eft ,  propcer  lapfum  certi 
temporis:quiatuncintetprecamurminoreairatumbabuiirc, 
quodgeftumeft. 

Sed  quomodo  fit  accipienda  ca  conftitutio,  pleniustra- 
dacuri  (umus  ,  cura  diipucabimus  de  tcmporibus  in  inte- 
grumrcfticuc.  Adalceram  quxftionem,  quxproponicurin 
cademlcg.  }.§.i.acccdendumnunceft,vcincelligamusquid 
incerficinter  priorem&pofteriorem  fpeciem.nam,  vtdixi- 
musjindiia.lcg.  j.proponicurduplcxqujeftio.  Vnacft,  & 
prima,cumminorviginciquir;queannisa6lionemtucela:in- 
fticuit  aduerlus  haercdem  tutoris  ,  &  lata  eft  fentcntia  quo 
tcmpoie  maior  fnflus  eft;  vtrum  pro  hairede  fententia  lata 
locus  fic  reftitutioni.  Altera  qua:ftio  eft  ea  quam  abfoluimus. 
In  pofteriori  (pccie ,  vbi  minor  maior  fadlus  exigic  a debico- 
tibus  hiceditariis,  aic  Ipedlandum  eircinitium:  inprioriait 
ipedUndum  eflehnem,&tempusreiiudicats.  H^cvidcn- 
tatefllepugnanciaapud  Vlpianum.-nechocfacilequisaflecu- 
turuscft,  nifidiuerfitatisrationem  intelligat.  Depofteriori 
fpeciediximus :  inpriorevcdiximus.minor  agitaduetfus  tu- 
tores,vcl eius h2redes:maior  fadus ,  laca eft  (ententia aduer- 
fuseun^:&ineaquxrittuanpoftitreftitiii.Hicnullaeftqua:- 
ftic  de racihabicione :  quod  eft  diligenter  notandum.  Con- 


Franc.Vuareni  (hmment. 


traduscnim  hicproprienoneft,  fcdquafi  contradlus.kili- 
cet  iudicium.leg.  5 .§.  idem fcribit.  infra , depeculio.  Hic  er- 
goquafi  contradus.  fiueiudiciumincidit  in  virunque  ccn- 
pus.-coeptumeftcumminore,  finicum  cummaiore.  Anigi- 
turprincipium,anfinem{pe<^abimu$  ?  Exhisquzdiximus 
videcurinicium  fpec^andum.  Sed  lureconfultus  airinitium 
nonefle  fpc<^andum,  nifiappareac  calliditate  aduerfarij  fa- 
Auracfle,vtfcntentiaiDidtempus  protraheretur  quo  ma- 
ior  cft  fadtus:  tunc  cnim  certum  eftpolFe  eum  rcftitui.  In 
priori  crgo  fpecic  minor  non  reftituitur,  quia  (inis  infpicitur.- 
in  pofteriori (pecic initium.  Mirabilis  eft diuerfiras.  Sed no- 
tandum  eft  in  hac  fpecie  rc6^e  efle  rcfponfum,  rriihorem  non 
eflcrcftituendum  aduerfusfententiam,  quxlataeftccmpo- 
tc  maiocis  ictacis.  Incelligere  pr.-ctcrea  debemus  minorera 
implorarc  reftitutioncm  aduerlus  rem  iudicatam :  idcoque 
infpiciendum ,  an  quo  tempore  lata  cft  fcnten  tia ,  maior  fuc- 
tit.  Nihiladfcmfacit,  quodquoceroporeeftcceptumiud!- 
cium,  minor  fuerit:  non  enim  pctit  fe  reftitui  aducrfusid, 
quodaAura  eftiniudiciocumminoreflet,fedadue[fusrem 
iudicatam.  namproponitur  fpecies,  quzex  fadoinciderar. 
tura  veroquia  in  matcria  rellitutionis  aduerfusrcm  iudica- 
tam  infpici  debec  tempus  quo  eft  res  iudicaca.leg.  i.Cod.fi  ad- 
ucrfus  rem  iudicat.  Ergo  denegari  dcbcc  reftitutio,  fi  res  iudi- 
caca  fic ,  cum  iam  maior  quis  eflet  fatflus.  Si  vcro  proponerc- 
tur  velle rcftitui  aduerfus  ea ,  qua:  ma!c  ab  eo  gefta funt  in  iuh 
dicio,vr  puca  quiaforte  omififlet  a!legationem,vc  lcg.  minor. 
}<>.deminor,tuncccrtcpoflctreftitui,  quiaallcgatio  cfto- 
miflaquotcmporecratminor.  Hicaucemcum  quarracurdc 
fentcntia ,  aduerfus  quam  minor  vulc reftitui,  &  conftet fen- 
tenciamlatam  efletemporemaiorisxtatis:dubium  eflenon 
debct ,  denegandaraclTe reftitucionem ,  nifi dolus aduetfarij 
interucneric ,  vc  hic  dicicur.  fic  videtur  intelligenda  vcraque 
fpecics apud  Vlpianum in di<St.lcg.  }  .§.1.  prior de re iudicata, 
poftcriorde  exadlioncadcbitoiibus  hxrcditariis.  Sedobii- 
cicurIeg.liberis.§.fiquisminor.z.infradclibcr.  cauf.  Ibiaic 
Vlpianus  ,  fiquis  minor  viginciquinque  annis  venundarifc 
palFus  fit,ad  ptctium  participandum.ea  vcnditio  non  nocct  c- 
iuslibettati ,  quamuisnoceretmaiorivigintiquinqueannis, 
vtdiciturlcg.fi excaufa.§.  Papinianus.de minorib.  Minori 
igitur  non  nocet,ncc  ideo  in  feruitucem  rcdig^tur.  Addit  ex^ 
ccpcionem.nifi  prerium  partiretur  cum  venditore,  poftquara 
maiorfidluseft,  Namaitcara  participationcm  pretijeino- 
cete.  Hxclpeciesvidccur  fimilisq'iamtra(5latVipianusdi6l. 
leg.  }  .§ .  i .  de  eo ,  qui adiit  hxreditatcm  minor,&  maiot cxe- 
gicdebitumadebitotibus  hxrcdicariis.  Hicenim  minorpaf> 
luseftfevendi,  &  maiorfadus  participauit  prctium:  idcft, 
exegitmaior  fa<Sus  pecuniamabco,  cuniquopa<llusfuerac 
minor.  Vidcndum  quomodohicnodusdcbcatfolui.&di- 
uet  fitas  vtriufque  fpcciei  eft  cognofcenda.  in  iiOt.  leg.liberis.' 
§.fiquisminor.nonnocecracihabiciolibettati.necenimidco 
dicicur  Ubcrcaccm  cumamittere,  quodratumbabueric  prc- 
tium  parcicipando,  fed  nocet  ei  turpitudo  fa<5H.  InfpcxerunE 
lureconfulti  maxime  pretium,quod  acccpit  co  nomine.  nata 
fcruile  quidem  cft  &  abie<5ti  animi.pati  fe  venundari ,  &  tcdi- 
gi  in  f  eruitutem:fed  turpi  flim  um  cft,&  indigni  flimum  prctio 
accepto ,  &  mcrccde  de  ea  re  pacifci.  Vidctc  de  faac  re  l.i.  in- 
fra,quibusadIibertat.procIam.noniicet.  Nonigiturtantutn 
fpe<Standumeftan  quis  pa<5tus  fit ,  fcd  ^npretium  parcicipa* 
uerit.  Eftcnim  indignifliimum  eiusrei  nonjine  prctiumac- 
cipere,  &prccio  libercatcm  vendere.  Icavc  non  dicendum 
fic  dcncgari  ci  libercacisprocUmationcm  deberc.fi  poftquam 
maior  fa<5luseftin  feruicutedurauic :  fedfi  preiium  accepc- 
tic.Ex  quo  apparec  lurifconfulcos  eos  non  habuifle  rationera 
tacibabicionis:quiacunc{acis  fuiflec ,  fimanfifFecin  feruitu- 
te :  ca cnim  racione  facis  oftendiflet  quis  ratam  fe  habere  fct- 
uicutcm:  fedprxcipueparticipationispretij  :quofa^o 
nihil  eft  foedius,  nihilqueturpius.  Atqueica 
conciliandavenitlexliberis.^.fiquis. 
dclibcrali  caufa.  cum 
di<5l.leg.5. 

IN 


In  TttXL  VII  lib.Il  (j}L  Vhi,^apudquem  cogntt. 


IN    TIT.     XLVII.    LIB.    II.     C  O  D. 

VBI     ET     APVD     QV^EM     COGNITIO 

in  integrum  rejiitutionu  tt- 
giiandajit. 


^■Sim.'' 


E  (^v  I T  V  R.  alius  locus ,  qui  efl:  deforo  com- 
petcnti :  de  quo nonnulla  iupra  Inb  cit.  de  mi- 
iioribtis  diximuSj&dicemus  fufiusfub  titul. 
deiudiciis.  Quiritur enim , in quo loco cau- 
(ainintcgrum  rcflicutioDisfitagifanda,  &3- 
pudquem  magidcatum.  Sichicduplexeft  quxftio,  vnade 
loco.alteradeperfona  iudicantis.  Ad  primam  qu^ftionem 
pertineclexi.hic.  Quidamvolebacreftituiaducrfustranfa- 
^i5nem,inquaaliquiddederac,  exciuscaufa  volebatidper 
rcftitutionem  repctcrc,  quxrebaturin  quo  foro  hxc  qaac- 
ftio  eflec  examinanda.Re/pondenc  Impp.  Prxfidcm  domici- 
lij  eorum,  quiconueniuntur,adeundura.  HincergocQlligi- 
tur,ficut  in  a!'rt  caufis.fotum  rci  adtor  fequi  debet ,  vc  leg.  iu- 
risordinem.Cod.deiurifdidt.  omn.iudic.icainhaccaufa,  vc 
quo  in  loco  rens  concra  quem  pecitur  rcftitutio ,  domicih"\]ra 
habet.in  eo foro  examinctur hxc  caufa.  Hinc  obferuare  pof- 
fumus,  nonefle  hanccaufam  agendam  in  loco  contrai^us, 
ficut dicitur in leg.ha;res  abfens.  infra,de iudic.  Nam  id acci- 
piendum  icaeflehic  locus  nosadmonec,quoties  agitur  vtis 
con tt^dus  feruecur :  fed  fi  agacur ,  vt ab  eo  contrai^u  receda- 
tur,aliud  eft  dicendum , vt hic dicitur.  Si  igitur petatur reft!i- 
tutiocontracontradtum,  ineolocoeft  petenda,inquodo- 
micitium  habet  reus.  Sed  hic  qua^ritut ,  quid  fi  res  de  qua  lis 
eft,alioinlocofitfita  :  velutiiuagaturdefundo,  &pridio, 
quod  eft  in  alicno  agro,quam  in  quo  domicilium  habet  reus, 
vbiagacur  hxccaula  refiitucionis.  Hxc  quzftio  propriede 
reimmobili  eire  vidccur:  namfitameire  rem  cum  dicimus, 
intelligimusdereimmobili.  Suncquiexiftimcntlocumdo- 
micilij  (emper  fpedandura  efle,proptcrverba  huius  rcfcti- 
pti.  Sednonanitnaducrtunt  refcriptum  cfltadcertamcau- 
fam  &petfonam,  &refcriptum  conuenicns  efTchuic  fpeci- 
ci.  ineaenimpropofitumerat,  remineoloco  fitamefle,in 
cjuo rcus  habebat  domicilium  :   ideoquerefcriptumeft,vt 

fira:iesdomicilijadiretur:quiaresipfafitaerat  incoloco.  A- 
ij  putant,vbi  res  fita  eft ,  exercendam  elTe  qua:ftionem  refti- 
tutionis,per  leg.  vltim.vbi  in  rem  adiio.  in  qua  dicitur ,  in  rem 
adtioncm  cxcrceri  vbiresfitacft.  Alijputant  elcdionema- 
iloris efle ,  qui reftitucioncm  petit ,  vt agat  vclin  loco  in  quo 
domicilium  habetreus,vclvbircscftfita.  Alijaiuntreftjtu- 
tionem  in rcm  fcriptam  efrc.  Quje verba ita  intelligunt, vt e- 
-xiftiment  rcfticucionem  ram  in  rem ,  quam  inpctlonam  efle, 
&parcim  hsbcrenaturam  pcrfonali$a<5tionis,  partimrealis; 
ideoqucatSfcocem  habereelecfiionem.  idquccoltiguntexeo, 
quoddicitutin  l.in  caufa:  i3.§.interdum.  dc  minorib.  Sedad- 
monuiineoloco,  eosnonintellexiflre  fenfum  didl.^.intcr- 
duia.Adionejqurdaminremfcriptxdicuntur,vthi,inqui- 
fcusnonexprimunturpetfonae  inedi(5to,vtefta6Ho ,  Quod 
■nietus  caufa,l.metum.§.  vlt.ficut  padum  in  rem  fcriptum  ef- 
fc  dicimus ,  cum  pacifcitur  quis ,  ne  petat,  non  cxprcfla  perfo- 
na,lcg.iurifgentium.§.pa(florum.fupra,dc  pacftis.  Hocnon 
poteft  dici  dereftitutione,  qu2neca<flio  quidemcft,  necad 
Tcm pcrtinet.nam etfi  IurifconfuIcusindi(5t.§.interdum.  re- 
iftiturioncm  quandoquefieridicat  datoinrera  iudicio,  non 
tamen  inrcm  cfTe  dicit.  Etcerte  fiquis  minor  araiferic  vel 
^mpltcitat€  fua  vel  dolo  aducrfarij  a(5Iionem  in  pecfonam, 
tcftituicur  eiaaioih  perfonam,  qus  fuit  amifTa  •  fi  vcroa- 
'Aionem  in  rem ,  dabitur  ei  iQtio  in  rcm ,  vt  dicitur in  di(%.  § . 
intetdum.  Sed&  fiquis  fimplicitate  du(5tus  acceptilatione 
libetauerit  aductfarium  ,  rcftituctur  ci  a<2:io  in  perfonam, 
quzfucratcxtinifta  ,  &earcftitut3  experietur,  quxdicitur 
reftitutoria  aut  refciftbria.  Sin  autem  araiferit  dominium 
rei  iax  metu ,  dolo ,  vet  circumuentione,a(5lio  in  tcm  ei  rcfti- 
;tuetur,vfpolliteamrcmvindicare,quamnonpofret  vindi- 
care  fummo  iure.  Guiusrci  cxcmplum  eftin§.  interdum. 
Vendiditibi  remmeara  ,  quanlalij  vendidifti  :  iquumcft 
mereftitui ,  vtdominium  teimex  mihi  reftituatur.  Etda- 
turadlio  inrcm  quamagam  nontantumaductfus  te,  fed& 
aduetf us poflefrecem.Is  el(l  verus  fenfus  diA>§.interdutn.  £c 


quodabaliisadfertur,omninoaIienumeft^fcnfuIiiiiusloci. 
Hinc  facile  eftintelligcre,quid  adpropofitam  quaeftionera 
Iitrefpondcndum  ,  fiquxcatur,  quoin  locofit  agendum. 
T>as  funtrcguli,  quasdiligencer  func  nocanda'.  Autenini 
amifla  eft  adtio in  perfonam,  aiit  in  rem.  Si  a<5lio  in  perfonatn 
Iitamiira,videndum  vbireusdomicilium  fuum  habeat:fi  ve- 
roinrcm  adtioficamifla  ,  poteft  a6tor  etfam  agere,vbirc9 
fitaeft.icg.vltim.Codic. vbiinrema(5tio.  Ergoinpropofita 
qu«EftiQnc,videndumcftqu3m  ndT;ionem  fibi  petat  reftitui 
minor,an  a<5tionem  in  perfonam ,  an  in  rem.  Si  in  perfonam 
36tionemfibireftituipecat,  fequemurquoddiciturinleg.in 
cauf«E.^. interdum.  deminoribus.&Ieg.  hircs  abfcns.§.  vl- 
tim .infra dc iudic.  Si aiftioncm  in  rem ,  fequemur  quod eft  ia 
di(!i.leg.vltim.C.vbiinrem  a(ftioexerc.dcb.  Sicmihividen- 
tur  haec  concilianda  &  intelligenda.de  quibus  magna  cft  con-» 
trouerfiain vulgarium do<5torum commcntariis.  Hic tra<3:a- 
rifolec  quasftio  de  ecdefia.  Si  ecclefia  rcftituatur  aduerlus 
venditionemalienationerave  reifux,  (refticuicurenira  vcci- 
uicas,  vel  minor Jin  quo  loco  ea  caufa  fit  agitanda ,  an  in  foro 
ecciefiaftico,aninforofe;:ulari.  Etexdiftin<5tionc  fuperio- 
rifacile  poteft  inccUigi  quidfcguendum  fif,  fecundum-mo- 
res  &  confuecudincs.  Nam  apud  nos  ncc  cletici ,  nec  eccle- 
fiain  a<9ione  in  remvllo  priuilcgio  fori  vcuntur.  Magna 
tamcn  pugna  eft  apud  pontificios  an  vcantur  priuilegio  fo- 
ri  in a(ttionibus iu  rem.  Sed  apud  nos indubitatum  eft,  quic- 
quid  fentiant  pontificij ,  nuilo  priuilegio  cos  viiin  ailioni- 
busrcalibus:  inhisenimmagisres  ,  quampetfonavidetuc 
conueniri.  Sed  tanta  eft  pontificiotum  7^ioni,lct ,  vcorania 
ad  forum  fuum  trahant .  vnde  facile  fciri  poteft  ,  quid  ia 
his  fequendumfit  :  vtfiecdcfia  petat  reftitutionem  a<5tio- 
nisinrem  ,  inforo  fecularipetat :  fiaurcm  a<Sionis  inper- 
fonam  ,  inforoecclefiaftico,capit.  cunifit  ,  dcforocora- 
petenti. 

Alteraeft  quiftiode  perfona  cognofccncisinforo  ,  ia 
quofuncvarij  magiftracus.  N.im  &  fi  '.•Dnueniacdeforo,ad- 
huc  qua:ricur  deiudice.  Ec  dicendum  eft,caufam  refticu- 
tionis  tradtari  apud  pncorem ,  vcl  pt.T;fe(5tum  prxtorio ,  vel 
aliumraagiftratura  ,  qui  iurifdi<Sionemhabet.  Hocadiecf, 
quiareftitutio  eft  imperij  magisquam  iurifdi(9:ionis.  Efte- 
nimiraperij  mixci. leg.  eaqua:.infraadmunicipal.idcoque 
magiftracus  municipalesnon  pollunc  reftituere.  Nos  crgo 
intclligimus  magiftratum  popuh  Romani,qui  imperiiim  ha- 
bet.  Nam  ea  qui  impctij  funt ,  non  compctunt  magiftrati- 
bus  municipalibus  ;  cuiufmodi  funt  quos  Scabinos  voca- 
mus.  Etceite  qus  dicunturdemagiftratibiis  popuHRoma- 
ni  ,  fcreadmagiftratum  raunicipalem  haudquaquam  per- 
tinent.  Exemplum eft in titu.fi quis ius dicenti non obtcm- 
pcta.  omnibus  enim  magiftratibus  conceflum  eft  audtori- 
tatem  fuamdefendere  pcenali  iudicio  ,  non  tamen  duum- 
uiris.  Duumuiri  autem  funt  magiftratus  municipalcs.  De 
magiftratibus  ,  quiinintcgrum  reftituendi  iushabent,  eft 
diftin^ftio  obferuationc  digna.in  leg.in  caufi.§.vltim.  &  leg. 
pt2fe6li.& leg.fcqu.de minoribus.  Dubitatum fuit dc prs- 
re(9:o pritorio  ,  vtrumaducrluseius  fententiam  poflicpeti 
rcftitutio.  NamaprjEfe<Sopra:toriononlicetappellare,lcg. 
i.fupradcofKc.prsfe<St.prxtor.  EtaicHermog.pofle.Sicvi- 
deciscciam  hodiedari  refticucionem  aduerfuscuriamparla* 
menci,  aquacamennonpoceft  appellari.  Deindedocecra- 
tionem  diuerfitacis.  Appellacio  concinec  iniquicatem  fencen- 
tia:.namquiappellat,dicitiniqueiudicatum:isaucem,quipe- 
ticrcfticuiin incegrum ,  non conccndiciniquam  fencentiam» 
fcdallegac  errorem  fuum,  &fimplicitatem.  Subiicitmagi- 
ftracus  poflc  refticucTe,  ramaduerfus  fuam,  quamaliorum 
fenccnciam.  Hoc eft intelligendum ,  nifi  minor magiftratus 
contra  maioris  fententiam  velicrefticucre.^  quiaid  nonper- 
mittitur.  Scd  quid  fi  princeps  fententiam  dixcric,  num  alius 
magiftratus  poterittefticuere  ?  Minimevero.namtuncfo- 
liuscritptincipisrefticuere.  Nondocetan  reftituetcpoffir, 
annon :  idcnimefletdifputarede  poteftatePrincip!s,quod 
factilcgio  proxiraum  effet,l.  i.  C.  de  crim.  facril.  Adfert  de- 
indc  Vlpia.  excmpla, in  quibus caufis  non  petmiferint  f mpe- 
ratoresrcftituiminotcminaudicoriofuo  ,  &inquibusper- 
miferint.  Cum  quis  enim  dixilTet  fententiam  adueifus  mi- 
nQrem>  &  is  appellairet  nd  principem.-ptinceps  autemde* 


120 

diflet iudices ,  qui de caufahuius appellationis  cognofcercni; 
pronuiitiarunt  iudices,  vice  principis.  ( Solebant  enira  ptin- 
cipes  caulas  appellationis  dclegare  exarainandas  certis  iudi- 
dbus,Nouel.de  appellat. )  quactitum  fuit ,  pctita  reftitutionc 
aduerfushuiufmodifententiam.quisreftituere  dcbcat.  Rc- 
fpondct  Vlpia.  neminem  nifi  ipfum  ptincipem ,  aducrfus  ho- 
rumiudicura  fententiam  reftitucre  poiTc.  Sicut  dicimusde 
priuato  confiiio  regis,noftris  moribus.,  Huc pcrtinct  1. 1 .  hic. 
Dui  fub  tit.  Codic.  fi  aduerf.  ficum.  Si  inter  fifcum  &  priua- 
tum  rcsfitiudicata,  neminem  aducrfus  hancfententiam  re- 
ftitucrc,  nillprincipctn.  Qupdnon  vidctur  pcrccpifle  Ac- 
curf.cum  ait :  Proeutator  Gxfaris  habet  cognitionem  inter 
priuatum  &  fifcum ,  quarc  Impcrator  hoc loco  vult ,  fi  quid i 
procuratore  fuo  fit  iudicatum  inter  priuatos  &  fifcum ,  Sc  pc- 
tatur  rcftitutio  ,  foiius  principis  efle  hanc  conccderc  rcfti- 
tutionem.  Eft  ius  fingularc  dc  fifco  quod eft  notandum,ncc 
cftaliaratiorequitenda.  Sedhicqusftiocft,anhaccrcftitu- 
ciominoris  poflltmandari,  veldeicgari,&an  ctiam  iudiccs 
compromiflarij ,  vel  dclegati  polfint  cognofccrc.  Extat  hac 
dc rc  Cor rtitutio  luftiniani  lcg.vltim.hic.  Meminifleautcm 
oportct  eorura,qu«diximusdcmixto  Imperio:  vbi&dixi- 
xnushancrcftitutiotrcmcflcmixtilmpctij.exleg.eaqujE.in- 
fraadinanici.Idcoquedubitandumnoncft,quinpoflitman- 
dari,  ficutalia,quaf  lunt  raixti  imperij,  quauis  Accurfius&  ali) 
alittr  feotianii  Aiunt,  eaqusimperij  funtnon  competcre 
,  iure  magiftratus.-  crgo  cum  lurif didtione  roandata  non  tranf- 
ire.  Haociententiamcor.futauimusfubtitulo  deoffic.  eius 
cuinsand.  eftiuiifdift.  vbioftendi  dclcgantcm  ,  ficutiutif^ 
diilionem  raandat  ,  fic  &  imperium  quod  ci  coniundlum 
ell.mandatur  enim  gcneraliter  iurisdi^io,&  cumeatranf^ 
feruntur  ineum,  cuicftmandata,  eaqu£  cobaErcnt  iurifdi- 
«S^tioni ,  leg.  I .  &  vitim.  dc  ofiic.  eius.  Tale  cft  impcrium  mt- 
!xtum,quodconfiftitindandabonorum  pofleflionc,inmul- 
ciadicenda,  inmittendoinbonotum  poflcflionem.  Sedin 
hac  qua^ftienc  cft  diftindio  fequenda ,  quam  lufHnianus  tra- 
ditinhacleg.  vhiai.  Hscconftitutiocft  fubobfcurahis.qui 
non  aniraaduertuntauipoAojia^jnecproptie  locutnm  luftinia- 
num.  Docui  fupta  quid  inter  prstorem  &  iudiccm  inter- 
iitj&qiiidfitiudexdatus,  &quid  pcdaneus.  Dixi  eum  qui 
iudex  datus  cft,  ne  iurifdidlionem  quidcm  mandatam  ha- 
bete  :  &hocintereft  intcriudiccmdatum,  &cum  quiba- 
bet  iurifddtionem.  in  hac  autem  conftitutione  luftinianus 
vocat  iudices  etiam  hos ,  quibus  eft  mandata  iurifdidio ,  cum 
veteres  iutis  auftorcs  iudices  vocent  ,  iudiccs  priuatos,& 
delegatos.  Sedhic  ideo  receffita  forma  loquendi  veterum, 
quia  terapore  luftiniani  exoleuerat  ille  mos  iudicum  dan- 
dorum .  Vocat  autem  iudices  daros ,  quia  dari  videntur,cum 
eismandatur  iurifdidtio.  HtceiiLUftMyiti  animaduerfa  ,  ni- 
hil  erit  obfcuri  in  hac  conftitutionc.  Magiftratus  iutifdi- 
dionemhabent  :  Isveroquidatuseftiudex,iurifdi(5tionem 
nonhabct.Hi$autverbis;S#<iC^«^*</m»W/c«,  (^c.  Signi- 
iicat  delegati  poire  non  tantum  a  f'e  ,  fedctiama  magiftiatu, 
cognitionemxeftitutionis.  Hoccftquodiam  dixiinus,qnz 
mixtiimpcrijfunt ,  mandaripofle.  videturcnimipfecogno- 
uifTcquimandauit.  Set^wknv.Sic etenimnon  diffictlu erit  can- 
farMmexaminatio,  Hisverbisoftendit  hocfcconftituifle,vt 
faciliorcfTetharumcaufarum  expeditio^fipofretmagiftratus 
reftitutioniscognitionemmandare.Additdcinde,Sf<^n«^«» 
ttadijfuse,  ^c.  Quiadixit  delegatipofle  cognitionem  refti- 
tutionisinintegtum,  additdiftindtionem  quafignificat  co- 
gnofcerepoireiudicescos,quibusraandatarueritiurifdi(flio: 
non  autem  cos,quidati  fuerunt  iudiccs  ad  iudicandum.Qua- 
fi  dicat  .•  datus  iudex  non  refti tuit ,  fcd is  cui  mandata  eft  iurif^ 
diiStio ,  quia  reftituete  cft  iurifdii^onis.  Ergo  fi  quis  tantum 
notionem  vel  iudicandifacultatem  habct ,  non  iurifdi^io- 
nem,non  potcft  rcftituere,  nec  eaufas  reftitutionis  cxaraina- 
re.  lsmihifenfusvideturvcrborumIuftiniani,Iicetalii$ver- 
bisvtatur.  Cam  iaiemdidvQ^iprofndmiurtjUiilionemnen 
habent.  Qui.id  eft.quiiudicesdatipropriamiurildidionem 
non  hibenr.  Alij  alio  rcfcrunt,&  aiunt  intcrefle.an  ordinarius 
magiftratushabeatadminiftrationem^an  non.  Quidam  ctia 
alitcrintelligunr.dicuntquercfcrreanis,  quidelegarmanda- 
tam ,  habeat  iurildidlionem ,  an  non :  &  itainterprcrantur  c. 
pen.cxtra^deinintrgr.reftit.  Sed^ipparet  eam  conftitudo- 


Franc.Duareni  Qomment. 


nem  hauftam  efle  ex  forcc  cbmmcntariotum  iuris  ciuilis ,  vt 
funt  aliz  multx  in  iure  potificio.Ego  alitcr  in  telIigo,&  refcro 
relatiuurohocqu),3ddatumiudicem,non  ad  eumquidedir. 
Obiicetfortaflisquis.potificemcrrarenon  pofrc.iuxtac.i.de 
conftitut.in<j.  Egoficrefpondeo,&ficinterprctor:Habet 
quidcm  omnia  iurain  fcriniopedoris  pontiftx ,  id  cft ,  fingi- 
turhabere  proptcr  vtilitatcm:  fcd  Gregorius  foite  cum  illa 
fcribebat ,  multa  bona  iura  habebat  in  fcrinio  pedloris  fui ,  id 
eft,ventris  fui.vt  a^cidit  bonis  patribus,cura  benepranfi  funt. 
Sec]\iitui:f^eI«hhhfHerintdait,S^c.  Datifcilicctcuminrifdi- 
^ione,vt  cx  fuperionbus  colligitur.  .Poftrcmo  dura  ait:  Sed 
neaHtdpenitM,  ^c.  Hispofteiioribusveibis  oftendit.nihil 
rcferre,anlpeci8hter,angenerahtcrfitmandatahaEC  iurifdi- 
(k\o.  Nam  omnia ,  qu<e  mixti  impcrij  funt ,  generalitcr  tranf- 
feruntur,ficut  fupra  diximua, tit.de  offic.  eiuscuimandat*.  eft 
iurifdi^t. 

IN  TIT.  XLVIII.   LIB.  II,  COD. 

DE    RE  PV  T  A  T  I  ON  I  B  Vii,    Q^  it 

JiHntitttMdictoinirttegriimrefii- 

tHtionu. 

Vn  c  locum  breuitcr  perftriogemus  ,  quia 
iam  fatis  eum  expofuimus  in  interorcratio- 
nehorum  vcrborum  cdidli  ptztor.j :  Qiicd 
cnm  minore  vigtnti^Htn^He  annisgffimm  ejfe 
d>cetMr,vtiijHtijueresertt,animadMerta»A.His 
cnim  vetbis  ptxioi  oftcndir  omnia  fc  referuare  cognitioai 
fuar.  namcum  prxtor  videtet  multaefle,  qux  non  poflenc 
definiri ,  &  qux  pendercnt  ex boni  viii aibitiio, fubiiciC- fc  o- 
rania  fuz  cognitioni  rcferuare.  Vnde  fit  vtcum  rcftituituc 
rainor,  fubueniatur  quoque  eius  aduerlario ,  &  plcrunquc  re- 
putationcsfiaat,id  eft ,  computationes ,  &  coippenfitiones. 
Etcerte  fi  minot  repctat  fundum,queraforte  vendidit,  & 
quid  ex  pretio  ad  roinorcm  peruenerir,  ex  quo  locupictior  fic 
ra6tus,zquum  eftid  corapenfari  &deduci ,  quod  rcputst? 
vocantlurifconfulti.  i£quitasenimc^igit,vtfuccurraturad- 
ucifariojitavtoraniainpriftinura  ftatumreftitnantur.  Ideo 
ait  Impcr.  ^ni  reJittuitMrin  tntegrum ,  ficut in danino  moray i 
nendehtt yitanectnlHcro.  Huiuimodi  mulros  locos  adduxi- 
mus,intit.ff.deminorib.vtl.quodfirainor.§.  reftitutio.  leg. 
tutor.§.vltim.  & alias.  Ob  icitur  l.fi  iudcx.fF.de  rainor.quant 
explicauimusindi(5t.  tit.de  rainorib.  Obiiciturcciaral.fi  pec 
vira.Codic.  dehisqux  vi  mctufve.quametiamexplicauimus 
eodem  titul.  Sicut  igitur  squum  cft  miuorcm  damno  ooa 
affici,  ficcumdamnoalceriusnopdcbetlocuplctiotficri.  I- 
gitur  compenfatio  eatcaus  admittitur,  quatenus  aliquidad 
eura  pciaenK.Seqaitai,  SedetfitnterceJformincrvigintKjHiH-' 
^HeaunUinteruenerit.  Eftcafus  obfeiiiandus,  hicenimnoa 
tantum  deducitur ,  quod  peruenit  ad  minorem ,  ft d  quod ad 
aliquecxtraneum,  vccij  adtiocontraveteremdebirorcm  re- 
ftituitur.  Exerapligratia,Titiusdebebatcentum.  Minorin- 
tctccffitanimonouandi ,  quodeftnotandum:atqueitahbe- 
ratus cft  Titius.  Minorcftrcftitutus.  Qup.uodo  mihifuc- 
currctur  aducrfus  debitorem  meum  vcterem  l  Refpondec 
Imperat.  reftituetur  ribiadtio.  Idque  zquitati  maxime  cft 
confentaneum .  Qupd  &  videmus  fieti  in  Scnatufconfnl- 
toVellciano.  namliagacquis  zduerfusmuliercm  ,  quzin» 
tetcelfit  :  a(5tor  quidem  fummouetnr  ,  fcd  ei  reftiruitur  a- 
<^ioaduerfusvetcremdebitorera.leg.priraa,adVeUeianura, 
Sedhocintcreft  inter  Scnatufconfuhum  Vcllcianuni  ,  & 
hanc  reftitutionem  ,  quod  fine  tcftitutione  bcncficio  Se- 
natufconfulti  Vellciani  fuccurritur  mulicri  ,  hic  non  fine 
refticutioae.  Ideo  debemus  incelligere  hic nouationem eflo^ 
fa6tam.ScddiiScultasnafciturex§.przterea.Inft.quib.mod^ 
toU.obligat.  vbi  ait,fi  perfona,in  quam  pet  nouationem  obli- 
gatio  cft  translata ,  pupillus  fit,  non  tcncri ,  &  taroen  hberati 
eum,  aquofuitinpupiUumtranslataobligatio.  Sed  magna 
diffimilitudo  confiftitinhisduobus.  Piimumeft,  quodbic 
diciraus  reftittii  a(^ionem  aductfus  veterem  debitorem:  qui- 
bus  vctbis  fignificar,non  teneri  ipfo  iure  veterem  debito« 
rcm :  nam  alias  ipfo  iure  non  teneretut  vctus  dcbicor.  Prz- 
tereaille§.  prxterea.  loquitur  de  pupiilo ,  ia<)uem  nulU 

cadic 


Jn  Tit.  XLIX.  lib.ll.  Cod.  Btiamperprocur.^c^ 


«idicoblfgatio,aoDdemiDore.  Hsc  multum  diueifa  funt. 
aam  H  iapupillum  iic  cranslata  vetus  obligatio  pec  nouacio- 
■cm,cerccpupillusnoDcftobligacus,  &  tamen  liberacus  eft 
Tetus  debitor :  fed  fi  ponas  minorem  efle,  tenet  obligatio  po- 
ftcrior ipfo  iurc,fed  rcftituicur.  Vis  autem  reftitutionis  eft,vt 
omniainpriftinumftatumreponancur,  &omnia  reftiruan- 
turooncantumexminoris,  led  ezadueciarii  quoque  parte. 
SedcuranontenetobligaciopQfterioripfo  iure,  non  poceft 
fubueniri  crcdicoti  aducrfus  vecerem  debicorem  ,  quia  iplb 
iurc  iam  liberacus  eft,  neque  dacar  refticucio,  qua  fuccurracur 
eiquiinccrceftic,  cumipfoiurecucusfic.  Sicperconfequen- 
tiam  vccus  debicor  manec  liberacus,  cum  non  decur  rcfticutio 
qua omnia poftinc refticui in  priftinum  ftacum.  Aliud  eft  v bi 
ipfo  iurc  renec  obligacio  pofterior:  quia  cunc  cum  decsr  refti- 
tutio,  omniain  priftinunaftatumreponuntur,&perconfe- 
quens  obligario  in  vecerem  debitorem.  £rgo  ha:c  f ^cile  con- 
ciliaripoftuar. 

IN   TIT.    XLIX.    LIB.    IL    COD. 
BTIAM  PER  PROCVRATOREM 

CATSAM     IN    INTEGRVM    R.  I- 

^itmionii  <*g*foJle. 

Ic  fequicur  alius  locus  dercfticucione  inintc- 
grum,pertinensad  caufa:  cognitionem,  quas 
requiricur  in  refticucionc,  qui  &  pendec  ex  edi- 
<5loPrjECorisinexpofifionchorumverborum, 
Vti  quAejue  ra  trit  antmadittrtam.  Diximus  e* 
nim  cauii  cognicionera  eflc  neceflariam ,  &  reftitucionem 
concedi  cum  caufas  cognicione.  Vnde  quxricur  an  minorc 
tancum  poftulance ,  acprsfente,  an  ctiam  eius  procuratore 
petcntc.detut  reftitutio.  Et  dicitur  hic  hanc  cauiam  reftitu- 
tionis  etiam  per  procuratorem  agi  poire.  Hic  igiturprifentia 
perfonae  non  eft neceflaria ,  ficut  diximus  in  impetratione s* 
tatis  venixjcx  1.  z.  C.debisquivcniamstatis  imp.  y£quifli- 
mum  enim  fic  eft,prifentcm  efle  eum  qui  veniam  ztatis  im- 
pctrac,incaufaccognicione,vcexfermoneeius&  geftu  pol^ 
iicxftimareiudcxanmcrcaturvcniam  statis.  In  hac  autem 
caafxcogaitioncprsfenciacius^quircfticuicurnoneftnccef- 
faria,&lufficicper  procuracorem  id  agi.  Procuratorem  au- 
tem  cum  debeious  accipere,  qui  fpeciale  mandatum  habet: 

aaiaprocuratorhabcnsliberamomniumbrtnorum  admini- 
rationcm,&  geneiale  mandatura  non  fufticeret,  1.  iilud.^.Ii 
talis.fF.de  mino.  Siminor  procuratorem  habeatgenecaiiter 
confticutumcumomniumbonoru  adminiftratione,  quam- 
Iibetplenamhabctadminifttationem,non  tamenpoteritre- 
ftirutionempctereminori,quamuisaliaslicespoflSc  moiiere 
notnine  domini,  ncc  requiracur  ad  easfpeciale  mandaturo. 
Nam  quamcunque  i€t\oaem  poceft  infticuere  eius  nominc  a 
quoeftprocuracorinfticucus.  De  adtionibus  ordinariis  hoc 
eftfatis  expreflum  inl.  fedecfivnius.  §.  procuracorem.  infra 
de  iniur.vbi  aic  Vlp.  procuratorem  accipi  eum  cui  generalitec 
eft  concefla  admioiftracio  omnium  bonorum .  Sed  in  hoc  au- 
xilioexcraordinario,quoddacurconcraiusciuile,vcdtcicuria 
I.  in  honorariis.infira,  dc  oblig.&  adio.non  eflec  audicndus  is 
procuracot  qui  non  baberec  fpeciale  mandacum  a  domino. 
Jiibiicic  Paulus  in  c.  feq.  d.  cic.de  mino.quxftionem.  Pone  e- 
nim,  dubium  efle  an  mandatum  fpeciale  habeac  procuracor, 
annon,  &probationonficfirma,  andencgandaecic  procu- 
tatorireftitucio,anindub:oficaudieadus.Aiciureconfeum 
audiendum ,  fed  exa(5ta  caucionederaco.  Idque  eciam  alias 
obferuatur,cumdubicacurdemandacoprocuracori$,I.i.Co. 
deprocur.  Hincnafcicurquzftiodeconiundbispcrfonis,  exl. 
patri.57.de  minorib.coDiunfta:cnimperfon2,&ncceirariar, 
plerunqucabfqucmandatoadmittuntur  adagendum,  l.fed 
&ha:.(upr3,deprocur.  Quacriturigituran  in  petcnda  refti- 
tucionc.hz  prrfons  coniuncl^  fint  audiendiJScd  dicitur  eas 
non  e  fle  audiendas,excepto  pacro.  Incer  coniundas  enio»  per- 
fonas  foluspatcradmiccicur  ad  pecendam  rcftitucionem ,  ec- 
iam  fine  mandaco,&  nolence  &  inuico  filio.  Duplex  eft  buius 
iuris ratio:  Vna,quia  pater  eft  legitiraus  adminiftraror  bono- 
rum  filii :  a  legicimoautcm  adminiftrarore  non  exigicur  man- 
darain,!.  pizfes.C.4c  ttanfad.  1.  raaadaco  gcnerali.fupca,  dp 


rzi 

ptocar.quia  legitimamadmin.ftratlonemhabct.  Eadcmeft 
tutorisrat.o,quiaIegc  datur,ne  mandatumabeoexieatur. 
idque  vulgo  eft  receptum.  Sed  ratio  firmior  cft,  quia patris 

intcrefthlmmreft,tunnintegrum.PericuIumenimeft;nefi 
nonfueritrefticucushlius,executiorei  iudicatzfiat  in  Jecu- 
ho,quodahaspatri5eft,  &quodalias  pater  retineretin  fub^ 
ttan  tia  fua.i.c  eft  inteliigendum  quod  hic  dicitur,ne  aduerfe- 
tur  1.3.§.  fedvtrum.  deminorib.  vbidicitur,r:ftitutionem 
non  prodcfle  patri,  quam  impetrat  filius.  Non  enim  prodeft 
patri,  h  dc  peculio conncniatur ,  quia  minor velut patcr con- 
nemrut:  ahudcftcumpaterpetit  nonfereftitui,  fed  filium. 
Hic  eu.m  reftittitio  prodeft patri,  fi  nihil  aliud  fit  vndc  poflic 
mandan  fcntentiacxecutioni.  Sedfiagaturdepcculioaducr- 
lus  pa  trem,  nou  poterit  pater  fe  vila  exceptione  cueri.  Alia  cx  - 

cept.oeft,mquamandaturtnonexigitur.velutifipetaturre. 
ftituc.o  mmons,  cx  co  quod  luxuriolus  fit  adolef.en  j ,  vt  me- 
rito  c.  debeac  mtcrd.ci  bonorum  adminiftrarione ,  cuncenim 
audicnd.lunccogaari.ecfinolic  filius.  Cum  hfs  igitur  excc 
pciombusintell.gtndameft  quod  hic  dicitur  procuratorem 
non  admicci  ad  peccndam  rcftiturionem  in  inregrum  fine 
Ipecuii  mandaro.  Scd  qua:ri  folec  an  idem  dicendum  fir,fi  in- 
CJdenccr  petacur  rcftitutio  ,  &  principiiiter  fil.i  nomine  rc 
quiraturrcftitutio.  Caucumquidem  cftfpeciale  mandatun» 
rcquiri :  fed  fiinal.amlicemhxcquarftiodereft.curioneinci- 
dat  an  idem  diccndum  fit?  Vulgo  rcceptum  eft,  idem  non  e(- 
le  dicendum :  quara  fentcnciam  fcquor.  Exempligraria,datus 
cft  rrocuraror  ad  cec  ram  adionem :  in  ea  Iftc  aliquid  eft  com- 

mlium,quodnocetminori,vtpotcaIiqjaailegatioeftomif- 
ia.  Pen.urroftitutio:anneccffitiumeft  mandacum  fpeciale^ 
Non  videtur  efle  ncceflkrium ,  quoniam  is  qui  procuratorem 
ded.c>videturomniapermififlc  finequibus  non  poteft  iudi- 
cium  peragi,  I.  ad  legatum.  &  I.  ad  rem  immobilcm.  fupra.de 
pfocuraconb.  Uxc  fcntcntia  rarione  niritur,  & xquitate  & 
ccm.  hac  exceptionc  hoc  eft  iacelligendum,quoddicitucin 
haclege. 

IN   TIT.    L.    L  IB.    IL    COD. 
IN  INTEGRVM  RESTITVTIONE  ^'  ^ 

PpJTVLATA    N£    Q^IO 

nauifiati 

Ic  locus  fpedat ad  efFcdum  reftifutionis:quia 
harc  vis  eft  rcftiturionis,  vt  omnia  in  priftinum 
ftatum  rcponantur.  Igitur  caucndum  cft,  ne 
quid  noui  fiat  pendentc  caufa  reftitutionis. 
'Excmplumidoftendipoteft.  Ponamusenin» 
rentenriam  latam  coatra  minorcm ,  aduerfus  q iia  minor  vulc 
reft.tui,&interimiIlcproquofcnccocia  laca  eft  profequacuc 
fentcnria  execurioni  mandari:an  interim  mandanda  erit  fen- 
tentia  exccutioni?  Et  dicitur  inrerim  cefllarc  exccurionem :  fic 
cnimcftintelligendumquodhicdicicur.  Exquoperrpicuura 
cft.fimilcmtflerefticutionem  inh^ic  reappcllarioni,hcet  irt 
aliis  muIcuraintetfic.Eft  cnim  tic.Ne  quid  appcllat.pendent^ 
innouetur ,  id  eft ,  vc ne quid atten tetur  ( vt  vulgo loquimur) 
dooeccognofcaturdecaufaappellationis.  Huc  pertinec  I.  fi 
caufa  ccgnica.C.de  tranfa(5lio.  Poft  rem  iudicatam  non  valei: 
ttafaftIo,nifiincjuiclmp.rcfticuiioneinintegrumve!appeI- 
lacioncexecuciolenccncisd.lacanc.  Ergononm'ni)sfu(pen>i 
dicurfeHcenciapcrrcftiturionem,  quam  pcr  appeilarioncmi 
Solec  addi  exceptio,  qua:  ex  decrccaiibus  confticutionibus  fu- 
micur,c.fafcicata.excrade  in  inccg.rcftit.quidiligenterno- 
tanda  eft,  videli  :ct  nifi  ex  circumftantia  caufz  xquum  videa- 
tur,  fententiam  pcndente  cognitione  rcftitutionis,interini 
efleexequendam,quodiudicisarbiriio  committitur.  Exem- 
plumcftjficaufarefticutionisrequiratlong.orcm  inquifitio- 
nem,&  non  ftatim  pofllt  doccr  e  is  qui  perit  reftitationem ,  id 
quod  aduerfus  fententiam  propofiturus  eft.  Infpicere  ergo 
debetiudexanftarimpoffit  docere  iufta  caufam  cflerefticu- 
tionis,anveroresrcquirat  alriorem  inquifitionem.&inqua 
non  facilequeat  expediri  ncgotium.Huc  pertinecl.fi  is  a  quo, 
vt in pofreiriegac.  Videndumctiam  cft, an  maliciofe petatur 
reftitutio,&caufarcmorandsexecurionis  fententia::  veluti, 
fi  vcrifimiliter  appareac  diploma  refticurionis  per  maliciam 
impeccacum  fuiuci  &  de  indufttia  vt  impcdiacur  cxccucioi 


franc.  Duareiu  Comment, 


WDcenim  ratlo  exigit)  vt  iaverira  fentcnri.  mandeturexecu- 
tioQi.  Hicircumaantia5&  alix  huiufmoai  raoucre  deb:nt 
iudicem  v t  lioc  cafa  maadet  rcntentiam  execationJ,  modo ly, 
recandura  quem  lata  eft  feptentia ,  cautionem  idoneam  prx- 
ftet.ferem  reaituturam,  fiobtineat  minor  m  refticutione 
petenda.HfCcxceptionicicurfuramaz<|ultate.Ccnlhtutio- 
nemhanc  l'ontiacis  vberius  raulto  interpretamur  mor.bu* 
noftris  :  nempe  vt  cum  petitut  rcftitutio  adaerfus  lentea- 
t«  jm,  aut  publicum  inftrumentum ,  non dift.ratut  cius cxce- 
cutio  prxtcxtu  refticutionis  pciic^.  Hodie  enim  vfa  eft  no- 
tBnjtr«quenteraccidere,vtrcuocandx(oiutionis,&cxecu. 
tionis  caufa,  iiar  irapetrationcs  fianc :  ideoq;  vt  eiuimodi  f  rau- 
dibas  occurrerctur,reccpcum  eft  apud nos ,  vt  nunquam  M- 
feratur  executiofententix,  ai5t  pubhci  inftrumenti  proptet 
reftitutionein.HociusnoflrumprztcrconftitutioneraPon- 
iificiam,etiam comprcbatur  argumentodudo exleg.fatis  a- 
perte.C.adlcg.Cotnel.dcfalf.  Si  quis  ex  cbirographocon- 
ueniatur,qaodaiguaturfa!fi  ab  aduerfariis,  intetimcogitur 
foluercis  adueifasqueminftruracnta  profcruntur.narayS/- 
MttperproHfrt6Mm,\i  dicitur  in  fotOjialuaaccufationefalfij 
iiemorandxlolutioniscauiafacilecomminifcantuilitigaro- 
resquodmotctur  executioncm.  Ergo  ctiam  hodie  damna- 
tus.non  obftame  appellatione ,  aut  in  integium  rcftitucione, 
cogitur  folucre.  N ec tantum  hoc iuic vtiraur ,  fi  de  fcntcntia 
qu?tacar,fed  etfi  reftitutio  petat  ur  adueifus  quemcunqi  con- 
tradum.  Isenim contra qucm  rt ft  tucio petitur , poteft  pete- 
xc\-dnttnmconnietaiiw^iM,e}HeUcotinaafoitmrttenu. 
Imo  prxicriptione  rcmouetur  a  pttenda  reftitutionc.  Nam 
debet  praftate  quicquid  conuenit  in  eo  contrailu,  con.ra 
quempi-tit  reftitui,  i^lquc  antequana  adruittatiir  ad  caufim 
rcfticutionis,aliasrcpellitur,pr/«</r«(7«  rtceuoir.  Hocque 
eftvficatiflimum.  Exquoapparet.mcribusnoftiis  aiurcci- 
uilimuIcumreceCTum,  propcctvtiliutem.  Kistitu.libi.C. 
abrolutistcdeuDdumnobiseftad  rcliquorum  li.ulotiiracx- 
plicationet!»  piims  partis  Digeftoruui ,  feu  PanietStarum, 
quz  ad  la  n^c^vx. 

IN    TIT.    V.    LIB.    IIII.     DIGEST. 
DE  C  APITE  MINVTIS. 


poenaiDgratitudinis,l.nonfoIum.&I.rcq.(iereflitu.inIuteg^ 
Aliudexemplura.cumfcruipocnzequidamcfficiunturatroci- 
tatefententiarjVtcumdamnancurinmetallum.^.pOBnjc.qui- 
busmod.iuspatria:poteft.  Inftir.  Addicuntur  enim  fodien- 
dismetallis.quapoenaadimitur  libertas.  Ahud  etiam  exem- 
plumeftinhisquivlcimofuppliciodamnantur  iureveteri,  1. 
qui  vltimo.infr3,depoenis,itavtanre  executionem  fencentiaf 
feiuifinr.  HociuseftmutatumNouel.denupt.  §.  quod  au- 
tcm.quaconftituitluftinianusvt  ftatumquis  non  mutet,It 
ingenuusfuetit,&libcrratem  nonamittat  pcr  vltiraum  fup- 
plicium.  Aliacapitis  minutideft.quxmediadicitur,  vtcunt 
contingit  vt  libei  tatem  quis  no  amitrar,(ed  ciuitatem.  Excm  •» 
plum  eft  in  Inftitut.dc  eo  cui  aqua  &  igni  interdicitur ,  vel  qui 
dcportacur;ninfuIam.Deportatuscnimamictitciuitatem;& 
exciuccfHciturpcregrinus.SicIoquunturlureconf.I.fcietfi, 
fupta,deiniusvocan.&Li.C«d.dehxrcdib.iDftit.  Accutfius 
non  intcllexit  quid  eilet  petegrinus ,  nec  eo  loco  peregrinura 
opponi  ciui.  cx  teftamento  enim  tantum  capiunt  ciucs ,  quia, 
cft  publici  iuris.  Hincin I.falcidia  ita  fcriprum  cft ,  (Mit  citti 
T^maaole^arevo/et.  CiccfoinTopic.  Qund  dcferturiure 
ciuili,adpercgrino$non  pertinct.  Igiturcuin  teftamentifa- 
dli»  fi  t  publici  iuris  ,&  iure  ciuili  ex  tf  ftamcnto  capiatur,  me- 
ritoextcftamentonihilcapcrcpoteftpercgrinus.Excrapluni 
cft in I.amiflionr.§.  nuncrcfpicicndum.hoc  titu. Quj dcfici- 
unt  ad  hoftcs,etiam  capitc  minuuniur,  dc  quibus  videnda  eft 
l.poftIiminii.infra,dccapt.&poftIi.rcueff.QuosinquitPau- 
lus  hoftes  Scnatus  iudicat,iiin  numero  peregtinorum  funr,fi- 
oeetiamlata  legea  populo  faftuni  id  fit.  Qupd  Neroni  Sc 
pletifqjlmpcratorib.acciditivt  hoftes  declatareturpopuli,vcl 
afeuaru.vclalege.  Quiautcmhoftcsiudicatifant,ciuitatem 
amittunt.  Lex  vero ibi  dicitur quz  de  ccrta  perfona &  i «rfer- 
tur,nccdubiumeftlegemitafspe  vfurpari.  Nam  fic  dicituc 
Icx  M3nlia,qu^  de  Pompcio  lata  eft.  Alias  dicitur  priuileg-um 
in  eo  fenfu.  Hic  difficultas  incidit  ex  l;cogaitionum.infta ,  d« 
extraord.cognit.inquaexplicandahic  breuisero,  quia  deea 
quidfentiamdocuic.p.lib.  i.Difput.  Diximusmediamcapi- 
tis  diminutioncm  cfle  non  maximam  ,  cum  quis  ciuitatenx 
tantumamittit,nonIibertatem.  Atqui  in  d.  l.cognitionura, 
Calliftratusvocatmagnam  capitis  dirainutionem,  cumquis 
libertatcroamittir:quodinpetfonadeportatorumven[rcait. 
Hic  videntur  valde  pugnantia  iiitcr  fc.  Ego  taraen  hic  vo 
conciliarcm admonui.a  vcterib.  diuidi  capicis  diminutionein 
in  duas  fpeeies,vt vna  dicatur  magna^altera  rainor.  Ec  magna 
fupraideinintegrum.reftitu.  Ordoij^itiupo-       quidemvocare,qui&maxima&media  dicirur^quiavrraqj 


A  F I T I  J  minutio ,  fiue  mirarlo  n:.itus ,  intcr 
caufasreftitutionisin  integrum  rcfcnur,  1,  u 


fapiin 
aiminrt 

tio(^ 

fUOIIt- 
fliX, 


ftulat,  vt  nunc  de  ftatus  mutauone&cipiiis 
minutionctra(5temus,propterquamira.petra- 
turrefticutio.  Sed  anteqiiara  ad  edittum  Prartoiis  quodde 
haccapuis  nii.nutionc  hic  cxtat,accedamus,videnduraeft, 
quidfitcapuistninutio.&quotuplex;  Gaiusinl.i.hicitade- 
QuiA  ft  j^ijjj.  Capitis  diminutio  cil  ftatusimminutio,  feumutatio. 
Quid  fit  autem  ftacum  mutare,  poteft  intelligi  ex  dluifione, 
quictraditurinl.vlr.hic.tiiutareenimftatLimdicitur,  qui  vcl 
IibetLatem,  vcl  ciuitatem ,  vcl  farailiara  amittit.nara  fic  ftatus 
in hoc loco accipitur : licct alias latias accipiacur,  vt  ti..  dc  fta- 
tuhominum,videlicetprofcxu,dignic2tc,  &  pkri(.^ue  .iliis. 
Eigo  ftatus,  de  quo  hic  loquimur,iu  tribiis  confi  ftit ,  ir.  libcr- 
tace,ciuitate,  velfamilia,  &  cunc  dicitut  diq  .iii  ftarur.'.  raatar- 
fe,&capite  eflc  rainutus,  cum  vnum  horum  araiut.Sic  omnes 
vetctesloqui  corifneuerunt.  DiLifio  hajc  qu2  tradica  eft  iu 
d.  1.  vIc.iu.Tiitur  ex  Pauli  hbris.  Ea  dcm  plcnius  defcribitur  bb. 
i.inftit.titu.dccapic.diminuc.  Cipitis  crgo  diminmio  hinc 
triplcx  conftituitur,mixima,media,&m'nima.  Maximain 
vocant,cumIibertas,ciuitas,  &fimiliaami!Kie;ft,  mcdia.ir, 
cum folum eiuitas^ miaimam  ,cum folafjiniiia amitcitur.  Vi- 
deamusderatximacapitisdiminutione.illaeftjvrdiclMraeft, 
cura  amittitut  libcrta$,ciuitas,  &  familia ,  &  cum  non  tantiim 
ciuitas,(ed&liberta$,nectantumdcfinitquis  cognatus  eUe, 
fedetiamciuis,ntctantumciuis,fcd&libcr:deniq;cum  quis 
cxliberohominc  in  feruirutem  redigicur.  Exempla  fant  in 
Li(titationib.eod.tit.vcluticumquis(cvcnundari  paiTus  cft, 
adpretiumparticipandum.  Redigirur  enim  tuncin  feruitu- 
tem  .$.  pCn.  de  iure  perlon.  l.Iiberis.§.  fi  miuor.  infra  dc  libcr. 
cau.l.fiexcaufa.J.  Papinianus.de miuor.Itcrafi  hbcrtuspro- 
pter  ingraticudincm  comraiflam  adncrfus  patrohum  pcena 
legicimafitafFedtuSj&rcdadtusiafecuitutem.  Hxceaimeli: 


m3gnaeft:&ficaccipitutl.i.iDfra  adTcrcul.  Siue  cuis  anta 
dclatam.Gue  poft  delatam  capite  rainuatur.ad  iegitimam  h?- 
reditatem  admittetur,  nifi  magna  capiris  minutio  interueni- 
at,qui  vel  ciuit.ucm  adimit.vt  puta  fi  deportetur.  Rcueraau- 
temmagnacft  vtraqac  rcfpesftu  miniras  capitis  diminutio- 
nis,quecxemancipatioaevenic.Quodad  fecundumattincr, 
refpoadilibertatcmadimi,ciimciuitasamittitur,  idcftiiber- 
tatemrainuijnoaquod  omnino  aufcratur:  eadem  rationc,  simiUl 
qua(ene<aaad.mercvirejdicitur,ideftdiminuere,nonpcni-  ""^"  '"'*' 
tus  auferre.Tam  multaeoimfuntpropriaciuium.vtlibcr  vc-  /^"*"^'" 
feplcnequeoicinonpoUK.quiciuitatcmamittit.  Sedlocus  ni*z^fe. 
CiceronisexOratiDneproCecinnaquem  eo  inlocoadjux',  neaHtie. 
f.iC(lc conhrm.it noftram  fententiam;  quoledoncmofacile 
d;his  dubitatutuseft.  lam  vidcndum  cft  deminiraacapitis 
diiainutione.  Minimaigitur  dicitur  :  cum  familia  tantura 
mucaci,r,lalualibertate,&ciuitatc,I.vlt.hoctit.  Vcluti  cum 
quisdefinitagnatuscffealicuiusfamilia;,  manet  tamcn  libcr 
&cia'Sj  dicitur  mimiicapite.fedminimacapitis  minutione. 
Minimaenimcapitisminutioagnationem  tantum  tollit  ,ci- 
uitacem,  auc  Iibcrtatcm  non  tollit.§.vlt.de  legiti.agnat.  tut.vc 
fi  emancipatus quis  fit,  dicituragnatioaem  amittcre.  Familia 
cnim,&agnatio,quiddim  ciuile  eft  magis  ,quam  naturale. 
Sunr  autem  agnati  qui  per  virilera  fcxura  coniuntti  (unt.Qui 
vero  cognati  funt,ctfi  per  virilem  fexum  defcendant ,  inter  f e 
taraennon  agnafcuntur,  nec  dicunrur  agnari.   Argumenco 
eft,  quod  idem  nomcn  non  rctineantiCiwIequiddamhoc 
cft.  Naturacniranondiftinguitcos  ,  qui  pcr  foemineumab 
hisquipermafculinumfexumconiunguntur:  ita  vt  hocnu- 
mcniuriipcritistantura  fitnotum.  Qiti  enim  fint  cognati, 
omnes  id:otx  norunt:qui  vcio  fint  agnati,tant  u  iuiirpeiiti.  1- 
gicoc  Biioima  capitit  dioiioucio  dicicuc  ^  per  qua  agnacio  lolli- 

tur, 


Jn  Tit.  V^  Itb.  IIIL  T^igeftJe  (jpitemintttu. 


^uamais  retiheatur  &  libcrtss  &  ciuitas.  Exemplum  eft  in  ar- 
rogaco&:  cniancipato.  1. 3.lioctitu.Isenimqiiiarrogatur,ia 
»lienamfainiliamadfcirdtur,t3nquameius(ithlms,quieum 
atrogac.  Emancipato  etiam  hoc  manifeftc  accidic :  cum.  e- 
t»imciparinemopojfit,'\n<\mt^i\x\as,nifiiHi>Kagtmridm  feruf 
leiffei»f*mdcdn£ius.  Ea erarratio temporis Pauli , curfil;uf- 
familias  minueretur  capite  pcr  cius  emancipicionem,  quia 
non  poterac  emancipati ,  nifi  imaginaria  quajdam  venditio 
intcrccderet.  HuiUsimaginarlxvenditionis  ricum  dcfciibir 
G.aius  lib.  i .  Inftit.  Mancipatio,  inquiti  cft  manus  tradiiio,& 
qua:dimfimilltudovenditioniseft:quia&inemancipacioni- 
bus pt.Ttec i!lum , hoc eft ccttum patrem ,  aliiis pater adhibe- 
tur,  quitiJnciarius  nominatur.  Eigo  iftcnaturalis  (jater  fi- 
liumliuimfiduciarioparrimancipat,  hoccft,  manutradic, i 
quo  fiduciatio  patre  natutaiispater  vnum  autduos  nummos, 
quafiin  fiinilicudincmpretii  accipit',  &  iterumeumaccepcis 
nummisfiJuciariopatrirradit.  Hoc  fecundo&tcrtiofic,fi< 
fic  de  pacris  poceftite  exit.Plenius  hxc  tradiintur  apud  Theo- 
phi!.§.pra;tcrea.  quib.  mod.  iuspatriipoteft.foluit.  Hicau- 
tem  ritus  otiginem  traxit  ex  lege  «luodecim  tabul.  cuius  men- 
tioeftapudVlpi3n.tiru.io.infr3gmcnt.hi$verbis:5«^a/tfryf- 
lium  ter vertHMdedtt,fiUiu apatreliberefio.  Scribit Dionyfius, 
Halicar.plus  iuris  pacrem  habuifle  in  filium ,  quam  dominum 
in  feruum  Quia  ^i  dominus  femel  feruum  vendidi(let,&  fu- 
iiretmanuraiflujabernpcore ,  non  poteratrccidcreinpote- 
ftatemvetcris  domini:  fed  filius  vfque  ad  tertiara  vendicio- 
nemrecidcbacinpoteftatem  patris,  fi  vcndidiirct  cum  cm- 
ptori,  quieum  manumifiiret.  Hunc  ergo  ritum  excogitarunt 
veteres  emancipandi  filios ,  quafi  conucnientem  Icgi  duode- 
c\mzzhn\.Sc<l\}'.k\it'md.\.J,,t^litirAt^ciimfit-i4MmanuTnit- 
titur.  Cura  feruus  raanumittitur,  non  dicitur  capite  minui,  (1- 
cut  filuis  cura  emancipatur.Ratio  cius  diuerfitatisli^uida  eft. 
Cam  enim  capitis  minutio,fit  ftatus  mutatio,vt  diximus.quae 
confi(l:itinlibertace,ciui;ace,&f3milia:  horumautemnihil 
habeatieruus:  fequiiur  non  polle  dici  feruumcapitcminu- 
tum.Ergo&isquidignitatcmmutat,nonideominuidicipo- 
teft  capicc,Inftic.  de  cap.  minut.  Ordine  enim fenarorio  mo- 
tus,non  dicitur  capitc  minutus,etfi  ordine  motus  fit.  Admo- 
nni  enim  paulo  ancc  ftatum  non  tam  lace  hic  accipi,  quam  tit. 
de  ftatu  hominum.Ex  his  igitur  quar  diximus  apparcr.hocius, 
a']od  ad  capicis  diraiiiucionem  percinet,fubtilitatcquadara 
niii.  Hodie  vero  nuUa  eft  huiufmodi  venditio,&  neimagina- 
ria  quidera,  propter  conftitutioncs  Principum, de  quibus di- 
xitit.iieemancipa.  Sufficitquefivoluntas  patriscoram  ma- 
giftraiibus  dedarctur  ex  I.  iubemus.&  1.  vlt.  Co.  de  cmancip. 
Sed  etfi  hodie  non  vtamur  huiufmodiimaginariavcnditio- 
ne ,  tamen ius idem  recinemus,  quod  ohm in cmancipacioni- 
biis.  Echocquidemptoduftumeft  vlqHcadarrogationem. 
De  emancipacione  enim  nuUa  fuitdubuacio  tcmporc  horum 
lurifconf.fe.l  hoc  produdum  fuit  vique  ad  arrogatos ,  quia  ia 
familiamaliamtranreunt.Exhacautemfubtilitateiuris  mul- 
ta  (eduuntur.  Vnum  eft  de  quo  dixi ,  quod  quz  iuris  ciuilis 
funtjfaciletollunturhac  capitis  diminutione  qua?  ciuilis  cft» 
velut  agnatio,  obligatio  &  zStio  ciuilis.  Siue  enira  emancipa- 
tusobligatusfueritalteti,  fiuealtet  eifuerit  obligatus  cx fti- 
pul3tione,poft  emancipationem  definit  teneri,  proptet  capi- 
tis diminucionem.l.z.  hic.  Ica enim  fublata  eft  ea  ciuilis  obli- 
gatiOjVt  conueniri  non  poftit  iure ciuili.  Si  eciam  aiftio  aliqua 
ciuilis  ei  compecieric,iure ciuili  ea  non pocerit exetcccii  nam 
cercisexcaufispermictitnrfiliofamilias  agere,  quamuis  non 
cx  omnibus,deobIig.&adl.l.filiusfamilias.39.Tollunturer- 
go  tantum  obligationes  ciuile$,naturales  non  item:  quia  hxc 
capitisdiminutio  nuUum  aUudhabet  fundamentum,  quam 
fubtiliratcm iuris  antiqui.  Et ccrtc.inquit Imp.  ciuiiis ratioci- 
uiliaiuracorrumperepotcft,  naturalianon  vtique.  $.vltJ.  de 
legit.agnat.tutel.Inftit.Idcoqueait  Vlp.l.i.hic.  Ht  ^nitAptte 
mniMuntur,  ex  hit  eaufis  i^ns  capttis  diminHtionem  prtceJferttHt^ 
mMentnatnraliterebligati.  Ideft,raanctnaturali$  obligatio 
infuoftatu.  Eoderapertined.  eas.  bic.  AiSio  ex  ftipulata 
tuUitur  hac  capiits  dimiDUtione  :  Adtiones  qus  przftatio.» 
nem  naturalem  habent  non  amittuntur:quia  ciuUis  ratio  ndtt 
corrumpiteaquxfuntiurisnaturalis.  NuUum  cftaliudfun- 
damcntumbuiusdUputationis.Sequiturind.l.eas.  Itaejue de 
deteaUia,  ejtiiain  konum  ($  tijHHm'C»HCepta  efi,  mhilominM 

dHraetiAm.ffi.^S^ifitit^tninHttonem,  A^iodc  dotenaturi* 


Icm  habec  ptxftationem ,  vc  mulitr  qii*  d^tem  dedit  eam  re- 
pecac  loluco  maccimonio.  Igicur  mei  ico  durac  poft  capitis  di^ 
minucionem.Ideoqi  addit  Paulus :  Vt  ejuandc(j^  ewancipata 
<»^^.  Idefti  ctfi  filiaqu«docemdedir,tuericemandpac3,vt 
nihilominuspolGcdedoceagere.Obligacionesigiturnatuta- 
lem  przftationem  habentes ,  in  (uo  ftacu  manenc ,  nec  amit- 

tuncurperc3pitisdiminutioliem:fedfiexftipulacionealiquicI 
dcbeacurportemancipacionem,didturfublaraoblig3tio&a- 
«aio.  Qiiod  aucem  dicicur adionem  tolli ,  intelligcndum  eft 
dea(aionequarexcontra(auna(cicur,  non  autem  fi  etdeli- 
(ao.Quod  enim  hic didmus,  n on  percinct  ad  adlioncm ,  qua? 
exdclidtodefccndit,  fiueipfede  delitaoquiddebeat,  fiue  ei 
quid  debeatur.  nemo  enim,  inquicVlpian.deli6lisexuitur, 
quamuiscapiceminutusfit.l.2.§.nemo.hic.Idenimyquum 
non  cft,vt  aAio  quar  ex  dclitfto  nafdtur,tollatur.  Eodem  per- 
tinctl.tutelas.§.  iniuriarum.  cod.Ecficnimquisfueritcapite 
minutus,tamcnobligatioriesexdeliaodefcencIentes,quem- 
cunquc  ftatum  perfona acceperit,cum  capite ambulant:  ficuc 
diciniusdea(5fione noxali.  Quod autem  didmus  amitti  hac 

capitis  diminutionc  qu£  iuris  ciuilis  funr,hoc  eft  accipiendutn 
curahacexceptionejnifiadiurapublica  pcrtineant.  lura  e- 
nimpublicanontollunturcapitisdiminuc!one,quzfaIuaci- 
uitate accidit.  1. amiflSone.§.  vlt.&I.feq.  nara  fi filiusfamilias 
fenator  vel  magiftratus,fitemancipatus,non  definitefle  fe- 
nator  vcl  magiftratus.  quia  abfurdurti  eflctiura  publicain 
terucrtia(2ispriuatorumhominura.  vndedixinlusamittita- 
turaqusfuntiuris  ciuilis.modocaadpublicum  ftacum  non 
perrineant.fedadciuilemptiuatorum.  Qujcftio  eft  detute- 
lis.an  esfiniantur  i\  tutorcs  fint  capice  minuti.h^c  tta^aantur 
indil.tutelas.  Et  brcuiter  dicendum  eft.Iegitimamtutelara 
qus  agnatisdefcrtur,  pcrire  hac  capitis  diminutione ,  carceras 
non  item.ldcm  dicicur  in  §.  vlc.Inftit,  quib.  mod.tutel.finia. 
Verba  funt  notanda  apud  luftinianum:  qaia  Pauiivetbam 
hoclocofuntfubobfcuta.  Legitimsigitur  tuccliqusac^na- 
tiSdefcruntur,pereuntcapi(isminutione.  Etratioexiamdi- 
6lis  eft  perfpicua:  nam  definic  in  familia  efle  is  ,  qui  capice 
minUtus eft.  Cum ergo definac agnatus efle, necefl!c eft eara 
tolli,  agnacionc  fublata.  Cxitxx  tutclr.qus  tcftamcnto  de- 
fcruntur i  non  pereunt per  hanc  capitis  diminutionem ,  ficwc 
nec alis ,  qus  vel  lege,  vcl  fenatufconfulto dcferuntur ,  vt  ea 
quspatri,vclmacrio'efercur:quiahxperfoniinlegenatura- 
lirer  defignantur.  nam  pater,&  mater  nomina  fun  t  naturalia, 
fedagnatusnomentantumciuileeft.  Cum  igituragnatioer 
iutcciuilitantumnafcatur.ideohjectantuni  toUitur.  Sequi- 
tut  in  d . I. tutelas.  Exensplu  hit qua m  iurealteno perfonisvofitis 
</f/<rr««/«r.V3riaefthuiuslociie(itio.  Inqijibufdam  libnsle- 
gitur ,  Exceptu  hts ejntin iurealienopojitpsperjoniidefernntur, 
EtficlegiturinPandeta.Florcnt.inaliiselt  negatio,  &iegi- 
tur,  Exteptii  hi^  tjuit  iniHrealtenofofitisperfontemndeferHn-. 
tur.  Apparec  le(iiionem  cfle  C(irruptam:led  ex  his  qux  fequti- 
turfeniuseftfadlis.  Nam  Paulus  diftioguere  videcurrUcela$ 
legicimas,qua;agnacisdeferu(^tur,qusquede(ignanturciui- 
linomineabahis.  Vult  igitur  eosquitucores  telfamentowel 
lege,velfenacufcon.dancur,nihilominuseflctutores.  Lcxe- 
nim  perraittit  patd  filiis  tutoresdare.  Ideoque  i\  pater  filiiS 
fuis  tutorem  teftamento dedetit}&  is  capite  minutus  fit,  nul- 
)a eft  cau(a,  cur  finiacur  ea  tutela  i  quia  et fi  agriationcm  amit- 
tat,tamcn3gnationenoneft6puS  in  hac  tutda.  Eadem  eft 
diftindio  hsreditatum  in  1.  capitis.infia.  defuis  &  legitimis 
hjercdibus.  LegitimaenimJh<Etedicas  vt  aicibi  Pompon. 
quas  agnatis  defercur  ex  lege  duodecim  tabularum  toliituc 
capitis  deroiautione :  alis  qus  naturali  nomine  defignantur^ 
&  exlegibus  nouisj  aur fcnaruicoLfulto  veniunt,  non  toUfl- 
tur.Legitimasigiturtucelarexlegeduodecimtabularum  tol- 
luntur,quia  agnatis  dcfcruntur :  qui  vt  inquic  Paul.d.  1.  ture- 
las.(fic  enim  co  in  loco  legendura,  vt  in  Pand.Flor.n  on  qui  j) 
dcfinunt  efle  familia  rautaCi.  Sed  non  c«t,  quz ex  n.ouiS  legi- 
basdcferuntur,  in  quibus  naturaliter  perions  defionatui-. 
Excnipli  gratia,  Gum  Senatufcofcfultum  Orficunum  &c Ter- 
tullianum  defert  matri hjcrcditatem  fili!:  nam  mater &  liliBs 
Qomina naturalia funt,  &  qu^ defigriatur naturali  noniine : 
agnatorum  vero  nomen  magis  ciuua  cft.Hodieautem  oh  c6=. 
flit.  Nouel.dehxrcdit.abiutcft.haicdi.^fcrcntiacft  lubiata, 
inicr  agnationem&  cognationcm.  Statuittnimcoinloo 
luftipiaous  nuilam  efTe  habendam  lationem  vetciis  huius 


tura  pitZ 

blici  nort 

tolluntuf 

capuit 

diminu^ 

tionei 

^uxfUl. 

ua  ciui- 

tttteAcci' 

dit. 


114 


Franc.  T>uarem  Comment. 


diftinaionis  nec  intatclis.necinhjEreditatibus.  HacJgitur 
conftitutionederogatumeftiuriveteri.Quxftioaliaeftdev- 

fufrudlu,  &decoc)uodinannosfingulos  reliaunieft,  qua: 
tradatu'.inl.legatum.hic.Siv(usfiu<ausfitreliaus,velhabi- 
tatio,fe.nnfingulosannosaliquodlegatuin,  an  capitisdimi- 
nutionc  id  pereat.  Dc  vfufrudu  fuicdubitatiointervctercs 
^        Iureconlulcos:quiavfusfrucl;useft  nomeniurisciuilis:fedno- 
ua  confticutio  luftiniani  extat  edica  Lampadio  &  Orefte  coft. 
quaconfticuit  non  amitci  vfumfrutaum  hac capitis  diminuti- 
one,l.cortuptionem.&  l.pen.ad  fin.  C  de  vfufruft.  §.  finitut 
autcin.de  vfufrud.in  Inftit.  Sed  quid  de  eo  quod  cft  reliaum 
in  fingulos  annos?  Hxc  qusftio  non  cft  huius  ttadbatus:  nam 
hoclfgatumnonamittiturcapitis  diminutionc:  quiahoclc- 
gatum  m  fadlo  magis,quam  iniurc  confiftir,  id  eft,legatii  hoc 
iuris  ciuilis  noneft.Nam  quJE  ciuilia  funt  raagis  quam  natura- 
lia.cancum  tolluncurhaccapitis  diminutionc:  ciuilis  autcm 
rario  toUere  iura  naturalia  non  potcft  .£t  cctt«  multum  inter- 
eft  intcr vfumfru<2:um  &  legatum in  fingulos  annos,l.in  fin- 
gulos.infra.deannuislegat.  Nam  non  ideo  dicitur  vfusfru- 
«aus.etfi  quid  mihi  fit  lcgacum  in  fingulos  annos.  Vfusfrudlus 
cnim  cft  non^ien  ciuile,legatum  in  fingulos  annos,  eft  nomen 
oaturale.  QUjd  fit  legatum  infingulosannosidiotzintelli- 
guntjfednoamtelliguntquid  fitvlusfrudtus,fedtantumiu- 
rifpcriti.  In  iurc  cnim  quodara  vfusfcudus  dicicur  confiftere, 
&  eiuile  quiddam  magis  eft  quam  naturalc.  Dcniqi  hoc  incer- 
cftintervfumfrudum&legatuminfingulosannos^quodin- 
teragnationem&cognacionem.  Ideoq-,  dicitModeftinusd. 
l.legicum.  Quiatalelegatum  in  fad-opotius,quaminiure 
conlittit.Moduseftloquendi  apud  lureconfultos  vctcresv- 
firatus,  quoties  in  eo  de  quo  qua:ritur  nudum  f  aftum  eft,finc 
vlloiure:ficutdepadisdicitur.l.fivnus.§.pa(^.fupradepad:. 
Inftipa!ationibdsiuscQntineri,inpa6tisfa<flum  vetfari.  Hoc 
enimititereftinterhscduoftipulari&pacifci,  quod  intera- 
gnacionc:n,&cognationem.Namftipalarieftiurisciuilis,pa- 
ciftieftnatiiralis.Paftumnoconfirmaturlegib.  Romanis,& 
ideopr^rerfadumnihileft  ciuile.  fic  fadlumaccipiturl.ncc 
fcruus.infradcpecu.  Sic  eftincelligendum  quodhicdicitur. 
quidinterlegatumvfusfruiftas.&hoclcgatuminfingulosan  ' 
n<iS interfic,plenius ,  (\ dederit Deus , dicemus fub tit.de  vfu- 
frn6t;.H.i(5tcnusdehisqu£E  amittuntur  capitis  diminuutione 
miaima:nuncvidenduniquidrcftituaturedidoPrstcvris:ne- 
ceftaria enim  cft  reftitutio  ad ea quae  func amilla.  De reftitu- 
tione  igitur  ediiSum  quod  propofitum  eft  aPritore,pertinet 
rancumadminimanicapitis  diminucioncm.  Nam  reftitutio 
in  eo  locum  non  habet  quod  eft  ainiflum  maxima  &  media 
*'-  capicisdiminucione.  Edi(3:umeft,aucfaltcinparsedidiPra;- 
perttnet   toris,Ytegoputoinl.z.hoc tit. lub his vetDis :  ^in^ftitvepo- 
Ai  mtni-  flc^cjnam  cjntd  cum  tis  aEium  contradnmve  fit ,  captteciensinuti 
m»Tn  ca-  detritnxtaejfe dtcentur ,  in  eoseajve perinde  ^ftafiidfaSium ngn 
fttu  dt    j-^j^  iudtctHm  daho.  His  enim  perlonis  prstor  actionem  quan- 
j^^_       damteftitutoriamproponit.Namfiadliofit  amiflaaduerfm 
aliqucm  propter  emancipacionem,  Przcor  peiinde  in  eum  e- 
mancipatum  dat  adtionem.ac  fi  capite  nunquam  minutus  fu- 
iflet.Haccfuitvilaiiiftacaufareftitutionisinintcgrum.Vlpia- 
nusenimininitiohuiuscapicis  admonet  edidbura  hocpetti- 
nere  ad  eam  capitis  diminutione,quz  falua  ciuitate  contingir, 
qualis  eft  ea  quae  fit  per  cmancipationcm .  Et  credibile  eft  ali- 
quid  in  edidf  o  de  hac  re  fuifte  expreflum.  Si  cui  vcro  alia  con- 
tingat  capitis  diminutio,vidclicet  fi  damnatus  fit  in  metallum 
vcl  in  inlula  deportatus,non  tefticuicur  a<5tio  aniifla.  Aic  enim 
lureconfulcushos  non  pofle  penicus  coueniri ,  cum  bonaeo- 
rumconfifcatafintinfi(cum,igiturciquifucceflit  dabitura- 
6iip,fed  aduerfuscum  qui  danacus  eft,adio  non  reftituetur. 
Hucpertinetquoddicitnrl.  tutelas§.pcn.&  vlc.Hicn.loqui- 
tur  Paulus  de  eo,qui  redadtus  eft  in  leruiciicem,in  que  aic  non 
rcftitui  adione  qug  prius  competebat,quia  non  pot  eflc  adlio 
cum  eo.qui  feruus  eft:  fed  in  dominum  vdle  acStioncm.Sequi- 
tnx,  liemcfimciHitttiamiJJkefl.  Exemplum  ertmediaJcapitis 
dimmutionis.HcoftenditPauluscurin  deportacumnonrc- 
fticuacuradliojVC  poflit  coueniri:  quiainiquum  efleccum  qui 
cogicnr  inuitus  exHlare,  adhuccouucniri:  (ed  dabituratStio 
ad jcrfus  eos^d  quos  bona  eius  perucnerunt.  Hoc  igitur  edi- 
«fto  proponitur  ailio  reftitutoria,fiuc  rekifloria.  Sed  et  adtio 
«mancipatoreftituetur,  quarauisnihil  fitdeeoexpreirumin 
"cdi(itoJwqifulpicorinuluii)eodei:cicraii.  Et  cerce  apparet 


iurifconfultos  intetprecari  particulam  ediifli  in  l.easobjigl- 
tiones.hic.  AitenimGaius  cmancipatamfiliapofleagctcdc 
dotc.  Gum igitur  quacritur  in  hoc  tditio  an  reftitui  debeat  a- 
^io  filiofa.diftinguendx  funt  a<^iones  ciuiics  abhis  quz  prx- 
ftacione  naturale  habenr,vciam  diftinximus.Nam  fi  ciuilis  eil 
a<5tio,&excotra<Sudefccndat,reft]t'jicuradtio:  fiveronatu- 
ralis,aut  ex  dcliiSo  defcendat,  non  rcftituitur ,  quia  non  toUi- 
tur.  De  natura  auichuius  adtionis  duo  funt  notada.  Primo,^ 
hxc  a6tio  no  datut  in  foLdum,fed  quatenus  faccre  p6c  eman- 
cipatus,l.  z .  C.  quod  cum  eo  qui  in  alicna  poteftate.  hocqj  eft 
intclligendumdealiapartccdidti.Boni.n.cofulctedebctctc- 
dicor,qui  mcroiure  amiierac  a<^ione,fi  obrincre  poflic  ai^io* 
nem  in  id  quod  faccrc  poceft  cmancipatus.  Deinde  q^  ha:c  a- 
<Jtio dicitur  perpecua,  & ha:redt  & in hzrede  copeterc,  1.  2.  §, 
vlc.non  enim  videbacur  perpecaa  cfle  debere ,  &  in  hirede  &C 
hasredi  c6pctere,quod  reftitutio  contra  ius  ciuileconccdatur: 
cum  alix  ai^ones  Praetotia:  habeat  prarfinita  tepora.  Nam  a- 
^io  quod  metus  cau(a,intra  annu  tant  u  datur  in  quadrupluni 
alix  intra  certa  tepora.  Tum  vero  raaxime,  qj  contra  ius  ciuile 
hxc  a<ftio  detur.  Scd  prxtot  i  vifum  eft  hoc  c6ftituere,nulluq-, 
przfinire  tepus,  quia  hac  a<ftione  emendatur  tantu  mera  iuris 
ciuilis  fubcilicas.Nihil  enim  poteft caufaricmanciparus ,  c}Uo  • 
rainus  foluat,  quam  iuris  fubtiliratcm.Sed  u  quis  contraxerir, 
aliudeft,qui3potcftcaufariveldolutp,vclfin)plicitatcm.  Po- 
ftrcmucfthancadlionedenegari,  cum  ratioaliquaidpoftn- 
latjVt  l.i.§.ci  qui  debicoi  e.  Si.n.quis  debitore  faum  arroganr, 
amittitquidea<ftionc.  d.§.ciquidebitore,(edfiemanL:pauii; 
cum,  quaeri potcft an ci refticui dcbcat a(Slio.  Videtur  it ftiui- 
cndacxedi^So:  quiaconftatdebitotemfuifle  antecapitisdi- 
minucionem ,  &  rcfticuitur  capicc  minucus.  Sed alia ratio  eft 
curnonrefticuatur,  quiaconfenfu  creditoris  amifla  efteaa- 
<5tio,&cacitoconfenfuarrogatoremififlc  videtur  adtiouem. 

IN    TIT.   VL    LIB.    IIII.     DIGEST. 
EX   Q,VIBVS   CAVSIS  MAIORES  VI- 

GINTlQXlNQJfE     ANNIS     IN     I  N- 

tegrnm  reJlttitttntHr. 

Ic  fubiicitureacaula  reftitutionis,  quac  perci- 
net  ad  abfenriam,proptcr  quam  maioribus  et» 
iam  fuccurritur.  Sub  ritulo  gencralidereftir. 
diximus  variaseflecaufas  refticurionis,  rnetii, 
dolum,a:catcm,&abfentiam.  Dehacabfentia 
fub  hoc  ritulo  tra<ilatur ,  &  de  aliis  quibufdam  caufis,  ob  quas 
non  tantum  minoribus.fed  &  maioribus  fuccurritur.  Haic  ti- 
tulo  refpondent  tres  alii  tituli  in  C.tit.de  reftit.milit.&corum 
qui rcip.caulaablunt.tit.de vxorib.milit.  & tit. quib. excauf. 
maiorcs  inintegr.reftir.  Argumentumtotiushuiustra<3:atus 
continetur  edi<%oPra?torisquod  extat  in  1.  i.hic.  his  verbis: 
5»  ctiint  efuid  de  honi^,  cur»  is  metu ,  autfinedolo  malo  riipublie. 
cauftabeJfet:tnvevincuh,feruttule,hoJiiumgjpoteJiateeJfet,Jiite 
cuintAilioniieorumcut  diaextjje  dicetur:  ttemfitjitii^uidvji» 
fuumfecijfet,aut  ijuodnon  vtendo amifit  conjecutut,  (Jc.  Hoc i- 
gitur fummarim  continetur  hoc cdi<fto ,  fi  Izfum  fit ius  alicu- 
ius  proptcr  eius  abfenciam  vel  cafum » vcl  impedimentuai  ali- 
quod,vt  puta,propter  feruitutcra&capriuitatcm,cifuccur- 
ricur  pcr  reftitucioncm,  fi  forte  cx  eius  bonis  quid  vfucaptuia 
fit,fiquid  de  bonis  eius  exierit,aut  fi  dies  a<ftionis  cxierir  (de  v- 
troque  enira  ioquitur  Pr«cor)id  eft  fi  dominium  amifetic  rei 
fuz,perabfcntiam,vclquiaadtioerattemporaria,quamintra 
diem conftitucam  non infticuic.  Ita  cnim  Ixditur  ius  ab/entis 
propterabfcDtiam:  &iuftiflimacaufareftiturioniscft,  cum 
ius  abfencis  propter  cafum  aliquem  Ixditur.  Deindc  fi  Ixfum. 
ficiusalicuius  prxlentis  propcer  abfentiara  altcrius:  vc  quta 
nonpotuitagcreproptcr  abfentiam  aduetfarii  contra  qucta 
volcbatagere.  Hxcfere  contincntur  edi<So  prxtoris.  Su- 
fpcnditur  autcm  fcntencia  lotius  con  textus  ediiii  vfque  ad  fi- 
ncmcditSti.  Cuiusa<3:ionis,ideft,alicuius  adlionis.  Eoruin 
cui.ideft,  alicui  corum.  Deinde  verbum  rcftitacndum  elt 
fub  fincm  cdidli ,  ^arumrerum  aSltimemxntraamtMin,<jnopri- 
mum  de  ea  re  experiundi  pDteJlas  erii :  item  fi^ua  alta  mthitufl* 
caufa  ejfe  videbitur,tn  mtegrum  rejiituam.  N  am  poftrcma  ver- 
ba ad  fupcrioremlocum  rcfcruntur ,  &  (ententia  hucufq;  fu- 
fpenditur.  Totumentmhoccdi(ftumeftvnapcriodus.  Hoc 
£treliiaargua)encumc<»n()S  difputationis»  Duoautemfunc 

prxcipua 


prxcipua  rapita  huiusedidlij  vc  ex  eiusrccicacionc  animad- 
uertift  s.  Priore  capite fuccucritur abfenribus  vel aduerfo  ca- 
fu  laborantibuSjfi  Ixfum  fit  ius  eorum  vei  propter  abfentiam, 
vel  propter  cafjm  aiiqucm :  pofteriore  faccurritur  contraeos 
quorum  abfentia  nocuit,&  ius  aliorum  iacfum  cft.  Hjcc  capi- 
tadiftinguemus,vtomaia  commctdius  eXpliceatur.  Videa« 
musdcabfencibus. 

Deabfemia. 

VT  igitur  reftitutio  detur  ex  hac  patte  edi£ti,duo  funt  ne- 
cetlaria. Vnum  eft abfentia  eius  qui  pctit  rcftitutionera> 
autcafus,autimpedimeatum:  aiterum  eftdamnumexearc 
contingens.  HxcduofuDtdiligenter  notanda  &obferuan- 
da,  ob diplomata.  &  reicripta  quibus  petitur reftitucio.  Nam 
opoitct  vtruraquc  allegare ,  &  abfent*-:n  fuiffcjvelaliquid  ca- 
lueuenifleei.tumquoque  damnum  ci  contigifte.  Summa- 
tim  hoccontinetur  non  tantum  edido,  fed  &  1.  i.C.dereftit. 
niilir.  Si  quid  dc  bonis  eotum,  qui  reip.  caufa  abientes  funt, 
(kminutum  eftjadlrione ve  qua  competente  eis  aliquis  libera- 
tus  fuit,  in  integrum' reftitutio  perpetua  iurifdit^ione  intra 
aonumvtilempermittitur.  N.hilpotuitbreuiusdici.multo- 
quehoccaputeftbreuiusquamcdiftum  Prastoris,  &  multo 
clarius.  Hic  tamcn  loquitur  de  abfcncibus  Reipub.  caufa, 
quia  (peciesincideratdehuiufmodiabfentibus.  St^Hiddeto- 
rum  honu  deminutum.  In  Prxtotis  editftd  idem  dicitur,  de 
bonisdeminutum.  Et  (\\ioA(\xhndx.a^,iuneve  <jua  cempeten- 
u,^c.  idem eft  quod in  edidlo  prasroris,  fi  adlionis  dies  exiiP. 
fe  dicetur.Gum  autem aic ,  Perpetua iurifdiEltone.  Id  eft  cdJ- 
<flo  perpetuo  pratorisicuius  mentio  eft  in  1. 1 .  hic.  Edi^la  e- 
nim  proponebantur  perpctux  iurifdi6tionis  caufa,  de  quo  di> 
ximusl.fiquisidquod.(upra,deiurifdi6li  Duo  ctgo  funtne- 
ceflariavtcxhoccapitereftitutLoimpetretur,  vel  abfentiae- 
itis  qui  petit  teftitutionem ,  vcl  abfentia  alterius.  Videamus 
de  priorj.  Exempla vatia luntjtam  ex  edido  ipfo ,  &  cx inter- 
ptetatione  prudentum,  quamctiam  ex  reftripiis  Principum. 
In  primisinedidlodicitur,C«»»ferwfr«  <»^cj7??.  Ptimum  er- 
go  execr.pliim  eft ,  cumquismctuscauraabfiierit :  non  dico, 
fi  quis  iiicru  coir.jjulfus  fuerit  quid date de  bonisfuis,  fed  fi 
mecuabfaerKadomoraa,forteimminentebeIlo,&obeam 
cauiam  fic forte  ius eius lasfum ,  &dies adionis exierit ,  in  in  • 
tegriim  leftituetur.  Hic  autem  verba  intcrprcrantur  lurif- 
confultil.  1.  §.  vlti.  &  1. }.  hic.  vbiquomodo  metum  accipere 
debeamusdocer,&diximusfubtic. quodmetuseaufa.  AfFe- 
dtum  ridicule  interpretatur  Accurfius  dcfc<51:um.    Affedbus 
*a'3o!-eft  Grarcis.  Nam  an  qiiis  metu  abfiierit  inreliigitur  ex 
eius affecVu, id  eft  quo  animo,  qua opinione  abfoeiit.  iMetus 
cft  (inquit  Cicl  afFe(9:us  ex  opinione  magni  maii  impenden- 
tis.fibiicit-pofteaind.l.  ;.  Sednonfuffcit  ejaolthet  terroreak- 
dununftimuijfe,  l^e.  Tota  igiturinquifitiohuiusreiindicis 
relinquicurarbitrio,quiapendec  ex  conicdluris  j  ncc  poteft 
invniuerfumdefiniri.quando  fic  danda  rcfticucio.  Alterum 
exemplum  eft in  eodem  edidlo,  de eo  qui  abeft  fine dolo  rci- 
puhlicaecaufa.  Elicverbainterpretanturiutifconfultiinl.^. 
&feq.  Tna  crgo  hic  requiruncur  :  primum  quodabfucric: 
alterumquodRcip.caufaitertiumjquodfine  dolomalo.  O- 
portet  enim  abfuifre,  nec  fufficic  eum  Reip.  caiifa  occfparij 
vcdicicurinl.feq.  MagiftratusenirnqiiiiusRomx  diccbanc, 
etfireipab.operamdatenc,  cameh  nor  habebar.tur  proab- 
fetitibus.  Aliud  in  milicibus  eft  conftitutum  i-jrcfirgularii 
vt habeaniut  pro abfentibus.  Qui autcm  tiicantur abefle do- 
cet  larifconfultus  in  1.  abeflc,  hic.  Solcc  fipe  cradbari qiijeftid 
de  pr.ifencia  &  abfencia  in  vfucapionibus.   Aliquando  eft 
probabihcerdubicacum:  cumdicicurvfucapio  locumhabere 
decertnio  incer  abfences,  ctiennio  incer  prarfences,  an  prs- 
fences  fint  qui  in  cadem  vrbe  funCjan  quiin  eadem  prouincia. 
id  definitur  in  1.  vlt.  Cod.de  pnfcripti  longi  temp.  vbi  aic  lu- 
ftin.  hoc  de  prouincia  efle  incclligendum.  Praefences  eninl 
(unc  qui  in  cadem  prouincia  func.  Sed  aliter  hic  hoc  verbunt 
jncerprecamurquamin  vfucapione:  nec  mirum.  Nam  vcr- 
badebenrcapipromateriafubiecSta.  Infpiciendum  enimeft 
quidfpeiflaritiVelquidvolueritPrastor,  veliurisauthor.  In 
vfucapionibus  racio  exigic ,  vc  ica  inCcrpretemur  abfentcm: 
quiaeademcftratioeius,  qui  abvrbc  profe6lus  eft,  &  cius 
qui  ptouiiicia  exceffit.  Aliud  eft  in  reftitutione:  quia  eum 
abcflc  hidintelligimus»  qui  iamineacaufaeft>vcaonpoftit 


Jn  Tit.Ex  qmh.caufmaiores,  ^c.  i  i  5 

incommodum&:l£fioncmv(care,qua;acciditfiabvcbept<>7 
fedus  fir,  licet  adhuc  fir  in  prouincia  :quia  fuccurritur  his,qU* 
non  pocuerunc  cauece  ne  ius  fuum  liderecur.  Ergo  reipu* 
blicscaufadicuncurabefle  quiabfunc  prouincia:  ahcuiusad" 
miniftranda:  caufx,  legacionis  caufa,  militia?  caufa ,  vt  hic  lcg* 
pen.&  tic, Cod.de rcftic.  milicum.  Ec  locus  aperCus  de  miii- 
tibus.leg.j.  Codi  dereftic.mil.  Et  hicpofl^uhtobfetuariloci 
conlmunesdemilicibus,&iure  milirari.  Dcindedicicur,  5» 
<jui6  ^bfuerit  reip.  caufa ,  line  dtlo  ma\o.  Doli  mali  fadtaeft 
mencio  plenioris  declaraCionis  caufa.vc  oftendic  1. 4 .  hic.ham 
fi  cum  quis  abefTec  legationis  caufjjcorhmodi  alicuius  captan- 
digratiacardiusrediir,  quam  oporcebat  i  vulclurifcon.ei  noil 
fefle  fuccurredum  quafi  dolo  malo  abfueric :  quia  qui  fui  com- 
modi  gracia  abeftj  nonabeft  rcip.caufa.  rtocigicucaddidic 
Pratcornequis  cauillati  poflec  cdidi  vetba.  Reipub.  autera 
caufaeos  folosabefleintelligi  vulc  Vlpran.  quinon  friicom^ 
modicaufi,fedcoadliabfunt,l.reipublic*.  ^6.  ideminleg. 
non  verc.  42.  ideoque  cum  aliqua  dubitado  eflet  de  his  qul  rc 
vera  reipub.  caufa  funr  profedlri,  fcd  diucius  manfetijnc  fui 
commodi  caufa,  Prstorhacc  verba  addidic,  Stnedaio  malo. 
Idem  dicicuc  dc  eo  qui  data  opera  hoc  affe£l:aueiic,eciamfi 
fotte  non  captandi  lucii  caufa  diutiusinanfcritinlegatione, 
vthoccafaeinonfuccurratur.  Eceft  locus  comraunisdeaf- 
fo(5tacomunere,pucadeaffe(3:ione.  AfFe6lacum  tnunusne- 
ininiprodeft.&fimilcdicicutin  1.  2.  §.  vlt.  fuprafiquiscaii* 
Si  quis  iudicio  fe  fiftcre  nbn  potuerit ,  quod  a  magiftritu  rc- 
ccncu$fic,dacurexccptiocontfapoenam  pctentem,  exftipu- 
lationciudicio  fifti.  Sed  fi  hoc  afFedlauetit,  non  dabicur  ef 
exccptio.  SimilcdeafFcdtacacuccla.l.fpadonem.g.vIc.infri 
decxcufcucor.&§.idemctia.InfHc.deeXc.tui.  Scd  &ciqui 
licis  vitandae  caufa  militiam  appetierit ,  non  fuccu  rii  cur ,  fi  la  » 
lus  fit  :de  quo  l.i.Cqui  militaie  pofniib.12.  Poflet  camen  hot 
iBloco,pcoIiciscau(a,Iegi,dicis  caufa,  vcaliasmonui:quo(i 
quid  fic,  videce  in  l.Iurifgenciuro  .f  dolo.fupra  de  pad.&  libr. 
i.Difpura.cap.47.  DeindedicicurinedidioPr2toris,/»i'/«- 
culis,  Si  quis  cum  in  vinculis efler,  ius (uum  amifcrit,  iufta  eft 
caufarefticutionis.  Hafcvciba  inrerpretancurIureconf.ini. 
fuccurrirur.&l.feq.  Ulaaurcm  verba,  /nvincults,ellehtms 
accipicndarefercC3lliftracus,&fcte  de  cuftodia  publica  in- 
celligi,  ficut&  tic.de  cufto.reo.  Carceres  enim  priuati  legi- 
bus vetiti  (imr,  1. vn.C de priua.carceri.  Cuftodia autcm  mi- 
iitatiscft,  cum  conft^les  inprouincia  militesfuoiscuftodien- 
dos  dabant.  Confulcs  enim  inprouinciafuoshabebantmi- 
litcs,  vt  alias  monui:  quia  fjr.gcbanturmagifiratumilicati. 
Sednotandumeft,cuftodiam,quje  fpecieseft  carceris,  non 
ad  puniendos,  fed  ad  comincndos  homines  habcti  debere,  vt 
l.autdatnnum.§.folent.infra,depoEn.quainuisiurcPomifi- 
ciopcenafitcarceris.c.quamais.dspoenis.in<f.  Sed  vinculo- 
ruui  nomen  latius  accipimus,  vt  tam  priuata  quampublica 
vinculafignificcc,l.vinculorum.infra,dc  verb.figni.  Vindi 
dicuntur.qui  quoquomodo  decinencur,  ne  poflinc  difcederct 
etiamfinullisfintcompcdibus  ligati:  camen  pro  vindlisha- 
bencur,  qui  in  lacumiisfunc.  Addic  Vlp.ineadcmcaufaefli 
eos  quiamilicibusftatotibufque,  vela  municipalibus  mini- 
fteriisadfcruantur.  Inintctpretationc  buiusedJdinon  tan- 
tumcafuncobferuanda,  qu.TpcrtinencadabfenceSi  fedex- 
cmpla  incerprecacionum  func  eciam  obferuanda:  &  fiinhis 
excmplisfueiimus  aicenci,  magis  nos  iuuabunc,quam  rcgulai 
ab  Accutf,  dodloribus  excogicacar.  Aliquando  (equuntur  lu.» 
tifconi.  verborum  vim  &  proprietatem:  aliquando  quod  fcri'- 
ptum  eft in  legc  producunt Iongius,cum  id  eadcm  zquitas 6i 
ratio  fuadent,  &  credibile  eft  Prajtoiera  idem  fuilTe  dWlu- 
rum.  Dehisigicuiquiinhislocisagunt,  exquibusdifcedeift 
hon  poflunc,  idem  videbatut  dicendum  quod  dc  his  quiitt 
vinculis  detinehtur,  vcilli  quoquereftituantur.  Municipil- 
liaautemminiftcriafunthi,quosSergentes  vocamus.  Hinc 
jgitur  colligitur,videndum  e/le  an  potuerint  hi  qui  abfunt  fu- 
pcrefle,  an  aliqiiod  fuerit  impedimentum,velahqu6dpafli 
fuerint  detrimentum,  per  quod  non  potucrint  cauere,ne 
dies  adlionis  exiret.  Ecquocies  id  perfpiciturex  aliqua  fpe- 
cie,id fcqiii  dcbem us :  &  fi  verbis  minus  fuerit  expre(Ium,ta- 
men  intcrpretadonc  id  confequcmur.  Sequitur ,  /«  vincuUs 
autem  etiam  tos  acctpimtts,  ejui  ita  aUtgatifunti  vt  finedede- 
eorein  puhlicoparere  non  po[}int.  Eft  aiiud  cxemplum  inter". 
ptecacioais  excenfiux ,  cura  dehciunc  verba :  vc  is  qui  icA 


li^ 


Franc.  Duarent  Comment, 


omnibus  luis  vcfjraentis  eft  exQtus,  vt  finc  dcdccore  non 
poflic apparcrc, dicatur  vindus cfle, & fiforte non  continca- 
turlocis:  naraquiaKonefte  non  potcftapparcte,  dicituiap- 
parere  non  poHc.  Ec  eft  locus  communis,  vt  eafacereno» 
j,ofed:camur,i]u* honeflefacerenon pojfnmtu. de  quo  1.  tllius. 
infradccondit.infti.  Scquiturinedi<ao,/«yf^*«V;?f^-  Horum 
vctborum  intcrprctatio  eft  in  1.  ci  quoque.  &  1.  ieq.  Si  enim 
libertjoraodcducaturinfcruitutcm,  &  quis  contendateuin 
(eruumcfre,quamuisfcrtefcruu$noneflet,iuftacauiacftci 
fuccurrcndi  perrcftitutioneminintcgrum.  Hocautemcdi- 
ao  non  continctur,  qui  dc  ftatu  fuo  litigit.  Nam  poftquam 
lis  cftordinata,  habetur  pro  !ibero,l.  ordinata,  infra  delib. 
caui.  1,  litc.  C.  co.  vbi  ca  de  rc  eft  plena  dilputatio.  Additur  in 
cdiclo ,  In  hoftiumfotefiate.  Imerpretatio  eft  in  1.  itcni  ei.  1 4. 
Nonadmodum  fuicneceflariahic  adie£tio:quiafufficiebat 
dixiflein  fcruitute.  Captienimabhoftibushuncfcruihofti- 
uro,  vt  admonet  lurcconf.  hac  lege.  Nec  vcro  ait  omnibus 
oui  apudhoftcs  funt  eife/uccurrendum,  fedcaptis  tantum, 
nonautcnuraDsfogis.  Decransfogisd  ximusinl.amiinonc. 
§  vlr.fupetio.tir.  Cumauccm  adiu  [urifconf  ind.i.icemci 
luccurritur:  PotermttAmen cjniin  kefliumfoieflitte  ejfent,illa 
fnrteedi[licontineri,(Sc.  Admonethoscaptospoiuiflccon- 
dneri  huiusedidi  parre.  Sed  cifi  pofthminiohtquisreuer- 
fuscum  abhoftibus  ciretcapius,  cifuccutritur,cumahisfu- 
prafcriptis  fubueniatur  ,  &  fi  potucrint  habcie  ptocurato- 
rem:vt&iisquiibi(unt  mottui,  cum  multo  maior  fitratio 
his  fuccutrendi,  qui  procuratorem  haberc  non  potuerunt,  vt 
^cribitur in  1.  ab hoftibus.hic.  Hoftium potiri  aucem, quo gc- 
nere  loquendihicvcitur  Vlpia.eftin  poteftateefle  hoftium: 
quod  &  vfurpauit  Plaut.in  Aulul.quod  Budxus  non  aniraad- 
ucrcit  m  annot.  H^  caufa:  funt  exprc  fli  edido  Praetoiis,  pio- 
pter  quas  reftituiturquiscx  priori  parcc  edi6ti;aliifunccau- 
(x  vari,r,qui  contincn  tur  genctali  tlaulula  edidi ,  St^ua  ali* 
THtht  mftti caufa  videUtnr ,  tn  integrnm  reflttttam,  inquic  Pra:- 
tor.qux  quidemclaululaadvaumque  capucedidli  refettur, 
&ad  primum,  quoproptcr  abfentiam  iuccurritur,  &adfe- 
cundumquoluccurticur  hisquorumius  Isfumeft  ob  ablcn- 
tiamaliorum.  Huius  datfalx  mentio  cft  in  l.l"ed&  fi  per 
Prxtorcm.^.vJt.&il.fequcn.inquibusdocentluiifccn.vaiiis 
cxeroplis, quid contincaturgenerali cdidti daulula.  Prinjum 
eft,  fi  quis  abfic  pro  ciuitate  ina,  non  continetur  vcrbis  edidti: 
quia  non  dicitur reip.  caufa  abeffe.  Nam  in  legibiis,&  edidlis 
Pra:torum  rerapub.  inteliigimus  pop.Rom.non  rempub.cu- 
iufuispopuli,  &cuiufuis  municipij,].eum  qui  vedigal.infia 
de  verb.  fignif.&  nos  remp.  ita in  hcc loco  accipiraus.  Sed  ta.. 
menfiqui?  legationc  fungatur  pio  fuaciuitate,aEquitasfua- 
clet  cum  efl^e  refticucndum ,  d.  $.  vlt.  Afia lunt,  veluii  fi  tefti- 
tnonjj  caufa  qii!sabfueiic,vcl  apptlijtionis.  Et  generaliccr, 
aiLincIurtfc.quotiesqaisexncceirKace,  noncxvcluntateab- 
fucrit,fuccurrcndumeftei.Hicvcrbafuntdil!genternoran- 
da.Excmpla  funt  de  Priccre,  fcd  idem  de  aliis  ditendum.  Ad- 
dit  Vlp.  in  1.  necnon.  in  princ.  pofle  efle caufam  tam  probabi- 
lcm5brentii,vtetiarri  quisreftituatur,  &ficaufa  neceilaria 
non  fi  t.  Et  de  hac  caufa  dehberare  dcbct  Pritcr,  an  ei  fuccur- 
teudum  fit.  Exempligratiajfi  ftudiotumcaufa  quisibfueriti 
-4  Studiorumeniro,  cauianon  eftncceflaria,  fediuftior&  pro- 
tabilior  nuUa  clfc  poteft,  &  vtilior  rcipubiici.Eft  locus  com- 
nmnjsdefauotcftudiorum,&  dc  ablentia  ftudiorum  caufa. 
Hdidlam  aurem  Pra:rorisdchisloquitur  quiin  vincnlisfunr: 
fed  quid  fi  quis  promifei  ic  non  reccdere  a  loco,  quo  llfti  iuflus 
eft,  &  hdciuflcrcm  dederi:«o  nominc,  &  vtetqucad  pocnara 
cft.-bl!gitus?hicdicitur  ctiamci  fuccurrendum  pcr  reftitu- 
tioncm  :  quodcolligiturexclaufula  gcnerali.  Adhunclo- 
cum  pcrtinencalia  excmplain  l.abefle.^i.I.intcr  ccs.l.  qui 
miciuntur.&ll.fcq.  Sedquiddefifci  patrono?  Fifci  quidem 
patconusncincontinctur  prioripaiceedidli:  quiaisnon  dici- 
tur rcdc reip. caufa abcfle  qui caufa fifciabeft ,  vt fupradocui 
tir.fi  aduerfusfifcum  :  iedtamenfuadecgcncralis  claufalae- 
di£tivcrefticuacur,d.I.inccreos.  Sedquinotis  fcribuntafta, 
qui dicuncur  notarij ,  non  dicuncut  abefle reip.  caufa ,  quia  o- 
pcram  danc  fcripcurx :  &  ex  vrbe  non  rcmictuncut  cum  con- 
iulibus,  &  Pracfidibus,  fcd  cis dant  opcram  ob  merccdem  ali- 
quam,necfuntrelaci  incommencarium  Principis,vcdicitur 
ir.  d.l.abcfle.  Alij  rcfercbantur  in  commentarium  Saturni, 
<]ui  dieebancui  Principis  commentarij  ,  &  bi  dare  operam 


Reipub.dicebintur.  Succuftiturtamen  taiHctun  medici$,vt 
&ipiis militibus.  Aliud exemplum  de his qui opetas  io publi- 
curadancquod  caufavedigilium  locacumeft,  vttcip.  cauf* 
abefTe  non  dicicur.l.miles.uc  quibus  tit.  de  public.&  vcdiga- 
hb.&quiquateficdiCai..tur  docuit  Budiusinannot. Exera- 
plaautcmqui  fequuncur,  lcSlioncm  tancum  defideran:» 
Nunc  vidcndura  de  vxoribus  militum. 

I  N  T  I  T.  L  1 1.   1  I  B.  1 1.  C  O  D. 
DE  VXORIBVS  MILITVM. 

Li  v D  exeropluragcneralisclaufulxjfubhoo 
tit.continecur,  fivxotmiluiscuramaricorei- 
pub.  caufa  percgrinata  fit,  &  cxdufa  fueric 
temporaria  attionc,nam  ficut  ipicmilesre- 
ftituicur.  Hoc notarc debcnt  hi quibos res  cfl 
fntura  cura  milicibus  Gcrmania;,quos  Tocamui  LaLandf- 
^»f»;r/. QuzdamaiianondifBciliafuncineod.cit.  Obiicicur 
quod  dicicur  inl.  obferuare.  de  cfii.  proC.  melius  cfle  procon- 
fulcm  fine  vxorc  ptoficifci, quod  diiEcile non  cft.  Ncn  enim 
vetatquominus  proconfulesducantvxotes  fuas,  ledaicme- 
lius  efle, finon  ducant :  tamencasduccrepoflc.modopraj- 
ftcnt  fadtum  vxorum  fuatura,  cx  S.C.  quodfailum  eft  Cotc* 
&Meiralaconfuhbus.  HuiusS.C.mcntioeftapud  Corncl. 
Tacit.lib.  3.&lib.4.  Hxcautemcxcmpla  demoufttantviiti 
cfFcdtumquchuiusclaufuIz.  Afiaexempla  ctebtaoccuaunc 
iniufcciuil',quardebentobfctuari,vcl.i.§.fiquispropier.inf. 
de  icin.  acfiuquc  priuac.  i.  Pannonius.  infra  de  acqui.  ha:ied.  1. 
Pi?fei.C.d..appcI.Al)jcafusquotidieoccurrunt,quinonpo(- 
funt  figillatim  ttadi,  in  quibus  fcquenda  eft  rcgula  quxhic 
tradicur.I.fed  &  fi.§.vlt.  vt  quotics  iquitas  reftitucioii?m  lug- 
gerit,  ad  hancdaufulam  generalem  ht  dcfcendendum.  Elt  n- 
milis  tegula  in  l.Diuus.fupradc  in  integ.rcftit.vbi  aliud  eft  cx- 
eroplum  huiusreftitutionis,dceoquicicacus  per  prxconettk 
non  adfuic,  led  confeftim  adiic  Prarcorcm  pro  tribunalife- 
dentctn  :  cui  pcrrcftitutioricm  fuccurriait  lurifconf  Hinc 
quxftio  difiicilis  &  cbfcuranafcituf  decoqui  procuracorem 
faabuit,vel  haber  e  pocuic.  Dicimus  abfenti  f  uccurri ;  cs  mence 
Vlpiani.  Excmpligratia,eracabfcnsquis,  veiinvinculis,quf 
dimific  pt ocuracorem ,  vcl  dimicccrc  pocuic.  Poceft  eaim  ei 
cbiici:potuiftiagere&  intettumperc  vfucapionem  perpro- 
curatotemquemhabuifti,  velhaberepotuifti.Variantiucaia 
hoc  calu.  nam  in  quibufdam  locis  videtur  petmitti  tefticucioj 
vc rclegato in I.  fcd &  fi.f.i.  nam  quia  procuratotc  potuit re- 
linqucre  quem  non  reliquit,putabatPonip.ei  non  fuccurten- 
dum.  Vlp.tamencxift:mat,eiexmagnacaufa  fuccuiri  poflTe: 
&  recedit  a  fententia  Pomp.SimilisIocus  eft  in  caLfed  &  h.§. 
vlt.deeo  quilegationc  pto  ciuitatc  fuafundluscft.nam  fiue 
procuraiorcm  habuit,  fiuc  non  rcliquit,  tamcn  cifuccuiri  de- 
i3cre,&  cum  reftitui  in  intcgruro  f  cribit  Vlp.in  aliis  locis  vidc- 
tuidcnegari  rcftitutioeiquiprocuratorcmhabuit.vel  habe- 
re  potuit ,  vc  l.is  qui.  35 .  de  eo  qui  reipub.cauf.abfurut  us  eratt 
&  procuratorerareliquic.  Quibusvcibisnihil  vidccut  clari- 
us.  Ei  tamen  aduerfacur  L  fed  ecfi.§.  vlc.Ec  fimile  eil  in  1.  Papf.» 
nianus.  fupra  de  minoribus.  Quidam  cum  in  exilio  eflec,  ami- 
fic  cempus  ftacucum  refticurioaib.  in  incegrum:  abfentia  hze 
cft  neccfTaria.  Papinianus  fubiicit,  non  f uccurri  ei,  quia  pro- 
curatoremhabcrcpotuit.  Hsc  funtvaldcdifficiliacxplicatu» 
nec  nodus  eft  difficilior  in  hoc  tradratu.  Pro  cuius  tame  cxpli- 
cationcd.ftingucnda  funtgenetaabfcntix.  Etfienimablen- 
tibusIa:fisfuccuttatur,tamennonomnib.  exquacunq-,c3ufk 
abfuet int.  Nam  abfentia  alia  fauorabihor  cft alia,  vt  abfcncia 
rcip.caufa.  Fauotcnimteip.fuadetvtabfcntireip.  caufafuc- 
curracur  plcnius,  quam  ci  qui  propccr  carcett  m,  au:  exiliii  ab- 
eft. Vnde  cum loquimut de abfentib.t eip  caufa,dii.endum  cft 
cisfuccuftifincdiftin(5tionc,fiueprocuratorerohabuetint,fi- 
uc n6,vt  dicicut in l.fcd  &  fi.§ .  vlc.  Imo  &  fi  quis  cb ciuitaceni 
fuamabfittanturo,tamefauofabiliorefteiusf';fticucicjquani 
aliotum.  Et  hoc  ait  lutifconf.conftitutum.  Nam  quia  videbat 
hunc  non  abelfc  rcip.caufa^qui  fui  ciuitatis  caula  abeil,  voluic 
confirmarefcntcntiamfuamauthotitatcconftitutioau.Naa» 
cum  late  accipimus  rcmpub,  etiam  poflont  dici  teip.  caufa  ah- 
efle  hi  qui  abfunt  in  legacione  ciuitai  is  fu?  caufa.Scd  magnun» 
ncgotium  facciTitdd.isqui.  39.  Nostamcnhoc  caputcuia 
pletif^ue  aliis  iu  tatcrptecaii  iolemus  >  vc  id  lefeumus  a4 

poftcri^ 


Jn  Tlt.LUdth.JI.CodJe  Vxorth.milit, 


iiofteriorsm  partcmech'£li,nonadeanj  partcm  quamnunc 
interpiecamur.  Dumenimaic  Pnilas: /s^usreipn^liciecaufi 
si>fMturMHfat,JiprocMratore7nrelt^tterit,  ^erijnem  dsfendipo- 
tuit , in  tntegrum  voltmreflttui  non audietur :  perit.de  r ft  ac h 
JicaCjfi  is  qaireipub.  caulaabeft,  reliquit  procuratorem,non 
audicturquicupiecaducrfuseumrcftitui.  D.ilinxienimdao 
cap.  cdicti:priotidixit  fuccurriabfentibus  quireipub.caafa 
abtint ,  &c.  altero  prjcfentibus  quibus  nocuu  alicrum  abfen- 
da.Excmpligratia:Resvlucap;aeft,quianonpotuitada£ifa- 
rius  conueniti  propter  abfcntiam  (uam :  iquicas  fuader  vt  re- 
ilituatur.HocincelIigitur,nifi  procuratcrcm  reliquetir.qucm 
potuitconuenireis,cuius  resvlucaptaeft.  Aiijdicuntlynra- 
xinnon  patihancinterprecacionem  :  quibus  non  airenrior. 
Ha:cintcrprecatio  colligiturexleg.  iteraait  Pra;cor.(edquia 
pcrtiaet  ad  pofterius  caputcdidi,  &plenius  ibi  d  duriiu- 
mus.nonvltctiuspcriequemur.  Abfencibusigiturreip.cau- 
fafuccurricur,  fiueprocuratorcm  habuerint,lmenon  :  quia 
plenius  eis  fuccurritur  proptcr fauorem  reipub.  Caetetis  uoq 
iuccurritur,  fiprccurutotem  habuerinr,fiuehabetepotue- 
rintjVtdiciturleg.Papinianus.rjprademinor.Hoctameneft 
inteiligeDdum.nifi  ex  m  agna  aliqua  caufa  eis  videa^  nr  (urcur- 
rendum.Hicexcepciocoliigiturexleg.fed&  ti.§.i.hic.  Ex 
caufifinqiikVlpiia.putfip/ificcurrendum,  Non.n.impio- 
bac  fententiam  PomponiJ ,  (ed  ait  aliquando  ex  caur-i  ei  potle 
iuccurri.  Idexcmplo  fum  d«monftraturus,  vrfatilius  res  in- 
tciligatur,  Sigrauisfitcaufaquspi^fenciamdommimaxime 
rcquirat:  {Nonf^ctleentmfuccednnt,ciua  oculugeruntur  alte- 
BW,inquicLiuiuslib.2o.)Tunca?quumefte?fact.utri,ethpro- 
curatorem  reliquericvel  habere  potuetit.  £rgo  fi  relegacus, 
vin«Slus  ,  incarceratus  ptocuratorem  habuerit,  aut  dimife- 
ric,veldimiccere  pocuerit,necdimiferic,  filaslus  peiieritre- 
ftitutionem,  fiiccurretureiin  grauicauia.  Siccx  Getraania 
confultus  refpondi  pro  illuftiiilimo  Principe  Landgrauio 
Kaflii cum  cllec in  vinculis.  Qujerebatur.n.an  poflci  refti- 
taiaJucrlus  remiudicatam.quiareseratiudicataeo  ttmpo- 
re  quo  crat  in  vinculis.  Dicebatur  pocuille  h^jber  e  procurato- 
rem.Sedegoconfultusre(pondiciIuccutichdum,quiacau(a 
crat  magni  pondeiis.  Nam  cum  potens  ei  eflljt  aducrlarius, 
ComcsNairouiae,  gratiofusapud  Principem,  iniqniflimum 
fuiiretcidencgafcreftitutiocem,&fifottcobdeli«5turafu]f- 
fct in  vinculis.  Nam hocde relegatis dicicur,& c^ men ex cau- 
iaeis  fuccuirendum  efledicitur.  Siceft  intelligendum  quod 
dicitur  in  1. nsc  non.hic,de  eo  qui  ftudiorum  cauia  abfuit.  In- 
tclligenda.n.funthicomnia.cumhacdiftindlione,  &reuo- 
canda  adiquitatem.  iiquitas&rationaturalis  eftinconfi- 
lium  adhibcnd3,fccundum  regulam  qus  traditut  in  l.fed  &  fi. 
§  .i.vt  quocies  acquitas  fuggecit,reftitutionem  eflc  conccden- 
dam.In hacautem  caufa xquicas fiiggeiit,  vt refticutio dccur: 
quxquidemxquicas  facil«  iudicatarexcircumftantiis:  nam 
quz  in  zquitate  pofita  funt ,  non  pofliinc  definiii ,  l.de  accef- 
iionibus.  detemp.piKfciip.  &ideocoromittuntur  boniviri 
arbicrio.His  addendum  cft,vc  quauis  reftituatur  is,qui  habuit 
procurarem.cx  caufis.de  quib.  diximus ,  tamcn  in  i  acione  ic- 
ilitucdimultumintereft,anprocuracoremhabuerit,annon, 
l.vlt.dercftit.ininteg.  Si.n.abfensreip.caulaprocuratQreni 
rcliqucfit,  &candemdamnacusfic,nihilominus  refticuitur, 
fcd  eaccnus  vt  ei  pcrmictacur  appellare.Mulcum  autem  rcf  ert, 
anad  totam  caufam  reftituatur ,  an  ad appelland  jm.:  fi  ad  ap- 
pellandumtantum,manebitresiudicata,necrefcindetutlen- 
lentia:fireftituaturadtotamcaufam,totafenteni)atelGinde- 
tur,&  hocintereft  inier  minores,  &  eos  qui  abfunt  reip.  cau- 
fa:exquointelligimus  fauorabilioremeflecaulam  mmorum 
quamcorum  eciamquiabiuntreip.  caufa.  HidJenus  dcab- 
ientiaaucimpedimenco,velcafu,  propterquemmaiordebct 
refticui.  Admonuienim  duo  (pedlanda  elfe  cum  qua:dcut,art 
maior  fic  reftituendus  ex  hac  patce  cdidli  .-  primum  an  ab- 
fcDS  fucric,  velaiio  cafu  impcdicus,deinde  an  ius  (unm  Izfuih 
ficpropterillum  cafum.  Vtrunque  colligitur  cx  verbis  cdiftl, 
l.i.Et  (imile  eft  de  rcfticutione  minorum.l.nam  poftea.de  iu- 
teiar.  SicnonfufEcit  aliquem  abfcntem  fuifle ,  fed  oportet 
cumquid  aminflequodcifitreftituendum.  Excmplum.  Si 
quiddeboniscxierit ,  vtfires  eius  poflefla  longo  tempore, 
vfucapca  fic,&  cius  dominium  eft  acquifitum,  fic  enim  de  bo- 
ais  ahquid  eziit:  vcUam  dies  adionis  exiit ,  &  debicot  libeta- 


1^7 

tuseft  tcmpore,  quiacreditor  adiorwm  non  inftituit  intra 
tempus  pf  jefinitum ,  nam  cunc  dicitur  ius  fuum  Ixiam ,  ;deo-' 
qutreftituctut.  Prcpneautcm  dicicurquidde  bonis  e.xire, 
cum  id  atttittitur.quod  in  dominio  noftro  eft :  fed  tameh  latc 
porri^itur  etiam  ad  obligationes  ,  vt  dicitur  inl.  bonorum 
appetLcio.de  vetb.fignfi.  Sed  tamen  ea  propric  dicuntar  efle 
in  ddminiojvel  quafi  dominio,  qux  in  bonis  noftiis  (Lnt,uon 
obligationes.Etvifumcftlureconfultohicfepararemeliuris 
incc  pcetationiscaufajitavcpofteriorh^cadobligacionesre- 
fcratu<  ,prior  ad  bona  corporalia.Deiadc  hic  vcrba  ficinter- 
precanciir  [i  ireconfulti,  vt  permittant  ctiam  reflitutioiiem  ia 
iategrnm,fi  iucrari  quis  defierit,  namprodocimt  eciam  ad  Li- 
cri^.m  harc  vcrba,  quamuisde  damnovideantur  potius  acci* 
pienda:  quia  fi  quis  defierit  iucrari.no  videtur  ex  bonis  eius  c- 
xiilfc.Sed  camen  ica  accipiuntur  verba  pritoris,vt  percineaat 
q'ioqueadIucrum.l.  &fine.i7.  Idemdi^aumcftanobisde 
minocibus.l.aitPritor  §.hodie,deminorib.ExempIumhu- 
iusreihabetisinl.  lulianus.l.  57.  Siquisvelit  refticuioblc- 
gacuinin  fingulosannosrelicaum.  agicurenjmhic  delucrc, 
non  dc  damno ,  &  tamen  propter  hoc  lucrum  omiflum  refii- 
tuitur.  Siue igitur quid  e  bonis  exicrir,  fiue  qui  i  lucrari  quis 
defiir,reftituitur.  Hocautem  eftintelligendum.nifi  luislu- 
ctarivelitcxalceriuspoena,vcldamno.lcg.fciendum.  iS.quia 
tunc  non  audietur.  DepoEnafimilevidimusl.auxiliurn.de 
minoribus.vtfiminotvehtiniuriatumagcre&furtij&noa 
pcriequatur lem, fed pojnam , non re(tituetur.  A uxlicim e- 
nimtcftitutionisper(~ecu.ionibiisp?narumnoneftparatum. 
SicinceUigoillavtibaleg.auxiliunijVrpropterabfentiamad 
maiores  quoquepcrtiueant.  Dedamnoex-mplaluntinleg.' 
faendum.l.dcniq;.&  l.ncc  vcilem.vbi  func  hxc  vsro&,/infer* 
r«<^tf»»;>»o.Siceltlegi;odum,vtiuFlorencir,is.Norainl.Qeni- 
que.nonreftituicaqujefaiH  (untjfedeaquiiutis.  Eigotot» 
refticucioexarquicatcpeniet,  &quotiesquidalienun)  vide- 
tur ab  iquitatCjdcnegatur rcft itutio ,  vt  fi  de lucro a.  quiren- 
dojcuradamnoalceriusagacur.  Efttamen  aliaracio  curhic 
nonpoflecrefti;uiada£ifushancvfucapionem,deqUdfuolu<« 
codicemus. 

IN   T  I  T.    LI.    L  I  B.   II.  COD. 

DE        RISTITVTIONE        MI- 
IITVM,    ET    EORVM     QV,  I 

rtip.caufaahfum. 

Lt  A  exemplavariareperiunriir  fubhoc  titul» 
Cod.vtinl.i.  Qupdmilescuibonorum  pi  i^ 
fellio delataerat , non petierat  bonorum pol- 
feilioncm.nunccaufaturabfentiamfiiam.  Di- 
cituteum  poflereftitui,  quiaius  ipfius  Iifom 
eft:nam  acquififlet  fibj  nactcditatem.  igif  f 
eni.-nteftituioportet.  Vndcnotandum,  temporabonorum 
pofleflioniscutrereabfentircip,  caufa,fed  tamcneumrefti- 
tui,  Sim  lcexcmplum  cftinl.hoe.tir.  Dehac  pr;Ef.ripcione 
dixicit.fiaduerfus  fifcum.&l.  omnes.  Cod.dequadrii.-i.ni} 
prxlcrip.  Aduetfushancprifcriptionsra  reftiiu'rur  non  t.m- 
tum minor, fcd& maior.  Hic notandum adujifus fikum et- 
iamabfehtemreip.caufareftitui,  Aliudeftexcmplumin  \.6. 
fivendita  fintpignora  ,  &debitorcaufccurabfenciaiT)  !umi 
Reip.caufa,ob  quam  fa(5tum  fir,  vt  pignora  fua  non  libc  rii  it> 
teftituitur.  Dehacrcftitutioncdixicit,C.fiaduerfusfif..um. 
Exeropla  hic  fufficiuntin  aitc  tiadenda.  Infinitum  eiiim  tC- 
fet  omnia tiadcie.  In  hac igituipiioii edidi parte qUud  i  ;ter- 
prctamur,diximusduoefleneceflaria.  Primumeft  quo.fo- 
portuiteumfuiflcabfcntcm  quireftitutionein  perit,  vtUHo 
quouis  modofuifle  impedituin.deindeoportctcumaliquo 
afteiSiim  fuifle damno,  alias nonreftituitur.  His  Igitur duo- 
bus  concurrencibvis,locum  habec  reftitutio.  Qupd  camen  !f4 
cft  accipiendum,  fi  damnum  ob  eara  abfemiam  ei  concigeritk 
Nam,  hxc  duo  poflunt  concurrere  ,  abfentia  fciltcec  &  d^* 
tanum  eius ,  qui  vult  reftitui,ita  tameo,  vt  damnum  ex  ea  ab-' 
fcntianonfitconfequucus^quocafucuncnonrcftituicur.In* 
telligimus  enira  refticutioncm ,  cum  cx  bonis  cius  quidexnti 
Hac  pcrtinet  l.is  qui.^^.L^fus  cft  abfens  rcip.cjufa,quo  cem- 
^oce  aberac ,  in  quare  ecfi  non  abfuiflet  ie<p.  caula,  daraauoi 


it8 


Franc.  jyuarem  Comment. 


ramen  erat  paflarus ,  vel  cafu,  vel  cciara  ipfius culpa ,  non  re- 
ftituetur,quiadaranum  nonacccpit  proptcrabfentiam.  Et 
fimile  cft  quod  diximus  de  minoribus.  1.  verum.  §.  fciendum. 
de  minor.  oportet  enim  minorem  vt  reftituatur  citcum- 
fcriptum  cifelubrico  ztatis.nontantum  captum  circ.  nam 
fi  in  re  captus  eftin  qua  aliquis  prudens  fuiHet  captus.non 
reftituetut.   Ergo  idem  de  maiore  dicemus :  quia  non  fuffi- 
cit  qucm  abfcntem  fuiiTc  ,  damnum  paflum  ,  fed  daranunt 
paflam  propter  abfentiam  :  nam  alias  non  rcftituitur.  Et 
hoc  cft  cxprimcndum  diligencer  in  formula  diplomatis,  ia 
qua  impetratur  reftitutio.  Ex  iam  didlis  nafcitur  quxftio, 
anobdamnum  poft  abfentiath  contingens  quis  rcftituatuc 
cxhacparte  cdidi.  nam  hicdiximus  fuccurri  abfcntibus 
quorum  iuskfumeft.  Quidigitur  fiabfucrit  quis  reipubl. 
caufj,  &iusciusfitlxfum,  poftquamteucrfuseft,  anrefti- 
tuetur  ?  QujEftio  tiafcitur  ex  eo quod  tcfcripcura  fuifie  Vl- 
pian.air,in  edn5l;o  Prstotis.  leg.  ab  hoftibus.  § .  fcd  quod  fim- 
plicitcr.lntetprctaturlureconT.hoc  verbum, /'^y?Mz/f.in  edt- 
tioneNoricalegitur,P«/?M»f.inhacprioriedidiparte.Quib. 
vcibis  fignificat  Prstor ,  non  tancum  fuccurri  ci,cx  cuius  bo- 
nisqaid  exiitcuraabfenscflct,fed&fipofteaquara  exieritc 
bonis  eius. Hoc  verbuin  in  vulgaribus codicibus  qui  impiefli 
(unt,  antc  editionem  Haloandri  non  legitur,  fed  kgitur  Stue. 
In  editione  Noric3,non  legitur  5/«f,fed  PoJfeave.Hoc  Pojiea- 
veat  in  Florcncino  <^uidcm  Codicc  legicur,fed  Stue.SzA  ma- 
nifeftuni  eft,in  edido  legendum  efle.in  aliquaparte,  Toftea- 
z>e.\n  cmnibus  Godicibus  ita  legitur  in  hac  legc ,  ab  hoftibus. 
*§  fed quod  fimpliciter. Prxtor  cdixit/Pofteave.  Ego puto v- 
trumque  vetbum  legandara ,  8c  Pofteave,8cJfMe ,  hocfcnlui 
poteftateeJfet,pofieave,fiuecutmail.  z^c.  Hic videturvcrior 
ledtio.hoc  fenfu,  Si  quid  cxierit  cumquis  abeflct  rcipub.  cau- 
fa^velpofteaquam  abeflTedefiir.fiuediesadionisexicrit.Nara 
obvrramquecaufamdatuirclticutio.fiuequidexbonisexie- 
fit,fiueadlionisdiesexierit.  Sedadquaftionem  propofitanl 
hicrefpondet  Vlpianus di6t.Icg.ab boftibus  §.fed quod fim- 
plicicer.  Si  poftquam  quis  abfuic  teip.  caufa ,  aliquid  e  bonis 
eiussxiirjanfitrcfticucndusiCumaitPrztorj/^oyyMi»^,  vide- 
baturfimpliciteraccipiendum:fedquiaabfurduth  eflet,  ge- 
ncraliter  intetpcetari  quod  fimplicicet  Practor  dixit,  adfcrt 
Vipianus  intcrprctaciouem  demodico  tempore,  ficutdixi- 
tnus  hanc  vocem  accipiendam  efle ,  Plurtfve.Vixc  res  eft  tan- 
tijpliuifve.  Hi"cenimadieclioadmodicam  famraam  pcrti- 
net.I.ha:cadiedio.  de verbor.figni.  Ergohoclocofuccurri- 
tur  ci  qai  dum  abfens  eflet  Reipub.cauia ,  Iffus  eft,  poftea  vcj 
quod  id  modicum  tcmpus  cft  referendum.    Id  demonftrat 
exemploVlpianus:  Poneremrfieam  mobilempoffeflamcf^ 
fe  non  triennio  integro ,  fed  fopctefle  modicum  tempus ,  pu- 
ta  dicm  vnum ,  aut  aiterutn ,  dominus  eius rei  ab  hoftibus c ft 
rcuerfus,completaeftv(ucapio.Reuerfuspetitreftitili,quai- 
rituranpoflit?  AitVlpianuseumpofle  reftitui,&hoc  tera- 
pusmodicum,quopriEfensfuit,protcmpore  abfentisacci- 
pendum.  Nec  cam  pr^cife  acipiendura  ,  quodhicdicitur, 
fvd dsbet  accipi « •ay^a.^H,  vi  Idrilconfuiti loquuntur.  Sed  in- 
terprctatur  Lueconfaltus  vetba  Pra:totis.  Quandoque.  Sic 
lcg'turinFloreruiuis,&apudveteresfigniScar,  ^«<««iifof«»- 
tjue.Y)  c\t  igiciir  Vipian.  Sed i?a demumfttntra  mfdicutsa  tem- 
ppu cjuamrediU,i'Si..  Hocadiecitvt  oftenderer,quodfimpli- 
citeta  Przcote  adicfttrmeflj  cummoderatione  efleaccipi- 
endurn,  &curii  eainterpretatione  exeo  quodprincipalitec 
fuit  propofitum  Pr£Etoris,fuccurrere  neccflitace  impeditisi 
non  negligentibus.  Hasc  verba  m  ipfo  edi6to  interprctabi- 
nnK,qu!ahoc  tcmpusnonexpreirura,  hecptarfinitumine- 
ditloj&comnRitcitur  Pratorisarbicrio.ficucde  remporcdi- 
cictir  quovi  ad  dcliberandum  adeundz  hxredicatiis  caufa  da- 
tut,leg. i.deiurcdeliber.vtexcropligtatia:  Si  pofleflafucrit 
res  biennio  ,  &  annus  fupererat  ad  implendam  vfucapio- 
nem,rcd.itcxlcgarionc,  totoannoneglcxitagerc  aduetfui 
pofleflorem,  ait  Vlpianus  ei  non  fuccurrendum  ,  quiatan- 
tum  impeditisrerum  neceffitate  fuccurritur.  Hicexempla 
adduxi  vtrem  magis  illuftrem.  Sed  magna  quiftioeft,  an 
illudbicnnium  (altem  deduccndumfic.anpoflic  rcfticulad- 
ucrliis  ilUidbiennium  quOabfuit  rtipubl.cauia  ,  &fianno 
r-rxlens  f  ut^de  qno  l.quod  tcmpore.Cod.dercftir.milic.Nos 
hanc  qL!.triioncm  ctadabimus  in  fequenci  cap.  huius  edi- 
tii.  ExbisquxdiiStafunrincclligimus:  Siquispropcecfuath 


abfenciam  ius  fuum  amiferit ,  eum  reflituendum.  Hoc  ramea 
eftintelligendum,fimodopcrleges&  ediftaidliceat.  Hoc 
cftexptclfum  gcnerali  huiuscdi^ficlaufula,  quxquidemad 
vtrunquecaputcdiftipcrtinet.  Qiiodadiecit  Prartor,vto- 
fteDderet  fe  neminem  contra  Icgcs  velle  reftitucre.  Dura  au- 
tcradicit,£f*Aff<«,edi6l:aegointcIIigoPrincipum.Principes 
enira aliquando difcernunr, vr dixil. i  .dcconflir.  Princip.Sc 
Theophil.  tit.dc  iure  natu.  genc.  &  ciuili.in  Inftic.  Nam  Prx- 
tot  nunquam  iura  populi  Romani  aufus  eft  abrcgare ,  1.  cura 
fpon{us.dc  publisiana  in  re  adlione.Prstor  dicitur  iutis  ciuilis  pratcr 
cuftos,apudCic.  AdiuuarPra:tor,&fuppIetquoddeeflevi-  iurisa- 
dctur iuri  ciuili  interpretatione ,  1.  ius  autem .  de  iuftit.&  iure.  »"^*"^»- 
vbiviua  voxdicituriuris  ciuilis.  hochon  eft  legcm  tollcre,''^'"" 
cjuamuis  corrigerelfgemdicatur.  VocatAriftoteles  sWop- 
flwiu* iTiio^^» , quod  cuiufuis  noncft,fed  tantum  lurifperiti: 
legesctiamcupiunc  vtiuretcgantur.  Namtemperantur  le- 
gcs  intcrpretationccxbono&xquojvel  vt  ait  Philofophus, 
aH,v!('i^HKuui;.  Aic etgo Prstor , Qaedtis perleges,plebtjcita, 
fenatufionfu[t.'i,edtRa,decretaTrinctpumlicebtt.  Excmpluni 
huius  daufiJsE  non  poreft  ab  aliis  reperiri:  vnum  videor  repe- 
rifl^e  (ub  hoc  tit.l.5  8 .  Ci  tera  qu.t  ab  aliis  adfcruntur,non  func 
conucnientiahuictit.  lurilconfultusinleg.necnon.inintec- 
pcctatione  huius  claufulaf  oftcndit,  Pritorem  hac  daufula 
iupplBre,  fi ita rcs  exigat ,  quod dcficit in  legib.  &  Principum 
Decrctis:fe  tamen  non  velle  reftitucrc,cuni  nominatim  pro- 
hibenr,  (cd  cum  non  prohibcntlegcs.  Exemplum  eius  quod 
lex  prohihet  eft  in  leg.  fi  cuiin  prouincia.  lcgc  cautum  c(l,  ne 
quisinprouiii(::afuaaflideat,I.}.dcofficioaflcflbris,&Icg.in 
confiiiariis.de  aflefl.vlt.  C.decri.faaileg.HoccftintelligeD- 
dumnifiPrinccps  idalicuipctmifcrit.  Ponealiquemanedif^ 
kv.x  prouincia  (uafpecialipcrmiflu  Principis.anrcftituerut 
fioh  sam  caufam  fitcaptusJlncdi^boPritoriscauruiaeft  vt 
itareftituaturjfilcgcsnonprohibcanr.Hocautemlcgibuso- 
•hioino  vctitum  cft.Igitut  non  reftituitut. 

ALTERAPARSEDICTi, 
De  rejiitutione  in  mtegrum  matorum. 

HAdenus  dc  priori  parte  edidli  quod  interpretamur: 
iam  ad  altcram  partera  cdidli  accedcndum  efl .  Intcr 
vtrunque  autem  caput  edifti  Pr^torij  hoc  intereft  ,  quod 
primo  capitc  fuccurritur  abfentibus  ,  fi  quid  ex  bunis  eo- 
rum  exietit  propter  abfentiam.  Poftcrioriverohis,quihi:s 
abfentia  aliotum  nocuit .  Succuttitur  pisfcntibus  contta 
Ebfcntes.Propofitumhoc  fuitPrxtoris  ,  vtabientibus  noa 
ncceatabfcntiafua,necprofitcumalienoincommodo.  leg. 
I  .§.item  fi  quid.fi  ius  prifcntis  lasfum  fit ,  pt  opter  ibrentiam 
ahetius,quianon  defendcbatut.  Vcluti:  Quidamabfens 
Reipub.  caufapoffidebatremmeam,  nonpotetamcumeo 
agere  ad  vfucapionem  impcdiendam  ,  quia  neminem  reli- 

?[uitprocuratorcm.  Non  eft  «quum  vtabfentia  fuaeipro- 
ir  cum  meo  damno  &  fraude.  Hoc  tradtat  Vlpianus  I.  item 
aitPrxtor.  'Dicizigxtat ,Nonvtend«amifit.  Hocpertinetad 
leruitutes  qujE  non  vtendo  amiituntHt.  tit.  quemadmod.icr- 
hir.amit.  Abfens  tenebatur  mihi  temporaria  atftionc ,  dies  e- 
ius  adioniis  exiit,  iuftaeftcaufarcftitutionis  aducrfus  hunc 
abfentem  ,  neei  profit  fuaabfcntia.  Eft  autera  notandura 
quod  ait,r«w  abfens  non  defenderetur.Ent  abfens  vcl  praefens, 
fed  in  vinculis,vel  erat  magifttatus ,  non  licebat  cum  inuitum 
iniusvocare,!.  i.dciniusvocand.  Idem&fipcripfuhiPrae- 
torem  ftctit  quo  minus  ius  mihi  diceretur  ,  teftitutio  mihi 
compctit.  H.icigituf  in  patte  cdi6li  fuccurricur  non  abfen- 
ti.fedconcraabfencero,  eiquiabfens  nonfuir.  ncc  vllopri- 
uilegio  vcicuris  qui  abfens  fuit  Reipa.  caufa.  Nam  aducrfiis 
eumteill  uituris  ,  quiproptcrabfeoriameius  ljBfuscfl,non 
minus  quam  aduerfus  qucmuis  alium  abfcntcm .  Hinc  ra- 
tio  colligi  pctcft  1.  vlt.  qui non  (atis vulgo  iacelligitur.  Dtib 
cratabfentesreipL-b.caufa,  vnusaduerfusalium  vulricftitui, 
quafihxc  (pecies  fitl^milisfpecieil.  Vetum.§.vlr. deminot. 
vbi  quafitum  eft,  an  ininct  aduerfus  rainerem  teftituere- 
tuc,(ed  ncneftfimilis.  Hic  nuUa  eft  difliculras.  Isqni  nul- 
lo  ptiuilegio  vt,tur,nf c ibeft  Reipu.caufa ,  reftituitur aduct- 
fusalium,qui  abeft  Rdp.cauia,  vccxiamdidlis  appareccr- 

gomul- 


Jn  Tit.  de  'KjsftitAnintegrunt. 


gomulro  magisfuccurretutei.quiabeft  Reip.  caufaaduer- 
ius  aliutn  qui  abeft  icidem  Reip.caufa.  Exempii gratia.  Qui- 
(iamerat  iegacusinGermaDia,alcerinAnglia.  LegatusAn- 
gtixremlegAti  GermaniaEpoflidebac  longotempore,  cam- 
^uevrucepit:aliusvuLtre(litui.  Quxrituranpoilit.  Etdici- 
currefticui  in  integrum  lcgatum  Germanias  pofle.  Ncc  ad 
tempertinet ,  quod  vcerque  fit  priuilegiatus.  Non  inlpici« 
inus,an  priuilegio  nitatur  alterucer.Prztor  voluit  conlule- 
rehis  quibus  abfentia  aliorum  nocet.  Cum  eilct  propoli- 
tum  Pra^torisruccurreteabfentibus  Reipub.caufa ,  voluit  ica 
abfcncibusfuccurrere,  vtcorumablentia  neminiforctper- 
aiciofa.  In  hac  autem  parte  edidli  expiicanda  &  obferuanda 
func  ea  de  quibus  ante  admonui :  nempe  licut  in  priori  par- 
tcduo  funt  necenatia  vc  reftituatur  aliquis  exilla  partc  cdi- 
(^i,abfencia  videliceccius  qui  pecit  reilitui,  &  damnum  quod 
cxfua  abfentia  percepit  :  Sicinhacparte  edi<5);i  itidem  duo 
elfe  neceiraria  dicendum  efl ,  primo  abfentiam ,  vel  vt  in  vin- 
culisfuerit,  velincontumacia,  velmagiftratus,  iscontra 
quem  petitur  reflicutio.  Secundo  oportet  quid  exbonis 
eius  exifle,  qui  pecic  rcflitutionem,  &  cxiifTe  de  bonis  ob  cam 
abfentiam,  vtiam  admonui  :  quiafcilicetabfensaduerfaci- 
userat,  velinvinculis,  velquiamagiflratuserat.  Hisintei- 
Icdisfacilius  afTci^uemur  mentem  lureconfultorum  ad  hanc 
partemedidl^quarincipicadleg.itcm  aitPrxtor.  Dicitigitut 
Vlpian.t/V  t^ucmadmodumpiccurnt  fuprajcriptu  perfinii.  Hoc 
efl  quod  dicitur  in  leg.  i  .in  ptiuc.  vbi  dicitur  ablentibus  reip. 
caula  fuccurri,  £c aduerfus  eos.  Hzc verba cxpungenda funt> 
^»;  vtUyfcntes  rctpublic.caHfafuerint ,  vehpud  hojla  detenti. 
Nam in  hac  poflcriore  edidli  parte concinentut  omnes ,  qui 
BOD  abfuerunt,vi  cum  eis  agi  pollet.ob  quamcunque  cauf  am 
abfuerunt :  in  priorc  parte  non  generaliter loquitur  Prztot. 
Et  certe  non  finc  deleftu  Pritor  debuit  enumetateperfo- 
nas  i  n  priori  partc.  Oportet  enim  probabilem  vel  necefla- 
tiamefle  caufam  abfentix,  vtquisteflituatur.  Sedcumad- 
ucrfusabfcntcm  petiturreflitutio,  nihilintereflquadecau- 
iaabfit.velagicum  cisnonpoflit ;  fufHcitcnimcum  eisagi 
non  polle.Sed  cum  Practor  ita  edixit ,  Cum  abfentu  mn  defen- 
dei entur.vamtQ  hoc  adiecit,^uia  &  fi  quis  abfens  fuit ,  non  i- 
dco  conccditur  teflicucio  aducrfus  eum,fi  modo  potuetit  de- 
fendiaptocuratore  ;  vcluti  li  forte  procuracorem  domi  re- 
liquerat.  Non  enim  potes  dicere ,  te  raccura  agcre  non  po- 
tuiffe,  fi  reliqui  ptocutatotem.  Nam  etfi  mecum  agete  non 
potuifti.tamcn  habebam  procuratorcm ,  qucm  poceras  con- 
ucnite.Ex  hoc  loco  intelligimus  leg.is  qui  teipub.  5  9 .  de  qua 
iam  mota  efl  qua:flio.  Habetur  valde  obfcura  &  diHicilis  iex, 
&  reperiuntur  fcx  vei  feptem  opinioncs  apud  Accurfium. 
Sediain  admonui  hanc  iegera  ad  poflcrius  capuc  cdidi  rc- 
fcrendam  efTe.  Qup  colore  pofluiabit  reflitutionera  inin- 
prumadueifushuuc  abfentemreipub.  caufa,cum  procura- 
torem  dimiferit  pcrquem  defendi  potuit  isqui  reip.  caufa 
abfuturus  efl?  Nemo  aducrfus  cum  reflitui  voiens audietut. 
Hic  inteiprctatio  maxime  conuenit  cum  his  gua  hic  dixit 
Prztor  inhac  parteedidi.  Satisapparetabfencemreip.cau- 
faambiguam  elleorationcm  ,  &  pofTe  referri  tam  adcum, 
quiprziensizfuseftobabfentiamaltcrius  ,  quamadabfen- 
tcm ,  cni  f ua  abfcntia  nocuit ,  fed fequenda  efl  regula iuris  de 
jnt erpretatione  lcgum  ambiguarum ,  leg.  in  ambigua.  de  le- 
gibus&feaat.  Inambigua  oratione  fequendam  eamintet- 
pretationem  quz  vitio  caiet.  Id  eft  quoties ambiguitas  in  ie- 
gc  rcperitut,  is  fenfus eft  accipicndus  qui  vitio  carct.  Diximus 
luperius  cum,qui  abfens  eft  reipub.caufa ,  pofTe  reflitui.  Er- 
gonacefTe  eftintelligi  hzc  verba  deabfente,  cuius  abientia 
iusaitctius  izfumefl.  Necmemoucc  quodde  fyntaxidici- 
tur :  quia  fine  incommodo  ita  potefl  conftrui :  Si  is  qui  rcipu- 
blicz  caufa  erat  abfuturus,procuratorem  reliqucrit ,  non  au- 
diet ur  i$,qui  voiet  aduetfus  cum  rcftitui  in  integrura .  Sed  lo- 
quitur(dicet  aliquis )  de  abfcnte  qui  reipub.  caufa abeft ,  cum 
iam  dii^umflc  ineaparce  edidti ,  nihilreferre  quade  caufa 
quis  abfic.vt  aducrliis  eum  detur  refl^tutio?  Dico  hoc  exem- 
pligratia  elle  adiedtum.  Hicmihividetur  planus  fenfushu- 
juslegis,&receptusvuIgo.  Siquisrequirac  curinpofterio- 
ri  parce  edidi  diftinguacur ,  an is,  qui  abeft  reipub.  caufa pro- 
curacorem  habeac  an  non  ,  in  fuperiori  parte  num  diftin- 
guatur,  dico,inptiotepafteedi<5linoo  diftingui  ,  anabr 


119 

fens  f  eip.  cauf.  procuratorem  reliquerit  an  non ,  quia  magna 
caufaeirepoteit,  vtiuperiusdiximus,  fcdtamcn  in  hacpar- 
te  nihil refert  an  mecum  agas ,  an  cum procuratorc  meo ,  in 
pofteriori  enim  parte  edidti  reftitutio  pecicur  ,  contra  ab- 
fenccm.  Non  potes  obiicere  cam  confulcum  cibi  nonfuif- 
fccum  procuracorc  expetirl ,  quamcum  domino.  ideocyue 
mcritohzcdiftindfio  adhibetur,  Extat  tamen  luftiniani 
conflitucio  leg.vc perfedlius.  Codic.  dc  annaiiexceptio.qga 
picnius  conf  ulicur  przfentibus,  contra  cos  qui  abfentes  funt, 
quam  edido  Prztoris.  Nam  inuenraeft  ratio  aditionisiu- 
dids,  quofit,  vtprzfcriptionullo  modocurrarnccnoccac 
altcriusabfentia,  &  fiquisabfitquocimquemodo,  noncur- 
tetptzfcriptio,  fcdraanet  iusmeum  illzfum  ,  quiapoflutn 
adire  iudiccmcius  locicum  proteftatione  ,  &  cum  fotma 
quzibiproponitur,  &ficomneiusfaIuumraanct,  necopus 
eft  reftitutione.  Idcoque  non  facile  quis reftitueretur  in  in- 
tcgrum  proptcr  abfcntiam  aiterius.  Nam  &  fi  quis  abfens  fit, 
poteft  tamen  fibi  confulercdida  leg.  vt  peifedlius.  C.  de  an- 
naliexceptio.quzvnacftcxnouis  conftitutionibus,  quibus 
iasantiquum  emendatum  eft.  Ideoqueei,  quipropter  ab- 
fentiamalterius  felzfumcontcndit,imputandumeft,  quoj 
iudicis  aditionc,  quzibiproponitur,  iusfuura  illzfum  noa 
fetuarir. 

Diximus  igicutinhoc  fccundo&  poftetiote  capite  edi- 
aiprztorij  ,  quo  rcftitutio  datur-przfcntibus  aduerfus  ab- 
fentcs ,  eum  qui  propter  abfentiam  aiterius  Izfus  eft ,  reftitu- 
cndum  eflein  iategrum,  quacunqueex  caufais  abfens  fuc- 
rit.fuflicit  abfentemfuiflc,  nec  defcnfumabalio,  quamuis 
refetat  in  priori  patie  edidi  ablcntem  fuifl^cex  neceflaria, 
vel  probabili  caufa.  Hic  autcm  lufficit  abfentem  fui(re,vc  di- 
cicur  in  ieg.item  ait  Prator.  §.  i ,  qtam  ccepimus  cxplicare  fu- 
pcrius.  Ineademlegc,itcmaitPrztor.§.  vltim.fequitnrlo- 
cusdedefen/ione,  AitPrztorin  ediiko, Stahfensnondefcti' 
datur.  quodaitPrztor,finon  defendatur,nonita  bzc  ver- 
baconcipienda  funt,finemofevltro  offerat  defenfi.!ni,fe(l 
potiusfinemo  requifitusabalio,  velitdcfendere.  Requifi- 
tio  eft  nsccflatia ,  fi  quis  rcm  meam  poflideat ,  &  vercor  ne  v- 
fucapiat,rcquirercdebeoreiamicos  ,  vtdcfendanteum.ft 
tuncnemovelit  eumdefendereiocus  ericreftitucioni,aitt- 
nim  Prztor  ,  finon  defendantur  abfentes.  Seqditur  in  ca. 
lcg.aitPrztor.  i^.mve  vtncults.  Intcrptetatur  lurecofiful- 
tusverbaedidilequentia,  Prztotait,  Cumabfensnondc- 
fcDdetetur ,  inve vinculis  eflet.  H rr parricula  merito  eft  ad- 
ieaa.fieripoccrac  vci  quis  eflct  pricfens ,  &  tamen  potcftatem 
nerao  habctet cum  eo  agendi,  cum  q ais  cft  in  vinculis.  Prz- 
fens etiam poteft efTein  vinculis  vel publicis,vel priuatis.  De- 
indefequiturinedido  (fccumveagcndipoteftacem  nonfa- 
ccrec)fi  non  fit  potcftas  agendi  cum  co ,  vt  vfucapionccr,  pof- 
fitinterrumpcre.  lurcconful.aiteatnclaufuiampertincteafi 
eos qui apud  hoftcs fiint, non agit hic  dc  vinculis,  fcd  tamca 
continentuf  hacdaufula  ,  hiqui  apudhoftcs  funt,  &deh!$ 
ioquitutIuftinia.§.  rurfus.dead.inlnftitut.  vbilumrriatir'» 
comple<ftitur  luftinia.  hanc  poftcriorcm  edidi  partem ,  quia 
cum  iilis  quoque poteftas  agendi  n5  cft.fed  tamr-n  ratin in.iv 
videturaduerlari,  quiacaptus  ab  hoftibusnon  vidctutvfu- 
caperepoflcquiapofliderenonporeft.leg,  fiuepollefliori. 
devfuca.l.homoiibcr.adfi,dcacquir,retumdom:n.vl.3cacia 
per  pofreflionem  impleridcbct.lcg.  j.  de  vfucap.  leddocet 
Iureconfultus,eum  poffe  vfucapere,  fi  feruus  eius  ex  peculia 
ricaufa  rempoflederit,  alitcrautemnon  poteft  viueapere.L 
iufto,§ .vltim.de  vfucap.l.neque fcruus , de  vfucap,  ///  pUne. 
qutfuerHntinpotejiate.  Captiuiputa,ferui.  Poceftquicapci  s 
cft  ab  hoftibus  pcr  feruos  vfucapcre,  raodo  in  caufa  pecul;  ui, 
tunccrit  zquumvt  reftituatur  aduerfus  captumis,cuiusre$ 
vfucaptacft,  Sedctji dim  aBtonis.  Hisveibisdocet,  quomo- 
doad  captiuos  edidtum  pcrtincat ,  didlum  eft  pertinete  a'd 
captiuum,fiquid  vfucaptum  fitper  fcruos,  imo  ctfi  fcruo!. 
nuilos  habear  captiuos  ,  poteft  vfucapere  fi  prz(cription;i 
dies  lapfus  cft :  adtio  poenalis  competebat  aducrfus  capui.n 
ab hoftibus :  liberacus eft  prsfcriptione  ccmporis,quia  acioc 
non  pocerac agcre,  dum  oaptiuus  abefret.  H* c refticiuio lo- 
cum  habec  aduerius  captiuum  ,  quia  non  habuic  pi>telh- 
remagcndi  cum  eo  acilor.  Sedquidinrereft  «ntcr  ptioiciu 
&pofteriotcmcafum  i  Perletuuratamen vlucapeicpotcil 


13» 

captiLius,  quiancceflariaeft  poffcffio  ad  vfucapionem,  fed 
Inpofterioricafunoneftopuspoireffione.  Nullaeft  necel- 
faria  poHeffio.   Nam  cantum  negligcntiz  meat  nomine  prac- 
fcriptionis  commodo  excludor,non  aliqua  pofleffionc.  De- 
indc  fequentibus  vetbis  docet  Vlpianus,  aduerfuseum  da- 
ti  reftitutionem,  qui  non  patitur  fecum  agere  fiue  cxiuft» 
caufa  fiuc  ioiufta  idfiat.  non  enim  infpicimus,  an  tufta  de 
caufaidfaciat:namnonidco  daturrcftitutio ,  quodahquid 
iniufte  abfcnsfecerit  ,  fed  quod  adaerfarius  cum  eo  agerc 
noa^otnaix.,  Nec  enimfimperfufficu.  Occurric  obicaioni 
tacit^.  Poteftobiici  reftitutioncm  locumnonhabere:quu 
aclrori  coniuHtur  exediao  Pra:toris ,  ^««i«*  *x  c<tufittnf>cf- 
fife/HHr.  Sedait  lurcconfultus  cdi(2:um  illud  Pritoris  lo- 
cum  tantum  baberc  aduerlus  latitantcm  ,  &  fpccicm  eftc 
poflc.in  qua  locum  non  habcat.lcg.Fulcinius.  quibus  excauf. 
in  po (Teff.  eatur.  vbi  addacuntnt  multz  fpccics  in  quibus  lo- 
cumhabetrefticuriorigiturreftituitur  :  quiactfinonlaritct, 
■  fed  poteftatem  faciat  fui,lcg.fed  ad  eos ,  etfi  tergiuerfctur ,  ne 
lis  poffit  cum  eo  conteftari,vel  fruftretur ,  ne  cum  eo  agi  poO' 
iic,  reftituetur  .•  fed tamcn  poftcrioribus  conftiturionibus 

{(lcruraque  fola  licis  conceftacionc  incerrumpicur  vfucapio. 
eg.ficut.deprif.^o.  vei^o.anno.  Prxcereaiam  dixialiud 
remediumeirecomparaoim.leg.  vtpetfetSlius.  Cod.de an- 
nahe.xcept.  QHodtjuidem  pmtlimodo.  Hoceftquoddixini- 
hilrcferre.ancx  caufaiufta,  ancxiniufta  poteftatem  agen- 
^ifecum  nonfeceric:faciseft  nonhccreaduerfariocurccoa- 
gere ,  eriamfi  ftcteric  per  Prxcorem ,  quia  Przcor  ius  non  di- 
xic ,  cum  cflec  appcllatus ,  fi  dics  attionis  exicrit ,  tamen  rcfti- 
tutioconccdetur.leg.fedetfi.§.  i.&fc.  Aducrfusrelcgacum 
eriamexhacdaufula  poteftrefticucio  dari.quianonfecicfe- 
cumagendipoceftatcm  :  &  poceft  vlucapere  re^m  quia  ma- 
necciuis.  Differencia  eftinritul.deincerdidl:.  &relegat.ia- 
ter  relegatos,  &  deportatos.  Eciara  datur reftitutio  aduerfus 
eos,quosfinefraudenon  liccbat  iniusvocare:  dcqiiibusin 
titul.de  in  ius  vocando.cccera  func  facilia  vfque  ad  lcg.  fed  ct- 
fi.§.led  etfi.dum.fi  adtio  fit  alicui  excmpta  rcftituicur,  hoc  cft 
incelligcndum,nifi  aftio  ficcxempcadura  non  obcempcrat 
Prjcori.nonrefticuicur.  Hunclocumfura  intcrprecacusfu- 
praincdi(5bo,  fiquisiusdicenci  oon  obteraper.  Dixi  enini 
cum  litis damno  affici.  vt  dicitut in lcg.contumacia.de re iu- 
dJ.idcft,pcrdirionccaufx:hicdixi  legcm.Jllam.fi  quisiusdicc- 
tinonobtemper.  effcaccipicndam  fiucrcus,  fiueaftorfuc- 
tit.  de  reo  propofitum  fuit  cdidlum  ,  quia  frequentius  ac- 
cidicvc ipfe  non  obtemperct  dccireto  Prxtoris  ,fed  tamcri  de 
adore  qu,oqucaccipiendum  eft.  &  Labeodeaftore  loqui- 
tur,finon  obtcmperaucrit  ,  denegatur  eiiurifdidtio,  fcili- 
cetvtpritor  ci  non  dctiudicem  ,  nondetaftioncm:  hoc 
enim  eft  dencgare  iurifdidionem.  Afficitur  damno  litis  vtet- 
quc,  crgodamnolitis  afficitur&  rcus&aiftor:  ficcftintel- 
hgcndumquod  hicdicitur.  Hacc  fencentia  Labeonis  reci- 
tatur in hocloco & d.  titul. fi  quisius dicenti  non  obtempcr. 
Stferitextra.  Sipermagiftratum  fadlumfuerit,  quominus 
ius  fuara  ador  perfcqui  potucrit  ,nominatim  rettitucndus 
cft.  Exemplum  adfert  de  feriis ,  quas  magiftratus  ex tra  ordi- 
ncm  inducit.  &  diftin(ilio  hxc  feriarum  notanda  cft  intcr 
ordinarias  &  extraordinarias  ferias.  hx  funt  caufx  reftitu- 
tionishicparte  edi(5li  exprefl(:.  Addendaeft  gcneralisdau- 
fula  ,  SnfnamthtalU  infi/t  eau/a  vtdehitMr,  tnimtgrum  re- 
ftituam.  Nam  admoui  cam  cUufulam  ad  vtruraquc  edi(51:i 
Capucpertinere.Addcndaeft&aliaclaufula,  Sii}ucdeifu,per 
UgeSypiebifiitafenathfconfiiltay  ediEla  deeretafrincipum  licebtt. 
Dixi.  n»  vcramquedaululam  advcrumque  capuccdi(5lipcr- 
cmere.alias  maior  non  rcftituitur.Nam  cum  quiritur  ex  qui- 
buscauf.reftituacur  maior,dicendumeftexhis  caufisexqui- 
bus ajquitas  fuadct  elle reftituendum.  1.  fed  ecfi  § .  vlrim.  offi- 
cio  iudicis  maiori  fuccurritur  interdum  fine  rcftitucionc, 
oempe  in  concraclibus  boni  fidei.l.  j  .$.eo.  iniquicas  corrigi- 
tur  (Sc  cmcndatur.  In  a(flionibus  boni  fidei  fpe<ftamus  id 
quodxquum&bonumcft,quodbonifideiconuenic.  §.in 
bon«fidei,dea(5Uo.l.conlcnfu.C.deobli.&a6lionib.l.quia. 
dcncg.geft.&Cic.  lib.j.offi.  Excmplumvnumvideinl.lo- 
ciccacem.prolocio  ,  Siduoicacoicrincfociccatcm,vtTitius 
partes  focietatis  conftituat ,  fcqacndum  eftillud  arbitrium, 
<jui«b(jnaEfideiiudiciuracft,l«dhocfitfinercftituttone,pro^ 


Franc.  ^Duareni  Cornment, 


ptcrbonamfidcm,&officiiimiudicis,quodeftlatiffirbumin  officnan, 
bonxfideiiudicis.  Qupdautcmdicicurexaliiscaufisnonte   ',"     '^** 
ftitui.I.  Reipub.  C.eod.qua:hicdemaioredicuntur,detep.  ^^,  ,^^^_ 
nonfuntintclIigenda.Namrcfpublica  vtituriute  minorum,  cneftlf 
intclligimusaucemremp.  Romanam.leg.cumquivcdiigalj  tiffimu. 
depublic.  inrema(5tione.   Quiftio  eftan  alisciuitaccspof- 
fintrcftitui:egoputo  idemdiccndum  dcquouis  rounicipio.- 
moucor  in  primis  1.  legatus.Ieg.  fed  ctfi  per  procuratorem.§ . 
vltim.Ec noslatius  edi^flum  Pricoris incerprctamur,  &  in la- 
tafignificacione  publicumdicicur,  quodeciam  admunicipi- 
um  pcrcinct.  Si  fuccurratur  legatis  munidpicrum  ,  multo 
magis  eodem  cdi(5lo  municipus  fuccurritur.  Dcinde  mo- 
uetme  l.remp.  C.daiurereip.  Nam  animaduertendum  eft 
tra<5tari  co.cit.dc  ciuicacibus.  Difcutitc  omnes  leges  eiusti- 
ruli&videbitis.  eoiureetiam  hodievtimur.  fedquid  defi- 
lcodicemus  ?  Magna  eftquaeftio  infifco.  hsrentplerique, 
quia  aiunt  nihil  reperiri  conftitutum  de  filco  ,  niu  de  fcn- 
tcntia  aducrius  eum  laca.  Eft  ritulusin  Codie.  dc  fenten- 
tcntia  adueifusfiilum  retra(fi.  De  contra(5tibus  non  loqiii- 
turillcritulus,  atbicror  camenidem  defirco  efledicenduro, 
moueorquoddidturrempub.teftitui.  Fifcusautempatseft  ^'^^/^ 
reip.  fcioinccr  vcrumque  inceteffe  ,  vtdocui  rit.fi  aduerfus  ^„"  ' 
fifcum.fedfilcuscftpecuniareipub.  veIperfona,quaradmi- 
niftrat  pecuniam  reipublics,    Ergocum  diciraus  retT!p.  vti  rifcunft 
hociute,  curnondicemus  fifcum  eodemiure  vci,argumcn-  reifu.fC' 
toatotoadpartcm?nec  apcius  exemplumpoceft  adfetrihu- '«»»"». 
iuslegis  ,  qux  de  repub.  loquitur,  quam  cum  fifcus  lilus  ^^'^"/"' 
cft:  igituriridem  reftituftur.  procuratores  tcgij  vel  fifcilo  "^^"'^j^ 
lcntlspe  teftitui.  Qu^ritur  dcecdcfia.dequa  nihil  reperi- ot/»>-    ' 
turcautumiuieciuiii  quod  ad  reftiturionematrinet,  fedta-A*'- 
menvidemusecdcfiamreip.comparati.l.vltim.delacrofanc. 
ecdef.  Ei  go  ad  eam  quoque  produci  debec  quod  de  repubi 
dicicur,  fediniure  ponrificio  facis  id  cxpreffum  efttoto  rit. 
dein  integt.reftit.in  6.&in  dccretalibus.Ha(5lcnusigiturdc 
caufis  cx  quib.  naaiorib.  reftitutio  in  intcgcum  coceditur,  vel 
dencgatur,  fequeiislocus  eftinquo  qusriturquid  reftitua- 
tur,&quomodo:  &hicIocus  pertinet  adinterprerationcni 
horum  verborum  ediifti ,  earitm  rerum  a[iio.  Valde  vtilis  eft 
hic  locus  &  ncceflarius  poftquam  caulas  reftirutionis  co- 
gnouimus  ,  vt  intelligamus  formam  diplomacis,  &rcfcri- 
pti.edi(5tuin  oftendit  a(5tionem  t eftitui ,  a(5tio  qus  amifla  eft 
obcaufas  quasdixi,refticuicur  hocediiilo  ,  vcperinde  poC- 
fimagereacfinun^uamactiofuifletamiffa,  fidies  perfona- 
lisadionisexiit,  adio  inperlonam  reftituitur,  perindeacfi      • 
nihil  geftum  effer.  J.  riufus.  de  a(5lionibus  in  Inftit.  &  leg.  ia 
honorariis.de  obl!ga.&a(5t.  Viuceprftirem  meam,agorefti- 
tucoriaaduerfus  ce,re(cindetur  vfucapio :  refciffa  vlucapione 
itarcmpeto.vtdicam  non  vfucepifle  euHsqui  vfucepit.  Er 
qao  coacludit  Accurfius.  Ergo  Prastor  pcrmictit  mcnriri: 
fed  hoc  incptum  cft  ,  quia  pra^tor  rcfcindit  quod  geftum 
eft,fiplenam  iuri(di(5tionem  infpiciamus,  &  petindc  cft  ac 
fircsvfucaptanonfit,  quamuisiureciuilifit  viucapta.  Per- 
mittitur  cirem  ita  petere  ,  perinde  acfi  non  effct  vfucapta. 
fiiusciuilelpc(5lcmus,reseitamifla,  fed  tamen  refpe(5luia- 
rispra:toiijhabeturres  perindc,  acfifcmper  inbonis  man- 
fiflet,ncceflct  vfucapta.  hinc  dicitur  a(5tiorefcifforia,  quia 
datBrre(dffoeoquodgeftumeft.l.necnon.§.pet}.  &v!cim. 
Sic  in  I.ab  hoftibus.de  capt.  &  poftlim.reuerf.  refcifforia  noii 
potcft  alitcr  competcre.  Potcft  ctiam  dici  rcfticucoria ,  vc  in  I. 
j.dccopcr  quemfa(5tumeft.  quia  reftiruca  cfteia(5tio,q«i 
camamifcrac.Refcifloriadicicur,quiaagarurrefciffoco,quod 
geftumcft.Diciturcciamvcilisadio.l.nccnon.hic.l.vl.C.eo, 
quia  dirc(5ta  a(5tio  non  poccft  dari,fi  quis  vfuceperic  re  raeam, 
dirc(5to  iurenon  poflumagcrc,  fedrefcilla  vluccpionemihi 
datur  vtilis  adtio  deficiente  dirc(5ta.  Pr^tor  non  poteft  tol- 
lcreius  ciuile ,  vc  fxpe  dixi.  i Jcoque  non  poteft  dirc(5ta  cc5m- 
pctcre.  hincquiriturdcrcmcdio  rcfcindentc, & refciffofie, 
dc  quo  dixi  riculo,  de  in  intcgrum  rcftir ur.  Brcuiccr  repetam 
quoddixicicu.  dcinintegrum  reftir.  Eftenimm.ignadigli- 
diatio  dehacrccum  Prxrora(5tioncm  rcftituit.  exhoccdi- 
dlodifccrniturofficium  Pritotisaiudiciscfficio,quiccgoo- 
fcitfecundum  vercremiudiciornm  formam  &  ritum:  haiui  ''■ 

tcftitucionis  caufa  cdeundus  eft  prxtor  qui  refcindit  vfti^ 
capioncm  ,  re(ciff5  vfucapionedacadttoBeravtilcm,  perih» 

dea(; 


Jn  T^tt.  Sx  qtith.  ckufit  maiores  ^c\ 


Jeacficarasvfucaptanoncflet.  Dcindeadsunduse{Hudcx 

«jui cognolcic de  vindicaiione rei.  Sic diftinguuur iudlcis dad 

officiumi  Prjctorisofficio.  Hscreincdiadilccrnuntur  fa:pe 

fecundu.Ti  vecerum  iudiciorum  morcm.  Sed  poiiquam  exo- 

louitritusiilc,cxolcuitquoquedifferentiaiilainterorticiHni 

Pritoris  &  iudicis,  &  cadem  opera  petebatur  rerciflorium,& 

rckindens  remedium ,  adibatque  prxtorem  fiquis  volebat 

r<ftitui.  Exemplicaufa.cumabcIIem,  vfucapcaeit  resmea. 

Pctoremmeam,mihiquefuccurri,  ideft,  Petovlucapio- 

ncm  rckindi  ,  &  vJndicationc  vtili  rcpcto  rcm  meam  ea- 

demopera:  ficvtrumquc  rcmcdium&  refcindcns  &:telcif- 

foriumconcurrebat.  Hodicvidemusin  Galliaveterummo- 

rem  iudiciorum  ,  qui  vfitatHS  cratantc  tempdra  luftmiani 

vfurpari.    Non  cnim  idem  rcftituit  &  cognolcit  de  adione 

vtili.  Cancellarius  refticuit,  &adlionem  dat  apud  iudicem 

perfequendam.  De  hacrc  dixjtnus  titul.  dein  integrumie- 

ftit.  reftituuntur  igitur  adHones.  Notandum  tamen  intcr- 

dura  contingete  vtinhac  teftitutiolie  magis  noaa  aaiode- 

turquara  vtvetus  reftituatur.   hoc  fitin  quibufdam  fpecic- 

bus,  quod  eft  notandum.  Exemplum  eft  in  leg.  h  quis  fti- 

pulatus,  43.hoc  titul.  Scipulatus fum  centum  in  lingulos  an- 

nos ,  quibus  annis  ellcm  in  Lalia :  ego  abfui  ab  Icalia  propier 

xempubli.  voloreftitui.quomodoreftitucr?  Nondicendum 

cftmihiieftituiactionera.nullamcnimhabebam.igiturita 

fuccurretur  mihivt  magis  inftituatur  adlio,  quamvtaPra:- 

torecocafu  reftituipoHim,  ideft,dabiturvtilis  adlio  infti- 

tutamagis,quamreftitutaa  Prztore.  Simileexemplumeft 

dc  teftamento  in  leg.fi  quis  Titio.&  leg.  Iulianus,i  7  .§.vltim. 

Simile  quiddam  cft  ad  Senatufconfultum  Velleianum.  leg. 

quamuis.§.fi  cum  cflem.fi  mulicrintcnditpro  alio  ,&  trans- 

ferat  in  fe  obligationcm  alicnara,  iuuatur  Senatuiconfulto 

Velleiano,  nec  daranaturadfolusndum,  fedfenatukonfal- 

to  reftituitur  adtio iu  vetcrera  debitorem ,  accidit  tamen  ali- 

quando  vt  magisinftituatur.quam  rcftituatuir  a(flio.di<a.Ieg; 

quamuis,§.ficumeircra.    MiiIierferearaconftitUit,curate- 

cumvolebara  contrahcre,  fuccurritur  mihi,  vtcumeodecn 

cumquo  volebam  contrahere  mihi  inftituatur  noua  adio, 

quxnunquamcompetiit.  Diximusreftitui  aaionemamil- 

fam,fiue  in  rem  fit,  fiue  in  perfoaara ,  vel  quia  pcrpetuaeft  a- 

Q\o  ,  vel  quia  tcmporaria.  Et  dicicur  rekilloiia  vel  rcftitu-       teriuscaptusfuerir,quiacaexceptiodaturpropterpetfo.iam 


i3:i 

ria.  Apud  coy  hzc  cognitio  ejctratjr<iinaria  nonhabctlo- 
cum , cum refticuciones  impccrautur ab eo,  qui  de  re  non a- 
gnolcit ,  puca  a  Cancellario,  vel  magiftcis  libellorum:  fed 
locum  habere  poteft  Iccuudum  motera  iudiciorum  vfita- 
tum.  TemporciuftiniiiniquomagiftricusccEperuut  cogao- 
kete  deteb.  pecuniariis,  &tempore  lurcconlultorum,  ex- 
t:a  ordinctn  tantum  cognofcebantmagiftratus  fauorc  ccr- 
tarmi  pcrfonarum,  &caufarum.  Priterea  non  tanturaa- 
<Si-i.T  aacut ,  fed  &  exccpcio ,  quamuis  tamcn  Pricor  dc  adlio- 
ne  loq  1  Kur.  fedluteconfulti  in  huius  edifti  intferprctatio- 
neaiuut,  r.on tantura  aiftioncm  ,  fed  exceptionem  quoque 
dari.leg.  nccnon.§.excnBplo.  ae.Hicappellationeadlioni* 
exccpiio  qacq le  lontinetur,  vcdiximus  tit.  dedolo  malo. 
Caienima(5tionemdimus,muitomagisexceptionemcom- 
getjce  diccndum  eft.leg.  1  .de  fuperficieb.Ergo  fi  quis  na6tu$ 
filpolleilionemrcilija',  quamqu;svfucepit,&petatis,  qui 
e  f.a  vfiicepit , dabicur  ej  excepcio ,  qui  cius  poireflionem  na- 
«fluseft.Simileexempuv.aeil:inleg.fiiscuius.  jc.  Scdqus- 
tituraa  reftitutio  fit  neceflaria,  vtquis  hac  exceptionc  vta- 
tut  aducrfus  vindicantcm.  Quidam  vfucepit  rem  meami 
dum  abeflem  reipub.  cau(a:  ego  eius  njdlus  fum  Doiicflio- 
nem ,  is  can:  vindicat ,  ego  me  tucor  excepcionc ,  fed  an  refti- 
tutione  opusfit  adhanc  exccpcioncm  oppo.-.end.m;  &hic 
locus  fatis  mibi  videtur  oftendere  opus  ciif  reflitucionc ,  ide6 
3giturrefciirjria,ergoreftituiturquod  ainiilumel:,&dein- 
de  dacur  a(5bio.  Cum  ergo  lureconlultus  ait  exempu;  tcfcif- 
forisdariexceptionem.hocinteliigidebetjiitrefticutioprius 
impetretur.  Idtutemalibi  ficise.xpreflumtfl:,r,eqaisdeeo 
dubitet.ptaefertim.inlcg.  exceptiones.  de  excep:.  ie;;.  nam 
poftea.§.fiminor.deiureiurand.Indi61:.I.excepc:oiies,  iiclu- 
reconfulcus,quafdam  exceptiones  efle  rei,quafdam  perf  jna:» 
Cura  circumlctibitutminor,  exccpiiopctti]:cfletei,poceft 
etiaraeflcperfonx  :  curadolocftcircuaflcriptus,  exceptio 
noneftperionxjidcoquecompetit  fideiuirjneius,  quiaet- 
iam  maiori  dateturca  cxccptio  ,  nccdatur  propfcr  pcrfo- 
nam  mlnoris.  Scdfi  nullus  dolus  interucnerit ,  fed  re  ipfa 
cafituslic,  dic-tui  f>eifona:  efleexceprio:  tunc,inquit,  noii 
iplc  habebic  auxilium  nifi  reftitutus  fuctit.  fic  cmm  kgen- 
duracft,v:inFloient.  Opuseftreftitutionefifine  dolo.i]- 


totiaaftio.Tametfiautcradeturataiorefcifloriavelreftitu 
toria,  tamcn  quibufdam  petfonisfinchac  adione  extraor- 
dincm  fubuenictur.  lcg.  2.  cuius  vetba  fant  obkuta  his  qui 
nonnoueruntvetctummotcm  iudiciorum.  Seddicendum 
cft  contingcre  aliquando  ,  vt  non  rcftituatur  a(ftio  omifla, 
putarcivindicatio:  fedvripfe  ptstotextra  ordinem  cogno- 
fcat.   Cumcnimipfeprartorcognofcit  nondatura^ftionefe- 
cundum  folennem  moduradandarum  a^aionum.ticul.dc  ex- 
ttaordin.cognit.leg.  i.  veluticumprofeirores  liberaHumar- 
•     tiumfaumlalariumpetunt.Prstorcxtraordinemcognofcc- 
rcdicitur,nonfetuatoofdineiudiciorumdandorum,quem 
feruatcum  reftituitaaioncmamiflara.  Diximus.  n.  Prito- 
rerareftituerc  a<aionera  amiflam,  deindeea  acaione  agen- 
dumcorara  iudicedato.ficnonrcceditur  afolenniritudan- 
dorumiudkiorura,fedcumnondatiudicem,fedipfecogno- 
fcit extra oidmem.Exfenatufcortf.€^pnncipaltb.  Quibufdain 
fortc  Senati-,konIultis  cautumfuit,vtfimilesiusluumami- 
toemw-  f£ritpropterabfentiam,Pr£torip!efubueniat.  Similisl<scus 
Vtf%^  cftinl.i.demigrando.quilocuseftinfigois&vixvnquamfi- 
Zudc    ne  eointellexiircm  quodhic  d.citur.  Interdi(aura  de  migran- 
„,grm-  dodacurinquiIino,firesfuasexportareimpcdjatur,  finulla 
^.         iuftacaufa  fit  catum  rcrum  retincndarura :  Icd  infcequcns  eft 
imetdidum  illud.inquit ,  quia  ei ctiam  extra  ordinem  fubuc- 
niripoteft  ,  ideft  ,  non  datur  intcrdidum,  quia  cura  datur 
jnterdiiftum,  datur  iudcx  qui  inter  duos  litigatotcs  de  pof- 
feflione  pronuntkt.  Sed  fauor  caufi  poftulat ,  cum  inquih- 
nuspetfoluit  pcnfionem,  &velitexpottarcresfuas,vtPrs- 
totipfe  cognofcat  extra  ordinera :  vndc  infrcquens  eft,m- 
quit,illudinterdi<aum:  ficex  cuiuf^uc  loci  collatione  faci- 
levcrumqucinterpretabimur.  SimilisPrstoris  cogninoct- 
iam  eftin  reftitutione  rainorura.I.quidfiminor.  §.vIt>ino. 
Nam  inreftitutione  minorura  nondatut  a^Sio  ficut  in  hoc 
cdi^ao,  fed  ait,  vti  quaique  res  crit  animadueitaro,  fignificans 
fe  cognitutom ,  fi  yidctur.  Et  eft  h«c  cognitio  cxttaordma- 


Hocqaoquefatiscolligitutexdi(aaleg.  Narapoftea.§.fimii 
nor.  de  iureiurando.    Minordetulit  iufiurandum  aduerla- 
rio,adueifirius  iurauicfenon  debere  ,  &ica  incipic  eicom- 
petere  cxceptio  iurifiurandi.  Minor  agit  denuo  aduerlus 
eum,aductfarius  vtiturexceptione  iuriliurandi ,  vultfum- 
moueic  minorera  illa  cxceptione  ,  fed  minor  replicatio- 
ne  vult  elidere  illam  exceptionem  aduerfarij .   Ego ,  inquici, 
inconfulta  facilitate  detuli  iufiurandum  ,  cum  non  dcbc- 
rcm,  andabitur  ei  replicatio  ?  Pomponius  dixerat  ci  fira- 
plicitei  dandam ,  fed  Vlpianus  ait  neceflariam  cfle reftitutio-, 
nemvt  replicatione  vtipoflit.  H*ccognitioquoque,ftatu- 
tumtempus  vnius  anni,poft2f.  annos  fecundum  iusanti- 
quum,vel  quadticnnium,  fecundum  Imperatorum  coufti-| 
tutidines  nondcbet  egredi.  Aliajcxccptiones  fetcfuntper- 
petux.  Hxautemtcmporati».  leg.exceptio.de cxccpr.lcg. 
puic.  § .  vltim.  de  clol.  mal.  exccpt.Ergo  neccflaria  eft  reftitu- 
tio,ytpoffitagia(aioneneccflaria.  Ha:cauteracxceptiovui- 
go  dicitut  in  modum  contradi^aionis  poflc  proponi ,  id- 
que vcruracfl.Reftitutio  intetdum  petitur  principalitcr.in-^ 
dum  per  modum  defenfionis  ficut  querela inofficiofi.  1.  Pa-' 
pinianus.§.fifiIius.deinoffic.teft.  vbiaitprincipaliter  inter» 
dum  intcndiqucreiam,  interdum  vero  per  modura  defeti- 
fionisfeu  contradiftionis,  fi  filiusexhircdacusiamcbtincae 
poflcflionem  hitcditatis,  &ha:rcs  kriptusaducrlus  eum  a- 
gat,isopponendo  quetclaroku  exceptioi:em  inofficiofite- 
ftamenti,  fetucbiturinmodum  contradi(aionis:fichoclo- 
co  rcftitutio  aliquando  impetiatiu:  a  Praetoie  principalitct: 
fcdfi  minor  velaliuspoffidcatres,  quasamiferat ,  pcrmo- 
dum  defenfionis  potciit  itrpiorate  leftitutionera .    Apud 
nos  non  potcft  ita  peti,quia  is  ,  aquo  impctratur  rcftitu- 
tio  ,  nonfclet  cognofcere  :  isenimrefcindir  quod  geftum 
eftj&rcftituit  a^aioncra,  dcindcalinsiudocognofcit.  Sic 
hodie  fi  minor ,  vel  maior  qui  abfuit  rcipub.  cauia ,  nadlus  fit 
pofleffioDem  rei,potctit  exceptionera  oppoaote  c6ttadi^o«^ 


M* 


Franc.  T^uarent  Comment. 


rie,  noti  apud  eundem  iuiVem  >  fcd  impetrandum  crir  di- 
ploraa.quodnomineprincipis  concipietur.  Princcpsrcfti- 
cuitei  cxceptionem,  (ic  apud  nos  non  impetratur  per  mo- 
dum  defsnfionis,  licctinaliislocis,vbi  fcruatur  ius  Roma- 
num,  id  obferuari  poflit.  Ex  his  intelligitis  adioncm  com- 
petere,veIexceptionem  fi  rem  pofsideat.  Pracerea  cogni- 
tionem  extraordinariam  interuenirc  poflc.  Deinde  no- 
tandum  reftitutionem  ex  hoc  cdifto  nontantum  in  perfo- 
n«m  »fed  in  rem  quoquc  compctere :  vt  diximusl.in  caufs.§. 
interdum.dcminori.  Exemplumeftinl.  lulianus.  Specics 
baccft:  Militicum  abelfet  militixcaufa,  delata  eft  hiredi- 
tas ,  quam  non adeunte  eo ,  alius adiuit ,  res  hireditariaspof- 
fedit,exegit,deinde  vendidit.  Emptorpoffider,  milesvult 
rcftitui,  quzrituranaduerfus  emptorem  quires  iam  vfuce- 
pit,  fitreftitueudus,  anaduerfus  venditorem  ?  Aic  lurecon- 
fultus  aduerfuscmptorcm  refticui,ideft,itarefticui,  vcpof- 
fitrem  perfcqui,  tanquam  fuam,  hocenimeft  inrem  rcfti- 
tui,  ficenim  agi  diximus  vt  petat  actor  refcilla  vfucapione, 
poftcftbrem  non  vfuccpiile  rcm,  quam  vfucepit.  Secundum 
iutifdi^lionem  Prastoriam,  quxrefcindit  vlucapionem.re- 
Qutfiio  <5tedicicur,nunquamvfucapta  fuifteres,  femperque  inbo- 
dtreftt-  nis  manfiile.  Igitur  hsc  reftitutio  daturin  rem ,  fi  rainoris 
tut$one  rcm  aliquis  vendiderit,  &emptcr  vfiiccperit,milcs  propter 
*"''""  ablcntiam  hereditatcm  omifit ,  eamque  poffeflor  intcrea 
\ti/tn>ia,  vendiderit .-  miles  reuerfus  agnouit  hzreditatem ,  tunc  dc- 
roum  datur  reftitutio  in  rero ,  fi  non  agnouerit ,  rata  eft  vfu- 
capio  emptori.  fimilc  cft  quod^dicitur  in  1.  cum  miles.  §.  fi  i$ 
qui.jo.  Quidam  abfeMreipubli.  caufameprajfentc  vfucc- 
pit  rcm  meam.  Aic  lurcconfulcus  me  reftitucndum ,  vc  non 
tantumaducifus  eumquivlucepit,  fed&  aduerfus  cum  qut 
alienauic  ,  poft  vfucapionem  reftitutio  detur.  Ex  iam  di- 
(aisconftac,  cum  quiriturde  reftitutione.exhoccdiftore- 
fticuiturquodamiflumeft,&  quatenus  iuslxfumcft,  eate- 
nusrcftitui.  Videndum  quis  fuetit  ftatusrei^anccquamlac- 
fus  eflet :  in  eum  enim  ftatum  rcs  reponerda  eft.  id  enira  cft 
rcfticuerc ,  quod  cft  nocandum ,  leg.  minori.  de  minor.  vnde 
cciam  frudtus  refticuendiiunt.l.  i3ecnon.§.  vltim.  Abfcns 
rcipublic.  caufa  rcm  meampofTcdic  &vfucepic  cotoeo  cem- 
porc,quo  aberat.  Non  poteram  interrumpere  vfucapioncm, 
quianon  defendebatur.  Aclioeftmihirefticuta,fedpr2ret 
ad'oncm  eciamfruftus  eiustemporis,  quonon  potui  cum 
coexperipjfunt  reftituendi.  latam  enim  fignificatic.icm  ha- 
betveibum,  RejiituendtA.  videamiis.s  inFauiana.ee vf-iis. 
&deminorcideftexpreirumI.quodfiminor.§.i.d£m'nor. 
fiucquisaduerfus  militemfit  reftirutus,  fiuequis  milit.-s  ab- 
fentia  rcm  vfuccpciit  .  crgo  videndum  quateniis  ci:ii^rqu8 
ius liium  fitjvr eatenus reftitutiofiat. Alia eiufdem re: excin- 
pla in l.ied & fi.^. fi feria:.& §.quoties.  Quidam pofledit rem 
mobilcm  fpacio  triennij  minus  vno  die  :  vnus  dies  fuper- 
ctat,  ad  cempus  tticnnij  computandum.  codic  voluiinter- 
rumpere  vfucapioncm.  Pr^tor  indixit  ferias  eo  die  ,  velc- 
go  cotpi  abefle  reipub.  cauia.  Ergo  eo  die  reftiruitur  adlio, 
quia  eo  excmpta  fuerit ,  fed  cuius  diei  ceftitutio  fiet?  vnius  dici 
tantum,  quia  fadlo  magiftracus,  velmea  abfcncia,  fiuead- 
uerGrij ,  ia  canrum  mihi  cxcmpcum  cft.  Id  fatis  darum  eft 
inexemplo  noftro.  eocsmen  die  agerc  volui.  fimile  exem- 
plnro  de  abfeniia.fcquitur  fiii«i!e in  1.  vltim  .dc  minor.  A.liud 
exemplum  inl.fi  quisTitio. 4.  Quidam  abfensrcipub.cau- 
fa  eit  hires  inftitutus  cum  oncte  legatorum  ,  fi  rcfticuatur' 
ad  hxrcditatispecitionem  ,  reltitui  cam  intelligendum  eft 
cum  onerc  legatorum :  nam  quatcnus  qi'is  larfus  eft  ,  eate- 
nusreftituitur,quiain  ptiftinum  ftatum  rcponitur,  in  quo 
marifillet^finonabfuiliec  reipubii>;xcanf:,arquilegac<  rum 
onusillud  fubiiflec,  ergo  rcftinicio  hxred<ci.ii  inteilij-nda 
eft  cum  onere  illo reftituta:ait  cnim  ( refcifllio ■>  hxc  fuOL  ver- 
baluliani.  Dsindefuntnotas  Marcelli.Marcelius  notasfcri- 
pfit  in  lulianura.  Hinc  nafcicur  quxftio  quam  coepimus 
tractareinl.  abhoftibus.§.  fcdquod  fimpliciter.  ip  Mar- 
tinus&  Burigariusquorum  dehac  rc  dmenfioeft  apud  Ac- 
curfiam,vatiefentijnt:dixifi  quisabfucrit  rcipublica:  cau- 
fa  ,  &reseius  fitvfucaptadumrediic  ,  fimodicocempoce, 
portquamrcdiit,  fuericvfucapca,modicum  illudceropusha- 


eft,  rediiccum  fupereflct  ann«s  vnus  integer,  adpcrficicn- 
dum  criennium,  rotoillo  anno  non  egit  aductlus  pofleflo- 
rem ,  vult  refticui.  ait  lureconfulcus  non  dcbere  refticui :  quia 
negligentibus  non  fuccurritur.Hoc  edifto  Burigarius  &  qui- 
ddoi  Burganiani  putauerunr,  hocitae(rcincelligcndum,vc 
nonreftituatur  tcmpus  quoillc  abfcnsfuic.  Eccum  haccx- 
ccptione  intelligendum ,  quod dicitur di(fto §.  fed quod  fim- 
pliciter.  Alijautcmnihil  oraninoeflcreftituendum,fedre- 
ftitutionem  fimpliciter  dencgandam.  quam  fencenciam  pro- 
bo.  Mouec  me  quod  Vlpianus air,  Simpliciter non ejfe audien- 
dnmpoji Ungum  tempm.  S\  prifens  fuerit,non  modico  cem- 
pore,idcft,quod  bonus&prudensiudex  xftimaueti:  lon- 
gum tempus.  Cum aicnullo modo rcfticucndum ,  oftendir,' 
nec  tempus  illud  quo  abfuit  rcftituendum .  Ratio  qi-oque 
id  fuadet,  quia potuit  agcre ,  cx  quo  redtit ,  &  ci  eft  impucan- 
dum,  quodnonegerit.  Prartcreafirem  rcfteperpcndamus, 
dicitur  iilus  prxfcns ,  non  abfens .  Hoc  edi(fto  (accatritur 
velhis  ,  qui  prjEfcntcs  lififunt  proptei  abfcntiam  alterius, 
velhis,  quiptopterfuamabfentiara  Ixfifunr.  Hidxfioin- 
telligitur  in  prsfentia  cius ,  antc  finem  eius  triennij ,  quo  res 
vfucapi  poteft  ,  vere  &  propric  non  poteft  diei  Ixlus  efle. 
Non  poteftdici  laffuseflcin  bicnnio  &  triennio  ,  fcdanno 
poftetiore  ilIopra:fens  fuit,  igitureoanno  lifioncm  vitare 
potuit ,  ncc  danda  eft  ci  reftitutio  tricnnij ,  cumco  lifus 
non  fit.  quotics  cnim  fuccurritur  alicui ,  eatenus  ei  fuccur- 
rendumcft,  quatenuslasfuscft.  Sedaduerfushanc  fcnten- 
tiam  quidam  obiiciuntur  i  Bulgarianis.  Primum  dicunr, 
Poena non  debcr  cfle  maior deIi(!lo.  At  hic ncgligen tia  vnius 
anniperindcnocet ,  acfipro  triennio  abfuiiTct ,  hicpocna 
eft  maior  deli(5to ,  cum  negligcns  vno  rantum  anno  fuerir, 
incotanturacianno  dcbetnoccrc,  non  in  eoquod  proccf- 
fit.  Iniquumcftci  noccre  ncgligentiam  vniusanni ,  quan- 
tum  ci  noccre  pofTct  ne gligcntia  trium  annorum .  Sed  rc- 
fpondeo,  idideo  nonefle  vifumiuris  authoribus,  quiadili- 
gentia  fua potuit  toto  temporcpoftremi  anni  fibi confulerc, 
&vitare,ncvfucapionc  amitteretrcmfuam.  Hoceftquo<l 
aiunt  lureconfulti,  Iropeditis  rei  neceflitatc  fuccurri  hocc- 
difto:  igitur  modicum  ei  concedere  vifum  eft  tempus ,  ncin- 
iuria  ahqua  afficcrccur.  Sed  fi  poft  modicum  cempus  non 
egcrir,nolueruntcumomninoexcludi.  Ratiooftcnditnon 
cflealienum  aba:quitate,vtei  tantumnoceat  negligentiaV" 
nius  anni  quam  triennij  .  Aliud  arguroentum  ptiori  fimil» 
cft.  Lajfus  hic  reftiruiiur  hoccdi(3:o,  neoflicium  fuumda- 
ronofum  fit  cuiquam. vt  dicitur l.videlicct.  17.  Et  hxc  cft ra- 
tioadquam  refpexcrunr  lureconfulti.  Athoc  officium  da- 
mnofum  cfle  deprchcnditur  in  hac  fpccie  ,  quia  abbreuia- 
tum  eft  cempus  propcer  abfcnciam.  Hdbebat  tricnnium  pro- 
pter  abfentiam:  cieft  cxemptum  triennium,  'gitur  damno 
aliquoafFc^aum  conftatpropterofficiumfuura.Sedrcfpon- 
deo,  hoc  non  efle  vifiim  ioiqcum  iuris  authoribus.  Nam 
longo  temporis  fpacio  poft  reditum  potuiflcc'fibi  confule- 
rc,&  vicarcboc  damnum.  Similccft  quod  dicicurl.  abho- 
ftibus.  § .  fi damni.  Si  damni infcdli nominc non  caueric mi- 
lcs ,  &  prifentc  eorem  iuflerit  Prscorpofllidcri,  nonrcfti- 
tuccur.  Quiahoccopraifenccaccidit.  In/picicur  poftreraus 
a£l:us,potuitmiIeshoc damnumvitatc,  caucndodamniin- 
fetfti.  Etfimile  eftquod  dicitutin  hacfjjccie  :  dicunt  can- 
dem  eflcracionera  cemporum  &rcrum  ,  fcdfiquisncgli- 
gensfueric  circaremvnam,  eam  negligenciam  non  obefle 
inrcaliaquominus  reftituatur  rci  alceriusnomine:  fedhoc 
eft  argumentum  fcphifticum  .  Ergo  idem  de  cempore  eft 
dicenduro ,  vc  etfi  negligens  fuerit  vno  icmpore  tantum,  rc- 
ftituacur  circaaliudcempus,  necnoccateinegligcnria  circa 
vnumcempus.  Sedrcfpondcojbxcargumcnta  funcafimi- 
li,vbi  cft  eadem  ratio.verum  eft,&  iusidcm  fuiflc.f  ed  hic  non 
eftparratio.  Eftmagna  diflimilirudo  &  iarebus&  in  cem- 
poribus .  Ncquc  poftremo  anno  poccft  corrigi  quod  pcc- 
cacum  eft  fupcriori  ccmpore.  Captacft  vfucapio,  dum  ab- 
eflec  reipublicxcaufa,  fed  diligentia  adhibica  pofteriori  an- 
no poceft  corrigerc , quod amiirum  eft  fupetiori anno ,  idem 
in  rebus  non  potcft  eucnire.  Et  hoc  argumentum  a  re  ad 
tempDS  nihil  ad  rem  facit.  Si  poft  alicuius  abfcntiam  vfii- 


bcrut  pto  tempore  abfentix.  quidfi  modicum  tempusnon       capio  fueritcorapleta,  anfaltem  rcftitutiofieridcbeat,pro 
fic ,  led  abfuit  leipublica:  caufa  biennio  ?  rcs  ctiam  poflcfla      eo  tcmpore,  qao  quis  abfcns fuit ;  abfcns fuit  bicnnio ,  cum 

fuperct 


In  Tit.  Exquib.  caufismaions  ^c% 


^n 


fupcreflet  annus  ad  vfucapioncm  ,  rediit,  toto  tertioanno 
non egit adintcrrumpendara vfucapionem ,  an faltcm  bien- 
nium  eifitreftituendum,  quoniamfimpIicitetdicitur,eum 
non  audiendum,di6t.§.{edquod.  necratio{uadet,quial£e- 
iis  tantura  fuccurritur  ,  &non  poteft  excufariaculpaquod 
toto  anno  potuerit  purgareqaod  neglexit.idnonfecit.  Ai 
ea  qua:  obiicianraiiicocpimus  refpondcre.  fequamurnunc 
cxiera.Rariusobiiciturlcx  fedetfiperpractorem.§.quoties. 
Ego  toto  tricnnio  neglexi  fundumpetere,  cumfjpereiiet 
vnus  dics  eius  triennii,  abefTe  ccrpi  reipublics  caufapoft 
abfentiam  meam  vfacapio  eft  impleta.  Ait  lurCccnfultus 
reftitui  mihirompus  vniusdici.  QuiaeodieabefleccEpirei- 
pub.caufa.  Reiiitutio  fiet tantum vnius  diei.quo non potf-ft 
miiii  negligentia  imputari.Hincita  argumentantur.  Refti- 
tuitur  ad  eum  diem  quo  non  negligens  fuit ,  etfi  totoalio 
tcmpore  ncgiigens  fuerit ,  ergo  idem  in  noftra  fpecie  dicen- 
dam.  Proponitur  abfentem  aliquem  fuiflc  biennio  rcipub. 
cat!fa,fedpca;f>-ntem  fui{Icvnoanno,ideovidetur,  etfinon 
totum  triennium  ei  fit  reftituendum,  tamen  tempns  biennii 
ei  efle  reftitucndum.  Hoc  argumento  vtuntur  ,  qUodpa- 
rum  rae mouct.nam parum eft noftra:  fpeciei fimile.  In nc- 
ftra  (pecie  vfucapio  eft  mipleta.eo  pra:fente,&:  certam  eft  ab- 
ftntiam  pra:cedentium  temporura  non  excludcre  reftitutio- 
nem ,  Cedfequentis  temporis  tantum  :  vt  quidam  praefens 
fuit  toto  fete  rriennio  ,  vltimo  die  coepit  aberte  reipublic. 
cau(a,is  reftituitur  aduerfus  eam  vfucapionem.  Nec  eipo- 
teil  obiici  faperwris  temporisnegligentia  ,  quod  vfucapio- 
nem  non  interruperit  totoco  tempore  ,  clariflime  idcon- 
ftat  ex  did:.  J. quotics.  leg.necnon.§.fiquis.fedfequentis 
temporis  abfentia  noo  nocet ,  vtdicitur  in  di6l.§.fedquod 
limpliciter.  Ratio  diuerfitatis  hxc  eft.ls  qui abefle  ccepit  vl- 
timodisitienniijforte  noncogitauitforevt  abfuturus eflet 
vel  iple,vel  tius  aduerfarius  reipublic. caufa  :  ideoquenon 
puiabatneceflTiriamefle  interruptionemvfucapionis.  Spc- 
rabat  fe  velpoftremodiceiusvfucapionisa(5turum.-  fedfide 
antecedenre  rcinpore  loquamur ,  quo  abelFe  coepit  reipub. 
caufi,  aliud  cJiccndiim  cft.  Is qui  biennio  abfuit  reipub.  cau- 
fa,  &ie  fuampofltflamefleabaliofciebat,reuerfuscogit3rc 
debet  vfucaptam  efle  poft  annum  remfuam.  Ideoquedili- 
gens  efle  deber  in  interrumpenda  pofleflione,  &  nifi  id  fe- 
cerit  ei  imputandura  eft,  quod  non  emendarit,  quod  biennio 
antecedente  ueglcxerit :  fic  accipienda  eftlex,necnon.§.(i 
quis.iS.  Dixiiam,tantumtemporis  reftituendura  quanto 
tempore  lifus  eft,vtdiciturdi6t.§.quoties.  Si  quisterapo- 
ris  lapfu  damno  fit  affedlus,  fi  vnoannolacfus  eft,  vnusan- 
nus  ei  reftituendus  cft :  fi  vno  anno  abfensfuit ,  alio  prxfens, 
ait  lureconfultus  h^c  tempora  coniungenda,&  videndum 
quantum  temporis  excocoIligipofl^t,&totum  illud  tcm- 
pus reftituendum  eft.  Sed  hoc  ita  eft intelligcndum  fi  vfuca- 
pioeftimpletatemporeabfentis.  Nampoft  abfentiam  ni- 
hil  rcftituetHr,nifipoft  modicumtempusfitimpleta.  Prae- 
tcrea  opponitur  lexfecun.quod  tempore.  Cod.de  rcftitut. 
militura.  Sed  facile  eft  hoc  obiedum  diluere,  (ufficit  cius 
explicatio  ad  folutionem.  Nositainterpretamur  impletara 
fuifle  vfucapionen^^prifentemilite,  nonabfente.  Qii?'"" 
uis  pofleflionij  verbumfitambiguura,quianonexprimitur 
quanrotemporefitpoflleflum.tamcnitaeftaccipiendum  ne 
quidabfurdioccurrat,ficutinomniambiguaoratione.leg.ia 
ambigua.  de  leg.  &  Scnatufconfultis.  Propofitum  fuit  pof^ 
feflum  fuifle ,  quia  non  erat  de  ea  re  qusftio.  Nihil  atiud  di- 
cit  quam  fi  tempore  militis  reipublic.caufa  res  fit  pollcfla, 
pofTe  refcifla  vfucapione  rera  peti  intraannuoi.  Nam  iufta 
eft  caufa  railitis  reftitucndi ,  rcftitutionis  beneficium  intra 
annum  petentis,  non  intra  quodccepit  poflldere.  Deinde 
poftquam  rediir ,  vfucaptam  efle  rcm  .•  nam  nec  hoc  quidem 
exprelfameft.  Obiicituretiamlexprasfcript.C.quibus  non 
ob  prarfcript.long.terapo.  Sedilla  lex  adrcmnonpertinet. 
Quamuis  bona  fide  poflldens  acquiratprsfcriptionem.ta- 
mentcmpus,quoabfcnsfuitreipubIicac  caufa  deducendum 
eft.  Nosnon  ncgamus.quin  dcducendumfit.  Deducitur 
illud  tempus ,  fi  prxfcns  fuit  modico  temporc.leg.  fed  etfi.§. 
quoties  .lcg.nec  non .§.fxpe.Si tcmpus  non  modicum  fit la- 
plum  poft  rcditum  ,  tunc  non  admittitur  rcftitutio  ,  fcd  ft 
guis  co  temporc  non  cgctit,noxi  audietur.  Nosautemloi. 


quimur  deptiEfente,  quihabuiteommbduitotempUS  adiit- 
terrumpendam  vfucapioncm.  Obiicitur  etiam  lexVum  mi- 
les.de  quamoxdiccrausfequenticapite,  cxquO  intelligecur 
folutio  huius  nodi.  Ex  iam  di(3:isinteIligiftiuSjquidhocc- 
didto  reftituatur.nunc  qurdara  pertinentia  adhancadtio- 
nem reftitutoriara  tradlanda  funt.  In  primis  quxritur  de  ha:- 
redibuSj&dicendum  darihiredi&contta  h:credem:idquc 
generaliter  dc  reftitutionc  dicitur,  nonfolumde  teftitut.in 
integrum.  Hincnafciturqu«ftio.leg.cummileSi  Qua(itHifi- 
Ba defcendit.  Sic  legendum  eft  vt  in  Pandcdt.Florent.  Milcs 
cii  abeflet  reipub.caufa  ccepit  rera  vfucapere.  Hsres  cius  ira* 
pleuit  vfucapionem ,  poftquam  miles  cui  fucceflit  deceflerat. 
Qujrituranreftituendumfitquodgeftumeft^&contrah^- 
redem  danda  fit  reftitutio.  Dixi  contra  haeredem  dandam, 
fcd  aliud  hic  dubitationcm  adfert.  ProponitUr  enim  cura 
harrede  non  cum  railite  defun<fto  impletam  vfucapionein, 
prsfens  contra  praefentem  vlucapionem  impleuit.  Igituc 
non  videbatur  reftituti<»  iocumhabere^quomodoprifens 
contra  prifentem  reftituetur  ?  Ex  cdidto  Prxtoris  przfcn- 
tem  contra  abfentem  reftituitur.    Sed  praefens  erat  hxres  vc 
hic  proponitur.  Ergo  vidctur  non  cfTe  reftituendum  in  intc- 
grum.  Hinc argumentum  ducunt aduerfus  noftram  fenten- 
tiam.  Aiunt rcftitui,quamuis poft  rnortem  militis  fit  iraplc- 
tavfucapio  ,  fcd  fingularis  hic  eftratio,  propterquamrefti- 
tuitur.  Animaduertenduraeftigiturvfucapioncm  coeptam 
idcfunftopofTe  compleri  abhacrede,velabhxreditate,et- 
iam  fine  apprehenfionc,  fiuepoflefIione.leg.captam.de  V- 
fucap.  leg.  nunquam.  § . vacuam.eodem.  Hxreditas  non  di- 
citur pofnderc , in  his  qu£ fadti  f unt,  haireditas  perfoni  vice 
nonrungitur.lcg.prim.§, Sciuola.fi  quisteftam.hb.Q^m- 
uis  in  his  qmiurisfunt,inillisperfon.-Evicef()ii^.itur  hire- 
ditas.I. hircdit.is.  deacquirendo  rerum  donii.  Sedhicnos 
fingimus  pofliidcri  hxreditatem,qu7  non  tenetur.  viilicatis 
cauia ,  proptercomplendara  vfucapioneoi.  Idem  etfi  hxrcs 
bxrcditatem  adietit.di(5);.le.nunquam.§.  vacuara.  de  vfucap. 
In  hac  fpeciefine  vllaapprehenfionchiiediiatis.eftadim- 
pleta  vfucapio.  Sic  intelligere  debemus.  Siquistuncobii- 
ciat  prsfentem  fuiflc  vtrumque,&  eum  qui  compleuir,  & 
eum  aducrfus  quem  rcsvlucapraeft,ergorcft!tutioIocum 
non  habet.  Refpondeo,  xquura  efle  huncreftitui,fecun- 
dum  verba  cdi(5i  videbatur  non  pofTe  reftitui,quomodo  po- 
ruifler  interrumpcre  vfucapionem  ?  leg.ofticium.de  rei  vin- 
dic.  Scd  etfifingaturrempofEderc.nonideopoteftreivin- 
dicatio  aduerfus  eum  comperere.  Ergo  quamuis  fingatuc 
pofllidere  rcm,  ciuilifi(5tione,propter  impletam  vfucapio- 
nem,nonideocompetitaduetfuseumrei  vindicatio.  Hinc 
datur  reftitutio ,  cum  res  vfucapta  fir,quamuis  hsres  ron  de- 
fun(5lusimpleuerit  vfucapionera.  Qmfiimciadefe.  Often-  , 

dit  his  vetbis  non  veram  cffc  vfucapionem ,  fed  fi(Stionem  ^3J„^-f 
quandam.  Et  notandura  poflefIionemdefun(Sli  tranfire  ad  tranj$t 
haeredcm.  Qupdlongiusanoftrisprodu(5tumcft.nammo-  adhnrt^ 
ribus  noftris  Lemortfkifitlevif.  Morruusnon  rantumiura,  ^""' 
fed  &  pofTeflionera  rransfert  in  hxredem ,  nec  opus  eft  ap- 
prehenfione ,  quamuis  id  fit  neceflarium  iure  ciuili.  leg.  cum 
hircdc. dcacquircn. poin  Nifi in quibufdam caufis propter 
implendam  viucapioncm.  Atnoftrismoribus  noneftopus 
pofreflione,&  dacutillis  interdidlum.  Deindcquaritur.an 
hzca(Siofitperpetua,antemporaria.  Etcertumeft  tempo-     > 
rariara  effe^quia  datur  intra  annum.I.in  honorariis.de  oblig* 
&  adio.quamuiscarcm  perfcquamur  non  pa£nam,tamen 
ideo  vifum  eft  tantura  intra  annura  eam  dare,quia  contra  ius 
ciuile  datur.  caenimrefcinditura(Stio,qu£contra  ius  ciuile 
cft,&perindevindicat,acfinunquamefletvfucapta.-idquia 
durumeft,ideoftatuerunt.'innum,&racrito.l.vltim.C.cod. 
Vorum  de  hoc  tempore  plenius  dicemus,Deoopt.max.iu-< 
uante,  tit.fequenti. 

IN  TIT.  LII.  LIB.  IL  COD. 

DE    TEMPORIBVS    IN    INTE- 

trumrefHtutionistamminorHtn 

<  quam  aliarum  perfonarum 

^HitrefittuipoJfunt, 

auam  etiam  ht- 

rtdiicorHm. 

M 


fmpn 


Yy^-5^f«S^  I c  titulus  pertiner  tatn  ad minoies,  quai" aa 
"  '^'IJTM  ^^  maiores  qai  lefticuuntur,  Sub hoctit.quae- 
'  H  -^'  ritur  intra  qucd  tempus  debent  reftitui  mi  - 
^'\f;^,<^  noresj&maiores.itemhsredeseorum,  fub 
'^fi^i^  rit.de  mino.nihil  de  tcmpore  attigimus,  quia 
iocusajitioreratdicendidecarehocin  loco.  Magna  autera 
hicdiltinfioeftimeriurisinterprete?.  Etnonfmeratione, 
Conftitutionibus  regum  noftrorunc.  aliud  cft  ftatutum,  fiue 
minores  fiue  maiorcs  finc,quireftituantur.  Videndumeft 
de  hoc  trm;>ore  quantum  detur  tam  minoribus.quam  laaio- 
ribus.  Hoctempusdehnitumeftconftitut.Imperat.I.vltim. 
Hii.  ftstucum  c  ft  quadricnnium.loco  vtilis  anni.qui  dabatur 
iutevsteri.  Igicurabroganturhacconftitutioncqua:de  an- 
r.o  vcili  dicunnir, tam  in  Pandedis  quam  in  Codice.  Multx 
ambagesreperiebanturcircaaonum  vtilcm  prifcis  tempori- 
bus.  Quiresmagnamdifficultaccmpariebatiniudiciis.An- 
nus vtilis differt a coniinuo, in vtili des tantum  continentur 
quibus  agsre  licet.  Incontinuo  omnes  dies  ,  ctiam  feriati, 
quibus  non  licet agcre,  Eft  loctis notandus dc  hac  rc  leg.  pri. 
dc  diucrfis  &  tempoc.prxfcripc.  Docet  ibi  Vlpianus  quid  fit 
annvis  vtiiis,  quid  coatinuus :  vcilis  eft  quo expetiundi  facul- 
tas  eft.  Si  quidaccidat  propter  quod  nenpoccft  agerc,illa 
dies  non  poceft  dici  vtilis.  Ergocumdatur  annusvtilis.in- 
teliigimus  dari  jtff  .dics,qui  fortenon  repcriunturintotis 
trigirita  annis  ficut  ohra  accidebat,&inde  maxiraaincom- 
moda  iequebantur.  Idco  vifum  eil  &  hxc  abrogare,  & loco 
Vtilis  lemporis  continuum  fubfticucre.  Loquitur  igitur  dc 
annovtili.quidabaturolim.Nuncdaturquadriertniumcon- 
tinaum.  Huius  vtilis  anni  mcntioffpefit,vtinipfocdi<5bo 
Prxcoris.  tit.  de  minoribus.  leg.  vltim.  C.eo.l.quo  tempore. 
C.dcreftitut.milit.  Deanno  ycili,quidabatur  minoribus. 
l.inrerdLim  l.intravtilc.&finiilibus.  Sednotandumhiceft 
tenipiis  accipiendum  ,  intra  quod  reftitutio  petenda  eft. 
Qui.^rienniiim  continuum  datur,intraquodreftituiio  pe- 
tatur.  Hii  verbis  multa compledimur.  Ex  quo  apparet  con- 
ftitutioncm  iliam  qu^  eftl.  fi  quando.  C.fi  maior  fadk.ra- 
tamhab. non  hucpercinere,nccabrogatamefte  hacconfti- 
ratione.  In  ea  conftitutionc  pnfcribitur  vel  quadriennium, 
felfp3ciumdeccmvelvig!ntiannorum.  Si  minoralienaue- 
f  it  pridium  fu«n?,  &  deindc  maior  facSus,  &  lapfum  fic  tem- 
f  us  q  unq'!3  annotum  ,  qu^tirur  an  pollitvenditum  prac- 
dium peter-.  Air fi vCnditum  fit , non polF? petere , fi  dona- 
ti' rn'K  .pnfleinintegrumreftitui.  Ego  conteadodi(^.Iegi 
l!acccnftitn:ionenoneflcabrogatam,quamuis  hsc  confti- 
tiuio  fii  pofletioi.  Illa  eft  editaConrulcDedo,ha:cLam- 
padio  &:  Orefte  confulibus,q'.iia  diuerfa  funr  qu^vtraque  lex 
eoniincf.l.  H  quando.  adreftirutionem  non  pcrtmet.  idco- 
-qieconspolitoresCodicisrcfte  feceruntquieam  noninfe- 
tuerunti.libToCodicis.SxpedixicumfinedectctovcndituE 
'pr.-cdium  minoris  nihil eire mutatum ,  nec reftitutionem lo- 
cam  hjDere.  Nihil eft quod poffit reftitui,manficeares eius 
quivendit.  Ergononquasriturdereftitutionibus.  Reftitu- 
tioni  petendE  quadriennium  cftprrfticutum.  Sed  quaeri- 
turin  ealegcnonvtreftituaturquisinintegrum,(edvt  vin- 
dicansircmfuamqualetempusfit  prarftitutum.  Et  tuncvi- 
dendum  an  maiorfadusratum habuerit.  Nam  fi ratum  ha- 


Franc.  T)uarem  (omment, 

nemjicet  aliidifientianri  &petercfibireftituidicmvnumi 
E'godiftingaendumtempusquodquispctitfibireftitui,  & 
tempus  intra  quod  quis  fibiperitreiltitui.  Nei.eflcigitureft 
vt  petat  intra  quadriennium  .•  nam  vrnfque  datumeftqua=> 
driennium  continuum ,  loco  anni  vtilis,  qui  ve-ieri  iure  daba- 
rur.  Ea  enim  conftitucio  luftiniani  dcfogauit  iuriantiquo. 
Hinc  quasticur  an  hoc  tempus  in  a(fiione  rcfciflbria  locun» 
habeat,an  ide  tempus  definitum  fic  adlioni  refciflori.-e.Quae- 
ftio  eftiuris  controuerfi.  Suntqui  putant.&rcccptumeft 
reftitutionem  inincegrum,ad  rtfcindeadum  qucdgeftura 
eft  ,  intra  quadriennium  continuumpeceadam,  &ficacci- 
piendam  cire  conftitutionem  de  qiudriennioi  adlionem  aiv- 
tem  rcfciflbriam  qui  intenditur  impetrata  rcftitutione  in* 
tendendam  intra  annum  vtilem ,  quafi  ia  ea  nihil  fit  muta- 
tum.  Diftinguicur  ab  illisremedium  rcfcindens&  refciffo- 
rium.  Aiunt intraannum vtilem remedium refciflbrium in- 
tcndendum:  Relcindens  autem  intra  quadriennium.  Sed 
probabiliusmihividetur,vtriquequadriennium  dcfinitum, 
&rcnscdiorefcindenti&refciflbrio.  Quia  autem  cft obfcu- 
ra  faacc  quaftio  ,  breuitcr  dicam  quid  fenriam.  Exiftimo  v- 
triquc  rcmedio  quadriennium  przftitutum.  Primum  mo- 
ueorquod  feparatanon  eflentha:cremcdia,  tcmporelufti» 
riiani,ideft,officium  Prartoris.quireftituit  a(aionem,&of- 
ficiumiudicis,  quide  reftiruta  aftionecognofcit.  Anrc  lu- 
ftinianum  vero  hasc  erant  feparata,&officiamrr2toris&: 
ludicis, id eft,temedium  refcindcns,& rcfciffbrium.  Ille mos 
adtionum  tcmporc  Inftiniani  in  defuerudinera  abierac.Dein» 
dc  perpendendum  cft  ,  quoddicicur  inconftitutionelufti- 
nianididl;.  lcg.  vltim.  quadtiennium  dati  non  tantum  ad  mo- 
uendum  litcm,  fed  &  ad  eam  facicndam,  vt  fufius  poftca  ex- 
plicabimus.  ErgocumeademoperarercindatPritor^&co- 
gnofcat  de  rcfticuta  aitione  ,  fatis  ea  res  oftendir,  vtrique 
quadricnnium prarftitutum.  Pr^tcrea mouet  me quod in  e- 
&\QiQ  prscoris  dc  ailSione  refcifloria  &  refticucione  maio- 
tumtanturn  vniusanni,  nonduorurafic  mentio.  Infpicite 
lcg.  prim.  hicjvidebitis  vnius  anni  tantum  mentionem  fiet i. 
EarHm,  inciait  ,aBitnemmra  amum  tnjfititam.  Ait  fe  re- 
ftituturum  intra  annum,  non  ir.quit,&  dabo  a<3:ionem  refti- 
tutotiam  intra  altcrum  annum,quod  non  fuiflec  omiflara 
aPraitore.  Ergo  cumdeannoficmentio,vtleg.inhonora- 
riis ,  de  obligatiombus  &  adionibus.  de  eodem  anno  debe- 
mus  intelligere  non  de  duplici.  Nullum  inueni  locum  in 
quo  diftinguatur  annusreftitucionis  ab  anno  refciffbrijc  a- 
(^ionis,  ieddeeodemannoloquunturnondeduplici.SicIu» 
ftini3.1oquitut§.  rurfas.de  a(5l.InftitUt.tamdeietcifraa(5lio- 
ne.quamdereicifToriaa^ftioneinftituenda,  fic  loquitut  d.i. 
in  honorariis.  Idcm  ergo de hoc  quadriennio  dicemus.  Cum 
dicatluftin.feinftituiflequadtienniumlocovtilisanni.ficac- 
cipicndum  cft,  vt  rerineat  eius  vtilis  anni  naturam ,  nifi  difcri- 
menfitinducftumperconftitut.Iuftinian.  Daturergo  tem- 
pus  quadricniiad  petendam  refciflionem  vfucapionis.  Dein- 
dc  ad  intendendam  a(5lionemadfiniendam.licem.  Intrail-' 
lud  quadriennium  cft  petcnda  refticutio,refcifla  vfucapio- 
ne,  eit  petenda  aiflio  refcifToria.  Id  cnim  cft  expreflTam  con- 
ftit.Iuftiniani.  i^dinterponendam  conteflattonem fimendam' 
^uelttem.  Nonfufficitrefciflavfucapionerem  vindicarepe- 


biictit ,  vel  maior  fadlus,  vellapfu  temporis  aHcuius,  non  au-       tere,  feu  litera  coceftari,fcd  oportet  litem  finirc.Sunt  qui  exi-^ 


/uam. 


fiitutum  dicur.  Sedvtilitatiscaufaccrrolapfutcmporisfingiturratum 
^t^imdtj  ^^buifle  ,  quod  egit  ,itavtiionpoffithoccolote,quodde- 
cretnm  nonintecuenetit,reftitution€mpetere.  igiturnon 
intelligitur  hac  conftitutione  corrcifta  did:.  lcx  fiquando. 
Nam  hic  conftitncio  pertinct  ad  tcmpus  quo  quis  petit  refti- 
tuiiniRtcgrum.Q^ddiciturdi(3:.leg.perPra:torem.$.quo- 
ties.nonpertineradhanc]cgeni.dixiin§,quoties.Pofreflacft 
tesqurdam  vfquc  ad  finem  cricnnii,  vnusdics  tantum  fupcr- 
eftilliustticnnij.Diximusramcnvniusdicireftitutionemfa- 


ftimanttantum  adlitem  moucndam.non  ad  finiendum  qua- 
dtienniumhocconccdi.  Mutantvtacumenfuumoftcndanc 
vcrba  Iuftiniani,putant  legendum,  ineMndamque  litem,l'ed 
refraganturhuicle(3;ioniomnesCodices.  Deindeciiameo- 
dcm  verbo  vcicur  Pontifex , dc care loquens in  C!e.  1  ,de rc- 
fticut.  in  intcgtura  .fcd  certiffiraura  eft  hancle(5lionem  vete- 
ribusquoquelcg  busconfcntire.  Annus  vtilisdabarurnoa 
tanturaad  incipiendam  fedadfiniendamlitem,vtmeritoi- 
dem  dc  quadriennio  fi t dicendum,  quod anno  vtili fucceflir. 


ciendam.id  non abtQgatur-hac confticutione,  Diximus  haiK       Huius rei  exemplum  cft in  leg.ea  qus. y .ncc  verifimile in  toc 
conftituticncm  pcrtinere  non  adtempns  reftirutionis  ,  fed       lociserratumefle.  Etaliisquoquelocisidemprobaripoteft. 


-ad  petitioncmrcftitution!S,di(ftusautcm  §.pcrtinctadtam 

{>us  reftitutionis.  Reftituitur  tantum  temporis  iu  quanto 
a:fus  fit ,  fi  diceiemus quadricnnium ,  ridiculum  eflec.  Duo 
ineo§.funrfpe(ftandi,primo,tempus  g>  petitrcftitui,  quia 
eftvimsdies.  Deindequiriturintraquancutr.tempuspctat 
jeliitutionera.  Dico.,iattaquadcicnnium  pctct  tefticucio- 


veluci  leg.  intra  vtile.  de  minor.l.peten  Jij  hoc  tit.Ex  vtrinl- 
quc  locidcclarationc  facilc  inteU'^emus,quod  nunc  dicimus 
annura  vtilem  datum  tuilTe  non  ranrura  ad  ineundam  litem, 
fed  &  ad  eam  finiendam.  Ex  his  quxdiximusquxftiona- 
fcitur,cxle,intravtile.55).dcmino.&di(5b.legpetendx.Quj- 
dam^ipoces  apud  Prxfiderapetieranttefticaiionemintn 


AQAuna 


In  TitJe  Temp.in  integ.reftit. 


151 


annam  vtilem.  Dicebaht  fe  captos  cum  coiitraherent ,  & 
probaca  eft xcas,  &  pro  itate  pronunciauit  Pt ifcs.  Ita  enim 
Ptxfides  (blebaat  pronunciatc.  Adueifirii  appcllatunt  ad 
Imperacorem  a  prxfidc,  donec  iudicatum  eflct  ab  Imperaro- 
je.  Prarfespendenteappcllationc,  czteracognitionisdiftu- 
iit.  Dcinde  finita  appellacionis  cognicione  pronunciauic  Im- 
pcracor  malc  appeilacum  ,  &  redtc  iudicatum.  Interim  la- 
pfum  cft  tempus  prxfinicum  reftiturioni,fciIicet  annusiUe 
vcilis,  quxricur  an  fic  refticuendus.  Q^uiftio  ex  eo  nafcitur, 
quod  cempus  illud  videbacur  datum  ad  hnicndam  litem ,  in- 
terim  lapfam  crat  tempus,  nec  finita  crat  lis ,  vnde  non  am- 
plius  videbatur  audiendus  is ,  qui  petebat  reftitution cm.  Dc 
eo  dubitatum  nonfuinet^nifitempusilludfuiiret  datumad 
finicndam  litem.  Nibil  aliud continetur hac leg.quod  ad  re- 
ftitutionem  attinct.  Eft  tamen  locus  communis  de  appel- 
lationeafcnccnciainterIocucoria,dequaI.ante.C.  qucrum 
appellat.non  recip.  Alius  locus  eft  in  leg.pecendar.Ex  iis  qu^ 
diximus  de  temporibus,  nafcicur quxftio,  qux  vetfacur  circa 
dilationcs  quardancurfiueacftorifiuercoin  caufarefticutio- 
nis.  Quacritur  de  aftore^an  ei  danda  fit  dilatio,fi  forte  huiuf- 
modi  dilatio  petatur,  quac  exccdat  annum  vtilem ,  fecundura 
ins  vetus  ante  luftinianum.velquadciennium  continuum, 
fecundum  ius  nouum:  aitluftinianusnondandam,  quialis 
non  poiTst  finiri  incra  cempus  illud  vcile.  Ecimpucandum 
eft  aibori.qui  acftare  debuerac  incra  mctas  teraporis  refticu- 
tioni  pr3;fticuc3s,&  iudiciumfubire,ne  dilacioiftaexccde- 
rcc  fpatium  definicum  reftJcutioni.I.orationc.&  leg.vltim. 
ie.  feciis.  &  1. 1 .  C  .de  dilat.  Facilius  dabitur  reo  dilatio,  quia 
nihil  poteft reo imputari.  Reus  non  potuit intelliget c  quan- 
do  conuenirctur  ab  adorc :  dilatio  poteft  ei  concedi ,  etfi  cx- 
cedattempuslegitimum.ldcoqueeocaiu  tempus  illud  pro- 
rogabitur  ,  fed  eo  cafupotcritetiara  a6lorprobare,&diIa- 
tione a reo impetrata Vci,qui  per (e  non  potuilkt  dilationam 
impetrare.Eftlocuscommunisdedilat.&cuinoa  eft  ficnilis 
intit.dedilacionib. 

Stconfinio  legittmi.  Id  eft  fi  prope  finem  anni  vtilis  vel  qua- 
driennii  petantur.  QHodfi defenfor  retdiUtionis fujfragium. 
Nunc  dc  reotradlat.  Si  reuspetieritdilationemadproban- 
dam  cxceptionem  fuam  ,  non  cft  in  poteftacerei,  quando 
conueniacur,fedinpoteftacea(ioris.  ideoaaionesfercfunt 
temporatiz,  cxceptioncs  pcrpctuaE.I.Iicct.deexcept.l.purc. 
§.vltim.de  doli  except.  Hoc  fingulare  eft  quod  fequitur.  Dc- 
oegacur  adbori  non  reo  dilatio,  led  fi  fuerit  concefiareo  incra 
idcm  tempus.vtetur  aftorcadem  dilationc.  Hocimpericis 
inforonocumcft.  Dilacionesfunccommunes  vcrique  par- 
ti,vndequa:ricur  fi  reo  ficconceflidiIacio,&renuntiareei 
volaetit reus  ,an  &  adori  noccbic  ea renunciacio.  Si ius  ali- 
quod  quxficum  cft ,  non  cancum reo ,  (ed  &  adori,quia  c<e- 
pic  effecomraune,  hocbeneficium  vcrique  nocebic.  Sed  teus 
aic  fe  velle  renuntiare  beneficio,a6lor  dicicfenollercnun- 
tiare  ,  quia  communeeft  fadum  nonreotanium,fed&a- 
doti.quzftio  cft,an  poffit  renuntiarc  reus  inuito  adote.  Pu- 
to  probsbilius  elFc  renuntiare  potre.  Ecargumentumduci- 
tut  ex  1.  fi  iudcx.de  minoribus.  Vendicum  crac  prxdium  mi- 
noris,  &  in  veoditione  erat  citcumuentus  minor,  peciic  (c  rc- 
ftitui.Prouuntiatura  eft  reddi  dcbere  pridium ,  rcddito  ein- 
ptori  pretio.  Hacfentenciavtrique  ius  quifitumcft,minot 
contemnit  ea  qus  decreta  funt,  non  vulc  eafencencia  vti :  fcd 
mauult  retinere  pretium,  relida  in  incegcura  reftitucionc, 
quiiitur  an  aduerfaiiuspofficpreciumpecere,cxea(cnten- 
tia?  ait  non  polle.  Igitur  nechicadtor  dilationcvtipoterir, 
cum  ei  reus  renunciaueric.  fcio  mulca  adduei  pofle  adhanc 
fcntcntiam  refellendam,  fed  hic  locus  percinet  ad  tic.dc  dila- 
tionibus.  Igicurfacisficcadelibaire.  Exhisincelligicurqua- 
drienniumdatiadtcftitutionemininceg.&ad  finiendara  li- 
tcm.  Hodic  in  Galliislocohuius  quadricnnii  habemusde- 
ccnnium  continuum ,  legib.rcgiis  tam  minorib.quam  maio- 
ribus.  Qnod decennium compucandum eft,ex quo finicacft 
minor  stas.  Ec  datur  hoc  tcmpus  continuum  ad  petendam 
tantum  refticucionem.  Sufiicit intra illud  tempus  licem  con- 
teftati.  Idlongius  eftproduftummorib.noftrisdeccnnium 
pcrcincre  ad  contradus  qui  non  valent  ipfo  iurc,quodeft 
diligencer  nocandum  propcerl.fiquando.C.fimaiorfadlus 
vcndicrat.hab.Dixi  legem  illam  accipiendam  de  concta^ib. 


qui  non  valcntipfolure.  Confticutione  regiacomprehen-  ' 

duncureciam  illicontradus.  Icsvtecfideaetumnontnter- 
ceiTcrit  venditioni  prxdii  minoris,poftdecemannos,ratus 
maneat  illc  contra«ius.  Qiiod  tamen  iure  Rom»no  cautum 
cft.  Ec  nocandum  quiacaconftitutio  regiaadplcraque  ne- 
gotianonpertinet.  Adpnteritaeoim  negotianonpertinct 
l.Iege.delegibus.  Quranrceamconftitutionemcontrafta 
func^iure  Rom.deciduntur.  Tametfi  veredixerimusintra 
quadriennium  poflTc  peti  reftitucionem  tantum.notandum 
eft  aftionem  refci(loriam,qu^  temporaria  eft,interdum  per- 
petuamfieri.  NondicoIitisconteftatione,quianon  perpe- 
tuacur  per  licis  coDCeftacionem.l.petendx.hic.  Dator  illud 
quadticnnii  tcmpas  ad  finiendam  litem,  alia  tempora  dancuc 
tantum  ad  moucndamIitcm,&cuncaaiolicisconceftacio- 
nc  perpctuatur.  Hic  auccmnonperpecuatur  licisconccfta- 
tionc,fed  petpccuacur  apprchenfione,  Icg.fi  is  cuius.  5 1 .  ff.ex 
quib.caufmaio.    SimiIisIocuseftinI.cumnoti(fimi.§.imo. 
C.de  prajicrip.  j  o.  vcl  40.  ann.vbi  dicitur ,  Pofejfionem  rei  i- 
mitart Uttscontefiatienem^Hcm licis conte(tationc  interrum- 
pitur  vfucapio,  fic  polTeffione.  Nihil  enim  eiimpucari  poccft. 
qui  re  ccnec.cur  no  agac.  Cccera  qu^  huc  pcrcincnt  diximus  1. 
ncc  non.  §.  exemplo.  cic.fup.  Sequens  locus  eft  in  quo  qu?ri- 
tur.quando  mcipiachoc  cempusquadrienniicurrere.Iddo- 
cecluftinianusl.  vlcim.  hic.Minoribuscurricapcimodie  itf. 
anni.Maioribus  aucem  poft  ab(entiam,vel  aliud  impedimen- 
tumfinitum,obquodr^ftitutiopetitur.  Qnandiuenimquis 
minor eft,  nunquam  ei  currit  hoc tempiis.  Item  quandiu ab- 
fuit,  non  curret  abfenti.  Dixctit  aliquis ,  crgo  non  eft  conti- 
nuum  hoc  tcmpus,  (ed  vtile.Quia  dicitur  iis  qui  funt  impedi- 
ti,  non  cuf rere.  Tempus  vtile  eft,  quo  quis  facultatem  habec 
expetiundi.  Continuum  currit,ctfinullam  habeacagendi 
facuItatem.Ettatnendiciturcontinuumhocquadriennium. 
Sed  ideo  dicitur  hoc  e^fe  continuum  quadricnnium , quia v- 
bi  coepit  currcre,  femper  continuatur  nec  interrumpicar,etfi 
dies incidcric  quo  no  liccac  experiri.Ec propcerea  vulgo  dici- 
tur  concinuum  vcile  elTe  in  iniciOj  fcd  continuum  efle  in  pro- 
greflu,  &  non  curric nifi  cx  qao  coepit habere faculcatem  ex- 
periundi  is  qui  abeft  reipubHcac  caufa.  Ex  eo  cempore  nos  in- 
fpicimusanfaculcatemexperiundihabueritjcumimpedime- 
rum  ob  quod  pctitur  reititutio,fublatum  eft.  Hincdicitur 
fivttaque  caufa  reftitutionis  ineandcmperfonamincurrar, 
&  xratis ,  &  abfcntiz ,\tri.afque caufx  racionem  habendam. 
Siminorfic,&abficrcipublic.caufa,quomodoincipieccur- 
rere  quadriennium  ?  Duo  concurrere  debent ,  vt  ei  tempus 
incipiaccurrere,&vcdeficiicabefle,&fa6lusfic  maior.  1. 1. 
i.j.&^.hicfuntexemplaciuidemrei.  Tempus  quadricnnii 
fccundum  confticucionem  luftiniani ,  poftquam  maiorfa-  Queme- 
dtus  cft,  non  ftacim  incipiec  cutrere,fed cx die quo  mifliis  enc  da  fotelt 
in  railiciam.  Nocanda:  (uncquxdam  excepcioncsin  quibus  f«"^«- 
currit  hoc  tempuiancc  xcaceraz^f.  ann.vnaeftcumminot  ""*"*  ^~ 

■   ■  t  •    c        tatis  tm- 

veniam  xcaiis  impecrauit,cunc  cnim  currec  ex  quo  venta  rue-  ^,^,^,,, 
ritimpccraca,&iudiciincimaca,  feuadmifTaa  iudice:Iocus 
cftinleg.eaqua;.  inprincip.  Siimpecrauericveniam  xtatis, 
incipiet  ei  currere  tempus  nonex  quoimpctrauit  veniam,fed 
ex  quo  iudici fuerit  intiraata.  Dixic  cic. ^\  minor veniam  xcat. 
impet.  fup.  vc  quis  poffic  vcniam  impecrare  actatis ,  vci  debec 
licecis  publicis  apud  iudicem,  cunc habetut  pt o  maiore.  Alia 
eft  exccpcio ,  fi  dclacum  fueric  tcmpus  quadriennii ,  aduerfa- 
tii  culpa,  &  fruftracione,  ti*nc  etiam  poft  quadricnnium  po- 
teftUsccepcafiniri.leg.incravcilem.  dcminoribus.  Noncft 
crcdendum  didb.lcg.  intra.  hacconfticutioncluftiniani  efle 
corredam .  Poftcriores  leges  ad  priorcs  crahendx  func ,  lcg. 
noneft  nouum,  de  legibus&fenacufconful.  vcincelligamns 
pofteriorem  Icgem,cumexcepcionefumpta  cxdi6l.leg.in- 
travtilem.  Nififruftrationeaduetlariifa6tumiic,vtcempus 

Erotelatum  fic.  Cifca  hoc  tcmpus  quxfitum  eftdchxredi- 
us,quando ha^res perac reftitutioncra.  Refticucio dacur  ec- 
iam  hxredibuSjVC  diximusl.non  foIum.de refticuc.inirtteg. 
Sed  multum  intetcft  anhxrcspetacanisquicaptuscfledi- 
citur, quod ad  tempus atcinec.  Quxftio  eft in  leg.inccrdum. 
de  minor.  Edidum  Prxcoris  dac  annum  vcilemminori,ad 
refticutioncm petendam.  Si  hxres  minoris  pct at,  mterdum 
vltra  annum  ci  datur.  Fortaffis  minor  fucccffic  alii  minoii, 
ex  cuius defun(Ai peifona rcftitucioacm  pecat.  Tunc  minoc 

~         M     i 


i3(f 

habetqiiadncnnium,Qontantum  exquoadiit  haereditatem 
niinoris<iefun(fti,(edexquo2f.annamimpleuenc:namtati^ 
tum  tempus  scacis  minoris  ci  d^ducetur.id  eft  dabitut  ci  qua- 
dtiennium,  poil  i  c  .snnum.  In  eoenim  captus  cll.quod  in- 
tra  tcnipus  defunao  (latntum  non  potueritreitituijfedeK 
qao  futcelTormsiorfuericfaaus.tantum  eitempusdabitut 
quantum  habaiifet  defandus,  fiue  maior  fuerit  fiuc  minof* 
id eft, (iue defundius annum  vtiJe.vel  quadrienniu iam fue- 
titingte(rus,fiuenon,SedpIaiiioteftdiftinctioinleg.eaqu?. 
$.  fi  quando.  Extat  tamenConfticucio  luftiniani  Nouella 
loo.dc  exceptio.dotis  nonnumeratx.ioo.  Infcribitur  de 
tcm p.  dot.  non  folur,  Qua: conftitutio  multa  habet fingula- 
tia,qu£  non  conuenium  cum  his  qux  diximus,quia  fingula- 
tiafunt.l.inhis.&l.quodvero.  delegib.  &  fanatufconlul. 
ScJ  ca  ad  hanc  difputationcm  non  pertincnt.vt  mitumfic 
Irnetium  cam  fub  hunc  tit.ccUocanc. 

IN  TIT.  II.  LIB.  II II.  DIGEST. 


BX    TIT.    LV.     LIB.    II.    eOD.    DE    A- 

Itenaiioneiudtcii  mntnndi  fAH- 
Ja  faSa. 

Ic  fubiiciturfextacaufareftitutionis  in  inte- 
f  grum.  Proponiturediftumquoddamrefti- 
tutorium ,  ficut  fub  aliis  tit.de  metu,  de  dolo, 
de  minor.dc  capit.dimi.  5c  aliis.  Vnde  mirati- 
dum  noneil,  q<]odhictit.fithiccollocatus. 


Franc.  T^uareni  (hmment. 

trunifufficiet.  NamalieDationisvrtbamproprietrans}ati«y 
nem  dominii  fignificat.l. Alienatum.  de vctbor.fignif.  Noq 
quifquisvcndit,alienaredicitur.dominiitranslarvopertradi- 
tioncrafit.l.traditionib.C.depadl.Abhacvctbiproprictatc 
tccedunt  I.C.in  incerprctationc  edidli  Pr.Ttoris.d.l.4.item  H 
tes  fueiint.§.Pedius.lib.9.&c.ahaseftl.(J.Nonfolum.Ina- 
liislib.legitur.  Etiamfires.Si(\\x\s  pofleflionem, nondomi- 
nium  tranftulerit  an  tencatur  hoc  edi^to .''  Si  fpcftemus  pro- 
priam  vetbi  fignificationem,non  tenetur.nam  non  ttansfetc 
dominium.  Sed  quia  cft  eadem  ratio,in  eo  qui  poireflionem 
transfert,  ad eum  quoque  verbum hoc prcducimus ,  alioqui 
non  tcnebitur  is,in  quem  translataeft  po(rcflio,abeo,qui  te- 
cebacur  ad};ionc  in  rem,quod  eflet  iniquum.  Rei  vindicatio 
tanrii  daturaduerfus  pofleflote.l.ofticium.dc  rei  vin.  Si  igituc 
is,cu  quo adlione in re agebatur,cefli(ret  poircflione,  feque- 
retur  eum  no  teneri-  Ergo  hoc  verbum  latius  in terprejcantUE 
lureconf.  &  eft  exemplum  inrerprctationis  obfetuandum. I- 
C.enim  aliquandopropter  iquitatemvcrbisinhzreni,  ali- 
quando  ab  illisrecedarit.Iurifconf.quihocfcripfit,fatisfcie- 
bat  proptia  alicnationis  appellatione  cotineri  dominii  crans- 
lationem :  ficut  Vlpianus ,  qui  fcripficl.alienatum.de  vetb.Ii- 
gnif.Sumptum  eft  hoccaput  cx  edicto  de  litigiofis.quod  ma- 
gnamhabetaffinitatemcumhoc,vtmoxdicemus.Seddubi- 
candum  noneft,  quin  in  incerpretatione  eius  edidVi ,  aliafub- 
iecerit,qua:  hic  non  leguntur.Nam  l.alienatum.habei  infcri- 
ptionem  Vlpian. lib.  77.  ad edidl.Eadem  infcriptio c.i.tit.de 
litigiof.vtdubiumnonfit,quinexeodelocofitdefumpti3.  A 


nempe  in  tradlat.de  reftit.in integ.  Continetur  autcm  hoc       liud exetnplum  in  d.l. ex  hoc edi.  in  ^.9y4liet>are(£c.  Sic eft  le 


«radatu  fummatita  ,  qued  fi  quis  tem  aliquam  alicnaucrit 
aatc  iudicium  ,  dolo  raalo,  mutandiiudiciicaufa  vcdurio- 
rcm  efficiac  caufam  aduerfarii,conominc  dacuradlioinfa- 
«^um ,  ad  id  quod  incercft ,  nifi  in  priftinam  caufam  ea res  te- 
ftituatur.  Hanc  puto  expreflam  fuiflc  edido  Pricoris.quam- 
uis  in  integr.  non  fi t ; (cd eius  patticula  cxtat  hic  I.ex hoc cdi- 
<3:o,§.  I.  ScdquoddixicoIIigiturpartimcx  titu.  Digeft.Sc 
C.l.i.ff.hic,&l. i.C.eod.  Gaiusptoconfuliscdidumincer- 
pretatur,  ncn  Ptattoris.  Nam  ficut  praccotisvrbaniRoma: 
proponebant  ediAa  :  fic  Proconlulcs  ijprouincia.  Vlpian. 
&  Paulus  edidium  vrbanu  interprctantur ,  Gaius  prouincia- 
le.leg.pdm.oKfmlitismedisprtcoHfiilidagit ,  ^c.  Oftcndic 
quomodohiccic. cumfuperioribus  cohzrcar.  Primum,fi. 
cut  in  (uperioribus  reftitutiolit  propter  mecum,  fauorem,& 
abfen  tiam  alterius  cx  alieno  fado  .-fic  in  hoc  edift  o  refpexe- 
runc  Prarcores,  nc  ex  alieno  fi€to  altctius  caufa  dcterior  rcd- 
^rctur,vtfi  quis  alienaflec  tem  fuara  ,  vcdurioremcaufam 
adaerfariiredJeret.  Iddeclaraboexemplofumptoexl.  i.C. 
eo.  Isquipoflidebacremmeam,eam  vendidic:  neporrcta 
mc  conucniri,  tranftulit  eam  in  potentiorem  hornincm.fpc- 
rabat  roe  non  aufurum  eum  conuenire,  vc  iudicium  hoc  clu- 
dcret  rem  aIienando,&duriorcmaduetfarium  mihioppo- 
«cndo.Qujcriturqux  adio  mihi  danda  fit.Dc  cmptorenon 
cft  dubium,quinceMeatur  rci  vindicationc,qux  adliotcm 


gcndii,qui  alienam  rem  vendit,non[cransfert  diiiul  ncc  quid6 
ttaas(crrcpotcft,&  tamcnaiienateintclligitur,&is  quia- 
lienam  rem  vendit.Nam  ecfi  rem  non  faciat  accipientis ,  nec 
transfetf  dominium,tamen  nocet  aduerfatio,  quia  poflcffio- 
nemtransfetc,&facultatemvfucapiendi.  Praetctea  aliena- 
tionis  appellationc  continetur  iura  incorporalia;  vt  dicicur  d. 
leg.non  (olum,$.ad  iura.hic.  Et tamen  fi  proprietatem verbi 
fpccAemiis ,  hxres non dicuntur  polTealienJti , nequeeciam 
cradi.l.feruus.§.incorporaIia.deacquir.rer.dom.(edIatiusid 
verbum  accipimus ,  ex  fententia  Prstotis,  qui  noluit  alicuius 
caufam  deteriorcm  fieri:  quodhic  fieiet.  Praeterca,  porrir. 
gituredidumPra:torisadfcruiB5anumiffionem.leg.j.§.i.Si 
qiiis  manumifetit  feruum quem  eram  vindicAturus ,  non  po- 
teft  dici  proprie  alicnacio.  Nam  dominium  in  ahum  non 
tcansfert ,  quod  eft  neceflarium  ,  vtdicatur  alienafle.  Scd 
quia  efteadcm  ratio,idemdemanumiffionc  ferui  dicimus, 
qucddevera  alienatione.  Idem  dci^effioneadtionis  dicen' 
dura,  vt  cum  quis  conftituit  procilratorem  in  rcm  fuam.  Po- 
namus  eum ,  cum  quo  mihi lis  erat f ututa ,  rem  non  alienal^ 
fe,  fedccflifleadtionemdequacratconcroucrfia  fucura  ,  e- 
didura  hoc  fimiliter  locum  habere  dicitur.  Id  colligitur  ex 
di(9:.leg.4.§.iccmfi  resfuetint.adleg.nonfolumaddomiuii, 
&c.  §.  fi  quis  autem.  Si  quisHtem  tranftuleritinalium  ob 
iuftamcaufara,val«ctransIatio.   Sedinde  colligitur  hanca- 


{equitur:fedaduer(usvenditorcra,quiaIienauit  remiudicii  £tionemcompetere,ctiamfiiniuftafueiitcau(a.  Qaodau- 

mutandicaufa ,  petitur  ex  hoc  edi^Stoid  quod  intercft,rcra  a-  tcra  de  ceffione  adlionisdiximus,id  rairum  videti  non  deber, 

licnatam  non  clfc  :  nifiin  priftinam  caufam  rcftitueritcam  quiaedidumpettinettamadrem,qaam  ad  aiSionem.  Ex- 

rem.  Inipecicpropofica  duplicem  a(3;ionem  habctij,cuius  emplafrcquenciorafuntdereo.iedcamenluntctiamexera- 

les  alienata  eft.  In  ptimis  habet  a(5tionem  contra  eroptorcm  pla  deacSlote ,  vt  hic.in  leg.i i .Cum  miles  poftalabat :  vbi lo- 

qui  rem  poffidet.Deindc  habec aflioncm  ex  hoc  cdi(Sto  pro-  quicut  de  a(ftore ,  cuius  clt cxperiti ,  &  agere.quidam  aliena'- 


ptcr  alienatione fa(flam  iudicii  mutandi  caufa.  Hoc  eft  argu 
mentum  totius  tra(ftacus.  Nunc  de  a^ftionc  huiusedi(5tidi- 
ccndura  per  locos  commancs.  Videndum  ex  quibus  caufis 
detur ,  &  quid  veniat  in  eam.  Caufa:  huius  a^Sionis  colligun- 
turex  ipfo  Pra:torisc«lifto,exeaparticulaqu3eextac  hoc  cir, 
inl.8.  Exhocedi(£to.  Inptimis  vt  locus  fithuic  a(5tioni,o- 
portet  velalienationem,  velceffioncm  rei ,  aut  a(£bionis  fi- 
^am  cfle,  vel  ccfliire  iuri  fuo,  de  quo  controucrfia  erat  futu- 
ra.  Vnde  l.C  .incerprecantur  hoc  vcrbum  variis  in  locis ,  quid 
vocetut  alienatioin  edi(3:o.Ecptoducuncquoddiciturdea- 
lienationeadaIiosa(iuspropterfimiIitudinera  :vt  exempla 
oftendunt.  Alienatioautemdicitutttanslatiodominii.l.i.C. 
dc  fur.d.dot.  Duo  ergo  funt  neccflaria  vc  quis  rcm  fuam  alie- 
nafle  proprie  dici  po(lit,vt  teneatur  ex  hocedifto,dominium 
rei  fui  admlccere,  &  dominium  cius  in  alium  transferrc.  1. 4. 
item  fi  rcsfucrinc^.i.vcrfic.potcft  autcni,hoc  tic  Ncc  alteiu. 


uiticmmiHti,vcmiIeseamremperl"equeretur:  fie  videtisa-, 
lienationera  ex  partea(ftotishuc  quoquepertmerc,  quam- 
uis  plura  exempla  dereohicreperiantur.  ExhisintelHgitis, 
vt  locura  habcat  hasc  a(5tio  ,  lem  opcirtcre  alienatam  efle. 
SecundoaHcnatiomutandiiudiciicaufafieridvb.t,  vtdetur 
hica(ftio,  id  exprimitur  di(S.Ieg.  8.  ex hoc  edicto.&inip(b 
rit.hocvetbuminterpretacurPaulus.di(S.Ieg.8.J.aitPrjEtor. 
infin.ibi.  Futnyiiudteitcait/a.  Hisveibis  oftendit  iudicijjmi 
iamcocptumfic,  &tesfitiamfa(ftaUtigiofa,adhocedi(ftuni 
non  perrincrc.  Pertinet  enira ad  iit.de litigiof. V.dtte  l.z.& 
l.j. C. dcHtigioi^Rem  teligiofam aHenare  proifus non  licer, 
&aIicnarioipfoiurenonvaler.  Hodietamcnlicet  rcicripta 
impctratc  ad  aHenandam  ctiam  rem  Htigiofan5 ,  neccuique 
dencgancur  :  fcd  iurc  Romano  id  nulli  conceditur.  Eigo 
hoc  edi(fltUD  pertinet  ad  alicnationcm  fa(5tam  futuri  iudt- 
<;ii niucaudi  caufa.tio  cius  qued iam  ccepcum  eft.  £c  ^usriiuis 

Ptstoc 


In  ^it.  de  alien.  iud^mut.cav.f  faBa^ 


Prst«r  id  non  exprcfTertt.'  tamen  lurcconful.  jnterpretatut 
ex  (eiitcntiii  Pra:toris  edi^aum.vt litigiofa  res  non  noceat ad- 
verfaiio.  Ait  prxtor  ,  Do/o  Wo.    Certum  ell  hocexprct 
fiimfu  treed.do.did.l  g.4.Itemfiresfueric.§.fiquisautcra 
ob  valetii  1  nc  t:.H  jc  igitur  addendum  eft  verbis  edidi ,  q'iae 
funt  m dicSl.  leg.  8. ex hoccdifto. Ergo neccfle eft  alicnatio- 
rem  f  idam  elle  dolo  malo,  &  oportet  confilium  tnteruenif- 
fe,  li  tcm  tr  a,;is  transferendi,  quam  rem  .•  licet  non  erat  con  (i- 
liiim  trinsfeiendi  rc ,  fed  Utem  potius.Hoc  cnim  ti\iko  coti- 
netur  i$c|uihocconfiliorctnahcnauit,vthtem  magistranf- 
fcrtet  quam  rcTi.fic  loquuntur  I.C.in  I.4.&  l.cum  milcs.hic. 
vjluntas  cius  eft,  vt  rem  habeat  non  tantum  litem.fic  in  di6l. 
leg.cum  milcs.  fic  dolum  malum  accipimus  in  hoc  edido.  id- 
auefft.quodCaiusaitini.i.Excmplaquxfequunturin  l.i. 
i,  & }. id dedarantin tj.l-i. in fi.Gaius ait, Alttriusfromnci» 
homintm,8cc  .Si  enim  aduerfarium  qui  aherius  fit  foii  oppo- 
fuettt ,  durum  eft  cum  eo  cxperiri in  feq.l.  *yfut alium  ^e.  vt 
vafrnm  aliquem  caufidicum,&  fubdolii.l.j.quia  fi  cii  eo ,  &c. 
ihi,PottHtterf^ufpartstJftnonpoJfumus.  Tantapoteft  eflead- 
uciiarii  oppofiti  nobis  potentia,vt  pares  ei  non  efle  poflimus. 
QupdfamptumeflevideturexHefiodo.Hodiehoc  (arpe  fit 
inceffiombu$,quaEfiuntfcholafticis,vtdutiorfiatcaufaad- 
uetfatii,&  plerifq-,  regiis  conftitutionibus,  huic  fraudi  occur- 
«tur  qu«  funt  nota:  in  foto.  Aliiid  cxemplnmadfert  Gaius 
ind.l. } .§.i.in quo d jrior  fitconditioadueifarii proptcralic- 
nationem.  5ed&,  iac^mXySi  homintm^utmpttebamus  ma- 
numiftrit,  noftia  conditio  fit  durior,quia  Prjetorcs  fauent  li- 
bertati.  reftitutionoadmittituraduerfuslibertatem  donata. 
tic.C.fi  aduerf.l1betta.Q29d  fcquitui  in  %.i.Itemfilocum  (£c. 
pcrtinet  ad  tit.  quod  vi  aut  clam.  ad  tit.  de  aqua  plu.arc.  &  ad 
tir. de oper.no.  nunt.  Hinc intelligiraus,quibtis ex  caufis ad- 
ucrfarii  conditio  fit  dcterior.vc  adlio  ex  hoc  cdidlo  habeat  lo- 
lura  g>  ad  potentiam  attinet,  hodie  non  eft  opus  hac  adione 
ob  conftit.Imp.Nam  fi  ador  fit  formidolofus.ob  potenttam 
fuam,huicrcip]eniusperfpedlum  eftconftitutioneti.  C.ne 
liccat  potent.  Qiaconftit.cauetur,fiqutdtranslatumfitia 
potentiorem  dolo  malo,  nulla  fit  translatio  vei  alieaatio.  Er- 
gofi  quishocanimorem  alicnauerit,diciturdoIomaloalic- 
naiTe.Hicdolusarguiturexconic^fturis.quemexindiciisper- 
fpicuis  pr  bariconucnit.  C.  dedolo.l.quoties.§.quidolo.fF. 
de  prob.  Ex  fadto  intelligitur ,  an  quid  dolo  fadum  fit,  vt di- 
Cirur  1. 1 .de  doh  exccpt.Quotics  igitur  dolus  ceflat,  tunc  hsc 
aftio locum  non  habet.Exemplum  eftin  d.l.^.itcm  fi  res.  §. 
/j  q  lis auiem.  Si  quis ea valctudine fit adfcftus,vt fuam  cau- 
famn:)npotucritperfequiiniudicio,atqueideocefleritfuam 
aitionem,  non  tenebitur  hoc  edido :  quia  dolo  caret.  Aliud 
cx3ir.pl!jmeftind.I.4.Poteftautemaliquts,&c.  Siquiscura 
lite'.  abhorterct ,  maluetit  rem  donare ,  non  eft  improbandii 
eiii£confiliumverecundum,necpoteritconucneri  hoc  edi- 
€co.  y-recundacogitatio.  SicIegcndumeft.vcinFloren.noft 
Verectindis..  SigeneraliterintelIigercmusedidum,quotics 
qiiis  rranstVrr  iudicium.iniquum  cHet  omnib.cafib.dari  hanc 
adlione  ii.  Aliud excmplum eft inl. ex hoc edido.§.vIt.& II. 
fcq.  Ex  his caufis  edido  expreflis ,  datur  ha:c  adio. Addendii 
eft,&  fi  veredetcriorcaufaaduerfariifadiafir.  Vcrbiscdifti 
Cgnificatur  tsntum  confilium  fraudis :  fed  addcndum,  etfi  rc 
veta  fraudat  us  fit  aduerfarius  ob  illa  alienationem  .Nam  ple- 
runque  confilium  fuit  fraudulentum:&  tamen  encntus  non 
nocuif,quo  cafu  nondaturhxcaftio.  Sicinterprecaturedi- 
fl:um leg.i.  Excmplum in  1.8.  Ex hoc edi£lo.§.fi quis aliena- 
uerir.  Pone  aliquem  mutandi  iudicii  caufa alienafle  re  quan- 
dam,deindeeamremrecepifle,antcncbitur  ?  Sivetbafpe- 
iteraus  m3gis,quam  mcntcm  Practotis,dicemustcneri,(ed 
diccndum  iftnonteneri.vtibidicitut. Simileeftinl.;.§.vlt. 
Exemplum  cft  fupcriori  fimile  omino.Pone  aliquem  alienaf- 
iz  iudici  aiutandi caufa , deindcparatum  fe oftendiflc fubirc 
iiidicium  rei  vindicaiionis,&  obtulifle  fe  liti :  tunc  non  intet- 
tft  odt  oris.qui  vult  hacadlione  cxpctiri,cum  hic  fe  litt  ofFerat 
periii;ie,dLnreddhucteneret.  Aliudcxemplumeftinl.^.i- 
f^m  fi res.  1.  Nnn  foIum.§.vlt.fi res non fuit  adloris,nihiIin- 
tt  efle  eius  pot ell  rera  non  efle alienatam.Similiter  fi res.qu? 
aiicnara  e  ft.pericrit  fine  culpa  venditoris.non  tcnebitur.quia 
cocafnne:mai.Tquidemfideipoircflortencretur.  I.  itemfi. 
fF.deiogj-  :'t.cauf.h;Eigi(ur(untcaufzexquib.datur  h^ca- 
iXx^  ia  tacl  uin  ex  alienauoue  iudicii  mutaadi  caufa  fa^a,<ju  % 


adioex  hoc  edido  concedicur  tn  id  quod  intcreft.Ex  quo  ap- 
pkret  hac  adionem  ex  delido  dari  ex  dolo  malo.l.7.hic,quia 
pcrtinet.Doluscnimmalusdeliaumeft.Itaquehxcafaioin 
per fonam  cft,  quia  datur  aduerf us  eum,cuius  pcrfona  ex  de- 
iidtoobl?gataeft. 

Sequenti  loco  quaftitur ,  C//«  5  co»/>-4  ^wwrf^frwr.  Et  no- 
tum  eft  ex  iam  didis  hanc  adtioncm  dari  ei,  in  cuius  fraudem 
res  alienata  eft ,  adueifus eum  qui  alienauit.  Eft  enim  in  pcr- 
fonam.  Datur  autcm aductfus  cum  quialienauit  dolo  malo : 
non  datur  aducrfuseura,cuircsalienacaeft,quianoi)  eftia 
rem,nonpetfeqi3icurrcm,ideoinpcrfonamefta<aio.&qujB 
habent  huiu(mudi  naturam.ex  §. omnium.Inftir.de  adl.con- 
tcndimus  pcrfonara  tueriexdolo(uo,exdeli<ao  fuo.  Hinc 
qusricur  fitutor  pupiUi,  vel  curator  temalienauerit  iudicii 
mutandi caufa, an  detur  adtio  ex  hoc  ediiSo  ?  Qnxftio  cft  hic 
inleg.io.  Nametfi,J.fitutor.RefpondetI.C.dite(aama- 
«aioncm  non  competere  aducrfus  pupillum  vel  furiolum : 
quia  adio  datur  aduerfus  eum  qui  dolo  alienauic.nam  pupil- 
lus  &  furiofus  carenc  dolo :  fed  ob  vcilitatera  datur  eciam  ad- 
uetfuseosa<aio.  Quodeftintelligcndum  cumdiftin<aione, 
qua:  eft  in  l.h?re.l.fed  &  ex  dolo.fF.de  doIo.Extat  ct  tit.  Qua- 
do  ex  fa<ao  tut.  vel  curac.&e.Hinc  quarritur.an  h.xc  act  io  de- 
tur  hsredibus & contra  hsrcdes ?  Quiftio  eft  in  d;<a.leg.4. 
§.  vltim.  In  hircdem  eius  qui  alienauit  non  datur.  nam  1  ci 
perfecutoria  eft  ex  pcrfona  agentis.  Idco  dicitut  hxredi  cari 
quarauis  cx  deli<ao  dctur.exparce  enimcius.quiali.-naair, 
eft  ex  deli(ao,idco  contra  h^rcdem  no  dabitur,  (cd  de  ho^;  di- 
cemus(eq.c.  Sequenslocuscft,^/^zv«/<ii/»«  hancaBwne. 
Hic  a<aione  pctiturid,quodnoitraintereft,vtdiciturd  a. 
l.i,&.4  §.pc.  Agitur  hac  a^aione  in  fa<aum,id  eft,vcrbis  con- 
ceptis  inid,  quod  fa<aum  eft:  quia  ha:c  a<aio  nullum  pro- 
priumnomen  habet,  ficut  ftipulatio:  fedagitur  verbiscon- 
ceptis  inidquodfa<aumeft,  vc  fspediximus.  Quiaplura 
funtnegotia  ,  quam  vocabiila.-  necpofluntfinguls  rcsfuis 
vocabulisdenotari.l.z.&l.j.deprifcripr.vcr.Idemdicicurl. 
4.§.pe.datur  ad  id.quod  intereft,ideo  rpe6tandum  au  intei  fi  c 
aiaoriSjVtfinoRinterfir, nonadmittaturadagendum.  Ex- 
empli  gcatia ,  fi  res  non  fuit  adoris^non  datur  a<aio  ex  hoc '.  - 
di6ko.quia  etiam  fialienata  rcs  nonfuiflet,non  pofleteara 
vindicatcaftor^quiaeiusreidominus  noneft.  Vndedicituc 
reiperfecutoria.1.4  §.vltim.  Is  quiagit.perfequiturid.quo,! 
fibi abeft.  Sic eft intelligendum,quod  dicitur  de  a<aioj  c  pce- 
nali,&reipetfecutoria.§.pa2nales.dea<a.inInftit.Pce-aiisa- 
<aiopropriedicitur,cump(EnaIiseftex  partc  vttinlqije  vta- 
<ato  furti, cum peco, quod mihi abeft, ncc aliiadeft.  Sed ali- 
quando  eft  reiperfecutoriacxpartea(aoris,pasnalis  expar- 
te  rei :  vel  contra ,  cuiufmodi  cft  harc  a<aio.  Non  efteui«n 
merepcEnalis.  Is  qui  agit,petfequiturid  qaod  (uiinrtrcfl„ 
alium  aduerfarium  datam  efle.  Idco  hxredi  a<aio  dabicur.- 
fcdin  hairedem  non  dabituriuxtarcgulam.qustraditurta 
§.non autem.de pcrp.&tcra.aia.inlnfti.  QuispecKurquod 
ei  non adcft. Pcena  eft  ex parte rei,contra  quem  agitur .  Hi nc 
intelligitis quid petecur  hac a(aione,nempe  id,quod  incci e(l 
rem aUcnatam  non  efle iudicii  mutandi  caufa.  Si  h oc  venun 
cft,dixeritquis,curreftitutiodicicurhocedi<aopermftci  ?  il 
enimdicicurl.i.C.7'*r«?»/r//«r,inquit,rif/?//«f/«  in  integrum.. 
Quid  ergo  rcfticuitur  ?  Non  reldnditur  quod  geft um  eft ,  vc 
diximus  in  tit.de  reftit.&  aliis,Hic  nuUa  talis  eft  reiciirio.  Sed 
ideo  hoc  edi^aumdiciturreftitutotium:  quiaa^aorrcftitui- 
tur.vthaca^aione  Pr2toriavtipoflit,cumiureciuili  nullarn 
habeatacaioncmaduerfuseumquirem  non  pofiidct,  nulU 
daturiuteciuilircivindicatio.Hacde  caufa  dicitur  rcflicuno 
concedi  hoc  cdi^ao.id  exprcflum  eft  1.3.§ .  vlt.hoc  tir,  Qjod 
dixiraus  ex  his  verbis fatis  cft  pcrfpicuum.  Reftituit  proco a- 
f ul eum  in  cuius  fraude  res alienata eft,vt  poflit petcre ,  quo J 
fuaintercft.  Sicina<aionededolo&aliisqu2  propterreici- 
tutioncm  danturjdc  quikdiximus  fuperiorib.tit.A<aiods 
dolof^pedacuradid.quodincereftjecfi  n6cefcindatur,quod 
geftum  eft :  fedrcftituitur  adlio  ci,qui  captus  eft ,  vt  poflir  de 
doloagere,  Sica<aio  quodmetus  caufaadquadrnplumd  ci- 
turrcftitutoiia:quiarcftituitura(aor,vteaa(aioncagat,cun 
iureciuiliomnia(aionecareat,vtina6lionede  leftit.  maior. 
Exemplumeftinl.IuIianus.Exquib.cau.maio.inintcg.Cuui 
quis  rcftituitur,  vt  legatum  capiat.  Lcgatumeftalicui,run 
Itaiiatnitaeac^neafuK iolcalia:  reftitmcur, noa  vc  veccria- 


158 


a:ioneagar,qu2ceinunquam  coittpetut.  Agetextcftamen- 
to,  ex  beneficio  Prxcoris.  Sic  hoc  edidum  reftitutorium  eft: 
quia  ador reftituitur,vt  poflit  agere  ad  id  quod  intereft,  cum 
alias  iure  ciuili  non  poflit  agere.Prasterea  reftitutio  quidara 
priftini  iadicii  petitur.  Petit  cnim  aaorfereftitui,  vtagere 
poiru  ad  id,  qnod  fua  intereft  rem  non  alienatam  eflc.fed  fub 
condicione ,  nifi  aduerfarius  arbitratu  iudicis  priftinam  iudi- 
cii  caufam  reftituat.d.l.S.f  vlt.Simileeftinl.i.deeo.quod 
uiet.cauf.vbi  cauetur  damnariin  quadruplum  teum,nifi  rem 
metuablatam  rfiftituerit  atbitrio  iudicis.l.itemficuniexcc- 
ptione.de  eo  quod  mecus  caufa.in  his  3(aionibu«,&  aliis.qua- 
rum  mcntio  eftin§.Prxtereaquafdama6tioncsarbitrarias. 
deacTt.inlnftit.  Arbicraturiudcxantequamfententiam  ferat 
quora odo  adoti  fatisfiat  &  reum  obtemperantem  abfoluat, 
non  obcemperantem  condemnct.  Ab  eo  atbitrio  dicuntur  a- 
ftioaes  arbicraci.-E.Tahs  cft  harc  adio ,  vt  apparet  ex  d.1.8.  Ex 
cdi(So.&1.4.§.vl.hic.Vnderemarbitrioiudicis  reftitucns  in 
pnftinara  iudicii  caufam ,  abfoluitur.  nonfatiseftcnim  rem 
exhibere,fed  oportct  in  eodcm  ftatu  cxhibere,alias  non  dici- 
tur  priftina  caufa  iudicii  refticuta.Similis  teftitutio  locu  habcc 
in  acl  .g?  mecus  caufa.&  at^.dedolo^vt  diximusd.  tit.  fupra. 

Proxima  qujeft.eft.intra  quod  tcmpus  danda  fit  h^c  adio. 
Ec  dicicur  i.^.hoc  titu.  Hanc  adionem  poft  annura  non  dari. 
Idem  dicitur  de  hacadHonCjinl.poft vcnditionem.de aqua 
piu.arcen.£««f  <»«<;/»  ««<i««Vr<»«/2i.VocatibiPompo.quodhic 
nos  inutandi  iudicii  caufa.Sed  vtilem  annum  hicaccipere  de- 
bcraus ,  vt in  oranib.rcfticucionib.quarauis  alii diflentiant,!. 
Xcx  qaibus  cauf.maior.  Lintra  vtile.  de  rainor.I.item  fi  de  eo. 
qaod  met.cauf  Sempcr  datur  annus  vcilis  ad  petendara  rcfti- 
•ucioncni.cur igitur idcm  de  hac  reftitutione  non  diceretur  ? 
Sed  an  hodie  detur  quadriennium  cx  1.  vlt.  C.de  tcmp.reftit. 
Dixi  iam  ancein  tit.  fuperiori ,  omnib.refticutionib.pra:fini- 
rura  cilc  quadtiennium  continuii,loco  vnius  anni  vtilis.  Lo- 
quitur.  n.gcneraliterdeomnibusreftitutionibus,  quibuse- 
lat  annus  vdlis  prsftitutus.Ergo  dubium  non  cft.quin  ca  co- 
ftitudo  edam  ad  hoc  edidu  pcrtineat.De adlionc dedolo,a- 
iJudiuseratconftitutum.Naeicratbicnnium  conftituium; 
(cd  loquordc  reftitutione  rainoris,&  aliis.Rationcs  etiam  a- 
lias  adduxi  aliis  locis,  quibus  probauimus  luftiniani  conftitu- 
tionem  pertineread  edi£ta,quibu3  datur  aftio  conftitutoria: 
6ci\on  cantum  pertinere  ad  remediura  refcindens. 

Poftre  01  us  locus  ds  aliis  remediis  &iudiciis  cum  hac  adiio- 
ne  concurrentibus.Sunt  cnira  aliz  a<5liones,&exceptiones, 
que  cum  hac adione  concurrunc.In primis  datur  rei  vindica- 
tio  aduerfus  polTcflbrera  rei  alicnats ,  ex  quacunque  caufa 
eam  poflideat.  titu. C.  eo.  Poflldcbas  rera  meam :  quia  verc- 
baris,ne  eam  vindicarem  a  tc.eara  alienafti  cuidara  potentio- 
li  vt duriorera  aducrfariura  mihi  opponeres  j  etfi mihi  detuc 
a(^io  in  fa(f^am  aduerfus  te  ex  hocc<li(5to  ad  id,quod  intcreft: 
tamen  poflum  tem vindicare  a pofleflbre.  No  enim ideo  do- 
miiiiumtransferrepotuifti,etficura  vendideris.  Siquidem 
eius  dominus  non  cras.Ergo  nihil  prohibet  me  cara  rem  vin- 
dicare,tanqu3m  dominus.  EIe(Slionem  habet  dominusrei 
harum  a(5lionum  ,  vr  agat  veladuerfus  poirefloremrei,  vel 
adaer  fus  ebjm,qui  alienauit.  Agit  autcm  cx  edi(So  in  fa(9;um, 
fi  velit,  nec  ei  poteft  obiici,quodaIiam  habcat  a(^ioncm:  quia 
potentiorcm  habeat  aduerfariura.  Hoc  eft  intelligendum  , 
nifi  res  viucapta  fit  ab  eo ,  cui  fuit alienata,d.l.4.in  ptinc.  Si 
quis  vendidctit  rem  meam ,  tamctfi  dominium  non  transf  e- 
tac  ,vfucapiendi  lamen  facultatcm  transfert ; vndc  fi  bona  fi- 
de  longo tcmpoie  poflederit emptor,tunc rei  vindicatio  am- 
pliusnoncompeticaduerfuscum:quiadaturcancum  aduer- 
fus  pofleflbrem  domino.  At  ex  poiTeflbre  (aCtas  eft  dominus, 
firemvfuceperit.  Ergoeocafainreraa(5bionondabitur  ad 


Pranc^  ^udreni  Commenf.  ' 

fiis.dereivindic.l.fedetfilegc.§.proin(ie.(ilepecic.ha:re.Sc(i 
hicincidic  magna&  diflicilisqua:ftio,curdeturh2ca(Stioex 
hoc  cdi(5lo  ,  cum  a6lorpoflScagereinrem,perindeacfireS' 
alienata  non  efler .  Diciraus  competcre  hanc  a(5lionem  in  fa- 
(^ura  eo  edi(5lo  ad  id ,  quod  intereft  rcm  ahenatam  non  efle i 
ita  vt  quoties  nohincereft  ceflathica(5tio,vtiam  dixiraus. 
Sed  Cum  in  rem  a(?cio  detur  aduerfuseura,qui  alienauit  dolo, 
quomodo  poteft  dici  inteireiTe  a(ftoris  rem  non  eflcalicna- 
tara?  Ideo  diciturintereflea(5loris  remnoncfle  alienatam: 
quiapotentior  forte  ei  aduerfarius  eft  oppofitus ,  cum  quo  ei 
ncceflc  eft  cum  potentiori  contendere:fedhicneceflen(Dn 
cft  contenderc  cum  eo,  cui  res  alienata  cft :  imo  poteft  cxpe- 
riri  cum  eo  ipfo,  quialienauicrera,periodeacfirem  adhuc 
pofllideret.Quid  enira  referr,an  dolo  dcfierit  poflidere,an  r^ 
adhuc  poffideat?  Non  datur  hxca(5lioaduerfnseum,quia- 
henauic  rem  nifi  dolo  raalo  defierit pofliderc.  At  quoties  do- 
lo  alienata  efl:  res,  datur  in  rem  adio  aduerfus  cum ,  qui  alie- 
nauit,perinde  ac  fi  rem  adhuc  poflideret.Ergo  non  poteft  di- 
ci  concurrere  cum  vtili  a(fiioneinrcm,a(5liocxhocedi<5lo. 
Ego  exiftimo  horum  iureconfulcorii  tempore,&  prstorum, 
aquibuscdi(5tahicfuntpropofita,nulIa  fuifle  aftioncm  ad- 
usrfus  eura  proditara,  qui  dolo  dcfierit  poffidere.  Rei  vindi- 
catio  dabitur  aducrfuseum,quirempoflidebat.Hocedi(fto 
aducifus  eum ,  a  quo  dolo  malo  fuerat quid  alienatum,  a(5tio 
erat propofi ta.  N ulla  igitur  ex  legib. vel  edi(5lis  Pritorum  a- 
€k\Q  vtilis  in  rcm  competebataduerfuseum,quialienauerat 
rem^quipoiTeflionemtranftuleratjetfidolofccerat :  fedin- 
terpretatione  magiftratuum&Iurcconfifltorumfa<5l:um  eft 
tandem  vt  vtilis  a(51:io  daretur  adueifus  eum  ,  qui  dolo  defiit 
poflidere.  Omnes  fatcntur  dire(5kam  a(5tionem  non  dari,  id- 
que  fatis  etiam  colligi  poteft  ex  1. 3  .^.vlt.  Vtile,  neque  dire(5io 
iure,neque  ex  lege^neqj  ex  vcrbis  edi(5li  talis  adlio  datur.  Sed 
nullus  locusid  apcrtius  oftcndit,^  Pauli  inl.fin  autem.§.Sed 
&  is.  de  rei  vindi.  lureconful.  his  verbis  fatis  oftendit ,  edi(5lo 
quo  fpccialis  inrema(5iioeftpropofita,idnonfuiffcexpref- 
(um,  vt daretur in  rem  a(5lio  aducrfus eij,qui  dolo dcfiit  pol^ 
fidere.  In  Scnatufcon.de pctitio.haredita.idfuerat  expreP' 
fura,  (cilicet  vt  non  minus  tenerctur  is,qui  dolo  deficratpoC« 
fidere ,  quam  qui  pofliderct.  Non  fuit  abfurdum ,  inquit,  ad 
fpecialem  a(51:ionem  id  ^ducere,  q  dicicur  r ei  vindicatio ;  fcd 
oftedit  nullo fenatufconfulto ,  nullis legib.id  exprcfTum  fuif^ 
f  c.Ideoqi  dicitur  vtilis  a(3:io,quamuis  nuliis  legum  verbis  de- 
iur;tamen  exintcrpretatione  iurifconfult.datur,quiadatuc 
deficicntcdire(5loiure5proptervtilitatem  aiiquamex  inter- 
pretaiione  prudentum.  Vnde  mirum  non  eft,(i  Prajtor^po- 
fuerit  hanc  a(5bionem ,  quafi  maximeinrcrelFet  a(5loris  fibi 
aduerfarium  non  oppofitu,quafi  a(5i:io  nuila  eflctjppofita,  e- 
di<5toaliquo,  velJcgc.Temporehoruralurecon.uondii  cer- 
tum  crat  a(5lionera  vtilera  competere. A(5lioncs  vtiles  erant, 
quz  nullis  legibus  dabanturig?  oftendi  m  explicadone  i.  cura 
filiusfa.  de  verb.  oblig.  &  in  explicadone  andnomia  1.  fi  fide- 
iufTor.dc  dolo  malo.&  d.I.  cum  filiusfa.  de  verb.  oblig.  vbi  ia 
vao  loco  dicitur ,  a(5lionem  vtilem  dari ;  in  alio  adtioncm  de 
dolo.  Vnde  dicitur  ob hanc caufam inl.3.§.  vlt.gj  fi hoc cafa 
fubire  paratus  fit  reus  vtile  iudicium  in  re;  mhil  inteteft  a(5lo- 
rishaca<5bionccxedi<5tocxperiri.Igitur  dcncgandam  ^Qioti 
aL^ioacm.QnztciiKtQiiocafuveUtreuifuhtremdtctumvuUi 
Quiacertiiuiisnondumerar,necq>dea<5tionib.vtilibusfcri- 
ptum  erat,  nihil  certo  iure  ftatutum  erat.Igiturinquit ,  5/  ve- 
lit  reuspthiye vttle iucUciitm.c^xih forte  non  poterat  cogi: f ed  ll 
reus  velit  fubire  vtile  iudicium,  dencgabitur  h^c  a£bio  ex  edi- 
<5io  a&ori,quta  tunc  nihil  intereft  a<5toris,alium  aducrfadun» 
oppofit ii  ei  cfTe :  tunc  cercc  ob hanc  caufam  deneganda  eft  ei 
h^c a(5tio.  Ergo,dixerit quis, huic a(5lioni ex edi(5to locusho- 


ueifus  cum,cuires  alicnataeft:  fedfopcrcrit  hscfolaa^Slio       dien5erit:quiaceituhodiccft vtflia(5lioncinrepofreagiad 


cxedi(5to  aduerfuseum,  quircmalicnauit.Prxtcrcaaducr- 
lus  eum,  qui  alienauit,datur  in  rem  a(5iio  vtilis ;  quia  dolo  de- 
fiit  pofHdere.  Dire(5la  a(5tio  datur  aduerfus  eum,qui  i^m  pof^ 
lidet.  Ec in legoflrcium.de rei vindica.dicicur darirei vindi- 
cacio  adueifus  quemcunquc  rei  deccntorera  :  fcd  aducrfuS 
eum ,  qui  rem  defiit  poflidere ,  non  datur.I.vldm.  de rci  vin- 
dic.  Scd  tamen  fi  dolo  defiitpoflSdere,  perindc  tcnecur.ac  fi 
lem  adhuc  poffideret,  ncque  vnquam  ahenafTet.l.parem  efle 


uerfus  euro,g.doIo  poffideredcfiit,  quamuistemporchoru 
iureconf.inccrtura  ilf ud  cflet.Rcfp.huic  quxftio.  vidcnduni 
cfreanaliquocafupollita<5tonsintereflc,re  iudicii  mntandi 
caufa  alicnata  hac  a(5bione  ex  edi(5to  experiri:fi  poffit  ee  cafus^ 
in  quo  n5  c5fulatur a(5lori  hac  vdh  in  rem  a(5lionc , locus  eric 
fauic a(5tioni  ex  edi. Puto  reperiri  taie  cafij  poire, velut i ,  fi  po- 
namus  cx  partc  a<5loris  alienatione  fadta.Dixi  hoc  edi(5tij  per- 
tincrc  ad  alicnatione  ex  parte  a<5toris,n5  rainus  ^  ex  parte  re'i 


condidocem.dercg.iur.I.quidolo.eodera.ljfiaautem.^.fed      l,io.cumiles.bic.quauiscrebrioraexeplaoccutfaaEdeteo.Ss 

"       -   "■"  is,qai 


/«  ^it.deAUen 

ii<5Ui  aaiihJscrataJueriTasrae  propt«r  controuerfia  derea- 
iiqua,eamadionemalicnauerit  militi.  d.l.  cummiles.adhuc 
cftconfugiendum  adhacexhocedicioadioncm.  PonamuS 
mepoffidere  rcmalicuiiis,  incuiusfraudcra  reseademalie- 
nataeft.  Poflidenti  non  dabiturreivindicatio.-  ledaduerfus 
poffidentem.  Controuerfia  erat  futura  inter  me,&  te.  tu  cras 
rcmvindicaturusame:fediudicijmurandicaufac:ffiftirailiti> 
autpotentioriadionem,  quamtibidicebasaduerfusmeco- 
petere,vtadueifariammihi  potentiorcmopponercst  fimca 
intercfi  aduerfus  te  filuam  aftionem  eire,  qua  a6lione  agam? 
Nulla  mihi  adio  in  faCtum  ex  hoc  edido  eft.  Diredla  rei  vin- 
dicatione  non  agamrquod  rem  ipfc  poffidcam.Rei  vindicatio 
cnim  denegatur  ei,  qui  poffidet :  fed  tame  mea  intereft  adio- 
jlematcnon  e(realieoacam,quioppofuiili  mihi  potentem 
aduerfarium,qui  mihi  plurimum  negotij  eft:  exhibicurus.  Igi- 
tnr  neceflaria  eric  adio  in  fac^um.  Denique  quotics cafns  in- 
ciderit ,  in  quo  intererit  a<5toris ,  vel rei  banc  adtionem  cunt 
faiuamhabere.eaexperiripocetit  ,cuiu(modicafusmulticf- 
fingipoflunt,  &occurrere.  Addendumcftetiamaftionem 
coinpetere  ob  eandern  caufam^partim  ex  legc  Licinia,parcim 
cx  przcoris  edido.  1.  vlr.  hic.leg.  Licinia  cautum  eft, vt  fi  quis 
Vitandi  iudicij  communi  diuidundo  caufa  rera  alienaueriri 
nonexpcriatuccommu.diuid.iudicio.Exempliunhoeadfert 
ibi  Mirtianus ,  S\  qu;s  habens  rem  commune  vendiderit  par- 
tcm  fuam  potentioti,  vt  is  fuperior fit  in  licicatione.  Sipe  e- 
in'm vni tx lociis adiudicatur  tota res. Tota res adiudicatut ei, 
<\m  maius pretiura  adferc.  Hic igicur vendit  partem  fuam  po- 
tenriori.vt  (uperior  efTec  in  liciratione ,  vc  aduerfarius  non  au- 
dereccontralicitari.  Infraudemigitur  proponitur  hxcalie- 
nacio  fa6la:6i  lis  magis.quam  res  translata.  Cautum  igitur  eft 
lcgeLicinia,vtei,qiiiaiienauic  partemfuam  iudicij  mutandi 
caufa,dcnegetura(ftio:&fiagatcommu.diuid.iud.exccptio- 
fie  fismmouetur.Lcx  Licinia  vetat  cxperiri  eam,  qui  alicnauit 
iudicii  mutandi  caufa.De  eo,qui  alienauit,nulla  eftdubitatio: 
fed  dc  eojcui  cefla  eft  aftio,  poteft  quari.Et  ait  Mai  tianus ,  cx 
hacpsrrecdidlivetari  agereenm^cuiresalienata  eft,lcdnon 
legeLicinia.  LexLiciniaauferttantum  adionemei,quialic- 
nanitadionemiudicijmutandi  cauf3.invcrf.Sedipfe.  ficle- 
gendum  eft  cx  Florcnt.  in  aliis  libris  Iegitur:fed  &  ipfe.  Mul- 
tum  enim  intereft  inter  vtranque  lcdtionem.  Videtur  parrim 
cxlegc  Licinia  denegari  adionem ,  partim  cx  edido  Prstoris 
dari  cxceptionem  ci,  cui ceira  cft  attio.  Exemplum  non  diffi- 
mile  eft  in  d.l.  cum  milcs.  Si  donata  fit  res  miUti  iudicij  muta- 
di  caufa  ab  eo,qui  adurus  crac.qui  erat  rcm  peciturus,&  miles 
litigarc  velit  vel  rgar,fubmouebitur  exceptione,  alterno  fub- 
mouebitur.  Hoccnimnon  pertinetadlcgemLiciniam:fed 
perciner  ad  edidum  pr^coris.  Aliud  remedmm  cft  in  tit.Cne 
iic.potentio.de  quo  ctianj  diximus.Qui  in  potenciorem  tras- 
ferr actionem, damno  litis afficitur.  Prxt erea potentior illc, 
inquemtranslataeft,puniturarbitrio  iudicis leuera  fentcn- 
tia.l.i.C.neliceatpotent.  EtidemiurePontificioexpreflurn 
eft.c.vltira.  de  alienat.iudic.mucan.caufafadla.In  Gallia  funt 
Conftitutiones  Principum  noftrorum,ad  eundera  locum  per- 
tinenccs.  Vnaeft  CaroliQuinti  vulgonora,  qua:idemfeie 
continetquod  duolegesC.  Additea  conftitutio  exprcllio- 
ncm  perfonarum  re^Sarum,  ne  dubitecur  quas  fint  poteniio- 
tes  huiufmodi.  exprimit autem  fcholafticos ,  &  eos j  qui  offi- 
ciofunguncur  inrepublica.  Sed  nocandura  eftcam  confti- 
lurionemloquitancumdeceiraatSlione.ficutvtraque  lexC. 
ne liccat poteuc.  de  translatione aftionis  loquitur,  de ceffio- 
tieadtioniSjUondcalienatione  rei.  neceftincelligenda  dea- 
lienationerei.  Ediftumveroquodincerpretatiiur,  loquitur 
fton  tancum  de  ceffione  fedde  alicnatione;  dua:  leges  Co- 
dicis  tantum  dc  ceffionc  loquuntur.Ergo  ad  alienationcm  rei 
non  debet  produci  poena ,  qua  illis  conilitutionibus  ftatuitur 
ineum.qui  cedit.  Alia  pocna  eft  earum  legum ,  quarn  huius  c- 
di<Si.Edi(ftipcenaefta(flioJnfadlum:carumautenilegumeft 
damhum  litis, & iadura caufae.Ergo  fi  quis hodie  rem  aliena- 
ucrit  potentiori ,  non  punitur  earum  lcgum  poena ^  nec con- 
ftitutionis  Gallicx.Ideoquc  ftatutum  eft in  curia  Parlamenti 
\ f  4 5.cum  de  ea  rc  msgna  cflet  controacrfia.  Meraini  in  foro 
aliquando  tradlatum  fuilTe  circa  interpretationem  illarunl 
tonftitutionum  &IegumG.fielic.pot.anpotentior  fitiudi- 
sandus  tefpedu  cedentis :  an  eius  >  contra  quem  eedicur  jpd-^ 


.mtihiud.cau.faifd.  W 

tentia cfTet  f peiftanda.  Fieri cniirt  pdtfc A Vt rb^tf^u  clui,  qui 
cedit.ficpotentior.  Rurfus  potentior  poteftefle  rcfpefbue- 
iuSjCui  ceflTum  eft.Mcmini  eciam  hoc  dubicatura  in  foro.  Ex- 
empligratia:Rufticuscedita(5lionemaduocato  contraiudi- 
cem,velmag!ftracum  eiufdemvtbis.  Quxrebaturanceffio 
cflet  fatSra  poccntiori.  Ccrtum  eft  aduocatum  cui  ceffit ,  efle 
potentioreraruftico.  Rurfus  etiam  aduocatum  noncfTcz- 
que  potentctn,atquc magiftrarum.  ludicatum  cft  haberi ra- 
tioncm  non  rantum  cedentis:  fedetiam  eius,  contraquem 
ceffa eft adtio, quod rationi eft confentaneum.  Eo enina fpe- 
(flatconftitutioncsPrincipum,  neopprimantui  humiliorcs 
&  leuiorcs.  Alia  conftituiio  Lndonici  I  i.eodcm  pertinet,qua 
derogatum  cftconftitutioni  CaroliQuinti.  Pcrmitticurea 
confticucione  ccderea(5tionequacunque  finedolo&fraude 
fcholafticis  in  cercis  cafibus.  Prior  conftitutio  Caroli  Quinti 
om  nino  vetat  ceffioncm.hxc  permittit  in  certis  cafibus  ccde- 
reatSioncm  fcholaftico:  vtcumpatcrfilio,  fratcrfratriper- 
mittit  agerc.  Hjc  fummatim  continctur  ca  conftitutionci 
Notandum  igitur  eft,  fcholafticis  tantum  hoc  priuilc  gium  cf- 
feconcefTum.  Suntalijptiuilegiarijinaularcgia:fcddubiunt 
noneft,  quininpropriiscaufis  poffintadiudicesfuos  vocaro 
quomodocunque:  fedficeffio  eis  fa(Sta  fuerit  a^ionis,  non 
valebic  ceffio.Ne  his  quidcm  cafibus  pattem  filio  cedere  pof- 
fe.  ficiudicatumcft  annoi  f^;  8.  quiaconftitutio  tantumde 
icholafticisloquitur.  Suntahxqusftionescirca  conftitutio- 
nes illas,an idcni  fic  diccodura  de  matre,  quod  de  patre,de  a- 
iio  &  nepote.  Et  rcccptum  eft  ad  eos  cafus  producendam  efle 
conftitutionem.quod non  cft  difficile  argumetis multis  pro- 
bare.Sunt  alis  multx  quiftiones:fcd  vna  eft,  dc  qur;  dubitari 
polTirjanfifrater  fratricefferitj  numpertineat  ha:cceffioad 
iororis  maritum.Et  conftitutum  eft  non  pertincre :  qaia  tan- 
tum  de fratre  lex loquitur :  non  autem de  marito fororis > quJ 
improprie  cantum  fratet  dicitur. 

I  N  T  I  T.  V 1 1 1.  L  I  B.  1 1 1 1.  D  I^ 
GEST.     DE    RECEPTIS,     QVI 

ARBITRIVll      REicEPER.VNT,     VT 

fintentiam  dicitnt. 

Rgvmentvm  totius  huius  trai5tatus ,  Di 
rtceptie  <jy^/>r«,  duoprscipue  conciner.  V- 
num,fi  quis  arbitruu^  receperit,  eum  cogen- 
dumeflciudicare.fi  iiidicarenolit,  au<5t  ,rita.« 
tepraftoris,  fiiuftara  non  habeat  excufario-    . 
nem.Dcinde  qujeriturde  officio  arbitri,&  fenrentia;  abco  la- 
tx vi.  Nain  aut arbiter  vult iudicarc.aut  non  vult.  Si  non  vult 
iudicare,  eft  cogendus.  fi  vulc  iudicare ,  quasrirur  quod  fit  eius 
officiura  ,  qaid(equidebcar,&qu£Eanthoritas  fitfententis 
cius  fi  iudicauerit.Cuf  hic  titulus  ponatur  inrcr  ■m  mf^mtizd-      .  ,^ 
leeftiudicare.  PrimaparsDigeftorurti  continet prsparato-  -^"f^ 
riaiudiciorum, vtteftitutiones.  Plerunqueante iudicium,li-    i'",-* 
tigatorumconfcnfuarbiterel!gitur,veIutidomefticusdifce-  domeftici 
ptator.  Idcoquehacprima  partedehistra(Statur.  Quodau-i<//'rc^>*i 
reilidereceptisinfcribitur,  ficeftaccipienaum,vtfcquentes  ""*'■ 
uculosiftecompleiftaturcit5'.lus.  Ecidfiproponirur  dcnau- 
tis,  cauponibus&  ftabuianis  vtrecepcareftituanr.Vcfiquid 
receperint ,  nifi  id teftitu^.it,ea  atfliont;  ceneantur.  Sequicur 
diuifiohuiuscra(5tacus,dearbitris,iniocosc6munes.  Primus 
locuseft  dearbitro  nolenteiudicare.  Propofitfi  ell;  cdi<5turn 
apr2tore.Edi(5tiverbaha'cfuerunt:    O^i arhiiri»m,comj>ro- 
mtjfapectinia^receperit^eum  thdicare  cogam.  His  vcrbis  conce- 
ptu  fuir edi(Sli3, vt  colligirur pardm  cx I.5  partim  ex  aliis  lcgib; 
^uiarhitriumpecHnia  «•a»»/i>-«w/^»,ficcftlegendu,vcin  Pan- 
de(9:isFlorentiuislegicur.Eadeverbarepctijturl.Iitigatorcs„ 
Quid  fit  arbitrifi  recipere,incerprecantur  lurecoiifulci  in  aJiiS 
locis. Vnde  apparct in  edi(3;o  hoc  verbu  ita accipiendum  efle. 
Li^.Pomponius.Dcindeteqmcunneditiilo^flJKcr/WzCfj^co- 
gam.iA  coUigicur cx  I.i f .  licet.  Hoc capice  vidccis  nultam  pro^ 
poni a<5tione.-ficuc in  aliis edi(Stis,l!.d  rantum  cocrcirio qua^da 
cft.Pr2tDrescdi(SlisinrerdiJproponant?^ione,idq;ffequc-' 
tius.aliquadoit3proponuntedi(5tj,vtnuiiamdcntii<itioncn1; 
Exemplu  eft  inl.  quod  fi  hiinor.dc  minor.  Pi oponijc  intetdil 
Cautionesjcogunt  cauetc;  Si  domus  ruinola  fit ^  cogic  PrstolF 

M    4 


140 


Franc.Duarem  Qomment. 


cauerc  damni  iofcAi.  Hisigitur  eiJiclis  comprehenduntuc 

non  tantuni  quac  funt  iurifdi6tionis,vt  funt  adliones.-  fed  qux 

imperij  funt,vt  func  coercitiones.  V  t  cum  Prxtor cogit  iudi- 

carc,caucrc.  Exemplum  eftimperiimixti,quodcoha;retiu- 

rildidioni.  Cur  autem  ptopofitum  fic  ediAura ,  docet  Vlpia- 

nusl.^.quxverbaieftionemtantum  defidcrant.  Hisverbis 

oftendit  Vlpianus,magna  rationefuifle  hocedidlum  propo- 

fitum.liccc  enim  ratio  non  pcrmictat ,  vc  quis  cogamr  recipe- 

rc  arbitrium ,  ramen  cogitur  fentcntiam  diccre,  fircecpcric. 

Hic  obitet  notanda eft difFerentia iudicis ,  &  arbitri.aliar plu- 

resinhoctitulo  d;tFerentia-occurrunt.  Ncmo  cogiturarbi- 

trium  rccipcrc:  (ed  fireccperit,cogiturarbitriumdicere.  Scd 

iudex ccgitur  iudicare,&  fi  non  recepcrit iudicium.I.  i . §.  iu- 

dicandi  necefilcas.de  munerib.&  honorib.diximus  in  1.  cum, 

qui.  fupra  de  iurifdicft.  Nunc  accedamus  ad  fingulorum  ver- 

borum  cdidi  interpretationem.  lurcronfulti hoc  titulo  fin- 

gula  vetbainterpretantur,  adquaminterpretationem  debe- 

xnus  maximcrcipicere.  Inco  enimconfiftit  iurifprudentia, 

quxeftpars  boni&xqui,&ar$,  quxnosdocet  qualcunque 

conftitutiones  interpretari  ex  bono  &  a:quo ,  cuius  cxercitio 

valde  ncceflaria,vt  nofle  excmpla  lurcconfulcorum  vetcrum, 

qui  artem  boni  &  arqui  noucrunt.  Ait  Praetor  in  edido ,  Qui 

arhitrmm,pecut!i!t  compromijja,  rceeperit,fititentiam  dicere  co- 

gam.  Ait prscor ,  Qttt.  Hic  eft prima  vox  edidi  circa  quam 

multsquiftioncs  tradanturdcperfonis.I.3.§.vlt.  Nondi- 

ftitiguitperfonasPrxtor  ,  conditionem,  velftatumcarum. 

Vnde  dubitari  poteft  quomodo  ca  vetba  dcbeamus  accipcre. 

Ecquidcm  arbitrum  cuiufcunque  dignitatis  accipere  debe- 

mus.  Cum  igitur  Pntor  ait ,  Qni ,  nos  accipimus  cuiufcun- 

que  dignitacis  fit ,  ecficonfulatis  fit.  Sed  quid  fi  conful  fit? 

quid  fi  magiftfatu  fungatut?  Si  Prastor  atbitrium  reccperir, 

non  cogecur  fententiam  dicere.  Qiiamuis  enim  generaliter 

PrjEtor  loquatur;tamen  conftat  hunc  excipiendum  cfle.nam 

ratio  non  permittit  vc  compledtatur conful aut  PrjEtor : quia 

coginonpcfluntabaliomagiftratu.  Parcnim  inparemnon 

habctimpcrium.l.illcaquo.§.vlr.ad  Scnatuf  Trebel.Sedin- 

(    tettmfc-  feriorescogipofftint.  HicPr2tornonexpreflitedifto,non 

cnimeratnecefle.  Intclligebatefleeruditi  cuiufque  cum  hac 

exccptioneefleintelligcndum.Exeodemedic^ooriturqua- 

ftiodefiliofamil.l.f.hic.  Quidfifitfiliusfa.quiatbitriumrc- 

ceperit,an  cogaturfcntentiam  diccre?ait  lureconf  cogi.Ergo 

nihilrefert  anficfiliusfam.anpatcrf.Hoceftquodalibidici- 

tur  filiumf  .in  publ.  caui.locum  patrisfa.obtinctc.l.  filiusfam. 

fupr.dehis.quifuntfui.Ideml.aitPrator.^.vlt.deiudiciis.  Si- 

milel.namquod.adSenatufc.TrebcU.  Publicam  caufamhic 

intelligcrcm  iudicium ,  aut  publlcura  munus.l.  in  priuatis.  & 

l.fcq.deiudic.Cumergodeiudieioagiturjfiliusfam.  habetur 

loco patrisfarn.  Addidit  Giius hic 1. 6.  Qujnetiam  &  de re pa- 

trisdiciturfiliumfam.arbittumefrepofrc.nam&iudicemefle 

poflcplcrifqjplacere.  Dubitatiotamen  nafdturexeo,quod 


Psrin 
farem 


ttUM. 


cium,vclatbitrium,quiaiudex  nonpoteft  quiseffe  incauia 
fua.leg.pcnult.hic.  Ratio  non  patitur  vc  pro  le ,  vel  contra  lc 
fcntentiam  dicat.  Idem  videbatur  dicendum  fi  fit  iudexin 
caufa  patris ,  qui  babetur  pro  eadera  petlona ,  vt  cum  patri  iu- 
bct.fibivideturiubere.  Sedrcfpondeciudicandi  munuspu- 
blicum  efle.  Ecdubitatumfuit  dearbitro,  quiconfenfuiiti- 
gacorum  fempcr eligitur.  C ur crgo non  dubitacum  de iudicc 
fuiiret?Etleraperadraonuiduplicemeflequiftionem,quam 
vulgoperpcram  confundunt.  Vnaquiftiocft,aniudcxpof- 
fit  eirc  filiusfam.in  caufapatris.  Alcera  cft,  an  poflic  recnfari  fi 
fufpe^^us  fit,&  fic  interpretordid.l.  in  priuatis.  vt poflTu  cfTe 
iudcx.-fcdrccufaripoflre.l.quiiurifditflioniprseft.fupradeiu- 
ti/iiidt.  Intcrprctatus  fum  fupra  qus  hic  obiiciuntur.  Air  Prat- 
torincdi^o,  Qui  arbitrium.  Indequsritur  decondiiione 
perfonarum,  an  nihil  referat  cuius  conditionis  fint  arbitri. 
Quacriturdcfamofo.deignominiofo.l./.Pcdius.  In plerifqi 
rcbus  referc,an  quis  fit  libercus,3n  ingcnuus.C.ad  leg.  Vifccl. 
Defamofo  cercum  eft  ei  non  patete aditum  ad  dignitatem.  1. 
z.  C.  de  dignitati.Inde  dubitatum  cft ,  an  cogatur  fcnccnciaia 
dicere.  Hocfitproptereaquod  confenfulegatorumeligun- 
turarbitri.  Nihilrefcrt  cuius  conditionisfint  arbitri.  Hinc 
difFerentia  colligitur  iudicis&  arbitri,nihil  enira  refcrr,2n  ar- 
biter  fit  infamis  an  non:in  iudice  multum  rcfert.l.  Cum  Prz- 
tor.deiudiciis.l.  s  .de  fenato.De  feruo  quxrirur.&ccrtum  efl 
feruum  non  pofle arbitrum  efle,vt dicitur  in did.l.  Pedius  §. 
inferuum.  Sedquiftioeft,  fiinfctuum&liberum  fitcom- 
promiflum.anvaieat  ?  lulianifentenciaeft  ,  feiuiarbiirium 
nuUum  efle.Sed  an  etiam  liberti?  lureconfulti  dicunt  non  va- 
lcreaibitfium,  fedcurita  ?  VulgodicimuSjVtilepcrinutile 
nonvitiari.  Dodoresbrocardicinon  pofluntfecxpedire:6c 
hunc  locum  tradant ad l.i.de vetbo.oblig.  Hic  vtile  per  ina- 
tilc  vitiatur.  Duo  fpe6f antut  hoc  loco ;  vnum  eft  vtiie :  alte- 
rum  inutilc.Compromiirum  in  Titium  eft  vtile,  &  tamen  vi- 
tiaturpropteraibitriumferui.  Ergofallaxeftrcgula  brocar- 
dica&  quolibctica.  Semper  fpcdtanda  eftratioin  qualibes 
fpccic:ficut  hic fpecies  nos admonet.  Cur vtriufquc  atbit: 2- 
um  non  valct?Litigatores  clegerunt  duos  arbitros,leruum  &: 
liberum.  De  feruo  oon  eft  dubitatio:fed  liberti  atbitiium  aa 
non  valcac quoque.  Et iniquum  id  efler ,  quia folus  foice  f.oa 
recepiflecarbicrium.  Sxpe  quis  arbicriam  recipic  cumalio, 
quodfblusnunquam  vellctrijcipere.  Recipiccumalio,  qui 
nonpoteft  iudicare  propter  conditionem  fuam:  fifclusco- 
gercturiudicarc,  afncereturiniuria.  Imoncquidcm  vclcns 
lolus  iudicarepoceft.  Ratioeft,quialirigatoresfortefcnon 
fubieciflent eius  foliusarbitrio.forte  non  elegiflent  Titiuni 
folum.  Hocpletunqueacciditvcfifcntentiamloluscogcrc- 
tuc  diceie ,  afHcererur  iniuria.  Diximus  hanc  voculam  Qu,i, 
ficaccipiendam  efle,  vtdeperfonisidonsiscancumincclltga- 
tur.  SuntcDiraquos  cogerenonlicccadiudicandum.  Alij, 
qui  nec  iudicare  pofTunc .   De  his  przcoris  edidrum  intelligi 


diciturl.pen.hoc  tit.  NonpoceftquisquamaibiterefTedere       nonpoteft,cuiufmodiquxdaraexemplaadduximus.  Aliud 


fua:iedcurconfcnfunonpoteft  efleiudcxinrefua  ?  Ratio, 
inquitibiMaftianus,nonpermictitfefacerciubere.  Vndevi- 
debatur  idem  dc  patre&  filio  dicendum:quia  pro  eadem  per- 
fona  habcntui.l.  vlt.  C.  dc  irapub.&  aliis  fubftir.  Sed  lelpon- 
denc  non  habeii  pro  cadem  petfon3,in  his,  qux  f jn  t  pub.iur. 
lus  patrix  poteftatis  non  habet  locum  in  his ,  qu«e  funt  publi- 
ci  iurisHiic  percinct  dic.l.in  priuacis.  de  iudiciis.  vbi  dicicur,in 
priuatitis  negotiis  patrem  filius ,  vel contra,  iuditcm  habcre 
poteft.  Senfusefthorum  verborumvtfspedocui,quamui$ 
negotium  fit  piiuatum,  de  quo  agitur,non  publicum :  taraen 
iudicarecft munus publicum:& rauneris piib.'  t  colligitur cx 
l.vlti.§. iudicandi.de  munerib.  In  his  autem ,  qus  funt  publici 
iutisnonfpeclamus  patriampoteftatem.  Ideoqucnonpcr- 
indchabcndum,  acfi  vnaaceadem  perfonaeflet.  Similccft 
inl.ille a qno.§.  vlt.ad Senat.  Trcbel. Ego in interpretatione 
huiusloci,docuiante  multos  annosidita  accipi :  nififufpc- 
(kas  fit  filius  in  caufa  patris.  Nam  fi  aduerfarius  eum  fufpe- 
£tu  n  habeaCjpoteft  eum  recufare iudicem.  ludiccs  enira  re- 
cufancurfifufpedifint.Magniliciquidamobiiciuntnoftrara 
fententiara  non  pofTe  defendi,qui3,inquiunt,de  hacre  nerai- 
nidubiumeft,  fufpedtumiudicem  recufari poffe.  Intcrpre- 
tantur  d.l.in  priuatis,id  cft,  in  doraefticis.  Sed  fic  interpretari 
dclirarceft.  CaufadubLt3cioniserar,etficonfenferit  aduer- 
farius  ia  calcm  iudiccm  ,  tamen  non  videbacur  valece  iudi- 


exemplum  eft in  1. <).  Sed &  fi  in  feruura  comproraiccacur.  §. 
i.hic,depupillo,furdo,rauco,fuiiofo,&fimilibus,quiiudicit» 
carent:  ineosnon  rcdccompromittitur,  tantumabcft,  vc 
cogantur  iudicare.Similc  cft  in  leg.cum  Prztor,  de  iudici.vbi 
dicitur,hasperfonasprohiberi  iudicare:quiaiudicio  carent. 
Dubitaripoteftdeminore  viginciquinqueannis  ,  quipubes 
eft.hic  enim  depupiilo  loquicur.Et  dicendum,  firecepciit  ar« 
bitrium,  arbitrijrcceptionem  valere:fedreftituipoteft,  nc 
cogaturiudicare.l.^i.Cumlege.  Siminorfitvigintiquinque 
annis,aitnullumeflecompromiflum,argumcnturaducicex 
l.Iuliaiudiciaria.  Producir  adarbicriura  quodde  iudiccfcri- 
prumcftl.Iulia.  Haeceftlexlulia,  dequaaccigirausnonnibit 
inl.z.deiudic.  Mentiohuius  legisfit  apudGeiliumlib.i^.c. 
1.  Siminor  annisviginci  iudiciumrecepcrit,valetiudicium, 
nifiteftitutionera  impetraueric.  ^uditortum.Hocwtihnrix 
pleruroqucrcferturadiudicia.l.lerta.derebuscrcdir.Addcn- 
duracftid,quoddemulierefcribitur  inl.vlt.C.eo.  Compro- 
miflumnontenet  cummulierrecepicarbirrium.  dehocalio 
loco  dicemus.  Qu  ^ricur  cciam  de  eo,qui  iudex  eft,qiii  cogii  o- 
fcitdcreaIiqua,anaibiciiumpoflicieciperc?  d.l.  Sed&fiin 
feruum.^.  Sed  fi  quis  ludex.hic.  fcd  eadem  legc  lulia  iudicia- 
riaprohibcriarbicrium  lecipcre,  ntdumdicere  fentcntiam 
Vlp.air.hoccniranonconueniciudicisofficio.Qu^ftioefta- 
pu4  Gcll<lib.i  4.C.  I .  an  conueniac  iudicis  oificio  iudicis  perfo- 

nam 


natn  depohere,  &:p3cificatotis  petfonam  fufcipere.  Qua:- 
ftionihuic  apud  Fauonium  facile  rcrpondetur,  pacificaiaiis 
perfonam  fufcipere  pofle:  (ed  non  arbicri.id  etiani  cxpreflura 
cfl: Nouella luftiniani,  vt difFer.iud. &  diccmus fequenti cap. 
Seqnknrin  edid^OyQniarbitriumreceperit. Hzcvctbzinzet- 
pretatur  Vipi.in l.i 5.  Pomponius §.  Recepifle. hic.Is  demuirt 
arbitrium  recepifledicitur,  qiiiiudiciispartesfurcepit.  Cura 
lidgatores adcunt a!)qiicni,&: lile fufcipit arbitrium ,  & polli- 
ceturfefentenriafuafinemcontrouerliximpofitnrumrrunC 
idemumparccsfunt  Prstotis,  vtcogateum  lentcnciam  dice- 
ie,aIi3snoncreditnr  arl^ittium  fufcepiflc.  Ergofungitnriu- 
dicjsofiicio,quiatbitri4hn  fufcipit,  &idcoiudcx  arbitrarius 
dicicur.l,  cumante.  CoJ.eod.  lgiturnonefl;credendumali- 
toucm  arbicrumefle  :  nifipolliceaturie  controuerfiam  fini- 
'turum.lcg.  Socieratcm.§.Atbitriorum.Profocio.Nonfufii- 
cit  confenfifle.  Duocoeunc  focietacem  ,  non  conuenic  d6 
Ijaftibus,  volant  pirtes  lociecatis  conftitui  arbittio  Neruc 
Eftaliad  arbittijgenus  ,  quodhucnon  pertinet.  Ponamus 
confenfiiTeeummcuiusatbitriumrescollataeft ,  nonperti- 
hetadhqc  ed-.dr.ni.  Namloqiiiturdeeoarbitro,quiiudicis 
partes  fuicipit.Valdeinepta  eft  diuifio  eorum  quidiftinguunt 
itbitrum  ab  arbirrAtore.  V terque  enim  redte  dicitur arbircr. 
Arbitrorjim  duofuntgenera.  Vnus,inquemcompromitti-, 
tur,  Quiad  hoc  edidtum  pertinet.  Sed  fi  duo  tcm  aliquam 
commitrant  aibitiio  Nerui ,  nonideo  Nerua  fufcipit  partes 
lud!cisecficonfentiar,necvllaeftintereoslis.Verbafequen- 
tia,inquit,  oftenduntedidiverbaefleaccipiendadearbicro, 
quiofficiumiudicisfufcipic,  cum  ptstorloquiturdeco,  qui 
recipicarbitrium,neceft  intelligendum  deeo,  quiinterue- 
nitintereos.  Sequiturin edido, PecffHtacoft>promiJfa,Cicei\: 
legcndum  in  edido,in  aliis  legitur,poena.  Ait  Prajtor,cora- 
promifla  pecunia:  nonait  fimplicitercoafturum  eum  fcn- 
tenriam  diccrc,qui  arbitrium  recipit ,  fcd  qui  recipit  compro- 
miflapccunia.l.Hcigatores.Sedcuth^caddiditPrxtorjQua- 
tum  inteifit ,  an  pecunia  fit  compromifla ,  an  non ,  colligitur 
cxleg.5.§.  I.  vbilureconfultusoftenditconfiliumPraetoris, 
qui  cdiftum  propofuit.  Ergo  duplex  eft  ratiohuius  cdi(5ti, 
quia , i nquit ,  ftudet  lites  fioiri ,  quia  videt hoc  raaxime perti>' 
nere  ad  publicam  vtilitatem  vt  lites finiantur.  Breuiter  Prs- 
toris  officium  eft  velle  lites  finiri.l.quidam.  de  rcbus  credicis. 
Itcm  quia  non  dcbenc decipi  hi,  qui  cum  tanquam  virum  bo- 
num  inter  fe  eleg2runc:fed  racio  cciTat  in  eo ,  qui  recipit  arbi- 
trium.nullapoeaacompromifla.  QuiaexfentStiaarbittinon 
Dafcicutadio  vclcxccpciol.z.hic.  Sententia  at bitri  eflet  elu- 
foria,fi  damnatus  parere  nolir.  Litcs  non  finircntur :  lcd aii-' 
gerentuf.  Hocfuitconfilium Prstorisvtfinianturlitcs.  Vn- 
de  Pricor  exiftimauit  ad  curam  fuam  pcrtincrc,  vt  ccgatfen- 
tcntiam  dicete  eum,  in  qucm  comproraiflum  cft.  Merito  igi- 
ruf  addidit  Pfitor,  Qmarhitriumreceperst,peiumacompro- 
inijfa.  Hicverbalurcconfulti  interprctantuf  inl.litigatore?. 
& legib.  feq. &  ita interpretantur,  vt omniaad huncicopura 
referant,nc  fit  inefficax ,  ne  fit  eluloria.  Ob rationcm.quara 
dixi,iniudicibusdatishocnonfpe(5tatur,vtdixiinl.cum,qui. 
fijpradeiurifdi(5t.  cogitiudicemdicercfententiam  PraJtor,8c 
eius  fententiam  exequitur.  1.  a  Diuo  Pio.  de  re  iudic.  Exem* 
plis  demonftratur.l.  1 1  .Htigatorcs.&  leg.  fcq.  lureconfukiia- 
terpretantur verba edi<Si.  Ait Pra:tor,^f c»«r4.  Qujd fi fun- 
dum,autequum  promifcrit?  Aiclurcconfijltusnihilreferre 
an  poena  nummaria,  an  alia  fit  res  promifTa  loco  pecunia?* 
Pecunia  plerunquenummosfignificat.leg.pccunia:  verb.de 
Verb.figni.  Sedlate  accipimus  hc)c  verbumin  edi<3:o,itavt 
pritoris  fententiam ,  ad  quam  fpc(5kauit,nobis  proponamusi 
in  d.l.  litigatores.  J.i.  verl.  Proinde  &  fi  alter  rem.alcerpccu- 
niampromific&c.  Hicdiftinguiturresapecunia,  quamuis 
rfei  appellacio  generalis  fit.Krci  appellatio  latior  cft ,  qiiam  de 
verb.oblig.ficutinl.natuf  alis.de  pra:fcr.vetb.Nihiletiamre- 
ftrt ,  an  maior ,  an  minor  pccna  promifla  fit ,  quam  res  eft  de 
quaquacricur.Prattcreanihilreferr,ancertafic,anincercapc* 
cunia  qus  compromitla  eft.  Litigacores  adeunc  arbitrunij 
cbmpromictunt  pccuniana  incertatn  fefoluturos ,  quanti  in- 
tCreft,nifiarbitrioparucrint,valetcompromiflam,  d^quo 
~"  tamendubitaripotuit:mulcofir»ioseftcompromiirum,cura 
'^,y^^  cerraquantitisproraiftitur  quamcum  inccrta.  Cumenim 
(inlti  fi»  promittitur,quantiintereft,  cogiturdoccrcintereflc.cuiu* 
\}mh.      (iil£ciliseftpr0batioil.Tlt.depi3(o.Aip.Sedtaraen^iapa- ' 


In  ^it.dereceptls  arbttris^ 


t4^ 


teftpetiquodir.tereft ,  ideopleniimeflevifiim  isftcbmproi 
miflum  Sed quid  fi  fimpliciter  promifctic  ftare  fencencis ,  ah 
cogacurarbiceratbitrari?Quxfiiodifficilis.l.47.dieproferre. 
hic.Silitigicoresclegerincaibitrum.nullapoenacompromif^ 
fa,aicIureconfulcus  fore  incerti  a(Sionctn  aducKus  eos;  & 
pecic  id.quod  incereft.  Id  enim  inccrci  a(5fione  pecicur.  1.  vlc.Ii 
quisiniusvocat.  Siquisfa€lumpromifetit,  perindehabctut 
ac fi id,quod incereft promififlet.l.  ab alio. de re iudicata.  Ex 
hoc  loco  colligo  ,  fi  promiferint  litigatores  fimplicer  fine 
exprella  ccrta  posna ,  vel  pecunia ,  vcl  eo  quod  intereft ,  ftare 
fentencisarbicri,&arbictumcogehdum  fententiam  diccfc. 
Hoc  enimfatis  exprimitur  hocioco:  ambiguum  tamen  eft 
quod  hic  dicit  Vlpianus.poteft  dixiflc  hoc ,  vt oftendat  valere 
(ententiameocafu:fedcogi  nonpofTe.  Sedroihi  videturpro- 
babilius  interprecacione  produccndum,  vtCum  Pfstor  aic« 
pecunia  compromijfa,  fic  incerpfctemur  non  tantum  fi  pt»- 
ham ,  fed  &  id  quod  intereft  promiferit.  Idem  fi  jiromif eric 
ftare  fcntcntiaj:  quandoquidem  qui  promifi  t  ftare  fentcnciac,  ' 
credicur  id  quod  incereft  promififTc.  Fa(fli  enim  obligatio  co- 
tinct id quod intereft.  DifTentiunt autem quidara  eruditi,at-  f''^'^^' 
qucinquiuntfemoueriquoddcpaEnaloquaturprstot:  Ve  '£""" 
rum  tereilit  eos  editio  Norica :  in  iibris  enim  Fiorentinislegl-  ,d^uod 
turinedi(5to,  pecnniacompromijfa.  fane  poteftpecunia  tan-  inttreft. 
quam  poEnapromitti:&poteft  promitti  tanquamid,  quod 
intereft.  Sedjtpaena.  lureconfultusanimaduenitlocumnon 
eflc  dubitationijcum  pa:na  vttinque  compromittitur:  fed  et- 
fi  id,quod  intereft  promittitur,vaIet  compf  omifliim.Deinde 
co  ventumeft,  vtnihil  interfit  anexpteffim  promittaturid 
quod  intereft,an  tacitc:nam  ad  id,quod  intereft  (emper  obli- 
gatur,quifa(5lum  promittit,fe(:undum  regulam,qu?  craditur, 
in  obligationibus  facfti  fuccedereid,quod  intercft.  Ait  Pr^toc 
inhoccdi(5l:oCtfw/>roOT/^,ahhocdcpa(5lo!nteiiigendumfit? 
AitIureconfultusdeftipulaiioncaccipiendmi!:ficplerunquc 
accipiturproraifrum.§.fifcripcum.  Deinuciiib.ftipuia.Infiit. 
Pollicemur  vlcro,promiccimus  rogati,inquic  Donacus  in  Te- 
rcntium.Producicurautemlongius,quamuisdeftipul^ione 
intclligatur.  Idemenitndcquacumque  conuencionedicen- 
dura  eft.  Eadem  vis  eft,&  non  debemus  verbis  inhaeref e :  fed 
fentenciamfemperfequi.l.  Nonslicer.  delcgat. }.  Quocies 
apparet  eandem  vim  pacSli  efle,qui  cft  ftipulacioftis.  Piet  um- 
quc  par  eft  vis  pa(Sli,atque  ftipuiationis  in  hac  re.  Cum  tres  [i- 
tigatoresefIentpromi(Turi.i(3o.aureorumfummam,tandcn» 
conuenit.vt  fi  quis  oon  paruerit  fcntentiasarbiiri,  altcr ab al- 
terononpctatioo  aurcos.quoscidebet.  Aitlureconf.co'- 
gcndumefrearbitrum,  vt  fenfctiam  dicat.Dicitutenim  com- 
ptomiflura  pa(5to,  quodftipulationisvimhabet.  ficvidetisi 
vcrbis  rccedi pr-optcr  menremlegislatoiis.  Dixifacileraefl^ 
cxplicationem  edi(5tihis,  quifpe(5lant  fcopum ,  ad  quem  re- 
fpexirPr«tor  inhocedi(5to  proponendo.  Sicnimcogantuc 
metu  pceni  arbitrio  ftare,  vel  pecunia:,hic  pro(pe(5tum  eft  f  a- 
tis  cirei,cum  altcr  altcrius  eft  debitof .  Si  promilla  fi  t  iub  coii- 
ditionepecunia,honcftcertura  efficacem  forefententiam, 
propterconditionem:quiafuipendirurpaEna.femperviden- 
dum  neinefficax  fitfentcntia.  Ideminaiio  exempiodiftin- 
guituf|.1.5 1.  Noadiftinguemus.  J.Si  mulier.hic  Mulier  noA 
cfficaciterintercedit.  &idcofialieno  nominecompromifc- 
rit,nontencbitcompromifrum.  DeindeaitPrator.fuw/iTvJ 
mtjfa,  non  ait  promifia.  fignificat Vtrinque  promittendam  ef^ 
fcpecuniam.ficinterpretacurd.i.litigacores.§  Quodaitprs- 
tor.&§,IdemIulianusfcribit.Sivnuspromi(etitpaJnam,al- 
tcr non ,  aic  non  cogendum  cfle  arbitrum  fententiam  dicerei 
Poflet  cnimis,  quinon  pfomifii:,nonparere  fententiae,  &: 
Pntor  non  interponit auchoritatem ,  nifi  mecu  poeni  pare- 
recottipromiflumfit.  Hincquiftio  nafciiur  tracSatain  lcg!, 
Pomponius.§.i  .Quseftio  eft  difficiiis  &  (ubvhs.EgoJide  meti 
/B/M,ideftde  meis  (blis  a(Siionibus,qua?mihi  competebant 
aduerfus  te:de  tuis  aducrfus  me  non  comprohiifrum  eft.  Iterrt, 
a  tc  fum  ftipulatus  poenam .  tu  hon  a  rtie ,  quxritur  an  valcat 
<;omprominum?/^»</f«</««»,&c.  Refert  Vlpian.vetbaPom' 
ponij.quibus oftendit  fe cxiftimarc  non  efTe  compromiflumt 
SedcHirti  mvtieatur.  Hxcaddiriit  Pomponio  Vlpianus,difJ« 
putansde  eoedi(5toPomponij.CuiPomponius  cxiftimaue- 
titcomproinifrum  hon  cfle,an  qliia  tahtum  de  raeis compro- 
niifIlirti£ft,nuliaeftracio:quiadevnare  liceccomptomicte- 
tc.  Licet  cpiia  tnihide  conttoactfiis  mei;>  compromictelt9& 


1 4i  Franc.  T^mreni  Comment. 

Er"o  ob  hanc  rationem  Pomponius  non  reaedixic,  com-  an fu  lis  acceptura  finem.  Propofitura  efthocedi^umtol- 

promiffumnonefle.  Stverotdeo^c^Hi.iexaltera.Sx^^ova^^o-  lendarumlitiumcauij.di6l.l.litigatorcs.§.i.&l.4i.quamuis. 

iiius eo  inotus eft,quod  vnus eft  ftipulatus pcenam,aher non  hic.lnfpicimus an lis  fit  finem acceptara,  vt  cogatut is,qui  vi- 

eft  ftipulatus.  ratio eft ,  QuamqHam  f%  fetitor  fit  qutJiipuUttu  ftus erit.fcntentix parere atbitri,mctup(Enx.  Ficri potcft  vt 

eft.  Hxcdilputandi  gratiaadiiciuHtur.  Quiritnr , an in fpe-  itafiatcompromiflum.vtisproquofcntentiafertur.Qihilde- 

cie  Pomponij  ideo  non  fit  comprcmiirum, quia  vnus  tantum  beat  eftedu ,  quia forte  habeat  exccptioncm  pafti :  fed  non 

compromifit.  Eft,inquit,racio,qaiapr2toragitdepecunia  ideodiciturlisfinita.Isquihabctexccptionemiudicati^hsbct 

compromifta  expartevtriufque.  Poteft  tamendici,  inquit,  exceptionelicisfinitx. GiWiQofktxwociiyFittdenonrecepuoir. 

Stpet:torfitamfttpHlatMfit,CSc.  Exempligratia;  Petoioo.  quodnopoftumus  diceiedecxceptionepa6ti.Multumcnim 

exeaufamutui,  liseftinternos,  eligimusarbitrum.  ftipulor  intereftinterexceptionempadi.&exceptioncmreiiudicat^i 

atepcenam,  finonparueris  arbicrio.  tuamc  non  ftipulatis,  Loquiturhiclureconfdecxccptionepafti,quaEnopoieftdi- 

fed  pacifcetis de  non  petenda  pecunia ,  quam  mihi  debes.  Si  ci lis finita.Ergo infpicimus,an  lis  vcrifimiliter  fit finem  accc- 

e?oatbitrio  nonparueiim,probabiliterdici  poceft  plenum  ptura^faltcmetupoenz.ConfiderauitPrstorcogilitigatores 

eft"ecompromi(rLm.Inptimispecitoricon(ulitur,fireusnon  metupoenzad  obtempcrandiifentcntisarbitri,  neccflitatc 

parueritiquiahabebitadionemadpoenamexftipulatu.  Reo  conditionali,quamcaufatiu3mvocamus.Igiturrcfp6deo,per 


vero  confulicur  per  exccptionem  pa6ti.  Nam cum peto  ccn 
tum  ex  caufa  mutui,  &c  confcntio  in  eam  pecuniam ,  video  ta- 
circ  conlentirc ,  vt  ea  pecunia  non  pctatur  fi  reus  fueric  ahfo- 
Imus.velntifpacii.  ficeftlegendum  vtin  Florent.  inNorico 
deeftjveluti.  InhacfpecievideturfatiselTe,  fiadortantum 
ftipuletur posnam.  Confulitur  enim  reo  per  exccptionem,  fi 
^h  adlorc  denuo  poft  abfolutionem  conueniatur,  adbor  cnira 
habebit  adlionem  ex  ftipulatu  ad  posnam,fi  reus  arbitrio  non 
^3.i\icut.SedidverumeJfenonpht6.  Hieconcludit,vcrumefte 


exceptionem  pa6li,de qualoquitur lex noftra ,  Prxiocis  cdi- 
(Slonon  eflefatisfadtum.  Tamctfireushabcatexccptionem 
padi :  non idco  l<s  finita  eft.  Non poteft  rcus  fummoueti ab 
agendo,perinde  ac  fi  eflet  exceptio rei iudicats.  Non  cft  poc- 
naaliqua,cuius metu poffit deccrrcri alite adlor.  Id quodfa- 
cilc  ex  mente  Prarcoris  coUigemus.Quaeftio  pendct  cx  intct- 
pretationevcrborumedidi.  Siinfpiciamus  quodnamfuctic 
confiliuro  Prajtoris ,  facile  nos  explicabimus non  fimplicii cr 
'  vcllc  Praetorcm  poenam  promitti:  fed  hinc  indc.Hincdico  ex 


nonputo,ideft,nonputoplenumcfrccGmpromiirum  inhac      fentcntia  Prxtoris,  fi  hinc  inde  interuenerit  ftipulatio  fine 


fpecie:cumvnustantumpccnam  ftipulatuseft.  Ne^ueentm 
y»//f«f,fff.Nonobftatquoddicitur,reufnhabcreexccptio- 
nem  aduerfus  adtorem,quia  hoc  non  fufficit ,  vt agi poflit  ar- 
birerad  fententiamdicendaro.  NamPraetorrequititftipula- 
tioncmpoenivtriufque,&:pccuni3mvtiinquecomptomif- 
fam  efTe.  Scd  difficultas  nafcitur  ex  eo ,  quod  pct  hanc  exce- 
ptioiiC'padi,parindercoconfulitur,  atqueadoriper  ftipu- 
lationempc2na:.&hocvideturreofufiicerc.  Quidergono 


pcena,nonvalcrecoaspromiirum.  Etfialcer  altcriptomife- 
rit  foluerepccuniam ,  dequa lis  eft ,  fi  fententiae  non  ftetcrit, 
non  valct  compromiflum.  Prztor  enim  vult  pccuniam  tan- 
quampuenam  piomitti.  Sipromifcritquis  firapliciter  ftare 
f cntentix  arbitri,valet quidem  compromifTum ,  quia  teneba* 
tucadid,quodintcreft;fedcumnihilaliudincomproroifruin 
deducitur  prazterquam  id,  quodagitur,nonvalct  compro- 
m.Cum.NamPrjEtorvulcpecuniamtanquampOEnamcom- 


cecinhoccafu,qnodplenumnonfitcompromiflum?£tau-      promitti,&ficmihividcnturhzcconciliandaefIe.VndecoI- 


getdifhciihatcmd.l.Iitigatores.§.Interdum.  Duolitigatorcs 
pa(5lifunt,ne  aher  abaliero  petat.  padlum  tantum  pfodtft 
adexceptionem:  &tamenaitvalerecoropromiflum.  Quid 
eft  crgo  quod  VJpianus  aic  cxceptionem  hoc  cafu  non  fuffi- 
cete?  Hscvidentur  mitabilicerpugnantia.  Dicambreuitcr 
quod fentiam.In hac fpicie,quam traClimus.l.  Poropon. id- 
eocompromiflum  nonvalec,  quianullatftpocnaexpartea- 
(Soris  :  Prastorvultvirinqucpocnampromitti:  hicreustan- 
tum  adoti^oenam  proraifit ;  non aclor rco.  Edidlum  perti- 
net  ad  finiendas  lites,vt  metu  poEnae  cogantur  litigatores  f  en- 
tentix  ftate.  Periculura  eft  ne  is ,  qui  poenam  non  promifit, 
non  ftet  fcntentix  atbitri.In  didta  leg.litigatores.J.interdum. 
vcrepoEnaeft.  Noneftquxftio, anpccnahincindeintcrue- 
nerit:fed  dc  pafto  eft  quaftio.In  edifto  dicitur,  Pecunia  com- 
^r«»w«j^.£fc.VulcPricorpccnamcon)promictihincindepet 
ftipulationem :  quiadixi  hoc  vetbum /"/•««»<«««</«,  ad  ftipula- 
tionem  pettinere. Vnde duplex  cft  quiftio  in hoc loco.  Pri- 
ma.anhinc inde  fit poena compromifli.  Deinde an pcr  ftipu- 
lationcm,anperpa£tumfitpromifra.  Indi6lo§.  interdum. 
conftatvcrinqueeftpoBnim,  fed  quiapa6lumcantuminter- 
uenit ,  dubitacur  an  valeat  compromilTum.  Species  hasc  eft: 
Duo  elegerunt  arbitrum,agebant  de  compromittenda  pe- 
cunia,  tandem  in  mentem  illis  venit  alium  al,ij  mu  tuo  debcre. 
Sicautem  pccuniamillam,  quam  altcralteridcbebat,  pafti 
funt  ne  petanc.loco  poenx,  fadum  eft  padura  dc  non  peten- 
dapecunia.  Erantambomutuodebicores.  Padiumeftinccr- 
poficura  de  pecuniadebica  non  peccnda.  Vidccis  vcrinque  ef- 
feposnam  amiffioncmpecunix:  fcdpadtumcft  conucntum 
neeonominedecuractio.  Quj?ritur,an  valeatcompromif- 
fum.  Ait  valere:quia  padum  candem  vim  habet,  quam  habet 
hic  ftipuIatio.Quid  enim  referr,an  foluam  pecuniam,  quam 


hgcndura  in  hac  fpecie, apud  Poroponium atbitrum  non co- 
gidicere  fententiam.  Anautemvaleat  fcntentia  abeovltro 
di£ta?Qua:ftioeftalccriu$loci,dequadiccmusfeq.cap.  Nos 
quxtimus  cancum,  ancogipoflica  Prarcore  inuitus  fcncei 
tiam  dicere. Scquitur in  edidto , Sententiamdicere.  Hyc ver- 
bafumpfimuscxleg.il. qualem.hic.  Pauluslutccotilo.  ter- 
pretatur  vetba illa  edidi.  Quid  fi  arbiter  non  rcdtc  proni  n- 
ciaucrit,an  pofli  t  cogi  alitcr  pronunciare?  Ait  cogendum  noii 
efrefecundofentemijmdicere.  Idqueexcdido  fat>s  colligi- 
tur.  Practor  non  aic :  fecundum  ius ,  fecundum  leges  feuten- 
tiam  dicere  cogam ,  fed  fimpliciter  fententiam  dicere  cogam. 
£rgo  quocunque  modu  pronunciaucrit  arbiter,  non  poteric 
amplius cogi a Pratoie ad fcntentiam diccndam.  Si duo lid- 
gatores  compromif^rint  inarbittum,  vtcettam  fcntentiacn 
dicat,nullum  eft  compromiifum :  nifi  ita  fit  corapromifTami 
vc  liceat  ei  pronunciare  quod  ipfi  videbicur.Opponitur  lex,fi 
conuenerit.de re  iudic.  vbi  dicitur ,  fi  conuencrit  intct  liciga- 
tores,quam  fentcntiam  debet  pronunciare ,  iudex  aliter  pro- 
nuociarenonpotell,  debetcnimfequivoluntatcm  htigato- 
rum.  Curideradearbicro  dicinonpoteft  ?  DifHculcash^c 
nonfatis  explicacur  abAccurfianis.  Sedratio  petfpicuarai- 
hividetur  diuetfitacisinter  iudicem&atbitrum.  Nara  fru- 
ftraicur  adatbitrura,  cumconuenitintcr  litigatorcs.  Quid 
commodiuspotefthtigatoribusafrerriex  fententia  arbicri> 
quara  cx  fuo  confenfu?  Sententia  arbicri  non  parit  a(5tioncra, 
neque  habec  executioncm  ycpoftea  dicemus  :  fcntentiaiu- 
dicishabctexccutiouem.  Igicurconfulciflimumeft  vci,  &fi 
conueniat  inter  licigatores  ,  tamen  pcterc  vt  iudex  de  eo 
pronunciet  :  quia  ca  fencencia  iudicis  habet  execucionera: 
iedalia  caufa  eft  arbitri.  Adraonui  iam  vos  non  vti  Przro- 
rem  hac  excraordinaria  coctcitione  ,  cura  cogit  arbitrum 


debeo,aamihiremittacur.''  Igiiurcxfentcntiaedi(5limagis,      pronunciare:  nifi  quatenus  faciac  ad  lites  finiendas:  fcdhic 

quam  cxveibis  diciturhic  efle  compromiirum.  Non  quod  '  --      •  f  ■•       /•         . 

finc  posna  valeat  compromifrura:  (edquod  nudo  paiftohic 

promifTum  eandem  vim  habeat,  quam  habetct  fi  ftipulatio 

intercefriflet.Scd  dixerit  quis,fatis  efle  confultum  reo,  in  leg. 

Pomponius.perexceptionempa(Sti.  Siiditafic,quidopuseft 

ftipulacionc posni ?  Ego  refpodco,  &  ex eo  quod iam  dicam, 

pendeceiiplicatiohuius  difficulcacis.  Inhocedidlo  infpici- 

mus  an  lis  ica  fi  nica  fir ,  vc  licigacores  cogancur  ftare  fententia: 

metu  pcenar,  non  infpicimus  an  altcr  alceiidebeac,an  noa:fed 


noncogicur  parres  fuasincerponere ,  quiaad  lices  finiendas 
non  percinetec.  Conuenciones  non  habcnt  exccucionem 
iurc  ciuili.  Igicurprodeft  fcncentia  iudicis  adexccucionem. 
Ecvulgoadducifolecl.minor.  ^o.deminorib.  vcoftcndatur 
iusRomanuroa  noftris  morib,  diifencire.  Inftrumencapu- 
blica  habent  executionem  ruoribus  noftris  paracam ,  qux  iu- 
rcRomanonon  habencexecutionem.  Vndcfimin»ccauc- 
lic  fe  recepifle  pecuniam ,  ex  caufa  iudicaci ,  quam  non  acce- 
pit ,  &  debitor  eidem  caueric ,  (juafi  ex  caufa  mucui  eam  a  mi- 

■  ,  norc 


hTitJiJrkF. 

feoreacceperit,adueriiiscautionera  poteftreftitui.  Obliga- 
tionoua  poftiudicatum  nonhabitura  eft  executionerii ,  kd 
pcr  reftirutioncm  opottebit  denuo  agere  in  iudicio  ,  &ad 
fententiamrurfusperuenire.  Dicne  autemJenteNtiam.lMct' 
pretaturlurcconf.  cdidi  vethum  ,fe»tenttarM.     Piopriefen- 
tentia  dicitur  qua  negotium  finitur.  fic  accipitur  Cod.  titu.  de 
fenten.  &intcrIoc.  Antequamergo  totnm  negotinmfiriia- 
tHt,  Prajtor  cogitdicere  fenteatiam,  cumdeplutibus  rebus 
eft  arbitrium  ccEotum :  fed  de  vna tantum  eft  fententia  di(5ta. 
Et ait  non  videri  fen tentiam  ditftam.  Hoc fubii^ic  vt oftendac 
qaanJo  fit  cogendus  arbiter  fententiam  dLcetc.     Cum  di- 
cimusiudicem  fenrentia.m  fuammucatenonpofie,  intelligi- 
mus  de  fententia  diffiniriua  ,  fi  latc  accipiarhus  fcntentiam j 
pollet  intelligi  dcinterlocutione,  qusdiciturfenrcntia.latd 
fententiamaccipiendo.     Videmusinterdumiudicesdilatio- 
nevnadata,aliamdare,  &ftandumeft  pofteriori  fentencix, 
Hiclocns  pertinetad  remiudicatam.I.quodiuflit.dereiud. 
In  (encentiis  nihil  poteft  mutare  iudex.  Quod  autem  dicituiJ 
dc  arhitro ,  qui  vetuit,  &  qui  moxiuflit,  adduxialiquando  ex- 
«mplum  in  explicatione  eius  legis.  Quod  iuflit de  re iudic.ex 
l.io.dePrsetor.ftipulat.  GumPr^torvtitur  imperiofuo,vc- 
tando,  iubendo,  ficauere  iuflcrit  intracertumdiem,mox 
iuflerit in tra alium  diem.  Hic de  fententia arbirti.  Quaeftio- 
nes  hx  latius  trattantur  in  fequen.cap.  Hinc  notandum,  pro- 
nunciationem  arbitrircdedici  fententiara  :  Batbariineptif- 
«me  aliter vocanc ,  cum  a  vetcribus  lureconf.  vbique fcncen- 
tia  vocetur .  Practor  in  edidlo  ait,  Cogam.  Ex  hoc  verbo appa- 
ret  nuilam  adionem  contineri  edifto  :  fed  coercitionem. 
Qu^  coercitio  eft  imperij ,  atquc  ideo  Vlpianus  in  edidi  in- 
rerpretationeinl.  3.Iitigatores.§.vltim.&i.fequen.ficaccipit 
verb.  cogi ,  pro  coercitione  extraordinaria.  Varia  funt  autctn 
generacoercitionum.     Huiufmodieft  didlio  muI6lx,apud 
Paulum  inI.52.N0n  diftinguemus.§.fi  arbiter.  Potcft  Praetoc 
raul(flamdicere,quodhiscompetic,  qui  habent  iurifdidtio- 
nem,  vc  dicicur  ir»  1.2.§.vlt.  de  iud.  Ex  his  caufis,  de  quibus  di- 
ximus,  cogicur  arbiter  fententiam  dicere.  Sedtamenidper- 
petuum  noneft.  Variz  funt  exceptioncs  lureconfultorum, 
exqiiibus  poteft  fumi  exemplum  interpretationis  qux  dici- 
tur  tcftridiua.     Vna  eft  infignis  &  difficilisin  1. 9.fed  fiin 
feruum.§.pen.dequo  aliquidattigimusfupra.  Siquisiudex 
fiteiusrifijdequaliseft,  non  cogiturarbitcr  cfle,  Lexenim 
luliaiudiciiria  prohibet  compromitti  inatbitrum,  quicius 
rei de qualis  eft,  iudcx  eft.  Sed  videtur  Csefarum  conftitutio- 
nibuSj&Pontificum,  huiciuri  derogatum,  NouclIaStf.  vt 
difFcrent.  iudices.  Vbidicitur  fiin  fufpictonem  vencrit  ma- 
giftratus ,  adiungendum  efTe  Epifcopum  ciuitatis.  Permittit 
Imp.  pacificatione  quadam  negotium  tranfigerc.  idemin 
bulIisPontificum.cap.cumtempore.c.cumohm.dcaibitris, 
Priraum  conuenitintcromnes,i»dicempofle  pacificationis 
partes  farcipere,&  vclut  communis  amici  petfonam :  fcd  nort 
arbitri.  Ecpccefthaftenuscxpeririintcrlitigatores,  vtalite 
difccdant.Ieg.Pomponius.J.rccepifre.hic.ncceftarbitcr.Ar- 
bitereftenim  quiinteruenitfiniendxlitiscaufa,  quipoUicc- 
turfefinemimpofiturum  controuerfix,  Sicintelliguntno- 
ftras  confticntiones  Iuftiniani&  Pontificis.  Egovero  puto 
hu nc  locum  Vipiani  de  iudice  dato,non  de  Prxcore ,  aut  ma- 
jgiftratu  intelligendum,  cumait,dequoiudexeft.  lurccon- 
fuicivcteres  iudicem  appellanteumquidatuseftiudex  ,  & 
diftinguicur  apercca  Prxtoreinleg.  ^.  devcrbo.  obligatio- 
nibus.  Mouecmequodait,  «'«/«/«■wrw.Sacisenimfignificat, 
quod  fit  tancum  iudex  eius  rei ,  dequadatus  cft  a  Prxtore. 
Prxterealexlaliaiudiciaria  ,  devariisiudicibusloquitur.  li- 
cetviderelegemcumleg.^r.NonloqHiturde^tatemagiftra. 
'tuum.leg.  quidam  confulebant.de rciudicaca.  Nampoteft 
.cuiufcunqiie aicacis  magiftracus  dari.  Tertia ratio  cft,qua: cft 
hiagna:  diuerficatis  inter  iudicem  datum  &  rr.,:giftratura. 
ludcxdatirs  nonpoteft  aformula  recedcre  ,  aPrxcotc  fibi 
data,  fccufldum  formulam  iudiciorum  veterum :  quod  ta- 
tnen  conricgeret  fi  poflet  iudexdatus  iubtrc  infe  compro- 
rnicci,  velfiin  atbitriumeius  compromitteretur.  Hucpet- 
net quod  dicit Sencca ,  Melior videtur conditio  cauii  bonx, 
<i  ad  arbitrum ,  quam  fi  ad  iudicem  eatur.  Loquiiur  de  iudf- 
ce,  qui  adftriftus  cftformulx.  Eodem  pertit!et  quod  dicit 
Cic.inOrat.ptoComcedo  ,  Adiudicemhocmodoimus,vc 
auc  toiura  habcamusi  auccotum aipitcamui ; QOoita  adar<; 


demQfpc.teli,  H\ 

bitrum.  Ergo  non  eft  miruin  fi  prohibeatiir ludek  in  fe com» 
promitti ,  vt  non  poflit  recipere  arbitrium :  ne  hoc  practextit 
reccdat  a  pra;fcripto  formuli  Prxtorii,  qux  eum  includie 
certiscancellis.  Quartum&pr^cipuumargumetum  idquo* 
ijue  eft.quod  in  Ieg.4.  de  tutoribus  vcl  curatoribus  dar.ab  iisj 
qui  ius  dandi  hab.  &c.  vbi  Prxtor ,  ait  VlpianuS ,  ipfe  fe  tuto^ 
l:emdarenonpotcft:ficutinecpedaneusiudex,neccompro* 
roiirarius  ex  fua  fententia  fieri  potcft.  Quibus  verbis  oftendil; 
lurcconfulcus  Prxtorcm  pofle  compromiflum  accipere:  noa 
quod  cogat  litigatores  ad  compromittendum.Potcft,  inquiti 
teciperearbitriumjfedcxfuafenrentianonpotcft.  Nonhoe 
adderet,fi  non  pofTet alias arbitrium  fufcipere. Vnde alias co" 
ftitutiones,  qux  vidcncur repugnare ,  de  magiftratibus  intel- 
hgimus.  Qu^id cnim incommodi eft in ca rc , fi is , qui dicitur 
ordinarius,iubeac  litigatoribus  compromittere  ,  &  eligere 
communcmamicum:autfitanquam  communis  amicus  re- 
cipiat arbittium .' Sed  quod dicitur in  hac I.p.  dc iudicibus  da- 
tisintellige,  quidabantiucertaformulaprsfcripta.  &itaet- 
iamhodieobtinuit. 

Inprimis  igitur  dicendum.atbitrum  noncogi  ad  fcnten- 
tiam  diccndam,  fi  comprotBifTumnon  valcat,  nam  nullapo- 
teft  iufta  effe  caufa.  Diximus  hoc  ad  curam  fuam  reuocard 
Prstorem  vt  lites  finiantur.  Igitur  fi  eompromiflum  non  va- 
let,  quomodolites  finiri  poflunt?  Adduximus  in  fuperiori- 
busexemplum  dearbiao,  quirccepitarbittium  ciusrci,c"li- 
ius iudex  erat.d.1. 5? .  §.  fi quis iudex.  £x his,qua; diximus  pof- 
iunc  aha  exempla  adduci  ex  interpretatione  cdidli:  nosalii 
exemplaperfcquemur. Vnum cft  in  1. 1  ^.iccm  fi  vnus.§.item 
Pomponius.  Exemplum  eft  in  quo  non  valet  compromil- 
fum ,  fiele6tusficarbiterSeiusvtpronuntietquodpiacueric 
Titiodifceptatori.  Curnonvalcatcompromiffumrationent 
fubiicit ,  quod  ineo  libera  facultas  arbitri  fcntentia  futura 
nonfit.  Quomodo  poteft  arbitcrdici.qui  non  habet  libe- 
ramfacultatempronunciandi?Difceptarecftcognofcere,ar- 
bitrari,  iudicarc.  Sic  accipiturapudCic.  hbr.  j.  delegibuSi. 
Pritoriurisciuilisdtfteptatore^o.  Sic&apudlureconl.l.j.^. 
I .l.fcd&  a compromiflum.hic.lcg. cum  hi. §.  fi cui.  de tranf* 
aft.  Sicrgoeftcompromiflum  vtSeiuspronuntietquodTi- 
tio  placuerit  difceptatori,  recte  lureconfulc.  ait  tale  compro- 
mifTum non  valere.  Simile adduximus ex leg.zi.qualem.hici 
ficonueneritinterlicigatbres  ,  vtcertamarbiter  fententianl 
dicat,  nullipotefteius  fententia  vfuicflc.  Igitur  notandunt 
eft,&eftlocus  communis,quotieshber3  pronunriandi  fa- 
culcas  adimiturpcrcompromiffum ,  compulfum^on  valcre,' 
Hinc  vulgo  qu2eritur,fi  ita  fit  compromiflam ,  vt  confiho  ali- 
cuius  arbiter  pronuntiet,an  valeat,  & exprcfTum  eft  cap,  cum 
ohm.de  arbir. valere,&  redte.  Nam  libera faculras  hoc  eom» 
promifTo non  auferruc. Vis  eft  horum  verboium,  vc  confilio 
vtacureius  cuius  fadaeftmencioincompromifro.  Aliuddi- 
cicurinnoftrafpecie,cumarbiterpronunciareiubetur,quocI 
placctTitio:  afiudcftconfihoalterius  prnnunciare,&quo4 
altcriplacet  pronunciare:  &idemexpreflumeftiureciuili.li> 
quidamdecedens.$.  Papinianus.de admmift.tut.  Nonideti 
arbitrandi  &  pronunciahdi  facultas  sdempta.  Hinc  alia  quae- 
ftionafcicurind.l.iccmfi  vnus.§.fedfiira.arbitiacu  Titiifie- 
tiquoddicererausinhacfpecie.  Controuerfiaeratinterda- 
os  rem  teftituiarbitratu  Titij ,  vel  Sempronij  fub  akernatio- 
nc,  anvaleat  compromiirum  ?  dubitatione.n  facitquodin* 
certumfitjVtcrdebcat  arbitrari.  Aitvalere,  Multumenim 
differt  a  fupetioti  fpecie.  Hicvterquc  diciturfub  alternatio- 
nearbiter:  fupra  non,  quiain  fuperiori  fpecie  iubetut  pco- 
nunciari  quod  alteri  placet :  hic  vcro  hon.  Icem  inccrrogan- 
tura  Praitorelitigacores,  vtrum  vellenc  atbitriumdicere:i8J 
in  qucm  confenlcrint,  eum  cogec  Prxcor  dicere fententiami 
fichic  locus  eft  fatis  apcttus  ita  intelligendo.  Aliud  exera- 
plum  eft in  d.l.  itcm  fi  vnus.  §.  fi in  duos.  Duo  arbitri  funt e- 
le6liita,vtfidiflentiant,tertium  aflumant.  Quiaficiiepof^ 
funt  diffentire.  Putaucrunt  htigatotes  fatfs  cautum  cfle,  fl 
tertium  affumant.  An  hoc  cafu  videatur  vtile  compromif« 
fum  ?  AitIureconfuIt.fi cettamperfonamcxpreflerinrjvalea 
rcarbitrium:fedfinominatimexpreflerintiinutiIecfle,  Dud 
atbitripofluntdifleotirc,&itarcs  noncft  habitura  exiiumJ 
quodnon  poteftficrifi  ccrtumaflumant  :  acitadebetatbi'» 
trium  fieti  vt  ccrtum  fit  litem  habitura  cxirum.  Idem  cx=« 
jprcilutneftin  captiHaotuiti  deacbiCi  Exh.S)  t^uxdiximu!!) 


i^.  pranc.^HareniComment. 

vidcturnunquamvalcrecomproroifluminduos,quos;fra-  lcquifqueeoramadiud.-ciumvocaretaduerfarium.Wcoqne 

ftracogetet  Pritoradiudicandamfidiaentirent.Hocvide-  pcBnacommitcitui,  quahnonfit  pantum  arbitrio,  &U  sb 

lurfequiexhis,  qusdixiraus:(edtamcnfubiicit  Vipianusin  arbitroadiudicempiouocarmt.  Idemdiciturdcpa6to.  iNi- 

duos  poirecoinpromitti,&  vt  occurratur  incommodo,dc  hilrefert,anquispa«ausfucumaduerfario,nepetat.  Stmi- 

quo dixi ,  cogit eos  Prxtor cercam  tcrtiam  perfonam  eligcre,  mile  exemplum  eft  in  di(5t.l.non  diftinguemus,  §.  i.  hic.  bed 

d.leg.itcmfivnus,&:c.quifichabet:  Etdebet  Pntorcogcre  mirumeftquodhicdicitur.  lnquibuidamlibtislegitur:iV«- 

arbitrosjinonconfentunt,  terttam  certnm  perfonam  ehgere,  /f;a»4w/»p/-fl«.r//^/f.H^clc(aiocftexpedita,Diximusenitn 

(uiusauthontatipareattir.   Poftrema verbaprobabilitet dici  poEnameflecompromictcndam,vt valcatarbirrium.  Inaiis 

poflunt  f  eferti  ad  fuperiorcm  fpecicm,  de  qua  dixiraus,  fi  duo  Iibris  &  Florentin.legicur ,  Sipoena  compromtjfajit.  Hanc  le- 

funtatbittieiedi.fidiflentiant^pofletertium  cligere.  Pro-  <aionem  probo.  eft  exemplum  eius  regulx,quam  tradidi- 

fertfentcntiam  Vlpian.reccptum  tameneftad  poftccmura  musfolucocompromiironon  cogiatbitrura  fcntentiam  di- 

tantum  pertincrc.  Ratiodiuerfitatisadfertur.quia  infupe-  cerc.  Arbitrium  (oluitiir,  cum  panaeft  coramifTa.  Exem- 

iiorifpecicduoarbitrinonfimplicitereliguntur:(edita  vtfi  pluml.j^.alias^^.Siduo  reicredendi.  CommititurpcEnafi- 

diflcntiant,eliganttertium.  Sedinpoftiema  fpecieeligun-  mulatquenonparitumeftfententias.Fortcantedifnnitiuani 

tur  duo  arbitri  (implicitcr.  Ecgo  iubebit  Praicor  certium  eos  fententiam  arbit er  iuflSt  eos adeire  in  cetto  loco , vnus  no  ad- 

allumere.cuiusauthotitatipaveatur.  Sedinlupcriorifpecie  fuit:pa;nacftcomifla.Sedantotiescomittaturp(jna,quoties 

relinqucrcnoluntvoluntati  Pricoris.-quiafi  Vcxtot  coge-  vnusnoparuicfententix?ibidcPaulus.§.(emeic6miira,&c. 

rct cos airamcrc  tertium aliqucm,  viderccur  eos  contra men-  aic femel cancum  commicti,  nifi aliud conuenerit.  Hoc fi  ve- 


temcontrahencium  cogere.Hocqjeft  confcncancum  di(9r. 
capit.innocuit.  Aliud  cxemplamcftin  leg.  jz.aliasjtf. non 
diftinguemus  §.Iulianus.In hac /pecic dicicur no  valere cora- 
promiflum  proptcr  rem  dc  qua  compromiccicur.  dc  caufii 
tancum  pecuniariis  ccmpromiccicur:  de  aliis  qux  ad  remp. 


rumeftioluecur.fi  poenafitcommifla,  quiaimpuneparttur 
fcntcntia:arbicri,  quipofteavultarbicriumdicerc,cum  iara 
folacumficarbicrium.Ergoficre«Slelegitur,vtin  Florentin. 
Aliquando  ceiTant  Praroris  partes in  cogendo -•  quia  non  va- 
lctcompromiflum.  Aliquando,  quia  compromiiTumfolu- 


pcrtinent,  non  compromittitur  dc  caufa  ftatus,  dc  lib.  cauf.  tura  cft ;  &  fi  conftiterit.  Aliquando  &  fi  valeat ,  &  non  fit 

quiperraagiftracusmaiorcs  excrcenrur.  Sedobiicitur  no-  folutum  :  tamen  non  cogitur  diccrc  fentcntiam.  Idque 

bis lex,  quid  ergo.  § .  ex  compromiiTo ,de his ,  qui  nocan.  in-  poftremum  variis  ex  caufis accidit,propter pcrfonam  aibitri. 

fam.  vtoftendarurctiamde  delidofamofo  compromiiFam  Exempluracftin  l.p.fedfiinfcruura.^.vltim.  Alia  excmpla 

valere.  Edi(Stuin  Pricorisde  his  qui  notanturinfaraia,ha-  inleg.nondiftinguemus.§.facerdotio.proptcrneceiIIcatcm 

bec  locum  in  fcntentia.  fruftta  hoc a  lurifcon.  didlum  fuiflet,  facerdocis.Eft locus communis  dc  facris ,  &  de  Dco  obfcrua- 


fi  ad arbicrumde  deli(5lo famoio non poflet iri.  Hoc pra:fup- 
ponicur,&  practctca  valere  (entcntiam,quamais  non  notatur 
inf amia.  A  nimaduertendum  eft  hic  Paulum  refcrte  luliani 
(entetitiam^quamnonptobat, necimprobat.  Ideoquccum 
quiritur,  an  fi t ptobanda  luliani fcntentia  an  non, fequenda 
eft  diftii)(5Ho  l.quid  crgo  §.  cx  compromiflb.de his ,  qui  not 


tione  dignus.  Sed  fi  (acerdos  iam  arbitrium  fufccperir ,  eoge- 
tur  dicere  fentcntiam  non  a  Prastore,  (ed  ab  epifcopo  (uo.  Ec 
contratiura  non  reperitur  cautum  iure  Pontificio.  AliquaU' 
dopropterfadlum , aurcafum litigatorum ,  vt in  di<St.leg.  g. 
^.  vlfim.&  lcg.  f  .licet.hic.Iuft  3  eft  cxcuf  atio  atbitri ,  fi  dicat  (c 
infamatum  circ  conuitiislitigatorum.  Is  qui  aibitrium  rece- 


infra.  Et  hoc  rcccptum  eft  vulgo,vt  eatur  ad  arbicrumin  pic,amicicommunisperfonamfufcipit.  Siigiturconuitiisfic 

caufaairainali.  Dixialiasciuileiudicium  c(rc,cumquispctit  apecitus,ceflabuntpartesiadicis.  Idem  dicicur  di(51a!eg.li- 

aliquid  ad luum  coramodum  percinens.  Cum  aucem  non  a-  cer,  vbi  fummatim  Paulus  comple^Sbitur caufas.ob  quas  at bi- 

git  ad  fuum  commodum  fcu  vtilitatem,  fcd  ad  vindiiftam  tcrnoncogitur(cntentiadiccre.£<^/c<»/.SiclcgitufinFlorea 

pubIicam,vtcoerccaturis,  contraqucmagitur:tancdicitur  tin.Prstorcnim  edicir,cumproponitedi(ftum.   Idcmdici 


ctimiaale iudicium.  Hinc  obiter notandum  eft,quod dicituc 
vetarc  Pra^torcm:  ficut  Prxtor  cogic  (ententiam  dicerc: 
ita  plcf  unq;  vetat fententiam  dicerc.Exemplum  eft  mixti im- 
pctii, quod  coiunftara  cft  cti  iut ifdi<Sionc.  Qui  difTeruht de 


tutinleg.17.alias18.ltem  fivnus.§.i.hic.  Compronufrum 
eftinarbicrumfinediecerto,poftdeceraar.nos  sd  eundem 
arbitrum  rcuerfi  fiint.  hireconfultus  aitdi«flo§.i.nontfle 
cogendumarbitrumdicetefentcntiam,quiaelcgerunrarbi- 


iarifdi<tlione ,  magnam  habent  difllenfionem  in  exemplis,fed  trum  fimpliciter,  non  exprclTo  die.  Facile  (ufcepit  arbitriura 

ccrtum  eft  hoc  mixti imfierii ,  non.iurifdi(ftionis , qua»  confi-  quia  pucauic  ftatim  adicutos  eiTe  litigatoics,  videbat  fe  eo t e- 

fticin  iudicisdandilicencia.  Sed  iroperium  mixtum  cohac-  poreiudicarepofle  :  alias  non  fuifrecreccpturus  arbicrium, 

rctiurifdi(5tioni,quodinquadamcocrcitioneconfiftit.  Aliud,  quiacifortcpcrociumnon  licuiflet.  Igiturnon  eft  cogen- 

cxemplum  cft  indic^.lcg.non  diftingueraas.§.fifccuus.  Si  dusfentenciamdicerc.  Aliudcxempluracftindi«5tal.itemfi 


ieruus  nonpoteft  fifti  iniudicio:  ficincius  arbitiium  com- 
proraiui  non  poteft.leg.feruus.Godic.dc  iud.I.certis  cx  cau- 
£s.deiudiciis.  Itcmdepupillodiciturleg.  jf.alias  jj.fipu- 
pillus.hic.Qiiiaefficaxnoncftaducrfuseumfentcntia.Dixi- 
musintitul.dc  minoribusfupra.  Ex  his  caufis  videtis  cora- 
proxniiraranonvaler*.  Et  ideo  Prxtoremnon  cogetefcn- 
tcatiamdicerc,  Idemdicendumcft,&fipoftea  fitlblutuia 
coroptomiflum.di«5l.l.nondiftingacrau$,^.i.fumraarcicft, 
Prqtor,&c.Brcuiter  Pauhis  in  d.§.fummarei,&c.in  fi.docer, 
quibuscxcaufis  (oluaturcompromiflura.  Dicinquit.folui- 
tarcompromiflum.  Addel.ii.Qirdtamen.§.vIt.3lias.l.i(j. 
Sicumdies.§.intraquantum.Itae(tcompromiffum,vtiudi- 
cctiactaCalend.Auguft.  PoftCalcnd.  Auguft.finicum  eft 
coniprom:(rum.  Hincqua?ricurdi«5t.leg.quidcamen.§.Pa- 
piniaDus.aliaseftd.I.ficumdies.  Sidiescopromifli  finicaeft, 
neciudicauic  arbiccr.litigatotes  vero  prorogarunt  tcmpus, 
an  cogetur  ai  biter  fcntentiam  dicerc?(diftinguitur  fi  per cum 
itetciitquominus  iiura  ftatutum  diemfentcnciam  dicetct, 
cogcndum  efle:  aliasnon.  fienim  percum  nonftcterit,fcd 


vnus.in  principio.  Duo litigabant :  clcgerunt  atbitrum:  noa 
cogetur  fcntentiara  dicerc,  fi  vnus  ex  litigatoribus  bonis  cef^ 
fit.nonpoteft  cnimconueniriobhancccflioncra.  Idcoque 
non  poterit  cogi  arbiter  vt  fcntentiam  dicat.  Eft  locus com- 
munis.dcccflione  bonorum. 

Dixivariiscxcaufisaccidcrevtarbireriudicare  non  coga- 
tur,  vclquiacompromiirum  valct:  vel  quia  compromiflum 
folutum  cft.  Intcrdum ,  &  fi  compromiirum  folutura  noa 
fir,  tamcniUJncogiturdicereiententiam,  velutipropter  ca- 
fum aliquem litigatorura.  Adduximus exemplum ex di«aal. 
item  fi  vnus.in  pcincipio.  quia  vnus  ex  litigacoribus  bonis  cef- 
fic,  non  cogicur  arbicer  fentenciam  dicere,quia  qui  bonis  cef^ 
fic,  nequB  agrre.neque  conucniri  poteft.  H^c  ratio  pen- 
det exhis,qua:diximus.  Dixiideocogiarbitrum,  vtlitcsfi- 
niantut,  vtque  arbitrio  (atisfiat  metupoenz.  Quod  non 
contingcrct  in  co ,  qui  bonis  ccflit.  Eft  obiter  locus  com- 
roanis  animaducrtendusdc  ccffione  bonorum.  Isquiceflic 
bonis,ncquc  agcte,  neque  conueniri  poteft.  Agere  noa 
poteft  quia  cum  bonis  cedir,  etiam  a«5tione  cedere  intelligi- 


perIitig3Corcs,(bluitur.inquit,  cerapromiflom.Soluiturct-       tur,quaccomprehenditurnominebonorum.I.bonorumap- 


la  acccpcilatione.d.§.S;immarei.& lcg.15.Pomponius.hic. 
Nain  ad  eum  cafum  venit  compromifliira ,  vnde  non  potuic 
initium capere.  Exemplum etiara aliud cft in leg. jo.alias  J4. 
quis  reni.hic.Si  ab  arbitro,queelegerunt,  litigatores  prouo- 
carmt  adiudiccm  ,  coraptomifrum  dicitur  lolui,  &  poena 
committiiur,  quafi  non  fcruetur  compromilTum :  alias  faci- 


pelIatio.de verborum  fignificationibus.  Afftioquideinre- 
manctdirc«ftaapudcedcntem;(edinaniseft.  Obiicirurlexis 
quibonis.deccflioncbonorum.§.vlti.  Inftit.  dca^Stionibus. 
Sedh2CpugnancianonfuDt:fedgeneripcrfpec  em  dtroga- 
tuc.  Vnalcxait,  IsquiboniscefIit,conueniri  non  poteft: 
altera  ait , conucniri  pofle :  fed  ita  demum  ,fi  qujd  poftea  ac- 

quifiecic, 


JnT^tt.deKeceftisarhitris.  t^j 

quifierJf.  Sicergo  inrerpretabimut.vt  generi  per  fpecicm  de-  pretio.dc  publicia.  fn  rem  aft.abhij » quibrocardis  deledlan- 

rogetur.  Quodfspcfierifoieciniurcciuili.l.in  coco.de  re-  tur.Dodoresbrocardicimuitumteraporlsimpendunt  inhis 

gul.iur.  Vcruoqueautem,&regulanoftra&exceptio,com-  thefibus  cxplicandis:fed  fruftra.  Facileeft  enimiudicareho- 

prehenditurinl.j.Cod.debon.auA.indic.Conuenitiautera  minicordato,  quandoexceptio  ficadhibenda.fed  in  vniuer- 

eum ,  qui  bonis  ceflit,accipimus ,  propter cxceptioncm :  ipfo  fum  definici  non  poteft  propter  tempus.quia  fotte  dies  feria- 

en ini iure poteft  conueniri.l.i.Cae his,qui bon.ccd.pof.Hoc  ta eft.l. i  j . Pomponius.§ .vlt.  hic.  Diebus  fcriaiis  non  cogitut 

igicurexemplodemonftratum  cft  aliquando  contingcre  ob  fententiam  dicere ,  argumento  dufto  a  iudice  ad  atbittum. 

fadum litigatorum,vt  arbitcr  non poflit Cogi fententiam  di-  Qu;d  fi  confenferint  litigarores  ?  Diftinguendae  funt  tutic fe- 

cere.  Ahudexemplumcftind.l. non  diftinguemus.§.icemfi  riaediuinaeabhumanis.I.fi feriatis.de feriis.  Siferiifintdiui- 

quisRomjE.&§.feq.  Hoccaput  obfcurumeft.vtialiaPauli  na:,vtdominics  dici.nullahabeturratioconleiifiislitigato- 

pleraque,fcd  explicatio pendet ex his,qux dixirous I. i .de iud.  rum: fin  humana:,cogetur  lententiam  dicere.  Qujeritur quid 

de iure  domum  reuocandi ,  quod legati  habent,  &  aliac  pcrio-  de  arbitratore  fit  dicendum.   Dixi  iata  arbitracotem  dici,  qut 

nar,non  coguncur  Romi  iudicium  accipere.Idem  de  arbitrio  non  recipic  atbicrium ,  vt  litcs  finem  accipiant :  fed  qui  inr er- 

hic,quodibi  de iudiciis.  Non cogetur  fe  dcfcndere coram  ar-  uenit  tanquam  communis  amicus.d.l. Pomponius.§.reccpif- 

bitro,inquemcompromilTumcft:necatbitcrcogitutfenten-  fc.hic.  Dixieumatbitrum  d.cipofle^fediionrecepitledicitur 

tiamdicere,quiafieretcuminiuriacius,quihabctiusdomum  atbitrium.  Namrecepifledicitur  arbitrium  inedi£to,quife 

reuocandt.Eccfthicobiccrnorandum,exccpcionemdeclina-  adftringitadfentcntiamdicendam.  fedqui  pacificatoris  per- 

toriamfori,coram  arbitro  allegaripoflc.quodmirabile  cft:  fonamobtinec,nonadftringitfeadfentenriam  dice^ismiqus 

quia at biter cft priuarus  difceptator.  Subiicit  Paulus ad  finem  iinam  faciac lici ,  fed tamen  vc dixi ,  acbicer dici poceft. Arbitec 

cap.  Sivelitlegatus  fententiam  ab  arbitro  dici,cum  audicn-  ctiamdicicur,cuiusarbitrioconrradlusinitur.l.focietatctn.§. 

dumefle:quiahocipfiusgratiaconftitutum  eft,fi  poftulat  arbitrorum,profocio.  Quidigitur  dicemusJEt  ccitum  eft 

Romsfententiamdici:fedcogcturRoma:fc  quoquedefen-  poflccumintcruenirediebusferiatis.Vetercstantumvolue- 

dere.  Compromifl'umenimordinati«Eadlioni,inhacpartc,  runtlitescefraredicbus  feriacis.l.  vlci.de  feriis.  Permictituc 

comparacur.dequal.2.§.  Sed  fiaganc, compclluncur.de iud.  aucemcuiquetranfigcrcdequocunqucnegocio.  Hicdcquo 

Hiclocus  videtur  probare  mucuamconuencionemefleapud  loquimur,pacificatoristanium  perlonamtenet  &noniudi- 

ai  bicrum ,  quod  alij  ncgant :  &  id  facis  cft exprefliim  in  c.cum  cis ,  coram  quo  liccs  exerccanrur.  Sed  fi  Praetor iufletit  arbi- 

dile6lus.de  arbit.  Er  hoc  fatis  colligitur  ex  1.  Pomponius.  §.  trum  iudicarc,quxftio  cft,an  danda  fic  exceptio.  Hic  locus  \ 

idem  Pomponius.hic.  &tamenhiccontra  videtur dicerc  in  nobistradbabicurfequencica.  Eft  autemhiclocuscoitomunis 

fi.l?3u\aszit,QuamJffehicdefettdat.  Idemhicvidetucdicete,  defcriis.obfcruationcdignus.Poflcmhicmultaadducercde 

quod dc iudiciis.d.1.2.  §.  fed  fi  aganr.dciud.  Sed  animaducr-  feriis,tam iurc ciuili prodica.quam canonico:fcd  mihi  videcuc 

tendum  eft  Pauhim  dicere,fi  fe defendat.  Non  autem  dicit,fi  hic  inanis labor.  Hic  ergo  cxemplum.in  quo  non  po tc  ft  iudi- 

iedef«ndat,apudatbitrumcogecurfe  defendcre  :  finonpe-  carearbiteriideoquenoocogitur.  Aliudexemplum  eftinl. 

tiecit  iudicari  apud  arbitrum,  quem  elegerit,  conuenieturce-  Pomponius.  §. vlt.  Pritor vulc  cogcre cum,qui rccepit  arbi- 

ram iudice  competente ,  cogetut  fe defenderc  non  coram ac-  triUm,ad fentcntiam  dicendam, is ncgat  fibi liquere.  Praetot 

bicro,fedcoraiudice,&itainteI!igod.I.i.§.fedfiagant»vtco-  eidefcrtiufiur«ndum,vtiuretfibinonIiqaerc:&fiiurauerir, 

ganturfcdefendere  coramiudicenoncoramarbitro.  Aliud  (ibinon  liquerc,tancabfoluenduscft,velcifpatiumdaturad 

cxeiT! plum  eft  in  d.  1.  non  diftinguemus.  § .  fi  is  faciat contro-  pronunciandum.  Sed  cur  air,  Pretnde  (fc?Quii  atgumcnta» 

uerfiam.  Is,qaicompromifitcumdefun(flo,perfequiturli-  turaiudiceadarbitrum.Deiudiceexprefnimeftinl.PompO- 

tem  coram  arbitro  aducrfut  dcfun(^i  haeredes ,  petitione  ha:-  nius.de  re  iud.  Abfoluitur  a  iudicandi  munere  fi  iurauerit  fibi 

rcdicatis.Aitlureconful. atbitrum  nonefle  cogcndum,  imo  nonliquere. ita  folebantptonuntiare  apudveteres:ficutdo- 

prohibendumdiccrcfcntentiam.  Erat  fortequiftiodepro-  cent  vetctes  audlorcs.  nam  Afconius  Pedia.  apudCiceron. 

prictate  fundi  cuiufdam :  compromifTum  fueiat.  Hoc  cora-  refert  notas  literarum  A ,  pcr  quod  abfolutionem  fignifica- 

promiflum  non  eftfolutum  morte.  Sicenimcftintelligcn-  b3nt,C.perquodcondemnationem,velNL.  quodfignifi- 

dumquod  diciturind.l.diem  proferre.  Conuenitur  haeres  cabat, fibinonliquere.  Sedquareinl.Pomponius,dereiud« 

peticionchireditatis.AitPaulus  non  cffc  cogendum  fcnten-  cmninoabfoluitur.-hicautem  fpaciumdatur  ad  pronuncian- 

tiam  diccie.ne  praeiudicium  fiat  hircditati.  Nam  fi  damnaret  dum?Dico,quia  hic  iurat  fibi  non  liquere.  Si  dicat  fc  nondum 

rcum:daronaiet  h^redicatem.  Omnes  aliat  litcs cedun t  peti-  fatis deliberaire ,  tunc fpacium  dabitui.-fed  fi  pr arcifa omni  fpc 

tionihxreditatis:quiaccntumuiraleeftiudicium.l.fi  quis.de  delibcrandi,  planeiuret  fibi  non  liquere,  abfoluecur.  ficuc 

per.  b^eredic.  Omncs  alix  lices  debentccfTarc,  quzpoflunt  Gelliushb.^.cap.  i.aitfeabfolutum.  fichidocusvideturac- 

pniudiciumfaccrehareditati.Praeiudiciumquid  firjcxplica-  cipiendus.  Quandoautem  dicitur  non  liquere?  Accutfiani 

uiin tic.de iudic.l.fiperminorem.  ficaccipirurinl.fundo.ds  hicraciocinantur,vtoftendantnunquamdicipofre,nonduna 

cxercic.a<£i.l.Pricor.driniuri{s.!,i.C.  quand.criminaliaft.  I<querciudici.Namautprobauitadlorquodintcndit,&tunc 

ciuiiis  adio  prxiud.  Hinc :rgo  notandum ,  ficut  omnibus iu-  tcus damnatur ;  aut non probauit , &  tuncreus  eft abfoluen- 

diciisfuperredeturjnccpraeiudiccEurhxreditati^lK&incom-  c^us.  Sedquomodohocfitaccipiendum  diximus  inl.admo- 

promiflb.  Hoccft,quoddixi:afuperiorifpec:eitra(ft3tione,  nendi.de iurciur.  vbiincandemdifHcultatcmBatr.  &alijin- 

arbittium  fimile  cfTe  ordinari.T  adiioni.  Hxc  igitur  ds  fad^o  ciderunt.  Diximus  iufiurandum  deferri  ob  caufam  dubiaro, 

feu  cafii  litigatorum  fufticiant ,  ob  quem  arbitcr  non  cogitur  quod  Accurfiani  interprctancur  femiplenam  probationem. 

fentenciamdicete.Aliacaufacftobquamnoncogiturarbitec  Aiunr,nunquam  deferriiufiurandum.obdubitacionem.Na 

iudicare,  fiiudicarenon  valeac:vellet  quidem  iudicare,  fed  inqaiunt,vtiamdixi,autadlor  probacquodincendit,&tunc 

non  potcft :  id  variis  ex  caufis  accidit ,  vcluti  propicr  iropcdi-  condemnandus  cft  reus : aut  non  probac ,  &  tunc  eft  abfol- 

tnencum,aut  cafum  aliquem.exempla  funt in  l.i (?.Iicct.& feq.  uendus.  Qui dicunt dubiam  efle caufam , cum  femiplena efl 

Licet  Praecor  dixcrit  fe  coadurum:camena;quicasnonpati-  probatio,icaratiocinantur:&  deferunciufiuradumcumquis 

tur,vt  fi  quis  fit impeditus  aui valetudine,  aut alio  impedime-  vnum  teftem  tantiim  habcr.  Sed  admonui  hoc efle  alienum 

to.vtiudicarccogacur.  Sicinedidlo  procuratorio  fimilesex-  abaEquitatc:nccvfusforenfishoc  admittit,  vt  fcripfi  lib.  i. 

ceptiones  adducuncur.&  fimiie  diximus  in  l.fi  Iongius.de  iud.  Difput.Dico  ob  femiplcnam  probationem  non  efl^e  deferen- 

quamuis iudicandi munus  ficpublicum.  1.  vlr.  &  §. iudicandi.  dum iufiurandum :  puta  fi  ad^or  vnum  teftem  habucrit ,  hoc 

demuneribustamenexcufatioiuftacftadmittcnda.Ideftin-  cafufinemagnainiquitatepofledeferrireoiufiurandum:fcd 

relligendjmfecundum  diftindlioneml.  vlt.de  vacat.muncr.  iniquumefrerctrad):ari,cumfincprobationepotuifrec  abfol- 

Dixid.!.longius.deiud.&l.vIt.dcvacat.muneru,eiufdemau-  ui,  fic  magnam  iniquicatemcontinet.  Seddubiacaufa  non 

d^oris efle ,  &  efle coniugendas , alioqui  non  pofle in telligi.&  eft,  vbi  eft fcmiplena  probatio .' fed  eertum  eft  abfoluendum 

ideobicquoqueconiungendxfuncin  quxftionc  de  atbitris.  reum,  vbivnumteftcmtamum  habcc  adlor.  1.  quiaccufare 

Pnter  harc  nihil  cft  in  hoc capite.prarcerquam  quod  hinc  an-  volunc.C.de cden.Scd  inccrdum  fic vt  probationcs  vtriufque 

norari folet a brocardicis Doi^oribus :  vbi lex  non diftinguit,  fmt fimile$,& teftes totidem , vt nefciat in quam partemvcr-' 

nos  tamen  diftinguere. curo  tamen  contra dici  foleat :  vbi lex  tere  iudcx  fc debeat: fic dubia caufa dicicur.l.non  puto.de iure 

nondiftinguit,nccnosiliflingueredcberc.  Adducifoletl.  da  firci.&dabi3  coenaapudTercnt.  SicetiampofTumus  intclli'» 

N 


14^ 


Franc.  ^uareni  Comment. 


gere  quod  dickuri  fi  Dondum  liqucrc  fibi  arbiteriuraueur, 

tempus  illidandumeiTe.  Sedcum  incercumeftinquampsr- 

temeificinclinandum,vtin  exen»plo  a  rce  addudtoj&talia 

multa  excogitaripoflunc.Prxtecea  nonpctertiud.carearbi- 

terpicpcercompromillum.l.item  fi  vnus.§.  item  li  plures. 

Tics aibitri  funt  eledi ad iudicandum.Piaf coi  vnum  vuic co- 

gere:nonpoceftccgerepropcerformam  comproniill].  Elc- 

<ai  funt  enim  tres.vc  omnes  dicanc  fencentiam.Racionem  ad- 

duxi  in  l.Pedius.hic.  Dixi  cum  in liberum  &  feruum  eft com- 

promiflum,  arbitriumnonvalere.namTitius  libernonpo 

lcftdicerefententiara.Dixiqae,ficogereturfentcntiamdice- 

re.fiereceiiniuriaquiarbicrium  recepic.  Plcrunqjenimquis 

cum  alio  recipic  arbitrium ,  qui  folus  nunquam  hoc  onus  obi- 

iflet.  Vnde  ii  cogererur  folus  rententiam  dicere,iniuria  afEce- 

retur.  Pra:terea&  fi  inaximefolus  vellecdicere  fententiam, 

idtieretcum  iniutialicigacorum.  Hiclcripcafuncaiurisau- 

^oribus  vc  confuecudiui  &  moribushoininumconuenien- 

tia.Ideoqiie,!iquiracurratiolegis,h?cinueftigandafuit,non 

machemacica  racio  iaquirenda.    Sufficic  calemracioncmad- 

ferrequardebeacmonerehominempoliticum.Videraushsc       tcritpronunciarifenccntia.nifiin  compromiflo  faoc  ccnue 


ttium.  Racionem  adducit:quia  potuit  prsfentia  voius  eos 
trahereinaliamfencentiam,vc  ahcerpronunciarenc.  Igitut 
magna eft  diuerficatis  ratio.  Ec  hoc eft ,  quod  dicitur  de  clc- 
dlione  nocere  abrentiam  vnius.  vocari  enim  omnesnecefTe 
cft  in  ele<5lione  canonicorum :  quia  fi  is,qui  ablens  fuit,  ad- 
fuifTet,  potuifTec  eius  contradiitio  nocerc.  Deinde  notan- 
dum  eft,atbicrum,  caufa  cognita  &  pratftncibus  litigacoribus, 
cogaofcerc&iuJicaredeWere, cxempioiudiciSjde  quo  dici- 
tutl.dcvnoquoque.fF.deteiud.  Ecfententia  non  valet,ali- 
quolitigacorum  ablentelaca.  1.  diem  ptoferre.37.§.  fiquis, 
hic.  Hoc  eft  intclligendum ,  quod  fingulare  eft ,  iSc  fi  litiga- 
tor fic  concumax.quod  eft diligenter not.  Non  poceft  dicct e 
fentcnciam  aducrlus  eos:nifiadfuetint.  HocdifFertacbiter 
aiudice.  ludicisfcntentia  plctunque  ptofertur  in  abfenccm, 
cum  cft  cremodicium ,  vt  dixi  in  l.properandura.  de  iud.  Ra- 
riodiucrfitaciseft:quiacumnon  adeft  licigatot^iufTus  adcf- 
fe,ft3tim  poena  commictitut,fimulatque  incipic  non  parc- 
reatbitro,vtdixiinl.nondiftinguemus.  §.vlti.hic.  Hoceft 
dignum  obf cruatione.  in  ca  enim  rc  facile  erratur.  Noa  po- 


maxime  conuenire  hominum  moribus,vt  vnus  folus  non  co 
gatut  fententiam  dicere  abfque  cascciis  in  quos  fimul  com- 
promiirum  ficldcm  de  iudicibus  dicitur.l.duo  cx  tribus.  de  re 
iudic  Koccameneftincelligcndum:  nifiaiiterconutnerit.l. 
nondiftinguemus.§.cum  in  pluics.  Bonifacius  tameii  hoc 
abrogauitconfticutionefua.c.vlc.dcatbitr.in(J.&  tacecuriu- 
li ciuili  efle  contrarium.  Sed ,  ne  quem  f allac,aic ,  Si  legicime 
vocacifueriacalijjinquosfitnulfuiccompromiflum^&finon 
adfuerint,vnumpoHefcntcnciam  dicerc,fedcamen  non  ait, 
cogi  vnum  pofle  ad  diccndara  fentcnciam:  fed  fi  velit,  non 
ptohibebicuf .  Ac  verifimile  eft  litigatorcs ,  qui  elegcrunt  plu- 
resarbicros,nonfcfubiec.ireatbicrioduorum:nilifperafrent 
fore  vt  omnes  fimul  iudicarenc.  Idcoquevidetismaiori^- 
quitateniti,qjs  funcftacucaaveccribus  iurisau6loribus,in 
quibusarsboni  &  xquidifcendaeft,  noacxaliisquibufcun- 
queaudonbus. 

Be  offick  arhitri. 

"T^  Di6lum  de  arbitris  i  qiiod  ad  cogendum  arbitrumperti- 


nicexptefre.  Qupdaucem  dicimus,arbicrum  corumhtiga- 

toribus  deberc  lcntentiam  dicere,vidcam(is  quomodo  fic  ac- 

cipiendum.  Id  doccc  Vlpian.ih  l.diem  proferre.§ .  coram  au- 

tem.  Coram videturpraifenciamcorporalemtequircre: fed 

alitet  intcrpiecaiicur  hoc  verbum.  Nam  nihilrefert,anab- 

fensquisficcorporc,  vclaninio.l.cumPrstor.deiud.  Idem 

dicitur  in  l.coram.de  verbor.fignifi.  &  eft  locus  communis  de 

prifentia&abfcncia.  Dcindeofficio  arbicriconueniclioga- 

toresiubereadefle.cxemploiudicis.  l.ii.quid  tamen.al.l.  fi 

cumdies  §.fiatbiter.  Prolixahic  eft  quiftio :  fed  difficulca- 

temnonhabct,  quo  in  loco  debeant  adeflTe  litigacores  iiifTa 

iudicis.  Summaeft,iubcredebeteos  adefTc  in  loco,de  q uo 

adumeftincompromiflojfiidadum  efle  apparcat.  Sicihil 

deco  conueneiit,&exptefle,  &cacirepocericiubere  eoiad- 

eflcjin  quocunq;  Io:o,modoishoneftus  fit.  Hinc  notandum 

in  d.J  fi  itbket.iaved./mpitntdfcitftr ,  ^c.  Qoemadraodura 

vulgodicicur,  vbi  citationuila  eft,impuncnonpaiebicuf.& 

idem  de  iudiciis  dicitur l.fi  locus.de  iud.  facere  enim  non  pof^ 

fumus,qu2honeftefacerenonpofluraus.l.  filius.  de  cond. 

^oec.incerptctati fiimus:  nunc  videndum elt  deofficio ai-       inftit.Demagiftracib.qua:ri folec, in  quo loco iudicare dtbe- 

bicii,qui  iudicarc  vulc,  vel  iudicaic  cogicur  a  Pr^core,  vcl       anc.  Etcercuraeftincolocoeos  dcbereiuJicaie, inquololi- 


quomodofic  cogendus.  Ec  hocinpcim.s  ponendum  veluti 
tundamcncum  cociusdifpucationis  :  Otficio  iudicisfungiar- 
bitruin.d.l.  Pomponius.^.recepifTc:.  Qus  igitur  dc  otiiLio 
iudicisalibiluuciciiptatenere  oporcei,  quia  mulcuin  conte- 
Tuntad  intelligendum  officiura  arbitii.  Cogr.olcic  ergo  fc- 
rc  vt  iudex,nifi  fi  quid  excepcum  reperiacur :  oflendcmus  ex- 
«mpiisificubi  ficdifFercnria;fedfemper  tenendumaibitrum 
fungi  iudicis  offivio:hoccft  quod  drcicur  l.i.hic.  Non  eft 
proprieiudic!um:neque  de  pcopriecace  v;rborum,feddere 
ipfaagicur.  Scioficpcarbitrumdiciiadicera.  EcipfeCic.pro 
Murenaoftenditidcm  efle;fed  cameu  iniurcinccrefre  incer 
iudicem  &  acbitrum.  Citca  rationem  cognofcendi  notan- 
iium.  Sipluresfintatbicri,omncsdcbcre  fimulcognofcerc, 
vcdiximus.l.iremfivnus.§.icemfiplures.  &.§.  vlti.al.  eftl. 
^o.  fiintres.  Sitresarbittifunteiedi,duononpofluncco- 
gnofcetevno  abfente:ficamenomnespraEfentes  cirenc,fen- 
icniia  duorum  prjEUalercc.  idque  fcripcom  cft  etiam  de  iudi- 
tibus.l.doocx  tribus.de rciudicaca.  Obiicitut  vulgarisregu- 
ia.Qupdnobisinuicisfit^mulcomagisnobis  abfcncibusfie 


tumeftiudicaiimoicmaiorura.l.pcn.  deiuliic.  &  iurc.  Se- 
quendus  eft  mos  maiorum.  Hinccolligc.fi  iudexdomum  vp- 
caucrit,  vt  pronuniiet  fententiam:ibi  iu  inuitum  nihiipofTe 
decernere,quianon eft  mos maioriim ,  ncc heri  poceft ,  falua 
impecij  fui  maicftate.Ex  his  quac diximus  acbicios  pofle  iiibe- 
re licigacoies  adefle ,  nafcicur  qua;ftio  d.  1.  non  diftingueraus. 
§.Cidoinini,q\.uinmceTn.7racHratora.Sice(i  lcgcdum:inle- 
dione  Noricalcgicur :  PercMratora.ihi ,  Si  velint.id;Jficoram ' 
ariitru.^Neque  coim  cogi  pofHmc.l.i  .de  procur.  Ego  puro  dc 
procuratotib.fineincommodoincclligiverbum, //;_/;;/.  fcdta- 
msn  fi  adfucrinc  procuracorcs  corum ,  non  commiccicur  poj- 
na.Scd melius  efldc procuratorib. incclligi:quia maior dc eo 
fuicdt)bitatio,fiapparet  eos  ptocuracorcsadlicigandumde- 
d.fle,vttaqj  interprecacio  poteft  defendi,  fi  hzredum  fad^a  fit 
nicntio in  compromifl!o,poceft cogerc etiam hiicdcs  adefle. 
Qiradiximasmottefoluicomproroifruro.l.dieproferre.hic. 
poi?(lh%teAesiuhcicadi:C[ii,Toftrrepret}d>e/eprocei.  Ncne- 
nimruffi:cfetperprocuracorevocare:nifivoluctint  pcrpco- 
curacof  cs  hcigare.Solec  quzri  de  tcftibus,qui  ceftimonij  cau- 


tipoflc.l.quipotcft.dercgul.iur.  1.4. §. illud.de  fideicommif.       faprodacuntiir^an  pofCc  eosiubcteadefre,  finolincpotefta' 


iib.  Scdiionpacotalcmregulam  extarein  iureciuili.  Nam 
rcgula  fic  habet:Qui  poteff  alienarc  nobis  inuitis,idcro  nobis 
sbfentibuspoceft. Idcmdicicd.l.^.  Sedindeconflaruncthe- 
fin :  cjir.  tamea  lutifconf  ulci  non  ram  generaliccr  locutif  unc. 
Eranc  verercsprudenciorcs:quiavidebar.toninemdiffinicio- 
neminjurecirepericulofam.l.  omnisdiftinicio.de  rcgul.iur. 
Nihil  cflalicnius  a  rcgula  quam  fi  in  vno  fic  viciola.l.  i.de 
rcg.iur.  Videbatlurcconfui.  rationem  fuadere,  vtquiinuito 
aliquopoflctalienare,poirececiamcoablence.  Siquis  colli- 
gatindefic.Ergofiquidpoceftfieriinuitis  nobis,idcmnobis 
poiEft&abientibus.noneft  bonaconfequentia.  Scdfiquis 
itacoHcgciittSi  quis  inuitisnobis  fentenciam  poceftdiccre: 
crgo  &  n-obis  iuuitis  dicere  avbiier  fentcntiara  poteft.  eflet 

boaajirgumcncacic :  quia  fimiitaooafuQtaliciiaiiQj  &atbi* 

^  ------ 


te  fui  facere.  In  teftes  no  habct  poteftatem  arbiter ,  ficut  in  li» 
tigacores.  Igicnr  no poceft  eos  cogerc adefleificut  vidcmus in 
plciirqilocis.HocvidecurconuenircofficioPntoris.Recur- 
ricuradofhciumPra;toris,cumdeficir3rbicripoceftas.  ficte- 
ftcs  non  ab  arbirro,  qui  nuUara  in  eos  habec  poceftatcm, fed  a 
Pra:corecogcndi  funt.  Addendiieft,aibit£uiubercpoircad- 
cfle,ecia  per  nunciucn,auc  epiftola.Nam  quod  fupia  diximus, 
no  ita  accipiendum  cft,  vt  iple  arbiter  eat ,  &  cogar  venitc:fecl 
poteft  per  cpiftola,aut nuncium  efficere.  Indccorii  eflet  eum 
ad  litigatorcs  proficifci,quem  vt  iudice  elegcrunc.Haiufinodi 
intcrlocutio  proferri  poteft  abfcntibus  litigacoribuS'*,  &c.  ho- 
diefolcnc  vtinunciispub!icis:oliminiudic;is  pnt'».ris  v:ebjn- 
turalia  forma:  vocatio  fiebarab  aduerfario  fiue  sppatitore, 
vc  docui  lib.  II.  Difput.  cap.  i.  deind«  atbitct  iubere  debct 

adtilc 


Jn  Ti(.deReceptisarburi(, 


14.7 


a^Jelle  licigatoret intra  dietn  Comprotsiili.  1.  quid camen.  § .  fi 
incra.Eled:useftarbiter,vtiudicecintraCalend.Augufti:non 
poteftiuberceosadcfleintraCalend.Decemb.quotempore 
folutum  eft  arbitcium,  Abfiardumeflet.quotemporc  finita 
eftciuspotefta$,vocarelitigatores.  Si  vnus  litigacorumab- 
fucric ,  alcec  adfuerit,  commictit  ur  poena,  quafl  non  paruiiret 
atbitrio.l.diem  proferre.§.  i .  Hoc  eft  intelligendum,ficut  di- 
citur  1.4 o.arbiter  Calend.hic,fi  expediebat  ei.qui  Vocatus cft 
abarbitro  adeiTc,  fiadfuiflet  mottuo  arbitro,non  pocuiflct 
dici  fcncentia.  Si  ipfilitigatoresadfinc,atbicerver6non;poc- 
nacommittecur.  Narahiccontumacianoncft»  Namecfiad- 
fuiflcc,camcn  arbitrium  non  fuiflTcc  di6luru$ : quia  diximu^ 
arbicrum  non  pofTe  vltra  diein  iubcre  adefle.  Quzricnraa 
poflicdiemproferre  ?  £c  dicendum  eum  pofle  dicm  profer* 
re ,  vokntibus  licigacoribus :  &c  fi  hoc  ei  permircrinc  licigaco- 
[cs.l.^  3,Arbiccrirafiimpcu5.hic.  Solecbociacoaptomiflo 
expiimi.  Hac  percinet  quod  eft  in  1.  nondiftinguemus.  §.vlti. 
qui  locus  eft  obfcurus:Ied  puto  icaintcUigedum ,  liDgatorum 
non  eflediem  proferre,red  arbicri.  Arbicer  pronunciat  de  die 
ptofcrcnda:fed  hocait.voluntate  compromittencium  fieri, 
li  permiferint  litigatorcs :  proferrc  autem  poteft  per  niicium, 
aut  epiftolam.l.diem  proferre.in  prin.id  cft.quod  dixi,poteft 
iubere  adefle per nuncium, vel per  epiftolam.  Hoc  dubitatio-^ 
ncm  habuit:quia  fententia  ptoferri  pct  epiftolam  noD  potcft. 
Gdefenten.exfcrip.  recit.  Scdvifumcft  iurisaudloribushas 
interlocutiones  proferri  fine  folennitate,  vtin  cmptioncSc 
locatione.  1. 1.  de  contrah.  empr.  £c  tamen  nbn  contrahitur 
pcrnuntium, velepiftolara.l.i.deverbor.oblig.  Quid fitpct 
nuntium  gerere  negotium,docui  in  l.fi  ita  ftipulacus  fuero.  §. 
Chry fogonus ,  de  verb.oblig.  Dicicur  per  liberam  petfonatn 
nullam  acquiri obligacioncm :  fed  datar  adtio  mandati,vt  ce- 
data(ilioni,qu2fituineftinl.pofrclfio.deacq.poir.Scdfiquis 
abfens per  nuntium vendiderit ,  aut  eraerit ,  fibi acquir it noa 
nuntio.Diftindio  coHigitur  ex  1.&  licct.&  l.eum  qui.de  con- 
ftit.pecu.  Nunciusofficiotantum  fungitur  denuntiantis,& 
4dmoncntis,non  vc  vendac  aut  emat,  fed  vc  fignificet  me  vel- 
lcemere,autvenderc.  Nunciovtorcanquam  organo.ideft, 
jniniftro :  fic  &  epiftola.  Nuncius  cft  vclati  loqucns  epiftola. 
Siquispcr  epiftolam  cmar.nondiciturper  epiftolamemcre. 
id  declaratur  exemplo.  Nuntius  ita  loquitur.Doroinusme 
hucraifit,  vt  tibinuntiarcm.fe  velle  cxcc  fundumcmere.fi 
refpondeatfevelle  vendcre,  venditio  intelligitur  contradla 
cum  domino,  &  concipietur  in  verba  domini.  Procurator 
non  ita  Ioquitur,eft  cnim  conftitutus  ad  emcndum:ipfe  emic, 
vendit,&contra6tusverbaconcipiunturineiiispeifona.n.l. 
eum  qui.de  conft.pec.  Et  ita  inccUigcndura  eft,quod  dicitur, 
ex  contradu  per  hberam  perfonam  nbbis  non  acquiri.  Ve- 
rum  enim  cft  de  contraiftu inito  a  perfona  hbera :  fed  epiftola 
&nuntius,noncontrahunt.  Addendumcftiftis,fiquisoffi- 
cium  arbitrj  fummatim  compleiti  velit,  omne  arbitri  offi- 
cium  pendere  ex  ipfo  con^promifTo.  Infpiciendumeftenini 
compiomilTum ,  &  videndum  eft  quac  poteftas  ei  data  fi:.  d.l. 
nondiftinguemus.§.deofficio.  Videndum  cft  deqtiarc,& 
qud fic modo compromiflum. Aliquadogcneralitcr  eft com- 
promiflum  de  omnib.controuerfiis :  aliquando  de  cerca  lite. 
Pleni compromifli  mentio  eft  in  1. 12. 1.  quid  tamen.  §,  plc- 
num.vocat  ibi  lurifconf  plenum  compromifrum ,  quod  ad  o- 
mnes  controucrfiaspertinet.  ficinterprcramurcompromif- 
■  fum&aliasomnesftipulationes,  vtnihilinidveniar,  nifi  de 
quo  adum  eft.l.quicquid.de  vcrb.oblig.  Huc  pertinct  1. 4  j . 
al.47.derebas.hic.vtintelligamusa6lumeflc  de  controucr- 
Iiis,quflefuperuenerint,infpicimus  quidcautum  fit  compro- 
miflo.  Qui  compromitcunt  de  omnib.  controuerfiis,non  vi- 
^entur  cogitaffe  de  fucuris  conrrouerfiis.  Igiturdeilllsnon 
cogicur  fententiam  dicerc.  Idem  de  iudice  dicitur  d.I.non  po- 
teft.de  iud.  Quatenusigiturcompromifrumeft,fententiain 
dicitarbiter.Eftautcmarbitri,fententiamdiccrearbitrio  fuo 
qualemvelit.l.ij).qnalem.Dicitfcntenriamarbitriofuo:indc 
etiam  arbitcr  dicitur,  imonon  valct  fcntcntia  diftaalterius 
atbitrio.  d.  1.  qualem.  ficut  &  iudex,im6  magis ,  iudex ,  nifi  in 
bonz  fidci iudiciis.  Nam  latiorein  habet  poteftatem ,  quam 
iudex  in  aliis  tadiciis,qu£  non  f  unt  bon^  fidei,  valet  igitur  fen- 
tentiaabarbitrodi<Stadere,dequacompromifliim  eft.  Cura 
excedit fincs poteftatis  fibi  datz  a  compromittentibus,  im- 
pone  ci  oon  paretij^.Ideo  i^uc  de  re  dixcrit  fententiam/de  qua 


non  eft comprom^um ,  fiuc  alitcrdixerit quam  eft  cotijpro- 
miflum,nonvaIetf"et.v:„cia.!.nondltingiiemus.§.deoflScio. 
^.quzfitum.Vbiexemplibl^ocoftcndicur.vbiiA^tfM^/y-a/wA^irf. 
cftlcgendum,vtinFlorenc.  Vnrte  fipronunt)auerit,qaod  ad 
litemnonpertineat.non  valecfcncentia.vt  oftendicexem- 
plis ,  fi  re:nittat  eos  ad  iudicem ,  non  valet  fententia ;  quafi  ad 
alium  atbitrum  eos  remict3r,impune  non  paretur.  Nam  pa- 
tendum  eft  cius  fcntcntiz ,  q ax  valet ,  &  cuius  nomrae  com- 
promifluTOeft,acrecepitfe  fineinimpofiturum  controucr- 
fiis.l.Pomponius.§.recepiire.igiturnon  conueniteosadaliii 
arbitruni mittere.  Ergofententia  tuncdidaeritab  ^rbitro, 
cumliseftfinita,velcaufapr£Eparataad  finiendamlitem:fed 
non  cura  eos  ad  aliud  iudicem  rtmittit.  Igitur  non  faiis  cft  in- 
teilocuturo,efle,velcaufam  pr^paraire,vc  veredicipoflliteum 
fententiaindixifrejquamuislententia  intetdumprointcrlo- 
cutioneaccipiatur.l.qualem.  Ahudexemplum  eftinl.i^La- 
beo.hoc tit,  Hoc cxpreflum  eft  comproiniflo , v:  arbiter  co- 
deni  dic  de  Qmnib.controucrfiis  fentenriam  dicat.  Hincdici- 
turnon  rede fungi offido  fuo.  Rcceflirenimacompromif- 
fofuo,exquoomni$eiiis  poteftisdependet.  Dequibufdam 
enirareb.dixitfententiam:dequibu!d.imdienipiotuIic.   Si' 
mileexeraplumeftinl.  i.C.eo.deaibitro,qiiivlcradiemfta- 
tutumdixic  fencentiamcompromifloexprclIiKn.  Expreirum 
erat  comproraiflo,vt  fentenciam  diccrer  incra  Calend.  Augu- 
fti ,  iudicauic poft  Calend.  A ugudi ,  non  rcdlc  iudicauic,  quia 
aliudcomprorailloconcinetur.aliud  cxemplum  eftindidi.l. 
quidtamen.§.fiintra.  DatuscftaTbiiervt  iudicaretintraCa- 
Ittnd.  Augufti , iufSt adefle litigatores  coram  fe  Cal.  Scrptem- 
bris:excelfit  fines  compromiili :  htiorem  tamen  diem  pof eft 
(tatuere.d.l.quidtamcn.§.(olutioni.quodvidetur  rcpugnarc 
d.§.fiintra.  Namcompromiffb  cautMmeft,vciiidicecarbiter 
iatraCal.Augufti;dixitfentcnciam,fcdiuffic  folui  pecuniani 
Cal. Aug.  Quiritur,an  ita  poffic  fcnteniiam  diccre  ?  Ait  Iu« 
rifconf  poflcjled  non  potcft  iubete  adefle  litigatores.Hic  di- 
uerfa funt,& diflimilia.  Qii<eritur,an  iubere  pollic adeflc  li J- 
gatorcs,&  an  poflit iubere litigatores foluetc  ccrt o die.  Si  iu- 
bcrctcosadeflepoftdiemcompromifli ,  non  fungereturof- 
ficio fuo  arbitcr :  fed  cum inrra  dicm  fententiam  dicit ,  & dif- 
fercfoIacionem,fungicurofficiofuo.quia  poteft  fentenciam 
fuamdicere  dc  minore,  velmaiore,ficpotoft  difFerre  dietn 
folutionis.  Simile  cxemplum  eft  in  l.quid  tamen.jf.  item  fi  ar- 
biter.  QuzomniahucfpedlantjVtincclIigamus  itademum 
valerefcntentiam,fifenccnt)atn  dixeritde  co,de  quo  com- 
promifrumeft,depoenanihilcompromittitur,poBnacomniit- 
titurvtfententi^parcatunfeddepoenisnoncompromicticur. 
Igitur recedit  a  forma compromiffi ,  fi  de  pcena  non  pecenda 
pronuncict:pr2terca  arbitcr debet  ccrtam  diccrc  fencentiain 
vt  &  Judex.vulgarc  hoc  eft  de  iudice.  1.  ait  Prztor.  de  re  iudic. 
l.i.C.defen.qu2fineccrtaquanti.§  przrerea.Inftit.de adio. 
Idcm de arbicro bicdicimus. d.  1. quid tamcn. §.  Pomponi;^s. 
hic.Sed  obiicitur  quod  dicicur cadem  I.  $.  i .  Arbicri  fencencia 
valere  debct.fi  ita  pronuntiaucrit,2\^^;/f/flf#r*  Ttiium  dsbtrt 
Seio.  Hicfententiavideturincerta.  hictamenfuicmosfen- 
tcntiarum  pronunciandarumjy?^! //4  videri,  vc  docec  Cic.lib. 
4. Acadcmicarum  quzft.volens  oftendere  morem  raaiorum 
Acadcmicorum:&teftesicadicerc  folicos  eflcceftimonium» 
fibiicavideri.  Icaenimomnia  incerca  cfleinrebushumanis:  ttmnis 
vcnemtnifaciieliceatdicere,  fibiconftarc.vtoftendicinara-  itninctt^ 
tioneproFonceio.  Exemplahaiusvecerismorisplcraquerc-  **[•*"' 
periuncur in  iurc ciuili. Vnam eft  in l.dini  fracrcs.de lib.caufa.  '[^^^^ 
&l.i.devencreinfpic.  Necruncincerraeftfencencia,quiacx-  ^,  „^„,1 
primicccrtam  quantitatcm.quoJ  vifutn  Iiiic  iuris  auftorib.  nifsciU 
lufficcre.Mucareaucemauccorrigercnon  poccft.l.  qualcm.  HceMidi» 
&l.fcq.quod&de  iudicedicicur.l.iudex.dereiudic.  Ex  his  "»''/*• 
incelligitar  quodfic  officium  arbicri.  Poftrcmuslocuscftde  ""J'^"' 
efFe^u  fentcntiz  arbitri. 

Beeffe^iufententiaahArhitro  Ut<t. 

CErtum  eft  valerc  fentcntiam  cius.  fcntcntiam  vocant  lu- 
rcconfulti,Iicct  non  per  omnia  pro  fententia  habeatur.l. 
quidergo.  §.excompromiiro.  dehis,  qui  not.infa.  Damna- 
tusfuitatbitcr:non  notaturinfamia,etfi  excaufafamofafic 
damnatus.  Szpcoccurruncexemphhoccic.  &aliis  locis,  in 
quibusnonperomniapro  fencentia  h.ibetur  arbitrium.  Ex 
eoigiEUr<]uodvocatfententiara,appatet  fimilccflc  pronuOL- 

N     a 


14? 

tiationi  iudicis.Vt  dicitur  1. 2  .hoc  titul.  Hio^^luo  memorabilia  ^ 
colligimtutexJ.cumanre3.C.coci.Vn'--'iieftdciDteraiptio-- 

nctemporis.  Sicutenimlitc  coepw  coram  iudiccinreirum- 
picurtempus.I.mora.dc  reivindic.ficlitecoeptacotamarbi- 
tro.  Alccrum  cftnihilrefcrrequidgeftumelic  iniudicio.an 
cotam  arbitro.  Ea  enim  qu^ gefta fun t  coram  21  bitro,  valcrit 
coramiudice.Sicutataaiudiciariavalentificadacoraniarbi- 
trofaaavalentinordinarioiudicio.QuodeftintcllJgendum 
fecundumdiftinaioneml.vit.C.eod.Pionuntijtioigiturar- 
bitti  comparatur  fentenris  iudicis:fed  non  per  omnia  fentcn- 
tia  eft.  Sententia  at bitri  damnatus  non  aotatur  infamia ,  ctfi 
derefaniofacomprom-ferinilicigatorcs.  Similecxemplum 
eftin !.(i didum  §.  fi  compromileco.de euiiJl.vbi Paul.  aitjSi 
compromifero,&  con.ra  me  data  f  ucrit  fcntcntia:  nullamihi 
de  e»i<Sione  adio  danda  dt  aducrfus  vendirorem.Rationera 
adfcrcquiafciensiiladiijviiciumlubiit.  M  hilibcrurneratme 
fuonon  fi:b  icereatbstro :  atqueideonon  damn^ri.  ludicium 
etiamiujnirtu.viicrtur.I.intei  ftipuUniem.de  vctbor.obligi 
Idcmaliisexcmplisdemonftratur.quodiententiaatbittinon 
fit  fimilisfentsntiariudicis.l.a.hoctit.&l.i.C.eo.  Exientcn- 
liaiudicisnafciiurcxceptio  reiiudicat«cx  partcrei,ex  parte 
attorii)  habet  adionem .  Ex  fcnrentia  autcm  arbitri  non  da- 
turexccptioiiidic3ci,U'dpccrixpetitio.l.  z.hic.&l.  i.Cod.eo. 
Sjdexceptiopav^tividetur  nafci.fi cintcUigol.  ij.Pomponius 
lcribit.  §.fi  deme's.  Qujavideturhocinrereos3gitacite,vt 
pareatu>,hreus ablolutus vclcondcmnatusfucrit.  Sedficut 
interadtionimexftipulatUj&adionem  ex  iodicato  eftdif- 
ferentia:ira  imer  cxceptionemrei  iudicai:2,&  exccptionem 
psdti  Scntcntia  iudicis  habet  execu  tionera.l.  a  Diuo  Pio.dc  re 
iud.  ExceptJo  rci  iudicata:,impedit ingrcilum iicis.  Is  qui  niti- 
turexceptione  rci  iudicati,  non  vdt  agetecumaduerfatio. 


Tf-dnC'  Daareni  (omment. 


qiiiim  fit  id  cmendari ,  fi  contra  bonaits  fiderh  lara  fit  renfeft* 
lia.H  jic  aiitcm  arbitrio  ftipulatioinrercedit  &ad  litesfinien- 
daspertincc&fauor  litium  finiendarnmid  maxime  pcftular^ 
Vt  etiam  iniqua?  fcnten  tis  ftari  dcbcat,eX  quo  confequens  cft 
afenrcntiaatbitti  non  appeilari.   Appellatiodacuradoften- 
dendsm  iniquicatem  fentcntiar.I.  i  .de  appel.  De  appellatione^ 
hoc  eft  exprellura  1. 1.  hic.  Non  appellatur  a  fentenf  ia  arbitrJj 
etfi<entcntiafit:quiaad;ioiudicatiex  ca  non  nafcitut.  Siceft   '**'*^.*' 
intelligendum  quod hic dicitur,in  quo  Accurf.&  cjcreri  hrfi-  „',"^^^3 
tam.InGalliatamenappellacurafententiaarbitri^  Vt,fiatbi-  maximt 
itx  iniquam  dixerit  fcntentiam,  adordinarium  iadiecm  i.^- fofiuUt, 
pellaturriiccpoteritptEnacxigijdonecilleiudexpronantia-  ^t/ti^m 
nctit.fcd(.OEnacxigciur,poftquamiudexordinar!uspronun- '"'?"'* 
ciauerir,ietfietiamaiudice  ordinatio  fit  appcllatuin.Adden--'.^^^,;^- 
dum  cft  etiatn  tunc  pcti  pcxnam/i  non  interfit  aduerfarij  fen- 
tentiacarbitripareri,vcdiciturinl.  38.cun1pocna.hic.  Pona- 
museum  quivicitcoiamarbitro,peterepcenatn:quiaaduerr 
fariusnoluitparerefententiae  atbitri.obiiciturei.quod  illius 
r  on  inccrcft.  Exceptio  haec  Cxpe  obiicitur  in  fororfed  non  le- " 
cipitur , cum conuenit dc  certapoena quae peticur.  niiiil  eninv 
tefcrt  tunc an imerfit , an  non.ratio  cft  in  I.  vlti. de prxto.  fti' 
pul.Poenain  ftipulamurpropter  difGcilem  probationcm  eius, 
quodiotereft.l.quatenus.dercg.iut.Igiturpcudenceshomi- 
nesfemperpoenamftipulaRtur.HincriOnquiriturquatenus 
interfit :  fed  tantum  conditio  ftipulacionis  infpicitur.l.  ftipu^, 
Jatioifta.§.aItcti.deveib.cblig.eiusrei  hiccxeiKplum  eft,ai' 
liaseaverba  obfcura  funr.  InftipulationeptEnaiieftquantt» 
tasfiibcondicionepromifla:fi  nonparucro,proiKiccodecemi         ' 
Puo  infpicienda  lunt ,  qux  quancicas  promifta,&  qux  condi- 
tiofic.  Vcfciaraus.ancxciteticcondirio,  anpoflimuspeccrct 
tiincnon  inlpicimus,qu^  fit  pccna.fed  qua:  conditio.Sed  quid 


noncogituiconteftjfilitem  &  refpondere  :  ^  tend  afin  dt       ^pocnancnficcompromillaJcradlaiutinl.  diemprofeite.§i 


nonreoemir.  Aliudeft,fi  quisexccpcionem  paiti  habet.  1$ 
enim  nihilominus  lefpondete  cogitur.  c.  de  litis  comeft.  in  6i 
aicomninoadacrfariumnon  efle  admittcndmn  ad  l-tiscon- 
teft.  Obiicirurexceptiorciiudic«ff.  Isautemquipaftuscft 
nepeceref,cogiturrefpondere.Nocand:jmcair,enPlllencen« 
tiatnarbicrihabercexecutionem,  &viin  rci  iudicarx^in  cer- 
tis  caufis,qu2  explicancur  I.4  .&  y.C.  co.  Vulc inprimis lufti- 
liianus  arbitri  fencenciam  h  hzx.i  eieciirionem,  fi  fic  iufiu- 
randuminterpoficum :fed  Nouell-  qL-adani  huic  iuridero- 
gauir,quavetuitiufiurandume/.';i:fcdpcEnamcamumcom- 
promilIi,prop:ermecumpcriuiij.  Addi.iiL,3rbiitifcntentiara 
valere  ad  execurionem,  fi  acccireric  conlenfus  licigatotara 
tacif  ;s  jvel  exprelTus,  fi  acceireric  (./.•sh.y.a ,  id  cft ,  fi  litigaroies 
rence;:.ci«iltbfcrip(etint.  Necrefettquotnodo  confenfetint, 
«juamui?fL:b.iiicAS  qiixdani  apud  veteres  fuerit  obleruata. 
Idem  enira  de  ta:ita  apptobationedicitur,de  fpacio  deceni 
dicrum.Tua..habetaibitriuma(5Honcmiuclicati,&exceptio- 
nemrei  i-dicatasjVt  fententia  iudicis.  Pofterior  conftitutio 
derogaciiuiantiquosquiaefteditaconfiilib.Larapad.&Orc- 
fte.  I)eiiidenotaadumeft,quamuisex  compromifloneca' 


i.aitibilutikon.dari  incertiadlionem.Dixidaria^ionemacl 
id,quodintercft.ti]ncenimd.citut  agiincerci.  Dixiinedidto 
prxtoris  ntcntionera  efle  fadarapecunis,in  Florentinisli- 
bris  legitur^  fCKMM ,  non^awa.  Is  ,qui  pecuniara  promiitit.id 
quodinrereftproDiittit.  Sicis,quipromittit,ftatefencemiac, 
quiafa6turapromiccit,cuifuccedJcid,quodinceteft.l.  fiquis 
abalio.  dereiudic.i.ftipulationcsnon  diuiduncur.  de  vcib» 
oblig.  Ex  iamdi(flisnafciturquacftio,Sipluresarbicridiuerias 
fentenciasdixerint,ancomraictaturpacoa,fiquislicigatorum, 
non  parucrit.  Qusftio  tradatut  in  l.diera  pt oferre.  J.fi  plu- 
res.Ei  go  quod  dicitur  poenam  committi,  fi  non  parearur  fcn» 
tentia; ,  eft  intell<gendum ,  nifi  plurcs  at bicti  diuerfas  fenten- 
tiasdixcrinr.ind.$.fiplures.ibi,J*<^y7i!»<»'or^i«rx,i;^c.  Diuer- 
lum  eft  in  iudicibus  datis, qui  diucrias fententias  dicunt.  Hie 
difficultasinciditob  diuerfitatem  iuris.  In  quibufdara  legib. 
dicitur,fiiudiccsdtuerfiisfcntcnci3sdixerinc,eamvalere,quac 
fauecreo.l.inter pares.de reiudic.  Alibidicicur  espedlandam 
efle  iudicis  compcccntis  confirmacioncm.l.  duo  iudices.  eo. 
tit.  Hic dicitur  patehdura  cfle:fed  quia varii  res  funt,  vatiara 
iusrepejyri  mirura  noneft.  Loquitur  cnim  hicdefentemia 


<Slio  nec cxceprio  nafcatur :  taraen  poens  perfecutionem  dari      aibitrotu:in  aliis locis  fir  mentin iudicis.  Sed  rairura  eft,quod 
excoroprGmiiro.  Ideo  pocna  adiicicur.quia  alias  non  poflet      dicicurin  vnalege,fauenducflcrco:inalceracompccentisiu 


cogiadobtcmper.tndumfencencije  is,quiv:6luseft.  Sicdixi 
fupia  coadionem  hanc  efle  condiiionafem^vnlgo  vocant  co- 
attionem  catilatiuam.  Non  idem  eft  in  fencentia  iudicis.  Cic. 
vocat  necefiitatera,  qux  habct  adiund:ionem.lib.  i.dela- 
uetuione.  igitur  iutereft  inter  fententiam  iudicis  &  3;bitrL 
<^^oddiximusdepoen£exa<3:ione,cftincc!!igedumtiilpae- 
naficihiqna.l.dieraproferre§.ftati.  Hocvidcruralifinuma 
tacione  efle :  imputadum  ci  eft,  qui  poenam  co  mpromifir,qui 
talimelegicarbiirum.  Eodempercinecl.  fv^cieratera.^.anM- 
trorurn.pro  locio.Vnum  genus  elle  arbicrii  air>cui  parer.dum 
cftjccfi  xquum,  vel  iniquum  fit.  Diftinguic  ibi  lurifconf.duo 
gcnetaarbicrotij:alcerum  cft,de  quo  hic  loquimur.AI;erura, 
inquic,  cft  huiufmodi ,  vc  ad  boni  viri  arbiciium  redigi  deht-t 
&c.  Pleru6q5  alcerius arbicrio  quid  commiccicur,  etfi  in  eura 
Don  coHipromitcacur.  vc  fi  duo  (ociecacem  inietim ,  de  parti- 
bas,quasTicius arbictari:tur,hic  non  cogitur  pronunciare.  In 


dicis  cofirmacionem  cxpedlandam.  Romanus  Poncifcx  pau- 
cifllmis  ver  bis  hoc  inteipretatur.c.  vlti.  de  fenten.  &  rc  iudic. 
Arbicti  Imteciam  nullam  cfle :  quia  corapromiffum  n5  ferua^ 
recur.  Qupd  ad  iudices  atcinec,diftinguic  daros  iudices,ab  or- 
dinariis.  Sidatifinc,cxpc6latuf  confirmacioiudicis  corope»- 
teniis.De  co  loquicut  l.fi  duo  iudices.dc  rc  iudicata.  Si  iudices 
fiutordinatij,  quifuperiorcranon  babent:nifi  cum  accufa- 
tio  intet  ponitur,(cquimur  quod  dicitur  l.intsr  parcs.de  re  iu- 
dic.fauorabilioreft  caufa  rei,vt&  Arift  aitin  Proble.S<>w<Jwr. 
Aliquandomaiorparsconlemitinvnam  lentcnciam.Quan- 
do  vnusiudicum  cohderanauitin  quinq-„aliugindecem,alius 
in  quindccim,fcntcncia  in  qi^inq;  vilibit.idq;  eft,quod  vulgo 
dicicur^maiorifummzminoreminefltJidiximusLi.^.fiftipii- 
lanti.dc  vctbo.  oblig.  Alia  qusftio  cx  fupradiftis  cxiftic.  Si  fli- 
pulaci  fint  non  tantutn  pccnara  fibi  inuiccm,fed  altcti  pocnani 
dari,puta  fifco,an  poterit  fifcus  poenara  pctcre,  fi  no  paritum 


d.§.ftari.infi.Vlpian.aic,A^w£?A«t7'H>(r/f»-//>rt7<ji///«'/«r,  fucrjcarbicrio?Qua£ftipcftinl.42.arbirer.  Copromiflumeij: 

velminiuprohabilemfententiamiijMoanimoferredehet.  Raclo  fadtum,  vc  arbicer  poflit  damnate  licigatores  ad  poenam  fi- 

cftjdequadisimusinl.fiquis arbicratu.de  verbo.oblig.Quja  fcopendcndam,nifidamnacus  rera rcftituerec.  Ecpra:cerea 

iud.ciumprofocio  bona;  fideieft.  Inbonxfidciiudiciislpe-  nifiparetentarbitrio,inuicera  corapromiferunt  pocnam:Fi- 

^ainus<j^odaf^uurae0cvidetur,necdubic9adua)»  ouina;-  fcocx  cafcntcotiaQihiUcquititut;redp(»aa  in  corapromif- 


fn  TitJeKecepfisarbkris. 


14P 


/dmdeclu&aconimitntur.  Sjparitum  nonntfententixatbt- 
tri,committatur  eapaena,qaamnbi  ipHspenderc  promire- 
rint:ex  eoveronihilpoteritacquiri  fifco,  vt  ne  priuato  cui- 
quam.l.ilipulatioifta.^.alteti.dcverb.obli.  Solebantplerun- 
que  veteres  poenam  ftipulari  fifco  pendendam.  Simile  cxem- 
plum  eft in l.ea quidem.  G.  fi  mancip.ita  ven.  Qdpd confett 
ad  interpretarionem  l.mul(%a.  de  cond.&  demonft.  vbi  quod 
demuldadicitur,deeamuldlaaccipiendum  eft,  quamlole- 
bantveteresfifcoftipulari.  £x  his  qUxritur,  quandoarbitri 
n^ntentia;  parere  quis  dicatur.  Tradtatio  huius  loci  valde  eft 
neceftaria.Si  quid  iufterit  arbiter  alteri  lttigatorum,aut  vetue- 
cit ,  res  eft  expedita ,  fi  quis  contra  feccrit,  quam  iuftiis  fuerit: 
fed  fxpe  nihil  aperte  iubet,aut  vetat  drbit  er,Sc  multc  alix  dif- 
iicultates  ex  pronuntiatione  arbitri  orinntur,  de  cjuibuiivi- 
dendum , & omhia exemplis illuftranda funt.  Vna fpecies eft 
in  1. 44.inter  Cafteiiianum.  hoc  tit.  Orta cft  controuerfiade 
fi  nibus  rcgendis,cutTl  alter  alteftus  fines  inuaderer,atbiter  eft 
electusfiniuthtegundolrum  caufa :  fentehtiam  dikit ,  de  fini- 
bus  ponendis  nihil  iuflit^nihil  vetuit.Q^^ricur  an  pdcna  com- 
mitcatur  ?  Fortevhaslitigacorumtstminosexemit,anconi- 
'l^^^  mittatur  pcena  ?Scxuola  refpondet  hic,  mbte fuo , non  fatis 
Juitre-  exprirnens,quodad  fa<!iumpertinebat,fed  tamen  oftendic 
fioHjis.  libdcafupsnamcommicti.  Executuscft  idinquddcompro- 
mriTum  fuerat:poBna  committitur  terminis  motis  ab  alter- 
.  utro.ld  enim  adlum  apparet.  Non  referc,aD  hominatim  quid 
iuiretit,aotvetuerit,ahaperte  appateat,  quid  voluerit.  Simile 
exemplumeftinl.  ii.quid.§.fiarbiter.hic.  Arbiteritapro- 

hil  iuflit.  Mera cauillatio  eft ,  fi  quis dicecet >  non  feci  contra 
fententiam :  quianonfecicontra  fententiam^quianonvetuie 
tne  eam  pecuniam  peccte:fi  non  tantum  vcrba  fpc^emiis^ 
fedmentem  arbicri:cum  cuidentcr  appareat,id  adtumefle. 
Quodetiam  in  ftipulationclocumhibet.l.quicquid  aftcin- 
ge.ndx.de  verb.obli.  Aliaquxftio eodem  pcrcines eft inl.i^i 
Aduetfus  fententiam.hic.  Gercum  eft  fi  pecatut  ab  eo,  a  quo 
arbicer  peci  vetuit , poenam  commicti.  fed  ah  idcm  diccndum 
fit,fiafidfeiufIorceiuspecatut.'Nosnoninterptctam»irhicfi- 
deiuflbrern  acceflifTe  compromifTo :  fed  alt^r  cbmpromitien- 
tiumhabebit  fideiuflbrethipronuncianit  arbiter,nepctatur 
ab  eo:an  ab  eius  fideiuftote  peti  poflic.^^Ait  ibi  Vlp.  nofl  pofle: 

&fi  petat  compromifrumcomtnitti.namT^i/iuuaV^  ^  ^^^ 
£l:u  a  reo  petitur,quod  a  hdciullore  exigitur:quia  habet  a(fiio- 
nemnegotiorumgcftoiuni,velmand3tiaduerrusreum.  Ec 
eftloCuscommunisdeteo&fidciufrore.  In  ci\t<^t,\h\,Sedfi 
cumfldeiujfore ,i*c.  eft  fpecies  controuerfa.  Poluimus  fuprd 
compromifTum  cum  reo  principali :  hic  cuhi  fideiuirorfc  com- 
prbrnifrumianvetitus  petereareo,  poflitpetereafideiuflo- 
ie?Air^fIe:nifiinterfit  fideiufrorisareopeti.Rcpecicareo: 
fedidnonaecidic,cum  areopctitur.  Igiturnotandum^pae- 
ham  committi  compromiffi.fiuc  ditctSlo,  fiue  indiredlo  con- 
tra  arbitri  fenrentiam  aliquid  fiat.  Simileeft  in  1.  ^  4.fi  duo  tei; 
in  princ.hic.Excmplum  eftdcduobusreis  debencii,  vel  ftipu- 
landi.  Cum  duo  vha  atqiie  eadem  obligatione  tenencur, fi 
vnus  compromifit,anfencentiadevnblaca,'pofIit  pocrigiad 
alterumcorreum.Ecaitidemdicendum,fifoc)J  fint.  EfFedui 
qui  ab  vno  pecit ,  ab  altero  petit ,  fi  focij  fint  bonorum.  Hic 
mulcx  incJdunt  difHcultatescx  l.fivnus.in  princip.de pa£l: 
fupra.  fedhx  ad  titul.dcpadl.petinifnt.  Alia  quieftib  eftin 
1.  j^.  Qiumuis  atbitcr.  hic.  Duo  litigatotes  compromife- 
Irunt ,  arbicer  vetuit  altcrum  ab  altero  petct  c,  de  bxrede  nihil 
eft  didum.Qu2tritUr,an  fi  ab  hxrcdc  petatur,poena  commit* 
tatiK  ?  AitibiCelfus,committi.Siprohibereturtantum  pctei 
re  is,Contra  queta  fcntentiaeft  pronuntiata,non  finirctur  iisj 
•  pofletenimabhxrcdepeti.  Non  cftcrcdibiletantum  deco 
adi;umefIe,quicompromifit.  qUia.ldarbicrum  imus  finien- 
daruhjlitiumcaufa.  Obiicituriz7.diemproferte.§.i.hic.ait 
ibiVlpi.  folui  compromiHummorte,finon  fuerit  hxredum 
fadla  mentio.  Si  igitur  duo  compromifetint  fine  mentione 
hi^fcdum,  foluiturcomprominum  vnoeorutn  morcuo:&  ta- 
hichdicimus  tranfire  inhxredcm  adlionem  ad  exadionem 
pcenx.  Sedhxcvaldediflimiliafunt.  Diueifumiuseft,quia 
ces  funt  omnino  diflimiles.  Ergo  fic  diftinguendum  eft .  Cum 
vnus  litigacorum  hioritut  ante  finitaraIitem,foluiturcom- 
promiflutii :  quia  fadla  hon  eft  mentio  hxredis  in  compto- 
Biiflo.  Sed  ponamus  in  hoc  Cafu,  latam  cfTe  fententiamiaBtC- 


quam  morercturlittgaror,deinde  hxrcdem  eiuscontrafen- 
tcntiamfecifre:ancomraitcatur  poeriaFeft  quxftiomulcum 
diuerfa  a  priore  quxftione.  Vna quxftio  eft, an  morte finia- 
tur  compromiflum  :  altcra  mulcnm  diuerfa,  an  poena  exigi  • 

poffit ab  hxrcdc,  fi  fentcncia  lata  fic aduet fus defunftum.  Et 
certumeft  committercpoenam.rationem  adfert  Celfusind. 
l.quamuisarbiter.non  enim,  inquit,  difFcrendarum  litium 
caufa,fcd tollendarum ,  ad  arbitros  itur.  Alia  quiftio  cft  in  I; 
4j.Dercbuscontrouctfiisquc,&c.hic.  iPIenumcompromif- 
fumfa(5ium  eft  deomnibuscontroucrfiis:cle(ilxfuntqux- 
dam  fpecjescoram  3tbicro,qu^dam  omiflx  func  pei  errorcm. 
Dehisdifputatumeftapudarbttrum,qux  in  peticioncmde- 
du(^a  funt:non  eft  pronuntiatumde  illis  ab  atbitro :  fed  dc 
his,quixoroifrafunrpererrorem,nihiIptonunt>auit.  Qaxri- 
"tur  fi  petat  eas  fpecies,  quxin  procedendo  pcr  errorcm  omif^ 
fx  funt,an  committatur  poena?  Ait  Scxuola  peti  pcfle  eas  fpe- 
ciesomiflas,quaficontra  fcntcntiamnon  faciat.quiafentcn- 
tia  non  pettinet  ad  eas^qux  per  etrorem  fant om.flx.  D.ftin- 
guuntanpcrerrotcm.an  maligncomifctic.  Simalrg!>itateo- 
mifetir.poteritcas  petere^fediubiugabiturpoEn^picoterpe- 
titionem :  fcd  fi  pererrorcm  omifencpoterir  itiipune  eaf  Jetn 
f pecics petcre.  Aliaquxftio  eftinl.  zj.Celfusait.^.pc-n.hic. 
Vnuslicigatoriira  iullus  eftdare  centumalten  Caicnd.  Au^ 
gufti:aduerfarius  propter  valctudinemnonpotuitarcipere, 
Poftea  cum  paratus  eflc  t  accipere,noluit  is  ci  dare  qui  dAmha- 
tus  erat,  an  hoccafu  compromiflum  committacur  ?  Refert 
Celfus vetcrum lureconful.  opinionem.  Dura faic  fcnientia 
ProcuIi:fed  Celfus  putat,cum  atbiter  iubetintraCalendas 
darc , duo  quodammodo prxcepta cfle.  Vnum  eft pecunian» 
dare:alterurhpecuniamdareiotra  Calendds.  QUodadhoc, 
hon  ftetit per eum,quOminus ad  Calendas daret:fed  quOd 3(1 
alterum  rcdle  dicitur  per  eum  ftetifle.qubd  no  dedcric.  Nam 
quarauis nbn potuerit dare intra  Calend. tjmen  pocuit dare. 
in  ea.l.Verf.I(Iem  ait,&c.  Hxc  funt  diligcntcr  notanda.  docec 
fummacim  quahdo  dicatur  parcti  fcntentixarbicri,  Debeti 
inquit.facerequantumihipfb  eft,  vtarbicrifententiipatea- 
tur.  Ex his cmplis ,  qux  hic  Ccllus rc  fcrt , facilc intelligireusi 
iquandoquisficdicetiduscompromiiroarbitriparcre.  Seqiii- 
iuraIiuslocus,inqubvarijc.ifus  explicamur.&varix  caufjc, 
^rbpterqiiaspoenanohcxigitur.  ReperiunEnrenimcafusa- 
liqui in  cjuibus reus fe tuetur  aduerfus  cuhi ,  qui agit.t ft locus 
communib  de  reo, qui  exceptione  habet.  De  eicce^^ ione  rei, 
dixi  fupta  fententi*  arbitri  patcndum  t  fle,  &  fi  iniufta  fit,nec 
■appellationem  recipir.  Sedlocoappeliitionisditurdoli.l.no 
diftingijemus.§.cumquidaff)atbitcr.  DuOlitigitores  elege- 
runcatbiirura ,  vt  cbmmuricm  amicuro.  Deindcinimicitix 
brcxfunt  intcr  vnumIitigatorum&arbitram:isnoIuitcum 
fententianidicerciConteftationedeearefa(fta,nihiIominu8 
atbitcr  fententiam  dixir i  rpreta  forte  dcnuntiatione  litigato- 
ris.  Impctator  Anton.refirripfirpbfle  eum  vd  doli  exceptio- 
ne,  fiarbitcrpofteamdcnunciationemfcntentiamdixerit.fi 
petaturabeopecuni3,poteftdoli  cxccptione  agchtemapa;- 
nx  petitione  fummouerc.EJcccptio,  cft  appellandi  fpccies :  &  ixieftii 
rpecieminftar&fimilicudinemhabetajppellationis.  fic  acci-  efifpedei 
piturfpeciesinl.z.deiureiur.  Speciemglotixhabeht,&c.a-  "ff^ 
pudCic.  Ideoqvmale  abaIiistra(SaturomneremediUm«jiJo  "*'"'' 
quicquidriefcindipoteftappellationcmcfrc.fcdhici^ftfehlus 
huiusl.  1.  lunurandum  fpeciem  tranfa(5tiohis  contihere,  id 
eft,fimilitudinem;  Aliudexcmplumcftih  1.  jt.  Itadchiuta 
hic,inquodaturcxceptiodoh,  fiftipulahtis  dolus  malusin-^ 
tetucherit:  fiforte  dolo  aducrfarij  cotruptus  arbiterfenrcn- 
tiamdixetit,  committiturftipulatio,&  eftlccnscommaniii 
dedolo;  Inomninegotiocaueiurjnclucrumquisfaciatdbli 
fuijficut fupra,Iocus  communis  de  intmicitiis.  Ec  idem  1. ; .  Ci 
feo;defbrdibus&corrupcionc,ob  quaradatur  exceptib  doU. 
AliUd  ^ic<itnplum  ieft  in  quo  ddturrcocxceptio,ftdamnattis 
rcntcntia,morath  fuampurgariciufta  eftcaufadelenfionii;, 
aduerfus  petehteth  poenam.d.I.  q uid  tarheh.§.  vlti.  &  duabus 
legibusfeq.hic.  Eftlocus,  quonUlluscft  notatu  dignior  d^ 
mora.dcqubfufinimctratflaturinl.fiinfukin.deveib.obii; 
Arbiter  quidiulfic  darifine  diejnon  cxpreflicdietTiquodari 
debuit.  Ineft  modicum  tempus ,  quo  peti  pollir.poft  cuiits  la- 
pfumcommitciturpocna-,&tamcninquit,poft  eius  teropo- 
ris  lapfum audiend jm  eflc ,  qui pui gare  volet  motam ,  v fquc 
a<iiitemconteftataih.Ahud(liccndum  eflTc  fi  arbiccr  expref-        ^ 

N     ^ 


159 

{KTet  certum  te&ipus.lCeiras.infraeo.HffC  vidcnturcon- 
uaria:  rednonfunt.  Videmuseffediucrlasfpecies.  Inpnor), 
obH*atio  non  habetcertam  dienA.Iuffitarbiter  folui  fimplici- 
let.Inpofteriori  ceita  dics  cftadieftaivclutiimra  Calend. 
Septcmb.  Cum  4icir,intta  Calcnd.  Scptcmb.  idco  purgatio 
TOorsnonadmittitut :  quiaiempctverumeftintra  Catend. 
datumhoneffe.  Atquevereidcm  dc altcra fpecie dicenduna 
Videtur.vcrumefleintrailiud  tempusdaturti  noneHe.qaod 
iucft,fi«utinpoftcriorifpccie.Oftendambreuitcrqua:fitdi- 

ucrfitas.  Inlpiciendum,  an  conditio  extitcritj  an  non.Condi- 
tio  qu?dam  incft.ficut  in  ftipulationc,  qui  ccrtam  habct  die: 
ideoqucaformaconditionis  eiusreccdendum  noncft.l.qui 
h2tedi.de  cond.&demonft.  Atcum  ftipulationuUam  cet- 
tamhabetdiem.nccapparct  quando  ftipulator  fibi  darivo- 
luit:facilc  pioducimus  tacitum  tcmpus,quod  ci  incflc  tantum 
iuris  inteipretatione  cicditur ,  vt  prartcrito  co  tcmpore ,  mo- 
taro  eius  purgarc  poffit ,  &  off crcndo  quod  promiflum  cft  li- 
bcrati,&cuitarcpoenarh.Addcndumcft,fiaibitcrfcnteiii.m 

dixerit,nullam  e(Ic  pcenxpf rfccutionem.  boc  conftat  ex  his, 
qui  diximus  l.qUid  tamen.  §.  vlt.  Nafcitui  hinc  qua  ftio,  qua 
ttadlatUrinl.jff.riferiatisdicb.hic.  Disimusimpune  arbitro 
nonparcri,  fifctiatodiedicat  fententiara.fed  quidfipraEtor 
cumcocgetitfcnteniiamdiccrcdieftriatoJAitibiVlpi.cxcc- 
ptioncu-.  locum  non  habere:quia  coadusapritole  (cnten- 
tiamdixit.  Dewdehquiui,7^'^alfalegr(fc.  S:clegendum 
cft.vt  in  Florcnt.Haloandtr  iegii  <>//9«»fl /^^c.t  on int eliigensj 
vtopinor,huiuslocifenfum.Scdquidcft,nifi  alia  IcgejQui- 
damlegcmpropadointcrpietantur.vtplerunqjaccip-tut.l; 
lcgem.C.dc  pa(^.Animaduerteduni  cft  pro  explicaiioijc  hu- 
ii,$ loci.hanc  It gem  coiungi  debcie  cum  1.  fi  feiiatis.  ce  feiiisj 


Franc.  Duareni  (omnient. 


ficutdicimusoperam  piabere  prarccptori,i'<J  eft  prrcepto"' 
rem audircjcum docet,ci adefle.In d.l.non omnib.  vtr.  Idtm 
contumaciam,  ^c.  Hanclocumperucrtit  Hiloandcr,cum 
non  intelligeiet  quid  eilet.Idem  in  Florent.legitur.  Idem  hoc 
cftreferendumadinfcriptionemlaboleniesCaflio.Apparet 
eum  referre  verba  Gaflii.vetba  iun  t  laboleni  ex  Caffio,&  ide 
Caffius  fcriplir.quac  fcquuntui.  Arbiter  extra  corapromif- 
iam  nihil  facitiied  ramcn  contumaciam  litigatoris  piinire  po- 
tcrit.finonpatetaibitiib.  Hocquidamintelligont  deiurciur 
randoinHtem,qua;fententiavidetuiC3reieincommodo.Na 
dcfeitui,cum  aduei  (aiius  noh  vult  tcm  tefticucic.nec  dicitur 
aibiteifinescompromiffi  cxcedeie.fi  de  meteintelligamus, 
Beceirccftitaintelligamus,mul(ftamcudcbeiedicere,ficon- 
uencrit  inter  litigatores.contumactm  diciturpunirc  (ccun- 
dum  fcntcntiam  CafliJ.Subiicit  enim  non  habendum  f  fle  c6- • 
tumaccm.ciHnnonparctaibitroiubeti  cxhi)eti  reftiumno- 
mina.HunclccuminerpretaftirHarmcnopal.lib.i.tit  4.Aic 
teftiunomiRanontdcndaininit)oliiisconteftara.:ficutaiem 
noncogituredcrc.l.i.§.Editicncs,deedendo.I.2  §  iifmau- 
tcm.Q^emadmod.tcft.iper.  Nomina  autcro  teftiuro  cciere 
noncogitur. ficrf^eintcrpreiatui  Hdiroenopuli'S,n»'OiH- 
dicio.  Ahuslocuseft^ccmarbitcrfcntentiarp.dictconipro- 
iniflofoluto.tuncnonrcdtcfoenacxigitur.  Hunciccutr. fu- 
fiffimetraftauimusd.l.34.n6d:ftingucmus.§.i.hucpc>(inec 
l.fiduo.§.i.hic.  Cumlirigatoradefleiuflnsnonparuic,!  ana 
cftcommifla,&iolutumcoropiom!flum:necpoieiitfn)i  lius 
ccmrciiti,fiBonaQfuciitiuffusadtfle,nifihoccoMiciit.i't  vt 
infingulascaufascommitiaturpocna.  Quzdarolioknt'  bnci 
aduetfusfaanc fentcntiam,qux docuimus i.fi  fir.de  vei bo.i  b- 
1  g.vndcpcripoflunr.  Sunt  &alis  cxccptioncs.quastxiupe- 


cgemcoiungi 
iupra.nccaliter  intcK  gi  poteft  Vlpi.ihcodcmlcco.vtrumq}  tionbLJS  capitibusfacilecolliguntur 
chim  rcripfit.Infcriptio  huius  capitis  i  ftjlib.yy.ad  ( dtd .  fice- 
nirx!  fcribi  &  cmendari  debet,vt  in  Florenr.eadc  cfi  inicriptio 
d.l.fi  feriatis.dc  feriis.in  qua  ah,Sifertatu  dtt.fuerit  caftum 
/<?^«,ficcnimlegcnducft,  vtinFlorcnt.Apparcthincmanitc- 
ftiffimeVlpianumrefciiccuiiifdamrntiqualegis  vciba.Re- 
fertqu3nc£mlcgemdefeii;s.Adir.tcrprttat;onem  eiuslcgis 
Vlpianustradauit  quaft  cntmde  quaccrp  nius  lcqui,anfi 
arbiter.ccgcntepisEioicftiiatisdicb.iudicsiiciir.paicnCtm 
fitfi  fehietitia;:&ait  psicndiro  cflc.  Lex  de  iudce  tahti.m 
lcquitur,qi'rro  VJpi£nusrtfcri,ad  aibii.i.m  cigoncrptrti- 


IN    TIT.    IX.    DIGESTv   LIB.    IIIL 

NAVTy£,  CAVPO.  STABVL.  VT 

K.ECEp-rA    RESTtTVANT. 


NprimisargDmentDm  exponam  :  c?ei'ndediui- 
fionevtarperlocoscommutics,moremeo.Edi- 
(flum  propohiturfub  hocritulojcxquoduplcx 
a Aio  proponitur  aduerfus  nautas ,  caupor  es,  & 
ft.bularios.  Prior  sdiodjturproptcr  itccptio- 


rer.  E'go  Vlpi2nusficait,»'yr<»/.<i/^tf,  intcipittaiur  lfg<m  iiemieri.minnauem.cauponam,ftabulum,vtfiperierintrcs 

quarid3n>j&rtfc»tverbaantiquajltgts,ind.l.fifeti3tis.ltd  reccpiar,concminctencaturnauta,caupo,flahulaiius.  AgH 

add)dit,»!'7{"<<//<»/<"^r,icilicctaliaqu2minterpreramur.itil!Cet  tutergoaduerluscum  veladresreftitucndas.vel  ad  afftma- 

f)  forie  talcs  lint  ft iiar.vt  pcr  lcgcm aliqunm  co  tempoie non  tioncin rcn; m.Hic  tft  ptior aftio.  Altera adio exedidl o na- 

lictataibirrati.  Fortcdicsaliquapoteft  efle  excfptaalialfgt:  fcitur,&darur  hiS.quiinnaucfuntaducifoscioEninumnauis. 

quianon  taniuronon  iudicare.fed  ne  compiomiflaquidtm  Etcompciitindupiuro.  HuiusaiSionismcntiocft  inplerifqj 

cxeicerepcfllimus.Hicvideturfenfuseflehoruroveiboiumij  fipifib  huiusrir.l.licct.&l.fcq.Etcftaliusritulusinaliapane 

quacaliterintcll  gir.onpoflunr.  Vndeapparet  lcgfmpiopa-  Digtftoium,  Furti  aducrl.  nauras.  Cur  propofna  fit  cdi(fio 

ftoh'cnbnaccipi.  Aliuscafuscft  fi  Htigatorncnadh.erit,'u-  viraqucaiftio.docct  VIpi.l.i.hic.Nonfinero3gnavtiHtatehas 

ftadecaufaimpcditr.s,&  ob  camsbfcntiam,3gati:rad;'eifi;s  a€tionespropoluitprafror.  Quianccefletfthominib.incau- 

cumadpixnam.l.qridtamtn.J.fiquis.  Dixiccmpromflura  pcnacaupcnuro,innau'b.nautaruHifidcmfcqui.  Ideomagis 

committi,fiquisnonpsrueritaibitrio,&fiaibiternon  defi-  eiseftcon!ulendum,qnicoadifidemalfenafequunti,r.S(rnii 

nicrit  ncgoriuni:pnt3,  fi  noluerii  parere  arbitt o  iubenti adef.  le cft  in l.i.dcpofiti.  Aclio depofiti datur in fimpluifcdcx cer- 

{•■: : quia  per eum  ftat quon~inus len tentiim  dicat  arbitct : fed  tis caufis datut in dupluro, cum qtiis coadlus d.pofiut.Ei  Cic. 


hic  aitci  fuccurrei.di  m,  fiiufta  decaufa  abfucrir.dabitur  ci 
vel  cxceptio.Vel  deiicgibitut  aitio  aducrfus  eu.  S'c lurCconf. 
pierumqueloqnuntur ,  cum  ius  cft  inccm:ni,s(ftioncm  cx  eo 
rioncompctcre^tuncdentgituridio.lntcrdumdaturadib: 
fed adfJiiur cxceptio proptcr aquitatcm.  Quptics de iui  e :lu- 
bitant  lureconf quod  non  eft  ccrtum  diciint  f  mper efft  dan- 
dam  exceptionem  vcl  adionero  denegandKsn.  ficloquiiur 


docereapcccatamaxinieantmaduertcnda,qu«vitarin6pof- 
funt.NeLeffitaremhuiusaftionisdcmouftrai  Vlp.l.^.quam- 
uis  v\  CAntur  alir  ad  oncs compctcrc  cx locato ,  ex  c6du(fto; 
porcff  dfpofitumefle,fiquisdepondrresfuas,apudnautaraj 
pci  It  cfleatliodepofiri.  Poteft  cflelocatio,fimerccsintcr- 
I  eiietit.  Vndevidcbaturh»cnoncflcneccffaria,ftdtefpon- 
(scr Vlp.I. }  Plenius mulco confultii cft hac prrerotia i(5^ionej 


Vlpian.  in  1.  qui  ff  ruum. de oblig. &  atS.  Ti  tius  t ft  cotift;coi  qnam  atlione  depofiti,  rel  locatirvt videbitur.  Hoc  cft  arga- 

iudiccm,vt  addatur  exceptio.idque  explcaui  ini.  iurifgen-  mentuiTiforiushuiiistratftarus.SequituihuiustuiSratusdiui- 

tiiini.depscSiis.Aiiuscaruseft^inquocxccptiodaturqtiPilatir  fio,perlocrscommuncs.Inprimisdecaufahuiusa(fticnisdi- 

fimcpaiet,fiquidiuflerit  arbitcrextra  comprcmiflum.  Coe-  ccmus.EfteniiTicaufapricipuuslocuscuiufq-,a(Sionis.Caufa 

pimusiamdecodicercante.quodomniseiuspottftaspcndct  huiu$a(Su-niscx  veibis  edi(3i  cognofcitur:  quia  omnia  fere 


cxcotpprcmilio.!.^  o.atbitercx  compromiflo.hic.  Hicpcr 
tir.etl.  ^p.noncxoronib.  Excmplafuntinl.non  d  ftirgiie- 
^Ui.§.qiiapfitum.Siiuircritquid  folui.dequo  eftccnttoucr- 
fi3:vcloperampra:beri,  &iufleritlitigatores  adcflc.  ficchim 
opftratii  pra;bere  accipiant  lurifcoRf!  vt  labolcnus  in  d.  1.  non 
omnit>.qui  locus  eft  notandus.  Non  tantum  fi  quis  hon  lol- 
ocritpecuniam,dequacftdi(3:3fenrencia:fed  fi  operaninon 
pr<kbuetic ,  vc  dicetecut  rentencia ,  id  cft ,  iuffus  non  adfueiitt 


adcaufamhuiussiSionispcrtincnt.  Singulaigitur  verbaedi- 
(ftiintcrpretabimur.Inprimis  akVtztoiyNanta,  Hicigitur 
a(^io  datur ;  fi  naura  falaara  rero  fore  rcccperit  illaram  in  na- 
uim.Scdquis  fit  nauca  videndum.  Vlp.id  docct  l.l.hic.NautoB 
appellatio  cft  gcneralis,  &  contihentur  nauta;  appeiladones 
omneseriam  remiges,  aJ<pi/'A«iu{ ,  dietatjj ,  fed  tamen  de  illis 
pra:tornonfenfit.Prxroraducifusipfum  exercitorem  voluit 
z&iouk  daii,&  aditertus  eii  ad  (jue  quaeftus  fiDgulotij  dictnnt 

petuenit. 


Ih  Tit.NautA.caup.flahulf^c 


p^faenit ex naue.vt dicitur  d.l. ?  .§.  Exercitorem.  ds  exerci- 
ror.ad.tiae  is  dominus  fitjfitie  non.Nos  vocan)i!:,Z>e/>;i/>'i?», 
fi  receperit  ille  exercitor  merccs,vel  alius ,  quem  ofticio  alicai 
innauj  pr2poruit,aduerfi]sexeccitoremdandaertadio.  Et- 
go  nonaduerfus  alios  interpretabiraur.  Vocabula  hic  func 
niutica ,  Mewa<(7D«,quiinrt)edianauioperampr2ftar.  Q^ii- 
damfunt  itwfuKa.ra(i ,  cailodes  nauis ,  qoi  fi  quid  receperine 
caftodiendo,  exercitornauistenebitur  ,  quia  exercitorhuic 
gotio  eos  propofuit.x«pt';i*£oAo?  cft  etiam  verbum  Gncuiil 


BC 


nauticum,&cumfignificat,quimanurEsapprehendit.  Exte- 
dituretiam  ad  lintrarium,  quod  eiuscadem  htratio.eft  cxem- 
plum  interpretationisreftriftiua: ,  ciadenautalocutus  ellet 
prjftor.camcndeexcrcitoredebetaccipi.  Sequiturin  edid:o, 
Csttpones.Hi  funt qui  tabernam  mcritoriam  exercent.  Vulgd 
diucrforiapublicavocamur.  Muiier  Latincdicitur  caupona, 
qu£exercet  tabernam  apud  Virgil.  Qui  igitur excrccnt di- 
ueribriapubIicacauponesfunr,necre£ledicunturhofpites&: 
holpitia; vt  apud  veteres.Et  difFercnria  refertur  apud  Cic.  lib. 
i.de diuinat.Holpites erant,qui gratis excipicbant.  LocUs  eft 
Senccas:Nemocauponem^ofpitemvocatfuum.lib.i.c.4.de 
beneficiis.Nullum  cum  eo  ius  habet  hofpitii.Caupo  &  taber- 
nariusproeodemaccipitur,  ne  quisdubitet :  quamuis  inter 
doi^os  de£are  aliquandoconttouetfiafuetit.an  caupo,  ta- 
bernariusdicererur.Tabernariiprovihbusperfonisaccipiun- 
tur,vtdiciturinl.humilem.C.deinceftisnupt.Senatores  ve- 
rantur  tabcrnarii  filiam  ducere  vxorem.  Memini  i  me  qux- 
fitum,anquoshofpitesvocamus,vilesfintpetfoni,cumqu!- 
dam  caupo  eledtus  cfiGc  huius  ciuitacis  confiliatiuSjCon  tra  fta- 
tutum,quo  vetantur  eligi  vilcs,&  mechanici.  Quidam  puta- 
barit  cauponeSjDon  elFe  tabernarios.-red  id  verum  non  eft.NI 
iodifFerenteraccipiuntur,caup6na&tabern3,eodemfenfu.I. 
qus  adultcrium.C.ad  l.Iul.de  adulc.  Viles  crant  apud  veteres, 
quiadigniotcsapudhoipitesdiuertebant.  Sed  an  fintviles, 
cxiftimatione  cuiufq;  populi  eft  iudicandum,  qUOtics  id  ex  fa- 
iftoincidit.Eftenim  quiftiofa^ai.Ifvjcratesin  Areopagit.(rc- 
fercnsAthenicnfisReip.foiroam)air,ncfrugiqUidemfecum 
in  caupona  ederc,vel  bibcre  folitum,adco  id  foedum  habebj- 
tur.Sequiturin  cdidlo  Stahnlarii.  Hi funt ,  apud  quos  ftabu- 
lantur  cqui.Stabularii  &  caupones,  fere  pro  eodem  accipiun- 
tnr:  quiahomines&equiexcipiebantur.  vtapud  Apuleium 
lib. io.be  Afino aureo.& ahos audores.  Seqaitur in edi<5lo, 
fAlnumfurereceperft.Vixcyeihiimev^^tttztm  Vlp.  1. 1.  §.  vlr. 
Rccipcte ,  eft  promittereapud  veteres  LatinoS.  quirecipir, 
promittit  rem  ialuam  fore,  ac  recipitin  fe  rei  periculum.  Sed 
etfi  vcf bis  cxpreifis  non  fufceperit  peticulum :  tamcn  fi  re  re- 
ccperit,tenetur,quafi  periculum diferte rcceperir.L  i.§.  i .  Si 
ci  tradita  res  fuerit,&  palTus  fit  inferri  in  nauim ,  eo  nbmine 
lenetur.Hoc  eft  intelligendum.nifi  nauta,vel  caupo  pra:dixe- 
ritjfe non  ptiftiturum damnum,vt  dicitut in l.vlt.§.i.  Qupd 
eft  diligencer  notandum.Si  nauta  dixerit,fe  damnum  no  pr^- 
fticucum.non  tencbitur :  fcd ita fi  confenferint  hi ,  qui rem  ei 
tradunt.  Sinonconfenferint,  hic  locus  apcttiflime  oftcndit 
hihilominus  cuftodiam  omnino  ad  eum  pertinere.  Imputan- 
du  eft ei,qui patitur  res inferri:  &  vtilitaspublica  fuadet  hoc, 
ne  horainib.decur  occafio  cum  Furibus  coeundi ,  vt  dicitur in 
I.i.io  prin.  N:  <^»em,^e.\n  quibufdaralibrislegitur,  m  querit- 
vfHim^  quafifitinarbitrioeorum^neholpitcmrccipianr.    In 
Flo.!egitur,»f  ^f»»^»<j»?.  Nonenirri  cogunturquemquam 
tecipere.  Eft  etiam  in arbitt io  eorum.nc rcs  tecipiant, &  di- 
canr-patiartehicefie.redrestuasnonrecipiam.  Qnxftio  cft 
deeo,quideditclaucscubiculi:     Sacpehocaccidit,  vtCaupo 
daues  tradatei,  quiapudeumdiuertit .-  aapericulumrciife 
dimoaeatclaucstradendo?     Harcquasftiomihivideturfadlt 
ellc.&exconiedturisfaciliseritcxplicatu.  Si  quisintclligcrc 
vclit  qnid  luris  fit ,  duo  fpeftanda  funt.  Vnum  cft,  fi  pridi- 
xeticcaupoic  nollereruaicuftodiamrccipcre.  Altcrumeft, 
vtconfcntiat  prsdiftionicauponis:  alias  pcticulum  eft  eius 
quipaflus  eftinferre.  Exttaditione  clauium  potcftiudicari, 
quidddtum  fit.  fi  eo  atiimo  appareat  ttaditas  efle  claufes,vt  ps- 
ricuIumnonpra:ftarctcaupo,  eoqueanimo  ab  eo  acceptaS, 
aclio  non  dabicur.-(ed  aliasdabitiir :  quiatraditioclauium  hoc 
honarguit,accipicntemin  fe  tranftulifle  pcriculuth  .-  pbf- 
iunt  aho  anirao  tradi,ncmpe  vt  libetius  vtatur  cubiculb ,  cum" 
volct.-non  vtpericuluminferecipiat.     Eftigitut  quarftiofa- 
i£li,&  ex  circumftahtiis  iudicanda,fi  appareat  eo  animo  elaues 


cfletraditas,&acceptas,ytpericulum ini^fufeipiat,  nondk- 
tur  a6tio.     Nec  adrempertinet  I.clabib.  decbncrah.empt. 
Pofliint  daucs  eo  aoimo  tradi,vttri;nsferatur  velcuftodia, 
vcl  poflefllo.-fed  ex  conieduris  hoc  pendet.Hoccdiftum  ner- 
tinctadtradlatumdereceptisarb.  ideo  lulianus  compoiirot 
cdi(5ti  eadem  parre complexus eft  arbitros  &  n  :utas .- ficur  ar- 
bitercogituriudicace  ,  fireccpeiitarbitriara  •  fic  naurafire- 
c^peric.Ied  addeodura  cft ,  fi  receper  it  exercenda  cauponam. 
1. 5.§.eodcm  modo.    Ahasnontencbitur.-fedaliafortaflisa- 
<5lioneten?bitar,firecepericnbnexercendo  canponam,  vel 
ncgotiumfuum.Proximuslocuseftinquoqu^ruurjCui  ,  & 
contraquemdetura6bio.£tcertumeftdariei  quiresfuasim- 
m'fic  in  nauim ,  caoponam ;  ftabuluro;&  aducrfus  eum ,  qut 
cud-oJiam  recepit,vtdiciturinedi<5J:o.  Datut  autemcicuius 
intcccit  t  Gi  filnas  efle,&  fi  earum  rerum  dominus  non  fit.Li. 
^.pen.Reseoimalienis  cogiturrcdderc  ei ,  qui  depofuerir. 
Qn^rtioffth-cdcpacic^&dedomino.l.^.^.fifiliusfjm.Sifi- 
liusfa.Vclfcruusreccpeiicrcslaluasfore.&teneturdominusi 
velpiterdcpe:u!iofil:i,velfetuirantum:  fedfi  vobtiCi,s  pa- 
tris,veldo;Tiiniintetuencric,infolidumdaturaiciio.  Dsinde 
dickarjhic-edt^tnh^redem  compe^ere.vidicitminl.  }.§.bafC 
autcmreipcrfecutionem,&c.de  quo  poika.  Nuncvidendi 
qaidpetaturhaca<3ione.  Ex  prxcorise;'!(Ao  id  ficilecoliigi 
poreft,iiiis  verb.iV^rf/?*V»/«w  i«  ^''x,  {15"«.  Peticir  leftitutio  rei 
quam  faluam fore recepit :  auc nifi  reftituitjsftiraatio.   Haec 
eft  ratio  agendi.Hinc  dubitarunr  aliqui,  an  ha;c  aClio  fit  arbi- 
traria,ficur aclio,quod  n"; ecus caufa.Et c<;rcum  fft ex his,qux 
diximustit.  Deeo,  quod  mcr.cau.noneflearbitratiain.  Itt 
hoc  edi(So,arbittiiniiliaeftmentio:ficutin!atemfi  cum  ex- 
ceptio.§. quatenus.de  eogjmet.cau.Nond2ta<Sione,ii)fire- 
ftitucrenolucrir.Itaqjinattionib.  aibicrariisoporcet  arbitri 
interponfreantefcntentiadiffinitiuam.§.pra:tcrea.Infti.dc 
aci.Hx  tan  tum  funt  arbitrarii  a(5liones,in  quib.ai  biter  ex  £- 
quo&  bono.tanquSpacificatorinteruenit.  Haecadlio  igicur 
no  eft  arbitraria :  quia  no  ncceflariu  eft  vt  arbitnam  iud.  prac- 
cedacarttequacondcmnet.Eftauteha?ca(5lioreftirutoria.l.5. 
§  .faic  aute.Non  eft  pa;nalis.-perfcquirur  q?  fibi  abeft,vtl  a;fti- 
mationem  rei.Idco  no  finitut  tcpore.  Perleqoitut  tc,qua  reus 
faIuamforcrecepit.AddendiJcft&renosperfcquihaca(3:io- 
ne,q«53cceditrecept*rei.l.i.§.ait  Prztot;&1.4.§.vlt.  Tra- 
didi  tibi  mcrces  meas,periculij  ad  te  pei  tinct,&  aliat  um  quoq; 
<jua:cis3cccdunt.  Deinde  le  aliena  quoqjhaca^ftioaeperfe- 
qaimur,vtdixil.i.J,idemPomp.  Reserat  mihiobligataiurc 
pignori^juaura  eam  recepit:datar  m;hi hxc a<9:io  quanti nrea 
intercft,rem  faluam  forc.Etenim  nobis  magii,quam  quorum 
funtdebentfoIui.Exhisverbisoriturdifficultas,prcptcr,leg-« 
Bonafides.  inf.  dcpofici.  quzvdeturhuiccontraria  .•  quiaii 
quisremalienam  pofSdear,  magiseamdebctrcddereQcpo- 
nenti,qaam  domino.In  leg.  bona  fidesait  larifc.  reddendam 
domino.adfctthacfpeciem,DominusvindicatrecQntr.ifpo« 
liatore,quidepofuJr,quarauisbonafidei  conueniat  reddi  ei, 
quidepofuir.-tameacquiuseftr^dJereei^cuiusresfaeric^noeJi 
quidepofuir.Arquihicdiciturreddi  debere  tnagis  eiqui  im- 
mifir,quamdomino.Sedegoaliquandoofte.^!apudTripho- 
ninum  fpeciem  efle  mulcura diuerfam  ab hac.  i n L  fi  alienam. 
fblut  .matr.&cxtat  ca  de  te  coramentarius  nofter.oftendi  dii- 
fimilitudinemmagnamcfleintervtrunqilocum.Ind.l.bona 
fides.proponitur  euro,qui  dcpofuit  &  eum ,  qui  dominus  eftj 
fimulpeterc:hicVlpia.nonloquiturdedominopctcnre:  led 
deeotantum,quiin  cauponamautnauimimmifit.  Prsterel 
etfiponamus  vtrumq;perere,  magnacftdiflimilitudo.  Hic 
Vlp.dc  eo  loquitur.qui ius  habet  in  rem ,  pr optet  quod  ipfius 
inteteftremiibireftituijetfialiusfitdominus.Inl.bonafidcSi 
proponituris;quilatroeft,&  fpolia  abftdic,  rem  depofviifle. 
Dcinde  Triphoninus  loqaicur  deiudiciisbon^fidei.  inquib; 
tanta  eft  vis  jVt  etiam  ad  alias  perfonas  extraneas  perrinear,in- 
terquasnoneftcontra<^um,vtd!cirurind.l.bona  fidcs.  C5- 
gruir  bonx  fidei,Vt  depofitum  reddatur  deponenti:  fed  xqui- 
us  eft  f eftitui  domino  vindicanti ,  <3Uod  fuum  eft.     Sed  hoc 
pleniustra(9:arurd.l. fialicnam.  folut.mar. ih  d.leg.3.§.  aic 
PrxtOTjHtfirefiitf/ant.  Ergo fipcrieritres,tenebitur nautaad 
eius  xftimationea],fiue  culpa  eius  perierit,fiue  iitie  culpa ,  vt 
dicitur d.l. }  hic.  nihil  referr  quo  raodo  perierit ,  quia  recepic 
eam  faluam  fore.in  d.  §.i.in  fi.  Non  ejje  ini^uum  exteptionem 
n  d<tri.{a.  edido  Pr  ^toris  videcur  teneci  fortuiti  cafus  nomiDe-. 


152, 


Franc^^Mareni  Comment. 


ait enim (im^\\c\ttt,mltrejlitUMt ,in tos iudieium daio.  Quj 
remfalaam  forerecepit ,  videtur  otnnc  pcriculum  recepilic 
etiam  f  ortuiti  cafus.fed  quia  hoc  difcrte  non  exprim  itur ,  idco 
ex  bcnignitate  quadim  fuccurritur,  prbpter  cafum  fortui- 
tum.iiiasautem.fircsnonpericrit  cafufortuito,  tcnctur  et- 
iamhfineeiusculpapereat  .■  fedquomodo  finc  eids  culpa 
pericepbtcft.nififortuitocafu?  Culpana  folam  vocantlure- 
cci-,ftlti'leuem culpam.l.fi  vt certo. §. nunc  videndum.com- 
mod.Sed  culpa alia eft,  qui  Icuiffima dicitur ,  cuius  non  nifi 
vni  cft  mentio  inl.inlege  Aquilia.ad  l.Aquil.Quomodogra- 
das  culpi  diftinguendi  fint  fcripfi  in  Ifi  mora.  (ol.  matri.  &  1. 
in  adione.de in  lit.iurand.  Cumquisineopeccauitquoddi- 
Jigcnriffimus  vir  potufflet  vitarc,  leuifliniamculpamadmi. 
iillcdicitur,  furtum  vir  diligentiilimus  potuiflct  vitare,cul- 
pa  fimplicitcrproleuiculpaaccipitur.  Ideoqucomnemculpa 
pr.rftaredixit ,  modocalus  fottuitusnonfit.vtintelligamus 
culpileuiflimsnomineeum  teneri ;  Culpa  autcmintcr  cui- 
pam & damnum  fatale eft,igitur leuiflimam  vocamus.  Poft- 
rcmus iocus  ert  de concucfu  adionum,&  certum  cft  concuri 
rcrc ciim  aiHone ex  locato ,  &:  condudo.d.L  j .§. cx hoc cdi- 
<ao.Condutliocontrahipoteft  intcr  cauponcra  &eumqui 
diuertit.  (ed  fi  merces  non  interuciierit.depofitum  erir,&  da- 
bituradioexlocato.  Sed  hic  adlio  infadtum  pritoriaeriC 
vtilis. vocantadliontfm  in fadum ,  quia nuUum  aliud nomen 
proprium  habet.     Ahx  adiones  ciuiles  proprium  nomen 
babent  ex  locato,  excondufto.     Dubium  autem  noneft» 
quinvnaaclioperaliartuollatur.  Namvttaque  reieftpetfe- 
cutoria.vt  dixiinl.q^ui  feruum.de  oblig.&a«ftio.  Huc  petti- 
ncc  I. f  .nauta  &  caupo.hic.  Ex  eo,  quod  diximus,nalcitur  du- 
bitacio.Nautaaccipit  nletccdemproeo,quodtraiiciat  vefto- 
rr  •curigicurtcncbiturcuftodixnominejficcaupomercede 
ac-ipir,  vt  patiacur  diuerti  viatorcs.  Refpondct  huic  obiedkio- 
ni.proreceptionemercedem  accipiunt  -•  Qd  had  adlione  cu- 
flndii  nomine  renentur.  Pntetea  concutrit  cura  a<aionc 
furti  &  sftione  legis  Aquil.d.l.}.§.vlt.idcni  in  1.4.§.vlt.Dici- 
mus  dati  aclionem  aduerfus  cum ,  qui  reccpit  rem  filuam  fo^ 
re:feJnoneftdubium,quinfuttumcoitimittar,ficontredla- 
dx  rei  caufa.rem  rctineai.vel  dolo  culpave  rcm  corrupccit ,  a- 
dio  legis  Aquiliz  dabitur.fcd  vna  per  altcram  toUitur.  d  l.}.§. 
vlt.inea.I.5.§.vlt.infi.Sedmagis  eftvt  velofficio,  &cstera-. 
Decodubitacio  fuir,quiacumvna  adioeftreiperieeutoria, 
altcra pcenalis: vna  alteram  non tollit.  Vnde  itietito hic  dubi- 
tandumfuit  dc  aftione  furti,  qus  pocnani  perfcquitur  :  & 
dc  hac  atflione  qua  perfequimur  rera  ,  fad  tamcn  ait  altc- 
ram  per  alteram  colli ,  velofficioiudicis,  veldoli  exccptio- 
ne.HjcvidccurconuenircofficioiUdiciS  ,  vt  fi  vnam  elsgc- 
rit  a<5t»r  ,  alterum  ei  dcnegct  ,  vcl  faltem  doli  exceptio- 
ne.  H>cadciir,quia  periculuttieft,ncnontamlateporriga- 
turofficiumiudicis,vcdcnegsca(5tionem.   Ideoque  opus  fit 
Vt  addatur  exceptio  a  pntoce  in  iudicloconfticucndo,quia 
non  eft  iadicium  boni  fi  Jei  .Igicur  vel  officio  iudicis,  vel  doli 
exceptioneaddita,tolletureaa(flio.  Suot  vcftigia  veteris  ri- 
tusiudiciorum  dandorum,quem  Accutfius,Bart.&alii  non 
intcllexerunt.Sedcuralterucra  contentusefle  debet,cumv- 
nafitreiperfecutotia.alterapoBnalisJExiftimohancrationcni 
pofle  de^ndi.quia  durum  eft  eum,qui  orane  periculum  prs- 
ftatjhac  a(!iionc  magis,quam  in  depofito ,  vel  condu(3:o ,  ad- 
hucpcEnamprxftarc.  Hicadioprartoria£ft,ideo  scjuitatc 
nicidebcc:ficuc  videmus  in  bonifideiiudiciisnonfacilead- 
miccipccnatpetfeciitioncm  ,  cumadmifla  eft«i  pcrfecutioi 
l.fimerces.§.ctlIpa;.locati.Ha(aenusdeprimaa(aione4duer- 
fas  naucas,caupones>ftabularios.   lam  vidcndura  cftdealiis 
a^Sionibus.     Diximus  cnim  vatias  a(3;ioncs  cx  hoc  edido 
competcre.  Pra-ter  hanc ,  dc  qua iam  diximus,  duae  alii  dan- 
tur,  a£liofciIicet  dedamno,&a<liofurti.  Hancdiftindio- 
riema(Slionumdidicicxinfcriptione  capitiicxFlorcn.  Pand. 
quaraante  ilon  poteram  percipere,  &eftccrtum  omnese- 
rudltos  viros  Valdc  hallucinatos  cfle,qui  has  adbiones  non  po- 
tueruncdift!ingaere,nifipernebulas.  Int.cap.&  i.infcriptio 
eft  VlpiA.Iib.i3.au edi^fl.inc. 5. efteadem  infcriptio,vfquead 
l.tf.tnl.iS.inlcriprioeftPauIilib.iS.adcdidrum.Haloanderin 
c.<>.rcriplir,P3ul.lib.i  5.  adediiluminc.vlt.fcripfitjlib.i^.ad 
edi(ilura  ,  quia  vidcbatinfuperiorib.  eandcrainfciiptionem 
efle,&  videbat  hoc  ordini  congcuere.  In fuperiorib.  libris cft 


infcriptio^lib.ii.inaliisi}.  14.  Igttut facije  addudl 'eft Halo" 
anderadhancinfcriptionem  varianda.Hzcauteminfcriptio* 
quxinFlorcnt.eft,  nosadmonetl.Cloqui  dedamnodato» 
ex  quo  datur  nikio  legis  Aquil.  vel  a(5lio  in  f a(^um ,  ad  exem- 
plum  legis  Aquil.fub  tit.I.  Aquil.h^  infcriptiones  repcriuntur, 
Paulus  Iib. }  i.ad  edi(5lum.Vlp.lib.  (8.  ad  edii^um,&  1.  Aquil. 
intcrpretati  funt  fub  tit.de  1.  Aquil.  Edi(ftum  propofitura  fuit 
a  Prxtore ,  quo  dat  a^fliofaem  dire(5lam  c j  lege  Aquilia ,  pro- 

?ier  dara  num  datu  ra.  Dat  etiam  adibnem  in  fa(flura  ex  raets 
cgis  Aquil.I.quia.depraefcrip.verb.  Sedpropofiiit  eodemc- 
di(flo  pra:cor  3(5lionem  aduerfus  nautas,cauponcsi  ftabulari- 
osproptcr  damnudatumabillis,quosn3Utainnaui,VelcaU- 
po,velftabularius  in  domo  habuit.quafi  nauta  8c  caUpbdu- 
rumfaftumprxftarecogantur.  Sedquia  Triboniano  vifum 
fuit  h^c  magis  a(ftioni  io  fa<fturo  de  recepto  conuenlf^,m;gis 
bic  collbcatalunt.Ergb  hasc  omnia  ex  comment.I.C.  furopta 
funt  ii  leg.Aqiiil.&hic  collocata.HaEcigitureftprimaaaio 
dedamnodato,praeterhanc  de  recepto.  Altetaeft  dc  furto 
fa<fioabhis  ,  qui  innauifuntaduerfuseos,quiresin  nauem 
receperunt:&  de  his  titubs  eft  fpecialis  poft  tir.de  furtis.  furti 
aduerfusnabt.cau.  ftab.vbiinfcriptioeft,  VJp.lib.jS.adcdi- 
<aum.Tnbonianusno"ntranftuIitcxlocofuoiquoderatfcri- 
ptum  de  fuf  to.-ficut  tranftulit  ea,quaE  dc  damno  fuiitjcx  com- 
ment.adI.Aquil.Ha:cautemconiungendafunt:&ficfaciIius 
intelligcntur.lgiturdux  a<S^ones,  prartcrprimam.ficutpro- 
ditac ,  vnadedamno  dato:altcra  dc  futto.  Sicut  iikio  dire- 
^aleg.  Ai^uil.daturaduerfuseum,  quidarnnum  dcdit:fithatc 
a<aioaduerfusnautas,caupones,ftabulafiosi  fi  damnumda- 
tum  fitminiftriscorum.quiinnauemresrcceperunt.  Etani- 
maducrtendura  eft  lureconf.in  c.S.  hic  loqiii  <ie  darano  data* 
ficutin  l.vlt.Qiipd  magno  argumento  eft  ex  tit.1.  AqUil.  eaia 
hunc  locum  translata.  Vtrumq',  ediftum  luftinidnus  cft  com- 

f'  ilcxus.§.vlt.dc  oblig.qux  ex  quafi  deli^Slo  nafc.tjui  §.  feft  vc- 
uti  argamcntum  fequen tis  difputatioriis.  Ait  enim  fi  in  cau- 
pona.ftabulojvclnaui,  damnumdatumfit  iniuriaabhisqui 
in  ea  funt,to  nominc  datur  a(5lio  vel  in  cauponcm,  vel  in  naa- 
tam',qua  afiibne  tcnentur quafi  ex maleficio.   Imputanduoi 
eniraefteis,cuttales  hominesinfamiliahabeant.     Igiturcx 
quafi  maleficio  tcncntar.  Tfa<aanddm  eft  de  his  a<aionib. 
pcr  locbs  comm  unes.  Si  caulam  harum  a  dionura  quts  requi- 
l:at.vtriurq;2«5lionis  caufafacilrconftatexhis,  qnxdixiraus. 
Caufaeft  damnumdatum,  vcl  furtumfadlumaraiaiftrrs,& 
his,qui  in  naui  funt.Gaufa  vero  hon  eft  receptib  irei.  fgitur  de- 
beta!abrprobaredamnnmdatum,&fartumfa<fbum  :  ficut 
lupradcbetprobarerecepifleresnauram.  Ex  quo  difFercn- 
tia  fuperioriS  a<3:ionis  ,  &hiiius,  de  qua  loquimur.co^ao- 
lcendacft.Adderidumeftabhisj  quiianauifunt,excrcei)ds 
nauii  caufa,damnum  datum  cfTc  oportcr e.  I.  iicet.  §   vlt.  hic. 
l.vlt.in  princ.quod  eft  diligenter  notadura.  Dixi pra?ftare  hac 
a<flione  hautam,caupbnem,ftabulaiiu  Fa<ftumeorum,qiios 
adhibuitnauis  ,  vclftabuli  excrcendicaufa,  non  priftat  fa- 
dum  eorum ,  qui  apud  eum  diucrtunt  •  fed  ob  damnum  taa- 
tumfuorumtcnentur.Infuperiori  a<5tione  fa<Slu  etiam  prs- 
ftatviatorum':quta  rccepitrem  faluamfore,&excbntra(au 
rjotenetur  :  hic  non  agiturcx  contra<flu  eius  .-  fed  quafi  ex 
deli<fto,  qui4  ci  eftimputandum  quodtalcshomineselege- 
m.  Igiturfa<ftum  viatorumnon  {>oteft  przflare.-  quiaviator 
resnonelcgit,  fsdminiftrojdeigit,  hicnullacfteiusculpa,fi 
aviatoribusdaninumdatUtti,velfurtumfadumfit.RatioEt- 
iamliiraitutexd.  §.  vlt.  dcoblig.  quarcx  quafi  dcli^fli  InJlr. 
Hincfit  vt  ni  feruorutn  quidem  fuorura  fa<5^um  prarftef: 
quod  fingulare  eft.liberorum  hominnm  fKSum  pra  ftat ,  fc(i 
honferuorum  fuorum,noxamquidampra:ftat:  icdnendu- 
pluhi:tenebitur quidcm fcruorura alienoruni noroioe,  qubit 
adhibucrit.I.vlt  §.fcruorum.hic.  Aliis  veibiscxprefliusi<5cm 
fignificat Vlp.  l.i.  furti aduer.  naut.  caup.  iflab.Hinciriteili^r- 
mus  quid  intcrfit ,  inter  primam  &  has  duas  a^aionci.  bixl 
primam dari  fi  res  recepcrit.fi  cuftodiam  non  pfa:flet.Hi  aa- 
tcmadionesdanturobculpammiuiftrorumhautat ,  etfi  res 
non  recepetitcum  pcriculo.  Idcoq-,  fi  prxdixerit  nauta  hi$, 
qui  in  nauifanr,vt  tcs  fuss  fcmenr,  hxc  prscdidlio  n6  prodtft, 
l.vlt.§.i.nifi,cohfentiant:quiacontra<^nseftinter  cosininii» 
quianbn  conucnitur  bis  daabusa<5lionibus  pronfcr  pcncu- 
lutn,quodfufeepit  nauia    led  propter  fj<flum  miniftiorum 

fuotum» 


InTit.NautAiCaup.flabuI.^c. 


fiiorunijijuiaeoruniminiftrorum  opera  vtitur.  Ir  njperiori 
adlionc  videtur  ptjEJidio  fufficere  ,  vtamoueatafeptncu- 
lumv  Poftquamrem  omnem  expencli,camevehementer 
cJtcrcuit,  cftresdifficilior  quam  quifquam  credit  •  nec  po- 
tclHnrciligi.nifidilliiiguatur  abhis,qui  fcrrpta  fimt  ad  hunc 
titulum.  Infupcrioriai^ioneagituraduerfusnautsni  ,  cjuia 
recepit  rem  faiuam  fore.  Ideoque  non  tenebitur  nauta ,  li 
pridixerit .-  nifi  appareat  tacito  confenfu  emn  periculum 
lufLcpiire.-fcd  hicteneturfuorum  miniftrorum  nomine,  etfi 
praedixeiit  fe  tiolle  cuftodiam  przftarc.  Ideoque  non  fine 
caufa  id,  quodde  pta:di(Aione  dicitur ,  fcriptum  cft  in  hac 
partc.Dixiabhacl.iicer.vfqueadfinem,  omnia  ad  interpte- 
tationem  cdi(5li  dclege  Aquil.  pertinere  ,  &  (cripta  efle  ad 
a^lionem  in  fa<^um  obdamnum  datum^quxdacur  exlege 
Aquil.necpsninetad  fuperiorema^lionem.  Pndidlio  igi- 
cur non prodeft  nautx,cauponi,  ftabul. quominus  teneatur, 
fi  damnum  djtum  fuerit  a  miniftris  .-  quiaei  iemper  impu- 
tandumeft,quodmalorumhominum  opera  eft  vfus.  Prx- 
di(!itiocantumprod£ft,nevidcaturcuftodiam  fufcepifte .-  fed 
hic  non  conuenitur  propter  cuftodiam  &  pcriculum  quod 
fufcepit,fedpropter  maleficiumminiftrorum.  Ideoqueprae- 
dii5lioncnonliberacurnauta,nificonrenfetint  vct^otes.  £x 
his in telligere licct ,  quibus  ex  caufis detur hsc adlio ,  &  quid 
jnteifitinterhanc  adionem  &c  fuperiorem.  Sequenslocus 
eft.cui  &contra  quem  dctur.Datur  ci,cuifurtum  fadlurn  eft, 
vel  damnum  datum  ab  his,qui  in  naui  funt,aduerfas  naucam, 
cauponem,  ftabularium.  Qnpdfipluresfintnaut2,adaer- 
fusfingulospropartediCur.l.vlt.§.plures.  Obiicitur  aducr- 
rushocl.i.§.  vlc.l.  1.  deexerci.a^.  vbidiciturin  folidum  ad- 


ueriu»  fingulos  adlionem  exef citoriim  dari.  Sed  res  diuerf^ 
(unr:  excrcitoriadatur,  quiacootraxitcumexercitore,ideo- 
qucinfolidum  datur,  ncm  plurcs  adueiiarios  diftinguacur, 
quicum  vnocontraxit.  h«c  raciohicteflat.  Hcagitilrcum 
qiiis  concraxit  ctira  nauta.fed  velnciexmaleficio  :  quiama- 
los  homines  naui fua: prarpo(Hir,&  in familiam  adfciuit.  Hic 
a(fiionondaturinhaEredem.l.vlc.§.pen.  Hiciudicia,  ram 
aftioinfacaum  ob  damnum  darum,  quam  adlio  infacaum 
propcerfurtumnondanturin  h^rcdem  ,  quiadanturexde- 

iicto.Accurfiushincfcexpedirenonpotuit,proptereaquod 
paEnalcsa<ftionesexmaleficio  in  hxredes  non  dantur.  Su- 
perior.quidc  rcccptoeft  ,  datur  aduerfus  hircdem  :  quia 

non  cft  pttnali5.-(ed  a;ftimationis  perfecuroria.Nam  quamuis 
fpeciali  tlculo  dilleruerit  de  aftione  furri  aducrfus  nau- 
tas.caop.  ftabula.  tamsr.  c'ehac  quoqueintelligitur,  qusob 
damnumdatur.  Petirnraotcmr.ontantumres :  k6  &pcE- 
na,ideoquein duplum cft.l.vl,.§.  Harcadij.hic./rem in  1. r . 
furriaiuerfusnaut.  cau.  ftab.  luperior  adioeft  rei  perfecu- 
tcria  :  quianondaturptopter  maleficiuni,  fed  quiaresnoa 
rcftituitur,daturadajft:mat:onem.Concurrunthscumalii$ 
adlionibus.  vtdiciturinl.licet.  ^.infadrum.  ficucd"ximusa- 
dionem  dc  recepco  cumaliisconcurrere  .•  fic  &  de  hifcedi- 
cendum.Q^idamexminiftr!Scauponisda.Tjr.umded;r,poll 
fumagcrccxlege  Aquilia  :  fedvtmagis  co  ifnlatur  faomini- 

bus,quorumrcsluntfurrepc2,daturhicact;o,aduerfusnau- 
tas,caupo.&ftabular  quiralesrainiftrospra-po.'aerunc.  Igi- 
curconfultiuseft,vcaducrlasdQminum  -etsc  dciur.  quiafa- 
cilepofiunthuiufmocii  leues  hcmines  ^ftugere,  kd  vna  ta- 
men  pcr  alceram  collicur. 


FRANCISCI  DVARENI IVRECON. 

I  N  L  1  B.  V.  D  1  G  E  S  T  O  a  V  M  S  E  V    P  A  N  D  E  C  T  A-    • 


RVM       COMMENTARIVS. 


I  N    T  I  T.     I.    D  E    I  V  D  I  C  I  I  S, 


S     A  G  E  R  E 


VEL       CONVEN 

^^  VsTiKiANvs  in  hac  fccunda  par- 
i,f^Si.i  te  Digcft.  &  in  aliis  partib.  kquenti- 
;<<■?  bus  ,  cradaturus  dc  fingulis  aclioni- 
bus»  prajponerc  voluit  hnnc  tir.  gene- 
ralem  de  iudiciis ,  vr  &  in  aliis  quibus- 
dam  locis.ab  co  fadum  &obfcruacum 
cft.  Naincumde  contra(5tib.  Ipeciati- 
ter  difputatufus  eflct ,  qui  ex  rcbus 
creditisoriuntur  ,  prxpofuir  gencralemritu.de  rebuscrcdi- 
tis.  Sicfiibboc  ritu.generaliter  difTeritur  dciudiciis,  de  bis 
qua^ad  indicia  fpe<ftanc :  &  fpecialicer  de  foro  compcccnti, 
vbi  quifqueagere  &  conueniri  debeat.  Huius  enim  infcri- 
prionis  duo  funt  capita  ,  ptius  eft  de  iudiciis ,  pofteriusvbi 
cjuis jigere,vel conueniri dcbear.  Habet  aucem  magnam ad- 
finitarem  hictic.cum  ti.deiurifdiftionc.dcquoiamdiximus. 
vndenobis  vrile  vifum  fuicaiuriid.dlione  incipcre.  Adfini- 
tatcm  autem  hanc  indicanc  infcriptiones  capicum  fingulo- 
rumbuii;srit.  acqnecapicumtir.  deiurifdidl.  cumcxeo.iib. 
capira  huius  tic.&  qui  f ab  illo  tit.de  iurifdift.extant ,  dcfum- 
pta  fint.  A  iurifdi<Sione  tamen  iudici.im  d.ffert:etli  enim  im- 
peritipucancnon diffetre,nonparum camen differunr.  Dif- 
fcrentiam  arguit  diuerfitas  tradlatuum.  Iarifdi(Si">  aurera 
eftmagiftracusveleius ,  cuipriroriurifdiftioncmdat.  ludi- 
ciumefteriam  priuarorum,qui  nullomagiftracufungunfjr. 
Vndcobferuauimus  aliquando  h^c  differre  inccr  fc  .  in  iu- 
dicioelFe,  &iniure,iniudicium  vocare,  &  in  ius  vocarc.  in 
iurealiquidficri ,  &in  iudicioaliq^uiclfieri,  vcdocuimus  lib. 
i.Difpur.c.i.&annotauit  BudarusnofterinI.vlt.§.  iudican- 
di.ff.de  munc.  &honor.  Inius  vocari  cft  ad  prstorem  vo- 
cari:in  iudicium  vocati ,  proprie  eft  ad  ludicem  qui  datus  cft 
3  prztore.quamuis  plcrunque  hxcdifferentia  confundatur. 
luiicium  Siquis  force  quzrac  quid  fic  iudicium ,  poftumusnon  male 
jindft.  refpondere  ,  effelirigatorumapud  iudiccm  vcl  coram  iudi- 
cedifceprationem.  Ego  fcio  variam  huius  verbi  fignifica- 
tioncm  ellc.^nam  aliquandopro  adrione  accipitur  ,  aliqui^ 
do  pro  fcntcntia ;  ahas  quoquc  ^ignificadones  habec ,  <jila- 


ET    V  B  I    Qjy  I 

IRI       DEBEAT. 

rum  explicario  non  eft  huius  lod.  Hic  autem  pro  litigato.^ 
rumdifceptatione  accipitur  ,  quzfitcoramiudicc.  Accur- 
fiani  fophiftz  line  modo  dc  hac  fignificatione  argutancur; 
Memini  rne  aliquando  integrum  annum  confumpfiffe  in , 
hac  definitione  cxplicaoda,  cum  aliquot  diuifionibus  ;  ied 
tandemhasnugas  v^lere  iufli.  Solet  quzri  quando  incipiac 
iudtciumelle  ,  aquapartclitis  ,  anavocacioneinius.  anali^ 
tisc.jnceftarionc;  &verius  cft  (meo  iudeio)  tunc  proprie 
tiiciiudicium coeptum efle  ,  cumliscontellaraeft.idquecol- 
ligicur  exl.j.  C.delit.conteftatio.  Tunclisdiciturcontefta^^) 
ta  ,  cumidd^x  cccpit  audire  caulam  pernarratior.em  n.^go-/ 
tiijCum  expofitum  eft  negorium  a  li tigatoribus.  Non  eft  auV 
tem  hcis  plena  n.irratiofKaa.antequam  vrerque  attor  &  rcus 
aud  cusfuerit.  Poftqu^m  vero  intentionem  (uam  propofu- 
it  idiot^Sc  inficiatus  cft  reus ,  tunchs coriteft >ra  eft ,  &  resin 
iudiuum  deiufta :  ahtcr  rcs  in  iudicium  deducia  non  dicicur: 
idcnimcolligi.iirex  l.if.a^plius.  ff.  remratamh..b.  Sripu- 
latio  enimamplius  non  peritunc  coramitritur,  cum  lis  con- 
teftata  cft.  Hinc  dicitur  iudicium  arcipi  cimi  lis  contefta- 
lur.  ludicii  accepti  frequenseftmenrio  apud  luri.^^conf  vc  K 
cum  fundus.  3 1. ff. de rcb.crcd.&modojudicium accepcum, 
modo  licem conteftatam dicunt.  Curautemdicaturliscon- 
teftata,docec  FeftusPompeiuslib.j.qUod  fciHcet  ordinaco 
iudicio  licigatores  dicunt,  iudiccscftote,  tefteseftote,Deo 
inuocato.Vcrum  quidem  eft  antcquam  lis  conteftctur,  quz- 
damgeri  intcrhtigacores,  a  quibusinirium  adJionis  habea- 
tur.§.vlc.Infti.depocnacem.licig.vciniusvocarioi&fatisda- 
tioiudicio  fiftendi  caufa.  funcenim  quzdam  veiuci  prooc- 
mia&przparacoria  iudiciorum.  De  quibus  omnibus  in 
primaparccDigeft.  cra(9:acumcft,quzluftinianus  la  «srgjoTtt 
vocac.  H-Bccftpropciafignificario  hiiius  verbi  dc  qua  hic 
loquimur.aquononnunquam  recedimus.  Significat  enini 
incerdum  iudicium  fieriantequam  lis  conicftatafic :  fedhic 
proprie  accipimus ,  vt  &  apud  iutis  audores  accipitur.  De 
diuifione  iudiciorum  mulca  hic  craduncur  ab  ahis  :  fed  vna 
mihi  ad  infticutum  noftrum  videcur  pccrincte  >  nemp* 


\ 


TrmcSDuarem  (ommcnt, 

Aliud  dicitut  iudJcium  ciuile,       dtionem  habent.  Accur  fiani  nugantur  de  chartulatiis  iudici- 


»54 

dcciuilibus&criminalibus.  . 

aliudcriminale:quxcifoletquidfitiudicium  ciuile,  quid  cn- 
niinale.  Ego diJputauide hacre lib.i. Difput. aduerlus quof- 
dam,quipucantquotiesquiscondemnaturadpecuniam,iu- 
diciumciuile  eflc  .-  quodmihielfefalfumvidetur.  Scrjpfici- 

•  iiilft p.lle  i  jdicium»cum  quis ica  agic,  vt  pecat  id,  dcquo  qus- 
ricur  ,  fibi  adiudicari;  cum  enimproprii  commodi  caufa  & 
ptiuatiiudiciuminfticuitur,tuncciuileiudiciumeft,  vt  cora- 
modatum,mucuum,&  huiufmodi aftiones.idem  de  adlioni- 
busquaroriunturexdcliao  ,  vtadiofurciua  &  fimiles,qu« 
adtionesciuilesdicuntur,  cumadorad  propriam  vtilitaceni 
agir.nonadmuiaampublicam ,  vtinrcumanimaducrcatur. 
ctuninalc  autem  dicicur,  quodadvLndida  publicam  inftitui- 
tur,vc  cxtraordinemanimaduertatur.  Hic  diftindio  &di- 
uctfuasagendi  craditurinl.locatio.j.aliasincip.  licicacio.§. 
quod  illicite.  ft.de  pub.&  vedliga.  Nonnumquam  extra  ordi- 
nempuniuntur,cumpoftulatvtilitas ,  vt  quoddblatumcft 
reftituaturcumpocna.Altctumcft  vt  public*  difciplini  gra- 
tiapuniacaf.Tamecft  autempecuniatiaconfequatur  conde- 
mnatio  :  nonideo  tamen  dicendumeftiudiciumciuile  efle* 
Nam  plerunque  infligiturpoena  pecuniaria  cxtra  ordinem, 
&  infercut  fifco,non  adlori,  ideoque  non  dicitut  quod  posna 
fic  pecuniaria ;  non  infpicimui  quid  in  condemnationem  ve- 
niatjfed  quotfum,&  ad  quem  finem  illa  condemnacio  fequa- 
tur.  Si  pocaa  fequatut  &  refpiciatpiiuatum  commoduma- 
ftorisjtuncdicccurciuile.-fedli  fifcum  tefpiciat  ad  coerccndii 
delidum,  dicitur  criminalc  iudiciuna  eflc.  Non  refte  igitut 


busacfomni3nt.Sequituriacal.pen.hic./WfA:</<ir«4.Hiceft 
iudex  (pecialis  pedaneus ,  de  quo  aunc  diduci  fumus ,  de  quo 
etiam  diximus  fub  tit.de  iutifdidl.&  de  offic.eius  cui  mand.eft 
iuri(didl.Deindefcquitur,iVr<;fArf«OT^ro«»/jy5«/«jf«f.ludexet- 
iam  cx compromiflo dicitur iudex :  Atbiter  enim  iudex com- 
promiflaciusdicitur.  Rurfumibi,jEAr(s//^«<«/(fgf.  Hxcvetba 
paulo  obfcutiota  funt  czteiis.     Qriomodo  diftingucmus 
eos  qui  lege  aliqua  confirmaci  funt ,  aceteris  de  quibusdi- 
<^ura  eft  ?  Mihi  videntuc  hsc  verba  accipienda  efle  dc  co  cui 
mmdata eft  iurifdidlio .'  hie  enim  diftertaiudicedato,  vtmi- 
lumnonficeosabVlpia.  fepatatos  cfle.     Hanc  interpteti- 
tioncm  noftiam  confitmat  fupta  de  iutifdi(St.  \.6.  iilis  verbis: 
Sed  cbnfirmat  mandatam.  Loquitut  enim  de  eo  cui  mandata 
cft  iuiifdiilio.     Is,inquit  j  qui  mandatam  iuiifdidtionem  ha- 
bet,non poteft mandate  :  quia  nec  piincipaliter.id  eft,non 
cft  poteftate  aliqua  ptxditusa  piincipe,  vt  magiftratu  fungi' 
poflit  i  nec  lex  ei  defert  .-  (edconfirmatmandatamiuiifdi- 
diionent,  lex  permittitproconfuli  manddre  iurifdidlionem, 
velaliimagiftiatui :  quia  cum  ficeimandataeft,dicicurlcge' 
confirmata.     Hacc  mihi  videtuiplena  inteiptetatiohotum 
veiboium  .'  nam  iudex  cflTe  nonpoteft,nifiquihorum  ali- 
quo  prsditus  fit raagiftratu.     Praeterea  iudicis  appellatio  aA,. 
eos,qui  caufas  tamciuiles.quam  criminales  cognofcunt,  &  V 
iudicant,pertinct.  Dixi  quoddam  iudicium ciuile efle.quod-^) 
dam  criminale  efle.  Sic  magiftratus  quidam  funt  ciuiies.qui- 
damcriminales.     Sic  olim  Prxtores  oftodccira  Romxius 


colligitur,quotiespecuniariacondcmnatiocft,  ciuileiudiciii  reddebant;  (edalii  ptxeiantiudiciispecuQiaiiis;  aliianimad- 
efle:namciuileiudiciumfiuepecuniatiumcft,cumptincipa-  ucitebant  in  facinoiofos  homines ;  alii  iuiifdi6tioni  piaj- 
licet  ad  pioprium  &  peculiare  commodum  agitut.Harc de  iu-  etant ;  alii  dc  fideicomraiifis  cogno(cebanr.  1. 1 .  de  orig.  iut. 
dicio  ciuili&criminali  breuitetanobispeiftiidla  funt,  quia  Prztotcuihicmagifttatus  foitecontigeiat ,  dicebatur  Pra- 
alteciusfantloci.InhacpatteDigeft.piaecipucdeciuilibusiun  toc  vibanus.vtdoeet  GiccioptoMuiena  Exemplum  vnum 
diciistiadtatur.nondectiminalibus,  ciiminaliaadfeptimam^      cfthuiuscognitionishicinl.folemus,§.  lattunculator.  Hxc 

vox,qug  alibi  non  eft  a  me  ledta ,  indicac  lacrunculatorem  e(- 
fe,quianimaduerfionemhabetinlatrones.  Exquoanimad- 
ucttendum  eft  eum,qui  iudex  ciiminalis  dicitui ,  apud  nos  de 
te  pecuniaiia  noniudicaie  ,  nec  de  ciuilibus  caufis  cogno- 
fcere.  Deinde  notandum  eftiudices  quofdam  ciuilesefle, 
quofdaramilitates,vtC.lib.i.tit.47.vc  omnes  iudi.  tam  ciui. 
quam  milit.  &c.  Militaresquidemiudiccserant ,  qui  intet 
miiices  cognofcebant&iudicabant.  Vnde  magiftnmilitum 
dicti(unt.l.magifteiia.  C.deiuiifdid.opn.iud.  Cuiufmodi 
funtapud  nos  ludices  miiitaies  ,  Gonneftabilis  ,  qui  dicitut 
fummus  magiftratus,  Marefchalli,  &Baliui,  hiomnes  (unc 
milicarcs  iudices  ,  licet  imperiti  fint.  De  his  intelligendura 
eft.quoddiciturinl.certiiuiis.C.deiudic.  Videtuienim  per- 
miflumciremilicaribus  hominibus  iudicare,  quamuis  periti 


Digeft.partempertinent.  Dehac  fignificatione  veiboium' 
hidenus:iam  incipiamus  tiadl jte de  iudiciis.  Et quia  iudiciii 
(vciamadmonui)  confiftic  iudice  &  litigatoribus ,  hoc  eft,a- 
^ore  &  reo,de  fingulis  nobis  eft  agendum. 

Vldendiimin  primis  quidficiudexin  hoc trailatu ,  quo- 
modohocverbumaccipJatur.  Vlp.  inl.pen.huiustitu. 
vtiturdiftin(flione,qua  eftdiIi^enterob(cruanda.  Oftendit 
enim  cfle  iudicem  ,  qui  iuriididtioni  prseft ,  vcl  a  ptincipe 
poteftatealiquaprasdicuseft.veldatuseftabeo,  qui  iusdan- 
dorumiudicumhabcc.Hxcomniaieparatimtradlandafunt, 
&  breuiter.  Primum  qui  iurifdidliooi  przeft  dicitui iudex 
cfle.Iutildidlioni  piaceft  piztoi  vibanus.  dixi fub tit.  de iutif- 


diitionc,officium  prartoris  vrbani  ciTe  Rom«B  iurifdidtioni       noniint,vtdixifubtit.deiufismagiftt.quiaplciunqiirapctiti 
prxeffe,&proptiedicitur  eiUsiurifdidtio.I.  qui  iurifdidlioni.       fuerunt  afleflrores.fF.de afleflTor.leg.i. 


1  o.deiurifdi.  Prxtorvrbanus,quiiuri(di6lionemexercet, 
velpr£Cor,proconfulin  prouincia,quiparem  poteftatera  & 
jmperium  habet,hic  dicitur  iudicarc  &  iudex  cfle,  quia  plerii- 
que  extraordinemiudicat.Dixi  fubtit.deiuri(di6t.pr£torem 
efle.quipraeeftiuri(di6lioni,quamuis  foleatdare  iudices  po- 
uus,quamiudicare.tamenextraordinem  cognofcit,  &  ideo 
dicitur  iudex.Exemplum  eft  in l.fi  ptztot.7 f .huius tit.  Qua- 
uis  huc  vecbum)iudex,apud  iuiis  audtoies ,  deiudicc dato  ac- 
cipicur  ,  camcn  dc  prxtore  dicitut,  cumextra  ordinem  co- 
gnofcit.  Pr£torempronuntiare,&quarationcidfiat,  alias 
diximus.Sequitutind.leg.pen.quinequeaprincipe  potefta 


De  mdicibtts  datls. 

IVdices  dantut  a  magifttatibus  ,  qui  ias  dandi  habent.  hi 
iudices  dati ,  vt  alias  fxpc  admoQuimus  ,  proprie  iudices 
dicuntur  apud  lureconfultos.  Nam  prxtor  &  magiftratus 
Romani  folebanc  iudices  dare  magis,quam  iudicare ,  cametfi 
iudicatenc  excta  ordinem  nonnunquam ,  fed  iudicum  da- 
torum  munus  erac  cognofcere  &  iudicare  de  caufa  iniqua. 
ludices  aucem  datierant  a  magiftratu ;  vnde  diftinguitur 
iudex  i  prrtore  ,  &  officium  prxtoris  ab  oflicio  iudicis.  l.f. 
deverb.  oblig.  At  enim  ibi  Pomp.  quafdam  ftipulationes 


tealiquaptxditus,ideft,quimagiftiatualiquofungitui.l.eutn       eflepixtotias,quafdamiudiciales.Prxtorixfunt  qux  exnul- 


quiiudicate.i }.deiuti(di(ft.  «^/(rma/if.Quiamagiftratuum 
creatio  ad  piincipem  percinet.I.vnic.ad  Ieg.ful.de  ambi.  Noa 
igitur  is  tancum,qui  iuifldi^tioni  prxeft ,  iudicat,fed  alii  quo- 
que  magi fttatus  ,  qui  a  piincipe  dati  (unt  Cum  poceftate.  Id 
auteminielligendumeftdeminocib.raagiftiatibus,  qui  tti- 
bunjlibusnonpixfunt:(unttameniudices.l.i.fF.hoc  tit.  cu- 
iuslcgis n5 intcUexit  Accui.vcibailla,^«/'«j<//>»Wic«.  Quo- 
modo  ea accipicnda  fint docet  Afconius  Pedianus in  Gice.  in 
Veirem.  Ait  cnim  Ptxtoies&  maiotes  magiftiatusptotii- 
bunaliiusdiccbant,minoies  magiftiatus  in  (iibfelliis  confe- 
debant,non  in  tribunalib.vt  tribuni,quxftores ,  &  huiufmo- 
dialii.itaque  Vlpia.  demagifttatib.  loquitut,tam  dc  miooti- 
bus,quam  maioiibus,qui  ciibunali  ptxfunt,vel  aliam  iutifdi- 


lopixtoiisofHcioproficifcuntur,quafiprxtoriudex  non  fit, 
quafifcparetur&  diftinguaturaiudice  delegato,  in  ca  diui- 
fione.Dicituihicetiam  ludexatbiter.  Aliquando  enim  di- 
citurpro  focio  ,  atbitetfamilixhctcifcundx  ,  arbiter  com- 
munidiuidundo.ideft  iudexdatus  aprxtoie  in  adtione  pio 
focio,pio  communi  diuidundo,pio iudido  familix  hercifcii- 
dx .  Sic  accipimus  in  I.a  diuo  Pio.  de  re  iudic.  Magiftiatus  pop. 
Rom.  qui  iudices  dabant ,  fentcntiam  a  dato  (udice  latani 
exequebantui ,  iudex  datus  exequi  non  poteft.  imperium 
enimnonhabct ,  fednotionemtantum  ,  &iudicandifacul- 
taccm.l.aitprxtor.  eo.tit.  Hiciudex,mododeIegatus,modo 
Qedaneus,  modo  iudex  datus ,  modo  atbiter,  promi(cue  di- 
<inic a lurifconfultis.  Ciceto  ptoMuceQa  aic,mirum  efle 

lutifccnful- 


In  ^it.Ide  ludtciii. 


»55 


luriTconrultos  cotafinos  dsfitlire  nonpotuifle,  vtrumiudi- 
ccm  an  arbitruin  dicerc  oportcat.     Exagitat  more  fuo  lure- 
confulcoSjVt  caufs  (ui  inferuiant.Dicuntur  a  luftiniano  iudi- 
ces/)iG»?-<i(.  Nouel.  8z.  deiudic.ide(l,3rbitri,quainreLatini 
vidcnturGrxcosimitari.     Dicitur  iudex  fimpliciter  vei  ar- 
biter,  aliquandoiudexdatus,  iudex  delegatus,  iudex  (pecia- 
lis.  Exemplum  cft  vnum  in  l.vlcim.de  offic.prxtor.  I.f .  de  of- 
iic.prxfid.   Dicunrur  fpecialesiudices  ,  qui  dancur  fpeciaii- 
ter&deiegantur  ,  vtdecerta  caufa  cognofcant.  ficaccipitur 
iudcx  in  illis  locis.  Diciturquc  recuperator  apud  Theopii. 
TtiUn».  inftJtU'  qnib.  de  caufis  manumit.  nonlic.  Et  apud  Ciceio. 
miudex.  quodanobisalibiexplicatumeft.  Pedanei  iudices  dicuntur, 
de  quibus  eft  tit.C.lib.  5  .de  pcdan.  iudic.Pedanei  iudices  acci- 
piuntur  pro  iudicibus  datis  ,  non  pro  magiftratibus  muni- 
cipalibus  ,  nonpro  defenforibus  magiftratuum  ,  vt  Accur- 
fius&Accurfiani  oranes  maleintellexcrunt.  Horumpeda- 
neorum  iudicum  non  tantumapud  luftin.  fed&apudlure- 
confultos  Htmcntio  ,  qui  iudices  dicunt  pedaneos.  Exem- 
plum  eft in I. prstor. ^.ff.de tuc.& carator.dat.ab  his.  Prstor 
inquir,ncc  tutorem  dare  ipfe  porcft  .■  ficat  nec  pedaneus  iu- 
dcx.  Vlpia.  ibi  hisverbisidemfignificat,quodak.s  verbijsin 
1. vlr.de offi.prxto.  vbivocatfpecialem  iudicem,  queminilla 
l.prxtor.  vocauit  pedaneum  ijdicem.   Aliuslocuseftinl.;. 
nequiseum  viexi.  qui  in  ius  voc.  Eft  enim  propofitaadlio 
■prxtorisedi6toaduerfuseum,quieximitvi,  &manibus  eti- 
fuit  cum,quiinius  vocatur,  fecundumveteremmoremdu- 
cendiinius.  Vndequxritur,  fi  quisvocareturadpcdaneura 
«udicera  ,  anlocus  iit  edi(£lo.  lureconfultus  ait  edidtum  ad 
cum  non  pertinere,  quem  vocant  pedaneum  iudicem.  Ra- 
tio  eft  quia  loquitur  prxtot  in  eocdidlodeeo  ,  qui  exem- 
pcus  eft  cura  in  ius  vocaretur.     Propne  autem  in  ius  vocari 
dicitur,  quivocaturadraagiftratura.     Exemplaadduxitnus 
«X  Cicerone  ,  aliud  elle  in  uis  ire  ,  aliud  in  iudiciura  :  aliud 
apudiudicera  elle^aliudapud  Prxtotem.     Aliuslocuseftin 
leg.i.§.remouer.  ft.  depoftal.in  quopdblicoiudiciodamna- 
tusremouetutapoftalando  ,  eciam  apud  pedaneos  iudices> 
Prxcor  aliter  dixit  &  inhibuit  quibufdam  pecfonis  neiniu- 
rc  apud  iepoftularent ,  isautemqai  poftuiat  apud  iudicera 
pedaneum.noncontinetuf  vetbis  edidli:  fcd  portca  fadurai 
eft  fenatufconfultum , cum ediftum  in  ea te  deficerer.  Simi- 
lislocuseftinl.  fiquisaliquid.  }8.§.iudices  pedanei.  ff.de 
posnis.Iadicespedanei  amouentuiaprxfide,  fipecuniacor- 
ruptielledicantur  :  quia  danturaprxfide.     Ille  totuslocus 
famptuseftexPaulolib.  f.  Sentent.  tit.  ad  legemluliamre- 
pet.  vbieadem  verba  leguntur ,  cumincerpretacione  cuiuf- 
dam  non  omninoinerudiri,  qui  pedmeum  iudicem  incer- 
pretatur(/t  nos)  qui  ex  delegacionecaufas  audit.     Sant  ergb 
faiiudices  dati.   Animaduertendura  eft  horumiudicum  de- 
fcriptas  olim  curias  fuifte  ,  quibus  iudices  fumercntut,  quo- 
ties  vifum  erat  magiftradbus  caufas  aliquas  iudicandas  de- 
legare.     Gellius  liD.i4.c.i.idfatisoftendit,fc.ptxtorcnafo- 
litum  fuifle  in  eafdem  cutias  legete  &adfcribere  viros  pro- 
batos  peritix  &  induftrixnomme,  quibusdelegaret  cauias 
cogaolcendas ,  quoties  delegare  tudicem  opus  eilet.  Et  cet- 
turaefteosnoncognouiire  ,  netempore  quidemluftiniani, 
nifiexdeIegatione,vtfatisappatetex  leg.vIt.G.deiudic.  0{- 
ficiumautem  horura  defcribituraluftiniano  NoueII.8i.& 
NoucII.do.vtdefun.feufaneraeofum.&  vocanturab.eod. 
luftiniano  ^f^cnlncjxriui ,  voluit  enira  GrxLC  exprimere,  quod 
Latini  pedancura  dicunt.  ^y.wiS>i(;  enim  idem  fonat  ac  hu- 
milisiudexpriuatustancum,  qui  nuUo  magiftracufungicur^ 
quod  nullam  iuri(diftioj>em  habeat ,  vtdiximus.     Exquo 
apparet  cur  pcdanei  iudices  didi  funt ,  nempe  a  vilitate.ncc  vt 
quofJam  fenatores  pedanei,quod  pedib.irent:  fed  quod  cum 
Bonvehercntur,vtalii.Theoph.in  ti.de interdid.  ctiam  hoc 

Iverbo  vtitur  ;^,M«f<ftxa;»t'«.  Cum  ergo  quxritur  quid  iudex 
fit,  &inhac  dilputatione  de  iudiciis  ,quomodoiudcxacci- 
piendus  fit ,  non  tantum  qui  ptxeft  iuiifdidioni ,  fed  et- 
jamquidelegatus  eft,iudcxdicitur.  De  his  autcmiudicibus 
datis,quxftioneshictradlaBtur,  fcdloci  quidamfunt  prxci- 
f  ui.vnus  locuseftinquoquxritur  ,  qui  poflintiudicesdate.- 
aUus,quiiudicesdaripofljnt.  Quodadprimura  attinet,no- 
tanda  eft  hxc  diftinftio,qux  traditur  in  l.cum  prxtor.  li.  hoc 
tit.Iudiccmdarepo(runt,quib.lcge,  vcKenatufconfuIto»  vel 


morc  maiorum  conceditur.     Proconful  iudJccm  dare  po- 
teftinprouincia,  quam  regir.  Isquoque,cuimandatacftiu- 
rifdidio.&aliiRomanimagiftratus.quibusidmore  concef- 
ium  cft,propter  vim imperii,quod  habcnt.Scd difKcultas  na- 
fcicurexleg.i. ff.de  ofn.eius  cuimand.eftiurifd.vbidicicur» 
ea  qux  Lvel  fcnatufconfulco,  vel  confticucionibus  principum 
fpecialiccf  deferuntur,non  poiTe  mandari  nec  transfeiri  in cii 
cuimandaturiurifdidio.   At  iudicis  dandi  faculcas  lege  de- 
fertur,ergo  videtur  non  pofle  mandari.  Hoc  quidam  faten- 
tur  his  verbis  addu(2i>  ea  qux  fpecialitcr  lege  deferuntur, 
non  tfansferuntur  mandataiuri(dii9:ione  :  hic  aucem  aitlu- 
rifconf.Iege  concediProconfuIi.      Qui  in  eafunc  hxrefi ,  vt 
defcndanc  mandacam  iurifdidionem  non  transferri ,  dicunt 
(pecialiterdcferri  Proconfuli.  Ergo  dilTerens  dc  iurifdi^aia- 
ne.docui  quemadmodum  hic  nodus  eflet explicandus ,  &  di- 
xi,  plus  aliquid  eire  fpecialicer  dcferrilege,quamfimpliciter 
aliquid  lege  ahcui  tfibui.    Obicruandum  eft  diligcntcr  quod 
Papinia.  ait in  d.I. i.de ofE.  eius cui mand. eft iuri!di(a.non e- 
nimaic.firapliciterdcferuntur  leg^fcd(peciaIiter,idcft,quo- 
dam iurc  (peciali , cuiufmodi cft^cucoris datio ,  qux  non cora- 
peticiuremagirtracus.Cumcreatuseftprxcor&aIii,nuIIaei$ 
daca  fuitfacultas  tutorcs  dandi,  pupillierantintutelaagna- 
torumfuprum.I.<>.exiz.tabu.  legibus  decemuiralibus.  De- 
indelatxfunt  leges,  vtpupillis  cucGiesdarentur,&fpcciali- 
ter  quibufdam  magiftratibus  hoc  cft  conceffum  lege  Atti- 
lia&lulia,  dcquibusmentio  eftlnftitu.lib.i.de  Attilia.tut. 
Vndediciturinl.  Muto.  §.  tutorisdatio.ff.de  tutel,  Tutotis 
dationcmnequcimperii,  ncqueiuriidi(5lionisefle,fcd  cifoli 
competcfc,  cui  nominatim  hoc  dedit  vel  lex,  vei  (enatuf- 
confuIcum,velprinceps.Hxc igitur  qux fpecialirer !cge defe- 
runtutjdiftinguenda  funt  abaliis  qux  competunt  iurema- 
giftratus:nampleraquecompecuntiuremagiftratus,  quxle- 
gedefcruntur.fedcamennQnfpeciaHc£r.Exeaipiigratia.-Crc=- 
acus  cft  Romx  prxcor  iuri(di(ilionis  caufa,&  moie  maiorum 
confticucum  cft  vt  iudices  dat et ,  interdum  ipfe  cognofcerct, 
deindelataeftlex  ,  vt  proconfulea  faceret  quxcunqueRo- 
mx  magiftratus  exequebatur.  Lex  eam  poteftacem  ciansfert 
in  Procon(uIem,nihil  vero  ci  fpecialicer  tribuir:(ed  quod  mo- 
remaiorumcorapetebatraagiftratibusRomanis.   Exemplo 
quoquc  id  oftendipoteft  ,  moribus  noftris  accommodato. 
Prxfe(5li  Marefchalloruml^vtanobis  vulgo  dicuntur)  pri- 
murafunt  inftituti,  vt  animaduercercnt  in  homines  vaga- 
bundos.  Deindclegequadamiegiatnbutacft  cisiutifdidiio 
invcnatores.  fpeciale  quiddam  hoc  eisdelatum  e(Ic,&fpe- 
cialitcrhxciurirdi(^iopoteftdicieisattiibata.'qaamuisenim 
quidam  magiftiatus  regii  habeanr  iarifdi(Aionera  aliquara,     . 
non  tamen  fpccialem  habent  finguli  hanc  facultatem  ,  fic- 
uti  Prxfefti Marelchallorum  in  hac  fpecie.Sic  in  iure  Roma- 
no,magiftratus  non  habcnt  merum tmperium ,  &  tutoris  da- 
tioncm:quiaveterib.Iegibus  non  dabancur  tutores  pupillis: 
fedpoi^ea  (pecialiterlegedeferrhccEptumeft.  Siclegisaeflio- 
nes,dc  quibus  magna  quxftio  &  difficultas  cft  in  1. 2.&  (eq.ff. 
deoffi.procon.dicituremanciparinonpoffe,necmanizmitti 
apud  lcgatum  proconf ulis:quia  apud  cum  non  eft  legis  a(Sio. 
ideminl.i. ff.de  offi.iurid.Alex.IatafuitlextcraporeAugufti, 
cuias  meminir  Cornelius  Tacitus,  quapcrmiflumcrar,  vt 
equeftris  ordinis  homines,  qui  prxfiderent  ytgypto,  lege 
agefent,vta(ftuslcgiciraicorameisagipoflent.    Si  quisvelit 
intclligerequi  finta(3;uslegitimi,quxfint  legisa(ftiones,po- 
teftidcognofcicx  vno  locoinlib.  Topic.  Cicer.  apud  Boe- 
tiumibi,  Emancipatiofiebat  cetto  rjtu,  difcutit  Caius  illuni 
ricum,&  fubiicit  vocati legis  a(Slionem.  Huiufmodi  eft  quoq^i 
adoptio,qux  intcr  lcgirimos  adius  refertur.gl.in  Icgadlus.  ff . 
deregu.iur.  Magna  folenniras  eratin  emancipationibus,  vc 
habetur  apud  Theophil.  Inftit.  lib.  i .  quib.  mod.ius  pat.pot. 
foI.vbiIuftinia.aitemancip3tionem  conftitutam  fuilFc  olim 
fublegis  a(5tione.inNoueI.8.confti.quxdedign.     Curnon 
rccipiunt  diem  ,  qux  folcnnitas  crat  legibusincrodu(5la  ,  (i 
quisaddat.iam  folennitatem  illammutat?     Dicuntuiergo 
aftus  legitimi ,  vellegisadlionssob  cara  caufam  ,  &  vr  di-    "''"'''' 
cunturverbalegitima.leg.vIt.C.detefta.tutcI.&L  diredras.'^  <ierl>a 
C.detefta.manu.  qux  etiam  ciuiliavcrbadicuncur.l.  verbis  «wV/a 
ciuilibus.ffdcvulgar.  Sublataeftautem  illa/olennitas  pau- 
latimpropterviilicatem.     £rat  folennitas  quxdam  &  titus 


.<* 


Tran^DuArem  Qommtnt. 


iiutoduaujIegibas.Sicmiht  videturacdpicndumquoddici-  caufa  patris  fitiudcx.  ficintelligendameflcljnpriaatis',  hoe 

turinl.nemo.ft.dcrcg.iur.  Nemoalienonominc  agercpo-  tit.quamuisdccoprobabilitcrdubitatumfuit^quia  nemofi- 

tefUegs.ideftjaduslcgitimiilli.illatlcgisadtioncs  non  pof-,  biipfiimpcrarepoffit.     Atpaccr&filiuscadcmperioaaefle 

( nrexercctipecprocuritorem,cum  folcnnitas  quxdamfit,  videntur.fedeiusinpublicis  rauneribus  non  habeturratio.I. 

&  aclusicgiciinus  &  rituslcgis,  fi  muteturpcrfona,  vclali-  namquod.ft.adTrebcl.     Sitamen  aduerfarius  nolueritiu- 

quidex  ea  formula  &folcnnitate,  nihil  dicicur  aftum  elle.  dicem  admictcre  patrem  tanquam  (ufpei^um,  diximus  ha- 

Ideoqae  cum  in  legibus  fiat  mqntio  practotis ,  vel  procon-  bendamcflerationcra  huius  (ufpicionis.     Dc  viatore  qus- 

(ulisjquotics  iure  nuUaaliaperfonaagcre  poteft,  nccValet  riturinl.vlt.hoctitu.     Magiftratus  vnum  ex viatoribus fuis 

quodaeicur.vndedicituf.apudlcgatumproconfulisnonefle  nondebentdelcgare,vtcognofcatcaufaspriuatas,nifi  revr- 

lcgisa£lioncrn,&fiquisapudeummanuroifcric,nihilagit.  I-  gente  fottetaliscaafapoteftcffe,vtnonfitmagnimoment/. 


gtrur  legis  aClio  refertur  ad  ea  ,  qu2  non  competunt  lure 
magi  ftiatus.fed  rpeciaiiter  lege  competunr.  Magiftratus  crgo 
ius  dandorum  iudicum  habent,  iudex  autemdatusiudicera 
dareno  poteft.nifiaptincipedatus  fic.l.  aiudice.C.  hoctit. 


&  neceflitas  vrgeat,  vtnon  dubitent  magiftratus  viatorem 
fuum  iudicem  darc.  Videndura  eft  autem  ne  migiftratus 
iudicera  dent  eum,qui  nominatim  ab  altcra  parcc  pctitus  eft. 
I.obferuandam.hoctitu.  Probabiliseftenim  caufa  fufpicior 


TjVcp: 


ludex  iprartore  datus  iudiciario  tantum  munere  fungitur,  nis.&cumrefcriptiscxpreflumeft,  vt  talis  iudexnon  dctur: 
& iudican  Ji  tantum  f acultatcm  habct ,  nec eft  translata  in  c-  nifi  repugnet  audloritas  &  dignatio eius  qui  pctitus  eft iudex, 
umiurifd;(aioeius,quieum  iudicem  dedit :  acqueideoiudi-  ycmaximc  pertineat  ad  verecundiam  eum  non  rcmoueri  a 
ceradarenonpo;ert.  Ego  dixifub  tit.dciurifdidt.  raultum  >udicando:tcdtamenprincepsdecareadeunduseft,  vcca.  1. 
interefleintereum,cuimandacaeftiurifdi(5io  ,  &qui  iudex  obfcruandum.infin.Cnrareigiturdcbctmagiftracus,vteum 
dituseft.  ludiccmenimdicumtantumcognicionismunus  ludicemdec^quifufpicionc  carcat,  cuiufmodi  nonpotcftdici 
habeie.l.aicprafcor.f.fl.dcreiudic.  Atiscui  raanditacftiu-  is,qucmnominatimalteraparspetit.  Sed&  notandum  eft, 
nfJidlio.iurifdidionemhabeCj&iudicemdarcpoteft .-  iudes  ^'''^'^'siudexdatusfueritaraagiftracUjVcla  principe  ,  fi  fu- 
verodacusiurifdidionemnonhabec,quareneciudicemdaro  'pedusfir,eurapofrerecufari.I.apertiffimi.l.vlc.God.eo.  Di- 
poceft.cxcipitur  a  principcdatusiudex.  cebamnupcrearal.apcrtiffimi.loquidciudicedato.nampr^- 

Deiis quiiudices daripojpmt.  tor &aliiiudiccs,  quidicunturordinarii,  nonitapofrunt  rc- 

rtinctdiftin(aiod.Ieg.cuml'r2tor.iz.§.vl.hoctit.       cufari.vtiudcxdatus^namfociuscisadiicietur,  vt  epifcopus. 

autb.fi  vero  contigcrit.Cod.  eo. quamuis  recefrutB  fit  ab  hac 
conftitutioneiure  Pontificio,quo  pofluntnontantumiudi- 
ces  dari:fcd  &  magiftratus  &  epifcopi  ipfi  fufpicionis  caufa  re- 
cufari.  Corrupci  enim  mores  cpifcoporum  fecerunt,  vt  alii 
morcsintroduccrentur.  Vifumeftitaque fi quisiudexdatus 
Hf,fiueaprincipc,fiueabaliomagiftratu,intclligcndum  dart 
faluo  iurc  recufationis  ,  &  fvtvulgoloquimur  J  faluo  iure 

Eartis.     Rati(3ncmhuiusrecufationisdocetImperatorin  d. 
apectiffimi.&l.vlt.  vbinotandum.noneflc  ncceflarium  al. 
legai  e  caufas  &  probationem  fufpicionis,  fi  quis  putauerit  f  u» 
fptdimefleiudiccmtquiaeocafudatur  arbiter.     Hxcfor- 
m  a  iuris  Giuilis,qua  arbitri  eliguntur.contrafta  cft  iure  ponti- 
ficio.cap.fufpicionis.de  offi.dele.c.fi  fpccialitcr.  deappel.  A- 
liaforma  eft  inGallia ,  qus  peti  potcft  ex  conftitutionibui 
Rf  giis ,  &aliis  locis  .•  fed  prouinciam  non  fiifcepi  rcferendi 
qu;d  quibufcunque  in  locis  obfcructur  moribus  &  confue- 
ludinibus.fufficiet  vtinftruifti  &petitiartis  boni  &  xquicx 
his  qua:  diximus  progreflu  tcmporis  cfle  poffitis.  ficenim 
Vlpianusdcfinicius.ff.de  iufti.  &  iurc.  vultque  vt  lcges  cx  x  • 
quo  &  bono interpretemur.  Neq; vero  poflunt,inquit Iul(a. 
ita  legcs  fcribi ,  vtomncs  cafus  ,  quiquaadoquc  inciderint 
comprehendantur.     Sic  enim  natura  comparatum  eft  ,  vt 
resplurcsfint.vndcpeccatumcftinrci  ipfius  natura  magis, 
quam  in  legumlatoribus.Hinc  ats  fuit  ncccflaria.qux  nos  do- 
ccthocvitiumemendare.     Nuncquxdara  attingcndafunr, 
qux  in  dandis  iudicibus  obfcruantur ,  partim  ncceflaria, par- 
tim  vfitata,partim  reccpta.  A  c  in  primis  ccrtum  eft  cura  datur 
iudcx,aIiquodnomeneiexpriracndumeffe:vt,Caffiusiudcx 
efto.     Vnde  quaritur  fi  crratam  fit  in  nomine  iud:c's,qucm 
iadiccmdatum  cfleintclligemu$?I.fiiniudicis.8o.hoctic.  Si 
noroinatusfitCaffiusproMxuio,aut  contra,  qua^riturquis 
iudcxdatus  iatelligatur.  Aitlcxilla:  Siiudexexconuentio- 
nefitadditus,ideftdatus,  vtiarafupradixi,error  in  nomine 
nihilobeft  .•  fed  eum  datura  intelligcmus  de  quolitigantes 
fenferint.     Infpiciemus  itaque  quidadura  cftintcrlitigan- 
tes,&  dequofenfcrintverifimilitcr.  Scdctfinonexcbnuen- 
rionelitigatorumdatusfit,  fedcx  voluntate  pra:toris  :  &io 
nomine  eius  errauerir.videndura  eft  etiara  tunc,  de  quo  pra:- 
torfenferic :  ficutfpc<Saturvoluntaslitigatorum  curaexeo- 
rumconfcnfu  datiis  eftiudex.  Eftlocus  communis  dcerro- 
reinnomine,vtnon  noceat,  modoconftet  dere,inqdaer- 
ratumeft.  Errorautem  incorporeiudicisnoccrct  indando 
indiccl.fi  per  errorem.fupradeiurifdidli.&l.a.hoctit.  Prx- 
tcrea  in  dandoiudice  pr^ftituicur  tempus  intra  quod  iudi- 
care  debeat  iudex  datus  ,  vcintra  tres  mcnfes  .  intrabien- 
nium,  &hoctempusei  dcfinitur  a  magiftratu  vt  celcrius& 
roaturiuscognofcat.iudicec,  &  liccm  dirimat,  ica  vtpoftla- 
pfum  tempus  eius  nullam  poteftatem  iudicaadi  habcat.'^ 

folutum 


'Natura  comparatum  eft&hominib.  infitum,licetnul 
la  lege  exprcllum  cflct ,  vt  qui  iuJicio  carcnt ,  ad  iudican- 
duTi  non  ad.nictantut ,  cuiufmodi  eft  furiofus  &  impubes. 
De  fatiofo  aurem  cum  diflcrimus  ,  fequenda  eft  diftinftio 
qixcraditar  hicinleg.  cumfutiofus.  55;.&  leg.iudcxdatus. 
4  (?. vt  licet  furiofus ,  qui  iudicio  carct.notf  fic  idoneus  ad  iu- 
dicandum  .•  fitamen  iudcxdatusfit,nonideonulIaeft  eius 
datio,cum  in  iudicis  datione  iudicio  opus  non  fit ,  fed  tantum 
iniudicando.     CnmfMrtofiuaddntir.  Sicvidcturlegcndura 
in  d.leg.curn  furrofus.quartiuisaliis  legatur.adiicitur.quia  ve  • 
tcresdiccbintaddere,  prodarc.  vtebanturenimcompofico 
profimplici,iudexadditur,idcftdatur.     Qu^critur  dc  cxco 
homincqui  luminibus  orbatus  eft,quid  dicendum  fir.  Dici- 
turinl.C.hoccir.  Cxcumiudicandi  officiofangi.  Nihilbre- 
uius  dici  poteft.  Accurf.  &  Accurfiani  omnes  fic  interprc- 
tantur  ,  quafi  cxcus  nonpoffit  iudex  dari ,  fed  fi  in  catcitaa 
tem  inciderit  poftquam  datuseft  iudex  ,  iudicem  manere. 
Sic  interpretantur  illud  fextum  caput ,  conrra  vim  vetbo- 
rum  &  fentcntiam  iuris  aucStorum.     Ad  hanc  diftin(iiionem 
confugic  Accurfius ,  cura  nonintelligerct  differenciamma- 
gi ftratus  & iudicis.qux  traditur  ab  Vlpia.in leg. i .§ .cafum.ff. 
de  poftul.Prxcor, inquir,  caecura  repsUit a  pbftuhndo :  q'iia 
inlignia  migiftratus  viderc  &  reuereri  non  poteft ,  fed  fc- 
n  itorium  ordinem  reriner,&  iudicandi  ofHcio  fungicur.  Ea- 
de  nfunt  verba,  qux  leguntur  inhocc.  6.  quod  interpreta- 
rour.  DeiodeVlpi.  explicataquxftioncdeiudice,  tranficad 
q^ufftjonGm  de  magiftratibus  fed  melias  eft,inquic,vc  cicum 
quidem  retinere  dicamas  iam  acceptum  magiftratura  .-  ad- 
fjjifaTc  autcm  ad  nouum  prchiberi.     Hxc  vetbi  ad  magi- 
flratus pettinent  non  ad iudicem.  A :cut fianicum  non intcl- 
ligerenr  quid  intcrfit  intcr  magiftratum  &  iudicem,pntabant 
hoccaputad  iudicera  perrinere.     Ego  igitur  feacio  cxcum 
iudicem  rei^e  diri.     Extat  difputatio  noftra  in  lib.i.  difpu. 
vbimultisargiimentis  oftendi.cxcum  rc^Se  iudicem  dari, 
quamuis  magiftratu  fungiminime  poffit.     Quid  aliud  rc- 
quirimusin  iudicc.quamiudicium?  Etfienim  nonpoffital- 
bumanigrofeparare&fecernere  :  tameniniquumabxquo 
fecerncic  poteft.  imo  quadam  cxteris  prxcellunt  viiudicii 
cxci ,  q-jod  cirent  oculis.     Inmagiftratualiudtequirimus, 
fpeiflimuseuimdecoremaliquera  &fplcndorem.d.l.i. ff.de 
poftul.     Oftenditenim  Vlpian.co  locoquodinfigniamagi- 
ftratus  reuereri  non  poffit.  Dcinde fequitur in  d.I.  cum  prx- 
tor.Iegeimpeditur.quifcnatu  motuseft,  quidamprohiben- 
turlegi;iuJicesd3n,vcquifenatumotuseft.l.  Caffius. ff.de 
Senarorib.  &I.  luliarepctundarum.  nominatim  exprelTum 
cft.  Monbusrecepcumeft.vt  fceminxiudices  nontecipian- 
tuf.I.fcEminx.ff.dereg.iur.    Qujeficumefteciamde  patre& 
filio,  dujmusnihilreferrc,  anpatcr  incaufafilii,  anfiliusin 


InTit.Ldeludiciu.  /j/ 

fblucum  efl  eius  offidum  ,  nifi  confenfu  litigatorum  illud  ex  eo  ,  quoclanteclixtmus,nemInempo({eiilfuaciUraiudt- 

tempus  prorogatum  fit,dequofufiuspoftea.  Pracfcribituc  cem  cflc  ,  hoc  cft  vulgare  ,  &velutiprincipiuminiutifprU- 

etiara  iuterdum  locus.in  quoiudicaie  debeat.l.filocus.  f5>.  dentia  ,  &  a  multis  imperitis  ,  fcilicet,  Contemnitur ,  tan- 

hoctit.    Magiftratus  iudicemdedic,&  iufliceumiudicareia  quamindubitatum  atquevulgatum,fcdetuditihominesin- 

cctto  loco  ,  is  in  alio  loco  iudicarc  non  poteft ,  excederet c-  tclligunt  horum  principiorura  cognitionem  ncceilariam  el- 

nim  fines  formulx  fibi  przfcfipta:  a  magiftratu,  a  quo  o-  lein  mtiiprudcntia  ,  ficut  in  aliisomnibus  artibus.  Similis 

mnem  poteftatem  fuam  habet.  Sed  fi  locus  non  praefcripcus  caufa fufpicionis colligi  poteft  ab  aliis,  vt  leg.prator.  ff.  de  iu- 

ncc  expreftus  fit,  tuflc  eodem  loco  iuflSfie  videtut ,  quo  (olet  tifdift.  Prstor  mandat  iurifdidtionem  fuam  vel  totam ,  vel 

iudicarifineincommodolitigatorum.  Commodiflimus  eft  partcm  vnam  ,  velincertasperfonas,veladvnam  Ipeciem, 

aucem  locus ,  inquomagiftratusipfeiusrcddit,  faluamaie-  &plcrunquecxiuftacau(amandat,vclutipropcerfufceptara 

ftatc imperii,  faluoque  more  maiorum.Ieg.penultim.in  fin.  antc  magifttacum aduocationem,  vt  fi  fufceperit  aduocatio- 

fF.de iuftit.& iurc.  Infpicimus  enim,  in  quo  loco iudicari  fo-  nem  cauix  ,  qui  magiftratus  eft ,  is cognicionem  debec  man- 

leac  fecundum  moreramaiorum,&ineotutiflimumcftiu-  darc  &  iurifdi6lionem fuam ,  nectantumiudicemdare.  Ea 

dicem  datum  iudicare ,  fi  expteflus  non  fit  locus.  Saltem  o-  agitari  folec  quxftio  in  cafu  dift.  leg.  lulianus.  an  iudex  qui 

pottec  locum  efl"e  commodum  litigatotibus,  jnquo  fcilicct  hiresfaftuseftabvno  exlitigatoribus.poflitalium  iudicem 

iicigatores  commode  &  honefte  conueniri  polfinc.l.fi  cum  darc?  Videcutquibufdampofle.argumcn.di6l.  lcg.priror. 

dies.5<r.§.fiarbiter.ff!dearbitr.  Dcindealiquando  definitut  fupra  deiurifdidi.  vbidicitur  jiuftameflecauf»mmandandi: 

certaquantitas,adquam  vfquciudicetur.leg.dequare.74.§.  fed  illi  noncogitantlcg.pritor.loquidc  prarcote « qUi man- 

primo.hoc  tit.  Cum  lis  eflet  inter  duos  de  variis  rcbus,  datus  darc  potcft  iurildiftionem :  hjc  vero  cracSari  de ludice  dato, 

eftiudexa  praitore,  quicognofceretintereosvfquead  fum-  qui  non  potcft  iudicem  dare.lcg.aiudice.C.eodem  hoctit. 

inamcentumaureorumieamfummamexccdere  nonpoteft  Alia  eft  caufa  ptopter  quammutaturiudcx,&in  locumiu- 

iad«x  ,  nifi  interliiigatorcs  conueniat,  &inmaiorem/um-  dicisrcmoti  aliusfubfticuitur,fiiudexdaCusnonpofliciudi- 

mam  confenfcrint.  hoc  eft,  quod  vulgo  dicicut  iurifdiilio-  cio  operam  dare.hfilongius.  i^.hoctitu.  Datus  eftiudeXi 

nem  ptorogari  detead  rcm,vtdc  locoadlocum.feddehac  qui  ptoptcr  longam  percgrinationem,propteraliquamoc- 

re  poftea  fuo  loco  didluri  lumus.  Hic  funt,quaeiniudice  cupationcmnonpoteftiudiciooperamdareanfitcogendus 

dato  vficata  funt  &recepta.  lamvidcndum  cftde  mucatio-  iudicato,antemouendus?  Ccicumeftpra:torcmeum,fiex- 

nciudicis, ficuciudexdatuta  pca:cotc,itaiudcx  excaulada-  cufationemnonhabeat,cogerciudicare.leg.vltim.§.iudican- 

tusteinouetur,&contingicintetdumvttemotoiudicc,alius  di  quoquenecellitas.ff.de  munct.&hono.&lcg.pistoreos. 

fufficiacur  in cius  locum,&ficmutatioiudid$fit.  Huc  pet-  $. qui  autem  non  habeccxcufationera.ft.de  vaca.&  excuf« 

tinec  quoddicicurinleg.  fS.iudiciumfoluicur.  hoc  cit»  Va-  mune.  ludicandienimmunusnumeracurinterpublicamu- 

tiis  modis  volentc  eo  ,  qiiiiudicare  iufl[ic,isquiiudex  datUS  neta&petfonalia.did.§.iudicandi.  Sedpoceftiuftam  excu- 

eft.remouccur.   Namis.quiiudicarealiquemiubere  poteft,  farionem  habete.  cxemplum  vnum  eft  m  didla  leg.  fi  lon- 

eundein  vecare  iudicare  potcft.  Cuius  eft  cnim  dare  ,  eius  gius.vcfi  fottealiquaoccupationo  patiatuc  iudiceiudicioo- 

eft  cfiam  reuocare  ,  ficut  quodlibcc  mandacum  teuocacut  pcram  dare.  Si  quis  vclic  plcne  hunc  locumintelligerc,ad- 

voluntate  eius  ,  qui  mandauit.l.  &quia.  dciurifdidt.  Non  denda  eftdiftindio,  qu£etraditurinleg.prstor.ff'.devac.& 

tantum  is ,  qui  iudicare  iufllit ,  poteft  vetarc  ne  iudicetur :  fcd  excuf.  Dubium  autcm  non  cft,quin  olim  ifta  capita  coniun- 

&  q'ii  maior  cft  eo  ,  quiiudicate  iufllic ,  vccatcpoteft,vtfi  ^a fuerint.  Intetdum  camcndebec  iudex  expe(3:ati  ad  ali- 

prxtor  mdicare  iufli  t ,  non  tantum  ipfe  prztor  potcft  vetare,  quod  terapus,  fi  fpes  fic  eius  reditus,  vel  lanitatis.melius  enira 

fed  &maiorprartore,vtprasfe£tus  prxtorio.  Prajccrea  fiis  cftcxpcdarcadaIiquodcempus,quameumremouere,&a- 

quiiudicarc  iufllit ,  ex  priuato  fadus  fit  prartot,  vc!  ciufHcm  lium  fufficere.  Exemplumcftinleg.iudex  datus.^^.hoctit» 

magiftratus  ,  cuius  eratis  ,  quiiudicare  iuflit  ,  finitut  iudi-  quamui$furio(usnonrc<Sciudexdetur.'fi  tamenfanzmen- 

dam.  Hinc  nafcitur  quxftioinleg.  cumprxtoc.ii.  hoctit.  tisaditus,idcft,datusfit,&poftcafufereCoepetit,idemma- 

Pfxtof  duo$iudicesdedic,deinde  vnum  exhis  iudicare  pto-  nct  .*  quia  abinicio  te<%e  datusfuit ,  morbustamenfonticus 

hibuit,quxtitur,anfolutum  ficiudicium.  Qu^cftio  nafci-  eiiudicandi  necefficacemicmircic,&aliusinciuslocumfub- 

tur  cx co ,  quod diximus  foluiiudicium  etiam  vctancc eo, qui  ftitui debec.  Icg.  quxfiram.  ^o .fF.de re  iudic.  Igicur  incelligi- 

iudicare  iufllc ,  fedcum  pcohibuit  vnum  tancuin  ex  bis  iu-  tis  quibus  cx  caufisiudck  fcmoueatur.vclmutetut.  Seda- 

dicare,  nonomncs,  probabilitetdceodubicatumfuit.  Vi-  nimaduertcndum  eftamoto  iudicedato,  anidem  iudicium 

debatur  enim  folutum  efle  iudicium,&  altetum  nonpofle  cfle  intelligacut.  Non  ideoeflediucffum  iudicandumiudi- 

iudicare , cum  fimul  eos  dando  vidcancur  co iure fuifTe^vt  fi-  cium ,  quod iudex  mucacus  fic :  quod  in  locum  mortui,veI rc- 

laul iudicarenc,  vc  firmiuseffeciudicium.  Scd  quamuisfo-  xnod  iudicis  alius  dacusfit.  Verum  eftiudicium  folui  cxhis 

lutum  effe  videatur  iudicium  ,  tamcntacice  vidccut  denuo  caufis:  fed poftquamaliusineius  locumfubfticucuseft,  nos 

alcerum  committere,&folumdareiudicem.  Nonidcmdi-  interprctamuridcmnondiuetfumiudiciumcfre.  Idexprcf^ 

cendum  ex  ,  cum  vnus  ex  iudicibus  datis  eft  morcuus,  alcer  fum  cft  &  declaracum  in  leg.proponebacur.7(f .  hoc  cit.  Da- 

vetocft  fjpcrftes.namlupetftcs  tantumnonpoccftcogno-  tifunc  ctcsiudices,vnus  cft  excufacusavocacionehuiusmu- 

fcece.  Idem  enim  expteflum  eft  iute  pontificio.capit.  vno  netis,datuscftaliusinciusIocum,3nidemfitiudicium?  Ait 

deIegatorum.41.dc  offic.  iudic.  deleg.  Sed  cum  vni  vcti-  ibi  Alphcnus  nonmodofi  vnus,autalcermutatusfit,vcpto- 

tumcftiudicate,aItercognofccrepoteft:nam,vtdidumeft,  ponitur  inhacfpecie,  fed&fiomnesmutati  fint^&aliifub- 

cumprohibuitvni ,  videtut  alterumdcnuo  iubereiudicare  rogati,dicendum  efle,idcmiudiciummanere.  Multa&fi- 

pra^tor,  &  eidemnegotium  commiitere  quem  nonptohi-  miIiaexemplaadfert,vtoftendatrarioniconuenire,  vtidera 

buit.  Exhisintelligituf  ,quibusexcaufis  iudicium  foluacur  iudiciumefreexiftimetur.  Siinquit.ideodicamus  diuerfum 

propter  perfonam  iudicis ,  &  quibusexcaufisiudexdefinac  efle  iudicium  ,  quia  iudices  muEarifunt,nosetiamdiccmus 

efle is,qui  iudex datus eft.  Aliz  caufsfunt , de quibus  paffim  hominem  non  eundcm  efle,qui ab  hinc anno  fuit, propterea 

fubhocdtul.  cxempla  teperiuntnt,  vt  caufa  fufpicionis  ,  de  quod,  vc  philofophi  dicunc ,  ex  quibus  parciculis  minimis 

qua  exemplum  cftinleg. lulianus. i^.hoccitulo.  Cumdao  confiftimus  ,  ezquotidicexnoftcocorporedecedunr,aliae- 

licigare  vellenc ,  dacus  eft  eis iudcx  a praccore ,  vnus  ex  liciga-  que  exctinfecus  in earum  locum  accedun t ,  &  cetce  potus  & 

toribus decelfic relidlo  hzrcdc eo, qui iudex datus fucrat ,  ait  cibus hac de caufa funt ncceflarii.  De hac  philofophorum o- 

lurifconfultus  iuftamefFe  caufiimmutandi,&remoHendie-  pinione,Iocuseftanimaducrfioncdignifl!imus  apud  ScQe" 

ias  iudicis ,  &  altctum  in  cius  locum  fubftitucndi.  Ratio-  lib.S.epift.  ^ 9.Nemo,inquit,idemcftinfene(5tuC!:,quiiuue- 

nem  adfert,  quiainiquum  cftaliquemreifuxiudicemfieti:  ais  fuit :  nemo  cft  manc  quifuit  pridie,  corporarapiuntuc 

hicautemiudexefletincaufafua:ficutenimabinitioinpto-  ffuminum  mote.  Citat  illud  di(^um  Heraclid,inidemffu- 

ptia  eius  caufa  non  potuiffct  iudez  dari :  fic  diccndum  cft,  men  nemo  bis  defcendere  dicicur,  noscamen  cundem  ho- 

cum  rcs  poftca  cius  propria  faftacft.  Quod  eftincelligen-  minem  dicimus  ,  &  idem  ffumen.  Sed  qui  paradoxisdelc- 

dum.ccfirespofteaad  iudicempercinecpropcer  communio-  dlancur,  dicunc  non  idem  cffeffumcn:  neceundemhomi- 

ncmfort^flre,v(fati$colIigiturezverbi$anteccdcncibus,vel  aeni>quiheiifuic.  Sedquidrefctt»  dixetit  qui'piam,  idera 

O 


tjS 


^ffc ,  an  aliucl  &  Juftrfum  ra<iidum ?  videtur  enira inanis  dif- 
puratio  &  M!Vf^a-^'<^ :  fed  certe  non  cft  inanis  nec  friuola. 
Nam  rc  &  efreau  multum  intereft,anvnum&idemiudi- 
ciumcfTedicatur.anduo&diuedaiudicta.  Idfacile  demon- 
ftratur  ex  leg.monuo.iJo.hoc  titu.  In  locum  mortui  iudicis 
datus  eft&fubditus  alius,  prioriudexccepetat  cognofcerc, 
qujcritur ,  an  nouusiudcxindus  locum  fubditus.debeat  dc- 
liuo  cognofcere  :  an  Icqueturquoda  priori  adumeft&iti' 
ccptum.  Si  dixerimusdiuerfaefleiudicia,zqusmeft,vtdi- 
Camus  non  debere  iequi ,  quod  abaliomcepturacft.  Sini- 
dsm(vtre  veraeft)iudiciumfK,fequioporterc  qQod  prior 
fecit ,  id  eft,  cx  iifdem  acaisiudicem  pofteriorem  oportcre  iu- 
dicare  ,  cx  quibnsqui  mortuuseftiudicarc  debuit.  Hacre- 
ferenda  eft  quiftio  -,  dc  qua  in  lcg.  fi  iudex.5  z.  Datus  cfta 
pritore  iudcx,  vt  infra  ccrta  rempora  co  gnofcer  et  &  iudica- 
ret ,  puta intra  annum ,  aut  biennium :  hic iudeX datus  decef- 
(ir ,  alius  fubditus  cft  in  eius  tocum  j  de  tempore  nihil  diftum 
•eft ,  qua:titur  intra  quod  tempus  iudicare  debeatj  Ccrtura 
tfft  tempus  videri  repetitum ,  quod  cxpreflam  facratm  prio- 
ris  delegatione  iudicii.  Scd  quarritur  an  integrum  rempus 
babeat,an  vero  tcnipus  quod  (upereft  computandum  fit  cura 
^ltero  ,  anidemtempuspracftitutur»  fitquodfoperear,cum 
prior  iudex  dcccfterat.  luflus  fuerat  iudicare inira  duos  an- 
nos  fortafte,  &  erat  lapf  um  tempus  cum  prior  dcce(rcrar,no- 
uus  ifte  iudfix  an  habebit  id  fpacium  duorum  ,an  vero  vnius 
anni?  AitPaulusinallegata  leg.mortuo.habereduosannos 
integros,  quamuis  fuperfit  tantum  annus  cius  tcmpori$,cum 
prioriudexdcceffit.  Videbatur  tamcn  contradiccndumet 
fe;  licut  enim  altercogebatur  iudicare  intraannum  :  ficvi'- 
dcbaturfecunduscogenduscire.vtintraeumannumiudica- 
ret.  Sedvtilitatiscaufaconftitutumcftjintcgrum  ci  tempus 
dandumerie.  Vifumeft  cnimnihilineareincommodi  cflc: 
nam  fpacio  aliquotempotiseiopuscft.nontantumadiudi- 
candum:  fed  etiam  ad  deliberandum  ilc  his  rebus,  quae  a  prio- 
rc  facl;^  func.  Etne  quid  videatur  abfurdi  indc  fcqui ,  fubii- 
cit:  itatamen  nelegicimumtempusexcedat.  tempusautem 
legitimum,  quod  excedi  non  deber,cxpreflum  eftin  leg.pro- 
perandum.  C.de  iudic.fcilicet  tricnnium.addita  eft  h?c  expo- 
firionefaeiieelidaturillalex^&litesdiutius.quamparfitpro- 
telentur.  Exempii  gratia,fitigamusiudiccmdatum,vtiudi- 
cct  intra  rricnnium ,  propcfinem  triennii  decefliiTe,  &  alium 
datum  cflcineiuslocum:  fihabcchicintegrumttiennium, 
vfque  ad  (cxannosilla  lispiotelaripoflet ,  &adhuc  contin- 
gcre  poirec ,  vt  iiio  morcuo  prope  finem  ttiennii ,  alius  etiam 
^ufliceretur,&protrahcrcturhsinnouemannos:  vndcplu- 
rimum  incommodi  fequi  poflct. 

De  IttigHmlhtts. 

DUitnusiudiciumconfiftcreexiudice&Ktigatoribus  Li- 
jgatores  autcm  vocamus  a<3:orem  &  rcum,fine  quibus 
mJiciiim  non  confifiir.leg.interlitigantcs.6 1.  hoctii.  In  o- 
Rini  iudicio  oportet  Vnum  efTe.quia^oris  partibus  fungatur, 
alrcrum  qui  partes  reifi iftineat.  Si  vtcrque  diceret  fe  reum 
cflx,&  fic  ncuter  velit  fudipcre  onera  ptobationuro,lis  cxpc- 
ditinonpoiTet.  Vndequa:iiturplcrunquevtcrfitreus,vtct 
ladlor,  vter  poflideat.leg.prim.fF.vtipofFide.namnonpro- 
bante  adtore  reus  abfoluitur.  C.  de  eden.leg.  qm  accUlarc. 
Sed  hxc  dubicatio  maxime  oritur  in  duplicibus  iudiciis:  vt 
Tnterdidovtipoffidetis.injudiciisfamilia:  erci(eund3;,com- 


ambo.  i4.hoc  titu.  Hiclexruffragaturiudicl  Panragtucli-i 
no.qui  omnia  fortc  diiimebat^citans  hanc  legem.  Sedta- 
men  nunquam  cxiftimaui  ,illam  tam  latc  producendam  cife: 
fed  cum  quasftio  fjcSieft,  noniiiris,  neceftres  magnimo- 
menti,  nccpoteft  lis  aliter  expediri.Exemplum  eft  Jn  lcg.  vlti 
G.commu.deleg. 


^ujfopntAgere  vel  conttemri. 

DE  quibufdam  perfonis  quxritur ,  de  quibus  prbbabilis 
eife  poteft  dubitatio ,  veluti  de  patte  &  filio  Quacritur 
itaque  an  pater  ^filioj  anfilius  a  patreconuetiitipolfit.  £c 
ait  iurifconful.  litem  nullam  nobis  efle  pofle  cum  eo  quem 
habemusinpoteftate.Ieg.Iis  nulla.^.hoctit.  Filiusergo,qui 
cft  in  poteftate  patris,ncc  patrem  conuenire.nec  i  pati  c  con- 
ueniri  in  iudicio  poteft.  Res  ipfa  impedimentoeft .-  nam  fi 
pacer  cum  filio  agat,pcrinde  eft  ac  fi  iecum  ip(e  agat  ac  litiget. 
habcntur  enim  pro  vna  &  eadeiu  pcrfona.  Hoc  autem  pct- 
tinet  tam  ad  fihum  adoptiuum,quam  adfiiium  naturalem. 
Sicut  igitur  pater  naturalis  non  poteft  conuet^ire  hlium  ia 
iadicio  nec  conueniri  a  filio  :  idem  dicendum  eftdepatre 
&  filio  adopciuo,vtiudiciumabinitio  nonpoifitconfiftere 
intcr  patrem  &filium  adoptiuum.  Etgofoiuituriudiciumt 
fi  res  ineum  caiuminciderit.Ieg.  fiame.  ii.hoctit.  Eodem 
pertinet  quod  dicitur  inleg.  adoptiuum.fF.de iniusvocand* 
De  emancipato  fihoidemdicinonpoteft'  ademancipatum 
cnim  pertinet  cdidumpratoris  dciniusvocando.vteman- 
cipacus  patrcm  inius  vocare  pcffit  permifluprztorisjvenia 
aprastore  impetrata.  Ethoc  mtereftintcr  edidlum  prarto- 
ris  de  in  ius  vocando ,  &  ius  quod  nunc  interpreramur ,  quod 
edi<5i:um  de  in  ius  vocando  ad  emancipatum  pertineat.  Hoc 
flutem  verum  noneftinhis>quiinpoteftatciunc:namfim- 
pliciter  drccndum  cft  non  poiTc  fiiium  agere  aduerfus  pa- 
trem  ,  emancipatum  autem  venia  impetrata  poffe  agerc,& 
conucnirepatrempermiflupr2toris.di6l.Icg.adoptiuum.de 
iniusvocand.  Vbilurifconful.filiumait,  quieftin  potefta- 
te  patris,  magis  iure  patriai  poteftatis ,  quam  cdidlo  pntotis 
prohiberi  in  ius  vocare  patrem.  Sed  quarritur,  an  filiusfa- 
milias  nicem  aducrfus  alium  extraneum  qui  pater  noncft, 
poffit  agcre  in  iudicio?  Et certum  cft  fihunifamil.  non  poflc 
agcre,nifi  cx  cauia:aliasnuliam  habet  iniudicioadionem. 
leg.filiusfamil.  8.fF.deobligatio.&a6lio.  Adriocnimdatur 
patri ,  non  filiofamilias  cxeo,quod  acquirit  filiusfamilias: 
fcd  ex  caufa  propter  vtilitarcm  aliquando  ei  permittitur  agete 
cxtra  ordinem  caufa  cognita ,  vt  expreflum  eft  in  leg.cum  fi- 
liusfamil.  i/.fF.derebuscted.  vbioftendit  lurifconlul.  ordi'- 
narias  adlioncs  patri  dcfcrri:  fedtamenpetmittendumefle 
filium  extra  ordinem  experiri,  vt  in  ca(u  de  quo  ibi,  &  aliis  de 
quibusinleg.  filongius.i8.§.fifiIiusfamiIias.hoctit.cumfci- 
licct  vtilitas  exigit,  vt  permittatur  filioagcre  :nedum  pater 
eius  expedlatur ,  magno  incommodo  filius  adficiatur  ,  auc 
impunita  maneant  dclidta,  cum  forte  furtum  palTus  eft  fi- 
liusfamil.  ncc  pater  venturus  fic ,  vel  cum  is  qui  commifit ,  fc 
fubtrahir.  Q^od  autem  lurifconful.  ibidem  ait,filium  vtilt 
iudicio  agcre  pofle,vtilciudicium  vocat  quod dicitur extra- 
ordinarium.didl.leg.cum  fiIiusfamil.fF.de  rcb.cred.  Vtiles  a- 
^ionescxtraordinari^  funt,n6  exlegibus,qu^n6exiuredi- 
redo  proficifcuntur :  fed  cx  vtilitate,a:quitate,  &  benigniorc 
quadam  interprctatione.  Eodem  peninec  quod  dicitur  in 

^ leg.infadum.)  i. fF.de obligat.&ad.filiumfamil.pofleexcr- 

TTipni  diuidundo ,  finium  regundorum.  qua?  iudicia  duplicia  cerc  aftioncs  in  fadlum  ,  qux  non  funt  diteft a? ,  nec  legiti'- 
cfle  dicuntur,in  quibusvtcrquc a6tor eft ,  vterque teus j  ncfiv  rax ■■,  nec ordinarii :  (cd  propter  vtihtatem dantur in factura 
pote(t  diiccrni  adiiorareo,  exeoquod  vterquepetita  com- L    cxtraoTdinem  ,&  prifcriptis  in  (iiGtam  verbis  concipiun- 


quufit . 


munionereccdi,vterquctemdiuidipctit,vtcrque  fe  tuctut/ 
oducrfus  aketHm.  Sed  ncccflccft.vtlisproccdat,  altcrum 
ex  his  cfle  qui  adoris  ,  aherum  qui  rci  partibus  funga- 
Tur.  Qaa  in  re  lurifconfulti  Qoftri  dicunt  ,  inlpiciendum 
rfle  vterpiioradiudiciura  alterum  prouocaric:  namis  a<flor 
ccnicnduscft,  quod  dicicurinleg. quipticr.i^.hoctir.  ScAv 
ponamus  anrbos  eosad  iudicium  prouocarc  :  vt  fifintduoC. 
hiredcs,  &  pctant  vc  respropter  h«reditatem  communesl 
diuidantut  :  quodnam  eft  futurumiudicisofficium  ?neutef 
hoium  prouocauit  prior :  fedamboprouecauerunt.  Sortc 
resdiiccinipoteftpertftxillos,  ia<juic  Accutfin  Icg.fcd  cuna 


tur.  Sic  ego  intcrpretor  hic  tiia  vetba  eaadem  fignihca- 
tionem  habentia  ,  vtilema<Slionem,cxcraordinariam,&ia 
fi£tara.  quamuis  hzc  fingula  (uas  quafdam  proprias  figni' 
ficationes  aliis  in  locis  babeant.  Sed  an  adueifus  filiumfa<- 
milias a<fho datur  ?  Certum  eft eum,  fi  quod negotium con- 
traxerit, fiquidadmifciit,exeoconueniiipofle ,  vtpatrcm* 
familias.leg.yy.tamexcontraftibus.hoctit.  Qmautcmcum 
filiofamil.  contraxericjduos  debitores  habet.  1.  fi  quis  cum  fi- 
liofamil.  ^j.fF.dcpccuKfcd  mortuo  filiopoft  litis  contefta- 
tionem,  inftantiaiudicii  itanfit  inpatrem  de  pecuho,&  quod 
ia  rem  parris  vcifum  eft ,  &iBftancia  dicicur  tranfire,  vtin 

ha:tc- 


In  Tit.deiudtciu, 


^9 


/ 


hiredem,  ficinpatrem.eftenim  veliithires.l.i.fF.depecul. 
Qurftio eit d^leruo.  Seruus nonpoceltefle in iudicio , ncc 
poteft  agere,necconueniri.  ludiciumenimnBllumeft  ad- 
uer(as eum adum.leg.(eruus.C.deiudic. & leg.non  idcirco. 
44..§.vltim.hoc.tir.  Excipiunturramencerticafus,inquibus 
licec  fcruo  confiftcre  in  iudicio,&etiamcontradominum 
agcre.  itg.  vixcercis.  f  j.fF. hoc  ticu.  Pertinec  &  hoc  lus  ad 
monachos  nbftri  tcmporis  ,  quos  fetuis  comparate  podu- 
mus, cum  necin iudicio confifterc,  nec agere ,  nec  conueni- 
ripoilint.  Maltienimnonabfunraferuicuce.  Atia  quoeftio 
eftdemag  ftcacibus,de  quaexcatrefctipru  imperatorium  la 
lcg.pars  licerarum. 48.hoc tit.  Loquitur enim  lex illa du ma- 
giftratibaf.ftpvouTat  enim  magiftratus  interpretamur  ,  qaos 
aicnon  polle  conucniri  quo  cemporc  magiftracuf  unguncur : 
fed  hoc  eft  intcUigendum  (ecundum  defi  uitionem ,  qua:  tra- 
dicurinleg.i.de  iniusvoc.&leg.necraagiftratibus.  52-  ft.de 
iniur.  H  jc  capur  ad  maiores  magiftratus  pctcinet.  Maio- 
resaucem  poifunt  vocari, Conful,Proconful,&aiii,quiira- 
perium  habenr,  qui  non  poflunt  conucniri,  qui  habent  ius  in 
vincula  comicicndi.  Minores  poflunt  conueniri  etiam  cum 
func  in  mag  l^ratu:  fed  demagiftratib.noftritemporisidem 
dici  non  poteft  ;  quia  perpetui  funt  nontenporarii,  vtRo- 
tax  erant.  Ec  fatis  apparec  iftis  omnibus  capicibus  ,  agi  de 
magillratib  js  temp  jcariis,  cum  poftquara  defunfti  funt  ma- 
giltratu  ,  conueniti  pofljnr.  Ablurdura  autcra  &  ini- 
qaum  cllet  magiftrjtus  noftritemporis  non  pofle  conuc- 
niri,(icatdiximus  d^rebus  creditis  inleg.pra:fldis  prouin- 
cix.54. 

De  variis  iudiciorum  pr<tceptis. 

SEqiitur  tertius  iocus  huius  difputationis  noftrjr,  inqua 
praEcepra  qa«dim  deiudiciis  tradituri  famus ,  qu?  difper- 
la  habencur  (ub  hoc  tit.  Incipiemus  aatem  a  gencralibus 
prasceptis  de  officio  iudicis.  Prscepca  quxdam  generalia  tra- 
duntur  deofficio  iudicis,  de  quibus  meminic  Gellius  iib.i^.c. 
i.vbi  meminitde  legeIuliaiudiciorum,&de  hbetis  Tube- 
ronis ,  de  officio  iudicis.  compleAebancur  autem  lex  &  libri 
Tuberonis  ea  ,  qui  adordmemiudiciorump9rtinerenc,& 
quidin  quacunque  re  iudicem  fequi  oporteret:  &raaxime 
qu£  ad  ordinandamlitera(pe6tant,quodpaucislibrisfacile 
comprchendi  potuit.  Haius  legis  \\A\x  fit  raentio  hoc  tit.  in 
leg  i.paulopoftprincip.verfic conuenire,ibiLcxlaliaiadi- 
cioruraair,quorainusinterptiuarosconueniac.  Vocanc  c- 
nim  lurilconfulci  legem  luliam  iudiciorum  ,  lege-niadicia- 
riam.  Ealex  continebat ,  quzad  ordincm  iudiciorumper- 
cinebanr ,  tam  ad  iudicia  priuata  ,  quam  pablica.  Primura 
prxccptura  eftdcofficioiudicis,quod  generaliteriudiceso- 
portct  lecundura  lcges  iudicare,&iniudicandonon  polTe,^ 
lure  recedcre.  id  colligicur  cx  leg.  rem  non  noaam.  i  i.C.de 
iUdi.  Inealegedefcr;bitmformulaiurifiiirandi,quod  exigi- 
lur  aiudicibus:verbofilcxeft,&nihiI  aliudconcinccquara 
iufiurandnm  exigi  amagifttacibus  :  ficucplerunque  tiebaca 
iu  Jicibiis  R.omi.  iurati  enim  iudices  cognofceban;  &  iudica- 
Bant.  EoderapeftinetNpuel.Iuftinia.8.Iufiurandum,quod 
pr±ftaturabhis,quiadmii;iftracionemruftip.qua:conftitat. 
fohnaiam  concincc  iuramenti,  quod  exigicur  a  magiftrati- 
Bus:iurancenimfeiudicaturosfecundumquodiuftum&2- 
quum  eis  videbirur,ideft,fecunduraius&lcges,  vcegoin- 
cerprecor.  Quoties  aucem  iusfcripcumsquicatirepugaare 
videbitur ,  iudicis  eft  sqaitat  cm  magis,  quam  (criptum  ius  (e- 
qni:vcdicicurinleg.placuic.8.C.eodera./£quitacemprsfer- 
ri  rigori  cft  vuigarc diftum,  quod  ex  eo  ca  fumitur.  Qnid  fit 
autcm  arquitas  ,  quarafequidebec  iudex,breuircr  nnncex- 
plicandum  eft.  i£quitas  igitur,  vtaliquandodocuimus,  eft 
benignior  qu  jdara ,  &  humanior  interpreratio  legisfcripta;, 
qui  xquitas  fcripto  comprehenfa  eft.  Sic  definit  Atiftot. 
£htiK(iaui\\h.  f.Moral.quamnosvelxquitatcm,  velaquum 
&  bonum  vocamus.  Oftendic  Ariftoce.  eolocoficuc  lurif- 
conlultif'<bti(.ff.delegibus.l.nequclegcs.l.nonpofranr.non 
omnia  poflc  definiri  ligibos,de  quibus  aliquando  controuer- 
liaporeftincidere.  Noncnirapofluntomniavenireinmcn- 
tcmlegislatoris,curainfinitifuncncgotia  jquafintcr  homi- 


nes  contrahuntur  ;  vtexprimerc,  fcribere,  &  mand.ire  litc- 
ris  tcs  oranes  ,  dequibus  homincsquandoque  litiganr,non 
poffinr.  Bonis&prudcntibusviris  pctmictitur  interpreta- 
tio  legis  ,  curavcrba  kgisdcficiunt,  quodvidetur  legisfen- 
rentii ,  &raentilegislaroris  maximc  conuenire.  Inierprc- 
r^tioeft,qu3m  Arittor.vocat^»<'x<aii,nossquitateni,vcls- 
quum  &  bonum.  Dc  caintelligendum  eft,  quod  ait  Vlpian. 
in  leg.  prim.  dc  iuftit.  &  iure.ius  e(Te artem  xqui  &  boni.  lus 
igitur  nofrccftjcam  artemnoflc,  qaapoflumusquamcun- 
qiie  legera ,  quodcunque  rcfcripcum  principis,  ciuitatiSjRei- 
publ.incerprecari  ex bono  &  af quo,  &  ad  iqiiitatem  rcduce- 
rc.  hocproprium  eft  lurifconfiltorum  munus.  Eonomine 
laudantur  a  CicetonG  Philip.^.Scra  us  Sulpicius  & alibi  Gal- 
lus  Aquil.quodininrerpretationcciuih  omniafempcrads- 
quitatcm  retuletint.  Dubitandum  non  eft ,  quin aliqua  arre 
cpus  fic ad  iudicandum ,  &  rquum  &  bonum  explicandum, 
&adinterprerationem  lcgira  cxsquo  &  bonofaciendam. 
&ad  haac^«(x<av  inrerprerandam,(uncquifolamnacuratn 
fufficere  putant.     Qujd  ,  inquiunt ,  opus  eft  tot  hbris, fi 
hoc  natura  nobis  eft  infiruraf  fisquiratcra  luturahomini- 
bus  perfuafir?    Ccrtum  efteam  ortura  haberea  natura:& 
quo  quifque  eftnaturaproue(flior,eomagisapcuseft  adiu- 
dicandamiEquiratem,fedarsquaraprofitcmur,maxime  na- 
turam  iuuat ,  vt  alis  artes.  Arsenimnumcrandi  eftomni- 
bus  infita  ,  &  tamcn  ars  Arithraetica  non  inutiiishomini- 
bus  :  namquiearaartem  norunt,multofaciliusnumeranf, 
quam  qui  non  norunt.     Sic  ad  incerprccationcra  lcgum  cx 
bono  i^  zquo  ,  opus  cft  arre,  ftudio,  vfu,&exercirat!one. 
Artificiseft,  id  eft,  Iurifconfulti,quiesm  didiccricarcem,  cra- 
ilarebQnum&xquum.     VndeCclfus  iunior  dicebac  per- 
niciofe  plerunquc  erran  folecc.fub  auiftorirate  iuris,cum  for* 
te  quis  pritextu  iuris  fcientiz  ,  quamproficecuc  rccedic  ab 
eo ,  quod  bonum  &  zquura  eft. leg.fi  feruum.p  i  .§.feauicur. 
fF.  dc  verborura  obligat.  vndeinleg.lcireleges.ft.dciegibus. 
admoneraur,  fcirc  legcs  non  cfle  earum  vcf  ba  tctiere,fed  vim 
&poteftatem.     Legesenitn  oranes  Imperatorum  Roma- 
norum ,  Regura  noftrorum ,  aur  cuiufque  ciuicatis  raemoria 
compledli  hoc  noneft  lureconfulcum  cire.  Qirputanchis 
hbris  nihilaliadconcineri,quamlcgcsImperacoium,fallun- 
tur.  Continetur  enim  ars  ipfi  boni&  squi, acreperiuntnr 
mulca  pr^Ecepca  ad  xquicatem  ac  bonura  &  ^quum  perti- 
nenria, ad  lcgiim  interpretationcra ,  de quibus  nihil  a  princi- 
pibus  ccadicur,nuil2  lcges  prafcribi  ab  Iraperacoribus  foienc. 
HuiufraaJi  ("uncfere,  qax  inlibris  Pande6tarum  legunrur, 
in  quibus  conftiruriones  &  rcfcripra  iacerferuntur.  Hac  de 
caufaexerapla  valde  vtilia ac necetlaria,  quotidie  vobis ob  o- 
culos  pono  Vlpiaai,  Piauli,  &  aliorum,  qui  ediifta  &  leges  in- 
terprccancut.  Non  pofrumas  commodius  exemplura  re- 
quirerc de interprecacione  huiusiquitacis,  quam  quod  vidi- 
musdeinterprecationealbicorrupti.in  lfg.fi  quisidquod.ff; 
de iuri(didio.&  de interprecatione edidi  aducrfus  cum ,  qu{ 
iusnouumimpecraaic.  fF.quodquifquemrisinalr.  &c.  His 
pracccpcis  acquc  excmplis  concinecut  ars  iqui  &  boni ,  quam 
ius  nos appellaraus.  Icaque dubitandura  non eft,quin  ledio 
horum  titulorum  fit  vtilis  etiam  his  ,  quipropriismoribus 
reguntur ,hcet  Romanis legibus non  vtantur.Hi,qui dicunt 
fe  Romanis  lcgibus  non  vci ,  non  pucanc  hxc  fcriptalcgcs 
cffc  :  fed  vcIucphilofopbicaqu2dampr.iccpta,quibusqu^- 
uisconfticucioemendacur,  Ariftocelesvocat  iTOf!)p.£i)^«T»o- 
(i,l)x\iSiK9\>i.   Mirum  etgo  non  eft,  quod  dicituridadiudicis 
oflicium  percinerc ,  vt  iuftitiam  atqae  aequitatem  pra:fcn- 

[»to  iuri  priferar.  Sed  faceffirnobisncgotium  quodindic. 
eg.placait.Cod.deiudic.diciturarquiravtsfcript^prajcipuatn 
efle  rationem.  Nam  fi  verum  eft,  quod  diximus  ex  Ariflo- 
tele  &lurifconfultis,a:qu'  snonfccipta  ,eft2quftas,&di- 
fccrnituraiurefcripto.  Ei  cnim  interpretacio  luiisfcriptij, 
qu2  interpretatio  lure  non  eft  comprehenla.  M jlca  com- 
minifcuncur  nonrancumiurisincerprcres,  fed&  Philofophi 
&Theologi,vccxpliccnc  idquodhicdicitur,&  hocexcufa- 
re  poffi nt.  Qux-dam  aha  adduxi  eodem  perrinentia,&  m  eo 
laboraui  antequamincodiccsemendatosincidiflem,  inqui- 
bushicvoxjfcripti, decft,&quidemiovetnftis  ctiam  co- 
dicibusdeficit,vtadmonuilib.prira.Difputar.  Non  d  ;bito 
Quin  ita  fincditl./cr»/»/*,  legendum  fit.  Vox  autem  tllavi» 

O     i 


^n<^o 


Franc.  '^DHareni  Comment.  ^,  ;„,, 

pus  eft  appellarc.  Sideiure  litigatcrispronMnciAuerh.  H«c  //r/^-./». 
verbaobfcurafunthis.qiiinonincelliguntmorem  vetorum  '^"jr'^^^ 
in  pronunciandis  lententiis.  Dixicapicc^i.  lib.  i.  DKpu-  ^^^^^^^ 
ta.tunciudicesfolitos  fuiire  deiureptonunciare,cum  qua:- 
ftio  iuris  eflet ,  cu.T.iftatus  cau(sefreciutidicia!is.  Defado 
autem  ptonunciabancfadtumeirccumquxftio  fa^Si  eiret, 
vt  fi  quis  allegauerit  numerum  libetorum  aut  ajtacem  pto 
cxculatioDc  muneris,  &  iudeic  pronunciauerit  neque  sta- 
tcm,  neque  numcrum  prodefle  ad  excifationem.  Hoc  quoi 


detur  ex  commentationc  aliqua  addita  ab  his.qui  nonpo- 

tuerunt  conciliarc  capuc  leg.prim.Cod.de  legibus.&  leg.pla- 

cuic.  Videbant  cnim  coQtraria  &repugnantia,cumlmpe- 

Tator  dicac  in  di6t.  leg.  prim.  Cod.  de  legibus.  inter ius  &  z- 

quitacem  ,  incerprerationcm  nobis  folis&oportec ,  &licet 

infpicere.  Quibusverbisadimcrevidecuriudicibuspotefta- 

tcm  incerprecandilegis.quoties  dciure  lcripto  &arquitatc 

qaxriiur.  At  vero  iu  leg.  placuir.ait  iudicem  in  iudicando 

pra:cipuamdebcrea:quicatisqu3miutisfcriptiratton€m  ha-  ,      ^  ,  r  n 

bcre.   Alitcr  enim  intelligi  non  poire  vifum  cft  huiufmodi       exprefle  dicicur  in  did.  lcg.prim.qua:fentent.hneappelUr 

caput.-  nihil  aucem  faciliusfjic,  quamhoc  vctbumaddere:       refcind.dc  iurepronunciare.&concraius.  Quiavetolecan- 

aquitacis  fcripcx.  itquic.is  cnim,  quz  fcripcanoneft,non      dumius.prodeftadmuncrisexcuiationcra,  liumeruslibero. 

poccftpr^ferriiurifcripco.dift.lcg.prim.&ficcuafifunt.Scd      rum  ,  hoc  eft.quod  dicitur,  fententiam  concinere  expref- 

nihil  necelle  fuit eo confugere .  rcaius  accipienda  fuit  didl.       fum  ct rorcm  iuris.  Poteft  ctiim  fieri ,  vt  iudex  inique ludi- 


i  accipier 

lex  ptim.C.delcgib.  vcaiiasdocui  in  inictpretatione  huius 
trafitatus.  Interpretacio  enim  leg's  ex  bono&  a:quo,noQ 
folius  eft  principis ,  fcd  &  magiftr  j  tus,  iudicis ,  &  lurifconful- 
ti.  Nec  ctt  res  vUam  iticommodum  habcc ,  fi  iquicarcm  ita 


cet :  fednonfic  erroriniurc,quiadeiuie  nihil  pronunciac: 
&  hoc  cafucft  appellacione  opus.  Aliquandoigitur  deiute 
confticucionis  iudex  pronunciauir  ,  non  de  iure  litigaco- 
ris.  Idem  eft  in  lcg.  fi  exprcflum.  fF.  dc  appcUatio.  &  aliis  fi- 


accipiamus  ,  vt  iam  anobisdidlumfuit.  Namhocnonefta  mil.quasadduxiindic.lib.prim.D1fputat.cap.4i.  ludexctg^ 

l'gibas  recedere  :  fedleges  potiusfequi.&icgibus  fencen-  contra  conftitutioncs  nihilfaccrcdebcc:  quodfifeceritji- 

tiam  fuam  accommodarc.  Siquidcm  feDtcucia  legis ,  magis  tem  fuam  facere  dicicur,  &  eo  nomine  dacur  aduerfus  eum  in 

lex  dicendaeft^quamvccbalegis.leg.nondubium  C.dele-  fadluraaaioeicontra  quera  iudicatumeft.  Cuius  adionis 


gibus.  Scdfiinterdumaccidat,  vtcertanonfitlegis  fcnten 
tia,vtnon  polfic  colligi  cxeo,quodfcripcumcft  inlcgc,id 
de  quo  iudicandum  elhcunc  ceflantiudicispartes,&  piin- 
ceps  neceiraiio  adeundus  eft.  Sic  intelligcndum  eft.qaod 
dicituiinleg.  prim.C.  de  legibus.  Cumaitlmpcr.interius 
& iquitatem, interpretationem,&c.  Sic  ego  intelligo,quod 
dicitnrinle.ncqucleges.^.&l.noneftnouum.if.&leg.fed 
&. 17. ff.de  lcgib.  ldcmdiccndumeft,&cumqui$itainter- 
pretarur,  vt  perpctuum  ius  conftiruat.  id  cnim  (olius  princi- 
piscft.Sed  aquitatis  interprctario,q  lam  nos^si'x«flO'  dici- 
mus,  non lo)ius eft pcincipis, fed  &  cuius(liisroag!ftratHS& 
iiidicis,  qui  de  re  aliqua  cognofcit.  Et  ideo  non  folum  fupre- 
mascurias,  (ed&  infcriores  magiftratuS  ex  a:quo  &  bono  iu- 
dicarepoirenondubito.  Qu^oditaq  jcvulgudicituiin  G?.l- 
lia,  (bpreiviascuriascxbono&a:quoiudicatepo(re.'  i-..fetio- 
res  curias  &  raagifttatusnon  poile,  f?d  tantum  fecundum  lc- 
geSjhocexetrorenatumcft.  Nam fiipettemus vimboni& 
jcqui ,  fatcndum  eftnon  folumfupremos  iudices,  (ed&in- 
ieriorcscxbono&squoiudicarepofle.nanifi  dicamus  eos 
cx  bono  &  iquo  iudicare  noB  pofle,  idem  tftacfidicerc- 
nius,nonpofleeosIententiamIcgis  fequi»(ed  oportcrc  cos 
vetba  legis  fequi ,  quod  abfurdum  eft  &  iniquum.  conue- 
fiit  igitui  officio  iudicis  leges  feqiiiiniudicando,quicontra 
lcges  i.on  poteft  iuditaic.  Si  quis  contia  facit  ,  legem  of- 
fendit.lcg.nonquicqaid.^o.^.iudex.ff.hoctit.  Sedmultum 
rcfcrt,  v:  cognofcamus  vcium  iudcxaiiquid  fccimdum  leges, 
an  concta  leges faciat ,  quomodo  fic concepta lex.  Aliquan- 
do  cnim  icaeft  concepca  ,  vt  neccflicatem  imponatiudici; 


mcntio  eft  in  titu.  de  obligat.qus  ex  quafi  delid.  §.prim.in 
Inftitut.  Hxcobligatio  nafcitui  quafi  ex  maleficio :  quia  pec 
impiudentiam  malciadicauit  ,non  pci  doium,  vndeexde- 
li(fto  non  nafcidicicur,fedexquafidcli(5to.  Dchacadlionc 
alius  cftlocus  inleg.v!tim.ff.dev:;r.&excraotdinar.cogtjiir. 
Hodic  tamcD  hoc  iure  non  vtimur :  fcd  a  raore  maior  jm  no- 
ftrorumreccflimus.  01imiudex,quimalciudicaucrat,  co- 
gebatur  dicere  caufam  apiui  iudicem  appellacionis  ,  &  dies 
dicebatur  iudici:  veftigia  eiusrei  manleruntin  nomioibus, 
quamuis  tes  fit  mutata.  Cum  enim  irapecrantut  bodiedi- 
plomata ,  qnae  vocant  lettres  des  rtliefz..  QccUratut  parti ,  fe- 
cundum  quam  iudicatum  eft,  vtadfit,  qaodasiiournervo- 
cant , quod ad pcilonam  iudicis  rcfertur ,  interiner  appellanr. 
Hic  incidit  difticultas  &  velut  aDtinoroia  exleg.  fifilmsfa- 
mil.  if .  §.piim.  hoccitu.  Diximusiudicem litcm  ("uamfacc- 
re,cum  pcr  imprudcntiam  iudicar,  ctfidolusnulltisargiia- 
tiir,&  ideo  tencii  quafi  ex  maleficio  ,  fedindi<5t.Ieg  if.r';. 
cicur,tunc  iudicem  facere  htem  (uam  ,  cum  dolo  nulo  in 
fraudem  lcgis  lententiam  dixerit.requitit  ibi  lurisconful.  co- 
lum  malum  in  iudicc,vc  litem  (uamfaciat ,  &in  al>;s  loiis 
aitiudiccm  teDeriobimprudcntiam.dt(5l.  §.prim.Inftitij:io. 
dc  obligat.qus  cx  quaii  deli(5lo,&  dit^.Jcg.vltim.  Hicvi- 
dcntur  pugnantia,  &  Buda:us  ea  vt  comraria annotauit.  Sed 
animaduertendum  eftin  di(5t.lcg.fi  filiusfamil.  1  f  §.pii.iioa 
fimplifiitcr  dici  dolum  malum  tequiri,  vt  iudcx  litem  (uam 
f3ceiedicatui:fedvtvciamlitisaftimationem  prarftet.  Sed 
fiis  ,  qui  per  impiudcntiam  contra  ius  iudicat,  litcmfuain 
faccie  dicitui  .•  rauUomagisis  ,  qui  doloiudicat.  Hoccnin» 


cnur  ii; 
tfm  'r.i 
fucer.>-    . 


aliquando  ita  eft  concepta,vteiusfacultatcmrelinquatat-       intetcft  intc?  eum,  qui  male  iuditat  pcrimpcudenciara,  & 


biciio.  Sidicaclex,iiid;cemopoiccc, cineccUitatemimpo- 
nit.  Si  icadicat,faceiepoteft,  pcimntitci  faculcatera.  Sic 
incclligenda  eft  didt.lex  nonquicquid.  inpr^ncip.hoctitu. 
&lexprira.  Cod.  quomcxlo  &  quando  iad,  Sicmtelligen- 
dum  eft,  quod  dicitur  iudicem  incerdum  gratiam  facci e  pof^ 
le.cap.confuluit.deofEc.&potefta.iud. deiegit.  Exeoloco 
coliigunt  iudiccm  pollcgiatiam  faceie.  Sed  quomodohoc 
accipiendum  fit,fatis  pctfpici  potcft  ex  his  quae diximus.cum 
Itxpermiccit,  necimponicneceflicatem  ,  poceftgratiamfa- 
cere,vtcumdedilationibus  tcmporura  ,  &aliis  qaibufdam 
aliqaid  ftacuic,ficuteciamdc  foice,quadiximus  polFequaf- 
dam  lites  dirimi.  Di(fbumi3m  eftquidamp.^ceptaeflecir- 
carcm  iudiciatiam  ,  quorum  alia  geneialia(unc,aliafpccia- 
lia.  Gcnerale pricceptum eft ,  de quo dicere coepimus, neiu- 
dexcontralcgumpraeccptaquidquarafiaciar.Qjndfirconcra 
lcgc.sfacere,qaidfecundumleges,etiamdocuimus.Addcn- 
dum  eftquid  ficcontcaiusconftitutionis  aliquidfacere,aut 
concra  ius  litigacoris  pronunciarc,  vr  dicicur  in  leg.prim.quae 


eum  qui  dolo :  quod  is ,  qui  iudicat  M  lo  malo ,  ad  vcram  x- 

ftimationcm litis  cencatur ,  vt in  diifto  luco  ad  fincm  dicitur, 

&in  icg.  vltim.depccn.iudic.quimalciudic.  Qa'vcropcc 

imprudenriam  male  iudicauerir ,  non  tencbitur  ad  vcraia 

jeftimationcra  litis :  fcd  quatcnusrc!igioniiud;cis  vifum  fuc- 

rit,  vtdicitur  in  dift.leg.  vltim.de  extraordinar.  cognit.  In 

intcrpretationc    edi(fti  cuiufdam    Vlpian.    fcripfit    iudi- 

cem ,  qui dolo  raalo iudicauir,  litem  fuam  facere',  vt  arftima- 

rionem  veram  prxftct.  Sic  eft  intelligendus  Vlpiani  locus, 

nccfanccapcandafuntciusvctba.  Dicitur  litem  fuam  facc- 

re,cumvelutiinperfonamfuamtransfcirlitem ,  &isincipic 

tcneri  propter  dolum  ,  aut    imprudentiam  fuam  ,  cura 

altct  litigantium  tencretur.  Nunc  incelligitis  quid  venia» 

inhanca(ttionem,&quidhaca(5tionc  petatur.   Addenduni 

eft  cx codera  Vlpian.in Icg. fcq. luhanus.  i<>.  hoc tit. hanca- 

«aionem  non  transferri  in  hajrcdcraiudicis.licctlulianifcn- 

tentia  fuerir,cam  transfcrri  inhircdem  :fedhicfentenci* 

nocaca  eft  a  mulcis  racio  videcur,&quia  ex  maleficio,vel  qua- 
r. l-C.:^  i » .  .        ■  .         *       • 


fcncencia  fine  appell.refcind.  Dicitur  indi(ft.leg.i.ficontra  fi  raaleficio  datur  ,  &  poenamquoquc  continet.  lamaccc-* 
ius  exprcfle  aliquis  pronunciauerit ,  fcntcntiam  nullamcf^  dendum  cft  ad  prxcepta  rci iudiciaris  fpccialia:generalce- 
le,adeovr  necellenonfitprouocare.  Cumautcm  iudexdc  nim  priceptura  eftquod  iara  diximus.  Prafcepia  fpccialia 
iure  pronunciauit ,  non  conrra  iusconftirii'ionis,  fcdcon-  mulca  funt  lub  hoc  tit.qUiC  partim  adlicigacorcs.partimad 
tiA  ius  litigaroris ,  ipfo  iure  feiuearia  poQ  eft  nulla ;  fedo^      rcm  quxpccitur.partiroadrationeracxcrccndiiudicii  perti- 

ocnr. 


Jn  T^it.i.  de  tudic  iis. 


\Ci 


ncnt.  Hac diftindions opus eft.vtaperte inrelligamus, qus 
hoc  titii.  concineiitur.  Videamusprimumdcperionis.qn^ 
rem in  iudiciam dedacunt.  In  primis certum  eft.vtconfillac 
iudcium  ,  opus  eflc  adore&rcOjVtdiximusfupra.  Vnde 
cum  iudicium  confiftere  nondicaturcum  hominemortuo, 
fi  cum  mortuo  fit  cocptum  iudicium ,  qui  viuere  putabatur, 
non  rcnet  fcntentia.  quodfidecefiitfortereus.quiputaba- 
turviuerc,  &fententialaracft,  &condemnacusfai!:(enten- 
tianullacft.necadeaminfifmandjmappcllationeopus.  1(  g. 
pcn.ff.qax  fcnten.fine  appcUat.refcind.  Icg.in  f  imma.  §.  vl- 
tim.dcrciudic.  Simi'ediciturdcbencficioprir,cipis.leg.Ne- 
ratius.fi^dereg.iur.  Curapriiicepsdedicbeneficiumci ,  qai 
putabaturviucre,idbencficiumeiush.Tredinondatuc  Hinc 
oritur  quarftio  iuleg.74  dequa  tc.§.vliim.hoc  rir.  5pecies 
hic  cft,  de  quaeoiocotradlat  Vlpian.  Cum  quidam  litera 
raouerc  vellet  aducrfus  Titium  amicum  mcum  ,defenderc 
fcum  volui  i  &  litem  (um  conteftatus,  cum  is  iam  morruus  ef- 
fct,  &  eum  viuere  putarcm,tandem  condcm natus  fui,  &  fol  - 
ui.  Ha:c  eft  hypothcfis,  exquamultrqujeftioncs  otiuntur. 
In  primis,aa  ha?tcs  fit  liberatus  mea  folutione ,  dubitatio  na- 
fcitur  .•  quia  folutio  fafta  a  quocunqueliberatdebitorem.l. 
roluendo.4 1  .fF.de  neg.gc.&  tamen  dicirur  hic  haeredem  non 
liberati.  ladiiianinilijmeft.quod  fafceptum  cftadefen- 
fbre,  mortuo  eocuins  nomine  iudicium  fufcepit,  ideoquc 
folutum  co  nomine  116  pOtcft  prodefle  hsrcdi.fi  ftri<fkum  ius 
infpicicmus,  vtpofteadicam.  Altcraquiftio  eft  cx  hac  hy- 
pothefi,anego,qnidefendi, &  folui  condemnatus,poflSm 
rcpetere  quoddedi?  &  aicnonpofrerepetcre.-quiaex  caufa 
iudicati  folui.  Nam  ctfi  nuUum  fic  iudiciuoi  ,  tamen  cum 
quisputatiudiciumvalere,  non  poteft  repercrc-  Sifnileeft 
inleg.cumputarcm.j/.famil.ercifc.  Dcindequajriturexca- 
dem  hypothcfi.an  ego  ,  qui  foluiex  caufa  iudicati,  &non 
pofrtimrepetcrcabcocuiloluijhabeara  adlionem  aduerfus 
eum  pro  quo  folui?  Hic  dicitur  adlionem  negotiorum  ge- 
florum  me  habere :  quia  eius  negotia  vtiliter  gelC ,  fi  dcbitor 
crat,quod  verumefi :  quiafiaba<Storeconueniatur,potefl 
eum  rcmouere  exceptionedolimaIi,&ideo  vtiliter  negotia 
eius  gefli.  Dacur  iraque  adlio  negotiotum  gcftotum  ,  etfi 
quis  ftridloiureliberatusnon  fit.l.fircm.quicflvItim.fEde 
ncg.  geft.  Sequensquiftiocftdeprocuratorc,  an  procura- 
tor  rem  in  iudicium  rcdlcdeducat?  Etcerturaeftrc<Slede- 
ducf re. lcg.  fi mater.  §.  hociure. fF. dc  cxccpt. rciiudic.  toto 
tit. fF.de  procur.fi  verusprocuratorfitjfimandatumhabeat.' 
alioqui  non  valet  iudicium,nifiis,qui  agit,verusprocura- 
tor  fit.  l.licet.  C.deprocur.  QModadcorerumcft.vtinqua* 
cunque  parte  iudicii  opponi  poflit,quod  falfus  ptocur^tot 
fit :  quiamandacum  nonhabeatadomino.  Hocautcmin- 
telligendum  cft,nifi  dominus  rciratum  babuerir ,  quoda 
ptocuratotc  falfo  geftumcft,dift. leg.licet.  Hoccft,quod 
vulgo  dicitur  ratihabitionem  comparari  mandaco.I.vltim.Ci 
ad  fenatufconful.  Macedo.  Vnde  cliftimo  ,&  magis  rece- 
ptum  quoque  eft  ,  quod  diciiur  in  didb.  leg.  licet  etiam  .lo- 
cum  haberc,  etfi  fentcntia  lata  fit  aducrfusfalfumprocura- 
torem.  Nonnullitamea  putant  5  fipro  eo  lata  fit  fenten- 
tia,tanctantumconfirmariiudiciumratihabitione.  Sedego 
putoacciptendumeflc,ctficontraprocuratoremfitpronun- 
tiatum.  Vlpian.enim  generalitet  loquitur.  Deindemouet 
loe,  quod  iam  diximus  de  potcftatc  ratihabitionis:nam  com- 
paratur  mandato ,  vt  didlum  cft.  Vndc  videndum  eft  in  hac 
poteftate,fi  mandatuminterccfljflet,quidefret  iudicandum? 
Ccrte  fi  mandatum  intcrccfliflct,  dubium  non  eft,quiniudi- 
cium  confiftat ,  fiue  proeo,fiuecontra  eumlata  efret  fen- 
tentia  :  idem  crgo  dc  ratihabitione  dicendum.  Quxrirur 
nunc  de  tutore & curatore.  Extattit.vnuslib.j.C.quilcgir* 
perfo.ftan.iniud.hab.  Legcs  continet  duasillctit.  quajlo» 
quuntur  dc  pupillis,&eorumcuraroribus.  Tucor  &  cura- 
tor  rem  pupilli  redle  dcducunc  iniudicium :  non  aucem  reifte 
pupillifinccucore.  Excipiturtamen  iudicium  poflefTorium» 
in  quo  minores  legitimam  perfonamftandihabent.  A6lio 
in  qua  agitur  tantum  de  pofleffionc  velrecupcranda,vcla- 
mirtenda ,  vcl  acquirenda ,  dicitur  adlio  momenraris  poflef.* 
fionis  .inquanonagirurde  proprictatc.qaafi  momcntaril 
vcro  dicitur,quafi  breui  tempore  duracurafit,donec  lisfi- 
aiacur  de  propriecace.  Sinc  tatore  igitur  poteflpupillusde 


poireflione  fu.^cipec;  iudiciilnS  jqiiodic^nonviJeatutmag  :i 
momenti  eflc.  Exhisapparet  ,  vcconfiftaoudicium  jopuS 
cirepnfencialitigaroiumadloris&rei.  IndenafcitUr  qui- 
flioin  leg.  non  idc  rco.  44.  hoc  titulo.  Siiduerfus  plu- 
res  mota  fit  ccntroUerfia,&aliqnifuhtabfentcs,aliquifunC 
pr«(entes,in  iuduium  aduerfus  pra^fentes  cdtififtar,anex- 
pctfandi  fant  alii?  Ait  lutifconfiiltus  non  idcirco  iudicis  of- 
ficiumimpediri.  HoceftdiligentctoOtandum  :  quiacfttri- 
tura  ,  &frequentcriniudicii.  alleg.itur,  ctiam  abimpcritis 
iuris  ,  non  difFerri  fufceptum  iudicum  cum  pluribus  ,  ctfi 
quidam  cceperint abefl^e.  Addit  id  lurifcor.fultus :  Cum  prf- 
fc;ntium,&  eorumqui  non  deftnduntur  adrtliniftratiodif- 
cerni  &  aftimari  poilir.  His  vcrbisadmonemuthoclocum 
haberc ,  cum  reSj  de  qua  agicar,  eft  huiufmodi,  vt  diuifionem 
recipiat,&  hoc  ca(u  Op  perfona;  funt  ,tot  erunt  cauf 2,  &  quod 
caufifuntitot  etunilites.  Idcircopropterabfcntiam  vnius 
licigancium  ,  dc  alceritis  tamen  cau(arc6teidtereaiudicabi- 
tur  :  fin  tanta  eft  communio  caufa;,  vtres  diuifionemnoti 
recipiat ,  cilnc  dicendum  efle iudicium  propcer  abfenciam  a- 
liquorum.  Hadenus  de  praccepcis,qu£  adpetfonas  hciga- 
torum  (pedtant.*  aliafuntprxceptaadrem,qu«iniudicium 
deducitur,  pertinentia.  In  primis  norandum  eft,  fiplutes 
hasredes  fint  vnius  creditoris,  Vnuin  hrredem  nOn  poHe  rcm 
totam  iniudiciura  deducefc:curarestantum,quacdebctur, 
in  iudicium  deducitur.  Deduco  cnim  tantum  in  iudicium« 
quod  mihi  debctur :  quod  cohxredi  debcrur,  dcducere  in  iu- 
dicium  non  poflum  in  cius  praiudicium.  leg.  fi  praecor.  j  1 . 
hocritu.  Ealex  infin.fichabet:  IS^ecenmcjMif^uami^c. 
RatiocrtjCurcohzredipriiudicarenon  poteft  is,quifolus 
agir,leg.ripe.fF.de  re  iudica.  Quod  autem  adducicur  in  leg. 
fecund.Cod.de  confor.eiufdem  iir.  non  raulcum  ad  tem  per- 
tinet.  Dicicurin  ea  If ge,  vnum  eX coniorcibus  luis pofle  a- 
gere  de  vna  re , &  caucionc exada de ratihabirione.  Q^ani- 
uis  enim  alias  nemo  poflic  fine  mandaco  agere,camen  hicpo» 
teft  agere.  Sed  hoc  nihilobftacnoftr.i:  fencenrii.-nam  v- 
nus  h<eces  non  admiccicur  folus  in  pr^iudicluin  fii  coh^re- 
dis  ,  fed  cum  cauet  derato  ,  cohiredesidratua^habituroS» 
interimadraittitur,cumcautioneillaexadia:  ficintellgide- 
bet  di(3:.lex  fecan.de  confort.eiufdem  lit.  Hinc  orirur  qux- 
ftio  difficilis  exiftimara  cx  leg.  etfi  reftituatur.  2  8.§.vltim.. 
Specieshiceft:  Quidam  pacerfamil.mortuuseftrchdlofi- 
lio&vxote  prignante  :  filiusvultagereaduerfushiredita- 
rioS  debitorcs .-  qua;ritur  pro  qua  parrc  agcre  poflSt  ?  Du- 
bitatJo  nalcitur  ex  eo,quod  folus  hires  non  cft.  Nam  par- 
tus  nafcituri  ratio  habetur  ,  parcus  enim  nafcirurusfucurus 
eft  ci  cohireSj&incertum  eftquodnafcicunfincexvxorc, 
fcd  incerim  fi  velic  agete ,  quocam  pat  tcm  in  iudicio  d;ducet? 
AitlurifconfuIcuspacccrjodimiJiameumnonpoflcdcducere 
in  iudicium  ,  &  re<Sbe  non  dicipartem  dimidiam  dcduftam 
iniudicium.etfi  vnustanrumnatosFuerir.  Dehocramea 
conftat  fuifle  dubitationem  inter  veretes:  fcdinillara  fen- 
tentiam  icum  eft  ,  Vt  nc  pro  dimidia  parte  quidem  rc<Sle 
rem  in  iudiciom  videatur  deduccre.  Poterunt  enim  plutes 
nafci  ;falccm  incercum  fuic,an  plures  nafcerencuf  quam  vnus 
vccxillalcg.vet.  Sed  &  Sabinus  Caflius  dicunc.&c  .Qn,?- 
ricur  ergo,  quam  parcem  debeac  in  iudicium  deducere  ?aiunc 
parccmquarcara  peci  dcbuifle.  Haccfcncentiiobtinuicia- 
ter  lurif  confuIt<Js ,  quifcntiunt  quatuornafcipofre!  &pro- 
batur apettein  Ieg.antiqui.fF.fi  parshsre.pct.qu?  valdeno* 
tanda  eft.  Sed  difHcultas  nafcitur  ex  lcg.cum  quidam.  <o.  §, 
fuura  hiredem. fF.  dc acquir. hsred. & leg. fi pater.  ^(J.fF.de 
folut.quac  antinomia  habetut  difHcilis.  Qua  in  rein  pri- 
mis  mihi  videretur  fequcndum  ,  quodeftaperteexpreflum 
indi<a:.Ieg.  z8.§.vlcim.&indidt.lcg.anciqui.  Namindi^a:. 
leg.  cum  quidam.ieferunrur  tantum  opiniones,&in  AiQ:. 
leg.  fi  pater. lulianus  m  nota  (ua  ad  Vrfeium  oftendit  fe  dubi- 
tare,  non  enim  affirmac  qnotnafci  poflint.-  quiaput3tho<; 
magisphilofopho,quam  lurifconfultoeonucnire,ideoque 
cum  non  affirmet,fcddicatquartam,  velquincam.-  ahiau- 
tcm  iuris au<Sorcs  ftacuant ac  dcfiniant  quartam  partem  pc- 
ti  dcbere,  cgo  non  dubito ,  quin  fequenda  fic  corum  lenrcn- 
tia:  quia  definiunt  quod  diciturindi(Sl.!eg.cumquidam.& 
indiifl. Icg.fi pater.  Huiusautera  lc(5tioin  Noricononcfk 
cmcndata^legendum  enim  eft>  vt  in  Florentini$,IuIianus  no- 


wcquafih^cIulianusnotctadfcriptaVrreiferods.Pramit- 
tit  enim  Vrlei  vecba,  deinde  fuam  kntemiam  fubiicit ,  in  qua 
dubitat.nihilquedefinit.  Ideoquefeqaendumell,quod  in 
dia.leg.iS.dclinitumeft.&indid.lcg.antiqui.  Adden- 
dum  eft,  quod  non  debetur ,non  venire  in ludicium ,  quam- 
uis futurum  litaliquando  vt  dtbeacur.lcg.  non  quemadmo- 
dum.  5  f  .hoc  tit.vbi  lurifconful.ai: :  Si  quis  experiatur in  iu- 
dicio  aduerfus  aliquem  ,  &  perat  eum  condcmnari  ciusrei 
«omine  ,  de  qua  fucuraeftoblgacio,  nonpoteftitaconfti- 
tuiiadicium.quodin  pendenci  effec.  Poceftquidsm  obli- 
gatioinpendenciclle.fediniudicioidreccpciimnon  cft.  Si 
quis  promiferic  mihife  p£Cuniamdaturum,poccft  accipifi- 
deiuiroreiusobligacionisnoraine,  qii^futuraeft  :  fucuric- 
nimoblig3cionis,qua:nonducontra-6taeft,fideiuflbr  accipi 
poccft. did. leg.non quemadmodum.  5  y .  hoc cic.&  cunc fi- 
deiuilor  obligabicur,  cum  accepca  fueric  pecunia.fed  idem  de 
iudicio  dici no n  poteft :  non  enim  fic iudicia in  pendenci  eflc 
poirunrsvcobhgatiofideiuiTotis^quxpendetex  futuro ,  iu- 
diciumautcmnonpoceftica  pendere.  Quid  cnim  percinet 
ad  iudicium  fut^aritemporistradl-us?lcg.prim.§.i. ff.de  vfu- 
tis.  Eodcm  percineclex, nonpoceft.  23.  ff'.  hoccic.  Siquis 
pecuniam  mucuam  dederit,  &  ftipulatus fic  vfuras,  fi petat & 
forrem&vfiaras  :  vfurs.quidem  ,  qux  debentur  cum  ac- 
cipitur  iudicium  ,  pecuncur:  alixveropetiquidcmpoflunt, 
fed  alio  iudicio,alia  incerpellacione  opus  cft,  non  enim  inter- 
rumpicurcurfusvfurarumperlirisconteftationem.leg.prim. 
C.hoctic.&l.liteconceftac3.55.fF.dcvfu.Seddixeritaliquisfi 
obligacio  qui  in  pendenti  eft,  non  poteft  deduci  in  iudiciura 
fi  qaid  igitur  annuatim  debeacur,  non  viderecur  pofle  peci  ad 
pra-ftationcm  fingulorum  annorum  rquodiniquumcft, & 
iari  conrrarium.  NatR  fi  quis  mihi  debeat reditum  annuiim, 
ponampctere,vtcondemnecurnontanturaiadpri'ftandum 
tedicumtemporis,quodeftlaxit,fed&futuricetnporis  pof- 
fum  pctcre  vfuras,i(J faris eft  exprcirumin ieg.pcim.  Cod.  de 
fideKomm.  Scd  expeilamusquod  aiclurifconful.in  didt. 
leg.  5f  .infiii.hoc  tit.  i^^Jte^uam  als^mddel/eatfir  ^e.  In 
hac  Cpedc  de  annuo  reditu  aliquid  debctur,mnccumiudi- 
cium  accipicur :  nos  aurem  p  onimusnihil  dcberi,  nihil  in  ob- 
ligatinne  efle :  led camen infticui iudicium ex eo,  quod  futu- 
rumeftinobligarione,  quamuis  nunc  nihil  debcatur.  Ex 
fais,qaxdiximus  ,-quiritur.  Quidam  eft|cbligatusadmi- 
hi  danduen  indiem  ,  aut(ubcondicione:ancediemautcon- 
dicionem  n  on  polFum  peterc ,  quia  nihil  debccur.  Sed  quia 
malc  vcitur  fabftantia  lua  ,  peco  vc  caueat  fe  foluturum 
cum  dies  aduencrit ,  anretfte  inftituatur  iudiciumaduerfus 
eum?  Hrcquiftio  tradaturinlcg.inomnibus.^i.hoccicu. 
quacauecur,  vclicccquodnondumdebecuriniudicium  non 
veniat ,  tamen  ad  intcrponendam  cautionem  poteft  agi ,  fi 
periculum  fit,  ne  non  ioluendo  fic,  Idem  dicicurinleg.fi 
crcdicorcs.  i^.ft".  depriuileg.  credic.  vbilocus  eft  apcrtior. 
Excmplum  fimiia  de  legacis,de  quibus  cic.  vcleg.velfidei- 
comm.  nomi.  cauca.  vbi  cumlegacumanccdicm.vel  fidei- 
commiflum,non  pofllc  peci,excaufaexigipoteft  caucioab 
harrede.  Hocigicurrecepcumeftinbonifideiiudiciis,&in 
legacis ,  &  fidcicomiffis,  qua:  nacuram  bom  fidei imicancur. 
leg.in  minorem.  Cod. inquibus  caufis  rcfticuc.inincegrum 
uon  eft  nccei.  Aliud  cxemplum  eft  in leg.  folemus.  <Ji.  hoc 
tic.fi,  pecitio  ge  ncralirer  conccpta  cft ,  ad  omnia  percinec^qu^ 
Ipecifllicer  incer  liagaiues  non  funr  excepca.  id  eft,  non  eft 
neccfl^e  id  aftum  cfie,  vc  omnia  venianc,dc  quibus  fpecialicec 
alicigintibus  nihileft  caurum.  Hxc  icnccnciarefercurinc. 
cumccclefia.de  cauf  poircfl'.  &propriec.  Exemplum  eft  in 
2(5tione negociorum  geftorum ,  &  fimihbus  iudiciis ,  quac  v- 
niucrfaliadicuncur.ideradeaiflionccuccl^,  &pecicione  ha:- 
reJitatis.  In  ha:c  cnimiudicia  veniuat,  quznominacimcx- 
cepca  non  func.de  quibus  ipecialicer  nihil  c.iucumeftinter 
liciganccs  ne  vcnircnc ,  nonde  quibus  fpccialiccr  a6lumeft 
inccr  concrahenrcs  vt  vcnirent.  Hinc  nafcitur  quxftiotra- 
«Staca  in  leg.  1.  Cod.  hoccicul.cuius  hiccfthypochefis,pu- 
pillus  finita  tutela  ,  egica(ftionc_'tutcla:  aduerfus  tutorem 
fuum  .•pctiicracionem  fibireddicucelsgeneralicer.-eiusaji- 
miniftrationis  variz  erant  fpccies.-isenim  pecuniamexege- 
lat  a  debicoribus  pupilli .-  pridia  comparaucrat ,  multaalia 


Franc.Duareni  (jomment. 


geflerat ,  qua:  diuerfa  funt.  De  vna  tancum  fpecie,puf3 
de  cxadlione  pccunix^aftum  eft  in  iudicio ,  cam  tantum  (pe* 
cicm  perfecutuscft  ,  necefthabicamencio  aliarum  rerumJ 
eadem  abfolurus  eft  cutor.  Agic  denuopupillus  cadcm  a- 
dbione  ,  &  pro(cquicur  aliam  fpecicm.  Obiiciturciexce- 
ptioreiiudicata?,quxriruranobftet?  Exhisqui  iam  dixi- 
mus ,  videtur  non  pofle  agere ,  videncur  enim  venifle  in  iu- 
dieium  ((ccundum  regulam  \  nobis  cradicam)  omnia,  nifi  de 
quibus  nominacim  adluin  eft  ne  venirenc :  hic  nihilexce- 
pcum  eft.  Ergo  hajc  quoque  fpccicsiniudicium  venitscr- 
go  fi  veneric ,  dicendum  eit  cum,  quidenuoagic  aducrfus 
tutorem,per  eXcepcioncm  rei  iudicata?  fammouendura  eiTe, 
quia  eadem  res  iniudicium  dedacicur.leg.cumquaticur.de 
excepcione  rei  iudica.  Tamen  in  di(^.  leg.  fccund.  dicicur, 
aduerfus  Occcptionemrciiudicacs,  dandameflcreplicacio- 
ncm  doliminori  pupiIIo,qui  adioncm  tucelaedenuoinfti- 
tuicaductfus  tucorem,idenimvifumeft  aequum:quiapro- 
fecutus  fuerattancum  vnam  (pecicraadminiftracionis,cuin 
vatis  adminiftrationis  Ipccies  eflent.  Quamuis  oius  peti- 
tio  gcnctalitcr  conccpta  fuiflct.  Verum  quidem  cft  me-  * 
rum  ius  obefle  pupillo  ;  ob.Tquitatemtamenadrcplicatio- 
nem  doli  admitticur.  Alia  fpccies  in  leg.fi  cum  tibi.^.Cod. 
eodem,inqu3  dicitur  iushuicconcrarium.  Ina(ftionctu- 
telz  quiftio  mota  erat  de  pr.xdiis  comparatis  a  tutore  mino- 
ris,is  volebat  imputare  precium  minori ,  de  eo  iudicacum  eft, 
feddecaufaeui(5lionisnihila6lumeft.  Namemendo  prxdia 
pupilli  nomine  ,  conuenerat  cura  venditorc  ,  netenerecuf 
cui(5lionis  nomine  ,  arque  ira  de  euiftionc  cautioncm  re- 
miferac ,  idco  male  gifterac  tucelam  .•  de  co  tamen  nlhila- 
dumcrat.  Qucetirur  an  reuocari  poflTit  ca/jjccies  iniudi- 
cium  .•  ficutdiximusfupcrius  ?  Aitdiifl.iex  ^.nonpoiTe^fed 
diuetficas  vttiufque  hypothefeos  facit,  vt  diuerfum  ius  fta- 
tuatur.  In  priori hypothefi  exponicur plures  fpecics admini- 
ftracionis  fuifre ,  quarum  vna  dcdu(5la  fuerac in  iudicium,  al- 
tera  non  profecuta  fucrat :  &  vulgodicimus,  fcparacoruna 
feparatamefFe  debererationem.  Inhac  verofpccicpropo- 
nitur  tantum  vnamadminiftrationcra  cffe  ,  vidclicet  circa 
comparationcm  pra:diorum.  Quod  autem  dicitur  de  eui-  • 

Aionc,  feparatum  non  eft :  accedic  enim  comparacioni  prz- 
diorum  .•  cum  quidveroiniudicium  venir,nosincelIigimu» 
idvcnirecumacceflionibus&appcndicibus  fuis.  Cum  ica- 
quc  fpecics  fcpirata:  funt,  liccc  denuo  agere,  &  aduerfus 
cxcepcionem  rei  iudicata;  opponere  rcplicacioncmdoli.vc 
diximus.  HatSlenus  de re ,  qua:  deducicur in iudicium .•  prs- 
cepca  qui  fequuncur  ,  percincnc  ad  rationcm  iudicii  exer- 
ccndi,&adolficiumiudicisinexcrccndoiudicio.  Primum 
priECcptum  cft,  vc  iudex  dec  operam  nc  lis  protclctur ,  vr  pri- 
mo  quoque  cemporefiniacur:  pnftitucumaucemefttem- 
pus  cerrum  incra  quod  lis  quxque  finiri  debet.leg.properan- 
dum.C.cod.qui ciuiles caufas  vuit definiriintra  tiiennium, 
criminalesintrabiennium,  quod  &anteaconfticucum  cx- 
tac  lib.  9.  C.  tic.  vtintra  ccrcum  tempus  qusft.crimin.ccrmi. 
Lires  omnes  feuciuiles,  fcu  criminalesvlcratrienniiim  non 
debenc  protclari,nifi  in  certis  caufis,qui  rcccnfencur  in  d:(5t. 
lcg.properandum.puca  fifcalibus.Litem  hic  vocamus  inftan- 
tiam  ,  non  quod  a(^io  falua  noa  mancat.  Namdenuoagt 
poteft,fediiaftantiaperiifre  dicicur.  Quamuis  aucem  vcr- 
bum  hoc  ficde  ccmporeprafcripcoad  hcesfiniendas.ramen 
ob  iuftas  caufas  fuftinecur  iudicium  caufa  cognita.  Excm- 
pla  funt  inleg.intcrdum.  55.  hoc  tit.  vbifi  litigator  inftru- 
menta  licisallcgetapudeumcfle.quircipublic.caufa  abeflc 
dicicur ,  cunc  fuftinecur  iudicium.  Hac  racionc  impccran- 
tur  diplomata  rcgia  ,  quxapud  nosvficafunc,  Letresd eflat  Militmt» 
vulgo  vocant.  Milites  folenc  huiufmodi  liccras impecrarc :  ;'>-/«"/*^ 
quod  Rcipub.caufa  abefFe  cogancur,  &  in  ludicio  adefle  non  i"*"^ 
poffunc:  liceris  illis  princeps  mandac,  vccodcm  ftacucaufa 
maneat  ,  donec  abeffe  defierint.  Ahud  priceptum  eft  ia 
leg.  fi  debitori mco.i  i .  fF.  hoc citulo.  Cum  reus  vocatus  cfh 
ad  iudicem ,  multum  incereft  an  confiteatur  ,  quod  a<floc 
incendic ,  an  inficiecur.  Si  inficiccur  ,  tunc  probacio  ciu», 
quod  inficiacur,  neceflario  ab]a(ftoreproficifcidebec.&pro- 
cedcndum  eft  obfcruacoordine  iudiciorum  vfque  ad  fen- 
renciam.  Si  veco  confiteacurfedebere  ,  &paracumfedicac 

folue- 


\ 


tn  'Tit.l.deludtciU> 


{o!u:r6  ,  auiiendus  cft  ,  BoftcogendiisiudiLiumfurcipere. 
•>i)m'4    OmniacnimiudiciidicunturablolutorraelIe.§.vhim.lnrtir. 
iudiciA    de  perpct.  &  temp.  Siparacusficreus  fokiere  idquodabco 
dicuitur  petitur,  prodcft  rco  magis  bonam  fidem  .jgaofcere  co  foluco 
^bfolutf  quodpetitur,qasm  iudicium  expcdare  propcer  notamin-v 
ri4i£t.     fjj^jjj^  ^j^jgj  pleranque  fententiam  fequltur.leg.fi  reus.75.de| 
procur.  Hoceft  quodlcg.  proinJe.  if.  fF.ad  legcm  Aquil. 
nullascfieparEes  iudicisincooficentem.  Videcur  hoc  con- 
trarium  his  elle qua; i n  d .  l.fi  debitori,2.i.  dicuntur,  quod  lci- 
lcet i-adex  dare  potefi: aliquod  tempus  confitenti.  Nam  fi  ita 
fic,ergofuntaliquxiudicisparcesinconfitcntcm.-Sed  verum 
cft,quodaitd!<5talex  proinde.iudicis  partesnonefis  quic- 
quam  iudic^re,  ideft,ceflat  omnisiudicatio,nonquodnoti 
pofiit  diem  dare  conficcnti,  accepta  cautiouc  ad  foluendum, 
imoinipfaicg.  proinde.  zftimatiudex,  non  iudicac:partes 
ajtcmaiftimantis, nonfuntiudicantis.  Aitdid.lcxii.fide- 
bitoti. infin.  Mcdxumautcmtempus,  ^cat.  De  tempore 
quod poft condemnationem  reis  indultum  eft,  videnda eft  1. 
i.fF.de  vfur.rci iudic.  qua:  ait  tempus  cire  quatuor  menfium, 
quodnonferuaturhodieapudnos.   Aliudpticepium  eftin 
leg.qaoties.^.Codic.co.  Ait  enim,cumincidit  quiftio  ali- 
qua  in  iudicium  eius  rei  de  qua  cogniturus  c  ft  iudcx,de  ea  co- 
gnofccrc poteft ,  etiara  fi  ad  eiuscognicionem  non  percineat. 
Fingamus  clle  pedir.eum  iudicem,  qui  dc  caula  ftatus  cogno- 
Cuaifit    fcere  non  poteft.leg.placct.Cod.de  peda.iudic.  fi  tamen  hzc 
tnctitns,  quxftiojnciderit ,  dLicacognofccrepotcft.  Rutfamfiagitur 
(i  P""-  debxrcditatepctenda,  &obiiciturdc  ftatuhominis,  quod 
"'    ''     kruilisfitconditionis.-priusquirendumeftanferuus  fit,& 
apud eum pedaneum iudicem  dc ca rcagendum , quamuis de 
ea  re principalitei  no  pofiit  cognofccrc,quod  ideo  fic  eft  fta- 
tutum,  quia  principalis  quiftio  non  poteftiudicafi,nifi  prius 
deiilacaufiqui  incidit,  cognitum  tucrit.  Locus  fimiliscft 
in  1. 1 .  Codic.de  ord.  iudic.  qua:  rationcm  adfert ,  quod  tunc 
iadcxqui  dccaufa  ftatus  cognokit,  de  ea  non  pronuntiat, 
fed  fideprchendetiteum  {eruumelle,  pronuntiat  eumhs- 
redem  non  cfle.  Simile  exemphim  eft  de  quscftione  ciuih  & 
criminaii.  nam  iudices  quidam  dc  ciuilibus ,  alii  de  criminali- 
bus  cognofcunt.   Sic enim  hx  cognitiones  diftindz funt, vt 
•>.        hodie  apud  nos  iudexciuilisde  criminalibus  non  poffit  co- 
gnofcere,  vel  contra.ditfl.leg.folemus.  §.  latrunculator,  fF. 
hoc  titul.  Sedtameniudcxcmilis,fiquxftiocriminah$inci- 
dit  apud  cum ,  dc  ca  cognofcit,  &  condcmnac  vfque  ad  fura- 
mam  pccuniariam.id  colligitur  exdiift.  leg.quotics.^.Codic. 
hoctitul.&leg.i.Cod.deord.iudic.  Aliadpnccptum  cftin 
Jeg.nulli.io.  Codic.hoctitul.  Quiftio  eftdepoflcflione  & 
proprietatecuiufdaiT»  rei,  fortepridii,  fialiusiudexdcpof- 
ieffionc,  alius  de  proprietate  pronunciat,diuiditur  contincn- 
tia  caufi:  continens  vocamus  quod  coniundluracft,  vta:- 
dificia  vocamus  coniundla,  idificia  contincntia.lcg.z.  vt  Al- 
phenus.87.ff.devetb.fign.QujB  igiturcotincatialuntiniu- 
diciojCaab  eodcmiudicc  iudicari  dcbent,  nccdebec  diuidi 
continentia  caufx.  Notandum  tamen  eft  ,  quod  ea  leg. 
nul!i.dicitur,fi  caufi  vno  &  eodem  iudicio  ternsinari  potent. 
Sed  hocnon  obcinet  apud  nos  in  beneficiis  ecclefiafticis,quia 
vtraque  qusftio  dc  poflreflionc  &  petitione  apud eundcm  fi~ 
niri  nonpoteft.cumiudicesregiidefolapoircflione  cogno- 
fcant.  Aliudprarceptum  eft  in  lcg.fi  de  vi.j^.fl.hoctitul. 
Spccies  cft  huiufmodi:ci5  pofliderem  prardiu,  poflTeflione  ve 
quandam  (  nam  prxd>um  aliquaudo  polTcffio  vocatur  )  qui- 
dam  me  vi  cxpulit.     Ago  aductfus  cum  interdidbo  vnde  vi, 
jrccuperandre  pOiTelfi  onis  caufa.  allegat  fc  dominum  efle  fun- 
di.   Qi]2iitur,an  de  dominio  &proprietate  prius  cogno- 
rccndu  .''f  urifconf.refpondct,priusde  vi  &  poflefllonc,  quam 
de propiiecate cflc  cognofcendum.  non  enim  idem  eft quod 
de  fupericribus  quiftionibus  ••  nam  nihilquiftio  dominii 
habetconiuniSumcuminterdidto.   Cogcndnseft  primum 
pofleflbrreftituerc,  quia  alium  fpohauit,  quanquam  altcr 
dominus  fit  fcrte prsedii,  nec  poteft  quiftio  mota  aliter fini- 
li^ideononqui-titurinhocintcrdiito,  an  dominus  fir,an 
non,isquialiurii  Ipoliiuit:  fedquxritur  id  tantumandeie- 
^usfitnecneis,  quipoflcflbr  fuerit.    Similislocusextat  in 
leg.quicoitu.  f.§,  fidevi  &pofl;flione.  ff.adlegcmluliam 
de vi pub lic.vbi eadcm fuat propemodum vcrba.  Prxdiura 
vocat  pofleflioncuirquamuis poflcflio  aUas  4  dominio fcpa- 


IG^ 


retur:  tamen  interdiim  praiJium  pro  poflcfiione  accipituf 
leg.interduia.^S.deverb.ligaific.     Aliudeftpra:cepcumde 
priiudicio.in  Ieg.permin01c1n.j4.ff.h0ctitul.vbi  lurifconf. 
Maior  quajftio,  mquir ,  minorcm  ad  fe  trahit.  Breuis  cft  hic 
aphorilmus,  fed  obfcurus.  Exemplum  valde  oppofitum  eft 
inl.prar:oredixit.7.§.fidicacuc.ff  deiniur.vbifileruusiniu- 
riaoccifusfuir,compcritadtioiniuriatijqusEciuiliseft,&cri- 
minalisex  legeCorneliadeficariis.  Prjeiudiciumdicicurhic 
iudicium:non  eftcniminhoc  argumentoadio^fed  cxcrh- 
plumquodadferturiudicaturisqiiodfequantur,  vt  in  i.ad:. 
in    Vctrem  Pa;dianus  ait.     Si  dicam  priiudicium  fadura 
cft  tibi,  aliud  fignificatur,  &  pro  adtionc  accipitur.      la 
illo  vtroqj  iudicio&ciuifi  &  criminali  de  eadcm  re cognofci- 
tur,&obeandemremcondemnaturreus,ob  occifum  fciii' 
cet  iniuria  reum.     Ponamus  reum  condemnacum  effe  a- 
ftionciniuriarum  ,  quiafcruumoccidit:  deindeagi  ex  lege 
Cotnelia de  ficariis.  Durum  cft pcr  priuatum  iudicium.prs- 
iudicium  fieri  iudicio  publico.  Simile  exemplum  cft  apud 
Ciceron.lib.z  delnuent.   Denegibitcrgopra;toraitioncm 
iHiuriarum,proptcr  priiudicium  quodficrct  iudicio  crimi- 
nali  legis  Cornelii.  Hoc  tamen  locum  habet cum  vnus  agic 
adidquod  ad  rem  fimiliatcm  pcrtinct,alcerad  vindidlam 
publicanj.leg.z.J.i.ff.vibon.rapt.&eftcitul.Godic.  quando 
ciuil.adtio.crimin.praciud.  Scd  cum  agitur  ad  id  quodpriua- 
tim  intereft,  poteft  vtroque  iudicio  agi  &  ciuili  &  criminali, 
ncc  habcturratio  prxiudicii,  vt  ficin  aftionelegis  Aquilise. 
Tuferuum  meum  occidiftiiniuria  ,  ego  aiSione  Icgis  Aqui- 
ha:',quapctoquod  intereft  mea:  potero  tequoqtjc  conue- 
nirelegc  Corneliafe  ficariis  :  quiavna  ad  rtm  famiiiarem, 
altera  ad  vindidam  pcrtiner.  In  adtione  vero  iniuriarum  ea- 
dcmrcs  dicinon  poieft:  quia  licet  inftituatur  ciuiliter,  vel 
criminalitcr,fempertamcnvtroqucmodoperfequimurvin- 
di(5tam,  nccperimus  quod  noftraintereft,  eciamfi  nullum 
damnumdatnmfit.  Ethocintcreftinteraftionem  legisA- 
quilix,  &  adtioncm  iniuriarum.-  qaod  fiquis  ieiuum  vul- 
nerauerit , &  ita damnum  mihi  datum  eft ,  ago  adiione  legis 
Aquiliz,  quia  damnum  acccpi.  Sed  fi  quisalapam  dcderic 
feruomeo.nullumdamnumeft;  fcd  conrumelia  fa(fta:ego 
afl:ioneiniuriarumperfequarvindi<5tam,  vt  mihi  damnctuc 
adpoenamaliquamarbitrioiudicis,vindicandj  contumelias 
caufa.  Si  agocriminalitcr,  perfequor  ctiam  vindi6tam,noa 
pofliim  vtcoque  iudicioexperiri.  did.Ieg.  pr.Tcor.§.fidica-. 
tur.ff.de iniur.     Ergoinaliisiudiciis  poflumus  vtroqueiu- 
dicio  agere,  cum  vno  priuatum  commodum  pctfequimur, 
altero  publicam  vindi6lam.      Sic  accipiendum  eft  qupd 
diciturindift.leg.perminorem,  Cospimusexplicareprxce- 
ptaiudiciicxcrcendi,  huiufmodieftifludquodfequitur,  PIc- 
nam  caufx  cognitionem  in  iudiciis  neceflariam  effe :  fefti- 
nandum,n,iudici  non  eft,vt  caufam  plcne  audire  non  poflir. 
leg.iudiccs.f).  Codic.eo.quiaplenadcbeteffccognitio  rei  de 
quaiudicatur.  Ideoque  monenturealegeiudiccs,  vtfarpius 
inijrrogent  vtramque  partcm:&  poftquam  vtraque  pars 
dixerir  ie  nihil  amphus  veUe  produccre,&conclu(cric  in  cau- 
fa,  vtvulgoloquilolenc ,  tuncpoterit  Judexfententiamdi-  s„„„^^ 
ccte,      Qua:  autcm  dilationes  dentur  &  requirantur,  cx-„^  ,^^i^ 
preffum  elt  Nouel,  m.vt  cumde  appcll.quae  relaca  eft  incMf**» 
hunccitul.  &  incip.  iubcmus,  vt  fi.      Qood  autcm  dixi- 
mus  plcnam  rei  inquificioncm  in  iudiciis  neceffariam  effe,  vt 
vcrum  eft  ,  ica  non  perpccuum :  fcd  cxcipiuntur  nonnulla 
iudicia  ,  vt  qua:  fummaria  dicuntur.   Qurdam  enim  funt 
fummariaiudicia,   in  quibusplena  inquifitio  non  requiri- 
tur.Id  acccdit  cum  iudiciumnon  maximum  pra;iudicium  ad- 
ferr,vtiudicium  de  poffiflione,   &  a6lioad  exhibcndum. 
lcg.3.§,fcicndum,  fi.adexhib.  &aha:  huiufmodi  adiones, 
quxnon  magnum  pr^iudicium  adferunt:  namfiquidfic 
quodrcquirarplenam  cognicioncmcaufx,  reiiciturm  aliud 
iudicium,  &  res  intctira  cxhibetur  ,  vcl  in  poffeflioncra 
mitcitur.     Aliud  priccptum  eft  in  leg.  de  quarc.74,  ff. 
hoc  titul.  Si  iudex  dealiquo  negotio  cognoueric,&nolic 
pronunciarc,  is  cogi  poteft.     Certum  cfl  iudicem  datum 
cogi  iudicare  abeo  ,  qui  iudicem  cum  dcdit,   vt  diximus 
fupr.de iurifdidt.Additur  exceptio,nifi  iudex  datus  iurauetic 
fibi  non  liqucrc  de  caufa:  tunc  cnim  alius  iudcx  dabitur, 
ncc  is  iudicare  cogetur.  Icg,  Poraponiu».  }<i.  ff.  de  rc  iud. 

O     4 


1^4  Franc.T>uarenl 

Ismoscratvetemm.vtvclabloluetent.vel  condcranarcat, 
veldiccrent  fibi  nonliquere.  Etaot  quardam  notx ,  quibus 
hoc  ficnificabant,  vt  cum  abloluebant,  cum  condemnabant, 
cumiurabant  fibi  nonliquere,  vtGellius  fcribttli.  i^.capit. 
Mts^f    1.  Qu.odautcmdicimusiudicescogiptonuntiarc  &iudica- 
terum  in  jg^ boc eftintcUigendum fecundam morem veterum ,quino 
r"'"'''   eftvfitatusapudnoftros.  Solebantenimiudicesamsgiftra- 
'fZ"ftM.  tudari,cumquiftioeratiudicialisreferreadmagiftratum,&: 
'  magiftratusadprincipem.quideiureipfisrefcribebat.l.cum 
qucm.75.§.iff.hoctit.  Exemplafintvaria.&continentur 
hbris  C.Iuftini.qua:  nihil  aliad  funr,  quam  relationes  eorum 
quiprincipifflffcrcbant  hbiilos,  &  principem  confulcbant, 
Sc  princeps  confultus  refpondebat  &  fab(cribebat.&  harc  illa 
luntrefcripta,  diplomata  principalia  &  perfonalia,  qua:ho- 
dievimlegishabcnr.     De  hac  rationerefctendi,cgokripft 
cap.4i.li.i.  Difputar.  Dequxftionib.iurisptsfidts  refpon- 
derc,  dc  quiftionibus  fadi  non  rcfpondere  dixi.Qujeftio  fa- 
dieft.cumftatuscaufar  co:  ieduralis  eft.  Aliud  przccptum 
cftinl.fiquisintcntionc.(>6.ft.hoctit.Iudexcumcondemna- 
tcvultvcUcntcntiamfcrre,   fiquidambiguitatis  fitinadlo- 
risintcntionc,  intcrpretaiiodebetfierifecundam  adorem, 
quod  videtur  abhorere  a  iuris  ratione.fcd  &rcgula  iuris  di£tat 
reos  eflc fauorabiliorcs  quam  adbores..lfauorabiliores.  ft.  dc 
teg.iur.&  in  dubio  aduerfus  petitorem  fit  interpretatio.leg. 
ftipulatio  ifta.§.in  ftipulationibus.  ff.de  verb.  obl;g.&  1.  cura 
quiritut.ft.deteb.dub.  Sed  tamen  quod  intentio  adoris 
lequendiht, etiam  dicitur  inleg.inter  ftipulantcm.  83.  $.(i 
Stichum.ff.dcvctb.oblig.vbitraditut  differetiaftipulationis 
&  iudicii. Stipulatus fum  a  te  Stichum, cum  de  vno  fcntirem, 
tu de  alio :  nam  duo  erant  eiufdem  nominis  Stichi.  Haec  fti- 
pulatio  tft  inutilisjin  ftipulatione  .n. requiritur  mutuus  con. 
fenfus.  Anfto  idcm  fcnciebat  dc  iudiciis  •  led  illius  fcntentiara 
non  probat  V Ipian.alioqui  facile  eliderctur iudicium.femper 
enim  reus diccret ,  fe dc alio  fcnfiffe cum  duo  cflcnt  eiufdem 
nominis  Stichi,&  vnum  petcrem.      Itaque  optima  ratione 
dicendomait  Vlpian.indi(ii.§!(fi   Stichum.  cumvideripeti- 
tum  de  quo  ador  fenferit.   Scd  cur  non  fauccur  reo  ?  Dixi 
indift.  leg.intcr  ftipulantem.§.fi  Scichum.nullam  capcio- 
nemh  ciei  eflc:  quiarequiritur  eademprobatioexjpaite  a- 
£lotis,  qux  cc  tequircretur,etfi  nuilainter  eos  dillenuo  eftec. 
In  ftipularionc  aute  opus  eft  mutuo  cofenfu  .•iii  iudicio  no  eft 
opuscoieiuquia  iudiciii  redditur  io  inuitu,fcd  oportec  ad;o- 
rcjpbare de  quo  fcnferit ,  alioqui  adiorc  non probante ,  reus 
ablulueur.  leg.  vlt.  Cod.  dere  vindic.  &  leg. qui tccu(arc.  C. 
decden.     Hicfufius&cxplicatius  dixiindid.lcg.interfti» 
^^       ,' pulantem.     Aliudpr2ceptumeftinleg.79.cum,  qucmtc- 
r^ptut  mere.inprinc.ff.hoctitui.quodisqui  vmcituriniudicio.ad 
litti  con-  fumptuslitispcr  iudiccmdamnandus  cft.     Ealex  loquitur 
demxan-  deaiflorc  :  fcdidcm  de  rco  dicendum.     Eadcm  enim  eft 
duiejl.    caufarci,  vndelexproperandum.§. fiucautcmaltcrutra. C. 
eodsm.loquitur  de  vtraque  parce  .vulgare  didbum  eft,vi6lutn 
vidoti  ad  fumptus  litis  condemnandum  effc.  id  etiamex- 
ptcffum  eft  iurc  Pontificio  in  capit.  finem  hcibus.de  dolo  & 
contumac.  Mulcz  cxceptiones  obferuantur  ab  aliis.  vna 
mihi  obferuanda  vidctur,  nifi  probabilis  fucritratio  litigandi 
I.qui folidum  8o.§.ctiam Refpub.ff.de leg.i.  Sed hoc magis 
cxpreflum  eft  in  Noucl.conftic.Sz.de  iudicib.  §.oportct.  vbi 
aitlmpcr.proptcrvarictatcm  negotii  omitci  condemnatio- 
ncm  ad  fumpcus  licis,fcd  aic  in  fcnrentia  id  a iudice  cxprimcn- 
dum  effe,  curad  expcnfas litis  non  condemnet.idvc  ctiam  fi- 
eri  iblet  a  iudicibus  hoc  tempore.Dicunt  enim  noiixuftns  de- 
fpcns^ ponrcaufi,  idq;fumptueftcxd.§.oportet.  Solethic 
tradariquando  videaturprobabiiis  caufahtigandi:  fed  hxc 
qnacftiofadieft,  &exomnibuscitci5ftantiisiudicand3.  For- 
tcdocetadorfibipccuniam  debitam  efle  teftibus:  hi  icftcs 
reiedli  lunt  propccr  fulpicioncm  aliquam :  fi  nuUius  poflit  te- 
mencacisq  a  egitargui,condemnatioad  impenfaslicis  non 
fcquetur.noenimfimplicitcrdjcitlutifcon.viftuvidorij&c. 
fed  quitemerc  lirigauit,  &vidus  eft,  adimpenfas  conde- 
mnanduseft.  Aliud  prxccptum  eftinl.nonaiudicc.  54.  ff. 
hoc  tit.  ptoptet  dolum  cius  contra  quem  agitur,  codemnatio 
fit quanti  adueifarius  in  litem  iuraucric.  Eft  locus  communis 
de  in  litem  luianio ,  de  quo  diximus  in  lcg.  in  adionibos.  ff. 


(omment. 

deinlic.iuran.  Ergo  et{ifortenonintcrficadioris,nec  poF- 

fitprobarcfuaintercfle,  tantumdamnabitutieus  obdolum 

&  contumaciam  fuam,  quantum  aftor  io  littm  iurauent.Di- 

£kalexcxcmplaadfertdeprjEdone,quiagItdepofici  aftione, 

vel  commodati,  vel  quacunque  alia  adtione :  non  enim  infpi- 

cituraneiusinterfit,  quamuis  fortalTe  pofltcintereffe,  quia 

pra:doadremreddendamrenecur:  camen  quamuisnon  in- 

terfit,  condemnabituraductfatiuspropter  dolum  luura:  fic 

viium  eft iuris au<fbotibus  dolum  punire.  Deinde notanduin 

cft.fententiam  parcre  adlioDem  iudicati.  Sentencia  cnitu 

quardiAaeftferuacoordineiudicario,  paric  acbionem  iudi- 

cacij&executionemhabec.extatdehacrementioiBl.fiprz- 

tor.7  y  .ff.hoc  titul.vbi  dicitur  eum,qui  de  iudicato  cognofcit, 

nondeberedc  praicoris  lencentia  cognofcere.  Hoc  prxce- 

pcum  eft  diligenccr  nocandum  iis.qui  excquuncur  lencenciam 

iudicis:nam  etfi  iniqua  etiam  videatur,nibilominus  eam  exe- 

qui  debent :  alioqui  eluforia  eflent  iudicia,  fi  liccrcccxecuto- 

ncognolccrc  de  iniquitate  Ientenrii,cumres  iudicata  pro 

vciitacehabeatur.     Addit  tamen  lurifconfultus  duabus  ex 

caqfispoffeiterum  de  iudicato  cognofci,  &  rccradtari  iudica- 

tum.duocxcmplaadferr,  fi  exfalfisallegacionibus,velexfal- 

fis  teftimoniis.     Siexfalfis  inftrumentisfit  iudicatum,  rc- 

fcindicuriudicacum,&fimilicer  dealiisdicendumeft,  extat 

titul.  Codic.fi  exfalfisir.ftru.&tft  l.Diuus.5  j.ffdere  iud. 

funt&aliilocifimiles.Anteft»tutioneceflariafit,annon,do- 

ccbimus  lub  titul.de  reftit.  &  explicabimus  hunclocum  de 

teftitucionc  aduet  (us  rem  iudicatam;  deinde  (i  lata  fic  fentcn- 

tia aducrfus  euro,  qui  morbo impedicus  in  iudicio  adcire noa 

potuic,  vel qui reipub. caufaaberar, ex his &  fimilibus caufis. 

Ec  inhoc  quidemimpetrancur,qus  hisrationibus  fundan- 

tur,diplomata  regia  Reejuejies ciuttes,Lettres ctiiiUt ,G3\\i  vo- 

canc ,  quod  hodie  vficacum  eft.     Si  quis  enim  intendat  dolo 

aductiaiiifadum  efle,  fi  dicacteftesfalfoscire.obhuiufmo- 

dicaufas  impecrancur  diplomacaaRege.  feddehis,  vc  iam 

monuimus,  dicemus  fub  cit.de  incegr.reftic.  Poftremum 

ptxceptum  eftde  ratione  procedendi  aduecfus  abfcncem: 

nam  qux  haftenus  di(fla  (unt ,  locum  habent  cum  vterque  li- 

cigacor,velprocuratorvcriufquepr2fenseft.Nuncdeab(~en- 

te videndum  eft.  Hscquiftio noftra percinerad eos qui ab- 

cffecoBperunciudiciocceptOj&litccoreftaca.vcincclligamus 

quomodopcfucniripoffitadiVntentiaradefinitiuam.  Nam 

iure  Romano  ad  fententiam  definiciuam  non  poteft  ancchcis 

conteftationem ,  vt  ff.qu  b.  cx cau.  in  poflei.  eat.  extat  ctiam 

tit.inDccict.  vthte  non  contefta.  Dehacielcx  properan- 

dura.Codic.hoc  titul.  loquitur  expiefliira.  hodie tamen  boc 

iurcnon  vcimurin  Gallia:moribus  enim  receptum  cft,& 

confticucionibusRegiisconfiimatum,vcab(entesconcuma- 

ces  etiam  in  diiba  cauia condemncntur,etfi  non  cceptum  fic 

iudiciij,  modo  a<fior  prarlens  fi  t  ,&  probauerit  fibi  deberi ,  6c 

inftccvcabfentescontumaccscondemnentur.  Sed  de  iure 

Rom.  aliquid  atcingendum  brcuicer.   Ec primum  explicaru- 

tifumns  quoddicicuropuseffcediiStopcrcmpcorio  ,  vcpcr- 

ucniaiuraddcfinitiuam  fencentiam  aduerfus  ablencem.  l^  perem» 

edidium  pcremptorium  antecedunt  quidam  alia  edi6la,pri-  ftieriu» 

mumfciliccc  &fecundum,deinde  perempcorium  impctra-  ediaum 

cur quod  pcrimit  caufam  &  totum  negotium,ex  quo  pcrem-  ?""'• 

ptoriumdicitur.necpermittitabfcntcmteigiuerfaii.  Mosc-  ^^^^^^rj 

rat  vecus  vocandi  abfenccHi,  non  quod  fi  quis  velin  alium 

dicm  diccrc,  ica  vocari  debeat:  fed  iudicio  cccpco,fi  abfens  cP- 

fc  coepcriccum  ei  prxicnti  dida  dif  s  f  aerat,his  edldis  voca- 

bitur :  alioqui  non  proccdit  quod  dicicur in leg.contumacia. 

§.i.ff.dereiud.&inleg.i.§.icemcumexedi(ao.ff.qui  (ent. 

fineappcl.refcin.  quo  iurehodienonvtimur.  Diximus  an- 

tcquamimpetreturpcremptoiiumedi(9;uro,aliisquibu(dara 

edi(5lis  opus  effe:(ubdic  tamen  lurifconful.in  di(3:.lcg.contu- 

macia.  nonnunquam  tot  cdi(5ta  non  rcquiri:  (ed  ^Eftimarc 

cum  quicognofcitdebcre,quotedi(5b:$opusfit,  vtedi(ftura. 

pto  omnibus  aliquando  (ufficiat ,  non  vtique  cum  dies  cogni- 

tionis  vcncfit.Dixi  alias  quod  fignificet  abfentem  citari  quod 

Accurfiani  non  itGtt  intcrpetantur.     Dicitur  citaii  rcus 

cura  in  foto  pro  cribunali  voce  praconis  euocatur-,  cirare  non 

eftdicmdicere.  4<i««r«^r,hic  alio  raodoacciptut  chicaner: 

eftcHindic  cognitionis  vocatur.l.diuus.S.  ff.de  ininteg.rc- 

ftit.Ab- 


fMii 


In  Tit.I.deludiciis, 

ftir.  Abraidum  efthicaccipcrepro  dier»dicerc.-nam  pcr- 
emptotiu  edidum  non  e(1et,ii  alia  citatione  opus  cnet.fctipfi 
lib.i.  Anniueilar.dilpu.  vocatisipfadie  cognicionis,feretur 
fcncemia  ^cundum  eum,  qui  bonam  cauiam  habet.  Poteft 
caimmeHorcaufaefreabrentis.  Si  poftquam  omnia  impe- 
trata  funt  ,de  quib.  \i  diximus.edida  aduetfus  rcum  abfen  te, 
avlorabflr,  circumducendum  eft  cdidum,  exiingucndum 
veldclcndum,nofttivuigodicuntr/i^<««rff /?</«/«»::  circum- 

I  duA6edi(%o  percmptorio:  inftantiaperimitur  Don  adio. 

IfHtmttd  inftantia  dicitur  exercitium  iudicii  a  litis  conteftationc  vfquc 
adfencentiam.nsvtrumquefigniHcat,&a£lioncm&inftan- 
tiam.  H£C  ratio  proccdendi  aducrfus  contumacem  abien- 
tem  traditur  a  veteribus  lureconfuitis ,  &  de  earc  multa  edi- 
AafuntaIuftin.indidl.Ieg.propcrandum.qusGra:cc(cripta 
eft,  &  parum  foeliciter  verfa  in  Latinum.  Statuit  fub  prin- 
cipii  fine,  vt  omnes  lites  intra  tricnnium  tcrmincntur.  Dein- 
dedocetracionem  proccdcndiaducrfusabientem.  Etpri- 
mumincipit  aba(%orc,docetquca£torem  efte  vocandum,& 
formamtradic  iiilleabefte  ccEperic  iudiciocoepco,  parccfu- 
«ience ,  fic  enim  vcrfio  habct,hoceft,f  co  hoc  requirente.Hic 
locusoftendicabhomineimperitoverfam  cfle  hanc  confti- 
tutioneta:  nam  vcrtit,fugientcm :  cum  teum  dicere  debcrct. 
dicitur  enim  Grscc  (fiuyo*,  id  eft  reus.docec  in  § .  &  fiquidem 
pars a(5lot is  Sccit.quodnam  fit iudicis  ofiiciura,  cum  zckoi i- 
pfc  abeft,&  fui  copiam  non  facit.Iudex,  inquit,debct  iOa  in- 
fpicere,&vid<reanexa(%ispolIit  apparcre,vter  mcliorem 
caufam  habear,  vc  fi  non  appareat,tunc  abfoluat  rcum  ab  ob- 
feruatione  iudicii,  vtnon  cogaturamplius  iudicium  iudicis 
obieruare.  Sinapparetexa(5lis,  quis  meliorcm  caufam  ha- 
beat,  tuncfententiamdifiinitiuamferctfecundumeum,  qui 
raeliorem  caufamhabec.  Additexcepcioncm  impenfarum, 
ne  alioqui  melior  fic  conditio  abfentis,  quam  przfentis,  vt  id- 
eo  qui  abfuic  condemnctur  ad  fumptus.Dcinde  docet  fi  r  eus 
abfucrit,  quomodo  aduerfus  eum  procedcndum.  Dixi  hanc 
conftituiioncm  quxdam  addcrc  iuri  antiquo,  Sc  quzdam 
mutarcexeodem.  Aliaeft  conftitutioNou«M.dcIuigiofi$, 
vuigocitatur  auth.  qui  fcmel.  C.  quomodo  &  quando  iud. 
ient.  profer.  deb.  DuopraECcpta  hicnotanda  funt.-ptimum 
efl ,  non  admitcireum  contumacem  nifi  refuderit  omnes  im- 
pcnfas.l.  lancimus.  C.hoc.  cic.  vocatus  eft  rcus ,  non  compa- 
ruit;cumvidetettcmpusinftarefcntentia:adfuit.aitlexeum 
noneflc  audiendum,  nifi  prius  iropenfas  refuderir.  noftri 
vulgo vocant, Usdefpens pretMeCiciaux.  Alcerum przceptum 
eft,quod  nunquamauditur  contumaxverus  fiappellet.Icg. 
&poftedidium.75.§.vhim.idemdicicurial.exconfenfu.2.}. 
$. vlt.fF.de  appell. 


l^$ 


Deforo  competentit  vbiquifqueagerevel 
cofmenirideoeat. 

HA  (kcnxu  qux  pertincnc  cam  ad  iudicem,quam  ad  litiga- 
tores,&eaqua:obferuandafuncin  iudicio  exercendo.- 
iequicur  alcera  pars  huius  trac^arionis ,  vbi  quifque  agere  ,vel 
conueniridebeac.-quaecftaltcra  parstit.fF.deiud.Iniiac  ita- 
queparte  dcqnanunc  di(5turifumu$,  tra(Staturvbi  quifque 
tgcre  vel  conucniri  debeat.fic  enim  legendum  eft,vt  in  Pan- 
de^a.FIorcntinis.Huicpartirefpondet  C.hb.j.cic.i  j.dciu- 
{ifd.om.iud.&defococompec.cuieciam  fimilis  eftin  Dec. 
lib.i.titul.2.de foro  compet.  Cum  ergo  qu2titur,vbi  quifqj 
agerc  vcl  conucniti  debeac,in  ptimis  hoc  ponendum  eft, 
teumapud  iudiccm  faum ,  &  competentem  conucniendum 
efic,velvta!iisvctbis  exprimamus,  inforocompetenti.  Eft 
«nim  forum  fuum  vel  compercns ,  in  quo  quifquc  conueniri 
debet,  vnde  dicitur,a(florem  forum  rei  fequi  debere.l.i.&  f . 
Ceo.dc  iurifd.  Nontantum  auteminciuihbuscaufis  &pc- 
cuniariis  hicordoferuatur  :fcd  &in  criminalibus,vt  accii- 
fatorforumaccufati  lequatur.idemdiciturinl.  a(5t;or.  C.vbi 
in  rem  a(3:io  exerc.deb.&c.  Exempla  vulgaria  funt,&  f  acile  a 
quouis  cxcogitari  polltin  t.vt  fi  ciuis  quida  huius  ciuitatis  vclit 
conuenirealiqucm  Parifienfcm,dcbeccumcoraiudice  Pa- 
ritienfi  conucntre.  iii  Aurelianenfcm ,  coram  iudice  Aurc- 


ftro  militum ,  fiueis  milcs  fic  qiii aglr,  fiue  priuatus ,  vt  Icx il" 
la  vocat ,  cum  alias  dicaturpaganus  aIarifconfultis,qiai  mi- 
les  non  eft  :  de  quo  mcminit  luuenal.  Satyr.vltim.  Echofi 
nonfolum  fi  caufa  fitmi!itatis:(ed&ficiuilis.  Exempluma- 
liud  eft  in  l.vltim.C.eo.Si  qui  iudices  conftituti  fint  inter  ne- 
gotiatores,vcI  artifices  a!iquos,qui  de  his  iudicen  t,qua;  ad  ar- 
tificium  eorii  &  negotiationem  pertincnt,  necefTe  eft  coram 
illisiudicibuseosconuenircquicunque  cius  funt  profeflio- 
nis  &arrificii,fiucnegoriationis.  Qupd  adeo  verumeft,vt 
neiure  quidcm  ac  pra:tcxtu  militia;  is  qui  coram  eo  iudice  co- 
uenitur ,  forum  declinare  poflic.Ego  d.l.  vlr.C.  de  iutifd.ver- 
bailla,  ludicum  adquos  eat  undem  ptofcffionum ,  feu  nego- 
tiationum  cura  pertinct.fic  interpreror,&  aliter  quam  vulgo 
ficri  foleaccomn^unem  fcilicet  iudicem  priuacos  homines  fa- 
ccre  non  pofle,  id  eft  eorum,qui  iure  municipali  conftituun-  \ 

tur,dchis  iudicaturi,qua  ad  aliquod  opificium  vel  profeflio- 
ncm  aIiquam,velnegotiationempercincnc.  Aliiincclligunc 
a  negociacotibus  vel  opificibus  hos  iudices  confticui ,  quafi 
priuaci  homines  iudicem  poffintconftituere,qi?6dmihivi- 
detureflefaIfum,&arationeiurisalienum.repugnat.n.l.pri- 
uatorum.j.C  eo.de iurifd.om.iud.  Quituenturcontrariatn 
opinionem,excipiunt  vniuerfitatcm  negotiatorum ,  vel  opi- 
ficii.Sed  ex  vcrbis  huius  legis  vl.ex  quibus  id  vulgo  colligitur, 
puto  id  colligi  non  pofTc,  fircac&  diligenterilla  vcrbaex- 
Ycndinmi,AdijHosearundemprofeJfiomm.  Non  enim  vulc 
lex  dicerc,quod  curailla,illud  munus  illis  mandetur  &  iniun- 
gatut a negotiatotibus, aut  atcificibus; fed  a ciuitate,  a muni- 
cipio ,  a Repub.in  qua illa  prouincia, illud  munus  exercctur. 
Noncnimdubitoquinlexmunicipalispoflit  iutifdi(5tionem 
darc  dc  his , qus  ad ucgotiatfoncm  perdnent.  Exemplum  v- 
nuracftinl.i.C.eo.Qupdautemadduciturexl.vl. ff.de  col- 
leg.&corpor.illici. non  multum  mihivideturadicm  perti- 
tincre.Aitenimfodal(?s,quieiufdecollcgiifunt,quibufcunq; 
legibus  & pacSionibus fe obftringere pofle, & ftatuta  f  icere, 
qu2  velutlcges  fintinter  eos.l.nam&  Dcmofthenes.ff.de  le  - 
gib.modonihiladuerfusIegespubiicasfaciant:feddehisca- 
tum  ftatuant,qux  vidcntur  ad  ncgotiationem  fuam  pertinc- 
tc.Scd  iurifdidiio  publici  iuris  eft,ideo  no  vidctur  cis  pcrmit- 
ti,vtiurifdi(a:ic.ncm  cuiquam  tribuant:idenimnominatim 
exceptum  eft.  Nampriuatihominesfunc.vccunq;enimeis 
permittatur  communio, &  concedatur collegium  facere,  & 
pa(5ba,priuaci  raraen  homincs  funt:acptiuato  homini  iurildi- 
tlio  tribui  non  poteft  ab  eo,qui  ptiuatus  cft.  Vndc  fcholafti- 
Cos  non  polFe  iudicem  facerc  cum,  qui  non  eft  dc  vniuerfita- 
te  fcholaftica,quod  adducitur  ab  Accur  fio,  &  Accurfianis  ni- 
hilomagis  nos  mouct.Nasliaeftratio  vniucrficatisfchola- 
fticorum,quifuoshabent  magiftratus,fuosiudices,dequib. 
cft  mcntio  ad  fincm  procemii  Digeft.  &  in  auth.  habita.qua; 
cftlmp.Frid.C.Hefil.propat.SubTunr  enimiurifdicSionima-  ^'«'»-> 
.  giftroru  fuorum,in  quorum  locum  hodie  fucceffit  conferua  •-'^*^'^**'"* 
tor  priuilegiorum  Regiorum.Ratio  nonpatitur,  vt  hoc  ad^,*,"^^ 
opificescxtendamus,vtcunquehocrcceptij  ficinplerifqj  lo- 
cis.Et  quidem  vbi  moribus  reccptum  cft.f  equi  id  oportet.-  na 
cert um  cft iurisdi(5tionem cribuere confucrudinem ,1.  vlt.C 
de  emancip.liber.  Exhis  excmplis  fatis  atbitror  oftenfum, 
quod  vuigo dicitur,a(5lorcm  f equi forum  rei  dcbere,  &  in  fo-  con^ue- 
ro  competenti  conueniendum  efle,&  quomodo  id accipien-  tndo  tri. 
diim  fit.  Hoc  cft  intclligcndum.nifi  quis  fe  fubiccerit  iurif di  ^»" '«- 
(flionieius,  qui  tamenaliasiurifdi(5tionemhabet,vtexprcf  '■'/^"*'»-. 
f  um  eft  in  1.  i.ff.hoc  tit.  vbi  iurifdi<5tio  dicitur  cuiufuis  iu(licis, "'""' 
ecfi  aliasisiudexinccrcos,quieiusiurifdi(5tioni  fcfubiiciunc 
&  confcnciunc,iurifdiftionem  non  habeat :  fiue  maior  C\t    , 
magiftratus ,  fiue  minor.  Hxc  enim  verba  fic  intcrprctanda 
effe  fupra  oftendi  ex  Afconio  Pediano,  &  maiores  magiftra- 
tus  ius  dicere  protribunali  folitosfuifle;  namquoddciudi- 
cibus  chartulariis  adducitur  ab  Accurfio  ad  huius  leg.i  .inter- 
pretationem,  ridiculum  cft &  nugatorium.  Simile cft  quod 
diciturinIeg,i.C.eo.PfocuratotCifarisiurifdi(3:ionem  ha- 
bec,&de  his  caufis  cognofcicquimoucntur  inter  fircum 
&'priuatum,fcdincerpriuacos  homines  noncognoCit  nec 
iudicac.  Siquisicaquc  piiuatuslitem  habeatcumfifco  ,  hu- 


liancnfi.Sedexcmplaquadam  funcexplicadadequib.raen-  ius  litis  iudex  cft  hic  procuracor  fifci:  finvterquc  ramaciloc 
tiocftfubhoctit.vtinl.magiftcriz.(J.C.deiurild.om.iud.  Si  quam  rcus  priuatihomines  finc,  noniudicat.  Sedtamcnfi 
guis  litcbabeatciiraiiiicjciiconueairedcbcc  cocamfflagi-       le  fubiecetiac  eius  iurifdidioni ,  &  confcnferiuc  ilii  ho- 


l66 

mines  priuati,  inter  felitigare  volentes,  in  procuratorcm 
Cifariseius  ecitiurifJid;io,«ciudicabit,quialias  iurifdidlio. 
nciTihabetjlicetineosnonhabeat.  Verum  quidemeft  pri- 
uatorum conienfum non pofle iurifdi<aionem  tribuere,  (ed 
intelligendum  eftei ,  qui  iurifdi<aionem  nuUam  habet.at  hic 
procurator  fikiiurifdidirioncmhabet,  quamuisnonin  eOS. 
Hinc  vnlgare  diftum  eft  iurifdidionem  pcflc  prorogaria 
perfona  adperfonam,  a  re  ad  re,a  loco  ad  !(»cum.Cu  quis  itaqi 
iurifdidionemhabet  incertas  petfonas,  inaiiasnon  habct, 
poteft  tameneius  iurifdidioprorogari.idcft,  extendi.  Sic 
vulgo  loquuntur,  ipfeveronunquam  reperi  huncmodum 
loquendi  apud  lurifconf  Bene  quidem  tempus  prorogari,  vt 
leg.i.§.fi &iudex fF.hoc cir.  Si iudex,inquit  Vlpian.datus fit 
ad  tempus,  pofliintilla  tempora,  intraqua^iufruscftlitemdi- 
rimere,fiomneslicigacores  confentiant,  prorogari.  ficdi- 
cunc  tempus  prorog^ri,  fcd  iurifdiftioncm  prorogari  non 
memini  me  legifTe:  nos  tamen  eo  verbo  abucimur,&dici- 


Franc.^tiareni  Qomment. 

dicem,  isiudexfitin  qucm  confenfcrtnr.  Ducitigitiir  a'gu- 
mentumVipia.cxveibis  legisluliiad  confirmai>dam  luara 
{ententiam  ,  iudicis  confentum  neceflaiiiuri  noncflc:  qiiia 
lexdiferteloquiturdecon(enfunei:eflariopriuatorum.  Hinc 
nafciturquaifioitiieg.nonvidetur.j5.fi.I'octit.   Siquisvo- 
catus  ad  luJicem  non  coinpetentem  ,  polfnlauerit  fibi  cdi 
gcnus  adtionis,an  videacur  confenfilfe  ineiim  iudiccm,& 
eum  approbafls  ,  vt  nulla  pofllc  vti  prxfcriptione  ?  Aitibi 
lurifconful.nonvidcriiniudicemconfcnfifle.   Quidfic  cde- 
regenusa6lionis,habetisin].prim.§.  edere.ff.de eden.6cin 
leg.cdita.C.eod.nonergoiniudicemconfei'fiflevideturjqui 
poftulauit  fibi  edi  ailionem, vtdeliberer,andebeatforura 
declinare  ,  &  vtiprifcriptione  fori,ancoiaineoix]diccliti- 
gare.  Exhisinrellig!tisapudiudicemfuumsideft,apud  iudi- 
cem  competentemquemuis  conueniri  dfberc:  apudalium 
vero  non  debcre,ncccogilitigare, nififelubicccrit  ciusiu- 
rifdi(3ioni.  Vndeilludquiritur,fiquisexalienaiuiifdii5lio- 


musprorog3ridelocoadljcumiHrifdi(3:ionem,de  temporc  ne  vecetur  a  prztore  ,  anadefle  debeat  coramprartore, an 
adtcmpus,de  readtem.fr-dnosdevetbis  multum  folicitos  verocontemnere  vocaiionem  omnino  &  eius  iurifdi^tio- 
eflenonoportet,  modorem  incelligamus.  Hodic  moribtrs  ncm,quodintclligatfenoneflefubiedumiurifdidionicius? 
noftris  quibuscfFcduracft,  vtiutiididiones  patrimonialcs  Et  videtur  non  clle  cogendum.  Diximus  inleg.  vltim.fEde 
fint,&feudales,hxiurifdidionumprorogiiioncsnonpof-  inrifHi.&codempertinetl.non  videturfruftrandaE-.  ^.fF.hoc 
funtfineconfcnfudomini  fieti,vafallononlicet  confentire  tit.vbi, quicxalienaiurifdidioneeftprifen5,nonpoteft  c6- 
inaliumiudiecm  fine  conrenfu  dominifui:  quiaid  faceret  peliiiudiciumfufcipere.  Ergonon  videturcugendusabfens 
cuminiuriadominifui.incuiuspatrimonioefteaiurifdidio.  comparereccrammagiftrarunonfuo.  Hjccquxftio  trada- 
H-Jcmoribusindu(5Vumcft  priterritumcxcrcendorum  iu-  turinlcg.fiquiscxaliena.v.fF.hoctit.&dicitureciam  fi  con- 
dicioramapudRoma.Decleticis&facerdotibus  hicfoleta-  tendat  eius  iuiildidlionifubic(5fum  fenoncfle,eumq-,crra- 
gicari  qusflio,  an  poflint  prorogare  iurifdi^Slisnem  ?  Ego  petentemiudiccmnoo  efFe,adpr£etorem  taracn  vcnire  de- 
dico  breaiter  &  fammatim  quid  cautii  fit ,  tam  diuino,  quam 
ciuili  iure&  Pontificio.  Et  inprimis  certumeftiuie  dmino 
eosfubefreregibus,principibus,&  magirtracib.-quibiiicunqi 
&iil:squicreantur  a  Regibus,  velab  aliis  qui  potcftiJCem 
hah.»nr.  Namvtinquic  PaulusadRom.  capit.  15.  Omnis 
anima  f  ublimioribus  poceftatibus  fubdita  fic.  Atquc  ita  ve- 
rercsfenferuntJ,vtconftatex  can.magnam.  ii.q.i.&l.cum 
clccici.l.omnes.Ieg.iubemus.§. vltim.Codic.de  cpifc.&cler. 

Sic  imperatorillo  loco  generaliter  loqoitur,  vtneminem  _         .  .  ^ 

excipiat.  Conftitutionesautcmlmpcratorisconfentanex  ri(di(flioni  pra:funt,non  aliis  accipi  debct: vrexillislegibus 
funciuridiuino.  Decrecalibus  Poncificum  aliud  eftinftitu-  apparet.  Poflanticaquehiquidemquibusmandara  eftiurif^ 
cum.c.  fidiligcnci.ca.fignificafti.de  forocompet.   Cautura      didbio  mul(2amirrogare,  vt  diximus  fubtit.de ofF.eius  cui 


bcre,&  coram  prastore  comparere. namcuumnoneft,qui 
vocarisad  pra-coiem ,  zftimare  an  iuri(di(3:io  eius  fit,  an  non 
fic :  fed  pocius  prarcoris  eft  eftimare,anfua  fit  iurifdiiilio. 
Nam  &  lcgati  ipfi.quos  Ambafiacoresvocamus,quitamen 
babencmsgna  priuilrgia,adefle  debcnccoramprscorepti- 
uilegia  fua  a!lf  gacuri.  Simile  eft  quod  dicitur  in  leg.  z.in  princ. 
fF.fiquis  in  ius  vocacus  nonier.in§.excepcionts  quidam 
funt.  Siig'turnoncomp.3reatvocatus,poteft  coerceri.didt. 
leg.  1  .$.  I  .fF.fi  quis in  ius  voc.Quod de pritore,  vel iis.qui iu- 


eftenim,vtclericiconuenianturnoncoram  magiftratib. fe 
cilaribus:  fed  coram  iudicibus  ecdefiafticis  ,  vt  epifcopis 
fuis,  neciurifli(5bioncma!iorumprorogare  poffint:  vtnein 
illoscoufentiencesquidempoflic  insdiceremagiftracusciui- 
lis.  Deinde  hoc  produ(Sl;um  eft,&moribus  confticu^Qm ,  & 
pcrtinet  ad  dcricos  coniugatos,  quamuis  illi  priuilegia  aliqua 
clericorum amittaHt.c. vnic.  de  de.coniug.  Hb.iJ.  De  a(5tio- 
nibusrealibus  magna  eftdifputatio,&magna  pars  Do€to 


mandata.  quia  ea  iurifdi^aione  vtuntur  quam  habetis  qui 
mandauic.funguntiirenim  vicecius  quiiutiid(<5Iioncm  ha- 
bet,  quiq;  inul(Slam  dicere  pott  rat.  Sed pedanci  ludices  nul- 
lammul(5l:am  dicetepofluni  :quia  nuHamiuri(di(Slioneha- 
bcnt.fcdtancum  nocionr-m.l.airpricor.v.ff.dereiud.  Sed^"*" 
quid  refpondebimus  ad  d.l.  j.ff  .hoc  rit.qux  ait,eum,qui  ex  a-  muiaatM 
lienaiurifdictione vocatur,prxfentem non cogiiudicium ac  dtctre 
cipcre?  Mulcahic  comminifcunturAccurfianiproconcilia  fojfunt. 


rum  exiftimar  in  acflionibus  realibus  polFe  dericum  coram  tionehuiusloci.  Ego  breujter  omifl[iseoruranugis,dicam 

iadicef^culariconueniri.     Canoniftjediflfentiunt:  fedma-  quodvetius&probabiliusaiihiefTeviderur.Noait  Vlp.ind. 

gisplacet,&idreccptumeft,  vtcoramficulari  iudice  conue-  1  j.quodadPritorera  venirenondebeat,  quiprifensfufci- 

niripoflint.   Nam  aiSlionem  in  rcm  eflefatiseft,  vt  raagis  pereiadiciuranbncompel!itur:ledair,n5viden  fruftrandz 

res.quamperfonaconuenirivideacur.  leg.  Imperatores.fF.  a^Sioniscaufalatitare.  Adhoc,&  illudnon  pareri  impune 

depub.&  vc(5l:.Ecidco  dicicur  a(5lio  inrem,quia  conuenio  ei,quiiurifdiftionemnonhabeac,diuerfafunc.  Dicoadprs- 

te,non  quodmihi  fisobligatus:  fcdqu-aegofum  dominus  torcm  vocatum  vcnire  debcre,  etiam  fiisfit,  qui  prafens 

rei,quammihiafrero.§.omnium.Inftic.dea6t.l.obligationum  iudiciumfufcipcrc  noncompellatur:  non  tamen  videtura- 

gencra.fF.de  oblig.&a^n^.Vlpian.inl.i.hoctic.loquicurdeco-  ^lionisfruftrandxcaufalacicarc.  Cur  ira?quiacumqu<Btitur 


leniientibus  in  iudicem,  qui  illorum  iud  jx  non  eft.  in  leg.  1 
eo.docetquidficconfencite,quivideancurconfenfiflrc  in  iu- 
dicemnon  compecencem.  Nonconfjntiunc  autemquier- 
rant.  hoc  eft  quod diximus  in  l.fi  per  errorem.fF.de iurifdidt. 
errantis  non  cft  vcrus  confcnfus.  In  did.l.i.ibi ,  aUumeJfe 
pratorem aditum pro alio.dclegendam  ett,  vt  in  Floteotinis. 
Ecibi,7'»n^aj^>'<<f»r«.ficqaoquelegendumeft,vtinFloren- 
Utiis.lbi conftentreatttemvtrumoiterfiriuat^sji/ffictat,  anvero 
ip/iits pr,tterif  confenfUs  necejfartus  Jit.hxzveiha.  oftendunt 
pvius  legendum  edepntHra ,  non  prdfe&itra.  De  lege  lulia 
judiciorum,dequaibidcmpoftcamentioeft,dixi ,  nondiu 
eft.vbi  adduri  locum  ex  Gellio  lib.i^.c.  i.Ealegc  lolia,  ordo. 


degencre  coercitionis,quo  iudex  adueifus  Cdmvti  potcft, 
quivocatus  nonadcft:multumrcfcrt,  aneumdicamusfru- 
ftrandi2(5lionis,  acfruflrandx  iurjldi(5lioniscai)la  laiitarc, 
annon.  Idficoftendo;  Decteto  pricoris  mittitur  in  bo- 
norum  pofleffioncra  aductfarius  abfentis,fi  latitet  frauda- 
tionis&fiuftrandia(5lionis  caufa.  Hoc  igicurpcrtincrad 
illudedi(51:umde  raicccndo  in  poflcflionem.  Mjgnum  iuris 
rigorera,  raagnam  acerbiracem  continec  illud  ed  dum,  vt 
propter  defertum  vadimonium  propter  abfentiam,  mit- 
taturaduerlariusin  bonorumabfcoiis  pofleifionem,  non 
tantura  inpofleflionemciusrci  de  qualiseft  :  fedomnium 
bonorum,&  vt  teftatur  Ciccro  in  Orat.pro  Qtuncio.  Dein- 


forma.ricus  cxercendorum  iudiciorum,  tam  priuacorum,  de  fecundo  decreco  venduntur  bona,  &  hoc  efl  graums, 
quampublicorumconcinebatur,ind.l.i.fequitur,.^»(?w«-  quammul(5la  eius,qui  non  veniriniudicium:  (tdhoc  quia 
nns tnttrpriuatos conHeniat.^^c.  Siccratconccptafortairdex  miftrandxadlioniscaufa  videturl-jtitare.idemdititurinleg. 
i!laIuliaiudiciorum,&  iUiusfucrunt  verba,  autfimilia:  fic  Fuicinius.^.  fF.quib.  cx  cau.in  pofl.cac.  Vnde  quxficum 
nrhil  prohibec  quoaiinus  &  conf^fcrint  litigatorcs  in  ia-      fuic,  an  ica  a  prxtore  coercendus  is  fit ,  qui  latitat,  cum 

noa 


i| 


in  T"tt  IMludici^. 


non  afuoiuJicr  vocatur,  ^uiprarfchs  fuftipcreiudiciura  non 
compeUitur.  Qu^rftiohincpender,  an  videatur  fruftrands 
adlionis  caufa  lantare.&  air  lutiiconlul.in  di^b.hnon  viderur. 
)  .&c?c.  Nam  vidctur dolo  carerejquamuis  non  careat  culpa 
aliqua  &  temctiratc,  qui  ad  prstorem  vocatus  nbn  venit,fed 
quia  confiderar  fe  ex  aliena  iurildidbione  ad  practorcm  vocari, 
arque  ie.et  (i  prifens  eiret,  non  polle  cogi  fufcipere  iudicium, 
non  acccdit  ad  practot em,&  ideo  non  dicitur  videri  fruftran- 
daf  adionis  caufa  latitare.  Si  quis  vellet  inde  concludere,ergo 
noD cogitur  vcnire in iudiciura ad pr.tcore:non  fequitur , icd 
bene  iequeretur ,  ct go  non  poteft  mitti  in  omniutij  eius  bo- 
aorum  polTeflionem  adueifarins,  fed  alio  gentre  coerciiio- 
nis&mul£t£Cocrcsridebet,valerecccv.fequcr.f!ainxtadi£ki 
J.i.fiquisinius  voca.nonier.Nonenim  fimplici-erdiGitur  ia 
«diffioprjBcoriSjinabfentisbona  mitti;f;deum,  ouifiiiftran- 
dxa(3:ioniscaufaIatitar,hacmiflionepati,adl.vlt.tF.deiurifd. 
facillseftrefponfio.  Dicitui  ibi,impunenonpareriei,qni  iu- 
jifdidlidnem  non  haber,crgo  vocatus  ad  pra?torem  venite  no 
debct.negocorf^qucntiam.  Vocaturenimadpraetorera.vt 
jusdicaturei.  Docui  quid fi,t ius diccrc :  tunc  autem  iusnon 
dicitur,  cum  quis  vocatur  ad  prxtorcm:  fedquis  vocarur  ad 
praecorem,  vt  ius  ei  dicatur,  &  cum  venetit  ad  pretorem, 
lutK  fi  velit pra:tor  ei  ins  dicere ,  impune  ei  non  parebitur.  Ex 
cal.fiquisexaliena.f.fF.hoctit.manauit  in  forum  raos  pro- 
nuntiandi,cumiudexdiciturincompetensc(Ie,cumqueiudi- 
cisdeclinaturfoiutn.vcispronuntict  fc  iudicern  compctcn- 
tem,aut  noncompctcncemcfie.  praetoris  fiquidcmeft  sfti- 
marc  anfuafitiurifdidio.  Si  quis  obiiciat  iudiccrahacra* 
lione  in  caufa  propria iudiccm  conftitui :  refpondco  non  efle 
propriam  caufam.  Siquisvelirkircquidfitpropriacauf3,vi- 
deatinl.i§.inpropna.ff.quandoappell.fit.  Propria caufa di- 
citur.cum  velcommodura ,  vclincommodum  adaliquc  pct- 
tiner.  Commodum  aucem  adiudicem  non  pertinct :  nara  co- 
modum  eft  litigarorum:  crgo  nihilimpedit  quominuspro- 
nuntiet  iurifdidionem  fu^tn  efle,  vel  nonefle.  Docuimu» 
iam  quomodo  fit  accipiendum  quod  d  icitur  in  1.  z  .Cde  iurif- 
diA.om.iud.adtoremfequiforumrci.  Diximusetiamfiquis 
conueniacur coram  iudice  no  competcnti  extra  fotum  luum> 
pofle  vti  eum  prsfcriptionc  fori,  &  forum  illius  deciinarc ,  vc 
vulgo  loquimur.  Notandum  cft  hanc  excepciQnem  oppo- 
nenda  efle  initio  litis ,  vt  dicitur  in  l.vlt.C.de  cxcep.  &  prarfCb 
Dicitur  autem  pra^fcriptiofori,  quaforumdeclinacur,  cum 
.quispetic3diudicemfuumremitti,ciaquisailegatiniudicio,(e 
xoramiudicenon  fuoconueniri.  Inptincipio  itaqjlitisahii- 
gatoribusopponidebct.  Vndc  vidercdcbet  quivultdecli- 
nareforum.nequidalleget,  nclitemconteftetur  antequatn 
dechncc  forum.  Vlpianus  in  l.fed  &  fi  fufcepir.  y  i.ff  .hoc  titul. 
loquitur  de  quadam  prxfcripcione,qua  bxrcs  vtitur  aduetfus 
fiJcicominiflariura,  fipetatur  abeofideicoramiftum,  &aic 
eumnoncogi  Hcigace,  nifi  vbimaiorparshzreditatiscft,  & 
/ubdit  intra  diem  cfle  opponcndam  hanc  pr^fcriptionera.Eo- 
dem  pertinet  quod  dicitur  in  I.vbi  cceptum .  jo.iF.hoc  titul.vbi 
quis  litcm  contcftatus  eft,  ibi litigare  vfq^ad  fincra  litis  deber* 
iicq;  pofle  declinatoriam  opponerc.CcEptum  iudiciuraintcl- 
Jigiturper  litis  conccftacioncm.ficcum  dicitur  opponendas 
cfle  has  cxcepciones,  nos  ica  incelligimus ,  quafi  litt  contc- 
ftata  prxcludaturviahuiuscxccptionisopponendx,  vt  poft 
litcmconteftatam  non  poflit  opponi.  l.ncmo.  4.  Cod.  deiu- 
tifdiik.vhiSc  dichuf.Nemopefi/ttemcontfJfaramordmiirittJh- 
•dis decUnettxamen.c^MX  verbaaccipiodcprxfcriptione  fori> 
non  de  recufatione  iudicis,  vtvulgoiolet,  vtcumiudexfu- 
fpedluseftjdicuntpoftlitcmcoteftatamiudiccm  (ufpedlum 
nonpoflrerecufari.Seddixiinl.apcrtiifitni.14.CJ10ctit.non 
ita  rccufari  magiftratu  iudicem  ordinarium proptct fufpicio- 
nem ,  vt  datum  iudicem.  Scd  illi  adiungetur  epifcopas;  cte- 
nim  otdinarius  remoueri  non  poteft  hoc  iure.auth.  fi conti- 
gerit.hoccit.  prxtereahxcVerba,0r</<»4ri<<y?^//,fatisoften'- 
dunt  forumdecIinari,noniudicem.  Deiudicequoquebxc 
intelligi  non  poflunr,  cum  loquant ur  de fcde  ipfa  ^  dc foro.at 
foruipfumdeclinarurproptec  inc6pctentiara,vt  loquimur. 
Nos  ergo  initiura  litis  accipimuslitem  conteftatam,intcIligi- 
nius  eciam  per  a^lura  quoque  confenlum  cfle  in iudicem ,  vc 
JDontantum  cxcludacurprxfcripcionefori  hcigator  per  licis 
contcftationctfed  &per  idtam  quo  confenfic  io  iudiccm ,  vc 


Xt^ 


fi  quid  egeric ,  G  qii.d  etporueVic  ei  qub  appjreat ,  fcuin  iudi- 

cemapprobaile:ecficnmnondumhsconteftatafic:nonta- 
menpoteridudicem  dcclinare.  Hucpertinetl.  non  vidctur. 
l^-I^.^^  ^"^;;^^1"»  duimus  fupra.  Cercum  cft  enim  eum  iutil- 
didhoni  efle  /ubiecaum  iudicis  cuiufuis  i  qui  fc  eifubiecerit  & 
CGnfenferic,fiuetacicevfiueexpre(Te.  Scdquipetitfibiaer.us 
a(aionisedi,videturidfacere,vt  deliberct  an  debeat  agere, 
an  f orum  declinare:non  vt in  iudicem  confentiat.  Aic iraq ue 
lunfconCin  diila  1.3  3  .eum  non  confenfifli; ,  &  ideo  pofl^e  fo- 
rum  declmare.  Hinc  orirur  quxftio  de in ius  vocatione in  1  Cx 
quispoftca.y.fF.  hoc  tit.an  poftc^quam  quis  in  ius  vocatas 
eit,poIfittorum declinare.  Aic hic luriiconf.  in  ca caufa  eft  vc 
lusreuocandiforum  nonhabcar,  quafi  prxucntus.  ex  quo 
vidccurexcludi  hac  prxfcripcione  fori  folainius  Vocationci 
cumprxucncuscff-edicacurisi  quiin  iudiciovocatuseft,  vc 
ccrara  eo  ludice  finem  lis  accipcre  debear.  Sed  alio  fcnfil 
boc  inrclligendum  eft  quod  hic  dicicur:perpcndendum  eft  e- 
Uiraquodaitlurifconf.  fimiles,vcIalccriusfori  cflb  coeperir. 
In  hac Ipecie  prxuencus  incelligicur  per  folam  in ius  Vocacio- 
ncoi,fipoftquam  iniusvocacus  cft.mileseftfataus.vclal- 
tcrius  fori  clie  cceperit.  Hic  proponimus  conucntum  cfl'9 
coram  ludiccfuo&compecenie.  qucmalioquidedinarenS 
50tcr2r,vndcnihileiprodeftmihtefa«aumcflii  vd  altcrias 
tori,jpoptct  hanc  prxuentionem ,  licet  lis  conteftata  non  fir. 
Ciuis  cumfdam  ciuiratis  vocatus  eft  ad  fuum  iudicem ,  qucm 
declinarenonpoteft:deinde  poft  vocationem  miles  fadus 
elt.  vultfcrcmirciadmagiftrummilitura.leg.raagifterix.  C- 
de  iutifd.an  rcmirtendus  fi  t?  ait  lurifconf  .in  hac  I.li  quis  poft- 
caquam.hoctit.noncfreremittendum:  nara  prxuenrus  cfl 
hac  vocationc  in  ius,  quia  vocatus  eft  coram  iudice  fuo.qucift 
decUnare  non  poteft,&  ita  nihil  prodeft  ci  poftea  militem  fa- 
<aum  eflc:  quia  prxucnruseft  hac  vocatione.  Dehacredi- 
ximusfubtir.deiurifd.inl.cumquxdapuella.  Nunc  quonia 
adtor,  vt  diximus.  forum  rci  fcqui  deber,videndum  eft  quod- 
nam  htforum  cuiufqueproprium :  vcincelligamus  forum  in 
quo  quifquc  conueniri  debcac.  Dicendum  cft  reum  conue- 
niri dcbcre  vbi  domicilium  habec :  vel  vbi  concraxic,  fi  agicur 
contra  eum  cx  contra<au  aliquo.     Poteft  cnim  litigator  reus 

xonucniriinlocodomicilii,vclvbicontraxic.hxccolliguntuc 
exIeg.hxresab(cns.i5>.hoctitul.vbimult3cxcmpIa  fiint  de 
contraftu&domicilio.&l.prxtor3it.4.§.fsd  ibiquis.ff.de 
cdcn.&  Ieg.i.&3.fFdereb.3U(a.iud.pofl'.  Sed  cur  mentio. 
dtfcnfionis  fir  in  di<a.leg.hxres  abfens.cur  non  dicit  vbi  con- 
ucnicnduscfthxres,  ibi  aduerfuscumagendumeflc?  Ego 
animaduerti  hunc  locum  eflcfumptum  excommenrar.  VI- 
pian.ad  edidum  dein  pofleflionem  mittcndo.  fF.  cx  quibi 
caa.inpofl.cat.naminfcriptiohuius  c.hxres  abf ens.  id  apet- 
teoftcndicqux  habet  ex lib.  <>o.  ad  edi^aum.n.eande infcti- 
ptioneminucnioin  leg.fi  diu.S.fF.cxquib.cau.Jnpoff.cat.vbi 
extat  cdiiilum  quod  interprctatur  Vipian.  vt  fi  non  defenda- 
tur  reus  abfens,  mit tatur  in  pofTeflionem  aduerfarius  bono- 
tura  eiusqui  abeft  :fi  dcfcndaturrccac,  boni  viri  arbitri<J> 
non  pati  hanc  coercitionem.  Oportet  enim  ad  iudiciuni 
teuadeflc,  vcl  vt  defcndatur.l.re<ftedcfcndi.«^3.ff.hoctitul. 
Hucpetrinet ,  quod  fi  quis  velic  abfentera  defendere,fatifd4- 
le  dcbet  fe  iudicatum  folu turum,  alioquin  non  rc<a:e  defcrt- 
dcrcdicitur,  vtexprefliim  eft  edi^o  prxtoris.  Totushic 
ergolocusex  Vlpian.fumptuseftadedi<aumdein  poflcflSo- 
ncm  raittendo  ,  quod  propofitum  fuit  aducrfus  abfcntesi 
quia  tamen  ad  prxfcnccs  cciam  pertinet,  vifum  eft  Tribonia- 
no  caput  hoc,  hxres  abfcns ,  collocare  etiam  fub  hoc  tit.  vbf 
quis  agete,vcl  conucniri  debcat.  Diximus  ergo  conueniert- 
dum  efle rcum ,  vcl  vbi doraiciliura  habet,  vel  vbi  contraxir, 
Dcdomicilionullaeftdubitatio.  Eftaucem  mentio  dc  do- 
niiciIioindi6t.l.hxrcsabfens.§.vItim.Domiciliumintclligi^ 
n)us,quod  reus  vcl  habct,  vcl  tcmpote  conttatftus  habuit,ct- 
fi  poftea  tranftuletit.  I.i.C.de  iurifd.  Domicihum  vero  di- 
eiturquisibihaberc,vbifacultatcsfux  funt:  vbifcdemfor" 
tunarum  fuarum  conftituit.vtCodic.libr.10.titul.5p.  dein- 
co.I.ciucs.7.  Hicinconfticucioncdoraiciliihocnocanduitt 
eftjlicerc  cuique  domicilium  ibi  Faccre,  vbi  vcIucrit,ideoquc 
domicihum  poflc  transferri.  Eodem  pertiact  quod  dicit ur  in 
l.i.C.vbifenat. vclciarifl.conucn.  Nuncvidendum  cftdo 
coitci^au , ^uomodo lic accipiamuscoQticaCiara.  Hoc Ver* 


\ 


l6% 


Franc.^pisreni  (omment. 


t!»mtn    bum  latam  fignificationem  habet  hoc  loco,  vt  dicitur  in       nonfolumcu  expreiraeft.fedctfiexconucntioneapparcat, 
contra-    l.omDcm.io.ft.hoctit.  Concraausaliquando  diciturvltro       Mentioeftquoquehacderemleg.fedctli(ufcepit.f2.§.fih' 


"1"*'  citroqioblieacio.l.  Labeo.15.fF.de  verb.fign.vc  emptio,  lo- 

«"»»  .     V    I  K".r._/:.L: ,: l-.;.,..l,:^,^.-;r.;i-iirr.rn 


iiu. 


Siti 

T/cfi'*'  "tio.Ved  hoc  fenfu hic  non  viurpatur : latius hicaccipitur pro 
quocunquccomradlu.quoties  quisalicui  ahquacaufa  obU- 
gatur.  Prasccrca  contradlum  intelhgimus  quafi  contradtum, 
vt  cx  negociis geftis ,  vel  ex  cutela,  ii  quis  tutclam ,  vel  nego- 
tium  gelferit.  Excmpla  vat ia  (unt  in  d.i.hart cs  abfcns.  vt  fi 
non  defendatur  quis  co  in  loco  in  quo  contraxit.vbi  tutelam, 
vcl  negotia  gcffic,miffionem  in  poirelfionem  patiatur.  In  d. 
l.hires  abfens.§.fiquiscntelam.infiD.dicirur,bonapoffidc- 
ri.hxGverbafatisoftendunt  hoc  pertinerc  adillud  ediflum 
deinpoffcft.mittcndo.exquohxcfumptafunt.  Itaqucdo- 
cct  ibi  in §.proindc &  fi  mcrces , Sccxt . quomodo  accipicn- 
dam  ficquoddidtur,vbiquiscontraxic,ibieumconuenien- 
dnm  eflc.  Additdcindetamcninvcr.at.  fiquisabco.  &c. 
cxcepiioncm , quam  prepter  vtiiitatcm neceflcfuit  addetc. 


bertis.In  eo  g.notanda  funt  verba  illa ,  ttfferas  fritmentarias. 
illx  cnim  teflcrae  fcumcntarix  Komxfolumcomparatifo- 
lent,ideo  facilc  apparct,  voluilTe  teftatorem  Romzhzre- 
dem  conueniti.de  histeirerisfrumentariisvidetcannotatio- 
nes  Budzi.  Adducic  aham  exceptionem,  fi  hxreslitem  con- 
icftatusfit.  Qu.iftioeftcciamdedote,vbipctidebeat?  H^c 
quxftio  ttaftacur  in  lcg.  exigcre.fif.  fF.hoc  titul.  Qu«- 
rcbatur,  fi  con  tra^ftus  dotis  certo  in  loco  cclebratus  fit,  &  in- 
ftrumcntaconfe6);a,anineo  loco  peteredotem  mulieide- 
beac,  fecandum  ea,  qux  diximus  debere  conueniri  in  eo  lo- 
co,vbi  contradus initus eft.  Sed  ahccr  ibi lutifconf.  refpon- 
der,ne  minus  dotata  fit  muljcr,eam  aduerfus  marituro  agere 
debere,vbimaricus  domiciUumhabet,  quo  loconon  folum 
maritus,  fed  &  mulier  domicilium  habet.nam  &  muher ,  in- 
quir,forutnmaritifequitur.  hocetiam  probaturinleg.  cum 


Siquis  reperiaturincoloco,inquo  nc  domicilium  quidem      quzdam  puella.  19.fif.de  iurifdift.&  inleg  vitim.de incoK 


habcCjimonccofficinam:  fedtantum  pra:ternauiget,  certe 
duriffimumeft  eoinlocofecogidefendere,&  nifidefenda- 
turjpatimiffioneminpofTeffionem  bonorum.  Quod  dixi- 
niusdccontra(Su,intelligimus  fiiiedominus  perfc  contra- 
xerit,fiuepcrfcruumfuum:nam  fi  fcruuscontraxerir,domi 
nus  ibi  fe  cogetur  defcndere.  d.  lcg.  hxtes  abfens.§  .apud  Li 


Codiclib.io.ticul.^p.Ius  hoc  icaque  fingularc  eftincauni 
dotis.'licet  quidam  diflentiant.  Dobium  autcm  non  eft 
quinhaicfcnptafactintfub  titul.de  iuredot.  vbicapitaean- 
deminfcriptionemhabent,hb.  34.adedi(5tum.  Alis  quae- 
ftionesagitantur  Cpofttitul.dciurifdii^.  Ettitul.14.tra- 
<5latur,quandoImperatotinter  pupillos,velviduas,velalias 


beonem.  Gum  autem  dicimu'; in  quo quifque  loco  contra-  miferabiles perfonas  cognofcat ,  & ne exhibeantur,vbi  vnica 

ierit.inco  conueniendum  cire,  intelligimus  actorem  ele-  eftconftitutio.quaduocontinentur.     Vnumeftne  pupilii, 

dionemhabereconueniendi,  velinlococontra6lu$,  velin  vidui,&aliaEhuiulmodimiferabiles  perfonx  cogaotur  ex- 

locodomicilii.     Sedaninteiligimuslocumvbi  contradus  traprouinciamhtigare  :  fiextra  prouinciani  fuamcogancuc 

inicus  eft ,  vel  vbi  conuenit  vt  fbluatur ,  fi  contraiftum  fit in  cxulare  ad  ptincipis  comitatum  &  aulam,  pcohibentur  de his 

hacciuitate,&  conuenit  vc  foluatur  Lugduni?  Ambiguum  euocationes(vtvx)cant)quasnimiumvfita[je  funt  apudnos. 

nonefthocverbum,noncnimpofrumusinteIIigcre  locnm,  Aulici  folent  huiufmodi  hteras  euocationumimpccrarc,vc 

in  quo  contradum  eft  negoJom, in  quo  fcriptum  eft infttu-  torqueant  mifcros,  &  qui non  tam  gratia valent apud  princi- 

mcncum,fedeuminquoi,onuenit  vtfoluerctur.     Siigitur  pes.     Hicigiturvetat  Imperatorfpccialiiurenelicerx  con- 

hocconcradlumeftjVcfbluaturLugduni.illelocuspocefldi-  trapupillos,  viduas,&  aliasperfonas  tniferabilcs  impetren- 

cicontraduslocus.     H  cind.l.hxresabfcns.§.vltira.appel-  tar.  Dubiumenimnoneftquinprincipes  quancunquecau- 

Iaclocumcontradus,dequoconuenitvtiibifoluatur.Siceft  fam  puffinteuocare:  fed  fpecialitcr  hoc  confaltum  eft,  in 

accipiendumquod  dicitutinleg.  zo.contraxifle.ff.deoblig.  gratiammiferabihumperfonarum.  Eftautemaliaconftitu- 


&  a6i:.&  in  \e^.  j.ff.de  bon.aufto.iudic.polfid.  Sin  nihil  con- 
ueneric,in  dubiolocus  accipienduseft.in  quo  contra£Ium  eft 
ncgocium.  Quxftio  iuris  tft^an  eo  remittendus  fit  adtor  ad 
eumlocum  vbicontraxit,  finon  inueniaturibi  dtbitor  vbi 


tioluftiniani  mulco  genera!ior,pertinens  adomnesperfb- 
nas.  Nouel.S<;.  vt  differ.  iud.  vndefumptaeftauth.  quain 
prouincia.Cod.  vbidecrimi.agiopor.  vbivetat,  necogatuc 
quisfefiftereextra  prouinciaminaula  ptincipis,  nififubfit 


agit?     Etrcceptumeft.nullamremiffionemfieri,  vtconfli-      caufagrauiffima.  Aitcrumeftquodcontinctur  eaconftitu 


tutum  dicitur  in  cap.Romana.§.contrahentcs.  de  foro  com 
pecenti.lib.(j.  Reusigiturconuenienduseft  inloco  domi- 
ciIii,velvbicontraxit.  Addendum  cftetiaminquo  locores 
eft,de  qua  quxritur,  reum  conueniri  poffe ,  fi  in  rem  agatur. 
Quod  ad  hanc  rem  attinet  ,multum  intereft  inter  adioncsin 
rem,&in  pcrfonam.  In  adtionibus  in  perfonam  locum  ha- 
bet quodiam  diximus.  Sed  in  aiffcionibus  rn  rem ,  fi  res  de 
quaagitur^hicfit,  hicconuenietur,  ecfialibidomicilium  ba- 
beac.  Non  efthoc  ita  accipiendum,vtiam  dixi,  quafi  in  lo- 
codomicihi  non  poffitconuenid,fed  quodpoffic  conueni- 
ri,vbireseft.     Huceniinpertinctquoddiciturinl.quodle- 


tione,vttamenroi(erabilcsperfbnxpoffinthashcerasimpe- 
ttare  ex  caufa,  cum  pocentiam  alicuius  exhorrefcunt :  necre- 
iiciuntur  hz  literar,vt  inciuiles,  hoc  eft,  vt  contrarixiuriciui- 
li,quasnon  dcbentfequi  iudices,  nififecundoprinceps  re- 
fcripferit.  Alia  quxftio  eft,  vbi  de  aiminibus  agi  oportear. 
£c  breuiter  dicendum  eft,eum ,  qui  deliquit ,  conueniri  non 
tantum  vbi  habet  domicihum :  fed  &  vbi  dcliquit.l.fi  cui  cri- 
men.7.§.pen.&  §  .vltim.fF.de  accuf^id  etiam  coUigitur  ex  leg. 
I  .Cod.vbi  de  crimi.agi  oport.fcd  mihi  videtur,  vt  qui  rei  cri- 
minis  perhibetur.conueniantur  vbi  deliquerunt,  vel  vbi  ccc- 
ptum  eft iudicium ,  vel  in  quocunque  alio  loco  vbi reperiun- 


gatur.^S.fF.hoctit.     Quircbatur,  vbi  legatura  petcndum  tur,etiamfiibidoraiciliuranonhabeant,vtdid.Ieg.i.£uo' 

efTct?      lurifconful. aic  referreadlione  in  perfonam  ,  anin  carioautem  inhiscaufisprohibitaeft  ,vtdehacrc  memora- 

lem peterctur.fi adlione  inperfonam  ,  vtex  teftamento: ait  biliseftconftitutioIuftiniani(S^8.vtomnesobed.iud.prouin. 

ibidari  deberc,vbieft,  fiin  rem,vbi  rescft.     Extantqux-  vbiftatuic,  fiquis  diploma  impetret,ne  ei  obtcmperetur: 

ftionesaliqux.&variitit.C.vbiquifquevelagerevcl  conue.  cumfit  paratior&  probacionum  &  teftium  copiaindehi^i 

deb.  Qnaf t icur  de  eo,  qui certo  loco  dare  promifit ,  vbi  con-  commiffi  loco :  & probarionis faculcas  facilc peritura,  fi  lon 


ueniendusfic?  Ecdicendum,finon  facisfcceritvbipromi- 
fit,  eum  arbicrariaaiflione  alio  loco  pofie  conueniri,  vt  C.hb. 
^.tit.18.  vbi  conueniatuf  qui  cctto  loc.l.;.  Dehocmentio 
eft  in  icum  qui  iniulam.4  j.fF.hoc  tit.  Ego  plcne  dixi  in  inter- 
pretationc  tic.deeoquodcert.Ioc.  Elt  &  afia  quxftio, vbi 
tiiisicommifllirn  perioporteat,de  quaC.Iib.j.tit.iy.  vbifi- 
deicom.&cxr,  leg.  vnic.  eft  etiam  dehac  q'.ia;ft.  mcnrio  in  1. 
fi  iticommiirum.  f  o.fF.hoctitul.vbiiusquoddam  diucrfum 
crt  ju  hac  h Jeicommifljria  pctirione :  nam  ecfi  dicamus  cle- 
flionem  3  ctocis  cfle ,  vt  pecac  vel  in  loco  domicilii ,  vel  vbi  rei 
eft:camen  fi  maiorparshxreditatisibino^fit,vbiconucnitur 
hxres,  vtereturpr:Efcriprione.  Additluiifconful.exceprio- 
ncia, nifi apparcac teftatorem certoin loco  fideicommifrum 


ge  aliqui  euocadi  fint.  Similis  ratio  eft  in  1. i.C.vbi  de  rat.  agi 
oport.  Notandum  eft igitur reum  criminis remittendum  ef- 
lead  euialocumvbi  deliquit.  Rationem  huius  rcmiffionis 
docetluftinia.in  Nouel.  ij^.vtnullus  iud.§.fiquisvcro.  & 
hodie  reperiturin auth.  fi  vero criminis.  God.  ad Icg.  luliann 
deadulter.ait  enim  iudicem  lociinquo  quis  deliquit,debe- 
re  roittere  epiftolam  ad iudicem  vbi  domicilium  habec.vt rc- 
mittat  eum  puniendum  in  eo  loco  vbi  deliquit.  Qui  camcn 
in foro verfantur ,  dicuntaliud  obferaari  hodie,  &rcmitti 
aiantadlocumdomicilii :  quiaiutifdidlionesfunt  parrimo- 
niales  moribus  noftris,  vt  alias  dixi.-vndc  fi  peccauit  va- 
fallus,  debetrcmitti  ad  iudicem  luum,  cuiuseftvafallus. 
Qupd  quidem  vulgo  dicitur  abrogatum  in  prouincia :  tamea 


prxilari  voluiirc.fequendj  eftenim  voluntas  teftatoris :  hic      qui  fubtiliores  funt  in  foro,  negant,    quibus  facile  affen- 
docctvariisexemplisfeqnendam  e^evolutuacem  teftatoris,      tior.  Nam  prouinciaro  incelligimus,  quxlate  patet ;  con 

«nim 


/ 


*  1 


In  Tit.I.de 

enim  ciiiitatem,  aut  territonum  aliquod  ciuiratis,  vocatur 
pcouir)cia,nec hocconucnic Romano iuri.  Prouinciam nos 
jccipiinus  pro  tetriLorio  cuiulcjue  curii  Pariamenti  vnius, 
ve!altetius:&hocmagisacceditiuriRomano.  Ergofi  quis 
dciiquerit  hic ,  vel  Lugduni,  remittetur  ad  domicihum ,  quia 
cfteiufdcm  Parlamenti  Parifienfis :  quod  d  deliqueritXho- 
lofa;,  vc-1  Rhocomagi,  non  remittecur ,  fedibidem  punietur, 
quia  eft  alia  prouincia.  Superioribus  locisdocuimus  quod 
iit  forum  cuiufque  ,  inquo  locoquifque  conueniridebear. 
Dixinmsinqaoqiiirqueloco  domicihum  habet,in  eoeum 
conueniendum  eiTe^vel  in  quoloco  quis  contraxit ,  vel  in 
quoloco  resfita  eft,  qua:  vindicatur.     Addendum  eft  & 
Romaeconueniripoireeum,quiexotbe  Romano  eft.  Ro- 
maenimcommtinisnoftrapatriaeft.I.Roma.55.fF.  admuni- 
cip.CiceroinOrat.i.delege  AgracontiaRullumvocaiRo- 
mamcommunemomniumpattiam,  &  iiidem  verbisvcitur 
quibaslurikonful.noftei  Vipian.cumait.-in  orbe  Roma.no 
.quifint,  cinesRcmani  funt.leg.inotbeRomano.17.ff.de 
ftatuhominu.  Vndedicitureum,qui exoibe  Romanoeft, 
(i  iiomcE  inueniatur,  Romi  conueniti  pofte.noshanc  exce- 
ptior.c,  fiRoma:  inueniatur,addidimus(upcrioribus  didis, 
cum  de  co ,  qui  in  loco  conrraxit  dilTeruimus :  nam  exeo  non 
poteritahoremirti,etiamfiexotbeRomano  fit,nifiibiin- 
ueniacur,  non  eniiu  dc  bet  ex  eo  loco  trahi.Ieg.hires  abfens. 
ff.hoctir.iJfumicurctiammultiscxlocisiuris.colligiturprx- 
lercimexieg  fecun.§.!eg.ar  s.§  &feq.ff.hoctit.Scdanimad- 
uertendum  cft  multam  rtferrequamobcaufamquisibifir, 
vbi  diximus  conueniri  pofte  ,  vei  in  lococontra<Sus,veIct- 
iam  Romx ,  fi ibi  inucniatur.  Docct  lutifconful.ia  di6t.  leg. 
z.ff.  boctitu.delegat.fi obncceffariamcaufamibi  rcpctian- 
tur, non cogi fe dt  fendere ,  veluti fi  lcgatus fit  Romae , nc ab 
officio  f.f^cptxlegationisreuocetur.ncceflariaefthxc  iuf- 
cepdo,non  voluncaria.  Idem  firteftimoniidicendicaufai- 
birepcriatur.  ludicandiqaoquemunusncccfl^ariumeft.re- 
fertur  enim  inter  muncra  perfonalia.leg.vltim.§.iudicandi 
ncccffiras.  ff.  de  muner.  &  honor.  &  hoc  r.cmo  poteft  iudi- 
candi:imaus  detrcdlare  ,  nifi  priuilegium  aliquod  habcat* 
Scd  de  icgatis  prolixior  eft  diiputatio  quam  deciteris.qui 
vel  ccfti!<-.onii,  vel  iudicandi  caufa  ibi  repcriunrur.  Lcgatis 
maximeiauf-tur  ,  vt&iis  ,  quireipublic.  caufa  abfunt.  leg. 
I.  C.  cx  quibus  caufis  mai.in  integ.  rcftitut.  Rationem  adfett 
huinsprm1legiilurifconful.inl.nonali3s.24.adfi.ff.hoc.ti.ne 
legauis,  qui  Romae  cogitur  litigare,  litibus  implicatus  ab  of- 
ficio  fjkepto  lcgationis  auocecur  ;  vtilitasenimfacit ,  vtibi 
conucniri  noh  poflit  ,  H>.et  ibi  repcriacur.  Etha:cmaxime 
expendenda  eft  ratio,  ad  quam  velut  ad  fcopum ,  omnia  quae 
hicdicunturrcferendafunt.     Nos  igiturdclegatisquxdam 
dicemus  breuiter  &  fummatim,&catantum  quaein  hoctir. 
dc  hisreperiunturpeiftringemus.     Inprimishicdicirur  lc- 
gatos  non  cogiiudicium(ubire,ctiamfiincolocorcperian- 
tur  ,  in  quo  alias  conueniri  poflenr.  quod  adeoverumeft, 
vt  ne  iutai  c  quidcm  cogantur.leg.fed  etfi  is.     Si  non  cogan- 
tur  itidicium  fubitc,  eigoneciurarequidem:  quiaiufiuran- 
duminlocumlitiscontcftat^fuccedit.leg.nampoftcaquam* 
5).$.fiisqni  tcmporali.    Probabiliter  tamen  dc  hac  re  du- 
bicatumfuicquamuisnonmultumnegotiifitdcearcrquia 
fic  poffent  auocari  a  (ufccpto  lcgationis  officio  ,  &  maHnt 
rem  teftibus  probarc.quam  iureiurando,voIucrunt  ad  iufiu- 
randum  eos  cogi  nondcbcte.vt  diximusfub  titu.de iureiu- 
rand.  Hoc  autem  quod  dicimus  de  Ifgatis.intelligendum 
eft  cum  aliquibus  exccptionibus.    Vna  cft  in did.leg.  fccun. 
§.deKg3(is.ff.hoctitu.filcg3tusconueniaturobcontiaftum 
in  icgaiione  ipfainitum.     Eodcmpertinet  qUoddiciturin 
di6>.  icg.  non  alias.  24.  ff.  hoc  tit.  Dicit ur  in  Icg. fi  quis  in  le- 
girione.S  ff.hoc  rit.cum,quiinIcgationGcft, fi  conftituar, 
qucd  ante  debuit ,  noncogi  ibi iudiciifm  pati,  vbi  conftituir- 
fcd obiicitur ff.de conftitut.pecu.l.eum  qui.  f .  § . i .  Licet  hxi 
iura  videanturcontraria  ,  ramenquomodofintintelligen- 
da ,  docnimus  fupetioribus  locis  in  rir.de  conftitut.  Deinde 
indid.leg.nonalias.24.ficdicitur:legaticx  delidisin  lcga- 
tione  commiflis  cogun  tur  iudicium  Romaf  pati :  fiue  ipfi  ad- 
milerint.fiuefcruieorum.Siergoconuenianturadlioneno-' 
xali,  coguntur  Romxiudicium  pati.  Quxftiones  autem  fu- 
pctiores  pectiacnt  ad  acTiionem  perfonalcm,qui  oritucex 


iudtciu.  ^  1^9 

contradlu,  vel  ex  dclicSo.  C^'d  fi  in  rem  agitur  ( Caflfius ,  vc 

PauI.ind.l.nonaIias.§.kdeai&c.refert,diftinguebatvtvi- 

dendum  fit,  an  hac  vindicatione  miniftet  io  legationis  auoce- 

tur ,  quia non  poteft  ea  le  diu  carcre ,  &  non  debere  conccdi 

adioncm.fed  fi  ex  mul tis  feruis  de  vno  agatur,  fi  aliquib.  fer- 

uispofli:  carere  fine  magno  incommodo  ,  vindicationcm 

no  efle  denegand.i.Iblianus  vcro  fine  diftindlione  dicebat  de- 

negandameircad;ionem,quamlcntentiam  Paulus  ptobac 

Sed  exceptio  dicitur  in  Ieg.fi  leg  itionis.  2  y. ff.eo.fi  legationis 

tempore  coEpirrcm  poflidere  ex  aliquacaufa,  quae  mobilis 

cft,&  in  alium  locum  transfcrri  poteft ,  fi  ab co  vindicetur,  i- 

niquum  non cft eum  cogi ibi  fe defcndere ;  vtilitas enim  hoC 

cxigit,ne  pra:rextu  priudegii  rcs  alienas  domum  auferanr, 

cuma  ncmine  conueniripoflinr.Sedqusftiocft  dceo,  qui 

adiithxreditatcm  ,  quidicitut  quafi  contrahcre  cum  legara- 

riis&  creditotibus  ,3n  Romx  conueniri  poflir.  Quxftio 

hictraiSlaturin  Icg.dceoautem.2(J.ffeod.  Multumrefert 

anquisemerit,veladictit  ha^rcditatem,  cum  lcgato  autem 

qui  adiit  hsreditatcm  tcmpore  legitionis,  non  porcft  agi,ta- 

men  poteftabcopcti  fatifdatio,  vtlegatorum  nominc  ca- 

ucar,id  eft,fe  foluturura  cii  dieslcgati  venciit,  &  nifi  fatifde- 

dit,  mictenturlegatarijinreruh^redirariarumpoffcfljonem. 

quid  enim  prohibet ,  ait  lolianus  Icg.feq.  27.  ff.  co.  legatum 

publico  munere  fungi,  &a(ftorem  in  poffeffionererum  hs- 

rcditatiarumcflcEgofuptaadmonuihanccfferarioncm  ne 

legati ab  officio  fufcepto  reuocentut  A d  huncigitur fcopuni 

refcrcndaiunrhxcomnia,  fi  non  potcfteo  nomine  impe- 

diri  a  fufccpto  munerc  Icgationis.  Idem  de  eo  cui  ex  Trebel- 

liano  reftituca  cft  harrediras.leg.fcd  etfi  rcftiruatur.  2  S.ff.eo. 

vr  nonmagis  conueniarur  quiadiic  ha:reditatem,  quam  cui 

cftreftituta  hasredicasex  Trebclhano.  Scd  fi  legatus  rcfti- 

tuerit  rem  hacreditari.im,  adibin  ndecommiflarinm  compe- 

tit.crtenimpcrfon;dchocbeneficium.Qi£aeriturdecaufada- 

mni  infedli.ind.I.  28.  J.a-dium.dicitur,  cum  qui  legationis 

Caufa Romx abeft,do mum  habet ruinofmi , &  vicinus  pctic 

eum  de  damno  caucre  cogcndumefle  vt  caucat^    Hicea- 

dcm  cft  ratio,  quje  &  in  fupetiore  quasftionc :  quia  nihil  pro- 

hiber  legatum  publico  munere f angi. pr^terea  hxc rcs  defi- 

derat  celeritatem,vtdiciturleg.prim. ff.de  dam.infe.AIiacft 

cxceprioqu3Conucniriporcftlegatus,indi(5t.I.f<;dttfi.28.§, 

fed  et  fi  dics.vbidicitur  cogi  iud'cium  accipcre  fi  a(ftio  tcmpo- 

..talis  eft.qus  finituranno:aequumeftcnimvtlufcipiat  ludi- 

cium  :non  tamcn vc  litcm  fuftineat vfquein  finem.'fcd litein 

conteftaricogitur,&Iiteficconteftatain  prouiuciam  tranf- 

fcratur.AliuscafuseftinI.fi  vxor  ^i.ff.hoctit.fivxor  diuer- 

tit  Romz  a  matito icgato,  &  perat  ibi dotem ,  ibi  legatus  co- 

gitur  iudicium  accipetc  ob  fauotem  dotis.f-  mper  enim  caufa 

dotiscftpra:cipua.I.t.ft.folu.mat.Aliu$cafuscftinL2.§.fe<i 

fi  agant.ff.hoctit.fi  ipfcegetitRomx  legatusi  &  ibi  recon- 

ueniatur,&fiagant  lcgaticonctaaliquem,  mutuo  aducrlus 

eosagctur  tempore  corumfundliouis.ideftrccoucnientuE 

abcodem.Hucpertinetquodgcneralitcrdicitur.quinonco- 

gitut  in  aliquo  loco  proptei  priuilegium  aliqUod,iudiciun» 

pati  :fi  tamen  ipfe  prior  ag.-jc  ibi  cum  cogi  iudiciuro  quoqj  fuf^ 

cipefc.I.quinoncogitur.2  2.ff.eo.EftlocusVuIgaris,quemad- 

duximusininterpretationel.Aidcfncumcodem.fupradeiu' 

rifd.  &nontantumadlegaroSj  fedadquofcutique  pertinet. 

Subiungit  lurifcon.in  d.§.fi 3g.int.  No tamen  fi  iniuriam  fua 

profcquantur  &c.  Exceptioeft,fine  quaqUodantedi(flum 

eft,magnaminiquitatehabcrer.  Deindeilhs  verbiSj  Alto^ui 

aut  impune  &c.  adfert  illius  exceptionis rationem,  ne  (cilicec 

'  Iidantur^nedcturoccafioiniuriieisfaciurda:;  nam  fidum 

fcvindicant,cogaoturfealiocontrarioiudiciodefenderc,in- 

iutia  afficcrentur.  Exhisapparerquibu3excaufis,inquolo- 

co  legati  tcmporelegationis  iudiciufafubirecogantur.&cx 

quibus caufis  no  cogantur.Notandum  tainen  eft  eos  cogi  ad 

pr2torem,adquemvocatifunt,venire,&priuilegin!M  luum 

allcgarc.I.  fiquiscxaliena.  v.hoctit.Acceduntitaqilcgatiad 

tfibunal  proecoris  allcgacuripriuilegium  (uum,  vii.ognolcac 

prstor  an  fua  fit  iurildi(5i:io.  totus  ille  locus  fupetius  l  nobis 

explicatuseft.  Quidfidubitetur,aniusdomum  reuocandi 

habcanf,quzftiohdec  tta(Saturind.l.2.§.fedfidubicctur.ft. 

hoC  citiEch^cquacftiopettinctgeneralitcradomnesdcqui. 

antediximus,quivelccftimoniicaufa,vcliudicandi,veIlcga' 

P 


I  ^  o  Franc.  "2P mreni  Comment. 

tionis  canfi  euocati  funt.certa  farte  >3c  explorata  caufanon 
eft  legationis ,  cectum  non  eft  ecjseuocatosefIe,foitecau- 
lantur  hxc  ne  conueniantur.  Debet  itaque  pritor  caula  co- 
gnita  dc  ea  re  ftatuere,  quod  ll  verum  compererit ,  cucabit  vt 
iudicio  fifti  caueant,ftatuetque  in  quem  diem  pron«ittanr,vt 
€0  die  iaiicetfeiillant,  quopromiferinc.  Cautionisautera 
verbum  gcnerale  eft,&p£riinct  nontantum  ad fatifdatio- 
nem,&fl:ipulationem,  fcd  &aJntidamtaacumpromiflio- 
nem.l.fancimus.C.de  ver.fign.&  I.i.C.de  facifdar .  Vnde  cum 
dubitari  pofrcc,  an  defola  promiflio;ie,an  de  facifdatione  ac- 
cipicndum  eflct  koc  verbum ,  fubiurigit  Iiirifconf  in  verf  fed 
vtrum.de  fola  promiflionc  accipiendu  m  eife.  Qni  enim  pere- 
grinatur  ,  non  ficiie  fideiuflorem  inuencuruseft,alioquin 
compeilecur  fiifcipcreiudicium,  quam  inucnire  qui  pro  Ic  ti- 
de!ubeanc.lioceft,potiuscompclleturiudiciumaccipere,auc 
leaius  eric  iudicium  accipere.iic  in  eo  vetfic.fed  vtrum.verba 
vlcima  debenc  accipi.  viJc  Anto.  Auguftinum  Emendar.  lib. 
4. cap.  8. in  prin.  vbidjft. leg.  z. §. fed fi dubitctur.& feq. §. 
icd  vtrum.quomodo  legi  debeant,  rcfert.  Hadenus  de  lcgi- 
tis ,  &aliis  haiufaiodiperfonis,quibusdaturiu3domumre- 
uocandi.  Sequens  qnatftio  oritur  ex  his,  qu^  diximus,in  quo 
loco  aliquis  agere  vcl  eonueniri  debeat.  Si  forte  quis  vendi- 
deritrcraalienam,&  eam  vindicecdominusabcmpcore,& 
denantiet  eraptor  vcnditori  vt  fe  defendat .-  quatritur  vbi  hoc 
iudiciumfitexcrcendum.  Qnjeftiotradiaturinleg.venditor. 
49  .S. hoc titu. &inleg.  i  .z. &  vltim.C.vbiin rcm aft.cxer. 
deb.  &  in  cap.  quoniam  frcquenter.  §.  vltim.vt  lice  non  con- 
reft.  Hicqu2ftioquotidianaeft,&notanda.  Qoidammi- 
lii  vendidit  realiquam  vtfuam,dominushuiusrciraihivcn- 
dic£,  eam  vindicauit  a  mc,conucnit  mc  in  foro  meo  apud  iu- 
dicem  nicum  .■  ador  enim  forum  rei  fequitur.  fortafle  eraia 
ciuishuiusciuitatis:conuenit  mecoram  pra:fe£to  huius  vr- 
b:s,cgo  deniitio  venditori  meo,qui  forte  Lugduncnfis  eft,vt 
iddicium  pro  me  fufcipiar.  Isvocatus  a  meaitfe  huius  fori 
nonefle^reinhoclocononefTecogendum  fubire  iudicium : 
fedLugdain.  Quiritur,anhoclococogendusfit  ludicium 
fubite?  Exhisqu2diximus,videturnoncogendus:  quiaa- 
<ftor  iequitur  forumrei.  Contraeum  ago  ,  vc  cogacur  me 
dcfendere ,  vel  vc  condemnetur  quanti  mca  intereft  rem  a 
nieeuidjmnonefre.  hxceft  cnimforma  agendi.  Anigitur 
cogendus  fim  cum  eo  litigare Lugduni .'  Ego  peto ab  eo .•  il- 
le  reus  cft.  Paulus  eo  loco  ait  venditorem  emptoris  iudicem 
fequi  falere.  Q;ipdait  priuilegium,  idemintelligeredebe- 
tis,etfinon  vtacur  priuilegio,  veleciamtinon  babeac  priui- 
legium.  Sed  cur  mencioacm  fecic  priuilegii?  quiaexfadto 
inciderat  quiftio.  Racionem  facisreddit  ipfaiafcripcio,ex 
■lib.^.rciporK  Sipe  admonui  ad  has  infcriptioncs  diligea- 
ter  relpiciendum  efle^fecusfi  decdidovel  interpretatione 
edi<Sti,vellcgis  alicuius  inlcriptumefrGt,nifipcr  inccrpreta- 
tionem  produci  pofTct  ad  id  quod  (criptum  non  eft ,  nifi  qua- 
tenus  idquodfciiptum  efl  corrigitur  aliqua  interpretatio- 
ne:fedinhbns  Refponforum  aliudcft.  Hic  igitur  pro- 
poniturfpccicsvtinciderat,  iJem  itaque  dicendura  efl  de 
alia.  Oflendit  autcm  Paulus  vfu  ac  moribus  corapara- 
tameiTe,  vt  vendiror  emptoris  iudicem  fcquatur,  cumdi- 
cit  id  fieri  folere.  Ratio  pra:terea ita  exigit,de  qua  diximus  in 
leg.  niilli.  Cod.  eod.  H.ec  enim  continenciafimc,  necfine 
incommodo  fcparari  poflunt,&ratioquoquefuadcc,vt  vbi 
cosptum  ell:  iudicium  ibi  finiatur  ,  nec  reuocctur  emptor 
ad  iudicem  venditoris.  Eodem  percinet  quod  dieicur  in  lcg. 
prim,  &  2.  C.  vbi  in  rcm  ad.  cxerc.  deb.  adtiohem  fcilicec  in 
rem  fequi  pofrefrorcm.  PoflefTor  ,  ait  lex,vocac  audotem 
fuum  venditorcm,yS»^<?r«;<:/,&petitvt  remdcfendar,vel 
fuluat  quanti  intereftemptoris:  hancvocantinfororcque- 
ftamfoimaiem.  Ego  nondicoilliquivendicat,vtugatcon- 
tra  audtotem  meum,  idtft,venditorem.  Namegopofli- 
deo.&contrapoflcfloremdaturadlioilla.fedegodico  :  mc 
velle  vocarc  audtorem  meum ,  nempecum ,  qni  mihi  vendi- 
dit.  Indid.leg.2.C.vbiinrcma(5tio.eftconfticucio  diligen- 
ter  notanda  &  obferuanda ,  cxqua  intelligimus  quomodo 
audorem  fuum  emptor  vocarc  debear,  &quz  IiEratioa- 
genui  in  hoc  iudicio.  Ait  enim  ftatim  iniudicio  nominan- 
dum  auctorem  ,id  cft,antcquamliscomeftatafuerit:ha:c 
cnira  dcfenfio  cx  numcro  carum  cft,  qus  declinatorisE  dj- 


cuntur,  quarque  ante  lirem  conteftatam  oppofii  debent.  legJ 
fed  etfi  {ufceperir.tJi.ft^.hoGtit.&leg.vItim.C.deexccptio. 
Sed  dicctaliquis  in  ealcg.  C.vbiinremadio  exerce.debe. 
Conftantinus  Impe.  loquitur  de  in  rem  adione.ergo  non 
poterit  qui  conuenitur  adlione  inperfonam,  audlotcrafu- 
um  vocarc  Dico  in  adionibus quoque in  petfonam  audo- 
rem  fuura  quemque  poflc  vocare  :  idque  expreflum  cftia 
Nouel.  vt  oranes  obe.&c.eft  auth.qua  in  prouincia.C.vbi  de 
crimi.agi  opotet.  ExcmphgratiajSeruusalicuiuSjiufltido- 
mini  fui  alienas  arbores  incidir,  cum  crederet  eas  domini 
lui  efle  ,  &  is  ex  lege  Aquiliaadomino  arborura  conueni- 
tur:dibitur  ei  dilatiOjVt  vocet  dominum  fuumjcuius  manda- 
tu  id  fecit.  Verum  itaque  eft  in  adtionc  in  perfonam  aix^o  - 
rem  vocari  pofle, & eandem  dilationem  ci ,  qui  conuenitur, 
ad  vocandum  faum  auftorcm  dati.  Eft  lamen  diffcrenLia 
intcr  vtcamque  a<ftionem  ,  quod  diligentcr  notandum  eft. 
Si  conueniatur  adtione  in  tem,  propter  rem  quam  cmit  ab 
coquem  exiftimabat  dominumeius,&hicvocataud:orem 
fuum,  vtipfeiudicium  fufcipiac,iy  ^»«,i//o«f  mts  horsdecoftr, 
(^  de  proces ,  vc  noftri  loquuntur.  Si  nominatus  velic 
fufcipcre  iudicium  ,  isquieumnominauit  j  noncogcruriu- 
dicium  fubire.  Imovtiideranoftriloquuntur,  */?»»«  hort 
ie  cour  ^  de  proces.  In  aliis  autem  aifiionibus  in  perfonatn 
non  idem  accidit:  nam  isferuosquiincidit  arboresalienas 
iuffu  domini  fui ,  poteft  quidem  fuum  vocare  dominum, 
vc  doceatur  a  domino  quomodo  fe  defendere  aebcat.non 
tamcn  abfoluctur  nec  remitcecur ;  nam  ipfe  cft  qui  adrai- 
fic damnum,  &  quiritur de fadlo fuo ,  ex deli£lo  f;o  conue- 
nitar :  perfonaconuenitur,non  eftrcsobligat3,&ideone- 
celTe  elt  vt  iudicium  ipfe  fubeat.  At  quiconucniturinrem 
a(ftione,non  ideo  diciturconueniri,  quiacbligatusfit:  led 
quia  rem  pollideat,  rcs  ipfa  magis  videtur  conueniri.  Vndc 
qui  audtoieni  fuum  vocat  inadtioneinrem.vt  abfoluatut 
omnino,  &  iudicium  transferatur  inau£torcmfuum:quia 
dedinatoria  eft  huiufmodi  exceptio,eamantclitemc&nte- 
ftaiam  dtbcc  cpponere  ftatim.  Alius  ,  qui  in  perlonarti 
conucnirur  ,  in  quacunque  iudicii  parte  opponere  poceft. 
verum  eft  quidcm  eum  Iberari ,  fi  aduerfarius  confcntiar. 
leg.  folutionem.  25.  ff.  de  lolut.  Aducrfario  aucem  noa 
confcntienre  non  hberacur,  licct  dominus  eius  nominc  iudi- 
cium  fufcipcre  velit.  Notanda  eft  igitur  dihgenter  hatc  di- 
ftin(flio  &  forma  ,  quac  in  diift.leg.  fecund.Cod.vbiinrein 
adt.exerc.tradicur.  Quiftio  eft,  an  quod  hicdicimus  ven- 
dicorem  cogi  fcqui  for  um  empcoris  in  hac  aclione,locum  ha- 
beac  fi  res  iam  iudicata  fit  inrer  emptorem  ,  &  pctitorem. 
Magna  eft  quasftio  intcr  cos ,  qui  vcrfantur  in  foro.  Tra- 
«ftat  hancquzftionemquidamlmbertus^quifoienfesinfti- 
tutionesfcripfic.  Cumvindicacahquisamecmptore,pen- 
dentc  eo  iuriicio  aurcquam  rcsiudicata  fit,dubiumnoncIl 
fi  denuncicm  auiftori  meo  ,  quin  ecdem  m  foro  cogatur 
ismeus  auiStor  iudicium  fubire  ,  ne  co^tinentiacaufacdiui^ 
datur.  Ponamus  aucem  me  dcnuntiaflc  audtori  meo,  vc 
me  defendat,  &eiimnondcfendifre:  fcddixiHe, lemegar- 
deray  de  mejprendre ,  vt  folet  .•  &  tandem  lata  ficftnt.ntia 
inccr  mc  cmptorcm ,  &  dominum  rei,&  ics  cui(fta  eft :  dein- 
de  ago  quanti  intereft  mea.  Quxritur,  anego  cogarfi^qui 
forum  rei.  Quidam  putantidem  dicctidumefle^&dcdu- 
cuntduas  leges,quxtamcnadrcmmihi  non  videniurper- 
tinerc.leg.minor.35). fF.de  cui(5tionibus.Minorvendiditfun- 
dum  Titio,Titius  Seio  cundemvendidit.refticucuseftmi- 
nor  aducifus  vcrunque  :  nam  refticutio  inrem  impetratur. 
Ablatus  eft  fundus  a  Seio  fecundo  emptore,  reftitutionc  fi- 
quideminintegrumimpctrataoraniareftitutafunt.ibiluril- 
confultusinquit,  Seiumimpetraredebereab  eodcm  pratto- 
rcjVtilcm  aducrfusTitiuma(ftionem.  Ergo,inquiunr,a- 
pud  cundem  pritorem  htigaiidum  ciir.  argumcnto  du(fto 
a  contrario ,  quod  valdc  infirmum  eft.  Pi  xterea  lex  lcqui- 
tur  deprirorequi  iudiccmdac.nondciudicecognofcence, 
qui  iucjicabac.  Prxtores  enim  nonfungebantur  eo  munc- 
re,quo  hodieiudicesnoftri,fcdpotiusmuner£  Cancellarii. 
nihil  crgo  ad  rem  pertiner  quod  adducitur  ex illa  leg.  Addu- 
citurctiamlcx  cumvcndente.S.C.vbicaufjefifcales.  fcd  iila 
lex  ius  filcale,  ius  fcilicet  fingulare  continet :  in  fifci  cnim  cau- 
fis  ius  fingulatc  eft  ,  «juod  idcirco  non  eft  produccndum; 

naoa 


_l 


In  Tit.  II.Lib.  V.deinoffi.teB^ 


Btni  fingurart  iureconftituturtj,  tion  cft  producendum  ad 
conrcqueutiara. 

IN  TIT.  II.  LIB.  V. 
PANDECT. 

Z}£  INOFFICIO.  TESTAMENTO. 

C    A    P.       I. 

_.  :N  hac  fecunda  parte  Digeftoruni,vtiara  fipd 
^^fe^diximtus  j  pofttrad:atumgcneralerade  iudiciis 
Ij^  i^^^lubiiciuntur  fingulx  a<5tiones  :  ficuti  in  prima 
■^parte  continentur  ea  qui  iudicium  antecedunt: 
3&  qua:  ad  prarparationcm  iudicii  pertinent, 
qiiam  partcra  luftinianus  voCat  -Ta.  -mfa-rct.  Pofttitulumge- 
oeraleni  dc  iudiciis  j  fingula  iudicia  ,fcquuntur,&fingn!a: 
aftiones  $  tam  in  perfonam  ,  quam  inrem,&;incipitlufl:i- 
nianuSabadlionibusinrem  ,  cuiufmodieft  petitio  hiredi- 
tatfSirei  tfindicatlo,  &aliS.  Prima  eft  petitio  hsredita- 
tisjde  qua  hic  dicere  inftituiitlusi  Ticulumautem  dcpe- 
titione  h^reditads  anteccdittitulus  de  inoffic.  teftampnto, 
quiaj  plerutiq;  acc«dit ,  vt  hireditas  pcti  non  poffic,  nifi  prius 
lefciiro  teftaraentc  ,  pdt  querelara  inofficiofi  tcftamenti. 
petitio  hasreditatis  daturhirediexteftamento  jvelab  intc- 
ftato  aduerfus  eum  qui  poflidet  rcs  ha:reJitarias,pro  hsrede: 
qui  enim  agit  pecicione  hireditatis,contenditfibidclatara 
eHehsrcdicarera  ex  teftamcnto,velabinteftato,&petitfe 
declarart  hiredem&reshaBreditarias  fibireftitui.  Sedple- 
runqueneceflariaeftquerela  inofficiofi  teftamenti.  Opor- 
Kt  cnim  prius  refcindere  tcftamenturtltanquarainofficto- 
fum.vt  pofiHt  hsreditas  petiiVndc  hic  f  rafSlacur  de  querela  in- 
officiofi  teftimcnti  ante  petitione  hireditatis.id  ego  apfcrtius 
vcluti  quodam  huius  tradatUs  arguraenttJ  declarabo  ,  & 
^nodttadlaturusfunijfummatimpropoilam. 

C  A   P.      IL 
Kyfrgttmentum  huim  trailatns. 

POrtamus filium  a patre exha;redatum  efie  teftamento, « 
codem  teftamento  extraneura  hircdera  eife  inftttu- 
tum:  filiusnifihabeathaocquerelam,quacdiciturinofficio- 
fi  ceftamenti,excluderut  omnino  ab  h^reditatc  pacern3,non 
poteiit  petere  haEreditacem  paternam,a(^ione  quxdicicur 
peciciohs:redicatis.  Primumnonpecetexceftaraenco,quia 
non  cft  harres  infticutus  ceftamento,fedexttaneus  potius. 
dciude  non  petec  abinceftaco^  quiavalecceftamentum,  & 
locus  eft  fucceflioni  cx  teftamenco.l.quandiu.deacquiten. 
hjcred.  &  leg.  quandiu.  de  rcg.iu.ceftamcncura  iplb  iure  va- 
lec.  Sicvidedsnifiprofpiciacuraliquoremediocxtraordina'^ 
rio,filium  exdudiab  hxrcditatepaterna^quodiniquuracft. 
Lucodud:a  eft  igiturhxcquxftio  inofficiofi  ceftaraenci ,  qua 
vtituf  filiusaduerfusceftaraencumpactis,  incjuo  cxhiteda- 
tus  eft,vcceftamentura  tanquara  fadtura contra  officiumi 
patte  rcfcindatut,&  eo  tefciflb  teftam6ntd ,  hastcditatem 
iiliusconfequatucpetpecitionem  hxreditatisi  Hincperfpi- 
cueimelligitur^cur  querela  inofficiofi  teftara.  introdudra 
fit  ,&  quam  habeac  vcilicacem .-  cx  quo  eciam  apparet  contra 
ius  ciuile  hanc  querelam  comparatam  cfle  ad  refcinden- 
dum  tcftamentum  ,qaod  ipfo  iute  valcti  QUxri  foletart 
ha^c  querela  fit  prxtoria  aa  ciuilis.  Ego  puto  ex  iurtfiliiftio.i 
nepritoriaorcam  noneflc,  necex  veceribus  lcgibus  j  fed 
cxconfticucionibusforiequibufdamptincipum.  Exveteri- 
busTcgibusnonelleorcatniacisoftcnditVlpianusinlcg.non 
putauic.de  bono.poflefl^concra  cabul.  Nonputauicpr«toc 
cxhxredacos  ad  bonorum  pofleffionem  concra  cdbulaS  ad- 
mictcndos  efle.quincciurc  ciuiliturbancteftamcncum,fii- 
ne  quercla  inofficiofi  reftamcnti  cis  deneganda  non  eft. 
Non  cft  igitur  quercla  inofficiafi  ccftamenci  ex  iurecluili* 
inleg.incerfideiuflbres.infradefideiufloribus,  Epiftolidi- 
ui  Adiiani  qus  cftconftitucioprincipis  ,  diftinguicur  ab  i- 
pfoiucc  ciuili.avcccribuslegibus.  Hinccciam  cognofcipiS'» 
tcft  cut  h^cqucrclainofficiofi  teftaraenci  dicacur  vlcimum 
adiucoriumaluftinianoinlcg.maximum  vicium.Cod.  deli* 
bcr.  prxrcr.  cum  enim  nullum  aliud  rcmediui»,  nullum  au^ 
xilium  fupeteflct  filiocxhstcdato,i«croduftaeft  hxcquc* 


irela.     Solet  quit  i ,  vt  tiia^is  zc  riiagts  oHgin&m  iitiiiiii  qdei. 
relx  inceUigamus ,  anfica(51;io,&andiftinguacuripeciCio- 
ne  haeredicacis.  varia:funcopinionesinccrpcecura.  Egobre> 
uiter  dicam  ,  quidquid  raihi  probabiliiis  &  vcrius  videtur. 
Cum  filius  exha:redacus  pacerno  ceftamenco  pecic  hzredir 
tacem  ,  agcns  pecicione  hsredicatis,dicit  inofficiofura  cfle 
teftamentum  patris.  Hancque  affcrt  caufam  peticiortis  & 
intenttohis  fus  qUod  iraraerito  eXha:redatuS  fit  a  pacre,  6c 
totitra  officium  pietatis.     Non  ergo diftinguitiu  necfep»». 
ratur  qucrela  inofficiofi  teftamenti  a  petitionehsredicatisir 
quamuis  res  ctiuerfxfincfed  coniunguntur.     Caufacnini 
pecicionis  tft  inofficiofum  ccftamencum.     Sicuc  cum  i\\" 
fticutuseftha:resccftamenco,vclcumnullofa(^oteftaraea« 
to  delaca  eft  hiredicas  ab  inceftaco,  &pecitbsteditatcmi 
hanc  afFcrt  caufara  pccicionis  fus,  quodhiresinftitucusfic 
teftamenco,  vel  cum  nullumfic  faiftura  teftamencura ,  quod 
ei  delata  eft  h^rcdicas  ab  inccftato.  5ic  exhxredatus  cuih 
igir  petitHotle  hafercdicacis,  hanc  adferc  caufam  pbcicionis  fuxi 
quia  cum  filius  fic  ccftacorisjindigneque&contraofficium 
piccacis  ab  eo  txhzreddtus  fic,peciCjrefcifloceftaraencojfe 
declarari   hxredem   j  &  fibi   res  haeredicarias   reftitui. ' 
NonfuncigicurfeparandaKjEciudicia,  qucrfcla fcilicet  inof- 
ficiofi  tcftamenci  j  &  pccicio  hxceditacis  ,  fed  iimul  filnc 
cohiungenda.  Jncellcdtu  quidem  feparantur ,  non  f e.fimui 
cetce  vcrumq;  infticuicur.  Huc  pertinetquoddicicutirtleg. 
qui  de  inofficiofo.  io.hic.  EodernpeicihccquoddicicuriQ 
leg.fi  quis  filium.  34.  C.eod.hssrcdicacispeciiio  infticuitur^ 
proprerea  quod  ccftamencurti  inofficiofum  eft  ,  propcerea 
quodfilius  exhxtedatus  eftindigne  teftamencopacetno.fic 
vatiaiudicia  dicuncur  efle  de  pecicione  hxredicacis.l.  diuus.  §i 
Vltira.de  pecic.hsred.hiclocusoftenditea  omniaiudiciada- 
taefTedepcticionehxtedicacisexiure  ciuili ,  fideicoramiiri- 
^ria  hxreditacis  petitio ,  &  poflefToria  hxteditacis  p^titio.  Si 
<juis  enimbonorura  pofTcflioncm  ^etat4prxtore,agit  pc- 
tione  hxreditaciS  poflcfloria.     Si  cui  relitfla  fic  hxredi' 
taS  pcr  fideicommiflura ,  agic  fideicommiflbria  bxredicaciil 
p&cicione.  Siquisautcmindigneaparrccxhxredarusfic^a» 
git  petitione  hxreditatis,&  qucrela  inofficiofi  tcftamenti<> 
Ideo  dicitur  querelainofficioficeftaraerci,  quiaisquipecic 
hxfcdicacehi,  quxricutdecfeftamcncopacris,canquaminof- 
ficiofo.  Ecaliquandodicituraccufarc,  velutiinleg.pofthu- 
mus  j  quiaaccufattacite  impiecatem  pattis  fui.'dicicuretianl  • 
noonunquara  at^io^dubitatur  taraen  cur  dicatnr adtio.  HoC 
verbof£pevtunturIurecOnfulti,vtinleg,fecliti.hiC,&§.priA 
de  inofficio.  tcftarti.Inftit.dicunt  agere  de  inoffic.  teftamen  - 
to.  Sicinleg,  quertiadmodum.  7.dicitura(9:io.hicquxricu£I 
an hxca^Slio ad hirfedem tfanfmitcacur, quam dicimus  que* 
rclainofficioficcftaracnti.isceccequiagicqtierfela  jnofhcio'^ 
fi  teftamenci,  petic fe declarati  hxredem ,  quod  immerenter 
apactc  exhxredatus  fit<  Simile  eftih  a(fiionerefciflx>tia,dtf 
qua  diflcruimus  diu  &  accuratefub  tit.de  teftittit.^fubcicy 
dc  mino.quxftio  eft  de  remedid  refcindcnte,  & remedio  ro 
fcifTorio.  Prxtot  refcindic  quod  mecti ,  vel  dolo  geftum  t&r\ 
Sc  dat  a(ftionem  ,  remedium  illud  qubtefcindii;  vocantin- 
terpretes  refcindcns «  alterum  rcfciflorium  appellant.  Id 
ex  co  manafle  diximus,quod  olim  diftin(5l:u  erac  prxcoris  of- 
ficium ,  a  iudicis  dati  (jfficio.     Sed  quo  cempote  ipfi'prxtoi-'  -.i 
tcs  cocperunt  iudicare»  magis  quam  ludicia  confticucte ,  hx^ 
temedia  non  erant  feparata.     Nam  pricor  fimultefcinde»  ;. .: 
bat  quod  metu  geftura  erat&,admittcbac  eum  agendum» 
qui  mecu  coadtuserat,  quatBuisresipfxfeparacxeflcnt,ta- 
menconiungcbancutexpetiendo.  Sicdicendumeftdeque- 
tela  inofficiofi  teftamenci  -,  &  peiicione  hxreditatis.  Sed 
nunquara  fepataca  fuetunt  hxc  iudicia ,  vc  ego  exiftimoj 
ptopcct  cognicionemccncumuitorum.  Cencumiiiri  enim 
cognofcebantdepericioneh^reditatis^taquepetitioh^redi- 
tatis  dicitut  centurauitalis  a(Stio.  leg.  vlcim.  C.  de  pctito 
hxfcdit.     lidera    'centmtiuiri   cognofccbant  etialn    de 
inofficiofo  teftaraento.CiceroIibr.i.de  Oratoredocetjc^C 
quibuscaufiscognofcercntcentumuiri.&adiicit  eosde  ru- 
pto  ccftamencs,  vel  racocognouiflej  Exeraplaftintapiul 
Valerium  Maximura  hb.y.cic.  8.  Apud  cencumvirosqux* 
tebacut  an  ceftamencum  iuftum  eflet,artinofficiofum  ,  art 
tuptum  )  an  ratum«  Plerunqueptonunciabant  ratumciTei 

P     i 


Franc.Duareni  Qomment. 


aliquando  irritutii  ,  &  fimul  pr«nunthbant  de  hxreditaic. 
Argumcnto  funt  huic  rci  inkriptionesvarixcapitumhuius 
rituli  de  ccntumuiralibus  iudiciis.In leg.tum  matcr. }  8 .  Pau- 
hjs  lib.  Gngulari  dc  centumuiralibus  iudic.In  l.is  cui.  }i.eadetn 
flft  infcriptio  &  in  lcg.y.curcnlna  Paulus  traiStaffet  dehac 
querela  in  libro  dc  centumuiralibus  iudiciis ,  nifi  huius  qua:- 
iz\x  cognirio  eflct  ccntumuiroruoj  ?  Diuerfx  funt  tamcn  in- 
fcripdones  in  Pand.Florcnrinis,fedputo  Ulic etratura cflc. 
hucpettinctquod  diciturinleg.Titia.  i}.hic.Centumuira- 
ieiudiciumvocatinius,inquo  qusritur  deinofSciofo  patris 
teftamento,&  ficlegitur  inhoc  capicc  inPand.Floren.fed 
crracum  eft  ininfcripcionibus.itaque  hoe  fit  veluri  argumen- 
tum  totius  huius  cra^aatus.Iana  fingulilocidiftin<3:ius&ac- 
curatius  expUcandi  funt. 


C    A    P. 


III. 


tx  qtu  cAttptiompetat  quereU  imffcu)Ji  tejtamenti. 

CAu(a  huius  quotclar  cft  exhaircdatio  ,  vel  praitcrito  fJ- 
lii,  autparcntiecontraofficiumpatris  fada.his  paucif- 
iinsis  vcrbis  complcdimurmagnamfere  partcmhuiustita- 
li.  Hic  colliguntur  exleg.  z.&legibiufequentibus,hic.& 
ex  tit.Inft.  eo.  Ex  his  locisid  fumpfi  quod  iam  dixi  cau(am 
huius  querelae  eflc  exhatrcdicioncm,  vel  pr.-Eteritionc.  Cum 
autem  dicimus  exhacredationem  vel  pracccritionem  eflccau- 


dixi  ea  iuris  parte  ,  qua  tequiritur  itiftitudo ,  vd  txhi^xeii" 
tio  ,  vtvalcatteftamencura,profpeftumeflefuis  h^redibus 
tantum.lcg.intercxtera.dehber.&pofthum.itavthoc  ade- 
maacipatura  nonpertineat.  Suidicuntur  quafidominihat:- 
reditatis  patern?  ,  quibus  quafifuoiurchsreditasdebetuj:. 
leg.  ia  fuis.  infra  de  liber.  &  pofthum.  hxc  Inftitut.  hoc  faci& 
pcrfpicuumcftadmatristeftamentumnon  pcrcincrc.  Nam 
raatetlibetosnonhabetinpoteftatc.  Necpotcft  quifquatn 
fuus  dici ,  fi  in  potcftace.  non  fic.  Pctinde  igitur  vaiec  tefta- 
tnentum  in  quo  ptx teritus  eft  filius  a  matre,  ac  fi  exhzreda- 
tusnominatimcflet.  Maternuntiumaccepitdenjonc  filii; 
(in  bello  fotteerat)  inftituitextrancuniha:redem,filiusre- 
ucrlus  de  inoffidofo  matris  tcftamcntoqucri  poteft,quiaa 
tnatrc  fua  pia;teritus  eft.  Exemplum  huius  rei  extacinleg. 
fcquen.  Quzfequnnturineocapitealiquiddifficultatisha- 
bent,  fed  aho  in  locoanobisexplicabuntur,  Deoiuuanie. 
Huic  fimile  eftquod  diciturinlcg.cumfilium.ij.Cod.cod. 
ticul.  Idem  dicendum  eft  &  fifihusprztcrteric  macrem,vc 
dicicut  inlcg.cuDt  filium.  Nam  hxcquereia  inofficiofi  te- 
ftamcnri  compecir,eriamfifilius  cxhsredaueric  patrera  vel 
matrem.  Idque  nos  pcftea  dicemus.przteririomatris  ha- 
betur  pro  exhxrcdatione  :  dicimusnprxtctietitfiliumma» 
ter .-  quid  dicemus  fi  filius  przcerierit  matrcm  ?  nullus  eft  a- 
lius  locus  in  iure  ciuiliquiidexplicct  quamifte.  Idcmcon- 
ftitutum  cft  de  filio  ptzterunte  matrem  ,  quod  de  macra 
ptztereunte  filium  (uum.  Et  aliquando,quod  maius  eft, 


fam  huius  querclz,  nos  exhzrcdationem  accipimusapatre       ptztcririo  raatris  habetur  pro  inftitutione.  Vnus  calus  eft 

^adam.  Namobprzteritionemamatrc,vclabhisquicxli-       -- ' ■^-^  ---■  "— '    ^'— t— u-ci. l:.j — 

nca  paterna  funt,velmaterna,filioprzteritononcoropctit 
ijuerela  inofiiciofi  teftamenri.  Scd  fi  filius  ^patrcprztcri- 
tusfit.aut  nullum  eft  ceftamentura.autrefcinditurpcrbo- 
norum  pofl^effionera  contia  tabulas:qucdfi  filiusfitinpo- 
teftatepatris,nullumeft  teftamentum  «b  przteritionem.l. 
intcr  czccras.infra  de  liber.Sr  pofthura.racionem  ahas  addu- 
ximus,  quia  pater  creditur  filium  oraififleper  obliuientm, 
^um  eius  noHarain  tcftamentomenrionemfacit.  Sedcum 
nominarim  exhzrcdat ,  videtur  iuftacaufa  indignatus,cura 
cxhzredafle.  Huc  pertinct  quod  fcribit  Apulcius  in  fecun- 
da«'utMi>4«  lo^ue^s  de  rauliere  quz  cxdufit  filium  ab  hzredi- 
tate.  Reliquit ,  inquit ,  ei  rem  vihfljmam,  vt  nonvidere- 
lur  oblita  cum  prateriifle.  Si  igitut  filius  apatreprztcricus 
fit,  non  datur  hzc  querela  quz  inofficiofi  eft  tcftamenti, 
quoaiam  vcl  nullum  eft  teftameDtum  ,  vel  refcinditurper 
bonorum  pofleflionem  contra  tabulas  ,  fifilius  emancipa- 
tus  a  patteprztcritusfit.  Caufaigiturhuius  querelzcftex- 
hzrcdario  patris ,  non  przteiitio.  Vnde  nafcitur  quzftio 
tradatainie.fiproponas.i^.hic.vbidiftinguitur  aperte  pr^- 
teritio  ab  exhzredacione.  Si  ponamus  filium  craancipa- 
tum  przteritum  qucri  dc  inofficiofo  teftamento  patris, 
non  potcrit.  Scd rpccies eftquz  alias  circuntftantias  haber. 
Hiic  pettinct  titulus  de  coniungendis  cum  emancip.  libcr.fi- 
lio  eraancfpato  ,  qui  iutcciuili  nonadmittitur  adhzredita- 
<era ,  tamcft  vocatur  a  prscofe  ex  iurifdiftione  ptzcotia, 
datur  bonorum  poflcflio  concracabulas  ,  &  ea  bonotiim 
pcfleflionc  petira  refciuditur  teftamencura  ,  quarauis  is  e- 
mancipatus  non  fuerit  iu  poteftate.  Quod  fi  is  filium  ha- 
beat  &  ncpotcm  teftacoiis ,  eundemqucin  potcftateaui  h«- 
redcm  infticutura  ,  quia  vifum  cft  ioiquum  curabonorum 
poflellioncm  contra  tabulas  petcre,  &eum  excludere  ne- 
porcra  teftatotis  filium  fuum  ,  ideocauturaeftedi<ftoPrz- 
toris,vtconiungantur  libcri  cum  pacre,qui  accepitbono- 
rumpoirefllioncracontracabulas.  Diuidicurenira  inter  eos 
bzrcdicas  pacerna.  Dimidiam  fiquidem  partera  accipit  fi- 
lius,aliam  diraidiara  accipiuntnepotes.  Caufafgicurhuius 
■querelz  eft  velprztcciciomatcrna.vcl  exhzredatio  patcr- 
na.  Si  filius  prztetitus  fitin  teftamentomatris,tuncctiam 
potcft  quzii  de  inofficiofb  tcftamcnto.  Nosdicimus  prz- 
tetirioncm  macris  pro  exhqrcdacione  habendameflc.^.vlr. 
dc  exhcredac.hb.Inftirut.  Non  enira  propcerea  nulluro  eft 
matris  teftamentum  ,  quamuis  pr^terierit  filium  ,  cumta- 
men  nuilura  fit,cura  filius  qiii  inpoteftate  patiis  cft,  pr^- 
tcricus eft  a patie.  Huic  fimile eft^uod  dicitut  in leg.fi  infti- 
tuta.hic.  Sed  cui  h^c  pr^reiirio  matetna  habctur  pro  ex- 
hjredatioQC?  Rationem  adduxi  fub  £it.dclib.&pofthura. 


in  leg.  j.  Cod.  eod.  titul.  Matcr  trcshabec  filios,  ex  his duos 
infticuit ,  tcttiura  przteriit  in  teftamento  luo,  qucm  tan- 
quara  pcfthumura  fukepit  £i&.o  teftaraento,non  tamen  ob 
id  mntauit  tcftaraentum  fauin  ,  itavtprzceritustcpetiatHr 
in  eo  teftaraento  :  quziiiur  quomodo  huic  pofthumo 
ruccurratur.-tiampofthumus  eriam  dicitut  qui  poft  hdtuta 
tcftaraentura  natus  eft.l.  3.  de  iniufto  lupto  teftaracn.an  da- 
bitur  ci  querela  inofficiofi  teftamenti  ?  Hic  diftinguit  An- 
toninus  Irapctatot ,  &  air  ,intel!igendara  efle  voluntaceni 
matiis  tcftatiicis  cx  conic&uris.  Matcr  fa<5i:o  tcftamento, 
&  poft  teftaracntum  fufcepto  filio  fatis  habuitccmporssad 
mutandum  ceftaraentutn  ,  &  inftituendura  filiura  queoi 
pofteafufccpcrat.-tuncergononfuccedetfiliusnifipetque- 
lelam  inofficiofi  teftamenci.Hzcfanepfztcritioniatris  iu- 
ftam  habet  caufam  cxhzredationis  ,  fed  ponamusmatrem 
poft  fa6lum  teftamcDtura  deceflifle  in  pucrpcrio  ,  &  usm 
potuifle  teftaracnrur.-^  fuum  mutat  e,  hic  quzritur  quomooo 
fuccurratur  huic  pofthumo  aduetfus  teftamentum  mattis, 
tjuomodo  porcrit  adfucccflioncm  raatris  afpirarc?  Hcccfti 
admirabilc ,  cu od  przteritio  matris  hic  habeatur  proinftitu- 
tione,ex  f.oje<ftura  raaternz  pietatis,vt  credibile  fit  matrera, 
fi  licuiflcr  eimucaretcftamentum  fufccptoiamfilio,dcquo 
non  cogitauerat  tempore  fadi  tcftamenri  ,  eum  hzrcdcm 
inftituturam  efle.  Diciturcrgoinfticucus,&habeturhicfi- 
lius  pro  infticuco,ex  coniedtura  raatctnz  voluntatis,ficuc  di- 
ximus  id  piocxpreflb  habendum  efle  ,  nontantumdequo 
cogitauit  legislator,  fed  quod  rcfponfurus  efltt ,  fi  interroga- 
tus  eflet.  ttuic  fimile  eft  quod  dicitur  in  leg.Lucius.§.Titius. 
infr.  dclibcr.  aguofccnd.eft  locus  coramunis  dc  voluntaie 
macrisnotatudigniflimus.  Dixirausigiturquerclam  inoffi- 
ciofiteftamcnticoftpctcreproptcrcxhzredationcra  patris, 
vcl  proptcr  prztctitioncm  raatris,  fipatercxhzredaueritfi- 
iiura  (uum,  vel  mater  prz terierit  teftamcnto  fuo.  Nam  pt^- 
tcritio  matris  vim  exhzredationis  haber,nere(cinda:urtc- 
ftamcntura  ,  vtiam  fzpc  diximus,  propter  przteritionem. 
Adiccimusprzteritionemmacrisnontanturahaberiprocx- 
faxredatione  ,  verum  ctiam  intcrdura  pro  inftitutione.  Is 
qui  przteritus  eftmattis  teftamcnto  ,  pleruraque  habe- 
tur  pro  inftituto  etiam  fine  quercla  inofficiofi  teftaracnti. 
ieg.  Ci  matcr. },  Cod.  cod.  cxemplumtalc  cft:  Cumraater 
duos  filios  inftituiflct ,  fadto  teftamcntc  aiium  fufcepit ,  non 
potuit  inftituerehiredem  mutato  reftamento,quia  deccflit 
tnpuerperio.  Hic  dicitur  Alium  ,quinatuseftpoftfadluta 
mattis  teftamentura  ,  p,crinde  haberi  ac  fiinfticutus  in  co" 
dem  tcftamento  cflct ,  atque  ideo  peterc  pofle  hzredita- 
tcm  cx  tcftamento.  Duo  in  ea  fpecie  infpicienda  efledixi- 
inu$  f  voluoocctn  raattis,  &  fauorsm  tcftamenri.  conie<Stu- 
,  .        •  lav»- 


In  Tit.  11.  Itb.  V.  de  moffic.te^^  ,  75 

ravo!untansexeoiDfpicitur,quodmater  proponaturinfti-  fituraeifuit.rcfcripfitlmperatot.RatiotievtriufqUcpr^tcri- 

luiiTe  duos  filios ,  quos  Fiabcbat  temporc  fadi  teftamenti.Sc  tionis  &  paicrnx  &  materns  docui  fupra,  &  cur  prsteritio 

fafto  iam  teftamcnto  alium  pcrpcrifle:  ex  eo  quod illos  duos  matcrna pro  cxhiredatione  iiabeat ur  non  paterna ,  idem  eft 

filios  quoshabebatinfticuitjCredibileeft  eiusfuifleeandem  dc  inftitutione.  Nam  ficut  priceticiomaternahabeturali- 

mcDtem&voluntatcm,deeoquipofteanafcituruseft:hde  quando  pro  exhitedationcjnonita  habetur  pritcritiopa- 

<D  cogitatum  abeafuiflct,  quemiufccpitfadoteftamento,  trisproinftitutione.  Exhis  intelligitis  quidrefpondcndum 

idcm  di(fturam  efle.  Vndediciraus  excoaiedura  materaae  fit  ad  id  quod  alii  adducunt  et  J.  pofthumi.de  inoffic.tcfta- 

voluQtatis,huncha:redeminftitut*mcirc,  Huiufmodi  ex-  inento  ,  in  Inftitutio.  Teftamentum  rumpitur  agnatione 

erapla  plcraque  occurrunt,velutiinleg.Lucias.§.Titius.  de  pofthumi.quare  crgo  hic  habeturproinftituro?  Sedidin- 

libcr.  &  pofthum.  Si quis  inftitucrit  partum  qui erat  in  vte-  telligendum  cft,  de  teftamento  paterno,  fi  pofthumus natus 

so  vxorii,haBcinftituiioporrigiturad  pattum  iam  editum»  fit,qui  futurus  cratin  patris poteftate.titu.de liber.&poft- 

qucra  tamen  ignot abat  iam  editum  cflc  teftator.  Imo  etiam  hurais  hxredibus  inftituend.  Ex  his  qux  dida  iunt ,  intel- 

in  contradibus  ipfis  hoclocum  habet,quamuisteftamenta  ligitis  caufam  huius  querels  inofficiofi  teftamenti ,  dequa 

Bos  plcnius  &  fauorabilius  interpretemur  ,  quam  contra-  loquimur  efle  cxhsredationem  vel  przteritioncm.-  Adden- 

ftus.  Exetnplum  eft  in  lcg.  Talc  pa(aum.§.vltim.depaft.  dumeftexh«redationemcontraofficiumpietatisfa(a:amef- 

Si  quis  dcdctitdotemfilixfus,&pa(ausfit,capa(aiopeiti-  feoportcre,vtcompetat  hiGquerelainofhciofi  teftamenti. 

nct  ad  filios  quos  habuit  prster  fpem  hiredes.  Secunda  l.j.hic,cumnullaiuftacaufafuitfiliumexcludendj  ab  hirc- 

coniedura  eft,  quia  proponitur  dccefllfle  in  puerpcrio  &  te-  ditatc.  Nam  fi  fuerit  ingratus  in  parentes ,  vt  merito  ab  eis 

ftamentum  rautare  non  potuifle.  Hic  ccrte  negligentia  non  exh«redatus ,  vcl prsteritus  fit,  tunc  ceflat  inofficiofi  tefta- 

poteft imputarimatri,  cur non  inftitucrit  filium.  nam  ea  co-  menti  querela ,  quia  tunc pater  nihil  facit  alienum  ab officio 

gitare  non  potuit  de  eo  inftituendo  ,  qucm  in  ptiore  tefta-  pietatis  ,  cum  fihum  ingratum  &  male  de  fe  metitum  tepel- 

mento  pritcriifTe  dicitur.    Sed  hic  obiicitur  a  quibufdam,  lit  ab  hxrcditate  fua.  Hincvariarfpeciestraftanturde  caufk 

quod  mulier  in  hac  fpccic  potuit  partum,quieratinvtero,  cxhsrcdationis  fub  titulo  eodem  Codicis  ,  vbiquxrituran 

inftituerc.  Ergo  crcdibile  eft,  camBoluiile  cumfibihzre-  fitiufta  caufa  exhzredandi  an  nonfit.veluti  inleg.Cumte 

dem  fote.  Nam  non  minus  licet  nobis  inftitucre  pofthu-  18.  Antcnoucllam  Conftitutionem  luftiniani,  qui  eft  1 1  f . 

mumnafciturum.quaracosquiiaranatifunt, quamuisida-  caufs  propter  quas  fihuspoterat  exha:redarinondumfatis 

liqui  negcnt,  quianonpofluntalitcrhocobie(^umdilucre.  exprefia:  crant  &  diflinits ,  &pleiunquc  dehiscaufisorie- 

Sed  cetium  cft  pofthumum  poflc  hitedcm  inftitui,  vtcx  batur  quaftio  ,  &  dubitatio.  luftinianus  eas  omnescaufaJ 

multis  lcgibus  colligitur  tituli  de  liberis  &  pofthumis  ha:-  expreffit  &defiDiuit  fuaconftitutione.  Vndehicqusreba- 

tcdibusinftitHcndis.  Quid  ergo  eft  quod  hic  diftinguuntut  lur:  filia  fuadentepatrenoluitdiuertcrea  matito  fuo:  nam 

duo  cafus  ?  Vidctur  inepta  ellc  harc  diftindio.  Sed  quod  licctdiuottiumpermiflumfitlcgibus,&liceatconiugiacon- 

hic  diximus  diflinguendum  cflc ,  an  mater  mutare  teftamen-  iuge  diuertere  fiue  fic  maritus,  fiue  vxor,  id  camen  nunquara 

tura  potuctit,  annonpotuetit,rationenoncaret.  Ecquod  honeftum  fuit  habitum  ,  imo  fcedum&turpe.ideo  fieare 

obiicitija  natreia  potuifle  hzredem  pofthumura  inftituerc,  olFenfus  pater  filiam  exhxredauerit ,  tamen  filia  querelam 

«d  rcmbonpertinet.  Nonenim  quxritut anpotueritpoft-  inotficiol^teftamentihabebit,  Simile exemplu.tj  eftin  leg. 

bumum  hiredera  inftituere,fed  anpotueritfiliumiamna-  filia.io.&inlcg.tcftamenti.i^.Cod.eod.  Vnaeftiuftacau- 

tuminftituere.  Etcumquxritur  devoluntate  matris  ,  alia  fa&legicimafiproh.bucritmatremvclpatremteftarij&po- 

eftcaufapofthumi,aliaciusauiiamnatuscft,quiaantequam  ftea  teltatusfuerit,obeamquecaufamexh3er£dauerit,iiifta 

pepererit,  fortedubitatmulieranfitparitur3,&quid,quor,  eft  caufa  eum  exhsredandi.  Ec  hzc  caufa  refercur  a  lufti- 

anmarem  ,anf(aBtninam,anvnura,anplures.  Inhacincer-  nianoind.  Nouel.Iuftiniani.§.aliud.   Exempluraeftinleg. 

titudioe  mater  abftinetatcftamentofaciendo  :  expei^at  e-  fi  filiara.    lufta  cftexh^redandi  caufatufpitudoviti,&re- 

hira  euentura  partus  quinafcetur.non  quodnohtcumfibi  ferturindidl.  Nouellaconftitutione.  Addicur&alcera:  fi 

h.Ercdem  cflequi  nafcetur  ,  fed  quia  expe(flat  vtdixi,cuen-  nupfcritfiliafineconfcnfupatris.  Additutexceptio,  fi  filia- 

tam.Sicvidetiscxeononpofleconttariaravoluntatemma-  famihas  poft  i^.annum  peccaucrit,quampater  neglexetic 

triscolligi,  quodpotuerit  pofthuraumhasrcdcminftituere.  tandiu  in   matrimonium  coUocaie.   Hic  tamen   quarti 

Ergohicafusitadiftingucndifunt,vtpriorcmcafumintclli-  folet ,  aahoc  cafu  fecundum  ius  canonicum  cxhecedari 

gamu$,cummulicr  iara  nato  filio  potuitmutareteftaraen-  debeat,quoiuicferevtimur,vbidemattimonioagitur.Ego 

tum ,  altcrum  vcro  cafura  cum  fufcepto  iam  filio  non  potuit  hanc q  ixftioaera  explicaui  fub  cit.de ritu  nuptiarum.Qupd 

inutate  teftamentum.  Cum  cnim  ponimus  iam  natum  cire  ad  ius  ciuile attinet ,  &  veceres  canoncs  Gratiani ,  non  poteft 

filium,non  potuit  dubitarcannatusficmas,an  fccmina,&  nubete  filia,velfilius  vxorem  ducere.fineconfenfu  patris. 

quot  ex  eo  nati  fint  partu.  Vulgo  enim  teceptum  eft,  non  pofle  dilfolui  matrimonium, 

£x  his  igitur  qu£  diximus  illud  confequitur, fi contratia  &fiinuicopatrccon(ta(^urafit.  5edquxritur,anfaitera  in 

matris  voluntas  probetur  ,  inhacfpecie,dequa  difTerimus,  his  cafibus  patetfihumexhsrcdare  pollit.  Qoidam  dicunc 

tunc  locum  cfTe  querelsinofficiofitcftamcnti,&eum,qui  nonlicerc,quiaidpcrmittitiuscanonicum,&adducuntillucl 

prztcrituseftamatre,nonhabendumefleproinfi:ituto.hfc  vulgare:  Quod  fit  permitcente  lege  p^xnam  nonmetetur. 

confticutio  imperatoria  nititur  conic^ura  voluntatis.Etia  fed  contrariara  fentcntiam  defendi  cum  faniotibus.  lus  e- 

his quaE incerta funt, locus eft conie^ftutis.  Qupties vcro ap-  nim Pontificium non adimit facultatem exhgt edandi filii,ius 

paret  voluntas  certa  &  manifefta  teftatoris,  nunquam  am-  canonicum  vult  ratum  manere  matrimonium ,  ne  maius  in- 

plius  eft locus  conievflur<e.  leg. continuus.§.  cum  ita.dc  ver-  de  fcandalum  oriatur.  Nec  nouum  eft  multa fa(^arata  efl!fi 

Dorum  obligation.  Idem  dicendum  cft  in  omnibus  aliis  fa-  quat  tamen  ficri  prohibentur ,  etiam  in  iure  canonico.  Ex- 

Gi\ quzftionibus.  Exempli gratia ,  fi  mulicr  in  puerpcrio  ad-  eraplum  eft in  cano.aliter. 5 o.quxft.f .  Vetat  ille  canon  con- 

monitafit,vtinftitueretpartum,veliaranatum,vclquibre-  trahi  matrimonium  fine  folcnnicatibus,  aliter  tamen  con- 

ui  nafcitutus  cfTct ,  &  dLxetit  fibi  cutz  non  efle  »  nec  vel-  tia^ftum  matrimonium  valet,  &  libeti  ex  eo  matrimonio  fu- 

Ic  mutitc  teftamentum  ,  tunc  dubiumnoneft,quinhicfi-  fcepti  legitimifunt.  Puniunturtamen,quicontfalegera  a- 

lius  prxtetitus pto  exhxredato  habeatur ,  & locus  fit  quere-  liquid  admiferunt ,  &  excoramunicantur.  Cur  idem  hic  non 

Iz  inofficiofi  teftamenti.  Ergo  contra  hanc prxfumptionera  diccmus, vt  quamuis  racum  maneat  macrimonium,  quod  in- 

&  conie(fiuram  probatio  contiari^  voluntatis  admictitur.  uitopatrecontra(ftumeft,nihilominuspoflitpunififiliusp^- 

Przterea  dixi  in  hacfpecicfuaderefauoremteftatnentima-  na  lcgicinaa,  quifineconfenlupatiis  matrimonium  contra- 
tcrni,neteftamentum  macrisrumpaturperquerelarainof-  xit?Icaque  hxc  fententia  nec  tepugnacrationi ,  nec  ^qui- 
ficiofi  teftamenti.  Fauorcnimteftamentifuadet,vthascon-      lati,  vt  facile  apparet. 

ieduias  potiusfequamuiinhacfpecie.  Itaque  quodhicdi-  Ex  his  tamenquxdixirausnafciturquxftio  ,  vttiincum- 

cimus , in  teftamento  paterno locum  non  haberet.  Confti-  bat  pr obatio  an  hxrcdi  fcripto in  teftamcnto  ,  an  vcro  filio, 
tutio  noftra intelligcndaeft  de matre.  Propofitum cnira efl  cum  quxritur  dc caufa  exhxredationis ,  cum  quxritur de in- 
inatrem  teftamcntura  fccifrcj&fecuDdum  id  quodptopo-      graticudine  filii  in  patrem.  hxc  quzftio  tracUcut  inleg.li- 


t74 

beri. 1 8.  Oniis probandiincumbit filio, vt non aliter audia- 
tur  filius  ad  quecelam  inotficiofi  teftamemi  petendam  , 
quam  fidocucntfcitnmerentem^&indigne  praeceritum  cf- 
fe,  nifi  raalit  hiresprobare eum  indignc  non eile  exhxreda- 
lum.  leg.  5 .  &  y .  hic.fed buic iuri  derogatura  efi:  noaa  confti- 
tutione  luftiniani  iif.  Scatuit  luftinianuseaconftitutrone 
vc  hires  caufam  ingraiitudinis,  &  exh^redationis  probet,  & 
nifieamprobauetitjobtineatfiiiusia  querela  inoificiofi  te- 
ftamenci.  An  autera  did.lex  omnimodo.coBtraria  fit  huic 
legi,  nospofteavidebimus.fedcettumeftnouellamluftinia- 
ni  derogare  huic  legi , &  onus  probationis  omnino in  hxre- 
dcm  tranlue.  [cdomnescauf.c  propterquas  exhiredatipo- 
teft  filius a  patrc ,  vcl  pater a filio ,  (unt  exprcflk  a  luftiniano 
in nouella ii ^  Hac igitur coulli tucionc derogat luftinianus 
turiantiqaojcumilloiuceantiquocaufjeexptcff^noneflent: 
cerco  iure  cas  eaconftitutione  definiuit,  deindcaddidit  yt 
pater  exhiredans  filium  teftamento  (uo,  aliquara  cx  bis  cau- 
fis  exprimat.-  Dcindc  fidubium  fitiniudicioanea  caufacx- 
pf  cllj,  fit  vera  an  non,  vult  onus  probationis  incumbere  h^- 
redi,  alias  autem  vult  irtitum  effc  ceftamentum,  vt  vuigo  crc- 
ditur.  AtqucicafcripfitIureconfultusinauthentica,ex  cau- 
fa.  Cod.de Hbetispr^tcritis'.  Vultinitamcfleteftamentum, 
nifi  obleruata  fuerint  ea  dequibus  diximus.  Hincnafcitur 
magna  &  difficilis  quaiftio, &  maxime  agitatainter  omnes 
iuris  interpretcs,  an  querela  inofiiiciofi  teltamenti  fublata  fit 
per  eam  conftitutionem  luftiniani.  Quidam  volunt  proba- 
te fublatam  efle omnino ,  argumcnto  ab  enumeratione  par- 
tium.  Autcaufaincertaeft,autcert3.  Siccrtafit,non  tum 


Franc.VMyeni  Qoinynent. 


VLpianusnofterinleg.  i.hicjdmnibus  tam  patentibuj, 
quamliberiscompetcreair,  priterea  cognatis  quibuf- 
dam.  Qaerelaigicurinofficiofitcllamentidaturprimum  li- 
beris,  deinde  psientibus.poftremo  quibufdam  etiam  cogna- 
tis  ,  fiuc  patcc  filium  cxharredaueritimmeritum,  fiuefiliuS 
pacrem ,  alceti  adueifus  alterum  datar  querela  inofficiofi  tc- 
ftamenti.  Vtecquecnimrcceflriflediciturab  officio  pietatis», 
Sifrater  fratrem  exhaeredauerit  immeicntem,alteriaducr-, 
fus  alterius  teftamentura  ,datur  etiam  qucrcla  inofticiofi  te- 
ftamenti.  Parentes  generaliter  excipiuntut,  &intelligun- 
tur  omnes  afcendentes  furfum  verfus  in  infinitum.Liberiau- 
tem  vocanturomnesdefcendencesininfinitum.leg.^.fupra 
de  in  ius vocan.  &  ieg.  Iiberorum.de  vfrb.Ggnific.  Cogna- 
tio  noraengeneris  eft&  fpeciei.CognatidicuniurvnoIenld 
omnes  qui  languine  coniundi  funt.altero  fenfu  dicuntui 
qui  coninnguntur  ex  latere  tantum,  &  (pecialius  diftinguun- 
tur  agnati  &  cognati.  Agnati  dicuntur  quibus  familiajali- 
cuiusnomen  communccft.  Cognatidicuntur,quiconiun- 
guntur  pcr  foeminini/cxus  perfonas.-  nantfoEminifamilix 
nomen  non  retinent.  Std  nobis  vifum  eft  comraodius  co- 
gnationis  lineas,  &  gradus  cognationis  hic  explicare^tametfi 
extra  rem  efle  quodammodo  videatuc  ,  h  retamen  futa- 
rum  eft,  & plurimum  vtilitatis  allaturum  rudioribus  prxfet- 
tim.  Ego  ideo  lubentius  fufcepi  hoc  confihum,fuafit vtilitss 
huius  rei  propter  hireditates  ,  tutclas  ,  raatrimonia&alia 
huiuimodi.  Sequor autem  hic  methodum  &  viam  veterum 
lurcconfultorum  ,  corumque  fimplicitscera  inhacreexpli- 
candahicimitaturusfumquatenusfieripoterit.  Hodie  cer- 


pitiir  teftamentum.  fi  incerta  caula  eft,  &  iniufta  cft,  &  non       t^  vir  eruditus ,  &  methodicus  vna  vocula  plenius  &  emca-    ^ 

cius  obfcuriflima&diflicillima  quaEqiiedocebit,quambar- 

batidodores  fupctioris  fxculiinfinitis  commentationibus 
fuis.  Hyius  rei  hic  Jpcro  me  fidem  fadlurum  efle.  Barbari 
cerre  hic  comminifcuntur  infinitas  rcgulas  quibus  nihileft 
ineptius  ad  doccndum,&ficonueniat  internosdecompu- 
tatione  graduum.  Sed  nemo  cft  qui  ratjonem  cius  do^SrinS 
perciperc  pofll  t ,  hic  mos  cft  fophiftaruro,  &  barbarorura ,  vc 
non  addant  lucera  rebus  obicuris,  fed  clariflima  qusque  ob-; 
fcurcnt  commencatiouibus  (uis. 


cft  ex  caufis  enumeratis  a  Iuftiniano,non  valct  teftaraen- 
tum .  Si  iufta  eft,  &  certa ,  &  ca  cft  ex  caufis  enumeratis  a  lu- 
ftiniano,autprobatur,&runcvaletteftamentum ,  aut  non 
probatiir  ab  hsrcde,&  non  valct.  Aliidicuntpoflealiquo 
caiu  locum  ?  (Ic  quereiac  inofficiofi  teftamenti,in  qua  quzri- 
turanverafiteacau(a,annonfit.  Sedomnisquiftio  pen- 
det  ex  interpretatione  conftitutionis  noufUs  Iuftiniani,in 
eapacte.inquadicicurteftatpentumirtitum  efle  velrefcin- 
di,velnuilamvimhabere,vtiturverbisGr2cis.  Invno  loco 
ait  (duo  enim  loci  funt  in  quibus  de  rcfciflo  vel  irrito  trada- 
turteftamento)  irritumvtiinfirmatumteftaracntum.  Ina- 
lio  loco  dicit  fubuerfo,id  eftrefciiroteftamcnto.idquepof- 
fet  inteliigi per querelam  inofliciofi  teftamcnti.  Se#I  fubiicit 
feveile  nullam  vim  habere  teftamentum;  Quxftio  pendet 
ex  inteipretatione  horum  verborura.  Egoputolocumeflc 
<}Mprcla;  iuofficiofi  teftamenti  fccundum  luftiniani  confti- 
tuciG.-icm,fiuecaufaexpre(rafitteftamento,fiuenonfit<Do- 
cet  luftinianus  in  hac  conftitutionequidprxftandum  fitab 
b2:rede,vtfitfuperiorinqucrelainofiiciofitcftamcnti.  De 
queccla  incificiofi  teftaroentiabroganda ,  aut  tollcnda  nihil 
conftitui:.  Vulrin  primis  luftinianus  caufam  cxhxredatio- 
his  exptimi  a  teftatore,eamquciuftaro,&vnamcxcaufisa 
■fe  enumeratis.  Vulc  cam  caufara  ptobariabhacrcdc,&nifi 
eam  ha:res  probauerit,  vult rcfcindi teftaraentura  per  quere- 
■Jaminofficiofiteftamenti.  Siomniahscobferuata  fuerint, 
vincet  hJEres.  0!im  vinccbat  hircs,  &  fi  hic  obferuata  non 
fuiflent ,  caufz  non  crant  definitae :  dcinde  non  cogcbatur 
probarc  hircs  ,  deinde  etiamncccflTc  erattcftatoremvnara 
ex  his  caufis  cxprimere  teftamento  fuo.  Vnum  adducara  ad 
hanc  fententiam  meam  confirmandam  ,  fi  hsc  obferuata 
luerinr ,  id  c  ft ,  fi  caufa  exprella  fir  teftamento ,  &  probata  ab 
hzredibus.  Si  hicobferuatanon  fuerint,hocrefcrendum 
eftadfupciior3,ideft,  fineque  caufa  exprelTa  fit  teftamen- 
to,ncqueprcbataabhiErede,quomodopoflet  alitet  intelli- 
gi  ?  Poft  probationcm  enim  non  quasrkur  'an  competat 
qucrelaannon.namprobationonrecipiiurnifiiitciamcon- 
teftata.  Non  ideo  idicaaccipiendumcft,  vt  poflitquerela 
inofficiofi  agi  fi  caufa  c^^rcfla  oon  fit ,  ncc  pcobata  ab  hs- 


zedc. 


A   P. 


iiiiv 


Cmdraduerfui  quem  detur  quereUinofimJt 
teHammti^ 


C  A  P.     V. 
HecomfHtationegradHum, 

IN  primis  animaduertcndum  cft,  vt  via  &  rationc  procedag 
difputatio  noftra ,  iriplicem  cfl!e  ordincm  cognatorum ,  Vc 
noscognationemgeneraliteraccipimus.  Caiusinlegptini* 
de  gradibus  eam ita diuidit,&Iuftinianus in  Inftitut.  titul.de 
gradibus  ,ininitio.  Theophilus  aliquanto  fufius,  &diluci- 
dius  hanc  diftimaionem  explicar.  Alii  funtafccndentes,a- 
Iii  (unt  dcfccndcntes  ,  alii  cx  tranfucrfo  coniundli  funt.  A- 
lcendentcs ,  inquit  TheophUus  in  titu.de  legitim .agnat.fuc-; 
cefl.  dicuntur  qui  nos  genuerunr,  vt  pater,auus,  &c.Defccn-' 
dentcs  dicuntur  ,  qui  cx  nobis  na(cuntur,vtfilius,nepos, 
pronepos  &c.  Cognati  fpeciali  quadam  fignificationc  di- 
cuntur  hi  qui  coniunguntur  a  laterc,  ideft,quinequenos 
genuerunr,  neque  anobis  gcniti  funt:  vt  frater ,  pattuus,con- 
lobrinns  &  alii  huiufmodi.  ^i  qua;ratur  cur  frater  coniun- 
<ftusfanguinedicatur,nore(p6debimHS,quiamegeniiit,aifc 
quiaamcgcnituseft.fedidcomihiconiunausdicitur ,  quia 
comraunemparentcmhabemus.  Ethoruraduofunt  gcnc- 
ra  ,  quidam  funt  cognati  ,  quidam  funt  agnati.  Inpri- 
mis  igitur  tencnda  cfthaecdiuifio  cognationis,  dequadixi- 
mus,hincqueeft  incipicnda  computatio  noftra,  der.itione 
cnumcrandi  gradus  cognationnm.  Siquisvelit  oftcndere, 
autintciligerequotogradu  quisdifteracognato  aliquo  fuo, 
facienda  eft  dcfcriptio  quidam  totius  cognatioris ;  qu2 
fitcognatio.egoiamdixi.&triplicemefle  ordinem  ccgna- 
torum.  Supra  cum  ,  de  cuius  cognationequiritur,confti- 
tucndus  cft  patcr,auus&alii  afcendentcs,iquibusgenitu9 
feft.  Infraeum  dc  cuius  cognationc  quirirur  conftituendi 
funt  dcfccndentcsjveluti  fiIius,ncpos,&  cstcri  in  rcda  linca, 
a  latere  autem  defcribi  debent  linei  qua:  pendentexfupe- 
liorj  Iimite,quaEexauopendei)tdeIccndentc$  dcbent  con- 

(iitiu 


^n  ^it.il.  lih.y.deinoffi.h^i 


fcdnJilitiii  fhlinea,qn2exauopendeat.!.Stemmat3.  infrade 
gradibus.  Qujdcicenduntapatre  dicuntur  mihi  coniundi 
cife exlatcrcjid cll>cx  transuerio facieia eft  delcriptio  totius 
cognationis,  vt  diximus.  Fratrem  meum  ponam  in  linea, 
qui  pendet ex  patrccofobrinum  patruelem  ponam  in  Imca 
<jtia;pendetex3uo,fadahac  delcriptionemcipieuda  eftco-; 
puratio&  enumcratioabeode  cuius  cognatione  quainturj 
lcnipcreriimaiiqucm.fingimus  decuius  coguacione  quxii- 
tur.   Qu^etiturcnimanahcuiha?reditas  delarafit,  an  tutela 
fir,an  m«trimonio  coniungi  cum  a!io  poflir,el!l  igitur  (eniper 
aliquisdecuius  cognationequiritur.  Hict ft  legula  tradi- 
ta  a  veteribus  hucconfultis,  m  leg.Iunfconfulro.dr  grad.noa 
ab  Acccurfianis doftoribus,  non  a  batbaris ,  uon a  ib{  hiftisj 
E/l  vtiiis  &etiam  facilis  regula.quapoirumus  ccmmode  &  fi- 
nevJJa  dilBcultate  pcruenire  ad  cognitioncm  cuiufquc  co- 
gnationis.Incipiendum  elt ,  inquir,  ab  eo  de cuius  cognatio- 
nequrrirui;  Quirituf  quoto  gradu  diftet  Mxuius  a  Seio 
«Jefundo,  vtintelligamus  an  abintcftatoeius  hxreditatem 
petere  poilic.  Hic  de  cuius  cognatione  qua;ritur,  nuliam 
propriamappellationemhabet,  fedtotacognatio  defcripta 
in  tabuJa  ad  eum.  refertur,  neque  dicitur  pat  er  nequc  filius ,  a 
barbarisdicsturPetrucius.permeiicetvt  Petrucius  dicatur. 
Incipicndum  ergo  eft  abco  qui  fingendus  eft  mediusintet 
h'J>  cognaiiciics  cuo  progicdimur.     Nos  progredimut 
comput.-mdo  omnes  gencrationes.   Gcneratio  eft  gradus^ 
gf adus  qui  genetant  ,ii  progredi  quodamtKodo dicuntur  io- 
bolem  propagando.  Alii requirunt  definitioncm gradus qui 
oftenduntineptiam  fuam.  Eft  enim  hic  metaphora.  Mirum 
eftquod  barbarinon  addidcrint  pcdeshisgradibus,  quem- 
admodum  veftitum  dixerint  pac^um,  cum  reperirent  nu- 
duni  pacftum  appellari.  In  Digeftis  hx  funt  ineptix  barba- 
rorum.  Generacionum  autem  computatio  non  eft  diffici- 
iis  .TitiusgennitMxuium,Mxuiusgcnuit  Seium,inlimite 
re(9:nnipcviores&  uiferioresotdines  afccndentium,&de- 
fceridcnt:umuatacnd;funt,  nihiiexpeditiuseft:progredicn- 
dum,eft  abeodecuius  rognatione  quaritur.  Quxtitur  c- 
nimquotogridu  diftetTitiusaproxiroo  fuo.  Ecisdecuius 
cognatione  quiritur,  nxm  proximo  fuo  generationem  fa- 
cit.  Gcncrario  enim  conftat ex  duabus  pcrfonis ,  ex  pctiona 
generanre  &  pcrlona  gcnerata.  Cum  sutcm  dicimus  gra- 
dumintclligimusgcncrationemvnam.  Ergo  isdecuius  co- 
gnatione  qua:ritur,  cumeo  qui  proximus  eft  ,  veluti  cum 
patrefuo  dicunturvnamgcnerationemefticcre.  Ideo  diftat 
Titius  a  patrc  fuo,  vno  gradu,  ab  auo  luo  duobus  gradibus  .-& 
ficdefingulisdiccndum^furfum  verfus  afcendcndo  in  infi- 
nitum,  Nam vnaqMaeque pcifona qux generata cft, adiefta 
facictvnumgradum.  VuIgarisfitniJirudomihividetur,  nec 
mala  nec  inepra  cfle  dcratione  conftiruendarum  feneftra- 
tum.  Si  quis  velit  feneftram  conficere  duabus  columnis 
TDpas  eft,  &  tamen  i\  quis  duas  fentftras  vclit  fatere,  fufliciet 
vnamtrabemadiiccre.  Videturtamencumduabustrabibus 
bpus  fit  in  vna  feneftra  conficienda,  quatuor  opus  efie  ia 
.conficiendisduabus  fencfttis.     Scd  non  it2eft,vna  trabs 
jnediafcruit  duabus  feneftris.  Idem  de  cognationc  dicen.» 
)dumeft.In  lincacnim  infeiiori.fiquis  quacratquoto  gradu 
diftct  isJc  cuiuscognationc  quiritur.a  nepote  incipienda 
<rt  computatio  ab  eo,  de  cuius  cognationequartitur.   Vi- 
dendum  eft  quis  proximus  ei  fit :  fihus  ei  proximus eft ,  &  fi.> 
Jiuscumeovnumgradumfacit,adie(5lus  ncpos  facit  (ecun* 
idum  gradum ,  pronepos  tertium  .•  is  igitur  a  nepote  diftat  tri* 
busgradibus,nihi!poteftdiIucidiusdcmoBftrari.  Acccdcn- 
tibusfinguliscrcfcitnumerus.  Hoceftvnaquxque  perlona 
gcncrataadiedtafacitgradum.VideamusdelmeatrasuerfaliJ 
&  computandz  (unt  generationes ,  ficut  in  limite  diredlo 
gradutnprogenerationeaccipinusinimalinea.  Cum  qux- 
titur,quotogradu  diftet  istiecuiuscognationequacritur,» 
patruovel  confobrino^computandasfunt  generationcs.Scd 
dicbt  aliquis,  quomodo  computabittius  gcnerationes?  ge- 
heratio  quidem  reperftur  in  linea  fuperiori  &  inferiori  a- 
/cendcntium,  &  delcendentium.  Nam  is  de  cuius  cogna- 
rionc  qua:rirur,genitus  eft  a  patrc.vel  genuit  fiJium  (uum,fe<l 
fratcr  non  genuit  fratrcm.      Quid  etgo  eft  quod  dicimus) 
gradura  nihil  ajiudcnTc  quani  generationem ?  Aiiararegu- 


*7/ 

lam  rradit  Paulus  m  leg.Iureconruttns.  in  llftei  tranfuetfa,& 
nihilaliudquiicndum  eft.  Idemqtiodiam  diximus  facicn- 
dumeftjid  eft,incipicndum  eft  ab  eo  de  cuius  cognatione 
quxritur.     Sicnodushiccxpedicur.&diluitur,  qucdano-. 
bisadieaumcftdifputandodegenetatione.aiiasnon  pofle- 
mus  reperire  gcncrationes.  Alius  locus  eft  eiufdem  PauH 
in  eodem  capite.     JDixi  fratres  idco  coniuneacs  dici  quoi 
coramunemparcntemhabeanr,ideovidendumeftquxBain 
perfonaficpropterquamfrattes  clicnntuf  coniunai,eftque 
pater.  Auus  autem  eft  proprcr  quem  patrueies  confobiini 
dicunturconiumai.  Excropii  gracia,  quxritur  quotogradtt 
diftetfraterafratre.     Computandxfuntgenerationes.pri- 
magcneratioeft  patris  &  filii.  Afcendendum  eft  ab  eo  de 
cuius  cognatione  quxritur  ad  patrem.deinde  defcenden- 
dumcritadfratrem,(  Tabulam  enim  prxfumo  defcriptani 
efle.ficutdcfcribendamdiximus)  fic  frater  a  fratte  diftat 
duobus  gradibus.  Ponamus  aliud  exemplum  de  confobri- 
no  patrueli.  Confobrinuspatruelis  ideo  coniundlus  dicicur* 
quod  communem  habcant  originem,  ideft,  communetn 
habeant  auum.  Etgo  ab  eo  dc  cuius  cognatione  qusritur,  a- 
fccndcndumcritadauum.Titiuspatcreumgenuit.auusge- 
nuitpatrem,&facitaIiamgenerationem:Iamduo  funt  gra- 
dus ,  iam  flc^aendum  eft  ad  fratrcm  aui,  qui  gcnuit  confobri- 
num  illum ,  &  hic  reperitur  alia  gencrario  j  &  iam  tertius  eric 
gradus:apatruoenira  veniendum  cft  ad  filiumpatrui  :eft- 
quealiageneratio,  &quartusgtadus.  Iscrgo  de  cuius  co- 
gnatione  quaetitur  a  confobrino patruelj  diftat  quatuor  gra- 
dibus.  Hscexemplaremfatis  iiluftrant,nifi  fallor,hxc  efl 
veraratio cnumerandorum gradnum,  Supereft explicemua 
rationem  computandi.fecundu  ius  pontificium.  vulgo  cnim 
dicitur  pontifices  &  pontificios  exduobus  gradibus  vnurti 
efficerc.  Magnum  eftmiraculumex  duobus  hominibus  v- 
num  homincm  clficere,  quosponimus  in  fecundo  gradu,  illj 
ponunt  in  primo :  fed quomodo hoc fieri  potcft  }   Eft  vulga- 
tiflimuscanon,  c.ad  fedem.  jj.  q.  f  .vbi  diciturfratrem  in 
primo graduj&confobiinum  ui  fjcundo  gradu efle,  Hoc  vi- 
deturcucrtercrationem  omnem  computandi,  qui  a  nobis 
traditacft.  Egofcripfifatisclare&apertehacderequid  feti* 
liam,  fub  titul.de  rit.nupt.in  coir.ment3iio  noftro  foiur.ma- 
tri.  Etcgoadraonuipontificiosviderialiquantoretaiusfcn- 
fifTequam  elocutifintin  can.ad  fedem,  proptet  caliginent 
iiliusfxculi:hxccertchaufeiunccx  barbaroru  commentari- 
is.  Sedfiquisciuilitcrj&finecauiliationcjquodabeis  fcriptii 
eft,vehtinterpretaii,deprehendetnobiscoDuenire,cumiI- 
lis  canoniftis,ncc  in ratione  computandi  quicquam  iSitcrefl^ 
interveteres  lureconfultos&pontificios.  IniUte  fiquidem 
pontificioquiriturde  gradibus  ccgnationum  propter  nu-- 
ptias  contrahcndas,propter  matrirr.onia,  quia  nuptix  in  cer- 
tis  tantum  gradibus  permiflx  funr,  ucc  ram  quxritur  quoe 
gradibus  diflent  Titius  &  Mxuius,  dequcrum  nuptiisaei- 
tur,quara  quot  gradibus  diftenta  communiparentcj  pro- 
ptcr  quemconiund:idicuntur,proptcr  cuius  parcntis  rcue- 
rentiam  matrimoniumintcreosprohibetur.  Soror&fratcr 
communem  parentcm  habent,&  dicitur  vtrunque  diftar6 
a  patrc  vno  gradu,  non  inter  fe :  nam  inter  Vtrumque  &  pa- 
trem  vnustantumgradustepctitur,fcd  intctfediftant  duo- 
bus  gradibus.  Sic  confobtinus,  &  is  de  cuius  cognationd 
qua^iitur ,  A  communi  parentc  fcilicet auo  diftant duob.gra- 
aibus.  Siceodem recident ius canonicum & ciuile : nec  Vlpi 
necPaul.necCaius  negsflentconfobtinumabeo  ,  de  cUiuiJ 
cognatione  qua:ritur,  diftare duobus gradibus refpecflu eiuji 
quiorigocognationis  dicitur  ,fcilicctauii  Ncccriamponti- 
licii  negaflent  confobrinuni  j  &  eum  de  cuius  cognationd 
quxritur,  inter fe  diftare  quatuoi  gradibuj.Sed  obncituJ-no- 
bisrcgulaexc.vItim.dec6fanguinit.vbid'ritur,quoto  gradu 
diftant  aliqui  4  corattiuni  ftipite ,  tanco  diftanc  inter  fe,  quafi 
nihilrcfetatancomputcmusdiftantiam  qu^intcireoscftin- 
uicem,an  vefodiftantiatn,qua»intcr  eoseftrcfpedu  com- 
inunisparetis&  originis.  Sedearegulafi6bioniscaufaintro^ 
du^tatft,  quodhomines  imperin  afTequi  non  potuerunt* 
Diximus  igitur  qucrclam  inofficiofi  teftamenti  competc- 
te  non  tantum  iiberis  j  fed  etiam  patentibusi  &  prxtcrei 
^uibufdam  cognacis  Certis ,  de  cognationis  gradibus  dlxi^ 

I*    4 


I7<f 

mus ,  &  quomodo  computatio  graduum  facienda  fit ,  & 
quomodoGnguIigraduscognationisdiftinguidebcant.Nuc 
feparatimac  diftindle  dcfingubs  videndum eft ,  ac  priraum 
deliberis  dicendum  eft. 

C   A   P.      VI. 
Deliheris  quibuscompetitqnerek  inoffk. 


PRarcipuacaufacftliberorum  inqucrelainofEciofi  tefta- 
raenti,  vt  luftinianus  aic  in  Inftitucionibus  cod.titul.§.i. 
&Vlpianusinl.i.huiustit.Libcrosaucem,vtanobisdidlura 
cft.intcirigimusomnesdefccndcntcsin  infinitum ,  ncpotes 
pronepotes,abnepotc$,&ccteros  huiufmodi.  Appellatio- 
ne  liberorum  hi  omncs  continentur.Ieg.liberorum .  ihfr»  d« 
verbo.  fignif.  Liberos  hic  intelligimusetiam  cmancipatos ,  ad 
exemplum  bonorum  pofieflionis  contra  tabulas.  Bonorum 
poireiIiocontratabuIas,datafuiteraancipato,vttcfcindatur 
teftamentum,inquopractericus  eftapacrc  fuo.lcg.i.debon. 
pofleff.contra  cabul.  Sicdaturfilioemancipato,  fifuctitex- 
hxredatus,  querelainofficiofi  tcftamenti,  vc  diciturin  leg. 
fiponas.i  5.hic.  Hincconfequenseft,  quetelam  inofficiofi 
teftamcnti  nopoci  ex  filio  emancipato  competcre.  Si  filio 
emancipato  compctit  hscquetela,  mulco  magis  corapetct 
nepoci,  cum  eum  habeat  auus  in  fua  poteftacc.  leg.  Ne- 
ptcm.Codic.eodem.Dubicacio  ex  co  nafcitur ,  quod  videtuc 
cxtrafaniiliameflc  peremancipationem.  Quamuts  pater. 
Cum  pater  ipfe  emancipatus  fi  exhiredeiur  habeat  hane 
qiiCelam,  multo  magis  nepos  habebit  fi  exhzrcdatus  fit. 
Ptst.te.ifilioshicaccipimusnon  lancum  legitimos , ied  et- 
iamnaturaksrantum, fpurios  ,vulgoquaDfitos,&  alios  hu- 
iufmodijfecundamdiftindionem  qua:hic  traditurin  leg.fi 
fufpcda.  19.  hicdicicur  fpuriushabcre^uerelam  inx>fficiofi 


Franc.1)uareni  (pmment. 

Hodic  ©mnisconcabitusextramacrimoniumillicitus  habe- 
tur,&idcohodiehislcgibusn3n  vtimur.  Plura  hicdicenda 
cfTentjfi vcllemus  omnia comple(^i,qu2  ad  hoc propofituHi  . 
pertinenc : fcd difputatio  cftpauloalieniorab  hoc  traftacu, 
&  melius  eft,  vc  ea  in  fuos  locos  reiiciamus.  Haiicnus  igicur 
dc fpuriis,  &  nacuralibus  filiis.  Sed  qua*ritur  de  adoptiuis  fi- 
liis,anfihus  adoptiuus  querclam  inofficiofi  teftameniiha- 
beat.&  luftinianus  in  Inftit.ait.§.iara  autcm.eodem.  tic.  noa 
tantura  naturaleshabere  hanc  querelam,fcd&  adopciuos. 

3U0  inloconaniralcsopponic  adopciuis.hucpcrtinet  quod 
iciturinlcg.fi  fufpcda.ip.hic.  Exhoclococoliigicujcquoii 
dicintus  dc  adoptiuis  filiis  ,  intclligendura  cfTe  fi  adoptio 
tcneat.  Namfi  matcr  aliquerain  filiura  fuura  adoptauerit 
finc  iuflu  principis,quetclam  hic  habiturus  non  cft.Nam  foe- 
mina  non  poteft  aliquera  adopcarc  fioe  iufTu  principis.  Sed 
totus  hic  locus  de  adoptiuis  ,  plenius  cxplicabitur  pofteaa. 
nobis  in  cxplicationc  1.  Papinianus.§.  fi  quis impubcs.  ibi  vi- 
debiraus  quomodo  intelligeiuiura  ficquod  dicitur  fifium  ad- 
optiuura  admicti  ad  qucrelam  inofficiofi  teftaracnti.  Qui- 
ftioeftde  filio  pofthurao  inlcg.  <».hic.  QujEritut  an  hlius 
f  ofthuraus  poflit  dicere  tcftaracntura  inofficiofum  paths 
veIraatris,inquoexh3redatuseft,^«/i»/y««/A*r«.hocro- 
fetturad  patrem.  Pofthumus  poceflfuus  hxrcsefle  pacri.fi 
nafcacur,aliisautcmparcntibus  potcftlegitimus  hartescfle, 
fedtamen  fi  talis  eft,  vt  aliquando  natus  in  poceftacc  fic  futu- 
rus,poccft  queti  de  inofficiofo  tcftameco  .Std^  cognatorHm.. 
Adraittitur ad  querelaminofliciofi  tcftamenti ,  non  tantuta 
aduerfus  teftamencura  eorum  quibus  potuiflet  fuus  haeres 
exiftere,(ed  cciam  aduerfus  teft.imencum  cognatorum.  Ra- 
lionem  adf ert  lurifconfultus,  cum  qusritur  an  quis  admitta- 
tur ad  quecelara  iaolHciofi  tcftamenci  non  cancum  aductfSs 


tcltameciadueifus  ceftamcncum  parentum  fuorum  quofunt       teftamentura  corum ,  quibus  potuiflctfuus  haetes  cxillei«j 


exKxredati.  Spurii  autem  dicunturquorum  pacer  incertus 
cft.  Sedquxricurde  matrisccftamento:  quiamacer  fcmpcr 
certacft,  anfilio  fpurio  competat  querela  inofficiofi  tefta- 
menti>aduerfustcftamentummatris.  Et  dicicur  fpuriis  ad- 
uetfus  teftamcncum  macris.hanc  qucrelam  compctcrc,  quia 
abinccftacofucccderepofTent  raatti  fua  vulgoquacfici.  ma- 
tri  iax  (uccedunt ab  inceftaco ,  quod  vel inftitucionibus  ipfis 
cognofcicur.§.nouiflime. Infticuc.de  Seaacufconful.  Orfic. 
SenacufconfiilcoOrficianoadmiccitur  filius  vulgo  quzfitus 
ad matris hiieditatcm :  in hac  querelainofficiou  ccflamenci 
maxime  infpicimus ,  an  qui  de  inofficiof b  tcftamenco  queri- 
iicur,ficfucccffurusabinteftaco,annon.Iicethocperpetuura 
nonfir,quiaperquerelam  inofficiofi,  rcs  reducituradcau- 
faminceftaci.  Hinceciam  facile  intelligicut ,  non  deorani- 
busnacurnlibushocefle  accipiendura,  & diftindlionem  ad- 
hibendam  efle  ,  qux  tradica  eft,  ab  Imperacore  variis  in 
lociSj  de  fucceffionc  lcgicima  ,  de  fuccefllione  ab  intefta- 
to.  Ac  pLrnuminleg.fi  quailluftris.  Codic.  ad  Senatuf- 
conful.  Ocficianum.  vbi  dicitur  ,  fi  illuftris  foemina  filios 
vulgofufcepericadeiush^redicatcm  abinteftato  non  ad- 
mitti,'fi  alios  habeat  liberos  legitiinos.  Maior  cnira  pudi- 
citiaexigituf  afceminisilluftribus,'quamavulgatibus  &  vi- 
libus.  £r  propcereaftacucum  cftfpurium  macri  illuftri  non 
lucccdcre  ,fcdnonprohibctur  cx  cius  tcftamento  capere, 
fi  alios  libcros  non  habeat.  In  ea  tamen  confticucione  Im- 
perator  diftinguit  fpurios,&  vnlgo  quaeficos,abeis  qui  fufcc- 
pti  funt cx  concubina.  Na  hi  qui  nati  funt  ex  concubina,  luc- 
cedunt.quippc  quia  anciquitus  coBCubinacuspefmifTus  erar. 
leg.3. tF.de concub.lcg.  MaflutiusSaljinus, infradcverb.fi- 
gnificacioncCocubina  olim  diccbatur  araica :  boneftius  no- 
men  concubina:  crac  quam  amica:.  Imo  veceiibus  canom- 
biis  permiflum  fuicconcubmam  habcre ,  canon.  Chriftiano. 
34.dift,Vndcnacurales  filii  rancum  quiex  concubina  fufce- 
pcifunc  dcfcernuntHt.Tfpuriis,  &  vulgo  quxficis,  &  multo 
fdcilius  admictuntur.non  modoadlegicimamhzredicacera 
macrisjfed  ecpacris.  Nouella  confticucione  luftiniani.quib. 
mo.nacural.effici.Iegici.Nacurales  ccia  diftinguuntur  ab  aliis 
qui  ex  mcefto  cocubicu  procreati  funt.Sed  fepe  admonui  nos 
hociurevci  inGallia,  vtnuUimefcnacurales  habeancur,& 
omnes  cx  nefaiio  concubitu  fufccpci&  procreari  cflc  vidca- 
tur.  &nccimraerito,  cum  concubinatus  improbacus  fic. 


(cdetiamaducrfusteftamentura  cognatotum  infpicicndum 
cft.an  pocuiflec acquirerc  fucceffioncm  ab  intcftato.quam- 
uis  hoc  perpecuum  non  fit.  Nam  pleriquc  admitcuntuc 
ad  fucceflioem  ab  inceftaco  ,  qui  non  admittuntut  ad 
hancqucrclam.fcd  ramenhoc  pletunque  accidit.  Et  vide» 
mus  etiam  luteconfultum  hanc  rationcm  adducere,  vt  hi6 
locus  oftcndit.  Quidergo:  qua:  fcquuntur  difficilia  funi  & 
obfcura,&  dchis  nonconuenitinter  iuris  intcrptetcs.  Egc» 
dicamquodfenciam.  Breuitcc  legendum  eft,quid  crgo?,rc 
inPanded.legiturFlorentinis.  Francifcus  Conanus,  vire- 
ruditusficintcrpferatusefthscveiba,quidcrgo .''  ei  impu- 
tccur  curquafiintefbtusdccedatistqui  pofthumuinfticuic 
hdriedem.Nara  non  poceft  adirc  ha:redicatcm.Goueanus  fe- 
quitut  candero intcrprccationctn.  Ego vcro  puto aliura effe 
fenfum  horura  veiborum,  Quid  ergo  i  occurrit  obicdlioni, 
ex  eo  quod  dixit,  Quia  (S  cognatorum .  Otitur  dubitatio.  vi- 
dccurimpericis ,  Vlpiano,cura  hanc  racionera  adduxit,  d©- 
buifle  cognacos  inccftacos  decedeta.  Difpucando  ait:  quid 
ergodicimus  admittipofthumuad  qucjrelainofficiofi  tefta- 
menti,  aduerfus  horura  teftamenrum?impucas  crgo  eis  quod 
teftamentum  fecerunt  .>  Videcur  eis  iniqua  hic  ratio  cflck 
fed  non  cft  cis  imputandum  quod  teftaraentum  frccrint. 
hberaenim  vnicuiquc  tcftamcnti  eft  fadlio,  Quaic  dixi» 
aduerfus  horum  teftaracntum  qucrelam  inofficiofi  tefta- 
menti  admitti.Quia  horum  ab  inceftaco  poircc  pccere  fuccef^ 
fionem.  Nonideodixitquodteftamcncum  non  dcbuerunt 
facere  ,  fed  quia  in  eo  teftamento,  quod  feceiunt,  huna 
pofthumurahxredemnoninfticueiinc:potueruncfiquidci» 
libera  teftaraenti  faiftione,  qua?  iure  permiflaeft.vti  infti- 
rucndo haeredcm  proportionclcgitima.  Nam  portio  legi- 
tima,  vc  mox  dicemus,  cxcluditqucrclara  inofficiofi  ccfta* 
menti :  impucatur  cis  quod  pofthumum ,  qui  crat  in  vtctQ 
tcmpoce tcftamenci,  hasredem  non  lcripferint.  Potuit  enin». 
etiaranon  natusmitti  in  bonorura  pofleffioncm  cx  cdi<Sl» 
de  ventrc  in  bonorum  pofleffioncra  mittcndo.  Etnatu* 
pocuitacciperebonorura  poflcflioncracontratabulas.  Ni- 
hilcrgoimpcdicquorainuspofthurausquerclam  inofficiofi 
teftamentihabcat ,  qui  potcftfuccedcreabinccftaco,  &  in, 
fticutio  poteft  ei  vcilis  cfle  ,  fiuc  nafcatuc ,  fiuc  non  nafca- 
tur.  Hsc  de  libetis.qui  habcc  querelara  inofficiofi  teftamen- 
tiaduerfusteftamencum  paciis.de patentibus  aliquid  viden- 
dum  eft.  litp*- 


Jn  Ttt.Il  IthyJe  inoffi.tsH;. 
C  A  j    Vii. 

XxfArmihm  quibf^s  datur  quereU  m^ffic.tefiAmenti . 


»77 


PArentibus  quoque  datur  querela  inofiieiofi  teftamend 
aduerfus  teftamcntuia  filiorumfuorum,  vc  dicitur  in  i. 
nam  ci(i  is.hic.  Prxcipua  eftcaufaliberorum,  quam  paten- 
TuminquerelainofKciofiteftamenti,ncut  infuccefCone  le- 
gitima.  Pofl  liberos  admitcunturparcntes,  deinde  alii  qui 
coniunguntur ex  lacere.  Sed  cur  potior caufa  efl  liberorum, 
quamparentum?  Hoc  docet  I.C.in  hocloco,&  Pompo- 
niusinleg.cxfcripto.fF.  vndeliberi.nonficvt  parentumhi- 
redicas  debetuc  liberis ,  fichberorum  hsredicas  parencibus 
debecur.Optanconines  pareces  filios  fu9S  fibi  fuccedere,  fibi 
fuperflites  efTe^aiias  turbaretur  ordo  mortalitatis.  At  quam- 
uismaiore  racionehberis  parentumhzreditas  deferatur,  ta- 
menpiumeflparences  nonexdudia  fucceflione  liberoruni 
fuorum.propcer  raiferationem  quandam  ad  fucceflionem 
admiccuncur.hoceflincelIigendum,eciamfifilius  exierit  cx 
poteflatepatris.l.aduerfus.jo.hic.ficuc  diximus  filio  eman.- 
cipaco  copetere  querelam  inofficiofi  tcflamenti,  aduerfus  te- 
ftamentum  patris,  ita  eciam  dabitur  pacri  aduerfus  ceflamen-  * 
lum  filii  emancipati  inofHciofi  qucrela  ceflamenti.  Hoc  efl 
inteiligendum ,  eciamfi  pater  przteritus  fic  tcflamento  filii. 
l.pacerfilium.  i  ^.faic.  Inhacfpecie  proponiturpacremprx- 
teritumefIeafi!iae/^</f»<T«/4m:aliiintelliguncadquerelaro, 
id  efl,  ad  bonorum  poflefGonem  contra  tabulas.proptec  1. 1 . 
fi  quis  a  parente  manumif  fiier.Vnde  colligenda  efl  excepcio, 
addendahis,  qusdiximusfupetioiibnsdiebusdequecelain- 
ofEciofiteflamenti.  '^ 

Diximusenim,  fiquis  prxtecicus  fic  teflamento,  einoa 
compctercqucrelam  inofticiofi  teftamenti,nifi  pratcritus 
ficfiliusccflamentomatris.  Prctcriiio  cnimmatrishabetur 
proexhxredatione.  Hocigiturcflintelligenduin,cum  pr^- 
tericuscflfiliusapatre:fedcum  pra:teritus  efl  patcr  afiiio, 
pater  poceflvtivcroqueremedio&querelainomciofitefla- 
menti^&bonorumpofTeflione  contratabuias,cxicg.  i.fi 
quis  a  parent.manu.  Habec  enim  bonorum  pofreflioncm 
contratabuiaspropceFmanumiflionem,  adexemplum  cius, 
quz  dacur  patrono  aduerfus  teftamentum  liberci,  fedbono- 
rum  pofTefiiojqua:  datur  ex  co  edi(5lo,non  tam  plcne  confulit 
patri,quaquerelainofHcion  teflamenti.Et  hanciententiam 
Qominatim  confirmar,  quod  dicitur  inleg.  i  .ad  finem,vbi  di- 
citurhancbonorumpofleflionem  concra  tabulasdari  patri, 
vr  inanumifTori,  ficuc  patrono datur,  fcd faunc locum  plenius 
UadabimusiDfrafuoloco. 

C  A  P.      VIII. 

Vefratrihus,  mfrater  aduerfus  teFiamentumfrd- 
tris  hahtat  quereUm. 

VLpianusin  leg.i.huius  tituli  oftendit  fracri  competcre 
querelam  inofficiofi  ceftamenti.  Cognati  ^uijunt  vl- 
tra,  Cxteri  cognati ,  qui  func  in  remotion  gradu  quam  fra- 
ter,  non  admictuntur  ad querelaro  inofficiofi  teftamenti.  Id 
tamenccrco  iuredefinitum  non  crattempore  hotum  lure- 
conrulcorum.  Etpropterea dichl.CtJ^eliusfacerent, (^c. 
Nam eo  tempore itidiccs  non facilc admittebat  alios  cogna- 
«osadquerelam  inofficiofi  ceftamenti  przterquam  fratres. 
^edhodieccrtzfuntconftitutioncsdeea  tein  CodiceIufti> 
niani.veliitiinl.fratris.ii.vbidiciturnemo  eorum.nihil  po- 
{uitapecciusdici.&nominatim  luftinianusloquitur  defra- 
tre&fororcinInftit.§.foror.eodem.  Hoc  cameneftincelli- 
gcndum  cum  diftin(3:ionc,quzcraditur  in  alialege,  veluci 
ini.fratrcs.zy.Codic.eoderatit.  Diftinguunturfratresgcr- 
mani  &con(anguineiab  vtcrinis.  Vtetinifunt,  quifuntex 
codem  vtcro ,  cx  eadcm  matre ,  non  ex  eodcm  patre.  Con- 
fanguincifunt  quitantum  ex  codempatre.  Germanivero, 
iqui  ex  codem  patre  funt,&  ex eadcm  matre.  dida autcm  Icx 
mcris.trahend3eftaddid.leg.fratres.&intciligendaeftcum 
huius  exceptione.  leg.in  toto.dc  regulis  iur.&ieg.nondu- 
bium.  fupra  de  lcgibus.  Vterini  igitur  non  funt  cx  eadem  fa- 
milia,  Maiorccrteratio  eft  in  confanguincis  &  gcrmanis. 


^atris.admitti  querelara  inofBclofl  teflamentiadaerfust 
ftamcntumfratris:  hicaddicur  exceptio,  hocita  intellixcn. 
duineft,n,ruurpeminftitiietintperlonam :necharc  comra- 
riafunt.  Namgeneripcr  fpeciemderogatur,nonran,um  fi 
inltitucsfincperfonz,qusnotanturaprztoreinf.mia,(cd 
&  iJ  grauata  fit  eorum  cxiftimaiio  apud  bonos  &  graues  vi- 
ros,&veilcuimacuiafincarpcrfi.  Alciarus&ali.quidamad- 
duncnegat.oncm,fcd  non  vidcn  t  eam  negationcro  ad  omnia 
lequentiareferri. 

Ex  his  quz  diximus  nafcitnr  quarftic,  an  pacer  fiiii  nominc 
po  hcagcre  dc  inofficiofoteftamento.harcquzftiotracaatuc 
lnleg.Papinianus.inprincipic.hic.vbi  diciiur,  Papinianus 
&czt.  t^uiftioeftcum  filiuspolfir.geredcinofficiofo  le- 
ltarnento,anco,nuito  &non  confenticncepater  deinoffi- 

c.ofoGxperiripoffit.Quzftioh;^c&dub,tatioexeonafcitur. 
qutjd  adhones  quzfitz  filio  competun t  patri  et.am  inuito  ii- 
l,o.l.ylt.C.de  bonis  quz  iiber.quicquid  cnim  acquirit  fiiiu$,ici 
acqu.r.tpatri.incuiuseftpoteftate.  Vndcvideturpaterpol- 
fe  agcrc  dcmofficiofo  teftamcnto  inuitoetiam  filio,fedca- 
«c  1  apmunusidnegat./^/w.».,>„«,M.iniuriaquedafitfiiio 
cuin  exhzredatur  teftamentocius.  iquoinftituidcbuir.in- 
luriam  vocat I  Cin  ieg.+.huius  tituli.  Non  enim  cft  confen- 
tiendum :  fcd  hacciniutia.inquit  Vjpianus ,  ipfius  filii  eft,noa 
patris:  arqucita  nonpotcftob  hanc  iniuriam  patcr  expeii. 
riinuitofiho.  Sed  mirum  hoc  viderurAccurfianis  &  aiiis, 
cumobmiunam  faftam  filiopatcr  agcrepoffir.lee.fedfiv- 

nus.§.airpr?tor.&^.fifihofamil.hic.Malaefth^crario,inquic 
Accurfius  &  ceteri,  &  aliam  rationcm  conancuradferrc.Ra- 
tioautemPapini3niveraeft,led  maleab  eis  intelliaicur.  /- 
p/ustntminiHnaeB.  iDiuriafaicaiiceraccipitur.quan;  in  e- 
difto  prztoris  de  iniuriis.  vbi  acdpi.ui  pro  contuniciis.  I- 

phusenim.niuriaeft,idtft,hscinaiiiaiionrcdundatinpa- 
ircm  ficutcotunselia  qux  fit,  vcluti  li  quisfiiium  vocetlatio- 
nem.hzccnim  iniuria  rcdundat  inpatrcm.  Eticieo  muum 
noneft,fipermittaturobh.inccontnmcliamfadamfiliopa- 
triagere.  Iniuria  cnim  de  quahicloquimur,  non  pen.ncc 
ad  patrcm.  Sed  cum  adiones  filio  comperentes  acquiran- 
^•"P«^''&easexercercpcflit  inuitofiho,  curnon  agcc  in- 
officiofi  tcftamcnti  quereia  pater  ,pfo  inuito  filio  ?  Nos  di- 
cimus3geredeinofficiofoteftamciito,nihiIahudeflequain 
petcrc  hzrcdicacem,  quia  inofficiofum  eft  tcftamentum.' 
Scd  cert um  cft  genus  cxtraordinarium  efTe  aftionis ,  &  quo- 
damodo  odiofa  cft  qucrela  qua  euertitur  ceftamentum ,  ma- 
x.mcfiaduerfust£ftamentumpatrisaga'ur.§.fedita.Inftitur» 
codcm  titulo.  Vnde  videmus  plerolque  admiitijad  fucccf- 
fionemlegitimam,qui  tamen  tcpelluntur  aquerela  inofli- 
ciofi  tcftamenti.  Et  apetta  difliridio  t ftin  lcg.  in  arcnain 
lo.  Gcdic.codem  Arcnarius  quamuisnotetunnfaniia.ca- 
menadmicticuradfucccflioncmlegitimam  abintcftato.feJ 
fi  parenies fccerinc  teftamcntura ,  in  quo ahum  inftituerinc 
hzredcm,filioexhzredato,quiarenariuscrat,  non  potciic 
agereinofficiofiquerclatcftarocnti.  Prztereailiud  ctiam 
animaduertendi:imcft,adiontm  de  incfficiorotcftamento 
in pctitioBcm  hzrcditatis ,  quz  datur  propter fadlam  cxhx- 
tcdationcminteftamento,  ita  dtmnm  ccmpetere,fi  fifius 
querideteftamcntovelir,id  cft,  fioftcndatfibirioncflegra- 
cumfa<^um  patris,eonon  voIentequeti,nullaeftqu<efitaa» 
6kio.  Etid6omirr,mnoncft,fidicaturaftiopairinoncora- 
pctcrc.  SimilecxemplumadducEm  exleg.fifilio.infra  dc 
iniufto ,  rupto  &  irrito.  Filio  ptzterito,  qui  eft  in  pattj» 
poteftate,  teftamentum  dicitur  nullum  cfle ,  fcd  hoc  ita  ac- 
cipicndumcfleaitlureconfultus  ,  fideco  tcft.-mcnto  con- 
queratur  is  filius ,  qui  prxtctitus  cft :  cius  enim  voluntas  in" 
Ipicitur  ,  qui  prartcrituseft.  Sic  etiam  fipcnas  haErcdita- 
tem  dclatamcfrefiliofamilias,oifivelitadire,nulla  eiqua.-- 
firaeftadio.  Qupddiximus  atftioncm  ac<}u,ripatri,  faoc 
cftintelligendum  dc  aftioneordinaria  ,  ncn  dehoc  gete- 
readion,s  extraordinario.  Sequcns  quxftioeft,  anhsc 
qucrcla  inofficiofi  teftamcnti  competat  hzredi ,  ficut  a- 
«^iones  fere  tranfeuntin  fazredem.  hxc  quxftio  trailtatuc 
inlcg,<f.  Poftfaumus.faic.  In  fumma  hoc  capite  continC' 
tur  &  fequenti.  Si  is  cui  competit  querela  inofficiofi  tc> 
ftamcnti  ,  quiacxh^tcdatus  cftieftamcntopaterno  ,  ccs 


^uamiis^ui  vt^ilufuot,<juod  fimplidcetdicitutindi<%al.      petic  mouere  litem  de  ioofficiofo  ,  antc  mottein  fuaia 


1/8 


vel  priparaucriclirem,  aliquidfeceritexquo  apparcat  eum 
hanciniutiam  noluiflecondonareclefun<ao,fcdpotius  vo- 
luilfc  cam  perfequi  ,  &  pecere  teftamenti  refciflionem,  h 
qaid  raleabcofaaumfit,  etiam  filisrionfueriLCont?.ftat3, 
hjn^wJt^^tldh^sSml^io^^'^?^^"^  ^^  poterit  per- 
ficcra  hxresTalias  non  poterit :  ficvidetis  hoc  ^enus  adho- 
tiis  fiogularc  eflc.  Stpo^agmtam  honomm  popjftonemcon- 
/r^.Bonorum  poireflio  contra tabulas  non  conceditur ,  cura 
quetela  iaofficiofi  tcftamenti.  Hxc  querela  ei  datur,qui  ex- 
harredatus  eftapatre,  velprstcritus  eft  teftamento  matris, 
quid  ergo  eft  quod  dicitur  de  bonorum  pofleffionc  con- 
tratabuias  ?  hires  luccedit  in  accufationem.  huius  bdno- 
ram  poflcflionis  mentio  cft  in  quibufdam  alijs  locis  huius 
tra*ilatus,velutiinleg.Papinianus.§.  i.hic.&leg.i.  Cod.eo- 
dem  titul.in  didlaleg.  Papinianus.  dicitur  caufa  litis  ordinan- 
Ax  ,  agnofdturhafcbonorumpoflTeflio,  vtlis  ordincturdc 
inofficiofo  teftamento.  Sunt  reliquis  vetcrum  formula- 
rum.necincelligenduraefthic  Iurecon(ultum  loqui  debo- 
tiorum  pofleffione  contra  tabulas.  Sedde  quodam  generc 
bonorumpofleffionis,  quodpertinetadoidinandamlitem» 
/icutisquipctit  harreditatemexprarcoriaiuiifdidione,  quia 
pritcritus  eft  teftamento  paterno  ,  &  vult  refcindi  tefta- 
mentum  bonorura  pofleffione  contra  tabulas  ,  oportec 
•am  agnofcere  vtlisordinetur  ,  &  ea  ordinata  petitur  hae- 
tcdittSi  Sicetiam  hic  cum  velit  pctere  hircditatem  ,  qus 
nondaturniliha:redi,aut  ei  qui  hxredis  locoeft  .vtvidea- 
tur  hircs  eire  >  agnofcerc  debct  bonorum  pofleffionera 
caula  litis  ordinandse.  Quoddam  huiufmodi  adfertut  in 
Inftitutionibus,  vndedicitur  in  leg.  qucmadmodum,  hic. 
banc  bonorumpoflcffioncmlitisordinandscaufa  non  efle 
tiecellariam  (uis.  AditiohireditatisnoneftneccfTariafuis 
ipfo  iure,  hzredes  funt,nifi  fc  abftineant  expreffim  &  nomi- 
nat;in.'eg.fi  fuis.de legitim.  hsredibus.  Sed  fi  emancipttus 
filius  ex  hiredatus  fic  teftamento  patcrnc,  ficur  aditio  necef- 
fariacflet,fivellet  petere  hzreditacem  via  ordinaria  ncm- 
pc  petidoRC  harredicatis,  ita  etiam  ei  bonorum  polTef- 
[io  eric  necelTaria  litis  ordinandac  caufa.     Sed  fi  nequ  e  lis 

•tnota  fucrit,  ncquepriparata,  hxci€t\o  adhsredem  non 
ttanfibit.  Huc  peitinet  quod  dlcitur  dehacbonorum  pof- 
fcffione,  qui  litis  prjEpatandae  caufa  agnofcicur.  leg.  i .  Cod. 
eodem.bonotumenim  pofleffio  eft  liicceffiopricoiia,  fed 
de  eo  plenius  dicemus  fub  citulo  de  pofleflbiia  ha:reditacis  pc 
ticione.  Quauis  autc  querela  de  inofficiofo  teftameto  nifi  lis 
cccpta  fueiit,  vcl  pr«parata,ad  hiredem  non  tranfear,taraen 
ficompetateaqucrclalibeiisdefcendentibusex  noua  lufti- 
niani  conftitutione,  tranfit  ad  poftcros ,  &  alios  defcenden- 
tes,  etiam^ne  vlla  prarparatione,  vt  dicitur  in  lcg.fi  quis  filiii. 
}4.Codi.eodem.  Suppletluftinianus  qnod  dceratiuri  an- 
tiquo.  Nam  fecundum  ius  anriquum  quod  retulimus,  adiicit 
telhtorem  dereliquifle  ncpotcm.  KcGtt  enira dicirous  cum 
hlius licem deincfficiofo raouit tcftaraento, fed nos &c.  Eft 
locuscommunisdccranfmiffione  haeredicatis ,  de  quo  dixi- 
musluperiorianno.  Excacconftitutio,fi  quis  ante  apertas 
tabulas.&J.hisita.  Codic.de  caduc.tollend.  Dicimus  hsrc- 
ditatera  non aditam ad  hxredes  non  tranfmitti.  Hoc  verunt 
eftnifiiscui  dclata  eft  hircditas,  ex  liberis  fit.  Si  quis  in- 
fticucric  hiredes  liberos  fuos,  vel  fi  libcris  ab  inteftato  delata 
fithsreditas,&antequamadicrint,deccfIetint,nepotes,pro- 
ncpotes&  libetidcfcendentes  in  infinitum  poffunt  peteie 
harreditaccm.  Traufinitticur  fiquidcmadcoshircdicas,  in 

■  extrancis  autcm  non  habec  locum  hxc  tranfmifli  o. 

Sequens  qusftio  de  fucceirorio  cdidio.an  edidum  fuc- 
teflLriumlocumhabcat  inquetelainofficiofiteftameti.  Et 
dicitur  locHm  habcre  ifi  lcg.  fi  is  cui.j  i.&  leg.  Patcr  hlium.E- 
godixivobis,querelaminofhciofi  teftamcnti  compctere  li- 
bcii.s,parentibus,&intcrdumeiiimcognatis,  fbd  ordoali- 
quis hic  feruandus eft.  Non  enim  fimul  omnibus  dabitur & 
liberis&  parentibus  &cognatis,fed  fcprimum  dabicur  ad- 
ncrfus  tcftamcntum  defunfti  liberis,id  cft.pocior  cft  liberorii 
caufa  eius  qui  dcfundus  cft.deinde  parentij,deinde  cognato- 
rum.  hoceftfucccflbrium  edidium.  Hoc  contineturfuc- 
ceflorio  cdi^So,  dc  quo  extat  titulus  in  Codice  &  in  Digcftis. 
$.  Cum  3gitur.Inftitut.dc  bonorum  poflcfl.Succcdunt  ordi- 
ne.     Hos  ordincsfcruarc  dcbcmus  in  fucceflorio  cdiflo. 


Franc.^uareni  (omment. 

Huicfucccflorio  ediiflolocuseft  inquerelainofficiofitefta- 
menti.Edi<aumluccefloriumpertinetadbonor.pv;flefl;quae 
proficiicuntur  ex  iurifdidione  practoria.non  pertinct  ad  quc- 
tclam  inofficiofi  teftamcnti.  Sedtamen  vifum  quoquecft 
lureconfaltis  ad  qucrelam  inofficiofi  teftamenri,  hoc  edi- 
<aum  producere.  huc  pertinetlcx  Pater  filium.  hic  Potiot 
cft  caufaliberorum ,  quara  parenium  .•  cxclufis  filiis  admittc- 
tur  pater  volens  infticucrc  qucrelam  dc  inofficiofo  tcfta- 
mento.  Scd  magna  quzftio  eft,  an  fucceffio  hic adm[ttatur, 
n5  tantura de capite in capiitjed eti.am  de^gradujagradum, 
Nara  de  capite  in  caput  fucceffio  eft.  fucceffio  de  capite 
incaputeft,  veluti,  Vndcliberi.-  incaputverofucccffio  eft 
Vndcagnati.  Infingulishis  ordinibus  lunt  varii  gradus,vt  in 
ordinc  libcrorum:  funt  enira  libeti,  ncpotes,pronepotes, 
&ca;t.  Siceciaminceragnacos&cognatos.  An  in  fingulis 
crdinibus  admittetur  fucccffio  degradu  zn  gradum ,  ita  vt  o- 
rancsIibcrosvcIutifilios,nepotes,pronepotes  &  gradatim 
excludioportcat  antequam  cognatiadmittantur?  Sedhanc 
quarftioncm  alio  inloco  nos  tradaturi  fumus.  Ex  his  intcUi- 
gitis  cui  detur  hzc  querela  inofficiofi  teftamenti,nunc  viden- 
dum  eft, 

C    A    P.       IX. 


Contra  quem  detur  h^cinoffciojiteliamenti  querela, 

EX  iamdiftis  peifpicuum  efthanc  inofficiofi  teftamenti 
queielam  competere  contta  ha^redem  lcriptura  in  tcfta- 
nienco,  in  quo  quis  exharedacus  eft ,  vel  priteritus.Hoc  in- 
telligendum  eft,  fi  fcriptus  hxtes  adierit  hzreditatem ,  quod 
diligcnter  notandum  cft.  Nam  fi  probetur  non  adiifle  hx- 
rcditatem,  non  poterit  querelainofficiofi  teftamenti  infti- 
tui.Ieg.Papinianus.§.  ficonditioni,  hic.  Quomam  antea- 
ditam,  Antequara  hircs  inftiiutus  in  teftamento  adieric 
hzreditatera,cxeoteft3memois,qui  contendit  feindigne 
exhjEredatumautprxteritum^nonpoteftagcrequerelain- 
officiofitcftamenti,  quiaexh*rcdatio  nulla  eft,  fi  exicfta- 
mento  in  quo  quis  exharedatuseft,  non  fuerit  adica  ha:- 
tcditas.  Icg.  filium.§.  fed  cum  cxhiredatio.  de  bonorum 
polIelT.contra  tabulas.  Et  notanduraeft,  quoties  ex  tefta- 
mento  non  aditur hjEteditas ,  nihil eorum  valere,  quje  in  eo 
teftamcnto  fcripta  funt.leg.  fi  nemo,  infra  de  rcgulis  iuris.  & 
leg.fi  nemo.infra  de teftament.tutel.  Idem  coUigitur ex Icg. 
fiquis  filiut».  Cod.cod.&  leg.  fi  pars.§.illud,  hic.Qualis  au. 
tem  hircs  fic ,  nihil  plane  tef ert  cuiufcunque  conditionis  fic 
h^res  fcriptus  in  teftaoieto.  Datur  adueifus  eura  querelain- 
oftciofiteftamenti.leg.  fiis  cui.  Nihilrcfertanquisperfo- 
namaliquam  fingulareminftituerit,  anmunicipium,  etiam 
filmperatorinftitutusfitjVt  dicitnrinleg.Papinianus.  §.fi 
Imperator.hic.  hinc  etiam  vulgo  annotatur,  etiam  fi  quis 
Deurainftituerit  hsredem,locum  cfTe  querclz  inoftciofi 
teftamenti,  vtleg.  i  .infraadSenatufconfultum  Trcbellian. 
veluti  cum  quis  infticuit  ecclefiam  hxrcdem,vel  aliquod  ho- 
fpitale.  Non  licet  inftitucre  ecclefia  ,  indigne  prxtctito 
velcxharredato  filio.  Etadducitur  locus  ex  Auguftin.apud 
Accurf.&  intcrdecreta  Gratianireperitur  i^.quift.^.can. 
vltim.  Ereoquoddi^imushancquerelamcompctere  con- 
tra  hxredem,  colligendum  eft,  &  contra  fideicommiflarium 
quoquc  competere  pofTe  qui  h^tcdis  loco  eft.  Nos  enim  hic 
latchajrcdcm  accipimus.vt  compledtamurhiredem  fidei- 
coramiirsrium.  Etdefideicommiftarioconftirutum  eftfn 
leg.i.Codic. eodem.  Quidam  infticuit  hsrcdem,  &fidei 
€iuscommifit,vtteftituachireditacem  fuam alicui,reftitu- 
tah^teditateomniaiuratranfeuntin  fidecommillariumrara 
paffiuc,  quam  adliuc:  non  eft  proprie  hsres,  atque  ideo 
dubitatumfuit:  cft  tamcnhiredis  loco.  Er  ideo  vtiles  tan- 
tum  aftiones  eidantur,  nondirciSfij.  ficutisqui  bonorura 
pofreffio«emaccepit.I.fifiIius.§.i.  Qnodcum  eo,quiina- 
lienapotcft.fcdtamen  effeduhajrcseft.&aliquando  iudi- 
catumeftin  Gallia.quoddicitur  pofleffionem  transfcrriin 
hsrcdema  defundlofine  vllaapprehenfione,tdcmdefidci- 
commillario  diccndum  efle.  More  Galliidefuudus  hi- 
redem  fuum  in  pofreflionem  rerum  harreditariarum  inducir, 
fine  vUa  apprehcnfione.  Addendum  eft  fupradidfis  hanc 
querelao)  inofficiofi  teftamcnti    competere  contra  hx- 

rcdem 


in  Tit.II.lih.VJeinoffiC.tefl. 


VedcrahireJisfcripti.qiJamuis  noncompetat  hiredi  eiiis, 
qui exhxredatus  cll,  n ifi prajparata  fit  lis , vt  dixi.  Et nota eft 
hicdifFerentia.l.pollhumus.§.vlt.5ci.quemadmodum.hic. 
fi  fcriptus  hxres  in  teftamcnto  in  quo  filius  exhiredatus  cftj 
deccflerit,  aducrfuseius  fuccefforem  dabitur  hxc  qusrcla. 
Ratio  diucrfitatis  fatis  manifcfta  eft  ex  his  qux  diximtssi 
Diximus  hanc  querelam  inofficioli  teftamenti  non  compcW- 
re,  nificonftet  teftamentum  ingratum  ei  eftecuiiniuiialai- 
daeft.  Oporteteum  aHquofadodeclarafliefibinonDiaosr 
rcfadrum  dcfunfti.  Imo  dicendum  eft  dari  eciam  concra  tb- 
fcum,  qui  plerunque  loco  hsredis  eft.leg.  fi  hsredem  :o.  hi& 
QuincilianusfcripfithiEredem  in  teftamentofuocxrixicda^ 
tistiliis.eabonafifcus  occupauic,  quafi  vacantia:diciciu-  ad^ 
uerfusfi{cumquifucceffir,adionemha:redibusdiri.  Exeo 
quoddubium  non  eft,  fcilicer,  hanc  querelam  inofficiofi  te- 
ftamentidariaduerfus  hsrcdem  ha:redis ,  colhgitur  aduer- 
fus  fifcumdari,  quiahsredis  loco  fifcus  habetur.  Eft  locus 
communis  de  fiico  nocandus.  Notandum  hinc  eft  filcum 
haberilocoh2redis,&  conueniripofie  ficuthxredera.Sed 
tamenfifcusnontenetur  vltravires  hsereditatis,  nifi  quate- 
nushsredirasfoluendo  eft.  ieg.i.§.inbon3,infradeiurefi- 
fci .  (cd  alius  hxrcs  extraneus  priuacus  tenetur  etiam  vltra  vi- 
res  h^redicatis Jeg.qus dotis.infra  (olut.mat.  nifi  fub  bene- 
ficio  inueutarii  adierit  hxreditatem.  Bonorum  quz  fifco 
vindicatur  dcfcriptio  publice  fit  per  raagiftraturo,fecundum 
eamde(cripcionemcogicur  fifcusfatisfacere  omnibus  credi- 
toribushxreditariis.  Vidimnsdecaufapropter  quamdetur 
querela  inofficiofi  teftamenti,  docuimus  etiam  cui  &  aduer- 
fus  quem  decur  querela  inofficiofi  teftamenti.  Nuncreliqua 
fuo  ordine  pertradtanda  funt. 

C  A  P.     X.      - 
.^mdbeuiturhoctudkio ,  qiiomodopetatiir,iiitraqttod 
tempuspetatur,&quoiit  loco. 

ET  in  piimis  dicendum  eft,  hoc  iudicio  peti ,  vt  refciffi)  te- 
ftamentovelintotum,velpro  partcreftituatur  hxredi- 
tasagenti.  Cum  filius  dicit  (  exempli  grana)  patris  tcfta- 
mcntum  inofficioiura,  petit  in  primis  relcindi  teftamentum, 
&  fibi  hasreditatem  reftitui  quafi  ab  inteftato ,  iurc  leginmo 
jpfidebereturhzredit3S,perindeac  finullum  teftamentum 
fad:um  eller.    De  i^efciffione  teftamenti  dubicandum  non 

.  eft,fafpeoccurritlubhocfituI.refciffionis  mentio,  vclutiin 
inleg.Papinianus.§.fiexcaufa.&leg. filio.  Reftituitut  h^- 
reditasetiam  cum  fnidlibus  per  querclara  inofficiofi  tcfta- 
menci.  Et  fupra  dixi  hoc  iudicium  genus  quoddam  efie 
petitionis  hzrcditatis,&  fimul  petihzreditatcm,  &  refciffio- 
neteftauienti, fimulconiungiiudicio,quo  pecicur  refciffio 
teftamenci,  &  quo  peticur  ha:reditas.  is  quiagit  de  inoffi- 
ciofo ha:reditatem  petit,&caufam  peridonis  (ax  hanc  ad- 
ierr,  quia  indigne  &  contra  officium  pietatis  exha:redarus  eft. 
Sic  videtis  &  refcifllonem  teftamenti  &C  reftitutionem  hxre- 
ditatis  coniungi,&|eodem  iudicio  proponi,eft  veluti  refciffio 
pecitio  hxreditatis.ficuc  diximus  in  plerifque  fimihbus  exem- 
plisfubcicul.de  eo  quodmec.caufa.fub  titul.de minorib.fic 
iubtitul.exquib.cauf  maior.  Adio  refcilforia  eft,  quasre- 
fciffo  eo  quod  geftum  eft,  datut.leg.necnon.  ex quibus  cauf 
tnaior.  Refciflbteftamentoquod  valec  ipfoiure,datur  pe- 
ticiohzreditatis,  &pertnitriturei,qui  exhiredatus  eft  pa- 
terno  teftamento,  qui  hzrcs  non  eft  ipfo  iure,nec  poteft  efle, 
itaagereacfi  teftamentum  nullum  faftum  effet.  hic  dicitur 
peticio  hzreditaiis  dc  inofficiofo.  1.  fi  quis  filium ,  hic.  Scd 
obiicituthancconiundionemadmiccinon  pofIe,rationem- 
que  iurisirapedircquominusquerela  inofficiofi  teftamenti 
coniungaturcumpetitionehircdicacis.  &ficraciocinancur^ 
aiunc,has,pcririonespugnantes  efle&  contrarias.  Idcoque 
earum  coniundionem  admittendam  non  efle.  Is  qui  agit pe- 

.  iitioneha;reditatis,  dicitfe  hasrcdem eflc  j  aduetfarium  au- 
tcm  aut  poffiderc,  vel  pro  hzrede,  vel  pro  poflefTote^vt  dice- 
mus fub  ritul.  de  petit.hzred.is  autem  quiagit  de  inofficiofo 
teftamentOjdicitaduerfariumha^rcderaefrejdicitfeexhsEre- 
datum  efle,  fe hxredem  non  efle,  haec pugnantia funt.Qup- 
modoigiturpoteftadmitriaccumulario  harum  pcritionunij 
Vt  quis  hmul  queratur  de  inofficio  teftamento,  & pctac  has- 
+editatem?  Huicobiedioniita  refpondendura  cft  :  quod 


i7^ 

obiiciturvcrumefi-jfide  ord!natia&  diredii  petifrlorie  hx^ 
reditarisloquamur,  Ordinaria  &  directa  pecirio  hzredi- 
tatis  datur hgredi.aduerfijs  eum  qui poflidet  res  hircditariai^ 
pro  hirrede,  vel  pro  pofreirore,  led  hocgenus  petitionis  hx- 
reditatis,  iam  fupra  admonuimus  extraordinarium  efle:qua(i 
vtihs  raagis,  qua  direcSa  datur petitio  ha-redicatis  ex  hac  cau- 
fa,  ei qui vcre hacres non eft, ftd tamen habetur  pro  hzrede. 
ItaqueeidaturbonorumpofTeflio  aptietorc  htis  ordinandae 
.cauia,tanquam  pro  hajrede  hibe.itur.  Sicvidecis  pofle  vci- 
■Icm  h.n  editacis  pecirionem  compecere  ei ,  qui  hxrc  s  non  eft. 
rbilclljria  hzredicacis  pecicio  eidacur,  qui  bonorum  poC- 
icf;iontinaccepicaprztore,qnamuishzrcs  nonfic,  nempc 
cminciuicus  fiiius ,  qui  exhzi  edatus  eft,  fed  loco  hxredis  ha- 
becurpropcerbonorum  pofleffionem  quam  accepic  a  prae- 
tore.  Cur  ideni  non  dicemusdeeo,  qui  exh^redatus  efti 
pacre:fiiusipfum  fpedtemusnonpolfe  eum  pecerc  hsredi- 
tatem,  fed  hoc  genus  acfVionis  eft  extraordinarium,ispetic 
h^reditatem,nonquod  hzres  fit,  fed  quod  debebat  eihz- 
reditatem  relinquere:fic  hqrcdis  loco  eft ,  &  datur  ei  bonorit 
poffeffio  caufa  htis  ordinand?  ficut  h^redi.  Et  fic  mihi  vi- 
deturfaciledilui  poflcquod  ab  aliis  adducitur,qui  putanc 
hsciudiciaconiunginon  pofle.  Exhis  imclligitis  quid  pe- 
tatur  hoc  iudicio  quod  dicitur  querela  inofficiofi  teftamenti, 
quorefciflionemteftamenri  perimus:  &refciflo  teftaraen- 
to  perimus  ha:reditatera,  vt  in  totum,  vel  pro  parte.  Secl 
quxftioeft,  fiimpubes.fir,quincgeturfihus,aninterimpen- 
denteiudicio,  mittendusfitinbonorumpofleffioUera  exe- 
didoCatboniano?  hzcquzftio  traiflatur  inleg.  quidein- 
officiofo.  20.  Cautum  eft  edidto  Catboniano,  cuius  audtor 
fuit  prastor  quidara,nomine  Carbo,  vr  cum  petit  filius  bono- 
rurapofleflionem  contratabulas,  quiafit  przterirus  cefta- 
menco  pacerno,  caufa  cognica  deferacur  quzftio  fiiarus  iti 
tempus puberracis,fi  impubes  fit ,  &  ncgctur  filius  efle  tefta- 
totis.  Sed Sciuola hicait, bonotum poflefllonem ex edido 
Carbonianohicdandam  nonelle.  Etcertumeftcxleg.  i.8c 
I.  cum  fine.  de  Carbon.  edi£lo,  hanc  boi<L)rum  pollfffioneni 
exCarbonianoedidlo  exhjcredato  nondari.  Darurei  Car-* 
bonianabonorumpoffcffiojquififiiius  cfle  nonnegacetur^ 
bxtcditatemcaperct,  fed-hic  exhzredatus  eft.  Ego  taraea 
putoexcaufapofrefilium  interim  petcre  fibialiqiiiJdecerni 
alimentorumnomine  per  modum  pic.uifionis.  Ethoc  ex- 
preflum  eft  de  eo,  qui  obrinuit  ii  >  iudicio ,  vt  penden  te  appel- 
larionecxbonis  defnndi  alatur.  leg.  fiinftituia.hic.de  qu6 
nospofteadicemus.  Ergofificinops,&careat  alimentis  isi 
quiagicdc  inofficio(o  teftamento.ira  concipiec  incenrionii 
fuxformulam,vcpecach2redic3temfibi  reflitui,  &interini 
pendente  iudicio  pet  modum  prouifionis  fibi  ahmcnta  de- 
cerni ,  ex  bonis  defun<5ri. 

Notandum  tamen  eft  ,  querelam  interdum  proponi  itk' 
modum  defenfionis,&  concradi(Sionis.  non  enim  lempei: 
proponicurinmodumpccicionis.leg.  Papinianus.§.fi  filiuS 
exhzredacus.  Echoceftquodvulgo  dicitur:  Cftidamusa- 
Bionem,mit/tomagisdamusexceptionem.lc^A.§.(]aodMtcrat. 
dcfupetficiebus.  Pecitionehsreditatisagimus,  vt  nobisre-' 
ftituanturres  hireditariz.  At  fi  poilideo  iam  les  hiredi- 
taiias,&  fcriptus  ha?  t  es  agat ,  def  endam  me  querela  inofficio^ 
fi  teftamenri.Similc  efl  quod  diximusex  leg.  nam  poftea.§.fi 
minor.  de  iureiuran.  de  reftitut.  minorum.  Reftirutio  iil 
integrumminorum  petitur,  aliquando  agendo,  aliquandd 
inmodumdefenfionisj&exccptionis.  Exemplum  eftind» 
§.  Siminor.  Minor  detuhc  iufiurartdum:  aduetfarius  iu-» 
rauit,  agitur aduerfus  eum>  is  opponit  fe  captum  fuiffc  ^  ad  e- 
ludcndam  exceptionem  aduerfariij  oporter  cum  rcftitui  itl' 
integtum.  Ispetit  fe  reftituiinintegtum.  Et  hacc  quereJa 
inofnciofiteftamentiraagnam  affinitaceni  habet  cumrefti- 
turione,vt  iam  dixi.  Prztcrea  animaduertendum  eftj  in  hbc; 
iudicioaudiendosefle  eos  quotummcereft,tamctfihoc  iu* 
dicio  expetiatur  is  qui  exh^redatus  cft,aduerfus  (criptum  hje-» 
redem.  &hiduoprincipalesfuntlirigatores  in  hoc  iudicios 
Tamcn  fi  (unt  alii  quorum  intereft ,  non  funt  rfepellcndi  i 
iudicioifed  audiendi.  Exemplum  eft  huiusrci  inleg.  fi  fu- 
fpcfta,  deiegatariis.  Rcfisffioenimteftaracnti  nocet  lega* 
tariiSi  Namcumrefcinditurteftamentum  jlegatS  eoteita- 
mento  relittaincercidunt;  an  hoc  mutatum  fit  cdnftitutidn^ 


/^ 


i8o  Franc.  T>uareniComment. 

Iiirtiniani  qiixritur.  Dehacredicam  poftea,  &qr.iainter-  reditas.  Addendurreftetiam,hoctfmpus  non  currcrerai- 

eftlegatariorum,nonrefcinditeftamentum,colludentefor-  noribus.leg.  z.  Cod'c.  in  quibus  caufis  in  inrcgtum.  vbi  fic 

te{criptohsrede&exh2redato,poiruntleg3cariiadefle,//c  mentiohuiusqninquennii,   Pra-tcreagenetaluerdicendura 

yr/^f/fafWwrBi^r^fSa^Tocw.fiapparet^horumintereflequicu-  efthanc  prasfcripiioaem  non  currere,nificeflanti  &ncgli- 

piuntfeadiungi  liti ,  &  caufe.  hiclocusfatisoftenditeosau-  genti.  Exempkm  vnuracftinleg.contramaiores.ifi^.Cod. 

diendos  eflc.  Eft  ergo locus  communis  notandus  de his,qui  eod.duplcx adio  mouebatur  aduerfus  teftamcntum,  vna di- 

petunt  fe  adiungi  liti,  quamuis  pruicipales littgatores  no  fint:  cebarur,nullum  efle  teftamentij,dubium  erar  an  teftamentii 

allegandstamenlunteorumallegationcs.&admittendaEeo-  iurefadlumcflcr, an  non.   Pr<Eterea,anteftaraentum  cflet 

rum  probationcs^dequotamenhicquiritur.  Sedego  non  inofficiofam,devtroqueliserar,lisagitaraeft,  defolenmia- 

dubitoquineorumprobationes  recpienda;  fiut,etiam  liti-  teteftamentijinquaquaefitumeft.aniurefadumeflettefta- 

gatoribusprincipalibusinuitis.inuitoeoquiagitdeinoflticio-  mentum.  Tradumtemporishubuitealis.-  lafjfum  eftforte 


Joteftarnento,quiexhxredaruseftinuiroetismhiredefcri- 
pto,  contra  queui  agitur  dc inofticiofo  teftamento,  cum  ali- 
tcr  non  pofllnttueri  voluntacem defundlilegatarii.  Hic au- 
tcm  locus  oftendit  eos  pofle  tueri  voluntatem  defundi.  Alia 
palfiin  exepla  reperiuntur,  de  his  qui  petunt  fe  adiungi,  quod 
fiiainterfir, velutiinl.  Titia.folut. matrimon.  Aliudexem- 
plum  eft m  l.principaliorem.C.  de Iiberali  caufa.  Manumifi 
ieiuummeum:iuspatronatus  habebampropter  manumif- 
fionem,aliusnefcio  quis  contenditeu.nleruum  fuumefli:: 
ego  vereornecollufio  quidamfiitinperniciemraeam,Jvo- 
looftendereferuummeumfuifleantequammanuroififlem: 
allcgatiomea&  probatio  admittenda  eft.Aliud  exemplum 
cftml.i.§.i.&authen.dclitigiofis.  Quidamremlitigiolam 
legauic  teftamento  fuo ,  de  qiia  lis  erat  mota  ante  fadlum  te- 
ftamentum.quiritur  quid  debeatur  legatario.  Etluftinia- 
nus  ak,  fi  hircs  viccrit in  lu Jicio,  quod  cum  defundlo  ccBptii 
fuerat,  eamrem  dcberelegacario:  fi  verovicttusfuerit,  ni- 
hil  debere  legatario  reddcre.  Nam  teftator  euencum  Ucis 
legaflc  videcur,&  ideofi  fufpeda  fic  eifides,  &  diligentia 
h.Ere.<is.poteftpecerefeadmittiadeam.litemdefendendam, 
quia  ipfiiisintereft.  Hicfubiicit  Vlpianuspermiirumeisel- 
leappellare,  ficontra  teftamentum  proiiunciatum  fic,non 
rantum  cxhsredato  contraquem  ptonunciatum  eft ,  verum 
etiamlcgatariis  quorumincereft  quod  vidcruraratione  iu- 
ris  alienum,  cum  aduerlus  eos  lata  non  fit  lententia.  Sed 
tamenquia  eorumintcicft,audiuntur.  Similislocuseftinl. 
C  perlulorio.de  appeilationib.  Hicfanccxcmpla  qu^e  oc- 
currunt in iureciuili.  Smile cxempli)m eft i n iure pontificio 
incap.  Cum  femper.dereiudic.vbidiciturillumtertiumad- 


quinquennii  rempus,quod  diximus  prxftirutnm  efle  ad  mo- 
uendamquerclaminofficiofiteftamenti.  Quiritur  fi  forte 
poft  quinquennium  pronunciatum  fit  reftamenrum  iu- 
ftumeire,an  poflitmoueri  querela  inofficiofi  teftamenti. 
Hic  dicitur  hanc  prsfcriptionem  non  obefle ,  non  raodo  tni- 
nori,fednecmiiori.  Eftvulgarediclum  :  Non  ncgligenci 
prxfcriptionem  non  currere  Pr^lcriptioncs  temporales  cur- 
runccancumnegIigentibus,ha(aenusdetempore.  Scquitur 
aliuslocus  huius  tit.mquotraftaturde  cfFeauiudiciidein- 
officiofo  teftamenro. 

Deeffe£iufententUhuuisiudkn.    C  a  P.   XII. 

ORdo  poftular,vt  de  efFe<au  fementi^  huiusiudiciide  in- 
officiofo  teft.imento  nunc  dicamus.  Hic  autcm  tres 
calusd  ftinguendi  funt.Primuscum  iudicatur  cortia  tefta- 
mentum , alter cum  iudicatur pro teftamento.  Tertius cafus 
eftcum  iudicaturpartim  proicftamento  ,  &partirocontra 
teftameiitum.  Cum  vaiii  funt  iudicum  ffntentix,  &  vna 
fenccntiarefcinditurteftamenturn,alteratcftamencura  con- 
fiicmacur,videamus  primum 

Defententia  qua  infirmatur  tejiamentum.     . 

HVius  lcntentia:  i\iix  contra  teftatnentum  lataeft,  ma- 
gna  viseft;  hac  enimfententia  dicitur  rekindi  tefta- 
mentum.  leg.Papinianus.§  fi  ex caufa.in  fin.  hic ipfo iure re- 
fciflam  eft.  His vei bis  fignificat  lureconfultus ita refcindi  tc- 
ftamencum  hac  pronunciatione  iudicis,  vt  ne  nomenqui- 
dem  hjcredis  t etincat is ,  qui  fcriptusfuit  h^res  in  teftamen- 
to.  Namplfranqueaccidit,  vtinfirmatoteftamcntonomcn 
hzredis  maneat,  quod  tolli  non  poceft,vc  cum  ex  iurifdidio- 


iundtum.fi  docuerit  fuaincerefle,ecfifortelitigacorprinci-  nepiiroriateftamerumrefcindicurperbonorum  pofleffio- 

palisnon  fueric,eum  fupeciorcm  fore  iniudicio,  fiidquod  necontracabulas.l.^li  fine.deminor.if.annis.^.reftitutus. 

intcndir, probauerir.  Scdvuumhicnotandumeft,quodeft  &  §.  quosaucem  iulUr.dcbon.poflofl.  Quereia  inofficiofi 

hodie recepcum  in  foio.   Cum  quis  pedr  fe  adiungi  lici  ,in  eo  tcft jmenti  introdudta  uon  eft  ex iurifdidtionepra^roria  aua- 

ilatu  admittitur  inquolisreperitur.  Et  ideofi  forteprinci-  uisnonhabeat  originemexveceribus  legibus,fedex  confti- 

palislitigator  exclufus  fit  probandifacultatc,  hosproduce-  tutionibus  quibuldam.   Huc  pertinet  quod  dicitur  in  leg. 

reteftesampliiisnonpoceric.  Iniureponcificioilludexpref-  quirepudiinris.i7.§.vItim.Hicduonotandafuntexhoclo- 

fumeft.incap.  i.  vtlite  pendente.inff.  Ego  tamcn  fcio  &  co.vnumeftcumcontrateftamentumvc  inofficiofum  iudi- 

meminiplerunqueaccidifle,  vciudicesexcaufa, fuadencea-  cecuragicur, dicendum  elFe,  defundlum  ceftamenci  fadlio- 

liqaa  vcilicace, hos  adiunctos  ad  probatione  admitti  pronun-  nem  non  habuifle,&  intelligi  teftamentum  perinde  irrirum 

tienc»  refufis  fumptibus in  licc fadtis :  hoc  pendec ex  iquicate  cfle poft  fententiam ,  &  pronuociationem  iudicis ,  ac  fi  de- 

iudicis.£xhisquxdiximusintelligitis,qddpetiturhociudi-  fundtus  teftamenti  fadtionem non  babuiflct,  veluti  homo 

ciOiNuncaliquid breuiter vidcndum eft de tempore.  furiofus. QMtrefajfo.  His vetbis  lureconfultus idem fignifi- 

cat  quod  dicitur  in  §.fi  ex  caufa.  Tcftamencnm  refcindi  fen- 

C  A   P.      XI.  tctitia.-  Deindenocandum  eft  fentenciam  iusfacerc.     Sed 

refcrcanpra:fencehiredeiniudicioiudicacumfic,anveroeo 

Intraquodtempnsagaturdeinof.tejtatnentd.  abfente,  fence.ntia  eo  prxfence  laca  ius  facic ,  fi  eo  ab- 

lente  ius  non  facit.    Et  hic  notandum  eft  quod  dicicur  (en- 

ETcertumeftpriftitutuiii  efletcmpusquinquenniiada^  tcntiamiusfacerc,  quianonfcmpcr  iusfacicfententia.  Res 

gendumdeofficiofotcftamento.l.fiquisfilium.adfinem  cnitninteraliosiudicutaaliisnonnocet:fedt3men  aliquan- 

Codic.eod.  Hicaaiodiinofficiofotcftamento  inftiiuen-  doiusfacic,ficuc  inleg.  ?.de  liberis  agnofc.cum  iudex  pro- 

daeftincraquinquennium.  Hbcquinquenniumcurricadic  nunciauicfiliumefle.huicfimi!eeft,quod  dicicurinlcg.(J.§. 

adita:  hsreditatis,  poftquam  fcriptus  hites  in  teftamento  fiquisexhis.vbidiciturintcftacumpatremfanjili.ishanefen- 


adiit  harteditatem ,  haccquerela  comnetit  adita  ha:reditate, 
aiueadiiamh^reditaccmnoncompetit.lcg.filium.^.fedcura 
cxhsrcJatio.de  bonorum  poflcir.contra  tabul.  leg.  Papinia- 
nus  §.ficonditioni,h;c.&  hocexpreflum  eftinlcg.  fcimus. 
hic.  Hinc  quiritur,quid  fi  hires  fcriptus  nolit  adiie hiredi- 
tace,  &  differat  longo  tempore  aditione  ha:reditacis,quo  re- 
medio  c5fulecur  exh^redaco.qui  vulc  mouece  qu^ftione  in- 
officiofi  tcftamenti?Hic  dicitur  quod  cogitur  adirc  hiredica- 
te  vel  intralex  menfes,vel  intra  annii  lccundum  diftinctionc 
qua:hictraditur,alias  hoctempore  elapfo exdudctur.  Hoc 


ientiamfacere,cumrefcinditur  icftamentum,  &  cnmquts 
obtinetinquerelainofficiofiteftameti,  perindeeftacfiinte- 
ftacusdcceflifletpacerfamiliaSj&nulIumomninoteftamen- 
tumfeciflec,  quiaadcauf<iminceftatiresrecidit.  Hinc  con- 
lequitur  vidtori  harreditatcm  eflTc  teftitt:endam,fi  vnftoria 
in  hociudicio faciat  inteftatum  dcfundtum ,  dubium  non  eft 
quinvitftoti  hircditas  fitreftituenda,quiainofficiofDm  cft 
tcftaroentura  Ego  dixifnpra,  hanc  querelam  inoftcio- 
fi  teftamenticum  petitione  harreditatis coiungi lolitam  fuif- 
lc.Ieg.fi  quisfilium.  Codic.  eodem.     Icaque  dicendom  cft 


igicur  teinpusnoncurric, nifiexquotempore  adita  cft  h»-      hwcdicatcrateftituidcbcrc,  vt  oftendit  Vlpianusin fpccie, 

quxali- 


InlTit.lI.lih.  V.deinoffic.tefi.- 


qusBaliquamobfcutitatemvrdeturhabere.l.filio.  i (f.§.con- 
tra.hic.  Quidarnfiliuseraancipatusa  patreprxtetiitpatrem 
fuum,  exharredauit  filiamfuam,  aduerfushocteftamentum 
filiahabet  querclaminofliciofi  teftaraenti.  Pater  autemha- 
bebat bonorum  pofleffionem  contra  tabulas  iure  manumif- 
fioniSjideft  ,  emancipatioiiis  ,  habebat  etiamiure  paterno, 
vtegodixifupra.  Dixienim  etfi  prjcteritusfitpater,eumta- 
men habere  querelara  inofficiofi  teftamenti,  quamuisapa- 
tte  filio  querela non  detur.  1.  pater  filio.  hic.  In  hac  fpccie  pa- 
ter  pcterat  agerc  querela  inofficiofi  ceftamenti,  icd  voluic 
agere  vc  nianumiirbr  bonorum  pofteffione  contra  tabulas. 
l.i,infra,fiquisapatrcmanumif  Hic  notandumeftpatrem 
egiflcnonqUerela,  fed  bonorumpofieffionc.tanquamma- 
numiftorem  filii  fui ,  ex  illo  edidto  fi  a  pat.quis  manumif.  In 
eoenim  iudicio  obtinuic  pater  infcia  &  ignorante  filia,de- 
indeagitfiiiaquerelainofficiofi  teftamenci,  hic  quxrituraa 
/itrefticHcnda  hasreditasfiliaj.-  quzftio&dubitacioexcbna- 
fcitutj  quod  paceriamegerat  aduerfus  teftamentum,ideo- 
qucvideatureafentenciaiusfaccrc,  fednonicaeft.   Non  e- 
nim  cgic  querelainofficiofi  ccftamencipaccr  ,  (ed  peciic  bo- 
norumpofleffioncm  conrra  tabulas  ,  quidacuriurcprafto- 
rio.  Illaautembanorumpofleffione  concra  tabulas  filii  fui, 
quam  pater,  vc  manumiftbr  accepic ,  teftamentura  ad  irri- 
tum  recidit.  Nam  fi  obiiciatur  filix  agenti  de  inofficiofo  res 
iudicata,  refpondebir  ,  an  tcftamentum  inofficiofum  eflec 
an  non  j  in  eo  iudicio  quacficum  non  fuifle.  lus  autem  tefta- 
mentiaccipcredebemus,  vtconueniat  titulo.  lus  ctiam  te- 
ftamenti  accipimus,aninofficiofum  fitannon.IdcbqUccum 
filia  patris  teftamentuni  vult  dicere  nuUum  ,  hoc  iudicium 
ciobeflcnonpoteft.  Quificum  cft  camcn  cum  de  iurepa- 
ternondncgic,vt  manumiflor,  fiegiiretdeinofficiofotefta- 
mehco  vc  parens  ,  aliud  dicendum  efler.  hinc  igicur  nocan-- 
dum  eft,  vidloriin  hoc iudicio  refticucndam  eire  hxrcdica- 
tem,fiis  qui  agit  querela  iuofficiofi  teftamenti  obtineat. 
Hinc  etiam  colligimus  adioncs  confufas  rcftitui ,  vt  dici- 
turinl.  eumqui,§.  vlt.  hic.  Ponedefunduni  inftituifleex- 
traneumhxrcdcmcreditorcmfuumj  &  cxharredaffefiliumi 
dcinde  filium  egifle  de  inofficiofo  tcftamento,  &  obcinuiflci 
fcriptushires  cogecur  reftituerc  ha;reditatem  huicfilio,fed 
ad;io,qua:competcbatciaduerfusdefun6lum,quareftextin- 
&i  propter  confufionem,reftituctur.Nam  adcUndo  hzredi- 
tacem  amifcrat  adioncm,  qux  ci  competebat  aducrfusdc- 
fundlum  :  quippe  quiidemnonpotefteflecrcditor  &debi- 
tor.  Sed  cum  aditio  illa  nulla  fit ,  reftituitur  ei  adio  amiflaJ 
nullam  vim  habetj  niillum  eifeilum  ea  aditio ,  poftquam  te- 
ftamentum  pronunciatum  eft  inofficiofum  in  ipecie  propofi- 
ta.  Hires  fcriptusaquo  cuifta  cfthatreditaSi  agetaduerfus 
eum  quiobtinuitin  querela  inofficiofi  teftamenti  ea  adio- 
he,quaegifletaduerfus  defunftum.  Similis  fpecieseftinl.fi 
roaritus.  zi.C.co.  Maritusinftituitvxoremfuamhiredcmi 
exhiredauitfiliam  fuam,filiaagit  de  inofficiofoteftamento, 
auocat  hastcditatettl  amatre,  matcraquaeuincitur  basrcdi- 
itas,expetitur  adiierfus  filiam ,  qux  amifit  hateditatem,  ea- 
dcm adione  qux  compctebat aduerlus  marituro,  fi  quid for- 
tcmaricusei  debebat.  Qupd  autem  dixirrius  refcindi  tefta- 
mencum,  hoc  intelligendum  cft  refcindi,  vel  in  totum  vel 
Jjroparte.  Aliquandoenimaccidit,  vtproparte  rcfcindaturj 
pro  altera parce ratum  maneat.  Quamuis  in  regula  iuris  di- 
catut  neminem  poflcpro  parte  teftatum  &  pro  parte  inte- 
ftatum  decedere.l.ius  nofttum.infra  de  reg.iiir.hic  tamen'ac-' 
ciditvtquisteftatus,  &inteftatusdecedat.dubcxempla  hii 
fum.-vnumeft  inl.nametfi.§.filius.  Filiusexhxredatuscftl 
jJatire.cum  duo  hircdes  eflent  inftituti ,  paterho  teftamtntb 
egit  filius  aduerfas  vrrunquc  diuerfis  iudiciis,  aduerfus  vnum 
ebtinuiti  ab  altero  fuperatuseft.  Hiccerrepropatte  tcfta- 
mehtum  rcfcinditur  -,  pro  alteta  fitmum  manet :  isetitprb 
parteha!fcs,abinteftatohabebitcohxiedem  pro  altera  par- 
tc  cx  teftamento.  hoc  videtut  contrarium  illi  rcgula:  quant 
nunc  adduximus.   Sed  hoc  receptum  eft  in  quetela  inoffi- 
ciofi  tcftameriti ,  &  in  alis  quibusdam  fimilibus  iudiciis  fx- 
pcaccidit  cx  poftfa<£l;o  ,  vt  rupto  vel  irritofafto  tcftamen- 
to  .tcftamcntumpro  parte  valcat,&proalceraparcerefcin- 
datur;  Sed  ab  initio  hoc  fieri  non  poteft ,  nifi  qui  teftameni 
tamfacitmilesfi(,  vtpoftea  dicemus.  Vnde  hxc  hxreditas 


parrim  eft  tcftamentatia,&partimlegitima.   Similis  fpecies 
cftinl.circa.24.hic.frateregitdeincfficiofo  tefTamcnto  ad- 
uerfustcftamentum  fratris,  duoerant  fcriptihsredestefta- 
mentofratris,  quorumvnus  notatuserarinfamia.dixicoro- 
petcrc  fracri  aduerfus  teftamentumfratris,  querelam  inofi-' 
ficiofiteftamcnri:fifraterinftitueritteftamento  fuo  turpera' 
pcrfonam.l.fratrcs.C.eb.poneergofratfcminfticuiflevnuni 
exhasredibushoneftum  hominem  ,  alcerum  aucem  curpera 
&  ncjcatiim  aliqua  turpi  macula,  vincit  vnum  ex  his  hsrcdib.- 
ab  altero  autem  vincicur.ficque  fracer  parcim  ceftacas,  parcira 
inceftatusdeceffiflevidctur.  Huc  pertincc  quift.tradlatain 
;  l.mater,hic.  Eftfpeciesobfcura&difficilis  i  vt  multi  funt  a- 
liaehuiufmodi,  Pauli.hxc  lex  inter  damnatas  legesenumc-. 
raciir.  Obfcuraaucem&difficiliseft,hisquiphrafin&racio- 
nem  loquendi  huius  auftoris  non  facis  petceperuntr.  Ego  adJ 
monui  luperiori  anno  in  incerprcracirne  1.  incer  ftipulan-i 
tcm.§.  facrani.  &  1.  cjuidam  cumfilium.fiquislegat.d.l.qui-* 
datneumfilium.  &d.§,fictam.  fificalit.iiusiudiciifacilein- 
telligcteiufdemauaoris  efle,ecfiiiilcriptJoncm  nonviderit. 
SxpcvidcturPauhisaffirmare,  cumtamen  hocdicat  difpuJ 
tando.Mater habebat  duas filias.vnam ptireriit , altcrara in- 
ftituitex  quadrante,  exmaiote  patce,  nempe  ex  dodrance, 
hxredcminfticuic  cxtrancum.  Dubitandum  noncftquin  fi- 
lixprsteriti  competatquerelainofficiofiteftamenti.  NanJ 
prxteritiomattishabeturproexhaEredatione.  §.  vlc.Infti.de 
exhited.liber.hrcfiliaprxterica  de  inofficiofo  egit  &  obti- 
het.     Nosproponimusvnamex  filiabusfcripcamfuiflehi- 
redem  exquadrante  ,  quxrithr  quomodo  ei  fiiccurrcndum 
fir.  Qu<Bftioexconafcitur,  quod  vidcturomninoinfirma- 
turacflcteftamcntum,quomodoigiturei  fuccurretur?  non 
enim  zquum  eft cam fraudare.  Non  eft a:quum ,  vt  hxc  filia 
refciflo  teftamento  per  querelam  inofficiofi  teftamenti  to^ 
tamconfequatur  hxreditatem.hoccnimiudicio  res  ad  eau"-- 
faminteftatireducitur,ideft,p»rinde  eft  ac  fi  paterfamilias." 
inteftatus deceffiflet.  quod  fi  mater  inteftata deceffillc t, hxd 
filia  praterita  fcmifleta  tantum  hxreditatis  confccutura  d- 
(et.  Ergononplus  confequetur,quamfimaterinteftatade- 
ceffiflet.difputat.dicipoteft.    Infpeciepropofita  videtur  id- 
eo  filia prafterita ,  C\  petat  totam  hxredicatem  ,  &  obtincaciti 
querela  inofficiofitcftamenti,  quafi  omittcrc  ab  inteftato*- 
Eaqujeexteftamentoadiithxrcditatem  ,  noh  poteftpeccrd 
abinteftato.  Namvideturomittcre  hireditatemahintefta- 
to.fi etiam  pecac  exceftameDCo,nonpoceft,qriateftamen= 
tum  f  cfcilTum  eA.Tr,tterea  dicendHm  efi.non  eft  fimilis  omit- 
tcnti,  quaeadiithaircditatcm  ,  putans  lcex  teftamento  hs- 
tedcm  efle ,  non  eft  intelligendum  velle  hireditatem  ab  in- 
teftatohabere.jfcf/^w.hicquafcgitcleinofficiofoteftamento 
femiflemconfequctur,filiainftitutaaltcfum  femiflem  con- 
fequecur.  Licet<juafimofficiofi.  Etficteftamcntumpropar- 
teratummanet,  & pro altera parte  relcinditur:proeaparre, 
refcinditur,  quamfuifletconfequutus  eixtraneusi  quihzres 
inftitutuseft.Z,w?^w4/5".hisverbisdibit  obiciftionem,  fieri 
Qonpoteft  ,  ytnon  valeatteftamentum  proparte,&valeaE 
proparte  cuni  furiofzfit  tcftamentum,fed  hiclurifconiul. 
zMk,<jHaJi^\n<{nn,V!deatHrfropeaddementiAmaccedereii,t^Hi 
taletejtametitumfectt.  Sentehtia  Pauli  cft,  vtputohictefta- 
hientum  pro  parte  infirmari,  &  pro  partc  ratum  manere.Ce- 
terum  &  fi  quis  putauerit  totum  teftamencum  infirmari,qui  j 
obcftquinfiliainftitutapctathireditatem?     Nam  vtraque 
filia  potuiflet  peterc  hxreditatcm  ab  inteftato.   Hoc  cxem- 
plo  admonemur ,  quod  a  nobis  di<ft  um  eft  rcfcindi  teftamch- 
tum  hoc  iudicio,  fic  intelligehdumeflej  rcfcindi  velin  to- 
tum  velproparte.Itaquc  hicdUo  ptxcipui  locl  confiderandi 
funt.  Quubusprodefthociudicium  ,  &  quibtis  nocer  iudi- 
ciumcontratcftimcntum.  Quiritarquibusprofithxcfett* 
tcntia,deinde  quibus  noccat.de  his  duobus  videndumeft  of . 
dine&figillatim. 

C    A    P.       XI  11. 

i)e  his  quihui  frodejifententia.  contra,  tefiamenttim  Utn. 

HI  c  locus  valdeob/curtiseftipropter  difficiies  antino- 
miasiufis,  quathicrcperiuntur.Inprimisdicitvirin  leg. 
<J.§, fi  quis  ex his.hic.Si quis  de  inofficiofo egerit.cum  ei que- 
tela  de  inolEcibfo  non  competetet,  &  obtinuerit.    Aduetfd-» 


lS2> 


TrancSDudrerii  Comment. 


tiuscontendcVat  Jn  iadido  eum  Bon  poflc  abintcftatofuc- 
cederedcfundo:  isnihilominus  obtinuit,  quarritur  quibus 
profit  hxc  fentcntia.  Et  dicitur  ei  nonprodeire.fediistan- 
lum ,  qui  ab  inteftaco  poterant  fuccedere.     Diucrfum  eft, 
quoddiciturinl.filio.i(>.&l.finonmortis.§.vlt.  lod.l.filio. 
matcrpratcriitfilium  ,  &  filiam  fuo  teftamento,  hlius  cgii 
querela  inofliciofi  teftamenti  contra  teftamentum  matris, 
filianonegit,velnonobtlnuit.      Ibi  dicitur  in  hitedicatenn 
legitiraam  fratri  non  concurrere :  nunc  dicimus  viifloiiam  v- 
Bius  aliis  ptodclTcqui  ab  inteftato  fucceduri  eflcn t^fed  fi ma- 
ter  in  tcftata  dccefliflet,potuiflct  ab  inteftato  filia  fuccederc. 
Aliudeftinl.finonmortis.if.§.vlt.hocvideturmagno- 
pere  pugnarecum  §.  fi  quis  exhis.naminhoc  §.  dicitur  vi- 
Aofiameiiis»  quinonpoteratqueri,quianon  crathlius,vel 
patcrvel  fraccr,&  obtiouit,  quianemoeumrepulit,ci  non 
prodefle  huiufmodi  fententiam  ,  fcdaliis  ,  qui  ab  inteftato 
fuccefluti  erant  defundo.hicdiciturviftoriamprodefle.Di- 
xiin  hac querela  locum  efle  cdidlo fucccflbrio,& liberos  pr^- 
ccdere  parentes  ,  &parcntes  prscedere  cognatos.  hic  dici- 
tur ,  fipaterobtinuerit ,  qucmtamenprscedebathliu$,ex- 
cluderc  prxccdentes  pcifonas  ,  &admitti  ad  hiteditaccm. 
hscvaldcpugnantiafunt.   Ego  noncontcramtempusinre- 
citandis  aiiorum  opiaionibus.     Mihi  videturhunc,  quivi- 
cit ,  nonfruftra  viderivicifle  ,  (cdperconlequentiametiam 
ceceris  ,  quiabinceftatofucceiTuticiTent,  ptodefle  ,  fitefta- 
mentum  non  eiret  faAum  a  defundo.  hic  locus  hoc  fatis 
probat.inl.  fimorcis.§.  vlc. fed  noscorquecexp!icatiod.§.fi 
quisexhis.Egofolicus  fumficinterpre:aii:iVi«  eipreficit  vi- 
(loHa ,  id eft,Don tantum ei proficic vidotia, (edetiam aliis, 
qui fuccelfuri  cflcnt  abinceftato.  Non  dubitoquinhocdu- 
rumvideaturiis,  quinonfuncfxercirati  in  formuhloqucn- 
di  iuris  auiSorum.  Vnum  fimile exeroplum  eft in l.lex  Cor- 
nelia.§.  domum.infra  deiniutiis.     DomHm  accipimusnon 
propriecacem,  fedetiam  habitationem,id  eft  ,  nontancum 
proptietatcm.    Sic  accipimus  quod  dicitur  in ).  i .  inf ra  de  a- 
quaquoti.  &  zftiua.  boc  maximeconlentaneum  eftiisqu?; 
diximus,inl.maccr.  In  fpecie  huius  legis  roacer  cbtinuit,& 
viftoriaeius  non  tantura  ei  prodeft,ledetiamfororij&  fo- 
xor  potcft  etiam  pctere  ab inteftaco.    Ad  1.  filio.in princ.  d.l. 
filio,nonobftac.  cgicpropartc,inquit,  prodcft  fectentia  iis, 
quirepudiatint.l.quirepudiantis.i7.1.fiproponas.§.vlt.  Hoc 
ropriumefthuiusiudicii.  hociudiciummulcafingularia  ha- 
ec,qui  non  repcriuncur  in  aliis  adiopibus  ordinariis.C//»zj 
/ii(f^rm'«/if/?<J?«A».Siclegendumefl;inaliislibrislegitur:  Cii 
faccrenttejtarnemnm.  Quod  hic  dicitiir de  cencumuiris  a  no- 
bisfupracxplicatum  fuit,  dixi  hociadicium  efle  cencumuira- 
le.l.vlc.C.depecic.hired.&l.Ticia.hic.huicfjmileeft.quod 
&cmn  '\Vi\A\  ftc>^i>(m.^ Mi.f.^oriavntw  fod<fi a'tsri.  nifi 
rcpudiauerit.Ad  mouendam  quertlam  ir.i.liic  oli  .teftamen- 
ti,  jixipr.Efticutumeflequinquennium.  P;xi  duo  hic-qoa^ri 
circahuncloci.im.  Quibusprofii  lcntentia  contra  teftamea- 
tumdiximus.Nuncadcetefa,quaj(equuntur,  progtediamur^ 

Cap.  XIV.     DehiiquihnsmcethxcfetitentiiX. 

SEntentia  quz  contra  teftamentum  ditiir  ,  non  tantum 
nocet  fcripto  hajiedi.fed  eciam  legacatiis ,  &  fideicoromif- 
fariis,quibusinteftamcnto  jiliquid  rclidumeft.eciam  fi  Li- 
bcrtasreIi6iafic.I.Papinianus.§.fiex  caufihic.  Adeovcrum 
eft,qHod diximus  infirmari  teftamemum ,  vt  ne  legita  quide 
auc  hdeicommifla  qui  relidta  funt  co  tcftatrento  valeanc. 
Siraileeftquoddicicurinl.rcpudiancis.§.v!c.  Dixirausresin- 
teraliosa(flas,aIiisnonnoceie.l.ra.'pc.dcreiudi.SedaIiqu2n- 
dofenrcntiaiusfacitctfiintir  aliosdida  fit.  velutifi  quidfi- 
necoIlafioncvIla,partcpra:fenteiudicatumfir.  Echjcrece- 
pcumeftinquiftione  nobilitatis  ,  ficucdicitutiaquaftione 
ftatus.cum  qua:citur  an  aliquis  fit  liber,an  (eruus,  an  patctfa- 
milias.filiustamilias.l.j.  dcliber.agnof.  Hocintelligendura 
«ciam  fidaafulacodicillarisadfcripta  fitteftamento.Qu^rfi- 
tnm  eciarafuicdc  cffeftufententii^quaefercurinquerelain- 
officiofiteftaracnti.     Ecdixirous  diftinguendos  elTetrcsca- 
fis.  NiTi  aliquando  fententia  fertJt  concta  ceftamentum, 
aliquandaproteftaracnco  ,  incetdum  ctijmvarisfant  iudi- 
curafentcntix  ,  vna  eftprotcftamento.alreracontra  tefta- 
iacfltuna.Dc  fentcntia ,  qux  ditar  contra  teftamcntum  dic«- 


l 


recoBpimus.  Ecdiximuseamfcntentfamnoii  tantotn  nbcete 
fcriptishsrcdibus  ,  quiluntineofcriptitcftamcnto,  fed  et- 
iamlegatatii»,  &fideicommiflatiis:  imoetiamiis,quibusfe- 
lidaeftlibertas.quamuisaUashbeitasmaximcfauotabilisfit. 
hiccnimfententiaius  faccredicituf,etfi  aliasresinter  alios 
iudicacaaliisnon  praiiudicct.l.  faEpc.dcreiudic.     Hmc  qujc- 
ricur,fi  adieda  fitclaufula  codicillaris  teftamcnto,  anlegata 
&fideicotnmifla&libcrtatesrcli(5lxdebcantut?haecquirtio 
traaatufinl.  Titia.  13.  Proponitur  huiulmodilpecies  ,  de 
quaconfultusSciaoIare/pondit.     Matcr  quidam  cura  da- 
asfiliashaberet,alteraminllituif,alterampr2ccriic  fuo  tefta- 
mento.-filioautcmfuolegata  dedit.  Exhoc  teftamento  du- 
biumnoncft  ,  quincompetat  qucrclainofficiofitcftamenti 
filia:  pr«teritar,nam  pfxcer icio matfis,vt diximus, pro cxhi- 
rcdationchabetur.  Seddubitatio&quzftienafciturcx  dau- 
fulaquam  adiecir  matcf  teftattix  fuo  teftamento./^o/»,inquir, 
hxcomniapritfiitriabomnihdredemto.  Etiam  fiquismihifuc-. 
ccfffrit  ab  inteftato.  haec  cft  claufula  codicillatis ,  quz  ma- 
gnara  vira  habet  ad  confirmationem  lcgatorum,&  fideicom- 
raiflbrum.l.vlt.C.dccodiciLI.exteftamento.l.camquam.C. 
dcfideicom.l.cx  ca fcriptura.ff.de  tcftam.I.  fi  pattoni.  jf.  §. 
vlt.  ad  Icnatufconf.  Trcbel.quainuis  aliastcftamentumnon 
valcat,quiaomiflaeftfoIcnnitas  infaciendis  ceftaracntisnc- 
ceflaria  ,  vclquia  aditanoncfthzrcditas  ,  nihilorainus  pro- 
ptcr  hanc  claufulamdebentutlegata,  quia  voluitteftatorea 
legataprajftariabomni  ha:fcde,etiam  qui  fucceffurus  cft  ab 
intcftato.  Vndcprobabiliter  quarfitumfuitapud  Scacuclam 
inpropofitafpccic,cum  refcinditur  tcftameatum,  tanquara 
inofficiofum  ,  propter  filiamprzteritam  vt  diximus,  an  lc- 
gatadebcanturproptcr  hanc  claululamadicdaro  ,  quialia» 
nondeberentur.Subiicituradfinem  huiuscapitisnota  qm- 
damPauli.  Taulmnstatacproht.  vult  Paulus  inpropofita 
ipccienondcberilegata ,  autfideicoramiflaabintcftaco,  et- 
lamfiteftatotexpitflerit ,  fe  vellcaquocunque  haitede  ft}o, 
ctiaialegicirEoluccedente  abinteftato,  Icgata  rdfta  pra- 
ftati.Dcmcnsnon  magiscodicillosfaccfcpotcff.q-iamtcila- 
mcntum.l.i.&l.diui.§.codicillo$.ff.dciurccod.E'roclaufn- 
la  codicillatis  nonpoteft  facerc  ,  vtteftamcntum  ^ondiciim 
adementcvalcat ,  ctiaminvimcodicillorum.  Sanitasmen- 
tis  ncceflaria  eft  in  codicillis  tadendis  ,  ficut  in  tcftamento 
facieodo.  Quafiadementt.  Hi$  vetbis  luiifconfultusfignl- 
ficat ,  quoa  Gicitur  inl,eg.5.hic.fanummcntiseumnon  efle, 
qui  indigni  &  innocentcm  filium  cxdufic  ab  hsreditatc 
Iua,cuminhac  re  idem  fccerit ,  quodquiuisdemcnsfaccret 
ficccaufa:excludcrcfiliamabha;reditacc  fua,dementi2  eft. 
Ha:c  fenccntia  Pauli  eft  Scaruolam  notantis.     Nara  Paulus 
notasfcripfitadrefponfa  Sczuola:.     Sed  confiderauit  Sca:- 
uola  ,  non  continuo  demcntcra  efle  ,  qui  immerentem  ab 
ha:teditate  fua  cxclufit ,  qui  exharredauir.     Et  multum  in- 
tcceftintcfteftamcntum  fadlumabhomincdcmenie,&  te- 
ftairentum  fadum  ab  homine  faox  mcntis.  Sed  probabi- 
Jis  eft  fcntcntia  Pauli  quam  bic  fequi  debemus.     Quidam  ex 
cruditisnoftri  tcmporis  ,  intcr  quosFrandfcum  Conanura 
honoris  caula  nomino  ,  cuius  pr<edara  monumcnta  ma- 
gnaro  gloriam  audoti  fuo  pepererunt,  cxiftimauit  Scs- 
uolam  hic  incpte  refpondiflt  ad  quarftionem  propoficam. 
Ego  autcm  alias  dc  hoc  gcnerc  fcfpondcndi  vecetum  lu- 
rcconfultorum  maxirocquc  Sciuoli  fcripfi  ,  cdico  de  hac 
re  nominacim  libcilo.  Scripfi  hic  nonad  propoficam  qu;F- 
ftioncm  refpond.fle  Sciuolam.  Scamola  hiciuscertum  rc- 
fpoodct  more  vcterum  lareconfultor um.  Refpondet  Scx" 
uola,  quodcerciiuriscft,  ficutinlcg.  atcftatore.  infrad« 
cpnditio.  &dcmonftrat.  reipondct  pofle  qucm  committe- 
refideicoruin,  quos  ab  intcftato  fibifuccederefperar,  non 
tantum  eorum  fidci  quos  inftituic  h^redes  in  teftamcnto 
fuo,vt  lcgata  &  fideieommifla  praftent.    Et  ficexiftiiBauit 
Scacuola  in  ptopofita  fpecie  ,  nihil  cfle,  curabillo  certoiu- 
rerecedcndumcffet.     Noninepce  igicurhocabeoralpon- 
fiam  cft.     Paulus  tamen  ab  eius  /cntentia  receflitmocusa- 
lia  probabiliori  ratione ,  quod  videatur  quafi  ab  homino 
demcnte  hoc  teftamentura  fa<aum  cflc.  vt  in  lege  tcrtia, 
hic.  quiapropoficafuerar  gcneraliter  qu^ftio.     Confulror 
nonfatisexprcfferatid,dcquo  dubitarct,  quia  vidcbat  eum 
non  latis  cxprinscrcid,  de  quoconfulcbatur,  ide»  dicir  .•  li 


In  l^it.IIMb.V.de  inoffi.teft. 


i8 


5 


hoc  qusratur.  Ideo  inirum  non  eft ,  fi  rerpondcrit  fub  con- 
ditione.  De  centumuirali  iudicio,  non  eli  necedehicplura 
diccre  ,  quamuis  Accutfias  ceatumuirale  iudicium  a  cen- 
tumuiris,ideft,{enatoribus  didtum  efTepucet.  Centumuiri 
erant,  qui  de  petiiione  hxreditatis  ,  &dcinofticioro  tefta- 
tncnto  iudicabant.  Quod  autem  dixiuius  fententiam  ,  in 
querela  inofficiofi  teftamenti  latam  ,  contra  teftamentum 
nocerelegatariisacfideicommilIariis,autiisquibuslibertatcs 
relidiz  fint  teftamento ,  hoc  intelligendum  eft  cum  aliquot 
exceptionibus. 

Vnaeftinl.  cummater.  quscftexlibro  finguIariPauli, 
decentumuiraliiudicio.  In  hac  fpecie  de  quacognofcensde- 
creuit  Adrianus  Imperator  ,  teftamentum  rumpitur  quan- 
tumad  ififtitutionem  attinet,redlegata&  libertates  nihilo- 
niinus  pra;ftantur.  Inqua  ipecie  expendendum  eft&  con- 
fiderandum,  non  poftefa(^ummatcisargui,quafi  earecef- 
ieric  ab  ofticio  pietatis ,  cum  falfo  mater  audiftec  filiumin 
militiadccellillr,  &alioshxredesin  teft^mento  inftituifter. 
Hoc  cafu  credibilceft,  fimaterintellexiftec  filium  fuum  vi- 
uere ,  eum  hairedcm  infticucuram  cfte.  Vifum  eft  Adriano 
facis  elTe  ,  fi  querela  inofticiofi  ceftamenti  ita  rumpatut  te- 
ftamentum  ,  vt  partem  fibi  competenccm  Hlius  qonlequa- 
tur  ,  qusfibidebeturabinteftato  ,  fedtamen  quodadlega- 
ta,ratu!n  ac  firmum  teftamentum  manear.  Qjix  fequuntur 
ineodctncapice  mulcum  obfcuritatis  habent.  llludanno- 
timxac(i,Nam cuminofjjctofnm.  Suntqiiitaintcrprecentur 
hxc  iequentia  verba ,  quafi  P^ulus  reprehendat  notctque 
quod  AJrianus  decreuic  delibercatibus  &legacis  ,  vc  lcgaca 
&  Ubertates  prsftenrur  ,  quafi  hacracionenicacur,  quade- 
crecamillud  Adriani  Imperatocis  quafi  abfurdumfit ,  exeo 
teftamentoquod  inoffic;o(umarg!j"cur,Iegata&  fideicom- 
miflapriftatc.  la  haac  lententiamvideodefcenderecrudi- 
tos  qnufque  noftri  cemporis  ,  quibus  vix  aiTencici  poflum. 
Moucc  me  ambiguitas  huius  oratioiiis ,  & quod  fuperius  tra- 
diJimus,  locuni  communem  rradt^ntes  dcinterpretacione 
iuiisex  ritu.de  lcrgibus,&  fenatufconfil.I.inambigua.  Dixi 
in  ambigua  oraf.ione  accipiendara  elfc  eam  intcrpretatio- 
nern,q  laevitio  carec.  Haucautemquam  fequimur  non  po- 
teftdici.meoiudicio.carerevitio.  vixenimcredibile  eftPju- 
lumtantum  (ibianogafle  ,  vcdecretumprincipis,  quodque 
legis  vim  habec,aufusfu;rit  nocare  &  rt-prehendere.  Sipe 
quidsmaccidic ,  vcalii  aliorum  fcripca  nocenc  &  reprehen- 
danc.Ex  lurifconfvidemus  Paulum  aliquando  rcprehende- 
reSc2UoIam,aIiquandonotate  Papinianum.  Sed  magnate- 
mcritas&audaciahaecfaiflct,  decrctumpriacipisreprehen- 
d.Tc  &  nocarcquod  vim  &  auifloricatem  iegis  h  ibet.  Gura 
igiturhoc  dubium  fic,  mihiita  videtur  accipiendumefle,  vt 
non  reprehcndatur  refcriprura  principis.  Nihilcnimvifum 
eftdigniusnoratu  &finguLriusinrercripto  principis,  quara 
idquoJdicicuidelegatis&  libertatibus.  E'go  hoc  merico 
annotacidcbuit^quodadiiciturindecrcro  Adciani  principis. 
H:ecinrerpretatio,paceaIiorum  dixcrim,mihividecurlonge 


duracflc,  acfiinftitutus  hwes  eflet.  Inptimis  fauor  tcfta- 
mentiidpoftulat.  Secundoproponitur  maternonpotuille 
mutare  fuum  teftamentum ,  &  decefliflein  puerperio ,deia- 
dealios  filios  hiredes  inftituifle.  ha:  circumftantii  fuadent 
plenillimefjucndumcfleeius  teftamento.  Credibiie  eft  e- 
amfimulinftituturameflehunc,  fiei  Hcuiflet  mutare  tefta- 
mentum.  His  igitur circumftantiis ,  quae  mulrs  &  vai  ix  funr, 
adduAusImperatoritarefcripfit.  Hifpccies  mnltum  difli- 
milesfunt,quaetamenimpeticis&rem  non  faris  expendcn- 
tibusfimilcscfTevidcncur.  Hocaccidiciis,quidi(igcp.cer  cx- 
crcicatifunt  inquaque  arte,  cumahi  viJeantur  plane  c;fcu- 
tirc,quires  diftinguere  ,  aut  difcernere  non  poirunc.  Re- 
fcifTo  crgo  tcftamento  per  querelam  inofEciofi  teftamenci, 
legaca  &  fideicommifla  ,  imoeciam  libcccaccs  tehdx  non 
dcbentur.  Inde  quxricur  quid  fi  teftamcncum  pro  parce 
cantum  rcfciflum  fic .-  hac  enim  querela  variis  modistefta- 
mentumrefcinditur,vt  teftator  habeat  teftameotarios  ^x- 
redes  ,  &legitimos  fimul. I.  circa.  hic.  Quid  igfl-ur  fi  tefta- 
mentura  refciflum  fic  proparre,  quid  dKenns  delegaris& 
fideicbmmiflis,'  hic  quxftio  rra6tacnr  in  !.  cnm  duobus.  C. 
eod.  vbi  dicicur  ,  legaca,  qux  dimfior.cm  recipuiiu  ,  pro 
partc  pra^ftari  ,  fi  rcftamentum  pro  parte  rcfciflum  fit, 
quz  vero  nonrecipiunt  diuifionem  ,  ca  ia  fohdiim  przftari 
deberc; 

■  Quiftioeftctiam  dcrcpcritionelcgitorumfolucorum, 
vclfideicommifrorum  fifolutafint.  hxres  fcriptusin  tefta- 
mento  inoflSciofo  Iegata&  fideicommifla  foiuir,  &  libcrtates 
prarftitir.-rcfciflumcfttcftamentum  querelainofticiofi  tefta- 
mcnti,quxrituranpoflitrepeci  quodfolutumeft?  bacqux- 
ftiotracSratut  duob.inlocis.ini. Papinianus.§.ficxcau(a.&l. 
eumqui.§.itcmqujjfitum.hic.  Invna  lege  dicitur  repcritio- 
nera  ci  dare,qui  teftam  :nto  exhircJatus  crt,  vel  ei  qui  foluir. 
Inalialegcdicitur  :  Sifciens  foluerit  nonpofrerepeteie,& 
hunc  locumtradlauiinfrafub ri.de condic.inJeb.ad  I.  6.  vbi 
dixi  Bon  mirum  efle  ,  vtquodquisfoluit,almsrepecac.hxc 
quxdiximus,locumhabcutfecundumiu$  an;iquum,  quod 
in  Pandet^asrelatumcft.Hodic  autcm  pernouf  llim  confti- 
tutionemIuftiniani,quando  per  qaerelam  inoffi.iofi  cefta- 
mcnciteftamentumrcfcindicur,  legjca  &fideicommi/rade- 
bencur,&quxcunq;teftamecoreliifta  funr,firma&tar3  ma-' 
nent,refcindicur  teftamentumcantun^t^uantum  ad  infticu- 
tionematciner,Nouella  conftir.  1 1  f  .in  Noricaedirione  vulgo 
infcribicur,vtcumdeappe!.  HaGderecameninagnsconcro- 
uerfiaeft,necmirum  efteosincanram  controuctfiam  inci- 
diilc,cumdubirarint.anquerela  inofficioficeftamentiper  ea 
conftitutione  fublata  fit.hxc  quxftio  plenc  craftaca  fuic  a  no- 
bis.Ego  dixinunquamvenifleinmenteIuftiniano,vtquere- 
lam  inoffidofi  tcftamenti  toIlercr,fed  luftinian.vulc  fi  quis  c- 
geritquerelainofficiofiteftamenri,nonaliter  vincerefc-iptii 
hxredemintcftamento,quafiobfcruacafuerint  ca,quae  co- 
ftitutafunteaconftitutione.Oportecpr;mum,vtfiliusexhac- 
redatusfit  ,  obiuftamcaufam.&eaexpreflafitatcftatorein 


probabilior&meliorefTt.'.  Qupdqixriturvtruminhacfpe-       tcftimento.  Dcindc  quod  probcthxrcsfcriptusveramefle 


cierumpaturteftamentum,quancum  ad  inftirucioncm  atti- 
ncccercum  eft  hlium  pncericum  non  poffe  rumpere  tefta- 
mcncura,  nifiper  querelam  inofficiofitcftamenti.I.praecc- 
dente.  §.  vlt. fednobisfaceffitncgotiuml.j.C.  eod.eamlq- 
gemiam  nosinterpretaiifumus,  fedvteiusfcntcntii  melius 
intclligatur,&  vt  facilius  conciliaripoffint,  qux  videntur  dif^ 
fentirc,  aliquiddeearcrepetendumeftind.l.j.C.eod.  Ea- 
demfpeciesproponiturvtvUetur,  &tamen  conftitutum  eft 
prxteritionem  matris  haberi  pro  inftitutionc.perinde  efle  ac 


caufam.Si  bxcobferuata  no  fucrint.vult  luftinianus  pofle  re- 
fcindi  tcftamcntum  per  querelam  inofficiofi  teftamenti.  hxc 
continenturluftinianiconfticucioncjfieam  noncauillemur. 
Tcnendum  ergo  cft  luftinianum  canoua  confticucione  iuri 
antiquodcrogare,quodiamrccicauimus,&hodiein  querel» 
inofficiofi  ceftamcnti,fi  rcfciirum  fucrit  reftamentum,nihi.'o- 
minus  legata  &  fidcicommifladeberi.  Sic  decretum  illud  A- 
driani  proxime  ad  ius  hocnouamaccedir.  Ecforceexcm- 
plum  huiufmodi  decrcri  vtilitateeius  pcrcepta  raouir  lufti- 


fimaterinfticuifrecfiliumq'iemprxcericrac,ignoransfeeura  nianum  ,  vtlaciusproducecet  vtilitatiscaufa.biceftefFetliJs 

filiumhibere.hic  autem  prxrecitio  matris  habetur  pro  ex-  fcntcntix,  quxdaturcontratcftamedtumin  querelainofli- 

hxrcditione,  &necefl[atiaeftqucrela  inofficiofi  teftamenti  ciofiteftamcnti.Sedanimaduertcnd  imeft,fuperiusdi£lain- 

adrurapendamteftamentum,aliasadhxreditatem  afpirare  tclligendaefle,fiappellatumnonfitafententia.l.Papinianus. 

non poteft filius prxteritus.-  fic dicitur in  1. ; .C. eod.fi  modo  §.fi cxcaufa.Nam fi  prouocatum fucrit abca fentemii contra 

feceritteftamentum,duofquefiIiosquoshabebat  inftituerir,  teftamentum,  fufpcnditurinterimeffedusfententix.     Eft 


aliumque  poft  teftaraentum  fadlum  fufceperit,  decefTcrit- 
quenullaeiusfaftamentione.cumhaberipro  inftituto,  fiei 
nonliciieritpoflpartum  mutareteftamentum,  putaquiain 

fiuerperio  deccfllit;  fedineahypothcfi,vt  ego  docuim  eius 
egisinterpretatione,aIixfuntcircumftancix  obquas  refcri- 
pfit  Imperator  filium  ptxteritum  a  matre  perinde  haben- 


locus  communis  de  effcdta  appeilationis.l.i.adfenatufcon. 
Turpill.  vbidicitur  prouocationis  remedio  fenccnciam  cx- 
tingui.l.i.§.vlc.infradepoenis.  Damnum  enim  non  incclli- 
gimus,  quiappcllauicafcnccnciaadaeifuseumlata.  Vnde 
omnia  mancre  dcbenc  in  eodem  ftacu,  fiappellatum  fica 
{enteacia,quzaduetfasceftameuturalataeft. 


l84 

Notanchimtamefleftviftorier  caufa ,  inhoccafu.decer- 
»1  interim  aliroenta.  Et  dc  hac  te  eft  locus  obfetuatior  e  di- 
cniffimus in l.fi  inftituta. §. dc inofEciofo.  hic.  Sentcntia lata 
fuitcontta  tcftamentum.  hiediciiut .-  fctiptus  haeres  appel- 
Jaucrat ,  quamuis  regularitcr  appcllationc  pendcnte  uihil 
innouandumfit ,  tameninhoccafaa:quumvifumeft  ,  vtvi- 
aoti  deccrnantur  alimenta,  vfqueadfincmiitis.hicmagna 
•»quitas,&  magnaratiofuadet,  vtintcrim  vicaortprouidea- 
tur.proptetmagnas  circunftautias.  hic  expcndcndx  funt 
circunftantijCj  proptcr  quashoc  piacuit  impeiatoiib.  Coo- 
fideratinhic  fpccie in piimis fiiium  cflc cui  piouidctur.pio- 
Dooituf  pupilJus  eflc.  i£tas  etiam  fuadet  vt  ei  confulatur»pio- 
ponitur  inops  effe,  ita  vt  ahtei  (c  lueri  nequeat.ptoponi- 
tuf  ctiamlataefTepfoco  fentcntia,  noncontta  eum  ,  quod 
diligeotetcoDfidefandumeft.  Sufpcnditut  quidemcffedlus 
fcntcntix ,  propter  appellationcm,  dumpendetappellatio, 
fedintciim  tamen  piarlumitur  pro  fententia.  1.  H;rcnnius. 
§.Caio.infr.decui<i.nc  proptermoram  iudicii  cgcat  pupil- 
lus ,  fiiius  inops  ,  vt  hic  proponitur.  Igitur  non  immctito 
placuitcialimenrapto  modo  facultatum  decerni  dum  pcn- 
detsppellatio.  Hocexemplumfecutividentur  eflePontifi- 
ces  ia  abbatibus  &  monachis  fuis.  c.ex  parte.de  accufat.  Si 
monacbus  litigec  contra  abbatem  fuum ,  lite  pendcnte,inte- 
rim  cogetur  ei  abbas  alimenta  pratftare,ne  bis  foite-moria- 
tur,qui  alioqui  connumcratur  inter  mottuos.H^c  de  fentcn- 
tia,qu£dacuradue(fu$ceftamcntum. 

t    A    P.    XV. 

DeJententUproteJiamentoldtd. 

E"  T  in  primis  diccndum  eft  ,  ficuc  fenlentia  lata  contra 
reftamentum  iplum  ceftamentum  tefcindit ,  ica  eciam 
iencentialatapro  teftamento  ipfum  teftamentum  infirmat, 
ex  loco  a  contrat  io  fumpco  cx  I.  Papinianus.§.  fi  ex  caufa.  De- 
indeaddendumeft  t,  &hiceft3lius  effedlus  huius fententi<r, 
quodquii'uccumbi:in  hociudicio,cumfencenciafcfcut  pto 
teftamento,  perdic quicquid  reliifium  eft  fibi  eo  teftamenco, 
id  ei  aufertur  canquam  inJigno ,  &  fiico  vindicacur.I.  Papi- 
nianus.§.meminille.  Si  quid  forcc  ei  legacum  fic  ceftamenco, 
isnonpoteftpecefc  ,  hic  poenapie^flicurptopteiimprobam 
accufacionem,  &quereIamfuam,idqucabIatumvcindigao, 
fircovindicarur,ficuc  alia  qiisqne  quzindignis  auferuncur, 
quodnorandumeft.  nullibienimca;n  apeicc  exprefluraeft, 
vrq  'rindi^iiis  auferuricur,fi!'covind'centur.  Etcftlocus 
cornaiunis  de  Jegaris,  qux  vt  in  Jignis  auferuncur.  Scudiofi 
eft dilige  iter  hacc notarc ,& inindiccs tcfen e: h jc autcmin- 
terpretaiarVlpianus  in  verbis  (equcntbus  :  fi  quisperfcue- 
raueritinlite.quamirnprob^mvocanr.vf^ueaJ  (cntentiam, 
hacplc(SliturpflEna;d;ind;add  tIurifconf.fi  aLfenTccopro- 
nunciatumfuerit,  fecundumpartcmpracler.tem,  nihilomi- 
nus  eum  confecuturum  ,  quod  ei  teftamento  rcliilumeft. 
QjpddiximL.saufeicndamefle  lcgatum,  vrindigno  ciqui 
falioaccufauitteflamentum  ,  &fili;o  v-nd'candum,  intclli- 
gcndumeft,fiIatafitfentenciaproaducr(ar!o,eopri(ente.fi 
vcro  lata  fic  eo  ab(cncc,non  pleiftecut  hac  pccna.  Simile  eft 
quod  dicicut  in  l.fi  idco.infra  de  euii^.Si  lata  fi  t  fcn>entia  cm- 
pcore  abfence,non  habebic  aciionem  de  euidione ,  fed  habe- 
bicfilataficcoprxrentej&contradicente.  Cet  rttmjlidrogfi- 
/w^.  hocpercinecad  interprctationem.dicimns  cum  amittcre 
Iegata,&c.Qmd  fi  legata  fit  ei  pccunia  &  fideicommiflaeius, 
vt  eam  alii  rcltituat,an  illud  legatum  amiccet?Ec  dicicur ,  quia 
cius  emolumcntum  ad  eum  non  pcrtinec,  id  legatum  non 
vindicarififco.totaenimhircdirwnon  vindicabicurfifco,  ii 


Tran.^UArem  Qomment. 

quamuisIexFalcidiaeipermftratquaftam  pirtcrn  de3acere7 
Exhisquaediximus,  nafcunturvaria:quiftione5.-  eashic 
tradVaturifumus:  vnaeftinl.etiam.ii.hir.variaeftlcdtiohu- 
iusloci.In  codicibusquibufdamitalcgitur,  etiamfiintjuereUl 
tnofficicfinonobtinHit.ic(\c\e^K.V{a.\oznitt  inaliis,atm  Fio- 
rentinis  deeftnegacio.  SecundumNoricamle(aionem,quae 
cft  HaIoandii,qu3;ticur,fiisquiagicquereia  inofficiofi  ccfta- 
mcnci,non  obcinuetit,quia  (eoccntiaiata  eft  pro  teftamcnto, 
an  quod  ei  derogarum  eft.intci  viuos,qui  egic  queitla  incffi- 
ciofijficciaiiferendum.JEcdicicureinonefleaufcrfnJ-jm.  vi: 
cxempligi-atia.fidedicaliquidfilisfuacin  dotem,&  ra^p^ rit 
quciclaiuofficiofitcftamencij&nonobtinueri  ,quoticioij- 
tisnomincdatumtft,  nonaulciccBr.  Hjic  roi  ientaDcura 
eft,qucddjcicurinl.  poftlegatum.  iiifradeh  sqtnb.  vc  indi- 
gn:s.§,quimorcis.Cumdicimbseum,qi  ifuccubuiiinq  icie- 
la inofficiofi ccftamcnti,amittere ,  qur d eo ccrtaaento ti t e- 
lidluns  cft,hoc ooh  jicrtinct ad  id  qucd ci  don  cum  eft ,  extra 
Caufamteftamcnti.  Scdaliceiin  l*andedisFiorer.:in!slcgi- 
tur.deeft  negacio.Secundum  hanc  Icdtionem ,  non  ponmia» 
fentcntiamlatame(Iecontra(cftaraencum,ttfLifluineiIere- 
ftamcntura,ficinftitutu$inieftamcntopoteiit  cxhoc  leib- 
liicnto  p<:c(:re.  rclciflb  teftamenco  pei  qutielaiT.  inofna.jii 
tc#amcnti,omniaqua:cotcftamcnro  rcliftafunt,  fedciau- 
fcrcntui.-fedquodeidonatumcftnonauferecirei.-  vrraqiie 
le^io iuri conueniens  cft.  .^<w  viuiatt,  <^e.  cft  parcicula  i  e- 
(ponfi  Modcftin.ci fcilicct ,  dc  quo  con(ultusfucrat,dequo> 
quzrcbatur.fumptum  cft  tantum  id,  quod  pcr tineie  videba- 
turadhunctitulum.rcliquumomiflrumeft.  Ego  ideiisalias 
cbfcruauiin  icg.curcnt.zi.fF.de  tcftibus.cumeuTilccumin. 
terpretarcraduerfusaliorum  fehceaciara.  Aliaquxftiocftin 
l.filius.vel  potius  aliz  quzftiones. 

Piima  quzftiocftdepatie,qu''cgic  qucrc'a  inoflaciofi 
tcftamenti iufc  filii.  filius  txhzreda'u<etdt,egitfoitet>jter 
confencientefilio,  finonobtiBuetit  in  acctfiritne,  fr:  ft;!- 
tcntia  feiatuf  fecundutti  ceftimenrum  ,  an  quod  patiJ  6^" 
tumeft,fifco  vindicctut&publicerut?  dubiurnnoacftq  ■  a 
lcgatumrcl;(^  im filio publicecur.  Sed  quid  diccmis  oe  e- 
gaco  pacri  rcli(5io  ?  Hic  re^ondct  lutifconfjjtus .  parat  fi- 
liononfibi  vi(5toiizcommodum.  lo  haccaufs  nihJ  agicuif 
dc:officiopaciis  ,  fed  dcmciiiisfilii ,  idcft  ,  3nt-.lius  merito 
exhzicdatusfic,annonfir.  Pateragit  quctelaiaofficiofite- 
ftamenci ,  noa  fuo ,  fed  filii  iuie.  Et  perinde  eft  ac  fi  filius  a- 
getet,  filioagence  de  inofficiofo  nonzquum  cft  patrcm  a- 
mitterc  quod  fibi  eo  teftamenco  teliAam  cft,pioptci  accufa- 
tioncm  filii. 

Alia  quzftio  eft  in  eadcmlcge.  Filiuscxhxrcdarusrf^i 
patre  ,  mc  hzrcdcm  infticuic  moca  iam  lice  aduerlus  ttfta- 
mcncumpacris  ,  cgo  perfecutus  fum  eamlirera  :  pro  celta- 
mcntopronunciatumcft,quzricuranamiccam  legicum  mi- 
hicotcftamcntoreliitum?  Gertum  eft  me  egifleiuremco, 
&fucccffiireinqucrclainofficiofi  teftamcnti.  Nontan  ca 
amittam  illud  legatum,  mihi  eo  teftamcnto  teli(5tum,quia 
egiiuiehxrcdicaiio,nonautemtanquam  exhzrcditus.  Ec 
mult  um  rcfcrt  an  quis  nominc  piopiio ,  an  vero  nomine  hz- 
reditario agat.Hzrcs fuftinct  duplicem  perfonam,& cius cui 
f)Cceflir,&fuam.AmittitigiturisilludtancuiQlegacumquo<i 
ptffequicufiurchzrcdicario. 

/r^wyf^iryfl^-tw/.AIiaeftquzflio^fpeciesobfcuritatcm  noa 
habct,ii$intelle(flisquziamdiximus.  Hic  obitcr  obfcruan- 
duscftlocuscommunisdebonismaccrnis,  quoniam  aliico- 
inodumvi(ftoiizparar.  Patcrcnimagens  nohiincfiliidein- 
officioforcftamenro,non  fibi,fedfiI;ocoirmodum  vi(fIoiiaE 
paraccciamhociure^quodinPandcAasrelarumcft.  Al.aac- 


hzres infticucus, qui idflus cft  alccri  hzreditatein  rcfticucrcj       quirunturfilioprzcer  caftrenfe ,  &quafi  caftrcnfe  peculium. 


non obcinucrir  in  querelainofficiofi.fcd id  tantum  quod  per 
lcgem  Falcidiam  potuit deccahere.Diximus  fupra ,  hanc  que- 
teiam  daticancum  cxhxrcdaco,nonnunquam  przcorito,vt  fi 
filiusfucritprzieritusamatre,  iediuftituto  noncompetere. 
Scdhicdicitur  inftitutusefTc,  &hi$  vcibis  innuic  cum  pofTe 
querelainofficioficeftamcniicxpcriii.  Sedcumdicimus.in- 
flicuco  non  poflc  qucielam  inofhciofi  ccftamcn^i  compece- 
rc,idcft,quiemolumcncum  cx  bzccdicace  pcrccpcurus  eft, 
nonincclligimus  infticuco  deneg.indam  efTc  querdam,  qui 
rogatus  cft  tcfticucie,nudupi  tantum  noraen  habct  hztcdis, 


Dc  cafticnfi  vel  quafi  cafticnfi  nulla  dubicatio  eft,&  hic  locus 
oftendit  ctiam  hzrcditaccm  maternam  acquiri  fiJio.i.  j.  C.  de 
bonis  matcinis.fed  huius  rci  difputatio  alio  rciicici  da  t  ft. 

Aliaquxflio  cft.  Legacumeft  aliquid  cutori  velcuracori 
incotcftamenco,  inquopupillusptzccricuseft  vel  exhxre- 
datus.  Tutor  pUpilli  fui  nomine  egit  dc  inofficicfo  tsfta- 
rtenco,nonobcinuic,inealicefencenciafercur  fecundum  ce^ 
ftamencum,quzricur  an amiccac tucor  quod  fibilcgacij  eft  eo 
teftaracnto.lutifcon.aitfccutUsrcfcripcumD.Antonininda 
atnicccre.  Namtutor  cogicurvelicaoiic  compeceQtes  adio- 

Dcs  pu- 


In  Tit.lI.Ub.VJeinoffic.tefl, 


oespupiiroexercete.neeeflltasenini  officii  fui  enm  cxcurat. 
l.cutore.infradeiisc}uib.  vcindignis.Sed  quomodo  valet  le- 
gatum  cum  teftamencum  pronunciatum  eft  inofficiofum? 
Namfententianocet  legataciis.  I.  Papinianus.  §.  fiexcaufa. 
Refpondec  Bar.  fi  teftamentum  pronunciatum  fit  inofficio- 
iiim,leg3cum  relidlum tutori  nihiiominus  prseftari ,  quamuis 
alias  non  przftetur,fed  non  animaduertic  vir  bonus  liic  agi  dc 
fententialataproteftamento,fedcontrateftamentum.Cum 
fentcntiafercurproteftamento  ,  finihilaliudimpcdiat ,  cur 
con  valebuDt  legata&  fideicommifla?  Vetum  eft  ad  punien- 
dumeam,quilitem  imptobammouit,&ad  fineminea  per- 
feuerauic  .•  auferri  ei  legatum  vel  fideicommillum  relidium 
tanquamindigno&fifcovindicari.  SedfefellitBarcolum  & 
aliosconfafio  &  perturbacio  horum  capitum,  quibus  multu 
lucis  adfert  diuifio  qua  vtimur. 

Ex  his  quae  diximus ,  appat  et  magnum  cfle  effeftum  fen- 
tentiz^quxferturproteftamento,  inquerelainofficiofi  te- 
Aamenti.  Diximusptimumeam  confirmare  teftamentum, 
deinde  puniri  eum,qui  de  inofficiofo  teftamento  egit,  &  non 
obcinuit.  Nec  dubicandum  eft,quin  fubmoueatur  cxceptio- 
ne  rei  iudicati,is  qui  egic  deinofficiofo  teftamenco ,  cum  ab- 
(olutuscfthiresfcripcusineaquerela.  Sed  qua:ftio  eft  aa 
poflic  alia  ex  caufa  ceftamentum  impugnare,  quod  ceftamen- 
tum  falfum  fit,&  quod  teftamentum  iure  perfe6lum  non  fit.' 
ha;cquxftiocrad;aturinl.eiiqui.  hic.  Isquiegitdeinofficio- 
foteftamcnto  ,  &  non  obtinuit  ,fidenuoagatfubmouebi- 
turexceptioncreiiudicats.  Quidfi  velitimpugnare  tefta- 
inentum,vtfalfum  ,  noh  aucemvc  inofficiofum?  hic  dicitur 
non efle  fubraouendum  cxceptionc  t ei  iudicat2.  Et  idcm  dc 
codicicur,quidicitnulIumefleteftamentum.l.  contramaio- 
rcs.C.eod.Ratioeft,quiaexdiuetfis  caufis  agiturde  falfo  & 
deiDofficiofo.quamuisvttaqueadtio  ad  eundem  finemfpe- 
«5bec,aefnpe  vc  pattemfamiliasinteftatumfaciat,  vc  ad  cau- 
fam  inceftici  res  omnino  recidat,  tamen  alia  cft&diuetia 
caufaagendi,  vcroque  iuJicio.Isenimquiagit  deinofficioio 
teftamenco,dicitdefun6lum  teftamencumtecifleconcta  of- 
ficiumpietatis,  &videriparum  fanx  mentisfecilTe.quiindi- 
gne&immerentem  pratetiir.velexhsredauit  filium  fuum,. 
dcinde  pecic  vt  petinde refticuatur  harreditas,  atque  fi  intefta- 
rusdeccflillcc.Inaccufationefalfialiacaufaeft.  Isquifalfum 
efle  tcftamencum  contcndit,  non  dicit  teftatorem  aliquid 
fccifle  alienum  ab  officiopacris ,  fedaccufat  vitiumhsredis. 
Idempetic,qiiaiiteftamentum  nullumfit,quod  re  veranul- 
lum  eil,  vt  fibi  ref.iruatur  hireditas.  Is  ctiam  qui  dicit  tcfta- 
mcntura  nullum.aicit folcnnia  defuifle.  Ideo  exceptio  rei  iu- 
dicati  non  praeiudicat  in  alio  iudicio  ,  non  videcur  eadem 
quarftio  in iudicium  deduci.  Et nocanda eft regula  huc peni- 
ncns  ,  inl.  cum  quxritur.  infra  dcexcept.reiiudic.  Cum 
quxricur  an  eadem  quacftio  deducatur  in  iudicium,  viden- 
dum  eft  an  eadcm  res  pecatut,  ancxeademcaufa,aninter 
eafdcm  perfonas.  Hsc  omnia  concurrete  debent,  vt  obftct 
exceptio  reiiudicatar.  Aliqui  argutiashic  comminifcuncuc 
oon  admodam  vtiles,aiunt  .•  Hac  querelainofficiofitcfta- 
menti  petitur  hasreditas.  Petitio  ha;reditatis  eft  m  rem  adlio. 
Ergo  videntur omnia  deducenda eflein iudicium ,  vt noeete 
debcat  exceptio  rei  iudicatx  ,  quacunque  ex  caufa  poftea 
quis  velit  agere  aduerfus  teftamentum.  Aiuntadionesin 
rcm  differre  ab  adiionibusin  perfonam,  inhacreisquiaglt 
jnrem,videtur  omnemrcm  in  iudicium  dcducere,  diciiie 
dominum  .•  Qiiacunqueigiturcxcaufapoftea'3gat,(ummo- 
uebitur  exceptione.  Alias  ego  dixi  fub  titulo  de  exceptione 
reiiudica.  adtiones  in  remab  atSionibus  in  perfonam  noa 
multumhac  in  redifferre  ,  fedinvcrifqueadlionibusviden- 
dumciTe,  quod  ttaditutinl.cumquatitur.  deexcep.  reiiu- 
dic.  Atquc  ita  diftinguitui  inl.fi  matcr.§.  i  .&  §.eadera.  de  ex- 
ccpt.reiiudic. 

Adatgumenturapropofitumtefpondendumcft.  Peti- 
tio  hireditatis  in  rera  adio  cft,  verum  eft.Isquiagitdein- 
officiofo  teftamento  petitha!reditacem,afFetcquehanccau- 
fam  petitionis  inx  ,  quod  exhircdatus  fit  contra  officium 
pietatis ,  verum  quoqueillud  eft.  Ergo  videtut  omneius 
fuumin  eamdeducete.  Sed  facile  eftrefpondere  cx  hisqus 
diximus.Isquiagitquerelainofficiofi  teflamenti ,  nondicit 
fimplicitetfehactedem  cfle  :  feddicit  fe  hjeredem  cfle ,  quia 
iDdigne  eft  exhsrcdatus  a  patre,  fipofteacontendat  feha:- 


185 

redem  quod  ceftamentlim  nullum  fit.quia  folennitates  Cn  te- 
ftamentisfaciendis  neceflacix  omifla?  (unc ,  ali.im  caufim  ad- 
fett pctitionisfuas.Hjdlenus de  fententia ,  qua:  fertur  pro  te- 
ftamento.  Poftrcmus  locus  huius  difputationis  eft  dc  lcnten- 
tiis  diucrfis  in  quercla  inofficiofi  ceftameti,quem  pauciffiniis 
vcrbiscxplicabimus. 

C  A  i».    XVI. 

t>e  Diuerjisfententits. 

DTxi  cum  quazritur  de  cfFeftu  fententixin  querelainof- 
.^ciofi  teftamenti ,  vidcndumeflc,  anfententiafetatur 
contra  tcftamcntum,  an  pto  tcftamento ,  an  vero  parcim  pro 
teftamento,&  partim  contra  teftamentum,quia  diueifi  funt 
iudicum  fententiac.  Siigiturdiueifacfinc  iudicum  fcntentia?, 
qujericur  quid  dicendum  fic.  Hasc  quacftio  cradlatur  in  I.fi 
pars.io.hoctit.  Ergonotandumeftinter  parcs  numero  iu- 
dices,quidiuerfasfcntentiastulerunt ,  fequcndim  efTc  cam 
fententiamindubio,quxproteftamentolataeft.  Hoc  cxigit 
fauor  teftamenti.Simile  cft  quod  dicirur  in  I.inter  parcs.de  re 
iudic.Inter  patesnumero  iudices,qui  diuerfasfencentias  tu- 
lerunt ,  fequendaeftfenccncia  fecundumlibercatemlata.Ec 
hinc  illud annotandum  eft ,  de  fauore  tcftamenti.  Mirum  eft 
quodmagisfauetut  teftamenco.quamfilioexhjEtedato.  vi- 
dcturfiliicaufadeberceflefauorabil!or,fed  tamen  fauorabi' 
lioreftcaufateftamenti.l.i.  Cod.dcfacfof.ecclef.hocbuma- 
nitas  fugget  it,  vt  id  dcfundtis  prsftemus. 

Addendum  eft  quod  dicitut  in  1. 1 .  C.dc  edidl.Diui  Adria- 
ni  tollen.Ha;rcsfcriptuseftinteftamencocxcraneus,  ispetic 
femittiinpofleffionemrerumha:ieditariarum,excoedi(%.l. 
vlt.C. eod.tit.de  cWid.Diui  Adria.toII.  Eft  t emedium  poflef^ 
forium,fiIius contradicit.-ait  velinofficiofum.vel  nulium efle 
teftamentum  patris,qu^ticur  an  incctim  tnitcendus  fic  in  pol- 
feffionem.  Etdicicutinterimroittcndum  eflTecontratefta- 
mentum.hic non  fauecut  filio,  qui  fe  exhxredatum  cfle  dicit, 
fed  potius  teftamenti  conferuationi.Et  proptetea  dicitui  hxc 
querelaodiofaefre,quiapcream  querelam  refcindicur  cefta- 
mcntum.  Addit  Marccllus  excepcionem,nifi  sperta  &  eui- 
dcns  fic  iniquitas  alccrius  fencencix.  Et  cum  hac  exceptione 
intelligcndaeftd.l.incerpaces.dereiudic. &  aha  huiufmodi. 
Cum  dicimus  fententiaro  ptzualere  in  d  abio,qux  fecundum 
dotcmlataeftjfccundum  hbertatem,  fecundum  tcftamen- 
tum,hoc  eft  intelligendum',nifi  appareat  cuidens  iniquitas  ex 
a(Stisforteipfisiudiciariisiententi2 ,  quxprodote,Iibeitate 
&  teftamento  lata  cft. 

In hac  difputationc  de  inofficiofo  teftamento ,  poftrcmus 
locus  cft,qui  continet  cxceptiones  quafdam,  corum  qus  iam 
diximus.Suntquidamcafusexcepti  in  quibus  ceflat  quercla 
inofficiofi  tcftamenti ,  atque  hinc  poterunt  colligidefenfio - 
ncs  tei  contra  qucm  agitur  querelainofficiofi  ceftamenti. 

C   A   P.      XVII. 
Exceptiones  reo  competentes  in  quereU. 

PRtmaexcepcio  eft  inpupillaribus  tabulis.  1.  Papinianus. 
§.fednccimpubcris,  hic.  Arluerfusinftitutioncmpupil- 
larcmnonhabeclocumqucrela  inofficioficeftamenci,  fipa» 
ter  fubftitueric  filio  fuo  impubcri  pupillariter.  I.  t.  dc  vul- 
gar.  &pupil.  &cit.eod.  Inflic.  hoc  teftamentum  diciturpa- 
ttis&filiiefTe.l.pactis&filii.  infra  depupil.  fubftituc.  dicituc 
pattis  teftamcntum  ,  quia  illud  patcr  facit.  Sedquia  filio 
non  fibi  teftamentum  facit ,  didiut  teftamentum  filiiim- 
puberis  ,  in  hoc  tcftamcnto  pupillari  ceflat  quercla  inoffi- 
cioficeftamenti.necmatcr  necfratcr  impuberis  poteft  que- 
rideeoteftamenco  ,  quamquam  inofficiofo, ctiam  fiexhz- 
redatus  fic;  de  patcc  dubium  non  eft,quin  non  poffitque- 
ri :  quia  hocfecit  pater  ,  quia  patris  tcftarocntum  non  po- 
teftfacileatgul.  I$autcm,quiagit  querela  inofficiofi  refta- 
mcntijfadlum  patrisarguit.  Qujd  dicemus  defracrepatris, 
quipatfuuseft  filiiimpuberis.an  poterit  queri  de  eo  tcfta- 
menco  vt  inofficiofo?  Non  poterit  queri ,  quia  teftamen- 
tum  eft  filii.  non  poteft  qutri  materimpubcris,  quia  tefta- 
mentum  cft  matiti ,  &  iiiater  non  poteft  queri  de  tefta- 
mento  mat ici.  Non  poccft  cciam  queti  auus ,  quia  nepotis 
cft  teftamcntum ,  nan  patris.  Et  patruus  non  poteft  queii 
de (cllamento ncpdcis  ,  nec  fratcr  impubcris,quianonpo« 


iS6 


Trancn^uaremQomment. 


"tcft  accufari  fa<aura  filii,qula  pater  ci  hoc  fccit.  Rupto  enim 
teftamento  patcrno  ,  rumpitur  etiam  pupillarc  ,  cum  tum>- 
pstur  omnino,  non  autem  cura  rumpitur  pro  partc.  Rum^- 
pitur  cnim  qucrela  teftamentum  aliquando  pro  parte.  fi 
,  lumpatur  teftameiitum  paternumomnino  ,  rumpitur  ct- 
iam  omninopupillare,quiapupillatetcftamentumeft  accef- 

iorium. 

Secunda  cxccptio  eft,  fi  quis  agnouerit  iudicium  defun- 
<ai.     Si  is  qui  exha^rcdatus  eft  aut  prxtcritus,  agnouerit  te- 
ftamentum  ,  &iuftamnonhabeatcauram,  de  coteftamen- 
loquerendi,  variae/pecicshiccxtanttradlats,  vndehoccol- 
ligicur,easbreuiterperfequar.     Vna  cftinl.  Papinianus.§.fi 
conditioni.   Teftator  inftituii  harrcdcm  exttaneum  quen- 
dam  fubeondicione  ,fidtccm  dederitfiltofitoexharedato,  filius 
fciensidfibi  dari ,  conditionis  implendx  caufa  quae  adiedla 
eratteftaraento,  acccpit,  hicdicitureumcxcludiquerelain- 
ofEciofi  teftamenti,  quafi  videatur  comprobare  teftamen- 
tuJ(idefun(Si./</?»»(f/?,rt/?.  Aiiaexcmpla  funtinl.  fipars.io. 
§.illud.hic.    Is  qui  legatum  acccpit  exteftamcnto,quafiex 
teftamcnto  debitum  proculdubio  agnofcit ,  &  comprobat 
iudicium  defundi ,  accipic  tanquam  fibi  debicum  ex  tefta- 
menco,comprobat  ergo  teftamentum,quianifi  valeret  tc- 
ftaraentam,hoc  non  debcrccur  ex  tcftamento.    Sed  fi  forte 
quisaccepcnclcgatum  ,  vcaliipofteareftitueret  ;  nonideo 
cxcludicur  a  querela  inofficiofi  teftamenti  .•  is  enim  iudi- 
cium  defancli  agnofcere  videtur ,  quialiquidcapitextefta- 
mencodefun(fti ,  hicre  vera  non  capitaliquid  exceftamcn- 
to  defa.^idti,  qui  alii  poftea  reftitututuscft.     Aliaexempla 
fant  in  lcg.nihil  intereft.     Filio  exh^redato  nihil  relidlum 
eft ,  (ed  aliquid  reliclum  efteiusfilio,  vcPfcruoquemhabe- 
bac  in  fua  poteftate  ,  is  agnouic  quod  relidtum  eft  filio  vel 
feruo  f.io.  qasritur  antepellaturaquerelainofficiofi  tefta- 
menti?     lurifconfultus  aic  eumrepelli:  quia  nihil  refert  an 
quiscapiatperfe,  anveroperalium  ex  teftamento  tanquam 
ex  teftamento  debitum.     Concingit  etiam  aliquando,  vt  & 
fiquisnihilpercipiatexteftamento.istamencomprobec.lcg. 
fiproponas.ij.Filiusexhiredatus  emit  hairedicatcm  fciens 
abhaErcdefcripto,  is  videturcomprobareiudicium  defundki 
cum  emit  ab  eo  h^reditatem  ,  quiicriptusefthxresatclta- 
torcjfatetureum  hiredem  eflc.  Nonpotefthffresefle,  nifi 
ratum  fic &  firmum  teftamcntum.  Ergo hic  dicitur compro- 
bare  teftamentu.m.Br  euiter  quotiefcunquc  approbat ,  aut  ta- 
cireautexpreflim,fi!ius  exhxredatus  iudicium  d^fan>fl;i,  id 
eft,teftaraentum  in  quo  eft  cxhiredatus ,  is  exduditui  a  que- 
rela  inofficiofi  teftamenti.  Qnxftio  autem  fadti  eft,  an  agno- 
fcat.an  non  agnofcat.  Alia  fimilia  cxeraplarepetiuntur  in  kg. 
Papinianus.6c  I.pen.&  vlt.hic. 

Terciacxceptioeft.  Siis  qui  mouitqucrclaminofficiofi 
teftamcnti,  pofteadiftuIeritabeaaccufatione.LPapinianus. 
§.fi  quis  poft  rem,hic.  Idem  dicitur in  l.nara  &  C\  is.§.  i  .hic. 
Vt  tranieat  qucrela  ad  ha;redcra  oportet  litem  mocam  elle 
vel  prrparatam  ,  &  eum  quieara  mouit  in  ea  perfeuerafle. 
Hoc  cft  inteliigcndum  nifi  quis  fraude  ,  vel  dolo  aducrfarii 
fiii  rnotus  defticciic  ab  accufatione  inofficiofi  ceftamenti.  1. 
eumqai.  2?.  hoctit.  hstes  fcriptus  in  teftamento  perfuafit 
filioexhiredaro.vcdefifterec  a  querelainofficiofiteftamcn- 
ti,  &eim  derelinqueret ,  fibi  fideicommiflura  efTe  petfua- 
ficjvccicertiarapartemhiteditatisreftitueret,  filiusnimium 
credulusftarim  dcreliquiccam  litem  :  hicdicitur ,  quia  pcr- 
fuafis  fraade  aduerfjrii  fait ,  eum  pofle  denuo  caufam  in- 
cfficiofi  agcre.  !dem  eft  &  fi  fidemeonominedatamnon 
feruaueritadaerrarius,  1.  fiinftitiita.§.i.hic.filiusexhjEreda- 
tusraouitqaerelaminofficiofiteftamentiaducrfus  fcriptura 
hieieJem,  haclitemota  fccuta  cft  cranfadlio  litis  ,  conuenit 
vt  defi .n^at  fiiius  cxhiredatus  ab ea lice,& cercam  ei pecunism 
dec  fcriprus  harrcs ,  eo  nominc  ,  poftea  deftitic  abealiceh- 
lius,cifiiemnonferuauit  fctiptushircs.  qui^ritur,  anpoffic 
rurfus  .igercquercla  inofficiofi  reftamenci?  Et  dicitur  eum 
poflc  agete.  P^do  non  toUitur  adtio  ipfo iute.  §.  pada.Infti. 
deexcept.  Poteftdenuoagerequerclainofficiofi.  Ec  fi  aJ- 
uerfirius  obiiciat  eum  pepigiire  ,  neagerec,  replicabit  ad- 
uecfariumfidem  fibi  non  feruafTe.Sedobiiciturl.  cum  mo- 
ta.  C.  detianfadi.  vbi  diciturquerelamfemel  fopirararcfu- 
fciurinon  polFe ,  ctiamfifides  data  feruatanonfiierit,  fed 


agi  pofle  prifcriptis  verbis ,  vel  ex  ftipalatn  ,  fi  ftlpulatio  m- 
terceflerit ,  ad  id  quod  intercft.  fed  in  lcg.  cum  mota.  fpecies 
proponitur,nondeeoqui  defticitabaccufationc,  agere  vo- 
lente  ,  fed  de  haerede  cius.  Ego  dixi  fupra  hanc  querelam 
non  tranfmicci  ad  hxredcs  nifi  fucrit  lis  mota ,  aut  faltem 
przparata  a  defun6to )  fedinfpecicdic.  leg.  cummota,  non 
videtilr  mota  efle  ,  quia  deftitit',  oportec  eum  perfeueraf- 
fe  ,  &  perindc  cft  ac  fi  non  cgiflct ,  &  id  facilc  inccrprcta- 
mur ,  quododiofafit  hxc  querela  inofficiofi  rcftamenti.  d. 
leg.fi  pars,  i  o.hic.quoniam  pcr  eam  refcinditur  &  infirmatur 
tcftamentum. 

Quarta  cxeeptio  eft,  fi  miles  fcccrit  tcftamentum.     Nam 
aduerlus  miliris  teftamcntum  non  competit  querela  inof- 
ficiofi  teftamenti.l.fi inftituta. zy.^. dc inofficio. hic. ncc  et- 
iamfimilesfit,  qui  cxhzredatus  fit  militis  teftamenco,  di- 
ccre  inofficiofum  militis  teftaraentum.     Teftamenta  cnim 
militis  multa  priuilegia  habent.   Idemdiciturinl.deinoffi- 
ciofo.p.C.cod.I.teftamcntum.i^.  codcm.  Idemdicendum 
eft&dehisqui  militcshabentur.  dequibusinl.  vlt.  C.  eod. 
Militarc  dicuntur  aduocati&profeflores.   Imaginariaijuz- 
dam  cft  milicia,  &  quod  acquirunt  dicitnr  quafi  caftrenfe 
peculium,  adfimilicudinem  eius  peculii,  quodacquirit  mi- 
les  ,  inaimara  militia  degendo.  Milites  atmatx  militia;  duo 
piiuilegia  habent.     Vnum  cft ,  quia  poflunt  teftamentum 
faceie,  nonfetuatisiurisfolennibus.  Altcrum,  quodccflac 
qucrela  inofficiofi  teftamenti  aduerfus  corum  reftamenta. 
Alii  auccm  miliccs  imaginatii  nonpoflTunt,  nonfcruatisfo- 
lennitatibusiuris  teftamencum  faccre ,  fed  hoc  priuilcgiuna 
habent,  quod  ccflat  aduetfus  corum  tcftamenta  ,  quetcla 
inofficJofi  tcftamenti.  1.  aduocati.  C.  deaduoca.diuetfo.iu- 
dic.&hacl.  vlt.filiifamilias  ,  milices&  aduocati  pofTunt  fa- 
ccrc  tcftamentum  de  fuo  peculio  ,  quamuis  fint  in  pattis 
potcftate  :  aliasautem  non  pofrunt.etiamfiidpaccreispct- 
mittat.     Aliacaufaeftveteiani,  qui  miflus  eftcmilitia.legi 
Papinianus  ,  §.Papinianus.  hic.     Hoc  autem  quod  hic  dici- 
tut  corredlum  cft  per  nouas  conftituciones  luftiniani ,  ad- 
ueffus  hotum  teftamcntum.  hodie  qucrela  inofficiofi  tc- 
ftamentilocumhabet  auchent.  defandif.cpifcop.     Querci 
la  cciam  admitcicur  aduerfus  facerdotum  &  cleiicoium  tc- 
ftamsntum.quimilitesctiam  habentui.  §.  fcdhxc,  Noucl- 
la  iif.  nifilegitima  portio  reli^aafit  filiis  ,  vel  aliis  qui  poC- 
funtimpugnareteftamcntum.  Quarftio  tradatur  de  eocui 
princepspermifitlibcram  teftamenti  faftioncm  ,  an  idem 
diccndarafic.  Hxcqu2fti0cftinl.fi quando.^f.C.eod.  Etfi 
quisimpecrauericaprincipc  liberam  ceftamenti  fadiioncm, 
non  idco  minus  poterir  qucri  dc  inofficiofoteftamcnto ,  fi 
aliquisindigncfic  cius  teftamcnto  exhiredatus.     Eft  locus 
communisde  interpretatione  tefcripti.     Si  refcriptum  im- 
pecratum  fit  a  principe  contraiusj  vel  fifit  obfcurum,  ita 
debemusintcrpretari,  vtiurinonfit  contrarium,  fiquisve- 
lit  impetrare  a  principe ,  vt  quercla  inofficiofi  teftamcnti 
non  poffit  impugnari  cius  teflaaicntum  ,  oportet  vt  id  ex- 
primatur  apertiffime  refcripto.     Scd  obiicitur  vr  contraria 
Icx,ctiam.§.i.fF.dcbonisIibert.  vbidiciturnon  poflc  cxpu- 
gnari  liberti  tcftamentum ,  fi  natalibus  refticutus  fit.     Idem 
&  fi  liberam  tcftamentifaiaionem  impetrauerit.      Scd  hxc 
conftitutio  derogat  iuri  antiquo,  vnacftex  hisconftitutioi 
nibus,  qua:infeftifunt  Codicipoftprimam  Godiciseditio- 
nem.lcaqucmoucfenosnondeber,quod  diciturin  illalcge^ 
etiam.de  bon.hb. 

Quintaexceptioeft,fialiterpoffic  cxharcdatus  perueni- 
re  ad  hxredirarcm,quam  per  querelam.§  .tam  autcm.Infti.co 
tit.  Hxcenimquerela  non  datur  nifi  quoties  alircr  confuli 
non  potcft  exh^fcdato.  exemplaa  nobis  fupra  addui^a  id 
oftendunt.Tcftamcntuminquopriterituseftfilius,  vel  ex- 
hifcdatus.valct  ipfb  iure.non  poteft  hxrcditatcm  pctere  ab 
inteftaco  quandiu  teftamcnro  locus  efLl.quandiu.  de  acquir. 
hsredit.&I.quandiu.infradereg.iur.  Neceflacia  ergoeftad 
infirmandum  teftamcntum  qucrela  inofficiofi  teftamenti» 
quianullaaliaviapcrucnire  poteft  filiusexhiredatusad  hz- 
reditatcm.  Ergofubfidiatiaefthscqucrela.Egotamcn  dixt 
concurrerc  aliquando  qucrelam  inofficiofi  teftamenti  cura 
bonoruni  pofleflione  contra  tabulas.l.pater  filiam.hic. 

Sexta  exccpcio  cft,fi  exhxredacus  habeac  quartam  pat  tcm 

hxie- 


^«  Tit.l.deJermtHtihm. 


Iixredftatis  ex  iuclicio  dcfun^l:!  .hocttiinitala  no  poteft  que- 
ri  dc  inofficiofo  teftamento.  1.  Papinianus.§  .fi  quis  mortis.& 
§§.fequcncibus.ri  erat  (olus  ab  inteftato.crac  habiturus  totanx 
hsreditatem,fi  quartam  partem  totius  hacreditatis  ei  relique- 
rit  teftaror,ceflat  inofficiofi  teftamenti  querela :  fi  erant  duo, 
habiturierantfemiflem  abinteftato,fi  quartam  partcmha- 
reditatis  habeat,nd  poterit  impugnarc  teftamentu  defundli. 
Videte  fpccics  vosipfi  qux  traaantur&  nafcunturex  eoqj 
iam  dixiin  eadem  Icge.  in  §.quarta.&  l.fi  impubcs.&  I.fi  non 
morris  caufa.  Ec  fimilc eft  g>  dicitui  in I.  cu  quiticur.  &  l.'pa 


'87 

titulo  relinqut  debeat  hafclcgicima,quaritiir  in  authentica 
dc  triente  &  femifle.Expteflum  nihil  referre  quo  titulo  relin- 
quacur,fiue  titulo  donationis,fiue  titalo  infticutionis,fiuele- 
gati.Sedhocnouellaconftitutione  1 1  f  .§.il!udquoquecapi- 
tulum.abrogauit  Iuftinianus,vbi  ait  non  liccre  exh  jcredare  fi- 
lium  finccau(a,etiamfialiotiiuIo  veluti  legati  habeatlcgiti- 
mam  portionem,  aliasrefcindetut  teftamecum  per  querelan» 
inofficiofi  tcftamenti.Sed  fiinftiruerit  eum  in  legicimam,pu- 
toeumnonpofle  queri  de  inofficiofo.  Namcuminftituitur 
quis.magis honoratur qua cum  ei legatu.Ti ,  vel  fideicommif- 
rentibus.  C.  eod.Quarta pars debetur  filio iegib.qui quarta       fum reluiquitur.  Nam h^rede exiftere  cft perfonam  defundW 

"  " reptxfentarc:hireditasiurisinterprctationehabet,l.luIian. 

fiquisomiil.caufareft.  Etfinullarcpetiantur  corporaihha- 
reditate,  hjcrcditAstamcn  cft.  Non  poteft  igiturquis  maiori 
faonorealium  afficcre,qua  eum  inftituendo  ha:redem.  Ejc  his 
quxdximusn6poflequerelainofficiofiagi,fialiomodo^of- 
fit  afpirare  ad  h?redi£ate,manet  conftitutio  luftiniani  qus  eft 
fub  tit.  C.I.  omnimodo.  ea  conftitutione  cautii  eft ,  vt  fi  quid 
relidum  fit  titulo  inftitutionis :  fic  enim  lcgendu  eft,  vt  ccflet 
querela:fedpoflitagivt  fuppleatur,quodlegitimipottioni 
dccft.  Mentiohuiusconfticutioniseftlnftit.vbiluftinianus 
ait,ad  Verecundiam  naturz  cam  conftitutionem  l.  le  latam  cf- 
fc,omnino  contraria  non  eftiurivcteri.pofterioreslegesad 
ptiorestrahi  debent,  ficut  priores  ad  pofteriores.I-  non  eft 
nouum.de  legibus  &  fcnat.&  fic  abfoluta  eft  grauis  ifta  d;fpur 
tatio  de  hoclcgitim^  fuppIcraento,dequc  ipfa  legitirtia. 


audlacftconftitutioneluftiniani,  olim  erat  quartaparseius 
partis,  quamhabiturus  crat  filius  ab  inteftato,  fed  nunceft 
tcrtia  pars, vcl  femis  fecundum  numerum  libcror um  teftato- 
ris ,  fupra  habent  femiflcm.  Extant  apud  Accurfium  vulgati 
vcrfusdehaclegitima.Nouel.  laftinianizz.  de  triente&fe- 
mifle.  Legitimumeftdequoaliquidlegecautum  eft.I.legc 
obuenirc.  dc  verb.  fignifi.  &  1.  legitima.  de pad.  Sed  certum 
eft  hanc  porcionem  profitifci  a  f alcidia.  Nam  ad  exemplum 
lcgitim'5  falcidl^  fa6tum  eft  fenatufconfultiimTrebellianum, 
&  dicitur  falcidu  in  Auth.de  immen{.donat.§ .  hinc  nobis  cu- 
ra.de  tricnte  &  fcmifle.  Auda  cft  falcidia  vfque  ad  tertiani 
partem ,  vcl  femiffem  fccundum  numerum  liberorum ,  hoc 
repcrietisinGrscaconftitutione,vel  in  transiatione  Halo- 
andri:invalgari  confticutione^nullaeftmentio.  Sedibifalci- 
dia  accipienda  eft  pro  portione  qus  debctur  filiis.Qup  autcHi 


FRANCISCI  DVARENI  IVRECON 

IN    LIB.    OCTAVI    DIGESTORVM, 

TIT.     I.    DE     SERVITVTIBVSi 


E  R  B  v  M  hbc ,  feruitus ,  variam  figni- 
ficationemhabet.  Naminprimispro 
ftatu&conditione  eorum  hominum 
accipitur,quidomiDio&poteftatiali- 
cnx  fubiiciantur  1.4.  ff.  de  ftatu  homi. 
Qupfcnfutabulariosavetetib.feruos 
publicos  dici  cxiftimo.l.nor  alitcr.i  8 . 
fF.dc  adopr.  1.  z.  tf.  rem  pupil.fal.  fore. 
Namleruicuiulqueciuitatis,  aucReipubl.  huic  muneriolira 
folebantadhiberi,  antequamidArcadij&Honorijlegevcti- 
tum  cfret.l.generali.  Cod.  lib.  i  o.  tit.<J<) . de  tabul.  Poft  cuius 
lempora ,  qui  de  iufc  ciuili  fcripferunt ,  non  fcruos,(ed  perfo- 
naspublicasipfosvocarecoEperunt.l.orphanotrophos.^cC. 
decpifc.  &  cler.§.  cumautem.Inftit.de  adop.  Eft&genus 
tjuoddam  colonorum ,  qui  idcirco  fetui  a iuris  audoribus  di- 
cuntur,quod  nunquam  liceat  eis  agrum  eum,  cui  colendo  fc- 
fc  addixcrunr,  dominis  inuitis  deferere:illis,toeo  iudicio,non 
abfimilcs,quiapudLaceda;monios«A<inu,apud  Athenienfcs 
l5!)7if,aut  quos  Galli  hodicmanusmortui  hortiinesvulgoap- 
pellant.C.libr.  II.  tit.47.de  agric.&cenfit.&  tit.fi.de  colo. 
Thraccnf.  Nam  licet  horum  fit  alia  conditio,  quam  captluo- 
rum  :tamen  fpecics  quasdam  cft  feruirutis  ^  cerco  loconon 
ppflerecedere.  VndeChryfippus,auol:orcScneca,perpctuii 
mercenarium  (eruum  cflcdicebat.  Reperittu&tertiahuius 
Verbi  fignificatio.  Nam  fcruire  dicitur  res  velalteri  rei,  vel 
pctfonx.cum  certfs  modis,de  quibus  poftea  dicemus ,  obno- 
iialubiedaquCredditur.  Quofenfu  in  hoc  &  fupcriore  lib. 
paffim  accipi debct.  Hanc (etuitutcm  diuidit  Martianus in  i. 
cap.  huius  trailatus.  Hzec  dc  homonyraia  huius  vocabuli; 
Quibusfacilepoteftinteipretumerrorconuinci,quitres(er- 
uicutum  fpecies  c(re,aflerunt ,  vnam  perfonalem ,  quz  debe- 
tur  a  perlona  perfona:.  Alteram.qo^  a  perfona  rei,vel  a  re  pet- 
Ibnae debctur.  Curacnimicruitusverbam  Cit-mMmiMiv.ideQ: 
Varia:  fignificarionis,  Vt  diximus.fatis perfpicuum eft, quam 
incpta  fit  illa  diuifio,  ac  cisomnino  fimilis,quasperitiffimi 
dialcdticorura  merito  improbarunt,  Vt,  tauroruni  alius  eft 
tnons,alius  (ydus,  alius  animal. 

De  diuijione  fernitutum. 

REs  fcruicns,  aut  pcrfons ,  aut  tci  alteri ,  vcluti  ptzdio, 
fetuit;  hinc  feiuiiates  dicuntut  a  Marcianol;  i.  pattim 


petfonarum,partim  rerum  effe:perfonarum,  vt  vfus ,  &  vfus^ 
frudus,Eft  autem vfuffrudus ,  ius  alienis reb.  vtendi,  fruen- 
di^falisaearum  fubftantia.Li. ff.de vfufrudl.  Necdubium  eft^ 
quin  ha:cfirpropria&  magis  vfitataapud  iuris  audoreshu- 
ius  verbi  ijgnificatio.  Vfusfru(Sus  tamcn  dicitur  pars  domi- 
nij,quafidjminiumexproprictate&vfufrudluc6fter,&pro 
eaconimoditatcvtendi&  fruendi,quam  dorainus  habcc  iti 
eo.proprie  vfurpetur.not.ini. 4.  fF.  devfuftudl.inl.redfe.ifi 
fF.deverb.fignifi.CiccroadCurionemait  idcflecuiufqjpro- 
prium  quo  quifquc  fruitur  atque  vcitut.  Vnde  vfusfrudns  di- 
uifio  in  formalem  &  caufalem  orta,&  ab  intcrpretib.confiifta 
eft.  Vfus  ab  vfufruftu  in  quo  difFerac.traiflatum  eft  fuperiore 
hb.tit.de  vfu  &  h.ibit.  Verum  feruitutes  (unt  veluti  iter,  adus 
via,&  citcra:  feruitutes ,  tam  rufticorum ,  quam  vrbanorum 
prasdiorum.quas&fimpliciter  fcruitutes  nonnunquam  ap- 
pcllarianimaduertimus.l.4.fF.hoctir.I.  ftipulationesnondi- 
uiduntur.7  i .  (F.  de  verb.  obIig.&  §  .vlt.Inft.de  vfu  &  habit.vt 
cohftet  feruitutem ,  ficut  adoptioncm  tum  generis ,  tum  fpc- 
ciei  nomen  efle.atque  ita  accipi  in  ifto  probabile  cft,cum  per» 
fonales  feruitutes  fuperior  liber  conrineat.  Nec  vero  hic 
feruituceni  Uaturalem  illam  'intelligimus  ,  propter  quani 
aqua:  pluuiz  arcenda:  adlio  datur.  Eft  enim  hic  inferiorara 
pridiorum  conditio ,  vt  fuperioribus  feruianr,  &  natura  pro- 
duenrem  aquam  excipiant :  nifi  lex  fundo  di(Sla,  vel  temporis 
vetuftas  repugner.I.i.&  i. ft.de  aqua  pluuia  arcenda.  Et  quo- 
tiesnaturalis  ille  curfus  aqua;,opere  aliquo  manufadlo  impe- 
dicur,  &nocet,  fuperioris  agri  dominus  ea  aCtione  expcriri 
poteft :  natn  feruitus  de  qua  hic  [oquiraur,naturaIis  no  eft:(ecl 
impofititia,nccalitercompetir,quamfiagroimpofitafucriti, 
lieg.  de  pupillo.  j .  §.  SeJctus  Pxdius.  (F.dc  noui  operis  nuntiat-. 

De  definitioneferuitutis  imfojititiji  reaHs^  ^ 
eiufdem  diuiflone, 

HVius  ferultutis  hic  nobisvidetur  commoda  dcfinicloj 
ncc  multum  i  vulgari  difcrepans:  Sctuicus  eft  ius  praediis 
inhirensjquodvniusvcilitatcm  refpicit:fed  altetiusliberta- 
tcm  minuit.In  hac definitibne,generis  locu  ius  obtinet.  Ser- 
uitusenim  omnis,  res  eft  incorporalis ,  &  in  iure  confiftens.L 
i.(F.de(cruit.ruft.pra:d.I.i.(F.derer.diuifi&Inftidcreb.corpj 
£(iacorp.  Dicitur  in  eadeni  definicione ,  prxdiis :  quia  find 

.0^4 


© 


x8S 

duobus  prxdiii,leruientefcillcet  «C  dowinante.acquirinon 

potcft  reruitus.l.  I.  ff.  coromun.przd.  l.vi».  t  i .  §.fi  fuadus.tt. 
dc  fcruit.ruftic.  prs.  Dicitur  iniiirens:quiafundum  vtrumq; 
fcquitur  ad  qucmcunque  tranfierit.Ex  his  pcrfpicuum  cft.cur 
fcriplcritPapinia.fcruirutcmnonperlonz.fedpracdiodebcri. 

leg.vnus  ex  Ibciis. j  4 .  ff.dc  ferui.rufti.prxdio.  Nam  et fa  pcr- 
fonxdebcrinonmalc  dicatur.l.  z.ff.fifcruit.vindic.tamen 
quia  non  nifi  gratia  prardij  conftitui  potsft ,  cundemque  pcr- 
pctuocomitatur,  figurata  locutione  dicitur  pridio  deberi 
inagis , quam perfonz.  Cui fimile eft quodalibi  Papinusm- 
quit.in  vctligalibus  ipfapra:dii,nonperfonas  conueniri:& 
vno  defendente  caufam  communis  aquac,dari  prsdio  fenten- 
riam.l.7.Imperatores.ff.dcpublic.l.i7-qu«aliena.§.vlt.ff.de 
negot.geft.  P  uftrema  verba  fumpfimus  ex  Vlpiniano.  d.  1.  de 
pupillo.  s-  §. Scxtus. ff. de  operis noui  nuntiat.  vcrfi.Impofi- 
titiam.&c.Ius,tnquit,fuumminuit,alteriusauXit,quifcruitu- 
temidibusfuisimpoluit.  Hicferuitus  invrbanara&rufti- 
cam  diuiditur ,  de  quibus  infra  proprij  &  fpccialcs  extant  tif . 
Hac  pertinct  quodferuitutesalias  in  folo,  aliasinfupetficie 
confiftercPaulusait.l.j.ff.dcfcruit.Namquarinfoloconfi- 
ftunt  dicuntur  ruftici.qu?  in  faperficie,id  eft  aedificio^dicuti. 


Frdnc.T)uareni  Comment. 


mouendum  efle.  yEquffimura  enim  vifum  eft  quod  conuenlf 
fcruari.vtcunqueltridaratiodifputandircpugnet.l.i.inpr. 
(upradepad.l.fiitavulncratus.  ^i.§.fin.infraadleg.Aquil. 
Deniqueinplzrifquecafibus  hoc  animaduerti  poteft.l.cer- 
to  gcneri.  i  j .  infra  dc  fcrui.ruftic.prxd.  1.  obligationum  f erc. 
ff.de  oblig.&aA.§. fiita.Iaftit.de  verb.oblig. 

In  §.  (jModum  adiici. 

NOn tantum  gcneralitcr  poteft &  indcfinite  concedi  fcf- 
uitus  aliqua,veluta6tu$,de  quo  hic  Papinianus  loquic-.ir, 
ideftiusagcndiiumentumvclvchiculum,quodcunqueillud 
fit , &  quacunque  ex  caufa agatur :  verumetiam  praefciibi  po- 
tcft  modus  &  certa  ratio  viendiea  feruirute:vt  incxemplis 
hicaddudlisviderccft.  Contradus  cnimex  eoquodconue- 
nit.lcgem  accipiunt,audtorc  Vlpianoin  1. 1 .  J.  fi  conucnit.in» 
fra  depofiti. 

Jn  §.  InterualU  quoque. 

QVamuisinhacconftituendaleruitute  conuenerir,vt  ea 
certisdiebustantum&fuishorisvti  liceat,  non  conti- 
nuoiamen  dicenda  cft  cx  tempore  &  ad  tempus  coiiftitui. 


tur  vibanx.  Quandoquidem  vrbana  ptjcdia  omnia  aedificia       quafi  fint  plures  fetuitutes ,  quarura  ad  teropus  aliac ,  alix  cx 


vocamus.I.leruitutesquar.  ij.ff.  dcfcruit.vrbaD.praidio.fed 
de  his  poftca  dicemus  fufius.  Non  me  latct  eam  Pauli  diuifio- 
nemaliteraccipifolcrc,fcdhicmihi  aptior  videturcommo- 
diorque  interprctatio ,  quam  &  Harmenopulus  probat  lib.z. 

InL^.  hoc  tit.  i.  deferuit.  quAfic  hahet :  Vnm  ex  dominU 

communiurn  xdium  feruitutem  impontre 

nonpotefl. 

ISdemum,quidominus  cft  prsdij,  {eruitutem  imponere 
poteft.l.  i.ff.commun.pracd.  Qupdfiplurcsfintdomini, 
coufenfus  omnium  e«ft  necefiarius.l.per  funduia. II.  ft.de  fer- 
ui.ruftic.prsd.l.vlti.ff.commu.prjEd.vnusveroexpluribus 
dominiseam  nequitimponere,vthacI.fivnus.  1.  Quia  fiin 
folidum  &  toti  fundo  imponat ,  manifefta  eft  iniuria ,  quam 
focius  infert.eius  partem ,  qus  hbera  cftjoncrando  feruitute. 
Sed  ctfi  pro  parte  tan tum  (ua imponat ,  nihil  agit :  quia  ferui  • 
tus  nonrecipit  diuifionem.l.  ftipulationes  non  diuiduntur. 
71.1T.de  veib.oblij^.Exceptotamcnvfufrudl.l.f. ff.de  vfufru. 
nam  cumpartesfitiguIorumincertaEfint,&  per  totumprx- 
diumfintdiffufu:,vtnullafitvelminimagleba,inqDafinguIi 
partemnoiihibeant:quifieii  poteft,  vt  vnam  partem  abf- 
quc  alia  quifpiam  attingat  ?  Icaque  cum  fundus  rcgionibus  di- 
uifusertjpartesqiiecenx,  acleparatac  fingulorum  funt,  vni 
ex eis,ab  eo  qui  dominus  eft,  feruitutem  imponi nihil  vetat.i. 
certam.cT.inlra  eo.l.h  quis  duas.(j.§.fi  quis  partcra  infra  com- 
mun.prxdiorum. 

In  l.  3  .Seruitutespr^diorum  ali^  infolo^aU*infufer- 

Jicieconjijlunt. 

SEruitutesin  folo  dicunturconfiftcrc,  qua  a  doraino  (b- 
ii,alix in  fupei  ficie.qui  a  fuperficiatio  iroponuntur.  Nara 
licet  fupetficiarius  verc  dominus  non  fit  :  quia  taraenquali 
dorainus  cft,&  agit  in  rem  vtiliter  ad  excrapluia  domini,con- 
fequens  cft  feruitutem  eum  conftituere  pofle.l.i.  ff.dc  fupcr- 
ftdc.l.  fiiperficiario.  74.  fupra  de  rci  vindi.  Potcft  &  harc  diui- 
lio  dc^eruitutibus  rufticis  &  vrbanisintelligi.l.fcruituteSjqu? 
19  infis  de  feruit .vrba.pr;Ed.vernm  ea  feruitus pcrcmpto  iure 
fuoetficici euar eli-it atque extirguicur,  ne  plus iuris  babcat is 
qui  accf  pit,quam  qui  dedit.l.lex  vcdigali.ji.infra  de  pigno. 

In  l.  4.  Seruitutes  quidem  ipfo  iure. 

SEtuitutes  pridiorum  caufas  habcre  perpetuas  Paulus  icri- 
bit.I.fotamen.i^.infradeferuic.  vrb.prid.  Proindenon 
videbatur  ex  tempore.autadccmpusfub  condicionc,  autad 
ccrramconditionem  fcruicus  conftitui  pcfle,  idque  iure  ci- 
tiilivetuftoinduftumerat,  quod  ipfumius  f^ipaaxfflc  vocari, 
alias  cocuimusincomraenta.  deinhtcmiurando.  Attamen 
hac fubtilitate ncglcda  placuit prudeotibus, fi is cuiconftitu- 
taeft  leruitus  alio  tempote.quam  de  quo  adtum  eft,ca  vti  ve- 
lit,coufciroriaqucaditonecxperiatur,eum  excepcionefum- 


tcmpote  conftitutac  videantur.  Eft  enim  vna  atque  eadem 
feruitus,  cuius  quidera  vfus  propter  raodura  fcu  legem  dz- 
damconftitutioniintcrmittitur.Nam  &curatorfuiiofoda- 
tus  habcnti  dilucida  quzdara  interualla fanac  mentis ,  noracn 
cutatorisinomnctempus  haberc  dicitut ,  &efife(flum  q  lo- 
tiesraotbus  redierit,  idque  luftiniani  conftitutione  exptef- 
fum  eft.l.^.cura ahis.Cod.de cura.furio.  Qu.odeftaccipien- 
durafiferael&  eodera  terapore  conftituta  fuerit  icruitus  fi 
enim  prius  no(!%urns  aquac ,  dcindc  alia  cefllone  diurnae  quo- 
que  dudus  fucrit  conccflus,duplcx  efle  feruitus  intelliguur.l. 
ii  prius  noikatax.  i  ^.infra  de  aqua  plu.arcen.  qua  de  re  lat  ius 
inl.fi  ficconftituta.7.infraquemadmo.feruit.araic. 

Jnis.  Via ,  iter ,  aElus ,  aqu^duBm  eifdemfere  medis  con- 

fHtuuntur-i  quibns  (^  ■vfumfru6ium  con- 

flituidiximm. 

QVibus  modis  vfusfirudus  coaftituatur.fupra  docuit  Ca- 
rus,riempecontr3(^u  &  tcftamento.l.omniBra.  3.  &1. 
vfustru(2:us.ff.fupradevi"ufrudl.  Nunciifdemmadisconfti- 
tui  (eruitutes  prxdiorum  ait:fed  animaduercendum  eft ,  hcet 
ex  ftipulatione  acquiratur  a(flio  pcrfonalis ,  qua  promiflor  ad 
id  quod  intereft  conucniatur,  non  aliccr  tamen  a(fticne  in 
rem  confcfforia,  quac  aduerfus  queralibet  alium  impedien- 
tera  vtifcruitutecomparata  eft,  experiripofTe^quam  fi  fuerit 
ei  quafi  pofleflio  tradita.  quodquemadmodura  fiat,poftea 
dicemusinl.quoticsvia.zo.infra  eod.  Illudquoquefupradi- 
ilisadiiciendumeft,fcruituteralargovfuacquiripoffe,quam- 
uisdetituloacquifitionis  non  conftet.Lfiquis  diuturno.io. 
infra,fiferuit.  vindice.  Sedcurhicadditumcfta  Caioiifdcm 
fercmodis&c.  Qmaproparteindiuifa poteftconftiruivfus- 
firu^ftus.l.f  .fup.  de  vfufru(il.Seruitutes  prxdiorum  non  itcm, 
vt  alias  omittara  differcntias,  quas  ex  hoc  &  fuperiore  libro 
cuiuisobfcruarcfacile  eft. 

In  §.  vfusferuitutum  temporihtts  fecerni  poteH. 

1Dem,fedaIiisverbis,hicreperiturquod  fuprafcriptum  cft 
cxPapiai.l.fcruitutcs.^.infi.fuprahoctit.Nccquemquam 
tnoueat  quodaPomponio  dicitur,  vfHm  feruttMtnm  indini-' 
dHumeJfe.\.\ix.i7 .\nit2.  cod.  quafi  intcr  fe  hxc  pugnanria 
fint.  Naminpaitcspto  indiuifononpoteftdiuidiferuitus,ve 
rupradiximus,&pofteaexa(ftius  difputabitur,fed  certismo- 
dis,  puta  temporibus,  autmenfuris,fciuitutcradiuidinihil 
prohibct :  cura  ha;  partes  fint certx ,  nec  vllura  ex  huiufmodi 
particione  nafcatur  incommodum.  I.  fi  diuinarum.  1.  infra 
de3quaquotid.&  a:ftiu.&l.atbor.  ip.infracomraun.diui^ 
dundo. 

Jn  l.  6.Adcertampartemfundiferuittts,tam  remitti, 
quam  conjlitui  potejt. 

QVoniam  hic  Paulus  de  irapofitione  fcruicutis,&  eiuf- 
dera  temillione  loquitur,  vt  toca  res  explicetur  com- 

modius. 


© 


fi»odius,fc|nratiindcrtraqaeeftvi<Jendum.  IgiturcommU' 
hium  x<Jium  dominuspro  patte  i]Iipatti,quz  incertae{l& 
pfoindiuifo,nonpoteftferuitutem  imponere.  leg.  i.fupta 
eod.  Eil  enim  coniundla  Sc  confufa  cura  partibus  aliorum 
fociorum ,  vt ab  eis  nequeat  difcerni.  Itaqueis,  cui  conflicuta 
eft  feruitus,ea  vti  non  potell ,  nifi  in  folidum,  id  eA,pro  parte 
czterorumquoque,idquecum  ipforum  incommododc  in- 
juria ,  qui  eiufmodi  conltitucioni  non  confenfet  unt,  fed  cum 
diuifos  e(i  fundus  inter  eos ,  qui  communcm  habebant ,  ccb- 
peruntque  certas  partes  pro  incertis  babere ,  liberum  cft  finr 
gulis.quamcunqueferuitutemvoluerintpatcifuarimponere, 


fn  Tit.lJtferuitutihHf^ 


prxd.l.i4o.infradeverbor.oblIg.Necti6uum  eft,  vteorum 
quziam  perfe(5tafuntcoQreruandotum  gratia,  iut is  fubtili- 
tas  aliquando  ncglTgatur ,  cum  initiorum  habeatur  ratio.l.pa- 
trc  furiofo.g.fuprade  his ,  qui  funt  fui  vel  alieni  iutis. 

Inl.%.  fnicbac<e  mmittends  feruitui  eft. 

FAllitur  quifquis  cxiftimat  innumcro  feruitutum  eatan- 
tum  haberi.qua:  propriam  appellationemforritxfunt.vt 
itineris,adus,vix,aquxdu(aus,altiusto]lendi,&alisciufmo- 
di  innumcrabiles  funt.Ncc  cnim  vno  proprionomine  omncs 
po(ruotdcfignati:cumvetcdicatur  pluranegbtiacfle,  quani 


Poteftque hoc  cafu  is,cui conftituta eft  fetuitus in  (olidum  ca       vocabula.  1. 4. infr.  de prxfc.  vcrb.  Quare dubitandum  noa 


Vti abfque altet ius incommodo , cum  eius  partem  non attin 
gat.I.liquisduas.tf.^.lipartcm.infracommu.przdio.  Eadeni 
eft  ratio  cognitionis  feruitutis,  qux  &  impofitionis.  Nam 
vnus  ex  eis  communium  xdium  feruitutem  illis  acquirere 
Don  poteft.l.pro pattc. ii.infta cod.  &  1.  li  vnus.19. 5c  3  4. ni- 
fra  de  feruit.ruft.prxdio.  Nec  cnim  pro  ea parte,pro  qua  do- 
minus  eft.quz  fcilicet  eft  indiuifa jdari  ei  poceft,  quia  fetuicus 
tn  eiufmodi  partes  diuilioncm  non  rccipit.d.l.i.lupra  eod.nec 
infolidum,quiaalteriacquireret,nempe  focio  conttaregu» 
lam iuris.l.ftipulatio ifta.^S.^.alceri.de  vetbor. obligat.  Ccr* 
txvetopatti&pto  indiuifo,  vcloquimur^nihilimpeditquo 
minusfcruitucesacquiramus.  Nam  diuilofundoregionibus* 
noniamparsfundi,fedfundusdicidcbet.  1.  li  quisduas.§.fi 
partcm.  Qapdadtemillionemferuitutis  actinet,  Hcdiccn- 
dum  cft :  Si  duo  (int  domini  comraunis  fundi ,  cui  debeatur 
aliqua  fcruitus,vnum  ex  his  rcmiccendo  feruitutem  nihil  age- 
re:quia  cum  diuifionem  non  admittat,  per  partes  remitti  noa 
potell.Itaque  non  impedietur  alter  focius  infolidum,  vt  prius, 
eaferuitutc  vci ,  alioqui  vci  non  poilet.I.  vnus.j^.infta  de  fet- 
uic.ruftic.  prxdio.  Similiter  fi  vnitantumexdominisfjndi 
commuuis  feruitutem  fundo  meo  dcbicam  remifero,libertas 
nulla hoc modo  adquiritur ,  ne  aut  di'iifio  fctuitutis  liat ,  aut 
•lTeriacquiracur,contraiurisrationem.d.l.  vi3.infcaeod.& 
d.§ .alteri.  A t feruitus  quz  conftituta  eft  ad  fundi ccrtam  par- 
iem,&proindiuifo,rede  abcisdominorcmittitut.  Eodem 
modo  ci,qui  certz  parci ,  quam  poflidebat,  feruitutem  tn  po- 
fuic,rcmifIiofadavalct,viexiamdidi:is  facile  colligitur. 

tnl.j.  hjtpomum  decerpere  liceai. 

OBfcura  admodum  eft  buius  Paulinx  fencecix  ratfo,  cum 
certifnmum  fichxciutanon  voluptacemmodo,fedet- 
iam  vcilitatem  adferre  pofTe.  Huc  accedat  quod  voluptatis 
quoque&amocnitatisgratiaferuitusred^econfticuitur.l.boc 
iure.  3. infr.de  aquaquotid.l.compctit.infraquodviautclam. 
Itaquepcobabile  eft  feruitutem  pto  reali tantum  hic accipi:vc 
(upta  annotauimus  in  cap.  i.  interprctatione.  Quodgdnus 
fcruitutum  perpetuamcontinuamqaecaufamhabercdebct: 
eftque  earum  conditio  &natura,vt  nullo  non  tempore  liccat 
cisvti.d.l.foramen.infiadeferuic.vtb.prx.l.i.§.hocinterdi- 
<^o.infradeiti.fa(5b.l.i.$.loquitur.J.deaquaquoti.Seruitu- 
t«s  autem  peifonarum,  quamuis  carcntesptoptienomine» 
fottaflishxciurarciftequisdixetit.ProindevbifcmelcoRfH- 
tutafuetint,aquocunqae  vindicati  potcrant,  8c  fimulcura 
pcifona  cxf  inguentuf  .l.pecoris.  4.  &  I.feq.l.  LuciiK.  5  /.infra 
de  feruit.ruftic.l.Mela.  1 4.  infrade  alim.  &  ciba.  legat.  de  qui 
tc  excat  Longouallij  copiofa  difputatio. 

In  %.Sipr<edium  tuttm  mihifermAt^ 

SEruitutcm  adquit  i  perpartes  non  poile  hicdicitur :  itaqnce 
lihabeamvnum  fundumtecum  communcm  &altcruni 
proptium,  inuciliter  pacifcimur,  vt  fundus  meus  proprius 
communi,autcomraunisptoptioferui3t.l,fiquisduas.(J.§.li. 
infr.commun.praed.  Namalioquiautdiuifionem  rcciperec 
i[eruitus,aut  tes  mca  altcri  rei  me?  feruiret^qucd  fieii  non  po- 
teft:cum  fcruitus  in  rc  alicna  tantum  fit.l.in  re communi.i  f . 
iafradeferuit.vfb.prxd.l.vtifrui.  ^.fivfusfruft.pctat.  Recc- 
ptum  tamen  cft  vtilitatis  caufa,vt  fi  poft  conftitutam  ffetuitu- 
temcommunicatumfuctitalterutrum  cx  przdiis,au:cciam 
Vttumqae,nihiIomiDus  manet  feruitus : quamuis  fttidara- 
iio,fubtiIitafqircpugnet:quoniamfineincommodo&iniu- 
(Ucuiufqaatn  hoc  fit.l.fi  quis  atdcs.  2  j) .  infca  de  ftruii.vrbaa^ 


eft.quin  doacz  imtaiccendx  fcruitusad  przdiorum vtilita- 
tcmre<ftcconftituatur,quzanruftica,aQvbanafic,poftcayi- 
debimus  in  1.  z  .infra  de  (cruit.ruftic.przd; 

Inl.  $.  Sicuifimfliciter. 

CVm  fimpliciter,  id  eft,nulla definita  certa  pane,  cefla 
sftalicui.vcllegataviaper  f  indum/icultaseftdebitoti 
per  quam  pattem  fandivelitconftituere  feruituccm,  modo 
abfquedimno&capcione  cfeditotis  id  fiac.l.fivia.i*?.  infra 
deferuit.ruflic.prxdio.  Namfi  locumparumiddneum.auc 
imodum  definirc  velit  inuito  cteditote,  adeundus  etit  atbi- 
ref,qui  hanccontrouctfiam  dirimat.l.certogeneri.  15 .  §.i.  (ie 
fcrutt.fuft.przd.  Quodfiferuitusablqucloci  decerminacio- 
nefaeritCbnftitutaTlibcrumeft  ei  perquamlibet  fundipar- 
tem  ire,ciuilitcr  tamen.  Nam  per  vineas,fegetes,pef  median» 
deiiiquE  villam  tranfire,  cum  alia  fint  loca  non  minus  idonea, 
inciuilc  eft.  I.  fi  roihi  concelTcris.  11.  &  I.  fcd  quz.  ii.infra  de 
fcruit.ruft.prxd.&l.fi.inf.adeaquaquoiid.Verumcnimue- 
rovbifcmclparcemvnamfundi  clcgeiit  crcditor,  non  lice- 
bit  ci  mutata  voluntate,per  aliam  partem  irc  aut  agtre ,  vt  hic 
Cclfus air.  Diucrfurn  ius eft in  vfu domus alicui  conccftb ,  ra- 
tioqucdiuerfa.  Expedic  enim  vfuarioprouttcmporiscondi- 
tiocxigir,modoinhac,trtodoin  illadomus  partchabitare.I, 
diuus,  §.licet.  fupra  de  vfu&habit.  Sane  dominofundifcr- 
uicntis.a  quo  confticuta  eft  feruitus,  dcftinata  cetta  parte  pcc 
quamcatuf,mutandzvoIuntatisfaculcas  non  eft  aciimenda»' 
quod  finc  fr  aude  &  iucommodo  alterius  fiat.l.  %.  ad  fin.de  re- 
lig.&  fump.  fun. 

Inl.  lo.Siiterlegatumfit  ^quanif  opere  faitoire  mnfi^ 

ttH,iicerefoditndo,fubjfrHendoiterfa- 

cere,Procultts  ait. 

TAmetfi  is.cui  itcr  debetur  per  cerrum  fundum,fn  eo  ^di- 
ficarc  prohibcatur.l.  fi  eo  loco,5>  .infr.fi  feruit.  vin.quod- 
cunque  taraen  opus  in  eo facere  ci  licer,fine  quo  fernicutc  vti 
non  potcft.  Icaque  fi  cius rei gratia  arboces incidcrit> aut viaj 
complanitit,  lege  Aquilia ,  q jafi  dc  darnno iniuria  dato,non 
tenebituf.I.feruitutes.ip.§.fidomo.infi:adefcruit.vtbano.l, 
Quintus.  if.deferuir.ruftic.l.iefr^aionis.  ii.infracommui 
przdio.I.fi  prius.i7.§.placuir.itif.a  de  aqua  pluuia  arcenda. 

in  l.  II.  Proparte  dorhini  feruitutem  acquiri 
nonpojfe  vulgotraditur, 

VNus  ex  dominis  communisfundi,  ftipulando  ferurtiii 
tcmcifundojnihiiagit.I.fiynus.i^.infradcfcrui.tufti 
Lproprium.  7.  infra  coromun.przdi.  Naroproeaparicqua 
dommus  eft,  nempe  indiuifa ,  non  poteft  ci  dari ,  nec  confti- 
tui.pro  qua  parte  dominus  eft  foluni  j  non  poteft  vti  ferui- 
Tute,fedinfolidum.  Nim  fi  dominuScfTcc  infolidum  i>\n- 
didominantis,  quomodo  altcr  ea  vterecur,qua  fe  pro  par- 
te  vti  afledt  ?  Adlus  enim  cOtpo)ralis  quo  viitur  in  hac  te 
intcger  ac  folidus  eft.  Ideoque  nccefte  cft  vt  finguli  ftipu- 
lcntur,  ant  feruuscommunisfingulorum  noiriinc.  did.l.  fi 
vnus.  Atcniminfolidum&  toti  fundo  adquirctur,  cumiil 
pattes  diuifionem  non  recipiat.  Fottafle  obiccerit  quif^ 
piam,  fcd  impcdit  alia  iufis  ratio  quo  minusidfiat.cum  in- 
utiliter  alteri  ftipulemur,  idque  quam  ob  rem  iufe  conftis 
tucura  fic,  non  ita  pcidem  docuimuS  it\  tra<^acu  de  verb()- 
rumobligac.inl.ftipulacioifta.^.  alteti.  NecaducrfaturhQia 
fcntcntix,  qUodalibi  dicicur,proptietatiumpo(re,noncon- 
fentientevfufru(5luario,  fando  fuo  feruicutem  adquirerc.L 
3^.&fi  quid.  fupradevfufru(fl.  namfru($luarius  nepropat-i. 
te  quidcm  vlladonjious  eHe  incell/gicur.  \.  reAc  dicimusti  ( 1 


/^ 


190 

infra  de  vciborum  Cgmfic.idquc  fuprain  prirao  cap.annoia- 
uioius. 

I/t  §.  Et  ideojiquisfimdum  habens,  vkm  ftipuktur  & 

partemfundtfuipojiea  altenet ,  corrumfitfltfulationem 

in  eum  cafum  deducendo,  a  quofiipulatio  inci- 

tere  nonfoffet. 

rOcitaaccfpiendumeft.cum  ante  conftitutam fcruttu- 


Franc^Duareni  Comment. 


H 


tut .4.  §.  fin.  1.  fi  alicna.io.  §.i.  infra  cle  vfucapio.Nbn  podunt 
cnimpoffidericumrcsfintincorpotales.l.(etuus.4j.J.incor- 
porales.infra  de  acqui.rer.-dorb .  At  finc  pofleffione.caqj  con- 
tinuata,nulla  eft  vfucapio.  1. 5. 1.  fine  pofleffione.  1  s  .inftade 
vfucap.vtilitatis  tamen  caufa  receptum  eft,  vt  tcmpote  &  diu- 
turno  vfu  adquirantur.l.fi  quis  dtuiurno.io.  inf.  fi  ferui.vind. 
I.1.&  £.C.  de  fer.&  aqua.  Nam  vfus carum ,  polFeffionis  loco 
eft.l.quoties.io.infraco.Theophil.lib.4.  lnftit.de  iatctdi^t. 
Vndc  eiufmodi  acquifitio.tamet fi  propric  vfucapio  non  fit." 


tem   &  quafi  poircffionem  traditam ,  fecuta  cft  P»"'*       j.  jnfra  de  vfucap.  tamen  pro  vfucapione  habetur,  & qiiafi 


alienatio.l.fifubvna.ij(r.§.fiquiviam.infradcverbor.obli& 
Nam  feruitus  fcmel  acquifita  fundo,  qua:cunqnc  pars  eius 
poftfueritalienara,fiueccrta,fioepro  indiuifo.cam  partera 
feqnitut.l.via.  z  5 .  §•  quscunquc.  1.  fi  partem.  1  s  .in^"  de  ler- 
uit.ruftico.  Vnde  fcruitusconftitutapfaedto,perpattesreti- 
neri  dicitur.  Nam  quamuis  promifla  fit  (eruitus,  fi  nondum 
quifira fit pridio.fieri non  poteft,vt iplum  fequatur.l  vt  po- 
niuru.§.i.fupraeod.  Quidigitiufipoftftipulationemintet- 
porHam,totumpra:dium  alienaucru  ftipulator?Sane  multo 
magis  dicendum  cft  euanefccre  ftipuIationero,cum  fatis  con- 
ftct  multominus  fundo  prorfus  alieno  feruiiutem  adquitt, 
qiiam  fi  propauetanium  alienuseflet.leg.fiquisduas.  (?.§. 
duas.l.ficumduas.p.infiacorom.pradior. 

In  %Proparte  quoque^neque  legari,neque  adimi  viapotefi: 

drftidfa^umjit,nequelcgatum^neque 

ademptto  valet. 

VN-Jsexdominis  communis  prxdijparti  (uxferuituteni 
teftamento  imponere  non  poteft ,  ac  legatum  eiufniodi 
Inutib  eft.l.  i .  fupra  eo.ls  quoque  quifundo,cuius eft  in  foli- 
dumdomi;us,leruitureniimponit:deindeadimitproparte, 
non  mfolidum,iiihilagit:quia  feruitus  non  recipitdiuifio- 
nem.l.legatainuiilitcr.i4-§-vlti.infradeadim.leg. 

In  Li2.Non  duhito,quinfundo  municipum  perferuum  re- 
cfeferuitus  acquiratur. 

HOccaputadlocumreferri  debet  de  pcrfonis,qua5  fcrui- 
cuitmadquirere  pollunt,  quiquc  non  poflunt:quod 
enimdiciturneminemfundofctuitutcmadquirerepoflrcnifi 
ciufdem  dominus  fit.  l.i.infra  commu.  ptidio.  non  de  fioga- 
laiitaatum  pctfona,verum  etiam  dc  muDicipio.ciuitate.ac 
vniaerfitateaccipiendumeft,vtfcilicet  pridiisfuispetferuos 
fuos  feruitutem  adquiterc  poffint.l.i.&  i.infr.deacquir.pot' 
fefl.l.fi  feruus  rcipub. }  .infra  de  ftipu.feruo. 

Inl.  I}.  Si tam  angufli  loct  demonjirojio- 
nefacla. 

VIa,ius  eft  cundi  ambulandi  hominis ,  &  ageodi  iamen- 
tu m,fiuc  vchiculum.l.  i  .infra  de  feruit.ruft.  Cuius  la;i- 
tudo  eft  odo  pcdam  iii  porredlum ,  fedccim  in  anfraCtum.l. 
Vislatitudo.S.infradefcruitut.ruftic.  Nifi  vellatioremvel 
anguftiorem  contrabentibus  forte  placuerit.l.  certcgeneti. 
I  j.l.  ij.infra  Je  feruit.ruftic.prxdio.  Qu/d  igitur.fi  cui  pet  lo- 
cum  adeo  anguftum  concefla  fit  via,vc  neque  iumentum,ne- 
quevehiculumpereamducipoflitJSane  videturnc  iterqui- 
derahacconccffionecontineri.quoniam,  vt  eleganter  Pau- 
lusait:quialiuddicitquam  vult,  neque  id  dicir,quod  voxfi- 
gnificat,quia  id  non  vult ,  neque  id quod  vult.quia id  non lo- 
qjitur.l.  j.infradereb.  dubi.  Sedhocd.dlum  Pauliderebus 
omaino  diuci  fis  eft  accipienduro ,  via  autem itct  continct:& 
qui  viam  expdmit ,  iter quoque  fignificat,vt  tanquam  plus  & 
niiiu-folum  ditferrevideantur.ficutnauis&fcapha.l.fi.inf. 
defunJoinftr.&ioftr.le.  Quare,vta6itusro3gisvalcat,quam 
peteat,concciraVi.ipetlocum  nimis  anguftum.itcrdebebi- 
tiir.l.quoties.i  i.infradcreb.dub.  Naanncoquodplus  eft, 
certi iuns  eft  mmus contincri.l. i.  §.  fi  ftipulanti. infia de vcr. 
oblig.l.cumfurti.infradeiniit.iuran. 

Jnl.  14.  Settiitutespradiorumruflicorum^etji 

corportbits  accedunt,  incorptrales 

tamenfunt. 

SEruirutcs  oranestam  vrbanorum  pra:diorum ,  quam  rn- 
iticocuoi  eius  iunc  naturae ,  vc  aon  poffint  vfucapi.l.{equi* 


vfucapioquaEdameftjVtrifque  adio  eoncminecompetit.d. 
1.  fi  quis  diututno.E  t  quafi  feruitus  dicitur  acquifita.l.  t.J.  vlti. 
infradeaquaplu.  arcen.  Tempus  autem  hoc  non  ahud  efle 
puto,quam  quod  rerum  immobilium  adquifitioneinftitu* 
tum  cft.l.  1.  C  .de  fcruir.  &  aqua.  id  eft,dccem  annotum  inter 
pr3efentes,viginti  inter  abfentes.l.  i .  C.  dc  vfucap.  transfotm. 
Lvlti.  C.depraefcrip.loBgitcmp.Idquegeneraliter  accipien- 
dumefledeomnibus  feruitutibus,  tam  iis  quarum  vlus  ali- 
quando  intermittitur,  vt  itincris  &  viat,  quam aliis quibuC- 
ceaqi:e,contra  Accurf.  Bartol.&ahorura  omnium  lentcn- 
tiam  contendit  Longouallius.  Cuiuscpinio  fic  veterumlu- 
likonluL  audtoritatenititur,  vtnullis  cauillationibus  eam 
conuellipofleexiftimem.l.  i.§.vltim.  infta  de  aqua  plu.ar- 
cend.  1.  apparet.  ^.  infra  de itin.  ai^uque  priua.cum  aliis  fupra 
citatis.  Nam  cum  fcribit  Pomponius  du(^um  aquz,cuius  uii- 
gobominummemoriamcxcencrit,  iurc  conftitotiloco  ha- 
bendum  circrnoncettcnegatbreuioritemporc  adquitipcU 
le.l.hoc  iure.  j ,  §.  dudus  aquae.  infra  dc  aqua  quotidia.  vel  fii- 
ccndumPomponiumloqui&  intclligi  de  vfu  (eruitutis  at>f- 
quetitulo.  Inhacenimvfucapionctituluseft  tieceflatius,vt 
pofteadicemus.d.l.fi  quis  diuturno.  infra  fi  letui.vindic.  Cx- 
terura  quod  in  eiufraodi  aquifitione  fit  tirulus  neceflarius, 
autfcientiaeius  contraquem  vfucapit,alius(.ft  magisidone- 
usdilputandi  locus. 

In  §.  Seruitus  itinerii  adfepukhrum  priuati 
iurismanet,(^c. 

QVamuis  adquirercneroopoffitferuirute.nifipr^dijdo- 
minus:tameniurcfingulaiiconft;tutuineft,vtreligiofo 
Ioco,quiindominiocomm(srcioquenoftro  non  eft,fcruitus 
adquiiatur. \.  i .  coromu.przd.  Nam fcpeliendiius, &  mor- 
tuum  inferendi  in  eum  locum , dominij  cuiuldam loco  habe- 
tur.  Qubdvfquecoptobatumcftreligionis  fauore.vt iter ad 
fepulchrumnonhabentivicinus  iuftopretiocogaturprxfta- 
xe.l.fi  quisfepulchrum,  t  z.infraderelig.  &  fumpt.funer.vq; 
ea  feruitus nunquam  non  vtendo  amittatur. L iter  fepukhro. 
4.infraquemadmodumfetui.arait. 

In  §.  Publico  loco  interueniente ,  vel  'uiaptiblica ,  hattjltts^ 
ferttittts  iinponipoteH :  aquxducitis  nonpo- 
teFt ,  aprincipe  autem  petifo- 
let,&c. 

QVod  antc  diximus ,  fineduobus  praediis,  quorum  vnura 
leruiar,alteriveroferuiatur,fctuitutem  non  conftitui, 
d.l.i.commun.pr2;dio.noneopcrtinet,vtquodcunqueprx- 
dium  quamltbet  remotun  &  longc  diftans  ab  altcro,  ipfi  ob- 
noxium  fcruumque  reddi  poffir ,  fi  forte  alia qua:dam  prardia 
intcrcedanr.l.fi^desmea;atuis.;7.&Lfcq.infradcfetu.V[ba. 
przd.  Sedcumquxrituranmediusfundusimpediat  feiuitu- 
tisadquifitionem,videndumeft,anab(quc  vfu  fundi  inter- 
medij  feruitusconcefla,  prsdio  vtilitatera  adfetre  pofTer.  L 
feq.quoties.if  hoctitul.  Nam  fifundusillcmediusimpediat 
vfura  feruitutis  conceflae,  inutilitcr  conftituitur,finon  im< 
pediat  coutra,  idquodexemplis  demonftrarc  nullius  ncgo- 
tijeft.l.vlt.infr.eod.l.fiprius.t7.§.via.infr.dcaquapluuiaar« 
ccn.l.qui  fella.7.§.vlt.&  Lvlt.infr.de  fcruit.ruftic.l.in  traden- 
dis.S.§.interpofitis.infr.commun.prcd.Lloci.4.§.vh.cumC 
feq.infr.fi  ferui.vindL 

InLiS'  c^upties  nec  hominum,Ttecpr<tdiorum 
feruitutes  funt ,  dfc. 

SEruitus  ita  demum  impofita  przdio  valctfi  vti']s  fit,  id 
eft,  fi  natura  fuipoffit  alicui  prxdio  cfle  viilis,  licet  pra- 
<lio  cui adquifita eft ,  vtilitateai  fortc nullam  adierat.  Nara  fi 

quis 


In  Tit.IJeJeruitutihtit. 


^uls  roihi  concefferit  ius  aquar  duccncJs  ad  fundum  quem- 
pMm  meum ,  cui irrigando , aqua  opus non eft ,  niiiilominus 
debetur(ciuituseifundo.l.i5).infr.eo.Siverov(uinur.quani 
cirepoiritjOccfoleacinutiliterconftituicur.vtcxemplaPom- 
ponijhicderaonftrant.  Atqueidemdepadlo  relponfumeft, 
ii  quod  conuenit  pacifcentisfieri  noninteilu.l.  penult.  ne- 
rao.fupradepadis.l.vlt.C.depadisintcremptorem.  Padta 
«nim  &  conuentiones  eura  in  finem  iure introdudia  funt ,  vt 
vnufquifque  id  fibi  adquirat,quod  fibi  fuisque  vfui  cfle  poflit. 
l.ftipulatioifta.  38.§.alteri.infradcvcrb.oblig. 

In  %.Seruitutum  non  ea  natura  efiy^ut  aliquid 
faciat  quiSjVeluti-,  &c. 

SErniru$rcsqua:dameft,licctincorporalis,quamfundifer- 
jientis  dominus  a  ie  in  alium  transfert,&:  hac  translatione 
libcratur  non  alitcr,quan:i  rei  alicuius  corporalis  venditor  aut 
promiflor,eam  dando,veltradendoemptori  fiueftipulatori 
liberaretur.  Sicutenimvenditortraditarcvenditadefimto- 
mnino eflc obligatus ,  nifi  poftea cuittafuerit,ncc vlla adio- 
ne  magis  conueniri  poteft.quara  quiuis  extraneus.fi  dominus 
polfeilione  nancilcatur :  ica  &  de  eo  qui  feruitutcm  venditaai 
autpromaramconftituit.diccndum  cft.  Rede  igitur  Pom- 
ponmshicaic,(eruitutum  non  cam  efle  naturam,  vtaliquid 
faciat  quis  &c.  Vndcquis  fe  obligat  ad  prxftandamfingulis 
anniscertam  fruauumquanticatcm  ex  pridiisiuis,  nullara 
feruitutem  eis  imponit,  nec  vUum  ius  rcalc  in  credicorem 
transfert :  fed  pcrpetuo  manet  obl  gatus.  1.  vlti.  infra  de  con- 
trahcn.  emp.  1.  fundi  Trebatiani.  5  8 .  infra  de  vfufrud.  lcg». 
not.inLfiquisica.i^.fupradevfufcud.  Atquchincctiaraan- 

notare  polfumus  eum,  qui  leruitutem  imponit  fundo  fuo, 
nullos  fumpcus  eo  nomine  cogi  facerc.cxcepta  fctuitutc  one- 
ris  ferendi.  1.  fi  iter.io.  fupra  eo.l.cura  dcbere.  5 1.  infra  de  (cr- 
uit.vrba.l.etfiforce.<r.§.cciam.&I.ncuti.8.§.i.&i.infrafi 

feruit.vindic. 

In  l.  i6.Ei,  quifignorifundum  acceftt ,  non  eli  iniquum 
•vttlemfetitioncmferuitutis  ^ficut  &c. 

Slcuifundus  oppigneratusfit,  cuiferuitusdebeatur,dirc- 
6laferaitutisvindicatioeinon  dabitur,  cumfundidomi- 
nusnonfinredvcilistantum.l.crcdicori.p.infradeoperisno- 
u:nunt.Namnecfundumipfumdire(Sovindicarcpotcft:fcd 
aciiooc  cantum  hypothecaria  quae  ad  itis  ciuile  rclata  vrilis  di- 
citur.ai(TU.§.namque.Inftit.deadlionibus.Idcm  iuris  eftin 
eo , qnifuudum  vcdigalcm acccpit , cui  fimiliter  in rem  vtilis 
a6lio  datur,quamuis  dominus  n5  fir.I.i.  §.  qui  in  pcrpetuum. 
fuprafiagervcdig.  Idsmputatdiccndiim  l.ongouallius,cu- 
iusepiinoprobabiliseft,devfiifruduario,  quitansctfi  dire- 
dara  ncD  habeat  feruitutis  vindicationera:l.i.  fupra  fi  vfusfr. 
pet.adione  vtili  cam  petere  poccft.l.i.fupra  de  rcmiir.l.apud. 
i.§.vlt.l.fivfusffU(Slus.ii.infiadcaquapIu.arcen. 

Inl.  ij.Vix,itineriijacti^.,aquadu6tuSyparsin  obli- 
gationem  deduci  nonfotesi. 

POft  varia  exempla.quibus  eft  demonftratum  feruicutcf 
indiuiduas  efle :  tandem  fubiicicur  ratio :  quia  vfus  eorura 
iQdiuifuseft.  Cumenitnfcruitutis  nulla  oranino  fitvtilitas, 
nifi  CK  viu  ipfcputa  itione ,  auc  ambulatione :  cum  qusritur, 
an  fic  diiiidaa necnp,merico  ad  vfurn  ipfum  relpicimus, qui in 
partespro  indiuifononpoteft  diuidi:cum  ea  diuifiofiat  in- 
tcUtdlutantum.  Vtiautem  feruitutenon  poirumusnificot- 
pore,vtcr.nqueiusip(umferuitutis  animo  &intelle6tudiui- 
damus.l.lcruuscommunis.  f.infradcftipul.feruo.  Quarcfi 
f  ef  uicutis  parsia  ftipuUtionera  deducacur,inutilis  eft  ftipula- 
tia,tanquamiQContinens,qaodnaturafierinon  poteft.  Ea- 
demque  ■  atio  eft  omnium  hominuiB  fadtoruro,  qus  Rapha- 
el  vifibilia  appellat,  nos  corporalia  aptius  vocari  pofte  alias 
docuimus. l.ftipulationesnondiuiduntur.yi.infra  de  verb. 
oblig.  1.  libcttus.  I  f .  ir.fra  de  opc.hber.  ludicio  autcm  familia; 
hercifcundi,  communi  diuidundo  nonprohiberct  feruitu- 
tisvfumdiuidi,roenfurisfcilicetaut  temporalibus.l.feruitu- 
iesipfoquidemiure,4.§.vlt.&l.fcq.fapraeo.Sedhiclocusde 
diuifionenoniiipartescertas,fed  pro  indiuifoaccipi  debct, 
cum  deacq(ufitionciocommuneloquatur,inqua  eiufmodi 


I5>i 

intelledtualis ,  vt  ita  dicam ,  diutSo  locum  babfet.l.tlon  ^nlu- 
mus.y.fuprafiparshacrcd.pcta.  Etappcllatione  partis  par« 
pro  indiuifo  intelligicur.l.fi  quis  duas  xdes.  <?.§  .fi  quis  partetn 
«dium.infra  commun.pndio.l.  z  ^ .  infra  de  verbor.fignifi. 

Inl.  /8.  tn  omnihui  feruitutibus  1  quxaditione  cmfufn 

funt^  &c.  alias  incipitjPapinia' 

nusnotat. 

SEruitusextinguitur&  confunditur,  cum  idem  vtriufque 
prxdijdominuseft,fiuecontra<Su,fiueteftamcnto.l.i.in- 
fra  qiicmaJmod.feruir.amit.  l.fi  quis  xdes.  i^.infra  de  fcruit. 
vrbi.i.qu;cquid.ii.infracommun.pr2dio.Necenimrcsme4 
mihireruirepotcft.l.inrecommuni.  if.infiradcferui.vrban. 
Qu,d  •gituc  11  f jndi  lcruientis dominus  eundcm  legaucrit  al- 
tcric'ominoluptiiorisdominantifque  fundi  hxredefcripto? 
Pajlus  hic  iclpondcc,feruitutem  quidem  aditioncextinftam 
eile,cumhiiesvtriufqucfundidom!nus  cfle  coepprit^rrdfi 
leg-tariusfundumpetat,exccptionedoli  oppofita,adin. -o- 
nendacndenuoferuicucemccgi.  Vcram  hocicaeftaccipieu- 
dum,nifi  ftindus  purelegacus  efle  proponatur :  quia  tuncadi- 
tioncdominiuracius  nonacquirithxrc<!:fed  rcdtaviatranfic 
in legatarium.l.a Tirio hircde.tfcr .infr^ de furt.  Cvmanteta 
fub  conditione  legatut.ante  cius  cuentum  hxres  intcrim  do- 
minuseft.I.i.^.feruiappcllarionc.infi.adfenatiilconfiSyllan. 
&  Claud,  Cum  cnim  purc  quidquam  eft  legatum ,  iDtelligi- 
mus  teftatorem  nullo  modo  legatam  rem  voiuilfe  fieri  hane- 
dis,fecuseft  vbi  conditionc  fulpcnditur.  Nam  non  exiftence 
conditione ,  teftator  voluit  in  bxredis  dominio  legatura  raa- 
nere. 

Jnl.2o.^uotiesvia. 

ADmonuimus  fupta  feruitutcm  rem  quaodam  cfle  in- 
corporalcm ,  qua:  in  alium  ica  cransfercur ,  vt  quafi  eius 
dominus  cfFcdus ,  cara  poftca  a  quocunquc  vindicarc  pofllic. 
l.quotics.  if.fupra  eo,  Nunc  quxricur  quo  modo  in  alium 
ttansfcrri  queat.  Labeo  Antift.exiftimabat ,  ftipulatione  fiue 
cautione  opus  efTe  per  te  non  ficri &c.  Qui  fcntentia  Prifco 
laboleno  non  immerito  difplicuit:quoniam  n^lla  res  ftipula- 
tione  acqu!ritur,fcd  tantumadlio  in  pcrfonam,  quz  furdi 
pofreflbrem  non  fequitur.l.i.§.fi  haztes.  infra  ad  Scuatiifcon. 
Trcbcl.  Ratioigiturhuiusrciinalium  transferendae  cftdu- 
plex,vnavtinducaturinfundum,cuiiiBpofitaeft(eruitus,de- 
terminctutque  locus  abeiufdemdomino,  per  qucmire,  vd 
agerepofljc.  l.j.fupradevfufrud.l.  i.infra  dc  fcruit.  ruftic. 
prsd.  Alteravtfiinfundura  inducerenelit.vcl  nonpoffir, 
patiatur  eum iure  fibi  concciro  vti,  1. 1.  &  1.  5  jf .  dare.  fupta  de 
yfufrufS.I.ficgo.i^.fupradcpublic.inremaftion.  Nam  eiuf- 
modi  vfus,cum  aduerfarij  pacientia,yim  traditionis  haber. 
Itaque  interdi(%a,qu£  iudicia  tantum  pofrellbria  funt,  vt  ahbi 
dixirauSjferuitutum  nomine,  quafi  poflideantur ,  compecere 
domino , vt dc itincre afluque priua.  &  vti poffidetis  pro  vr- 
banisfetuitutibus.l.fia.infiavtipoflld.Quxquidcminterdi- 
€ti.  ab  ac^ioQe  confcflbria  oon  parum  difterunr ,  vt  poftea  vi- 
debimus.l.z.§,Pomponius.infra,fiferuit.viadic. 

Inl.  zi.inPande5t.Florent.eJll.  i. tit.fequen.de  fruituti' 

bus  vrha.prttd.  &  incip.Stintercedat fohmpubli- 

cum,velviapublica,&c. 

HOc  cap.  fupra  interpretaci  furaus  in  1.  14.  §.  publico. 
Quanquam  quod  hic  dicit  de  ftilhcidiorum  fcruitute, 
pugnare  videatur  cura  noAris  raoribus. 

In  %.Jivfusfru5ius  tHUsJit,*diumprDpriet4smea. 

/^  Vamuis  adlio  confcfToria  in  rcmfit»  oecafiteragi  poC- 
V^fitaduerfus  eum,quifcruitutemconftituit,quam  con- 
tra  alium  poflefrotcm,  fiue  impcdientcm  ageretur,vt  dixi- 
mus  fupra  l.quoties.  i  <j.  tamen  quia  onetis  fetcndi  fcruitu) 
hochabctfingularc,  vtnonad  paticntiara  tantnaa  tcneatuC 
dominus  fundi  fcruicntis :  fcd  ad  faciendum  quoq;  contra  re- 
gulam  fcruitutum.l.ctfi  forte.  (T.infra  fi  ferui.  vind.poterit  fa- 
neaducrfHScumagi,vt  quoddcbetfaciat.  Quz a(ftio vfqud 
adco  eius  perfonara  fequitur ,  vt  ne  fru(%uarius  quidem  ea  re- 
^e  conacniatut :  ncc  ideo  haec  petf(»Qalis  adio  iudic^^d^ 


1^2, 

eft.cutn  dominujrem  <IereliDqueiidoeatenendefinat.,d.l. 
ff.ecfi  forte.  fi  feruit.vindic. 

In   L.  I.  II.  &  III. 
DE  SERVITVTIBVS  VRBANO- 

RVM     PRiCDIORVM. 

TITFLVS    I J. 

X  E  M  p  LA  quidam  vrbahorumferuitutum, 
id  eft,  qui  sdificiis  dcbentur,  hic  recenfet 
Caius,vt  altius  tollendi ,  &  officiendi  lumini- 
bus  vicini ,  &c.  Dubium  enira  non  eft,  quin 
feruitusdicaturhocius  a  luriiconful.  1.  z.in- 
fra  de  ieruir.  nift.  1.  in  tradendis.  8.  §.  interpofitis.  infra  com- 
lnun.pr2d.§..'uquc.Inftit.dcadtio.  Qupd  tamen falfum pri- 
marationeviderureire^cumliberumlit  cuiquaaltiustollere 
zdes  (uas.  L  aitius.  C.  dc  fcrui.&  aqua.  ctiam  (\  vicini  lumini- 
busnoreacur.l.  cumeo.S.infraeod.  Sed  aniraaduertendunl 
cftidnonadeoliberum  tSz^  vt  forraam  antiquorum  sdifi- 
ciorum ,  &  vfi tatam  altitudinem  excederc ,  aut  ventum  pur- 
gando  frimicnto  neccflarium ,  ab  area  vicini  exdudcrc  nobis 
licear,nifi{eruituseonftitutafuerir.l.qui!uminibus.io.infra 
cod.l.i.Cod.deaedific.priua.l.vlt.  C.deferui.&aqua.Stillici- 
dium  auertendi  in  arcam,aut  te<Sura  vicini,feruitus  sque  ne- 
ceflariaeft.  Namnoncogiturpativicinus,vtper  tcgulasdo- 
mus  mear  cafitct  aquain  ipfius  lolum,fed  cogere  me  poteftad 
can3lemimponendum,perquemcolIedta  extegulisaquaia 
viampublicamdefluit.l.feruitutes,qu2.i5).infraeod.Stillici- 
dijnonaucrtendiferuitutus  eft,  cura  pacifcortecum,vttibi 
non  liceatauertere  ftillicidium  tuum  in  area  meam,curo  forte 
iusauertendi  habeas  contradtu  aliquo  tibi  coroparatum,  vt 
Theoph.interpretatur  §.  i.Inftir.  deadlio.Accur.Bar.&cac- 
tcri  huius  nots  fcriptores,  ne  vetbum  quidem  in  roto  hoc 
cap.  percepiflc  mihi  videntur.  Seruitutes  immittendi  i  pro- 
jiciendi,  protegendique,quinam  dicantUri  alibi  docet  la- 
bolenus,!.  malum.  i^i.infrade  verb.  figni.de quibusetiam 
vide  BudiUm  in  annotationibus.  Seruitus  luminis  cft  ius 
habendi  feneftram  verfus  alienas.  Nam  abfque  conftituta 
feruitute,lumena  nobis  immiflum  non  cogitur  vicinus  cx- 
cipere.  1.  cos quiius.  3p. infra eod.  Cui conlentaneum  eft; & 
NiWilre-  quod  Xcnocratcsdicebat,  Nihilreferre,  occulofne,  anpe- 
f"*"""  des  in  alieniim  inferas.  Plutarchus  in  lib.  «fei  «■iJAu7r«fViM- 
fedam  '^""^-  Qi" "^nc  leiuitutcm  debet,  non prohibeturalciuss- 
altenum  dificando  obfcurare^des  vicini,  autprofpedlum  ciusofFen- 
tnferoi.  dcrc ,  modo  lumen  totum  non  auferar :  &  propterea  huius 
vitandi  gratialncommodiperutiliseftferuitus,  neluminibuS 
autprofpeaui  officiatut:,dequibuspleniusinl.interferuitu- 
Ks.i4.infraeod'> 

Inl.^.Inu'itumaHteminf€ruitutihus^c. 

Ocvetbum,inuitus, nonfimplicera  habet  fignificatioi 
nero.  Naminprimis  pro  eo,  qui  conrradicitacrefiftit, 
accipitur:vtcum  Paulusait,ncminem  cogiinuitum  rcsfuas 
vcndere.l.nbnenim.infradeadio.rer.  amon  touitus is dici 
quoque  poteft  quinon  conlentit  j  acfortaflls  ignorat  quod 
agitur:  vr  cum  Vlpia.  fcribit  inuitum  procuratdrcra  non  dari. 
1.8.fillusfam.§.inuitus.l.  incaufae.  i/.  fuprade  procur.&l. 
qui  vas. 4 $ .§.  vetare.  Sic accipicndum  efle monet hic Paulus, 
quod  in  cap.  ptajcedentc  didum  eft,  ius  non  efle  vicino  inui- 
tis  nobis,  altius  sdificare.  Non  enim,  inquit ,  ad  fadum  hxc 
vcrbareferuntur^id  eft  nuHo  opus  eft  faiflo  noftro,pura  con- 

tradidlionc,vtnobisiDuitisaltiu5efledicatur,fedreferuntur 
adius  feruicutis:  ideftfufficit  meius  feruitutis  haberc  altius 
non  tollendijVt  nie  inuito  altius  a^dificatum  dici  poflit.Et  hic 
fententia  nofira  eft,  de  loci  huius  obfcuri  inrerprctationcj 
qucm  Accutf  minimeinreliexir. 

L.s.alias6.  H£C  anteminra Jimiliter  vt  rujlicorum 
frsd.certo  tempore  drc: 

SEruitutes  omnestam  vrbanar,  quamrufticar  certo  tem.» 
porenon  ytcndo  pereunt&  amittuntur.  infra  qucmad- 
modum  feruic.  amit.  Cettum  autem  tempus  hic  accipe  cx 
conftitutione  luftiniani,  decem  annorum  inter  prarfentcs, 
&  viginti  inter  ablcntes.  quamuis  iurc  vet«ri  non  reperia- 


Franc.  ^uareni  Comment. 


h; 


turdefinitum.l.ij.ficut.C.dercruIt.&aqua.Interbastaraeo 
eftaliqua  difllmilicudo.  Namad  earura  qux  rufticx  funta- 
miirionera  fufficit  eum,  cui  debentur  non  vti.l.  4.  fequitur  §. 
fi  viam.infr.  de  vfuca.  in  vtbanis  autera  pnterea  fado  aliquo 
opuseftaduerfariJ,quolibertatera  veluiipoflldeat,  earaque 
vfucapere  poffir,  vt  hzc  exempla  Caij  latis  aperte  oftendunt. 

inl.d.alias  7.  .^nodautem^dijicio  meo(^c. 

QVi  tempore  conftituto  feneftras  fuas  obftruxic  vcrfus 
eas  aedes,  qux  feruitutem  debebant  altiusnontollen- 
di,vcl  luminibus  nou  officiendi  :  ita  demum  aitiictitftrui- 
tutera  ,  fi  adverfarius  inrerim  acdes  fuas  alcius  (ublacas  ha- 
buerir :  vtdidlum  eftincap.praeced.  Qujd  fi  arborcm  eodem 
in  loco  habuerit  fitam?  Aliuddicendumeft.hicenimarbo- 
riseft  natura,  vtin  eodem  loco  &  ftatu  non  maneac,  ficut 
paries:fedvi  vcntorum  fubindcagitctur,moueaturque.  Ita- 
quecuro  perpetuo  non  officiat  per  ftaiutum  tempus,  niilla 
poteft  vfucapio  locum  habere :  quia  iftimationem  re.oporis 
pofleffionisrequirit.1. 5.infradevfacapio.  Quibuldamfoc- 
taffis  videbitur  motus  naturalis  hic  accipi,  vc  apud  phyfi- 
cos  pro  cranfmutatione  rei,&vnaformain  aliam;  Prj?tcr- 
eaj  quod  arbor  pro  tempore  anni  in  aliam  atque  in  aliair.  for- 
mam  murari  foleat.  Verum  cgo  priorem  inccrpretacicnem 
magisprobojcumh^calurifconfultoruraphrafipaulovids^- 
turalienior. 

in  1 7.  alias  8.  Parietem ,  qui  naturali  drc. 

PAries  a:dificatus  in  folo  comrauni  ad  onera  vicineram  fe- 
renda,rarioneqaadam  naturali  comrauniseft.l.  adeo.§. 
cumquis.infrade  acquir.rer.dom.  Iraquc  vnuscxdominis, 
altero  inuito, eundem deraoliri  &  rcficere  non  poteft :  quod 
eftaccipiendum,nifircfedlioneceflatiafit.l.fi  ardes.  y.infra 
commu.  diuid.l.inparietis.  3  f  .infr.dedamnoinfcA.  Quo 
caiuetiamiumptusincamrem  fai^os  cogecur  refunderelo- 
cius,autlipfisquatuormenfibus,partisfHa:dominiumamit- 
tet.1.4.  C.deidific.priua.l.cumduobus.  f  z.aliastftl.fifra- 
tres.fj.jf.idemrefpondet.infraprofocio.deparietecommu- 
hi  aliquotinlociSaliisiterumdiJreremns.I.  quidam.  i  i.l.fi- 
ftulam.  I  S.l.hcc  quoddidum.i^.l.eos.  3p.infraeod. 

L.S.alias^.  CumeOyquitoUendoobfcurat. 

CVius  eft  folum ,  eias  eft  vfque ad  coelutri ,  vt  vulgo  loqul 
iolet.  Nam  ccelum  quod fupra meum  eft folum.mihi li- 
bctum  efle debet.  I.  vlt.  fupra de  lerui.aliaseft  1. 1 . huius titul. 
de  feruit.vrban.przd.  Itaque  altius  excollere  ides  fuas  fi  nul- 
lam  debeanc  reruitucem5&  vicinas  obfcurare  cuique  licec.  1.8. 
altius.  Cod.  dcferui.  &aqua.  bocica  accipiendumeflenon- 
nulli crediderunt ,  nifi for^c  talis  elatio  non profit acdificanti, 
&  vicino  noceat.  Quam  fentcntiam  proptcr  squitatem& 
humanitatemamplettor.l.i.^.dcniqueinfradeaquapluuiai 
l.iufundo.3^.fupradercivindi.Quomodoaccipidebetquod 
eftml.vI(i.§.cumautem.C.deferuiiu.&aqua.ne  huiccapiti 
aduerlari  putetur. 

inl.p.aliasie.  Gaurusi^iarcelis S. 

TEftator  qoi  legat  aedes,  velzdiumvfumfrUi^umalicof;» 
videtur  grauare  harredcm  fuum ,  vt  alias  ha:reditarias 
«des,  qua  vicina  funr,  noHiraextolIat,vtilIasomninoob- 
fcuret  &  inutiles  reddar.  Iraque  hic  cafus  cxcipiiur  a  cap. 
prxced.  vt  feruetut  teftatoris  voluntas,  quem  inutile  lega- 
tum  relihquere  voluifle  credibile  non  eft.  Itaque  idcm  de 
omnibus  aliis  feruitutibus  eft  dicendum,  fine  quibusnul- 
lus rei  iegata:  vfus  ellet.  1.  feruura  filij.  45.  §.  vlti.infra de leg. 
i .Ldamnas.  i  v . §.  i.  infira dc  vfu &  vlufrud.In  contradlu aa- 
teravenditionis&  aliis  ciufraodi  lociun  honbabetquodhic 
dicitur:necfundovcnditoiter,3utviadebetur:tametfifun- 
dusabfqueeaferuitute  nullam  emptori  vtilitatem  adferat.I. 
in  vendendo.6^(J.!nfra  de  contrah.  empt.  Nam  defun<£loram 
Voluntatespleniusinterpretamur.  l.inreftamentis.  li.  infra 
dc reg.iur.  Cur ergo ,  dixerit  quifpiam, in  contradulocario- 
nisdiuerfum  ius  reperitur?l.fimerces.i8.§.fivicino.infra 
loca.Qiua  ha:c  pra^ftare  dcbet  locator,vt  conductori  liccat  vti 
relocata,quod  ablque  eaferuitutenon  contigit:yndeinvfu- 

frudtua- 


Jn  Tit.  II.  defemit.  n^rh.prAd. 

fru6buatio  idem  qaod  in  condudote  dicendam  videtut.l.  fed 
&  fi  quid.  if.fupra.de  vfufrudlu. 

I»  L 10.  alias  ii.  .^ui  luminibus  vicinorum. 


ITapctmittitarcuiquc  altiusxdes  fuas  tollendo ,  obfcuraic 
alienas:  vt  tamen  contra  formam  &  ftatum  antiquorum  x- 
dificiotam  nihil  faciat,  nec  vfitatam  altitudinem  cxccdat.  l.i . 
C.dc  feruit.&  aqua.l.i.C.de  xdific.  ptiua.  Dc  qua  fi  dubitctur 
exiftatquecontrovetfia  intervicinos.adarbitrum  recurren- 
duraelTeadmonct  Vlpia.  Hincapparet  ad  quem  vfumcon- 
ftituatur  fetuitus  altius  toUendi ,  dc  qua  difleruimus  in  i .  cap. 
coatratione. 

Inl.n.aliasit.<tdiJiciaqH£feruitHtemfatiuntur. 

QViimponit  feruitutem  adibus  fuis,ncquid  excisaltius 
tollat,non  prohibetui  quocunquc  alio  modo  officcte 
zdious  vicini:tametfi  ad  hunc  finem  fit  talis  feruitus  conftitu- 
ta,vt  lumina  non  obfcuientui  vicinarum  aedium.  Sed  fi  genc- 
raliter  fueiit  conftituta  fetuitus,  vt  nc  luminibus,  aut  ptoipe- 
dui  oificiatur,  quocunquc  modo  quis  ofFecerit,  fiue  sdes  ex- 
tolicndo,  fiue  quid  aliud  faciendo,  con  tra  feiuitutcm  impofi- 
tam  facetc  imeliigitur.  l.intci.  14.  &  1. 1 6^.  fi aiborera. infra 
codem. 

Inl.i2  .alias  13 .  ^ujdam  Hiberus  nomine,qui 
habetpfi  horrea  mea^  ^f. 

INpariete  communi ,  autiuxta  parietem  communemnihil 
faceie  vni  ex  fociis  licet,  quod  ipfum  coriunipat  &  deteiio- 
tcmteddat,  putaparictcm  piopiiumfuperxdificaie,tubulo$ 
iuxtaeum  admotoshabcre.perquosad  calccfacicndura  bal- 
ncum  flamma  afcendat :  item  tcpidarium  feu  vapotarium  ha- 
betc, quod  afliduum  humorem  habcat :  &  fic  de  finnlibus.  Si 
quid  veio  fii  quod  noceat,  vt  pingerc,  i.  fiftulam  iun  dam  .18. 
infia  cod.ineiuftaic,modicc  humcdlaie,  r  on  alfidue,  id  vici- 
no  peimittitut.  Quinimo  &  quod  nocet  inteidum  faccrc  po- 
tcft.fi  ad  cum  vfum  (cilicet  patietem  cxtiudum  effe  appateat. 
l.atboribus.1  j.§.nauis.fupra  dcvlufiu.  Ethac  diftindionc 
nullo  negotio difiiniii  poteft,  quodhicvulgotiadlari  folct, 
An  iiccat  vicino  caminum ignis racicndi cauia.iuxta commu- 
nem  paiietem  babeic,  neicmilHcitam  faciat.  Ex  hisetiam 
vcibis  colligitvulgusioterpteiumefle  appellandumdcbito- 
rcm  ac  moncndum  a  ci cditoie ,  antequam  in  ius  vocet.J.ap- 
pcllamus.lnftitu.de  adio.  Veium  ex  infcriptione  apparer.at- 
queextotocontcxtu,  Proculilurifconf.veiba  haEcnonefle: 
fedamici  cuiufdam  potius  &  familiatis  eiuidem,quipcrepi- 
ftoiam  ipfum  rogabat ,  vi  Hibcium  qnendam  admoneret 
rem  illicitam  eum  faccre,  (pcransfore,vtIurifconf.authoil- 
tashominero  moucret,  cui  refpondet  Proculus,  fuperuaca- 
nsam  fote  hanc  admonitionem,  cumdeearc  H.berusqui- 
ccm  tion  dubitet.     Qujd  fit  tciloiium  ,  quid  inciuftatio, 
de  qribus  hac  lege ,  §.vlt.  meotio  fit, docct  Budaeus  ex ViuiH 
uioioannot.  ;.''•{'• 

Jn  i  i4.alias  1 5  .interferuitutes,  ne  lumini- 
hmoQiciatnr. 

OBferua  difcrimen  feiuitutum,  neluminibus  officiatur, 
.ic  ne  profpedus  oftenJatui,dequibus  etiam  aliquid  fu- 
tra attigimus.  Ex  vetbisillis vUimis,  Opns quoque nouum  ei 
nuntiati  potcft ,  &c.  obfeiuacflc  fauoiabilioics  vrbanas  fer- 
uitutes,quamrufticas  :  vtpote  quae  magis  neceflarix  funt: 
nam  pro  lufticis  nouum  opus  nuntiaii  nonpoteft.l.qui  viam. 
i4.infia  deopet.nouinunt.  Simile  quiddam  legituiinl.  f . 
fupiaeod.&infrafubtit.depigno.inl.fedanviac.iz.  Quade 
le  extarZafij  difputatio  inhb.  fing.  intcUed:.  &  Alciatiinlib. 
paiergi4. 

In  U^.  alias  16.  Lum'en,idefl,vt  coelum 
'  •videatur,drc. 

DlfFerentiam  intcr  feraitutes ,  ne  luminibus  officiatur  iu- 
xta  xdcs  vicinas ,  &  ne  profpedus  ofFendatut ,  hic  latius 
explicat  Paulus.Quod  vcl  ex  c.fequen.fatis  perfpicuum  eft,& 
prxfettim  ex  infciiptione.  Eadcm  enim  eft,  qux  c.prxcedcn- 
tis.  Igitur  in  profpcftu  idco  quls  plus  habeic  dicitui,  quia  pro- 


fpedus,  inquit  Paulns,  non  tantum  ex  fuperioribus ,  veVum- 
etiam  cxinfciioribus locus  eft.  Lumen  ex  coelo  ranruu^  &  fu- 
peiiori  locoeft.  Proindequidebctferuitutemne  luminibus 
officiaturjiuxtaxdesvicinas  qiii^iuis  faccrc  poteft,  modi>la- 
roeo  ex  co^lo  veniens  hon  impediat. 


In  1. 1 6.  aUas  /7.  Siarborem. 

SEruitusluminibusnoncfficiendi  latiuspatet,qu3maltius 
idesnon  tollendi,  vt  annotauimusini.a:dificia.ii.(upra 
eod.  Nam  contia hanc  feraitutem  is faciti  qui quoquomodo 
nocetluminibus:vtputaquiarboiempoiiiflumenimpedien- 
tem.  Tamecfinontantum  quialtiusardcs  fuasnontollat,fo- 
lem  tamen  heliocamino  ,  vel  folaiio  necefTatium  auferr, 
quamuis  xdes  non  obfcuret :  fcd&  qui  deprimit  ardesfuas, 
nonnunquam  concra  hanc  feruiturem  facere  dici  poteft,fi 
forteexeisperrefradtionem.quamhic  Vlpia.avrauaWffjv  vo- 
cat,in  sdes  vicinas lumcn  deaoluatur.  Dt  heliocamino  &  fo- 
lario,dc  quibushic,  vlde  6uda:um in  annucar. 

In  %Haclex  traditionli^crc. 

CVm  lege  ii.tabular.  fatis  efTst  in  venJendis  prardiis  ea 
prxftati,quxlingua  nuncupata  tlTcnr,  qna-qui  inficia- 
tuseflet  duplipsnam  fubiret ,  a  (urilconf  etiamreticentix 
paenaeftconftituta,vtaudlor  eftCicetohb.  j.Offic.  Nam 
quiferuitutem,cxemplicaufa,cui  venditus  fundus  obnoxius 
eft,ceIatemptori,aftionecx  cmptotcnetor,  tametti  nomi- 
natim  conuenerit ,  vt  fi  qux  fcruitutes  dcbeanr nr,  non  pofiic 
eonoroine  conucniri:  quia  curafciat  deberifetuitnrem,ad- 
moncie emptoiem debet, I.1.& l.qnxro.40  fF. de a6t. empti. 
vtinillanobili  controuerfia  inttr  Gratidianum  &  Sergium 
orta,dicebat  Antonius,  cuius  meminit  Cicer.  Hxcautem  ad- 
monitio,  &  pronunciatio  perfpicuis  verbis ,  &  minime  anr.bi- 
guis  fieri  debet  a  venditoie,alioqui  tenetur  es  empro  a(5h ;,  nc, 
vt  in  hoc exemplo , y£dium  vendicor in  mancipio  &  craditi 0- 
nc  hanc  legcm  dixcrst.,  ftillicidia  vti  nunc  funr ,  vr  ita  fi  at.  De- 
mum  viciuo  fcruitutcm  ftillicidij  vindicancc,quam  zdcs  ven- 
ditx  debebant,  egit  cmptoi  contra  venditorcm ,  contendcns 
eadereccrtiorem  fefacflura  non  fuiifc.  Corttavenditordi- 
cebatfe  bis  vcrbiscun  admomiifTe,  fliliicidia  vtinunc  fnnr, 
vt ita fint.  Replicabat  cmptor,  obfcura  ea clle  verba,  ac  fe  ali- 
tcrintellexifle,  nempeqnafi  venditor  admonuilTct  domnm 
vicinam  xdibus  venditis  (eruitutem  ftillicidij  debere,  Hanc 
contioueifian".  uirimic  hocin  loco  Vlpia.  &  ait  venditorem 
tcneriemptori.  Neceam  exceptionem,  qux  ob(cutaeft& 
ambigua,qnicquaia  ei  prodelle.I.cum  in  lege  venditionis.  5  ? . 
infradecontrah.empt.  QuodautemeumdicimiTsteneri.fic 
accipiendum,  quantiintereftempcoris  liberasxdesvendiras 
fui(re,quasferuirutcm  deberevicinis  pofteacompettunieft. 
Vt  autem  xdes  vicinx  venditis  (etuiant,  prxftare  non  cenebi- 
tur,  cumid  difcrre  &  fpccialiter  cxpreirum  non  fucrit.  lcg. 
quod  ad  feruitutcs.7  \  .infia  de  euidl. 

In  l,  1 7.  alias  i  S.  SifijluU  ,j>erquas  aquam 
ducas,  dfc. 

HVius  loci  explicandigiatia  ficdiftinguendum  eft.  Si  ob 
(eruitutem  aqux  ducendx  quoquam,  quami  vicino  con- 
ceflam,  damnum  patiar,  idque  naturalicer  eueniat.nulla  mihi 
a6tio  aduerfuscum  dacur.l.  fi  mihi.io.§.  feruitus.infiadeftr- 
uit.ruftic.  ncc  co  nomine damni  infedi  caueie  cogendus  cft. 
l.fluminum.  14. §.  vitium. infra de damno  infcdt o.  Sin cius 
culpaidaccidciit,tenetui  adlionein  fadum  fubfidiarialcgis 
Aquilix.§.vlti.lnfticur.deleg.  Aquil.necdamniinfcdi  cau- 
tiolocumhabebit.d.I.fluminum.§.prxterca.Sioperisvello- 
civitio,piodamno  quidemprxtericonon  poteftagi.fcdpro 
fucuro,  cautioni  damni  infedli  locus  eft.  I.  darani.  10.  &  didla 
l.fluminum.§.vitium.infiadedamnoinfe61. 

InLtg.alias  zo.Seruitutes. 

OBferua  cas  feruitutcs,  qux  in  fuperficie  confiftunr  vt- 
baoarum  pofleflionum  ,  eiFe  conrinuas ,  licet  in  rufti- 
csscontra.Lferuicates.  14.  fupra  de  feruit.  Nam  quandiati-* 


Franc.  "Dmrmi  Comment. 


15)4 

gtrum,  exemplicaufa  ^  vel  ftiUicJdium  immiflam  manet,  tam- 
^iuquisdfdtur  vtifctuitucc,tametfi<:orpore  fuonibil  faciat. 

In  %.SidmomeH  altiorarea  tua  ejfet. 

OBferua  regulamadraodum  vtilcm,  cuius  pcrmulta  paf- 
lim  hicexcmpla  leguntur.  Cui  conceditur  fetuitus,ei 
quoque  omnia  videri  concefla  fmc  quibus  ea  vti  non  poteft.l. 
Ii  itcr.  1  o.  fupra  dc  feruit.l.  item  fic.  j.§ .  quihabet.  &  L  Quin- 
cus.  I  f  .infratit.fcq.de  feruit.  ruftic. 

■Iff^.SifubldtumJitiediJicium. 

SEruitutes  vrbansremoto  zdificio  cui  debentur,  non  per- 
eunt:idco  crrim  dicuntur  in  fuperficie  confiftercquia  non 
in  iolo  tantum  vtrafttc£t,fed&inadificiOiideft,infolo  fimul 
&  fupcrficie  confiftunt. 

In  %.Siferuitus-flillicidijxumfeq. 

DOminus  prsdij  feruicntis  nihil  in  eo  poteft  facere,  qiiod 
ieruitutisvfuraimpcdiat:ficutviceverfa,fuperiorisprac- 
dij  domino,  nihil  in  eo  facere  licet ,  quod  vicini  reddat  condi- 
tionem  deteriorem,  vt  exemplis  aliquoc  eleganter  &  dilucide 
hic  demonftrat  Paulus. 

In  l.  zo.  a,Uas2i.  Sidommtua. 

CVi  cohceditur  ius  altius  toUendi,  is  quamlibet  alte  poteft 
xdificare  inprxiudicium  concedentis,  modo  fic  xdiii- 
candocontra  aliamferuitutemnonfaciat,puta  iUIicidijnon 
recipiendi.  Namius  vnum  ex  pluribus  fibi  competenribus  re- 
itiittens,  eatenus  id  facere  intclligitur,  vtfatua  atque  illrfa 
raaneantcsteta.l.fimihieodem.2o.infratit.fr-q.Qjiidamita 
hocintelliguntjHifiius  illudremilTum  itadependeat  ab  alio, 
vtabfqueeoptorfus  inutilefuturum  fit.leg.i.fupradciurifd. 
Itaquc  remilla  feruituteftillicidij ,  feruitutem  quoquealtius 
nontollendiremiflam  videricenfent.  Quamfententiamita 
probo.vttamenhocexemplumomninoreiiciendumputera. 
Poteft enim is.cui conccditurius ftillicidij  non rtcipiendi, eo 
iure  vti:quamms  altius  af  dificare  prohifaeatur,  agendo  nempc 
vicinum  adimpbnetidum  canalem,  pErquemex  te(%odeci- 
dens  aqua  aliutfi  in  locum  defl  iiat,  vt  iupra  dixirausi 

In  1. 1  i.alias  i  i.  ^  ^  3 .  ^m  adificium  hahet. 

QVifitumFuit,anferuitusIuminibusnonoffidendi,»di- 
bus  impofita.dc  futucis  quoque  luminibus  m  tclligatur. 
Etita  diftinxerun:  veteres.  Si  nominatim  &  difertefitcaui- 
tum,ncluminibus,quxnuncfunt,veIpofl:eaerunt,ofliLiacur, 
nuflam  res  dubitationem  habet.Si  vero  ita  lumina,  qus  nunc 
runt,vtitafint:  squeindubitatum  eft,  defuturisluminibus 
nihil  adum  efle :  quia  verba  pnfentis  temporis funt,  quz  ad 
fututum non  referuntur.  1.  fi  ftipulatus  fuerim.yfi.  1.  Sc^. fi a 
colono.leg.  cum  ftipulamur.  1 1  { .  infra  dc  verborum  obligat. 
Qupd  il  ita  fit  cautum  iadefinite  ac  gcneraliter,  nc  luminibus 
ofhciatur,omncIiImentam  futurum,  quara  przfensconti- 
ncbicuijcumidfuadeat  fermonis  proprietas.l.cumlege.  j.6. 
infradcteftaraen.  Atque  itain  fpecie  non  diflimilecenfuit 
LiuiusDecad-j.lib.  i.InfasdercRoraanorumCarthaginen- 
fiumque  fueratcautum,  vtneutri  alteriseorumve  fociisbel- 
Iitminferrent.  Saguntinis  pofteain  populi  Roraani  focieta- 
tem  adfcitis  belium  intulere  Carthagiacnfcs.  Quirebatur, 
anidcontrafccdusabeisfaiSlumeflet.  Dequareitaf>ronun- 
tiat,fatiscautumcratSaguntinis,fociisvtrorurrqueexceptis. 
Nam  neq;  additum  erat,  his  qui  tunc  eflent,  neque  qui  poftea 
aflamerecur,&  cum  aflumere  nouoS  liccret  focios,quis  asquii 
cenferet,  aut  ob  nulla  quemquammeritain  amicitiam teci- 
pi,a.utreceptosinfidemnondefcndi  ? 

In  %.FHturo  quoque  xdificio,  quodnondum  ejl^^vel 
imponi,  veladquiri  feruitmfotejl. 

QVoddicitur  feruitutes  vrbanorum  prxdiornm  a:dificiis 
inhacrcre,ideoqucfine  zdificiisconftitui  non  pofle.^. 
pra:diorum.Inftit.defcruit.itainterpretaturhic  Pomponius, 
finesdificiisprifcntibusautfururis.Addel.I.abco»iOiinfi;a 
tit.feq.&  1.  vlt.infta  fi  feruit.vindic. 


Inl.2^  ^.alias  s  4.  Cuiiis  ttdificium  turefuperU^ 

eH-^ei  iits  eli  in  injinitojiiprafuum  xdifi- 

cium  imponere,  ^f . 

HVius  capif.mihividetur  hicgcrmanus  fenfuscfle,  licef 
alijaliterinterprctentur.  Liberumcficuiqueidificium 
f  uum,(:]uod  iurc  fup^rius  cn:,cxtollerc,  aat  fupra  id  quamcud- 
que  voluerit  rcm  imponcre,  tametfi  vicino  ofEciat.l.altius.8. 
e.dc  ferai.&  aqua.&  l.cum  eo.^.fup.  eodcm.  Dummodo  ac- 
dificia  Vicina  quasinferiolra  funt,  &  ius  prohibendi  non  ha- 
bcntjgrauiore  feruitute  non  oncrct,id  cft,  modo  vfitatara  al- 
titudinem  modumque  non  excedat.  Idquodetiaml  nobit 
paulo  ante  annotatum  fuit  .L^ui  lurainibus.  i  o.fupra  eod.L  It. 
C.dea:dific.priuat. 

In  l.24.alitiu  2$.Hocquoddi6ittm  eU,&c. 

QVod  didlumeft  (a  Sabino  fortcad  quem  Pomponius 
ha:c  fctipfitj  pofi  fcruitutem  immittcndi  conftitutani 
liccic  vicino  immittcre  tignum  in  ades  feruientes ,  ira  accipi- 
endumeftjVteitanturaliceat  trabem  aliquamexidibusfui» 
inalienasimmittere.  Namalitcr,fi  gencraliteriiueiligcre- 
nius,vtquiduis  immitterct,adquemcunque  vfumconceda- 
tur,iniquum  id  effet  &  abfurdum :  etenim  fupcr  a:des  feiuien- 
tcsliccrctei  aliasextruere.przfcrtimcum  appellationctigni 
omnismateriaad  zdificandum  idonca  contineatur.  1.  tigui. 
tii.inftade  vcrborura fignif.  Procommuni  interpreratione 
vide  1.  ficuti  autcm .  8  .infra  fi  feruit.  vindic.Nemo  autem  fupta 
aitenum  sdificium  fuperius  habere  poteft. 

In  §.  Siextrihunedikuiinlocoimpari 
fofitisydrc 

QVi  dcbet  fcruiturem  altius  non  toUendi  sdes  fuas.it» 
dcinum  contra  feruitutem  irapofitam  facere  inrelligi- 
tur,  fi  quid  ipfealtius  extulerit.  Nam  quiparictcmcommu- 
ncmcumeohabet,aItiuseura  toUcrenon  prohibetur,  quia 
reruitut6ranondebet,necaIitcrfocioinuitoillipahetifetui- 
tuteraimponierepotuit.I.i.fuptatit.przced. 

/»  /.  i  5  .alias  2  6.  In  re  communi  nemo  dominorum 
iureferuitutis  nequefacere  quicquam 
inuito  altero^&c. 

HYpothefis  hajccft:  Domus  taa  feruitutem  mibi  debet 
altiusnontollendi  :  eamihipropartcacquifitaeft:tu 
eam  altius  tollere  vistan  iure  feruitutis  id  prohibetepoffim?Et 
Paulus  hic  pofTe  negat,  quod  ea  res,qux  faltem  pro  parte  mea 
fadla  eft,  mihi  feruirc  non poflit.  1. vti frui.  f  .f up.  fi  vfusfrudv 
pcta.  Quorfumigiturfcruitutcm  inhacfpccic  rctinerifupra 
ciiximus,cum  ea  vti  non  liceat  ?  I.  vt  pomum.7 .  fupra  titu.pra*' 
ced.l.fi  quis  xdes.  i^.  infra  eod.  Refpondco  id  cfle  vtile,  qui* 
tametfi  raanentc  coramunione,  vti  ea  non  liceat,  tamen  cura 
ab  ea  fueric  tcceflura,  tunclicebit,quod  vtique  non  fieret  fi  e- 
iuf  modi  communicatione  feruitutem  tolli  confundique  dice- 
remus:fedeam  denuoimponieflenccefre.  Quamquamau- 
tem  in  pcopofita  hypothefi  non  pdflit  vnus  ex  fociis  quic- 
quamfacere,autprohibece  inuito  altero  iure  fcruitutis  fibi 
dcbitx t  tamen  iurc focictatis  & communionis  pcr communi 
diuidundo  a(5l;ioncm  id  confequeiur,  fi  modo  non  ipfi,fed  fo- 
cietatiid  expediat.  lcgc,  Sabinus.  1 8.  infca  commu.  diuid.leg» 
afbione.  ^tf.infra  pco  focio. 

In  1. 16.  alias  27.  Sedfiinter  me  c^fecommti' 
nesfint,  dfc 

VNi  ex  dominis  facece  quicquam  non  licet  ih  t e  com- 
muni  iure  feruitutis ,  vt  diximus  in  f uperiori  cap.  Alio- 
qui  altcri  dethino  aducrfu^  eum  z&xo  hegatdtia  dabitury 
qua  intendct  feruiturcra  ei  non  competcre  in  re  commu- 
nividelicet,vthic  dicitur.  Notandumexillisvcrbis,  ^Mt 
remperdere^qaod  immittitut in  tneum,  id  eft,  quod  ita  impo- 
nitur,vt  in  imo  hxreat  &  rcquiefcat.l.i.  infra,fi  reruit.vindic. 
§.xque.  Inftitut.de a^ioi  propriaau(floritatedcftruere,& 
pccdcrc  conceilum  cfle»     Sed  hoc  iita  accipicadum ,  fi  noo 

mode 


^ 


Jn  TitJI.  deferuk.vrh.prAd. 

liied  )  cius  loci ,  in  quem  immittitHr  dominus ,  verumetiara       fcruitutem  nec  i.Iem  K^n-^  •  ^- 

poaelFor  Cm :  f.am  enim  poflbifioucm  tueri  cuique  concel-       hic  aITmZ^^T       "^  'mpetraufr^pMeft, 

Jumeft,alienaminuadcrcnoniccai,vtaiibidocuimus.l.ma-       »-;'--         """"''"*>  ^n»™amicn,alteramaneme 

lum.i^i.infradevcrbor.  fignifi.  Qupdfiquidinmcumpro- 

pendcattantum,necrcquieicat,fa$noncit  propria  audori'- 

tate illud  deftruere. I.i . C.de intcrdid. & I.  c. C.  vnde vi. &  1* 

^uemadmodum.25).§.i.infraadlegcm  Aquil. 


iP5 

cumenim 
manente,nihiIpro« 


Jn  §.  SimArca.  commHni^dificare  veliSf 
focius^O^Cy 

CVm  ex  ciuobus  dominis,  vnus  in  re  communi  aJiquid  cf- 
ficerevult,  alcerveroprohibet,  melior  cft  prohibencij 
condicio.I.Sabinus.  i  S.infra  communi  diuid.nifi  fortc  eius  o- 
peris  gratia rcs  fic  in communi  pofita  I.  fi  ades.  1 2.  infra  com- 
muqidiuid.I.  cumduobus.j3.aIiasiIfratres.§.  itcm  Mela.ia- 
frapt<sloc.AutnifiaIcetiusnihilfocijinterfit.l.<juidam.iz.§. 
parictein.fupraeo» 

Jnl.iy  .alias  2S.  Foramcn  inpariete,  drC 

QVamuisferuitutum  vfusnonfit  continuus ,  nec  conti- 
nua  poireffio.l.feruitutes.i4.titu.praeced.  omnes  tamen 
cauus  perpetuas  habere  debcnt ,  id  eft ,  ciul  modi  rcs  ipfa,  in 
^ua lcruitus confiftit,cire debet ,  vt quotics libuerit fetuitute 
vcilJceat.I. !.§.!.&  §.loquitur.infradeaquaquoti.I.i.infradc 
foDte.  Itaquenequeexlacu,  ncqucexftagnoferuitusaquae 
ducendac  poteft  confticui.l.  lacus.  1 2.  infta  de  acquir.  rer.  do- 
mi.nifi  fortc  habcant  aquam  perennem.  1,  via.  1 5 .  §.  fi  lacus. 
infratitu.fequcn.I.i.infravtinflumi.pub.  Sednec  ftillicidij 
imraittendi  leruitus  rc<ac  conftituitur ,  fi  caufa  perpetua  non 
iit,id  eft,  fi  aqua  fit  qus  non  perpctuo,  nec  naturaliter  deflu- 
at,fedopcfamanuquchominis  inalicnum  lolumdeiiuetur, 
vthic  Paulusait.  VndedicebatSabinus,Siquisforamcnha- 
beat  in  tridinij  pariete,  proluendi  pauimenti  caufa,  id  eft,  pct 
quod  proluto  perraundatoque  pauimcnto  aqua  defluat,  &  e- 
mittaturin  aream  vicini,feruitutcm  non  cfle.  Ideoque  tem- 
pore  ftatuto  ad  feruitutum  acquifitionem  minime  adquiti. 
Qiym  fententiam  Paulus  cum  hac  exccptione  probat,fi  euni 
inlocnmnihilcxccEloaqus  veniat.  Qupd  cniraex  nati"--»!» 
caufa  ficjpcrpccuo  fieri  intefligitur,  &  ^uafi  habct  pe.tyetuara 
caufaai^quamuis  aflidue  non  fiat.  Alioqui  nec  ^di\di\)  quidc 
imrBittendi  fetuicusredle  diceretur:  qux  «go  naturalis  eft, 
eadem  &pcrpetua  caufa  cflcintclliginit:  non  autem  fi  ex  ma- 
nu  &  operahoniinis  confifteret. 

Jtt  I.2S.  alias  2Q.  Siqaidigitur. 

HOccap.intcIIigendumeftfecundum  diftin(^ionem  tra- 
ditam  in  cnarracionel.fi fiftulx.  17.  fupra eod.  Nam  de 
damHoquodianidatumeft,a(^ioaeinfa(^umagipoteiit. 

Jn  l.  2Q,  alias  ^o.Si  quis  xdes.,qu<xfuls  adi- 
husferuirent,  (^c. 

HOccaputfatis  fumusinterprcratifupratitu.  prsccd.I.vc 
pomum.7.1. 1  i.proparte.l.iS.lnomnibus,aIiasPapi- 
nianusnot. 

Jn  1.30.  alm  31.  Sitejlamentodamnattts  hxres  ne 
ofliceret,  &c. 

CVmhztesdamnatutteftamento  nealtiustollat  ardifici- 
aro,luminibufque  officiat  vicini :  ditutovetcrixdificio 
non  videcutprohiberipofle  avicino,nealtius  nouumsdifi- 
cium  tollat,  cum  aliud  reuerafit,  quamid  dequoteftatorca- 
uit  fao  teltamento.  Tamenvtilitascxigit,vt  idem  cire  atdifi- 
ciuminterprecemur,idcitcovcilisa<aioeo  nomine  legatatio 
competit.leg.(eruitutesquac.i5).§.fifublatum.fuprahoctitu. 


In  %Mhmasfernitutis  "ofucafitur/iades 
poftdcantur,, 

Llbertatem  fcruitutis  vfucapi  pofle,eamquc  dcmum  vfa. 
:ap.oncm  legeSctibonia  {-ablatam efle ,V.a  fcTui^s ac! 

carV^^mvJh"'?''^^^^ 

deLibSS^^H  '\T  ^'°''^'' '"  '"uitutibus  vrbanis» 

1 1":^"! ^i"'''?:^'^'^'^  VJpunus,  duo  necefl^aria funt.  Vnum 


vc^des  qu,bushbertatemvolumusadquirere,  ftacutotcm- 

porepoflideamus.AIterum,vceasalciusfubIaashabca^ 

autal,asqu.cquam^nobisfiat,quodfetuituticontrariumfi 


Sf  "'■^'^'.'"'"'^^""'""■^^"blatashabcamul 

autal,asqu.cquam^nobisfiat,quodfetuituticontrariumfi 
l^:^^^'"?^'-  ^"P."  ^od-In  rufticis  autem  feruitutibu 


1usomnil,usnihilopuscft,feddominumdominanti,jdificfl 

perftatutumtempasnonvtiferuicutefuffidt,vtl"b  rrasS 
ms  xdibus  adquiratur.  di<aa  1.  fequitur.§.  fi  rilm.infia  dX 
cap.  S.quoautcm  modo  dominus  ptsdium  alienauerir   i4 
tcmpusqaopoflidct.e^^^^^^ 
leUio.l.idtempus.i^.infradevfucap.  ^  ^ 

Jnl.^,2.alias33.Eumdeberecolumnam 
rejiituere. 

SlDguIareiuseftinferuituteonerisferendi.vtqu{debetc<»-^ 
iumnam  vcl  pariecem  oneri  ferendo  necefl:.num,  r^cere 
cogatur.leg.etfi  forte.  s  .^.etiam.infra  fi  feruic.  v- J/c.  tametfi 
naturaferuitutum  hsc  fit,  vt  tantum  quisj-tiatur.vel  non  fa- 
ciat.l.quotiesiy.^.feruitutum.fuprar^.price.Ecquamqaani 
intraditioneafdium,quascrade>«  fibiferuire  voluit,hsclex 
dida  eft:  Parics  oncti  ferer^o  vd  nunc  ell.ica  fit.vel  in  oerpe- 
tuum fit :  nihilominiw parietem  rtftituere  cogetur  s,  qui izs.'. 
uitutcm  dcbcfiam  haec  vcrba  ad  certum  pariecem,<Jui  niinc 
eft.referr^  pcrquameftabfurdum,cum  fit  corrup^ioniob- 
ncvWds.nec  poflit  xccrnusefle.Nec  obftat  quod  aiite  diximus 
hsc  verba.luraina  quznuncfunt,  vtitafint :  adfuruiancn 
pcrtinere.  1.  fileruitus.  21.  fupraeo.  &cacontra  venc^icorcin 
accipicndaefle.l.fiarborem.Kj. lupraeo.  Nam &hic vetbo- 
rum  prsfentis  temporis  fignificationem  fequimur.  cftqu-  le- 
g;sdiclifenfus  talis:  Quiipiara  paries,  qualisifteeftj.ccira 
loGoperpetuusfit.  nec  vilafkneinhis  vcrbisreperictiirambi. 
guitas,  nifi  quis  velit  cauillari  :  alioqui  incerpretatio  concra 
vcnditoremfieret.d.l.fiatborem.§.  hsalcx.fuprae*^ 

Jn  1.3  yalias  34.Et  qui  duas  areai,^c.  drjcq. 
/.  St  binarum  adium. 

REs  propria  cura  nemini  feruiat,  vt  ante  dixirausl.inra 
communi.2  f  .fupra  cod.is,qui  tradit  aream,  vel  domum 
fuam,quamvendiditaltcri,nonvidetur,vtcafibifefui.>rj'if" 
gem  dicere  poflle.  Verumxquitas  vtilitafque  cuiden.;  exigir, 

vtneglea:ahacfubtilitatc,talemconucnrioncminmaiicipio 
&  tradidone  rei  fa<5lam  admictamus :  quandoqu.dem  1..  ij 
tcmpus  confcrtur  vfus ferultutis,  quo  tradita res  cft,  propria- 
queipfiusfuturanon  cft.leg.fi  quisduas.<r.infracom.pr.tdio,' 
Quod  fi  ita  conuencf  it  in  vendendo,fdlicet  in  tt  aditione  ipfa, 
per  errorem  menrio  fucrit  omifla  fetuitutis,  duplex  vcnd;  tori 
aducifus  cmptorem  co  nomine  comperita^aio,  nempe  a<aio 
cxvendito,quoniamidbons  fideicongrmim  eft:  &  condi- 
ftio  incerti , quia cum  plufquam  debuit prxftiterit ,  mcrico  i J  . 

condicere&rcpeterepoteft.I.ii.fedetfimeputcm.  §.cum 
iter.infra  de  condi(^.  indeb. 

/»/.35.  alias  3  6.  binas  quis  ades  habebat,  drc. 

Slis,  qui  duos  domos  habcbat  vna  contignatione  tcdas,ita 
vt  r 


Jnl.3i.alias  3  i.Si  xdesmea. 


tigna  vtriufquc  inalteram  protenderentur,  quafi  vna 
domiis  eflet,  Titio  vnam,  Semptonio  alteram  legaric,  hoc  vi- 
detut  a<aum  vt  eodem  in  ftatu  mancat  coniignatio.  Pr<.,inde 

SIdominusferuiennumafdiumpetierir,obtinueritqueavi-  vni  eorumnon  licet  aduerfus  alterum  agete,  hoc  pr.Ecc;;cu 
cino,vt  fibialciusxdificarc  licear,  idqueptccario,  idcft,  quod  iustigni  immittendi  iniuas  sdes  non  habeat,  ab.que 
quandiuplacuerit  vicino.l.i.infra  de  precar.  aducrlus  eum  conftitutaleruitutc,tignaautem  fiogulorumeruntdomino- 
nonpotcft  hbertacem  vfucapere.l.  fi  quis  diuturno.io.  infra  fi  rum  pro  rcgione  cuiuiquc  domus ,  quarauis  alias  mobilis  rej, 
fcruit.  viudi.  Sedtaraco  a^iuetfos  alium,  cuicandcm  (iebca^      quarsi  Roncohiwct  inai»obil»,pro(;etta  pattenequeat  pol- 


h; 


Cc^eri,!.  Pomponms.8.fupra  dc  rei  vindicl.arbor.i^j.infra 
Coinoiu.ciiuid. 

I»L  7,6.alias3y.ldemquee(fe,  etfiduobui 
£des  cejferint. 

CE  (lerinr.  lcge  non  ccllerit,  id  eft,  iiin  diuifionc,puta  hx- 
redicatis  vnadomusTitio,alcera  Sempronioobtigerir. 
h ic  enim  eft  huius  verbi  fignificatio.  l  cum  ellenc.  3  j .  mf ra 
ucfequen. 

Inl.37.dus.3t.  Si^desmex.&l.feq.  Nem» 
emmpropms.,&c. 

HOrum  autem  duorum c.  qua:  frsgmenta  qua;dam  funr, 
non  plane  perfefteque  iuns  audorum  (cDtentiam  (acis 
ar!iauntde(eruitute,neprofpcduiaut  luminibus  ofticiatur, 
hic  ngimam  cum  medius  eft  mons,  vel ingens  locorum  mter- 
ualiu m ,  eam  inutiliccr  imponi  cor.ftac ,  icaquc  in  (eruicutc  a- 
quiduflus  aiiifquelimilibus,  quod  hic  dicitur.Iocuranon 
haberc,  cum  plerilque  credidcrini. 

JnL39.  alias  40.E0S  qut  ius  immitten- 
di  luminls. 
r  Oc  cap.variis  in  locis  interprccaci  fumus.l.  quidann,i  i.fu- 
Ipraeod. 

In  L^o.alias  4  r.fiue  vlt.  oljmpco. 

S\  m\  legata  (ic  habicacio  domus.per  qua  m  folebat  ad  qucn- 
d-aihorcum  lcgaco  nou  compreherifam  aditus  efle:  ob 
teih.roris  p<  »»rumpt3m  voluntatem  legicarius  hitedi  adicum 
prirtarecogetur.  SeruicKsaucemhaECtrarfcundi  faculrasid- 
todiceiida  uoiicft  :  qijJareihocmodo  legiti  dominas  eft 
feires  noniegiiionis  ,  nec  i»<,  faa  vlli  leruirc  poreft.  l.inre 
conimuni.  1  s  .(upraeo. Quiddictn,^um  ^w. li  domus proprie- 
faslfgitaelle  proponatur,pofteadilictvrnusinl.pen.  tefta- 
trix  f  ando.iafta  fi  feruit.  vindic. 

In  %.Lucii!S  Titius  apertopariete  domus. 

IAnuam  in  publico  aperirc,  ficuc  &  in  eo  ftilhcidium  habere 
Luiquelicer::Ti..>djid  abfque  vicinorum  incommcdofiat. 
l.i.§.mcrito. infra ne  quid in  loco pub.  quod prifcis cerr.pori- 
bus  Romi  pcrmiirum  n  ju  fuiire,arguniento  eft,  quod  Pliru- 
us  fccibit  lib.  ?  (T.cap.i  f .  vbi  aif,cum  benc  meritis  dc  Republica 
Imperatoribus  pubiice  decerncicncur  arx  ad  idificandas  do- 
jnos,  fumraum  honorem  failTe ,  adiici  dccreto,  vt  fores  extra 
aperireiftur,  &  ianua  in  publicum  reiiccrecur.  Qtiaunusjhlli- 
ctdii  rigcr.  Hoc  accipitur  quacenus  bbitut  aqua  per  proce- 
£bum,  antequam  incipiat  vergere  .3^  fl^di  deorlum.  Nam  ri- 
gidum  flexo  oppouirur  apud  Lacinos  audfores.  Hincrigorare 
verbum,quo  Phniusvcirur.  tJuLodiuccmhicrefert  Scxuola 
Liicium  Titium  quatenus  ftillicid;j  rigor,  &  tignorum  prote- 
<ftuscom[-^tebat,ianuaminpublicoaperai(Ie,nonitaaccipi- 
endum  eirc  arbitror,  v  t  vulgus  putat,  quafi  ob  ftillicidium  vel 
rotedum id cilicuerir.  Nam de  ftillicidio  hic non  mmus dii- 
^icatur.quamdeianua  :  fedquod  non  vltra  protedumio- 
lercnt  veceresianuasluasin  pubhcumreiicere:  veriti  fcilicec 
nc  pluuis  &  actis  intemperie  corrumperentur. 


Franc.  T)uareni  Comment. 


{ 


DE    SERVITVTIBVS    PR^E- 

DIORVM     RVSTICORVM. 

T  I  T  TL  rS     III. 

In  L.I. 
J^^^SJ.^*  Nhuiuscap.  cxplicationcquiri  folet,  qui  fieri 
P*^  %i?-j  porcft,vtvia,itci,6cadluminfecontineat,cum 

tlji  ;v?-^  is.quiaCtumhabcCjiterquoquchaberedicarur: 
_^^^^^  ideoque  tam  late  videatur  patere  aclus,  quam 
-i^&^^  vi3,quihic  dcfinitur,iuseundi  &  agendiefle? 
Verumhisomi(Iis,quipr3cteromnem  racionem  vulgohac 
df  redicuncur,ficre(pondendumcenfeo,fipropiietateraver- 
borum  (pedlemus,qui  vel  ex  etymo  ipfo  cognofcitur,iter  ius 
eundifignificat,veIcumequo,velfineequo.l.interadtum.i2. 
infraeod.  nonautemagendi,  fiueducendi.  Asftusiusagendi, 
tantum,  noneti.imcundi,  velambulandi.  Viatamagendi, 
^uara  arabulaadi ,  icaque  via  aClum,&  iter,  merico  contineie 


dicitar.  Atenimiuseundi  etiamfine  iuaientoliabcre  dictrtlf 
is,quiadlumhabec,faceor:fedexprifuErpcamencepacifcen- 
tium,nonexvi&  propnecaceverbi,cumfic  v;rifimile  cum^ 
quiagendi  iumenci, aucveii  cuHiusconcedit,eundiquoqoc, 
quod  minus  cftjConcedere.  Idem  in  donatione&  alienatione 
animaduerterehcet,vc  fimul  cxemplum  eiusrei  elucidandx 
gratiaadducaraus.  Nam  tametfialienacio  verbum  gcntralc 
lir,donacioncm&  vendicionem  compledlens.!.  i.in  fin.inf.de 
fundodoca.  tamen  qui  iushabcc  donardi,  cundem  quoquc 
vendendiiushabcreconftar.  l.cuiiuseftdonandi.ii4.Acque 
ita eft^e^fla  &poccftace plus non concinec hicalienaiio, quam 
donatio, obprarfumpram  cocttahencium  voluncacem,licet 
quancura  ad  veroorum  propriecacem  actinet,fecus  dicendum 
lic.  QjidamidcirLOviam  p!usconcinere,quamadumaiucir, 
quod  vianF»  habens ,  non  eundi  modo  &  agendi ,  (ed  crahe»di 
quoquelapidem,  auctignum,&prxtereahaftamre6iaipde- 
rerendi ius habeat ,  quod quamquam  vcrum fir,  1.  qui (.:lla.7. 
iafra,eo.  tamenhoc  Vlpianumrefpexifle  obfcurumnoncft. 

In%.  Traditioplane  &  fatienti^firui- 
tutum,&c. 

HVnclocum,qiiemnonre(fle  explicantintcrpretes,  nos 
ficinterpretabimur,  poft  enun5eritas&  dcfinitasietui- 
tutesIcgitimas,&quiip(oiureconftituuntur:ciufmodiiunt, 
iccr,  adtus,  via,aqux dbclus ,  quod  harum  omnium ,  vt  exifti- 
roo,  exprefla  in  legibus  1 2.  tabu.cflet  mentio:  fubiicit  in  rufti- 
carum  kruiturum  numeroali.isquafdameQe,  Tthauftuma- 
qui,  &c.  ied  ne  v;deatur  cas  omnino  aliis  ccmparare ,  addit; 
traditio  planc,  &c.  id  eft,  harum  feiuitutura  nulla  quidem  cft 
invetccibuslegibus  mentio,proindevideripolficincerfcrui- 
tutesnumeriiinondebere.  Sedvtcunquefitjfiquiseastra- 
didciit  alreii,  vcl  quem  vii  paflus  faerit,tueri  eas  debec  officio 
fuo  praror,  vt  fi  minus ipfo iute  valeat,  ac  certe per  tuicionem 
prscoris,  id  quod  alibi  de  vfufrudf  u  (criprum  excat.l.i.  quibus 
mod.vfusfrud.l.quivfumfiuftum.^.fuprafivfusfrudf.pet.EB 
aliquidattigimusinccminentatiodeinlicemiurando.  Qup- 
n.ndo  aucem  cradicio  feruicutum  hat,aQce  docuimus.l.quou- 
cs.iO.Cjpratic.i.deferuit. 

In  L.i  .Rufticorum  (tiam^rsdiorum: 

IVsrltius  colIendi&  officiendi  luminibus  vicini,item  pro- 
cetffum  habendi,  &aliahuiuImodi,  nontantum  vrbano- 
rum  prasdiorum  feruicuccsfunt,  vtdiximusini.cap.fuperio- 
ristr.dacus,  fedeti.^mrufticorum.  Nam  fempereius  pndij 
habenda  hicratiocft  ,  nonquod,fedadcuius  vfura&com- 
modum  feruicus  confticuitur ,  vc  fi  vrbanum  fic  prasdium,  vr- 
bana :  fi  rufticum ,  ruftica  ("eruicus  dicacur.  Icaque  quod  hic 
dicicur,licere  alcius  collere,  &c.  de  tugurio ,  cafa ,  &  eiufraodi 
xdificiisad  rerura  rufticarum  cuftodiara,autftabuloadcon- 
tincndos  grcges  comparaco  ,  accipiendum  eft  ,  qu^  vrba- 
na  prxdia  non  funt  :  quia  ad  vfum  perfonarum  rerumque 
vrbanarum  conftrutfta  non  funt.  1.  eodcm  iure.  4.  inf .  in  qui- 
bus  cauf  pign.taci.  contrah.  & \.  tugurij.  180. iafra de  verbo- 
rum  fignif  .quod  alias  annotauiraiu  in  ciadacu,  (upra  de  paA* 
l.iteraquia.4. 

In  §.  \^qn£du[tuSyVelhanfius  aqux. 

PEreundemlocum  poceftaqus  dut^lusconcedi  pluribi»,' 
non  cancura  vt  diuerfis,fed  eciam  vc  iifdem  diebus,vel  ho- 
risvcancur.lcgc,Lucio.4.itifradeaquaquocidiana.l.i<>.quiper 
incercum.infracommn.pnd.ModoomnibusaquaiufEciar. 
leg.perquem.i^.infraeo.leg.ineoncedcndo.S.  infradsaqua 
pluuia  arcen.&  lcg.aquam,^.  C.  de  fcruic.  &  aqua. 

In  Lyltemfic pojfuntfiruitutes  imponi. 

NOn  tancum  ea  iura  ds  quibus  iam  diximus  ,  ruftici 
feruicuces  (unc  ,  verumetiara  innumerabiliaalia  qus 
nomine  proprio  ,  veluci  ius  boues  pafccndi  in  vicino  agro, 
&c.  qui  recenfec  hic  Vlpianus.  Ac  vc  (ummacim  omnia 
coroflectamui  ,  quocies  pisdij  voius  libacas  raiauicur  ad 

vfura 


Jn  ThJII.  dejermt.prxd.ruflic. 


vfumfe&vtiiitatefnalterius  pr^^jruftid.feruitusrufticare-       dominusnoneft,  ficrinequeat.I.  continuus  n8  S  rtaK 
6i:edicicur,vtfcripfimusininterprcrationec.i.fupradefcruic.       infra  de  vctb.oblig.  '  3*-S-"aD 

Quod  vciqlieeftaccipiendun),  modo  perpctuaiitcaufa.leg. 
foramea.z^.fupratic.pra;ced.&i.i.infcadefonte.cumfimi|, 


^7 


eo. 


h: 


la  ^..^ihahet  hatmum,tierquo'qHe  c^c^^^  ^"'jsdld 

'  Inc  colHgippteft  regulaj  qu^tp&  fiipraatcigimusKerui- 
•  cutes  qujr.if}  .§.fi  domo  mea.  tiipra  titu.priced.  conceila 
aliqua  feruyijute,  aliam  quoque  Conceftam  videri ,  fine  qua  vti 
eanon|iceCitdquc  exprxfuihptatnenteconftituentium.Ad- 
ooundum  bicqt)oqueaIiudeft,quod  yulgo pro tegula reci- 
pi^ur,  Vnare  concefia,  idquoque  concenum  incelligi,fine 
quoeius  rei  vfusomnino  inucilis&  otiofuseftec.l.quamuis. 
I  ^.C.df  fideicomm. 


T»  %.AdJlttmett  autemputfTicftf». 


fn?bA' 


GVm  flaminapublica  priuacorum  non  fint,  fruftrae)!:  £ii;. 
mine  publico  hauftus  aqux  ab  hoininc  priuaco concedi- 
tur.l.quominus. z.infra  ne quid  in  Hami.  &c;  Adeo vtfle adi^' 
tus  qaidem  ad  Hamen  publicum  cali  concellione  coatinca- 
tur. 


Inl.4:  Pecork.&M.  ErgofecUnmm eum.-  d",/«t('ft,  < 
njelutifijigulintishaherem.  ,..,.  ,.^. 


T 


EArum  feruitutum ,  quas  prajdiorum  vel  rerum  doniihui 
imponitjhxc  propriafunt.Inprimis  vrad  quemcunque 
f  ndi  poflfrfforem  ttanfeant",  fiueisemptor,  fiuehaefesfue- 
rit.l.  via.i3.§.  fifundus.infraeod.&l  j.infa  quemadmod.- 
ferui.amir.  nifia!iadinferuituteconftitutaa(5tiimfit.  Quod 
cumex  veibs  conftituentium,tumex  coniedluris  &  argu- 
mentisdepiehenditur.l.Lucius.  5  7.infraeod.l.patcrfiKaf.(f. 
infra  de  (ci.  uic.  leg.  Secundo  proprium  eft  haruin  feruitucum, ' 
vc  vindicari  poflint,  vt  hic  dicicurl.  z.infra  fi  feruit.  vindic'.-' 
Namalia  iura  perfonaIia,qajE  fsruicutesnon  fuac,  roinimc 
vindicancur :  fed  adu?rfus  pei  fonam  ipfam  obiignam  cancom 
agi  poteft  I.vlc.infra  dv  contrah.empt.r.fandi  Trcbaciani^  S. 
infra  de  vfufru.  leg.  Tcitio ,  vc  pr^dioirum  vtilicatcm  refpici- 
anr.  Noncn:nia[iccrf;.T'^.:-(r  ;dq"'r: nridiish2eciura,quatil 
fi  vcilia ipfis ,  &  quatenus  Vtilia fuerint.l.  q iioties. i  { .  fupra  de 
ferui.  Quod  fi  ad  commodum  fuum  magis ,  qilam  prae  Jij,  ius ' 
aliquodiealeaciquifieritquifpiam.reraitustanrumperlonalis^ 
erir,vfuifru6luinempe,vel  vfui  fimilis:  quae  licct  hiredcm ' 
non  fequatur,ramen  vindicari  poteft,  vt  hic  V  Ipia.  fcribic.l.Zi 
infrafiferuic.vind.Scquentiacapitavfqueadvndecimum,&-;^ 
tisfuperqueiamexplanatafunc. 

Inl.ii.  Perfundum.,quifluriumeji. 

SHruitutem  pracdio  imponi  non  pc.fleab  vno  ex  plutibus 
Jominis  fapra  non  femcl  dcmonftratum  eft,  I.  2.  fup.  dc 
lccait.l.vnus. 54.  infraeod.  Sedhocplanius  dedarat  Celfui 
dicens,"'ta  confenfurn  omnium  neceflarium  cfle,  vt  tameti  o- 
mnesfeparatimconfentirepoffinttnecparirer&eodemtera- 
poreeoscederciusfuumoporreat.  Qupd&PauIus  irfratir. 
{equen. (cripcum reliquit.l.vlt. infracommu.pnd.  Quamli- 
omnesced.mt.  Inhisqua:communia  funtpluribusvcfi.ngulis, 
quod  fit  a  maiore  parte  ratum  non  eft,  prstcrquam  in  cafibus 
exceptis.l.t^fuumhiredem,aliasl.iurifgentiu.7.§.vlt.fupra 
depadis.&I.fi.C.quibon.cede.  pofll  Atinhijjqnaccommu- 
riia  funr  piuribus ,  vt  vniuerfis,  maioris  partis  confenfus fufE- 
cit.I.quodmaior.i^.infraadmunicip.  &I.aIiud.  i2i.§.refer- 
tar.infra  de  regul.iur.l.nulli.  \  .fupra.quodcuiufque  vniuerfi. 
nom.  f^etarivttceJfoiHrenon  fojfe.  Videbatur  nuUum  cfl^e, 
quodab  vnogeftum  eftabfquealiorum  confenfu,  atqueid- 
circo  negatonam  adlionemei  nihilominus  compctere,qiia 
vtivoIcntemiuieceflopfohibeat,1.7.quemadmodum.C.lib. 
li.titu.47.deagric.  Sedhocverum  noneft:  nameiufmodi 
ccflionem  &promifljone  nullius  momcnti  no  cfle,  vel  ex  eo 
liquct,  quod  exca  adid  quod  intercft  nafcirur  adio.l.fun- 
dum,cuius.4(J.§.fiperalienum.iDfradeeui61:io.Quamuisad 
translationemiurisrca!iscfHcaxnonfic,vch!cdicitur.l.i.in- 
fracommu.prsdio.  Nccfanedicendaefthic  Itipulatiorem 
impofllbilem  concinere,ideoque  inutilis  effc,  cumferuitu- 
tcm  fundo  cooilitui  non  fit  impofnbile/tametfi  abco,qui 


.  Tnl.ij.Certogeneriagrorum. 
I^Vmquisicer^vcIacaum  ad  vineasfuas  ftipulatur,  vidertiC 
k  .  """""'^'J"'"  no  pofle :  propterea  quod  excitpatis  viti- 
buidchniteflevmea,nec(eruitus  re<aeadtcmpus  conftitui- 
tur.l. 4.  (apra  de  feruit.  laboienus  tamen  vtilem  elfe  hanc  fer- 
uitutcin  h.coftendit:  quia  rton  tam  fuperficiei.  ideft,  vitibus, 
quam  folo.pfi  debecur.  Nam  vinea,  folum  etiam,  fiuefun- 
dumvinbusconfitum  fignificar.  Vndeficolonusad  cerram 
pecun.am  hutaaum  vinear  fingulis  annis  domino  praftan- 

damoblgaricffi,acde;ndenucemarbjrem,vcfic,inmcd.a 
vmeaplancaueric.eiusfru(aus  quoqucpro  parreprarftubun- 
tiir,.dque vulgoreccptumeft.  N.m  &contra<aus de re  prin- 
•.paiutytusadacceffbtiam  porrig.tur.l.  nomcndcb.coirs,  55. 
'^^"dgiegac.j.&quicquidipnreipofteaaccrefarcontinec.I. 
in  ert<3c^rura.i^.§.cuminter.i(,fradep.(a.dotal. /J./,»,4« 
excepitoetft  nec<£kr,a.     In  hac  qua^ftioue ,  qu^  f.^a, magis, 

quara<!aris,illudertinfpiciendum,r,umtotcadnmficintec 
concrahentes,vcvuibus  cantum,nonetiam  foloferuuusdc- 

beatur :  quo  caf  u  fublatis  vitib.is,(cruituccm  petens  exceptio- 
ncdQhfummoueb-cur,  licec  ipf.iurc  feruitus  non  pointad 
tempus  conftitui.d.1.4.  fapra  de  fcruic.  .<£quiffiraum  enim  eft 
ealer>iati,gH¥incoa;ral^cndoconuencrunc. 


,£ii|5V  !.l,- 


■  (of^r! 


Inl,  i6.DiuusPimaucutibtis. 

VT  liceat  venari  vel  aucupari  in  agro  alieno ,  feruitus  vt«- 
1/terconftituicur.NamtametfivenatioRomanisfolen- 
nev.risopus,vtHoratiusaic,Romanoiureomnibuspermi(; 
lahcetiammfundoalieno.l.j.mfradeacqrer.domi.J.feix. 
Inftit.de rer.diui(.fundum  camen  ingredi  alienum  dominci 
pt.ohibence  non  licet.  D jbiumque  non  eft ,  quin  ir.grcdiens 
ata.onc iniuriarum  rcneacur.l.iniuiiarum.i  j.J.fi  quis me pro- 
hibeac.  mfra  de  iniur.  Verum  nihiloroinus  fcram  capram  eflS- 
cicapipncis  plirique  opinancur.qmbasairentior,  quod  aon 
caprio  illa  prehenfioquc ,  fcd  ingrcffiis  cancum  aduerfasle- 
gem  fieri  incellignur.d.l.3,  infra  dc  acquic.  rcr.  domin.&  I.nS 
dubiura.C.delegib. 

In  1. 1 7.  Imperatores  Antonintis  &  Vertts. 

AQuim  ex  flamine  publico cuiuis  adfuum  vfum  ducere 
conceffum  eft ,  nifi  flumen  nauigabilc  fit.  I.  quominus. 
i.inrra de  flumi.  I.fi  autem.  i  o.  jnfra de acjna  pluuia.  Aquam 
autem  pubhcam,  id  eft,  qu«  in  v(u  publico  eft,  duccre  non  li- 
cer,n:fi  permiffuprincipis.l.i.§.  permictitur.infiadeaqua 
qHoiid.&  sftiua.  Qua  de  rc vidcnda funt ,  qu» in tta^aatu dc 
aquapluuia,fcfipfimus. 

'  InLiS.FnaeJlvia. 

TAmetfi  perplurcsfundos  fuos  iuseundi  mihiconcedal 
ahquis,  noncontinuo  plures  erunt  feruitutcs,  fed  vna 
tancum,  qus  itademum  amittctur,  fi  nullo  cx  fundis  toto  fta- 
tutotcmporeitinerevfusfuero:namquiperpartcmitineris, 
&  anguftiorc  itinerc  vticur.cotij  ius  retinet.I.fi  eo.  c,.§.vlt.inf. 

fiferuit.vind.l.ftillicidij.8.§.vIt.infquemad.fefu.amir.Quo'd 
quemadmodum  fit  accipiendum,  aliquanto  plenius  infra  dit 

feremus.I.namfatis.tf.infraqucmadmodumfcrui.amitta. 

Tnl.ip.Sivnuse.xJociiffipuletttr. 

ViDEl.propartc.ii.&l.viar.iS.rupradeferuit.fcruuscom- 
ixiiinis  vttique  domino  acquirit. 

Inl.2o.Simihieodemtemfore. 

VtDE  l.fi  domus.io.fupradefcruitu.  vrbapraKlio. 

In  %Sert{it(ti  naturaliter. 

ViDE  l.fififtuls.  i7-fiiptadeferuit.vrb.prsd.prodamno 
baturaiiterdatononcompeticacaio, 

In  §.  Sifttndo  Seiano  confinis. 

ViDB  I.feruitucespra:diorum.i4.§.publicoIocointerae. 
aiemc.fupra  de  f  eruit. 

^     i  h 


•u.'i.'.'J  V. ..< 
•-5''!t)3b.-- 


i<)S  frAnc.l^UAreniCqminent, 

In%.Haurmdim'^n»n%mmU.,fedfr<tdtjesi. 
ViDEl.).&4.fupraco.hxccnimfctuuuspradiorumgra- 
ciacoQftitutaeft. 

Jn  l.2t.Sim'thiconcefferU.&  lfe^^22^ 
Vipil.ficuifiraplicitcr.^.fupraclcferuic. 

tnlzi.Viiconftitui. 
ViDi  l.i  5  .fi  tara  angufti.  fupra  de  feruir. 

In%.  Si  laicmferfetutisinftmdo  tuo  ef. 
"  Vjpe  l.foramcn.i/.  fupradcferuitutib.  vrba.  pr«di»k 
In  §.  Sifundusferuiens. 
ViDBl.4.fuprahoctit. 

In%..^xcunqueferuitus. 

SEruitus  ita  debctut  fundo,  cui  eft  adquifita,vt  nuUa  fitTni- 
nima in  co  glcbaiCui non  reifte  debeti  dicatur.  lutjue  alie- 
nato particulatira  ftmdo, licet  miile  partcs  fint, fingulis  debe- 
bitur  (eruitus.  Ac  tametfi  hoc  padlo  rcddatur  fundi  feruicniis 
caufa  dcterior  ,  tamcn  fibiimputaredcbet,quieuchtarura 
profpiccre  potuit.l.  cum  f ucdus  1 5 .  infra ci:u.feq. &l.aiicna- 
tio.tf7.infradecontrah.empr.  Necrefertanpatsfuhdfcertaj 
aoptoindiuifovinierit:  quoniam  vtroquecafu  feruitiiScm- 
ptorem  iequitut.l.fi  partem.z5.infraeo.5/r<i»»?«/««i^flH,^c» 
Sicut  in  veaditione  minquam  intelligltur  fetuitus  cbtrccfli, 
nifi  id  expreirum  fuctit  a  contrahentibus.  1.  in  vcndcndo.  66. 
infradc  concrahcn.  eropt.  itaindiuifionc  inter  plurcsfocios 
faaa,qua:fimiliseft  vcnditioni.  1.  i.C.commun.  vttiufque 
iudicii.  •  r.  ■ ; 

In  l.i6.Sivi.i,itcr,actHS,aqu^du£iuS. 

ViDHl.ficuifimplicitcr.5j.fupt4deferuit. 

Inl.2j.Sicommunifundo. 

VEndito  fundototo  feruientevni,  velpluribus  ddrriinis; 
altcriusfundi,  cuiferuitusdcbetur,  confuaditiiratque' 
extmguitur  feruitus.  1. 1.  infra  qacmadmodum  icruJt.  amir. 
Necenim inteteft  vnus in folidum eius  fundi  domiiiUs  fit,  an 
pluies focij eum  communitcr  pofli Jeant, cum pro  vnipetfo- 
nahabeantur,&quantumiuris  habucrunt  finguliin  cofun- 
dojtantumhabere  incipiuntinredcmpco.  Ncnidemdiccn-' 
dum  efle,  lulisnushicaitjCumfundusferuiens  aduobusredi- 
mitur  nullum  habcntibus  fundum  com  rnunem,cui  iUc  icrui- 
at,  quanJoquidem  hxcratioctflat:  ncctantum  lurishAbene 
finguli&c.  Sinautcmfundiferuicniis  dominuseiuspartcm 
duniaxatvendidentjfnam&de  totiusfundi  vendi;ionchic 
loquiraur)  bac  communicatione  feruitus  minimc  extingui-; 
lur,  v:  i  .pra  annotauimus.  1.  pomum.  7.  §.  i .  fupra  de  fctuit.l. 
vnuscx(ociis.34.inf.co.  Iseictumtetiaetpartem,inquafec- 
uitus  poccft  confiftere. 


dium  feruic :  nam  fi  plura  (eniiant ,  omnium  adqcifitio  neccf.<. 
fariaeft.l.fimihi.2o.§.fifundo.fupraco. 

Inl.j  2,  Fundustecnmmthicoinmunis  efi. 

SEruitutem  per  pattcs  acquiti  non  pofic  fupra  diximus.l. 
pro  parce.  1  i.fupra  titu.i.defcruit.  Itaque  fi  lundum  vnum 
habeam  propTium,&  alium  tecura  communem,  nort  licct  pa- 
cifcijvt  proprius  communt  (eruiat.Lvt  pomum.7.§|.i .  s .  de  ler- 
uir.  Si  tamen  fundi  partcm  illius  tecumcommubistibiven- 
dam,intr3ditione  hocpaftum  intetpofitum  valrt,  quamuis 
tunc  meus  fii  vterque  (altcrn  proj)arte :  quia  in  jd  tfempus  col- 
latutri  incelligitur  V  tifitatc  fuadcnte,  quo  meus  eflVdcfinir.  Et 
perindevtilis  cft  hxcferuitutisimpofitio.acfiprimumtradi- 
n  re$  eft,deinde  fcruitus  eidem  adquifica  fit.  Addc  ea.quac  anj 
Botauiinc.)j.tit.prxced.  .  ;;.!U.  . 

Inl.33.  Qum  effent  mihi  (^tihifundi. 

EAdem  ratione  idqiloquc  padum  vtile  ciTc  d:citur,que 
Gpouenitinter  focios  in  diuifione  fundotum  comnraniij, 
vttundus  cotamunis  vni  cedcns  alteri  feruiac,  quamuis  eo 
teraporeadhuccommunisfit. 

In  §.  Perfiurium  pr^diaaqtiam  duci  quoquo  modo  im' 
fofttaferuitute,&c. 

IS,  quiius  ducendz  aquz  habet,  non  poteft  hauftum,  \i  cft,' 
feruitutcm  haufttisex  riuocedcrc:quia  fcruitutis  feruitus 
noncft.l.i.infradevfufruft.Icg.Necfcruitusabcorc(ftecoa- 
ftituitur,qui  dominium  pr^dij  non  habct.l.i  ,iBf.tit.feq.&  j.i. 
inftafifcruic.vindic.  Et  licet  haecconceflio  inutilis  omnino 
non  fir,  vi tamcn  fcruitutis  &  cfFedlu  carct.  Verum  fi  in  fcrui- 
tutc  aquz  dudlus  conftitucnda  hoc  nominatim  camum  fic 
inter  eum ,  cx  cuius  futuio  hauritur  aqua,  &  eum  cui  debetut 
aquar  dudlus,  vt  ei  liceat  haftum  alteri  cedere ,  valebit  feruitns 
hauftus,tamquara  ab  eo  coafticuta,non  qui  ceftit,fed  qui  e»m 
cedetcpermifit. 

Inl.34.VnusexfociUfundicommunis. 

QVod  fcruitus  pcr  partes  non  imponatur,  ncc  acqufratur,' 
;cd  tamen  pcr  partcs  retincatur,  anteanobis  demon- 
lttacumeftl.i.l.adccttam.(f.l.vtpomu!K.7.1. 1  i.proparte.I. 
vii.i7.(apratit.i.dsferuit.Hicadiicit  Papinia.fcruitutcm  iam 
a  quifitim  ncc  per  partcs  quidcm  remitti  ptoflc.proindc  fi  al- 
ter atrum  cx  prardiis,  quz  (eruiant,aut  vtrumque  fuerir  com- 
municatura  intcr  cum  qui  deber,  &  cui  dcbctur  feruitus,vnus 
eatnaltcri  remittens  nihil  agit:  quianontamrcmitti^quam 
pr«dioipfi,quodcfFc<£luraeftcomaiune,deberiintclIiganit: 
nec  fane  ratio  patitur,  vt  ius  quod  rei  alicui  comrauni  ineft,  v- 
nus dominorum  folus  remittat,idquc  totum.  Nam  cum  fcr- 
aitus  non  cecipiat  diuifionem,remifiio  hic  fieri  pro  partc  no« 
potcft. 


In  I.2S.  Itinereadpr^diuTH. 

QVamuis  legatafcruitusftai.im  adquiratur  legstario.l.fi 
pirtcm.is)  iLfraquemadmodum(cruir.  amitt.l.aTitio. 
66  Uif;  a dc fur.nec  fit  neceiratia traditio,vt  in iis,qui  cx con- 
ira<audcbentur.l.quoties.4o.rupradcvfuftu>5l.  Tamcncura 
itcr  ad  pra;  Jium  coramunc  duorura  Ieg3tur,qui  de  loco  itinc- 
risnonconfentiunt,atquc_irafcmutuo  impediunt,  feruicus 
^  nonadquiriiur.d.I.fipartem.  &I.1  §.cumfingulis.fupraqui- 
bus  modis  vfu-.frudl.  amit.  Itaque intetim  ncc  dcpctite,feu  a- 
mirci  per  ftatutum  teropus  non  viendo pcteft,  ciun  aondura 
cftadquifica. 

In  1.7,1.  Triapnedid. 

QVcmadmodumttibusprxdiis,qu2Efuntcontinua,fum- 
mo,mcdio,  &imo,  non  potcftimi  fundi  dominusiex 
funuuo  aquxadimumducendx  feruituceraadquitere  :  nifi 
per  raediura  eiufdera  aqus  duccndz  ius  habcat.  1.  qui  fclla.7. 
§.  i.fupra  cod.ita  redemptionc  furarai  tantum,non  etia^ti  mc- 
dij ,feruitutcm  non  araittit,  tamctfi  alioqui  fetuitus  extingui- 
tuf  ,cum  is,  cui  debetur  ea,  feruicncis  fundi  dominus  efTcinci- 
pit.l.iinfraqucmadra.fcruit.arait.l.fisdes.)i.fupradefcruit. 
vib.Sic  enini  accipiendum  cft,  cum  vnum  cancummodo  ptjc- 


In%.  SifonsexarueritexquodtfQum. 

QVi  per  conftitutum  teropus  cx  co  fontc  aquam  non  du- 
xit.qui  cxarucrat.aqui  du(^um  amittit.Nam  licct  ei,qui 
iurc  prohibctur  rc  fua  vti,  non  currat  prsfcriptionum  tempo- 
ra,l.i.§.i.C.deannalicxcepc.tamenficafualiquoirapediatuC 
quis  abfque  culpa  fua,iHS  fuum  quidera  amirtitrfcd  cx  zquo  & 
bonorcftituitur  inintegrum  a  prxrorc.ob  claufulam  cdift? 
generalcm ,  fi  qua  alia  iufta  caufa  elTc  videbitur.l.  i .  in  fi.  fupra 
ex  quib.cau.  mai.  Cetcrum  quod  hic  dc  foote  dicitur  arefccn- 
tc, ficaccipidebet,  fi cafu  aliquo fons ,  cuius erac  pcrcnnis a« 
qna.exarucrit.  Nam  cx  ca  qus  temporc  arftiuo  folet  arcfcerci. 
feruituccm  zquxdudlus  concedinon  pofle>  docoimus  iak 
foraraea.fupra  dc  feruit.  vtba.przd. 

In  l.  3  6.  Cumfundo,  quem  ex  duobus, 

AQuac  dudluscftexnamero  rcalium,  nan  pcrfijnaliut» 
feruitutum.  1. 1.  fupra  cod.  Itaque  vcndito  fundo,cui  fc- 
mel  adquifita cft  ca  feruitus,  emptorem fequitur:  id  qnod  vc- 
rum  cft.ctfiin  ca  adquificione  interpofita  fit  huiufmodi  ft'pu- 
latio  ,  quz  vulgaiis  atque  vficata  eft  :  per  tc  non  fieri, 
quominus  mihi  aquam  ducere  liceat ,  etfi  coutra  faclunt 
fuerir,  nommc  poenx  ccntum  darc  fpondcs.  leg.  i.§.itcm 
fi  in  fadlo.  infra  de  vcrbor.  obligati  Non  enim  ea  ftipulatio, 
qux  tcccflbri3cft,qaamuis  fit  pcifoQalis,  necad  aliamper- 

fonan^ 


k 


Jn  Tit.IlJIcommun.prdi. 


foDam  trahfeat.I.redetfiquis.itj.aliasl.adhuc.  jo.^.fiope- 
ras.lupt  a  de  vfufruA.cfticcre  poreft,  vt  feruitus  concefia  per- 
fonalisfit,nonrealis.  Quare  inhacfpccieemptor  fecundus 
•aioncconfeiroria  vtetor :  adlione  veroexftipulatu  icadc- 
mttm,  a  ab  au^ote  fao  ei  ceiTa  fuerit. 

TAmetfi  aqux  ducendi  letuitus  in  numerum  feruituturti 
realium  referatur  :  interdum  tamen  poteft  perfonalis 
eH'e,fi ita adlutn efle  appareat,vt  annotauimus  in  l.pccoris. 4. 
(upraeod.  vclutificonccdenshisvetbisvfusfucrit:  Permtc- 
to  tibi  cx  fonte  laeo  aquam  ducere  in  domum  tnam.aut  quo- 
ciinque  volueris.  Qujbus  aperteoftenditur.non  ad^/tilita- 
tempraEdiialicuiuseumrefpexifle,  fedadpetfonxilliiKcom- 
inodumduntaxat.l.ergo.f.fupr,eo.i.i.§.prartereaLibeft.u»- 
frade  aqua  quotidia.  Qu^imobrem  finiecur  cum  pei'oaa, 
Bcc  ad  bstcdemtranfraucetur.l.^.patctfilias.iDtra  defcrutt. 
kga. 

In  LjS.tjUie  eJt  vlt.Flnmine  intemeniente. 

Slflamcn  publicum  intcr  ptacdinm  fetuiens&  duminans 
nrercedat,  impcdicferuiturcm  viat  conftitui,  fi  pot  roni- 
bas&nauiciilistraiiciacur,  nccvadonccpontepo.li:  tranfi- 
li.not.inl.feruitutes.  i4.§.publicoloco.(uptatit.i.deleruir. 
Quia  tunc  caula  feruitutis  pcrpetua  e(Ie non  vi Jetur,  vt  ea  U- 
ceatquotieslibucritvtijContr^naturamferuicutum.l.vtpo- 
mum.y.fupradcfcruitu.l.foramcn.iy.fupradeferuir.vib.l. 
ijptius.i7.§.via  publica  intetccdcnce.fuprade  aqiaplu.ar- 
cen.  Quod  fiintcr  pridiaferuientiamedium  ficfiumcn.fi- 
Becapr£Ediavnius&  eiufdcmfintdomini,  fiiiediuetforum, 
fcruitusrite  conftituitur:  quoaiam  nihilprohibtt.qiiomi- 
nus  ca  cam  libaerit  vtamut  faltem  pro  parte ,  quoddifticit,  vt 
lciipfimusinl.vnaeftvia.i8.fupraeo.Z)/^<cMwi«/»*»/Wf*- 
tetatemihi>(^e.   Hisverbis  lurifconf.aliquando  fentcntiam 
rxprimerc  lolere  alias  annotauimus  in  traftatu  dc  padis. 
QutaviiCofHmmarifolet.Vixccf^dahkiUomscxih^^zof^uz 
viiecap.vliim.ii.f.adcloc.&itin.publi.  QuodJte/t.idtASt 
idem  iiiriseftinplutiumprzdiisdeininorun,  quodiu  vuiut 
dominL 

COMMVNIA     PR^DIORVM* 
TAM    VRBANORVM     QJ A M 

RVSTICORVM. 

T  I  T  V  L  V  S    IIIL 

L.i.AEdffici4. 

sRjfDiVM  vrbannmquid  fit.quomodoac- 

uipiendusfithiclocus,  alias  docaimus  in  tra- 

I  dlatudepatlis.l.itequia.^.  Nifitjuihdbetpr*- 

\d.um.  Addenda  hic  funt  quaf  fupt a  vat iis  in  lo- 

cisad  huius  capic.  explicationem  confetcntia 

annorauimusl.nondubico.ii.l.feruituces.14. 

C.fetuif us  fjpra  de  feruituiibus.l.  ii.fi  ferui.§  .fjtuto.de  fet~ 

Uit.vtbanorum  .C^cetii  in  vulgatisco  licibus,qai  ante  Halo- 

andriimimprefliiunt,  hxc  verbaad  fincm  huius  capitis  le- 

PUDtur.  Ncc  quifquamdebetc,  nifi  quia  habet  prardium: 

q'iotun»illa,  ncc  quiiqu3m;d;;bcre,vt&  adultcfinarciice- 

ic  oportct.  Setuitutem  promrttcrc  poteft,  quifundum  non 

hibet,  &  promittcns  pet  fandum  alienum ,  veluti  ptoprium 

obligacur ,  camerfi  feruttusab  eo  acq'iiri  non  poflit.  l.harre- 

dese!us.2.(S.§.ancaftipu!acio.iiifrafamil.ercifcun.l.fundum 

culus. 41?  .§.fiper  alienum.infra.de  euidtionib. 

Xn  1 2.De  aqitaperrotAm  tollenda  exflumine. 

^  TTaqiiacxfundoali£noducatur,dubiiunnoncft,  quin 
y  lituicus  redlecoaftitui  poffit,  vt  autcm  hauriatur  vel 
pcrcotam.&orginahydraulicatollatur  ,cuius  tollcndira- 
tio-.emdocct  Vittuiushb.  lo.capit.^.&io.  velex  caftcUo 
<iacatur,non  cx  capitc  feu  fonte.videbatur  non  pofle  confti- 
tui,  proptet  ca  quod  de  his  iure  veteti  ( quod  ipfum  ius  appcl- 
Utur)'i  hilcaurHmciret.I.fciuitus.^j.fupratit.pr^ccd.Sedeo 
ventam  eft  iaterprctatione  prudcotum ,  vt  omnia  iura  quae- 


19^ 

cunque  prxdiis  vtitia  funf ,  &  perpetuam  caafam  habcnt.fcr- 
uitutcs ccnfeantur.  Et  quamuk  ipfo  iure  non  valeanc.tamen 
ex  atquo  &  bono  per  prxtoris  tuitionem  efficaces  fiiit,&  hjte 
noftrainccrprctacio  cenfirmari  poteft  iis,qusfcripfimusia 
l.i  .^.iraditio.fupra  de  fcruic.  rufti  ,prxd. 

In  l.s.J>uorumpr<tdiorum  dominusji 
dterum  &c. 
V I D  e  I.  &q')i  daas.;4.fupra  de  fer.vrb.prard. 
In  l.  4.  Caueriadcertam  altitudinem. 

QVamuisloco  rcligiofo  feruitus  adquiiipofEt.I.feruita- 
cs.i4.§.fcruitus.luptadeferui.l,i.infrafiferuit.vindic, 
t^ii! c.  ei im ponerc feruitutem non licet , nifi antequam reli- 
giofa$efFe(9:jsfucric.  leg.  quodfilocus.  ii.infra  dercligio. 
pi  oindc  fi  quis  in  eadcm  a? dicula  Dominicanorum,  cxempli 
gutia,  ius  fepulchri  acdificandi,  &  mortuum  inferendi  habe- 
ai,acdcmu!ncumDominicanis  denumero  fepeliendorura, 
autdeae^^ificii  msgnitodine  pacifcatur,  talis  padio  ipfinoa 
obcrit ,  vf  t  cfte  a  quibufdam  hic  cbferuatura  eft.Sed  eft  ani- 
maduiitendum ,  fi  concra  decorcm  aliquid  moliacur ,  nec  iu- 
I  c  fibi  conccflo  vcacur,  ciuilitciprohiberipofre  l.fi  cui.  ^.  i\xi 
pcadefcruit. 


o 


Jn  l  s.Trofriumfolum  vendendo. 

Vi  ftipulatut  alceri,eum  inuciliter  ftipulati  certiiurls  eft,' 
nifi  fuaintctfit.I.  ftipulatioifta.  j  8.§.altcri.J.  deverb. 
co.T^.  Qupdminuendarumlitium  caufa  conftitutum  fuif- 
fc  alias  docuimus  .inutilitet  igitur  fundum  meum  vendendo* 
mihi&vicinoferuitutem  excipio.  Atque  hoccafumthiad- 
quiriturtotaferuitus,  non  vicino.  Necideoius  accrefcendl 
biclocumhabercdicendumcft, quodin  vlcimis  voluntacib. 
tioin  cdtradlib.obferuarifoIct.I.fimihi&Ticio.iio.infrade 
vcrb.cblig.Scd  ius  non  decrefcendi  potius  cii  ne  fieriquideia 
poflit,propcer  indiuiduitate  feruitutum ,  vt  quicquam  decre- 
fcataut  itiinuatut.  Deeo  quodin  fin.cap.Iabole.adiicic,^M{<* 
fer  vnMmfieihm  eommunijalo  ^f.  videl.proparce.  i  i.fupr» 
uci.dc  feiuiu 

■  In  l.6.Sitjuis  duas  ades  habeat. 

VI  ^c  1. 1  .l.ad  certam.iJ.I.pro  parte.  1 1.  fupra  de  feruit.&  I. 
inrccommuni.i|.I.&quidaas.  5  ^.fupradc  feruic  vc- 
ba.pracdio.&  l.fi  communi.  1 7:  fupra  de  lerui.  ruftic.ptidio. 

In  %.Itemfiduo  homines  hinas  ^des  communes. 

AD  finem  huius  §.Hiloaader  ita  legit,  fctuitut^m  vel  10* 
qiiirerevclimponcrenonpofle.  Verum  Antonius  Aa- 
gultiniiS  admonctin  PandedlisFloten.  ncgacionem  defidc- 
(ari.  quam  idcirco  cxpungendam  cenfeo. 

In  %.aliasefil.j.Siin  venditione  quisdi- 
xeritfiniasfore  xdes  c^c, 

VEndi:or^diumferuitutemexciperevolens,d!>i:e.isfet- 
uasforCjVtilitercxcepiflevidetur,  nec  cogerur  Iberas 
a:des  traderc.Sed  aut  fibi,  aut  cuiuis  alii  ftruas  facerc  po?  erir, 
cumlexvenditionisinfuturum  tempusconceptjfit.  Qj^jd 
ergo  fi  non  P.ruas  fore  acdes :  fedquod  amplius  eft  feruire  eas 
Titio  dixeric :  Pomponiui  hic refpondet ,  ita  1  egc  accipienda 
eflc,vtferuicusTiciovendi,velintradirioneimponiiUisxdi- 
bus  pofllit,  quod  cft  accipiendum ,  nifi  venditot  idfo  hanc  le- 
genadixctit,quodvercretur,ne  Titioaliqua  debereturfec* 
uitus ,  quo  caf  u  nibil  exceptum  efle  intelligitur.  1,  fi  q  jis  lega- 
uetit.y^.inftadeleg.i.  Catcrum  quivcudit  fundum.eom 
priftareliberumnoncogitur,  nifiidexprefrerir.I.cuTi  ven- 
dercs.  ^  9.  infra  de  contrab.  cropt.  1.  quod  feruitures.7  ?  .ii.fra 
decuidlio.l.quirtioptimc.po.infradevcrb.fignifi.  Veruin 
fiferuiiutem  deberi  fciuit,  nec  cmptorem  ignarum  admo- 
nuit ••  quia dolo  csrere non  vidctur ,  quanto  minoils emptu- 
rus  fuit,  conucnitipotuit  ab  cmptore.I.i.&  I.quzro.^o.iufi» 
de  a^io.cmpt. 

In  /.7.  Si  in  venditione  ,drl.%.(ir$  feq. 
H>i  c  ttia  capicafatijfuprftexporuiains. 

^    4 


\. 


JICQ 


Franc.  ^uareni  Comment. 


In  1. 1 0.  ^fcquidvmditor. 

GEncralis  exceptio  fcruitutis  non  fofficir,  vt  fupra  didlum 
ift.I.intradendis.S.fupraeo.fcdgenusferuitutiscftex- 

piiaiendum.  Quapropccr  his  verbisasdium  vendidoniad- 
icriptis.  Qutbus  Jeruitus  tft^vtiquc  efi,  nonfatis  vcnditori 
cautum  vidctur.  Sic  enim  legendum  cft  ,&  omncs  codices  e- 
incndandi,vtinteliigamus,vtiquc,nonvnamdidionemfcd 
duaseffe.  Acfimileerratura  eft  in  cdifto  pr^toris  Demi- 
noribus.  quod  ita  adtnonctlegendum  eflc  Auguftinus.vd 
quxquf  rcs  erit  animaduertam,  &C.I.  I  .lupra  dc  minorib.  Si- 
cur  &  edidlum  quoque  de  alea:  lufa.infra  1. 1 .  Porro  confun- 
di  feruitutem  conftat,quand6  idem  eft,&  dominantis  &  fct- 
uientisfundi  dominuS. 

inLi3.alias  i4.Venditorfundi, 

Slquis  vnum  cxduobus  fundisfuisvendatealegevt  con- 
ra  alterum,  quem  retinet  certum  genus  pifcationis  in 
mari,quodeifundo  proximumcft,  nonexerccatur  abem- 
prore,nnlla  feruitus  hoc  modo  conftituta  efle  dicitur,nuHura 
fiquiJemeft  emptoris  prsdium,quod  feruiat.l.i.fupra,eo. 
Scd  hoc  paduna  in  traditione  rei  3ppofitum,nihiiominus  va- 
lebit.l.in  traditionibus.  45>.fupra  dcpafti^.  proderirque  ad 
obligationemperfonalem,noaad  iusteale  cransferendum 
invenditorem.  Idemqne  de  hmihbuspaftiseft  dicendum, 
vtfiquismecum  pacilcatur,  neperviampublicameaT.  V^- 
tumhocitaaccipicndum  cft,  fipacifccntisinterfit,quod  v- 
beriorfiteifuturapifcatio,aut  ttanfitus  perpublicum  ccm- 
modior&expeditlor.alioquinondareturadiio.l.quocies  if. 
fuprade  feruir.l.nemo.  dz.fupradepacft.  &l.ftipulatio  ifta. 
^S.f.alteri.devcrb.obligat.  Aut  intuseorum  fueeedemmm, 
Hoc  vetbum  de  hxrcdibus intclligendum  eft ,  qui  vniuerla- 
lesfuccelforesdicuntur.l.nihilaliud.i^.infradeverb.  fign.f. 
I.H.xminuin.z4.§.3diicitur.iufradedamn.infe^.oamaafin' 
galarcm  fucccirorem,  cuiufmodi  cft  emptor,  donataiius ,  le- 
guaiius ,  obligatio  perfonalis  non  tranfic.l.i.§.fi  harres.infra 
ad  fenatufconf.TrcbcI.l.vlt.fupra  de  contrahen.cmpt.l.quo- 
t1es.51.de  ha;red.inftic. 

In§.Si  conjlat  in  tito  ap-o  Upidicinas  ejfe. 

LApiiiscsdcndiautexiraendi  feruitutem  conflituipofle 
lemoeit  qui  neftiat.l.veiuti.  (J.  (upratic.  proxi.  Quaefi 
noncourticutafaerit^iapiJeniceuereinalienocuiquaiii  noo 
eftpermurani,  fiuepriuatonominc,  fiuepnblico,  id  eft  Rei- 
pub.autciuicatis  nomine  idfiat.  Nara  diftmd::o  doraiiio- 
rum  iunlgentium  cft,&quod  noftrum  t  ft,ab(que  fa(So  con- 
f,;nfuvenoftroinaliumtransfcrrinonpotcft.l.axhociure.f. 
fupradeiufli.&iure.l.idquod  noftrum  ii.tnfradeicgal.iu- 
ris.l.vkim.infr^i  de  nat.reftitue.Quod  adeo  verum  tlt,  yc  ne 
principi  quidem  id  licear,  qui  dominus  rerum  cuiufque  priaa- 
rarumnonrccTcedicitur.  Locusautem  Vlpiani  dcagtomiii- 
tibusadfignaro.l.itemfi  verberatum.  i  f,  fiipraderei  vindic. 
vijlgo non redle intelligitur.  De  agro  fiquidem  capto ab ho- 
ftibusibi  loquitur  Vlpian.cuius  pirs  tantum  mihtibus  aili- 
gnatafuerit,  altera  pars  reli^la  pofleflori  ,  idque  honoris 
caufa,  cumadimi  totusager  cipotuillet.l.Lucius.  ii.infradc 
cui(ftio.l.hoftcs.  i^.inftadecapti.  Minusmcmouet,  quod 
inluftiniani  confticutione  icgicur,  omtiiaprincipis  intelligt 
eflc,&c.l.beneaZcnonc.3.Cod.  dequadrien.pracfcrip.Nam 
fenruscft,oraniaraniqua:ipfiuspropriafunt,idefhquodvul- 
go  dominium  votanr,  quam  qui  funt  fifci,  hicapudnos  di- 
cuntur  regni  diaJematis,feu  corona:nominead  principcm 
pertinere,  vt  verba  pr^cedentia  &  fequentia  (atis  oftendunc. 
Noninticiorramcn,  ncceflitate  pubIicavrgcnte,nonnun- 
quam  raagi.ftratum  pofle,  nedum  principeir.,vfum  autetiam 
domiQiumreifuascuipiamadimerc,  fedid  caufa  cognita,  & 
preciovelmeicede  cxolutafieri  oportet.l.fi  locus.  i^.infra 
quemadmod.fccuir.amir.l.vltim.infradcpigno.adliQLLi.C. 
dc  feruis  qui  pra:mio  liber. 

In  l.j^.alias  i  j  .Iter  nihilprohibctficconflitut. 

VSus  feruitutum  temporibus  fecerni  poteft,  vr  diximus  \. 
4.&y.fupradereruit.  Proindenoncantamgcneraliter 
&  iadcfinite  puceft  conftitui  fer  uicus  icineris,  vciumetiara  vc 


!'!  fn'jj 

orn 


intcrdiutaatumiteljceat.  NeaeffariHmefi.  Ncceffitatcm  hfc 
intelligo  nonfimphcem  &abfolutam  :fed  conditionaiem, 
quamvulgusintcrprcrum  caufaciuam,  Ciccro  neccfliicatem 
cum  adiundione ,  vocac,  dc  luucnt.  hb.  1 .  ad  fin.  Eft  enim 
nccefl^arium  in  prsdiis  vrbanis  ita  confticui  feruitutem  iti» 
neris,'nonfimplicicer,&vtloquimur,  ptascife.-  fednifima- 
luraus  pati,vt  aduerfarius  ctiam  no(5tucatperdomum  no- 
ftram:quod  vixfinc  maximo  noftroincommodo  fieripo- 
teft.  Arque  hinccfEcicur,  Uccre  ei,cuidebeturferuicusiti- 
neris,perlocum  (eruituci  obnoxium,  qnolibettempoi^e  >& 
quidem  nodlurno  irc,  modo  ciuiliter  idfaciat.l.ficui.7.fupra 
tic.i.defcruir. 

Inl.i^.aliasid.  ^uifercertttm.  '"^ 

ViDE  I.z.fupradcfcruit.rufticprsdio. 

In  1. 1 6.alias  /7.  Fotesi  etiam  in  tefamente. 
Vjde  l.j.fupradeferuir. 

Inlij.aliasiS.Siprecario. 

Slcui precario conceflcro ,  vt  macericm  in  mco  extruat,  id 
dcft,quandiu  voluerocxtruiftam  habeac.Ieg.i.iDfrarfe 
precar.  nec  is  mc  volcnte,  aut  poftulanic,  auferre  vclir,  roihi 
eam  domoliri ac dtftruerc liccr.l.fed  fi  inter me  &  te.  2 tj.  fii- 

prade(crui.vtban.pra:dio.Lqucmadmodum.i9.infraadI. 
Aquil.  Puto  ctiam  prajfcriptis  in  faftura  verbis  aduerfus  eu tn 
agipoflc,  neahoqui  opera  &  fumptibus  dominidemolitio 
fiat.l.permififti.i^.infradcprifcrip.verb.  Inrerdiaumaute 
qucdprecariononcompeticquantum  aductfuseum  datur 
quihabctremautdoio  maio  defiit  habcrc.I.i.infradeprel- 
car.  Contradicendum  eft ,  fi non in  meo  maccriem  extruxe- 
rittfc  J  in  fuo  fundo  potius.qui  f  eruitutem  mihi  debebar.C«»» 
*<i'fictumlolicondittonemfecutumyin'4tilemfjtciatintenttonem. 
H  n>;annotandum  eft,quodvuigo  dicitur,  xdificium  foio 
cedere.ieg. i.C.de rei  vindicat. in  maccria  quoque locum  ha- 
bere,  id ctt  in rauro  finc caice,  aut  aii^compaaione  LQ.i.\. 
quar.tum.  if j.infrade  veib.  fignifi.&hoc  cft  quodait  hic 
VJpian.  adificium  foU  conditionem  fecutum.  Notandum 
etiam  ex  illis  vcrbis ,   Ne^ue  libertas  vfucapietur.  q uod  pre- 
cai  io  poflidens  ab  alio,  aducrfus  eum  vfucapere  non  poteft.l. 
fi  JEdes.3 1  .fupra  deferuic.vrbano.I.fi  quis  diucurno.  10.  infri 
fiferuiivindic.  / 

"  In  l.vlti.Receptum. 

TAmetfiomnium  fundidominorumconfenlus  ncccfla- 
lids  fit  adimpofitioncm  fcruitutis ,  tamen  firguli  fcpa- 
ratimccdccepofljnr,riecomnespariter  &eodem  tempore 
idfjcetenecefleeft,vtdiximusl.perfundum.n.fupradefcr- 
ui.ruft.prid.  Nam  pofterioreceffione^fuperinres  omnes 
confir.nantur.  quafi  eo  dic  quo  nouiflimus  ceflit ,  omnes 
ceircrint.  Nam  illa  ccflio  non  rctrotrahitur vt ratihabitio.  L 

vlt.C.adfcnatufconf.Maccdo.Cumhocnonfitpropofitum 
cedentis.vt  quod  ab  aliis  gcftum  cft  comprobcr,&  velur  pro- 
prium  efficiat ncgotium.  Itaquc mortuo  co ,  qui primus cef- 
fic  inutiiiter,  poftea alius  cedit,  quantum  ad  ilUus  ptimx cef-  ' 
fionisconfirmationem  attinetifedpoftrema  ccflio  in  pcn- 
dentieftjdonechires  defundi  confenfcrir,  cuiusconfcnfu 
ca,  quafi  nuncprima  cxiftcns,confirraatur.Quod  fi  quis  ob- 
iiciathircdera  &defun(ftum  provna  atquecadcm  perfona 
haberi.authencic.de  iurciur.iraorien.pr«fti.§.  i  .1,  hxredi- 
tas.j4.infra  deacquir.rcr.dorain.idcoquc  adid  obferuan- 
dumquoddefun(auspromificobligatum  cflequafi  ipfemct 

promififlet:Rcfpondco,quamuisadidfaciendumobftri(au$ 
fit,fieri  tamen  pofle,  vt  licis  scftimationem  foluere  malit  qua 
feruirutem  conftituere.  Quo  cafu  non  po^Fct  fcruitus  con- 
ftituiabalio.quidiuifionemnonrcciperet.  , 

SISERVITVS    VINDICETVR 
VEL    AD    ALIVM     PERTI-  * 

NERE       NF.    GETVR. 


T  I  T  V  L  V  S 

InU.drll. 


»&• 


Jn  Tit.  V.Siferuitm  'vhidketur. 


JLOt 


Ro  reruitutevindxandajficucproaliistcbus 
qui fimt  corpoiales ,  in  rem  datur  adio ,  cjiiE 
cofeflbriaappellatur:  quia  conficetur  adtor ,  id 
eft  allerit,  fiue contendic  fibi  feruitutem com- 

^^ ^_^p£terc.§.?que.Inftit.dea(ftio.Eth^cacaiotan- 

tum  prxdij  domino , non alij datur,vt hic  Vlp.ait.  Qupd eft 
accipiendum,¥tnoninvnolocodocuimus.l.(eruitutes.i4  §• 
fcruitus  itineris.&  l.ei,qui.  1 6.  (upra  dc  fcrui.  1. 4.  fupra  com- 
mu.prsdio.  Ac  ficut  pro  leruitute,ita  etiam  pro  hbeitate  vin . 
dicanda  adio  contraria  a  iuris  audlonbus  prodita  eft,  (^us  id- 
circo  negatoria  eft ,  &  dicitur ,  quod  agens  libertatem  pridii 
fuivindicet,feruitutemqueneget  aduerfariodeberi.l.  ficuti. 
8.inprin.infraeo.didlo§.ique.Infti.deadio.Obferuandum 
hic  eft,pofle  adtorem  ita formukm  fiii  intentionis  concipe- 
re.vtfcruitutem  fibicompeteredicat.  NamHcet  fundopo- 
tius,quam  perfons  debeatur.l.vnus  ex  fociis.5  4.  s.de  feru.ru- 
ftic.l.quiinaliena.35.§.vlt.supradenego.gertis.tamei3ipcr- 
fona:  quoq^  ipfi,  proptcr  fundum  debita  non  male  dicitur. 

In  %.Re6ie  2iermusfcnhitJimedijloct  &c. 
V 1 DE  l.binas.  3  f .  &  l.fi  quis.zs) .  (upra  de  feruit.  vrba- 
notun}. 

Jn  '^.Pompomus  dicit. 

QVamuis frudl uario  aiStio  confefibria non detur ,  faltera 
dired3,quiaius  feruitutis  no  habet,  cuius  dominus  noa 
fit :  camen  dc itinerc  aduque  priuato interdido  experiri  po- 
teft,inquodevfutantum  &pofleilionc,  nonetiamdeiure 
feruitutisquJBritur.l.i.infradeitinereadluquepriua.  Sed  de 
fucceffbrc  quoq;  eiufdem,  tam  fingulari  quara  vniuerfali  hoc 
interdidum  competct.  Porroquaereredeiure,  eftquirerc 
fitneci  velteftamento,  veleonuentione  confticutaferulcus, 
qui  eam  vindicat;quirere  defado,eft  quiErcre,fueritnepco- 
ximo  anno  in  pofleflione  feruitutis. 

In  l.4..Locicorpus  nonefidominij 

ipJiuSjCui  drc. 

QVi  adione  confeflotia  experiri  vult ,  fundi  feruien tis  le 
dominum  cflcnon  tedle  intendit.  Seruitusenimpars 
dominij  non  cft.icd  ius  quoddara  a  dominio  longe  diuerium. 
Haiustameniuris  dominusnonineptedicipoteftis,  cuide- 
betur.l.rede.ij.infradevetb.fig.l.^.fuprafivfusfr.pec. 

/»  § .  J^/  iterfine  a£iu  (^c. 

PRo  feruitute  a6tus  fineitinere,tam  confeflbria,quam  ne- 
gitoria  adtione  cxpcriri  non  pofle  Vlpianus  hic  fcribic. 
Coutra  tamen  dicendam  videbatur,  cum  qui  habec  a6lum,i- 
ter  quoq-,  eumhabere  difleruimus  fuprade  feruic.ruftic.  prz- 
dio.l.i .  Vetum  id  ita  accipicndum  eft ,  nifi  actum  fic  in  confti- 
tuenda  leruicure ,  vt  non  aliter  per  fundum  ire  liccat ,  quam  fii 
iumentum ,  aut  vehiculum  ducatur.  1. 4.  §.  modum.  fupra  de 
fcruit.QaaEenimficnominatimcautafuntjferuaridebent. 

In  %.In  confejforiama^iionem-,  quiX  deferui- 
tutemouetur^O-c. 

SEruitutis  nulli  fruftus  proprie  cffeintclliguntur,  cum  fru- 
ilus  appellationeiddemum  contineatur,quodnaturali- 
ter  ex  ipfo  corpore  nafci  tur.l.  vfurs.  i  z  i  .infra  de  verb.  fignifi. 
Sed  nihiloraiiius  fruduii  reftitutionem  in  adlione  confeflo- 
ria  &  negatoria  Kst5t;y;M!JKi?,locum  habere  dicimus,  ficut  in  a- 
liisinrema(5tionibus.l.exdiuerfo.5ff.§.vbialienum.  Ideft 
commodum  qwodhaberet  ador  ,  fiiure  fuo  vti  prohibitus 
none[ret.l.&fifortc.(?.§.vlt.infraeo.Idenimlo€oftu<2:uum 
habetur.ficutinrerumcorporaliumvindicatione,  mercedes 
colonorum,vedura:nauium,&aliaidgenus.leg.  35).fuprade 
petit.hired.  1.  fi  nauis.if  5 .  f  upra  de  rei  vindi.  1.  vindeamus  an 
in  oranibus.i5).fupra  de  vlur. 


A 


In  %.Sifundus,cui  debetur  iter. 

Ctio  Confeflotia  fi  f  undus  dominans  fit  plurium.  fingu- 
lisia  folidumcorapedc,  cjuiafetuitus tes  indiuiduaeft. 


qnipro  pirce  petipr^ftaritlenoti  poteft.  NeCii^eo  diceta'^ 
pcrvnumfeniiiusaequiricontraracionemiuiis.l.via:.  17.(11- 
pradeleruic.l.i.g.exhisigicur.infradevcrb.oblig.  Quia[iti: 
lenteniiamnonadquiricurieruicus:  fediamadc;  /ilica  dtdi- 
racur.i.proparrc.  n.  fupradeferuit.  Ac  vnius  vidcria  pro- 
deiritomnibusfociis.licccminimelitignriiu.-cumfencentiai- 
p(apra:diodecur,cuiusresdominifunt.I.8.ficuti.jS.(edfiqn?- 
ratur.infiaco.nonnocebictamenfociiscondemnatio,  vtin- 
fradiccmus.l.fideCommuni.i9.ir(raeo.Aliacaufieftlitisa'- 
ftimationis ,  feu  eius  quod  intereft ,  i\ forte adiudicandum  fic 
peticori.Nam  quod  agentis  taiicom,  non  ctiam  quod  catero* 
rum intereft,hic fpe(flabitur,cum  res  diuifionem  acciplar ,  & 
hacratione  finevilo  incommodoipfiusdefiderium  implea- 
tur.I.i.§.itcmfiinfa(ao.&1.3.infradeverb,obl)g. 

In  %.Siquis  mihi  itinerts. 

AGtio  confeiToria  datur  aduerfus  eum  qui  impedit  ali- 
qucm  vti  feruitute :  fiue  controuerfiam  feruitutis  ei  fa-> 
ciat,fiue  non  faciat, veluci  fi  viam  non  reficere  patiatur.  Nan» 
videturisferuitutispoflrcflionem  quodamroodo  eriperead- 
uerfatio.vndetanquampofleflbrem  eum  conueniri  necefle 
eft.  Inrebusautem  corporalibus  exhis  caufisrei  vindicaiia 

nond3retur,fedinrerdi(ilumvtipo(Iidetis.l.i.jy.hocinterdi- 
(Slura.infra  vti  pollid. 

In%.Competit. 

ACtionegatoria ,  quxfimiliterinremeft,competitquf 
libertatcm  pridij  vindicar,  ncgatque  feruiturem  aducr- 
lariodeberi.  Inhacigituradtioneilludtantuminfpicituc.aft 
prasdium  ei  cum  quo  agitur  leruiturem  debeat,necne:non  aii 
liberum  omnino  fit.  Itaque  agens  non  poterit  alieni  iuris  ex- 
ceptioncfuraraouerijContcndensalijprsdium,  dequo  agi*« 
turjferuire:  quamuisinreivindicationehjEcallegitio  inten- 
tionem  agentisexcludat:quiancceilc  c(t  dominum  efle.l.vlt^ 
C.deiei  vindic.  (eJhic  locusa  nobis  afias tcadatus  fuic  ial. 
nonabsre.Cod.vndevi. 

In  § .  Si  cui.  c^l.yEt  tdcojlmter  meas, 
&l.6.EtJtforte. 

ACtio  confcfloria  daturei,  cui  fctuitus  debetut  al;iu9 
non  tollendi,etiamfi  vlteriores  ides  habeat.  Nam  m»- 
dium  pradium  hic  feruitutis  non  impcdit  conftitutionem,vc 
crebrodiflxruimus.  I.  feruitutes.l.i4.§.publico.fupra  defer- 
uit.& leg.fi  xdes.  ji.fupra  de  ferui.  vrba.  prsed.  Ec  hic  no- 
tandum  eft  ad:ionem  confefloriam  verbis  negatiuis  concipi»' 
contra Placencini  opinionem.  Non enim cam refercquibus 
verbis  vcamur,qua  ex  qiiicaufaagamus.Vt  fi  ideo  qnis  agac, 
quod  fibicompecere  feruicucem  dicac ,  a(5lio  fic  confefloria» 
Sinvero  caulam  fuic  intentionis  cxprimac,  quod  pra:diuin 
fuum  nullam  debeat  feruicucem  adueriario ,  negacoria.§.S'< 
que.Inftic.de  a(5tio. 

In  di6lam  l.  6.  Etfiforte.  § .  Sciendum  tamen, 

ACcioconfeflbria  pro  fefuitutibus  vindicand's,  quam- 
uisinremfir  :tamendatur  po(Ieflori.l.pen.(upra  fi  v-' 
fusft u(!J.pet.&  1.  ficuti.8.  § .fed  fi quiratur ,  co.  Quod  & ira 
ipfareiviadicationenonnunquam  contingit,  fiaduerfarius 
contineat  rem ,  &  reftituendifacultatem  habeat.l.officinm. 
j)  .fupra  dc  rci  win6i.  Pojfejfor  eJl.Hoc  ita  accipe.ii  prohibui  ad- 
uerfariumvt  altius  non  adihcaret,&  pofteam  prohibiao- 
nemnihil  ab  eo  eftinnouatum  ,(eddonuis  eiusfemptr  de« 
preira  raanfit,tunc  enim  pofleflionem  adipiicor,  cuius  conti- 
nuationeleruitusaltinstullendijlicetdebica  nonfaeric,  ac- 
quiripoteft.leg.fiquisdiuturno.io.infraeodcm.  Sed  fiabfl 
que  vlla  prohibitione  mea  vicinus  ab  extollenda  doraoiua 
abftinuerit,  non  continuo  pofleflionem  eius  feruicutis  dicoc 
adepcus ,  vc loago  cempore  eam  mihi  acquirere  liceac.  idque 
vulgo  recepcum  eft.leg.cum  eodem.8.&  leg.  qui  luminibus. 
1 1.  fupra  de  feruit.  vrbati.  leg.altius.  S. Codic.de lauit.iSc: 


2or 


Franc.  T>uarem  Co??iment. 


Jn  verfic.  idcm  :tfiUftllt  uBu  imfediem. 

QVi  nouum  opus  numiat.aduerfarium  facit  polleflbrem, 
1111  lapillo  manu  iafto  impedit  ne  idificet ,  non  itera.l. 
dc^upillo.f.J.mcminiflc.infradcoper.noui.nunt.Quidcic 

videndafunt.quxintradatudc  operisnoui  nuntianonc  an- 
notauimus. 

J»  §.Etijf»  de  feruitute,qfhi  o»erisfere»di 
cAufitmpo/itaerit,  drc 
ViDEl.vIt.fupradeferuit.l.cumdebcrc.5i.fupradcferulc 
vtban.prxJiorum. 

Jn  l.rcmHntfuSiHsi/thacaclicae. 
ViDEl.^.fuprahoctit. 

In  Lj.Harum  acHonunu 

FRagmcntumhoceft  cxlib.PauIi.ii.adediftum.  vtin  j. 
cap.huiustraftatus,quorumeademeft^X"'P*''^^'^^^"' 
boniano  interictfla  funt  Vlpia.  vci  ba.  Proinde  quod  hic  Pau- 
lus ait , Harum adlionum &c.  exiftirao non tantum de fcrui- 
tuteonerisfctendi,{cdctiamnon  tollendi  altius,  accipien- 
dum  efle.De  qu-.bus  fimul,vt  crcdibile  eft ,  in  co  lib.  djfletue- 
rat.  Inearumigiturferuitutumpetitionc,  fcuvindicationc, 
auiaotc  Paulo,modo  res  cum  cautionc,modo  cautio  tantura 
pracftatur  officioiudicis ,  ptout negotij  de quo agitiir , natura 
flagitat.idqucarbitrioiudicisconnmmittitur,quiantefentcn- 
tiaroatbitratur,queniadmodLimexbono&«quofatisficria- 
dlori oporteat.  Nam  hj adioncs ex  numcro arbi.rar.  adlio- 
nura  lunr.l.qui reftiruerc. 6^ .fupra de  rei vind.&  §  preterca. 
Inftit.dc  a<aio.  De  his  libellum  huic  loco  intcrprctando  per- 
neceflarium  aliasedidimus.  Resadlionc  oncrisferendi,id 
eft,  idoncBS  pirics  prarftati  dcbet.  In  ea ,  qua:  de feruitutc  al- 
tius  non  tollcndi  cft  ,  cautio  locum  habct .  cum  cius  qucd  ia 
non  faciendoconfiftit,nullaaliafitexecutio.l.  Mutianar.7. 
infradecondit.&demonft.D^rf;f<:«r.Wo^«iwrtf««frf.  Hoc 
cxemplum  referturad  adioncm  deferuitutconetisferendi, 
in  qua  res  fiiuul  cum  cautione  cx  gitur.  Neejucfuecejforeffios. 
Hocexemplumpertinetadadioncmde  feruitutealciusnon 
tollendijinquaprxcer  cautioncmnihilprarftaripolTeiamdi- 
simus.  Quodfiquisdeleruiturc  potiustigni  immitredi,He 
qua  Vlpian.  dilTcririnfeq.cap.  PaulumhicTequicontendat, 
mignoperc  repugnabo.  Verum  hic  verba, fi  accurate  confi- 
deiencuryferuituiialuusnoDtolleadimagisconueniunt. 

In  l.S.Sicutiautem  refediofarietisad 
'vicinumpertinet. 

RVrfas  h-c  Ioq"i'tut  Vpia.cuius  fermo  f  oterruptus  fuerar, 
docetar.temfu!turam.i  JifiCiotum  vicini  fuperioris,cui 
leiuicusdebe:ur  oneri-  f-rfndi.adinferiorcm  nonpertinere, 
licct  pafictem  cogatur rcficert .  Verum  dum  reficiatur paries 
ab  ii)fcriore,fuIcu  e  dcbet  ardificiun»  luuiii  fupefovut  depo- 
nerc  ne  inceiim  corruat ,  &  inferioti  noccat.  Nec  hoc ironi- 
cum(vt  ceufct  Accutf  J.onCHum eft ,  feJ  prscepcuni  poiius 
neccllarium. 

In^.Comfetitmibia^tioaduerfuseum.qui 
cefit  mthi  takmferuitutem. 

Slcut  pro  fcruitutc  oncris  fcrcndi,ita  criam  rigni  immittcn- 
ii  confefloria  datur  adlio.Djff  ren  ia  autcm.quam  hic  do- 
cec  Vlpia.ex  vi &  proprietate  vetborum  facilc perlpici  porcft, 
quibus  vtrdqueferuicusconfti:uicur,  Onustuumferrepro- 
micto ,  &tigaumimmittercin  parieceraracumtibipcimit- 
tc,&c. 

In  %.SedftqtUratur,  qutspetitorifpartes 
fufiincatjdrc 

INadlione  confeflbriaprofsruitutetigniimmittendi  poP- 
leirorispattibus  fupgiturador,  ficignaimmilfifunc,  aut 
foramen  nondutn  obcuratum ,  pcr  quod  aliasimmifla  fuc- 
ranf.l.hiautemferuicuces,qua:infiiperficie.  ip.lupradefer- 
uit.vibA.prid.  Sufticicque  vnaimmiflSoad  poflefllonisad- 
qnidtionem: ficuc  & in  aqui du<ftu  lcmcl aquam  duxifle fatis 
eft  1. 1.§ .  quod  autem  .iofta  dc  aqua  quotid.  Uinerc  autcra  tri- 


ginta  d'ebus  vfum  fuiflv  oportet  eum.qui  fe  pofleflorem  coQ» 
teadic.l.i.infradeicinc.aduq;priua.Quiaquifemel,auticc- 
rumper  fundumalienumambulatjiurc  faculcatis  cuiufd:ira 
oranibus  commuois  hominibusmagis,  quam  feruicutis  ali- 
cuiusidfaccrcintel!igitur.§.fer^. Inftir.de  rer.diuif.Exiftimo 
autem  cum  pla^rifquc  aliis ,  hanc  pofleflioncm  non  tranferre 
onus  probandi in aduet farium :  cum  ci  prsfumptio iuris  opi- 
tulatur,fedquseft,decl.irari.l.fiuepoflidetis.iiS.  C.dcpri^b. 
&  c.i.dc  reft.  fpol.h.  tf  .In  rcm  adliones  intcnduntur,  vt  iudcx 
pronuntictdominiumeflepetitorisjvcliusaliquodcealeiplj 
qua;ficum  eire.l.ex  diuerfo.  5<j.§  .  vbi  alienum  .fupra  de  rei  via- 
dic.l.Pomponius.^o.fupradcprocura.l.licer.io.dcpciic.hx' 
ted.  Non  vt aduerlarium  ad  dandum  aliquid ,  vel  faciendura 
compcllar ,  quod  proprium  cft  acftionum  in  pcrlonam.  §.  o- 
mnium.Infti.de ai^io.Scdhocaccipicndumcft.  nifipcnden- 
telicedolomaiorei  iusrealeamiflumfic.l.  fipoftaccepcun}. 
iS.fupra dc rci  vindic.  &  § .  fi  ad  cxhibcadum.inftit.de cfticio 
iudic.Huius  rei  exemplum  hic  cft  defcruiture,qux  inter  mo- 
tasnon  vccndo  extindlacft.  Eam  enimrefticuij  idcft,  iie- 
rumconftitui&ccdijfeuimpoaioporcet. 

In%.\^rifto  Cerellio  Vitalirefpondit/tcnfU' 
tarefe  ex  taberna,  c^c. 

HViusloci  cxplicandi  gratia,  qui  ob  rerum  antiquarcra  i- 
gnorstionem  non  ic£te  ab  interprctibus  inccUig  tur, 
kicudum eft,Rom2 ,  &  in  Italia  hanc  olim  fuifle  cafei conb- 
ciendi  rationem,  vt  fumo  ex  maligois  viridibulque  lignis ,  auc 
culmisfadto,colotarentdcficcarentquc,vtaudorcii  Plin.us 
lib.ii.cap.42..&ColumellaLb.  7.cap.8.Excafeariaigicutti- 
berna, in  quaf umigantur caici , in sdificium  alienum , quod 
fuperiuseftfumum  immittcrenonlicec,  nififueritnonnna- 
rim  conftitucafcruitus  ,  alioqui  vicino  dabirur  inrem  o6f  o 
negacoria,cui  ita  nocecur.  Quod  fi  anirao  iniuria?  facicndx  id 
fiar,iniuriarumquoqucagipocerir.Ieg.penulr.inftadciniur. 
Sed  prohibitus  a  vicino,  fi  eam  tabcrnam  inid  c5duxtr!c ,  ad- 
uerfuslocacorcra,  eonomincredsexpericcur,curain  euua 
vfura  locata  fic.l.fi  raerces.i8.§.fi  vicino.iuftalocaci. 

I^  verfic.feddrifiterdiBum  vtifofidetis^p' 
terit  locum  habere,drc. 

INterd  dumvtlpofljdctis  hic  nondarurproreincorpon» 
li,vt plsrique  faifoopinantur:  fed pro aedibus.  Cnro enim 
dominusprohibeturaibirriofuoillisvri.cor.trouerfiamp''!- 
feflionis  paci  intelligicut.  1.  fi  duo.  5.  §.hoc  iacetdidluu.  infra 
vcipuilidecis. 

In  ^.AfHdPomponiumduhitatur. 

FVmum  in  foco  fuo  facerc,qui  vicino  noceat ,  tametff  gra* 
uis  non  fit ,  minime  peraiittitur.  itaque  vcilis  efl  huius  fer- 
uicutisimpofitio:  fedeo  nomine  nonpoteft  agiconfefloria 
ficut  pro  aliis  ieruicucibu$:idqi  exeplo  cuniculi .-  per  quem  v»> 
por  qui  non  adco  grauis  eft ,  ex  balneo  ad  vicinum  vfque  ma- 
nat  compiobatum  eft.  Na  de huiufmodi cuniculo  habendo, 
fcruitucem  confticui  pofle  placuit.  debis  aucem  quzicuitcc 
quidcm  ofSciuncvicino,  &cuiuisiutc  conccduntur,  euiuf- 
raodi hsc  funt,  in  fuo ignem  facere ,  fcdcrc ,  lauare, iautiliter 
feruitus  conftiruitur ,  &  sHtio  confcflbria  non  competic.  leg. 
quorics.i  f  .fupradc  leruir.  Ad  fin.  huius  cap.  legendum  cft.ia 
Vr  fi  lul.id  eft,  ia  domum  Viii  lulij ,  vt  Antcnius  Auguftinu» 
aaaotauic 

Inl.io.  Si  quis^diitturno.     - 

QVod  fupra  didlum  cft  in  aflionc  confelTbria  de  iurc  raa- 
curaquxri,  nonde  fadVo ,  id  eft,  eam  ad:ioncm  cican- 
tuiadari.quifcruitutcm  fibicompcteredocuerit :  nccvllatn 
vlus.fcd longa: pofleflionis rarionem habcri,  leg.  1. § .  vltim. 
fupracod.  ficaccipicndumcft.nifi  diuturoa  ha-c  faerir  pol^ 
feifio:nempe dccem  annorum  inter  pr«lentes ,  &  viginri in- 
tcr abfcntcs,vt  diximus  l.feruitutes.  1 4.  iupra dc  feruir.  Hoc 
vcique  vetum  cft,duraraodo  cscera  concuiranc  ad  vfucapio- 

aem  ns* 


iicra necc(Taria,{ciIicettitulus,&bonafiiies.  Jeg.  nullo.  144 

Cod.de  rei  yindic.  leg.  Celfus.  i  tf.  infra  de  vfucap.  Nam  qui 

longi  poficilionis  hanc  prxrogatiuam  habet ,  non  cogituc 

doceredeiurc,  quofcruitus  conftitutacft,  vthicait  Vlpian. 

idcft,  vtcgointcrprctor,  non  cogiturprobaie  fibi  adquifi- 

tamclle  feruitutem  iis  modis,  quibus  ciuili  iurc  adquiritur: 

put^  ^  domino  pra^dij  venditam,aut  donatam  fuifte.I.  f .  fupta 

de  fcruit.l.  j  .fijpra  de  vfufru.  Fianc  enim  adquifitionem  qu* 

iurc  'P^o  non  fit,tuecur  prstor ,  vtilemquc  adlonem  dandoi 

vtquafi  leruituSadquifita  cfieintelligaturiurefcilicetprasto- 

rio.l.i.^.fi.infradeaquapluuiaarce.l.apparct.^^.infradeitin. 

adtuque  pri.  Qupd  autem  Accutr&  csteri  omnes ius  pro  ti- 

tulo  accipiunt,mihi  non  ptobatur,cum  longe  amplius  8c  ma- 

ius  fit  ius,quam  titulum  habere.  Atquc  ita  paftim  eo  verbo  v- 

rosfuiiteveterescomperimus.l.i.§.fi.fupifieo.did;al.  i.§.fi. 

deaqua  pluuia  arcen.l.  apparet.de  itine.aduque  ptiua.  in  qui 

defideratur  apudHaloandrum  ncgatio.  Hocquoque  mihi 

probabiliusvidetur,  inrebus  incorporalibus  acquirendis  ti- 

tulum  necefiarium  efie,  przfertim  cum  nulla  fatis  firma  ratio 

fir,curaiurisrcguladererumvfucapionerecedamus.d.l.nul- 

Itj.Cde  rei  vindi.Nec  enim  verum  eft ,  quod  pro  rationc  vul- 

go  adfertut,  res  non  magni  momenti  feruitutes  prxdiotuml 

lans au(5tocibus  habicaselTe,  cum  nullus  iniure  ciuili  locus 

maiori  cura &  ftudio  ab  eifdem  tradatus  reperiatur ,  &  con- 

ftatex  Ciceronecauiasin  qaibushsc  przdiorumiuraverfa- 

rcntur,olimcentumuiralcsi&intergrauifl!imashumerarifo- 

litas  fuiiTe.  lib.i.  de  Ot at.  In  eddern  errore  vcrfantur.qui  pu- 

tantpraftcr  vfutn  lcruicutis ,  fcicntiam  qiloqueferuitutisner 

ceflariam  cfTe  ad  longi  temporis  pr^fcriptioncm.Nam  fufficit 

aduerfariii  pati,ideft,noniihpedire,  nccciusfcientiaautpra- 

fentiarequicitur.I.fi.e.dcpiaEfccipt.longitempo.&I.etfifor- 

te.fi^.J.i.fupracod.  Qupdautcmalibi(cfiptiimcfi:eittti,(gui 

Vcitur  fcruitutciongo  tcmpore  eam  adquirete  ,  «eram  eft, 

necfententix  noftts  contrarium.  Pra:terea  hac  prrfciiptio 

decem  annorumjaut  viginti,bonam  quoque  fidem  csigTi; ,  vt 

fatisoftendithocin  loco  Vlpia.  quat  femperadeileprxiumi- 

tur.doncc  mala  fidcs  probata  fuerit.l.  meri  to.  yi .  infra  pf  o  fo- 

cio.  Verumfitrigmtaannoruraprasfcriptio  opponatui,  oiU- 

lam  fidcm  non  obefle  vecius  cft.  1.  ficut.  C.de  pnfcnpi.jd. 

vel  4o.anno.Illud  quoquc  ad  hanc  acquifitioncm  fe»  pr^fcii- 

ptionemnccellatiumcft,  vtquisferuicucetanquam  fuavta- 

tur,alioquivtinoninteIligitur.I.fi.infraqucmadmo.retui.a- 

»nit.l.i.§.lulianus.&l.vlt.infradeitin.a<ftuquepriu.  Namvt 

Theophilus  ait,poflidere  proprie  eft,rem  aliquam  animo  do- 

tainantis  dctinere.vidc  Inftit.libr.3.  tit.  quibus  modis  ce  coa- 

tcahituroblig. 

InLii.Anvnusexfociis. 

ViD£l.fedfiintec.2^.§.i.fupcadefetuiratib.vcban.' 
pcsdiocum. 

In  1. 12 .  Egi^im  illi  drc. 

ViDE  l.harum.;^.fupcaeodcm.  vbiplurirtii  adnotl- 
uimus. 

Inl.ij.Siquandointer&deshinas 
fariesejfet,qui. 

C~  Vm  paciesita  vftrem  facit ,  vt  in  vicini  dotnum  procuni- 
bat,  aduecfus  padetis  dominumdatiicadlio  negatotia; 
l.h  cum  meus;i4:fupca eod.  Nec  habetlocum  darhni  iofc^i 
caucio,  cum  damnum  pcaifens  fir.nifi  quis  focte  ideo  quoque 
lexigit  hac  cautione  quod  parietis  cafum  &  ruina  vercatur.  An 
aucempropria  au£i:oritate  eiufmodi  patietemdifucrcliceat, 
lupcadifputacum  eft.l.z^.fupca  de  fecuit.  vcba.  przdioruhl; 

In%iCumindomoCaijSe^: 

IN  fpecie ,  dc  qna  bic  difTericiu:  ^  cdntra  feruitutem  Jmpou-i 
cam  facir,qui  in  loco  feruiente  fyluam  ferit ,  labraque  ,  cca-o 
teras,&  cucumelas,  qux  vafa  funt  ad  cxcipicnda  ex  fonte  ma- 
nufa(9:o aquam , idoncaillicpofita habec.  Nam  tametfi  hxc 
cmniaad  voluptatem  &  amoenitatem  pertineanc,  ofEcece 
tamcn  intelliguntucei,  quitalium  recum  delcAatioae  ppn. 
capitur.arg.l.vlc.fupradeviu&habic. 


ao^ 


Jn  Tit.V.  Siferuitm  vindicetur. 

Inl.iS^.IscuiusfamliaTjicinum. 

Dt  officio  iudicis  aduerfus  abfentem  ,  qul  fraudationii 
caufa>titar,antequamlisc5teftatafu;rl:JK.~^.°"'* 


^°f^"3"amlisc5teftatafuerit,inhisiudiciis 
qu.  pro  feruicunbus  comparata  funt ,  hic  trldat  Znus 
Namaduerfus  eum  nonpofl-e  definitiuam  fentehtiam  Srri 
al.asdocuimusfubt,tu.quib.excaufinpofl:adqucmTocum 

r"!'ir  ^"  "^,^"^"'^L^"°^  ^"™  «  hoclulianiloco .  tum  ex 

enim  a^aione  confcfl^^oria 


catum 
non 
fica- 
iant 


aliis  obferuarc  licet    Conuentus „  .^,„„c  conr, 

iif.ex  polTeflore  petitor  ^Sid  dicitur,  cogiturq:  caucre  fe  nor 
antc  a.d.ficaturum  ,  quam  vltro  cgerXs  fib.  cfl^e"  diS°a 
releg.fipnufquamuy.infradeopcrisn6uinuntSivcrol^ 
«dificatum  fit.transfercur  in  aduerfarium  prXtem 3 

I.a  quo.4f .infra de  damno inf efto.  Q uam  leap m v>,  P    j 
eiisFlorentinisrcftituit&cmendauS^uftS^^^ 
lam  aduerfarius  p^fcns  inpofleflionemLhomm  abfen, S 
«itt.c.to.infra  tit.quibuscxcau.inpoflef  eatur  &7ircuil2 
pcorum  y..nfravtinpofl.legat.  Q3>dremed7um^^^^^^^^^ 

rohgevtilmS.acmagisnccefl^ariumvifeur.Namcit™raede 
n,umprofunt,quipofleflornoncft,vtonuspTobaSinad 
uecfacium  tcahsferatur.  Hocaucem  pofleffori  eft  vSl  "cull" 
«a.onemquoquc  confefloriam competere  fupca  dS  mu '^ 

etfifocce.^  §.fcicndum.fupcaeod.fedetfiforSr     ' 


ccaucre 


cohtumaxfcnonsdificaturumdohCGePerit&r  ,  \u 
fe<aofubfidiumneceffarioetitcohfug.endumLnrT" 

nohcahcntemdamniinfedlinomineVrlT;,?,^,°,!X" 


a.t.7.infradedamnoinfc6l./«,.,..,«,,„^,,;^-:^P^f^ 

nodumin  rebusJncorboralif,nc  .  .v __.   J/ j-vuc- 

cadit  ver» 

dorain.)ispropoflkorefiued;«;7o«i;;'b«ur,7^^^^^^ 
vtiferuitufenrnhf»i.r  .•r^»^^.,.. j..-_/-  .^"^ > quiauun» 


admod 
pofliflio(l.fcruus,qui.4^§.in7orporalesJnfradc 


."^i.!"''°'?°''''*^"* '  inquasnon  cad.t  ver» 


vt  feruituteprohibet,  .deoque aduerfus eum  datur m  rem  a- 

d,o.I.fiqu.sd,uturh«.,o.fupraco.Itaetiamfeftituerefe7ui. 

tutem,ntclI,g,tur,s.quiimpedircdcfinit.(^odfacerecod 
turmhacfpecjecohcumax^licetaaiohem^dusfuurinol^ 

dcoam,ttat.  Ha(acnusenimple<air„r,vtdepoflefl™repct 
totcfficiatur  Ahjnon,rcftituiff^et,fcdco„ftiicr  hTclc  ' 
rauit.qu«le<a.omagnascohtentionesfcpcrit.    "•'''"^''■' 

J»l-'9'Sidecommumferuitutej^ttis. 
ViDi  I.lbci.4.§.fi  iruhdus.uipra  co.  ^ 

InUo.  Tejiatrixfundoquemkgauerat^ 
ViDEi.binas.>.&Lvlt.rupradcferui.vrb.prar. 
In^.Pluresexmunicifalihus. 

CVm  plurcs  coraraunem  faltiim  emant ,  vt  lus  coitlpaS 
rcend,habcant,,dqueaddiutrforuraprxdibrum^tilita- 

tem,qusfingulorumpropriafunt,hociusmeritoferuitus 
efledicitur.  &idc,rco  pr^diaipfa  fcquitur,  quifqui,  cotiS 

pofteadominusefFeausfucrit.Ieg.via.z4.§.fifunduj.&? 
qu^cunque.fupradcferuir.  rufticor.  Necme  mouer  quoJ 
tcs  propria,aut  cum  alio  communis  nehiini  feruire  bofli?]e^ 
inrecommum.if .  fupradeferuit.vrba.pr*d.  NrminprS 
pofitafpecehoc  agiturintcrfodos,  Vtfaltus  ipfofum  com- 
munBficinontanquam  fingulbrum,  fcdranquam  vniucr- 

fotum  ,  adcovtnuilieotumiiccitahosaddiuifiohcmoro 
uocare.  i^  " 

inlji.sitiuaaquk, 

ViDE  l.ii.fi  feruitus.J.  vlti.de  fcrUit.  Vrba.  pr^.  &  i.Labc(»; 
t^.de  faruit.ruftic.prsdibrum. 

QyEMADMODVM    SERVITV^ 
TES    AMITTANTVR. 


•fiariEijiiC/ 


TIT  V  L  V  S    VI 


104 


Trmc.  ^Duareni  Commtnt, 


M NE  ius  aui  in  adquitendo ,  aut  in  retinendo, 
autinamirtendoconfifterc.Vip.ait.l.fi.fupra 
j  deiegib.  Cumigiturdeacquirenda  feiuitute 
fubprimisquatuorfupratitulis  aliishuiuslibri 
cra^atum  (it  de  feiuitute  acquitcnda,  &  de  ea 
recincnda  fub  ti.  fi  fetuit.  vindic.  mcrito  hic  io- 
cus  fabiicJtutjquemad.ferui.amit. 

In  Li.Seruitutesprxdiorum. 

PRimusmodus  amittendarfcruitutiscftconfufio,  dequ* 
fatis  ance dicimus.l.  vt  pomum.5.&  I.  Papinianus.i8.fu- 
pra  de  feruit.l.in  rc  communi.  i  f  .&  l.ii  quis  «des.  1 9  .fupra.de 
feruit.vtban.l.fimihi.2o.§.ficum£undo.l.triaprsdi«.3i.dc 
{cruit.ruftic.prs.l.qtlicqUid.il.fuptacommu.ptaed. 

InL2..^uiiter  (^  ABum. 

HVncPauIi  locum  dea^u  tantum  conceflo  neceflc  cft 
intelligi ,  iub  quo  tacite  continetur  iter.vt  adnotauimus 
inl.i.lupradeferuit.raftic.przdio.idquepoftrcmaverbafatis 
indicanr.Nam  fi  itcr,&  z€t\aa  feparatim  ceflifTc  quem  propo- 
namus.duplexcritleruirusj.necvnanonvtendo ,  amitretur 
aitera.l.fi prius. i y.infrade aqua pluuia.  Porro quod hic dici- 
tur  non  pcriiflc  adum ,  ita  eft  a  jcpicndum  fi  eam  fetaitutem 
fibi  competere  non  ignorans.id  feccrit.l.is  qui  vfumfrudum. 
fupraquib.mod.vfusfr.amit.  Qnpdautem  proregulaobfer- 
uacur.feruitutes  non  vtendo  amitti,ita  accipiendura  eft,fi  nc- 
ino  prorfus  vfus  eft :  nam  per  quemuis  vcentera  retinetut  fet- 
uicus.  neque  cnim  ita  vfucapi  libcrtas  proteft.  1.  qui  fundum. 
li.infraeo. 

JnL^if.Iurxfr^diorummorte. 

SEruitutes  pt  zdiorum  przdiis  ipfis  hfftenr,  non  ficut  vfu!» 
frutluspetfon2.1.pecotis.4.&l.34.vnusexfociis.fupradc 
fcru.rufti.  pracd.  Pioindemorteeiuscuidebentur.autcapitis 
diminutione  n5  cxtinguuntur ,  vt  vlusfruftus  &  ali^  feruitu- 
tes,qu£  petionarum  luni.fupra  toto  ti.quib.  excauf.vfusfro. 

Inl.^.Iterfefukhro. 

Slngulare  iuscftinlepulchro,  vtferuirusitinetis  adipfum 
Jcbica,non  vcedo  nunquam  amittatur.  Ideofortaflis  quia 
coocingcrcpoteftjVttoto  ftatuto  tempore  nemocxfiimilia 
moriatur,  quemin  lepulchrum  icfcrre  ncccfle  fir.  1.  fcrui- 
tutes.i4.§.letuicus.fupradeleruit.l.caueii.4.fupracommu. 
przd. 

7»  /.  6.  T^mfitis  eBfundi  nomine  itum  ejje. 

QVifquisitineic.autaliahuiufmodl  feruitute  vfas fuerir, 
'cec  non  eius  nomine,  cui  debebacur :  fed  fuo  potius,ea 
nouamittitut.l.vfusretinetur.io.cnml.feq.infraeo.Vetum 
netcfleeftcoiurcranquamferuitutcfundodcbitaVfurafuii^ 
fcjvt  hic  dicitur,&  1.  vlt.infra  eo. 

In  ^.i.Siego  via^quanohU. 

DVplcx  hic  ttadatur  quzftio.  vna  cft ,  fi  fandus  cui  debe- 
cut  ieruitus,mcer  plures  dominos  diuifus  f jetic  in  pattcs 
certas  ,•  an  vnus  eorum  vccns  fcruitute,  alteri  eara  confer  ae". 
Et  hoc  nega:  Ceii^js .-  antc  diuifionem  vero  vna  tantum  icrui- 
cus  cft,qu£  diuifioncm  non  recipit,  idcoque  vna  vtcnce  dun* 
taxaf,to:aretinetur,  vt  diftum  eft.l.fenutus.f  .fcpra  eo.  Aice- 
ra  quxftio  eft  de  fundo  feruiente ,  an  icilicet  poft  eius  diuifio- 
ncm.fi  fundi  fuperioris  dominus  per  pattcm  tantum.qua:  ob- 
tigit vni,iuerit,  an  aiceii  parti  impofita  fctuitusamittatur.  £c 
dillinguicCeIfusmulcipiicirer,inquadiftin(5bioncobicunim 
ferenihiicllevidecur,eoexceptoquoddediuiuonefundipcr 
longitadinemvi^,autlatitudincmdicicut:bocaucemitaacci- 
piendum  efle  atbitramur,cum  per  iaticudinem  vi^  fundus  di- 
uiditutjvcensvia  perparcam  vnusexfociispro  caparcc  tan- 
tum  fruftra  feruituccm  [ecinere  dicerctur,  cum  mcdium  prz- 
dium ,  id  eft  per  alretius  inrercedens ,  impediat  ieruicutem.l. 
qui(ella.7.fupradeferuir.  ruftic.prard.  Q^amobrcmdicitut 
vna fcruicus efle,quara cotam retmcc.  Quae racio coflat,ciun 
perlongitudincmvizfitdmifiQ/'*"'^  "^ 

InL-]  .Stfic  conjtttuta. 

iVm  vfus  fctuitutis  non  eft  cipnfinuus,  fcd  interruptus 
/annoruraaut  rocnfiuniinteruallo  voliitace  conuahea- 


tium  legitimo  teropore,id  cft  biennio,oon  amittitur  feruitu> 
convtendo,fedduplicaturtcmpus,acin  locum  bicnniifuccc- 
dit  quadtienniuro.  Verura ,  quia  dubicari  poterat ,  cum  loco 
biennijad  amitccndamieruitutcm,  conftitutum  fit  tempus 
dccemannoruraintcrprxfentes,  viginciincerabfcnccs,  l.fi- 
cut.i  4.C.de  fetuit.&  aqua.an  id  quoque  duplicecur.  Et  lufti^ 
nianus  non  vfquequaque  duplicandum  lanxir,  fed  Romano- 
rum  tempus  tam  inter  przfences ,  quam  abfentes  ftatuii.  1.  fi. 
God.|dcfcrui.  &  aqua.  f^naferuitHS  efi.  Adeobreue  hocel?: 
tempjrisinteruallum,quovfusfcruitutisinttrrumpitur,  vt 
vnus  atquc  continuus  efle  videatur.  Scruicus  enim  hic  pro  fa- 
^to  &  vlu,non  pro  iurc  accipitur,vt  aiibi  non  raro.l.  1  .§.1.  in- 
fra de  aqua  quotidi.  &  zftiua.  Nam in  fuperiore  quoque  caiii 
vna  atque  cadem  fcruicus  cft.I.  i.iupra  de  feruic.leg.cum  vlus- 
frudlus.i3.infra  dc  vfufiu.legat. 

InLS.Stillicidii. 

IS,quiius  ftillicidii  immittendi  inaream  vicinihabet,  pet- 
m  ictcndo  in  ea  idificare,ftillicidij  fcruitutera  aTOittit.Na  m 
alioqui  otiofa  &  inutilis  cflet  ea  permiflio ,  cum  abfquc  co  vi:- 
cinus  zdiiicarenon  ptohibeatur,  raodo  ftiUicidiura  non  im- 
pcdiat.l.i.inffaad  raunicip.leg.fi  quando.iii.  iofrade  ItgA.i . 
Sed  cum  pctmictcnti  noo  tantum  ea  fetuicus  compecit,ied  ct- 
iamaltiusnontollendi,ha(%enusidpermitcetcinteiiigitur,vc 
ofEciatur tantum  Iuminibusxdificando,nonctiaravc  ftiUi- 
ddiumo6rccipiatur.l.fidoraus.zo.fupradcferui.v[b.pt£d. 

In  %.Isqui.drL9.Siinpartem. 
ViDE  1.2.&  l.<f  .fupra  eo. 

InL  I  o.Sicommunemfundum. 

QVamtus  noQ  vtens  feroitute  pcr  lcgitiraum  tempns,eam 
amitrat.-pupillus  tamen  non  amittit,  cuius  rcs  logo  tem- 
pore  noQ  vfucapirar.Kbonac  fidei.48.infra  de  acqui.rer.dom. 
Hinc  effici:ur,vt  fi  quis  cum  pupillo  fundum  habcar  commu- 
nem ,  cui  debeacur  feruitus ,  & ncucer  corum  vfus  fit ,  maio- 
rem  natu proptcr  pupillum  tetinere f eroitutem.  Nota  ad Li. 
C.fi  ^us  ex  pluri&.appel. 

In  %SiUquiaquam. 

AD  retinendam  fetuitutem,  ea  vti  oportet  pct  modum  & 
cempuj,vcluftin.ait.§.i. Inft.de  vluf.  Namfiquistcm- 
pore  Jcgitiuio  vfus  fucrit ,  non  tamcn  pet  modos.qui  cxprelli 
funtineiiisconftituiione,amitcicut.leg.4.§.modum.fuprade 
feruic. 

Inl.ii.SiiSfCMvia.^.Hxres. 

QVamois  hzres  fundi  fub conditione  legstifitdoniiaus 
anteeuencum  conditionis,  ideoqucci  lcruitucem  im- 
poiierenon  prohibeatur:  taroencxiftenteconditione,  qus 
teaottahitur,  euanefcit  feruitus.Hinc  vuigareillud,excinci;o 
iure  concedencis,excinguitur  ius  accipientis.l.  fi  f unduro  a  te« 
ftatore.io4.infra,de  condi.  &  demonft.  de  quo  in  fecundum 
cap.fuptaaliquidadnocauimus.  Catcctum  incodicibusHa- 
loaodriinl.lex  vcdbigali.3 1  .infradepigno.mendofushiclo- 
cus  cft  ,videt  urque  auoium  fincetior  icdlio,  in  quibus  eft  oc- 
gacio. 

JnL\i..^uifundumalienum. 

HVnclocum  fupra  iam  attigimus  cap.5  .Ratio  antem  ifli- 
us  iuiis  haic  eft  :  Quiaquandiu  pradium  non  manet 
ljberum,non  vfucapitur  hbcrias ,  quoeaoque  modo  irope. 
diatur. 

InUis.Siquisexfundo.     ':- 

'  Hoccap.vatiisinlocisiamintcrpreratifuraus. 

Jnl.i4Jilocus.%.cumviA. 

Qupcies 


> 


Jn  Tit.  IL  'Deiureiurdndo. 


105 


QVotiesper  viath  publicam  populusiterfacere  nonpo-       TVsadeundiadfontemferuitutis  hauftus  acceffio  quxdam 
ceft.iuftacaufaeft.curvicinus  proximus  viam  prifta-       JLGft.l.5.§.quiliabet.fupradeferui.ruftic.ptsd.Qnareami(- 
retugarur  per  fundum  proprium.vt  fcilicet  ex  priuatoifiat  lo-       fo  iure  hauriendi,  non  vtendo  per  legitimum  tempus,  adeun 


cus pubhcus  eorum audoritate ,  qui publicandi  ius  habent.  l 
i.§.  viara.infrane  quidin  locopublic.  Qupcafu  ex  zrario 
publicum  pretium  rei  exoluctur.Lz.Cod.quib.  ex  caufis  ferui 
proprsmi.lib.accipi.ideniquedicendura,fi  obeadem  caufam 
cuipiampriuatoadviamprxftandam  &  conftituendamadi- 
gatur.l.fi  quisfepuichrum.ii.infraderclig.  &(umpr.funer. 
pro  teraporario  autemtranfitupretiumpecendumnonarbi- 
tror,  quod  vfii  receptum  eft. 

/»  /,  /  5 .  Si  cumfermttts, 

Vi  D E I.  tria  prsdia.  5  1 .  fupra  de /eruit.  rufticoruni 
prxdio. 

InLi6.K_Aqttam,qu£  oriebatur. 

MVltum  ref  err,  an  vni  &  eidem  fundo  duorum  comrau- 
ni,an  diuerfis  fundis  fingulorum  propriis  dcbeatuc 
{cruitus.Priore  cafu  vna  feruitus  eft,qu?  aut  tota  retinetur  aur 
tota  amittitur.Pofteriore  du^  funt  feruitutes,  vnde  vna  amit- 
ti tetenta altera,  ni h il prohibet,  v t fupra didl um  eft,  a^.S. 

Adverficitemfiquis  eorttm  drc.ibij 
mhtl  iuris  accreuit. 

CVm  nulla iiic coniunftio  intcr  riualcs  eft , id  eft ,  qui  per 
-'undem  riuumaquam  ducunt,  meritoceftat  ius  accre- 
fcerjdi.Ieg.huiu(modilegatum.8(J.$.pe.infradelcga.i.  Non 
quod  in  contrad;ibus  locum  non  habeat,  vt  aliqui  opinantur. 
l.fi  mihi  &  Titio.  i  o.  infra  de  vetb.  oblig.  vt  mittam  quod in 
vltimavoluntate  pars  vni  femel  adquifita,  demum  admifti 
non  accrefcit  alteri,  prxterquam  in  viufru6tu ,  in  quo  ius  fin- 
gulareeft.I.  i.§.vlt.iupradevfufr.accref. 

Inl.\7.Labeoait,fiis,quihauflum. 


diquoqueiusamittitur,tametfi  eotempore  adfontemierit. 
I.cum  principalis  caufa.i  39  .infra  dc  reg.iur.  In  feruicute  itine- 
ris,  qur  atlui  ineft,  aliud  dicendum  elf,  quia  non  eft  acceflo- 
ria ,  fed aequalis.  Etenim  adlum habens, iter  habct etiam  fine 
iumento.  I.  i.fupra,de  fcr.ruftic.prxd.  Qui  vero  habethau- 
ftum,  non  fimpliciier  iusitineriy,  velferuitutem  adfontem 
eundi,  aquam  tamenhauricndigraciahabet,did;al.3.§.qui 
habet.fupra  de  ferui.ruftico.pridio.Ncgatio  cJcpungenda  eftj 
&  legendum ,  ierit  ad  fontem.vt  A  nguft.etiam  monet. 

Jnl.iS.Siqtiisaliaaqttiu 

ViDE  l.ficommunem.io,§.i.fupraeo. 

Jnl.ig.Sifartemfundi. 

SEruitusqua:  ccffit  alicui  contraftu  venditionis,vera!io» 
mtequamfundoadquifitafucritpertradit5oncm,&vfum» 
vtdocuimusinl.quoties.if.fupradeferui.nonamittiturlon- 
go  temporc :  quia  verum  eft  nondum  compctereferuitutem, 
fedadtionera  tantumperfonalem,qua{eruitus  dari  petitur. 
Alia  caufa  eft  feruicucis,  qux  teftamento  legatur.  Nam  eius, 
vtitaloquar.dominium  abfque  vlla  traditione  ftatim  tranf- 
fertur,ficut&rerumcorporaIium.I.fi  tibihomo.88.§.cum 
feruus.infra dc leg.i.& l.a  Titio.<> (J.infra dc furt.  Icaque  non. 
vtendo  per  lcgitimum  tempus  amitciturjetfi  ignotantia  lega- 
tarii  incaufafuerir.  Verumhoccafureftitutio  inintegrumi 
prastoreimpetraripoterit.l.  f  .fupraexquibcau.maio.l.itine- 
rc.  i8.fupradefcr.ruft.prx. 

Jnl.2o.  vftis  retinetur. 
ViDE  l.f.fupracod. 


FRANCISCI   DVARENI  IVRIS 

C  O  N   S  V  L  T  I     I  N     L  I  B.     X  I  I. 

DIGESTORVM     TIT.     II. 


DE    IVREIVRANDO. 


A    P. 


I. 


^mdfit  iujturandumj  drqttotuflexjit. 

VsivRANDVM,  quod & facramert- 

tum  dicitur,  affitmatio  quadam  reli- 

giofaeft.vtait  Cicerolib. ;.  Officio. 

^^  Quifquis  enim  iurat,etiam  fi Dei  mcn- 

''^'i^  tionemnonfaciat,  tamendeuouete  fe 

&  facrare  intelligitur,  ac  fe  vltioni  diui- 

nx  quafi  fubiicere  ,  fi  fciens  fallat.  Et 

hoc  fic  ctiam  fine  exprefla  inuocatione 

Dei.vt  cum  quis  pet  falutem  (uam  aut  caput  (uum  vel  filiorum 

fuorum iurat.l.j.l.qui per falutem, hoc tit.  Qup geneteiurif^ 

inrandi  (anwliflimi  quiquc  homines  vfi  fuiflc  leguntur ,  vC 

poftea  dicemus.c.i  i.nc  quis  putet  hoc  quafi  irapium  fuperfti- 

tiofumvcimprobandumene.Itaquereiiciendaeftfuperftitio 

eorum,  qui iureiurando  prorfus  interdicunt hominibus  quafi 

reimpiaatq-,  illicita,qualis  videturfuiiTe  nefcioquis  philofo- 

,-   phus,  cuiuscelebraturhasc  fentcntia,  ifx.aij,ri^a.  Sed  fortai^ 

;.    (cvoluit  homines  detcrrere  a  confuetudineiurandi,  eofque 

nia  admonercnectemerc&  leui  decaufa  iurarent  ficut  przci- 

-r  pttlfocratesadDemonicum.EfFabiusQuintil.lib.f).  lutare 

'*•  inquit ,  nifi  vbi  neceffe  eft,  gt  aui  vito  parum  conuenit.  Quod 

&  diuino  prarceptp  confentaneum  cft.  Laudanda  cft  igitur 

prudentia  vetcrum  Romanorum ,  qui  animaduertetunt  iuf^ 


iurandum  tctJncndum  efle,  vt  vincnlu  maximum  policiti  of- 
dinis,cuiufqucvfum  variisex  caufis  receperunr.  Colebatuf  . 
enim  apud  eos  magnopcrc  fides  ac  religio.qux  fi  apud  aliquas 
gentcscontemnatur,ibi  nulluspotefteiTe  vfus  iurifiurandi, 
nec  vcile eft iureiurando  lites  dirimi,  vt docet  Plato lib. 1 2.  de 
legibus.  Nobis  quidemChriftianishominibus,  nihilanti- 
quius  efl[e  debet  iuri  fiuradi  rcligione.&maxime  ad  nos  perti- 
net,quodPaulus  ApoftoluSait  ,adHebr.capit.5.  lufiuran- 
dumomniscontrouerfizfinemeflc.  Vanisautem  cx  cau- 
fisprasftaturiufiurandumRomanoiure,  veluti  oblitis  xfti- 
mationem,obpurg3cionemcalumniy,obteftimonii  diftio- 
nem, ob ivdicandi munus.  Sed necefie rtori eft fingulas cau- 
fasenuraerarci  Duifuntpf2cipua:&magisvfitata:,dequi- 
bus  nunc  eft  dicendum.  Vna  eft  cum  ?a  fidem  adftringend  ;ra 
&contra6lumaliquemconfirmandi;imiuratur,  vetbssinfu- 
turumtempusconceptis.  DequOgenerciurifiurandi  Cice- 
roitafcribicIib.j.Otnc.  Nullumvioculamadaftringendani 
fidem,iureiurando  maioresnoftriarcSiuseflevoIuerunr.  H 
indicanrlegesinduodccim  tabulis  f2cratar,indiCanc  foedera, 
quibusetiam  cum  hoftedeuincicurfides.  Indicant  notio- 
nes&animaduerfionescenforiff.Verumdehoc  iureiurando  -.c 
nullus  eft  proprius  titulus  in  iurc  Ciuili ,  &  pauca  admo- 
dum  exemplareperiuntur.l.fiduo§.vlcim.hic.  Namob- 
ligationem  nullam  parit iure  Ciuili,  nifi  libertus  patrono  do- 
tnum  ,  munus  ,  operasfe  daturum  iurauerit ,  vt  author 
eftCaiuslib.i.  Inftic.  de  oblig.  leg.  iucifiurandi.  dc  oper. 


i.o6 


Tranc.  'Dmreni  Comment, 


lib.l.fiquispro co.de fideiuJT.  lurc  tamcn  Pontificio,isqui 
Qu»ni*  (ealiquid  faiaurum  iurauit,  neceifitate  faciendipropcer  reii- 
firuMdi  gionemobftringjtur.toto  tit.de iureiur.inDecretal.Pontifi- 
/'  <«/?■«-  ces  cnim  iuriiurando  vim  tribuuntmaiorem,  quamiuris  Ci- 
rMndum.  uJiesauthores,&regulaeft  iuris  Pontificij ,  feruandum  effe 
iuiiurandum omne,  quo  Deus  non  ofFcnditur ,  aut quo  falus 
aetcrna  non  amittitur.cap.cum  contingat.eo.tit.  Aiterumgc- 
nusiutiiiurandiadfiniendaslircspertinct,  vtcum  qulsdcFc- 
renccaduerfario,  vel  iudice  iurat  fc  darenon  oporterc,3Ut  fibi 
darioporterc.EthociufiurandumCaiusmaximurcmediuin 
eireaitlitiumexpediendarum.leg.i.hic.  Paulus  finemomnis 
controuerfi?  vocat.De  hoc  autem  iurciurando  edidum  a  lu- 
lianocompofitumeft,  cuiustriamihi  vidcntutcapita  fuiflc, 
tametfi  in  vecerum  pritorura  ediftis  quasdam  alia  fuetint ,  vt 
oftendicGelliusIib.  lo.cap.if.Sedquomodofucrit  compo- 
firumantelulianum,  nonmultumnoftrarcfert.  Nos  cnioi 
cdidlum  luliani ,  quzque  ad  aliud  edid:um  fcripferunt  Vlpia- 
nuSjPauIus&aliivetercsconfuhi,  hic  periequimur.  Exho- 
rum  igicur  fcriptorum  variis  locis  colligimus  hic  capica,  vt 
fontes  apeiiantur  huius  difpucationis,quae  ad cdiiti  interprc- 
tationem  potiUimum  fpe(2at. 

Cap.  II. 

De  cogendo  eo  citi  iujmrandum  defertur ,  iurare  aut 
Joluere,  aut  referre  ex  edtciopr^toris. 

VNum  caput  cdidi,  in  hsc  veiba  conceptum  fuifle  vide- 
tur:  Eumaquoiufiurandumpetctur,  folucrcaut  iura-  ^ 
recogam,  nifiadueifario  iufiurandum  referre  maluctit.lcg. 
34.§.att  praicor.  hic.l.delata.Cod.cod.  Cuiusedidli  zquitas 
quantafit.exco  appatet,quodmanifefta:,vtait  Paulus,tur- 
pitudinisfit,noIlenec  iuiarc,neciufiurandum  referrc.Lma- 
^  nifeft:a:.58.hjc.  Vtcnimmodeftefacicquiaduetfariumfuum 
caufa:  &  litis  iudicem  conftituit.  l.i .  quarum  rcrum  adlio .  ita 
jmpudensiudicanduseft,qui  talem  conditionem  fibi  obla- 
tatii  reculat.  At  enim  dixerit  aliquis,  hanc  neceflitatem  iuran- 
dinanis  duram&iniquam  videri,  cum  reperianturnonnul- 
liadeo  timidi  ac  fiiperftitiofi  .vtmalint  iniuriam  pati  quatn 
inraicjcxerr-plo  Clinias illius  Pytagoiei,cuiusracminit  Bafi- 
lius.  Ncc  videtur  huic  (atis  confultum ,  quod  poflStreferre 
iufiurandumaduetfariofortaiIisimpio&perfidohomini,ac 
facile  peieraturo.  Vcrum  publica  vtilitas  quas  in  dirimcndis  li- 
tibus  vttfatur,  fuadet.nehominum  fupetfticionis  ratio  hic 
habeacur,  cum  prxfertim  rara fit  ca fupcrftitio.  In  edi(^o au- 
tem  praetotis  quo  rcmittitur  conditio  iurifiurandi,  1.  qusfub 
condicione.de  condit.inftit.nonimmerito  fuperftitioni  ho- 
niinnmindu!gecur,quiaiurarinulliusintercft,raodoceftato- 
ris  voluntati^alitcr  pareatur. 

C   A    P.      II  I. 

Be  offcio  tampratoris  quam  iudicis  cum  deferturiuf- 
iurandum,  aut  refertur  aduerfario. 

^,X  hsc  parte  edifti  apparet  pofleeum  cui  dcferturiufiu- 

ii.dum,  veIidfufp:cere,veldcferieaduerfario,velrecu- 

late.  Ac  in  his  omnibus  cafibus  quodnam  fir  officium  prs- 

torisauiiedicis,  Vlpia.docetcap.j4.hic.  Namofficiumpra:- 

toris  hic  dillingiiicur  ab  officioiudicis ,  quod  ab  interpretibus 

aniroadijcrfii'Tn  non  eft.  Officium  enim  prxtoris  in  hac  rc 

vet  fatur,  cum  nulla  eft  adhuc  li$,  nullum  iudiciura  acceptura. 

Excmpioid  decRonfttati  poteft.  Ticiusmihi  debet  centum 

cx  mutuo,  intcrpctlo  eum  vt  foluat ,  negat  fe  debcrc ,  pcto  vt 

iiuet ,  na  id  quidcm  vult.  Adeo  ptaEtoreni,  &  poftulovt 

cogatcum  iurarcvelfoluere,  iudiciumautiudicem  nonpo- 

ftijto.  lohicfpccieprartorfungituf  patcibusfuis,  &cogitiu- 

•  ■-1'-  :iutfoIuere,vt  Vlpianusdocet.  Ratioautemcogendiha:c 

'      !?'»noniuiancepignoracapianttir.I.fipignoraveneat. 

dlionibus&c.  Sivcroador  non  iuret,  dcnegetur 

uni.  EftenimvfitatahscptiEtoiiacocrcitio.l.icdet- 

s:ioicm.  quibusexcaufis  maio.  Totura  igitur  hoc 

tin  iuieapudpr^toiem  ,   antcquam  vllum  fit  ittdJ;; 


» 


cium.  Eft autcm lociis officio  iudicismagis,quampr!Cto^ 
ris-cumiudicium  iam  acceptum  eftformulaa  praitore  data, 
fed  co  tandcra  ventum  eft,  vt  altet  alteri  deterat  iufiuran- 
dum.  Sicenira  interprctor  hzcvetba:cum  resin  iufiuran- 
dumdcmifiacft,apud  Vlpianum,  vbirespro  liteaccipividc- 
tur  vtahbifxpe.  ludexigitut  velabfoluitvelcondcmnat,fc- 
cundum  diftinctionem  traditam  ab  Vlpiano.  Sic  diftingui- 
turofficium  prsccoris  &iudicisdati.  Nec  diflimilecft  quod 
Pomponiusaitdecomrauniftipulationc.quarmodo  ptofici- 
fcitur  cx  officio  pr«toris,  modo  ex  officio  iudicis.l.  f .  de  verb. 
pbligat.Sed  hxc fatis  eft:Ieuiccr  nunc  cft  attingerc  dc  vtriufqj 
officio,  quaealibi  fufius  anobisdcclarata  funt.  Qupd  pro- 
priumcfthuius  loci,  quxriturquomodo  iudcx  pronuntiat» 
dcbcat.  Et  ccrtura  eft iudiccra  non reftc pronuntiarc ,  vt  iu. 
teturfimplicitcr.l.curaiudex.Cod.defcntcn.&inceiloc.De- 
bet  enim  dcclarare  quid  ficri  velit,  cum  iuratum  fuerit  aut  te- 
cufacura.  Ac  vidctur  commoda  ratio  pronuntiandi  fub  condi- 
tione,quaE  apud  vetetcsinvfufuit.dl.fiquis  iufiurandum. 
C.dereb.cre.  Cuius  cxcmplura  cft  apud  Senecam  lib.^.coa- 
trouer.c.15.  Nec  vero  fequcnda  eft  eorura  opinio.qui  putant 
hunc  morem  immutatum_cfle  conftitutione  luftiniani,  1.  gc- 
nccaUtcr.hic.cumineaapcrtifBrae  teftetutfenihil  dcrogarc 
iuriantiquo.  Vcrbaeiusconfticutionishicfunc.-  Omne  igi- 
tur  iuraraentum ,  fiue  a  iudicibus ,  fiue  a  pattibus  illacum,  vcl 
in  principio  Iicis,vel  i  n  raedio,  vcl  in  ipf  a  definiciua  f  ub  ipio  iu- 
dicc  dctur,  non  cxpedtata  vcl  vlrima  definitione  vcl  procura- 
tionisformidine.  Ecfiautemha:c  conftituiioaliquidhabeac 
obfcufitatiSj&vidcaturperfcripta  abhomincparum  difcrto: 
tamenputohiinc  efle  fenfum,  vtcum  fueritpionuntiatum, 
ftaiim  iurctur  fub  eodem  iudice;  ctiam  fi  fortc  alius  iudex  fu- 
perior  fucrit  appellatus,  item  fi  de  co  quod  incidit ,  iurandutn 
lit.vtdcfinitio  caufa:  non  cxpe(3:etur.  Quod  autcm  paulo 
poft  fequitur  in  cadcm  conftitutionc ,  vt  liccat  facramentura 
rccufare,  minime  contrariura  cft  edido  prxtoris,  dc  quo  iam 
diximus,  vtaliqui  opinantur.  Non  enim  prxtor  cogit  finj- 
plicitcr  iurarcjfed  iurare  auc  foluere,nifi  iuftam  tecufaudi  can-» 
fam  habeac. 

C  A  p.    iiir. 

Necepfdtem  iurandi  variis  ex  caujis  remitti^ 
id^  exfententia  ediclipr<ttorii. 

Altprxcorinediiilo,  /«r«jrf  cogam^ntc  perfonam  vllani 
excipit.  Qupd  enira  olim  (criptura  cratdc  faccrdote 
Vcftali  &  flaminc  diali,  id  fublatij  a  luliano  vetifimile  eft,  Sa- 
cerdotem  Veftalcm&  flaminem  dialem  in  omni  mca  iurif- 
dicilionciurarcnoncogam.GclIiuslib.io.ca.ij.Quamuisau- 
temprxtordiftti(flcdicatfeiurare  cozGtnm,  tamen  cx  iufta 
caufainterdum  reraittcnda  efl  hxc  iurandi  neceflitas.  Scriptii 
cnim  tempcrandum  eft  'fheiMta.,  ne  alias  fiatfummum  ius,  seriptt-. 
fummainiutia,vtdicitur.  Nam&edi(^umquoacbiccrcogi-  iusttm^ 
turfentcntiamdiccrCjficintcrprctatutVlpia.l.Iicc^dcreccpt. '•'•"^ 
arbit.  NeccrcdendumeftprxtoremaIiterfenfifle,quarauis  *?«"'*" 
cdi6ti verba deficiant.  lufta autem caufa qux  fit huius rcmiP- 
fionis,  difficilc  eft  in  vniucifum  diffinirc,  cum  totum  hoc  po- 
fitum  fit  in  xquitatc.I.de  accefiSonibus.de  diuer.rcmp.prxfc. 
l.fedetfi.  §.vltim.cxquibus  cau.maio.   Attingemus  taniea 
ptzcipuosquofdam  locos,quibusdeclaracis,  ^cihus  poteric 
dthis  cafibus,  qui  quandoque  inciderint,  iudicati.l.neque  ie- 
ges.de  legib. 

I.  Primus  eft,cumiscui  defertur  iufiurandura,idignorat 
dequo  iurandum  eft ,  aut  de  co  dubicar.l.iufiurandum.  H-iQ 
pxin.  Qupd&  Fabi.  Quintil.fcnfit.hb.  f  .capit.<?.  Qupd 
crgo  air prxcor,  iurare  cogam ,  fic  interpretamur  ex  bono  &C 
xquo,nifiis,cuidcfcrtur,probabiIcmhabeat  caufara  igno- 
rantixautdubicationis.  QiiidcnirafiStichipromiffbr  purac 
StichumdcccfIifIe,atqueideononpoteftliquidoiurarc?Ncc 
tutuscritperreIationem,inquitVlpia.quiadicecfortea(aor, 
nihil  aliud  fe  fcirc,  nifi  Stichum  promiirum  eflc,  &  fe  ignora- 
rc  an  deceflerit.  Nam  fi  a(ttoriurauerit  fibi  dari  oporcctQ 
Stichum,quinoncftinterumnatura,non  prodcft  ei  iufiu- 
raadum  >  nee  defecenci  qoccc.  leg.  euro  qui.  ^.  i .hic.    Alii 

alitcc 


I 


jn  Tit.  II.  Deiureiurdndd.  ioy 


iTed  harc  interpretatio  minusincommodi  habere  mihi  vidctur, 
quamsliorum. 

II.  Remittitur  ha;c  ncceffitas  iurandi  propter  petfonam 
eius,  cuidefertiu:  vtfiforte  pupillusfit,  nbndum  habilisad 
iuranduiTi.l.iufiurandum.§.pupillo.hic.Necdiibitandumert: 
quin  ita  fenierit  pritor,  cuius  verba  fic  interprctamur  j  quafi 
dixerit,  iurarccogam,nifipet(onaidonCa  &habilis  nonfir. 
Prodedtamenpupilioiufiurandumabeo  fpohte  ptarftitum, 
vtpofteadicemus.l.cjniiurane.Sednecprocilrarorautdtfeo- 
fotiurarecogi.ui. d.  I.iufiuranduni.quiainiquilmcftdealie- 
no f  i(5to  alium iurarc,  vr  Vipianus air^  (ub  tit.  deadio. returri 
iamp.exquolocofiimptumeft  ?8.C.  huiustir.vbidicitur,ma- 
nifeftt  turpitndinis,&c.  Eadem  caafavideturtiuotisqns 
procuratoris.Sed  tamen  conftiturum  eft,tutorcm  cogendnm 
ellc.  1.  cum  etiam.  C.  de  rebus  cred.  ideo  fortaflis,quia  qusm- 
uis  procuratore  non  inranre  cogatur  iurare  dorriinus  acque 
itaiatis  confulacur  deftrcnti.  l.gencralitcr.J.  hisdepr^efenti- 
bus.  tamen  tutorenoniutantenon  poterit  cogi  pupilluSjid- 
quegraue  erit  sdncrfario,  quiremdccidi  iureiurando  cnpin 
Gur  aiuera  tutor  non  cogatur iurare in  iitem, diccmus  fub  tit; 
deiiliitemiutan. 

III.  Recufaturinfiurandum  propterperfonamdcferentis, 
quiidoneus  noneft  adiufiurandum  dcferendum:velutipu- 
pilKis.prodiguSj&alijquiadhochabilesnonfunt.l  tutor.j.i. 
hic.  Njnicdidiverbainterpretamur  additahaccxceptionc, 
idq  le  f  tadet  eiiidcns  «quitas,  quia  tale  iufiurandum  non  no- 
cet  dcferenti,  atquc  ideo  tutus  non  eft is,  quiiutauit.  Poflunt 
tamen  hi  omnes  defcrre  iufiurandum,tutore  Vclcuratoreau- 
thore.l.i7.§.  i  .hic.  &  cft  ratUtn  iufiurandam  eis  dcfercntibus 
pra:ftitum,quamuisreftituanturinihregtutn  ficaptifuerint. 
1. fi  curatorcm.C.  de  in  integrurti.teftiri 

IIII.  Remittitur  iufiuranduni,  quiaaduerfiiseumcuidc- 
ferturnonpoccftagi.  Etcumhacexceptione  vctbaedidiac- 
cipiendii^^jnr,  nccalitcrcogitur  quisiurare,quamfiagicuni 
eopoflit.Exemphimeft.filcgatusprouincialisRomaEConue- 
niatiir.l.tutor.§.v!t  hic.  NamqUianoncogitur  Romsiudi- 
ciumaccipere,  tjciurare  quidemcogitut.  lufiurandumenim 
pro  iudicio  acccpto ,  &  lice  conteftaca  hibccur.  1.  fcd  etfi  refti- 
iuatur.§.  I  .deiudic.  Aliud cxemplum cft,  fi parcns aut patro- 
nus  conueniatur  famola  atSlione.  1.  fi  patroniis.  Nam  hi  cd- 
gunturiurare,  cumpropterrem  defcrtur  iufiurandum,  noii 
pfoptercalumniamautaliuddcli(3:um,nifire$pctaturfamor 
foiudicio.hquoties.hic.  RecufaturiufiurandunijfiisqUide- 
ferf,holiciurarcdecalumnia.l.iufiurandum.j4.hic.Haccnim 
rationetemp-;ratur  iigoteJi<fli,  quod  fupcrftitiofis  homjni- 
bu$paulodutiusVideiifolet.l.qusfubconditione.dcconditi 
inftit.  vt  fiforte  quisvetcatur  ncaduerlarius  calumniofede» 
ferat  iufiurandum  ,  cogat  eum  calumniam  purgare  exadto 
iureiurando.  Sedhociufiurandura  remittiturpattono&pa- 
renti.l.iufiuranduta.)4.hic.proptcf  honoteroacreucrenti- 
amquieisdcbctur.l.honori.deobfeq.Turpeenimcftparen* 
tcm  a  filio  in  calumnii  fufpicioncm  vocarijaut  patronnrh  a  li- 
beito.  Adduntaliqui.filioquoque  aclibertoremittendum id 
efle,vtferuetur  xqualitas.  Vcrumhicsqualitasmaximein* 
aqualis  eft,  cum  reucrcntia,  dequadixi,nonfitmurua,  ncc 
reciproca.  Proindc  quamuis  contra  patronum  famofo  iudicio 
nonagatur,  ramcn  licctpatrono  aduerius  hbertum  famofo 
iudicioexperiti.  Scioquiddcbeneficiariis  patrohisatquedi- 
entibiisconftitutumfit,titul.deconfuet.rc6t.  feudi  Scdius 
beneficiarium  quod  fingularccft,nonfacileadaiiaspcrfona$ 
producidcbet. 

V.  lufta  caufaeftrccufandi,  fi  nonredleconcipiatutiufiu-' 
randumabeoquidefcrt.  Quadcrefoletcfrecontrouecfiain- 
ter  li[igatorcs,quz  iudicis  arbitrio  dirimitur.d.l.iufiurandum< 
34.§.fidcqualicatc. 

VI.  Caufarccufandi  iuftaeft,  fiisqui  detulit  iufiurandum 
idteuocaueiit,acrurfus  deferrcvelit.  l.fi  quis  iufiurandum. 
H.Tccnim  vatiatio,  qualitcs  augentur,noneft  admittendai 
fcdmodus  ciftatuendusiniureiurando  ,  quodliiiumfinien' 
darum  caufa  comparatum  eft. 

C   A   P.      V. 

.^Mhtu  ex  cauj/s  non  debeat  iujiurandum 
deUtHm  referri. 


Dlximusficui  dcferatbriufiurdhduiri.rcferreidiiceiread- 
aetlariofiiurarenolit,idqucedidtopractorisc;iutumfu- 
ifle.d.l.iufiurandum;34.  Verumhic  pars  cdidieciamcxce- 
ptiones  habeti  vt  fupcnor  quam  intcrprecati  modo  fuinusi 
Vnaeftfi  conuenerit  intcraliquos,  vtiureiurando  vniusrcs 
dccidatuf :  iniquumchim  eiretabea  conucntiohe  icccderei 
Atqueficinterprctamurhjcc  Paulivetba.iufiurahdumquod 
ex  conucntionc  cxtra  iudiciura  defertur,  refcrri  non  poteft.l. 
i7.Nec  ignoroquidalij  plcriquefsntiant.  Scdha?cinter()re- 
tatio  tnihi  videcur,  nbn  tantum  vetbiS,  fcd  etiam  rationi  &  «~ 
^Uitar)  conucnire.  Altcra  cxceptio  eft,  cum  furti  agens  vel  le- 
rumamot.ifiimproptcr  fufpicioncraforte  aliquam  iufiuran» 
dum  rco  defert.  Racio  enim  non  pcrmittit  j  vt  referatur  atflo- 
riicum  ^quius  fit  reum  de  fadto  proprio  &  fibi  cognito,  quani 
adoremde  alienoSc  incognito  iurare.  1.  Marccllus.^.vlt.de 
aftio.rcr.amot.  £t  hafc  squicaS  locum  habct quoties  quis  dc- 
fcrt  iufiutandum  de fafto  altcrius,aut  de  re  fibi  ndn  comper- 
ta.  SicenimaitVlpiaiintcrpretanscdidumdeacliohercruni 
amotarum.  Si  quis  delatum  fibi  iufiutandum  rcfcrrc  velir,  nd 
vidctiir  ptxror  permififle.  Deinde  Paulus  ait  i  Non  magis 
quam  fi  quis  ci  <Jui  furti  agat,  iufiiirandum  refcrat,  ah  ipfe  mt 
nt.  Hocautcm  vidctutPaulusfctipfifre,addensexccptidnetn 
tegular.caf).  ;8.  huiUstitu.vbidicitufimahifeftxtutpitudinis 
&CiNam  infcriprioncs  oftendunt  &a  capita  apudPaulum  coh- 
iuni^a  fuifle.  Mnltum  crgo  rcfert,  an  quis  agat  futci,  v  t  f  erc  h£ 
proptcr  fufpicionem,non  qudd  fciat  futem  efle  reum.an  vero 
quisintcndat  cercamfe  pccuhiamcredidiflci  Acqucidobfer» 
uatur  plarrumque  in  delacione  ipfa  iurifiur3udi,quod  hic  dici- 
musderclationeiVtisqui  incertuseft,non  cogatur  delatutii 
lufcipere.d.l.iufiurahdum.34.vtantcdiximus. 


A  P. 


vi. 


iiuplexfcripti  <^  fententidi  quajiio  adinter- 
tretationem  edtcik 

QV«ri  folet  t\  idior  nihil  omnino  probaiierit ,  an  nihilO' 
minus  iurareautfoluere  cogitur  teus  edido  prstons» 
Eftque  fcriptiac  vcluntaris  h*c  qusftio,  inquaopinicnuni 
Varietasrepericur  j  acpI.-Erifque  videtut  edidlum  prxtorisiia 
accipiendum,  fircus  aliqda  falrcm  conic^ura  aut  prifum- 
{)tionenitatut,quafiadderida  fitexccpciocx  bono  &  xquo^ 
idqueproptervulgaremregulam,a<Sore  non  probantereus 
abfoluitur.l.quiaccufare.G.decdeni  Alij<^uod  fcriptumcft 
tdentur,  nec  patiuntufaddieansexceptioncm  ,  quibuS  ego 
magisafreritiot.  Monctme  ipfius  cdidii  ratiodc  quaiamdi- 
timus.l.manifcftaf.  Maniffeflaenim  hiceft  turpicudo  iufiu- 
tandum  recufantis,  cumiudcx  confiitnatut  in  Caufafua.l.r. 
quatumrer.aft.nondat.  Nccrcftringidebetedit^um  intet- 
|)tetationc,nificuminiquum  autinutileeft  rcnptum  fimpli- 
citer  fequi.vt  in  fupct  iohbus  exemplis.  Addc  quod  in  re  dubia 
vincetedebetvtfliiaspublica  quitindlrimcndishtibus  verfa- 
tut.Mittovulgatcs  locdsquiabaliiscitanturfententia:  huiuS, 
confirmtndacgratia.l.tutotijT.hic.l.vlt.C.defideicom.l.vlr. 
§.liccntia.C.  dcinre  dclibef  an.  1.  cum  de  indebito.de  probar. 
Rcgulaautem  dcadote  nonprcbantccedcredebct  cdi<3:o, 
&inteIIigicumhacexceptionc,nifia<SIor  iufiurandumdefe- 
rat  propter  vtilitatem  &  litium  expeditiohem.  Ac  quoties  oc- 
cuttit  talis  «ii7ivii///'a«J'«%<V<i«f/^idfequimur,quodzquiUsaE- 
quevtilius  vidccur,  vtoftendimusfiibtii.delegibus.  Altera 
qua;ftioeftadintcrprct3tionemedititipercinens,aniscuide- 
fertur  iufiurandum ,  iurare  cogatnr,  eciamfi  probate  malic 
quamiurarc.  Nec  dillimiliscfth^cquajft  ofijpetiori^quiade 
lcripto&  fentcntia  quxritur,  &eft  non  tantumi  confultis, 
fed etiam irhetdtibus tratftara.  Necminor eft diflenfio & di- 
uetfitas  opinionum  quam  in  fupetiore  quajftione.  Et  quia 
-ceitliuris  hocnon  eft,  feddubijarqiiecontrouctfi,  quod  x~ 
quius&  vtiliuseft  hitquoque  fpeftandurfi  erit,  arbitrioque 
iudicisrclinquetur.  Acficutapud  Atiftophancminferorum 
iudiccs  ./£fchyli&  EuripidiS  verba  inlancibus  pofita  cxami- 
tiant,Vtra  fint  magis  ttagica,  fic  Jdloris  &  rci  argumcnta  ac  ra* 
tioncs  ponderandza  nobisfunt.  Quiiufiurandam  recufat, 
eoBtendi:  fe  nollecuiqUam  dubiumielinquercan  pcieiarit: 
qustatiovifaeftpfobabilisF^h.  Quiiitilia.llb. f  .c.tJ.  Altet 
ftit  (c  tnolcftia  litis  ^uamp  rimuni  dt^uhgi  velle.idque  fine  vlla 


\, 


zc8 

aduerratij  iniuria,qui  cauGe  Cax  iudex  fiat delatione  iurifiuta- 
d\.  Ex  quo  facile  elt  homini  prudenti iudicate,  quanto  iuftior 
acpublice  vtiliorfit  huius  allegatio,  quamalteriusquiiufia- 
randumrecufat.  Nam,vtiamdixi,  exceptiononeftaddenda 
cdido ,  nifi eui  kns  id xquitas  atque  vtilitas  exigat.l.  i .  At in 
hac  fpeciequod  affertur  pro  recufante.tameth  vtcunqucfit 
ptobabile,  tamen  caufa  deferentis  coniunda  eft  cum  pablica 
vtilitate,  cuius  maximehabenda  hic  cft  ratio.  Ac  fi  paria  cffenc 
raiionummomenta,feruicndumcfletverbiscdidi.l.i.§.fiis 
quinauem.dccxercit.ad:.  Itaqueiscuideferturiufiurandum, 
etfionusDrobationisfu(ciperemalit,nihilominnsccgcturiu-' 
rareaut  (oluereedido  pra^toris,  vtnon  immerito  iafiuran- 
duni  dicaturmaximumrcmedium  cxpedicndaruvn  liuarneC' 
ie.I.i.hic.  liludfancfatcmurquod  lurepontificioexprclium 
cft.l.  i.  de  prdbar.  eum  qui  iam  probauit  quod  intenJebar,  iu- 
rare  non  cogi.  Eft  enim  iuftacius  recufatio,&  eo  magis,quia 
adlitem  protelandam  non  ipcdtar.  Sed  nosde  eo  quinon- 
dum  probauit.fed  probarc  paratuseft,hicdiirerimus.N';cad- 
uerlatur  noftrarfentcntis  conftitutio  luftiniani  deno»  na- 
merata  pecunia :  in  qua  dicitur ,  ficut  poft  bienniura  non  po- 
teftopponi  cxceptio  non  numerata:  p^curiix,  ita  ncc  iufiu- 
randumdeferri  pofie.l.incontra6libus.§.deiilo.hic.  Nonc- 
nim  reiicitur  iurifiuradi  dslatio  propter  adoris  probationem, 
fedquiaopponiexceptio  poftbienniumnonpoteft.  Sicpau- 
joante  diximus,  eumquiconueniri  non  poteft,iufte  iufiu- 
caudumtccufate.l.fipatronu£.l,tutor.hic. 

C  A  p.  VII. 

Anlsqtti  iurare  cogttur  debedt  adiudiciim 
ittraturmadeffe. 


Franc.  'Duareni  Comment. 


DVbium  non  cft  quin  praefentia  requiratur  eius,  qui  iura- 
.  utus  eft  in  iudicio,idque  luftinianus  conftituit,etiam  fi 
pc>  procuratorem  lis  ventilata  fit.l.  gcncraliter.  Cod.de  re.b. 
crtd. Nonenimaiienonomine  iurareperraittitut  lureciuili, 
quamquam  id  receptum  video.  cum  fpcciahter  mandatur 
|)rocuratori,  quiiurareinanimam  Domini  vulgo  dicitur.c. 
praEfcntium.de  tefti.in«j.  Itaqueiscui  defettunufiurandum 
ipie  ad  iudicem  venire,  &  (e  in  iudicio  fiftere  debet.  d.l.gcne- 
ralirer.  nififitegregia  perfonaadquam  iudexdcbet  nonirc, 
fcd  mitterc  domum  ad  iurandum,  vt  Paulus  ait.l.ad  petfonas, 
hic.  Idennnfuadet  honeftatisratio,adquamrefpiciuntpls- 
runque  luris  auihores,  cuius  priccptum  vnum  cft  honeftc 
viuete.l.iuftiua.de iurtit.&  iur.Qux  fint autem  cgrcgix  per- 
fonsnon  facile  eft  difiinire,  fed  ex  cuiufque  dignitate ,  ampli- 
ludinc,  exiftimatione,  &  celebritate  bonus  ac  prudens  iudex 
idzftimarc  potetit.  Nam  qua:  non  poHunt  diffiniriin  vni- 
ucrfum.ca  iudicis  arbitrio  sftiraandarelinquuntur.  l.^.de  te- 
ftib.l.quod  dicitur.de  impen.in  res  dot.fad;.  Excmphs  tamen 
hocdeclarari  poteft.  Ac  deepifcopis  quidemnemo  dubitat 
propterconftitutiohes  qu^vetanteosteftimonij  caufainiu- 
dicium  perduci.  1.  nec  honore.  C.  de  epilc.&  cler.&  authcnt. 
defandif  epilc.  Idenim  religionitributumeftab  Imperato- 
ribus  Chtirtianis ,  cum  an te  eotum  tempota  facerdotij  in  hac 
rerationon  habeietuf.  Teftiseft  Cornelius  Tacitusi.  An- 
nalium,cuius  hic  vcrba  funt :  Cstcrum  Virgulianas  potentia 
adeo  nimiaciuitati  erar,  vtteftisin  quadamcaufa^quaeapud 
fenatumtra<5labatur,venirededignatetur.  Mifiusprstorqui 
dorni  intcrrogiret,  cum  virginesvcftales  in  foro  &iudicio 
audiri, quotiesteftimoniumdicerent,  vetusmosfucrir.  Ac- 
cutf  aiiud  exemplumaftert  de  dodloribus luris,  quia  lex ve- 
tat  eosin  iudicium  dcduciaut  exhiberi.  1.  medicos.C.  de  pro- 
felf.  Excipitquoquc  Pauiuscosqui  valctudincimpediuntur. 
d.l.ad  perlonas.  Et  fimilis  eft  conftitutio  pontificia,  in  qua  et- 
iam  f:t  mentio  fenum &  pauperum ,  qui  non  pollimt ad  iudi- 
ciumvenire.c.fiquis  tcftium.de  tcftib.Hoccnimfitproptcr 
neccintatem,nonpropterreuercntiam,vtaliquiputant,qui 
de  honore  fenibus  exhibendo  hic  diflerunt  ineptifljme.  Mu- 
lieres  quoquevetanturprotrahiinpublicum.  leg.  i.  Codic. 
de  off.diuer.iud.  Quare  dici  poteft  mittcndum  elle  ad  cas  iu- 
lifiurandicaufa.  Verumhocmagisconucnit  moribusltalo- 
rum  quam  noftris ,  id  cft  Gallorum,  apud  quos  mulicrem  in 
publicum  prodircahenumnon  habcturapudore  muliebri. 
Itaqi  vixpoffet  obtioctiin  iudiciisnoftris,  vtmulier  adiudi- 


cem  non  veniar,  nifi  fottc  matrona  fit ,  ea  qusinter  egregllT 
&  illuftres  petlonas  numetari  debcat. 

C  A  p.     Ylll. 

De^xceptionecompetentereo,  quia£toredefereme  w- 

ratiit  ex  edi^opr^toris.,  (jr  quomodo  accipien- 

dumjitreumiurajjeinefidemedi^o. 

DE  capitc  illo  cdidi  prajtotii  fatis  diximus,  quod  aduerfus 
iurarcnolentes  propofitum  fuita  prxtoie.  Nunc  de- 
clirandaiantaliacapitaqutbuscotinetutvis  &  vtilitas  iuiif- 
iutandi,  &  ex  quibus  cognofcitur  non  abs  rc  prxrorem  dc  iii- 
reiurandocdicere,acdetre(5lantem  cogere&coetccie.  Al- 
terum  igitur  caput  conceptum  eft  in  hsc  verba:Si  is  cum  quo 
agetur  conditione  delata  iurauerit,aut  iufiutandum  ei  remiC- 
fiim  fuerit ,  eius  rei  de qua  iufiurandum  delatum  fuerit ,  ne- 
que  in  ipfum ,  neque  in  cum  ad  qucm  ea  res  pertinet ,  adlio- 
nemdabo.l.3.&7.hic  Hoccapitcdenegaturailioaduerfus 
teura,  qui  deferentc  adlote  iurauit  fe  non  debere.  Sed  hoc 
quemadmodum  accipiendum  fit,  finguloruro  vetbotum  ex- 
plicatio  docebit.  Ait  ptastor,  Si  is  cum  quo  agetur  :quibus. 
verbis  fignificatur  rcus.l.  j  .hic.  Nec  diftinguit  prajtoi  cuius 
aetatis  fit.  Vnde  dubitari potcft,  an  debeat  reftringi  interprc- 
tatione&exceptione  hacaddita,  modofithabilis  ad  iuran- 
dum.  Namitainterpretatifumus  primum  caputedidli.  Sed 
Paulusait,nihil  refcrre  cuius  a:tatis  fit  isqui  iurauit,idquc 

Eropccr  confenfiim  deferentis  quoiutantis  pcrfona  appro- 
ataeft.l.quiiuraffe.  2.^.  vtmeritoiufiutandum  prodelfede-» 
bcatpupillo  quimrauit,  alias  pupillus  noneft  habilis  adiu- 
randum.necpeierarepotcft,  quiafciensfallercnonvidetur. 
His  enim  verbis  vtitur  Paulus  ad  veterem ,  vt  opinor,  iuiifiu- 
randiformulamalludens:SifciensfallQ.  Cice.lib.^.Acade. 
qua^ft.  Cur  autem  verba  cdidi  prope  eadem ,  raodo  fim- 
pliciterintelliguntur,  modorefttinguntur  exceptione  adie- 
(5la,in  caufa  cft ae quitas  &  tatio  ad  quam  omnis interpretatio 
luris  rcuocari  debec.  Quid  fi  alius  iurauic  quam  reus?non  pto- 
deft  hoc  iufiurandum  reo,nec  ei  compctit  exceptio,quia  pr  ^- 
tor de rco iurantc loquitur.  Quod cft accipiedum nifi fit fer- 
uus  aut  filius  l.fi  feruus.&l.fequeat.quia  per  has  petfonas  no- 
bisacquirituriureciuili.  Actametfiferuuscumquo  bullum 
cftiudicium,  nonvideaturidoneus&  habilis  ad  iurandum, 
tamenratumcftiufiurandum  propter  confenlum adu^rfarii 
quidctulit,  vtdepupillodi(Slumeft.  Eftetiam  receptum  v- 
tilitatis  caufa  vt  procuratorcm  aut  defcnlorcm  iutalFcfufB- 
ciat.l.nam  poftca.§.pe.l.vlc.§.vlt.hic.  Qujd  enim  refert^aa  0- 
go  iurem,an  alius  aominemco  ? 

C  A  p.     IX. 

Nihilreferre  qua  aBione  conueniaturreus/nod^ 
ciuiltsjit  a^to,non  criminalis. 

AItpra:tor,(»f*/«r.  quod  vcrbumhicgcncralcm  fignifi* 
cationem  babet.l.ai^ionis  verbo.de  oblig.&adl.idqua 
varus demonftrat cxcmplis  Vlpianus. l.j.hic. qux  obfcurita- 
tem  non  habenr.  Nam  &  fi  de  ftatu  aut  conditione perfonai 
agatur,locuscftedido.d.l.3.l.cumproponas.C.eo.quamui9 
de  tali  caufa  compiomitti  in  arbitriii  non  poflir.  h  non  diftin- 
'  guemus.§.deliberali.derecept.  Idem  videturdicendumda 
caufa  matrimonii,  in  quaetiam  agi  dicirurde  ftatu&  con- 
ditione  pcrfonx ,  vt  puta  fi  quis  iut auerit  fe  maritum  non  et; 
fe.  Sedreccptum  ellhoc  iufiurandum  quod  contta  matti- 
moniumcft,  non  prodeffe  iuranti,propter  conftitutiones 
pontificias.  capit.  lator.  de  re  iudic.c.fratcrnitatis.de  frigid.& 
malcfic.  Promatrimonioveroratumeftiufiurandum,vclu« 
ti  fi  quis  iuiaucfit  le  matitum  effe.  De  ftatu  monaftico  tra- 
dlatut ab aliis.  Sed  de  fice^vt  dicitur,  nimium  haurireno- 
lim.  Ad  popularc  adtioncm  vcnio  in  qua  vtilitcr  iuratur ,  mo.> 
doidbonafidc  &ablque  collufione  fiat.l.eum  qui.§.inpo« 
pularibus.  hic.  vt  copiofius  dcmonftrabimus  c.feq.  An ideta 
diccmusdccriminaliiudicip?  Varie  diftingui  foletabinter- 
pretibus.  Sedverba  pntoris  deciuili  iudiciointelliguntut, 
tametfiadtio  ctiminalis  abufiue  interdumdici  foleat.  leg.t. 
dccrimineftcUio.  C^odicc,  quaniJo  ciuilis  a^io  prxiudi.  cri. 


Jn  ^it.I  I.de  iuretHrando. 


qur  magis  proptie  dicituraccufatJO.Theoph. [nftit.de  inter- 
didt.Idea  aute  prxtot  loquitur  de  adlione  in  ediibo  (uo,  quia 
iudicio  tantum  ciuili  folebat  iufiurandum  deferri.  Nec  vllum 
repericxemplura  apud  veccrcs  iurifiuranJi  delatiiiiiudicio 
ctiminali , faltcm  quo  iis deciderctur.  Deinde  etiam publicac 
Ttilitacis  ratio  exigit,ne  caufa:  huiufmodi  iureiurando  dccida- 
tur.Cu  cnim  agiturad  vindiilapublica.vt  ficiudicio  quocunq; 
criminali,  publice  incereft  ccrtaprobatione  controuerfiam 
iinirimagis ,  quam  iureiurando.l.fciant.Cod.  de  probat.Pro- 
indc  quod  alibi  Vlpianus  ait,innoccnciam  rci  iureiurandoap- 
probari,  1. furti.  de  his  qui  notan.infa.  de iudicio  ciuiii  intelli- 
gitur  aoQ  de  criminaii.  vt  verba  antecedeatia  fatis  often- 
dunt. 

C  A  p.     X. 

Iiurandumnon  ejfe  mjl  deferatur  iujturandum^ 
dr  quis  deferrepopt. 

Altpxtotftitlatacand  tione,  vtintelligamusiufiurandunk 
icferendum  ciTe ab aduerfario.  Nam  fi  reus iurauit  ne- 
mtnc  iufiurandum  ei  defcrente  ,  przcor  iufiurandum  noii 
tucbicur.  Alioqui facile  etit  cuiuis  iutare  volenci  ic  omni  ob- 
ligicioae  liberare ,  vt  Vlpianus  inquit  1. 5.  hic.  Itaque  proderic 
iurantihociufiurandum.quamuisihcerdumeinocerepoftir. 
l.fi  legatatius.de  dolo.  Sedaducrfariumhicaccipe.quihabi- 
lis  ad  deferendum  fic,  licec  prxcor  fimplicicer  loquacur.  Eft  e- 
nim  hxc  cacica,  (ed  cerca  tamen  exceptio  eiiSti  prstorii,  quia 
tredendum  non  eft,  prstorcm  de  inhabili  fenfifie.  Proinde 
R  pupilius  fine  cutore  deculerif,  non  eft  locus  edi6to.leg.i7.§» 
i.&1.4.Cod.eo.  Eademque  eft  caufa  adulci  curacorem  ha- 
bentis,  qui  fimilis  eft  pupillo.l.  fi  curatotem.  Codic.de  in in- 
tegr.reftic.  Ideoquelcgitimamperfonamnonhabetin  iudi- 
cio.I.in  vniuerfis.Cod.  qui  dari  tuco.  I.  a(fla.  §.  vlcim.  de  re  iu- 
dic.  Idem  eft  diccndam  de prodigo,  furiofb,&  aliis  huiufmo- 
diiqaiiiisadminiftrandi  noahabenc.i.tucor.§.i.hic.  Acqiie 
binc  poteft  incelligi,  cur  his  defcrencibus  non  cogacut  aducc- 
fatiusiurarci  vclupradeclaratumfuit.  Tutoraut  curacorre- 
dbedcfercfiaha:  probationes  deficiant,idque  Paulus  S^tIw 
t «j3>;^'probat  hoc  modo .  Poceft res alienare ,  poceft  ei  fol- 
ui,poceft  remin  iudiciumdeducere,  poceft  igicuriufiuran- 
dumdeferrc.leg.  iufiurandum.17.hic.  Et  vcrius  eftratum 
cflehociufiurandum,etiam  fide  pra^dio  ruftico  autvtbano 
agatuf.quod  lex  prohibet  alienari  fine  decreto.  1.  lex  qus. 
Codic.de adminift.  tutor.  Nam  iufiurandum  hoc  defertur 
iudicio  quafi  authore  iudice.l.  i  .quarura  rer.adt.  non  dat.nec 
aliter  quam  cum  deficit  alia  probatio.I.tutor.hic.  Pupillo  igi- 
turtuncnocet  exceptioiutiuurandi,  (ed  ficaptus  fit  in  inte- 
g^umreftituiturapra:tore,nec  vUumaliudeilupBreft  reme- 
diuta.l.n3mpoftea.§.fiminor.hic.  Procurator  iufiurandunt 
poteft  dcfcrre,  fi  liberara  vniuerforum  bonorum  adminiftra- 
tionemhabeat ,  aucfiidnominatimeimandatumfit,  autiH 
rem  fuarn  procurator  fit.  Sedita deraum  pt ocurator  vniuer- 
forum  bonorum  defert,  fi  caufa  fit  dubia  &  probaciones  defi- 
ciant,  vcdetatorcdiximus.argu.l.pra:Ics. Cod.de  tranfadt.Is 
autcra  qui datus  eft  fimplicitcr ac generaliter  procurator abf- 
quclibera  bonorum  aminiftratione  qu?  fpecialiter  eft  conce- 
denda,  vc  mox  dicemus,  non  poteft  deferrc  iufiurandura, 
^Uidn^cttanfigerepoceft,  vcPaulusait.l.mandato  generali. 
deprocurat.  Necidfolutnintelligimusde  tranfadtione  qax 
irt diminuendi &quafi donandi  caufa:id  enim eft  indubicacii. 
l.Lucius.§.vIcim.d:adrainift.cucor.  fed  eciamde  ea  quasfic 
traufa decidendi.  Nam  particula  ctiam  mihi  videtut  hanc  vim 
habereapud  Paulum  ,  cumaitraandatogenerali  non  con- 
tincri  etiam  tranfadtioncm  decidendi  caufa  incerpofitami 
Hiscafibusexceptisprocuratot  deferens  noneft  audiendusj 
nepoftea  reus  quifemel  iurauit  a  domino  conueniatur.leg. 
alias.  hic<  Nec  admittitur  cautio  de  rato  in  hoc  negotio,quia 
'^ereara  non  fatis  confulitur  r«o.  lcg.qui  ita.  §.  i.ad  Trebell. 
n«fflfidominus  agat,  nonprodetjt  reoiurafte,  nifiliquido^ 
ideft,  verefciuraflcdocueric.  Sivcroiamvidlusa  domi- 
no  ,  agat  aduetfusproCuratoremex  ftipulationederato,ne- 
ccfle  habebit  de  periurio  fuo  docere  ,  cum  fam»  &exifti- 
IBationisfuxdettimcnto,  idcft,  docete  fe  vi6t'um  a  domi- 
no  qui  fibi  debere  probauetic.     Sic  eaim  alias  incerprecacuS , 


fum  locum  hunc  Vlpiani  fubobfcurum,&cxrat  deciaratio  no- 
ftra  lib.i  .difput.c.  i.  vbi  oftendi  quid  fit  liquido  iurare  ex  opti- 
misifuibufqucauthoribusLatinis.  Non  inficior  tamen  hoc 
vcrbumaliteraccipipla:runque,vtcumdicimusliquidopro- 
bare.l.fipritor.deiudic.cumfimi.  Qua:  varietas  obfecuan- 
da  eft  diligenterin  auchorum  ihterpretatione.  Dcfcnfor  mu- 
nicipii  fiuc  fyndicus  >  id  eft,  qui  ad  caufam  Reipub.  agendam 
vel  dcfendendara  conftituitur.l.vltim.J.defenfores.dc  raune- 
ribus,  honpoteft  dcfetre  nifi  fpccialc  mandatum  habeat.l. 
iufiiirandum.54.§.defenfor.  Nonenimeft  fimilis  tutoriaut 
procutatori  vniucrfofum  bonorum,  nifi  maior  poteftas  fue- 
titeinorainatim  conceIIa,fcdpotius  procuratoti  fimplicitef 
'&  generalicerfadlo,  de  quo  iamdiximus.  Seruus  &  filius 
non  nocent  domino  aut  pacii.l.ncc  filius.Codic.nifi  habeanc 
libetara  peculiiadminiftrationem.leg.feruus.io.hic.  Quo 
caiufimilesfunt  quadanteniis  procuratori  vniuerforum  bo- 
norum.  Ec  hscliberaadmioiftraciofpecialiter  concedendi 
cft  fftuo  aut  filio.lcg.  quam  Tuberonis.  depecul.  Sicuc  & 
totocHratori  quera  non  fufBcit generaliter  ac  Cmpliciter  con- 
ftituereadgerendancgotia,  vtantediximus. 

C  A  p.    xi. 

lurandum  effe  ex  deLtx  conditionispr^fcripto, 

&quam'variaJitratioiurandi. 

QVod .'itprstor,  lurauerit,  Cic  accipe,  fi  ex  conditionfj 
dclatspriIcr/ptoiurauerit.l,3.§.vltim,leg.quiperIalu- 
tem.nic.SiceniminterpretantuiIureconfulti  verba  prartoris 
vcilicatefuadentc,idenimpubliccvtilceft,&  adfinicndss  li- 
tespertinct.  Quainre  etiamindulgeturhominumluperfti- 
tioni,vtcommodiuslicescxpcdiantur.  Sunt  cnimplirique 
ea  fuperftitione,  vc  proprium  aliquod  acpcculiare  genus  iuriA 
lurandivfurpenc,  vcpucaperfalutcm,autcaputfuum,  velfi- 
liotum  fuorum, didl.leg.  3  .hic.  Sicuc Neroper  Drufillam  iu- 
rabat,  AlexanderperHepheftionem.  Dcrnofthenes  pereoS 
quiin  Marathone  occideranr.  Ac  vcilicascxigit  plerunque» 
vt  ratii  habeatur hoc  iufiurandii :  quia  creduntur  non  tam fa- 
cile peieratUri ,  qui hac fuperftitionc  ducuntut ,  quam  fi  iure- 
iurandocoramuni&vficato  vterentar.  Siceftaccipiendun» 
quod  Vlpianusaitleg.v.hic-.iuteiurandoftandum  quodpro- 
priafuperftitioneiuratumeft.  Communeautem&vfitatum 
eft  iafiurandum  per Deura.  Ec  diuiaum  eft  priccptum  vt  iu- 
returpcrnomcn  Dci.  Deutcron.cap.(J.&  10.  luraturenim 
per  facra  Euangelia  more  recepto.  Ec  f^pe  legimus  iurari  pro- 
pofitis  vel  tadis  facrofandis  Euangeliis.lcg.  generalitcr.  §. 
vlt.hic.l.remnonnouam.Codie.deiudic.Quod&vficaCuni 
hodie  eft.  Epilcopi  foli  iurantprGpofitis  tantum  non  et  tadis 
Euangcliis,  vtconftitutum  eft  lure  pontificio.capic.vlti.de 
iura.calum.haudfcioanmyfticaaliquaratione.  Nam  Epifco- 
pisnofttisyvt  funtmores  l£Eculi,fufficiciuxtafepofica  habe- 
reEu3ngelia,eciamfinonlcgantca,necaccingancquide.HoC 
aucemgcnusiurifiurandinonomninoimprobandumeil,iii 
quo  exprelfira  non  inuocatur nomen  Dei ,  cum  refpedu  di- 

uini  numinis iuretur.d.  L  qui pcr faluterti.hic.  vc  dixi  in  initio 
huiusttaaacus.  Nam  &  lolephus  in  facris  bibliis  iurat  pec 
Vitam&faluccm  Pharaonis. Genef.c.42.c.moner.ii.q.i.& 
alij  plxriquc  fandiflimi  patrcs  eodem  modo  iuralfe  leguntur, 
&qHidcm  nonnullieorura  addicofignoaliquoputaadmota 
raanufemori,velfublataio  coelum.  Quo  exemploquiho- 
die  iurant in  iudicio  folent  manum  tollere in  ccBlum ,  fignifi- 
Cantes  fe  teftem  Deum  inuocare.  lllicitum  iufiutandum  vc 
putaimprobatarpublica:  teligionisnon  ruerot  pr^tor.d.l.f. 
hicvt  fi  quis  pcc  Chriftum  iuraflec,  Vlpiani  qui  hoc  fcripfic  te- 
pore.  Tuncenim  ChriftiaBareiigiopublice  improbata  eia', 
ficuthodieTurcicaaucMahuractana.  Namquidcfertiufiu- 
tandii,auciurac per  Mahumctcm ,  ca  religionc probare  vidc- 
tur.  Quarevctatlexdiuinaiurareperdeosalieuos.Deutcr  c. 
C.c.monet.  zi.q.i.quiacumiiifiurandum  fpeciesqusdafic 
Cultusdiuini,  ita  iurandumeft,  vtvni  Deohonos  tribuatur. 
VerumfircsfitcumM.ihumetano  homine,p!erique  putant 
iuf  ari  pofle  pei  Mahumetcm  vtilitatis  caula,  quod  is  iafiurao- 
dum  noftrij  facile  cotepturus  fit ,  nec  ideo  iduerlarius  qui  iuf- 

iutanduradefert,reIigionemMahumctanainprobareintclli- 
gacucHincMarcialis  in  Vcrpumiib.  1 1. 

S     3  " 


tio 


Franc.Duareni  Comment. 


Ecceveg/tsittrartfuemihipertemflatonantity 

Non  crcd.0  tura  Verpeper  Anchiatum. 
Eft&aliudcxemplumillicitiiurifiurandi.pcr  caput,  aut  ca- 
pillos  D  ei  &c.Bla(phemia  vulgo  dici  foler,  &  tam  legibu^qua 
canoinb.  Ecclefiafticisimprobatur&vindicatur.Nouel.y?' 
vrnonluxanen.can.fiquispercapillum.ii.q.i.tiuseltergo 
qui  defcrr iufiurandam  formam  eius  prsfcnbere ,  modo  lici- 

tumfic.vtdiximiis.  Quodfi  interlitigantes  dubuat.oal.qua 
fit ,  ac  con trouerfia  de  conceptione  iurifiurandi ,  arb.tno  lU- 

diciscoi  cipietur.l.54-§'fi  dequalitate.  Quod  autemd.ci- 


reibarcfuit.  Centumuiridixeruntdare  ipfos  fccundum  a<J- 
uerfarium  Albutii  fi  iurarec  ille. 

c  A  p.   xiin. 

De  remifione  iurijiurmdi. 

Altprrtor:  aut  iufiurandum  ci  remiflum  faert.  Narft 
credibile  eftitaconceptumfuiiTecdidtum.cuiusvcrba 
interpretari  Paulus  &  Vlpianus  videntur.l.^.&  <f  .hic.  Si  igi- 
tura<ilorvidensreumpromptum  &  paraium  efle  ad  iuraa- 
duroiciiufiui  andum rcmiitat, ne fit author  periurii ,pe.rii)de 


turformamdtl-jrx  conditionisfequendamefle^adeo  verum       habcndumeft,eft,acfiiuratume(I"et.di<a.!eg.f.&c?.l.  finoa 


cft,vtfjdceoiinatum  ficquodnoncratiniudiciu  dcduatum, 
nihilominiis  ediaolocusfit.  ieg.fi  quiscumdcbitore.Con- 

dirionem  namqueabaduerfariodelatamclleiuftxcit.  Exem- 
pli  loco;  L:s  erat  de  certa  pecunia  crcdita :  conucnit  ne  peta- 
tur,  fi  rens  iurauerit  fe  Capirolium  non  afcendiirc.  An  li 
iur.iuetit  coinpcrat  ei  exceptio  iurifiurandi,  (lubitatur.  Vide- 
lurenimiur.ue  deberede  pecunia  de  qualiserat,  idqucex 
Vcibsedi<ai,  Eius  rci&dequa&c.  Sedtamenlulianus  air, 
torrnctcre  cxccptionem  proptcr  conucntioneni  quae  iulta 
eft  Cur  1  enim  proprer pecuniam  controuetfiam ita iuratum 
fir,  8i- 1  c  iurciurando  contentus  fuerit  adot,  perindc haben- 


fuerit.hic.  Exquoperfpicuumeftrcmiflionemiutifiurandii 
rcuocatione,dcquaiaradiximus,mulcumdifFetre.  Nam  /i 
defcrentempoEnirueritre  inregra&nondumfufcepto  iure- 
iurando,  quia  forte  probationis  copiam  pcftea  naiius  eft.de- 
latiorconihilproderit.  Sedficum  paratuscflet  iurarc  ieu«, 
gtatia  iurifiurandi  ei  fa<aa  fit.perinde  habebitur  ac  fi  iura.-Lm 
cfler.Hicitafaciledifccrnunturacdeclfrantiir,quatauisin- 
tcr  vulgares  interprctcs  controuerfia  fit.  Nihil auvem  reft-rc 
an  praelcns  pra:fentircmitrat,nccne,CHm  inter  abfeni  cs  id  fie- 
ri  poflit.l.Labco  hic.  Qupd  autem  inquic  pr;c£or,  R:r.iittum 
fucritiaccipe  fi  iperfona  idonea  &  habili  fuetit  rcmifluin.Na 


dii!neft,acfidcpecuniaipfaiuratum  cflet.  Necnosmouere       alitcrnon  poteftreo  prodefle,  vcpura,  fipapillus  le.-niferit 


debetquodofaiiciturdeconditionciurifiurandiiroprobataa 
lioprirtorisediiao.leg.qufffub  conditione.  decondit.inftir, 
Noncnimomnino  improbaturconditio  iurifiuraudi,fedea 
tanrumqus  adfcribitur  tcftamento,  &  in  futurum  tempus 
concipitur.diia.leg.quzfubcondic.eaveroquiconcipiturm 

pi  arterftum  rempus  nullo  lurc  improbata ,  reperitut  ne  in  te- 
ftamcn tis  quidem.  Nam  hic  intcreft  noftra  iurari  vt  to Uatuc 
inccrtit(ido3cdubitatio,vtin  fpecie luliani &  aliis fimihbus. 
l.ficumpatruo.commu.vtriufque  iudic.  Scd h<ec dilputat.o 
nr,n  eftpropriahuiusloci,&magispertJnet  adtit.«ie  cojidit. 

inftic. 

C  A  p.     XIII. 


lurandum  effeflmm  vt  delata  ejl  cenditiOi 
dr  ante  reuecationem. 


iufiurandum  quodforte  tilror  derulc.rar,  aut  pupillus  iplc  tu- 
tore au thorc.  Hinc cnim  ncn  magis remitteie quam  dektrc 
poieftjcumadminiftrationemrerumnonhabear.l.iufiuvah- 
dum.17.hic.  &  res  ficmagni  momenti  ac  pondetisicx  ;^Uii  vi- 
dioriacaufciequauir.Do-inorcTiirirnr.  Et/^ccarf.sir,cui 
aflentiuaturcaeieti>euniuon  pcfleremitrcre,  quafi  fpecict 
qusdamdonandi  fic, qui  tutot;  nondcbeat  pernjitti.i. ciira 
plures.dc  adminift.tut.Et  hoc  diffene  putaDtdelatiotiCra  iii- 
rifiurandi  a  rcmiflione,quia  tutor  dcfert  ex  caufa,  kilicet,de- 
ficienteprobationc.l.cutor.hic.atnullapoceftefleiuftacaula 
huias  rcmiflionis.  Ego  vero  puto  cutorcm  debere  bonam  fi- 
demagnofccre,  fipoftdelarumiufiurandum  compereritre- 
umnoadebcrc.l.quories.§. ficur.de  adminift.tut.Por.etutc»} 
rempctiiflcpecuniam  quam  patcr  pupiflimutuam  dtderar, 
nccapparebat  folutam  fuiflc,  dcindecum  paratuseflec  reus 


Q 


iurare,  tutorcm  incidiflein  rationes  quafdam  dcfunfti,  iti 
Vodairprxtcr,/«M»»wV,ficaccipiraus,fiexcontinen-  quibuspcrfcripcumeracfolutamfuiflepecuniam.Nonneiu- 
iiurauericpoftquam  conditio  delataeft.l.^&<J.natn        (tacaufaeftremittcndiiurifiurandi?  Quidfacithictucor  a- 

lienum  ab  officio  boni  viri  &  boni  admimftratotis  ? 


ex i.ueruailo  iurare  nihil  prode ft.  Ratio huius interpretatio 

nis  l.acc  videtiir  eire,quia  a<a:or  ideo  fortafllis  defert  reo  iufiu- 

randiim ,  quodeum  ita  artedum  videat,  vt  ex  tcmpore  no 

facilc  fi t  peicraturus, poftea  vel fuafualterius  vel alia de caufa 

confiliummutarepofllit.  Idem  dicendumeft,&fiaiflorqui 

dstulit  iuf.urandum.id  re  adhuc  integra  reuocauerir.Eft  cnim 

cautura  noua  luftin.  conftitutionc  vtliceatciquidetulit  rc- 

uocareiufiurandum.donecrcsiudicatafucrir.l.  fiquisiufiu- 

tandum. Codic.de reb.cred.  Sed dubitatur  fi accepca fit con- 

dicio  ab  aduetfario  qui  etiam  nunc  iurare  paratus  fit,  an  fit  lo- 

cuscouilitutioni.  Quodvideturadrairtetidumefle  pre^ptec 

eius  veiba,  a  quibus  cur  recedatur  nulla  fatis  idonea  firmaquc 

raiio  eft.    Nam  &  aquitatc  aliqua  niticur  is  qui  detulit, 

ouiaforrc  fuperucniteinoua&  infperara  probatio  .Atfia- 

ifcer  conftitutionem  interpcccemurjfruftra  permitcerctut  re- 

uocntio '/i^quead rcncenciam , fi  ex inccruallo, vc fic, fencen- 

ti^  proiiuncictur,qata  nifi  ftacim  iurecur  pro  eo  haberi  debetj 

ac !i  rielacum  non  eirec iufiurandum, Excac camen excmplum 

cencumuiralis  iudicii.quo  admifla  non  fuic  rcuocacio  poft 

accepcam  condicionem,  quamuis  fcrio  &  vere  dclara  non  vi- 

derecur :  apud  Senccam  concrouer.lib.4.  cuius  verba  hic  ad- 

Ictibemuspropterraricate.iiexempli.  Nam  in  quodam  iu- 

•iiicio  cencumuirali,cumdiceretur  iurifiurandi  condicioali- 

qnandofada  ab  aduerfario.induxit  eiufmodi  figuram,qua 

illaomniacriminaiirogaret.  Erplacec,inquic,ibircmiure- 

iurandotranfigi?Iura,fed  ego  iufiucandumdabo.  lura  pec 

patris  cineres ,  qui  inconditi  funt.  lura  per  patris  meniotiam. 

&cxecuruscftlocum,quoperfe<Sofurrexir.  Ltt.  ArunttMs, 

cxdiuerfoait:Accipimusc6ditionem,iuiauit.Clamabat  Al- 

butius,nondetuliconditionem,fchcmadixi,  Aruntius  in- 

ftabaCjCencumuiri  rebus  iam  vlcimis,  feparabac.  Albucius  cla- 

mabat ,  ifta  ratione  (chcmaca  de  rcrum  nacura  tolluntut .  A- 

luQtius  aicbat,  toUancur :  pocerimus  fine  illis  viuere.Summa 


ii:  A  p.  X  V. 

£xceptionem  ei  competere  non  tanttim  qui  de  re 

tota,fed  ettam  departe  iurauit. 

QVod  pritor ait ,  Eius rci ,  fic  accipicndum  ait  VipiariuSi 
fiuc  de  toca re ,  fiuc dc  parce  fic iuracum.l./.hic.  Q uod 
maximepercinetadinccrprcracionem  ediifti.neLvideturo- 
mninoverbisconuenire.  Namfipccicor  fundiiufiiirandutn 
defcrat  reo ,  &  rcus  iurecparcem  dimidiam  fuara  cflc,dubita- 
ripoteftaneiproficercdcbcatiufiurandum.  Pro  aiTtore  fa- 
ciuntvcrbaedidliscusreidcquaiufiurandum  delatum  fuc- 
rit  &c.  Nam  delatum  eft  iufiurandum  defuiido  nonde  parc# 
fundi.Sed  huic  vcrborum  fubtilicati  pnualet  mens  &  fente- 
tiaediiftii&quodfctigtumeftdcrc.extendicuradparccmrci 
K^'  nft^oytyfJii^tCam  fic  cadenj  tatio  &  analogia.  Sicuc  enim  iu- 
ranr  totum  fuum  cfrc,  totum  obtinecicaiuransparccm  fuam 
efrecam  obcJneredebet.  Hincvulgo  dicifoIec,tocius&par- 
tis  candcro  racionem  efl~e.  L  quat de  coca.  dc  rei  vind.  Et  Pau- 
lus  de  vctborum  fignificationcair.appcUacione  rei  eciam  par- 
tcm  concineri.l.appellationc.  7 1 .  dc  verb. fign.  Qoo in  loco 
interpretatui  formulam  ftipulationis  prartoriaj.  Eam  reni 
reile  reftitui  cai  rei  dolus  malus  abcrit.  Eft  cnim  id  futr.ptum 
ex  ttadatu  dc  pt  aecoriis  ftipulationibus.vt  infcriptio  oftcndff, 
& nos alias fuiius declarauimiis.  Ac fimilei intcrprecatione» 
facpe  occurrunc  in  iurc  ciuili.l.  j  .§  .fi  quis  tabulas.dc  fcnatulc. 
SilaDk  Lfiquiscum  totum.de  excep.reiiud.Vrid^regulalu-»' 
ris  anciquijin  toto  pars  continetur.l.in  toto.de  rcgulis  iutis. 

C  A  p.     XVL 
^xctfttonem  iurifiurandi  conrpetere  non  tantum  eiqui 
mrMUtyfedaliis  ettam  adquos  respertinet. 


Jn  Tit.  IL  Deiuremrando. 


iij 


ATtpraetot,  Nequcjniipfum>  ncqueineum  ad  qucmca 
tcs  pertihet.  lEx  quo  appiret jexceptioncm  iiirifiurandi 
competerc ipfi quiiurauir.  Addendum eft:  Autcuius nomi- 
ne filiu5,ltruus,procurator iurauit,  vt didlum fuit cap.8.  Hic 
cnun  propter  euidentem  rationem  &  a:quitatem  pauluma 
vcibis  recedimus.  Pritcrea  competic  hic  exceptio  iis  ad 
quospertioet.  Quarveiba  Vlpia.&PauiusficintcrprctaQ- 
tur,  vc  de  omni  fuccellore  accipiantur.fiue  fit ha:rcs  quiin  v- 
niuerfum  ius,  fiue  emptor,  donatarius  ^  legatarius,  qui  in  rcm 
(ucccdat.l.7.&8.hic.  Sed&aliasomncs  perfonas  quarum 
intcreft,  &  ad  quas  res  pertinet ,  ptitor  his  verbis  complcdi- 
iXir.  Atquc  hinc  nafcuncur  varis  quxftiones.  Vna eft,fi  pater 
conuencus  pro  filioiurauetit,  an  iuGurandum  profit,hon 
tantutnpatrijlcdetiamfilio.  EcPauIusait.refcrrcquomodo 
iuracum  fit.l.  qui  iurafle.§. fi  patcr,  hic.  Nam  fi  iurauetit  fi- 
liura  darc  non  oportere ,  vtrique  dabicur  exceptio  -,  quia fub- 
lataobligatione  principali  qua  tenctur  filius,  tollitur  etiam 
oblgatio  pattis  quafi  acceftoria.ar.  l.cum  fiiius.de  verb.obh\ 
Si  vero  pacer  iurauetic  in  pcculio  nihil  efle ,  excepcio  non da- 
bitut  filiuqui  obpeculium  non  tenetur.  Pater  autem  noa 
pocerit  conueniri  nifi  eius  peculij  nomine  quod  poftea  ac- 
quifitum  fuerit.  Alia  qua:ftioeft  de  reis  promittcndi.  Et 
Paalusait,fialteriurauerit,alteriquoque  prodcfle  debcre.l. 
induobus.J.exduobus.hic.  Necrefertan  focij  fintvtplajti- 

?[ue  exiftimauerunt.  Eft  enim  ea  natuta huius obligationis  vt 
blutiofaftaabvno  profitalteri,ergo&  iufiutandumquod 
vim  folutionis  hichabet.  d.l.induobus.  Quarationeiufiu- 
r^ndum  fidciufloris  prodeftrcononminus,quamiufiutan- 
idum rci prodeft hdeiuflbri. ditfta I.in duobus.§.i.hic.  Itaquc 
nihiladtempertinet  quodobiicitur  dcpadlo  conuentoJ.fi- 
deiufloris.de pad.  cum  vis  &efFe6lus  iurifiurandi  maior  fit 
quani  padiconuenti.  Derco  &  fideiuflbrc  quxiicur,d.l.in 
duobus.§.i.hic.     Ecdubiumnoneft  quiniufiurandumrei 
profitfidciu(rori,fideip(ocontrad:uiuratumfir.  Vtputa,fi 
iurauetit  pecumam  crcditamnonefle.  Nam  foluentereoli- 
beratur  etiam  fideiufibr ,  quamuisf orteanimo  donandi  fide- 
iuflerit.  Idem  cft  igitur diccndum  de  iurciurando quod in  lo- 
cumlolutionis  iuecedit.  Contrafiiuraucrit  fideiuflor,idec- 
iam  proderit  reo ,  quia  reus  foluente  fideiuflore  hberacur. 
Q:iodeft  accipiendum,  vtdixi,  fide  ipfocontradlu&dere 
non  peifona  fua iurauetit.  d.  1.  in duobus.  Nara  fi  iurauetit fe 
oon  fideiuflifle,iufiurandura  teo  non  pfodetit.i.vlt.§.fi  fide- 
iuflor.  hic.  Eft  autera  ineptum  &  fophifticum  quod  colligunt 
plstiqucex  iam  di^is,  fidciuflbtem  qui  iurauit  poflc  pccu- 
niamrepetctcareo,perindeacfieamlbluiller,quiaiufiuran- 
dum  loco  folutionis  cft.  Sed  quia  cxtra  rem  eft  harc  quasftio, 
roncftopus.vtdeea  bicplutadicamus.  Ex ftiperiotibus ex- 
eroplis  cognofcitur,  quac  fint  pctfonxad  quas  res  pctcinet: 
quibufque  prcdiftiufiurandum.  Namcxccrisnon  prodefle 
dicendum  eft,  vt  fit  locus  regula:  qua  dicitur ,  iufiurandum  al- 
terius  alteti  ncque  ptodeflre  ncque  nocere.  l.^.hic^nifiad eum 
tes  pectineat,  vciam  dixi. 

C  A  **    XV  IL 

De  offkiopnctorls  in  aBione  denegamk,  <tut 
danda  exccptidne. 

Altprator ,  A£Iioncm  non  dabo :  qua; vetba  intcrpreta- 
tui  V  pianus  c.  6,     Nam  pofteaquam  iuratum  eft ,  in- 
quit,denegatuFa6tio.  Aut  ficontrouerfiaerit,ideft,fiam 


churo.§.naturaHs.defol.SedvtiliHsidcftvifum,cumhocius 
ccrcum  proptcrauthoritatem  practo;^ixiurifdi(itioiii$j,&iara 
longo  Vfu  inueteratum  confitmatumque  eflet.  Ncc  fanc 
mulcumreferc,anaCtio  non  competat  ipfo  iute,  anperex- 
ccptioneminfitmetur.l.  nihilintercft.de  tcg.iur.Acqueidem 
animaduertcre  licct  in  Senatufconfuito  Macedoniano  & 
Veilwiano ,  quibus  Senatulconlultis  caucum  cft,  ne  a Aio  de- 
tut,  cum  camcn  adio  compecat  iplo  iute.  arg.  Inftir.  de  fidei- 
com.  ha:redit.§.i .  Et  pl^t  unque  dicatut  dati  co  nomine  cxce- 
ptio.  Verum  nihil  refert,vt  i«m  dixi,vcrum  horum  fi3r,quam- 
uisolim  fcrupulofiores  eflenc  in  cate  prartores  propter  au- 
dloritatem  legum.  Hinc  facile  eft  intetligere  quid  ludican- 
dimifit  de  exceptionibus  htisfiniti  (fic  cnira  vocant  inter- 
pretes)qBiopponidicunturad  impediendam  litiscontcfta- 
tionem,  vt  cautum  eft  iut cpotificio,&  foreafi  vlu  reccptum» 
cap.i.&iideiitisconccftac. 

C  A  p.     XVlIIi 

Omnem  aBionem  denegari ,  qua  eadem  rei  tH-. 
iudicium  deducatur. 

QVod  attprstor, fc adiionem  non  dotutum ,  id  accipien* 
dumeft,nondeeamodo  fuperquaiutatumcft,fcdcc<* 
iamdequacunquealia  quateseadcmiu  iudiciUhideducaturt 
IdquccoUigiturcx  hisvetbisedii5li,Eiusrcide  quaiufiuran- 
dum ,  &c.     Quibus  oftendit  prztor  non  rctetre  an  tad<  iti 
adlio inftituatur  ,  fcdaneademdcreaganir  ,  eadcinqueJic 
caufaagendi.l.induob.§.exceptio. &fequi:n.l. fiadt  t.lcuni 
quzritur.  de  exccpt.  reiiud.  Huius  rci  varia  hic  iunr  exempla. 
Sed  vnum  przcetetis  obfetuandum,  cumquisiuiac,  fefur- 
tum  non  fccifle.     Nam  is  nuUa  adione  propeer  id  furtum 
conueniri poteft.l. fi  duo. § .  idem  lulianus, hic.  Tamen pt o- 
ptet  furcum  eius  cui  hzres  exticit ,  nihil  prohibet  eum  cunue- 
niti, cum  in iudicium  non  rcuocetur  eadem  quxftio.  Icaque 
dabicut  aductfus  furis  hxredcm  condi(5lio  fine  cxceptione, 
ac,vt  Vlpianus  ai^^quafi^oiiD/^epii^,  qucd  ad  verbum  fonat,vnir 
us psrtis.  Fortunatianus rbetor & cen(uUus/^oi>ii^ept< efle air, 
cumcaufaexTnaranium  parceconftat,  nec  quicquam  exfc- 
cunda afFerri  poteft,  lib. i .  Rbcror.l.  vlr.  ad  Ti ebellia.  Quod 
autcm  obiicjtur,  C  pro  fure  damnum fit  decilum ,  futtiaftio- 
nemtollinon  decifionera,  iddeclarabimusfubticu.dccon* 
did.furc.l.fi  pro  fure.hic. 

C  A  P.     X  I X. 

Cui  denegandajit  a6iio  ex  hacparte  edi5if. 

Altpritot,  «^iffMWfwwo»  ^«^«.Qjxaivetbacumimper-  jt^;,^ 
fonahafintjqusiitut  cuideneganda  fic  adiio  aduetfus  t^mtM 
eum  qui  iutauit.     Et  dicenduracft  citantum  dcncgandard  taomat 
adionemeflequidetulit,quamuisid  non  fit  expteflbm  edi-  «"•*"*- 
£lo  quodhabemus.  Idcnimratio&  xquitasexiVit.dusdo-  '"T*'*'*' 
tninatutinomni  interpreratioce  Iuris,cumnihil  fitaeqmus,  mhnuitr. 
«juam  quod  dicitur  iufiurandum  alcerius  alceri  nequc  prodcf- 
lc  ncquc  nocerc.I.  j .  hic.  Ncc  vero  rcfcrt  an  cgo  d«rulcrimi 
•natius  noraine  tneo  >  pura  tucor  aut  procutator,  qui  po- 
teftatcm  habuerit  defercndi,  vtlupradixiraus.     Moccnim 
fufficitjVtquislumraoueaturcxccptionciurifiurandi.  Qiud 
ergo  dicemus  fi  iufiurahdum  dclacHm  fit  ab  vno  ex  reisfti^ 
pulandi?  Analterinocebit  delacioquinondetulic  ?  Pauln* 
aic  nocerc.leg. in  duobus.in  princ.&  metito.  Nam  hi  habeti- 


bigituran  iufiurandura  ficdatum,  exceptionilocuseft.  Vc-       turlocovnius  propter  vnitatem,  vtitaloquar,obl)gationis. 


turaijnon  intelliguntVlpianum,  qui  vctcrcm  moremdan; 
dorum  iudiciorumnon  norunt,  dequo  fcripfimus  ahbiadl. 
iurifgentium.de paft.Egoautem  puto hoc efle officium  pra:- 
toris,  vt  dencgct  adionem  fi  conueniat  inter  litigatorcs  iura- 
tum  fuifle,  vt  nulla  fit de  dOto  contt ouetfia.  Si  vero  contro- 
uerfiafit  inter  eos,  aniuratum  fic,  przcor  quide  fadlonon 
cognofcit,  fediudiccrhcogniturum  dat,itaiudicium  confti- 
tuit,vt cxceptionem addat, extra quaraiuratum fit.  Ac fimlle 
quiddam  alias  annotaui  in  edidlo  ptactoris  de  teftamencd 
«peticndo.lib.2.difp.cap.}4.  Etobferuandum  hiceftprarto- 
temfimpliciter  denegare  ad:ionem,  quamuis  competatinre 
ciuili.  Nam  ipfo  iute  non  tollitur  obligatio  iuteiurando.  §. 
xque.  Inftit.  d^excep^c.  %xc^ca  naturaU  obligatio Ae<.  1.  S(i- 


Nec  contrarium  cft  quod  dicitur  padum  vnius  ncn  no- 
cete  alteti.  1.  fi  vnus.  in  princ.  de  pa6)r.  quia  maioteft  vis 
iutifiurandijquampadiiconuenti.  Ac  iufiurandnm  dicitur 
habetevimfolutionis.d.l.induobus.  Necdubiumeft  ,  quin 
redevnieotumfoluatur.  Qu^zriturdeeoquiagcns  popu- 
lariat^ione  detulit  iufiurandum,  annoeeat  aliisquinondc- 
tulerunt.  Paulusait  noccre,  fi  bona^de  &  fine  collufione  ex- 
a€l;um  fuetit,  quia  forte  non  poterat  reperiri  idonca  probatio 
omnidiligentia  adhibita.l.eumqui.J.inpopalaribus.  Nam 
cum  totius  populi  vice  fungatura(ftor,perindehabenduro  eft 
bociufiurandum,  acfiapopulo  ipfodelatum  eflet.  Quodli 
Btzuaricatusfitataor,  nonptohibetut  ahus  agetc.  i,  j,  dc  li» 
Dct.bofni.exhib. 


XII 


Franc,  'Duarem  Comment, 


.1«\f  vy. 


C  A  p.  X  X. 

t>e  acttone  competente  acfori  qui  reo  deferettte 
iurauit  ex  ediffoprdtoris. 

DEdaraca  eftca  parsediaijquaconfiilitur  reo  qui  dcfe- 
lente  aftore  iurauit:  fequitur  altera  qua  profpicitura- 
dtori,  quiiurauitreo  deferentc,  &datureiaclio.  Namctfi 
caput  hoc  edidli  defcriptum  hicnon  extet,  tamen  dubium 
non  eft, quin  de  ea  re  prxtor  cdixcrit.  Ac  variis  ex  locisid 
colligitur.  1.  nam  poftca.  §.  i.  in  1.  duobus.  §.  vlr.  l.cum  qui.in 
princ.hic.l.adlor.  C  eod.  §.  item  fi  quis  poftulantc.  de  adio. 
Inftit.  Defcriprimus autem,  vt probabile  eft,conceptum  fu- 
ifte  ab  ipfo  pr2tore,imitantes  exemplum  fuperiotis  capitis,& 
locos  hiris  authorum  dc  hac  acStione  diligenter  cxpenden- 
tcs&confidsrantes.  Siacftorpetitorveconditioncdclatdiu- 
rauerir,  autiufiurandumeircmiflum  fuerit,ciuSrci,dequa 
iufiurandumdelatum  fucrit,  adlionemeijinquahocfolum 
qux  rerur  an  iurauerit,  dabo.  In  huius  capitis  cnarratione  ex- 
dem  quiftioncs  occurrunr,  qux  in  priore  capitc,vclutidc 
p5ifoais&:  rationcdcfetendi  aciurandi.  Sed  harcmagnaex 
parreiam  funtdeclarata&iuperuacanca  efletrcpetitio.  Ple- 
nius  enim  defcripta  &  tra(^ata  (unt,  quaead  exceptionem 
pertinentquam  qua:adactionem,  quiafxpiusaccidit,vta- 
clor  dcferatreoquamrcusaftori.  Soletdecuftiadiufiuran- 
dura  cum  deficit  probatio ,  idque  necefle  eft  a^ori ,  qui  nihil 
aliud  agere  poteft.Reo  autem  id  non  cft  nccefle,qui  abfolui- 
tur  aft  ore  non  probante,  et  fi  nihil  priftitcrit.  1.  qui  accufarc 
volunt. G. deedend.  Quxigituc  propciafuochuiuscapitis> 
conexequcraur. 

C  A  p.    XXI. 

J^^  aSio  detur  ex  iureiurando. 

QVod  ait  praetor ,  fe  aaionem  daturum,  ita  accipiendum 
eft  quafi  noua  introducatur  adlio  quae  iure  ciuili  non 
cornpetat.Sic  enim  accipiturinterdum  adionem  dare,  vt  ali- 
bi annotaui  1. iurifgentium.de pa£b.  Ac cettiua  eft  mero  lure 
&  ciuili  ex  iureiurando  non  nalci  nec  tolli  aftionem.f.zquc. 
lnftitu.de  exccpt.  Proinde  numeratur  hsec  a6tio  inter  prsto- 
rias  a  luftiniano  in  Inftitutionibus.  §.  itcm  fi  quis  poftulante. 
Inftir.de adio.  Agituraurem  prarfcriptisinfadlumvcrbiscx 
haccaula,  cum  adiio  nullam  propriam  appcllatioBem  pro- 
priumque  titulum  habeat.l.fed  etfi  poflcflori.hic,l.a(5ori.C. 
eod.  Sed  fi  caufa  ccrta  fit  cx  qua  iuratum  cft ,  puta  etttptio* 
venditio,  aut  alius  contradtus ,  vtilis  quo(jue  adio  ex  co  con- 
tradlu  dabitur.l.  fi  duo.§.  fi  quis  iurauerit.hic.Ideo  auteth  di- 
citur  vtiiis  acAio  quz  datur  ex  hac  caafa  non  direda.lfed  &  fi. 
^.vlcim.l.fi  duo.§.  lulianus.bic.quia  diredd  datHf  ei  qui  re  vc- 
ra  eHjir,aut  qui  eft  haereS.  Sed  vtilitatis  caufa  eft  rcceptuni,vt 
perinde  3gatur,ac  fi  verum  id  cflcr,cum  iufiurandum  pro  vc-; 
ritate  habeatur.  Et  fane  omnis  adtio  ex  hoc  edi(2o  rcde  dici- 
turvtilisrerpe(5luIurisciuilis.l.quodfiiuraui.i5».hic.argu.§. 
namque.Ioftir.dea(5l. Ceterum  videndura eft  an cau(a illa de 
-quahicloquimur,  addandam  a^aionem  fufficiat.  Namqui 
furtum  fibi  fa(Slum  iurauerit ,  non  continuo  agerepoteft 
ctondi(Stione  furtiua,  quae  no  nifi  domino  compccit.l.in  duo- 
bus.§.pen. 

C  A  P.    XXII. 

Potior  ncpt  catifa  acloris  an  rei^  cttm  iJterqtte  iurauit  al- 
tcrodcferente-iCTdeconciirfitiiriJiurandidr 
prxfcriptionis  temporalls. 

DTximus  a(5lioncm  competcrcei  qui  iurauit  fibi  dcberij 
licut  exceptio  competit  ei  qui  iurauit  fc  non  debere.  In- 
dc  nafcitur  quaeftio,fi  tara  iStot  quam  rcus  iuraacrir,altcr  fi- 
bi  dare  op^srtere,  altcr  fc  dare  non  oportere ,  an  i(kor\  danda 
fit  a(flio,  an  reo  potius  cxceptIo?Et  refpondendum  eft  potio- 
rem  eius  caufam  eile ,  qai  pofterior iurauit.  leg.  in  duobus.^. 
vlt.n(5n  alitcr  acnouiflima  quique  pa(3:amaxime  (eruanda 
cfl^e dixim.l.pa^aa nouiflima.C. de  pzdc.  Nec  ideo  praciudiciii 
fierperiurioalcerius,  vtei  noceat  fortein  iudicio  criminali, 
qaianonideo  pofteriorisdiciturcaufa  potiorcfle,quod  vere 
iurauerir,  (ed  quod  iurauerit  tantum ,  &  poftetior  iuraucrir.i 
Huic  affinis  eft  qu^ftio  de  concurfu  iurifiurandi  cum  prasfcti- 
ptionc  logi  temporis :  cum  videlicet  vnus  nititur  prasfctiptio- 


ne  temporisj  alter  iurerando.  Narn  non  minus  tempore 
quam  iureiurando  finitut  lis  ac  dirimitur.  1.  vlr.  pro  fuo.  Cic. 
pro  Ccc.  Et  lulianus  aic  eum,  qui iurauic  ftindum  fuum eflc, 
poftlongi  ccmporis  pra:fcripcioncm,ideft,vregointerpre- 
tor,  poftquam  aduerlario  quaefita  eft  longi  temporis  praefcri- 
ptio  fiUe  exccptio,etiam  vtilcm  adbionem  habece  debcre.Hic 
enim  pofteriorismelior  conditioeft:  ficut  &cum  iufiutan- 
dum  a(^6ris  &  rei  concurrunt ,  yt  iam  diximus.  Non  ignoro 
fubobfcurum  elTe  hunc  locura  proptcr  amphiboliam ,  qua: 
oriturcxvarietatediftin(^i6nis,fedinambigua  orationeac- 
cipienda  eft  ea  in  terpretatio,quae  VitiD  catet.l.in  ambiguis.de 
lcgibus.l.quotics  idem.de  reg.iUr; 

C  A  P.     XXIIL 
Contra  qucm  detttr  a&io  ex  iureiurando. 

PRator  ait  fea(fliocem  daturum,  necexptimicur  edi(St6 
cocra quem  detur.  Sed racioiiuis exigit  vc  dicamus a6tio- 
nem  competere  aduerfuseum  qui  detulit,  quia  non  debet 
alij  nocerequod  inter  alios  a(5tum  eft.l.  nam  poftca.  §.  vltim. 
&l.fequenr.  Daturetiamaduerfus  fucccflbrem,vtVlpi3nus 
ait di(Stal.Ham poftca.§.  vlcim.  Qupd fi accipijmus de hsre- 
de,qui(ucceditiaius  vniuetfum,  rcsdubicacioncmnonha- 
bec.Sed  dubicacur  de  eo  quifuccedic  in  rem.qualis  eft  emptor 
aut  donatarius :  quia  hsc  zdixo  in  perfonam  eft,qujE  rem  non 
fequitur.l.i.  §.  fi  hzres.ad  Trebell.  Ac  tametfi  exceptio  com- 
pctat  ci  qui  in rem  faccedit.l.ait prastor.y.  hic,camen  videtur 
alia  caufa  a^ftionis  efle  quam  cxceptionis.  VcrUntamcn  pro- 
babilius  eft  ^  contra  eumquifucccditinrcm  poftiufiuran- 
dum  a(5tionem  dari ci  qui  iurauic  rem  fuam  efle ,  vt  verba  VI- 
pi,ani,qo2generali3  fanc,  dc  quocunquefucceflore  intelli- 
gantur.Sed  contra  alium  poflefTorem  non  dabitur  hse  adlic  ^ 
cum  non  debcat  alij  noccre  quod  intcr  alios  aiftum  cft,vc 
iamdixi.  Necrairumeft  hanca6lioncm,quacfuccedicinlo- 
cum  adbicnis  in  rcra,  imo  Vtilis  in  rem  eft ,  aliquid  retinere  ex 
ciusnacura.  Nontamen  peromniti  iudican^jumeftdecavc 
de  aliis  in  rem  ac^bionibus,  ne  inde  fequacor  im'quicas,&  iufiu- 
randomnoceareiquinecdctulit  ,  necin  deferencis  locam 
fucceflit.;.i«d&fi.§.vlc.&l.fequen.hic.  Eadem,vcpuco,ra- 
tione  dicvur  publiciara  compeiereei  qui  iarauit  rcm  fuam 
cflc,  lcd adcerlus eum  rantom  qai  deculit.  I. eum qui.§ .  fi  pe- 
tciui.de  pub.in  rera  zOt.  quamuis  alias  publiciana  qusin  rem 
a(ft!Oeft,deturconrraquemuispofle(rorem.§.fediftjc.Inftit. 
dca(flio.  Acfiquis  fortedixeriti  cum  iufiuranduttifitiufta 
caafa  tradicioniSipubliciana  cdn  tra  omncs  cornpecere  ex  edi- 
&opfc'rotis.  1.  i.depub.  refpoadeo  hanccaufaravfquequa- 
q>.:e  iDJlacQ  non  efle,quiaiufiurindum  non  debet  alij  nocere. 
Qujrenoneftvifumvtile  VIpianoedi(Sumdepublicianare- 
ferrcad  iufiurandum,  nificumcamoderarione  &exceprio- 
ne,ai;  ouadiximus.  Ncc  vcro  fimilc  eft  iufiurandum  emptio- 
ni  &  tlifshuiufraodicaufisquz  (untiuris  ciuilisjcxquibusda- 
tur  jiubliciana  concra  quemuis  pofl^eirorem  j  rametfi  alias 
tohuiucio inter alios  fa^flaaliis  non noccac.l.^  vhus.§. ante 
oir  r  ii.d>:  pa(9:.  Ex  iam  di(ftis  apparcr a(3ioncm  ex  iureiuran- 
d- )  dari  aduerfus  cum  qui  detulic.  Addendum  eft  interdum  ci 
qai  .^etiilii  compecereaduerfus  eura  qui  iuraucrit.  1.  fi  duo.§. 
fi c  is fU' i  ? T;it,hic Quod videtur priraa facicmirum & ■ar*- 
fi}t^:''.  Scd  ti  1-cfacirnatura  obligarionis  qux  mutua  &  reci- 
pcoca  e5ii;«'l.  Lzbooi  de  Verborum  fignific.  Nam  fi  quis  iura- 
ucrirn:«i£CKiV'^ndidiflccentam,  non  modoaget  cxcmptd 
a'!'ie;  ihs  aie,  \td  cgo  cdara  viciffim  adoetfus  eura  cx  venditfli 
agerepoLejG. 

Cap.  XXIIII. 

J^<eft  'vtiiftas  huitfs  a^ionirt    '' 

Alcpraftor,  In^uahecfolumqu^retur.  Sic  enirrt  edi(5tum 
concepimus  ,  cuius  cJifti  verbareferre  videttu-Infti- 
nianusInftitu.§.itemfiqKi3poftulantc.dea(ftio.l.a£tori.C. 
dcreb.  crcd.  Inhce  autem  confiftit  vtilitas  huius  a(iionis, 
quia  non  qusritur  an  debeatur  ,  fcd  an  iuratum  fit,  1.  nod 
erit.$.dato.  Hincdicituriafiurandum  quaftioncmomnem 
petimete.  1.  quod  fi.  hic.  Item  polt  rem  .iurciurando  decifam 

nihil . 


t\\\'A  quaf  ri.t.poft  tert.tf.de  f  e  iudic.Quje  feutentia  cft  Vlpia- 
IiifuiTipta  cx  hocloco,  &poritalub  tit.de  reiudic.vt  facile 
cognofcilutexinlcriptione.  Proindchaccactiohmilis  efta- 
^ioni  iudicati :  in  qua  hoc  folum  quiritur  an  iudicatum  fit.d. 
J.adiori.  Hoc  autem  eft  itaaccipiendum ,  vt  nulia  recipiatur 
allegatio  quaiufiurandura  impugnetur,  quafi  verum  non  fit 
quodiuratumeft.  Naraalis  exceptionesacdefcnfiones  ad« 
fi>iLtuntur,quxnon  (untcontratiz  iuri.urando,  ficur  iDa>- 
£tioi:ciudicati.l.Nercnnius.§.  vlt.de  rciudic.  Idque  exem- 
plisdemonftrare  facileeft.-  Iurauimerememiftc,agovt  ea 
itadas,  excipis  de  prctio  titri  non  foluto.  1.  fi  duo.  jT.  fi  quis  iu- 
raucrit.hic.  Aliud  exemplum.iuraui  me  obdecem  pignorl 
dedifle  tibi  fundum ,  obiicis  dccena  foluta  non  efte.d.l.fi  duo. 
§.Marccllus.  AIiud,petoatevfumfruftum,qucmiurauimcu 
cfte.aisamiflumeflecapitisdiminutione.  1.  Iedetfi.§.fiiura- 
ucro.  hic.  Aliud :  iuraui  Stichum  mihi  dari  oportere  qui  penif- 
(c  dicitur.l.eum  qui.  §.fi  iurauero.hic.  Aliud,peto  decem  qux 
dedi  in  dotem ,  excipit  reus,  ne  folidum  a  le  exigatur,  fed  qua- 
renusfacerepoteft.diftai.eumqui.§.fimulier.hic.Aliu,dpe- 
(O  vfumfruifium  quem  iuraut  dari  mihi  oportere,  poftuiac 
rcusvtcaueam.d.I.eumqui.^.vlt.Hiscxceptionibusacdefen- 
fiaaib.adbuclocuseftpoftiufiur3ndum,vtiadiximus,  Dein- 
<ie  etiam  quzritur  an redte &  rite iuratum  fit,  nec  mirum  eft 
hancquxftioncmadmittijcumtuncminimeiuratumeflein- 
tclligatur.arg.l.4.§.condcmnatum.dereiud.  Sedqua:nece^ 
fatu  iiar,  vc  lede  iuratum  dicatur,  fupra  expofuimus. 


fn  Tit.IIMmreiuyando 


C  A  p.    XXV. 

eniat  in  hanc  aciionem. 


^tndvi 


EX  iaib  diiftis  perfpicuum  cft,  idem  venire  in  hanc  ai9:ione» 
quod  in  eam  fupcr  quaiuratum  eft.Nihil  cnim  aliud  qux- 
rKur,nifianiuratumfit,&iufiurandum  ficaccipimus,  ac  fi 
verum  effet  quod  iuratum  cft.didta  l.led  &  fi  .hic.itaq;  fi  iura- 
uero  remmeamefte,  etiamfrudluum&aliarum  buiufmodi 
acccflionumfietreftitutio.diAa  I.fedetfi.  Quiafiveremea 
eflcc,  fruftus  deberentur.l.videamus.de  vfur.Atque  hinc  po- 
tert  cognofci ,  an  poeualis  fit,an  rei  perfecutoria.  Nam  fi  de  eo 
iuratumfit,exquop(rna  exigi  poteft,  hac  quoque  adione 
poe  na  peti  poterir,  vt  fi  quis  iurauerit  fibi  furtum  f  adum  efle. 
l.indjobus.§.pen.faic.  Inde  quxricur,  fi  quis  iuraueric  da- 
mnum  fibi  datum  iniuria,  an  debeac  confequi  duplum.Qupd 
videtur  admittcndum  efle.  Nara  adio  legis  Aquilix  ob  da- 
innuminiuriadatumcompetit  in  duplum  aduerfus  infician- 
tem.l.inde  Ncratius.§.  hzc adlio.  ad  1. Aquil.  At  hic  reus  in- 
ficiatur  qui  iufiurandum  defcrc.  Paulus  camen  aitfimplum 
hacadione  peti  non  duplum.l.eumqui.hic.  Idquepcopter 
«quiratem  qua -n  p«9o»  tempcrandum  eft.  Ideo  cnim  aduerfus 
inficiantem  dupiifit  condemnatio  in  iudicio  legis  Aquiliar, 
quia  oncrat  adorem  probandi  necefljcace.  Quod  nequa- 
quamhicaccidic.  Deindequod  Paulusaic,  Cumomifrahac 
parte  edidi ,  &c.fic  aecipe :  edidi  vnam  partem  clle  qua  datur 
adio  ei  qui  iurauit.dida  leg.  in  duobus.§ .  vlt.&  hac  parte  du- 
plumpeti  non  pofre.quamuiseaomiffapoflirpeti.fciliceta- 
^ione principaii.  £  t  poteft  dici in  hoc  iudicio  non  quxri ,  aa 
damnum  datumfit,  fed  aniurauerit  aftor,  vtiufiurandum 
eiusconferuetur.  Exiamdidispendetetiam  aIiaquxftio,aa 
haccaftiofamofafit.  Namfidamneturquisfamofo  iudicio, 
propter  iufiurandumfine  alia  probationeis  famofus  effici- 
tur.l.nampoftea.§.ffdaninetur.  Neceadem  ratio  eftinfu- 
pcriorefpeciedelcge  Aquilia.  Poena  cnim  dupli  ftatuitur  in 
rcganrem  propteronus  probationis  quod  incumbir  a<5tori. 
Quoonereleuatur,delatoiureiurandoabaduerfaiio.  Pcena 
infamixobcamcaufamnon  eft  ftacuta,feddamnatusaota- 
tiu  iofamia,  iicet  confeflus  fit. 

C  A  p.     X  X  V  I. 

lujturandum  adlitesfiniendasfertimre  drfimile 
ejfe  tranfaciioni  dr  rei  iudtcat<e. 

QVa!  fit  visac  poteftasiurifiurandi,quanquam  fuperioc 
cradlatio  magna ex  parte  oftendir,  tamen  propria  difpu^ 
lauu  de  hac  re  nou  etii  iaatilis.  Colligemus  eaim  varios  eftc- 


<ftus  iurifiurandi  qui  nondum  fatis  Jcclafati  funt ,  ne  quis  pu- 
tet  nudam  anacephalxofia  hic  contineri.  Ac  in  primis  finituc 
hs  lureiurando.l.i.hic.  Vndc  fJDCciem  tranfaaionis  habere  di- 
citur.i. i.hic. id tft, iliftar & fitniiitudinem.  Quo fenfu pla:- 
runqueaccipirur  hoc  verbum  .ipud  veteres  autho.cs.l.nort 
dfltmguemns.§.cum  quidim.dc  recept.  i.fi  legationis.de  iud. 
Wam  tran(a<ft!o  finem  licibus  imponit  ficut  iufiurandmn.  I. 
jTatris.C.detranfa«a.£3demrationediciruriufiurandumha- 
bere  vim  rei  iudicatx.d.  i.adlori.  imo  roaiorcm  authoritatem 
haberequamres  iudicata.i.i.bic  Plus  namqueeft  aliquem 
tuoconfenfuquaminuitumdaranari.  Sicntmaioris  auftori- 
ratisdicitur  confuetudo  propcer  confenfum  ciuium,  quam 

nlsquodexneccflirareprofici(a:ur.leg.imo.delegibus.lndc 
qua:ntur an  lufiurandii  habcat  exccutione  ficut  fententia.  £t 
plxrique  negant  quafi  fententia iudlcis  requiratur  poft iufiu- 

randum.i.iuliurandum.Hf  vlr.Sed  contrariaopinio  recepta 
cftfcrc.eaquemihimagisprobatur.  Moucrme,  quod  dici- 
tur.poft  rem  mdicaramauriureiurandodecifamnihilquxri. 
leg.pofl  rem.de  re  iudic.&aaionem  in  fadum  dari  ad  exem- 
plum  aftionis  ludicati.l.  adtori.  Cde  rebus  cred.  Irem  iufiu- 
randum  maiorem  habere  auaoriratem,  quam  rem  iudica- 
tam.l.i.hic.&  aliahuiusgeneris.  Inquibus  locis  apertedi- 
ftingmturfenteBtia  aiureiurando.  Alias  nullaeflbc  adlioot 
iurciurando,  nulla  exceptio,  fed  tantum  adlio  iudicari ,  &  ex- 
cepdoreiiudicars.  Deindciufiurandumdiciturvim  habere 

non  probationis  tantum ,  fed  etiam  iudicii.leg.tutor.hic.  Nec 
verum  eft  fententiam  neccfl!ariam  cfle,  cum  fkpenumero  iu- 
retur  fine  iudice ,  quodiurifiurandi  genus  vcluntariu  dici  fo- 
let.  Plzrunque  ramen  foiet  fcrri  fententia  cum  iufiursndum 
defertur  iniudicio.  Quo  cafu  de  officio  iudicis  quiritur. 
di(5l3  l.iufiuraadum.§.vk. 

C  A  P.    xxvir. 

Caufam  iureiurando  decifam  non  cffc  retraBandam 
fratextupenurtt,  &  quidde  caufa  tefiamentt. 

EXiisquzdiximusconfequiturcaufamdecifamiurciuran- 
ioprirextuperiuriinon  poire  retradari,  vr  Imperaror 
Antoninusrefcripfir.l.i.C.dereb.cred.Quanquadchocfuic 
controuerfiaintervcceres.l.quodfidefetente,dcdolo.Nara 
Labco  putabat  de  dolo  agendum  quafi  deficiente  alia  s- 
quumficeamadtionemdaii,  Sedcontraria  Pomponii  fen- 
rentia  obrinuit  cxiftimantistranfa(aum  videri  periufiuran- 
dum  quod  fpeciem  tranfa<aionis  habere  dicitur.i.i.hicNani 
isqui  iufiurandumdcfcrt  quafi  decidens&  tranfigenscura 
aduerfario,  cedit  ei  liti  fub  aonditione,  fi  iurauerir,  non  f\  ve- 
re  iurauerir.  Addic  Antoninus  ia  refcripro:  nifi  fpecialitcc 
hoc  lege  excipiatur.  Nam  varis  exceptiones  funt  regulsp,  de 
quibus  nuncdicemus.  Vnaeft  exnoua  conftiturione  lufti- 
niani.cumquisteftamcntononapparcnteiurauit  fibi  Icga- 
tbrum  efle ,  deindereperro  teftamento  periurium  eius  dete- 
gitur.  Qiiocafuretradtaturiufiurandum.  Eftquehociu» 
ltngulareinreftamento,vtpbraquealia.  Nam  &idemre- 
ccptumefttranfa(5tione  quasnonaUter  rataeft,quam  fifiat 
inlpedis  cogHitisquc  verbis  ceftamenti.leg.de  his.  de  tranf^ 
ad.  Quarenonimmcrico  Gaiusoftendic  magnam  efle  ra- 
rionem  edidli  dc  reftamcntis  aperiendis.  leg.  i.  quemad- 
mo.  teftamen.  apcrian.  Nam  primum  rei  non  poteft  cx- 
quirivctitasapud  iudicemfineteftamento.  Ac  fi  quisvciic 
ex  teftamento  aliquid  petere,  cxpedit  teftamentum  edi  ac 
pioferrifideifaciendicaufa.  Deindedifficileeftfine  iudice 
tranfigere  de  re  omninoincompcrta.  Imo  idtotura  non 
eft.cum  cranfa<aioralisratanonfic,  &facile  fit  abearece- 
dere,fiquisforrecaufcturfeerrorcdu(5tum  tranfegiflc,  non 
infpcdis  videhcer  nec  cognitis  verbis  tcftamcnti.  Qiipd  au- 
lera ait luftinian.dubitatum  fuifle apud  anriquos,  mirum  vi- 
derinondeber.  Naraaiii,vrcredibjleeft,  h^rebant  rcirulsr 
deiureiuraado.  Aliiconfidcrabantdeteftamento  agi,cuius 
vetbanonfuifFentinfpe^ita ,  nuncvcritatemappaterc.  &e- 
lucere ex ipfa  infpeiftione  tcftamenri ,  qua  nii poteft eire  cec- 
tius.  Deindedetranfaiftione  idem  conftitutumclfe,qu« 
nonfitdiflimilis  iuriiurando.  Etinhorum  fcntenriamin- 
clinat  luftinianus ,  atque  ita  veterem  decidit  controuer- 
£am.        ^ 


Franc.  Vuareni  Comment. 

^^'^  bationum.  Vcrbaeaeiushscfunt  nnbonxfideicoDrraai- 

bus.necnon  etiain  in  ceteri$  caulis  ,  inopia  probauonnni 
pcriudicemiurciurandocaufacognitaresdecidioporter.lcg. 

inbonifidci.Cod.dereb.cred.  Sed  rdpondeoiu  arobigua 
oratione  accipicndam  efleeamintcrpretationem  quae  vitio 
caret.leg.inambigua.ff.dclegib.lquotiesidem.dercgul.iur. 

Alioquidicemus.mfiurandum  dcfcrri  cum  z&oi  ne  vnum 
quidemtcfterahabetjquiatuncmaximeinopseftptobatio- 
num.  Verius  eft  igitur  interprctationem  pctcndam  efle  cx 
Caio,cumprobationumcopjanonfuppetente  rcde&  vere 
dicaturdubiacaufaeflc.didlal.admonendi.hic.  Quatautcra 
dubia  fit  caufa  non  poteftin  vniuerfum  difEniri,  led  com- 
mittitur  iudicis  atbitrio.l.  j  .fF. de  teftib . pra:fertim  in  ludiciis 
bonarfidei.inquibuscftlatior  iudicispoteftas.di^aal  inbo- 
nxfidci.  Qupdautemdiciturpermitti  ex  integtocaufama- 

,i^,..v.wv.- --^  ji  .';a„c  fiminor  ideft,       eerc,ficaccipiendumcft,vtcontracxceptionemreiiudicatas 

,pus  rtatutum  non  «l^b^^fS^^^;-'^'*^"/-^^™^^^^^^^^^^^^  Lturrcplicatio.Nam&hocfcripfitCaiusdifl-erensdcexce- 

.c..pusquatuorannorum.l^h.Cdetempoie.nn^^^^^  pcionereiiudicat^.vtinfcriptiocapitisoftcnditlib.jo.ade- 

Necnosmoueredebetquodcxcepr,onesfuntperpe^u^     g        ^^^^^         i^^Neceflariamverononcflercftitutioncmia 
pure.§.vkim.dedoI.cxccpt.l.licet.C.deexccp.Non^^^^^^       integrum,al.bidocuimus  Ldiuus.dcreiudic. 
u„^»i>,rr  r.ipnHiimHphirexceDtione,vtitaaiCaro,  iciiii"  b        > 


C  A  p.     XXVIII. 

\Minorem  reftitui  in  integrum  adtterfus  deU- 
tionem  iurijiurandi. 

EStaIiuscafusinqUoretraaaturiufiurandum,cummmoc 
ietul.t&captuseft.leg.nampoftea.§.fin..norh,cDu 
phcicerautem  c^fuccurritur.  Nam  dature.vetus  d.o  qu=^ 
.dhucmanet  poftquam  i^^^tu.neft.^.xque.lt^ft.  u-d^^^^^^^^^ 

cept.&contra  exceptionem  iur.l.urand.  «PPO"'  ""f  ?;" 
tio  Prxtcreapr;etoripfcpoteftcognofcerefivcl.t,  nullada- 

uaaicne  velexceptionc.  Rertitutio  cnim pendetcx  arb.- 
riop".tor,s,quiv%u.queresert,animaduert.t.I.l^^^^^^^ 

fi  minor.§.vlt.de minot.b. Sed quomodocunqi  P;"»;/^^- 
ueniat  m.Don.&eum  reftituat  fiue  cognofcendo  de  toto  ne- 

Pot,o,fiue  dando  adionera  cum  exccptione  &  repl.cat,onc, 
p        '     ..  i_i j;  j;/v,,(;  fiminor.idelt. 


tenic 


hocertaccipiendumdchacexceptione,vti 
toria,quxnoncompetitfinereftitucionc.I.except.ones.7.cie 

except.  Namfibiprofpicetc  potcft  petita  reft.tut.oncpoit 
quam  impetratam ,  cxccptiofutura  eft  pctpctua. 

C  A  p.     XXIX. 

lujiurandum  reuocan  qiioddekttm  efifratt-^ 
dandorum  credttorumgratia. 

Sliufiuradum  delatumfitfraudandorumcreditoruin  g"' 
:ia ,  id  crcditotibus  obcfle  non  debet ,  vt  Vlpian.a.t  l.uam 
poftea.§ . (ed  &fi  quis.hic.  Eft  autcm  fpecicf  duplex apud  V 1- 

pi.inum.  Vnacumquisiutauitfenondebeie.cum  vidchcet 
rcuscfl^er.  Alteracum  quis  iurauit  fibideberi,  contcndens 
Llfo  le  creditorem  eflV.  Succurritur  ergo  creditoribus  ttau- 
datisvclcxceptionevclreplicationedata.  Et  notandurnert 
hicag,  Pauliana  adione,  qua  reuocantut  caqu«gefta  lunt 
in  fraudem  creditorum.  j.  itt  m  fi  quis  in  ftaudem.Inftitu.de 
aAio.licet  plinquc  diflenriant,qui  argumentis  niouentut 
ineptis,necanimaduettunthanc  adioncmqux  reftitutor.a 
fiue refcifloria eft ,  dido  § .  item  fi  quis. Inftit.de  adio.eam .- 
pfam  adlionem  efle  fapet  quaiuratum  fuir,fed  vtilem.leg.vk* 
Ccd.exquibcauf.maio.vtcgoaliasfufiusdifputauiad§.rar- 

{usJoftic.de  ad.on.bus. 

c  A  P.  XXX. 

tie  iureiurando  qttoda  tudice  deferttir  in  dubiis 
caujis-,  df  necejfarium  dtcttur. 

EXcipiturquoque  iufiurandumneceflarium.quodnona 
litigator.bus  fed a  iudice  defertur.  Nam  edi6lum  praito- 
rispercirctadiufiutandum,quodalterlitigatorumdefertal- 
tcri.vcipfiuscdicflivcrbaoftcndunt.  Eftautcm  aliudgenus 
iutifiutandi  de  quo  nunc  loquimur,defcrri  folitum  a  iudice  i- 
pfo  propter  inopiam  probationis,  &ncceflaiium  dicifolct, 
quia  non  cx  confenfu  litigatorum  iuratur,  ncc  fccufari  aut 
refcrripoceft.  Solentenim,vt  Caius  fcribit,iudices  indu- 
biiscaufis  exadbo  iureiurando  fccundum  eum  iudicaEC  qui 
iuraucrit.  Sedpermittiturcxintcgro  caufara  agere,fi  quis 
nouainftrumenta  fcinucnifle  dicat,qu,b.nuncfolum  vfu- 
rusfit.l.admonendi.hic.  Quxverbafjcintcrpretancurvul- 
go,  quafi  vclit  Caius  ob  fcmiplenara  probaiioncm  deferri 
hociufiurandura,vtputacumquisvnumteftem  habet.  Scd 
ego  iamdudiim  refutaui  hanc  opinioncm ,  &  fcripfi  quid  fen- 
tiiin.Iib.i.difpu.capit.}4-  Oftendicaufamdubiameflc,cura 
iudici  non  liquct  abfolute  an  condciBnate  dcbeat,  vt  quia  par 
eft  lorre  probatio  ex  vtraque  parte ,  vt  fipe  accidit ,  nec  faci- 
lc  poteft  difcerni  vtrius  probatio  inclior  an  ccrtior  fir.  lcg.  fi 
dtio.fF.  vti  poffid.  Citaui  locos  cx  vctctibus  authoribus  ex 
quibusapparet.eam  cflehuius  vctbi  fignificationcm.    De- 
monftraui  eriani  iquirarem  &  rationem  exigetc,vt  fic  inter- 
fretemur.  Sed  vfus forenfis ac  confuctudo  qua  dicitur opti- 
malegumintetptcs,  pronobis  facir.lcg.fideinterpretatio- 
nc.ff.de  Ifgibus.  Verum  opponitur  nobisrefcriptum  Dio- 
clctiao.  vbi  loquiturnonde  dubiacaufa,fcddcin«pia  pro- 


C  A  p.     XXXI. 

Variorumeffeciuum  iurifiurandi  breuis  enumeratio. 

DEdarato  efledu  primo  acpracipuo  iutifiurandi,re!i- 
quosftri6tim  percurrcmus. 
I.  lufiurandura  pro  veritatc  &  probatione  habetur.  l.f.J. 
dato.l.fed  &  fi.  § .idcm  fi  iuraucro,& feq.  Condemnarur ta- 
tacn reus  interdum  ad  p§nam  proptcr a<ftoris  probationcm, 
adquamiutantceononcondemnatur,vcfuptadiximu$.Icg. 

eum  qui.  hic. 

t     Iufiurandumhabecvimpadliconuenti.l.tutor.§.i.  hic. 

Vnde  dicitur  pbligatio  naturalis  iureiurando  tolli  ficuc  pafto 

Conuento.I.Srichum.§. naturalis.de  folut. 

j     Iufiuranduranouationislocoaccipitur.leg.quiiurafre.§. 

vlt.hic.  Quod  fic  eft  accipiedum.vt  cu aifloriurat,  veteri  ob- 

ligationi  noua  accedatobligatioremanereveteri  obligatio- 

nc,  Gcut&cumfentcotiaferturproaftore.adleg.i. Cod.de 

iudi. 

4     lufiurandum  loco  folutionis  eft.  leg.iufiuiandum.  27.I. 

tutor.§.i.  Hinc  tolii:  ur  obligatio  iurciurando  faltcm  natura- 

lis,  vt  iam  dixi.  Hinc  libcratur  tara rcus  quam  fideiufTor,  l.ia 

duobus.§.i. 

f     lufiurandum  habetur  inftariudicii.I.qui  iurafle.§.vlr.l. 

tutor,§.i.  Hoc  tamen  duplicitcr  accipi  poteft.in  primis  vc 

habcacurproreiudicata.l.  i.hic.vt  habeatur  ppolite  conte- 

ftata.Icg.nam  poftca.  §.fiisquitemporali.  Ptoindeficutlite 

conccftata  perpetuatur  obligatio  &  adio ,  quz  alias  cfl 

temporaIis,vta£lioiniuriaruro,&aIixbuiufmodi.I.vItim.C. 

quando libel. princ.dat.l.  cum  notiffimi.  G.  de ptsEfctipt. 30, 

anno.l.  i.C.dc  annali  cxcept.Ita  etiam  perpetuatur  iureiuraa- 

do.  l.fed  ctfi  reftituatur.§.ex  quibus.  de  iudic. 

6     lufiurandum  fimile  eft  acceptilacioni,  vt  lulianus  tit.leg.' 

iufiurandura.4o.hic.N0n  cft  taraen  vfqucquaque  firaile,ac- 

queideo  lulianus  ait,  pcrpetuara  certe  cxceptionem  parit. 

Namnaturalis  canrura  obligatio  tollitur  iureiurando,noa 

etiam  ciuilis.§.ique.  Inftit.de  exccp.  quam  certum  eft  accc- 

ptilatione  tolli.§.itcm  per  acccptilaiioncm.Inftit.quib.mod. 

col.oblig. 

Cap.  XXXII. 

lufiurandum  akerius  alteri  nequemcere,  neque  frodeffe, 

QVamuismagnam  vim  babeat  iufiurandum^vtex  iam 
diiSlisintcIl.gitur,  taracnhic  visadaliaspcrfonas  ron 
poiugitur.  Itaquc  reftedicitur  iufiurandumalterius,  alreri 
neque  nocerc  ncquc  prodclle  I.  j.hic.lcg.eum  qui.§.fi  petcn- 
ti.de  publicinremaft.  Hincnafcitutquxftioquam  trailat 
Vlpianusfubobfcurccap.  .5.  Duo  eranrpatronieiufdcmli- 
berti  Titius  &  Mxuius  :  Titius  litigat  aducrfus  huncliber 
tum  vel  dc  toto  iurc  pationatus  vcl  departe,  nihil  rcfert. 
Majuius  incerim  tacituS  expcftat  cucntum  iudicii  Ticiani, 
fperansforc.vt  Ticiovii^ofoluspatronusfit,  Tandem  Ti- 
tios  deculic  iufiurandum  teo  ■■  ifque  iurauit  fe  Lbc; tuni 

eius 


Exim. 
flum. 


Jn  Tif.  II.  de  lurelurando. 


etusooaellet  Msuius  compotcnife  voticflc  putat  exclufo 
Titto,&hxredicatcm  defundi  iam  libetti  petitquafi  folus 
ficpattonus.  Ofleruntei  hxredes  liberti  dimidiam  partem 
quaiinonfolus  patronus  fit,  fed  cum  Titio.  Miuiusobiicit 
iufiurandum  liberti,  quo  faacc  lis videtur  decifa  efle.  Quiftio 
eft,an  illud  iufiurandum  ei  profit.  Vlpianus  aic,non  proderfe, 
quia  res  inter alios a£ta ,  &c.  Nam  etfi  iufiurandum  liberti 
qualemqualem  inducac  pr^fumptioncm  &  coniedluram  pro 
MaEuio,tam«nincaufa  Mxuiana  provcritatc&  probatione 
n®n  habebitur.l.a{cntcntia.deappel.l.fa;pc.  dereiudic.l.fi 
(alpeSt3.Ac  inotfic.  teftara.  Qupd  autem  hic  obiicitur  de  iure 
•caekendiquomodoaccipiendumjdeclarauimusl.i.deiure 

«ccre(c.c.i7. 


De^^ 


murto. 


Cap.  XXXIII. 


PEriurus  eft ,  qui  fciens  &  ex  aoimi  fententiafalfum  iurat. 
1.  qui  iurafle.  hic.  Hinc f ormula illa iutifiurandi,  Si  fciens 
fallo:dequadiximusfupra.  Ethocaccidic  fiucquisiuretali- 
qaid  ita  ene  aut  non  e(Ie,fiue  iurct  aliqaid  fe  fadurum  aut  n  6 
fcMfturam  dccipiendi  animo.  Non  crgo  quifquis  falfum  iurar, 
peierare  dicitui  :  redleque  Chryfippus  ha:c  duo  diftinxic 
'i7r(op**r»)tf»j  4ii/,/ip»«»,  ficut  Nigidius  Figulus  mcciri  &  menda- 
cium diccre.Gell.lib. ii.c.i  i .  Qui mcntitur,inquic, ip(e non 
f  allitur,  fed  alium  fallcrc  conatur :  Qui  mendacium  dicit,  ipfe 
fallitur.vir  prudens  pra:ftare  debet,ne  mentiatur:prudens  ne 
nicndacium  dicat.Ex  quo  intelligitur,eum  peicrare,qui  aftu- 
te  violat  iufiurandum ,  quia  fciens  fallic.d.l.  qui iurafle.  hic.c. 
quacunque. z i.q.  j .  Vt  captiuus  illc Romanus  qui  cum  iuraf- 
fecfe  in  Pcenorum  caftra  redicurum ,  paulo  poft  quam  crat  e- 
greflus  e  caftris,  rediit ,  quafi  aliquid  eflec  oblitus :  &  Roma: 
poftcaremanfit.Cic.lib.^.Offi.Cuinondiflrimilecxemplura 
eft  apud  Clementem  Alex.  lib.  Stroma.  i.  dc  co  qui  Laidem 
promific  ducerc  in  ciuitatem  fuam:  Dcindc  latebram  periurio 
quacrens,imaginemeius  Laidem  a  fc  vocatam  coUocauit  in 
ciuitatc.  Callidum  fane  &  vcteratorium  id  cft:  &  ea fraus,vt 
aitCicero,  diftringic  magis  quam  diflbluicperiurium.  Non 
poteftautem  abfolutediftiniri,quomodoverba  iurifiurandi 
accipienda  fint,  led  quacunquc  in  fpecie  vir  bonus,  pius,reli- 
giofus  &  ptudens  facile  interpretabitur.QiiaEftip  difficilis.eft, 
&magnopete  agitatadeco,  quiincidic  fortein  latrones,  8c 
inortis  metu  coadus  iurauitfcdaturu  cisccrtampecuniam. 
Ec  Theologifere  cenfent  iufiurandum  feruandura  efl!e  pro- 
pter prasccptum  diuinum,  ReddesDoMiNoiuramentatua. 
Matth.fiap  y.  Etidenttepcritutin  quibufdam  conftitutioni- 
bus  pontificiis,  cap.  fi  vcto.dc  iureiur.  in  Dectctal.  Non  pati- 
untur  hi  exceptionem  addi  verbis  prxcepti  diuini.Et  hoc  fua- 
Jcre  videtur  religio  erga  Dcum,  quafi  q)  Deo  promittitur  aut 
inuocato  Deo,  &  quafi  teftc  adhibito,  id  maiot  c  cij  t  eligione 
&  reuet  entia  fcruandu  fit.Et  fane  vir  pius  &  religiofus  mallet 
rem  fuam  amittere  quam  hociufiurandum  violare.  Et  excanc 
eciam  echnicorum  veceru ,  qui  nefas  hoc  cfle  duxerunr.  Gcll. 
lib.y.cap.iS.VnumeftmemorabileapudCicero.lib.^.Offic. 
deManlioTorquaco:quodipfiusverbisrefcram.L.Manlio 
AuliF.quumdi6latorfuiflet,M.PomponiusTrib.pleb.diem 
dixic,quodis  paucosfibidiesad  didaturam  gerendam  addi- 
diflet:criminabatut  etiam  quod  Ticium  F.qui  poftea  eft  Tor- 
quacusappellatus,  abbominibusrelcgafret,&ruri  habicare 
iuffiiret.Quod  cu  audiuifTct  adolcfcens  filius  negotium  exhi- 
berip3tri,accurrifle  Roma.&cumprimalucead  Pomponij 
domum  venifle  dicitur.  Cui  quum  eflet  nuntiatum,  quod  il- 
lumiratumallatuiumad  fealiquidcontra  patrem  atbitrarc- 
tur,furrexitele6lulo,rcmotifqueatbicris,adfeadolefcenccm 
inflicvcnirc.  Acille  vtingrefTus  eft,  confeftimgladiumdi- 
ftrinxit ,  iurauicque  fe  illum  ftatim  intetfedlurum,  nifi  iufiu- 
randum  dcdifTec.fe  patrem  miflum  eflc  fa(^urum:iurauit  hoc 
tcrrorc  coadus  Pomponius,  rem  ad  populum  detulit,docuic 
curfibi  caufa  defifterenccefreefrcr,  Manlium  miflumfecit. 
Tantum  temporibus  illis  iufiurandum  valebat. 

lure  aucem  ciuili  ratum  non  habetur  hoc  iufiurandum: 
quiarefcinditur  quod  metu  geflumeft  cdidio  prxtoris.l.  i. 
deeoquodmet.  cauf.  Namxquum  vifum  noneft  pritori, 
racum  id  habeci,  qucd  cx  voluntate coa(^a  magis  quam  Irbe- 
ra  proficifi.icur.  Qua  de  re  difTerit  Arift.lib.  j.  Ethic.Hajc  ratio 
policicaeft,  &  obiet^acutin  foto,ncunque  difpuccncdebac 


ZI5 

re  Theologi.Pontificii  quadamtenus  imltatifunt  excmplum 
luf is  ciuilis ,  &Tatenturcumquiiufauir,teneri  iureiurando, 
fcdgratiamei  facicndam  eflea  Pontifice.cap.  verum.  deiu- 
reiur.c.alius.c.nosfanAorum.c.authoritatem.c.iuracos.if. 
quasflio.  6.  Sicucimpetraturreftitutioa  pritorevel  eciama 
principe.l.Imperatorcs.ff^admunicip.  Anautem  petiurium 
Romanoiurepuniaturficutaliaferedeliaa,dubitatur.  Sed 
vcriusmihividecur,puniriextraordinem,  qHod&  aJiasde- 
fcndilib.z.difp.c3p.37.  Nccverc  dicitur  Romanosvicioni 
diuinihocadmiflumrclinquercvoluifle,quafi  Deum  vin- 
diccmcflefufficiar.  Namcenfoites  Roma-animaducrccbant 
in  periuros;ncc  vlla  de  rc  iudicabant  diligentius  quam  de  per- 
iuno.vtaitCiccro.  Acplxraque  legunturexempla  taliuma- 
nimaduerfionum  apud  Ciceronem,  Valetium,Gellium,&  a- 
Iiosauchores.  Etlocifuntmultiapud  lureconfultos  noftros 
dchac  po:na.  Vnuseftapud  Vlpianumdeeoquiiurauitpec 
gcnium  principis.&peicrauit.qui  fuftibus  caftigatur.l.fi  duo. 
§. vlt.hic.  At  tamerfi  facile  conccdam  hoc  genus  pcenz  ftatu- 
rum  non  efle  aducrfus  eum,  quiper  Deum  iurauit:  tamea 
coritcndo  pcena  extraordinaria  puniendum  efle,  vtex  aliis 
locis  quos  mox  proferam  apparebic.  Alius  locus  eft  de  eo  qui 
pignorafua  efleiurauit,  &  propter  petiurium  ad  tempus  exu- 
lat.l.vlt.decrim.  ftellio.  Namftellionatui,cuiuspO£nacerta 
non  cft,  fed  excraordinaria  &  arbitraria ,  accedit  crimen  per- 
iurij.Itaque  ftatuicurpoena  exilijccmporarij.  Aliuseftlocus 
Pauli,  vbiaicnonretradaci  iufiurandum  pra:cextu  periurij, 
fedfufficcrcj^eriurij  poenam.Quibus  verbis  oftendic  Paulus, 
iudiciomeo,  agi  poflcnonciuiliter,vtcaufadcci(arctra6le- 
tur,fed  criminaliter,  vt  pcriurium  vindicetur.  Nam  quod  Ac- 
curfius  intcrprctatur  de  vltione  diuina,mihi  videtur  meptura 
cfle.  Etanimaduertendumeftloqui  Paulumdeeo  quiiura- 
uit  fimpliciter,necdiftinguereaftper  D  e  v  m  ,anpctptinci- 
pemiurauerit.  Nam&aiibiidera  Paulusapertcoftendit,  vi- 
deiidii  cfle  nein  iudicio  ciuili  prxiudicium  Sac  iudicio  ccimi- 
nali,in  quode  periurio  quasratur.l.in  duobus.f  vltim.hic. 
QuemPauli  locumcgolupradeclaraui.  Noninficiorfane 
legem  de  poena  periurij  Roms  latam  non  efle :  fed  dico  cen- 
foresqui  praefcdticrantmoribus,  notarifolitos  fuifleperia- 
ros,  quod  pcrfpiccrcnt  nihil  bonis  moribus  magis  contra-! 
riumefle.  Hinc  Cicerohb.z.delegib.air,  Periurij  pcenan» 
humanam  eflc  dcdccus,  ideft,  ignominiam  &  nocamqu» 
inuricur  a  cenfore.  Dcindc  f ublatis  cenforibus ,  magiftratus 
quorumde  criminibus  craccognitio,  coeperunt  extra  ordi- 
dinemperiuros  coercere&punire,  cum  pcEnacerta  ftatuta 
noneflet.  Siciudiciumdedolo  paulatimvenitin  vfumpoft 
C. Aquilium  Gallum ,  cum  dolus  malus  legibus  non  vindica-j 
retat.  Qupd  autcm  aic  Alexander  Imperator  ,  periuriuni 
folum  Deum  vltorem  habere,  quomodo  accipiendum  fit, 
dcclarauimuslib.z.difp.c.ij.  '^ 

I  N    T  I  T.     III.    D  E     I  N    L  I- 

TEM       IVRANDO. 

Paradoxa  qu^dam  qua:in  hac  hx-rtAl  defen- 

duntur,publice  difputaca  Biturigi- 

buSjannoijj^. 

I  T  y/turandum  in  Ihem ,  cur  in  certU  tmtunifudiciis  deferAtKT, 
JL     tJerA  tradtta  ratto,^fta  adhneab  interpretihu  ammadtterfii 

non  fmt. 
t      In  iis  tantffm  aEiionihns ,  cjua  a4  refiitHendttm ,  non  auter» 

addandumy  tradendumve  competunt ,  in  Ittem  iurari. 
}     /«  ailione  vi  bonorumrapterHm,  quia  arbitraria  non  */?,»» 

lUemnoniurari^ 
4     Sinummi  depofiti  non  reflitHantur ,  cur  iuftHrandHm  iu  /»» 

tem  iudex  non  deferat. 
f     fntelfeciw  vertu  l.nummi.de  in  litem  iuran. 
<»      IntelleElHil.i.^.decontrah.empt. 

7  Obfcnrum  nonejfe,  quamobrem  in  aBione  de  dolo  in  Utem 

inretur,  Itcetrecemiorestnea  re  multam  htt/ttauerint. 

8  NouarattoneconfirmatacSmMnii  D.opinioe.vifiimantiumf 

in  iureiftrando  in  lttem,novttlttatem  modo  JpeUatam  ej]e, 
vcrHmttiam  ajfcihene,  futjingularem  vtiifttttetxcedar. 


5  eyfccurf.  Bdrto.Bal.Pau.  Akx.  lafett.cumplmf^ue aliisin 
intelieSiii  l.ftper  alium.§. tn  eum.ff.  ne quu  eum  qui  in  iut 
voca.toto  calo  erraffe. 

10  Z>eri4tfenfnil.videamus,inprine.tieinlitemifiran. 

1 1  Curtn  a^!one  adexhiOendu,  ^ut  adreftituer.dum  non  com- 

petit,in  laem  turetur. 
II    Bontfidetvocabulum,<}UfdJtgnificetapudfureconfultos. 
I  j    Iudictaftri£la,ac  bon<ifidet,cur  lic  appellata. 
14    Cur  veteres  certa  tantum  ludicta  bonafidei  ejfe  volueruntj 

aliataprobabilii  ratio:ea,  <jua  Alciatiefi,  reteiia  ac  cenfu- 

tata. 

I  f     Explicata  defenfa<jue  Bar.  epinio  affirentii,  contraElum  bo- 

ndfidei,  cut  doliu  caufam  dedtt,  ipfo  ture  nullum  effe,frtter 
communem  emnium  tnterpretumfententtam. 
i s    DecLiratm obtter  vulg<ut[]iinui§.pa^Ui nepeteret.leg./iv- 
nuiydepaElis. 

1 7  f^nde  exceptionii  appellatio  emanarit, 

1 8  StipuLitio  dolo  inita,  cur  tpfo  ture  nttlla  nonfit,noua  ratio. 
ip    Cur  apiid  veteres  lureconjuhos ,  doli,  item^uepaUi  exceptio 

bonifideiiudtciiitnejfe  dicatur. 
10   Bontfidei  verbum  cjttam  vim ,  ^  fignificationem  hnbeatp 
(urttum  non  intellexijfe. 

II  Locu«  Ciceronis  expticattis  lib.  5 .  de  efiic. 9 . 

Z2   Albertcum^ FulgofiumexifttmantesinaEiioneexemptoin 

litem  non  turart,  reEiiiif,venuJ^^fentire ,  e^uam  ceteros. 
15    lafonu  Alayni  cautllationes  fubmotdi ,  quibut  tllerum  argu- 

menta  refellere  conatur. 
24  HdLcdne, Quantiinterefi,^ Quantiinlitemiuratumfue- 

rtt,multum  dtffierre. 
2  f   /«  iu  tantum  bonafidei  iudiciii,quibui  ad  reftituendum  a- 

gitur,tn  litem  iurari. 
i<j    hijfolnitu  nodfu ex l .ei,apud ejuem ff.depof. 
27    In  ttfinttum  turareapud  ZJlpianum  qutdfit. 

2  8  TaxAtionem  iudicu  tn  tureiurando  tn  Ittem  duplum  verd 

aJitmationiiexcedere,contraBart.^ceter«s. 
29   An tudex in  litem iufiurandum deferrecogatur, 
j  o    ludtcem  regulartter  tufiurandum  tn  Ittem  ab  aSrore  prafti- 

tumfecjHi  debere,pro  Fnlgojio  contra  communem. 
}  I     Cuiu4  doligratia  tn  Itiem  turandum  lit. 

3  2  Aduerfut  h&redeob  defunBidolum  nonuti^uaiti  liteiurari. 
} 5  Culpalata,leuie,i^leutffima,cjUofenfuin tureacciptdebeat, 
j  4  SicHt  ob  dolum,tta  ettam  ob culpam  latam  tn  Ittemiurart. 

j  y    Lata  cf.lpa  tn  efuibtu  cstfibiu  dolo  comparetur,  vulgo abin- 

terpretibtu  tntelleElum  nen  effe. 
j(j    Recitata  breuiter vulgaris doQrinade aBionib.  arbitrariie. 
}7   Qjeatuor  regulas  Bart .  tn  t  hoc  ediElo.de publtc.faljas,  vnatj^ 

Lttttra  omnescircumducendat  ejfe. 
1 8   Qtiod  D.fomniant  ex  cotemptu  iudici^  arbitrium  ^uoddam 

nafci,  cjtio iudex in  litem  tufiurandum  deferre ,  aut adcer^ 

tam  pecuniam  cendcmnare  poteH,  tam  attenum  a  vero  ef- 

fe,e]uam  eti  vutgo  receytum. 
59    Falfam  effe  vulgarem  regula ,  ejna  traditum  eft,omnesaElio- 

nes,  ejiitbiu  ad  rejlttuendum  agitur ,  arbttrartas  ejfe :  quia 

tudcx,^c. 

40  Confutata  intcrpretum  deliramenta ,  in  enarratione  horum 

verborum,vetexnoXalicauJaJeruumdedat.tn§.pr<cterea, 
deaElio, 

41  /«  aEitonibus  arbitrariis  iudicem  nihilcentra  ipfarum  natu- 

ramarbitrari. 
4 1  Quo  ftnfu  acctpiendumfit,  (jmda  luftiniaHo  fcriptum  eff, 

omnia  itidtcaabjolntoria  ejfe. 
4}    Tict  vedicattonem ex numero aEiionum arbitrariarumejfe. 
44   Explanattol. qutreftituere.de reivendtc, 

4  j    Aclio,  cjMa  td,<jHod  certo  loco promiffum  efi,  altbipetitur,an 

tnnttmerum arbitrariarum  refirendaftt. 
4(J  AihentefHium,  1\omanorum<jHeveterum  ritiuinferendis 
fententtt4, 

4 7  An  aEitones noXales fint drbitraria ,  ^ verba §.prsterea, de 

aEiio.eopertmentia  verofiio.germano^fenfiit  reftttuta. 

4 8  Arbttrarit  aftriEiis et  bonafidet  aEiiontb.quemodo  dtfferat. 

49  InftrtElie  tfidiciu  cjuando  tufiuradum  in  titem  deferendufit, 
fo    Dectaratat.fiquando.C.vndevi. 

f  I     Dectarata  item  t.  nequid.de  tncend.ruiH.(ftiaufr. 
f  1    s^«  abf^  probationti  difficultateinftrtElis  iudtciis  i»  titem 
iuretHr,(£conctltatAll.femper.%.in  hocinterdtElo.ff.quoi 


Trmc.  Duareni  Comment. 


viautctam.t.  quitabutarum,  defurt.Q  l.  a^gentaritti.^. 

cumautem.de  eden. 
y  }    5»  pecunia  tnfaccute  fignato  depofitafit ,  eumq^  refignatum 

depofitarius  reddat ,  m  deponentii  turtiurando  ftandum 

fit,&c. 
^4  IntetleEifu  l.fiduo.^.fi.ff.deiureiur, 
f  f   AEiionemexteftamentobonafidetnoneffc^inibiqutdam 

denaturaftriElarii,&  bontefideiaEiionumcognitu  digna. 
j  <S   CuraEitefuneraria,(^fimitesaEitonesinbonum  ^aquum 

concepta,  bonafidet  nonfint. 

M  A  R  T  I  A  N  V  S     L  I  B.   1111. 

REGVLARVM. 

IN  adionibusinrem,  &inad  exhibendum,&in 
bon^  fidei  iudiciis,in  litem  iuratur ,  fed  iudex  po- 
teft  prsefinire  certamfummam,  adquamvfque  iu- 
retur.  Licuitenimeiaprincipionecdeferre.  Item 
etfi  iuratum  fuerit, licebic  iudici  vel  abfoluere,  vel 
minoris  condemnare.  Sedin  liis  omnibus  ob  do- 
lum  foluminlitem  iuratur,  non  etiamob  culpam: 
h^c  enim  iudex  ^eftimat.PJane  interdum  &c  in  adio- 
ne ftridi  iudicij  in  litem  iurandum eft ,  veluti  fi  pro- 
miftbr  Stichi  moramfecerit,  &  Stichus  decefferic: 
quiaiudexieftimarefinedelationeiuriliurandinon 
poteft  rem,quiE  non  extat. 

PAVLVS    LIB.    XXVIIL 

AD        EDICTVM. 

Alias  fiex  ftipulatUjVelcxteftamentbagatur,nonfo- 
lecinlitemiurari. 

tti  aElionibus  in  reni. 

VoD  Martianusde  adionibus  inrem 
generalicer  hicfcribir,  exviverborum 
apparet,  non  derei  vendicatione  tan- 
tum,  verumetiam  de  adione  Publicia- 
na,  bypothecaria ,  confefToria  &  nega- 
toria  accipiendum  clPe^idque  plirifcjue 
aliis  lurecofulcorum  reiponfis  expref- 
fiim  eft.l.  qui  reftituere,  de  rei  vindic.l. 
Nefennius.J.  fundum.  de  reiud.l.eum.qui.de  pub.Ieg.fi  fun- 
dus.§.invendica.dcpigno.l.harum.fifer. vindic.  Scd<:urin 
hispocius,  quaminex  ftipulatuadione,autex  teftamento, 
qux  in  perfonam  funt.in  li  tem  iuratur?!.  noftra.in  fi.cum  feq. 
An  quod  cum  in  rem  adione  experimur ,  non  perfonam  no- 
bis  obligatamefte,  vtinaliis,  fed  nosinre  petica  iusaliquod 
haberecontendimus:ideoqueineaprobabiIior  affedio  no- 
ftracflevidetur  ?  QuodCurtius,  &Deciusexiftim3uerunt. 
Mihi  autem  paulo  diligentius  hicconfideranti,  fanequam 
infitma,  & leuis  h^c ratio  femper  vifa eft.  Nam  fi  mihi  ftipu- 
lanti  rem  aliquam  promiferit  aliquis.qux  maiorum  meorura 
quondam  fuit,  cxempli  caufa,  vel  in  qua  ipfi  fcpulci  iunt,  aut 
domum.inqua  fum  cducatus.is  quanti  in  litem  iuraucro,non 
condemnabitur.Obeastamencaufas,l.fiin  cmpc.fF.de  niino. 
leg.i.§.&  alias.  fi  quid  in  ftaudem  patr.  aut  alias  huiufcemodi 
iuftamafFecSioncmefledicimus.Itemhociafiuranaumffm- 
perad  iurantis  afFedionem  referri  necefTc  noneftjvcrccfte 
nonnullicontrareceptamvulgofententiamopiaatirunc.Fir- 
mianus  inrepcrtorio.  Nampoteftadtorjquifortafiisnnlla 
afFcdlionc  vtilitatem  rci  excedenteducicur, qiiancumiihire 
verafuare  noncarere  expediatjiureiurandodcciarare.i.--  i- 
deamus.verfic.  nonenim.fupraeod.l.pen.infii.eod.l.;.J.in 
hac,commod.Vc  igitur  ipfe  quod  fentio  aperiam,ratio  ii:  pri- 
mis  attcndenda  mihi  efte  videcur,  quamobtcm  hociufiuran- 
dum,dequodifputamus,comparatumeft. 
1     Quaequidem,cuminaIiquot  lureconfulrorum  Relpon- 
fis extet, iifqueminime obfcuris,  mirum eft ab  inrerprecibus 
adhuc  cam  aucnon  intelleiftam  omnino,  aut  certe  parum 
animaduerfam  fuiftc.  Ait  onim  Marcellus  lib.i  S.Digcftorum, 

i.fi 


In  Tit.  IILdeinlitemii4rdndo^ 


l'fitutor.infraeo.  Sittitorremadn[ti,ijiia»tpa/]ldet,  rejitttte- 
^eRolit,  non  ittjuum  ejfepretio,  tdeji,  quantt  res  efi,  htem  itfiima- 
^i,cum  c^  contumaciapuniendafit,  ^ arbttriopottus  domint  rei 
Pretium/latue»dum/it,petefiatepetitori  in  litem  iurandt  concejfa 
Sed  &PoinponiusadSabinumait,  1.  iicumdos.  §.fin.curnl. 
(cq.rcrumamor.  Si  mttlier res ^uas amouerit ,  nonreddat,it/fi- 
tttari  debere  rejpttidit,  ^uantii»  litem  vir  turauertt :  tjuod  nonjit 
ttjuuminuttumfuoprettores  fttaivendere.  Exqnibuslocis  pcr- 
Ipicuum  eft,  huiusluris  duplicem  rationem  elFe :  Vuam,qaod 
contumacia  eius  ,  qui  iudicis  prarcepto  nonparet,rempeti- 
tamreftitucreiubeniis,poenammereatur.Ai;erair,qiiiacum 
venditiones  libers,  voluntarixque  efle  debeant,  licut  reli- 
quagenerarerumconirihendurua>,eaqaeiibefcasdi]abusin 
rebus  roaxime  ccroatur,  nempe  vtnequisinuitusremkiam 
cogitur  vendere ,  l.nec emere.  C.de iurc  deLber.  vtque  libe- 
rum  fit  vcnditoti  pretium  rei  fuij  definire  quodcnn  que  voiue- 
rit :  aiquiffimum  eft,  vt  vcnditori.cui  ob  aduerfarii  conturua- 
ciam  imponiturvendendinecc(utas,l.  ciusrei.derei  vend;c. 
faltempreriiftatuendiaibitriumrclinquatur. 
1  Hancverorationemquisnonvidetioadiioneex  ftipula- 
tu,  aliilque  locum  non  habere,  qua:  ad  dandum ,  tradendum, 
faciendum  ve  compctunt  ?  fcd  in  iis  tantum,  quibus  adrei 
reftitutioncm  agimus,  fiuecarescorporalis,  fiue  incorpora- 
lis  fir.  difta  leg.  harum.  Nec  multumrcfcrt,  a<Sio  in  rem, 
an  in  perfonam  fit ,  qua  remnobis  reftituipetimus  :  vreie- 
ganter  Vlpiaauslib.i.adedi(itum  fcribit.didl.lc.qui  reftitue- 
re.  Proindc  in aftionc Fauiana ,  l.tenetur ,  fi  quid  in  frau.pa- 
tro.  &  rerum  amotarum ,  di6J:a  leg.  fi  cum  dos.  licet  vtraque 
pcrfonalisfitjinlitcmiuratur.  Antequamtamenhuic  iurim- 
rando  locus  fir,  necefle  eft ,  adlionem,  qui  intenditur,  ex  nu- 
tti.ito  ai  bitrariarum  efie,  de  quibus  infra  fuo  loco  dilleremus. 
Idque  ciufdem  Vlpiani  verba  apcrtc  indicant ,  cum  ait  dift.  1. 
qui  reftituere.  Hitcjententiageneralis,  fiue  interdiUaJiut  aiiio- 
ttes,  (^fiue  in  rem  ,Jtue  inperfonam  fint .  ex  ^utbiu  arbitratu  iu- 
dtcis ^uidrefiituttur ylocum habet.  Non  hoc  iufiurandum.ad 
puniendum  eius  contumaciam,qui  arbitrio,  feu  pr.xcepto 
iiidicisnonparer,quodante  condemnationem  interponitur 
1  maxime.comparatumcft. 

3  Quaproptetexiftimoinadioncvibonorum  raptorum, 
tc  aliis  limilibus ,  qux  arbitrarix  non  funt,  licet  ad  rei  propria; 
teftitutionem  dentur,  in  litem  non  iurari. 

4  £x  iamdiftis  confequitur,Sinummidepofiti  nonrefti- 
tuantur ,  non ideo iuriurandum  inlitcm  a iudice  dcferendum 
eflel.nummis.Iupraeo.nontam  quodnummotum  nuUa  fic 
probabilis  affedio,  v t  Accurfius ,  &  csteri  vulgo  crediderunt 
(iam  cnim  confutata eft eorum  opinio ,  qui  hoc  iufiurandum 
ad  affedionem  folum  referri  volunt )  quam  quod  ( vt  Vlpia- 
Dus  ait)  certafitnummorumsftimatio.  Cum  enim  nona- 
lius  fit  huiusiurifiurandifinis,quam  vtdominusceifuxpre- 
tium  ftatuat ,  darum  eft ,  ad  cas  res  tantum  id  pertinerc,  qua- 
tum  preciaincertafunt,  &fecundumIocorum,  temporum- 
que  varietatem  mutabilia.l.pteciate£um.§.Hn.  ad  legem  Fal- 
cidiam. 

f  Quo  d  autsm  dc  nummorum  zftimatione  Vlpianus  (cri- 
bitjdidt.Icg.nummis.  quantum  ncgotii  intetpretibus  cxhi- 
buetit ,  exiplorum  commentariis  inteliigi  poceft-  Nos  ve- 
rorem  nonadeoobfcuram,aut  difficilem  iudicantes,  atbi- 
tramur,earumrerum  .quiinmercisnumero  habentur,x- 
ftimationemincerram  ,  &mutabilemeire,eamquepecunia 
numerata  fieri :  quoniam ,  vt  Ariftoteles  ait ,  /^eif  «to)  Wt» 
t<>y.!<rfiut'k.  iAt «»»»w.- (quod  labolcnus  lcribit.l.fi  ita  fideiuffo- 
rem.  de  fideiuflo. )  merce  ne^uatjuam  tfiimantttr ,  eorumtjue 
ttrta  ,ferpetua  ,^  immtitabilis  efi  tfiimAtto  i  qutcsmque femel 
fublice  confiitutafuertt. 

t  Hiic  pertincnt  elcgantiffima  Pauli  verba  dc  cmendi.ven- 
.  dendiqueoriginediflercntis.l.i.decontrah.empt.  Eie^a,in- 
quit,  materid  efi ,  cuius  publica,ac  perpetua  tifiia/atto  difftculta- 
tibuspermutationum  tttjualitate  tjjuantitattifuhuentret,  eai^for' 
tuapublica  percufia,  vfum ,  domittium^prebet,  ncn  tam  ex/ub- 
fiantia  ,ijuamex  efuantitate :  td  efi,  publicA  illa  teJitmatione,ijua 
ijuanti localii (it,inttll'gitur.?iU^Otc\ts\i.l.  Politi.C.  6. 1.  quz 
extrinrecus.de  vetb.oblig. 

7  Sed  dc  nummis  ,  quod  ad  noftrum  inftitutum  attinet, 
latis.  Nunc  videndum  cft ,  cur  in  adlionc  dcdolo  >  qu.ein 


ti7 


rem  non  eft ,  in  liteui  iafafjr.  Qna  in  tt  Curtfus  addabican* 
relponJit,  hancadiionem.cumdCtionCj  q  lodmecuscaulat 
tantam  affinicatcm  babere,  vtcumvna  mtre  peifona!is,al- 
tcr.i  vero  in  rem  fcripta  fit,  v:x  vila  racio  taucjediucrfitaiis  ap- 
pareat.I3arc.inI.lcJliexdulo.rt.dcdolo.  Q^naergo  inacbo- 
ne,  quod  metuscaufa,in]icem  iuraiurjCunicquenseHe,  & 
in hac quoque in licem  inriii.  At cum inter hasactiones difli- 
milicudmemeflenon  ncget  qu'"dcm,  {eddiifimilitudinisra- 
tioneni  non  efle  fibi  pcrlpedtam  fateatur,  aliunde  qua:fitis 
argumentis  eum  impetere, qni  fuo  ( vt aiunc )  mucrone con"- 
ficitur,fiiperuacjneuslaboreirec.  Jtaquere(pondeo,nona- 
liam  rationemefle,  quamquodhxc  acStiointercassc-cenfe- 
tur,  ex  quibusarbicracu  iud  cisqi.iid  rffticuicur.  Naminhis 
aftionibus in  licem  iurari ,  nos paulo anteadmonuimus.  Id- 
quc  oftenduncVlpiani  vcrba  iibroadediflumii.l.arbicfio, 
dcdolo.  liArbttrto  tudtcis  tn  hac  ^uocjue  aSiione  refiitntio 
comprehenditur.  Et  ntfifetjuatur refiitutio,/e<juitur condemna- 
tio  tjuantt  earesefi.  Actauiecfi  hacadionenon  rem  meam, 
led  quxmeaaliquandcfair,reftitui  petam:  cidemratio  ca- 
nicn ,  aut  ctiam  maior ,  &  hic in litem  iurari fuadet.  Nam  fi  in- 
citeris  contumacia  tancum  eiuspunitur  ,  qui  rem  fortaffis' 
antea  finedolopofleflamnonreftituic:  quantomagisin  hac 
adione  iurabitur,  inquanonhuiuimodi  tantum  contuma- 
cia,  fed  ctiam  admi^lus  iam  inde  ab  initio  dolus  arguicur  ?  Et  i- 
ta  quoquc  Curcius  ipfe  poftea  ienfifle  mihi  videcur.Hinc  per- 
lpicipoteft,quamlacepaceat  inhac  di/putatione  ratio  iama 
nobi.s  commemorata. 

8  Scd  &  eadem  ratione  aliaquiftio  a  recentioribus  agi- 
tata,nififallor,decidipoi,eft.  Vcrumin  hociureiurando  ve- 
ra  rei  a^ftimacio  ,  fiue  vcilicas ,  an  vero  iurantis  afl^edtio  (pe. 
(Standafit?  Etfancmulrainvcranquepartcmprobabiiia  ad- 
diicuntur  ,  qui  fufius  in  hoc  loco  tradtari  non  cft  neccfle. 
Tantum  dico  ,  hoc  iufiurandum  mihi  vidsri  fic  ad  iurancis 
vtilitatem  rcfercndum  ,  vc  ipfius  quoque  affedtio  nonnun- 
quam  attcndenda  fit.  Nam ,  vt  aliorum  argumenca  praecer- 
niittara  ,  quod  dicitur  ,  In  vcnditioncpretuimrei ,  arbitrio 
domini  ftatuendum  tfle  :  dubium  non  eft,  qui  pcncraliiet 
accipiendum  fit ,  adeo  vt  fi  rem  a  domino  emere  volens,  ptx- 
ter  luftum  ,  &commune  pretiumgrandemei  pecuniam  of- 
fetat ,  ad  compcnfandum  id  quod  intcreft  ipfiusre  fuanoii 
carere,  affedtioni  venditoris  nihilominus  induigendum  fir, 
qux  Quidem  iu  equis  ,  canibus  ,  rcbufque  aliisnonita  valde 
neceitariis  ,  aut  vcilibns  ,  immodica  plerunqueconipicitur: 
ac  qai  modus  eft  in  his  rebus  cupidicatis  (vcaitCicero)  id 
&  xftiinationis  eflefolet.  Nihiletenimlurecautum  reperi- 
tut ,  quo  Lbertas  eain  rerum  venditionibus  minuatur  ,  re- 
ftringacurve.  QuoJ  cum  ica  fit ,  idem  in  hoc  iutciurando 
vtique  obferuabitur  :  nifi  forte  quatenus  ludcx  nimiam  il- 
lam  iurantis  affc6tionem,  taxacione  adiefta  ,  moderandam 
elTe  arbicratus  fueric.  Condudendum  cft  igitur,inhis  tan- 
tum  adionibiu  in  !i;em.iurari,quibusadrem  reftituendara 
agimus.  Cuiadueifari  videtur  qund  Vlpianusicribitl.  pen. 
§.i.ntc[aii(i\im •j^M\\nia$voi:z. Aduerjus eum ,ijuttniiis  voca- 
tum  VI  exetiic7it,  infaUum  iv.dtctum  dart^^juo  non  td  continetur» 
ejuodtnvertti^iuej.  .ftdifuanttearescfiabatiorettfltmata^deejuit 
eentrouerfia  efi.  Qjod  enim  ip(e  Quanttea  resefi,  ^c.  Accur- 
fiuSjBart.  Bai.J.Paul.Alcx  &Iaf.cum  plerifqueahisdemreju- 
rando  in  ficem  inceipretantur.  Atqui  hcri  potefl,v:  qui  eo  iu- 
dicio  experitur ,  de  rcftitutione rei  non coniendar , f;d  pccu- 
niam ,  aut  rem  aliam  fibi  dati ,  cr adiue poftulet.  Verum  ea  in- 
terprctatio  quam  ab(bnafic,&apuritate,ekg3n:ia,  &per- 
fpicuitate  Vlpiani  vetborum  aliena.obfcurum  non  eft.  Qiian'» 
doqni  Jem  non  de  re  iftimanda ,  fcd  qu2  iam  afftimata  elt ,  a- 
perce loquitur  Vlpianus. Vnde apparet  ea  veiba,(alua  racione 
redtiretmonis,  deiureiutandoiniitem  accipi  non  pofle.  Ve*' 
tiot  cft  itaquc  Fulgofiilencentia,  (ecundumquam  hoctan- 
tumVlpianusIenfir,  poenamin  iusvocatumeximentis  hanc 
eflc,  vcaJid,quod  reveradcbebaturatn^ori,  abeo,  qui  ex-* 
emptus  eft,  non  condemnetur;  verumconfidcrata  tantum 
adtoiis  aduerfus  eum  petitione,  fummanieam  ludicio  mfa- 
dtumpra:fl>are  cogitur,  qaac  abactore  inlibeiio  pecica  elt! 
licetvocatuseam  lorce  nondebuerit.  Hoccnim  iignificant 
&  fequeniia  ciuidem  verba.  Hoc  cnim  additum  eft.  A^^ 
ttppartat  tiiamfi ealumniator quts f.t ,  tamenhanc pwnam  eam 

J 


perje^ui.  Caremrr.  quia  pletirquc  perlui(um  eft ,  in  omni 
caula  pupilkri  in  liiem  iurandunicirc,  etiamfiexftipulatu, 
aut  ex  tcftamenro  agitur.quodlupradiclxconclufionino- 
ftrz  contrariumeft:  paucishuncerrotemjabefadare  vifum 
eft&Vlpiani  verbai.videamus.  inprincip.fupra  eod.  inter- 
pretari,qaxfiilliperpeudiirencaccuratius,in  eum  errorem 
nunquam  inci  Jiflent. 

10  rideamusyinqim, in cau/a  tutehri ^uii iurare,  ^ aduer- 
f«  (juemfoffit.  Et  qu<dem  tpfepuptUiu,  fitmpubes  ej},nonpotefi: 
i5f>;.qii5fk.'quuncur.Caufam  cutelaremineolocopupillarem 
inrctpiecantur:  quod  vtaproprietatefermonisalienum  eft, 
jra  k qaentibus  vcrbis  mir.imc  confenraneum.  Ea  igicur  ver- 
ba  de  aifiione  tuttlx,  qiia:  adoerfjs  tutotem ,  aut  eius hsre- 
d;m  incendicur  ,  3ccipiendaeflcexiftimo:inquaad:ionc  in 
litemiuraridubiumnoncft.  torotic.de  inlitemiur.Cod.&l. 
tiicor.  iofra  eo.  Qu^idfiquis  forceobiiciac,  (enfum  verbo- 
rum expofcere ,  vc aciorem  potius , quam reum tutoccm  hic 
inteliigamus  :K.efpondio ,  contingere  polTe,  vc  tutor  nomi- 
nepupilli  aiitione  tutel.caduerfus  conrucorcm  iuum  cxpe- 
riatur,  rcmocum  vidcliceciufpicioisis  cau'a,  vclobcauiam 
lcgitimam cxcufatum ,  quibus  modis  cuteia  fiairi  (oicc.  J.fin. 
IiiftiCUt. quibus modis tuc.  finia.  Vr.de  quod pcftea fequicur, 
Autortiatem  ^urts  non  refrngttrt ,  <jiio mtni<tiudicto ,ejucd  tn- 
tertpjosacceptumefi ,S<.iz.i.omn.\o^e.Cic\mc\\\^\  pocelt :  Incer  • 
ipios ,  (cii:cec cucorfcm nomiae  pupilli  ;.g-ntem ,  &  eum ,  qui 
lc;lpeiitustemocusell,vciobiuftamcaulam  cx.uiacus.  Scd 
■&  noltram  fcnrcnriam  coiihcmar,  quod  paulo  poft  idcm  VI- 
pianus  icxih\x.:Nonef!im<idrnamvttlita:em  ty.rifi^randt  refe- 
renda  dfitmatio  efi ,  fed ad  damini  ,  cuttu  nomine  tuteU  r^tia 
ppfi.i/Mur. 

Etin  ad  exhibendum. 

Hjcc  sdlio  perlonalis  eft.  i.j.^.eftaufem.fF.adexhibend. 
neq-ieea  ad  reftituendr.m  darur ,  cum  exhibi  io  a  reftr.utio- 
r.e  muItun)diffi.Tar. l.jli" cft.de vsrb.fignifi.in  earame;un 
hrcm  iurari  porc ft,  v  hit  M  .rtianusait :  idemque  Vlpiarus 
non  vno  inlv<cof>:ripfir.i.  i.§.  praeterea.&l.Celfus.adexhi- 
bend.  Q;)  dvciqi-eHic  piend,)meft,neabiis,  qujeismdi- 
ximus,  diiiidcamjConi  abeo  intendiriir^quiinremadturus 
cft.  d.§.eft  .iUtem.  q;!iq''enon  poceftaiiterrcmluam  a  pof- 
fe'Iorevi;nd'care,quod  nonrarocontirg  c.I.gcmma.eo  cit. 
N->"m  h^c  aifkio  propcer  vindicaiionesmaxin.e  indudla  eft 
Li.iF.co  cir. 

II  fnboc  antemcafu  nonminusfanexquuraeftjin  litem 
iurari ,  quam fi  quis  rem  fuam  fibi reftitui  pecat.  Cum enim 
res  non  nifi  exhibita  vindicari  poflit,  reusin  hacadtionecon- 
tumax .  via  a6tori  ad  rcm  fuam  vindicandam  przdudit.Qna- 
re  fivetamiitisiftimarionem  foIuendohberetur,a6tor  iu- 
fto  pretio  rem  fuam  ei  cogecur  addicere. 

Et.in  bona:  fidei  iudiciis. 

11  Poftulat  hic  locus  ,  vrre  paulo  altius  repecita,  deftri- 
dlis ,  &  boni  fideiiudiciis  dificramus,  quo  faciiior,  acquc  cx- 
peditior  fit  horum  vetborum  explanacio.  N.- m  &  ad  cogno- 

•lcendas  aibicrarias  actiones  de  quibus  poftea  didturi  fu- 
mus ,  id  msgnopetc  neccHarium  eft.  Vt  igicur  ea ,  qui  vul- 
gus  interprctum,  quameruditenondico,  cettc  parum  vci- 
liter  inhancrem  f  ripca  reliquic ,  filcntio  pr^tereamus  ,  in 
pnmis  admoEcndi  fumiis,  veibumhoc,bonafidc5,7roM/'ffi)- 
/*ov  efle,  toque  inrerdum  fignificari  quidquida  dolo,  frau- 
dc, caliidirare alicnum  eft.  Ciu^o (cnfu nos bonam  fidem  pr^- 
fliare.  1.  fi  cum fundum.  de  contrah.  empt.  bona  fide  pofilde- 
re,I.bonic  fidei.de vetbo.fignific.  Nfguciumbonafidecon- 
ttu6lum.  1.  res bona.de contrah.  empc.  &  1.  vbi.de  reb.  dub. 
Rcmbonafidevenditam,dicimus.  Rcdillimeeigodidium 
cft.in  omni  negotio  conttahendo  bonam  fidem  neccili- 
tiam elle. I. bonam  fidcm.  C. de adlio.  cum  ab omni  contra- 
<5tu  dolus  malus  sbelledebear.  Nonnunquam  &proeov- 
{urpatur^quodGrzcii^iftjciiiwdicuntmosbonum^&iquuni 
appellamus.  VndeTryphon.lib.p.  Dilpucationum.I.bona 
fides.ff.(itpoC\.B'jnafidfs,inmm,^uetncontrailtl;i^e.V!ffifur, 
frmmam ittjHttatemdefiderat.  EcC.iius,I, exmaleficio,  dea- 
^io.&  obiig.deadtione  negotiorum  geftorum,tam  diredta, 
quam  contraria  Lquens.  //i*  a^tcn, ,  iititnutcem  experiripof- 


pranc.  T>Hareni(omment. 


funt,deeo  cjuod  alierum  altiri  ex  hottafideprsflare  eportet.Hiac 
illafideiuliionisformulaapud  Paulumlib.(  .Relponlorum, 
hc^u^xo  Xociti.ln  ^uantumtUum  ccndemnariex  i/onafide  epor- 
tebtt,tantumfidetuaeffetubes  ?Indeetiam  iudicia  bona:  fidci 
appellata  ,  m  quibus  iudex cx  Praetoria  formula ,  hberam  ju- 
dicandi  facuitatem  habet,  quodfibi  a:quum  vifum  facrit. 
Nam  olim  Roma;  caulas  priuatas  Ptxtores  non  iudicare ,  fed 
litigatoribus  rantum  iudices  petentibas  date  folebant ,  qui 
recuperacores  vocabancur.  Ac  in  iudiciis  quibufdam  Prse- 
tor  in  eafere  vetbaformuiam  concipiebat,  quibus  contra- 
hentes  fimul  vfi  ellent,  autaliasfecundumrci,  dequa  agc- 
batur,  nacuram  anguftisftrititilque  finibus  iudicis  pocefta- 
tcm  fic  includebat,  vtfaseinon  eiret  vellatum  vnguemab 
eiusprjefcripto  recedere.tametfi  forteidxquucilemdicarcr. 
ij  Ob  eamque  caufamftri6taiudicia,feuftr)dts  ad:iones 
funt  appcllatr.Etenim(tri6tiiurisa£tio  aut  iudicium  ,  nuf- 
quamin  veteribus,tmendatifquccodicibus,  qui  manufcci- 
pcifunt,legitur,  fedattioftridtapotius,  fttidumiudicium, 
aftio  ftdi^i  iudicii.I.}.  §.  in  hac.  commod.  Scd  plarofque lo  • 
coscorruperuntveldiligentiflimi  quique  typographi  noftri 
temporis ,  vc  de  Theophili  Inftitutionum  paraphraftis  inter- 
precibus  taceam  ,  apud  quem  adtionesinftridas,  &  bona: 
fidei  diuiduntur ,  in  Grxco  codicc ,  non  in  iranslatione  Lati- 
na,qua:  vulgocitcumfcrtur.  Inaliis  autcmmultolaxiorcm, 
iibetioremqur?  potcftatem  formuls  ipfi  ttibuebantiudici- 
bas :  vt  ccce in  to  cor.tradtu  quem  vetercs  Fiduciam  appella- 
banr,vfitacaer,'tthxc  tormula  ,  vt inter  honcs hene agier  opor- 
tet,iS  fint  fraudatioiie.  In  rei  vxorije  afticne.  Quod  e^uiui 
melius.  Cuiusnon tantura Cicero,fedProcniusquoque5&: 
labolcnuslureconfuiti  meminerunc. Cicerolib.  ^.deotbc.I. 
fi  com  Cornciius.  defoluc.l.  pen.  folut.  matrimon.  lu  em- 
ptione,venditicne,  loc3tione,condu6iioiie,&quibufd.,m 
a'iiscontrs(^:bus,£.x-^o«.i/^e,foimulx  adfcribebantur, id- 
qneCicerooisKcusiuTopic.ad  Ttcbatium  lurcLonfijltum 
oitendit :  Inomnibus  ,  inquit,iisiudiciis,inqujbus  Exfid» 
hona  eft  additum ,  plurimus  caufarum  vfus  eft,  id  eft ,  vt  Boe- 
tius  interpretatur  ,  inquibus  itaiudiccsdancur,  vcnonftti- 
(ftas  incer  litigances  ftipulaciones,  fed  bonam  fidem  qusraot. 
Vndetraftacumeft 

14  Cur  iurisauthorescetratantum  iudicia  bonz  fidcicflc 
votuerinr.  Etnonnullicredidcrunt,quodemptionis,  ven- 
dicionis , locacionis ,  condmftionis & fimilium  contradtuura 
frequcns  fit ,  &  quotidianusvfus  ,  id  vtilitaris  caufa  con- 
Ititutumfuifie.  Faberin§.aftionum.deadion.argumen.I. 
iufto.  de  vfucapio.  Qu^od  fi  verum  eft ,  ft  pulatio  vtique  in 
eum  numerum  videtur  refertidebuille,cum  fit  contradtus 
inrer  omnes  frcqucctiflimus.  Et  parum  me  mouet,  quod 
quidam  recentiores  Alciato  inleg.  bona  fides.  depo.  re- 
fpondent ,  Stipulationis  vfum  ,  cum  lurc  tantum  ciuili ,  id 
clt,Romanointiodu6tafit,nontamlatepatere ,  quamcz- 
terorum  contraftuum  ,  quiiurisgentium  (unc,  &in  vfuo- 
mnium  gcntium  verfantur.  Nec  enim  ad  rem  mulcum  per- 
tinete  arbitror  ,  quam  frequens  apud  c.-rteras  gentes  ,  (cd 
quam afliduus  Roma?  ftipulationum  vf us fuerit.  Et fane vc- 
nfimile  eft  ,  prifcosiliosRomanosjinconftituendaforma, 
& ricuiudiciorum  exercendorum , non ram actendifTe ,  quid 
aliis  gcntibus ,  quam  quid  ciuitati  fui  vfui  eflet  futurum.  arg. 
I.pen.fuptadeiufti.&iure.  Itaqucprobabiliuseft,ad  necef- 
firatem  concradtuum  magis,  quam  adfrequenriam  eosre- 
fpexifle  :  &  ira  (enfiflc  vereres,  IicecparumeIocutifint,fa- 
cile  mihi  perfuadeo.  Siquidem  huiufmodi  contradtnnm 
sdeo  necefTarius  cft  vfus ,  vc  fine  his  humana  (ociecas  ne con- 
filtere  qnidem  poflic  :  ad  cuius  conleruacionem  rcfercnda 
fanc  omnia  ,  quxcunque  tor ,  tantifque  iuris  voluminibus 
contiiientur.  Neque  aliud  locupletins  huins  rei  teftimo- 
niumrcquirer.dnmeft  ,  tiiiam  Sciuola:illiusPontific!i.  Ma- 
ximi ,  qui ,  vtantor  eftCiicro  ,  maximam  vim  elledlcebst 
in  iis  atbitriis  in  qinbiis  addcrctur,  Ex  bonafde  :  Fiieique 
boncE  nomen  exiltimabat  mansre  latillime  ,  idque  verlari 
intuteiis,focieracibus,hduciis,rcbuscmpris,vendiris ,  !o- 
catis,  conduttis ,  qnibus  vita:  focictas  ccntineretur.  Et  barc 
quidem  hadtcnus  deactionum  d;uifioneinftti6tas  &bonai' 
fidei  ,proiis,  qus  abinr?rpreribus  aliis  ncn  (oium  multo  '. 

veibo'  ' 


Jn  Tit.  IILde  in  litiin  iurando^ 


vetbofius  fcripta  ^  vfcfumetiam  fpinonus  &  confuiius  di(^ 
putaca ,  hodic  in  ipiorum  copimentariis  vulgo  leguntur. 
Qu^i:  qui  Jem  omnia  taraetfi  iuris  &  bonarum  licerarum  ftu- 
diutis  iuuenibus  magna  ex  patce  facisfadura  non  diHidamj 
eretamcn  ipfotumelTe  exiftimaui  >  cxvulgaribusalioruiU 
opinionibus  in  esm  potiflimura  inquirere,  qui  cstetisin- 
lignior,3cqucadeo  ptobabiliot  cflemihivifacfl:.  Eaaucetn 
elt  Cuccij  iunioris ,  non  obfcuri memoria  noftra  legum  pro- 
fcflbris  ,  quibonam  fiJcm  hocin  locoj  aliilque  confimili- 
bus,fecunJum  prioremillam  fignificationem,  quarofuprd 
exjpoiuimus.inccllcxic  .Aitcnira,bon2B  fideiadiones  didas 
cfle^quod  licccdolusab  omni  coocradu  abefle,  acbonafi- 
dcs  vbique adeffe  dcbcac ,  tam en  in iis  contra6libus ,  qui bo- 
nxhdeifuntimagisncceilaria  fit,  &ad  eorum  fubtlantiani 
pertincar. 

t  f  Nam  contra(5lus  boni  fidei,  cui  dolus  caufam  dcditj 
ipfo  iurt  nuiluseft.  leg.  &  eleganter.de  dolo.  Icg.  incauf.r4 
dc  minor.S.ridi iudicij  noniiem. Icg. dolo.  Codic.  de  inucil. 
,  ftipul.  Scd  hxc  opinio  quam  I5ge  a  vero  abfic.haudquaquam 
erit  incclleftu  difncile,cum  quid  fic,contf  adlum  doio  initura 
ipfo  iurc  nullum  efl?,  veluti  aaf4p7«f  cxplicaucrimus.  Cu- 
iusrei  cognitio  addi^clarandos  plirofque  iuris  ciuilislocos, 
tencbrofaalioqui&ob(cura,magnamlucem  (vropinor)  eft 
allacura.  lcaque  in  primis  animaduertendum  eft,IusCiuilc 
Vetuftius  veteres  lurcconfultos  ad  differenciam  iutis  Prs- 
torij  ifiifar.Ka(  ipfum  ius  vocare  fofitos  fuifle  ,  quod  a  pau- 
ciilimis  animaducrfum  eflifcio.  Prxcor  enim,  quiiurisci- 
uiiis  cuftos  dicebacur,  tollendi  quidcra ,  aut  abrogandi  ius  ci- 
tiile&P.  R.  lcgesiusnonhabebat.  leg.i.defer.  lcg.i.exqui- 
buscauf.maio.Ieg.  cumfponfus.de  public.fedintetprctatioi 
emendatioquc  illa,qua:  ex  bono  &  a:qao  fir,  quam  Atiftoce- 
lesitrxtiifia/junivofMfi^s <fi>ic^)^vociii ,  ipfi  pcrmittebatur. l.iuS 
autcm.  dc  iuft.  &  iur.  Qupd  igitur  cmendando  illo  vetcri iu- 
tc  hoc  modo  ftacuerac,lice.t  ius  dicerecur,  tamcn  quia  legibus 
&iure  ciuilieratinfenus,  &quafi  voxquxdam  viua,intet- 
ptctatioqueiufisciuilis  ,  iusilludprimarium  ,  cxquoPra:- 
(orium  origincm  ducit  ,  cxprimcre  volcntcs  lureconfulti, 
ipfum  iusappellatunr.  Qiipd&  Grscus  auftor  Harmeno- 
pulus apertc oftcndit Iib.i.  cic.  51.  Scd & merum ius.I.in caU- 
iar.de  minor.auc  ftridtum.Icg.pen.  de  conftic.pecu.vel  folea- 
ne.  I.  nec  cx  Pcatorio.  de f egul.  iur.  nunquam  etiam  ius  fim- 
phci.erj&fineadiunfftione  abeifdemdicifolec.leg.  vbicun- 
quc.  defidciuflbr.  Vnde  Vlpianusinterprctans  edidumdc 
fupcrficiebus^^/f^w/fwffi^.inquic  1. 1.  $.  fi.  dc  fupet fic.  Trttorio 
ejmqut  Jure  confiituniiiMr ,  ^  ipfi  ad  exemplum  earnm ,  ^m  i- 
pfo  lure  eenfiittitttfttntjVttlibw  a^icmbw  petuntur.  Idem  l.i.fF. 
quod  tdlfo  tut.5<  PrtttordecreneritratHmfe  habtturnm  tdtjHod 
hisaHtoribwgelium  eJ},tHncvAUbitper  PnttorutHitienem ,  nen 
»p/3/«>-^.Ideml.i.quib.mod.vfusfr.amit.  Parutrefert ,  vtrnm 
lnrtfii  confiitutm  vf^tffi-HBtu ,  an  tHitione  Prdtoru,L&  vfusfi U- 
c1us.fF.vfufr.quemad.cauca.Idcm:/i7Wycw</«»»  ,/?«*  «//o /«- 
rt(jnis  vfxmfi-H^Hm  habeat  f/tHepertuitiunem  Prtttorii ,  nthilo' 
mtnus  ccgindnm  cJfefiHBuartum  CAuert ,  aut  aSlicnes  fufetpere. 
16  Eodem  pertinct  quod  Paulus  lib.^.ad  Edidum ,  fcribit, 
leg.fi  vnus.§.pa(Sus.dcpa6t.  'Prtm paBum per  pofiertiu  ipfi 
tHrtttonelidi,JtcUtfitpHlatiotolliturperfiipulationem.  Non c- 
nim  vc  de  ftipulationibus,  ita  etiam  de  padlis  conucncis  quic- 
^uanrifegibusRonianisvnquamcaucumfuiffelcgicur.  Nam 
quac  lcx(inquic  Anncus  SeneC3)adid  prxftandum  nos ,  quod 
prom  fi nius  alligat :  Sed  Pra:tor  squicate  motus ,  & iutis  ci- 
uilisafberitatemineapartecorrigens  ,pa(Sta  tuetur.  Valenc 
ergonon  ipfoiure,  fed  per  tuitionem  Practoris.  Haius  rei 
fidem  faciunt  h^c  Giceronis  verba:  Padtaquasdam  finelc- 
gibirs  obfcruanda  funt,  qua:  iam  ita  iufta  putantur  ,  vtiuti 
pracftare  dicantur.  lutiautemideo  dicuntur  przftare^quia 
LumPrajtor  cxceptionedata,  cum,  quiiurcciuili  obligatus! 
eit,tueatur.§.  I.  Inflit.dccxcept.  apparet,  adlionem  lufcci- 
i^iIicompecentem,inuti!em,  &incfficacem  remanecc.l.ni- 
hilintercft.dereg  iur.  HinccrebroIegimus,lureciuiliobli- 
f',itumtfreeum,  quiiurePrxtorio,  ideft,percxcepiioncra 
-'lon  debcr.Ieg.  quod  fi  ijaritus.  dc  confti.pt cu.  Nam  fi  quiS 
1  11  e  ciuili  obligatus  efler,  verbi  gratia,exftipulatione,non 
■  i  o  Pratot  attionem  ftipulanti  denegare  poterat  ,  quod 
i)itm:fljtem  dolo  indudum  fuifle  ad  ptomicccndum,  aaC 


hietu  coadum  a  ftipalatbre  ihtelligctet  j  quimuis  inicjtjum 
clIcr,eumCondetiiiiari.PrKcoricnim!egemincerpirecari,non 
iolIete,conceflum  et ac ,  vr iam  dixinius.  Iraquc iudicium  ex 
ftipulatu  fecundam  legera  dabat  :  nontamcn  purum  ,  aue 
fimplcXjfedc(3nditiohe,I.exccptio.dccxcept.  feuexceptione 
adicda,  qux  legis  afpetitare.Ti  mirigarer,  inhiinc  videlicer 
modum  i  St paretTitium  Semproniofiipulanti  centum  promt' 
Jiffe ,  Mitmti»  iudek  efio ,  extra  quam  (idelo  indHBuf ,  aut  metti 
coaUmpromiferit. 

17  V  nde  cstceptibnes  dift^i  Qua  de  re  alibi  copiofius  a  no- 
bisdifpUtatumeft.Porrofcicndumcft.olimapuclprifcosRos 
inatios,contradlum  dolo  initum  efficacem  fuifle,do!ique  ad- 
miffi  apud  iudicem  nullamrationem  habefifolitam  j  niliirt 
bonsfidei  iudiciis,  aut  nifi  minoi;  quifpiam  citcumfctiptuS 
eflet. 

x8  Adquod  comprobanclum,  cuius  au6toris  potius  tcfti- 
nibhio,quam  ciufdem  CiccronisvtarfquiOffic.lib.^.  Atqud 
ifte dolus  hialus(inquit)  ctiam legibus  erat  vindicatus ,  vt  tu- 
tela icii.tibulis,& circiimfciiptio  adolefccniium If ge Leiao- 
ria,  &  fine  iege  iudiciis  inquibuS  Exfide  bona  ,  additur/ 
In  cstctis  veroiudiciisomnino  impunitus  erat  dolas,  ante 
quam  Aquiliuslurcconfultus,  formulas  quafdam  edidifler» 
quas  iniudiciisaducifus  doloios  conftituendis  Praxoresfe- 
qucrcntur.Idcmco,Iibro,Stomachari,inquir,Cari:^ias:Sccl 
quidfaceret?  Nondumenim  Aquiliuscolleg3,&familiar!s' 
roeus,  pcrtuleratdedolomaloformolas.Idemli.^.denatura 
Deorum.  Inde tot iuditia de fide mala , tucela;, mandatipro 
focio,fiduci^,reliqua,qua:exemptoaurvendito,autcondu- 
(fto.sutlocacoconcra  fidcmfiunc.  Indeiadiciumpubiicunl 
reiptiuatae  legc  Lcdoria.  Inde  cuerricuium  malitiarum  o- 
mnium.Iudicium de dolo  malo,quod C.  Aquilius fimiliaris 
noftcrprotulit,  &c.  Exhislocisapparecdolum  iurcipfa,icl 
eft, ciuili ,  in  bona:  fidei  iudiciis  vindicari :  in  c^ccris  iure tan- 
tumPra;coiio,fcihcetpera6tionem  ,  velexccpcionemdoltj 
Idquod  fanelucuIencercxprimicidemaUvStorlibr.  deOfKc. 
1  .dicens:lam  illispromiflisnon  ftahdum  efle,  quis  non  vider» 
quaccoadtus  mecu,aucdolo  deceptus  quispromiiTerit,  qua 
quidcm  pljEtaque  iure  Prstorio  liberantur ,  nonnulla  Ica 
gibus. 

iS>  Hinccolligetclicer,  inbons  fidei  iudiciis  non  confti- 
tuendis  fupcruacaneumeire,  doliexceptioncmadiiceie,ta- 
metfi  inaliisidomninofitBcceflatium.  Cuiuslentcntix  VI- 
pianum,Iuhanumque  audorcs  laudo,  qui  excepcioncm  doli j 
omnibus  bons  fidci  iudiciis  inefTc  fcribunt.Ieg.  huiuf  modi.§  j 
quiferuumdelega.i.l.fed&fiidco.folmarr.lJemqucdetx- 
cepcionepadi.l.^.derefcin.vendic.abeodemlulianorefpoha 
fum  cft.  Sed  eo  reucrcamur,  vnde  h^c  noftra  decliiaauic  ora- 

tio..Vtcunqueigicutverumfic:quodGurtiusdedoloincort- 
ttadtibus  admiflo  fcribit,  tamen  latius  patet  boni  fidei  vbcai 
bulum,  adeolquecontraiftusctiam  pertiBer,inquibuscon- 
tfahentium  dolus  rainime  arguitur.Haiufquc  rei  exempli  irt 
eo Tryphoni  loco dilucida extant, cuius paulo antC metnirii^ 

mus,d.i.bonafidcS.Sed&Vlp.quoquefcribitI.r.fhahca(5lio-. 
nem.df  pof  In  a£lionem  depoJitifiHBui  ^  (^otnnem  caufam  ve~ 
fiire-.ijHenia  e/cn  tfiiet  efi-.Pidet^  bont  congruit^adohinii  hn-.tif- 
tnodtaccefftonesdepofitartumcondemnari.  Huic  diffimilenoti 
aftj&quodPauIusait,  leg.fi  mandauero.J.IulianuSimand.S* 
pluribtit  hiredtbw  ven  dtntthm  vni  m^nddUero ,  vt  rem  hd  redi- 
tariam  miht  emat ,  etiampro  eaparte,pfo  tjua  hAresfit,m^tiii^ti 
aElione  mthi  ttbligatum efie ,  (£ fipropterhoc  rem  extraneoHon 
addixerit,  cjHod  mandMutnfufceperat ,  ex  boHafide  ejfe,pri.fiuri 
tipretium  cjuanti  venderepotirivL, 

io  In  his  exeraplis,&  fcxccntis  aliis,^u2  in  eandem  f  erti  ad- 
ducipoflentjclat  um  eft ,  nihil  aliud  bonam  fidem  fignificargj 
quam iuftitix ,  & Squitatis quandam(  vc ica dixerimJmeduU 
lam,  quiin  his  iudiciis  confiderandaeft,cciam  fi  dedoloma- 
lointer  contrahentes  admifTo  controuerfia  nillla  fit.  Ecirt 
fumraa  in  hiSiudiciis,vt  Vlpian.ait.I.fi  fideiuflor.§.  quidami 
mand.  deapicibusiuris  diffutandtimnoneft,  fedd^eo  can^ 
tum,quod  iCquicacii  &  bon^  fldei  cft  conftncancum.  Quod 
quidem  diiudicarccuiuslibeciudicisnOneft.cuminboni,  & 
aquidifputacionc,  plxruhqiiefub  ail(5toritace  iutis  fcientiS 
(quxarsboni&a:quicft)I.i.deiufti.&iure.  pcrnicioseettafl 
foleiitihfi  feruum.  §. fcquitur.de  vctbiobiig. 


1 1  Vnde&  Q^csuola  Pontifex  Max.dicebat ,  in  iis  magni 
ejfe  tuduisflatH(re,pr£fertim  cum  mpUrifqHe  tjfent  tudtctacon- 
tr*rta,id  eft,  cum  ludices  ipfi  varie  iudicarent ,  &  aliud  alij  lu- 
diciasquumviderctur.quidquenquccuiquc  pnftare  opor- 
tet.  QuE  vetba  inter  recentiores  iuris  interpretcs  quidem 
efudinHimusAlciat.in  leg.bona  fides.  depo.  perabfurdead 
alium  fenfum  detotfiire  mihi  videcur:  perindc ,  quafi  ca 
Scsuols  verbadc  contrariis  ,  &dire(ais  adionibus  intelli- 
gantur  :  dequibus(nifiego  vehementerfallor)  nepetfo- 
mnium  quidem  vnquamcogitauit.  Sedhxchadcnus.  lam 
ad  verborum  interprctationem  vcniamus.  Aic  Martianus: 
I»  bcndfidet  ludictisinlttemiHrari,  velutt/iaBioKecommodali, 
1.5 .§ .in hac.ff.  commod.depo/itt ,  leg.  i . $. in depofi. ff.  dcpo. 
/«/<f'4,!.tutor.infraeo.  £A;/<;c<«to,leg.ficutIoeauero.ff. loca. 
ex-fiipftlMupro dote,\.Ci(i\io. § .  maritum.  ff. fol.  mit. petitiene 
i&ir<'«//wrfcf,I.fcdetfilege.§.hzcvetba.&l.fipoffe{Ior.§.fina. 
de  iptui.hxtcd.adreifinrejlitutionemijuisagat.  Echocdedi- 
rciiis  a6lionibus  intelligcndum  cft  :  quoniamin  contrariis 
nianifeftum  cft.in  liiem  non  iurari.l.ei  apud.dcpo.  An  aiitem 
ih  sdlionc,Ex  empto  in  licem  iuretur,tra6tati  folct.Ec  Hugo- 
linuscrcdidit,hisMartianiverbis  ,  cumgeneraliafint.a^io- 
nera  ex  empto  contincri.  Ar  Azo  contra^co  potiffimum  mo- 
tus,  quodVlpianusfcribit,  Sires  vendita  nontradaturinid, 

?<uodinterefi  emptorii,agendii  ejfe.\.  i  .deaftio.emp.  Cuicon- 
cntancum  eft  &  quod  Alcxan.  Imperatoi  Pomponiorcfcri- 
pfi' ,l.qui  tibi.  C.de  hasred.vehctio.  vend.  5;  f  (f«<iiV»)' ^*»'^*/»- 
tatisemptorires  htrediiariasnontradat ,  eaf^rurfm alteri  ven- 
d^t  y  ejuia  contraElMfidtmfrangit,ex  empto  aSlione  conuentum 
id.ijHod $nterefi,fr£fiare cogendum  ejfe.  Et hanc pofteriorem 
fentcntiam  Bart.venorem  ellenon  negat,  fi  vcnditortei  tra- 
^endx  fjcultatem  non  habeat.Alioqui  ad  puniendam  contu- 
maciamj&doluranon  tradentisiufiuranduminlitcnidcfe- 
rendiimeiTeait. 

i  1  Fulgofius  autem  ne  h^^c  quidcm  cafuiuradum  efle  con- 
tcndir,cumvenditor,reitradendaEfacultatemhabct.  Mouc- 
turDiocIet.refaipto,cuiusverba(ubiecimus,l.fitraditio.  C. 
de  adlio.empc.Sr  traditio  rei  vendita  tuxta  emptioniscoutra^ii 
frocacia  vendttorii  nonfiit,cjuanti  intereffe  eompleri  emptionem 
.fuirit  arhitraitu  Trtfu  proutncit,tantum  incondemnattonit  ttt- 
x^itionemdsducerecurahit.  Hicvctbaquin  decoaccipienda 
iinr.qui  rei  traded.T  facultatcm  habet,  dubiij  non  eft.  Quis  c- 
nim  prccacem  eumdixetit,iquircm  venditam  in  poteftate 
fua  non  haber,idcoqne  eam  tiadere  non  poteft  ?  Scd  &  quod 
poftea  fequitur  in  rcfcripto ,  Quantitnterejfefueritarbitratui, 
(£c.  iddeiureiurando  inlitcm  intclligi  nonpoffe  Fulgofius 
exiftimat,feddeeotantum  ,  quod  emptotisinteieft,  cuius 
sftimatio  iudicisatbitrio  committitur.  Concralafondupli- 
ci  argumento  fubnixius  difleruit.  Nam  licet  ludici  iftiman- 
di,  fcu  arbitrandifacultasconcedatur,inquif,nonideocon- 
fequens  eft,  in  litcm  iurandum  non  efle,cum  &  ipfius  iutifiu- 
Irandi  delationem  atbitijo  ludicis  committi  videamus.  leg.vi- 
dearr, us.§ .Ifi.fupra  eod.Iiem  fcribit luftinianus ,  /» a3tontbu6 
arbitrartu  ,in^uibwin/item  iurariexplorati  Iurisefi,ludicent 
exbono  ^ ^tjuo tfiimare ,tjuemadmodum  aSlorifati^fierioper- 
rwf .  J.prztcrca.de  i£k\o. 

45  Sedquam  futilibus  argumentis,  acplumbeo  (vtitadi- 
cam)gIadio  Fulgofium  inuaierit,planum  faciam.  Multum  c- 
nimrcfert ,  an  lex  iftimationem  eius  quod  intereft,  arbi- 
tfioiudicis  commiccat  ,  quocafuiufiurandum  inliteracef- 
fare  dcbct(IurifcoB{ulti  namquc  hxcd\iQ,Quantfinteresi,zS 
Quantt  tn  Ittem  iuratumfHerit.ianqaam  res  diuerfiffimas  dif^ 
iungerefolenr.leg.non  aiudicc.ff.de  iHdic.)anverocommit- 
tatiuiifiurandidelationcm:  tunccnimpctfpicuumeft  ,  ob 
talc  aibitrium  iudici  conccflum,  iufiurairdum  in  litemnoa 
cxcludi. 

14  Sed  ncc  memouet ,  quod  /«  aElionibut  arbitrariii  iudiei 
tx bono  (^  dijuoafiimarepj;rmittttur,zSc.  Id enim  in  condem- 
natione  non  fit,in  qua  iufiurandum  in  litem  deferri  folet,  fed 
in  co  iuflu ,  fcu  atbuiio  quod  ant<:  fcntentiam  interponitur, 
vt  potlca  dedarabimus.Hinc  fit,  vx  ego  Azonis ,  Fulgofiique 
fentcntij  magis  accedcns.cenfcam  ia  ex  empto  adlione  nun- 
quam  inlitem  iui ari.  Argumento  id  quoquc  cfle  potcft  prz- 
ter,ea,qua;  iam  diximus.quodin  tradatu  emptionum  ac  ven- 
ditioQijm  (gi«i«ulosp«mulcoscoroplc(aitur)  hafosiurifia- 


franc.  ^uareni  Comniehi, 


randi  nulla  a  lurifccnfalcis  roentio  fadla  reperitur.  CuJ  &  il- 
ludacccdif.quodracio,  propterquamhociufiuraduracoirt- 
paratum  eft ,  iis  tant u m  conuenit  a6iionibus,quibus  ad  relfi- 
taeodum,Gon  aucem  ad  dandum  tiadendumye  agimus,  vt  io 
commentaiij  huius  veftibulo  doCuimus.  ' 

i  f  Et  fi  qu2  leges  aut  luteconfultoruili  refponfa  reperi- 
antur ;  in  quibus  (pccialiter expreflum  fir,  in quibus  bons fi- 
deiiudiciisinlitemiuretur  ,  obferuauirans,earumtantum 
aftionum  fpecialem  mentionem  fieti  ,  qus  ad  rcftituen- 
dum coropetunc, quales funt coramodaci,depofiti ,  & cate- 
r«,quas  paulo  ance  reccDfuimus.  Qup  fic,vt facile  mihi  pcr.» 
fuadeam.iniis  tancumbons  fideiaclionibus,qii2iftiusge- 
nctisfunt ,  inliteraiurari.  Necverohuic  fententii  aduer- 
fantur  generalia  hxc  Martiani  verba  ,  qaa:  fortaflis  hacia-' 
terptetatione  nimiura  contrahere  ac  reftringere  videmur. 
Nam  ficur  lureconfulti ,  cum  aiunt ,  In  bontfidet  aEliontbtu  ex 
morafruUm  ^  vfuroideberi ,  non  hoc  fentiuntinuHam  eflc  a- 
<5lioncm  boni  fidci ,  in  quam  frudtus  &  vfiirr  ex  mora  noa 
debeantur,  idcBimperquara  abfurduracflct:  fedhocfigni-  • 
ficant,  cura  iudicis  poteftas  in  illis  adionibus  quam  latifli- 
mepateat  fisquumeffe  videfit ,  vcfruftuum  nominc  con- 
deninatiofiat.autctiam  vfurarura,  (ecundum  aftionispro- 
pofitz naturara,  id  ei  permiirum  clle.  Sirailiter &  haec  verba 
intcrpretari  deberajs,  quafihoc  tantum  velitMartianus,fi 
quando  xquitas  fjadeat ,  iufiurandum  in  hcem  dcferriin 
bonx  fidci  iudiciis  (quod  vtique  tum  accidit,  curaad  refti- 
tucndum  agitur)  hanc  facultatera  iudici  denegandam  noa 
cffe.  Alioquineceitiriofatcbimur,  ina(5Honcdepofiti,lcg. 
nurainis.  f upra  eo.  qua  nurami  petuntur , in acftione  cx  ven- 
dito,  qux ad  prctium  rei  venditae  competit,  in  a(5tione  Prae- 
fcriptisveibis,^uiexpermutationenafcitur,l.naturalis.§.i. 
de prifcrip. verb.itera  in  adionibus  no  modo diredis,(cd et- 
iara  concrariis.d.l.apud  quem  dcpo.in  iitera  iurari.  Quorum 
omnium  nihil  eft ,  quod  iure  vllo ,  aut  ratione  defendi  quear. 
Quodautemdiclumcft,  Inhisrantum  acftionibusin  litcm 
iufari,  quibus  ad  refticuendura  agitur;idfophifticis  quibuf^ 
dara  argutiis ,  aut  verius  fycophanticis,  nonnulli  labefadare 
conantur.  Cumenim Vlpianusfcribat,/«/«<^/«e</<'/!e/7/»co»- 
trario  in  litem  Kcniurari^^uoKiam  defiderupta  non  agitur.  lcg, 
ci,apudqacn:.depo.  hincefiiciaiunt:vbicunquedefideru- 
ptaagitur,inlitera  iurandura  cfle.  Qupd  genus  argumen- 
tandi  finos  admictatnus ,  permula  cxeo  abfurda  confequi 
necefleeft.  Vcecce,  Nonmaledixericquis,  ftipulationcra 
inucilicerper  cpiftolam  contrahi,  quodverba  non  interue- 
niant,aut  Teftamentum  iurc  non  valere ,  quod  feptem  tcftcs 
non  adfuerinr.  Quod  fi  inde  concludas  ,  Vbicunque  con- 
trahendo  vetbis  vtimur  ,  ftipulationem  rcdeconfici :  aur, 
quotiesin  teftamcnto  fcptcm  teftesadhibentur,idvalidura 
cflc. 

16  Talcm  coIIciStioncm  mendofam,  falfiimque  efre,  du- 
bium  non  cft.cura  tamcn  in  ftipulacioneconcrahenda,  quam 
infaciendo  reftamenro  quzdamalia  fintneceflaiia  Itaque 
Cum  Vlpianus  in  litcm  non  iurarifcribit,  ^uiade  fide  rupta 
Hon  agitur,nihil aliud  intellexifle mihi  videtur ,  quam ,  leum 
in  reftituenda  rc  depofita  contumacem  non  efle  ,  ideoquc 
non  iurari:quafi  dicat ,  tantum  abeft ,  vt in  rei  dcpofitx  refti- 
turione  contumax  fir.vt  ne  vllo  quidem  modo  fiderafrangar, 
Nam  cx  ncgationcgeneiis.fpecieinegationcm  infcrri  necef- 
fccft.Etitaegotendo,  licetalijaliterhuncnodum  cxplicar» 
nitantur. 

Scd  iudex  poten:  pr^finire  certam  rumlnani, 
ad  quam  vfquc  iiureturjf 

Cumcnim  lexinjinfinitura  iurare  permittat:  ideft,  mo-^ 
iSuraiuriiurando  nullumdefiniat,poteftasiudicidatur  taxa- 
tioneraadiiciendi,  neinde  ariepta  occafione  inimmenfiim 
iuictuf :  vtclegantcr  Vlpian.fcribit.l.  videamus.§.iurare.fu- 
praeo^. 

27  Namin  infinitum  iurate  ,  apud  eundem^^vt  obiterid 
expliccmus^  aliudeflc  ,  quamin  iramenfumiurare,ipfius 
yerba  faris  oftendunt.  Quod  &  Philippus  Dccius ,  a  cactet i$ 
diflenciens  ,  exiftimauic.  Ac  tamctfi  nonnunquam  infini- 
tum  id  fignificet  ^uod  Grzci  «^«^«y  dicUnt ,  leg.hxc  adiedlio. 

dcverb. 


Jn  Tit.  IILdein  litemiurando> 


deT«b.figa.l.3pett!flimi.Cod.deiudic.apucl  Cicetoncm  ta- 
menjsclurrconfuicos  vetcres,  proaoferc  acdpicur,  quod 
certum,ac  definitum  non eft.  Ttieophii.in  J.  i .  Inftic.  de ex- 
hxrcd.  lib.  idque  a  Grscis <(o'&inii  appcliatur.  Cic.in  Topicis, 
Quxftionum  duo  func  gcnera,inquic,alcerum  iniinitum ,  ai- 
lcrum  definicum.Marcianus  l.condicionum,qu!£  in  fucurum. 
decondit.&demon.Qu(^damfuntconditiones,quxccrtum, 
aliz.quzinfiaitumtempuscomprchcadunt,  &c.  Celfusl.lt 
sui.de  feruit.SicuifimpIici  vfu,  viaper  fundum  cuiufpiam  c6- 
cedatur,in  infinito  vidclicct,  per  quamlibet  eius  partem  ire  a- 
gere licebic. Vlpia.l.qui  bona.$.fi<de  damno  inf&^.  Huic  Hi- 
pulationi  debetdicsene  infettus,  intraquem  fiquid  damni 
contigeric,  cautio  locum  habet  .•  neque  enim  in  infinitum  ob- 
ligatus  eire  debet  ftipulatione.  Sed  an  huiuf  modi  taxatip  verae 
zfUaiationisdupIumegredipofnr,  trad^acumeft.  EtBartO'- 
lus,  cuius  receptior  eft  opinio ,  non  poflc  refpondit :  ea  lufti- 
oiani  confticucione  mocus,  quaidquod  incereft,  incafibus 
certisdupliquanticatem  nonexcederecauetur.l.vnica.  C.de 
fcnt.  quz  pro  eo,  quod  intereft.  Atque  hxc  fententia  ita  pro- 
batur  a  czceris,  vt  hxc  Refponfa  lureconfultorum  a  luftinia- 
Bo  corrigi  arbirrentur.  Quod  vtique  affirmare  non aufim. 
Nam,vt  Albetici ,  Fulgofij ,  ac  Alciati  contrafentientium  ar- 
gumenta  prztermictam ,  conftat  ex  his ,  qu£  iam  diximus ,  ia 
his  tantum  atSlionibus  in  litcm  iurari ,  quibus  rem  fibi  reftitui 
quis  petit.  Quz  fi  non  reftitnatut  a  poftefrore ,  petitoris iu- 
tantis  atbitrio ,  pretium  rei  ftatuitur :  neque  enim  cogitur  ia- 
uitus  rem  fuam  iufto  pretio  addicere. 
28  Quod  fi  Bartolo,&eius  fcdatoribusafTentiamur^fate- 
rinecefleeft,reumadremfuam  vendendam,  fiminusiufto 
prerie,atcerteduploiuftipretn  compellipofle.  Qupdqui- 
ieminiquumefrefupratefiatifumus.  Hincapparet,luftinia- 
ni  conftitutionem  ad  hunc  cafum  non  pertinere,  maxime 
cum  de  eo,q«od intcrcft,loquatur,  quod  ab  eo,  de  quo  nunc 
difletitur ,  plurimum  diftate  afleueramus.dicl.  non  a iudice. 
(Bnmfimilib. 

Licuit  cnim  ci  a  principio  nec  deferre. 

Qupd  fupra  dixit  VlpJ.vidcamus.§.deferrc.fupra  eo.<«  «w- 
hitrio  tudieii  tjfe,deferre  necne  iuJiurandHm  velu:  id  aliis  verbis, 
fedidem  fignificantibus.hicrepeticur.  HincPaulus,&qui- 
dainalijcoiligunt,liberumefrciudici,  reodeferre  iufiuran- 
dii,aut  denegatc,idcoq-,  ab  eius  f  ententia  appellari  non  pofle, 
fi  denegauerit.  Qu|e  enim  iudicis  poteftati,  I.  non  quicquid. 
de  iudic.  committuntur ,  non  continuo  fubiiciuntut  luris  ne- 
ceflitati. 

19  Ali)  necefHtate  iurifiurandideferendi  iudicem  adftrin- 
gi  malunt,fi  pro  negotij.quo  de  agitur,nacura,id  racioni  &  x- 
quicati  con  gruum  fi  t.H  uius  rei  argu  mcntum  afFerunc ,  quod 
Vlpianus  fcribic,£«>w  qut  dolofecerit^tfuo  mintufoffideret,con- 
demnandum  ejfe,  ^uantt  aduer/kriw  in  Utem  iurauerit.  d.  I.  qui 
rcftituere.Echa:cfentetiameoiudicio,probabilioreft.Cum 
enimiudicisaibicrio  aiiquidfimplicicercommictitur,  idnon 
inmeram  voluntatemcollatum,fcdquafi  viro  bono  potius 
eicommiflumefreincelligendumeft.I.fificlegacii.deIeg.  i.i. 
fi  iibettus.  de ope.  iiber.  quanquam  aliud  dicendum  videtur, 
cum  iex  iudiccm  aliquid  poffe  ait,  d.i.non  quicquid.vc  aliqui- 
buslroperatotuni  refcriptiscontinetur.  I.fipe.deoffic.  pra- 
fid.1.1.  C.  quomodo  &  quando  iud.  Atbitrio namque  iudicis 
carehnquuntur,  quaein  fatfto  confiftunt,  quxque  propter 
varietatcm  tw»  ■jnttm.nav  non  fat  commode  pofliint  legibus 
diffiniri.l.mora.devfur.I.}.dctefta.l.continuus.§.  cumica.de 
vetb.obli.Quod  cum  neceffitate  quadam  impellentc  fiat,  vc 
videlicet  legis  quodammodovicem  obtincaciudex,eiufque 
defcdum  (uppleat,credendum  non  eft,ipfum  fupra  id,  quod 
bonum  &  arquum  eft,  quicquam  poteftacis  habere.  Quare  fi 
aftione  intem  conuentus  ,  contumax  fucricin  reflicuenda 
realicna.aciufiurandum  deferrciudex  neglcxerit,  nonvi- 
deo  cur  ab  eiusfencencia  prouocari  non  poflir.glo.  cap.  fuper 
his.de  acc.Barcol.inl.fi  qua  posna.dc  verb.fignifi.  FeUn.  in  c. 
excepcionem.de  excep.Ec  ica  Alexandro,  aliif  que  non  paucis 
vifumcft. 

Itcm  &  fi  iuratum  fuerit,  licebit  ludici  vel  ab- 
foluere,velminoris  condemnare 


12,1 

Hic  potcftas  nouiflima  luftiniani  confticutione  iudici 
adcraptaeircvidctur.§.  oportct.amhen.de  iudic.  quafan- 
citumeft,  poftiufiurardum  priftiuimdccxpcnfisinlicefa- 
«is,  nonhcereiudici  inminorem  fummam,quamiutatum 
eft,condcmnare.  Sedhocreccpcumnoneft.  Narainmccr- 
^  pr«andoiurefiforceoccurracantinomia,  nonpaflim,  ncc 
tacjlc  eo  confugcre  dcbemus ,  vt  iuris  noftri ,  Itgumque  con- 
ditorcs  pugnantia  fcripfifli;  faceamur.  1. 2.  C.  de  vete.iure  c- 
nucl.cap.  cumcxpediat.de eled.m  C.Crebrior  igituropinio 
eft, vcrbis Martiani conftitutionem non obftare, eimauedc  ' 
eo  tantum  iureiurando  ioqui ,  quod  dc  veritatc  prxftatur: 
quo  praftico,fi  minoris  conde nacio  fieret ,  iuraris  periurium 
detegerctur :  non  idem  in  hoc  iureiurando.quod  de  aflcdio- 
Bccft  ,  commgerc  pofli,  cum  iudex  minoris  condemnan- 
do.non  lurantis  periurium,fed  immodicam  eius  afFcaioncm 
«rguat.  Athscfententia  nequeFulgofio,ncqueIafonipro. 
batur,  quibus  ego  accedo.  Nam  vt  hoc  iufiurandum  demus 
adafte<aionem  tantumrefcrri ,  quodfupra  faUum  efle  ad- 
monmmus,  tamen fierinon poteft ,  quin  iudex  retum  abfol- 
uendo,a(aoris  detcgatperiurium  ,  licetforte  minoriscon- 
demnando,idcm  non  faciat.  Sed  &  pcriurium  in  hoc  cafu  de- 
tegipofl-cexeo  coIiigimus,quod  Pauiusrefpondit.icG;.  fi.in- 
rra  eod. 

3  o  Deperiurio  eiw,  ^uiin  litem  iurauit ,  nonfacile  quArifoU- 
re.  Itaqueprobabiiiuseft,  quodidemFulgofius  cumlafone 
cenfuit ,  Regularitcrludicemprxftitumiufiurandumfequi 
debere  ,  fiucdefumptibusia  htefaais,  fiuein  litem  deiei 
asftimatione,  aut  vtilitateiuratam.  Quod  autem  Martianus 
^o^^T^iK,Iudicemal>foluerepofe,(Sc.nos\\^hnam,Aa.\eg. 
videamus.§.fin.fcquuti,  fic  accipiemus ,  vt  non  nifi  ex  magria 
caufa,&poftearepertisprobationibuspoflit.  Ethoc  etiam 
modo  generaiia  conftitutionis  vetba  rcftringenda f unt.  d.  §, 
oporcec. 

Sedin  his  omnibus  ob  dolum  folum 
inlitemiuratur. 

J  I  Dolus  hoc  in  loco  pro  contumacia  eius  accipitur ,  qui 
rem  poflefTam  non  reftituit.  1.  tucor.  infraeod.  aut  qnam  do- 
lo  defiit  poflidcre.Hsc  enim  paria  funt ,  quantum  ad  hoc  iuf- 
iurandura  accinet.I.qui  reftituere.&  I.fed  etfi  lege.J.  hic  ver- 
ba.de  petic.  hjcred.  iVlerico  igicur  aducrfus  eum  in  liccm  iura- 
tur,  quircm  maia  fidcpofleflam  vendidit,  iicetabcmptora 
eam rccipere nequeat.l.fi p0fleflbr.ffin.depet.h2r.  Etenim 
dubitandum  non  cft ,  quin  dolo  poffidere  defietit ,  rem  eam 
diftrahcndo ,  cuius  fe  dominum  non  cfle  incclligebat .  Alia 
caufd eft  eius ,  cuires  doio  malo  ttadita  eft ,  fi  fot te  ea deiride 
abfque  eius  doio  perierit.ieg.  ai  biciio.§ .  non  camen.  de  duio. 
quiadoium  ab  inicio  commiflum  hic  non  confideramiis,  fiue 
adione  bonx  fidei,fiue  quacunque  alia  agatur,vt  Fulgo.  Aie- 
xan.Iar.&Curtiusre«aecenfuerunt,iicetBarc.AngeI.Pauius 
&Dec.contra. 

3i  Vnde  tra<aatum  cft,  Anob  defundi  dolum  iufiuran- 
dum  hoc  aduerfus  hiredem  defcrendum  fit.  Ecconftat.ex 
contratau,  autquaficontradu,  obdoium  maluro  defunfti 
hsredcminfoiidumteneri.l.fi.C.cod,i.cxdepofiLi.&leg,ex 
contradHb.ff.de  iSi.  Non  ideo  tamen  in  htem  iurandum  eile 
crcdidcrim  ,  nifiliscumdefundoconteftatafuerit.l.fi.fr.de 
fideiufl.tutor.  &isdolusadmifIusfit  propterquem  pocerat 
contra  defuncStunj  ipfuminhtem  iuiari,  &hoc  ita  Gordia. 
refcripfit.l.alio iure.  C,  eod.  Aiias  autem  fi quis ob  dolum  al- 
terius  conueniatur,aducrfus  eum  in  litem  non  iurari  conftar, 
quod  Barc.ex  Pompo.annotauic.I,i.&  ibi  Barc.  quando  ex.fa- 
^o.tuc. 

Non  etiam  ob  culpam. 

33  Hxc  verba  Accurfius  de  leui,  acicuiffima  culpa  inrel- 
ligi pofle  fcribit ,  idquedubitationem  non  habet.  Culpam 
autem  leuemcraffiore  Mineruafic  acciperc  dcbemus,  v.uin 
quiseam  diligentiam  inre  pofTefl^a  nonadhibct,  quamdili- 
gens  patcrfamiiias  in  fuis  rebus  feruandis  adhibere  folet. 
Qnidenim  fifetuus  perinfidiofa  locaapoflefToremifluspe- 
riecit,  aut  nauis  aduertb  tempore  nauigatum  mifla  naufra- 
gio  percmptafitJlcg.  quipedtorio.derci  vjndic.  Ethocita 
sccipieadum  eft  ,  duin  neque  omnino  difloluta  fit  negli- 

^        T    3 


££1 

Renti3,ncquedoH,frandifverufpicionetnaliquamhabeat.a- 
lioquilatapotius,quimleuisculpadiceretur.Llacx.cievcrt>. 
fignifi.l.quodNerua.fF.depofi.  Leuiflimamverocumquis 
commun,  hominum  morediligetiamquidem  medtocrem,OC 
probabilem  priftar,fed  tamen  in  eo  peccat,  quod  viriagacU- 
fimus,&d.lieentiflimus,pr2cauerepotuiflec.i.inlege.adlcg. 
Aquil.l.inrebus.ft.commo.§.fi.Infti.defocict.Fingecxem- 
pliloccrera  poflefl^amafuribus  intcrueriamefle.  Sanehic 
cafuscumabhominediligentiflimopra:uideripotuerir,cah- 
busfortuicisnonannummeratur,licecquamproxiraeadeos 
accedat.l.cum  duobus.§.damna.ft:pro  locio.l.  nauta.  fF.  nau- 
ti,  caupo.  ftab.  liludprarccrmittendum  non  eft ,  quod  ex  ve- 
tcnbus  uonnulli  annotauerunc.cum  lex  diligentiam ,  aut  cu- 
ftodiam  fimpliciterexigit,id vcrbum  fica  cuipafeiungilole- 
rc,vc  rem  omnino  diucrlam  fignificare  intcUigatur.I.  i.  §.  fx- 
pe.dcpol.l.coniradus.de  reg.  iur.  1.  fi  cum  vcndcret.  § .  fi.  dc 
pign.ad:.l.fivtcerto.§.nuncvidcndum.ff^.commo.l.cumrcs. 
§.culpa.ft".delegat.i.Qupargumentoncgligentiam(quardi- 
ligenti^  concraria  cft)aliud  quam  culpam  efle  quibufdam  for- 
taflis  vidcbitur:quibus  cum  n5  magnoperecontendo ,  modo 
vt  vicjflini  mihi  denr,  quod  negari  non  potcft ,  conf  undi  pla:- 
runque  apud  iurcconfultos  fubtilcm  hanc  culpae  cuftodia:- 
que  differentiam ,  &  culpz  ,  ncgligcntisque  vocabulo  pro- 
mifcue  nonnunquam  eos  vci.l.eum,qui.$.an  pater.  dc  furcis. 
d.l.quodNerua.l.qaipctitorio.§. i.derci vendic.  Quadere 
alibicppottunius  culpamquoque  latamhisvcrbis  contineri 
idcmAccurfiusautoreft:qu?fcntcntiaplurimorumconfcn- 
fucomprobatur.Alciat.in  leg.magna.de  verb.fignific.Itaquc 
quod dicitur,!atam culpam dolo comparari, leg. i.  fi  menlor 
f  al.mod  dix.Iocum  hic  non  obtinct:quoniara  graue ,  &  acer- 
bumnimiscffct,obfolamcBlpam,  aduerlarijarbitrio  rcum 
pur.iri.Nam&iiiudgcncraliterpIaEriquctradiderunt.BartoI. 
in didr.leg  quod  Nerua.  vbicunquelcx  ptEuam ftatuens ,  ex- 
pceff am  doli  mentionem  facit ,  cam  de lata culpa non intelli- 
gi.idque  colligunt ex  eo,  quod  Vlpianus  Prxtorij  edidli  vcr- 
b3,5«  i^uu  dclo  malofecem ,  ^uo  mtnttt  tjuuspermijfii  meo  inpof- 
feffiofie  bcnorumJit,8ic.zd  cum  non  pettincre  fcribit ,  qui  pof- 
feflionem  fuain  vel  fibi  obnoxiam  eire  putabat.lcg.i.ff^ne  vis 
fiat Oj^qui in  pofleflloncm.  Hucctiara pcrtinec,quod in lege 
Corneiia  de  ficsriis ,  latam  culpam  pro  dolo  non  accipi  Pau- 
lusrelpcndit.l.inlegc.sdlcg.  Corn.de  ficar.idque,vtvcrifi- 
miieeft.propterpOEniafpcritatc.quiealcgeinfligitur.  Pro- 
inde  cu  m  homicidia  lege  municipali  capite  puniri  iubetur,cx- 
traquamfifedefendendohomineoc6iderit,vulgoreceptuni 
«ftcum  nonteneri,quilatatanturaculpa  dcliqucrit.  Signo. 
confil.iy.Cuiconfequenseftj&cumfentcntiaiudicis.igno- 
fniniacuipiamirrcgatur,lataraculpamnon  fufficere,  quod 
ea  poena  morti  par  effe  videatur.l. iufta.de  manu.vindic.  Vn- 
dequodluftinianusait,  Sufpeiiumtutorem  remotum  ebcul- 
fam,famofumno» <^, §. fuipcdlus.  Inftit.de fulpCiSl.tuto.fic 
vulgointelligunt,  vtneob  latamquidem  culpamvllanote- 
turinfamia.  Ethxc  quidera  cft  omniura  fere  intcrpretum 
fententia,quam,vixcft,  vtegoprobarepoffim.  Sicutcnim 
lex,cumdolumnominat,vcladicftadidlionetaxatiua,latam 
culpam  minimeexcludit.gl.&  Dcc.in  i.  contradus.  dc  regul. 
jur.  ita&culpx  mentioinlegefada  leuemiantum.nonet- 
iam  latara  complc^ftitur.  did.  I.  concradus.  &  l.fi  mora.folu. 
inatri.gIo.l.invenditione.§^fiquisfrudtus.ff^.debon.au(Sbor. 
iudi.poflid. Alcxan.conf.4  ^  .in  i . vol.  Vt,ecce cum  iurecon- 
fultimenforemagrorum.l.i.fi.mcn.falfummod.dixc.depo- 
litarium.l.  i  .§.fi  quisferuum,dcpofiti.l.}.nauti,caupo.diift. 
leg.contTa(5lus.auceum,quitcm  aliquam  prccario  acccpit. 
leg.  quifi[um.§.eum  quoque.de  precar.  dolum  duntaxac 
pr«ftarcdicunr,oblatam  tamen  culpameostcneri  nonne- 

fant.  Id  quod in  his  etiam  edidis  animaduertere licet ,  qui- 
us  poena  aliquain  dolo  malo  delinqucntcs  ftatuitur.lcg.i.  fi 
qtiistefta.lib.efleiufl.vtcunqueBattol.aliter  cenfucrit.  Nec 
aductfatur  huicfententis,  quodfupradi<ftumeft,Vcrbise- 
didti  cf.m  non  tcneri,qui  pofleffionem  fuamelfe  putabat,&c 
Siquidcm  in  co  cafu ,  ahilque  fimilibus.  1. 1.  §.  hac  adione.  vi 
•bono.rapto.leucm  potius,  quain  lacam  culpam  cire  cum  De- 
<iocxiftimaucrim. 

54     Quaccumitafch3beant,;faciIeaflcntiorFulgofio,  fic- 
«robdolum,itacuamob  latamculpam,  gus  dolo  proxi«u 


Franc^  Vuareni  Comment^ 

€ft,in  litem  iurandum  efle.Pro  qua  fcnreiHia  &  Ant»ninird: 
fcriptum  leg.  is,  qui.  Codic.  eodem  titul.magnopere  facit, 
cum  A\x.,tAduerJui  hiredem  tutorisnon  iurari  ,ftneque  dolut  e- 
ius ,  necjuelata  culpa  coNumcatur.Nec  audiendos  eos  cfle  puto 
quifpecialifauoreid  inadtionerutelae  conftitutum  efleafle- 
runt ,  cura  nulla  probabilis  ratio  tanta:  diuerfitatis  appa- 
reac. 

jf  Ethinc  inferturdecifio  quzftionis  i  rccentioribus  tra- 
dats ,  An  ob  dolum  pr«furr»ptum  in  litem  iuretur  i  Quo<i 
Corncus  lib.^.Refponfo.  Corne.  confi.  8  i.in  4.  vol.  Deciuf- 
que  negant.  Sed  cum  ob  lacam  culpara  iurari  pofie  often- 
fura  fit , qUE  verus  dolus  Don  eft ,  fed  tantum  prafumptus  :  I. 
fed  etfi  Iege.de  pct.hired.  nof.in  did.  1.  magna,  diuerfam  o- 
pinionem  veriorem  clfc  arbitrarer,  idemquc  Curtio  videtur. 

Qupdautcm  defufpedo  tutorciupra  di<aumcft,  idiifden» 
argumentis  refclli  poflct ,  quibus  &  cxtera  nunc  a  nobis  con- 
futata  funt.Vnde  apparet  hxc  verba  Impcr.lib.  i.  Inftitutio- 
num.di<ao  §.fufped:us.  .SuJpeBw  autem  remotui,li^uidem  ob 
dolum,famo/iu efl,liob culpam ,  non a^ue:Cic accipienda  elTc  vc 
remotus  ob  dolum ,  auc  latam  culpam ,  infamis  fit :  ob  leucm 
vcrojautleuiffimam,  nonitem.Huiufque  reiargumentum 
eft.quod  in  aftione  d.l.quod  Nerua.depofiti,furti.l,fi  is ,  qui 
rcm.§.Iuli3nus.&  l.fiis ,  qui  pigno.  dcfur.  &  quibufdam  aliis 
nontantumdoli.fed&culp^noroine  fitcondcmnatio.  At 
Prxtorincdidloait,  Hit iudiciti damnatos infamtanotari.\.i» 
ff".de  hisquinotan.  infam.  Qusvcrba  generalitct  intelligi 
neceflc  eft,quacunque  ex caula quis damnatus fuerir.  Sed & 
quodaitipfe Pntor,  Jnfamianotari,^uifciensvxoremdHXt- 
rit,intra  tdtempus,  <juo  virum  elugert  morii  eH:  ita  interprcta- 
tur  Vlpianus,vt  ne  obiucis  quidem  ignorantiam  excufetur.l. 
libcrorum.§.notatur.  de  his  notan.infam.quam  cocftat  lais 
culpi  adfcribendam  efle.Barto.in  did.leg.  quod  Ncrua.  leg. 
rcgula.J.pen.de  iuris  &  fadli  igno.  Alciat.in  l.cedete.§ .  fin.dc 
verb.figni.Neque  vero  hic  multum  rcfcrre  arbitror ,  an  iudi- 
cis  fentcntia  quis  notetur,necne,quod  nonnulli  crediderunt: 
quandoquidcm  ea  diftindiio  omni  rattone  carct.  Nam  fi  lex, 
(quzhominemicior,Icg.fi  Cclfus.de  recep.aibit.efledicitur) 
infamia  cum  notat :  qui  culpa:  tantum  afHn  is  eft ,  quanto  ma- 
gisaiudiceeumnotari  parcft?  Acncilludquidcm  noftr^o- 
pinioni  refragatur,  qaod  paulo  ante  obiedum  eft,in  eapitali- 
bus  iudiciis  latam  culpam  dolum  non  rcpraelentare ,  cx  quo  i- 
dem  &in  caufa  cxiftimationis  diccndum  effe  ^debatur.Nam 
vt  hoc  vcrum  effe  faccamur,  quodquidem  ipfum  fcrupulo 
non  caret ,  &  reccBtioribus  quibuldam  non  vfqucquaque 
probatur ,  Zazius  in  intclleftib.fing.non  conrinuo  tainen  ad 
ea,quibus  infamiairrogatur,  iudicia  porrigendum  eft.  Siqui- 
dem  ea  pcena ,  vt  morte  minus  acerba  eft ,  fic  inter  posnas  ca- 
pitalcs  reccnferi  non  folet.I.capitaliura.de  pcenis.  leg.  licct  dc 
verb.fign.  tametfi  inficias  non  iuerim ,  in  quibuldam  cafibus, 
prifertim  vbi  de  libcrtatis  fauore  agitur,  famaj,  vit^que  peti- 
culumeiufdcmpoteftatiseflc.l.iufta.demanumi.vind. 


1 


/    Nec  enim  iudex  leftimat. 

In  qao  vetf  etur  iudicis  arbitrium,de  quo  ance  difleruimut,' 
poccratfortc  quifpiamdubitare.  QupdMartianushicexpIi- 
cat.  Cum  enim  plxrunque  calis  fpccics  incidac ,  vc  dolum  a 
culpa,auc  lacam ,  ab  ea ,  qux  leuis ,  ac  leuiffima  eft,difccrnere 
facile  non  fic,  cunquc  nulla  excsc  certa  iuris  regula ,  qua  in  v- 
niuerfum  bi  gradus  diftingui  interfe  ,  ac  diiudicati  poffinc, 
nteritococahuiusrcixftimatio  iudicisaibitrio  commitritur. 
l.femper.jT.culpam.ff.quod  vi  aut  clam.l. videamus.iupra.  Ec 
hxcquideminterprctario  raihivifaefthis  vetbis  conuenire. 
Sed  videndum  eft  ne  aliquanco  re<ftius  ita  legatur,  Hicenir» 
iudex^ii^fft\/MLTix.a!  fcilicct,vt  fit  fenfus,  ob  culpam  a  iudices* 
ftimarionem  facicndam  cire. 

Plane  interdum  &  in  adtione  ftridi  iudicij 
in  litem  iurandum  eft. 

Superiori  rcgulx ,  qua di<Jtura  eft ,  /« a5lionihtu in rem,  ($ 
in  ad  exhibendum ,  in Ittem  turari,  annc(5titur  &  alia  ex  Iibro 
Pauli  ad  edidium  x  x  v  1 1 1.  nempe ,  !n a^ionibusfinUt  tudi- 
ctifVt  txfltftihtH  }(Stx  teflamtntejin  bttm  nen  tnrm.   A  qu» 

Martia» 


Jn  ^it.  I  If.  de  in  Ittem  iurdnid 

Mattiahus  noftei'  excipit  cafum  ,  quera  mox  fumus  expli- 
caturi. 

36  Hinc  a  vetsribus  annotatum  cft ,  a(3;iones  arbitrarias, 
cuitifmodi  aiitiones  in  rcm  funt  >  fttidi  iudicij  non  efle. 
Vcrum  ha:c  opinio  ideoteceptanon  eft  ,  quod  iutisnoftri 
audlores  fic  videantur  aftiones  diuififle  ,  quafi  omnes  aut 
ftridH  iudicij  fint ,  aut  bona:  fidei.  §.  adionum.  deaftio. 
Cumergohas  bonzfidei  non  efle  conftet :  1.  in  fideicora- 
rni(Ii.§.in  iisquoque.ff. devfur. relinqaitur,  vt  ftridliiudi* 
cijcfle  dicantur.  Ego  fane  vereor  ,  necommunis  hxcfen- 
tentia  defendi  non  poifit  :  cum  atbitraria  iudicia  a  fttidlis 
&■  bonajfideiplurimumdifferteoftendirusfim.  Qupdqui^ 
dem  ipfum  vt  commodius  demonftrari  queat  ,  non  omni- 
no  a'Sie?r<ft'tivt-ffoir  erit ,  licet  locus  forcaflis  alicnus  vidcatur, 
«Se  iudiciis  arbitrariis  in  tranfcutfu  hic  dilferere  :  quando 
&  a  reliquis  huius  loci  interprctibus  idera  fadiitatum  efle 
Videmus.  Principio  a<flioncai  arbitrariam  efle  vulgotradi- 
tumcft  ,  Barco.  inl.vnica.C  vbi.conu.quicerco  locodar. 
pro.  in  qua  propter  aduentitiam  aliquam  caufam  iudici  ex 
bono  ,  &  xquS  atbittari  licet  ,  prster  natutam  a:^ionis, 
qu»  intenditur.  Quaproptcr  hz  tantum  arbitraria:  cfle 
poffunt  ,  quarum  naturaab  hociudicis  arbitrio  prorfusab- 
horret,  qualesfuntftridiiiudicij  ,  nonbona:  fideia<ftiones. 
Cxterumiudicia  variisexcaufisarbitraria  e£5civolunt,quas 
Barto.  (quemcatteri  fere  fequuntur^  quatuor  regulis  com- 
pledlitur.in  1.  hoc  edido.  de  pubiic.  Ac  primum  omnium, 
cumquisccttoioco  pecuniam  fibi  dari  ftipulatus  ,  eam  ali- 
bipetit  :  quo  cafuiudexin  condemnatione  ,  quanturain- 
tcrfitpecuniaraineoloco  folui,  arbitiabitur.  Locus  enim 
ftipulationi  adiedrus  efficit  ,  vt  contra  ftri^flx  adtionis  na- 
turam  ,  atbitrandi  facultas  iudici  permittatur.  1.  1.  de  eo, 
quodcerto  loco.  In  aftionibus  quoquein  rcm  tam  taxatio 
quantitatis  ,  quam  iurifiurandi  delatio  iudicis  arbitiio  re- 
linquitur.l.  haclege.  &  1.  videamus.  fuptacod.  fcd  ita  de- 


quam mouere  debet  j  (^iiod iuJeS id  ,  <^ito«!ihtcreft,  arbi- 
tratur,  &  zftimat  ,  quoniam  in  plxrifque  aliis  adlionibu/ 
idcm  fieri  animaduertimus,  quas  nemodixeric  obeamcart- 
fam  arbitrarias  effe.  Bart.  in  1.  vnica,  ad  finem,  de  fcntenc.quae 
pro  eo ,  quod  inteteft.  1.  fi  id  quod  ex  Pamphilo .  de  leg&.z. 
1.  continuus.§.cumita.  devetbo.oblig.  Eodemquc  >rgu- 
mcnto  rcfutare  poflumus,  &quod  ab  eifdem  fcripni/neft, 
adiones  in  rem  ,  &  alias  eiufdem  generis  ,  ideo  arbitrarias 
efle  ,  quod  iurifiurandi  delatio  ,  ac  taxatioquantiratis,'ex 
iudicis  arbitrio  pendeat.  Arbitrium  enim  ,  de  quo  hic  dif- 
puramus  ,  interlocutio  qua;dam  iudicis  eft,  fententiam  dif- 
finitiuam  antecedens.  Placent.  in  fumma,  tit.  dc  recept.  ar- 
bit.  C.quam  Theoph.;ui(r('T«ai>appellat  :  non  liberaillade- ■ 
fcrendi,  autnondeferendi  iurifiurandi  facultas,  quarinipfk 
condemnatione  iudici  conceditur  :  id  quod  Placentinus  a- 
Jiquanto  diligentius  ca;teris  -y  non  vno  in  loco  confidcraHs 
itlihi  vifus  eft  in  lib.de  rcrum  vind.tit.de  rci  vind.  &  in  fumm» 
tit.de a(3:io.  Inftit.  Ex eodem  errorc  natam  efle  regulam  eatn 
contcndimusjqua  generaliter  proditum  eft, 

38  Omnem  adlioncm ,  qua:  ad  reftituendum  corapctar,' 
arbitrariam  cfTe  ,  quod  reus  prsccptum  iudicis  contc- 
mnensjcondcranari  a  iudice  pofl!it,quantiadlor  in  litem  iura- 
uerir. 

3  5)  Ncque  tnim  verum  eft.in  his  omnibus,quibus  ad  refti- 
tuendum  agitur ,  in  litem iurari ,  vt fupra  oftendimus :  neque 
ab  ea  iurifiurandi  dclatione,  tametfi  arbitraria  fit>  adlionej 
atbitraria:  dcnorainantur. 


mura ,  fi  reftituere  iuffus ,  priccpto  iudicis  non  pateat. 
Contumacia  enim ,  feu  contemptusiudicisadlionem  teddic 
atbitraiiam.  Quod  vfque  adeo  intcrprctibus  placuit,  vt 
indegencraliter  proditumfit ,  omnem  adlionem  ,  qux  ad 
rcftituendum  competat,  fiue  in  rcm.fiuein  perfonam  ut,hoc 
modoarbitrariamefficipoffe.  Barto.hie,  &Fabcrin§.prae- 
terea.  deadlio.  perl.quircftitucre.  Porro ,  arbitrium  ob 
eiufmodi  contumaciam  iudici  conceflum  ,  non  tantum  iii 
defercndo  in  litem  iureiutando  ,  fed  &  nonnunquam  in 
aliapo^naimponcnda  verfari  credunt  :  yelut  quadrupli,in 
aftione,  quodmetuscaufa,  qus  idcircointer  arbitranas  rc- 
ccnfcii  dicitur.  I.  fi  cum  exceptionc.  ff.  quod  mct.  cau.  Ex 
quo  intelligi  poteft,  inadlionibus  inrem,  quodmetuscau- 
la,&ahis  fimilibus ,  dupliccm  aiudiccfciri  fententiam :  in 
ca  vero ,  qua  id ,  quod  ceno  loco  promiflura  eft ,  pctitur,  vni- 
cam  condemnationcm  fufficerc.  Scd&  noxales  adliones 
alia  ratione  arbitrarias  dici  cenfent ,  quia  iudcx  ante  con- 
flemnationcm  reuminterrogat ,  vtrura  litis  xftimationem 
foluere  malit,  an  feruum  noxa:  dederc.  Qupd  fi  fe  deditu- 
rum  rcfponderit,  moxa  iudice  iufTusid  prxftarc nolit, con- 
demnanduseftquantiaiacrin  litcmiuraucrit.  Ethoc  fcn- 
fu  accipiendum  putant ,  quod  luftianus  ait ,  Nifiexmxali 
CAufa/eruumdedat. §.pixteic3.de3^io.  licet  Accurf.  aliter 
interpretetur.  Et  ha:c  quidemadeo  reccpta  funt,  vt  magna 
meadmiratio  tencat,  cur  in  ranta  fcriptorum  prifertim  re- 
centioruin  tuiba  ,  inuentus  adhucfit  nemo,  quipedibusin 
eam  fententiam  non  iucric  :  quam  &  egorantifper  fequu- 
tus  fum  ,  dum  a  veritatc  eam  plurimum  abeffe  intcllexi. 
Mouit  me ,  vt a casterisdiflentirem ,  quod luftianus harum  a- 
^lionumdignofcendarum  gratiarcgulara  tantumvnamtra- 
dit,  cuius  exempla  fubiicicns,  adliones  cas  nominatim  recen- 
kt,  quas  arbitrarias  efl^  dicimus.  Ex  quo  apparet,  ipfum 
cmnes  adiones  arbitrarias  in  eara  dcfinitioncra  includcre 
vcluiflc. 

3  7  Quod  C\  fatis  accuratc  Bar.&  cxteti  pcrpendiffent,nun- 
quamtot  rcgulas,afcntentia  luftiniani  prorfus  alienasjtam 
temere  confinxiflent.  Nam  quod  ifti  fentiunt,  in  adione, 
qua  certo loco  promiflum  petitur ,  protinus  ficri  condemna- 
tionem,  eamque  nihilominns  atbitrariame(re,idpcrabfur- 
<ium,nec  fuptadidlx  rcgulx  cotifentaneum  eft.  Nec  qucn-t 


40  Supereft  vt  de  noxalibus  adionibus  Videamus,  in  qui- 
busiudex  elc(^ionemreiintcrrogatifcquutus,ipfi  iuberedi- 
citur,vtfctuuranoxa*dedat.  Qupdvtmerumcornmentuni 
eftj&avcrbis  fcnfuque  luftinianipenicus  alienum,itafpeci- 
emnuUamrationis  haberetnihi  videtur.  Officium  namqud 
iudiciseft.inadionenoxali  fub  alternatione  dominumcon- 
demnare,  aut  ad  litis  aeftimationem,  au;  noxa:  dcdcre.^.  1 .  In- 
ftit.de  offic.iudic.  &  fecundum  communcs  reguIas,folius  no- 
xs  deditionis  iudiciura  nullum  eft.l.  miles.  de  rc  iudic.  Proin^ 
de officio  fuo rcdle fungi is  dici  non  potcft ,  quifqais  iudican- 
do  formam  a  legc  prjEfcciptam  non  fcruat.  Etfi  quis  forte  ob- 
iiciat,  vbicunque  iudicem  aquitas  moucrit,  interrogacionem 
in  iudicio  fieri  oporterc.l.  vbicunque.de  incerrogat.  acSt.  Item 
officioeius  contineri  ininccrdiclis  quibufdam  noxalibus,vc 
voluntate  domini  ptimum  explorata,  feruum  noxs  dcdere 
iubeat,  &  ficnon  parentem  condemnet,  idqueexPauljrc- 
fponf  o.  diftal.finali.  de  intcrdiftis.ff.cuius  aut^oritate  ne  no- 
ftriquidem  adverfarij  nos  oppugnant.  Rcfpondebo,  Ini- 
quam,  captiofamque  huiufmodiinteirogationcm  efle,  pet 
quamreus  facultatem  fibi  a  legeconceflam  amittit,cap. in- 
dultum.deregul.iur.  noxsdedendividelicetpoftcondcmna- 
tionem,  donec  iudicaticonueniatur.  I.  itcm  veniunt.  §.  idem 
rc(fte.  dcpetit.hired.  Actametfireo  practextuiftiusinter* 
rogationis  faluum  videacur  Icgis  beneficium  remanerc,  t6 
vcra  tamen  ipfi  adimitur.  Non  enim  dominus ,  ^  quo  hu- 
iufmodi  refponfio  periudicem  exrorquetur.antelatarafcn- 
tentiara  intelligerc  pstcft  ,  an  licis  xftimationcm  fufferr^ 
anvero  feruum  noxx  dederc  fibi  magis  expcdiat  :  cum  ta- 
men  hicdedendi  facultas  vfquead  exec  uionem  fententiait 
non  aliaratione  concedatur  ,  quam  quod  iniquum  fit  ne- 
quitiam  feraorum  dominis  fupra  ipforum  coipora  damno- 
faracfle.§.i. Inftitut.de  noxa.adtio.  Nequcergoofficioiu- 
diciscongruit,  vtdominum  intetrogationi  fd&x  nolentcnx 
refpondcre  cogat ,  neque  vt  feruum  noxs  dcdere  iubeat,  tiifi 
fortaflis  vltro  fefe  aducrfario  fatisfa(5turum  negauerir,  QuiJ 
igitur  dc  aftionibus  arbitrariis  cenfendum  ?  Et  iam  admo- 
nui ,  nulla|  melius  ,  nequccommodiuscft  ,  quam  luftinia- 
ni,rcgula  totani  hanc  rem  cxplicari  pofle.  Itaque  verbi 
ipfa  hic  adfccjberc  vifum  eft  ,  vc  fubie^Sta  inccrpretationa 
noftra  ,  verura  ,  germanumque  eorum  fenfum  facilius  b- 
ftenderc  poffimus.  PrAterea  tjitafdam  aEliones  arhitrartM,iA 
t{!t,exarbitrioittdic{spendetes,appellamtu,in<}utb»sMiJiarbttti» 
iudict^  ii,cum  cjuo  agttur ,  a^onfatiifaciaty  velati  rem  re/iftuat^ 
velexhtbeat,velfiluat y  velexnoxaU  cauft  feruum dtda!,con» 
demnare  debeat.Sed  ift*  aHiones  tam  in  rtm ,  <ittam  m  perfef.ant 
$nfieniHHtHr.Inrtm,vtlHtiPHbUciAna,SerHiana^dertbtueeltnii 

T    4 


r 


224 


Franc.  T>uareni  Comment. 


SjfAJi  Itruicma^tjMtettAm  hypothecariavocatur-.mperjonamt 
'VitKti  ijHilfM  de  eo  agttur,  ^uod  vt,aut  mettu  canfr,aHt  dolo  ma- 
lofatium  efl.  Item  cun*  id,^u«d  certs  loco  promtjfum  efi,petttMr. 
Ad  .'xhibindum  ^uo(]Heailio  exarbitrio  ludtcupendet.  In  hise- 
nim  tiilionibui,  ^  cxtertsjimilibm^permtttitur  tudici  ex  bono  ^ 
aquofccundum  cuiufiue  rei,  de  tjua  aUum  efi,  naturam  tjitma- 
re,^ueMadmodum  atierifatnfiert  oporteat. 
■  41      Catn  igitur  in  iudiciis  regulariter  iudici  liccat ,  caufa 
cognita,  protinus  fcQtcariam  diffinitiuam  ferrc,  quamlibct 
rco  grauis,  duraque  fit  futura  cofidemnatio :  cfl  tamcn  gcnus 
quoddam  adion  um,  in  quibus  humanius,  bemgniulquc  cura 
reo  a-endum  cft.  In  his  ciiim  iudex  priufquam  ncgotiura 
diffioiat,veluttntercefror  quidam,.&bcneuolusconciliator, 
atbitratur  &  asftimat  ,  qucmadmodum  ex  bono  &  zquo 
aftori  fatisficri  oporteat.  Rcum  vcro  ita  dcraum  condcmnar, 
fiaibitiiononobtemperansin  contumacia  perfeucret  vfque 
ad  fcntenciam.     Et  hsc  efl  piopria  ,  fpecialiiquc  harum 
ac^ionum  natura,  vtThcophili  veibaoftendunt,  «fta-n  «'<ftx«f 
(:>xK55a<TauT«TaJf«>«74f,licetalij  vu!go  diuerfum  fentiant, 
Barto.inl.inbonsfidci.dceoquodccrto  loco.  Nam&Iu- 
Itianusipfede  adiionc,  §.  item  adtionuo».  Inftit.  dc  a(Sio. 
Quod  metus  caufa  loquens :  Eiut  natHra,\a<\Wjaciteconti- 
mtur,vt ^titiudfcisiujffi tpfam  remaBorireJiituat , abfoluatur. 
quodin  cxccris  cafibus  non  eflita  ,  fedomnino  quifqueia 
quadcuplum  condemnatur,  quodeft&  infurtimanifeftia- 
diione.l.quiea  mente.  dcf  irc.l.  non  prodeft.  vibono.rapt. 
■Nequfc  enim  furi  nequc  raptori  prodcft,  ad  cuitandam  poe- 
nam,GanPecondemnationem,remrapcam,aucfurtofubtra- 
^am  reftituerit,  cum  iftasaiStiones  in  nun.etum  arbitraria- 
tura  non  referantur. 

41  Necaduerfatut  noftrarfentcntix  quod  dicitur,  Omnia 
iudicia  atJoluToriaefe.^.&.loAn.dc  pcrpet.Sc  remp.ac^io.  Sic 
enimidaccipi  debet,  cumreus  latisfacitavfloti^ideft,  omni- 
noeiusdefidetiumadimplendo.l.  i.ff.  quilatiCi.  cogan.  fiuc 
rem  pctitam ,  fiue  pcenam  exoluit.  Qupd  pla^runquc  in  fa- 
mofis  iudiciis  vtilitatcm  adferrc  potelt.i.fi  reus  paratus.de 
procur.  AtinhisadlioBibusnon  a(ftorisvoluntaic,fcdiudi- 
cisatbitriofieri  fatisfadioneraoporterc  dicimus.  Inde  con- 
fequitur.  nonemnes  adsoncs  ob  contumaciam  reiarbitra- 
rias  dici  poife  ( quod  quidam  falfo  cxiftimauetunc :  Barto.  6c 
alij  hic.  &  nos  fupra  attigimus )  fed  eas  tantusn ,  qus  in  hoc 
contextu  rccenfentiu  ,&c  qua;  cura  his  fimiiicudinem  habent. 
Ethas  quidem  adliones  omnes  huic  regulae,  leudiffiuiiioni 
cptime  conuenire  dubiumnoneft,  cuminhis  aibittioiudi- 
cis  fatisfaciens  ab'oluatur  ,  non  fatisfaciens  condemnetur. 
Quod  velmaxime  perfpicuum  eflc  poteftin  aftione,  quod 
mecus  caufa ,  &  de  dolo ,  ne  perfequendis  omnibus  excmplis 
flmproxilior.  Namedi6li,deeo,quodmctuscaufa  geftueft, 
alieuim  caputinhxc  vetbaconceptura  fuiirefcio. d.l.ficum 
exceptione.§.quacenus.verfic.  finautem.  Siresmetuablata 
fit,nfi]ueeA  res  arbttrio  iudicit  rejiituatttr,  intra  annum  in  e^ua- 
)  dtup!:m,pofianHumveroinfimplumiudtciumdhho.  Incuius 
inrerpietaiione  Vlpia.  lib.  ad  Edidum  1 1 .  d.  1.  fi  cum.  §.  i . 
c\im[cc^\i^n.Si^ui6ncareJHtuat,iac^ix.,tn^Madruplumtneum 
indictum  poHicetur.  Satis  entm  clementer  cum  reo pftttregit, 
vt  dar^t  et  reJlituendifacultatem,livultpoenam  euttare.Et  pau- 
IdTpoA: I^ec cui(]uam  tniijuumvideatur  exalienofaRo  altum 
tn  ijuadruplum  cnndem  nAri:c]uia  nonfiatim  tjuadrupU  eSi  aiiio, 
fid/iresnonrejiituatur.  Hxc  autem  adlio  cura  atbitratiafit, 
licentiam  habecreus  abarbitrio  daco,  vlqueadfeatentiam, 
rcftirucionem  rci  facete.  Qupd  fi  non  feceric.iutc  mcritoquo 
4  quadruplicondemnabicuc.  Nonadeodiffimilibus  veibiscdi- 
^um  dc  dolo  malo,  a  Prxtore  promillum  f  uifle  credibile  cft. 
Ciiius  edidti  ouoddam  caput idem  Vlpianus  eodcm  lib.cnat- 
ransj.arbitcio.in  princ.de  dolo.  9y^rbitrt»tudici*,ioqQk,hae 
ijuocjue  a[li')ne  rejlitutiocomprehenditur.  Etntji fiatrejittutio, 
fet]uttHr  condernnalio  ejuantiea  res  efi. 
43  Planecum  rei  vindicacionis  mcntionem  bic  nullarafe- 
cerit  Impecator,anincer  arbitrariascanumcranda  fit,dubi- 
taci  pocelc.  Qupd  probabilius  effecxiftimo.  In  eo  fiquidera 
iudicio  arbiccium ,  feu  iuflus ,  condemnacioncm  folec  prxcc- 
dcce,  cui  parens  reus  abloluicur ,  noa  parcns  condcranatur.  1. 
&exdiuerro.l.  fivcro.l.quircftituere.dereivind.  Idcmque 
in atfkione  eohfclloria  ,  &negacotia,  qux  pro fcruitutibus 


competunt ,  aliifquc  fimilibus  dicendum  cft.  I.  hauim .  fi 
fetuit.vindic.  Qui  vero  contra  fentiuqt,  in  rci  vindicatio- 
neaiunt  nonnunquam  arbitrio  prxtermifle  rem  a  pofleflo- 
re  manu  militari  auferendam  clTe  ,  idcoquc  cam  ex  iudicis 
aibictio  nonpendete.  Qua  in  re  non  fimplex  coium  error 
mihi  elTe  videcur.  Nam m  primis  conftat  in  aftione ,  quod 
roetus  caufa,  &  quibufdam  aliis ,  plzruoque  ludicisarbitri- 
umccflare.  1.  acburio.  $.  nontamen  dedolo,  quasvtiquear- 
bicrarias  clTe  inceromnes  conuenit.  Hoc  aropliusin  PubU- 
cianoiudicio  ,  aliifque  ciufdcm  gcneris  ,  rem  a  poflefTore 
auferii  non  minus  quam  in  rei  vindicationc  credidsiira. 
Idque  Vlpiani  verbis  ad  ediclura  facis  pcrfpicue  demoa- 
ftratur. 

44  QuirefiitMereiHffiu,\ti<^\ik,\.(\\ii  Kdimetc.iadicinenpa- 
retyContendensfinen  pojfe  refiituere,Ji  cjuidem  habeat  rem,mant» 
Milttart  ofiitto  tuduit  ab  eopojfejfio  transfertur,(^fruiiuum  dun- 
taxat ,  omuij^  cauji  nomtnesondemnattofit.  St  vtro  nonpottii 
refittuerejicjuidem  dolofecit,  t]uo  mtuue poJfit,i<  ^uantumad- 
fterjaritu in  liiem /ine  vUataxattonetn  tnfinitum  iurauerit,da- 
mnandw  efi.  St  ver»  nopot  refiituere,  needolefecerit,^uo  miniu 
fojfit,  nonplurii  cjuam  qnantt  res  efi,  id  efi,  tjuanti  aduerftrtiin- 
terfutt,condemnrtndMeefi.Y)ciaAe(ahdiv.Hitcftntentttigenera- 
lii,^c.  Quibusvexbis  fignificat,  prarcedcntem  fentcntiam 
de  cxecutione  maou  milicari  facienda, ac de in  licem  iiuaDdo> 
generalem  efle ,  &  ad  omnes  adioncs  pcrcinerc ,  cx  quibus  ] 
aibitratuiudicisquid  tefticuicur.  Cura  enira  gcncrali  ver- 
bo  vfusfuerit,  Qiitrefiitueretujfu*.  mcricoadiicic,lcnonrci 
viodicactonem  mudo, fed & plxrafque  alias adliones,  quibus 
adrefticucnduin  agicur,comple(5li  voluiflc.  Eodcrapercinc^ 
&quod  ahbiidem  S\^i3iQasa.it,InPubliciana  aSiione,eadei» 
9mnia,qus  tn  rtt  vtndicattone,obferuandA  effcX.ztii  twS.§  .in  pu- 
bliciana.fF.de  publi.Sed  &  cum  Ncracius  fcribic,  l.fin.eod.tit. 
PubLcianam  aUtonem  nen  ideo  comparatan  effe ,  vt  res  domina 
<««/fm»r:annonapetceindicat,  abeopofleflbre,quidoDU'« 
nus  non  eft,aufetri  pofle? 

4  f  Dc  ea  autem,  qua  ccrto  ioco  promifTum  petitur,  maiot 
dubicacio  eft,  cumin  arbvcrium  iudicis  ob  id  rcfcrri  dicacur, 
quod  arftimatio  eiusquodmccteft,  arbitrio  ipfius  commifla 
uc.  1.  ideo.  &l.cencum  .  de  coquodcertoloco.  Hucacce> 
dat,quod  Theophiius  harum  a(5tionumcxcmpia  diligentif- 
fimeperfequucus, hancomnino  przccrmific, idnonfadiurus 
(vtcredibilccft)  fiadhunc  tra(5latum  eam  peitincie  intelle- 
XifTet.  Idqueeoprobabilius  efTcvidecut,  quod  fpeciali  voca- 
bulo  hxc  a(Sio  arbiiraria  a lureconfultis  appellati  folct. \.i,  8c 
toto  fere  tit.  de  co  quod  cerco ioco.  1.  fi  duo.  de  conflicuc.  pe- 
cun.§.Ioco.  Infticuc.  dca(Sbioi.  vnica.vbiconvenia.  quiccr. 
loco.cum  bic  veibum  Arbitraria,  non  a(^ionis,fcd 
cuiufdam  adionumqualicacisnomcnfic.  Sedfottafliscutius 
cft,  hancaieliquisnon  feparare,  quod&  Lacinotum  excra» 

f)lariumfidesi(ifuadeac,  &3b  eatum  nacura,  deqmbushic 
oquimur,  alicQanonfit.  Poceft  enim  (exemplicaufa)  huic 
a(^ioni  addidtus  iudcx  arbicrari ,  vc  facifdccrcusde  pcciuiiaibi 
foluenda,  vbi  promillaeft :  qui  fi  di(fto  audiens  fuerit,  abfolu- 
tJonem  confequecur.  Et  ica  Vlpianus  difcrce  refpondit.I. 
quodfi£phefi.§. incerdum.de eo,quodcctco  I0CO.  Ethuic 
fane  non  abfimilem  iudicandi  motem  apud  vetetes  olim  fiuf^ 
fcacccpi. 

4^  Nara  Achenisiudicesprimisfencetitiisftatuebancdun- 
taxat ,  damnarcnt  reum,  an  abiolucrcnt.  Deinde  intctroga- 
toco,  fifraus  capitalis  noncfTcc,  quam  quafi  xftimationem 
commetuifle  fe  maxime faterecur,  pcenam,  fiue  mul(f^am  ir- 
rogabant.  Cicetohb.i.deOrat.  Sed&  vctuftiflSmoqaoque 
iute  Quiritura,  fi  is,  qui  mcmbrum  alicuius  luperat,  iudici  ta- 
Iioncmimpetancinonparebac,nequeincecim  cum  aduerla- 
rio  pacifcebacur ,  xftimaca  liceiudex  hominem  pccunizda- 
mnabac,  vc  Sexc.  Carcilius  lurcconfulcus  audlor  eft.  Geiiiufr 
lib.  10.  No(ft. Act.  Scopuios  iam  ptxtcrue(fta  cfTe  vidctur in- 
fticuta  difpucacio,facihfque  iciiquus  curfus  oftendicur,  nifi 
forccnosa(ffionesnoxalcs  tcmoreQCur,qux  aliquandomihi 
hxccommencancimagQumexhibucrunc  negocium:  camccfi 
res  admodura  expedica ,  vc  nunc  quidem  fencio ,  minimequo 
o^fcura  fir. 

47     Et  fane  inepciffima  fcmpet  hxc  quxftio  mihi  vifa  cft, 
An  a(ftiones  noxalesfintarbicratix  :  quoniam,  vc  fuptadi- 

xi,fao(; 


;. 


'n  Tit.Ili.  deinlitemiurdhdtdi 


xi,  hoC  vocabuium  nbn  a<3:ioBis  tlomen ,  fed  qualitatis  cuiuf- 
dam,certisa£Honibns  inlia;rentis,  fignificat. §.funtaut©m. 
Inilitut.dc  noxa.  aitio.  Qui  igitur quasftioncm  hanc  propo- 
nunt,  nihiloftultius  eosfacere  iudicanduni  eftj  quam  iide 
»«5tionibus  perpetuis,  aur  temporalibus,  pcenalibuf  ve,  aut  rei 
perfequutoriij  idem  qujerefenr.  Itaque  fic  ftatUo  i  earum  a- 
nftionum,  qux  hic  reccnfentur ,  hanc  clfe  naturam,  vt  rcus  an- 
tcfententiarrt  atbitrio  iudicis  fatisfaciens  condemnari  dcbe- 
"«tjfimodo  fuonomine  conueniarar.  Namfiex  noxalicau- 
fa,noxx  deditiopro  facisfadtione  habendaeftjexernpiiioco, 
«ftionem  quod  mecus  cau/a,  &  de  dola ,  qnar  arbitrarix  funt, 
non  tantum  aduerfus  aliquem  fuo,  (iA  &  ierui  nom  ■  nc  inreii" 
dipofleconftut.l  quoddiximas.  Jeec  qaodmer.cauf.i.iiole- 
'ftm.^. fin.de dolo.  Qujd ergo  fi  qaa  ti  a um  actio>ii'm  i\or'-x- 
5iterconuentus  fitdominus,  ifquc;  i:erfi.aerc  iiulusa  iudue, 
«bitrio  non  pareat?  annoxx  dedendo  perinde  condeuina- 
xionem  "itabit,  acfiarbitrio  fatisfaceretJQuiftionemfaci- 
"untverbaedidli, d.§.quatenus.  Sires arhittio indieu nonrefli- 
tuatttr.  Adhanc  dubirationcmeximit  Imperator  hisverbis, 
f  upplens  quod  edifto  PraJtoris  omiiTum  fuit ,  Nifiarbitrio ««- 
dicitfatisfaciatyVelcxmxaUcau/a/ernftm^edat.W  ndczdc^ux' 
ftionem  propofitam  refpondeo,  a6liones,  quxin  hoccon- 
tcxturccenfentur,  veiutiquod  ractuscaufa,&dcdolo, fiue 
contra  aliquem  fuo  nomine,  fiuenoxalicer  intendantur.ar- 
bicrariaseile.  Furti  vetoaClionem,lcgis  Aquilix,iniuriarum, 
vibonoiumraprorum,quamuiscx  noxaticaufa  agarur,non 
efle.Ethoc  'arap«'J'»^ovcumnonmu!tisantc  annisinfrequenti 
hominum  do<5li(fimorura  corona,  deiurcrefpondendode- 
fenderemus,memini,quendam  noftriordinis  virumfanea- 
eutum,fedquGm(fiM(iw(t/aplxrunqueaveri  cognitione  abdu- 
•cefet,magnopereoblud:atumfuifle,adeovtfponfionefafta, 
tandem  coafti  fucriraus  Anfouinum  Medicem  luu&conful- 
tum  clatifiimum,qui&ei  difputationi  prxfuerat,  eiuscon- 
trouerfixhonoranumarbitrumcligere. 

48  Vc  autemcxdiuerticulo  velutin  viam  redeamus,  facile 
eft  ex  iam  didis  coliigere,quantum  arbitraria  iudicia  a  ftri(fti$, 
&bonx  fidcidifFerant  iudiciis.  Naminftridis,  cumiudicis 
poteftas  formulis  adftridia,  8c  tanquam  indula  fit,  liberum  ei 
no  eft  ante  fententiam  quicquam  clementius  arbitrari,  quain 
f  ocmula  ipfi  prxfcribat.in  his  vero,  qux  bonx  iidei  funt,  quia 
Jatiifima  iudicis  poteftas  eft ,  &  minime  formulis  alligata ,  vc 
fuprddixi<:siu,poceft&  negleiStoarbicrio,  fiitavifumeifue- 
tit,profinus  lententiam  ferre. 

Veluti  fi  promiiTor  Stichi  moram  fecerit, 
&  Stichus  deceflerit. 

Qupties  vcrx  xftimationis,  aut  damni  daci,fiue  eius,quod 
intercft,  probationem  difHcilem  teddit  dolus  aduerfanj ,  m 
hoc  iuteiurando  ftrida  fi  nr ,  an  bonx  fidci  iudicia,  nihil  in ter- 
eft.  Quodfi  commune,  &iuftum  rei  precium  iudici  facilc 
probari  queat,  in  his  nihilominus  iurandum  eft,  quibr^s  ad  re- 
fticuendumagicur.vrfupradiximus.Quandoquidcmxquum 
«ft,  vc domini  arbitrio  pretium rei ftatuacur , quatn itilto prc- 
liononcogiturvendcre. 

49  Hinc  annotantintcrptetes,Ina6lioneexftipulatu,ali- 
ifquc  fttidis  adtionibus ,  vt  in  lirem  iuretur ,  duo  cfTc  nccefla- 
ria.Primumcft,doltisaduerfarij.  Dolumautemacciperede- 
bemus  exhis  Mariiani  verbis,  non,vtfupracxpofuimus,fed 
veluti  moram  in  re  danda,  tradendave  fadam,  quam  dari  tra- 
diveoportuit.  Nam&ceftationcmeam  dolumefre,autcuI- 
pam  certe  dolo  proximam,  vulgo  dici  folet.  Alex.in  hfi  mora. 
folu.macri.not.in  1.  quod  cc.fi  ccrt.pet.  Idcm  infurto  quoquc 
diceudumputo  :  quiadolonon  Garetfur,&fempermoram 
facere  vidctur.  1.  in  re  furtiua.  fF.  de  condi6fc.  furt.  In  violen- 
tiavetoillata,  nontantHm  eiusrei  >  quamdeberiprobatum 
eft,xftimatio  actoris  luriurando  coinmicti  deber,  vt  in  his 
cafibrts,  fcd&  hoc  ampiius  Zcno  refctipfit.l.fiquando.  G 
Vndevi. 

j  o  Si  is,  qui  vim  fiiftinuit ,  fingula ,  qux  per^Jidir,  compro- 
barellonpbtucrir>probarionisloco  iufiurandumei  deiacum 
lufficere:tamecfi  alioquin  ncque  ceftimoniunl  vnius  ad  fidem 
faciendam  valeat.d.l  iurifiurandi.  C.  de  tcftib.  neque  in  caufa 


lif 

ripiendo,analiomodo  vim  admiiTarii  efle  ^cimi,  Vt  Ful- 
gofius, Salicetus  Faber,  Panorm.  lafon ,  &ahj  non paucire^ 
Ctcop.nantar.Qutd  cnim  fi  probabili,  &iu(lor;>ecu  terti- 
tus.hcetnonde.e<aus,^domofuaquisaufugerit  ?  Quid 
liprxpotennsdomini,  tyrannive  iniuriam  meruens,  a^b 
codemnonmceprofcriptus.  folumvcrtat  ?  Q^dfiobeas 
cat..sabfenu.,fugitiuiq,iecomp,latadomt:s,di^^ 
^.nf  ^''"''""'^"^°'^'"^btisrefcriptolocumef!e,dubi- 
tand.mnoncft.A{«and.conf,l.io,.ini.volum.not.ind.l.fi 

W  ;  i??  ^^^''"^'^'^«^■"^^■'^Feratione  nonabhorreant. 
iun.  qm  de  furto  .dem  quod  dc  v\  ilkta  dicen,^nm  .il.  .»„ 


icanr 


quofideviillatadicendum  eflecen^ 
r.^.n  '."'i''^'"J'='"e»"a!Ti  iicet  frequentius  itumfu^mihi 
.tamen  v.detur  Zeaonis  conftitutio  ,  per  quamtot  r^gulis 
•commurubus  derogatum  eft  ,  d.  1.  iur,-fiurandi.  &1.  o,?n  ! 
bus.  noncemere  adh„nc  caium  porn-gendaeiTe.  Namlicec 
od<o  d,gta  furesfint  deJmquunt  tamenlonge  atrocius  quf 
pcivimrapmnr  autahum  po.Tcifioncfuadefpol,ant.l..  §  ia 
h.cadtone.vi  bono.  rapt.  Adde,  quodcum  abhomineW. 
gdantiifimo  furtum  prxcaucri  poftic ,  ideoque  inter  cafus 
fortu,tos  rionnurneietur,  nifii  domefticis  admifTum  fit,a- 

lufve,qu,buseratco.r>hdendum,xquiusvidetureifuccurren- 
d,imdr.,cu.  vjstilara,  qaamcuiresaliquadam  furreptaeft. 
Sedadmonend,  fumus,.n  quibus  cafibus  hoc  iufiurandum. 
v.ceprobat.onts  recip.tur,  deviolentia,  aut  delidtoadmiffb 
plenam  fidem  ,ud,ci  faciendam  efte.d.l.  fi  quando.  in  ver.pa- 
tetatta.  Vnde  Itgeu.  rnunicipalem,  qua  cautum  eft,  fi  a  fcho- 
iaft.co.nteruetia  resfit,  quantum  ad  damni  darixftimatio- 
nem.pfiusmrnurando  ftandum  effe,  itaaccipiendamB,«co. 
a.t,  fifurtum  admiffum  effe  iudtd  probarum  fuerir.  P<,rr<J 
quod  hic  de  .urcurando  d;dmus  ,  fi  qujs  ex  dd.do  alieno 
conuenjatur,  Jocum  non  obcmcre  idem  Barto.au<aot  eft  in 
1. 1.  quando  ex  fafto  tuco.  Quod  &  nos  verum  efle fupra  de- 
renditnus.  ^ 

p  Qoapropterin  hacfpede, fpoJiato pervimaiatronibus 
in  oppido  ahquo  forte.  autvico.icgemunipali  damnumab 
incohs  rcfarcir,  luberur:  fi  v.siil.caelfeofteQdicur,  fedrerum 
ablacarum  quancitas  non  ptob..tur :  pruaentioribus  placuir. 
incolasomoinoabfoluendoseffi:  licetlacobusab  Arena  e* 
didoquodam  Hadriar,  aoud  Calliftratumrdato.I.nequk 
ff.de  .ncen.rmn.  &  naufca.  motus,  di/Tentiat:  quod  tamen  re- 

ae(vtopmor),ntel!caam,  eius/enrentixne  tantillumqui- 
dem  (uftragatur.^  Pr^cipi,  ur enim  eo cdidto ,  vt direpta »a„. 
p-agtadowtnt,  rejntHam  ,  ^,,,i;xta  htoramari, pcfftdent  Ucefi 
tpl,nondsnpuermu  Scdhocd:(ertc  edidtoeodemexpreflbni 
e(t,  w ^Htc^ntd  frohaumm  ad<  ^^ptum  fiht naufiano^apofreC. 
forthsurecptant.  Q^bus  ve.bs  &  noftra  confirmaturopi^ 
nto,&  contrar,a  h:.uddi!b;e  ub-t-rtirur.  Se.^&q„odpoft- 
ea  (eqmtur,quo faciior  fif  probatio , />fr«?/m>fc^^,r^ /Vw>. 
£lcs,(^apudeasteMt,  ^jc.  ^^c.K-.ipe,  ne  probaticnis  graai 
neceflcfir, ceftesad  pr.r(tdcn, d. eo negorio  cognjcurum du- 
cere.qmforcaflis  ioi  gesbcit.pcrmitrendumcifeapud  Prx- 
fe<aos  teftan  :  idcft,  rciHbaspiodudismaiefidum  admif- 
luni  oftendere.I.  capir  r  quz: ,to, ad  l,.-g.  luJiam  de  adult.  Naitt 
&Cicero,l.tcr)s{inqir,;^i.bi,cistcftacafuntcmnia  :  ideft. 
quodGrxc.  d,cunc^FT.pH.9.V«.  Prxfedtosaurem  huiufmodi 
Prx_fid,businfenore.  fuilie,  e.x  Sexto  Pomp.liquer.quod  ciu$ 
locnntcrpreribL-snon  fatisccgnicam  fuiiJc  videcur. 
Quiaiudex  iEll:lmare  fine  dclatione  iurifiurahdi 
nonpoteilrem,  qu^non  extat. 
yi     Hinc  colligisur  ab  incerpretibas,  alterum  cx  his,qui6 
adfnfiurandumhocdcferedumnccefiariadrediximusvnem-* 
peprobadonisdifHailtas.DifEcuhatemautcmBarto.acreli- 
qu!  fere  fic  accipiunc  ,  cumres  petitaauc  periic  oiTinir.o,VC 
hic,auc  nufquam  comparec.l.cum  res.^./jend.  de  legav.is  i!ii-  * 
cecca  force  inrcnim  racuracffe  «on  -^efieric.  Eoimueroia 
bonx  fidei  iudiciis  plxrique  dolura  aducrfatij  fuificercnee 
difficultatem  huii.fraodi  neceflririam  effepucant;arguraen^ 
toqueeffe,quod  Vlpianus  fcribTc,l.nummis.  fupraeod.iV5;<w- 
ntu  depy</iti^  tn  Ittem  non  turari,  ntftde  eo  a^uti  iuret,  quodfua  tH- 


.  ttrfuijft,Hummosrthifuadtereddttosef!e.Qutdemm,\nqmiili 

propna  ad  teftimonium  dicendum  quifquam  admiccatar.I.  fuhpoenaptcumamdehuit ,  amfuhpionore^uodautapecuntaei 

omnibus.eod.tit.  Nequeadeomulcumrcfcrc.anexcurban-  depojita  dcnegataefl,dtliratlumefi  >  Nam  pecuniara  fubpi- 

cloaliqucmdcfundo,sdibulvefui5,anbonaeiusmobiliaab.  gaoredebitam,  pignufquedifttaaum  probacc>  nontiiagn' 


Xi.6 


ncgotij  cfTe  vidctur.  Verum  quia  in  interdiao,  ^uo. 
clam,id,qaod  inteieft,periufiurandumin  litem  rft 


tmatur. 


1.  remper.§.ia  hoc.  ff.quod  viaut  clam.vueft,  vtcgohanc 
diftmdlionem  inter  ftnda,  &bona:  fidei  iudicta  vfquequa- 
quc  probcm.  Quaproptcr  huiusnodi  didoluendi  gratiadit- 
ficulcatem^ux^^iptnpo.hicaccipiendumeireatbitror.vtcum 
de  eo,  quod  incereft,  quiritur,  cuius  probaaoncm  ditfaci- 
lcm  eiTe  kribit  Venuleius.  l.fin.  depWto.ftipula.iufuiran- 
duminlitcmiud.cideferrc  liceat.  Etenim  vbiinccrtum  eft, 
quanti  adoris interfit, officio iudicis  id  xftimari debet ,  vt rc- 
dcBarto.cxVlpia.  annotauit.Bart.inl.vnica.C.defentent. 
q.ii  pro  eo.quod  intereft.ar.d.§.in  hoc.  Qird .gitur  mirum 
fiijdex,  cui  eciamlexid,  quod  intcrcft,  periuam  fubcilita- 
tem  requirereiuber.d.l.vnicajveritatis  clicienda:  gratiaiul- 
iuranduin  inlitcm  dfferat,  prxfertim  cum  non  nifi  prxce- 
dentetaxau"oneidfictifolicumlic?Qupddiftumtamennon 
ita  accipi  velim .  qaafi  iddex  hac  iufifiuradi  delatione  omnem 
prohacionem  dehcicntem  fuppleat,  fed  tunc  demum,  cum 
icafaaum  probatum  eft,vt  eius,  quod  intcreft ,  a  ftimatio  in- 
iriqueat.  Itaquein  interdi6lo, 9 Wz'/<»«t £/<»'», fiferuitutcs 
amiilas  efle,  vfumue  fiudlum  interiifle.§.  inhoc.aut  inde- 
pofito.  d.  1.  nummis.proptermorara  depofitatij  pignus  di- 
ftradum  clTe  probatumfuerit,  quanti  obeam  rcm  intcrfit, 
aucofficio  iudicis.autpcriufiurandumjn  litemajftimabitur. 
Sinautem  quis  obrationcs  noneditas,  cautioneinue  furte- 
ptam ,  aut  corruptam ,  ad  id ,  quod  intercft  agat ,  oftendere 
dcbet,fe,  fi  eas  rationes,  caucioncmue  habuiflcr ,  vinccre  po- 
tuiffe :  alioqui  iudex id,  quod  iiitereft ,  iftimare  non  poterit. 
l.quidam  tabularum.  defur.l.argentarius.J. cumaucem.de 
edendo.  Nec  aduerfatur  noftrxlencentiae  quod  Martianus 
liicfcnbir,curn  excmpligraciaid  abcodidlumeire  apparcat. 
Arqiie  hinc non retfte intertur, extra hunc cafum  in  ketu iu- 
rarinullomodopoflc,fcdvt  pluiirtiumidherinon  loleie,vt 
exPaulmiRcfponfi  fragmcnto  apparet,  quod  his  Maniani 
verbis  attexu't  Tribonianus,  quodque  ego  fic  intcrpretor, 
auamuisRonfoleatiurari,nonnunqaara  tamenpoflc,cura 
videlicctiiiftaaliquacaufiiudicem  mouetic.  Nequeenimad 
certos  aliquos  calus  iudicis  poteftatem  alligari  coccndcquan- 
doquidem  iufiurandum  dcfetrc  vcUc  necne ,  in  iphus  arbitrio 
lituraeft.SednecZenonisrelcriptumd.l.fiquando.nosmo- 
uer,quorerumam.flarum  proba.ioadtori  remittitur, iudex- 
queipfiusiufiurandum  fecutus  cotidemnat.  Namid  fpecia- 
literineocafuconftitutumcftjCumquiavimilhcamhacpac- 
nadignamexiftimauicLegislacor,  tumcciam  quiainhis  adi- 
bus,  (qui  vt  plurimum  probari  neqaeunt,)  qaalemqaalem 
probitioncra  admitti,  xquumen..!.  conlenlu.  C.dercpad.h 
non  omnes.§.  a  batbaris.de  re  miH:. 

j[5  Vnde  fipecuniainfacculo  fignarodepc^ficafic,eumq^ie 
rcfignacum  dcpoficarius  reddat,  cradari  folet.  andcficiente 
probatione  deponentis  iuriiurando  ftandum  fit  ,  fi  pfcu- 
niamex  eofubtradtam  efle  quaratur.  Ec  varix  extantcon- 
{ultorumopiniones.aliis  ■nf.tniv,  aliis  -cquitatem  defendre 
fatagentibus.  Scriptum  vrgec  Anton,  Butr^.in  dicko  cap.fin. 
quod  Zcnonisconftitutionc  adaeiiiis  eu.Vi  tantumin  litcm 
iurarc  permictatur,  qui  vim  intulit.  Pro  arquitate  pugnant 
ca;tcri,quxpar;busincaufis  patia  iuradefiderat,  Icgemque 
deviolentialoquentem,adhocgfaui(limu[nnon  folumfur- 
ti,  led  etiam  peifidiaE  crimen  trahunt.  Qium  fententism,  fi 
quidem  dolus  pcrfidiaquc  depofitatij  dciegatur,  tanqnauT 
humaniorem  (equi  iudicando  ac  reipondcndo  non  dubita» 
rent,  id^juemulto  procliuius,  fiapudcaupcnem,  fiuchofpi* 
temponamusremdcpofitam  fuiflc.  Cum  enimviatorcsne- 
ccfiicate  quadam  cxigence  id  faciant ,  tutiotc  loco  rcs  fuas 
collocatuti,  ctclcit  perhdix  crimen ,  quod  tamo  (cuerius  eft 
vindii.andnm,  quanco  communi  vtilitati  magis  concrarium 
cft,  m  huiulinodi  cafu  fidem  frangere.argi:.!.! .  §.  i.  ft.  dcpofi. 
M.rito  igitur  reprehcHfa  eft  eorum  cpiiiio,  qui  pu;abanr, 
icsomnes  (accomdufascauponi  p3ietacicndastire,ncquea- 
liiercum  teneri,  quamfingularum  rerum  rcicpta  cuftodia. 
Durum  enimatque  inhumanum  tft,sd  pandendam  (uipa- 
trimonij  ieLretum  quenquamcogi,  vtAlexandii,  acTheo- 
dofij  relcriptis  continetur.l.z.C.  dealimcnt.  pupil.pr^rft.l. 
2.  quando  &  quibus  quar.  Adde,  quodrem  familiarem  fic 
explicare nonnuiiquam  pcticulofjm  eft,  quod ea re Utt ones 
adftruendas  viatoribus  iDfidias,cof.iUC  iugulandos  extimu- 


Franc.  'Duareni  Comment'*\ 

dviaat  lari foleanr.  Nam &  Candauli  Lydoium  regiidem  accidifle 
memofia:  proditum  eft,  cumcximia  pulchritudinc  vxorcra 
Gyg ifodali  nudam  demonftrairer.  Sed  quxritur.fircfigna- 
tus,aperrufque  faccus  reddatur,  nequc  aliis  probationibus 
conuincaturdepofitarij  dolus,  an  idem,  quod  in  fuperiori  ca- 
/u.dicendumfit.^Etvulgorcccptiimeft,  inhocquoquccafu 
fimititeriurandumcfle.  Quodan verumfit,dubito.  Huiuf^ 
modi  namque  iureiurando  ita  deraum  locum  cfle  diximus, 
fi  maleficium  plene  prabatum  fucrit :  quod  &  Bart.parura  fi- 
biconftansalibi  cenfuit.  Nequc  veroralisapertura,autrefi- 
gnatio  folaadarguendum  depofitarijdolum  (ufficir.  argum. 
not.in  l.neque.C.  deprobatiombuj,  &  in  l.non  hoc.C.  vndc 
legit.  qucm  pcrlpicuis  indiciis,  conicdutiiquc  probari  nc- 
ceflceft.l.dolum.C.dcdolo.QuidcnimfifjmuIuscitracon- 
fcicntiam  heri,  fignacnla  remouetir , aut ea  ( vt  fit plerunque) 
(uinaturadeciderint  ?  Namctfifa£lumfuorum  prsftetdc- 
minus,fi  tamen  eo  nomine  conueniatur,  in  ea  caufa  eft.vt  ad- 
uerfuseumin  litemiurarinon  pofl[it:quodfupraa  nobisde- 
monftrarumeft.SednecvuIgaiisrcgula,  quaZ)«o»-«»!ij^ft/<«- 
lium prchihttur  (ro»f»^/<«,patitur,vtinhoccafu  &iufiuran- 
dum  legitimx  probationis  loco  fuccedat,  &  dolus  fineeui- 
dentiotibus  argumcncis  interucnifle  prxlumatur.  Itaque 
communcm  fententiam  ita  coardtandam  cfle  opinor,  cum 
cx  conditionc  pertbnarum ,  aliifque  conicdturis,  dcpoficarius 
in  dolo  efle  deprehcnditur.  Qua  ia  re  p'urimum  iudicis  ar- 
bitiio  tribuendura  eft,  Confequenter  tradat  Bartol.  An  poft 
hoc  iufiurandum  prxftitum  iudex  velablolucre.velminoris 
c6demnaccpoflit?quafi  verohicfpecicsiurifiurandiquaedani 
fit,abeo,dequo(upradifDUtauimus,diftinAa.  Etnon  pofle 
refpondet:cuircliquiomnes  paflimaflentiuncur.nehociu- 
dicisfat^o  decegacur  iurantisperiurium.  Sed  hsc  rententia 
ratis,fuperqueancci  nobisconfutata  eft,quianon  Martiani 
noftri  verbis  modo  aduerfacur,  vcrumetiam  Pauli.l.  fin.  infra 
eod.  qui  quidem  facis  apcrtc  jnnuir ,  dc  periurio  eius,  qui  in  li- 
remiurauit,quxrialiquando(olere.  Etquiainaxiomatisno- 
ftiisfolennimoredefendendis,cumPauIinumidrcfponfum 
in  terpretarcmur,de  eolmperatotis  t  efciipto  controueifia  in- 
cidit,quo  periurus  foftibus  cidi  iubetur,  &  ci  (upcrindicJ 
<!rgjTiTfi)f|Uti  'o/*»ue.  l.fi  Juo.§.fin.deiureiur.noninutilefotfi- 
tan,neque  otiofumerit,quidde  eorum  verborum fcnfu ,  CJC 
tc.Tporc  tum  refponderimus,aperire. 
54  Igitur  fcienJum  eft,huncmorem  apud  vetcrcs  fuiflle, 
vr  cum  de  damnato  honiinc  fiipplicium  fumercnt,  in  loco 
fupplicij  confpicuo  'ixix«f '11',  Icu ,  vc  vocant ,  titulum  affigc- ■;. 
rent , quo  bieuitet  admonitus  populus, poeni  a  reocxpctita: 
caufam  intelligerer,  eoqucexemploa  fimili  facinore  perpc- 
tra  ndo  csteti  auOvarencur.Tranquillus  in  Fla.  Dominitiano, 
Pattcmfamilias,  inquir,  quod  Thraccm  Mirmiloni  parem  di- 
xerat,  canibus  obiecir,  cum  hoc  titulo,  Impie  locutus  patmu- 
lai i>is  Similem  infciiptionem  cruci  quoque  Seruatoris  noftri 
IcluChriftiimpofitamfuiflein  EuangelioMatthsi,  acLucz 
fcripcura  eft.  Sed  &  fine  kripcura  quandoque  per  prxconctn 
idfatflum  fuifl^e  legimus.I.  fuftibus.  C.cxquibus  caufisirro-  , 
gac.infam.  Lampndius  in  Alexand.  Seuer.  Clamabat  farpius, 
q  jodaquibufdamfiueIud2is,fiucChriftiahisaudicrar,&te- 
ncbat,idqueperprxconem,cumaIiquememcndaret,diciiu- 
bebat,  Qiiodttbifiertnonvi^,altetinefecciis.  Similitcr&ei, 
quipergenium  principisiuralFet^fuftibus  cslo  (uperindice- 
hiMViii^-jmaifAri  o^vut.  vt  omnibus  innofccrct.cum  ob  temc- 
rariuni,petulan(que  iufiurandum  pledli.  Huiusicimcminic 
&Eufebiuslib,5.Ecclefiaft.hiftor.cap.  j. 


PAVLVS    LIBRO  XXVIIL 
A  D  E  D  1  C  T  V  M. 

Alias  fi  ex  ftipii]atu,vel  ex  teft:.imento  agatur, 
non  folet  m  litem  iiirari. 

f  y  Aftioigiturextcftamento^ftridliiudicijeft,  meritoqu» 
innumerum  bonxfideiiudicioruma  luftiniano  non  rcfer- 
tur.^.adlionum.dcadio.  Naturaenira  bonsfidciiudicio- 
tum  hsc  cft ,  a  refiqais  mulcum  diuerla ,  vt  ad  id  iudex  con- 
demnct ,  quodcunquc  cx  bono  &  a:quo  pracftare  oportct, 
£ciam  fi  mhil  de  eo  nomiuacim  coauenium  fit,vtfupradi- 

ximus< 


Jn  T^it.  UI.  de  in  litem  iurando. 


mus.  Qiiod  in hac  a(Jbiorie  non  obfematur.Si enim  vt quod 
ex  teftamento debes ,  mihireddas , peCuniam dedei im , eam 
repetere  pcthancadioneni  honpoteto,  licetinbonae  fidei 
iudiciis  contra.l.  fin.de condidlio.ob  turpemcauf.  Item  fi 
quid  ex  teftamento  ab  hasrede  certo  loco  pr.Eftandum  fic, 
hac  atflione  non  potcrit  ahbi  pcti ,  fed  aibitraria.i.fi  hires.dc 
co,  quod  certo  loco.  Qaod  fi  vendendo ,  aut  locando,vt  cer- 
to loco  quid  detnr ,  conuenerit ,  ex  vendito ,  aut  locato  fuffi 
ciet.l.in  bona?  fidei.eo.tit.Iure  eiiim  veteri  in  boni  fideiiudi- 
ciis  ,  fiquidiftomodopermiiTlnTiciret,quo  minus  id  quo- 
cunque  !oco  petcretur,  nihil  prohibebar.  Ex  quo  apparer,ar 
bitrariam  a(5lionem  ad  id  fupplendara ,  qilod  ftri(Stis  tanturn 
iudiciis  deeft  ,a  Pritor  e  compaf  atam  fuilie.  At  enim ,  dixerit 
aiiqnis,  Iudexhnica(5lioniadJitus,non  folumad  pecuniam 
teftamento  reh(^am  condcmnat ,  vcrumctiam  ad  vlurase-t 
tempore  morar.l. in  minorum,  C.  in  quibus  caufis.quod  bo- 
nx  fidei  iudiciis  peculiare  eft.I.mora.  § .  in  bons  fidei.  de  v(u- 
tis.  Refpondeo,  idcommunc  cilehuic  a(fliohicum  iisiudi- 
ciis,  in  quibus  Exfide  honay  addiiur,  quia  fpecialiter  iure  con- 
uitutum.  Ncqueideobon?fid£iiudiciisannumeratur,aIio- 
quide  a(^ionecxftipularu,  omnibufqUe  ftri(Slis  aiStionibus 
idem  dicendum  eflct ,  in  quibus  hodie  iudex  compenfationis 
rationem  habet.ficut  inbonx  fideiiudiciis.quodoiimante 
luftinianiconrtitutionemnonlicebar,  ^.inbonxfidei.Infti- 
luc.  de  a6lio,  ludicem  cnim  formula  mcludit ,  &  certos, 
qiiosnonexcedat,  terminosponit,  vt  inquit  AnneusSene- 
ca ,  &  nos  lupra  attigimus.  Adde  quod  plactaque  iudicia  eire 
videmus  ,  inquibusahquidexbono&  zquuo  ftatuendipo- 
tcf  ftas  iadici  conccditur ,  caque  nihilominus  ftti(3;a  non  bon^ 
^  fi  ieiefl!edicuntur.Cuiufmodifunta(3.iof!ineraria.l.atfiquis 
§.neca(^ionibus.dereligiofis,&  fum.funer.l.nonfoli3.§.in-' 
iuriatum.  de  iniuriis.  coudi(5lio  indebiti.  1.  hxc  condiifbio. 
de  condi(3:io.indebit.de  fepalchro  violato.l.qua£fitum.de  fe- 


7xe 

pul.  viol.  in  hOcixm.  dc  d  Jetflis  &c  effufis.  l.fj  vero.  J.  h  jtc  au- 
rem ,  dc  his ,  qui  deiccc.  ih  fa(flum  aducrfus  iudii.bm ,  qni  pcr 
impcritiam  male  iudicauit.  l.hn.  de  cxtraor.  cognit.  &  Alx  C\- 
milcs  a(3:iones  ,  quas  vcl  c.t  bono  &  a-quo  oriri ,  vel  in  bo- 
num&xquumconcepcascfledicinius.Noneniminhis  £*' 
l'oyiafide,d\3.iA,v.\n: ,  qucdnomcn  (vtScaruolainquitjIatif- 
hmem.inai,&infinitainpropepottftatomiudieitribuir,nui- 
Iilqocaliisfinibus,prxterquamaEqiii(atii5c)rcumfcriptam. 
f(J      Qil3propccrinfaner3ria,&aliiseiu(dcmgcn?ris,ft-.ti- 
teiurcvcccri,iudexcompcnfationemnon  admitterct.  Sed 
nec  caataionc  hodie  quis  vri  poteft,ad  id  repetcndum,  quo3 
vt  pecuniam  fibidebitam  rcciperet,  dcdit:  icdcondiittione 
ob  turpem  caufam  cxperietur  .tamerfi  in  a^aioneex  vendito, 
cajterilquc  bonx  fidei,aliud  dicenJum  fir.  Fortius  dico.nul- 
lam  adeo  ftn(^am,  anguftamque  adioncm  eire,  in  qua  iudcx 
interdum  ex  bono  &  xquo  quicquam  non  arbitretur.  Id 
non  tantum  in  acaione  ex  ftipulacu.d.l.continuus.^.curn  ita. 
led  ctiam  ex  teftamento  perlpici  poteft.  Pone,maritusli- 
bertisIegauir,fi.-ibvxorefaanonrcccifrcrint:  cumea  aftidue 
proficifcatur,an  fcqui  eam  liberti  debeanr,  qusricur?Scsuo- 
la  1.  Msuia.J.  vxorc.  dcann.  leg.  putat,  nonpofle  abfolute 
refponderi,cummultaoriripoiiir.r,quiprobonofinc2fti- 
manda:  ideoquehuiufmodivarietatem  viriboniarbitrio  di- 
rimendamefle.IraqueeleganreraCaioditaumeftinl.his.de 
condit.&demon.  lniis,qua;extrareftamentum  incurrunr, 
id  eft,  in  cafibus  incpinacis ,  qui  a  ceftatore  non  funt  exprefll, 
res  ex  bono  &  xqiio  interprecacionem  cipcrc.Ex  quo  anno- 
tandum  eft ,  bonum & xquum ,  feu,  vt  Ariftoreles  vocat , ts 
(ffneixii,  non  ad  legnm  inodo  intcrprctationem,  vc;  urnctiam 
teftamcnrorum,  contra<5l:uain  ,  aharumque  difpofitionuat 
perrinere.  Ecitarcgulaantiquiiurisincerpretor  quadi(a:um 
cft,  l.in  omnibus.dc  rcg.iur.  In  oinnibus  quidem.maximc  ta« 
mcniniure,squitatcmfpcdandamefle. 


FRANCISCI  DVARENI   IVRIS 

CONSVLTI  IN  LIB.  XXII. 

DIGESTORVM    TIT.     II  i. 

DE  PROBATIONIBVS  COMMENTARIVS. 

De  vtilifate huius  fra^afus.     C  a  p.     L 


I C  tra^Satus ,  quem  aggredimur ,  longe 
vtilifllimuseftiis  ,  quiinforo  verfantur, 
&  iudiciis.  Nam  omnis  qua;ftio  ,  quar 
inter  litigantes  mouctur ,  aut  iuris  eft, 
autfa(5ti.  Quacftio  iuriseftcumconftat 
fa(5tum  effe  id ,  de  quo  lis  cft ,  fed  quari- 
i  tur  de  iure  ,  &  ftatus  caufz  iuridicialis 
dicirur  :  &  hxiuris  quxftiones  proprie 
funt  iurifconfultorum,  &  pertincnt  maximc  ad  iuris  fcien- 
tiam.  Alia eft  quiftio fnd^i ,  cum  non  conftat ,  an  id  fa(5tum 
fit ,  de  quo lis  orta eft :  puta ,  cum  vnus  dicit ,  alter  inficiaiur : 
conftitutio  huius  caufs  dicitur  conie(fturalis.  Qusftiones 
aatem  facSi ,  proprie  ad  iurifconf ultos  non  pertincn t ,  fed  ad 
oracorespotius.  Necvetcresiureconfultifblebant  dehisre- 
fpondere.  Aquilius  Gaflus  remittcbatconfultores  ad  Cicc- 
ronem.  Oftendilib.  i.difputat.c.  ^i.&fufiusinlibroquem 
infcripfiSca:uoIam.  ludicis  tameneft,dehis  cognofcercj  & 
iudicare:!acius  quippc  eft  iudicis.quam  iurc  confulci  oflScium 
1.  i.D.deiurifd.  Nccveroquicquamcftfrequenciusiniudi- 
ciis  ,  quam  hx  qusftiones  ,  inquibus  probacio  requirituri 
Non  euim  poceft  obtinere  is,  qui  agic,  fine  probatione.l.  qui 
accular?.C.dc edcn.Hincillud,non ius deficit , fcd  probatio, 
l.duo  funt  Titii.D.  de  teftam.tutel. 

Tametfi  autem  qu2ftionesfad:irc6te  dicancur  non  perti- 
ncrc  ad  ius :  tamen  legislatoris  eft^prxfcribere  a  liquid  de  for- 
ma,  &  ratione  probadi.  Ciuilis  enim  fcicntia  eft  ap^TtxWi!,  vt 
ttit  Ari.l.i.Echir,  quafica^cerisfcieciisimperer.&dominctnr. 
Non  dcfiniunt  leges  rationem  omnem  facienda:  fidei ,  & 
probandi ,  neque  id  quidem  pofTunt^tametfi  dcca  ratione 
pr6bandiprilcribuncrnulcavcilia,ac  ncccflaria:  Qjjs  pro- 
bare  debear,quot  teftes  fint  necenrarii,&  alia  huiufmodi. 
^ed  &  przccpra  quxdam  coatineatur  librisnoftfis>mMi  i 


diflimiHaRhetorumpr(jceptionib.  fcdhorum  cognitioriiij 
gnopcre  vcilis  cft  ac  neceflaria. 

jDede^mtioneprobationis.       C  a  p.     II. 

INcipieudum  efladeclarationevocabulorum,quidfirpro- 
batio  jicem  quid  prifumptio.Non  dcfiniunt  lurifconfultfj 
nccetiamopushiseftdcfinitionediale^ftica.  Redte  Galenui 
ait.  non  eflTe  opus  definitione  diale^Stica  in  initio  difputationis 
alicuios,  cum  res  aliter  declarari,ac  intelligi  poteft,acinfe(5ta- 
turvehementermedicos  quofdarn.quinimiseranr  fiipcffti- 
tiofi ,  ac  morofi  in  dcfinitionibus  tradendis.  Hoc  vicio  ( quod 
rice vocat (p/Aopi5-/'aw)laborant noftri inrerpretes.  Si quis cn'm 
eorum  fcripca  Icgar  dc  hnitione  probacionis,non  poceric  non 
ridcre,&admiraricorummcpcias.  Siquis  mihi  noh  credat, 
isvelimcuoluatcommentationes  cuSuldam  reccntiorisvoi- 
go  noii,  qua:  f un t  edita:  annis  ab  hinc  quatuor ,  aut  quinque.' 
Huius  cgomcncion6facio,quia  cajteris  habetur  clegantior 

&  S)Jit.idl.til(. 

Adiem,videan.!Usqu:dfitprobare.Solcoita  definitequo 
modopoflLimi&vrmihi  videturfufiiccread  dcclarandum  id 
de  quo  3gi-ui .  Probare,eft  rci  controucrfi  tcftihus  aut  tabu- 
lis uiditi  ti  iem;  facere. Qua dc rc  feripfi  lib.  r.  diipat.c. 27. 

Huiits  i-iefioicionis  vcrba  expcndenda  iunt ,  atq;  dcclaran- 
da.Dixi hJem facerc, vc deciararern homonymum.  Piobare 

interdumfig!iificacexpedrirem,&rentare,vtprobaiearai- 
cos :  habet  &  aiias  fignificaciones. 

Fidem  f.icerc  minus  habet  3mbiguitatis,&  fumptum  i  m ; 
eft  ex  Quiritii.l.  f  .vbi  idern  ait.probationem  idem  eire,quo  1 
Gr.Eci  OTOn dic.int, id  eft,iidem , fi  verbum  vetbo redtlere  vc  - 
lis.Dixircicontrouerfk,quiaquiCcer!almir5acconftfl'.i,  noa 
requiruntprobarianem,vtcumaduerfariff$re(pondetcon- 
fi  endomiure,ideft,inlocoin  quoiusreddinirproiudicato 
cft,qui4quodatnmodofuafcnteatiadamnatur.l.i.decoflf<'I, 
Dc  qu0  mox  diduri  f  (imu$4 


22S 

Iccmhoc  vcrbum  oflendit  diligenter  animaducrceDdum 
efTe,  quid  controucrfum  fit:  8i  ad  hoc  maxime  refpiciunt  pra- 
gmatici in froro  Id  declaradum  eft  cxcmplis. Vnum  efl::Qupd 
alienanic  libertus  doIo,&  in  fraudem  patroni.rcuocatur.l.pa- 
tronus.  (y.hic.f3citl.i.§.aIicnatio.ff.  fiquidin  fraud.patro. 
Duo  igitur  probanda fanc ,  alienatio  fcilicec , dolus  liue  fraus 
liberti.  Qjii alccrum  cantum probac,  nihilagit, cum dc  vcro- 
qaeficconcrouerfia. 

Aliud  cftexempluminl.anccomnia.ij.vcfiagatuthypo- 
ihccaria  acflionc  contracertium  poHeflorem,  reusfimplici- 
tcriuficiacur.  Diioadoriprobanda  funt,  vnumquodinccc 
agcntem  &debicorem  conuenic ,  vc  res  pignori,hypothec2- 
ve  fi t  fuppofita :  alceru  quod pignoiis cemporc rcs ad  debico- 
rem  pertinueric.Quj  alcerum  pf  obac ,  nihii  agic.quia  de  vtro- 
quceftconcrouerlia. 

Dcindedicituriudici,  quiaficloquuntur  Iurifconfulti,vt 
Ceifcs  in  I.  quinquaginta.  i  i.hic.Pctitor  cum  duas  fcripturas 
oiledit,&  hxrcs  pofteriorem  inanem  eflc  dicit ,  id  iudici  pro- 
bace  dcbec.  Similis  cft  locus  apud  Impcratorem  Anco.  1. 1 .  C. 
dc  condidr.ob  curp.cauf  ibi,incerpofitam  cautioncm  ob  tur- 
pera  caufam  ei,qui  fuper  ea  rc  cognicurus  eft,  probaueris,ab- 
folucio  lequctui  :&  alius  apud  Imper.  Alex.l.i.  C.  dereb.alie. 
nonalien.fiprarfidiprouincisprobatumfuerit.Similisitcm 
cftapudPauium,fifiliumracumrecireiudiciprobauerit,hi- 
res  mihi  efto.I.  Lucius.ff^dc  condi.  &  dcmonftrat.Hoc  igitur 
pofui in definitione ,  primo , quia  >udco lurifconfultos ica  lo- 
qui:fecundo,quiaetymoIogiahuiusvcibirc(2ccognofcipo- 
teft,qui  probac  quod  intcndit,probat  iudici ,  id  cft.facic  vc  iu- 
dici  probum  id  redumq;  videatur.Cic.tf.in  Verrem.Non  vc- 
rcornchoc  officiummeum  Scruilioiudicinon  probcm.  Ac 
fortafllsitafcnficPlacenc.apudAccur.  camecfiinepteloqui- 
tur  in  rubr.C.de  probac.  A  probe  aducrbio  (inquit)probatio 
dicitui  :quia  probe  fat'ir,qui  probac,quod  incendic. 

Dcinde  dicitur,  teftibus,aut  tabulis.QjKjHiam  oranis  pro- 
baciohisduobusconftat.  Quamuiscnim  multafintproba- 
tionum  genera ,  tamcn  qua:cunque  fit  probatio ,  femper ali- 
quidoporcct  teftibus,&fidetabularum  probare,  juxtafen- 
tentiainlfidoric.forma.dcverb.figo.indecrct.  Hic,idcft,in 
noftrotitulogencraliter  tradlacurdc  probacione,  deindein 
fublcqucnti.de  probacione,qui  fit  pcr  ceftes,poft,  de  ca  qus 
fic  per  inftrumenca.Ex  hac  definicionc  coIligitur,iudicem  le- 
qai  non  debcre.quod  fibi  vcrum,rcdlum.q;  vidctur,fed  quod 
probacumcft  Iegicimismodis,ceAibusnimirura,aucinftru- 
tnenti$.l.illicitas.§  .veritas.D.dc  ofEc.prifid. 

Latiflimc  tamcn  patcc iudicis  arbicriura  in  hac probacione 
«ftruenda.  Nec  quidem  ad  vnam  probacionis  (peciem  debet 
'iudex  ftatira  alligati.led  ex  animi  fui  fcntentia  ^ftimabit,quid 
sut  credat,auc  parum  fibi  probacum  opinetur.  1.}.  D.  de  tefti. 
Et  iudex  quippc  raotum  animi  fui  ex  argumentis ,  &  teftimo- 
niis  ,qus &  rei aptiora ,  &  vcro  proximiora efle  compcrcrir, 
confirmabit ,  vti  tradic  Arcadias inl.  ob  carmen.  in  fi.  D.  co. 
H-£C  d .'  dcfinicione  probationis  fatis  fupcrque.  Ex  qua  quide 
incelligipoceft,quid  diccndum  fitdc  confeflSonc.Solst  cnim 
quacri, an  fic  probacio.  Cum  quis  non  inficiatur,  led confice- 
turiniudicio,  nuliaeftopus  probatione,  cum  probenturca 
qpa:  controuer  fa  funt.atq-,  incerca:alias  non  potcft  iudex  pro- 
nuntiare.Confelfusautemhabeturproiudicato.&condem- 
nato.l.  i.  D.de  confelf  ncquc  probacio ,  ncq;  fcncentia  neccl- 
facia  eft.Non  probat  quidcm  cofeflus.lcd  exoncracurproban- 
dincceflicace.  Ergo  confclliononeftprobacio.  Argumento 
cftcciam  quod  titulus  decontclT.  nonponiturin  hac  partc, 
fcdaliaiaparcc  valdereraocaab  hoctrs(5bacu  dcprobacioni- 
bus.Si  quis  cai«en  appellare  volucric  probationcro.auod  vira 
piobation)shabeat,cumeonuIlacftmihi  contcntio,  modo 
idintciligarausperabufionem:fcdnosdepropriccaccvcrbo- 
rumhicloquimur.  Etha:cincclIigendafunc,CLimretiSeonfi- 
tccur  in  iudicio  quod  intcndit  actor:quo  calu  nulla  requiruur 
probatio.Aliquandoinficiaturreus,quodintcnditadior,ta- 
men  dicit  ador  eum  confefliim fuiflc ,  &  hoc  teftibus ,  & in- 
ftrumcntisprobaridebet.  Anprobatiofic,  cxiisquarpoftca 
diduri  lumus ,  manifefte  apparebit  hanc  no  cfle  plenam  pro- 
bationcm. 

De iureiurando  fimilis eft quiftio , an fit probatio.  lurare 
dcfereme  partc,  non  cftfidcm  facerctcftibas,  aut  tabulia. 
Cumenira  quisiutat  dcfetente«ducrfatio,  nonprobat,fed 


Franc.T>uarem  Qomment, 


exoneratur  probandi  neceflState.  d.l.  cum  qui ,  fF.  de  iureturi 
Petindceft ac fi probatum eircc , cum iufiurandum  pro  vcri- 
tatchabeatur.l.fcd  ecfipofleflori.  §.  vlr.eo.  Aducrlariusreo 
voiente  iurauit  fibi  deberi  pecuni3ra,&  inicum  paftum  eft,vt 
is  vincac,qui  in iudicio  iuraueric.  Vira  fane  probacionis  habec 
hociufiurandum,  cumceftis  fitatque  iudexin  caufafua.l.  u 
quatum  rcrum  adio  non  dat.L  vit.de  fidcicom.C.Sed  abufi- 
uequidcra  nosde  proprietate  ioqiiioiur.  Abfoiutus  eft  pri- 
musiocusdilputacionisbuius. 

C    A    P.       III. 

De  diuijioneprobationis. 

Dlxiraus  quid  fit  probacio .  dixiraus  etiam  nec  confcflio- 
nera  aducrfarij ,  ncc iufiurandum  probationem  elFc ,  cx 
dthnitionc  noftra.Vcrumquc  tamen  vim  probationis  habet» 
facitque  ne  qui  aliquid  dicit ,  probare  cogatur:  &  cum  aduer- 
farius  iurauit ,  altero  deferente,  nuiia  cft  neccflaria  probatio< 
Nec  nos  moucte  debet  Quintilianushbr.f  .inftitut.  orat.  qui 
ponic  iufiurandum  incerprobacionum  genera.  Namlatius 
accipitur  vcrbum  probacio,  apud  Rhctores,  q  uam  apud  lurif- 
confulcos.Ponunc  enim  rcs  iudicacas(quas  Fabius  prsiudicia 
vocat)in  numcro  probationum ,  item  Icges  ipfas :  vocantquc 
probacionem,confirmationeraeiusquoddicimus,fiueiniu- 
rcid  confiftat,  fiue  in fafto :  &  in  omni ftacu  feu  conftitutio- 
ne,fiueconiedluraIi,fiueiuridiciaIi,vrunturprobatione.  Li» 
cnira  tullaeft,  (inquit  Quintil.)  eui  probatione  opusnoa 
fic.£tfanecumdciuiequxricut,foletdifputaridecointcrli- 
tigantes:acrouItaafi^eruntur,vtprobeturaliquidiurecflcfa- 
dura,aut  non  cfle.Nos  probationem  ita  accipimus ,  quafi  a4 
conftitucionemconie6lutaleratancurapertineat,cumqux- 
ricur  de  fafto ,  non  de  iure.  Rata  funt  cxcmpla  eius  probatio- 
nis  quae ad  ius  pertincat,  apud  lureconfultos noftros.  Sed  dc 
hacrepofteaaliquanto  pluradiccmus,adl.  abeaparte.  hic. 
lamfcquitur  probacionumdiuifiovaldevciiisin  hacdifputa- 
tionc.Ariftotelesquidero,Cice.Quintil.&aiiidiuiduntpro- 
bationcmin  arcificialem,  &inartificialcm:  AlzXm^m ,hxc 
a7t;^»of  dicitur,noi  artificialem,&inartificiaicra  vulgodici- 
raus.  Atqueitaioquicur  Quinciiian.  Ariftotclcro  interpre- 
tans,lib.^.cap.i. 

lam  diximus  probacioncm  apud  eos  latius  patere,  &  perti- 
nereetiamad  quiftiones  iuris:apudIurilconlultos  noniti- 
dem.Itaqucabcorum  vianonnihildcfledlimus&diuidimus 
probationem,  quiadfa(Sumcancumpcrtinet,&qu3ECcfti- 
bus,auc  cabulis  conftat.nam  folam  probationem  agnolcimus 
inai  ficialem.Eft  apud  nos  gcnus,  qu2  fpecies  apud  Rhetores; 
dicimusigicurprobacionemaliamdire(flam,aliamobliquaiiK 
Dire(5tamvocamus,curaidipfumcontineturtabulisauctcfti- 
nioniis,quodinteridimus,fiucprobarcvoiumus.Exemplum, 
aio  me  cibi  pccuniam  cercam  crcdid;fl? ,  profero  inftrumen- 
tum,produco  teftes,qui  adfuerunt  numerationi.Hic  proba- 
tio  tft  dirc(5l3,  quia diredo  probatur  ex ipfis  inftruroentis,& 
tcftimoniis.Ec  eft  hxc  probacio  ver^  a^n^vig  &  inarcificialis,& 
quidem  re(5bius  ac  verius  inartificialis,quam  qu^  aRhecoribus 
ita  vocacur,quia  eft  omnino  artis  expcrs,nec  vlla  opus  eft  arte 
adfidcmfacicndam.  Obliquamvocamus,cumdire(flonoa 
probatur  tabuiis  auc  teftibus  id  quod  in  tendiinus,red  id  ex  eis 
coliigicur argumcntando.  Ec  hic poccft dici arcificiaiis ,  quia 
exarte  cognofcimus  quzquibusprajpofitis  fiocconfequen- 
tia,Diale(SticavideIiccc,acq;etiaRhecorica.  EftenimRlieto- 
ricaDiaIc(Sticefimi!is,&vt  Arift.aicav77  5y>cjio!:vcraq;organum 
quoddameftiurifprudencis  noftri.  Dedire(^anunc  plura 
nonfuntdicenda.  Diccndumcftdecaquam  vocamusobli- 
quam&inditedlam.  Vtimurhis  vetbisdemoTiftrandi  caufa, 
qua:  latis  iacina  lunc,  & ad  docendum  accommodata. Non e- 
nimgtatacftnobis  nouatio  verborum  fine  vcilitatc. 

C    A    P.       IIII. 

Vefuhdiuijioneprobationts  obliejuji,  (^  de  ea  quje  ne- 
cejfariadtcitur. 

HVius  probationis  obliqui  lcilicet ,  tria  funt  genera ,  fiu» 
gtadus  quis  appellare  malic,  ncceflaria  verifimilis ,  &  ie- 
uis:Quincil.nonrcpugnancevoc3C.  NccefTaiia&certa^cum 
idquodinrendimus,  colligitur  necefTatioex  inftiumcntisi- 
pfis,autteftimoniis.  Exempligratia  :  fipcpcricmulicr,  ne- 
ceffe&ft  ,  curavitocoacubuilie.  Partusprobatur  teftibus. 

Aicerum. 


Jn  T it  .deV  rohationtht4i. 


Alterum  aiitem  colligitnr ,  ex  ipfis  teftirooniis  neceflario: 
quianonpoicftnonitaefie.vtea  mulierquar  peperit ,  cum 
virociitnconcnbuent.  Exempluni  eftigiturhuicprobatio- 
niaptura:  licut!  cuai  dicimus,  qui  Atheuis  fuit  certo  ali- 
quo  die,  eodemnonfuiile  Roma;.  Si  igitur  Athenisillodie 
aiiquid fecida  arguarur,  dcbebitiuum  alibiprobare.l.  opti- 
rn4'n.  Cod.dscon  rahtn.  Occommit.  ftipai.  Aliud  exem- 
plum  Vitnmiide  cotona  aurea  ,  adduxi  inlib.quem  infcri- 
pfi  Sciuola.  Aiiud  exeraplumpeii  poteft  cx  Piutarcfao,  in 
Alcib.  aJreiieiicndostertesillosquiaicbant:  Alcibiademftn- 
tuasfiegiiip,  &  hociiiiJm  facicntem  vidiflerenof^la:  illeait 
co  tempore  nomiunium  fuiils,  nodiem  illunem  &  obfcu- 
ramfu'He,necporui(?evideiino(ftu.  Sant  hacfignacertaSc 
indubitatacioa  Ariftotel.  voca:  ■nv.u.y^tK*:  Itaquevalct  hxc 
probatio  ad  coudemnationem.  1.  vlcim.  Cod.  boc  titu.  & 
eaam  in  criminali  iudicioj  vt  poftea  diccmus. 

C    A     P.       V. 

-  * 

jyeverijimilifrohatione.  ' 

SEcundacft  verifimilisjfeu  credibilis  ,  cum  extabulis  ,  aut 
cftimoniis  collgitnr,  quod  intendimus  non  naturali& 
ncceflaria,  fcd  probabili  ratione.  Hic  diftinguitur  aliquan- 
doaprobatione,(&pri'fumptiodicitur  in  rubricaipfa:  pr«- 
fumerc  dicicur  quafiptius  fumcre  :  quia  id  animo,  &cogi- 
tacione  famitur  ,  antequam  certum  aliquid  allatum  fuerir. 
Prx(umpra opinio dicitur a Qujntil.Iibr.i. Inftit.  orat.  Pra- 
lumpta  iuipicio  apud  Tacitum  ita  accipitur.  Noftri  diCunt 
^ra:fump:ioncm,quod  verbumvixreperiasapudvetetesau- 
<ftores.  Oticur  ergo  ex  ratione  aliqua  probabili,veriftmiIi, 
credibili,  noncerta,nonneceflaria.  Quid  autem  credibile 
fir,  autnon  fit,  non  poteft  in  vniuerfum  dcfiniri.  Qujntil. 
iib.  s ' cap.  10. id ex communiintelledluinduci ait.  Commu- 
nesluntquidaman)miconceptioncs(quasGrsciiu/ii«e*Do/«( 
Vocant)  inficanobisnatUra,  quamultum  valentadhoc  iu- 
dicandam,  iuuant  eciam  plurimum  in  hac  te  raorcs  homi- 
numi  vlus,  experientia,  &oportethominem««Ai/"?5iivelIc, 
qili  ad  hxc  iudicanda  fir  idoneuy.  Conferunt  Ariftotelis 
prasceptainlibr.  i.Rhecor.qurbusdocet.quifint  hominum 
moteis ,  quid  cuique  rei  accidat,  quid  conueniat  homini  cum 
quaqucte.  Proderunc  etiam  lurifconfult.  excmpla  de  quibui 
nuncdicemus.  Magis  enira  vtuntiuexemplis,quampra:ce- 
ptislutiiconfultii 

Exemplum  probatioftis  vetifimilis ,  fiuc  prajfumprionis, 
vrium  eft  vulgare  da  mutatione  voluntatis  apud  Vlpianumin 
l.cnm  qui.  ii.  hic.  Voluntas  prifuraitur  noncfle  mutata: 
idco  qui  mutatam  dicit,  probare  dcbet,  Scquiheri  aliquid 
voluit ,  credicur  &  hodie  idem  velle  ,  nifi  aliud  appar eat. 
Poteft  taraen  alicer  fe  reshabere,  cum  homines  fa:pe  con- 
jfiiiumac  voluntacera  mutent.  Homo  quippe  eft  tiJ^roSoMiii 
Xaav,  vt  ait  Plato  in  quadam  cpiftola  :  led  in  dubio  pra:fu- 
miciir  manere  in  eadem  voluntate  ,  &  ex  prjEteritis  folent 
aftimari  prsfentia  ,  inquit  Qujntilia.  libr.  y.  cap.  lo.  Ex 
communi  fenfu  hoc  a:ftiri)atur.  Ecce  cum  dubitatut ,  an 
Titiusaliquidvelit,  quifquis  intellexferic  cum  id  herivoluif- 
■  fe,  facilius  credet ,  &  hodie  vellc.  Sic  dicimus  eum  qui  tedie 
valer,  peraenturumefle  incraftinum,apud  eundemQuin- 
tilia.  fic  iudicamus  ,  quamuis  incertum  lit.  Dubitatur  an 
Titius  viuat  hodie,  nemocft,  quinon  fit  propenfus ad cre- 
dendum  eum  viuere  >  vbi  incelicxerit ,  eum  heri  rcfte  va- 
.luifle.  Haic  praElumptioni  maxime  locus  eft  ,  fi  non  raa- 
gnum  fpatium  temporis  interccflerit.  Non  eft  enim  facile 
quemqaam  ftatim  mutarc  >  ac  corrigere  quod  fecit.  I.  non 
--  'adea.ff.  decondit.  &demonftrat.  Poftlongumterapusfa- 
cilius  pnfumeretur  mucatio.  Huc  pettinct  quod  traditura 
.eftabVlpian.ini.  fideicommilIa.§.  fiiem.  D.dclegat.j.de 
teftatorc  qui  rem  alienam  legauic :  alienauit  (inquit)  forte 
coaftusneceflicate  :  &nihilominus  debetut  legatario,  nill 
probetur,  ei  adimerc  teftatoreravoluifle.  Probatioautera 
mutats  voluntatis  ,  ab  hxredibus  cft  exigenda ,  cum  non 
prarfumaturmutatavoluntas ,  nifi  probetur.  Poteft  autcm 
probari  contraria  voluntasaliis  coniedluris.  vtfiquis  tefta- 
mentum  poftctius  fcccrit ,  non  creditur  reliquiire  lcgatum 
prioristeftamenti,  fi  nullam feccrit  mentioneminpoiterio-. 
K.  Totv.ra  enim  prius  ceftaraexicum  rcuocatur  ipfo  iute& 


rumpitur.§.pofteriore,Inftitut.  quibns  mod.'teftam.infir. 
Qupdeftintelligendam,nifiaIiquaprobabilis  fit  conictftu- 
ranonmutatsvoluntatis.  Adducit&in  hocexemplum  talc 
P-spinianusinl.j.hic.  Quidam  fccit  teilamentum,  in  quo 
inftituithiredem,  &fideicommif]umreliquir  horoini  non 
cap3ci,&  cui  relinqui  non  porerat,  veluti  hominicceiibi  con- 
tra  legem  Papiam ,  cuius  mcminit  luftinianus  in  Inftitutio- 
nibus.  Nam  ccElebslegatum  capere  non  poteft  ex  ttftan.en. 
to  iure  vcteri.I.  i.  Cod.  de  infir.  pcEn.  coBlib.  &c.  Itaque  hoc 
legitumfifcusvendicarepoteft.l.  ?.  D.  de  iure  fifci.  cum  fit 
relidlum  in  fraudera  legis.  Deinde  ooftcrius  teftamentum 
fadum  eft  ,  in  quo  idem  hires  fcripcns  fuir,  qui  in  priori 
teftamento  :  fifcus  petic  id  ,  quod  relidium  fuit  concra  le- 
gem:  negac  hzrcsquicquam  fu:fle  relidam  infraudem  le- 
cis  :  quititurhic,  cuiincumbat  onnsprobandi?  airbicpro- 
bationcm  mutatjB  voluntatis  incumbere  hiredi.  Et  ratio- 
netti  adfett  j  quia  fecreti  fufcepti  rarioplerunqucrerum  do- 
minis  petfuadcr,eos  ira  h^tedes  fcribere,  quorum  fidem  elc- 
gcrunc.  Infecundoenim  reftamentoprsfumiturtcftatorta- 
cui!TequodfecretumeflevoIuit,atqueoccuItum,  nefifcusid 
intelligens  vindicarer.  Et  credibile  eft,  eundem  inftitututn 
hxredemquodfccretumeft,fufcepifl!^e,  cum  cius  fidesprius 
cledta  facirit. 

Aliud  excmplum  huius  prifuroptionis  eft  ex  Celfo  in  hanc 
Ipeciem  in  l.quinquaginta.  hic.quidam  teftamento  quinqua- 
gintalegauit»  idemfcriptumeftincodicillispoftea,hgatura 
duplicarc  voluifle creditur.  Proinde  hxredi  probatio  incum- 
hir,  non  voluifleduplicare.  Conietftura  eft,  quia  dua^fcri- 
ptursproferuntur,  ideoconfulendumeftiudicium,  fenful- 
que communis.  Nemo  eft  fenfu  comrauni  prjEdicus,qui  non 
prxfuraat,  priraa  facie  dupliccmfummamiegatariodebc-i, 
nifi  forte  hires  contrarium  probauerit.  Huic  aduerfatur 
Vlpian.albiinl.plane.§.  eademres.  C.  de  legar.  i.  Vbi  hoc 
in  cafu  legatario  probationem  incumbere  afferir ,  non  hired. 
De  hac  antinomia  quid  fentiam  ,  fcripfi  Jibr.  i.  de  iute  ac- 
crefc.cap.7. 

Aliud  exemplum  huius  prxfumptionis  ex  Modeftino  pro- 
fertur,  de  cancellationc  inftrumenci ,  qua  liberatio  prxfu- 
mitur,  quamuis  non  necelTirio  confequatur.I.  fi  chirogra- 
phum.  i^.huiustit.  Namcifualiquo  potuit  chirographum 
cancf  Ilari ,  non  vt  liberetur  reus,  Sed  tamcn  in  dubio  credi- 
tur  in  caufam  libtrationis  id  fadtum;  quia  ita  fieri  vt  pluri- 
mumfolcc.  Erquianoneftfirmanecplena  probatio,  poteft 
coutrarium  probari.  Et  hoc  generaleeftin  omnibas  huiuf- 
ccmodi  prxfumptionibus^vc  qui  contraprobare  velir,  debeat 
apcrtiflSmasprobationcs  opponere.  Vlpianus  in  i.non  verifi- 
inile.D.deeoquod  metus  caula. 

Aliud  etiara  exemplupi  producitur  ex  Celfo  in  hanc  for- 
mam  :  quifque  prxfumicur  hjeredibus  fuis  confuJere,  quo- 
niam  hsredcs  ncfttos  eodem  loco  habemus,  quo  &nosi- 
pfos,  vtqui  viccmnoftiamtencant,  noftram;reprifentenc 
perfonam,  &perquosnomen  noftrumconferuetur.Ieg.  9. 
hic.  l.mortuo.  defide  inftrumen.l.hxresquandocunque  D. 
deacquir.  ha:redi,  Hiecrgofpeftandumeft  quodeftin  ho- 
minummotepofitum,  Quarcfiquisfibipacifcatur,  8chx- 
redibusfuispacifcitur,  Eftque  hxc  probatio  vcrifimilisnon 
plena,  Proinde  probari  poteft  voluntas  contraria,  coniun- 
genda  cft  hxc  lex  cum  I.  auus.  D,  de  pa6l.  cadem  eft  enim  in  - 
icriptio  vtriufque  capitis,  vbi  etiam  confulere  hxredi  conccf^ 
fum  eftcontrareg!'!am  Pauli,  inl.  quo  tutela.de  reg. iur.  D. 
ncc  tantura  hiredi  confulere  permictitur,  fed  ctiam  in  dubio 
prxfumitur. 

Aliud  exemplum  profert  Paul.  hoc  modo  ,  in  J.  fi  filius. 
hoctitu.  Filiusprxfumiturtfleinpoteftate  patris  :  filius  eft 
Titii,  crgo  cft  in  porcftate  Titii.  Argumentum  eft  proba- 
bile,  licet  non  neceffarium.  Poteft  enim  eflceraancipatu.s 
velalio  modoa  patiia  liberarus  poteftate.  Hoc  intendo  ex 
comrauni  jntelledu  pofle  hanc  prxfumptionem  aftimari: 
Siquiscognoueiicfiliumefle  inpatns  poceftate  iure  Roma- 
no,  &  talcm  nafci  filium  quemcunque.  Nonenim  (iiiiuris 
nafcitur,qui  patre  viuo  naicitur.  I,  nam  ciuium.D.deiisqui 
funt  fui  vel  alie,  iur,  Inftitut,  de  pat.  poteft.  in  piincip.  In  rc 
igitur  dubiafacilius  credimus  filmmefle  in  poteftate  patris, 
quamemancipatum.  Proindefi  adlibertatemproclamec  fi- 
ilius  ,  ptior  docete  lubecar,  fe  efle  pacriapoteftacelolutum. 

V 


l^O 


Franc.  Duareni  Comment. 


d.l,  fi  filius.&  1.  liberis.in  fin.D.  delibe.cau.  Eft  &  aliud  ex- 
empluraeiufdem  Cclfiinhunc  modum:  quipaupcr  eft  ho- 
d:c-,  prxfumicur&  priuspauper  fuifle,  nifi  contrarium  pro- 
bet ar.l.non  eft  r.eccHe.  hic.  Sed an  fi:  hic  vna caufa,cur  pro- 
bec  magiftrstus ,  dicam  poftea.  Nam  plirique  contendunr, 
id  non  rcAe  coliigi  ex  ea  legc.fsd  de  his  loquor,  quafi  ex  com- 
inar.i  fenfuiftimentur  fiue  lege.  Eccc  cum  dubitatur  ,5  an 
quis  faerit  diues  duobus  aut  tribus  ab  hinc  annis,  facilius  prz- 
rumitut fu-fle cliucs,fi  ctiam modo  diucs fit :  & facilius inops, 
fi  iiunc  inops  fit.  Si  igitur  pupillo  magiftratus  fideiuftorcm 
dcderic,  qui  nuncpauper,  &  minimefolucndofir,facitpro 
piipillo  prxfimptio.  Ideo  magiftratus  probare  debet,fu- 
ille  (oiuendo  eo  tcmpore  ,  quo  datus  eft  ille  fideiuflor. 
Non  eft  admodum  grauis  c  jnie^ura  ha:c,  fed  tameo  con- 
iccluraeft. 

Aimd  cxcmplum  cft  ex  Paulc.inl.cum  de  indebito.if  .hic. 
Nemo(inquit)  prifumiturluumdonarej&efFundere,  nec 
quifquain  tam  refupinus  eft,vc  fuas  temere  iaftet pecunias 5C 
inJebiteeffandat.  Itaqi  agenscor.didtioneindebitiprobare 
dcbec  iiidebitam  fuille  pecuniam ,  quam  foluir.  Conieftura 
hxcoriturexcommuni  hominumnatura,  &conluetudine. 
Sed  de  ea  plcnius  infra  d;6luri  lumus.  Aliud  extat  huc  transla- 
tum  exempluiii  ab  V  Ipiano  in  l.filium.D.de  iis  qai  funt  fui  vel 
alieniiuris.  Natus  eft  exvxore  mcaconftance  matrimonio, 
crgo  eft  Slius  meus,  quod  tamen  non  ncceflariocolligitur, 
prariertim  in  iis  ciuitatibus,in  quibus  mulci  funt  (acerdotes,& 
monachi.  Sedtamen  pisfumptio  leuconieftura  verifimilij, 
&  prcbabilis  eft,{uadttqi honcftas  mattiraonn ,  vc  ita  prafu- 
mamuSjCumprasictcimconiedurisplzrunqjfequamurquod 
honcftum  eft.l.  Quincus Mucius.  D.  de  donar.  intcr vir.&  v- 
xor.  1. cciara.  C. eod.  Ideo cumin  controuerfiam  venit ,  vnde 
admulieremquidperucncrit:  cxbonismacici  qusficum effe 
teiripore  mactimonii  aeftimatur  ,  vc  vidctur  turpis  qusftus 
fufpicio. 

Aliudexemplumdeconfeflione  fada  extra  iudicium  ab- 
fente  parte,  non  cnim  eft  plcna  probatio ,  nec fequitur ,  con- 
felliis  cft  fe  fecifle,ergo fecit.  Miles  gloriofus  iaftat fe  vette- 
raire hominem,  durum eflct,huius  confcflTionem tcmere , ac 
icuiterfa£tam  pro  plcna  probatione  tCvipi.  Scd  tatr.en  ma- 
gnaminducitpraefumptioncra-  Vi-devjlgodiciturfemiple- 
na  probatio  ex conftimtionc poniidcia.  in  cap.  vltim.de  luc- 
cel.abintefta. 

C  A  p.     VI. 

Be  leuiprobatione. 

TEitium  genus  probationis  eft,  quam  leuem  dicimus, 
aut  non  rcpugnantcm:  fic  enim  loquitur  F.-.bius  Quinti- 
lianus  libf.  f  .quaenititur  leuialiqua  fulpicione,&opinione. 
Exemplura  apud  eundem  Quintilia.  fuitum  fadtum  ab  eo, 
quidomifuit.  Etfirailiaqusdamhicobletuamus.  Similiaa- 
pud noftros reperiuntur argumenta.  Vnum  hoc eft  Paulilu- 
rifconfultiinl.^.hic.  Seruumqui  aufugit  ab  ernptorc,  fu- 
gitiuumpriusfuiffe,  coniecflura  eft  hic  aliqua  pro  emptore, 
fcdleuis,qui  nontransfert  onus  probandi  in  aduerfarium. 
Cumdubitatur,  anquisfugeritante  annum,  aut  biennium: 
facilecredemuseumfugifle,  finunc  fugit.   Sed  leuiseft,  vt 
dixi,neccius  magnahabetutratio.  Ideonuncfugitfortafle, 
quianouumdominumfcrrenon  poteft,  cuinondum  aflue- 
tus eft.  Notifllmum  quodque malum.id maximc tolerabile. 
Aliud excmplum eft in hoc citu. de profeflione  macris  in leg. 
penultim.  hic.  iraca  maccr  grauida ,  &  a  m.Jto  repudiata, 
ablentemaritofiliumcnixaeft,  quem  fpuiium  in  aftispro- 
f eflacft.  Antiquienim liberos fibi natos  profitebantur  apud 
ada.  Marcus  Philofophus  inftituit ,  vt  fieret  ea profelfio,au- 
ftorc  Capitolino.  Hxc  igitur  coniediura  leuis  admodum  eft, 
cum  prilerrim  repudiata  a  vito,atqueadeo  irata  proponatur: 
feddeprofeffioneplenius  infra  dicemus.  Aliud  eft  hoc  ex- 
emplamSc2Uola:inl.qui  teftamcntum.hic.  Confeffio,in- 
quit,  debiti  fadla  a  tcftatorc  vim  habct  legati,  fi  fortc  non  de- 
bebatur.l. Lucius.§.  quifquis. D.  delegat.  i.  Sed  uon fufficit 
ad probandum  debitum,  fi  fortc  capax  non  fit  legati,  vt  fi  de- 
portatus,veI  coclebs  fit,  qui  legatum  petere  non  potcft,  nifi  vc 
fibidebitum  :  ideo  non  fufficit  hoc  cafu  teftatoris  confef- 
fio.  Eatamen  probationem  inducit  qualemcunque,  fcdlc- 


ucm,&  infirmam,  qui  facile  leui  alia  pr*fumptione  elidiruf  J 
quiafacileprifumiturfadlain  fraudem  legis.  Et  folent  ho- 
mincs  huiufmodi  confeffionis  prxtcxtu  plirutnque  legcs 
Tiolare. 

Aliud  cftcxemplumGallcni  Imper.adIfidoruminl.ne- 
que  riatales.  Cod.  de  probatio.  Pater  ingenuus ,  ergo  filia 
ingcnua.  Lcuisefthicprobatio:  cumnihilprohibear,&pa- 
trem ingenuum  efle ,  &  filiam  ancillam ,  cum  pracfertim  par- 
tus  matris  conditionera  fequatur.I.  partus.  Cod.de  rei  vindic. 
Facitadhocvulgotritumthema,  nonptobathoc  cflc,  quod 
quandoquc  contingitabcfle.  Aliiid&fimilc  eft  excmpluni 
Iraperatoris  in  l.ad  probationem  leruitutis.  Cod.  eod.Mater, 
fraterqucfcruiliafecerunt  rainifteria,  ncn  proptcrea  feruui 
ccnlcndus  fum,  cum  ncque  ingcnuorum  conniuentiacon- 
iundlis  neceflitudine  prziudicet,  neque  de  feruis  excadera 
matre  natis  vnus libertatem adipifci  prohibeatur.  Eft  &  aliud 
confimile  exemplum  Philippi  Imper.  in  I.  inftrumcnta.C.co, 
/n/rrtimenta  doTKefiica  (inquitJfiH  priuatatefiatio ,  autanno' 
tatiofiKonaliutjuoefueadminiculUadtuHentur^adprobationenf 
fiLtncnfnfiiciunt.  Hajc  autcm  seftimantur  atbitrio  iudicis.ncc 
poflunt  certa  regula definiri.  Ideo iudex  in  eis  fequitur,quod 
maxime  fibictedibilevidetur.l.cumdcxcate.  ij.hic.  leg.  }. 
D.dctefti. 

C  A  f.     VII. 
Defama. 

DTximusdcttipliciprobationeiVcrifimili,neceflaria,leui. 
Retulimus  multa,&varia  cxcmpla  fingularium.De  qui- 
buldam  aliis  exemphs  dubitatur,  de  quibus  nunc  dicemus ,  ac 
ii;primisqua:riturdefania,analiquafidesci  fit  habcnda,  & 
cjuanta.  Eft locus  communis apud  rhctorcs pro fam3,&  con- 
crafamam.  Contrafamamdiciturfermo  difperfus,  cuima- 
lignitas  initium  dedir,  credulitasinerementum  ,  quod  nulli 
non  etiam  innocentiflimo  potcft  accidere  fraude  inimico- 
rurn  falfa  vulgantium.  Quintilian.lib.  ^.cap.3,&  notus  Ver- 
gilii  vcrfus :  Tam  fidi  prauique  tenax,  quam  nuncia  veri. 
Quare  xquum  non  videturobfamam  hancquemquam  da- 
mnari ;  cum  nemo  fic  tam  innocens ,  qui  poflit  maledicoriua 
hominumfermonesvicare.  CiceroproLxliOjquotus  qiiif- 
que  famam  efFugetc  poicft  in  tam  maledica  ciuitate  ?  bic 
contrafamamferedici  ncur.  Pro  famadicitur  confcnfusci- 
uiratis.&publicum  teftimonium.  Quintil.  lib.  f .  cap.  7.  Ci- 
ccroinTopicisvocatmultitudinistefhmonium.  louis  nun- 
tia  dicitur  ab  Homer.  Aiof  ayytMf.  Hefiodus  vocat  Deam. 
i£fchincsmultahuiu!modiatFertpro  famain  oratione  con- 
traTimarchum.  Exhisautemomnihus  famas  non  omnino 
fidembabendaro,necesmomDinocontemnendameflecon- 
ftat.  Etpoteftreferriadeam,quamdicimusleuemprobatio- 
ncm,acfufpicioncm.  HucpcrtinetquodVlpian.aitinl.^.D. 
detcftibus.  Confentieusfamaconfirmat  rei  de  quaquaeri- 
tur,  fidem.  Cum  alix  funt  conie<Surac,  fama  hisacccdens 
prodeftad  confirmandam  fidem.  Ob  folam  autem  famam 
condemnarcaliquem  valdeiniquumcft,  acinciuile:  hinc  il- 
lud  Dioclet.  Vanz  populi  voccs  non  funt  audiendx.  1.  dccu- 
tionum. Co.de  poenis.  Necenimvocibusilliscredi  oportct, 
quand3autnoxiumcrimineabfolui,autinBocentemcondc- 
mnaii  dcfidcrant.   Profunt  tamen  interdum  ad  illuminan- 
damveritatcm,vtverbovtarV]piani  in  l.de  minorc.§.  tor- 
mcnta.  D,  de  quxftio.  Nam  (inquit)  &  ex f ermone ,  &  ex  eo 
qua  quis  conftantia,qua  trcpidationc,  quid  dicir ,  vcl  cuius  x- 
ftimationis  quifquein  ciuitate  fua  cft ,  ad  ifluminandam  vcri- 
tatcm  pertinet.    Quafi  dicat  ,  cum  aliae  funt  coniedurz, 
ex  quibus  veritas  ripparet,  fed  obfcurior  adhuc  eftfama,  & 
aeftimatio  valet  ad  eam  iliuminandam,  vt  fit  clarior,  &  il- 
iuftrior:  hinc  fir.vtinteidumexcufetur  is,  quifama:fidem 
habens  aiiquid  fecit :  vt  fi  mulier  audiens  maritum  decef- 
fifle,  aliinupfit,  non  puniturpoena  legislulii.lcg.miles.§. 
penultim.D.adlcg.  Iul.de  adult.  Nam  ctfi  falfisrumoribus 
induftafuir  ,pacnam  non  mcrerur.  Non  laadatur  quidem 
nec  probatur  fadlum  eius,qux  nimis  credula  fuit :  fed  excufa- 
lurquafialiquamiferationedigna.  Solct  enim  vulgus  faci- 
lc  aflenriri  famz,  &rurnori,quiplxrunqucfa!laxeft,  fidus 
&  commentitius.  VuIgodicicur:Ecpattcm  verifabulaquae- 
que  tenet. 


Jn  Tit.  de  prohationibtiS, 


iU 


C  A  p.     VIII. 

Defuga. 

ALia  quxftio  eft  dc  f  uga,fi  conuentus  Jn  iudicio.aut  dela- 
tus  fugerit.an  ob  id  damnaridebeat.quafi  tacita  fit  qu^- 
dam  confeflioadmiffi,quod  fanc  imquum  eflet.nec  id  iilo  iu- 
re  cautum  reperitur:fafpicio  quidem  inde  oriturjed  leuis ,  ac 
tcnuis:  vt  qux  per  fe  ad  condemnationem  non  fufficiat.  Solet 
fugercetiaminnoceHtes,  quod  exitumiudicii  reformidenr, 
iieciinmerIto:indeilludAlcibia.apudPlutarchurn:4?8i»<pt'7ai', 

U  eft.ftultura cfle qui  accufatus ,  quuto  liceat fugctc ,  quirat 
tbfului&libcrari,  Huius  exemplura  fequi  debuerant  veftri 
coramilitones,qui  nunc funt in vinculis.  Sed  ille  Grscus ,  hi 
fantGalli,&Gallicoingenio.  Olim  Gallisnihilturpiusvide- 
batur ,  quam  fugerc.  Scribit  Deli.  lib.  1 1 .  varia^  hi  ftor.cxifti- 
mafle  oos  adeo  ignominiofum  fugere.vt  ne  ex  ^dibus  quidem 
rucnribus,autardentibuseffugetent.IdemfcribitAtiftot.lib. 
}.Ethic.&Stob.fermo.7.Sedl^ugaplerunque&  honeftaeft, 
&falutaris,prxfertiminbello.  Voxifta  turpitudinis  aliquid 
videtur  habere  ,&  cedere  quidem  honeftius  putatur.  Ciceto 
in  quadam  epiftola  ad  Btutum:Cedebas  Brute,cedebas:quo- 
niamStoicinoftricxiftimantturpe  efle  fugere.  Et  Pontigo- 
nius  ccdens  hoftibus  dicebat,  non  fugio ,  fed  vtilitatcm ,  qux 
■  retroeft,  perfequor.  Idem&  iniudiciovfurpaturinterdum. 
Ac  ne quis  dubiter,quin  ob fugam  non debeat qul$ damnari, 
locus  eft  apertus  de  hacre  in  iure.l.vnica.C.derapt.  viig.fi  ra- 
ptor  virginis  aufugerit,ac  poftea  apprehenfus  fuerit ,  poft  le- 
gitimas  ac  iuri cognitas  probationcs  punietur.  Confimile  eft 
alibi  exemplum  in  auth.  vt  iud.  fine  quoquo  fuffra.  $.  neccfli- 
tatera.  col.  i .  qui  adminifttationem  rexit ,  &  fafces  depofuit, 
debet  in  prouincia  pcr  quinquaginta  diis  coramorari.pubhce 
fcmonftrare,&abomnibusfu(cipereconuentiones.  Qupd 
iiaats  aufugerit,accaptus  fit,o:une  quidquid  furatus  fit,cau- 
fa  coanita  reddet.  Ex  quibus  notandum  eft  pro  conuido  qui- 
deai  non  habcri  eum  qui  aufagir,nifi  alia  adfit  probatio.  Alia 
tamen  cft  ratio  corum,qui  efFradocarcere  aufugeruni:quos 
airCalliftratuspaniendosefle,&fi  innocentes  inueniantur 
cx  co  crimincpropter  quod  irapadi  funt  in  carccre.  1.  in  cos. 
D.  de  cufto .  &  e.xhib.  reor.  Nam  effradlura  ipfa  per  fe ,  deli- 
iknm  eft.  Aduerlus  eum  autem  qui  aufugit, non  cfFradto  car- 
cere,nulla  pana  ftatuta  eft,fi  reperit  fores  aperras.Peccatum 
cftveniale,Decidcohabeturproconui(ao,vtquifoftaflisfu- 
gerit  t^dio  carceris.aut  cupiditate  libertatis  magis.quam  con- 
lcienti£E fctlcris  alicuius.huc pettinet & illud :  Qujfugit cum 
in  carcere ,  vel  fub  cuftodia  eflet ,  in  nuroero  defertorura  non 
computatur:qui3Cuftodia:refuga,nonmlitia:de(ertoreft.Is 
tamen  qui  carcerc  effraaofugerit,  capite  punietur.l.  miles 
agtum.|.ciusfugam.  D.derc  milit. 

C   A    P.      I  X. 

Be  frxiudicils. 

ALia  eft quiftio  dc  pniu Jiciis,id  eft ,  de  rebus  anteiudi- 
cads,  de  quibus  doae  fatis  cd:fletit  Qiiintilianus hb.  V . 
cap.i.QuzftiohicproponiturdGiudicc.qui  pionunciauit  dc 
fado  inter  alias  per(bnas.  At  certi  iuris  eft.res  intcr  alios  iudi- 
cat3s,3liis  non  pr3ciudicire.l.fxpc  conftitutum.D.  de  re  iudic^ 
Veibi  gratia,fi  iudex  pronuntiauit  rem  qux  mca  non  cft,mea 
efle,fentcntianonnocebitvcrodortiino,inducit  tamenfu- 
fpicioncm  aliquam&  prilumptioncm.l.  a  fententia.  D.de 
appell.Etilla fententia pronior eft iudex ad  me  adiuuandum. 
l.fi  duo patroni.in ptinc.D.  de  iureiur.  Excipiuntur  aliqui  ca- 
fuSjVtfi  quisingenuuspronunciatusfitcoram  contradido- 
tc.Lingenuum.D.deftatuhomin.Vel  fiex  caufadeinoffi- 
ciofocognouetit  iudex,&contra  teftamentum  pronuntia- 
uetitpro  ha:rcde,oberit  haiclententia  legatariis,fideicom- 
niiflaiiis,&  aliis  id  genu$.l.Papinianus,§.  fi  ex  caula.  D.  de  in- 
offic.tefta.  Dixi  plenius  in  d.l.fajpe  conftitutura. 

C  A   P.      X. 
iDe  vipr^Ji(f»ptiomm  incriminalibm. 

ALiacftquaeftio,  an  ex  prifuroptionibus  damnari  quis 
poffitcriminaliiudicio,  &vulgodici  (oletnonpoffe.l. 
abfcmem.D.depccBis.NQnenimarquumeft^fufpicionibus 


aliquem  damnati.l.  i .§.fed etfi  incertum.D.de  venrre  in  pcf. 
mitten.ConueHitautcmintetomncs.poflequiftionrm  ha- 
beri,fi(ulpicionibusvrgeatur.l.vlti.D.dequxc(lior.ib.  Quod 
ita  accipieadum  puto.fi  indicia  fint  luce  meridana  clarioia,& 
adfidemindubitata.  Nam  exhisindiciispleuaontui  proba- 
tio.l.fciantcunditi.C.deprobat.  Ind  ciavococtiam  iiu;cpro- 
babiliafunt,nonnecellatia:cleprobabilibusqua:Graci  m,ue7^ 
vocint^loquiturleXjnondeneceflariisqn^TO^wre/aclicui.ri  r. 
Namqusnece(rariafunt,hoceft,qu£Ealireih,ibfritionpi  f 
lunt.vix  pertinere ad  prrcepta  artis  viJerjtur :  &  vb;  (ignum, 
fiueindiciumeftindilfolubile^ibinelis  quidcmcft,vtioiifle 
eamcumviroquspepetit.CoufimiliaaliarcfeiuturaQuin- 
tilianolib.  pcap.5).  Exquibiisemanata-ziro/o^/f  .idtftjCui- 
dens  &  inexpugnabilis  probatio,  Cstctum  concurfus  non 
ncceffariorum  indiciorum  facit,  vt  certiifima  &ihdubitata 
habeantur,  vt  in  l.fiquiadulterii.Cdeadiilt,  Vcibig  ada, 
adulteriiaccufaiiintenratadcpuleruntproximitatisobccntu: 
hi  fi  poftmodum  in  nuptias  ('jas  contubetniumqiieconue- 
nerint , facinus illud  in quo fuerunc  accufad ,  manifefla fidc, 
arque indiciis euidentibus  piiblicabunt.  Euidct  s  proba':o cii- 
cituretiamilla,quafgigp.ituiexconied:uiis.t.fiquis)oc!  ples, 
D,  de  maaumif,  teftam.  1.  licet  Imperator.  D.  de  Ug^t.  1. 
Qu^enim  non  profunt  firg-iia,m;.iraiuu3'.r.  Bart.if,  d.  l.!i- 
cetlmperacor.CoafirmathocVlpia.hls verbis,inl  i.J-.idein 
Cornelio.D,  dequjeftionib.  Vbinon  in  vniusqiiiiemferui 
qua:ftionefidesreiconftituitur,argumentiiC<.utacxaminvn- 
daeft,  IdcmetiariiinteiiditlmperatorConftaariniisdtfjlfi- 
tatis  crimine  detegendo  dfpntaiis,  tHnc(air)accfiima  fieri 
debet indago,argtmcntis ,  tt  ft'bi!S  fcripr uraniin  collstione, 
aliifque  veftigiis  vecititis.l.  vbifalfi.Cad!. Corii.l.rltfjKis, 
Confimile  e(t ,  quod alibi  tradic  Arrius  Metjdnder  lunicon- 
(ultusJnl.non  omncs.§.abarbari$,  D,dcren;i!it,  Priierea 
noftram  fententiam  confitmant  p'  ^cepra  rhe:orura  Ar.ftor. 
Cice,  Quiudlia.  Item  orationes  Ciceronis,  cx  quibiis  pcrfpi- 
cuum cftjid olim Romi vfitstum fuifle.  Qu^are cau!fi:m  dif- 
fentio  ab  lis.qui  putsnc  non  poflc  quimquam  condemnas  i  cx 
coniecflturis  quantumlibet  vrgentibus.  Viide  ait  Ciccr.  l;b.  7, 
in  Ver.bonum  iudicem  non  eflc,  qui  ferta  (ufpicione  no  \c\o- 
uetur ,  veluti  homo  dicitur  occifus  a  Tido ,  illius  erat  capitalis 
iniaiicus,minatuscifuerar,atqucinfiJi3tus,vifu$  cftfo.ltm 
loco,&teropore  pcrtuib„cus  &  iratus  cumgiadio  cruenti>, 
fugicinetuperterritus.apprehenfus  &!nrerrogatus,nihi!re- 
fpondit^deprehenfa  cftin  eo  inconftsnda,  tiep!datio&.i!ia 
huiufmodi.Harc  figna  cuidentia  funr ,  &quafi  carita  quqdatn 
teftimonia , vt ait  Cicer.in  Partitionibus  Oiatoriis.  Non du- 
bitaremhunccarnificitradere,fiiudex  eflein, 

C    A    P.       XI. 

Cui  incumhat  probandi  dntts. 

DTximus  de  variis  probadonum  gcncribiis,  Sequitur  t- 
Iiuslocus,inquoqu3Eritur,quisprobaredebear.  Non 
emra  porcft  iuditium  cxerccri,  nifi  vnus  probationis  onus 
fubeat.&folentde  eo  magnar  effe  contenticnes.§.retincn- 
ds.Inftitut.de  interdift.  Nameo  non  probantc,  cui  idonuS 
incumbir.vincitaducrfarius.Ergodcfinicnduiueftaliquidde 
hacrc , & quidam  tnduntur  rcgnia: a  lurecDDluhis noftiiSj 
qnasnunc  cxplicabimus.  Primacftinl.i.hcctic.ei  quidtcic 
nonqui  negar,probarioincumbic.  Qucdeftaccipiendum, 
fiueficaftor,fiaercus:nsmreusnonfciTiperncgat,atquein- 
ficiatur,fed  interdum  aliqiiid  dicit  prodefenfione  (ua.Et  cum 
vnus  tantum  dicif ,  rcscft  expedita.aut  cum  nihil  ei^  contro- 
uerfum.nifi  quod  vnusditit.Ext  mpli  grati3,aiome  tibi  pccu- 
niam  credidifle,nega$  fircpliciccr,mihi  tantum  incumbit  pro- 
bado,cumfolusdicair,&affirmem,AliudcxetBpU!m:Pecu- 
niam  dbi  certan»  crcdidi^fateiiSjfcd  re  roluiffs  ais.Vterquc  alii. 
quiddicit.fed  quoddicitaltcr.noneftcotroucrfum.  Proban- 
dum  erit  crgo  id  tantum ,  qucd  reus  dicit,  &  eius  eft  probarc, 
quia  dicit.  Aliudcxcmplum^Pccuniam  dbi  credidi^fateor 
(inquis)(edpata:uses,nepctas:  verumtft(inqu3m)fedmcru 
compulfus,  autdoloincludus:nihileft  hic  prob.indumnifi 
metus,aur dolus.  Ec  probabir  ador , quia dicic teplicando.  la 
his  qua;ftionibus  nulla  eft  difficultas  cum  vnus  tantum  dicir, 
ant  cum  id  tantum  eft  controuetfum,  quod  vnus  dicit.  fcd 

V     1 


i  j  1  Franc.  Vuarem  (ommenf, 

plirunqueaccidit.vtvterquc  dicat.atquc  idco  probaredc-  lcgata  cxccduntdodMhtem,  probaredebft  barres  qubdl»* 

bcat.quiadidumvcriurq',  eftcontrouctfam.Transfugftiad  tendit. 

hoftes, non  ttansfugi,  fed  ab  hoftibus  captus  &  remifl us  (um:  Aliud cft  cxemplum  Pauli  in  f . cap.  hic ,  cuius  hic eft  fpc- 

vterquedicit,&  probaredebct.l.omnes.^.aBarbaris.D.de  cics  :  accnfasmcfacinorisalicuius,  putafalfi,  dico  te  prohi- 

temilit.Itemditficilecftplirunquedifccrncrc,vterdicat,&  bitum  efle  fpecialiter  accufare :  quia  fcilicct  milcs  fis  aui  in- 

vtcrnegit :  videturqueintcrdum  eireaegatio,quat3ffirma-  famis,  aut  filius,  autlibertusmeus  es,  Velmulier,velpupil-' 

tionemhabet,aut  contra.  Indenafcunturmagnardiffi.ulta-  lus,vel  propteraliascaufas,dequibusegitMarccllusinl.qut 

tcs,  &  perplexitarcsjfed  pro  declaratione  huius  rci refercmus  accufare.D.dc  accu.  Si  id  ncges.dcbeo  probarc,  non  ius,fcd 

exempla,  quibus  hic  vtuntur  lurifconfulci ,  &  ex  ca  expli-  fa(aumiplum,quodallego:iusquippc  certuracft.&notum, 

cabimus.' VnumeftPapinianiinl.  i.hic.  Cumquaritut  aa  vndcnccprobationcmteqiiirit.l.i.God.deiuris&fadt.igno. 

centcm,fiue  2entili:atemquishabeat,angenustantum:&  Ideo  vix  dcfendi  potcft  vulgaris  opinio  intcrprctum  ,  qui 

quihocallegatprobaredcbet.  Genusautemdicitut  eorum,  dicunt  negationcm  iuris  hic  effe.     lam  dixi  fupra,  proba- 

qui eiuidccr.  nominis  funt ,  f amilix ,  agnationis , & qui ab in-  tionem  apud  lurifconfultos  noftros referri  ad  ftatum  conie- 

eenuis  oriundifunc.  Dequibus  Cicero  multis  in  locis  agit,  d:uralem,quamuis  Rhetores  latius  accipiant.  In  hacigitut 

inTopic.,&lib.i.deOra.  &ad  Heren.lib.  i.cap.Kf.  Vnde  Ipccie  rcus  ait  ptohibitum  efle  fpecialiter,  quia  gcncraliter 

videntufgentilesbominesdici  noftrotcmpore.Sicaccipitur  permittitur  cuiuis  cxpopulo  accufarc.  Inftit.  de  pub.iud.in 

inlegedecemuitaii.  I.pronuntiatio.D.  dc  verborum  figni-  princip. 

ficatio.ExIegc  ii.Tsbul.agnatiSj&gentilibusdefundibE-  Ahud  eft  cxemplumdcemancipatione.quod  poftea  de- 

teditasdeferrur.  Genas  vero  Iatiusaccipitur,&pcrtinetnon  clarabitur,cum  dc  ncgante  diflercmus.  Dixi  probationera 

tantu.r^  ad  a2nato$,fe.i  etiam  ad  cognatos ,  fed  hsec  difFeren-  eius cfle  qui  dicit ,  fiue  agcndo,fiuc  excipicndo  ,& id  demon- 

tiaconfundirur  farpe,  &vnum  pro  alteroin  iurc  vfurpatur,  ftrarivariisexemplis.AddendumeftaliudcxemplumexImp. 

fed  nihil  refert  in  hac  difputatione.     Hoc  autem  cft  acei-  Dioc.  &  Max.in  1.  fiuc  poflidctis.  Cod.  hoc  tit.  Duplex  pro- 

picndum  ,  cum  is  allegat  gcntem,  aut  genus,  vt  Papinia-  poniturfpecies,  priornullamhabetdifficultatcm.  Emanci- 

ni  verba  oftcndunt ,  f orte  petit hireditaccm ,  & dicic fe  gcn-  patus agit  aduerfus fratrcn3,eu ndcmq;  poflefrorem :  conten- 

tilem  efle.  Sufficiant  hzc  dc  expofitioac  lcgis  primx  tituli  ditque  fibi  a  patre  praedium  cflc  donatum:dubiumnoneft 

noftri.  quindonatumprobarcdebear.  Alterafpeciej,cumemanci- 

AliudexemplumcftDiocle.&Max.  Irapcrat.inl.cumte.  patuspoflidetdonatumpr2dium,&  aitlex.eum  adhucpro- 

Cod.de  probat.de  minoris  itatis probatione ,  quae  incumbit  barc debere.idquc  fecundum  rcgulam.quia  dicit  hqrcs  agens 

ci,quid!cit,fiueagcndo,fiueexcipiendo.  l.fi  minorem.C.de  petitioncha;reditatis,italoquitur:  Sumhxrespattis,cuiustu 

inintegr.reftit.  Aliudcft  exemplum  Paulideaaioneredhi-  fundumpoffides,  ruillummihireftitue:emancipatas  ficte- 

bitoriainl.^.hic.  Cuiusinterprctatio.&intcIIeftaspetipo-  fpondetfateor,  fed  mihiapatredonatusfuit.hic  probatdo- 

leftexVlpianolurifconfulto  quis  ficfugiciuus,diffinientein  oatumrcus.quiaiddicitfcilicetcxcipiendo  :reguIaigiturro- 

l.quisficfugitiuus.D.deidilitioedidl.  Caufa  adtionisredhi-  ftra,  ci  quidicit,&c.  intcUigenda  cft.nifi  prrfjmptio  inris 

bicori2ell:,quiavendidit  quis  fcruum  fugitiuum,probario  transferatonusprobandiinaduerfarium.Excmpluracftinl. 

incumbic  adloti ,  idem  iudicatur  de  patrono  qui  reuocare  fichirographum.hic.  Crcditorpciicpecuniamfibi  dcbitam 

vult ,  quod cft  ahenatuta  a hberto  fuo:duo  dicit ,  nempe  alic-  ex mutuo , fatctur  rcu« ,  fcd  fe foluiffe  con tendit , in  cuius  tei 

natum  e  iTe ,  &  in  fraudecn  fuam  alienatum ,  vtrumque  pro-  probationem  profert  chitographum  cancellatum ,  quod  non 

bitedvbccpacronus.l.pacronus.  «T.hic.  Confirailceft,quod  fufficiradprobationem:fedtamen  nulla  alia ptobativ-  exigi- 

Mafcianusde  aitionc  hypothecaria  fcripfic  inl.anteomnia,  turabeo,proptcrprifumptioncmiufis:necideot3raenab- 

hic.Cui  nonellelocumaic,nifiduoprobata  fint:nempcrem  foluitur,feddatutfacultas  acflori  contrariumprcbandi,cafa 

obligatam  eflc ,  &  tempore  obligationis faifle  cius ,  qui  cara  fcilicet aliquo  delctum  cfle,aut  canceltatum,aut ab  alio.quam 

obligjuit.  De  eo  qui  cxcipit,  aut  f eplicat,cxempla  lun t  clara,  a  (e  cfTe  deletum,&  canccUatum.Sic  clidi tur  prifumpcio  cer- 

&  vatiainhoc  tradacu.  Necdabiumeft,  quiaPaulusafle-  tioreprobationc.illatameniuris  prarfuraptiotransfert  onus 

rens,  eius  efle  probarc ,  qui  dicit ,  ia  l.i.  hic.  lenferit  etiam  de  ptobandi  in  aftorcm.Eadem  cft  ratio  huiusexemph:metu  il- 

exceptione:quialoquitur  gcneraliter.  Argumenrovclillud  laromccoegeftircmmeadarc,ficaita(flor,cuireus:fedfpoa- 

eft ,  quod  fcriptum  id  eft in  cradatu de  exceptionc ,  vt  infcri-  te  dedifti ,  nulla  coadus necefiitate ,  in  vi be  inquam  dedifti, 

ptio  oftendic. lib.  tj^ .  ad edidlum.     Qui igicur aliquid  dicir,  vbi crant  magiftratus  quc« adire,& inuocare potuifti.quo  vc- 

fiutagit,  fiueexcipiat,probare  dcbetquod  dicit.  cumreus  <juetcvimpatiprehiberent.  Reusquidemnonprobat,pr(- 

excipicndo  adotispircibus  fungatur.  1. 1.  &  l.in  cxceptio-  pter  prarfuraptioocm,  fedador  potius.quihuiufmodipra^- 

nibus.  hic.l.i.C.  eod.     Aliudexcmplumhoc  cft.fitcftator  fuaptioni  debct  apcrtiffifras  ptobationes  vioientia?  oppo- 

fciensremalienamlegarit,camhatres  prajftarc  legarariode-  nerc.  1.  vlcim.inprincip.  D.  dceoquod  mec.cauf.  Abfqi.e 

beCjfecusfiignorans.I.fires.D.dclegatisi.Lcgatariuscon-  hac  pra:fumpcione  dubitari  poteft  ,  vtcr  debeat  pfobsrc, 

tendit  fundumqucmpiamfibicflclegatqm,  hsrcs  dicircfle  namvtcrquealiquiddicit.dcquopofteadicctuf.  Sed  vtcun- 

alienum,  &  ignorantem  teftatorcm  cum  legafTc:  vrriuserit  que  fit,  manifcftior  probatio  exigitur  ab  adlore,  proptcc 

probarcjtcftacorem  fcientem  alicnum fundum  legafle  ?  Mar-  pratfumptioncm  qua  iuuatur rous.  Huc  pertinet  ctiam.quoi 

tianus relpondit ,  legatario  id  probandi  onus  incumbere ,  in  de  condidione  indebiti  dicitur ,  vtcr  probarc  debeat :  ador 

1. verius,  hic.  intendit ,  fe  indebitum  foluifle ,  reus  contra ,  debitum  fuif- 

Aliud  eft  cxemplum  Vlpiani  in  hoc  titulo  de  mutatione  fe.  Vterquchic  dicitaliquid,  vndenafciturdifficuhas.  Ego 

voluncacisinl.eumqui.ii.hic.nonprarfumiturvoluntasmu-  foluiindeDitum(inquitador)  iuredcbitumrrccpi(aitrcus) 

tata,vtfupradixi.  Ptoindcquialiquidvoluit,&  przfumitur  vterqueprobarepoceft,  quoddicit.  Cum  occurrit  talisfpe- 

nuncvellc,nifiprobetutvoluntatemmutafle.  Aliudexcm-  cies,  fequimurquod  xquius  vidctur,  ita  tamcn  vt  rco  ma- 

plum  eft  Celfi  in  I  z.  cap.  hic.  Legata  funt  bis  quinquaginta,  gis  faueamus ,  cum  pisfcrtim  nema  tam  refupinus  fit ,  vt  fua 

teftament03&  codicillis.  Legatanus  ait,fibi centum  efle lcga-  _  temerc iadet ,  &  eftundat.  c.  quia  vcrifimile.  de pra-fBmptio. 

ta,nempequiuquagincacxteftamento,totidemquccodicil-  extra.l.cum  de  indebito.hic.  Igitur  Paulosind.l.cumdeia- 

listhsres  fatetur  hoc  legatum  fuifle,fed  contenditalterum  debito.  ait,  adlofcmpfobarc,nifi  aliquaeuidensratio,&  a- 

legatum  inane  efTe,  &teftatorem  repetiifle  in  codicillisilla  quitasfuadeatcontrarium.veluti  cunireusnegauitfolutum, 

quinquaginta ,  quod  oblitus fucrat ,  fc quinquaginta in  tefta-  & conuicJius  eft  mendacii,  vel  fi  adlot is  ea  fi c  perlona ,  vt  ve- 

meto reliquifle,&  altcram fcripturaminanem efleait.  Quod  rifimile fic,eum indebicura foluiHc.puta fi  minof ,  niiles,  r o- 

quidem  probare  debet  ha:res:cum  iure  fauorabiliores  fint le-  fticus,mulier,&c.  Hoc cafu reus  fubic  onu*  prcbanc}i,& prx- 

gatat ii,quam  hircdes :  arquc  ideo  mutatx  voluntatis  pt oba-  fumptio  cedit  prifumprioni ,  debitor  fcilicet  fortiori  &  ef- 

tio ab hiredibusexigcnda  fit.l.fideicommifla.§.fi rem fuam.  ficaciori.  Sed quid ni  prober,dixeric ali<.|uis,cutB  rcus debcat 

D.  dclcgar.5.  AHudexempIumcfteiuldem  Celfi  in  cap.17.  probare  fuam  cxceptionem  ?   Non  poieft  dici  mera  exce- 

huiusritu.Cuiusipecieshxceft:  Legatariusdicit.aiocentura  ptioharc  elle,  quiavtrumquedicita(Slor,&  lolurum,&in- 

mihilegata  eirejharresfic  cxcipit,  atlocuseftfalcidii,  quia  debituro.Sedmodoptobaticus,modoa(Sor,ptouc  arqnnin 

vidcbi- 


';! 


Jn  STit.  de  Frobationibm. 


viiJeb{Tar,exomaibusnegdtiidrcu(nftantii$:  C\  enim  papil- 
lus  rotam  folutam  pecuniam  indcbitam  f  uilledicat ,  debitath 
probare  debebit  reus;  (i  minus,  partem  tantum  indebitam 
ioiutam  efle  profiteatur,  veluticum  tibi  deberem  ccntum, 
dacenra  folui:  peto  igitur  mihi  centum  reddi,  vtindebita: 
Paulus  ait,  adtorem  in  hoccafu  cuiufcunquequalitacis,nue 
«tatis  faerit,probare  debere.  Magna  quippe  pr.Efumptio  eft 
contraeum  qui  fatetur  lepartem  debuifTe  :  addic,  id  etiam 
dicendum  elle,  ii  a^lorfateaturab  initio  debicum  fuiiTe  quod 
fohiit^fed  obhgationem  fuifTe  fublatam  contendat  folutione, 
velp3(5lodenon  petendo.  Dcbita:  inPandei5lis  Florentinis 
lcgicurdebita^injJiisindebita.  Egoledlioncm  P.  Flor.  pro- 
bo,&fequor.  Senfus  efl:  tutus  exceptione  pacti  fi  conue- 
oiatur  a  credirore,  eam  probare  debcc :  item  teus  conuen- 
tus  quiallegac,Ie  foluiiTe  debitum,probare  debet  roltltionem. 
Mirum  igitur  non  efl,  fi  repetens  folutum  probare  debeat, 
{ublatam  fuiileobligationem  folutione ,  vel  pa<3:ode  non  pe- 
cendo.  /nomni^$aautem,(^c.  Iscuiincumbirprobatio,iuf^ 
iurandimi  aduerfario  deferre  poccft,  de  quo  ahbi  difputaui  ad 
1.  manifcfls  turpitudinis.  D.  de  iureiur.  Quamuis  quidam 
dilTentiantfecundumregulaml.  quiaccuiare.  Cod.de  eden. 
Sedeacflaccipiendacum  exceptione,  nifi  iufiurandum  de- 
tuleritexedidoprxtoris.l.iufmrandum.^.ait  prartor.  di£t6 
titu.de iureiutan.  Sedquiaidplcnedcdaraui,  nonnuncre- 
petam:  qua;decautione  fequunturpercinentad  titu.de  fide 
inflrumen.de  quibus ibi dicemus.  £x iam didlis apparet,pra:- 
luaptionem iuris  multum  valere ,  ad exoaerandum  ahquem 
probationc,  vt  qux  probandi  onus  in  aduerfarium  transfe- 
rat , hoc efl,  non eam  quidem  virahabet ,  vt ex ea flatim quis 
abfoluatur,cum  eius  contrarium  probaii  poflit ,  niii  forteali- 
ud iure  conftitutum  fir ,  vc  fi  maiot  qu ^  ntitas  faetit  defcripta 
inuentariopubliceconfedlocxconfeffione  tutoris  vel  cura- 
toris,  nihil  aliad  cd  mfpiciendum  ,  quam  quod  infcriptum 
cfl^fedfecundamvireseiufdem  fcr'pror.E  parrimoniumpu- 
pilli, vel adulti exigitar.  Nsque enim fic  homo fimplex, imo 
magisftultosinaenitur.vcinpublicoitiucntariofctibialiquid 
contiafe  patiatur,  idco  non  admicticur  contraria  probatio, 
leg.  vltiaj.  Cudic.  aibiiri.  tufel.  lus  boc  certum  tft  ,  fun- 
dacum  in  coniedura&  corifuetudine.  Hsc  enim  commu- 
nis  eft  hoiTjitium  natura  &  confuetudo  ,  vt  fua  non  tcme- 
ic  ladlent ,  &  ad  ca  folet adaptari  ias,qux 6c  frequenter  &  fa- 
cile.nonqoacafaahquoacciJuDt.i. exiis.  &  I.namadea.D; 
de  Itgib.  Hanc  prifumptionem  vu'g'js  dodlorum  vocat  prs- 
fumptionemiuils,  &de  iure,  inepte&batbare^qua^nimi- 
tum  in  fe  habeat  aliquid  iuflici.r ,  &  ^  iuie  conflicuca ',  ac  in- 
tradudaeft^cencrjquamnonadmittiturprobatio.did.l.vl- 
tim.C  arbit.tutel.fecus  de  prifumptioneiuris  tantuoj ,  con- 
tra  quam admirtirur probatio.  Non  idem  eft dicendum de fi- 
£lioneiati$,qasmultum  difFetta  prsfumpcione  iuris:  nani 
contra  ficc^jnem  iuris  uon  permittirur  probatio,vt  iex  fingit, 
eum  qui  ab  hoftibus capcus eft ,  decenilie  ab  co  icmpote  quo 
captus  f jit.$.fi  ab  hoftibus,  Infti  .  q'iib.  mod.  ius  par.  porefta* 
foi.  £:  prjefumpcioni  quidemlocuseftiaincercis,fi6tioaita 
tectu.l.coDtinuus.§.cum  ita.D.de  vetb.obiig. 

C  A  p.     XII. 

^Uanddacloriatqueetiam  reoinctimbatprobatio,  (jr 
qtuindo  is  qui  negatprobare  debeat. 

DlxiniuS  in  vltima  qujtftione  ,  ei  qui  dicit  in  iudicioin- 
cumbereonusprobationis.  Docuimusquomodoeare- 
guiaaccipiendafit:  fequituraltera,  quadicitutprobacioncm 
nonincumberceii  qui  negat.  1.  z.  hic.l.  huftta.  &  1.  ai3;or. 
Cod.eod.  cuius  rci  ratio  hxc  redditur:  quia  per  rerum  na- 
turamfaClum  negantis  nulla  probatio  efi.  Siquidem  teftis 
•  nuUam  certam  poteft  afietre  rationcm ,  qu<e  iudiccm  addu- 
cacadcrcdendumquidnoncirefadlum.  £xempli  gratia,aid 
'  me  libi  certam  pecuniam  credidifFe  ,  infitiaiis  fimpliciter, 
quiddtcetceftis,quomouerepoffit  iudicem  ad  ctedendum^ 
noncfrea  me  tibipecuniam  crcditam?  dicetfenonadfuiflcj 
cum  tibi  numeratcm  :  at  hoc  non  lufficiec,  cum  tefte  illo 
ablcntc,  potueiit  pecunia  a  metibinumerari,idquenatUra 
ipfa  notum  cft,  &  iudicatur  ex  feulu  communi.  Idem  da- 
tum  tedduQC  Diocietianus  &  Maxiilmpp.  in  L  afTeuecaciot 


.    ^3? 

,  Cod.de  non  nume.pecii.  Cum  quid  aflSrmacur,  fidlis  efl 
probatioperrerum  naturam :  &  tefti  fadle  crt>rationem  red- 
derc  qux  iudicem  mouear  ad  ci  cdcndum,  Sim:Ic  elt  quadan- 
Ceniu  quod  ai:  Ciccro  in  partir.  otat.  Nemo  (inquit)  cius 
.  quod negat fadtum ,  rationem  aut  poceft,aut  ckbet ,  aut  fokc 
reddeie.  At  cum  quisfa«5lum  fatetar.poteftfitionemred- 
dsrc.cuiaidiurefecerit.  Orcftesfateturfcocdd;ncinatrem» 
fed  ait  fc iurcfecifTe :  quoniam  (inqiiic)  parrcm  meum  illa  oc- 
ddcrac.hochabeturapudCiceroncm  hbr.  i.  Rheco.  ad  He- 
rcnnium,  adfin.  Sedfipon3musOrefteminfir.iari,quodci 
obiicitur,an  rationemaffetet,  quaprobet  fe  id  ncin  feciile? 
minimc  quidem :  quu  id  pcr  rerum  naturam  ficn  non  ^o- 
teft,vcdixi.  Hncilludvulgatcapud  Accur.  l^lascrediduo* 
bus  atfirmantibus,  quam  miilc  negantibus.  Et  hoc  eft  intel- 
l^gendum  ds  fimphci  negatione.  Nam  plerunquc  aiffirma- 
tioeft,qu$videtutnegat,oeire:  &  anficalfirmacio,  an  ne- 
gacio,  mjgis  cx  re  ipiaqaam  ex  verboium  concepcu)ne,5p- 
paret.l.iDcerlitipulaacem.deverb.  oblig.l.  fiprius.  D.  deo- 
peris  noui  nunt.  Quod  qnidem  faciliusinceiiigipocell,  quattt 
declarari.  Excmplum  eft  ad  hpcci..tiim  Pauli  lurifcoaiuki 
in8.cap.ticu.huius;aio,  icir  poreftatemtaeirc,quiafiIirs 
meuscs,  egp(inquitreus)intoapoteftacenonfum,  fed  mei 
iuris,  &emancipatus.  Affiimatiohicqii.£daiinil,q  irpro- 
baripotcftpcirrcrumnaturam.&inciinibitprobarioriiio,  & 
idquidemconuenitpietasquamd^bcc  parri.  Iccm  pr<-Erum- 
pcioeftpropaite.cumfihus  fatcaturjlenhamciuseHf.Con- 
fimileeftilladMartianiinl.vctius.ii.hic.  teftacoi lciensle- 
gauit  rem  alicnarn.  imo  (refpond;t  reus)  ignoransiegamr, 
hic  vterque  dicit  ahquid,  &  poceft  vreiqueptobare,  fcH  irt 
dubioprobare  dcbct  is  qui  ag't :  magis  eniin  fauendum  eft 
reo ,  quam  adori.  L  fauorabiT.ores. ff  de reg.iur.l.  A ri idnus» 
D.dcoblig.&adlion.  SimilQefteriimillude.icemplamjqiiod 
fuprademutationcvoluntatis  attah',aiom:hi  fuiidum  lega- 
tum ,  (at  refpondcs )  mutata  elt  voIuntas,imo  (replico^man- 
fiteadcm  volunhs:  in  hac  fpecie  vtcrqueaI;quiddicitiqaocl 
per  reCiim  naturam  ptobari  poffit ,  ftd  rcus  probare  debet 
mucjcionemvcluncaris:  quiapra:f.impfio  iurii  eft  pro  lega- 
Cario,  vtfjpra  dcmonftraui.  A!iud  exeruplum  ert  in  i.  nort 
omnes.^.aBatbars.D.  dereiudic.  tues:tanifaga,iniocgo 
capcusabh.oftibusfai:  vctumaue  poteftprobatijicclhociu* 
dicaripoteftexconieClaris  :  fiaatem  deficiant  coniedat*, 
indubiovidcturcllefaiiendumrcojvciara  d.xi.  Aliud  pari- 
cercxemplunieftPauliin  cap.^.  huiuscica.  aio  me  enunci- 
Jjitum  t ifc,  &c.  A t  non  fuit  iure  f ada  emancipatio ,  non-  e- 
nim  fuic  facla  coram  isidicc.§.priterea.  Inftitut.  quib.  mo- 
dis  lus  patiix  poteft.  f:.I.  Hic affirmaJo  qusdam  eft :  imo  ec- 
iamfiqjisdicat,  nego  emancipatiorcm  iuie  fadam,  negO 
icaerte,ideft,di<oita  nonefTfj-pud  Cicer.&  alios.  Cicer.d6 
Amicitia,  ncgatqaemquam  eflevirumbonum,  nififapien- 
tem.  Indenegacotiaaaiodidlaeft.l.  i.D.  fi  feruic-viudi.J. 
scque.Infticut.deadlio:  Aio,tibi  iusnoneire,  vtendi,fru- 
ienai,  cundi ,  agcndi,&c.  Hic  eft  qusdam  afErmatio,  fcd 
etiamncg3tiodicitur,&ncgacori3,vcopponaturalteriaclio- 
nijqua  quisfibiafreritdebcrifernitutem.  Rcsigiturhxma- 
gisfpcdlandacft.quamvetborumconcepcio.  Simile  eft  cx- 
emplum  Imper.  Diodec.  &  Maxira.  in  lcg.  ncc  codicilloSi 
C.dccodicil.  Cuiushicceftrpecies:  petolcg^turacxcodicil- 
lis,  harresncgac&conteudic,  cochcillos  nun  efieiurcfadlos 
abeio,  quifuriofuscffct&nonfaua:  mcntis:  hxredi  incum- 
pitprobatio.  cftenimafHtmatioqua:dam,quxfpeciemha- 
betnegacionis;  Extat  &  aliud  cxcmplum  Vipiani  in  edid:o 
de  ventrc  infpiciendo.l.  i .  D .  de  ventre  infpic.  qui  dicit  mulie- 
reitinonefl!ept2gnantcm,  fpecicm  habec  negationis:  cuni 
tameninfit  quidam  affirmaiio,  qux  probari  poccft.  Nam 
qui dicit prxgnantem  non  efie,  vacuo  ventre eflc  dicic,  quod 
vtprobct.obftetficesfolet  adhibete.  Simile  eft  cum  dicicut 
vulnus  lethaic  non  effe  & fanari  pofle.  Simile exemplum  cft 
in  1.  cum  de  Icge.  1 7.  hic.  legatarius  jpctit  legatum  cx  tefta- 
mcnto.hircsaittantuminbonis  defundi  nQaerte,  quatl- 
tura  legatum  cft  detradta  Falcidiaidebec  hxies  quod  iutcndic 
probarc.  Quod  tamctfi  fpeciem  negationis  habec ,  camen 
teueraafEimatiocft,qua:probatur.  Alia  pollentadduciex- 
empla,  fed  his  inteJlcdis  non  difficile  erit  de cateris iud  cartf» 
Cum  aucem  mera  negatio  fai^i  eft ,  rede  dicituc  eam  noti 

V    j 


poreprobari.Wtem  dJrefta  probatione.  Hoc  ideo  adieci, 
auia  qui  ncgat.qiiid  i  le  faftura  efTc.potcft  purgaruon.etlu- 
ris&a.2.»menfis.-hoceft,  potcftreuj,  quod  fibi  obiicitur, 
diluerc  conicautis.  Qucd  faciunt  Cice.  Demofthcn.  &: 
alii  oratotcs  ,  teos  detendcntcs.  Cicc.  pto  Rofc.o  multis 
aigiimcntis  oftend.t  non  clfe  verifimilc  Rofcium  occidifte 
ttiatrcm  :  ad  hocmulta  quidcm  aftert  argumenta ,  &  intcr 
cstera  hoc vtitur,  quod  vulgirc  cft ,  fi  quis  probet  fc  ahb;  f a- 
iircprobarefuutaalibidebet.  l.optimamCod  de  contrah. 
&commit.ftipul.  Qiub  probatio  cft  cfficac;irima:  nam  qui 
ccrto  die  fuit  Athtenis,  nonpotuiteodem  dicRomxhomi- 
nem  occidcre.  Id  igicur  quod  dicit  rcus ,  probat :  deindc  ex 
co  colligitutid,quo<3  negatur.  Non  diflimilts  eft  Alcibindis 
obicdioaduerfnsteftes.dcquadirimus:  nt>x  erat  obfcura, 
&illuni5:  nemp6inaouiiunio:proinde  nor^pytuilfcvidere 
rcftes,  quis  ft ituas f rcgerir.  Ec hxc dc reo  fimpliciter  ucgan- 
tc.  QiL''^*'*'^'"'^'**'  ^''^"•^'^P""  coniineat  in  fc  nfg^tio- 


Pranc.  ^buarem  Comment, 


leat,  non  pcrcat.l.quotics.&  L  vbl.D.de  «"ebus  dub<l.  <|U0tieft 
in  ftipulacionibus,  D.  de  vetb.  oblig.  Nec  vero  contrariun» 
cftnoftrxfentcnciae,  quoddicitur  »b  VJpiano  de  co  qui  fa- 
(StumalJegir,  quominusiniudiciura  quem  ptoduceret.  in  1. 
pcnuJtim.§.docereautcm.D.nequiseumquiinius  voca.  vi 
exim.  cum  duccrcm  huminem  inius  ad  prztorcm ,  euin  mihi 
vi  cxcmifti,  prodita  cft  mihi  adlio  adueriiis  te ,  £<  duo  ptobare 
dcbeo:  ptimum,  quodpervim  exemptuscft,  aJterum  quod 
prodadus  non eft iniudicium<  Refpondeo , ideo probarc a- 
«Sborem  in  eo  cafu,  quia  facilis  efteaprobacioaon  fimilisei 
^uar  per  rcrum  naturamptobaiincquit.  Perdudorcseoim 
&  alios,  qai  aderant,  id  probari  poteft.  Item  ex  adis  ipfis 
potcritcognofci,  anfueritiniure,aut  iudicio.  Sic  etiam  qui 
dicit  aliqucm  non  fuiflc  dcfenfum  in  iudicio,id  ptobat.I.ctga 
D.exquib.cauf  maio.&c.  quia  fatilcidptobaiipoteft  exa- 
£t\i.  Quare  in  fpccie  J.  in  ilJa,  fi  quxratot,anTitiusvcnir« 
pcHitantecalend.&c.interdumpotent  probatio  cxigi  ab  a- 
nem7hficeft,fia(aor'igcndoaliquidncget,anhoccafu"ciin-  (aorc.poteft  enimptobarceummortuuraefl^e  ,  auicaiccro 
i;mi,birprobario,  vclciquicxcipicndoncgat?  id  fane  cxcm-  indufum.autinlocotam  tcmoto  cflc,  vt  venirc  non  pcflie 
plisde.l,.r3adui«  eft.  Vnum  cftPauli  demeranegationcin  antcca!cndas.  Idemputodiccndum,cumquxritur,an  rcus 
hunc  fenfj.n  in  Lin  illa  ftipulatiore.D.dcverbor.obligar.  principalisfitfolucndo.vtpoifit  conuenin  pofl^cfloi  pigno- 
SicalcndisStichura  non  dedcris,  deccra  dabis?  poft  calen-       rum,autfideiuflbr,auth.defidciufl.§.icdnequc.  auth.hota 


dasdecematcpcto:  raiioeft,qaianon  foluifti  Stichum  ca- 
leudis.  Puto  (equcndam  eflc  f egalam ,  nc  pn  bcc is ,  qui  ne- 
gat.  Eftenimnieranegatioqnatnprcbarenonpoteftadlor, 
incunibitcrgoprobatioicoqui  dicit.  Ait  caim  fe  Siiihum 
dcuiffe.&irainterpretaridebemusquihdfcuoqucvcrbnvta- 
rut.  Similetft  cxcmpla.ai  Vlpiani  de  j^cEoa  iudicio  liftendi 
cau(3promiflt,in  1.  z.D.  fi  quis  caution.  poenam  promifi- 
fti.iiiudicionon  fifteres,  iudicio  nonftuifti,  poenam  crgr), 
&c.  Simileexeroplumeft&iilad  loftinian.  in  leg-  z.  Cod. 
deiute  cmphy.eut.  Aio  caducam  eflc  eraphyteafim  ,  quia 
canof  em  non  filaifli ,  vidcur  mihi  incumbcrc  probatio- 
ricm,Ldrair!enmcracft  negitio,  oua?  probari  non  potcft. 
"  Emphyceutacoimintelligiturdiccre  telbluifl^  Aliudexem- 
plom ui  exccptioiic non Dumcrat.T pecu.  Poflunt  ah» excc- 
pcionc!,  addi,  ac  diftiij(ilioncs  ,  fcd  facile  coll  gi  poflufit  cx 
ijmJiclis  D  x  mtiseumquinegat,prcbarenoiidcbere,&c. 
eriaiii  li  nrger,  al.quid  agcndo  vtl  excipiendo  :  tu  ron  dedi- 
fti  Sti. h.ini.tiinenrohiiliipcnfioncm,  tu  non  ftitiftiiniu- 
dicio:  in.cntiohatc  continet  quandim  negacioncm,  quam 
teusd.l  ;creadniciiura(firmationeei  concraria,  vt  cui  nimi- 
rum  cefpoiideac  reus  f ;  Sti^-him  dediirc,  penfioticm  foluilfc, 
iadicio  fticiire:  itaque  probare  deber  rcus  non  adorfecun- 


dcbicor.C.dcpign.A<5torn3mqucprobarcpotcft,folucndo 
non  cflc  cxcuflis  faculcatibus.  Et  fane  harc  non  cft mera  ne- 
gacio:namquidicitfoIucndonoa  elTe,  dicit  eilc  paupcrem, 
lapfum  efle  facultatibus,cantumia  boni^  poflidere,  quod  po- 
teft  agnofLi  &  prob^rL 

C  A  p.     XIII. 

^uandopojpjforprobare  debeatjWlnoft^  ^  de  qHO~ 
damcommodopojjefionu.    • 

POfljdentinonincumbitptobatio.I.i.CoJ.eed.l.  vhimJ 
Cod.  dc rei  vendicat.  &  in  ce  praicpue  verfatur  commo- 
dam  pofleflionis,  vtniaduerfarius  probarir,obcineatpoflef- 
for,  cti  ^m  i\  nihil  pizfticcrit.^.coramodum.lnftitat.deintcr- 
did.l  isquidcftinauit.D.deicivcndic.  lnterdi(51:acompara- 
tafuntpolIeflioniscaufa,vel  rcanendx,  vel  adipifcecidx ,  Sc 
vcilccft,quipctitpoflcflioncm,inteidi(5lovti,  &compjlIcre 
aduerlariumad  probandi  onus.  liinc  manauitfrequcDsilltici 
apudnosintcrdi£lorium  iudicum.  Rcguia  eft  ergo.poflef- 
forionusprobaiidi  non  inciinibcre.  Exemplum  lumt  folct 
exModeftinoincap.if.huiustita.caijshxccft  fpecies:  ha- 
bicusprofiliodcfun6tigefljcfeproha:rede,  appfebcnditque 


dum  reg'iUm  :  pl^iiqae  tamen  direntiunt,  &  Barrolus       re$hircditarias,(oluitfideicommifla  frattibus  defuu(Sti,qui 


I 


regulam  hancfacit  :  quotics  negatio  (  \naw\t  )  caufl^a  eft 
incentionis ,  adoi  eam  piobarc  dcbtt , id  colligit  cx  leg.  hoc 
iure.  D.  dcvcrbor.  obligar.  Si  Ticius  antccalendas  nonvc- 
neiit,  dccem  dare  fpondcs?  noaanieagcrcpoflum  ,  quam 
exploratum  fiictit,  cum  aate  calend.no nvenifle,  auc  non 
pufle  venire,  quia  fLihcct  mortuus  fic.  Idem  dicicur  in  lcg. 
ica  ftipulatus,  §.  quod  fi  ab  initio.  eod.  fcd  profe^flo  locus 
illc  non  pcrtinct  ad  ptobationcm,  icdoftcncJit  luiilconful- 
tus  quando  pcflit  agi ,  non  autem  quis  debeat  prcbare. 
cum  crgo  qusritut  in  legc  ,  hociurc.  dc  veiboium  obli- 
gationib.  vcetprobarc  di:beat,  idiudicandam  cftexiisq'!Z 

iamdocuimus. 

Dixinsusomninoiddifinirinonpoflc.fedcommittiarbi 


cauerunteicanquam  fil.o&hxredi:  nouc  refciucruiir  euia 
filium  non  cfle,  ac  quis  probabic,3a  fiijus  opinacus&habiciu, 
quiidicitfchlium,an  vcroffatres  cumeflc  filium  ncg,intcj? 
&Modeftinusait,fratrc<prob3rc  dcbcte,&  mciito  :  quia 
fiiiusiUchabicuspoflidctres  hxrcdiiarias,  habitus  cft  abeis 
pro  fil;o,  rcccperunt  ab  eo  fidcjicommifla,  adco  vt  vix  contra- 
riumdicentesaudiancur.  Ratioobkuranoneftiis,  qui  dili- 
gentercxpcndunt  vtramquefpccicm :  qui  cnim  pctit  hirc- 
ditatfm,ptobaredebctquodintet  dit,  nonipfius  hxiedita- 
tispoflcfli-r,quinunqaam  cogitui  probare.  1.  cogi.Cod.de 
pecic.  hzred.  Ec  ea  quidem  cft  ucgacio  qni  probaripoffit. 
Poteruntenimfrarrcsprobarcill.  mfiliumnoncfle.l.fiiium. 
D  deiisquifuntfuivclalicniiur.  Aliudcft  exemplum  Vlpia- 


"trio iudicis : dcbctquc bonus & prudcns iudcx it.fpicerc, quid       niin leg. circa.14 . hic.  Cum quiricur, aa  quis fic iibcrcus,aa 


iurtius&  a;qiiius  fic  ex  negocii  circumftanciis.  In  dubia  c* 
ineo  frcjucnda eft  rcgula,  qua:  magnarationc  &  afqnitatc ni- 
ticur.  Ab(urdumfanctftcogerea(iorcm  adidprobanduir, 
quod  probate  non  poteft.  lo  fpccic  1.  hoc  iurc.  vidctur  du- 
ruai,vrimpon3tuireoonusprGbindi,  quodTicius  in  Itali- 
lauivcncricanrecalend.quiabocfaiSum  pcilonam  cius  non 
rcfpicic,necadcumpcccincc.in  1.  in  illa.  fat.iliiis  hoc  admic- 
titur,  quiaisipfccumquoigicur,  decem  dare  dcbct,  fed  ta- 
n-:en  puto  idem  dicendum  in  vttaquc  fpccie,  fi  Titius  non  ve- 
nehc,&c.  Sifacctur  rcusita  concra(3;ama  fe  ftipulacioncm, 
r<-(itediciiur,idfaiilomadipfampcrtincre.  Vidccorquc  hoc 
a(^.Limeffe,vrreusoftcndacTicium venifle,&c.  Neccftcre- 
d'bilehoca(fiumefre,vcicaprom.flbrdeidecem,  fiftipulator 
prnbaueritnon  vcnifleantccalcnd.  quiaea  diflEcilis  eft  pro- 
batio,e3i^aefcmpctcft  accipicnda  figniEcacio»  vc  a^us  va* 


ingenuus,  folet  &  quiii ,  cui  incumbat onus  probandi ,  an ci 
qui  dicit  fe(e  patronum,&  hunc  elFc  fuutK  libertum ,  an  ci  qui 
dicitfeingenuumcfle,  &  ait  Vlpianus  videndum  cflc,  vter 
poilideat:  qui  cnim  eft  in  pofl^crflionc  ingenuitacis ,  non  cogi- 
tur  fe  efleingenuum  prcbarc ,  pacroni  igitur  efl  huncefle 
libercum  doccre.  Si  aucem  eft  in  pofleflione  libercinicatis, 
debet  fc  ingcnuBm  efle  probare  :  pattonj  cnim  pofleflio 
in  adueifariumonusprobandicransfcrc.  Potefttamenpof- 
feflor  vlcra  fufciperc  onus  probandi  fe  vcrum  cflc  rci  con- 
troucrfarpofleflorcm,quodhodievfitacum  cft  propcer  ma- 
tumfalficcftimonii  :  atfi  confetantiir  rcftimonia,  is  obci- 
ncre  folct ,  qui  melioiibus  &  locupletioiibiis  niticur  cifti- 
moniis.  tJ^€os<igercndn»efl,\ic^,  ei  obtcmperandumtft. 
Pbtafin  hanc  non  inicllexerunt  Accuif  &  Placenti.intcc- 
ptecantat  enim  morem  gercre  ,  coofuetudiuem  tudicio- 


Jn  T it.de pfobdtioni^m. 


'rBmfer«3re,quo(!  JneptHiti  eft.  Dlflum  eft  hocefTc  com- 
motiampoirellionis,  vtprobareminimc  compellatur  isqui 
po(Iidet.huicrcgulsopponiturlex,fiuepoHidetis.Cod.tod. 
•  DcfancSrus  patec  rcliquit  filium  quendam  in  potellatc  fua 
kxredem ,  fundum  donauit  alceri  tilio  emancipato :  qui  eius 
fundi  apprehendit poflcflionem ,  qui  probare debet.li bi  do- 
«atum  eflc  fundum  ,  &  tamen  is  proponicur  pofleflbr  efle 
fundihxreditacij  :  faciliscfthuiusdifficulcatislolutioin  fpc- 
cicl.fiue  poflidccis.  Filiuscmancipatus  fatecur  adlarcmef- 
fe  heredcm ,  5c  defendcns  excipit  fundum  fibi  efle  donacum: 
debct  igiturprobare  (uam9xceptionem:nam  ficutiadlorin- 
tentionem  probarc  dcbct ,  ita  &  reus  exccptionem  fuam. 
leg.f.Cod.hoctitul.  DixeritaIiquis,nonneinleg.circa.  pof- 
ielfordicitj&tamcn  probare  noncogitur?  Relpondeo,it» 
leg.circa.  rcrunque diccrc, tu es libcrtus ,  ego fum  ingenuus. 
acinlcg.  fiue  pofliJecis.  eumquzritur,  andonatus  fitfun- 
dus  ,  meracftnegatiocxparteadloris  ,  quamptobarenon 
poteft  pec  rerum  naturam ,  nec  cft  quxftio ,  an  adtor  fit  hx- 
res ,  cum  id  illi  concedatur.  Abfurdum  eflet  igitur ,  adoretn 
cogiprobare.quodprobarenon  poteft:  atinleg.circa.vtct- 
que  potcft  probare,quod  dicit.ficin  leg.  fi  filius.  hic ,  vterque 
dicit,taesm  poteftate,  egofum  emancipatus.tu  csfcruus, 
cgo(um  liber:  infpicicurergo  vter  fitin  pofleflione.  ficvi- 
dencur  conciliandi&declarandxduileges,  fiuepoflidetis, 
&  circa.  Qmd crgo dicemus,  fi  quis  vindicec  fundum  vt  do- 
minus,  rcusrefpondcat  lcdominum  ?  vterquehicdicit,8c 
probatepoteft,vcinleg. circa.  &quodvterquedicit,  verfa- 
iurcircaidem:hicnullaeftcxccptio  quacfepare:ur  abadlio- 
ne.  Rcfpondco  probabilitcr  dici  pofle,  idcm  iusefle.  cum 
nonfit  diuerfaratio.  leg.illud.D.adieg.  Aqail.  Cumvccr- 
quefe  efl'edominumcontendit,vcerq-,probare  dcbet,  &fe- 
cundum  eum  iudicati  folet ,  cuius potior  eft  probatio.  Non 
podunt  euim  duo in  folidum  eflc  domini  eiufdcm  rei.Ieg  fi  vt 
ccrto.  §.  nunc  videndum.  D. commod.Commodumfucrit 
bicnonnihil  diceredej.  apque.Inftit.de adtio.  Quiftioeft, 
anisquipoflidetrcm.poflit  eam  vindicarcabeo  ,  qainon 
poffidet.  Dubitado  quidcm  noneft,quinpoflit,  &debeat 
quis  vindicare  rcm  ab  eo  qui  potlidet.  leg.  ofticium.  D.  de  rei 
vindic.  Sicnirareus  non  poflidcat,  nihilcrithoc  iudicium. 
lcg.vnica.   Cud.de  alicn.iud.mutan.caufafadt.  idcoadmo- 
net  Caius  cum  qui  petitotio  iudico  vult  vti,  ne  fruftra  cx- 
pcriatur,  vt  prius  requirat ,  an  is.cum  quo  aftioncm  inftituir, 
poflidcat.  1.  qui  petitorio.  D .  dc  rei  vindic.  Ex  § .  ique,  nafci- 
lurdubitatio.  vbidoceclufliaian.inferuitutibus  cumctiam 
agere  qui  poflGidet,qux attio  cft  negatoria.  didt.l.  i.  D.fi  ier- 
ui.  vindic.  Sicinterpretancur  a!iqui,quorumeftin  numcro 
Bald.  vtljftinianusvelitnon  fimpliciterdxere,a6l-oncmei 
competere,perquemncgetrem  adtoriseife,  ideft.eiusnon 
eire ,  quem  prius  aderem  dixerat ,  fed  etiam  fic  agerc,vt  dicac 
fe  dominum  efle.  Alias dixi ad  l.nacuralit£r.§ .  nihil commu- 
ne.  D.deacquir.poflefl.  poteft  tamenagctc  polfcflor  con- 
tra  eum  qvii  tenet,di6l.leg.officium.quo  caiu  Vlpianusibi  ait, 
eum  quaaiuis  poflideat ,  probare  debere , &  in adorem  non 
omne  tranferri  probandi  onus.  Omifla  igitur  difputatio- 
nedetebus  corporalibus,  videndura  cft  deincorporalibus. 
Deferuitutibus  proditaefta6lio,tamconfcflbria,  quamnc- 
gator/a :  confcflbria  intendit  quis  fibi  feruitutem  compete- 
re&deberi.lcg.  i.&leg.  fiquisdfututno.  §.agiautem.D.ft 
feruit.  vindic.  Negatorianegitquisfcfcruicutemdeberc,vc 
fi dicaro ,  te  ius  non  habere  eundi  pcr  fundum  meum,  hxc  a- 
ftio  mihi  competit  ,  quamuis  fundum  pofliideam .  Theo- 
philus  ait ,  hanc  adionem  effedu  confefloriam  eflc  quamuis 
verbis fit  nc gatoria.  Perinde  enim  eft,  ac  fi  dicctem,rundum 
meum  immuncmacliberum  efleaferuitute  ,  vtihtasexigir, 
vcica  pecmictaturagere.  Inreicorporalis  autem  vindieatio- 
nedmetfa  raciocft:a  te vindico,  quiatu  poflidcs  ,  &tamcn 
dominus  nones,  &dico  medominum  eflTe^autaliquodias 
babcrc.  I.  is qui (e  obtulit. &  didla  l.officium.  de rci  vmdic.  I- 
taquc  defuo  nondealicnoiurc  qucnquam  agereoportet.i. 
▼tifrui.D.fi  vfusfrufl.  pet.  tamea  in  rerum  corporalium  vin- 
dicatione is  tantum  agit.qui non  poflidet.  dii5to $.xque.  Sed 
inferuitutibus  idcmeftpetitor&pofleflor.leg.&fiforte.§. 
fcieodum.  D.fiferuit.  vindic.  Vnde  quxritur,  an  polTcflor 
tcleuetac  oucic  ptobaodi  ,  an  vcio  aduerlaiium  probai* 


cogat.  Exempli  gratia ,  ago  confcflfbria ,  dico  (erultutem  ti» 
gniimmittcndi  mihicompstere,  &tigna  immifla  habeo,i- 
deoque  fum  cgopoireflbr  ,  an  dcbeam  probare  feruituten» 
mihi  competeie  ,  an  vcro  aduetfatius  dcbeat  libettatcni 
probare,  quxftioeft?&  vulgodicifolcr,  aftorem  probare 
dcbere  ex  fcntcntia  Accurfij  ,  quem  alij  fere  fequuntur» 
Mouentur  hoc  argumcnto.  quia  prxfumptio  eft  pro  liber- 
tate,&  pro  naturali  ftatu  rei.lcg.alcius.  Codic.  de  (eruit.&  a- 
qiu.  leg.  cum  co.  D.  de  lerui.  vrba.  pried.  Sti  hxc  ratio  fri- 
uola  clt,  cu  n  pnlumptio  fit ctiam  pto poflf  flbt c.&  idem  di- 
cendum  eflct  ml.  circa.  hic.  Curenim  non  prxfumetur  li- 
cr&ingenuus,potiusquamferuus,autlibertinus  ?  itcm, 
ctfi  fateamur  ,  prxfimptionem  aliquam  efle  pro  libertate 
prxd  j  :  tamen  prxfumpcio  contraria  eftpro  pofleflorc,  Sc 
hoc  viJetarfuis  efleexpceflum.-.b  Vlpian.  leg.ficuti.§.fed  fi 
quxratur, D.fi  feini. vi'idic.  Pofl; (loris partes (liftinei (fiqui- 
dem  tigna  immifla  (um )  isqai  (eriiirutcm  hbidcberiaic :  fi 
vero  tigna  immifla  ncn  iunr ,  is  pofle^For  ccnfetur,  qui  ncgat'. 
Atpollcfloris  partes  fuftinerc  ,  eft  onetc  ptobsndireicua- 
ri,&  petitoris  pwtes  (^jftinere ,  cft  oni!s  prcbamti  lubirc.  leg. 
is  quideftinauit.D.de  rei  vind  cat.l.  fi  prius.  D.d?  tioui  oper; 
nunt.  Ergo  nihilrefcrt,  andc  ftatu  hoT.inis  agatur,  aride 
iurepr«dij.&c.  fcjquoinodoprobabicreus(dix(riialiquis) 
feruicutem  nondeberi  ?    Eftenimnfgatio,qiixnon  vide- 
turpoffe  probari.  Poterit  quidemprubari  doiTiiniam  fun- 
di,iedhic  tronagitur  deprobanJo  dominio.ds  quo  forte 
conftat.  Sed  de  probanda  ptidij  libcrtate.  At  cgoiam  di- 
xi,  affitmationera  hic  contineri  ex  (cutentia  Thfophili.  Ni- 
niirum  dico ,  prxdium  feruitiite  liberum  efle.    Poteric  qui- 
dcmprobaridiuturnusfandiv(uscum!ibertatc.l'g.  i.  Co- 
dic.  de  (eruit.  &aqua.  Necalia  latioeftlibeti  lioaiinis  pro- 
bandi.  Eriantigitut,  quiputant(atiselTe,fiprobe;ui  domi- 
niumfundi,&iibcrtatera  exeofacisprobari,  qaianonpro- 
batur  feruicus.§.fedfiquxratur.  quafi  libcrtas  probafi  non 
poflit.  Qujhoc  afleuerant ,  ducuntargiiment.',mexleg.  (i 
piius.denouiopef.  nunr.  Vbiagitur  deadione  ncgatoia, 
quaquisGontendit,feruitutet»jnoncompetcrc,vbireusq:ii 
fcnon  defendit,  cogicur  partes  petitoiis  fuftinere  ,  ergod 
fe  dcfcndat ,  poflcfloris  partes  fuftinet.   Hoc  non  diccrcc  A» 
phricanus  ,  filibcrcasprobarinonpoflet  ab  eo,  qai  negat 
(eiuicutem  dcberi ,  fc4  tunc  probare  cog-tur ,  vtiam  dix', 
cumnon  pofliict.    Qupddixidepofleflione,ncmpeeiqui 
poffidet,iion  mcumbere  onus  probandi,  hoc  ita  cft  accipien- 
dum ,  fi  violentanon  fit.  1.  fi  quislibertum.  lo.  hic.l.  vi::  cius. 
G.co.idcmfidoloquispoiiideat.!.liberis.§.vltim.delib.cau(^ 
idemininterdido  VtipoflSdetis.  vtcrqueprobat.I.  fiduo.v- 
ti  poflH.& multialij  caiiis  pofliint  obleruari in iui.'.  AddituC 
alia  cxceptio  cxiure  Pontificio,  cumqjisdiu  poflTrdit  deci- 
mas ,  qux  ad  ecdefiam  fpeilJant , iuce  commr.ni  probarc  de- 
bet.  c.  addecimas.de rcftit.ipol.intf.  Hinc  poteft  intelligi 
verumefle,quodIuftinian.aiiin§.ique.  ibi,64«f»««v»<7C4- 
ft.  Quidam  affirman t,  in vcteribus  quibuidam  codicibus  ita 
legi , &  ea leftio mihi  placer.  Non vno  ^afu , id  eft  multis  ca- 
fibus  ,  vidcturque  corruptus  locus  ab  iis  qui  non  ii.tellige- 
bant  phtafin  Latinam,  quilcgeievoluat,  vnocafu  :  eafdc 
ineptia&caligo  fupeiioiumfxculorum.  Hocigiturvultlu- 
ftinianus  vtquamuis  poirffloi  oon  agat,&c.  tamen  ptoa- 
dlore  intetdum  habcatur,  &  probationis  onus  fubeat.dd.il  .(i 
prius.&  is  qui  deftinauit.  Scio  Theophilum  legifle  vno  caiii, 
fed  non  multum  eius  me  mouct  audtoritaSjVt  qux  lationirco 
pugnet. 

Coepimus  oftcndeie  quisprobaredebeat,  adloranreus, 
isquidicit,  anquinegat,  isqui  poffidet,  vclnon  poflidct. 
Nunc  videndum  eft  de  prxludiciis  ,  &cui  illorum  proba- 
tio  incumbit :  fcdquia  vulgo  non  intelligitur  quidfic  prac- 
iudicium  ,  prius  declaranda  eft  eius  verbi  figoificatio.  Eft 
autem  fignificacio  vatia ,  eaque  Tarietas  cor>fufionem  pa- 
tit ,  ac  errorem  in  hac  inducit  difputaiione .  Primum  ac- 
cipitur  pio  ic  iudicata ,  qux  aiFert  exemplum  iudicaruris 
quod  (cquitur  Afconius  Pedianusin  diuioation.  quia  par 
caufaeft,  &videturidcmiudicandum  efle  ,  fedvcrumcft, 
quod  vulgo  dici  folet,  non  exeroplis ,  fed  iegibus  efle  iudi- 
candum.  I.  nemo.  Cod.  dc  fentent.  &  interlocut.l.  fxpc  con  - 
ftttutum.  D.  dc  ic  iudic.  Ucm  cum  pronuntiatum  cft  aj 


x)S 


Franc.  Duareni  Comment. 


candemcaufaminaliofortaflisiudicio.  Quintil.libr.  f.c.i. 

ronunc  rhetores  hsc  prariudicia  inter  probationes  ,  quod 

rcde  dechraai  fupra  :  item  fignificat  interdum  interlocu- 

tioneo),  qua:  fententiam  ancecedit,  vtin  Codicc  Theodo- 

fij.ticul.  de  appel.  &tit.quorum3ppel.  nonreci.  Aliquan- 

diy  refcrtut  hoc  veibum  ad  exceptioncra.l.  fundum;  &  l.fun- 

iii>   D.dsexccpt.  qux  exccptio  opponitur  j  ncpraiiudicium 

maiofi  cau(?per  minorcmfiar.I.perminoreni.  D.deiudic. 

Exempligraiiajmotaeftquiftiodeproprietatefundijnem- 

pc  vindicario  ,  fi  agatur  confelforia  de  fetuitutc  iUifundo 

debita,  oppoucturexLeptio  ,  neprsiudicium  maiori  caufx 

pet  minorcm  fiat.  did.  1.  per  minorem.  Gum  enim  iudica- 

tuticruitutem  ei  deberi,  fimul  iudicatur  fundum  eius  efle, 

aliai  tiijn  debctut  feruitus.  Ego  de hac re dixi pl.;nc &  copio- 

Seadtital.deiudic.&adl.edita.Cod.dceden.   Ptajicreapri- 

iudiStijmaccipitur  interdumpro  atftionc.  1.  adlionis  yetbo. 

D.deobiigati.l.i.  D.dcrcivcndic.l.3.D.deIiber.ag.;ofalias 

d  citurprariudicialisadlio.J.praiudicialis.  Inftitut.dcadlio. 

Quxnam fit  haec adio ,  nunc dcclaranduni eft : eft enim hoc 

priiudicium,  dequonune  quxritur.  C«tcradc  quibtis  di- 

3cimusfupta,adremnoftramnon  multumpcrtinelit»  lufli- 

nianusponit  exempla  huiuspraiudicij,exquibui  porcftvc- 

cuuque  intelligi  fignificatio:in  quibus  quiritur,  an  quis  Iibei: 

fir.an  libertus,  item  dc  partu  agnofcedo.  Theophilus  ita  dim- 

niu!t:pr2iudicium,inquit,eftf^ormulaexfo!aintentionecon- 

ft3ns,qua:nonbabet  mfecondemnationfem.  Qjrdaradc- 

(fti  fatcntur  fe  non  intelligerc ,  nec  (ufpicari  quidcm  pofle, 

quidfibivehc  TheophiIus,dicensintentioncra  fineconde- 

lunationc.  Egodiffinitionem  Thcophilideclarauilib.i.dif- 

put.cap.  2.  qua:etiam  videcurfatis  intelligiexipfiscxemplis 

quibasvtiturind.§.priiudiciales.Pone,libertusmcusdetta- 

ttac  operarum  priftationem ,  quas  mihi  debet ,  ago  priiudi- 

ciahadtioneaduetfijseuj&petoeumpronuntiaricflemeura 

lihertuni,  &deoperis  iiihilexprimo:deindc  vbiapparucric 


ficuti.  §.  fcd  fi  quzratur.  D.  fi  fetuit. vindic.  Deinde VlpiaDJi 
verbarcpugnantinl.vltim.filiberingen.cfledica.vbilegea- 
dura  puto:  fiue  nulla  caufla  interueniar ,  fic  Icgitur  in  FIo.. 
rentinis  Pandedis,  ncc  vllum  vidi  codicem  manulcriptunli, 
in  quo  diuerfa  fit  leclio.Qua  veteri  Icdlione  falua,  (quam  pu- 
to  veram  efle & certam )  illa quidem  opinio  defendi non po- 
teft.in  quibufdara  imprcflis  legitur ,  fine vlla caula.  Sed  veti- 
fimile  eftj  ita  fcriptum  ab  iis,  quibus  abfurdum  videbatur, 
adtionem  dati  ob  nullara  caufam.  Non  inrelligebant  dif- 
finition£mpr2iuQicij,quamretulinjuscxTheophilo.  Qux- 
renda  cftigitur  alia  huinS  nodi  diflolutio.  Et  iam  dixi  cum 
apparet,vcer fit in  poflcflione , eum  prcbare debere , q  n  noa 
pofl!id:r.didt.Ieg.ciiC3.  Nec  referre  putOj  quoniodo  ea  qus- 
ftiomoueatur,  anprincipaliter,  an  vao  incidenter.loqui- 
tur  Vlpianus  generalirer ia  dida  leg.  circa. &  i.  iibeiis.  § .  vl- 
tira.  D.  de  hber.  caul.  Nam  pofletlor  fetnper  cxoncratuc 
prLbatione.modofincdolo&vipoflideat.dict.leg.  liberis. 
& I.  fi quisliberum.hic.  Quid  fi non apparet, vter  ficpofltf^ 
for,hxc  quiftiQ  non  deciditur ab  V  piaiio  in  diCtal.ciica.Ta- 
rnen  poreft  accidcrc ,  vt  neuier  probec ,  auc  vtcrque  non  pro- 
bet.leg.fiduo.  D.  vnpofli.i.  Dicendura  igicureft,hoc  caiu 
cumprobare  deberc.qui  intentionera  habet.  leg  gcncraii- 
ter.  D.  deexccpt.  quaamisvcerqueahquiddicati  taiaeniii- 
tentioeftvnius,depulfioaIccrius.  Dico  re  meum  Iibcriuui 
efle,tu cohtra ais, tc ingccuum eflc.iuea eft  intcndo , tua de- 
pulfio.  Sicintentio  accipitur  apud  veteres  audiores.  Cicc- 
ro libr.  i  .deli-uen.  Quintilian. libr.  t,x.6. Fortunatus Lb.t. 
Quiftio(inquit)conftatexintentione  &depulfionc.  Po- 
telt  etiameflc  intentio  ex  parterci,  cum  excipit.eft  eniina- 
dorinexceptionefjareus.iegi.D.deexccpt.  Vtroqueigt-  " 
turaliquidintendentc.veldiccnte,  infpicidcbet  j  vterptioc 
appeliarir, &  dixerit ,  &  hic  probatedebet. leg.  qui  prior. D. 
dciudic.  SicintcH  go  di<ftaml.  genetaiiter.cui  adiungcr.d» 
cft  I.  vlcim.  fi  hbcr ingen.  efle  dic.cum  eadem  hibeant  cxem- 


meumeir£lJbertum,poLerooperaspetcie,fimihiTiiumtuc-       pla.Patronusopeiaspetit,autobrequiuradcfiderat,quiafor 
"''  '  '  ''"  '    '     ■'    '  '  '^         i..^:.-j;;~  ^.         tefamo(aadtionecoauenitufabeo,qucmIibertumluumct 

feintendit,  autiniudiciura  vocaturline  permifFu,  quicon- 
uenitur.negatfcleiiberrum  ,  &fel"e  LbcruraaflTerit,  proba- 
rcdebet  patronusj  quiador  eft,&lntentioncm  habft.dd. 
ll.vlcim.&genctahter.  Necrefett.anprsiudiJunircddatur 
pbal;quamcaufam,ancanfanullainteiueniente.  didal.  vl- 
tim.Excipe^nifiisquiintendirjpoflldeat.didl-alfg.circa.  Lex 
quoiies,non!oquiturdepraEiudicio,  feddcacliunecxftipa- 
Iacu,qua  operaf  petuntui:  nioiirum  docctc  debet ,  lele  patro- 
num.quiahocdicic. 
• .  NCo^pta  fuit  difputatio  dc  pra-iudiciis  *  cui  incumbar  pro- 
batio ,  cum  vterque dicit :  dixi, fi  non  apparer ,  vtcr  fu in pof- 
leJlioae,eum  cuius  eft  intentio ,  probare.  leg.  gener..Iitct.  de 
excepc.  Egofam  pacronus  (inquit  aftor)  at  egolLm  inge- 
nuus,refponderreus.  Hxcreiponfio  nihilahudeft  ,  quam 
inicotionisdepulfio.    Qupdcnimdicitrcus.contrariuraeft 
intentioni  adoris :  quarc  patronus  dcbct  piobare.   Excm- 
pla  m  fuperioiibus  retulimos  ,  in  quibus  patronus  fiingi- 
tur  adoris  partibus,  quia  intendit  agendo,  aur  exc  piendo, 
cum  incentio  non  tantum  fit  adoris  ,  fed  eiiam  ahquando 
rei,vt didum  eft.  Hic fentcntia Ccrnclij  Celfi  apnd  Quia- 
tihan.Iibc.j.  c.7.occidiftihominera,noaoccidi,racraeftdc- 
pulfio&inficiatio.  Occidifti,occidi,&iurc,quiadefenden- 
di  mei  caufa,  quia  me  aggreflus  eft,  &  interficere  voluit.  Hse 
depulfio eft intentio ,  nec  mirum ,  cura  reus  dicatur  ac^or  in 
fua  exceptione.diaa  leg.i.  de  cxccp.  A tquc ita accipicndura 
efthocVetbamapudVipianuraindidaleg.gcneraliicr.Sed 
curait  Vlpian*  fccundura  idquod  intcndic»  difticiie  hoc  vi- 
fura  eft  plxrifque  eruditis.  nec  immerito  :  puto  hoc  addi- 
tum,nequisaibitrcrur,  cumqui  aliquid  intendic»  probare 
debere  omnia,  dequibusin  iudicio  oritur  quarftio.    Afior 
cnim  probat  quod  intcndic ,  oon  quod  intendit  tcus  exci- 
picndo.  Reusquidemprobat,  quodinrendit,  cxopicndo, 
non  quod  adur  rcplicando.  Excoiplo  id  Jedaranaum  cft, 
dico  tc  hbettum  meum  efle,  quia  te  raanmmfi  ,  at  (incfuic 
reus)egopronuntiacusfumuigei)uus,  proindenonarnpl  »$ 
libcttus.  l.ingenuus.de  ftaiuhoroi.  Aftor  fic  replicat,  .itid 
per  collufioiiem  faclum  eft:ideonullius  eft  mcnirmi  isn.- 
tentia.I.i.dejuteautcg,ann.I.3.D.decollu.dcteg.hic  tripiex 

eft  intca- 


rit,idquetcfeiuoinaiiudter.?pus,inquoforteali6iudiciba- 
gim  vt  opcras  pra  ftst.prius  ilJud iudicium  dicitur :  quia  aliud 
iud  ciumantcccdit.  Inhociudxieanimaduertere  hcttintcn- 
tionem  fine  cotidemnacione.  Nam  conderanatio  eft  formu- 
ja,qiiacogitur  quisad  aliquid  dandum  vel  ficiendum.  Ula 
autein  pra^iudicali  aflione  non  condemnatur  reiis,  'd  eft,li- 
ttrtus ad aliqaid  ficiendum, quibus Theophili d'fti;iitio ab- 
furdavi'aeft.  Hiiraillijrn  accipiunt,  quafi  vehtTheophilL.Si 
inquiruioneni  iudii-is  efl^  fine  pronuntiatione  ,  fccS  errant. 
Hcc..arnq'ie  j;enusagetjdiextraordiriariumeil,iaquop.-ti- 
rurpronuiiciniilibertus,  eciam  finonexpriraatutjf^Kiiufiat 
inceniioue:rioneriin1ccg'tr;r  afFertecaafam ,  curp.-.2rc.juis 
Iibertuni  luum  quem  declarari.I.vliirti.D.fihLctiiit^:  -flt  di- 
catdr.  Scd  hoc  genusadlionis  eft  receptum  csriis  m  caufis 
tantum,  d.§.  pia;iudiciales.  inaliiscaufisnon  f-cileadmitti 
de  bet.  Memmi  aliquando  me  coni^ultum  ciTe,  an  liccat  dc  ncM 
biiicate  gcnetis  in  hunc  modura  cxperiii.  Conuenio ; e  &  pe- 
to  rac  declarari  noblcm:  hoc  gcnus  agendi  poflct  elle  ca- 
ptiofum.   Idcopiiusvolo  cognofccre,  an  adme  ptrcineac 
veInon,anmea  intctfitvelnon.  Simileeft  fiquis  petac,  fe 
pronunciati  alicuiuscfTeagnatum  ,  quod  fit  p;optet  retra- 
dtumlincarum.Gallivocant  RetratEilignagier.  Suntautcin 
h^adcionesfi.nilesadtionibusinrcra.  d.§.pr^ii.dicialcs.  Ad 
qn^ftionem  propofitam  qu^ri  folet ,  quis  debet  probare* 
vlpianusdocet  hicinl.  circa.  videndum  effe,  vterpolTidcat, 
refertque  exemplaprxiudicij.dequoloquimur.    Sedrepe- 
ritur  antinomia  ex  I.  quocies.  hoc  titul.  vbi  dicitur  patro- 
num  probatt  deberc.Iicet  pollcflor  fir.  Item  ahbi  dicitur, ia 
I.vItim.D.fihb.ingenu.ciredicac.&inl.gentraLtcr.D.dccx- 
ccpr.  Quida.Tifictefpondcnt^curaprincipalitcrqusriturdc 
ftatu  hominum,  videndum  eft.quis  fiiin  poircflSone,  d.I.  cir- 
Ca.  Sedplerunqnc  acciJir  vtprincipalisactiofitdeoperis,& 
incidit qusftio  ftatus ,  hoc cafu  non  eft  infpiciendum quis  ht 
in  polltihooe,  vel  non :  tunc  enim  patronus  probare  deber, 
qui  eft  adcr  inprincipali  iudicio .  HiC  opinio  prima  facie 
vidctur  probabilitatis  aliquid  habcrc,  fcd  jam  fatis  demon- 
fltaui,  quomodocunque  hae  quxlliones  moueantur,  iem- 
per  polkirorcm  exonerandum  cfle  probatione  ,  idquc  ct- 
iara  dixtmus  locura  habeceia  feruicutibus  przdioiura.  Icg. 


In  TitJefidemJtrUmtniorum. 


M7 


ta  ioteBtlo.prima  aaoris/ecunda  rei.tertia  a«aoris.a(aio,ex- 
ceptio.rcplicatio.Si  negaret  reus.fcfc  libertum ,  raera  depul- 
rioertetj&probarecogeretnr  ador.fcdnon  negat.imo  fatc- 
tur.fed aiiud intcndit.le  fcilicet elle  manumiflum.  Item  fi ne- 
garet  a(2 or  fcntentiim latam  efle,  id  probaret  rcus  ,  quia in- 
tendir ,  hiceflcius  iotentio  ,  ingenuus  pronuntiatus  fumj 
quod  non  ncgat  a<aor,fed  aliud  incendit  replicando.puta  col- 
lufum  cfl^e.id  vero  negat  reus:cius  efl  ergo  probarc,qui  inten- 
dit,ideft,adoris.  Isigiturquiintcndit,probat,  fcdquatcnus 
intcndit,&  fecundum  id  quodintendit.  Similccftexemplum 
in  l.ied  fi  hac.D.de  poflui.Intendo  te  iibertum  meum  eflc,  fic 
excipis,at  iuraui  m  c  cfTe  ingenuum  tc  defercnte  i  aft  or  fic  rc- 
phcat,aterampupilbs,cumdctuIiiufiurandum.Poflunt&a- 

[i*cxempIaafFcrti,fcd  vnuraoftendifle  &  declarafle  fufficit. 
Sicinrerpretamurlegcmgencrahtct,  qu«  vulgo  difficiiis& 
obfcura  habetur.  Obiicitur  nobis  l.quotics.hic.qua  videtur 
omninocuertinoftradiftinftio,quipctitopcrasvtpattonus, 
pi oba:,licct  pofleflbr  fit  in prariudicio ,  crgo  malc conciHaui- 
xaus  I.circa.cum  l.vlt.fi  liber  inge.cflc  dica.fed  in  hac  1.  cft  ani- 
biguitas.nec  fatis  cxptimitur  ,  anagaturdcprobationc  iuiis 
patronatus  ,  an  dc  piacftationc  opcrarum  promiiTarum  ,  & 
probabiiiter  dici  poteft ,  de  operis  cfle intclligendum.cum  o- 
perx  non  dcbeantur  nifi  promiflx.I.operis.  D.  de  oper.  libcr. 
Ncc fufficit patronum  cflc,vr dcbcantur :  idco  qui  opcras  pe- 
i  tjduodicit,  &fefepatronum,  &opcrasfibieficpromiflas. 
Proinde  licct  fit  in  pofleffionc  iuris  patronatus  ,  probarc 
ra  men  dcbct  operas  fibi  eflc  proroifias.  Sed  dc  prziudiciit 
badenus. 

C  A  P.  vlt. 
,^0  temprefrohandumfit^  dr  i/terprierptO' 
haredebet. 

POftf  cmus  locus  eft,quo  quxiitur ,  quo  tempore  proban- 
dum  fic:iurercccptum  eft,quibufdam  in  cafibus  aftorera 
prius  probare  debete,quod  intendit,poft  reum  cxceptionem 
fuanj:cxceptionemintelligodilatoria,  quacabinitio  antelitis 
conteftationcm  opponidebet.Lexceptioncm.  C.  deproba. 
Sccus  habctur  de  peremptofia  exceptionc.quae  adfcntcri- 
tiam vfque  d: ffi nitiuam  opponi poteft.l.pcrcmptorias.  Cod. 
fcntent.refcin.nonpofl.fedhoccommunecft,  quodvtraque 
probatidcbcat.lcg.cmptof.C.dcprsfcr.Iongitcmpo.  Q^od 
fatisperfpicuum  cftex  Pauli  fcntentiainl.  cumdcindcbito. 
hic.quidocct,  eumquiagitcondidioneiodcbiti,  duocom- 
prehcndere  fua  intentione;  aitnamquefepecuniamfoluiflc 
&eamindebit3m:teusinfidatuf  fe  vllam  pccuniam  accepifl 
fc:hocadlotprobaredeber,fcilicetnumeratamfui(repecuni- 
am.Qufid cum  probatum fuef ir.reus nuUum  aliud refugium 
habet,quamquoddicit,eamfibidebitam  fuifle,  ideoqucre- 
Aefolutam,vcladuerfariumpa6tumeflcne  pcreret.  Qupd 
genus  defenfionis  non  impiobandum  cft  tam  in  ciuilibus, 
quam  in  criminalibus  iudiciis,vt  ocr  idifti.non  occidi ,  &  fi  oc- 
cidi.iurcidfeci.  Sienimintentionem  aftofisprobationcde- 
ficereconfidas,  nullatibi  opus  eftdefenfioue,fedfoIa&pu- 
rafufficitncgaiio.  Si  autem  dubites,  an  adorprobauerit, 
vcl  non  probauerir ,  negando  ahquid  excipere  &  expedir> 
&  vtileeft.  lcg.fiquidem.Cod.de  excep.  VndeFabiuslib. 
4.c.vlt.air,duplicem  efle  defenfionem,non  feci,&  fi  feci,  iu- 
tefeci:mera  eft  inficiatio  cum dico, non feci.  At  cum  aliqua 
proferturexceptio,  fecus  cft  :  namqui  exceptione  vtitur, 
dc  intentione  aducriarii  confiteri  non  exiftimatur  ,  vt  ait 
Mif  cellus  in  leg.non  vciquc.  D.de  excep.  Cactcrum  in  con- 
cipienda  exccptionum  fotmula  ha:  plcrunque  opponun- 
tarconJitiones,fiiuratumnonfic,finonconuencfit.  Vn- 
dc  cxceptio  alfquando  proconditionc  accipitur.  leg.  cxcc- 
ptio.  de  excep.  Ideo  didlum  cft  ,  neminem  prohiberi,vri 
pluribusexceptionibus.Ieg.nemo.  deexcepc.  Hodie  autcm 
vfitatanoncilhicformularum  conceptio.  Exiuperioribus 
liquet ,  iure  nonaliterprobandam  efleexceprionero,  quam 
fi  aftoris  intentio  probata  fic.  Sedmoribus  noftris  vtcr- 
quepfobat,  nullahabitatempotisracionc,  vt  citius  htesex- 
pediantur,  (oletquc  iudex  incerlocutionc  vctique  piobandi 
•nus  iniungere , apfoinder centraires.  Plura  de cxccpti«ne  ii- 
ci  poneot.ied  non  lunt  huius  loci. 


INTIT.  DE  FID£  INSTRV- 

MBNTORVM    E  T    AMlS- 

fione  eorum. 

V  y£  D  A  M  capita funt  a  nobis  explicata  fub  tiri 
de proba.  qu;c  parciro  perrinent  ad  tit.  clc  fidc 
inftru.partim  ad  tit.  de  teftib.     Hic  initio  vi- 
dcodumEft  ,  quidficinftcumentum,&  quot 
modis  accipiatur  :  hoc  cnim  vetbum  vsriam 
habet  fignificationem.     Aiiquando  dicitur  id ,  quo  aliquod 
opus  emcitur  ,  &  hic  eft  vulgaris  fignificatio,  &  oninibus 
nota.    Dicitur  aliquando  apparatus  rerum.quofundus,  vel 
aliarcs  inftruitur  ,dequoextatD.li.  jj.  tit.7.dcinftruft.& 
inftr.lcga.   Pro  eo  etiam  acc:pitnr,quo  in ftruitur  caufa,quic- 
quid  enim  pertinet  ad  inftrudlionem  caufs  alicuius,  id  in- 
ftrumentumcfledicicur.hocmodoaccipicurhoccit.lex.i.vbi 
nonfolumtcftationcsjidcft,  fcripturs  dicuntuf  inftrumen- 
ta,fed&teftesipfi:quiainftruuntcaufam.  Similiseftlocusin 
l.notionem.5)5).§.inftrumentofum.D.  dcverb.ngni.vbilu- 
rifconfulcusinccrprecaturquomodofit  accipiendum  ,  quod 
dicitur  inftrumentorum  caufa  dilationemdari,  iupradefe- 
riis & dilationib.  1. 7.  oratione  quidem  diiii Marc!.§.  illud. & 
G.dc dilacio.l.  i .  A lia autem  fpecialior & anguftior  eft  figni- 
ficatio  ,  cumptotabulis  &fcripturaaccipitur,vtreij  dequa 
agitur,faciliorfitprobatio  :  ficaccipituriub  hoctitul.  Hoc 
fcnfu  diftinguuntur  teftcj  ab  inftruinencs,  vt  plane  titu- 
lorum  ipforum  diuerficas  oftendit ,  fed  hic  ftatim  initio  in 
lcg.  I.  vtoftcndcrcrur  homonymiavocabul',poficumeftin- 
ftrumenra  pro  reftibus  accipi ,  quibus  caula  inftrui  poteft. 
Nunc  de  diuifione  inftrumcntorura  dicataus ,  qaa;  vtilis  eft 
ad fequentem difputacionem  dcfideinftnimeniorum.     In- 
ftrumenrum  ahud  eft  pubficum  ,  aliud  priuaturn.  harc  ^i 
uifio  colligitur  multis  exlocis,  pratfertini  ex leg.  kiiDrnr 
ii.C.quipotio.inpigno.  AtSa  otiinia&reonumenr  1 
ria,funtpublicainftruraenta,  qua;  aperlona  publica,  v 
adluario,vel  a  iudice  fiunt,  &  vocantur  forenfia.  leg.  conr,  ;*-. 
rationes.157.  C  de  fideinltru.  fortequod  eisin  foro,in  qu3 
ius  rcddicur,  vtamur.     Ratio  conficiendotum  inftrum?n- 
toium  traditur  a  luftiniano  in  Nouel.  47.  vt  n©men  Imp. 
pripo.  Publicum  autem  non  eft  ica accipiendum  in  hoc  cra- 
dlatu  ,  vt  alibi  pletunquc  accipitur  ,  vr  publicum  dicirur» 
quodpopuHcft.  PubliciimruncdifFerria  priuaro»  quodpu- 
blica  finr populi ,  &  dicantur  quafi  populica ,  fed inftruracn- 
ra  licet  publica  dicantur ,  funt  tamen  hominum  priuato* 
rum,  &in»orump2trimonio,fiin  eorum  graciam  conicri- 
pta  funt.     Vnde  tradiatur  qui  ftio  in  leg.  vlt.hoc  tit.  cui  fiip- 
plenda*  funtcircuraftanti3?,quxtradunrurinleg.  fi  quxfunc 
cautiones. ^.fuprafamil.ercif.     Harc  igicur  duo  capica  funt 
coniungenda ,  cura  qua:ritur  apud  quera  func  deponenda 
inftrumenta,  quodfiomoiapariafunr ,  force  res  decidetu!» 
vcin  leg.fedcumarabo.  i4.fupradeiudic.   Exhisinrelligitut 
quidficpublicurainftruraentura,  quidpriuarumi     Indefa- 
cilc  quoqnc  intelligi  poteft  fi  inftruracntnm  publicum  cft, 
quodnititur  au6toritate  publica  ,  vel  a  periona  publica  fir^ 
diccndum  prinatum  inftrumentum  cfle,  quod  nulla  publi- 
caau(%oritace  niticur,  &ficaperfonapriuara.     Siquisfcri- 
pfcrit  apocbam  ,  dicitur  priuatum  inftrumentura  confe- 
cifle.     Publicum  fitper  aduariura ,  veliudiccm,  velcabel- 
lionem,vtinl.orphanorrophos.jo. C.decpifc.&  cler.    Sunt 
auteraorphanocrophi,vtid  obitct  dicamus,  quos  vulgoho.^ 
fpitales  vocamus,  hi  quafi  tutores  &  curarorcs  habcntnr« 
Obitcr  notandum  eft  cautionem,quam  prxfcns  prajfcnti  dar, 
epiftolam  etiam  dici ,  quia  hxc  cautio  olim  concipiebatur 
morecpiftola:.leg. Publia.i^.  fupradepofi.  Salutarioenitn 
przponebatur  ,  buiufmodieftapocha  ,  de  qua  frequcDscffc 
mentio  in  iure  ciuili.     Apocha  eft  fcriptura  &  cautio  de  pe- 
cunia  foluca.ficaccipituf  inleg.quicabul3s,vel  cautioncs.z^» 
§.apocha.  infradefurt.  vbidicicuc,  fi  quis  apocham  fuftu* 
leric^furti  aduerfus  eum  agi  pofle.     Sirailis  eft  locus  dc  aptj- 
chainleg.  vlt.  §.  Titius.iupiadecondi(S.indeb.     Similisct- 
iamlocus  eft  in  1.  fi  acccpco  lacum  fucric.  19.  infradeacco* 
pcil.  Eft  &antapoch3  ,  dequamenciocftinlcg.  pluresapo- 
chis.iS.  C.  dc-fideinftru.  quorfurofiacantapcKhadocecurd» 
I.plures  apochis.Oebitor  eft  quiaaniapocham  credicoii  dai  Sff 


2.3  S 

vocatur  Gallice  ^uittaucedouhle.     Aliud  excmplum  inftcu- 
menti  priuati  eft  in  rationibus,qi!as  negotiatoresconficiunt. 
l.rationes.(?.C.deprobat.&diftinguunturarationibuj,«5us 
fiunrabargentariis  :  namhipublicsfunt.l.argcJatarius.io. 
fupra  de  eden.vbi  dicitur  areentatiorum  officiutn  ac  minifte- 
rium  olim  publicam  habuifle  Caufam.idem  vt  apparec  ei  1.  fi- 
lii.  Scj.J.defoI.quoties  aliquideratemendum,aut  Venden- 
dum,idperargentariosfiebat  .•  cumqueerat  pecutiiafoene- 
tanda  ,  eacratdeponenda  apud  aigentarios,  ac  de  admini- 
ftratione  fua  &  a£ta  rationes  conficiebant.  Vidimus  qaa; 
funtinftrumentapublica,qiia:priuata.     Cura  qusritur  qua: 
inftrumenta  fidem  faciant  iniudicio  ,  in  primis  nuUa  dubi- 
tatioeft  depublicis,  quinfidemfaciant.  hoccolligitur  pra:- 
fertimcxI.n.fcripturas.Cod.quipotio.inpig.&Nouel.Iufti- 
niani,  Dcinftru.caut.&fid.Siinftrumentatadafuntpublice 
&reifte,p!en.3mfidem  faciunt. c. i . extra de fide inftrum.  id- 
qucetiam  fi  tcftes  decelletint ,  qui  nominari  funt  in  inftru- 
mentopublico,  modofitauthenticum,&vc  loquuntur,  o- 
riginaIe,d.c.i.extrahoctit.nam  exemplum  fidem  nonfacit. 
vulgus  noftrum  vocat  vn  vidimus ,  idquc  expreftum  eft  con- 
ftitucionePontificia,cap.  i.defideinftrum.iaantiq.  Decre- 
tal.  Idemdiciturde  relcriptoprincipis.l.  fancinaus. C.dedi- 
uer.refcrip.Et quamuis  filcus multa  habeat  priuilegia  j tamea 
non  tantum  ei  indulgetur.vc  aliquem  poflit  ex  indice  conue- 
nire.     Idem  dicendum  ^ft ,  etfi  m  eo  inftrumento  fiat  obiter 
akeriusinftrumentimentio.  authen.  fi  quisin  aliquo  docU- 
mento.Cod.de  eden.hucpertinetl.vlt.huiustit.  Notandum 
tamen  cft  poire  contra  pablicum  inftrumentum  admitti  pro- 
bationera ,  fi  quis  contendat  vera  non  cfle  ,  quae  in  inftru- 
mentocontinentur.I.cumprecibus.iS.C.  deprobat.  Nunc 
de  priuatis inftrumentis  eft  dicendum.  H^c  qiia^ftio eft  mul- 
tiplex,poteft etiam  dubitari.an  pro  tertio , an  contra  tertiura 
valeantadprobationem.  Inpnmis  dicendum  eftfidemnora 
facereproeo.quilcripfic  :  quod  adeo  veruta  eft  vtnefifco 
quidem  hcctribaatur.I.exempIo.y.C.deprobar.     Deratio- 
nibuside(^icenfendum  eft.I.rationes.fj.C.deprobat.     Alia 
quiftio  eftdeinftrumentopriuato,  quod  profertur  aduer- 
fuseumquifcripfit.Miior  certedubitatioeftinhac  quatftio- 
ne  ,  in  quadiftinguendumeft  .-  namisaduerfusquerapto- 
ferturinftrumentum,cautio  ,  autchirographum,  velnegat 
fefcripfille.velfatecur  :  Sineget,  quirituranaduerfuseum 
fiderafaciat?   Refp.  ImperatoresPhil.A.&Phii.Cxf.Setto- 
rio.  ne  aduerfuseum  quidcm  qui  (cripfit,  non  fufficerc  ad 
probationem,  nifialiisadminiculisadiuuetur,  I.  inftrumen- 
tadomeftic3.f.Cod.deprob.iuuarethocautemcafialitem,ac 
caufam  vnusteftis.  Notandumcameneftfiinftrumentapri- 
uatalubfcriptionem  habeant  trium  teftium  fided-gnorum, 
non  minus  valere  ad  fidem  faciendam  ,  quam  inftrumenta 
publica  &  forenfia.  1.  fcripcuras.  ii.  Cod.qui  potio.in  pigno. 
hab.  hoctamen  non  intelligiturreceptumconfticutioneilla 
Pontificia,  c.z.defideinftru.  Quod  autemdiximusharcin- 
ftrumenca  priuaca  non  facere  plenam  fidem  adiietfus  eum 
qai fc fcnpfiircdicitjfi fe neget (cripfiflc :  nos itaintelligimus, 
vtneadcompatationera  quidem  valeant ,  Ci  proferantur  ad 
ftabiliendum  fidem  alcerius  inftrumcnti  .*  quia  dubitarur, 
an  fctiptum  fuerit  ab  eo  a  quofcriptumeftedicicur.     Hfc 
comparatiorurfura  non  poteft  fierinifiex  inftrumcntopu- 
blico.l.comparationes.19.  C.defidcinftrum.  Quidficon- 
fitcatur  is  aduerfus  quem  cautio  priuata  profertur?  vt,  fa- 
tetur  quidem  fe  fcripfide,  negat  autcm  fe  dcberc.  conftat 
fcilicet  chirographum  abco  fcriptum  ,  adco  vt  non  inficic- 
tur  ,  anvaleatad  plenam  probationem  .•  certumcftvalere.* 
nccauditur  ,  qui  ic  negatdebere  ,  cum  fe  debere  fcripferir, 
&manumfuamagnouerit ,  reco^HuJgnJem^rmd  tiiiad  odeTi- 
datur.  Sunt  loci  vulgarcs,qui  adduci  folcnt  in  1.  Publia.  1 S* 
§.vIt.l"upradcpo.in  1.  vlt.  cumtaberoam.§.  i.fupra  dc  pign. 
Scdhocintelligendum  ,  modofitincautione  caufa  cxprcfla 
debiti  &  obligationis.  1.  cum  de indebito.  1  j.  fupr.dc proba. 
SicintelligendaeftIcx,nudaratio.z(?.infta  dedonat.hocque 
plenius  cft  expreflumin  c.fi  cautio.  extradc  fidcinftr.quod 
vidcturlumptumexdift.l.  cum  deindebito.     Aliaquiftio 
cft  ,  an  hi  rationcs  priuata: ,  <\\xx  publice  confcripts  non 
func,  fidcm  f aciant pro  tertio,aut  contra tcrtium.  Ha-c qu^- 
ftio  tradlabitur  a  nobis  in  1.  fola.  3  .C.  de  ceftib.     De  racioni- 


Tranc.l!)uarem[ormnent. 


bus  numulariorum  non  eft  dubium ,  quin  faciant  fidem  Poa- 
tratcrtium.  aliiscnimprofunt  quibus  hx  fcripts  non  funt, 
&  aliis  plerunquc  nocent,  necpriuarx  fcripturi  habentur* 
quia  munus  eorum  publicam  caufara  haber,vt  didum  eft,at- 
qUe  ideo  dicitur  probatio  rerum  gcftarum  his  rationibus  con- 
tineri.l.  argentarius.  lo.&leg.  quasdam.5).§.numulatios.fu- 
pri  de eden.Idemque  dicendum  eft de profeffionc  natalium, 
dequaetiamrupraaliquiddiximus.     Idconon  mirumfi  ex- 
empla  pliraque  rcperiantur  in  quibus  hic  profeffio  fidem 
faciac,vt  I.ctiam.  i  (J.fupra  dc  proba.&  fimil.     Qupd  vero  fu- 
pradidumeftdeinftrumenris,  tamptiuatis,  quam  publicis, 
intelligendueft,nififalfafint,  fufpedba,  autcalumniofa,quo 
cafunon  valentad  fidemfacicndam.1. 2.  verfi.  citcrum.  D. 
hoctitul.  quinimo  quitaleinftrumentura  profert,  piinien- 
dus  eft  tanquam  fallarius.  I.  iubemus  z  4.  C.  de  proba.l.  vbi 
falfi  examen.  21.  C.  ad Ieg.Corne.de falfis.  Sed  &  qui inftru- 
mentum  falfum  profcrt  in  iudicio,iIIud  dcbet  probarc  falfun» 
non  cfle,  nec  adulterinum  ,  &  ab  vtraque  pane  probatib 
exigitur,     Sed  animaduertendumcft,  moribusnoftris,ad- 
uerfusinftrumentum,  quod  pubIicumcft,nonadnjittipr6- 
bationem,  fi  quis  contendat  falfumcfle,  fiinfcriptio  dcfii: 
alias  qui  accufat  falfum  inftrumentum  ,  punitur   pocna 
calumniatoris,  nifi  docucrit  fallum  efle.     Qui  autcm  fal- 
fum  inftrumcntum  proferc  in  iudicio  ,  non  punitur,  fi  co 
nonvtatur  ,  quod  eft  aduerfione  dignum.     Licctenim  is, 
quivtiturfalfoinftrumento,nonminus  puniatur  poenafal- 
fi,q:iam  isjquiinftrumentumfallumconfcripfif,  tamcn  de- 
fiftentiignofcitur.  1.  fiaduerfatiustuus.^.C.hoctit.  Notan- 
daeftdjfferentiaquitraditurinl.  fifalfos.  S.C.  adlegCor- 
nel.dcfalfis.  FaKumauteranontantumcommitticur  in  pu- 
blicis,fcd  etiam  ptiuatis  inftrumentis.l.  5 .  D.  hoc  tit.vbi  Paul. 
aitjSirepetitadiecautiofcriptafit,  falfum  efle  commiflum: 
fcdincereos,  quiinhoc  confcnferunc.     Exiamdi(aisna(ci- 
tur  quajftio  ,  fi  quis  inftrumcnco  de  quo  ahus  f  .ilfi  couuidlus 
cft,vcivclic,anfal(ariusdiccndusfit]f   Ha:c  qja:ftio  trai^atui: 
inl.fi  vteris.2.C.hoctit.  vbidiciturnon  notcri  ei,quiiniu- 
dicio  profcrt  inftrumentum,  fifententia  filfi  de  00  inftru- 
mento  prius  tduerfum  alium,  quiilludprotulerat ,  larafit : 
ratioeft,  quiahocinteraliosgeftum  fuit.l.pen.  fzpe.  D.  de 
reiud.  Hincexiftitaliaqusftio ,  qui  tra^aaturinl.vIt.Cco. 
ex  qua  notandum  eft  quod  ab  aliquibus  cft  obfcruatum,  &  v- 
fitatumcftiDforo^excmplumfcilicecinftraraeutij  quod  eft 
prolatum  iu  iudicio,regiflratum  &  dcfaiptum  ina^ais,  fidetn 
facere.necexigitur authenticum  ipfum,  nifi  quotics  aduerfa- 
riusvultacculationemfalfiinftitucrc  .•  namtuncinftrumen- 
tum  regiftratum  non  valetad  fidcm  facicndam.&  alius  lo- 
cuseftinLchirogcaphis.76.  D.deadminift.tuto.     Ha^aenus 
defalfis  inftrumentis  quibus  fidem  non  efTe  habendara  di- 
ximus  :  nunc  videndum  eft  de  fcriptutis  diuerfis  aur  con- 
trariis  qux  proferuntur  in  iudicio.     Szpe  accidit  vtprofe- 
ranturiniudiciofcripturs ,  qusdiucrfs,  autcontrari^.aut 
rcpugaantes  funt.     Si  quis  ergo  huiufiuodi  fcripcuras  pro- 
tuleritiniudicio ,  qusrituran  fidem  faciant.     H.ccquiftio 
tradiaturinl.fcripturs.u.C.hoctir.  Cumaperrefuntcon- 
traria:fcriptur2,nulladubitatioeftcas  fidem  non  ficete.lcg. 
vbipugnantiainterfe.188.  D.dcreg.iun     Sed  vbi  fcripturx 
funt  diucrfs ,  fi  tamcn  ita  diuerfs  funt,  vt  fidem  fibi  inuiccra 
derogcnc,  nonprofuntadfidem  faciendam  ,  aliasiudexdc- 
bet  fpe<aare  quidcrcdibilius  fit,  vtdicemusinl.  j.dc  teftib. 
Ex  his  intelligitur  quibus  inftrumends  hxc  fidcs  adhibca- 
dafit&quibusnon.  Nuncvidcndum  eft  decffcdufideiin- 
ftrumcntorum.     Effe^ausautemhiceft,  quodinftrumenu 
qua-fidem  faciunt ,  qu£  veta  (unt ,  aut  fnfpiciofa ,  ad  fub- 
ftantiamreigeftx  nonpcrtinent ,  (ed  ad  probationem  tan* 
tum:nametiam  fineinftrumcntoquodgeftum  eft  valct ,  &. 
roodo poffit  probari  vel tcftibus,  velaliisprobationibus.  l.ia 
rchypotheca-nomine  obIigat3,4.D.hoctit.  Eft  locuscora- 
munisdcfcripturis&inftruraentisnotandus,nonidcocon- 
trahifcriptura,quodcontra(ausnonvaleatfinefcriptura.Vn- 
deinplcrifque  capitibus  tit.  Cod.  multa  reperiuutur  exem- 
pla,  in  quibusvalecprobatioper  teftcs  ,  etfi  nullum  exem- 
plum  confcriptum  fit.  vnuni  eftin  leg.  aliud.  i.  in  leg.illatz, 
&leg.ficur.y.C.eod,Vndccuminftrumcntum  amiflum  eft, 
tamcn  dc  rc  geftatcftes  pofluot  teftati.  di^a. I.  ficut.  Eodcm 

pertinct 


In  ^it.  deteflihtif. 


penmet  qliod  ctickur  in  I.  4 .  ptoprietatis  dominium .  &  I. 
cumres. ix.C.dcproba.&linexerccndis.i^.C.hoctit.  Sed 
contrarium  videtur  in  1.  10.  cenfus.  D.  de  proba.  vbidici- 
lur.ccnfus  &  monumcnta  publica  potiota  teftibus  efle. 
Dixi,  inftrumenta  non  ideo  dicipublica,  quia  reipublicx 
lint:  fedidco,  quianicunturaudoritatcpublica,  &a  petfo- 
na  publica  conlcripta  funt,  fed  monumenta  aliquando  di- 
cuntur  pubiica:  quia  publice  cuftodiuntur,  &  reipublics 
funt,  &  publicc  approbata,  ideo  Marcellusin  d.  1.  ccnfus. 
dicit  ea  podoraefle  teftibus.  Siquid  itaque  pcifcriptumfit 
aH6loritatepublica,Reipublica;gratia,adperpctuammemo- 
riara.maior  eft  corum  monumencorum  audloritas.vt  mirum 
non  fit  fenacum  ccnfuifle  potioia  cfle  ad  fidem  faciendam, 
quam  ceftes.  olim  illi  ccnfusfolebant  publicecuftodiri.  Eft 
autem  cenfus  xftimacio  bonorum  cuiufque.D.tit.  dc  cenfib. 
Ratio  rcferendi  in  cenfum  traditur  inl.forma  cenfualis.tit. 
eo.hic  non  cft  intcUigendum  de  forma  cenfuali.l.cenfualis.7. 
C.  dedonat.quiomniavidencuraliascontraria  cfle.  Qupd 
vero  diximusinftrumenta,  fcu  fcripcmara  non  ad  fubftan- 
tiam  rci  gcfta:  percinere,  liccftaccipicndum,  nifi  adum  fit 
incer  concrahentes  ante  contraftum  inicum,  vt  in  fcriptis 
redigacur:  id  cnim  conftitutum  efta  luftinianoinl.contta- 
&QS.  KT.C.hoctit. ciufqueconfticucionis  meminicidcmln- 
ftir.  de  empcio.  &  vendi.  in§.  i.vbiait  oporccre  infttumcn- 
tum  cfTe  petfcdlumjGalli  vocant  efiremisaunet,  quodino- 
maibus  contradibus  locum  fibi  vendicat.  Nocandum  au- 
temeft  inftrumencapublica  apud  nos  execucionem,&  vim 
rei  iudicaci  habere  aduerfus  eum  qui  cft  obligatus,  quod 
valdc  alienum  cfta  iurc  Romano,  quo  prius  agcndum  eft, 
quam  exequendum.l.i.C.de  execu.  rei  iudic.Scd  tamcn  mos 
conficiendorum  inftrumencorura  poceft  diciin  quibufdam 
"locis  conuenire  iuri  Romano:  quia  condemnationem 
contincncquafi  iucisdidtioncm  quandam  voluncariam  ex- 
erceat.l.i.D.de  cftic.proconf.&  lega. 


i-y9 

pareat  quid  ailum  fir.  Aliquando  nihil  omnino  agicur,  vt  hic. 
C.in  exemplo.l.  vlt.Id  concingic  LCiam  aliqna  ex  caiifa.  Excm  - 
plum  eft  inl.fi  fponfus.f  .§.circa  vendicionem.D.de  donar.in- 
cei  vir.  &  vxo.  Deinde  fi  voluerinc contrahentcs  vniim  con- 
cradlum  in  alium  craasferre,&  modus  fic  idoneus  ad  tunsfe- 
rcndum,cuncnondiciturpcoptie  fimulacio,  neclocumha- 
bentqusdiximus.  Exemplumvnum  eftinl.  fiex  pretio.  6. 
C.fi  cer.  pet.  Dc  his  dixi  in  1.  rogafti.  &  I.  fingularia.  D.  fi  cer. 
pec.  &  in  l.qui  negotia.D.mandaci. 


IN  TIT.   DE   TESTIBVS. 
tam  ex  Pande6tis,  quam  ex  lu- 
ftiniani  CocL  > 


PLVS 

,Q_V    A    M 


R I M  V  s  locus  eft  in  hoc  traftatu  de  tcftibus, 
inquo  quaetitur  qui  teftes  eire  poflint.   Hic 
locus  valdc  vtilis  eft,&pertinet  adrationcn» 
refcUendorum  teftiuminiudicio.  Eftres  vfi- 
taca  ob  quascaufas  teftcs  refellipoffint  iniu- 
dicio.  Ecinprimisnocandum  omnesadmicci 
iniudicio,  quibus  idlege  non  incerdicitur.  hic  rcgula  tra- 
dicur in I.i.§  I .  D.hoc  ticul.  Supercft ergo  vt inquiramus  qui- 
bus  interdidum  fit  ceftimonium,  &  quibus  incccdidlum  noa 
fic.  Ego  folicus  fum  hoc  compIc<5li  fummacim,  &vii  diui- 
fionc,qus  cradicur  in  1.  j  .§.vlcim.  D.hoc  cic.  Aic  lurifconful- 
tus  ibi ,  quibufdam  interdici  tcftimonium  propter  notain 
&infamiam:  alios  repellia  teftimonio  ob  affe^iionem  ali- 
quam:  alios  proptcr  inopiam  confilij  &  iudicij.  Videamus 
primum  de  his  ,  qui  ob  fcclus  aliquod  repelluntur  a  tefti- 
monio.hi  recenfentur  in  didl.l.^ .D.  hoc  titu.  Qui  iudicio  pu-  j^/i  «. 
blico  damnati  funt ,  prajcerea  notancur  infamia  1.  infamcs.y?"»»»'» 
D.dcpublic.iud.  Excmplum  crgoefteorum,  quibusinter-  'V^^»' 
dicicur  ceftimoniumob  nocam  &  infamiam.  inl.fcio.  14. &  ""^" 
l.repecundarum.  ij.D.hoccicul.Ergonequchiiniudiciote- 
fteseflepoflunt,ncqueinteftamenco.  Aliudcxeraplumeft 
in  I.  quaefitum  fcio.i } .  D.  hoc  titul.  dc  co  ,  qui damnatus  eft 
caula  calumniie  iniudicio  publico.  deeo  maior  fuit  dubita- 
iio,quamdcaliis,namibi  Papinian. ait.nihillege  Rhcmmia 
laca  adaerfus  calumniacores  cautum  fuifle ,  ob  fimilicudmem 
tamen  racionis  quod  de  aliis  iudiciis  dicicur  produccndura 
Ictitu.  pertinetadtitu.prajcedentem  defide       efle.Aliudexemplumeftinl.  ob  carmen.ii.inprincip.  Lcx 
inftrument.Ininftrumentisenim  plcrunque       quidcmIulia,cuiusmentioeftindi<5t.l.  j.§.penulc.loquicuc 


IN  TIT.  XXII.   Cod.lib.4. 

QVOD     AGITVR, 


VALERE 

Ci_V    O    D 


SIMVLATE 


CONCIPITVR. 


aliudfcribicur ,  aliud  fimulacur .  £c  cum  dici 
mus  fidemfaccre  inftumcnrum,  hoceft  ac- 
cipiendum ,  nifi  appareac  aliud  elFe  in  inftru- 
mcnto ,  &  aliud  fimulacum  incer  concrahen- 
lcs:tunccninipraEualetvericasreigefti.!.i.hoccic.C.  Vcau- 
tcmcommodius  explicemus  qua:adhunc  locum  percincnc, 
lciendum  eft  duobus  modis  concingere  pofle,  vc  aliud  kriba- 
turininftrumento,aliudfimulecur.  Id  enimconcingcrepo- 
teftper  crrorem,poteft  eciamcontingcre  cumnuUus  error 
inceruenic.  De  errore  primum  videamus.  exemplumhuius 
reieftinl.cumprecibus.  iS.C.deproba.aliudcftinl.vlci.hic. 
Aliquando  aliud  agicur,  aliud  fcribicur  in  inftrumcnco,  idque 
ficper  fimulationemcontrahcncium,  nulloerrorc  interue- 
nientc:fedipfisquicontrahuntconfentientibus.Cumautem 
quzricur quid  in hac re fequendum fit ,  dftingucndum eft i- 
ta:  Aliquandoaccidicvtfimulatio  refpiciatconcradum,ali- 
quando  vcrefpiciatpcrfonam.  Sipeaccidic,  vcfimulatiore- 
fpiciacconcradlum,  vtprovnofcilicet  contradu,aliuscon- 
tradtus exprimatur.excmplum  eft  C.  hoc cit.  in  1. } .  Empcio- 
nepignoris  caufafada&c.  apertiffimum  quoquceft  exem- 
plum  in  1. 1.  C.  dc  pign.aftio.  In  hoc  crgo  cafu  non  quod  fci  i- 
ptum  eft,fed  quod  eft  geftum  infpicimus ,  fi  apparec  quid  gc- 
ftumfic  inccr  contrahcntes.  c.  4.illo  voscredimus.  depign. 
in  anciq.Dccretal.&  in  cap.ad  noftt  am.  dc  emp.&  vendit.  A- 
liquando  fimulatio  refpicit  perfona .  exemplum  cft  Cod.  hoc 
tit.inl.i.&l.^.tuncinfpicimusmagisquodccitumcft.quam 
quod  fimulatumeft.  Eftautemqu$f^iofa<5ki,  quipcriudi- 
ccm  examinabitur.  Vt,Ii  quis  nomen  luum  accommodauerit 
in  negotio  contrahendo ,  vcloquicvir  Vlpianus in  |,  is qui  fuis 
numis.4.  in  fin.ptinc.  D.  de  mapumifF.  Quod  diximus  valere 
id,quodagicur,  cftitaaccipiendum,  Ycadmonuimus,fiap- 


dehis,quifuncdamnaci  publicoiudicio.  Idemdicendumdc 

co ,  qui  damnacus  eft  ob  carmen  famofum :  quamuis  non  di- 

catur  iudicio  poblico  damnacus  ,  qui  ob  carmen  famolum 

cftdamnacus.  Inceftabilisaucem  quandoquedicitur  obcar- 

men  famofum  damnatus  ,  vt  neque  teftamcntum  faccre, 

neque  teftimoniumdicerepofljt.I.  iscuiltgebonis.  i8.§.fi 

quis  ob  carmen.  D.  de  teftam.  Aliud  exemplum  cft  in  l.quo- 

niamliberi  teftcs.  lo.C.  eod  dchis,quifuntfocij  &partici- 

peseiufdemcriminis.  luftiflimaigitur  caufarcfellendiTcftis 

eftjfifociusdicatur&particeps  eiufdem  criminis:  nequee- 

nim  vnius  focij  criminis  reftimonium  aduerfus  confociura 

recipitur,  prxtcrquam  in  cafibus  quibufdam  cxccptis.    £x 

hisconfequitur  nonquoduis  deli(^um  fufEccrc,  vc  rcpella- 

turquisa  reftimonio,  quiaopuscITet  nominacim  de  his  ca- 

ueri  legibus,  vcluci  lulia  &  Rhemmia.  &hoc  lurc  vcimur, 

pra:tcrquam  inforo  Poncificio,vbiquoduis  dcli(^um  futH- 

cic  ad  refellcndum  teftem.can.infamis.  6.  quift.  i.  Apud  nos 

auccm  in  foro  regio  non  fufficit  dcli(5lum  obiicete ,  fed  opor- 

tetcondemnationcm  fubfecucam  cfle  ,  &hic  vfus  omnino 

conctariuseft  pcntificiisconftitutionibus.  Suntautemdux 

conftitutiones  Poncificiz  decoin  Decrcc.fubcitul.dcccfti- 

bus  in  c.i  5.  fuper  eod.&.c.  f  4.  teftimonium.  Ergo  fuflScic ,  vt 

videncur  innuerc  ad  rcpellendum  aliquem  a  ceftimonio, 

nocam  infamix  obiicerc :  fed  male  incelligunt ,  meo  quidem 

iudicio.iftum  locum. nam  in di(5l. leg.  5 . §. lege  lulia.  D. cod. 

fubic(5la  func  illa  verba  poft  lcgis  liilix  vcrba  recicata.  hic 

brcui  cpilogocontinccur  quodeft  inlege  lulia.  Inlege  au- 

tcmluhamentio  fadlacftdc  impubcrumceftimonio,  ideo- 

quedicitur  ibiquofdam  rcpelliob  lubricumxtatis,  aliosre- 

pelli  propter  nocam  vel  infamiam  vitaE,vekui  cum.qui  c-ft  da- 

mnatus  publico  iudicio,  ati^  ita  imellexic  Accurfius ,  qui  mihi 


140 

videtar  rcdlius  huoc  locum  intdkxifle,  quam  Canoniftae. 
Diximus  igitur  de  nota  infamise.nunc  videndum  de  aliis  cau- 
fispropter  quasteftisrepellitur.  Teftimoniutn  alicuiusnon 
recipitur  piopter  adfed^ioaem  aliqr.am  vetifiraile ,  qua:  pof- 
fit  impedire  veritatem.  Oportet  enim  euma  quo  teftimo- 
nium  rcquiritur,  omni  perturbatione  vacuum  efle ,  alias  ido- 
neus  teftis  non  habetur.Id  docetur fequentibus  exemplis.  In 
ptimisdicimusneminem  inpropriacaufateftemefle  pofle.I. 
nullus.  io.D.hoctit.l.omnibus.5).C.eod.Namnaturacom- 
paratum  eft,yt  homines  ament  fe  8c  fua.  vnde  fit.vt  nemo  te- 
ftis  admittatur  in  caufa  propria.Cice.pro  Rofcio.  Hoc  autem 
adeo  certum  eft  &  indubitaturo,  vt  fruftra  videatur  admone- 
rialurifconf.  Etidcocxhisalia  multaadconfeq-ientiamtra- 
buntur.  Cum  dicitur in  propria  caula  nemioem  idoncum  ef- 
feteftem,binciIlaqua:ftionesqu2fitpropriac3ufa,autaIie- 
na.  ExenjpIiRratiaquxriturincaufaeuiftionis.anvenditor 
fitidon»us  teftis?  &certumefteum  legitimum  teftcm  non 
cfle :  qus  fit  propria  caufa  docct  lurifcon.in  1. 1 .  §.  in  propria. 
D.quando  appel.fitivbj  caufam  propriam  ait  effe,ex  qua  com- 
moduni  quis  aut  incommodum  percipit.Superioiis  quxftio- 
nis argumentum  eft  I.  ab  executore.  § .  i.de appel.  Hinc  na- 
fcitur  quaeftio  de  caufa  vniuerfitatis ,  aut  corporis  alicuius ,  an 
lingi«ii,cxquibuseavniuerfitasconftat,idoneiteftesfint.Et 
ex  co  pcndef,an  caufa  eius  propria  fit iudicanda,aH  aliena.  Si 
caufaeiiisproptiafit,dicendumeftidoneum  teftem  noneC- 
fe,  &  vulgo  receptumeft  idoneum  teflem  efl!ein  caufa  vni- 
uerfitatis,nifi  cacaufa  adcms  cotnmodum,  aut  incommo- 
diimpertineat.  Caufavniuerfitatisnonvideturcaufafingu- 
lorum  ,  ex  omnibus  enim  vniuerfitas  coalefcit  &  confiltit. 
lin  tantum.§.vniuerfitatis.  D.de  rerum  diuif.  Aliud  igitur  cft 
rcmcfle  vniuerfitatiSjaliudremcfle  finguIorum,redtamen 
vidcndumeftan  etiamcaufaiquxnomine  vniucrfitatismo- 
taeft,ad  fingulorum  vtilitatem  pertineat.  Ethoc  cafu  dici 
pofler  fingulcrum  caufamefle,  &finguIosa  teftimonio  di- 
cendo rcpelli : nam iam diximus eos repclli ,  adquos nomine 
fuores  quoquomodo  pcrtinct.  Etharc  diftindlio  vuigo  rc- 
ccpta ,  probabilis  mibi  videtur.  Aliud  exemplum  eft  in  patre 
&  filio,in  1.  teftis  idoncus.  9 .  D.hoc  tit.  vbi  pater  fiiio  teftis 
efle  non  poteft ,  nec  in  cauia  filij  tcftis  idoneus  cenfetur.  Et 
hoc produciturlottgius adomnes  alcendcntes & defcenden- 
tcsininfioitum.I.parcntcs&Iiberi.^.C.eod.  Communiau- 
tem  parentis  appellationccontipentur  omnesin  infinitum. 
l.quiquclitigandi.4.§.i.  D.dein  ius  vocan.  Sic  liberorum 
appellatione  conrinentur  omncs  qiii  ex  nobis  defcendunt. 
Uibcrorum.iio.  D.deverbo.  fignific.  Nihiltamen  prohi- 
bctpatrem  &filium  in  cadem  caufa  teftes  adhiberi.  I.  pater 
&filius.  17.  D.hoctit.  Hicoritur  quasftioexeo  quod  dici- 
tur  de  profelHone  parcntum ,  fi  agatur  de  xtate  filij  proban  • 
da,aut  filij  natalibus,  vttum proTeffio  parentumadmittcn- 
dafit  ?  Et  certc  admittitur. I.cumdeitate.  1 5.I.  etiamma- 
trisprofeflio.  i(f.l.  Imperatores.  19.  D.deprobat.Ettamen 
diximusincaufafilij,  patris  tcftimonium  recipiendum  non 
efle.  Hic  tepugnantia  vifa  funt  Accurfio  &  cajteris  ,  <|ai 
noniatellcxerunr  quidfit  profeflio  ,  fcddoCui  fubtitul.  de 
probai  quidprofeflio  difFerata  teftimonio.  Quxftioagita- 
tifolcc  ds  fratrc  j  anipfcin  caufa  fratris,  teftisht  idoneus, 
aofit  hiciufta  caufarcfellendifratris.quodfitfratcr  ?  Di- 
citur  vulgo  i  nuUa  legft  fratrem  repelli  a  teftimonio  diccn- 
do,  quamuis  aliqui  cxcipiant  caufam  criminalem,  fedalias 
defendilibroi.  Difputat. cap.  z8.  fratristeftimonium  legi- 
bHsmterdiiflum  cflc.  ficinterprctatus  fum  domefticum  te- 
ftinioniura  in  1. 1.  Cod.  hoc  titul.  Domcftici  cnim  non  tan- 
tumdicuniur  ,  quiin  eadcra  dumomorantur,  vtinlcg.re- 
(picienduffi.i  i.f.  furta  domeftica.  D.deptEn.  fedetiam  di- 
cuntur,quitiufdem  familii  funt.  Sic  intetpretatur  Theo- 
phil.Iulbt.  titul.deteftam.  Ergodomefticumtcftimonium 
iure  iaiprobatur.  fcd  hoc  intelligendum  eft  cum  cxccpio- 
ne,  nifiagatur  de  probando  eo,quod  domi  geritur,  quod 
nonpoteli  nifiper  doruefticosprobari^lcg. confenfu.  Cod. 
derepiid.  Qufripoteft  deamico,  anteftis  idoneusfit,  an 
caufilin-jfta  refellenditeftis,  quodis  amicus  fit  &  fjmilia- 
risei  .iqno  teftis  prodncitur  ?  Certum  eft  teftimonium  a- 
mici  non  tantum  pondcris  haberc  ,  idque  fatis  colligitur  in 
l.j.inprincip.  D.eod.  Sedquarftioeft,  aninterdicatur  te- 
ftimoniura,an  omniaorccipiatur.  Quidam  enim  funt  quo- 


Franc.  T^uareni  Comment. 


rum  teftimonium  multum  pondcris  non  habet  ,  &  hoc 
committendum  eft  iudicis  arbitrio  ,  vt  infpiciat  quanta^fi-  i^ 
deseishabendafit ,  fedtameh  non  interdicitureis  teftimo- 
nium,quotiGseorum  ficmcntioin  lcgelulia.didlal.^.  §.  in  . 
lcgelulia.  D.hoctitulo.  Quidergodicemus  deamico?Exi- 
ftimo  fi  fit  magna  aliqna  &  non  vulgaris  amicitia  ,  qus  vix 
hodie  reperitur,  eamiuftam  caufam  eflc  interdiccndi  tefti' 
monij.  hsc  enim  amicitia  coniundioni  fanguinis  compa- 
ratur  :  vulgarisautcm  amicitia  qux  contrahirur  aliqua  no- 
titi3,a  teftimoniononrepellit.de  hacinleg.  latsculps.  22}. 
§.amicos.D.  deverborum  fignific.Aliud  cxeropluin  eft  de 
patronis  caufarum  ,  procuratoribus  ,  hi  cnim  idonei  teftcs 
nonfunt.leg.  vltima.  D.hoc  titul.  Nihilautem  legibuS  hac 
de  te  cautum  eft ,  fed  de  mandatis  quz  dabantur  prsfidibiiSt 
cum  mittcbantur  ad  prouincias  rcgcndas.  horum  mentio 
cft  in Nouella  luftiniani  de  manda.  ptincip.  Eadcm  eft  cau- 
facxecutorum.  didl.l.  vltim.  D.  hie.de  hisexeroplum  eft  vi- 
dendum  in  Inftit.titul.de  a iSbio.§.  fi  quis  agcns,  Qupd  hic  di- 
cimusdc  patronis  caufarum,  pertinet  adomnes  procurato- 
res  &  patronos.  capit.  vltim.  hoc  titul.  libr.  (J.  De  his ,  quos 
folicitatores  vocanr,  quiftio  eft  agitata.  Ego  puto  confti- 
tutioncm  illam  d. capit.  vltim.  ad  cos  pertinere  :  nam  aduo- 
cacotum  nomen,  de  quo  ibi,generale  eft ,  &  complediitur  o- 
mnes,  quioperam  caufis  praeftant  &litibus.Ieg.  i.§.aduo- 
catos.D.de variis&  extraord.cognit.  Hicexcmpla demon- 
ftrant  idoneos  teftes  non  eire  eos  ,  qui  adfedione  aliqua 
probabili  mouenrur  erga  eum,  aquoteftcs  producuntur. 
l.ncnfolum.  Gy.  §.  pnmo.  D.  de  ntu  nwptia.  Priterea  ob 
eandem  rationem,  quam  diximus,  inimicus  repellitur  ate- 
ftimonio.I.fiquistcftibus.i  j.Cod.hoctitu.  Excmplumeft 
inl.licetautem.i^.  D.deatbitr.  Inimicitiasautemhicnon 
quafuis,  fcd  capitales  intelligimus.  De  amico  vero  anpoC- 
liccogi  vtteftimonium  dicatcontra  amicum:  dicendum  eft 
nonpoflcideindeVerifimile  cftcum  vcrum  non  di(9:urDin. 
argumcn.lfeg.  quicumroaior.  14.  Prbpter  paupertatcmau- 
temnon  omnino  repellitur  teftimoniitm,  nec  tamen  pau- 
peritantafideshabetur  ,  quantalocupleti.  leg,  5.  D.hocti- 
tul.  Repellitur  etiam  quis  a  tcftimonio  propter  infirmita- 
temconfilij.diil.I.  5.$.  vltim.  D. hoctitu. vbiteftisrepelli- 
tura  teftimonio  propcer  lubncumxtatis  &confilij  ,  vt  im- 
pubes,cuius fit mcniio in legelulia, &l.inuiti.i9.  D.hoc tit.' 
Exmagna  tamen  &  graui  caufa  ,  aliquando  impuberes  in- 
terrogantur.vt  in  caufa  maieftatis,I.de  minorc.  10.  in  princip. 
D.dcqua?ft,  Dicituretiam  teftimoniura  impuberis  prodcflc 
adaIiquodiudiciuro,quamuisplenamfidemnonfaciat.Rhe- 
tor  quidcra  apud  SeneCam  libr.  4.  controuerfiarum,  dicit 
pueronihil  cflecertiusadteftimonium  dicendum.  Sedhzc 
fcntentia  mcrito  reprehenfa  cft  ab  aliis.expcrimur  enim  quo- 
tidie  quam  fit  lubricum  teftimonium  pueri.magna  enim  hu- 
iusa?tatisinconftantia,magnainopiaconfilij.  Quiddiccraus 
de  eo ,  qui pubes  eft ,  fed  minor  eft  2  f .  ann. an  teltis  idoneus 
eft?Mouetquzftioncm  quodinfirmumefthuiusa;tatiscon- 
filium ,  vnde auxilio curatorum ,  minores  regi  folcnt ,  fcd  ta- 
hlen  conftitutum  efteum  idoncum  cffe  tefteminciuili  iu- 
dicio:  in  criminali  ita  demum  fi  maior  ficviginri  annis.leg. 
in  teftimonium.  20.  D.  hoc  tirul.  Quzritur  quid  de  mu- 
licrc  dicendum  ?  Magna  eft  eius  fcxus  fragilitas  &  infirroi- 
tasconfilij.  Sentcntiatamcnlunlconf  noftrorumcft,  rau- 
liereminiudicib  teftemeflepoflc.  argura.I.  Iuliz.de  adult.I. 
exeo  quodprohibec.iS.  D.hocticul.  quodcapuc  fumptura 
eft  ex  libr.  2  .fentent.  Pau.tit.ad  ltg.Iul.de  adulc.In  ccftaraen- 
tocamenmulier  teftisadhiberi  nonpoteft.  1.  quiteftamcn- 
t0.2o.§.mulier.D.detcftam.§.teftesautem.Inftit.co.Quz- 
titUr  eciara  dc  hcrmaphrodico quid  dicendum  fic ,  an  cellis  in 
teftamcnto  cffcpofl[it  ?  Paulusait  qualitatcm  fexus  incale- 
fccntis oftertderc.  1.  rcpecundanJmi  1  f .  § .  i.  Eft enim  incer- 
tumanficmaS,  anfamina:  camcn  eiusfeXusexiftimandus 
eft,quiincoprzualer,vcait  Vlpianusl.qua-ricur.io.D.dcfta- 
tu hom.Haftenusde his ,  qui ceftes cfle  pr  flunc,vel  non  pof- 
funt  :  nunc  dc  hisqui  cogi  poflunt  ad  dicendum  teftimo'' 
niura.  Hxqazftiones  anobis  funtfcparatz  docendicauft» 
hicetiaraleparatlurifconful.inl.l.  D.  Ergodetcftibnsdu- 
plexeftqua:ftio.vnaeft,anteftisidoncusfir,anlcgeaiiquain- 
terdicatur  tcftimonium.  Aitcrs  quxftio  cft ,  an  excufat  ionem 
aiiquam  babeat  a  diccndo  teftiraonio  ,  vtcogi  non  poflir. 

hanc 


JnTitJeTeftfhw. 


banc  qusftioneits  tra^aturi  furaus.  Aduertendum  eft  tet^^ 
inuitura  cogi  ceftiraonium  dicete,  nifi  fic  ex  perfonis  excC- 
bcis:  nam  qusdam  pcrfonx  cxcipiuncur ,  de  quibus  dicemus'. 
JkegulaeftjCumceAis  adhibecuradceftimonium  dicendum, 
cogendum  ellc,  d  nolic  ceftimonium  dicere.  hoc  colligituiciic 
1.  fiquando.if.Cod.eod.  Simileeftquoddicicurini.locum. 
3  .§.  hoc  incerdidlum.  verfi.exhibere  autem.  D.de  tab.cxhibk 
Nocandumcameninhacremaximcfpedtandamconfuecudi- 
nem  cuiufque  fori,  vc  admonec  lurifconfulcus  in  leg. ;  .§ .  vlci. 
D.hoccicu.  Inhisquxpercinencad  ordinationemlicis,  cer- 
tumeftfpetflandameireeiuslociconfuecudinem  in  quo  agi' 
tur:  ahudeftinhis,  quz  percinentaddecifioncm  caufx,  &c 
adducicurl.  fifuniusvaEnietic.d.D.^deeuiftio.  QUxdamau- 
temptrfoniexcipiuntur.qu^nonpollunt  cogi  ad  teftimo- 
nium  diccndum ,  vt  parentes, &  liberi ,  qui  inuiccm  aduerlus 
fe.vc  teftimonium  dicant ,  cogi  minime  pollunt ,  imo  ncc  vo- 
lentcsad  tcftimenium  admitcendi  func.l.patcnces.^.Co.  hoc 
ticu.&l.tcftis.j  D.eo.  Hoc  eniminhumanumvifumeftlu- 
rilconfuhis,  cum  Ipedlant  quid  honcftaci  conueniac.  Scio 
maioremparcemiurisadaha  duo  prxcepta  referti,  vt  fuum 
cuiqueciibuatur,&vtncmo  Ixdatur,  ied  nonnunquamet- 
iamtefpiciunt  ad  illud  prscepcum  honeftacis.  Idem  de  pa- 
trcno &  liberto  conftitutum  cft,  1.  libettorum.  1 1 .  co.  Simi- 
lecftquoddicicurdcaccufationein  l.penult.&  vlcim.Cod. 
dehisquiaccu.nonpoll.  vbiidcmde  domefticis.  AHx  per- 
foQxcxcipiuntur,vtfcnesvaletudinarii,dequibusin  l.inui- 
ti.S.D.hoccic.    Qupdautemibidiciturdeablentibus,  ideo 
ilidumeft,  quia  tcftesadeirefolebant,vtl.  f.D.eod.  Simi- 
le eft quod  dicitur  in  1. z.§.fi  quis  iudicio.  D.  fi  quis  caut.  Ho- 
dieautemnonrequiritur  vfquequaque  prsfentia  teftium.i- 
deo  quod  dicicur ,  nos  incerpretamur ,  vt  non  cogantur  ad  iu- 
diciumvcniretcftimonii  dicendicaufaptopter  valecudinem, 
•utaliamcaufamiquiaismosmucatuseft,  vt  non  tamtefti, 
quam  ccftimonio  crcdatur.  Quid  ergo  Het,  fi  iufta  caula  quis 
impedituseftjvtnonpofilic  venire  ceftimonii  dicendi  caufa/ 
lnprimisiudexp0ceftadeumire,velmict;rehominem  ido- 
ncum ,  qui  incerroget  eum.at  g.eft  quod  dicitur  in  l.ad  pecfo- 
nas  egregias.i^.D.  de iuieiur.  De hac re eft conftitutio  Pon- 
tiliciainc.S.fiquiteftium.dcteftib.  in  antiq.  Decrctal.  De 
commiccendo  hoc  negocio  etiam  iudici ,  incuiusterritotio 
leftes  degunt ,  tradatur  in  l.iudices.ij.Cod.  dc  fide  inftrum. 
vbietiamdeinftrumentisdefcribcndis,Gallice/(i«rfrA,-fr4t^j. 
Excipitur  tamen  criminalis  caufa.in  Nouel.conft.  9  o .  luftin. 
dc  ceftib.§.  &  quoniara  Icimus  dudum  fadlam  lcgcm,&Ci  vbi 
iubetiudicesiplosnonaliosin  criminaU  iudicio  teftes  inter- 
rogare  debere :  quoties  crgo  aliqua  necclfitas  id  cxigit ,  iudex 
ipfc  debet  interrogare  teftem ,  vt  fi  fot te  extraneus  fit  leftis. 
Ex  his  incelligimus  quar  petfonx  funt,  qui  cxcipiuntur  a  tefti- 
nioniodiccndo,  nccpolTunt  cogi  teftimonium  dicere.  Sed 
dehisquimagiftratufunguntur,oritur  quxftio,  de  qua  inl. 
obcarmen.  11.  §.  i.  D.  eod.  Huc  pertinetquoddicicurinl. 
cnrent.22..D.eo.  titu.  Dixialiquandohunc  locum  non  elFe 
accipiendumdehisquiteftamentum  faciunt :  fed  de  his  qui 
teftimoniumdicunt.  Teftari  eft  in  rabulasaliquid  tedigere 
mcmoris  caufa,multaque  adduxi ,  vt  oftenderem  veram  ellc 
hancverbi  fignificationcm.  Ha:  atceftacioncs  olim  ficbant 
dequibufcunquc  negotiis  &  contradibus,  quo  temporcin 
vfumnondum  venerant  tabelliones.l.adtcftium.zz.  D.dc 
tefti.l.hacconfultilfimazi.Cod.cod.  Proximuslocuseftdc 
numeroceftium,&quocadprobacionemfufficianc.  Ecqui- 
dcm  vnius  teftimonium  cuiufcunque  d.gnicacis  fic,  etfi  fuctic 
ordinisfenatorii,nonfufficit.l.iuiifiuiandi.8.eod.eod.Duo 
autemteftesfuntnecellafii,  vtdicitui  in  1.  vbi  numeius.  ii. 
Et  quidem  oporcct  teftes  de  eadem  reconuenire,  ahoquin 
provnoplurestcftcshabentur,  noseos  vocamus  fingularcs 
teftes.  Vulgodicifolet :  multitcftesfingulatcs  tantumpio- 
bant,  quancumvnus.  Dehisfingularibusceftibuslocus  eft 
in iure  Pomificio in  c.  liceccaufam.9. de probac.fcd iurc ciui- 
li dc his nihil  caucum  eft.  Quocies  tamen  inftrumentum  fa- 
«ftum  eft  dc  aliquo  conctadtu:  &  isquidem,  qui  pecuniara 
acccpitnumeratam,contcnditfc  loluifle Icripto  aliquo,  fed 
vultproducerctcftesvtfijlucionemprobet:  hoc  cafu  dicitur 
duos  teftes  non  fufficet  c.fed  proferrc  fcripturam  aliquam  dc- 
bct,vcIccguutp£obare  quiaque  teftibus  le  foluifte.  Ltefti- 


2-41 

WrftFacilitatera.i^.Cod.hoctitu.  AHilocI&  cafiis  explican- 
Wr  ab  Accmfio.quos  vide.Vnum  eft  hic  notandum,fuperflu- 
ariiteftiummulcicudinemnoncireiniudicio  recipiendam.l.  i 
r.infin.D.cod.InGalliahoc  relidlum  non  eft  moderacioni 
iudiciSjVtiureciuili.excacenimdenumero  ceftium  adhiben- 
dorum  confticucio  regia,qus  vulc  in  fingulos  arciculos  denos 
teftesproferri. 

,^0  modo  teJ}isprodt(ci ,  wterrogari^tejfifcari  de- 
beantjC^  qttotempore. 

INprimisteftesvocatiadiudicium  teftimonii  dfccndi  caii- 
fa,iuteiurandoadiguntur,ne  anterccedanc,quamtcftimo- 
nium  dixerinr.hoc  iureiurando  ica  obftringnncur ,  vt  quinde- 
cim  dierum  fpatium  iudices  obferuate  debeant :  poft  quir  de- 
cim  vcro  dies,  datur  eis  recedendifacultas.  hxc omnia  conti- 
ncnturinl.fiquandoinuitos.  if.  Cod.hoc titu.de tcftib.  Si 
fponceveIincfideiuiroresdare,recipiuntur :  fideiuITores  au- 
tcmdarcnon  coguntur ,  necideo  coniiciuntur  in  carcercm, 
quodfatifdarcnonpoflint,autnolint.  Inrctim  autem  fum- 
ptuscompetenteseisteftibus  dandi  lunt,  nec  coguntur  fuo  ' 
fumptuadiudicemacccdereteftimonii  dcendi  caufa.  Et  fo- 
lecquzii,andebeateislumptusreprxfencari  expecunia,  an 
fufficiat  eis  mandare  poftquam  dixerunt  teftimoniumPRcce- 
ptum  eft eis  dandos  furaptus  antequam  e  domo  pedern  extu- 
lerint :  idq-,  fatis  colligitur  ex  1.  quoniam  liberi.  10.  C.  hoc  tit. 
quxvultlumptusdari  ad  indiccm  venturis,idqimaximein 
criminalibuscaufis.  Quodautemdiximusteftibus,  nonte- 
ftationibus  credendum  cfle  ,  hoc  eft  intclligendum  fecun- 
dum  diftint^ioncm ,  quam  tradidimus  ex  1.  iudices.17.C0.  de 
fideinftrum.  Diximus  teftium  intcrrogationem  aliquando 
dclcgaripofle  ,  vr  in  pccuniariis  Caufis.  Hinc  qaa;ritur,  an 
gefta  ab  arbitro  compromiflario  fidem  faciant  in  iuJicio,  li 
fortearbitcrdeceirerit.cum  nondumarbitratns  eflci.?  Hxc 
qusftio  ttadlatut  in  I.vlt.cum  apud  comprcmiflarfos.  C.  hoc 
tit.de  tcftib.&  ait  diftinguendum  t  fle ,  vc  fi  deccirtric  arbitcr, 
&  fuperftites  func  ceftes,  denuo  in'errogentur  :  fin  tninus 
vtriq-,deccflerinr,quodgcftum  eftfidem  facere.  Aibiter  e- 
nimeftquidam  iudex,  etfi  enim  aliquid  interfit  inter  atbi- 
trum&iudicem :  arbicraria  tamenad  fimiHtudincmiudicio- 
rumredadafunt.li.D.dearb.  Vndeteftescredunturaiudi- 
ce intcrrogati.idem  dicitur in  1.  pen.  cum  an te. C.  de  rec.arb. 
&incap.  jo.deteftib.inantiq.Decretal.  Scdquomodoin- 
tcrrogabuntur  ?  Ratio  interrogandi  eft,  vt  exigacur  ab  eis 
primumiufiurandumdeccftimonio  vcro  dicendo.l.  iurifiu- 
randi.S.C.eo.  Cautumcamcn  eft  Poncificia  confticucione 
hociufiurandumpofle  remitciaparte  aducrfa.  cap.  59.  cuis 
quxftionibus.ecd.cicu.inDecretaI.antiq.  Sedquarritur,  an 
prxccderc  debeac  iufiurandum  tcftimonii  didionem?  Re- 
cepcum  eft ,  &  Ii  fequatur  valere ,  hoc  confcntaneum  cft  in- 
ftituco  Athenienfium,quipoft  diftionemccftimoniiadaras 
teftesducebanc,vciurarent.  mcminichuiusinfticutiCicer.in 
orat.proBalb.  Egotamenvtiliusefleputo,vtpriusiufiuran- 
dum  exigatur,  quam  tcftimonium  dicatur ,  nerctraftet  teftis 
quoddixit.  Deindeinceirogariteftesdcbentpartcprarlente 
autfaltemvocata.  l.fiquando.  if .  Cod.  hoc  ticul.  Ad  hsQ 
teftisdcbetceftificariquodfcir,  quodque  ipfepercepicoculf* 
velahofenfucorporeo,  ica  vcappareacei  compercum  efleid 
dcquotcftificatur.  hoc  vulgo  dicicur  recepcum,  quamuisid 
ccrtiiutisnonfit,fedillud.arg.l.tcftium.i4.  verfic.  fubprx- 
lentiafuadebitum,&c.  Oporcet  enim  tcftemdiccre  fevidil- 
ie,  nec  fatis  cft  quod  dicat  fe  ctedere,  aut  quod  arbitretur: 
quo  cafu  vulgo  dicitur  teftis  decrcdulitate.  Ait  Cicero  fuifle 
moremvereribusiniudicio,vtiurarcntteftcs  le  fcire  nonar- 
bitiaii.  Et h.-cc diligentci funt notanda,  vt incelligamus  quo- 
modo  ceftcs  debeanc  teftificaii,&  eotum  teftimonia  valeant. 
Idcoque vafri,  licigiofi,  &  cauci  homines,  qui  folcnt  plau- 
ftrumcxacueteteltibus,  diligentcreosadmonent,  vt  dicanc 
fcvidifle,hocque  iutevtimui,  vt  nullus  teftis  ex  auditu  ad- 
mittatui.  iicet  dehac  lenuUumahud  ius  extet,  excipiendus 
eft  tatncn  cafus  in  quo  teftimonium  huiulmodi  valet.cum  fa  ■ 
(ki  operis  extatc  memoria dicitur.l.28.  D.  dc proba.  ifque lo- 
cus  eft  diligenter notandus.  Sed  quzritur,  an  tcftem  lufficiac 
Yidtfte  calu  aiiquo  obitec >  &  qaod imeifuic ,  an  rogacum  efle 

X 


openeat?  Qusftio »11  vtflMc  quatnl.adfidcm.ii.D.dstc- 
ftibus.vbi  dicitur  ad  fidcm  facicndam  etiam  non  rogatuni  tc- 
ftcmidoneumefle.  Rcpcnuntur  tamencxceptioncsiniurc 
ciuiliin  quibus  rogatum  cfle  teftem  oportet.vt  in  teftamentis 
tlia:redespalam.ii.D.dctcfi:am.&auth.rogati.C.hoc  tit.de 
teftib.  Aliaeftexceptio  apudluftinianumNo.^o.detcftib. 
Detcmporequxritur,  an  litc  conteftata  tcftes  intctrogen- 
tur  ?  Et hoc^xprcflum  cft  magisiure  Ponuficio ,  quam  ciuili. 
«ft  eteaim  tit.in  antiq.Dccretali.vtlitc  non  conteft.nonpro- 
cedaturadteftiumrccept.  nihilautem  apertcexpreflumiure 
ciuili  eft,  ideo  opinor ,  quia  dc  co  nuUa  dubitatio  erat.  Ali- 
quandotamenanteconteftationem  litis  tcftes  cxaminantur 
ccrtis  de  caufis.v  t  fi  dccrepitarfint  ajtatisteftes ,  quod  apertii^ 
fimc  exprcfl^um  eft  iurePentificio  fupra  rclato.vt  lit.non  con- 
tcfta.  C2p.  f .  quoniam frequcntcr.eft  tamcn  aliqua  huius  rei 
mentio  in  Nou.illa  dc  tefti.&  in  auth.  fed  &  fi  quis.C.co.Dc' 
indcnotandumeftteftesnoncxaminaripoftquamtcftimo- 
nia  perfpcdi  funt.id  cautum  eft  Nou.  il!a  lulli.  conft.  dc  tcft. 
I.fiverodicatur.  Sedqu3Eritur,anteftesquirefelluntur,  dc- 
bcint cxaminari aiudice ?  Diftinguitur in d.§. fi  vcro dicatur. 
iiodie  autem  aios  &  confuctudo  fori  fpeilanda  eft ,  &  lecun- 
dumcateftcsexaminari,vclomninoreiiciiolent.!.5.§.vlt.D. 
eod.  Poftremus  locus  cft  in  quo  quiritHr  quanta  fidcs  fi t  ad- 
hibeudateftib.Calliftratus.inl.}.D.hociit.ait,aonpoiredc- 


Frdnc.  Vmrem  Comment. 


finiri  in  vniuei  fum,  &  refen  r^ipia  Imperatorum  de  hac  M 
quibuscommittiturhic  quzftioatbitrio  &rcligioniiudicis. 
hundocum  Cicero  eiegantcr  explicatin  orationc  proFon- 
tcio.SoIeoautedicere[riaexpendeDdacflcaiudice:primum 
perfona  teftis.fccuijdo  modus  teftimonii  diccndi,^ertio  tcfti- 
ifaoniumipfum.barcfuntveftigia  inquitendsvcritatis,quib. 
aliquo  modo  inftruitur  iudex.  Circa  perfonam  eius ,  qui  tifti- 
monium  dicit,(pedlanturmotcs,conditio,  fortuna ,  &  adfc- 
Aio.vtii  amicus fi:  vel inimicus.hoc  coiiigitur  ex  1. 1.  Sc  ; .  D. 
eo.  Modum  teftificandidocet  Calliftratusin  d.l.}.  D.hoc  tit. 
Videndum  eft  enim,an  teftis  cx  tcmpore  rprpondcat.an  rero 
cunftanter.fainc  enim  intelligitur  quanta  fides  tcfti  adhibcn- 
da  fic,vt ctiam  colligitur  cx  l.de  rainore.  i  o  ^.tormenta.D.de 
quacftionib.  Ec  id  diligenrerinquifitoresin(uisa<5tispcrfcri- 
berefolent.  Poftremotcftatio  ipfa  diligenter  confideranda 
eft,an  rci  de  qua  agitur  conueniens  fit ,  &  credibilis.  1.  ob  car- 
nicn.ii.§.vlt.Inquifitioigiturtotacommittitur  arbitrioiudi- 
cum.  Non  folum  autem  adaerfus  tcftimonia ,  fcd  &  aducrfcs 
teftes©biicipotcft,obic<aaqueadmittifolent.  &h  iudexdc- 
prchenderit  falfo  vcl  varic  teftcs  aliquid  dixifle ,  eos  fcuftiffi- 
raepunit.atqucinhac  animaduerfionenuliumrccipijur  forl 
prinilegiunj^nnllapraEfcriptio:  fed  tcftes  ab  eo  iudicepuniun- 
tur,cuius  auf  es  offenderint,  varie  vel  falso  tcftiraoniuin  apud 
cumdicendo.l.Dci!umpenitus.ii.C.eGd. 


FRANCISCI  DVARENI IVRECON 


S  V  L  T  I 


IN     LIB.     XXIII  I.     DIGBSTO- 

RVM     COMMENTARIVS, 


ii^  rir. 


O  L  E  N  T  qai  hanc  '^^ejtipi)» ,  fiue  ti- 
tulum  intcrpretantur,  multa  prsfari  dc 
continuatione(vtloquuntur')  titulide 
appellatione  Infortiati ,  de  Abhtiuo- 
rum  abfolutorum  natura ,  aliifque  id 
genus  ineptiis.  Qup  gencre  docendi 
nihii  cft  corruptius,  ac  perniciofius.  Et 
fi  noniirnorem ,  fubtiliccr  ifta  ab  iis  tra- 
O:  iti  folere,  vt  vel  incxplicabilia  nonnullis  vidcantur.  Sed  (vc 
inquit  Pocta) 

Turpecfid:fficiluhaberenfigiu: 
EtftaUiu  labor  esi  meptiarum. 
Nos  crgo  qai  iZinplicitatcn  araimus  in  luris  intcrpreta- 
tionc,non  fucum,  non  oftentationera  inarem ,  noii  argutias 
inutiles:prohuiufmodinugis,titulos  iibrorura  fupcriorum, 
nempc  i}.&i4.  brcuiter  petcurremas,  ^quibushic  titulus 
omnino dependet,nec totius tradtaus hociniiium cft.  Qua 
in  rcifat  fcio ,  pliraquc lcuia  &  vulgaria  quibuldam  vifum  iri, 
fluifortaflisaddifloluendosluris  nodosplus  acuminis,  &v- 
ius  habent ,  quam  citcri.  Sed  xquum  eft  prof edo  nobis  ve- 
niam abiis  dari :  tum  quia  rationem ,  ac  viam  in  omnibus  tra- 
dendisdifciplinisvfitatam&ncceflariamfequimur,a!euifli- 
misquibufqueadgrauiora,fubtilioraquefenfimprogredien- 
tcs:  tum  etiam quia rudiorfbus nonminus, quara iis qui mul- 
tumpromoueruntiniurisftudiojconfulerenos  oportcr.  In- 
tcrimtamen&mcSiocriterquoqueeruditosnonnihil^vtfpe- 
ro)iuuabitha:cnoftraproIufio.  Igitur(quodfa:hxfduftum- 
quefit)deSpo>nfalib.  priraum:  deinde  dcNuptiis,  dcDoti- 
bus.acdotium  iurc  diecmus.  l^ituloslibrorum  fupcriorura 
vfque  ad  hunc  tituluro,&  eo«,qui  Iib.  5.  C.  lufti.  continentur» 
iiimmatim  explicantes. 

DE    SPONSALIBVS. 
Hic  titulus  quatuor  prxcipuos  locos  habct ,  quosfi- 
gillatim  perrcquemur. 

1  Qud.  /int  Spon/aha. 

i     Q^omodoSponfaliafittnt. 

}  Qjtala  ferfin<u  ejfe  oporteat ,  <]U£  Sponfati^  C9Htra^u»t, 

4  Q»ffitVfi&pot*ftasSf9nfal(orum, 


SOLVrO     M  Ar  R  I  M  0  N  l  0     D  O  Si 

quemndmedum^eutur. 

I.   QuarfintSponfalia, 


S^tf»/i/»(«(inquit  Fiorentinusl.  i.b,k.)fitnttaentic,  (^repr»' 
miffisfHturarttKi  nupttarum.  Ex  qua  d  ffinitionc  coiligi- 
tur difFerentia inter nuptias, & iponialia.  Aliud eft enim  mi- 
ptiascontrahere,  aliudadnuptias  contrahendas  fc  obligare, 
ficatmuruampecuniamdare,&  promitterefemutuam  pe- 
cuniam  daturum,mul:um  differunr.l.fi  posnam.  de  verb.  ob- 
lig.  Nuprisergofiuntvcrbis  in  praEfens  tciTnpus  conceptis, 
r t  Actipio  tetn  vtrutn:  Accipio te tn vxoretft.  Sponfaiia  veibis 
infuturumtempuscouceptis  conttahuntur,&c.  DiCta  au» 
tem  funt  (pon(aiia,quia  moris  fuic  veteribusftipulari,&  ipoa- 
dere  fibi  vxores  futuras  cquamuis  hodie  ftjpuiatio  uon  lit  ne- 
ceflaria.l.  i.&  i.deiponfa.  Nam  fponfio(vtaiiasdecuitnu$^ 
non  fimplicem  promiffioncm  fignificat,  fcd  ad  ftipulatio-» 
ncm  rcfertur.  l.lponfio.de  verbo  fignifi.t^o  Icnfuin  Thco- 
dofiiconftitutionedeluffragio,lib.4.C.Iuftin.  hocverbum 
accipiendumeft,  quamvulgusdo6lorum  iuris  non  redein- 
terprecatur.Quamuis  enim  Stipt/lari,(^Spendere  diucrfa  fint, 
1. 1  .dc  duo.re.tamen  cotaiila  conceptio  veiborum ,  quz  eon- 
ftatexftipulatione&fponfione,  ideft,  exincerrogatione& 
promiflloucmodoftipulatio,  modo  fponfio  appellatur.  I- 
deraqi  inemptione  &  venditione  aQimaduertcrclicct.  Sed  & 
SeruiusSulpitiusapudGel.libr.4.c.4.  Quivxoremfinquit) 
duduruscrat,  abcovndeduccndacrat,  ftipulabatureamia 
matrimoniumdudlumiri  :quidaturuserat,  itidem  fponde- 
bat.  Is  concra<^us  ftipulationum  fponfionumq^  diccbatur 
.S^9»/^/«>.Tuncqua;promifl^acrar,Sponfa  appcllabatuc :  qai 
rpoponderatdu^urura,Sponfus. 

1 1.  Quomodo  Sponfalia  fiant. 

Contrahuntuc  fponfalia  folo  confenfu  finc  ftipuiatione, 
aut  fcriptura.  Nec  intcr  prsfences  tantum,  ftd  etiam  incoc 
abfencespcrnuntium,auccpiftolara.l.47.&vltim.  dcipon- 
fa.  £x  quo  confequitur  furiofum  concrahere  fponfaiia  noa 

fofle,  licet  iam  contra(5bafuror  intctuenicns  non  infirmct. 
furor.  cod.  titu.  Confeniura  autcm  accipimus  corum  ia 
primis.dequorum  coniunftione  agitur,  deinde  eorum  cr- 
Utn,  io quotumpotcftatciiittnt.  Parumque  refert expreflc. 


liitr 


fji  Tit.  Solutomatrlmonw^ 


-4J 


*n tacite,id  e(l,  non  contradicendo  conrendant ,  modo  c@n< 
^enfus  omnium  addt.  1.  H  pueils.l.in  (ponfaiibus.l.red  ca.  l.ft- 
liafamilias.eod.cit. 

III.  QualesperfonasefTeoporceatj&c. 

De  qualitace  petfonatum  fpoQfaiiacontralientiumillud 
obferuandum  efl,ptohibico  matrimonio  inter  aiiquas  per- 
fonas,fponfaiiaquoqueproi]ibicainteiligi.i.  iiquis  tucot.de 
ritunupt.  Vnde&Yulgoreguiamcoliigunt :  Cttm qttidpro- 
hibetur ,  omnia  frohti>ita intelligi,jine cjutbiu adillHdptrueniri 
nonpotefi.  Nec  quicquam  fciiptum  extat in  iure  ciuiii  >  vnde 
aliqua  iiuiufmodi  regula  non  conEciacur.  Piacetquc  adeo 
hic  mos  quibufdam  noftri  temporis  profciloribus  iiaud  ob- 
fcuris,vtveiiibtiscditisconfirmate  non  dubitent,  in  eoar- 
temomncmxqui&bonifitamefle.  Quod  fottailis  tolera- 
biie  e/Tet ,  fi  modum  in  ea  re  adhiberent ,  quem  in  illis  metico 
de/idetamus.  Sed  cum  iine  modo  ac  iudicio  omnia  ad  hu- 
iuimodi  chefes  nuiio  exempio  reuocenc ,  ferendos  nequa- 
quameosciTeexidimo.  Cum  enim  nihil  pericuiofius  fit  in 
iure,  quam  aliquid  deBnite ,  dubium  non  eft  quin  huiufmodi 
teguix faliaces  fint,  nihilquc firmi ,  ac foiidi habeant.  Itaque 
ftudiofisomnibusauilor  fumvvtmultumoperxinhisregu- 
Iw  aut  colligendis,  aut  edifcendis  non  ponant.  Ac  fi  quis  dif- 
ferendo  (vtfic)  aiiquam  huiufmodi  rcguiam  pro  legc  &  au- 
(ftoricatc  adducat  ,equidem  ci  rcfpondere  non  verebor,id 
in  iure  fcriptum  non  repcriri.  Nam  &  fi  qu2  in  legibus 
fcripca  func ,  ad  negoda ,  de  quibus  lex  nihii  defiuiat ,  pixtun- 
que  porrigantur ,  tamen  hunc  morem  regulas  ex quaquc  hy  - 
pocheficonficiendinonprobo,  fed  magis  piacet,  vtfpecies 
ipfaproferatur,acrecitetur,  ex  quaargumentaa  fimilitudi- 
ae,aconfequencibus,abancecedcntibus,  aiiifque  huiufmo- 
dilocisducantur.Vitabiturenimfaciiiusptoplexicasiliafum- 
ma,  &obfcuritas,  quam  ex  regnlz  aiixfuper  aliascoarcet- 
uacxpariunt.  Sedvtcoredeamus,vnded!grcfIifumus:Pro- 
hibicomatrimonio,  fponfaiia  quoque  prohibita  intcliigun- 
tur.  Qupd  fic  accipiendum  cfl,  fi  fit  eadem  ratio  prohibi- 
tionis.  Cuiusreiexempium  efl  in  Senatotibus,  qui  prohi- 
benturlibcrtinamvxorcm  ducere,  nededecoreturordoSe- 
natorius  tali  coniuniSlionc,  Nam  &  fola  defponfatio  aliquara 
turpicudinem  habet.  Ccflante  igitur  radone  ccflat  quoquc 

,  legisprohibicio:  veluti  in  muiiere,quxinttaannum  iuftus 
nubete  prohibetur  ,  propter  curbadoncm  fanguinis.  Nul- 
lumenimpericuiumefl,  nefponfalia  foia  turbationem  fan- 
guinis  afferanc.  I.  foiec.  de  his,  qui  notan.infam.  Icemqui 
officium  in  aliqua  Prouincia  adminiflrac ,  vxorem  ibi  ducere 
Hon  pocefl,  quamuis  fponfare  non  prohibeacur.  i.  fi  quis  ofH. 
cle ricu nupc.  quia  pofl  depoficum  otficium  iiberum  cfl ci  nu- 
priasnoncontrahere:  ideoquenuiiusmetus,  aut  impreflio 
noccreeipoteft,  necvllaeflaiia  prohil)idonis  ratio.  Quxri 
foler,curIcxprohibenstutorempupiiiam-fuam  vxorem  du- 
cere, interpretatione ad fponfaiia porrigicurl.  tutot.de fpon- 
fal.l.  fiquistutor.deritu  nupt.  cum  finica  tutela  facuitacem 
{ponfaliadifloluerdapuellahabeac?  Qua  de  re  noflcadifle- 
remus  fub  citu.de  ncu  nupc.  Hoc  autem  mtcr  nuptias  &  fpon- 
faliainterefl,  quodinfponfahbusconttahendis  xta?  definita 
noncfl,  vtinnupciis.  Proindeimpubcres  contrahunt  fpon- 

.^  falia,modoinfantesnonfint.d.i.infponfalibus.  Vnde  fipu- 
pllamnondumannosduodecimnatamquis  vxorem  duxcrit 
nupriac  non  confiflunt ,  fed  tunc  legicimam  fote  vxotem 
Pomponius  ait,  cum  apud.vitum  impleuetit  duodcciman- 
«os.l.4.dericunup. 

IIII.  Depoteftatej&efredufponfaliorum. 

Sponfaliorum  non  ea  efl:  vis  &  poteflas ,  vt  aduerfus  eum 
<juifpopondit,vllacompe[ata6tio.  Quanquamolim  aftio- 
ncmexfponfodati.litemquepecunia  .■Eflimari  foiitam,  au- 
■Aorefl  SeruiusSuipidusapudGeliium.  Liberum  fiquidem 
«fl  aiterutri  renundare,  &  cum  alio  quouis  matrimonium 
eontiahere.l.  i.C.defponf.  Ethocgcnusrenuntiationistc- 
fiudium  appeliatur.  1.  inter  ftuprum.  1.  inter  diuordum.  de 
werb.fign.quodap3treprofilio,velfiiia,  quamhabetin  po- 
«eftate,fiefipotefl:atucofepropupiIio,  autpupillanon  po- 
«eft.l.  in  poteftate.i.fi  puella?.  de  fponfal.  1. 4.  Cod.  eod.  titul. 
'Nccinfamianotacui  cum  aiio  ppftea contrahens,  quafi  bi- 


na  fponfalia  eodem  tempore  conftituta  habeat ,  diflolutis 
nempepcthuiufmodirenundaiionempfioribusfponfaiibus 
I.c.l.quideigo.dchisquinotan.  infam.  Sed  nec  pcena  vlia> 
quamuispromifla.eonominepetipoceft,  necidquod  incer- 
eft,  nifi  forte  dolus  nuntium  remictetis  arguatur,quo  cafu  dc 
doioagixquumeft.i.Ticia.dcverb.obliga.l.  i.C.deinutili 
ftipui.l.i.de  doio.  Verum  fi  datx  f  uennt  atrx  (ponfahtix ,  per 
eumqueftet.quidedit,  quominusnegodumpcragatur,  eas 
amitdt.  Sin  aucem  per  eum  ftet,quirccepic dfplum.aut  fi  ica 
conucntumfuent,quadrupiumisreftituerecogetur.I.  fiquis 
officium.de ritu nupc.l.  3 .1. vltim. Cod.  de  fponf.  Quod  fi  iu- 

ftamcaufamrenunciandihabuericaiccrucer,hxcpcEiiactfrat. 
l.i.l.vIcim.Cod.defponfai.I.i.Cod.  finupcixexrefcripc.pec. 
Arrasautemvocamusannulos,  aut  aliashuiufmodiresqux  ^>*» 
inhoc  dantur,  vtveludargjmeucumfinc  negodi  concratai.  ?"'''•  l 
Sponfalia  nonnunquama  luris  auaoiibus  eas  dici  animad- 
uercimus.  1.  i.  Cod.  fi  nupr.  ex  refcvipr.  pet.  vc  dr.de  fponf.  in 
Cod.  Theodof.  in  quo  Codice  cxr ac  etiam  hic  tiruias :  Sipra- 
umcia  reaor,-vcladeitmpertmentesJpor,faUa  dedermt.  Qui  aii- 
terin  Cod.  Iuftin.iegitut,fed  mendofarn  cde  ea.nicCtioncra» 
vel  ex  epicome  Azonis  perfpicuum  eft.  Et  h^c  quidem  omnia 
Iuriciuiii,quodIuftinianusfcnptum  nobisrehquit,  confen- 
taneafunt.  AtiusPondficium  ,quoindinmendishuiufmo- 
dicontfoueffiisfercvtimur,rcpudiumnonpermircit,fedde 
eo  iurc  tam  fponfus  quam  (ponfa  coguntur  matrimonium 
contrahere.c.  exliccris.de  fponf,  Qiiidam  tamen  cafus  ex- 
ccpd  rcperiuntur  ,  in  quibiis  difloluuntur  fponfalia  :  veluti 
cum Tterque  concrahencium  confencit  huic  didoludoni.  cap. 
z.defponf.cuminIepram,paialyfim,  ant  alium  huiuftiiodi 
mofbum  incidit  ahcruter,  vel  corporis  vitium,  quodma- 
gnam  deformicacem  afFerac.cap.vItim.de  coniug.  lepro.  cap. 
quemadmodum.deiureiur.  Cum  affinis  effe  ccrpit  alcctaU 
teri  poft  concrafta  fponfalia.cap.  i.cap.fracernicaci.  cap.  ex  li- 
teris.de  eo  quicog.confan.  Cum  alter  eorum  pcregre profe- 
6lus  eft,  &  per  criennium  abfuic.cap.  deillis.de  fponfa.  i.i.C. 
de  diuor.  Ctim  is,  qui  impubes  fponfaiiacontraxit,  f^adus 
tandempiibeseadirimipoftuIat.cap.deiiiis.cap.aiiobis.de 
defponfa.impub.  Cumpoftfponfaliaconfticutanupdxcum 
aiiapeffonacontra(axfunr,veibis  fciiicecin  prxfenscempus 
concepcis.cap.  ficut.cap.  fi  inccr.  defponfa.cap.i.defponf. 
duo.  Quodeftaccipiendum ,  nifi  fponfaiia  incenm  fecutus 
fuerit  concubicus.  cap.  is  qui  fidcm.  de  fponfai.  In  fummaj 
quia  non  pofflint  omnes  cafus  figiliatim  enumerari,dicen- 
dum  eft,  quoties  iufta  aliqua  rado  fuadet  e  re  ipforum  contf  a- 
hencium  non  fot  e  coniundionem ,  velud  quia  periculum  eft 
forteneperpecuumintcreos  odium,atque  diflidiumfit,  iu- 
dex  ad  diffoluenda  fponfaiia ,  quam  ad  eos  macrimonio  iun- 
gcndos,  propenfior  efTc deber.  Ec ica Lucii  Poncificis  refcri« 
ptumaccipiendumputo,  decuiusvero  fenfu  incer  iuris  pro- 
ieflbres  non  conuenit.cap,  requifiuic.de  f  ponfa.  dido  cap.  ex 
literis.  QuodaucemdearrJs  fponfalidis  fupr3dia:umcft,id 
iurepondficiononcftimmutacum.  Icaqueinforo  pontifi- 
cio  feruandum  eft  ,  quoiies  culpa  alterutrius  dirimuntut 
/ponfalitia. 

DE   NVPTIIS. 
Prjecipui  loci  huius  tituli  Iii  funt. 
1     Qittfintnuptit. 
%    Q^uomodonHptiAcontrahantur. 
j     InterquMperfonascontrahantHr. 

I.  QiKEfintnupti^. 
AcTENvs  de fponfaiibus,nunc tradlandum 
cft  de  nuptiis,  fiuc  macrimonio,  propter  quod 
fponfaliacontrahuncur.  Sunt  autemnupti(t,vi- 
ri  Cf  mulieria  comun^io  ,  indiuiduam  vite.  con- 
-.•».v«.«»r—  fietudtnemcoMtnens,  vtdefinitluftinianusdr. 
de  patria  potefta.hbr.  i.Inftic.  In  qua  definidone  vcrbum* 
comun^io, oHenik  nupcias  a  fponfalibus  difFerre,quibus  nul- 
la  coniun<aio,  fed  coniuntaionis  tancum  fpes  inducitur,  vt 
diximus.  Rehqua  verba  fignificant ,  vt  vuigo  credicur  '  in 
perpecuumconiuges  fimulviuere,  &conucrfaridebere,'& 
hoc  confilio  eos macrimonium  contrahcre ,  quamuis  poftea 

X       A 


i44 

forcediuortiura  tequatur.  Itaque  hatcverba  concubinatutn 
atnatrimoniodifccrnere.acfeparaTedicunfur.  Sed  mihivi- 
detur  lullinianus  hisverbis  comttiuniotiem  quandamacfo- 
creratem  intcr  coniuges  fignificarc.  Et  hanc  inrerprctatio- 
nemadiuuantverbaMoaeltini,  cap.i.deritunupt.cumait: 
NitpU£frntcontunai»maru,Z$foemtn£,confortiumomnuvtU, 
dtHwt  ^  humar.f iuris communtcatio.  Nulla  eft  cnim  res,fiue 
diiiini  fiue  faumaoi  iuris ,  quam  alcer  alteri  non  communicct, 
&cuiusintereospromin.iiusvfusnon  fit.  Qupd & Plutar 


Tranc,  'Duarent  Comment* 


um  v(um  cfTe  oporterc,licct  nulla  fit  obligatio,  qua  altcr  altc- 
ti^fdhanccommunicacionemobftringatur.  Demdehocvcr- 
bum  IndtHtduum ,  plsrunque  accipitur non  pro eo,  quoddi- 
uidinonpotcftjfedptoeoquodcommunc  adhuc  Sc  indiui- 
fum  eft.  Siccnim  Indittidua hareditM dicitura  Modcftino.  1. 
li  fine.de  adminiftrar.tuto.  &  aPaulo  fndtuiduum  curt,  effi' 
««w.l.LuciusTitius.eod.titu.  Occurrit  hic  quiftio,  an  v- 
xor  in  poteftate  viri  fi t  iure  Romano .?  Nam  viu,  moribufque 

_  rcceptumeftinGallia,  vt  viri  poteftati  omnino  fubiiciatur, 

chusfcnfitinpriEceptisconnubialibus.cum  ait:  Trohibitam       nec  vllum  negotiura  abfque  confenfu  &  au^loritateraariti 
leatyM donattonem inter contifgiSfnon-jt alter abalteronihtlac-       fuicontrahercpoffit.  SedquxriturancaconfuctudoRoma 


gjniat yfedvtomnia  tnterfecommuniaefedHcant.HiacPialai 
cap. i.titu.reruraamo..Sof«f/<«4, inquit,  vitivxoremquodam 
irtodo  dominamfacit,&cc.  Ec  G  .^rdianus ,  vxorem  ret  humant, 
atquedtutnAdomus  f)ciamtffeait.  l.adUcrfus.Co.decrimin. 
expil.hired.  Acfortaffis  Modeftinns,quemcon{latEthni- 
cumfuifle,  de  factis  priuatis,  ac  domefticis(cnfit,quorum 
raeminitCicero  libii.deleg.  PlautusinCapriuis.  Pliniusin 
Pancgyrico.&Valeriuslib.i.  cap.i.  Vnde  fit,  vt  qui  indo- 
raum&familiamalicuiusafcifcicur,infacratranfire  dicatur. 
Vileriuslib.y.cap.y. titu.de  tcftam.qus  refcifl.  funt.  de  Anci 
fiiioloqueiis  ,  qui a Suffenate  adoptatus  fucrat ,  Anci  filius 
(inquit)  inSuftenatis  familiam,  ac  fatra  tranfierat.  Quem 
loquendi  morera  imitati  funt  noftri  iuris  audorcs  non  vno  iii 
1-oco.  Namdcfiliis,qui  adhuc  in  familia  &  poteftate  patii* 
fant,loquentcs,eosdicunt,  infacrisparentum  confticucos. 
hvit.C.deinoffic.teftamen.l.vlt.C.dccura.furio.l.vlti.Cod. 
ad  Tcrtul.l.cum  oportet.  C.de  bonis  quje  liber.  In  facris  po- 
ficos.l.  in  coniunvaione.C.de  nupc.  In  facris  manere.  1.  filijci 
Cod.  de  coUat.l.  penulr.Cod.de  adopt.  In  factis  retineri.l. } . 
e.debonismater.  Infacriselle.l. 2. Cod.de bonisqusliber. 
Eos  vero,qui  per  tniar.cipationem  av t  alias  cxiuerunt  e  fami- 
Jia&poceftatepacris,dicunt  Sacrisvinculisexolui.l.  i.C.de 
offic.  pra:c.  E  facris  pacernis  dimittl.l.  quidam.C.de  fideicom. 
A  facris  paternis  ablblui.l.  de  cmancipatis.  C.  de  leg.  hircd.  1. 
i.  C.dean.  excep.  Acquehincfatisapparet  quidintermatri- 
monium  &  concubinatum  ( qui  iurc  ci.iili  permictitur  jinter- 
fit.  titul.de  concu.  infra  1.  Mafiuvius.  de  vetb.  fignif.  Nam  et- 
fi  confuctudine  quis  vtatur  concubina,  non  ideo  ramen  in  fa- 
miliamcius.&facratranfit  concubma.  Proindefiliiexea  fu- 
fccpri,ranquamalieniafamiliaparerna,  ipfi,  vrciteriliberi 
noii  fucccdunr,iic.dc  nat.  lib.  C.  Qu.JFfierit  alicjuis ,  An  raa- 
trimoniocontra<ftofocietas  aliqua  iiiter  coniages  coira  elle 
intelli^atur.^Rcfpondeo.Lciecaccm  veram,  lcgicJmaii.que 
non  clle,  qualis  dr (ccibitur a luri:; audot ibus lub  titu.  pro fo- 
cio:quarauisidveteribusRoinanorumlegib.conftitutunifu- 
i^Rz  Dior.yfius fcribat  libr.  1.  Sed  moribus  ccmpararum  eft 
fereinGallia,vtmcbiliaintercon!ugescommuniccntur,  & 
caquiconft^ntenrsairiinoiiioqusffitafunt.  Qusconfaetu- 
ds  proculdubio iuri  Romano  contraria  eft ,  cura eo iurc cau- 
rumfir,nec  promaritovxorera,  necprovxoremaritumte- 
neti.l.vxorem.  C.de  decurio.l.i.  C.  zd  leg.  luliam  de  vi  publi 


noiuriconfentaneafic?  Ecnon  vidctur  cfTe^cum  vxor  mari- 
tifociadicatur,  vt  iam  docuimus:  'Proindefiltafamibai,qui 
nHptaeH,nondeJinit  effe  in  patris  poteflate ,  vt  clare  Vlpiaaus 
ait.l.i.deliber.exhib.  Idemqueiuriscftinfiliofamilias.l.in- 
tcr  libcras.leg.marito.lcg.  filiumfamil.de  adultcr.  Nec  vero 
dubiura eft ,  quin rcs fuas  vxor  raarito  non  confcnticnte,ar- 
bitrio  fuoalicnarc  poffit.  Qupd  &Diocletianus  refcripfir. 
1.  vellcs.  Cod.de  reuocan.  donat.  lcg.  fi  vxor  tua.  Cod.  dc  pi- 
gno.  Acrametfi  rcrum  dotalium  adrainiftrator,  dominuf- 
qucfirraarirus,  raraen  inrcs  caeterasnifi  vxorepcrmitccntc 
potcftatem  non  faabet,  idquc  Thcodofii  confticutione  cx- 
ptcfluraeft.l.haclege.Cod.depadt.conuen.  Ex  quoappa- 
retiftampoteftatcm,quxmoribus  nofhis  rcceptacft,  Ro- 
tnano  iurinon  conucnire,  quanquam  vxor ,  qus  materfami- 
has  eft  viro,&  conuenit  in  manum  viri,&  poreftati  cius  fubii- 
citur  iure  vcteri  Romanorum ,  vt  Boctius  ait  in  Topic.  Cice. 
&  Vlpianus  in  Inftitut.  titu.de  tutel.titu.  qui  faxre.inftit.poftl 
ritu.quemadmodum  teftara.rump.titu.de  bon.libcr.  Ne  il- 
lud  quidem  inficiari  poflumus,  maritum  audoritate  aliqua  io 
vxoremlegibusRoraanis  vti.  Quod&naturahrationicon- 
fcncaneumeft.  Narr.  vxornonmodoreuerentiam.l.alia.hoc 
titu,§.cumautcm.Cod.dereivxor.  adion.  fed  etiara  obfe- 
quium  ei,  officiumquc  debet.  1.  ficut.de oper.  libe.  Ac vulgo 
traditum  eft,  vxorcm  a  marito  coerceri  ,caftigariquepofle. 
nor.in  leg.  fed  ctfi  quencunque.  ad  1.  Aquiliam.  cano.  duo 
funt.2  5.  quacftio.4.  Idquc  oHm  Romx  fieri  folitum  fuifle 
tndicatLiuiuslibrononojdcbelloMaccd.  quoloco  de  Bac- 
chanahbus  loquitur.  Prjetcrca  forum ,  ac  domiciliura  fequi- 
turmariti,  &conditionis  eiufdemccnfctur.l.  cumquaEdara. 
deiurifdidio.l.cxigere.dciud.l.mulieres.  Cod.de  dignitar. 
Adde  quod  ca  cft  in  vxorcm  marici  audloritas,  vt  cam  adulte- 
rii  accufare , atque  adeo iBterdum  eo  uomine  intcrficcre  pof - 
fit.l.  Gracchus.  Cod.de  adulter.cum  ramen  ci  aducrfus  mari- 
tum  adulterum  nulla  compecar  accufacio.leg.  i.  Cod.  de  adul- 
rer.  Sedvtadnoftram  confuetudinem  reuercamur,  vidcn- 
dumcft,quarationcintrodu6tafit.  Eft  enim  crebroagirata 
haec  quxllio.&  mirum  eft  tam  clari  apud  Gallos  inftituti  ra- 
tionem  adeo  obfcuram  cfTe,  vr  de  ea  inter  fupremarum  curia- 
tum  iudicss  non  conucniat.  Qnjdam  ad  commodum  matiti 
corifaerudincm  refpicerc  ccnfenr,  vt  cum  vxoris  facultatibus 
cmnibusfruatur,conftantematrimoniouihilin  ciusprsiu- 


I 


&tit.C.ncvxotpromari.  Sed&Vlpiani  verbaaperteidin-  diciumvxor  faciar.  Qiiprumopiniofiveracft,folutomatrr 

dicantjCap.i.  dc  f enatufcon.  Sillan.  Netjue viriferui  ( inquit)  monio  poterit mulier cx contiadu a  fe  inito , vel ipfius faasre- 

^roprieVxori6dtcuntur,netjuevxoriifropri<viri,redijaiacom-  desconucniri   argumcn.Icg.  rem  alicnam  de  pigno.  adioi 

niifiafamtlta ,  C^  vna  domtu efi ^itatudieandumatquempro-  leg.  cum  vir.  de  vfucap.   Alii  arbitrantur  eo  confenfum  & 

prii^feruii  Senatut  cenfuit.  Huc  accedat  quod  Diocletianus  audotitatem  mariti  requiri  ,  quod  vxor  propter  fragilira- 

refctipfit :  ExpecHniaettam dotalifundHWa  marito  compara-  tem  ;exus  ,  &  imbeciHitatcm  ingcnii  fub  mariti  potcftatCi 

tumvxorinenac^uiri.  cap. expecunia.C.deiuredot.  Etvi-  quifi  tucoris  cuiufdam,  aut curaroris ,  cuius  conmio  rega^ 


ceuerfa  idem  de  muliere  diccndum  cft,  fi  qiiid  ipfaacquiiierir, 
quamquamindubioprsfumitur  quicquid  habeta  vko  ade- 
amperueniire.l.  Quintus.de  donat.  inter  vir.  Poterar  .'^.ine 
bonorum  focictaS  coiri  interconiugcs,idcjue  olim  fif.nfc!!- 
rum  foifle oftcndit  Scacuola.l.  aliraenta.  §.  vkim.  de  adimcn. 
lcg.  1,  cx  diueifo.  hic.  verum  citra  conuentionem  nulla  focie- 
taslccumhabebat.  Curcrgo(dixcrit  qui(piam)  confuetudo 
&  communicatio  vitz  indiuidua  hic  efTc  dicitur,  fi  liberum  fit 
vtriquefacultates  fuasab  altcrofcparare?  Verborura  fiqui- 
dem  proprietas  rcpugnare  videiur,  cum  indiuiduum  id  fir, 
quod  diuidi  non  poreft.  Sed  captanda  non  funt  luftiniani 
verba,aIioquineamicusquidera  proprium  quicquam  habc- 
tc  diccrctur,  quod  veteri  prouerbio ,  amicorum  oninia  habe- 
ancur  communia.  Senfit  enim,falua  honeftatc coniugii ,  ni- 
hilindiuifuraiacerconiuges,  fcd  promifcuum  lerum  orani- 


tur,  ciredcbcar.  Et  fccundum  hanc  opinionem  vxorcsmi- 
noribus  redc  comparantur ,  qui  abfquc  tutorum  aa6kotV' 
tateinutiliter  contrahunt ,  adeo  vt  'ipfis  maioribus  effeiaii 
contradus  non  conualcfcat.  SufFragatur  huic  fcntcntiz, 
quod  fcribit  Gicero  in  oratione  pro  Murena :  Mulieteso» 
mnes  proptcr  infirmitatcm  confilii  olim  in  potcftatc  tuto- 
rum  fuiflc.  Et  Boctius  in  Tcpica  Ciceton.  Mulietcs,  in- 
quit ,  iure  antiquo  pcrpctua  tutela  continebat.  Recedet- 
bant  vcro  a  tutoris  potcftate  ,  qua:  in  manura  viri  conue- 
niffcnr.  Et  Liuius  libro  quarto  beili  Macedon.  Maiorcs 
noftri  nc  priuatara  quidcm  rem  agere  fceminas  fine  au- 
ikoie  voluerunr.  Hinc  Plautus  in  Aulularia  de  mulicribus 
loqucns  :  Quarum  animis,  inquit ,  auidis  ,  atque  infati»* 
bihbus  ncque  lcx ,  neque  tutor  cft  ,  capere  qui  pcffit  mo- 
dutn.    Meininit  &  Cicero  huius  tutelx  in  oratione  pro 

Cecin« 


'': 


OKin.  acmTopic.  Mcminit  Vlpianu*  infragmentis  Infti- 
tutionum.  Sed  &  iure  quoque  Atheoicnfuim  tutores  fcE- 
minis  olim  dari  folitos  fuifle  conftat  ex  Demofthcne ,  & qui- 
bufdam  aliis  lcriptoribus  Grarcis  ,  a  quibus  videtur  Roraa- 
norum  iBftitutum,vtaRomanisnofttum  profluxiile.  Vc- 
rum  illud  nobis  fcrupulum  iniicit ,  quod  nuptis  tantum  mu- 
lieribus  libertas  adimitur  moribus  noftris :  nam  reliqua:  nul- 
Jius  viri  audlorirate  rcguntur ,  fi  iuftae  xtatis  fint.Ex  quo  per- 
(picuum  cft  ,  noftrz  confuctudinis  au6borcs  inlirmitatcm 
confilij.qux  in  raulieribus  eft,  hic non  omnino fpedlane.  A- 
lioquiinnuptasmulieresfubaudoritatemtutorunj  redgcrc 
eosoportuit,  quinuptis  minimefagaciores,  prudcntiores- 
quc  fint.Itaquc  exiftimo  maiorcs  noftros  nihil  ahud  fpedkaP- 
fe,quamvt  vxorem  viroobnoxiam,  fubieilamque  redde- 
rent,&eainquandam  velutferuitutemredadta,  nihilahud 
cogitaret,  quamvtmarico  omnibus  inrebusobfequerctur. 
Ethsc  quidempoteft  mihividctur  patrixpoteftati,quaele- 
gibus  Romanis  introduda  eft  ,  perquam  vicina  fimilisque 
cfic ,  licet  ab  ea  nonnihil  difFerar.  Nara  fi  quxratur ,  exempli 
gratia.quamobrcm  filiusfamilias  tcftamentum  facere  prohi- 
Deatur.nemo  dixerir,opinor,id  in  gratiam  patris  fieri.cum  ne 
patrequidem  pcrraittente  teftaripoflit,  autquiatam  fitmo 
conlilioiudicioque  nonfitvtpaierfamilias,  fedadconditio- 
oem  &  ftacum  filij ,  qui  fui iuris  non  eft ,  refpexiflelcgislato- 
re  non  male dicctur.Sic  vtile  vifum  cft  maioribus  noftris, in- 
gentem  maritopoteftatem  invxoremconcedere,  vtineam 
coDditionemredjCta,qu£efcruiIisfit,autnonmulturaafer- 
uihdiftet,obfequentiorci,tradtabiliorque  redderetur.  Ne 
quisautcmidnoscomminifciputet ,  Casfar  libr.  fi^.dc  Bello 
Galii.  de Gallis loquens ,  Viri , inquit ,  in  vxores  ficut  in libe- 
ros,virx,oecifque  habent potelatcm.  Quac  poteftas  paula- 
timita  deminutaeft.vttamenveftigia  ciusminime  oblcura 
fiperfint.  idemqueapud  Roraanos  inpatria  poteftate  acci- 
iit.  Cura  igi(ur  ob  perfonam  ipfam ,  qux  fetuilis  quodam 
modocoodttioniscftjvereturmulier  bonafuaalienare  non 
coorentiente  marito,  confequenscft  contradtumab  eaini- 
tumloluro  matrimonio  non  conualeIccre,ficut&  detefta* 
tnento,quodfiliusfamiliascondidit,iureconftituiumeft.l.i. 
dcleg.j. 

1 1.  Quomodo  nuptiae  contrahamur. 

Nuptixconfcnfucontrahuntur  ,  abfque  vllo  aftu  vene- 
rco.leg.nuptias.de  reg.iur.lcg.cumfuerit.deconditio.&de- 
mon.l.cum  hicftatus.§.  fi  raulier.de  donatio.inter  vir.ItaquQ 
interabfentes  ,  non  minus  quam  intcr  prifentos  conttahi 
polTunt,  perprocuratorem  fcilicet,  quifpecialc  mandatum 
habeat.l.denique.l.generali.de  titu  nupt.  lllud  fingulare  cft 
inhocprocuratore,quodpoft  reuocationem  inutilitcr  ma- 
frimonium  contrahit ,  quarauis  de ea certior  fadtus  non fue- 
rit.c.vl.de  proc.in  <J.  An  autcm  fitneceflaria  (ponfae  dedudio 
in  mariti  domum.concrouer  fi  iuris  eft  qua^ftio.Nam  ideo  <»^- 
fimemmulierempernHntiii,autepiJlolamnHberenonpojfePom' 
ponim  ait,tjnia  deduUione  optu  eft  in  domii  maritiX.  m  ulierem, 
deritunup.  Ec  Vlpiinas  conditionemnHhendititncvideriim- 
fleta3iz,cHmvxord^£lafHertt,l.c\im  faetit.de  coadi&.Scde- 
inoQ.Itcm  luftinianus  diferte  an,Cendtttonem  nHptiarii  imple- 
rinonp»Jfe,ntliipjanuptiarHm  accedatfefltmtaiX,  lancimus.C. 
dc  nup.quod  de  folenni  dedudtione  &  pompa  intelligi  debec. 
Aurelianusquoque  Iraperatorcumdedonationeconfulere- 
tur,quc  diccbat  uc  nuptiaru  die  fa(5ta,  &  dubitatetur  an  a  fpo- 
fo,anamaritoresdonataeflet,refcripfit ,  /tademumvtderia 
martto  donatum  ejfe,fiinft?onfidomofa£iafHerit  donatio.  1.  cum 
io  tc.C.de  donat.ante  nup.Quibus  vctbis  oftendeie  videtur, 
nonaliternuptias,  quamperduftioncm  inmariti  domum, 
pcrfedlas  intcIligi.Scd  verius  eft,dedud:ionem  hanc  necefla- 
riaoi  non  efle,  fufHcercque  rautuum  confenlum ,  vt  diximus. 
Qupd  &  Sciuola  apertiffirac  refpondit.Hb.j .  Dig.l.  Seia,dc 
donat.intervir.&Theodofiana  conftitutionefatiscompro- 
batur  ,  qua  pomps  celebritatifque  nuptiatum  omifllanera 
mattimonij  firmitati  non  obtfleconftitutura  eft.  leg.  fi  do- 
natioDum.Cod.de  nupt.Necverodifticileadmodura  eftob- 
ic(Sadiluere ,  fi  vim ,  (enfumque  vetborum,&  lurifconfulto- 
lum  mentem  paulo  diligentius,  &omni  cauillationc  fum- 
mouexpeadamus.  Namcertumcft,folennes  quafdamcc- 


Jn  T^itSolutomatrimonio. 


i45 


remonias  moribusolim  receptas  fuiffe',  quibusn,on  feruatis 
matrimonium  fere contrahi non  folairct ,  vt ex Catullo , Pii- 
nio,  Plutatcho ,  Ladlantio ,  Chty foftoiTio,&  aliis  didicimus. 
c.priufquam.27.  q.  2.  d.  1.  Seia.  Iraquequod  Pomponius  air, 
puto,de  his  accipiendum  efle,  qui  fola  conuentior.c  non  con- 
tcnti,ritumillum  (olennem  ob(iruarevolunt,quemmini- 
me  neceflarjum  efle  refcripfi  t  Thcodofi  us ,  di6l.  leg.  fi  dona- 
tionum.  Cum  enim  quidam  fupetftitiofior  cum  abfente  mu- 
lierematrimonium  inirevellct,nihilqueex  loIennibusprE- 
termittcre  dubitabat,andcdu(ftio,quaf  maximapaisiicusac 
folennitatis  crat ,  in  mulicriy  ipfius  domum  fufficeret .  Et 
ait  Pomponius  ,  nonfuffcere ,  cjnod  contra  vfitatam  ceremo- 
niam  idfiat.  Non  igitur  docet  Pomponius  quomodo  nu- 
ptia:  contrahi  debeant ,  alioqui  nudum  confcnfiira  fatis  ef- 
fe  diceret ,  fed  rationem ,  ac  formam  dedudtionis  lanium  de- 
monftrat.  Necnosvcltantillummouet,quodV]pianusair, 
conditionem  nuptiarumtunc  impletam  cfle,cum  vxordu- 
dtaeft  :  quoniam  id  ^TO(fioe/itw{  ab  eo  di(5tum  efle  conftat. 
Conftitutio  vero  luftiniani  feftiuitatem  nuptiarum  expri- 
mit ,  quod  pcrraro  abfque  ea  feftiuitate,&  pompa  eo  tempo- 
re  matrimonia  inirentut.Idemque  proculdubio  dK^urus  fuit 
dematiimonio  ,  quodfolo  conlenfu  celebratur.  Acobitet 
adnotandum  eft,cclcbiitatem  illam.feftiuitatemque  nuptia- 
rumalurifconfultisnuptiasaliquandoappellari,  vtcumCa- 
iusiibr. i.Inftit.ait:  NiiftiMlegitimaieffe,cumT^manHi Ro- 
manam  nHpttis  interHementtbtu ,  velconfenfu ,  vxorem  ductt. 
Supereft  Aureliani  rcfcriptum,quo  illud  tantum  oftenditur, 
cum inccrtum  eft,an  poft  nuptias ,  an  ante  eaidem  res dona- 
tafit,exdedu(ilioneindomummaiici,  nuptiasiam  perfe(5tas 
prifumi.  Acfiinfpecie  propofita  conftitiflet,  quo  tempo- 
rc  mutuo  confenfiflent  couiuges  ,  non  fuiflet  neccfle  ad 
hanc  conie(5turam  recurrcre.  Ex  iam  didiis  concludcndum 
eft.nccconcubicum ,  nccdedudtionem,  aliumveritumfo- 
lcnnem  ad  perficiendas  nuptias  iureciuili  neceflarium  efle. 
lure  tamen  Pontificio  bened.(Stio  faccrdotis  cum  (acra  ob- 
Jatione  &precationib.adhiberur.c.aIiter.jo.q.j.&  intiiu.de 
clandeft.defpon.  Idque  conftitutionibus  quibufdam  Leonis 
&Alexij,  quipoft  luftinianum  Romanopra:fuerunt  impe- 
riojcaurum  fuilTe  au(5tor  eft  Harmenopulus  in  Prochiro. 

Scquensquxftioeft,  Quprumconfcnfusinraatrimonio  ^^""''^ 
concrahcndo  neceflariusfit.  Etcertumcft,non  modoeon- 
iugum  ipforum  confenfum  rcquiri,  fedetiamparentum,  in 
quorum  poteftate  (unt.l.i.de  ritu  nupt.  Et  luftinianus  aitlib. 
Inftic.i.  tit.dc  nupc.  NeeiHenaturalem,  negue  cinikm  rattcnem 
permtttere  ^  vt  abf^ue  parentum  confenfu  fjltus  nuptins  corara- 
bat.  Scdquinon  contradicit,  confentireintelI>gitur.l.  fivt 
proponis.  C.denup.  Proindetufttalioqui  nHptianonfunt  ,n!G 
ttfftt,/f£itimitjHe/tberi^uitndeprocreantur,\tPialas}i€{poa- 
ditfubtit.dcrtatuhom.I.PauIusrcfpondit.Quanquamineo 
Sententiarum  libro ,  qui  titulo  Pauli  circumfertur ,  fcriptum 
eft :  Hutufmodt  nupttasnon  foluipropter  vtilitatem  pub/icam^ 
erf.Qupd  non  ita  accipien(ium  cft.quafi  ratum  fit  matrimo- 
nium,quod  finc  voluntatc  parentura  contra(ftum  eft.  1.  Pau- 
lus  rcfpondit.  de  ftatu  homi.  fcd  fi  volentc  patre  cpntra(5tiini 
fit ,  non  idco  poftea  difloluetur ,  quod  pater  in  ea  voluntate 
non  petfeueraueiit.l.diflentiencis.  C.  de  repud.l.cum  hic  fta- 
tus.§.fi  fscer.dc  donar.intcr  vir.  Emancipatus  fanc  filius  con- 
fcnlumpacrisnon  expc(ftat.leg.  filius  emancipatus.  de  ritu 
nupt.fed  is  tantum,  qui  in  poteftate  cft.Intcrdum  vcro  filius- 
familias  abfquepatris  confenfu  nuptiasredle  contrahit,vt- 
puta  fi  pater  furiofus  fit ,  captus  ab  hoftibus ,  aut  abfens ,  &c. 
qua: res difKcultatera  nonhabet.  1. fi  nepos. & leg. feq.de ri- 
tu  nupc.l.fifuriofi.C.dcnupt.§.2.Inftit.  denup.  Quidigituc 
fi  pater  filio  confentire  nolit?Inuocabit  Magiftratus  officium 
filius.l.qui  liberos.  de  ritu nupt.  Non  enim  ex  voluntate  pa- 
tristantum  pendethoc  negotium,  fedfilij  quoque,adeovc  -v 
cogiapatrenonpoffit.  1.  noncogitur.  deritunupt.l.  necfi- 
lium.l.  vidua:.l.inconiun(5tione.  C.denupt,  Sitamenpatre 
imperante  filius  contradicere  non  aufus  vxorem  duxcrit. 
quam  aiioqui  du(St  urus  non  erat,  raatrimonium  valet.I.fi  co- 
gente.dc  rirunupc.  Sedhoc  itaeft  accipiendum,nifiminis 
eum  terruerit  pater ,  & metum  intulcrit ,  propter  quem  me- 
rito  refcindi  quod  gcftura  cft  debeat.  leg.  fi  mulier.  fupra  de 
ee  quod  met.cauf.cap.cum  locum.  de  Iponfal.  Qiucfitum  eft, 

X     5 


i4«> 


Franc.  l^HareniCommenf. 


Aniurc  pontificio  idem,  quodiurc  cluili  de  hoc  parcntum 
confcnfu  ftatutum  fit :  Sed  dubium  non  cft ,  quin  veteresca- 
nones&  decrcta  pontificum  ,  qui  in  coUcdaneis  Gratiani 
hodteleguntur,iuri  ciuili  confentiant.  Extat  enim  Euarifti 
Pontificis  d-cretum  in  hxcvcthz'.  AliterlegitimMmnonJitcon- 
iugtum ,  fii/tah  hii .  ejnifitper  ip{amfaemin»m  dominattonem  ha- 
here  videntur ,  (^atjutbw  cuJiodttMr ,  vxorpetatur,  ^  aparen- 
fihiu  ^propiH^uioribMjpSfitHr,(^legib.dotetur,^c.Cin.iY\\.tT. 
5o.qua:ftioncf.  Eftq^iealiudhuic  nondiflimile  Leonisdc- 
crerum,}i.quift.2.QupinlocorefertetiamGratianusAm- 
brofij  verbaex  lib.dc  Patriar.qui  fequuntur:  Honoranturpa- 
rentes  Rebecc*  muneribui ,  confittitur puella  non  de  jponfaltbus: 
illa  enim  tudicium  expeliat  parentum.  Non  eli  entm  virgtnalis 
pudoru  ehgere  marttum  ,fed  iam  dejponfat*  vtre,depr»feEltonid 
die  confuliiur :  nec  immerito  dtlationem  non  attultt.  lure  ettnim 
properare  debuit  ad  marttum.  fnde  illud  Eurtpidium,<juodmi- 
ranturplertc^  vnde  transUtum  fit,  mantfejium ejl.  %Ait  enim  in 
ferfona  mulierii,  qua.  tamen  volebat  marttum  relintjuere  ,^ad 
aliMpetebaturnuptiM:  Sponfaltorummtoriipater  meiu  curam 
fubibit.  Hocentmnonefi  meum.  £rgo  (^uoi(£  ipji  Phtlefophi  mi- 
ratiji*nt,jeru4te  virginet,  (^  nonfolum  vtrginet,  ^c.Vctfas  au- 
tem  quo«  citat  Ambrofius  cx  Euripide,  hi  (unt  in  Andro- 
inacha. 

'hiiej-fJi.iiu  i^«,  X  iKifiitKeJivmiili. 

Sedrecentiora  Pontificum  decrera  nobisobiiciuntur,ex 
iquibusvixvnum  teperitur  quod  multum  ad  rcmpertinear, 
n  quis  ea  commode  &  abfque  calumnia  interpretari  velir. 
Haiuimodi  eftNicolai  dccretum  i/.quift.  i.  Suffictatfoltu 
Jecundum  Ifgu  confenfw  eorum,de  quorum  coniunUtone  agttur, 
^uifolnijidefuerit ,  CAtera  etiam  eum  ipfo  celebratafrulirantur, 
(Sc.  Inquo  decrct«diftio,/J/«<,adiiciturad  cxcludendum 
concubitum  ,  non  etiam  confenfum  aliarum  pe rfonarum. 
Multum  enim  Jntereft,  vadiKvnwM  fufficere  folum confenfum 
eorum ,  tJc.an  veto  fufficere  conjenfum  eorum  tantum ,  de  Cjuo- 
yum  ceniun£liene  agitur,  Ac  tametfi  mentionem  nonfaciit 
Nicolaus  parentum,  d  ubium  camen  non  cft .  quin  veiba  eius 
itaaccipiendafinr:  cumprxfertim  fccundum  legrs  coofen- 
fum  requitat.  Non  enim  dc  qualitate  perfonarura  quxreba- 
tur,  nec  proponebatur  filiurafarailias  eum  effc.qui  raatiimo- 
nium  concraberc  volcbat ,  fed  de eo  tantum  dubitabatur,  ati 
prsrerconlenfumcoBCubicui  quoquerequireretur.  Itaquc 
Cum  fcribit  Nicolaus,/*i^(rfr;  confenfum  torum ,  ^c.  intelligc 
nifi  fint  in  parcntum  potoftate ,  quorum  conlenfu  ad  cara 
temopuseft.  Nccdiflimilis  eft  rcfponfio  ad  Innoccntij  de- 
cretalemepiftolam,fubtitul.dcrponfalib.&matfim.cumait, 
Matrtmonittm  centrahiperlegitimumviri,  ^  multerit  eonjen- 
fum,cap.tQX.  Qu^ntumenimfuetatabeo,quibus  vcrbis 
tnattimoaium  coDttahetetut ,  &  an  mutus  mattimenium 
conttahetepoflct.  Etrefpondet,  Matrimonium  contrahiper 
iegitimum  viri ^ multerit  cenfenfum,  ^c.  Cumigitutnulla 
fuiflet tum  mota quxftio  dc  qualitate  pct (onarum.quz  f orte 
tion  erant  in  parentum  poteftate,aut  conftabat  patentes  noa 
diflentire  ,  cutiofi  nimium  hominis  fuiflct  in  co  tcfcripto 
mcntioncra  parentum  facerc.  Addc  quod  oon  fimplicitet 
conienfum  requitit, fcdlegicimum,idcfttalem,  vtlegibuj, 
qui  de  parcQtum  confenln  latac  funt ,  aliifque non  rcpugnet. 
Qupd  adfertut  cx  quibufdara  aliis  Pontincum  teferiptis  de 
libertate  matrimoniorum ,  adco  leue,  friuolumque  cft,vt  rc- 
(ponfioncindignura  videatur.cap.  cumlocum.  Qujdenim 
aliud  Romana:  legcs  hac  dere  ftatuunr.a  qu.^us  nihilominus 
confenfusprentumrequiritur?cap.  gcmma.de  fponfa.  V- 
tium  Lucij  pontificis  rcfctiptum,fub  tir.de  rap.  negotium  no- 
bisfaceflSt.cnmenim  ortafuiirctquiftiodcmnliere,  quam 
Tniles  quidara  inuitisparentibus  vxorem  duxcrat,  cum  eaque 
concubuerat,refcripfit,  £<!»»<« w«mi»/«(»  recederenonpejfe.l. 
i.C.deinutil.  ftipulat.  1.  Titia.dc verborum  obligation.  Sed 
vecba  refcripti  oftendunt  (cparationcm  ,  ac  diflolutionert 
matrimonij  duram  Lucio  vifam  fuiirepropter  concubitum, 
qui  interuenerat.  cap.  cura  caufa.ltaque  vcteres  canones  hoc 
Lucij  refcripto  abrogatiomnino  vetedici  nonpoflunt,  fed 
exceptionc  tantum  addita  immutati  cortcdliquc,  vt  ita  lo- 
<umhabeant,fi  raatrinaoniacoiiusnonacceflretit.  Vttamen 


libetedicam  quodfentio,  mihi  latis  zqua ,  iuftaque  nonvfi 
detur  ca  conltitutio  ,  quamuis  humamtatem  aliquam  prse 
fefcrat.  Nara  &  ii  duram ,  acerbamque  huiufmodi  (epara- 
tioncm  eflenonnegem,  tamenfiius  ciuile  ,  veterelqueca- 
nonesdiligenter  obferuentur,  ideft,  G  impunitam  nonrc- 
linquant  talem  audaciom  Magiftratus  ac  iudiccs  ,  quorum 
eftcognitio  j  aut  nunquam,  autcette  pefratocontingar,vc 
cafeueritate  vtendum  fic.Sedneeiuri  diuino(vtexiftimant 
nonnuUi)  confentanea  vidttur  huiufmodi  coniundic.  Cum 
cnim  leges  fint  ordinatioDei,  eos  demum  coniungere  rc- 
6kc  &  vcrc  Deus  dicitur  ,  qui  fecundum  prxccpta  legum 
coeunt.  TertU 

Hincexifticqusftio,  Anquocafu  matrimonium  nondif  ?**/"• 
foluecur  fecundum  confticutiones  poniificias,  filiusa  pacre 
obeamcaufam  exhxredari  poflic  ?  Etvulgo  recepcum  tft, 
nonpoflc,quodiurcpermictence  macrimonium  icacontra- 
hatcr,ideoqueimpunitiim  cife  debcat.l.  Gracchus.  C.  ad  leg. 
luliam  de  adult. Verum  egodilTentientium  opinionem ,  ficet 
numero  pauciorinm ,  magis  fequor.  Nam  Pontifices  mane- 
rc  volunt  matrimonium,  ne  maius  inde  fequatur  (candalum, 
non  quod  filij  audaciam ,  &  inobedicntiam  probent ,  qus  di- 
uino  pncepto  contraria  procul  dubio  eft  :  Honorapatrem 
(^matrem  C^f.Necnouum  eit,  pljcraque  tum  ciuiii  lut  e,cum 
canonico  prohiberi ,  acque adeo  punin ,  qu«  camen  ladta  tf- 
fedum habeanc.No. in  c. vlc.de (ccun. nupc.c.  aJicer.  }o. q  f . 
Proindc  melius  eric  confticutiones  pontjficias  fic  inteipre- 
tari,  vtquamminimomanacura  &lege  diuiiia  recedant:& 
lcxlmperacoriaquiexhiredandifaculcatemcoiicedit.falua 
atqueillibatamaQeat.  Nouel.  ify.tit.vtcumdeapp.cognof. 
§.fi  vero.Poftrema qusftio  eft decuratot um cr nitndi.  Sed 
cerci iuris eft ,  horuni  confcn lum  in  nuptiis conttahendis  ue- 
ceflariura no n  efle :  quia  rei  tantum  familiaris adminiftratio- 
nem  habent.l.lciendum  .de  ritu  nuptia.Lin  copulandis.  C.  dc 
nuptiii. 

III.  Interquaspcrronascontrahantur. 

Longum  profedli)  eiret,  &ab  inftituto  noftro  alicnum, 
omnia  (igillatim  ac  d  ftase  perfequi  ,  qus  ad  hunc  locum 
pertinent.  Nosergopticipuatancum  ,  &irifigniora  hicat- 
tingemus,  dc  petfonis  differentes  ,  inter  quas  connubium 
noncft(vtverbisvtar  Vlpiani)inlnftit.idcft,  tnter^ua/nu- 
ptiteomrahinoHpoJfunt.  Cognitisenirahuiu'modi  petionis, 
difficile  non  erit  de  citeris  iud.cium.  In  ptimis  inter  eos, 
quifanguine  coniunfti  funt,  piohibctur  matrimonium  id- 
queininfinirum,  fiexnumeroafcendentium  &deicenden- 
tium  fint.  1.  nuptix. leg.vltim. deritunupc.  Sin aucem exla- 
tercfint  coniundti,  intcriusciuile  ,  pontificiumque  aliquid 
difcriminis  reperitur  ,  quia  pontifices  matrimonium  inter 
eos  prohibent  qiuquarrogradu  diftant  a  comrauni  illo  pa- 
rente,  quicognationiscauia&  origoeft:  luris  autem  ciuilis 
prohibitio  non  tam  larc  difFundicur ,  vt  raox  dicemus.  c.  noa 
debec.deconfang.  &  alfi.  1.  nemini.  C.  dc  nupc.  Ac  calcsnu- 
pcii  inuciles  inceflxquc  merico  habencur,iir.  Cod.  de  inceft. 
nupc.nec  a  Principe  confirmari  (olent.Lfi  adulterium.  ad  leg. 
luiiam  de  adult.  hcet  nonnunquam  ex  cauiaftatus  libcrorum 
confirmetuf.l. qui in pfouincia.§. diuus.de ruu nupc.  Huius 
aucem  prohibicionis  multiplcx  cft  ratio.  Namin  primisin- 
terpacentcs,achbcrospudotquidamnaturahomiiiibus  in- 
fitus  hanc  coniundtionem  prohibet.  leg.  adoptiuus.  de  ritu 
nupc.  Hinc  Xenophon  \ih.^.a.-!nfim/Lte\nvfxa.nn,  hanc  legem 
adiis  poficam  efle  lcribic ,  nc  liberi  parencibus  mifceancur, 
auc  parenccs  libcris.  lus  fi  quidem  naturale  re<fte  diuinum 
appellatur  ,  quod  a  Deo  humanis  mentibus  inditum  ,  in- 
fcriptumque  fit  ;  Nam  ^  bruttt  ^uidam  animantta.hune 
cettumauerjantur,  vcluftinianus  aic,leg.  Nouel.  ii.cic.de 
inccft.  &  nefar.  nupr.  &  in  vecenbus  cum  Graccis,  cum  Laci- 
nis  audloribusmulca  huiufmodi  cxempla  leguncur.  Alcera 
racioeft  ,  charicashominumacneceflitudo  ,  qmhocpafto 
inpluresfamilias  manac,  acdifpergicur,auibote  Phuarcho 
in  Problemat.  Quam  racionem  Theologis  quoque  noftris, 
&Poncificibusplacuiflevidco.  Auguft.lib.  if.dcciuic.  Dei 
c.iS.Chiyfoft.in  i.ad  Corinc.  epift.  homil.  34.  c.cum  igicur. 
jf.quarft.i. 

Tercia  ratio  eft,  Ne  cognacionisnoroiaa  confundancur, 

acfta- 


Jn  Tit.  Solutomatrimoni&. 


U1 


l 


acfratcr,paterque  idcm  fiat.ciuMemquc  lit  vxor,&  mater,vt 
Ifychius  Hicroiulymitanus  in  Leuiticum  fcribic.  Cuius  rei 
etiam  Harmenopulus  de  affinitate  difputans  ,  mcmmit  in 
Prochito.  Vc  aucem  intelligatur  intra  quot  gradus  cogna- 
tionis  prohibitx  fint  nuptis  ,  valdc  neceirarium  eft,  ratio- 
nem  horum  graduum  fupputandorum  noue.  Sed  cius  rei  ple- 
na  tradatio  huius  loci  non  cft,&  tif  ulo  degradibus  cognatio- 
nummagiscbnuenit.  Dicam  tamen  fummatim  quod  deei 
te  mihi  videtur,  idque  quantamaxima  potero  fimplicitare, 
&quamminimuma  refttgiis  prifcorum  iutis  audtorum  de- 
fledtendo,  qui  facilem  &  expeditam  viam,qu3  ad  horum  gra- 
duumcocnationempoflumusperuenire,  nobis  demonrtra- 
runt.  Namtegulasafcholafticis,  vulgaribufque  dodoribuS 
excogitatas  ,  qu.i:  obruunt  vciius  ,  quam  docent,  libenter 
miffasfacio.  Tiiplexcftigiturcognatorumordo,afcen*lcn- 
tium ,  defcendentium ,  &  eorum ,  qui  a  latere  coniunguntur. 
lcg.  I .  de  grad.  Afcendentes  dicuntur,qm  nos^enuerunt, 
uta,pater,  auus,  proauus,&c.  Defcendcntes ,  qui  ex  no- 
is gcnici  funt,  vt  filius,  nepos.proncpos.abnepos.  Coniun- 
(ki  a  latere,  fiue  ex  tranfuerfo  dicuntur,qui  neque  nos  genue- 
tunt,nequeex  nobisfuntgeniti ,  (edcxeodcmparente  orti 
fiint,  &  ftirpcm,  radiccmque  comrounem  nobifcum  liabent, 
putafracer,patruus,confobrinus,&c.Theophil.titii.(j£legi. 
Mrnat.  fucccfl.  Itaque  fi  quis  cognofcere  vclit  quoto  gradu 
{ineulicuiufpiamcognati  ab  ipfo  diftent ,  defcribendi  funt 
perloni  ci  coniundta;,  ita  vt  fupraipfum  omncs  ponantur 
afccndcntcsjdelccndentcsinfracollocentur.  Namdiredlum 
limitem  Paulusaitin  duas  lineas  feparari,  quarum  alterafu- 
perior  eft,altera  inferior.I.  «^jt^uare.  de  gradibus  cogn.  Eorum 
vero,  qui  communem  habent  originem,dckriptio  ita  facien- 
«lacft,  vt  qua:dam  linez  tam  in  finiftro ,  quam  in  dcxtto  late- 
reatedilinBitisfuperiorclinca  pendcant.  Hac  dcfcriptione 
petfedajincipienda  eft  enumcratio,  vt  Paulus  ait,  1.  lurifcon- 
fultus.eo.ab  co,dc  cuius  coguationc  quasritur,  quiinter  linc- 
amfuperiorcm,atque  infcriorcm  rcdi  limitis  medius  con- 
ftituitur,necvllam  cognationis  propriam  appellationem  in 
eadefcciptione  hibet.  Non  enim  aut pater,aut  filius,aut  fra- 
tet  dicitur,fed  tota  cognatio,  qua:  defcripta  eft ,  ad  eum  rcfer- 
tidebet.  Isigicur,  decuiuscognationequiritpr,cumeoqui 
proximus  ipfi  eft,vnam  generationcm,vnumque  gradum  cf- 
ficit.  Gradusenimaliud  nibileftehicintelligicur,  quam  ge- 
neratio,conftatquc  generationem  omncm  exduabus  con- 
ftareperfonis,vna  gcnccante,  altcra  gcncrata  :  vt  cxempli 
gcatia:  SiqusraturquocograduTicius  diftet  abaliquoex  a- 
.kcndentibuSjfpedlandus  eft  numerus  gcnerationum  a  Titio 
farfumverfus  progrediendo  :  &  quia  Titius  apatre  gcnitus 
eft,  rciSc  dicemus  patrcm  vno  gradu,feu  (quod  idem  eft) vna 
.eencracioneabcodiftare.  Deinde  compucandx  funtperto- 
ns  genetata:.  Nec  dubiam  cft  ,  quin  tocidcm  reperiancui: 
ecncrationes,quothui'ifmodiper(ona:.  Sicut  enim  Titiusa 
patrcgenituseft,  itapaterabauo.auusaproauo,  proauus  ab 
abauo,abauusabatauo,  atauus a tritauo.  Patercrgoinpri- 
niogradueft,auusin  {ccundo»proauu*in  tertio,  abauus  in 
,quarto,  atauusin  quinto,  tricauus  in  fcxto.  Eademque  ra- 
tioeftinfcriorisordinis,quidefcendemiutnappcllatur.Nam 
incipiendoaTitio,  dccuius  cognationc  quiritur,  &deor. 
fumtcndendo,apparebitTitium,  &ciusfilium  vnamgene-^K 
.  raiionem  conficere ,  quia  Titius  filium  genuit ,  &  quot  prac- 
■  tcrea  accedunt  perlona:  generats,  totidera  generationes,  leu 
.gradusnumcrati.  Vndefiliusinprimograducfledicitur,nc- 
.pos in  fecundo,  proncpos  in  tcrcio ,  abnepos  in  quarto.atne- 
posinquintOjttincposin  (exto.  In  tranfucrfis  autcm  lineis 
.  fimiliteradnumcrum  generationum  refpiciendumcft:  vtfi 
.quiraturquotograduTitiusabaliquo  tranfuerforum,  puta 
fratie,autconfobrino,diftet,  vidcndum  cft,  quot  inter  v- 
trofque  fint  gencrationes ,  &  fimiliter  incipiendum  eft  ab 
,  «o,  de  cuius  cognatione  quaeritur,vt  in  ditedlo  limite  dK^um 
fuit.  Scdquomodocomputabuntur  gcnerationes?  (dixcric 
aliquis)  cum  ncc  fratet  fratrcm,  nec  confobrinus  confobri- 
.  numgenuecit,&c.  Verum  huius  computatibnis  rationem 
haac  tradit  Paulus ,  vt  a  Titio ,  de  cuius  cognatione  qua:ritur, 
ad  patrem  ,  aut  auum  ptogrcdiamur  ,  aliumvc  ex  defcen- 
dentibus,quicognationiscaufa&origofit:  deindead  tranP. 
iictlamlineam  defccndamus,  fingulasgcncrationcs  enume- 


tando ,  vt  ecce :  Si  qusratur  ^uoto  ^radu  Titlus  a  fratre  di- 
ftet,animadaertendunieft,  a  ricioadpatremj  quicommu- 
nis  parcn»  cft  vtriufque,repetiri  vnum  gradum,vt)amque  ge» 
nerationem:  apatle  vcroadfracrem  dtfcendendo  reperitut 
altera.  ExquoefHcitur,Tuium^ffatrcduobus  gradibus  di- 
ftare.  VerbaPaulih.Ec(unr,indi61;.l.Iurirconfulcus.  Tratei' 
fecnndo graduefi:  ijiHontam  patrti-velmatruferfena,  per  tjmt 
contungitar, prior  nttmeratttr-.Et  pauiopoft.  Nonalner  (in- 
quic)  peruenitttrad  enm,  de  tjuo  ejudtritur  ,  nrjtper  evs  eranfi^ 
tHmfuerit ^exejuibtunafi  itur.  kaquefidefratreincidac  qua:- 
ftio,ita  ingrediendum  eft,  vt  per  patrem  tran(eamus,  pro- 
ptcr  quem  fracres  cognati  dicuntur.  Si  de  patruele ,  aut  con- 
fobritioqua:r3tur,progred!cndumerit  furfum  vcrfus  vfque 
ad  auum ,  qui  cognationis  caufa  eft ,  &  origo :  &  ab  eo  ruifus 
defccndendumperlincamobliquam,  vfqucadpatfuum,  ex 
quo  nafcitur  pacruelis  ,  &c.  Er  ha:c  compucacio  indicabic 
Titiumaconfobrinoquatuorgradibus  diftare:  quandoqui- 
dcm  aTitioadauumduarfijnt  generationes  ,  &  totidemab 
auoad  confobiinum.fiuepairuelem.  Diftatfiqiiidcm^Ti- 
tiopatervnogradu,auus  fecundo,  patruus  tercio,  patruclis 
quarto,  &  fic  de  rcliquis  eft  diceadum.  Pontifices  autcm 
crcduntut ,  hanc  fupputandi  rationem  in  linea  tranfucrfa 
immutalTcvtquosinfccundogradu  ponimus,  illicollocenc 
in  primo.  Verum  alius  forre  eorum  fenfus  hac  de  te  fuit» 
quamuisnonfatproprie,&clareclocutifint.  can.  ad  fcdem. 
^f.quiftionequmta.  Nonenimexduobusgradibusvnum,  ■^^<^*- 
autexquatuorgradibusduosefficerc  potuerunt,  qaod  fanc  "^(''^'^ 
pcrabfurdumellet.fedcumdc  matrimonii  coniundiOne  ^.^^'^**' " 
giturinterordinistranfuerficognatos,  illudfpetaandum  ef- 
levoluerunr,  quantum  ambx  pcrfoni ,  de  quarum  matri- 
monio  qua:ritur,  diftent,  aut  quantum  reinotior  diftet  4 
cbmmuuiilloparenre,  qui  cognationiipforumcau(smprs- 
ftitit,  nonautcmquotgradibusinrerfcdiftent.  cap.vltimo» 
de  confanguinitate.  Q^andoquidem  propccr  reuerenciatn 
communisilliusparencis  prohibicum  incer  eos  matrimoni-  . 
um  efle  videcur.  Si  ergo  qua: ratur  quoto  gradu  diftenc  fra- 
ter&fororapatrc  communi ,  rc£lc  qiii,s  dixeric  vno  grada 
eosdiftare  .licctinterfediftentdiiobusgradibus.  Et  regula, 
quaeeosvnograduinterfediftanres  efle  ait,  non  fecundum 
veritatem ,  fed  fiAionem  iuris  potius  accipiend,i  eft.  Quo 
enimgradudiftant  acommuni  ftipite,  eodem  a  fe  inuiccm 
diftarc  finguncur.  Eadem  eft  caufa  confobrinorum,  vt  exem  - 
plisdilucidior  tes  hat.  Confobrini  namque  diftant  intcr  fc 
quatuof  gtadibus,  fedabauo,  vndecommuncm  ducunt  o- 
ligincra ,  duobus  tantum  gradibus  diftant.Nec  aliter  refpon  • 
Iurusfuit,opinor,Paulus,auralius  quiuis  ex  vetcribus  iuris 
audtotibus,  fidBcarcconiultusfuiflec.  Et  hac  (vt  coniicio) 
rationeconfobrinifiuepatruelesinfecundo  gradua  pontifi- 
cibusefledicuntur.dic.can.adfcdem.  Verum  (vt  exdiuerci- 
culo  in  viam  rcdcamus)  cum  dc  prohibirione  macrimonii 
quiricur,animaducrtendumcftinrera(cendcntesacdcfcen- 
dentes  roatrimonium  prohiberi,  tam  iure  ciuili ,  qtjtam  ponfi- 
ficjo:  idqucininfinitumfinevllagraduumciftindlione.leg. 
nuptix.&leg.  vltim,  deritu  nupt.  Intcr  eos  auicm,  qui  ex 
latefc  ConiunguncUr  ad  ccrfum  gradum,  cercamque  gene- 
rationem  prohibcntur  nuptix  ,  fed  iure  ciuili  alicer  quara 
pontificio,licecinplcrifqueintcrvcrumqucconueniar.  Narn 
Inprimisincer  fratrera  ac  fororem  vrroquc  iute  prohibetur 
rnatrimonium,ficutinterpatruumfiueauunculum,  &  fra- 
tris  velfororis  filiam.l.  nemini.  Codic.  de  nupt.  Ac  dc  fratriS 
quidemfilianon  ducenda,  promulgatam  olim  fuifle  legem 
a  Nerua  Imperatorc,Dion  audtor  cft:  anre  cuius  terapora 
id  raoribus  rcceptum  potius  j  quara  ccrto  iure,  legibufque 
definitumerat  ,  idcoqucitahmactimonioplxriquenonab- 
ftincbant.  Illud  etiara  fot te quofdam  mouebat,  quod  Sena- 
tufconfuItoClaudiiccmporibus  fadlo  mactimonium  huiuf' 
modi  permiflTum  fuifle  iriccliigerent.  Sic  enim  de  Claudio 
fcribitTacituslibr.ii.  qui  Agrippinam  fratris  filiam  ducere 
cupicbat:  Ncc  Claudius  vltra  expe(5tato,obuium  apu J  foruitt 
prxbctfegtatancibus.Senatumqucingtcflus  dccrctucn  po- 
ftulat.quoiufteintcrpatruosfratrumquefilias  nuptix  etiam 
in  pofterum  ftatuerentur.  Ncque  tamcn  rcpertus  eft,  nifi 
Vnus  talis  matrimonii  cupitor ,  Talledius  Seuerus eques  Ro- 
manus,quem  plxrique  Agcippinx  gratia  impuUum  f^erebant» 

X     4 


i48 


Franc  Vuarem  Comment. 


Priterea  ficut  fratris,  velfororis  filiamvxorcm  duccrcnon 
licet.ua  ne  nepten»  quidem  fratris  vel  fororis  qu.s  duccre  po. 
tcft.dia.l.e. nemini.  Cm,ucnt»,fibamvxorcmd»ceremnlt- 
m,niq,ic ei.u  neptempermitnwr,  vt luftinianus  ait  libr  i .  In- 
ftitut.titu.de  nupt.  Idemdicendumvideturdeomnibustra. 
tris.fororilvoliberisininfinicum,  ficut  in  Imca  redta:  quo- 
oiam  patruus  vel  auunculus  his  omnibus  liberis  loco  pareDtis 
eft.l.iororis.deritunupt.  Incer  confobrinos  lure  ciuihpro- 
hibicum  non  eft  matrimonium.f  duorum.  Inftitut.  dc  nupt. 
quamuis  Tacitus  libr.  .2.  innuat  olim  Roma:idpcrm.flum 
nonfuilT:.  Necdefuntexemplaapudprifcosauaoreshumt- 
modiconiugiocum.  Sed  ius  pontificium  hanc  coniunaio- 
nem  vetat,permittitquc  tantum  iis,  qui  vltra  quartum  gra- 
dumdirtanta  commuDiilloparcntc.quicaputcft,  &  ongo 
cozutionis. vti iam diximus.cap. vltim.de confang. &  attin. 
Sc-.i  &  quorundam  Impcratorum  legibus  idem  quod  mte 
poiu)ficio,deconfobri.iisconftitutum  aUquandofait.  Gu- 
ius  rei  vrl  Sext.  Auteliiis  tcftis  cft,  qui  Theodofium  ait  tan- 
tumcontinentix  &pudori  tr.buille,  vtconfobrinarum  nu- 
ptias  vetuerii.  Cur aute  n  fororis  neptem ducerc.perinde ac 
confobrinam  non  liceat  iurecinili.quxripoteft.  Nam  pari 
gradu  diftat  vtraque  ab  co .  de  cuius  cognatione  qusritur, 
nempequarto.  Etfatisconftatcxiamdidis.neptemiororis 
fili,E  loco  eire  fratri.conlobdnam  confobtino  non  xque.Fra- 
tres  enim  parsntum  noftrorum  nobis  vice  parentum  lunt. 
.    Qu  i  racioue  matectcrain  m  ^gaam  iure  ciuili  prohtbemur  v- 
xorccHduccre,  quamuiseiquarto  graduanobisdftet,  non 
minusqaacnconlobrina.§.iiemara  tam.  Infticut.de  nupc.l. 
peradopdonem.dericunupc.  Eiquoconfequitur.regalam 
pontificiamnonfimpliciter  accipiendim  clTe:  Q^noto gradu 
remottord,ffertacommu»tftiptte,^t.  cap.  vltim.aeconla.  g. 
Mc.Wt.  QuEregulaoftendit.cumii,  deqaorum  coniunaione  agi- 
*''  "'■    tar,in«qaaliter  diftant  ab  co,  qai  cognationis  caput  eft,  iutti- 
^"^-       cere ,  fi  vnus  eorum  qmnco  gradu  diftcc ,  quamuis  alter  in 
quarto.autteruo.fccundovegradu  fit.  Ea  fiqmdem  regula 
nuhivideturicaaccipicndaerti.nifiaker  tam  propinquusfit 
commum parenti,  vt  vno  tantum  gcadu ab  co  diftec :  qao  ca- 
fuabrtmere  debet  ab  eorumnuptiis,  quorum  vcluti  parens 
q.ioJammodocffeintelligicur.vt  ante  admonmmus.  Non 
euim  vi  Jecur  canon  pontihcius.vccanque  verbacius  genera- 
lia  fint,  hanc  cafum.m  quo  fpccialis  qusdam.ac  fingularis  ra- 
tioeft,comple<ai.  Qu;id  &  Hofticnhs  clari  nomin.s  lure- 
confultus  redamamibus  fere ca:teris,ceafuit.in  cap.  quod di- 
leaiadeconfang.&affinit.  Qupdfiverum  eft,  nonrainus 
abneptem  lorons  mex.  quam  fil.am.aut  neptcm  eius  ducerc 
prohibeor  iure  poncihcio,tamet  fi  abncptis  a  patie  mco  quin- 
que  cradibus diftet.  I Jcmque  de  abamita mea, aut  abra iter • 
tera^diccndum  eft,  quas  ego  vxores  ducere  neque  .,  quod 
matrura  loco  mihi  fint,&:  inter  me,  qui  fum  remot.or,&  ata- 
uura.qui  noftrz  cognationis  origo  eft  ,interuallum  quinquc 
gfiduminterceda^  Namcanon  pontificius  hcatdeparenti- 
bus  ac  hberis  non  intelligitur.i  ta  nec  de  his,  qu.  pacentum ,  li- 
berorumquelocumtenent.  Dealiisverocognatis  omn.bos 
alatereconiun(5lisaccipidebet.  Quodfiquis  fotte  conten- 
dat  lacius  patete  canonis  vetba ,  quam  vt  interpretationem 
hanc, exceptionemqucadmictant, is vclim  conhdcrer, pon- 
tificem ,  qui  regulx  audior  eft  ,  in  eadem  conftitutione  de 
qaatto  grada  loqui ,  vt  vcl  hinc  apparcat ,  rcgulam  de  eo  tan- 
tum  gradu accipiendam  eflTe.aut  alio gradu ,  in  quo  fi t  eadem 
^  ratio.putatertio,autfecundo.  Namfivnuscorum,dcquo- 
rum  coniundionc  agitur,in  primo  fit gradu  tranfuerfo ,  altec 
in  quinto ,  ratio  longe  diuerla  eft .  vt  latis  peripicuum  eft  ex 
iis,  qnxiamanobisdKaafunr,  Nec  vero  hominis  eft  redo 
iudicioprxditi.fiquid  parumcommodcfcriptumalicubide- 
ptehcndat,idcalumriiari,&adfenfumahqucmabfurdum,& 
a»i>ence  fcnteniiaque  auftoris  alicnum  detorquere.   Alio- 
qni  ne  reprehtnfionem  quidem  luftiniani  regula  poterit  ef- 
fug^re,l\ibdc.  denupt.libr.Inftitur.i.  Cutu  fihamdacerev- 
xoremnonhcet,nccetMneptempermutitur.  Filiam  etenim  aui 
mci  mihi  duccre  non  licet,  atciusneptcm.quiconfobdna 
mea  eft.licet.  Vccum  luftiniani  meatem  raagis,  quam  vciba 
eialdemintuetideDemus.quihoc  proculdub.o  lenht:  Sicu- 
iui  filia m;hi  hlia:  loco  hc,  vt  eam  ducere  non  pofium,  nec eius 
ncptem  ducere  poceto.  Saadent  ergo  vcrba  confticutionis 


ponnficis.vrrcgulam  interpretatione  rcftringamus:  fuadef 
&  ratio,  ne  ahoqui  ius  ciuile  mitius  quam  pontificium  in  pro- 
hibcndiscognatorumnupriiscompcnatur.  cum  lucedarius 
fit,  pontifices  nihil  aliud  hic  fpcclafle,  quam  vt  iurisciuilis 
imraodcracam  (vtquidemcrat  eorumopinio)  nuptiascon- 
trahendi  liccntiam  cohibcrent  ,  &  teroperarent,  dic.  cap. 
adfedem. 

HadkenusdeconfanguJnitate,  propter  quara  prohibetur  Dt„fi. 

,   mattimonium:  nunc  de  affinitatc ,  qus  matdmonium  quo-  »"««. 

queimpedit,  vidcndum  eft.  §.  afEnitatis.  Inftitut.dc  nupt. 

Ncc alia  videtur  prohibi tionis  ratio  in  .; ffinitatc ,  quam  in  co- 

gnacionc.  <i^ffinesaittem(iaqmtMode(iiaas)ptntviridy- 

xoris  cognati ,  didti  ab  co ,  quod  duac  cognanones,  qux  diucc- 

farintcrfefunt.pcrnuptias  copulantur,  &  altera  ad  alterius 

cognanonis  finem  accedir.I.  non  facilc.de  gradib.  Hmc  affi- 

nitasiTheophilolib,  z.  Inftituc.ntu.dcnupt.diffinitur.Tro- 

pria<juadamperfonarum<]ualitaSi^ntcitra  cognattonem  nohis 

per  nnptias  coniunguntur.  Nam  vin  &  vxons  cognati,  licct  in- 

terfe  nuUo  coguationis  vinculo  colligati  finr,  tamen  akrra 

cognano  alccd  affinis.id  cft,  vicina,  contermina,pro:;imaqne 

eft.  Quod  igitur  Modeftinus  ait :  j4ffinef  ejfe  vtri^vxoris 

cognatoi,  de  omnibus  cognatis  hinc  indc  accipiendum  cft: 

quosinuiccm  affiDcscflequi  negant,  vciba  Modeft.ni  vio- 

lant.atquecorrumpuncvcrius,  quam  interpretantur.  Intec 

eos  autem  prohibetur  matrimonium  ctiam  iurc  ciuili,  qut 

pireatura,liberorn.nquelocohabentur,cuiufmodifuntfo- 

ccr  ,  focrus,  gener  ,  nurus  ,  vitricus ,  piiuignus  ,  nouerca, 

d.d.  1.  noa  facile.  di6t.  $.  affinitatis.  eademque  Gftaliarutn 

haiufmodiperfonatum  rado.  Sicur  cnim  noucrcam  prohi- 

bemurvxorcmducere.ideft.patiisvxorcra,  ira  cdam  aui, 

proaui.aliorumveafccndendum.  l.adoptiuus.  deritunupt. 

Etquoddefocru  didtumeft,  id  eft,  vxoris  matrc,  idein  de 

vxorisauia  intcllig^mus,  &  ceteris  in  infinitura ,  ex  quibus 

vxor  defccndit.   S.militer  prohibito  cura  nuru,  id  eft,  filii 

vxorc,  matrimonio,  cumnepotis,pronepoti$,aIiorumque 

defccndendum  vxore  ptohibitum  intclligitur.  Sed  &  cuiii 

nepteautpronrptevxodsmea:  non  minus,  quam  cum  efus 

filia,  quipriuigna  mea  eft,  matdmonium  prohibctur.  dic. 

l.adjptiuus.l.  Arifto.  Quidde^euiro,  id  cll,  matiti  fratrc, 

aliifve  huiufmodi  affinibus  diccmus  ?  Et  fane  in  Pandcdia- 

rucn  hbris  interdiaas  efle  talcs  nupnas  non  rcpctio ,  fcd  intcr 

eos  tantum,  qui  parentum,  liberoruroque  loco  habentur: 

did.  I.  non  facile.  d.d.  $.  affinitatis .  fed  legibus  quorundain 

Imperarorum  ,  quac  in  Codiccm  luftiniani  rclatai:  fjnt ,  ca 

coniuni^ioprohibetur.l.frards.I.  pcnult.  &  vldm.  Cod.de 

jnceft.  nupt.  Ncc  vlcra  eura  gradum  extenditur  prohibitio  iu- 

risciuihsintranfucrfogradu.  Et  animaducitendura  eft,  in- 

ter  cognatos  vxoris .  &  cognatos  mariti  matrimonium  intcr- 

didtam  non  efle.  Vndeinterptiuignos  matrimonium  rcde 

contrahitur.I.Titia.devcrbor.obligat.  lcg.  gencrali.  dedtu 

nupc.  d'.d.§.affinitatis.  Sediurc  pontificiociarius  aliquan- 

toidexpreflum  eft.cap.  quodfupcrhis.de confanguin.  Noa 

tamcn  rcde  qais  inde  coUegedt,  cognatos  vxoris,  mariti 

cognatisaffinesnoncfle.  Alioquinc  cognati  qutdcm  noftri 

diLcrenturvItracumgradamanobis  diftantesqui  matrimo- 

nium  non  impedit.  Nec  vcro  aliter  locud  funt  iuris  duilis 

auftores  ,  quamuis  ceteri  a  proprierarc  vetborum  rccedcre 

fibipermifeiint.  lusautempontificiuma  ciuili  iurc  hocdif- 

fert,quod  iure  ciuili  pcr  iuftas  tantum  nuptias  contrahituc 

affinitas:  dift.l.  non  facile.  iure  pontifido  folus  coitus  abf- 

quemacdmoniofufficit.  dtu.de  eo,  qui  cogno.  confanguin. 

vxo.  Ncc  co  mouep.H.r,quod  liberis  parentum  fuorum  con- 

cubinasducerenonlicetiufcciuih.  1.  ^.Cod.dcnupt.   Hu- 

iusenimprohibidoniscaufanoneftaffihitas  vlla,  fed  honc- 

ftas  potius,qu2 in matdmoniis  raaxime  fpedtad  iblct.I.  fem- 

per.de  ritu  nupt.  Pritcrca  sffinitas  ,  quse  contrahitur  pcc 

corumnuptias.quia  latere  nobis  coniungantur,  iure  ciuili 

vltrafecundumgradum  Mnptias  non  impedit.didl.l,  fratds. 

Cod.deinccft.nupt.  Atiurepontifidointeraffincs,  ficut  & 

intctcognatosvlqueadquartum  gradum  nupda;  prohiben- 

tur.cap.  non  debet.de  confang.  &c  affinit.  Qupd  autem  ait 

Modeftinus:  affitt'tatfin»/iosgradiueJfe,dic.\.  non  f.»cile.  vi- 

detutPauIoadaetfan  fubeodcmdtulo,  qui  Iurifc<.nft<lii  ejfe 

«ti  cognatorum gradm  (S  affimum  noffe,  lcg.  lutifconfultus. 

Veriiin 


Jn  Tit.  Solutomtttrimomo, 


Vtriira  ita  acdpiendutneftdidum  Modeftini,  nHllostjfettf- 
fir.uiitugradi*» ,  fcilicctalios  quarti  cognationis ,  feu  conlan- 
gainitatis.  Nam  C\  quiratur  quoto  gradu  affinis  fic  Titio 
5cmpronius,quivXoris  Titiicognatus  eftjinlpidendumeft 
quoto  gradu  cognationis  diftet  ab  vxpre  ,  velquoco  gradu 
vtcrquc  diftet  a  communi  patente.  Necalius  inccr  iplbm, 
«cmaritum  affinitatisgradiiserit.  Itaqupfratervxotismex 
«.ffinis  eft  mihi  in  lecundo  gradu  ,  confobrinus  ciufdem  in 
quarto:quia  cotidem  gt adibus  diftant  ab  vxore:  idquc  fccuti- 
^um  computationem  iutisciuilis,  dequa  antc  dilieiuimus. 
Nam  quia  frater  iurepontificio  dicitur  elfe  in  primo  gradu 
cognationis ,  eo  quoqj  iurc  in  prirtio  gradu  affinitatis  clie  di- 
cetur,  ficut&confobrinus  infecundo.  Illudintervtrunquc 
iusconuenit,  qucdiponfaliafola  plirunque  mattimonium 
impcdiunt.licecnullus  accelferit  concubitus  ,  acncnupciae 
quidem  contracftacfuerint.  Ethoc  impcdimencum  pciblica: 
honeftatis  vulgo  dicitur.§.fi  vxor.Iaiftic.de  nupt.  c.  (poniim. 
defponf. 

^'^f.-,  Sed quarftio cft,  an iurc  diuino  prohibcatui:  frateC  vxo- 
j,.,/  rem  fratris  dacerc  ?  Quam  foperioribus  annis  difputacam 
tmdi.  meminimus  in  celcbrionbus  GaJlis  noftrxgymnahis,  po- 
•«'»-  ftulante  id  Henrico  v  1 1 1 .  Anglorum  rege.lsenimCacha- 
'*/'•'' rinara  vxorcm  fuam,  quiFerdinandi  Hifpaniarum  regise- 
r3tfilia,di™>^rere,  acrepudiatevolebat,hoc  praetextuquod 
prius  Atdlurofratri  fuo  nupta  faerar.  Confulcbatque  cru- 
ditosTheologix.&iurisdoiftores  bumid  fibilicerer,  &an 
jurisdiuinicafitprohibitio,  contraquampontificis  Roma- 
ni  audoritas  non  valeat.  Ac  loannes  quidera  Baprifta  in- 
-«cp.ille  legicurHcrodcm,quodfracrisiui  vxoremhaberet. 
Sed  eamamatito  adhucviuo&  fiipetftiteabduxerar,vtplaE- 
rique cxiftimant.Macth.cap. r^.Lex mofaica  aic :  Enm  t^ni v- 
1  sm fratris fni  d(ictt,rem  illicitamiac  tiefartamf-tcere.  Lcuitic. 
cap.io.  eademlcxvulc:  Sifrater deccjferit linefilio^vxoreme- 
iwfi-4trii  juperfliti  nubere ,  vt  demortutfemen  fufcttet.  Deu- 
ter. ij.  Qiit;  duocapita  confligere  videntur,  iedeaficin- 
terpretantuc  Theologi ,  vc  gencri  per  fpeciem  derogetur: 
quod &  in  iure  ciuili  plaeiunquc  accidit.Verum  lcgi  Molaics 
tanquam  iuii  diuino  hodic  non  fubiiciraur  ,  nifi  quatetius 
priceptum  aliquodnaturalecontinet.cuiuimodinon  vide- 
turhocpracceptum  efle,  fedpolicitumpocius:cuiusgratiam 
faceicpoffunt  obmagnamaliquam  vtilitacemvcl  neceffica- 
tem ,  quorutil  de  ea  re  audoricas  eft.  Nam  alias  nullocafa 
'Oef»»<  fcancconiundlioncm  Mofcspermifiurasfuic.  Decognatio- 
'iv  '"^ncpcrad3ptionemcontrad:?,quamlcgalemvocan%cradant 

■  ^^  '  '  miis  ciuil  s  audtores  ,  docencque  quemadmodum  ob  eam 

matriinonium  intcrdicatur.  ieg.adoptiims.  leg.  per  idoptio- 
'■  nem.dcricunupr.  &extattitulu$in  voiumint  Decretalium 

■  de  cognationc  legili ,  fid  ea  rcs  alibi  plcnius  a  nobis  traftata 
'•  eft.Eft&aliudgenuscognationis,quamfacram(pintualem- 
^  queappellant,  qux  prcptcr  faaum  bapciftcrium  concrahi- 

?»'*  cur.  HancfcioThcologisrcecntioribus  pirumprobati,  fcd 
'^''  capritervctcrescanoneslegum  noftrarumardoritatccon 
■  firmatur,&  matriir  onium  impedir,  leg.  fi  quisalumnam.  C. 
denupt.Acfortaftishicprohibitioantiquitusinviumvcnir, 
qacd  magnum  quoddahi  viiiculum  neceffitudinis  videre- 
turfolcnnis  illa  fufccpcio  in  facra  ablutionci  fdqne  propter 
rngenrem  alfFedium  crgareligionem  ,  qui  fercin  ptifcisho- 
miiiibus  confpiccbatur.  Itaquc  mirum  viderinon  debetj 
ficaufa  propagandx  ac  diireminandx  charitacis  interhomi- 
ncsmatrimoniacumiisvecirafint,qniiamfatismagn3,ardta- 
■quencccfiitudine  coniundlicrcdebantur ,  vtdenaturalico-' 
gnatfont  (upra  diximus.Sunt  &  alia:  perfons ,  inter  quas  nu- 
ptia:  inutiliter  contrahuntur  »  vclutiimpuberes.lcg.  mino- 
Tem.de ritunupt.  qucstameniuspontificium  coniungiper- 
m1ttir,pacis  &  publics  quictis  cauia,  vt  fere  fit  intcr  principes 
hoc tcmporc.  cap.2. dc defponf impub.  Nam grauiffimi cu- 
hifqucbelli ,  ficutcomocdiaf,  exitumeftealiquod  mactimo- 
nium  quotidie videmus, &  experimur.  Cum  pcregrinis quo- 
que nuptia? prohibira:  funt.  §.  i .  Infti.dc  nup.  Icaquc  cum  an- 
ctllisncnconfifticmacrimoniumiurcciuih.l.cumancillis.Ck 
dcnupt.fediure  pontificioratum  habctiir.cap.  i.deconiug-. 
feruo.  Prartcreaintertutorem,curatorcmque&pupillam, 
fiue  adulram  oracione  Diui  Marci  y  qua:  Scnacufconfuho 
confirmata  eft ,  ptohibicum  eft  tnauimonium .  Peiiculum 


i4# 

enim  cft,necircurr,fcribaturpuella  abiis,quirationcs  red- 
dere  compelluntur.l.libcrtum.lcg.  fi  quiS  tutor.de  licu  nupr. 
Noneftigiiur  matrimonium,quod  ita  contradum  eft,  & 
practer intamix nocam , quam  lubic  cucor,  vel  curat or ,  cxcra 
ordinem  etiam  cocrretur.l.non  cft.lcg.libertum.de  ritu  nup. 
Et  notanaum  eft,wf  tutela  ^mdemjiniia ,  ratimtbuf^ne  reddi- 
tupojfetutorem  tale  matrimomtim  contrahere p.nte ccnflttutur» 
tmpiu  4ttatt4.^t  Papinianus  ait,l. quanquam.de  ritu  nup.  £/?- 
^uehoetempw  j.y.hnnorum  ,stzT^\iA  Pauliilegiiuriniiscodi- 
cibus.qui  cmendacioreshabcncur.l.  noneft.deritu  nupcia- 
rum.  Sed  Valccianus  rcicripco  quodam  fuo  tempus  i  ^ .  an- 
norum  cum  vtili  anno  dcfitiiuir.  I.  fi  patris.  C.  de  incerdi.ma- 
trjm.  Ic-iquemihifufpcdacftcaPauhleaio.  Nam&abca 
dilcrep  .c  cxemplar  Florcntinlim  ,  nifinos  fefcUcrint  typo- 
graph',inquolegicuric?.&c.   Quarfituracft,  anoracio.quac 
dc  minoris  cutacore  loquitur  ,  ad  curatorem  vcncri  bo- 
liiique  datumpertincai?  EcTryphoninusproptcr  fimihcu- 
dincmrationis  hocadmicccndum  'e(reaic.  Namhicquoque 
iationcmredJcred:bet.l.pen.deritunupt.Quarationeh2E- 
redi  etiam  tucoris ,  quamuis  extraneo ,  huiufmodi  nupciis  in- 
terdicitar.l.libcitum.deric.nup.  Hinceciam  perfpicuum  facis 
eft,  cureademorarionc,  fiae  Sinaci.fconfijlto  prohibearur 
tucor,vclcuratorpuellamhliofuoiungere.d.l.non  eft.  Ide- 
nim  S.C.  expredum  cft.quodiuris  iaterpreratione ad  nepo- 
tem  quoque  tutoris  porrigicur.l.fenarufcodulco,  Ncc  valde 
obfcurum  eft,hac  ratione  perccpta,  cur  tutor  filiam  (uam  pu- 
piilo  collocarc  noprohibcacur.d.l.libertura.Puella  fi  quideni 
poceftati  marici  quodaramodo  fubiicitur  ,  vtvix  iurisfuicf- 
fevideatur,  maritusnonfubiiciturvxori,  neceam  reformi- 
dat.  Sciehdumaucem  eft,  perpecuamnon  cileprohibicio- 
nein  Senacufconrulti,ledquidaniab  eopropcer  bouum  Sc 
arquumexcipijVeluci  cumhliaapati^etucori  velcuracori  de- 
Iponfaca,velccftamencodcl^inatacft.lcg.cucor.l.non  cR.de 
ricu  nupc.l.fi  patris.C.deinterdi.raacrirn.ltcm  cum  a  principe 
citra  fubreptionem  vllam  venii  impctrata  eft.l.fi  cu:or.  Cod. 
de interd.matr.  Nam  confticutio  de  nupciis  cx refcripto  nort 
percndiscunclocum  nonhabcr.  Cod.fi  nupc.exielcripr.pet. 
Addcndum  &  illud  eft  exTiyphonino :  Siauua  tuieUmgerai 
neptn  exJiUo  emsncipato  nate ,  enmnyoti  ex  alterojilio  coiioca- 
re  eam  pojfe,  quoniamparii  affeUionu  cnufafufpicionemfraudul 
amouet.k^. non folum.de riru nupt.  PUraquealiaadotafo- 
neinhancpercinentia  excantli.bti:.  dcc^tunupr.&C.dein'-' 
terd.matriin.did.l.nonlolurii.l.  fiquistucor.Sednonadj.i 
difficilcra  ca  cxplication^m  habent .     Simjlis  eft  tutoti  vei 
curatori  is,  qui  in  prouincia.officio, (eu  magiftracu  f  jrgirur, 
necporeftraulierem  prouincialem  domumd  jcere.aut  d^- 
centifilioconfentire.l.  fiquisofficium.l.quiinprouincia.de 
ritui}  iptia.  Qupdfivi,errorc,acminisvfiisinea;e  dfpce- 
hendattir,pGEriaa^ucrfus  eum  ftarutaeft  coftitucioneThco- 
dofiana,  quavelconacus  folusplefticur  ,  lIcsttesefFedluril 
non  habuerit.tit.Cod.fi quaprsd.potcft.  Hincconlequens 
cft,  natrimonium  non  tenere,  quafi  aduerfus  legura  piscci 
cepcainitumfit.l.prifedus.dericunupt.Qupdeftaccipicn- 
dum ,  nifipoft  depoficum  officium  in  eadem  voluntace  pcr- 
feaerent.l.cos  qui.de  ritu  nup.l.&  fi  contra.C.de  nup.  Vcte- 
rcmtamen  fpon(aminprouincia,quamqu;sadminiflrat,  v- 
xorem  duccre  poteft.did.Ieg.fi  qmsofficium.dericiinuptiav 
Nec  filias  fuas  in  eadem  prouincia  collocare  prchibecur, 
propcerca  quod  verifimilsnon  fic,  filiam  inuico  obtrudere 
vcUe  ,  apudqueraraalcaccipiatur.acvclutin  quandam  fer- 
uitutcra  redigatur.  did.  1.  fi  quis  officium.  Ac  tametfi  tribu- 
nij  mihtefque  hacprohibitione  legiscontineantur  ,  tamett 
qui  in  patria  fua  mihtant  ,  excadem  prouincia  rc(5te  vxo- 
tera  ducunt.leg.eos  ,qui.  de  titu nupc.Sed  quiiicur  an  fi  ma- 
ricus  ,  qui  talem  vxorera  duxic,  quicquara  ei  legauerit  te- 
ftaraento  ,  idabca  auFcrcndum,  &fi(co  vindicani^um  fitj 
nccne.   Qua  in  rc  videtur  Papinianus  a  Scsuola  diftentirc; 
Vcrura  inter  cos  nuUum  oranino  rcpcritur  diffidiura,  fi  v- 
triufque  vcrbapauloaccuratiuscxpendantur.  NamScaeuoIi 
fub  titulo  de  vfuKudu  lcgato  gcncralicer  tradit:5/  «r«w,^«# 
iJlicitum  matrimenium  contraxerunt ,  alteralteriejuidpiamle- 
gauerit,inuttU  legatumejfe.  I.  vxori.  Nara  in  pccnam  coruni 
conftitucuraefl,  vttanquamindignisaderapcum  idlcgatutri 
fifco  ac<|uitatiu.  At  Papioiauus  cum  aliquot  aliis  prudeacibul 


nonobtineac ,  qui  vct.tas  nupt.as  «^«""f^^"^^^^ 
,uac,vtputapuella.qu.turon^aacprou.^^^^^^^^^^^ 

Cod 


,„...e..cl=:s^;'.«-jfr°s 


xoresji- 
inul  du- 
ccre  olim 
fermif- 
frm. 


nminimeauiatoiiu^u..wv.  .--^-  ^ '  ,  :  tra.  Cod 
1. .  .de  h:s.qmb.vt  indig.l.vlt.m .de  »^g;;  "  '^^XUs  non 
de  inccft.  nupt.  In  .T.acri.nonns  ^»^71^"°""^^^^^^   ,atio. 

nunquam  d.^niratis  ,  «^o^'!'"'^?."^^"  rabieSfqucfe- 
Vndl  ampl.fl1mi,clar.ffirnique  v>">ma«.ab^<aalq^^^^^ 

minasdurerevxoresproh.entur.e^^^^^^^^ 

ceft.  nupt.  Ac vetus  de eare  extai lcx  ^^    j^, 

„e  1  lcnatoris.l.adiuo.l.obteruandum.l.palam.  Notandum 

fa^eScmatrimoniumhodie  racum  i"  -tra^^^^^^^ 

bus  ,  ficuc  &  incer  cucorem  ac  pup.Ham,  ^l'^^1"^^!^~£,. 
perfonas.dequibusancediximus.nterquasnoncanone^^^^ 

Lfiaftici .  redconfticucionesciu.^s  o'' ^''^  ^"/^^'^^^^^^^^^^ 
tionemmatrimon.umprohibencPanor.m  rub.de  cognaeg. 

icemis.qui  vxoremvnrmhabec .  ^^^^^'^1^^^^ 
Ha;cenimpolyRamia&  pricorumed.6l.s,  «'/"P""T'" 
„"ororu./lef  simproLur.l.^.deh^  q^n.^^^^^^^ 

quoodamlac.  qua  vxores  duasfimul  ducere  p«b^^^ 
Socratesinh.ilori.eccleh.  Sed&  Suecomus  ^"'bu^^^^^^^ 
C.raremal,quandolegemferriiuflale  vcvxo    sbbe^^^^^^^^^ 

oua.rendorumc.ura.  quas ,  &  quoc  ^"''^'•^^^^'^"'Xarn- 
cerec.Addequodmor.busmultarrm.genuum  populo  am 

que  polygamia  h.EC  recepta,probataque  eft .  idque  <^uk.s  e^^ 

LfJis/e^monftrat  Tiraqaellus  nofterm  l^S>b"S  co^nub.a 

Lbus.Nec dubium  cft ,  quin  fanaiftim.  ^"''^'^;  ?/""  ^. 
damapudIud^ospolysamifuerinc.c.recurrac.can.oto^ 

tur.;  1  quxft.4.  Ac  plsrifque placec ,  Paulura  noftr^  rehg^o 

n  antc1lgna.mm, Lncll,er^acemepifcop.scancurna^^^^^^^ 
revoluifle,cumepiaopumvniusvxor.sv!rume(reoportete 

fa.bic.  QiLod fi veru eft^imicatuseft in ea re mote ^gypno^ 
r am  vid^poteft ,  apud  quos  plures  h„^ere  vxores  hbemm 
cuiqueerac,excepcis(acerdot.bus  ,  vc  Diodorus  au<ao[  ^ft. 
Sed  de  ea  ce  quid  cenlendum  fir,  loco  magis.doneo  craaaca- 
ri  fumus.  Cene  noftri  iegislarores,qui  (e  Chr,ft.anos  P^^^^^^^^^ 
banrur,hancpolygamiammagnoperefemperexccr«uuat. 

Ac  vchem  snter  eis  placuit  illud  Euripideura: 

Oiiliim'  af)  S)iv/Att 

Eriilad: 
^  Auo7\iyjJJdiiu7\iou^'tvtu>'"ifi)S^' 

Ta.r.etfi  autem  pofterius  matrimoniutr.  pro  nallo  ha- 
be.uur,vc  iam  diximus,camen  ob  errorem  iufturn ,  &  bonain 
fidemalceriuscon,ugam,fi!.jexeomatnmon,ofufcepcicen. 

(encuriuftiacleg!ii.ni.  conftitucione  pont.fic.a.  cap.  cxte- 

D.^^«.  n  ijifil.fij,tleg.  Pofttemolocodeiisqu.anupt.as.cerar, 

""'"'^    videndumeft.  Etlatis  conftacnec  (ecutidas,ncccerc.»snec 

""'"'•    vherioresnupcias.iure.quovtimurciuili.  ^««"fi^^";'": 

ceriiaasefl-e.c.qiud  fi.  ji.q. , .  VerumHacmenopuluscumf- 

quam Imperaco..:^  Conftitutionis memin.t,quaquartinu- 

pr-,^damn.mtur,proh.benrurquehoccolore,quodlegid,ut- 

n.Trepugnem.!ib.4.tic.7.  Sanemulierquxmtraannumlu- 

ftas  (Lmdo  nu pfir,iure  ciuili  no n  modo  notatur  infam.a .  . 

i.l.l,berorum.dehisquinot..nfa.  Acveter.scu.ufdamleg.s 

deearememin.rPlatarchusinAnconio:quolocodenupt..s 

Antonii  &  Oaauiar.qui  (ororerat  Cxfar.s, loqurtur.  Ea  ve- 

to.quxl.beros  fuftal.rex  pricremariro,  neexafloqu.dem 

lagubriannoimpune  nubit.  Naminpri.nis  qu.cquidapr.o- 

re  mariro  quacunque  ex  caufa  pcrcepit ,  id  hl..s  pr.ot.s  matri- 

xnonii  inintcgrum(eruarecogicur.l.fo£minx.Cod.de(ecun. 

nup.Itcm  (ecundo  viro  amplius  darc  einon  hcet,doi,s  vd  cu- 
iu(runq.iedonac.onisnominc,quamvnifiliorumpr.m,ma. 

trimomj ,  cui  minor  portio  data  vel relifta  eft:idque ct,am  .n 

viro  ad  fccun  Jas  nuptias  tranfeunteconftitutum  eft.kg.edi- 
aali.C.defecun.nup.Scdquiamagnalcgii.conftitunonutn. 

que  vatie  tas  hic  repericur.diligencer  euolucnda  ac  lalpicienda 


jTyanc  ^uareni  Comment. 

funt  .qushacde  re  luftinianus ,  tamin  Codice  fuo,  quimia 
volumine-n;»».«p^.fcriptareliquir.Nobisen,niadaliaprope- 
rantibus  h^c  leuiter  attigifle,acque  indicaflc  fatu;  ell.IUud  ca- 
men  pricermicccndum  hicnonvidecur,  quodvulgo  crad,- 
tum .  recepcumque  eft ,  poenam  infamis ,  &  ahas  hu,ufmodi 
iurcponcificio  muliericondonari  acrem,ct,,fedeas,quiad 
filiorura  comraodumrefpiciunt,  laluasmanere.c.Ylcdefc- 
cun.nupt. 


D 


E    DOTIBVS     ET    DO- 


T    I 


V    M      I    V    R.    E. 


1 

i 

3 
4 


Huius  tradatus  prxcipui  locihi  funt: 

Qtiidjttdos. 

Quomodo  dos  cotifiituatur. 
A  cjMibu»  confiitMntnr. 
QuUfit  cffehm  dotit  confiitutt. 

C  A  p.     I. 
^uidfttdos. 

)  V I V  s  veibi  fignificatio  varia cft.  Nam  &  do^ 
I  tesanimi,  corporifque  vulgodicimus,  &do- 
tespridiorum  nonfemelvocant  lureconiLjN 
*tinoftri.l.2.deinftrum.lcga.I.amifli.defivli' 
jiufHicautempcculiaremfignificationemha- 
bet  dos ;  acque  ica  diffiniri  pofle  nobis  videcur: 
Tecunia,^uam  vxordat  maritopro  onertbus  matrimonit,vtper- 
petuoapudeumr't,eiHfqttedominMfitt..Vtc\xmxwtihamh\z 
generaleeft.omnemque  remfiue  mobilem,  fiueinimobi- 
lem  compledticur.l.pecunii.  de  veib.  fign  .1. 1 .  C.de  conftic. 
pecu.Al.j  maluncius  docem  appellarc,  quam  pecun.am :  nec 
racionecarenc,quafuam  cueancuropimonem.  Sedha:fubci- 
licates  vixdigns  profedofunc ,  inquibus  nunc  excuticndis 
immoremur.  Ac  memini  Senecam  in  re  non  dilTimih  lunl. 
confultcs  lidere  hb.  (f  .de  benefi.cap.  s  ■  Iurifcon(ultorum,m- 
quit ,  ifti  acucac  nugx  func ,  qui  hxredicacem  neganc,  vfucapi 
pofle ,  fed ea,  qua in hzreditace  func,  tanquam  quicquam a- 

liud  fic  hireditas  quam  ea,qu2  in  hiteditate  funt.Nam  lurif- 
confultih3Ereditatemi«seflccontendunr,vtdocetTheoph,- 

lus  cit.de  reb.eor.lib.Inftit.  1  .Cicero,&  alij.qui  arguuas  ,n  de- 
finiendocontemnunt.pecuniam  dicerenondubitant,  qus 
mortealicuiusadquempiamperuenit,&c.  Illudmhciarinec 
dcbeo.nec  poflam,in  plirifque  iuris  difputation.bus  nonm- 
hil  referre,an  dos,fiue  hasrediras  ius  cffe  dicatur ,  an  pecun.a. 
Sedhic  fcrupulofitas  in  diffinitionibus  maxime  tug.enda 
cftvraliasadmonuimus.l.iurifgentium.§.  dolo.de  pad.Vc  11- 

eicurcrafliusac  planiusquid  ficdos  explicaremus,(sciusefle 
duximus.P^cKBwvetboquam/wwvci.cumpreicrc.mexem- 
plumhaberemus  veceruraiurisau»aoru,  quodfequeremur. 
Hic  cnim  apud  cos  (unc  frcquenciflTima,  dotem  dare,dorera 
iradere,dorem  reftituere ,  quse  non  nifi  de  pccunia  dotali  ac- 
cipi  poflunt.  Quifnam  autem  fit vfus  iftius  qua:ftion,s  ac  dif- 
putationis,aliasdocebimus.Qaodindefinitionedicitur:r- 
xorSic  accipe,  veUltus  eiw  nomtne.  Quod  cmm  alius  noftro 
dat  nomine,  id  quodam  modo  ipfi  dare vidcmur.  Ac  fi  patet 
pro  filia  dotem  dederir.ea  dos  profeaitia  dicitur.l.  profea,- 
iia.de  iure  dot.ahas  dicitur  aduentitia^v  t  &  Vlpianus  ,n  Infti- 
tutionibus  ait.Dicitut  in  eadem  diffinitione,  pro  onertbM  ma- 
trimonii-.aux  verba  cx  aliquot  iuris  noftri  locis  fumpta,  1.  do- 
tisfrudus.dciuredot.l.prooneribus.C.eo.tit.demonftrant 
fi  ne  matrimonio  dotem  cfle  non  pofl^e.l.^  .dc  iure  dot.Itaque 
dos  promifla  tacitam  conditionem  habec,  fi  nuptia:  fcquatur. 
l.ftipulacionero.l.docisfruaus.deiuredoc.  Hincetiam.llud 
confequitur.dotemnullamefle,  quacroarrimonij  oneribus 
non  feruiac.I.Iulianus:i.ftipulac!oncm.l.fi  is  qui.I.fi  pacer  mu- 
licris.de  iuredor.deindedicicur,w/><f>-/><rf«o<»;)«^<«'»A^idcft, 
quandiumacrimoniumdurauerit.Hoccnin^rerbuiinonun. 
quamiraaccipitur.cumidfubieaamateriapoftulat.I.i.deiu- 
te  do.l.i.pro  foc.Nam  foluto  matrimonio  dos  cxig.cur  ama- 
rico,vc poftea dicemus.In  excremadiffinitioiie  hic  vetba ad- 
fcribuncur,««/S,  dominmfiat,yt  inceliigamus  mar.tum,  quan- 
diumarrimoniadurat.doraliumterumdominumeflb.  Qh? 
de  te  maena  quiftio  eft,  &  in  vcranque  partcra  difpucar.  (ol,- 


Jn  T^it.Soluto 


ta.NamplsiifqjVidcturvxorempotiuscGnftantcmatrimo- 
aio  dominamdici  dcbcre,  proptereaquoddos  proptiumi- 
pfius  patrimonium  dicatur.i.deniq;.  de  minor.nec  liceat  ma- 
ritodotem  diffipare,  autaliter  eavti  quamfrugi  homincm, 
bonumq;parrcnifamiliasdeccat.i.(icumdotem.§.finautera. 
boctit.Hmcmaritu$,quithcrauruminuccicind«talifQndo, 
in  alicno  msgis ,  quam  in  fuo  inuenifle intclligitur.l.frudus. 
$.fi  fuadutu.infrahoc  tit.Pro  marito  autcm  ha:c  faciunt^qu^ 
fequuncur. 

I  Qupd  luftinianus  li.Inft.  x  .ti.quib.alie.lic.difercc  ain Mii- 
ritttm  prttdii  dotalis  deminum  eji,qtiamuu  id  altsnare  nopojfit. 
X  QuiaDiocletianusdemulietc  loquen5,qu2dotaleprs- 
diumveadidcrat:  Eam  non potuijfe  dominium  auferremarita 
rercripfit.l.fiprxdium.C.deiur.dotium.PaHlusfubti.adrau- 
nicip.c.i^.aptrteait: 

)  ConHantematrimoniedeteminlionumaritieJfe.X.  Lucius. 
Conftat,mari£umresdotalesvindicare,nonvxorcm.l.doce. 
Cdereivind.necdubiumeft,  quin  reivindicatio  competat 
domino.l.in  rcm.de  reivind. 

4    HisaddipolIent&aliaquicdamhuiufmodi.Verumhuius 

nodi expedicndi  gratia fic dicedum  eft :  Quamuis re  vera  do- 

minium  ab  vxore  non  rcccdar.tamen  vcilicatis  caufa  matitum 

dominum  cfle  intslligi ,  vt  fcilicct  vindicare ,  &  alia  quzdara 

exequi polIit,qus  dominorum  propria funt.  Hinc Ttypho- 

oiuus:  QHamHUi  (inquit)  tn  bonis  marittdosftt ,  mulierii  tamen 

^.d.l.quatriuis.dc  iure  dot.Nam  re  vera  vxor  domina  cft,(ed 

quia  macitus  quafi  quidam  dominus  cft ,  &c  pro  domino  plx- 

lunq;  habetur ,  iuris  fiftiune  res  dotales  in  bonis  eius  efle  di- 

cuncur.Ea  fiquidem  in  bonis  etiam  noftris  numcrantur,quo- 

rum  domini  non  fumus ,  fed in qux ius  «juoddam  ahud  nobis 

competit.l.bonorum.dcvcr.fig.  Ethxcquidempiignatiura 

veluti  locorum  conciliatiocxluftiaiani  conftitutione  fumi- 

tur.cums  hxc  verba  fuot:  /«  rebtadotaUbtts^liMe  mobiUbiu,fif4e 

immebtlibiufinfe  meficntibtu,fitame»  exifiant,(ittedfltmat<t^(i- 

»t  tnitfiimittitfint,mHlterem  tn  iis  vtndicandis  omnehaberepote- 

fiattm  pofi  dtffolutHm  matnmoniH  tHbemw,  ^  neminem  credi- 

torHmmarittftjHianttrioresfHnt ,  pofiefibt  potiorem  eaufamtn 

iiiferhjfpetl}ecam  vtndicare,  cttm  endem  res,  ^  ab  inttto  vxorit 

fHtrtnt,  (^  natnraltterin  eitu permanfertnt  domtnie.  Non  enim 

^HodUgHmfubttlitatetranfituf  earuminpatrimoniHmariti  vi- 

deaturfiert,ideorei  verttasdeletavelconfufaefi.  Volmnttittiicfj 

tam  tn  rem  aSione,  ^uafi  tn  huiHfmodi  rebtu  prepriis  habere ,  ^ 

•  hjpothecartaomnibm  anteriorepoffidere,  vtfitteexnatitraii  iure 

tiufdem  mHlterii  rts  ejfe  intelligantur,  velfecHndii  le^HmJu  bttli- 

tatem  admaritiJitbfiantiamperHeniJfiper  vtrang^  viamfiue  in 

rtm  ,fiHe hjpothecariam ,  tipleniffime  confulatHr.Ex  ;am  di(ii:s 

planuiB  latis  ac  per^icuum  eft,paraphcrra,id  clt.qua;  prxter 

dotem  vxor  in  inaciti  domum infccc,&  ea iccipic,  vc  M.  Caco 

lcgem  Voconiam  (uadcns,dicebac,a  dotc  muUum  diftsi  e ,  !i- 

cet  corum  adminiftracionem  incerim  habeat  matiius.dum  v- 

xor ca tepetete  volueric.  1.  fi  ego.  de iure  dot.  1. hac lege.l.vlt. 

C.depa<^tisconuen.l.matitus.adleg.Falcid. 

C  A  p.     II. 

^^uomodo  conjlkuatur  dos. 

COnftituitur autcm  dos  non  tantum  ftipulatione,  fed  er- 
iam  conuentione,  qux  conuentio  lcge  confirmata  paric 
attioncm  ob  fauorcm  dotis.l.ad  exa(ilionem.C.de  dotis  pro- 
mif.Itaqucea  innumerum  legitimarumconuentionum  re- 
1  fctripoteft.l.lcgitima.dcpadtis.  Olimpromiflio,ftipulatio- 
I  queeiatnccclIaria,nccdoremdicere  fimpliciter  fufHciebat, 
I  nifiipfamuliet  dotcmconftitueret,&c.Icaque  oftendit  VI- 
{  pianusinlnftit.tit.dedot.&Caiuslib.z.Infti. tit.^.  Mentio 
I  quoquceftinC.Thcodofianolib.  j.tit.deinceft.nupt.  Nec 
refcttan  ccrtamquantitatem  quispromittat.an  generaliter 
quodcunquearbitratusfucrit.1.3.  Cod.de  dot.promif.  Nam 
tuncinboni  viriatbittiumcoUata  dotisconftitutiointcUigi- 
tur.l.in  pctfonatum.§.gencia!iter.de  rcg.iur.l.Thais.^.foro- 
tc.dcfideicommiCliber.l.hxc  vendicio.deconttah.cmpt.l.fi 
in  lcgc. loca.  1.  focietacem.§. arbitrorum.  pro focio.l. fi  liber- 
tus.dc  opcr.hbcr.  Quod  fi  mulicr dotem  fimpliciter  promit- 
tatdctra<Staatbittijmentionc,nu!lacftpromiflio,vtAlexan- 
dtirefcripto continctur.l.i.  C.de dotis ptomif  Idemq; fi ex- 
trancus  promifcrir,dicendum  putq ,  cum  fit  eadem  tatio :  di- 
octfumius  eftc  in  patre  pio  fiiu  docemf  rotnitceQte,PapiQia- 


matrimonh,  z^  i 

nus  refpondit.l.cum  poft.§  gencr.de  Jure  do.hac(vtarbitror) 
rationcquia  ofKcium  pattis  cft  dotarc  fiiiam  pro  modo  facul- 
tatum  fuarum,&  dignitate  mariti.nifi  Je  certa  quantitare  co- 
ucncrit,  vndeincett.i  prorfus  non  eft  promifllo,{ed  cxinre  & 
lcgibus  certttudinem  accipir.  Verum  nullus  prxfiuitBs  cft  It- 
gibusmodusnominedotis,adqijemmul'tr  itraconucntio- 
nemteneatur.  QuareviHfllmamrem.&aulliusprctijdando 
liberaretur, fi cam rili promiflionc obligati diccremus.  Atqj 
itavidccur  (enfifl^c  HarmenopuJushb.^.tit.S.&nosidalias 
dcraonftrauimus.lib.i.djfput.r.nniuerl.c.^tf. 

Prxterca(vtpaucispcrftring.im)coriftituiturdostraditio- 
nc,. qucmadmodum.de  iutedor.acceptilationcl.promittc- 
do.l.hcct.fimplicircraiflionedcbiti,l.fifponfahbus.l.nuptu- 
ra.delcgatione.I.ficxtraneus.l.dcbitormulieris.Nccpureta- 
tum,fcd  ctiam  fub  conditionc,&  ad  dicm ,  l.ftipulationcra.l. 
tali  ftipulatione.  eod.tit.  modoin  tempus  quo  morcuafueric 
vxor,nonconferatur.l.Iulianus.i.fipater.catit. 
C  A  p.     111. 

Aquihm  confiitmtur  doi. 

QVod  ad  perfonas  attioer,  a  quibus  dos  conaituitur,  no- 
tandum  eft,  nihilreferre ,  an ipfamulicr,an alius  quiius 
doteiTii  pro  ea  fponte  conftituit:inuicus  vero  cxceptis  quibuf- 
dam  perfonis  ,  nemo  compcllitur.Ac  in  primis  excipiuntut 
patet,auufq;  patcrnus,fi  nuptiis  confentiant,aut  iuftam  con- 
tradicendi  caufam  non  habv  ac.l.qui  liberos.de  rir.nup.l.pro- 
feaicia§.vl.de  iurcdotJ.dedit.de  colla.bono.l.vl.C.dedot. 
ptomif  Si  tamen  filia  locuples  fit,  verius  eflearbitror,patreiu  • 
ad  dotandam  cam  minime  tencri.cura  nc  alimenta  quidem  ci 
ptxftarccogatur.I  fiquisaliberis.infra,deliber.agnofc.  Ra- 
tio  tameii  ea  parum  tmhi  probatur ,  qua  hanc  fententiam  no- 
nulh  coofirmare  nicuncur ,  quia  offictum  pateruum  efi,  dotare 
filtam,pe.\Mi.C.dcdot.^tovaxC  Aiuotenimofficiumineo 
vcrfari.quodexliberalicatemagis^quamnecellitateprofici- 
fcitur.Alciat.lib.Parerg.8.c.3.Verumhocvcrbumahtcrno- 
nunquam.iccipi  iniureargumenco  funttitulideofficioprx- 
tons.de  ofEcio  prxfidis ,  de  ofiicio  proconfulis,  &  alij ,  qui  li- 
bro  Pandedarum  primo  If  giicur.Sed  &  oflScium  iudicis ,  tu- 
tons,&  aliarum  huiufmodi  perfonarum  pro  munere  necefla- 
riofrequenter  accipitur..  Mitto  quodde  filiadoranda  nullo 
modoiddicipoteft,cumau«aoritatepubi;caadidpatercom- 
pcllarur.vtiamfapraanobis  demonftratumfuic.l.  quilibe- 
ios.deritunup.noc.in§.fucrar.I.ift.dea<a.  Tucorjsquoquc 
o,Siciumeft,pupillamdotarcpromodofacuItatum,&nata- 
lium  d.gni  ate,eademq-,  cft  curatoris  ratio.l.cum  poft.I.qux- 
ro.de iurc dot.l.tam dementis.C. decura. furio.  Ircm fratcr 
f  orori  dotcm  cogitur  dare,  modo  fitgermana  aut  contangui- 
Tiea.  Namdevtcfina  tantum  vixhocrccipitur.l.cumplures. 
de  admin.tut.l.  i .  de  t ut.&  ratio.diftrah.  Matcr  vero  filiam, 

nificcrtisexcaufis,dotarecogcndanoneft.Lnequcmater.C 
deiur.dot.l.cognouimus.dc  hxrcd. 

C  A  p.     IIII. 

.^isfiteffeBpMdotUconfiitutA. 

DOtisconfbtutxtfte<aus  funtvari).  Namexpromifno- 
ncetiamfimphci,&nudanafcitura<aio,leg.adexa(aio- 
nem.C.de  dot.prorai(.non  tantum  ad  rcm  promiflam  peten- 
danijfcd  qualcunque  etiam  accefliones  poft  moram,qux  co- 
mittituriurc  finguiari  per  lapfum  biennij  abfquc  vllainter* 
pellationc.l.vlt  §.vl.  Cdeiuredot.  Traditione  vcroacquiri- 
tiu:  dominium.fi  cradens  dominus  fit,l.doce.C.dc  rci  vcn.l.  j, 
l.dciis.  C.deiuredot.fedhocquemadmodumaccipiendum 
fit,pauIo antedocuimus.  Sin autcm is ,qui  tradit dominium' 
nonhabeat,eui<Sionisnominedatura<5lio,fecuDdumdiftin- 
ftioncm ,  qux  Veri  &  Antonini  refcripto  exprimitur.  I.quo- 
ties.l.non  folum.de iur.dot.l.i.C.eo.ti.  Solutomatrimonio 
aliij  effc<Sum  habct  docis  conftitutio,qua  mulier  eam  rcpete- 
rc  poteft,non  tantum  a<Sione  cx  ftipulatu ,  fed  ctia  bypothe- 
caria,&  rei  vindicatione.l.in  reb.C  .de  iure  do.  &  Cde  rci  vx.' 
a<fl.Conftante  autera  matrimonio  ita  demu  repctitur,  fi  ma- 
ritus  rem  famihare  diffipct  acprofundat.l,  vbi  adhuc.C.dc  iiT. 
do.Inqiiarcpctitionenontantudohintcbusdotalib.amari- 
to ad miffi,fed ctiaculpx habctur ratio.l.in rcbus.s. deiu.d  , 
Qupd  fi  proponamus,abfque  cnlpa  maritires  pcriifle.aut  di- 
minutjks  «Cc>mulcii  tefett,  an  xftimatx  f  uerint  mariro  data-^ 


M^ 


Trmc.  ^Dmreni  Comment. 


an  finc  iftimatione.  Priori  cafu ,  mariti  periculura  cft ,  cura 
is  pccuniam  dcbeat.l.plzrunque.  (upra  de  iurc  dot.  leg.  quo- 
ties.leg.cum  dotcm.C.de  iure  dot.l.inccndium.C.fi  ccrt.per. 
rifialiud  aiSlumcflcappareat.  l.fiintcrviri-m.  Cod.deiuf. 
dot.   Pofteriori  cafu  periculum  cftmulieris,dia.l.  plarrun- 
que.l.ficxlegaticaufa.dererbor,  obligat.Bifipondere,  nu- 
mero.vel  menfura  rcs  dotales  conftent.  K  rcs  in  dotem.  fupra 
de  iurc  dot.  Ex  co  autcm  quod  diximus ,  maritum  foluto  ma- 
trimonio  adreftituendum  doteratcncti,  cxiftitquaftio,  ail_ 
fi jeiuflor  eo  nomino acceptus  conueniri  polfit  ?  Etvulgorc- 
ceptum  cft,  fidciuiTorem  non  teneri ,  quod  luftinianus  fa- 
tifilationem  vtbonis  motibuscontrariam  prohiberc  videa- 
*    tur  hac  infcriptionc  :  Nefidciujfores  vd  mandatora  dotium 
dtntur.  QujXinfcriptiolib.^.  Cod.legitur.titul.zo.Sedcur 
bonismoribus  contrariafiiea  iatifdatio,fiue  fideiuflio.nc- 
mo  fatis  adhuc  cxplicaffe  mihi  vidctur.  Alciatus  lib.  parerg.  4. 
cap.itj.rationcm  prohibitionis  hancefleair,quiaalioquipe- 
xiculumeft  ,  ncmaritns  vrinucniat  fideiuflorem,  eiuserga 
vxorcm  amori  indulgcir,  fifortefrudlnm  hunc  promifllio- 
cis  fua;  aduenticium  capctc  velit»  Sedhxc  ratio  ram  lcuis, 
friuola.acridicula  eft,  vtrcfatationcm  nullam  magnopere 
defideret.    Cetcti  nihilo  Ptcbabiliora  hac  de  te  fcribunt: 
quanquam  McHnrus  noftct  bcnas  fe  rationes  alicui  tra- 
didifle  fcribit,  kd.  cius  de  ca  rc  coramentationes  nondum, 
opinor,  exierunt.    Eq»idem.aiJaitror  ,  fideiuflorcm  ,  quia 
inarito  volente  datus  cft^Hgari ,  ac  conueniri  pofle ,  quam- 
pis  hiduflbrem  inuitus  dare  non  cogatur.  Mouct  mepti- 
r.  inum,quodomni obiigationi  poteft accedet c fideiuflbr.lcg. 
-j..  i.defideiuflcr.  nec vlU lex eft > gus hanc  fidciufrioncmprd- 
hibear ,  aut  ratio ,  propter  quara  prohiberi  debcat,vt  mox  di- 
T  .cemns.   \?xxKxziz\xmc^iu\\insCn,fignusvxoriitmaritopro 
d^tedaripejf;,  I.  quodautem.  §.  fi  vxor.  dedonat.intcrvirum 
fcvxor.cur  fideiuflor  con  dabitur  ?  Fideiuflio  namquepi- 
giioris  dationipar  fimilifoue  efle  videtur.  leg.  promiflbr.  §. 
f-  .  vltim.dc conftic.pecu. Deinde ncmo  dubitat ,  quin  fideiuflbr 
^rorauliere  docem  promittente  inteccedens  tcneatur.  Jcg. 
cu  dotij.  dc  iure  dot.ex  quo  confequcns  cft,&  pro  marito  in- 
terccdentem  oblij^ari,  cumuulla  ratiodiuerfitatis,  nifiper- 
«juamincpta,  nug;»roriaque  afFetri  poflit.  Ecfane  intero- 
mnesconucnit,  (oliuoiamm.'triraonio,(adfd?.tic.neir.  hanc 
vtfl:m,aiquecliicaceeneflc.lrg.hcoa!iante.J.  quoties.infra. 
|.exceptiones.dee;.ceprio.§.i.umautem.  Cod.dcreivxorie 
tdionc.  fedconftants  matrimonio  fideiuflorem  vtiliccrda- 
tineganr.  Egj^erojideiu.^oPf^m  vatere  coaieDdo  ,  quo- 
oL}.,    cunque  tempore  data  foerk .  Nec  aduerfatur  noftn  (en- 
tenti?  inicriptio  illa  fiue  muUis:  NefiUeiuJfores  dottum  dentur. 
qucm  ego  prohibitorium  eiTe  ncgo:  verba  enim  ea  ambigua 
lunt,  &  pofliint  ita  accipi ,  vei  vt  m arirus  nc n  ccgacur  lidciuf- 
foresdare,  veivtne  volciisquidem  dare  poflii.  Inambigua 
autem  oratione  ca  accipienda  interpretacio  efl ,  qus  vitio  ca- 
rct,nonquxrationi,&iuricontraria  eft.  leg.inambiguakde 
legi.Prafccrca  dui  tancum  leges  fub  eo  titulo  ccflocancur,  cx 
quibus  nihil  ad  confirmationem  vulgaiis  opiniouis  coll'gi 
poteft.  Prioris  etcnim  legis  \xxc  vcrba  (anr :  Siitcexiure,fiue 
€X confiietudine  lex proficifcitur ,  t»/  vifvxori fideiuffiirem  fir- 
ttands,  dotfs  exhibcat ,  ttiKnen  t»m  iuhemu*  aboUri.  Quibus  ver- 
bis  abrogantur  legcsac  confuetudines  ,  quibusinaritusad 
dandumfideiuirciemcogebatur.  PofteriorlcxdarCj&aper- 
teloquiturdcfidviufltonisexa(fiionc,nondeea,qu2avoIcn- 
te  pra:ftatur ,  vt  ("atis  conftet  vel  ea  lcgc ,  tituii  (cu  infcripiio- 
nis  ambiguitattm  e.\plicari.  Verus  igiiur  (enfus  earum  legura  u 
eft.atqucadcotituliipfius,  matitumvxoriad  dandumndc-<( 
iufloremdotis  noraine  cogendum  non  efle.  Namctfiplac-c, 
tunque  cautiones  huiufaiodi  intcrponi  foleanr,  maximein 
boiix  fidei  iadiciis.Icg.in  bonx  fidci.fupradc  iud.ramen  indi- 
gnum  viium  eft  eam  cautionem  a  marito  excorquere  proptcr 
tacioncni  aluftiniano  proditamin  Icgcpofteriore.  Noftra: 
huicfetuentis  Harmenopulus  adftipulaturlib.  4.  proch.tir. 

I.Cuius  hicvcrbafunt :  /^^''■ncvTinai-dtJUixw.niaJfiiauittTajf  di-rif 

vt^.Ko. ,  &z qua: (equuocur.  Nihil  autcm  in  prilcis  audloribus 
iiirisuoftci  excarcputamiis,  quodnoftta:inrei'pretationirc- 
otf-  frjt^ctur. nifi forte quis cbiiciac nefcingiiam  Tbeodolijcon- 
r;.'r'..uorJcm,qu2ciegicurinTheodofianoCodice,lib.  j.tit.i^. 
^cd  .u  cius  cooitiiuuorus  vetbis  uihilu  mioor  cft,quam  in  ti- 


tulo  fllo  luftiniani  ( cuius  modo  fecimus  mentionem )  ambi- 
guitas.Nam  &  Godexillc,qui  Theodofij  ticulo  dC  nomine/n- 
fcribitur,valdemendofuscft.  NccTheodofij  Codexeft^fed 
Alarici  Gottorura  regis  potius,qui  in  Tlteodofij  conftitotia» 
nibus  mulca  imrautauit. 


DE    DONATIONS    PRQ. 

P  T  E  R    N  V  P  T  i  A  S.' 


RoxiMA  cft,atque  afunis  doti.donatioproi 
ptcrnupcias.  Namficut  vxoidat  virodotem 
tamante,quampoft  nuptias.itamaritus  et< 
iam  contradlo  iam  mattimonio  ad  compen- 
fandam  dotem ,  quam  ab  vxore  accepit ,  rede 
donat.l.vltim.  C.  de  donat.antc  nupt.  $.  eft£e 
tliud.Inftitut.dedonat.  NccorationcD.Antoniniprohibi- 
tur  hoc genns  don ationis.  1.  j .  de  donat.  intct  viium  &  vxori 
quiaobcaufemcft,  nonfimplexdonatio.  Vndcantiphcrna 
a  Grarcis  dicuntur,qus  ira  donantur.d.i.vitim.  An  autcm  hic 
donatiodoti  a:quaiise(rc  debcat,&qua:namfitciusxquali- 
tatisratio,fzpequxfitum  eft,  necadeo  expiicatu  facilis  c(l 
quxftio.  Sed  varictatcm  lcgum,  qus  hac  de  le  a  variis  Irape- 
ratoribuscdinfunt,  confidcranres  &expewdentes»  muJco 
commodiushxcexplicaturifumas.  Primalexcft  Leoni$,& 
Authemij  ,  quifexaginta,&eoamplius,annisantcIuftinia« 
num imperauerunt.ieg.ex morte. Cod.de paiib.  conucn.ncc 
aliquidde  earcantiquius  iniurisatldlorummonumcntisre- 
pcritur.Nam  ne  tempore  quidem  lureconruUorum,  ex  quo- 
rum  libris  confedtae  lunt  Pandcdlz  noftr«,  hoc gcnus  doaa- 
tionis  cognitum  erat ,  tametfi  apud  Gallos  tcmpore  lulij  C*« 
faris  vfitatafueiit  quidam  donatio,qui  dotis  compcniand» 
gtatiafiebar,vtconftatexI;br.<r.comment.dcbelIoG»ll.S,ed 
ca  huic  donationi,dc  qua  loquimur,Viqucquaque  fimiiis  nott 
crat.  Eaigiturlcgc,pada,qusinter  virum  &  vxoremfiunt 
de  lucranda  dote.aut  rcbus  proptcr  nuptias  donati^,ad  «qua- 
litatem  piimuro  ledigi  cQjperunr.  Eftcnim  a  L?oiiecoDfti- 
t^tum'.Non  vt  maiorem  ^uantitatem  dotii  nomine  nofi  accipiat 
maritMi^uam  dtnet  'jxori ,  aut  contra  ,fidvt  t^uantampartem 
fripulatafuerit  mulier^fibilucro  cedere  ex  ante  nupna^dontrf' 
nepofi  mortemmariti,tahtammaritut  ex  dtsteparttm  lii>tfiipj~ 
leturmortuavxore,  SedbscaEquaIitasinpartibustft,nonia 
pccunix  quantitat c.  Nam  etfi vterque  tertii:  ro ,  vel  ouartam 
paftemftipuletur  ,  inarqualis  nihilominustiicquantui:,  fi 
donatio  propter  nuptias  doti  xquaiis  non  fii ,  Secundalex 
eftluftiniani ,  qua  emcndauit  quadamtenus  Lconiam  con- 
ftitutionem,(uppieuitque  quod  ei  dee^Tc  videbatur.l.lege.  C 
depad.conuent.  Hocenim  addiditluftinianus:  Sipatialu' 
crorHmparia  noneffecontingtt,  vtmaior lucri parsadminorem 
(ieducatur,  ^eomodo  vter^uenen  maiorem partem  ,fidmine' 
rempotiui lueretur.  Terria iex  eft ciuldem  luftiniani,  1.  vltim, 
Cod.dedonat.propter  nupr.qua  ftarurum  cft.vt  fi  maritus  v- 
xoriconftante  matrimonio  proptcr  nuprias  donarc  voiuc- 
rit,ea  donatio  quantitatcm  dotis  minimc  excedat.  Nam  aiio- 
quifraus  Senaiu(con(ultofieiet,  quointeimatitum&vxo- 
remdonatio  prohibctur.  Quartalcx  cft  ciu(dcm  luftinianl 
in  volumine  ■livviafm  Nouei.12.titu.dc  his,qui  nupt.  itcranr. 
qua  Leonis  conftitutionem  de  padis  iucrorum  cum  fua  ad 
eam  legem  deciaratione  confirmat.didl.lcg.ex  morrc.  l.icge. 
QuintaiezefteiufdemIuftinianiincodem7bv»i^paiiiIib.Na- 
uel.  p  7.  tit.  de  xquai.  dot.  qua  Leonis  conftitutionem,quara 
prius  comprobauerar,  ranquamaracione  alienam  daranar» 
&ftatuit,vtnontantuminpa(S;is,  &ftipuiationibus  xqua- 
iitasfeructur.fcdetiaminipfa  prxftarione,  aurpromiflione 
tam  doris,  quam  rcrum  propter  nupcias  donatarum.  Addir- 
querarionem,  neaiioquialrcralcerum  circum(cribar,quod 
in  pla;ri(que  aliis  negotiis  commerciifque  perroifliim  cft.  1. 
in  cauff.dc minor.l.it em  fi  prctio.  loca.  Sexta  lex  eft  Lconis 
cuiufdam  rccentioris  apud  Harmenopulum  iibr.  4.  proch. 
ticul.  S .  &  I  o.  qua poftremx luftiniani  conftitutioni  deroga- 
tumcftj&nominaiimcaurum.vrdoshypoboion  tranfccn- 
datjficenimvocat  donationcm  propternuptias.  Additura 
eftpriererea,  vtmorruo  mariro  vxor  (uperftes,  nondotera 
modofuampeterepoflit,  ledctianihypobolon,  taiTrcifid» 
eonihilconuencric,  idque dctiaicuni  cft  viquead  triencera 

pecuniA 


1 


In  Tit.  Soluto  matrmonio. 


pecuBiae,qiixm  dorem  datur.  Ex  quo  apparer,  hoc  hypobo- 
lon  non  adleo  diflimile  ede  ei.quod  moribus  noftcis  vxori  ac- 
quiritur  morcuo  marito :  nos  doarium ,  ieu  dotalicium  vulgo 
appcIl3mus.c,plerunque.dedona.incervir.&vxor.Porrono- 
tandum  eft  adeo  nmilemefTe  dotidonacionem  proptetnuJ- 
ptias,vt res  propter  nupcias  donacx  non  mtnus ,  quam  &  ipfa 
dos,  repecantur  foluco  macrimonio.l.vl.C.de  donat.propcer 
nupc.  Nouel.  58.  neque  virum.  &  c.  vl.  de  donac.  incer  vir.in 
Decret.  Non  tameh  macrimonio  conftance  frudtusrerum 
prepternupciasdonacarumpercipic  vxor:alioqui  fruftrada- 
recuc  dos  roatico,vt  feruiret  oneribus  matrimonij.  1.  pro  one- 
ribus.  C.de  iure  dot.  Vnde  poceft  dubitari.an  huius  donacio- 
nisaliquisvfus,  vtilitafuefit.  Namfi  quJEiamdidlafunctan- 
tutn  incueatnur ,  videcur  hxc donacio  mulieci  prorfus  inutilis 
efte.Sed non ica  eft.  Mulier fiquidem domina  interim  eft re- 
rumdonatarum,eafqueincerdum  vindicac.i.vbiadhuc.  C.de 
iure  doc.§.illud.auch.de  squal.dot.  Ac  fi  res  mobiles  finc.poC- 
fidere eas,& cuftodire poceft pro  lecuritate  dotis  fui,fi  forte 
marituseam  confumpferit,acperdideric.  Idquemulcocom- 
modiuseftmulieri,  quani  i\  hypothecaha  adbione  adaerfus 
emptores ,  poflcflorelque  rerum  a  marito  alicnatarum  expe- 
liatur.  Adde  quod  fi immobilia  propter nuptias donata  fint> 
eorum  alienacione  interdicitur  martto ,  quamuis  mulier  con- 
fcntiat.Nouel. 6 1 .  ticul.  vc immob.ante  nupt.  Proinde  magis 
profpicitur  mulieri hac  donatione ,  quam  hypothecain bona 
znariti,  cum  viri  hypotheca;  mulier  facile  ad  renunciandum 
inducatur,necearenunciatioprohibitafit.l.eti3m.l.iubemu3. 
C.  ad  Velleiao.Pnterea  non  minima  huius  donacionis  com  - 
ritoditas  in  diuortiis  perfpicicur,cum  videlicec  maricus  ablque 
iufta,& legicima  caufa  ab  vxore  diuercic.Sicut enim  vxor  fine 
Caufa  diucrcens  docem,ica  maricus  rcs  donacasamiccit  ex  con- 
ftitutioneThcodofij.l.confenfu.Cod.derepud.  Verumalia 
conftitutiopofteaaIuftinianoeditaeft,qua  profpiciturvtri- 
que,fi  matrimonium  abfquedote.ac  donationecontradum 
fuerit.I.iubemus.C.de  repud.  Deinde  vtilicas  huius  donacio- 
nis  in  eo  confiftebac  olim ,  quod  pjiium  de  lucrands  rebus 
donatis,aut  earum  parce  fere  incerponi  folebat.l.ex  motte.C. 
depa(5b,coouen.cumaliisfimil.Icaq;quodfupr3  ditftum  fuit: 
Kti  donatiti  repetifoluto  matrimonio ,  cum  hac  exceptione  acci- 
^ie(idame(k,ntfipail(iminterutnerit , ^c.  Padtumeniin hu- 
lufmodi  feruandura  eft a  marico,  fi  mulicr  dotem  promiflam 
dedetit,quafruicusficmaricuscoaftance  matrimonio.  No- 
.uel.tji.tl.vtexa(5l:.inftant.dot.Poftremonotandameft,hanc 
jdonationempropternuptias  fpecialem  contradtum  eire,  &c 
abaliis  doaatioaibiis  multumdittcrre.  Proinde  infinuacio- 
nemnonrequiiitquanticunqucquancitatisdoaacio  fit.  Sic 
enim c!t accipienda noualuftiniani confticu.  1 1 p.tic.vt fpon- 
ia.  larg.  quam  vulgaris  interpres  e  Graeco  in  Latinum  male 
conuertic, cum «'  Jidriijcc^uiKo^dfia ,  noa fponfalitiam largita- 
tem.fed  pocius  donacionem  propter  nuptias  fignificcc  >  vt  re- 
<^e  Hiloander  intellexit. 

DE  SPONSALITIA  DO- 

NATIONE. 


tcV 


L I V  D  genus  donationis  eft,quf  dicitur  fpon- 
ialitia:quia  inter  fponfos  tancum  fic,non  intec 
coniuges:neceam  dociaiqualemcfrenecefle 
eft.cum ea propcer docem  non  decur.  Icaque 
dubiumnonefi,hancdonacionemadonacio- 
ne  propcer  nuptias  dlff  erre:id  quod  facisarguic  citulusille  Co- 
AK]sl\x{k\ahne\,Dedonationtl>Mpropternttptias,^lponfalitiu. 
Nam  &  h^c donatio  ver3,perpetuaqueeft,qu2  nifi  ob  ingta- 
titudinemnonreuocatur,  vtceterx  donationesjacdiffoluto 
jnatrimonio  firma  manet.  1.  fi  mater.  Cod.  de  donit.propter 
napt.  Tacitam  tamen  habet conditionem,  fi  nupcis  fequan- 
tur.l.i.infra,de donat.  Quirc fi  per alterum  fteterit,  quo  mi- 
Aos  matrimonium  perficiatur,res  donacx  ab  eo  condici  poce- 
tunt.l.cum  vccerum.C.de  donac.ance  nupc.Qupd  fi  mors  in- 
tecueneric,propcerquamfponfaIiairricamanietinc,idemeft 
dicendum ,  nifi  quod fponfa,cui ofculum  a fponfo  datum  eft, 
ob  eam  caufam  rerum  dpnatarum  dimidiam  par  Lcm  lucrecur. 
l.fi-ifponfo.C.dedonac.antenupc.Credidcrunt  ciiiimvece- 
tti  veiofculo  folo  pudiciciam  mulietis  delibari,cum  fit  proxi- 


*55 

mum  coitui,ac  inter  lineas  quinque  amoris  quarto  loCo  con- 
ftituacur.  Donatus in  Eunuchum  Tcrentij.Vnde  Ouidius: 
OfcuUcjnifiimplitJinon  ^  cmerafnmpfit, 
HiC  qmque  quii  fHmplit ,  perdcre  digrnu  erat. 
Hucetiam  pertinet,  quod  fcribit  Vnlerius  Msuium  quen- 
dam ciuem Romanum  in  iibertum , charum aJmodum  fibi, 
animaduertifle,quiafiliajfuinubilis  iamscacis  ofculumde- 
diffe  animaduercerac. 

DE  PACTIS  DOTALIBVS. 

A  c  T  A  cam  fuper  doce ,  quam  donatione  pro- 
ptcrnupciasincerponuncur.De  quibusextant 
duo tituli in  Digcftis ,  &  Codice  luftiniani ,  &c 
nos  fupra  aliquid  accigimus.l.cx  morce.  1.  legc. 
Cde  paft.conuen.  Ac  pro  quodam  veluci  fun- 
damcnco  hxc  regula  ccaditur:  Omne  huiufmodi 
paSlum  valere ,  I.in  cradicionibus.de  padl.  Qupd  ica  accipi  de- 
bctjvc  non  modo  ad  exccpcionem,  vetumetiam  ad  a<5lionem 
profit.  Nametfivcrumfit,ex  pafto  adtionem  nonnafci,id 
eft,ex eaconuentione ,  qux  non  tranfit  in  proprium  nomcn 
contradtus , tamen  quia  hic  folum  paiftumnoneft.fedcum 
datione  rei  coniundtum,  merico  adtionem  parerc  dicicur. 
Tunc  enim  pat^um  a(9:ionem  non  paric ,  cum  falum,fiue  nu- 
dum  eft :  id  eft ,  cum  neque  cradicio ,  neque  ft^pulacio  ei  acce- 
dicproptcr  quam  iuftum  fit  adtionem  dari.Conccadus  vero» 
qui  cranfcunc  in  proprium  nomcn,veIuci  enipcio,vendicio,8c 
fimiles,foIi  acnudi,  ideft,fimulatqueperfedti  funt,a6tio- 
nempariunt,quamuisnihil  aliud  ex:rinfecusipfisaccedat.  1. 
i.C.dc  padb.conuen.l.legem.C.de  pad:.  Nudum  auiem aliud 
in  hocloco  nihil  figuificat,  nifi  foluio.  Ac  veteres  iucis  aucto- 
iss  eo verbo  aliquando vfos fuitT-  comperimas :  vt cum  Sc<b- 
uola  TranJkBionem/olo  paSiofa^am  ^/c«f .  1.  qai  Ro  m  ^.§ .  Seia. 
devech.obiigit.EtDiodciiiaas:Solitmpa^itm  connetutonem 
tuerij^c.l.muot.C.depigao.  Qupdgenusloquendifivbi- 
que  vfurpifleni:  illi,non  dicam  rcCt!US,auccom.Triodiuselo- 
cucifuifrencfedbjrbariSjineoLifaaehominibusuoaacommi- 
nifcendivocabulaforcenonprsbuifliacoccafioaem.quipa- 
<^a  fic  diuidere folenc ,  vc  qu^dam  nuda ,  aiia  veco  vef iita  efls 
dicanc.  De  qua  diuifionc  quidfentiamus,  hbcisiamdudani 
edicisceftacifumus.  Sedquorundampercinacia  facic.vcnon 
modo  fxpius  cadem  repctere :  verum  etiam  fi  quid  paulo  ob- 
fcuciusforcaflis  cradicu  fic  a  nobis ,  id  declarare  cogimur.  Ab 
eo  aucem  quod  diximus,pa(3:a  fuper  doce  inica  valere :  cxcipi- 
uncur pada,qux  iuri,auc boais  moribus  contraria funt.l.^.de 
pa(^.dot.l.hxreditas.C.depa<5l.conuen.  Item  ea,qu£  mulie- 
riadhucfuperfticidotemadimunc.  .z.de  pa6t.doc.I.  j.C.de 
pa(5t.conuea.aac  qu<E  condicioncm  eius  deceriorcm  reddunt. 
l.Poiiiponius.l.dedie.&fequen.depaffiisdot.  Idemdicedum 
eft de eo pi(5to,quo conucnit ,  vt  vir frudtus docis uonlucre- 
tur,  &  aliis  quibufdam  fimilibus.  1. 4.de  pa<^.  dot. 

DE  DOTALI  FVNDO. 

O  s  T  pz^i  dotalia  de  dotali  fundo  tta(^emus.  Nl 
tamecfi  cerum  docaIiumdominusficmaricus,ca- 
mcn  fundum  docalem  frufta  alienac.  §.  i  .Infticut. 
quib.aUcn.nonliccc.  Idenimprohibicumcftlege 
cuiushxc  vcrbafuillcvidcncur  :  Fundnm  Italtcnm  do- 
talem  marttia  ne  altenet  tnttita  vxore,  ac  netpfaejftidem  con- 
fentienteobliget.  Qupdaucem  aiclex, Mariti46:\A ad  fponfum 
porrigicur,propterfimiIicudinemracionis.l.4.s.defun.doc.l. 
non  fine  C.dc  bon.que  lib.  Qupdaic,<»/«>»(f/,iddequocunq-, 
a(Sunon  foluraquodominiumcransfercur,I.i. C.defando 
doc.vetum  etiam  quo  aliquid  de  fando  ipf  o  dim-.nuitur,  I.  vlc. 
C.dereb.alien.nonalienan.l.ftipalacioifta.§.fiquisforce.j. 
dcverb.obligi.fiueferuicucemamiccendo,imponendoue.l.5-. 
&  feq.fuprade  fan.  doc.  fiac  vfucspi  fundum  finendo.  I.alie- 
natioais.infr.de  verb.  fignifi.nifiance  dotisconftitucioncm 
C(Bpta  fic vfucapio.  l.fi  fandam,  fupra de  fundo  doc.  Sed  ani- 
maduercendum  de  alienacioae  cancum  voluncacia,non  eciam 
ncceflacialegemaccipiendameffc.I.  i.  fupra,dc  futi.  doc.l.  1. 
C.eod.tit.  Deinde  ait  Iex/««^«a»,vt  intelligamus  rei  mobilis 


% 


i54 

non  efle  prohibitam  alienationem,G  maritus  folucndo  fit.I.i. 
C.de  fecuo  pig.da.ma.  Nam  prohibita  rerum  mobiliura  alie- 
natione  plurimideciperentur,acraaximum  inde fequeretur 
iacommodum-.qua  rationc  moribus  noftris  bypotbeca  re- 
rum  mobilium  contra  tcrtium  poflelTorcm  locuni  non  ha- 
bet.QuodaitIex,/r<i/«f«w,cmandatumeftconftitutioncIu- 
ftiniani.vt  io  prouincialibus  prardiis  idcm  iuris  fit.  Cod.  dc  rei 
vxor.ad.^ .& cum  lcx.  Ait lcx, dotaleniy  quod  verbum  intcr- 
pretanturlurcconfultiiabtit.dcfund.dot.I.fimarito.I.dota- 
le.Aitlex,«»»»»4  w»/«r<:  itaquefoceri  confcnfus  non  (ufficc- 
rct.d.l.ctiam.  eo.tit.  Hodie  nc  confentiente  quidcm  mulierc 
vaIetaIienatio.§.i.Inrt.qui.aI.nonIic.nifiiufiurandumintcr- 
ucactit,idque  iure  pontiticio.c.cum  concingat.de  iureiu.  Al- 
rerum  legis  caput  his  pcrccptis  obfcuritatem  nonhabet. 

V>^    DONATIONE    INTER     VI- 

RVM    ET     VXOREM. 

AcTENvsde  dote,  donationc  proptcr  nu- 
pcias,aciponfaIitia,quxgeneradonationum 
permilTifunt.  Nunc  dealiis  quibufdamdo- 
nationibus  vidcndum  eft.Et  eft  in  prirais  no- 
taadam.donationera  inter  coniugesprohi- 
bitam  ciTc.  Cuius  prohibitionis  has  affetunc  rationeslurc- 
confulti,neob  mutunra  araorem  fe  inuicem  fpolicnr:  ncaU 
terditior,alterpaupetiorfiat:nc  concordia  maritals  prctio 
conciliari  videatur.l.  i.  2. ;.  dc  donat.imcr  virum  &  vxorcra. 
Alia  etiam  additur  ratio  ex  Plutarchi  Problerttat.  vt  omnia 
intet  fe  communia iudicent.  Ac  d.;  huiofmodi  quidem  dona- 
tionc  cxtat  Antonini  Caracalli  Iroperatoris  Otatio.qu^  duo 
capitacontiuet:vnumdedonationisprohibitione.  I.  j.eo.tit. 
altcrumde  confirmationeeiufdcm.l.cam  hicftatus.  de  qui- 
busordincdicendumeft.  Pnore  igiturcapiieiusmoribusre- 
ceptumdeprohibirionedonatiornj  comptobat  Anconinus. 
Quod  dc  fponfo,&  fponla  accipiendum  non  eft :  cu.n  de  ma- 
rito  &  vxore  ciusloquatur.l.fifponfas.  Nccrefeitanvxcr 
fuerit  deduda  folenniter  in  domum  mariti :  quia  confenfu 
perficitur raatrimonium.  1.  Scia.  vt  fupra  in  tra^atum  de  ritu 
nuptiarumannotauimus.  Proindecumaduerfuslegumprx- 
cepta  contrahicur  macriraonium,  fttiAo  quidem  lure  non 
prohibeturdonacio,attamenratiofuadet,camr_tameflenon 
debercine melior fit  delinqucntium  conditio.l  j.  Hinc etiara 
colligi  poteftjConcubina: faftam donationem  valerc.  d.l.  5 .1. 
donationes.  I.  affcdtionis.  infra  de  donat.  Excipirur  tamen 
concubina  militis,quara  Antoninus  in  refcripto  quodam  (uo 
Focariam  appellat.l.  j.C. dedona.inrervirura.  Idcnimroili- 
tarisdifciplinapatinonvidetur,nefocariarum  fuatr.mblan- 
ditiis,&  adulationibus  milites  fpoIientur.Focaria  autem  dici- 
lurmulier,  quifoci&intcriorisdjmuscuram  gerit.l.  11.  & 
1  ?  .de  inftru.leg.I.j.C.de  condi.infer.Quo  fcnfu  &  fcrui  qui- 
damfocarijappellantur.I.  i.fupranau.caup^.ftab.  Sedvere- 
cuadius,opinor,vifum  fuitAntonino,Focatiam  railicis,quam 
concubiiiam appellarc :  quamuis ali  (qu! honeftum  habcatur 
nomcnCoocubinaeaiuiisauftorib'      l.M.  flutius.de  veib. 
fignifi.  Eadeinoracioneprvjhibetartantum  donatin.nonct- 
iara  venditio  aut^Iocatio,  aliiae  huiufmodi  contraftus,  n.li 
pcrfimulacicncmdonationiscaulafiant.I.  quodauteral.  fi 
fponfus.  §.circa.  l.fi  vir  vxori.  eod.  tit.  Quamuis  ar.tem  gene- 
xalia  fint  orationis  vcrba ,  fubieda  lamen  ratio  efFicit ,  vreara 
duntaxatdonatiooem  incerdidara  efle  intv;rpreiemur,qui 
donantem  pauperiorcm  ,  accipicntem  vero  locupletiorcm 
teddit.  Quarefihorumaltetumdcfit,donatiocoDfifict.i.fi 
fponfus.§.conce(ra.l.quodautem.eod.tit.&C.co.l.maritus. 
Sed  ncc  talis  quidem  donatio  vfquequaquc  prchibita  e  fle  in- 
telligitur,  multzquc  exccptiones  oratior.i  addunturalure- 
confultis,  vcluii,Si  donaueric  alter  alteri  mortis  caufa.  I.fi 
cuta.§.vIt.&l.fcq.eod.tit.  Siincafumdiuorcij  velcxilij.I.fed 
intcrim.§.vlt.l.vitricus.I.inter.  Itcm  fimaritusquodvxoriin 
dicradebct,  circprzfentaucrit. I.  fivir.§.quodvirvxori.  Si 
quid  annuum  prsEftitcrit ,  quod  dotis  quantitatem  non  cxce- 
dar.I.exannuo.eod.tit.  &  C.co.l.ficut.  Si  vc«aigal  in  itincrc 
pro  ca  foluerit.l.  fi  quis  pro  vxore.Si  altcr  altcrius  feruis,vefti- 
mcntis,3uta:dibusgratisfucritvfus.l.fivir.I.fi  idquod.  Sial- 
ter  alceri  ad  refet^ioQem  combufts  domus  pecuoiam  croga» 


Franc.T^uareni  Comment. 


uerit.l.quod  fi  vir.  Si  alter  alteri  pecuniam  dederrt,  vt  eam  hi 

dotem  pro  communi  filia  daret.  I.  fiue  vxor.  Si  vxor  maritC 

probonorealiquo,  aut  dignitate  adipifceodaaliquidlargita 

fuerit.I.quodadipifcendx.  Oenique  excipiunturdonationes 

intcr  piincipem,  ciufquc  coniugem  fa<ftx,qux  Icgis  vicem 

obtinerc  dicuntur  a  luftiniano.I.penult.Cod.  de  donatio.  in- 

tec  virura.  Quprundam  eft  opinio ,  mutuam  quoquc  dona- 

tionemintcr  coniuges  valere:quam  ego  veram  non  puto.  Ea 

fiquidem  donatio  rcuocatur,Iicet  compenf  ationi  locus  fit  in- 

ter  virum  &  vxorem,fi  vnus  rem  fibi donatam  feruaucrit ,  al- 

terconfumpferit.  i.  quodautera.  $.  fivir.Kcumhicftatus.^. 

proindc.  His  igit ur  cafibus  cxccptis  rcuoqarur  donatio ,  fed 

quatenusexca  hStas  eft  donatariuslocupletior.l.  fimulier. 

leg.quodautem.     Etvindicanturresdonatz,  fi  extent :  fed 

quia  caufam  pofEdendi  donatio  praeftat,  contra  non  refti- 

tuentem  inUtemnon  iuratur.i.  fidonatx.  In  di^bio  autem 

quodadvxoremperucnic  conftantematrimonio,  prxfumt- 

turcxmaritibonishabuifre,  vt  tutpis  quzftus  vitetut  fufpi> 

cio.I.quintus.eodcm  titu.I.eiiam.Cod.eodem.quamuis  aho« 

qui  talis  praef  umptio  locum  babete  non  foleat.l.fi  defunduSi 

Cod.  aibitr.  tutcl.  Poftcriorc  capitcorationisDiui  Antoni- 

ni,  confitmaturdonatiointcr  coniugesfa6ka,  ficancndutn 

rcuocatadonator  dccefrcrit.  Icg.  cum  hic  ftatus.  Qupd  eft 

accipiendum,non  raodo ,  fi  rem  alter  alteri  tradidetir,  verum 

etiamfinudatantura  interucnerit  ftipulatio.did.l.  cum  hic 

ftatus.  I.  fi  ftipulaca.  idque  fatis  aperte  oftendit  Vlpinianus, 

cam  3.ivJiaconfirmariilot;atienem^'utobligaUoJitciMiluA\&.\. 

cum  hic  ftatus.Icg.  fi  ftipulata.  Nec  verum  eft, ^pd  nonnuU 

li  opinaatur,ca  verba  intelligi  non  de  ftipulation^  qux  in  fu- 

tutum  tempus  confcttur,  fcd  de  dcnatione,  qux  verbis  ia 

prifenstcmpusconceptis(vtputa,</<7«o  tibi  talemrem)Cir,e 

ftipulatione  contrabitur.  Nam  teraporc,  quo  Vlpianus  ca 

confcripfir,cxtahdonationenuIla  nafcebaturciuilis  obliga- 

tio.lcg.fiquisargentum.  Cod.  de  donatio.  Fucrat  quidem 

aUa ante  hanc ,  de  qua  loquimur,  oratio  Seueri,qui  Antonini 

huiuspatcr  fuit,  deconfirmandis  donationibus  interviruni 

&vxorem.Quara  orationem  redle  putauit  Papinianus  ad  re- 

rumfiue  corporum  donationem  lantum  pertinere.leg.  Pa- 

pinianus.  non  etiamadftipulationcs,  quxdonationiscaufa 

contrahuntur.  Namde  his  tantura  locutus  fueratSeuerus, 

qux  vxotis  caufa  funt  coraparata»  vt  ex  Vlpiani  veibis  colli- 

gitur.did.  leg.curahic  ftatus.  Sedpleniotcftpofteiiorora'- 

tio ,  ncmpe  Antonini,  &  ad  omnia,  qux  donationis  caufa  ge- 

runtur.pertinet.  Necdubium  eft,quinftipuhtiodonationis 

caufarede  fieri  dicatur,qu3rauis  a  donationc  corporis)  id  eft, 

qua  traditur  corpus  aliquod,  diftinguatur.  1.  ^.fciendum, 

hic.I.in  ardibus.  dedonacio.     Ac  fi  poftillam  Papinianifen- 

tcntiana  ftacim  a  Triboniano  fubiedlus  fuiffet  locus  de 

Antonini  oratione  ,  nulla  hic  difficulcas  rcperiretur ,  ficut 

in  l.->cis  quibufdam  aliisfadum  fjifreanimaducrti.I.  intan- 

tum.§.vltJm,&l. fequen.de rerumdiuifl  Qaid  eniraincom- 

modi  ia  eo  d\,  quod  rccitatur  in  vno  capue  fentcntia  Pa- 

pinianide  Seiieri  oratione  :  deiodc  alio  capite  sdditur  Aa- 

tonini  oratio,  qux  ptiorem  orationem  nonnihil  fupplct  ac 

cmeadat?Ec,  ne  quid  diflimulem,  fatis  ptobabile  mihi  vi-  Mm. 

detur.Papiaianum,  qui  abboc  Antonino  ir.ti.rfc(flu$  fuit,/"** 

hxc  fccipfiile .  iutcquam  oratio  poftcrior  in  Senatu  recitata,  '•"/' 

&  S.  C.  confirmata  eflec.    Itaque  inanis  opera  minime  iu- 

dicanda  cft  >  quam  in  his  ccntonibus  difponendis  dige- 

rcndifque  poniraus.     Ex  hac  enioi  difpofitione  ,ac  ctmo- 

catione  rerum  obfcuriorum  fcre  pendec  explicatio.     Dai- 

bicandura  autem  noneft,  quin  ftipulatio  confirmctur  ora- 

tionc  Antonini,  1.  cum  hic  ftatus.  idque  oftendit  hoc  ver- 

bum ,  obligatio  ciHtlu.     Nam  fi  qius  ita  dixerit ,  iono  illi  hant 

rem^  non  nafciturciuilis  obligstio,  fecundumius  Pande- 

Aatum.     Qupdfiquisdicat,indu<ftam  efte  cam  obligatio-' 

nem  oratione  Antonini :  Refpondeo,  Antoninum  noncon- 

firraafle  donaticnes ,  qux  non  re<ac  coniraAx  funt  fecun- 

dumiurisreguias,fedqucobeamfoluracaufam  non  valenr, 

quia  fadlx  funt  inter  coniuges.  Antoninus  id  impedimen- 

tum,quod  ex  nuptiis  oritur,toIlere  tantum  voluit,  non  etiam 

nouum  genus  obligationis  inducec? ,  veluti  expadlonudo> 

&c.  Morte  igitur  donaroris  confitm3tur  hxc  donatio ,  nec 

inultutBintcicft,quoniodo  mottem  obieiit.  Natn  etfi  ob 

fcclui 


In  ^it.Solutomatrimonk^ 


fcelos  aliquod  damnatus  >  fummoq-,  fupplicio  affedlus  fit ,  va- 
lebit donatio.  Idem dicendum , &  fi  condemnatione  adem- 
pta  f uetit  ei libertas.Lres vxoris.  C.  eod.  Si  quis  tamen  mor- 
tem  fibi  confciuerit  ob  fceleris  confcientiam ,  aut  fi  cuius  me- 
moria  poft  mortem  damnata  fit.non  confitmabitur  donat  io. 
d.l.cum  hicftatus.§.fi  maritus.  Item  non  confirmatur  morte 
donatio  excedens  ftimmam  quingentorum  aureorum ,  nifi 
infinuata,&inaiStispublicatafuerit.l.donationes.C.codem. 
Scd  nec  ea  donatio  confirmatur,quz  ante  donatoris  mortem 
cxprcfl!im,vel  tacite  reuocata  eft.vt  fi  pcenitere  (e  donator  de- 
clarauerit,in  eaque  pcenitentia  perfeueraueritjvfque  ad  mor- 
tem,d.  l.cum  hic  ftatus.  §.  i .  Si rem  donatam in pignus dede- 
tit,vendiderit,donauerit,alienauerit,nec  aliud  adumefle 
appareat.d.I.cumhicftatus.§.fi  roaritus.l.  fimaritustuus.  C. 
eod.Sifecutumfueritdiuortium.Sipriordecefteritis,quido- 
num  accepit.  1.  cum  hic  ftatus.  §. fi  diuortium.  1.  a  marito.  C. 
eod.  cit. 

DE  DIVORTIIS. 

&.  c  prifati  dc  matrimonio  contrahendo,  fu- 
pereft,vcdeeodem:diflx)luendo  aliquiddica- 
mus.  Matrimonium  in  primis  foluitur  morte 
altcrutrius.I.  i .  fupra  de  diuor.  &  repu.Itaque 
fupecftiti  licet  ftatim  cum  alio  matrimonium 
contrahcre,nifi  quod  mulier  intra  annum  lu- 
gcndomaritoprsE(criptum,nubereprohibetur.l.lJberorum. 
de  his  qui  notan.infam.  l.i.  Cod.  de  fecund.nupt.qus  tamea 
pGcna  remittitur  ei iure pontificio.  c.  vlt.  dc fecund.  nupt.Se- 
cundo  difloluitur  captiuitate.d.l.  i  .de  diuor.l.in  bello.  §.  me- 
dio.  infra  de  capti.  Verum  ei ,  qui  rcmanet in  ciuitate ,  nihilo 
magis  permittitur  ad  fecundas  nuptias  tranfite ,  nifi  incertum 
fit  ei,an  captiuus  deccflerit,necne,  eumq;  per  quinquennium 
expec^auerit.I.vxores.eod.tit.^.fed  etiam.inauchen.de  nupt. 
i  1.  Cui  iuri  derogatum  eft  iure  pontificio.  c.  in  ptsfentia.  de 
fponf  & mat.  Qupd  fi  alter  ex  coniugibus  abfit,milicia:  caufa 
fortafl[is,nec  fitcaptusabhoftibus.prajfticuitprimum  Con- 
ftantinus  quadtiennium.I.vxor.C.de  repud.  deinde  luftinia- 
nus  decennium.§,nouimus,  authen.de  nupt.Nouel.zi.qui 
tandem  &  Conftantiniana:  Iegi,&  fuz  derogans,tantifper 
abrtiaendum  efleafecundis  nuptiisconftituit,dum  pnlens 
abfentem  decefliifcexploratum  habuerit.  §.quod  autem  no- 
bis.inauchen.vtlic.mat.Nouel.iiy.Tcrtiofoluiturmatrimo- 
niumferuitute.obaliamcaufam,  quam  captiuit7tis,contin- 
gence.  l.i.dediuor.  vtfilibercusingcatusinpatronum  fuum 
ieda6lusfueritinpriftinamferuitutem.§.fiverodecretum.ia 
autb.denupt.  Damnationeveroin  metallum,licetiurevc- 
ten  foluerecur ,  I.res  vxoris.C.  de  donat.  inter  vir.  &  vxor.  ta- 
men  hodie  nemo  tah  f  entenria  libertacem  amitdt.§.quod  au- 
rem  ponis.in  authen.  de  nupt.  1 1.  Quod  fi  verum  eft,mulco 
minus  deportatione  dinmecur  matrimoniura.l.i.Cod.  de  re- 
pud.  Quarto  roatrimonium  mutuo  confenfu  viri  &vxoris 
foIuicur.l.ficonftante.C.de  repud.Qupdliiftiniaiiusitam- 
terpretaturjac reftringit ,  fi  caftitacis  &  vicx CTlebis  amore  id 
fiat.jf.quiaveroex  confenfujin  authen.vtlic.macr.  Nouel. 
117.  S»diureponrificioomncshuiu(n:iodipiiftio:ies  impro- 
bata:  funt.cap.  vlt.de  tranfaiStio.indecre.Qaiatofoluiturma- 
trimonium,diuorrio.d.l.i.l.interftuprum.l.interdiuorciura. 
infcadeverbor.fignificar.  Fitautem  diuorcium  cectaforma 
ac  ritu,non  confenfu  folo,ac  voluntate  diuertentis.l.  1.  l.nul- 
lum.l.fi  poenituit.  (upra  de  diuort.l.  confenfu.  Cod.de  repud. 
Confenfustamennece(rariuseft,animufquepeipetuamdiui- 
fionem conftituendi.I.  ^.fupraeodcmtit.Icaque  fariolusdi- 
uortij  libellum  mittere  non  poreft.I.lulianus.eodera  tit.Por- 
roccrtx(untcau(slegibusexpteflz,  obquas  diuorriuraim- 
pune  permittitur.  cap.confenfu.  I.  in  caufis.l.  vlt.C.de  repud. 
Diuertens autem ablque  legitima  caufa ,  fi  vxor fit ,  dotem,fi 
maritus,donationempropcernuprias  amittit.  d.l.confenfu. 
Quodfi  matrimoniura  abfque  dote  aut  donatione  propter 
nuptias  contradtumfuerit^quartambonorum  fuorum  par- 
lem  alter  dare  cogitur,nifi  centum  hbras  auri  ea  pars  excedat» 
Liubemus.C.de  repud.  Verum  iure  pontifieio,quo  nunc  ferc 
in  huiufmodi  caufis  vtiraur,raatrimonium,quod  ab  initio  rc- 
dccontradumeft,&perfe6lum,confummatumqueconcu- 
bicu  (quemponrifices  carnalemcopulam  vocant)  nunquam 


M5 


difloluitur,  fedfeparatio  tlioh"  ^ermitciturifeac|ue  ob  vnam 
ftupricaufam.cap.2.deconiug.leprofo.can.dixitdominus.3t. 
quift.i.c.fi  vxorem.  j  i.quarft.f  .can.i.^i.qusft.  7.  CelTante 
vero  coitu  dirimitut  omnino  matrimonium,  fi  alter  coniu- 
gum  natura  ad  coeundum  aptus  non  fit.  c.ex  literis.  de  frigid. 
&  mal.Hqc  funtiqus  in  iure  pontificio  hac  de  re  fcripta  com- 
perimus  a iurc ciuili  multum  difcrepantia :  quz an  diuino  iuri 
confentiant , nonimmerito dubitari potcit.  Non cnim  vidft- 
turhomo.fed  Dcusipfepotiusconiuges  fcpararc:cumobiu- 
ftas  legitimafque  caufas  audoritate  publica  diucrtunt.c.quos 
Deus. }  j.quift.  I .  Nec verifimile  cft  tempore  Iuftiniani,qui 
hzc  nobis  fcriptareliquit ,  locum  Euangelij  quo  vno  pontifi- 
ccsnicuntur,  alitera  Theologisintelleaum  fuifle:curaisfc 
Chriftianum  vbique  profiteatur.  Ac  memini  me  aliquando 
conftiturionesqu3(damCaroliiMagni,Ludouici,  &  Clota- 
rij  Chriftianifliraorum  principum  euoluilTe,  in  qijibus  es- 
dera  ferc  diuortiorum  caufae  continebantur ,  qus  legibus  lu- 
ftinianiexprefTs  funt. 

IN     TIT.      SOLVTO     MATRI-^ 
MONIO     QVEMADMODVM 

DOS     PETATVR. 

I.    POMPONIVS     LIB.    XV. 

adSabxnvm. 

O  T I V  M  caufa  (emper  &  vbique  prx* 
cipua  eft.  Nam  &  publice  intereft,  do- 
tes  mulicribus  conieruari,  cum  doraras 
efle  fceminas  ad  fobolemprocreadam.^ 

replendamqueliberisciuitatem,  maxime  fit  neceiP- 

fariuin. 

QVoniam  multa  paflim  in  hoc  de  re  vxoria ,  &  dotibus 
cradtacu  fingularia,  &a  iure  communialiena  reperiun- 
tur,necuimirumidvideatur,in  ipfo  initix)  pofitumeft  hoc 
Pomponij  caput,quo  edocemur,  dottum  CAufam  femper  ^ 
vltitjueprisipMam  efe,i6.  tR.,fauorabilem pr,i  ceteru effe.  Cuius 
rci  Pompon.hanc  affert  rationem :  QuiapHbhceinterefl  .dna 
mulieribta eonferuari,  ^c.  Ideraque  a  Paulo  fere  fcriptum  cft 
fub  rit.de iuredot.fuprac.ii.  T^etpub/ict^inqait^ittterefiymtx- 
Iteres dotesfhluM habere ^propter  cjuoi nubere poffmt .  Hinc  ergo 
fatiscogaofcimusnoftri  iuris  audtorcs  magnam  curampro- 
creacionis  liberorum  habuiifcnec  quicquam  aliud  magis  fpe- 
<Stafle,quam  vtciuitateshorainibus  replerentur.  VndeHa- 
drianus  refcripfi  t:  5*  malle  hominum  adteUione  ^uam  pecunta' 
rum copiaimperiumampliari.lcg.  curarario.  debon.darana» 
EcVlpian.cap.i.rit.dcventrcinpoflefl.mit.F<j«f,i«»j(rj^;><»r- 
tui,aiz,vt  in  lucem  educatur:^uia  non  tantum  parenti,fid  etiar» 
T^eipublfcdnafiitur,  Quareconditio  viduitatemindicensali- 
cui,veluti  publicac  vcilitaricontraria,  legibus  improbatur.Ieg. 
hocmodo.infra  de  condit.  &demonftrat.  Inde  ctiamvide- 
mus,prxmia  non  vulgaria  liberos  habentibus  tribui,  qus  cx- 
terisnonconccduntur.  Verura  hac  dere  fufi  js  difteruimus 
lib.  I.  Difputac.anniuerf  Obiecerit  fortc  quifpiamfine  dote 
raatrimoniura  rcfte  contrahi.ideoquedotespropcermarri- 
monia  contrahenda  tanto  fauore  dignas  non  videsi.  Memi- 
nitluftinianusin  lib.  7a»»tapa»  conftitut.xxi.confuetudiais 
caiu(dam  in  Armeaia,qaamuliercs  indotats  nubebant,  qua 
confuecudincm  confticurione  fua  fuftuHc,  &  abrogauit.  Ec 
Gornelius  Tacitus  in  libro  de  moribus  Germanorum,  aut 
quifquiseft  alius  ciuslibriauftor.ait,  inGermaniamulieres 
viris  dotem  non  dare.  Quinimo  ne  matrimonium  quidem 
neceflarium  eft  ad  Iiberorum  procreationem  :  quoniam  ex 
quoquocoitu  libcros  procreari  pofle  conftat.Sed  refponden- 
dumeftjvagosconcubitus,  quinatura  turpes.acinhonefti 
funt ,  iure  prohibicos  elFc ,  nec  vllam  concubitum ,  nifi inter 
coniuges  honeftum  haberi.Quod  &  Horatius  oftendit  in  ar» 
tcPoecicahis  vcrfibus: 

—^Fuit  hitcfipientia  (^uondctm 
Concubitu  prohtbere  vaao ,  dare  iurtt  maritis,  ^c. 

EtCatullus  adHymenzum: 
2^/  peteH  lint  tc  Fcntu. 

Y    X 


i^iS 


Famaqudd  bona  tomprebetl 

Cemmodtfapere:atpotefl 

TevoUnte.  QMuhuicDea 

Q)mpararier  aujit}  , 

Quire  ne  ficri  qaidem  poffedldtur,  quod  honcfte  fiert 
honpoteft.l.  filius.de condi.inftit.  Etquodad  dotesattinet, 
licet  abfquc  eis  matrimonium  iure  confiftat ,  tamen  quia  non 
facile  vror  indotata  ducitur ,  idq;  frequentius  ica  accidit :  non 
aliceriu$dedoteconftitutumeft,quam  firaulicr  abfqucdo' 


Franc.^uarem  Comment. 

tum.in  ambiguis  pro  dotibus  re(p6n  Jendum ,  ac  iudicanduin 
eft.l.inambiguis.fupra  deiure  dot.  hin  ambiguis.dcregul, 
iur.  vt  paca  fi  quo  die  cabulx  do  is  confcripcaefunc,  &  rcs 
marici  pto  dote  vxori  obl!gacx,eodem  die  aiius  marito  hypo- 
thecam  contraxerit.  Quamuis  enim  neuter  aUeroprior,3c 
par  caufavttiufquevideatur,tamenprodote,  qux  pncipua 
crt&  fauorabilior,iudicabicur.  AdJuntaliqui  &promiflio- 
nemdotisincertam  valere.l.  cum  pc/ft.§.gener.  fopradeiure 
dor.  Qupd an verum  fic, ante a nubis  declaratum  fait.  Sed & 


tcmarirumomninoinuenirenonpoffec.  Iden-mfacerenoa  mulca  aliaconrulcohicprstccmifi.iaus,  quod  ca  vel  anreex 

pofledicimur,quv->dfineincommodo  non  poflumus.  1.  ne-  plicaucriraus,  velpoftea  loco  roag^sidoneo  traciati  debere 

pos.de  vctb.fignif.SinguIaria  aucem  prarcepta.qus  circa  rem  videantur.  Quod  aucem  hic  dicicur :  Sewper  ^  vkiijne  dotiitm 

vxoriam  repermncur  ,  ab  aliis  vcrbofiflime  defcribi,  &  in  caufampr£Cipftamefe,  (^t.  nonicaaccipienduraeft^quafiin 

hunc  congcri  locum  folent,  fed  non  (acis  (vr  mihividccnr)  hociudicio,nunquamiuscommuneferuaridebeac,q'icdfa- 

appoficc,  nifi  quod  ad  Pomponij  (ententiam  illuftrandam  ne  perabfurdum  cflct.  Hoc  enimfenfit  Pornponiiis.fingu- 

nonoihil  exempla  conducunc.  Icaque  brcuicer  ea  hic  per-  laria  quardam  prarcepca  dedocibus  pafiiminiure  ciuiLrepc- 

curram,  qus  aliis  in  locis  aliquanto  commodius  cxplicari  riri,vc  excmplaiamanobis  rccicatademonftrsnc.  Fitei.im 

poterunt.  Primum,  ius  finguhte  cft,  quod  ad  dotisa<aio-  aliquando,  vt  non  folum  ius  commune  obfeructur  in  do- 

ncm  foluto  matrimonio  cx  ftipulatu  adlio  datur,  quamuis  tisiudicio.ledctiam,  vcaiurccommuni  concra  dotciarece- 

nulla  fi t  eo  nomine  concrada  ftipulatio.  Nara  fi  per  impe-  datur ,  vt puta  fi  conueniatur  maritus ,  qui  folucndo  non  eft. 

ritiam forte ,  auc  obiinionera  aliquam  fueric  omifla  ftipula-  Nonenira  abco  folidum  exigitur,fed  tancum  ouatenusfa- 

rio,propcerfauorcmdotiseainceruenifiefingitur.titu.Cod.  cerepotcft.leg.maritum.infra.  Honcftatisenira&marita- 

dereivxoi-.ad.  Secundum^hicsdciointcrbonxfideiiudi-  lisreuerentiactnaiorquamcomraodi  rauliebris,h»cratioha 


ciarccenfetur,  quamuisalioqui  ftipulatioftrifti  iudicijcon- 
traclusfit.jF.fuerat.Inftir.dea<aio.&C.dcreivxor.a6t.Ter- 
tiura,  qiiamuis  hypotheca  confenfu,  &  conuentione  con- 
trahatur,  I.i.dcpigno.adl.tamenmulierprodotcfua  abfquc 
contientione  vlla  cacicam  hypochecam  in  orania  bona  fui 
maritihabec.C.dereivxor.ad.  Qjiircuna,  in  afkione  hypo- 
thecariamulicrcsceris  crcdicotibus  anceponicur,  licecccra- 
porcpriorcsfinCjContra  regalamiuris,idqueIuftinianicon- 
ftitutioneexpreflumeft.l.airiduis.Cod.quipot.inp'g.§.fue- 
rar.Inftit.de i(k.  Scd vetba conftitutionis  oftendunt de crc- 
ditocibus  priuilegiariis,  idcft,  tacicam  hypothecam  haben- 


bctur.  Icera ,  fi  Pcimipilus  ,id  eft ,  Cencurio,qui annons  in- 
ter  milites  diftr;buendz  prsficitur,  propter  adminiftracio- 
nemfuaraconueniatur,  fifcusnontantum  in  eiusbona,fed 
in  bona  etiam  vxoris  hypothecam  habcr.  1. 4.in  quibus  caufis 
ptgnustacitccontraha.  EftenimcaPrimipilarisciufa  admo. 
dura fauorabilis ,  proptcrpcriculuraingens.quod  «jla  eiu» 
rciadminiftratiohabet.  Qupdtameriinfiicoextr;  '  .nccau- 
fam  Piimipilarcm  locum  non  habec,  cum  fi(ci  caula  potior 
non  fit  caufa  djtis,fed  vtraquc  eodem  iutc  cenfcatur.  l.i. 
Cod.  depriuileg.fifci.I.i.  Cod.de iurefi'ci.  Ntcverumcft, 
quod  plzriq  uc  aflerunt.f «  dnbM  tjHdfltonibiu  contra  fiftum  m- 


tibus,  non  expreiram,  id  accipiendmn  elle.  Namne  fifcus  dicaHdftmepyqaiimcisrdponCamCr.EumnandiUn^uere^nee 

quidera iis ,  q ui prius  hy pothecam  contraxerunc ,  pra:fercur.  tt  eriminii renmteneri , ^ni  contrafifeum refpoKd:rit.  leg.  noa 

1.  fi  pignus.  qui  pocio.in  pigno.  H jc aurem benehcium  prz-  puto.fuprade iure fifci.  Id  cnim  ideo  re(pon(um  eft,qaJ2  ple - 

lacionis  adharedem  excrancumni  :lieiisnoncransfercur.d.  «Slcbantur  olim,  qui  fiico  parum  faucrc  vidcbancur,  cuius 

i.afljduis.&Cod.depriui.dot.  Quiuiim.compenfatioqus  malacaufa  nunquam  cft,  nifi  fubbonoprracipe,  vt  Plinius 

magnaratione&  iquitate  nititur,§.iiibo.  xfidei.Tnftitut.  in  panegyrico  ad  Traiauum  fcribir.    Prascerea  funerariaa- 


deadlio.mulieri  docem  exigentiobiicinonpotcft.§.taceat, 
C.  de  rci  vxor.  aft.  Sexcum ,  donatio ,  quz  incer  pacrem  &  fi- 
liumfamilias  non  valcc,fi  dotis  caufafiat,  vtilis  cft.  1.  frater 
affacre.de  condi.  indeb.  proptcrfauorem  docis.  1.  Pcmpo- 
rius  Philadclphus.  fam.  erciic.l.  i.§.quodfi  in  paccis.inJFra. 
Septimam,  mulier,  quaialioquiproalio  int:r:idens,iuua- 
tur  S.C.Velleiano,tamcn  pro  alio  dctera  promitcens  obliga- 
tur:idq!ie  verum  eft,  etfinullainrcrceflericftipuIacio,con- 
triracionemiuris.l.vlr.C.ad  VeIlcian.06lauum,Sipatet,qui 
bonafilii  adj°nti[ia  pofliJec,  eimdocaaerit:exbonispro- 
priis  mag;s,qaim  hliar,eaia  dotaird  incelligitur.l.  vlc.  Cod.  da 
do:.  prom:(.  cumtamen  aliis  nemo  fuum  donarepnruini- 
tur.l,  cum  dc  indebico.  deproba.  Nonum, fiindiis  dotalis, 
ne  confentiente  q  iidem  malierc,  a  mariio  alis:-ari  poteit. 
fupra  d;  fun.  dot.  (icqa°.  facultas  atbitrio  fuo  res  fu.^s  alieuan- 
di,  qaa:iurecommaai  cuiuis  permicticur.tammaciro.quara 
mulien,  hic  adempta  cft.  Sed  hac  de  xz  fupra  difleiuimus. 
Decimum,resqai  ob^oxia:  func  reftirutioni  fiieicom«iif- 
farii,&  alias  prohibenturalienari,  ob  caufam  dotisnihilo- 
minusalieniri  poflunc. audisn.de reftitur. 35).  Vndvcimum, 
adio  de  dotc  compereas  patri,  raotcuo  pa^re  ad  hjjreJenfi 
nonctanfit,  coatraregulam  iuiis^feddatur  fi!ix,hcerh«es 
nonfit.  §.  videmus. Cod.  dereivxor  adtio.  Duodecimi.m, 
quamuis alteri  ftipulari non poirumus :  I.  ftipulatio ifta.  §.  al- 
teri.  de  verbor.  obligat.  tamen  Ci  auus  maternus  fibi ,  au:  ne- 
ptiluxdotcmreddi  (tipuletur,  excaftipuLitionc  vtilis  adio 
ncpticofnpetit,propter  fauorem  nuptiarum,vt  Paulus  re- 
fpoodir. I.  Ciius.infra  hoctit.  Decimuratcrtium,padtcm, 
quo  dotis  conditio  fit  detcrior,  nuUius  momcnti  eft:  velu- 
ti  li  conuenctit ,  vt  dos  non  tcropore  legibus  ftacuto ,  fed  vl- 
tcriori  rcddatur.  1.  de  die.  I.  A ttilicinus.  de  pa(5t.  doc.  Id  enim 
contra  iuris  rationcm  fauore  dotisconftitatunieft.  Eadera 

cft  caufapadi,  propterquodvxor  indotatamanerec.I.  i.dc  

pad.doc.l.quarauis.  Cod.de paftisconuen.  Decimumquar-      Mufonius  rede  &  fapicnter  ica  fcribit  apud  Cnomologos: 


ftio  in  qua  de  furapco  in  funus  fadloagicur,doriscaufipo- 
tior,  fauorabiiiorq  icvila  cft.ne  contra  omnem  haraanita- 
tem  infepulta  cadauera  iaceanr.  leg.  irapenfa.  de  rel  g.  & 
(umpt.  Vcauccraeorcuercamur,  vndedigreflifumus, exeo 
quod  didtura  eft :  Dotii  caufamprtcipuam  ejfe :  vulgo  annota- 
ri  folct :  VttUtatempublicampriuatorum  commoda  anteponen' 
damejfend  quod  luftinianus  conftirutione  fua  cxpreific  dc  re- 
fticucionibus.  Er  huc  pcrtinere  vcrfus  Hefiodi  arbitrantuc 
Gr^d  enarratores  eiufdcra  audtoris.Iib.  1.  tpy. 

Mntfi  '^''T  on-^oUvrS^fA.iVKfifnifOf  v^wipia 
HmvmV  oAo»  yb  iia  dvT^/uaigyi  iiivx.Tcn. 

Nim  ( vt  Liuiusait)  Deca.  j.libro  6.  Refpublica  incolu- 
m"s,&  priuaras  rcs  facile  faluas  prsftar ,  publica  prodcndo, 
tua  neq  licqaara  (erucs.  Eft  enim  Refpublica  naui  perfi- 
milis,  cuius  conferuationi  non  rainus  quam  rerum  prcK 
piiaruoi ,  qus  in  ca  naui  funt,ftudenc  vedorcs.  Scd  quz- 
ricur ,  quomoJo  ad  publicam  vcilicacem  dociura  confer- 
uitio  pcrtiner,  cum  raulierura  tanrum  intcrefle  vidcatur? 
Nonenimftatuspublicusineareconfiftit,yf^/«  Sacru,  Sa- 
cerdotiboi ,  (S  J^€tgifirattbu4y  vc  Vlpianus  ait,I.  i .  de  iuftir.& 
iure.  Vcrumvtiliraspublica  non  vnomodo  confideraride- 
bsr.  Nam  quz  ad  ftacum  publicum  pcrtinent,  ea  publice 
viilia  vere  ac  proprie  dicunrur,  cuiufmodi  func  Magiftra» 
tus  &  facra:itcmve(51:igalia&  tribura,  qu.TneruiReipubli- 
ezdicuntur.I.i.§.in  caufa,  deqiiiftio.  Quzdampriuatim 
vtilia  funt  principaliter,  nec  ad  ftacum  publicum  tuendura 
funt  infticuca:camcn  periculum  eft,  neeorumconcemptus 
paulatim  in gcande aliquod  dam num ,  acque  cxitium  Reipu- 
blici  vergar.  Ideoquead  Reipublicz  vcilitatcm  ea  quoquc 
fpcftare dicuntur.  Qop  fenfu  Rcipublicz  interefle  dicimus, 
vt  dotcsmuLcribus  conferuentur;  quoniam  abfquc  fobolis 
procreationeciuitates&Refp.fubuertuntur.  Quamobtera 


In  Tk.  Solutomatrimonid* 


V''^«»»0'!"»«->' ^ **  <%t,««i'0',A"''3!?<'«'«''C*»»'«''''^' «'^^"'««H .M';V- 
iusi'  »»wf ,H>i  •ftiwtj-i'  w  »o>,M«c.  Et  antipater;o»  7f o^ni»  71  wi//*int  ^- 

5»»iu)/X)it>«ura,*ic»A»*'<ft/l«it«*'o»ti''9»)»Jv-'2ro>i<)yM«Wo»»'^  7r«A/c,  i(*l' 
•/')«'« •  raim  Si xifTtumtiMi  i iCj^vit ,' W  «f  <f«<^ 7roAj2»iu»  ^iy-im, 
euu»u^»iV7lwmifi/icai7.  )(s(|  fif  trx  «#  aM©{  .Wa^vn  aj 7ro'A«{  <ra^t- 
•Sa/,  t/  /Ati  ailiU-iim  ?  ipwaKri  t  TrtM-Jjif «  tw»  -^vtluv  ■nuj^K  ,  «ftT  «£?- 
■HVai»xam5tif«  ^uMa^xaMK  J^f».*^»,  ilwyui)»'»!»»/"*»*'!'  >W  iiwppfoWl', 
JiW)(*e"<»C5tu>a/Hjrf»,  «uxTOfl^»»''»»'»**']^»'»*'»?^'^»"'*'!)^''^'^''^  '^?'*" 
«*</> xaraA/TO»Tf f ,0'  VviK» «u-^Tiu!  «f )  TO(o/f » ,  e  7fu) ««/^ a'i<r)o»  (pu- 
fM-iloiiVyH^inviip  icuiZl^fMlivoT'  tufsri^tS»  m(  i;)^fo1(,&CC.  Nam 
Sc  quoties  multitudo  priuatcrum  hominum  pctiditatur.huic 
incommodo  occurri  publice  intcrcft :  cuius  rci  cxcraplura 
eft  in  donationc  prohibita  inter  coniuges :  in  tranfadlione  de 
aliinentis:in  rerum  pnpillariura  alienationc :  in  lcge  commif- 
foria  pignorum,&  aliis  id  genus.  Quar  vero  ita  priuatis  homi- 
nibus  vtilia  funt ,  vt  fine  eis,nullum  aut  quam  min  imum  acci- 
piatdamnum  Refpublica,  fcanullomodo  adRcmpublicam 
fedadcommodura  priuatorum  tantum  dicuniur  pertinerc, 
tametfi  rcvcra  nihil  fitpriuatim  vtile,  quodpublicevtilita- 
tera  aliquam  non  afFerat,  nec  contra.  Quanquam  autem  pu- 
blica  vtilitas  priuatorum  commodis  longc  antiquior  nobis 
efle  dcbcat,vti  iam  diximus,  tamcn  ob  graue  damnum  ptiua- 
totum  mediocris  vtilitas  Reipub.  facile  contcmnitur,  ficut 
magnumpondus  arrisplurisquampatuaaurilaminaxftiiaa- 
tur ,  quarauis  aurura  alioqui  arre  fit  pretiofius.  1. 1 .  §.  funt  qui 
putant.  ne  quis  in  Hum.  pub. 

II.    VLPIANVS    LIB.    XXXV.  / 

adSabinvm. 
Solufo  mAtrimoniofolui  dos  mulieri  debet, 

Vamuisfupradi«aum  fit,  detis  caufam  ftrpttUMm 
ejfe,  ^  eamperpetu»  apud  maritum  matttre,\.  i  .fu- 
pra  dc  iure  dot.tamcn  ca  rcftitui  debet  mulieri 
foluto  matrimonio ,  fiuc  mortc,fiuc  diuortio  fo- 
lutum  fit.I.cum  quzrebatur.dc  verb.fingifi.Nam 
perpetuumvaricaccipiturpro  fubie^a  materia,  nccfcmpcr 
id,quod  iternum  eft,quodque  finem  non  habct,fignificat.l. 
i.fupra pro  focio.  Immobilia autem  ftatim,  mobilia intra  an- 
num  reftituuntur. §.  cxadtio.  Cod.  dcrci vxo.  quamuis  aliud 
tcmpus  iurc  vcteri  definitum  eflet,de  quo  temporc  poftca 
diccmus.Sed  cui  reftituenda  fit,qua:ritut.Et  Vlpianus  hic  ait, 
mulieri  reftituendam  efle.  Qupd  eft  accipiendum ,  nifi  dos 
profcdbiria  fit,  quo  cafu  non  tantum  filis,fed  ctiam  patris  eft, 
vt  paulo  poft  doccbimus.Sed  &  fi  extraneus  qui  dotcm  dcdir, 
cam  fibi  rcddi  pa^aus.ftipulatufuc  fuctit.ipfi  podus  quatn  mu- 
Iicrircddctur.§.accedit.  Cod.  derei  vxor.aa.Sedaliqui  cafus 
funtjin quibus dotis exailio  ceflat  foIutomatrimonio,quos 
breuitcrperftringemus,  quod-alia  fint  locafingulistradan- 
dis,&  excuticndis  magis  idonea. 

Priraus  cafus  cft,  cura  pa6i:us  eft  maritus  indote  confti- 
tuenda,vteafibiIucroccdat.I.  fidotali.infra.  Nam  hoccafu 
dotem  lucratur,  nifi  aliud  impcdiat,  vt  puta  fi  dotis  lucranda: 
caufa  vxorem  occiderit.l.  fi  ab  hoftibus.infra.  Sed  notandum 
eft,rtahocpa(3:um  valere,  fivxor  marito  nen  fuperuixetit. 
Id  cnim  iurc  fingulari  indudtum  eft.ne  vxor  indotata  maneat 
Ncc  referre  videtur  plxrifquc  an  a  patre,an  alio  quouis  extra- 
nco  dos  data,&  paft  um  faiSum  fucrit.l.  t .  fupt  a  de  paft.dot. 
l.qaamuis.  C.  depaa.  conuent.  Aliis  verohocnonplacet, 
quod  dicant  libcrum  cfTe  ei,qui  remfuam  donat,pacifci,ve 
ca  rcs  poft  aliquod  tempus  alij  rcddatur.  I.  quorics.  Cod.  de 
^onat.  qui  fub  mo.  Sed  fcuflra  rationem  iuris  adducimus 
aducrfus  ca,quz  contra  ius  proptcr  vtilitatcm  aliquam,& 
fauorcra  rccepta  funt.I.in  iis.l.  ius  fingulare.  fupra  delegi- 
bus.  Verum  quia  nullum  de  cxtraneo  certum  ius  repcritur, 
melius  cft.rcgulamcommunem  hic  fequi.  Etfi  enim  Papi- 
pianus refpondit ,  huiufmodi  padum  non  valere, tamen cre- 
dibilecft,eum  de  cxtraneononfcnfifTe.de  quonihilincius 
tcrponfocxprcfrumcft.  Addequod  ficxtranco  licet  pacifci, 
Tt  fibi  dos  reddatur,  non  mulieri :  §.  accedit.  Cod.  de  rci 
Yxor.  i(Jtio.  eadcm  ratione  pacifci  pefTe  videtur,  vt  maritus 


m 


dotcm  rctincat.  Dc  donatioaftpropter  nuptias  agltatur  qu«- 
ftio.  Et  fanc  fauor  nullus  impcdit  padum  de  lucro  huius 
donarionis  valcre.fi  maritus  vxori  fuperftes fuerit :  &ratio 
dotis,  ac  donationis  propter  nuprias  faic  longe  diuerfa  eft. 
Verum  quia  luftinianus  donarionem  proptcr  nuprias  doti 
exiquauit,  authen.  dezqual.dot.  rarione&aeqnicatenuda, 
contrafcriptum,accertum iusnon  eflepugnandumfortafle 
quifpiam  cxiftimaucrit.argum.I,profpexit.infra  qui  &  a  quib» 
manu.lib.Ego  autem  ideo  hanc  fententiam  non  facile  probo, 
quiadifparratioeftvtriufque.  Etquod  dicimt, doKaitoneni^. 
fropter  nuptiat  doti  exnejuatam  efje,  non  ita  eft  accipiendum, 
quafi  prsccpta  omnia  dotis  fingularia  addonationerahanc 
pertincant.idque  multis  exemplis  facile  eft  oftenderc,qus  ex 
iam  didis  obferuaripoffunr. 

Secundus  cafus  eft, c um  cb  roulieris  adulterium ,  aliatoue 
culpam  folutum  cft  matCimonium.l.  Lucius.  infra.  c.  pl^run- 
que.dcdonat.intervir.  Quade  renosinfcacopicfiusdifTe- 
remus.  1.  viro.  I. cum muHcr. Idem  exiftimanc nonnulli  cie ea, 
quajfolutoiammatrimonio  ftuprum  admifit,  quodeaquo" 
quevirumiamdefunduminiuriaafficiat.argu.l.  i.deiniuri 
■Vcrum  huic  fententia:  aduerfatur  luftiniani  confticutio  de 
Reftitutionib.  &eaquxpaiitin  vndecimomenlc,  qu^aliis 
quibufdam p<Enis  mulicrem fubiicit:nec eam  dotefua priuat* 
quamuis  ca  intra  annum  ludus  (  quod  locge  granius  eft) 
ftuprum  pcrpetrauerit.  Non  enim  noftrum  eft,ncenas  le* 
girimas  augcrc,  cum  prxfertim  eadem  ratio  huius  uupri 
non  fit,&  adultcrij ,  quod manente  adhuc  njattimonio  com- 
mittitur. 

Tcrtius  cafus  cft ,  cum  maritus  foluendo  non  eft,&  reddi-' 
ta  dote  nihil  ei  fupcrfuturum  eft,  vnde  f c  tucatur.  Scd  dc  hoe 
infra  plcnius,l.  maritum. 

QuartuSjCum  poft  moram  mulicris,  qux  dotem  fibi  obla- 
tamaccipetcnoIuit,autaliasCne  culpaviri  res  dotaicsperie- 
tunt,quo  cafu  xftimationem  carum  prxftare  noa  ccgitut 
tnaritus,  1.  femcl  mora.  infra. 

Quintus ,  cum  ob  rcs  donatas ,  au  t  amotas,vcI  fumprus  in 
dotem  faAos  opponitur  compenfatio.  I.  fruftus.  J.  ob  dona- 
tioncs.infra.Sedhuiciuriconftitutio  Iuftinianiderogauit.§. 
taccat.C.  dc  rei  vxor.ad.  vt  infra  demonftrabimus. 

Scxtus ,  fi  pendentc  iudicio  mulieris  agentis  ius  perem- 
ptum  fit,quod  reintegrato  matrimonio  coaringit.l.fi  mulicri, 
infra. 

Septimus,  fi  matitus  dotem  conftante  matrimonio,  idque 
ob  iuftam  &  Icgirimam  caufam  folucrit.  1. quamuis, infra.l» 
mutus.§.mancntc.  fupradeiurcdot.  Namabfquecaufalegi- 
tima  dos  manente  matrfmonio  inutiliter  mulieri  reftituitur» 
adco  vt  marito  liceat  vxore  mortua  ab  em  htrtdibutffMUm  do' 
/^r?prrrrtf,vtThcodofii3S3it.C.fidosconftan.matr.fblu.Eft 
cnim  donatio  inter  virum  &  vxorcm  iurc  prohibita,qua:  \deo 
rcuocari  poteft.  Quam  conftitutionem  "Theodofij  noo  fat is 
pcrpcndcntes  quidam  cx  rcccntioribus  magni  nominis  nii=- 
rantur ,  cur  ca  donatio  morte  non  confirmctur.  lafon  &  Za- 
fius  hic.Sed  clatum  cft,atque  indubitatum,  morce  tamen  do« 
natoris  confirmari  huiulmodi  donarionow,  nonmuiietiSjCGl 
doftatum  cft.  I.  cum  hic  ftatus. 

0(f};auus  cafus,  cum  bona  n:ulirn's  publicata  funt :  txxm 
enim fifco ,  non mulicri  dos  reddicur.  leg.  ii  conftante.  §.vlt« 
infra. 

Nonus ,  cum  rcs  dotalis  euida  eft  fins  culpa  mariti.  I.  Mx~' 
uia.§.vlt.infra. 

Decimus  cft,cum  matitus  dotcm  non  rccipir,  nec  per  ctTm 
ftetit,quo  minus  rcciperct.  1.  maritHS  dctcm.  infra.l,  fi  estra- 
ncus.fupradeiurcdot.  Poftremo  hic  annctandum  eft,  .i^wf* 
dotem  exigi  nenpojfe ,  ejuamfilutum  matrimeniumfHtrit.  Sei, 
hoc  intelligendum  eft  cum  aliqaot  cxccptionibus,  qux  poft- 
ea  a  nobis  explicabuntut.  1.  fi  conftante.infra  l.i.C.de  repu.l. 
qucmadmodum.fupradciuredor. 

Nec  cogitttr  maritus  alii  eam  ab  initio  jiifuUnti  pr»* 
mittere,  nifihoc  ei  nihilnoceat.  2(amfiincommodum  ali- 
qtiod  maritHs  fitJpeSium  habet,  non  debere  eum  cogi  aliiy 
ijuam  vxoriypromittere  dicendumefi:  Httcfifiti  iurismu* 
lier  cB. 

Maritas  accepta  dote  ab  vxote  fua  cogitur  ci  promicters 


Teeam  rcdditumtn  foluto  raatrimonlo;  ficut  venditof  em- 
ptori  promittere  compcllitar.  1.  ex  cmpto.fupra  de  attio. 
cmpti.Nam&tabulas,fiueinftrumentumdencgotio,<luod 

cumaliquocontracaum  cft.ab  eo  exigere  poflumus.1.  licut 
datam.  Cod.  dc  liber.cauf.l.plurcs.  Cod.  de  fide  mftrum.  An 
autem  marirus  alij  promittcrc  cogatur,  cui  forte  cumvxor 
delegare  volucrit,qu«ripotcrat.  Namcertum  eftidclegatio- 
ncm  debitotis  abfquc eius  confcnfu  ficri  non  pofle.  1. 1. 1.  ncc 
creditoris.Cod.de  nouat.  Echic  Vlpianusait :  ItademHmccg* 
maritHmJ  hoeei  nihilnoceat.  Nihil  cft  enim  tam  naturalc. 
quam  vt  priftare  alij  cogamur ,  quod  nobis  non  noceat,  iph- 
que prodeft ,  vt difputac  Cicero Hb.  de  Offic.i.l.i.  §.item  Va- 
rus.dc  aqua  pluuia  arccn.l.refcripta.Cod.  dc  prccib.Imperat. 
ofFer.Lin  crcditore.  fupra  de  eaidio.  Sed  quia  vtilc  non  cft,id 
perpecuo  cuftodiri ,  tamctfi  natura  xquum  fit ,  cafcs  iure  ex- 


Frmc.  Dmreni  Qomment» 


nus  lotam  quiftionem  ad  vtruBq-,  parcntem  fpeftare,quaitt- 
uispofteain  traftandaeaproexemplo,  tahtuth  patris  mco- 
tionem  faciat.  h  lias  luftinianus  qujeftionem  de  matre  inde- 
cifam  relinqueret  j  cum  filixfamiiias  non  permittat  dotem 
|»etere  fine  confenfu  patris :  &  quofdam  calus  ezcipiens,  hxsXit 
penitus  omittat.  His  tgttur  duobus  concurrentibus ,  dotts 
a(fliocommuniscftpatri,&  filiz:itavtpatera^ioncmexec- 
ccatjfed  accedcnte  mulietis  voluntate.Eft  autcm  hoc  ius  fin. 
gulare,&contra  rationem  iuris  communis,vt  videlicet  dona- 
tio  a  patre  in  filiumfamilias  collata  valeat.  l.donationes.Cod. 
dedonat.intervir.leg.PomponiusPhiladelpbus.fuprafamj|. 
ercifc.vt<^uepcrfiliamfamiliasquaEfitumipfiusfir,nonpatris. 
1. 1.  fiaparen.quisfuer.  Itaquc  nontamanxie,quamvulgo 
fierifolct,hicinquirendumeft,Anh2Ccommunio  interpa- 
trem & filiam ,  quam  omnino  a  iurecoramuni  alienamefte 


prcrn  dlligVnterobicruandi ,  nec  temcre  ad  res  alias  produ-       videmus^cohsredum  communioni,3Ht  c6llegatariorum,aut 
cendifunc.Nonenimquicunquchoneftafuntjadncceffita-       fo  ' 


tera 


quicunquc  Uoneita  lunrjaa  nctcmirt-       iuciorum,aut  rcorum  ftipulandi  compaiari  debeat.Hic  enira 

iudsrcdada  eflc  alias  admonuimus.  in  1. 1.  fupra  dc  pa6ti  ita  fimilcs  non  funt  pacer  &  filia,  vt  non  magna  difllmilitudo, 
s7icitur  raaritus  incommodum  aliquod  fufpeaum  habet,  in-  difFerentiaquc reperiatur.  Nam  hic  vnus  rem  in  iudicium  de- 
uitus  ad  promittcndum  adigendusnoneft.  Quidcnimfiis.  duccre,  aut  nouarc  non  poteft,quod  in  duobusftipulandi 
cuidclegarecumvult  mulier,  callidus ,  &  rixofus  bomo  fit,  reislocumhabct.  leg.  fi  rem.  infradcnouat.  Etcuminaliis 
cum  quo  negocium  habcrc  non  expcdiat :  aut  adeo  potens,vt  non  fucccdat  vnus  altcri  mortuo,  tamcn  morcuo  pacre  omnc 
nihilnonaraaritoexcorqucre  poffic?argumen.l.  i.dealien.       iusin  fiham,  quamuis  hxrcs  non  fitpacris.concinuo  tranf- 

•       '  — -i:— :       funditur. Cod.de reivx<Dr.adlio.§.videamus.  Vndcpacer& 

filiain  hac  communionc  adionisfocij  verc  nonfunt,fed  qua- 
fifocijdicunturaiurisau(aoribus.l.quihominem.§.figcncr. 
de  folut.  CefTat  tamen  hacc  communio  in  quibufdam  cafi-^ 
bus,acfitintcrdum,vtagatpaterfineconfenfufilia:,vtputa* 
fiiamindeabinitioftipulatus  fucritdocem  fibircddi.l.quo- 
ties.infra.aut  fi filiaiuftam contradicendi caufam  non  habeat. 


iudic.  mut.cauf.  Addequod  plirafque  exceptioncsmuhcn 
pccenci  oppohcre  poceft  maritus,  qus  aduerfus  alium  no» 
ebmpcterent.l.doli.infradcnouat.  vt  pofteadoccbimus,  1. 
{iprior.  infra. 

^MdfiinfntrUfotefixte  est^  ^dosab  eo  frofectAftty 
ipfiui  6-fili£  dos  esf.  Demqttefater  mn  diter^qunm  ex  vo- 
hntatefili^,  peteredoteff;,Kccperfiynec perprocuratoref»      l.dotem.infra.l.fivtproponis.Cod.denup.  Aliquandofiiia 
;,oteB.  Sicergo  &promittendtim  Sabmtisatt.  Eiergopro-      <?'»  ^d  agendum  admittitur ,  veluci  fi  pater  in  vnum  cafum 


wittendum  erit ,  cui  vterque  itifierit.  CxterUmfipaterfio- 
lmiufitt,dotisaBtofili/inonentAd^empta^qtiandocunqti'e 
fuiiurlsfiltaftteritfa^a.  Itemfi  •voluntatefoUiisfiliApro- 
mittatur,remanebitdotiscciiointcnrapatri. 


',i;.1  :l::- .(.. 


.c.f-. 


A(5tio  dcdote  con-;muniseftpatri&  fili«,  fiduoconcuf- 
rant.  Primum  cft,  quod  filia in  poteftate patris  fit.  Nam licct 
dos,  quam  pai;fr  nomine  filix  eraancipatz  conftituit,  non 
maicdicarurprofed:i:ia,quoda  patreproficifcatuc.l.profe- 
£H£ia.§ .  fi  patcr.fupra  de  iure  dotinm,  cam  en  pater  in  eam  do- 
tem  nihil  iuris  haber,  fi  eam  fibi  redx^i  non  fUeritfiipulatus;  1. 
pater  filis.  tupra  de  eui6lio.§ .  videamus.  C  de  rci  vxoi.  scSlio. 
Secundum  eft,  quoddosapacrcptofc(fnific,vthicVlpianu» 
ait.  Namfifilia,qus  inpoteftaccpatiiscftjdotemacxuenti- 
tiam  habeac ,  qus  ?.  mactc  puta ,  auc  auo  niarerno  cbuencritj 
a(Siomulierieonomine,non  patri,datur.L  C^ius.iufta.  VI- 
pianus  tameninfiagmentislnftitutionum  n'.'per  editis.,do- 
temaducncitiamaprofeftitia  hic  nor.diftinguir.  Quaderc 
infraahquiddi<a:urifumus,d.l.Caius.Indequaeritur,aninhoc 
iudiciopacrisconfenfus  neccflariusfit?Et  putononminusin 
«Jotisexa(3;ione,quamreliquorum  bonorum,quxaduenci- 
tia  funr,p2Cris  conf  enfum  requiri,  cum  dos  e:icepca  non  repc- 
riatur.l.vlt.Cod.dcbonisquasliber.&paceidotisaducntitia: 
vlumfruftum ,  vt  cccerorum  bonorum  habeat,quarauis  plu- 
limi  abbac  opinione  difTentianc.  Namconftiturionoualu- 
lliniani de xqualicace  dotis ,  non  pamittit  mulieii  f»liacfdmi- 
liasdoremexigete,fiueapattc,fiuc  amatie  ptofe(5tafit,Ex- 
cipicurque  cantum  vnuscafus,  cum  vidclicet  pattistantaeft 
pertinada,&  (vt  verbo  eius  vtat )  aV«S/«,vCDulLo  modo  ad  do- 
tcra  cxigendara  adduci  poffit,&  pcriculum  eft,  ne  mulier  do- 
tem,quaiiKerimabutiturraaritus,amittat.  Tunc  enimpo- 
teft  ipfa  experiti,  idquc  neceflarium  eft,  quoties  dos  adco 
magnaeftjVt  non  fatis  confultum  fic  mulicii,h  a(9:ioncmfor- 
te  inanem ,  quam  aduerfus  maritum  habet,cum  fratribus  fuis 
conferat.§.  vlr.  authcn.de  zqual.doc.  Non  me  mouet  quod 
luftinianusad  fincmdifpuracionisfuJEloquiturde  pacre  can- 
tura.  qui  dotem  dedit :  «m'  «/tttv  o  Tawp  o^  tid»  txtuv  ^ifMiw  ^- 
«ftjn  lUjj  'at^iKM.,¥jn  «%x  «{ ami  irSEAtsittj;  iK^anl^i^Qa^  tbutB: truxjttt^»- 
fx(  jui»^ci  n-nrtfoneiv.  Narainitioptopofita  fuitquarftio  non 
de  patrc  cantum ,  led etiam  de matrc,  vt conftat  ex his  veibis: 


ftipulatus  fi  t  dotcm  fibi  reddi,puta  mortis ,  vel  diuortij,  &  al- 
tcro  cafu  mattimonium  folutum  fueric.l.  fi  aira  docem.  ia 
,  princ.inffa.fi  patcrfnriofus,autturpis,autabfcnsfit.di6l.l.fi 
cum  dotcm.l.filiusfamilias.fupra  deprocurat.Sed  hsc  omnia 
accucatiuspoftea  tra(^abuntur, 
-.".''.■ , .      .»>^. 

''  ■  Sta  vt¥mi  vt  dgatfilti^,  an  vt  adiunBa  quoquefili^ 
perfona  experiripofittfEt  pttto,  nec  eam  aciionem  amiffamy 
quam  adittnSliefilixperfionapotefi  habere. 

Cum  voluntate  folius  filia  dospromifTa  eft,  dubium  non 
cft ,  quin  falua  fit  ^(k\o  pacri,  poffirque  pater  iblus,  &  fuo  no- 
mincdocempcccre.  Scdnonvidcbacur  adiundlafilixperfo- 
na,qusiusfuumrera)fit,experiripoflrc.Qupmodocnimpo- 
teftnominenon  tancumfuo,fed  etiam  filii  pater  expcririj' 
cum  ipfi  filis  nulla  competatadio,  fi  fui  iuris  fatfta  fuerit? 
Vcrum  hic  Vlpianusait:  Airf  mw  qHtdtm  anionem  patrenij 
amifjji  ,  t^nam  adim^a  fiUe.perfina  poteli  habere.  Tametfi 
cnim  filia: ,  fi  efEcia tur  fui iuris,  omnis  agcndi  via  priclufa  fit* 
tamcn  patris  intercftjfilisquam  adhuc  in  fuapoteftacc  ha- 
bct,confulcrc:nccmagnum  obcamcaufam  aducrfarioprz- 
iudicium  adfcrcur,  qui  quomodocunque  agat  pater,dotcm  ci 
cogitui  redderc.  Quod autem  Pomponius  ait ,  paftum  filias 
pacri  nullo  modo  nocere,nifi  adic(ia  quoqae  filiapcrfona 
cxperiacur,  leg.  cumdos.  fupra  dc  pa^a.dot.eopcrtinct,  vt 
pa(ftum  aliquando  noceatpatri,  licet  a^^ioeifalua  mancat. 
Necrepugnantia  hxcfunt,  a(flioncm  patri  faluam  mancre, 
&  pa^aum  nihilominuseiuoccre.  Quid  enim,  fi  co  padbo 
aliquid  fc daturam ,  aut  fa6turam  promiferit  mulier  ?  Quid  fi 
pcenampromiferitinnegotio  contfahcndo  ciusconfirman- 
di  gratia?Nam  pater  dotera  petens  adiun^fba  filis  pcrfona; 
fireconucniatur,filiamdefendcrc  in  folidum  dcbet.  Solus 
vero  agens,  &  fine  perfona  filisad  eam  defendqndam  mi- 
nimc  cogctur.  1.  j .  §.  vlt.  inff  a ,  rerum  amor.  I.  non  folum.de 
procutaco.  Et  hiceftnoftra,  deantinoraia  perquam  diffi- 
cili .opinio,  quam  &  vctcrum  interpretum  nonmJlispIacuif- 
fcvidemus. 

^odfifiuiitiris  fueritfa&afilia,  nocebit  ei  ifiafiipu- 
latio. 

Stipulatio  dc  doce  alterireddenda,  cjua;  voluntatc  folitw 


^tfeij^i  }S  -jTejricjt  T*7i(f>,^((A«7))pTO;)^i!ii:quibusoflenditIuftinia-      filia:fatSaeft,ctfinonnoceatpati:i>,  ac  ne  filis  (juidem  ipfi, 

quandia 


InTitSoluto 

qiwndia  eftinpatris  poteftate,  fipatet  adiuncba  ipfius  per- 
forti  experiri ,  acdotem  exigece  vclit,  tamen  fui  iurisfada, 
dotem  peterenon  poreric.  Padlum  fiquidcm  de  non  pe- 
tcndadoteafiliafamii.  faCtum  valet,  nonmodo  fi  confera- 
turinidtempus  cjuofuiiuris  effeda  fuerit,  l.&hxredi.  §.fi- 
lia.  fup.  depadt.  fed  ctiam  fi  fimpliciterpicifcaturnepetat, 
vtexhorura  verborum  eontextufacilccolligitur  :  id  enim 
taeice  intelhgitur  .•  quamuis  expreflumnon  taeric.  Quid 
tamen  itaaccipicndum  eft  ,  modotaiipaiSlo^velftipulacio- 
Bc  dotis  conditio  non  reddaturdecerior.leg.de  die.fuprade 
pa(ft.dot.  Padaenim  de  lucrandadote,&aliahuiufmodi,fi 
deteriorcm  conditionem  docis  non  rcddant,feruanda  func.  1. 
i.fup.depad.dor. 

Voluntatem  aiaemfilU ,  cumpater  agit  de  dote ,  v- 
frumfic accipimuSjVt coKJentiat yan  vero,  ne  contradicat 
filia?  Et  eH  ah  Mperatore  K^ntonino  refcriptum  filiamy 
nifieuidenter  contradicat  ,videriconfentirepatri.Et  lulia- 
mn  lihro  dccimofeptimo  BigefiorUm  fcripfit ,  quafiexvo^ 
Umtatefilu  vtderi  experiripatrem  ,fifuriofam  filiam  ha- 
heat.Nam  vhinonpoteliperdementiam  contradic€re,con- 
fentire  qtus  eam  merito  credet?  Sedfi abfensfiltafit,dicen- 
dum  erit,non  ex  voluntate  eiusidfa£tum:  caugndumquca 
patrc,ratam  remfiltam  hahituram.  Vhi  enimfapit ,  fcire  e- 
am  exigimus,vt  videatur  non  contradicere. 

Quod  didlum  i^,f^olmtatefilUpa'remexperirideherty 
&c.hicinterprctaturVlpianus  &  aic  nihil  referrc ,  an  volun- 
tateni  fuam  verbis  exprimat  filia,  an  vero  filentio  faiftum  pa- 
tris  comprobet.  Sedquiatrcsprarcipui  locihicfunt,melius 
erit  eos  diftinguere  ,  ac  (eparatiraexplicare.  Prirnuslocus 
«ftdcfiliaprifentc  ,  quxfans  mcntis  eft,  quamhicVlpia- 
nuslcribrt,  nifi  cuidencercontradicat  ,videricon(encircpa'- 
tri ,  vt  &  Antouinus  refcripfit.  Nam  tacenspro  confentiente 
habetur,  vt  vulgo  dici  folet ;  quod  quemadmodum  accipi- 
endum  fit,  in  vniuerfum  hic  non  definiemus  ,  quod  altc- 
liusfitloci  hzcdfputatio.  not.mleg.  fsps.  infraderciudic. 
nec  nos  mouere  debecquod  Africanus  aitj/^iJ^r-fWM «/.'/»«»» 
adagettdumadmittt^fidoceatfiliam  conftnttre. lcg.  Tiiia.  infra. 
Satis  enim  confentic  ca  ,  qax  patri  non  contradicic.  Sunt 
qui  putcnt  filiam  ,  quaiinftam  aliquam  concradicendi  cau- 
famhabet ,  nonideoconfencireiudicandam  efie  ,  quod  ta- 
ccat,veluti  fi  pacer  turpis petfona fic,&c.leg.fi cum  dotem. §. 
eo  autem  tempore.infra.  Sed  hanc  fententiam ,  quar  vulgo 
reccpcacft,  non  probo  :  quianeccctcoiure  vllo,  ncc  faris 
firma  racioncnicitur  :  tametfiea,  qax  fine  iufta,  probabi- 
lique  caufa  patri  refiftit ,  a^aionem  impedire  non  pofle  ve- 
redicatur.leg.docem.infra.  ProbabiliusmihividEtur,tunc 
filiam  pro  confentientc  non  habeti ,  cumobpudorem.re- 
uerentiamque  paternam  contradicere  aufa  non  fuit ,  id- 
que  eiiidentcr  apparct  didka  leg.fi  cum  dotem.§ .  fed  fi  latitet. 
Namvcritatipraefumptioccdit.leg.non  eft  verifimile.  fupra 
deeo  quod  met.cau.l.continuus.  § .  cum  ita.de vetbo.  oblig. 
&  in  hoc  iudicio  quod  bona:  fideieft  ,  arquum  &  bonum 
maxime  fpeiftamus.  Secunduslocuseftdefiliafuriofa,feu 
demente,cuiu$  iaciturnic3S,acpatientiahic  quoquefufficit. 
Non  enim  requirjc  Antoninus  ,  vt  filia  confenciac ,  fed  nc 
concradicat.AccettumeftjfurioIamnccontradiccre  quidem 
vllo  modo  pofle.  Scd  mirum  plcrjfque  hocvidetur,  cum 
voiuntas nuUa fit  furiofi,  nec  exprefla ,  nec tacita.leg.  furiofi. 
de  teg.  iur.  vnde  finico  tempore  locatjonis ,  quahuis  patien- 
tialocatoris  ad  locationem  redmtegrandam  valeat ,  tamen 
fiiatcrira  furere  is  ctEperit ,  locatio  nulla  contracSaintelli- 
gitur.lcg.quiadcettum.Iup.loca.  Idemqucvidcbatuihic  di- 
cendum  elTe^cum  ratio  diuet fitatis  non  appareat.  Et  faile  ab- 
furdum  videtur  ,  nullum  conftituerc  difcrimen  intcr  furio- 
furn.&cumquifans  mentiscft.cura  vnus  confentire  poffit, 
alcernonpoIfit.Scdanimaduertendumeft  interfiliam,qua: 
fans  mentis  eft ,  &furiofam,mulcum  intereffe  in  fp6cie  pro- 
pofita,nec alitcr fcnfifle  Vlpianum  arbitror.  Nam  filia,qu2C 
fani  tnentis  cft ,  tacendo  confentire  praEfumitur ,  nifi  probe- 
ttirdiflenfiflc.vtantcdiximus.  At  lexfingitfurioIam,quae 
Qoo  C^ttadicit ,  confencire :  &ha;c  fidlio  a  prxfumptione 


matrimomo.  .  ^^ 

multumdiffert  -•  quoniara  fuper  recetta,  &  mioime  dubia 
fit,nccaduerfuseamprobatioadmitcicur. Sicuccnim lex  fin- 
giteum.quiabhoftJbusredir,captumnonfuiffe,  contra  vc- 
litatem  :  italex  filiam  confcnfiflcfingitvtilitatis  caufa,qu« 
tamen  propter  furorcm  non  confentit,ne  tacite  quidem.Ne- 
ceflariaautera  ideovidetut ifta  fiaiocfle,  quoniam  alicerfi-' 
lia:  confuli  commode  non  poteft.  Non  enim  ei poteft  cura- 
tor  dari ,  cuius  voluntatem  pater  requirat,  cum  pater  filiy, 
quam  habct  in  potcftate,loco  curatoris  fit.leg.vlt.iri  prin.  Gi 
decurato.furi.Suadettameniquitas  ('cuiiis  potifljmumhic 
habenda  ratio  cftj  vtofficio  ludicis  fuccurraturinhoccafu 
filii,fi  pater  is  fit  cui  dotem  reddere  non  cxpcdiat.argu.d.leg. 
ficum  dotcm.  Tertiuslocuseft,  dcfiliaabfente.quxfanz 
mentiseft,&  haicadmonciidcber,  vt  videaturtacendonon 
contradicere  .-  cumfuriofa,  qui  iudicioomnicarct,fruftra 
admoneatur,  vt  antc  diftum  fuit.  Nam  alias  furiofus  noa 
femper  abfenti  comparatiir.leg.  z  .de  procu.  I.  2 .  de  iure  codi- 
cil.  HincVlpianusait ,  Sipaterahfentefili»expmrivelit,qui4t 
incertitm  tft ,  an  eins  voluntate  idfiat ,  eum  CAnere  de  rato  cogen- 
dum.lude  proeu.  Noncnimpatcrcaufam  propriim  vfquc- 
quaqueagit,vtabeo  nonvideaturcxigendafatifdatio.§.  (ed 
hodic.Iiiftit.dcfatif.Sedcurnonfimiliccrcauctpatcr,  quifi- 
liam  furiofam  habetPRefpondeo,  patrem  loco  curatoris  cffci 
leg.vlti.de  curat.furio.  ideoque  filiam  pro  abfente  non  habel 
ri,cuiusveluticuiatoradcft.  Nonigiturquifquam  co  moueri 
debetiquod  alibi  dicitur,  Sipaterfurwftufit,fi!,am ,  ^ua  dotem 

iniudfciopetit,cauerederato.ieg.Cicamdotem,§.Cilolato.ia~ 
fra.quia  non  vc  pater  filiae  vice  curatoris  cft ,  ita  ctiam  filia  pa-^ 
tri.  Aliacaufacfta^aionis  iniuriarum,  quam  pater  obiniu.i'' 
riam  filio  illatam  inftitujt,  cum  incaa<aionc  cautio  ratiha-^l 
bitionisapatrenoncxigatur.leg.non  folum.fup.  deprocura-J 
Naniobillatamfilioinmtiamdua:nafcunturadiones  :  qua-^ 
rum  vna  compctit  patri ,  altera  filio.d.l.  non  folum.  Nec  efl 
vna a<aio ,  q'i«  inter  iplos  communis  fit.  Iccm  hanc  iniuria- 
rum  adionem  patcr  folus  inftiruete  ,  imo  vero  iniuriam 
prorfusrcmittere.accondonarepoteft ,  l.Iedfivnius.infra„ 
de iniur.  Quare  non  immcrito.vt propriara  caufam  agens  ai 
cauendum  non  compelliruri 

Ili.    PAVLVS    LIB.     VIL 

adSabinvm-. 


O  ^folum  autem  inexigenda,fed etian^ 
;  infoluendadote,  qu<t  communis  esl  dr  pa~, 
I  tridrfilite,  vtriufquevoluntof  exquiritury 

.  ^, »fc  alter  alterius  conditionem  deteriorent 

facerepotefi.  Sedfipecuniaadpatremperuenit ,  quamfilii 
accepit,a£lio  de  dote  vtriufque  tolktur. 

Sicutpatcrfinefilia,  autfiliafine  patre  dotem  commu-^ 
nemexigefenonpoteft,itafolutio,  qu2  fpontefacta  eft  v- 
ni abf que  confenfu  alcerius ,  non  nocet  alceri.  Paulus  tamea. 
AKySolutionefaElafilit,  aElionem  omnino  to/i',  fipectenra ,  qitat» 
accepitfilia  ad patrem pofleaperuenit.  Ideraquedicendum  eft, 
&  fi  fihxob  iuftam  aliquam,  lcgitimamq;  caufam  folutunx 
fuet  it.leg.quamuis.  lcg.fi  cum  dofera.§.i.infra.Sed  &  fi  filia- 
faniilias  expeculio,  cuius  hberam  adminiftrarionem  habe- 
baCjfc  ipfara  dotauerit ,  rede  ei  foluicur.  leg.  fi  filia.  fupra  d^ 
iuredoc. 

'     IV.  POMPONIVS  LIB.    XV. 
adSabinvm. 

j  Icumpaterfine  confenfufilix  dotemaviroexeqifi 
\fet,&  eandem  alij  viro  eiusdem  filix.  nomine  dedif 
fet,  mortuopatrc yfiliacttm priore  viro agat ,  doli'' 
malfexceptionerepellitur. 

Qupd  dicitur,dotem  ,  quxpatri  &  filiiecommunis  eft,' 
patrinonrefte  folui,  itaaccipiendum  efle  docet  Pompo- 
mus,nifieados  poftea  inrcmfilixvcrfafit.  Nam  voluntatc 
filizdos  fingitur  recepta  ,  quoties  filia  iuftam  caufam  con- 
tradicendi  non  habet.lcg.dotcm.infr.  Annotant  vulgo  tam  . 
exhoccapite,quam  prscedcntithefinhuiufmodi:  0«t  nonj 


1S9 


Franc»  Duarem  (omment. 


quinbabeacur  racio  frui^uum  \  temporeinhoctU(!icio>fic« 

ucinczcerisbonxfideiiuciiciis.  Eceomagisquodcum  incx'. 

terisolimadderetur,  exfidebona,  inhoc  addebacur  ,  Q^d 

n^Hiw meliui,^iiG:oie  Gicerone,idquealiasdocuimusin c6- 

mencario,deinh'tem  iurando.leg.pe.inf.l.  (i  cum  Cornelius. 

dc folu.  Qnarc  & fi  mulier  fottatfis  nc  inteipellata  quidem 

cum,  qui.  §.  quifibi.deverboruraobligat.itemprocuraco-       fit,  tamen  fi  iuftam  caufam  habcat  credendi  marito  fe  do- 

ti ,  licis  gratiadato ,  qui  rcm  in  iudicium  dcducerc  potcft,       tem  cxolucre  deberc,  aquo  interim  fe  ali  vidct,  adhuc  pec 

nonreftefoluitur.leg.hoc  iurc.infradcfolut.     AHatamen       cam  ftarc  dici  potcft,  modo^commode  docem  foluetepof- 


potefipeterein  iM^citf^ninpttefirem^ontefilntMmrecipere.  Sed 
alias  admonui ,  huiufmodi  theics  pcrquam  falUces  cfle  ,  8C 
magnam  perplexitatcm ,  atquc  confufionem  in  iutis  dif- 
putacionibus  parcrc,  vc  vcl  hinc  facilc  petfpici  poccft.  Nam 
ci  qui  folutiouis  caufa  adiedus  cft  ftipulacioni ,  rcdlc  fol- 
uitur ,  quamuis  nullam  adtionem  adpecendumhabcat.lcg. 
qui  fibi.  de  verborura  obligat.Item  procurato- 


.  leg. 
caufa  eius  eft,  qui  non  fimpliciter  ad  agendum,  fcdadcxi- 
gendumpotiusprocurator  datur.lcg.nonabftulit.  C.dcno- 
uatio.l.indudum. Cod.de  folutio.  Scd  ne  nimiumapropo- 
fito  euagetur  oratio  noftra ,  libcntcr  hxc  mifla  facimus. 
Annocanc  pritetea  quidam  »  coniundlis  perfonis  ('cuiuf- 
inodifuntparentes.libcri,  &cxteriaffines)nonrcdlc  folui. 


lit.Idcnrm  bonx  fidei,  cuius  hicmaximehabendaratioefts 
conuenir.arg.lcg.Iulianus. § .  ex vendito.fupra,de aft.l.cura- 
bic.C.co.  Itaquc  non  multum  ad  rcm  pertinet  quxftiohic 
vulgo  agitata,  An  adlio  competcns  marico  ad  docemab  v- 
xorepctcndam  ,  fit  bona:fidei,anftfi<fli  iudicii.  Cuiqus- 
ftioni  anfam  prsbuerunt  fubobfcuta  conftitutionis  ver- 


Nam  qax  maiorconiundlio,  ac  ncceflitudoeft,  quam  pa-       ba.C.derei  vxo.aft.§.red&  finonignoramus.  iEqucaliena 
tris&tiiix?  Quamuis  enim  huiufmodi  pcrfonis  agerc  finc       a  propofito  eft  ilia  quiftio ,  Anad  mulietem  in  moracon- 


mandato  permittatur ,  leg.  fed  &  hs.  fupra  dc  procurator 
non  ideo  tamcnprocuratores  habendifum.  leg.  j.infra  iu- 
dicfolui. 

V.     VLPIANVS    LIB.  XXX» 

AD     SaBINVM. 

'E.dmjioneamieiusjqtto  dittortium 
'fa£lum  eFiyqu^ritur,ex  die  contra£ii 


ftitucndam  opus  fit  interpelIatione,anverofincinterpcIla- 
tioncreipfamorafieridicatur?Ieg.vlt.  C.deiuredot.l.vidca- 
mus.  i.  fupra  de  vfur.  Nam  Iicctadioncm,qua:competit 
marito ,  ftridli  iudicii  efle  fatcamur ,  tamcn  conuenic  intcr 
6mneshociudiciumbon«fideieirc.§.  fuerat.  Inftit.dc  s.dc. 
Cum  igitur  in  eo  agatur  de  frudibus  reddendis,  ac  etiani 
diuidendis  foluto  matrimonio,  squitatemacbonamficlem 
tam  exparterei  quama(5l:orishicIped):amus  .•  necvllacer- 
tiorregula,quamhicIudexfequatur ,  daripoteft.  §.inbonai 

Quod&Boetiu5 


matrimony ,  an  ex  die  traditifundi      fidei.Inftit.de  adtio.leg.fed  &  fi  ideo.infr 
maritns  fihi  computet  tempta?  Et      in  Top.Cic.de hociudicioloquensfcribit 


vti^^  infru6iib.  a  viro  retinedis,ne^ 
dtesconflitute  dotis-,  neqtte  nuftia- 
riim  obferuabiturxfed  quo  frimum 
dotalcpr^dium  confiitutum  efi^ideFi,  traditafojfeffionf. 

T.;metfi  matitus  fingulorum  annorum,  quibus  ftctit 
jnatrimonium.frudus  lucretat ,  fioncra  matrimonii  fufti- 
near.Ieg.  fi  is  qui  Stichum.fupr.de  iurc  dot.  leg.  pro  oneribus. 
C.eo.tituio.  tamenfinondumeoannofinito,  quo  contra- 
ctameftmatrimonium,foluatur,morte,puta,  vel  diuortio, 
eius  aniji  integros  fru<5tus  non  retinebit  maritus,{ed  pro  por 


VI.    P  A  V  L  V  S 

A    D      S   A    B    I 


L    I    B.       VII. 


N    V    M. 


tionetemporisduntaxat ,  quo  matrimonii  oncra  (uftinuit:      fidotisfaSii, 

vrfifrudusiliiusannifiucxii.aurcorum,  &macrimonium, 

quod  concraAum  cft  Calcndis  lanuarii ,  incunccMaiofo- 

lutum  fuerit,  tertiam  partem  ,  id  eft,  quatuor  aurcos  iurc 

fuo  retinebit  maritus,  reliquas  duas  partes,ideft,odoau- 

rcos  confequetur  vxcr ,  vel  hxredcs  vxoris.  lcg.  fru^us.§  .ex 

comrario.infira.Idemquedicendtimcft ,  &  fi  pluribusannis 

fteterit  matrimonium ,  fcd  anno  vltimo  nondum  finitodi- 

rempturafuerit.  §.  fed&nouiflimi.  C.dercivxo.  adlio.  la 

fruduario  diuerfum  ius  eft.   Nam  frudus  petceptos  acqui- 

rit  omnino  fibi ,  tranfmiccitque  ad  ha:rcdem  fuum  qua- 

cunqueparccannifruitusfit.leg.defunfta.fupradc  vfufruft. 

Non  cnim  vfusfruiSlus pro  oneribus  ferendis compctit , &c. 

Verum  quod  diximus  pro  patte  temporis ,  qua  matiimo- 

nium  ftctit ,  frudlus  marito  acquiri ,  ita  accipiendum  cfle 

Vlpianus  hic  ait ,  fi  codem  tcmpore  &  contradum  matri- 

monium,&dosdatafucrit.  Nam  fipoftraatrimoniumcon- 

tradum  dotalis  fucrit  cfFcaus  fundus,id  eft,tf  aditus,Icg.  do- 

tale.fup.defundo  dotal.  extempore  traditionis  tantumfru- 

Auslucrabitur  raaritus-.pcirccpti  vero  mcdio  tcmporc  inter 

matrimonium  ,  &  traditionem  fecutam  dotem  augebunt. 

Ratioenimfuadet.vt  nonantefrudus  fundilucrctur,quam 

is  fuerit  dotalis  cffedus.  Vc ,  exempli  gracia>fi  matrimonium 

Calend.  lanuarii  concradlum  ,  fundum  docalcm  Calcnd. 

Decembris  cradicum  ,  macrimonium  finico  deccmbri  folu- 

tum,&frudluuraxftimationem  duodecim  efl"e  aurcorum 

proponamus  ,  maritus  rctento  vno  aureo  ,  vndecim  vxori 

reddere  compciletuf  .•  quia  vno  tantum  mcnfe  poft  tradi- 

tioncm  dotis  ftccit  matrimonium.     Qupd  vidctur  quibuf- 

dam  ideoiniquum  cfle,quiamaritusvndecimmcnfiumfpa- 

tio  oncra  mattimonii  fuftinuit.     Scd  hoc  accipicndum  eft, 

nifi  pcr  muliercm  ftetet it.quo  minus  dotem  dar et.     Nam  fi 

abfqae  mora,  autculpavxoris,  haecfortaflis  mariticonfen- 

fu  yel  cxprcfTo  ,  vcl  cacico  fueric  foluciodilaca.nullahicini- 

quicasreperietur.  Pet  mulierem  autem  ftate  videtuf ,  fiin- 

terpcUata  a  matito  non  folucrit.     Dubiura  cnim  noncft. 


/  ante  nuptiasfandtts  tradittis  efi,  ex  dic  nw 
ptiarum  ,  ad  eundem  diem  fequatis  anni 
comptitandus  annus  efi :  idemtn  c^teris  an- 
nis  obfiruatur,donec  diuortiumfiat .  Namfi 
ante  nuptias  traditus  fit ,  (^frucitis  inde 
fercepti,hi  reliituendifitnt  quandoquediuortiofa£io,qua' 


Quod  didum  eft  in  fupcf  iori  capite ,  MaritumfiuBtu  Itt» 
cra/t,ex  quopradtHm  datum  efi,^c.  ficaccipiendumeft,ni- 
fi  ante  nuptias  datum  fit :  nam  cum  dos  antc  nuptias  nul- 
kfit,confequcnseft  ,  eosftudlus  tanquamrei  dotalismari- 
lumcapcrcnonpofrc.Itaquedotcm  augent,  &  vxorimacd- 
moniofolutoredduntur.Idemdiccndum  vidctur,  &  firaa- 
trimoniumiurcnonconfiftat,quiacontralegcs  contradlum 
fit:vt,fiquis  peregtinam,autancillam,autminoremxii.  an- 
nis  domum duxcrit.Talis  enim  matrimonii  nulla  ratio  habe- 
ri  folet ,  ac  perinde  eft ,  ac  fi  contradlum  omnino  no  efler.i.fi 
concubina.rer.amot.leg.i.C.de  condidlio.ob  cau.lcg.i.vnde 
vlr  &  vxor.l.de  iure.ad  mun.l. fi  vxor.de  adul.  Qiiod  quem- 
admodum  acciplendum  fit  poftea  doccbimus  1.  fi  cum  do- 
tem.§.vlr.  Cenfuerunt  tamcnnonnulli,eum,quionefahic 
fuftinuit,quafimatrimonii  cuiufdam  ad  frudlus  reddendos 
cogeadijnon  efle.  Qusfcntcntiafpecie  iquitatis  habet,fed 
camicapiobo,fiiuftuserrorinterucnerir,&  fruftus  bonafi- 
de  pcrcepci  in  onera  mulietis  confumpti  fint ,  vt  Pomponius 
tefpondir,I.ininrulara.§.i.infra. 


VII. 


VLPIANVS  LIB. 

Sabinvm. 


XXXV. 


AD 


c  T  V  s  efieconfiatyquidedu&aimpenjk 


F    R    V 

fiipererunt. 

Cum  agitur  de  diuidcndis  frudibus  inter  coniuges  fo- 
luto  matrimonio  ,  quod  tun  accidit ,  cum  anno  nondum 
finitofolutumeft,  &]dotem  maritus  non  extimatam  acce- 
pit.§.fed&  nouiflimi.  C.  dereivxor.adlio.antcomniafum- 
ptuum  in  fru(5lus  qua;rcndos  fadlorum  fitdedu<5io.'iirque 
dedudris  reliquum  pro  rata  tempot is  pat ce  diuiditur.  Nam 
(wt  Vlpianus,aut  forte  Sabinus  ait, )  fiH^tufnnt,  ^ui  deduElit 
impenfitfuperfHnt.  Qua:fegulalocumhabetin  omnifrudluii 
exadione.l.i.C.defrudlibus&Iit.expen.l.quod  in  frudlus^ 

fup. 


In  7i(.Soluto)natrmomdi 


fup.de  v{ar.l.fundas.fup.fara.ercif.etiamfiamal2  fidei  pof- 
(elfore  perancur.l.fi  a  pacre.§.vlcim.(upra,de  peti.  hired.  lcg. 
domum.C.dereivind.  Sed  &  fi  de  fruflibus  integris  c\nx- 
ratur,fumptusdeducendosefleveriuseft.  §.  Papiaianus.  in- 
fra.leg.  i.C.dchis.quib.vtindig.Necmultumrcfecreexfti- 
mo,anlexhuius  verbimentionemfaciac,an  veroabhomine 
proferacur,  licecplsriquediflencianc.l.  quocies.§.fico!ono. 
fupradevfufru.  Nam  Ci  Princepsimperec  quartampartem 
fru£tuumfifco  fuo  dependi,  impenfas  ante  omnia  deducc- 
re  polTeflbribuslicebit^argum. leg.  non amplius.infra ,  dc lc- 
ga.i.Vcrumhxc  regulafic  accipienda  c{}i,ntliabudaElHmeJfe 
Apparcat,  quodvelex  verborumfignificatione,velexconic- 
^uris  deprehendi  potsft  ,  vt  in  citeris  hcki  quxftionibus. 
Huiusrciexemplumeftin  colono  partiario.  1.  tumduob.§. 
fiincoeunda. fupra,  profoc.  Cumeniminfocietatemnihil 
conferat  praetcr  operam ,  induftriamquefuam,  (atis  conftat 
dominumportionemfuamfru(5buum  finc  dedudione  fura- 
ptuumconfequidebcre.  Nam  quioperamdebet,eam  prae- 
ftaregratuicamcogicur.l.fuo  vi6lu.de  ope.lib.  A  regulaex- 
cipicuc  cciam  decimae  folucio  ,  qus  miniftcis  EcclefiatUm 
quocannis  pendi  folec.  Ea  fiquidem  ex  frudibus  omnibus 
colledlisabfquevlla  fumpcuura  ,  auc  fcminis  dedudione  i- 
pfiscribuicuriureponcificio.  ca.  cuanobis.dcdeci.  Sed  hoc 
lusad  veAigaliapublica,  cributaquc  mihi  producendum  non 
videcur,nifi  aliuda6bumefleappareac,non  quod  odiofa  ha:c 
iinc  ('vcquidamfaKocxiftimancJ  fedquia  hocius,quodfin- 
gulareeft,3daIiaporriginondebec.leg.  iusfingulare.  fup.dc 
lcgi.Sed  refponfum  Modeftini  non  rettcab  eis  percipicur,qui 
odioraefleha:cvedigaliaindecolligunc.leg.non  puco.dc  iu- 
rcfiic.vcfupraincapuc  primumannocaui.  Cumenimobne- 
ceflitatcm  publicam  indicuntur,  maximofuncdignafauore, 
ac  merico  nccuiRcipu.dicuncur.leg. r.infr.vcinflu.pub.na- 
uig.lic.l.i.§.in  caufa.inf.de quaeftionibus.Ineaufaaucemfunc 
iM/j«Zlifai,\t  nihil  odiofius  vulgo  haberi  foleac. 

,^Hod  Sc£Uola,  S'  admariti,  (^  admtdierls  impeK' 
Jasrefert.NamJimtdierfridie  vindemiits  doti  dcdit ,  mox 
fublatis  a  marito  vindemiis  diuertit ,  nonfutat  ei  vndecim 
dtmtaxat  menjium  fru6tus  reflitui  ,fed  df  impoifas ,  qua 
ante,quamportiones  fru6itmmjiant-,  deducend^funt.  Igi- 
ttirji  cr  maritu4  aliqtdd  impenderit  in  eundem  annum-, 
vtriufqtie  impenfe  concurrent. 

Qupd  didJum  t{k.,PruE}uiintelligideduSliiimpenp,  du- 
biumnoncft,  quindc  fumptibusamarito  faitis  redie  acci- 
piacur.fi  in  frudtus  qua?rendos  fadi  func.  Nam  quae  ad  pcrpe- 
tuam  agri  vcilicaccmfiunc ,  cum  frudtibus  non  computan- 
tur.vc  pofteadicemus.  §.  impendi.infr.  &ticu.deimpenfin 
rcsdoca.  Advxocisctiamimpenfas  hocdidlum,  quodSabi- 
nicfle  vidccur.refcrripoccft  ,  aucoreScaeuola,  idque  exem- 
plo  Vlpianus  dcdarac.  Si  mulier  ance  vindemias  fundura 
fcudlibusplenumdedericmarico,  &  vno  tantummenfefte- 
teritmatrimonium  :  primumenim  mulicr  impenfas  a  lefa- 
dascxftuftibusdeducerec ;  dcinde  reliqui  fru6tus  icadiui- 
.  dcncur ,  vcmaricusduodccimaparcerecenca  ,  vndecim  par- 
ics  mulieri  refticuac.  Quod  C\  ab  vcroq ue  in  eandem  vincam 
fumpcusfa6tifinc,quianeceffefuicmaricoin  vindemiam  ali- 
quid  impendere,vtriufque impenfas  concurrenc ,  & ab  vcraq; 
parce  dcduccncur. 

Et  ita,fiimpenfarum  a  mulierefaBarum  ratio  hahea- 
tur,cumplurim'is  annts  tn  matnmoniofuit ,  necejic  efi  ,pri- 
mi  anni  temporU  computari ,  quod  fuit  antc^  datum 
frxdium. 

Si  verum  eft  didum  Scasuola:  dc  impenfis  a  muliere  fa- 
Ais ,  hincconfequCnseft  ,  mulierem  impcnfas  quoque  de- 
ducere,  fi  plurimis  annis  fteceric  macrimonium,  nedum  fi 
ancc  finem  anni  diflblucum  fueric.Nam  impenfa:  fa6ta:  d  mu- 
licre  primi  anni  tempore,quod  dationem  prjedii  dotalis  ante- 
ccflic,ei  refticuencur. 

Papiniantts  lihro  vndecimo  qu&Jlionttm,ditiortiofa- 
{lo,fruiius  diuidiait ,  non  ex  die  lecationis,  fedhabita  ra- 


tioneprxcedentis  temporls,quo  mulier  in  matrimonio  fuit^ 
Nequeentmfi  vindemt£  tempore  fitndus  in  dotem  datui 
Jit ,  eumque  vir  ex  Cakndis  Nouembribtnprimisfrtten' 
d:imlocatierit,menfis  lanuarij fuprema  dte  fa£io  dtuortio, 
retinere  virum  &  vindemixfrtiBtis ,  &  eitis  anni,  qttc  di- 
tior:i%mfacitim  ejl,quartam  partem  mercedis ,  xqtitim  eft. 

i*4actimoniumcuntr.i6luineftcemporev(ndem!ar,Ga- 
Icr.Jis  v.Jeliccc  06lobris  ,  id  enim  eft  fere  vempus  vinde- 
mia:,Pl.ii.llb.i8.Ieg.  2.  G.defer.  dataeft  indotemvinea,  ex 
quauarttijsftari:r4fru6tuSpercep!t,&exCalend.  Nouemb. 
alicui  colono  eandem  vitieam  locauic ,  deinde  Januarii  po- 
ftremo  die  folutura  eft  nl.itrimonium  diuortio:  quxricur, 
quomodo  ftu6ius  totias  anni  intermaritum  &  vxoremdi- 
uidi  debeant?  Ec  videbacurdiuifioirafieri  dcberc,  vc  ma- 
ricus  primum  omncs  vindemia:  fru61:usafcperceptos  men* 
fe  06lobris  recineac;  deinde  cantum  ex  merccde  a  coloco 
priftanda  capiar ,  quanto  tempore  poft  contta6lam  loca- 
tionem  ftetic  macrimonium  ,  id  eft,quartam  partem  ,  cuni 
quarta partc  anni  ftetifle  proponatur.  Verum  id  a  raticns 
prorfus  alienum  efledemonftrat  Papinianus.quianontan- 
tum  ex  dielocationis  ,  fed  etiam  contra6li  matrimonii.do- 
tifque  tradita:  frudiuum  diuifio  facienda  eft.vt  pro  parte  tcm- 
poris.qua  ftecit  matrimoniia,fru6tus  retineat  maritus.  Qucd 
autcm  hic  dicitur,A^o«  ex  die  locatwnis,  &c.  locutio  frequens 
eftapudlureconlultoSjfubauditurque  di6lio  tantum,dequa 
&abaliis  quoque  aliquid  annotatumcft.  Porrotametfilo- 
cationis  hic  fiat  mencio,  tamen  idera  diccndum  crit,&  fi  nulla 
locatio  inteiuencrit.  Quxftio  cnim  ac  dubitacio  oranis,cx 
conafcitur,  quodmatriraonium  in  finem  vnius  anni&ini- 
tiumalteriusincurrit.Proinde&  fi  nuUameire  fadamama- 
ritolocationemproponamus,  adhuc  dubitabituranfru^tus 
integros  prioris  anni  letinerc  debeat  maritus,  &  praterea 
fru6tus  poftcrioris  anni  capere, pro rata  parteiemporis ,  qua 
eo  anna durauic  matrimonium. Anniim  fiquidem  hic intelli- 
gimus  ,  quo  agcrcoliturfru6luura  qua:rendorum  caufa,  & 
frudus  colliguntur  ;  quamuis  aliter  hocvetbumaccipiatuc 
plerunque  pro  fubiei^a  materia. 

K^lioquinficoa&is  vindemiis ,  altera  die  ditiortitim  in^ 
tercedat,fru£ltu  integros  retinebit. 

Sicxdic  locationis  dicamus  diuifioncm  faciendamef» 
fe,abfurdumindcconfequiait :  quiafiftatimaptrceptavin- 
demiafoluerctu.  matiimonium.integros  vind^mij  fru6tns 
percipcrecaclucrarcrurmaritus;  quodtamcn  non  fatebitui' 
is.quidiuifionemhancad  gcometricara  analogiam  exigi  de- 
bere  intellexerit.  Nara  locatio  fequcntis  anni  rninimc  tfiicit, 
vc  diuerfum  ius  effc  debeat. 

Itaqttefiinfinemenfis  lanuarij  diuortiumfiat ,  cf  qtta' 
ttiormenfibusmatnmoniumjleterit,vindemt£frti^iis,^ 
quarta  portiomercedis  inftantis  anni  conftindt  debehttnt., 
vt  ex  eapecunta  tertiaportio  viro  relinqtuttir. 

Concluditinfpcciepropofira,  vtindiuifione  ferueruf 
squalitas ,  &proportio,de  quaiamdiximus,fru6i;usvinde- 
mixanni  prxteriti ,  &  quartam  partem  mercedis  inftantfs 
praefentifquc  anni  confundi  debere.vtex  ea  pecunia  tertia 
portio  viro  relinquatur.  Quprum  verborum  obfcuritas 
mulcum  negotii  oranibus  huius  loci  cnatratoribus  exhi- 
buit.  Etvulgorecepturaeft,fru6lusorancsvindemiaecon- 
fundendos  &  coramifcendos  effe  cum  quatta  parte  mercedis, 
vt  maritusccrciam  parcem  eius  pecuniiEConfufa:,drque  com- 
tniftaerecincac:vclutifiponamusxii.  aurcorumefle  fru6I:us 
vindemije,totidemaureorumeflremercedcmloc.itionis;quia 
quarcaeius mercedis portio cum  fru6Iibus coniun6>a&  con- 
fufa,xv.efficit,  maritus  quinque  aureosex  eafummacapict. 
Scdaliasoftendi.c.  vlt.  Difpiit.  anniuer.ideoininftjm&ini- 
quam eflc  hanc computationemJquiacum  tertia canctim  par- 
tcanniftctifleproponatur  matrimonium,tert!a  redi.us  an« 
nuipartccontentusefledebetmaritus.  Acne  huins  cjuidcrn 
fententixau^lorcsinficiantur ,  xqualiratcm  acproporcione 
hic  non  feruari.  Verum  id aliquo  coIore,&  ratione cxcufa-  r, 
fedadeoleui,  friuolaque,vtearn  relacu  indignara  oPinttio 
exiftiracm.  Vidccur  autem  bic  error  cx  lingua:  Laiiaa;  igao* 


f  acionc  profe«aus,quafi  nihil  teferat  an  dtupecunU  dicamus, 
a.n  exeapecunia,  &c.  cum  tameniDterhscduomultum  in- 
terfit.  Non  enim  ait  Papinianus  tcrtiam  pattem  eiuspecu- 
nia:  confufa:  matito  reHnquendam  efle  ,  fed  cx  ea  pecu- 
niatertiarn  portionem ,  fcihcet  leditus  annui.  Naminto- 
ta  hac  difpucatione  ,  de  ca  portione  fempcr  agitur,  vt  ne- 
cefTe  hic  non  fuerit  ahter  eara  exprimere.  Fit  autcmhasc 
confafio  ftmauum  cum  quatta  parte  mercedis,  ne  altcru- 
ter  in  hac  diuifione  afficiatut  incommodo,  fi  hanc  tertiam 
reditusannuiparcem,  velex  folamercedc  locadonis,  vclcx 
folafrudiuumquantitatemeciamur.  Itaetgo  confundun- 
tur ,  vt  neque  mercedis  foHus  neque  fruduumtantumha- 
beaturratio,fedfimuI&fru(5buum,&mercedis.  Fru(auum, 
inquam  ,a  tempore  concradi  matrimonii  vtque  adtcmpus 
locationisjraercedis  vero  a  temporc  locationis ,  vfqi  ad  tinem 
Watriinonii.Exemplo  id  faciHus  demonftrari  poterit.  Pone 
X I  i.aureorum  elle  mcrcedem  locacionis ,  frudus  vindcmiz 
perceptos  a  marito  auieorum  x  x  1 1 1 1.  Habita ratione  mer- 
cedisfohusaureos  quatuot  aufsretmaiitus,  quae  tertiapars 
eftxi  I.  aureorum.  Habitavero  fruduumfolummodora- 
tione,  aureos  oiiio  percipiet,  cumeorumacftimationis  tcr 


Franc.  Duareni  (ommenf. 


lii ,  fed  Septembris  potius  folutum  fuerlt ,  ficqUe  anno  in^ 
tegro  durauerit ,  quantam  fruftuum  portionem  retinerc 
debeat  maritus.  Paulus  Caftrcnf.5<:  quidam  ahi  putant cum 
pisetcr  integtos  fru(Sus  yindcmia:  ,  penfionem  ctiam  to- 
tamlocationis  lucrari,nec  quicquam  vxori  rcddcrc  cogen- 
dum  efrc.  Alii  hzfitantes  cogitandum  id  nobis  relinquunt. 
Quare  fi  h^c  Pauh  opinio  vera  fit,!n  fpecie  propofita  x  x  x  v  i. 
aurcos  confcquetur  maiitus  ,  nempc  xxiiii.  pro  antccc- 
dcnteannoj&  XI  i.proannofequente.  Neceofemoiicri 
Paulusait ,  quod  cum  vno  tantum  anno  ftetcnt  matiimo- 
nium,  maritus  tamenduphcisannifru(2:umobtinetehacra- 
x\ont'^\iitiX.\xx:fmBmtnim{^nc^\t)hitanciuAmvnimanntha-' 
hendifHnt^cjmrelcjHii  annisfertiliorfuerit.  Verum  a  Geome- 
ttica proportioue ,  quam  hic  fpe(itandam  efle  diximus ,  valde 
ahena  cft  hzc  iententia.  Itaque  refpondeo  in  propofita 
qua:ftione  maritum  vnius  tantum  anni  frutftus  ,  ac  reditus 
lucrari  deberc  ,  cum  vno  tantum  anno  ftcterit  mattimo- 
nium.  Necdubiumeft,  quinfruifluSjdequibushicqujeri- 
tur  ,  duorum  annorum  frufl;us  fint  :  quia  noneiuslolum 
temporis,  quopcrcipiuntur,  fedetiam  ,  quo  curantur,ha- 
bendaeftracio.§.nonfolum,infra.  Ineaergohypothefi,  dc 
tiaparshasc  fit.  Verumconfundidebentfru(Slus  cumquarta  quahic  agitatur  qusftio,  ratio  poftulat ,  vt  maritus  provn- 
parcemercedis,itavtpfxterquartamillampattcm,fru(3:uum  Jecim  menfibus  pofterioris  anni ,  quibus  dutauit  matri- 
quoque  habeatur  racio  prorata  parte  teroporis  ,  qua  ftetit  monium  ,  nempc  ab  initio  Nouembr.  vfque  ad  finem  Se- 
hiarrimoniumantelocationem.  Itaqueinnoftrahypothefi  ptembr.fequentis,xi  ,aBreosobtincat  .•pioprimoautem  il- 
quinqueaureoscapietmaritus,nempetres  auicospio  quar-       lomcnfe,ideft,0(Stobr.qui  finisfuit  piiotisanni,  ti.aureos 


I 


tapartemcrcedis,qua?eft  xii.aureorums&duosaurcos  pro 
duodecima  parce  ftu(fluura  ,  quam  diximus  quacuot  &  xx. 
aureorumeifc.  Fieri  namque  poceftjvclongeampliusfitin 
Fru(5libus  ,  quam  in  merccde  locationis  aut  contra.-  cumv- 
nius  anni  prouentusvberioreirefoleat ,  quam  alteriuS.  Icg, 


habebit ,  qus  x  1 1.  pars  cft  fru<auum  cius  anni.Proindc  fiim- 
ma  integta  totius  annui  reditus  erit  xi 1 1.  aureorum.  Aiquc 
hinc  confcqui  videtuijfi  quatuormenfibus  ftctetit  matri- 
monium ,  maiitum  teitiam  eius  fumms  pattem  ,  ncmpc 
II  I  i.auieos,  cumtettia  paitc  vnius  aurei  lucrari  debere. 


preciarerum,adlcgemFalcid.     Q^ocafufi  cxmcrcede  lo-       Qupd  noftrae  computationi  maxime  aduerfacur  ,  qui  pro 


cationis  tertiamhancpaitemraetiamuf ,  damnofum  id  qui 
dem  erit  maiitojlucro  vcro  vxoris  cedet.  Sin  autem  cx  fru' 
ilibusjconcra.  Verumnullaratioeft,  cur  cxftu^aibusfolis, 
aut  meiccde  locationis  fola ,  tertiam  hanc  partera  fiima- 
itjus,  cura  vno  atque  eodem  anno  minime fteteiit  matrimo- 
riura,  fed  in  finem  priorisanni,cuiusfuntfru<Stus,&inpo- 
ftetiorisinitium.cuiuseft  locacio,incurterit.  Itaque  huius 
incomraodi  vicandigratia,vtiieme.xcogitauit  rationem  Pa- 
pinianus.  qua  vtrique  profpiciatur,&  neuter iuft»in  quercn- 
di  caufam  habcat.  Qupd  fi  vulgarem  reccptamque  intcrpre- 
tacionem  fequamur  ,  pro  quinque  aurcis ,  quos  diximus 
marito  deberi,nouem  is  aurcos  rctinebit.  Nam  quarta  pars 
mercedis  fquz  ttiumauieorumeft^  comraifta  cum  ftu(S;i- 
bus  f  quos  diximus  vigintiquatuor  auieotum  cffe^  ftptena 
&  viginti  auteorum  fummam  efficiet ,  ex  qua  fumma  ttr- 
tiam  parceni  auferens  maritus  ,  nouem  aureos  conlcque- 
tur.Itaquemultumanoftradifctepat  h:ECComputatio.  Scd 
nec  Alciati  fentenria  cum  hac  noftra  vfquequaque  confen- 
nr,  taraetfi  ptudenter  animaduertciit ,  non  decertia  parte 


quatuor  mcnfibus  maritum  quinque  aureos  integros  re- 
ttnsredicimus.  Etcxiftiraantahquivaldeabfurdum  efle,vt 
rtatitus  pto  tertia  partc  anni  habcat  quinquc ,  pro  anno  vcto 
integro  non  quindecira  ,  fed  ttcdecim  tantum  habeat.  Vt 
enim  fe  habet  annus  ad  quindecim  aurcos  ,  ica  fe  habenc 
quatuarmenfesad  qinnq;aurcos.  Sedhancrationemcom- 
putandi  fillacera  elfe  deprchendimus  ,  ctfi  aUquam  veri- 
tatis  fpeciem  habeat ,  eaque  nos  ipfos  ahquando  fefelletit. 
Nam  in  hac  computatione  feparacim  hibeada  cft  ratio  v- 
tfiufqueanni ,  inquem  inciditmattimoaium,necalitetpro-  • 
portioj&arquahrasfefuari  poteft.  Exempligratia  ;  in  no- 
ftia  hypothefi  maritus  duos  auteos  retinet  pro  menfe  O- 
iftobr.  qnivltimus  mcnfis  eftprioris  anni  :  quia  fi  eo  anno 
integro  ftecifTet  matrimonium  ,  vigintiquatuor  aurcos  ha- 
birurus  fuiffer.  Sicut  enim  fe  habet  annus  ad  vigintiqua- 
tiior  auteos,  ita  fe  habetraenfisad  duos  auieos.  Itempio 
tribus  menfibus  fequentis  anni ,  ideo  ristinet  maiitus  ties 
aureos  >  quiapioeoanno  integro  duodecim  auteos  confe- 
c  leretur.     Nec  dubiura  cft ,  quin  fit  eadem  vnius  anni  ad 


iilius  pecunia:  confufs  ,  fed  integti  redicus  annui  Papinia-  diiodecimaurcos  ,  qux  ttiummenfiumad  tresaureos,pro 

num  loqui.Aitenimlib.  Parad.3.  c.  i.  dmdam  marito  quat-  portio.     Alitctautcm  computando  in  multas  abfurditates 

tam  partem  mercedis ,  &  priterea  ex  fru(Sibus  vindcmis  incidetcmus ,  vcluti  fiponaraus  matrimonium  contra(fium 

tantumeilupp!cndumefre,quantumadtertiampartcmnier-  cileCalendis  Augufti ,  &f:nitumfuprcma  dic  Nouembris, 

cedisconficiendamfufficiat.Hocigicutincernoftram,  ciufq;  ptoquatuoiillismenfibus,  fcptem  habcbit  autces  maiitus, 

fcncentiara  intcteft  ,  quod  inhachypothefiillequaiuorau-  cura  raihen  in  teitia  pattc  frUdiuum  ,  quos  maritushabe- 

reos  tanturn,  nos  quinque  raarito  dandos  efle  contcndiraufc  tet,  fi  piidie  Calcndas  Augufti  finitum  efTet  matiimoniura, 

Necalicerficiiabfquemanifeftainiquitate  &iniuria  potcft,  fcpreraaurcirainiraereperianrur.     Verumfeparatiminfpi 


id  quod  a  nobis  antc  demonftratum  eft  ,  &  paulo  poftali 
quantodiluciiiiusexplicabicur.  Sanefieiufdem  xftimacio^. 
niscirevcriufque  anniprouentum  ,  id  eft,  mercedem  loca- 
tionis ,  &  fiudlus  vindemia;  percepcos  a  marjto  propona"- 
mus ,  talis  computatio  ncurri  coniugum  daranofa  fututa 
eft  ,  ac  ne  vlla  quidem  confufio  tunc  erit  valde  ncccffatia. 
Proinde  hypothefes  ills  ,  quibus  fingitui  vtriufque  anni 
redicus  asqualis  elfe  ,  ad  huius  confufionis  racioncm  expli^. 
candaminepciflimxfunc.  Rationem  enimexcogicare  vo- 
luic  Papinianusiniquicacisvicandz  ,  qiii  ex  variafru(ftuura 


eiendo  ,  &computando  vtriufque  anni  fru6l:us,ratiocom» 
putationis  hic  erit  expeditifliraa  ,  necaproportionc  &af- 
quitate  ('qushic  fcruanda  eft^  vel  latura  vngucra  reccde- 
tuf .  Quod  fi  f ortc  quifpiam  obiiciat ,  nos  hic  feparare  fru- 
£kus  duorum  annorura ,  contra  iureconfulti  mentcm ,  qui 
frti^us  confimdendos epiiz,  &c.huicrefpondeo,nos  fru(5Ius 
duorura  annorura  confunderc  cx  fenrentia  lureconfulti, 
curatrientem  mariro  debitum  cx  frutSibus  vtriufquc  anni 
capimus  ,  pro  modo  fciltcec  remporis  ,  quo  vtrcque  anno 
ftecitmatrimouium.     Et  ha:c  quidem  attigeramus  in  hbr. 


quantiracc  ,  &  a-ftimacione  vciiufque  annioricur,  fimerce-  Difput.  anniuerf.  qui  iara  dudum  editusefl,  fedpaucis  eai 
disfolius,  auc  fruttuum  haberetur  ratio.  Qux  varictasin  nobisperftri^Sla.nectamdiftufeeipofita  fuerant.  Quxres 
frn(5libus  crebro  accidere  folet  j  vt  experientia  quotidie  c-  forte  tffecit ,  vt  nonfatis  perciperecur  noftra  intcrpretatio 
doccmur.d.l.prcciarentm.  Tra(5tatuihic  quaeftiodifficilis  avtriseruditis ,  quieampcftca  reprthendetunt  :  quorum 
vu!go  exiftinuta.  Simaciiinonium  nonfupremadielanua-       obiedtanobisdilucrepetfacileeft.   £guinar.Baro,debene- 

fic. 


fic.  Niminpnmisobuciuntniriiisexaae,&  prifradc.nos 
cotramoremvecerum  luris  audlorum  proporcionem  Geo- 
mecricam  fcqui.  Vcrumetfiintcli)gam,Iurisau6lores,Geo- 
mecricx  proporcionis racionem  no»  femper  hibere ,  cum  vi- 
delicec  er  ea  aliquod  fequi  incommodum  videnc ,  camen  non 
dubico,quin  ad  eam  hicrefpiciendum  elFe  voluerinc.  Id  enim 
ab  eifdem  lacis  cxprimicur.cum  aiunc.pro  raca  parce  temporis 
frudus  diuidendos  efle.§.ex  concrario.infta.  Nec  vlla  res  im- 
pedic,quo  minus ad  hanc  proporcionem  diuifio  frutluum  de 
qua  hic  loquimur,  feruanda:  aiqualicacis  cauia  inter  conid- 
ges  commode  exigi  poffic.  Deinde  obiiciuncnoftram  incer- 
prccacionem  verbisfiueVlpiani,  fiue  Papiniani  irt  hocloco 
nonconuenire,  cum  aic  frudus  confundendos  fimpliciier, 
acgencralicer.  Nosenimdicimus,  Nonomneifrftilnsvtnde- 
tn:<epriecedtntisanmmarit/*m  /Hcrarijidpro  ratapane  tempO'is, 
&c.Sed rcIpondeo,Papinianum,auc fi  mauis  Vlpianum ,  ne- 
quaquam  fimpliciter  dicere  frudlus  confundendoseire,  fed 
ica  confundendos,  vt  ex  ea  confufione  triencem  cedicus  anuai 
habeacmaritus.  Etconfundcre  fru<5tus  cam  mcrccde,  nihil 
aliud  hic  figoificat  fmco  iudicio)  quamfinsul  habere  racio- 
neai  fruduum,&  mercedis  in  hac  diuifione.  Illi  perinde  ver- 
baIurifconfuIciaccipiunt,acfidixiflet,  maritum  fruibusvin- 
demia;rctinerefiuclucrari,  cum  quartapartemercedis,&c. 
Scd  cur  non  certa  pars  fruduum  priorisanni,  vt  mercedis 
locationishicexprimitur?  Refpondeo,apud Vlpianum fpe- 
ciatira  traftacum  non  fuifle  de  quantitace  fruduum  prioris 
snni.quam perciperec maricus :  led quxfitum fuiflegenerali- 
tcr,anfru(5lusperciperc  poflec  eius  ccmporis,q'iod  locacio 


Inl^itSoIutomatyinionid,  kJj 

Ex  contrario  quocfae  Uem  ohjeruandum  eft.  Namfi 
mtiUerpercepta  vmdemia^jlatimfundum  'viroindotem 
dederit ,  &  vir  ex^Calendis  tJMartiis  eundem  locauerit, 
dr  Cdendis  Aprilibus primis  diuoYtium  fectitum  fuerity 
non  foium  partem  duodecimam  mercedis  ,  fed pro  modo 
temporis  omnium  menftum,  quo  dotalepradtumfuit-,  ex 
mercede-,qtix  debebat:tr,portionem  retinebit. 


Alio  exemplo  dccec  Vlpianus,quod  anre  didtum  fuit,  non 
extemporelocacionisfolum,  led  concradtipotiusmacrimo- 
nii  frudus  diuidendos  efleincer  coniuges  foluco  macrimo- 
nio.  Eftquehocexemplumfuperioridilfimile,  acconcra- 
rium:  quandoquideminfupetioriexemplopoficumcft.-  V- 
xorcm  ance  vindemiam  fundam  plenunt  fruftibns  in  docem 
deJiflfe.&f rudkos  i  marico  perceptos efle.  Hic  aucera  perce- 
pcaiam  vindcmia,  nempe  Calend.  Noucmb.fundus  in  do- 
tera  dacuseft.led  pofteai  matito  locatus  eft  Calen.Martii.Ec 
quiaquinquemenfibusftecic  macrimoniuraj  maricus  quin- 
que  parccs  cocius  mercedis  annu»  lucrabicur.  Nec  vlla  confu- 
fio  hic  neceflaria  cft  vt  in  fuperiori  hypochcfi ,  quia  hoc 
roarrimonium  in  duos  annos  non  incidic ,  fcd  in  vnum  cantii, 
quoagcrlocacusfuic,vcmarito  folius  mcrcedis  hicbabeacur 
tuioiScdpromodotemporis,  Hicobfcruaquodnull.biclanus 
expreflumeft,  inhacfruduum  diuifioncfcruari  proporcio- 
ncm  Gcometricam  ,  in  qua  Ariftorclcs  Verfariiuft  ciamait. 
Namficutfehabecannus  (exempli  gracia^  adduodecimau- 
reos,ica(ehabentquinquemenfes,adquinqueaureos.  Atque 


liemanceceflic.  Quareiacis  vifam  fuiteifimphcicerrefpon-  ideoxquameft,vtmaritus,  quiptoannoinregroduodeci:n 

dere,ex frudibus  eciam  pcioiis  anni  maritum  capere  pofle.  Ac  aurcoi  habcrer.pro  quinque  menfibus  quinqse  aureos  reci- 

tamecfi  ex  verbis  ciufdem fiibobfcuris  lacis  colligacur ,  quan-  tieu.Tortionemretine^it.  Alia caufa cft  f undi  vendici,qui  ptius 

tumcx  illis  fcudibus  capcre  debeac  maricus,  camen  vetifi-  locacusfuerat,vchicvalgoabaliisannotacumeft,  quicamen 

xnilecft,  eum,  fideeopropriequificumfuiflec,  clariusali-  haiusdiuerficacisracionemnonfacis  explicanc.  Namfi  fan- 

quanco,&aperciusiddemonftracurumfuifle.Qu;ircamvero  duslocatus  vendicusfic,  diclocationisnondumccdence,noa 

parrcm  mcrcedis  idco  exprefllc ,  quia  nulU  dubcano  erac  venditor,  fedcmptormercedemacciperedcber.vtPaulusde 

quinca  deberctur ,  conuenicbatque  imer  omnes ,  cx  die  fal-  fan Jo  a  Cxfare  vendito loqueas  hb.  3.  dccretorum  ait.  1.  vlr. 


tcm  locationis  ,  fru(ftus  diuidendos  ciTe.     Scnfus  igitar  ho 
rum  vcrborum  eft,Fru(!lus,& quarram  partcm  mecctdiS ,  ita 
confundi,&  commifceridebcre,  vt  prajcer  quartampartem 
^dequadubitationullaeft)  tancum  lumatur  ex  ftu<5lib.vin« 
demix,quantumad  tertiampartemreditusannui  conficien- 
damiufficit.  Poftremo  contendunt  noftram  opinionemiii 
hi$verbisrepugnare.£.VM^?c««M.Cumenimdicimus,Non 
pmncsfrudlus  maritum  recinere,  fed  pro  rara  parte  cemporis 
<quoftetitmatrimoniumancelocationem,  nosomnem  eara 
pecuniammarito  rclinquendameflleintelligimus,  nonexca 
pecunia  portionem,&c.  Exiftimo  aute  a  verborum  proprie- 
tate  ,  quibus  vfuseft  hiclureconfultus,  noftramincerpreca- 
tionemnonabhorrcre,fi  abfq;cauillacioncaccipiacur.  Quid 
enimreferc,  an  maricus  criencem  fuum  caperc  cx  ea  pecu- 
nia,  qua:  confufaeft,  anvcroeampecuniam  capereprofao 
ttiente  dicacur?  Sed  multofacilius  id  aflequetur ,  &  latelligec 
quifquis  veterum  luris  auftorum  Ie(flioniaflaeuerit ,  &  in 
eo fcribendi  generc  concifo &  fubobfcuro ,  quo  fcre  vfos  efle 
eos  videmus ,  tricus  ac  longo  vfu  exercicatus  fuecic.  lUud  au- 
tenimalehabecplerofquc,quorumde  earemecum  faic  fer- 
mo,  quud  nuUus  fic  reditusannuus,  cuiushxcquinqucau- 
tcorumfumma,  dequa  loquiraur  ,  tcrtia  pottio  dicipoflit. 
Verum  confidetandum  cfl ,  lureconfultos  cum  vidctenc 
quatuor  menfibus  ftetifTc  mattiraonium ,  qui  tertiamanni 
partemconficiunt ,  animadueitifl"einprimis  ,  maricum  tcr- 
tiam  patccm  annui  rcdicus  confequi  dcbere.     Sed  quia  ma- 
trimonio  in  duosannos  cadente,  dubicabatur  ,  vtrius  anni 
fcu(Skaum  terciam  parcem  confequeretur  :  necpatcretura;- 


infradeiuiefifci.   Necvllainteripfosficdiuifio,quocunque 
temporeannifundusvendicusfueric.     Fru(5lus  enim  hmu(- 
mo(di,aurmercedes  ,  parsfundiefle  incell'gunrur,ac  idcirco 
venditofundoinemptorem  cranfeunc.  Sed  hic  diuiduncuc 
fruiftus  pro  raca  parce  cemporis  :  quiados  pro  oneribus  ma- 
ttimonii  fuftinendis  dacur,  vtiam  fxpe  ditSlumeft.  l.proo- 
nccibus.G.deiurcdot.   VeruraqnodPauIiisaic,  empcorem 
ciusanni  penfionem  accipere,d.l.vic.  cumdiftiniStione  VI- 
piani  conuenire  nonvidecur,  qui  frucStus  quidem  maturos 
cmptori  ccdere  ait :  fed  fi  ager  locatus  fic ,  penliones  ti  cede- 
re,  quilocauecit,  idcft,  venditori.l.Iulianus.  §.  fi  fradt  bus. 
fup.dcadlio.emp.  Icaque  Pauli  diifkum  icaintcrpretamur.vt 
cmptoc  merccdera  accipiat  ,nonacolono  ,  fedavenditore. 
Non  cnim  aduerfuscolonnm  a(Stionem  emptor  habet,  fed 
aut  exa(ftam  a  venditoic  mctcedem  petit,auc  cogir  eum  vt  ia» 
isa(%ionibuscedat,quoniamid  squitari  &  bona:  fidei  con- 
fentaneumcft.l.lulianus.§.iniisautem.i.fi  cumfandum.fup. 
de  contrah.  empr.     Quinimo  etnptor  fundi  anre  venditio- 
nemlocati,poceftfruftuspercipere  expulfo  colono,  fimer- 
ccde  locationis  contcntus  fotte  non  fic.  I.  acbores.fupra,dd 
vfufr.  ita  tamen  rt  falua  maneac  a6lio  conda(5lori  ad  ec- 
fus locacorem,quod  ei frui  non  liccacSed  in  quxilio '  c  a  Pau- 
lo  ttaflata  Imperator  ipfc  fundum  vendiderac,  &  quiape- 
riculum  erat ,  ne  fi  a  colono  fru6lus  auferrer  eropcor,  eo 
nomine  Imperator  conuenirecur  a  colono  ,  vtilius  vifunt 
cft,  propter  fauoremfifci,  vtempcornonfru(ftus  ,  fedmec- 
cedcra  cancum  accipiac.d.  1.  vltim.    Solent  auccm  &  alii  cafus 
annotaci,inquibusfru(fluuradiuifiononfic  pro  modorem- 


quicas  vnius  anni  pocius  ,  quara  alcerius  tationem  habcri,       poris,  &c.  quodratio  aliqua  idfaciendumnonefle  fuadeai.* 


eovencum  cft  ,  iniquicacis  vicandxcaufa  ,  vt  maritus  quar 
tam  parccm  fruiSiiuum  pofteriorisanni,  &  prioris  duodeci- 
inamobtineat,  idquepcotertiaparte ,  quamlexciattribuir, 
quzquccercireditusannui  tertiaparsreveraeflec,  fivnoat- 
que  eoJem  anno  conftitiflec  matrimonium.  -  Vtilicds  igi- 
tut  a:qiicafquepoftulat,imoflagicat,  vthasparces  coniun- 
das,quaccam  fcilicec  ac  duodecimam,  pco  cercia  parce  accipi- 
amus,  quamuisfubcilicer  difputando,  nulliusannui  tedicus 
tcccia  porcio  hxc  pecunia  verc  dii;atur« 


vcluti  cura  vfufru(^uarius  nondum  finito  anno  motitur, 
iscnimfru(3:uscocius  anniad  ha;redes  fuos  tranfmittit,  nec: 
proprietacis  dominus  aliquid  ex  eis  capit.  1.  defunifia.  fupra 
devfufru(3;.  modo  fruftus  kdefaniko  perceptifuerint.leg. 
fifur.fupr.  de  vfufru(ft.l.  quifcit.infra.de  vfufr.  Non  enini 
pro  onere  aliquo  fuftinendo  |eo$  fru(Stus  lucratur  vfufra- 
^tuarius  ,  ficuc  raacicus  pro  onerib.  macrimonii  rei  doralis 
frudus  acquirir.  Vfufru(Sluariocomparantucmorib.  noftcis 
facecdocesbeacficiarii.gl.ptagm.  Sed  iuce  pontificio  nuUos 


"^       FrmcSDmrent  Comment. 


164. 

fcudlus  ad  h^redcsfuos  tramfcrunt ,  c.  idhic.c.rclatum.  de 
tefta.&:  vfuariimagis,<iuam  vfufruauatii ,  habentur.c.cpi- 
kopus.io.q.i.c.  epifcopus.12.  q.i.  Panor.inc.  cumelTes.de 
refta.Qua  de  re  accuratius  in  iuris  pontificii  commentariisdif- 
puuui.  De  clientibus  noftri  tempotis,quivalalli  dicuntur, 
excat  i  n  Horte  11  fii  f hapfodia  conftitutio,  qiiam  qui  yolet ,  in- 
fpiciat.§.hiscon(equenter.rit.hicfi.leg.Deftipendiis  &  fala- 
riisMigiftratuum,Do(aorura,  &  ahorum  huiuimodi  quac- 
ftio  aliis  in  locis  aptius  aliquanto  &  opportunius  traftator.  1. 
dierafun(ao..fupradcoffi.  aiTeflo.  1.  quioperas.§.icemcum 
quidam.l.fcdaddes.§.vlt.fupraloca.l.poftduos.C.deaduoc. 
diuer.iud.l.matriculam.C.deagcn.inreb.Illudprartcreaquq- 
fitum  eft,Si maritus  vxori  annuum  reliqucrit ,  &  ea nondum 
finito  anno  dece(rcrir,an  hircdib.eius  intcgtum  legatum  dc- 
beatur?Etl.?.deann.lega.Modeftinusrefponditdeberi.Nam 
&  initioanniceditdieshuiuslegati,quamuisin  ftipulationi- 
bus  diuerfum  ius  fit.l.  i .  C.quando  dies  lega.ced. 

Itemfimejfes  eitts  Anni  ^  quodiuortiumftf^umelt ,  co- 
lonum  exforma  loctitionis fequmtur  ante  'vindemiam  fo- 
lutomatrimonio:  nihilominus  pecunia  mepum  in  comfu- 
tattonem  cumjpefutur^i  -vindemtx  'veniet. 

Hicoftendic  Vlp!anusinhacdiuifionefru(5uum  nihil  re- 
ferrc.antemporc  ,  quo  frucflusperceptifunr,  raatrimoniom 
ftetetic.necnc  ,  modoeoanno  ,  cuius  luntfrudus,fteterit. 
Non  enim  fracflus  eius  tcmporis  fant.quo  coUiguntur.fcd  to- 
tius  antecedentis  temporis,qu<j  curantur ,  vt  paulo  poft  dice- 
mus.§.nonfolum.Poneergoitacontra(9;ameflefundidota- 
lis locationem,vt meflcs  colonum  fequantur ,  fed co  uomine 
locator  abeopecuniamaccipiat.  Deindenondumfinito  an- 
no  matrimonium  ante  vindemiam  folutum  efle.  Hic  duplex 
oricurquiftio.vnade  vindcmia.quxnondum  pcrcepta  fae- 
rattcmporefolutiraatrimonii:altcradefru(5iibus,quicoloni 
funr,idcoquenonvidcntuf  in  computationem  venire.  Sed 
Vlpianushicait.tam  vinderaiara,  quam  meflesincoRiputa- 
tionemvenire.Licetenimraeflescolonumfequantur,tamen 
eonominepecuniam  pendir,qua:  eifi  fru(5lus  vere  non  fir, 
tamenprofrudiuhabetur,vrpofteadicemus.l.  mercedis.de 
pcti.hired.  Nec  comoueri<iebemus,  quod  matrimoniura 
ante  colle^Jam  perceptamque  vindemiam  folutumfit.pro- 
pter  rationem.qui  iam  addu(5lafuir. 

i^pparet  igiturexhis.,  illos  fru^us^quosmulierperce- 
pit ,  antequam  nuheret ,  non  dehere  in  contrihutionem 

'venire. 

Ex  his  qui  iam  di(£la  funt,  apparet,f  ru(flus  a  mulicrcper- 
ceptos  ante  mattimonium  ,  in  contributioncm  non  veni- 
re,f«dmulieriintegroS3cquiri.  Cum  enim  pofitumfuiflet, 
vxorem  vinderaia  um  percepta  nupfilFe ,  &  fandum  poftca 
a  rairico  locacum  failTe  ,  di^itamfaiL',  folam  mercedemlo- 
cacionis  diuidi ,  nec  ffU(3:uum  ante  perceptoram  vllaraen- 
tiofa(Staeft:.  Sed  qusfieritfortequifpiam,  Curpoft  matri- 
monium  pocius  ,  quam  ante  percepti  fru^flus  diuiduntur? 
Nara  cura  vtrique  macrimonio  non  conftante  petcipiaa- 
tur,non  videtur  diuerfumius  efle  debere.  Ratio  autem  di- 
uerficacishiceft,  quianon  ficut  fru(flas  percepti  totiusan- 
tecedcntis  anni  frudus  efle  intelliguntur  ,  ita  etiara  anni 
fequentis.vtfupraadmonuimus. 

Ob  donationes  ,  ttem  oh  res  amotas  ex  his  fuciihuSy 
qui  pofi  dtuortium  perceptt  funt  ■,  compenfationes  Jieri 
pojfunt. 

Qinrauis  maritus  vxori  rcddere  debeat  fru(fbus, qui  poft 
diuorcium  percepti  funt ('vc iam  diximus)  taraen  fi  quid  vicif^ 
fi  neiab  vxoie  debeicur,  obresputa  donatas,  aut  amotas, 
compenfatiofiet.  Hoctamenaccipiendam  cflc  vulgocrc- 
ditur.cumhmcindequantitas&pccuniadebetur :  quiafor- 
tefru(ausconfumpti(unt,3cetiam  rcsamotar,  quarumpcti- 
tur  iftimacio.  Aiunt enim  ita demura  compenfationi locuiu 
efle,fiqaantit3s,nonfpccies,  autcorpus  aliquodpetatur.I.fi 
conuenerit.de  pig.a(5t.Sedqaaatopereverbis  Vlpiani  repu- 
gnet  hasc  interpretatio,nemo  non  videt.  Nam  ncc  vcrum  il- 
lud  eft.qiiod  apud  ipfos  velut axioma  certiflimum ,  atque  in- 
dubitatum  habetur.;/^;;  >W  cum  <juantitate  compenfationem  nan 


«»</«;«>«' .idqucprxter  huncVlpianilocum^^quitamen  claruf 
ac  per(picuus  eft^'  aliis  rationibus,&  argumentis  probari  faci- 
lc  poceft.  Ac  in  primis  luftinianus  officiu  iudicis  deraonftracs 
in iudiciis  bons  fidei  gencraliter  tradit ,  Si  tjutdailorem inm- 
eemprafiare  oporteat,eo  compenfato,e$tm  cum  (jho  «gitHrJLn  rtli- 
quum  condemnart  oportere.  §.  inbonaefidei,  Inltit.de a(5lio, 
Qupd  profc(5lo  non  videtur  ira  pofle  accipi,  vt  nunquara  lo- 
cura  habeat ,  nifi  quantitas  vltro  citroque  pctita  fuetit:idque 
paulo  poft  apercius  docebimus.  Mouct  me  prastcrca  luftinia- 
oiconftitutio,  quz  compcnfationera  admiiti  vultinomni- 
bus  tam  in  rem,quam  in  perfonam,a6lionibus,I.vIt.C.dc  c6- 
pcn.cumfitcerti(Iimum,fpecies&corpora  vindicari  folerc, 
non  pecuniara,nifi  vt  fpecies  magis,  quam  vt quantitas  peta- 
tur.Sed  &  eadera  conftitutionc  excipitur  is,qui  pofleflSonera 
aliena  per vira  occupauit.  Quod fruftra fieret,(i  pofleflionis, 
id  eft,piajdii  compcnfatio  non  admitteretur.  Hoc  enim  vet- 
burapropr2dioaccipi,notiuseft,quaravt  ptQbari  debeat.  1. 
interdum.de  ver.fig.l.2.C.dcprob.Excipiturquoq;is,quire 
depofuit.  d.I.vlt.l.fiquis.  C.  dcpof  Acnorainatira  loquitur 
conftitutiodepofitum  excipicns,  tamdcre,ideft,(pecicfea 
corpore,quara  de  pecunia  depofita.Quod  proculdubio  nua- 
quara  excepiflet  luftinianus.nifi  fpcciei  cum  quantitate  com- 
pcniatio  alias  reciperetur.d.l.  fiquis.Eodem  pcrtinet  quod 
Seneca,Iib. 6.  de benef.de compenfatione loquens ,  corpoiii 
quoq;  meminit.Non  tantum,inquit,  intet  cteditorem  &  dc- 
bitoremiudexfcdet,quidicat,Pecuniamcredidifl:..'Quidcr- 
goJpccus  abcgiftijfetuum  eius  occidifti,  argentum.quod  noa 
cmef  as,poflides ,  iftimatione  fadta  debitor  difcede ,  qui  cre- 
ditorveneras,&c.  Necdefuntexemplaapudlutis  au(5torcs, 
eorumcontra(il;uum,inquibus  compenfacionis  huius  habc- 
rurratio,nequisverbaIuftiniani,quorumantememiniraus, 
dequantitare  tantum,non  etiam  de  fijccie  accipicnda  putet.I. 
fi  quis  rera.de acq.polTcf.l.fi is,qui rera.l.crcditoris.  § .  v!t. de 
far.  Cum  enim  commodatarius  rera  commodatampctita 
commodataiio,  potcft  commodatarius  rem  commodaram 
velut  pignoris  loco  retinere,doncc pecunia  fibi debita  folua- 
tur.d.Lli quis rem.Nec co  moucri  debcmus ,  quod  retentio- 
nis,non compcnfationis ,  mentio  fiat,  quoniam  luiifconfulti 
dehiscontra(5libusloquentcs  promifcue  his  vcrbis  vtunturr 
l.inrcbus.§.  vlc.commo.I.i.  G.  rcrum  amotatum.  &hoc  §. 
Noftram  quoque  fcntentiam  iuuat,  quod  Sczuola  fcribit:  Si 
debeoi  decem,aut  hominem ,  vtrum  aduerjariusvoletjtadebiti 
compenfationem  admttti,fi adHerfariw  palamdixijfet ,  vtrunt 
va!/itjpt.\.  fi  debeas.fapr.da corapen.  Nam  vtrumcunque  di- 
xeric  le  velle ,  Sciuola  ei  compcnfarc permirtit :  quamuis di- 
(SlumSciuclx  perperamcastcriad  fuiopinionis  confirma- 
tionem detorqaeant.  Noliratameninficiari,quodadcfl*e(5iu 
compenfationis  attinet,  interquantitatem,  ac  fpcciem  aii- 
quidinteteire  -•  quia  cum  hinc  inde  quantitas  debetur,  ipfo 
iurealtcr  ab  altero  liberatut.  1.  ficonucnetit.de  pign.a(5l:io. 
quodha:res  funclioneraingenercfuorccipiant.l.  2.§,  mu- 
tuidatio.  de  reb.credit.  adeo  vt  conuentuscoramiudiccfc- 
feiamliberatumre(3:e  contendat.  Atinobligationcfpccici, 
non  ftatim  fit liberatio ,  fed  poftulat  a iudice  reus  conucntus, 
vt  compenfationem  admittat.proinde  vere  di(5lum  eft ,  cora- 
modatarium  pra?textu  debiti  rcftitutionemreicoramodata 
recufare  non  poflc.l.vlt.  C.commod.quiarcscoramodara, 
in  pecunia.fiue  quantitate  non  confiftit.     Verum  nihilomi- 
nuspoterit  is  aquofpeciespetitut,  in  iuJicio  poftularc  ,  vi 
iudexcompenfationisrationemhabcat.   AciudicisoflScium 
in  huiufmodi  iudiciis  talc  raihi  videtur  efl^e ,  vc  rem  iubeat  rc- 
tincripignorisloco,doncc  aduerfarius  foluerit ,  autinitarei 
xftimatione  litigatores  inuiccm  liberatos  ,  vfque  ad  coa< 
currentcm  quantitatem,  dimittat.     Et  haccompenfatione 
luftiniaaus  ipfoiure  miaui  quafcunque  adlioncsconftitait, 
l.vlt.G.dc  compen.Quod vtique  fic accipieodum  eft ,  non ve 
ipfoiare,acfiaciudice  alterabaltcroliberetur,  alioquiuin- 
tcr  qaantitatem.acfpeciemnuUacfletdifFcrcntia:  fcd  vtnc- 
ceflariura  non  fit ,  doli  exccptioncm  opponere.  §.  in  bo- 
nx  fidei.  Inftit.  de  a(5tio.     Ncc illud  quidera  prartereundunt 
cft  ,  quod  luftinianus  exfentcntia  Papiniani  ftatuit.   Nbiu 
folum  iudicem  de  abfoluttone  rei  iudicare,/id  S£  ipfum  aftorem,/! 
e  contrariofuerit  obooxifoi»utntw,condemnari.  leg.cum  Papi- 
niaaus.Cdefencen.  &iQcerIocut.  Quaaquam  non  ignoro 

hane 


.  In  Tit,  Soluto  matrtmonio. 


2^5 


iianccompenrationctn.dcqua  loquimur,  a  mutua  pcticio-  colonus.  1.  item  quirituf.  §.vlt.  fupraloca.l.fiquisneccau- 
ne.quamrccouentionem  vocamus.difFerre.  Licecenimmu-  fam.  fupra  de.rebuscred,  &  cor^neneritvc  rion  foium  annis 
tuia(^ionisfpeciesqujdamfic  compebfatio.l.  ncquc.  G.de       fingulis  ccnfum  p,eri,dantur  locaiori ,  fed  vc  quintoquoque 


compenfat.  taraea  poteft  mutua  adio  ablque  compenfa 
tionereperiri,  vtpuca.fiisj  y«depeticur,debitumnoncon- 
ficeatur,fed viciffim  aduerfusadlorcra expcriatur*  Nam op- 
ponenscompenfationem  ,  bpuamfidem  agnofcit,  confite- 
turque  debitumj  fed  inftat  apud  iudicem  vt  pecunix  fibi 
debici  ratio  quoque  habeacur.     Poftremo  hotandum  cft. 


anno  aliquid  amplius  ,  puta  deceippraeftentur,qnocnnqr.e 
tcmporc  eitrs  lulM  Ttiatrimonium  foiijcumfucnc  ,  illa  dc- 
cem  inter  maritum  &  vxorem  Juiidcncur,  qiiod  quinquc 
annorurafrudlusfint.  Vrig  ttufimmatimomniacomple- 
(ftamur,ciustemporisin  hjceftditufionehaben.il  r.irio,cu- 
ius  temporisfruduseflcvidtbuntur  ,  fiueannus  fir.fiueali- 


hociusconftitiitioneluftinianiabrogaturaefle  :  adeo  vt  ob  -«dtcmpusanno,autbreuius,autprodiidius.  QnoJautcm 

cas  caufas,  de  quibus  iam  dixiraus  ,  nulla  admittacur  com-  .  diximus  .•  ititegriannitempusnonlpcdari,  cuin  bis  in  an- 

pcnfatio.§.taceat.  Cod.de reivxo.adio.  verbaeiusha:cfunt  nofrutluscapiunturjficaccipiendumeflcarbiiror.cursiciuf- 

JitiGtionetci^yioxixloc^aenm-fTaceatinearetentionumver-  demgeneris  friidtus  tcrra  profctt ,  putatritici,  aut  hordti. 

hofitas.  ^HiditiJmofmefi  indarere  ohmoreiritentiemm,alio  Cuius  rei  exemplum  referc  Plin.  lib.  17.  cap.  4.  In  Chalcia, 

auxtlioexmorihmintroduUi.?velcx^ua,caHf*  ehresdonatasre-  inquit ,  Rhodiorum  infulalocus  quidam  eft  in  tanmm  foe- 


tent-owiroducutur?  cum[it  dor.atorifacultasferaUioneinrem 
dirtBam ,  velfer  vtilem ,  velper  eondiBionem  fuo  iun  mederi. 
Stdnecretei:t!Oobr6iamotainec(ffartaefi:  cum  pateatommhus 
maiiisrerumamotarumiudtcifim,ZSc.  Quibus  verbisitianj- 
fcftifljmeoftenditluftinianus.feiusautiquum  emendate  & 
abrogare.  Ncc  vllumiusdeeare.quod  corrigctepotuerit, 
hoc  e.xccpto,reperitur. At  euim  aftrrmat  luftinianus in  fuis li- 
bcisnullamantinomiam,autcontrarietateraextare.  Qiiod 
fortafllsnonmaledicitut  ab  eodeiis,  qua:  eodem  tcmpore 
in  libros  iuris  ciuilis  ab  eo  relaca  funt.  Sed  conftat  ex  fub- 
fcriptione  conftitucionisipfiusjcam  poft  Codicis,  atque  Pan- 
dedatumeditionem.Codici  infertam  fuifle.  Eftenimfub- 
fcriptaLampadio,  &Oi:cfte  Confulibus  ,  cumDecioConn 


-cundus  ,  vt  fuo  tcmpore  fatum  dcnietanthordeum,fubla- 
tumqueprotinusferant,  &cumaliisftuglbusmetanr.  Pto- 
inde  &  fi  demeflb  tritico  ftatim  .'cratiir  milium  ,  (yi  apud 
ncisfiericonfueuitj  nonideo  folum  bis  in  anno  pioducere 
Trudus  refte  dicetur.  Nec  pmo  bifernm  cerram  eo  ferifa 
vetcresaccepiire.  Argumentocft Viig.lidocus,  hb.4.Ge- 
or.  BifiriqHe  RofariaPcfii.  &  quod  Grammatici  ineumlo- 
cum  annotarunt.  Addcquod  cumlocor'imirrigtiorumh'c 
mcmjnit  Vlpianus ,  fatis  demonftr.u  dc  eifdem  fi  tidibus  hoc 
intelligendum  .•  quandoquidem  inlocis  necirriguisnecad- 
modum fertihbuspoftdemeflum  frumentuta^ahx  quh  d  -.ra. 
frugcs  eodcm  anno  capiuntur.  Priterea  fiu6lus  illos  ie- 
cundarios ,  nonf;xmenfium,fedbrcuioristempotiscflevi- 


Codexprimumeditusfif.  Actametfidatafuctiteaconftitu-  demus.cumtamenhicVlpianus  femeftris  tcmporismentio- 
tioanccPandetStaiumcompofitionem^tamenquianondum  nem  faciat ,  quafi  vciique  fcudluscanto  ccmporcproducan- 
'eapromulgata,propoficaquefuerat,nonQubitaruntPande-  tur,acbinae  aeftatescodetnannofitit.PliD.lib.d.cap.i^.  Sed 
dacumcoi)fcriptores,iusanciqnumdccompen(arione  dotis  vetbaPlinii>quxhunclocumilluftraiir,hic.idfcubetepra:ftaC 
ioeoslibrostcferre.  Sedinpcftrenia  cdjtiQne,  &  emenda-  exlib.  iS.cap.iz.  Ciuitas  Afiica:inmediisarenis,petcntibus 
tioneCodiciSsquxPandeftarutiJedicionemfecutaeftjncm-  SyrteisLcpcinquemagnam  ,  voCa*ur  Tacape.felicifupero- 
pe  Theodoro  Paulino  Ccnfule  ,  cam  confticutionem  ad-       mnemiraculumriguofolo.  Tcrnisfereroiliepafr.inomneia 

parterofons  abundat  largus  quidfm  ,  fcd  cenis  liorarnm 
Ipatiisdifpenfacusinter  incolas.  PaliniE  ibi  pra:grandifub- 
diturolea  ,  huicficus  ,  ficopunica,  illi  vitis  ,  fub  vitefetituc 
frumentum  ,  mox  legumen,  deraum  olus  ,  omnia  eodetu 
anno,  omniaque  aliena  vmbtaaltintur.  Quacerna  cubica 
eiusfolitn  quadratum,  ntc  vtaporicdis  roetianturdigitis, 
l.^.ob  negotium.  fup.  dc  compcn.  Aclurifconfultidedotc       fed  in  pugnum  contradis  quatcrnis  denariis  venundantur^ 


fcribi  curauit  luftinianus  ,  cum  ius  illud  vetus  de  compen 
faiioneadhucin  Pandedis  remanfifTe  intelligerer.  Itaque 
ferendusminimecft  eocum  error,  qui  exiftimant  luftinia- 
num  in  ea  conftitutione  de  retentione  tantum,  non  etiam  de 
cotrpenfationcloqui,  quafialiud  corapenfatiohicfit,quam 
teteniio.     Nam  retincrires  dicunturobcompenfationem. 


loquetues,promifcuehisverbisvtifolent.l.  i.C.rerumamo. 
l.dotc.dedot.praeleg. §.  propterrctentionem.lnfti.deadio. 
Vlp.quoque  iti  fragmentis  Inftitutio.  tir.  de  dot.  Retenttores 
(* inquit  )  exdotefiwt ,  aut prefterliberos,aut propter motes,<tut 
prppter  imptnfas,  aiitfrofterres  donatas,  autpvopterreiamotas. 
Seddealiistetentionum  caufis  pofteadicemus.  1.  reiiudica- 
t£B.§.vlt.  Nihilo  piobabihor  eft  corum  opinio,  qui  putant 
dotem  quidemcompenfari,3cretinerinonpcfle,frud:usau- 
temdotispofle.  Quoniam  exploratifliimumeft,huiufmodi 
frudusdotem  augere,  nec  de  lisaliccr,  quamde  ipfa  dote, 
quamvxotdcdit,maiicpiudicandumefIe.l.fimaricu.§.fifun- 
dum.jnfra. 


SuperomniaefljbiferaiBvitem,  bisannovinderniare.  Ec 
nifi  multiplici  partu  cxinaniacur  vbertas ,  peveunc  luxuria 
finguh frud:us,&c.  QujEtipoteft  ,  Si  arua  alternis ceirent 
('quod  fieri  pracipit  Maro)queraadmodum  diuifio  fruduut» 
fieri  debeat?  Et  ccnfent  plciiquc,biennium  in  diuifionc  pro 
annocomputandumeflc.  Qux  fententia  noncatetratio- 
nc-  idemquenonmaledicipotcft,  fivnoannofrumentum 
fetatur,a!tcrolupinus,vicia,aut  ali^huiufmodifruges ,  qua 
propter  alia  obiter  feruntur,  vt  tcrram  efficianc  l.-etioreiu 
Plin.hb.i8.cap. i^.if.ii.Verumdciisrebus  agricolas,&rci 
ruftici  pcritos  confulere  oportct ,  quoties  iudicandum ,  ac 
pronuntiandumerit.' memineritquc  femper  iudexinhacdi- 


^odtna/inodlcttur,potesididc^infexmenJihns,Ji  uifionc  ,  ^oda^itius.mc/iiu,Ctpe&3ndt.m  efte.l.penul.infr?. 

hismanmfmciiiScaptaKtur-.i-teliin  locisirn'7uis:red&  ^"^^'^  ^"'«'"  lurifconfulto,  fi^ad  eum  referatur  ,  quafi  de 

,     ■;            .,',..        /1     ,      ri         j       i        r  lureapettorefpondece  ;  FrudusdiuidendoselTc  intercon- 

mplnribusannts  idemdtctpoteJt^TJttnjylridCiedua.  Itemji-  ^            - 

locatio  agri  talisjit,  vtfuper  annuam  msrcedem  quinqtien- 

nio  qtioqtie  aliqttid  ampltus  prafiaretur :  in  eoenimqued 

dmplius  ejf,  temptts  adqui/tquennium  computamus. 


Cumdicimus,  EiusannifiuBm,  ejuofoluiturmitrinta- 
tiium^dtuidendos  ejjfe  tntcr  coniugtspro  modo  tcmporis ,  (£c.  ideo 
annimentionem  taciamus  ,  quod  crebtiusaccidat,  vt  vnius 
annicultuta  ad  fruduum  produdbionem  ncccflaria  fit.Itaque 
fibiferaterra  fit,exquabis  in  annofruduscapiantur.fcmc- 
ftte  tempuspro  vno  anno  computabitut,  eiufque  temporis 
fruftus  folum  diuidentunfequentium  vero  fcx  menfium  fru- 
(Susintegri  reddcrcncur  vxori.  Eadcmquc  cft  ratioquin- 
quennii,  fifortc  quintoquoqucanno  frudus  pcrcipiantur: 
velucexr)rluaca:dua.  Nam  frudbus  totius  quinqucnniidi- 
uidentur  pro  rata  paite  tempoiis  ,  quo  mafrimonium  non 
vltimoanno  ,  fed  quinquennio  ftctit.  Quod  filocatus  fic 
ager in  qHinqucnnium,vt  vetcrum  mos  fuit.  leg.  fi  in  lcge.§. 


ipettc 
iugespro  modototiustempofis,quociira»itur,&  colligun- 
tur,  fiueannus,  fiuebreuius  aliquod,  longiu^vetempusfit. 
Quantovero  tempotis  fpacio  frucliis  quattantut  ,  ;;d  luiif^ 
cotifultimunusnonmagnopereperiinet,  vt  nos  in  rcfpon- 
fum  Scsuolx  demouftrauimus.cap.  1  ii.  tir.f^everb.  oblig» 
Exh'sautemfacileappiretcur  Vivhis^ihitxv  O^iinfm  »- 
tem erogjttur ,fi nonrcfl^ondirin:  m-Jfcs,  ex  vindeo.ta  dcducen- 
dumejje .cjUodtoti^-uanr.tvniufiuliusfii.X.iiian&Oi^  §. vlti.in- 
fra.  Namlicec  illifructiis  non  codem  cctnporc  coil.gancur, 
tamen  quiaeotemporecurantur,  CiufdepjceiriporisfiuduS 
habendi  func.§  .non  f blum.infra. 

Nonfolumautem  defundo,  fedetiam  depecoreidcm 
dicemus  ,  'ut  lana  enitim  ,fcetufqtte  pecorum  prjeUctur. 
^mre  enim  Ji  maritus  prope  partum  oues  doti  acceperit, 
itemproximas  tonfur.e  ,poJi  partum ,  &  tonjas  ottcsproti- 
ms  diuortiofaiIo,nihilreddat  ?     Nam  (Jr  Incfru^us  toto 


x6C 

tempore,  cftio  curantur,non  ^uopereipiuntur,  ratienem  ac- 
ctpere deheriMS.  Inferito qnoque mni ratio habetur.vtfiin 
annumforte  oper<£  etus  locatafint  ,prateriti  temporis  ad 
miritum,  fofi  dtuorttum  autem^  AdmuUercm  oper<eper- 

tineant. 

Hicdocet  VlpianuJ,  vctbum  frucaas,  lateaccipi,cum 
dixmwii:  fiterc0ntMgcsmatrimtniofolHtofruilMd<U'dcndosef- 


Pranc.  1)mremQomment. 


Quitiquam  hoc  caput  Don  cotamemorat  Spartiani»,  ^ljb 
loco  huius reicripti  mcrainit in  Hadriani  vica.  Sunt  qui  neg»- 
tionem  adciant  Calliftrati  verbis  ,  vetcrum  (  vt  aHcrunc^ 
codicum  fidcm  fecuti.  Quibus  non  temere  aflenciendunr 
crt ,  (ed  illud  Epicharmi  potius  rctincndum  :  Ncruos,  arque 
i.zm.%iiL^\*ni\xz^t,NoHtemtrecridtre,  Exiftimoautcmhsc 
duorckriptaadcopugnantiacfle  ,  &  comrjria,  vt  nullara- 

tionc  Gonciliari  queant.     Nec  ideo  infimulandus  eft  lufti- 

ye.Non  enimeoverbofrugestancum,qu3S  terrafert,  figni-       nianus  ,  quafi  falfo  fcripf;rit ,  nullam  in  libris  (uis  antiao- 
ficantuijfed ctiam  foecus  pecorum,iana ouium, & alia  huiuf-       raiam repcriri.leg.  t.C.dc  vetc.iure cnuc!.   Eft cnira  vxrobi 


que  narratio  quzdan  hiftorica,  acidcirco  pugnantialoqui 
exiftimandus  noneft,  qui  nihil  conftitnic  ,  icd  ab  aliisante 
conftituta ,  quanquaiBfibiinnicemdi{Iidcntia,rcf£rr.  Dif- 
ficultas  autem  exeo  oritur,  quod  variis  in  locis  hsec  dcfcri- 
pta((]nc,vt  vidcripoftitluftinianus  vrrunque  refcripcumafe 
recicacum  probare ,  cui  nec  adderequicquam,  necdecrdhe- 
rcvolucrir.  Sediamfaepeadmonui,locoshLMurmod';,vtrc- 
<5c  commodeque  expliccncur,  pcrindeaccipicadoseffe.ac 
fi  vno  arquc  eodem  loco  dcfcripci  eftenc.Guius  rei  cxempbm 
eftapud  Papinianii,cum  ait ,  Or-atfanemDiHiStueriadrerHm 
donationempertinereA.  Papinianus.fup.de  don.incer vir.  Qua 


modi,  quxfrudlus  extraordinarii  dicuntura  Varroncinlib. 
1.  dereruft.c.  i.  ItCiaopcrz  fcruorum,  penfiones  prsdio- 

rum,&c.  ■ 

O:,o turantMr.Oh^eTxxi.  hanc  rationem ,  qui  veluti  rcgula 
qusodm  eft  ,  ad  quam  hxc  difpurario  de  diuifione  frudlu- 
umexigidebet.  Piufimxetenim  qu^ftiones  hic  agitari  (o- 
lent,quihac  tationeanimaducrfa  aonmultum  difficultatis 
habiturz  funt. 

T>e  penfionihtts  quoqtie  prttdiortim  'vrhanorum  idem 
efi,qiiodtnfruciihusruflicorum. 

Metcedes  habitationum  proprie  fruftus  nonfunt :  quia  dereluprafacis  fufe  diftsruimus,  Siigiturquis  vclitea,  qua: 

nou  Dacuralicer  cx  rc  proucniunt.  I.  finauis.fup.de  rei  vin-  ilc  diffipata  &  dificfta  funt  in  iurcciuili,dcthefauriinucn- 

dic.l.  vfura.infradeverbo.fignif.  fruduum  tamen  locoha-  tioncdifponere.acdigerercf^vtnosplctunqucfacinius,  acia 

bcnair.-acficutfrudfusrcidotalisin  cotribucionem  vcniunc,  poftcrum  nos  fadkuros  (pcramus^  taraetfiisdcfuo  nihil  o- 

leg.  mercedes.  fupradepet.harr.  I.prafdiorum.fupradcvfur.  mnino  addiderit,nihil  prorfus  difticultatis  reperictur,  qus 

Itaquevu!gociuilesfru6lusnoninepccappcllarifolenr,quod  quemquaratcmorariquear.  Poncluftinianum  ita  fcrJpfiflTe: 

non  nacucalicer  prouenianc  cx  re,fcd  taraen  ciuili  quadam  ta-  Hadrian.nacuralcm  a:quitarcm  fccutus,thefaurum  inucncura 

tione  pto  fruilibus  habcantur.  coneefllt  inucntoti.Scd  Diui  fratrcs  conftitucrunt ,  vt  media 

parsfifcovindicctur.     Q^istamftupiduscft,vtnonrideat, 

Sifundum  vsro  vxor  in  dotem  dederit ,  tfquetnde  qujd  f cqucadum  cffe hic  luftinianus  voluerit?  Cum  cnmi  v- 

grbores decideritfi hjfrtt&us  inteliigutttr,proportionean-  tramque conftitucionem  tefcrat  tantum,  nec quicquam  im- 

mdebentrefiitui.Pttto  autem,ftarhorescadiixfuerint  vel  mutct,dubiumnoneft,quinpiior  conftitutio  poftcriori  ce- 

cremidcs,dicioportere  tn  fruc^um  cedere-.fimtntis,  qttafi  dcredebeat.l.vlt.fupr.deconfti.prin.Iraquchanc  fcntcntiam 

,       .         r     /      /•      "i       ^ ^       ^        j   r  jr     i.  Fcaciicuslmp.confticutione  quadam  Jua  poftea  confitraa- 

deterioremT!indttrnfecertt,r,'iaitttiimtenert.  Sedtvitem-  .    .         r          i     ■        u?           cr            /r       -,• 

cicit,,u/cf»j.f,*Ly  .  j         ,                               j  uit.tit.qDcfimregal.vtiaraoblcurumefrcnonpoffit.quidm- 

fcfiattsceciderint,d!ctoportetpretiimearum  rcfiititen-  dicandolcquidebeamus. 

dt{mmulieri,necinfrucl;i.n:  cederc,non  magis,quamfithe-  ^a/ttnaUenoiHueHti.  Obferua.fundum  dotalem  marjti 

faurusfuerit inrienttiS.  2{oneniminfru^ucomputahittir,  propiiumnon  cflc,fcdvxoris.Sedqucmadmodumhoc  acci- 

fedparseiusdtmidiarefittuettir,qttafitnaltenosnuenti.  pidebeat.antcdcclaratumfuit, 

„    ,              ,             ,          ...       c    n        jci  j-  Sivir  in  ftindo  mulierU  dotali  Ltpicidinas  marmo- 

Ciduarumatborum,  &  cremiahura,truclus  rected'-  .   ^ ,  ,.     i       r    --i     r         r      ■ 

cuntur ;  ideoque  quod  ex  eis  csditur ,  in  contributionem  rcastnuenertt,&fundttmfrucJuofioremfecerst,marmor^ 

vcnit.     Alias  auteraarborcsraaritocxderenonlicct ,  nam  quod:£fiim,nequeexportatumeH ,maritieH .,(jrsmpenft 

infrudunon  funt,  ficut  nec  cuicunquc  aut  colono,  aut  v-  '  non efi eiprxfiandaiqtiianec infruBuefi marmor:  nifitale 

fiifruauario.l.  in  fraudera.  §.  condu<aor.dciurefi{u.l.item  fitvtlapisthi  renafcatur.quakstn  Gallta^&tn^fia.  Sed 


fifundi.l.(edfigrandcs,devfu.  Qna  raticne  Antiftitesno- 
(hi  temporis,  qui  pridiorum  facrorum  orbores  cidunt  quo- 
tjdie,  ac  ingentcmindepecuniam  corradunt,  nonfeadmi- 
nHlratoreseorumbonorum  ,  autvfufruftuarios,  fed  com- 
pilatorcs,  ac  depopulatotes  efle  oftendanr,  nifi  ob  iufi-m 
jegicimamquc  caufam  id  ab  ciidem  fiat.  Nec  dubium  e!^, 
qoin  huius  dilapidationis  nomine  conucniri  pcflint ,  & 
quicunquc  prarrctca  ipfis  harredcscxtirerint:  idqucanobis 
c^tmonftratum cft in iuris pontificii commentariis.  C; err.tor- 
lii.  Ctemia  a  crcmando  dicuntur  ,  vt  quibufdam  placet. 
Suntquc  furculi  tcnucs,ac  aridi,qui  facilc  comburimtur ,  leg. 
ligni.infcadeleg.^CoIumcl.lib.  I  2.  cap.  15).  vnde  cremiales 
srborcsdiAx.  Aliigremia,  &gremiale2  legunrjCcnfcntquc 
ficdici,quodarufticisgiemiodcferrifoleant.  Sithffurtis. 
Theiaurus  in  nliquo  loco  inucntus,  cuius  fir,  qujcri  folet. 
Nccdiliiciliscftquiftio  ,  fi  autinptopiiofundo,3utinalie- 
no  ab  aliquo  inuentum  cfTc  proponamus.  Inuentus  cnim 
in  ptoprio  fundo  acquititur  ir.ucntori:  in  alieno  iuuentus 
inict  doniinum  fundi,  &  inucntorcm  diuiditur.  §,  thtfau- 
ros.Infti.dc  tcr.diui.  Maior  dubiratio  eft  de  eo ,  quem  quis 
in  loco  facto ,  religiofove  inucnit ,  ptopter  conftitutioncs 


fi  cretifodin£,velat{ri,velcutus  altertus  materiafint^vel  a- 
remcyVtique  tnfructu  hahehuntur. 

Dubiumnoneft,  quin  maritus,ficutquicunqaevfufru-. 
dfuarius,  lapicidinis  &  fodiois  omnibus  fundidotalis  frua- 
tur.leg.itcm (\ fundi.de vfufru.I.fi fundusinf.  Nara licetpro- 
pricdicantur  frudus  ,  qui  producunture  terra  ,  &  fublatia 
perceptiquc  redeunt  per  intcrualla,acrcnafcuntur :  tamen  ia 
fruduhabcnturquoquCj&quodammodorcnafci  vidcntur, 
quxitaabundanr,  vtdcficetc  nonpoflint^autnencito,  nec 
focilc  po(nnr,cuiufm  odi  fiint  lapidcs,&  inetalla.  Proindc  ma- 
rico  iicet  lapicidinam  dotali  fundo  aperirc,tBodo  fandum  de- 
teriorem non faciat.marmorquo  ab eo cxfum  conftantc  ma- 
trimonio  ipfi  acquiritur.vt  hic  Vlpia.ait  d.lcg.itcm  fi  fundi. 

FruEluofioremfecey-it .  Cum  viderct  raaritus  valdc  fteri- 
!t-m  cflcfundusB  dotalem,diligentcr  fcrurando.fodiendoqu» 
Lpici jinas  randem  marmoreas inuenit.  Icaque vbetior  cee- 
pit  cfle  reditus  fundi  proptcr  marmoris  prctium,  quamuis 
fottalTcnonrcnsfccretur.  Necaducrfatur  huicintcrprcta- 
tioni  Prifci  laboleni  (ententia  ,  fiquis  verba  eius  finecauil- 
iatione  acccperic.Icg.vlr.de  fundo  doca.  Licet  ex  ea  aonouili 


rcfciiptaque  Impcrarorum,  qu»  contraria  acpugnantia  re-  colligant ,  aperta  lapicidina,  &ca:fo  lapidefundura  femper 
periantur  :  nempe  Hadriani,  &  M.  Antonini,  ac  L.  Vcri  deterioremrcddi,  nifi  lapis  renafcatur.  Qupd  cum  planc 
Ff.itrum  ,quosCalIiftrarusDiuosFracres  vocar.  Hinamque  falfumfit,  &  a  communi  fenfu  abhorrear,  non  iam  dubia 
it.i;iiiire  dicuntur  ,  vt  thtfautotum  in  locis  facris,  aut  rcli-       fanitatis  Prifcus  fvtPliniusdecoferibit  lib.  <j.cpift.)  feddc- 

tnens  omnino  iudicandus  eflct ,  adeo  teracre  rcipondcns; 

nondeiure,  fcddcco  ,  quod  ruftico  cuiuis  pcrinde  aotuin 
Btnino  acquitantur.  §.  thcfauros.  Inft.  dc  rctum  diuifio.      cfle  potcft ,  ac  pericillimo  Iwccoafulto.     Cura  enim  aii 

Prilcu* 


gio(isrcp-rtorum.dimidiaparsfi(covindicctur.  leg.j.f.  fi  in 
locis,  inf  de  iufc  fifci.     Contta  Hadtianus,  vtinuentorio- 


i 


InTit.Soluto 

ViKcuSfNonputarefiffmJum  deteriorem  ejfe  ,Ji  taksfim  laptci- 
JiKie,  vttjHihus  lapis  infcere pojfit ,  nonnegatprofedlo  alitcr 
contingere  pofle,  vt  fundus  deterior  noa  fiat. 

CtefumrseeiHeexportatum.Su&.dx.cxf^amciic ycpzmnh  ex- 
portatum  &c  rcconditum  non  fir,vt  acquiratur  matito.Quod 
&defi:uduario  alibi  dicitur.  leg.  fi  v(ufru<fi;u.  fupra  quibus 
mod.vfusfru<3:. 

tj^aritiefi.  Diuerfumiuseflineaarbore.quaenec  cae- 
daa,uec  cremialis  eft^^vt  ante  diximus^  cum  tamen  arbor  hu- 
iufraodircnafcatur.  Sedquiaexdi  marraorfolct,incoque 
vcrfatur  marmoris  vfus,&  vtilitas,id  ita  conftitutum  eft.  Ar- 
boresgrandioresfalubritatis,voIuptatis,ornatuscaufafo!cnt 
inmultosannosconferuari.  Intcrlapidemautcm  &  thefau- 
rum  ratio  diuerfitatis  obfcnra  non  eft. 

fmpenfunon  efi  eipritfianJa.lmpenCi  hacc  vtilis  effe  videtur, 
Alioquifalfo  didlum  eiVet ,  fundum  frudluofiorem  fadlum 
edc.  Quare  mirum  eft,cur  non  praeftetur  ab  vxore,  cum  ea 
impenfadotemminuat.tototit.  deimpen.  inreb.  dot.faAl 
iafra.  Sedarbitrorhunclocum  accipiendumefledefumptu 
frudusquircndi  caufa  tantum  fadlo :  quamuis  ex  carefor- 
taflisfundus  in  perpetuum  redditus  fitfruftuofior.  Gon- 
ftat  enim  huiufmodi  impenfam  non  repeti;  vtpofteadoce> 
bimus.§.impendi.infra.  Siquis  obiiciat  nobislabolenutn 
exiftimantem  in  cadem  fpccie  impenfas  vtiles  przftandaS 
efle.leg. vlt.de  fund.dot.  Refpondeo ,  labolenum  de  iure ar 
pcrto,  8c  generaliter  refpondere,  quafi  regulam  qiiandam 
tradendodcimpenfisvtihbus,  &c.  Quajftionemautemfa- 
diattingerc  ei  vifum  non  fuit  in  eafpccie,inquaqu2ripo- 
tfftquo  confiliofumptusfadlifinr.  SedVlpianusadconfi- 
lium fumptum  facientis  refpicerc  voluit  ("vti  iam  diximus)  & 
vtiles  intellexit ,  qux  ob  perpetuam  fundi  vtilitatem  princi- 
paliier  fads  fint ,  nec  aliier  labolenum  fenfifie  ctedcn- 
dumcft. 

^»ianecinfitt&a.  OccurritVlpian^jsf^nififallor^  ta* 
cite|6bicdioni.  Potetatcnimprobabihterquifpiam  obiice- 
re,!apides  casfos  in  frudlu  efre,&  in  diuifioncm ,  contributio- 
nemquevenire:  dcqUaantc  diximus.-  arque  idco  faltem  de- 
duc!  pofle  has  impenfas ,  quamiliis  non  repetantur.  Sed  Vl- 
pia.  ait  ,raarmor  in  frudu  non  fefle.nifi  renafcatur.  Quibus 
vetbisoftendit,fru(auspropricnondici,  qui  nonrcnafcun- 
tur  .•  neciniisiocumcfTeaurdiuifioni^autimpenfarum  de- 
du(5l:ioni.  Moc  enim  commodum  ,  quod  ftutliusproprie 
noneft  ,  fedprofrudualiquandohabctur,  eiusfolumtem- 
poriscft,  qaopercipitur  ,  nonanni  antecedentis,  ficutftu- 
ctus.dequibusfupralocucifumus.  Qjare  quoddifturaeft, 
RiitionemhaberifiHBnum^uotemfore  cnramMr,t$c.§. aonCo- 
lum.huic  fraduum  generi  non  poteft  conuenire,fed  aut  ma- 
titi iempet funr,aut tnulieris.  Ac  idcirco  de fumptibus dedu- 
cendis  hic quxrendum  non  eft.Ex his  confequitur  fuperioris 
diftihancrationem  folam  non  e(le,ijiitainfruSiH,(^c.  Qupd 
&vocuIa,«e^,mihifignificarevidetur. 

^f«d/?(jf»>-.lnfru6lueaproprieefredicantur>qnarpet- 
ceptioneipfanonmitiuuntur  .-  renafcentibus  vidc-iicr r  aliis, 
&inperceptorumIocumfuccedentibus.  SedJruiushocver- 
bumaccipimusplerunque  vtilitatis  caufa,  vtreferaturadea, 
quiforterepar2n:nr,Iicetrcnafcinequeatir,vt  Sjnccae  ver- 
bis  vtar  ,Iibro  Epiilolar.  18.  &ex  quibus  aliquid  commadi 
pctcipitur.falua quoquo  mo Jo  rei f iibftantia.  Notandum  fa- 
neeft.atboresjdequibusfupralocutifumus.tametficrefcanrj 
acrenafcatur,infrudunonefle,quiaperfedionem  fuam  no 
aflequunrur.nifi  Ior,g'fljuio  temporisfpacio.-eaJemquecaufa 
lapidum,mctalIorum  &rerumhuiufmodraliarum  efTe  vide- 
tur.§.fi  fundum.fup.Sedquidinterarbores,aclapides  inter-» 
fit.attigimus  fupra. 

I/i g.tllia^in  Afia.  Non  folum  in Gallia  &in  Afia  ds 
quibus  hic  lol^uitut  Vlpianus ,  fed  &  in  locis  aliis  Upides  cre- 
fceredidicimusex  vetetum  ledlione  ,  idemquc  de  metallis, 
fale ,  aliifque  eiufdem  generis  raemoris  prot^irum  eft.  Pli- 
niuslibro  jd.cap.  18.  Ideni Theophraftus ,  &MutianusciIe 
aliquoslapidcsqui  parianr.credunr.  Wem  eodem  lib.  capit. 
1 V.  Et  inter  plurima  alia  Italia:  miracula  ,  ipfa  marmorain 
lapicidinis  crefccre  author  cft  Papirius  Fabianus  naturai 
rerum  peritiflimus.  Exempcoresquoque  affitmanrcom- 
pleti  fponte  illa  iMontiu^n  vlcera.     Qux  fi  vera  funt,  fpes  cfl 


matrmonio, '  '^.cj 

Dunqnam  defuturam  luxtitiam ,  &c.   Strabo  !ib.  \.  Geogta' 

p^otumiucmmvSivmttuiSumf  -rifTAam^W  fa^i  ri(i,  poJV,S 

TOfJPf. 

r  ,  Infru^uhabentKr.  Hicigituromnia.quorumproprie 
fruftusnon  eft,  nifi  rcnafcan^ur  (wii  diximus)  tamen  pro- 
ptcr  vtilitatem  receprum  eft  ,  vt  habeanturinfruau  :  eis'. 
quefruaturis,  qui  vfumfruaum  habet,leg.  item  (\  fundi. 
fupradevfufrud.  Eadcmque  ratio  eft  aliarum  huiufmodt 
obuentionum.leg.vfufru<aulegato.(upra  devfufr.  le^.  vxori 
tnei.dcvfufr.Iega.  Illudanimaduerfionedignum  efl,fuba- 
lienoagroaais  cuniculis  ,  mcralla  cfFodi  poflc,.fi  alias  abf*- 
que  domini  vel  fruauarii  incommodo  id  fiat.  Hoc  eniin 
ob  publicam  vtihtatem  conftitutum  eft.Ieg.cunai.leg.quof- 
dam.  C.  demetallar.  etfiratio  iuris  nonnihil  repugnarc  vi- 
dcarur.Ieg.altius.  Cod.de  feruir.l.  ProcuIus.de dam.infedt. 
Sed  hoc  ius  fingulare  ,  adresalias .  in  quibus  non  fimititer 
publica  verfatur  vtilitas  ,  facile  ptoduccndum  non  eft.  leg. 
quod  vero.de legibus.  Ccteta  ,  quiadhuinscapitisexpla- 
natjonem  pertinent.paulo  poft  ttattat un fumus ,  leg.  fi  fun- 
dus.infra» 

Interdummmto  defruBihtisamuUerecauetur., 
&nihilretinehit,fifru£iihtisjiantibiisftmdtimrnulterre- 
cipief.interdumretinebittotummaritus,  drnthil  reftitu^ 
ef.ideft ,ftnonflus erit ,  ^uamproportione eum  retiaere 0- 
portef.interdumveroreddetyfipUuperccpit ,  ejuam  eum 
retinere oportet ,  eademcondittoerit ,  &Jicumfocero,'vel 
cum  hxrede  alterutrius  de  dote  agatur. 

Subiicitur  hic  vclut  ajlawfuAiiblairi(  qua^dam  fuperius  di- 
dtorum.cumaliqua  tamenacceilionc.  Nam  interdum  ma- 
titus  fundum  docalem  ornnino  reftituit  cum  fruaibus, 
cum  vidclicet  frudus  pcndentes  funt ,  qui  pars  fundi  cfle 
intelliguntur.lcg.fruauspendentes.fiipiadereivind.fedcxi- 
gituramulicre  j  cuircftitutiofit ,  cautio  deeaportione  fru- 
ituum  reddcnda,  qux  competir  marico  ,  poftquam  percc- 
pti  fuctint.  Intcrdum  maritus  totum  retinec ,  nec  frudlu- 
ura  nomine  quicquam  reddit  vxoti ,  nempe  cum  integro 
annoftctitmatrimonium,vel  tantumimpeditindotem  ,  vc 
hihilvxoripra:ftarcdebeat.  Interdum  veropartcmretiner; 
&partemrcddir,  cumnondumfinitoanno  folutumeft  ma- 
trimonium. 

Gj«er«r.Hxciudicialiscautioptift:atur  matito,  ab  vxore 
fccpriratis  fuas  caufa ,  ficut  &  viceuerfa  maritus  aliquando 
vxoricauc-t.Ieg.fi  fiUofamilias.§.vIr.infra.  Sed  qusritur.Aa 
de  fatifdatione  debcat  accipi,an  de  nuda  tantum  repromiflio- 
ne?Etvctiuscfleexiftimo,  nudam  repromiflionem  ab  vxo- 
'reexigi,nonetiamdationemfideiufloris.  Namtametfiali- 
quandointer  coniuges  fatifdationi  locus  fit.  leg.  fi  conftante. 
§.quoties.infra.tameninhoccafunecverba  legis,  nec  rario 
patitilr,  vtcxigaturfatisdatio.  Cautionisenimappellatione 
nudaftipulatio  fignificarur.leg.fancimus.C.dc  verb.  fignvnifi 
aliud  adiedum  fit.leg.fi  mandato  Titii.§.  vlt.fupra  mand.l.4. 
infra  de  fideicom.  lib.  vel  nifi  mens  contraria  euidentec 
oftcndatut.Icg. in omnibus.vbi not.fupradeiudi.  PraEterea 
rocietas,&  coniundlio,qua:  cft  inter  coniuges.ieg.  i .  fupra  de 
titu  nupt.fuadct,vt  bcnignius  hoc  verbum  interpretemur, 
quod  &  inter  focios  fadlum  a  lurifconfultis  animaduerti- 
mus.lcg.verum.fupraprofocio.Exiftimantaliqui,faItemob- 
ligationembonorum,  &  bypothecam  reqniri.  1.  filio.infra 
vtlega.  nomi.  cau.  quod  certi  iuris  non  cfTc  mihi  videtun 
Vcrum  in  hoc  iudicio  inquoraaxime  fpcdlacui  a^quitas,  id 
admittipofle,  &  adiudicis  officium  pertinetc  arbitior.cum 
eaobligatio  raaiito  vcilis  ,  necvxori  onetofa,  grauifquc  fit. 
Eademque  squitas  poftulat  vt  hsccautio  interdum  reinit- 
tatur  vxori  i  &maritas  fandumrerincat  :  velutifi  appetat 
meflliSi  aut  vindemia,  acfrudlus  proximenonfintcolligen- 
di.arg.l.fi  isaquo.jafra.vtinpolf  lega.  Itcm  fi  vxor  fanduna 
rclinquere  malic  viro  ,  quam  vllo  fe  vinculo  cauiionis  ob- 
ftringerc.l.hacediftali.C.defecun.nup.l.debonis.§.quipu- 
pillo.infra  de  Carbo.edidt.  Nam  licet  Squura  bonumquS 
fit,  quodhic  Vlpianusait,  tamen  in  his  fpeciebus  longe  x- 
quiusacmeliuscftnon  caueri.  Ethuiufmodisquitatiscom'* 

Z     i 


xa 


Franc^DuareniQjmmenf. 

finr.  Nec  dubiam  cft,  quin  fpe(3:are  (lebeamus,qnodpri«- 
cipa!itcta(auracfl:,l.vlt.infra,deimpen.inrcb.dot.  Qucd  & 
iJnonapparcat ,  exgenere,  &  raagnitudine  impendiorjm 
aeftimabitur.lcg.pcn.infradeimpcn.inrcb.dot.fd6l.Vt  ('cx- 
cmpli  gratia^  modicam refcdlioncm  jedi^cii  ad  frudtus  quaj- 
rcndos  faftam  intcrprctabimur.  Idcoquetalisimpenra  ex 
frudlibus  tantum  deducetur.  Magna  vcroimpcnfa  in  cx- 
trudlionera  viUa:  fadarepetetut  ab  vxore,ac  dotem  minuct» 
di&al.pen. 


paratiofemperinhoc  iudicio  locumhabctedcbct,  lcg.pen. 

rnfra.Cic.lib.?.Otfi.  Dubitatumeftapud  Accutfium,  &  fc- 

liquos  Doaores  fcholafticos,  cum  hoc  iurc  fundus  dotalis 

non  ftati.T)  redderccur  vxori,  led  annua,  bima,  ttima  die, 

quoifum  cxigatura  muherc  cautio.?  Si  cnim  id  verum  eft, 

marito  ,  doncccollefti  fucrintfruiaus,  fundumretinerch- 

cet.     Sed  falfum  id  eft ,  vcrbifque  conftitutionis  luftinianf, 

qua  iusantiquumemcndatur  ,  contrarium.§.  cxadio.G.dc 

rci  vxo.  aft.  Nam  vcteci  iurc  iis  exccpris  ,  qas  conftabat« 

ponderc,  numero  ,  aut  mentuta  ,  icsdotalcsftatimreddc- 

bantur.l.cuminfundo.§.fifandus.fupradciurcdot.   Quod 

&  Vlpianus  apertc  exprimi:  in  fragiTientis  Inftitutionum, 

'   ti.dcdoce.    Miiorqusftiocftdecouipcdfatione.quamDo- 

dores  vulgares  hic  mirantur ,  locum  non  habcre.     Videtur 

enim  mancus  iure  compenfitionis  fundum  retinerc  pof- 

f».-,pro  frudiibus  ,  qui  fibi  debcnrur.     Scdilliabfurdumet 

feaiurit ,  vtres  principalis  pto  accellione  atiqua  rctincatur. 

H'ocque  colligunt,  cjm,  quiad  rccupcrandam  arcem  no- 

mincalteriusiumptus  fecit,tameneam  retinerc  non  poftc, 

dum  fumptus  refandantur.     Ad  quam  fentehtiam  confir- 

mandam,legcsadrem  nihil  pertincntcs,  ridicuieadmodum 

citant.leg.  matcr,  1.  fi  mancipium.C.  derei  vend.l.inciuilc.C. 

dcfart.Egoveronondubitcqiiiiicompenlatiomhuiufmo- 

di  cafibus  rccip<  debeat.  I.liimptus.  1.  in  f  jndo.  fupra  de  rci 

vcadic.  idquefatis  pcrfpicuum  cftexhis,quac  fupradflcrui- 

iniis.§.obdonationes.Idcoautemhic  noncillocuscorapen- 

iacioni,ac  recentioni  fundi  .•  quia  pcr  mulierera  non  ftat ,  quo 

miuus  partem  luam  auferat  maricus.  / 

Jmpe»di  atitem  fruBiiHiii  prcipiendorum  cmpi 
Pomvonius  ait  yquodin  arando,ftrendoqu:agro  impenfum 
tjl-.qtiodque  in  tutelim  adtficiortirn ,  .agrumve  fertmm  cu- 
randum:  fciltcetfiex  adificiOjvetferuofruHti^s  aliqtdperci^ 
fiebantur.  Sedhaimpenfenon  repetuntttr  ,  cum  marittts 
frucium  toiius  anni  retinet^quia  exfrttSiibusprins  impen- 
Jisfatisficiendum  efi.  Planefinouam  villam  neceffario  cx- 
truxit ,  velveterem  tota?nfine  culpafua  colLipfam  resli- 
tuit,erit  eitn  imper.fi  petitio.  Simili  modo  crfi pafiintrr-t 
infiittiit.  H£  enirn  impenfs^Mt  in  res  neceffarias ,  attt  in^ 
utiles  ceduntipsriuntque  manto  aciionem. 

Hic  explicat  Vlpianus  quod  antedl6ium  fuit ,  fnfiuElU' 
Hmdi^'J>oneJiimptMdedtice»doseffe.h'^c\cgz,in[)ima[)io.  Ait 
cnim,impenias,  haeiampcus  hic  accipi,quifru6tuumgta- 
tia{ijnt.NimfiquiiimpenfumficinremdotalEm,nor-pro- 
pterfrui^us,  fsd  ob  pcrpctuamrei  vtilitucm,  idnoncom- 
penfabiturcumfruftibas/edrepetcturabvxcrc,  eoqncno- 
inineadiomaiitodabitur.  Vtiliusauiemeftmarito  fepeli- 
tioncTifriidluum haberc,quamconjpenfationem,  fiuedc- 
dtift'onf  m.-q  iiihetipoteft,vrnallosfru6luspcoducatager, 
aut  ff(i6luum  quanticas  fumptibus  tninor  fic.  Ac  '•eitam 
eft,cxfrudibusaltermsannilcquentisnihil  deducenf^um  ef- 
fe.leg.fi fundus.§.quod in fcmentem.infri.  D j i jmptib.au- 
tcm,qui  in  fruClus  fiunt,  duo  notanda  (um,  Vnum  eft  ,  hos 
fumpcus  compenfaricum  fru6bbus  acfru6lus  mimiere,  qua- 
tenas  probabilem  modumnon  excedunr.  leg.  inarquos.^. 
vlc.infr.dedamno  infe6t.  Id  cnim  xquitati  confenraneum 
eft,&vetcrumdercrufticapricepcionibus ,  quinihilminus 
expe-lirediccbant,quamagrumoptimecolere.  Alterumeft, 
liperobliuionemaliquam,  crrorcmve  dos  reftiruta  abfquc 
lumptuumdedu6lionefuerir,condi6tionem,rcpetitionein- 
quemaricoco'.Hpetcre,vtre6lemihi  Zafius  fenfiflc  videtur. " 
aig  Irg.fedfimcpurcm.fupradecond.inde. 

/i  fitelam  ndtficiorum.  Hocexemplumvideturconuc- 
nitc  fumptibus ,  q  ii  ad  pcrpetuam  rei  dotalis  vtihtatcm  fiunr, 
q  toniatn  abfque  hac  tutela  &  curationc  res  dotalis  falua 
cTc  non  poflet.  Scd  &  exemplura  de  paftinationc  fquod 
pofteafsquitut)  adfru6tiisquoqucqua:rcndos  pertinere  di- 
ci  poieft  .•  VI  mitum  fir  hic  cxcroplaab  Vlpiano  confundi. 
Sei^animaducrteredcbemus  fipenumcro  coritingerCjVtob 

impcnfas  fcuduum  quirendorum  caufa  fadlias  ,  ager  fru-  pra:ftarcdcbcat,le^.eiia?n.§.  i.itif  aitamcn  fiper  mulicrcnx 
ftuolior  ac  vtilior  reddatur  ,  &  viceucrfa  ,  vt  impenfa:  in  fteierit ,  quominusdotemrccuperet ,  macitus  ob  culpim, 
iuuduiaipfumprincipaliterfa6liadfcu6lusqu2rendospro-       &  negligentiam  non  tenebuut.  l^am  liocgligetcfunduitt 

4otalena. 


Vllf.  PAVLVS   LIB,  VL 

AD    SaBINVM. 

SI  fundtts  in  dotem  datttsfit,in  quo  lapis  c^ditur,  lapix 
cidinartim  commodumad  maritttm  pertinere  confiat^ 
quiapalamfit ,  eoanimo  dediffe  mulierem  fundtim ,  ut  is 
fruBus  admaritumpertineat,hificontrariam  voluntatem 
indotedandadeclaraturitmuUer. 

Fan  do  in  dotem  dato,in  quo  lapicidins  funt,  matito  li- 
cccindclapidcscsdcte  ,quamuisnonrenarcanrurforte,  at- 
quc  idcoin  fru6lu  cftc  non  proprie  dicantuf,vc  fupra  annota- 
uimus.§.fi  viri  Naiii  omnc  emolumcntum ,  commodumquo 
folicumexrecapi,profru6luhabccuf,  &  ad  matitum  pertt- 
net.l.iremfi  fundi.fuptadevfufru6t. 

.^r4^«i«»»^f.Credibileeft,mulietcm,qua:fimpliciter, 
&abfq  levUadcclarationcvolantatisfundumdatindotem, 
in  quo  lapides  ca;di  folent ,  velle  vt  maritus  lapidcs  cxden- 
diiuihabcat.  Qup cafu dicuntur  frudluscilc  benignioriin- 
terptctatione:aliasinfcu6lunonhabentur,  Acidcirco  itOm 
Pomponiusaic,nummosex  venditionc  huiufmodi  lapidum 
dotisfieri.I.ficxlapicidinis.fupradciuredor.  Nam  Pompo- 
nius  loquiturapertedelapidibus,quifru(^u$nonfunt,  vt& 
inhacfpeciec^ntingit,&  in  plerilque  aliis:  veluti  fi  lapides 
csfi  finr,antcdotem  conftitutam,&c. 

t^\/Ciiiier.  Patftum  quo  conucnit  intcr  coniugcs,  vt  vir  la- 
pidcsnoncasdacexlapicidinis,  valcttquiapotcft  force  mari- 
tus  alios  ftu6lus  cx  dotali  fundo  perciperc.  Si  vero  nihil  a- 
liudindotccft  datum  cfTcr,  vnde  oncra  matrimonii  fuftinc- 
re  poilet  macicus,  ratumnonefrec  hocpat^um.  leg.  4,  de 
pact.dor. 

Quod  in  fementem  crogatur,  fl  nonrerpondc- 
rint  melks,ex  vindemia  deducetur :  quia  totius  anni 
vnusfruduseft. 

1  npcnfadeducitur  exfru6Hbiistotius  anni  confufe  ad- 
eo,  vc  quod  in  Vjiam  fpcciem  fmduum  impenfutncft  ,  ex 
aliisquoqaere6leiedacatur.  Qu^jd  fi  duotum  annorum 
f tu6lus  fint ,  huic  confafioni  locus  non  crit.  Idemque  di- 
cendam&indaorum  femeftrium  fru6tibus  ,  fi  bis  in  anno 
agcr ftu6tus ferar,  Qjocafu fingula  femeftria  pro fingulis 
anniscomputanrur,  vrfup.diximus.§.  quodfiinanno.  Ni- 
hil  autcm  lifcrre  puto  an  vnius  ,  an  diuerforum  prjedio- 
rum  frudus  fint ;  cum  iuris  noftriau6):oces  hacdiflin6lio- 
ne  nufqaam  vfos  cfte compcriamk  Et fi  enim  diuctfa  fint  pras- 
dia, ic« tamen  vna.frudusquc  vnus cft.  leg.  i,  dc  dote  prilc- 
gs.  N-c  eadjmrauo  przdiorumcft,  atque  annorum:  vt 
quidamhicccnfucrimt ,  tametfircccptior  fit  contrariaopi- 
cio.  Addequodhicfcntentiaarquitaiimagisconuenit,  & 
adequaluaiem.quxinterconiugesinhacdiuifione  obferua- 
tidcber>,;nagisaccedit.-^oif«/OTrf^«/>«,wf/i«y^«ff/?,inhoc 
iudiciofeq.  mur.le^^.pen.inf 

IX.  P  O  M  P  O  N I V  S  L I B.  XIIIL 

AD    SaBINVM. 

SI  motafer  mulieremfutt,  qtio  mintts  dotem  recipcM^ 
dolum  malu  m  duntaxxt  in  ea  re,non  ettam  culpam,  ma~ 
ritusprdfiare dc-hei  -.nefa^io  mulieris mperpetuum  agritm 
eitucolere  cogatur.  Fruciustamen ,  qtti  peruemffent  aj 
virum,redduniur. 

Tamctfi  aiatituidolum,  &culpamintcbus  dotalibu» 


In  Tit,  Soluto  matnmonio,  169 

dotalem  itnpuneeinon  liceret ,  colonus  mulieris-perpctu-  leg.quodNerua.&incopeccar.atquccrrat.quodomnesho- 

usquod,ammodoeflecogeretur.   Eftquehiclocus  commu-  mines  vulgo  intelligunt:  leg.  latx.deverborumfignifi.vcfi 

nts  de  mora  creditoris  obleruatione  dignus ,  de  quo  &  in  lo-  quis  rem  ideo  anjiiciit ,  quod  nodturno  tempore  ,  cam  di- 

cisaliis  tradlatur.leg.fipef  emptorem.fupradeperi.  &  com-  mifcritinviapublica,  &caufctur  ,  fenonputaflequenquam 

mo.reivend.  ablaturumcfle.     Hicciiimculpa,  licecmacbinationonfit, 

OftominMdotemreciferet.HxcmotiimetpelhaoDcm  fraudandi ,  decipicndique  alterius  caufa  adhibita ,  ideoque 

&oblacioncmmatitircquirit,  fivelprius  mulierabeopetiic  adolodiftingui  foleat.leg.i.dedoloma.tamen  adeo  diffoiu- 

dorem.vellapfumcft  tempus,quofoluidebuit.leg.magnam.  ta ;  ac  intolcrabiliseft,vtmeritocompareturdolomalo,Sc 

C.decontrahen.&  commit.ftipula.leg.i.Cdeiurc  emphy-  zqueacdolusraalus,  prsftetur.   Et  quiaacommunihomi- 

tcu.    SedqujEtitur,  An  fufficiat,veibooffcrre&profiteri  fe  num  natura  abhorret ,  vix  creditur  fraude,  &  malo  animo 

paratumeflequoddebccur  foluerc.     Etvulgotraditumeft,  carere,quihuiusculpa:arguitur.     Sedfiappareat,  ciconie- 

rcm,quxdebetur,  offerendamac  prafentandam  cfle  credi-  Aurisdolummalumabefle^vt  f  cxempligratia)  fi  foicc  ni- 

tbri.  Idenim  vetbum  Offerrc,  hicfignificar.leg.quidecem.  hilo  diligentior  cfle  folcar  in  fuisrcbus  ,  &c.quamhbetlata 

§.  idcmicfpondet.infrade  foiutio.leg.  parui.  tupra  dccon-  ncgKgcntia  prodolonon  habebitur.didlalcg.  quodNerua. 

did.fur.    Quod  cft  accipiendum  fi  talis  rcs  fit,qu«  prifcrri  Leuis  culpa  dicitur  ,  cum  quis  in  co  peccac ,  qiiod  dihgens 

adcrcdicorem,&eipracfcnraripoflic.  Narafifundusdebca-  patcrfarailias  vitate  potuiflct ,  licet  tam  perdice  negligenj 

tur,auraliareshuiufmodi ,  quam  feparatum  foluete  debi*  fortenonfit,  vtacommuuihominummore,  &rariorievi- 

torteitctur.morapercrcditorem  fafta  intelligitur.  Nouel.  uendi,alicnusomninovideatur  ,  velucifiremprctiofam,  & 

jt.amhen.vrcxad.inftan.dor,  Idem  diccndum  eft  &  cura  qua:  facile  intcrcipi  pocerat,  non  csndidetit  inatca,  fedin 

cc rra  liquidaque  non  eft  pecui)ia,  quac  debctut ,  pendetquc  media domo cuiuisexpofitam  dimircric.lcg.cum  rcs.§ .  culpa. 

certitudo  ex  rationum  corapuiatione  intcr  dcbitorera  &  delega.i.l.quicquid.  Cod.atbi.tute.LcuiHiraaculpaeft,cum 

creditotem.     Quo  cafu  fi  debitot  foliiere  paracum  fcdicar,  mediocrem  quis  diligentiam  adhibuit,  fcd  culpara  admjfir, 

cuod  deberiapparuerit,  arbiter  ,  apud  quera  compuratio  inquam  virdiligentifllreius  nonincidifl^ct  ;  vc.firerainar- 

fiatjdabitur.leg.firefiduura.C.dediftrail.pign.  Curaigicuc  carccondicam,&occlufam,  artealiquafuubftulerit.  Nam 

tcseacft  vcad  creditotempetfefiiqueat,  necvlla  incertitu-  furtura  intcr  forcuitos  cafus  non  numeratur  ,  fi  qnoquo- 

do  oblationcmimpedit,  verbanuda  nonfufficiunt ,  quibus  modo  id  efFugere  licuerir. leg.  cumduobus.^.damna.fupra, 

foluercfevclle  debitoifateatut ,  nifi  foite  appellatus  credi-  profoc.     Fortuiticniracafusfunt ,  quosnullumhumanunt 

tot  refpondeat,  eamtem  ('fi  ad  fe  perferatur^  accepturum  confilium  pratuidere  poteft.  leg.i.  deadmi.rerum  adciuir. 

nonefle,  vcpleriquehicfcntiunc,  quorum  opinioacquitate  petti.     HiautcmgtadusculpjEdoccndicaufa  fic  a  nobis  di- 

magis.quamcertoiurc  nititur.     Adde,neoblationem  qui-  ftinguuntur  ,  cura  tamencertiffimum  fit ,  nulla  cercaiuris 

demrei  fufficerevidcri ,  nifieaminfpicerepoflitcrediror,&  diffinitionccos  comprehcndipofle  ,  fcd  iudicis  arbicrio  re- 

cmnino  intelligcre  quid  fibi  offeratuf.     Itaquc  rcceptum  linquendos  efle  pocius,  quiprore  oaca  grauitatem,  &  raa- 

eft,  pecunia?  numerationem  cflc  neccflariam ,  fi  pecunia  dc-  gnicudincm  culp*  ex  circumftantiis  sftimabir.arg.  If  g.  mo- 

beatur.necliberari  credicorem,  fiinfolleautfacco  inclufam  ta.de  vfur.Circahancciilpafdiuifionemargutantutfcholafti- 

cfterat.Ieg.cum fcfuus.  decondit.&  demonftr.leg.  i.J.fici-  ci  Doftorcs,  conancurquc  omnia  hsccuipaegenera  cxacke 

ftj.fipra,  dcpofi.     Tra6larifolet,anpfacteroblationemfci  diffinire.     Verum  inanis  eft,  acque  inucilishiclabor,cum 

debitr.depohriociufdcmfitncceffaria?    Etceftumeft,eam  resalitcr  comraodeexplicari,  acqueintelligipoffic.     Sedde 

nectflario  ad  plenam  hberationem  teqniri.  leg.  obfignacio-  hoc  vicio  -,  qaod  Galcnus  ^iMeJincu  vocac ,  opportunius  alio 

ne.Cod.de  folu.leg.acceptara.Cod.de vfur.  Nam  fi  rem  fibi  in  loco di(Sluri  fumus.     Vr igirur co  icdeamus ,  vndc digreffi 

oblatam  accipcre  noiuerit  creditor,irademumdebitorhbe-  fumus,  maritusa  culpanonlata,  quardoloproximacft,  fcd 

ratur,fi poft  caai oblationcm rcs amifTa fit. leg.qui deccm.in  leui tantum hic excufatur.     Qnpd  de ncgligentia  accijien- 

princ.infradefolut.     Proinde  fi  vclicdebitot  omnino  libc-  dum  cfle  inter  omncsconuenit ,  cum  maiito  poft  morara 

rari ,  ncceiTe clt ,  vt  rero,qux  obl ita cft,obfignatam  fignis,&  mulieris  fundum  negligeie  liceat.     Nam  fi  qu'd  damni de- 

annulisfignatoium,inlocofacio  ,  autpublicodeponac.leg.  derit  matitus  in  re  dorali ,  quamuis  leui  culpa  rantum,auc 

vlcim.fuprade  legecommif.didlalcg.accepcaiB.Conftatra-  eriamleuiffima,  dubitandum  noncft.quinadlionc  IcgisA- 

tnen,  fifundus  ,  autaiiarcs  immobilisdebeatur,hacfolenni  quiliac  vcquiuisaliuscxtiancus,  conueniti  poffit.lcg.iniega 

dcpoficione  opus  nonefle  ,  quasinrebas  foli  locumhabere  Aquilia.fup.adleg.Aquil.     QuiacSio  ad  frudbum  raotum, 

nonpoteft.  Nouel.91.  ritu.vtexadlio.inftan.dot.  Icaquefi  nbncciamobnegligendam competic.leg.fi cuius.§.deniquc. 

agrum  doralem  fuiile hic  ponamus  ,  vr  ex  verbls  Pomponii  fupra de  vfufruft.  Quod autem  obiiciunt  quidam  ex  Paulo, 

fatijappaiet,  maritum  omnino  libetari  non  raalc  dici  po-  f^endtoremfundi,  ettamanteijuitmemptorinmoraf»erit,im* 

teft  ,  fimulatque  fe  velle  fundum  vxoii  reftitueic  tcftatus  pHnefHndi cu/tMram ne^/igere,idptoculJiabiohaic  Poraponii 

fucric;  quianihilarapliuscfficerepoteft.     Necmeraouet,  di(5toaduerlarerur,fiverumeflet.     Nihilcnimrcfcrt,anr.c$ 

quodadhuc  conueniii  poceft  ,  fidolum  malum  admifecit,  mcafit ,  anraihidebitacantum,quaraaliusncgligit,vtfalfo 

autfrudfus  petcepros  derineat  .-  quia  ne  depofitto  quidem  nonnulliopinancur.l.fifetuum.inptin.infdevetborumobl. 

illa  folennis  ita  debitotem  liberar,  vt  ex  huiufmodi  caufis  Scd  quia  Paulus  de  venditore  apetce  loquicur,  cuius  nulla 

nonconueniarur.didla Ieg.acceptam.de vfu.  Qiiodfi  fpecics  culpaatguitur,  fatisoftendit  vel  in  mora  fuifle  emptorem, 

alia  ,  quaemobilisfic,  autpecunia  ,  indoteefledicacur,  fola  vclaliamfuifleiuftamcaufara,  cur  vendiror  fundiculturam 

quiiera  cblatione  non  libetabicur  omnino  raaricus,fedita  omittetet.l.vcndicofcx hxfeditare.fup.de hzrcdi.vendt. 

deraum,fipoft  oblarioncmresamiffafit.  Quainrefoletdi-  ir»^»« r4;»fw.Mafitusadfrudluscenccur,nonrantum 

ftindtio  adhiberi.     Scd  longius  a  propofito  cuagati  nolu«  quosperccpit.icdcriam  quospcrcipercpotuir.nor.in  leg.v:- 

rous.     An  autem  oblatio  fimplex  pecunizdebicx,abfque  deamus.dcvfu.     Vcrum  propcer  moramraulieris,eos  de- 
dipofirionc,  &obfignarionc,dequaiamdiximus  ,  curfun^,      mumreftituerecogitur,  quospefcepit.  Aliacaufaeftha:re- 

vfurarum  fiftat ,  quzftio  eft  iuris  conrrouerfi  ,  de  qua  nos  dis  ,  a  quo  petitum  fidcicommiffum  noncft,quandoqui- 

alioinlocomagisidoneo  di{Ieremus.leg.quiRom«.§.Seia.  demfrudtus  ,  quosintcrimpercepit ,  culpa  non  peteotisfi- 

dcvetb.oblig.  dcicommiflarii.noncogtturcireftitucrc.leg.  raulier.§.fihac- 

NanetiamcH^parrLj.  De  culpa  lata  non  poflunt  ha:c  tes.infraad  Ttebel.  Hircsenirainccrimdominuscft,adeo 
verbaaccipi:quiacuraeaculpadolocomparetur,quifquisdo-  vtne  reftirura  quiderahaereditate,  hxredis  nomenamittar. 
lumptzftat,camquoqueprzftarcdeber.leg.i.fupra,fimen.  Vxotautemcftdomina  reidoralis ,  przferrim  poft  folutum 
fal.mod.  dixe.  I.quodNcrua.fupra,depofi.  Diciturautem  matrimonium',necquicquamiuris  in  dotem  habet  raaritu& 
culpa  quzdam  lata  effe  ,  alia  Icuis ,  alia  leuiffima ,  de  quibus  Ua  tebus.C.de  iurc  dor. 
traftatum  cft  a  nobisfufius  incommentatio  dein  litem  iu- 

rando.     Culpalata  dicitur  (vtcraffiusaliquanro,  fed  aper-  X.    IDEM     LIBRO    XV. 
rius  temcxplanemus)  curaquisnonadeummodum,  quem 

communis  bominum  natuta  defidetat ,  diligens  cft  ,  didlft  A£>SASlNVMf 


y 


2.70 

S/  abhoftihuscAptaJilU ,  qu*  mptaerat,  &  dotem  a 
patreprofeBam  habebat,  ibidecejjit  ifuto  dtcendum, 
fermde  omma  ohferuanda^acjtnupta  decejjiffit,vt  etiamfi 
inpoteHatepatrisnonfuerit,dosabeoprofe£ta,  reuerti  ad 

^umdebeat. 

Cam  filit  emancipatur  a  patre ,  dos  profeaitia ,  qua: 
communiscratcicumpatre{vt(apradiximus;i.  i.§.  $fi  m 
patris.ipfiuspropriacflicitur.  lcg.  ficumdotem.§.eoautem 


Franc.^Dmrem  Comment, 


hicopinionemcxponcrem.  AitluHmuss  jQutfuremdtductl 

Ad^PrafeEiHmvigtlibtuveladl^r.t/idem^exifiimandHiefiele^p- 
fe  viam  qua  remperfeejuentur.EtfinegotiHm  tbitt  rminatum  efi, 
fjf  damnatofure  recepta  efi pecuniafublata  mfimplum ,  videtur 
furtiquttfitofublata:  maximefincnfolHmremfurtiuamfnr  w» 
fi^itutre  mffMfu^^mt  ,fed  amplttts  aliqutd  in  tumludex  conftitu- 
erit.  Sed  et/ifithil ampl  ta /^uam  fHrtiuam  rem  reflitureinffiu 
futrit,  toipfo qHodinperictdftmmatoriipcent.  dedu^us  efi  fur, 
(juxfiionemfurttfHblatam effe.  Cum  igitur  quis  furcm  appre- 

.  j^  .  hcndit,  eumqucdeducit  adMagiftracum,&conqueriturde 

temporc.  infra.  At  fi  patri  fapcrftcs  fuerit,  dos  in  ipfam  furcofibifa£l:o,quiriturprimura,  Anvideaturciuiliteragc- 
^quamuisbires  fortc  nonfit^  omnino  transfertur.  Idquc  re,ancriminaliter?  ideft,anadpropriumcommodum,  anad 
ius  fingulare eft.pcoptcr fauotcm dotis.§.videamus.  Cod.  de  vindiSam  publicam,vt docui  lib.i.  Difput.c.  j  ^.  N-m pro 
tci  vxo.a(aio.  Quidigiturdiccmus,fifiliiabhoftibuscapta  furtovtroquemodopoteftagi ,  nempc  ciuiHcer  adicpetcn- 
apud  cos  deceffenc?  quQcafu  &  Pomponius  ait  dotem  re-       damremcondidlioue  furtiua,&adlioncfurtiadpoEnaiiidU' 


ucrci  ad  patrem  debcre,  quamuis  filia  tempore  mortis  in 
poteftacc  patris  non  fuerit.  Fingic  cnim  lex  Gornelia  eam, 
qui  apud  hoftes  dcceilit,  anre  captiuitatem  dcceflifle.  lcg. 
Corneli3.infrade  cefta.  Quod  cametfi  vere  dicacur,tamcn 
puto  vclfolaveritare  infpe«5ladotempatrisefle.  Nam  filia 
a  pacris  poteftate  liberata  non  eft,  cum  ius  liberorum  ad- 
hucpendear,§  fiabhoftibus.  Inftitu.quib.mod.iuspat.po- 
tcft.lol.&  fui  iuris  per  hanc  capciuitatem  minime  fiat.  Ita- 
quenullahicratioeft,cura  communiiurcrecedamus ,  qno 
dos  a  patre  profe^a,  poft  mortcna  filia:  ad  patreni  reucrtitur. 
l.dos  a  pacre.C.folu.mat. 

Sivirvxoremftiamocciderit,  dotis  aElionem  hxre- 
dibtts  vxoris  dandam  effe,Procidus  att,&  recle.  Non  enim 
aqtitim  ejl,virttm  ob  ficinus  fuum  dotem  lucrifacere.  I- 
demque  cfr  ex  contranojiatuendum  esi- 

Maricus  dotem  lucratur  aliquaodcnec  cogitur  cara  re- 
fticucrefolucomatrimonio,velu'.ifipadlumdee3  re  fadam 
fucrit.l.exmorre.  C.  depaA.conuen.qiiodeftaccipierjdjm, 
cifihacfpe  fretas  vxorem  intetfecerit.  Inccrfeciflc  aucera 
videcur ,  &qui  infirraam  neglexic ,  &  qni  aut  nuilum  for- 
taflis,autmalum  ,  imperitumque  adhibuic  mcdicum  ,  cura 
bono,probaroque  vcinonincommodepofler.leg.fi  ietuum. 
de  verborum oblig.  1.  j . infr3,deiis quibusVc'ind;g.  lcg.quod 
fiaol'r.§.(l  maacipium.fupradeadil.cdid. ieg.necare.de lib. 
agnofc.  N^craukumrefett  anvxorinadakeriodeprchen- 
fdficaraarito,necne,  quoniam  vxorem  adukeram  smpnne 
non  occidit  maricus  ,  quamuis  obiul^um  dolorem,qtioad 
eara  occidendam  concicatut  leuius  ,  raitinf^ue  paniti  fo- 
Ieat.leg.fi  adiiltcrium.§lroperatorcs.adlegem  luliam  de  ad- 
iilr,  Itaque  vcrius  cxiftimo , fi  lex  tnunicipalis,a'at  v  e: js  con- 
fuctuJo  vxorem  adulteram  incerficere  matico  pcrmitcac. 
vtinlcalia  ,  Germaniaque,  eura  nihilominus  dotem  orani- 
modoluctifacere.     Idquefaiisdcmonftrant  Pomponii  no- 


pli,velqu3drupli.Criminalitervcroaccufacioncextraordina- 
ria,  vtinfurcanimadoertatutcxtraordincm.l.vlt.de  furt.I. 
vlc.de  priua.edi(£l.  AdquacftioBcigicurpropofita  tcfpondet 
Iulianus,eum,qni  fntem  deducit  ad  Ptzfcflum  vigilib.  cuius 
eratdefuribuscognirio.  leg.  j.Iupradcoffic.  prxfe€b.  vigil. 
velad  Prxfidem.quiinprouinciaomniumRoms  magiftra- 
tuumpartibusfungitnr  ,  d.  Icg.de  omnibus.l.omnia.l.illici- 
tas.$.vlt.  de  oftic.pra;fid.  cxiftimandum  cfle  elegifle  viam, 
quarem  petfcquererur ,  ideft.nonqua  vindidampublic^m 
animaduerfione  excraordinaria,  fed  priuatura  commodum 
pociuspetfequetecut.  Alioquin  ciuilicetagctcpoftea  non 
ptohibetetur tit.  C.  quandociui.ai9;iocrimin.prxiud.Ieg.vl- 
ti.defurc.  Noncnirain  crimcnfubfcribit,necaccu(acionij 
folennia feruac.di(S;aIeg.  vlc.  de priua.deli(5^.  fed de furco  fibi 
fado  querimoniam  dcfert  apud  Magiftracum  ,  &  ,  vc  plc- 
runque  folet,  ius  fibi  reddi  poftulac  Migiftracus  arbicrio. 
Demde  qusticuf ,  damnaco  fure  a  Magiftracu  :  &  rccepca 
pecunia  lublata  in  fimplum  tantum  ,  noa  etiam  induplum 
aut  quadruplum ,  an  a6tio  furti  ad  poenam  rcdle  incenda- 
tur?  Dubicationishxceftcaufa,  quiaqui  condi(^ionefur- 
tiuaremfuara  confecutuseft,  pofteanon  prohibcrur  a(^io- 
ne  furti  pcenam  legicimam  perlequi.  Icg.  fi  pro  furto.de  con- 
di(2:.furt.  Tamen  hic  Iulianusait,damnato  fureapud  Ma- 
giftratum  quaeftionem  fiuti  fublataraeffe  ,  ideft  >  de  futco 
amplius  quxri  non  pofle  ,  &  maxime  fi  prxcer  rei  furciux 
reftitucionem ,  aliquid  amplius  in  furcm  iudcx  confticue- 
rit.  Qiipdfinihilampliusafure  exa6lum  efteoiudicio,fur- 
ti  quoque  quxftionem  in  hoc  cafu  iublatam  efle  lulianus 
fcribit.quiaiusomne  fuum  coram  Magiftratu  deduxifle  vi- 
detutis,quifuremdetulit,  &totum  negatiuraarbitrio  Ma- 
giftracusiubiecifle,  quinulla  formula  adftri(9:usfuic,fed  aut 
raiiius,autaccrbiusfurempunire  potuit.  Aliacaufaeft  c- 
ius,  qui  iure  ordinario  apud  iudicem  expetitur,condi(fiio- 
nefcilicetfurtiua,in  quoiudicionon  omne  iuum  ius  dedu- 
cit,  ac  ne  id  quidem  poteft  propter  formulam ,  quam  iudex 


ftrivetba:  Nanenim  aejuum  efi  virumobfacinptsfuumdotfm       addicusbuiciudicioaPraitoreaccipif.  Proindenihilimpedit 


Jperare lucrtfacere.  NuUius  enim  facinoris ,  ac  ne  culpx qui- 
dcmarguipoceft,  quilege  permitccncchominem  incerScir. 
l.Gracchus.Cod.adl.Iuliamdeadulce.  £c  quod nonnulli a- 
iunCjfi  maricus  cx  pa(9:o,&  conuencione  dotem  lucrecur,  ideo 
hoclucrumobcacderavxoriseiaufcrcndumcffe,  quodveri- 
firailenonfit ,  mulieren» ,  cum  pacifcerctur,  itafenfiflcjCU- 
ius mencera ac  voluntatera  hic fpe(5larc  debemus,argum.lcg. 
nonomnis.fupra  dcrebus  crcdit.  idme  afencentia  mea  ab- 
ducere  non  poceft.  Nam  fi  conie(3:uris  verum  quxrei  c  hic 
volumus,  indubiura  prxfumenda  eft  mulieris  voluncas  iu- 
ti  confcncanca.  Ncc  vctifimile  eft ,  raulierera ,  fi  in  meii- 
tcmeiveuiflet,idcxccpturam  ,  quodfincturpicudice,&iF 
,  fcdati  (peratique  adulccrii  fufpicionc  ,  excipi  non  poaiit: 
quodque  pudica,  caftaquc  mulier,&nulloVnqnamp£cbro 
feconcamin3tura,exccptumnollet.  Scdnccn:>;_^iinoscom- 
mouet  eorumratio,  qui  dicunt ,  maricum  vxorcm  interfi- 
ciendo  ,  ac  ius  quodam  modo  fibi  diccndo  ,  dotis  lucrura 
rcmififle  videri,  idque  cius  exeraplo,  qui  poftquam  furem       nonfit ,  fi  in  hac  fpecie  Pomponius  racionem  iuris,  quara 


quominusremlubreptam  confccutus,  formuIam,atquc  iu- 
diccm,pcEn2Equa:fupercft,noraincirapetret.  Hicnoftraeft 
de  luliani  di(^o  fententia,ex  qua  fatit  appatet  nihilad  teffl,d« 
quahicdilpucamus,idpcttincre. 

}Ieredihu6  vxoris.  Mirum  vidctur  pletilque  quod  hic 
Pompqnius  dicat,  vxoris  intetfei^xha;rcdibus,dotisa6lio- 
nem  competere.  Videbatut  enim  potius  dos  fifco vindicaa- 
da  efle,qua  fe  indignum  pracfticic  matitus.vxorcm  in  terimcn- 
do.  Namcum  maricus  vxoris  ab  alio  inccrfedx  mortem 
non  vlcifcitur,  dotcm  ei,  tanquamindigno,ablatamvindi- 
catfifcus  ,  vtScuefusfcfciipfit.  Ieg.ei,quimortem.  infrade 
his,quibusvcindi.lcg.cummortem.dciurefifci.  Sedmemi» 
niflTc  debemus  lureconfultos  vetetesjus  fingulare  quod  pra:- 
fettimfifci  locuplecandi  gracia  contra  rationemlurisconfti- 
tutumefleintelligebant ,  interpretatione  fua  extendere»  & 
ad  confequcntiam  producerc  folitos  nqnfuifTe  ,  vc  mtrum 


ad  raagiftracum  deduxic,  furci  amplius  agere  nonpotcftcx 
luliani  fenrcntia.lcg.incerdtim  fur.§.qui  furem.infra  dc  fiirt. 
Vereoretenira,  ncluliani  fentcnria  nonre(5Ie  abeis  pcrcc- 
pra  fit.  Itaquc  quia  fub  difficilis  cft  ille  luhani  locus,ncc  ab 
vllo  adhac  explicatus,  mco  iudicio ,  libenter  feci  vt  mcani 


rcfcripti  Principalis  cxeraplum  feqai  maluerit.Icg.quodve- 
ro.lcg.  ius  fingulare.  fupra  de  legibus.  Inuidiofx  fiquidem 
cranc  huiufmodi  conftituciones,  ac  iuris  prudcncibus  noa 
immerico  difpliccbant ,  vc  facis  colligitur  cx  confticutione 
Iuflinianide  caducis  tollendis,  &  nospofteadocebimuscit, 

quand.. 


In  l!"tt.Soiutomatrmonio. 


lyi 


^uand.  dies  lega.  Itaque  finguloS  cafus  iure  expreflos ,  in  qu'- 
bus  fifco  1  cs  vindican  tur.oblcruare  debemus,nec  a  certo  iure 
priccxtu  arquitacis ,  aut  bumanitatis  alicuius  iudicando  rece- 
derc.l.i.C.delegibus.  Quamuiscnim  durumid  fortaffisvi- 
dcatur.tamen  ita  fcriptam  efle  legemfufficic,vt  Martiani  vcr- 
bis  vcamur.l.prolpcxir.infra  qul%c  a  quibus  ma.libe.  Verum  fi 
fpeciesnoua  occurrac.quamuis  forteci.dequalcxloquitur, 
fimilis  videatur»tamen  iuris  communis  rationem  nos  iuri  fin- 
gularianteponerenondubitabimus.HincModeftinus  ait,/J 
tionputare,efim  delin^uere,  qui  in  dubiu  ^Hsfiionibui  contra 
fifif<mre/J;onderitA.aonpmo.inEca.deiutefi(c,  Etanimaduer- 
timuscum delucrorum nuptialiumamiffione  agitur,  modo 
Cifimplicirer  vindicari  fifco,  vtcummaritusvxotismortem 
vltus  non  eft :  d.  1.  ei ,  qui  mortem.  modo  haeredibus  omnino 
acquiri,  vtcumquisvxoremfuam  intetfccif.interdumfifco, 
quidem  ea  vindicari,  fed  cum  aliqua  moderationc  &  exce- 
ptionc,veluticummuIierincraannumlu(5tusnubit.l.i.de  fe- 
cund.  nupt.  Caeteri  qui  hunc  locum  ante  nos  interpretrati 
funt,variasdiftindionescomminifcuntur,fcdinlutc(vtvulr 
godicitur)hxrenr. 

Ex  contrario.  fi  vxor  raaritum  occiderit,  vt  rem  fibi  pro- 
pternuptiasdonatam  obtineat. 

XI.    I  D  E  M    L  I  B.     X  V  I. 


A  D 


A  B  I  N  V  M. 


SlaGemm  remjciens  mtdier  in  dotem  dederit ,  reddenda 
ei  ejl,quafifuam  dedtjfet,  drjrucin^  quoquefroportione 
4nni,quodiuortiumfaSiumelt. 

Mulierdotalemrcm  pctcns  {olutomatrimonio,nonideo 
minuseamconfequecur,  quod  aliusquifpiam  eiusreidomi- 
nusenedicatur.  Noncnim  in  hac  rei  vxoria?a<3ione,  velfi 
iBauis.cxftipulatudedominioreiquarritur,  fed  mulier  rem 
fibi  reddi  poftular,quam  marito  in  doteta  dedit.  Aliud  dicen- 
dumvidetur,fi  mulierdotcrafuam  a  marito,  vtpofleflote, 
vindicet.l.in  rebus.Cod.  deiurcdot.  Cumcnimagensin 
rem  mulier  (e  dr  minam  efle  dicar,  dubitandum  non  elt,  quin 
reusalienam  icm  eflecontcndens,intcntioncm  cius  cxclu- 
dat.I.vlt.  Cod.de rei  vendi. Quandoquidem fieri  non  poteft, 
vtduoeiufdem  reidomini  fintinfolidum.l.fi  vccerto.  §.fi 
duobus.fupra ,  commoda.  Contingit  tamen  aliquando,  vt 
tem  vindicans  dominium  probare  non  cogatur ,  nec  aducrfa- 
rius  audiatur,  docerevolenspetitorem  dominum  non  efle, 
vt  puta  cum  quis  fpatio  lorgiffimi  tempotis  pofledit  rem, 
nec  ab  inirio  bonam  fidem  habuit.  Nam  licet  alias  cam  a 
pofleflorcnonpoffitvindicare,  fedtantuinretinere,ac  tue- 
rifipoffideat,  tamcn  aduerfus  violentum  poflcflorem  re- 
6eagit,nec  potcft  ci  obiJciquod  dominusnonfic. l.fi  quis 
cmptionis.§.fedhoc  deillis.Cod.  depra:fcrip.long.teropo. 
Sed  miflas  faciamus  in  rem  adiones,  qus  ad  rcm  noftiam 
non  ita  valdc  pertincnr,  &  de  in  perfonam  aftionibus  vi- 
deamus.  In ^uibus illud  qusritur ,  An  is ,  qui ab  alio  caufam 
iabct ,  cum  agentem  fummouere poiTit ,  fi  vel  fe,  vcl  quem- 
uisalium  ciustel,quspetitur,  dominum  cfTe  contendat?£t 
rcccptumcftinprimisin  iis  contradibus,  inquibustransla- 
tiodominijneceirariaeft,&  dantem  dominumeflTeoporter, 
huiufmodi  cxceptionc  agcntem  Aimmoueri  poflc.  Exem- 
plum  cft  in  mutuo,adcuius  fubftantiam  res  accipentis  fie- 
ti debet.l.i.fupra ,  de  rcbus  credi.  Nam  fi  quis  mutuara  mihi 
pccuniam  dedcrit,  quam  a  me  repetat,  poflum  ei  obiicerc 
pecuniam  non  eius ,  led  me^m^aut  alccrius  cuiufpiam  efFe,  fi- 
cutinrcivindicationefieridiximus.  Hoctamcnintcrvtram- 
que  aftionem  intereft,  quod  in  rei  vindicatione  peticor  fe 
dominum  efle  probat ,  quoniam  id  intendit.  At  in  aftione 
exmutuo,a<Sl:or  pecuniamfuameflenoncogiturdocere,fed 
aduerfario  cxcipientiincumbit  probatio,  iuxtavulgaremde 
probationibus  regtilam.  1.  x.  L  ia  exceptionibus.!  fupra  de 
probat. 

Obieccrit  forte  aliquis  refcriptum  Imperat.  Diocletiani,in 
qno  dicitur,  Non  vnde  eriginem  pecunia,  <jutt  mutuo  datur,ha- 
bet^  re^uirtndum  ejfe.  1.  nonvndeorigincm.Cod.ficettm^ 


peta.  Cuitcfpondeo, non cogipetitoretn,origihemrei,do- 
miniumve  oftendcrc;fufficic  enim  ei  docere,  fe  pecuniam 
quafipropriam  numcraflTe ,  tamctfi  aduerfarius  non  agentis 
piopriam  faillc,  fcd  potius  alienam  probare  poffit,  vt  iam 
diximus.  Sanc  m  quibufdam  cafibus  mutuumdeaiienape^ 
cunia  cortraduiu  poftea  conualefcir,  veluti  fi  confumpta 
fit,aut  vfucapta.  1.  nara  ecfifur.  fupraderebuscrcdi.  I.inde- 
biti.§ .  fed  etfi  nummi.  fupra  de  condi.  indeb.     Sed  alienioC 
eft  ab  iiiftituco  noftro  hxc  difputatio.  Ad  alios  contratf^us 
tranfeamus,  in  quibus ,  cum ,  qui  dat ,  tnimme  dominum  ef- 
fe  opertetjCiiiufjuodifimt,  locatio,  commodatmu,  depo- 
fitum,pignus,&c.     Dicendumigitat  eft,  eum,  qui  rem  afe 
traditam  repetit,&  exhuiufmodi  contra6tibus  expericur, 
non  ideo  fummoueri  pofle ,  quod  res ,  qui  p^titur,  alienacf^ 
fe  dicatur.  Nam  &  furi ,  &  praedoni  rales  adiones  dantur.  1. 
commodare.  l.ita  vt  fifur.  fupra  commod.L  i.§.  fi  prxdo. 
fupradepp.l.nonaiudice. deiudic.     Qaainobrem  mulier, 
qiwe  rem  dedit  alienammaritoindotem,  meriro  eamrepe- 
tif,  nec  exceptione  repellitur  a  marito,  vt  hic  Pomponius 
ai:.  Depignore  dubicaripoceft,quodresalienainpignusda- 
ri  non  pofre  vidcatur.  Vcrum  nihilominus  debitor  a  credi- 
torefoluta  pecunia  redle  pignus,  quamuis  alienum  fit,  re-< 
petet.  1.  fi  pignore.  §.  fi  pndo.  f  upra  de  pign.  adio.  1.  nec  cre- 
ditotes.Cod. epd.titu.  Nam  tametfiverumfit,remipfaraj 
qu2datur,quiaaliena  cft,  nonobligari,  neceonominehy- 
pothecariam  aftionem  competere,  tameninter  dantcm  &C 
accipientcm  contrahitur  obIigatio,qus  pignoratitiam  adtio- 
nem  vltro  citroqueparir.  Qupdautcra  diximusin  biscon- 
tra(5libus  qua:ftionem  dominij  admittcndam  non  eire,id  de 
dominio  alieno  accipiendum  cft.     Namalia  qusdararatio 
poftulat,  vt  reus  doroinij  proprij  quxftioncm  obiiciensim- 
diarur :  quia  videlicet hi conttadus non  confiftunt ,  cum  res, 
quaetraditur,  non dantis. fed  accipientiscft.l.quirem.fupra 
depof.  1.  qui  rem.  Cod.  dc  loca.  neque  pignus ,  neque  depo- 
fitum,nequccommodaturareifu2Ecirepoteft.  Idemquede 
dote  dicendum  eft,fiforte  maritus  rcm  fuameflTc,  quaeia 
dotemdataeft.allegat.     Accetturaeft,  indcpofitoidquo- 
que  locum  habere.  1.  bona  fides.  ad  fin.fupra  dcpofi.     Nec  id 
conftitutioni  luftiniani  contrarium  eft,  quJE  compenfatio- 
nem,  dedu(SioRerave  in  iudicio  depofiti,  tantum  admicti 
vetat.l.  fiquis.Cod.dcpofiti.     Quodinirum  eft,ab  rccen- 
tioribusanimaduerfiiranonfuifTe.     CurtiusinLbonafidcs. 
Ex  iam  di(flis  confequitur,  quo  cafu  huiufmodi  contra(5lus 
valerct,  cxceptionilocum  nonfore,  vtfiquis  rem  fuam  v- 
tendam  ab  alio  acceperit,  propierea  quodciusrei  pofleffio 
penesaliumcrat.l.fialiquamrem.infradeacq.pofrel.Quam- 
uisautemvcrijra  fit,  aducrfuscum  quitem  fuamconduxir, 
aftioncmexlocatononcompetcre,di<9:.l.quiiem.fupra,de- 
pofi.  ramen  fi  locator  rem  neget  condu(5toris  efle ,  interim 
cireftitucnda  eft  pofleffio.l.  fi  quis  condu<Sicnis.  Cod.  de 
loca.  Quodrefcriptumvulgoituclligitur,nondea(flioneex 
locato,  leddeaftione.qiia  condicitur  poffcffio.  vt  patetex 
Pauli  lurcconf.  ad  Sabi.refponfo  aTrib.in  Pande(5l.relato,vc 
leg.  indebiti.  §.  fedfi  nummi.de  cend.  indcb.  item  1.  i.de  tri. 
aft.     Sedquidopuscftjgcneralerelcriptumhacinterpreta- 
tione  rcftiingcrc,qnod  cum  aliislcgibusita,vtdicimus,in- 
telligendocongtuit?Extat  quidem  luftiniani  conftitutiode 
colonis  &  cenfitis,  diuctfum  ius  continens ,  fed  ea  ad  hos 
condu(5kores ,  qui  liberjE  omnino  funt  conditionis ,  nihil  per- 
tinet.l.litibus.  Ced.  deagric.&cenfi.illudqua:fitumeft,Si 
res  depofita,aut  commodata  fitabco,quidominusnoneft, 
camque  fimul  petant  &  dominus ,  &  is,  qui  depofijir,  altcr  rei 
vindicatione ,  alter  adlione  dcpofiii,vcl  commodati,  vrri  po- 
tins  leddcnda  fic  i  Et eft fpecies  tra^aata  apud  Triphoninum, 
de  latronc,  qui  fpolia  depofuit,  quae  a  domino  abftulcrat. 
AitqueTriphoninus,  Demittopotifti ,^uamlatrotii  reddenda 
ejft.l.  bonafides.depo.ContraVlpianusfcribit,t^0(»/«tf«<w, 
quti  in  nauem  illatefunt,iit,<juiintMlerunt,rtipforHm  merfit,po- 
tim,ejuam dominisreddendat ejfe,\. i . §.pe. nau.caup.  Vcruni 
has  fpccics  raultura  diffiiailes  eflefacile  peifpiciet,  quifquis 
non  ofcitanter  eas  cxpenderit ,  ac  confideratit.Nam  Tripho- 
hinus  loquitur  de  domino  tantum,qui  rc  fuam  petit.  Ec  apcr- 
te  ait,domino  non  petente,reftituenda  eirc  rem  ci,  qui  depo- 
fuit.  Apud  Vlpiannm  vero  nuUa  petitionis  mentio  repcritur. 

Z     4 


^72. 

Dcinde  &  fi  ponamusinvtraque  rpecicdominum  pctcrc.ad- 
hucnonminimadeprchedeturdiffimilitudo.Loquiturcnim 
Triphoninusdelatrone,  Vlpianus  autcm  dc  co,quiiu$ali- 
quod hal»tt,putapiKnotis,propterquod  ipfiusinterfit.  La- 
'  tronis  autem  tametfi  intercrte  vidcatur,quod  teneatur domi- 
no.I.i.§.fi  pra:do  depo.  tamendominoipfijpetente&rem 


Franc,T>uarem  Comment, 


conditutio  apud  Modellinum  \  qua  matito  hoc  benefictum 
tribuitur,fi  ex  alio  contradlu  conueniatur  ab  vxorc,  Lno  tao- 
tum,infra,de  iudi.Et  vulgo  receptum  eil,de  coniradiibus  iol- 
tis conftante  matrimonio , conilitutioncm  accipieDdamefie> 
Quam  (cntcntiam probo ; quoniam  Sciuola  de  negotiis go- 
(lispofl  diuortium  loquitur.  Nam  quotiesoccurrunt  lcges 


aufcientcpcriudicem,ipfius  intercfle  dici  nonpoteftjcum  contrariz,facilis&  expeditiffima  ratio  cftcatumconcilian- 
amplius  a  dom-no  conueniri  eo  nomine  nequcat.  Ncquc  igi-  darum,fi  vna  gcncralis.altcra  fpecialis  fit,  vt  docet  Cicero  lib. 
tur  VJpianifcntenrialatroni.ncqucca,  quxTriphoninicft,  i.deinucntioneRhctoric.  Cui  confentaneum'eft,quodPa- 
creditoripienushobenticonucnirepotcft.  Prartetca difputa-  finiznasiit, /ntetoiuregeneriperjpecitm  deregari,  (^illndpo' 
tio  tota  Tciphonini ,  ad  iudicia  bonx  fidei  fpci^at,  cuius  tanta  tijiimnm  haberi  ejuod  *djpeciem  direElitm  efl.  L  in  toto.  de  rc- 
V'seft,vtadaIiasperfonascxtrinfccusplerunqucpercinear,in  gulisiuris.Quarationecapicaaliquottituli  ddeuidionealias 
ftri(3isvcroiudiciis,  cuiufmodieftadtioin  fadlumexcdifto  conciliaripofleoftendiraus,qu2aIioqiiivaldcpugnantiain- 
de  cauDonibas,  non  tam  facile  a  peffonis,interquasnego-  terfevidebantur.l.venditorboniinis.l.naue.l.fipra-gnans.s. 
tiumgeftumcft,  receditur.  Seddehisiudiciisalibiplcniusi  dceuiftio.Notandutritamenhiccftjfimiritus  dotem.quam 
'^  ' '    ^'  """""  '-  —  '-■       -■        J-  vxoridebet,fefoluturumconfticuerK,autproraiferit,benefi- 

ciunc)  luris  eum  non  admittere.quatauis  hoc  negotium  foluto 
iam  matrimonio  conttahatur.Lquod  fi  maritus.lupra  dt  con- 
ftit.pec.quoniam  hzc  cbbgatio  in  locum  piioris  obligationis 
fuccedit^acnaturzciulHcra  cfle  intclligitur.  An  idemdice- 
mus  dc maritcqui creditori  mulieris  delegatur , quod  de  eo, 
(J^iaritum  in id,^uodfacerepote(i,  condimnarit  exfja-  qui  mulieri  ipfi  promittit?Refpondeo,Maritum  vxoris  crcdi- 
rattturiscfi.  v',      .   ".       tor'iquidelegituscft,  in{olidumtcncri,nccpofleesceptio- 

ncmobiicerc.l.Nefcnnius.dereiiidic.l.  ficertam  quantita- 
A dcbitoribus fere  folidumexigi  folct  lure  ciuilr,  adeovt       tempromifcrit.  Namfidos.quam  vxoridcbet,fimph(itcrin 

ftipulationem  dcduda  fuctit,  ptiuilcgium  nonamittet.Lfi 


oobis  tra(9atum  cft.Lin  a(Slioatbus.dein  licem  iurando. 
^II.    VLPIANVS     LIB.     XXXV. 

'  adSabinvm. 


iudicati  fi  non  foluerint.in  carceremconiiciantur.Lfi  vi(Sura 
inf.de  reiud.l.  i  .C.quibo.ccdcrcpcf.Verum  maritusab  vxo- 
re  conuentusadtionedotishocbcneficiovtitur,vt  noncon- 
demnetur,nifi  quatenus facerepotcft.  Id cnim fuadet hone- 
ftas ,  ad  q;i:\m  plartunque  rcfpiciunt  Legislatores , licet  ad  iu- 
fti;iamffcqucntiuslcgcsrcfersntur.l.  iuftitia.fupra.deiuftir. 
&inre.  Hocautemeopertinet,vtintcl!igamus,humanitatis 
cuiufdam ,  &  roifcrationis  gratia,  hoc  beneficium  raarito  tri- 
bui^fed  eum  nibilominus  in  folidum  teneri.Nam  &  ab  co  cx- 
igitur cautio.§.cum autem.C.de rei  vxo.a(S^io  & foluens non 
repetitpcrcondi(SionemindebitLL  quod  nominc.fuprade 
condi.  jodcb.  fcd  quiaindignum,  arqueinhoneftumvifum 
cft ,  forcunis  omnibus  cxui  maritum  ab  vxorc,  volueruot  lu- 
ris  autoresjipfius  rationem  habendam  eflc,ne  egeat.l.in  con= 
demnatione.de  reguLiur.  Lfunrqui  in  id.  infra  de  re  iudicara. 
Qiiatcnusautcmfaccrcquispofliit,id  infaOiomagis,  quana 
in  lure  conli  flir,  vt  dc  eo ,  quod  inteteft,  &  dc  mora  dici  folec. 
Lquatcnus.  de  reg.iur.  l.mora.de  vfur.  Nec vlla lutis confti- 
tutione  in  vniaerlum  id  definiri  poteft,  fcd  iudicantis  arbitrio 
re!inquitur,cuiuscft  aftimarenonfolum  quas  opes  habeat 
marituSjfed  ctiam  cuiusarcis  ac  profeflionis  fit :  iccmcuius  di- 
gnitatis,  if^familiaE.l.tutorfeCundumdignitatem.deadmin. 


priot.  hic. quia cffedu deberiidnCn  videtur ,quod  abinuito 
exiginonpotcft.  Qoidfircsdotalis  extet,cuiusfeftituendi 
facultatem  habeat  maritus?  Et  puto  hoc  ctiam  cafu  marito 
excepcionem compeccrc.  Nam &  olim  in  rei vxoriae  adlicne 
babcbaturraiio  faculcatum  matiti,quarcunque  resindottm 
data:eflenr,eiufquea(3ionisnaturain3(flioncmcx  ftipulatu, 
qua  nunc  dos pctitur ,  transfufa  eft,  conftitutionc luftiniani. 
§.rum  autem.C.dereivxor.a(ilionc.Etmale  interptetantur 
conftitutionem,qui  ex  ea  colligunt ,  in  rcbus  tancuro,  quz  io 

f»ondcrc,numero,mcnfuraconfiftunt,  hanc  exceptionem 
ocum  habuiile.d.  §.cum  autcm.  Nam  &  hic Vlpianus  genc- 
raiitcr  loquiturtnccaliud  eft  ius  antiquum,ad  quod  luftiniani 
conftirutiorefcratur.Neceomoucridebctquis^e^uodT^Mr 
pluf»rHiliiis  Mariti,conuentt4t  aEltone  de  pecuho,  tn  folidum  con- 
demnatHrJirefiitMendifacultatem  hakeat ,  vt  Vlpianus  aic,  1  .in 
bcni  fidei.fiip.  dc  pac. quia non  loquitur  Vlpianusde  eo,qui 
foluendo  non  crat.fed  qui  tantum  in  pcculio  non  t^c  cohtcn- 
deb.ir ,  Vc  ad  folutionem  dotis  (ufficcrct ,  &  rem  dotnlcm  in- 
tcriiBrccinebar.  Itaqueindoloefle  vidcbatur,quoddcn!ari- 
to  hic  dici  non  potcft.  TraiSbatur  qua:ftio  de  mafito»  qui 
aftionc  in  rem  conuenitur.     Et  exiftimo,  cum  plcrilque 


tiu.l.fiq.:'!  a'!beris.§.fedfifilius.infradftl.b.agn.  Necrefert       aliis.ficafualiquovxorrcm  dotalcmfibi  redditam  poffidcrc 


anmacitiisbonamcbiIia,autimmobilia,an£(5tioncsfiueBO 

minahabeac.l  facerc.l.  5 . fi  maritus.hic.Sed  & raulierisquo- 

que  hubenda  eft  ratio ,  fi  inopia  liborct  j  ei jfquc  potiot  tunc 

caufa  cfle  vidctur,quam  mariti.  I.  afliduis.  G.  qui  pot.  in  p'"gn. 

hab.l.veruro.^.vltim.fuprademinor.InfummaiudcScquic- 

quidiquius&meliusefleexift.maucrit,  in  hoc illdicio id fc- 

qui  dcbet:in  quo  vetcres  f^odtjuiM  meliiu  adderc  (olebat. 

Lpc.infra.l.  fi  cum  Cornelius.  dc  folutio.  quod  fatis  intellige- 

rcnti  nullisccrtispra:ccptionibus  iudicis  rcligionemhicalli- 

gandime(re.tcaquefru(iraqu£ftionespIerxquchictra(S^an- 

turivulgaribus  Do(^otibus,  qua?  non  minusaquouis  piu- 

dentc  homine,  quamaluiifconfulto  aliquo  decidi  poflunti 

llludcertiiuriseft,maritum,cumhanccxceptioDetaopponit 

mulicrijisalicnum  dcducetc  non  poflc,fi  forrc  raaritusali- 

oscreditores  habeat.Idenim  ci  tantum  conccflum  eft,quier 

ioa  liberalitatc  conuenitur.I. maritus.hic.  Nuncvidcndura 

cftinquibuscafibushancexceptionem  maritus  nonhabear. 

Ecinpi;imisconftat,fidolomaritifi(^um  fit.ncfaccrcpoffic, 

folidamdotein  cum  exoluerecogi.l.etiam.§.  i.hic.Nam& 

aliasex  dcliao  conuentus  maritus  hac  cxccptione  non  vti- 

tur.I.lireum.irfradereiudic.argum.l.fedhocira.eo.rir.l£cra 

fipcft  diuortium  negotia  vxoiisgeflerit,tanquamvolunta- 

rius  procurator  eiufdem:&cumid  tcmporisfoluendoefret, 

iicdotem  non  cxegcrir,infolidum  conucnietur.  Atquciis 

rcfpondit Sciuola. I. dinortio. fupra de neg. geft.  Ncsenim 

hic  loquimur  de  a^tlione  dotis,  qux  aduerfus  maritum  iure  ci- 

mliprodita  eft.  Faccffittamcn  hic  nobis  negotiumDiui  Pij 


defierir.eiuft^;  pofleffionem  na^lus  fit  faatitus,eum  vc  quem- 
u-Saliumpofle(rorem,daranandumefle.  Quoddedonatore 
Cxpreflumcft.I.Ncfennius.§/undum.infradcreiudic.  Sive- 
ro  mulier  dotem  fibi  nondum  rcddicam  a  matito  vindicct ,  o- 
mifla dotis  in  pcrfonam  a(^ione ,  cxccpcionem  marico  dene- 
gandamnoneflearbitrorrquoniam  hzc  Vindicandifaculcas 
qux  olim  non  competcbat ,  1. 1 .  de  fundodota.l.quzdam.de 
acquir.rer.  domi.itaconcediturmuliericonftitutionclufti- 
niani.  l.inrcbas.C.deiuredot.vt  tnarito  luris  bcncficium 
non  adimatur.  Qupd  vtiqueacciderct,fipra:tcrmifladoti» 
a(3:ione ,  vxori  in  rem  agcrc  in  folidum  liccret. 

Sed  Iiochxredinonefreprxftandum. 

Hicvcrbanon  dcquouishaeredeaccipiendafuntrquiafi- 
liis  cx  eo  mitrimonio ,  de  quo  agitur ,  fufccptis  hoc  bcncfici» 
umtribuitur.l.etiam.infra.l.  fcicndum.de rciudic.  Quidam 
hiclegunt,i<««<//>A:/>-4«#(»:fedvcteraexcmplariarefragantur, 
H£resfancmulieris,quicunqueisfucrir,foIidumnoncxigec 
a mirito.fcd quatenusfaccte poteft.  Qupd& infifco quoqj 
tnulieri  fuccc(jente  locum  habet.  l.fi  maruus. 


XIIL    PAVLVS    LIB. 

S  A  B  l  N  V  M. 


VIL 


A  D 


QVi  A  talcbeneficiumperfonalceftj&cumpcr- 
fona  extinguitur. 


Paulus 


In  ^it.  Solutomatrimonh, 


fivXai  libro  fingulari  d6  tepetitione  dotis,  /«  omtithiu  (in- 
qmx)caft/isidoijeruatur,vtvhperfonit  conditio  loCHmfacitbt- 
»cfieto,ibidifi:tente  ea,  benefictum  tjuojue  deficiat :  vbi  Vero 
geniuaElionit  tdde/tderatyibi  ad  tjuemuisperfecutto  eiU6  deueue- 
rit,non  deficiat  ratiosuxi/iiAAa  omnibus.deregul.iur.  Quem 
Paulilocumex  hoc  cra(5latu  fumptumefleinlcriptiofatisin- 
Jicat.  Anautembcneficiumperfonarfir,anrei,fiue  a<ftionis, 
faCile  non  eft  in  vniuerfum  diffinircmec  de  eo  magnopere  la- 
borandum  eflc  puto,quoniam  cx  quaquc  re,&  fpecie  id  com- 
modius  ?ft  mari  potcrit.l.i .§.permittitur.de  aqua  quotidia.i. 
forma.§.quanquam.dc  ccnfib.  Huc  pcrtinct,  quod  Vlpianus 
icrlbit,an  paftainrem,  aminperfonam  fint,  nonfolumex 
verbisjfedctiamex  mcntepacifcentium  iudicari.l.iutisgen- 
ciurB.  §. pa6):oru:n.  de pa(%  .Eft enim  fadi  magls, quam luris 
quasftio ,  quz  tota  ex  iudicaotis  aibitrio  pendet. 

XIIIL     VLPIANVS     LIB.     XXXVL 

adSabinvm. 

ALia  cauja  eft  defenforis,quemplacetfuffctrftter  'uide- 
ridefendijfefitantumvxorifrxflet,  quantum  con- 
fequereturfii^fummaritum  conuemffet, 

Aitprztotjin  edido  dc  procuratoribus :  Q*ius  nethine  efui» 
«^ionem  fibi  daripoflulabtt ,  ueum  viri  boni  arbitratu  defen- 
j4/.l.fcruum.§.aitpraEtor.fupra  deprocur.  H.cigiturdtfen- 
(or  videtur  fitis  maritiundefendcrcj  fivxori  prxflet  quau- 
tum  mariti  faculcates  patiuntur:quia  non  fuo  nomine.icd 
maritipQciusremin  iudicium  deducit.  l.ficumprocur.iufia 
dcrciudi.  Aliacaufaeftfideiufiaris,  quiruonomincconue- 
oitur,  non  matit?,acidcirco  (olidum  ab  eo  exigiturj  quod  6i  a. 
inaritopoftearepetir.l  &  fifideiuHur.de  rcitid.  Exceptiones 
enim,qiix  pctfoiiac  cohxrcnt ,  & ratiol^e  tantum  habira  per- 
fonx.competunt  rco ,  ad  fideiunTorem  non  tranfcunt.l.exce- 
pdones.infradeexcep.  §.  vlr.Infti.de replicat.  Iraqucvulga- 
rcsDodorcsitacenlent  cauendum  ma[i[o,vtip(e  motaad- 
uerfusfideiuiroremiite.oftendatiudicifua  inrerefie,  fideiuf- 
forem  non  damnari  in  fohdum:quia  fideiuftbr  pecuniam  a 
fe  exadlam  poftea  repc  tere  pofler  a  marito.  1.  idemquc.  §.  ge- 
ncralitcr.mand.  Verumhxccautionecccrto  iurevllo,  nec 
facis  bona  ratione  nititur ,  &  diftindtioncm  excepiionum,  de 
qaaiam  diximusomninoeuertit.d.l. exceptiones.de excep. 
d.§.vlt.dc  rcpljcat.  Quod  aucem  dicunt  h ic  ratione  folidam 
a  inariroexigi,paruminemouet,cum  id  abeo  nonexlgat  v- 
xotjled  afidciullore.&ignorat  forcafllsan  id  repetiturus  fii  fi- 
deiuflor  a  marito.argu.l.quod  diftum.de  pad.  A  tqui  nihil  re- 
f.rt  vcra  via  marito beneficiiim iuris  adnnatur.  Imo  vero  plu- 
rimumrcfcrcquodinaltcramaior  fic  rurp!rudo,atqueii»di- 
gnitas.  Etextantquxdamexempla  nonadcohaicdjffimilia, 
inqoibus  bencficioiuriscefllnte.folidumamarito  cxigitur» 
l.Ncfennius.de  re  iud.l.diuortio.dc  neg.  geft. 

Eleganter  qu^trit  Pompo.lib.XV.ex  SahinofifacifcatUY 
fnaritm^nem  idiquodfacerepoftt ,  condemneturfedinfo- 
Udum-.aa  hocpa£iumferuandumftt?Et  negat feruari  opor- 
tere :  qiiod  quidem  (jr  ^ihi  'verum  videtur.  Namque  con- 
tra  bonos  mores  idpaclum  ejfe^meliits  ejl  dicere-.quippe  cum 
contrareceptam  reuerentiam  ,qu<t  maritis  exhtbendaesiy 
tdejfeappareat. 

Paifium,quocon>ifcnicintcrconiuges,  vt  maritus in foli- 
dum  condemnecur,feruandum  noneft,quiaconrra  bonos 
motes  eft ,  &  contra  receptam  reuerentiam  ,quam  maticis  v- 
xores  exh  bere  debcnt.  Qupdita  accipicndumeft,vtmari« 
10,  fi  id  feruare  nolit  j  padtum  non  noceat.  Nam  alioqui  ma- 
ritns  fpor.te  folucrcpeteft.l.  quodnomine.  fupra  dccondi. 
ir.deb.  prxiudicarquefibi,ficonfenfu  (uodamnarusaiudice, 
&  folidum  ab  eo  exaft  um  fit.  1.  fi  conueneriti  de  re  iud.  Nulla 
enim  contumelia  in  volentem,  ac  confentientem  inferturi 
Acmuliertuncdemumcontra  reuerentiammarito  debitam 
faccre  videtut ,  cum  ab  inuito ,  &  repugnantc  exigit ,  qui  for- 
taflis  a  pafto  conuento  recedwte  vulcil.quamuis.de  in  ius  voc;. 
ixiftiroant  oonnuili ,  paftuin  hoc  yaleie>fi  lolute  ianx  roam-; 


m 

monio  fiat.arg.  I.  diuorrio.  fup.de  negot.geft.  Se  J  nullam  fa- 
tis  firmam,  idoneamque  rationem  vidco ,  cur a verbis  Vlpia- 
ni,quxgeneralia  funr,hic  recedatur.  Quid  enim  refert.an  pa- 
(k  im  (bluto  iam  macrimonio  fiat.an  eo  adhuc  conftante,  fcd 
in  tempus  foluii  mattimonij  conferatur  ?  argu.l.in  tempus.de 
hiced.inftit.  Quocunquc  enim  tempore  padum  huiufmodi 
factiimfuciit,  nullasviresanre,  quam  matrimoniumfolua- 
tur,haberepott;ft.  Nec  vetumeftvfquequaqueincontra6i:i- 
bus  foJiito  inatrimonio  initis >  nuUarn  reuerentix erga  mari- 
tumrationemhabcri,  fedfolidam  ab  eo  dorem  exigendara 

cffe,vtexiaTj  diftisfatisperfpicuum  eft.l.quodfimaritus.fu- 
pta,decoiift).pscu. 

Contrabonosmoru.  Idsm  dicendura  in  omnibusaliis  pa- 
dl^s,  qudccunquecontra  bonos  nvores  interpofitafucrinr.  1» 
pada.quxcontra.Cod.de  pad.  Quodadeo  ver  jm  eft,  vt  nc 
iureiucandoquiacticonfitmaripoaiiu.l.nondubium.C.de 
lcgi.c.non  eft  obligatorium.de  regul.iut.in  <r.  De  quibufdam 
padionibus  hic  qusri foler,  an contrarix  fint  bonis  moribus 
necne,veluti,Si  conucnerit  vc  crcditot  debitorem  propria  au- 
thotitate  prehendere  poffit,  vtdebior  in  vincuU  coniicia- 
lur  donec  folueric.vcque  boniscederenonpjffic.  Etvari» 
lcges  adducuntur .  qux  non  multutT:  ad  rem  pertinenc.  Nam 
fidc  haiufmodi  rebus  latxlegescirent,  fruftra  qaxretecur, 
aa  bonis  moribus  contraris  eirent  huiufmodi  coauentio- 
nes:q  lia  certum  eft,padta contra  legcs  fifta  nullius  momen- 
tieiiecxcdidoPrattorJs.l.  iurisgeniium.§.  prxtor.dcpadt. 
NiiD  boni  mores  vel  dciure  naturali ,  &  gentium  mteiligun- 
tuc.l.quidam.iiifradedonatio.veldecoufuetudiiie,&iiifti- 
tatis cuiufque ciuitatis , qus  lcriptanon  (unt.l.item apud. in- 
fr3,dciniur.  Proindenihilomaioris  erit  ponderis.aiodex 
legcaliqua  argumencumducecur,quam  Philofophidpdtum, 
quidemotibusprarclarelcripferit,  aut  teftimonnim  ahcuius 
deLiaira.isinfticuto&tecepta  coniuctudinc.  Cum-giiuria 
priijia  qafftioncvideam,padioncmIungentiumrepugna- 
tc.quoMagiftratus  adcocrcendosimptobos  &  comumaces 
conltitu  i  func:nefivnu(quifq;ius  fibidicat.pernicicfiRei- 
pub.  matus  ex  carc ,  &  fcditioncs  oriantur :  non  dubito  quia 
capa6l.o,vtcontrariabonismotibus,  meritoimprobecuf.l. 
non  eft  fingulis.dc  regu.iuris.  In  fecunda  quxftione  alicer  re- 
/pondeo,  quod  nec  a  g"ntium  lure  abhorreat  dcbitoris  in- 
carceratio,  &  confuetudinevulgo  recepta  fir.  cap.cxrefcti- 
pto.de iurciur.  Namquxlcgcsineam  remcitancur,  easali- 
um  fenfufti  huberc  alibi  oftcndimus.  1.  ob  is  alienum.  C.  de 
ad.&  oblig.  Tcrcia  quxftio  ex  fccunda  pendec :  quia  fi  bono» 
tumceffio  nonadmiccarur,  quo  trvinus  in  carceremdebicot 
coniiciacur,nihil  prohibec.i.  i .  C.  qui  bon.cedwc  pofTunc' 

XV.    PAVLVS    LIB.    VIL 
ad    Sabinvm. 


R 


E  liudicat^t  temptisj^ecfatur,quatenits  maritusface^ 
repoteH, 


Tempus  rei  iudicats  ideo  hic  fpedandum  viderur,  quia  ad 
agendum,infticucndamque  adlioncm,nih,l  teferr,facere  pof^ 
fir  maricus,necne,f(.dadminuend<imexa6Iionem  moderanr 
damque  execucionem  fcntcntix.l.vernm.§.  tempus.fopr.pro 
foCk,  Cum  autem  negotia  pupilli  abfque  tutotisaudlorirate 
geftafunt.quohiainitadcmumcotiipetit  negotiorumgcfto- 
rum  a(^io,fi  locupletior  fadtus  fuerit ,  merito  litis  conceftar<e 
tempus infpicicut.l.litis.de  ncgot. gc ft.  l.in  pupillo.  dc  ex«e pt 
l.inpupilIo,defolut.l.  quodautem.dedona.intcf  vir.  Sediic 
fipoftfentcntiamfueti(fadlusLcupletiormaritus,adhuc(o- 
lidum  ab  eo  rci5te  exigi  poterit:quia  hoc  bcneficio  luris  in 
perpctuum  non  liberatur  :  fcd  fuftinetur  exai^io  tantifpert 
dum  foluendo  cftccAus  fuerir.l.uec  macitus.C.Iblut.  matr.  ^. 
cumautem.C.de  rei  vxor.aiSio. 

» 

tiinredi  mariti ,  licet  infolidum  condemhetur ,  compefi-' 
fationestamen,qu£adpecuniariamcattfim  rcJpiciunt,pro- 
derunt,%!thdcminmfit  ohligatus :  ■velutiobres  donatas,^ 
amotas ,  &  impenfoimori^m  vero  coercttionem  non  habet* 


^74 


Franc.DUareni  Comment. 


Qupd  dicJtur.bsreJem  maritiin  folidum  condemnari,  fic 
accipitndiiraeft.vc  faculcatum  eius  ratio  non  habea£ur(vc 
fara  dlximus )  non  vccompenfationes  ad  minuendam  conde- 
mnationeraipfinonprofint.  Poteftenim  coropenfationem 
obresdonacas.&amoras.&obimpenfasopponere.l.fruvaus. 
§.obdonationes.  Sedharcompeofationesfubktxfuntcon- 
lH:utioneIuftiniani  dcreivxor.aftio.§.  taceat.  quodfauor 
dotis  poftulet.vt  primo  quoque  tempore dos reddatur,  dein- 
de  mari£us,fi  vehr,comperentibu3  fibi  adionibus  experiatur, 
id.]iieanobiifupraannotatumfuit.d.l.frudus.§.obdonatio- 
nes.  Quod  ad  impenfas  camen  neceflarias  atcinet ,  luri  anti- 
quo  r.on  videtur  derogaflc  luftinianus ,  fi  vcrba  eius  redte  ex- 
pepdantur.d.§.taceat:quiacumimpenfienecellarixminuant 
dotera  ipfo  iure,dotem  retinere  non  videcur ,  qui  tantum  re- 
tinct,quantum  impendit. 

tS^forumvtro coercitionemnon  hahtt.  Pauli  temporclice- 
batttiariirodotemrctinereobmoresvxoris.I.  viro.irfra.  Et 
fcribir  Vlpianus  in fragmentis In ilitucionum ,  cit.de  dotibus. 
tJ^Corumgrauiornm  nomintfcxtoi  retineri,leuiorum  vero  oUa- 
w<jwdocerqueidemquemacimodumetiammaricimorespu- 
nirentur  Hac  pertinec locus  Plinij  lib.  14.  <ap.  1 5 .  cuiuJ  verba 
hicfunt.Cn.Domitiujiudcxpronuntiauit,muiierem  vidcri 
plus  vini  bibilfc^quam  valetudinis  caufa,  viro  infciente,3cdo- 
re  miildauit.   Scd  hoc  indicium  de  moribus  ,  reteniioque 
fublatacft,&:  antiquara  Principahbusconftitutionibus.l.vl- 
tim.C.derepud.§.taccat.C.de  tci  vxo.adlio.Tametfi  autem 
alter  alterius  morcs  incufare  po.Ti t ,  tamen  hsredibus  eorum 
idnonpermittiturcontraregulam  vulgarem,quadicitur,£<7- 
dtmiure vtt hi,redem,<fuo  defunUw vti  dehuit.  1.  hiredcm.de 
regulisiuris.H:ncConftantinusinCod.Theodofiano,Iib. }. 
tit.  i  i.^Dt  moribM  ai2»o(inquic)  vltraperfonam e.xtendinonpo- 
teff,nectn bsredemhabetur,ntctytbueturhitredi.  Odiefaemm 
h*c  tudiciafiint,tjHit  ad  vmdiBam  ^uandam  comparata  vtden- 
tur^ideo^^adhitredemnontranjeunt.  Quodanimaduertere  li- 
cec  in  adtione  iniutiarum ,  &  in  plerifque  aliis  fimilibus.l.i.de 
ptiuat.deli.I.i.&vltima.C.dereuo.don.l.  i.§.vItim6,deSe- 
natufconf.Sifan.l.omnimodo.Cod.deinoffi.tefta.Quienim 
conqueftus  non  eft  in  vita  Iua,isrcmifiireiniuriam,accon- 
donaffe  intelligtror.  Eftqueiurisprifumptio,autfi6liopo- 
tiuSjContraquamprobatio  nonadmittirur.  Icaquefipona- 
mus  raarico ,  dum  fuperftes  erat ,  morcs  vxoris  cogniros non 
fuifle,  non idco  harredi  mulierem  incuiandifaculcas  dabitur: 
quod  verifimile  fit  maritum ,  fi  fciuifiet ,  diflimulaturum  non 
fuifle^quamuis  ita  viilgo  cradicum  fic ,  &  plerunque,  vbi  vcili- 
tas,&  squicas  id  Hagitat ,  defundtorum  voluntatem  ita  intcr- 
precemur.I.vtihtatem.  infrade  confir.  tut.  Ncc  memouet 
qaod  dxcnni^Nemiiiemprsfiimiimtepudiare  quodjibi  compe- 
tere  j^«or;»/.I.m3rer.lupra,de  inoffic.tcfta.Non  enim  ratio  le- 
gis elt,pra:fumpra rantumdefundi  voluntas, fed odium ifti- 
Bs  iudicii.propter  quod  perindc  habetur  marirns.qui  conque- 
ftusnon tft,acfi  omninovxoriignouifTet.  Necputoquen- 
q'iaraadeoauerfumaverocfre,vt  sftionem  iniuriarumhz- 
redicompctereaffirmet,  fidcfundlumeaminiuriamnonrc- 
mififleappareat.  Cniadicni  hoc  iudicium  comparari  poffc 
iara  adviior.vjimus; 

Socero  quoqtie^cnfn^qtiontiriM  de  dote  a.git  ,idemhonor 
hahetur :  -vt  tnid  dx;nnet!ir,q:todfa,cere  -potejl. 

XVI.    POMPONIVS    LIB.     XVI. 

AD        SabINVM. 

^uta  pxrentis  locumfocer  ohtinet. 

Eandemreuerentiam  debetvxor  focerofuo,quammari- 
to ,  eique  velut  filis  loco cft ,  quamuis  in  neurrius  fit  porefta- 
tc,redparrisporius,fiqucmhabear,nccdumemancipara'fir, 
vt  aate  docuimus  fub  citulo  de  riru  nuptiAtum.  Ncc  id  mirum 
videridebec,  cumnccin  raafr:sporcftarefic,cuius  vere  filia 
eft ,  9.  f ccminx.  In ftic.  de adopr.  cuique  non  minorcm  debet 
rcuerenriam.quam  parri.l.honori,  infra ,  de  obfeq. 

.    XVII.     PAVLVS     LIB.     Vn. 

A  D       S  A   8  I  N  v'm. 


EX  diuerfo  ,Jifieer  ex  promifione  a  marito  conuema- 
tur,folet  qu£n ,  ^^n  idem  honor  ei  hahendmfit  ?  7^-. 
ratitt-s  lthrismemhranarum,&Proculu4fcrihuHt-,hociu-' 
jlumeffe. 

Defbcerovxorisiam  dic^umeflmuncquaEritur  defocero 
mariti,ideft,patrevxoris,  fiexpromiflionc  dotisconuenia- 
tur.  £t  Paulus  Neratij  fententiamreferr,exiftimancisiuftum 
efle ,  Vt  idem  hones «  haheatur,  Qfc.lAtm  tamen  Paulus  \\\>.6< 
ad  PIautium,aIio  iure  nos  vci  ceftacur,cx  ciufdemNeracij  fcn- 
rentia.l.  ficut.  infradereiudi.  Sedhxc  nosconturbarenoa 
debent,  quarpugnantia7autcontrarianon  efie,farisperfpi- 
cuum  eft  ex  iis,qux  de  antinomiis  alioinloco  fcripfimus.I. 
Papinianus.fupra  de  don.  inter  vir.I.frudtus.  §.fi  fundi.fupra, 
hoc  tit.  Nam  hiftorica hic qua:dam  narratio  cft,quxira  accipl 
dcbet,acfi  vno&  eodeminlocodefcriptaeffct.  Acdifficui- 
tas  cx  eo  oritur ,  quod  male  confuti  funt  hi  centones  aTribo- 
niano ,  ncc  vllus  ordo ,  ant  difpofitio  in  eis  confarcinandis  ad- 
hibita  eft.Icaque  accidic  fipcnumcro  vt  fola  difpoifi  tio,&  col- 
latiorebus  alias  obfcuriffimis  magnamlucem  adferat:  tam* 
ctfi  nihil,  ne  minimumquidera  exvetbisipfis  immutemqs. 
Coniungamusigitur  bsc  duo  capita,  vt  quafi  ex  duobusv- 
num  fiat,hoc  vaoAo,NeratiHs,^  Proculnsfcrikunt,hociufiu7A 
eJfe,fidalio  iure vttmur,vt Neratiwfiribit.  Quif o,  qus  diffi- 
cultaslcdoremhicremorari  poteft?Equidem  fateor,fiquis 
hoccaputfolumlegeritjitaihtcUedurum  efTediftum  Pauli, 
quafi  focer beneficio  luris non  vtatur.  Sedihciuile efi, nffito- 
tale£eper/pe£ia,alifUidiitdicare,veIrCjfondere.\.indQilc.iaptn 
deleg.  Totum  enim  hoc  iuris  ciuilis  corpus,  quafi  magna 
quidam  lex  habenda  eft,cuius  plurima  fin  t  capita,fed  confu- 
fe&  abfque  ordinevlIoinvnumlocumcoaccruata,quajdif^ 
pofitioncm.ordinera,  &  methodura  defiderent,nec  alit  er  fa- 
tiscommode  explicari  poffint.  Porrolocum  Pauliiamcica- 
tumexlib.  6.sd  Plauiium.fequiturdjftum  Pomponij,quo 
addicurexccptio.  Qupd  enim  dixcrac  Paulus,  Hoc  ture  nos 
vti,  vtfocer  marititnjoiidum  condemnetur ,{ic  interprerarut 
Pomponius,  St  dos  ex  promtjfiove  petatur filuto  matrimonia, 
^uotemporecejfatflffinitat.  Iraque  didum  Paulia  Pomponio 
velutcxceptione  quadam  corrigitur.  Nec  cuiquamhocda- 
rum  vidctur,  propteica  quod  continenter  exceptio  illa  & 
c(5rredioadfcriptaeft.  Quod  fi  aliumforteinlocumconic- 
(ki  fuiilet  illa  Pomponij  tentcntia,  crcderetur  Pomponius 
Paulo  contrarius  efie.  Tantum  momenti  eft  in  ordme,  & 
collocationc  rcrum ,  qui  iurc  ciuili  contincntur.  Arrurlus 
huic  Pomponij  did^o  alius  PauH  locus  aduerfari  viderur,in 
quodicirur,i'«  diremptomatrtmontopetaturdos,excauf<t,  (^ 
perfona  tribuendum  effe  focero ,  vt  tjuatcntufacere  potefi  ccnde- 
»w»««r.|.pen.fupra  deiure  dor.  Sed  cum  alrcrplus,  alrer mi- 
nus  f.ribar,pugnaniia  fcripfiffe  dici  prcfcdo  non  debcnr. 
Coniungendus  cft  igitur  vterque  lccus ,  vt  quod  vni  deeft.cx 
altero  fuppleatur,  inhuncmodum,  Sedhocita  accfptendum 
eH,fiaficero  dosexpromiffienepetaturfiluto  matrimenio.T^Am 
fidiremptomatrimonippetitury  excaufa  (^perfinaidtributti'- 
dum^,  (Sc.  * 

Itemfimulier  ex promipone  conueniatur,  magis pL- 
ctiitydefendendam  eamper  exceptionem.idem  cy  Proctdus- 
att.  Sicuti  enim  cumfocia  fuerit  ,fic  dahitur  ei  exceptioy 
quamuis  ittre  citiilifit  obligata.  Si  in  ludicio  dotis  ludex' 
ignorantta  iuris  lipfiis ,  condemnauertt  maritum  in  foli-- 
dtim  :  Neratius  cr  Sabtnus  doli  exceptione  vtt  oportert 
aiunt,  eaquetutumfore. 

Et  fi  maritus  vkotinullam  reuerentiam  deijcar,  tamcni 
tnarito  .0  luenta ,  hocbeneficiovtitur.cum  intcr  locioslo- 
cam  habeat,e3que  mariti  focia  xtOtt  dicatur,vt  ante  oftendi- 
mus  fub  ticulo  de  rit  u  nupriarura.Sed  quarirur  an  pacif  i  pcf- 
fitcummarico,vtinloli4fumconderanetur?Eademque  qu«- 
ftiottaftatipoteftde  sliisomnibusperfonis,  quibushocbf- 
neficiumlexrribuit.  I.futit  qui.infra,derciudi.  Eccxiftiroo, 
rarionemperfonaruro  habendam  eire,&  infpiciendum,  an 
padlio  bonis  moribus  conrraria  fit  nccne.  Vnde  maritus ,  pa- 
tens,patronu»  iD«tiIiterpacifcuncur,vc  quatcnusfaccrepof.. 

funtj 


Jn  Tit.Solutomatrimdnio. 


funtjcpndsmnentlir ,  propterea  quod  iure  gentiutn ,  &  rcce- 
ptis  moribus,his  perfonis  honos  &reuerentia  debetur.  I.  alia. 
§.cleganter.fupra.  SednectnilitispaiSbum  vtileellevidetur, 
cumpubliceinterfic,£brtunis  omnibus  fuis  nonexui:&  ius 
publicum  padlionibus  priuatorum  mutati  nequeat.  1.  ius  pu- 
blicii.fupra  de  pa6t.  Qup  minus  autem  focius  vtiliter  de  ea  rc 
pacifcatur,non  video.  Eademque  eft  ratio  aliatum  buiulmo« 
«iipecfonarum. 

Stiniudtcio.  ludicis  ofEcium  eftin  hac  dotis  a(5tione,  vt 
bon  fimplicicer  condemnet  maritum  ad  folucndum  quod 
t  pctitum  cft.fed quatenus facultatcs  eius  patientur:id quod  in 
executi«ne  rei  iudicatx  perfpici  poterit.  Sic  cnim  iudex  in 
adione  noxali,  ita  condemnat  t  eum ,  vt  noxa:  dedendi  facul- 
tatemeinonadimat,fed  excipiat  potius,acreferuet.§.i.In- 
ili.deoffi.iudi.l.miles.infradereiudic.  Intelligit  nanqueiu- 
dezhancnoxsdedendi  faculcarem  dominocompctcte,lata 
iamfententi3,donectudicaticonueniatur.  1,  item  veniunt.  §. 
idem  re(^e.fupra,deper.  hxre.  Itaque  exiftimo ,  etfi  maritus 
iniudicio  nonallegauerit  iudiciinopiamfuam,  nihilominus 
iudicem  cum  hacexceptione  (cntentiam  pronuntiare  debe- 
rerquia  licet  marito  poll  condcmnatianem  hoc  allcgare.  1. 
Nclennius.§.v]c.infr3,dereiudic.  Cjupdgeneraliteriocura 
babet  in  omnibus  exceptionibus,  acdefenfionibus ,  quz  ien- 
tentiam  non  impugnant :  fed  ad  moderandam  executionem 
fcntentiar,&exadioncmobiiciuntur.l.  fi  fideiuflbres. infra 
de  fide.Expcdit  autem  mariro  pletunque ,  paupertatcm  fuam 
tegereinterim,&dilliraulare,dumintellexerit,quantumin 
condemnationem  dedudlum  fuertt ,  &  an  comraode  id  exol- 
uerepoffit.  Necmclacct,iudiccmfupplere  nenfempetde- 
berc ,  quod  aJitigatoribus  petitum  noneft.no.  C.vt  qu2  de- 
fijntaduoc.!.4.§.hoc3Utem.infradedamnoinfc<5t.  Patroci- 
naricnijnhoi;  effet,  noniudicare,  vt  PhauorinusapudGel- 
Jium  ait.Sed  hoc  de  iis  accipi  non  debet,  qua:  poft  fententiam 
opponipollunt.d.l.  miles.cuiufmodieft  ba:cexceptio,licct 
PoAoresrecentioresdiflentiant.  Zafinrcfpoo.fingu.Exhis 
Atis  perfpicuura  eft,  iudicem  ignorantia  iuris  labi,  fi  maritum 
finsplicircrcondemnetadfoluendum  quod  peticur,non  fub 
excepdone,  fifacercpoflitjautquatenusfaccrepoffit.  Non 
idco  camen  maritus  hoc  beneficiura  amittit ,  fed  impetrat  ex- 
ceptionera  doh,quafummouetagentem,  fifacerenoapof- 
fit.  Cumenimhxc  exceptioin  dotisiudiciumdedu<Slanon- 
dumfic.nullaratiocaraopponivctat.Proindedicendum  cft, 
fimaritus  in  iudiciodotiseara  exceptioneraoppofucrit,  nec 
eius  cxceptionis  ratione  babitaiudexeumcondemnaueritin 
folidum ,  de  ea  amplius  quiri  non  pofle ,  quafi  iudex  ex  iufta 
caufa  id  fecerit.  Eadem  etenim  qusftio  bis  in  iudicium  dedu- 
ci,&  reuocari  non  poceft.l.  duoD!is.infra,de  excep.rei  iudic.l. 
quodin diem.§.fi rationem.  de compenf.  1.  finautem. § .vlti- 
mo.  dc  negot.  geftis.  Nec  vlla  eft  inter  maritum ,  &  fociuro, 
aliafue  huiufmodi  perfonas ,  quod  ad  hanc  rcm  attinct ,  difFe- 
rentia.dift.l.  Nefennius.  Raciones&argumentaeorum.qui 
contrafentiunt,parcimfriuola,nugatoriaquefunt,partimhis, 
quxiamdiximus,(atisrefelluntur. 

fgttorantiatHru.  lurisettorin  hacpronuntiationcexprcf- 
fus  iion  fait:aIioqui  fententia  cflet  nulla.  1. 1.  C  quando  pro- 
uoc.noneftneccf.  &cxccptio  quaecunquc  raariro  faluama- 
nerct,1.4.§.conderanatucD,de  re  iudic.  Fuit  enim  hic  mos  ve- 
terum  Romanorum  in  ferendis  fententiis,  vt  cum  quiftio 
iutiscrat,nonfadi,auc(vcRhecorcsloquuntur)  conftitutio 
cauliiuridicialisetat,non  conicdluralis,  dciurepronuntia- 
renf,ac  veluti  ius  quoddam  fcntentia  fua  conftituerent,  vt 
copiofcoftendimuslib.  i .  Difputatio.  Quain  re  fi  erratum  a 
iudice  eflet ,  fententia  ipfo  iure  nulla  crat ,  adeo  vt  prouoca- 
tione  ad  eam  infirmandam  opus  non  eflet.  1.  fi  expreflum.  de 
appellat. 

DoUexceptione.  Ha:cexceptiodoli  cumqualibetaliainfa- 
ftumexceptioneconcurrit.  l.i.^.&generalitcr.infra^decx- 
ccp.  dst.  Eft  autemha:c  exceptio  non  perpetua,&  perempto- 
tia ,  fed  temporalispocius ,  &  dilatoria ,  quia  perpetuo  agenti 
non  obftat,fed  donec  rcus  locupletior  cuaferit.  §  ■  cum  autem 
C.de  rei  vxor.adio.Itaque  mirum  videri  non  debet.fi  hac  ex- 
ccptione,quarauisfauorabili,  rucfus  folucumnonrepecac.l. 
quod  nomine.l.quicxceptionem.fupr.decondit.inftit.l.fi  fi- 
deiuflor,  §.  quxdam.fupra  mand.  Sed  qui  ht  vt hxc  exceptio 
oppooaturpoft  lemiudicacamCumnepctcmptotia  quidcra 


175. 

opponipoffit  ?l.exceptionem.  C.deprobat.I.percmptorias. 
C.fenten.refcin.non  pofle.  Refpondeo.idcirco  id  fieri,quia 
hxccxcef  tio  (vciamdiximus)  noncontraremiudicatamop- 
poniturareo,quafi  adrem,qu«debita  noneflet,  exoluen- 
dam,inique  &  iniufte  cocdcmnatus  fit,fed  vc  executor  rei  iu- 
dicatx  proptcr  beneficium  iuris  djmnaro  competens,  exa- 
ftionem  moderctur. 

XVIII.     POMPONIVS    LIB.    XVI. 

[  A  D       S  A  B  I  N  V  M> 

ETlACMflios  mulieris ^  qui  fatri  haredes  extite- 
runt,in  id quodfacerepojfum,  condemmndos  Laheo 
ait. 

Pomponiusabeo,quodantcdJ(aumfueratdehsredibi]Ss 
Imaricufa.filios  excipit  ex  eo  matrimonio,dc  quo  agitur,iuf- 
ceptos,  &procrearos.  Quod  cum  diferce  cxpreflum  fitab 
eodcm,mirum  fane  eft,quofdam  adhuc  quxrcrc ,  ac  dubitara 
an  de  filiis  alterius  matriraonii  idquoq;  accipiendura  fit.  Pro- 
babilius  forte  de  nepotibus  dubitari  potcft.Sed  profe<ao  roo- 
dusinhispriuilegiis,  quxnon  fincalieno  incommodocon- 
ceduntur,extcndcndisacproducendis,feruanduseft.  Itaquo 
averborumpropriafignificarione  non  tcmere  hic  receden- 
dum  eflearbitror,cum  pr^iertim  cxemplara  habeamus.quod 
fcquipoflumus  in  hac  interpretatione.  Apud  Modeftinura. 
idextat,cumdepriuilcgio  veteranis  conceflb  loquitur,  vta 
tutela  cxcufentur,nifi  aliorum  veteranorum  filiis  tucotes  da- 
ti  fint.l.fcd  &  niilitcs.fupra,dc  excuf.tut. 

Liceti/tdotalibm  rehus  nonfolumdolu^fed  c^  culpam 
marittisprxfietxum  tamen  quttntur  in  tudicio  de  dote ,  an 
facere  pofit ,  dolt^s  duntaxat  comprehenditur.quia  in  rertt 
ipfttisadminiflratione  no  erat  culpa  ah  eo  exigenda.  £luan- 
quameum  duntaxat  dolum  ei  nocereputem  fifacere  non 
popt)  qtiempropter  vxorem  adhihtiit ,  ne  eifolidtimfoltte- 
ret,  nonpropter  qtiemltbet  alium.  Oftlites  tamenaiehat  ,Ji 
dolo  mariti  res  dotales  interiiffent,  dr  alioqtiinfolaendo  non 
effet  :quamtiiinihildolofeciffet,quo  mintisfoluendo  ejfct, 
perinde  tamen  ettm  damnandum  eius  reidotalis  nomine, 
in  qua  dolumfeciffet,a,tqttefidolo  eitts faSittm  effet,  qtio 
rnintfs facere  pofit.  Cxterumfi  circa  interittm  rei  dotti- 
iis  doliismalns,  &culpamaritiabfit,aclionesfolti7n,quas 
eo  nomine  quafmaritm  haberet,prajiandas  mulieri,  velu- 
tifurti,  veldamniiniuria. 

Beneficiumiurisde  quohicloquimur,ita  competitmarf- 
to,  vtcondcmnetur  quatenus  facerepoteft.nifi  dolo  malo 
fuam  diminuerit  fubftantiaia.§.  cum  autem.  Cod.  dcrci  vxo. 
aft.  Quamuiscrgoculpanegligenciaqiiefua  defierit  foKien- 
doeflc,  nonconcinuobeneficiumamittetjtametfi  cu.Tifol- 
ucndoeft,ncc  quxritur  quatcnus  facerepoffic,  non  modo 
dolum,fed  kihta  culpam  in  rcbus  docalibus  ptaefter. 

2)c/««  dunttixat  comprehenditur.  Qui  dolo  malofccitne 
faccrcpoflet.indignus  tft  beneficio  luris ,  &  in  (olidum  con- 
demnatur.  Qupd  generaliter  locum  habct  in  iis  omnibus 
pcribnis,  quibushocbcneficium  tribuitur.l.veruin.g.tera- 
pus.fupra  pro  foc.Scd  &propter falfam  calumniofamque  in- 
ficiationcm  in  hcc  iudicioraaritiibeneficioiutispiiuativul- 
godicicur.ar.l.fedhocita.infraderciud,  Vetum  idepporcu- 
nius alibi difcuciecur.  De iis, qui in folidum conucniuncir, tt 
quid  doloadmiferinr,  an  beneficium  ceffionis  bonoruma- 
mictaDcnonimmeritoquzritur.  Et  faneiuftum  eft,eospro- 
ptcr  dolum  fuura  hoc  beneficiocarere,  vt  iudicati  incarce- 
rem  detrudantur.l.i.C.qui  bon.cedc.pof.vtputa,fi  dolo  raa- 
lo  bona  fua  difperdiderit  dcbitor,  ne  vfquara  inucniri  a  credi- 
toribus  pBflenr.argu.Lvlti.  §.  vlt.  J.de  his  qux  in  fraud.  crcdir. 
Item  fi  mentiens  fe  locupIctera,decipiendi  alcerius  graria.pc- 
cuniam acceperit,  auc  negotiura  contraxeric.  l.pcn.  fupra  de 
iuredor. 

CulpA «tb eo exigenda.  Gulpa  jn  reruoi  propriarum  adminf» 
ftrationeprxftari  ferenonfblet :  quiaAm  vnicniifue  rejkit 
<r^;>rwy««w».l,inrcinandata.C.m»Qd..S*uiiiitanicninfe£- 


\ 


i7<? 


uos  nimia  culpatur & reprehcnditur.  1,  fi  conftante.  §.  fi  ma- 
ricus.iiifra.l.i.rupradeiisquifuutfuivelalieniiur.idquefua- 

dei  hnmanitatis ratio.qiiod  homines  fmt.l.feruus  ea  lege.fu- 
pra  defcruis  expor.  &  Corporaeorum  ^  noftra ,  materta  ctn- 
Jhnt  eadem  ,parth.«(jj  eltmentis,  vc  Satyric.ait.  Pf iterea  in  rc 
cmpta ,  qixredhibetur ,  emptor  culp^m  ptiftat  iudicio  red- 
hib;cotio.  1.  «•diles  etiam.  §.Pxdius.  fupra  de  idil.edid:.  Sed 
hos  ca(us  nucpcrfequi,  nimis  apropofito  noftro  alienum  eft. 

OHemlibetalium^.  Maritusnonfimpliciter  obdolumad- 
.  miiluminrebuspropriis  beneficiumhocamittir,  fedfifcau- 


Franc.  Duarem  (omment. 

XX.     PAVLVS    LIB. 

S  A  B  t  N  V  M. 


VIL 


A  D 


Vamuis  mt^ier  mn  in  hoc  accipiat  conflante 
matrimonio  dotem,vt  £5  atienumfiluatyatit 
prxdia  idonea  emat,  tamen  'ut  Uberis  ex  alio 
uiro  egentihu^^  aittjratrihti^^autparentihtu 
cojttlat,  velvt  eos  ex  hojiibm  redimdt  (  qtiia. 


danda:mnIierisconl)liumhabuerit,ne  fc.liceteifolidumex-      iup  &  honefia  caufa  eU)non  'videttir  male  accipere:&^ 
olueret.Quid  enim  fi  bona  fu3perdidir,atque  confumpfitjin      ideore^eeifolttttur,  idqtie  & infliafamili(ts  obferuatur. 


cuiufpiam  alterius  creditoris  ffaudem?Qu^id  fi  certis  rebus 
coni'amptis,reliqua  bona  ad  (olutionem  doiis  fuffcdlura  exi- 
ftimabatrNec  me  mouer,  quod  alibi  fcriptum  eft,de  eo.cui  in 
fraudemcreditcrumdebitor  bona  fuavendidit,  nempeeum 
tcneri  Pauliana  adione  creditoti,quem  fraudatumiiiade- 
bitore  ncfciuic,nioda  aliurri  quemuis  ex  cteditoribus  debi- 
torem  fraudare  voluifle  intellc j.eric  1.  aic  pt stor.  §. illud.  m- 
ftade his qux in frau.credir.  Nam ibi requiritur dolus tualus 
debirorisin  creditorem iplum , qui  Paulianaexpetitur,non 
jn  qucmuis  ^'um  admillus,  quemadmodum  &  hicdicicur, 
quamuispatticipariofraudisexpartecmptoris,&pcflelloris 
bonorum,contraqucm?giiur,adueifus  quemlibetexcredi- 
toribiisfufficiar.  Sicui  igitur  libeat  argumentumafitBilitu- 


Scripferat  forteSjbinusrcdcfoluidotem  vxori  cpnftan* 
teraatcimonio,vt<Esalicnum(oluat,autprxdiaidoneaeai»at. 
Sed  adiicit  Paulus ,  ex  aliis  fimilibus  caufis  folui  quoqutpof- 
fe,velutivthbetis,autfratribus,3ut  paientibusconfulat.  Sed 
Scalia  exempla  apudeundcm  referuntutlibrofecgndoSen- 
tcntiarum.  1. mutus.  §.  manemc. (upr.  de  iurc dot.  Extta has 
caufas  igitur  maritusconftante  mariimonio  redde nsdotcm 
vxori,  nonlibcratur,&quafiremlcgeptohibentedcnaram 
rcpcrifjVt  Theodofius  tonftituit.C.h  dps  conftan.maiti.lol. 
Vidcturautem  adplcnam  liberationem  mariti  fufficere,  da- 
tara eftc dotem  vxori,  vt in cas  rcsde  quibus  diximus,!mpen- 
dat.l.ficumdotem.§.i.infta.  Seddotemptitcreain  idcoo- 


dineducere,adimpiignandam  Pomponij  noftfilcntentiaiTi,       fumptam  conftareoportet,vtScauolare(pondit,eiufquerci 


vtfophiftihicfacmnt.debiiorqui  bona  fuaalicnat,  fimiiior 
marito , quam eorum bonorum  emptor.iudicandus eft.  Hic 
autcinlocusfatisoftendit(nifif-illot)marituta  oblatamcul- 
paminrebus  fuis  adminiftrantibus  beneficium  nonamitte- 
re  :tu'.c  enim  lata  culpa  dolo  comparatur,  cum  lex  fimplicitcr 
dolum  requirit.  |.  quod  Nerua ,  fupra dcpo.  1. 1 .  fupra  fi  roen 
fal.  mod.  d.xe.  Std  hic  requiritur  confiliumfraudandx  cer 


probatio  incu mbit  marito.l.vlr.fupra  dc  iur e  dot. 

/ufta  (^  honefia  caufi.Genezahtei  ctgo  diccndum  eft.quo- 
tieshonefta  aliqua  ratiofuadet,dotemiropendendam  eflea 
mulierc,rc(Se  maritum  ei folucre.  Hic enim  exeropla  rci de- 
monftrandsgratiahicadducuntur,non  vtin  aliis  cafibus,in 
quibuseaderav)dLbitorratio,foluidosnonpclht.       ,.  _  , 

/Jijue  ^iitfiliafamilioi.  Tametfi  aliasKoa  rcdefoldatur 


ti  netfoni^quoddetegi  nonpoflevidetur.quin  dolusmalus       dosfiliafamiliasfincpatre,  vtantediximus.l.^.tamcnex  hi$ 

caufisfolucnsliberatcr.  Hicaurem verba,fiadprafceden'ia 
referantur,dexre  a!ieno,ofcendcrevidenturfiliimcogi,  ais 


app:reat. 

OffiliMautem^.  Si  res  dotalesdolo malo  mariti pcrieiinr, 
licetnoncoanimovtfacercnonpoflet,mulieriquenocetct, 
bcneh  io nihlominus priuabitur.Ec hoc inter res mariti pro- 
prias,acquedotalesinteteft.  Proindclat^mculpamtcde  pto 
dolohicaccipiemus 


alienumpatrisexolucte,  coatrarationemiuris.tit.C.nchJius 
pro  pat.  1.  fi  quis  a  libeiis.§.  parens.de  1  ber.  agnof.  In  qua  dif- 
ficultatehzfitatumtftaquibufdam.  Veruoft  hicnonfpe<3a- 
mus  quid  mulier  facere  cogarurlegibus  &iureciuili:(edan 


Cdternm^.  Supra  diftum  fuit ,  maritum  in  rcbus  dotalibiTS       pja ,  honeftaque  caufa  fit  etogationis ,  propter  quam  maritas 


culpam  priftare.Qupd  qucmadmodum  accipiendnm  fir,ali' 
bi  dixinius.l.  fi  Nerua.  lupra.  Hic  antcm  Pompo.  airjquaroois 
non  nifi  ob  cu!pamfuamtcneatartraritus,tamenfiquasa- 
dioncs  co  nominc  habeat ,  eas  muheri  prasftandas  cfle ,  cum 
talis  prjeftatio,  nullum  ei  incommodum  affctat.l.quoddebc- 
lur.lupra  de  pec.l.in  creditore.fupra  de  euiift. 


XIX. 


VLPIANVS     LIB. 

AD        SaBINVM. 


xxxvi. 


^j/jjr^"  Imtilier  ditiertent ,  S-  iudtcio  de  dote  contefla- 

^\^^y  to,  rettcrfa  fuerit  in  matrimonium ,  reintegra-' 

y^^^^h  to matrimonio exptrat ludicittm,  df omnia ma,-* 

^^^  nent  inflatu  priflino. 

Qua:  poft  diuortium  iterumnubit,  mariro  dorem  rcno- 

uarc  intelligitur ,  quamuis  id  cxpteflTum  non  fucrit.  1.  dotem. 

l.diausSeuetus.luprade  iuredot.  Proindeeam  exigere  ncn 

poterit  a  matito,  tamecfi  ancc  poftcrius  matrimonium  per 

iudiccmpetierir,litemqueconieftatafit.  Nam  peremptoiu- 

rcagentispcndenteiudicio,  expiratiudicium.l.  vlt.inftarer. 

3mo.l.linautem.§.  i.fupradercivin.l. tigni. fupraadcxh'b. 

l.li  leruus  furtiuus.fupra.de  cond.  fur.Nocandum  taincn  cft, 

fi  filia,rjux  in  patris  poteftate  eft ,  ad  matitum  rcdeat ,  abfque 

confenfu  pattis , dotem  a patrc  nihiloniinus cxigi  poflTc.  l.fi  vt 

proponis.C.denupt.Sed  &  fi  extrancus  dotem  dcdcric,poft- 

eainmatrimoniumreuetfamuliere.dos  minimerepetitain- 

tclligitur.  1. in infulam.  § .  vlt.  infia  1.  ftipulatio.  fopra  de  iure 

dot.  Sed  vidcndum  eftne  iurgiuni  potius,quamdiuorrium 

interucnciit,  &:  mulierad  virum  breui  reucrfa  fuerit.  Quo 

caiu  nec  patcr.nec  extrancus  dotcm  re6le  petenr,  quod  non- 

dumfolucumfitraatiimonium.  1. plerique.de  titunupt.l.3. 

de  diuott. 


excufari  dcbeat,  quod  nondum  finito  matrimonio  dotcm 

reddidcrit. 

XXI.    VLPIANVS     LIB.     III. 

DISPVTATIONVM. 

E  D  &fiideo  maritus  ex  dote  expen- 
dtt,  vt  aittronihtisredimeret  nccef- 
fartas  mtilicriperfonas,  velvt  mtilier 
vinctdis  aliqttem  de  neceffariis  ftiis 
vindicaret,  reptttatur eiid, quodeX' 
penfum  eU,fiuepars  dotisfit,pro  en 
partefiuetotadosftt,  a^iodotiseuA' 
riefcit.  Et multo magis idem dicendum est,fifoccr  a^at de 
dote,debere  rationem  haberi  eiits,qttodin  ipfitm  impenfttm 
efl  :fiue  ipfemaritfis  hocfecit:fiuefittx,vtfaceret,dedtt.Scd 
&'finonpdterexperiretur,fedpofl  mortem  eiusfiltafota  de 
dote  ageret ,  idem  erit  dicendum.  Ciim  enim  doti  exceptto 
infit  de  dote  aciioni ,  vt  C£teris  honxfidet  iudiciis,potesi  dici 
(vt  &  Celfo  vtdetur)ineffe  huncfumptum  aSiioni  de  dotet 
maximejiex  votuntatefiii^faclusfit. 

HicdocetVlpianus,Nihilrefcrre,an  maritus ipfe ob  cau- 
fasiam  didas  doccm  confumat,an  mulicti  confumpturx  eara 
tcddat. 

Exvinculiivindicet.  Piumhoncftumquecft,capriuo$li- 
betare,ideft,cos,qui.ibhoftibus,latronibufuecaptidetinenr 
tur.l.fiquisproredemptione.C.  de  donat.l.faucimus.C.dc 
facrofand.  ecd.  c.  facrorum.  1 1.  q.  i.Ideraquc  videiut  hic  VI- 
pianus  fencire,  dc  his,  qui  ob  dehdum  in  vincula  coiedi  func, 

qaos. 


I 


Jn  Tif.Solutomatrimonio» 


quos  mifericordia  profequi,  llcet  nocentes,  hominis  eft,pr^- 
lerdm  Chciitiani.c.non  fatis.8  (J.dift.Nam  etfi  male  meritus, 
publice  debea  t  egertate  laborare,  vc  Triphoninus  ait,  1.  bona 
fides.fupradepo.  tameniddepocna,  quarpublice  perMagi- 
ftratum  infligitur ,  accipi  debet,id  eft,cle  publicationc  bono- 
rum.  Vtcunque  fe  res  habcat,Vlpianiis  non  quafcunque  per- 
fonas,  fed  neceflitudine  coniundtastantum  e  vinculislibe- 
rari,  vindicariquevult.  Quamobremaliorumnominenon 
fatistutofortalijsdosimpcnderetur. 

BoU  fxceptio.  Qijo  modo  infit  exceptio  dolibonsfidei 
iudiciis.vuigus  Doitorum  non  explicat.  Ego  antcmultos 
mnosiddocuiincommentariodcinlitem  iurando.  Deindc 
in  commentario  de  pa6lisaccuratius,&fufiusrcmomnem 
traiSauij&morem  acricumveterum  iudiciorumapudRo- 
manos.qui  ance  paucis  cognitus  etat,patefeci,&illuftraui, 
adeo  vc  iam  vulgaria  hic  ,  protritaqueinteriuris  ftudiofos 
habeantur. 

Maxtme  (t  volHtttate.  Hs  verbis  innuitVlpianus,  mari- 
tum  polfe  in  eas  res ,  de  quibus  hic loquimur , dotem  confu- 
mere  ,  vjuamuis  mulieris  voluntatc  id  non  fiat.  Cum  cnim 
hociudiciumbonaefldeific.nonaudicucconquerens  mulier, 
quod  in  tam  honeftum  ac  pium  opus,  dos  a  marito  confiim- 
ptafit.arg.l.i.^.l.infradecuce.&racio.diftrah.  Arbicrot ca- 
men,inuii.a  &  concradicence  muhere,  fadtum  in  eas  rcs  fum- 
pcura ,  ipfi  imputari  a  marico  non  debere.lcg.vlcim.C.dc  ne- 


go.geft 


XXII.  IDEM  LIB.  XXXIII. 
ADEDICTVM. 


Icfim  dotem  daret  pater,  'vel  extraneuf  y 
fromiiUerein  vnum  cafam-pepigit ,  njelin 
ditiortium ,  'velinmortem,  dicendumejfy 
in  eum  cafum ,  in  quem  nonpepigit ,  ejje 
mtiliert  a£iionem. 

Cum  dos  pro  mulieredacura  patrc  vel  excraneo,itade- 
mum  filis  dos  eft  foluco  macrimonio»  fiisquidat.eamfibi 
reddi  paiflus ,  ftipulatufue  non  fuerit,vt  fupri  in  caput  iecun- 
dum  annotauimus.  Vndeoriuntur  quafftionesdevi,&po- 
teftate  pa(ftorum,&  ftipulacionum ,  qui  in  dote  cOnftituen- 
da  iiiterponuntur.  Ac  olimdubicacumfuic,  anis  jquiftipu- 
latur  foluto  matriraonio  docem  fibi  rcddi,  finitoper  mor- 
tem  tnatrimonio  dotempecerc  poflic.  Ecpronunciatumeft 
a  Tito  impcratore,  hoc  verbum,  Seluto  matrimonio ,  non  mo~ 
d»d'Hortmm,fidetiammortemcontinere.  I.cum  quarcbatur. 
devcrb.fignificac.Quidergo?Siquisvnumcafum,putamor- 
tis,  ftipulacus,  padulue  fic  ?  Vlpianus  hic  ait,  alcero  cafu  coft- 
cingcnte,  nempe  diuorcii,  mulieri  adioncm  compecere:quia 
conucncio  ih  vnum  calumconcepca,  adaliumnonporrigi- 
tur.  Qupd  &  in  vlcimis  voluntatibus  locum  aliquando  habct 
l.commodiffime.infr3deliber.&  pofthum.  vtloco  magis  i- 
doneofuhusdemonftraturifumus.l.vltim.C.depofthu.hai- 
red.inftit.  Fit  tameninterdura,  vtcocafu,  quiomifluscftj 
contingente,dosnihilominusftipuIanci  reddcndafit.vtpu- 
ta,  fi  cum  pater  ftipulatus elFet  fub  hac conditione ,  Si filiain 
mitrimonio  deceflerit,  &  eadolo  malo,  fraudandiquepatris 
gratiaamarito  diuetterit.I.filiai.inf.l.fifilia  fuprade  diuorr. 
Sed&fialter  ex  coniugibusincafuramorcisalcerius  lucrum 
ftipuletur,  altero  ingrediente  monafterium,  &  monafticum 
inftitutum  profeflb,  ftipulan  ti  lucrum  acquiritur,  vc  eft  a  lu- 
ftinianoconfticucum.I.  vhim.  C.decpif.&cier.  Nocandura 
aucem  eft ,  has  quxftiones  fadli,  &  voluntacis  eflc ,  &  in  con- 
iedurali  ftatuconfiftere.  Quarcinprimisfpedtandum  eft, 
quid  verifimilicer  aftumfic.  Nam  contingcrepoteft,  vtex 
voluntate  contrahentium  dos  nec  patri,necfiliireddatur, 
fed  apud  raaritumremaneat.  Cuius  reiexemplamcftapud 
Papinianum  ,  de  quo  ingens  altercatio  eft  inaliorumcom- 
mencariis.Zaf  lib.fingul.refponC  /nterpatrempuellie ,  ^gene- 
rum  conuentt,  vt  inmatrimonio  lineltberii ydefunElafilia,doi 
pnirt  refiituMur.  quiricur,  Siliberisfupefticibusfiliadefun- 
<5a  fit,vtri  dos  acquiri  debeat  ?  Et  Papinianus ait,  tdaBum  in- 
ter  contrahentesintelttoi ,  vtdosretineatur.X.mtetiocemm.^. 
cum  inter.de  paft.dc  t.Itaque  nec  patri  reddetur,nec  fiIiaE,{ed 
cam  maricus  retincbit.  Voluntas  enim patris,qui  docem  dac. 


.    ^77 

cx  verbis  colligitur ,  qui  non  fimplicitcr dorera  fibi  reddi  fti- 
pulatur.defundtainmatrimoniofiiia.fedfiinmatrimoniofi 
nclibcrisdecefleuc.  QuprfumenimmcQtionemhic  facitii- 
berorum ,  nifi  vt  oftendat,  fe  velle  maritum  doteu»  retinere, 
quoliberos  facilius,  &  commodius  alere  poflit  ?  Nulla  fiqui- 
dem  alia  conieitura  capipoteft.  Quamobremmulierishz- 
redibus,propcer  praefumptani,aut  euidentem  potius  paci- 
fcentisvoluntatem,dosnonreddetur,fedeammatitus  reti- 
nebit.  Nec  locus  ille  Papiniani,huicaduerfatur,ciim  inca 
quoq; hypothefi, fiponasdiuortio  matrimonium  dirempifi 
efle,rau!ieris  proculdubio  futura  fic  adtio.vt  hic  dicicur.Quq- 
ftio  namq;  apud  Papinianum  non  cft.de  eo  cafu,  qucm  peni- 
nitus  omific  ftipulacor,  puca  dinoi  tii ,  fed  de  eo  pocius,  quem 
expreflSc,idcft,morcis.Efteniraillecafusicaexpreflus,vcex 
padionedos&adpacremreuerci  ,  &  apudmaricum  rema- 
nercpofllc.Adpacrem,inquam,fifineIiberisdefun6tafueric 
filia.idque  exconuentioneexprefla.Liberisvero  fupeiftiti- 
bus  marito,pto  eorum  educatione  acquiratur  ex  conuentio- 
ne  tacica.  Ecfane  de eo  cantum  cafu ,  qui  omifliis  eft  a  ftipula- 
tore,hicloquiturV!pianus.Decafu  cnimexpreflonuUa  vi- 
debacur  efle  dubicatio,  vt  ccite  nulla  eft,fi  is  cafus  fimpliciter 
expreflusfir.  SedquiainfpeciePapinianiliberorum  mentio 
faitaf  ueratiinde  otta  eft  quxftio  voIuntatis,vt  ia  diximus. 

Pepigit.  Hoc verbum  cum  ad  patrera  refertur,  neccfle  eft: 
vt  hon  de  nudo ,  fimpliciquepadto id accipiamus ,  fed  de  eo 
potius  cui  ftipulacio  acceffic.quiapacer  nudopa(5to  dotisa- 
ftionera  in  le  cransferre  non  poceft ,  licec  excraneus  id  poffit. 
1.  auia.  C.  de  iure  dor,  Verum  id  poftea  darius  explicabicur.  1. 
quoties. 

MfilieriepaBionem.  Siriullaa  patrefiipulatioinrerpofi- 
ta  cflet,  mulicrinoncompeterer  adio^fedcorpmuniseflcc 
pacris  &  filii ,  eamque  a(Slionem  pater  inftituere c ,  non  filia, 
vt  ancediximus.Icg  2.§.quodfiinpatris.  ProindenonviJc- 
tur rarioni  congruum  elFe ,  vc  eo  cafu  concingenre ,  qui  paci- 
fcendoexpreflijsnonfuic,ea  communiocollatur.  Sedquia 
paterftjpulacurinvnumca(uro,ficincerpreram»reiusvo!un- 
cacem.quafideficiencecondicioDequamadiecic  ftipulacio- 
ni,omneiusfuumrcmitcerevideatur.  Qaam  prilumptio- 
nem  &  fauor  mulieris ,  &patris  aifedio  verifimilis  adiuuanr. 
arg.I.Caius.infra. 

St  fofi  folutum  matrimonmmfiliafamiliM  citratatrii 
voluntatemexa^lam  communemdoternconfumat  tpatri, 
&  viua  ea,  dr  mortua ,  acitofiperesi ,  vt  dos  tpffoluatur, 
quodita^erumesi ,fiperditur£ folitdtur.  Cxterumfinon 
perditura,c!rexiitsitscauJisfolutafit,  nonfuperent  a^io^ 
fedmortttopatre,  nec etiamh^redes agent ,nec  mulier. 

Viuo  pacre  dosprofe(5licianonre(aeibluicurfih2,foluco 
ittatrimonio.Icaqueeafolutione  acSiocompetenspacrinon 
toIIiturconfumptadotc,nifiiufta  fueric  caufa  foluendi.Ieg. 
quatnuis.fupra  cod.  leg.mucus.  §.  manence.fupra  de  iurc  dor. 
Quod  fi  dosadpacrcmperuenerJr,liber3turomnino  inari- 
tus.quarauispacrinonfolueric.l.nonfolum.fupraeo. 

St noHperdttura,  £f  ex lufiis caufts.  Admonuimus  fupra.a^i 
mariti  hberationem no fufHcerc,  fi pctuniam dedericmuJie- 
ri,  vc prsdia idonea emac,  ied pra:dia cmpta  efle oportere,  vt 
ex  refponfo  Scsuols  colligitur.  1.  vlcim.  (upra  de  iure  dor.  ^ 
Qood  mihi  Videcur  difhculcaten  non  habere,fi  manente  ad- 
huc  mattimonio  dosreddatur  vxoti.l.  quamuis.fupra.quod 
marito  fubiecfta  fit,  &  rerum  eius  curam,  adminiltrationem- 
quc  habeat  maritus.  Soluto  autemmatrimonio  nonidcm 
fortaffis dicendum  erit.  5ed  maricura  mulieri  non  perdicure 
cx  caufis  iuftisaclegicimis  dotemdediflefufficiet,cumnol- 
lam  diffidendi  raulieticaufam  haberec.I.eum  qui.§.vltim.  & 
l.fcq.l.atgentum.fupra  commod.l.fi  a  bon§  fidei.Iupra  de  rci 
vindic. 

Sedmortuo,  Quamuis non liberetur marltus ,  qui dotein 
dedit  muIiericonfumpturiE,  vtiamdixiraus,tamenfipater 
poftea  decefleiit,dotemqusiam  torceconltimpraeft,  nec 
pecethqrcdespatris:quiaomneiuseftacqurfitumi'iicri.§.vi- 
deamus.  C.  de  rei  vxo.a(5lio.nec  ipfamulier,cuifolucaeft: 
quia  bisidemcxigi  ^quumnoncft.l.  bona fides.de  reg.iur. 
1.2.fupraco.Nonenirare(Sepupillocomparaturmu!ier,qiji 
tem  fibi  folutam  abfque  lutoris  au(Storitace  icerum  pecii, 

Aa 


t-$  Franc.DHarem  (omment, 

fi  ex  ea  non  fiierit  fadlus  locupletior.  §  .ai  ex  contrario.InftJt.  Idem  dicendum,&  fi  patet  ofe  quamcunqUc  aliam  Caafaitl 

quib.alien.l.ait pricor.de  mino.l.in pupillo.de  fol.Namfol-  abfit.vtreucrtifacilc  nequeat.l.liliusfamil.§.fcd&filia.fu- 

uens  oecuniam  dcbitam  creditoti ,  qui  pupillos  non  eft ,  licet  pra  de  procur. 

coiiiumpturo ,  liberatur ,  nifi  fciens,  prudenfque  ei  loluerit,  Eo  autem  tempore  confentire filtAm  pAtri oportet ,  qu9 

vc  fcortc< darcr,aut in  aleam,  vel  rem  aliam  turpem,  atque  in-  /^^  cOntestatur.  Secundum  hxc ,fifilta  dlcat ,fepatricon^ 

honeftam  impenderet.l.  fiquiscumtciret.infraproempco.  r^^^^^  ^^^^^^  ^^^-^  conteslattonem  mutauertt  ■voiunta^ 

l.fivero.S.fi  adoleicens.Iupramandac.  ■'             ,.                 -^  ..   r^  r    ^i     ^  ^ 

V       /       ri          .•    .       »  .  „.,^  ^„„^  ^^/,V  *,*.-  tem.velettamemanctpatalitJriisirapaterAqet. 

Ktmtilifv  rniiitn  m/itrimomo  eTentemreumdotister  '                           r      -'    ^J           i          :> 


Simulicr,foluto  matrimonio  .egentem  reumdotlsper 
tiouationem  dccepta  accipiat :  nihilomtnu^s  aclio  dotis  ei 

'manehit. 

Bonti7nnomenfacitcreditor{v\.Vz\i\\xs  inquit)  efuiadmit- 
tit  debttorem  deUg»ium ,  licet  iifiluendo  nonfuerit.UDtct  cau- 
fas.§.abeffe.(upramanda.  Q,uare(nifialiudadlum  fit)  talc 
nomenacciperevidetur,quale  in  obligatione  fuerit.l.pro- 
iTiitccndo.§.fiadebitore.fupradeiurcdot;  Nam  &  qui  no- 
/  nienvendic,  locuplecera  eiredebicorem  pracftarenoncogi- 
tur.  1.  finomcn.deh2red.vela(flio.vend.  Qupdficrcdicor 
dolcdebitorisdeceptus  fucrit,adiiodedoloeidabitur;  quia 
ipfo  iure  nuUa  1  beratio  noBeft.l.fubpra:textu.C.detranf- 
i£t.  Atbitror  &  propter  iuftam  aliquaraprobabilemquei- 
gnorantiam  ctcdicori  fubucniendum  circ,  tametfi  dolo  debi- 
toriscircumfaiptusnonfucrit.l.i.I.(cdetfi.§.vltim.  exquib. 
caulis  maiot.  Etquanquamha:cverafinr,ram«nfauormu- 
lieris  ac  dotisfjidct,  vcfimulicrdecepca,&ignorans,fgen- 
tem  icum  dotispernouaiionem  accipiac,faluanihilommii$ 
-eimaneatailiio. 

Sipater,filia  abfcnte ,  dedotee^rit,&fiomiJfafiitde 
^ato  Jattfdatto ,  filt^denegan  dehet  aciio:  fiiuepatrih/tres 
€xtiteyit ,fiue  tn  kgatotantumacceperit ,  quantumdotii 
fiatis  ejfet.  Sed  (jr  Jtdtanus  inplurihitsloch firihtt,com- 
penJa,jdum6:indotem,quodapatredatur ,  lucroque  eiits 
cedere  fiitantum  ah  eo  confecutafit ,  qu.wtum  eidotts  m- 
■mtne  debehatttra  manto ,  quipatrijoluit-. 


Diftum  fuit  fupraad  agendumdedotejConfcnfum  filiaf 
neceffatiumefre.l.2.§.vltim.  AdditVlpianus,tum  confen- 
tire  eam  oportcre ,  cum  lis  conteftacur,  necid  immerito.cun» 
de  litigando  hic  agatur,  lifque  &  iudicium  a  conteftatione  in- 
cipiat.l.amplius.  mfra  rem  ratam  hab.  qua de  re  iupra  aliquid 
annotacumcft.l.reiiudicacx. 

Nec  non  tllud  quoque  probamus ,  qiiod  Laheo  prohat, 
nonnunquam  patri  denegandam  aciionem  ,fitam  turpts 
perjona  patrisfit,vt  'uerendumfit,ne  acceptam  dotem  con- 
fiumat.  ideoque  officium  iudicis  interponendum  efi,  quate- 
nus  Qrfili^e ,  drpatri  competenter  confiulatur. 

Interprecatur  quod  ante  dldum  fucrat,  itacommunem 
eiTca<Sionemdedotepatri,  &filii,  vEpater  a(^ionem  infti- 
tuar,fedconfenfufili£.d.  1.  i.d.l.filiusfamilias.  Namitadc- 
mum  patri  hoc  permiiticur,fiprobac2ficvics,vcverifimilc 
non  fic,  eum  doccm  confumpcurum,&  perdicurum  efie. 

Sedfi  Ltitetfilia  ,  ne taltpatriconfientire cogatur  -.pti^ 
todartqutdimpatrt aciionem,fedcaufacogntta.  ^mde- 
ntmfiifilta  verecundeper  ahfentiampatri  contradtcat?  Cur 
non  dicamus  ,patrtnon  ejfedandam  a£iionem?  ,§uodfi 
ispaterjit ,  ctii  omni  modo  confentirefiltam  deceat ,  hoc  efi, 
'utt.eprohatx  :filia  leuismulier ,  veladmodum  iituenis,  vei 


nimiacircamaritum  nonmercntem:  dtcendnmefi,patri 
Qupd  dicitur,  folutione  dotisfadapatriabfqueconfen-      pft^s  adqitiefcere  Prmtorem  oportere,  dareque  et  aciio- 
fr.mulieris, macitumnon  liberari^fedadionemmulierifaU        ^^^ 
«am  mancre :  hoc  ica  accipiendum  eft,  nifi  hircs  pacri  extite- 
ric  raulier,veItantuminlegatoaccepetit ,  quanta  eratdosa 
aaarico  dcbita.  Diuerfumtamcn  iusdemariro  vxorifuarali- 


nem. 


quiJ  l^gante  conftitucum  cft  a  Iuftiiiian.§.fcicndum.C.de  rei 
Vxo:.  actio.  Eftque  huiusdiuerficatis  ratio  fatis  perfpicua, 
quam  huiusloci  eaarratorcsnon  fa'is  expendiile  mihi  viden- 
tur.  Nam  fi  maritus,  qai  folucndo  p^ tri  fe  liberarc  voluitjdc* 
nuoIoluerecogeretur,idcontra  bonum  ,  &ajquumfieret.' 
quodmaximehiclped:andumeire,crebroiamadmonuimus 
propter  vim  huiusiudicii,  in  quo  'mdex,ijHed<e^Hiiu  ^  meltta 
f/?i'eqaitur.l.pen.infra.l.bona  fides.de  regu.iur.Curaautem 
niaricuslegacvxori.quamuis&legatumfimul.&doccmcon- 
feqiiacur  vxor  ,  excoaftitutionc  luftiniani ,  tamcnquiafc- 
■cundummaritivoluntatemidfaftumincelligicur,  nec  bons 
iidei,neca:quitaci  coRtfariumdic{poteft.d.§.fciendu«i.  Alii 
«lebirocem  voluntar)  um  a  neceirario  hic  diftinguunt,fed  eara 
diftindionem  ,  qj.£  ablqueTatjpne  excogitataeft,  miilam 
facimus. 

LttcrotjiueeiMcedit.  Dos,  qaam  acceplc  a  marito  paterju- 
cto  patris  hicccdir,  &patereamretinetiurequodam  cora- 
penlarioniSjVtlulianusait.  Anautcmpatcr,  quidotem  dc- 
bet  filio:,  animocoitipenlandilegareeividearur^faftimjgis 
cft  ,  quam  iuris  quscftioiquxahbi  tradacuraiurisaudofi- 
bus.  1.  Titia.  §.qui  inuita.l.cura  pacer.§,quidotale.dc  lega.  i. 
1.  h  jiufmodi.  §.cum  patcr.de  lcga.  i .  Ac  generalirer  de  quo- 
cunq;  debicore  credicori  fuo  aliquid  legance  queri  folct.l.cre- 
dicorem.delcga.i.Vcrumhisquxftionibusin  pr^ienciarum 
omiflis,  qua:  ad  hunc  locum  non  propric  pcrcinenc ,  illud  mi- 
ti  confiderandura  inprimis  videtur  ,  noneandemcllecau- 
fam  pattis ,  &  raariti,  carteroruroqi  debitorura ,  qui  crcditori- 
bus  fuis  legant,  cum  pacer  vfqucquaq;  dcbicor  non  fic,  fed  ius 
aliquod  in  docem  habeac.Icaque  racio  &  xquicas  poftulat-,  vt 
voluncaccm  oblcuram  &  inccrtarabenigmus,atqi  humanius 
proeointerprecemur. 


Qljid  iuris  fic ,  cum  filia  coram  refiftit  patri  agere  volentij 
&  ei  turpicudinem  obiicic  apud  iudicem  ,  lam  didlum  eft. 
Nunc quiticur  ,  quid  fi  lacitet  filia,  vt  eius abfentiam  nihil  a- 
liud  quam  verecundam  diflenfionem,&  conrraditSionetn 
encappareat. 


Si  marittts ,  vetvxor  ,  conslantemathmonio  ,furere 
coepertt ,  qutdfaciendumfiit  ,traclemm.  Sedtllud  quident 
duhioproculohferHatur,eamperfonam,  qu^furore  deten- 
taefil  quiafenfum  non  hahet)  nuntium  remtttere  nonpof 
fe.  K^jin  autem  illa  rcpuduindafit,  confiderandum  est.  Et 
fiquid^einterHallumfurorhahet^velperpetuttsqutdamor-^ 
bus  eFtfierdndus  tamen  his,  quicircaeamfunt :  tunc  nul- 
lomodo  oportet  dirimi  matnmomum ,  fctenteeaperfona-, 
quitcum  compos  mentis esl ,tta  furentt  {quemadmodum 
dt.vimm)  nnntium  mifirit,  culpafua  nupttas  ejfe  direm- 
ptds.  ^md  enim  tam  httmanum  efi,  quamfortuitis  cafi" 
busmulierts  maritttm,velvxorem  virtparttcipem  e(fe  ?S't 
aute  tatusfuror  ejl  itaferox-,itaperniciofus  vtjanitati  nul- 
U(pesfuperfit,ita  circa  mintftrosterriht!is,drforJitan  alte- 
raperfona  veltt,veipropterfeMittamfuroris,vel  quia  iihe- 
rosTion hahet ,procreand£j~obolis  ciipidinetanta,  dirime' 
re  :  itcentia  erft  compotimentispcrfon^  fnrenti  nuntium 
mittcre  ,vt  nullius  cnlpa  videaturejfe  m.urimoniumdtfi 
fioiutum ,  nej,  in  damnum  altcrutrapars  inadat.Siautem 
in  ficHifiimofurore  muiiere  conflituta ,  dtrimere  m.iritus 
quidem  matrimonittm  cailiditatcnon  vuit ,  fpernit  autem 
infeiicitatem  vxorts,  d^nonad  e.imfleciitur,  nuilamqut 
competent  em  curam  inferre  manifcBifinnum  efi  ,fed  ahu- 


Sipatrtpropter  condemnationem  komx ,  vbt  dos  peta-  '^^*'"  ^"^^  •  ^"'^'^  iicentiam  habeat  veicuratorfiriofe ,  vel 
fur  ,  cffe  non  iicet  ^fiit^fitls  dotisfieri  oportet :  ita  tamen,  cegnati ,  adire  tudicem  competentem ,  quatenus  necefitas 
iit  caneat  ratam  rempatrem  habtturttm.  m^omiur  marito ,  omnem  talem  muitmfifieatationem 

Jufer- 


fuferre,&alimemapr^Hare  ,  &medicwaeifHCcurrerc, 
J^-mbil pratcrmittere  ,quorum  mantum  vxon  adferre 
decet,fecundiimdotisquanmatem.Siverodotemitaeum 
dtpvare  manifeftum  eji  ,vt  homtnem  nonfrugt,  ofortet 
dotem  tuytcfequejiran,quatentisex  eamulier  commens 
habeatfolawm ,  vna  cumfuafamiita.  :paclls  videltcet  do- 
talibits  ,  qtiAinter  eos  ab  initto  nupttarum  imtafucrunt 
mfuo  (iatu  durantibHS ,  &\ilterut5cxpeciantib.fantta- 


tm  aut  mortu  euentum. 


Furor  akerius  coniugum  iu  fta  diuerten  Ji  caufa  non  eft ,  vt 
poena  viteturlcgicima  ,qui  eft  dotisamiffio ,  auc  reium  pro- 
pter  nuptias  cionacarum.l.confcnfu.Cde  repud. 

T>arttcipim  ejfe.  Cane  putes  hic  ius  qnoddam  generale 
conftituideparticipationeinfortnnii,  quod  akerucriconiu- 
eum  accidit.  Nam  &  fi  humanum  (it  quodhicd'citur,noQ 
tamenfemperadhanchuroanitatcmre(picimus)..ficonn:an- 
te.infra.l.res  vxons.C.dedonat.intervir.Hoceuimab  VI- 
piano  adfcriptum  eft,vt  oftcnderet  quod  dicitur,ob  f  utorem 
non  dirimi  matrimonium  ,  i  J  humanitate ,  &:  naturah  qua- 
damrationenici.  Acfin:ji:eq'jiddamapudeumlcgitur,inin- 

terpretatione  cdiai  Prstorii  de  padis  conuentis ,  cum  ait,  e- 

iMedim£aiiimcmnatural(Tnefi,tjmdcorjgruumfithHmiini 

fidet,ea,-jH'apUcttennttnter  homines,feruart.[.  i  .fupra.de  pad. 
Nemo  fiquidem  ca  verba  quafi  generalem  legera  reaein- 
terpretabitur,  qua  homines  ad  id,  quodptomilerunt,  obier- 
uandum  coguntur.Non  enim  iquitatis  tantum  naturalis,{ed 
&  publics  vtilitatis  in  iure  ciuiiihabetutratio.l.i.devfuca- 
pio.  Atque  hinc  fic ,  vt ex  fimplici  ,nudoque pado  aftio non 
detur.  Q.aod  alias  fufius  &  accuratiusa  nobis  explanatum 

eft.  .  .       ». 

Secundum  dotii  ^uantitatem.  Modum  enim  alimentorum 

ex  quantitaie  dotis  plerunque  metimur.Non  funt  autem  h?c 

vetba  fic  accipiend3,quafimdticusvxotem  indocacamalcre 

nondebeat.  Nam  etfiiuris  cettihocnonfit ,  tamcnmultx 

etauillimique  rationes  fuadent ,  tam  maritum  ab  vxore, 

^uam  vxorem  a  roarito  alendamefleifialccrinops,alterdi- 

ues,&copiofus  fit.l.quod  fi  nuUa.fupra  dc  relig.l.quod  in  v- 

xotem.  C. de  neg.  geft.  Eft  enim  inter  coniuges  Communio 

quidam  rcrum.de  qua  diximus  fub  titulo  de  ritu  nuptiatum. 

Vnde  videmus  akerum  alteri  non  condemnari,nifiquate- 

nusfacere  poteft.l.maticum.fup.  Icem  alteri mortuo.alter 

pletumquefuccedit^acccptabonorumpoffbflioncqusdici- 

im,Vnd:  w>e?w»Aiit.vndevir&vxor.infra.  Monetnos 

paientam  ,  filiorumquc  exemplum  ,dequofubtitubdeli- 

baisagnofcendiSjtradabimus.  ... 

Seqnsjiran.  5equeftratio  hic  fic  propter  raalam  admini- 

ftrationem  mariti  *  ne  aliter  dos  pereat.l.Imperatorcs.inf.de 

app.Scd  cur  non  reddatur  dos  mulieri.cum  matrimonio  con- 

ftante  ob  huiufmcidi  caufaS  cxigiloleatipofteadicemus.l.fi 

conftante. 

Item  pater  furiofe  vtiliter  intendere,  Jiht  ,filtMe fuA 

reddtdoiem  ,potefi  :  quamuls  crdm  furiofi  nunttum  mit- 

tere  nonpotefi  ,patrcm  eins  tamcnpoffe ,  certum  eji. 

Licctnccfiliafuriof3,neceiufdemcurator  Buntiura  mit- 
t6tC  poffit  ( vt  didum  eft)  camen  fi  raulier  filiafamilias  fic,pa- 
ter  nancium  mittere  ncin  ptohibetur.l.IulianUs.fup.dedi- 
uorti  In  codicibus  quibufdam  antiquis  hsc  \^erbadcfideraii- 
tut  j  tamenad  fupetiorcmcxplicationerahaud  dubiepcrti* 
nenti  . 

Stfoluto  matrimontopaterfuriofusftt,  curator  eim  vd- 
limtatefiii£  dotempeterepotertt :  autficurntoris  coptanon 
ftt ,  agerefiiiampermittendum  erit ,  cauerique  oportebit  dt 
rato.  Item  dicendufH  efi,  &fidb  hofithus  captusfiit  pater^ 
pueiis,  dandam  aciionet^  didote  repetenda,. 

Hxcfufius  fupra  in  caput  fecunddra  ttadata  furit* 
Tranfgrediamur  nunc  ad  articulum  hunc,  vtquard' 
mus,  aduerfus  quos  competat  de  dote  aiiio.Et  aducrfi^k^ 


In  l^it.  Soluto  matrmonid.  iyp 

ffum  maritunicompetere ,  palam  eji ,  fiue  ipfidos  datAfit^ 
Jitte  aiii  ex  voiuntate  marttt,  veifubieBo  turis  eim,velno» 
fubie^o.  Sedfiifiiitufamiitas  maritusjit  j  &  dosfocero  da- 
tafiit,  aduerfitsfocerum  agetur.  Pianeftfilio  datafitfiqui- 
dem  iuffufoceri ,  adhuc  abfolutefocer  tenebitur.  ,^uodfiifi-> 
lio  datafit ,  non  iuffupatris ,  Sabtnm,  &  CaJ?iu4  refponde- 
runt,  mhilominus  cumpatre  agioportere :  vtderienimad 
eum  peruentffe  dotem ,  penes  quem  eli  pecuiium.  Sufficit 
autem  adtd  eum  damnari,  qiiodeUtnpecuHo  ,  vei  qtiod 
in  rempatris  verfum  efi.  Sin  autemfocero  dotem  dederit^ 
cum  maritd  non poterit  expeririynifipdtri  hixresextite» 
rit.  ,. 


Voluntatemariti.  NihilrefertanaHcuiresdetMr,analiii' 
j>fo  £-(7«y2»^«>77ff.l.  nihil.Cod.de  lolutio.  Quoddeiis,.quifui 
iuris  funt,  accipiendum  eft.Nam  fi  feruus  ex  re  peculiari  mu- 
tuum  dederic ,  credicor  ei  folucns  liberacur  ,  non  alii ,  eo 
mandante.l.fugitiuus.infra  de  folut.  Na  hx  perfonse,  quam- 
uis  rede  eis  foiaatur ,  ramen  nouare  non  poflunt.l.cuirede. 
I.non  ideo.infra,  de  nouar. 

Quodefiinpeculio.  Tcneturpaterhaca£lione,no tantum 
quatenus  eftin  peculio,  led  quatcnus  ipfius  dolo  aducrfarius 
captus,fEaud3tufqueeft.  Proindc  rebusdotalibus  extanti- 
bus, quasdolotnalononreftituic,in  fuhdum  condcmnabi- 
tur.l.inbonaefidei.fupra  depecuho.  Sed  hic  quxricur,an 
})3ter  pto  filio  ducere  vxorem  volente,ad  dotem  reddendam 
IdiQ  obligare  cogatur?  Sunt  qui  patremcogenduraeflepu- 
tcnt.  Quim  fententiam  probarc  non  polTum  :  quia  nun-» 
quam  paccr pro  filio  tenecur,nifi  cercis  ex  caufis,  qus  legibus 
cxprelTxreperiuntur.C.nefiliuspropat.  Etexcatexemplum 
huicnondiflimiledefilioDecurione  ,proquo  paterinuicus 
non  obligatur.l.honores.de  decurio.  Refcriptum  autem  Ha- 
driani  de  filiofamilias  tutore  daco,  a1  rem  non  percinec.l.vlt. 
infra dc  fufped.  tuto.  Non  enim  dicitur in  refcripto.ccgen- 
dum  efle  patrftmcauereprofilio:  quoniamid  inciuilevide- 
batur  :  fcd  eum  fimul  cumfiliotucoremdandumefle:  quia 
non  minus  ad  tuteia  onus  f ubeundum  cogi  poceft ,  quam  fi- 
lius,  fi  iuftam  cxcufationem  non  habeat.  Icaque  refcripcuni 
illud  non  pocefthuic  fpecieijquanl  tra£tamus,conuenire. 
Nam  fi  quis  ex  co  rcfcripto  vellet  argumentum  ducerc ,  tan- 
quam  a  fimilitudine  ,  dicendumeflet,maritandum  eflcpa- 
trem  fin^ul  cum  filiojfi  C3uer6  nolic.  Quod  quam  abfurdufti 
fit,  iiemononvidct.  Necmcmouet,  quodpatervcdotare 
filiam ,  ica &  filio  proprer  nuptias  donare  compellicur ,  ne %r 
liai  nlattimonium  contrahere  liberi  non  poffint.I.  vlt.C.  de 
dotis  ptomif.  quiar^cio  alia  iniri  poceft  ,  qua  dotem  dantt 
cOnlulatur,  fi  filio  familias  eam  fottaflis  committere  non  au- 
fit.Quod  vcl  ex  Pontificiaconfticucione  coUigicur.  c.  pcr  ve- 
Hras.de  donat.inter  vir. 

Si  mulier  inconditionemariti  errauerit  ,putaueritque 
effeliberum,quiferuuseffet:  concedtoportet  quafiprimle- 
gium  in  bonis  viri  multeri :  videiicet  vtfifint  &  aia  credi- 
tores ,hac pr^eferattir circadviionem de pecuiio  :  vttamert 
fi  domino  aiiquid  debeat  feruus  ,  non  praferdtur  mu^ 
lier,mfiin  his  tantttm  rebtis,  qu^  veiin  dotem  datjefunt  vel 
€xdotecomparat£quafi&hddoiaiesfint. 

Mulier ,  qus  fetuo  per  crrorem  nupfit ,  quia  non  COrtu  (tiC 
hjatrimonium ,  quod  dotis  noruine  dedit ,  condicct e potefl. 
Lauunculo.  fupta ,  de  cfflndidt.  fine  cauf.Si  ei aduerlus  domi- 
hamferuidcpecuiioaiftio  compeiit. 

j^afi pnatlegittm.  Priuiegi  conccfl^a  mulicti  ptoptec 
Veramdocem,locumhabenc&.inhacdote  pinaca.Siceuun 
Latine  dici  poteft ,  quam  vulgo  putatiuam  Vucant.  Nam  fa- 
Hof  nuptiarum,  qui  aJ  publicam  vciiicatem  percinct,  non  mi- 
norhiceft  ,  quam  Ci  matrimonium  confifteret,&dosreiv- 
jcorii  iudicio  repeterecur  .•  quia  fi  mulicr  quod  dedit  amitcar, 
alii  commodt  nubcrenonpoCcrit.l.l.j.deptiuiieg.cred.l.fi 
fponfa.fupta  dc iure  doc.  Icaque niaritus hic  opinatus  pro  ve- 
ro  iuftoque  non  vfquequaque  habetur  inhaccondidione, 
ptoptereaquodfauot  iftemulieremtantumrcfpiciat.I.  i.C. 


i8o 


Franc.  ^uareni  Comment. 


de condiifl.  ob  cau.l.in  infulam.§ .fruftus.infra.Eadem  ratio 
efiicic,  vtrc!ncciemurafaueaturmulieri,cumdedote,qu3m 
dedit ,  repetenda  quiritur,  non  etiam  fi  de  rebus  amotis,&c. 
I.fi  concubina.infra rerum amota.  Sed &  fi mulier  deccperit 
virum  ,  conftat ,  cam  nullo  hic  priuilegio  vti  pofie.  1. 4  diuo. 
fupr.de  rit.nupt.I.pen.§.vlt.inf.quodfal.tut.audo. 

Etfifortedomino.  Peculium  eft ,  quod  feruus ,  domini  per- 
miffu  feparatum  a  rationibus  dominicis  haber ,  dedudlo  indc 
fiquiddominodebetur.  Quire  fi  huiufmodi  deduftionon 
fiercr,nonpeculiifini,fedvltrapeculiumcondennnareturdo- 
«ninus.^.depofiti.fupra  de  pecul. 

DotyiUsfim.  Res  empta  ex  pecunia  dotali ,  minime  dotalis 
ciTe  mtelligitur.l.ex  pecunia.C.de  iure  dot.l.  vlt.  Cod.dc  fer. 
pig.  dat.man.  Ec  quodPaulusait,  %esexdotAlipeeuniacom- 
^<<r^r*f  ^(^/.«/«if/TfwW^rt.l.res  qu^.lupra  de  iure  dot.fic  accipi- 
cndumcft,modoeonominecmptsfinF,&  confenfu  mulie- 
risidfadumfir.l.itaconftante.l.fiexlapicidinis.fuprajdciu- 
redot.i.fimulier.fupradepa(^isdotal. 

,  XXIII.   PAVLVS  LIB.  XXXVL 
AD  EDICTVM. 

ET  fi  quid  in  eam  dotem  impcnrum  efl:,ncc  a  mu- 
liere  reddatur  ,  per  doli  mali  exceptionem  fcr- 
uabitur. 

Qoamuis  impenfa:  necedaria:,  cum  vera  dos  cft ,  eam  ipfo 
iureminuerefoleant,tameninhacopinata  dote  repetenda, 
necellariacftexceptiodoli.l.dote.fuprade  ritunupt.  Neca- 
lio  iure  hic  vticur  maritus  hic  opinatus ,  quam  quiuis  alius  bo- 
E£,  aut  maljE  fidei  pofTeflbr.l.domum.C  .de  rci  vind. 

XXIIIL  VLPIANVS  LIB.  XXXIIL 
AD  EDICTVM. 

Slconftante  matrimonio,  propter  inopiam  mariti 
mulier  agcrevolct  :vnde  exadionem  dotis  ini- 
tiumaccipereponemusrEtconftat,exindedotisex- 
adioncm  competere  ,  ex  quo  euidcntiilime  appa- 
ruitjmaritifacLiItatesad  dotisexadionemnon  iuf- 
ficere. 

Edidlo  fortallis  aliquo  exprcirum  erat  propter  inopiam 
inarici ,  licere  mulieri  de  dote  agere ,  quamuis  adhuc  folutum 
tionficmatrimonium.CuiusedidiverbaVlpianushicinter- 
precari  videtur.  Non  enimexiftimabanc  iurisauftores  cau- 
tione  fatis  confulcum  raulieri ,  qua:  alias  ante  diem  folutionis 
«xigi  folet.  I.  in  omnibus.  fupra  dc  iud.  fragiles  fiquidem  hu- 
iufnodi  cantiones  nonimmerirohabentur.l.quiita,§.T.ad 
Trebel.&plecunqaelitespariunt,vtlongeconfultius  fitrei 
ipfi  incumbere.  §.  furti.Inftit.deoblig.  quajcxdeliifit.l.plus 
cautionis.de  re  iudi.  Sed  nec  fequeftratio  ita  mulieri  vtilis  eft, 
vt  hxc  reftitutio,  quz tamen  locum  habet,  cum  furiof^  mu- 
lieris  dotem  diflipat  maritus,vt  antc  diximus.l.fi  cum  dotem. 
§.fi  autem.  Qjiid  enim  furiofx  intereft ,  an  fibi  reddatur  dos, 
anapudfequellrum  deponatur?  Animadutrtendum  autem 
eft,  conftitucionem  luftiniani  de  iure  doc.mulra  huic  iuri  per 
Vipianum  relato  adiecille.I.  vbi  adhuc.  Nam  ca  non  tantum 
dc!  dote  exigenda ,  fed  etiam  de  paraphernis ,  &  rebus  dona- 
tis  a  marito  propter  nuptias  loquitur.  Addit  pra:ter«a  horum 
omnium  nomine  hypothecariam  a6lioncm  haberc  mulic- 
tem,&citeriscreditoribusanteponi.Poftremofubiicir,non 
omnino  adimi  dotem  mariro  ,  fcditaab  eoexigi,vtmulier 
interini  ex  eafe,  farailiamqucfuam,&maritura  quoquci- 
pfumtueatur,&alat. 

t-?Jf4m«.Tamctfilexdemaritiinopialoquatur,tamende 
foccro  idem  videtur  diccndum  eflTe^quo  cafu  dotcm  reftirue- 
xecogicur.  Eft  enim  hoc  ius  fauorabilc,&  ad  dotiii  conferua- 
tionem  (qux  publice  vtilis  cft)fpe(ftat :  ac  idco  interprccatio- 
ne  adiuuandum &  extendendum  eft.l.  hoc  modo.dc  conditi. 
&  demon.  Nam  quod  alibi  Vlpianus  ait ,  Legem  iHltani,  qut 
deviro  loijuittir,  adfocerumproducendam  »0«*//?  ,quaratio- 
ncdidumfitjpofteadcclaraturifumus.l.fivcro.J.deviro.in- 
fra.Qupd  fi  maritus  fimul  cum  focero  obligatus  fit  ad  dotem 
ccddcndam ,  nec melius  necxquiuscftobakcriusinopiara 


de  dote  agi ,  fialter  foluendo  fir.  Addo&fi  a!terrebusfu?s 
abutatur ,  cafque  profundere  incipiat ,  idem  dicendum  eflcj 
quiaob  prauos  vniusmoresinfufpicionemalcer  venirenon 
debec.Quod  Accurfiusnonredteanimaduercit.ScdhxepIa- 
nius  paulo  poft  explicabuntur. 

Multer.  TracSantur  hicquiftionesdedote,  qU2  ^parre 
profecfta ,  autabaIiquocxcraneo,muIieris  nommedatacft. 
QiuB  morofe  nimis  apud  alios  difputanrur,  fed  non  adeo  dif- 
ficilemexplicationcm  habenr,  fiquisomniaaiidotis  confer- 
nationem,&  fauorera  mulieris,velut  ad  fcopum  rcferat.  Q^a 
in  re  prudcntiam  quorundam,&iudicium,quiin  hunclo. 
cumlcripferunr,defidero. 

^ddottsexaBtonemnonfufficere.  Hxc  featentia ylpiani 
iniufta  a  plerifqueexiftimarur ;  &  aiunt  eam  conftitutionc 
noui(Iimadea5qualitatedotis,antiquafamefle.§.  vlt.auth.de 
^qual.  dot.N0ueI.97.N0n  enim  videcur  eis,  faris  confultura 
cfiTe  raulieri,  fi  dotis  exadtionem  tantifper  differar,  dum  con'. 
ftiterit  facultares  maritinonfufficere.&c.neveteriprouer- 
bioIocusfit,|U*TctT-3-oAi/i/jiirH(n/jU^;);'«.  Ego  veto hauc  inter- 
pretationem  Vlpianilongeiqui(Iima,&iuftiftimameflear- 
bitror ,  nec  luftiniani  conftitutione  ( qux  ius  antiquum  pro- 
culdubiorcfert,atqueintepretatur)  abrogacameire.  Vlpia- 
nus  cnim  loquitur  de  eo  fimplicicer,  qui  bona  &  fubftantiam 
luam  amific  calamitate  aliqua  fortafIis,&  inforrunio,aur  quia 
aparre  exha:redatus  eft,vcveiba  fequentia  fatisoftendunt. 
Quxnam  autem  uiftior  huiusdefenfio  efie  poteftaduerfus 
mulierem ,  quam  fi  bona  quxdam  fua  amifiire  fe  fateatur,  fed 
qu.T  fuperfunc  ad  dotis  folucionem  idoneaefle  contendat? 
quare  Papinianus  de  eademrc  loc^u^asWiitamsiritodotem 
deberi  conjlante  matrimonio ,  /i  maritusfilttendo  non  /J^f.l.ler- 
uum  dotalem.de  manu.Conftitutiovcroluftinianideeolo- 
quitur ,  quimalevtiturfubftantiafua.ideft^quiperluxum, 
nequitiam,&  oirK-Tiav  res  fuas  confumit,&profundir,aut  pro- 
pter  temeritatcm ,  ac  ftultitiam  res  f uas,  aut  etia  dotales  ma- 
leadminiftrat.Aducrfusquemrcdie  aget  mulier.antequam 
cercum  fit,  eius facultates  non  f ufficerc.Cum  enim  didolure 
viuat,aur  alias  parum  prudentcr  rem  familiarem  adminiftter, 
non  fine  caufa  veretur  mulier,  ne  talis  efle  perfeuerec ,  &  re- 
liquam  (ubftanciam  perdar.  Quaeratioin  prodigotantum, 
aut  ftulto,  temerarioque  homine  locum  haber,  nonineo, 
qui  frugaliter  viuens ,  cafu  aliquo ,  abfque  culpa  fua ,  faculta- 
tibus  labitur.  Cuius  inforcunium  participarc  mul:erem  x- 
quum,honeftumque  eft.  Non  enim  remcrc  de  mariii  mori- 
bus,&  prudentia  exeuentuiudicarenosopottec  .■  cumple- 
runque  accidac,vcfrugi  homines  ,&  diligenciftimi  quiquc 
patrcsfamiliasfortunisluis euertantur.  Ai.imaduertenduta 
tamcn  eftquodhic  dicitur,  dotisaBionem  comfetcre,exqm 
<j;)/)4r«m/,(^ir.ficaccipiendumclTe,vtfacultacumetiam  ea- 
rum  ratio  habeatur ,  qui  ad  vidbum  mariti  neceinrii  (unt : 
quoniam eatcnus  dos exigitut ab co^quatcnusfacerepoteft. 
l.maritura.fiipra. 

Si  exhxrediitii  maritomulierairat:  ma^isctl^vtex  die 
adit£patns  hisredttatii ,  inciptat  ei  dotis  exaciio. 

Varia:  cxtant  huius  loci  interpretationes  in  vulgirium  do- 
<9:orum  commentariis.  Sed  non  dubito  quin cxemplurn  hic 
ab  Vlpiano  fubieftum  fit ,  ad  fuperioris  capicisexplanacio- 
nem.  Quamuis  enim  a  marico  ,  qucm  pacer  exhiredauir, 
non  iniuftc  dos  repctatur ,  conftantc  matrimonio,  fi  alia  bo- 
nanonhabear ,  ramcnante  aditam  ha:reditatem  hicdicitur 
aginonpofTcquod  nondum  euidcnter  apparear,eum  ino- 
pem  eflTe.  Nam  ica  demum  efficax  cft  exhircdatio,  {\  hxre- 
ditas  adica  f  ucrit.l.filiura.§.(ed  cum  exhxredatio.de  bon.pof. 
contratabu. 

^uoties  mulieri  fatisdaridum  eftdefolutionedotlspoft 
certumtempusjimaritusfitifdaremnpoftt:  tunc  dedu- 
€io  commodo  tcrnporis,condemnatio  reftdui  reprxfcntatur. 
Sedficummaritmfatifdare  pojfet ,  nollet  infoltdumeum 
condemnandum  ,  LMelaait,nonhabitarationecommodi 
temporis.  ludicis  igitur  ofjicio  conuenit,  vt  autfxttfda- 
tione interpoftta abfolttat mantum ,aut  habitarattone  re- 
pra:fntattonts  eum  conde?nnet.  .^jtod qutdem  hodie  ma- 
gis  Tjfurpatur  :  nec  ferend*  eft  mtdier  ,  ftdtcat ,  T/uxgii 

fe  vel- 


In  Tit  Solutomatrimdnio, 


fe  velle  dilationem^atri,  quaminre^rxfentatione  dedu- 
Ifionem. 

Qu^ftio  hic  traftatur  de  officio  iudicis  in  rei  vxotis  adlio- 
de ,  (i  mariius  non  radfclet  mulieri ,  cum  ratifdandum  efl,  &c. 
Verum  quia  non  docet  VlpianuSiexquacaufafatifdandum 
(it,ds  eo  dliquid  videndum  cft .  £t  illud  in  primis  cfl  animad- 
uertendjm ,  cum  iufta  caufa  fufpicionis  eli,  folere  fatifdatio- 
ncm  exigi ,  prxfertim  in  bonx  fidei  iudiciis.I.  in  omnibus.  fu- 
pra  de iud.l.fi creditores.ds priui.credi.  Necfacile potefl  hoc 
aliterdiffiniri  jfediudicis  arbitriotelinquitur.arg.leg.mora. 
dc  vfucap.  Siigitur,  exempiicaufa  ,  oflendat  iudici  mulier 
matirum  fibi  fufpeiftumene,  necum  doteaufugiat,quiados 
confiftic  innummis,  necmaritusimmobiliapoflidet,  eares 
,  moucre  debet  iudicem,  vt  facifdari  iubeat.  Sed  fi  conucneric 
inter  coniuges,  vt  maritus  poft  ccrtum  tempus  dotem  reddat 
pra:flita  fatifdationc ,  idem  dicemus.  Nam  ea  conuentio ali- 
quando  vtilis  eft;,  l.Iicet.  fup.de  pad.dot.  PofTunt  &  alix  hu- 
iufmodi  caufx  incidete ,  fed  theoremata  vniuerfalia  cum  ali- 
quotexemplisadremdemonftrandam  fufficiunt.  Hiccutn 
ita  fe  habcant,mirum  videri  non  debet,  quod  ante  a  nobis  di- 
dumeft,cautionemnudam  fine  facifdatione  aiiquandoin- 
ter  coniuges  locum  habere.-veluti  cum  mulier  frutSibus  ftan- 
tibusfundamrecipir,&maritocauet,&c.I.ftu€tus.§.inter- 
dum.fup.  Nonenimobfufpicioncm  aliquammulier  caucte 
iubccur  marito,  quifottediuesefl.&immobilia  poffidet, 
fcdvtfru(5l;busperceptisamuJieremaritusaduerfus  cam  ex 
ftipulatu  agat.  In  fumma.Bonum  &  xquum,  quod  in  hoc  iu- 
dicio  maxime  fpeclamus ,  modo  cautioncm  fiue  promiffio- 
nem  fimplicem  ,  modofideiufrorisdationemcxigir.  Qua:- 
fierit  fortc  quifpiam,  Curhicdicaturmaritus  cogifatiflare, 
cum  Imperatoria  conftitutio  vetct  pro  dote  fatifdationem 
exigi  ?  C.  ne  fideiufTo.dot.  dent. Cui  refpondeo, cunc  confti- 
rutioni  locum  eflc.cum  raatrimonium  folutum  non  eft.Nam 
folutomatrimoniocxiuftaprobabiliquecaufa  fatifdatio  cx- 
«gitur.l.exceptiones.deexce.  Seddehocgenerefatifdacionis 
accuratcdifleruimusfuprafubtic.Jciuredotium. 

Satifdarentnpojftt.  Ei.quifideiufroreminuenire  nonpo- 
teft  aliquando  remiccitur  facifdacio.  Noucl.de Iicig.§.adex. 
dudendas,  1.  cum  non  facile,  inf.  fi  cui  plus  quam  per  leg.Fal- 
ci.fedquiahacrepr^fencacionc,acquededu(^ione,  ^quecon- 

fulicur  muiieri &  marico.vcile  vifum  non  eft  iuris  aufStoribus,  Jiios eji  natura  talis  :  adhtic  dicendtim esf,  immadcratam 
matico facifdacionem remicci in hociudicio,in quo boni & ?-  eiuifmitiam hociudicio coercendam.  ^imiilsenim di~ 
q       axime   abenda  racio  clt.  ligenttam  'vxor  eam demum ab  eo  exigit ,  qttarn  rebwfuU 

DeditBo commodo.Com tnodum  remporis  hic  dcducit  ma-      exhibet ,  necplti-s  pofit :  attamenfeuitia ,  qtt^ inpropnis 


Legitimum  tempus  reddenda"  dotis  fccundum  ins  anti- 
quum,  cui  luftinianus  nonnihildecogauit,eftannua,bima, 
trima  dies  ,  in  rebus  ,  quxconftantpondere,numero>  aut 
menfura  ,  in  czceciscfttempus  folucimatriiTionii.vtandror 
eft  Vlpianusinfr3gmentislnftitucionum,cit.dedotib.  Quid 
igicur  diccmus  ,  fifpeciesaliqua  datafitmaricoin  dcucm,vC 
periculum  fit  mariti ,  &  ad  pecuniam  tantum  obl  gerur  ? leg. 
plirunquc.  de iure  dot. Vlpianus  hic  ait , Ugittmo  Kn.porefol- 
uendum  ejfe,  quod  res  martto  data  mcigu  quam  maritt  ohligatiOi 
fpe6larideheat. 

Si  vir  -voluntate  midieris  fcruos  dotalesmanumiferlt: 
fiqtddem  donare  ei  mtilter  voliiit ,  necde  Ithertatlscaufa 
imfofitkeiprdflandlstenebitur,  £ltiod fi negotium  abeo 
geBumest  ,njttquetenebitur  ^-vt  offtcioiudiciscaueat ,  re- 
Hituturum  fe  mtdteri  quicqttid  ad  eum  ex  bonis  liberti^ 
•velex  obltgationefertieniffet. 

Si  feruus  dotalis  manumiflus  fit  a  marito  voluntatc  vxoris, 
valetmannmiffio.-atq-,ideo  feiuusipfeinreftitutionem  non 
venit.  Seapropccriuspatronarus,quodmarito  obeamma- 
nuraiffioncm  acquifitum  eft  ,  caucio  prajftatur,  nifimulier 
animodonandi  confcnferit,&c.Quaderepluradiccmusin- 
fta,l.quod  fi.  &  lege  feq. 

Donareeivolutt.  Valet  donatio  manumiflionis  canfa  inrer 
coniuges ,  quamuis  alias  prohibita  fic.l.quod  autem.§.vltira. 
fup.de  do.inter  vir.l.maritus.C.eo.tit. 

Caneat.  Hfciudicialis  caucio  iuterponiturloco  rgftitu- 
tionis,  proptercommodum  omne,  quod  exiure  patrona- 
tusoritut.  Cuiufmodifuntoperi,  achxrediiasliberti.  Va- 
letautem  hxcpa(3:io,quxdeaiienah.Ereditateei},  quiaiufla 
probabilifque  caufa  eflpacifceiidi,  qiixpiao.iinomnerafu- 
Ipicionemdiluit.Namalioquialcerabal.eroiniuriaafficere- 
tur.  Eftque fimile exemplum fup.tit.de adio. cmpr. I. fi  quis 
feruus.  Ahas  de  hxreditacc  aliena  pacifci  noalicec.l.vltim.C. 
depa(^. 

Si  marititsf^titis  inferttos  dotalesfiiit,videndum,  ande 
hocpofttconueniri?  Etfi  qitidem  tantuminferuos  vxorii 
feuusfuit ,  conflat  eum  teneri  hoc  nomine.  Si  ziero  crin 


titus  propter  reprxfentationem.Qupd  de  vfuris  pecunix  do 
talis  rede  accipitur,  quamnonftatim,  fedannua,bima,tri- 
raadie,  fecundum  iusantiquum,velprxteritoannofecun- 
dum  coultitutionem  luftiniani  rcddere  cogitur.§,exaftio. 
C.  derci  vxo,a(^.  Defru(ftibus  immobiliumideradicinon 
poteft,  quia  matitus  ea foluto  matrimonio confcftim rcddit, 
fru(^uf qj  teftituic  a  die  foluti  macriraonii.d.  $.  exa(^io.Si  qua 
taraen  fpecies  forte  occurrat,  in  qua  raat itus  dilationera  ha- 
bcatad  reddenda  imraobilia,prxftitafacifdatione,'putaex 
pa(fl;o,fru(:^^uumquoqj  dedu(5tiofiecpropter  fimilitudinem 
tationis. 

Reprafentatur.  Caueputes,  cum,cuiiadiera  debetur,pof^ 
fcantc diem  exigere dedu(So commodo cemporis. I,  fi raan- 
dauero  cibi.fupra  raanda,Hic  enim  repraBfencare  cogicur  ma. 
ritus ,  non  modo  quia  ia diem  debec,fed quia  eciam facifdare 
debcc  antediem,necfacifdac. 

/«yo//^«OT,  Tamecfixquumfit,  acbonum  ,  commodum 
temporis  dcduci  a  marito,qui  reprxfentarccogitur,tamen 
aquius,  acmelius  eft,nihiIabeodeduci,  quipercontuma- 
ciam  fatifdare  non  vulr,cum  idfacere  commode  poffic, 

Nec  ferenda.  Cum  mulier  egit  aduerfus  raaritum  vt  fatif- 
daret,fi  maricus  fatildatc  non  poffir,repr^entare  iubecur  de- 
du(5to  commodo  ceraporis ,  vc  iam  diximus ;  idque  eciam  in 


cttlpanda  est ,  in  alicnis  coercenda  efi. 

Maritus,  fifxuieritinferuos  dotales,  ideoqueperierinr, 
aut  deteriores  redditi  Gnt ,  eo  nomine  tenetur,  etiam  li  ea- 
dem  fxuitia  in  fuos  vti  folicus  fuerit :  quia  forte  iracundus  na- 
tura ,  &  f  xuus  erac. 

RebHifHU  exhibet.  Maritus  etfidolum  &culpamprxftec 
in  re  dotali :  1,  etiam.  §.i.fupr.l.fi  vt  cerco.§.nunc  videtidum. 
comraod.  tamenexa(ftiflima,diligcntiffimaque  ci^ftodiaab 
eonon  exigitur,  ftdeadiligencia,  quamrebusfuisadfaibct. 
l.in  rebus.fupradeiuredoc. 

Coercenda  ejl.  Ob  fxuitiam  in  feruos  proprios  culparur,  Sc 
coercetur  dorainus,  not.inl.  etiam.  fupra.obnegligentiara 
non xque.  Q^iare  mirum  non  eft ,  fi  maritus  fxuitix  norai- 
nemagis,quamnegligentix,damnatihicdicatur.  Cume- 
nim  fxuitii  hic ,  pcena  omni  modo  digna  fic ,  an  talis  natura 
fueritdominus,necaliterferuos  fuos  acciperc  confueucric, 
inquirendum  non  eft. 

Si  vxor  viri  rem  commodauerit,eaqueferierit ,  viden- 
durn  efi ,  an  compenfttionem  hoc  nominepatripoftt  ?  Et 
puto  JJqutdem  prohibuit  eam  marttus  commodare,fiatim 


uica  mulicre ,  qux  force  mauuh  omnino  uihil  reprxfencari,  deducttonemfieri.    Si  vero non  prohibiiit  eam  commoda- 

IT^                   ^T'  ^'' ^'"' '•'""  7?"^^^^"^^"°"=*  re ,  arbttrto  mdicts  modicum  temptts  etindulgert,eamto- 

aeauaioiieraque^.jUilicasinccrconmgf?s(eruatur,quxma-  i      j 

ximexquicaciiiuiusiudiciiconfencaneacft.  nemprxbendi. 

Siueaittem mariti,fue vxorispenculo dosfuit.nihih-  Vxor  res  raarici  nec  largiri  alteri ,  ncc commodarc  potcft, 

^inuslegitimotempmdeketfQkfremarttftSy  vtcunqueindmidualumccrcosvicxcor.fuecudoj&coufor- 

Aa     3 


iSi 


Franc.  Duarem  (omment. 


tiumemnisvitr.vtfupraannotauifubtit.clenmnuptiarum. 
Sed  cum  quxrituraniniudiciodotiseo  nominecompenfa- 
tiojdcdudlioqusadmittatur,  fequendaeftdiftindlio  quam 
Vlpia.  nofter  hic  tradit ,  ^ quod,  dtcjuitu  ac mcliM  eft  fpedaa- 
<lum,  ficut  &  vbique  alias  in  rei  vxoris  adione. 

DedtiSfoncmfieri.Hodic  nulla  compcnfatio  sducrfus  mu- 
licrem  oppofita,  dotis  exadionem  moratur,vt  antc  diximus. 
l.fiutlus.§  .ob  donationes. 

CaMtKncm  pr^bcndi.  Caucbit  mulicrfereftituturarama- 
titofiminusrem,faltempretiun\&a:ftimatiiinemciu(dem. 
Nampofitum  hic  fuit,  rem  commodatam  petiiflc  ,  vt  in- 
telligcremus.maritum  eam  vindicarenonpofte,nec  aliterci 
cooiuli  quam  repctcndo,ac  deducendo ,  vt  hic  dicicur. 

Si  bona  mtilieris  fro^nrtefint  pihlimAyfii^ereB  mu- 
lieiireliq!i£j>artis  dotii  exaciio  ,flt>jpHto,d^fpo^ihtem 
tontefatamptiblicataftpyopnrte  dos  ^fufpciet  arhttrittm 
Judicis  adpartis  condemnatio  'lemfacundam.  .^uodfitotii 
dosptiblicata^t^expirahitiudicium. 

Publicatis  bonis  vxoris  ,  adiode  dotepublicataquoque 
inteliigitur.  l.bonorumappeilatio.iofradevcrb.fignific. 

Pefi /itcr» conteJiittam.Exnn{i.ohi!:t  agentispendcntciu- 
dicio,cxcinguiturmdicium,vtfupra  annotauimus.lcg.fi  mu- 
licr. 

iyfrhitrium  wdicU.  Hsc  aftio cum  fitbonz fidei.  §.fuc- 
fat.  Inftit. de aclio.iudici  dacur faculcas  arbitrandi ,  quemad- 
tuudum  ex  bono  &  £quo  fatisheri  opot  teat.  §.  in  bons  fidei. 
eo.  ci.  Quod in  aliis  iudi(.iis in  quibus  non  addicur, exfide bo' 
»4,locumnonh2bet.  Naminiliisiudiciis  itapronuntiatlu- 
dex  cx  formulx  pnfcripto.vt  a<£iorquodp€tit,  auttotum 
conicquatur,  aut  totum  amittat,  Cicer.ProRofCom.Se- 
ncc.iibro.  5.d;  bencfic. 

Expirabit  tndicium.  Qujintum  ad  mulierem  attinct,  vt  ni- 
hil  ci  adiudicetur.  Non  excinguitur  tamen  ita  hoc  iudicium, 
vtadhfcumquafihiredcm  quendaraioftantianontransfc- 
ratur.l. fi  cura  homincra.infc.de  fideinfl.fi in  rcm  a«5tum  fit. 
fupradc  rei  vind  1.  fi  petitor.de  indi.  Quade  re  icgens  eft  do- 
ftoium  altercatio&  vacieta$opinionum,adeovtveteillud 
6\z\^Q(&z,Oitotcapit.i,totfintcn'.i.t.  Verum  interpretationo- 
ftra , qux &: quorunJam  vtieriim fuir,  nih:lincommodi  ha- 
bere  nobis  videtur.  N^im  etfi  Vipianus  fimpliciter  dicat  expi- 
rare iu diciuili , ramen  quia  nuila hic  erat  qua; ftio  de  lite  inter 
fi(cum5ia:ar';tu;-:);''euincermari:uinpD.ius&vxoicm,noft 
vidco  cut  h£c  vcrba  ad  mulietem  tefetri  uou  poiHnt. 

XXV.  PAVLVS.  LIB.  XXXVL 
AD  EDiCTVM. 

■■  1  filiofamilias  dos  datafit  iniu(supatris.,de 
.  pecuiio  quide^n  agetur  ,fcdfue  propterim- 
'^  penfts  afiiiofamiltiufaiias  ,fiucpropter  res 
\  dofuitas  afiUof.milias  .ffclamotaj  ab  'uxo- 
re,respecuiiareshocipfo,quod'habetacijonempaterexper- 
fonafilii ,  maitu  pecuiiy.mfit :  Qrftc  totum  eH  pr^siandttm 
mtdieriquodinpeculio  efi:  modo  adhucfit ,  quodvxori  de- 
hcdtitr. 

Hypochefis:  Mulier  filiofjmilias  maritoabfquciuftupa- 
tris  ttccenta  in  doccm  dedit.  Soluto  matriraonio  egit  aducr- 
fus  patrcm,  qui  ad  centumcidandacondemnaruseft:cum 
ca tantum  fumma  reperirecur  in  pcculio.  Mox  cum  patcr  ob 
ics  amocas  peteret  ab  vxorc  ducenta ,  poftulabat  ea ,  vt  cora- 
penfarentur  cum  aliis  ducentis,qua:fibi  adhuc  debetcntuc 
detis  nominc.  Quirituran  iutcidpoftulct?Paulusair,  .x- 
quam  eius  poftulationem  clTc,  quod  ea  aibio  in  peculio  fit  fi- 
liifamilias  mariti.Iquam  Tubcronis.§.inpeculio.fupra.&: 
fecundum  peculii  modum  & quanritatem  pater teneatur.  Et 

notandum  cft,  compcnfationcm,de  qua  hicloquitut  Paulus, 
-conftitinione luftiniani  fublatam  non  videri,  cum  ad  mulie- 

tis  commodum  &fauoremrefpiciat.§.taceat.  Cod.de reiv- 
sor.adio. 

tJ^Lmtttminreddcnda.  dote^dedokmalo,  &cul£a  <a- 


uere  oportet.  .^uodfidolo  m.ilofecerit ,  que  minm  refii' 
ttierepofit ,  da?nnandum  etim ,  quanti  mulier  in  litem  iu~ 
rAtterit :  quia  mmtis  mbis  res  nofiras  alitu  retinere  non  de- 
heat. 

Vtilis  efthzccautioiniudiciodotis,  fifortedubitetrau- 
lier  an  res ,  quz  in  reftitucionem  venit ,  dolo  vel  culpa  maxiti 
deterior  fit  rcddita.  Eftque  hoc  exemplum  ftipulationis  iudi- 
cialis ,  de  qua  alibi  diireruimus. 

/« litem  iurauent.  In  omnibus  adionibus,  quibus  rcm  no- 
ftramnobis  reftituipetimus,  inlicem  iurarifolet,&arbitriQ 
domini  pretiuin  rci  petitx  ftacui.  Quod  quam«quum,ia- 
ftumque  fit ,  cdito  ante  duodecim  annos  libcllo,  qut  de  tn  ($' 
temittrando  infcribitur,  dcmonfttauimus. 

Siposi  diuortitim  resdotales  deteriores  faBxfint^  dr 
niir  in  reddenda  dote  moramfecerit,omnino  detrtmentttm 
ipfepr^Jiabit. 

Tametfi  dos  pcriculo  fit  raulieris,  fi  ^ftiraata  non  fit &c.L 
plzrunquc .  fupra  de  iure  dot.matitcs  tamcn  poft  morara  fu- 
am  omnimodo,  &fineexceptionc  periculum  fubit.  Ani- 
dem  dicendum  fit,  fireseodemmodoperitura  fuerirpcnes 
vxorcm  .quzrihicfolet.Sedhancquzftionemfacis  diligcn- 
tcr,ac  diffu(e  traftauimus  fub  tit.de  vetb.oblgat.I.fi  ex  lc  gati 
caufa.nec  huiusloci  eft  ea  difputatio. 

Si  qtiidotalittmferuorum  infugaerunt  ,cattere  debebit 
maritus  ,feeos  viriboniarbitratu perfecuturum ,  c:f  r*- 
fiitttttirum. 

Excmplumhic  cft  cautionis,  quzinterponitur  arbitratu 
iudicis  indotisreftitutione,  nondiffimile  fuperioribus,acqj 
ideo  iudicialis  dici  folet.  Nccvero  vfquam  frequentius  oc- 
currunt  ftipulationura  iudicialium  cxcmpla.quam  in  hoc  tra- 
(Statu.Quz  omnia  diligenter  obferuanda  funt  pro  explicatio- 
ne  vulgaris  ftipulationum  diuifionis  in  Przcorias ,  &  ludicia- 
lcs.I.  f  .devetb.oblig. 

Si  virin  quinqtiennittm  locaueritfuttdum ,  &pofipri' 
mnmforte  annum  diuortittm  interuenerit :  Sabinmaity 
non  altas  fttndttm  muliert  reddi  oportere,  quamcatierit:fi 
qtiidprater  vnius  annilocattonemmaritusdamnatusfity 
td  fe  pr<xsiituram  effe.  Sed  cr  mttlieri  cauendtsm,quic- 
qtiid prater  primum  anntim  ex  locatione  vir  confecutits 
fuent  ,fe  et  refiituturum. 

Exemplum  aliud cft cautionis ,  quz  in  hoc iudicio  de  dots 
officioiudicisinterponiiubetur.  Nechorumveiborumdif- 
ficilis  admodum  cft  cxplanatio.  lila  quzftio  fubdifEcilis  eft> 
quam  hicomncsinterpretcs  tradtant,  An  fi  maritusfundum 
dotalem  locauerit  conftantc  matrimonio,vxor  eodemdif^ 
foluto  locationiftaiccogatur,  an  vero  condudlorem  cxpel- 
Icrcpoffic?  Paulus  hiclenfillevidetur ,  ratammanercloca- 
tioncm  debeic,nec  mulieti  licere  aut  colonum  expellerc,auc 
contra  locationis  legem  aliquidfacere.  Alioquiiniquumef^ 
feta  raulieie  hanccautioncmcxigere,  quaiuscolcmicxpel- 
lendi  cidera  adimeretur.  Etconftat,ftipuIationcsoliffiiQ- 
tcrponi  folitas  fuifie,  de  iis,  quz  vcl  fecundum  nat  uram  con- 
trai5ti  negotii  in  obligatione  cllent,  maioris  videlicet  ccrcitu- 
dinis,caucionifquegtatia:idquealioinloco  annotauimusia 
lcg.prim.depadlis.  Vcrumnobisfcrupuluminiicit,  quodi- 
dcm  Paulus  nic  ait ,  CaHendttm  ejfe marttojidamnatm  /ti,  ^c. 
Quibusverbisfignificat,  maritum,condudtore,qiiiab  vxo- 
reexpulfuscft,agente,damnaripo(rc.Quodcontingercnoa 
polFct  ,  nifi  pcr  iudiccm  expulfo  colono.  Si  enim  pcc 
vim  cxpulfus  fucrit  colonus ,  licet  mercts locationis  ob cara 
caufam  remittatur  ,  tamcn  nulla  adio,qua  damnaripoffie 
locator ,  id  eft ,  ad  id,quod  intereft,competit  condu(^ori.l.  fi 
fundus  quem.fupraloc.Itaq;  fequor  opinioncm  eorum ,  qui 
cxiftimant  non  fimplicitet  cogendam  cire  mulierc  ftare  loca- 
tioni,fcdcumhacexcepcione,nifimalitdamnumomne  mi- 
rito  fuo  rcfarcite ,  quo  cafu  matit  us  colono  agente  ei  condu- 
(ko daranatus  f ueric.  Nam  ei,qui luccedit  in rem.quem  fin- 
gularem  fuccelforcm  vuIgoappelIamus,licetacondudtione 
recederc,  vt  mox  dicemus :  (ed  comunio,  fbcietafq;  vitz  con- 
iugumfacir,vt  tn  maritidamaumid  mulieri  aon  permittatur. 
"       "         "       ^  Quoi 


Quod  fl  vcrum  cft ,  multcr  colonum  impune  expellet ,  ma- 
nto  coalentiente  ,  nec  vlla  fe  exceptione  tueri  poterit  ad- 
uerfuscamcolonus,tametri  adioneaiex  condudlo  eo  no- 
inineaduerfus  maritum.eundemque  locatorem  habeat.  Scd 
vereor  nchuic  Paulinoftri  dido  inhac  tantum  fpecielocus 
fic.in  qua  poniturin  quinquennium  fundus  locatus  eire.Non 
enimfruftra  hicjviderur  quiaquennijfada  mcntio.  Qupd 
Cponamus  inannum  faftara  locationemeile,  fortaflisrata 
loanere  omnimodo  debebit  locatio ,  quafi  maritus ,  cui  mu- 
Jierfundumdcditindotem,inannumiocandifaculcatemab 
ea  acceperit.  Mulier  cnim  ,<\as  fundum  dac  ftuendum  mari- 
to  pro  oncribus  matrimonij.omnia  ei  cocedcrc  videtur,qu2 
adfrucluum  perceptionemfpc^aant.  Cuiufmodieftlocacio 
inannumfada.  Nonenimin  bteuius  fpacium  tcmporisvti- 
litcrfunduslocatur.  Quare  nihileft  quod  vitio  vcrtiqueat 
tBarito.taniecfi  nonnunquam  reprehendi  poifit,  fi  in  longsus 
tcmpus.puta  quinque  annorum,locauerit.  Id  enim  fit  contra 
verifimilem  vxorisvoluntatem,  qusfundivfumfrudumita 
marito  concelfiflecreditur,  vttotaeiusinea  regeftio  &ad- 
miniftratio  cempore  vfus  frud:us  concludatur.nec  illud  tem- 
pus  nifi  cx  necciraria  caufa  cxcedat.  Eadem  fere  caufa  eft  vfu- 
fruduarij ,  nifi  quod  locato  in  longius  tempus,  pucaquin- 
qucnnium  ,  fundo,  &  poft  morcem  vfufrucauarij  cxpuUo 
conduaore^nuUaciadueriusha^redesfrufluarijcorapecita- 
aio,fi  tanquam  fruduatius  iocaucrit.  l.  fiquis  domum.  loca. 
De  facerdotibus  beacficiariis^noftri  ccmpotis  ,  qui  vfuftu- 
auatiiscompararifolencvidcndaeftPontificiaconftitutio, 
cap.vlr.nepricl.  vic.fup.cuius  explicationem  hicomittiraus, 
ne  a  pt  opofito  nimium  euagctur  noftra  oratio.  Sanc  qui  ma- 
ritum  in  hac  re  comparant  tutori ,  vel  curatori,mihi  rcm  non 
fatis cxpcndiflc  videntur.  Nam  etfi  lata  fit  mariti  poteftas,a- 
deo  vt  pto  domino  interdum  habeatur ,  1.  doce.  C.de  rci  vin. 
tamen  ad  tempus  perceptionis  fruduum  reftringitur ,  vciam 
diximus.  Arpoteftas  tutorisfrudusnonreipicir,  fedadpro- 
prictatem  quoque  rerum  pettinet ,  modo  adminiftrationis 
tetminos  non  egrediatur.  Proinde  locationem  fa(5tam  a  tu- 
tore  in  quinquenniuma  pupillodiiToluinon  poflcarbitror. 
argu.l.  fi  rutcli.  de  admL  tuto.  Emptor  quidem  fundi  locati, 
qum  expellerc  colonum  poflit,dubium  non  eft.  Nec  ideo  te- 
netur  vendicori.nifi  id  nominatim  inter  eos  conuenerit.l.em- 
ptoiem.Cod.de  ioca.l.fi  merces.§.i.fupraloca.Scd  cur  loca- 
liofadaatutoie.firtnior ,  efficaciorqueeft,quamavendito- 
re.cumvenditotdominusfit  tcmpotccontraiaus.'  Refpon- 
deo.Multum  referrc  an  is  f  ucccdat  in  rem  cuius  nominc  loca- 
tio  fada  fuit  a  lutore ,  puta,vel  alio  adminiftratorc,  an  is ,  cu- 
iusnomine  nihilgeffit  locator.necabeo  vUam  porcftatera 
habuit.  QupdiQemptoie  acvcnditoic  animadueitetelicet. 
Adde  (uptadi(ftis  quod  vendicor  fundi  eum  locando  ancc 
venditionem  peifonam  cantura  fuam  obligat ,  non  rem  loca- 
lam  conduiaori.Itaquc  emptor  poftea  eftcdus  dominus ,  c- 
iusreicolonum.quiinremnuUumiushabet,  facile  expellit. 
Eaderaque  racio  cft  hstcdis ,  &  eius ,  cui  teftatoi  fundum  a  fe 
locatuajteftamentolegauit.l.nihilproponicui.dclega.i.  Ex 
his illud efficitur,Si condudlori  ius  in  lera  acquiiatur  ex  eon-  , 
dudlionc.cuiufmodieftfuperficies.autpignuSjCondudoiera 
abcmptoie  expellinonpofle.atg.l.  i.§.  quodautem.de fu- 
petfic.Qna  de  le  pleoior  eft  alibi  difputatio.leg.  fi  creditor.§. 
vlcim.de  diftr.pign.  Emptori  diifimilis  eft  miflus  in  poireffio- 
nem  cx  decreto  Prastoris,  &  ideo  ftare  locationi  cogitur,quia 
dominus  non  eft ,  ac nc  pofleflor  quidcm ,  fed  rei  cuftos  tan- 
tum,&obferuator,leg.invenditionem.§.i.debonisauthor. 
iud.l.  3  .§.genera.de  acquiren.  pofl.  Qupd  autera  diximus  de 
€mptorc,locumnonhabetin  eo,  quia  fifcoemit :  idenim 
<onftitutura  cftfauorc  fiici,  nccolonoaducrfus  eum  agen- 
tc  cx  condudlo  damnari  poffit  .l.vltim.infra.dc  iure  fifci.  Hic 
de  facccdentibus  in  rem  breuiter  a  nobis  dida  funt ,  v  t  difpu- 
tatiohic  noftra  demarito,  &vxorc  apertior  excollatione, 
^ilucidiorque fieret.  De  iis.qui  non in  rem.fed  in  ius  vniuer- 
Tum  fuccedunt,id  eft.hxt  edibus.nulla  dubitatio  eft,quo- 
niam  oranis  adio,obligatioque  in  ipfos  cranlitt 
l.viam.C.dcloca.l.hxredcm.l.cxqu3 
j)crfona.dc  reg.iur.l  .cum  a 
tnatre.C.derei 
yindic. 


Tn  TV/"  Soluto  matrimomo. 

XXVI.    IDEM    LIB.    XXXVII. 


183 


AD       EDICTVM. 


SEmelmorafacla.^ feruum  dotakmpojlea  ojferente  ma- 
rito^muUer  accipere  noluerit^d^  ita  U  decejferit^rio  dehe- 
bitpretium  eittsmaritm.,  'velh^rcs eius ^ne dumnum  fen^ 
tiat,quodpoJlea  offerente  eOjmulier  accipere  noluit. 

Qupd  fupra  didbum  cft.periculum  rei  dotalis  poft  moram 
efreviri,nonvxoris.l.fifilio.§.fipoft.ficaccipiendumeft,ni- 
fimarituspoftcacfFetendovxoti,  mf^ramfuara  emendaue- 
rir.  HincvuIgarcilludemanauit.Tei?!??'»?' >»«»'<»  »ec«.l.  illud. 
de  peiic.& commo.l.  fi  pei  emptoiero. fiipia  de  adio.  empti. 
Extat  fanc  conftitutio  Impeiatoria,qua  cautum  eft ,  MiUtem 
^uiamonamphioblatamnon  accfptt,  tithil  amp/ius  pctcrepcf- 
y?.l.nulli.C.deeiog.mil.anno.  Sed  vtilitas  publica  exigcbat, 
vtdifciplinamilitaiis  itaconftitueietur.  Ceterumhicmorae 
purgatiofacir,vt,maritus  non  culpam,  fed  dolum  tantum- 
m  odo  przftet  in  re  dotali.  l.fi  mora.  fupta  hoc  tit.  Sed  dc  mo- 
rz  purgatione  alibi  plenius. 

XXVIL   C  A  I  V  S  LIB.  XL 

IDICTVM       PROVINCIALE. 

SIpoJl  ditnrtittm  mortua  mtiliere  hctres  eitts  ctim  virOy 
parentenj  e  eitts  agat-,  eadem  videntttr  de  rejittttenda  do~ 
te  mterttenire,qu<e  tpfa  muliere  agen  te  ohfermrifolent. 

Nihilrcferr  3nroulierip(a,3ncius  hajtsa  marico  dotem 
pctatjVtquatenusfacere  potcftconueiiidtur.  Indccorume- 
nimatqueinhoneftum  eft,mai  itum  fiue  ab  vxore  fiue  ab  alio 
vxorisnomine  fortunis  fiiisomnibus  fpoli^n.  Stdmi/hum 
intcreft.an  aducrfus  maritum,an  cius  hxrcdem  agatur,  vt  lu- 
pra  diximusLmaritum. 

XXVIIL    VLPIANVS    LIB.    L 

INSTITVTIONVM. 

FAcere  pojfe  marittis  etiam  idvidetur,  quoda  muliere 
confeqtti  potejf  ^fctlicetfttam  ei  aliqtdd abjit ,  quodpro 
mitliere  velexpendtt,  uelmandatu  eiusprteHitit.  Ceterur» 
Jinondtim  ei  abejl,  vtptitafifub  conditione  obligatus  ejf^ 
nondum  videturfacere pojfe. 

Cum  quxrituranmaritus  faccrepoflir,r.matitum.fupra. 
non  tantum  fpe;flamus  res ,  quas poflidet ,  fed etiam  r as  qu2 
ipfidebentur,  &ad  quaspetendas  adionemhabec  I.  bono- 
rum  appcllatio.de  veib.  fignificat.   Exempligratia,Simaii- 
tus  ccntum  aureos  habear,  totidemque  ci  debeancura  Ti- 
tio,facultateseius  duccntorumefTe  intelliguotur,acficen- 
tumeiforte  opusfitad  vidum  ,  reliquoscentumvxorired' 
dcre,aut  certe adioneni  mandate debebit.  1.  fi  maritus in  id. 
infia.   Hinc  nafcitur  quxftio ,  in  iudicio  dotis  rautua  quz- 
dam  petitio  eft  viri  &  vxoris.     Nara  vxor  petit  centum, 
quxindoteradedit.    Maritus  viciflimccntum,qua:expen- 
ditpro  vxore,  vxor  compenfari  vulr,  quod  tantum  fibide- 
beatur,  quantura  debet.  Marirus  negat  ,  quod facere  non 
polfit,&ccntum,qux  accepit  indotem,  fibinec«flariafinc 
ad  vi(5tum.     Iraque  contendit  mariius  non  tantum  mu- 
licrisdotcra,ideft,centumferetinerepofle  ,  fedctiamalia 
ccntum  fibiabvxotereddendacfle.    Sedhoc  obtincienon 
poteft  ,  iecundum  hanc  Vlpiani  (ententiam  :  quia  eate- 
nus  dicitur  facercpofle  ,  quatsnus  adiioncm  habet  aducr- 
lusmuhcrcra  :  acidcitco  non  cen;umin  bonis,  (edducen- 
ta  haberc  intelligitur.     Qjiare  cenrum  reteotis  pro  vi(Su 
fuo  xquum  eft ,  vt  rcliqua  centum  veluti  foluat  vxori  com- 
pcnfatione  admiiTa.     Compeniatio  enim  fpeciem  quan- 
damfolutionishabet.l.dedifle.devetb.  fignih.  Quidigicur 
diccmus ,  fi  maritus  in  bonis  nihil  habcat ,  ptxtci  eam  ziiio- 
nem,qu£  aduetfus  mulieiem  competit  ?  Qjudam  cxiftiiBanc 
ffiaiiiura  cxcepcione  compenlacionis  repclli  poflc :  fecua- 


iS4 

dumquam  opinionem  maritus  beneficium  iurisamictir,  & 
folidum  ab  eo  cxigitur.  Sed  illi  aiunt  vxorem  facilius  rctinere 
pofli  quod  petit  ab  ea  maritus,  quam  a  Marito  petere ,  ac  exi- 
g^re.argum.l.i.deextraord.cogn.Verumnullamfatisproba- 
biiera rarionem  hic  video ,  propter  quam  marito  beneficiura 
iuris  aiiferatur.  Etaduerfushanciententiam  oppono  regu- 
lam,  Onitctmcjueperexceptionemfertmtpoffunt,  mcompenfn- 
^owww^z/tf/j/wflt.l.quxcunque.decompen.Namfimaritus 
cam  pccuniam  poffideret ,  exceptione  tueretur  fe  aduerfus 
wulierem,  quianonpoteft  abeoexigi.nifiquatenusfacere 
potelt.  Ea  igicur  pctcnti  a  muliere  compenratio  non  obii- 
cietur. 

Ceterumnondum.  Hicgencralitcr  didafunt deeomari- 
to,qui fub conditione obhgatus eft.  Quamuis eni m id abefle 
cuique  v;deatur  ad  quod  prxftandum  obligatus  eft ,  1.  fi  quis 
mandatoTitij.  denego.geft.  tamcndeeo,  quiobltgatuseft 
fub  condicionc,  non  rede  id  dicitur ;  cum  ante  conditionis  c- 
uentum  nulla nafcatur obligatio.  J.  ex conditionaii.lnftit. de 
vetb.obJig. 

XXIX.     I  D  E  M    L  I  B.    III. 

DISPVTATIONVM. 

Vo  T I E  sj>dter  dotem  dat ,  c^Jlipitlatur,  itn 
demtim  injtiamperfonam  de  dote  tictionem 
tramfert  ,Jiex  continentijtipuletur.  Cete- 
rumjiinterpojite  temporejliptdari  •velit ,  no 
mjiconfintientejiltdpoterit,  qtutmiiis  tnpo- 
teiiatejif.quia  deteriorem  conditione/nin  dotejdixfacere 
nonpotesi^nift  confenttat.  Planejiante  mtptias  dotem  de- 
aertt,p  nertt  ex  intertiallo{ante  niiptiAS  tamen)ei  citra  njo- 
lunt.item  fHixJlipulan.  Siqttispromtiliere  dotemdederit, 
contteneritque^zit  quoquo  modo  dirempto  rnatrimonio ,  ipji 
folueretur  ,poJlea  maritiis  vxori  dotgm  dedertt ,  reBiftma. 
dicetur,  exa5iionem  nihibminm  ei,qui  dedit,contra  mari- 
tumcompetere, 

Di(5lum  fuita6lionemdedote,patri  &fiii.T  communem 
efTe.  i.  2.§.quodliinpatris.  cuidiftoexcepcioneni  hicadiicit 
Vlpianus :  Ntfipaterflipulatiu(it,eamjihiredd'.,  fj^c.^.accedlt. 
C.de  rei  vxo.adio.Qupd  autem  hic  dicitur,intcrpoiico  tem- 
pore  patrem  ftipuian  polle.quomodo  actipiendum  fic.poftea 
docebimusjl.poft  do  em. 

ConHenertique.  Hoc  verbum  fidepidlo  intelligamusfvt 
fere  acccipi folet )  non  de  ftipulatione,!.  leda.  lupra  de  rebus 
crcdi.  cxtrancum  hicdotem  promifiireponendum  tlt.  Nam 
paierdotempro  filiaconfticuens  fi,lopa(So,abfqueftipu!a- 
tione  ,  aftionem  de  dotein  perfonam  luam  transfecre  non 
pottftjVtrcfLtipto  Alexandricontinctur.  leg.  auia.C.deiure 
dot.  VndeVlpianus  infiiperiore  relponfo  depatrehjquenS 
ftipulationis  vbiquememinit,nonpa(2;i.  Huiufquediuerfi- 
tatis  ratio  hxc  efle  videtur,quia  neccflaria  cft  datio  dotis,quac 
a  patrc  fic  non  voluntatia ,  cum  pater  filiam  dotate  cogatuc 
Magiftratuscfficio.l.quiliberos.Iupraderitunup.l.vk.  C.de 
dot.promif.  Qupd  aucem  diciturexpa<!io  a<5ioncra  nalci, 
cu«iinretra<5tandaintcrponitur.l.legem.  C.dcpaft.I.rebus. 
C.derer.permut,l.legem.C  dedon.l. fi dominus feiuum.fu- 
pra  de  praslctip.  veib.  tunc  verum  eft ,  cum  nulla  coadlus nc- 
ceiritateremfuam  quistraditaltcri.  Eftcnimsquiflimumvt 
ei , qui Ipontc fua rem  luam  alicui dat , quamcunque  voluerit 
legein  dicere.liceatl.in  traditionibus.  lup.  de  pa<fi,  Sunt  &a- 
lij  cafus,in  qnib.ftipulatio  in  traditioncrei  propriz  neceflaria 
cft,  necfufficitpafflumadqoxtendamadionem.  Seddehis 
aliasopporcunius.l.^.C.^cvfur.l.i.  C.deeunil.I.quodfilo- 
cus.lupradcrcligiof. 

XXX.    IVLIANVS     LIB.    XVL 

DIGESTORVM. 

N  V  p  T  A  non  impeditur,  quo  minus  cumprioremdritt) 
de  dete  experiutur. 

Muin',qiii-lolutomacrimonioalijnupfit,dotcmnihilQ- 
minus  luaoi  pecercpotcft.  Qua  tanieoiare  probabilisfuic 


FrancDHareni  Qomment. 


dubitatio.quiafauetur  mulieriindote,  vt nubere ac Lbcros 
procrcarepoflic.I.i.Iupraco.  nonenimfacilemarituminue- 
nit  mulier ,  qux  dotem  non  habct.  Qux  ratio  ceflat in  nuptt 
mulierc.  Sed  vifum  eft  vtiHus  iuris  noftri  authoribus ,  hoc  ius 
vniuetlo  mulerem  generi  attribuere,  tam.ctfi  eas  necnuberc, 
necliberoslulcipere  interdumcontingat.  Qupd&dequih» 
quagenaria  muliere  vulgo  traditum  eft,  qus  Iiberosprocrca- 
reamphusnequit.l.fimaior.C.deIegit.hfred. 

.^uotiis  culpa  viri  accidit  ,nedos  afocero,  attt  a  quoltbet  a- 
Ito,  qiii  mulieris  nomine  promtjerat ,  exigeretur-.fiautiu 
matrimoniofilta  deceffcrit ,  atit  materfamtliasfa6la ,  etim^ 
qui  dotem  repromiferat ,  hteredem  inflituerit  ifatis  conjiat^ 
mhil  amplitu  virumpr^Jiare  debere,  quam  vteos  obliga.- 
tione  Itberet. 

Maiitus  foluto  matrimonio  dotem  vxori  rcddcre  cogitur, 
fiuc  rccepcrit  eatB.fiue  culpa,&  negligentia  fua  eam  non  cxe- 
gcricjcumpromillaeflcr.l,  fiextraneus.fup  deiuredot.  Sita- 
men  is  qui  eam  promifeiat ,  fiuc  pater  fit ,  fiue  extraneus,ad- 
uerfus  maritum  mortua  vxore  agat ,  velut  hajrcs  aui  fuccciror 
eiuldcm,maritus  ei  reftitucre  non  ccgetur  quod  non  acccpit. 
Nam  iniquum  eft.vt  isculpara  mariti  obiiciens  audiatur ,  cu- 
iuslucro  cam  culpam  ccllille  conftac.Qupd  &  in  muliere  do- 
tem  petente  obleruatur , cum  ipfi  ncgligentia mariti  pr<ifuic. 
l.cum  in  f  un  Jo.§.i.Iupradeiure  dotium. 

XXXL    I  D  E  M    L  I  B.    XV. 

DIGESTORVM. 

^^f^-  'Imaritoptsblico  iudicio  damnato,pars aliqua.  bo-^ 
-   ^^^i'.  norum  eius  publicetur  ,jifcus  creditoribus  eius 
:  Jatisfacere  neceffe  habet^  interqttos  vxor  quo- 
queesi. 

Quoties  bona  mariti  ob  maleficium  publicantur,fiue  con- 
fifcantur,  libctatur  a  praeftatione  dotis  folutomatrimodo, 
autalteriuscuiufcunquedtbiti.leg. i.C.defideiuf  A<5liones 
autcmcreditoribuscompetentes  infifcumtranleunt,  veluti 
fucccflroremvniuerfalem.l.tutoris.C.adleg.  luliamdevipri- 
ua.l,fi  quis  pofthac.Cod.de  bonis  profti.Qupd  fi  ex  alia  cau- 
f3,putavenditionis,fuerintbonafifcoacquifit3,credicoiibus 
hxreditariis  maritusadhuc  obnoxiusmanebit.  1.  nulierbo- 
ra.fupr.de  iutedot.l^.C.deharre.vend.l.pa(fiofucccfloruin. 
Cdepacitis. 

Sipater,  cum  diicentajiliiefttanomine  dotis  promifijpt^ 
fa£lusfuerit,neamplius,qtiamcentitm  ajepeterenttir  ,dr 
Jolttto  matrtmonio  egerit:  centum,dequtbus  conucnit,ne 
peterentur,  nec  intelitgtintur  dotis  effeiqtiodjimortuopatrc 
cum  h^rede  etus  marittts  agere  cctperit ,  tjla  quoquepccunix 
indotemerit. 

Quiduccnta  promifit  dotis  nomine ,  &  centum  folutis, 
marito  paiSus  eft,ne  reliquum  a  fe  petcretur ,  id  eft ,  centum, 
matrimonio  Ibluco  ,  centum  duntaxat,  qua:  dedit,  petet: 
quamuis  reliqua  centum  prima  ratione  quafi  loluta  pro- 
pter  pa<3:um  habeantur.  Sed  hac  de  re  infra  plcnius,  leg.  pcn. 
§.fivir. 

MortHopatre.  Hoc  pa(^um,quia  perlbna  exprefla  cft,prx- 
fumiturinperfonammagis,  quaminrem.l.  quiinfuturum, 
fupra  de  paiSl.  Proinde  matitus ,  qui  cutn  patre  pa<ftus  eft ,  nc 
dotem  ab  eo  petat,exprimendo  petfonam  patris,  peteie  ab  c* 
iushxredenonprch\betur,nifialiuda<fiurofit.IdqueIupraa 
nobisdifputatumeft.I.iuri(gentium.§.pa<5lotum.depa<5t. 

Si  voluntatejiitaprocttrator  apatre  datus,  Ittem  de  dote 
contejiatusfuerit,  ^refcctindum  eumtudicata,paterde- 
tejfertt,tudicati aBtonemJiliapotiiis ,  quamhjtredihttspa.' 
tris  dari  oportebit. 

AiSiodedote,  qux  communiseftpatri,&fiIiaf,mortu» 
patread  filiamtranfit,  licet  h<resinftituta  nonfit,  eiRfqae 
propriaefficitut.§.videamus.  Cod.  deicivxor.  a<Sio.  Nan» 
quamuisadio  competensdefun<ito  ,  tranfcacadhiredcra 

iuro 


Jn  ^k.  Soluto7ndtrimdmd. 

lorecommum:tic.deperpct.&temp.daio.lib.Inftic.4.hoc 
„.enpr.cipuum,5cfingulare>^cc   otiscaa^.K..  up^. 


Nec retcrt  an  patre dotem  petente  res  ludicata  fu ,  &  mdicatt 
atlio  qvia-rua,  necne,  ciim  adio  iudicati  aftionide  dote  acce- 
dac  neceamitanouatvtpcrimat.l.aUam.inf.denouar.  Mve- 

ro  dos  iam  exada ,  &  foluta  Ik ,  pl.-Erique  exiftimanc  ad  patris 
hsredem  trasferri ,  vt  res  3lias,qu.v  in  ipfuis  patnmonio  lunr, 
Ivlt  C  commu.  vtriufqneiudic.SedconftiairioIulhniani, 
ouam  profirmamenco  fui  opinionis  r.ifcrotu ,  ..uionem  a-a- 
ditdiuidecidxdotis,  quxproprctlegem  vuftipulationemad 
patrem  leuerfaeft.Qupd  poceft  vanis  modis  conungcre.ka- 

quedos,qua:adpatrem  non  reuertitur,  cumfmodi  harcelt, 
de  qua  nunc  difl^erimus  ,  adeam  conftiiutionem  pertinetc 
nonvidetar. 

Cum  patridos  data  en^dr  dfim  e^aliqiM  partelMrei 
fub  cmdmoncinmtuttisfuerit,  &pndenteconditioneco- 
hAredes  eius  dote?n  pro  fua psrtione  mulieri  foluentH:hoc 
mimsexdoteJlliusprc-esUredekbit^quonianulLtmaclio- 
nem  ^iuspecuniA  recuperanda  gratia  aduerfus  coh^redes 

habet. 

Sifocerdotcmaccepicamuliercmaritusnontencturmu- 
licrifoluto  macrimonio,  nifiquarenuspatri  hxres  extitcrir. 
1  ficum  dotem.§.tranfgrcd!amur.fupra.Tenenrur  crgo.mor- 
tuolocero,hiredeseuis,  (editavcfiqui  coruminfticucifim 
{ubconditione,interimcecenconueniripoflinc,  nonmloh- 
dum,fcdproparce  hiredicaiia.l.  fimatitus.famil.ercil.  Exi- 
ftentc  veto  cfidicione  pars  ab  eo  exigitur ,  cui  conditio  adicri- 

ptafuerat.  .  „ 

Quomam  ««//-«w.Quarauis  matrimonio  adhuc  conltante, 
inautus  in  fpecie  propofita  a  cohiredibus  dorem  repetere 
poilec.prxftitacautione(vta!ibididumeft)l.fifiiia.§.hoc 

amplius.famil.  ercifc.  tamen  foluto  matrimonioaaio  aduer- 
fuscohxrcdes  ei  denegacur.  Solurum  auccm  fuifle  macrimo- 
nium  hicaccipcre  debemus,vc  hoc  capuc  traaacui  conueniat. 
Sifnndiim  dotalem  recepiffet  muliernon  habita  rdtione 
frucluumpro  forttone  anm^quonufta  non  futjfet,mhtb- 
mmus  de  dote  agere  potelhquia  minorem  dotem  recepiffet.^ 
Hoc  emm  addotismgmentumpertmet.quemadmodumfi 
partum  anallarum  non  receptjfet.aut  legata.velktredita- 
tesqu£poH  diuortium  perferuos  dotales  acqmjtt^  marito 
fuijfent. 

Quamuis  acccflTiones^qui  nonfuntin  obligatione.fcd  of- 
ficio  iudicis  pr2Eftanrur,poftquam  rcs  iudicara,aut  fors  (oluta 
eft,petinonpoflinc.l.4.C.depo.Kquipercollufionem,fupra 
de  adio.cmp.l.cc  ntum  CapuiE.fup.de  eo  quod  certo  loco  da. 
tamen  frudus  dotis  rede  pccuncur:quia  non  canquam  accef- 
fio/cd  ranqiiam  docis  ipfi  us  pars  in  iudicium  deducuncur,nec 
minus  funcin  obiigacione,  quam  quoda  mulicrcin  dorem 
dacum  eft.  Idqi  in  vniuerfalibuslocum  habet ,  quibus  non  rcs 
fingulares ,  fed  vniuerfitas  aliqua  pecicur ,  veluci  dos ,  hiredi- 
tas,&c.leg.i.dedot.praelc.l.icemveniunt.§.ftu(aus.depetiti 

hired. 

XXXII.    IDEM    LIB.    n.     AD 

Vrseivm    Ferocem. 

Slpriormaritas  posieriori,dotis  nomine^tanquam  debi- 
tormulieris,dotempromiferit^1)plus,quamfacerepof 

fit,dotisfuturum  eH. 

Priormaticus  ptomitterts  fedaturutn  poftcrlori,(juodv^ 
xori  quondam  fus  nominc  docis  debec ,  hac  proraiflTione ,  vl- 
tra  id,  quod  facere  poceft,  fcfe  obligare  non  incelligicut :  quii 
verumeft,falcemeffe(au,&T«.U«V<  ampHus  eumnonde- 
bere.l.maritum.fupra.l.M?uio.§.a  mc.de  leg.i.Quod  fi  pro- 
ponamus  prioremillummaricum  cctcara  quancitacem  fim- 
plicicerpromififleindoccm,pofteaconuencusaftipulacorej 
bencficio  iuris  vti  non  poccric.  "^am  exceptio ,  ^  «*  ol>fiat  dele^ 
gannMffrfw  eum,  cuifaaa  eft  delegatw  -,  non  re^e  obiicitur.  h 
doli.infra  de  nouac.l.  Ncfennius.  infra  de  re  iudi.l.  pure.§ . fl 
cum.infra  de  doli  excep.  Atq-,  ita  accipiendum  eft  quod  Pa^-, 


lusNefennio  Apollinarirefpoliclltful}tit.(leifeb(iicJ.l.  Nc'' 
lennius.  Quarauisenimin  cpiftola  Apollinari  fcriptiimfiti 
Tantum  marito  dotem  promtjfam  ejfe  ,  camen  vt  valeat  dotiS 
promiflio,necefl[e  cft,  aliterconcepcam  eflepromilTioncm!» 
quam  in  hoG loco,& dotis  raodum ,  quantitatemquc  exprcf- 
fam  eflb. 


XXXIII.  APHRICANVS  LIB. 

Q_y  A  S  TI  ON  V  Mi 


IIIL 


QVxdotU  nomine  certampecuniampromiferat ,  qHof 
dam  adhibuerat^  qui  Jiipularentur  partem  dotis  di~ 
Jtraclomatrimonijsfibifohn-.eantdla  datAdoteohterat .,  eo- 
dem  marito  fuo  hjsrcde  reltSio ,  isdamnojam  hareditale??^ 
€tf4s  adieyatinihilomintisjlipttlatoribtis  tenert,quaniam  ad=- 
ettndo  hxreditatem  debitricls  intelligereturfe  compenftffe, 
nec  ad  rem  pertinere  ,  qttedfoluendo  non  tffethixreditas^ 
qtiandocxtcrlsetiamcreditonbtisteneatur. 

In  hac  fpecie  maritus  cogitur  ftipulatoribus  dotem  redde- 
re foluto matrimonio ,  quam  nunquam  accepit.  quod quan- 
quammirnmvidetur,  acplencTOpafefti^oii^timenrationc  noa 
caret.Nam  adeundo  hKteditatem ,  qu^  morte  vxoris  fibi  de-< 
latacft,  intelligitnrfe  compenfaiTc,  acveluti  dotem  fibiipfi 
foIuifle,cum  Vxorisfa<ftum  prsEftatedebeatcuihxres  excitit. 
l.cum  a macre.C.de rei  vindic.  Fuic aucem vxor ei  ad  dandam 
docem  obligata,  a(Stionemque  iibi  ccmpecentem  aduerfuSi 
candemmandare  dcbuitftipulatoribus  hxredirare  nonadi- 
ta.l.fi  focer.infra.  Cumigitur hxrcditatcm  adeundo,  cam  a- 
dtionem  propter confufionem amiieric, I.debiccri.  C.de pa- 
(Stis.fecericqucquo  minus  eani  mandarepoifit,  a?quum  ell  vE 
ftipulacoribus,  perinde  ac  (\  dos  ei  ioluta f uiflct,teneatur.  Et 
huc  pcrtinet  quod  alibi  dicitur;  Aditionih!t.redttatif  •ttmpete^ 
)?<i/f»>5'«ryo/«»o««A<a^f/-f.l.fidebicori  credicor.de  fidciuflor» 
l.Scichum.§.adicio.dcfolutionib. 

Ttnehttur.  A(5tio  dacur  ftipulatoribus  exhac  ftipulatione 
folutomacrimonio.  Nametfiexpreirumhicnonfic,  exqua 
caufa  ftipulaiio  fueric  concradla,  camen  intclligendum  eft , 
eamvcilemfuiire,vcexeaagi  pocueric. De  vciiiraceenimfti- 
pulationishienullacracqu£Eftio,fedan  marico  prodeiTe  de- 
bcrccadabfolutionem,quoddorem  nonacceperst.Acforte 
creditores  erant  muliens,ii,qui  ad  ftipalandum  adhibiti  iuntj, 
itavteosadhibendoconditionem  luam  deteriorem  nonfe- 
cerirjSi:  a(9:io  ftipulatoribus  qusfita  fit.Quam  interpreratio- 
nem  rexSlc  admittunt  Aphricani  vetba ,  eamque  iophiftaruttt 
cauillationibus  minime  obnoxiam. 

Soluendononeffet.  Hiresobligaturcredicoribushiredita- 
riisjCamctfihacreditasioluendononfic.  Qupdeftincelligen* 
dumiecundumconfticucionemluitiniani.nifircrumhaeredi* 
tariarumpublicc  fa£tadcfcriptione,quam  inuentatium  vo» 
cantjhzrcdicaccm  adieric.  Cuius  defcripcionis  formam & ra» 
tionemeaconfticutiocontinet.l.vlc.C.deiuredclib. 

XXXIIII.     I  D  E  M    L  I  B.    VIII. 

t^  itS  T  I  O  N  VM. 

TTtiadittortittm  a  Seiofecit.  hanc  Titiusinfm  potejla^ 
teeffe  dicit,  &  dotemfibi  reddipojltilat.  Ipfaje  matrc~ 
familias  dtcit,  &  de  dote  agere  vtit.  £)tmfitum  ej},qu£par^ 
tes  ittdtcisfint?Refj)ondt ,  Patri,  nifi^robctjiltammnjblun^ 
infuapotefiate  efje ,  fed  etiam  confentirefibi ,  denegandarA 
aiiionemficuiidenegaretur^  ttiamficonfiaret  eaminpo- 
tefiateeffe-. 

Cocem  profe^aitiatti  pater  loliico  matrittibni(i  ita  Ab^ 
tnum  pecercpoccft,  fifiiiaincius  poceftacemanferir,  &pa* 
tri  agenci  conicnciac.lcg.i.  §.  quod  fi  in  pactis.iupra.  §.  videa- 
iBUS.C.dereivx.a^aio.Quarcdubiumnoncftjquinhliacon- 
tradiccns  pacrii&  ie  macremfamiliasjac  iui  iuris  dicens  -,  aiidi- 
fenda  fir.Eft  autem  hOc  vfiracum  i  vr  moca  inter  duos  litigateS 
fe6ttouerfiajaliiis,cuius  intetfeftjadilldiciO  adfit»  &  kjuaicuni^^j 


volaerit  cxceptioncs  ac  defenfiones ,  in  m  edium  adducar.  l.fi 
ft!rpeda.deinoffic.tefta.l.rxpe.dereiud.l.afentemiadeap- 

pel.l. i.C.deneg.gcft.cap.vcniens.  de  tefliib. cap. cum fuper. 

dereiudic. 

XXXV.  MARTIANVS  LIB.  X. 

INSTITVTIONVM. 

Liherta,c}U£  'uoluntate  patroni  decept,de  dote  cum  eo  a- 
gcrepotejl^quam  eidedit. 
Lcx  laiia,  &  Papia,  de  maritandis  ordinibus ,  vetat  iibertx 
qux  nupfit  patrono  fuo.nc  ab  eo  inuito  diuertar,&  a(5tionem 
de  dote  ei  adimat  poft  diuortium.l.vl. fup.de  diuor.Sed  ea  lex 
ad  libertara.quae  diuertit  volente  patrono,non  pertinec. 

XXXVI.  PAVLVS    LIB.    IL 

DE     ADVLTE  R  I  I  S. 

SlmAritus  minuifacerepoteji,  dr  dospuhlicatafit ,  in  id, 
(juodfacerepotejl,  Crffto  maritu4  condemnandm  eft,ne 
inperniciem  maritt  mulierpunitaftt. 

Fifco  in  locum  mulieris  luccedcntc ,  &  dotem  publicatara 
cxigente ,  raaritus  beneficio  iuris  vtitur.  I.  maritum.  1.  fi  poft. 
fupra.Namfifcusvtituriurecommunipriuatorum,  maxime 
cuoi  priuati alicuius  fuccellor  eft.  1.  itcm  veniuat.  §.  priuato- 
ram  .fupra  de  pecit.ha:r.l.cum  quidam.§ .  fifcus.fupra  de  vfur. 

XXXVIL    VLPIANVS    LIB.    IL 

RESPON  S  ORVM. 

DOtem  voluntateflid:  videripatrem  rccepifte  ctim  cau- 
f.ts  contradicendi  eifilta  non  haberet.maxtme.,  cum  ab 
iopoftea  ampliorefumma  dotatafit. 

Quja  diciumfuitfupra,  patrcmdedote  agerendnpofte, 
finevoIuntatefili£e.l.z.§.qaodfiinp3tris.videbacurnihilre- 
ferre,  iuftane  voluntas  eius  fueric,  an  iniufta.-led  tanrum  hoc 
/pecflandum  cfiejvelit,an  nolit  filiaiSicut  &  cum  lcgatum,  vcl 
fideicommiirumin  voliitatemalicuius  confertur^teftatorc. 
l.cumquidam.C.delega.2.1.fideicommifla.§. quamquam.de 
lcga.}.Vetumhasverborumanguftias,centcmneredebetiu- 
drx  in  hoc  iudicio ,  &  ad  id ,  ^uod  welitu  ^  tejutHi  ef{ ,  {emper 
refpicere,  vt  iam  faf  pe  a  nobis  dicflum  eft.  Gum  igitur  ex  fa<flo 
propr)nerctur,patremrecepiire  dotem  fine  voluntate  filis, 
ied  ita  vt  vtilis  ei  fuerit  ea  recepcio  ,nec  cont radicendi  caufam 
habuerit,metito  V  Ipia.refpondit,  pcrinde  habendum  id  eflc, 
ac  fi  vere  confenfiilet  filia. 

XXXVIIL  MARCELLVS   LIB.  SIN- 

GVLARI     RESPONSORVM. 

LVcttisTitius,  cumeffetfiliiisfamilias,  njoluntatepatris 
vxorem  Maiiiam  duxit,cr  dotempater  accepit.Mxuia. 
Tttto  repudiummtfit.  Pofteapaterrepudiatt  ahfente filio^ 
fponfalia  cum  eadem  nominefiltjfHtfectt.  CM<£uia  denuo  re- 
pudium  ffonfalthtis  mifit,  atqueitaalijnupfit.  .^uxro,fi 
Mxuta  ageret  ciim  Litcto  Tttto  quondam  marito,  &  apatre 
hxrede  reltclo  de  dote,  crprohetur  culpa  mtdieris  matrimo- 
rtium  diffoltitum,  anpofit  marituspropter  culpam  mulieris 
dotem  retinere?Marcellus  reffondit,ettamfivt  hares  infii- 
ttttusapatre  Titiiis  conuentrettir :  tamenji ffonfalihus  nort 
confcnfiffct,cidpam  mulieris  mulcJandam  effe. 

Si  matrimonium  culpa  vxoris  diilolutum  fueric,  ea  dotern 
araittit.  1.  confenfu.  C.  de rcpud.  Sed  rcintegrato  poftea  ma- 
tiimonio,autcontraftisinter  eofdcm  fponfahbus,  culpao- 
mnis  condonata,remiflaque  intcUigitur.l.fi  vxor.§.  vl.  ad  leg. 
luhamdeadul.Aliuddiccnduraeftdefponfahbusapatrema- 
titicontradis,  abfcntcatqueighorante.ideoque,  noncon- 
fcntiente  marito.vt  hic  MarccUus  ait.  Patris  enim  non  cft,p^- 
namhanc  remittere,  quamnisaiiasiniuriamfiliofaiaamre- 
mictere  poirit.l.  (ed  fi  vnius.  §,  fihofamilias.  dc  iniur.  Nec  ad 
rem  percinet ,  quod  a  filio  tanquam  patris  hairede  dotem  cxi- 
git  vxorin  fpecieJiic  propofita,  vndc  vidcbatur  filiusratkim 


Tranc.^Dmreni  Qommmt. 


habcrequodadefunfto  geftum  eft.debere.l.  cumamatre.  , 
C.de  rei  vindic.l.cx qua perfona.de reg.iur.  Nam  fi  pater ip(e 
adhucfuperftes  conucnirctur a mulicrcj &  ei culpam  obiicc- 
retjficuthicdicitur,  dotis  rctinendz  caufa  mulicrprstcxtu 
horum  fponfahorum  tucri  fenon  pofl"et,quafi  condonata  fi- 
bi,remi(Iaque  ab  eo  culpa,  cum  ea  reraiflio  ex  pacris  volunta- 
te,poteftateque  non  pendcac. 

XXXIX.     PAPINIANVS  LIB.  XL 

ajj  yESTlONVM. 

Vlro  atque  vxore  mores  inuicem  accufantibits ,  cai^^m 
repudtj  dediffe  vtrunquepronuntiatum  eU,  idita  ac- 
cipi  debef.vt  ea  lege,quam  ambo  contemftrunt,neuter  vtn- 
dtcetur.  Paria  enim  delt£la  mutua  penfatione  diffoluun- 
tur. 

FacSo  diuortio  incer  coniuges,  vtriusculpafaAum  eflet, 
quirebacur,  &  vcerque  alterius  mores  incufabat ,  quod  olim 
erat  pcrmilTuro.iudicio  de  morib.in  id  comparato ,  de  quo  fu- 
pra  aliquid  diximus.I.  rei  iadicat£. $.  vltim.  Maritus  ob  malos 
mores  vxoris  cupiebac  retineredotem  :  vxorob  malosmo- 
resmariti  volebatdotemfibi  pr3efcntemreddi,autalitcrpu- 
niri  maricum ,  vc  mox did:uri  fumus:  candcm  quia  vcerq*,  pro- 
bauic  quod  intendcbac,pronunciauic  iudex,vcrunque  caulara 
repudij  dcdifle.  lam  dubicacurdc  vi  &  poceftate  huiuspco- 
nunciationis.  EcPapinianusair,  eamicaaccipiendame(Ic,vt 
neucerob  moresfiiospuniacur,  &deli6torumcompen(ario 
quidam  fiat.Cuinondiflimileeft.quodahbi  (criptumextat, 
de  interdido  vci  poflidetis,nempc  vtroque  probante  fc  polfi- 
dere,neucrum  vinci.  1.  fi  duo.  vti  poflide.  Hinc  mihi  vidctur 
fenfus horum  Papiniani  verborum efle ,  qu2 alij aliter intsr- 
pretantur.SedlocusVlpianiin  Infti.ti.de  dotib.remdotalera 
magnopere  illuftrat ,  cuius  verbahic  fubiecimus:  Morumno- 
mine,grautorum  ^»idem,pxt£  reiinentur.  leutorHm  ttem  oHa' 
ua.Grauioresmorcifutii ,  aduheriatantum ,  leuteres  omnesreli- 
<jui.  Aiaritt  mores puniuntur,in  ea  ^utdem  dote,  ^ut  a  die  reddi 
dehet.  Ita^ropter  maiord  mores  prtfintem  doiem  reddtt:  pro- 
pterminorcsfitJtim.mefiJttim die.  Ineaautem,<ju<iprtfinsreddi 
folet ,  tantum  exfru  £ii  bui  tubetur  reddere ,  tjuantutn  m  tlla  dote 
tjtittdriennto  reddttur. 

XL.    I  D  E  M    L  I  B.    XXVIIL 

Q^  A  S  T  I  ON  V  Mi 

POsidotemdatam,  ^nuptias  contracfas fliputatus eji 
pater,  voluntate  fili<e ,  dtuortiofaclo  dotem  dari  :fiicon~ 
dittofitpulattonis  impleatiir,  (jrpofieafiiiajine  iiberis  de- 
cefftrit,nonertt  impedtenduspater,quo  mintis  exfiiptdit» 
agat:  viuaautemfiiia,fi agere  vtiit ,  exceptionejkbmouen- 
dusertt. 

Hoccapuc  Papinianieft,  perquamdifficile,&ob(curum 
vulgo  ccedicur,  adeo  vc  decem  ,  auc  duodecmi  vari^  juter» 
pretaciones  extcnt  vulgarium  Dodtorum  ,  in  quibus  reci- 
tandis  fruftratempus  non  conteram.  Prxcipua  autem  dif- 
ficultas  inco  eft,  quod  ftipulationtm  conitnlufili<Ef=i(5lara 
Papinianus  filiz  nonnocere  hic  oftendit  ,  contra  Vlpiani 
fentenciara,dequa  vilumfuic  fupcriuscap.  30.  Quodigitur 
ptobabilius  mihividetur  in  tantistcnebris  ,  quibus  hic  cir- 
cumfufafunt,idbreuiterdi(flurus,  &  Vlpianum  cum.  Papi-. 
niano,quantum  in  mcerit,  concihaturus  lum.  Acinprimis 
animaducrtendum  eft  ,  licerepatri  dotem  profilia  daniia- 
ftionera  dcdotein  fe  transfetre,  quxalioqui  patri,  &filiac 
communis  efler.l.  quoties.s.  Idquecontingit,  fiuepaterex 
continentiftipuletur,  fiueinterpoficoccmpore,  fimodofi- 
liaconfentiac,acqueacquiefc2C  voluntatipaterna:.  Cumer- 
gocertum  eftid  a^tumefle  interpatrem  &filiam,dub!can- 
dum  noneft,  quinatSiopatri  competat.  Atqueita  dittura 
Vlpiani  accipiendum  efiTc  vetba  ciuldem  facis  aperccfnili 
valdchichallucinorjdemonftrant.  Poteftaucemincercuin 
cirequidatftumfitintereos  ,vcpucafiincabulisil!udtantum 
fcriptum  repcriatur  ,^rt/rf »w  volf.ntatefili&fiipuUtum  effe ,  do» 
temdiHortiofanedari,(3c.^3m{ita\i(]iizndo  vtconientiat  fi- 
liapatriftipulaati,  Qcniopatris  gratiam  vc  ahquid  eidonec, 

fed 


!/ 


fedinfaartipotias,  vtpatctquan  procuratot  filix,  &nego- 
numeiusfevensftipuUtur.l.idemqae.§.ficuimandando,lu- 
pramanda.l.ftipulatio.fnpradeiuredoi.  Icaqueh  noncon- 
ftet  filiampatrisgiatiaconfcnfille,  Vlpianidiao(dequo  lam 
diximus)locus  elle  non  poceft.Sed  (equenda  eft  hic  Papima- 
ni  fententia,Iecundum  quam  ftipulatio  filie  non  nocet.Qua- 
diu  enim  viuic  filia ,  pater  c^cftipulatu  agens  fummouetur  ex- 

^''^FdtTvolmtaU.  Ohfcmicas&ambiguitas  horilm  verbo- 
tum  dubieacionis  caufafuit  in  hac  fpccie.Eftque  hu.c  non  dil- 
fjmilisqua:ftioapudVlpianum,  demanco,  qmvoluntatev- 
xoris  feruos  dotales  manumific :  quam  nos  lupra  attigimus.  1. 
{iconftante.§.fivir.  ,/,.,• 

Sinebbcrtidecejferit.  Tametfimantus  exhac  ftipulatione 
aecnsexceptione repellatut  viua filia ,  tamcn ea  mortuoagit 
tanquamfucceftbrfilii.  Curautemaddidit  Papjnianus,  Ime 
Jiberis?  Vlpiani  verba  oftendunt  in  Inftit.cicu.de  dotib.  Mor- 
tna  tn  matrimomo  mHliere,dosapatrepreffna  adpatrem  reuer- 
titur  q»intu  tnfingulos libtros in  infinitum  reliaui  penes  vtrut». 
Sed  deeadem  teqaasdam  aliafortaflisinfra  diautilumus.l. 
'fidotali. 


XLI.     I  D 


E  M    L  I  B 

Q_yjtSTIONVM 


tem.§ .  vlt,  Mulicris  autcrS  hoh  intereft ,  Vt  kos  frutius  vir  lii- 
tretur.Confumptos  tamen  frudius  reddere  non  cogccur ,  nc 
minuseitribuacur,  quamcuiuisalijbonzfideipoflblTori.^.fi 
quisanondomino.  Inftit.dcrer.diuif.  NecmulcuhirefcrrC 
arbicror.an in  mulieris  tutelam,  an  in  alium  quemlibet  vfiim 
confumpti  finc,quamuis onerum nuilieris hic mentio fiat.  In 
refponfis  enim  lurcconfultorum  folenc  ea  defcribi,  qui  acci- 
dcrunr,licet  ad  rem  non  adco  muicum  pertineant:in  aliis  iutis 
au<5torum  Icripcis  non  xque. 

Sumftus  vero  necejfmos^c^  vtiles,mfrAdia,qu£  dota- 
lia  'videhmtitr.fiicfos,compe)tfatisfru^tbftspercept^is  adfi' 
mmfuperfluiferuan  cenuenit. 

Sumptus ncccirarij , &  vtiles  in  rem  dotalem  fadi  non  co- 
penfantur  cum  ftudibus,  vtantea  nobis  didura  fuit,  fed 
eos  vir  omnino  recuperat  a  muliere.l.frudus.  §.  impendi.fa- 
pra.  Verum  quia  non  vera dos ,  fed opinata hic fuic,compen- 
iacio  dicitur  locum  haberc,vfque  ad  finem  (upeiflui,id  eft,vf- 
queadfumptus,quifru£luumquantitateroexcedunt.  Quod 
genusloquendi  cxplicauimushb.i.Difput.  Coropenfature- 
nimfrudlus  cumfumptibus  vfqueadconcurrentemquanti- 
tatem(vtVulgoIoquimur)&quodfuperfluumeft,viiored- 
XXXVlL  ditur. 


Ffuras  Autem  numetatx  dotis  exj}ipitlatu,pater.^  in  ma- 

r>  Iplttcr  imordnsfilta?n  diitertiffe  dotem  ex  cdufapromif  trimonio  ieftinBafiliafipetaf.gener,  qui  refidttx  dctispro- 

^fionis  rmmcrauent ,  nonper  indehiti  condi^Honem  ,Jed  miffefanusfitp/tlattts  efi ,  ita  demum  adfinem  ftce  mutua 

iie  dote  aclione  pecuniapetetttr.  debita  quantttatis  compenfationem  opponere  lufte  vtdetur^ 

Cum  pecunia  numcrata  fuerit  foluto  iam  matrimonio,vi-  fiproprtisfumptihtts  vxoremfuam  exhthittt,aiioqttinfipa- 

detur  dos  n5  eire,ideoqi  nec  de  dote  ai^io  competcre.  1. 3 .  fa-  trisftimptihus  exhthitafit,tnams  vfurarttmfiiptilatto  com- 

pra de iure dot.  Verum  vtdos fit,mattimonium  conttadum  penfationimnprodent. 

fuiirefufficit.                                _                ^  Quamuispaccrptofiliadocera  conftituensvfurastardius 

Nonperindehiti.  Siponamushicdotem  enecommunem  exolutidotispromitcac,nificainenmaricusvxoreminterim 

patii.&  fili2,ajquum  eft,aaioneln  de dotc  magis,quam  con-  exhibuerir>id  eft,educauerit,inanis  eft ea  ftipulacio.   Cum  e 

r.-.             .     .  i-. «..l<'.,<.  tviiilipr  intnriam  ba-  - 


diaionem  indebiticompetere:  ncalias  mulier  iniunam  pa- 
tiatur.  Si  vcro  dos  reddenda  fit  patii  ex  ftipulatione  forte,cur 
non  fit locus  condiaioni,non  vidco.  Nec  aliena crit  a vcrbis 
hxcfentcntia,  particulam,  non.prononfolumaccipiendo. 
Quodgenus  !oquendicrebrum,atqivfitatum  cftapudiuris 
auSotes.Nam  indebitum  reae  hic  dicitur.  quod  folutum  elt 
apatre,  propter  exceptionem  ei  competentem ,  fi  mantus  ab 
copoftdiuortiumdotempetat.l.dolo.dedohcxcept.l.qul 

«xcep  tioncm.de  condi.indeb. 

XLIL    IDEM    LIB.    IIIL 

RESPONSORVM. 

I-Nfnfttkm  patredeportato ,  quiprofilia  dotem  dedit ,  a- 
mo  dotis  adfihamperttnet ,  fofi  dittortium  quoquepatre 
damnato,qtii  detem,i:onfinttentefiliA  nonpetterat^,  £q;  do- 
iua^iiomuiierlsefi^ 

Sicut  mortuo  patre  aftio  de  dote,qua:  vtriq-,communis  c- 
rat,efEcitui  filis  propria;§.videamus.  C.  de  rei  vxo.  adtio.ita 
«tiameo  ininfulara  depottato.cum  pro  mortuo  habeatur ,  a- 
tniflaciuitate.l.i.infradebono.pofl".contratab.&fihaluim- 
risfiat.Nechiultumintereftconftanteadhucanfolutoraa- 
trimoniodeportatusfuerit.  Idcoautghociuscompetenspa- 
ttinottanfitinfifcum,quamuis  fifcusbonis  publicatisciluc- 
ceaat.l.fi  marito.fupra,quiahireditarium  non  eft,  nec  hacre- 
dipatris,nifi  fit  filius,acquiritur.  Ea  cnim  fifcus  vindicat,  qui 
«d  quofuis  ha^redcs  ctiam  extraneos  pcrtinerent. 

FruSlttsexprxdiis,  qttxinddtemdata  effevidehantur, 
ionafidcperceptos, (frinmuiieris  onerihm antecattfamli- 
heraiem  abfumptos :  quamuis  feruam  futffe pofiea.  confiite- 
nt,petinonpoffepiactiit<. 

Cum  verura  iuftumque  tnatiimonium ,  vetaqud  dos  cfti 
inaiitus  lucraturfrudus  prooneribus  matrimonij.l.proo- 
neribus.C.de  iure  dot.  Alia  caufa  eft  opinati  mattimonij ,  dd- 
tifqucopinatxjvt  puta,fi  matrimoniura  per  errbrem  cum  an- 
cilla  contradum  ht.l.cum  dnGillis.C.de  inccft.&  inutil.nupt. 
Dos  enim  opinata  pro  vera  dote  tunc  habetur,cum  ad  mulic- 
tis  eommodum  id  fpc6lat,vt  fopta  annotauimui.l.fi  cutn  do- 


nim  dos  pro  oneribus  matrimonij  detiirjl.pro  oneribuj.C.de 
iure  dot.huiufmodi  vf  urarum  ftipulationi  liieft  ha?c  conditiOp 
Si vxerem alueritff£e.  Hoc  intellcfto  fpecies  qus  hic  trada- 
tur,diflicilem  cxplicationem  non  habet. 

i^d  virum  vxbrepost  dtuortium  reuerfa ,  iudicium  ac' 
ceptttm  exfiiptilatione ,  qtta  extranetts  qtti  dotem  dedit,fii^ 
pttlatusfuerat,  non  diffoluittir ,  necofficioiudicis  ahfiittti» 
conttnehitur.  * 

Didtum  eft  fupra,reincegrato  matrimonio  iudicium  a  mu- 
liere  coeptum  dotem  exigentepcrimi ,  ac  diflolui.  1.  fi  mulier. 
Aliam  caufam  efTe  extranei,  qui  doccm  pro  rouliere  datain 
coepit  cxigercjhic  fcribit  PapinianuS :  quia  confenfus  mulieris 
extraneo  nocete,&  aftioncm  ei  quifi-am  lion  potcft  adime- 
rcjtiifi  is  quoqnc confenferit.  I. ftipulatio. fuprade  iure  dot.l. 
cummaritus.fupradepa6t.dot.  Ethuic  quidemdifFcrentije 
tum  locus  eft,cum  poft  longum  tcmporis  interuallu  '1(3  macti.i 
roonium  renouacumeft.  Alioquiiicum  vnum,acqueidcni 
mattimonium  efreintelligatui,  I.plerique.  fup.de ntunuptx 
inter  mulicrem  &  extraneum  nihil  videcur  interefTe. 


XLIIL 


SC^VOLA 

(^  jt  STI  ON  VM. 


LIB.    II. 


Slmarittts  in  id,  qttodfacerepoteli ,  condemnatusfit ,  ^ 
nominafiint  addotis  quantitatem ,  nequeampltus  hahe- 
hit,mandareachones  dehet. 

Varietaslcftionishoccaput  fubobfcurureddir.In  Codice 
Norico  itaIegitur:S«  mortiUi  tn  id,^undfacerepotefi,  codemna^ 
tmfit,  ^mminajint ad  dotu ^umtittitem ^necjue  amplimha- 
^f^j:V,w<«»</<»^-f  <ii?w«a  </f  ^ff^?f.  Secundii  qbam  ledionem  hoc 
Sciuol?  di<5tum,vtilem  fententiam  habet.  Vult  enim  Sceuo- 
lavt  qucraadmodum  raaritus,  quicondemnatus  cftiudicio 
dotisinid,quodfacerepoteft,  fipecuniamfutficiencem  ha- 
beat,cogitur  eam  mulicri  foluere,  ita  etiam  fi  nomina ,  a6lio- 
nefvc  habeataddotis  quanticatem,  idcf^,qua:  lufticiant  ad 
doiem  exolucndam  ,  dedudo  mariti  vidlu  neceftatio  ,  eas 
jiftiones  dcbcat  mandate  vxori.  Altera  leftio  cft  i  inqua 


Franc.Vmreni  Qomment. 


iS8 

extatncgaticeaquepoteftdcfendi.lioc  modo  ScxuolaEdi- 
d:am  accipiendo.  Maritus,qui  centum  accepit  ab  vxorem 
dotem,  nullampecuniamhabetdcdcentum  innominibus, 
fiuc  a£lionibas.  eas  adiones  non  cogetur  vxori  mandare, 
quii  fi  tantum  habcret  in  tjumerato.id  ab  eo  exigi  non  poiret, 
cum  viclus  fit  ei  relinquendus,&c.  l.mantum.  (upra.  Haec  i- 
gitur  ver  ba.quJE  ambigua  funt,  &  nomina  fint  ad  dotis  quan- 
utatem,  vtnque  ledlioni ,  velut  cothurnus  vtrique  pedi  a- 
ptantur.  Siquisemendatiorcs  nadiusfueritcodices,  verio- 
rem  fortefenfum,  acfinceriorem  afFerri  aliquando  poterit. 
Eeo  interim  enarratoris  non  mali  officio  fundlus  fuifle  vi- 
deor,quando  vtraque  interpretatio  noftra  verbis  au«£ioris  (a- 
tisconlentit ,  veramque&  vtilem  fententiam  vtraque  ccrte 
coDtinet. 

XLIIIi.    PAVLVS    LIB.    V. 

QXit  STI  ON  V  M. 

Slfocer  a  Tenero  hxresinflitutm ^adierit  hAreditatem-, 
qnandoqite  mortnopatre  ciim  harede  eiusfiliam  de  dote 
acluram^Nerua  &  Cato  refponderunt,  vt  efi  relatum  apud 
Sextum  Pomponium ,  ab  CArifione  lih.  5 .  'vbi  idem  K^ri- 
fiom  confcnfit.  Ego  dicercmpfiemancipaffetpaterfiliam, 
ipfum  quoque  conueniripoffe. 

Cum  adio  de  dore  communis  eft  patri  &  filix  aduerfuS 
mantum,  &matito  hatcs  exiftitpater,  videtiirextinda  ef- 
fe  obligatio,  propter  confufionem,  quafi  creditor  dcbitori 
fuccedjt.  Qupd  tamen  hic  non  accidit ,  quia  non  folus  cre- 
ditor  critpater  mariri,  cuifucceflit  ,  &iniquum  cflet  hac 
fucc'-riioiieiusmulietiqua:fitumadimi.arg.leg.  Vranius.de 
fideiufl.  Adio  igirur  dedote  falua  manet  mulieri  aduerfus 
hxredemmariti,cundemque  patrem,  quam  adioncmpo- 
tcrit  adueiius  cum  exerccte,  fiforte  abeo  emancipatafuc- 
rit.autaduerfus  hircdempatris.&c.  SedquandiumanctiQ 
poteftate  patris,  rario  iurisnon  permitjjjicicumpatreage' 
re.  1. !is nulla. de iudic.  Hic mihi vidctur planus, atque aper- 
tush  rum  verborumfenfus,  quasnonfatiscommodevulgo 
expl:carifoIcnt. 

Lucius  Titimfiliafu^nominecentum  dotipromifit  Ca- 
io  Seio:  interque  Caium  Setum ,  O'  Lucium  Titiumpatreifi 
mulieris  conuenit,  nedos  a  wroviuo  Lucio  Tttio  petere- 
tur.pofieaculpa  mariti  dtuortiofa£io ,folutum  eBmatri- 
montum  :  &  pater  multeris  decedens  alios  hxredes  tnfii- 
tuit  ,filid  exh^redata.  ^uxro,an  ab  h/eredihmfoceri  ma- 
titus  exigere  pofit  dotem  ,  cum  eam  mulieri  redditurus 
fit  ?  Refpondt,  cumfilia,  alils  apatre  hdredibm  infiitu- 
tis,  aciionem  de  dotefua  recuperanda  habere  cceperit ,  ne- 
ceffe  h.ibehit  maritui  ,  aut  exaBam  dotem  ,  aut  acfiones 
eiprtefi.ire,  nec  vllam.  exceptionem  habehunt  focerih/sre- 
des  aduerfm  eumicum  ahfurde  dicatur ,  dolo  videri  eum 
facere  qut  non  ipfi,  quem  conuenit ,  fedalij  refiituturui 
petat.  ^lioquin etfipofi mortempatris  diuertijfet ,non- 
dum  exixcla  dote  ,  excluderetur  a5iione  dotls  maritttsi 
quod  non  esl  admittendum.  Sed  etfi  ex  parte  filia  h^* 
res  patrtfuo  extiterit  ,  debehit  marittts  coharedes  eita 
proparte  viriU  exigere ,  df  mulieri  reddcre,  aut  a£iiones  ei 
pr£fi.\re. 

Vxor  matrimonio  foluto  agit  dc  dote  contra  maritunl 
fuum,  vtcamreddat,  veladiones  praftct  fibicompetcntes 
aduet(us  ptomiirorem.  Proindc  maritus  a  promiflore  do- 
tcmexigit,  necfuramouctur  cxceptionc,  quafi  dolo  faciat, 
eamrcm  petens  quamftatim  redditurusefl.  leg.  doio.infca 
de  doli  exccpt.  leg. in  condcmnatione.  §.  vlrim.  infra  de  reg. 
iur.  Nonenimideiredditurus  cft,aquopcrit,fedalij,nem- 
pevxori.  Hincigiturduo  annotandafunt.  Vnumeftcuni 
doiyfaccrcquipetitquodredditurus  eftcivndepcritur.  Eft 
tamcii  iaterdum  iufta  caufa  pcicndi ,  nec  doli  exccprio  datur. 


vt in  interdidro  quod  legatorum,  &  aliis  huiufmodi cafibiiS.1, 
1 .  quod  legat.  Alterum  eft ,  eum  dolo  non  facere ,  qui  petit 
quod  alij  cft  rcddicurus.non  ci.contraquem  agitur.Sed  ex  iu- 
fta cauia  plaerunque  competit excepcio doH ,  vt puta  fi  tertius 
ille  ci  vnde  petitur  reddere  debcat.l.fi  donaturus.§ .  vlt.  fupra 
dccondi.cau.datacau.nonfec. 

X  L  V.    I  D  E  M    L  I  B.    V I. 

Ci_y  /ESTIONVM. 

CAim  Seius  autis  maternm  Seixnepti,  quaeratinpa~ 
trispotesiate,  certampecuni^  quantitatem  dotis  nO' 
mine  Lucio  Titio  marito  dedit,  &tn  inliritmento  dotali 
huiufmodi  pa6ium  cjrfiipulattonem  complexus  efi:  Siin- 
ter  Lucium  Ttttum  maritum  ,  d^  Seiam  diuortiumfine 
culpa  mulier'isfaEiumeffet,dos  omnis  Seixvxori,  velCa- 
io  Seio  auo  materno  redderetur ,  refiituereturque.  <^uit- 
ro  ,  Cum  Seim  auw  maternusfiatim  vita  defunSlusfiit, 
C^  Seia  pofieafine  culpafua  diuerterit ,  viuopatrofito,  in 
cfiiuspotefiate  eH:an,  drcui  aclio  exhocpaSio  ^fiipula- 
tionecompetat?Vtrumh£rediauimaterni,annepti  ?  Re- 
fpondi,  inperfona  quidem  neptis,  vtderi  inutiliter fiipU' 
lationem  efie  conceptam  ,  quontam  auus  maternus  etfii- 
ptdatus  proponeretur .  ^uodcum  ita  esf,haredtfiipulato- 
ris  [quandoctmque  diuerterit  rnulier)  avtio  competere  vi- 
detur:fid dicendum  esi ,  Seite  dotempoffefolut ,  quamuis  a-  < 
Bio  ei  dtre£io  non  competat ,  acfifibi  aut  tllt  dariauusfiipu- 
latus  effet.  Sed  dr permittendam  effe  nepti  ex  hac  auita  cen- 
ttentione,ne  commodo  dotis  defraudetur,  vtilem  a6iionem: 
faiiore  enim  nuptiarum,  dr  maxime  propter  affe6lionem 
perfonarum,adhoc  decurrendum  effe. 

Quiftipulatur  alij ,  in  cuiuspoteftatc  noneft  aliquid  da- 
ri,nihil  agit.l.  ftipulario  ifta.§.altcri.inf,  de  vcrb.  oblig.  quan- 
tum  ad  obligationem  acrinet.  Nam  cum  quis  ftipulacur  fibi 
aut  Titio  dari  ex  ea  ftipulatione  fibi  vni  acquiric  obligaiio- 
nem.Titij  vero  perfona  folutionis  caufa  tantura  adiedla  vide- 
tUr.l.eumqui.§.qui  fibi.de  verb.obl.l.Srichum.fquzefitum. 
infia  de  folut.Tamen  ius  fingulare  cft  in  eo ,  qui  ftipulatur  fi- 
bi,  aut  nepti  doremreddi,  &c.  vtmulieriexeaftipulatione 
vtilisqu^raturadio. 

/«f«;»;/)o/(r/?<j/ftfi?.Dosigituraduentitiafiliifamiliaseft, 
coque  nomine  agit  fine  patre.iurein  Pandedasrelato ,  quod 
&fupraatrigimus.l.z.§.quodinpatris.  Quodvideturacci- 
picndum  de adlione vtili,  non  diredta.  Nam  dire£kam  exifti- 
mopatri  competereexfententia  Vlpianiinlnfti.ritdedotib. 
Si  mulier  ([v\c^a\[.)inpotefiatepatrU  fit,pater  admnUafilidperfi' 
n<*  hahetailtenem re  vera,nec tnterefi aduentntafit  dot ,  an prt^ 
ftBiiia. 

XLVL     I  D  E  M    L  I  B.    XIX. 

CIV  A  STI  O  N  V  M. 

QVidotemfiipulanti  vxori  promifierat ,  eidem  tefia- 
mento  qutedam  iegauerat ,  ita  tamen,ne  dotem  ah  htt* 
redibus peteret:ea,qux iegata erant,vxorcapere  nonpotuC'  i 
rat.  Rejpondi  dotis  ailionem  muiieri  aduerfus  h^redesnon  - 
efie  denegandam. 

Cum  maritustem  aiiquamvxori  Icgat,ealegatum  exte- 
iftamcnto ,  &  dotem  ex  ftipulatu  adione  confequi  poteft.  §. 
fciendum.  Cod.  de  rei  vxor.  adtio.  nifi  nominaum  cauerir,vt 
rem  legatam  pro  dote  fua  habeat ,  quo  cafu  alterut  ro  conten- 
ta ciTc debec ,  ipfiusque  eft  elciSlio.  I.  cum  ab  vno.  infra de le- ' 
gat.i.ncc  vno  eledlo  altcrum  pctere  poteft,nifi  foite  rem  le- 
gatam  errore  decepta  maluerit.eamque  capere  non  pofllir ,  vf 
hic  dicirur. 

XLVII.    SC^VOLA    LIB.    XIX. 

Ci_y  yt  S  T  I  O  N  VM. 

Vm  mulier  viri  lenocinio  adulterata  fuerit ,  ni- 
hil  ex  dote  retinet .      Cur  enim  improbet  ma- 

ritus\ 


1 


JnTii.Solutomatrimonio.  ^  18^ 

rkiis  mres,  qms  ipfe,aut  mtc  corrupit,  mtfofieafrohiiuit?      fet)  decem,  ex  eo  infirumento  Maritti-i  nihil  exegU:  ifuia  »ec 


Sed&fiex  niente  legis fumiit quis ^vt nec  dccuftrepofitf 
qui  lenocinium  vxonprdhHtt^  audiendus  efi. 

Quod  in  \e^e d\c\i\if ,AIarttMm ob adii^teriMtn  vxoriidotem 
r*"«<r<?/;<?j^:ficaccipiendumeft,nifilenociniomaritiadulre- 
ratafit.  l.fi  vxor.§,iudex.infraad  leg.  Iilliamdeadult.  Hac 
cnim  allegatione eliditur  accufatio  mariti.  Nam  &  cum  accu- 
fatio  mutua  eft ,  vt  fup.  vidimus  apud  Papinianum ,  neutet  le- 
gcvindicatur.l.viro. 

Ex  menteUgU.  Lexdemarito  incufante  mores  vxoris  in 
iudicio  dotis,  vcl  de  moribus,  dotis  retinenda  caufa  loquitur. 
Scdob  fimilitudinem  rationis  ad  eum  producitur,  qui  lege 
luliade.id!ilreriis,  mulicrem  folenniter  accufat.  Ineaaurem 
acrufj  tio  ne  VIpt.air,i*«tf«'«/«»»  manti  mnlierem  non  exeufare, 
1. 1.§ .  fi  pi .hlico.  ad  leg.  luliam  de  adalt.  Cuius  didii  lenfum  a- 
peruimus  ia  trad^ata  de  aduheriis. 


XLVIII.  CALLISTRATVS  LIB. 

QJ^  ^STION   VM. 


IL 


SldotaUinfirttmento  itafiipuLitio  interpofitAfit^vt  lihe- 
rorum  nomine  dos  aptid  maritum  refideat ,  ncpotum 
'e^tioque  nomine  dos  retinehitur. 

Tra(ftatum  fuitapud  Calliftratumlib.  i.quiftio.  Anap- 
pellii  ione  liberorum  nepotes ,  &  alij  deinceps  contineantur. 
Cuius  dilputationis  particula  hoccaput  eft:  maior  veropars 
eftfubtit.dcverb.fignif.c.iio.aTribonianocoUocata.quod 
cumhoccapite  coniuBgendumeft  commodioris  explicario- 
nis  gratia.  Eademeft  enim  vtriufque  infcripiioin  codicibus 
emendatis.  SententiaigitutCallij[lratieft,appellationelibe- 
rorum  ncpotes  & caeteros ,  qui ex iis dcfccndunt ,  continen.l. 
liberorum.de  vetb.fignif. 

Lihtrorumnomtne.  Agitat3eftquiftio,&propteraudo- 
rum  nobilium  diirenfioncm  m  agnoperc  celebrata ,  An  mor- 
tuamuliete,dosapatre  profeda  liberisextantibus  reddide- 
beat patri,  fi  nulla  eo  nomine  ftipulatio  intet pofita  fit.  Nam 
fi nulh  fint  libcri ,  mortua in  matrimonio  filia ,  patriredden- 
dam  cde  inter  omncs  conuenit.  1.  dos  apatrc.  C.  iolu.  matr.I. 
iure.s.de  luredot.  1.  vlt.inf.  rem  rat.  hab.  Verum  Vlpianus  in 
-Inftit.tir.  dc  dot.  hanc  controuerfiam,  quaj  tot  prarclara  inge- 
riia  milerc  tor  fir ,  quam  pauciflimis  verbis  dirimit ,  ita  vt  nulia 
fanimcntijhommibusreliquafitdubitatio.  yl/m«4(inquit) 
in  mntrtmcnio  mttliere,dosap.ureprofeEia  ad  patrem  reuertitur, 
^HintUA.  tnJi,igulosliberostntnfiniti4mreli6ltu,ptnesvirum.  Ita- 
qie  pada,  &  ftipulationcs  dedotc  retinenda  fupetftitibus  li- 
beris  vtilcs  fun  t,  quoniam  alias  libcrorum  nomine  totam  do- 
tem  m.irirusretinerenon  potcft.l.  fipaterdotem.I.interfo- 
ctrum.§.cum  inrer.fup  de  padb.dotahbus.Conftitutio  aatCHi 
1  iftinianiderei  vxotiaiadtionc  huiciurinihil  derogauit.  Su- 
ftulitenim  luftinianus  retcntionemdotis.quifithberorum 
nomine  culpam  mulicris:  cum  ipfamuheradhiic  viuensdo- 
tempeiit.  Dequatetentione  Vlpianuspaulo  poftitaicribit: 
Prepier  Itberos  retentiofit ,  ficulpa  mulitrit ,  autpatris  {cuitu  tn 
potefiate  efi)dtuortt»mfaBum  fit.Tunc  enimfinffulorHm  Itbero- 
rumnommefexta  rettnenturex  dote:  nonplurestamen  auamtrei 
fexta in  reienttonefunt,  non m petitione.  Nec diflimilis huic  eft 
l<KusP.iuhlib.It)ftit.i.tit.dedotib.  quemrefert  Bocthiusin 
Topic.Cic.Dehocautcmretentionisgenere  loqui  luftinia- 
numinea  coi.ftitutione,  vctbaipfiusnon  obfcurc  indicai^r. 
Sileat  ob  Lberos  retentio,  cum  tpfe  naturalit  ftimulus  parentes  ad 
Itberorumfuorum  educationem  hortetur,  ne  variHmoenui  cmIda 
martttctrca  vxores  excogitent ,  vtpojfmteademretentionecirca 
etu  vtt  icumiam^  /mperialibus  conjtitutionibtuftatutum  ^t,/t 
cu/pa  mulierum  dijfolutum  mairimoniumfuerit ,  auidfieri 
«porteat.  .A-,^^^ 


XLIX.  PAVLVS  LIB.  IL 

RESPONSORVM. 

■  AEuiamarito  ftointeralias  res  dotis  ^etiaminfiru* 
.  mentum  folidorum  decem  tradiditt  quo  Otaciliui  ei- 
dem  ijMmix  cauerat,  daturumfeifttmnuptumtrecctpif 


M; 


potuit.  .^^fitum  eUfidos  a  maritopetatur,  an  compellen- 
drnfit  etiam  illam  fummam^qux  infirumento  conttneatur, 
refundere?ReJpondi,potutffi  qutdem  eum,cuta6iiones.man^ 
datiefunt,  dehttorem  conttenire  :  fedfi fine dolo malo^^vel 
ctilpaexigere  pecunidmnon  potuertt :  neque  dotis  nomine 
ettm  conueniripoffe,neque  mandati  iuditio. 

Nomincindotem  a  mulietedato,peticulum  maritinoa 
eft,fidolo  ,  culpaqueomni  vacet.  Qupd  vtiqueintcll'"gen- 
dumcft,denomine,quodiniftimatum  datur.  Namfiifti- 
rr atum  fit,  vt  fi  mulier ,  exempli  gratia ,  pro  centum  aureisid 
fe  marito dare  ptofiteatur,  quia  .Tftimatio  ha:c  venditio  qux- 
dameft,  pericnlumtranfitinmaritum.l.plerunquc.fuprade 
iure  dot.l.fi  nomen.  fupr.de  hited.vel  adio.vend. 

Debitorem  conuenire. la^mmemo  vel  chirogtapho  ex  cau- 
fa  venditionis,donation)s,legati,  dotis  traditio,  adio  manda^ 
ta  cteditur.l.feruum  filtj.  J.eum,  qui  cbitogtaphum.de  lcg.J.1. 
qui chirographum.  de  lega.  j  .1.  i,  C.  dc  donatio.  In hac  enita 
quiftione,  qua  fadi  eft  &  ex  coniedutis  pendet,  caufadandi 
pf^fumptionem  inducit.Nam  alias  vel  debiti  remifllo,vel  ad- 

min.ftrationisconceflioptalbmituf.l.Labeo.fupiadepadlJl. 
vlt.C.de  padt.conuent. 

Tundm  afiimatpts  iit  dotem  datus  k  creditore  antect-' 

dente  ex  cattfapignoris  ahlatm  eH.  ^uafitum  eU,  an  mu' 

lier^fiafiimationem  dotls  repetat  ,excepttone  fubmouenda 

fit?Ait  enim,proptereafe  non  teneri ,  qtiodpater  ettis  dotem 

profe  dedit,  cui  h^res  non  extiterit.  Paulr-is  rejpondtt,  Pra- 

dioeuiclofinedolo,  &  culpaviri pretium petenti  mulieri 

doltmali  exceptionem  ohejfc.  Confequt  cnimeam  pretiitm 

fundi  etiiBi,  eutdens  iniquitas  elf :  ctim  dolns  patris  ipfino- 

ceredebeat. 

Ablatofundodotaliper  hypothecariam  acSioncmamari» 
to,quem  pater  ei  ^ftimatum  dederar,  nec  eum  alij  obiigatum 
cfleadmonuerat:fimulierfolutomatritnonioaftimationem 
pctat,  fummouebitur  exceptionedolii  patreadmifli:quam- 
uiseihires  minirae  extiterit,  ideoque  fadumeins  priftare 
coginon  videatut.  Namis,  quifucceditinremm.^gis,  quam 
in  vniuerium  ius,  ob  dolum  audtoris  lui  tcnetur,  fi  ex lucrati- 
ua  caufagratuitaqucci  fucceflerit.  l.apud  Celfum.§.  fiquis 
autem.  de  doli  except.  Dotis  autem  caufa ,  quod  ad  mulierem 
attinetjlucratiua.l. vlt  §  i.infrade  his qus in fraud.cred.&  C. 
de  impo.lucrat.  defcri.  quamuis  marit  us  eam  ex  cauia  onerola 
habcre dicatur.I.ex promiflione.  inf.  dc ad.  &  obli.  Filia  et- 
enim  doicm  a  pai rc  profefiam  eios  libcrahtati  atceptam  fer- 
redebct,tamctfi  interdum  ex  caufafiliam  dotare  paterco- 
gatur,  cura  videlicet  alias  nubere  non  poceft.  1.  qui  hbero.  iu- 
praderitunupt. 


L.    SC^  VOLA   LIB. 

RE  SPONSORVM. 


IL 


AEfitmatis  rehtts  i»  dotem  datii^paSium  intercefiit,  vt 
exquacunque  caufa  dos  reddt  deheret,  ipferes  refii" 
tuerentur, habitaratione attgmenti df  diminutionis ^  viri 
boni  arhitratu:  Si  quje  vero  non  extarent,  ^fiimatio  earum. 
t^jijifitum  elt,  Cum  res  qtiadam^quas  maritu^s  'vendideraty 
extarent:  anfecundumpaUum  O'  hx  admuherempertine- 
Yent?Rejfondit^Res,qitiS  extAntfineque  volente,  neque  ra- 
tumhahetitemilierevenifient^perind^  feddendas^  atqui 
' fniulUifiimAtiointerueniffet. 

Inhac  fpecicideores  alienatafteltltiiuntnr,  necliberatuc 
Maritus  sftimationemdando,  qoiaverumeft,  easadhuccx- 
tate ,  &  in  tctum  natilra  efle.  Sed  cur  marito  rcs  huiufmodl 
alienare  nou  licet ,  Cum  iftimatje  in  dotem  datz  fint ,  &  afti- 
ttiatio  vcnditionemfaciat,atqueidcirco  dotalescfle  non  vi- 
deaatut)fe(lpeCuniapotius«idcft,eatumxftimatio.'Ke(poa" 

Bb 


ZJ)0 


Franc.  l^udreni  Comment, 


\S'\^Vs-v.y  .•"■•X.;  IV vi: 


deo^exvcrbispa^ifcentium  fatisapparerc,boca(flum  efle,vt 
rcsipfarreftituaotur.  Etquamuisxftimacio  hxefinihilaliud 
aaum  fic ,  veluc  venditio  qujedam  fic.  1.  plxrunque ,  fupra  de 
iuredot.tamenhocinprimis  fpedandumeft,  num  aliofor- 
taffis  confilio  sftimatio  retura  inita  fit.l.inter  virum.Cde  iu- 
fedotiam. 

Niejuevolente.  lutcin  pandeaasrelato,  quod  fere  adle- 
gem  luliam  refcrcur  res  dotalis ,  confenciente  mulicre  aliena- 
tLpoteftamarito.l.vlt.fupradcpatt.doc.  Sedconftitutione 
nouaIufti;iiani ,  hocius immucatum  eft.  §.  & cuni lex.  C.  dc 
tei  vxor.  adio.  §.  i.  Inftit.  quibus  alien.  licct.  vt  diximus  fiipra 
ixjh  tit.de  fando  dota. 


LI. 


II, 


HERMOGEN.  LlB 

IVRIS    EniTOMifN. 

A  Ejlimats  res^  vflf  etkm  mulierii ,  fericdt  mariti  de- 
*  jfjL  teriores  efjiciuntur. 

fcn' .  Quod  dicitur  »rcs  iftimatas  pcriculo  mariti  deteriores  fie- 
ti.l.plaerunque,  deiurcxlot.gcncraliteraccipiendumeftaet- 
iamijmuliciis  vfu dcteriorcs  fadifint,  vtputafimuliervc- 
ftesquafdam  fuasindoccmdedit  marito,  qusvfupofteadc- 
ttitacfint,pcrmittcntcmatito.  Noncnimideominus  dotem 
tcddit  maricus  vxori,  quod  eam  ex  dotc  aluerit.cum  pro  one- 
tibus  huiufmodi  dos  detur.l.pro  oneribus.C.deiure  dot. 

-     L  1 1.    T  R  I  P  H  O  N.     L  I  B.     V  I  L 

DISPVTATIOKVM.  l\l\  r  '  r        ^  ■       J 

Xy^ttemjocim^  ttempatromu-^arenjve.  At  ts,qut  ex  do- 

MAritus  dotem^quain  non  accepitjipoji  diuertitimper      natione  couenietur^  omni^xre  alieno  deduclofacerepjfe  in^ 
crroremfoluit^rcfetef.quafmon  numeratampcuni- 
ofn  cauerit,  exigi  enim  abeo  nonpotu:t. 

Cummariius,  quiproiaiflam  dotemnonacccpit,iuftam 
exceptionemhabeat,  fidosab  eorepetatur,  confequcnscft, 
eum,  fi  pcr  ccrorem  Ibluerit,  quafi  debitara  vxori,  condicere, 
acrepetcrcpofle.l.quj  exceptionem.de  condtd.indcb.Com 


ademerit,pro  debito  filij  capitun  nec  pcr  omnia  pattis  efTtia- 
telligitur,vtcxter,ijquajinipfiuspattiraoniofunt.l.3.§.fcdv- 
trum.fupra  de  mino.l.  &  fi  codemnatus.  fupra  de  noxa.adlio. 
l.cum  &  filij.C.qui  bon.cede.  pofl^ 

Tecultoienui.  Filiusfamihasin  folidumcondcmnatur.et» 
iam  fupra  quantitacem  peculij  .coniiciturque  in  carrerem>do« 
neciudicatumfuerit.nifibonisceflcrit.l.i.l.cum&filij.C.qui 
bon.cede.poirfed  hic  f  acultatum  eius  ratio  habetur,quia  tan- 
quammatitusconucnitur,  &c.  Ceterum  quod  hic  dicitur» 
pcculiotnucSjfic  accipe.ita  vt  ei  relinquatur,vndc  fe  tueti  pof- 
fit.didta  l.maritum.iup.l.in  condemnationc.de  reg.iutis. 

.^«/W/wM.Tempusreiiudicatimagis,quamconteftata 
litis,  infpiciendum  hiceiTe  iuptaadmonuimus.l.rciiudicacz. 

'Deducetur  expeculio,  Nam  peculium  dicitur  dcdu<Slo  co, 
quod  patri  debetur.l.  dcpofiti.Iupra  de  pecul.l.  fi  cum  dotem. 
§.vlt.hic. 

A^»»y?;r</^rr<jf7w.Marituscondcmnaturnon  dcdudlo  sre 
aIieno,v(itrproximoc3pitc  dicitur.  Quarenon(pe6laturan 
patri  debear,  necnc.  Ncc  ad  rcm  pejtinct,  quod  peculium, 
quodhabctfilius,  nondicitur,nifidedudoa?rc  alie(io:quia 
hscbonanoncapiuntur  tanquam  peculium,  necadioncde 
peculioexiguntur,ficutcumaducrfuspatrcmagitur. 

LIIIL  PAVLVS  LIB.   SINGVLARI 

D  E    IVR.E     SINGVL. 

>  r  Aritmfacerepoffe  creditur.,  nuUo  dedu£lo  xre  aliencn 


tcUiiitur. 


pccicautem  cxceptio  marito,  etfipecuniam  dumcratam  ca- 
ueritincra  tempuslcgitimum.l.  vlci.  C.dedot.cau. nonna. 
Noucl.  i  oo.de  ccmpo.  non  fol.pec.fup.dor. 

LIII.    IDEM    LIB.    XII. 

DISPVTAT  lONVM. 

Sljiliofamilids  dataesi  dos .,  ipfe  quidem  dotis  a&ione  t<- 
netur^paterautem  eiris  depeculio.  T^cintereB,  inpecu- 
lio  rem ,  velpecmiam  dotalem  habeat,necne:  fedquatenus 
facerepotesi,hk  quoque  condemnandus  eFt.  Intelligitur  au- 
^tempeculiotcp.us  facere poffe ,  quodhabet rei  itidicattttem- 
to/e.  Et  qntdemfi curapatre  agatur,  deducetur  expeculiOy 
quodpatri ,  wlfbieBis  eiperfonisflius  debet.  Atficum 
tpfof.iio  agatur,  alterins  debiti  nonjiet  detraBto,  in  compu- 
tationeqtiaf)t'.irnf.icerepojHtJilius. 

Cum  dos  datur  patti,  ipfc  cenetur  ad  eam  reddendam  folu- 
to  raatrimoniojl.fi  cum  dotcm.§.tranfgtcdiamur.  fupt  a.cum 
vcrodaturfilio,  tenecur  filiusinfolidum  , pacerdunraxardc 
pcculio.  1.  fi  qiiis  cum  filio.  fupra,  de  pec.  1.  \\  dubicetur.  J.  vlt. 
infra,defideiulll..  ..... 

Necintertii.  Ccnuenitur  filius  dotis  a(5tione,tametfi  force 
temdotalea»  inpeculionon  habeat:  quia  id  non  pcrmifitei 
pacci:ubligatur  enim  accipiendo,  ficut  quiuis  patetfamilias.l. 
filiusfamilias.  inf.de  a(5l:io.&  obli.l.  tam  excontra(3;ibus,?.dc 
iud.necobligatio,qaarauisfemclobftti(^ustft,3miflapoiref- 
fione  rei  pcriraitur.l. vlt.fup.de  cootrah.empt. 

SedijuAten-u.  Qupddicitm,filiumteneriinjilidum,  idvc- 
lum  eft.quantum  ad  fubftanciam  obligationis :  (ed  quiamati- 
tUM(i,hcnc(icio\misvtitar,Me  vltra^uawfac<repotef{,(fc.\. 
■matitum.fiipra.  patcr  autcm  fupta  modum  peculij  nuUo  mo- 
do  obligacur. 

H-c ^uo^ue.'nnff^fzonix.ai;  accipicndum  idcft.  InhoeiuJi- 
r/o.Nam  decerioris  conditionis  t»on  dcbet  cflc  maritus,quod 
filiusfamilias  fit,quam  fi  fui  iutis  eflet. 

InttUigttHraMtem.  Quamuispeculium  fitreueraparris,Ii- 
ccatqueparri,  cumvolueritjfilioidadimcrc  :  tamctfiflon 


Fauorabilior  vifa  eftiuris  au(S);oribus  donatoris  conditio, 
quamparentis,patroni,mariti,  aliarumvc  huiufmodipcrfo- 
narum,  qux  quatenus facete  poftunt ,  conucniuntur ,  cum  hi 
zs  alienum  non  deducant ,  ille  deducat.  Ycrum  de his  alia» 
oppottunius.l.intcreos.l.exhsredatum.inf.deiud. 


L  V.  I  D  E  M    L  I  B.     V.     A  D 

Plavtivm. 

CFm  mulier  de  dotis  repetitionepoH  folutum  matrimo^ 
nium  agit:  cauere  debet  martto,qui<gdium  nomine  da^ 
mni  infecti  cauit,Ji  velit  eam  rectpere,  vtpericulum  marito 
amoueatur. 

De  cautionibus  fiue  ftipulationibus  iudicialibus ,  quasin 
hoc  iudicio  inter  matitum  &  vxorem  intcrponuntur,  ante 
diximus.l. fifiliofamilias.iupra.  Ceterumhic  obferuandum 
cft,eum,  qui  propcer  rem  aliquam  fe  ad  dandum  aliquid,  faci- 
endumveobligat:quamuis  poftea  dcfinateam  rem  poiridere, 
eum  nihilominus  obligatum  manere.l.vlt.$.  vlc.fupra  de  con- 
trah.emp,  Quarationemaritusin  hacfpecicnonrruftracau^ 
tioncmabvxorefuaexigir. 

L  V  L     I  D  E  M    L  I  B.     VI.     A  D 
Plavtivm. 

SlquisficJHpuletur  a  marito.  Si  qtio  cafu  Titia  tihinuptt 
effe  defierit,  dotem  dabis?  hac  generalicommemoratione 
(^  ab  hojltbtts  captaeacommittetttrjfipulatio:  veletiamjt 
deportata  fuerit ,  velancillaficla:  hac  enim  conceptione  o-. 
mneshicaft6 continenttir.  Planequantum  veniet injlipu- 
latione:vtrttm  quafimortuajh,  an  quafi  diitortiumfeceritf 
fedhumaniu-s  quii  td  competere  dixerit ,  quodpropter  moT' 
temconuenit. 

Is  qui  dotem  dat,  fi  ftipuletur  in  cafum  mortis  dotcm  fibl 
rcddi,eam  non  poterit  in  cafum  diuortij  petere ,  ncc contra.l. 
ficumdotem.iupra.  (^iigiturinomHem  cafnra  fibidotera 
rcddi  vult,vt  omnes  caius  cxpt  im  ere  fpccialitet  debet,  vcl  fal- 
tcmgenerali  commemotatione  vti,quscaIusomnescom- 
_  prehendat,  vt  hic dicitur:  vt  puta morcis,diuortijjCaptiuitacis, 
deporracionis,&c.  Sedquibusmodis  macrimoniadifloluaa- 
tur,  amc  a  nobis  demonltratum  fuit  fub  tit.  de  diuott. 


I 


Jn  Tit.  Soltito 


watnmomo 


Z9i 


Phne.  H jc  verba,  qnr  fe'n'e^.f  larn'  obrcui am  b^benc,  de 
ft'puI»rione  generali  arcipi  nonpollunt,  diqoviiamdidura 
foic.NamproprcrmorcemaliqnidconueriMlc^cc.ikimmor- 
tisexprdnip.1  Kiifle,  Paulus  manifcfte  ofteauir.  Icaque  conic- 
fturadoJlific  intcrpretamur, quad  ftipuhtorpins  vcl  mirus 
in caium  diuortij ,  quam  mortis ,  ft;pulacus  fir, & al:os  omnes 
calus  per  obliuionera ,  &  incogiranciam  omiflrit.  S.  igitur  ca- 
fiis  fctuirutis  f  aerit  omiirjs ,  exeir  p!i  gratia,  humanius  e(lc  aic 
Paulus  hunc  calum  morti ,  quam  diuortio  compatari,  vtid 
competaf,quodproptermortem,nonquodprop'.erdiuorti- 
umconuenerit.  Exiftimoautemin  fpeciealiqua  ,  qnarapud 
Piau'ium  tradlaca,  &  aperte  defcripta  facrat ,  humanum  id 
Paulo  vilum  f.ulFe.  Wxc  enim  fcripfit  Paulus ,  quafi  breues 
annotatiunculasad  Plautianos  libros,  quiabfque  iliislbris 
vix  percipi  polTuntiidquc  infcriptio  (atis  indicat  in  vctuftis  co- 
dicibus.  Hinc ergo  colligemus  in  huiufmodi  fpecie,  quod  hu- 
inanius  videbitur  fequendnm,&exnegotio  quoqueida:fti- 
mandumcfte,vtcafusomifrus  non  tantummorti,  fedetiam 
diuortio  incerdum  fi  id  humanicas  exigar,  comparetur. 

LVII.  MARCELLVS     LIB.  VIL 

DIGESTORVM. 

VSufmcluin  dotem  ddto-,Ji  dtHortium  inter1ltnerit,nec 
propietas  rci  apud  maritum ,  'vel  mulicremfa :  eam 
dotisejfcrejlitutionsm,  vt  maritu^caueat,  quandiuvixe' 
rttjpajfurumfe  vtifrui  mulierem ,  h^redemijue  eim :  idan 
verumjit  circa  adicBionem  Ltredls ,  dubito.  SedintereJl, 
qmm.tdmodion  fit  'vfusfrucliisin  dotem  datus :  'vt fi cum 
haberet  ?n:dicr  'vfurnfruElum ,  viro  cuius  erat  proprtetas 
fundi^^vfumfrutium  cef^tt  :  nihil  mulier  haredi  fuo  re- 
Unqu.it.  Dcbebatur  enim  ei  vfusfru£im ,  qui  adh^redem 
honfokt  tranjlre.  .Quod fi fundi  fui fruElum  mtdicr  viro 
cept,  refiituiis  a  %'iro  debet:cumproprietate  enim  adhtere- 
demeius  tranjitffet  ,Ji  virin  reddendo  eo  non  feciffet  mo- 
ram.  Sivero  alienatafit  proprietas,  aut  aliquis  fundtfui 
vfumfru^um  mulieris  iuffu,  viro  eiiis  dederit  in  dotem, 
iujpiciendum  esi  primum,quemadmodum  mulieripofitre- 
fittui.  Potesiautem^velcautionibminterpofitiSjVt  {JicHt 
potesi)  viriurefuo  cedat  mulieri,fruique  eampatiatur:  vel 
Jifc  accommodauerit  dominus proprietatis,  volente  eo ,  mu- 
Uerico.-ifiituaturvfisjru^us.  ifam  aut Jru^umftndi  ille 
rnuUeripoterit  cedere,aut  aUquidvideUcet pro  eo[prout  in- 
ter  cos  acium  fuerit)  dare.  Namjinge  hoc  tpjitm  muUerem 
pojfe  proprietatis  dominovendcre ,  quocaju  non  iniqueet- 
iam  muUeris  h<x:rcde  agente,  virjacere  cogetur:  quippeji 
moram  nonfecijfet ,  pretium  fruciiium  muUer  hxredifuo 
feUqutJet.  ^Quodfifacultatem  vfiisfrucitts  vendendt pro- 
fnetatis  domtno  muiier  non  habuerit ,  patientiam  perci- 
^iendifrucla^s,  quam  pr£jiari  ipfidebuit,  &  hxredi  eita 
pr^Jiet. 

Quiftiocft,  Sivfusfrudiisin  dotem  datusfir,quiincor- 
poceus  eft,  &  vlufrudtuarij  perfonx  coharrct,  qus  fit  ratio 
docisrfftirucndse,  &anhxredi  quoque  mulicris  reftituide- 
beat?  EcMarccllusinquit,  IntereJfe,qHomodoJttvfu/fruEltuin 
dotemdattu.  Exeoenimpendetad  propofitamquiftionem 
rcfponfio.  Ec  qniavariismodisin  dotemdacur  vfusfru£lus, 
eos  modos  hic  Mirccllus  perfequicur. 

St  cttmhaberet.  Primus  modus  dandi  in  docem  vfusfruiSus 
cft,  C;im  fundialicuius  vfumfrudum  mulier  haber,  virpro- 
Iiriecatem,&  mi<licr  vfijmfrudlum  cedic  viro  docis  caufa.  Hac 
eni-aratioi)econiungiturv(usfru£l:us  cumpropiietate,  inci- 
pitque  plenior  effe  propriecas  viri,  quam  prius  erat.  §.  finitur. 
iDftfc,  de  vfuf  Soluco  autem  m2crimonio,itarefticutio  fiec,vt 
virin  eodem  tundo,mulieri  v(umfru(Su  confticuac,quem  per 
ccflionemamific.  Hinc  Triphoninus,  C<<wm/««^(7,inquir, 
m-trttihalensmtdter  vffmfruBam  ,dotis  canfa  maritocftmde~ 
dit,tjHimuuahea  vfn^fi-iiUiudsceJferit ,  maritm  tamcnnonv- 
fttmJrH^m»  bal>et,fedjHofundo  ^ua/idominiu  vtttur ,  tonfecM-. 


tusper  dotem  p/enam  fmdi  prflprrefiitem ,  tionfifaratam  af>  vfu- 
JiruElti,nec eii ejuodnon  vtendotnayittts  amittat.  Dinoriio  ate- 
temfaSo  ccnjltrnet  tn  eodemfttttdo  v  'umfuUtim  multert\ .  cxx  m 
in  fnndo.  fupra  de iure  dot.  mcrtua auiem  muUere ,  nthilin hdL- 
redemtransfey-tur.  Eftenimvcte  hic  vfusfrudlus  inperfona 
mulierisrideoque  morce eius  finitur,  quemadmodum  fi  nun- 
quamfnilTetindoicmdatus,  finiretur. 

.^f<;//7/««^/.  Alter  modus  eft  vfusfruftus  in  dorem  dandi, 
cum  mulierplenam  proprierarem  habet  alicuiusfundi,  id  cft, 
non  fepararam  ab  vfufrudtu,  &  viro  do tis caufa ,  eius  fundi  v- 
fumfrudumccdit.  Quocafumaritus  vetc  vfumfruftum  ha- 
bct,ideft,iusalienarevtendi,i.i.dcv(ufr.  N.imiusquodha- 
betdominus  vtendi,  acfruendi  re(ua,  vr  in  (uperiore  cafu, 
propric  non  dicitur  vfusfrudus.l.  vti  frui.  fi  feruir.  vind.  1.  rc- 
(ftcdicimus.  deverb.  fignific.quamuisnonnunquamiraacci- 
piatur.l.4.dev(ufru(5t.Sedh3cderepleniorcftapudTripho- 
ninum  difputacio,  fub  cic.  de  iure  dofinm.d.  I.  cum  in  fundo.J. 
quod  fi  mulier.vbi  eciam  traditur  modus  dotem  foluto  matri- 
roonioreftitucndi,hisvabis:  Ipfiusautem  reJittuttoitaJitt,vt 
habentt  muiierifundHm.v/u^JruBtts  cedatur,(^  tta  cumproprie- 
tateconfolidettsr.  Necfoium  mulicrifit  reftitutio,  f  detiam 
hxredi  eius.  Idque  his  verbis  fignificat  Marcellus  nofter, 
Rejiitutisaviro  dehet.  Cumenim  quasfitum  fit  ininiciodif- 
pucacionis  de  hsrede,  hicverba  quamuisfimplicicerprola- 
ca,  dc  hirede  accipere  debemus.  Sed  cur  in  hoc  poriuf,  quam 
in  fuperiote  cafu  bxredi  fit  reftitucio  ?  Refpondendum  eft  ex 
fentcntiaMarcelli,  Si  in  fuperiore  cafumaritus  in  reddendo 
non  fecifletmoram,  ideft,  fi  ftatim  diuortio  fadto,  &ante 
morrem  vxorisdotemei  reftituifTet,  ea  nihil  reliquifler  hx- 
redifuo,  fedfinitusfuiiret  eiusmortevfusfcud-us,  vtiamdi- 
<ftumeft:in  hocverocafu  diuerfumconrigiflet,qniav(nsfru- 
dlus  confolidatus  cnm  proprietaread  K^i  edem  tranfit:&  poft 
confolidationem  dcfinit  vdisfrudus  elic ,  quomodo  proprie 
vfjn^  fruiium  accipimus. 

Siveroalienata.  Tertiusmodusfft,  cumproprietasplena 
cuiulpiara  cercijeft  ,  quivfunnffudlum  mantoindoceiTidat 
muherisnominc,quocafumaritusvere  &proprie  vfumfru- 
<5tiim  haber.  Et  huic  fimilis  eft  fecundus  modiis,  de  qno  iam 
diximus,  fiponamusmulieremdoteconftituta  proprietatem 
alienafle.  Nam  quod  ad  rcftitutionem  attinet,  non  triiilium 
intereft,  an  proprietas  ab  inicio  fuerit  cercij ,  an  poft  conftitu- 
cam  docem  efle  coeperir. 

Ratioigiturrefiitutionis  faciendi  varfa&multiplexeft. 
Nam  in  pcimis  maritus,qui  vfufru<5tuarius  eft,poteft  pati  mu- 
lierem  vti  frui, hiredemveeius,  fi  fortemulieriamdecefle- 
rit,&  huius  patientii  nomine  poreft  interponi  cautio,  de  qua 
in  initio  Marcellus  nofter  loquitur,cum  air:  %S^t»ritum  caue- 
re  tjuamdiu  vixertt ,  paffnrnm  fe  vti  frHt  muherem  hiredemcjHe 
eitu.  Nec poteft  obiici  quod  vfusfrudus hic fic,  quem  v(uf ru- 
(Suatiuscedetenon  polTitextraneo.§.  finitur.  Inftit.de  vfur 
ff  uft.Nam  licet  vfufrudluatius  ipfum  ius  in  alienum  non  pof- 
fittran(Ferre,incuius  perfonaha;reat,cuiufquemortefinia- 
tur,  ramen  poreft  perceptionem  fcudluum,  quamdiu  vixei  ic, 
aiij  concedere.§.  i .  Inftic.de  v(u  &  habit.l.  arboribus.fupra  dc 
vfufruft.Id  enim  proprietatisdomino  non  nocer.Vnde  Pom- 
ponius,  Quidam,  (inquic)  remedtj  loco  reHe ptttauerunt  tntro- 
ducendum  ejfe,  vt  vel  locet  hunc  vfumfuilum  multeri  marittUy 
velvendat  nummo  vno,vt  ipfum  t^utdt  m  itu  remaneatpenes  ma- 
ritHm,percepiio  verofiuEluumadhterede perttneat.  I.  fi  vfusfru- 
6lus.de  iure  dot.  Itaque  mit um  videri  non  debet,quod  hic  di- 
citur,  perceptionem  fruduum  ,  quae  quidem  ab  vfufruftu 
mulrum  difiert,  ad  hiredem  pertinere.l.  neceflario.§.  vlt.  de 
pcr.&com.reivend.  Poteft&  alitcircftitui  hicdosmulieri, 
nempe  conftituendo  vfumfrndlum  in  ipfius  perfona ,  volenr 
tcdomino  proprietatis ,  quo  cafu  finiretur  morte  muheris, 
necad  hiredemcius  tranfirer.d.f  finitur.  Prstereapotef^ 
matitus  ita  v(umfru<5lum  cedete  domino  propriecacis,  vc do- 
minus  pro  eo  mulieti  pretiu  m  det.  Ac  fi  de  co  conueniat  inter 
dominuro&  mulietem,  decedatquemulierante,quamma- 
rituscefletit  vfumfrucflura  domino,potcriteius  ha:res  hanc 
celTionema  maritopeterc.  Sienim  ftatim  ceflifletvfumftu- 
6l:um  ante  mottem  mulieris,nec  moram  feciflet  maritus.mu- 
licrhirediTuopretiumreliquifret.  Infuperiorc  C3fu,cumv- 
fusfrudbus  ranlicriconftitutus  eft,  volentedominoprc^prie- 
tatis,idem  dicinon  potefl.  Nam  fi  muiieri  ronftitucus,  ftatim 
^  Bb     z 


zpt. 

ellcc  vf«sffu<aus,  nonidcoadhiredemeias  transfetrecur. 
Lr eo  hxrcs  poft cius  morcem  cogere  raaricum  ad  cedendum 
vrumfcu^tum  non  poreric.  Horcnoflra  cft  dc  huius  capicism- 
cerprecacionc  fencencia,  quod  vulgo  per  obfcurum  eile  credi- 
tut  Ac  memini  quendam  noftri  ordiais  homincm ,  cums  ex- 
tamnoncondemnand^  hicubraciones in  Iusciuile,cumm2 
ruperiocibus  annis  Lucecix  agencem  coniulercc ,  afhcmare 
nuilum  in  Pandedlis  iocum  sque  fibi obfcurura  vidai. 

LVIII.   MODESTINVS    LIB.   SIN^ 

GVLARI    DE    HEVREMATI. 

^  Eru:ts  dotalls  hxresabnliqiio  mptutus,maritiiujfu.,vel 
^.tdire^r^-elrepudtarc  debet  hareditatem  ,fedne  rnantus 
autfacdcrefudiando ,  vel  te:r,ere  fnfcipie^do ,  incogmtam 
fncccfionem  dotis  indicio  vxori  ftwobliget :  confideridum 
esl,muliere?ncoramteJiibiistiiterrogart,virumvelitomit- 
tere,anacquirerch£reditatem.EtJirepudt::refcdixeritfa- 
cilemarhiiitffuretudi.ibit.  ^odjihxrcditatemagnofce- 
re  maluerity  reddendus  elt  a  maritoferuus  v.xori ,  ea  condi- 
tione,  vt  cum  iitjfu  eiiis  adient ,  rurfum  marito  retradatiir. 
Jta  &  marmjolicitudini  cofifuletur^  &  vxorls  defideno 

parebitur. 

Quia  maritus  conftante  matrimonio  adminiftraror,  ac 
dominiiScftrerumdocahum.l.iniebus.C.deiucedoc.conlc- 
cuens  eft,  ti  feruo  doiah  hxrcdicas  fu  deiaca,  eum  iaflu  manti 
vcl  adire,  vei  tepudiare  debcre.  Verum  ea  hsreditas  adica  au- 
gec  dotcm,  &C refticuicur muiieri  ioluco  matnmonio :  quoni- 
amiofcudtunontft.l.adicio.  deacquir.  barred.miiapppreat 
teftacorem  voluille  eam  mariro  aLqinri.l.iilcgaco.  iuprads 
iuredcc.l.hincqua:ricur.§.potcft.dcpccul. 

Sedium.^ritM.  Hoccoi.filiutn,cautioc|U£Modcftini vtilis 
eft,non  tantum  matito,  fcd  aliis  ctiam ,  qiiiLcgotia  aliena  ge- 
runc,  vtintilibusnegociis,qu£Epcriculola  capciofaquefui*c, 
dominivoluntas,confcr.ful"qucrequiratur. 

^c^«f<fV/«fj'7.jM<j/7/o.H?ccemporar;aferuireddicio,qu3m 
excooitauic  fvloddlir.us,vidtcur  ncc  iuii  ncc  tationi  facis  con- 
ucnirc.  Dosenimcoiirtanie  matrimoniononreflefoluitur. 
C.h  dos  tor.ftan.mac.  Ei  qui rem  aHquam  fic  dar,vt  ftatim  le- 
cupeccc,  dcmiaiuir,  non  transferc  in  accipitntem.l.  qui  hc.J. 
defoluc.  Sedhocadinuencumeft  vcihcace  fuadcncc,  conna 
fiibtilitacsmiutis,  quod  hacracione  finc  incommodocuiuf- 
quafncDnfuiacurmarito.  Acverifimileeft,muhashuiufmodi 
caucionesinlibris  -s-tpiTfjvsi/pHuaT/tiaii  a  Modeftino  congeftas 
fuiile.  Cuiufmodi  hbros  nonnulh  ex  baibaris  Doctoiibus 
con(crit)fetunc,fcdcommentisparcimfrigidis,acineptis,par- 
tim  vatris,  acque  veteratoriis  rcfertos ,  vt  cos  ftudiof orum  le- 
ftioneprotfusindignoscenfeara. 


Tranc.  'Diiareni  Qomment. 


LIX. 


AD 


IVLIANVS   LIB.  IL 

V  R  S  E  V  M     F  E  R  O  C  E  M. 

f^llijemeaemanctpatie,dr<tgrje  virinhoc  repudiummi- 
Jit,  vt  mortua  ea  dotempotitfs  h^redibus  eiits,  ijuam  mi- 
hi  redderct.  Sahinits  dicebat ,  vtile  mtht  eius  dotis  recupe- 
raiidxiudicium  dundum  ejfe. 

Tametfi  cum  pater  dotcm  ftipulatur,  mortua  in  matrimo- 
nio  vxore,  fibi  reddi,  fadlodiuorcio,  dotisadio  mulieris  fic.l. 
li  cum  dotem.iupra:cimcn  cum  ideo  fic  diuoriium  xgrocance 
muhcre,vc  nein]maccimonio  decedat.ficq;  pater  dote  fcaude- 
tur,vcilis  cx  ftipuiatu  atftio  proptcr  a:quitatem  danda  eft.I.du- 
bium.C.dciepud.  Qupdexeroplum&Pontihccsfecucifunt 
ic.z.decenunc.in^. 

LX.  PROCVLVS  LIB.  V. 

EPISTOLARVM. 

SI fliaftmtli.u  nupta  decefferit  ,\&paterfunns  ei fece- 
r:t :  tametjiei  dotem  poB  aliqiiod  teinpttsgener  reddire 
dcberet,  tamcn  continuo  focer^^tgendo  co»fequitur ,  vt  im- 
fe/jfamfunerispr^fe/ttcm  recipi.it:  cetera  dotisjlatittotem- 
£.orefoluantur. 


Aftione  functaria  conuentus  maritusa  patreob  funus  fi- 
lix  fue,fumptum  eogicur  ftatim  lefundere  cx  doic  hliar.quatn 
habet.l.  in  cum.  cuui  leq.  fup.  de  relig.  &  fump.  quamuis  aliis 
ante  tempaslegitimum  dos  ab  co  t  .\igi  non  polht.  § .  ciaCtio. 
C.dereivxo.  adio. 

LXL  PAPINIANVS  LIB.  XI. 

<iy^JE  S  T  I O  N  V  M. 

DOtalemfcruum  virinuita  vxoremanumift:foliisvir 
hxres  a  liberto  inflttuttis ,  portioneh^reditatis ,  quam 
'hjtpatronm  confcqut potuit ,  ac  debuit ,  refttuere  debet:  al- 
teram  vero  porttonem  dotts  ludicto  ,f  modo  vxor  mantt' 
mittendt  refragatur. 

LXIL  VLPIANVS  LIB.  XXXIIL 

AD   EDICTVM. 

QVodfvir  voltitate  mtilieris fertios  dotales  manumifty 
cum  donare  etmulur  feriios  voluit:  nec  de  hbertatit 
caufaimpoftis  eiprxfandisienebitur. 

LX^IL  PAVLVS  LIB.  IL  AD 

LEG.    IVL.    ET    PaP. 

ET  defnit  feriiusindoteefe  :  quia  cui  manumittendi 
caufm  donare  Itceret  ,ei  quodammodo  donaret,  quod 
permitterct  maniimittere. 


LXIIIL  VLPIANVS  LIB. 

I 

ad  leg.  Ivl.  et  Pap. 


VIL 


Slvero  negotium  gerens  multeris  non  inuita,  maritM 
dotalem  Jeruum  voluntateeius  manumifrit ,  debetv- 
xori  refttuere,quicquidadeumperuenerit.  Sed  ^fquidli' 
bertatis  caufi  maritus  ei  impofuit,  idvxoriprxfabit:  Plane 
feperafuerint  marito  exhibita ,  non  aftmatio  earuin:  non 
erit aquum,  hoc nomine  vxorimaritum  quidptam pr^fa- 
re.  Sed&fpoH  manumiftonem  aliqutd fuerit  ei  liberto 
impoftum,tdvxoripr£fandum  eFhfd  drji  retim  maritiis 
acceperat  ,expromiJforemve  ,£que  aduerfus  ipfiim  obliga- 
ttonem  debetprafare.Item  quicquidadeum  ex  bonis  Itber- 
tipcruenertt,£que  pr^fare  cogetur  ,fmodo  ad  eum  quafi 
ad patronum  perucnerit.  Ceierumfalio  iure,  non  cogetur 
prxfare.  Nec  enim  henefcium ,  quodin  eum  lihertus  con- 
tultt,  hoc  vxoridebet,fedidtantum ,  quodture  patronatus 
adfqutttir ,  vel  adfeqtii  potutt.  Planef  ex  matore  parte, 
quam  dehet  ,haresjcriptus fucrit:quod  amplius  ef,nonprx- 
fahtt.Etfforte,cum  ei  nthtldeberet  libertus,haredem  eum 
fripft,mhtlvxori  refttutt. 

Hic  incipit  difputatio  de  fcrno  dorali  raanumillo ,  qui  his 
quatuor  capitibuscontinetur.  Namquiapetmittitur  maiito 
ranquam  domino  feruum  dotalem  manumitcere:l.  fcruuni 
docale.de manu.l.&  fidocis.  C.deiuredoc.l.i.C.dcfcr.pign, 
dac.  manu.  quzricuran  eonomine  aliquid  rcftituendumfic 
mulicrifolucomacrimonioJTrcsautcmcafusconfiderando» 
hiceflc Papinianus , Paulus, atque Vlpianus doccnt.  Piimus 
cafus  eftjCum  vir  vxorc  inuita,&  refragantc  feruum  dotalcm 
manumifit.Quocafannnmcdopretiumferuircddcrccogc- 
tur  vxori,  fed  p:  i:ecca  quicquid  sd  eum  ex  ea  manumiflionc* 
velobeam  quacunquccx  caufa  peruencrir.  Quarcfi  hircs 
inftitutus  fi  t  cx  alle  i  liberto,  non  f  blum  tecciam  pacccro,  qujB 
debccur  ci  canquam  pacrono,  §.  fcd  noftra.  Inftitu.  de  fucccfH 
hber.fcdrcliquam  etiam  vxoiiicftitucr.  Quamuis  cnim  li- 
bcrtustotamhctcditateineinondebuciittanquampatfono, 
hbcrtus  tamcn  inrclligitur  ideo  hxtedicattm  cocam  ei  rcli- 
quiflc ,  quodp.itroiiusiphus,&dotrin«marituscfiec.  Sc- 
cunduscafus  cft,  cum  miilicr  conlenhc  manumifiloni  do- 
nationis  caula.  Quo  cafu  nihii  cefticuicur  vxori.  Nam  ob 
hanccaufam  valec  mter  coniuges  dcnacio,  vcance  dixiraus. 
l.ficoQft^nce.  ^  fl  vir.  Teiiius  cafus cft ,  ci}m  maticus  tiCgo* 

tium 


tiam  gerens  mulicris ,  tnanumitticfcruum  permictetitc  mu- 
lierc.Quo  cafu  reftituit  marii  us  vxori,quod  ad  fe  quafi  patro- 
Dum  peruenerit.  Sic  enim  lex  lulia  &  Papia  a  prudentibus  ac- 
ceptaell. 

Ddhit  antem  ( vt  ait  lex  lulia )  quod  ad  eum  feruemt: 

Terucm(fe  accifimu^s  ^fiueiam  exegit  ,Jiueexigere  poteH: 
^uiaacfioei  delataejl.  Adiiciturin  lege ^EtJidolomalofa- 
Bumjit,  (juo  mmus  ad ettm  perueniat.  Sijilium  exhtxreda- 
ueritpatronus,  'vt ad eumhonaltherti pertineant :  'viden- 
dtm  esi,  an  harcs  hoc  nofnine  teneatur,  ejrcum  nihil,  neque 
adtpfiim,  neque  ad  hxredem  cim  perueniat :  quomodo Jieri 
potesi,  vt  hocnomineteneatur? 

Vetba!egisIuli2,&Papia:,hscvidenturfui(Ie,tumcxhoc 
loco,  tu.Ti  ex  aliis  quibufdam.  1.  filius  cmancipatus.  §.  vlt.ad I. 
Corn.de  falf  Siguidex  boni^  Uberttadvirum  heredemveeius 
peruentrit ,  aut  dolo  malo  eitufaBumJit ,  ^uo  mirtvuftruemat^ 
quantapecuttiaerit,tantampecMniamdato  vxori.  Exquibus 
verbisapparet,  itadcmumfcftitutioni  iocumcne,fiquidad 
virum  peruenerit,  vel  eius  hjErcdem,  &c.  Proinde  vt  hires 
mariti  tcnea tur,  ad  filiiim  qni a  pattc exhxtedatus cft, pcrue- 
nillc  non  fufficit,q«ia  lex  de  hiredc  loquitur. 

De  viro ,  httredeque  eim  lex  tantum  loquitur :  defocero^ 
fucceffonbufque foccri,  mhilin  legefcriptum  eU:  S'  hoc  La- 
heo  quajiomtjfum  adnotat.  In  quihtts  igitur  cajibtfi  lex  deji- 
cit,non  erit  nec  vtilts  acito  danda. 

Siciit  non fufficit  aliquid pcrucn,ifte  ad  filiutn  patroni,vc 
patroni ha:res  teneatur,  fedoportctvelad  pacronumipfum, 
vel  ad  bxtedem  eius  peruenifte  (vtiam  diximus)  itauquid 
peruei!erit3dfocerum,ideft,patremmaritiac  patroni,  non 
continuo  patronus  tenebitur.  Nam  Icx  ita  demum  teneri  pa- 
tronumvuit,  fiquidadipfum,  nonfiquidadalium  peruene- 
rit.Itaq'3e  ii  ponamus  ad  maritum ,  qui  dotem accepit, & fer- 
uum  manumifit, nihil  perueniftc ,  fed ad focerum ,  deficir lex 
Pipia,adeo  vt  ne  vtilis  quidem  adlio  danda  fit  mulicri.Ex  fen- 
tcnm  aurem  lcgis  tunc  videcur  tcneri  {ocer,quaccnus  ad  eum 

ficiuenic,  cum  ip(e  docem  accepic,  feruumq-,  manumifit :  quia 
e   "  ■  '  ■  "     "" 


^91 


Jn  Tit.  Soluto  matrimomo 

LXV.  SC^VOLA  LIB.  SINGV- 

LARI    QJViESTIONVM     PVBLI- 


CE   TRACT  AT  A  R  V  M. 


H'  AEcaciio,etiamconJiante  matnmomomulieri  com^ 
petit. 

Adlio  de dote,  vc  ante  diximus ,  manente  adhuc  matrimo- 
niocompetit  propter  inopiammariti.l.ficonftante.fuprain 
quaraadiioncmnonminusveniuutbonaliberciexlegeluiia, 
quam  fi  foluto  iam  matrimonio  agereiur.l.  proxi.fup. 


LXVL   lABOLENVS   LIB.  VL 

POSTERIORIBVS    LabEONIS 


EX 


I7(J}isreht{s,  quaspr^eternumeratampecuniam  doti  vir 
haheat,  dolum  malum,  e^  culpamprjjiare  eum  oportere, 
Seruiu^  ait,eaquefententia  dr  Publtj  CAlutijeU.  T^am  is  in 
LicinniaGracchi  vxoreJtatuit:quodqu£  res  dotales  tn  eafe- 
ditione,  quaGracchusoccifitserat,periiJfent{quta  Gracchi 
culpa  eafeditiofa6ia  effet )  ens  Licinnijiprxjiari  oporteret. 

Res  dotales,  qux  in  pecunia  numerata  non  confiftunr,  pe- 
riculo  non  funt  mariti,fed  vxoris.l.  plxrunque.l.rcs  in  dotem. 
rupradeiuredot.  Sedinhisrebus  maritus  culpam  ptxftare 
debet.l.ctiam.J.i.fup.  vt  rcfpondit  P.  Mucius  pto  Licinnia 
Gracchi  vxore,cuius  vulgo  nota  eft  hiftoria. 

Quia  Gracchiculpa.  Nifi  ergo  culpa  Gracchi fada  eiTet  ea 
feditio,ob  fadtum  inimicorum  non  ceneretur  fecundum  Mu- 
tijfententiara.  Atquehinccolligi  poteftintetpretaciovulga- 
ns^i(k\,damnum ,  cjuodijuii  fatiturab  tHtmicufut<s,culpajH» 
^4»i»f(r//«fi>«r.l.fimerccs.^.culps.fupraIoca.Sice.nimaccipi- 
endum,id  cft,fi  eius  culpa  fuiceptae  fin  c  inimicicix.  Nam  alio- 
quin  fa6tumalienum,  quod  vitare  non  potuit,  aquoquatn 
prsftari,durum  &  iniquum  eft.l.  ad  eos.  f /pra  commod.l.fed 
&dedamno.  fupraloca.  &cond.lcaque'nV"*°i'>  quamuisge- 
ncralcfit,  tamcn  hac  exceptione  temperariac  mitigaride- 
bet,ncccumfentcnti3au(^orispugnet. 

Seru'tsvxoris,vtrnummosin  vejliarium  dederat :  quo 
peraBo,deinde  intra  annum  diuortium  mtercejferat.  Pla- 
iexlulia,  aax  fauoremmulieris,  &dotis  refpicit,  adfimilia      cuit Laheoni(JrTrehatio,qualiaveJiimentapoJl diuortium 
prod -.citur  intcrpretatione.  I.  frudlus. §.  interdum.  fup.  At      ejfent,talia  viro  reddi.  idem iurisfuturumfuiffe^fiipra  ve- 
cumponimusadfocerumquidemaliquidperueniflcfcdpj-     Jltmentavtremtpt,&feruisdedtfet.  ^odjivejtmenta. 


troDum  eum  non  efle ,  nec  iudicio  dotis  teneri,hic  cafus  diffi- 
miliyeftd,quiicgcluliaexptimitur.  Nec  paciunturverbale- 
gis,acnefencenriaquidem,vcveiraaritus,velfocer  hoccafu 
tetieacur.  Alia  eft  huius  lociinterpretatio  vulgo  probatarcce- 
ptiqus.  Scd  h^c  longe  aequior,  probabiliorquc  nobis  vifa  cft. 

^mdaitlex,  J^antapecimiaerit ,  tantampecuniam 
ddto:oJiendit  xjlimationer/i  hareditatk^velhonorum  liher- 
ti,non  ipfam  hareditatem  voluiffe  legem  prxjlari :  ni/ima- 
ritusipffsres  traderemaluerit.  Ethocenim  benigmtts  ad- 
mittidcbet. 

Pecuni a:  vcrbum  vatie  accipitur.  1.  pecunix.  de  mbe.  fi- 
gni.I.ralisfcripcura.  dclega.i.l.fed  lulianus.^.  tnutui  datio- 
nem.adfenatufconf.Maccdo.  Sedbenigniuscft,propecunia 
numerata,  &  xftimationc  rerum  hic accipi.  Sic cnim  faucrur 


non  redderentur :  tunc  virumpretium  in  dotem  confpenfa- 
turum. 

Deferuis  dotalibusinteliigi  hic  locus  poteft,  quosin  vfii 
fuo habet matitus :  ideoque cogicur  eis  vi <Jum ,  vefticumquc 
fuppeditafe.I.inrebus.$.poflunt.fupracommo.Quarctotam 
pecuniam  quam  dedit,repetcre  non  poteft,cum  fuum  magis, 
quam  aiienum,id  eft,negotium  vxoris  geflerit.Quoniam  au- 
tem proprium cius  negotiumeft,  procodnncaxac  tempore, 
quo  eonftat  matrimonium,  veftimenta ,  quar  in  longius  tem- 
puscomparataerant,  ftatim  foluto  mattimonio  reddcntur: 
fcditavtfivfu  detiitafint,  &deminuta  eorumaeftimatio^id 
damnum  compenfetmaritus  cum  operis  feruorum,  quibus 
cftvfus,vtivepotuitconftantematrimonio.  Defamulisno- 
ftri  tcmporis,qui  Rberi  homines  funt,quasri  folet.fi  ante  tem- 
pusiocationis  finitum  reccdant  ab  hero  fuo ,  an  veftimenta 
mulieriinhociudicio,vcbcnigne,&humanitercum  marito       redderecogatur,&anhero,quafimanuiniedl:a,eofdcmexu- 


agatur.  Ac  boni  confulerc  debet  muliet  hanc  xftimationis 
ptxftationem, cui  fauorc  quodam  fingulari  agete  in  hoc cafu 
pecmittitur,  cum  ius  patronatus  in  zftimationem  venirc  non 
foleac.l.nacurahs.§.  vlc.  de  prsfcr.  vcrb.  §.  fi  ergo  planc.1. 2  .§. 
vltim.  de  lega.  i ,  I.  z.  quib.  ad  hber.  procla.  1.  nemo  prxdo.  de 
leg.  itir. 

tJHdfterit.  Qui qiiantitatcm dcbet  ioco fpcciei , & veiut 
fpccici  aiftimationem,  dando  (pcciem  iiberatur.  I.  fideiufTor. 
infr  a  dc  doli  excep.  quamuis  alias  aliud  pro  alio  folui  non  pof- 
fit.l.i.  fupra de reb.crcd.  Hoc amplius in propofi ta  fpecie,in- 
tcriturerumlibecareturmaricus,  proptereandcm  rattone.I. 
Titi2cexcoi«.§.  vlt.inf.Jelega.i.tamctfidebitorquantitatis 
Bullocafufoituitoliberecur.l.inccndium.C.dercb.  crcd.I.in 
rationc.§.inccrta.ad  lcgcm  Faladiam. 


ereliccat.  Quainrefempcrquidadumfir,  fpedlandum  eft, 
&anherus  dominium  amiferic  veftimcnrorum  ,  aneatan- 
tumvfus  temporarij  caufaconceflerir.l.idveftimentum.fu- 
pradepecul.Sienim  veftimentamanferintin  heri  dominio, 
videtureatetineteiurefuo,&famulo  adimerepofle. argu.I. 
fi  feruus.  C.  quod  cum  co.  Aiias  adione  experiri,  non  ius  fibi 
dicere  debet.  I.  cxtat.  dc  eo  quod  met.  cauf.nifi  force  fufpeda 
fic  fuga,vt  pletunque  accidit.l.  aic  prxcor.  §.  fi  debitorero.inf. 
de his,  quae in  fraud.  cred.  Alia qUurftio  hic  tradtatur,  qux  to- 
ties  agitata  eft  apud  fcholafticos  dodlotcs,  vt  vix  quifquam 
crcdirurusfit,  tammuitas,  variafquc  corum  opimones,  rc- 
fponfa,confiIia,exrarc,nificuicalegecontigeric ,  Auvcfti- 
menta,  ornamentavc  vxori  conccfl^  a  marito,  vxorioluto 
matrimonio  redderedcbeai  ?  Etfane  quatenus  iutiseftha;c 

Bb     3 


ij>4 

q  laftio,  nccdiffidlis  admodum,  necobrcura  nnihi videtur. 

Namfiponaraus,  raaritumvsotinon  donafle , fed frecaiio 

tantumdediHc,vtculciorornatiorqueapudleeffet:l.Iivccer- 

to.§.  interdum.  commod.  conftat ,  eas  res  maritifcmper  roa- 
n«frc,  atquc  ideoab  vxore  reddendas  eflc.  Si  vero  ponamus 
donallematitum  ,  fequcndumeftiusde  donaciombusmtct 
coniuges  conftitutum,  de  quo  diximus  iub  tit.  de  donat.inter 
virum&vxor.  Plxcumqueautem  vakthuiutoodidonauo, 
vt  St  tmmodkaHonftty^c.  l.ex  annuo.eodem  titu.  Aliquando 
(atanoneftiureciuili,  fedmorte  donantis  confirmatur.niu 
«nte  mortem  reuocata  Gt.l.cum  hic  ftatus.cod.tit.Sivero  du- 
biura  incertumquefic  aamaritus  dooaueric,  nccne  qusftio 
iadi  eft  magis,  quam  iuris ,  qux  ex  conic(fturis  decidcnda  cft. 
l.vtrum.de  cionat.inter  vir.  Ncc  ad  larifcon.-magnopcrc  pcr- 
tincr,  ficut  nec  aliiE  huiufmodi ,  qua:  in  ftatu  conicdurali  vcr- 
fancur,  dcquibusinScsuoIacopiofedilleruimus.  Sedfiob- 
fcuritas  hxcnuUis  conieduris  pofiic  explicari,  donationem 
iiucrucniire  ccedcndum  non  ell.  l.icd  fi  vir.l.  mortisfuae  cau- 

fa.eod.  r     j     • 

Compenfaturum.  Hodie  nnlla  compenfatio  oppoura,aotis 
^olutionemimpcdire  poteft,  vt  luftinianusanciquumiuse- 
jnendansconftituit.§.taceat.C.dcreivxor.aaio. 

TilufAmilm  diuartiofacfo ,  dotem  patrireddi  iujferat. 
I)etfideparte  dotuferfoluta.pater  decejferat:reliqtumpar- 
tem^finecdum  delegata ,  necpro-miffx  nouandianimopatri 
f-iijfet,  midterifoiuidebere^  Lako  &  Trebatittsputant.Jd- 
ijucverumesL 

Dos,  quae  profeda  eft  a  patre,  communis  eft  patri  &  filis, 
quanidiu  manet in poceftatc patris,  ledmortuo paircjptopria 
filia;cft,quamuisha:res  nonextitetit  pacri.§.vidcamus.C.de 
lei  vxor.atlio.  Idque  locura  habcc,  etfi  filia  dotem  iuflcrit  pa- 
tti  ante, quam  moucretur , reddi ,  modo  nuUa  nouatio inter- 
ccirerit.  Quaderealiquid  attigimusfupral.fimarico.§.fivo- 
luntace. 

C^tancipia  in  dotem  iejlimata.  accepijli-.paclnm  conuen- 
4um deindefailufn  est,  vtdiuortioficio.,  tantidem^Jlima- 
ta  rcdderes :  nec  dep.tr tu  dotulium  ancillarum  mentio  facia 
tsi.  Manebit  [tnquit Laheo^p.irtm tuns.qiiia ispropericula 
•mancipiorumpenes  te  effe  debet. 

Partus ancillatutn non  luciatur  maritus , quiain fruiflu  no 
func.l.ip  pctBdum,  dc  vfu.l.  vecus,  de  vlufrud:.  led  ecs  omnes 
reddit  vxori  foluco  matrimonio,  nifi  ancillarum  peiiculum 
fulcepcric,  quieasindotem  xftimatasaccepit,  vtbicd.citur. 
Sed  aduerfari  videtur  huic  fententia:  refcriptum  Antonini, 
<uius  hxc  vxrba  furic:  Duhtum  non  efi,poF{  nfitnationem  doti^, 
faSifone  velJitpftUttontinterpoJita,  vt  ipfx  rcs  dijfluto  matnmo- 
Hioextartm,vxoriredd.iKt({r,^a»cillaiChmpartuexJlipu!MH 
tudfcto rejiituioporiere.  1. 1. Cod.  folut. macrimoni©.  la hoc c- 
nira  refcriptoarftimatados  fuic,vtpeticulum  viriefle  vidca- 
tur.l.plitumquc.deiuredoc.fednihilominusreftituiturpac- 
tusancillarum  mulieti.  Vcrura  ica  refpondit  Ancoainusle- 
cundumca ,  qux proponebantur ,  vt  fxpe  ab aliis.qui  de  iure 
<;onfulebantur,fa(flitatum  cft.Nihilcnim  ei  propoficum  fuir, 
curmarituspartumretinere  poflecontraius  coramunevide- 
recur:  quianon  fufficic,ancillas  a:ftimatasefle,vrpericulum 
iicviti^ledvidcndumeftquoconfilioxftiraatxfint.l.sftiraa- 
tis.Iiipra eo.titu.  1.  fi  inter.  C.  de iure  dot.  Conuenerat cnim 
Vt  res,qux  cxtarcnt,vxori  redderentur,{'cilicet  quaks  tunc  te- 
peiirentur,nificulpa  matitipetiiflenc,decetioreIve  redditx 
«flcnt,  acidcofoitallis  inita  fuetat  xftimatio  carum,  vreis 
culpa  virideperdicis,  vcl  diminucis,  xftimacionem  probarc 
mulicri  necefle  non  eflet.In  hoc  autem  capite  pcrfpicuum  eft, 
ita  fadlam  fuifle  xftimationcm  rerum,  vt  viii  peticuio  eflenr, 
Jion  mulicris. 

CMttlter,qua  centtm  dotU  apudvirum  hahebat,  dimr- 
tiofacioducemaa  'viroerrantejlipuldtaerat,  Labeeputat, 
^uantados  fuipt,tantamdebert:Jiue  prudensmulferplus 
effetftipuktafmtmprudens.Labeonisfententtamprobo. 

Alalicr ,  qux  ccncujn  in  dotem  dedit  marico ,  vtilitcr  ab  co 


PrancfDuareni  Commenf. 


duccntaftipulatur.l.  fi  diiJortio.inf.de  Verb.  obU.  niC  maritUJ 
pererroremcapromictac.l.fiper  errorem.Iup.de  iurifd. 

Siuetmprridem.  Ertorconfideraturex  patte  ptomictemis 
tantum.nonctiam  ftipulantis,necquicquamrefeit,fciuciic 
ftipuUtor,anignorauciit.  Alia  caul3efteius,quipecuniam 
accipir  ab  alio,  cum  fimulans  fe  crcditorera  eficjsccepta  pecu- 
nia  furti  fe  alliget.  i.  quoniam.  fupra  de  condid.  fiuc.  1.  faifus. 
infradcfurt. 

f^xor,diuortiofaBo,partem  dotis  receperat,partem  apud 
virum  reltquerat,  deinde  alijnupferat ,  iterum  vidttafacia 
adpricrtm  virum  redicrat ,  cui  centum  doti  dederat:  nequt 
eiuspecunia  qtia  reltqua  expriore  dote  erat,  mentionemfe- 
cerat.dttiortiofaclo ,reUquumex  priore dote  tifdem  dtehtts 
'virum  redditurum  ait  Labeo,qiiibtu  reddtdtffet,fifuperius 
diuortium  inter  eos  facittm  non  effet.quoniam  prioris  dotis 
caufa  infequentem  dotis  ebligationem  ejfet  translata:  dr 
hocverumputo. 

Dotis  confticutio,  fimatroniumfblutum,  &denuocon- 
tra(5bum  fuerit ,  inter  eoldcmrepetita,  acrenouata  incell.gi- 
tur.l.ftipulatio.I.dotcm.l.diuusSeuecus.fupradeiuredor.id- 
que  etiam  tunclocumobtinet,  curaintctira  mulier  slij  nu- 
pfit,autcumalixresinrcdintcgrandomacrimonioindocem 
datx  funt,  ex  quo  nafcebatur  quxftio,  quam  hic  tradat  labo- 
Ipnus. 

Si  virfocero ,  iniuffu  'vxoris ,  mmente  matrimonio ,  do- 
tem  acceptam  fectjfet  :etiamji  id propter  egejlatem  foceri 
fa6lum  effet,  'uiritamenpericubtm  futurum ,  ait  Labeo,  df 
hocverumest. 

Cum  maricus,cui  dos  promifla  eft.pacifcicur  ne  eam  petar, 
eamenteid  facere  intelligicur,  vcgratis  fubeat  onera  raatii- 
monij,  &  hadlenus  debicori  giacificetur,  non  vc  folaco  t«acci- 
monio,quod nunquam  accepir, rcddat.  1.  fi  marito.§.i  fiipra. 
l.vlc.depadiisdot.  Cumauiemacceptilarionelibtracdcbito- 
rem,aliuddicendumeft:quandoquidcmaccep:ilaci.?,rolutio 
quxdam  cft ,  &  qui  accepcum  facit  quod  fibi  dcbetuc ,  id  per- 
inde haberi  vult,  ac  fi  re  vera  acceptum ab  eo eflet.§.  itera pcr 
acceptilarionem.Inftitu.quib.mod.tolli.oblig. 

Si  qttis  pro  miiliere  dotem  'uiro  promifit ,  deinde  hdrede 
muUererelicia  decept:  quaexparte  mitlierei  h^res  ejfety 
pro  eaparte  dotispericuium,  quodvirifuijfet,  admulierem 
perttnere,  att  Labeo :  qiiia  nec  meliuj,nec  ^quius  ejjet  [qtiod 
exigere  virab  vxore  nonpotuijfet)  ob  idex  detrimento  viri 
mulierem  lociipletari.Et  hoc  verumputo. 

In  hac  Ipecie  mulicr  non  videtur  agcns  fummouct  i  debcrc,' 
cum  duplicem  perfonam  fuftinear,  8c  tanquam  vxor  expcria- 
tur aducrfus raarirum ,  abeoautem  nontanquam  vxor, fcd 
tanquam  hxrcs  promifloris  conucnire  debuerit.  Sed  hac  fub- 
tilitace  reie<5ta  hic  admonet  labolenus,  in  hoc  iudicio  xquita- 
tem  maxirae  fpe<%andam  efle,  in  quo  folebat  olim  addi  a  prx- 
IOX.K,  Qitodt^HimmeliM.\tzn(k.oY:t^  Ciccrolib.  5.  Officio. 
idque  cx  hoc  loco,  &  aliis  quibufdam  facile  perlpici  potcft.l.fi 
cum  Cornclius.infra  de  foiut. 

LXVII.  POMPONIVS  LIB.  XX. 

EPISTOLARVM. 

INpartem  dotis  reddenda  erit  id,  qtiodmulieri  expeculi» 
.ferui  reflttui  debebit.  Et  tdeo  <^  dolum  dr  culpam  in  e§ 
peculiot  vel  acquirendo,  vel  con/eruando  maritus  pr^Jiare 
debet:drfrucius  ex  eoperccpti,quomodo  cuiiislibet  reidotA* 
lis,admaritumpertinebunt. 

Siquidferuusdotalisacquifierir,noncxremariri,nccopc- 
rafiia,  idpeculium  marito  non  acquirirur,  Icd  docem  auget.l. 
hincquxritur.de pecul.  Proicde qux de  dotc  co nftitura luut, 
ad  hoc  pecalium ,  tanquam  dctis  portionem,  pcrtincrcdi- 
cuntur. 

FRAN- 


FRANCISCI  DVARENIIVRIS- 


t  N 


C  O  N  S  V  L  T  I 

DIGES 
t  i   L  V  L  V  M 


l  R  A  T  V  R  Accurfius  cUt  titulus  dt  tu- 

telis  titolo  dc  concubinis  fic  rubfcriptus>, 

£x  quo  appatcc  eUm  non  intellexifte  oc- 

dinem  quem  luftinianus  dixit  fe  fecu- 

turum  in  Epiltola  ad  iuris  do(ftores  miC- 

fa,  quos  antecelTorcs  vocat.  Nfam  ipfe  a- 

Aioncs  propofuit,  &  de  his  diilcr  uit  a  ti- 

tulo  de  iudiciis.  £t  cum  de  a6bione dotis 

dixeritfubiicicmateriamtutelarum.  De  tutela  dilTeruimus 

per locos communes.  Primus locus  huius  di(putationis  efl, 

^^idjit tuteU.         C  A  p.     L 

TVtela  vt  luliinianus  definit  in  l.i.hic.eft  vis )  St  poteftas 
incapiteliberoiureciuilidataacpermilla,  ad  tuendum 
cum  quifc  per  xtatem  tueri  non  potefl.Singula  huius  defini- 
tionis  verba  explicacuri  fumus  breuiter. 

Inprimisdicitur  vis&poteftas.h^c  duo,verbaconiunge- 
reloient  lureconfuiti  vtinl.i.hic.cum7{uJ<AJa^/cxprimere 
voluar.l.Scire  leges.fupra  de  legib.§. fequitur.Inftit.de  iu- 
terd.Deindedicitur,incapite  libcro.HscverbarefcruDt  in- 
tcrpretes  ad  tucores,  melius  eft  referrc  ea  verba  ad  pupillum: 
hxc  verba  fignificanr  capuc  non  minui  ob  cutelara.  Priter- 
eadiciturindefinitionejiure  ciuili  data,acpermifla.  Quidam 
enim  tutores  lege  dantur,quidamlegenon  dantur,fed  per- 
mittuntur  tancum.Deinde  dicitur,ad  tucndura  eum.  Hoc 
vcrbum,3d  tuendum,oftendit  pupillo  dari  tutorem^ad  tuen- 
dum, vnde  tuitores  vel  tutores dicuncur.  l.i.  hic.  Hinc  coUigi- 
tur  fi  non  tuetur,  tutorem  non  efle.Tutorautem,qui  non 
tuetur,punitur  cciam  extra  ordinem.l.  pacronus.&l.eos.hic. 
Deindc  dicitur,  eum.hocverbumcmphafim  habetad  tuen- 
dampetfonam.Hincapparet  manifefte  difFerentiaintertu- 
toces&curatores.Nam  tutorproprie  ad  tuendam  perfonam 
pupilli dacur.l.qui a  pecfona.infrade  tefta.tutel.  Curator  ve- 
ro  pocius  rei,  quam  pcclonx .  1.  in  copulandis.  Cod.  de  nupt. 
Guratorfolamreifamiliaris,vtiQquicImperacor,fuftinecad- 
miniftracionc.Przcerea  dicicur  in  definitione,qui  per  aicacent 
fetuerinonpoceft,Ha!Cverbafignificanc,quidincerficinter 
cucorem  datum  pupillo,  &  datum  futiof o.  Nam  curatot  fu- 
tiofoquidemdacurad  tuendam  perfonam,nontamenpro- 
pterstatem. 

C    A    P.         II. 

^msfofit  tutorem  dare. 

VLpianuS  in  1.  muto.§.tutotis  datio.hic.aicius  dandorum 
tutorura  iure  magiftratus  n5  copecere,imperii,autiurif^ 
diftionis.  Non  enim  quiuis  magiftratus  poteft  tutorem  dare, 
quamuis  imperium ,  aut  iurifdi^ioncm  habeat,  nifi  cui  id  lex 
nominacim  cribuit.  Multa  funt  qux  magiftratusfacercpof- 
funtjCtiam  fi  illis  ea  iure  magiftracus  non  compccanr.  1. 1 .  fu- 
pra  de  ofGc.eius  cui  mandar.eft  iurifdiftio.  Alia  etiam  habenc 
{peci3literfibiconcefra.l.i.infradetutor.&curat.dat.  abhis 
qai.  Reccnfentur  cciam  aliquseperfonxquibusiusdando- 
rum  tutotum  eft  conccflum.  Alius  autem  nec  tutorem  dare 
poteft,Qec  mandarc  tutelx  dationem  .1.  nec  mandante.  infra 
decucotib.  &  curato.dat.  ab  his.  vbi  hunclocum,quiftri6tina 
cxplicatur,  fufius  explicabimus.  Sequitur, 
C  A  p.  III. 

^msfopt  tutordari, 

DEquibufdam  petfonisdubitatum  fuitvelutidemuto, 
futdo.furiofojdSf  c.Etin  primis  certum  eft  mutum  &fur- 
dum tutores  diri nonpofle.l. i .§.fi.hic. Furiofus etiam pro- 
liibetur tucor dari.Lfuriofus.hic.  Qui  ramen  fi  datus  fit  vcili- 
tcr,nihilominusd3Cus  incelligicuf,cumfuzmcncis  efle  cob» 
peritjcum  remiflus  fucrit  f  uror.Idem  dicitur  in  Lfi  h^rcditas. 
■§.fi fariofus. J.de tefta.tut.Simile  eft (j)  dicitur de furiofo iu- 
dicedaro  in  I.  cum  furiofus.  fupra  dc  iudiciis,  cu  fcilicct  furor 
fucritremiflus.^QujElritur  deeo,quiciufdemmunicipii  non 
tft,  anpofJit  tutor  dari  ?  De  hac  qujcftione  vide  1.  et  non  mu- 
&iceps.hic.,In  quibufda  excmplarib.deeft  negatio,  no,f  ed  re- 


IN  LIB.  XX  VL 

T  G  R  V  M. 

I.     D  E    T  V  T  E  L  I  s. 

remnLp'"^'^"*  «l^^merrorempeperirdifficuItas.Lius 
Sor«.  '^"*  .''^'^^«^•^'■"^^'^'^^idicituriusda- 
ii^fdem^,"""  r''^'  °"'"'''"^  ra^giftracibus,  modo  e. 
qui  tu  o«rv  ?"  ^'"^'1"'  ^"^°^^^  'J^ntur.camcn  neque  Cod. 

Scd  iW^;  '""'^^"' P°^^  ^"^°'^™  "''»™  "°"  «""«icipcm. 
tendaSi""'?^^^/" 

«S/, ^?    -P""^  "^°"="'"  ^"^«^^"^  ^" '"°  municipio. 

cltdemuhenbus,  an  mulicres  daripoflinttutrices^faxcaue- 
tlSfur'"fi"^'^'^"^^^-'-<^^^^----^"c.  q^aLl 

ruSS^''°^""8'P°'^^°"'='-'^^ 

dunturv        fT'"'^''^^"'^'  '^'^''^  fominzexclu: 

adS  ■"' ''°''."''5"*  ^''"'■^  f«*^  fi''°^""^  <'"«njm,  pro 
adminiftratione  tutels  eius ,  omnia  bona  marici  funt  obliea- 

qu^ft,ocraaaturml.fifiiiusf3.hic.cxquanotandum  eft  pa- 

»oiidum,promaleadminiftracatutcla.  Siveiononagnoue- 
[nS17  ;T  '"'  '^'«n^depeculio  :hoc  locumnon  habcc 
intutoretcftamentario.LLucius.deadnjinift.tur. 

^ihustutoresdentHr,     C  a  p.     IIIL 

ETrefpondendumeft  cutoresdari  impuberibuscciam/n^ 

uitis.l.i.hic.&nonpetentibus.Curatorvcroperen^ida- 
tur,n,fim  qu.bufdam  cafibus  exceptis.fi impubes  furiofus 
rit,dab,turneei  tutorvelcuracor.^  h^cqu^ftiotradacuria 
1. 3  .hic.  &  d,c.cur  tutorcm  potius  dandum  efle,  cuam  cura- 

torem.habendaenimeftst3tisraiiopot,usqu.mtutor,saufc 
demenc^.Idemdemuto  &furdoquod  de WioS dTx.mu, 
dicendumeft.l.muto.inprinci.&§.furdi.hic 

Q^^ritureciam  deeocuius  pacerab  hoftibus  captuseft, 
ane.daricurorpoflit?h^cqua:fliotra<a3turinLMuto.§fi 

hc.vb.Iur.fcon.a.t,tutoremeinondaripropteriuspofl!imi. 
m.,&  fpem  red.tus,  non  enim  eft  fui  iuris pupillus ,  fed  ius  1  - 

bcrorum,nrer.mpendet.§.fiabhoftib.Inftit'quib.mod.par. 

pot.folu.t.Expeaab.turergoredicusparernus,&i.teri,Bcu- 

ratordatur,neconfil.opupilluscge3t.Pra:tcreadiciturtuto* 
rem  habent,,  tucorem  non  dari.  quod  verum  eft.fed  hoc  dcp. 

pctuo verum  non  eft.  Nam  quidam  C3fus  cxcipiunturinL. 

qu*fitum.l.folet  Lpenul.hic.datorpotiuscuracor  quamtS 

tor.daturtamen&tucoraliqu3ndo.ExcactitulusinC.quib*' 
cafibustutorcmfaabentiiutordetur.  ^ 

C  A  p.     V. 

^upmodo  tutor  detur, 

ETcertum  eft  turorema  Prxcore  daridebcreptitejtioa 
cciam  .n  diem,a  die,aut  fub  condicione :  fauc  pcrtinct  lex» 
Muto.§.fubconditione.;i4emdiciturin  La«aus.  infradere- 
gul.iuris.  Conditiones,  qua:  tacite  infunt ,  etiam  fi  exprefl* 
nonfintj  non  reddunt  negotium  conditionalc ,  necnocent» 
vclut,tucordanduseftpure,fedtamen  conditio  hscfiiatil* 
dcderit  fubaudicur.Qus  condicio  ideo  no  nocet.quia  admo- 
ncc  tutore  officii  fui^Sed  his  qua;  diximus  aduerfari  videtur  1» 
fi  fubconditione.infradeteftaroenta.  tutela,vbi  diciturtu- 
tof em  in  teftamento cxdie &  in  diem  tutorem  dari  pofle.  J* 

demdiciturin§.adcert«im.fnait.quiteftam.tuto.dar.pofli[ 
Seddicendumeftquodhicdrcitur,intelI/gendumefledele* 

gitimistutoribus,&apr«toredatis.  Qupdverodicicurind» 
Lfub conditionc , dc  tutoribus  reftamenco datis.  Ratio h. 
iusiuriseft  ,  quia  eum  reftamento  pater  rutoremdat     cx 
die,  vel  indiem  ,  idcirco  fit,  quod  fperec  prartorem  con- 
fultutura  fuo  filiofinita  die  ,  aut  fi  extiterit  to  , 'ico 

Bb     4 


f-dhjEcrario  cellitin  pritore  qni  ftatim  dicitur  profpicctc 
pupillo.  Aliuslocus  fequitur,inquoqua:ritur, 

,^uomodottttela.fnmur.     C   A   p.      VII. 

HIclocusexplicaturiiil.qu?(itum.l.fi  arrogaciJ.fi  qaistu- 
cor.hic.&efi:ticulusinInftit.qa;b.(iiod.tur.finiatur.& 
inC.Quandotutorvel  curatorefledefinat.Pauca  etiamfub 
hoctitulotraduncur.  Ptimumigiturpupilli  deportationeex 
atrogationeperimiturtutela.Poteft.n.impubcs.velpupillus 
deportari.l.fiarrogati.hic.dcimpubcrepotfuppliciumfumi, 
fi  doli  capax  fit,&  proximus  pubercati.l.cxcipiuntur.dc  Icna- 
tuLSiIla. 

I  N    T  I  T.     II.     L  I  B.     XXVI. 

P    A    N     D     E    C    T. 

DE  TESTAMENTARIA  TVTELA. 

C    A    P.         1. 

^uidjtt  testamentaria.  tutela. 

Estamentaria  tutela eft , quae teftamcnto 
datur  apatrelibcris.Et  h^c  differc  adariua&lcgiri- 
ma.  Et  idco  dc  celtamentaria prius  hic  tra6latur> 
qua  dcdadua ,  &  legitima.quia  alias  tutclas  ancc- 
ccdit,&dcficietedcmurcftarrecaria,defcracurcuteIaproxi- 
mis  agnatis.quibus  omnibus  deficiendbus  locum  habct  dati- 
ua.Ex  l,i.hic,colligiturquxfichictuccla.  Legib.duodccim 
tabularumlieebat  tcftamentotutorcs  dare.l.  vctbislegis.de 
verbo.  fignific.cius  lcgis  meminit  lutifconl.  Nam  verbum  le- 
gafllcdequauis  rcgcncralitcrvlurpatur.   Scdcur  hictutda 
dicitur  teftamentaria ,  non  Itgitima,  cu  lege  duodccim  tabu- 
larum  conceflra  fic  ?  Verum  quidcm  cft  propterca  hanc  tuce- 
lam  ceftamencariam , legidmam  dici.l.obucnire.  hic.  Sed ad 
diftuioueridum,calegicimadiciturtcftamentaria.  Legiciraa 
auceiulegecantum  defercur.vtdcadopcionedicitur.   Nara 
adopno alia  eft arrogatio , dia adoptio lcilicet tantum.  Cuni 
aucem  dicimus ceftamcncariam  cucelam  cam  qux  ceftameto 
dacaficidem  accipiendum  eftdecodicillisceftinietoconfir- 
muis.)..;  hic.Sedaccipiendii eft  hoc gj de tcftamento dicitur, 
fiexeohicrediiasadicafueric.I.fihneditas.l.finemo.hic.  & 
l.finemo.J.derrgul.iur.Sedfiaditafic  bxrcditasexco  tefta- 
meoco.quo  cutor  dacus  eft,  rctrotrahitur  adino  ad  id  tempus 
quomorcuuseftteftator.l.Tutoris.hic.vcateftatoteipfojp- 
tinus  &imm«diatc  tutcla  proficifcacur.non  ab  bxrede.  Ai  gu- 
inencoeftquodip(eha:resccftamcncotutordati  pcfllt.  Scd 
quid  fi  ceftanTcncum  rupcum  fic  agnationc  pofthumi ,  an  va- 
lebit  tutoris  datioJHyc  quarftio  traxlatur  in  L  fi  pater.hic.vbi 
dicitur  eofdem  cucoresdari  commodius  ifte,  liccc  re  vera  ru- 
.pciaficteftamcnru.InLlure.§.vlr,hictradaiurqu^ftiodein- 
officiofoteftamento.Sciihacquiftioncalibittadauimus.I- 
dem  dicicur  inl.fcq.de  eo ,  qui  dicit  falfiim  cftc  teftamencum. 
C  A  p.      IL 

^uis  teJiamento  tutorem  darepojiitd!'  cui. 

INptimis parentes  libcris  fiiis  impuberibus  quos  habcnt  in 
poteftatefua  tutores  dare  pofluut.I.  i  .hic.  Quc>ddc  libcris 
diximus  de  pofthumis  ctiam  intelligendura  eft,quia  poft- 
humiinnuraeroliberorumfunt.praefcnira  cum  de  eorura 
commodo  agicur.I.qui  in  vcero.f  uprade  ftatu  homi.Poceft  & 
auus  ceftamenco  tucorcm  darc  nepoci,fed  icadcmum  valebit 
cacoris  dacio.fi  filius  ance  auum  deccflcrit,ne  auo  morcuo,fi- 
liusiecidacinpairisfuipoceftacem.EtquamuismultafinguIa- 
lii  habear.t  militcs,  idcm  tamen  nec  milid  licet.Lz.hic.  Idcm 
dicicur  in  Lfi  haeieditas.J.qui  filium.hic.Qujd  autem  caututn 
fucrit  legc  Vellc3,cuius  mencio  fit  in  d.§.qui  filium.diccraus 
adl.Gallus.J.deliber.&pollhumis.h^cinftit.Quodadpoft- 
humos au;e attinec, nocandum  cft cum qui poftfaumo  datus 
fuerircutor,antequampofthumus  editusfuerit.tutorcra  no 
efle  leg. finemo.hic.Sedpotiusnegociorumgeftordicctur. 
Ma.crfiliisfuisteftamcntotutorcmdarcnop6c.l.4.hic.Imo 
necrpaccr  poceft  liberis  quos  in  poceftace  fua  non  habet  darc. 
L  i.hic.  Patcr  filio  fuo  cucotcm  darc  poccft  cciam  cxha^rcdato. 
Po  tcft  eni  m  &  exhxtedaco  fubfticuerc  vulgaticer,  vc  videbi. 
mus  in  l.i.infra  de  vulgari  &  pupill.fubftitut.Matcr  inftituto 
tancumfiliotntorem  darepoteft  tfftamcntofuo,  quafirci 
tucoi cm  dcr poiius  quam  ptrfuna;.  Deinde  inquiti  debct  tu- 


Franc.  'Dmreni  Comment. 


cordatusamatre.  hneinquifitioneautemadmitttiturtutor, 
qucra  teftamento  pater  hbcris  fuis  dedit.  Ex  his  nocari  pof- 
funtdua:differenciaei.atcrpaticra&  matrem,qui  hbciisfuis 
turorem  danc  ceftamenco  fuo,ex  l.^.hic.  Patronus  quoq;  tc- 
ftameto  fruftra  dat  tutorero  impubcri  libeiro.l.  qui  tutclam. 
.  §.fi.hic.  Alius locus  fequi cur  huius  tituh in  quo qusritur, 

C  A  P.    IIL 

^utstutordetur. 

DE  quibufdam  pcrlonis  quiftioncs  traiftantur'',  de  qnib, 
probabiliter  dubitati  potuit. Vclud de  furiofo.an  furio- 
lus  tutor  teftamento  dari  poflic.  H«c  quacftio  ttadtatur  in  l.fi 
hiredicas.§.fi  futiofus.hic.Ec  fimplicicer  dacus  tutor  furiolus 
intclligitnr  datus  fcilicet  vbifurcrcdcfierit.  Dc  feruo  pro- 
prio tutore  dato  hicrepcritur  antinomia.  ex §.,i.  qui teftara. 
iut.dar.pofr.&  1.  ecfi  non  adfcripta.  C.dc  fidcicommif  libcrt. 
In  d.§.dicitur,  fi  feruus  alienus  pure  datus  fucrit ,  tutot  inuci- 
litcrdarijfcdfifubhac  conditione  filibetctic,rc<Sedariide 
non  obdnenti  (eruo  propriu ,  fi  nuUa  mentio  libcrtatis  fadla 
fuerit.  Nam  fi  fi  ne  hbcitat e  tutot  datus  eft,  tacite  diredara 
libetcaccra  confequitur.  At  in  d.  l.ctfi.non  dicitur  fideicom- 
mifl!ariam  libercatem  ei  relidam  videri.  Ego  autcm  f«pe  dixi, 
cuminvna  legc  plus  cftferipturaquara  in  altcra,non  pro- 
ptereaeflrepugnantes.di(a.L&fiminusdicit.d.§.i.plusdicit. 
fi  in  d.l.«cfi,dicerccur  non  intOiiva  libercaccm.fcd  fadcicom- 
mil]ariamteIi<aam,cflretantinoraiaiedd.§.plu$adiicic.d.kg. 
etfi.Hoc  autem  inte  lligendura  eft,  nifi  teftatot  crrauerit.  N  a 
perl.fi  quis  tutorem.  hic  fi  quis dederit  tutorem  feruum  que 
putabat  li  berum,  ncc  tutor  fcruus  crit,nec  libei.  Idcra  in  l.qui 
iutelam,§.  i .co.opot tct  crgo libcrura  cfle  cucorem.  Notan- 
dum  taraen  cft  fcruuin  pnus  liberura  cfTe  pofTe ,  quam  tutot 
fic.  Huc  pertinet Lqusro  ad  fincra  tituli.§ .  Lucius.  vbi  ante- 
quam  ad  iuftam  ^tatem  perucniat  &  tutoi  fit.hbei  nihilomi- 
nus  eft  fciuus.Ncmo  enim  antc  iuftam  «taccm  tutoi  efTc  po- 
teft.d.l.quiro.§.Lucius. 

Defetuoalienoquxftiotra(aaturind.Lfi(ha:rcditas.§.fcr- 
uus  alienus.hic.qui  lex  repugnat  cura  titulo  inftit.  qui  tefta- 
mc.tutor.da.poft.  Nam  ibi  dicitur  condidonera  adiici  debere 
fi  liber  erit.  At  in  d.  lfg.fi  hireditas.  dicitur  edara  pure  valere 
hanctutorisdadonem.Sedquod  cgola-pcadmonui,  &  bic 
faciendum  eft,vt  qux  de  feruo  alieno  dicuntur  in  Inftit.fimul 
&coniun(fiim,&vno  contextu  legantur  cumd,§.feruusa- 
lienus.&  nulla  omnino  crit  difHcultas,  aut  repugnantia.Prz- 
rerca  tutor  inceicus  dari  non  potcft.Ltutor  incertus.&  I.duo 
funt  Tidi.hic.quiattftatorcertocofiliodcbetprofpiGerepo- 
fteritadfuac.Exd.l.duofuntTidi.locuscomraunisnotandus 
eft  de  iure  &fa(Sto.Quceritur  de  matre  an  ea  pofllt  teftameto 
tutrix  dari  ?  Hajc  quiltio  tra(5tatur  in  l.lurc  noftro.hic.  vbi  di- 
cicur,darinonpoflc,quod  noualuftiniani  conftitucione  e- 
mendatura  eft.  Nouel.dc  hxrcd.abinteftato,  Przceiea  is 
cum  quo  tcftamenti  fatftio  non  eft,  fcilicec  paftiue,tutor  dari 
non  potcft.l.tcftamcnto  tutorcs.hic.  Minor  edam  tutoi  dari 
non  potcft.d.l.qu2io.§.Lucius.hic. 

Deinde  qu^iitur  de  eo  qui  eiufdera  municipii  non  eft,in  d. 
l.qujero.  in  principio.Ec  Paulus  rcfpondct  daii  poflc.  Hoc  ta- 
mcn  cura  exccptionc  intelligendum  eft.  Non  enim  intelligi- 
mus  ncrainem  cxcufandi  habcic  facultatcra,qui  teftamento 
tutordaripoteft.Imo  poteftquisfecxcufare,  vt  videbimus 
infra  fub  titulo  dc  excufat.cutoi  ,Nam  lege  duodecim  tabula- 
rum  excufationcs  a  tutcla  permittiitur.l.  tutoi.co.  Vnum  hic 
notandum  eft  quod  qui  fe  cxcufant,  quod  nolinc  fufcipcrc  o- 
nus  tutclae  fibi  iniun^Si  tcftamento,  lcgaca  ex  co  teftamento 
orania  araitcunt.l,qui  tutelam.ee.  irao  &  qus legata  f unt  fi- 
liiscorum,inhenorcm  patris. 

C  A    P.      IIII. 

^^uomodo  teslamento  tutores  dentur. 

HIclocusexplicaturinl.fi  quisfiliabus.&aliislegibus.hic. 
ex  quibusappaiet  multura  interefTe  ,  quibus  vetbis 
fiat  ha:c  tutoris  datio  in  ceftaraento.  Nam  fi  quis  hbctis  tu- 
toiesdedciit,  &ncpo(ibusetiamdcdiffcvidetur.  Siverofi- 
liisdedcrit  non  item.  Liberorum  enim  appcllado  iatius  patet 
quara  filiotura.l.liberoium.infia  de  vcibo.  fignifk.  &  leg.  fi 

quis 


k 


i 


Jn  ^it.  De  confirmando  tutore. 


Hulsica  hic.EthincnotanduScftlocuscommunis  de  legura 
interprctntionc  tam  cxtcnfma,  quam  reftndima.vt loquun- 
tur  vulao.  Tutor  aut em  teftamcnto  datur  non  tantum  purc, 
(cd&  iab  conditione  ex  die  &  in  diem.l.pen.cod.  1.  tutor  da- 
tus  §  vlt.eod.vbidiciturintutorisdationenomihmamcon. 
ditioaemfredanJamelle.vtinlegatisnonleuillimam.vtm 
libertatc.Hacperc.net  l.qHodtraditur.l.(ubdiueriis..ntra,dc 
coniit.Sc  dcmonilrat.  Qnpd  diximus  iaicli.gendum  eitit 
l^uresfcparatimconditione*  adlcriptifuit.  Namficoniun- 
dim  on.nibus  parcndnm  eft.Sub  conditionc  autem  tutores 
daria'l>ra:torenonpofluni,vtdiximusfupraexl.mutijo.§.i. 

fupra  dc tutelis.  Hiuc  quxritur  fi  tutor  datus  fuent lub con- 
ditionc, &  nondum  c o nditio extiterit ,  quomodo  proipicic- 

tur pupillis.'  l.fi  quis  fub  conditione.J.  hic.vbi  dicitur  peden- 
rc  condiiionea  prxcoredaripofle  interimtutorcm  pupiilo. 
HicIurifcoiJultus  mcrainitSenatiifconfukicuiuidam  quod 
hodicnontxtat.  Traaatur  etiamquibusverbisteftamento 
lutor  dari  poiik.H?c  qua:ftio  tradatur  in  1.  vk.C.eo.vbi  dici- 
cuur  licete  et  vetbis  Gr^jcis  tutorem  teftamcn  to  dare.no  mi- 
nusqaam veibis !egitimis,id eft.Latinis & d.redis.  Idem di- 
citur de hbertate in  l.diredas.C.de  manu.tcftam.Ex his duo- 

bus  locis  fumpfi  aliquando  interpretationem  1.  vcrbis.  infra. 
dc  vulcari  &  pupill.ilibftit.qu»  malc  vulgo  accepta  eft,etiam 
ab  Ak.ato,de  verbis  ciuilibus,lcgitimis,dircais,precariis,di(- 
fcrcnti.  Pr«Etetea  tutor  teftamenco  ccrta:  rei  aut  ccrts  cauis 
datinon  potcft.l.cettarum.hic.  Tutorenimperfonxpotius 
datur quam  rebus.  Curator autem rcbus.l.in  copulandis.C- 
denupt.Sedhocitaaccipicndum  non  eft,  quaiitutor  rcbus 
non  detur,  (ed  potius  perfonar.Nam  dedudis  rcbus  inunhtcc 
tutor  datur.    Qnamuis  autem  tutor  certs rci  non  detur,  ied 
pcrfonjctamcn  ii  pupillus  in  diuer  iis  prouinciis  bona  habcac 
vduti  ih  Syria  &  Afriea ,  poterunt  ei  plures  tutores  dari.quo- 
lumalter  curam  habcat  rerum  Syracufarum,  alter  Africa- 
rum:quamuis  ambo  ad  perfonam  rcgendam  dan  fint.leg.Tx- 
iium&M«uium.§.tucorts.infradcadminiftrat.tutor. 

C  A  p.     V. 

t^not  modis  tefiamefito  tittor  daripopt. 

TVtorcsteftamento  tripiiciter  dantur,  adminiftcacionis 
caufa,  honotis  caufa,&  notitia:  cauia.Notitii  caula  dan- 
tur qui alios inftcuunt.  Qui  honoris  cauia  dantur, ipfi  nihil 
adniiniftrant,  fediunt  cuftodes,  &  obieruatores  al.orum  qui 
adminifttant.Inl.fiplurcs.l.5.deadminift.tut.&ml.quodfi 

totte.infca  de  folut.horum  honorariorum  tutorum  fit  men- 
0  quibus  &  redc  foluitur.  Nam  &  ipfi  quoq-,  tencntur  nifi 
ios  diligeter  obler  uaucrint.In  1. 1  .C.de  periculo  tutor.me- 
..o  iic  tucocum  qui  dantur  notitis  caufa,&  in  l.quxro.hic.De 
bonorariis  mentio  eft.etiam  in  l.Iure  noftro  §.i,hic.tra<aatut 
qu2ftio,aareaccutordcmr,fife  quis  adfcripfcntin  alieno 
uftamento  tutorem  pupillo?Ha:c  quiftio  otuur  ex  eo  quod 
dicitureum  quifibiadfcripfit  legatumin  tcftamento  alieno 
punitipoBnafalfi.l...§.vltim.infraadl.Corncl.defalf.Pcena 
autemfalfi.vclquafifalfi  cftdeportatio,  velconfiicatiobo- 
corum.  Extat  ticulus  in  Codicc,  dc  iis  qui  fibi  adfcrib.in  teft. 
Qnid  ieitut  diceraus  de  tutela,&  dc  eo  qui  fc  tutorcm  adfcti- 
fiTin  alicno  tcftamcnto .'  Et  lurifconfultus  in  1.  ex  icntentia. 
«ic.ex  fententia  Senatufconfulti  Liboniani  ait,fibi  vidcri  non 

elTc  cogendura  tutclam  gercrc,  ncc  dcberc  puniri  pcena  falfi, 
vtisquifibilegatumadfcripfit.  Tutclam  enim  gerere  onus 
eft ,  &  nemo  prxfumicur  afFedlarc  tutclatp  alicnara ,  vc  lega- 
lam.Poftrcraus  locus  huius  cituli  eft. 


iio, 
a 

tio 


t 


i5>7 

melia  afficitur.vt  hic  dicitur.&datur  ei  aftio  iniuriaru.l.fi  crc- 
ditores. adfi.de priuil.crcd.vulgoaliuscrlocus  cicaturinl.  ii 
vero  §. vlr.qui fatii. cogant.ied hoc bene  n6jj)bat, vt lcx a  no- 
biscitata. 

T  I  T.      III.    L  I  B.     XXVI. 

P    A    N    D    E    C    T. 

DE     CONFIRMANDO    TVTORE 

Vi  A  tutores  aliquando  inutiliter  dancur  tefta- 

mento , idco  necefle  eft eos  confitmari a Prs- 

tore.  Sunt  autem  hic  trescafus  diftinguendi. 

Primus  eft  de  his  qui  dantur  a  pa trc,&  hi con- 

fif  mantur  a  pr2tore,fine  difquifitionc  vlla,auc 

fatifdaiionc.puta  fi  pater  n5  iuie  teftamentum  fecerit,l.i.hic. 

Eft  lex  Modeftini  Gracca  qux  pcrperam  traduda  eft.Male  le- 

girur  nthilampltus.Xcgzniinva  eft  mhilpUrtin^  in  I.  j  .hicidcm 

dicirur  &  in  l.fi  filio.hic.Excipiendiiunt  duo  caius  in  quib.in- 

quifitioneceflariacft.  Inprimis  fipaterdedcrit  tuioremfilio 

fuonaturali,velfpurio,Namquodfupradid:ameft,inteliigi- 

tur  de  patre  qui  tcftameto  no  iure  fs  d;o,legitimo  fiiio  tutore 

dedic.  Alcercafuseft,etfilegitimofilio  tucorapaience  etiam 

foleniter  datus  fir,fi  dubii.  fit  an  duraueiir  patns  volutas.  I.  in 

confirmando.hic.  Efthiclocus  communisdeferuanda  vo- 

luntate  teftatoris,  &non  fcruanda.  Secundus  cafus  eft  cum  a. 

matre  datus  cft  tutor  teftamento,is  enim  confirmacur  aprx- 

tore,fedcum  inquifitionc.l.z.hic.Ncnexigitur  tanienabeo 

fatifdatio,  fcd  tantum  prarccdet  inquifitio.  Idera dicicur in  1. 

I  .C.CO.&  l.pater  hared.tit.pra:cedenci. 

Tertius  cafus  eft  fi  extraneus  tcftamento  tutorem  dederir, 
quiritur an is confirmari poflit  aprjEtorc.  Et dicitur  non de- 
bere  confirmari  aPranorc,  nifi  excrancus  ille  qui  tutorcm 
dedit  pupiUo  eundcm  inftitueiit  hxredcm.l.  fi  patronus.  hic. 
Hoc  enim  cius  afFedui  tiibuitur.  Neceflaria  tamen  eft  fatif- 
datio ,  vcl  inquifitio.l.  j  .hic. 

DeefFedu  huius  confirmationis ,  fiuc  fatifdationis  pauca 
dicenda  funt.  Et  pricipuus  cius  eft\  dus  eft,  quod  dacio  tuto- 
tisinutilisomnino  cft,finchacconfiimatione.  Hincconfe- 
quuntur  duo  alii  cfFedtus.Piimus  ert,quod  excufatio  necefla- 
ria  non  cft  antequam  fucrit  confirmatus ,  nec  currit  ei  repus 
f  o.dicrum,quiainutiliseftd2cio.!.i.&2.C.eo.Alii:sefFed:us 
eftquodante  hanc  coufirmationem  alius  tucor  dari  poteft 
L  j  .C.eod.& is  tutor  crit  qui  interira  tutor  datus  erit. 


DE 


XIT.    IIII.    LIB.    XXVI. 

P  A  N  D  E  C  T. 

LEGITIMIS     TVTORIBVS. 

C    A    P.       I. 


f 


C    A    P.       VI. 

BeeffeBHtuteUtefiamentmtt. 

EFfeaus  huius  tutclac  teftamentaiiae  cft  quod  teftaraento 
tutor  datus  fatiidarc  non  cogitur,alii  coguntur.  Hoc  idco 
iicquodciusfidem.&diligentiam  teftator  probauic.  Inftit. 
defatifdat.tutor.l.teftamcnto.cod.Siquistamentiicortefta- 
xnentatius  paratus  fit  fatiidarc,  in  geftione  tutel^  cztcris  prx- 
feretur,  nifi  iidem  ccia.m  fatifdarc  parati  fint.  Qupd  autem 
dicitur  iacildaxionem  ab  his  n5  eligi,id  cum  caufac cognitionc 
Hatuendum eft,  vt dicitur in  d.l.teftamcuto .Cum autcm ab 


D  M  o  N  V I  fupra ,  cum  tiuor  nullus  datus  eft 
tcftamentOjlegitimEtutclasIocumcirc.Nanx 
lex  defert  dcinde  eam  proximis  agnatis.  Dici- 
turque  hxc  tutelalegitima ,  quia  ipib  iurc  tu-' 
tores  fiunt  per  legcm  finc  vlla  dacionf  aut  co- 
firmationc  Prjetoris,  quos  lex  tutores  eiFe  voluit.leg.incefta- 
to,& leg.fi plures.cod.  Fraterprafertur  patruo.quiaprioc 
cft  agnatus.Idem  habetur  in  l.fi  rcliqucro.hic.     Ha:c  autem 
coroputatio  graduum  quomodofaciendafitdocuifuprafub 
titulodericunuptiarum.  Quiriturquiagnati  fint.inl.iunt 
autem  agnati.  hic.  Agnatio  nomeniurisciuiliseft,vtdicitur 
fub  tit.de legitimaagna.fucccf.inlnftit.  Agnatifunt,qui  no~ 
bisiundti  funt  pcr  virilem  fexum ,  qui  &  nomenretinenc. 
Hinc  foror  mca  licet  mihi  fanguine  coniunifla  fi  t,non  tamen 
mihi  eft  agnat3,led  tranfit  in  aliam  fanailia.  Hoc  crgo  iure  cu- 
tcla non defcrtur cognatis.  Hoc iure  nouiflimo  immutaiuni 
eft  Nouella conftitutione  luftiniani ,  de  hxredit.ab  iiKcttarv 
fublataeftdifFerentiainteragnatos,&cognatos.Excipiunf.ur 
fcerainx  agnatar,licet  proxime  fint  in  gradu.  l.i.  &  1.  agnat^ 
Ett  cnini viriie ofKcium  tutelam  gcrcrc.    Dicitur  autcm  haec 
tutclalegitiina,  quod  eamiex  deferat  proximis  agnatis.l.i.& 
l.lf2iiimos.hic.  Oportet^autem  gos  efle|&ngnatos  &con- 
langiiineos  ,  quibus  hacctutcladcfettur.  leg,  i.hlc.  Nara 
cognationomcncftiuris  naturalis  ,  &agnatus  eirepoccli 


homiuclocupktc&nonfuipcaofatifdatioexigitur^contu^      «iam  ^ui  non  eft  coofinguincus  ,  vc  traccr  adoptatus.  _ 


^5>8 


Exci 
tiitoresleg 


piuntor  etiam  minores  qui  petfefix  xwis  non  funt,  qui 
resIegitiraicaepoirunt.leg.vltim.C.deleaic.tutor.Eta- 
liatut.-lalcgitimaqu«defertucpatronis,cuiusmcntioeltm 
1.  j.  hicluainianus  in  Inftitutionibus  fubtitul.  dc  legitima 
pacronorumtutela.docetcur  hictutclapatronotum  legiti- 
madida  fit,  quamtamen  lexduodecim  tabularumnonm- 
troduxit.     DiiSta  eft  legitima.quod  lureconfulu  uia  funt  m- 
tcrpretatilcgem  daodecim  tabularumquafiidedc  patroms 
ftatuerit ,  quod  dc  agnatis conftitHir,  quod  iquum  fit  ad  cos 
■onuscutelipertincre,quifpemfucce{rionishibebant.  Alio 
tutem  capitc  lex  duodecim  tabuhrum  def  ert  hireditatem  li- 
bertipatrono,  filibertusimpubesdeccflerit.  Metitoergoet- 
iam  ad  eos  hic  tutela  pertincre  debet.  Verbum  autem  legis 
accipiendum  cft.non  tantum  vetbum  legis,  (ed  mcns.  arg.l. 
fion  dubium.Codi.de  lcgib.leg.nnminis  &  rei.§.vcrbum  lc- 
gis.  mfrade  verbo.fignifi.Eftquehiclocuscommunisdein- 
tcroreTatione,quam  vulgo  extenfiuam  vocant.  Alia eft legi- 
tima  tutela  parentum ,  cuius  mentio  c ft  in  lcg.  5  .§ .vltim.hic. 
&Inftic.deleg.patcnt.  Hxc  legitima  tuteladiciturquodex- 
cmplotuteliqu2patronisdefertur,introdu6tafitinterprc- 
tatione  prudentum.  Non  quod  cx  lcge  duodecim  tabularum 
dcfccndat.  Si  parensemancipauerithliumfuuin,ciuslegiti- 
mus  tutor eft.  Scd  dixerit aliquis,  agnatus  eft  patri  filius.  Sed 
quiaemancipatus  eftfilius  .agnarus  amplius  non  eft.Nam  ca- 
pitis  diminutionc  etiam  nunima  ius  agnationis  tollitur.§.vlt. 
Inftif.de legit.sgnar.tutel.    N.imagn3tionoroeniurisciuil'S 
eft.  Ciuiliacrgaiuraciuilibusrolluntur.  Eftenim&cman- 
ciparionomen  iutisciuilis.     Priterea  qui  cmancipatur,in 
aliamfamiliamtranfibat.&quafiredigcbaturinlcruitutcm, 
exibac  defamili^a  patris.  Agusti  auccm  limt  qui  eiufdem  fami- 
liiItiDt.  Dcmoreemancip3tionis&  famihierapcore  vide 
Theophilum  hb.i.Inftir.Semper  autem  parcns  contraiaa  fi- 
diiciavit^cturemancipafle,dcquoolimdubiumerar.§.vltim. 
Inftit.de  legitimaagnac.facccifio.  Thcophilus  etiam  aliara 
rarionem  adfert,cur  excmplo  patronorum,&  quomodo  h^c 
pacrouorum  cutela introdudta  fit.  Eft  &  alia  tutela ,  quz di- 
citur  fiduciaria ,  cuius mentio  fit in  Icg.4.  hic. qua:  quia  ex  le- 
penondefi-endir,lfgirimanondicitur,  fedfidaciaria,  fifta- 
tcr  emancipati  fr.itris  turelam  gcrat.quas  igitur  fiduciaria  dici- 
turquodmaiorfidesattriouaturfratriintutelafratrisimpu- 
beris.cuiusanteparcDsdefundus  tutelamge(Terat:nec  au- 
tem  per  interprerationem  quidem  hic  tutela  legitima  dici 
potcft,vc  patiOnorum  &  parentum  ,  quia  ceflatratiolcgis: 
iliic  fucccdunt  patronusiiberto.patcr  filio ,  fraterautem  fra- 
tti  cmancipato  noa  fuccedit,iure  digeftotum.  Scd  hzc  o- 
mnis ciirTcrc ncia  de emancipatione , & patria pot eftate  fub- 
laC3eftNouc!laIuftinianiconfticucion,e«leha:red.  abinttft. 
CaiuS  Noueilz  refpciflu  eciam  legitimi  tutorcs  frattes  dici 
poflunt.  Infti'.de  fiduciaiia  cuccla,  vbi  mentio  Ht non  folura 
fratrumfcdetiamfiliorumfrattiSjVel  fororis  Sccxt.     Hoc 
Theophilus  exemplis  declaratjquomodofratcrnancifcatur 
tutelanj  fracris  eiufque  liberorum,fi  is  defundus  eflet ,  quo- 
rumpacer  velrefpcduhorum  nepocumauus  cucelamante- 
quam  def  unclus  eflet  gefljt,  aut  gctere  potuit.In  quibufdam 
lutcm  vctuftiflimis  exemplaribusinlnftitut.  hic  vcrba.f^ 
citteroritm  y  nonleguntur.  Et  eaIe£kiomihi  fcmper  fufpe- 
6la  vifa  cft ,  quia  ratio  quam  fubiicic  luftinianus  ibidem  ,con- 
uenit  faltem  fratribus,  non  ctiam  liberis  fratrum.  Ec  inftitu- 
tionibus  qux  edita:  funt  a  Fcrreco  ha:c  vetba  defidetamur, 
quanquam  eam  ledtioncm  fecutus  fit  Thcophilus :  nec  ratio- 
ne carec, quamuis vcrbis fequcntibus non conneniat.  Quae- 
ftio  eft  dc  fratre  emancipato an  tutor  legitimus  fit  an  fiduca- 
rius  ?  Hsc  quiftio  tradlatur  in  I.4.  C.de  lcgicima  tut.  Ec  dici- 
tureumlegicimumcucorcm  cfle.Qupdaucemdicicurind.I. 
4 .noa  conuenic  cum  iurc  digeftorum,  quod  cettum  eft.  Scd 
quia  eo  temporc  admittebantur  fratres  ad  fratrum  fucccfllio- 


Tranc.  T^tiarenlCovnmcnt. 

imaginarius,quiafucLe.Iebatetiamemancipato,fi  duat  pct- 
fonsquiilliprxferebantur, nonadmittebantur  ad  bonor. 
poireflioncm.tic.Infticut.de bon.poflei.Huiustutela?  legici- 
m2dequahicloquimur,hocpropriuni  eft,vt  omniumtute- 
latumlcgicimarum,qu2C3pitis  diminutione  peiimuntur.l. 
lcgitimos.  §.vl.&l.i.hic.l.tutela.fupradeeapdimin. Cxte- 
rs  tutela:  minimacapitis  diminutione  non  tolluntur:hacc  au- 
tcm  toUitur.Et  racio  eft,  quia  haec  defercur  agnacis.  Agnatio- 
nis  autem  nomen  ciuile  eft,&  hic  eft  tutela  delata tanquarn 
agnato.  Agnatio  pctimituremancipationc.Mirumergono 
cft  quin  et  capitis  diminutionc  perimatur.quod  in  aliis  tute- 
lis  non  obcinet.  Pacer  cnim  &  frater  nomina  funt  naturalia, 
&licct fratcr  vel pater  emancipetur.non tamcn definunt ef- 
fe  qui  fuerunt,  pater  fcilicet  &  fratcr,  &  propterca  emancipa- 
tionc  no  tolluntut.  lura  enim  naturalia  non  toUuntur  ciuili 
ratione  §.  vltim.  de  legit.agnat.tutel.§.naturalia.dc  iurc  nat. 
gcnt.&ciuil. 

.N  I    T  I  T.     V  .    L 


DE 


P    A 

T  V  T  O  R. 

T    I    S       A 


I  B. 

C    T. 

CVRA  T. 

I    S        Q^V    I. 


V  I. 


DA- 


X  X 

N    D    E 

ET 

B       H 

C   A    P.       I. 
IcENDVMcftin primis , qui fint hi datiui  tu- 
itotfs.   Datiui  tutoresdicuntur,quiapra:torc 
1  dant  ur,&  hoc  nominc  vtuntur  et  lutccon.nec 
l  eft  a  nobis  confidum  vocabulum.l.datiuus  tu- 
_  _       tor.J.tempupill.faluam.for.  Etquiahidatiui 

tutores  a  praitorc  dantur,  pntorii  et  dicipoflunt.  Huicaute 
tit.refpondet alius  tit.C. Qui  dat e  tutorcs poflintv  & Inft.de 
Attilianotutore.Hosomnestit.cxplicaturifumus. 

C  A  p.    II. 
.^istutoremdarepofit. 

SVpra  titulo  generali  de  tutclis  hunclocura  attigiraus  ia 
nterpretationeleg.muto.§.tutorisdatio.  fupra  detutel. 
tutoris  dationequeimperiinequc  iuri(di(Sionisefledicitur. 
Namquodquis  impcrium  habcat  tutotem  dare  poteft,nifi 
hocei(pccia!iterfitattributum.  Excmpla  autem  reperiun- 
turinl. i.codcm.hic.vbi  reccnrentHromnesquib. legecon- 
ccflumtft.tutoresdareinl.  j.hic  ,  tradlatur  qua:ftiodema- 
giftratibusmunicipal;bus.  Quimagiftratusmunicipalcsfint 
vulgo  non  inrelligitur.  cgo  vcro  fic  de  his  (encio.  In  munici- 
piis  populo  Roraano  (ubiedis  erant  quidam  magiftratus 
Romani  a  populo,aut  a  ptincipcadregendas  prouincias  mif- 
fi,qui  prifeilidicebantur,  quorum  meminit  Pomponius 
Fcftus  Praetcr  hos  magiftratus  Romanos  funt  etiam  quidara 
alii  magiftratus  municipales,vtduumuiri,decurioncs,&quos 
municipesexfuomunicipio|eligebant,vthodieinGalliapaf^ 
fim  nullaeftciuitas.vbinon  fintmagiftratusregii.&prjEtcr 
hosfintdecurioncs.  LesEfchenim.  Decurionesautemdice- 
bantur  olim  fenatores  ciuitatum  ad  exemplum  Romanz  vr- 
bisleg.pupillus.§.  decuriones.de vetb.fig.  Alii  crantctiam 
magiftratus  qui  defenfores  ciuitatum  appellantur,  de  quibuS 
tituluscftinCodicCjdcdcfenfo.ciuit.  Sivelimuscomparare 
magiftratus,Pra:fed:osprouinciarumcomparabimusCon- 
{ulibusRomanis,dccurionesfenatoribus,defcnforesautem 
tribunis  plebis.In  §.  Attilianus  tutor.recitatur  ius  Antiqimm, 
quod  lege  Attilia  ftatutum  erat.  &  cur  Attiliani  tutores  didli 
fint,inlcg.nccmandantc.eod.hicdicicurnon  poflemandari 
a  Prasfide  cutotis  dationem.  Qvx  enim  Ipccialiter  legc,fc- 
natulcon.  &cst.competuntmandarinonpoflunt,necman- 
datagenetaliiurildiclione,  hajctucorisdacio  tranfit.  Qnz- 
ritur dc dccurionib.an  pofliint  cucorcs dare  l.vbi abfunc.eod. 


nem.quxftio d.I.^.cdiueft.Iurc quoq; legitimus tutor fratcr       &quomodo & quando eis liceat , ibidem docctur.  Concin- 
cric,fublacadiff^erentiaemacipacionis&patti2poteftatis.Tu-       gitaliquando,  vteidcmpupillo.&Prastor  Romx,&  Prjefcs 


tor  hduciarius  alitcr  accipitur  apud  Vlpianumin  Fragmcnt. 
Inftic. qu^  nupct  edita funt,f efert ad  vetcrcm  vitam  &more. 
Qui  Iiberum,inquit fub  tic.de  tutelis,caput  cmancipatum  fi- 
bi,vclaparcntevelapatronomanumifit,perfimilitudinepa- 
troni  cucor  efl[icitur,  qui  fiduciarius  tutor  appellatur.  Huius 
iurisquodartinet  adcucelam  nuUarepcrioveftigia.  Vcrum 
quidcm  cft,qaod  manumiflbt  illc  fiduciarius  omnino  nen  fit 


prouinciacdenctutotes.i.pupillo,  circafinem.  Quomodo 
autem  hic  locus  accipiedus  fit  docui  fub  titulo  de  tucelis,(npr. 
Cufatordaturcerta:rei^cau('x,negotio,patrimonio.  Tutor 
autem  perfonx  datur,  &  tamen  hie tutor datur  alccr  rcbus  I- 
talicis,altcr  prouinciahbus.  Dixi  fub  illo  titulo  omncs  hos  tu- 
tores  dariperfons,  potiusquamrei,  quamuis  diuidatutin- 
tereosadminiftratio.Cicauiccxtuminl.Titium.&Mxuium. 

infra 


Jn  Tit.Detut.^curatJat.ah  hisquL 


infradeadminiftratio.Ptaefe^ausvbiadhibitis  dcce  peifonis 
ex  Senatu,&  Pia:totecaielaci,illuftrib.pcrfonis,tutorcs  dar. 
C.detuto.&curat.illuft.  peif.&danfrunar.petr.  Hiomnes 
pcrfoni  tutotcii)  dant ,  ita  demum  fi  fanjE  raentis  lint.  i.  ncC 
tn3ndaute.§.i.eo. 

Ca  p.   III. 
j9«;  dare  tttWesp  ofint :  &  qti  fionpopnt. 

OVa;dam  perfona:  tutores  daii  non  poftunt ,  quibus  co- 
guicis.quaedaripoffintfacileeritcognofccrecdehisigi- 
tur  perloiiis  videndum  eft.In  primis  muher  tutrix  dari  no  po- 
.  teft.leg.fcirc  oportet.hic.  quia  tu tcla  ofticium  viiile  eft.  Ex- 
cipitur  tamen  mater  pupilli,  &  auia.Nouella  &  titul.Infti.de 
hircd.abmteft.&tituI.quandomuliertutor.ofF.fungi.pof. 
Prxcerea  Modcftinus  ind.l.fcite  oportet.quaEGricaeft,& 
maieverfa,aitlegatum  prouincialem  Rom«tutorem  dari 
non  polfe,  vbi  legendum  cHfipraninciAlem  hominem,8c  lege- 
dam  cA,piMe:eii  \RomanHs  magiftr<inus,noR  Prtncepi Roma-^ 
«.v;.Ptincepscaimtutoiesnoudabat.Prscereaind.l.fcire.Si 
parentcs  aiiquem  cuccrem  ellc  noluerint,fi  is  datusfucrit  tu- 
tor  non  crit.falua  tamen  cius  exiftimatione.in  l.feq.qu?  eiuf- 
dem  Modcftini  eft,  \hi confiliarioslivMviaT  vcrtitinterpres, 
legendum  cddecurioKes.  EtiamquidecurionesnonIunr,tu- 
torescflepoirant,filiorumdecurionum.Qu?ftioncsaliquot 
tradantur  de  c^co  railite  colono  fub  tit.C.qui  dari  tuto.pofl. 
in  l.j.  dicitur  cacum  tutorem  daci  no  polTcjnec  miles  etia  da- 
ri  tucor  poceft.!.4.C. eo.de  feiuis  eftl.  in  fetuili.  de  colono  & 
cxceris,videte  1.  vlt.C.eo.cic.Quxftio  vtilior  traftatut  de  de- 
bitore&creditorepupilli,anpoffittutor  efle  Pvidel.credi- 
lorera.C.eo.tit.vbidiciturdaripofle.  Hoctamcn  quiaperi- 
culolum  erat,  immutatum  eft,  vt  qui  le  res  minor.  oblig.&  v- 
bi  cautum  eft  nc  debitor  aut  creditor  tutores  fint.  Qupd  fi  c- 
runr,puniuntur.  Alia  qu^ftio  tradatur  de  pritorc.&alio  ma- 
giftratu,an  prxtocaut  alius  magiftratus  Ic  tutorem  darc  pof- 
fit  ?  Et  dicicur  non  pofle.  Dari  tutor  eciam  is  non  poccft, 
qui  alceriusmunicipiieft.l.i.hic.Idemdicicurinl.  neque.C. 
co.qui  dari  cutor.vel  curato.polfint.Ergo  oftendi  quomodo 
accipienda  fit  l.etiam.fupra  dctuelis.vbidicitunetiam  non 
municeps  tacor  dari  poceft.  Cuius  legis  incerpretationem  di- 
xi  lumendam  efle  exI.diuus.eo.hic.Ec  dixi  practore  aut  Prasfi- 
dem  prouincii.hac  de  re  admonendum.  Abfens  etiam  tutor 
dari poceft.I.f  .hic  Eft  cnim  hoc  munus  publicum  quod  etia 
inuito  iniangiiur.  Hoc  tamen  denuntiandum  eft  abfenti  ,vt 
mox  dicemus.  Alia  quiftio  tradatur  de  filiofamilias,an  is  re- 
detucordeturpatri?  Qujdam  putant  darinon  poflc,quod 
id  indecorum  fit.  Tamen  conftitutura  eft  ,  filium  patti 
reiSctutotemdari  ,  id  cft,  curatorcm  ,  loquimur  enim 
hicpromifcue.Idemdiciturinl.i.infra,  decurat.futio.  Pra:- 
lereamagiftratuscollegamfuum  tutotemdaiepotcft.I.vbi 
abfunt.hic.Libertus  rede  tutor  datur  ncc  po  teft  fe  excufate  a 
tutela.fi  mcdo  libcri  fint  ei  patroni  futuri.l.libertus.  cod.hic. 
Na  contingic aliquando  libero  patroni  iura  parronatus  arait- 
tete.  Aliuslocushuiastitulifequicur  in  quo  quaeritur, 

C    A    P.       IIII. 

.^ibusperjhus  detur  tutor  velcurat. 

IMpuberitucorrantumdatur.  Nampuberiinutilitertutoc 
datur.l.Seis.ad  finem  tituli.  Et  hoc  adeo  verum  eft ,  vt  tu- 
tornecefle  non  habeat  fe  excuiare.  Abfentiquoque  vt  prae- 
lenti  tutor dari poceft.  I.  i.C.eo.  Ventri autem  aut  partui tu- 
tor dari  non  poceft.curator poteft. l.ventri. hic.  Extat tit.  de 
vcntteinpoll.mitten.Seruotutordarinonpoteftprxtetqua 
in  exceptis  cafibus.  Tutela  qua:  lege  dcfertur  cft  iuris  ciuilis, 
qu^  autcm  iuris  ciuilisfunt.ad  fctuos  omnino  non  peitincnt. 
Excipiuntut  quidam  cafus  in  quibus  datur  etiam  feruo  tutor, 
vt  fi  de  ftatu  iuo  litiget.l.ei  qui  eo.hicl.i.Ceo.Idem  inl.fi  im- 
puberi,qu2EeftPapinianiobferuatione  digna.  Priterea  no- 
tandum  eft  cucorem  ei  tantura  daii,qui  eiuldem  municipii  eft 
vel  prouincii,  ciuitatis.l.i.  hic.l.ctiam.  fupt a  de  tutel.  Etiam 
non  municeps  tutor  dari  poteft,  modo  ei  qui  eiufdem  rauni- 
cipiificdetur,  Hinccontendunt  quidampupillodericoma- 
giftratum  regium,  tutorcm  dare  non  polfc,  fed  hx  funt  qus- 
ftiones  canoniftarum.  Pra:terca  habenti  tutorem  non rc(fle 
'  datur  tutor-l.z.hic.l.foror.&  l.tutor.hic.  huc  pertinet  titulus 
C.in  quib.caufis  habeti  tutorem  tut.  dari  pot.Sed  ibi  iunt  ex- 
ceptioncs  noftrae  tegulaf.^uidetur  cutator  quiEritur,curator 


XS>9 

datur  pubcri,  furiofo,  prodigo.ventri,  partui  non  edito.l.nec 
mandante.§.vlt.hicJ.&vcntri.l.iscui.§.diuusPius.hic.vbiIo- 
cus  eft  notatudignus  in  leg.cutator.&  l.in  omnem.I.curato- 
rem.hic.dicitur aliquando  etiam  imputati curatorem  dari.& 
in  I.  ventri.dicitur  curatorem  habenti  cutatorcm  dati,quam- 
uis  tutoiem  haben.i  tutor  non  redte  detuto 

C  A  p.     V. 

De  officio  magifiratus  in  dando  tutore. 

INprimis  videre  debet  magiflratus,vt  tutorem  det  perfon^,' 
non  feiccrta:autcaufefcuncgotio,vcdidcurinl.impube- 
ti.hic.nifiin  excepcis  cafibus,  qui  magni  momenti  funt ,  vt  in 
adeundaha:reditate.l.cum  in  vna.de  appcllat.&  dna.l.impu- 
beri.  hic,  matrimonium  fine  tutore  pnpillus  contrahcre  o- 
mnino  potetat.Vlp.in  fragmcntis  Inftit.  titul.de  tutd.Cura- 
totautcm  certa:  td datur,  aut  caufi.l.  non  tantura.hic.  Dic 
fcriata  tutor  dari  potcft.l.ncc  mandante.hic.  Debet  etiaro  cx 
inquifitione  tutotdariaPritore.l.indando.codcm.  Etqui- 
dera  in  omnes  inquiritur.  Poftremum  eft,  vt  fi  abfentera  tu- 

totem  dcdetit  Pt?tor  hocd  fignificct  intra  ttiginta  dics.l.  vlt. 
hic.vt  fciiepoffit  an  getct e  tutdadcbeac ,  an  vero  potius  fcfc 
excufare  is  qui  abfens  tutor  vd  curator  datus  cft. 

T  I  T.    VI.    L  I  B.     XXVI. 

p 


A    N    D    E 

QVI    PETANT 

C    V    R    A    T.      E 

C   A   P 


C    T. 

TVTORES 

T       V    B    I      P    E 
1. 


VEL 

T. 


s  V A  funt  pattes  huius  titulj,vt  videus  rpriorem  patten» 
l|diuidemusintiiacapiia.  Quipetanttaiorcs,quidata 
"'  enimtutores  pupillispctetecoguntur,aliispetmitti- 
tutpeteie,  aliis  ptohibctur. 

C    A    P.       11. 

De  his  qui  coguntur  tutorespupillispetere. 

EXeo  numero  in  primis  eft  mater,  qux  filiis  impuberibus 
cogicurcucotespetete.l.i.hie.  Mufierquiexfenatufco- 
fulto  Teitilliano  admittitui  ad  fucceffione  hiii  /ui  impubeiis 
defunAi,  ab  hac  ha:icditate  lepellitui ,  fi  tutorem  ei  non  pe- 
nerit.  Idemdicituiinleg.2.§.fimatei.inffaad  fenatufcon- 
ful.Teitil.Cuiusfenatufconfulrimagnampaitemhicexplica- 
tutifumus:legcndumautemeftind.l.2.  hic.-^«<e<^«/««<2mc 
fetit,  ita  enim  hoc  vcrbo  vtitui  Vlpianus  in  di^.  1.  i  .§.  fi  ma-. 
tcr.ad Tcrnl.  Hoc  autem  accipietidnm eft  non  tantum  de fi- 
iio  legitirao ,  fed  etiam  de  naturali.  Nam  &  adhuius  quoque 
ha:reditatcm  materadmitritur.§.  vlt.ad  Tcrtil.  vidcleg.  vlt. 
C.quiprotut.  vbidicitut  naturali  filioetiamraatremtutote 
cogi  petcre,  etiam  vulgo  quifitis.Neccxcufatut  raulier  iuris 
ignorantia.  Effe  enim  quafi  iurisignorantiara  fcripfit  Accur- 
fu)S,quempl;Eriqueomncsfequuntur.Mihividctutignoran- 
tiaiurispofiriui.  Poteftcnim  non  negligere  filium  matcr, 
&  tam.en  d  cutotem  non  petcte.  lure  enim  naturah  matcr  no 
cogitut  hbcris  tutoics  petcrc  ,  fediure  ciuilifeu  pofiriuo; 
hic  autcm  ignoranria  iuris  non  prodcft  raulicri,  quia  de  com- 
modo,& lucro cius agitur.I.errot.&  1.  iuris.  fupr.  de iuris & 
fadi  ignor.Nam  alias  in  damnisamittends  rei  fuz  iuris  igno- 
tantiaexcufat.d.l.error.  nififitcrafl3&  intolerabilisiguora- 
ria.  Vt  fi  edi£lumproraulgatuni  fit,  non  excufatur  is ,  qui fe 
ignoraie  dicir,quod  omncs  fciie  debent.Exempli  gratiapto- 
mulgatumeft  edi6tura,nequisin2de  facradeambulct,ex- 
cufatur  tamen  alienigena.l.  vlt.de  decrcr.ab  ord.facien.quia 
■  'abfuitjforte  tcporc  quo  cdiftum  fuit  promulgaturaifed  quid 
dicemus  de  confirmatione  tutoris ,  fi  pater  teftaracnto  fuo 
"  inutilitei  tutoiemdedetit,  anmaterccgeturpetere  confir- 
mationemtutoris?  Et  diciturcogi  tutoris  confirmationem 
petere  debete.  leg.  vltim.hic.     QuaEiitur  etiam  an  raater 
cogatur  curatolcm  peterc   ?   ha:cqusftio  tiad:atur  inlcg. 
i.vbi  dicitur,  quod  matris  foliidtudo  in  tutoribus  petendis  n- 
liistequititui  nonautem  incuratotibus  ,  nifiiniiscafibus  a 
quibusperiturcuratorimpuber!,adultis  curatorcsnonf)ete- 
tut.Prasterea^fenatufconfultum  Teirillianum  loquituitan- 
tumde  tutoiib.  petendis  impubetibus.  Quando autem  im- 
pubeticuratordetur,diximusfuprafub  tit.proximo.Idem  di- 
citutinl.2.§  3>curaiotes.adfeQatufc.Tctuilia.vbilocusco- 


5 


oo 


munis  eft  de  fntcrprctationelegis,  vetbislcgisdeficicntibos. 
Materauccfnlegata  reliaaa  matrcimpuberis,eoacmq-,ma- 
ritononideo3mittit,filiberisfuisimpuberibustutoreinoti 
pecierit.Senatufconfultumloquiturtantumdeh?rcditatefa- 
liiimpuberisdefdna:i.l.fina.hic.  NotandameftaliquoscUe 
cafus,  in  quib.  excufatur  mater,  qui  filio  ctiam  impuben  tu- 
torem  non  petierit :  hos  cafus hic  recitabimus. 

Primus  cafus  cft,  fi  mater  minor  ctit  vigiatique  annis.  1.  i. 
C.fi  aduerf  dclidum.lib.i. 

.  Secundus  cafus  cft  fi  filius  pubes  deceflerit.l  5.  Cad  lena- 
tufcon.  Tertil.fcnatufconfultum  enim  loquitur  de  bacr«dita- 
tc  eius.qui  impubes  deccfllt.Idem  dicitur  §.vltim.lnfti.de  fe- 
natuicon.Tcrtii. 

Tertius  cafos  eft,  fi  intcrfit  pupilli  &impuberis.'tutoresci 
non  peti.l.z.^.tradant.infra  ad  Tertull.  Exempli  gratia.reli- 
ftam  eft  impuberi  fideicommiflum  fub  hac  conditionc.fi  tu- 
tores  non  habuerit:intercft  hoc  cafn  pupilli  tutorem  non  ha- 
bere.nc  deficientc  coditione  araplum  f orte  fideicommiflum 
impubespetercnonpoflitj&hocquoquccafuRiaterexcufa- 
tur  rnuliumexemplummagisidoncum  habeti  poceft  dem- 
terpretationelegum,quamind.l.i.adTcrtill. 

Quartus  cafus  cft,  fi  mater  pr^uenta  fucrit  ab  alio ,  qui  tu- 
torem  petierit,  qui  filiis  fuus  datus  fit.l.i.hic,  alias  ftuftra  ma- 
ter  pcteret.  Hodic  procurator  rcgius  apud  nos  (olet  pupillis 
&impubcribuspeteretutores.  Si  igicuris  antcuertcrit  ma- 
trem,  ea  cxcu(ari  debet.  Marer  enim  debct  peterc  tutotes 
filiis  fuis,  qui  indigeant,l.cum  iure.  «>.  C.qui  petant  tutor. 

Quintuscafuseft.ficafu  aliquo  impeditafit  mulier,  quo 
minus  tutotem  petcret.tunc  cnim  excuiari  debet ,  ncc  repel- 
leturab  hireditateimpuberis.l.cum  amatribus.Cod.eo.vbi 
locus  ert  iti  fignis  dc  ca(u  fortuito.  A  h'um  fimilcm  h.ibemus  in 
1.  Prifes  prouincis.Cod.de  appellat.Hadcnus  de  matrc  quz 
lutorem  cogiturpcterc  filio  fiio. 

Ex  eodeni  gtnereeft  libet  tus,  qui  cogitut  etiam  petere  tu- 
torcmfiliispdcronifui.l.i.hic.  Atquegrauiorcftcaufaliber- 
ti,  quam  matris,  quia  ille  etiam  extraordinem  punitur.  Hsc 
autem  ab  hxteditatc  tantnm  repcUicuc 
C  A  P.     1 1 1. 
De  his  qitihHsfermittitur  tutorespetere^ve- 
li»t,  Itcet  non  cogantur. 

HI  numerantur  in  1.  i.in  principio,  hic  confanguinei,  edu- 
c3rores&c.inl.auita.C.eo.&  in  l.fciant.C.delegit.hi- 
red.  vbi  diciturcosnon  proh.beri  pereretutores,  quod  nifi 
feccrintrepel!untur,ibhdercditate.  Idem  igiturde  hisdicitur 
quoddematrchic.  Nosauccm  hicdicimuscispermittipete- 
retutores,costamcnn5cogi.  Egohunclocumintelligocum 
pupillns  matrem  habet,  quae  ei  fucceiTura  eft.per  fcnatufconf. 
TcrtuUiinum,  qux  quia  prsce  dit  in  fuccefliione  omnes  con- 
languineos,  ea  cogitur  petcre  tutorcs.d.l.fciant,  debet  intelli- 
gi  de  his ,  qua:  fuccedun t  pupillo ,  (ublata  iam  e  medio  matrc. 
Et  qucadm  odum  mater  repellercrur  ab  h^reditate  ^\  tutorem 
»0  petiiiret ,  fic  etiam  hi  qui  fuccedent.  Alius  locushuius  lituli 
eftinquo  trat^acut 

C    A    P.       IIIl. 

He  his  qui  tutoresfeterefrohibentur. 

HI  contincntur  in  l.auita.D.co.&l.  j  .§.fi  quodam.hic.vbl 
excipiturcreditor,quodpo(fittutorem  petere.  Vnde 
colligituraliosefle.qui  pctcrevetantut.  Hocautemcaratio- 
ncfit, quodiurisauthoribus  fcmpetfufpedifuerint.qui  tu- 
torespetierunt,  autle  ingelTerunt  tutcl2.1.(cireoportct.§. 
vlt.fupratitul.praeced.  voluerunt  iuris  authores  pratdudere 
viira>ne  omnes  ambircnttutelas  aliorum,  quodidfui  com- 
modi,  &  quxftus  gratia faccrc  viderentur.licet  crgo  confan- 
gaincis  tantii  tutores  pctere  impubetib.Nunc  videndu  eft  de 
caracorib.hic.n.huiustradlatusordoidcxpofcercvidetur. 
De  curatorihus.         C  A  P.     V. 

DEcuratotibuspauCahicdicemus,quiacertum  eft  cura- 
iorcm  dari  tantum  petenti.§.item  inuiti.Inftit.de  cura- 
tor.l.  j  .l.curatore.hicCuratores  crgo  petet  ipfi  adulti,fi  prs- 
fcntesfint,vel  fiabfcntes  fintprocuratoreseorudcm.Excipi- 
tur  cafus  cu  quis  lirem  habct  cum  adulto.  tunc  enin»  &inuitus 
cogicHt  adulcuscutatoteraaccipere.d.ll.i.anobiscitatfs. 


Franc.  Duareni  Comment. 

C    A    P.      VI. 

Fhipetanturtutores. 
E  hac  re  ticulvis  eft  fpecialis  in  Codicc  luftiniani.  Vbi  tu- 


DE  hac  re  ticuhis  eft  fpecialis  in  Codicc  lultiniani.  v  ui  lu- 
tor.petan.eft  lex  vnica.  A  magiftrarib.  eius  loci  vnde  pu- 
pilli  ipfi  originem  habent  per  conditionem  patris.vel  eius  loc» 
vbifunteorum facultatce, peti &  & dari debent tutores.In a- 
lio  autem  loco  vbi  morantur,  fi  inde  oriundi  no  fint,nec  (ua$ 
facultates  haben t,  nonaccipent  tutores.  Qujd  fi in yno  loco 
origincmhabeancjinalioloco  facultatesfuas?  Quidampu- 
tant  vtf  obique  tutorem  dari  debere.  Ad  id  probandum  citanc 
l.pupillo.(upr.tit.prscedenti.Sedtamcneftalialex,quJcvidc- 
turc5trariainl.propterhtem.§.vlt.infradeexcufat.tut.qus 
explicatquomodoaccipiendum  fit,quod  diciturind.leg.pu- 
pillo.diciturncmincmvltra  centefimum  lapidemcogi  tute- 
lamgerere,nifiincademprouinciapupillifit,licec  datus  tu- 
tor,inquir,advniuersiipatrimonii3datusintelligatur,tamcle 

excufare  pot  ne  vltra  centcfimum  lapidc  tutelam  gcrat,nifi  in 
cadem  prouincia  pupilli  patrimonium  fit,alias  illatum  terum 
prxfides  dabunt  tutoces  in  illa  prouincia. 

TIT.     VII.     LIB.  XXVI.    PAND. 

C    A    P,       I. 

Deadministrat.  d^periculo  tutor.  c^  curat. 

^/jS^Tl  V I V  s  rubticx  funt  plurespartes,&inC.  lu- 
^I^^^P  ftinianicresfunc  titulihuicnoftrorefponden- 
^^  ^  tes.  Primusdeadminiftrat.iutor.Sccundusdc 
©'^1?'^  peiicul.rutorum.  Tcrcius  fiex  pluribus-no» 
^^^c^^  confufionisvirandxgratia.quxcunquefcripta 
funtfubhoctitulo,inhxCtriacapiradiuidemus. 

C  A  P.     II. 

De  adminifirationetutortm, 

CVtTi  autem  de  adminiftratione  tutorum  quzcitur ,  prt- 
mum  con  fidcranda  funt  ea ,  qux  ipfam  adminiftratione 
anteccdunt.  Suntenimvelutiquxdamprooemiaadminiftra- 
tionis  tutelatisjdequibusnuncvidcndumcft:  poftea  dehis 
tradabimus  qux  ad  ipfam  adrainiftrationcm  pertinent. 

C    A    P.      III. 

De  his  qu£  ipfam  adminiJirationemprdicedunt. 

ILludinprimisadminiftrationem  prxcedit,  quodtutorfi- 
mulatq;  datuseft  velin  teftamento  apatre,velamsgiftra- 
tu,vel  a  iege,  fi  nolit  gerere  tutelam ,  cogiturextraordmege- 
rercj&adminiftrarc.  Quid  autemfic  extraordinem  gerere 
fipe  alias  dixi.In  iudiciis  ibli tum  erat,  vt  iudices  a  Prxtoribus 
darcntur  qui  cauias  cognofcet  et,fed  fxpe  hoc  ordinc  prxte  r- 
mifTo  folcbac  Pcxtor  authotitate  (ua  excqui,&cognofccre,cii 
faiior cau(x  aut perfonarum  id  fuadebat.  Sunt  ergo  quxdara 
extraordinaria  auxilia,  quib.liccc  vci  aducrfus  tutorem  contu- 
macem.  Primum  poterit  Prxtor  iubere  eiuspignoracapi.  Eft 
enim  hocgenus  vnum  quo  tutor  coercetur  ad  adminiftratio- 
nemtutclx fufpiciendam.tit.de admi.tut.Hucpertinet  quod 
dicitur  in  l.fi  quis  magiftratus.de  munerib.  &  honorib.  fi  quis 
tnagiftratus  in  manicipio  creatus  munerc  fibi  in  iundto  fungi 
dctra^et,per  prxfidem  munus  agnofcere  cogcdus  eft ,  iis  re- 
inediis quibus tutores quoqj  folenc cogi ad  manus :  quod  in- 
iunflumeftcognofcendum.  Prxcorigituraliquando  mittic 
in  poflcfliioncm.dc  quare  eft  iitulus,Ex  quib.cauf.in  pofl.ea- 
tur.huius  rei  cxemplum  eft  in  cautione  damniinfedl  ^.H^c  ex- 
traordinaria  auxilia,  quibus  vcirur  Prxtor.  Deinde  prehendi- 
tur  tutof  detrc6lans  munus  tutelz,&in  vincula  c5iicitur.l.ob 
foenus.i5>  .hic.&  1. 5  .de  fufpedl.  tuto.Solet  eciam  dici  eius  do- 
mii  pofle  po(Iideri,fed  hoc  qiio  fi  t  accipiendii,  docui  aliquado 
fubcit.com.diuid.  Cumigicuraliquis  rutor  datus eft  pupillo 
extra  ordinem,cogi  potcfl  (obire  tutelam. 

Secundo  tutor  antequa  tutela  fibi  iniundla  gerere  pofl)  r,fa- 
tifdarccogitur.antefatifdaticne.n.nihilagcfeautadminiftra- 
repot.l.muto.§.i.fupra,detuc.Gogiturautefatifdarerempu- 
pillifaluafore.  Hxcftipulationuroeratuia  lurifconful.  inter 
cocSjid  eft.inter  eas  qux  no  lantii  funrprztorix.fcd  et  iudicia- 
lcs.l.  y .  J.de  ver.obli.Poreft  enim  proficilci  non  tantii  ex  prx^ 
toris,fedetcxiudicisofBcio,ExcpIigratia,cupixtortucorem 
dat,iscogituradfatvfdandum.Hochtprxcoris  officio  quicu- 

torem 


In  Tit.De  adminill.^ peric.tut. 


I 


toretn  dedit.  aliquando  idfitctiamofficioiudicis  a  prxtore 
dici quando rcs aUtei  erpedici  non  poteft ,  veluti  tutor  datus 
aliquem  nomme  pupilliconuenit^reusconuentusobiicitfe 
non  rcfte  ab  eoconueairi ,  quod  tutoc  non  fit.Res,  id  eft  ,lis 
expediri  non  potcft.  Nccefle  ergo  eft  vt iudex  qui  datus  eft  a 
pr.ctore  hanc  litem  dirimat.Iudicis  crgo  oflicio  cutorcoge- 
tur  fati(dare,  dehiccutorum  fatifdationeextattitulusinln- 
ftit.&  inC.de  tutor.&  curat.qui  non  facifd. 

Excipiunturnonnuilicutotesquinoncogunturfatifdare, 
vc  tucor  rcftamentarius  ••  eius  enim  fides  probata  eft  a  teftato- 
re,  &c  ideononcogiturfatifdare.  Itcmisquiexinquifitione 
datus  eft.l.teftamento.fupra,de  teftam.tutel. 

Tertio  tutor  datus  antcquam  adminiftret,  inuentarium 
fiue  repercoiiumomniumrerumpupillarium  conficercde- 
bet.  1.  cutocquirepertorium.hic.  &I.tutores.Cod.eod.fof- 
ma  conficiendi  inuentarii  traditur  in  leg.  vlcima.Cod.  de  iure 
delib.  Et  quamuis  ea  conftitutio  loquatur  de  conficiendo  in- 
uencario  rerura  hircditariarum  ,  tamen  poteftexeacolligi 
quomodo  debeac  a  cucore  confici  inuencacium  rerumpu- 
pillarium,cum  eadem  fic  ratio.l.  j  .§.tutorcs.infra  de  fufpedt. 
tut. vbi  dicitur,  nifi  tutor  confecerit  inuentarium ,  in  vincula 
coniiciendum  effc.NeceJfartaC^iufitJJImacaufa.  Exemplum 
efto,fifottepater,quicucoreniceftamcntodedir,vetuitcon- 
ficiinueiuariumrerumpupillarium.idcnim  aliquando  pro- 
dcft  papillo,  matrimonium  eius  tenue  forte  detcgatur,vt  di- 
citur in  leg.  i . C.de alimcnc.pupil .  prajftan.hocque  confticu- 
tiieft,vchicinrevoluntaciceftacocis  patcacur.  iuftiflimaet- 
iam  caulaeft,cumcanta  eft  inopiapupiIlorum,vcinuenca- 
rium  confici  nonpoflic,  nec  eonominetutor  velmagiftra- 
tus  conueniri  poteft,argumentoeft,  quoddiciturinl.Me- 
dicerranex.  C.  de  ann.  &  tribu.  huius  autem  inuentarii  ma- 
gnus  eft  vfus  &  cfFedlus  ,  pricerea  quz  nota  funt  fatis,& 
quac  poteft  vnufquilquc  fatis  affequi  per  fe ,  prascer  iam  di(fla 
duo  funt  prxcipuieffedtus.  Primuseft,quoddebitorespu- 
pillorum  poflTunt  conueniti  ex  inucntario ,  fi  tabulz ,  qux 
fcriptx  (unt  inuentatii,incendio,  vcl  alio  cafu  petierint.l.chi- 
rogcaphis.jy.hic.  Alius  efFeftus  eft,quia  fi  in  inuentario  quic- 
quamdekriberecucauerictutor,etiam  fi  poftea  contendac 
non  tantam  efle  quantitatem  patrimonii  pupillaris,  isnon 
audietut , quamuis hoc probarc velit.l. vltim.Carb.tutel.  Ec 
hoccftintrodudumpropterfauorem  pupillorum  :  eftpra:- 
fumptio  iutis , contra  quam  nulla admictitur  probatio.  Con- 
fc6to  enim  inucntario ,  cogitur  tucor  cucelam  gerere.  Si  ca- 
men  pluces  finr  tucores  ,  vclvnidecernipoceftadminiftra- 
tio,vel  cutelainter  eos  diuidetur.I.j.hic.Spcftatuc  enim  quid 
vtilius  fic  fucurum  ,  anvtdeccrnaturvniadminiftratio,  vel 
diuidatur  inter  eos  tutela.*de  hac  diuifione  dicemus  fuo  loco. 
hic  funt  prooeraia  adminiftrarionis:  nunc  vidcndura  eft  de 
ipla  adaiiniftratione. 

C    A    P.       IIII. 

Dehis  qu£  adcumm  &  adminilirntionem  tti- 
torispertimnt. 

IN  primis  ad  adminiftrationem  tutorispertinet.curamo- 
rum  pupilli,vt  eum  ledte  inftituat.l.  Cum  plures.  i  z.§.cuni 
tutor.hic.Idem  habetur  in  l.qai  filium.vbi  pupil.edu.  debeac. 
Secundo  ad  curara  cucoris  pcrcinec  maximc  falus ,  &  inco- 
lumicas  pupilli  poft  eius  morum  infticucionem.  I.  confilio.lu- 
pra de  cucor.&  curator.dac.ab  his.huc pertinec,quod  dicitur 
de  alimecis  pupillo  praeftandis,&  vbi  pupillus  educari  debeac. 
Tercio  ,  tutor  curam  habere  debet  rcrum  &patrimonij 
pupilli  fui.Nam  vt  lub  titulo  de  tutelis  didtum  eft,  tutor  prin- 
cipaliccr  pei  fonat  dacur ,  fcd  in  confequenciam  etiam  rebus  i- 
pfius  dari  intclligitur.  Cum  enim  tutor  poteftacem  habcac  in 
petfonam  ipfam  ,  squumeft  eciam,  vcinreseiufdcrapoce- 
ftatem  habeat.Huc  pertinet  quod  dicitur  in  I.gcneralitcr.hic< 
quotiefcunque  genetalicer  non  fit  nomine  pupiIli,quod  qui- 
uis  paterfamilias  idoneusfacerct,  non  videtur  defendi.  Siue 
i^ituc  fulutionem,  fiueiudicium,  fiueftipulationemdetre- 
6tcc,non  videtur  defcndi.  Idemdiciturinleg.tutorquicu- 
teiam.hic.cucor  qui  cutclam  gecic,quancum  ad  prouidenciam 
pupillarem  atcinec ,  domini  locohaberi  folec.  Exhisigicuc 
regula  quxdam  confcfta  eft  ,  exquamulca:  confequuncur. 
Pnmumeft,cucoremdcbicorespupiIIiconuenicepofle,imo 


301 

debere.I.fi  tucor.hic.&  l.debitoribus.C.eodem.  Addendum 
eft  &  fi  cutor  viftus  fuerit  in  iudicio , in  caufa  pupillari  eum  a 
fencentia  appellarc  deberc ,  fi  bonam  caufam  habeat.l.  fi  bo- 
nam.  Cod.  eod.  tit.  Nec  iuftlcit  appellare  ,  fcdappellatio- 
nem  perfequi  oportet :  id  tamen  facere  non  cogitut  procura- 
torinuitus.l.inuitus.Cod.dcprocura.vbidiciturquod  nemo 
inuitus  procuracionem  fufcipere  cogitur,neccandem  vltra 
ptouocationis caufam extendere.  Sed  nec defcnfionem ab- 
fentis  fubire  compcllitur , cum  fidem  fufceptam  implere  fuf- 
ficiac.  Racioigitureftdiucrfaprocuratoris  &tutoris.  Pro- 
curator  enim  non  datur  ad  iitemgeneraliter  ,  nifialiudex- 
preflum  fit ,  &  fpecialiter  ei  mandatum.  Si  datus  eftadli- 
tem  quandam  inftituendam  ,  poft  fententiam  noncogitur 
amplius  defenderc,  nifihoc  eifpecialiterfucritroandatum. 
Alia cft caufa  tutoris.  Nam  tucor  non  tantum  prouocarede- 
bet  a  fententia  ,  qua:  iniufte  contraeum  lata  eft,fedetiam 
profcqui.-nonenimdaturpupillo,  vclitcm  eXerceat,autin- 
ftituat ,  fcd  ei datur pleniflima poteftas,in  his  omnibus ,  qu£e 
adperfonam  pupilli,  vcl  eiusrempertinent.  vidc  I.fiador. 
Cod.de  appcllat.&in  iure  pontificio.cap.  noniniufte,exr.de 
procur.  Addcndum  eft  etiam  tucorem  ccEptam  licem  perfi- 
cere  deberc ,  fi  nondum  rationcm  adminiftrationis  reddide- 
tit.l.itaautem.§.fin.hic.  Scdquiftioeftanfatifdaredebe.u 
tutor,cumaIiqueminius,  autiniudicium  vocatpupiliino- 
mine?  Hxc  quxftio  tradlacucin  Ieg.14.hic.  vnigohicdici- 
cur  eum  non  debere  facifdare,  nififorceincercuinfir,cucor 
fic,necne. 

Dc  procuracore dubium  non  eft.quin  ab  eo  exigacur  cau- 
tio racihabitionis.fi  incectum  fican  ei  mandatum  fic  necne,vt 
agat.l.non  folum.§.quialieno.l"upradcprocurac.&  1. 1 .  Cod. 
eodem  tit.de procurar.  Detntoreloqui-Lit etiaml.tutores. 
&l.vItim.J'.defenfionr.-m.Cod.dc  adminiftracionc  lUtorufH. 
Idem  de  procurarore  ronfhtucumfftjfidiligctuer  infpexe- 
rimus  vcrba  legum.  Nam  fi  certnm  fit  prccuratorein  man- 
datum  habcre  ,  non  cogicui  fati(d.;rc.  &  huc  pcrtinec  ti:.  C. 
dc fatifdat.& Inftituc.de iatifd.inleg.  Siisquiprocuiatorem. 
dc  procurator.  dicitur,  fi  quis  apud  acta  ccnftiruerit  aliquem 
procurarorcm  fuum ,  non  exigi  fatildacionem  a  procuratorc , 
quia  certum  eft  cum  procuratorem  eire ,  fed  quoties  dubium 
ideft,fatifdatio  exigitur. leg. prim.  Cod.  deprocur.lcg.&fi 
pupilli,  fupra,  de  neg.  geft.  Quid  C\  tutor vidus  fuerit  omni- 
no,  non  rantum  a  iudicc  ordinario,  a  quo  appellatum  eft,  fed 
etiam  i  iudice ,  ad  quem  prouocauit ,  an  adtio  &  inipfum  cu- 
lorem  danda fic ,  an  vero  in  ipfum  pupillum  ?  Ec  breuiter  di- 
cendum  tft,  fencentiam  laram  in  caufa  pupillari,  aduerf  us  tu- 
torem ,  aut  pro  tutore  piodefle,  aut  nocctcipfi  pupillo,  non 
ipfius  tucori.  Nam  quamuis  cutor  rem  in  iudicium  dcducac, 
id tamen non  tam fua caufafacit, quam pupilli , & ideo  a(3. io 
iudicacidaturpupillo,&aducrfuspupiIlum.leg.i.hic.vbino- 
tandumeft,quoddiciturlitigacorem  condemnare.  Idcmiu 
leg.4. infia, dere  iudi.  vbi dicicur  tutor  quoque  vel  procura- 
tor,  in  eadcm  conditione  funr,vc  no  dcbcant  videri  fe  liti  ob" 
tulifTe  ,  &  idcirco  denegari  ineos  dcbet  iudicati  adio,  nifi 
fcientes ,  &  prudentes  adtioncm  calumniofam  inftituerinc.L 
noncftignotum.C.deadminiflcat.tuto.  Tutorautem  non 
tantum  debet  exigerc  ab  cxcraneisdebicoribus,  fedeciam  a 
feipf  o.l.quocies.hoc  titulo  primo.hic  quiritur  an  folucns  cu- 
tori  libcrctuc.''  Ec  vtrede  foluaturpecunia  dcbitapupillo, 
&  vt  plena  fit  fecuritas  foIuentis,confultum  eft,  vt  ptJEter  cu- 
totis  authoritatem  accedat  etiam  decrecum  Prxcoris.  huc 
percinec  I.aic  Przcor.fupradc  minorib,&  §.pen.Inft.quib.a- 
lien.  lic.  vel  non  licct.  & leg.  i ,  C.  fi  aduerfus  folut.reflit.huc 
quoquepcttinctl.conftitucionem.I.fancimus.  C.eo.  Eteft 
conceptio  ind.I.  fancimus.hoc  enimnoneftintelligendura 
de  reditibus ,  qui  quo  tannis  penduntur. 

Secundo  C\  pupillus  conueniatur ,  tutor  eum  defendere  & 
tueridebct.  1.  tutoris ,  hic.  idem  dicitur  in  1,  vltim.  C.eod.fcd 
quaericur  vcer  fufcipere  iudicium  debcat,  an  tucoranpupil- 
lus  ?  ha:c quxftio  cradtacur  in leg.i.hic.& dicitur  tutori  licere 
vccum  mallec,  autiudicium  fufciperc,aut  pupillum  exhibete, 
qui  eo  authore  iudiciumfufcipiat;  itatamenvt  prohis,  qui 
fari  non  poirunt ,  vel  quia  abfunt ,  ipfi  tutores  iudicimxi  fulci- 
piant.  Prohisautemquifuprafeptimumstatis  annumfunt, 
&praefto ccunt, authoritatem prsftent.  £x hoc loco obitec 

Cc 


301 

nocanclumefl:,eumqmfarinonpoteft,id  eft.infantem  op- 
poniei  ,qui  fepiimum  annum^carishabcc,  quamuisvidea- 
mus  eos  ,  quinondum  arcigerunc  annum  feptimam  loqui. 
Sed  cgo  aiias  dixiin  incerprecatione  cuiufdam  legisdever- 
borum  obiigacione, infancem  definiri  eum ,  qui  nondum  cit 
f^cem  annorum  ,  verum  quidem  eile  ,  quod  infances  lo- 
quancuranceannumleptimum.fedcamenoportuiirecercum 
tcmpus  dcfiniri.ficuc  etiam  cercum  tempus  definicum  eft  pu- 
bercaci.  Ec  in  haiufmodi  cemporibus  definiendis  lurecon- 
fulti  noftri  maxime  eius  racionem  habuerunc ,  quodpluri- 
mum accidit.Tucor aucem  conuentus pro  pupiMo  bonam fi- 
dem  agnofcere  debec ,  fi  videac  iure  pcci ,  &  dcbitum  eife ,  g> 
ab  eo  nomine pupilli  pecicur ,  non  rede fungicur  officio  fuo, 
finonfitisfeceiic.l.quocies,§.ficnt.hic.&l.fituforis.  C.eod. 
Addendum  eft  ctiam  tutorem!pfumfibiloluerepoiIe,ficut 
enim  bonam  fidem  agnoicere  dcbeccirca  alias  perfonas.ita 
eriara  quod  libi  debetur ,  id  fibi  fclucre  debet &  poteft. Alias 
ijtorcefitdcbicumvfurariumfibiimpucaredcbec.finonafe 
ipfaacceperic. 

Quarco  ad  officium  &  adminiftracionem  tutoris  pertinet, 
cx  pccunia  pupilii  pr.^diacomparate,  fieiuspecuniaadeam 
rem  fiifficiar.  l.icaautem.hic,  AlioquicamcoHocare,  &fce- 
nori  daie  deber.  Ec  eftinealegelocuscominunisnocandus 
'  dcquaiftionibusfaifli.  Ecidcohocneccflariumvifum  eftiu- 
ris  authoribus ,  vt  iubeanc  cocrceri  cutorem  ^  qui  in  hanc  rem 
pecuniam  pupilii  non  impendi!:.  did.lcg.  obfccnus.l.cucorj 
qui  repercorium.l.  nifi.  C.eod.  Siaucemcancapecunianon 
fi  t,  vt  fufficiic  ad  pndii  comparacioncm ,  ad  vcilicatem  pupil- 
li  foenori  danda  eft.  1.  fi  cucor.l.cum  plures.  cum  (eq.hic.  Ex 
mulcis  aliislocisidemfacilecolligipoceft.  exemplaiunt  infi- 
liita ,  (ed  camen  hoc abrogatum  t ft  noua  hiftiniani  conftitu- 
tioncyi.vrquiferesminor.  obligac.  Eaeniuilegeconfticu- 
tum  cft  ,  ne  cutor  cogatur  pecuniam  pupillarcm  foenori 
darc.  HxpL-ricncia  cnini  ilocuic  idnonlenipcr  vtileeflepu- 
piliis  ,qiiia  ficbac  nonnunquam,Vchomiiiibusnonidoneis 
illorumpccunia  mucua  darecur,  &icapcrdcretur.  Sedhoc 
iure  ,  quod  in  Pandeftas  relacum  cft  ,  cogitur  tucorpecu- 
niam  pupilli  feenori  darc.  Imo  potcftcucor  ipfeveluciqui- 
u  s  cxtraneus ,  a  pupillo  mutuo  accipere.  1.  non  cxiftimo.hic. 
hoc  tamen  intclligendumeft,modopalam,  &bonafideid 
abeofiai.  Necobftac  did.lex,obfa;nus.  quiafiidfaciacpa- 
la.n,idfibiviciovercinonpoceft.  Huiusftipulacionisforma 
&concc-pciocuiMpccuniapupillarisciedicur3doceturinleg. 
quocies.  Iiic. 

Quintoadofficiurntucorispertiuctres  pupillinondona- 
re,nam  quamuis  domini  loco  habeatur,  vtfupradiximus; 
non  camen  ei  permiccicur  res  pupilli  perdcre  &diflipare.  1.  cii 
piures.hic.  Idem dicicur in leg.i.infra de tutel.& racio. diftr. 
huc  pcrcincc  i.cucor.  §.vltu!i.hic.&  I.non  orani.C.eod.  tit. 

Sextu ,  tucor  non  poteft  vendere  res  pupillafes.  Scd  hoc 
quomodo  accipiendura  fic  docet  Conftantinus  Imperator 
in  I.  lex qux  cucotes.  C.  eod. qua dcrogac oracioni  D.Seueri, 
cuius menrio eft  in l.i,de rebus eorum , qui  fub  tucel.  Ea ota- 
tione  prohtbebacur  tatum  alienatio  priediorum  rufticorum : 
vrbanorum  autem  admittebat.  dchacvenditione  loquitur 
ctiaml.vIt.C.eod.quxleftionemtantumdcfidciat. 

Septimo,  tutor  non  tancum  ipfe  get ct e  debet  pro  fua  viti- 
li  patte ,  fcd  etiam  fi  vidcat  contutorcm  fuum  male  vcrfari in 
adminiftratione  tucels  ,  eum  accufare  debct  fufpedti,  alias 
cenetur.l.etiam.hic.&I.adlus. eod.tic.  Nam  quamuisacon* 
tuvoce  fuonop.polfic  racionemadusfuiexigerejtamcnpo- 
rtrt ,  imo  debet ,  cum  fulpeiftumfacerc. 

O£tauo,  confilium  tucorrcquirerc  dcbcteiuscuiuscon- 
filio  ccftator  tutciam  geri  voluit.l.quidam  decedens.^.hic.in 
aliij  libriseftl.itaautem.§.  Papinianus.eo.hucquoqucper- 
net  l.Titiimi  &  Miuium.hic, 

Nono  &  vlcimo  ,  ad  officium  tutotis  pertinetpoftquatn 
finita  eft  cucela ,  admoncre  pupillum  fuum ,  vc  curacorcm  fi- 
bi  dari  pecac.d.I.ita  autem.f  fi  tutor.hic.hsc pertinent  ad  ad- 
Kiiniftrationem  pupillarem. 

C    A    P.       V. 

Depericulotuiorttmvel  curat. 

PEticulum  tucofis  vel  curatoris  in  eo  eft,quod  adio  tutel^ 
aduerfus  eum  detur ,  fi  quid  feccrit,  velpraetcrmifetit  ad- 


Franc.Duareni  (^ommrnf. 


uerfus  ea,qua;iam  diximusi  fecnotandiimcftcufnconue* 
niri  ex  eo  rempore,quo  fciuit  fc  tutorem  datum.&iuflus  fiicJ 
rit tutelam  fubire.l.prima.hic.idem  dicitur  in  leg.  quidam.  §. 
vltimo.  I.  qui  iufliis.  &  1.  tutor.  hic.  hxc  aulem  omuia  accipi- 
enda  func ,  fiappareacculpara  cucorisinteruenifie.  None- 
nimhocgencraliter&indiftinftcaccipiendumeftyfidamno 
aliquo  alf'ed:us  /i  t  pupillus ;  fed  intelligendum  cft,  fi  culpa  in- 
tcrucuerit  tucdris,alia  enim  damna  prjeftarc  hon  cogitur  ru- 
tor.l.fifine.I.atutoiis  1.  tuiores.l.  quipoft.l.cumpoft.hic. 
Sed  quaculpahocaccipiendumfir,qua;ritur,nccfatisdeeo 
conuenit  intec  iuris  interprctes.  Et  breuiccr  dicendum  eft 
tucorem  pra-ftare  omnem  culpam ,  non  cancum  latam,ted  & 
leuem.I.  quicquid.C.arb.tutel.  Sunttamcnduoloca,  qusc 
videntur  conrraria  ,  vnus  cft  inI.cucor,quirepercorium.§. 
compecic.  hic.alterini.  i.  C.arbic.  cucel.  Ego  iipciamvos 
admonui  in  antinomiis  explicandis  videndum  cfTe,  an  lex 
vna generalis fic, alcera fpecialis,  quia per fpeciem  derogatuc 
gencri.d.l.quicquid.generaHccrloquicur.didt.lex.tutorqui 
repertorium,fpeciaiiter.propreieanullahic  dicenda  eit  an- 
tinomia.    Verumicavnamiegemhicincerprecari  debemusi 
vr  excepcio  ficilrtrius  lcgis.l.in  toto.de regulisiur.  Ratio 
autem  huiusexceptionismagnaeft,  &eooimiia  refcrcnda 
funr>vt  tutor  ca  prsftet  quxcunque ad  bonum  pattemfaml- 
liaspercinent.  Inhisaucemduobuscafibusieuisculpa  bono 
patrifamilias  impuranda  noneft.  hictra£tarur  quzftio  hu-^ 
iufmodiantutorhonorariusfubeatpcriculumtutelx?  Etdi- 
cedum  eft  excuflis  aliot  um  facuitacibus  eum  ceneri.  I.5.  hic.I- 
demdicendumeftdceotutofc.quinotitif  caufadatur.Qii^- 
ritur  etiam  de  patrcan  paterprofiliotutoredatotcneatur? 
hicc  quiftio  rradaturini.  Lucius.  hic.vbidiciturpatfcma- 
(Stione  de  peculio&de  inremyerfoteneri,necmuitumvi- 
dcri  in  hoc  cafu  facere  patris fcienciam ,  &  confcnfum  ad  ob- 
ligandum  cum  in  folidum , nifi forrc contutorc ,  vel quo  aiio 
volencc  cum  faccre  fufpcdum  incerceiriHec,&  quafi  in  fe  pe- 
riculum  recepiflec.  Scd  huicfencenciaEConcrariavidccuri.fi 
filiusfamilias.fupra  de  cucelis. vbi  dicicur:  Si  filiusfamilias  tu- 
toraPrastorc  datusfic,fiquidcm  pater  tuteiamagnouit,in 
folidum  eum  tencri  debere  :  fi  non  agnouerit.duncaxacde 
peculio.  Sed  dicendumeft  didami.Lucius.loquidetucore 
tcftamentatio.did.L  fi  filiasfamilias.de  datiuo  tutorc,quera 
Prxrordedit. 

Cafus  igitur  diuerfi  funt,  fedanratioquoqucdiuerfalit? 
Satis  mihi  videcur  probabilis  diuerficatis  ratio.fides&diii- 
gentia  eius  tutoris  qucm  pater  ceftjmenco  daciiberis  fuis, 
probaravidecuriudicioceftacoris,vndeeciam  videmus  nul- 
lam  ab  eo  exigi  facifJacionem.  Indaciuoauccm  tutoreaiiud 
confticutum  eft.hjcc  diftindio  Barcoli  eft  &rccepca,  nec  mi- 
hi  videtut  reiicieda.-alius  iocus  huius  dilputationis  eft ,  in  quo 
qusritur, 

C  A  P.      VI. 

^utdveniat  m  hoc  ludicium  tuteU. 

Slinteiligamus  quid  prxftct  inhociudiciotutor,facileih-^ 
cclligemus  quomodoadiionisfotmula  concipiendafit. 
Primumin  hociudiciumvcnit,  vtrationcmrcddattutot 
adminiftratx  tutciac,  &rciiqua  reddat  fiquircliqua  fint.h 
tucorcra.  Cod.arbir.tutel.  Quxftioeftdc  frudibus  rerum 
pupiilarium ,  an  rutor  reddcre  debeat frudtus  ?  Et  certum  eft 
eumcogiadfru(5tusreddendos.leg.fifine.hic.  Etquodma- 
gis  cft ,  dicicur  non  tantum  cogi  ad  frucfius  reftitucndos ,  qui 
perceptifunc,fedetiaraadeosfrudtus,quipercipipotuerunt. 
Sedquiddevfurisdicemus?  Ecdubiumetiamnon eft, quin 
debeantur  ,  &  peti  poflint  iutc  citiiii.  I.  tutor,quireperto- 
rium.hic.vbi  eft  proiixa  dc  his  difpiicacio,  &  locus  communis 
notandus.  Hucpertinec  ticulus  Codicis  dcvfurispupilla.Sc 
coniungendus  cum  dictaieg.  cucor.  quirepertotium.  Alia 
quacftio  traftaturdc  fumptibusa  tutorefa6lis,an  fumptuuin 
i  tutore  fadborum  ratiohabeacur  inhoc  iudicio?  Ecdiccn- 
dum  eft,  fi  cutor  fumptus  fecetit  ,  vcfealerec,eorumnon 
haberi  racionem  ,  cosnonrcddi.cxcipirurtamenv^nuscalui 
nifi  faiatium  ci  conftitutum  fit.  Qui  locus  oftendic  cucelaB 
officium  nonelTegracuicum  ,  fimagnaficinopiacucoris.Li 
tucoribus.§.  vlcim.hiic.aiias  non  eft  dubium ,  quin  fumpcuum 
in  adrainiftrationc  icrum  pupiiiarium  fadlorum  ratio  ha- 

bcacur. 


In  Tit.  1)e  atithor.tutorumi 


beatuT)  vc  docebimusinfrafubtitulo  de  cutcl.&ratioa.di- 
ftrahctid. 

Hrcadlioceflar  fiteftarorprohibuetit  rarionemarurore 
exigi.  i.  ica  autem.  $.  <]uiklam  dcce ciens.hic.  An  autem  ten;a- 
torpoffit  hoccaucrc  teibmenro  fuo ,  controuetfi  iuris  ell  a- 
0  pud  interpreres ,  (ed  tamco  in  di<ila  lege  dicitur  teftatorem  id 
prohibcre.  £a  camen  volunras  teftatocis  non  eft  :ants  pote- 
ftatis ,  fi  conftitcrit  tutorcm  niale  vctlatum  efteinadmini- 
ftrationctutelx,vcnonpo{Iiceonomineconueniti,redtan- 
tumprohibetur  fcrupulola  ratio.  Hucpertinct ,  quoddici- 
tut  in  lcg. G feruus.  de legar. I .  SimiIeeftetiam,quod  dici- 
tur  in  icg.Aurelio.§. vbi.de  iiber.legnt.  Alia  quzftio  huc  per- 
tincns  tradatur  pro  qui  parce  tucores  teneancur.  Ec  ani- 
maJuercendum  eft  in  primis,  fi  plures  tutorcs  daci  fint  pupil- 
lo ,  eos  iplb  iurc  teneri  in  folidum ,  nifi  diuifa  fit  inter  eos  ad- 
niniftratio  a  magiftratu, ,  vel  a  tcftatore.  l.tres  tutores.&  I.  fi 
duo.  hic.  £x  bono  ramen  &  aequo  ft  vnus  conueniatur  in  fo- , 
lidum  proalio,  etiam  finonfueritdiuiia  adniiniftratio,da- 
tur  cxceptio.  Harum  autem  exceptionum  tria  funt  genera. 

Primaordinisdicitutjfi  vnusextutoribus  conueniatur  in 
folidum ,  poterithanc  exceptionemopponcre,quxordinis 
didtur,  cura  nihil  gcilit  &  nihil  gcrcre  debuir ,  quia  tutot  ho- 
noratius  tantum  f uit.l. 3 . hic.de  bac re  extat  tirulus in  Codice 
luftiniani,  Si  tutor  vel  curator  n  on  gefl. 

Secunda  cxccptio  diuifionis  appellatur ,  qus  deficiente 
prima  cxccptioneopponiiblet.hxcautemexceptio  copetic 
cuin  ocnncsfolucndofunt,  vtdiuidacurinccreum,quicon- 
uenicur  in  iolidum ,  &  alios  qui  func  foluendo ,  adlio.I.  i.C. 
de c^ijiid.cuce.l.i.§  nunc cradtemus.infrade cutel.&ratio.di- 
fttsh.I.iiplurcs.hic. 

Tcrtiacxccptiodicitur  cxceptio  cedendarum  adionum, 
exeiupli  gratia,nulli  fuerunt  honorarii  rutores  ,  aurcztcri 
foluendo  uon  funt ,  tuncinfubfidiumhxcei  fupeteftexce- 
ptio  ,  fcilicet  cedendarum  adionum.  Ille  petit ,  vt  anteo- 
mnia  ei  cedacur&  pra;ftecura6liocompetens  aduerfuscon- 
tutores  fuos.  1.2.  Cod.de diuid.tut.hxc  exceptio  eft  magni 
vfus  ,  quia  nifi  cedat  aduerfarius  eam  adbionem ,  non  con- 
demnabitur  tutor  in  folidum;  huius  ceffionis  mencio  eft in  1. 
expluribu$.hic.  Notandumetiamhiceft:  Cumnoncelle- 
rit  adlionem  fuam  pupillus  fotfan,  quia  id  ab  eo  petitum  noa 
fuerir ,  tamcn  ex  bono  &  xquo  vifum  efttutori  aquo  foli- 
dum  eft  exadtum  adionem  in  fadlum  vdlem  dari.1. 1  .§.nunc 
ttadcmus.  infra,de  tutel.&  ratio.  diftrab.  de  prima  &  fecun- 
da  parte  huius  tituli  diximus,  nunc  videndum  eft  de  tertia. 

C   A    P       VII. 

De  agentibm  ^  conuenkndis  vno  velplur. 

HVic  parti  rubrics  refpondct  titulus  Codicis ,  Si  ex  pluri- 
bus  tutorib.vcl  curator.omncs,  vel  vnus :  &  qui  pendec 
cx  uiulo  d;  pericul.  tutorum.  Cettum  eft  autenivnumox 
pluribus  tutoribus  pofle  conueniri  pro  pupillo.I.  Decreto.  §. 
Vltim.hic.  Cum  diaifa  eft  cuccla,  non  eft dubium,  quin  vnus 
Bgcre  vel  conuenici  pollic ,  fed  tamen  benigne  permiirum  eft 
vui  tutoti agere,fi  daobus  fimul tutela permifla  fir.  Dicit au- 
tcm  Icx  benigne ,  quod  id  cb  vtilitatcm ,  &  fauorem  pupillo. 
rumrecepcumfic,quodrigoreiarisnonadmiccerecur.  Hinc 
quatftio cradlatur  in  leg.Incer  cucores.jtf .hic.  Vnus  ex  pluri- 
Dus  cutorib.inter  quos  cft  diuifa  tutela ,  agit  aduerfus  debito- 
rcm  pupiUi ,  qui  conuentus  eft,  isobiicitcompenfationcm 
pecunix  dcbitxa  pupilio  ob  adminiftrationcm  alccrius  euto- 
ris  :  tutor  quiagitdicit  adfehocnonpertinere.  qu£ricuran 
compenfatio  locum  habeat.  £t  Papinianusdicitlocumha- 
beic  cotopentationera  ,  quod  pupillus  ipfe  agcte  videatur 
cum pupiHi nomineagicur.  Pupiilus aucem eciam pecunian» 
debct ,  ergoTnerico  compenfacio  locum  habere  debcc.  Diui- 
fio  aiuem  cutelx  iuris  non  eft  ,  quiaomncscucoresinfoli- 
dum  lar.c  cutores  ,  fed  eft  iurifdidionis ;  &vcnitapritore 
quiiutekmdkUidit. 

TIT.  VIII.  LIB.  XXVI. 

PANDECT. 

DE  AVTHORIT.  TVTORVM: 


A.   P. 


I. 


?05 

r  c  titulus  pgrticula  qusdam  eft  &  appendix 

muhprzcedentis.  Nammagoaparsadmini- 
arationis  eft  auihoncas ,  fed  quia  hicres  ple 
ntorem  tradlationera  requirebac ,  (epararira 
_  , :  h.c  c.tulus  confcriptus  eft.  Habec  aucemhic 
tuulus  tres  pra:cipuos  locos.  Primus  eft  in  quo  quiritur, 
C  A   p.      II. 
^indfitamhoritMtutoris. 

AVchorarediciturnKor.cumapprobatg,  gerirurcu  pti. 
pillo.  1. ecum.  h.c.  videndum  autem  eft  quomodo  au- 
thoritas  mterponatur  inlcg.  x.  huiust.cul.  luriiconfultusait 
nuilam cfle diftcrentiam ,  an.anrhotitas  tuto.is  non intcrue- 
ncnt,anperperaminterpoficafir.  Inprimis  vctucor  autho- 
rarcdicacur,e.usconfenfusneccfl-.:iuseft.leg.prim.§.vltim. 

incelligenduseft.leg.nonmulcum.hic.  Prstorhunc  confen- 

fura  oporcec  in  ipfo  negotio  pupil!o  tutocem  au  t?orem  fieri. 
l.ob  igari.§.vltim.h.c^qmlocusoftcnditnon  fufficerc  folum 
confenfum  tutons.  Nam  alias  tutor  poflicper  nuncium  id 
facerc, quod hicncgacur.  Alias confenfus non  requiric  pre- 
lenciam  In  ipfo  negotio.  I.  Labeo.fupra.dcpadt.l.,  decon- 
trah.empt.v^detutjamen^duer^n.  fiquis  bona.  S.  iuflus 
de  acqu.rcn.h;ErediME:v&T3Idnjnu-lIus  eius  qui  almm  in  po^ 
teftatehabet ,  non  efle  fira.lis  tutoris  authodtati,  qua:  inter- 
ponitur  petfe<ao  ncgotio :  fcd  pricedere  dcbcr.  Sed  quan 
do  dicimus  inipfoncgotio,  nondicimustutoremnon  pofli 
confentire  ftat.mcontra6to  negotio.-  &hoctancumd.cic.;r 
ad  exdudendum  confcnium  abfcntis  ,  quipcrnuncium  vo- 
luncaccmfuamdcdararevolcbac.  Ergopoccft  etiamincon- 
traenn  poft  contraftum  ncgotium  aurhor  fieripti^cnstu- 
^^i  ^f  *""^[" mcontinent. fiunt. nrgoriis,pfis ve! cor  tra- 
«aibus  iniunc.Ieg.  leda.  fupra,  dercbus  crcdit.  lee.  iuiilecn- 

tmm.§.qmnimo.(upr.depa<ft.inIeg.obl.gari.fvlnm.h,fdi. 
cicur  non  reqn.n  necefl-ano  prsfcntiam  eius,  qaicum  pupiU 
locontrahit. Pricereanotandum c ft  hancauthoritace m  pu- 
rcimerponendam,  nec  admitccre  conditioneia.l.&ficon- 
dinonalis.hic.l.  Aduslegicimi.dcrcg.iur.  licec  non  icccn- 
fcacur  in  dict.  leg.  aftus.  cucoris  aathoricas,  addenda  tamen 
eft.  lUic  enim  adtus  legitimi  non  recenfentur  omnes  in  did. 
lcg.  luris  rcgula.  Necdicamibideaiomnesa(ftus  lcgicimos 

condicionemnonadmiccece,fedeosa<ftuslcgitimosquinon 
recipiunc  conditior  em  adicda  r  onditione  vitiari ,  quia  qus- 
ri  poterac  an  conditiones  iisadibus  adfccipci  pro  nonfcri- 
pcishabeantur,aneosomnino  vitient.  Deinde  qu.rritur  an 
nccelFatia  fic  confignacio  &fubfcripcio  cucorisauihorancis. 
Ha:cqH2ftiotra(ftainrinleg.inccrpupillos.hic.vb!dicicuraf- 
fignat.onem  cucoris  necenariam  nonefl^e  ,  vbiobiternora 
modum  refpondendi  Sc^uol^.  Hinc  qiixdcur  inlcg.  asci- 
piencis.hic.an  idem  cutor  datusduobuspupillis^fi  vtiusad- 
uerfus  alterum  agere  veIir,&^concr3,quiaopushabenccu- 
torisauchor.r3ce,pofljcvcriqueauthor  efle,&eiqui3git& 
eiquiconuenitur?  Etibididturvtriquefiedauthore.^i,vul- 
goexiftimantduoiudiciacfle.nonidem.fedverbad.l.refra- 
gantur  omnino,  vbi  alter  didtur  edere  iudidum ,  alter  pupil- 
pillus  accipere.  Idem  autem  tucor  dicicur  duplicem  petfo- 
nam  fuftinere  hoc  cafuintelligi.  Sedaiunr.quomodoiura- 
buncde  calumnia?  Poccft,fifa(ftumincerciimfic&proba- 
no  pendeaccx  ccftimoniis.qu?  non  noca  &  incognica  finc  tu- 
ton,&vnahoccafiafuffidcauthoricas  &vcrique  applicatut 
pupiUo.  Alius  locus  huius  ciculi  eft, 

C    A    F.      III. 

Deperfonls  qiia  attthorarepojfunt. 

TVcor&curatorpoflunraurhorare,  quodex  rubrica  hic 
facisinte!)igitur.inleg.4.hu;ustituhdidtur  vnius  tuto- 
ris  authoritatem  fufficerc,  fiforceplurestutoreseidempu- 
pillodatifurit.  Hicautemquxftio  plenius  dedditurinlcg. 
vltim.  C.  deautho.  prarft.  qua:  conftitutio  eft  edita  ad  ius  vc- 
tus  emandandum,  cuius  mentio  cftapud  VJpianuin  infr.  - 
gmentislnftitutionum,  Excipitautemluftinianusind.i.vlr. 
vnum  cafum  nifi  talcnegotium  geracur  quod  rutcls  fincm 
imponat ,  cuiuimodicftarrogacio.  Hoccnimcaiuomnium 
tucorum  authoncaccm  rcquid  ,  &inie.ueniiedebcre  ton- 
fticuic.  Prasccreanotandumeftcosquinon  gerunt  tutelam 
non  pollc  auihorcs  cflcfuispupillis.I.^.hii .  Ncc  cbftat  lcx 

Cc     i 


?04 

pupilliin^.infra,dea:c<juireft.hacrcd.quxvtcoDtrariad.l€g.4. 
buius  tit uli  opponitiit : in  illa  enim  lege dicitur etiam  eos  qui 
non  getunc  tutelatn ,  poife  authores  elle  pupillo.  Sed  ego  in- 
telligod.l.4.fauius  titulJ»dehonorariis  cutoribus,  veUatis 
hotitii  cauCa ,  quodhi  non  poflinc  authores  efle,quibus  noii 
feft  concefla  adminiftracio.Ind.l.pupillum.dicitureum,qui 
tHtelam  nongeritjpolTeetiam  authoremcflc.  Longediuer- 
faeft  ratio  vcriufque  legis.Quidamenimgcrerenon  potcft, 
cui  tamen  non  eft  dencgataadminiftratio. 

Alia  qusftio  tradlatur  dc  curatore  impuberis  inlcg.  cura- 
torcrr.  hic.  vbi dicicur curacorem  etiam  inipaberi  dari  pCflc. 
SedadeaquifolennitaccRiiurJsdefiderantcxplkanda ,  au- 
thotitatem  tutotis  rcquiti.inleg.cumin  vna.infr.de  appell. 
exemplum  cft  de  folenriitateiuiis,  adadeundamhacredita- 
tcm  non  poteft  cuiator  impubet is  author  ei  cfle,  lcd  dandus 
cft  ad  cam  rem  tutor,quiahxc  maiorem  folennitatfetn  requi- 
runc,vt  &  a^  noptias  contr.  hendas  neceflano  dandus  cft  im- 
pubeticuraxoc , vc Vipianiis ia fragmentis  etiam  notat.  Cas- 
cus  etiam  poteft  author  eire.l.etiam.hic.  lcd  quiftionem ,  8c 
dubitationemfacitl.luminibus.  Cod.quitutor.dar.pcfl.vbi 
dicitur  carcum  tucorem  dari  non  poflejverumcftnonpro- 
dcfle  pupillo  caccum  habere  cucorem  ,  camcn  fi  poft  acce- 
ptatutelam  faftusfuericc2Cus,n;hilobftacquominus  aucor 
fieii  poflSc ,  quiacaccicasnonadimic  iudicium.  £go  contra 
omnium fcnccntiam  in difpucationibus  anniacrfariis  cap.  ij. 
docui&oftendicjecumetiamiudicemdari  poflc.  Qujeritur 
an  cucor  cogendus  fic  auchotari  (i  force  auchor  elFe  nolit.' 
Hxc  quiftio  tradatur  in  If  g.  tutor.& in  l.fi  tutor.& dicitur 
tucorem  cogendum  non  elte.  Si  camcn  fine  iufta  caufaau- 
thorarc  rcciifauerit,  adio  tutels  pupillo  dabitur  in  ipfam  cu- 
toccm. 

r:  A  p.  V. 

t)e  vfu  dr  ejfecin  httm  authoritatli. 

MAgna  eft  vcilitas  &magnus  efi^edus  huius  authorita- 
■  is.  Primum.nuUlumnegotiumredlecontrahicurfi- 
nc  hac  authoticaCe,  dx quo  obligecur  pupillus.l.oblgaii.hic. 
ftipulando  camcn  pupillus  poceft  fibi  acquirere  eoam  finc. 
tutoris  authoritatc  :huiusfcimulta  exemplafvquuncurfub 
hoc  titulc.  1.  impubcris.  &  l.poceft.  hic.Dc iudicio  criminili 
quiri  poteft  vtrum  tutor  quoque  author  pupiilo  iuo  efle  de- 
beat.  Et in  1.  Clarum.C. de authori:  pr^ft.ind.diciturin his 
etiamiudiciis  tutoribauthorii^atem  teqaiti,  fiuepupillusac- 
cufetur  ,  fiuealium  accufec.  Ea  tamenconftitutio  apudnos 
anciquacacftmoribus noftris.  Nonenim ob''gaf.urpupiilus 
fine  cucoris  aathoritatc,  nifi  locupletior  fadus  fit.I.pupillus. 
^.pupillus,hic.Hincoriturqua:ftio.'quidfiipiv^vurorcautho- 
rc coatraxerit  pupillus  cum  tutore  fuo  ?  Et  dicitur in  le.i.hic 
auchoricatisinterpofitionem  hoccaluvalerc,  fiadeundoh^- 
teditatem  pupilius  iiat  debitor  tucoris.Idemdicicurinl.  pu- 
pillus.hic.Anautempupillusnacuraliter  obligetur  accipien- 
dopecuniam.  Exhis  quxdixiraustradlacuraTia  quxftioinl. 
dcfendence.hic.vbieftexcmpluraconficiendorumadlorum. 
A hud  habccis  in  1.  pcozime.  mfca.  de  his  qux  in  tefta.delenc. 
fActatiudieata.  Hincmoriseft  apudnos,vcpoft  fenccntiam 
fiac  pra:cepcum  condemr.aco  ,  cuinifipareacur,procedacut 
ad  cxecutionen;.  Exkocetiamloconotandumcftpupiilura 
non  adiiirehsrcdiratcmtutoreauchore:  quinouelluscura- 
Tbrdixic.abftincopUpillum.VndectiamScsuolarefpondit 
pupillum  proponi  abftencum. 

TIT.  IX.  LIB.  XXVL 
PANDECT. 

QVANDO  EXFACTO  TVTORIS  VEL 

CVRAT.    MINORES. 
C     A     P.        VI. 

V  oruntlociprzcipuihuiustituliqui  pendcnt 

exgcneraliticulodcadminiftrac.cuco.  Primus 

.  eftquandocxfaftocutorisminoragercpoflir. 

^  alcer  cft  quandoex  fa<aotutorisminorpoflit 

ig^  4  'Coaueniti. 


Frmc.  'Duarem  Comment. 


C  A  p.    VIL 


^mndo  exfii^o  tutoris  rtnnor  agere  fopt. 

NOtandum  eft  &  pto  regula  fiin)iftimahabendum»e«: 
negocioconcradlo,acucorc  nomine  pupilli,  vtilema- 
dtioncm  pupillo  competece,  non  d!redtam.l.2,.&  l.cutot.hic. 
Idque  ideo,  quia  regula&  ratio  iuris  tepugnant.Ncmo  eniin 
alteri  adtionem  acquitit.Lftipulatioifta.§.alteri.devecborw 
oblig.  Inuentsfunt  ftipulationes  vc  vnufquifque  fibi  acqui*. 
rat  ,iion  alteri :  vtihtatis  tamencauiareceptumcft.vthoc 
C3(u  dctur  adlio  vtilis  pupiUo  concra  ftridlam  rationcm  &  iu- 
itscegulam,aduerfuseum,quicuai  cuttHieauccuiacorecon-i 
tcaxit>  Si  igicuc  cutot  contraxeritaui  fcncenciam  obcinueric 
nominc  tucorio ,  adtto  exeoconira^u,  auciudicacinoncu- 
tori  auc  curatori ^abicur ,  fed  ipfi  pupillo.l.i.C.eod.hxcde 
pcioriloco. 

C  A  P.      VIIL 

^^jumdo  exfa^e  tutorls  minor  conueniripopt. 

ETinprimis  certumcft  minorem cx fadlo  cucoris,idcfl, 
cx  concradu  conucniri  poird.poft  morccm.l.tucori.l.i. 
C.  eod.  &  1.  vltim.  hic.  eadem  ratio  eft  patcis  quae  totius<Tu- 
tor  quieratcohxres  pupillo  cauitintotumjScciaduetfusi- 
pfumpupillumadbiodabiturpropaccc  pupilli.  Quzftiohis 
nai^acur  ad  hanc  locum  maxime  pcrcinens,  an  cx  dolo  cuco- 
ris  minoc  conucniri  pofl!ic  ?  Horc  quxftiotra<Sacurvariisin 
locis  huius  ciculi ,  &  aliorum  ciculoram  iuiis.Scd  breuiccr  fci- 
cndum  eft. ,  Ci  dolus  excra  rcm  pupilli  admiflus  fic ,  eo  nomi- 
nepupilIumnonconueniri.Abfurdumenimefletobqi4cm- 
cunque  dolum,  inquacunque  readmiirum,  atutorepupiU 
lcm  conUeniri.l.^.hic.Si in adminiftracione cucclx  cucor  do- 
luraadmifccic,dicendutneftpupillum  ceneri,  fimodo  locu- 
plcciorfadusfic.  Hucpcrcined.^.huiusciculi.  Aliaquxftio 
tradatur  ,  an  pupillus  conuencus  exconctatStu  cum  tucore 
(uo  inico  poflic  illumcutorem  vocarevtauthorem  ?  Gallice 
dicimus  appeiitr  agarAnd.hn  vero  vc  adfic  caufx,Gall.yff»»i»«* 
kgarand.QwAim cx.ftimanc cucorem poflc vocaci a  pupillo 
fuonon  vcauthorem,  fedvtadfittantura  caufx,  &  fuftineac 
cum  pupillo  litem  :  non  vt  teneatur  cutor  pupiiluin  in  de- 
mnem  omnino  prxftare,  &  remouere  omnino  a  Iice. 

Secundo  tcnecur  piipillusexdolo  fuicutoris,  firemfuant 
abiplocucorcferuarepofl[ir,fiidoncusfir&folutndo.l.i.hic. 
vbi  cafus  eft  de  iureiurando  in  licem ,  vbi  iuriiuraado  in  licent 
non  eft  locus ,  alias  ob  dolum  poflctiocis  iuracuc  in  litcm.  l.in 
adlionibus.  dein  litcmiurando.  Sedobdolum  tutotis  inli- 
tem  non  iuratur  in  infinitum  contra  pupillum,vifum  eft  iuris 
authoribuf ,  fi  detur  atftio  aduerlus  pupillum,  nepertieniatac 
adiufiurandum in liccm. Damnatur ergo pupiilus ob  dolura 
tutoris,firem  fuamatutore  feruarepofllc.  Siverohxcduo 
non  concurranc ,  eatenus  tcnebitur  vtcedat  aitionemfibj 
compecencem  aduecfus  cucorem :  &ea  racione  Iibecacur.L 
vltim.  fupra de  adminift.  cuco.  Scd aducrfari  videcur l.ncqu» 
inccrditSo.infradcrcgul.iur.fedegopuco  hanc  lcgemloqui 
de  dolo  cucoris  qui  cxcra  rem  pupilli  admiccicur,  non  dc  doio 
admiflo  in  rc  pupilli :  ille  enim  intcrdumnocec.l.^.hic.fcd 
quomodonocebicpupillodolus.''  In  liberapoceftacecucotij 
dolus  non  coocinecur.l.crcdicor.fopra  mand.l.fi  paccr.de  hts 
quxinfraudemcredicor.l.inpccuho.lhpradcpecul.Cuma-! 
licuidacur  adminiftrandi  pocelias  nonconcediturillivtdo- 
lum  admittat.veium  eft.ftd  nihilominus  pupillus  tenctur  di- 
&.[%  cafibus  ex  dolo  tutoris.  Sed  ipfe  cucor  tenctur  pupillo 
quemadmodumprocuraror,quidolumadmifittcnetur  do- 
minoadlioneniandati,  fi  ptoprerciusdolumdamno  afticia- 
turdominus:  noncaifn  hoc  mandafle  videtur,'icetgeiietali- 
termandaucrir. 

IN  TIT.  X.  LIB.  XXVI. 

PANDECT. 
DESVSPECT.  TVTOR. 


V  I  v  s  tituli  odo  hint  !ocipr.Tcipui.  Pri- 
mus  tft  in  quo  quxritur ,  Vnde  dcfcendat 
(ufpei5ti  poftulatio  feu  acctilacio.  Ec  lunP- 
'coriiiiltus  in  icg.i.hic.oftendic  cam  defCendc- 
re  exlcge  duodccira  tabuiarum:  vndeciuilis 

&le- 


•<!4.- 


Jn  Tit.Deft4fpe^.tHhf. 


&  legitimadicitur.  Crimiin  autem  vocatiir  v^uia  adlio  ciuilis 
non  eft/ed  potius  accufatio  quacdam ,  &  fic ctiminale potius 
iudicium  quam  ciuilc.  Extra  ordinem  enim  punitur  tutor 
fufpc(5tus,& irrogatur ei  infamia ,  hociudicio  nott  agimus  ad 
commodumpriuatumvtinciuiiibus  iudiciisfit.  Almslocus 
haius  tituli  efl:  in  quo  quxritur, 

^uis pojiuletfifpeilum ,  aut  tuioremju- 
fpeliumfaciat, 

HJ^c  acciifatio  quafipublicaeft.l.  i.§.confequens,hic. 
Cuiiibetex  populo  competit ,  licet  coniun(fl.r  petfonae 
facilius  admittantur  quam  extranex.  l.i.§.notandam.hic.& 
l.pictatis.C.eo.tit.quafi  publicam  diximus,  quoniam  ea  iudi- 
cia  publica  dicunturquorUmaccufatiocuilibetpatec.J.i-In- 
ftir, depublic.iudic. quamuis aliquando docuerim  hanc non 
circdefinitionem  publicorum  iudiciorum ,  fed  etymologiam 
tantum.publica  enim  iudicia  funt  qui  ex  cercis  &  publicis  lc- 
gibusdeicendunt,  quorumiudiciorumordoconftitutus  cft 
totius  cogaitionis  &:  procefius.l.Ordo.de  public.iudic.  vt  qui 
teftcs  admictendi ,  quapcEnapIcftendirei ,  qua?  dilationes 
dandx ,  non  quod  fingalorum  ex  populo  acculatio  eflet.  O- 
lim  animadoerfio  in  Facinorofos  homines  crac  populi  ••  fed 
oaiailloriim  criminum  vindicatiomaximeadpublicumfta- 
tHm  pertinebat ,  publicadicunturiquajergoillislegibusat- 
tribuuntur.publicis  iudiciis  non  conueniunt  lufpedlis  tutoti- 
bus,nifihocvnum  quodcuilibetpateathscaccufatio.  Sc- 
paratus  erac  ordoin  fingulisiudiciis,  non  eft  ergo  accufatio 
fufpedi  tutoris  publica ,  quod  ex  hoc  apparet :  nam  rcmotus 
nonobdoluminfamianonnotatur.l.infamem.infra  de  pu- 
blic.iudi.VarieappelIatuthociudicium:aliquandoappellatui 
accuratici>»liqi\ciiTien,aIiquandoa<^io.VocabulurHa<ftioni5 
latinime accipitur,  vt  adbio  perducllionis  apud  Ciceronemjp 
accufatione.  Rarius  apud  lureconfultos  pro  accufatione  acci- 
pitut:folentenimaccufationcsaba6lionibusdiftingucte:fed 
quiftio  eft  animpuberibushscaccufatiocompetat.  Etlu- 
nfconlulcus  in  1.  impuberibus.  aitjimpubenbus  non  compe- 
tete.  Alius  locus  huius  tituli  cft  ia  quo  qustitur) 

^tdsfufpe&uspojluletur. 

ET  ex  1. 1.  §  .on^endimus.  hic,  apparet  nullum  elle  tutsretn 
cuiukunque  generis  ficquinonpofIitfafpe(Slusaccu(ari 
etiam  teftamentarius^cuius  tamen  iidem  teftatot  fecutus  eft, 
fuipedus  poftulari  potcft.l.j.&^.hic.  Aliuslocuscfthuius 
ticuliin  quo  quxritur, 

K^pudquos  hitc  accufktio  injlituatur. 

Hlclotuscxplicaturinl.i.§.damni$.hic.&l.cognitio.lu- 
pra  deofticio  eiuscuimand.cft  iutifdi<5b.fufpeAituto- 
tis  cumen  quod  fpecialitcr  lege  dcfcrtur  ,  iuremagiftratus 
noncompetit.leg.i  §.fufpe<^i.infraadTurpill.  vndevidetuc 
hzc  cognicio  non  poftemandari,  velmandaraiurifdidlionc 
non  iranfirecum  iuri(didlione.di(%.lcg.prim.deofhcioeius 
cuimandjta.  Scdtamenmandataiunfdidtionc  generalitcr 
in  legatum  hsc  fufpedi  tutoris  cognitio  tranfirc  dicimr.difl. 
legcognitio.qua  autcm  ratione  id  fiat  apparet  ex  verbis  eiu(^ 
de ,  1.  propter  vtilitacem  pupillorum.  VlpiaOo  crgo  vifuftt  eft 
a  racione  iuris  recedendum  eftepropter  vcilitatcm  pupillo- 
rum , h£c  caufa ,  vtilitas  pupillorum  hoc poftulat,  vt celerius 
&  facilius  rcmoueatur  tutor ;  vtfiforte  pra;fes  grauioribus 
nfgotiis  icaplicitus  non  poflithuiccognitionioperamdare. 
Wxc  autem  fufpedlitutoriscognitionon  competiciureiaa- 
giftratus,fedlegefpecialicompctit,quoniararacrum  impe- 
rium  non  tran  fit.  E  rgo  ncque  mandatur  nifi  proptct  vtiUca- 
tem  pupillorum.  Aliuslocus  huius  titulieft, 

I>e  offcio  magifiratus  apudquem  hxc  accU' 
cufatio  injittuttur. 

MAgiftratus de hac accuiatione pro  tribunali  cognofce- 
rc  debctnondeplano.lcg. i.§.fufpe6ti.iDfra  ad  Tur- 
pil.  cftcnim  grauiftima  caufa  cl^m  agiturdcfamatucoris  & 
pupilli  vtilicate.  Deinde  ad  oHicium  magiftratos^uidehac 


H: 


acculacione  cognofcic  pertinet^vt  fufpcia  ufn  tiitoretft  temo- 
ueatpendentehacaccuratione,quadiupcndethociudicium, 
&  ei  intcrdicar  adminiftratione  tuteli  j  neamplius  grafte- 
tur.l.eumquetti.hic.  Aliuslocashuiusritulieninquo  tra- 
datur 

be  caujis  ob  qttoi  competit  hxc  ailio. 

Tjlclocrusexplicaturin  leg.j.§.nuncvideamus.hic.  Etto- 
Jtadifputatiohocinfummahaber.quodpropterfraudeni 
negligentiam&dcfidiamfufpccaustutorrcmoueatur.Iccm 
raculcatum  aliquando  ratiohabetur.qusramenconfidera- 
tio  tanta  non  eft,quanta  eft  motum,vt  propter  paupertatem 
ftatimquisvtfufpedusremoueatur.ficut&intcftibus.l.j, 
dcteftibus.I.fufpe(aus.l.impuberib.l.fufpeaum.hic.l.5.&l. 
poftulantis.  C.  co.  Aliuslocushuiusdilputationis  eftinquo 
qusriiur, 

^uandohxc  accttfatio  mjiituatur. 

r^c  aceufa.tioinftituiturmanente  &duranteadhuctu- 
tela.l.i.C^eo.poftfinitamautemcutclamnimis  (isroin- 
ftituerccur.  Vnde  fi  cQspta  fit  hzc accufatio^  &  pendente  lite 
n niatur  tutela  , foluitur «aUoque  hasc accufatio ;  adeo  vc  nuUa 
fcquatur  condcmnatio.  1.  poft  finitam,  hic.  Aliuslocusfc- 
quitur, 

Depcena  qux  in  hoc  iudicium  venit. 

PRi M  V  M  remoucturtutor  fufpe^aus,  cftquehicpraEci- 
puus  finis  huiusaccufationisjdcindefiquidatrociusad- 
miferittutor  extra  ordinem  coerceiur.l.i.§,  vltim.&  l.i.  hic. . 
xjuo  cafu  remirtitur  ad  pr«fc<aum  punicndus  feucrius ,  cuius 
potcftasco  tcmpore  maiorerat  qua  pratoiis.Pfztercahoc 
iudicium  &  iententia  inurunt  infamiam  fi  obdolum  fufpe- 
ausfittucor.l. j.§.vlcini.hic.&§.fufpe(aus. Inft.cod.fi  ob 
negligentiam  aut  culpam  remotus  fit,  infamia  non  notatur. 
An  autem  remotus  tutor  oblatamculpaminfamianotctur 
qusritur  ?  Et  djcitur  non  notari  >  licct  alias  lata  culpa  dolo  c6- 
paretur  ,  &  itaincerptetamur  di(a.§.fulpe(aus.hocdocuiia 
tra^flatudcirihtemiufando.  ^ 

Egoveroputolatamculpamfetiamdolo4riccoroparari,&  ■  j 
intclligo  di(5i:.§.fufpe(aus.deleuiculpa.lats  enim  culpac  do-  'f- 
luseftadeo  proximus  vtnihil  rupra.l.quodNcrua.depofi.l.i.  -^  >■ 
i\  menfor  falf.mod.dix.  Pcena  ergo  eft  vt icmoucatur  fufpcw 
dus  tutor.  Excipiuntur  coniun€ti  perfonx  quxnonfacilc 
rcmouentur;fedadiungitutiistutot  velcurator  vitandsfu- 
ipicionis  caufa.l.  fi  tutor,hic. 

TIT.  I.  LIB.  XXVII. 

PAJMDECT. 

2)£  EXCVSATIONnVS 
tHterum. 

TTViVS  rta(ftatuspriPcipuiquidaroloci  fiintquosordine 
•*■  •'recitabimus.  Primuseftinquoquaftitur, 

^apmodojiat  excufatio. 

FOrmahuiusexcufationis  baceft.  In  ptimis  profefUo  hu- 
ius  cxcufationis  fieri  debet  apud  tnbunal  ,  apud  ma- 
giftratum  ,  vclapuda^aa,  vtdiciturinle.  fcireoporcet.  hic. 
Modeftinus  Gra:cc  fcnpfic  ,  cuius  fcripta  oronia  malcverla 
funt ,  mcliuscrgocftipfum  GrjECumauthorernconfpicetc. 
Deinde  qui  vult  fe  accuf  are  ,poteft  hbellos  date ,  id  eft,j.er  li- 
bcllum  fcaccufare  apud  magifttatum.  Aduerfari  tamcnvi- 
dctur  quod  dicitur  inleg.  excufarc.hic.vbilunfconlultusait 
tutorem  datum  non  polIcJeexcufare  pcr  libellos.  Scahoc 
itaaccipiendumeftvttotuni  hocnegotiumnon  poftit  pcra- 
gi  per  libellum ,  vt  ci  libello  (ubfciibat  ftati.n  magifltacus.Sic 
accipitur  libellus  inplcrifqjc  locisiunsnoftri.vcluti  inJcg. 
ncc  quicquam.§.vbi  dccrccum.fupr3deoffic.procon!ul,<S£ 
did.leg.  excufare.  hic.  pcr  hanc  legem  potcft  explican.quod 
vulgo  maleintelligicur.  Poteftcrgo  tutotper  hbellosleex^ 
cu(are  ,  (ednonvtftatim  fublcribatei  hbello  magiftratus.id 
enim  tantum  fit  cum  caufjccognitione.  Poftquamprofef- 
fus  cft  tutor  nolle  fe  turclx  onus  fubire,  caufasque  cxcufario- 
ni$procuIeric,ficaufacognicaadmiflafiteiuscxcufa£io,Lber 

Cc     3 


•2.A-  ;i  }-/.f^ 
-/•■'•--^t-:/ 


ctit  ab  omnipetkirio. !.  fi  ttltor.C.eo.  quid  fi  eias  qui  male  e 
ledlus  &  nominatus  eft  tutof  cxcufatio  non  admictatur?Pro- 
uocare  poterit. !.  kire  oportet.in  principio.liic.  &  1.  tucores. 
C.cod.  Idem  dicitur  in  leg.i.infra,quando  appelhfic. 

.^uandofeexcufaredebeat  tutor. 


CAufa:  excufationis  allegandi  funt  Jntra  quinquaginta 
dies,  vt  dicituf  in  d.l.fcireoportct.hic.&lcg.quinqua- 
ginca.  C.  eod.  Hoc autem  trmpus  s  o.  dicrum incipit  cedcrc 


Franc.Dmreni  (^omment. 

fimiliter.&Inftituf.eodem.Sedvideturlexi.hiiiustituljcon- 
ttaria  cfle.  Ego  aiias  docuicap.}.difputat.anniuerf.quidfic 
literas  nekire  ,  aiiter  quam  hadenus  explicatumfit.  Sedvt 
conciliemus  hic  duoloca.notandumeftexceptionemaddi 
tckripto  Diui  Scueri cx did.ieg.i.hic,  fi  modo  cxpers  nego- 
tiorum  non  fic.  Poteft  etiam  alitcr  conciliari  haec  antinomia 
vt  fi  hjEC  refponfa  fibi  mutuo  coniungantur  ,quia  narracio 
tanturti  eft  &  hiftoria :  ita  conciliamus  plures  lcges. 

Vndecimo ,  excufat  etiam  a  tutela  paupertas ,  fi  quis  adeo 
inops  fit  Vtconftcc  eum  imparem  oneriiniunfto.vtdicicar 


cxquofetutoremeiredatumfciuir.quidfitucorfitdatusqui  jnlcg.paupertas.&l.poftfukcptam.hic.quando  autemquis 

aberat  ?  Et  fi  quis  abfens  datus  fit  tutor  cum  abeflet  ccntum  pauper  iudicandus  fit  non poteft  certa  regula  definiri,quam- 

miliaria  ab  vrbe,  einumerabuntur  vigintimiliariainfingu-  uis  aliquaftdo  in  certis  cafibus  iniurereperiaturexprcflum, 

los  dies  :&  poftquam  in  vrbem  pcrucnerit,  alios  triginta  dies  vt  pauper  clfe  definiatur,  qui  non  habet  quinquaginta  in  bo- 

habebic  ad  prolJandam  fuam  excufationcm :  adperfequen-  nis,  vbi  paupcr  accufare  prohibctur.  Hoccafu&aliisexce- 

dam  autem  fuamexcufationern  poftquam  caufa:  excufatio-  ptisnullaccrtarcguladcfiniripoteftanquispauperfic,  lufti- 

num  propofitx  funt ,  danrurquacuarmcnfcs.d.l.quinqua-  nianus  autem  aic  paHperem  hoccafu  eflequiimparfitoncri 

ginta.hi :.  Prxcerea  notandum  eft  hoc  tcmpus  ccderc  cx  quo  iniua<3:o. 


quis  dacus  eft  tutor  purc  fine conditione  aut  die.Nam  fi  quis 
tutordacusfitfubconditioneautdie,  quodfieri  teftamcnto 
poceft.vtfupra  docuimus,  tempushocnonccditantcquam 
^ondiiio  auc  dies  aduenerit.l.Titius.hic. 

1 
De  ca/ijis  excufatiomm. 

IN  primis  excufatio  admirtitur  propter  ftatus  pupilli  &  tu- 
[orisdifparitatem,fiaIceringenuus  fit,altcr  vcrolibcrti- 
nus.i.  1  .&  l.cum  ex  oracione.lnc.l.j.Cod.eo.hasc  qux  hic  di- 
cuntur  fequuti  funt ,  qui  morcs  noftrosintroduxerunc ,  qui- 
bus  nobiles  feexcufarepoffiint  fidemurcutoresplebeiis,g» 
fciorcceptumefle. 


Duodccimo  ,  militia  quoque  &  mifflo  militaris  i  tutela 
cxcufat.  Huc  percinet  citu.de  cxcufat.veccr.&i.fed  &milit. 
hic.  a  conuetetanorum  tamen  tutcla  non  excufantur  vccera- 
Di.  Vnumhicnocandumeftquoddicicurdemilitc  impube- 
rcin  did.leg.fed&militcs.§.quiautcm.hic.  Poteftneim- 
pubcsmilcs  cfFe?  Etrcperituriniureciuilimcntiononcan- 
cum  miiicum  impubcrum  ,  fed  ctiam  irapuberumtribuno- 
rum.  Qujdam  putant ,  hocnegiigentia  imperacorum  acci- 
difle ,  qui  permiferinc  ad  hos  honorcs  impubcrcs  pcruenirc. 
habctis  hac  de  re  textii  expcefliim  in  leg.vitim.C.de  miiit.  te- 
ftaraen.&  §.iam vero.di(a.leg.lcd & milites.fed cgo  alias di- 
xiillum  locum  &aliafiraili^accipienda  cfl^edefimulatami- 
Sscundo  excufatur  tutor  proptcr  matrimoniu  aut  fcon-      litia  ex  Suetonio  in  Claudio ,  <\nx  militia  ticulocenus  mili' 


falia J. I .&  1. 4.hic.  Puta  fi  vir  vxori  fus dacus  fic  tutor  auc  cu- 
racor,  is  cxcuf  ationem  habet.  l.maritus.C.qui  dari  tutor.pof^ 
func. 

Tertio,actas  excufatatutcla.l.  i.hic.quodcftintelligcn- 
damdextatcfcptuagintaannorum,dequaatatc  titulus  eft 
in  Cod.Iuftiniani,quiactacefeexcufant.  Locusautemcom- 
munis  notatu  dignus  cft  indift.leg.i.deactacisprobatione. 
E^o  id  deciaraui  lupra  fub  titulo  de  probat.quomodo  pcr  na- 
talesitasprobetur. 

Quarto.numerusetiamliberorumatutelacxcufat.Ug.r. 
hic  Hac  pertinet  titulus  Codqui  numero  liberorum  fc  excu- 
fa.  Vacatiomunerumolimconcedebaturapud  Romanosvt 
aiiiccrentur  homincs  ad  liberos  procrcandos.  quiaputabatut 
hoc  maxime  pcrtinere  ad  reipublice  vtilitatcm:  quod  ego  la- 
tius  deciarauilib.  i. difput.de iuretriumliberorum.addenda 
eftetiami.bfllo.hic. 

Quinto  numerus  quoque  tutelarum  cxeufat  i  tutela,fi 
<juis  cres  tutsias  non  affedatas  habeat ,  excufacur  a  tutela  1. 1. 
5.4.^.(5.1.fpadonem.l.  fiquis  inter.leg.  nontantum.l.fiquis 
tres.hic.Huc  pertinct  tit.  C.qui  muncr.tutel.  fe  cxcuf.  vbi  eft 
dc  hac  rc  copiofa  difputatio. 

Sexto,ptopterprofeflionemquiscxcufacuracutela.l.fiduas. 
& l.e^.hic.vc funt grammatici, rhccorcs, (ophiftx  &c.  vbi ct- 
iam  numcrusproteirorura  qui  vacacioncm  habenc  recenfe- 
tur.  Vndenotandus  cftlocuscommunis  depriuilegiispro- 
f  eflorum ,  fcd  hoc  eft  incclligendura  de  his  profelToribiu  qui 
profelllonem  fuamexercenc.l. generalicer.de  cpifco.  &  cIg- 
ri.  &  1. qui fub przcexcu.  C. eodcm.  Idera dicitut de clericiS; 


tia  erat.  Hiiius  milhix  mentio  cftinEpiftolisCiccronisli- 
bro  feptimo,  ad Trcbat.cui»  ait :  Sum  admiratus  cur Tribu- 
natus  commoda  dempto  prsfertim  laboiemilitia  contem- 
fferis. 

Decimotcrtio ,  abfentia  reipublicac  caufa  excufat  a  mune- 
re  tutelx.I.  nonfolum.&l.adminiftranccs.hic.  Huc  perti- 
net  titulus  C.fitutorreip.caufaabfuer.quibus  exicgacione 
reuerfis  annus  vacationis  ttibuicur  horum  munerum. 

Decimoquarco ,  aduerfa  valecudo  aut  vicium  corporis,ob 
quod  non  poflic quis  huic  oneri fupereflfc,  excufac cciam  a  cu- 
tela.  1.  non  folum.&  l.poft  fufcept am.  hic.  huc  pertinet  tit.  C- 
qui  motb.fcexcuf.quiautemmorbifint  quiexculentatute- 
la,fcirepoffumus.cxtituiodeidilic.edi(aofupra.Hincqu?- 
ftiones  aiiquoc  tradantur  dequibufdara  pcrlcnis  veluti  de 
fpadonc  :  anfpado  excnleturatutela.  Etlurifconfuicusre- 
fpondet  in  l.fpadonera.hic.noncxcufari.  Idera  de  caprov- 
no  luraine  dicendum  cft.  hic  enimnon  excufatur.l.fracer. 
Cod.codem. 

Decimoquinto.priuilegium&immunitasaprincipecon- 
ceflTa  excufar  eiiam  i  cucela.lcg.non  cancum.hic.HiEc  priuile- 
gia  (oiebanc  oUm  conccdi  nobiiibus  a  ciuicacibus.  i.  lurifpcri- 
tos.§.pen.l.adminiftrationis.§.vlt.&l.vlc.hic. 

Decimofexto ,  lis  cft  iufta  caufa  excufationis ,  fi  quis  litcm 
habeat  cum  rainore  pupiiU.  l.propter  litem.  hic.  Idem  dici- 
tur  in  le.fi  vt  allegas.C.dc  cxcufa.tut.  Sed  notandum  eft  No- 
ueiia  luftiniani  quae  infcribitur ,  vchi  quiobiigac.  habeiefe 
perhib.huiciuridcrogacumeirc:hacenimcon(ticucioneplc- 


vc  iis  cancumciericispriuilegia  concediincelligacur  quifunt       diicurgrauipocna,quicclauicledebicorec(fcpupilli  cum  cu- 


in  miniftcrio  ccdcfii. 

Sepcimo,adminiftracio  rcipublicar  iuftamtribuitexcufa- 
tionera  amuneretuteix.l.Athictac.&l.nontantam.hic.Sed 
fcicndum  eftd.  legem  non  ioqui  de  iismagiftratibus  quiin 
niagiftratufunt,(eddehisquialiquandoadminiftratuti(unt. 
Adde  l.adminiftrances.bic. 

0(3;auo,ob  inimicitias  quis  excufatur  i  tutela.d.l.  Athleta^. 
hic.  &  Inftit.  co.  titul.  vbi  dicituthocfimpliciter  accipien- 
dumnoneflc. 

Nono,iufta  eft  excHfatioa  tutcla,fiqua:ftio  ftatusmota 
■fit inter  pupillum  &  tutorem,modo  id per  calumniam  anc  fi- 
idioncm  fas^ura  non  fic.l.i.hic. 

^ecimo,rufticitas  &  litcratum  innpcritii  excuiat.l.  1.5. 


tor  daretur.  Huic  crgoiuri  locus  clFenon  poteft,  nifipoft 
fu(ceptara  tutelam  tutor  pupilli  debitor  fadtus,  fic  :  tunc 
enira  poceft  pccere  fine  poena  fe  liberari  onere  cuccla:  iam 
fufccpcz.  Quoddciicediximusobtinecetiarafiquis  verea- 
tur  ne  licera  cogatur  inftttuerenominepupini  cumconiun- 
Aafibipetfona.l.humanitatis.C.eod.tit.  txca  lege  colligi- 
turinrerprctatioedicftiprxtoiis  de  poftulando  j  HutfjHiad- 
nocatosHe»  halfe/>((»t  ,e£o  daho.Nim  ceitx  lant  psiCoox  qus 
poftulare  prohibemur  nifi  contra  certas  pel  fonas  ,&  pro  cer- 
tis  quibuf«iara  petfonis. 

Dcciraofcptimo,  diftantia  locorumiuftam  pra;ftatcxcil" 
ration«macutela.l.propccrlicem.§.licet.hic.&l.z.Cod.eod' 
titul. 

Decirao* 


Decimoo  Aauo ,  munns  etiam  a  principe  iniandum  excu- 
fat  a  tuccla,  Gallice  vne  commtjfion  dn  Roy.  vcluti  cum  ad  tem- 
pus  a  principe  aiicui  munus  aliquod  iniunftum  eft,  interim  is 
cxculaLur.l.Geomem.Iiic.non  loquitut  de  magiilracu.crfr  c' 
efivnea:nrechofe.  Idemhabemusinl.iurifperitos.  &inl.ad- 
miniftranrcs.  hic.  Vnde  quidam  pcrperam  colligunt  officia 
publica  pecpetua  eire  dehere.Sc  ad  hoc  probandum  citant  hac 
legcm:  fcd  lurccon(ultus  noluic  dicerceum  honorem  non 
polfc  fiacmacciperc.,  (ed  Jicit  tcmpus  prsfinitum  noncflej 
intcr  qus  magna  elt  differentia. 

Dccimonono,munus  publicum  excufat  a  tutela.l.nacnfo- 
res.hic.&  l.exadores.  C.eod.tit. 

Vigjfjmojcxilium  perpetuumnon  temporariumcxcufat 
quoque  a  tutela.l.planc.hic.  Exiiium  autcm  hic  accipienduni 
eft,quodfitfaluacJuitatc,vtcgodocuiin  difput.  ann.c  57- 
dccrimi.  dixiexiliumvariamhaberefignificationcm,  vtexul 
aliquando  dicatur  cciam,qui  ciuitatcm  no  amifit,  vt  Ouidius: 
Quippe  relegatut  dtcor  non  exnlab  tlloy 
Parcac^ortumfunt  tibi  verba  mtt. 

In  eadem  figoificationc  reperitur  ctiam  in  iure  ciuili.  vcIb- 
ti in  I.  fed  &  fi  quis.  fupra  fi  quis  caut.  &  l.cxilium.  infra dc  in- 
tcrdi(fb.&relcg, 

VigefiniopnmOjisetiamquidomicilium  nonhabctinco 
loco  vbi  tutclagerenda  eft,excu(atur  a  tucela.  1.  Vlt .  &  1.  iurif- 
periios.§.vlc.hic.&l.Idem  Vlpianus.^.vlt.quaglcxinalcver- 
fa  eft,  in  eajegendum  eft,  vtrun^e,vbi  interpres  vertit  alter- 
utrum.  Exhuiufmodicaufis,&aliisfimiIibui,  voluitantum 
pra:cipuos  attingere.Excufacur  tutor  vel  curacor  a  tutela ,  vcl 
<;ur3.Exfuprad.disnafciturquiftioquitradlacurind.l.lpa- 
donem.  §.  qui  iuie.  hic.  an  coaccruatjE  aliquot  fpeciesimper- 
fc(2iquasreccnfuimuscxcufationcmacutelapr«ftcnt.  Di- 
jimus  itaccm  feptuaginta  annorum  excufare,DumerH  ttiura 
libcrorum,numerum  trium  tutclarum.  Ponamusquendam 
fcxaginta annorum  eflc,  eundem duos libcros & duas  cutelas 
taberc ,  an  excufabitur  a  rutela  ?  Videtur  hoc  cafu  cxcufatio 
competercfecundumilludvulgarcdidum,quaenonprofunt 
fingula  multa  iuuant:&  tamcn  dicitur  in  d.§.qui  iurs.ob  tales 
fpeciesimpcrfcdas  cxcufationcm  noncompetcre.  Notan- 
dumcft  prstereaquamuis  obdidas  caufas  cxcufetur  tutor, 
tamen  fi  ob  tutelam  alicui,qui  teftamcnto  datus  eft  tutor.ali- 
quid  legatum  fit  a  teftatore,fi  fc  cxcufaucrit  a  cutda,  legatum 
«on  debcre  confcqui.l.Icgatarius.  &  I.  fcq.l.  neceflarios.&  1. 
amiciflimos.hic.quod  taraen  cura  exceptionibus  in  di^t.l.ex- 
preflis  accipiendum  eft.hadenus  de  caufis  excufationum,  fc- 
qucns  locus  huius  tituli  eft 

DehU  qiiife  excufare  mnfojfunt. 

EXeorum  numeroeftlibercus,  fihbercustutordatusfita 
pattono  libctisiuis,feexcufarcnonpoteft,  habettamca 
hiccafuspkirisdiftin(flioncs.l.hberum.l.nequaquam.l.iurin- 

{»ericos.^.vlt.l.Ticius.§.vlt.hoccic.Isctiamquipromifitpatti 
iberorum  fuorum  fs  tucelam  fufcepturum ,  id  raunus  detre- 
«ilarc  non  pcteft.cciam  fi  alioquiiuftamexcepcioncm  habeat. 
Ifpadoncm.  §.  i.  hic.  In  Codicc  luftiniani  fequitut titulus ,  fi 
tutoraut  curatorex  falfis allegationibus  cxcnfat.fit.dcquo 
liicaliquiddiccraus. 

TIT.     LXIII.     LIB.    V.  C 
SI  TVTOR  AVT  GVRATOR. 

X  noc  titulo  notanduth  cft.fi  tutor  ex  falfis  al- 
lcgationibus  cxcufatus  fuctit ,  eum  nihilomi- 
nus  tureli  periculum  fuftinere.Ipfo  enim  iure 
excufatus  non  eft.  Notandum  cft  etiam,  hoc 
iusfingularceflTe.  Namaliascumobfalfasal- 
lcgationes ,  inftrumenta ,  tcftimonia  &  rcligio  iudicantis  ipfa 
fcntcntia  lata  ipfo  iurc  nulla  non  e  ft:&  ideo  opus  eft  aduetfus 
eum  in inte grum  rcftitutionc.l.diuus.infra de re iudic.  Et  ita 
«itclljgcndus  cfttotusilic  titulusluftinianijficxfalfisinftr. 
iodic.fit. 

T  I  T;    11.     L  I  B.    XXVlt 

PaN  DECT. 

VII  PVPILLVS  EDVCARi  VEt 

«  MOA.AJt.1    BXBSAT, 


In  Tit.Dttutel  ^rat.difirak 


» Ic  titulus  duo  capfta  cofnplcditur.  Primus  lo- 
,  cus  vbi  pupillus  cducari  debear,  alter  eft  dc  ali- 
,mcntispupillopr.'eftandis.InCodiceIuftinia- 
j  ni  cxtant  duo  tituli,huic  noftrorefpondentes. 
,  hos  omnes  hic  explicaturi  fumus ,  quod  ad  pri- 
mumattinet, 

Vhij>uj>iUHS  educari  deheat-, 

CVm  quajricur  vbipupillus  educari  debcat,id5  prstotfe 
caufacognitaftatucndumeft.l.i.C.eo.Iddecretumpr^i 
toris locum etiam  habet ,  quamuis pater pupilli  hac de re ali» 
quid  fuo  reftamento  ftatuerit.Poteft  enim  praeror  ab  eius  vo- 
luncarc  iufta  cx  caufa  recedere.I.i.  hic.  In  hac caufz  ccgnitio- 
nehabendaeftratio  fufpcdtarum  perfbnarum,  neapudcos 
cducetur.  I.fidifeeptctur. hic.  Inttrhasautcmpetfonas,dc 
quibusquxri  poteflapud  quaspoflint  aut  debeantpupillie- 
ducarijpra-fercnda cft  marerccreris.1.  r.  C.  co.  tit.  modo  ma- 
tcf  vitricum  non  induxcrir ,  vt  ibidem  dicitur.  quid  fi  nolit  o- 
nus  fufcipcrc  is,apud  qucra  educandus  eft  pupillus  ?  A  prsro- 
re  cogendus  cft,l.  i.§  .quantus.hic.&  l.i.C.eo.  Alius  locus  hu- 
iustitulieft 

Be  alimentispupiJlopraJiandls. 

INprimis  notandumeft  tutoremcogi  adahnsentapupillo 
fuoprarftanda.l.i.  C.eod.tit.modo  fufficientcsfacultates 
habeat  pupillus :  pupillum  enim  de fuo alcre  tutor  non  cogi- 
tur.I.3.§.vlt.hic.  QuJdfiabfensfittutor&  intetim  conque- 
ratur  pupillus  apud  pritorcm  de  alimentis,  quid  ftatucndunl 
crit.^Idtraditur  inl.vlt.huiusticuli.  Eft&mirabilisinealege 
racio.  Ratio  dccernendi  aduetfus  abfentem  eft  paulo  alicnior 
aiurecommuni.  Hincigitur  notanduseft  locus  communis 
de  abfentibus conucniendis  &  damnandis ,  quod  exigit  vtili- 
tas  pupillorum  conrra  rationem  iuriscommunis-  fuiiiptus 
autem  fadlosin  alimenta  pupilli  tutor  iroputabitin  racione 
reddendaadminiftrationisfuiiniudiciotULel^.l.i.&4.hic. 
Idem  dicirur in  I.i.&  l.vlt.  C.de  aliment.  pupillo  ptxftaudis. 
Audiendus  aucem  videtur  pupillus,  fidicat,  fe  alitum  noa 
fuiiIe,quodtamenprobaredtbt't.l.vIt.C.eod.Decretuniau- 
tem  prattoris  rutoreta  tutum  rcddit,  vt  non  fit  difceptandum 
an  pattimonij  pupillaris  facultaces  excefleru  cucor  necnc :  tu- 
tius  crgo  eft  tutorem  adirepraf  corem ,  cum  de  modo  alimen" 
torum  quiritur^modoisprstori  non  obrepferir.l.z.hic.  Ncc 
pattis  quidem  voluntas  excufat  tutorem  dolo  malo  verfa- 
tum.d.l.i.hic.&l.i.C.eod. 

IN  TIT.  III.  LIB.  XXVH. 

PaND£  CT. 

DE  TVTELi£  ET  RAT. 

DISTR,AHEN. 

Ic  titulus  tres  habet  partes,  prima  eft de  totele  iCtio 
ne.fecundadcadlionerationujdiftraheTidarum.tcr- 
tiadevtiJi  ai^ione  curationiscaufa.  Videamuspri- 
lUum  de  sdtionc  cute!^  dire6ta,primaparre  huius  tu 

Be  a^iione  tuteU  direBa. 

TTVic  prims  partircfpondettitulus  Codicis,arbitriumta- 
*■  -^telx.  Arbitrium  autcm  cMtels,  vtidinceliigantryroneS 
pro  adbionc ,  &  iudicio  tutela:  accipitur,  dabatur  enim  arbitef 
veliudextutel«iudicio.  HincCicero  ''nfcdtatut  lurcconfui- 
tos  in  orationc  pro  Murena,  quod  tot  feculis  dcfiniri  non  po- 
tuerinr,vtrum  rem  vei  litem,aibitrium  vel  iudicium  diccre  o^ 
porceret.Primus  igicur  locus  huius  adtionis  cft, 

^uidtjeniat  in  hoc  iudicium  tuteU, 


INpritnisin  bociudicium  venft,  vtrutor  rationem  reddat 
pupillo  adminiftrationis  fiiafadminifttatar,vel  negled^  tu- 
icIaE.l. !  .hic.Deindc  in  hoc  iudicium  venic  dolus  &  culpa ,  ncc 
lacatantum,led  ctiam  kuis.l.quicquid.C.arbit.tutc.  Egota- 
mcn  excepi  duos  cafus  fub  ti.dc  admini.  tut.  In  rationibus  ei- 
igendis,  &  przdiis  expccunia  pupillari  comparandis  leueia 
cuIpamnonprsEftattuCor.l.z.C.aibit.tut.&l.quitepeicDtiij. 
fupta de adminftr.rut.quiain  przdi  s comparadis , & rationi- 
busexigendisprudcni.ilimus  qurfquefallipotcft.  Nonerao 
fib  lcuisUi  culpAm  boc  calu  (UtQt  damaandus  cft. 

Cc    4 


joS 


Franc.  Duareni  (hmment. 


Hoc  etfam  Judicio  petitur,vt  tutot  rcddat  pupillo  rationes 
a<5bus(ui,ricionesipfasfcucodicesrationum&:a(5Honum.l.i. 
'■§.offic.hic ,  Tutorenim  tabulasfcu  codices  coficere  debet  a- 
«ftus  fui,&  fiaita  tutela  pupillis  fuis  illas  reddcre.  Sed  ad  g.djf  - 
lunt  pupillis  hac  rationes,  liue  codices  rationum  ?  Conducunt 
pupillo, vt  ex  iis  cognofcere  poffit ,  ^uantum  a  tutore  fit  red- 
dendum  fibi  ex  ea  adminiftratione.ex  his  bonis ,  qua:  admini- 
ftrauic  tutor.  Modus  enim  patrimonij  exinuentario  perfpici- 
tur.l.  I.&  1.  vlt.C.arbit.tutel. 

Inhocetiamiudicium  veniuntrcs  dcpofitar&commoda- 
te.i.iltutor.hic.Si  pater  pupilli  antcquam  dccederet.res  qua(- 
I  dam  depofuerit  apud  tutorera  vel  ctiratore ,  aut  fi  quid  com- 
modauericjidrcftitucre  hacadtionc  tutor  tenttur  :  fedqua 
rationctutortenctur  proptereaadione  tutelaecum  contra- 
scric  cum  pattG  pupilii.cum  tutor  nondum  eflet  ?  Adio  tute- 
\x  bona:  fidei  eft.Quid  autem  iquius  cft.quid  bon^  fidei  ma- 
gis  conueniens  eft,quam  vt  tutor  pupillo  (uo  reddat  quod  ac- 
cepitapatre,  &  qu«epoffidet  quauis  adlioncrepeti  ?  Nam 
Tponte  reftituerc  tutordcbct,  quxfpedant  adcommodura 
pupilli;idem  dicendum  eft,fi  pccuniam  accepcrir,  vt  redderec 
res  apud  fc  depofitas  &  commodacas.  d.l.  tutor.  pofiet  etiam 
condiftio  ob  turpcm caufam  competcrc  pupillo  aductfus  tu- 
torem,  fi  fttidi  iuris  adlio  cflet ,  qustamcnadio  fcucondi- 
«flioineftbonsfideiiudiciis.argura.l.  vlt.fupradecondidk.ob 
turpem  cauf.  Qusritur  an  gefta  poft  puperiatem  in  hoc  iudi- 
cium  veniant?HaECqu2ftio  tradtatur in  1.  fi  tutor.  hic.  vbi di- 
cicurcum  noncencri  nifidehis,  quiitaconncxafuntprioti 
adminiftrationi ,  vt  diftblui  non  potuerint.  Idem  dicitur in  1. 
Tutor.C.atbit.tutel.Aliaquiftiohictradlatur.  Pupillusagit 
tutelsadlione.iscontcnditomniabonafuarctinetiatutore, 
fibi  nuliam  pecuniara  fupereflc  ad  litis  fumptus,an  audiendus 
iitpupilius,fipetatintenmfibifumptusmmiftrari?&inl.Im- 
peratores.hic,diciciirtutoreshoccafunondcbere  cogimini- 
ftrare  fumptus  pupillis  fuis  nifi  forte  plane  conftiterit  eos  de- 
bere.  Hodie  alio  iure  vtimut ,  fi  monachi  contta  abbatcm 
fuumconquerantut.cap.exparte.exttadeaccufat.fedaliara- 
tioeft  pupilh&TUtotis,  quiamonachusalendus  eftexbonis 
monaftenj ,  pupillusaucem  ezfuistantum  bonisahtur.  hzc 
de  primo  loco  h  uius  a<Stionis. 

Cui  ^  Adtierfm  quem  detur  h^c  a£fio. 

H/Ec  adio  datutpupillo  aductfus  tutorem:  daturetiam 
hzredibusipfiuspupiili  inhxrcdescutoris.  leg.  tucela. 
G.aib.tutcl.  Hucpercmet  titulus  C.  dc  hatred.  tutor.  cx  cuius 
tit.  1. 1. 1.  &  ;. ius  fiagulat e  notandum  eft)  quod quarauis  tu- 
tor  cogatur  pra:ftarc  culpam  icuem ,  haercdcs  taracn  eius  la- 
tam  cancum  culpamprzftare  coguntur,  nififortealiquidad 
eosperuenerit,aliasautcmtcgularitcr  obligationis  caufa  & 
conditiohzredumgratianoniramatatur.l.z.^.extiis.  dever. 
obligat.  Daturautcmhaecadioin  plurcstutorcsinfolidum: 
quod  camen  intcUigendum  eft,  vt  diximus fupra  fub  ci.de  ad- 
minift.tut.cumexceptionibus,  fivnusconucniatur  nomine 
pluiium  pcrfonarum.datur  entm  exceptro  diuifionis,  ordinis 
&cedendarum  ai^ionnm  ,quoteremitto:dequibasomni- 
busloquiturhicVlpianusinl.i.§.nunctta(ftemus.faic.  Noa 
eft  hac  de  re  alius  locus  in  iure  notatu  digniot ,  vbi  Icgendum 
eft;5/7o/«f»^ar«f(?r«/?«/,&delcndancgatio«»»,innouisex- 
emplsribus.  AHus  eft  locus  hic  periinens  in  i.fi  ex  duobus.hic. 
l.ifiCcrdi(ftje.C,arb.tutel.Vnumhicnotandumeft,cumabv- 
no  pupillo  plures  tutores  conueniuntut,  licet  dioerfa  fi  nt  do- 
miciiia^coram  vno  iudice  omncsconueniri  debcre.l.  omnes. 
G.^it.tuce.&  hucpercinec  titulus,ex  quib.  cauf.  ad  cundera 
iudiCkm  eatur.  Ratio  autcm  huius  iutis  fumitur  cx  l.cognitio. 
infra  delibe.  cau.ne  diuerfaiudicia  cxcadem  caufa  oriantur. 
Quxricurdc  fiUofam.anhxca(^iodctur  aduerfus  filiumfa- 
tnilias.&I. C.  inl.i.  &i.huiustit.oftcnditetiamaducrfusfi- 
liumfamilias  hanc  a<itioncm  dati,  quia  ficut  patcrfa.ita  filiat 
famiiias  ex  omni  obligationc  tcnetur.l.  filiusfara.  dc  oblig.& 
ail.  nifi  in  quibufdara  cafibus  exccptis.  Patcr  autcm 
quatenus  in  peculio  eft  tantum  tenetur.dd. 
ll.Ex  quibus  autem  caufis  tencatur  di- 
xiraus  lupra  (ub  cic.de  admi- 
niftr.tuto. 


.^uando  comfetat  hxc  tuteU  a&io. 

ET  certum  eft  ante  tutelam  finitam  non  dati.  1.  nifi.  &  1.  (i 
:utor  Reip.l.  fi  pupillus.  l.eura  adhuc.  hic.  Cetetx  tamen 
a<ftionesinterirapoi!untintendi.d.l.fitutor.§.vlt.hic.  Qu«- 
ftiotra(Saturdc  prxfcriptione  temporis ,  an  prxfcriptio  ob- 
ftetagentia(5lioneiutelx?&diciturnonobeire.l.tutores.  G. 
arb.tut.&l.ncque.quib.nonobft.longitempo.  prxfcr.  Hxc 
a(5tioin  quibufdam  cafibuscefrat.Inptiraisiiabvnocxtuto- 
f  ibus  folutum  fit.l.fi  ex  duobus.  hic.  quamuis  ttanfa(Slio  cum 
vno  (diiki  alteri  neque  profi  t  neque  noceat ,  folutio  tamcn  ab 
vnoex  tutoribusfa(3;a  ceteroshberatabhacadlione.l.  i.C. 
de  tranfacSl.  Secun  dus  cafus  eft ,  fi  probatum  fic  nomen  a  no- 
uiffimocuratorc.l.fiprobatum.hic.exemphgtatia,  Tutorio 
collocanda  pupiUi  pecunia  non  clegit  idoneum  noroc ,  id  eft, 
idoneum  f^nerat  orem.finita  tutela  cutator  probauit  hoc  no« 
men.  Hoc ca(u iufta  eft defenfio tutoris,  fi  is conucniatut fi< 
nitatutelaapupillo  huiusrei  nominc.  Exiftimarcm  tamcn 
poflefuccurripupillopcrreftitutioneinintegtu,  fialitcrrcm 
fuamferuare  a  (uo  curatore  non  poffic.Nam  non  tantum  mi- 
noribtrs,fedetiam  maioribus  ob  iuftam  caufam  fuccurtitut 
hoc  beneficio  rcftitutionis  inintegrum  exgenerali  clau('ui% 
cdifti  prxtoris:  Exquib.  cau.maio.  Et/i^HaMliaiufta  eau/i 
mihi  ejfc  videbitur.Ds  prima  parcehuiustic.vidimus.-nunc  vi- 
dendum  eft  dc  lecunda. 

Be  aHione  ratiomm  dijirahendarum. 

H.i£cquoque  a(Jiiodaturpupilloaduetfus  tutotem  ficut 
&  luperior ,  fed  diff  ert  a(^ione  tutels ,  vt  fpccics  a  gene- 
rc.  generaliter  enim  ^Qt\o  tutelx  competit  ob  adminiftratam 
tutelam, vel negle(5laai.  Hxc vcro adtio itadcmum dacur,fi 
tutorintetcepcritauiinteruerteritbona  pupilli.l.i.hic.  Ra- 
tionu  dtjtraherg,vetham  eft  iuris  antiqui  opinor,quod  tamen 
alibi  non legi.  Rationes autera  diftrahere idem  eft,  quod ra- 
tiones  dirpungere,quod  frequenterin  iureciuih  reperitur. 
Hxca^n^ioetiaraineo  difFertaba(Slione  cucela;,quodhzciQ 
fimplum  decur.illa vcro  ptenalis eft ,  &  in duplum.  l.z.§.  vlt. 
hicEt  in  hoc  duplo  dc  rarionibus  diftrahendi,tei  etJam  petfe- 
cutiocontinctur. 

PriEtereahxcadiodaturhaereditus,  nonauteminlixre- 
des.l.i.§.vlt.hic.quiapa£naliseft.l.i.§.raaonibus,vfqueadfi- 
nem.hic.fequitur  tertia  pars  huius  tit.in  qua  tra(Satur 

DcvtiliaBtonecuratioMiscaufa. 

Hi£cefttertiaa(!iio,qiia:diciturvtiliscuratiQniscaufa.in 
rubr.h9ca(5lioeftnegotiorumgeftorum,quxdaturmi- 
noriautfuriof(>,aduer(uscuratorem.l.nifi.  hic>  Sedcurvtilis 
a(5lio  corapetcre  dicatur  non  dirc<!ia  ?  Dire<5ta  iGtxo  negotio- 
rumgedorum  non  comperit  aduerfus  curatorem  neccura- 
totij.cutatoribus.  C.  denegot.  gcft.  quiaa<ftio  negotiorum 
gcftorum  cx  edi(5to  prxtoris  ei  datur,  qui  vltio  aiiena  negotia 
gcffit,nec  puto  prxtoris  edi(9:ura  perfe(5tum  elfe.  l.i.  fupra  de 
neg.geft.Etineoedi(5todeneg.geft.loquiturdeeo,quigerit 
abientis  negotia.curaror  vcro  vt  pluiimum  geiit  negotia  mi- 
norisprx^ntis.  Cumergonulla  a(5riopropofira  cflctobad- 
miniftrationcm  curatoiis,vi(um  eft  iuris  au(^onbus  fufficere 
a(5bioneravriIemneg.geft.  idquepropter  vulitatera  nondi- 
te(5lam,qux  ex  mence,  non  veibis  cdiiti  nafcatut .  Aliud exe- 
plum  huius  a(5tionis  eft  in  l.Pofthumo.ad  fi.huius  tituli. 

T  I  T.    IIII.     L  I  B.    XXVII. 

P  A  N  D  E  C  T. 

DE  CONTRARIA  TVTEL^,&c. 

jN  quibufdam  iibris  ira  legitur,  de  contraria  &  v- 
^dliacSione  tutclx,  (edinnoua  edicione  melior 
^eft  le(3;io.Sub  hoc  igitut  rit.agitur  de  a<^ione  tu- 
^elx  contraria ,  qux  datur  tutori  aducrfus  pupil- 
I  lum  ex  his  caufis,de  quibus  hic  loquitur  Vlp.io  i. 
i.^»»rfC<»«rr<»,ideft,vici(fimdatur.Dehaca(3ionevidendum 
eft.Primus  locus  huius  a(5lionis  eft.in  quo  quxritur, 

E-V  qtiibfts  caujis  h^c  aciio  contrarta  competat. 

INprimishxc  atStio  concraria  daturtutori  aduerfus  prpi!- 
Ium,propterfumptusa  fefa(^os^  admiaiftrationem  tu- 

tels 


telar.I.  i.hic.  Pctitctiamuicorvfuras&accelfiones.l.^.hic. 
Qujd  fi  famptus  itutorefadtiexcedant  faculcaccs  ipfiuspu- 
pilli/Hoccafunihilomitiusrcfundenturcutori^iimodocucoc 
iuftam caufam illosfaciendi habuccic.d.l.3. hic.  Hinctrada» 
tur  qua:ftio  vulgo  agicari  folica.  Qujd  h  cucor  cum  nomine 
pupilliagcret,  luccubueric,»nexpenfaslicisrcpctercpollit  a 
pupillo,haca(5tioneconcc3iia  tucels^  hicdiftini^ionevten- 
dum  cH.Si  tutoriuflam  licigandicauiam  habueric,cectum  efl 
ea$expen(as  repeccre  polle:  nec  obcft  eiquod  fuccubucric: 
fufficit  eum  bona  fide  egiffe.  Huc pertinct  1.  quocies.  §.  flcuc. 
rupradeadminift.tut.1.3  §.fufHcit.hic.l.fumptus.  C.deadmi- 
oifl.cuc.Sufficit  quod  vciliccr  geflcrit ,  licet  efFc<Slum  non  ha- 
buetic.l.  fed  an  vlcro.§.  i  .de  ncg.gefl.  AUa  quxftio  nafcitur  ex 
fupradidlis:  quidfiresinquam  fumptusfecittuior  perierit, 
inrerutn  naturanon  fic.^^Et  nihilominus  diciturpupillum  illos 
famptus  refundcrc tutori debcre.  d.l.  3.  §.  fufEcit. hic.  Hxc 
prima  caufa  ob  quam  ha:c  aAio  datur  tutori  adueifus  pu- 
pillum. 

Alteracaufaefl,  fi  tutor  obligauerit  fe,  autbona  fuapro 
pupillo,vt liberetur.l.vlr.&  1.;.  § .  concrarium.  hic.  Ahud  di- 
cendum  efl,fi  tucoc aliquid foluetit pro  contutore  luo.  Nam 
hociudiciumcontrarium  tutorinon  compecic  huiusrei  no- 
liiiiicaduerfuspupillum.d.§.contrariuml.i.C.dcconcra.tut. 
iudic.Ec  quod  magis  cfl.koc  iudicio  tutela:  contrario  non  po- 
teft cogi  pupillus  ad  cedendam  a<5tionem ,  nec pupillus etiam 
idpote(lfacere,eci3rafiidmaximevcIic,vtoflendicModefli- 
nusinl.  Modeflinus.infradefolut.  Siquisfoluetiiprofuo 
correo ,  vc!  contutorc ,  debec  in  ipfa  numeratione  petcre  fibi 
ccdiadionem:pofl  folutionemautcm  idfacerenonpocefl, 
quiafolucionefad:anullaa6liofupercft,qu5CcdipofIit.Nam 
per  folutionem  vnius  fliblata  cfl  omnis  obligatio :  vterque li- 
beracur  ea  folucionc.  Qupmodo  igicur  fuccurretur  tutori, 
qui  pro  fuo  contutorc  foluit  ?  Datur  ei  vtilis  aftio,qui  folidum 
foluic.Hoc  eflintelligendum  nifi  is  dolo  malo  folidum  folue- 
rit,vtdiciturinl  i.§.  nunctradlc.fupratit.  prajcedcnti.  No- 
tadum  cfl  in  f  umra  a ,  fi  ex  aha  caufa  qua  tutcla:  aliquid  debca- 
tutapupillo  tutori,  cumnonpoflc  hoc  iudicio  illud  confe- 
qui.l.i  .§  .hoc  iudicio .  hic.  Nifi  forcc  tutor  cxatStionem  debiti 
fuidiflulerit  obtutelam,  necfTct  molefluspupillo:  bxfunc 
caufz,  &fiquznntfimiles  obquas  datuchxca^io,  none- 
nimomnesreccnfuimus.  Aliusiocusefi  huiustituli,in  quo 

tXi&KUt 

De  qualitate  huius  aSiionis. 

H^xCtio  diciturpra:toria,argura.  1.  i.his  vetbis  prxtoc 
contcaciam  induxit  adionem,  &c.  Prxterca  hxc  a(^io 
cfl  pcrpecua.1. 3 .§ .  vlt.  hic.  cft  cnim  rei pcrfccutoria.  Hxc  de 
contraria  adtionc  tutelx  ditedla.  Quxdam  de  vciii  dicendum 
efl,vt  rubricx  faiisfaciamus. 

DevtilicontrariaaclionetuteU. 

ACcio  concratia  tutelx  competi$inprimis  tutoriaducr- 
faspupillum,vtdiximus,l.i.J.hxcadlio.hic.  Competit 
etiam ei  qui  pro  tutore ncgotiageffit  & curatoti.  Ego aucem 
hic  compledor  fub  contcaria  adione  etiam  ai^ionem  vcilcm 
cutelz. 

Hxcconcraria  vcilisncgotiorum  geflorum  adtiocompe- 
tictninoci,furiofo,&c.concracuratorem.  Finitoofficio  tute- 
l«autcutatelxhxcadiocompctit.l.i.§.finito.&I.4.hic. 

TIT.    V.    LIB.    XXVII. 

P    A    N    D    E    C    T. 

DE  EO  QVI  PRO  TVT.   PROVE- 

CVRAT.    NEGOT. 

V»  hoctit.  tra<3;atur  de  adlione,  qu?  dicituc 
pcotutelx  a£tio.  Videndum  igicuc  in  ptimis 
de  perfonis.Deinde  fimul  videbimus  de  caufis. 

Cui  detur  htc  aBio^ 

H/B.C  a.(k\o  datar  impubeti  cuius  ncgotia  gefta  fiint ,  ab  cb 
qui  pro  tutore  geffit,  vcl  pet  crrorem ,  vel  finxit  fc  cuco- 
rem  cfre.Quia  hoc  cafu  ailio  tutelx  copetcre  no  potuir,  opus 
fuithaca<aione.  1. 1.  hic.  Hxcigitucaftiodatucirapubcri.l.i. 
S.fiquisquafi.  OpotcecaiitsKncum^ius  a:tatisefIe,quapo2 


fn  TiL  De tutor. ^curatohk  ^ or> 

ll,?  '!>'"'??"''  ^"  "^'  '**'°  ''^"^''^'•■^^  «^"  ei  Jabitucfed 
!„/_j'°{"^"5"'^'°"^B°^§^'^-Deindehxca<aiodaturali- 


quandoaduerfusverumtutorcrr,,iiisfetucoremefreignora. 
uer,t,&nih,lominusmeoerroretucelamgeflerir.l.™. 
h.cQuemadmoduminconditionibusimplLdisrcquirimus 


fcienciam.l.2decondit.&demonfl.ita&hocca"fufcremiam 
ccqu..rausPrxtereainl...C.eod.dicitur,&aduc;fuTrSZ 
S  5r r  ^*^'""^"?  compccecc,  quxtucelx  cap.x  non  eft. 
Qi.dfiferuustucclamgclIer,c?Ecfiferuusfp(ecuccl3mgc{, 

ucrlusdominura. 

•^andehxCAEtiodetuf. 

H^ca<aio  dacureciamfi  nondum  finica  fit  tutcla .  cuiui 
^_^^  rcicatio efl,quiace  vcra nulla tutela cft. l.i.  §.  cum  vero. 

.%^  in  hanc  amomm  ifeniant. 


I  tutelx 


TNhociudicumvcniunteaomnia.quxiniudidumi 
Xvenn:cfuprad,x,mus.l.i.§.vJr.&i.penulc.hic.  Quamui* 
quoddiximus  verumfit.  tamenrepetitur  duplexd^rentU 
inter  huncprotutorem&  verum  tutorem.  Prior  differcntia 
cft,qu.aisqu,protutorcncgotiagcri,,nonpoteftrcmpupilU 
vcpdercquxa  vcro  tutocc  vendi  poccft.l.i.  hic.  Dcinde  rem 

miudiciumdeduccrcnonpoteftpcotutocquodpotcft 
tutoc.l.i.C.eod.  ' 


verus 


TIT.     VI.    LIB.    XXVa 

Pandect. 
QVOD   FALSO    TVTORE 

AVCTORE. 

I  Oc  edi(ao  hisprofpicituf ,  quiifalfis  tutoribns 

!^talluntur:duplcx  autera  remedium  competit  cL 

.quifalfitutoris  au<aoritatcaccedence  cum  pu- 

pilio  contraxir.  Priaium  eft  reftitmio  inime- 

rgrumextribuscaufis.  Inpiimisfifgnoraucric 
eum  fafura tutorera  cfre.l..  hic.  Secundo  fi  fciucrit quidem 

led  puptllus  vel  mmor  fuit.Tertia  caufa  cft.  fi  compullus  f  uit  i 
prxtorcvel  alio  magiftratu  cum  pupilJo  contrahere 

Secun.Jum  remcdium  cft adtio  infaftum,  quxeidatur 

aduetfus  falfum  tutorem.fi  dolo  malo  fc  tutorcm  cfTc  menti- 

tus cft.l.nou.ffimo.hic.Si autem  ab/it dolus l faJfo  tutore  hec 

a<aio^ducrfuseumnondacur,fedrccucrcndum  cftad  cefti- 
tucionem  inincegrum.l.falfis.hic. 

Eftcciamaliaa<aio  ,  qux  dacur  aduerfiis  eum  cuius  dolo 
malotutorfalfus  au<aorfa<auseft,licetaducrfus  tutorefal- 
fum  hoc  cafu  adio  non  detur,cum  doJo  careat.l.  huius  a^aiow 

nis,hic.ex  1.1.  huius  tit.  obiter  notandum  eft  hxc  duo  ipfo  iu. 
te&pcctuitionemprxroris,pIxruDqueopponi. 

TIT.    VII.    LIB.     XXVIL 

Pandect. 

DE  FIDEIVSSORIBVS  ET  NOMI- 
natorib.  tvtorvm. 

Icticulusduas  parteshabet,  prioc  eftdefidc- 
iuftocibus  &  nomjnatoribus  cutorum.  Pofte» 
rior  eft  de  hxredibus  tutorum.  Ad  priore  pac- 
tem  quod  atciner,  notandum  eft.fideiuirorcni 
non  minus  quam  tutorcm  obligari,ctiamfi  de 
vfurisquxratuc.l.j.hic.  neccefect,  anpec  ftipulacioncmle- 
gicimoiurc  conccptarofideiufibr  obligjtusfit.l.curaoften- 
dimus.§.  vlci.hic.Eftiusfingulare  propcerfauorem  pupillo- 
cura.  Fidciuflbc  enimnon  alilec  obJigatuc  quam  per  ftipu» 
lationem  legicime conceptam.l.  y .  §.  farifdacio.  infrade  verb» 
oblig.&l.blandicus.G.defidciulIoribus.  Ectamcnhicobli- 
gatur,fiifiominatusfita  teftatorc&non  contradixeric.  Ea- 
dcm  caufa cft affirmacorum ,  fed  dubium non  eft ,  quin hiaf- 
firmacorcs  obligcntur  ,  vtfideiuflores  ipfi :  quamuis  pcto, 
mnia  hxc  obligatio  non  fit  fimilis  fideiuflorix  obliCTarion', 
Nam  fidciullorfcmpcrtenctur,  &  affirmatornontenecut.li 
idoncus  fueric  principaiis  tcmpoie  affirmacionis  ,  vcl  in  eo 
falfus,  velmal^  dolusnon  fucric.  Hiclocus  diligencer  no- 
tanduseftdeafhrmatoribus:  alius  fimilis  eft  inl.  &ciegan- 
WC.§.Ylt.&  l.fequcmi.fupra  de dolo.  Nominacor ctiamcon- 


jio  Franc.Duareni 

ueniri,pore{l,quiidoneosnonnominauir.l.i.hic.Dchisno- 
minatoribus  aliquid  eciam  dicemusiDfra  ti.lequenti ,  Dema- 
giftracibus  conucniendis. 

Dchis  fideiuHoribusnotandumeft,  cositademum  con- 
ueniri  debercfi  cxcufTi  fuerint prius  facultatcs  tutoris.  Huc 
pertinEtConftitutioNouella  luftinianidefideiuflbribus  cft 
Noue).  4.  Hodicmoribusnofttisloletin  obligationumin- 
ftrumcn tis  adiici  claufula ,  qua  bencficio  fuo  fideiuirot , fcili- 
cer,beneficio  diuifionis  rcnunciat. 

Deindc  animaducrtendum  eft.rco  foIuentc,tutorc  fcilicet 
fideiufforem  l.bcrari.  l.z.  C.  cod.  Qujd  fi  plures  fideiuflorcs 
finr,an  fin^uli  in  folidura  conucniri  potcttjt.an  vero  pro  par- 
te  quifquc  lua  tencatur  ?  Hic  qua?  ftio  tradtatur  in  l.pupillus. 
hic.vbiiusfingulare:quiaplure5  fideiuirorcsinfolidumcon- 
iicniri  polfimt.  Diaidetur  tamcn  inter  cos  adlio ,  fi  omnes 
folucfidofinc.vcdicitur  inl.fi  fideiufibres.infradefideiullor. 
Idi^ueconrineturorationcDnii  Adriani:fcdhiciusfingularc 
efi.  Oiiodnon  niJtexperfona.Vixc  verba  obfcurafunr.fcddilu- 
cidius  explicancur  in  kvlt.infra  rem  pupil.  fal.  fore.  Diuidituc 
]gi:urincereosadio:aliasinfolidum  conueniuotur.  Alteca 
parshuiustic.efl 

Deharedibustutorum. 

DE  hac  rc  funt  finguli  tituli  in  Codice  luftiniani.  Licet aU- 
i.em  tutela  mortuo  tutore  ad  hasredcs  eius  non  tranfcat, 
co  tamen  morcuo  hasrcdcs  tius  tcnentur.l.curatoris.C.de  ne- 
got.geft.ficut&curatoris hacrcdes tenentur.  Sed quomodo 
teneantur  tutoris  hxredcs  quaritur.  Hic dift inguendum  eft. 
Narn  in  primis  fi lite  conteftata cum  pupillo  tutor  deccflerir, 
hi/edes  eius  codemmodotcncntur,  quotutor  iplc  drfun- 
dtiisfir.cvlladiftin6lione.l.vlt.hic.idcmdicirurinl.alio.C.de 
iaiicem  iurand.  Sivcroliscontcftatanonfuerit  cumtutore 
defundu,6cconueni3turhirestutotisobadminiftrationem 
ti;relx,hoc  cafuob  dolum  dcfundli  &latam  culpam  harrcs 
tenetur,nonautemoblcuemculpam.l.i.C.dehirc.tutor.i- 
dem  dicitur in  l.curatoris.  C  .de  neg .geft.  Qujd  fi  hxres ipfe 
culpam  admilcrit quid  d  cemus ? & lurifconiulti in 1. 1. & k g. 
cum  oftendimus.hic3iunr,hxredem  tutoris  ob  dolura  fuum, 
&culpamcoaueniripollck 

TIT.  VIII.  LIB.  XXVII. 

P    A    N   D    E   C    T. 

DE  MAGISTRATIB.  CONVEN. 

Ct-  Vshoctitulo  trafl:aturdea<Sionc,  qux  iure 
prod;taeft,aduerfusmagirtratus,  quitucorcs 
idoneos  non  dedcrunt,vel  fatifdationem  non 
,^^.^,  I  -  '  exegerilt :  magiftratusenim  municipalcshoc 
*  isi&irP  nomine  ten entur,&  ita  accipi dcbct §.  vlt.In- 
ftitut.dcIijfdation.cuccr.Quodhicdicicurdcmagiftracibus, 
non  debeciocelligide  maioribus  magiftratibus ,  fed  de  mino- 
tibus.Non  enim  datur  adtio  aducrfus  prstorem,  aut  pra  fide, 
&c.fed  aductfus  magiftratus  municipales  t3ntuni,qui  hanc  fa- 
tiidationcm  exigere(olcnr,licetnon  fempertutotesdcnt,& 
h  oc  rede  explicat  Theophilus  in  Inftitutionibus,  in  d .  § .  vk. 
Idem  dicitut  inl.magiftratus.C .  eod . 

Nonainatores  autem  funt.qui  nomina  eorum,qui  tuto- 
rcs  efle  poflunt ,  ad  pritorcm  aut  prifidem ,  aut  alios  ma- 
giftratus  qui  iusdandi  tutoris  habent ,  dctulerunt.  Et  hbc 
cafu  datur  aducrfus  eosnominatoris  adio.  Idcmdiciturin 
l./£milius.foprade  adminift.tut.  De  hac  a(flionc  pec  locos 
communcs  cra(ftandum  cft, 

Cui  cr  aduerftis  quem  detur  hac  aBio. 

H^caiSlio  inprimis  eiscompccic,  quiin  tucelavcl  cura- 
tione  fuerunr,&  eorum  hiredibus.  1. 1 .  §.  non  tantum. 
hic.  Qiiirituran  hicadio  deturei,  quifolidum  foluitpro 
coiitucore  luo.  Ec  lurcconfulcus  in  1.  proponebacur ,  hic.  ait 
nondan.quiahocfenacufconfulcumpcrtinetadfauorcmpu- 
pilii,aliasdurumefletpupillumtcneri.Athicillefaaorccflat. 
mirum  eit^o  non  eft,  fi  dicatur  co  cafu  magiftratum  conucni- 
ri  non  polle.Hsc  aftio  dacur  aduerfus  magiftracus  municipa- 
les.vc  dicitur  in  §.vlt.Inftic.  de  lufjsed.cuc.licec  decrecum  pr^- 
torisinrcrponaiic.Soiiautemmagiftracustenencutnonfide- 
iufloc  cs,  qai  rem  pupilli  faluam  fore  ptomictunt ,  vt  dicitur  in 


Comment. 

l.i.hic.  Decuiiones  autem  didifunt,  quodpublici  confilij 
gratia,  decimusqndqfccooptabaturinfenatum,  vimihivi- 
dctut.l.pupillus.ds vcrb.fign.  Sed quid fi pljies magiftratuS 
fint,an  cotraomncs  in  (olidum  dsbitur  hzc  zStio  i  H^c  qu  x- 
ftio  cradacurinl.  magiftratus.  hic,  fiplurcsfuenncindolo, 
infolidumcenencur,fiinculpatantum,  dicituradacrfus  eos 
diuidendam  cflc  adlioncm.idcra  dicitut  in  1.  f  .C  .eo.ti.  Quid 
fi  conucncrit  incci  cos,  v^  vnus  pcriculu  fufcipiacSIureconf  in 
J.i.§.fiincer. hicaic,  hancconuencioncm  nonobftare  quo< 
minusin  folidumconucniac  finguli  eoium.  eftenim  hicius 
pubhciun,quod  priuacorum  pa^is  immucari  non  debet.l.ius 
publicum.loptadepad.Hincigicuf  notanduscftlocuscom- 
munis  dc  iute  publico.Quid  dicemus  de  hsiedibus  magiftra- 
tuum  ?  an  idem  dicemus  quod  dc  cucoiii  ha;rcdibus  diximusif 
lurcconf.in  1.4.hic.&  l.lmperacor.in  l.z.C.eod.oftcndunt  i- 
dem  dicendum  ciTe  de  ha:redibus  magiftraruum,vt  ob  dolum 
tantum&  latamculpam  tcncaniur.  Aliuslocus  huiusA^^io- 
nis  eft,in  quo  quxticur, 

^^xjit  caufi  (•rfnis  hutus  aBionis. 

PRimum  datut  bic  a<3io  aductfus  nsagiftratus,  qui  negle- 
xerunt  tutorem  idoncum dare.l.  i. §.  magiftratibus, hic» 
fcd  ita  demum  tenentur  magiftratus,  fi  moniti  nondederinr. 
d.l.i.hic.Secundo  fi  fatildatione  non  excgeiint.d.l.i.§.magi- 
flratibus.hic.Finisautemhuiusadioniseft,vtdamnumquo4 
fubiitpupilliBcifarciatur.d.I.i.§.magiftratibus.hic. 

Df  qualitate  huius  aSiionis. 

ACtio  tutclx  vtilis  dicitut  in  Lvlt.hic.  Eadem  adlio  in  ma- 
giftf  atus  daiur  qua:  in  tutores,  fed  vtilis  tantum,  vt  dici- 
tut  in  1. 1 .  C.eo.dc  magiftratib.conucn.  quia  direda  adlio  hoc 
cafu  competcrc  non  poteft.  Deindc  hxc  adlio  dicitur  (ubfi- 
di3ria,quia  non  darur  nifi  piius  exculfisfacultatibus  oronium 
tutof um,fideiuflbium,&  nominatorum.I.aduerfus.  C.  eod. 
Excipiuntur  tamenturorcs,  quoddiligenternotandum  cft, 
qui  foluendo  non  f  unt,vt  dicitur  in  l.i.  § .  vfque  adco.fupra  de 
tutel.&ratio.diftra.  Obitcrhicduonotandafuntcxl.i.§.i. 
hic.dc  rtipiilationc  fiue  cautionc,qu^  a  tutoribus  exigifur.pu- 
pillus  ipfc  ftipulabitur.fi  fari  pofljt.fi  vero  fari  nequeat,ferBus 
cius  ftipulabitur.qui  fi  defir,  adhibebitur  feruus  pubi!cus:fi  & 
isdcfic,magiftratu!.  popillinomineftipulabitur.  tlclocusc6- 
munisdeftipulatiooesSteiifaifta  contraiuris  coinmunisre- 
gulas propter pupilli  vtilitacem.i.ftipulacio ifta. J.  alccri. infiii 
devcrb.oblig.  Deindcnoracccxl.vlc.C.eod.atflioncmdaii 
aducifus  tabulario."! ,  fi  quid  ab  iisquodad  damnum  perrincat 
eius,pro  quofcriptijm  eft  inftrumenrum  onjiiflum  erir,alias  fi 
dolusmalus  eoruminceruencrir,  dabicuraducrfbs  eosadio 

falfi:faIfumenimfinedolocomraittinonpoteft.I.ncccxcm- 
plo.C.adl.Cornel.defdl. 


T  I  T. 


IX.     L  I  B. 

P  A  N  D  E  C  T. 


XXVIL 


DE  REBVS  EORVM  QVI  SVB 

TVTE  I.A,&C. 

j  Vb  hoc  titulo  cxtat  fenatufccnfultum.quod  intcr- 
prerantur  luf cconfulti.  Pcrtinetautcm  hocfcna- 
tufcofultum  adalienationcmrerum  pupillarium, 
quajprohibetur  nifidecrecum  prartoris  cumcau- 
fs  cognitionc  inrerueneric.  Verba  fcnacufconfulti 
extantinl.i.  hic.  Dehisautcmor3tionibusprincipum,qux 
pro  fcnarufconfultis  habcntur,  aliasdiximus.  Quodautcra 
peftinetadhocfenatufconfu!tum,egoinccrtacapita,&loco$ 
congefli,quos  ordme  vidcbinius. 


.^iuahenatioprohthitaft. 

INprimis  dubiumnoneft,  quinalicnationis  vocabuloin- 
tclligatur  venditio:namfenatH(confultum  proprieintelli- 
gicurde  diftrat^ionc,  intelligiiur  etiam  dc  donatione  vc  ei 
cciamprohibeacur.adco  vcnonvaleat  donatio  proptcr  nu- 
ptias.l.pri  Jia.C.de  piacdiis  &  aliis  reb.mi.finc  dccrcr. 

Pcohibetur  ctiam  iecuitutis  impofitio  &rcmiflio.  Ed 

cuim 


II 


ienim  fpccies  alienanonis.l.3.6eI.  vl.  C.de  reb.alien.non  alien. 
].3.§ipeD.hic. 

Aiicnatibnis  eciam  appellacione  continccur  permutatio  & 
tranfadio.l. 4.  C.to.tic.  Idem diccndiim  eft  dc  datione in  Ib- 
lutum.l.iiminor.C.eo.  Alienationiseciam  verboccncinetur 
repiidiatiolcgati.l.magis.§.fundnm.hic.Etgener,niiterquod 
dcalienacione  dicitur  infeniturconralto,dcquacunquepio- 
miflionc  accipiendum  tft ,  qua  quis  ius  fibi  in  hindo  compe- 
icns  remittit,vt  dicitur  in  I.7.I!  ad  rcrolucndam.C.eod.  Alie- 
natio  tamen  neccfTaria  hic  non  prohibecur ,  qui  non  pendec 
ex  voluntate  eoru  m  qui  alicnant ,  fcd  ad  quam  etia  .n  inuiti  a- 
diguntur.l. I , § . fi  comunis,  hie.  vbi  lurcconfultus  loquitur de 
diuifione.  Diuifioanteraeftfpccies  alienationis.  Resenim 
vel  pars  eius,qu£  mca  no  fuit ,  diuifionc  mihi  acquiriturjnam 
antc  diuifionemfimdi  parsfocij  mciintotoconfufa  erat,(!<: 
rheaintoto.  Practetea  fieripoteft  aliquando,vtrotarcsvni 
adiudicctur  qui condemnetur , deindc  ad tatundcm prasftan- 
dum. 

Miuor  aliurtiad  diuifioncm  prouocare  non  poteft  «  iplc 
autem  prouocatus  re<fle  diuidet:  aliud  igitur  eft  cxcmplum  a- 
lienationis,  qu^  non  prohibetur  fenatufconfulto ,  veluti  ne- 
cefiiria.d.l.i.hic.&l.interomnes.C.eod.  Vndcconlequcns 
cft,fi  vterquc  minor  fit,neutrura  altecum  prouocarc  ad  diui- 
fionem  pofle.l.fi  pupillorum.  Lic.  Pridiumquoqueminoris 
in  pignus  darinon  poteft.l.  1.5.  vlt.l.i.  &  5.  hic,  nifirefcripco 
ptincipis  pignoris  obligatio  confirmetur.Valet  etiam  cum  fi- 
fco  f  ada  hxc  pignoris  obligatio.dd.il. 

^mrtim  remm  alienatio  pohihitXjit  femtufconjidto. 

CErtum  eft  pridiorum  rufticorum  &  fuburbanorum  a- 
lienationem  prohibitam  efte,  quorum  fic  mecio in fena- 
tulcoafuicojhic.l.i.&l.fiprzdium,  C.co.lenatulconfultono 
cftprohibitaalienacio  prxdiorumvrbanorum,quiaiurisau- 
iloies  videbant  prasdia  vibana  &a:dificia  oncri  plsrunque 
elle,ruftica  vera  viui.Sed  tamen  lex  a  luftiniano  edita  eft,  qua 
prohibetur  alieoatiorerum  vrbanarum.l.lcxqu^.  C-  dead- 
minift.tut.Quiftio  eft  de  rebus  emphy  teuticaiiis ,  ve(5ligali- 
bas&vfufcudtu.anhzcprxdiapoQint  obligariaut  alicnati. 
hxc  quxftio  tradiatur  in  I.3.  ad  fin.  hic.  quo  te  rcmitto.  dehis 
prxdiis  vedigalibus  loquitur  quoquc  l.etiam.C.eo. 

Quxritut  etia  dc  lapicidinis ,  &  lalinis ,  an  alicnari  poftlnt? 
Etlureconfukus  in  I.3.4.&  y.hic aic,  nec eas  quoque  alicnari 
polle.ind.l.f.§.i.hicqu^ftiocradlacurderebusbonafidepof- 
icfiis.&  lureconfultus  aic  alienari  eas  res  non  pofte. 

Quid  dicemus  derebus  datisinpignusminori:  anhzres 
t)bligatx  alienari  poterunc  a  rutore?minimc.Cur  ita?quia  pu- 
pilli  non  funt.d.l.  f  .bic.hoc  camen  eft  intelligendum  cu  exce" 
ptione,quzibidem  craditur.nifipupillusius  dominijaprin- 
cipeimpecraaeric. 

Alia  quxftio  cradlatur  dc  rcbus  communibus  in  I.  neque.  J. 
pen.hic.  vbi  dicitur  eas  alienari  non  pofte. 

.Qmhnsprfenis  interdicatur  hxc  alienatio? 

HJ^c  alienatio  interdicicur  tutoribus,curatoribus ,  &  aliis 
huiuf.nodipetlbnis,  vtfenatufconfultocontinctur:  id 
auiem  explicaturfufiusa  lurcconfultoinl.  nequc  inprimo. 
hic.&  in  1.  i.C.de  curat.furio.  Quxritilr  dc  patre  qui  tutor  auc 
curacor  dacus  eftfilio(uo,an  isalienarepoflic  resipfiusfilij.'' 
Etlmperatotinl.j.C.eo.rclcripfitncpacremquidcmaliena- 
rc  poire  bona  fiiij  fui.  Nocandum  taraen  cft ,  fi  patcr  pupilli  e- 
iufdemqj  tutor  velit  diftrahere  prxdium  aliquod  filij  fui,prx- 
torem  debere  propcnfiorem  eflead  confcntiendum  diftra- 
'ftionijquam  alia  perfona  cflet.l.fi  pupiIlorum.§.  fi  patcr.  hic« 
Aliuslocus  huius  tit.cft  in  quo  tradlatur 

Heejfecitihuim-prohihitionii 

TAntus  efteftedtushuiusprohibitionis,  vtalienatioad- 
uerfus  eum  f  adla  ipfo  iurc  nulla  fit  &  irrita,  vt  no  quxra- 
nms.anficcircumlcripcusmmornecne.l.i.l.fiquidcm.C.eo. 
Idemeciam  dicendum  eft,  ecfi  alicnatio  faiStafit  fecundum 
h)lennicatemienatu(confukorequifitam:fitcameobreptum 
prxcoti.hoc  expreflum  eftl.  i  .hic.Idem  dicitur  in  l.etfi  prxfes 
C.eod.  Animaducctendum aucem  hic  eft,fi  minor,qui  ven- 
<iidicprxdium(uum,locupleciorfadlusfitex  illa  alicnatione, 
&  vclit  vindicare  rem  ahenatam,  eum  (ubmoueri  pofle  exce- 
ttionedoli.d.l.pupillorum.|.vlt.hic.Ecaliquandononpccu- 


eorum  am 


'(ultuh 


\t\ 


niamtantum  ,fedcciam  vfurasprxftaredebetfriihor.  ^uius 
rei  exemplum  eft  inl.fi  fundus.§  .vlcim.  hic.  Poftrcraus  locuS 
huius  ciculi  eft  in  quo  quzricur, 

Ex  qtiihui  caufis  conced,  itur  hxc  dienatio^  _, 

ETin  primis  permittitur  przdijminorisalienatio  ,  fi  pa* 
rerpupilli  teftamentofuocauerit,  vt  prxdia  alienentuti 
hoc  enim  exprciTum  eft  (enatu(confulto.  Vnum  hic  diligen- 
ternotandumeft,quodinl.vkim.huiustituhdicitur,fitefta- 
mcntum  quo  pater  voluit  diftrahi  prxdium  minoris ,  fiduttl 
fitirritum,po(re  nihilominus  tiitorcs  prxd'um  illud  alietiare. 
Quamquam  cnim  teftamentum  irricr.m  faftum  fit,vo!unta- 
temtamen  teftatorisprobat ,  &adid  (blethic  locus  adduci. 
Non  hic  loquimur  de  ceftamenco  iniufto  non  iblcnni :  fed  de 
teftamento  quod  irritum  fa^Sum  eft  j  diminutione  aliqua 
capitis. 

Secundacaufaeft,zsalienum.  Sixrcalieno  oneratusfic 
minor,prxdia  cus  alienari  poflunr,  v  t  xre  alieno  liberetur ,  id 
ctiam  fenatufconfulto  cxpreflum  eft.  Idem  dicitur  in  l.ob  xs. 
C.eod.Sedhoc  fit  caufa  tantura  cognua,oportet  enim  decre- 
tum  prxtoris  cum  caufz cognitione,  qux defcribitur  in  l.ma' 
gis.§.nonpa(lim  ,  hic.intcruenirc.  hocetiamcafuhucperti- 
netl.fipupillorum,hic,&l.minorum. C.  eo.vbi  dicitur  hoc 
per  libellum  fieri  non  pofle ,  qui  locus  maxime  prodeft  ad  in- 
terpretationemi.nequicquam.in  prin.de  offic.  proconful.  & 
legati. 

Tertia  caufa  eft  ,  fi  id  permiferit  princeps.  hic  enim  refcri- 

ptumvimhabetdecretiprxtoris.l.2.C.quandodecretDopul 
noneft. 

TIT.     LXXIIII.     LIB.     V.    C 

SI  MAIOR   FACTVS   ALIEN.   FAC. 

^i^^T^  Ictitulusappeudixeftprxcedentis.&proptcr- 
.y..,,^;  eaconiungendurn  putaui.  Diximusvcnditio- 
H  ^^  nem  prxdiorum  pupillarium  nullius  cfle  rao- 
■^  ■  -^^:  mcntij  nifiexiuftacaufa  fadafit,  &cauraco- 
w^  gnita decretum  praccris incerueneiir :  hic dici- 
'  mus  valcre  venditionem  eciam  fine  decrcco 
prztorisfacaam,fimaiorfadusquiminocerat,venditionen? 
racam  habueric.  Scd  quzrkur  quis  fir  e(Fe<Stus  huius  racihabii 
tionis  ?  Et  diftingucndum  eft:  eft  enim  quxdam  ratihabi- 
tio  cxpreira,  quxdam  tacita qux  per  iapfum  temporis induci- 
tur.Expreflahunc  cfFedlum  habec,  vcconfirmec  alienatio- 
ncm,qux  fine  decreto  fada  eftjperinde  ac  fi  decretum  incer- 
cefliflet,vrdiciturinl.i.hic.  Notandumigitureft,hacraciha- 
bitionenuUum  aliumdcfedum  fupplerinifi  decreti  prxto- 
tis.Nam fi minor deceptusin ca  vendicione ,  hac racihabicio- 
ne  non  efficiet  quominus  reccdi  pofli  c  a  cali  contraau.1.  z.C* 
dc  refcin.  ven. 

Aliud  eft  genus  ratihabitionis.quz  inducitur  lapfu  tempo- 
risjcuius  .mencio  eft:  in  1. vlc.hic,celebraciflima.  Cui  conftku- 
tioni  repugnare  videcur.quod  dicitur  in  1.  vlc.  C.de  tempo.re- 
ftit.in  integ. pet.  vbi  conftituitur quadriennium  continuumi 
Sedhicnos  loquimur  dealienationibusinutilibus,  quxnul- 
liusmomcntiiunt.d.l.  vlc.loqukurdetcmpore  quodcohfti- 
tuitur  pupillo  ad  reftkutionem  in  integrum  petendam,  quod 
facile  ex  verbis  didx  legis  colligitut.Hodic  in  Gallia  no  ferua- 
tur  hxc  confticutio,  vbi  prxftituicur  cempus  decem  annoruni 
tamadrefticutionemimpetrandam,quamadpromouendum 
contradlum  efle  nuUum. 


TIT. 


LIB.    XXVIL 


E     C    T. 


X. 

P    A    N     D 

DE  CVRATORIBVS  FVRIOSO,  PRO- 

DIGO     ET    ALIIS,  &C. 

ToTVMhunctraftatuminquinque  locospartiemur.Pri- 
tnuseftinquoqutsricur, 

^uihtisdeturctiratoT* 

f^^  It  VL  V  s  ipfe  fatis  oftendic ,  minoribus  viginti-» 

I^J^  quinque  annis  curatorcs  dari :  huius  enim  xta- 

~  tiseftimbeciUitas  tanta,  vtcicuratore  opus  fit. 

1. 1 .  fupta  dc  rainoribus.  Mirum  autem  vifum  eft 


Franc.  Duareni  Comment. 


3ii 

«Juod  ibidicitur  non  commttti  cis  antc  vigefimumquintum 
annura  adminiftiationem  rerum  fuarum :  idque  contrariura 
videatur  quod  dicitur  lub  tit.de  curatorib.in  Inftit.  non  poffe 
eisinuitis  curatoremdari.  Budxusputauithxcpugnantiaef- 
fe,quod  ego  tamen  no  puto.Cum  enim  dicitur.cis  inuitis  cu- 
ratorem  non  dari.no  eft  inteliigedum,quod  ideo  rerum  fua- 
rum  adininiftrationem  habeant.  Dantur  ergo  curatores  mi- 
noribuspetentib(isnoninuitis,exccpcomiliic,vtdicicurinl. 
3.C.ficurator. 

Secundo,furiofo,prodigo,muto,furdo,mcntecapco,& 
generalitec  his  omnibus.qu:  le  regere  non  pofliint,  dacur  cu- 
racor ,  vt  dicitur  in  1. 1.  huius  tituli.  Olim  turiofi in  poteftate 
agnatorum&gentilium  erant:  riamiege  duodecim  cabula- 
rumagnatiiisiegitimi  curacoreserant.  Hodiccamen  pracco- 
resei»  curacores  dare  folent  exinquifitione  ,  eciam  fiagnaci 
nonliiit.idemdicicurinl.i.C.eod.Quaericurdefiliofamilias, 
quidfifiliusfamilias  incideritinfurcrem,  dabicurnc  eicura- 
torapra:toce?hicqu«Eftiotra<Sacurini.vic.ioprin.G.eod.v- 
bi  dicitur  quod  curator  ei  non  datur ,  (ed  patet  iu  ei  lcgitimuS 
cur3tor.Q\iiBritur etiam  de  prodigo,  quid  fit  prod  gusJid do- 
cet  Vlpianus in  1. 1 . hic. & in  1.  Et  muiier.eod.deprodigo tra- 
ftabimus  in  lc<Slione  publicain  explicacione  1.  is  cui  bonis.  dc 
verbor.  obiigat.  Ventri  cciam  curacor  datur.l.bonorum.hic. 
Curator  etiam  datur  bonis  h.r  redicariis.  1. 5 .  hic.  de  hoc  cura- 
tore  citulus  eft  infrade  cursc.bon.dand.vbi  hxc  fuo  ioco  tta- 
&.ibimiiSiCommiJfaireaHxbiensGM\\Q<:3.t\z,  Itembonisdi- 
ftrahendisnobilium  perfoaarum.l.f.  hic.  ncc  &  aliarum  per- 
fonarum  bonisdiftrahendis  datur.Socundus  locus  huius  ticu- 
li  eftjin  quo  qusricur, 

A  qtiibns  detur  curator. 

Dlximusiam  ptstorem  Roms  velprarfidem  inprouin- 
cia  ex  inquiiitionc  darefolere  curacores  ,  tametfioiim 
ag  .atis&  tuteia,&cura  deferretur,  vc  apparec  ex  J.furiofi. 
Inft, cuc.de  curac.i.fj-pe.hic.&l.vltim.^.finautem.Cod.cod. 
De  hac  datione  oblcruaiidum  eft,  quod  cautio  inccruenire 
debeac&caquidem  pleniflima,  CJuiftiocradiacur  defra- 
creemancipatoinieg  ?.  Cod.cod.vbidicicureumiegicimum 
curacorem  cfie  foroii  fiirioia:  ,  liceciuris  ratio  concrariao- 
mninovidcatur.cum  emancipatione  toiiacuragnacio.  Qux- 
iicurde  patre,an  poflic  filio  fuo  dare  caracorem?  hicquxftio 
tradacur  inl.fi  furiofo.  hic.  Alius locus  huius cicuh  eft  in  quo 
qusficur. 


^/.f  detur  curator  hisperfonis. 

CVm  quirirur  quis  decur curacor  his  perlonis ,  dc  quibu» 
locucifumus,  dicendumefthunc  locum  plenenoncra- 
dtarifubhoccic.  (edinciculis  fupcrioribus  explicacum  fuiire. 
qusricurinl.  i.hic,  anfiiiuspoflicdaci  pacrifuriofo  curacot? 
h£caucemquxl^iotra£taturinl.i.z.&3.hic.  &l.isqui.fupra 
de  CUCO.&  curac.dat. ab  his  qui  iusdand.tuco.In  quibus  omni- 
bus  locis  dicicur  pofle  dari.quamuis  ratio  naturalis  repugnare 
videatur,quia iniqnum  eft  patrem  a  filio  regi,  Tamen  vifura 
eft  lureconfultis,  fiiio  potius  curationem  permitteJam  quam 
extranco  alicui.  Alia  quiftio  tradatur  de  marico  &  vxore,  an 
maricus  vxori  furiofae  curacor  dari  auc  confticui  poflac  ?  &  in  1. 
virum.hic.&  l.iC.qui  dar.  tucor.  pofl.id  prohibecur ,  nefor- 
te  proptcr  afFedlionem  vxoris  erga  maritum  non  aufit  ille  re- 
petere  curationis  fux  racionem.  Alius  locus  eft  huius  ticuli  in 
quo  tradacur 

Be  officio  drpotefiate  huim  curatoris. 

Hlclocusetiam  hicnoplenetraftatur  propter  rationem 
quamfupraadduximusin  locoprzccdenti.  Acuratore 
quihisperfonisdatur,exigiturfaci(dacio.i.i.§.i.hic.i.vlc.§.ied 
cum  anciquicus.C.co.de  hac  facifdacione  didtum  eft  fupra  (ub 
tit.dc  adminift.tut.Omnia  quaecunquc  ad  furiofum  rpeclanr, 
hiccuratorprocucat&adminiftrat.i.IuliaHus.&l.pignus.hic. 
l.i.C.eo.hireditatemadic.pignoiidac^dominiunuransfttc. 
l.vlc.§.finaucem.God.eod.  Donarccamenhic  curacornou 
poceftnecmanumiicere.-quiacarescx  adminifttacione  ncn 
e(t.l.  abagnaco.  hic.  ReiSequoqueeiioiuicur.l. confilio.§. 
vicim.hic.fi  intermiflusficfuror&dilucidahabcatinteruali.i, 
poteritfuriofusres  fuas  gerercdumlapit.l.  cumaliis.  C.cod. 
Non  tamen  intecim  mucacur  curacor,  ncc  defincc  eflTcjneque 
camenagitinceriin. 

De  officio  eius  curacoris  qui  bonis  datur,  loquitur  lureco 
fulcus  in  l.cuius  bonis ,  hic ;  vbi  aic  cius  officium  ad  hacredes  e 
ius  non  tranfire ,  &  eo  morcuo  dandum  efle  alium  curacorcm 
bonis.Poftcemus  locus  huius  cic.cft,in  quo  qusricur, 
^mndofiniaturhxc  cura. 

HIc locus pauciifimis  vcrbis explicarur in  1. 1.  hic.  vbi dici- 
tur  hanccuramfiniricumfuriofus  fanitatemaucbonos 
moresrecuperaueric.  Incetmiflocancum  furorcnon  defiiiii 
elTecuracor^vciamdiximusexd.l.cumexaliis.C.eod. 

Hicfinicur  cratlacusdetuceiis,  &itacocius  quartse  pnrtir 
Pandeftarum. 


FRANCISCI  DVARENI  IVRECON- 

SVLTI    IN    LIB.    XXVin.    DlGESTO- 

RVM  TIT.  I. 

QJ^I    TESTAMENTA    FACERE    POSSVNT. 
Hinc  iiicipic  quinta  pars  Digeftomm  deTeftamentis. 


VsTiNiAKvs  libros  Digeftorura 
pariitus  eft  in  feptcm  partes .  Prima 
'  pars,  quam  tb  «-paw  vocauit ,  incipit  ab 
mitioDigeftoium.  Secunda  incipita 
traitatu  de  iudiciis.  Tertiaa  cradlacu 
t  dcrebuscredicis.  Quarcaacrad:acude 
'pignoribus&hypochecis.  Quintaab 
hoc  tradlatu.  Sexta  a  titulo  de  bonor» 
poiiclLSeptimaatit.  dcverbor.obligac.  Dehacquintaparte 
loquens  luftinianus  C.  de  veccri  iure  enucle.  in  1.  lccunda.  v- 
bide  confirmacionc  Digcftorum  tradat ,  his  vcrbis  vtitur. 
Quintus  cxoritur  Digcfiorum  articuius.in  quo  de  teftamen- 
tii  &  codiciliis,cam  priuacorum,  quam  militum ,  omne  quic- 
quidantiquitusdictumeft,inucniatquisrepofitum,  quide 
teilamencisappellacur.  Eccerccverum  dicic:eftenim  copio- 
filhme  &  fufiflime  defcripta  h^c  pars,  vc  per  fingula  capica  & 
ticulos  legendo  oftendemus.  Q.uod  aic  hanc  parcem  de  tc- 
ftamentis  appeliari,  infcriptio  eft  totius  huius  partis.Tituh  au- 
tempiimushuispar'.iseft,quiteftamencafacerepoflunc,& 


quemadmodum  ceftamenta  fiant.Htc  titulus  duas  habctpar- 
tes.Priorparscftdepcrfonis,quajteftamcntafaccrcpoflunr. 
Pofteriorcft,qucQiadmodum  teftamcntafiant.  Antcquam 
de  fingulis  paitibus  dicamus,  dequibus  dicemus (eparatim, 
videndumeft 

J^idfiit  tefiamentum. 

DEfinitio  teftamenti  extat hic in  leg.  i .  ex  Modcft.  lib.  i." 
Panded.  fic  enim  iegendum  cft.  Alia  cft  definitio  VI- 
piani  huic  non  diflimiiis.Inftit.ticu.  20.de  ccftam.fed  pars  de- 
finicioniscantum  eftapud  Vlpian.  fumptaa  verbi  f ti/>«)ao5«'<x. 
Nos  autem  Modeftini  definitionem  hic  expiicaturi  fumus, 
iingulaque  cius  verba  dedaraturi.  In  primis  dicitur  in  dcfi- 
nitionc,teftamentum  eflefententiam.  Senccncia,genuseft 
inhacdefinicionc.  Sencencia  enimdicicui  nonfolum  tefta- 
coriSjied  etiam  lcgisiatoris,icem  Senacufconfulci.lcg.  ex  fen- 
tentia.  zg.de  teftam.  tur.  Idem  fignificat  teftatio  mentis  apud 
luftinianum,  &  conteftatio  mcntisapud  Vlpian.  fenccncia 

volun. 


^ 


Jn  Tit.  Quite[lam,facerepoJfunt 


voluntatis,&tefl:ationientis,velcontcftatioidemfunt.Gra- 
inatid  ridcnt  luftinianum  admodum  ridiculc,  quod  dixe- 
ritteftamentum  cflcteftationem  mentis,  fednthii  cftinlu- 
ftinianoquodreprehenfioncdignumfic.verumenimeftjte- 
ftamcntum  teftationem  cflc  mentis.  Si  dixiflet  Iuftinianus 
teftamentum  cfle  teftationem  voluntatis ,  nuliam  anfam 
rcprehcnfionis  rcliquiflct  Grammaticulis.  fbrte  dixit  lufti- 
nianus  mentispotius,  quam  voluntatis,qu6dha?c  parono- 
mafia  aiiquid  venuftaris  haberct.  Dicitur  in  diffinitione, 
fententiavoluntatis.  non  fatis  vifumfuit  Modeftino  dicere 
fcntentia :  f:d  addidit,  volutitatis.  Ego  hic  pcrcurram  paulo 
fcrupulofius  fingulavetba,  necha:cerunt  inufilia.  His  vcr- 
bis  oftcndit  Modeftinus  teftamentum  non  cfte,  quocun- 
quernodo  fententia  noftra  exprimatur,  fed  cilm  fignifica- 
musnos  vcl!eaiiquidfieri,vtfcquentia  verbaoftendunr,  de 
eo,quodpoftraortemnoftramfieri,&C3Et.fcntentia  eft  no- 
ftr£c  voluntaris.    Cum  quis  dccernit  fe  aliquid  vclle  fieri, 
tunc  dicitur  teftattienium  cfre,  atque  hinc  vulg6  dicitur,  ver- 
ba  enunciatiua  non  efle  apca  ad  teftamentum  faciendum. 
Dialedlici  vocantcnunciatiuara  orationcm,  qua  aliqtiidaf- 
fitmatur,aut  negaturefle.  Oportetautem  verbis  difpofiti- 
tiuis  vti,  vc  vulgo  vocantur.  Exempla  fjmuntur  ex  variis  lo- 
cis ,ex  1.  Titia ctam  teftamenco.  j  f .  §.  Gaius.  infra  de  leg.  1. 1. 
ex  his  vcrbis.  C .  de  teftam.  mili.l.ex  hac  fcriptura.de  donat.  1. 
verba. de teftam.  Hjcc igitur vetbaidonea non funt ad tefta- 
roentum  faciendum,  licet  ex  conieftura  voluntatis  bcni- 
gnitis  intcrpretando  voluntatem  teftatoris,  pro  difpofitiuis 
accipiantur.  Hinc  notandum  eft,  ablque voluntatc  nullura 
eflc  teftamentum.  harum  rerutn  cognitioin  docendo  eft  ma- 
ximcncceflaria.  hicenim  funtfundamentamaximarum  co- 
gnitionum.  VerumeftquodGalenus  fcribit  quodarainlo- 
cocum,quiexcrciratus  cftinhis,  quacconfcflafunt  &:certa, 
multo  ceriius  iudicare  de  dubiis,  quod  cft  verum  in  iuris 
ciuilis  tradtadone.  idnunc  ego  oftendam  exeroplo.  Ex  co 
quoddiximus.finevoluntatenon  confifterc  teftamentum, 
qtiiftio  hic  tradari folet  fi  quis  metu  coadus  fuetit,  vt  tcfta- 
mcntum  faceret,  an  teftamentum  fit  nullum  ipfo  iure,  an 
vero  valeat?   Et  quidam  exiftimant  nullum  efl^c  teftamen- 
tu.m  iplb  iure,  propter  metum  qui  vidctur  voluntatem  ex- 
dudere,  iednonitaeft.  Nara  id  quod  metus  caufa  geftum 
eft,ipfoiurevalet,quamuispropterprstoris  auxilium  ratum 
non  fic  quod  relcindit,quod  metus  caufa  geftum  eft:  non 
enim  exiftimauit  prattor  arqunm  eftc,vc  ratura  habeatur, 
quodmetu  compuHus  quis  fecic.  Quamuis  enim  voluntas 
lede  dicatur  interucnifle  ,  bxc  tamen  voluntas  libcra  non 
cft,  Icd  coada:  dicicur  tamen  voluntas  interuenire  ,  quia 
principium  agendi  eft  ineo  ,  qui  metu  coadlus  eft  ,  nec 
poflitdiciomninoinuicusfaccre.l.fipacrecogcntc.  zi.fupra 
dc ritu nupt. Ariftot.lib.  j.  Moral.ait,  quod metugcftum  eft, 
nec  eflrevoluntarium,ncc  inuolantarium,fed  mixtumcfle, 
&  magis  volunrariutn :  ^uoniam  principium  agendi  in  nobis 
eft.  Ego  hocobitet  atcmgcccvolui,vtoftendcremvimvcr- 
borum ,  qnibus  Modeftinusin  hac definirione  vfus eft.  Hxc 
quaiftio  pertinct  ad edidum  prxtoris  de  co  quod  mccus  cau- 
ia.  Praccrca  dicicur  in  definitionc, W«»/<i/« nojirt ,  hxc  ver- 
bacmphafimquandam videnturhaberc.  Hoc vcrbooften- 
dcre  videtur  Modeftinus  ad  ciues  tantum  Romanos  pertine- 
re  teftanienti  faftionem.   Sententia  eft  ,  quod  fentimus 
nos,  qui  fumus  ciues  Romani.  fadkio  tcftamenti  ad  ciucs  tan- 
tum  Romaiiospertinet,  idfatisoftenduntverba  legisFalci- 
dix.  deinde  quodait,  noftrx,  videtur  voluntatem  alterius 
excluderc  ,quafi  teftamcntum  in  voluntatcm  altcrius  non  de 
beat  conferri,  vt  dicitur  in  l.illa  inftitutio.31.de  hazrc.  in- 
ftit.  Hoc  enim  genus  inftitucionis  harredum  improbatur, 
Egotales  hstedcs  inftituo,  quos  Semipronius  voluerit.ra- 
tioque  hic  adfcrtur:  quia  certum  dcbct  efle  confilium  tc- 
ftantis,tdeoqiielegiiimum  teftamentum  nondicitur,quod 
pcndet  ex  alieno  ai  bitrio.  Qnidam  addacunt  I.  captatorias. 
70.dchasred.infti.fedhicnoncftcaptacotiainftitutio,deeo- 
qucdicemus  pofteafufius./«/?<*.Iuftam  ego  interprctor  legi- 
timam ,  folenncm ,  qui  certam  fotmam  lcgibus & iure  pra:- 
fCTiptamhabet.Hicincerpiccatiocolligiturexl.  i.deiniufto 
tupco.  vbidicicurtcftamcntum  noniurefa(5tum,inquofo- 
icQniaiurisdefunt.  Solcnneigitur  teftamencum  dicitut  vbi 


3^1 

folenniaiurisintcrucncrunt,iJqiieapettiuse5rpreffamcftin 
definicionc  Vlpiani  Infti.d.  tit.  20.  dc cefta.in  prin.  vbi  aic .  in 
id  (blennicer  faftum,  vt  poft  &cxt.nc  quis  dubitaret  quomo- 
do  accipiendum  eflet  vetbumiufta,in  hacdcfinitione  pofi- 
tum.fic  difFsrt  tcftamencum  a  codicillis.   differcniia  tefta- 
menti&codicillorumfatismanifeftacftcxdiftiniaione  titu- 
lorum.l.fiidcm.Cod.decodicil.hacaigumento  vtitunrlm- 
pcr.in.d.l.fiidem.hajc  definitio  ficexplicata  non  conuenit 
codiciliis.Codicillipofluntquidemdffiniri,fentenciavolun- 
tatis  noftris  de  eo  quod  poft  mortem  noftram  fieri  volumus. 
hicomniaverbaconneniunt  codicilhs:  tamen  noncftiufta, 
legitima  & folcnnis  fencentia.    Scd  cur  non dicitur  folcnnis 
&u]ftafc:ntentiacodicillorum?  SolctcfFerrihajcratio  :  quia 
codicilli  nullamfolennitatemdcfiderant.hocait  luftiniantis 
inlnftit.  Sed  obiiciturhuicfententi(j.l.vlc.C.decodicil.  vbi 
dicitur,  quinque  teftes  neccflarics  efle  in  codicillis  conficicn- 
dis.  Solcnnitas  quardam  eft  adhibcrc quinque  ttftes,cum  ad 
probationcm  fufficiant  duo ,  nec  f ijflfiicic  dicefe  idec non  eire 
iuftam  hancfenccnciam,quianontancam  folcnnirarcm  ad- 
hibcrincccfreeft,quantamdefideratteftamentum.namobii- 
ci  poteftplenamcflc  infuogenere  licaquealicer  refponden- 
dum  eft  mco  iudicio.  Igicur  rcfpondeo,iuft  a,in  hac  dcfinitio- 
nefignificarelegitimam,  ficuciufta  h^redicasdicicur  prolc- 
gicima.l.3.§. de illo.  fupra pro focio.  lufta icas eciam dicicur. 
lus  plerumque  accipicur  pro  lege,  tametfi  &  ad  ius  pra;corium 
&  ad  refponfa  prudcntum  nonnunquamrcferatur.incodi- 
cillis  nihil  legitimumeft,exlegibus  nonproficifcuntur,non 
funt  incrodudi  legibus  Romanis.  Anrc  Auguftum  nuliuse- 
rac  codicillorum  vfus.lnflicuc.decodicil.  fcdmoribus  rece- 
pcuscft  nonaliqua  legelacaapopulo  Romano,  ficinterprc- 
ramur  hic  iuftam.  Cercum  ellh.-ECverbadefinitionis  tefta- 
mencicodicillisnon  coniieniic.  Dixcritaliquis,  ergohicnon 
definicur  genus ,  fed  cancum  fpecies  teftamenti.   Dicitur  te- 
ftamencuinquoddamiuftum,aliadiniuftum,  vcinfratit.  de 
iniufto  rup. &irri.teftamen.  RefponfiofattscXpedira  eftcx 
co  quod  dicitur in  1.  x.  infraquemadmo.  reftam.  aper.  qui  lo- 
cus  confirmat,quianobisdi«Safuntdeinterprcracione  hu- 
iuS  vcrbi,vbidicicuriniuftumteftamentum  nonefleproprie 
teftamenrum ,  fcd  abufiuc  dici  ceftamcntum.  Merito  igitur 
definitur  teftamentum  a  Modeftino  ,  hoc  modo,  quarfinc 
hxc  folennianosinalterapartehuiustituli  doccbimus.  For- 
ma  teftaincnti  conficiendi  dcfctibitur  aliquot  capitib.  huius 
ti.  Inftitutiohiredisetiaminterueniredebet.l.proxime.  in- 
fradehisquicinreftam.delcn.Siteftatorhabeacfiliuminfua 
poceftate,cum  hercdem  infticnere, aucnominatimcxhirc- 
darc  deber.  Si  enim  prxrericus fic,  rumpic  ceftamencum.l.in- 
tercicera.infradcfb.&pofthum.  Hinctradaturqn^f^ioab 
aliis, de  filio cxharrcdato a patre fine iufta caufa, an  cefta.men- 
tumnuUumfit?  Cenfcncnonnulliceftamcntum  nullumef- 
fe,  adducnnt  confticutionem  luftiniani ,  vccum  deappel.cog, 
hanc  qa^ftionem  tradaui  fupra  in  tir.deinofK.teftam.Ex  no- 
ftra  incerprecationc  (atis  colligitur  quantum  aberrenr ,  qui 
exiftimanc  nullumefle  tcftamcnrum.  Qucrela eni.m inoffi-> 
ciofi  ceftamenci  neccflaria  cft,vr  reftindacur  ceftamcntum 
contraoflicium  patrii.fa6lum.  HinctracSaciirquaefliojan  tc- 
ftamencum  ficiuriuciuilis^aniurifgencium  ?Exhis  quardixi- 
mus,videcur  iuris  ciuilisefle.dicituc  ciiimiuftafententia,& 
eam  inccrprctamur  legicimam.  Eodcm  pcrcinet,  quod  dicicur 
in  1.3.  hic.  hocrefer  tiir  ad  legem  duodecim  tab.  cxl.  verbis  le- 
gis.iio.infradcvcrb.fign.Aliidiflenciunc,  &contendunciu- 
rifgcntiumefle.MouenturauctoritatcTheophil', Itift.de  iur. 
natur.gen.&  ciui.vbiait,3pertum  teftamencum  cfle  iurifgen- 
tium.  vc  breuicer  dicam  quod  fencio ,  hi  mihi  verbis  magis  vi- 
dcncurdiflencire,quamre.  HicmihiModeftinus  teftamen- 
tum  ciuiic  &  leguimam  dcfinire  videcur.  voluic  enim  defi- 
nire  ceftamencum,quod3pudRomanos  vficacumcft:  quo- 
niam  aliateftamentanullamvimhabebanc  apud  Romaiios. 
Sic  obligatio  definitur  apud  luftinianum  in  It.ftituc.tir.de  ob- 
ligatio.in  pnncip.  Ibi enim  videcur legicimam  &  ciuilcm  can- 
tum  obligationem  definire,  quoniam  vid:bat  cam  tancuin 
obligacioiiem  confiimacam  e(Ie  legibus  Romani": ,  &  eam 
tantum  ad  agendum  valere,quamuisnaturalisobligatio  di- 
catur  obligatio.  Pofletergolatiusdefiniriteftamencum,:d- 
eo  non  cft  cccdcndum,Gallosnullumceftamentuua  faccrc, 

Dd 


i^4 


FrancSDuAreni  Comment. 


pro  fingulistcftamentisccrtam  mercedem  oper«  (uar  gratia 
accipiatit?  Nospcofcripturajpfatuncaccipiemus  tcftamca- 
tum.  Hxcexcmpladcmondrant,  quiddenmilibusiudicarv- 
dum  fit,  quoties  occurrit  in  edi(^o  aliquo,  flatuto ,  vel  lege  a- 
liqua,  hoc  vocabulum. 

Dehis,  quitejtamentumfacere  foffunt,  mt 
mnfojfunt. 

Slccniminlcribitur  hictitulus  nbfter.Quiteftamentaftr 
cerepofluntj&qucmadmodumteftamcnta  fiant,  Sepft" 
rati  fiint  hititulilib.  6.  C.  luftiniani,  &pr2cedittir.quitefta* 
fac.pofn&apcrfi^nis  incipiendum  eile  admonct  Caius.  l.i 
quaeramus.^.hoctir.  HxcverbaCaiinonfiintintcltigenda^ 
vtvuIgoDoiloresintclligunt,  de  ordinc  &  modo  cognitioi 
uis  in  iudicio  ,  fcd  de  ordinedocendi&difputandi  de  tefta» 
mentis.  Aiunc  vulgo  in  iudicio ,  fi  proferatuc  tcftamcnturot 
&  is  concra  quera prolatum  eft  teftarocntum  obiiciat,  eutn 
qui  tcftamcntumfecitjnonhabuilTc  tcftamenti  fadionem, 
prius  hanc  quarftionem  decidcndam  cffe ,  quam  quasratur  de 
(olennitatc  &  ordiaationc  teftamenti ,  quia  prius ,  inquiuot, 
de  petfonis  cft  inquircndutti  ,  fecundum  hanc  Gaii  fcn- 
jPectet.  Vndefi  in  vendendo  padtum  intcrucncrit,  vtali-  tcntiam,  &  hoc  longtus  producunt  ad  pcrfonam  iudicis  & 
quid  poft  mortem  fiat,  non dicetuc  tcftamcntum, quia id  fta •  procuratoris,  fi  dicatur  iudei  competcns  non  efle :  &  fi  quis 
timratumcft,quamuisciuscxecutiodiffcraturpoftmortem.  velit  iurifdidlionemdcclinarcaUcuius  ,  tanquaraiudicisnoa 
Nam  vishuiusconucntionisno  difFcrtur.  l.fcrupulofam.  C.  compctentis,  prius  cognofcenduns  eft  anjudex  competcn» 
de  ccntrahen.  ftipulac.&C.vtabh2Eredi.&  in  harred.  Hic  fit,annonfit.  Sedaliusefthocumvcrbocumfenfus.  Hicc- 
qustitur,  an  hscverba  fint  accipienda  dc  motte  naturali ,  an  nim  agitur  dc  ordine  docendi.  Si  quis  velit  diccre  dc  teft»- 
dc  morte  ciuiii?  Quatftio  &dubitationafcitur  exeo  ,  quod  mentis,ordoexigit,vcdcperfonisqu«raturinprimii,dcind» 
pierunqucdeportatiofcruicomparaturmorti.  Diciturmori  de  fdlennitate  tcftamctui.  Mouec  mequodhoccaput  fum- 
qusedam  ciuilis  cfTc, interprctationc  quadam  ciuili.leg.  prima  ptum  cx  lib.i.Iaftit.  Caii ficCaius in Inftitutionibus ad infti- 
&vltim.infradcbonor.poflcf  contta  tabul.  fed  ccttum  eft  tuendosinueneseammcthodumfequivoluit,quam  vidcbaf 
barcverbademortcnaturaliellcaccipienda.  Ego  aliquid  at-  ad  docendum  accomraodatiorem  elfc.  SiexlibroRcfpon- 
tigihacdercinIcg.cxcaparte.!ii.§.i.dcvetb.obliga.  Hanc  forumalicuiuslurifconful.hocfumptumeflet.multo  faciliu»' 
locura  accuratius  ttaftacutus  fumadi.Gallus.i^.iafradeli-  admittcrcm  vulgarcm  intcrpretationem :  fed fatis apparct  cs 
ber.&pofthu.  infctiptionc  ipfa  ,  quomodo  fcripfctit  Caius  ,  dc  pcrfonf» 

Explicauimus  defitutionem  teftamcnti ,  quat  tradirur  a  prius  inquircndum  cfTe.  Qijid  fit  teftamenti  faAionem  ha- 
lyiodeftinoialcg.  I,  huiustit.cjcquopoteftcognofci  quid  fit  bere,  notcnt  tyronescxtitu.  dehaercd.qualitat.  &differ.itt 
teftamentum,  &quomodoaccipiendumfithocverbum,  V-      Inftic.l.filiusfamil.i^.hoccit.  TeftamcntifaAioa^iuam& 


quamuis  non  faciant  teftamentiua  fccundam  formam  iu- 

re  ciuili  prsicriptam  ,  alias  tcftamcntum  dicitur  iurifgen- 

tiura  eJirc  :  quoaiara  vfitatuna  fiiit  tcftamcBtum  apud  alias 

gentcs.  Ciccro  quodam  in  loco,doccas  nos  debere  curam 

pofteriotum  habcre,dicitcxhacaffe(aioncicftationes  nao- 

ricntiuta  natas  cffe.  Deindc  dicitur  in  dcfinitione  Modc- 

fiinihic,  Deeo,(jitgd^ui^Jseri,&e.  Hocvctbo  admoncmuf 

fufficcre  confenfum  cius ,  qui  teftamentum  facit ,  ad  tcfta- 

rncntura  faciendunj, ficintelligicurdifferrca  concradu. leg. 

i.§.conHcntionis,fupfadepa6lis.idcorc(ac  dicimus  appcl- 

iatione  teftaracnti  non  contincri  concra^aum  ,  nec  appcl- 

iatione  coatradus  contineri  tcftamentum.l.vctba  concra- 

yeruni,  i9.  infradc  verbor.  fignificat.  quamuis  foleat  argu- 

mcncum  duci  a  te/Iamenti$  ad  contra^us  ,  Sc  concra.  Pojt 

wortem.  Seafus  horuraverborum  eft,  quod  quis  fieri  velir, 

itavcpoflmottcrafuafBvaleat.  Hancintcrprctacionemcol- 

Jcgi  ex  derinitione  Vlpiani  a  nobis  iam  recicaia.  Hoc  cft,quod 

alilidicitur,  ambulatotiam  effe  &  reuocabilcm  tcftatoris  vo- 

Juntacera vfquc admorcem.leg. 4.  de adimcn.lcga.  Hiccet- 

iam  dicituf  morte confirmari  teftamencum ,  eft  di(SIum  Pau- 

li  relatam  incapitc  cum  Marthx.de  celeb.miffa.inantiquir. 


bicunque  reperitur  iniutc  ciuili :  fed  animadacrtendum  eft 
hicrcpetiri  homonymiam,ficut&inaliisplerifquc  vocaba- 
iis»  Teftaraentum  diximus  efle  dcclacationem,  feu  contefta- 
tioncn»  voluntatis  noftrx ,  &c.  fed  aliquando  accipicurpro 
Jccipcura,protabulis,proCodiCeipfo,  in  quo  teftamentum 
conicribitur  per  hypallagen.  Qupmodo  enintalitcr  poffet 


pafliIuac»habctfignificationem,teftamcntifa(Slioncmhabc- 
re  dicuntur ,  qui  ceftamcntum  faccrc  poffunt ,  &  hi  quibus  a- 
liquid  tcftamentorelinquipoteft.  Dc  his  igitur  pctfonis  vi- 
deamus  .Et  notandum  eft  in  primis  &  pro  regula  ponendum,, 
omnibusperniiflamefl!etcftaraenti  faciendi  f acultatem,  nii 
id  quibufclara  interdisSum  fpccialiter  rcperiacur.  Lex  duo- 


iccipi  quod  dicitur  teftamentum  apcrtum,teftamentum  (ur-  dccim  tabularum  generaliter  permifit  omnibus  ciuib.Rom* 

tcptum?  I.Pauiusfefpondit.i 6^.adleg.Cof nel.de  falf&l.  u  histcftaraentumconderc,&Jex  quoqueFalcidia.Lverbisle- 

quemad.teftam.apet .  Teftaraentum  apcttum  dicirtius,  tabu-  gis.dc  veibor.fignifi.  Sed  ccrtis  ct  Caufis inter<ii6ta  cft  tefta- 

lasipfisinquibus  dcfctiptacft  VDluntasteftatofi$:fcdaliaeft  mcnti  fa(^iow  Hx  caufx  diligenter  notandx  funt  &  obfcr- 

fignificatio  teftamenti ,  cum  diciraus  tcftamcntUra  cfledc-  Uandx  :  quoniara  vbi  nihil  talc  prohibitum  effc  rcperitur. 


clarationcm  noftrx  voluntatis,&c.nccpotcftalitcr  accipiia 
leg.  vnuratcftamentum.  z^.hoctit.  Si  quis  defcripferit  tc- 
ftamentum,voluntatcmfuamvltimaminmulcistabuIis  ,  & 
multisexemplafibus,nonJunt  totteftamcnta,quat  fcriptu- 
rx,  fcdvnumceftimentum.  SlcVocacUtiurifconiteftamcn- 
tum  iudiciiceftatio,  quxdefctibitur  pluribus  tabulis.  vnurA 
cft  cnira  taraen  ccftaraencum  ^  cum  tcftaraentum  accipitur 


femper  dicendum  cft  pcrmiffara  efleteftamenti  fadlioncm.' 
Hx  caufx  coliliguntur  partira  ex  hoc  tit.  partim  cx  tit.  Cod.& 
Inftitur.quib.permiir.  noncftfac.  teftamen.  Exempli  gratia,; 
Quidam  prohibenturfaccrcteftamentum  propter  inopiaok* 
iudicii&confiliijcuiufmodifuntimpuberes.  Impubcs  cnini< 
tcftamcntura  facerc  non  poteft  :  quiaiudiciocaret ,  autfal- 
tera  infirmura  habct  confiliura.  1.  fi  frater.  C.  qui  tcftaraen« 


pco  fcriptura.  ficaccipitur ctiam  pa(5bura  in  Icg.  iurifgentiura.       fac.  pofl'.  Addendum  cft,  ne  tutore  quidem  auftorc  impube 


$.  quod  ferc.fupra  de  pa(5b.ibi  >  pa(%orum ,  id  cft  >  inftrumcn- 
torura  y  quibus  padla  dcfctibuncur.  Sic  Ciccro  in  orat.parr. 
dicit. Jcriptorum  aliud  cft  publicum,  &c»  Quem  autem  vfum 
&  vcilicacem  habeat  hxc  quxftio  de  homonymia  huiusvo- 
cabuli ,  docuerunt  qui  in  hunc  locum  fcripferunt.  EXera- 
plis  vulgaribus  fpcAanda  femper  eftmens&  voluntas  pro- 
fcrentis ,  veluci  legislatoris.  fic  facile  iudicabiraus  quam  fi- 
gnificacionem  fequi  debearaus  ,  &an  hocverbura  procoa 


rcra  faccrc  pofle  teftamecum ,  quamuis  alia  negotia  gcrcrc  8C 
Contraherc  poJfic  cum  auifloritatc  tutoris  fui,hoc  fatis  cxprcf- 
fum  eft  inleg.prim.§.i.detur.&ratio.  diftrah.C^catiofolct 
adduci  facis  probabilis  ,  quia  vis  teftamenti  confcrtur  in  ii 
tcmpus,quofuturusnonefttutor:  mortcpupiUi  finiturtu- 
tela ,  &  definit  tutor eire.  At nullam  vim  habet  ceftamcntun*' 
antemortcm:  morceceftatoriseonfirmatur  tcftamentum.I.- 
4.infra  dcadimcn.lega.  Addendumcft,rcftaracntura  quoJ' 


teftacione  iudicii  &  voluntatis ,  an  pro  fct iptura  acciperc  de-  fa(!lura  eft  ab  impubere  non  conualefcere ,  licet poftea  pu- 

beamus.  Veluti  fctiptum  eft»  vt  in  fingula teftamcnta  cercutn  bertatem  fic  affecucus ,  idque  exprcflum  eft  in  Infticut.  quib.. 

ve(2:igilpendatur,cuiufmodifuntftatuttinItalia.  Ponedc-  noncftpcrmiffac.teftam.§.prxtereateft3mcntum,&c.qui» 

fcciptara  clTe  pluribus  exemplis  eiufdem  voluntatcm  vlti-  ab  initio  nullamvim  habuit,ideoqucexpoft  fa(5lo  nonp»- 

niam,an  profingulis  huiufmodi  fciiptufisve(iligalcxigetur,  teftconuaIefcere.Addendumeft,nemiliccmquidcm,quiim- 

an  fufficiet  femel  tantum  ve(5l:igal  pendctc  ?  Hic  Jequc  pubcseft^pofreteftamcntumfaceie.l.vl.C.dctcft.  raili.Hac 

mur  proptiam  teftaroenci  fignificacionem  ,  &  diceraus  (e-  Iuftinianusnouaconfticucione(qftenimvnaexnouisdccifio- 

niel  tancum  vedigal  pendcndum  eJTcquafi  vnum  tancum  nibus,qu«infertxfunt  Codicipoft  piimam  C.  cdicionem)i 

iic  teftaracntara.  Quidcrgo,fiftatutumfit,  vt tabellioncs  derogaciurjvcteti.ScdqusnjutquoraodojfftiTOHndafitp»- 

kc«3 


Jn  T"tt.  ^lmtetidm.facerepo^mt 

bertas?Hxc  quiftio  tradlatur  didlo  hoc  tit.l.a  qua  itate.f .  fic 
.n.eftlegendu,vtinFlorent.legitur.Pande6lis.ibiverr.verius 
cftinmaIculis,&C.Tr.  his  verbis  vtitur  Vlpianus  quoniamid 
controuerfum  eratipfius  temporibus,idqae(atis  conftatex 
iisquifccipfit  Vipianus  ipfeinlnftit.ticul.detucel.adfi.  Re- 
fert  Vlpianus  opiniones  contrarias  Caflianorum&  Proculia- 
norum  :  fuerunt  enini  ledae  diuerf.E  lutifconful.  Proculuj 
&  Proculiani  exiftimabantefle  sttatem  quatuordecim  an- 
norura,aliicxhibitucorpoiisiud!Candum  efte.  luftinianus 
autem  voluit  pubertatem  mafculorum  cfte  in  decimoquarto 
anno :  fed  Proculianos  fequuntur  pontifices  in cap.puberes. 
dedefpon.impu.c.cum  igitur,  dematrimonio.fed  vifaeft  lu- 
ftinianoinucrecunda  huiufinodi  cotporis  infpedio.l.  vliim. 
Codic.quando  tutor.  vel  curar.atquc  ideo  ftatutum  cft  certii 
tempus.definitumquc  efttempus  quatuordecim  annotum 
in  mafciiliSjSc  duodccim  in  fosminis.  quamuis  alii  aliis  tardius 
vei citius pubefcant : lediura conftituuntur  de iis,qu£E vt plu- 
rimum  accidunr.leg.iura.fupradelegib.&  renatufconful.  Sed 
curdiftinguuntur  mafculi  afocminis,  cur  idem  tempus  non 
ftatuiturinfoeminisquodin  mafculis?  Quidam  vir  cruditus 
exrecentioribus,  dcreftamentis  fcripfit,  &  dixit  nullamra- 
tionemelfecur  difcrimenftatuaturinceftamentis  inter  ma- 
fculos  &  f oeminas.  Ait ,  cum  de  matrimonio  quaeritur,  quia 
citius  pubefcit  muiier ,  &  cicius  apta  cft  ad  generandum,  redc 
pra;fticutume(rcce!iipus  quatuordecim  annorumin  mafcu- 
io,i'cd  curaquajritur  dc  teftamentifadionc,  nullam  aitra- 
tionem  e(le.  Qupniam,iHquit,foBminaduodecimoanno 
non  eftfigacior,  quam  puer  eiufdcni«tatis,ideo  vidctutca- 
rcreratione,  vtfosminajpcrmittaturduodecimo  anno  face- 
re  teftamcntum.maiculo  autem  non,nifi  dccimoquatto.Sed 
animaduertcre  debuic,  mulicrcm  citius  petfed;ionem  fuam 
confequi  fexui fuo  congtuentem ,  tam  animi  quam  corporis, 
quam  mafculum.  cicius  enim  crekir,  perfeftioncm  etiam  ani- 
mi  fui  citius  aiTequitur  congcuentem  fcxui  ,  citius  aflc- 
quitur  prudentiam,  qua:  dcprehenditur  in  mulieribus ,  quam 
Vir  aflequatur  iudicium  &  confilium,  quod  folet  efle  invi- 
ris.  Simile  cft  quoddicitur  in  leg.  2.  Codic.de  his  quive- 
niam  itat.  vbi  cicius  impettat  veniam  ztatis  mulier,  quana 
mafculus.  In  venia  «etatis  hoc  difcrimen  obferuatur  intcr 
mulierem  &  mafculum.  In  reftitutionc in integrum  tcmpus 
vigintiquinqueannoium  in  vtrifque  ftatutum  eftleg.  i.fu- 
pra  dc  minor.  x  x  v.  ann.  Ex  hoc  autem  loco  obfet uandum 
cft  rnulietes  habere  tcftamcnti  fa<5lioncm ,  licct  infirmum 
fitmulierumconfilium:tamennon  cft  vifuravtile  cisinter- 
diciteftamenti  fadionem.  Nihilinhociurcreperiturquod 
adimarteftamentifa6l;ionemmulieri.  Olimmuliercrat  fub 
pcrpetua  tutela,  (ed  nihil  tale  reperitur  in  hoc  iurc ,  quod  no- 
bisceliquitlullinianus.  Sedquxftioeft  deztate,quaefica 
nobisexplicataeft.  Nunc  qustitur,quandofcEminadica- 
tutefle  duodccim  annorum  ,  &  mafculus  quacuordccira, 
Ttreftamentum  facerepoflit  .''  Hic  quiftio  traftatur  in 
did.leg.  aquaxtatc.  &diciturnoneflcnecc(re,  vt  malculus 
cxcciTetit  decimumquartumannum.  Exeoquodineiufdera 
If  g.fin.dicicur,;)i?/?yf.vM«; /jorrfw  KoS/.f,  £^firr.  apparetfuffice- 
revlcimidiei  aiiquodmomentum  attigifle:  poft  fexcamho- 
ramnodis  dies  vltimus  cceptus  cft.  Ergo  fufficit  diem  coe- 
prumeflevlcimianni,  ctiam  fiquis  non  cxccflerit  vltimum 
annum.  Valet  itaq;  eius  teftametum.quod  fecit  trecentefimo 
fsxagefimo  ,  &  aliquomomentofexagcfimiqainci  diei:tot 
enimdicbusconftatannus.lcg.  cum  hzres.  4.  Stichus  fihs- 
redi  meo aimo  feruicrir.  inf ra de  ftatu  libcr.  &  leg.  ita  vulne- 
ratus.if  .ffladleg.  Aquil.  Hicigiturnotandumeftdiemcoe- 
ptum  pro  complcro  haberi,  etfi  completus  non  fit,  quod  fua- 
det  fauot  teftamenti :  ficut & in  plirifque  aliis caufis  nihil eft 
fauocabilius  quam  teftamcnti  fa(^io.  leg.  prim.  d:  facro- 
fand.ecdef  leg.intcftam.  ii.ff".  dc  reg.iur.  Id  egodcclara- 
turus (um aliquibus cxcmplis.  Vnum exemplum eft inleg.in 
vlucapionibus.c^.ft.devfucap.  Quidampofledicremalienam 
ex  caufa  vcnditionis  bonam  fidem  habens,  exiftimans  eam  c- 
iusc(Tepropriam,quicam  vendidit,  poflcdittriennio,  itavt 
fupereflet  vltima  dies  tertii  anni,  quxtitut  an  dicatur  pofledif- 
fetriennio?  Quarftioexeonafcitur,quodnoncft  comple- 
tus vltimus  dics.  Aic  ibi  lurifconf.pcrfedlam  efle  vfucapione, 
&rcmciatquifitam  cflc.     FaiiorabiIiscfVha:cvfucapio,fa- 


3^5 


uorabiliseftis.quipoiTeditreniaiiquam  iuftum  titulumha- 
bens  cum  bona  fide ,  &  alias  fauor  rcipublicz  veriatur ,  quod 
resinculta:  defcrerentur.     Igitur  hic  fauorabilius  intexprc-' 
tamurtempns,&intcrpretamurcomplecumeflecrienniuro, 
quamuis  vlrimus  dies  eius  criennii  cceptus  tantum  fi  t,  non  er- 
iam  pctfedtas.     Similis  locus  deviucapionccftinleg.  vlti- 
ma,de  diucrfis&cemporalibus  prifcript.  vbi  idem  dicitur. 
Simile  exemplurrt  eft  in  leg.  1  .de  manum.eft  locus  pertinens 
ad  intetprctacionem  lcgis  J^wx    Sentiaj.    Lcx  cnim  JiXxi. 
Sentia  vctuit  minorem  vigintiaunis  manumittctc  leruum.. 
Scdquzriturquomodo actipere  dt  beamus rainorem  vigin- 
tiannis?     Ait  Iuti(conful.e.im  b.ibcndumefleprominorc 
viginti  annis,  vr  manumitterc  poifir,  qui  peruenit  ad  vlti- 
mumdiemvicefimiaBni,quamiiisemhnon  excelTerit.  Ex- 
igitfauorlibcrtatiSjVt  manumiflioferuivalcat,  qusaliasno 
valerct  proptcr  legem  .(£liam  Sentiam.  Sed  difficulcas  na- 
fciturexleg.5.§.minorcm.fl^deminor.vbiIuri(con(ul.ficin- 
terprctatur hzc vcrba edidi  prs rorii :  Quodcum  minorc vi- 
gintKjuinq^ <»««»V,vc  computatio  fiar  a  momento  ad  momen- 
tum,vtv!timusdiescoEptusnonhabeatutprocompleto.Scd 
hoc  etiam  fauor  &  vtilitas  minoris  luadet.hic cnim  lurifcon. 
rc(pexitadvtilitatem,&  fauotem  minorum.   Cum  itaque 
quseritur,  anmioor  reftituipoflitinintegtum.quianegocm 
aliquodcum  eo  gcftumeft  ,  inquocaptus  ciTeproponitur: 
fi  forcc  quid  concraxerit  cum  aliquo  vltimo  dic  viccfimi 
quinti  anni,  lurifconf.dicit,  eum  rcilitui  poflc ,  hoc  exigit fa- 
uor.  Siceftintelligenduro  quoddiciiur  in  dift  §.mini.item. 
contrainlcg.  adrcmpublicam.S.ffidcmunerib.&honor.v- 
bicumlexaitante  viccfimumquintumannumneminem  ad 
rempublicam  adminiftrandam  admitcendum  efle  ,  vigioti 
quinque  annorum  cum  efle  accip''mus,  qui  cojpit  viccfi- 
mumquinrum  annum.  Scd  ibi  lurik&niul.aicinhouotibus 
hoc  ita  accipifauoris  caufa,  qui  non  habenr  admiiiiftratio- 
nem  Rcip.alioquinullusfauoreflccminoribus  commicrere 
adminiftrationem  Reip.res  eflfrr  odiofa  &  incerpretationc 
potiusreftringenda.quamcxrendenda.     Et  notandumeft 
apud  Vlpianum  in  incerprccatione  edidli  pratorii  de  minori- 
bus,  hic  ita  fuifle  diftinda  vt  diximus :  haec  diftindlio  intcgra 
erar  apud  Vlpianum , fed  hsc funt  diftrada  & collocata  lub 
diueriiscicuIisaTiiboniano.  Eadem  cftinflripciotriumle- 
gum,  quas adduximus lcg.  in  vfucapionibus.leg.adrcmp. & 
did.leg.  }.§.minorem.     Inpra;fcriptionibusautemrempo- 
ralibus  ("pettamus  fingulcmomcnta.  leg.  in  omnibus.  fF.  de 
obIig.&  adlio.  vbi  lurifconf.air,  omnibus  temporalib.  a(5f  io- 
nibus,nifitotusnouiflimus  dies  compleatur,  nonfinitob- 
ligationem.      Non  enim  t cpellit  pr^efcriptio  rcmporis ,  nifi 
totus  nouiffimus  dies  compIetusfucrit:hoc  cnim  intercft  in- 
rer  vfucapionem  &  priefcriptionem  remporis  ,  quod  hic 
prifcciptio  nuJlura  fauotem  habec.  Quxritur  de  pubcrc, 
qui  minor  cft  viginciquinque  annis,  an  poffic  facerc  tefta- 
mcntum  ?     Ccrtum  cft  cum  facer^  pofle  teftamentum  ex 
hocloco.&leg.fifrater.  Codiccquirefta.fac.pofl^     Addi- 
tur  ibi,  licet  vigoris,  &c2t.id  eft ,  licet  eius prudenti^  &  ludi- 
cii  non  fir,  vr  idoneus  videatur ad  rerum  fuarum  adminiflra- 
tioncm,tameneipcfmitticur  reftaroenrum  facere:imo  di- 
cendumeft,etficuratorem  habeat,nec  acceflerit  curatoris 
au6toritas,tamen  cius  teftamentum  ratum  &fitmumcflc. 
leg.cumpater.  77.§. curatoris.de legat.l.lcg.  Aurelio.  zo.  §. 
Caius.deiiber.Iegar.  Poreft  minorlcgare  liberationem  cu- 
ratori  (uo,nifi  dolus  acceflerit,  &  hoc  intcreft  inter  tefta- 
menta  &  contradlus.  Nam  fi  minor  vcndiderit,  vclaliud 
negotiumcontraxerir,  cum  curatorem  habercr,  fine  cura- 
toris  audoritatc,  nullumeftipfoiurcquod  geftumeft.lcg. 
J.Cod.deininregr. rcftitut.  Sedteftaraentumpoteftreuo- 
carcquotiesvoluciit,  quod  non  Ircetin  conttadibus,  nec 
minor  rcftituitut  arfuerfus  teftamentum  :  nam  teftamen- 
tum  nullam  vim  habet  ante  morce  eius.  hoc  exprimicur  in  1. 
Labeo>  &leg.  verba  contraxcrunr.de  verbor.fignificat.vbi 
lurifconf  fic  ait:  Verba  contraxerunc&  gellerunc,  non  perti-- 
nentadiusteftaodi.     Sed  notandum  eft  fiminoi  doio  in- 
dudlus  fit  ad  ccftandum,  &  extraneum  inftituerit,  telidis  le- 
gitimis  ,   faltem  legitimis  fuccurriper  aftionem  de  doio. 
Hxc  eftnatura  adlionis  de  dolo.  datur  enim  quotiesdo- 
lo  alicuius  in  alterius  pernicem  aliquid  fac^tum  eft  ,  nec 

Dd     a 


Jltf 


Fyanc.  l^uareni  Commenf. 


cT 


alia  cempecit  zOcxo,  &liocfatis  orprcflam  eft  in  l.Lucius.88. 
§.Sempronia.fF.delegac.i. 

Diximus  tcftamenti  faftionem  quibufdam  interdidam 
eflc,  propter  inopiam  confilii  &  iudicii :  cuius  generis  eft  im- 
pubes ,  de  quo  facis  didum  fuit.-  Idem  dicendum  eft  de  furio- 
fo,  aut  mente capto  horaine.  Furiofus,  aut  mentecaptus  tc- 
ftamentifaaionem  non  habet.  In  teftamenti  fadione  re- 
quiriturincegritas  &  fanitas  mentis.  leg.  i .ft.hoctituh An  fic 
mteger  corpore ,  &  fanus ,  nihil  refcrt ,  fed  fanitas  tantum 
raeatisrequiritur.  Isquigraui  morbocftcnrreptus,velfc- 
liio,  poteft  facere  teftamentum ,  fi  rau.T  fi  t  mentis.  1.  fenium. 
C.&i.inaduerfa.fF.eod.itemin§.furiofi.Inftic.quib.noneft 
permiffacere  teftamen.  Ethicnotandumeft,  nontancum 
no^Ioquide  fariofis,fed  de  dementibus,&brcuitcr  dc  p- 
rnnibusinquibusfanitasmcntis  defideratur.  Deeoquide- 
nicnseft,faciseftapcrtuslocusinl.i.cieinofiic.teftam.vbidi- 
drur nullum  efie dcniencis teftamentum.  Solec quiri.qui J 
dicendum  fic de homi.ie fatuo ?  C^.-cnionem f3cit-,quod fa- 
tuo  datur  curator,ficui  furiofo.  leg.z.de  poftulan.vndc  vide- 
tur idem  quod  de furiofo  dicendum  t lle.  Sed obiici  poteft  a- 
dolefccntiminorcuracorem  quoquedari ,  quamuis  fa<5lio- 
nem  teftamenci  is  habeac. 

Diximus  adolefcentem  minorem  viginciquinque  annis 
pofle  ccftamencum  facere,  etfi  curatorem  babeac:nec  cu- 
ratoris  au(ftotitas  acceflcrit.  Non  igitur  efficax  fatis  eft  ar- 
gumentum  quod ducicur  a  faruo  ex  leg. i.  de  poftul.  Exifti- 
moin  hac  qusftione  illud  infpiciendum  elfe,  an  iudicio  & 
iRientecateat  is  dequoloquimur.  Sitalis  fitis,diccndum 
eft  fadionem  tcftamenti  non  habere:quia  fanitas  mencis  re- 

Jiuiritur  in  eo , qui  teftamentuui  facit.  Sed  fi  homo  fimplex 
itJuaiSiif,  pauloftupidior&  impevitus,  nonidcodicicur  ce- 
ftamenti  fidionem  nonhabere  :  namvidemusceftamen- 
tifadlionem  permicci  rainoribus  vigintiquinque  annis 
iis  ,  quiexcefleruncdecimumquarrumannum  vel  duodc- 
timum.fccundumdiftindionem.quxanohis  proxime  cra- 
ditaeft,  licetinfitmum  fit  eius  confi!ium:furiofi  igitur  aut 
demcntisnullumtft  teftamencam.  Nocandum camenelt, fi 
fadameftceftamentum  ab  hominefans  mentis,  fuperue- 
niente  furore  vel  dementia ,  non  infiimari  ccftamenturoj  id- 
qucexprefrumeftinInftit.§.furiofi.quib.noneftpermi(.faC. 
teft.  Idem  diciturin!.i.§.  fiquisaucem.debonor.pofTefl.fe- 
cun.tab.ft.QjTpdaucemdicicurteftamenruiTiafuriofofaclii 
non  valere ,  hoc  eft  incelligendum ,  nifi  fit  aliqua  furoris  in- 
termillio , & in:ef milFo  forore  ceftamencum f eceric.l.furio- 
fum.  Cod.eod.  Sihabuericincerualla  .iliqua  &incermillum 
furorem,modofintclarainteruall3,vcfacile«ppareatadme- 
tis  fanitatem  rediiire,&  furorem  incermifille.  Nam  etfi  ali- 
quando  quiePjat  furor,  quia  eft  furoris  inumbrata  quies,  non 
idco  dicitur  ad  fanicacem  priftinara  mentisrediiffe.  Idem  di- 
citur  de  furiofo  iudice  dato.  leg.  furiofus.de  iudic.  lode 
exiftit  quzftiojfi  futiofus  homo,  vel  mente  captus  teftamcn- 
tumfecerit,  &incoteft3mencobonafuare!iqueric  filiisfuis 
fiue  amicis  bene  merentibus,fi  ica  ceftacus  fir,vc  vir  'apiens  &, 
pniiens  ceftaretur,  an  valeac  hoc  cafu  ceftamentam  .'  Et  vul- 
goreceptumeft,  hocteftamentum  valcrepaucis  ditfencien- 
tibus :  quoniam,  inquiunc,  a  fenacoribus  Romanis  ita  fuit  lu- 
■dicarum,  vt  eft  apud  Valerium  lib.  y.capit.  8.  vbi  loquitur  de 
centumuiris ,  quos  putant  fenatores  centum  efte.  Centum- 
uiriratumhabueruntteftam£ntumhominis,cuiusnotaelIet 
infinia,  quod  more  prudentis  hominis  teftacus  fuiflet  quam- 
uis  caufa  non  fuilfec.cur  ceftamentum  illud  ratum  h.ibcrecur. 
Ccntumuiricognofcebant  de  teftamentis:  fedhoc  menon 
multum  mouct,  hoc  fotte  ab  eis  ita iudicatum  efl'e,quod  cer- 
tum  ius  deearetunc  conftitutumnonelTct.  Hodieautem 
certum  ius  eft,quod  requirit  in  eo  qui  tcftamentum  facit,me- 
lislanitatem.nectcftamcntumex  cuentu  ratumhabendura 
eft,vt  ab  homine  fano  fa6lum,id  forte  cafu  ita  euenit.  N ul- 
laigiturratioeft,cur  abcoquod  dicitut furiofi  hominis  tc. 
ftamentum  nullum  efTc^hunc  cafum  excipiamus.  Ex  euea- 
tutamenpoEe^ftimari  fateor.an  fadum  fuerit  teftaroen- 
tumtemporeintcrmi(Iifuroris,annonfit  :  quadereplx- 
riqucdubitant,fifitfutiofus  quidam  ,  qui  habcat  tempo- 
ra  intermifli  furoris  dilucida.  Hxc  quiftio  quia  fadi  eft, 
pcadet cx  coniefturis  &  ex  euentu ,  Ccut  ex  aliis  coniedluris 


poteft  hoeafftimari :  infplcienduserft  tenortcftameriti.ri- 
dendum  erit,  an  more fane  prudentis  hominis  tcftatus  fit,  an 
aliquafupcrfint  veftigiafuroris  in  teftamento.analiquidiit 
in  tcftametoqu  cdfurorisfpeciemrcdoleac.hxcccniedura 
cum  aliis  valecadprobationem.  Noneftauiempralunien- 
dum  qiiem  fariofum  elTe ,  nifi  id  probecur.  lcg.  nec  codicil- 
los.Codic.de  codicill.  fedquomodoprobabicurfuror?  In 
hac re nihil  poteft  certi  definiri ,  quar  hdii  funt , rclinquenda 
funtiudicisarbicrio  videnda&  examinanda.Ieg.  ^.ff  decc- 
ftib. &  leg.  mota.  5  ^.fF.de  vlur.  Exempla  camen  conic- 
dlutarum.quircperiunturapudnollrosauctores  ,iudiccm 
vtcun.|ue  inftruunt,  &  funt  obferuanda,  vcluti  in  leg.  cb 
qua:  vicia,  4.fF.  dexdil.edid.  Solccaliuslocusadducicx  leg. 
quidaminfuo.  17. dc condic.infticuc.de  eoquiiuffic  rciiquias 
fuas  cadauer  fuum  proiici  in  raare  poftmorccm  fuara :  hoc  e- 
nimteftamentum  facile  creditur  infani  hominis  effe  &de- 
mcntis  ,  idcoque  lurifconfulcusjic,  perfpicuis  tationibus 
hancfufpicionemamouendamclle:  quodoifipeifpicuis  ra- 
tionibus  hxc  fufpicio  amoueatur  hxredi ,  qui  reliquias  tefta- 
toris  non  proiccit  in  mare,  nullo  modo  legitimus  hxres  con- 
trouerfiam  de  hsreditate  facercpotcrit.&vulgarc  illud  di- 
dlumcftincan. lcgimus  5  5  .diftin.  Fatuam  fatualoqui. 
Solct  adduci  exeraplum  a  noftris  Doftoribus  de  quodara 
Patauino dodlorc ,  quiiuflit cadauer fuum  cfFcrri fineludlu, 
/ed  adhibcri  voluit  tibicincs  cii  choreis  &  tripudiationc.  Scd 
Vt  ego  admonui  ,coniectura!  funt,qua:  vtcunq;  iudicein- 
ftruunt ,  fallaccs  tamen  funt.  Sspc  furor  fimulati  foler, 
vtde  Vlylledicitur  ,  8cde  Solonc  apud  Plutarchum,  &  a- 
lios.  ludicis  ergo  maxirae  vcrfatur  prudentia  in  huius  rci 
cognitionc.  Mihicciamquoddicicurplacecmedicosinhac 
readhibendos  effe.  &  foIecadducilex,femel.  caufaiia.  Co- 
dic.deremilic.lib.  1 1.  Cum  miles  pecitrcmiflioncm  pro- 
pter  vulnus  ,  ob  quod  dicit  fe  fututum  non  eflTe  beilo 
idoneum,med  ciadhibcridcbent.  Solct  ctiamadduci  lex 
prim.ftldevcncrcinfpic.  vbicumquxtitur  ,  an  mulicr  prs- 
gnansfic,an  non,iudicioobfteciicumhsclisdirimendadi- 
cicUr.  Hadlenusdefuriofis  ,  mencecaptis,  &  demenci- 
bus.  Aliud  cxcmplum  cft  de  prod-gis,  quibus  eft  interdi- 
(Sumbcnis:  hi  ceftamcnci  fadtioncm  nonhabenc,  poflunc 
tamen  ceftamentum  f  icere  ancequam  eis  incerditlum  fic  bo- 
nis,&valebicceftamentum.leg,iscuilege.i8.  Idcm  dicicur 
in  §.ifcm  prodigus.  Inftitur.quib.non  eft  permifT.  facere  te- 
ftamen.Sedrr.irancuraliquiqu3racionehocconfticutumnt: 
nani  prodigus  iudicio  non  carccvcfuriofus  ;  nacuraadimit 
certamenci  faftionem  furiolo ,  non  cciam  prodigo ,  &  fi  quis 
diflipcc  &profundat  bonafua,  nonideo  dicendus  eft  iudi- 
cio  carere.  Gurergoeinon  licer  teftamencumfacere?  Mi- 
norvigir.ciquinqucannis  ,  quamuisnonhsbcacrerumfua- 
rum  adminifttarioncm,ftd  plarrunque  curarorem  habcar, 
non  camcnei  inccrdicirur  ceftamenci  fadione.  Qua  igi- 
rurracioneconfticucumeft  ,  vcpiodigus  nonhabeaccefta- 
menci  faclioncm  ?  Conanus  vir  dodlus  hanc  quacftio- 
nem  mouer,  cxqua  cainen  nonpocuitfe  expedirc.  Sed 
rcfpondendumeft,ideoprodigum  teftamcncumfacercnon 
poffe :  quia ei  inrerdi<5lj  cft  bonorum  adminiftracio.  1.  prim. 
ff.de  curac.furio.  In  adminiftracione  bonorum  eft  cefta-  . 
menci  fadlio,  Res  enim  fuas  ceftamentorelinquere  ,  vel 
ha;redi,vellegacario,hoceft  resfuas  adminiftrarc.  Mcrico 
igicur  dicicuris  ,  cui  bonis  incerdidtura  eft  ,  ceftamentum 
facere non  pofTe ,  & quod  dicitur  prodigum  non  carcre  iudi- 
cio,&  fimilemefleadolclcenci.quicamcn  habec  icftamcnci 
factioncm.id  verumnoncft  :  nammagis  cftfimilis  fuiio- 
fo,  quam  adolefcenci  qui  cxceflic  annos  pubercacis.  Furio- 
fo  fimilera  cfle  oftendic  lurifconful.in  leg.prim.fF.de  curar. 
furiofo,&al.vbiairprodigum  (anosmoresnonhabere.  Ec 
alio  loco  aic,  prodiijos  quod  ad  ipforum  bona  actinec ,  furio- 
fum  facerc  cxicijm.Ieg.his  qui  in  ca  caufa  funt.  1 2.  §.  Diuus.fi^. 
detuto.&curat.dar.abliis&czr.ertlocusobfcruandus.Mo- 
ribuscrgo  fimiliseft  prodigusfuriofo.  Adolcfcentiaautera 
non  ftatim  arguit  prodigalitatem.  Prodigus  eft  is,  qui  difli- 
patomnia  bonalua.d.l.i.ft.decurat.  futioL  Ergo  cum  dici- 
raus  prodigo  intcrdid;um  c(ie  adminiftratione  bonotum 
fuorum,  id  eft,  qucm  conftat  his  moribus  efle :  dc  adolcfcen- 
tcnonjderacft  :  quamuis  cnim  mignafit  leuicas  eius  a:ca- 

tis:ca- 


I 


Jn  Tit.  §lui  teftam  facerepojfmt. 


'tjs-;tamcn  noanulli  prudentesreperiuntur,&  mhilminus, 
quaoa  bonorum  prohiiores.      Furioli,  &  eiiis  qui  prodi- 
gus  eft.nuiiacft  voKuuasjd  eft,pro  nulla  habetur  eorum  vo- 
luutas.lcg.furioii.41.fF.de  reg.iur.  Quxdam  alia  adduci  fo- 
lcnc,  iedeacradkaui fub tir.de verborum oblig.adl.iscuibo- 
nis.  DixiquofdaiTi  prohiberi  teftamentum  taccre,proprer 
iniirmitatem  c5fiiii  &  iudicii.Vt  funt  impuberesjmente  capti 
&  piodigi.  Nunc vidcndum  eft  de his ,  qui  prohibentur  te- 
ftarijquodfui  iurisnoniintjCuiufmodi  iunt  filiifamilias  & 
leruioleg.qui  in  potcftatc.  (S.fF.hoc  tit.  Idem  in  Icg.feruum.  C. 
eod.hiluntquiinpoteftate  iuntparGntumvci  dominorum. 
■    Idcm  dicitur  Inftit.qui.no  cft  permil.fac.tefta.in  princ.  quod 
adeo  verum  cft,  vc  ctii  teftamentum  fecericfilius  familias, 
& poftca emancipatus  fit ,  teftamentum  non  conualefcat.  1. 
faliusfamilias.idem  diciturinleg.i.§.i. fF.de  legat.i.Additlu- 
nfconf.in hac leg.qui in  poteftatc.&  Inftit.quib.non  eft  per- 
n«i".  fac.  teftam.etiam  fi  pater  filiofamilias  permittat  tefta- 
mentumfacere,nihilommustameniure  teftarinon  poflir. 
Sed  huius  iucis ratio  inquiri  foler,  qux  obfcura  cft,prxlertim 
Cum  accedit  patris  voluntas  &  conlcnius.  Vlpian.in  Inftit.  tit. 
deceftam.racienemadfert.quoniaitifiliusfamiliasnihilfuum 
h.ibet,  vt  de  fuo  teftaripoifit.     Quicquidenimacquiritfi- 
lius,  patri  fuo  acquirit.  1.  fi  quis  a  pareuce.i.&  lc  g.  placet.yi». 
de  acquir.ha;redit.     H«c  ratio  vera  quidem  eft  f ortaffis  fed 
certeveranon  eft.     Nam  alioqui  filius  patre  confenticnte 
&permittente,teftamentum  facerenonprohiberetur.  O- 
pot tet  igitur id dupiiei ratione conftituti»&i  cfle:  ideo ceflan- 
terationeVlpianinoncrflatiuSjCumd^fexfit  ratio.     So- 
let  adduci§.affinitacis. Inftit.de  nupt.ceflatquidcmvna,fed 
altetamanct.     Egoigitur  tametfi  non  improbo  quod  VI- 
pian.aicnempcidcoconftitntumeflcj  quoniam  filiUs  nihil 
luum  habec  vnde  teftati  poffit.-  tamen  mihi  aliam  vidrtur ra- 
tionem  failIehuiusprohibitionis,ncaliascogamurfaterifal- 
tempatrepeimictentc,  filiumteftariiurepolie,quodtamen 
hicnegatur      Egofoiituslumhinctationemadfetre,quam 
attigic  Accurfius&alii,  quiremomnemnonfaiisexplicant, 
quuceftamencifadiopubliciiuiiseft.lcg.j.hic.ft.Prmatum 
iusdicitur,  quodad  fingulcrum  vtilitatem  pcrtinet  princi- 
paiicer.leg.i.§.huiasftudii.fF,deiurtiria,&iure.  Publicijm, 
quod  a  j  publicam  vtilicatem  pertinec  magts,  quam  ad  vtilita- 
tem  fingulorum  ,  cuiufmodi  eft  teftaracnti  fai5lio.  Tefta- 
njcnci  fjCiio  non  tantum  ad  rationem  &  formam  confcribe- 
di  ceftamenti,  fed  ad  perfonarum  quoque  conditioncm,  quz 
teftamentum  facere  pofluiir,  pertinec.  Exeinpli  gracia ,  lex 
ait :  Ciut  TR^manopermittifacereteflAmentiim,  quibus verbis 
conceptacftlex  Falcidia,  crcdibile  eft  mentionem  fadlam 
fuifleciuium  Romanorum,  vthis  veibisexdudantur  fcrui, 
qui  ciues  non  funt.     Et  cum  patrumf  amilias  mentio  fit,  ex- 
Claduntur  etiam  filiifamilias  qui  patresfamilias  uon  lunt.qui- 
qucfuiiurisnonfunt.  Poneitalcriptameireiegem,andice- 
muspfertinereadiuspriuatum,anadpublicun)?  Non  dicc- 
mus  ferui  fadlam  clle  interdi<Sioncm  teftamcnti,  ptoptcr 
dominu:napetmittcntedomino,(eruuspoiretteftamentura 
facere  quia  quce  priuatiiuiisfunt^poflunt  priuatorumcon- 
fen{utolli&  mutari,quxveropublicilunt  nonpoflunt. leg. 
iurifgentium.  §.  vltim.  fF.  de  ps6l, leg.ius  publicum. eod.  Sed 
,  quiaidpubliciiuriseft.ad  homines  feruilis  conditionis,  vel 
quialienafpoteftati  fubiedlifuncvifumeft  indecorutii  pct- 
raittere.  Idemputodicendumdcfiliofamilias,  quoddefer- 
\ili-J^,    Uo.  Pliniuslib.S.epiftola  quadamadRufinumfiliosfarnilias 
\»rmak-  vocat iTiancipia, quiafuut  in  manu  &  poteftate  parentum. 
>Mi<-  Filiasfamiliasautem  donarecaulamortispoteftvolente  pa- 
'*"*'■•    trc ,  ctfi  teftamentum  f acere  non  poflit.leg.tam  is.  i  ? .  fF.  de 
donat.c aufa  mort.  CclFat enim  ratio , dc  qua  diximus  in  do- 
nationecaufa  mortis.  Donatio  cnim  caula  hiortis  noh  eft 
jurispublici.  Excipiturmilesin§.vltim.Inftit.quib.permif. 
non  eft facere  teftam.de  eo  dicam  fub  tit ul.  de  milit.  teftam. 
Ideni  dicendum  eftdc  aduocati$idedodoribus,de  magiftris, 
i  qui  quafi  caftrenfe  peculium  habent:  adubcati  enim  quafi 

hiilites  dicuntur.  leg.  fori.  &  leg.  aduocati.  Codic.  de  ad- 
uoca.diuer.iudic.dicuntur  &  mihtes  efle  togati  militi».  leg. 
Vltirh.C.deinoffic.tefta.Ideradiciturctiamdepresbyteris,& 
aliisecclefiarumminiftris.l.facrofan6tx.Cod.deepil.&clcr. 
Quzftiohiceft,3n  filiusfamiiiaspoffit  tefbmentutn  faccre 


3^7 

hodic  de  bonis  aduentitiis  ?  Tempore  horum  lurifconf.filius- 
f  amilias  bona  tantu  profcdtitia  habebat,quafi^fed:a  apatre: 
quicquid.n.acquircbar,acquirebat  patri,exccpco  cafttefi  pe- 
culio.    Sedconfticutionibuslmperatorum  fadtumeft^Vta- 
liqua  bona aduentiiia  fibi ,  ve!  a  matre,  vel  ex alia  fimili  caula 
habeantjcorumque  tantum  habeant  prbprietatem,  pater  vc- 
rovfumfrudium.leg.vltim.C.debon.qua:lib.&l.i.Cod.dc 
bon.miter.prjEterquofdamcaliisexceptosin  quibus  nec  v- 
fumfru(3:urnhabetpate'rbonorumaduentitiorum:vtficbn- 
tra  dicente  patre  filius  adierit  hacreditatem,  vel  fi  quid  relidtu 
lit  filiofamilias ,  ita  vc  nihil  patri  ex  eo  acquiratur.  auih.  vt li- 
ceat  matri &  aui^.  Quaeftio  igitur  eft,  an  filius  qiii  habec ad- 
uentitia  bona  de  hisfaltem  teftari  poflit?  videtur  tcftaripofle, 
fi  vera  fit  auc  fimplex  tantum  ratio  Vlpiani ,  fed  dixi  alteraiu 
fuiflerationemhuius  prohibicionis.prxteream  ,'quamad- 
fcrcVlpia.&dicendum  eft,  nede  aduenciciisquidem  boiiis 
teftari  polIe.lcg.nerao.C.qui  teftam.fac.pofl.diximus  in  cer- 
tis  cafibusaduentitiorum  honorum  pienam  proprictatem  ef^ 
fefiliifamilias,qua:ritur  anfaltemde  hisbonisteftari  poffic? 
Dehacrcfolet  difputariin  vtiamque  partcm.    Egoputone 
hoc quidem  cafu polfe. d.l.Hemo.  vna  eft  ex  nouisconftit.  e- 
mendat.l.vlt.C.debon.quaclib.quaElexvidetur  permitti  in 
hoc  cafu  filiisfamil.  teftamentum  facere.  Ergo  hic  fequemiu: 
Jus  antiquum,  & rationem iuiris  an tiqui.  Non  obftat Nouel- 
laluftiniani,vtlicearm4tri&auias.  Videcurenimluftinianus 
ibi  perroiccere  fiilisfamilias  ceftamentum  faccre ,  u  bona  hu- 
iufmodihabeant,  quorum  habeant  plenam  propriccatcm, 
quorum  vfumfrudlu  n5  habeacpater.Ibi.  n.  dicicur  difpoae- 
re  eos  polTe ,  ergo  &  tcftamentum facere ,  fed in  Grica  con- 
ftitutione  lcgicur  Sjmxuv  non  il^-ndiSi^:  fed  /noicwn  fignifica  t  ad- 
Ihiniftrare,  nondifponere.  Ha:c  lententia  mihividetur  his 
argumentisfatisprobata. 

Diximus  filium  qui  eftin  poteftatepatris,  non  pofle  rcfta- 
hicntum  facere,  etiam  fi  paccr id ci  permiferit :  quia  qaod  iu- 
rc  conftitutum  eft  de  conditibue  petfbnarum ,  qux  teftame- 
tum  facerepolTunt  Vel  noa  poflunt,  idnon  ad  ptiuati  ali- 
cuius  commodumjfedadpublicumius  pertinet.  Hincqua- 
ti  lolet,  n  in  piam  caufam  aliquid  lcgauerit  filius  ceftamento, 
an  valeat  eius  teftamchtum  fine  confenfu  patris.vel  patre  c6- 
fcntienr  e  ?  lure  noftro  id  non  videtur  definitum ,  fed  cxtat 
conftitutio  pontificia  Decrer.lib.  iJ. titul.de  fcpulr.  c.  liccr.  §. 
vliim.  vbi  Bonif.conftituit,  filium  fine  confenfu  patris  fc- 
pulturam  fibi  cligercpofle,  proanima  autemnon  iudicare 
pofle,nifi  confentiatpatcr,  aut  nifi  caftrenfe  peculium  ha- 
bear.  Hac  igitur  confticutione  derogatur  luri  ciuili :  quia 
permitticiudicarc,  idcft,  teftari  proanima.ficonfentiatpa- 
ter.  Quidim  1  cribunt hoc veibum alibi non reperiri, fed ra- 
mcnlcgiturincoBftirutionibusImperatoruna  eiufdem  tem- 
poris  qua:  funt  in  lib.feud.in  titul.de  prohib.fcud.alien.Iudi- 
cium  vero  nos  aliquando  vocamus  teftamcntum.  Solcnc 
autcm  pontificcsfauere  teftamentis ,  quibus  ccclefiar,id  eft, 
ipfis  miniftris  cccIefiaE  relinquit ur,  fauor  etiam  ccclefi^  id  a- 
liquandofuadec.  Denegabantfepulturam  morcuis,  quiin« 
teftati  decefnirent,  aut  cogebant  eos  dare  quinque  folidos 
curioni  parochiali,  fedhic  abufus  ab  hinc  decem  annis  auifto- 
titatefenatus  Parifienfis  corrbdlusefl.  Aliaetiamquzftio 
hictradarifolet,  anfiliusfamilias  apatre  poflit  cmancipari 
aifaciendum  teftamentum,  vt  caiterisinrebusin  poteflate 
hianeat.  NuUum  ius  certum  eft  de  hac  re,  fed  ducun  tur  ar- 
gumenta  in  vtranqHC  partem  ex  variis  locis ,  ficut  ex  1. 1.  ad 
Maccdonia.cx  leg.i.§.hocautem.ad  fenatufconful.TrebcL 
Nulla ratio  iuiris  videtur prohibeie ,  quominus  ad teftamcn- 
tumfaciendumemancipctuifiliusapatic.&incctciis  rebus 
tnaneat  in  patris  poteftatc.  Naravidemus  in  quibufdam 
ircbus,  veluti  in  caftrcnfi  peculio  fiiiofamil.haberi  pro  patre- 
familias.di(9:.leg.i.§.hocautcm,adSenatufconful.Trebel.iii 
aliis  pro  filiofamilias.  Sed  dc  hac  quiftione  nas  plenius  di- 
<5turi  fumus  alio  in  !oco,h;c  de  filiof  amilias  quem  ciiximus  fa- 
dioncm  reftamenti  non  habcrc,  quia  fui  iuris  non  cft ,  f  ed  io 
poteftatcparcntis.  Aliudexemplum  cftdcferuo.  Scruui 
dicituirobcandem  rationcmfadtioncmtcftamcnti  nonha- 
bete.l  fifiliusfamilias.hoctitul.  Alia  fatioprohibicionispo- 
teft adduci .-  quia  cuiuis  non  eft,  cunt  tie  liber quidem  fi t.  At 
cum  tantiira  permictatuf  teftarhcnti  faiStib  iure  ciuili,  ia- 

Dd     J  • 


318 

quit  Boetilis ,  niBil  agt  nifi  intct  ciues  poteft.     Peregt inus 

ergo  teftamentum  faccrenon  poteft.adid  probandum  fo- 

leo adducerc  verba legis  Falcidis in lcg.  i  .&  i.infra  ad  1.  Fal- 

cid.vndefir,  vthodiein  Gallia,  quidicuntur  Aibini,  tefta- 

tnentumnonfacianr.  Albiniautemvidenturdici,  quafiali- 

bi  nati.  lure  Romano  refcripto  etiam  ab  Imperatore  impc- 

trato,  percgrinusteftamemum  facerenon  poteft.  Mores 

tamen  noftri  indulgentiores  funt  inhac  re,  quam  ius  Ro- 

nianum.     Namfi  Albiniliberos  reliquerint,fuccedunteis 

abintcftatcu&cxciuduntfifcum.&literas  naturalitatis  im- 

pctrantaRegc.vtperinde  habeantur,acfinatieffcnt  inre- 

gno  noftro.     Seruus  igitur  tcftamentum  facere  non  poteft, 

&quiaciuisnoneft,&quiaeft  in  domini  poteftate.     Ad- 

dendum  cft,  ne  domino  quidem  permittete  cum  f acerc  pof- 

k teftamentum,  vt  fuperius diximus de filiof amilias.  Prohi- 

bcturcnimfacereteftaraentumpropterdccuspublicum.So- 

licusfum  huius  rei  confirmandx  gratia  adducerc  locum  ex 

iib.i.Plinii.  Poteftquidemdorainus  voluntati(erui  parerc, 

&curare  eam  vltimam  voluntatem  fcrui  fui  executioni  man- 

dare,fcd  teftamencumlegicimumnonerit.  Propterea  dicit 

Plinius,tanquamlegitimateftamentaferuo,&cic.&iIlelo- 

cusoftenditnoneflealiisperfonis  permilTum  legarc,vel  tc- 

ftari,nificiuibus.  Seruisciuitasquidameftdomus.  Exhis 

quas diximus.fequitur  eu  qui  captus  eft  in  bcllo ab  hoftib.tc- 

ftamentum  apud  hoftes  facere  non  poflc.i.  cius  qui.S.hic. 

Seruienimfiuntcapicntium,hociuretamen  nonvtimur  in 

orbeChrirtiano,nifiaduerfusTurcas,&aliosinfidclcs.Gum 

bellagcruncur  intcr  Chriftianos,  nulla  captiuitas  tft  ,  qu« 

feruitutem  inducar , hoc  vulgo  reccptum  eft ,  &  folct  hac ra- 

tione  confirmari.     Inter  Chriftianos,  bella  tantum  ciuilia 

futit.  Ecclefia  Chriftianorumcommiinisquxdamciuirascf- 

fe  inielligitur,cum  funt  eiufdem  ciuitatis  ciues,bellaqua:- 

gerunturluntciuilia.     Atinbellisciuilibus  captioitas  nulla 

eft, quxferuituteminducst,  idque  expreflumcftleg.  fiquis 

ingenuam.  19.  infradccapc.  &  poftlim.rcuer.  Norandum 

tamen  eft,  fi  is  qui  capt us  eft  ab  hoftibus  teftamentum  fecc- 

rit  ante  captiuitatem,  id  teftamencum  confirmarilege  Cor- 

nelia,  fi  apudh  oftcs  deceflcrit ,  vt  hic  leg. i i.Ieg. Corneha,  fi 

verorcdieritabhoftibusjconfirmatur  iure  poftliminii.Ieg. 

retro.infiadecapt.  &poftlim.  Is  qui  rediicabhoftibus  fin- 

giturfemperciuisnianfilTe,quamuis  reveraexciuc  peregri- 

nusfadus  fuerit,(ed  prop;erins  poftiiminu  quod  vtilitatis 

caufa  (.onftitutum  eft  peiinde  habc  tur,  ac  C  nunquam  ab  ho- 

ftibuscaptnsfuiflet.  Legeetiam  Cornehafingituris,quide- 

ccfiitapud  hoftes,  propter  conferuaticnem  teftamcnti  dc- 

ccflifle  aniequaro  caperctur.     At  certum  cft ,  fi  deccflliret 

antequam  caperetur ,  teftamentum  eius  raiuln  fore.  Sed  ob- 

iiciturinicg.inbcllo. §.  codicill.infr.  de  capt. &poftlim.vbi 

dicicurcodicillos,  quosapud  hoftes  quisfecerit,  cumabillis 

C3ptuseflet,confirmari,&tamcndiximusconfirmariidquod 

fadlum  eft  ante captiuitatem,  non  autern  id quod fadum  cft 

apudhoftcs.  Sed  lurikonful.oftendir  codicillos  confirma- 

ri,  cum  antc  captiuitatem  fa&um  cft  teftamencum,  quafi 

pars quxdam  fit , acceffio  &  lequela teftamenti.I.  z.  §.  codi- 

cillorum.inftadeiurecodicil.de  hocpleniusdicemusfubtit. 

deiurecodicil. 

Lrge  Corntlia.  Locus cft  coramunis  dc iure fui,  quod  rul- 
go  iui  fuitars  vocatur,  de  quo  dicam  fub  titul.de  hired.infti. 
quajdtximusdeiisquicaptifunc  abheftibus,  eadem  intelli- 
gendaiuntdeobfidibus.  Obfidesteftarinonpoflunt ,  nifi 
cispermiccacuraprincipe.leg.  obfidcs.ii.hoctiiul.  Obfides 
nonvidenturelleliber^conditionis,  cumobfides  dantur  fi 
non  fidcs data  (eructur  ab co  qui eosdcdit, poteflas  datur,in 
cosifuiendi.  Princepseispermittercpoteft,  &indulgcre  vt 
reftamcntum  faciant,  fcdde  his  obfidibus  vidcndus  eft  locus 
inl.Diuus.&feq.infradeiurefifci.vbidiciturbona  eorumfi- 
cutcaptiuorum  in  fifcum  cogi.  Additrainen  exceptioncm 
lurifconful.nifiaccepco  vfu  togiRoman^pro  ciuibusRo- 
maniihabici  fint.  Ergoquod  diximusdeobfidibus,intcIli- 
gendumeftcumdupliciexceptione,nifihoceis  nominatim 
princeps  permiletit  ,  vel  nifi  eis  vfus  toga:  Romanxcon- 
cefliis  fuerit.  Vfus  coga:  Romana?  non  conced  tnr  per- 
tgrinis  ■■,  ficut  nec  eis  quibus  aqua  &  ignc  incerdidum 
«ft,  vcldcportatifunt.leg.fedfihacleg.fuptadeinius.  voc. 


Franc.  DuArmt  (ommenfl 

&!.i.dehxre.inftic.Hicenrmptopcregrinis  habentur.  Hoi 
die  apudnos  haec  omnia  obfoletafunt  :nam  fi  capti  abhoftib. 
non  fiunt  ferui  capientium,  multo  minus  obfides  in  fcruittH 
tcredigutur.Sedquiahoccrebramcntiocfthoftium,viden- 
dumcftquomodohoftcshicintelligamus.  Dicicurinl.quia 
latronibus.i}.hic,eosquiaIatronibuscaptifuntipo(rcfacerc 
tcftaiiientum,fedcur  hoftesnon  dicuntur  latrones?  lurc- 
confulti  hoftcs  a larronibus diftinguunt.l.  hoftes.  de  capt.  & 
poftlim.&I.hoftcs.iS.devcrb.fig.  Dicuntur  hoftes  quibus 
iolenni  ritu  bellum  indiftum  eft,cetcri  praidoncsfuntsctiara 
fifpecicmaliquam  hoftium  habeant.  Execd.leg.  quHatro- 
nibus.ibi, Ircm  quia apud cxteros.&c.  no:andum  efl  icgaros 
apud  hoftes  conditionem  fuam  non  mutare.Hic  de  (eruis  & 
dehisquifpeciemaliquamfcruorum  habent.  Indequa:ftio 
oritur,  quid  fi  quis  feruus non  fit ,  fed  tamcn  dubitet ,  an  fer- 
uus  fit.vclputct  fe  feruum  cfle.an  poffit  faccrc  reftaraentum.? 
Mirum  eilc  videtur,  quod  cxpreflTum  eft  duobus  capitibus 
huiustit.l.quiteftamcnto.i4.&I.ij.deftatu.vbidiciturhunc 
nonpoflefaccre  tcftamentum.  ManummifTus quidam  te- 
ftamcntodomini  fui:cum  proculabeflet  ,ignorabat  decef- 
fifrcdominum,ignotabat  aditam  effc  hiEreditatem:cum  itacp 
aliter  noncon(equaturhbertatem,quamfidcce(reiit  domi- 
nus,&aditafithacrediras,  nonpoterat  teftamcntum  facere. 
Rationemfohtusfum  adferrc,quiahicvidctur  deficere  vo- 
luntasqusneceflariacftin  tefiamencofaciendo  :  noneft 
autemccrtavoluntaseius,quitumdubitatde  ftatufuo,cutn 
tcftamcntum  fagiF  :  ignorat  enim  an  valiturum  fic  tefta- 
mentum.  Sic  int4jlgo  quod  dicitur  in  di6l.Ieg.qui  teftamen- 
to.in  fi.  Cerum legem,  ^c.Eius  rei  arg.eft,  quod  dicitur  in  1. 
aninutilis  (F.  de  accept.  vbi  quaeritur,  anacceptilatio  in- 
utilis  habeat  vtile  padum.  In  ps«flo  quidcm  (Ifiicitcon- 
fenfusduorum : hic vidctur confcnfus  cflc.  Ait itaquc ibi lu- 
rifconf.  valcre  idpadum,  nifi  deficiat  confenfus.  Potcft  cnim 
dcficcre conienius,  fi  vnus eorum  putet  hociocigratia & lu- 
di  fieri.  Deinde  fuit  occurrcndii  audacise  ferui ,  qui  cii  pucat  (c 
feruum  eflTc,  aut  dubitat  an  fcruus  fit,an  liber,non  dubitat  fa- 
cerc  teftamentuiB,quod  non  ignorat  propriii  efle  ciuium. 

Sequitur  aliud membrum diftindionis  iam  a nobis  tradi- 

tar.     Diximusquofdamprohiberifacercteftamcntumpro- 

ptcr  inopiam  iudicii&  coHfilii,aliosprohiberi  qnodfuiiuris 

non  fint.     Addendum  cft  quofdam  aiios  prohiberi  facei  e 

teftamentum,  quod  fcnfu  aliquo  corporis  dcftituti  fint :  cu- 

iulmodi  cftmutuSjfurdus,  quorum  htmentioin  leg.  quiin 

potcftate.<?.§.i.&l.fimutus.7.hic.exceptioeftfijpetioiisdi- 

<5ti.  Surdus&  mutusfaceteteft3rcentumnonpoflunt,nifi 

permilTu  principis.  hic  incelligendafunt  fecundum  difisn- 

<a:ionem,qu2traditurinlcg.di(cretis.Cod.quiteftam.f«ce- 

repofl^  Ineaconfticutione,qujEeftvnaexnouisdecifioi,i- 

busluftinia.additurexceptioiis,  qus  didafunrdemuro  & 

furdo,  in  primis  fidifcretanonfint  bicvitia.  Siqwis  igiiur 

mutus&furdusfitnaturajitavtnonpoflitfcriherc&loqui, 

non  potcrit  facere  teftamentum.     Sedfi  difcreta  fintha;c 

vitia,vtpoflitveifcribcrevelloqui,poterit  facereteftamen- 

tura,&  valebit.     Hocigitur  obferuandum  eft,  mutum  & 

furdum  fimul  narura  non  pofle  teftamentum  facere.  Adden- 

dum  eft  tcftamcntum  ab  cofadlum  etiam  in  piam  cauiam  no 

valeie.     Interpiascaufas  numeraturcaufalibertaris.Ieg.  j, 

Cod.de  commun.fcruoman.&tamcnrcftamcntumfadum 

amuto  &  furdo  natorafimul,quolibcttasrelinquitur,non 

valet.    Si non  natura  fit  mutus, aut  natura  furdus ,  &  did.ce- 

ricpingcre&fcribcre.poreritfacere  reftanacntum.  Qus  i- 

gitur  fciipta  funt  in  iurc  veteri  in  d.l.  (J.&  7.  huius  titul.  &  In- 

ftit.quib.non  eft  pcrmif.fac.tcftamen.accipienda  fuutfecun- 

dumhancdiftintftionem.     Dixcritaliquis.isqui  (urdus  eft 

natura,potcftvoluntaremfuainnutufignificaic  :   fedrece- 

ptumeftourufti  adreftamenrum  facicr)dii,nonfufficere:ad 

teftamcntum  cnim  facicndum  opus  cft  voce ,  &  voce  arricu- 

lara.idcoliigifoletcxleg.iubemus.  C.de  tcftamen.Excm- 

plumeft,  quod  cx  fa<3:o  incidit  aliquando.     Qujdam  pa- 

tremfauma:grotuminlc6loiacentcm  moiibundara  ira  ai  ^"'^. 

loquebatur:  fi  vis  mehxredemcuumcfle,    manuni  meain  J/^-J 

premc,&illc  manii cius  premebac, camenno cft  teft.imcn  s,4nu\ 

tum  :  namopuseft  voce,     De  codicillis  qua^ftioeft,   nntcmfr, 

flutu  fietipoflint  codiciHi,quiftio  pendct  ux  i  ;g.uut  u.i  i .  rje  ^""- 

l..ga. 


Jn  ^it.  ^mteHam.faceyepojfmf. 


)f  gs.  5 .  hxfiqu.tftio  eft  paulo  alienior  a  propofito  noftro.  de 
eadiccmusalioin  loco.  Quasftioeft,  anbaccconftitunolu- 
ftiniani  locura  habcat  in  militc.  Si  raiies  fitnaturamutus 
aut  furdus,  qusritur an  ei  licebit  facere  teftamentum  ?  Quj- 
dam  exiftimantmilitcm  exceptumefle  :  &hoc  furountexl. 
jurc  militari.4.  infrademilit.  teftamen.  quioimo&  mutus. 
Inftit.eod.  Qua:ftioeft,anidquoddiciturindi6t.leg.4.dc- 
beat  intcUigi  dc  eo  qui  eft  furdus  &  mutus  natura.  Ego  vt  bre- 
uiterdicara  quodfentio,cxiftimo  conftitutionem  iuftiniani 
de  qua  loquimur ,  ad  milirem  quoque  pertinerc  i  nam  ius  fin- 
guUre  non  facileinduci  debetinterpretationc  ,  nifiverbo- 
rum  fignihcatioid  fuadeat.  Si  verborum  fignificatio  aperta 
fir.ius  fingulareintcipretatione  inducipoteft,  aliasnonpo- 
tcft.  1.  quod  vero.  fupra  de  legibus.  fed  nulla  lex  eft,  nulla 
conftitiitioquae  figuificetmilitesexceptoseflc.  Antc  confti- 
tutioncm  luftiniani  mutusautlurdus  non  poterat  facerete- 
ftamentum,  nihiique  excipiebatur.  hoc  fcribunt  lurifconfulti 
fine exccptione  vlla.  Quid  igitur  fi  mutus poflit  fcribere  te- 
ftamentum  ?  Qujd  fi  lurdas  loquendi  facultatem  habeat? 
lurc  antiquo  non  licebat  ;  fed  quoties  furdus  hibebat  fa- 
cultatem  loqoendi,  vel  mutus  fcribcre  poterar,  adibat  Princi- 
pcm,&  Princcpseipci:mittebat,&  ficintelligiturquoddici- 
turiudidal.4.  Excipiebanturmilitesqui  poterantfacerete- 
ftamcntum,  fi  vel  fcnbere,  velvoce  exprimere  voluntatem 
fuam  &  (uprcmum  fuum  iudicium  declarare  potcrant,  nec 
erateisneccflcadire  Piidcipem.  Sicpoteftcommodeintelli- 
gi  quod  dicitur  in  didla  lcg.^.de  aliis  qui  a  p^incipe  refcriptum 
impecrarunt  teftamenti  faciendi  Qf^a,  cut^muti  &  furdi  na- 
turafincquarriturquam  vimhab^^haec  difpenfatio  ?  Qui- 
dam  dicunt  hoc  abfurdum  efle ,  vt  adeatur  Princcps,  vt ab eo 
impetrctur  quodnaturanegat.I.^.luprade  vfufru<5);.  earum 
rerumqaxvfu  confu.  Sed  egoputobicvidendumefle,an 
fenfu  omiiino  cateat,  vt  non  differatab  iofante&  furiofo. 
Kationon  permictitvt  teftamentumeius,  etiamfi  Principis 
authoritasaccelleriCjvIIam vim  habeat:  fed  tamenfietipofle 
exiftimo,  quamquamratoidfiat,  vt  quitale  vitium  habeat» 
poflit  tamen  nutu  dcclararc  voluntatem  fuam.  Mucus  & 
furduspoteft  conttahere  raatrimonium.capit.cumapud.de 
fponfal.inDccretal.  quodtamen  non  concrahitur  finecon- 
fendj,  &  diftinguuncur  hi  ab  his  qui  iudicio  carent.l.  fcrno 
inuito.i?  f .  § .  ii  pupillo. ad  fenatufconfultum  Trcbell.  1.  furdi. 
10.  infra  de  manu.  vindi.  cft  vnus  locus  qui  adduci  folet 
corrupcus  cx  I.  i.  qui  &  a  quib.  manu.  vbi  folet  fic  legi  in 
vulgaribus  exemplaribus  ,  mutum  furdum  ita  natum  ma- 
numittete  polFe  ait ,  videtur  enim  loqui  luri^onful,  de  eo 
quimutus  &  furdus  eft  natura.  In  Florent.  legitur  motust 
locomutus. 

Superius  diximus  quofdam  prohibcri  teftamentum  fa- 
cere  :  quia  feniu  aliquo  corporeo  diminuti  funt :  cuiufmo- 
di funt  furdus &  mutus,fecundum  diftin6tioncmquxa  no- 
bisttadita  cft.  Ad  hunc  locum  refertur  quxftio  de  eunu- 
cius,qu£  tta^aturinl.eunuchis. ; .  Cod.qui  tefta.facere  pof. 
Si  quxritur  ergo  ,  aneunuchus  tcftamentumfaccrepoflit, 
anidem  dicemusquodderauto,  defurdo  ,  &aliishuiufrao- 
di  qui  feniu  corporeo  carent  ?  Eunuchus  tametfi  pertecfto 
corpore  non  fit,  &neceflaria  maxime  eorporis  parseiabfit: 
idcoque  morbofus  dicatur.l.  finaucem.  7.  fuprade  xdil.  e- 
did.tamennon  ideo  prohibetur  teftamcntum  facere,  cum 
eftinteger  mente  &  iudicio.  nec  cnimeacorporis  imperfc- 
«iocft  ciufmodi ,  vt  proptcream  teftamentumfaccienon 
poflit.  Non  maledicimus  nonpofle  eum  contraherc  ma- 
trimonium :  quia hberos  procrearc  aon  poteft.  1.  fi  ferua. 3  5) . 
§.fpadoni.  fuprade  iuredot.  &eumnon  poflc  pofthumura 
hxrcdem  inftitucre.I.  ^.(ed  eft  quxfitum.  §.  fpadonem.  infra 
dehber.&pofthum.  Sed  quxnam  fuitratio  hacderedubi- 
tandi  apud  veteres ,  vt  nccefle  fuerit  hoc ius,  quod  a  nobis  re- 
citaturacftex  Conftantiolrap.  itaconftitui  ?  Ridiculumeft 
quodait  ibi  Accurfius  >  Eunuchum  non  pofle  faccretefta- 
mentum,  quia  tcftcs  non  habet ,  &  teftes  in  teftamento faci- 
endo  neceflarij  funt.  Sed  omiflis iocis,  aut nugis potius; pro- 
babile  eft  de  co  dubitatura  fuifle,  quod  lcx  pubetibus  tantum 
fadlionemteftamcntipermificjVtiaraanobisfupraoftenfum 
fuit.  Lexenim  vultpubetestantumteftaracntumfacere,im- 
pubcribus  illudnon  permittit.:  at  eunuchi  non  pubcfcunt. 


ideoquenon  videnturhaberet^ftahientifadlionefn.  Ne  vi» 
dear hoc  comminifci,loeus  eft hac de r#  Pauli libr.  j .  Sen tent. 
titul.de  tcftamen.Intelligit  Paulusfpadoncm  non  pubefcere, 
fed  quotempore  alijqui  <pa(Jonesnonfunt,pubefcunt,po- 
teft facere  teftaraentum.  Hxc  fcntcntia  Pauli  ex  vececutn 
opinione  nonproficifcitur,  de qua  dixiraus  fiipra  hoc  titul.ad 
intcrpretationeral.  aqua  xtate.  Deeare  diflenfio  fuitintef 
Proculianos  &  Caflianos.  Quidara  iudicabant  puberem 
iudicandum  cfleexinfpcdionehabitus  corporis,ahj  indeco- 
ram  efle  illam  infpeftionera  iudicabanr.  Addendura  eft& 
hoc,alia  quoqnc  rationc  videri  in  dubiura  vocatum  fuiflea 
veteribus :  quoniam  credebanturcunuchi,necviri,necmu- 
lieres  cfle.  Lampridius  in  Alexandco  fcribit  Alexandrutn 
tertium  genus  hominumtflc  cunuchos  dixifle  :  quod  ncc 
viri,  nec  mulieres  cflent.  Idem  fcribit  Valerius  MaximuS 
cap.y.hb.  j.decretumfuifle  a  quodam  prxtore  Vrbano  in 
caufa  cuiufdam  Genutij  Romx,quibonorunipofleflionem 
fecundum  tabulas  pctebat.  Quxdamhacdereattigilibr.^. 
debenefic.capit.quarto.  Qupddeeunuchodidturaeftjidenl 
dicendura  eft  de  eo  qui  manus  amific.  I.  qui  manus.  10.  hic. 
Non  idem  dicemus  dc  eo  qui  manus  amifit,  quod  dixirauS 
de  eo  qui  loqui  non  poteft.  Poteft  cnim  fieri  tcftamcn- 
tum  pcrnuncupationem  j  inquo  manus  necefllaria  ncn  eft. 
in  I.iubenaus.C.detcftam.dicirurpoireeum  quinon  poteft 
kribere,  alium  defcriptorem  adhibcre.  ideo  ecfi  non  poflic 
fcribcre,tamen  non  prohibctur  teftamcntum  facere.  Huic 
fimiliseft  quxftio de cceco , an tcftamentura  facere pofii t.& 
de  eo  extat  confticutio  luftiniani in  I.  hac  confultiflima.  Cod. 
detefta.§.  coccus.  Inftit.  quib.pcrmifl.  uoncftfaceretefta» 
Reccpta  autera  eft  maior  folcnnitas  in  hoc  leftamento, 
quam  in  aliorum  hominum  teftamento  qui  cceci  non  fiinr. 
Tantaidcofolcnnitas  rcquiriturin  teftamentocoscijnequid 
falfitatis  admittatur.hancrationem  adducunt  ex  luftiniano 
inl.pcnult.Cod.defidcicomm.  Quxfitforma&foienni- 
tas  inhocteftamento  faciendo  adhibenda,  difertecxprimit 
luftinianusin  diiSaconftitutione  fua.inca  ledionc  tantum 
opuseft.  Eft  autcm  hxc  forma  eo  diligentius  a  nobisnunC 
obferuanda,quodnccmoribus  nccconftitutionibus  Ponci- 
ficiis  abrogata  efle  dicittu:.  Forma  qux  prxfaipraeftin  iurtf 
ciuiliadfaciendumtcftamentum  ,  hodievixvnquam  obfer- 
uatur.  Derogatumefthuic  folennitatipartim  conftuutioni'- 
busPoutificiis  ,  partimetiammoribnscuiufqueprouincix, 
in  cap.cura  efles.de  tefta.  Vult  Poniifex  f nfficere  duos  teftes 
cumcurione  parochiali  ad  faciendum  teftamencuin.nonid- 
eo  tamcndicemus  abrogatamcfleformam,  quam  luftinia- 
nus  hic  prxfcripG  t  in  teftamento  cocci.  Non  dico,quin  pof- 
fittoUiftatutoaliquo  ,  autmoiibus,  fi  reanifcftafitlexali- 
quahuicfolcnnitaticontraria  :  hoc  facile  concedam.  Sed 
fi  vel  moribus  rcccptumfit,  vel  lcge  aliqua  municipali  cau- 
tum,vt  poflitquisfaccreteftaracntum  adhibitis  duobuste- 
ftibus:nonideo  diccmus  fufficereduos  teftesintcft.mento 
cceci  ,  quialcgespriorcsadpofteriorestrahunti:r,ficuciet- 
iampofteriores  ad  priores,  nifi  manifefte  lcges  fintcontra- 
rix.l.  non eft  neuura.  fupra dc Icgibus.  Si  apcrta  &  manifcfta 
fit  legum  contrarietas  ,  fatcor  pofteriores  leges  piioribus 
derogare.  leg.  vlti.de conftitut.  ptincip.  Sed  hxlegcsnon 
funtcontrariz.  Pugnantia  fiquidemhxcnonfunr,icrtfftes 
adhibendos  efTe  in  teftaraento  hominis  cceci ,  &  arlhibitis 
duobus  teftibuspofle  teftamentum  fieri^vnalexeftgcntra- 
lis,alterafpccialis.lcaqucitahaslegesinterpret5birour,  vtvna 
altetideroget ,  &  vnacum  exceptione  altcrius  legis  intelli- 
gatur,  vt  dicamus  pofl^e  fieri  teftamentumadhibitisduobus 
tcftibus  ,  nifi  abhomine  coecofaciendumfit.  HacSlenusde 
his  quiprohibentur  teftamcnturafacere:  quiadiminutifunt 
aliquofenfucorpofeo,alij  prohibentur  facercteftsmcntum 
obcrimcn. 

Nunc  videndum  eft  de  iis  qui  prohibentur  teftamen- 
tumfacereobcrimenaliquod  j  autpcenam.  Huius  gencris 
eft  damnatus  poena  capitah ,  qui a fentcntia  qua  damnatus  eft: 
non appellauiti  1. qui a latronibus. t ;•§.  fi  quis  capitali.  hoc  ti- 
tul.  Duo  oblcruanda  funt  cx  capite.  Vnum  eft,  fiquisda- 
mnatus  poena  capitali  non  appellauerit  a  fententia  ,  tcfta- 
mcnrum  ab  eo  fadlum  non  valere.  Alterum  eft ,  fi  prouoca- 
uerit,interimeumpoOefacere  tcftamencum.  Exemplafunc 

Dd     4 


3io 


'Franc.  T^uareni  Comment. 


inl.eiasqaiapuc!.8.§.  ficui.  Siquiscleportatusfitininfulam. 
hic enim  cft  pccna capicahs.  1.  i.  de  poenis.  Hi  quibusaqua 
&ignimteidiiaumefl:,amrttiintciuitatem.  Arqui  ciuisnon 
c(t,qui  peregrinus  eft.  De  hisquibus  aqua&  igniinterdi- 
{kmw  ert ,  Dion  (cribit  in  Tybcrio  conftitutioncm  quandam 
Tyberij  tuille  ne  fadlionem  teftamenti  habeant ,  quod  hic 
lacis eft  exprcHam in d. §.  fi  cui. ibi,  necid quod poftea.  Ergo 
i\  quis  ante  condemnationem  fecerit  teftamentums  id  tc- 
ftamentum  ratura  habendum  eft  ,  ctiam  fi  poft  accufatioi 
nemScin  teacu  fccerit  tcftamentum.  1.  fiquis  poft.9.  vbift 
quiscumincuftodiacflet,  tcftamentum  fecetit  antecondc- 
mnacionem,  valetcius  teftamentum,  mulco  migisanteac- 
cufationem  poteft.l.  poft  contradlum  crimcn capitale.  i  ^ .  fF. 
de  dona.  iicd difticulcas nalcicur  ex  1.  qui  pccn^.  8 .  de  manur 
milf.  ibidicicur,eos  qui  capicalium  criminum  rei  funti  non 
polle  fcruos  manumicterc.  ergo  non  poflunt  de  rcbus  (uis 
difponere,cumetiammagnus  litfauor  hbertatis.  Sedquod 


fe.  Nullalex  eftquaedirat  filiumfamilias,  authominemha:re« 
ticuminteftabilemefle.  Filiusfamiliasquidemnon  habcttc- 
ftamentifa(5tionem.l.quiinpoteftate.<>.fupraeod.nechacre- 
ticus  :  fed  non  dicitur  inteftabiJis.  Si  vellesdicere,tefta- 
mcntum  facerc  nbn  poteft  i  ergo  teftis  adhiberi  nonpo- 
teft  in  teftamcnto  alieno,  nego  confequentiam.  non  enim 
rede  concluditur.  Sed  fiitadicereS,  Filiusfamiliasintefta- 
bilis  eft  vei  hacreticus  ,  crgo  non  poteft  teftis  adhiberi  in 
alieno  teftamenro ,  bonaeflct condufio ,  fed  antecedens  fal- 
fumeft,  atqueita  hocargumcntumdiflbluitur.  Qupd  di- 
citur  de  hzrccicis  ,  non  fimpliciter  inteiligendum  eft,  fed 
cumdiftindlionejquaEtraditurindidaleg.quoniam. Cod.de 
hzretic.  Ex  iam  didlis  nafcitur  qusftio  ,  an  infamis  poflit 
facere  tcftarocntum  ?  Infamia  notatur  quis  ob  delictum 
fuum,  anigitur  poflSt  facere  tcftamentum  ?  Conuenitin- 
teromnes,  infamibus  teftamcnti  fa(5lionem  noocfleintcr- 
didam.     Atf  impugnandum  tcftamentum  non  potcft  ob- 


ibidicitur,  reos  capicaliurn  crirninumnon  pofleferuos  fuos       iici,  quod  aliquando  infamia  notatus  &  afpcrfus  fuerit  te 


manumittere  ,  vcrbafcqucntia  facisoftendunt,  quomodo 
idaccipiendumfitjideft,  cum  dolo  malo  feruos  fuos  raanu- 
mitcunt,  iatis  piofpicientes  futurum  vc  condemnencur.  Et 
ficeft  intelligendumquodiamdiximus,  nifiin  fraudcmfifci 
diiponanc  de  rcbus  fuis  &  dolo  malo  :  hzc  fraus  ex  variis 
conie(5turiscolligitur,quasalijtractant.  Fraus  enimcxcon- 
ietflurisarguicur.l.dolum.  (>.  Cod.dedolomalo.     His  quas 
diximus,  addenda:  funt  quzdam  exceptiones.  Inprimis  ex- 
cipicur  crimen  Isfc  maieftatis.  isenim  qui  accufacuseft  Is- 
ffraaieftatis,  debonisfuisdifponere  non  potcft  :  interdi(3:a 
enim  eft  ei  alienatio  facultatum  fuarum  ,  nontantum  poft 
accufationem,  fed  ctiam  poft  admiflTum  crimcn.l.donatio- 
nes.  5 1.  §.  vlti.  ff.  de  donatio.  leg.  ex  iudiciorum.  xo.S.  dc  ac- 
cu(ar.     Simulatque  quis  hoc  crimen  admittit ,  ftatim  eius 
bona  fi(co  acquiruntur  ,  etiam  fine  vlla  accufatione  &con- 
demnatione.  iu  aliis  autcm  criminibus  fentencia  necefraria 
eft.  Idem  de  crimine  ha:fetica:  impictatis  dicendumeft.id- 
queeft  expveflumiure  Pontificio  in  cap.  cum  fecunduni.de 
haeretic.  lib.  6.  Ait  tamen  Bonifacius  in  ea  conftitutionc  non 
pofle  occupari  bona  antc  fententiam  ,  qua  iudex  pronun- 
ciecbonaconfifcatacfTe.  Pr^terea  excipituris.quifibimor- 
temconiciuitfceleris  confcientia&raetu  fupplicij.l.  2.  Cod. 
eod.  Similis  diftin^Stio  eft  in  1.  fi  quis  filiocxbiredato.  6.^. 
cius.iVifradeiniiiftorup.de  publicatione  bonorumin  1.  vlti. 
de  bonis  eotum  qui  mor.     Pra:terea  ad  hunc  locum  pcr- 
tinet  qui  inteftabilis  eft.  Inteftabilis  cft,  qui  teftamtntum 
faccre  non  poceft  :  cuius  mentio  eft  duobus  in  locis  fub 
boc  titul.  in  leg.  is  cui  lege.  i8.vltim.&  1.  cum  lege.iff.  veluti 
fiqaisdamnatusfit  ob  cnmcn  famofum.l.obcrimen.fupra 
dctefti.  lnceftabilemefle,cftnonpofleteftari.     Teftarieft 
teftamentum  facere  ,  teftati  ctiam  dicitur  is  j  qui  teftimo- 
jiium  dicir.     Hinc  annotandus  eft  locus  communis  de  in- 
terpretatione  iuris.     Creditur  a  plerifque  in  legibus  ptt- 
nahbus  cxtenfionem  &  interptecacionem  cxccnfiuam  non 
recipi ,  quod  tamen  falfum  elTe  admonui  in  plcrifque  lo- 
cis,  aduerfus  quos  folet  obiici  di(3:.  lex,  is  cui.  &I.  cum  le- 
ge.fednon  mirumeft  lurifconfuL  tam  latcintcrpretari  ver- 
ba  legis  ,  quam  late  patct  eorum  vetborum  fignificatio. 
Extenfio  eft  ,  cum  id  quod  fcriptum  eft  iege  aliqua  ,  prc- 
ducitur  ad  id  ,  quod  fcriptum  non  cft  ,  intcrpretatione, 
quod  plerunque  necefTe  eft.  leg.  non  poflunt.  lupra  de  le- 
gibus.&leg.  fiquisidquod.fupradeiurifdi(5lio.     Aduerfus 
hanc  interpretationcra  qusdam  obiici  folent.     In  primis 
obiicitur  quod  diximur  de  filiofam.     Diximus  filiumfami- 
hasuon  poflc  teftamcncumfacere,fedpoteft  adhiberiteftis 
in  teftamento.  1.  ad  ccftium.  hic.  vbi  qui  funt  in  poteftate, 
polfunt  adhiberi  teftes  cum  patre  in  teftamento  faciendo.Fi- 
lijaucemlunc  quiin  poteftate  patris  funt ,  ergo  pofliintad- 
hibcriteftesintcftamentofaciendo.     Alio  fimiliargumen- 
to  impugnatur  ha:c  fententia  ,  fumpto  ex  1.  quoniam.  Cod. 
de  hsrcc.     Hirccici  non  poflunt  facere  teflamentum,  & 
tamen  adhibentur  teftes  in  alicno  teftaracnto ,  malc  ergo di- 
citur  eum,  qui  inteftabilis  eft,non  pofTc  adhiberi  teftem  in  te- 
ftamenrof.iticndo.VatizopinionesreperiunturingIofr.Ac- 
curf.  Quidigiturdicemus  ?  Ego  refpondeo  ad  vttumque, 
nec  Aliumfamilias,  nec  hxreticum  homines  inteftabiies  eA 


ftator.     Primum  enim  nulla  iex  reperitur,  qu*  prohibeat 
infamem  teftari,  crgoinfami  permifTam  efTc  teftamenti  fa- 
(5tionera  dicendum  eft.     Diximns  enim  fupra,omnibu!S  per- 
mitti  teftamentum  facerc ,  nifi  quibusnominatim  teftamen- 
ti  fa<5tio  interdi(5ta  efle  rcpcritur.     Prarccrca  argumentum 
etiara  aliudeftex  l.eiusquiapud.  8.J,  ficui  aqua. fupraeod. 
vbirelegatus  nec  libertatem  amittit ,  nec  ciuitatem  :  &  ta- 
men  relegatus  notatur  infamia ,  vt  videtur  plerifquc.     Ad- 
duciturl.cognitionum.fF.  dcextraord.  cogn.  vbidicitur,  a- 
licuius  minui  exiftimaiionem  ,  quotics  manente  libertate 
citca  ftatum  dignicatis  poena  plc ditur  ,  vt  cum  relegatDr. 
Sed  tamen  animaduertendum  eft  ,  quod  lurifconfultus  aie 
minui  eius  exiftimationcm,  non  dicit  eum  notari  infamia: 
ncc  cgo  verum  efle  puto ,  quifquis relegatur in  infulam ,  cum 
infamianotari.     Sipcaccidir,vtalicuius  graueturopinioa- 
pud  bonos  & graues viros,  nec  umen infamia notetur.  Qui 
notantur  infamia  cnumerantur  inedi(5to  prajtoris.  fF.  dehis 
qui  noian.  infam.  Sed  cgo  moueor  quod  lurifconful.  in  d.L 
eius.  tam  anxie&  fcrupulofedocet,  &demonftratvariisex- 
eraplis,quiobp(Enam&criraen,  vclconditionem  araittant 
tcftareenti  fa(5tionera  :  &  tamen  non  meminit  eorumqui- 
bus  infamia:  nota  inuritur ,  argumcnto  eft  enim  infam  em  te« 
ftatipofle.  Scdaliudargumcntumeftexl.i.C.defecun.nup. 
vbidicitur  mulierem,  qux  intraannum  Iui5tus  fecundobu- 
pfit,infamem  fieri,idqueetiara  expreflum  eft  edido  illo  Prx- 
toris,tit.dchisquinotan.infa.fF.Etaitdi(a.l.i.Veific.pra:ter- 
ea  &c.hac  pcena  ple(Si,vt  vltra  tertiam  partem  bonorum  fuo- 
rumj  non  poffit  marito  fecundo  teftamento  relinqucre.  ma- 
rjifefteillclocusoftenditeampofletcftamcntumfacere,mo- 
dononexcedat  tertiara  partem  bonorura  fuorum  Icgando. 
Eft  valgaris  quiftiodc  vfurario,  anpoflit  facerc  teftamcn- 
lum?  Efthacdcreconftitutio  Pontificiainc.qaanquam.de 
vfur.in<>.  Eaconftitutione  prohibente  nonpoteft  vfurarius 
facere  teftamentu  m ,  fi  manifeftus  fi  t  vfurarius ,  &  ef  us  tcfta- 
mentum  nullum  efle  dicitur,  nifi  fatisfecerit  j  vel  idoncam 
cautioneia  dederit.  Igitur duo neccflaria  funt :  oportet cniin 
manif  eftum  efTe,  deinde  non  fatisfecifFe,  vei  idoneam  caUtio- 
nem  non  dedifle.     Quseritur  ctiam  de  cxcommunicatb.  & 
vulgo  receptum  excommunicato  non  efTe  intcrdiiftahi  tefta- 
mentifa(9;ionem:quianuiloiureid  expreflum  reperitur,& 
fa:pe  ieui  ex  caufa  &  fere  miila,quis  cxcommunicari  foict,qua 
rationeabfiirdaeflet  ciufmodiintetdi<51:io,  BecpofTetbbfer- 
Uarifineviloincomraodo. 

Coepimus  difputare  de  his  qui  teftamenti  f a^^iionem  ha- 
bentiaucnonhabent.  Totum  hunclocumquatuorcapiti- 
bus  concludimus.  Diximus  enira  quofdam  prohibcri  face- 
re  teftaraentum  propcer  infirmitatem  confilij  &iudicij:a- 
liosquiafui  iurisnonfunt:alios  quia  fenfu  aliquo  corporco 
diminuti  funt :  alios  quia  damnati  funtj  vel  aliqua  infamia 
notati.  his  quatuor  capitibus  concludimus  iocum  de  pcrfo- 
nis,qus  teftamenta  facere  poflunt :  idcoquc  notandumcll 
omnibusaliis  permilTam  efretcftamentifadlionem  ,quipro» 
hibitinon  reperiuntur,£uiufmodi  funt  pletique,  dc  quibus 
olimdubitatumfuit,  &dequibuScxtant  conftitutioneslm» 
peratorum,velutifocijoraniumbonorum,cohxrcdcs.l.i.C. 
eo.  Duo  coierunt  focietatem  eraniun)  bonorvm,  vel  duobns 

deiatA 


Jn^Tit.  ^itejiam.faterephjfunh 


*^Uta  eft  hareditas  qilaidam ,  cjUae  nondum  eft  diuifainter 
cohircdes.vnus  vuUfacereceftamencumde  boniscommu- 
nJbus,quirituranpo(Iit?Quiftiona(cicurcxeo,quodbona 
ciuspropriinonfunr,  ledcommunia.  Idcoquc  nonvidctur 
fine  iniuria  focij  poile  dc  his  bonis  difponerc  :  tamen  hic 
dtcitur,poirchosfacereteftamentum:fociecatem&commu- 
niooem non impedirc ,  quominus dc  his rebus teftamentum 
i^cianc.  Nam  quxnobis  communiafuntcumaiiis,  noftra 
fant pro partc.  Ideoque  dc  ea parte dubium  non  eft  quin  poi- 
fimus  difponerc  arbitrio  noftro.  Idem  conftitutum  eftde 
yenditionererum  coramunium.l.falfo.,C.decommun.rer. 
jrficnat.  Et  hoc  eft ,  quod  vulgo  dicitur,  quod  com munc  eft, 
meum  dicere  poflum.l.  feruicleiaione.  ^.§.i.infradelegat. 
1.  Locuseft  communis  ,  quem  quia  alicnus  efta  propofito 
noftro ,  nos  nunc  ottiitcemus.  De  aliis  fuit  dubicatio  apud 
vctcccsjanteftamentifattioncm  haberent.  Siquisinftituc- 
rit  ptincipem  in  fuo  teftamento ,  dubicacum  fuic  an  poiTit  ali- 
ud  teftamcntum  faccre  &  alium  hsredem  inftitucreJquaftio 
eftin  1.  fi  quisimperatoiem.fJ.  Cod.  co.  Propter  ptincipisau- 
lhoritatem&  poteftatem  alium  hzredcm  inftituere  nonli- 
cerc  videtur.  Sed  princepspriuatorumiurevtiturincefta- 
mentis.l.cximperfc^ao.  C.deteftam.  Proptereadubitatum 
fiiican  Imperacor,  &anAugufta,quateftlmpcracorisvxor, 
poflic  teftamcntura  faccrc.l.  cum  hxredes.  7.  C.  co.liceclm- 
pcracori,  ficuc  hominibus  priuatis  teftamentum  facere,idquc 
de  propriis  fatulcatibus,non  de  rebus  imperij,ae  fucceflbri  e- 
iusidgfauefic. 

-     Hic  cradacur  quxftio  difEcillima  totius  huius  tradtatus 
&  difputationi$,cuius  temporis  habenda  fit  ratio,cum  quiri- 
turdeftatu  &  qualitate  teftatoris&  conditione.     Oportet 
tcftatorem  elFe  fansmentis,  oporcecefle  fuiiuris,  &ciucm 
Roraanum:  ledquocemporehaec  qualicasinefleeidcbct,an 
temporc  teftamenci  oporceac  talem  eiTc  ,  an  vero  tempore 
morcis  ?  valde  difficilis  eft  ha:c  quarftio.  In  l.i.hic  dicicur,in  eo 
quiceftacur  eius  cemporis ,  quo  ceftamencum  fecic,  inccgricas 
mcncisnon  corporis  fanicas  cxigenda  eft.hinc  aperce  expri- 
mitur  teftamenti  faciendi  tempus.     Simile  eft  quod  legitur 
ial.quiinpoteftate.<J.§.Iurdus.fupracod.  Quidam loqucn- 
difaculcaccjvclaudiendi  praedufus  erac  temporc  faditefta- 
menti,  poftfaaum  teftamcntumfaduscft  furdus,velmu- 
tus,  valet  cius  teftamentum :  fed  locus  eft  contrarius  in  leg.i. 
J.cxigit.debono.poff^.fecundum  tabul.vbifiquis  pctatbo- 
norum  pollcflionem  fccundum  tabulas  fcriptas  a  teftatore, 
oportecvc  ceftacorcuiusbonorum  pcflefllodacur,  habucrit 
iusteftamentifaciendi,eciam  temporemorcis  fuac. locus  dif- 
ficilis  eft,  fed  mihi  videcur  ica  diftinguendum  effe  pro  cxplica- 
tioncdia.le?.  i.inj.exigic.     Duocafus  confideran^  func, 
TQUS  eft  cum  ob  murationem  ftatus ,  aut  qualitatis ,  fiue  con- 
ditionisteftamentum  fititritHm:&hoccafuresexpeditaeft. 
Namcercumeft  vcriulquecemporisracionem  habendamef- 
fe,  vcfiteftacor  capite  minutus  tuerit :  namcapitis  minutio 
teftitoris  tcftamentum  irritum  efiScit.l.  fi  qiiis  filio.§.irritum. 
de  iniufto  rupto  &  irr.  tefta.  &  Inftitut.  quemadmod.tcftam. 
infitm.vt  fi  fuetit  deportatus  in  iufulam,  fi  fuerit  damnacus  in 
metallum,fi  amifericvellibercacem,  vclciuicacem;  hoccafu 
dicicur  minui  capice.     Excmplo  illud  oftendam  :  ponc 
tempore  fadti  teftamenti  teftatorem  liberum&ciuemfuil- 
ic,{edtemporemorcisfuifle  feruumauc  peregrinumfadum 
per  deportationem  forte,  an  valeat  tcftamcntum  ?  Et  certum 
cftnonvalere  teftamentum  :  nam  capitis  hacdiminutionc 
itritum  conftituitur  ceftamencum.   E  concrario  fi  ponamus 
fcruumfuifle,  aucpcregcinum  cempore  fadli  ceftamenci,& 
tempote  moitis  fuifleciuem  &  libeium,  nechoc  cafuvale- 
bit  teftamentum.     Vtrumque  crgo  tempus  exigicur,&  cem- 
pus  fadi  ceftamenci ,  &  ccmpus  raortis.     In  hoc  igitur  cafu 
vcrba  Vlpiani  in  did.  § .  exigic. nullam  diSiculcatem  habent, 
nccvllalexeft,quaEhuic  fententiac  nofttx  aducrfetur.  Non 
enim  aduerlatuc  1. 1.  huius  citul.  nec lex ,  qui  in  poteftate.  co. 
naml.t.huius  titul.loquiturdefanicate  mentis.  Si  quisfue- 
rit  iante  mentis  tempcre  fadli  ceftamenci,  &  poftea  furere 
caperic ,  non  ideo  irricum  fic  ceftamencum.  de  quibus  iam 
diximus,  pucacumcapucminuicur.  AUuscafuseft  cummu- 
tatoftatu,autqualitateteftatoris,  irritumnon  fit  teftamen- 
wm,ficut  dicitur in  lcg.  1  .&  1.  qui in poteftatc.  fupta cod.  Er- 


? 


II 


go  licet  fans  mentis  non  furtit  rcmporc  mortrs,nihilomi- 
nus  valeteius  teftamentum.&hoc  cxprefliirocft  inl.i.^.fi 
quisautem.  debono.  pofleff.  fecundum  tabui.  Non  enini 
ex  huiulmodi  caufis  irritum  conftituitur  teftamcntum.  hoe 
cftinteliigendam,  curaproponitur  aliquemfuifle  idoneuni 
rempore  teftamenti  rantum.  Cum  vero  proponitur  ali- 
quemfuifle  idoneumcempore  fadi  teftamcnti,  cuncvnunj 
tempus  cxigitur.  Sed  cum  proponitur  idonemn  tantum 
fuifretempore  mortis,  cunc  re<fle  Vlpianus  aic  ,Pra:corera 
cxigerc  duo  cempora  ,  eciam  fi  non  loquamr  tle  mutacio- 
nc  ftacus,propcer  quam  iriicum  fi  t  teftamentum.  In  §.'exi- 
g,it.proponitureum  quitcftamentumfecit  fuifle  fanxmen- 
tistemporemottis  cancum  :  nam  conftactcmporefadice- 
ftaraenci  cum  furiofum  fuifle  :  proponicur  prascerea  e- 
urafanosmoresrecepiflecemporc  mortisfui  :  crac  tamea 
ciintcrdidtum  bonis,  vc  prodigo  cempore  fadi  teftamcnti. 
Prstor  hoc  cafu  hoctempore  non  contentus  requirit  tem- 
pus  fadti  teftamenti.  Sic  vidctis  vcrum  efle  quod  Vlpianus 
aicnonnunquamexigiduocempora  :  nam  pricerhoQcem- 
pusmorcis  quoteftamenn  fadioncm  habuifle  diciturtefta- 
tor ,  aliud  exigitur.  Si  quis  vclit  aigumentari ,  dicit  prito* 
rem  non  requirere  Vtrumque  tempus,  quod  non  requira- 
turtempusraorcis.  fedhoccft  calumniari,  Sententia  Me- 
nandrivulgo  notacft  ,  Bonas  legcseflc  :  fed  qui  eas  nimii 
exad:e  infpicianc,  fycophancas  efle.  huc  pertinet  lex  i.ad 
cxhiben.huDcfenfum  verba  fcquentia  oftendunc  m  did:.§. 
exigic.verfic.  proinde  fi  impubes  &c.  Impubes  erat  tempo- 
rcfafti  ceftamenti ,  vel  furiofus  :  deindeerat  pubesfaitus» 
vcl  fanae  mentis  tempore  roortis  :  qu^ritur  an  bonorum 
pofleflio  petipoflit  ?  Ait  ibi  Vipianuspoffepeti,  quiaPrs- 
tor  cxigic  vcrumque  tcmpus  :  nam  hic  pioponitur  ceftato- 
rcm,de  cuius  teftamento  quaiitur,  babuifTe  teftamentifa- 
<ftionem  tempore  mortis  ,  non  cciam  cempoie  teftamen- 
ti.  Prxcor  hoc  temporcnoncontentus,qu3muisho£tcm- 
pus  non  lit  neceflarium  ,  cxigit  aliud  tempus.  Ratio  lo- 
qucndi  non  repugnat  huic  interpretationi.  cgo  id  often- 
dam  fimilitudine.  Ponc  lurilconfultum  aliquem  interro- 
gari dc  teftamcnto ,  quod  fadlum  eflc  dicitur ab  eo,  qui  eraC 
lanas  mcntis  tempore  tantum  mortis,  non  eciam  cerapore 
teftamenci,  an  hoc  tempus  fufficiac  ?  Redeluriiconfui.re- 
fpondebic  inccrroganci  non  fufEccre  ,  fcd  vtroqne  ttmpo- 
rc  opottere  teftatorem  fanum  efle  :  non  enim  prodeft  fa- 
num  eum  fuifTe  tcmpore  morcis  ,  fed  prster  illud  tcmpus 
exigitur  fanicas  mencis  tempore  fa^i  teftamenti ,  hoc  eft 
quodammodo  exigere  fanitatem  nientis  vtroque  tempore. 
&teftamenti&  mortis  temporc.  Sic  abfolutaeft  priorpars 
ticulinoftri.  Diximus  dupIicemefTediuifionemhuius  cicu- 
li,  vcinfcripcio  ipfa  indicac,eamque  fecucifumus,  &feBcen- 
ciam  quoque  Caij  lurifconful.  in  1.  fi  qoa:ramus.  4.  fupra  eodt 
Nunc  videndum  eft  quac  fic  obferuacio  neccfraria  in  cefta- 
mencofaciendo,  vtfecundumiuris  regulasquis  teftacuseffs 
dicatur. 

De  tejiamentis  ordimndts. 

IN  primis  animaduercendum  eft  ,  cria  olim  fuifle  tefta* 
mencorumgeneravficacaapud  Rcmanos,  qushodieob- 
foleucrunc.horum  meminic  luftinianusin  Inftic.  cicu.de  ce- 
ftara.  in  princip.  Gellius  hb.  i  f .  c.  27,  Vnum  erat,  quod  fiebac 
calacis  comiciis  in  concione  populo  calaco,  id  cft,  coriUO-- 
caco  pcrcornicinem  ,  &  ceftacor  rogabac  populum.  Alce* 
rum  genus  ceftamenci  dicebacur  procindum  ,  hoc  refta- 
mcncum  hebat  a  militibus  in  procinctu  ,  cum  in  praliunx 
exicuricflcnc,propcerimmincncis  perieulam  mortis.-  men- 
cioefthuiusgcnecisceftamcnci  frequens  apudveceres.  Ter- 
cium  genusccftamenci  fiebat  perss  &  libram  ,  imaginati?, 
quadam  venditione;  adhibebaturenimlibripcns  &  cmptor 
familia:  ,  &  alia  huiufmodi  qua;  a  Theophilo  rradantur  in 
Inftitut.  titul.  de  teftamen.  &  ab  aliis.  Plutarchus  hunc  ri~ 
tumfolennem  ridetinlibr.dehisqui  feroanumine  pjiiiun- 
tur.vbiintcr  leges  ridiculas  &  improbandas  merainic  hu- 
iuslegis  ,  qualegeahus  vnumhircdem  rehnqui: ,  aljjbona 
vendit.  Clemens  Alexandfin.libfo  quinto  Antitiosnatum, 
bunc  ritum  b6  rider,fcd  mcminit  vt  reiferiafjoftendwc  volcns 


5"- 

q-ianta  fic  vis  rymbolonim  ;  ait  etiam  in  grauioribus  caufis 
Romanos  vlosiuifle  fymbolis ,  vcluti  in  teftamen t.s ,  tn  ado- 
ptionibus  ,  itr-emancipationibus  Huius  ntus  memintt  vt 
fymbolici  ,  vc  oftendat  non  efle  nouum  multa  bmulmodi 
fymbolica  reperiri in  facris  fcripturis.  Theophilus  docet  cuius 
necefl;icatis  &  vtilitacis  caufa  comparatum  fuerit  hoc  telta- 
mcncigenuscercium.  Aliaduoteftamenta  non  hebancabo- 
mnibus.Teftamentum.calatis  comitiis  non  fiebat  omni  tem- 
pore.  Siqui5force.Tgrocusvellcc  faceretcftamencum.expc- 
ftanda  eranc  comitia,  quod  eratgraue:hacracionefiebac  vc 
plerique  inceftaci  decederenc.  Tcftameocum  procmaum 
tancum  fiebat  a  militibus,  ac  ne  omni  quidem  tempore,  ted  in 
procindiu  ab  in  proelium  exicuris:  quia  vero  hic  gcnera  tefta- 
rnentorumomnino  exoleuerunc,  deiisnihilampliusdiauri 
fumus  hicdeteftamentis  diflerendumeftqus  abrogacanon 
lunc.  Duplexeftgenus  ceftamenii  quodabrogatumnoneft: 
vnum  quod  fit  per  nuncupationem,&  dicirur  nuncupaciuum. 
Aiiudeftquoddiciturinfcripcis.  Videamus  primumdetefta- 
mento  nuncupaciuo. 


Franc.  Duareni  Qomment. 


H 


De  ntincufatiuo  tejlamento. 

Viusteftamcnti  pernuncupationem  fadli  mentio  eftin 
l.hacconfultiflima.^.pernuncupationem.C.deteftam. 
&  §.vlcim.Inftit.de  tefta.  Oftcndit  Imp.ibiquid  fit  teftamcn- 
tum  per  nuncupaiionem  fieri :  nerope  cum  fine  fcriptura,vo- 
ce&linguaexpnrait  teftatot  voluntatcm  fuam,  dicitur  pcr 
nuncupationem  teftamentum  facere.  Hocenim  eftnuncu- 
pare.  Nuncupata  dicebaniur  cxprefla  orationein  duodecim 
tabulis.ln  hoc  teftamcnto  qnod  fit  pcr  nuncupationem,qux- 
d..mr.ectflaiia  func  vc  valcanc:canos  ordir.e  explicacurifu- 
nms.  Piimumicptemteftesintercfledebcnr.d.leg.haccon- 
foltifl;ma§.pcrnuncupationem.  Septemteftcsluncncccfla- 


pcereain  ceftaraentis  conftitutum  cft,  rogatos  cfle  dcbcre. 
teftes.  t 

»  -j  Superius  ccspimus  oftendere,  quaneceflaria  funtinte- 
ftamcntofaciendo,  quodfit  peinuncupationem,quodvul- 
go  dicicur  nuocupatiuum  ;  his  qux  iam  diximus  addenda 
func  qui  feqauntur.  In  primis  addendum  eft  vno  concc- 
xcu  ceftamcncum  fieri  debere ,  vr dicicur in  diS.  leg.  haercdej 
palam.§.vlcim.  Qu<c  diximus  deccftibus,detogacionete-. 
ftium ,  &  aliis  huiufmodi ,  fic  intelligimus  vc  fiant  vno  con-» 
texcu,  finevlla  intermiflione:namfiquis  coBperitfacerete-; 
ftamentum  adhibitis  aliquot  teftibus  :  dcinde  cx  inieimil- 
fionecceptum  teftamcntumperficerevoluerir  ,  nullumcft. 
teftamcncum  .-  quia  vno  contextu  a<ftionis  perfici  dcbct,  vt 
hicdidoS.vIr.Iurifconful.air.  Qujd  fitvnocontextuacftio-: 
nis  teftamencum  faccre ,  ibi  docec.  Eftautem  nullum  alie- 
num  aftum  teftamento  immifcere.  Si  alienus  adus ,  id  eft, 
qui  non  percinec  ad  ceftamentum  immifceacur ,  non  dici- 
turvnoconcextuficriteftamentum  :  ficaliquandodiximus 
de  folennitate  ftipulationis  ,  aiSfcus  alienus  viciac  ftipulacio- 
nem. !.!.§.  cum  prsfens.&l.continuns.  137.  devetb.  obli-. 
gar.  Excipicur  camenncceflltacis  caufa,  vtdicitur  induabus 
Imperatoiiisconfticutionibus,  l.cafus.&l.cumantiquitas.C. 
de  teftam.  Si  qui  forte  ex  teftibus  aliquo  abfucrinr  propier 
contagioncm  morbi  ,  propter  periculum  aliquod  impcn- 
dens,  non  ideo  vitiacur  ceftamencum.  Aliquid  hic  dc  iu- 
rerclaxacur,  fed  pleniorcftaliena  conftirucioinl.  cumanti- 
quitas.  Excmplis  enim  facis  perfpicuis  demonftrat  quoddi-i 
iimus,  fipcjfio  fiimenda  fuica  teftatore  xgrotante,nonid- 
eo  vitiatur  uftamentum.  Excipitur  crgo  caufa  necefllitatis,. 
vel  inperiona  tcftatoris,  velinperfonateftium  adhibica.  Si 
enim  ex  caufa  nccf.flitatis  concingat  intermitti  quod  gere- 
bacur,  nihilominus  valet  teftamentum.  Qujeftio  hictra- 
(ftatur  ^  fi  contradus  aliquis  initus  fuerit  in  teftamcnto, 
an  is  vitiet  teftamcntum,  an  vero  nihilominus  teftamen- 


rijficutin  teftamento,qnodfitinfcriptis:dequopriuslocu-       tum  valeat  ?  Quiftio  pendetexhis  quiiamdiximus,ana- 


tus  fuetat  Impcrator.Horum  feptem  teftium  mentio  quoqUc 
cftinlnftitut.ticul.  deteftamen.ordin.J.  vlcmi.  Sccundoco- 
ram  his  feptcm  teftibus  palam  ccftator  nuncupare  debec  ha:- 
rtdes  fuos,  &  voluni  atc  m  fu.^m  exprimere ,  vt  dicitur  in  l.has- 
redes palam.  2.1. hoc ticu.  Pjlam, idell, audientibus ceftibus, 
qui  adhibiti  funt.  Sinc  igitur  nominatione,  aut  alio  a(^u,qui 
noniinationis  vimhabejt,noiivalct  ttftamencumquodpec 
imucupationrmdicitut,  dequodiccmus  (ubticu.dchxrcdi- 
biis ii.ftitu.  Duccbiraus ,bi,quibus  vcrbis hjtredes inftitui dc- 
beanc.  runc  dicitur  latis  nuncupari  h^tes ,  cum  ita  declaracur, 
vc  de  eo  fatis  conftec,  alias  nondicicur  bzrcs  nuncupatus  efle: 
vt  fi  fotce.exempli  gratia,tradidit  annulum  fuum.  Scio  hunc 
rooremfuiireveterum  ,  vthxredi  a  fc  rclidto  annulumtra- 
decenc  :  cuiufmodiexeniplaluntapud  Valcriumlib.S.c.itf. 
Aanuli  traditio  non  fuflicir.  poteft  caim  tradere  annulum 
cuftodii  caula  ,  non  quod  hitedem  fuumeflc  vclit.  I.cum 
patcr.79.§.paterpluribus.delcga.2..  Hoc  referturadmo- 
rem  vccerum ,  cuius  meminit  Valerius  Maxim.  Obferabant 
enimannulis  fuis  arcas,  inquibus  prctiofifliimx  resrepone- 
bantur.  1.  fignatorius  annulus.7  3 .  de  verborum  fignificatio- 
ne.  Tertio.ceftcsdebenceflcinconfpcdutcftatoris.l.finon 
fpeciali.fj.C.deteftam.icavcmutuofe  confpiccrc  poflint& 
teftator&  teftes.Lege  aliqua  municipali  poteft  telaxariha:C 
obferuatio  ceftamcnti ,  vt  poftca  dicemus.  Ergo  non  fuffice- 
rec  teftarorem  ,  qui  foite  decumbic  in  lefto  acgrocus,  au- 
dire,  fed  oporcet  videre  :  ncc  tcftimonium  admitticureo- 
rum ,  qui  dicunc  fe  audiuiirc  ceftatorcm  loquenccm  :  quia 
poceftquis  facilefimulare  vocem  altetius&  elHngere.  Cy- 
rii>.  in  didtara  1.  fi  non  fpeciali.hac  dc  re aliquid  (cribit.  Quin- 
to,  rogiti  tc ftcs  effe  debent ,  vc  valeat  teftamencum,  non  luf- 
ficiclepccm  tcftes  intetfuifle,  fedoporteteos  rogatoscflc& 
admonitos,  vtinterfincteftamentifactioni.  d.I.hxrcdcspa- 
lam.§.inceftamencis.  hic.  Hoc  fingulareeft  inceftamenco 
facicndo  :  nam  in  contraiftibus  noncft  nccefle  ceftes  roga- 
tos  effe.  leg. ad  fidem.ii.fF.  deceftibus.  Si  a  cranfeunceali- 
quid  intelleaum  fit,  isidoneusteftiseft  :  quamuis  adhibi- 
tus  aut  rogatus  non fit ,  vt  illic  intereflet.  Sed  certe  teftcs 
rogati  vt  intelligant  quid  gerarur  ,  reftimoni)  poftca  pcr- 
hibendi  caufa  ,  maiorcra  audoritatem  habcnc ,  &  pro- 


dusfitalienus,  anverofir  pcrtinensad  teftamentum  :  nara 
propteralienum  adumintermixtum  vitiatur  teftamencum: 
nonitemfi  fitacSusad  teftamentumpcttinens,  Vulgorcee- 
ptum  cft  contradum  ,  qui  ad  teftaroentum  quoquo  modo 
pertinec,  &quicito  expcditur,fiincetraixcusfuerif,nonvi- 
tiare  ceftamencum.  Hanc  fenceniiam  vc  probabiliorem  & 
verioremfequor  :  tametfimagnafitdiflcnfio&  magnaopi- 
nionum  variecas.  Si  contraftus  videaturtanquamparsvl- 
tim^  voluntacis  teftaroris ,  canquam  ad  fupremum  eius  iu- 
dicium  quoquo  modopertioens,non  vitiaturceftkmcncum. 
Argumencaducunturvariisex  locis.  In  primisexl.  i.§.afli- 
gnate.  de  afl!ig.  liber.  In  ceftamenco  aflignac  hbercos  libe- 
ris  fuis  ceftator  quibus  volucric,  ha:c  affignaciononvidecur 
exceftamenco  elic  magis  ,  quamvendicio,locacio,autaHuS 
contradius.  Aflignaciolibcrtotum  neceftinftitutiohjere- 
dis,  ncc  legacum ,  ncc  fideiccmmiflum  :  &  camehea  cefta-» 
roencum  non  viciat.  Cur  crgo  idem  non  dicemus  de  ven- 
ditione,locatione,&aliishuiufmodi  contraftibus?  Przcer- 
ea  pignusdicicur  conftuui  teftamento.  I.  non  eft  mirum.  i6. 
fuprade pign. a6tto.  Pignus contradlus cft, &  tamen confti- 
tuicur  ceftamenco  ,  &  farpe  huiufmodi  obligaciones  folent 
confticui  ceftamenco.  Exempli  gratia,  teftacorinfticuicha:- 
redem  fuum  ,  iubec  ei  vc  refticuat,  vc  loluac  certam  pecu- 
niamilli,  vel  illi,  &  eo  nomineohiigac  omniabonafua, pi- 
^nus  acquiricur  reftdmenco.  Addunc  aliqui&  haeredicacis 
aditioncra,  qui  quafi  contradtus  quidameft,fieripoflete- 
flamento  ,  hoc  fumitur  ex  1.  fi  auia.  <J.  C.  dc  iure  dchberan. 
Quidam  rae  inftituit  hacredem  ex  duabus  vnciis  in  fuo  te- 
ftamento,  hireditatem  nonadij  :  feciteftamentum,inco 
teftamcnto  volo  Titium  ex  iifdem  vnciis  mihi  fucceocrc. 
Hoc  teftamento  vidctis  hxredicatem  exillo  tcftamento  ad- 
iri,  quandiu  h^rcditas  foloanimo  aditur.l.  proh2re.:!e. zo. 
de  acquir.^hired.  Sic  videtis  aditionem  hxr ediiatis  fieri  tc- 
ftamcnto,qua;quafiqiiidamcontfadlus  eft.  Ergo  idemde 
aliiscentradibuscft  dicendum.  Idem  cft  dicendum ,  &  'i\ 
quis  fuum  teftamentum  faciens,  alicui  locet  pr^dium ,  vel 
vendat:venditio,  locatio  eft,  fi  quidem  acccd.it  con'cn(us 
eius ,  cui  teftator  /e  vendere  aut  locare  vellc  dicit :  nam  in 
locatione  vcl  vcndicione  confenfu  duorura  opus  eft.  1.  i.§. 

cotiuea- 


i. 


JnTit.^ljtiteflam.facerepoffiint.  523 

Hiailus  non  vidcntur  alieni  a       ficat.vtinquic  lurikonfulc.  Poflremoiniiocteftimencofa- 

ciendo  ceftes  idoneos  adiberi  oporrec  ,  cnm  quibus  tcfta- 
menci fadio fit , id cft , quiinteftabiles  non fint.  Sed de tefti- 
bus  proprius  eft  locus  intra.  nos  dc  ceftibus,tan»  qui  adhibcn- 
difunc  infcripto  teftanjento  ,  quamin  nuncupatiuo  ,  ple- 
nius  dicemus.  Nunc  videndum  cft  de  teftamento  quod  iic  ia 
fcriptis. 

I)eteJiamento  infcripis. 


(onHeDtS«Drs^  liepaAis 

teilamenco  eflc.  Tefticor  quife  vcndcrc  dicit ,  audocare 
illi,  autilli  ,  dcdarac  voluncatem  ruamdeeo  ,  quodpoft 
inotccm  fuara  fieri  vulr.  ceftamcntum  igicur  eft  ex  dcfi- 
oicione  tcftamenci .  Qupmodo  igicur  hic  aiftus  dicccur  a- 
Jicnus,necpcrcincnsad  ceftamcncum?  hoccgoattigi  incx» 
plicatipnc  definitionis.  Dixi  tcftamentum  cfle  fentcn- 
tiamvnim,  concradlum  efle  duorum.  Dixi  ficaccipienda 
cfleeaverba,  <fHed.ejHUvolHtrit  ^  vcfufficiat  confcnlus  fo- 
lios  teftatoris.  Poteft  acccdcrc  confenfus  lcgatariorum  » 
velbatredis  :  illeconfenfus  adhibitus  non  nocet  teftamcn- 
10  ,  quamuis  ctiam  eo  confenfu  interucniente  ali^uis  con- 
tradusineatur,  velut  contradtus  venditionis  ,  autlocatio- 
cis.  Prajtcreaintcftamcnto  faciendoper  nuncupationcm, 
Tnum  eft  neceflarium  ;  cuius  meminit  Vlpianus  in  dift. 
lcg.  hxrcdespalam.$.fiquid.hocrituI.  Siquidmutare,in- 
quic ,  placuerit ,  omnia cx integro  facienda  funtr  Quidanl 
•dhibuit  ceftes  ad  facicndum  teftamentum  fuuta  praefen" 
tibus  tcftibus  ,  cum  tcftes  eflent  in  eius  confpe(^u  j  is  infti- 
tuit  haeredcm illum ,  velillum.caetera  difpofuit,  quxadfu- 
-prcmum  illius  iudiciunf  pertinent,  vt videbantur  :  deinde 
Aatim  pcsnitencia  dudus,  voluit  alium  hzrcdcm  fcribere, 
irelaiiquid  immutareex  teftamento  afefadlo  j  quacrituran 
mutareciliceat,  &  fiquid  mutarir,an  valebit  teftamentum? 
Ait  lurifconfulc.  itademum  valere  teftamcntum,  fiomnia 
4lc  quibus  iam  diximus ,  ex  integro  repeticrit.  hoc  cft  intel- 
ligendum  poft  pcifedkura  teftamentum.  Namfitcftamen- 
tum  pcifcdlum  non  fucrit  ,  omnla  ex  intcgto  repetcnd^ 
oon  lunt.  Siceft  intelligendum  quod  diciturin  leg^  fiita 
jcriptum.  i^.infradelcgar.  i.EthocanteimpUtum.  Sedhic 
incidit  diflicultas  qu^e  multis  plutimum  negocij  exhibuic : 
«X  co  quod  dicitur  in  Inftit.  titul.de  adimen.  Icgat.in  ^.ptimo 
vbidicitur:  Si quisteftamento fuoaliquid legaueric , &co- 
dicillispoftca  fadiisademeric  j  valere  ademptionem  legati: 
igitur  rclidfcum  rcftatoento,  codicillis  rede  adimitur .  Hid 
«accB  dicitur ,  nihil  mutari  pofle  ,  nifi  omnia  ex  inregro 
fiant.  hxc  videnrur  conrrariaefle.  Significant  autem  ilk 
verba,  Niji omnia  exintegro.  idcft,  nififolcttnc  fiat  tcfta- 
nentuoi  *  Codicilli  vero  multum  diflerunt  a  teftamert- 
to.cumteftatorfcribit  codicillos  pofttcftamentumjnono- 
mnia  rcpetitex  integro  ,  qua:  ncceiTaria  funt  ad  teftamen- 
tum  faciendum^  Hzc  antinomia  mihi  videtur  non  ad- 
modiim  difiiGilis  ,  fiquiseXpendat  quid  fitmutare  aliquid 
extcftamcnto.  Inhodocoait  Vlpianus,  5«  f  «<W/»of?/<*ff««» 
<y*.  omnia  cxintcgro  facicnda  lunt.  Mutare  tcftamcn- 
tum,cftaliudfacerc  tcftamentum ,  quamfaftumfuit.  Ei- 
empli  gratia  :  Quidamaduocauittcftes  tcftamenti  facien- 
di  caula ,  prxfentibus  teftibus  nominauit  hzredem  fuum 
Seium  ;  ficabfolutum  eftteftamentum.  Deindecumte- 
ftesabirent,  rurfus  vocauit  eos,  &dixit  fcvellc  idemtefta- 
mcntum  manere  ,  fed  tamen  loeo  Seij  ponere  Sempro- 
kiutn  ,  quafi  eo  teftamcnto  tantum  fcriptus  fuerit  Sem- 
pronius ,  non  Seius.  Hic  vultmutare  tcftamentum  *  quz- 
rituran  valeat  tcftamcntum  ?  Aic  ica  demum  valcre  cefta- 
mcDcum,  fiomnia  ex  inccero  repecica  fuecinc>  quia  muta- 
uicquodad  fubftantiam  teftamcnti  pertinet ,  &  quod  pri- 
muminfuo  teftamento  nonftatuerat ,  hoceft  vclle  tefta- 
nicntum  renouare  ,  ficut  dicitur  contradlus  venditionis 
reuocatiinIeg.iuri(geDtium.§.  adeoaucem.  (uprade  pa(5b. 
Sed  quod  dicitur de  codicillis ,  nihil  ad  rem  pcrcinct .  Qni 
enim  fcribit  codicillos  ,  non  mutat  teftamentum.  Vulci- 
dem  teftamentum  mancre,  quod  prius  fecerac.  hicaucem 
vulc  reuocari  ceftamencum  fuum,&  loco  eius  hxredis.qucm 
fcrip(erat,aliumfcribi  vulc^quafi  eoccftamcnco  quod  prius 
feccrac,  nominatus  efletalius  hzres.  Eius  quifacit  codi- 
cillos  poftfaftum  teftamentum  aliaeft  voluntas.  Deinde 
fcqiiitur  apud  Vlpianum  in  diift.  leg.  hzredes  palam.§.  fi  quid 
ibi,  Quod were <jHi4 obfcHritu,  Hicoftenditquomodointelli- 
gendum  ficquoddidtur  ahquem  quidraucare  exceftamen- 
to.Si  quis  enim  dedarauerir,  quod  crac  obfcure  cxpreflum  in 
fuo  ceftamento ,  hic non  dicicur  mucatc  ccftamentum  fuum: 
ideoque  folenniarepetenda  nonfunt.  Eftlocuscommunis 
<le  deciaratione.  Vulgo  dicitur ,  qui  aliquid  dedarat  ic  fecif- 
reaucdediflre,nihilfacere,aut  darevideri :  fcddatun^  figni^ 


TEftamentum  aliquando  ficnort  tantum  per  nuncupa- 
tionem,quamuisaIiqua  nuncupatio  fitnecellaiia,  icd 
etiamintabulis,in/criptis  ,  &itain(cribitur  hictitulus  ,  vc 
neteftes  quidem  intelliganc ,  qnidin  coceftamento  coiiti- 
neatur.  Forma  aurem  huius  tcftamenti  craditur  inleg.  zi* 
hac  cotifulriflima.  Codiccde  teftament.ordin.  Expeditin- 
terdum  teftatori  fecrerum  eflc,  qnod  fuo  teftamenco  con- 
tinctur  ,  fi  forte  timcat  infidias  captatorum ;  ne  fortc  quis 
infidietur  mortieius>  (pcranseius  hzrcdiratemfibi  obuen- 
turamcfle.  Vtileigitureft  nemininocainefle  teftatoris  vo- 
luntatemj  quidj  quemve  fctipfericin  teftamento  fuo  h.-E- 
redcm*  Teftatorergo  rabulas  claufas  &complicatas  rener, 
oftendic  eaSj  &  exhibec  ceftibus  pr.-cfencibus  obfignandas. 
Hzccft,inquic,  vltimamea  voIuncaSj  quarnegohis  cab.i- 
lis  deicripfi ,  hoceft  meum  ceftamencom  ^  rogo  vcs  vc  ve- 
ftris  figillis  obfignccis.  Teftes  obfignant  id  teftameniun\« 
quamuis  non  intelligant  quidcontineat.  Formam  vfitata.u 
in  conficiehdo  hoc  reftamento  refert  Vlpian.  ia  fiagm;n- 
tisfuarura  Inftitut.  Mcminic  Ifidorus  quoqueiu  librolexto 
iw/uiAov,  capir.  4.  queiti  certum  eft  ex  eo  loco ,  libros  Vlpiani 
cum  habuifle.  Perfequamur  crgofinguUi  quaiineo  ceft.-i- 
hicncofacicndoneceflariafunc:  ficucanobis  facls^mtftdc 
tcftamenco,quodpcrnuncupationcmfiti  Ac  inprimis  hoc 
teftamenruia  fcribi  oportet ,  qiiamuis  in  eo  fit  aliqua  nun- 
Cupatio.  Nuncupareenimeft  vocealiquid  exprimerc.  ScA 
alterumgenusteftamcnti  vocatur  nuncupatiuum  ,  quiafic 
fanttimpcrnuncupationem  j  finefcriptura.  Ergohocteftai 
raentum  fcribioportet,idquccxpreflum  cfiindicfi.leg.hac 
confultiflima.  Addendum  cft,  nihilreferreinqua  materia 
defctibacur  teitamentum  »  vtluftinianus  in  Inftitut.  dete- 
ftameticis.§.  nihil  incereil ,  &c.aic ,  fiue  in  charra,  fiue  iil 
mcmbranafcripcumfucrirjVaJcrehoc  certamencum.  Huic 
fimilecft  quoddicicurinleg.4.  charcz.  debbn.pofl^.fecun; 
tabuL  vbidc  opifihographo  mencioeft,  inquo  veceres  (o- 
lcbancin  membranis  deicribere&ceftamencafii3,&Iibroj. 
infttumenca  j  ada  publica ,  ficuc  hodie  in  mcmbranis  defcri 
buncur.  Dicebancurvolumina,avoluendojquiaitavolu';- 
banturnocis,  Camenfcripcuraccftamencuranorivaler.  quia 
nocz.literznonfunt.leg.  (f.fedcum  patrorio.§.  vlcim.ia- 
frade  bonor.  poflefT.  Nam  fingulz  notz  aliquando  figni- 
ficant  fyllabas  j  aliquando  di^ftiones.  An  teftamentum ami- 
liienotis  xtikc  fcribarur,  nosdicemus  ad  intcrpretationeiTi 
l.Lucius.i  I .iiifra de teftam.  milit.  Igitiil: teftamentum  (ctibi 
oporccc.  Nihilautemrefertanlacine,angf^ce(cribatur,vc 
Theodofiusair,d.leg.haccdnfulciflima.§.vlcim,01imvetba 
quxdam  erancfolenmiain  ccftamentis  ,  quardicebancurle- 
gicima &  ciuilia :  quia  Iegib.&  iure  ciuili  prodira  erant.  Cau- 
tumerar  fiquidem  quibusveibis  rcftamentum  fierer  ,  qui- 
biisverbis  hzrcsinftituercturjquibusverbisquidcuiqucle- 
garctur  ccftamenco.  Hasc  verba  eranc  lacina ,  vc  doccc  Vlpia- 
nus  Inftituc.  titul.  de  fideicommilT Legari  gt zce  non  poteftj 
ficut poteft  fideicommitti.  Legatum  a(5tus  cft legitimus.  ita- 
que  verbislegitimis  oportet  vti  legando.  leg,  vltim.  dete- 
ftamcnc.cuc.lupra^&l.dirctftas.  Cod.de  tcftamen.manumii 
Hzctria  capitaolim  coniun^ila  fuerunr.    Hoc  quod  inter- 
pretamur,  &hscduo:horum  rriumcapitura  eadem  eftin- 
fcripcio.  Nec  dnbium  eft ,  quin  hic feparaca  fueruic  a  Tribo - 
niano.quiadiuerfiscituliscongrucre  videbanrur.  Ineadcr» 
confticucione,hacconfulciflima.conftituic  Theodofiuspof- 
fecucorcm  darireftamencognc^  ,  pofleetiam  liberracen» 
dari,  &pofle  ceftaraentum  fieri.  Ecvalebunt  hic  omnia 
perinde  ac  fi  lacine  fcripfifler  ceftator,  in  I. verbis  ciuilibus.  fu- 
pradefubftit.  vulga.verbaciifrlia  &  legitima  eadetnfunt.  I- 
tem  vcrba  formalia  in  vfu  cfledefierunt ,  nccobferuantuif 
bodie  l.i  j .  quoniam.&  l.atf  .in  teftamentis.  C.  dt  tefta.  ordi* 


32\ 


Franc.  ^mreni  Comment. 


Verba  formalia  Imperator  vocat ,  qui  pro  forma  quadam      deteftametonuncupatiuo,&huiufmo.ditcfte«eflc  debenti 

&  folenn  irate  obteniabantur.d.1.  Jn  teftamentis.nempc  qus 

introducJifunt  pro  folennitate  adus.Similis  locus  eft  in  did. 

l.quoniam.  modocnimcxvetbis  teftatorisapparcat  quem 

heredem  fibieilevolueritjtaliaverbaformalia  noniunt.nc- 

ccdaria.  Similiseciamlocuseftinl.omnes.  Cod.de contra- 

hen.&  comm.it.  ftipul.Verbacrantfolenni.i,Spdndcs?rpon 


quibusnonfitincerdi6lumteftimonium.§.teftes.Inftit.cod. 
detefta.ordin.fed  decondJtioneteftiumproprius  eritlocu» 
infra,quia.nobisexplicabitur.  - 

Tertio,fubfi.riptioteftiumhicneceflariaeft,cgofup€rius 
dixi ,  hoc  teftamentum  itafieri .  Teftator  tabulas  claufas 
complicacus  off^ert  teftibus  prxfcntibus  &  a  fevocatis  ,  vt 


dco.  &nonpotcrat  olimaliisverbis  concipiinterrogatio  &       eascabulas  obfignenr,  &illis  tabulis  fubfcribant.  d.  lcg.  hac 
refponfio  ,  fedvifum  eft  fatiselle.fi  vtantur  talibus  vcrbis,       confultiflima.     Subfcripcio  hic  ncccflaria  cft  ad  forraam 


qji  roluntatcm  &  ptomittentis ,  &  ftipulantisdcclarent. 

Superiori  loco  oftendimus  quomodo  ceftamcntum  in 
fcriptis  fiac ,  fi  teftator  fola  nuncupationc  contentus  non 
fic.  Di.ximusquardam  neceflatia  efle,  vcvaleat  hoc  tefta- 
mentum,  quocumptimumeft,  vt  fcribatur.  Diximus,rii- 
hil referre, quibus  verbis conceptum fit tcftamentum.  Nafti 
vcrba  formalia  hodie  invfu  nonfunt,  quaEolim  pro  forma 
&folcnnicate  introdjdtafuerant.  Addendumeft,etfierra- 
uerit  tcftatorinaliquo  nomine&appcllatione,nonideovi- 
tiari  teftamentum ,  vt  dicicur  Cod.  eod.  in  1. 4.  fi  in  nomine. 
&I.  y.errore.  Sufficic  ceftamcntum  his  verbis  conceptum 
clTc  quibusvoluntas  teftatoris  fignificccur ,  ccfierratumfit 
in  noaiine.Si  nominacus  fic  Ticius ,  pro  Sempronio,auc  con- 
tra,  valerteltamcntum.  Ifqueincelligitur  fcripcus  hxrcscf- 
fe,  dequo  ceftator  fenfic.  Eftlocus  communis  dcerrorc, 
qui  alibi  a  nobis  explicatus  eft.  Idem  dicendum  cft  de  er- 
rore  fcnbentis  ind.leg.7.  vbifilibrarius  errauericin  tefta- 
mcnto  (cr.bcndo  ,  error  libranj  teftamcncum  non  vitiat. 
cftquc enam locus communis in  1. 95.  fi librarius. ff. de regu. 
iur.inl.Imperator  Titiusjdeftatuhom.  vbiobtenorem  te- 
"ftiiTicnti  malc  concepcilmpcracor  refcripfic  non  viciarifta- 
t(]m  liberoTum.  Huicfimilceft  quoddicicur  inl.  24.  Am- 
bigaicatij.Cod.  cod.Vnum  hic  notandum.fi  dolo ,  aut  ncgli- 
geutia  ,  velculpa  librarij  aliquid  peccatura  fit,  idcoqueda- 
mno3liquisaffed:us  fit,  velhaires,  vellegatarius,  eonomi- 
ncdari  adioncm  adid  quod  inteteft  aduerfus  eum  ,  qui 
fcribendo  pcccauit.&  hoc  expreflum  cft  in  l.vltira.  C.  de  ma- 
giftr.conuen.AddendumeftetiamquodvuIg6dicitur,crro- 
rcmprafumi  infctibencemagis,quamdolum,aucmatitiam. 
Ad  id  nrobandum  addiicitur l.penultim.  C. de his qui  fibi ad- 
forib.  vbi  ei ,  qui  fibi  adfcripfit  lcgatum  in  alieno  ceftamento, 
imperacor  remiccic  pttnam  legisCornelia:,inquamair,crc- 
dotc  magis  errore,qu3m  malitia  incidifle.  Sed  ineptiflSmi 
fant,quih.TG  aiinorarc  folentcxeo  capitc.  Refcribit  cnim 
cuidatn  milici  G.ilieno,  &ficquoquc  mencio  commilitonis. 
Error  facilius  pra^lumicurinmilite,  quaminaliis,  &facilius 
cciamignofcicurmilitipropcercrrorem.l.Regula.ff.dciuris 
&  fadl.  ignorancia.  Ideocum  quxricur  anerror,an  malicia 
pra:fumenda  fic,  dicendum  eft  quiftioncm  effefadi ,  qux  ex 
variis  conit<Sutis  definienda  fir.  Oporret  igitur  ceftamen- 
tumdequoloquimurfcribt.  NihilaucemrefertqUis  fcribat, 
ancqftatoripfe,  anquiuisaliusiuffutcftatoris.d.l.hacconful- 
tiflima  .poccft  igicurab  alio  fcribi  reftamcncum  iuHu  tcfta- 
toris,  nccnecelle  eft,  vtabipfo  tcftatotc  teftamcntum  de- 
(ctibatuf.  Similisrocuscftinl.  i8.feruus.hoctit.vbiferuus, 
qui  iuris  ciuilis  communionem  nonhabet,!.  lo.quitcfta- 
menco.  hic.  poCeft  alcciius  ceftamcncum  fcribere.Hinc  qui- 
ritur.ar. filtem  tcftator  debeatmanufua  fcriberc  hiredum 
nomina?Efteadere  confticucio  luftinianiinl.iubcmus.  ij». 
C.eod.  vbi  ftacuic  vc  ccftator  ipfe  nomina  hxredum  defcribat 
f ropriamanu.velnuncupcrpralentibusteftib.  Apertillima 
lant  verba  huius  conftitutionis  luftmiani:  hoctamen  iusc- 
mendatnm  eft  alia  conftitucionc  pofteriore  eiufdem  lufli- 
ni.ini in  N  jucl.vt  fponfil.largic.  §. quia  vero ,  ance hanc,  &c. 
quilocus  non  requiric  interpretationcm  accuratiorem  ,  o- 
puscannim  eftledlione.  Deindeteftamcntum  quoddicicur 
iii(i;ripris,poceft  inpluribusexcmplisdcfcribi.l.  vnnm.  hic. 
Addenda cft exccprio cx luftiniano in  Inftitut.  de ttftamcn. 
§.lcd&  vniim.rnodofoiennitasfucririnomnibuscxemplis 
obkruara,alioqui lion  habcbuncur pro  teftamcntis.  Ego  fu- 
pradocui,  quando  vnum  teftamentum  dicitur,  &  quando 


&folennitatem  huiusceftamcnti.  idque  exprefTum  eftdi^. 
leg.  hac  confuhiflima.  Huius  fubfcrlptionis  quoque  men- 
tio  eft  in  leg.  pcnul.  hic.  Et  ex  his  verbis  colligitur  ratio  fub- 
fcribendi:  Ego  Ticius  hoc  meo  cbirpgrapho  Sempronii  tcfta* 
roenrofubfcripfi,&c.&id  ceftamcntum  obfignaui. 

Quarto  prxtcr  fubfcriptioncm  teftium  obfignatio  quo- 
que  neceflaria  eft,  vtdicirur  in  ditSt.  leg.  hac  confultifllma. 
Signarc  teftamentum  ,  eftfignumimprimere  tcftamento, 
vtfieri  folet.     Hxcobfignatio  olim  fiebatannulis,  quidi- 
ccbantur  fignatorii.  z.  leg.  fignatorius.  7jff.  de  verborum 
fignificatione .     Vnde  dicitiir  oraamentorum  appellatio- 
ne  non  contincri  annulum  fignatArium .  Geftari  enim  fo- 
lerin  digitis,adquafcunquc  resobfignandas,  adobfi^nan- 
dateftamenta,  contraftus,  ciftasquoqucin  quibusrcs  ali- 
qux  rcpofitx  funtcuftodix  caufa.  Dehisfignaculis  intelli- 
gcndum  eft ,  quod  dicitur  in  hoc  loco.  Rationem  obfignan- 
di  docct  Paulus  libro  5.  Sentcnt.  Et  eum  locum  adduxi- 
mus  librofccundo  Difput.  Teftationem  vocabant  hancra- 
tionem  teftandi,  dequahic  loquimur.    Teftatio  cft-veluti 
teftimonium  eorum,quiintetfucrunt  rcigcftx,  infcriptu- 
ram  rcda<5tum.  Namnon  olim  vfitatuserat  mos  tabcllio- 
num .     H^c  ratio  fignandi  exiure  praetorio  ortaeft,  vtait 
luftinianus  in  §.  fed  cum  paulatim.  Inftitvir.  de  leftamcnt. 
lute  ciuili  veteribus  Icgibus  adhibcbantut  teftes  ,  qui  fub- 
fcriberent»  deobfignatione  tamennihil  cautum  crat.  boc 
a  Prairore  adinucntum  fuit.     Hinc  vatis  quaftiones  ort« 
fant.  Qu^iftioeft,  an  codcm  fignaculo  poflint  omncs  tc- 
ftes  obfignate,  an  poflintnon  tantum  proprio,  fcd  alieno 
teftcs  vci  ?  Et  dicitur  nihil  rcfcrre  an  vno  annulo,an  pluribus, 
an  proprio ,  an  alieno  quis  vfus  fic.  §.poflunc,  Infticut.de  tc- 
ftament.  Ficdpoteft  vcteftes  annulumad  manumnonha- 
be3nt:ideo  vtilitatiscaufa  receptumeft,  vtpoffint  etiama- 
lieno  annulo  obfignare .     Huius  obfignationis  mcntio  cft 
inlcg. adteftium.  zi.  hoctitulo:  vbietiam  vari«  quzftio- 
ncs  hac  dc  re  tradtantur.     Etiam  annulo  teftatoris  fignari 
poteft  teftaraentum .  In  ca.leg.  ad  tcftium .  §.  fignum  au- 
tcm.  vtrum  annulo  tantum  impreflo  &c.  Haecquaiftio  cft 
paulodifEcilior,  anpoflitquis  quouis  afiofigno  vti  inobfi- 
gnacioneteftamcnti, nonannulo:  Probabiliuscft.vtannu- 
iotantum  fignet,  non  etiara  figno,  modo  habeat  annulus 
charadlcrem.   Scd  mirum  eft  quod  lurifconfulr.  hanc  fub- 
tilitatem  ptobat  fine  magna  ,  vt  videtur,  ratione.  Quor- 
fumhic  rcquiritur  impreflio  annuli  ,  pocius  quam  fignial- 
terius  ,  mudo  fit  aliquis  charatfVer  ?  Hac  rationc  quidam 
addudi  cxiftimauerunt  inemendatum  efle  bunc  locum: 
&aufi  funt  addeie  negationem.     Sane  hic  \zQt\o  nonni- 
hilmihi  fufpeftaeft.  Fortaflisita  nonmale  poiretlegi,  Ni- 
hilrefert  ,  anquisannulo,  anfignoobfignet ,   modoillud 
fignum  habeat  aliquem  charadterera  ;  led  quia  hoc  valde 
iiicertum  cft  ,  nihil  dc  eo  adfirmare  aufim .     Puro  aurcm 
probabilcm  rationcm  adferri  pofle  ,  licet  quidam  ex  re- 
centiotibus  magni  nominis  exiftiment,  nihil  certi  hic  pof^ 
fetradi.  mihividecurharc  efleprobabilis  racio  ,  quiachara- 
(5Ver  annuli,  qui  geftari  foletin  digitis,  nociorefl  amicisc- 
ius  qui  teftamentum  facit  ,  &  ideo  facile  recognofci  po- 
reft.  Vtiliuseft  ergoad  fidem  faciendam  ,  fiquando  dee- 
ius  fide  dubicecur :  nam  poceft  vacillare  teftamentum  ,  fi  i- 
gnotus  fitcharafter.     Vtilitaiis  igicur  caufa,  vc  facilior  dt 
&  expeditior  probatio  ,  fiquando  charafteris  fides  indu- 
bium  vocctuf ,probabile  cft  hoc ita  conftitututn  fuilfe .  Ego 
hoc  probabilius ,  aucverifimilius  nihil  poflum  hic  adferrc: 


plura,cumprofccipcuraceftamentum  accipicur.  Hadenus       occcflariz  racioncs  \  iurifconfuliis  exigendi  non  funt.  Kx\. 


defcriptura. 

Secundo  vtvalest  hoctcftamentum,  idoneos  tcftes  ad- 
hibcrc  debctteftator,dcquibusdiximus,cumdifputarerau$ 


notStu  ,  an  intetdiu  obfignati  debeat  teftamencurariihil 
referrc ,  aic  idcm  lutifconfult.  in  didl.  leg.  ad  tcftiura.  §.pofla 
&aodle. 

Quint» 


Jn  Tu,  Sj^i  teftam.facerepojfunt. 


Qmnto  fubfcriptio  teftatoris  neceflacia  eftin  hoctefta- 
tncnco faciendo.d.l.hac confuiciffima  hoc  eft intelligendu  ex 
tlialuftiniani  conftitutione,nifitocum  teftamentum  manu 
ifuaceftacor  fcriprcnt.  Sitcftator  non  alij  teftamentum  de- 
fcribendum  mandauerit  j  fcdipfefcripferit»  fubfctiptioeius 
i]oneitncce(Iaria.l.cumantiquitas.28.§.vlt.C.eod.Eftnoua 
conftitutio  Iuftiniani:cftenimha:c  conftitutio  fadlaalufti- 
niano  poft  primam  Codicis  edicionem.idfubfcriptio  deda- 
r«r.  Hxcconftitudo  eft  edita  ad  emendaiioncm  1.  hac  conful- 
tillima.  &  quod  dicitur  d.l.  hac  confulcifllma .  intelligendum 
eft  cum  hac  excepcione. 

Scxco,  hoc  tertamentum  &  qua:cunque  peitinent ad  hoc 
tcftainentum  ,  debent  perfici  vno  contextu  adbionis  :  ficut 
nuncupatiuumteftamentum.d.l.hacconfultiffima.Quomo- 
do  lic  incclligendum  vno  contextu  adlionis  fieri  debcre  tefta- 
inentam,nos  iupra  oftcndimus. 

Scptimo ,  illud  etiam  notandum  eft ,  quod  fupta  obferua- 
nimusdemutacioneteftamentijpoftquamperfedumcftte- 
ftamentum.  Nosdiximus,  fipoft  perfeftum  teftamentum 
quid  voluerit  mutarc  teftator ,  omnia  ex  integro  agenda  efle. 
Hoc  pertinec  ad  vtrunqne  genus  teftamenti.  d.  l.harredes.J.  fi 
qUid fupra. eod.  tit.  vbi his  verbis ,  Quod  veto  quis obfcutius 
in  leftamento  vel  nuncupat.vel  fcribit,&c.oftcndit  lutifcon- 
ful.fedevcroquereftamentoloqui.  Solaenim  voluntasnon 
potcft  mucare  quod  tam  folennicer  fadtum  eft.  §.ex  eo.Inftic. 
quib.  mod.  cefta.  infir.  Fruftra  adhiberecur  canca  folennicas 
incondendis  teftamentis,  fi  duobci|teftibus  pofletmutatio 
tcftamenti  probari :  facile  duo  teftfes  cott umpetentur  ,  qui 
<licerent,poft  fadum  teftamcntum  aliquid  abeo  mutatum 
eflc.  Quomodo  fit  intelligendum  quod  diciturde  codicillis 
in§.i.Inrt.dcademp.leg.neoegoidrepcterem,nifiaquodam 
admonicus eflem,fe  non intelligere  quod  diximus.  Loquitur 
biciarifconfulcus  de  eo  qui  mutare  vulc  ceftamentum,qui  co- 
dicillosfciipfit,quamuis  aliquid  reperiatur  incodicillis  con- 
ttatiumceftamento,nonmutatteftamentum,ficutdemuta- 
tione  fententia;,  1.  adotum.  fF.de  reiudic.vbiiudiciienten- 
tiam  mutarc non  licet.  Mutare  tamen  &  corrigere  teftamen- 
tura,  &  codicillos  conficete ,  quibus  forte  aliquid  contratium 
teft.imento defctibacur,  non  (unt  contraria.  Cum  enim  quid 
excodicillispctitur,nonpc£iturexcodicillis,fedexteftamen- 
to  mutato  &  emendato.&  poteft  teftator  fi  velit,  non  repeti- 
tis  folennibus  teftamenti  facere  codicillos,  &  relidtum  ali- 
quibus  legacum  adimere.Sed  qui  corrigit,non  habet  animum 
raciendicodicillos,  nec  teftamentum  imperfedlum  valet  in 
vicem  codicillorum.l.vlt.C.  de  codicil.&  l.ex  eafcriptura.  29 . 
boc  tit.Hxc  eft  forma  &  obferuatio  Heceflaria  in  vtioque  ge- 
neretdhiuenti. 

De  tejlihm  in  teftamento  idoneU. 

EGodixiteftes  idoneosefle  oportcre  ,  quiadhibenturin 
'cftaraentovtcoquefaciendo.  Quiteftesidoneifintnon 
explicauijfedreieci  inhunc  locum,  quodhoc  commune  fit 
vtriquc  teftamento.  Videamus  igitur  qui  teftes  idonei  fint 
inteftamento.  Etinprimisfequendaeft  regulaquastraditui* 
inl.i.  fF.de  teftib.  omnes  teftimonij  dicencii  faculcatcmha- 
bete,quibus  nominatim  interdidum  non  eft:  vnde  fi  quis  ve- 
litaliquem  repellere  a  teftimonio  dicendo,  oportet  profe- 
lacaliquamlegem,  quaeiinterdicaturteftimonium  :  vnde 
videndamcft  quibusinterdi<5tum  fitteftimonium,  intefta- 
mento  faciendo.  Hiomnesad  quofdam  locos  facile  vidcn- 
tur  mihi  pofFe  refctri :  ficut  &:  tcftes  qui  producuncur  in  iu- 
dicioad  fidemfaciendam ,  quamuisincerhos&ceftcsceita- 
mencariosmulcumincerfic.  Plcriqueenim  ceftesluncido- 
nci  in  aliis  negociis,  quicamen  in  teftamentis  non  funcido- 
nei.  Pfimum  igitur  quidamprohibentur  teftes  eflepropteC 
infitmitatemconfi!ij,cuiufmodifuntimpubes,furiolus,mu- 
lier.  laftit.dctelw.^.teftesautem.hietiam  enumerantutin 
l.quiceftamentOjio.hic.Impubes.quiiudiciofatisfirmonon 
e(t,  nonhabetur  iJoaeusteftis.  Defutiofoidem  diciciirind. 
l.qui  ceftamcnto.§ .  nec  furioius.  Huius  generis  eft  mulier.  In 
aliistamen  ncgocusmulier  potcftceftis  efle,idquepiobatuc 
ar^UTjentoexlegelLiliadeadalcetiis.namaduIteramdarana- 
tam adiilcerij  d'cerc  teftimonium  vetar  /ex  lulia:  fatis  crgo  fi- 
gnum  eft  mulicreni  adulterij  non  damnatam  pofle  teftem 
produci.d.l.  adt£iiiam.§.millier.hoccitu.  Solechicqaasri» 


w 

curmulier  teftimonij  diccndt  facultatemin  teftamento  non 
habet  ?  Recentiorcs  qui  hacde  re  fcripreriint.homines  magni 
nominis  fatenturfene(cirehoc,nccpoire  rationemh  jiusiu- 
tis  perfpicere.  hsc  ratio  mihi  videtui  homim  pohtico  non  ad- 
modnmobfcura.  Nonenim  exiguntur  rationcsa  iurisinter- 
pretibus, quales  \  mathematicis.  Ciuiles  &  probabiles  ratiO- 
neshiccxigunturnonneccfrariaj  :  ideoque  nosnonadmo- 
dtimfaperftitiofosefleopoftecin  hisracionibus  inquifendi«, 
aliasmulcaeorum  quscercafjiit,  fubuerceiencur.l.  nonpofi 
funt.fup.  de  legib.  &  Senatufcotiful.  Animaducrtcndtim  eft 
igitur  hanc  rationcm  fubtilera  introduftam  efle  ,  ne  quid 
falflin  teftamencisadmitcatur.  Fjlfaceftamenta  frequentcr 
Rom«fiebant:&f*piusquidfalfiin  teflamentisadaiitteba- 
tur,quaminaliis  adibus.  Lex  Corneliade  faIfis,ideotefta- 
mentariadiciturjquiapricipueintroduda  eftad  puniendos 
falfarios,qisialiquid  falfiin  teftamentis  admittunt.  Incon- 
dendis  legibus  folentpctfpicereiuris  prudentesadea,qua:  vt 
plufimum  accidunt.I.5.  iura  conftituioportet.  fup.  de  legi. 
Ideo  ftatutum  eft  vt  mafculi  tantum  adhibcf  entur.Olim  mu- 
lieresinteftabileserant,  nifiquibuseratidpermifrum.  Hinc 
apparct  nugatoriamefle  eorumfententiam,  quidicuntmu- 
lietem  nec  admitti  debcre  ad  teftimonium :  quia  non  adhibe- 
turinteftamencis. 

SupetiusccEpimus  tradaredehis,  qui  idonei  teftesnon 
funt  in  teftamento.  Addendum  eft  iis,quas  iam  diximus.quof- 
dam  repelli  a  teftimonio  in  faciendo  teftamento  ob  delidum 
aliquodjob  damnationem,  ob  incerdiclionem.Exempla  funt 
in  d.  1.  qui  ceftamenco,  &  ahis  quibufdam.     In  d.  1.  qui  cefta- 
menco.§.eum,qui.dii.itur  rcpetunduum  damnannr!  r.dtc» 
ftamentumadinictinonpoflc,  quoniamin  iudicio  ceftiscfle 
vetatur.  idcm  dicitur  in  leg.  Seio.  fF.  de  teftib.  &  1.  rt  pedunca- 
rum.eod.cicu.in  Pand.  Flor.in  d.§.  c\xm,  qui.  non  addicur  ne- 
gatio.   Egoreceptamleclionemprobo,  quiaaliasancinomia 
inexplicabilis  eflec.Nam  in  l.vepedunt3ru(u.dic)cuv,quociam 
repeduntarum  damnacus  eft,  ad  teftimonium  admitti  non 
pofTe.  Deinded  §.eum,qui.fequentiaverba,quooiaminiu- 
dicio  teftis  efle  vitacur,  id  (atis  demonftranc.     Damnatus  m- 
temrepeduntatum  vetaturteftis  eflein  iudicio,  ergiirau!:o 
raagis vetacur in teftamento ceftis elFe.   Qujfquis enim veta- 
turin iudicioteftiseire, malco  magisin  teftamenco.  In ceAi- 
mencoieftes  maioris  audioritacis&  ponderisadhibebaoni 
quam  ad  quiduis  aliudprobandum  in  iudicio.  vc  fup.dixi.l! 
legeremus  vcin  Pand.  Flor.  iy4dhtberipojfeex;(limo:ijuoyiiay. 
intadiciofejfiseffevetatftr. homnon  elTet  ha'Cfatio.  Veruii 
eftquodfpeciemaliquam  vericatishabet,  non  facis  remex 
pendenti.  Lex  vetatin  iudicio  eum  tcftem  efle,de  ceftamento 
non  loquitur:fed  racio  fuadec,  vc  qui  iniudicio  teftis  efl^e  vec^- 
tur.in  tcft.imento  teftis  non  adhibeatur.hic  obiter  obferuan- 
daeft regul...*  Qui  non  poteft  teftis  efle  in  iudicio,miilco  mi 
nusinteftamento.  Auirmaciuecamennonita  colligicur.^Po 
teft  teftis efle in iudicio, ct go poteft efle teftis in  ccflamen to, 
Exemplum eft  in muliere, qui  poceft ccftisefreiniudicio,&: 
tamen  in  ceftamenco  ceftis  effe  non  potcft. 

Adhunc  locumpertinetptodigus,  cuibonisinterdI'3:''va 
eft.  Pertinet  ctiam  is,  qui  improbus inteftabilifque  eft  ob  Ci .i 
raenaliquod.d.l.is,  cuilege.  &1.  cijimlege.  hic.  Sed  vtrun- 
que  caput  iam  a  nobis  explicatum  eft.  Si  quis  ob  crimen  fa- 
mofum  damnetur,  Scnacufconfulco  caucumcft,  vc  intefta- 
bilisfit.  Haius  verbi  hxcviseft,  vt  nec  poflit  tcftamentum 
facere,  neceiustcftimoniumin  teftamento  recipiatur.  Alij 
prohibenturinteftamento  teftes  cflTe,  quia  ipfotunn  res  agt 
videcur.  Idoneus  teftisnemoeftintefua,vtdiciturinI.nu!- 
his.ff.de teft:b.&  1. omnibus.C. eo.  In horum  numerum re- 
fertur  is,  qui  in  poteftatc  eft  teftatoris.  d.  1.  qui  teftamento.in 
ptin.&  Inft.eo  tit.§.pater.  Ncgocium  hoc  eft  teftatoris,vc  lu- 
ftinianus  aic,in  Inftic.J.  (cd  neque hares.dc lega.  Cum  enini 
negocium  fit  teftatoris ,  dicendum  eft  etiam  negotium  eiTe  fi- 
lij,quieftinpoceftaceteftacotis.Namfiliusquieftinpot*fta- 
te,  &  pater  qui  eum  retintt  in  fu2  poteftate ,  vna  atque  eadtf  m 
pcrfona efTe cenfentur.l  vlt. de impub.  &  aliis fubftit.C.  &  §. 
ei  vcrojde  inuiil.ftipa.Infti.  Hxc  ratio  cx  fubtilitate  artis  pro- 
fefta  eftjVt  mox  oftend.im.  Qujd  poteftatis  vcrbo  (ignifice- 
tur  docet  lurifc.  In  primis  hoc  verbum  ad  liberos , qui funt  in 
poceftate  parentum,  refertuf.  alia  eft  igitur  filij  emancipati 
caufa.  Poieflatis  vetbumlaiepatet.l.i  i  y .  poteftatis  verbuni. 

.  Ee 


3t<? 


Franc.  Duareni  Commnt. 


ff.aevcib.  fignifi.  Nonrolunipotefl:ati$verbumadreruos& 
filios  noftros  reFertur :  fcd  &  ad  alios  quofdani,veluti  ad  eura 
quemquisredemitcaptiuum.l.renatus.45.§.quiabhoftibus. 

inf  ra  de  leg.  i.&  l.i.l.^.mulier.ff.  de  capt.  &  poftlimi.  rcuet  f. 
l.Titiocentum.decond.&demon.Eadcmrationerepellitur 

hsres  a  teftimonio.  Ha:res  fcriptus  in  teftameto  alicuius  ido- 
neus  teftis  non  cft,  quia  rcs  ipfius  agitur.d.  1.  qui  tcftamcnto. 
hic.  Idemait  luftinianas  deeo,quiin  poteftatc  hxrcdiscft. 
ind.§.fednequchxres.  Inftit.de tefta.ord.  Ratiotraditura 
luftiniano in  eo  locoi  quia  hoc  totum  negorium  quod  ad  te- 
ftamentum  ordinandum  pertinct ,  incer  tcftatorem  &  hare- 
demagividctur.hisvetbisvtiturliiftiriianusibijquiahocto- 
tum^&c.Olim  haeresquidemidoneus  teftis  eratin  teftamen- 
to  fa'ciendo:fed  rcpcUebatar  a  tcftimonio  familis  cmptor,vt 
eolocoaitIuft!nianus.Cumtcftamentumfiebatperas&li- 
bram.adbibebaturfamiliasempcor.Teftatcrvendebatfami- 
liamfuaasjfacultates  fnascuidamemptoii.hicemptorfami- 
lix,negotium  quoddamcontrahebat  cum  hircde.idcoquc 
fL-cundumhaacobferuationem&folennitatemnonvideba- 
tur  refcllendus  hxres  efle  a  teftimonio  dicendo.  Scd  quia  fuc- 
cefli^  h^res  in  locum  familia:  emptoris,in  defuetudinem  abiit 
eafolcnnitas.&eaimaginariavenditio^hodiecrediturtotum 
hocnegotium  inter  teftatorem&  ha:redemagi.ind.§.  Scd 
ijeque,aitImper.crcd'tur,qiiiarcveranuilumucgotiumin- 
ter  teftatorem  &  hartdem  conrrahirur.  Teftamentum  tft 
declaratio  voluntatis  de  eo,  quod  teftatot  pcft  roortem  luan» 
fietivulr.  Hicfolusteftatorceclarat  voluntacemfusm,non 
adhibetalios,neehsredem,neclegacarium.'nonlicutincon- 
tratlibus interuenic  diiorum  conienfus.  1. 1.  §.  conuentionis. 
depaft,  Sed  quadam  interpretatione  iuris,  videtur  totuia 
hocnegotiumagiinterhxredem&teftatorerii,quiafucccf- 
(ichxiesinlocum  famihiemptoris.  Aiiaratio  aquefubtilis 
co!ligicurexverbisluftioianiin§.lcg,;tariis.lnfti.eo.quiahx- 
tes i aris  (utcelfor  eft.  Hxredicas  til fucccillo  quxdam iuris. 
Cam  dicimus  Titium  hxredem  extitifle  Scropronio,  non 
hoc  fignificamus,  ad  eum  bona  pcruenurc ,  qus  crant  Sem- 
pronij.  Nam  &  fi  quis  nulla  relidla  bona  reperierit :  tamen 
poreft  hiresefle.  HaEtedem  eftc,  efttenereeum  locum 
quem  defundius  tencbat :  hsreditas  eft,  etfi  hircs  nuUa  cor- 
porahired(tari3rcpetierit.l7o.hireditas.fupradepet.hacre. 
Alias fi  nihil  repenret  in  bonis  defundi,  diceret  hasres  fe non 
teueri  credicoribus  hireditariis.  Imo  hasres  cft,&  fi  nihil  fit 


Nam,  vt  ipfi  dicunr,  poteft  valerfi  teftamfentutn,  etfi  noil  f&^ 
leatlegatum:  hjccnihilhabentcommuneinterfe :  oportcf 
probarclegatumteftamento  relidtumefle.  Sedquolevet- 
tunt.'Semperhicptofedlorcslegatarijagitur,cametfinonde 
lcgato  qua:ratur in  ea  caufa :  fed  de  vi teibraenti  tantura :  ca- 
meo  ccrto  fcit  lcgatarius  fe  non  alioqui  peruenire  pofle  ad  le- 
gatum,  quam  fi  teftamcntum  valeat,  quamuis  cerco  non  fci- 
at,  &fivaleatteftamentura,  fclcgatum  fibirclitStumconfe- 
cuturum.  FaciiehicaffedtioinremluampotefteumimpcU 
lercadtcftimoniumdicendum  prottftamento.  Nonigicur 
illud  (atis  cft  refpondcrc  ad  id,quod  obiecimus  nemiRem  eflcf 
idoneum  tcftem  in  re  fua.ditSta  I.nuUut.  &  I.omnibus.  Cauf  a 
proptia  cuiufqueeft,  itlquacommodum  vclincommodum 
ad  aiiquem fuo  nomine  pcrtinet.I.  i .  § .  in  propria.ft^  quando 
appcU.  fit.  Ccrtum  cft  ex  hac caufa ,  fi  vi(Sus  fiierit  ha:res  iu 
teftamento,aliquodincommodumpetcinercadlegatarium< 
Quidamcx  vereribus  ccnfuerunt,  quod  difturaeft  anobisi 
delegatario,cumfcilicet  idoneum  teftgm  efle.hoc  accipicn- 
dumeflede  fcripto  teftamento^nonautemdeeotcftatpen- 
rr.^>^Af]fitpprminrin>anoi7i^m.  Hij^fententiarationc noo 
caret,ccflat  enim  vehiimilis  affNsdlio,  oc  corruptio,  dc  qua  di- 
xiraus.Quiacum  teftamentum  in  fcriptis  fit,Iegatatius  igno- 
rat  quid  in  eo  tcftamento  contineatur:  tcftamentum  fadum 
eftinfcriptis,fecundum  formam  fupraa  nobis  traditam.ita 
vt  teftator  lolus  fciac  quid  co  teitamento  contineatiir.  d.l.hac 
confultiflima.  Nihil  prohibet  legatarium  teftetn  adhibcri, 
cum  apeticur teftamentuin  fecundum  formara cdi6li  prKto- 
rij.ff^.quemadmo.tefta.aper.  Isfinepericulopotcftchitogra- 
phum  fuum  recognofcere,ignorans  an  fibi  aliquidteftamca- 
torelidlumfit,  annoafit.  NuIIumeft  igitur  periculumn© 
corrumpatur,&  pro  tcftamento  teftimonium  dicat.  Hsc  ra- 
tiovidecurquibufdam&  inha:rede  locumhabere,quemta- 
menconftat  idoneura  teftera  nonefle  in  teftamcnto.  Ve- 
rumefteanderacflerationemin  haercde :  fcd  alia  ratioaegm 
Aiva  repellitur  hgres  a  tcftimQnio  dicendointeftametito. 
quiahoc  totum  negotiura  inter  teftatorem&  hsredcmagi 
vidctur,  &  quia  cft  iuris  fucceflror,&  quia  locum  tenet  defun- 
&i\.  Hicrationevfuseft  luftinianus:  quia  videbateamnon 
pcrtinereadlegacarium.  Q^dam^cxrecentioribusaudadei^ir^; 
&acriterinu£hiturinhanc  fententiam  veterura,  raorefuo,  ^j^; 
qu«  tamen  probabilitcr  defendi  pofle  mibi  videtur.In  primis 
citatlocos  quofdam  ex  veteribus  iarisauthoribus,iQquibus 


'j^>, ',2. 


hxredicarium .  Si  qui  fint  bona,in  ca  quo que  bona  fuccedit.       ait  eos  loqui  gencraliter  de  ceftamento,  atque ideo genetali' 


Seneca  &  alij  rident  iureconfnlcos ,  quod  diftinguant  ha:redi- 
tatema  bonishxreditatiis  :  fedoftenduntfeiurisciuilisim- 
pEritosefle.  Cumfuccedat  hiresin  locum  defundi,&ea- 
dem  petfonahabcatur,  ineonegotioquod  gefficdefundus 
non  potcft  teftis  elle.  Nam  interpretacione  &  iurisintelledlu 
eft  eadcm  perfona.  Aha  caufa  eft  legatarij  &  tutoris,vt  Vl- 
pianusair  di<flaI.quiteftamer,to.  hic.legatarius  poteilittftis 
cfTc  in  co  reftamcnto,quo  iliquid  ci  reliriquitur.  Tutor  etiara 
in  eo  tcftamento,in  quo  tutor  dacus  eft,  teftii  cfle  pottftihoc 
cnim  negotium  non  intelligitur  agi  inter  legatatium  &  t  efta- 
torem :  ficucintcr  haeredcm  &  teftitorem.  Legatariusnoa 
fucceditinius:  ficut  ha:rcsfucccJitin  rem,  vcdicicuralufti- 
ciano  in cift.^.Icg.itariis.  HfC  fubtilitas  mouit  veteres  iuris 
ncft'i  aud:ores,vtlcgatariumad  teftimonium  admicierent 
in  reftamento  faciendo  ,  hgredem  autem  repellercnt.  Sed 
hic  occurrit  difticultas.  Cum  dicimus  lcgatarium  idoneum 
eireteilremin  teftamcnto  ,  inquolegatum  cirelidumeft: 
^uifierihocpoteft,  cura  fecundum  regulam  a  nobistradi- 
tatn,nuIlusidoneusteftisfitintefua?Hlcautcmreslegatarij 
agitur.  Inteteftlegatarijproptcrlegatumquod  ipfireliiflum 
eft.  Vctifimilis  cfl  afFe&io  lc^atarij  in  rem  legatara:  vcrifirai- 
leeft  eum  propenfum  fore  ad  teftimonium  dicendura  pro 
cellatnento ,  vc  legatum  fibireliftum  in  co  tcftamento  con- 
feruet.  Hic  affcdio  videtuc  cum  rcpellere  dcbere  a  teftimo- 
niointeftamentofaciendo.  Egofcio  quidvulgorcfpondere 
ioleant.  Solet  dici  legatarium  ttftem  cfl~c  idoneum  inter  hx- 
redcra&alios:  vbicontrouerfiaeft  deteflamento,  incaufa 
teftamcnti idoneus  ceftis  eft,  non  in  caufa  legati.  Si  pctatle- 
gatum,  non  crit  idoneus  ttftis  in  ea  caufa:  fcd  fi  controuerfia 
lit  inter hircdcm  &  alium ,  crit idoneus  ccftis ,  quia non  agi- 
cu[delegaco:icdaatcft.miea[umiiUucefaAura,  aa&90. 


tcr  hoc  efle  accipiendum  cam  de  teliameco,quod  fic  per  nun- 
cupationcm,quara  de  eo  quod  in  fcriptis  fic.  Expendamus  di- 
ligenter  omnes  hos  locos.  Primus  cft  in  Inftit.  d.§.  legatariis. 
Inco  loco  luftinianus  aic  legatariosin  teftamento  idoneos 
teftcsefle,  nec  diftinguit  ccfiaraenturaquod  pcr  nuncupa- 
tionera  fit,  ab  eo  quod  in  fcriptis  coficitur.  Sed rcfpondco  lu- 
ftinianum  in  eo  loco  loqui  de  teftamento  fcripto ,  non  deeo 
quod  fit per  nuncupationera,  id facis  contextus  ipfe  oftcndir. 
luftinianus  ininitio  tit.de  tcfta.eo.tradicformamccftaracnti 
conficiendi  in  fcripcis,&  perfequicui  vfque  ad  ^.vlt.in  d.§.  vlt. 
loquicur  tancura  de  ceftamento  nuncupatiuo,idquc  arguic  §. 
vlt.  vbi,Scd  hrc,aic,de  tcftamentis.qui  fctiptis  conficiuntur, 
lufEciunt.fi  quis  autcm  finc  fctiptis,&c.  quibas  vctbis  oftea- 
ditapertequicquidante  fcripfit,  ad  teftamcnta  quifiuntin 
fcriptispcrcinere,  nonautcmadeaqux  pernuncupationem 
fiunt.  Ergoquoddiciturind.§.legatariis.idneccfraxiocftin- 
tclligendum  de  eo  teftamento.quodfit  in  fcriptis.  Altet  locu» 
eftinl.if.liquisica.infradcreb.dub.Ideratefliiseft&Iegata- 
rius  in  hac  fpecie,ex  quo  appatet  legatatium  idoncum  teftera! 
cfre.Sed  mirura  eft  ab  co,cum  tara  acucus  &  perfpicax  fibi  vi- 
deatur,  nonefleanimaduerfa  M.z\:u!imv^xhiyTefiamentttm 
JtgnaHerunttZn  Martianus  hic  verba  fatis  oftendunc  lorifcofi 
loqui  dc  co  teftamento,quod  in  fcriptis  conficitur,non  dc  co 
quodfiepernuncupationem.TeftamentiJquodfitpcrnijcU"» 
paiioncmnon  fignatur.  Quxftioerar,  anhodegatumvalc- 
rcr,'qviod  vidcrctur  rclidtum  in  cercis  pcrfonis.  Inccrtiscnin» 
pcifonisinutiliter  rclinquitur.§.incertis.  Icftit.de lega.vn- 
de  dubitatum  fuit,  an  proptcr  inccrtitudinem  perfonarum 
viciareturhoclegatnra.  AdditibiMartianus,  tefitlmi  adbshit 
tfi.  Certx  funt  pcrfofia;  ,  quastcftamentumfigoant,  licce 
(^{tdspciioQfts  aoa  expcciletu  teftacoit  vcrbis  teftamenti  f  ui, 
"^  .'■  ' '  --      -       -     -  ^      (editicg 


Jn  Tit.Gluitellam.facerepojfHnt, 


fcd  Ideo  non  obftat  noftrar  fentcntiz  ille  locus ,  quia  loquitur 
de  eo  teftamento ,  quod  fic  in  fcriptis.  Alius  locus  cft  in  1.  di- 
ilantibus. i 2 .  C.de  tefta.  vbi  tcftatot tcftibus  adhibitis  ad  tc- 
ftamcntum  facicndum  relinquere  non  prohibetur.Idemeft 
&teftis&legatariusinhoccafu:&tamcn  imperatot  fimpli- 
citer  loquitur  de  teftamcnto,  quod  fit  in  fcriptis.  Ergo  lega- 
tarius  idoncus  tcftis  cft  inquocunque  tcftamento,  ctiamiil 
teftamento  quod  nuncUpatiuum  dicitur.  Ego  rcfpondeo,  in 
ea  lege  quxri  an  valeat  tcftamcntum.non  autcm  quibus  t  efti- 
bus  probari  poflit  teftamemum.  Mirura  cft  quod  omncs  qui- 
cunquehacdere  fcripferunt,  eum  oftendcre  volunt  lcgata- 
riumidoncum  tcftemcircrecurruntadillaml.  diaannbuSi 
Illaquzftionihil  habctcommunecumnoftra.  Siquisadkri- 
pferit  fibi  legatum,  inutile  eft  legatHm ,  &  punitur  pocna  falfi. 
[.tf.fi  quis,  in  princ.fF.ad  legem  Corncl.  defalfis.  &  C.  dehif> 
quifibi  adfcrib.  in  teftamen.  vnde  hic  quzritur  ,  fi  teftibus 
legatumfit  adfcriptum,  an  puniendi  fintpcEna  falfi  ?  Etdici- 
tureosnoneflepuniendos  :  hicautemquafritur.anfintido^ 
neircftes.  Fierienim  potcftvtfintidonei  alijtcfteSiproprcr 
numerum  eorum.quibuslcgatarehdtafunt.  Aiiuslocuseft 
indi(2.1.qui  teftamet#o.  fupraeod.  qucm  adducit  aduerfus 
hancfententiam.  Hidocusmaiuscxhibuit  negotium  iis,qui 
hanc  tueri  opinionem  volunt,  quam  alij  orancs  iam  addu<Si. 
Scd cgoita  refpondco,  aiunt,  hic  lutifconf.  loquitur  de  tefta- 
roenco  generaliter,  nec  diftinguic  teftamentum ,  quod  fit  per 
nuncupationcm  ab  eo,qaod  in  lcripcis  conficicur:  vcrbum  in- 
ftitucrc,  qao  vtitur  Vlpianus  ambiguum  eft.  Si  enim  diccrctj 
qui  tcftamento  faasres fcribitur ,  vcl  nuncupatur ,  nihil  arabi- 
guicatis  eflct.  &  fic  lurifconfulti  plerique folent  difcrtc  loqui, 
vtin  d.l.hsredes  palam.  Inftitui  dicitur  &iS,<Jui  fctibitur,&  is 
quinuncupatur.  In  ambigua  orationeca  interpretatioacci- 
piendaeft,  qu2  vitiocarct,  vtdiciturinLambigua.fupradc 
legib.  Itaque  videturhbc  verbumaccipiendura  cfledc  tcfta- 
mentorctipto.  Deinde  veibaillafcquentiaid  oftcndunr, in 
eo  qui  tutor  fcripcus  eft :  nam  hoc  verbum  etiam  rcfcrtur  ad 
lcgatarium.  Deinde  cgo.animaduercia  luftiniano  "mientio- 
nemfieri  cuiufdam  conftitutionis  iu3ceadcre,qua:defidera;- 
lur  in  d.§.  legatatiis.  Inftit.  de  tcftamcn.  ordi.ait  cnim  (e per- 
mififle  ea  conftitutionc  legatarios  tcftes  cfle,  fi  ea  conftitutio 
'extarcr,caomnem  controuerfiam  finiret.  Ha:  funt  conicftu- 
ts  nortrar.qui  fi  cui  non  placeant,fequatur  communem  opi- 
nionem.  Quieamtuenturrefpondcnrad  rcgulam  traditani 
ind.l.nullus.ft'.deteftib.&d.l.omnibus.C.eo.nondiccrelc- 
gataiiumtcftimoniumdclegatofibireli<ao:fedincaufatan- 
tum  teftamenti.  yerura  eft  autem  prodeflc  in  confequed- 
tiam  :  feddicuntquzdam  permittiin  confcquentiam,qua: 
principaliter  non  permitterentur.  Adducunt  1. 1.  fupra  de 
audo.tu:.  Tucor  in  re  fua  in  negotio  ,  (^uod  pupillus  cuni 
ipfo  contrahir,  audor  efle  non  poteft  pupillo:  fcd  tamen  id  ei 
permitticur  in  confequentiam.  Hoc fuco folcnt  hanc opinio- 
nem  tucri  &  tegere,  qui  mihi  non  placet:  fed  ptobabilius  eft, 
mcoiudiciojquod  diximus, accipiendum  eflede  tcftamento 
quod  fit  in  fcriptis.  ^   .      , 

Dicere  coepimus  de  tcftibus ,  quia  adhiittuntur  in  facicndb' 
teftamcnto.  Dixisius  vaiiisex  caufis  interdidlumcfletcfti- 
inoniumin  faciendo  teftamento.  Addcndiifn  cft  quoque 
quoldam  rcmoueri  a  tcftimonioi  quiaciuesnonfunt.lexe-' 
nimrequiritciuesefle.d.l.hacconfultiflima.C.dctefta.  crd.- 
teftamcnti  fadio  iuris  ciuilis  eft.l.hic.3.  mirumigitur  non  cftj 
fiqui  communionem  non  habent  iurisciuilis,tcftes  id©nei 
non  efle  dieantur.  Itaqi  feruus  idoneus  teftis  non  eft  in  tefta- 
ihentofaciendo.§.teftesautem.Inftit.eo.&d.hquiteftamen- 
to.§.feruus,hic.  Seruusiurisciuiliscommunioneninohaber. 
nam  quod  attinetadius  ciuile  ,  feiui  pro  nullis  habentur.l. 
quodaitinet.3}.  fF.dcreg.iur.Addidit  lurifcon.ind.J.fcruus. 
&c.feruum  ne prstorij  quidem  edi6li  communionem  habe- 
rc.quiaiusprartoriumfubfequitur  iusciuile  inteftiraoniodi- 
cendo.LSeio.  i^.fupradeteftib.  Teftamentum  igiturinquo 
feruusteftiscftadhibitus,nulluraeft,quod  tamen  accipien- 
dumcft,  nifitempore  teftamenti ,  communiexiftimatione 
habicus  fucrit  hber.  Tunc  enim  dicitur  valere  teftamen- 
tum  cx  a:quitatc  quadam  &  vtilitate  exigcnfe,  aduerius  fubti- 
litatcmiuiis.Li.C.co.  Huius  refcripti  mcntioeft  apud  lufti- 
nianii  Infti.  $.  fed  cum  aIiquis.cod.titu.de  tefta.ord.vbi  lufti- 
nianus  ait  ex  quadahberaiuate  hociQdm^H  fuiiTe:  vtilitas  ho« 


minum  fiiafit.vt  a  fubtilitare  &  rigore  iuris  hic  paululom  rece- 
dcretur.vtilitas  enimhominum  exigitvtignolcarurcommu=" 
ni  errori  hominum.Eftque  locus  comunis  de  c5muni  errorc: 
vtilitasautemhominucxigitvtveniadeturpublicoerrori.l.}. 
"dcfupeLlcga.l.BatbarinsPhiIippus.fupradeofii.pr£cto.l.2.& 
^.fupra,ad  Macedo.Sicquc  ea,  qua:  Barbarius  Philippus  gcflit 
inprxtura,ratafaabitafunt.  Eotemporefcrui  folcbantobrc- 
'pcreadhbnores.Dibn  in  Augufto  fcribir.Maximu  quendam^ 
cumadquajfturam  promotuseiret,tandemagnitumadomi- 
no  fuo  in  fcruitucem  redadum  efle.  Aliud  eft  exemplum  quod 
attigiadL^.fupraadMacedo.  Siquisfiliofamiliasmutuape- 
cuniam  dedctir,  qui  publicc  exiftimabatur  paterfamilias  efTej 
tunc  ccflat  excepiio  Senatufc.Macedoniani.Scd  hic  qusritur» 
anrequiratur  omniumcxiftimatio,vtteftamentum  firmuin 
habeatut?Quidamh2recesverbisrefcripti,exiftimantomniu 
exiftimationenecefrariamefle.aiteniml.i.C.eo.cmnomniu 
€onfenfuIiberoruIocohabitifint.Quidergofivnus,autaIter 
tx  ciuibus  fciat  feruum  efle  eum  qui  ab  aliis  creditur  hber,  an 
hihilominus  valebit  teftamcntura?  Quiftio  tradacur  ex  vcr- 
bis  d.l.cum  enim  dicac  omnium  confen(u,nullum  excipit.Sed 
quod  dicit  omnium  confenfu ,  ideo  videtur  didura  eile,  quii 
confenfus  maibris  partisin  ciuitace  aliqua,  pro  omnium  Con- 
fenfu  habetur.Lquod  fnaior.ad  municipalem.eftque  criamlo- 
cutiovfitata,&hyperbole:ideodi(3:umcftomnuimc6rcnfu> 
quia  ita  accidifle  ptoponcbatur.Refcriptum  illud  eft  perfona- 
le.-fcriptum  eft  in  certa  caufa, &  ad  certas  pcrfonas  cum  cx  fa- 
(Oto  confultus  cflet  Imperator.  Refcriptum  autem  no  eft  con- 
ftitutio  gcneralis ,  quamuis  hodic  refcripta  vim  generAlium 
conftitutionum  babeanr.  Inhaccaufa>dequaqu£titur,pro- 
pofitum  erat  omnium  confenfu,  nullo  cxcepto  feruum  habi- 
tumeflclibcrura,  quiadhibitus  cftad  tcftiroonium  in  tcfta- 
mento  faciendo.  no  ideo  tamen  concludendura  eft  omnium 
confenfum,  nullo  exccpto,  neccfrarium  cflc,  vt  tcftamentum 
valeat.Sic  ego  hunc  locum  interprctoriquamuis  aliqui  difTefl* 
tiant,&  requirant  confcnfum  fingulorum  ciuium.  His  capiti- 
buscDntinentur  fummarim  &  generatimea,  quarpertinent 
ad  fcftiuni  conditionem,  qui  adhibentur  tcftamenti  faciendi 
caufa.  Alij  quibus  non  interdicitur  nominatim  teftimoniumv 
idoneiteftesfunt,proptereaquodteftamentumfcripfir,redlt 
dicitur  idoneus  tefris  efle  in  eo  teftamento.L  27.  Domitiu» 
Labeo.  hic.  non  ideo  prohibetur  teftis  efTe  in  teftamenta» 
quod  tabulas  tefbracnti  fcripfctit.  Si  expendantur  omnia» 
qusanobis  dicla  funt  dehis,  qui  prchibentur  teftes  c&ia 
teftamcnto,  nihil  reperietis  cur  idoneus  tcftis  non  fit,  qui 
fcripfittabulasteftamenti.NarafortealiaratiomoncbatDo- 
mitium  Labeoncm  cur  quaererct,  anis  idoneus  teftis  cflfct. 
Fortehoc  mouit  Domitium,  quia  videbatrogatum  efle  vt ta- 
balasfcriberct,nonautemadteftiraonium.TeTlesautemro- 
gatos efle  oporfer. d. I.  hacrcdes palam. §. in tcftamentis. hoc 
lit.Hiric  cxiftit  quafftio  diflScilis&  vulgo  3gitata,quo  tcmpore 
conditio  tcftium  infpicienda  fi:  ?  Ego  nihil rcperi  difiicilius  ift 
hac  difputarione.  Didmus  tcftem  debcre  cflc  ciucm,hberum 
hominem,  fana:mcntis,&c.  Ponamustcmpoceteftamcnti 
tcftem  f aifTeciuem, fana:mentis,deindc tempore mortisfu- 
iffeferuum,&furore  corrcptum.  Duofuntlocihacdere,v- 
^iius  eft  in  d.l.ad  tcftium.§.i.  Si  liberhomo  erar,quo  tempbre 
'fignauit  teftamenturhj&raortis  tcmpote  fucritrcdatftusitt 
feruitutem ,  nihilomihus  valctteftamcntum.  Aliuslocuseft 
ind.  l.i.  C.cod.eotcmporc,  quoteftamentom  frgnabatur, 
&c.  Oportet  libefbs  homincs  cflequoWmporctcftahien- 
tum  fignabatur  ,  vcl  faltcm  babitos  fuifTc  publice  libero^ 
quamuis  liberi  noheflent.  Huic  fimileeftquod  diximui^lc 
deconditione  teftaforis.  inl.i.§.  cxigit.  infra  dc  borio'rum 
poflef.fccund.tab.&  Lt.&<j.qui  in  poteftatc.hic.In  co  qui  tc- 
ftatur  fpedlamus  fanitatemmcntij,  quorempore  feftamefl- 
tum  facit.     Sed  hic  incidemus  in  difficillimum  riodum ,  "& 
qucm  dodliitimus  quifque  &  maximc  ei^crcitatus  in  iuris 
ciuilis  fcientia  vixcxpedirepoteft.  Videturenimrar^oriede- 
fendinon  poffe  quoddiximus,valereteftamcntuhT,effimu- 
tata  fuerit  t  eftis  conditio  poft  fadum  reftameritum :  vt  puta  fi 

efFcifbusfuerit  feruus  exlibero  homirie.  Egofic  ortendo.nam 
teftamcntum  per  feruumprobati  hon  poteft.Si  confioueifia 
priarurde  tcftamento  inter  fctiptuhi  hiredem  &legirimos 
harrcdcs  forte :  quomodo  potctit  pcr  liberum  homiuem  pro- 
baii?  SinonpofIitprobari,inane&  iriutiic  cft  teftamentum» 

Ec    1 


u8 


Franc.  ^Duareni  Comment. 


quodnon  potcftperfcruumprobati.  Idetiamprobaturhac 
ra:ione;qniainiudtdisfpediamustempus,quoteftimonium 
dicitur,cumqusriturdecondiiioneteftis  :  hocvulgorcce- 
prum  eft,&  adducuntl.  I  o.quoniamlibeti.C.de  tcfti.qua:  ad 
rem  nonmukumpertinet.  Adducuntetiaml.j.^.duac.infra 
de  Carbo.edic.vbidicituf,  quiftionemde  ftatuexCatbo- 
nianoedidlonon  femperdifferri.  Finge  teftesciTcquiean- 
dem  fidem  poft  tcrapof  is  inteiuallum  non  fint  habituri :  vt  fi 
ex  libero  feruus  fadus  fuerir,vt interpretantur.  Sed  hoc ali- 
fcr  etiani  poteft  intelligideeo  ,  qui  proptcr  fpatium  longi 
temporis  non  f  ecordans  rei  geftac,  non  ert  habiturus  candem 
fidem.  Adducunt  alium  locum ,  qui  magis  hanc  fcntentiam 
iuuatinl.  j.^upradc  tefti.vbidicitur,iudicisofficioinquiren- 
dum  efle,  cuius  conditionis  fit  tcftis.Ergo  id  fit  quo  tempore 
teft:moniumexigitur.Adducuntetiaml.notionem.5)5?.$.in- 
jftt  limentorum.ff.  de  verb.fign.vbi  dicitur  dilationem  datiin 
prifentiaci'.is,  qui  teftimonium  didurus  eft  de  adlufuoin 
[eraitutcgefto.  Ego  puto  vcrum  eiTe quod  vulgo  dicitur, 
tempus  quo  teftimonium  dicitur  infpiciendum  efle  ,  cum 
qustitur  de  conditionepcrfonarum :  qiiamuis  enim  id  nullo 
ccrto  iure  definitum  fit ,  tamen id  ratio  fuadet :  fides  maxime 
neccflaria  eft in tefte, cam  teftimonium ab  eo  exigitur.  Si ex 
viroprobocorruptus  motibus  euaferir,quodplerunqucac- 
cidit.Homo.vt  ait  Piato,eft  animalfacile  matabile:facile  de- 
ptauatur&corrumpitur.5»;?«/m«««/vJwr.  Sihocvcrumeft 
quoddicitur,vtverumeft,iniudiciis  Ipetaandiim  eflequalis 
fueritteftis,  cumteftimoniumabeo  exigitur  ,  non  qualis 
fuctitaDteiudicium:ftuftraiddicitur  fpettandamefle  tem- 
pusteftamenti.  Curigiturhic  fpedtaturtcmpus  tcftaiaenti, 
finonpoifit  piobaripcrteftesiniudicio?  Hccjideturinane 
efle  &  ilIuforium,fi  controuerfia  oriatur  de  teftamento.  Hic 
quaiftio  valdedifficiliseft,  extantque  dcea  vatiat  opinioncs 
intcrprctum,inquibusieferendis  multorum  dicrumlabore 
opuscircc,  necidtnaximeneccflarium  eft.  Egobreuiterdi- 
catnquodfentio,  morc  meo.  Parcim  hicrcceciarn  aquorun- 
d  jm  cpinione,  partim  etiam  yliorum  diflentientium  opinio- 
ncsconcili.ibo.Anlmadaertendumeftjhiciutisnoftriaudo- 
resljquide  teftamentofcripto  :  nonautem  detcflamento, 
quodficpcrnuncupationcm.ind.l.i.telteSj&c.C.eod.dici- 
tur,f#,/?.jwf»/«w/^«<»^<t;/n'.H2CverbaoftcnduntAdiianuin 
loqLjidetcftamenco.quodin  fcriptisconficitur  :  condeco, 
quod  fic  pcr  nuncupationem.  Teftamentura  quod  fcriptura 
cft  tantcm  obilgnabatur  :  faiSum  per  nuLicup.itione!n 
non  cbfignabatur  :  iifdem  vtitur  verbis  lurifconfuJ.  in  d. 
l.ad  teilium.Hoc  igitur  obferuandum  eft,qnod  hic  dicitur  de 
conaitione  teftium  infpicienda,  ad  teftan,eni:i3m  fcriptum 
pert/nerc.  Quare hoc quod (criptum  eft de tcftam^nto fcri- 
pro.pioducirausadteftamentumnuncupstiuum.  Hocfgitur 
teftatncntum.quodinfcriptisconficituijvaletfiteftcsidonci 
fuetint  tcmporcfadri  tcftamenti:necaliud  temp'jiircq;"''i- 
tur,putatcmpusnjortis.  Sedcuiusvtilitatiseft,  dixci:  -h- 
quis,cumortalite  deteftamentoin  iudicio,  tcftes  quoriun 
niutataeftconditio,  nonfintidonei  adteftimonium  dicen- 
duminiudicio  ?  Egorcfpondeo,inprimisfiqui;ftiofittan- 
tumdcfolennitatetcftamenti,  nonde  veritate,  veriffimuni 
cfl^e,  atque  ideo  ccrtum  quod  hic  dicitur,  fcilicet  ipeftandum 
efletempus  teftamenti.  Deteftsmentooriturcontrouerfia 
lnterf;riptum  haEtedem&  lcgitimosharedcs.  Legitimihaj- 
redes  contcndunt ,  non  quidcm  falfum  efle  teftamencum, 
fed  non  foleaniter faftum.  Hic  qua:iiio  elt  de  obfcruarione 
&foIer.nit2teteftament!,nc-  c'^v:j:irate.  Aiuntnonfokn- 
niceieflefa6lum,  quiain  teftamento  debenc  adhiberi  ciucs 
&libcrihoraines.  Ai  hi.quifueiunt  adhibitiadfaciendum 
hoc  ceflamentum,feruifuntnonliberi:  qiisritar,  anratum 
dcbeatcflehoctcftamentum  ?  HjEcrcsni^Ham  habctdiibi- 
tationcm.  Nonhicquarriturdeveritateteftamentiquamfic 
r!Ccc(repiobareteftibus,fedqua'riturdcfo!cmiitate.qua:ii- 
tui:  an lafficiac  ad  folennitatem  tc ftamenti  hos teftes, de  qui- 
bns quiricur,  idoneos  fuiffe  tcmpore  teftamenti ,  cum  poft- 
eaeoram  conditio  mutata  fit  :  an  vcro  ideoteftamentum 
iiTjtihfit  ?  Etdicendumcftnihilominus  valeretcftamen- 
tuni .  &  conditionem  teftium  infpiciendam  efle ,  quo  tempo- 
re  llgnabatur  teftamentum.  Et  fi  quid  poftea  contigetitin 
pctfuna  teftium,  nonid  nocct  tcft^mcnto.  Quodautem 
dicitur  in  iudiciis  conditionem  tcftium  infpiciendam  zSsf 


quotcmporc  tcftiraonium  dicunt ,  hocnihil  adrcm  perti- 
net :  conuenit  cnim  eof  libcros  fuiffe  tcmpore  tcftamenti, 
quamuisferuinunc  fint ;  conucnitctiam  abiisfigoatumfu- 
ifle  tcftamcntum.  QujEftionunccftiutis,  anvalcattcfta- 
mentum  fignatum  a  libcro  homine ,  qui  feruus  eft  quo  tem- 
porccxigitur  tcftimonium.  Eteademeftratioteftamcntt 
nuncupatiui,quamuis  dc  fcripto  loquantur  lurifcofulti.Qujd 
fi  quscftio  fit  de  veritate  tcftaracnti  magis  ,  quam  de  ttflia- 
mento  ?  Dicendum  eft  nihil  nocerc  mutationem  ftatus  fi  tc- 
ftamentumfcriptumfit,qiioddiligenternotandumeft.Nam 
loquitur  Imperator  de  teftamento  fcripto  in  d.  1. 1.  C.  eod. 
&Iurcconfultusind.l.adteftium.  Sed  Ipedaturtempusiu- 
dicijjcum  agitur  de  probatione  tcftamenti.  Scd  in  hociu- 
dicioanimaducrtcndura  cft  quacri  dc  fublcriptionc  &  obfi- 
gnatione  teftamcnti  ;  non  autcm  decoquod  tcftamento 
continetur.  Ponamustcftamentum  fadlumcflein  fcriptis, 
adhibitos  teftcs  eflTe  cum  fubfcriptionc  &  obfignatione.  il- 
ludtcftamentumproferturiniudicio,  vocatwin  dubiumfi- 
dcs  tcftamenti,  quid  opus  cft  probarc?  Opus  cft  probarc  fub- 
fcriptioncm  &  obfignationem,  fi  poffit  fides  fieri  harum  re- 
rum,  ccrte  vincit  fcriptus  harcs  in  iudicio.  At  dixerit  aliquis* 
hi  teftes  quorum  coditio  mutata  eft,  ne  idonei  quidem  crutJC 
ad  probandam  fubfcriptioncm  ,  vcl  obfignationem,  fi  dc  ea 
lis  fit,  fecundum rcgulam a nobis  rraditam.  Dicimus non re- 
cipitcfteminiudicio,  quiidor.eus  nonfittcmpore,  quote- 
ftimonium  ab  eo  exigitur.  Si  hoc  verum  eft,  intctcidct  tcfta- 
mcntum.  Cum  aperitur  tcftamentum,  vocantur  teftes  vt  re^ 
cognofcant  figillafua.  Nonfuntautem  idoneiad  rccogno- 
fccndiim  figilla  fua,  quia  mutata^ft  eorum  conditio.-efte- 
nim  fufpcdta  corum  fidcs  proptcr  mutatam  eonditioncraj 
quamuisolim  fidcdigni  habitifint.  Sunt  quiexiftimentte- 
ftes,  quorum  conditio  mutata  eft ,  pofTc  rccognofcere  fub- 
fcriptionemfuam:quiahocfa6l:ieft,noniuris.  Hancfenten- 
tiam  nullo  iure  probarepoflum,  &verum  cftquod  dixi,& 
vulgo  rcccptum  cft  conditionetcftisinfpicicndamcfle,quo 
tcmporeab  codiccndumeftteftimonium.  Scio  interrogari 
poflxiniudiciofcruum,fialiasnon  poffit  veritascrui.l.fcr- 
ui.j.fuprideteftib.&l.interrogari.ij.C.dequacftionib.fcd 
hoc  non  prodeftad  fidcm  facicndam.  ergo  inane  &  elufb- 
rium  eft,  quod  hic  dicitur ,  valerc  teftamentum ,  quia  fpeda- 
tur tempus  teftamenti ,  non  aliud  tcmpus.  Scd  quamuis  ido- 
nci  teftes  non  fiot  proptcr  mutatuni  ftatum  ,  refpondco, 
nonidco  incerdderc  teftamcntum:quia  potcrit  aliunde  pro- 
batio  fumi,  poterit  comparari  cx  fcripturis :  non  cnira  folum 
tequiriturobfignatio,  fed  etiam  fubfcriptio  tcftamenti.  Ita 
autcmtcftcsfabfcribunt,  EgoTitius  hocteftamencumScij 
obfignaui  annulo  meo.  Cum  vocantur  fignatorcs  ad  reco- 
gnofcenda  figilla  fua,  hocintclligendum  efl,fi  idonei  fint,vel 
fiviuifint,qui3potcftaliundeprobarifubfcriptio.Scioquof^ 
damexiftimarc,cumvnustcftismortuuseft ,  corrumpite- 
ftamentum.1. 4.cumabinitio.&l.  v.vclncgarcinf. quem- 
admo.tcfta.aper.&1.2.C.co.  Sedpofteacontrariumoftcn- 
dam,  hac  cnim  ratione  incerta  efl^ent  omnia  teftamcnta.  Hoa 
igiturquoddiximus  magnararationero  habet,fic  interpre- 
tandovt  nos  intcrpretati  fumusdeteftamento  fcripto:  non 
autcm  dc  co,  quod  fit  per  nuncupationcm.  Hoc  ego  produ- 
co longius pt opter fimilitudincm  rationis.  Qupties  quis  te- 
ftationefolcnnifibicauit ,  qua:tcftatiovcluti  conditionen^ 
quandamteftiumhabct,  cumtuturacflfe  atbitror,ctfipoft- 
ea  mutata  fuerit  tcftium  conditio,vt  aliquando  accidit  in  pcr- 
fonatefiium.  Ncchoc  puto  fingularc  circin  tcftamentis,i- 
demputodicendumin  quocunquc  alio  a<^u,  inquocadetn 
eftratio.  Teftationcs  olim  fiebanta  quibufcunquepcrfb'* 
nisdequacunque  rc  iddocui.&veterummultisauthoritati- 
buscomprobaui  libroi.  Difputationum  ,  cap.  j  o.  vbi  do- 
cui  quid  fit  teftari.  Hodic  his  tcftationibus  non  vtimur :  fcd 
fi  rccepca:  efTcnt  apud  nos ,  idem  dicendum  cflct ,  quod  de  te* 
ftamento.  Poteftfidcsfieii,  fivccctutindubiamid,quod 
gcftumcft.poteftprobarivelperlirerarumcomparationcm, 
vcl  pcr  conicftiiras,  alias  ctfi  forte  teftcs  adhibiti  ad  eas  tabu- 
las  confcribendas,  tunc  non  fint  idonci.  Id  docebcj  cxem* 
plo.  Hi,  quoshodievocamusnotaiios,  codcmhodiefun- 
gunturofficio,  quo  olim  hi  fignatores  ,  quierant  homincs 
priuati.  Hodic  igitur  ponamus  admifTum  efle  rabellioncm 
ad  tabulas  confcribendas  dc  vcnditioncj  de  locacione ,  vcl  de 

quocua- 


JnTit.  ^j^i tepam.facerepojfmt. 


qnociiDquc  alio  conttidu ,  poftea  eum  damnatum  eile  lege 
Corneliadefallis,  anidcoilltus  inftiumenta  corrumpentur, 
wnquam  afalfario  notario  coufedta  ?  Non  puto :  quoniam 
conditionis  mutatio  non  debeccinocere,  qui  tabuias  abeo 
confcribi  curauerit.  Infpicimuscrgotempus  quorabulxcon- 
fcripcxlunt,necmutatio  ftatuseiofficit:  aliud  dicendumeft 
cumnullateftaciofolennisfa6taeft.  Hicloquiiur  luriiconf. 
deceftamento  fcripto.&nproducamusad  alianegotiaid  in- 
telligendum  cft  dc  negotiis  de  quibus  teftatio  fa(^a  eft.  Sed 
obiicicur  vulgaris  locus  ex  lib.  t.  de  feud.  titu.  15».  Cum 
quzftio  oiiturde  bcneficij  conccflionc  ,  cum  quis  conten- 
dic  feudum  ab  aiio  fibi  conceftum  efte  ,  ptobare  id  necefte 
eft,  non  pcr  quofuis  teftes  ,  nonper  extraaeos:fedperpa- 
res  curi^,  per  eos qui  eiufHem  patroni  dientes  funt.  Sed  nihil 
nocet  inuefti tura ,  fi  pares  elTe  defieriot.  Sufficit  pares  fuiflc 
temporeinucftiturs,  vteod.loco,  &  tamen  cius  teropotis 
habctur  ratio ,  quo  eft fada  inueftitura.  Iilo  quidem  loco  ait 
audot  huius  rei  varias  fuifle  opiniones  ,  &c  tamen  hanc 
recepcamefle,quaeetiamratione  &vtilitatenoncarct.  Nam 
propccr  eam  mucationena  non  ideo  fulpedta  eft  fides  tcftium: 
nonideofufpedlaeft  fides  tcftis,  quod  extraneusfic.  Noni- 
demdicimus  vtdeeo,quicorruptus  moribus  eflecoepit,vcI 
feruus  cfFcdtus  eft,  id  ctiam  poteft  habcre  locum  in  nuncupa- 
lorio  teftaracnto.  Pone  ad  teftamentum  faciendum  adhibitos 
cfletcft  s  ciues  Romanos  ,  quendam  fine  culpa  fuadcfiifle 
ciuem  eire,anideo  minus  fidem  faciet  ?  Non  mutatus  eft  qui- 
dem  eius  ftatus.fed  ob  eam  mutationcm  ftatus  non  poteft  di- 
cifufpedlaeiusfidescfle.Excrancosnonremouencateftimo- 
niodicendoRomana:Ieges.  Noneft  neceire  ciuem  Roma- 
Bum  cfle  teftem.  In  teftamento  vero  hoc  requiritur,  maioris 
cautionisgracia.  Subtilitasqusdam&obleruacio  neccflaria 
eft  in  ceftamentofaciendo,  ne  quid  falfi  admictacur,  quia  ple- 
ranque  Romx  contingebat,  vt  falfa  teftamenta  fierent.In  iu- 
diciocum  quxricur  de  probacione,  non  poflunt  reiiciceftes 
tanquam  fide  non  digni:  quia  lunc  extranei. 

Supetiori  loco  difletuimusdehis ,  quxad  teftamentorum 
•tdinationcm  pertinent,  qu£  forma,  qux  folcnnicas  necefla- 
ria  fit  in  vcroque  gencrc  teftamenci,  &  eo  quod  per  nuncupa- 
tione»,&  in  eo  quod  in  fcripcis  conficitur.Nunc  de  vi  &  effe- 
ftu  diccndum  eft ,  vt inccUigamus  queni  vfum ,  quam  vtilita- 
temhabeat  fuperior  difputatio&tradatio  de  folennicace  & 
obferuatione  teftamenci 

HceffeBufolenmtatisferuatJiin 
tefiamento. 

IGicurduoin  pt imis notanda funt.  Vnumeft,hacforihade 
quaiamdiximus,  nonferuata,  teftamentum  nullumefle, 
nec peci  quicquam  ex eo  ccltamcnto poflfe.l.  fi  vnus  1 2 .  C.  de 
tefta.  of  d.  dicicut  in  ea  lege ,  vel  coram  teftacore,  &c.quia  de- 
beuc effe  ceftes  in  confpesSu  ceftacoris ,  vc fupra dix(.  huc  per- 
tinec quod  dicitur in l.i  5  .teftandi.C.  eo.  teftamenti  fadtio.de 
qiialocutifumus,  publiciiutiseft,itaquenon  poceftmurati 
voluncate,auc  arbicrio  teftatoris.  Nam  qux  pubJiciiuris  fiint, 
ptiuacotum  hominum  voluntate mutari  non  poflunt.  Quod 
ibieciamdicicur  iuri  publico  derogari  nemini  permiflumcf- 
fe,hoc  eft  quod diciturin  1.  nemo  poceft.  { f  .de  legat.i.  nemo 
poteft  facere  ne  leges  in  fuo  teftamento  locum  habeant. 
Qupd  idem  dicicur  in  eadsm  lege,  non  iurifdidionis  formara 
ttucate  liccre.  lurifdidionem  vocat  pixtorium  edidum, 
quod  perpecux  iurifdidionis  caufa  propoficum  eft.  fic  acci- 
piunc  lutilbonf.  in  plerifque  aiiis  locis ,  vc  in  1.  quamuis.  fupra 
r.c in ius  vocan.  Quamuis prxtor  fimplicicer  dixeric le poena- 
lem  adtionem  dacurum  aduerfus  cum,  qui  in  ius  parentera 
vocaucrit:tameomodcrandaeft  iurifdidio  prxtotis.  Sicac- 
cipicutinl.poftquam.^.tj.lmpetator.vclegac.  nomi.cau.Edi- 
dti proponebantur a prxcore  perpetux  iutifdidionis  caufa.l. 
fi  quis  id,  quod.  fupra  de  iunidid,  non  poteft  ceftacor  mucate 
formara ,  qu.^  proficifcitur  ex  edidto  prxcoris.  Ego  iam  dixi 
liipra folennicarem,  qux  obferuatur  in  ceftaracntis  magna  ex 
p-rteexiurifdidlione  prxtorianatameflj,prxrertimccftiura 
ligaacio,&obiignacio.§.fedcumpaulacim.  Inftic.de  tefta.Ex 
his  legibus  notandum  eft  hanc  formara  &  obieruacionem 
non  tancum  ad  probacioncio ,  fed  eciam  ad  fubftanciam  cefta- 
meiitipextiiieie,  &  ncceflariam  elTe.  Quod  dicitut  fepcem  tc- 


3^^ 

ftcs pubcres & ciues  Roraanbs  adhibendos ellc, ron tanru m 
pcrcinet  ad  probacioncm,  ied  eciam  ad  fubftamiam,  vc  finc  eo 
iubfiftcrc  non  poflicceftamcntum,  eciam  fialias  fortccon- 
ftetdevoluntateteftatoris.  Exemplicaufa,  fifortc  confite- 
antur  lcgitimi  hxredes,  interquos&  fcriptos  hxtedes  con- 
trouerfia  eft,  ica  voluifle  ccftacorem :  non  ideo  tamen  hoc  te- 
ftamcntum  conualefcit  hac  confelfione  eorum  ,  quamuis 
confeffio  videatur  idonea  t^^  ad  probationera  inter  eo.s> 
cum  de  voluntate  teftatoris  controuerfia  fic inter  cos,  &  fcii- 
ptoshztedes,fatiseftiolennitatem,quxiuie  publico  intro- 
du(5la eft ,  non  fuifl"e obferuatam.  Id  colligitur  cx didta I.  fi  v- 
nus.  fi  hoc  tantum  rcquiratur  ad  probationem ,  non  ?.i  ftib- 
ftantiam  teftamenci,nondixiflec  Imperatoribi,iuredclidec 
teftamcntum.his  enim  vcrbis  fignificat  teftamencum  ipio  iti- 
re  nuUum  efle,  hic  non  deficit  ius ,  fed  probacio  tantum ,  vc  ait 
lurifconf.inl.duofuntTitij.fupra,  detefta.tucel.  Duofunt 
Titij , Ticius  dacus  cft  tucor ,  quxticur  vcer dacus  fit  tucor '.  Et 
dicitureumdatumcire  tutoiemdequo  i"enfictcftatoi,quod 
fi  ignotum  fit  de  quo  fenfit  teftator,  ius  non  deficic ,  fed  pro- 
bacio.  Ex eodcm  loco  obferuandum  eft,  eciam  fi  quid  vel  mi- 
nimura  &  leuiffimumomiflumfic,  nihilominus  incercidete 
tcftamentum,  etiam  fi  vnus  tantum de teftibus  defuerit,  fi  o- 
mnes  non  fignauerint  in  eodcm  loco ,  iuie  deficit  teftamen- 
tum.Huic  fimile  eft  quod  dicitur  in  l.cum  hi.  8  .§.fi  prxcor.de 
tranfadt.aiclurifconi!  Siindecretointerponendo,prxtorde 
quibufdaminquifierJt,dcaIiisnoninquifieric,cranli.(5tionem 
non  valere.  Sed  obiiciec  aliquis  quod  dicitui in  1. 1  .§.'vlt.  ver- 
fic.quaieeft  enim,&c.  fupradc  venrreinipiciendo.exquo 
lococolligerevolunr,  fiquid  lcueomiflumficnonideoiure 
nullum  efre,quod  geitum  eft.In  in'picieDdo,cum  nnilier  dicit 
feprxgnancemefll',ccrca  foIennitasnecclTariaeftriani:  nibi 
dic  tur,fiquisomifli!mficesbis,quxlcf>iaiunc,nonideoinie 
deficere,quodgcftiimeft,    Sedegorefpondto,  bicnihjiclle 
quod non  magni  pooderis &  momeni i fit ,  nihil cik  qu^.d  ie- 
ue& contemnendum  fic.  Vnum  fiquidem  ex  fcptem  ctftibus 
dcefl'e,Ieue  non  eft :  vcl  tc  ftes  corara  teftacore  non  fu'fle:  hoc 
enim  maxime  pertinecad  veriracem  tcitatrienti  &  rei  geftx 
cognofccndam.  Poceftinpponialiusqui  decumbatinlecito, 
&  voluncacem  &  vocem  troenciatur,&  fimulet.In  ir.ipetSio- 
nevencris  mulcareperiuntur  fatis  leiiia,  &non  magnopere 
necelTaria,  velutiquoddicitur  detribus  luminibusin  ecdcm 
lege.§.trialumina.vbilurifconf.  aitcrialumiBaadhibendacf- 
(c.  Quid  fi  tercium  lumen  defiieric.^non  debet  notere  parcuf. 
d.l.i.infin.deindcanimaduercendumeftquodluiifconf.inc^. 
!.!.§. vlc.  aic,  fi  quid  per  rufticicate  omiflum  fic,  ignofcendum 
cfleruftieicaci  :  nam  hisverbis  oflendiceciamea,  quxleuia 
funtnon  efleomiitenda,  quamuis  rufticiraci  venia  detur,  fi 
quidforte  perrL/ftxitatem  omifliimfit.     Qu^inimointeita- 
menco  ncceflitaiiscauiaquxdam  omiccuncur,qua:nonma- 
gnoperencceirariavidencur.ExcmpIuminl.carus.S.C.decc- 
fta.quod  exemplum  fupra  a  nubis  expliciturri  eft.  Quod  dici- 
tur  vno  contextu  adionis  teftamentum  firri  debere,  fupra 
eo.l.hxiedespalam.  2.i.§.vlt.  noneftperpetuum,fiquidin- 
tctmiflum  ptopteineceirariamxgroti  pocionem^adhibecut 
tamcn  nihilominus  legicimus  numerus  ceftium.  QLU)d  dici- 
tur,  exceftamcntonon  folenninihil  capipolfe,  adeo  verum 
eftjVtneprinccps  quidem  exeoteftamenco  quicquamcape- 
re  poffic.  1.  ex  imperfedlo.5 .  C.  eo.  fi  quis  obiiciac  Pcincipem 
lolucum  cfle  legibus,!.  Princeps.  fupra  de  legib.  &  fenacuf- 
confuI.fi  quidem  Princeps  olim  iolebadegibus  lacis,  ve!  fena- 
tulconfulcis  folui  :  leges  ei  fubiiciebancur,  vc  nullis  leguni 
vinculis  iubiiccretur  &  adfttingeretur ,  vt  fcribit  Dicn in  vita 
Augufti.   Scdrefpondechuicobiedlioni  Alexander  Impcra-! 
tor,au<5tor  d.l.  5  .hcer,  inquir,  leximperij  folennibus  iuris  Im- 
peracorem  foluerit :  nihiltamcn  tam  proprium  imperij  cft, 
quamlfgibus  viuere.  Similcdiciturinl.dignavos.4.  Cod.de 
legib.  Lex.qnxdeimpcrioferturcuiufquc  Principis.dicitur 
lexregia.l.  i.ff.deconftit.  Princ.  Regeseciam  dicunturlm- 
peratotesinpleriiquelocisCod.  Exiamdi^Sisnafcicurq  x- 
ftio  tra<3:acainl.  fi  quis  ceftamcncum.  2^.  hic.  Qui.lami  - 
ftendic  ieveHe  faccre  ccftamencum  ,  &hxredescamirjp,  - 
mo,  quam  infccundo  gradu  inftituere&  iubftitoeie  :  cce- 
piiteftamentumfuum,nominauicpfimosh.Tredes  ;  fi.ilicec 
infticuicduoshxicdesTicium&  Sempconium  inprimagra- 
du ;  antequam  autem  ad  fecuudos  h:£rcdcs  pcrucniirec,  mor- 

£c     3 


?|0 

tatne/>,quinturan  Tmiis&:  Senipronius,  quosconftatab 
eo  nominacos  fuilTc,  polllnc  hiteditacem  peccre  ex  cefta- 
Mcnto  ?  Videtucfai£rcditasadhospertincre,quosnom;iia- 
uit  ccftator,  vcl  quoscercumcft  eum  fcripfiire  :  quodenim 
cxtcros  omilit,  id  vidccur  cancum  eis  nocei e  debcrc, non ct- 
jam  eis,  quos  (cripric.  Sed lurifconf.  aic  ex  hoc  cci^amenco.ne 
hxredes  quidem  nominacos  ineo,  poffe  quicquam  capcrt. 
qmaimperfedumeftceftamentum:nonpoceftcnimdicife- 

cifle  ceftamcntum.  Hoc  igicur  eft  inteiligcndum ,  cum  appa- 
rec  eum  voluilTc  fccundos  hcredes adfcribere.alias  primis has- 
tcdibusdcbetur  hxreditas  exeotcftamento.  Scdquiaracio- 
Dehocicaconfticutumeft.cumvoluncas  teftatoris  deprimis 
hir edibus  cerra  iit ,  car  hzcimpcifcaio  nocet  hircdibu$,dc 
quibusteftatorvoluntatem  fuamdeclarauic?  Idconoceteis, 
qiiiaconftac  teftatorera  non  fccillc  tcftamentum.  Et  fortc 
poft  fecundos  hxredcs  fcripcos  adicciflet  conditioncm ,  fub 
qaa  pnmi  inftituerencur  ,  fi  licuiflctci  abfoluerc  ceftamen- 
tum.  Ksceft  raciocurex  ceftamcnto  impcrfeao  nihilcapi 
poteft.  Hic  difficultas  nafcicur  ex  antinomiacxl.iubemus. 
§.  qnodlinonfaerit.C.detefta.  vbi  ccftator  in  teftamento 
faciendonomina  haeredum  (cripficraanufua,vcUalcemno- 
minauit,  fi  vero  ncque  nominaucric  ncquc  fcriplerit  manu 
fu3Hominah.-eredum,  vultinfticucicnemnuUamefle.  Quid 
ig':urfi  quofdam  nominauit:  aliosncquenominauit.ncquc 
fcripfit  ?  Hic  aicluftinianus  pro  parcc  valerc  teftamencum, 
&propatrcnonva!ere.  Valec,inquic,inftitutio  corura,qui 
proparcenerainatifunt  :  aliorum  nonvaletinftitutio.  Tc- 
ftamcncum  non  valet  pro  parte .  quo  ad  eos  qui  ncquc  nomi- 
r.a:i  funr,  ncquc fcripci.  Hic  aucem  dicimus ,  qaia  tcftacor  f c- 
cundoshircdesnonexpreflic:  fedcancura  primos,adeoin- 
uiileeileteftamentum,  vc  neptiorcs,  quihtrcdesnomina- 
tifiinc  accftacore,quicquampoflrintpetcrc.  Harcvidcniut 
mirabili:cr  pugnancia  efle.  Variz  funt  opiniones  in  gloflis 
AccurlJanis.  Ego  dicam  quod  ptobabilius  mihiefle  vifum 
<.ft.D;frinii!icudom.ignaeftinvrtaqucfpecie,tamd.l.fiquis» 
c.im  teftamencum ,  qu3m  in  d.  1.  iubcmus.  nec  valdc  obfcura 
e  Idiflimiiitudo  iis,quirem  cotam  pau!o  diligenciuscxpen- 
dcrevolunv.  Inl.iubcrnus.icftacorcocam  fuamvoluntatem 
expceflit.conftit  enimvoluiile  hosomncs,  de  quibus  qux- 
ftioeft^libih^fcdesclie  :  (ed  aliquidomiflumeftintorma. 
Diftanerac  forte  ccftaraencumolim  fcribeudum  ,  nonfcri- 
pfetarrnanufuinornen  vniusexharredibus.  Aiiquid  exfor- 
ma o.mifliim  cft :  fcd tamen  voluntas  teftacoris abipfo cft de- 
claraca.  Scdquxritur.quiaaliquid  oiniflumeft  cx  formaSc 
cbferuacione  fulenni :  qniadebenc  fcnbi  nomina  hircdum 
propria  manu  ccftacoris,  an  ccftamcncum  non  valeac  proptcr 

hincomifiionem?  Etaitlmp.luftinianus  tcftamcnturanul- 
lum  etle  quateiuis  omiflam  ef^ ,  id  eft ,  quod  ad  cos  actincr, 
quinonfunt  ("cDpti  a  teftatorc.  ind.l.flquiscum  ceftamcn- 
tiim.  ceftacotnon  exprcfllt  tocam  voluntacem  fuam.  Quos 
enirn  fecundos  hxredcs  fibi  habere  vellct  non  dcclarauit: 
nonibfoluitquicquidvolebac  complcdi  fuoceftamenco.ln 
lioc  cafu  fotcc  adiccifl"ec  conditionet»  aliquam  infticutioni 
pcimorum  hafredum,  fi  ceftaracncum  toium  fuum  impiere  ci 
licuiiret.ini.  iiibcmus.totara  voiuncatem  dedarauic,  (cdhic 
aliquid  de  voiuncate  omiirum  eft.  Non enim  conftacde  cota 
volancaceteftacorisjicaquene  hiredcsquidem  nominaiiab 
€0,  quicquam  pctetc  poflunt.  An  dicendumj&  fi  quxdam  le- 
gac3,  vel  fideicommiira  omifla  fint,  non  vaicrc  tcftamentum? 
DicimusqMidcm,fifccundoshxredcs  fcribetc  volens  eccu- 
buit  antequam  cos  nominare  poflet ,  non  valcre  teftamen- 
fim^anidemdiccmusdclegatisJVolcbatlcgataquxdamrc- 
hnquercjishxredibus  inftitutismortuus  eft  antcquam  pof^ 
fec  legaca  telinqucre.  Breuiccr  idcm  diccndura  puco ,  Sc  hoc 
eftfatis  exprcfluminl.ex  eafctipcura.  ip.  hic.  Idcminl.fi- 
dcicommifIa.ii.§.i.deicg3t.5.Idcmvuigodicifoletdce(»qai 
decetlic  anrequam  cabellio  ci  tocam  fcripturara  tcftamcnti 
teciraflet.H  jdie  folent  adhibcri  ad  tcftamcntum  faciendum, 
qaidicuntuc  cabeiliones.  Defcribere  voluntaccra  ceftacoris 
folent ,  &  hoc  eft  moribus  rcccptura ,  vc  arciculatc  &  diftin- 
dlc  rceicenc,  vc  videac  ccftacor  an  feoc  fenferit ,  an  aliquid  ad- 
iedlumvclomiflumfir.  Quidcrgo,  fiantcquamtotamfcti- 
pturamrccitafleccabeiiio,  occubuicccftacor?  idcmvulgodi- 
ci  folec.  argumencum  ducitur  cx  hac  iege.  Soienc  enirace- 
fiacores  pieiunqueadimete  ,  pkfunqHC  aditccre,  cumhzc 


frAnc.  'Duareni  Comment. 


fcriptura  recitatur  ,  &fortealiquidfuftuliflrct,  finorariusei 
totam  fcripturam  recitaflet.  id  accidic  fuperionbus  annis  in 
hac  vrbe.  Ex  his ,  qui  diximus ,  conftat  teftamentum  quod 
fa(5lumcft  folennitatcomifla,  nullura  efle,  necpoirequic- 
quam  ex  eo  teftamento  pcti.  Sed  quidam  cafus  except i  repc- 
tiuntur,  inquibuscx  cefiamentominus  folenni  C3picur:hos 
cafusnosordinerccicabimus.  Primus  cafuscft  ,  cumtefta- 
mentumarailite  fadlumeftiurcmilitari:  valebitenim  ttfta- 
mentuta  ,  etiam  fi  folennitas  vfquequaque  obferuata  non 
fucric  :  fcd  dc  co  dicemus  infra  fubtit.  de  milic.  ccftam.  Se- 
cundus  cafus  cft ,  fideicommifla eciim  ex  teftamcnco  non  fo- 
lcnni  capiuncur ,  fi  fucric  adic6ta  vulgatis  clauf ula ,  qui  codi- 
cillatischcicur,  nempc,Siteftamentum  mcumnon  valeciure 
tcftamenci ,  falrcra  valeac  iure  codicillorum.  1.  vltim.  C.  de 
codicil.  Solec  qusrianceftamencumnonfolennevaieacvt 
codicilli  ?  Et  cetcum  eft  non  valerc.  Si  forte  quis  teftamen- 
tumfacicns ,  voiuerit  adhibcrc  quinque  tcftcs.  Nam  quin- 
que  ceftes  fui&ciunc  in  codiilis.l.  vlc.  de  codicill.  hoc  tcfta- 
mencum  non  valec  eciam  iure  codicillorum^  quia  non  appa- 
retcumcodicillos  facerevoluifre,  fcdteftamencum.  Ance- 
ftamentum  an  codiciilos  faccre  volueric,  eft  quxftio  f^di, 
quxcxconiedutisiudicacur.l.noncodicillum.i4.C.detefta. 
vbi  fi  quis  inftitucric  h2redem,&  exhxrcdauctic  filium  fuum, 
&adhibuerit  quinqueceftes,  nonvalet  teftamentum  .-  quia 
infticucio  &  exhxredacio  fatis  oftendunc  eum  non  codicil- 
los,  fcd  ceftamcDtum  faccrc  voluiflc.Nam  h.Treditas  non  po- 
teft  adimi,ncc  dari  in  codicillis.  §.  dari.  Infti.de  codicil.  Tcfta- 
mentumimpcrfeftum  nonvalet  etiaminvira  codicillorum: 
nifitcftator  exprefleritita  fevcllc,  &nifiadieceric  caufulam 
codiciiiarem.  Idem  dlcendum  eft ,  ctfi  daufula  adfcnbatuc 
huic  fiinilis,qux  ciufdcm  poccftacis  fic.  Exemplum  cft  in  d.l. 
cxcafcripcura.zp.hic.  Teftacorinfaciendo  ftjoteftamento 
adiecithapcdaululam,  Hocccftamencura  racum  volovale- 
reomniiure&poteftare.  H*cvetba  fignificancad  vctbum 
pcrindcacfidixiflcr ,  Volo  ceftamentum  meumvalereiure 
codicillorum ,  ita  vt  fi  intcftatus  deccfrerit,id  eft,  fi  ct  ftamen- 
tum  iucc  ab  co  fadum  non  fic ,  nihilominus  poftinc  pcti  qux 
rclidtafuncabco. 

CGepimusoftcndercquibuscafibus,  etfiomifla  fitobfer- 
uatio&folcnnitas  teftamcnti,  peterepoteft  iegararius iega- 
tum  fibircii(Sum,&  fideicommiirariusfideicommiflum.  Ad- 
Jcndum  eft  fupradidtis,  &  hxc  eft  tertia  exceptio,fi  quis  apud 
afta  voiuntaccm  fuara  dcclarauctic,  vel  Principi  precibus  ob- 
lacis  :  tuncenim  valettcftamentum,  excoque  tcftamento 
agitur  perinde  ac  fi  folenniter  &  iurt  perfedtum  etrer.l.  o- 
mniura.  19.  C.dctcfta.  ibidicicur,quod  infenura  mera  fide 
precibus.hisvcrbis  oftendicfufficeredcclaracam  efrevolun- 
tarcmdcfundi  apud  adlacuiufque  magiftracns,  ecfimunici- 
palis  magiftracus  fic.  Nam  magiftracus  municipales  habcnt 
faculcatem  a<Slorumconficiendorum.l.vlcim.Cod.dcm;igi- 
ftrat. municipal.  SiinatSlibus  cuiufuis  iudicis,aiicmunicipij, 
voluntacem  fuam  dcclaraueric ,  valec  teftamcn  cum ,  quamuis 
folcnnia  dcfuerinc :  mulco  magis  fi  prccibus  Principi  oblatis 
defundus  voluncacem  fuamdeclar9ucric,quaficotoiutcce- 
fte.  Isvidecurdcclararcvoluncacemfuara,  qui  przfcncibus 
lureconfulcis  &  confiliariis  Principis  declarauic.  Lampridius 
in  Alexandro  fcribic ,  Vlpianum  confiiiaiium  Alexandri& 
magiftrum Icriniorum  fuifle.  Hunc locum  imiiari  volens  Bo- 
nifacius  Papa  o(ftauus  iib.fi.cicu. deconftic.cap.i.dixicpon* 
tificem  Romanumhabetcomnia  iurain  fctiniopc(5torisfui. 
Quidfiprccibusobiatisnihilrcfcripferit  Princcps?  Nihilhic 
neceflecft  quicquama  Principc  rcfcribi.  SufficirPiincipeo» 
aditumefTe.  Sufficit  cumquitcftamentumfaceccvolcbac, 
voluntacem  fuam  Principi  dedarafle.  Sufficic  fola  infinua- 
tio.  Vnde  vulgo  dicitur  infinuationc  donationum  &  alio- 
ruraquorundam  contraftuura,  nullumefle  neccllariumiu- 
dicis  dccrctum ,  cum  lex  vulc  omnes donaciones  infinuati  vf^ 
que  ad  certam  fummam  ,  &  iex  regia  in  Galiia  fine  prxfi- 
nitionc  fummx.  fufficic  eriim  apud  cribunal  magiftracus 
proficeri  ica  donacioncra  fa(Sam  efle.  Decretumtuncdc- 
mura  nccefTarium  eft  ,  vbi  neceflaria  eft  caufs  cognitio.i. 
nccquicquam.  §.  vbi  decretum.  fF.  de  officio  ptoconfulis. 
Cam  autem  hic  ncceflaria  non  fit  caufx  cognitio  ,  confe- 
qucns  cft  fufficete  folam  profefliioaem,  nec  necenarium  cfle 
dccmunii 

Quarta 


Jn  Tit.  §lm  tefiam.facercpoffunh 


iM 


Quarta  exceptio  cft,cum  tufticus  in  rure  agens  teftamen- 
tum  tacic. i\£C  enim obferuatio,  de  qua diximus,  tunc relaxa- 
tur  proptcr  rufticitstem  &  li mpiicitatem,  &  alias  cau(as,qu£ 
cipriuumturluftiaianiconfticutione.leg.wltim. Codic.de  tc- 
rtam.  Locusconm^iuniscftderufticitatcSbferuandushico- 
biter.  Scatuit  luftinianus  hanc  folennitatem  remicti,  non 
in  vrbibus  &  oppidis,aut  etiam  caftcllis,  in  quibus  iiterati  ho- 
mincsreperiuatar:  fedinahis  locisvbi  nonfacile  reperiun- 
turhomines  Hceraci  ,qui  hanc  lubcilemobfecuationGmno- 
■netint.     Ergoratiolocihichabendaeft  ,nec  tancumrefpe- 
xit  luftinianus  ad  rufticitacem  hominum ,  &:  fimplicitatem , 
fcd  ctjam  ad  difficul'.atem,  q.is  accidit  propter  locum.  Vcde 
facilcrelpondL-ri  poteft  adqusftioncm  vulgo  agitatam.  Si 
vrbanus  in  vico  quodara reperiatur ,  &  ibi  teftamcntum  co- 
gatur  Ejccre ,  an  cogatur  faccre  obieruatis  lolcnnibus ,  an  vs- 
ro valeat  deficienCibusfjlcnnibu^.''  Ec  dicendum  eft  non  va- 
icre.  Duplex  eft ratio huitis  legis.  Vrbanus igitur  homo,  ecfi 
cog.uurinvicofacerertilaaientum.no  ideorclaxaturquic- 
quam  de  folennuate  iuris.   Prima  caula  eft ,  ruftieitas,  Altc- 
tera  cft  inopia  hominum  litcratorum.  Vr  igirur  teftamentura 
hocmodofadumvaleatjopoctcivtranquc  caufam  concur- 
rere.  In  hac conftitutione  hc  mcntio  Digeftorum  &  Inftita- 
tionum.  Digeftacrgo&Inftitutiones  compoficsiuntalu- 
ftiuianoancehincconfticucionem:  quod  videcurmirumiis, 
qui  imperici  funt  biftorii  juris.eftque  hic  locus  communis  de 
iurisintcrprecatioQc.  Pofteiioresconftitudonescmendant 
ptiores,cuiu(modi  (unt  Nouella:,de  quibus  nulla  cft  dubita- 
tio,  leddubicatioeftdcCodice,  Pande<ais,&InftitHtioni- 
bus.     Sedcogorf^perepctercCodiccmluftinJani,  Decio 
confule  jtertioannoimperiiluftinianicditumefle   Septimc) 
anno  imperii  eiafdcm,  luftiniano  confulc  folo,  compofiti 
funt  hbn  Pandeitarum  ,  &Inftitutioncs.     Odauo  anno 
imperii  eiufdem  luftiniani,  Theodoto  Pauhno  conlule  reuo- 
catuseftCodex  ,  &  conftitutioncs,  quardam  nouas  inlettac 
funt  Codici,  cx  quibus  vna  eft  haec  lex,  quam  interprctamur. 
fubfcriptio  idfatisoftendit.     Hispoftetioribusconftitutio- 
nibusdabium  non  eft,  quinvctera  iura  emcndentur,  ram 
<juaein  veteri  Codicis  editionc,  quamquaeinPande^lis  &c 
inftitutionibus  reperiuntur.     Hic  de  teftamcnto  a  ruftico 
tomine  fafto  quatenus  valeat.  tiinc  foletttaaari  quasftio 
de  tcft.imcnto  temporc  grauiffimac  pcftisfado  non  obfer- 
uatis  folcnnibus.     Quxritut  an  idcm  diccndum  fit,  quod 
deteftamento  hAo  abhomine  ruftico.-  Quaeftio  eft  con- 
trouerfi  iutis.  S olctquc difputari  in  vtramquc partera:&  pu- 
gnandum  cft  vtrinque tationibus  tantum.  nihil  enira  hac de 
te  iute  certo  conftitutum  eft.Ego  opinioncm  cotum  fequor, 
qui  aliquid  relaxandum  pntant  de  iuiis  folennitate.  Primura 
mouet  me  ratio  omnibus  hominibus  infita  &  innata ,  quam 
maxime ampledi  &  fequi  debsmus ,  quando  ius ccrtum  dc- 
ficit.     Ait  Arifto.  in  Rhct.  cum  dcficit  Icx  iudicandum  cft, 
v?ae/ct)vo>«.&  adducicuc  vulgaris  iocus  inieg.fcire  oportct. 
1 5.§.fufficit.fupra,dee.xculk.  tuto.natura  enim  nosdocct 
omnianeccffitati  cedere.  Neccffitatem  ne  diiquidcm  nifi 
(ijpetant,  vcait  Platolib.  f.dclegibus,vulgodicifoletnccef- 
fitatem  non  haberelegera.     Qu^s  nam  maior  eft  neceffiras, 
quam  cum  grauiffima  peftisgraftatur,quocempore  non  pof- 
lunt  teftes  conuocati  ?  Deinde  videndam  eft  in  hac  rc  vt  in  o- 
mnibusfimilibus  qusftionibus,  nunquid  fimile  reperiatur 
iorcconftitutum ,  vt  de  hocteftimento  idcm  dicamus,  qua- 
fi  eadem  ratio ,  cadem  afquitas,&  vtilitas  mouerc  nosdebeat 
leg.nonpoflunt.  &leg.nequcl€ges.fupradelcgibus.  Iniis 
enimquae  nonrcperiuntur  iuredefinita,iusfimilc  fequcn- 
dum  eft.  Ec  quidem  varia  argumenta  exiurc  noftro  duci 
pofle ad  id  probandum  cxiftimo.  Vnam  eft  ex  1.1.  de  bono. 
poHeH.exteftam.miIita.fF.vbidiciturcos,quirepcriunturin 
hoftililoco,quamuis  innumcrum  mihtumnon  fintrclati, 
tamen  teftamcntum  faccre  pofTe  ,    non  obfcruatis  fo- 
iennibus:quianon  pofluntaliter  faccre  tcftamentum.  Vi- 
fum  enira  eft  inhumanum  ob  hanc  ncceffitudinem  adirai eis 
teftandifacultatcm.valcbitcrgocorum  reftamcntum  quo- 
<unque  modo  voluntatem  fuam  declaraucrinr.     Deindc 
argumcntura  duciturcxleg.cafus.Codic.vbi  proptereafum 
&contagionem,  quxinopinatoaccidit,aliquidtelaxatutde 
folcnnitate  &  fubtilitat»  iaris  f  fi  fotte  coadii  fuerint  tc- 


ftes  rccedere  &  interraiflurti  llit  teftaitieitiWtft  ,  qiiod  vno 
contextu  adlrionisficri  debec,  vtiamdiximus.  Hiccafusvi- 
detur  fufficeread  rclaxandura  aliquid  ex  iuris  lolennibus, 
Ratio  igitur  &  xquitas  fuadet ,  &  vcilitas  hominum ,  vt  idc  rn 
dicamus  de  teftarnento,  quodtemporcf^Euiffima:  pcftisfa- 
dam  cfTe  proponitur.  Qujnto  hiec  obiecuacio  &  foicnnitas 
ncgligiturin  reftamenrofacto  inter  liberos.     Ex  impeife- 
Ao  cnim  tcftamcnto  inter  liberos  fafto  relida  debemur. 
Sed  quia  magna  varietas  iurishic  reperitur,ego  oftendam 
brcuiccr  &  furamatim  quid  a  quoquo  Imperarore  de  eo  con- 
ftitutumfit.vt  luftini^nus  oftendit  in  Nouella.  i8.&  No- 
uellaiiy.dercftam.imperfeia.  In  primis  dc  hacre  cocfti- 
tutio  extat  Conftantini  in  leg.  vltim.  Codic.  famil.  ercif- 
cun.ybi  dicicur  valere  teftamentum  inter  iibcros  fadum, 
quotics  teftator  voluntatem  fuam  declarauit,ctfi  voluntas 
eiasnonfitaperte  verbisexprefla:  fed  exindiciis  rantum& 
conicdluriscolligipoffit.id  fuadet  fauorliberoium,quibus 
hatreditasobueniflct,etfipaterinteftatus  deceffifl^ct.  Pra- 
tcr  cavifumcftinhac  repatri  fauendum  .quiparrimoniuni 
fuuminterlibcros  diuidere  voluit,  vtomnem  htium  occa- 
fionemcisadimerct.     Hancconftitutioncmfecuta  cftalia, 
quae  Thcodofiieft,inlsg.hacconfultiffima.  §,  eximperfe- 
d:o.  Codic.dcteftam.  Verba  Thcodofiihsc  funt.  Ex  im- 
perfedo,  &caEt.nifi  inter  folos  liberos.  notandum  eft  hanc 
conftitutioncmeflepleniorcm&vbcriorem,     NamCon- 
ftancinus  indidr.leg.vlcim.Codic.  famil,  ercifcun.  ioquituc 
tantum  de  pacrc  inter  iiberos  tcftamentum  fuum  facien- 
tc.  Hic  autcm  Theodofius  ioquitur  de  vtroque  paientc. A- 
hae  duo  funt  conftitutiones  luftiniani  Noutlla:.   Vna  eft 
NouellaiS.dctrietc&fcmif  Alteracft  Noucll.ii/.qurvul- 
goinfcribitur,  de  rcftam.  irapctfcdl.  In  vtraque  confticu- 
tionemultarcperiiiturconfticura  pertincntia  ad  relhraen- 
tum,  quod  paccr  facic  incer  libetos.     Emendat  confticu- 
tiones  Conftantini  &  Theodofii ,  &  ait  corifticutionena 
Gonftantini  veterem  fimplicitatem  redolcre,qui  vuk  quam- 
cunque  volunratcmfufficere  ,  etfi  exfolis  indiciis  colliga- 
lar,     Expertuscratluftinianusquotquancaque  incommo- 
da  ex  eo  nafccrcntur.     Plcrunque  ita  teftamenta  fcribeban- 
tur  iiparcntibus  ,  vt  opus  cflTct  conicdtore  &interprete  ad 
eaexpiicanda.     Statuititaquefcnbendacireriomina  hire- 
dum  ,  &  alia  multa  quae  leftionem  tantum  defiderant»' 
Quacrifolet  ficoeptum  fit  tcftamenrumapatrc,  nedum  ab- 
foiutum ,  an  valeat  faltem  intet  liberos  ?     Ell:  difficilis  qus- 
ftio.  Exemplum  vnum  cftin leg.fi  qiiis  cum  tcftanscntum. 
a  j.hic.&ieg.furiofum  5.Codic.quitefta.facetepoffi  Coe- 
pitpatcr  teftamentum  facerc,  nominauit  filios  tuos  hxic- 
dcscumvelletalios  hiredcsadiiccre,  vellegatarios,ftirore 
correptus  eft,  vel  intcriit.     Diximus  fupct  ius  noa  valei  e  hu- 
iufmoditeftamcntum^fedquaEftioeftanfaltevaictrinterli- 
bcros,  fauotcliberorum?     Et  certumeft  nonvalere,quia 
defedlusnoncfttaatumfolennitatis  :  lcdetiam  voluniatis: 
vbi  dcfcftus  cft  lantara  folcnnitatis,  teftamcntum  ratum 
habctur,  propter  fauorcm  hberorum.     Scd  hic  cft  defe- 
^us  voluntatis.  aliquid  volebat  teftacor  ,quod  tamen  ca- 
ucre  non  potuir,  propcer  fupcrueniencem  furorem,vei  mor- 
tem.  Sicdicunthocaccipicndumcfle.neminem  videri  ciif^ 
fcntientcm  I  fcd  tamen  vcrcor  nc  hoc  poffic  commodede- 
fendi.    Obftare  maximc videtur  c  onftitutio  Conftantini,  I. 
vitim,Codic.famil.erc.cuiHS  verba  fcio  poiremultis  modis 
accipi.  Scdmouetracquodvticurcifdcm  verbis,  quibusla- 
rifconfindid.l.ij.hic.  Itaquenihil  videturprobabiliterdc- 
fcndi  poffc  valere  ctiam  teftamentum ,  in  hoccafu,  fi  modo 
fucrinc  obferuara  ca  qua:  conftiruta  funt  a  luftiniano  in  No- 
ucila  117.  Qupddicunt  deficerevoluntatem :  rcfpondeo  noa 
deficcre:fi dcficcrct  voliitas , inuiile eflct teftamentum,  Scd 
hic  voluntas  dici  quidem  poccft  oblcura  efle  &  airibigua: 
quia  cum  rcftator  nominaucric  filios  fuos  hxredcs,  inccr'. 
tura  cft  quid  poftea  rautaturus,  aut  adicd  urus  fuiflet ,  fi  ei  li- 
cuiflec  tcftamcntum  abfoluerc.     Sed  non  eft  alien  un.  rcfta»^ 
metumobrcurumbcnigniusintcrpretaiifauore  l.beroiuin. 
Alia  quiftioeftdecasco.  Quaritur  ficaccus  ttfta;uentum 
fcccritinter liberos fine obicruationclegitima, an  valcat  tc- 
ftamentum?     DcnccclTariafolennitate  inteftamentocoe- 
ci  diximus  fupra  ^  ia  leg.hac  confultiffima.  Codic.  qui 

Ec     ^ 


352- 


Franc.  T^uareni  Comment. 


teftam.fac.poff  Maior  folennitss neceflaria  eft  in  teftamento 
Cced,  qaaiu  aliorum.quia  maius  t  it  pericuiufalfitatis.  Qux- 
riturriteftamencumc^cus  faciatinterliberos,an  valeateius 
leftamentum ,  line  folennium  obferuatione  ?  Qoiftio  eft 
ex  contraiiis  legibus.non  qiiidem  ipfo  iure :  led  y-tfm.  ■afe^fa.o-j». 
Ds  eogsnereanciflomix  dixi  faperiosibus  locis.  Nonfunt 
enim  contrarii ipf b iure,  fed caib  &  euentu colliduntur.No 
iuntigitur  pugiiantia.  Puteftproponiaiiquahypothefis.in 
qua  h;ec  pugnantia  repcriencur ;  veluti  fi  ponamus  coecum 
tcftamentum  facere  intcr  hbcros ,  an  ideo  remitcetur  (olen- 
«itas  ncce ftatia, quia pacer  eft  ?  In  hac  quiftione  oblcnian- 
dafuntea  pra:cepta,de  quibus  diximus  in  eoloco.  Viden- 
dumcftvcralexficfpeciahsangenerahsrvtrafit  lexvtilior,id 
vobiscogitandumrchnquam. 

Sextacxcepcio  additurexiure  Pontificio,exc.cumefles. 
de  teftam.incocapit.eftconfticutio  AlexandritertiiPonti- 
ficfs.quaimprobatconfuecudiriem  quarinualuit  inquodam 
loco  deloiennitateadhibtndain  teftamentofaciendodefe- 
pcem  ceft;bus.  Conanus ,  qui  de  hac  re  fcripfi: ,  cxiftimat 
hocicaconltitutum  elfe  ab  Alcxandrotertio  ,  vt  facile  pa- 
teret  via  facerdotibusadbona  &  poirelliones  noftras.  Et 
hacviafacetdotesomnium  poffeiTioncs  inuafifleait.  Quae- 
ftio  eft  vulgo  agitara  &  tra<5t sn  foliC3,an  leges  ciuiles ca  con- 
ftitutioneponcificiafublatajfint?  Ccrtefi  verumeft,quod 
ait  Akiandtr  in  eo  loco  ,  omnes  conftitutiones  emendari 
facendumert.  Aitenim,  qaod  ftatutumeft  legibusciuili- 
buscontraviumeireiuridiuino:quiainorcduorum,veltrium 
debet  conftare  omne  verbum.  J>ed  in  carc  oftendit  quam 
iuerit  peritus  iuris  diuini.  Quod  allcgat  ex  iure  diuino ,  ni- 
hiladremfacit.  Deconfiiccudinequzritur,  an  confuetu- 
Khncpoinclblennitas  &  obleruatio  tolli?  Qi\idam  exifti- 
mancnonpoiretolli  propcer  conftitutionem  luftmianiinl. 
vltim.  Codic.  de  teftam.  luftinianus  oftendit  confuetudi- 
«iemnonyalcre,quiainHiluit,vcomnisfolennitasreiiciatur. 
Sed  hancfencenciam  non  puco  veram  efle.  nececiamaba- 
liis  recepca  eft.  Conluccudo  enim  in  ea  conftitutionc  prs- 
tcritaimprcbatur,nonfatura.  Dubium  non  eft  quantafit 
visconluetudinis.leg.finonfpeciah. 5), Codic.de  ttfta.&leg. 
i.Codic.quomod.  teftam.  apcr.  Scd  cuius  loci  confuetudo 
Ipciftabitur?  an cius lociin  quo  ceftamentum  fic, an  vero[eius 
locicx  quo  ceftatororiginem  habet  ?  Et  probabilius  eft  quod 
criam  voigo  reccptum  eft,  moreseius  loci  fpcilandoseire, 
inquo  ccltaraeiuum  confititur.  Scslec  adduci  lcx  i.dee- 
men.iibef.feinjE  non  ad  rem  multum  pertinec:  magls  hanc 
fenientiarR  iua£.t,  meo  iudicio ,  lex>fi  fundus.  6.  fF.  de  euift. 
vbicum  qiisiiinr  quomodo  cauendumficde  cui<5tione,an 
deduplaande  fimplajmoscius  loci  Ipediiandus  eft,  in  quo 
concfahitiir.  i;ocr.ini£gyiietico,de  confuetudine  loci  fer- 
uancu,  loquitur  deteftamencofafto  apud.(£gynccas.  Hoc 
incelliguncvulgonifimosvelcofuetudo  adpeiibnas  ciuium 
referatur.  Hj;ccft(entcntiaeorum,qui  ftrjpleruncad  leg,. 
j.defummaTnf!it.&fidecathoi. 


uell.  conftit.  de  nupt.alias  de  his  qui  nupt.  iterant. Scd  ait:di- 
fponat ficut dignum  cft.  Itaque  fi  fecundum  legcs  tettamea- 
tumfccerit,  eiusvoluntas  feruabitur  prolege.  Idemcciani 
cautum  erat  lege  duodecim  tabularum,  cuius  mentio  eft  in  1. 
verbislegis-iio.tF.devcrbo.  fignifi.  Iroicatus  eft  hac  in  re 
legemvecercm  inquadicitur,  iusefto.  hoc  eft  inteliigcn- 
dum,  modo  conftec  de  ea  voluntate ,  alias  ius  non  dcficic:fed 
probacio.lcg.duoIuntTicii.jo.fupradetcftam.  tutel.  Gon- 
flare  poteft  eciam  fi  non  proferantur  tabulx  tellamcnti.Cd- 
ftarepotcft  ex  monumentis  publicis&  a<2is  inqtiibus  infi» 
nuatio  teftamenti  & puWicatio  fadla  eft ,  &  ad  hoc  vtiliflima 
cft  publicatio  tcftamcnti.  lcg.publicati.i.  Codic.  Publicare 
teftamentum  quid  fit  non  latis  vulgo  intelligitur.  Id  docct 
Pauluslib.4.fententiarum. titul.de  vicef.Viccfiroaautcm  c- 
rat veftigal,  quod  exigebatur  ab  hsrcdibus ,  quibus  hsredi- 
tas  dcfun<ai  obucnerat.  Ait ibi  Paulus in  princip.  poftquam 
apertumefltcftamentumconuocatisfignatoribus,  id  obfi- 
gnatum  redigi  in  publicum  archiuu ,  vt  fi  quando  exemplum 
eius  intcrcidcrit.fit  vnde  peti  poflit.eadcm  fere  verba  funt  A- 
lcxandriinhaclcg.  publicati.  3.  Codic.eodcm.  Publicatum 
dicitur  tfftamentum  ab  illo  publico  jfigno.  Nam  alia  fign» 
quibus  obfignabatur  teftamentum,non  erant  publica,(cd 
priuaroru  hominum,v  t  ex  iam  ditSis  fatis  conftat.De  hac  pu- 
blicationealiiquidamloci  funtfub  hoctitulo ,  veiuti  inleg. 
teftamenco.  18.&  leg.  confulta.z } .  Codic.  codem.  vbi  dia- 
tur  publicanda  cfTe  teftamenta  omnia  apud  cenfuale  offi- 
cium.velapud  magiftrum  ccnfus.  Apud  magiftrum  ccn- 
fusficbantinfinuationeSjVt  nuper  dixiadleg.  vltim.deiure 
cmphyti.Tcftamencaomniainfinuabatur  apud  magiftruni 
cenfus,  vtcinotae  eflentfacultates  cuiufqi  quid  quilqialceri 
lcgafTet.  Obiter  notandus  eftlocus  de  vetufta  confuetudi- 
ne,  quaedicitur,  feruandaeft.  In ditil.lcg.confulta.veta- 
turncapud  alios  magiftratus  hs  infinuationcs  fiant  ncc  a- 
puddefcnfotesecclefiarum.  Inualuerac  illeabufus.vtapud 
defenfores  ecclefiarum  infinuationes  tcftamentoium  tic- 
Eademfuntverbaeiufdemau<iloris  in  lcg.  repctita. 


rcnr. 


jfi^.Codic.de  cpif.&ckric.  Eftpars  huius  conflicutionij, 
ibique  pofica  eft  ,  quia  videbatur  ad  oflicium  clcticorura 
maximcfpc<3:are.  Ha:c  obiter  depubficatione  teflanicn- 
totum  ,  &  breuitcr,  Nam  proptius  locus  eft  fub  titul. 
quemsd.  teilam. apcr.  vbifufius  hacde  te tra6taturi fiimas. 
Qiu)d  dicitur  peti  cx  teftamento  iure  &  foiennitci  fi<5to.hcc 
cflaccipiendum  nifi  irsutatum  ,  reuocatum,  autrefciflura 
fucrit  tcftamcntum.  Itaque  hidocBS  attingitur ,  fed  paucis 
a  lureconfultis fub  hoc  titulo ,  vbi  qusritur ,  quis  poflii  mu- 
tare  teftamcntum,&quomodo.?  Etccrtum  dtinptimij 
nemini  licere  mutare  ctftamcntum,nifi  ceftatori  ipfi ,  quife- 
citerJamfiPrincepsfit.  Principis  enimrcfcripto  ceftamen- 
tumiurcfa<a;umrcfcindinonpoteft.l.fiteftamentum.io.C. 
de  teftamcn.  Hic  locus  coniniunis  obferuandus  eft,  dc  po- 
teftatePrincipis.  Ptinceps  nunquam  pr«fumitur  vcllc  vtl 
poteftat e  abfolutai  id  cft  iUa ,  qua;  folut a  eft  legibus.L  Pria- 


Supetioribnslocisoftendiiuusquomodoaccipicndumfit,       ccps.fF.de  legib.&leg.dignavox. 4. eodic.eo.&§.vlt.Inftiti 


quod  lupra  annotacnm  elt  ex  ceftamenco  quod  lure  &  folen- 
nitcrfa<ilumnoneft,  nihil  capipofle.  Explicauimusquaf- 
dam  excepciones,  quibus  alia  addendaeft.  Si  quis  fiiafpon- 
teagnouericcelbmcntum  nonfolennirer  fa<5tum,leg.non 
dubium.infi.i(r.Codic.de  teftam.fi  ceftamencumfa<Stumfic 
fine  leg liima  obfcruationc, de  qua diximus,  tamenis ,  qui  a- 
gno'.nc  teftamentum,quicomprobauit,implendi,inquit,nc- 
cc!lu3Ccmh»bec.  Forcefcripcusefthxresis,qui  liiccefrurus 
clthaLesabinccftato.  Legataquasdam  abeorcli<ftafunt,is 
ea  fciuere  non  vult--  quia  folcnnicernori  efTcfa^^um  ccfta- 
menturadic!c:tamcafi  probeturcumagnouifTe  teflamen- 
ium,cogtrurpra'ftare:  vcluci  ficauerir,velaliquidprsftite- 
ric.lcg.vlcim.  Codic.adl,  falcidiam.  Phnius  in  quadam  cpi- 
ftolaair,Antiquioremfibifuiflevoluncaceraceftatoris,quara 
legesquafcunque.  Ininitiohuiusdifputationis  diximusduo 
aniiocandaeire.vnum.exceftamentononfolenninihilcapi 
pofrcjdcquo  facisdicitumcft.  Alcerumefl:,  Exceftamen- 
toiurefa<aohiredicacera,&  cacceraquie  ineafunc,  vindi- 
cari.  Cercifiimumcft&vuigaciflimum  voluncacemtefta- 
t^oris  folcnaern  feruandam  efle ,  imo  pro  lege  habendam  cf- 
fc.  Hiienimverbisviitar  iuftiuuiaus  ia§.difi)on3C.ia  Na- 


quib.mod.cefta.infir.  Vnde  dicicur  refcripcis,  qus  contrau» 
impecracafunt,iudicesobccmperare  nondebcrc.l.rcfcriptft. 
Cod.de'precib.Iraper.ofFcr.&leg.i,Cod.d«pec.bon.fubla» 
idenimperimportunicacem  credicur  cxorcumefTcaprinci- 
pe,vtfic(Jnfifcacionembonorumalicuiconcefleritprihccps, 
Aliud  diccndum  eft  fi  motu  proprio  id  fecerit  Princcps  &  ne* 
mine  petente.  Et  hic  daufula  hodie in  refcriptis  adf cnbi lo- 
let,  vt  fraus fiat  huic  legi .  Vnde  litera;  dicuncur inciuiles  efle, 
quae  impecracx  funt  concra  ius,  nec  eas  liceras  exequi  dcbent 
raagiftracus:  nifi  icecum  id  iufleric  Princeps  admonicus,  (a 
velle.  Eftqucid  quodvulgo  dicitur  exfpcdtandam  cflcfc» 
cundara  iuflionem,'cumiterumrefcripfcrit  Princepsfeali- 
quid  velle,  non  eft  dubitandum  dc  eius  poteftate.leg.2  .Cod. 
dc  criraL  facril.  Solius  igitur  ceftacoris  eft  reuocare  tcfta- 
mentura  :  nudacamcn  voluncateteftacoris  ipfius,noDrc- 
uocatur.  §.exeodem.  Inftit.quemad.  teftam.infir.  Dc  ca 
meminit  CapitoHnus  in  vita  Pcrtinacis ,  vbi  legem  vocat  hoc 
fenacufconfulcum.  Sifolavoluncacereuocarccur,  aucmu- 
tarecuraliquidexeoteftjmenco  ,  fruftra  adhiherecut  ran- 
ta  fblennicas,  quam  neceflariam  eflc in  ceftamcnco  fa.ieudo 
fupra  dixiraus.     Nam  poft  f blennera  illam  oUeruacionem 

eiillc- 


fnTit.  Sjdteflam.facer&pojfmt. 


3H 

vult  enim  luftmia.ibi,  quinque  tcftes  arihibcii.nec  requi- 
riteoseflcrogatos.aliam  fblennitatcmnoa  requirit.  Inco- 
dicillisetiam,qui  mutarifolent,  quinqHe  teftes  interuenirc 
debent.  Hucpertinet  quod  dicitur  in  leg.  fiduobus  filiis. 
iz.§.fi  pnus  teftamentum.de  bon.^oireft.  contra  tabulas.  qui 
locusdifhcihscft.  Qniftioproponituirdchac/pecie.  Qui- 
damfecit  teftamcntum  inquo  exharrcdauit  filium ,  &infti- 
tuitextiraneum.  Deindeahudteftamentumfecitincuopri- 
tcruc  fihum.  Prius  teftamentum  iut e  fadum  eft ,  non  au- 
tempofterius>qua-ritur  an  poffitfilius  bonorum  pofl^effio- 
nemcontratabulaspctere?  Quiftionemfacit,auod  teftji. 
mencum  valctedebet.antequam  locus  fit  huic  bonotum  por- 
felEou.  Proponitur  in  hac  fpecie  pofterius  teftamenrum 
iurcfa<aumnoncfle.  Ait  tamcn  lurifconf  filiumbanc  bo- 
norum  pofl^eflioncni  peterc  pofl-e.  quod  videturahenum  l 
rationc luns,  cum  teftamentum  non valeat.  Sed non  fimpli- 

citer  ait  IuDfconf.eum  pctcrc  pofl^e  bon.poflef.contra  tabulas 
fedadd.t,fircmotoquoqucfiIio,idcft,  fifiliusnoneflet  vi- 


«iftftent  facile  duo,  aat  tres  teftes,  qui  dicerent  fe  prjcfentes 

fuiflecum  teftator  diceret  fe  velle  id  teftamentum  non  valere, 

aut fe  velle  ahquid  ex  co  teftamento  mutare :  &  fic  nuuius  ef- 

fctmomentitamfubtilisobferuatio  teftamenti.  Quid  ergo 

fi  poeniteat  teftatorem ,  quomodo  potetit  mutate  t eltamcn- 

tum .'  In  primis  potcrit  rcuocarc,  omnia ex  intcgio  faciendo. 

leg.  hxredespalam.zi.§.i.hic.  Deinde  poterit  ipfc  delere 

quod  fcriptum eft  in  teftamento.  Si  dcleuerit  teftamentum, 

jd  ratum  habendum  non  eft.leg.fivnus.  i2.§.dehisautem 

qus  interlcta.  Codic.  hoc  titul.   Cum  quid  dcletum  eft  in  te- 

ftamento  ratum  non  eft  habendum,fi  a  ceftatore  confulto  fa- 

Aum  fit.Sicafuidfa(5bumfitveIfraudcabaIio,aliud  feruatur. 

Sed  hac  de  re  proprius  crit  locus  lub  titul.  de  his,  qux  in  tefta. 

dclentur.  Prxtcreapoterit  tcftator figna teftium  &  fignacu- 

latutbarc&  linumincidcrc,  &ca:terahuiufmodi  facere,cx 

quibus  apparet  eum  mutaflTc  voluntacem .  leg.  ad  teftium. 

25.§.figna.hic.  Extathacdete  conftitutio  luftiniani in  leg. 

noftram  prouifionem.  3  o.  Cod.de  teftamcn.  Priterea  rau- 

tatum  &  reuocatum  intelligitur  cfle  teftamentum ,  fi  contra- 

riaoftendaturteftatorisvoluntas,  fimulcum  lapfu  deccnnii. 

leg.fancimus.ij.Codic.codcm.vttunqueigitur  neceflatium 

eft,  quod  declarauerit  Ce  nolle  teftamcntum  a  fe  fadum  vale- 

te,  quodque  lapfum  fit tempus  decem  annorum.nam  iolo la- 

pfutemporisnon  intelligitur  mutatum  teftamentunii  ficuc 

dicitur  lolo  tempore  obiigatioiics,  contradufve  non  tolli. 

I.obligationum.fere.43.§.placetautem.deobligat.&a<5lio. 

Ex  folo  fiquidem  tcmpore  non  intelligitur  voluntas  a- 

licuiusmutata.leg.ter.  &  leg.eum  ,  qui.  ii.  fiipra  de  pro- 

bationibus.     Si  dcclaiauerit  (e  velle  teftamentum  ,  quod 

prius  fecit,   non  valeie  ,   idque  poflit  probari  duobus  vcl 

tribus  teftibus ,  &  lapfum  fit  decennium  :  hiclapfas  rem- 

poris  ,   cum  quali  quali  declaratione  voluntaiis  fufticit  ad 

infirmandum  teftaraentum.  Hic videtis  quam  ap;rte  exptei- 

famfit,foIavoluntatis  declatationenon  reuocari  teftamen- 

tamiurcfailu,etiamfipoflitoftendivelconie6lutis,velexte- 

ftimoniis  duorum,  vel  trium  tcftium  tcftatorem  noluiire  hoc 

teftamentum  valere.  Hincque  colligi  poteft  quid  refpon- 

dendumfitadillamvulgaremqaarftionem.  Quidam  paupec 

aliumpaupereminftituit.  Deindepoftfadlumteftamentum 

facSuscftlocaplctior, non  mutauitteftamentum.Poftmoi- 

temcius  dubicabatur,  an  eius  tcftamentum  valeret.  Dicc- 

batur  credibilc  non  efle  cum,qui  cum  inops  eflet  inftituit 

pauperemhominem,cogitafle  de  magnis  illis  opibus,  qiias 

pofteacompatauitj&noncfle  credibiletantasopes  illivoiu- 

ifle  relinquere.  Seddicendumcft  nih;lominus  valere  tefta- 

mcntum.  Praifumitur,  inquies ,  mutatam  efle  eius  volunta- 

tcm.  Eft  quidem  coniedlura.  Sed  non  rufticitmutatiovo- 

Iuutatis,etfiidoncisteftibus  probaripoflTit.  Hincetiamcol- 

ligi  poteft,  fi  quis  teftaraentum  fecerit  inftantc  periculo  mor-       pe  fi  quis  fubftraxerit  tcftamentum.lgg.  Paulus.  1 6.  S.  ad  leg. 

iis,eoconua!efcentenonreuocariteftamenrum.  Ethocin-       Corne.de falfis.     Egoitafcntio,  nonpoflccumquifubftra- 

tereftintcrdonationemcaufamortisj&teftamentum.  Do-       «rittcftamentum,quicquampetere,  &nihilominusvaIere 

natiocaufamortis,quxfitpropterpericulummortis  jbinfir-       teftamcntum.     Ha:c  non  funt  pugnantia ,  Teftamentum 

raosgrotantecoualefcetceo  teuocataeflsintelligitiir,eriara       *V^°^  fubftradtum  eft  valcre,  &  nihilominus  legatum  peti 

fieaexpreflimnoreuocetui.leg.nonoranisnumeratio.fF.de       nonpoflealeg.itarioquifubftraxit  teftamentum.  Nam  etfi 

reb.eicdit.  Idem  de  teftaraentodici  non  poteft,frufttaad- 

hibcietur  tanta  folennitas  in  tcftamentis  fifaeilepoiretpro- 

bari  rautatio  voluntatis.  Deindcteftamentumreuocatura- 

lio  teftimcnto  iure  fa(flo.  §.  pofteriore.  Inftit.quib.  mod.  te- 

fta.  infirmentur.  Atque  ideo  cum  fit poftea  aliud  tcftamcn- 

tum  ftuftra  adiicitut  claulula,  qux  adiici  folet  teftamento  po- 

ftcriori,quadeclaretur  tcftatorem  voluifleomnia  caflaefle; 

quaecrancinprioriteftamentoconftituta.   Sedideft  intelli- 

gendum , nifi  quid aliud  expreflum  fit  piiore  teftamcnto.leg; 

S  quis.zi .in ptincip.de lcg. }.  Ad hzc quod diximus  poftciio- 

tetcftamento  rcuocari  prius:  lcg.  Alumnx.30.  §.  quifilias 

infra  de  adim.Ieg.ficri  poteft  vt  teftator  pofterius  tcftamentii 

faciatanimo  tantumaliquidmutandi  exptiote  teftamento. 

Qupddiximuspoftctiori  reftamentopiiusreuocari,  intelli- 

gendum  eftcum  exceptione,  qua:  traditutinleg.  i.^infrade 

iniufto.rupto  &  irrito.&  lcg.hac  confultiflima.§.  fi  quis  aute. 

Cadie.  dc  teftam.  Nam  plerunque fit  vt etfi  pofterius  tefta- 

mcntum  iuie  faftum  nonfit,  ptius  tollat  piopter  fauorcm 

libctorum,  modo  teftes  quinque  interueniant.vt  fi  excra- 

neiinpriore,hsrede$  inftituti  eranc,  in  poftetiote  libeii. 


dendum  eft  an  fcripti  haredcs  ab  inteftato  fuccelfuri  eflbnt 
velut.legmm..  Exiamd.disnafciturqu^Eftio,  Siprius  tefta- 
mcntum  fadlura  fit  m  fcriptis,  pofterius  autem  f  adum  fit  pcc 
nuncupationcm,  an  pofleriore  teftamento  prius  tollatur?  lu- 

ft.nianus.nlnftitut.onibus,§.pofteriore;ioquiturgenerali^ 
ter  de  teftamcnto  lurcfadto.  Ergo  intclligere  dcbtmus  ec- 
lam  de  t^ftamento  per  nuncupationem  fado.  Teftamentuw 
enim  no  tantu  quod  infcriptis  fit,  fed  ctiam  qiiod  fit per  nun- 
cupat.onetn,d.citur  iure  fa<au.Excipitur  tamc  cafus  obferua- 

tioned.gniflimusmlcg.nolumus.io.Cedic.de  teft.Siinpo- 
ftetiontcftamento  nuncupatusfit  Princeps.autquiuis  ahus 

exmagnanbus&potentibus,hoccafuperpofteriusteftam6- 
tum,  quodfaaumcratper  nuncupationem ,  non  intelligi- 
tur  tuptum  efleprius  teftamentum,quodfa(aum  erac  in  fcrf- 
ptis.  Namintcftamentonuncupatofacilepoffljnt  repcriri 
teftcs  qui  mcntiantut  in  gratiam  Principis ,  vel  potentis  ho- 
m-ms.  Acnonitaficripotcftinteftamentofcripto.  Ani- 
tnaducrtebat  Theodofiuslmperatorquofdamex  veceribus 
Pnacipibusoccupare  alienashsrcditates.idqueodiofum  cf- 
le  max.mc  populo.  Excmplum  vnum  eft  Domitiani  apud 
Sue.'on.um.  IsmDomitiano  inquit,  ConfircabmtHr  aliemf. 
ftm*  h  ireditates ,  etiam  vno  tantum  exifleme  tefte  aui  Trin- 
ctfem  Uedem  ejfe  mnitutum dieeret.  Circa  hune  locutn 
quasdampofl-entaddi  ;  nam  prscipua  tantumcapita  attigi- 
mus.  fed  commodms  haec  omnia  fuis  locis  docentur.  Di- 
cimus  ex  tcftamento  non  folenni  nihil  poflepeti,  quid  il  pro- 
ponatur  tcftamentura  f ubftraaum ,  an  poterit  ex  teftamcn- 
to  pec!?Locuseftdehacrein  leg,  filegatadu^.  z  j .  Codic.  d< 
leg.dicturibi ,  fi  legatarius  fubftraxcritteftamentum , 
poflclegatumpctere&grauiflimaeftaccufatiofalfi  ,  i 


e 
noa 
nem- 


amittatlegatumlegatatius,iIIafubftfa<ftiotamen  non  debet 
noccrcalus,  quibuseodemteftamcnto  aliquidreliaumcft-. 
Etidem  videturdicendumde  hxrede^qui  fubftraxit  tefta^ 
mentum.namquamuishasreditatecareat,  idtamen  aiiis  no» 
cerenondebec.  "■ 


DE 


\u 

TIT. 

V. 

H.^REDIBVS 

!    T    I    T 

V    E    N 

D    I    i 

IN- 


s. 


Rd  o  poftulat  vt  poftquam  de  ceftaraenris  dixi-' 

mus,nuncdicareus  dc  inftitutione  hircdum, 

Ivelhacredibusinftituendis.     Namteftamenti 

;  prscipua  parseft  inftitucio  hsredis,  fine  qua 

teftamencumBonvalet.leg.proximc.fF.dehis 

qux  in  ccfta.delen.  Nullum  cft  enim  teftaraentum,  quod  hx- 

redcn»  non  habet.  Exhxrcdis  inftitutione  tcflamentura  vires 

capit.dicitutiji  totius  teftamenti  caput&  fundamentum  h^ie- 

dis  iafticutio.  Teftaraentura  prsterca  dici  non  poteft.in  quo 


'554 

ncajoinftirutu»eft:fedpotlascodicilU.l.vltira.fF.dcmreco- 
dic.  lcaquepofttitulumdetefta.inCod.Iuftiniani(cquituc 
tit.dshired.inft!t.licethicotdoferuatusnonfuinPande6t. 
Haicciculo  rerpondecalius  titulusinCodice.alius  mlnftit. 
nempe  dchxredum  qualicatc&difFercntia.  Hos  titulos  fa- 
mul  explicabimus.  In  ptimis  vidcndum  cft.quid  fit  hsredcni 
inftituerc.deinde  peralios  locos  comrauncs  de  bxtcdibas 
inftituendisiradatarifumus. 

^uidfithAredemwfiituere.     Q.  K  -i.     1. 

INfticuerehiredcm,  eft  haEredem  (cribcre  vel  nuncupare 
intcftamentoeum  qucmquis  fucccflbrem  fibi  efle  vuIt.L 
j  .hic.  noa  tantum  fi  quis  fcripcus  fit ,  fcd  etiam  fi  nuncupatus 
iic,  dicitur  haires  inftitutusefle.  Videtur  autem  inftitucre 
ha^rcdem didumeffc.quafiftatucreinlocofuo.  Hsteditas 
tiicitur  efle  (uccefEoin  vniucrfum  iusdcfun^ai.l.nihilaliud. 
fl.  de  rcg.iur,  Hireditas  nomen  iutis  eft.  &  haereditas  da- 
mnofa,  dicitui  eciara  hirediras.lcg.hsreditatisappcllatio.fi- 
nedubio.  iiij.fF.dcverb.fign.hircsdicirur,  quemquisfibi 
fucceflorcm  facit,  faltem  hst  es  teftamenrarius.  vnde  dicitur 
inlc^.hatreJitas.fo.inprinc.fupradcpetic.hxred.hxrcdita- 
teineiTeetfinullacorporahxreditariareperiantur.R.atioita- 
quc  exigitvcnihilominusdicatuthzies.etiam  fidicatnihil 
fctepeiifl^einbonisdefunai.  Ha;rcdemigirurinftituereeft 
fucceirotem  colbcatc  inloco  fuo.  Exeroplis  dcmonftran- 
dum  cftquomodoidfiat.  Excmplavulgauifunt&protrita 


Tranc,  l^mreni  Comment, 


ti  f a^Slioncm  non  habere .  fed  tamcn  hic  dicttar  nibil  rcferrci 
an  quis  libcr  fit ,  an  feruus ,  vt  redle  ha;res  inftitui  pofliit.Ieg. 
n5  minus.  5 1  .hoc  tit.  Nos  tantum  infpicimus ,  an  teftamcnti 
fa6biofitcumdomino(erui,nonanfircum  ipfoferuo.  Noa 
enimrcfteinftituirurferuus.Ieg.neque.  lo.Codic.eod.  Et 
rcgula  eft,  quirradirur  Ieg.fimihi.ii.§.regu!a.deleg.i.vt 
quibus  Icgarc  n  on  poffumus,  ne  fcruis  quidcm  eorum  legirc 
poflumus.  Nihil  aurem  intereft  an  propti  is  fit  feruus  tc- 
iftarorisan  alienus,vtvaIeatinftitutio.  Aliquidtaracniincer- 
eftin  ritioncinftituendi.  Nampropriuj  feiuus  poreftfi  e 
libertatc  inftitui  hzres .  £x  eo  enim  quod  hxres  infticutuf 
eft,  liber  ht.  Scruo  alicno  non  poteft  relinqui  libercas ,  nec 
haercsinfticuipoteftjnififub  condirionc,  CnmUbircntXSx 
alicaum.47.tnprinc.hoctir.&fimiI.  Quiddiccmusdefciuo 
hxrcdicari&?  Scruus  hzrcditarius  nonvideturnec  proprius 
tcftaroris  e(re,nec  alienus.  Non  videtutcflc  in  cuiufquam 
dominio :  fcd  tamen  dicitur  eum  hxredcm  infticui  pofle.d.  1. 
oonminus.  Eftlocuscommunisdehsreditate.  Hzr-.diras 
pro  domino  habcrur.  Res  hxreditarix  fi  fubtilitatem  fpede- 
mus,innulIiusbonis  funt.-fedtamenvtilitatis  caufareccptu 
eft  vt  pro  domino  habcarur  hsreditas.Ieg.h2rcditas.tfi.ff.de 
acq.rer.domi.Itaq;feruusha:reditarius  rcdcharres  inftitui- 
tur  .Nam acquirir hxredirati.Ide dicirur  Infti.eo.§. feruus  ec 
alienuspoftdominimorterri,  &c.Excipirur  feruus  adulterii 
accuf2rus.l.hi$verbis.4tf.$.ihtcrdum.hic.&feftramcn.lnft. 
'eo.Lcxiuliadeadult.  vetat(es:uutn  adulcetii  accufatumma- 


in hoc  tit.l.i.&  leg.  his  verbis.veluti7*»r»«/w  infiitMohtreitm       numitti  a dominafua, cum qua adulterium admilTum  efle di 


iw*«w,quamuisdeeofuerirdubiratumapudvcreres.Vlpian 
inlnftit.hoctit.ait,rcceptacrarit,inquit,faxcveibarr>iax/^ 
re$ eflo,  Hic  veiba  diccbantur  ciuilia  a iure  ciuili.  leg.  vctbis 
ciuilib.7.infra.dc  vulg.  &  pupil.  fubftit.  alias  dicuntur  f  orma- 
lia  &  leg'tima.leg.vltim.C.de  tefta.tut.&  I.diredlas.  1 4.C.de 
tcfta.manu.  Hodie  fufficiunt  quarcunquc  yeiba  ad  declaran- 
dam  voluntatem  teftatoris.l.quoniam.i  5  .Cde  tefta.  H;nc 
obiternotandumcft,quodeftanrmaduerfioncdignum,mo- 

lientis  hominis  &  iam  balbuticritis  tcftaraetura  valere.  Cum 
quisbalbutit  non  cft  exigcnda ab  ea  folcnnitas  aliqua  veibo- 
rura',rufficiteurahis  vcibis  vtiquibus  voluntatem  (uamde- 
Claiec.hoc  eft  iritellfgendum  modo  atticulate  loquatur  &  in- 
telligi  poflit.Qui  enim  atticulate  no  loquituc  fimilis  cft  mot- 
tuo. legiubemus. 19. §.finautcm  fotfitan.Cod.de  tefta.Sed 

jw  tclligendum  eft  quod  hic  dicitur,  fi  ita  loquatur,  vt  inicUgi 
poflit. 

Praterca  notandum  eft  inftitucrc  hasredcm  eutn  quoque 
redf-dici ,  qui  (ecundut"  hsredem  primohsrcdi  (ubftituit. 
l.i.devulgat.&pupil.fubftit.  Is  quifubftituituraltcriprirao 
ha:redi,rc(ftediciturinftitutusc(re,quarauisfubftitutionon- 
nunquamopponaturinftitutionijVtcumdiciturhxtedesin- 
ftitui,  aut  fubfticui.d.l.  i .  Scd  de  co  dicemus  fufius  in  tit.  de 
vulg.&pupil.fobftit.  Ex  hisintelligitut  fatis  quid  fit  hzredem 
inftituere,&quibusverbisinftitutiohaEredisfiat.  Alii  (unt 
loci  quidam  prarcipui  huius  tituli  quos  nunc  perfequemur. 
Q^^rirur  in  piimis  deperfonis,  qu^hircdesinftitui  poflliT',. 
vel  iion  poirunr.^^uiiitur  cciam  de  ratione  inftituendi,d  cft 
quo  modo inftitui debeat hircs.  Quxritur eriam dc  vi& ef- 
fetfluinftituiionis.Nos  igitur  primum  de  perfonis  dicemus. 

C  A  P.    I  I. 

.^utfojfunt  h<eredes  wflitm,  velnon. 

DE  perfonis igitur hoc in primis obfciuadum  cft ; OmncS 
iiiredes  inirirui  pofle.cum  quibus  teftamenti  faftio  eft* 
Vlpian.inInftic.tituI.quih2red.inftif.po(r§.exttanci.&feq 


cicut:  vtpoflSt  quxftio  haberi  de  (cruo  vcricatis  crucndx  cau- 
fa.  Si  crgo  manumiffus  fit,  vt  fubducarur  quacftioni ,  non  va- 
lctra'anuriii(fio,quiahoefitlegeprohibente :  necctiam  valec 
inftitiitio.  Eftlocusfimilisinl.fipoftulauerit.z/.inprinc.ff. 
adl.Iul.  de  adult.  &l.profpexit.  iz.fF.  qui  &  a  quib.manu.'ib. 
non  fi.  la  illis  locis  intra  60,  dics  verarur  mul:er  manumir- 
tere(eruosIndi(fl.leg.  profpexit.debtmusintclligcrelegcra 
lulram  deadulreiiis.eftque  eadem  inicriptio  d.  l.fi  poftulauc-< 
rit.fF.dcadnlc.&illaduocapitaconiuiigidcbcntvtttiliu&x- 
pUfcntur.  Prsterca  feiiiivetanturhsrcdesinlt:tuiinfrau- 
dem  creditOium  lcge  ^liaScatia.Sifiraudandotum  crcdiici 
tumiuorum  gratia  quis  feruotfjos  manurai(erit,&  hxrt-> 
de-  inftitucat,necmanumi(no,  nec  haeredisinftiturio  vale- 
bit ,  cxcepto  vno  fcruo  hsrcde  neceflario  fiaturo  tefta;b- 
ris.hccenim  c:uiumcftdi<5l.I.i£liaSsntia.  EchincmiiStaB 
qtizftiones  oriuntur,  dequibus  I.  qui  folHcndd.4 1.&  60.  &C 
(i is qui folucndo.  f  f  .&  1. (1  non  Iex.8 ;.  &  aliis  quibuldam  ca- 
pitib.buius  tic.Harc  fufficiant de  feruis.  Ex  eo  quod  dicitur da 
fcruis,dubitaripotcftanidemdicendumfitde  eo,  quiapnd 
hofteseft.  Trad:atur  i.'^  aqiiajftioin  lcg.illainftitutio.5i.§, 
i.hic.  Hicdiximuscura  hxrcdcm  inftitui  poire , qui (  b1  vel 
aliis  poteft  tcftamcnto  acquircrc.  Is  vero,  qui  apud  hoftcs  eft, 
nec  fibi  nec  ahis  videtur  acquirere  poire.Non  poreft  fibi.quia 
feruus  eft:necaliis,  ncchoftibus.quiaperegrinuseft.  Scd 
honcftverumeum  araififlc  omninociuiratera  ,ncc  vetura 
eftctiam'euriioriinimodociucmcfle:fed  pendentiura  ciui- 
tati$.§.itcra  fi  qufs  ab  hoftibas.Inftit.de  reruni  diuifio.  Qux- 
ftio  etiam  cft  de  peregririo  j  qui  ciuis non  eft , an redle  hxres 
inftituatur?  Etcettumefteumnonpoflehxredeminftitui. 
Opponitur  ciuis  peregrino,id  fatis  oftendunt  verba  legis  Fal- 
cidis.  Teftaracntifadioiurisciuilis  eft.  Vlpianusinlnftit. 
~titul.quihxred.tnftit.ponunt,idapetteait.  Dcditiorum,ia- 
quir,  numcro  hxres  inftitui non  potcft,  qiiia  pcregrinus  cft. 
Iderainl.i.Codic.hoctitul.  Vlpianuscrgo  tanquamccrtum 
hoc  ponit,  eum  qui  ciuis  Romanus  non  eft ,  non  pofle  bxre- 


&  Imp.Inftin.Inftit.de  hxred.qualita.&  difFer.Ideft,qui  pof-       dem inftitui.  Sed  quiadubitatur cuius  tcmpoiis habenda  cf^ 


fantexalicuiustcftamcntocapere,  velaliiacquirere.  Qui- 
dara  enim  etfi  capere  nonpoflintex  tcftamento:  taraen  alii 
acquirere  poiTuntjVt  (crui.  Videndura  cft  igiiur  qnxnam 
finthxperfonxjcumquibus  teftamcnti  fa<5tioeft,aut  not 
eft:  vtintelligamiisquxnam  perfonx  hxredesinftitui  pof- 
fint,vehion  poflint.  De  quibufdam  peifonis  nominatini 
&  fpecialitcr  tta<aatur  fub  hoc  titulo ,  de  quibus  probabilitcr 
dubitaii  potuir,  De  his  quoquc nos  dicemus.  In  primis quac. 
ritutdeferuo.anpoflitfcruushxresinftirui  ?  Ego  hundo- 
cum  percurram. ,  vc  feftinemus  ad  alia,  qux  magis  vtilia  funt. 
Scruusquiiiireciuiiipronullohabetur  ,  videtur  teftamcn. 


fct  ratio,  dicit  fufficcrc  eum  ciucm  fuifTe  tcmpore  fafti  tefta- 
nenti,  &  tempore  mortis:  nec  media  tempora  ci  nocctc.  l.(i 
alienumfetuum.47.§.inextraneis.hoctit.ff.Hincco(equen$ 
cft  euffl,qiiideportatus  eftininfuIam,nonrcdlehxredera 
inftitui.  Accurfius  &  Accurfiani  non  rede  inrcrpretantur 
hunc  locum  :  necintelliguntquidfir  percgrinum  eflc.  Pe- 
regrinumefle,  cft  ciuem  non;cfls.  Deporrarus  amirtitci- 
uitatcra  deporra:ione,&  ad  peregrinitarem  redigitur.  lcg, 
fiintquidam.i/.ff.depcen.&I.fedTihaclege.  io.§.fedfipcr 
pcenam.ff.deiusvocan.  Pcrcgriniras  opponitur  ciuitati  :fi- 
cutpcregtinus  ciui.  Excipitur  vnus  cafus.    Nam  dcporta- 

ticx 


Jn  Tit.  De  hdredtl^.mftituendis. 


O ex  militis  reftamento  capiunt,  non  ex  teftamcnto  pagani.l. 
Cx  teftamento.  s  •  Codic.de  milit.tcfta.  Si  telida  fit  hxrcdi- 
tasdcportato,anilla  firco}acquiratur.'  QiKEftio  eft  aliena  a 
propofitojncflro,  pettinctenimad titul.de hisquib.vtindig. 
Quicritur  eciam  ao  Princcps  re<5te  haeres  inftituatur  ?  Re- 
fpondeo  Principem  te£tc  hiredcm  ioftitui  pofle.quoniam  i  J 
prohibicum  non  reperitur.  Omnibus  ciuibus  teftamento 
legaielicecprxtcrquamficuinominatim  prohibcatur.  De 
Principc  nihil  prohibitum  reperitur.  Et  huc  pertinet  quod 
dicitur  in  Icg.pen.hic.  Imperator  litis  caufa  hzres  inftitui  noa 
dcber.vt  opponacur  durior  &potentior  aduerfarius.  Idcm  di- 
cirur  in  Inftit.  titul.  quib.  mod.tefta. infir. §.  vltim.  vbi  lufti- 
flianusoftendithoc  manaflecxoratione  Pertinacis  Impera- 
toris.  Ea  oratione  cxprcflit  Pertinax,  fe  hxreditatem  nuUius 
admiflurum  cfle  qui  litis  caufa  hiredcm  inftituerit  Princi- 
pcm.  Scd  opponitur  huicfentcntix  lcx,exhoc  edidlo.  8.§. 
fedfaxredcm.fF.de  ahenat.iudic.  mutan.  vbi  ait  Vlpianus,edi- 
Anm  Prstoris  de  alienatione  iudic.&cart.  ad  hiredis  inftitu- 
tic>acm,autlegatum  non  pertinere.  Qnod  ait  Prstor,  Si 
^»»<i/«>M«mr.HsECverbadevenditioncintelliguntur&alia 
huiufmodi  alienatione.  Sed  fi  quis  ha:rcdcm  inftitucrir,  id  ad 
edidum  Prxtoris  non  pcrtiner.  Ergo  non vidctur  cfTeinuti- 
lisiciftitutio,  cum  quis  infticuit  Impetatorem  iudicii  mucan- 
dicaufa,  vtaductfario  fuo  potentiorem aduerfarium  oppo- 
nat.  Quidam  eruditus  cxiftimat  inftiiucionem  huiufmodi 
noneiremucilem,  fiquisinfticueritPrincipem  haercdemiu- 
dicii  mutandi  cauf  a :  nam  Paulus  in  dift.  leg.  pen.hoc  titul.  fF. 
aiCjinfticucionem  hasredis  non  haberj  proinutili.  Admo- 
net  quidem  hoc  iauidiofum  efTe ,  fcd  tamen  non  vetac  hire- 
dem inftituijideoq; hxredisinftitutio valet.  Reccptaaute o- 
pinio&interpretatiomihiverior  cflevidetur.  Egoficintcr- 
pretor,nonlicereIitiscaulah2redem  Principcm  inftituerc. 
Oratione enim  Pertinacis  oftendicur non admiflam  iri hare- 
ditatem  cius ,  qui  hstedem  Principena  litis  caufa  inftitue- 
rit.  PaulusdePrincipenoncftaufusaliterloqui.  Dixitau- 
tcm  inuidiofumeft  ,  modcfte:  nccaliis  vcrbisvtitur  inleg. 
ex  impctfcdlo.  i  j. ff.de lega.^.inuerecundum efleait.  vtcr- 
qaclocusPaulicftlib.f.  Sencent.  Vtrunque  caput  eandera 
iDfcriptioncmhabet,vt  certumfitaodem  inlocohaecaPau- 
lo  fcripta  efle.&  tamen  fatcmur  non  licere  Principi  quicquara 
eximperfedoteftamcnco  capere.leg.j.Codic.derefta.  Sed 
fupereft  vtrefpondcamusaddid.  leg.cxhoc.ediifto.dealie- 
na.iadic.mut.caufa.  Egorcfpondco  edidtumquidem  dea- 
lienat.iudic.mut.caufafadta,  non  pertinerc  ad  eum ,  quiha:- 
redem  aliquem  potentiorem  inftituir,  qui  potentiorilegauit. 
Sedhicverba,  dePrincipe  nonintclliguntur.  Nam  roaioc 
ratiocftinPriocipe.  Qirs  enimeft  quicum  Prineipe  autli- 
tigare velit,auc  aufic?  Njhil ergo adueriacur noftr^ fencentix 
quod obiicicnr  ex d.  leg.ex  hoc  edido.Hic abonis  Principi- 
bus  fcrrpca  func,quod  malorum  principum  exemplum  eos 
comniouerec.  Pierique  principesauaros&rapacesinfticuc- 
bant  jharcdes :  alii  etiara  ne  bona  occuparentur.  Corne. 
Tacit.iovita  Agric.  Bonusparensnonfcribithircdem  Prin- 
tipem  fraudatis  liberis  fuis ,  nifi  fciat  Principem  auarum  efle 
&rapaccra.  Sic  igiturnos  intelligimus  quod  dicitur  in  lcg. 
^cn.hic.  • 

Aliaquiftio  cft  decollegio,  an  coUegiuminftituipoffit? 
Tradlatur  hxc  quiftio  in  leg.cbllegium.  8 .  Codi.  CoUcgium 
focietashominumeft,  itacontrafta^vtexpluribus  perfonis, 
quifi  vna  pcrfona  &vnum  corpusfiat.  hoccollegiura  voca- 
tur  corpus.leg.  i  .quod  cuiufque  vniuerfiratis.fF.  Aliud  enini 
eflcollegium,  quia  finguli  cxquibus  collegiura  coalefcit  & 
confiftit.I.intantu.^.vniuerfitatis.fupr.dcrer.diuif.Qugcol- 
legii  funt,  n5funt  fingulotii.ne  pto  parte  quide:ficut  diximus 
hsreditacem  haberi  pr o  perfona.  leg.mortuo.de  fideiufT.  V- 
niuerficas &  collegiam,  pcrfona  quaedam  eft imaginaria.  Er- 
gocumquxricurancollegium  infticuipoflit.noninfpicimus 
anfinguli  capacesfinc  hsreditatis ,  an  vefinguli  inftituipof- 
fint,  fcd  an  totum  corpus.  Ergo  non  fine  caufa  quzfitum 
fuit&  dubicatum,ancoIlegium  infticui  poflic.  Aic  Impera- 
"tor,ColIegiumfi  nuUofpeciali  priuilegiofubnixumfitjhae- 
tcditatem  caperenon  polledubiuranon  cft.  di(5t.  leg.  colle- 

Sium.  Godic.hoc  titul.  Hoc  idcirco  d.xic,  quia  coUegia  legi- 
jis  Romanisincerdiftafunt  ,  neclicet  collegiura  confti- 


3-35 

tucrc,  legibus  RomanJs.  omnes  enfm  huiufmodi  ccetus  fa- 
fpsdli  fucrunt  veceribus  propter  coniurationem  in  remp. 
PetmilTain  eft  tamen  certis  anihcibus  focietatem  coire.quo  J 
himsgis  neceflarii  viderenturad  rempub.  in  leg.  i.in  piinc. 
lupra  quod  cuiufque  vniuerfit.lcg.f  i  .&  j.in.^ra  de  colleg.ho- 
die  ob buiufhiodi incommoda, legibus regiis in  Galliaprohi- 
biti  funt.quaeippaTeta)  verbo  Grsco  dicuntur.Confratriz  vol- 
go  appellanrur.Id  rede  conftitutiim  eft,quamuis  aut  nuUam, 
utminimaraexccutionem  conftitutio  habuerit.  Aliaqus- 
ftioeftjfiquisinftituetit  extraneum  hominem  &  ignoturo, 
an  valaac  inftitutio  hjercdis?  Hicdicitur  etiam  extraneum 
hominem&ignoium  rcde  hxfedem  inftitui  pofle.Ieg.ex- 
iraneum.cj.Codic.codem.  Harcverbafubobfcurafunt.  non 
dubito  quin  fit  pars  cuiufdam  rcfcripti.  Sic  interprctor  hic 
vcrba.  Quidam  cura  animam  ageret,  inftituit  exrraneum 
hxredcm.legitimihiredes  adcunt  Principem.conqucruntur 
cura,  cura  iara  animam  agerer,  inftituiflehiredem  extraneu: 
nccvcrifimile  eft  defunaum  prslaturum  fuifle  extrancuni 
fuis  hzredibus :  nifi  aniraam  ageret :  tamen  diciturinftitutio- 
nemvalcre. 

CoEpimus  oftedere  qua?  perfona:  hiredes  inftitui  poffinr, 
aut  qux  non  poflint.  Addendum  eft  fupradidis  inccrtanx 
perfonaranon  pofle  hsredem  inftitui.  Itafcribit  Vlpianus 
inlnftit.titul.quihiredesinftituipofli  Idem  luftinianusaic 
conftitutum fuifTc  a vcteribus.  Inftit.de lcgat.  §.  inccrtis.  vb£ 
legata  incertis  perfonis,inquir,  olim  inurilitcr  rclinquebatur. 
Excmpla  huiufmodi  repcriuntur  tamapud  Vlpianum  inln- 
ftit.quam  apud  Inftinianum  in  did.Iocis.  Quifquisprimus 
ad  funus  meum  venerir,  hoc eft exemplum  Inltit.h.-cc pei fo- 
na  incerta  eft,  qiia:  inltituitur  teftaraento.ideoque  d.citur  in- 
utilis  efle  infticucio.  Racio  eft  apud  Vlpianum  in  eodem  loco, 
quiacercumeflTedebet  confilium  teftacoris.  Non  potcftvi- 
deri ceftamencucc efle,  quod ex  cerco confiiio  teftatcris uon 
proficifcitur.  lus  eft  hoc  anciquum ,  quod  luftinianus  fi?nifi- 
cat  in di(5l.§.incertis.& fcquenti, cetto emendatum  efle.  Sed 
conftitutio  cuius  meminitluftin.in;di(3:.§.inccrtis.  nonrepe- 
ritur in Codice Iuftiniani:ficut  & aliz pliEi(gque,quarum me- 
minit in  Inftit.  De  incertis  pcrfonis  nihil  rcpeiicur in  Codice, 
quam  quod  dicitur  de  paupetibus  &  captiuis.  leg.  nulli.  2  8  .& 
l.fiquisaddcclinandam.  ^y.dcepifc.  &cleric.  Hincconfe- 
quenscftnonvalerehancinftitutionem,  htredes  meifunto, 
^«w7ir««;f  i3/«fr«.Ieg.illainftitutio.  3i.  io  piin.ff.  hoc  titul. 
Vetercs  conftituerunr  pcrfe  firma  teftaraenta  efle  debcre. 
Cum  autera  inftitutio  confertur  in  altetius  arbittium ,  noa 
poteft  ccftum  ciredici  confilium  tcftatoris.  Ccrcum  igituc 
debec  efle  confiliura  teftacoris.  Qiipmodo  valcbic  in- 
ftitutio  collatainarbitrium  alterius  ?  Seddchoc  generc 
inftitutionis  dicemusinfeq.c.  Multa  enim  obiicifolent  ad- 
uerfus  hanc  fenteniiam.  NosbafCobie(S;adiluemusfuoIo- 
co.  Pergamus.  Eadem  oratione  municipium,  fiue  rauni- 
cipes  non  re^ite  inftitui  dicuntur.Si  quis  ciuitatem  aliquam  in- 
ftituerit:inutiliseft  inftitutio,  fecundumius  antiquura.  It» 
fcribit  Vlpianus  in  Inftitut.  in  loco  iara  a  nobiS  recitaco.  verfl 
Nec  munidpia.quoniara,inquit,corpusincertura  eft.  Ideni 
tcftatur  Plinius  lib.  y  .epift.  in  epiftola ad  Caluifium.  nec  hx- 
redeminftituipofrercmpublicam,necpercipere  pofle.  His 
vetbisvtitur,quafihoc  certum  fuerit  tempore  Vlpiani.  Ille 
locus  Plinii  maxime  confcntit cum  veibis  Vlpiani a  nobis  ad- 
dudis.  Qui  fcripferuntin  di(a.§.incertis,  rairantur  quo- 
modo  id  fcripieric  Plinius,  cum  tempore  Vlpiani  potuent  re- 
linquiciuitatibus.leg.ciuitatibus.iii.deleg.  i.&  leg.  i.inf. 
dereb.dub.&Ieg.omnibus.2.6.infr.adSenat.Trcb.  Egofcio 
hociusmutatumefleconftitutionibus.  Poteftenim  ciuita- 
tibusrclinquiquocunque  tit.l.  hsteditatis.  11.  Codic.hoc  ti- 
tul.  Eft  Leonis  Impcr atoris  conftitutio ,  qua  veceri  iuii  de- 
rogatum  eft.  Sed  tempore  Plinii  &  Vlpiani  ita  ius conftitu-' 
tumctat,  nec  quicquam  reperitur  inCodic.velDigeftisex 
quopoffic  falfura  as-gu,iquod  Plinius  fcripfit  in  ca  epiftoli, 
cura  ita  legibus  caxitum  eflet.  Dubitatum  fuit  de  fideicom- 
miffis,  anfaltemper  fiddcommiflum  poflicaliquidrelinqui 
ciuitati.  DubitatumdeieocratantcSenatufc.  Apronianum, 
cuius  mentio  eft  in  Pande(it.di(a.leg.omnibus  ciuitatibus. 
adSenat.  Trebel.  Vlpian.in  Inftit.  titul.  a  nobis  adduc^o, 
^uihsprcd.inftit.poff exceptioncs  duas  addit.  Pocerat,ia- 


3  3<J 


Pranc.  'Duareni  Comment. 


quitolimlegatiduitaualibertisciuitatis.  Poteracctiam  per 
iideicommrirumrelinqui.  Vndefacile  refponderipotcft  ad 
leg.ciuitacibus.de  leg.  i  .&  lcg.  i .  de  rcb.dab.  vt  intelligamus 
tempore  Vlpiani  non  iicuiire  vel  Remp.inftituere  hxredem, 
velciquiccjuaiTilegareextracafusrcccptos.Legatumeftver- 

buii gencralc.  Legare etiam dicicur,qui fideicommiflum r^ 
linqiiit.  Idcoque  quoddiciturindia.leg.ciuitatibus.poccft 
incciligidefideicommido.  Deindequoddicitur  indid.leg. 
2.ff  .de  reb.dab.intelligedum  eft  quo  cafulegstu  ciuitatib.re- 
Jidum  valct.  Valet  aucem  legacum  municipibus  alibetto. 
Non  igicur  mirum  videri  debet  quod  fcripfit  Plinius  in  ea  epi- 
llola.cum idem  ius  Vlpianus (cripieric : &  cum  nihil  repena- 
turiuCodice&  Digeft. exquoargui  poflit  eum  falfumfcri- 
pftde.  Addicidem  Vlp.eolocoDeosquofdam  nos  hiredes 
infticuerepofle,  nonquortibetveluti  louem  Tarpeium  &c. 
Hoc  redolec  iLiperfticionem  veterum.  Sedquodad  Deum  at- 
linet.dubicandLinoncftquinvaleatiiiftitucio.l.  i.§.admuni- 
cipum.infr.adleg.Falcid.vbilexfalcidiadicicuradlegatamu- 
nicipum,8:ca,  qus  Deo  relinquutur  pertinere.  Sed  quem  ef- 
fedam  habet  legacum'Deo  relidum.^  Hoc  interpretatur 
lurtinianusin  Nouel.de Ecclcf.titul.§.fiquisin  nominerna- 
gni  Dei.Ex  iam  didlis  nafcicurquiftiode  tempore,  quodlpe- 
<5taridcbeat,  cumquafriturancia  aliquo  teftamentiradio  fit, 
annon  fit:anhsres  inftitui  poflir,  an  no  pofllir.l.fi  alienij.^y 

,.  ._  -1  ..     1-    •      ' ;.l J;l-    r..„/1.SJ.,»lT/ 


careIurccon(ultusinleg.  i.hoctic.fF.  Scdhocius  abrogatum 
eft.non  fpedatur  ordo  lcripturx :  nihil  tefet  t,  an  quis  incipiat 
a  Legato  velfideicommiflo.an  vero  ab  inftitutione  hacredis.§. 
ante  ha^redis  inftitucionem.  Inftit.de  legatis.  1.  ambiguitatcs. 
24.C.detefta.vbiIuftinianusait,  Sivitiofcripcoris  fciipturn 
fitlegatumvelfideicommiffumante  hiredis  inftitutionem, 
nihilominusvalerc  teftamentum.Hic  conftitutio  loquicuc 
de  vicio  Icriptoris  tantum,  non  de  culpa teftacoris  :  fed  tamea 
luftinianus  in  tit.de  iega.§.  ante  hxredis.pleniusloquitur.Ait 
enim  valere  teftamentum  quocunquc  modo  ordo  teftainen- 
liintetuerfusfueritjfortealia  conftitutiofuit  luftinianieade 
re.Ineoloco  luftinianus  ait  fuaconfticutione  ius  anciquum 
cmendaire.  Ea  de  re  nulla  alia  cxtar,  quam  ea ,  quam  recita- 
uimus.  Secundo,  ha:resinteftamentoautfcribi  autnuncu- 
paridebetl.i.hicOpottetautemfcribinomcnhaErcdisinta- 
bulis,  V  el  auncupari.  conftitutio  luftiniani ,  d  e  qua  diximuSi 
qux eft  Codic.fub  titul.de  teft.leg.iubemus. z p.addit  nomi- 
nandum  effe  hxredem ,  velfcribendum  a  teftatore.  Quod 
autem  dicimus  de  nomine,  idemeft  intelligenduin  de  dc- 
moftratione,quas  fa6ta  fit  eo  figno&  nota,qu3e  nominis  vice 
fungatur.  Demonftratio  tantam  vim  habet,  quantam  no- 
minatio.l.certa.(J.fup.dcreb.crcd.&  i.fi  nominatim.  5  ^.inf. 
de cond.  & demo.  & leg.quotics.  5.  §.fi  quis nomen. & leg, 
nemo, hic. f S.  Nihil  cnim  refert an  quis ita dixerit,77»«/ mt- 


§.in  extraneis.hoc  tit.dicitur  cxcraneis  hircdib;  fpedada  efle       ht  h&resefio,  an  vero  dixerir,  hic  mihi  hajres  efto,  quem  digito 


ttiatempora.  Tempusteftamcnti  fadi,  tempus  ruortis  te- 
ftatoris,  &  tempus  adics  hicreditacis.  In  primis  igitur  opor- 
tetcuraeoquihiresinftituitur,teftamentifadionemefleeo 
tempore,  quo  teftamentum  fit,  tcmpore  mortis  teftatoris,& 
temporeaditiE  ha:reditacis.  Non  enim  vaiet  infticutio  antc 
aditam  h^reditatem.  Loquitur  aucem  lurifconfui.  de  extra- 
neis,  fed  cur  non  idem  in  fuis  &  neceflariis  hiredibus  confti- 
tutumnoneft?  Namiafuishiredibus  necelTatiacftaditio 
hsreditatis.leg.infuis.ii.infradelibe.&pofth.  Ipfo  iure  fui 
fiunt hiredes  luie  vlia  adicione.  Ergo  non  dicemus  cria tem- 
pora  eire neceflaria  in  fuis  hired  bus,fed  duo  tantum.tempus 
tcftamenufacai &  tempus mortis.Similis locus eft  in ieg.led 
li.  (j.§.folcmus.  Dicimustriatemporafpeditari.Siigiturmc- 
diotcmpore,ideft,  intertefta.mentum  &  mortem,velintcr 
morrem  &  aditionem  h.rredicacis,  fueric  incapax  hireditatis, 
is  qui  harrcs  inftit  utus  eft,qu'a  forte  redactus  eil  ad  pcregrini- 
tatcm,hoc  non  nocet  iniliitutioni.  Similis  locus  eft  inleg. 
liberhomo.f5).§.fiha;rcs.hoctitul.  Seddeperfonisjqi^asex 
teftamento  capere  poflur.r.vclnon  poflunt  hadcnus.  His  ad- 
dendumeft.eum  cumquo  tcftamenti  fadio  noncft,  poUc 
nihilominushacrcdeminRituicoUataconditicne  in  cerapus, 
quocapax  futuruseft.i.intcmpus.fJz.hoctitui.  Conditiona- 
lis  inftitutiohic  valet :  purc  non  vaierer.  Si  qaisinllicuetic 
hiredem  eum  qui  capax  non  eft :  quia peregtinus  cft  non  va- 
letinftituiio,eciamfiexperegrinofaclusfu£ritciuis.Sedcura 
inftitutio  condicionem  habet,  &  confertur  in  id  tcmpus,quo 
capaxfuturuseft,  valet  inftitutio  fipofteacapax  rcpcriatur, 
quofemporebxreditatemaditufuseft.  Simileeftquoddici- 


cltedo.hoc  eft  quod  dicic  lurifconf  in  d.l.ccrtum.nihil  rcfer- 
re,  an  res  aiiqua  jjprio  noroine  defignetur  ,an  alia  nota ,  qus 
nominis  vicc  fungatur.  falfa  demonftratio  hic  non  nocet.  Si 
quis  etrduerit  in  nomine,vci  fi  quis  falfam  dcihonftrationem 
adiecerir,nonideoinutilis  eft  inftitutio.  Potcft  quisfrater 
appcUati ,  qui  tamen  fracer  non  eft.  Qujd  fi  demonftratio 
ni<.ledi6lum  aliquod  aut  contumeliam  contineat  ?  Si  quis  ad- 
dideritdcmonftrationis  loco  aiiquodmaiedi(^um,anvitie- 
tur  hxredis  infticutio?De  hac  rc  i.his  vcrbis.48.§.vit.&  Lnon 
ideo.f.C. 

Hicreperiunturduocapita,  qusvidenturpugnantia  eflc, 
vnum  eft  did.Ieg.  quoties.§.  fi  quis  norocn :  alterum  in  did. 
l.his  vetbis.§.  vlcim.  hic.in  ieg.his  verbis.  §.  vitim.  dicitur  ilia 
inftitutio  vaiere,  Filius mcus  impiiflimus  &  male  de  mc  mc- 
ritus  hsrcs  efto :  quia  pure  fada  eft.  in  i.  quoties.dicitur  noa 
vaicreinftitutionem.fiquid  cotumeli^caufafuetit  addituro; 
fed  hic  diueifa  funt  non  pugnantia.  In  qua  icge  diciturfi 
quid  contumelis  caufa  fuerit  additum,  nonvalere  inftitu- 
tionem.hoc  verum  eft,&  huic confentaneum  eft,  quod  dici- 
tur in leg.tutpiaiegata.  ^4. delcgar.i.  In di6t. icg. his  verbis. 
dift um  tft ,  cum  maicdidlo  haeredcm  inftitui pofle :  non  an- 
tem  cum  contumelia.  Poteft  quis  maledidlum  aiteri  diccre, 
nontamencontumeiiicaufa.  Inleg.  hisverbisvidetur  pa- 
ter  raaledi(5lum  diccre  fiiio  admonendi  &  obiurgandi  eum 
caufa,  vt  quamuis  is  male  mericus  fic  de  fe ,  tamea  cum  har- 
redem  infticuete  veiit.  Ergo  dicendum  cft,&  fi  raalcdi(Sum 
aliquod  adic6tum  fitinftitutioni  hiredis,  idnon  vitiare  in- 
flitucionem ,  nifi  contumeiii  caufaadieiftum  fit ,  tunc  odio 


tur de ftipulacioncl. fi rem meam.&  1.  exiftimo.de vetb. ob-       fctibentis legatura , vei inftitutio pro nullahaberi debet.  Sic 


lig.  Rem  meam  mihi  dari  ftipulari  n  on  poflum ,  vcilis  erit  fti 
pulatio fi  eam  ftipuler  fub c5  litione coliatain id cempus,quo 
mea  ciie  defient.Ha(^cnus  de  perfoni&i  Scqueus  locus  eft« 


A   p. 


IIL 


J^omodo  higredcs  injlitnendifmt. 

VT  valeat  inftitutio  ha:redum,non  fufficit  eum ,  qui  infti- 
tuicurcaperepofle,  quamuLsid  neccilatium  fit,fed  ha- 
bendaeftracioinftitutionis.  Videndum  eftqua  raiione  in- 
ftitui  debeat  h.Ttes.  In  rationc  hiredum  inftitueudoruin 
quajdaouferuandafuntjfinequib.nonvaletinftitutio.Huiuf^ 
modihoceft,quodha;redisinftitutiofieridebetintclT:aincn- 
to:non  incodiciIlis.§.codicillis.  Inftit.  decodicil.nequec- 
nim  quis  exhiredatur  codicillis,neque  inftituitur,necon- 
fundatuv  ius  codicillorum  &  teftameti,  aiias  inutilis  eflet  tan- 
tafblcnnitas  qux  defideiaturin  teftamentis. leg.  non  codi- 
cillum.  Codice  de  tefta.ord.  Olim  teftator  debebatab  infli- 
lucioue  incipctc  fuum  teftamentum.  idque  videcur  figmfi- 


mihividetut  hicantinomiaexpiicaripofle.  Aliiaiiaconmi- 
nifcuntur,  fedha;craihip!acent.  Valet  igiturinftitutioha:- 
redis,  vci  cum  hires  appellatus  eft  nomine  proprio,  veicum 
cetta  nota  defignatus  cft,  qux  nominis  vice  fu.ngatur.  Di- 
acimus  autem,  cura  certum  eft  &  indubitatum  fignum.  Nam 
fi  teftator vfus  fit verbis adeo  obfcuris ,  vt incet tum  fit qucin 
ha:rcdem  efle  voluerit,  eaincerricudo  vitiatinftitutionem. 
Ieg.intcmpus.(rz.§.quoties.hic.Teftatorduoshabcbatami- 
cos  eiufdem  nominis  :vnura  hiredem  inftituit,  quia  non 
apparet  quem  inft'tuefit  hsredem,  inutiiis  cfFeiilueft  talis 
inftitutio.  Hiciusnondeficit.fedprobatiotantum.  Qiuc- 
ritur  fi  erratum  fic  in  corporc,  an  is  error  noccat  inftitu- 
tioni.*"  Dicimus  errorera  innomine,  in  demonftratione 
non  nocere :  fcd  fi  in  corpore  erratura  fit ,  ait  Vlpianus  nul- 
laraelfeinftitutionera.  vt  hoctitul.ieg.  ji.quoties.inprinc. 
Adeo  nocer  crror  in  corpore  vc  neque  is,  quem  oftendir ,  vel 
nominauit  teftator,  hxres  |  fit ,  neque  is  de  quo  ipfc  teftatoc 
fenfit,  quod  miium  cft.  De  co  de  quo  errauit  dubium  nou 
eft,quiaerrorexcluditconfcnfum.  Sedcur  is  de  quolea- 
fic  ieftator,non  poc^  viadicare  hstediutem  >  cum  vo- 

luntato 


Jn  Tit.  T^e  hAred.inflituendis» 


luntatc  teftatons  nitatur  ?  Voluntas  autem  teftatotis  in  tefta- 
inentis,magis  Ipef^anda  eftquam  vetba.  Sed  hic  lurilconf.ait 
ncurrumhairedemforej&rationcnffTedditjquiafcriptusnon 
eft.Sed  mirum eft  quod dicitur  magis (petlari  quodfcriptum 
c(t,quam  voluntatem  teftatoris.  Nonne  voluntas  teftatoris 
deberefle  potior,quam  vcrba?Mirumfane  noneft  idnobis 
Tidetiobfcurum,dequo  di(ren(iofuitinter  vcteres  lurecon- 
fultos.  Quprumautem  fuitopinio  nonvalere,  eos  mouit 
hxcratio,  quam  adduxi.hxc  fuit  fententia  I.abeonis.l.La- 
beo.7.  defupellc6l.  Icga.  Vidcbatur  hoc  durum  efle  Tube- 
ronijCam  conftet  de  voluntatcteftatoris:  tamen  nos  quod 
fctiptumcftmagis  fequi.  Sed  tamen  priualuitaliorumopi- 
niojVeluri  Seruij,  quem  omnes  pofteafecuti  funt.d.  I.  Labeo. 
Cuai  quis  crrauit  in  propria  &  communi  rei  appellatione, 
credibiie  non  cft  aliquid  aliud  fenfifle,  quam  quod  communi 
verbo  (igniiicatur.l.illcaut  ille.  if.§.i.ipfra  de  leg.  5.  Pla:- 
runque  rccedimus  a  propriafigniiicatione  verborura  &  de- 
fledimus  ad  abufum;  quia  non  omnes  nouerunt  propriis  ver- 
bis  vti.I.nonaliter.tf^.  de  leg.5.  &  1.  cum  de  lanionis.  18.  infta 
dc  inftr.fun. 

Superins  diximus  de  teftatorc  quierrat  non  in  nomine 
proprio  haredis.fed  in  corpore,vt  (i  quis  ita  dixeiit,Hunc  ego 
fratremmeum  h^redeminftituo^cumTitius  ineiusGonlpe- 
ftu  eflct ,  quem  f ratrem  fuum  errore  du6lus  exiftimaret.  Di- 
ximusinftitutionem  hanc  proptercrrorem  inutilem  eflc,& 
adeo  inuriiem,  vt  neuterinftitutus  efle  incelligatur  ;  nec  is, 
quem  demonftrauerat{eftator,ncc  is  de  quo  fenfit.l.quoties. 
in  princ.  hic.  Hinc  igitut  eft  pcrfpicuum  errorem  in  corpore 
«ius  quiinftituitur  hires.nocere  inftitutioni,&  inftitutionem 
omnino  rcddere  inutilem.  Idem  dicendum  eft ,  &  (i  quis  in 
nomine  reierrauerit,  &appeIIatione  communi.  di6ka  lege, 
quoiies.  in  princip.  Idem  dicitur  de  crrore  in  re.  1. 4 .  de  lega- 
tisi.  Sedaduerfushanc  fententiam  obiicitur  locuscommu- 
nisde(cnrentia,  &voluntateteftatoris.  Inteftamentisdici- 
tur  voluntas  teftatoris.fpei^andamagis  ,  quara  verba  eiuf- 
dem.  Omnes  iuris  audores  plurimura  tribuunt  voluntati te- 
ftatoris.     Aiunt  volHutatera  teftatotis  lemper  fpedtandam 
eflc.  &  diximus  fupra  fub  titulo  de  teftam.  ordin.  nihil  referre 
quibus  verbisvraturteftator.l.quofuit  fentcnda  Labeonis. 
d.l.  Labeo.  dcfupellcdt.  leg.  lifdemverbis  ferevtitur  Tube- 
10  in  ca  re,quibus  Ciccro  in  orat.pro  Cecinna.Nihil  opus  eft, 
inquitjVctbis,  cum  res,  cuius  gratia  verba  comparata  funt,  in- 
telligitur.  Mirumergovideturquod  hicdicitur,  (pedtariver- 
bamagisquam  voluntatemteftatoris.  Namhic  proponicur 
conftaredevoluntateteftatoris.  Cum  enimdicimus  ,  erra- 
tumeft,  duohis  vetbi%pomple£liraur.  dicimus ,  quodvoluic 
vnum  inftitucre,vel  vnam  rem  legarc :  deinde,  quodalterum 
BominauiCjvelaliamtcmlegauit,  &tamen  magis  ampledi- 
mut  verba  teftatoris,  quam  voluntatem.quod  videcutalie- 
num  elFe  a  ratione.  Atque  ita  vifum  Tuberoni ,  qui fuit  focer 
Seruij  .1.  z.fF.  de  origi.iucis.     Si  verum  eft  quod  hic  dicitur  dc 
voluntate^tacitavolunrastanrifaciendaeife  videtur,  acvo- 
luntas  exprefla.     Deinde  voluntas  quibufcunque  verbis  ex- 
prefla  fufficcre  debet.     Si  quis  veftem  legire  voIens,quid  rc- 
fect an  veftem  dixerir ,  an  alio  nomine  appellauerit ,  modo  ex 
conieduris  volunfas  teftatoris  colligi  poflir  ?  Quamuishs 
ranones  probabiles  &  (peciofs  fint :  tamen  cet tum  ius  cft  his 
.  tationibus  omnino  contr^tium.     Nihil  enim  apcrtius  dici 
poteft,  quara  neutrum  inftitutum  videri ,  neutrara  rem  lega- 
tam  elle.  Sed  fupereft,  vt  obiedta  diluaraus,&  ref ellamus  eaj 
quaspro  Tuberone  adduci  poflunt,  adueifus  Scruij  fentcn- 
tiam  &  aliorum,  qui  Seruij  fentenriae  aflentiuntur.  Quid  re- 
/pondebimusad  locura  illum,  qui  magnopere  vrget  devo- 
lontate  ceftatoris,  qua:  videtur  potior  eife  dcbere  quibufcun- 
que  vecbis,  cum  de  ea  conftat  ?  Ego  cogitaui  aliquando  pofle 
hicfingi  fpecierainquaappareat  nealterum  quideminftitu- 
tum  elle.  Pone  Ticium  fuppoficum  faifle,  vt  fspe  partus  fup- 
ponifolecjdeduftum  fuifTemecum,  iudomo  pacerna  habi- 
tumfuifFe  fratrera.   Ego  teftamentum  faciens,  cumcfletin 
cotifpedlu  meo,  huncego  hxredem  inftituo.  Dixiei.sJWV 
firnter egotehitrederAmflitAo.  hic  Crratum  eft  in  corpore  ipfo. 
cercumeft  hunc  propcererroremnon  red:c  infticutum  dici.* 
Dam  deficit  voluntas.   QnMid  fi  fratermcus  aliquisapparear, 
non  poteritetiam  pccere  fixrtditatem  :  nam  qu«damforte 
«rantjahocfratrc  opinato,  qu:«noninfratte  meoconfpexi. 


5?7 

Sedhajchypothefisnonconuenit  vetbis  Vlpianiind.l.quo- 
ties.  Loquiturenimdeeo,  quem  voluichiredemefle.  Ergd 
ica  fingcre  fpeciem  debcmus ,  vc  reftaror  vnum  fibi  eile  velic 
hjEredcm,  &cumnonfcribat,  alterumfcribat:fednonve!it 
eflehajredem  propcererrorem.  Alcerumexemplumeftvul- 
garedelfaac&  filioeiusIacob&Efau.  Kaaccum  velletinfti- 
tuetc  Efaufihum  fu"m,  deceptusab  vxorcfua  benedixitla- 
cob.hafcfpeciesmagis  conuenic  verbis  Vipiani,airerdeficit 
voluntate,  alterfcripcura.  vnum  inftituit»  fed  hic  dcficirvo- 
luntacc.  Alcerumautemfibi  voluit  hsredemeflcj  fcdhicin- 
ftitutus non  eft.  Tradiremus  crgo  hanc  (peciem,  &  videamuS 
anfecundura  ius  Roraanum  vilest  illainfticurio.  ConanuS 
cxiftimauit  infticucionem  vtil^-raefle  ,  etiam  fecundum  ius 
Romanum,  ob  euidentera  tcftatoris  voluntatcm.  ait  EfiU 
hiredcm  inftitutum  elTe  fecundum  ius  Romanum.hic  im- 
prudcnsrelabiturinerrorcmTuberonis,quamuis  forte  non 
aniraaduertatid  fe  facere.  Tubero  hacratione  moucbatur! 
quia  vbicunque  cft  euidens  tcftatoris  voluncas  ,  nihil  aliud 
quirendum  eft.     Hoc  igitur  omnino  eft  improbandum  & 
rciiciendum  :  quiamaximeaduetfacurverbis  Vlpiani.  Eui- 
dens  voluncasnihil  potefteum  adiuuare,  quiinfticutus  non 
cft,  vt  hxreditatcra  vindicet.  Loquitur  hic  Vlpianus  de  eo, 
quem  voluit  inftituete  ,  ergonon  fufficiteuidens  teftatoris 
voluntasin  hoccafu.     Ego  igicur  concradico  :  nam  licec& 
manifcfta  &euidens  dicacur  voluntaspacris,  hocnon  fuffi- 
cic.  Egohancfenccnriam  quxverbis  perfpicuis  Vlpiani  niri- 
tur,argumcntis  &  racionibus  eciam  conficmaturus  (iim.Narri 
in primisin propofira fpecie non  poceft  dici Efau fcripcus, auc 
nuncupacus  hxresefre,crgonon  poceftinfticucusdici.  Infti- 
tuerehjredemeft,velnuncupare,vel  fcriberehsredem.I.i, 
hic.&I.iubemus. icj.C.detcfla.     In  hacfpecicdiciturpater 
magis  inftitucre  voluifle,quarainft!tuifle.  ha:cmulcumdif- 
ferunc.     Aliud  eft  inftituerc  aliquera ,  aliud  eum  inftiruere 
velle.  Aliudeft  quicquamagcrc^aliudngereveHe.i.amplius. 
fF.rem  raram  hsbe.&  l.i.  fuprj  ds  edcn.  Ancequam  lis  conte- 
ftacafic,adiordiciturpeterevellein)adiLio,nonpetcre:idque 
indubicacumeft  inhis,  inquibus  fola  voiuncas  non  fulficir. 
Dealiis  adibusin  quibus  (ola  voluncas  iufficic ,  mngna  cft 
qiiiftio.l.i.G.defumraaTrinit.l.fcruiclcilione.f  .dclega.i. 
& l.fi quis ftipulacus. de verb.  obligic.  Conuenicaurem mtec 
omnesinhisad:ibus,inqaibus(ola  voluntasnon  fuificitali- 
udcirevclleagere,ahudagerc:  ficutaliud  dicitur,agerevelle 
iniudicioj&aliud  iniudicioagcre  .•  hic  autem  fola  voluntas 
nonfufficitad  inftitucionem  haeredis.  Oportet  eumquiin- 
ftituit  ar  hires ,  Vel  nuncupari  vel  f  cribi  .•  oportet  voluncatetn 
aliquo  modocxpfimi:oporcec  voluncatem  exprimi  hisvcr- 
bis,  qus  apca  func  &idoneaad  voluntatis  declarationcm.  nec 
nouumautmirura  videridebet,quod  hicdicimusiolam  vo- 
luntatemnon  fufficete.     Sifolavoluntas  fufficeretintefta- 
mentis,  quotfumcantafolennitas  adhibcretur,  quantamr.xl- 
hibcri neceire  efle  diximus  fupra  in  cic.  de  teftam.  ordin.  h^o 
igitur  concendo  in  inftitutione  hxredis  folam  voluiitateni 
non  fufficcre  ;  oportct  voluntacem  aliquo  raodo  verbisex- 
preflam  eflc  idoneis  ad  voluncacis  declarationem.     Exem- 
piura  huiusrei  luculentumeft  inl.  quidara  cum  fiiium.  44. 
hic.  Quidam  voluitinfticuere  fihumhircdcm.fednolcbat 
patri  ipfius  eam  haereditatera  acquiri :  videbar,  vc  fi  forte  fim- 
plicicer  enra  hsredeminfticucrcrj  hiredicacem  patiiacqui- 
fitara  iri:nara  quicquid  acquirit  filius.acquiric  patri.l.platet.in- 
fra  dc  acqui.hacrcd.  Volebat  cum  infticuere  fub  conditione,.'! 
^patre  emancipatecur,  fed  nolebac  aflentiri  teftatori  filius,  vt 
adderctcamcondicionem,  nepacrcm  offendcrec:  fedaliani 
racioneminiic,  qua haercdiras  adipfumpsrucnire  poflic,ec- 
iamfiaparreemancipacusnonfit.  Suppofuicamicum  quen- 
daraquem  hxrcdeminftiruerer,  nihilcamen  fideieiuscom- 
mific  ceftator :  poft  mortera  eius  qu£Ericur,an  poifit  ab  hoc  fi- 
deicommiffum  peti  ?  hic  manifefta  eft  teftacoris  voluncas: 
cercum  eft  hoc  fuifl[e  teftatotis  confilium  j  vt  hic  harrcs  infti- 
tutush^rcdicatemrcftitucretfiliofamilias:fedhicdiciturnon 
pofle  hanc  hacrediratera  vc  fidcicommifTariam  pcti.-  qiiiatc- 
ftatornihileius  fideicommifir.  Voluntasea  tacitanon  valet 
adfideicommiirum:quianullo  modo  expreiracft  vetbis.  Si 
fcntencia  Tuberonis  veraeiret,  maximehic  locum  baberet: 
narainhdeicommiflls  (blavoluntas  (pedacur.  Ininfticutio- 
ne  bsredum,in  legacis,  alia  (pe(^ancur,  &  caraen  aic  lurifcon- 

Bf 


55» 


Franc*  Duareni  Comment. 


iulcus  fideicommifram  petinon  poffc»  etiamfi  manifeftum 
fitcum  fideta  fuam  incerpoluille,  &promififle  filiofamilias 
fe  ei  hzreditatem  reftituturum  :  quiatamenteftatorfidem 
ciusnon  eft  (ecutus,  nihil  cogetut  reftitucre.  Aliud  exeni- 
plum  colligi  potcft  cx  I.  vlt.  ciufdem  tit.  hic.  Quidam  ita  fcti- 
pfit  in  teftamento  (uo ,  QuoniawfiUummeumtjutdeceffn,  he- 
redem  habere  nonpot  *ii ,  qitem  cttftebam ,  Titim  mtht  hxres  efio. 
Hxc vciba  adiccic,  quia  putabat  filium  deceflifle  falfo  rumo- 
rcperlato ;  &his  vcrbis  vfuseft,  Quta.  eum  htredem  htbert 
nonpotui,  Titinsmththtresefie.  Inhacfpecic  dubitari  poteft, 
aniilccuius  teftatorobitcr  meminit  inteftaro«ntofuo,pof- 
fithircditaccmeius  pctcre,  fifortcnan  deceflcrit:  quiafai- 
lusrumor  perlatus  crat  ad  teftatorem,  quod  iile  dcceflerat. 
S'\  fpetlemui  voluntatera  tcftaroris,  vidctur  inflitutuseflc: 
tamendicitur  inftitutusnon  cffe.  Haccdcerrorein  corpor» 
eiusquiinftituitur.  idcmdiccndum  cft  deerrarein  reicom- 
muni  appellatione&  nomine.&hoc  pertinet  ad  aliampar- 
rem  di^x  1  quoties.  hic.  Teftator  vuit  lancem  rclinqucrc,vc- 
ftemlegat.nccvcftisdcbctur  neclanx.  Ucmdiciturinl.^.dc 
lega.  I .  &  i.in  ambiguo.de  rebus  dubiis.  In  ambiguo  fcrmonc 
non  vtrunque  dicimus:  fed  id  qood  volmnus.  Id  apertius  ex- 
primitur  &  deciaratur  in  d.l.  Labeo.dc  lupcllcdile  legata:  vbi 
Seruiusaitncminem  videriquicquam  dixiflc,  cuius  proptio 
nominevfusnonfit.vciuti  fiquislancem  icgarc  volens.vo- 
cct  veftem,  non  cft  proprium  nomcn  quo  res  fignificatur.O- 
portetigitutvoluntatcm  vctbisdeciarari,  quac  apta  fint&i- 
doneaadtei  dcciarationem.  Nequequicquam  rcfertanquis 
cmnino  nihii  dixctit,  an  vcro  is  locutus  fit  ea  voce,  qux  nuilo 
niodoaptafitadremfignificandam.  Non  rccipimus  volun- 
tatisconicfluram  aducriusmanifeftara  verborum  fignifica- 
tionem.  Abufum  nos  aliquando  recipimuspro  vera&pro- 
pria  verborum  fignificationc,  cum  homincs  vulgo  abutan- 
tur  fignificationc  veibi  alicuius.l.libtorum.fo.  §.  quodta- 
men  Calfius.  de  icga.  5.  d.i.  nam  ahter ,  eodem.  &  d.  I.  cum  dc 
lanionis.de  inftr.  fund.  Sed  cum  vcrba  omnino  alicna  (unt,& 
huiufmodi  (untvtnon  pofliinttalem  interprctationcm  reci- 
pcre,  conieftura  voluntaiis  non  admittitur  aduerfus  apcr- 
tam  vcrborum  fignificationem.  Siquis  forte alleget  teftato- 
tem  ita  foiitum  fuilTe  ioqui,  hoc in  mote  habuifle,vt  lancem, 
veftemvocaret,  noneftadmittcnda  ha-c  probatio  contraa- 
pertam  verborum  fignificationem.  Nam  nulio  (enfu  nec 
propdo,  necabufiuoid  fignificant  verba, dequoteftatordi- 
citur  fcnfifle.  Deinde  valde  periculofum  eflct  recipere  vo- 
luntatis  conie6furam  contra  apettam  &  propriam  verbo- 
rum  fignificationem.  Nam  facilcdefuniftorum  voluntasc- 
uerterctur ,  &  ad  nihilum  recideret.  Faciie  cnim  exifterent 
homines,quidicerent  teftatorem  pro  more  habuilTe  vtbo- 
ucm,  afinum  appellaret:  &  afinum,boueiii  vel  equum.  Siceft 
inteliigcndum  quod  dicitur  in  d.  1.  iilc,  auc  ille.de  lega. ;.  Cura 
voluntas ambigua cft ,  videndum  cft  an  aliquibus  conic Auri» 
poditcxplicati.  Sed  cumnoncft  ambigua,voluntatis  quz- 
ftiononcft  admittenda.  Ego  igitur  concludo  vcrum  efle, 
verborum  proprietatcm  intcrdum  magis  fequendam  efle, 
quam  voluntatem  teftatoris,  ctiamfidevoiuntate  apettifli- 
meconftet.  idque  hocrcccptumeft  vulgo,  nc  quis  me  hoc 
confingerc  putet.  Hinc  etiam  condudimus  bacrcdem  infti- 
tuendum  eflevcrbis  apcrtis  ad  voluntatem  teftatotis  decla- 
randam ,  dc quibus  diximus  fupra  :  Titium  basredem  meum 
facio.  Titius  hxics  efto.  nos  enim  formaha  vcrba  non  rcqui- 
rimus.  Snfficit  quibufcunquc  verbis  vti ,  modo  ea  vcrba  apta 
fintad  voluntatcm  dcclatandam.d.l.quoniam.C.  detefta. 
Hinc  nafcitur  quasftio  tiadlatain  l.vlt.C.hoc  tit.  Quxftio  tra- 
^latafuit  a  vetcribus,  fiquis  ita  fcrip(eritinfuoteftamento> 
Semproniw  Plotiihttresefio,  an  valeat  ha:c  inftitutio  ?  Teftato- 
resnon  foientita  loqui :  fedquia  accidit  vt  quidam  teftator 
fais  vetbis  vteretur,  dubitatum  fuitapudvetcrcs,  quomodo 
accipienda  cflet  hzc  inftitutio.  In  primis  vidsndum  cft,  an  te- 
ftator acceperit  hxrcditatem  ab  aliquo  nomine  Plotio :  fi  ac- 
cepetitab  eo,  fatis  manifcftum  eft  his  vcrbis  voluifle  Sem- 
proniuminftituerc  hiredcm  hisverbis,Eftoha;rcsmeus,& 
perconfequcBs  Plotii.  H«c  conicdtura  fufficitad  declaran- 
damvoluntatcm  tcftat«ris.  Dcindepotcft,etiamfifortein- 
fticucrat  PIotium,&  dixit,  Plotij  Scmpronius  hatres  efto,cre- 
dibilceft  cum  Scmpronium  fubftituiflc  Piotio.  In  nominc 
proprio  crror  aoa  nocct,  quod  dcno«ine  propiio  alteriuj 


inteliigcndum  eft.  1.  4.  de  legat.t.  Nam  non  facile  creditttt 
quis in  fuo  nomiue  proprio  eirafre.  £ft locus  communis  hinc 
notandus,  deconiedutavoluntatis  ,  quomodoambiguara 
voiuntatcmteftatoris  conie£lutisexpIicarc  dcbcmus.  Sivo- 
lunias  teftatoris  non  poflit  vllis  coniedluris  explicari ,  dicen- 
dumcft,nuiIamefleiDftitutionem:nonquodiusdeficiar,fed 
probatio.vtdiciturin  d.I.duofunt  Titij.fupr.de  tefta.tutel. 

Superius  diximus,qux  fit  racio  inftituendorum  hxcedum. 
Addendumeft  fupradidishxredem  inftituendumefleveiin 
totabzreditatc,vel  inpartchzreditaria,  itavtinius  vniuer- 
fum  f  uccedere  intciligatur.  Is  dicitur  hzredem  fibi  inftitucre, 
qui  infticuit  fucceflorem  in  locum  fuum ,  poft  morcem  fuam, 
Nihilcnim  aliud  eft  inftituere  hxredem  ,  quam  defignjare 
quem  fibi  quis  vclit  fuccedere,  &  perfonam  fuam  reprzfea- 
tarc.  vndedicuntur  hxredesiuris  fuccefroreseire.d.l.^.  quo- 
ries.  §.  hzredss.  hoc  titu.  vt  enim  ibi  dicitur,  fuccedunt  in  lus, 
& ius  intcr  ipfos  diuidunt.  Hxreditas  eft  fucceflio iuris.  Lega- 
tariusfucccditinrem  legatam.  Donatariusinremdonatam. 
Emptorinrcmcmpram.  Hzres  veronon  fucceditinrem: 
fcdinius&inlocumdefundti.  Itaque  etfi  dcfundius  nullam 
temteiiquerit  inpatfimoniofuo,nihiIominusdicitut  hzrcs, 
qui declatauit  fe  velle  hzredemcflc.  Ideoque  conuenictuta 
creditoribus  hzreditatiis,necpoteriraliegare  quod  nihilre- 
pererit  in  hxreditate.  d.  I.  hzreditas.  de  pet.  hxred.  &  d.  1. 
hxreditatis  appellatio,  fincdubio.  fF,  dcverb.  fignific.  Vnde 
quxritur,  fi  quis  fic  inftitutus  ex  re ccrra ,  an  valeat  inftitutio? 
Siquisitadixeritin  fuoieftamcnto,  Tititu  mihi htres efio ex 
fundo  Corneliano.  Vidctui  cx  his,  qux  diximus ,  hziedis  infti- 
tutio  non  valerc,  quia  hxies  non  fuccedit  in  rem  aiiquam: 
fedfucceditin  ius  vniucifum  :  taraen  benigna  interpretatio- 
nc  rccepta  cft  huiufmodi  inftitutio.  d.  i.  quoties.  §.  fi  duo.l.i. 
§.fiexfa(fi;o.&1.3f.exfado.hic.  Nos  hic  accipimus  hanc 
inftitutionem  pcrinde  ac  fi  teftator  nuilam  feciflet  fundi 
mentionem ,  perinde  ac  fi  dixiflct  teftatot ,  Titius  hxres  efto. 
y£quitas  &  vtilitas  fuadet  vt  ita  dcfundti  voluntaccm  intci- 
pretemur,ne  alias  quod  gcftum  cft,irritum  fit  &  nullum.Rc- 
iicimus  omnino  fundi  mencionem,  quafi  inftitutus  eflet  fira- 
pliciterhisvcrbis,  Ticiushxresefto,  nonenim  poflumusin- 
terprctari  cum  hxredem  efle  &  capere  ex  hxreditate  fundum 
illum,  cuius  mentio  fada  cft  a  teftatore,  &  refiqua  bona  pcr- 
tineread  legitiraos.  Id  enim  arienumefta  rationciuiis,nec 
id  permittittir  nifi  miiitibus.  1.  fi  certarum.  17,  fF.  de  milit.  tc- 
fta.&  1.  ius  noftrura.  de  reg.iur.  Huc  periinet  quod  dicituc 
in  d.  1.  quoties.  §.  fi  duo.  hic.  Addendum  eft  quod  dicitttr 
ind.l.ex  fa(f^o.hoctit,  Proponitutibi ,  duoshzredcsinfti- 
tutos  efTc.  Vnum  exrcbusItalicis,alterumcxProuinciaii- 
bus  rebus,  &  quzritur  an  hxc  inftitutio  valeat  i  £t  dicitut  hu- 
iufmodi  inftitutionera  reccptam  cfTc ,  eofque  inteiligihzrc- 
des  ex  xquis  paitibus  peiinde  ac  fi  nulia  rerum  Itaiicatum, 
autprouinciahum  mcntio  fa6iae(ret.  NonpofTuntautcm 
dicihxredesexrebus  quas  cxpreflit ,  quia  bzredemefle,  cft 
f uccedere  in  locum  derun(^i.  Sic  igitur  nos  interpretamur 
hasinftitutionesvalerc  quafireruranulIafadVa  efretmcntio. 
Quodad  inftitutiones  attinct  ,  nihil  facit  cxpreflio  rerum 
quodad  inftitutiones  attinet,  &  perinde  eft  acfi  partes  ex- 
ptcflznoneflent.  IdeozquaIiterfuccedunt,&  propartibu^ 
zquis  fuftinent  zs  alicnum.  raentio  tamen  rcrum  otiofa  non 
eftin  hacfpecie.  Nara  interprecamur  reh^^asefiTc  finguli* 
resiurc  prxlcgati.  Is,  qui  inftitutus  eft  ex  rebus  Italicis,  capiet 
res  Italicas iure  prxlegati,  tanquam  fibi  prxl&gatas :  is,qui in- 
ftitutuscftexrebus  prouinciahbus  ,  capiet  rcsprouincialei 
iureprzlegati,tanquamfibi  prxiegatas.  AgnofcuntxsaUe- 
nura  pro  xquis  partibus  ,etfi  rcs  vna  prziegata  al  tcra  rc  pluris 
xftimetur.hoc  plenifnmctiaAaturind.l.exfa£to,  Eftque 
locuscommunis  notandusdcloco  ,  in  quo  quxqucreseire 
dicitur.  Valetigituiinftitutiobzredis,  ctfiteftatormcntio- 
ncm  certz  rci  in  inftitutionc  bziedis  fecerit,  &  aliquando  ad- 
ie6lioomnino  rciicitui.  Aliquandoficinteipietamur  vtva- 
leatiureprzicgati.  Fittamcnintcrdum  vtquiitainftiturus 
eft ,  habcatur  pro  iegatario,  nec  hzres  efl»  intelligatur,  veiuti 
cumvnusinftitutuseft  fimpliciter,  velex  parte,quota,alcec 
exrecerta,  veiutiexfundo  Cornehano,  vt,  Seroptonius 
mihihaiesefto  :  Titius  mihi  hxies  eftocx  fundo  Coinc'» 
liano.  Titius  hic  eft  legataiius.  In  aiiisexeroplisquzad» 
duxifupra,  omae$i.ifti(Huntur  cxrec$rca,&tuncinterpro- 

tamuc 


Jn  Tit.  De  hAred4nflituendis. 


timur  voluntacern  ceftacoris ,  vt  a  nobis  didumeft.Scdcum 
vnus  cancum  inftitutuseftexcccerta,  alierautem  inftimtus 
eft  fimplicitet,  vel  ex quora parce :  tunc  iiuerpcctamur  eum, 
qui  ex  ccrta  re  inftitutus  eft,  efte  legatatium.  I.  quoties.C .  hoc 
tit.  Adionibus  ha:teditaf  iis  conucniuntuc  li,  qui  inftituti  fant 
vel  fimplicitcc,  vel  cx  parte  cecta.  Is  autem  qui  ex  te  certa ia- 
ftitutuscft,  legatariuscft.idque  ita  intecpretamurex  verifi- 
tnili  mcnte  tcftatoris.Teftacorcs  loquuntur  aliquando  abufi- 
uc.Namhicinfpicimusvira  veiborum.  Adhunclocumper- 
tinct  qusftio  l.fi  ita  quis.  74.  hic.  Quidam  itainftitutus  cfti 
Titius  mihi  ha:rc$  cfto,  excepto  illo  fundo,  cxcepto  vfufcuifiii 
illius fundi.  Sic  cnim  legendum  eft  vc in  Flocenc.  Pand. Qup- 
modo  inrcrpcetabimuc  hanc  inftitutionem ,  an  erit  ha;rcs  ex 
reliquisbonisexcepto  vfufru(fiu,itavtbxrcdcs  legitimihs- 
redcs  fint in  co fundo ,  qui  cxccptus  eft  ?  Ratio iuiis  non  pati- 
tur  vtita  voluncaccm  ccftacocis  inierpretemur.quia  pro  partc 
deccdcrec inteftatus,  &  pt o  parte teftatus.  Nos  hic interpre • 
tamurinftitutum  efle  eum  quafi  nihil  exceptum  fit.  Quarto 
notanduoacft,  pluribus  hxrcdibus  inftitutis  partium  diftri- 
butionem  plxrunque  neceffariam  cfle:  atque  interdum  ne- 
ceflariam  non  cfle.  Neceflariaeft  cumquisplareshjredcs 
fibicflevultinxqualitcc,aoaxquispotttonibas.  Siquisvelic 
habcte hiredes  iquis  partibus ,  nihil eft  opus  parcium  diftri- 
batione:fedfivehteosba:redesfibi  efleex  inxqualibuspar- 
tibusituacneceft^itiacft  pattiumexpreflio.  Exempli  gratia, 
Ticiusmihihircseftoexafle  ;  Sempronius  mihihiccsefto 
ex  ttiente.  fiae  bac  partium  exprefla  diftributione ,  nuaquanl 
intelligeremiiseositainftitucoseire.§.fiplures.  Inftit.de  has- 
redib.mftit.  Vndenafcitur  quxftioinl.fi  quis  hxredes.  14. 
hoc  titu.  fF.  in  hac  fpecJe  quxritur  quomodo  hxjeditas  intet 
hxrsdesdiuidcndafit?  Ambiguitas  vcrborum  hic  difficulta- 
tempacit,  art  tertiamparteiti  hxreditatis  auferet  Mxuiusex 
hic  inftitutione,  itivcrcliqaas  partes  alij  hxredes  habeant. 
Re(p.Iafifconnnon,fed  hisvcrbisoftendi  primoloco  bxrc- 
deminft  tJcceTicium,Seiumfecundoloco,  Mfuiuratcrtio. 
Ambigaitas  hoc  modo  facile  expIicatur.Hic  quxritur  in  quot 
parteshxreditasdiuidenda  fic,  cUm  tcftator  plures  hircdes 
inftituere  vuU  cxpartibus  inxqualibus?  lurecoafalti  admo- 
nentvfitatamdiuifionenl  efle  hxrcditatis  induodecimvnci- 
as:  fcd  tamen  plures  vel  pauciof  es  partes  teftatorcm  pofle  ad- 
fcribere.  Potertdiuiderehxreditateminioo.in^e.inl.ij.iii- 
terdum.  §.  i. &  1. fecuum  ^o.  §.  vlci.  &  §.  hxreditas.  Inftit.  de 
hacred. inftit. d: vfHtacc & commodicatc  huius diuifionis fo- 
lennis fcripfi  lib.  r.  Difputa.  vbiadduxi  locum  Galeni , in quo 
fctibit  magoam  efle authotitatem  huius  dinifionis in  1 1.  par- 
tcs:&  veteres  vfos  fuifle  hac  diufdendi  rationc  in  diuifione 
horarum,tn  diuifionc  hxreditatum.  Qo^imuis  auteni  hxc  lo- 
leanisdiuifiofir^carnennon  prohibetur  teftator  vel  plures, 
vel  pauciores  parces  adfccibecc  ,  vc  cgo  dixi.  fcdcum  pluces 
pacces  adfcribic  teftator.velpiuciores,  reducitur  ad  affcm  hxc 
teftitotisdiuifio.  Facileeftdiuifionem  quamfecit  teftatoC 
ad  hmc  {olennemdiuifioncm  r  euocare,  &  plxrumque  id  vti- 
leeft,  quamuisnon  fit  ncceflafium  ,  vtfequcncia  exempli 
oftendent.  Admoriet  hic  iurifconf.  faCilc  hoc  fitri  poffc.  idem 
dicitur  in  §.&  fi  plures.  Inftit.de  hxrcd.  inftit.  Atque  ideo  va- 
tJx  fpecies  hic  cradlantur.d.  I.  intetdutn.  §.  i.  &  fcq.  in  quibus 
qnxritur  qnomodo  hxreditas  diuideda  fit,fi  teftatot  vcl  plus, 
vcl  minns  diftribuerit :  fi  forte  exceflcrit  numerum  duodeciitl 
vrtciarumjindiftributione  pardum  :  vclfifortcinpauciorcs 
pirtes  hxreditatena  fuim  diuifcfit.  In  piimis  occutiit quxftiO 
(leeo,quiraincis  diftribuit.  h.kr.tkitoi, Ttti:uex<]t4adrante 
htresefioi  Seiwex  ^uadrantehtres  efio.  hicminus  difttibuir. 
his  enim  duobus  quadrantibus,  totus  as  Hon  continetur.  Sin- 
guliquadrantcs  contincnttres  vncias  ,  &  conficiunt  IcmiC- 
femaflls:  vndc  fupeieftalius  femis.  Sicnosinteipietamut 
hancinftitutionem,  quafi  finguliex  {emifleinftitutifint;& 
fichxcdiuifioteftatoiisreduciturad  afllcm:  &peiindceftac 
fi  dixiflet ,  Tmtu  exfemtjfe  htresefio ,  Seiw  exfennjfe  hnres  efio. 
Ratio  iuris  no  paritur  vt  aliterinterpretemur:quia  alias  decc- 
deret  teftator  pro  paite  teftatU5,&  pio  paite  inteftatus,quo(l 
non  eft  peimiflum  nifi  mihtibus ,  vt  fupra  diximus.  Qujd  fi 
excefl[it  in  diuifionc  duodecim  vncias  ?  Exerapli  gratia ,  Tttiiu 
txduodectm  vneiismtht  htresefio,  Semprontiu  exfimtjfe  h<erei 
tfio.  Qupmodohxreditas  mtcreosdiuidctur.^Aitlufifconf. 
«queptoratadectefcct.  Rcuocabimusfacilcad  foleBacm& 


3?^ 

vfitatam  diuifionem  hxceditatis.  Nam  perinde  accipimus 
hancdiuifioncm.acfivnum  inftituiflet  exodtovnciis,  alte- 
rumexquatuor.  Isquiinft  tutus  fuicexduodecim  vnciis,ca- 
pietodlo:  isqui  inftitutus  fuitcx  fexvnciis,  capiet  quacuor. 
Eademcftproportioabodtoad  d  lodccim,  quxaquatuoiad 
fex.  Sed  opj^nitui  huic  fentencix  conft  tutio  lafliniani  vt 
conccaciainl.cum  quxftio. zj.C.de  leg. eft  diflicilis  locas. 
luftinianus  iii  ealege,  vbi  cft  omuino  eadcm  Ipecics,aic  cefta- 
coccmvideci  fexvncias  ademifle  piimo  hxiedi,  quasadicii- 
pfeuifecundo.  Inremultuminteieft:  namlecur.dumcon- 
ftitutionem  luftiniani  hxreditas  dujidetur  intct  eos  xquiS 
pattibus  ,  acfivtccquecx  femiireinftitutuseflec:fedfccun- 
dum  fententiam  Vlpiani.diuifio  non  fit  xquis  pat tibus.  Qui 
dicunt  tefeiieiandixciitexafle  vcl  femillcj  maximeaduei- 
fantutveibisluftiniani.  Egoiempei  cxiftimauiea  conftitu- 
tionc  cmendaii  ius  antiquura ,  idque  (ubfcriptio  oftendit. 
Larapadius  &  Oreftes  fucrunt  confulcs  poft  priraam  Codicis 
editionem.  Idcoque  hxcconftitutio  inletca  faicGodicipoft 
ptimam  Codicisedicioncm.  Iull:inianusdiireL.ticab  Vlpiano 
inconiedluravoluncatis.  Probabfliormihi  videtur  fcnteiitia 
luftiniani:  nonquod  ficmaioris  autloritatis  :  nam  vficatum 
ctat & lolenne,  vt hxieditas diuideretur in  duodecim  vncias: 
ideoindubio  nondeberausinterpretari  reftatorem  a  lolen- 
ni&vfitacadiuifionereceflifle.  Al  jaiiasioluciones  commi- 
nifcuntur,fedmihihxclongeprobabiliorvideti«reire.Vlpia- 
tiUsind.l.  inteidura.$.fedfidai.>s.  ponitexemp!.A,  inquibus 
inodo  leducituiadafletiidiuilio  tcftacoiis,mudononieuo- 
catur.  Inl.lulianus.if  .hicplufi.uIume;ld:tfiLiilr^ris.  In  hac 
{pecieqiixritur,anteftacoivideaturexceflliIe  >.flem,cum  di- 
XM,Titttuexdimidiaparteh4tresejio.po(i:cici)xnyEx^i:.4parte 
StiHminflitHi,txeap»rte  Semprommhdresejh.  Vidcnrurhfc 
efle o(5lodecim  parces,  videturque  hK  n  ftitor  cxccfliire  af- 
fera.  Scdlurifconlitlcusaicccftatorem  hicairemnoncxteiiif- 
fc:quia duo coniunfti  pro  vno habencut ,  Stinpropius & Sc- 
ius.  Sicdiuidicut  hxceditasintcchoSjVCVPustantumcdpiar, 
quancum  alij  duo  hxcedes.  non  dixit ,  Ex  ^uaKta  pa>  te  mjhtMi 
Stistm^ex  taWApttrtt  Semproni'(smihi  httret  eflo.tancsnxm  tx- 
Ceflillcc  duodecim  vncias ;  fcd  dixit,  ex  qua  pacte.  vcrba  tefta- 
tofis  oftendunt  voluifle  eum  hos  duos  in  vnum  (eaiiflem 
Coniungetc.  In  fequen.  1. 17. iiem  quod  Sabinus.  eft alia  ipe- 
cies.  Dilpucatum  cft  de  plutibus  inftttutis.quotum  vnus  infti- 
tutus  eft  fine  parte.alteri  partibjs  adf.^ripcis.  Qilriicui  quo- 
modoinftitutusefle  vidcatut  ?  D  ftinguendum  cft.  Sienim 
nondumafle  complctoinftitucusficfinepaite  :  inid,quod 
fupcieftcxafle  inllitutus  videtur.  noshanc  conieduram  (u- 
mimus  cx  confactudine  recepta:nam  vfitatunR  eracapud  Ro- 
manoshxredicatemdiftribueieia  duodecim  vncias.  Quidli 
totusascompletusfit  ?  Eft  qu.i:ftioq!ixperrinetaddilputa- 
tioncradeiureaccre{cendi,&adconiundf  s,detiuodicemus 
poftea.  Itadixit  tcftator,  Titituexjex  vnctismiht  htruefioy 
Semproniut  mthi  hares  e/io  exfix  vnctit.  poftea  dixir,  eJ^ioiuita 
hstresmihtejto. Hic tcftator exceflit aflem  Inftituit duos ex fe- 
miflc :  deinde  poft  complctum  aflem ,  inftituit M.Euium  fina 
paite.  QuimpaitcmcapietMxuius?  Nosinterpretanittite- 
ftatoicra  inftituille  Mxuium  in  aiium  aflcm ,  quafi  teftatoc  in 
Viginciquatuot  vnciashxccdicaicm  fuam  diui(eiic,quafidu- 
^ondium  tcftatoi  fecciit,non  duodecim  vncias.Deinde  qux- 
titui,quidfiteftatoccoraplcu«ric  nonum  aflTem^fcilitecdu- 
pondium,  deinde  Mxuium  inftituit  fine  ceitapatte,  quam 
paitcmMxuius  capictinhac  hxicditatc?  Infupeiioiclpecia 
dixirous  Mxuiurainaliura  aflem  {uccedere,&  tantumcape- 
tCiquantum  iiqui  inftituti  fucrunt  ex  aflc  a  teftatoie,  an  idem 
diccmus in  hac (pccic  ?  hic  dicitui idem  non  eflc  dicendum,  & 
huncteitiuminquadiantera  nonin  aliumaflemvcniic.  Sed 
quid  lefeiti  anhoccafu  diuidatui  hxreditas  in  tces  afl^es,  & 
nngulos acciperc  dicimus duodecim  vncias :  vel hxrediiatem 
diuidamus in  aflem ,  &  vnumquemque  capcie  tiicntem  ?  led 
hic aflem  lefcrimus  ad  fccundum  alTcm  dc  quo  in  ptimo  cafu.* 
nonadteriiumaflcm. 

Supetiusdifleruimus  departium  difttibutione,  qtizfitin 
infticutionc  hxrcdum.  Oftcndimus  quomodoptitesdillii- 
buuntui.hincnafcuntuialiquot  quxftiones  :  vnacftinl.i. 
huius  tituIi,Si  quis  ita  inftitueiir,  T(f  >m^  i$  Sempromtu  htredet 
mthtfuHtoexhupitrttimi<fUMadfcrip/i,vel(]UMadJcripfero,a€C 
vllz  parces  adlaipis  tcpeiiancut  tn  tellamenio.   Q;isiitur 


34* 


Tranc.  ^uareni  Comment. 


qaomodoharredcs  inftfttiti  videantut ? H«c  quxftiotraita- 
turin  1. 1.  vbi  dicitur  referrc  ,  an  teftator  vcrba  rctuletit  ad 
prarfens  tempus ,  an  ad  futurum.  Nam  fi  tcftator  ita  lcriplc- 
rit,  EKhupambmauxsAdfcripfero,  rctcrendovcrbaadtutu- 
ramtempus ,  ait  lurifconfultus  valerc  inftitucionem  ^  1»  v«r- 
baconceptafintinprsteiitumtcmpus,  hocmodo,  b^bu 
partibus.quas adfciipfi.  ait  inutilem  cflc inftitutroncm.  Hxc 
Veibafatisdaiafunt&pcifpicua  :  fcdtamenratiaquarcita 
conftitutum fit,obfcuracft.    Vidcndumcftigiturquarat.o- 
nevnatonftitutiodicatur  inutiiis.-altcia  vcio  vtilis  cfle  dica- 
tur.   Ratio  hic  videtui  efle  ,  quia  cura  tcftatot  refert  verba 
ad  futurHm  tempus,hoc  modoiEx  his  pattibus  quas  adlcriple- 
ro,  videtut  teftator  dubitaiean  paites  adfciiptuius  fit,  ncc- 
ne:  &cogitaie  fi  foitenon  adfciipfeiit  pattes,  eos  foiehx- 
tedescxaEquispaitibus.  Nos  interpretamur  hanc  teftatotis 
voluntatem »  quafi  volueiitex  his  paitibus  quas  adfciipfeiit, 
eoshiredesfoie.     Quodfinullas  paitesadfctipfciit,eosex. 
a:quis  oat tibus  hartedcs  foie.     Cum  autera  vetba  letulu  in 
prxtciitum  tcmpus,  idem  dicinon  poteft.  ncc  cnim  potelt 
vlla  probabilis  elfedubitatio  teftatoiis.quia  potcft  noflean 
aliquas  partes adfciipleiit,  an  non.  Vnde  dicitui  inutilem  el- 
fe illam iriftitutionem.  Alia quzftio  eft in  d.l.  quotics.p .§■  i • 
fupraeo.  Sierratum  fitinpatte,  quam  teftatoi  adfciibi  vo- 
luir  inftitutioni  hxtedis,  fipereirorem  adfctipta  fit  mmor, 
aut maior  pars,  an  valeat inftitutio ?  Videtut  ex  his ,  qus dixi- 
musind.l.quoties.non  valere.  Nam  fi  quis  in  re  errauent, 
velutifiquis  veftem  legarcvolens,  lfgaueritenfem,muulis 
eft  hstc  difpofitio  tcftatofis  :  inutile  eft  hoc  legatum,  nec 
dcbeturid,quod  fctipfitteftaror.neciddcquofenfit.  Vndc 
hoc  videcur  dicendum  cfle  cum  teftator  maiorem  partcm 
edfcripfit,  de  minori  fentiens  :  autfi  minoiem  adfcr!pfetir> 
de  maiori  fentiens.     Sed  luiilconlul.  ait  hunc  errorem  nibil 
obefle,  imoexea  partc  videti  inftitutum  eflc,  dequa  fenfit 
teftacor,licetautminoiem,  autmaioiem  adfcripfetit.  Nfc 
ebftatidquod  dicitutdeeo,  qui  aliud  fcripfit,  quara  fenlit. 
hicenim  non  aliud  fcripfiflcdici  poteft»  quara  lenlcrit,  Icd 
plus,auc  minus.  Atque ita ad rcm  non  pertinct,  quod addud- 
lut  ex  d.  1.  quoties.  & d.  1.  4-  de lcgat.  i.&  I.  in ambiguo.  infra 
dsteb.dub.Alizquxdamfunthuiufmodiqufftionesadeun- 

demlocumpertinentes:fed  difficultatem  non  habentjideo 
casomittemus.  _ 

Qjinto  addendum  eft  cum  quaetitur  de  rationeinftituen- 
dorum  b  iredum :  hircdem  inftitni  non  tantum  putc,  fed  iet- 
iamlub  conditione.  Sedde  hocdicemusfub  titu.decondit. 
inftitut.  Eftlocus  propriusde  conduionibus,quiadiiciun- 
t ur inftitutioni hajtedum.  Addendum cft,  quamuis fub  con- 
ditione  h.Trcs  inftitui  pofilc :  exdietai»en,autaddiemnon 
re6lcinftitui.l.  hxrcditasexdie.  j^.fF.hoctit.  &§.  ha:res& 
pure.lnftit.  eo.  Ratio  iui  is  hoc  non  pacitur  in  teftamcnto  pa- 
gmi.  Hicenim decederet pro pstte teftatus , & pro partem- 
tcftatus  :  pro  partctemporis  teftatus  &  pro  parte  tcmporis 
inteftatus.fi  ei  liceret.ad  diem,  vel  ex  die  ha:redem  inftitucre. 
hxc  iuris  lubtilitas  ncgligitui  in  teftamcnto  militis.l.  miles  ita 
haiedem.  41 .  infia  de milit.  tefta.  vbi  miles ad  diem  &  ex  die 
inftituciepotcft.  Soletobiicil.5).  Extiancum.C.eo.Scdca 
jca  accipienda  eft  vt  diximus ,  cum  quis  moritur,  non  poflc  fi- 
lium  tantum  inftituere.fed  etiam  extrancum. 

Sexto,infticutio  haft  edis  in  atbittium  alterius  conferri  non 
debet.l.  jz.illainftitutio.  InftitutionuUaeft.quzconfertur 


nim  vult: vnum ,  Titium  fibi  haredem  exiftere.  Deihdc  vule 
Scmpronium  in  capitolium  alcendere. 

Septimoi  Captatoriainftitutioimprobatuf.  Siquisigitur 
inftitUerit  hxiedem  captandar  eius  hacreditatis  gtatia,  bsc  iri- 
ftitatioinutiliseft.  1.  captatotias.70.  &  1.  feq.  hic.  Captatori» 
inftitutio  eft,  quae  fit  captandac  alterius  h^reditatts  caufa.vei- 
uti  inftituo  Titium  ex  ea parte,  ex  qua me  hiiedem  inftitue- 
tit.tufpisefthaicinftitutio.  Plaeiaque  buiulmodiin  iureno- 
ftroreferuntur  ad  honcftatem,  quiefttettium  prafceptuni 
iuris.  Idem dicitur  de legato in  1.  captatotice  fctiptui  t .  <> 4.  m« 
fra  de  legat.  i .  id?m  dicitur  ctiam  de  teftamento  militis.  1.  ca- 
ptatorias  n.C.de  teftara.mili.  Quia  cum  hoc  turpe  habcaturi 
neintcftamento  quidem  militiseft  admittendum.  Intefta- 
mento  itiilitis  negiiguntur  fubtilitates  iuris,  quxinalioruni 
teftamentis  funt  neceirariae :  fed  hoc  ab  honeftate  omnino  a- 
lienumcft,ideonec  inteftaraento  militis  tolerari  debet.In- 
telligitis  quid  fit ca^tacoria inftitutio ,  qua:  malfe  ab  Accurfia- 
nis  explicatur,  qui  c  '.otatoriam  inftitutioncm  cITc  dicunt,qu± 
inaibitiium  alterius  confertur.  Captatotja  igitur  inftitutio 
eft.quaefit  captandie  alteiius  ha:rcdjtati$  cauia.  vnde  confc- 
qucnseft,fiduoinftitueiintfeinuicem  hxredes  mutua  afFe- 
ttione  du<ai,nullain  cfle  captatoriam  inftitutione:nam  tunc 
nuUa  eft  talis  con'litio,q  j£  conferatur  ad  feetetum  aiieni  vo- 
luntatis.tcftamcnta autcm  fecrcto fiunt,vt diximus.Hinc  co- 
fequenseft,vtdicitur  inl.illaeautem  inftitutiones.i7.hic,ca- 
ptatoriam  non  cfle  inftitutionem  cura  verba  referuntur  ad 
tempus pra:terirum .  Idetn dicicur  1. hoc articulo. i^.SiX. de- 
raens.8i.hoceod.tit.Cumcnimfeferoverbaadpra:terituiTi 
tempus ,  manifeftum  eft  menon  captare  eius  hzrcditatcm. 
Hidenus  de  ratione  infticuendotum  bsrcdum  :  deque  his 
qux  obferuanda  funtin  inftitutione  hzrcduni :  nunc  viden^ 
dum  eft  Je  eff  eftu  inftitutionis. 


I)e  effeciu  injluutwnk. 


Cap.  IIII; 


PRimus  &  prxcipuijs  cffedlus  infttutionis  eft,quod  ha:re- 
diinftituto  acquiriturvniuetfumius  defunfti.l.quotics. 
<?.§.hitedes.hic.  Excipiunturquidamcafus.  Vnuscftinl.4<», 
quidam  cum  fihum.  hic.  Si  quis  promiferit  fe  hxreditatem  re- 
flituturumalteti,  &  hac  fpe  induftus  fuerit  teftatoradeuni 
inftituendum  bxtedem,  cum  confilium  eflet  teftatoris,at- 
queetiamalcerius,  quem  volebat  inftituere  ha:redem  tefta- 
tor  j  vt  hic  noriien  luumaccommodatet :  adbio  mandaci ad- 
uetfuseum  dabitur,  quodtanquam  mandatu  alteiiushzie' 
ditatem  adietic.nara  tcftator  non  eft  fccutus  eius  fidem  Fidei- 
commiflatius  quidemfecutuscflcius  fidcm.  Egoobleruaui 
ex  eo  capite,  nullius  momenti  efle  voluntatem  tcftatoris :  nifi 
aliquo  modo  declatata  fit.  idque  eft  quodiadlatur  vuIgo,nihii 
efleinintentioneteftatofis,quodnonfitindilpoficione.  hoc 
itaque  cafu  hxreditas  ex  fideicommiflb  non  poccrit  peti; 
Ideoque  hicfalcidia  locumnonhabebit ,  cumnon  ficfidei- 
commiflum. 

Secunduseft  cafus.  Sitcftamentum  mutatum  fitcxfalfa 
caula ,  falfo  rumorc  perlato.  1.  vlti.hic.  Quidam  accepicfal- 
fum rumorem  de  eo,  quem  inftituerat  in  teftamento luo, ac- 
cepit  eum  occifum  efle.  ideoquc  rautauit  teftarhentum  fu- 
um.  ficque  aliud  eft  teftamentura  quod  fccit  hoc  adiedloj 
QtttA  haredef  non  pojfum  habere  ^hos  voluii  itiflitHo  Semm  ha- 
redem.  Oricur  controuerfia  intcr  cum,  qui  hziresinftitutus 
eft  in  pnoti  ceftamento,  &  cum  quiin  poftctioriinftitutas 


a tc ftatore  in  vol untatem  Ticij.  non  eft iufta  fcncentia  de  co,       cft.  Impcf ator cum  bacde fe cognofceret ,  primum  hzt edem 

quodteftatot  poftmortem  luam  fiefivelit,  fcddeeo,quod 

Titius  velit.     Huc  pertinetquod  Vlpianusait,inlnftit.tit. 

qui  hzrcd.  inftic.  poflunt.     Ccrtum  efle  dtbere  cenfilium 

teftatoris.  hic  noneft  certum  confihum  ceftacoris.  ideoquc 

dicicur  nulhus  momenti  eflTe  illa  inftitutio.  Obiidtur  1.  Si  quis 

Sempronium.i;8.boceo.titu.vbifiinftituoTicium,fiSem- 

ptonius  in  Capicolium  afcendcrit,valct  inftitutio,quz  tamen 
videtur in  atbittium  Sempronij  collata  efle :  quia  liberum  eft 
ei  Capitolium  afcendere,vel  non  afcendere.Sed  lureconf.ait, 
multura  interefle  inter  has  conditiones,quos  Titius  voluerit, 
&  fi  Ticius  in  capitoHum  afcenderit.  Nam  cum  dicit ,  quos 
Ticius  voluet ic,  conferc  infticutionem  in  exprcflam  volunca- 
tcmTitij.cumauceradicicfi  Ticiusincapicolium  afcendetiti 
non  eonfert  in  eius  voluntatem,  quamuis  pendeat  cx  eius  vo- 
luntate.  Deindc hic fiimum  cft  confilium  teftatotis.  Duo  c- 


infticucum  videri  air ,  ica  ramen  vt  legata  relidla  in  pofteriori 
teftamento  debeantut .  falfa  enim  caufa  legata  non  refpicitJ 
fedtantumiefpicitinlfitucionem  hzicdis.  Hocita  acciditex 
fa6to.  Eft  hic  locuscommunisdefalfoiumore.  Falfusiu- 
moinon  nocet ,  vc  hic.  idem  dicituiinl.  miles  ,  qui.n.§; 
mulier.ff.adl.lul.deadult.  Sed,inqu<etaliquisi  Faificaufa 
nonnocet,  neclegato,  nec  infticucioni.l.  jz.falfademon- 
ftratio.infradecondic.  &  demonftrat.  Quomodo  etgohic 
noceiinftitutioni  ?  Qupd  dicitur  falfam  demonftrationeni 
nbcere inftitutioni ,  ita  accipiendum  eft :  r.ifi  alia  voluntas  tc- 
ftatoiiSefleappaieat.l.cumtale.7o.§.faifuni.infradecondirj 
&demon. 

Tertia  exeeptio  eft.  Cum  quis  eom  hzredem  inftituirj 
quem  filium  fuum  cfle,  aut  fratrcra  credcbar.crrore  dudus.l. 
4.fipater.&l.nccapud,7.G.hoctit.  QuarauiscQimfalfadew 

inoaftiacia 


fn  Tff.  T>e  lib.^ pofthu.hAred.inflitHendu. 


341 


monftrido  non  noccat ,  vidcndum  tamen  eft  an  erraucrit  te- 
flator.  Cum  his  ergo  exccptionibus  eft  intelligendum,  hxrc- 
4em  inftitutum ,  in  vniuerfum  ius  defundi  (uccedere.  Hoc 
autem  fic  accipiendum  eft,  vtftatim  acquiratur  hzreditasfi 
purchsresinllitutus  eft,  fi  fubconditionc.cxpedlanduscft 
conditioniscucntus.  Vndcfitvtcumduo  funtgradus  hare- 
dum,  vnus  eft  inftitutus,alter  fubftitutus.non  admittatur  fub- 
ftitutusad  hireditatem,  nifideficiat  inftitutus.l.37.cumin 
teftamcnto.  hic.     Eft  cnim  inftitutus fub  conditionc,  veluti 
hoc  modo,  S\  Primus  hircs  non  crit,Secundus  hxrescfto.fic 
iionconcurruntinftitutus&  fubftitutus.  Notandumtamen 
eitinterdum  poflebonorumpofleflionem  agnofccrc,  etiam 
fiquis  fuerit  inftitutus  fub  conditionc.hocamplius  aitlurif- 
conf. cum poire diftrahere res  hacrcditarias.l.  25 .  Si quis infti- 
iuatur.hic.&  1. Arifto.^.J.vlt.  infra de iurc  dehb.  Sspc  ctiam 
acciditj  vt  non  expedetur  conditionis  euentus,  videlicct  cum 
ccrtumefteum  ha:redcm  futurum,  quiiriftitutuseft,etiam 
(\  non  cxciterit  conditio.l.jj.  fi  quis  ita,  hic.  Circaconditionis 
euetum  tradatur  quiftio.  in  1.  Lucius  Titius  fratrem.z  f  .hoc 
tit.dc  qua  dicemus  fub  tit.de  condit.inftit.Fit  eciam  interdum 
vtadmittatur  concurfus  inftituti  &  fabftiruti,  quamuisfub- 
fttutus  vidcaturvocari  ad  hjercditatem  fub  conditione.  Ex- 
cmplum  eft  in  1.  fi  patetfamilias.  40.  cx  quo  fumptum  cft 
qaod  fcripfit  luftinianus  in  §.  vlti.  de  vulga.  fubftit.in  Infti.  Si 
quisinfticBerit  feruum  quem  putabat  patremfam.  &  ci  fub- 
llituerit  Seium,hireditas  diuidetur  inter  Scium  &  dominum 
ferui.ied  hic  locus  pcrtinet  ad  ci.dc  vulg.&  pup.fub.&  ibi  con- 
iungcmus  alium  locum  1.  cum  proponas.  5.  C.  eo.  Alius  efFe- 
itus  inftitutionis  eft  circa  compenfationem.  1.  fi  compcn- 
iaaonem.l.  fi  compenfandi.(j.  C.  eo.  Si  quisinftitucrit ctedi- 
torcm  fuura  hiredem  animo  compenfandi ,  toUitur  omnino 
dcbitum:tunc  locum  habere  potclt  quod  ibi  dicitur,cum  quis 
pt o  parte  hsres  inftitutus  eft.  Sed  cum  quis  folus  inftitutus 
cft  hires,  confunditur  dcbitum  cum  credito.  alioquin  idem  a 
feipfo  exigetet,  quod fieri non  poteft.  1.  fi  ab eo.  7.  C.  de  neg. 
geft:.  Hoc eft  intelligendum ,  nifi appareat  teftatotem  animo 
compeniandi  hxredem  inftituifle.l.  fi adulta.6 .  C  de  hired. 
ift.cancquccompenlatio  locumhabebit.  Sedidprobareo- 
poccet.non  enimid  przfumitur  nifi  apparcat  talisteftatotis 
V o!uutas:&  vtrunque poterit petere legatarius,&  legatum  & 
debitum.i.creditorem.Sf.infr.delcg.  i.AliusefFedlusinfti- 
tutionis  eft  ciica  ius  accrekendi,  cum  plurcs  hiredcs  inftituti 
f  unt  in  tcftamcnto  propter  coniunftionem  ha:redum,qui  in- 
ftituuatur,  fjepefitvt  portiovnius  dcficicns  accrefcat  alteri. 
Dc hac  ceniundlione  multa funt  capita.  Sunt  etenim  duode- 
cim  capita  dc  hac  rc  in  fignia  fub  hoc  tit.  Ea  hic  nos  cxplicaturi 
famusj&fimulaliquidhic  dicemus  dc  coniun6lione  lcgata» 
liorum.  nam  diificile  cft  ca  feparare. 

I  N    T  I  t.    I  I  i. 

C  A  P.     1. 

De  liherls,  drpofthtimls  hxredibtts  inflituendli. 

,  Ic  titulusfubiiciturtitulodeteftamentis.qui* 

inftitutio,aut  cxhxrcdatio  filij,qui  cft  in  pote- 

ftate,diciturncccflariaadordinationcm&fo- 

lennitatem  teftamenti.  Sub  tit.dc  tcftamentis 

jdefcribiturforma  &Iolcnnitas  obferuandaia 

facicndo  teftamento,  vt  feptem  adhibeantur 

ciucs  Romani  puberes:  vt  vno  c5textu  fiat  teftamentum,&a- 

lia  huiulmodi.  Scd  praetcrea  illud  quoque  necefle  eft,  vt  filius, 

quieftinpotcftatc  patris,inftituaturapatre,autnominatim 

exhzrcdctur.l.intcr  cctera.30.ff.hoctit.IdemdiciturInftit.de 

exhzted.lib.§.i.Ideoautem  feparatus  cft  hic  locusatit.de 

teftam.  &  pofitus  eft  hic  tit. feparatim  de  libetis  & pof^humis 

ha:red.inftic.  quia  plenam  tradlationem  rcquitit,  &  difEcilli- 

museft.  Diuiditurautcmhictitulusin  duosIocospra;cipuos. 

Vnus eft dc  libcris inftitucndis,  qui iam  naci funt :  alter eft,  de 

pofthumis  hasredibusinftitucndis.  Dchisomnibusinfcribi- 

tur  hic  titulus,  nec  diftinguuntur  in  hoc  titulo  in  Dfgeftis,  fed 

inCodiccfepatati  funttituli.  Nostitulos  omnes  &  Codicis 

luftiniani  &  Digeftorum  &Inftit.fimul  tradbaturi  fumus.To- 

tumhunctradtatuminhos  duoslocos  diuidentes,dcquibus 

ordincdiccmus. 


C  A  P.     11. 


De  liberis,qui  iam  natiftmt-,injtituendts. 

DH  liberis  igitur  iam  natis  notandum  eft  eos  inftituendoSj 
aut  exhqredandos  efle  a  patre,vt  iurc  &  vtiliter  fiat  tefta- 
mentum.d.l.intercctera.d.§.i.  Inftit.de  hjErcd.inftir.vbilu- 
ftinianus  ait,  ad  ordinationcm  &  folennitatem  teftamenti 
hocnecaflariumcirc.  Namquamuis  patcrpofljtfiliumiuun» 
abhzreditate  fuatemouere  &  cxcludcre  :  tamencumeius 
mcntionem  non  facit  in  fuo  teftamento.crcditur  per  obliuio- 
nemidfacerc,propteramorem&afFediipatrisinfilium,qui 
natura  patriinfitus  eft,  Si  patet  filium  fuum  omiferit  filen  tio, 
nos  facile  intct pretamur cx  obliuionc  patris  id  accidifle.  Non 
cnimcredinaus  patrcraeum  voluifleexh.Tredare,cumfiIcn- 
tiocumprztericritjideodiftinguimus  prztcritioncm  abex- 
hzrcdatione.Itaquc  tcftamcntum  in  quo  prztcritus  cft  filius, 
dicitur  nuUius  momenti  efrc.     Hic  ratio  coUigitur  ex  § .  (ed 
f oeminini  quidcm  fexus.  Inftit.  de  exhired.liber.  Ego  lolicus 
fum  adhanc  fententiam  confitmandam  adducerequendam 
iocum  Apuleij  ex  fecunda  eius  Apologialnledatur  quendam 
Pontium, quod  rcmouetit  mulierem  quandam  ab  hzt edita- 
tefua,&ducentoseidenarios  adlcribiiullit,vtinte!ligetetur 
potius  eam  extet  ruiflc  iratus,quam  oblicus  przceriifle.  Si  nul- 
lammentionem  fecifleteius  tocminac  in  teftamento,  poflec 
crcdi  cam  oblitus  omififlc:  fcd  cum  aliquid  ei  reliquerit  m  fuo 
tcftamcntc»  ,  non  poflumus  interpretati  cam  idco  omififlc, 
quod  oblitus  cflet.  Sed  mirum  fortafle  videbitur  qiiibufdam, 
quoddiciturhocad  folcnnitatemteftamcnti  pertmere,vtfi- 
lius  inftituatur  a  patre  vel  cxhsredctur.     Iq  co  non  vidctut 
confiftere folennitas  &forma  teftamenti,  quod  camen  apcr- 
tedicitur  ind.l.  inter  cetcra.&J.  i.luftit.  deexhzred.liber. 
Qupd  dicitur  inftituendos  eire,  aut  exhxredandos  filios,  hoc 
nonvideturpcrtineicad  folcnnitatcra  teftamcnti.     Etfane 
Papinianusinl.i.fF.dciniuftorupto.hajcdiftinxit.Papinianus 
diftinguitteftamcntum  inquo  folcnnitas  iuris  defuit,quoJ 
aitnoniurefa(5lumcfle,abeoquo  filius  przrerituscft,quod 
ait  nullius  momcnti  efle.Sed  animaduertendum  eft  hoc  capuc 
cflc cxlibris definitionum Papinia.  fic cnim infcribitur, Papi- 
nianuslib.i.  Definit.  Papinianus  cum  ex  profeflo  definircr, 
fubtilius  &  accuf  atius  hzc  diftinxit,quam  cjEteri,qui  hxc  tra- 
dlaruntpaulocraflius&rudius.  Seddifcrirnentantumeftin- 
tcr  eos  in  ratione  doccndi  &  tradtandi ,  in  re  ipfa  nihil  inter- 
eft:ceteri  hxc  omnia  adfcripferunt  folennitau  &  otdinationi: 
quiavidebant  teftamcntum  nullumefle,nifiid  obfeiuatuni 
eflct,  nififilius  inftitutuseflet»  autcxhxrcdatus  paternotc- 
ftamcnto.  Et  credibilc  cft  lcge  ipfa.qux  lata  eft  de  teftamcntis 
ordinandis,  hoc  adicdum  fuifle  poft  defcriptam  folennita- 
tcmdeteftibus,  &aliis  huiufmodi.  Idco  hoc  pcrinde  accipi- 
ttius,  atque  fi  ad  teftamenti  ordinacionem  pertineret,cum  ta-' 
menfubtiliusdiftingucndohxcfepararidebcant.Filiuscrgo, 
qui  eft  ia  patris  potcftate,  inftitui  debet , aut  exhiredari  a pa- 
tre,alias  teftamentumnuUius  momcnticft:  vndcdcrationc 
inftituendi,  &  dc  ratione  cxhzredandi  tradatur.  De  ratione 
inftiruendj  diximus  fub  tit.de  hxred.inftit.  De  ratione  exhx- 
redandinunccft  diccndum.videamus  igitur,quxfintncceP- 
faria  in  exhxrcdatioae  filij,ne  teftamentum  inutiliter  faiftuna 
efledicatur. 

C  A  y.    III. 

He  ratione  exhxredandi,  ^  qu^  obferuandafint  in 
exharedatimejilij. 

PRimum  illud  eft  qaod  dicitur  in  1.1. 2.  &  3  .fF.  hoc  titu.  dt 
hbcr.&pofthum.filitimdcbere  nominatim  exhxreflari. 
Non  enim  dicitur  cflc  exhxrcdatus  filius ,  nifi  nominatim  ex- 
hxredatus  fuerit.  Breuiter  nominatim  cxhxrcdacus  dicituc 
filius,cum  eft  cxhxredatus  nominc,  vcl  cognomine,  vel  prx- 
Dominc  cxpreflo:  vel  adiedia  dcmonftrationc  aliqua,qux  no- 
minisviccfungstur,ita  vtdubiumnon  fit,  teftatorcni  voluif- 
fe eum  ab  hxrcditate  fuaremouere.  Fdtut  mem.  vnum fort» 
tantum  filium  habcr,non  nominat  eum  nomine  fuo,rcdlc  ta- 
mcn  cum  cxhxrcdar,fi  dicat,  Filiiu  mtusexhdresejto.  d.  1.  i.fF. 
hic  locus  eft  obfcruandus  dc  nomine  &  demonftratione^qux 
vice nominis fungitur.  Idem  fi  is,qui vxorcm  habcbat nomi- 
nc  Sciam,dixcrit  natum  cx  Seia,refte  exhxredat.  Simile  cx- 
ctnplum  eft  in  l.i  I  .idcm  cft,  eo.  tit.  &.  Quia  nominatim  dictei 


^f 


I- 


542- 

tur cxharreJandttiB  dTe fiHum ]6A.i.'. conftat generalem  ex- 
hxredacionemnon  lufficerc.  Si  filius  intercecetoscxhacrc- 
datus  fit,  cxhzrcdatio  non  valec.  d.  §.  i.  Inftit.  de  exhsred.  li- 
ber.Intcr  ccteros  interpretatur  TheGphilus  indefinite,  7"»^/«« 
htres eJloySemfronitu  heru tfto, abj omttes exhAredtsfHnto.  Hic 
gencraliterinterceteroscxhxrcdatusfiliuseft.nonnomina- 
lim,  idcoquediciturexhiredatioinutilis  eflTe.     Quodfiita 
^ixeTn^CetertomuesJiltf^velftlUexhd^^edesffintOjVilezexhxte- 
datio,  vt  dicitur  in  1.  Titius.z  s  -ff-eo.  Hic  cnim  non  dicitur  in- 
ter  cflrtetos  cxhircdari,  fcd  nominatim  &  difcrte :  non  poteft 
spertius  voluntatem  fuam  cxprimcre  ,  quatTicummentio- 
nem  facit fiKorum.  Cum autcm dkit ,  Cetenomna exhdreda 
/««fci,credendumnoncftde  filiisfcnfiflc.  fed  cum  dicit,  filij 
ceteri ,  non  poflumus  dicerc  cum  oblitum  fuiire  filiorusn. 
Diximus  exh«redationem  faftam  intcUigi ,  cura  fi6l:aeft  ex- 
prelTo  nomine,  vcl  adicda  aliqua  demonftratione  certa ,  qua: 
iiominis  vicc  fungatur.  Formalia  vcrba ,  qna:  olim  cran t  vfi- 
tata,  hic  ncccdaria  non  fant ,  non  magis  quam  in  inftitutione 
hiredum.Formalia  vcrba  dicumurin  J.in  teftamcntis.  i<>.C. 
dc  tefta.  qui j  pro  fornsa  &  folcnnitate  introduda  crant ,  nec 
licebat  aliis  vci  bis  vti.  Ab  hac  formalitatc,  vt  ita  dicam,meiito 
receflumcft.  &  conftitutioncs  hac  de  re  funt  inl.quoniam 
indignum.ij.C.deteftament.vbiconftitutumeftfatiscflefi 
verbis  vtaturteftator  quxeandcm  vimhabeant.  Sicdiccn- 
dumeftin  exhxrcdatione.  Excmpla  funtff.hoctit.ini.  }$. 
filius.Locuseftapettiorinl.j.C.deliber.prztcr.  Sifequerc- 
fnur  formaliaverba  ,  hicdiccrctur  prxterituscffc.  llltidau- 
tcmd.l.  5  .C.de  lib.  Cum  cnim  minifcftiflimus  eft,&c.eft  lo- 
Cuscommunisdc  intcrprctationcvc.borum.    Pcrindcnot» 
eftvohintsstcftatotiscx  hacconceprione  verbotumadean- 
dem  l.^.ibi , ty^lienm mtdfitiftaKiitt  ffto.  Quid  fi  tcftator ver- 
bis  contumcliofis  vfus  fit?Et  ccrtum  eft  his  quoquc  vcrbis  cx- 
harrcdationem  faclamvalcre.     Echocintcrcftinterinftitu- 
tionera&exharrcdarionem.     Diximusenim  irftitutionem 
verbiscontumcliofis  fadlam  non  valere  :  &tamcn  cxhacre- 
datio  valcr.quianon  alicnum  vif  >m  cft  eum  conuitiis  infedia- 
r:, quem  quis  remouet ab  hircditatc  fua ;  lcd  alia  cft  ratio  in- 
fticutionis.  Nam  cum  profcqui  conuitiis,  qucm  fuccefloreiH 
nobiselfgimusjhocvidetur  abfurdum  efle.  Hoc  cftintelli- 
genduai:  nifi  apparcat  teftatorcm  crrafl.i,  cum  his  vetbis  vfus 
teltintrxharrcdandofiliofuo.  Siapparcatideotcftatoremcx- 
bxredaflcfiliumfuum^qaiacrcdebatfalfolatronemeffcjgla- 
diatoremcfle,tuncpoteritdiciexharfedationonv[i!icerfadla 
cire,  proptcrcrrorcm  tcftatoris.     Error  teftatorisinhacte 
confcnfijm  cius  &  voluntatcm  cxcludir,  I.fi  pofthumus.i^.^. 
vlt  .hoc  tit.ff.  in  ea  I.in  fin.  ibi  adiccifler,  &c.  fic  eft  legendum. 
Patercum  filiumcxhajrcdauit,  propofuitelogiurn,  exharre- 
dauitcunnclcgio,  cumtcftificacione  quadam,  quafi  adiedia 
caufacxhzrcdacionis,quialatroeft.  In  Noricomale  legiciir, 
vbi  fic  lcgitur,C«w^//«j»»  exhte^edHrepropofiaftet.noQ  enim  fic 
Icgendum  eft.  Igicurduoprobandafunt,  fihacconceptionc 
teltatorvlus  exhsrcdauit,quem  fcioexraenatum  nsncfle. 
ptobarc  debct  is,  qui  exhasrcdatus  cft,  fe  ex  eo  natum  eflc.dc- 
inde  teftatotem  crraflc.  Njm  forcc  illamcaufam  adiccitita 
conamotusnoncrrore.  Opoctct  probarc  teftatoremcredi- 
diffeeumex  fenatum  noneffe.  Secundo  neccffarium  eftin 
exhiredatione,  q'Jodpurc,finevliaconditionefiat.l.5.ff.hic. 
filiiis  non  poreft  fub  ccnditicnc exhacredari a patre, quainuls 
poflit  fubal-quaconditionc  inftitui.  Sedfiquisexhiredauc- 
ritfiliumliibcDnditione,  nullins  momentieft  cxharredatio. 
RitionemtraditVlpianusinl.fabconditione.  i8,ff.  debon. 
pofl.contratab.  Si  iiibconditionc,  i.^quir,  exbxredatusfit 
hliifcapatrc  fuo,daturci  bonorum  pcflfcflio  conrratAbulas, 
quafipfxtcriro.  Nonvaletcn^mexhircdatiofadafubcon- 
ditionc,&h3beturpropra:tetirionc.qnoniacertoconfilio& 
iudiiio  filij  a  parentum  fucccflionc  lemouendi  funt.  Cum 
agitur  dc  cxhacredarionc  filij  a  fucceflione  pat crna ,  quod  du- 
rum  eft  &  inhumanum ,  merito  certum  iudiciurD  teftatoris 
reqiiiritur.     Certum  autem  non  videtur  fatis  efle  iud.cium, 
qnod  fufpenditur  in  futurum  eucntuni  con  Jirionc  aliqua  ad- 
ieda.  Addenda exceptio cx l.fi pater.^. Cod.de inftit.& fub- 
ilit.fub condit.  Vbi  fi  filius  inftirut us  a  patrc  fub  conditione, 
fubcontrariacondiiione  exha:redatu$  fit,  valetinftifurio,& 
valctcxhacredaKo.  Quamuisenimnon  pcflitfiliusfubqua- 
ais  condirionc  hircs  inftuui:  ied  fub  ea  tantura,qua:  cft  in  fu« 


Franc.  ^uareni  Comment. 


potcftatc,&  non  pofliit  cxh«rcdarl  fub  condiiione^tamrBvs' 
lctinea  fpccie.  quiain  omncmeuentum  neceffceft  cumau» 
infticutum,autcxharredatumeflc,fiuenauisex  Afiavcnerit» 
fiue  non  vencrir.  Sed  de  co  dicemus  fub  tit.  de  condit.  inftit. 
Pritcrca  vt  valeatexha:redatiofilij,  oportct  eumcxhar- 
redari  ab  haeredirate,  id  eft,  a  iurc  vniuerfo;non  autem  a  certa 
rc.  Siacertarecum  excluferir  parer,  acertoputafundo,  noa 
diciturcxhircdatuscfle,  fedhaberur  pro  pr,Tteritofilius,& 
teftamentum  nullumeft.  Hatreditasnoneftrescetta:fedius 
quoddamincorporale.  HaEresfucccditinvniuctfum  iusnon 
inrcmcertam.  Prxterea,  fiexhxrcdatusfit  a  certare,nul]a 
cft  exhxredatio,  vt  dicitor  in  l.cum  quidam.  1 9  .ff.  hoc  titu.  Si 
luffcritexhxrcdemeffe  filiumiuum  certi  fundi.  Refpondet 
obicdlioni.  Adhocimpugnandum  quod  Paulus ait, argu- 
mcntovtipoflumus,quod  di(3umeft  fupradc  haredumm- 
ftit.  Diximus,  fiquisfucritbxtesiBftitutuscx  certofundo» 
valcrc  inftitutionem,  &  perinde  accipiendam  efle  ac  {\  finc  re 
inftitutusfiaiflct.l.  I. ff.de  hxredinftit&l.jy.exfado.eo.tit.' 
Rcceptumcoimcfthocinftitutionisgenuscxrecerta.  Vndc 
videtur  idem  dicendum  effe  in  cxhircdationc,  cum  pater  cx- 
hxrcdat  filium  a  ccrtofundo,  vt  iotclhgatur  cxbxredatusi 
tota  hxrcditatc.  Scdtefpondco  non  efle  eande.Tirationcra 
inftitutionis&cxbxredarionis.  Inftitutiofauorabiliseft,be- 
nigncqucaccipidebet:cxhxredationcs  non  funtudinuandj; 
intcrprctatione.d.l.cumquidam.  vtunturautem  Iuriftonful- 
tircrbo,adiuare,procxtcndcre.l.hocmodo.  «ji.ff.decondir. 
&dcmonftr.  quafi  pcrfe  non  lufficiar  (ciiptum  fii)e  aliquo 
adiumcnto.  Nos  adiuuamus,  quodcft  officiura  lutv  confulti. 
Sedquxfuntdura,  quamuis  proptcr  aliquam  vtilitarcmre- 
ccpta  fint,  nos  non  adiuuamus  intcrpreratio  ne .-  (ed  porius  re- 
ftringimus.d.I.cumquidam,cumvulgaribus.  Eftlocuscom- 
munis  de  inrcrprctatione.  Hinc  vulgo  dicimus ,  Odia  reftrin- 
genda,  fauorcs  ampliandos. 

Quarto  cxharrcdari  dcbetfilius  a  totogradu^fivnustan- 
tum  fit  gradus  hxrcdum :  non  ab  vna  perfona.  &  fi  fint  plurej 
gradjs  hxrcdum,  ab  omnibus  gradibus  cxhxrcdandus  cft. 
Cum  filius  cxhxredatur,  videndum  eft  an  fit  tantum  vnus 
gradus  inftirutioiiis,  an  fint  plures.  Si  fit  vnus  tantum  gradus, 
nondebcrcxhxredari  abvna  perfona  :  fedab  omnibuiqui- 
cunquc  ineo  gtadu  inftituti  reperiunrur.  ^iabvna  pcrfona 
tantum  exhxrcdatas  fir,  inutiliseft  exhxrcdatio.quiarepe- 
ritarabaliapcricnaprxtcritus  :  fiue  itadixerirteftator,  F#- 
ItHtmeniexhtresefto.  deindeduosinftituerith.Tredesfiucin- 
ter  duas  hxredjm  inftituriones  Tirij&  Seropronij  cumex- 
hxrcdauerit.  Plxrunque  repcriuncur  ineptx  exhxrcdatio- 
nes,qux  non  fuftinentur&  adiuuanturintcrpretatione:  qura 
func  odiofx,veIuti  fi  teftator  dixcrit ,  Quifc]»ismtht  htreserit, 
filtiuexhttrtsefto.  viriofa  eft  cxbxtcdatio.  d.  I.  j.^.filius.ff.  hoc 
ritu.  Quodautcmibicx  lulianoaddir,quoniampcftaditam, 
&c.  Quiahoc  pcndctc?hisquxpoftea  di^auri  fumus:dicc- 
musnon  valereexhxiedationem  finc  inftiturionc  hxrcdis. 
Ex  inftitutionc  hxrcdis  pcndent  omnia,  &legata,  &fidei- 
commiffa,  &  exbxrcdationes,  &oportet  aditam  effc  hxredi- 
tatcm  eJc  tcftamento.  Cum  autem  dicit  teftator.  StTttitu 
rnthihtraerit,fi!im  exhtres  efto  :  hisverbisoftenditfcnoUs 
filium  cflc  exhxredem  :  nifi  Tiriusfucrithxres.  AtTirius 
nonpotcfteffchxres,nififiliusexhxredatuseft:fcdantcadi- 
rioncmhxrediratisrcperitur  prxteritus.    Atprxteritofilio, 
quomodo  poreft  valere  teftamentum  ?  In  exhxrcdariode 
quotics  poteftaliqua  fubrilitatecucrti,  hocfacilefit :  inin- 
ftitutioneidemnon  fit. Inftiturionesenim  adiuuamusintcr- 
pretarione.     Diximus,  fi  plutcsgradus  finr,debcre  filium  ab 
omnibusgradibuscxhxredari.  Eftautcm  vnus  gradusinfti- 
tutorumhxredam,ahusfubftitutorum  :  oportctigiturcura 
cxhxrcdari  ab  omnibus  gradibus.     Rario  eft  perfpicua.quia 
aIiquar)do  conringit  vtteft^tor  nolit  hircdcmefle  aliqucoi 
inprimogradu  ,  quem  velit  efleinfccundo  gradu.idcoqu» 
oportet  teftatorem  filium  exhxrcdari  ab omni  gradu.  Naai 
fortefiin  mcntem  ei  veniflet  ,  eum  inftituiflctin  fecundo 
gradu.     Sed  fitaliquando  vtcxhxredatiaantecedaromnct 
inftituriones  .•  aliquando  fit  vc  fequatur  :  aliqnando  vccx- 
hxrcdatio  fiat  in  mcdio  inftiturionum  &  fubflitutionum. 
Si  hoc  fccerit ,  an  intejligctur  eum  cxbxrcdafTc  ab  oroni- 
bus  gradibus .'  Si  quidem  cum  exhxrcdaucrit  abinitio,  faci- 
le  inieiligeiur  cura  cxbxrcdaffc  ab    omuibu;  gradibus. 


M 


Jn  Tk.  de Uh.^ poflh.hnred.inflituendis. 


JJam4«0(iinitiopoGtUfneft,infeqaentibuscapitibus  facile 
rcpcticumcflcincclligitur.  C^dfipoftomnesgiadus?  De 
eo,qaiexhaeredauitpoftomnesgradus  nihildicuur  in  di(5t. 
lcgj.fF.cod.fedmentio  cftaliquainl.i.Cod.deliber.prxter. 
Quidam  cxiftiraaot  idem  dicendii  efle  de  eo.qui  poft  omncs 
«aduscxhircdauit,exd.l.i.C,Sedtamenoftenditlmpera- 
tor  quxftioncm  verfari  in  ftatu  coniedlurali.  Ideoque  Ipe- 
^andim  cftc  voluntatem  teftatoris.  Proinde  fi  quis  filios 
mftituit  fuos  faxrcdcs,  &  inuiccm  fubftituit:  hic  funt  duo  gra- 
dus.  Deindefiliamfuam  cxhaircdauit.nosfacilcinterpreta- 
BQur eam  cxhatredatam  ab  om oibus  gradibus.  quia  vna  con- 
ceptione  complexus  eft  vtrumq;  gradum  inftitutionis  &fub- 
ilitutionis.  Sed  maior  dubitatio  cft  ,  finonficcomplexus 
conccptione  vtrunq;  gradum. 

CospimusdiflTercrede  hisquscncceflaria  funtad  cxha;re- 
dationcm  filii,  vt  valcat  teftamcntum.  Primum  diximus  no- 
minatim  exhircdandum  eflc  filium .  Sccundo  cxhxredan- 
iJumcflepure.&fincconditionc.  Tcrtiodixiraus  abhire- 
ditatc  exhircdandum  cfle,  non  autemaccrtare:  quamuis 
inftitutiocx  recettanon  valeat.  Qu^irto  diximus  exhafre- 
dandumnoneffeacertaper(bna:idquc  cxprcflum  eftaper- 
icinlcg.  j.§.filius.fF.  hic.Idemdiciturinleg.nonputauicS. 
j.fiabvno.ff.dc  bon.pofreiT.contratab.  Pt^tcritusdicitur 
filmscum  exhaeredatio  nuJIam  vim  habet.  Exempli  gratia 
teftatorinftituicduoshircdcsTitium&  Ma;uium,exh£re- 
dauic filium fuum  a  Titiotatu:hocmodo,71(»«/jf/»(»OT«fA:- 
Ittredato  htrestHo,  Mtuius hares efioSantdao  b?redesinfti- 
tutiineodegradu,Titius&Maruius:  ab  vnotantuexhacre- 
datus  cft  filius ,  nempc  a  Titio:  a  Matuio  no  eft  cxhiredatus, 
quia  exharrcdacus  eft  accrcaperlona,  diciturvitiofatfle  cx- 
hzrcdatio.  Dicitur  hacc  exha:redatio  vitiofa  cflc  :  fed 
curica?  Dicitut  hzcexh2redatiovitiofa,ficutcum  quisex- 
hajrcdatiu a rc certa.I.cum  quxdam.ff.hic.  Si  quis  fuerit in- 
ftitutus  cxfcmiflc,potcftatc  iurisintelligiturexafleinftitu- 
tas,  perindc  ac  fi  fimpliciter  inftitutus  cflct.I.interdum.  1 3.  §. 
i.ff.dchqrcd.inftit.Sedinexhircdationcidcmnondicimusi. 
exharrcdationes  interpretatione  non  iunt  adiuuandx.  did.l. 
cumquidam.  Ergoab  vnapattecxhzrcdatio  fadanovalcti 
nam  quodadaliam  partcmattinet,  praiteritus  rcpcritur.id 
accidit  cum  ab  vno  tatum  harrcdc  cxhacredatus  eft  filius.  Rc- 
€te  igitur  hic dicitur  exhiicdationem  fadam  a  certa  petfona 
non  valere.  Erratum  eft  teftatoris :  fcd  illud  crratum,cura  a- 
gitur  de  exhxrcdatione,quia  cft  odiofa,non  adiuuatur  inter- 
ptetitione.d.l.cnm  quidam. 

QMJntum  eft  ab  omnib.gradib.exhiredadum  cflc  filium, 
Eplurcsgradusfint.  Eftvnusgradusinftitutorumhxredum, 
alter  fubftitutoruin.idexpreflumcftinl.  5.&1.4i.cxfado. 
J.Lucius.depup.fubftir.Cumdicimus  przteritofilio  inutile 
efleteftamentum,  nos  intelIigimusptztcritum,ctfiabvno 
gradu  exhasredatus  fit,  imo  ct  inftitutus.  Exempli  gratia,  Te- 
ftatorinftituit  Titiii  in  primo  gradu,&  fubftituit  ci  filiii.  Ccr- 
tumeftnonvalercteftamentii.d.l.exfidlo.S.Lucius.Quam- 
Uiscniminftitutus  fit  in  fecundo  gradu,  tamc  in  primo  gradu 
prztcritus  eft.etgo  nofl  fufficita  eii  pt  imo  gtadu  cxhxrcdari, 
iaoneinftituiquidcm.fecundum  diftindioncquianobis 
poftea  tradetur.  Na  cum  omifit  teftator  in  vno  gradu  filium, 
liosintetpretamut  hocperincogitantiam  faclu  cirea  patre, 
ati^j  idco  nullum  tcftamccum  efle  dicitur,  quod  ad  illum  gra- 
dum  attinct.Hinc  quxftioncs  fafti  nafcuntui  in  d.l.  j.^.filius. 
ff.hoc  tit.qua:  a  nobis  iam  iradlati  funt.  Diximus,  fi  exhirc- 
datioomnesgradusprxcedat,  velin  mediograduum  pona- 
tur,valere  exh(jtedationcm.Sed  quid  dicemus  fi  fequatur  cr- 
hacrcdatio  omncs  gradus  ?  Impcrator  de  ca  quxftione  dicit  ia 
l.i.G.delibertispra:tcrit.  Sidixcritteftatorfeabomnib.gra- 
dib.exhsredare  nulla  eft  dubitatio.l.  1  ^  .illc  aut  ille.§.  cum  in 
verbis.ff.de  lega.  j  .Idem  in  hac  fpecie,  Quidara  filios  inftituit 
hxrcdes,  &  inuicem  fubftituit:  poftea  exhiredauit  filiam.va- 
let  cxharredatio.  quia  compendio  fcrmoniscosinftituit,  ac 
inuiccm  fubftituit,cxhxredata  filia  intelligitur  ab  omnibus 
gtadibus  in  hac  fpccie ,  omnes  enim  giadus  compichendun- 
tui  vna  conceptionc  vciboium.  Si  diuerfa  eflcnt  capita,  v- 
hnm  caput  ad  cxharicdationem  pcrtincns ,  dubium  eflet ,  an 
exhiicdatio  icfercnda  efletad  graduminfticutoiumhire- 
dum ,  an  ad  gradam  fubftitacocara :  &  eft  volancatis  quae- 


H5 

ftio.qua:  ex  coniecSturis  pender.  Sed  aniraacluerrcndum  efti 
cum  cxharredatiopraceditomncs  gradus.verifimilius  effe, 
repetitameffeinfequenribus  gradib.  quacum  cxharredatio 
fequituromniacapita.  Cum  antecedit  exhiredatio  omnia 
capita , facile  intelligimusrepctitam  effc  omnibusfequenti- 
bus  capitibus :  non  itafacilc  cum  quardam  capita  antecedunt. 
Occurruntcxemplaapudluriiconiul.huiusrcpetitionis.  V- 
numeftinleg.  auiaqu«Enepotem.7f  .ff,decond.&  demon. 
Conditio  adic<fta  inftitutioni  facile  intelligiiur  rr  petita  in  le- 
garo , quod  lecutum  cft.   Conditio  igitur adie(3:a ir.ftitutio- 
ni ,  iii  legato  peftea  fa<5lo  rcpetita  intelligitur.  Si  iegatun» 
priusradlumfueritjnonfacileidadmittimus.&fsletadduci 
locus.-id  improbandum.inlcg.  filium.  i/.  ff.^uandodiesL 
ced.Tcftatorinftituit  filiumfam.hircdem  cx  parte:  deinde 
dediteifideicommiflum.   Pofteaadieciccondiiionem:iega- 
toprius  fa^So  non  adiecic.qmfi.aio:  eftanvideacuiadieaa 
conditiolegato,  ficutinfticucioni.  laea.ieg.fitilium.ibi,^» 
/>«r«7?f^.«/«w,ficinteipretaturhacc  verba,quafi  lelpondeac 
Sciuolapureditumcllcfideicommiflum  inhocloco.quod 
veium  puto.  Sedtamen;Iins  cftici  fas  hotam  veiboium, 
refpondit  cnira  de  iurc,  rcli(5l3  quxftionc  ta^ili,  in  qua  quasii- 
tur de  volunrate  teftatoris,  an  voiueric  teftator  repctere  co- 
ditioneminlegato.    Quod erat tantum propvium lutifconn 
prarftititScxuola.  Ait,  "Pnrefidetconsn^JtlfireltElt  dtem  cedere.. 
Simileexcmplueftinl.teftatorc.ioy.ff.decondir.&demon. 
&l.quiRomac.l.iii.§.Agerius.deverb.obli.ExhiredarioJ- 
giturfacicndaeftabomnibus  gradibus^fiplures  grsdus  fint 
inftitutorumhxredum.   Qood  fiab  vno  tantum  graducx- 
hairedatio  fatSta  fit,  rumpicui  tantum  ille  gradus  a  quo  prxte- 
titiofa(ftaeft.di(ft.l.5.§.fiita.ff.hoctic.ibipracteriitcumapri- 
mogradu,  exhsrcdauit  a  fccundo.primus ille  gradus rumpi- 
tur,&  tcftamentum  exordiuns  lumit  a  lubftitucione.   Iden» 
dicitutindi^a.I.exfado.  §.  Lucius.ff.de  vulg.&pup.fubftit. 
Hinc nafcitur qu^ftio in I.fi aprimo hxrede.8  ff.hic.Parerfa- 
railiasinftituit  duos  hxredcs.  Ticiuminprimogradi',Sem- 
pronium  in  fccundo.a  prirao  hxrede  cxhiredauu  filiu  faum, 
alccundoprxtcriircii.  Ergo  (ubriirutiorupitur^alteriiradus 
manct.  Antequamlocuscfletfubftitutionijinterimdumdc-. 
liberat  Titius  ptimus  harrcs,  an  hircditatem  adircr ,  deceflic 
filius.  Poft  mortcm  filii  cuenit  calos  f ubftitutionis ,  quia  re- 
pudiauit  primus  ha?rcs,quxritur  an  hircditatcm  caperc  po  f- 
iit:  Vidcturcaperc  non  poflc.fed  tamen  I  uriico.ait ,  iubftitu- 
tii  h^reditate  caperc  non  poffc,quia  ab  initio  no  valuit  fubfti- 
tutio.Gumigiturabinitionouvaluerit,  poftea  conualcice- 
renonpoteft.  Exhiredatio&inftitutioeftncceirariaadfo- 
lcnnitatcm  teftamenti.Idera  dicicurinlnflitut.tic.de  cxhsr» 
libcr.§.i.Notan<iumtamencftintcrdum  acciderc  vrgradus 
non rumpatur ob prxteritionem.Et quod  diximus  eft  intel- 
ligcnducijhaccxccptione.Excepiioeftl.pofthumus.i4.§.c|» 
vulgo.ff.vidclicctcuinftitutuseftfiliusinpiimogi?.d!i,&elt 
pixtcritus  in  fecundo ,  valet  teftamentiim,  nec  rumpitur  ille 
gradus  ob  pra:tcritionem.  Teftator  inftituit  filium  &Ti- 
tjum  haeredes  in  primo  gradu:in  fecundo  fubftituic  M^uium. 
in  hoc  fccundogradu  non inftituit,  nequc  exha?redauit  filiii. 
Aitlurifconf.nonideorumpi  illumgradum;  quia  fi!ius,qui 
cxharrcdatus  eft  in  fccundo  gradu,  inftitucus  cli  in  primo.ra- 
tio  eft  quia  nuUa  iniuria  fa(fta  eft,  qui  poteft  ftatim  ex  pi  irao 
graduhsrcditatemadirc.  Cumnosponimus  cxha?redatutn 
cflc  in  primo  gradu,  &  prxtericum  in  fecundo,  ideni  dci  nott 
pbceft.  vcl  cum  ponimus  eum  effe  fubftitutum.     Nam  cx- 
pedlandum  cffet  doncc  cxclufi  eflcnt  harrt  des  inftituii  in  prp- 
mogcadu.EthincannotantquidamfiliumfubftitutionivuI' 
gari,nullo  modo  oncracum  cffc :  quia  adeundo  ha:reditateni 
poceft  cxcludere  fubfticucum.  Nullam  igiruriuftam  con- 
quere,-^icaufamhabetdcfubftitutionc.ImoverodicuntHlto 
fubftitiiipofle  vulgaricerin  Iegicima,cumcameneanultoo- 
nercgrauaridcbcac.lcg.omnimodo.50.deinoffi.tefta.Cod. 
Sexcu  cft.hiredem  infticucum  effe  oportcrc  in  tcftamero,  ve 
vaIeacexhaeredario:'&  hzredirarcm  aditam  cffc  ,  alias  ex- 
hircdatio  nuUum  cffe(3:umhabet.  Oponctinfticutumcf- 
fcaliqucm  hyrcdex» ,  &  inftitutum  haredem  adiifle  hzre- 
ditatem.Ieg.filium  zo.§.fcd  cum  cxhircdatio.ff.de  bonor. 
poflefl.concra  rabul.     Si  adira  non  fucrit  hqreditas  tcfta- 
mento,  in  quo  filiuscft  exhasttditus  potcft,  petcrc  bono-< 

f£     4r 


344 

rumpoffeffioneracontratabulas:qutacxhxreclatfonullam 
vim  habet,  pcrindc  eft  ac  fi  prxceritus  cflct  pacernis  tabulis. 
Hocgenerale  eft  dc  omnibus  quscunque  teftamento  adfcri- 
pta  (unt.leg.ptoximc.ff.de  his  qui  in  tefta.delen.&  leg.fi  nc- 
mo.  142  ff.dereg.iur.&leg.finemo.5).ff.detefta.tute.  Eo- 
dcm  pertinet  quod  dicitut  in  l.Papinianus.  8 .  §.  fub  condicio- 
ne.ff.  Je  inoffic.tefta.  Ancequam  fit  adita  hiteditas.quercla 
inofficiofiteftamcntimoueiinonpoteft.Hincnafciturqua:- 
ftio  tradata  in  l.fi  ita  fctiptum.i  3  .f  vltim.ff.hic.  Teftator  ita 
dixit ,  TtttHSfofl  mortemfilti  mihi  htrts  eflo,filt(i!  exhtresello. 
aitlurecofultusnullameffeexhiredationem.quiafiliuspoft 
mortem  fuam  cxhiredatus  eft.non  valet  exh*redatio  in  hac 
fpecie.  Vtvaleatexhactedatio.oportet  hitedeni  effeex  te- 
ftamento ,  &  aditam  efie  hircditatem  ex  teftamento.  At  Ti- 
tius  non  poteft  hires  effe ,  nifi  poft  mortem  filii.  Nam  col- 
lata  eft  inftitutio  Titii  ad tempus  quo  moiietur filius.  Exhi- 
redarefihumpoftmortemfuam  ineptumcft.  Etgo  inutilis 
cft  exhiredatio.ldem  eft,  quod  attigimus  in  d.l.  5.§.filius.  ff. 
hoc  tit.vbi  dicituf  vitiolam  efle  filii  exh^tedationem  hoc  mo- 
do,  Q^nif^Hismjhihtresett  ,fitiusexh±res  eflo.  Filii  exhste- 
datio  non  valet  jnifi  exiftente  hsrede  ex  teftamcnto.  At ha:- 
tes  non  eft,  nifi  valeat  exhasf  edacio.  Filius  eigo  pt  steritus  te- 
peritur.Nonpoteftenimdici  exhxrcdatus  effenifi  extitctic 
condicio.  Non  potcft  hxres  efle,nifi  exhiredatio  valeat. 
Ponamus  eum  velleadite  ha^rcditacem,  non  poceft ,  quiain- 
tciim  fihusieperitur  ptiteritus.eigotcftamcntumrionva- 
lct.  Nonenimpoteft  hircditas  adiri,nifi  cxhzredatio  va- 
leat.hacfubtilitateomnino  euerciturexhitedatioi 

Septimo.  Vulgo dicitur  exptimendam  effe caufain  ingra- 
titudinis ,  &  pf obandam  efle  vt  valeat  exh^redatio.  De  eo 
excat  luiliniani  conftitutio,  vt  cum  de  appel.cogD.§.  aliud 
quoquecapitulum.  luftinianusinea  conftitutiouc  dercgat 
iuri  anciquo.  Aic  non  licere  patii  filium  fuu  m  cxha:red3r£;ni- 
fiprobatusfucritiDgratusmius:  &nifiiufta&legitima  fi.e- 
ritcaufaingtatitudinis:nifi  caufam  ingratitudinis  adfciipfe- 
ritteftamentofuo.  Vultenimvtexceitacaufa  exhzredecui? 
filiusjquaelegcexpreflafit.  Caufas  ingtaticudinis  expcimu 
ibi(jemin§.  caufiS.  vultautcm  vt  ea  caula  adfciibatui  a  te- 
ftacoie.Poftea  vulchxredemprobare  eacamingtatitudinis. 
Dcindc  fubiicit  luftinianus.poft  prolixam  orationcm  dc  cau- 
{1%  ingratitudinis,  fi  ha:c obferuata  non  fueiint  ,teftamen- 
tum  iiiitum  cffs  ,  fic  veibaGia^ca  luftiniani  vulgo  inccr- 
prctantur.  Vultautemlubueititeftamcntumqmntumad 
inftitucioncmattinetjlegatavcro&aliarata  mancie.  Etgo 
exhircdationullaeft.in  qua  haec  obfeiuata  nonfuctunti 
Vnde  colligunt  aliqui  hodie  proptcr  illam  confticutionejn 
luftiniani  queiclam  inofficiofi  tcftamenti  locuin  non  ha- 
beie.quam  quiftionem  (upia  tra6taui  (Lb  titi  de  incffic.teft^ 
lure  antiquo  fi  pater  exha?iedauii  filium  in  teftamento.valet 
teftamentum.fedtamen  datur  filio  inofficiofi  qiiefela,qua 
contendicfeindigneapatieexharrcdatum  effe.  Hod  c  qui- 
damdicuntnoneirclocumquerel^inofficiofitcftamcnti.Sic 
ratiocinantui,autcaufaadie(5la  cft&expiefla  cxhrrcdatio- 
nis,aut  non  expreffa.  Si  expiella  n5  eft  irritum  eft  teftamcn- 
tum:ideonon  eftncceffaria  queielaadteftamcncum  lum- 
pendu.Si eft cxpicfla,  aut eft iufta & legitima ,  aut  non cft. Si 
Do  eft,adhuc  nuUum  eft  teftametum.  Vult.n.ob  vnam  cxhis 
caufiiquascApieffirluftiniaaus^exhxredarifiliumpofle.  Si 
vnaeft  &probaiipoffitabhjtede,  iuftacftcxhaicedatio.Si 
non|probaueritha:res,  irritumcft;adhuc  teftamcntum.  Si 
teftamentum  eft  irritum  ,  non  eft  neceflaria  quercla.  Eft 
quasftio  agitata vulgo , de qua fupradixi fub  tit.  de  inoffi.  tc- 
fta.  &oftedi quantopere  erratum  fit  vulgo ab  interpretibus 
inhicquseftionetradlanda.  Egodixivalerecxharrcdationc, 
etfihaecobfeiuata  nonfueiint,  dequibusloquitur  luftinia- 
nus  in  ea  conftitutione :  &  lcntio  competere  querelam  inof- 
ficiofi.Mouet me, quod  nunquam ius  antiquum  corredlum 
efle  dicendum  eft,  nifi  id  manifcftum  fi  t,  leg.  prarcipimus.  C . 
deappel.  Atluftiniani  conftitutio  commodioiem  rccipere 
poteft  inteipretacionem.  Veibofitas  luftiniani  caufa  fuic, 
vt  puto ,  cur  non  fatis  perciperetur ab  inicrpretibus.  Senfus 
huiusconfticucioniseft,  nonlicercpatri  exhiredare  filium 
finc  iufta  caufa  ,  alias  pcr  querelaminofficiofi  teftamenti 
fubuerceretur  teftamentum.  Decet autcm luftinianus quid 


Trdnc.  7)uarem  Comment. 


przftandum  fit  ab  ha;rede ,  vc  niperior  fitia'  querela.  No» 
traAatquogenerc  adionisfubuenicndum  fithlio  adueifuf 
patiisteftamentum,(eddocet  vtobtineat  hatrcs  inco  iudi- 
ciocaufam  vnamefleexpiimendama  teftatorc  exbis,  quae 
inconftitutione  fuaadkiipfit.DeindcvuIt  campiobariab 
hirede.  quod  C\  non  fecerit,  vulc  filium  cxhzicdacum  pofl&^ 
vinccie  in  queiela  iHofficiofi  teftamenti.  H^c  conftitutio 
peicinct  ad  emendationcm  iuris  vetciis:  non  vt  intcllexerune 
alii vulgo, hoc tancum  cmendauit luftinianus.  Olim in que- 
rclainofficiofi  tcftamendvincebathircs,  ccfiharc  non  cb- 
leruaca  eflenc.  Primum  non  erant  cauf^  definicx  ingrati- 
tudiuis,  propterquasexhircdaripoffit  filius.hxc  expreffio 
caufa:non  rcquirebatur.  Cauiamingratitudinis  expiimc- 
re  cogitur  tcftator  pcr  conftitutioncm  luftiniani.  Si  di- 
catutingratus  fuiffe  filiusaduerfus  patrem.hocnonadmic- 
tetur :  quia  pater  non  adiecit  in  teftamento.fe  «b  cam  caufam 
exhziedaflefilium.  Tertiononincumbebacan  eluftinia- 
ni  conftitutioncm  probai  io  harcdi :  fed  piobaie  debebat fi- 
lius  fe  male  non  cffe  meritum  de  patrc.  Itaque  illa  confti- 
tutiofadlacft,vtappatet,ingraciam  cxhzredatoium.  Nili 
hxc  obfeiuata  fueiint  fubueiti  tcftamentum  ait.  Sic  intcr- 
pretantur  verbaCrzca,  quafi  luftinianusvolueiit,  nullura 
cfle  omnino  teftamentum.  Veiba Grzca ,  iirito  fado  te- 
ftamento  jvelfubueifo  fignificant :  qua:  quideniveiba  am- 
bigua  funt :  fcd  in  ambigua  oratJone,  ea  inteipietatio  accipi- 
enda  cft,  qui  viao  caret.leg.in  ambigua.ff.de  legib.  Et  fanc 
antecedentia  &fequentia  v^tba  oftendunt  qoomodo  ea  ver- 
baaccipienda  fint.  Ego  efficacius  aigumentum  folitus  fura 
adiicete.  Cumaitluftinianusnonliccrepatcntinliumfuura 
exhaeredare,nifihsc  iriafuerintobferuata:  fubficit  iriitura 
effcteftamentum:,fih2cnonfuerintobferuata.  Ha-cvcr- 
ba  rcferuntur  ad  ifla  tria,  id  cft,  nifi  legitima  caufa  a  teftatore 
f uerit  adie(aa:&  nifi  fueric  ab  hirede  probata,vult  tcftam  cn- 
tumeucrti,  necefle  vtad  ha:c  tiiareferanturverbaluftinia- 
ni :  (ed  abfurdum  eft  hsc  verba refeiii  ad  piobationcm ,  fi  i- 
ipfoiurcinjcUigeretur  nullum  effc  teftamentum.  Stultura 
eft  poft  ptobationem  quircrc,  an  queiela  adraittenda  fi  t,an 
non  fi t.  N  mis feium  eft id  quaricie :  fed quiiendum  eft  vtcr 
vinccrcdebe3t,quidpionunciandum  fit.  Hic  igicur  vetb* 
necefle eft rcferri  ad  (encentiam,  non  ad  rationcm  agcndi:& 
nifi  h»c  tiiapra:ftita  fuerint  fubuetritur  teftamentum.  Qui- 
damelabintuiita.vtdicantiufpcnfameffe  vim  teftamentr. 
hoccftfophiftaium,  quamuis  ab  iishoc  pioferatur,quidi- 
cunt  (e  hoftcs  efle  fophiftaium.  Aiunt  ex  euentu  penderc  vira 
tcftamcnti :  vt  fi  piobatum  fueiit,  valeat  teftamentum ,  alias 
non  vilear.hoc  peiquam  incptum  eft,iudicio mso.  Ineptura 
cft  qu^iere,  poftquam  motaeft  querela,  &pQftquamie- 
cepta eft probatio,  an  competat  querela ,  an  non  competac. 
Qu,id  opuscft  fubtilitatcmexcogitare,  &  hac  fubtilitate 
excogitata  conftitutionem  luftiaiani  interpretati,  cum  alitcr 
vctba  luftiniani  commodaminterpietationem  reciperc  pof- 
fint  ?  Eigo  vc valeac cxhiredatio ,  ncccffc  cft  hxc tria adiici, 
qua:  funt  in  confticutione  luftiniat^  Vcrum  quidem  eft, 
quodinquerelainofficiofi  ccftamenci  nonobcinebitur,niIi 
hsc  tria  probata  fueiint. 

Superius  diximus  de  ratiotie  exh^redandorum  liberorum, 
^uique  neccffaria  finc,  vt  valcat  exhircdacio  fibi.  Dixi- 
mus  valere  ceftamentum,  fi  redtc  filius  exhzredacus  fic ,  alias 
proptcr  pra:teritioncm  filii  inutile  effe  teftamentum.  Et 
diximus  quo  cafu  valet  exhsredatio,  competeie  poflc  qucre- 
laminofficiofi  teftamenti.  Sifilius  fine legitima  caufa,& 
legibusprobata  ipatre  exhsredatusfueiit,  ante  refciffura 
teitamencum  perqucrelam  inofficiofi,nihiIominus  valer» 
tcftamcncum.  Nocandum  tamen  cft,  fi  cxharrcdatio  fa<ft* 
fitnonmalamente,{ed|vc  confulereturfilioapatrc,non  efle 
locum  qucreliinofficiofitcftamenti,  non  poflc  teftaraen- 
tumrefcindi.-tantum  abeft,vtteftamentura  nuUum  fit,  vt 
tcfcindiomninononpoffit:  nihUcnim  cftdequoqueiipof- 
fic  filius.  Agic  qucrela  inofficiofi  filius  ,  quia  contendie 
fc  iniuria  affcdum  cffe.leg.  Papinianus.  8.§.  1  .fi.deinoff. 
tcfta.  Hac  pertinetlex.multi.  18.  ff.hoccitul.  Pater  vi- 
dens  filium  fuum  impubcrera  cfle ,  &  cius  astatis ,  vt  hircdi- 
tatem  fibi  debitam  facile  confurapturus  fit,vel  forte  prodigij, 
inftituit  cxtraneum  hxredem,&  fidei  eius  commitcic,vc  fiUa 

fotcafle 


f»  T/'/.  deitk^^pofth.hiiired.inPitMendis. 


fortaflc  alimpntapt^bcat.Pater  hic  e,xh?rcdauit  filium  (uum, 
&tamenobhancexhxrcdationcmdepatristcftamento  co- 
queti  aon  poccft  hliiis.  Ezbxcedacio  enim  Ht  ad  commocf  um 
iilii,nonnotx  caufa.Similislocus  cninl.iipatronus.iz.§.il 
quis  non  mala  mentc.&l.  Paulus  rcfpondit  exh^redacioncm. 
47.i'n  princip.fF.de  bonislib.Bbnorumponefliocontratabu- 
las non datur ei  qui  cxhxredaturl  patce  ruo,ninfottc  hot^ 
malo  animo  efi  eihxredaueric.Idcm  eft  in  I.eum  qui.i  ^.fF.dc 
annuislega.  Egoaliasadduxicxemplum  cxMaccialidePhi- 
Iomufo,quieratfihusprodigus.  In  hacigicurrpecicinftituit 
hzccdenit  &  eius  fideicommittic.vt  hxceditatcm  teftituat  li- 
liofuopoftquam  adfrugcm  bonam  redierit,  vel  fiduserit 
lcgitims  JEcatis.  Hic  hzces  liduciarius  dicitur  a  iufis  iiidb- 
'rib.I.Seius  Saturninus.^ff.ff.  ad  Trcbel.  Cum  hxres  inftitui- 
turquafi  contradafiducia,  nominat  eumquem  (ib:  vclit  h^- 
redemefTej&agiteum  eo  vc  reftituat  hscedicacem  filio.  SC 
hicvecushxres  noneft,  &reftlcuic  hxreditatem  fideicom- 
miftatio,  cumomnibusfcu<5tibusperceptis!  cuitialias  infi- 
deicommiflariam  hxrcditatcn;  fcudlus  non  vcniant.  leg.  in 
iidcicommifti. 3  .§.cum  Pollidius.  de vfuc.  Quo  argumenco 
etiamdiciiur,  eumrcftituere4izrcdicatem  ^  non  detradla 
falcidia.  Addendumeft,&  quodhicdicicurde  exhxceda- 
tione,idem  dicendum  efTe  deprztecicione  filii.  Sicuc  hi£ 
,dicimusob6xha:cedationem  ,quz4patcefa(5laeft  noh  ma- 
lo  animb.nbn  pofle  de  teftamerito  conqueci  filium:  ficetiam 
dicendunieft,  ficonfulendi  caufa,  &nonmaIoanimopcz- 
teriericfilium.  leg.  fi  emancipatus.  i(j.fEde  bono.pofTcf^con- 
tra  tabu.  Pater  przt criit  filium  in  fuo  teftamento ,  id  eft, 
ne^ueinftituit,  ncqueexhzredauit.  Inftituit  fiduciatium 
quendam  hzt cdcm,  &  rogauit  eum  vt  rcftituercc  hsredita- 
tcm  filio  fuo.id  fccit  confulendi  filio  fuo  caufa.  Quaritut 
an  bonoium  pofleffio  contia  tabulas  competet  filio .''  Pr*. 
i:fitoenimfi  iodaturbonofutnpoirefliocontratabulaSjetfi 
fideicommiirumeireh(flumfu.lcg.icatamen.i7.§.quicoga- 
tus.ad  Senat.Tcebellia.  Scd  hoC  cft  intelligendg m ;  nifi  pcz- 
teciecit  filium,  &  aliutn  harrcdbm  inftituerit^vt  cbnfulctet 
fiiio. 

Nuncvidendumeft,  cumdicimusliberos  ekhzredandoi 
efTe.qnid  appcllatione libcrorum hic contineatur.  Dicimus, 
filibeciinfticuct  nonfuecint,  ne^ueexhzredatijinutileefTe 
teftamentum  :  quQmbdohicIibecosaccipimuS  ?  Etceccum 
eft,  fi  vim  &  confuecudincm  loquendi  veteriim  infpiciamusi 
appellationeliberorumconcincriomnes  quicunqucdefcen- 
dunc  ex  eo,  de  quo  quzcituc,  ceftatocc.  A  ppellacione  libe- 
toruHi  nontantumcontinenturfiliii  fcdbtiamhepotes,pro- 
nepoccs,  &aIiidefccndcntes.Icg.qUidfinepotes.  <J.fF.dctC'- 
fta.tut.I.hbecorum  i.2o.fFdevecbocum  fignific.&Iatiuspa- 
tet  libecorum  appellatio,  quam  filiorum  propcec  vfum  &  co- 
fuetudincmloquendi.  Nullaalia  tatiopotcftadferri.  Filii 
d.ftinguuntur  a  nepotibus,Iibef  i  non  diftinguuntur.  &  vide- 
tuf  hoc  nbmen  iuris  ciUilis  ef?c :  filiotutn  appellatio  naturalii. 
In  f  eruitute  cbn  eeptii  liberi  non  funt.  &  proprie  lurcconfulci 
libefosvocahtqiiiexciuibus  Romanisnatifunt:  imoexlu- 
fto&  legitimo  matrimonib  nati.  Libcri  videntur  diciali- 
bertate:&  ficintelligendum  eftquoddiciturin  lcg.  ufolu. 
macfi.iutercireReipubliczciuitatemrepIcti  libcris.  Idem 
diccndum  eft,&fi  fedo  vctitre  naci  finc.l.quod  dicicur.  i  i.fF. 
hoc  ti  cul.fed  de  eo  plcnius  diccmus  infra  cum  tra(5tabitiius  de 
^ofthu.hxred.inftit. 

LibeCoS  accipimus  de  his,qui  in  poteftate  func :  non  autetii 
deemancipati$,qui  fuiiurisfunt.lcg.intercztera.  jo.fF.hii:. 
Cum  dicimus  filio  prztetito,  qui  cft  in  poceftate ,  nullum  efle 
teftamentum :  intelligimus  eos,  qui  funt  fui,de  quibus  eft  lo- 
tus  infigms,  leg.in  fuis.i  I  .fF.hic.filius,  qui  cft  tn  potcftate  pa- 
ttis,  quem  ncmo  gt  adu  przcedit ,  is  dicitur  f  uus  hzres  effe.  § . 
fuiauccm.  Infticdehzted.qualica.&difFctcn.  Dicuntutau- 
ikm  fui :  quia  viuo  pacre  quodamtnodo  intelliguntur  domini 
bffe.  £t  hzc  duo  necellariafunt,vt  fuus  hxrcs  quis  dica- 
ttlr.  Gporcec  ptimum  efFc  in  poteftate.  itaquepofthumus 
fiius non  dicicur ,  quia  natus  non  eft ante  mot cem  ccftacoris. 
leg.vlcim.fF. dccollac. bono.ptzcereaoportetvtcum  hemo 
anteccdat. Icg.  i } .  pofthumorum.de  iniufto,  tupto ,  & irri. 
&did.§. fui.lnftit.de  hzred.qualit.  Nepotesnon  dicuntur 
fui  quadiu  viuunt  filii,qaia  filii  co  s  antcccdunc.  C  um  fui  fuc« 


345 

cedunt ,  videtur  continuati  eadem  hzredlras.  Ergo  fi  domiiii 
effcnt,nonliccreteosexhzredare:  feddicunturquafidomi- 
ni.  eftiusfuiquodfuitatisiusvulgodicitur.Ieg.i.§.  vltim.de 
liberisagno.  proptereaius  fiiividetur  continuatio  quxdani 
dominiiefle.vndenotandum  eft,  nonefle  neceflariam  adi- 
tionem  hzrcditatis  in  fuishzfcdibus.inleg.in  fuis.  defuis& 
legiti.  hxred.  Aliiseftneceflariaaditiohxrcditatis.leg  Pre- 
tiarcrum.  ^j.fF.adleg.  Falci.&§. vltim.de  hxredum  qualit, 
& differ.  Quzftio  eft,an  etiam  pofleflio,quam  habebat  dc- 
fun^aus,  continuetur  inipfos.quafipofleflbres  fueiint  viuo 
'patfc,&poffeffioinipfoscransfecacucmorce  patris?  Diibi- 
tacionafcitucexl.cumhxredcs.i3.fi\deacquir.poirefvbidi- 
citur  pofTelfionem  non  transferri  1,  nifi  cprporaliter  apptc- 
henfam.  Hxres  inftitutus,  fimulatqueteftatur  fe  hxredcm 
efFc  velle,ec  fi  non  appt  ehenderic  t  es  hxf  editarias:tamen  h?- 
tescfficitur,&confequitur  dominiumomnium  rerum  hx- 
rcdicaEiarum:poflcflioauteminipfuninontransfertur.l.i.§, 
Sczuola,fF.fi  quis  tefta.lib.efle  &c.  Sed  quzftio  eft ,  an  quod 
dicitur  in  diia.I.cum  hxrcdes.dc  fuis  hxredibus  accipienduni 
fit?  loquitur  enim  dc  iis ,  qui  hzredes  funt  inftituti.  Variz 
funt  opiniones.  Sedputonihil  vctare  ,  quinpoflint  dic! 
quafipofleflbres,  cciamviuopatre.nihilquc  prohibere  ini- 
pfoscontinuari  poflclfioriero.ficiit  nec  dominium.Nam  tra- 
ditionib.alioquiacquitunturdominia.I.tradicionibus.C.de 
pa(ft.  Sedfierinonpotcft,  vtduodominifinlciufdcmrei  iA 
folidum.i.fivtcerto.  j.J.fiduob.fF.commoda.  Siigiturhoc 
admittiturin  doininio ,  cur  non idcm  dicecur in  pollefllione? 
EtvetbaPauIilurifcon.inhacI.infuis.facisoftendunt  filiurii 
non  efle  verum  dominum.dicic  enim  Paul.cum  quodammb- 
do  efle  dominum.  Nihil  eft  igitur  incoihmodi  quin idcm  dT- 
CamusdepbfFeffione. 

Moribus  noftrisin  Gallia  res  dubitationem  non  habet. 
riatn  ccrtum  eft  pofleffionem  a  morr uo  transferri in  fuccef- 
forem:nontantum  fifilius  fit,fedquifquistuerit  legitimus 
hzres.  Mortuus  cnim  transfcrt  pofleflionem  in  eiun ,  qui 
fuccedit.Ideoque  quod  dicitur  in  d.I.cumhxredes.de  acc]uir. 
poff^apudnosnonobferuatur.  Eftquzdamppflclfio  ,qux 
nihil habet faifli , quz eft  ciuilis , & effedus  eos  habct ,  quos 
verapoflfcflio.  Dixeritaliquis,difputationemhancvidetiin- 
vtilcmtflcjcum  dicamus  doininun?  non  cfle,  pofleHorem 
non  cfle :  fed  quafi  dominum,^  quafi  pofleflorem.  Qnid  au- 
tcm  refcrt  an  eum  vocemt)sdominum,anquafi  dominum 
poflefforem ,  an  quafi  poflefrorcm  ?  Non  abs  rc  lur econfultl 
dominum  quodammodo  cfle  dixerunt  filium  fubftantix  pa- 
tcrnx,  viuo  adhucpatre.-non  verum  dominum.id  enim  ma^ 
gni cffe(ftus  eft.  Filius  viuo  patrc ,  npn  difjjonit de  fubftancia 
patetna,  ncc  poteft  quid(^uam  exhisbonispccereapatre.-i- 
tno  ne  eam  quidem  partem,quzvulgo  legitimadicicur.  Pa- 
terbmnia  bbnafua  vendcre  &,alienare  poceft:  confumetd 
poteft,  quicquid in  patrimonio  fuo  eft ,  nec poteift  4 filio  im- 
pediri.  Diciturin leg.i.§. fiimpubcre.ff.de colla.bono.hane 
przmatuf am  cflc  pecitionem  filii,  qui  petit  potiionem  fuani 
hxreditacis;  viuoadhucpatre.    Seddicitur  quafi  dftininus, 
proptcr  fpem  probabilem  confequendz  hzreditatis  pbft 
morcempatfis.  Neccffc(aucaretbxcfpcs,aduetfus  tettiutna 
qui  lucr aciUo ticulo  nicicur  veluti donatione.  Huius rfei caula 
incrodu(fta  eft  quct  ela  inofficiofz  donationis.leg.  i .  de  inct- 
fic.donai.  Cod.  Si  pater  contt  a  officium  patr  is  donaucr  it  boi 
na  fua  alicui.ita  vt  nc  legitimaquidem  poitio  fuperfit  fiiio.-de 
ea  donationc  poterit  conqueti  filius,  quafi  ob  cam  caufam  o- 
mifetitpoctionemfuam,  quzipfiquodammodo  debebatuf 
apatre.  De  venditione  idem  nontepericuf  caucumiurc  ci- 
uili.  Non  dicitur  venditio  refcindi vt  inofficiofa,  ficuc  dona- 
tiotefcindituf.  Ethac  fationefit,vtfraudcnturfiliifualegi- 
tima  pottione  ab  impiis parentibus.  Hoc fenfu  dicitur  hzrc* 
ditaspropriafilii  &eidebita.Ieg.i.§.Largius.  defucceflo.  c- 
di(%.leg.  cum  f  acio.de  bon.damnat.  leg.  7.  fcripto  hxrede.  in 
fi.ft.fi  tabu.  tefta.nullzextab.  vnde  liberi.  Nouel.  luftin.  de 
hxred.&falcid.&Ieg.vltim. Codic.de Codicil.  Exiamdi(3:i3 
nafcituf  quzftio,  an  hlius poffit  vfucapcrc pt o  hzr ede  ?  Vul- 
go  dicituf  vfucapere  non  pofle  pro  hzrede :  quia  inquiijr,hz- 
reditatcm  non  percipitrion  cft  pt  bptie  hzreditas:fed  eft  con* 
tinuatio  quxdam  dominii,&ad  id  probandiJ  adducunt  1. 1  .Ct 
prohxtcd.Eai.dicifurtoibil^h^redepoffcvfucapijfuishsp» 


34<f 


FrancVmreni  Comment. 


rcdibus  cxiftentibus.  Eft  brcuis  aphorifmus,  quo  vidcnit 
hicfententiaprimafacicconfirmari.  Aiunc  rationem  elle, 
quia  hires  no n  eft :  fed  hoc  coliiguntcx  di6l.leg.in  fuis.  vcrf. 
iraijne pojf  mortevf. aostamcn  parum  moucrc  debet  hscra- 
tio.  Namdicicurcontinuatiodominii.  Qupd  autcm  dicitur 
ind.l.i.C.prohirede.vidcturaliofenfuaccipiendum.Vide- 
tuchicefTe  fenfus  eiuslegis;  Cum  hircdesfui  efticiuntur, 
nihilvidecurpDfTe  vfucapi,ideft,aliusnihilpotcft  cx  rebus 
hzrcditaciis  hoc  titulo  quicquam  vfucaperc.  Si  quis  poflidcat 
rcs  hzreditatias  citulo  prohiredc,  quafiha:res  fit,vfucapit 
pro harrcdc.  Sed  in  (uis  hircdibus  non  yidctur pofte  habere 
focuin.quiafuihircdes,  morcuopatte,ipfo  iurehatrcdes  fi- 
unt.  tcaque  in  eisadicio  non  eft  neccflaria.  vidctur  etiam 
quoJammodoinipfos  pofleflio  transfcrri.  Sicut,  viuo  pa- 


cipatos  attinct ,  fi  non  eflent  emandpatl ,  cffent  m  patris  p(»- 
teftatc.  Excipitur etiam  prxteritio  milicis.fcd  dc  eo  dicemus 
infra  fubtit.de  niilit.tcfta. 

Cccpimusoflcndere  quidappellatione  libcrorum  cont}- 
neatur  cum dicimus liberos  inftituendos , aut exhzredandos 
cfle,  nc  eis  prafcericis  teftamentum  rumpatur.  Diximus  li- 
bcrorumappcUationem  latchicpatere  ,  &pertincreado- 
mnes,quicunqtie  ex  teftatore  deiccndunt  per  iineam  mafcu- 
linait],  nec vlla  eft dubitatio de filiis quifunt in  primo gradu, 
qui  funt  fui  hiredes  patri  teftatori.Sed  quacftio « ft.que  filius 
gradu prarccdic ,  an  fi t  necefle  calem  nepotem  inftiCucre ,  auc 
exharrcdare,  ne  rumpacur  teftamentum.  Videcur  id  necef^ 
farium  non  efle,quia  fuus  hacres  non  cft :  quiafilius  eum  gra- 
du  prajcedic.     Diximus  duo  neceflaria  cflc ,  vc  quisfuus  h<e- 


tre ,  domini  quodammodo  crant ,  &  poflefTores :  ita  quoque       rcs  rede  dicatur  :  vnum  quod  fit  in  poteftatc :  altcrum  quod 


videtur  pofleffio  &  dominium  continuatum  quodammodo. 
Si  videntur  poflcfTores  &  domini  rerum  ha:reditariarum,et- 
iamcumnonapprehenderint,qui  fieri  poceft  ,vc  aliuscam 
rcm  vfucapiat  ?  lUis  autem  vctbis  non  fignificat  imperator 
fuumhxtedem  non  pofle  vfucapere  pro  hajredc,  fed  nihil 
pofle  vlucapi  ab  alio.fuis  hiredibus  exiftcntibus.  Et  notan- 
dumeft,  qnoddicit,obtinuit.  Oftcndicenim  hoc  concro- 
ucriumfuifle,quamuispofrecdicipofleflorcmterum  hirc- 
ditariarum  polie  cas  resvfucapere:  nonenimvere  pofEdec 
casfaush£Eres:fedtamenhaberur  pro  poflefrore:  atqueid- 
eoobcinuic  viderieasquafi  Verc  poffidcrc  Echic  eftefFe- 
<ausilh',isquafipoflcflionis,qutt  dicitut  continuari.  Exhis 
intell'gitis, qaomodo  aCcipiendum  fitquod  dicitur ,  de  hbe- 
ris,vcl  hliisexhiredandis.vtvalcatteftamentum.  Addcn- 
dum eft , etfi  filiusfamihas milcs fir,idem diccndum cfrc.  Si 
qnis  filium  habeat  in  fua  poteftacc.cum  dcbct  norainatim  ex- 
hiredarc,  auc  inftituere,etiam  fi  hacres  fit  ipfoiure.lsg.filius- 
famil.iiS  fl  hoccituI.CaiitumquidcmfucratedidodiuiAu- 
gufti  ne  quisfilium  mihtcm  exha:rcdarct:  fed  fublatum  eft 
hoc edidum diui  Augufti,  vtait  Paul.  in  didl. l.zif . quamuis 
igitut  multa  priuilegia  milireS  habcant :  vt  tamen  filius  priua- 
tus inftitui  a  patre,  vcl  cxhatredari  debct .•  ita  &  filitisfamilias 
miles.  Decodiccmus  infrafub  titul.de  mihtiritcftamento. 


primum locum  obtincat.  Sed  camen  dicendum  eft,&:  hunc 
inftituendum  quoquc  efle,  aut  exha:tcdandum ,  neipfb  pra- 
terito  rumpatur  teflamcncura:  nam  acciderc  poteft,  vc  f  uccc- 
dacinlocumfiIii,fifiliasfortc  viuoadhucauo  moriatur.  Si 
<:nira  nepos  qui  in  eius  locum  fucccdit  pr* tcritus  repcriatur, 
id  cft  neque inftitutus,  nequc exhacredatus,  rumpetur  tcfta- 
mentum.leg.j.fF.deiniuftorupto.&  Inftit.de  exhircd.hbcr. 
§.pofthumorum.  Namperlegem  Velleamde  quaiofraai- 
ccmus  ad  leg.Gallus.nepos  fucccdic  in  locum  pacris  lui,id  eft, 
in  locum filii, Sc  cfficitur hacratione  fuus  hires auo.  In  pro- 
pofica  igitur  (pccic,  cum  filius  dccefliire  proponatur.  viuo 
adhac auo,  &  nepos  in  cius  locum  f ucceflerit,  ccrtum  cft  t u- 
pi  tcftamentumin  qiio  nepos  prztcritus  cftj  idcft,  ia  qio 
nepos  neque inftitutus  eft  ha:res >  neque  exharredatus :  quia 
fuus  hzres  reperitur  auo  tempore  mortis :  quamuis  tenipotc 
fatfti  tcftamenti  non  fuerit  fuus  hxres  auo :  quia  filius  eum  v- 
ho  gradu  antcccdcbar.tamcn  tcmpore  mortis  cum  fihus  tion 
przcedebat.  Itaque  redc  dicetur  f  uus  hsies  auo.  nos  au- 
tcm  infpicimus  tempus  mortis»  vt dicetur  in ditfl. leg. }.  &d. 
§.pofthumorum.  Scddchacfucceffioncnepotisiijfiailc- 
cumexIcgcVclJea,nt;sfufiusdiautifumusad  lcg.  Gallus. 
Qmdigiturdiccmus,  fifilius  qui  nepoccm  prxcedit  gradu, 
reortuo  iam  tcftatore  de,eflerit,an  nepos  hoc  cciam  cafu 


Qupd  dicicurdefilio,  quicftin  poteftate,idem  diccnduni       rumpettcftamcntum?  Tcftatorquihabubaifihum.&cxco 


clt  de  eo  qui  rccidit  in  poteftatem  patris  fatSlo  tcftamcn to.  I 
fiiius  a  patre.18,  f.  I  .fF. eodcra. Filiusfamil.  miles  fccit  tefta- 
meiuum,  h .bcbar  filium  non in fua poteftate :  fed  in aui po- 
tt  llite.hic  fecit  teftamenru  iurc  militari.(Na  alias  filiusfami- 
lustcftamcntum  facerc  non  poceft.)  nec  infticuit,nec  ex- 
h  credauic  filium  fuum:  qusritur  an  rumpacur  teftamentum. 
Hic non  erat  in  eiuspoteftatc :  fed  in  aui potcftate.  idco noa 
vidctur  rumpi  teftamentum.Nam  hidoquimur  de  co.quicfl 
inpoteftpteteftatoris.  SedtamenIoreconful.aitindi(fl.§.i. 
riimpi  teftamcnrum  ,  quamuis  multa  adiiciat  difputando. 
Moriioaiinreciditneposinpoceftatcm  patrisfui.  Hincfe- 
qaiturneccflc  noneireemancipatum  autinftitui.autcxha!- 
redari.  Hoc  enim&  idem  dicicurdeeoquicapcuseftabho- 
ftibusiqnicaj^iuicace  iuraciuiriis  Romana;  amifit.  Sedc- 
mancipato  dacurbonoruin  pofleffioconcracabulasex  Prae- 
torisiurifditflionc.  leg.  miiximumvitium.C0di.dehbcr.pr5- 
ter.  iurc  ciuili  nullo  remedio  eifuccUrricur.  Bonorum  pof- 
fefnjnemdac  Piaicorhumanicacis  caufa.filio  ensancipaco, 
qiii  pra:cericus  eft  patcrno  ceftamcnto.  Indc quasritur ,  quid 
fifilius  prxteritus  fitamatrc.  Mater  fecittcftamcntum,in 
eo  teftamento  non  inftituit,  neque  exhxrcdauit  filium  fuum 
an  diccndam  fit  valere  tcftamcntum.  £t diccndum  eft  vale- 
rc.  Omniaquicunque  diximusintelligenda  funt  de  patct- 
no  tcftamento.  Priteiitio  autem  matris  habetur  pro  cxha:- 
redacione.§.  vltim. Inftic. deexhasred.  lib.  Sed  racio  huius 
didli  eft.qaia  mater  non  habet  filios  in  poteftatc  faa ,  mitcr 
non  habetfuoshircdes.ieg  4.§.adtcftamenta.  fF.dc  bono. 
pofl^.contra tabul.  Cum  dicimus ,  practetito  filio  dari  bono> 
rumpofrcfGonem,  intclligimus  de  pritcritotabuHs  patcr- 
nis.  Pntorenimeosvocatad  facccflionempctbonorura 
pofleflianemcontratabulas  ,quifuifuturiel!ent,fiinpote- 
ftate  manfiirent:  vocatitaque  cmancipatosqui  nonfunt  in 
poteftate.  curcrgo  dicitur  prateritio  matris  habeti  pro  ex- 
cxha-redationc,  cum  filiosin  fua  poteftate  non  habeat?  Sub. 
tihtate lutis  dicutur non  e  Jc in  poceftate ,  fed  quod  ad  cman- 


r.epotemjprrtetiitnepoteminfuotcftamento,  polt  mor- 
temteftatorisfilias  d;ctfliii::  .-nortuo  filioj  ncpos  aitfcluc- 
ceffiflcin  locum  filii,  ideoque  vulc  rumpere  teftamcntum 
p;opter  priteritioncm.  Quiritur  an  aiii  teftamcntura 
rumperepoflit.Q^iftiotraiaaturinleg.fi  quiS  pofthuroos. 
k).§.fi fiiium  vbi diuf ur  nepotem non  turapere  ceftamem ij: 
non  enim  pot eft  dici  fuus  harrcs  vnquam  faifl^e  auo.  In  hoc 
Cafuooaduimus  infpiciendum  efletempus  mortis  tcftaio- 
tis.  Temporeautcmmortisfiliusanteced?bacncpotcmv- 
iDogradu:hicau:emproponiturantefilium  deccfl^fle,  viuo 
ctiam auo,  ncc  refct t  an  filius decefleric  ante  aditam  hiredi- 
tatem,  anpoftaditara,  nonenim  hicinlpicimus  teropus 
adirihzrcditatis,  cura  quxritur  dc  iutefuiha!rcdis,(cdin- 
fpicimus  tcmpus  mortis  tcftatoris.  Idcm  dicitur  in  leg.  fi 
quisfiliocxharcdato.  (f.inprin.titul.  deiniufto  rupto  &ir- 
rito  teftam. vbi  dicit  lurifconf^  agnofcendo  eum  rumperc  tc- 
ftamentum,qucm  nemo  prsccdit mortis  tempore ,  quo nc- 
pe  lemporc  moritur  tcftator. 

Ii)  cadcm  1.  fi  quis  pofthumos.  §.  fi  filium.traiaatur  qux- 
fiioaliade  filio  ,  qui  dcceflitapud  hoftcspoftmortcm  aui. 
Tcftator  habebat  filium  &  tiepotem :  prarteriit  ncpotcm ,  vt 
iaiBpropoficumfuir.  Filius,quianteccdebat  nepocem  vno 
gradu^fuiccapcusabhoftib.  deccffitapud  hoftes  poftmor- 
tcni  auij  an  hoc  cafu  ncpos  rumpct  teftamencum  ?  Pau- 
lusrefpondetindidl.§.iifilium,  &ca;t,  Diuetfumcft.  &c. 
Eftvatiaquidcmle^aioinvulgiribuscodicibus.  Sicin  Flo- 
teOt.Iegitur :  nec  dubito  quin  ita  fit lcgendum.  rumpit  cnira 
hiicafibusteftamcntum.Noshic  ponimus  ncpotempntc- 
titum f uifle,  & filium , qui  cum antccedebat  vnogradn,  ca- 
ptum  fuilTc  ab  hoftibus ,  &  apud  hoftcs  deceffilTe  poft  m ur. 
tem  aui,  an  nepos  rumpet  teftamentum?  Vidctur  ex  his  qax 
diximusnonpoflrcrumpereteftaraentam.quiadccelfiifiliuf 
poftmortem  aui,idcft,temporemortisaui.  Igiturnonpo- 
teftneposfuushiresdiciauo.  Sed  tamcnlarilconfau  ne- 
potem  tumpcrc  tcftamencu:  &  tamcnin  fupctiore  cafu  non 

rumpit^ 


*fn  Tit.  Delih.^.poHh.  hAred.injlit. 


tuaipiti  aitilac^ue  diuerfum  cflc  in  hoc  caru,cum  filiusca- 
totus  ab  h jflilias,  deccffit  in  eodem  ftitu  apud  hoftes,     Ra- 
uoeft,quialcx  Cornclia  fingiteum,  qui  deceirK  apud  ho- 
ftes ,  antc  quam  captus  eiret ,  deceflifle.lcg.in  omnibus.  i  8 . 
ff.de  capti.&  poftliini.reucr.§.vltim. Inftitu.quibus  non  eft 
permif.  Si  haiic  fi<aionem  legis  Comelis  accipiamus  pro 
veritate,  vt  eft  accipienda,  nbs  diccmus  ncpotem  fuiftc  fuum 
hircdcmauo.tcmpore  mortis  aui  filius  captus  ab  hoftibus 
proponitur,  viuo  adhueauo.  LcxCorneliarunc  fingit  eum 
deceilillc.  Ergodicendum  eft  nepotem  hic  rumperc  tefta- 
mentum,quafi,auomortuo,fucritfuushxres,  quafi  mor- 
tuo  auo  nepotem  non  pra:ceflerit  filius.raendofa  ledio  fic  c- 
faiendandacft.  Q^od  mortente  auo  ius  patrts  poteflatis  fit- 
fptnfum erar,  Sic loquuntur  lurifconful. vt in §.fi  ab hoftibus. 
laftitn.quib.mod.iuspatr.pot.fol.  Cum  patct  captus  cft  ab 
hoftibus  in  terim  pcndct  ius  liberorum,  id  eft  fufpenditur.Si- 
milis  locus  eftin  leg.penult.  defuis&legit.  vbi  Papinianus 
vocat  fulpcnfi  iuris  conftitutionem  ,  qax  ad  poftliminium 
pcninet.  Ait  Piul.rumpit  his  calibus  (iat.  In  fuperiorc  cafu 
non  pependit  ius  patrix  poteftatis  :  fcd  abfciflum  omnino 
fait  morte  aui.  Hinc  qu2ritur,quid  fi  in  propofita  fpecic 
hircs  inftitutus  omiferit  hircditatcm  ?  Eccc  ,teftator  in- 
ftituitcxtraneum  biredcm,  exhsrfdauit  filium  fuum,nc- 
potem  pra:teriic,mortuus  eft  auus :  deindc  raortuus  eft  filius, 
fupercft  nepos ,  extraneus  inftitutusateftatore  omittithx- 
reditatem,  &rcpudiat:  an  harrcdiras defcretur  nepoti  tan- 
quamfuo?  Exhis,qusdiximus,videtutnon  deferri.  Nam 
iui  harredes  primum  vocantur  ad  hxredicattm:  hic  non  teftc 
dicitur  fuus  hires.  hicvere  nonerat  inprimo  gradu:  crgo 
nonpoteft  deftituto  tcftaraento,  abinteftato  fuccederea- 
no.quodtamcneft  abfurdum.  Scd  Iurifconful.aitinhoc§. 
fifilium.inhoccafunonefle  infpicicndumtcmpus  mortisa- 
ui :  fed  tempus  quo  tcftamentum  deftituitur,cum  tcftamen- 
tumfadum  eftabaliquo.  primacaufa  efthxrcdum  inftitu- 
toruminteftamcnto.eis  deficicntibus  hareditas  deuoluitur 
adlegiiimos  hxredes.     Scd  cum  quaerimus  de  conditione 
legitimorum  harredum,  an  fui  fuerint  tcftatori ,  an  non  fue- 
rint,  nos  tunc  infpicimus  tempus  non  mortis  tcftatoris :  fed 
tempus  quo  deftituitur  teftamentum,id  eft  tempus,quo  cer- 
tumefle  incipit  teftatorcm  decefliflc  inteftatum ,  cum  hx- 
rcsinftitutus  repudiat  harrcditatem.  tunc  enim  diciturpro- 
prieinteftatusdeceflifle.  Sieffedum  inlpiciamusantcquam 
tepudiauitha:reshaEreditatem,  dubiumeft,  an  teftator  dc- 
ccirarus  fit  intcftatus ,  an  non.     Scd  poftquam  hxres  omi- 
fit  hxreditatem,iam  certum  efle  incipit  inteftatum  deceflifle, 
&  nepotera  ex  eius  teftamento  hxredem  fore.     Ergo  fi  co 
temporc  ncpos  reperiatur  in  primo  gradu  ,  dicendum  eft 
eum  tauquam  fuum  hxredem  (uccedere :  atquc  ita  modo 
tempusmortis,  modo  tempus  ,quo  deftituiturtcftamen- 
tum  fpeftamus.     Si  quis  velit  hoc  plcnius  intelligcrc ,  vi- 
deatduoslocosinlnftir.§. cumautem.de  hxrcd.  quxabin- 
tcftj.&§.proxiraus.Inftit.delegiti.  agna.fuccel.leg.  i.§.fci- 
endum.de  fuis  &  legit.     Ex  iam  didis  nafcitur  etiam  quat- 
ftiotraftitainleg.i  j.filio.querapatcr.hic.ff".  Qujcftiona- 
fcitutexeo,quod  dicimus  de  fucceffione  nepotis  m  filiilo- 
cum  ex  lege  Vellea.  Duo  fuut  capita in  didb.  Lfilio,  quem  pa- 
ter.  Prior  fpccies,  quac  cft  in  jf.  vlt.  pertinet  ad  inftitutum  hx- 
redem,deindcarrogatum.  Altera  pcrtinet  adfilium  cxhx- 
redatura.  Qoidam  inftitutus  cft  hxres.pofl  fa(flum  tcfta- 
mentum  atrogatus  cft  a  tcftatore :  quxcitur,an  hac  adoptio- 
ne  ruptumfit  tcftamentum  .''  Vidctur  prima  facie  ruptum 
efleteftamentum,propteradoptiot>em.l.filiusapatre.z8.§. 
vlt.ff^.hoc tit.  Si  quis  inftitucric  hxredem :  &  deinde adopta- 
uetit  alium,  qui  repericur  prxtcritus ,  rumpctur  teftamentii. 
^ui  tranfit  in  cius  familiam  &  potcftatem  :ncc  eft  inftitutus, 
neccxhxtcdatus,  itaquevidetur  ruptum  eflc  teftamentum 
prxceritionc.  Sedlureconfultusait,  in  hac  fpecie  tcftamen- 
cum  non  rumpi.     Fuit  enim  idcra  inftitutus,  qui  poftea ad- 
optatus  eft:  nec  idco  rurapetur  ceftamencum,quod  muca- 
ueric  ftatum  fuum  fecutaadoptione.  Nam  nulla  ratio ,  nulla 
zquitas id  patitur :  tametfi  fubtiliter  dici  pofllit ,  quia  propter 
alcerius  arrogationem  rumpitur  teftamentura,  qui  hxrcs  in>. 
ftitutus  non  eft.  Sed  hzc  (ubtilitas  hic  negligitur ,  quia  pro- 


H7 

poniturideminftitutusinteftimenroi  &:  pbftea  itcftatotis 
arrogatus.  Alcerafpecieseftinprincip.eJufJerhlegis,deex~ 
h^redaco  filio.    Patet  filium  emaucipatum  exhxred.iuir: 
deinde adoptauit.hac arrogaiionc  qui  erat  in  pattis  potcftate 
denuorecidicinpatris  potcftatem.  Qu,i:rituranteftamen- 
tum  rumpatur,  an  ve ro  noceat  ei  fada cxha:redatio ?  Ait  lu- 
reconfultus,cino.ercfiaamexhxredatioDcm.  Illa  vetba, 
<]uempateriterumarrogaHit,^Citt.  fic  accpi  debenr,  quem 
pater  atrogando  iterum  in  fiiam  poreftatem  redegit.  Non 
enim  hicinrelligendum  eft  duplioem  arrogationem  intercen. 
fifle.     Fuerac  emancipacusfi!ius,deinde  arrogacusapatre. 
hacarrogicioneiterumreciditin  poteftatem  patcls.  Exbs- 
redaciotadaanteacinocer,  neriimpatteftamsnfutn,quara- 
uisinfiliamtranfeatperatrogarionem,&eaartogationeIe« 
cuta, vidctur rumpi  teftamentUm ,  quafi  alius homo  arroga- 
tus  effec.     Tamen  hic  non  poteft  dici  adoptiuus  filius  efle, 
quianaturaliscftfilius.  Cum  naturaha&ciuiliaiuraconcur- 
runr ,  prxualcnt  naturalia  iura.leg.non  putauit,8.§ .  fi  quis  e- . 
mancipatum.ff;  dc  bono.poflTef.contra  tabul.     Si  quis  velic 
hunclocumintelligere,videndumcft  illud  caput.  Vlpianui 
ait  Papinianum  ita  (cripfifle,  nempe  dift.  Icg.  filio  quera  pa- 
ter.  cuius  eft  hxc  infcriptio :  Papinianus  lib.  1 1  .quxft.vbi  di- 
citur,ncimaginc,&ca:c.ideft,neveritasnaturxadumbretut 
aliquaimaginc.      Adoptio  enimimago  quxdameft&  vra- 
bra  naturx.  Is  qui  adoptatur  tanquam  filius ,  vete  filius  non 
cft  fed pro  filio habciur,quadam  iuris  fiftione &  interpreta- 
tione, imaginem  potius  &  vmbram  filii  habet.    Si  hic  filius 
adoptiuusdiceretur,  hac  vrabra  adumbarerur  veritas  natu- 
rx,  quxtamenprxualere  dcber.     Inealeg.  filioquem.ibi, 
^««^»ojj/r<iw/<ir«/^«r..diligcnterfuntobleruandahxcver- 
ba,nihilenim  folct  rcdundare  in  refponfis  Papiniani.     In 
hac  fpecie  filius  emancipatus  qui  arrogatus  eft  a  tcftatore 
poftexhxredationem,  non  dicitur  arrogatus  in  antiquam 
familiam,  fed  redditus  priftinx  conditioni :  qiiia  ante  eman- 
cipationcrafueratinpatrispoteftate,&nihilreferr,  aneum 
io  hac  fpecie  arrogauerit  loco  filii.an  loco  nf-'potis.Quod  hic 
dicitur,  Vlpianusin  didla  leg.non  putauit.§,fi  quis  cman- 
cipatum.  ait  intelligcndum  eife  dc  filioemancipato  eodcni 
exhxrcdato  ,  non  autcmdecxtraaeo.     Sedhicnocct  cy- 
hxredatioprxcedens  nerumpatur  teftaraencum:  excranea 
autem  non  nocet  cxhxredatio.     Teftator  exhxredauit  cx- 
craneum  qui  filius  eius  nonerat,  deinde  arrogauit  eum,  is 
vult  rumpcre  teftamencum.  Quxricnr  an  rumparur  ccfta- 
rocDCum,  an  vcro  noceac  ei  cxhxrcdacio  ?  Aic  Vlpianus  rum- 
piteftamentum,&  cxhxredationem  ei  non  noccre,  Qut 
eft  racio  diuerfa  inter  fijium  emancipatum  &  extraneum  i 
Ratio  certe  alia  cft  emancipati  &  extranei.     Exttancus  e- 
nirapcrarrogacionem  cfficiturnouusfilius  patrifamilias  te- 
ffatori, cransferrur  in  eius  fiimiliam ,  qui in  cius fatnilia nun- 
quamfuit.iddicinonpoteft  defilioemaocipato  :  naminfa- 
mibafuitantequam  emancipatetur,  Vnde  inhac  legedici- 
tucrcftitucuseircfamilixpriftinx,  inquafamilia  aliquando 
fuit.  Hxc  cft  differentia ,  qux  traditur  inrer  filium  eman- 
cipatura,  qui  exh«;redatusfuitanrequamefletarrogatus,&; 
extraneum.  Quidam vulgo aliaadferunt rationem, iScaiunc 
inextrancum  meptam  fuiflc  cxhxredationem  ,  vt  diauta 
cft  a  lurifconful.  Paulo  leg,  quidam  cum  filium.  i^i^ff^.de 
verbotum  obliga.     Ssd  tameu  incelligcndum  id  cft  cum  ex- 
ceptione,  fi  forte  cxtrancus  fit,  qui  aliquando  recafurus  fit  iij 
poteftatem  tcftacoris ,  velutipcrarrogationcm,  nonomni- 
noinucilisefthicexhxccdacio.Exemplum  diflimilc  non  cft: 
dequoiamdiximus  fuprainleg.fi  pofthumus.  1 3.§.  vltimo. 
Siquis  exhxrcdaucric  filium  opinatum  ,  qui  forte  credituc 
eius  filius :  quia  veretui  ne  afpircc  ad  fuam hxrcditatera  ,non 
poceft dici  omnino  inepca  auc  inutilis efle exhzredacio.  Sed 
cum  quxricur  ,  qux  fic  diuctfitas  vtriulque  fpecieiex  fcn- 
tentia Papiniani  ,   dicendumeftidquodreculiraus.-quiain 
iilio  concurrunt  naturalia  &  ciuiha  iura  :  przualcat  na» 
turalia  ne  imagine  adumbretnr  vericas  nacurx.     Quj  au- 
tem  extraneum  adoptat  ,  nouum  filium  fibi  adiungir, 
quodnonpotcftdicide  filioeraancipato  ,  qui  pofteaado- 
ptatuseft.  Hxcdeliberisiamnaus.-  aunc  videndumeft  do 
pofthumis. 


54« 


A 


Franc.  'Duareni  Comment. 

De boflhumis  ^°"     I-exautemait,natiuitateeiusrumpi  teftaftientumii^ 

i'  '  lurabotcus  vxoris  leftamentum  non  rumpit.  Natus  dici- 

Ltcra pars eft  tituli,  vt fupra admonuimus.  In  primisi-  tur, qui  viuusin  lucem  editus  eft, &  cum  fpiritu,  quiformam 

2.turno;andum  eft,filiosno'ndum  natosqui  nafcituri  generishumanihibct,admonftrumnondeclinans,velpro- 


funt  6c  pofthumi  dicuntur,  inftituendos  cflc  auc  exbzredan' 
dostficucdiximusdeiibsrisiam  natis.neiis  praeceritis  tefta- 
mcntuiTi  t ump.'.tiir.l.de  iniufto  rupc.  5 .6f  §.pofthumi.  Inftit. 
deexh^redat.liberorum.  PofthomijinquitVlpia.indidl.l.J. 
per  vicilem  fcxura  defcendences  ad  fimihtudincm  filiorura 
nominatim.&c.  Dehis,qLiinondeftendunc  per  virilemfe- 


digium.leg.quod  dicitur.  i  i.ff  .hoc  tit.  Nec  referc  an  vixe- 
ricdiu.au  ftatimmortuusfueric.Is  quinakitur  fedoventre 
matris  nafcitureciamfilius.  Nihil  autem  intcrcft,  fimem- 
bra  aliquain  eocorpore  deficiant:nifi|contra  formam  hu- 
mani  generis  editus  ficlcg.  non  funt  liberi.  14.ff.de  ftacu 
bom.  Eodem  pettinec ^uod  dicitur in  leg.  j  .Codic.de  Iiber> 


xum,d:ximus(uperius.  Idcmdiciturinl.  1  .C.  dcpofthumis       priter.    Poftquamftatimeftabftraftus  abhac  lucc,emifla 


hsiedib.inftic.Pofthumiigicurrnnipuntteftamcncumagna' 
fcciido.d.l.j.inprinc.  Cumautemnafcuncur,dicunturagna' 
fci dcfundlo ,  & natiuitatccorum  rumpitur  teftamentum;  & 
hocintcreftincerpofthumun),&ei)mquiiamnatuseft.Scm- 
perdiciturrumpereceftameiuuinfiliusiimnatus,  quiprste- 
ricus eft ttftimenco :  fed  fi  praccetitus  fit  pofthumusin ccfta- 
menco ,  noa  ftatim rainpitur  ceftamcntum ,  quiafieri  poteft 
vtnunqaamnafcatur,&abortiac  przgnans  mulier : fed tum 
demum  tiJpicur  agnatione.Sed  videndum  eft  quomodo  poft- 
humusaccipiarur.EcquisficpofthumusdocctIurifconf^d.1.5. 
Vatia  eft  huius  vetbi  lignficatio.Nam  inpiimis  pofthumidi- 
cuncur,iaquit,  qui  poft  mertera  parcntis  nafcuntur,quafi 
natipcilquamhtimatus  eftpatcr.  &hiceft  propriaverbi  fi- 
gnificac!o,qu2ecymologiaEConueiiic. 

Aliaefthuiusvetbifignificatio.  Pofthumuseciamaccipi- 
turproco,  quipoftficiiamceif-amencumnafciturd.  leg.^.in 
prin.ver.icd&hi, quipoftcertamencum.&carc.  Hos  auccm 
pol^huiuosdiciargumentoellquoddicitut  ineadem  leg.  3. 
§.nominacim.  Docetra:ioneminftituendorumeorum,qui 
mlcuntur  poft  faftum  tcftamentum,  vel  mottcm  teftato- 
ris,vcleoadhucviuo.  Itaquefitcftator  dixerit,  Tejihnmus 
fnihi hires ejlo thxsstthh  infticucus  videcurnon  cantum  qui 
nafcifu.  p..ft  raorcempatrisceftatotis:fed&quinafcicurpoft 
faclutn  tcftimentumjviuo  ctiam  adhuc  teftacore.  An  hic 
ficpropriavcibi  figiiificatio,  anveroextenfio&  interptcta- 
tio,pr,,prer  conic(Suram  voluntatis,  folethic  qujri.  Qui- 
dam  dicunr  non  eftehanc  propriamverbi  fignificaiionem: 
ftdidcoinftitutioncmvaleicproptercohiediiravoluntatis. 
quiaccftatorquihisvetbis vtitur,  Siifutsfnihtpe/ihHmusna- 
tusfn<frit, mth- h(f.reseJlo .•  videtur eciam  fencite de eo, qui na- 
lcitu!  poft  tellamencum,  etiam  ance  eius  mortem.  Std  vt 
crcdjrnhancciie  propria  vcrbifignificationem,  monet  me 
pritcr  ea,  qaic  iam  addiiximus ,  Caii locus  in  libro  1.  Inftitu. 
Aiieni.n  pofthua:oram  duo  ellegenera.  quidam,qui  poft 
mortemteftatorisnalcuncur.Aliijquipoftfadtiimteftamen- 
tum  naf^.untur  ,  vino  eciam  parente  ,  ex  quo  apparet  pro- 
priam  eflcctiamhancfjgnifica  ioncm.  H^cenim  fignifica- 
jio  dcfenduur  vfu loqii'- nd i  teftacorum :  &  vfus  maxime  fpe- 
(Slatur ,  cum  qusritur  de  fignificatione  verborum,  leg.  7.  La- 
bco.defupell. legat.  Alii  habenturiocopofthnmorum,qui 
tam:npofthurr.i:ionfunt,veiutifiquis  adoptatcs  fitatefta- 
lore  poftrailuir.  tcftamcnium.leg.filiusapatte;  zS.§.i.fF. 
bocticul.vbidiricurhacadoptione  rumpi  cellamencum ,  fi  is 
q  ;i  adoptatus eft  practeritus  fit.  lurifconl.ibi,  vc  oftendac  dif- 
putando,  non  videri  hic  rupcum  efte  teftamentum,  vcicur 
argumciito  ab  enumcratione  partium.  Non  efteinatusfi- 
lius :  fi  efFec ei  nacus ,  rumpcrct  teftamcntum .-  non  cft  ctiara 
adopiatus.  hic  igitur  loco  pufthumi  eft,  nec  rumpet  tefta- 
mcntum.  Interprecatio autem  eft  lureconfaltorum,  qua  re- 
cedicuraproprieiacevetborum,vc  faepeaccidic.  Hoc  eciara 
vulgo  producicur  ad  eum,  qui  legicimus  fadluseft,  dequo 
tamencll  magnaconcroueifia.  Quidam  habecfilium  na- 
turalem,  velfpurium :  cum  neque  exharrcdauic ,  nequcinfti- 
tuit.priteriiteum  fuoteftamento.  Poft  fadlum  teftamen- 
tum,  legitimac  cum :  vel  fit  legitimus  rekripto  Principis :  hac 
lcgitimacione  an  rumpacurteftamentum  ?  Hoc  fimile  eft 
arrcgationi,  imo  mulco  maior  eft  caufa ,  quam  arrogacionis. 
Scd  hanc  qua:ftionem  alio  loco  commodius  cradiacuri  fu- 
mus.  Ex  his  inccllia:itis  ,  qui  pofthumi  fint.  Igitur  cefta- 
mencum  rumpitursgnacioae  pofthumi  fiin  eoteftamcnco 
pr* ceticus  ficpofthumus.  Scdoporcctpofthumum  nafci. 
Namfinatusnonfuerit,  non  dxiturrumpi  teftamencum. 
Excmpligratia,  fi  abortum  feceritvxor,  vtdicitut  inlcg.2, 
Codie.de pofthaia.hsred.inftitu.nondiciturounc  nacusef> 


voce  quzritur  an  rumpaiurteftamentum?  Qujdam  puta- 
bantrumpi.  Sed  luftinianus  ftatuit,vtnonrumpaturtefta- 
mentum ,  fiue  vocem  aliquam  emiierit ,  fiue  mortuus  fit  fta- 
tim,nulla  emifta  voce.  quiaforte  mutus  nafcitur.  Eodenj 
pcrtinct  quod  dicitur  in  leg.qui  mortui  nafcuntur.  12.9.  ff.de 
vetborum  fignifi. 

^uifojlhumos  infiituerefofit. 

COEpimus  tradare  dc  pofthumis  h^redibus  inftituendis, 
Iocuimusquifintpofthumi:quomodohocvcibumac- 
cipiendum  fit in  hoc  tiaiftatu.  Nunc  fuperfunt  duo  loci  pix- 
cipuia  nobiscxplicandi.  Vnusadpcrfonaspertinct.inquo 
quiritur,  quispofthumuminftitucrcpofnt,&  qucm  poft- 
humum  inftituere  poilic.  Alter  locus  eft  de  ratione  it.ftt- 
tuendorumpoftfaumorum,  Incipiemus  ab  eoquod  Vlpia- 
nus ait in  leg.placct.^.ff.boc titul.  Omnis mafculus pc  fthu- 
mum  infli.  ucre  potcft ,  fiue  iam  maritus  fit ,  fiuc  nondum  y- 
xorcm  duxcrit.  Idem  dicitur  de  hermaphrodito  in  leg.fed 
eft  qU3Efitum.<3 .$. vltim.  ibi ,  fi  in  eo  vitilia  pt lualcant.  male 
in  quibufdamcodicibuslegitur, maxime.  Siclegendum  eft 
Hermaphrodttuj ^plane  iSc.  Isenirapro  mafculohabetur.ia 
quo  vitiliaprxualenr.leg.qu^rittir.p.deftatuhomi.  Hinc 
colligunt  nonoulli  fcEminas  non  poflcpofthumum  infticue- 
re  :  mouenturco,quod  Vlpianusait  ,  mafculum  omnen» 
pofthumum  hajrcdera  inftitucte  poffe  :  quia  nominacini 
cxprcflitmafcuIu.Certehis  vetbis  videturexcIuderefcEmi- 
nas,quifi  foeminis  no  liceat  pofthurnos  hiredcs  fcnbcre.i  Je 
colligitur  exd.  l.fcd  eft  qu2fitum.§.vltim.ibi,fi  virili:-  prsrua- 
lebunt.  H  s  cnim  verbis  fignificare  videtur,  fi  muLcbris 
fexusmagispriualear,  vc  pro  foemina  habcacur,  tunc  non 
pofIepofthumumhiredeminfticucre,fedtamenconft;tex 
aliis  lotis  mulierem  pofle  p.  fthumos  hircdes infti.  uerc,  ncc 
quicquaminrereircintermalcolum  &  fceminam  in  h.^c  re, 
&dati  qucrelam  inofHciofi  teftarnenti  pofthumo  aducifas 
tcftaracncura  raatris  :  quia  potuiceum  hsredera  inftitue- 
re.Ieg.pofthumus,  (?.§.!.  ff.de  inoffic.tcftam.Iraputaturrau- 
lieii,quod  pofthumum  hiredem  non  inftituerit.  Huius 
nodiexplicandi  caufa^quidam  dicunt  idco  mentionera  fa- 
ftam  efle  mafculiin  hacie  :  quiamulicrnon  potcft  poft- 
hi.mura  habcte.  Scd  hoc  aperte  falfura  eft ,  prifcrtira  cx 
did.leg.pofthumus.^.i  ff.dcinofBc.tefta.vbilurilconfulSi- 
milimodo,  inquit,  &  eura  quipoft  teftamentum  matrii 
fadum  cxfcdo  ventre  extraiius  eft.  Ego  fateoi  id  r«- 
rumeire,vcmulieipofthumurahabeat,fedtamenaccidital»-, 
quando.  Explodendaigituicft  hscopinio.  Cui  ergofa- 
dtacftmcntio  mafculoiuma  luiifconfulcis  in  his  capicibus? 
Ego  fcmpet  exiftimaui  ideo  hic  fadlam  eife  mentionem  ma- 
fculoiura:  quia  foEminaiumtcftaraencaadhunc  tiadtaLuni 
non  pcitinent.ob  pixtcritionem  macris  non  rumpicur  tcfta- 
mentum.  Praetericio  matris  habecur  pro  exhxredacionc: 
ideo  tota  hxcnoftta  difputatio  ,  de  hxiedibus  pofthumit 
inftituendis,  ad  teftamenta  mafculoiura  tantura  peitinet. 
Doccntnos  lureconfultilub  hoctitul.  quomodolibcri,  vel 
pofthjraiinftitucndi  fint.vel  exhiredandi, ncillispra:tcti- 
tisrumpaturteftamencum.  AcpraEteritisfiliisinceftamcn- 
tomacris  ,  non  rumpitur  teftamentum.  Nos  igiturani- 
maducrterc  debemus  orancs  quarftioncs  quarcunquc  hic 
tiadtantui  ,  eofpedtaie,  ne  prxteritionc  filii ,  vel  poft- 
humiteftamencum  lumpacur.  VariaEfunc  qnzftiones  do 
exharredandis  liberis  auc  pofthumis  :  varia:  cautiones  lu- 
reconfulcorum,  nc  ob  prfceticioucm  teftamentum  rum- 
patur.  Etqiiiaomniaadeumfcopum  refeiuntur,  non  cft 
mirum,fiqua:ftioacsproponantur  demafculis.     Scdcua 

quxritur. 


_l 


Jn  Tit.  De  Ub.^pofth.  hAred.  infiit. 


qusritur.an  mafciilus  poffitpofthumum  hxredcm  inftitue- 
rc.cur  facit  ma(culi  mentioncm  in  h'acrc?Qiifabic  nulla  qu^- 
ftio  eft.nifidetcftamcntismafculotum.  Idcocum  hicambi- 
guitatis  aliquid  oritur ,  fcmper  ad  titulum  iplum ,  ad  qucm  o- 
ronia  refcrenda  funt,refpiccrc  debemus.Et  vtilc  eft  mitio  tra- 
datustotum  argumentum  rcferre.ind.l.  6.  Sed  eft  quacfi- 
tum  in  fioc,de  hcrmaphroditis,in  quibus  mujiebris  fexus  ma- 
gisincalefcit.quasftioalienaeft  apropofito.  Cumigiturait 
Vlpian.ind.l.placet.4.fF.hoctit.omnemma(culumpo(Iehx- 
rcdcm  pofthumum  lcribcre:perinde  eft  ac  fi  dixilFct  qucm- 
cunquc  polTc  hsrcdcm  fcribere,nifi  iuris  ratio  prohibeat.  Et 
dum  dixit  maiculum  pofle  pofthumum  hsrcdcm  inftituc- 
rc,  boc  eft  intelligendum,  nepractetitipne  rumpaturtcfta- 
roentum. 

In  d.  1.  fed  eft  quifitum.<>.  fF.  hic.  alia  eft  quarftio  de  eo  qui 
generare  non  poteft ,  an  is  polfit  pofthumum  hxrcdcm  infti- 
tucre  ?  In  hac  quaeftione  diftinguunt  fpadonem  i  caftrato. 
Aiunt  fpadonem  poflc  hircdem  inftituere  :  caftratumnoa 
pofle.  Quifint(padones,&quifintcaftrati,docetTheophi- 
lus in  Inftu.tit.de  adopt.meliusquamAccutfius  &Accutfia- 
ni,quorum  iricpcifllma  eft  de  hac rc  fententia.  Spadones  eos 
clie,  ait  Thcophiius,quiob  impedimcntum  ahquod  veluti 
frigiditatem  liberos  gcncrate  non  poifunt^quo  (ummoto  gc- 
nerarepoflunt.  Caftratosefleait.quiomnino  pernaturanl 
gcnerare  non  poflunt.  In  caftratis  nullacft  (peshbcroruni 
procreandorum,in  fpadoaibusaliquafpeseft.l.fi  ferua.  J5).§. 
fpadonem.fF.de  iuredot.  Sculcumeflet&nugatoriuminfti- 
tui  pofle  pofthumum  ab  eo ,  cui  exfedra  funt  virilia,quia  libc- 
ros  procreare  non  poteft,  Is enim  qui  pofthumum  inftituit, 
inftituit  cx  (c  nafciturum.  Ergo  cumcertumfitfiliumexco 
nafcinonpofle,ftultum  efle  diccrctur,eum  poflehiredem 
po(thuniuminftitucre.  fedineo  in  quo  fpeseftprocreandi» 
nonefteademratio.  Spadonum  quidem  appcllatiogcnera- 
lis  eft.l.fpadonum.  ii8.fF.de vcrbo.fignifi.tamenhicfpado 
diftinguitur  a  caftrato.  Eodem  pertinet  quod  diciturinl.fi 
quis  pofthumos.p.  in  princ.vbi  legendum  cft  abducatur,noa 
abdicatur  forte.  Si  quis  inftituetit  pofthumos  i  quos certurti 
eft  habete  non  polTc ,  quia  caftratus  eft :  non  valet  inftitutio. 
Sed  fi  eos  inftitueiit  quos  fortc  habcre  poteft.inftitutio  poft- 
humi  valct.  Videndum  eft,  an  natura  quisomnino  non  poflit 
liberos  procreare,  vt  eft  caftratus.Quxfierit  aliquis,quorfutn 
hic  difleritur  de  his  qui  gencraie  non  poflunt,au  pofthumutn 
hiredem  inftitucrc  poflint ,  an  non ,  cuiufmodi  funt  caftrati? 
hocvideturnugatorium  &  ineptizplenum.  Quprfumper- 
tincthxc  quiftio  ?  Certum  eft  neminem  na(cuurumexco, 
quipofthumuminftituithairedcm,  cuius  natiuitate  rumpa- 
tur  teftamencum.  Inutilis  ergo  videturomnino  haecqux- 
ftio,anc;iftratuspoflitpofthumuminftitucre,3nnonpoflIit. 
Quidam  crudici  no  valentcs  aliter  (efc  cxpcdirc ,  aiunt  fiuafi 
huius  qua-ftionis  zi\c  in  eo,  qui  naturahtcr  non  agnafcitut  tc- 
ftatori,  fedciuiliter. 

Superiusiamdiximus.naturaliter  quofdam  flgnafccrcte- 
ftatorijVtfuntliberi  exco&vxorcciusprocreaii.Hipofth.  • 
mi  dicuntur,fiuc  nati  fuerint  poft  mortem  teftaroris,  fiuc 
mortuo  teftatore  poft  fadum  teftamentum.  Al<j  pofthurai 
dicuntur :  puta ,  qui  arrogati  fuftt  poft  fadum  tcftamcntum. 
Hi  videntur  agna(ci  ciuili  quadam  ratione :  non  autem natu- 
rali,&ideovtileeft,inquiunt,iis  quinaturales  liberos  pro- 
crearcnon  polfunt,  cuiufmodi  funt  caftrati,pofthamosin. 
ftitucie ,  ae rumpatur  teftameHtum  hac ciuih  atrogationc :  fl 
fortepoftcaprxterici  reperianiur.  SedegoputoaliumfuifTe 
fcopum  noftrorum  lurifconlultorum,  cum  diflerunt  dcin- 
ftitucndo pofthumo,ab  co qui cft  caftratus ,  in qua nullafpcs 
eftprocreandorum  liberorum.  Voluntoftendcre  luiecon. 
fuhitcftamentumftatimnullum  efle,  inquopofthumusin- 
ftitutus  eft  a  caftrato  homine,ab  eo,  quihberosprocreare 
nonpoteft.  Ecceteftameutum  in  quo  hiresinftitutusnon 
cft,non  valet.  Inicium&fundamentumteftamenticfth*- 
redis  inftitutio.  1.  proxime.  fF.  de  his ,  quse  in  teftamen.§.antc- 
hitedisinftitutionem.Infticu.delega.  Caftratus  cnira,  qul 
inftituit pofthumum,non  videtur  hircdem  inftituerc.igitur 
nuUum  cftciusteftamentumftatimabinitio.  Cum  quisigi- 
tutinftituitfilium  ex  fenafciturum,&certumeftexeonafci 
noa  poflcpetrerum  naturara;  quia  ^  caftratiis^ccrtctcae 


34P 

dicitur  inuiile ciTe  cius teftamentum.  de  eo  qul  per reru m  na- 
turam  liberos  procreare  poteft,  idem  dici  non  poteft:  &  ^x 
fortc  inftituerit  pofthumum  infuo  teftamento,valetinfti- 
tutio :  quamuis  forte  propter  valetudinem  non  fit  aptus  ad  li- 
beros  procreandos.  Ideo  vtilitatis  canfa  rcceptum  eft,vt  po(- 
fitpodhumuminftituere,  &  Valcatinftitutio  pofthuroi  ;  & 
hoc  intetcft  intcr  natos  &  pofthumos ,  quod  nati  ob  prieteti- 
tionem  ftatim  lumpunt  teftamentum:  nalcituri  non  ftatim 
rumpunt  tcftamentum :  (ed poftquam  nati  fuerint.  1. 5 .  $.  ex 
his.  fF.  dc  iniufto  rupto.  Sed  in  eo,qui  caftratus  eft.qui  dicitur 
Hon  poflepofthumum  bxrcdem  inftituere,  nos  idem  dici- 
mus  (juod  de eo, qui  nullum  hacrcdem  inftituit.  Eo  fpectafle 
lureconfultus  oftendunt  quaedam  capita  (ub  hoc  titulo ,  prae-: 
fertim  didt.  1.  fi  quis  pofthumos.  in  princip.  hic  Quidam  fe- 
cittcftamentunire«fic,folennitcr,&legitime.  Deindefecit 
ahud  teftamentum  in  quo  infticuit  po/lhuinum  hiredemt 
Quirituranhocteftaracntopofteriorijprius  teftamentura 
tumpacur  ?  Quiftioexeo  nafcitur,quod  diciturfpadoncm 
efl^c,  caftratum  elTe^atque  idco  inutilem  cilcinfticutionem 
pofthumi.  Etaitlurifconful.  Siisfitquifacilenonpoflicge- 
nerarctnatuf a  camen  nonomnino  impediri  generare,  vale- 
re  pofterius  teftamentum ,  &  fuperius  rumpi.  i^uia  poftcriori 
tcllamcnto  validorumpicuifupcrius.  fi  verocaftiacuifuelit, 
&  inftituerit  pofthumum ,  illa  infticutio  nuiiiui  eft  monien- 
ti.Perinde  eft  enim  ac  fi  Chimcram  inftitueret ,  qua:  non  po- 
tcftefle.  nara  nullafperatutnatiuitas.  Igitur  fiper  naturatn 
habcrenon  potcftlibcros>  fug,eriiisteftimentum  non  rum- 
pit.  ExhisJntelligimus,quis  poflitpofthumuminftituere,& 
a  quo  pofthumi  inftitutiofa^lavaleat.  Pofthumum  auietn 
ex quacunquc  vxore inftitucte  hcct ,  vt  dicitur  in  did.  1.  pla- 
cet.4.fF.eo.  Etfifortevxoremnon  hibear,quiavxorempo- 
teft  habere.valet  infticutio:&fi  vxorem  habeat,  poteft  clt 
aha  vxore  pofthumum  infticuere,  quia  poteft  pofteaaliam  v- 
xorem  habere.  hoceftintelligendum,  nificamulieralijnu- 
pta  fit.   Si  dicat ,  Injittuopbfihumum ,  ejm  ex menafcetur  ^ rX 
5«4,valctitademutninfticutio,fialianuptanon  fit.Sialij  nu- 
ptifit,  habeturturpisillainftitutio.  Simile  eftquoddicicut 
inlcg.  17.  pofthumum.  ex  qualibet  vidLianatum  fibi  filium 
ha:redem  inftituere  potcft.     Viduadicitur,  qu2  alij  nupta 
noneft.  Igitur  exe3,quscaIijnuptacft,nonpoteft  pofthu- 
musinftitui.     Turpis  eft  hicinftitutio:quianonpoteftita 
inftituifineexpedationemortis  aliena;,  autdiuortij.  Expe* 
datio  &  cogitatio  morcisahenx,  eft  plena  triftiflimieuen- 
tus.l.intcrftipulantem.8j.§.facram.devcrb.obl!g.(F.  Cogi- 
tatio  diuortij  inter  coniugeseft  inhonefta,  &contrabonos 
mores.l.rcprehcndenda.Cod.deioftit.&fubftit.fubcondir» 
fadb.  Idemdicendum  cft  de  ea  quam  ncfas  cft  ducerc  vxo- 
rem.  Id;migiturdicendumeft,&  fiquisinftitueritpofthu- 
mum  hxredem  ex  ea,quam  nefas  eft  vxotem  habere.  l.fi  quis 
pofthumos.  <).  § .  fed fi  ex ca.  hic  (F.  Hic  locus  pcrtinct  ad  nu- 
ptias  interpccfonas,  inter  quas  iure  nuptiae  contrahantur, 
autnon  contrahantur.     Hincnafciturquxftiotradlatain  I» 
filius  a  patre.  1 8.  §.  fi  quis  eo  tcrapore.     Ego  inftitui  in  cefta- 
mento  meo  fihumcxme  &  Titia  nafciturum.     CumTitia 
nonpolTummattimonium  contiaheie:quia  minoieft,ant« 
tempuslegitiraura  non  poirum.  Multum  intercft  intcr  hanc 
Ipeciem  &  cas ,  de  quibus  diximus.  Hic  non  prohibetur  ma- 
trimoRium.  Non  eft  turpis  hxc  coniun(9:io.  Poceft  vxorera 
ducerehonefte,&  cxpcdatotcmporelegitimo.     HicnuHa 
cft  tf iftis  cxpedatio ,  velcucntus,  vclcogitatio  lei  inhone- 
fta;&turpis:fiquiscogitet  cam  fevxorem  dudurum,  &e3i 
ea  fufceptutum  liberos  poft  legitimum  tempus.in  aliis  excm- 
plis  fpes  eft  aliqua  vxoris  ducend?,fi  fortc  alij  nupta  cft,fi  for- 
tediucrccrir,velfifortemortaosfitmaritns:fcd  ea  (pcstuta 
pis  eft.Harc  de  pcrfonis. 

De  ratiofte  mjlitttendorum  fojihumdrum. 

MVltum  momcnti  habet  ratio  inftitucndi  poftbumos, 
ne  rumpatur  teftamentum.  Non  fatiseftinfticuerc 
pofthumura  haercdcm ,  nc  natimitate  eius  tumpatur  tefta- 
mentura  :  fed  refert  quomodo  mfticuatur.  atque  hioc  va- 
tiar  nafcuntur  quxftiones.  Primum  occurritquiftiode  co, 
quilubconditioncinftituitur.  lcg.  iz.  curapofthumus.  &  1. 

Gg 


3yo 

pofthuma.  i^.ff,  hocritu.vbifiHusnonrcac  inftituiturfub 
conditioQC  :  nifi  conditio  exeius  poteftate  omninopcndc- 
ac,vt  dicemus  inf ra  fub  citu.  de  condic.inftitu.  Pone  pofthu- 
mum  inftitutum  cfle  fub  condicione,  qui  deinde  natus  fic: 
qujEcitur,  aa  cius  naciuicacc  rumpacur  ceftaraencum,  quafi 
priccricusfic  :  quafiproprstericohabcndusficis,  qui  non 
pure ,  fcd  fub  condicione  infticutus  eft.  Non  enim  fufficic 
infticui  filium:  fedoporcec  rccac  infticui.  Ideoque  videcur 
rumpi  ceftamencum  naciuicate  pofthumi,  quafi  infticucus 
nonfic,quifubcondicioneinfticucuseft.  Adduciturcamea 
hac  de  re  lureconfultorum  noftrorum  diftindio  obfer- 
uanda.  vt  in  d.  1.  cum  pofthumus.  hoc  cic.ft.fi  accidcric  condi- 
tio,  quo  cempore  nafcicur,  inftitucus  rcpericur  pure.  cum 
enira  excicic  conditio ,  perinde  eft ,  ac  fi  nulla  condicio  adfcri- 
pcaeflec.  Infpicimusigicuran  exticericcondicio,an  non  cx- 
ticerit  cempore  naciuicatis.  Eo  cnim  folo  tempore  rumpitur 
teftamentum.  Ethocincerefle  diximus  incer  nacos  filiosfic 
pofthumos ,  quod  fub  conditione  inftituto  filio  nato,  ftacim 
rumpaturceftamencum.  Sedfi  fub  condicioneinfticucusfic 
pofthumos,  nonftacimrumpitur.  eodem  pertinecquoddi- 
cicur  in  did.l.  pofthuma.  i^.ff.  hoc  cicu.  Proponicur  fub 
condicione  inftituta  fiiia  pofthuma  efle,  &  nata  pendencc 
adhucconditione:ea  cerce  rumpic  teftamencum.  namcem- 
pore  natiuitatis  repericur  priccrita.  Rcperitur  enim  infti- 
tuca  fub  condicione,  qax  nondumexcicic :  pcrindc  cft  acfi 
priEterita  eflet.  Sed  vciiitatis  caufa  recepcum  cft,  vt  cum  cx- 
titerit  conditio  antcnatiuicatem,  non  rumpatur  teftamcn- 
tum.Sic  diftingaenda  hsec  funt.  Alia  quxftio  eft  adracionem 
inftituendorum  poi^huraorum  fpcdtans,  qua  traftatur  in 
l.commodillime.io.ff^.  hic.  Sivnuscancumcafusexpreflus 
fi t  a  teftacore,an altero  cafu  eueniente ,  rumpatur  teftamen- 
tum? 

Teftacor  infticuic  eum,  qui  nafcetur  poftmortem  fuam, 
non  inftituit  fi  naketur  poft  fadrum  teftamentum,  fe  ad- 
hucviuojcum  cafum  omific.  Altcro  igiturcafueuenicme, 
quiomifliiseftatcftacore,  quarricur  aniumpacurccftamcn- 
cum  quafi  prscericus  fic  filius ,  an  vero  redle  videaCur infticu- 
tus  elle.  AitPomponiasCommodiffime,  (^Ci  Eftcaucio 
Pomponij  lureconfulti,  qua  nobis  confulit,vc  ica  eum ,  qui 
nafcicurus  eft  inftituamus,  ne  praeceticione  cius  rumpacur 
r.iiamcncum.  Suadecauctm  ycinvtrumquecafuminfticua- 
mushsredem,  vcfiueviuome,  fiuemorcuo  me,  infticuam 
hircdcm:aucetiamcemporis  nulla  fadlamentione^fialter- 
uter  cafus  ormfli.sfir,eo  caluquiomilTuscft.  Sic  enimle- 
gendum  eft  vc  in  Floren.  In  aliis  legicur ,  Eo  cafu ,  quo  omif- 
fus  eft.  Aicigicur  Pomponius ,  naco  filio^co  cafu,  qui  omif- 
fuseftaceftacote,rumpi  teftamentum.  Videndumeftigi- 
tur,  ne  quis  infticuacur,  nifiautcmnibus  cafibus  expreflis, 
Quc  infinice  nulla  fada  tcrapotis  mentione  :  ne  alcero  cafu 
euenience ,  qui  omiirus  eit ,  rumpatur  ceftamentum.  Sed 
huic  lcntentix  muha  aduecrantur.  In  primis  aduerfaturl. 
Titius.'2i.§.  Luciusff.  hic.LuciusTiciuscumccftamencum 
facercr,  inftituic  id  quod  nepcisfaainvtero  haberec.  exifti- 
mabac  enim  eam  praeguancem  efle.  Ea  iam  pepererac  eo 
ipfo  die,  quo  ceftamentumfadtumeft,  infcio  &  ignorance 
teftacore.  Qujericur  an  rumpacur  ceftamencura  ob  pra:- 
tericionem,  quafi  nacusfilius  exeanepcepr;eceritus  effc  vi- 
deacur.  Si  verum  eft  quod  hic  dicimus ,  videcur  prscericus 
efle,  &  ob  prxceritionem  cefcaxncntum  rumpi.  quia  vnus 
cafusexprcilusefc,  &alcer  cafus  eucnic.  Inftituicid,quodin 
vcero  habebac  neptis  fua:infcituit  eum,  qui  erat  nafcitu- 
rus  :  hic  iam  erac  natus.  non  cxpreflit  auccm  vcrunque  ca- 
fum.  Ec  fecundum  hanc  Pomponij  fcnrenciam  videturita 
infticuidcbuifle,  fiuenacus  fuecic,  iiue  nakicurus  eric,  ha:- 
*es-efto.  Sed  cum  dicit,  quodna(ccturcxnfptemca,npn 
videtur  hxc  infticucio  percincre  aJ  cum ,  qui  iaro  nacuseft. 
Alius  eft  locus  concrarius  in  1. vlc.  C.  de  pofthu.  hxred.  inftit. 
In  hac  fpecic  exprimicur  cancum  cafus  morcis.  ibi  enim  tc- 
ftatorinftituiceum,  quinafcecurpoft  morccra  fuam:deeoj 
quinafcctur  fe  viuo,  nuUum  verbum  facic :  accamen  apcrtc 
conftiruit  luftinianus  ,  ctfi  tcftacor  cxpreflerit  tantummo- 
do  calum  mortis,  fi  inftitucrit  cum  filium  nafciturum  poft 


FrAnc.Duarenl  Comment. 


tumrumpi,quafi  pntcritusfit  fiHus.     Harcvidcmurmira- 
biliter  pugnantia  efle.     Et  fane  hic  conftitutio  vna  eft  cx 
nouis  luftmiani  conftitutionibus,  qui  infertaiunc  Codici, 
poft  compofitioncm  Pandedfarum,  &poft  priniam  Codi- 
ciscdicionem.  idque  infcripcioindicac.     Ideo  fi  hicconcra- 
ria  reperirencur,  abfurdum  non  eirec  dicere  hac  confticu- 
tione  ius  antiquum  corrigi  &  emendari.     Sed  melius  eft ,  vc 
dicamus  ius  anciquum  fuppleri  veluti  quadam  incerprcca- 
tione  magis,quam  abrogari.     Sic  enim  interpretari  debe- 
mus, quia  omnino  pugnantia  non  (unt.  vt  priores  leges  ad 
poftenores,  &  contra  pofteriores  leges  ad  priorcs  trahan- 
tur.l.  noneftnouum.fF.de  legibus  &  Senacufconful.  Igituc 
cxplicand^  huius  quxftfonis  gracia  ,    diftinguendum  eft. 
Diftinguendum  eft ,  vc  conciiiccur  fencentia  Pomponij,  cura 
ealuftmiani  confticutionc,  &cumPau!irc!ponl.  indidt.  §. 
Lucius.     In  primis  verum  eft  quod  Pomponius  aic » prcptec 
cafum  omiflum  rumpi  ceftamcncum.     Siccftacor  infticue- 
ric  in  vnum  cafum  tancum,  alcero  omninoomifTo  :  eocafii 
qui  omiflbs  cft  euenience,  rumpi  ceftamencum  vcrum  eft. 
Sedcumqua:ricur,  anficomiiruseafus,an  nonfic,diconoa 
tancum  cx  verbis:fedetiam  exmcnce  &  voluntatc  tcftato- 
risidaftimandumcfle.     Exemplumcftindidt.l.zj.Titius. 
§.  Lucius.  ibidicitur,  Albefcente  ecelo.id  eft,  incunte  die, 
apud  Apuleium.  Al!Jmalelegunt,coalefcentc.  luhacfpe- 
cie  fatis  apparet ,  cx  coniedlura  voluntatis  teftatoris  ,  alte- 
rum  cafumomiflumnon  efle  :  tametfi  veibisexprefliisnoa 
fic.     Nemo  eft  cui  nonfacis  pcrfpicuum  fir,  perpenfisdili- 
geritcr  circumftantiis  huiushypothefis,  iam  faifle  volun- 
tatem  teftatoris  vt  inftitucrcc  parcum  ncpcis  fu.x ,  fiue  iam 
nacus,fiuenafcicurus  efler.     Ideo  infticuitquodinvccroha- 
bercc,  quia  nondum  pucabac  cam  peperiire.     Eodem  die 
paulo  ance  fadum  ceftamencura  pcpererat ,  nec  longura  erac 
Interuallura.     Ideo  coniedbura  voluntatis  fuadec ,  vc  inccr- 
prccemur  cafum  hunc  omiflum  non  efle.     Sic  icaque  non 
aduerfaturfententixPoraponij.  NosJnterpretamur  cxfen- 
tentia  teftatoris  infticutum  efle  eum ,  qui  iam  liatus  crac  tera- 
porc  fafti  ceftamenci,  licet  vcrba  teftatoris  refcrancur  ad 
eum,  quinafcicuruseft.     Eftque  locuscoramcnisdeincer- 
precacione,  obferuationc  d;gnus.     Nos  fic  intcrprcramur 
verbatcftatoris  ,  vtquodab  eo  fcriptumcft,ad  alia  ptodu- 
camus.dequibusnecogitauit  quidem.     Tantavis  efthuius 
intcrpretacionis,quiaid  dicimusexfentemiaeius  cflTe^quod 
credibile  eft  eum  didlurumfuifle,  fi  de  co  confultus  &  in- 
tctrogatus  fuifl!et,  vcl  deco  cogitaflet.     Exemplum  fimilc 
addaciturinillislegibus.     Eftetiam  fimilcin  padlis.  vi  fi\  dc 
pad:is.l.talepa(5tura.4  0.infi.  Quidigiturdicemusindubio? 
Teftator  verbis  non  cxpreflit  vtrunque  cafnra  :  &  dubiura 
cft,andecocafucogit3uerit,  annon  cogitaucrit.quomodo 
interpretabimur  ?  Tunc  recurrcndum  cft  ad  conftitucio- 
nem  luftinianijin  dift.l.vlc.Cod.depofthum.hited.inftic.In 
re  dubia facile  credicur  ceftacor de alio cafu  cogicafle, Ncs  be- 
nignius  inccrprccamur  voluntatcm  teftacocis,nccefl:amen- 
tura  rumpacur.     Ergo  fi  quis  ica  dixcrit ,  fi  filij  intra  deccm 
mcnfcs  poft  mortem  meameditifuetint>ha:redcsfunco:& 
naci  fuerint  filij  antc  mortera  cius  poft  fadlum  teftamen- 
tum ,  non  rumpcnt teftamentum ,  quafi  pra:terici:cum  enina 
cafus omiffus  cft.rumpicur  ceftamcncum :  cum  non  cft  omif- 
fus,nonrurapicur  ceftamencura.  Sed  cum  quaericur  an  omifl 
fusfic,annonfic,  noncancumverba,fed  cciara  mcntcracc- 
fiatoris fpedamus.  In dubio  autem  dicimus non  rumpi tcftar 
mentum. 

Coepimus  tradarc  de  rarione  &  forma  inftitucndorura 
pofthumorum,  quomodo  inftitucndi  fincpofthumi.nc  cis 
pricericis  teftamcntum  rumpacur.  Diximus  cum  plurcs  ca.- 
lus  func,  quibus  filius  canquam  prxccritus  poreft  rumpere 
teftamencura,  in  oranem  cafum  eiufmodi  eum  inftituen- 
dumcfle,  adeovt,  fivnuscalusomifTusfueritjifque  cucnc- 
ric ,  nacus  pofthumus  tanquam  prartcricus  rurapac  ccfta- 
mcncum.Hincqu1ftiocftinl.fiicafcriptum.13.inprincip.fF. 
hoc  cit.  Ita  fcriptum  eft in  teftamcnto,  Simthifilitu  nMiu  erity 
ex bejfe hxra efio.ex reltcjHaparte  vxormea  h&ra  efi-o.  Teftator 
cogitabat  cx  vxorc  fua  pr?gnante  pofl~c  nalci  aut  filium.auc  fi- 


morcem  fuam :  et (\  filius ,  viuo  ceftacore ,  nacus fucric pofl fa-      liara.  Vnde  fi  nafcacur fibi filius,vulc  fibi ex maiore  parcc  hx- 
<aum  tcftamcntum,  valerc  iuftitutionera  :  nec  tcflamcn-      rcderacfle,quamfifiIianafcatur:&fiueQatusfuericfiIius,fiue 

filia. 


fn  Tit.  De  Ith.^pofth.  hAred.  mflit. 


filia.vult vxorem exreliqua parte haredem efle. ergo  fi  natus 
faerit  filius  vxorex  quaruor  VKciishiteserit.  Siveronata 
fuerit  filia ,  vxor habebit  odo  vncias, quia  vult  fibi  fih'am efle 
ha:reclemextriente,&  vxoremexrehqiia  parte.rehquapars 
eft  odtovnciarum.  Poft  mortem  tellatorisnatuseftfihuis 
&fiHapriter  cogitationem  teftatoris:cogitabatenimnafci- 
turum  fihum  tantum,aut  fiham.  De  vtroquc non  cogitabat: 
non  fperabat  vtrunque  nafciturum  ex  vxorefua,  qus  prz- 
gnans  erat:  vtcrque  tanien  natuseft.  hicqua:ritur  an  valeat 
teftamentum,  anpotius  ruptuni  fit  ?  Diximus  rumpi  tefta- 
mentum  eo  cafu  eueniente,  qui  omilfus  eft.  At  hiccafus 
©miffus  eft.  Teftator  hos  tantum  cafus  expredit ,  nempe  ca- 
fum  quo  natus  eritfilius,&cafumquonataeritfilia.  Cafum 
autemquonatuserit  vterqucnon  expreflit.  Cumigitur  hic 
cafus  euenerit,qui  omillus  erat,  videtur  ruptum  tire  tefta- 
mentum.  £t  hic  lurifconful.ait  fubtilitace  quidem  iuris  tuni- 
pi  teftamentum  tfed  humanitate  fuadente ,  non  rumpi.Cum 
duoenim  fimplices cafus  expreffilunt,coniun6tusetiamvi- 
deturexpreftus.l.  i.fF.devetborumoblig^tio.  Cumftipula- 
tiones  lureconfultus  ait  quafdam  in  dando,  quafdam  infa- 
ciendo  confiftere,  c.nTipledlitur  ctiam  mixtas,  id  eft  eas,  qus 
taminfaciendojquamindandoconfiftunt.  Sedquomodo 
hxreditas  dluideturinter  filium.filiam&vxorem  defundli, 
feruata  proportione  fecundum  voluntatem  teftatoris  ?  Ait 
lulianusdiuidendamefl^e  hxreditatem  io  pattes  feptem,  ita 
vt  quatuor  partes  habeat  fihus,  duas  habeat  vxor,  &  fiha 
vnam.  Hocexiftimauit  lulianusconfentaneura  efle  volun- 
tati  teftatoris,q'Jod  verum  eft.  Teftator,  qui  ita  inftituit,vc 
diximus,  voluit  filiu  m  habere  altero  tanto  amplius,  quanl 
vxorcm ,  quia  inftituic  hhum,fi  nafcatur,ex  odo  vnciis :  vxo- 
rem  autem  ex  quatuor.  Ergo  vult  filium  habere  altero  am- 
phus,  qaamvxorem.  Sifihanatafuerir,vuItvxoremaItero 
t3ntoamphus-habere,quamfiham.  Aitenim;5/_/?/r«»«,»/4»««- 
hifHerit,Jithtyesextnent{y  vxorexrelitjHaparte.  Secundum 
igitut  voluntacem  teftatoris ,  vxor  altero  tanco  habere  debet 
amp!ius,qaam  filia.  Coniungam  us  igitut  hos  cafus,  de  qui- 
bus  fepatatim  cogitabat  teftator,con(entaneum  erit  volnn,- 
tati  teitatoris,  ita  hxrcditatemdiuidere.vt  fihusaltero  tan- 
lo  amp!iushabeatquamvxor,vxoralrerotanto  amphushar 
beacquam  filia.  quod  ficcum  ita  hxreditatem  diuidimus  yt 
exfepcemvnciis  habeatfihus  quatuor,duasvxor,vnamfiha. 
Vxoi  igtur  habet  altcrotanto  amplius,  quam  filia.&  filius 
hibct  altero  tanto  amplius  quam  vxor.  Rediffime  igitur 
&  maxime  fecundum  voluntatem  tcftatoris  in  hoc  ex  - 
emplo  harc  diuifio  hacreditatis  fit.  Pro  exemplo lulianus do- 
cuit  diuidendaro  efle  hxreditatem  in  feptem  partes:inahas 
tamen  partes  poteft  diuidi ,  nec  refert  in  quot  partcs  fueric 
diuifa,modohxcproportioferuetur.  Vndefi  dicamusofto 
pattes  haberefihum,  quatuor  vxorem,  duasfiliam,  eadem 
proportioeft.  Sichircdicasdiuideturin  i^.pattes.hocfatis 
notumeftiis,quiin  Atithmeticaexercitatifunt.  Similiaex- 
enipla  de  hac  psoportione  funt  in  I.  clemens  patronus.  89. 
ff.dehxred.inftit.&I.fi  quis  teftamentoTitio&  Seio.  78. 
§.apudluhanum.  fF.de leg.i.  Exhisquxdiximusnafciturce- 
lebris  illa  quxftio  depofthumisnepotibus  inftituendis^tra» 
data  apud  Scxuolam  in  1.  Gallus.  25).  fF.hoc  titul.de lib.  & 
pofthum. 

Explicatiol.GallHi. 

QVxftioeft,quomodoinftituendifint  pofthumi  nepo- 
tes,  ne  quafi  ipfis  prxteritis  rumpatur  teftamcntum, 
poltquam  natifuerint.  Gallusoftendit  ficeospoflcinftitui, 
ne  nati  rumpant  teftamentum,  Sifiliiumeuiy  vtnome,  (^c. 
Non  hoc  fctipfit  Gallus  ,  quafi  ante  eius  tempora  non 
poflent  pofthumi  hxrcdes  inftitui:fed  quia  vulgo  nonerat 
nota ratio  in ftituendi :  &  volebat  profpicere  &  confulerc iis, 
quitcftamenta  faciebant,ne  ipforum  teftamenta  natiuitate 
pofthumorumrumpercntur,fi  non  fatis  caute  teftamenta  fua 
confcripfiflent.  Docuit  itaque  ficpofTeeosinftitui.  Propo- 
fuitformulam,  qua^videcur  ei  commodaad  hancinftitutio- 
nem.ncahquocafuomjirorumpcreturpofteatcftamentum, 
nato  pofthumo.  Eft  tamen  magna  de  hac  re  controuerfia. 
£t  quidem  exiftimant  non  licuifle  ante  Gallum  pofthumos 


55"?    ■ 

nepotcs  hxredes  inftituere :  idvetitum  eflelege  i  k.  tabula- 
rum,qujEaGalloabrogatafuit.  Sicinterpretantur  vetbail- 
la,  Gallus  fic poflc inftitui  pofthumos  ncpotes induxit ,  quafi 
hac  formula  Galli  abrogata  fi  t  lex  i  i.tabul.qux  vctabat  poft- 
humos  nepoces  hxredesinftitui.  Ad  fcntentiam  fuampro- 
bandamidadferunrqiiodaitluftinia.  Inftitut.de  bon.pofl.in 
princip.iurcciililinonlicuiffepofthumumalienumhxtedem 
inftituere,&  dehoc  pofthumointcUigendum  efle  quodhic 
dicitur.  Ducunt  enira  argumentum  ex  I.  pen.  de  legat.  i . vbi 
diciturobtiniiifte  fententiamGalh,  alienos  pofthumoslegi- 
timos  hxredcs  nobis  fieri.Haecfententia  mihi  nunquam  pto- 
baripotuit.  Namprimumcertumeft  nonfaifTehancautho- 
ritatem  Galli  Aqiiilij^aut  aliorum  lurcconfultorum  eius  tcra- 
poris,vtlegcsferrent,  aut  leges  iam  latas  abrogarenr,&e- 
mendarent.rcfpondebant  de  iure.  Verum  cft  eoram  relpon- 
favim  &  authoritatem  legum  poftea  haboifrc.  §.  rcfponfa. 
Inftit.  de iure  nat.  gent.  &  ciuil.  Vis  &  auchoritas lcgum  eo- 
runi  refponfis  poftea  attributa  eft  conftirutionibus  Princi- 
pum:extacconftitucioTheodofijinCod.Thcodofi.5no,qu2 
vimlegumrefponfislurifconful.tribuicquaiiamin  librosre- 
dadaerant.ManusIurifconfaI.Tecerumverfabaiurincauen- 
do,in  rcfpondendo  de  iure,in  inteipretando,vt  ait  C icet o  ad 
Qujnt. fratrera hb.  j.  Interpretabantur  ius  ciuile ,  edida  & 
leges,&refpondebant  plerunqucexfadocondilci.  Siquid 
incideratjdc  quo  dubicarctur  quidiuriseflet,ad  bancui  Iu- 
rifconful.    Munus  igitureorum  vcrfabaturinrclponiieiido, 
verfabaturetiamincauendo.  Cauecenoneft  dciiirerefpon- 
dere.  Refpondebantdehis,qua;iamcueneranc.Sed  cautio- 
nes  lurifconful.pcrtinent  ad  ca  quae  nondum  cueneranr ,  vc  C: 
quisveht  contr:j(5lam  aliquemcelebtare.aditliuiicotif.  tiij 
confilio  vtitur  in  contraftu  ineundo.  Exempla  funt  hiru.n 
cautionum  apud  Marcum  Varronem,  qualegequidemen- 
dum  ,vel  fit  vendendum.vnde  Manilij  leges,  id  eft  padiones, 
quxadfcribebanturcontra<5libus.  Is  formulasco.ntcripfit  de 
quibufcunque  contra&bus.Qjaas  conditio  adlcribenda  efTec 
veditioni  cuiufque  rci.  Et  Gallus  nofter  prxcipuc  dedicus  fuic 
his  cautionibus  confcribendis.  &  cxtat  cautio  ftipulationis, 
qux  Aquihanadicitur,a  nomine  au(flotis.huius,  &  forma« 
lactiaradedolomalo.  Quodigitur  in  piimisme  mouetil- 
lud  eft ,  quod  non  licuit  veteribus lurifconf^qualis  f  Liit  Gallus 
Aquihus ,  leges  tolierc :  imo  ne  prxtoribus  quidcm  hoc pec- 
miirumfuit.  In  edidis  fuis  Prartores  aJiquando  excipiuntle- 
gcs,vtinedi6lodemaioribus. contr^  leges  Prxtor  nihildc- 
ccrnit.leg.cum  fponfus.ii.§.vIr.fF.de  publi.in  rem  aft.  Qupd 
adducitur  ex  §.  i.  de  bon.  poflefl.in  Inftitu.parum  mc  mouet» 
vbi  dicitur ,  PofihumM  Altennd  ifsreciuili  nonpoterat  h^redfta- 
tgm  adtre,ifuamftK  bonorumpojfeffta  ei  daretur  a  Tr&tore.  Lo- 
quitur  luftinianus  dc  pofthumo  alicno.Quod  autem  h;c  dici- 
tur,ad pofthumos  ahenos  non  pertinet.  Cautio  Galli  ad  fuos 
pofthumospcrtinet. egooftendam  ahenosnon  efle,defini- 
tioncquamtraditluftinianus  Inftitut.de  lega.§.Pofthumus. 
Pofthumus ,  inquit,ahenus  cft,  qui  natus  intcr  luos  teftatori 
hxres  fatutus  non  eft.  Sic di«itur pofthumus  alicnus  in  1.  ex- 
tranco.tf.fF.de  ventreinpofIel.mitt.Qiiinatus,ideft,quicuin 
hatusfuerit,noneftfuturusinterfuoshxredes  teftatoii.  Sic 
diftingucnda  funt  h^c  vetba,quamuis  hic  amphiboHa  fit.  Alij 
aliterdiftinguuHt.  Suusfututus  hxres,  &intcrfuosfuturus 
idcmcft.&promifcuehisverbis  vcitur  Vlpian.  inl.i.§.  i.de 
ventre  in  pofl'.mitten.  Suum  hsredem  nafit, (^  tnterfuoshitre- 
«i««<i/c«.ExemplumadfertIuftinianus,vtexcmancipatofilio 
conceptusnepos.  Pater  emancipauit  filium.  Deindeconce- 
ptuscftfilius^cxcofihoemancipato  fi  ncposiile  noupotefl: 
efle  fuus  hxres  auo ,  eft  extra  familiam  aui.  quia  polt  craanci- 
pationem  conceptus  eft.hic  eft  pofthumus  extraneus:non  eft 
futurus  hxres  fuus  teftatori  poflhumus.Igitur  poft  humus,de 
quo  hic  Ioquimur,non  eft  ahenus.quod  fic  oftendo  ex  defini- 
tione  luftiniani.  Pofthumus  alienus  cft  qui  quandocunq;  na- 
tusfucrit,non  eftfuturusfuushxresteftatori.  Athicdequo 
loquimur,fi  natus  fucrit,poteft cflTe  fuus  hxres  tcftatoii.  Ex- 
empli  gratia ,  fi  filius  qui gradu  prarcedit  nepotem ,  dcceflJetit 
viuo  teftatorc  ,  nepos  poftea  natus  nafcitur  faus  hxres  te- 
ftatori.    Nemo  cnim  rcpetitur  rempore  natiuitatis  qui  cum 
antccedcbat.Si  natus  poteft  efTe  fuus  teftatori,non  redie  dici- 
tut  alienus  pofthumus  eflc  ex  illa  defioitione  luftiniani.  £r- 

Gg     i 


15' 

go  quod  obiidtat  hx  illo  f.r.uon  pettinet  ad  cauttonem  Gall» 
Aquilii.  Arque  hinc  notandacft diffetcntiapofthumi  fuJ,& 
alicni.  Pofthumus  alicnus  iure  artiiquo  hxres  inftitui  non 
poterattpofthumus  fuusinftituipoterat.  Obkuravidetur 
ratio  quibufdam  huius  diucrfitatis  :  fed  fatis  colliguur  cx 
contcxtu  luftiniani  in  J.inccnis.  &  §.  pofthumus.  &  aliis.Ia- 
ftic-  deleg3t.prafcrtimexTheophilc.  Primum  (cribit  lufti- 
nianus  ii.ccrtis  pcrfonis  nihjl  potuifle  rclinqui  iurc  vetcri. 
OutfaHufiln)  meofiliamfHam  drfponderit ,  h<tres  mem  tfio :  vel 
T^tnnt « ie^o.  Huiufiaodi  inftitutio  &  huiufmodi  legata 
crantinutiha.  Rationcm  adfertluftinianus.quiaccrtumde- 
bet  eftc  confiliu.Titeftatotis.  Hiccettum  confiliumnoneft, 
cum  quis  inftituit,  vel  cum  quis  aliquid  rclinquit  inccrtae 
pcrlonx.  Hacrationcneluis  quidem  pofthumisvidetctuc 
pofle  quid  relinquii  ficut  nec  alicnis  ;  quia  fui  etiim  poft- 
faumi  iunt  incerta:  pcifons.  Non  cnim  lunt  io  terum  natu- 
ra:fedratioconiundionis>qus  eftintet  t£ft<itorem&  fuos 
txredesjfuafithocinfuJsnonprohibcri^fcd  tantum  inalic- 
nis.  Propcer  hanc  incertitudincm,  vifum  eft  hadenus  id 
prohiberi,  ne  quid  pofthumis  tantum  alienis  rclinqucrc- 
tur.  Hoccoliigiturtxd.§.incettis.&§§.fequen.  EtTheo- 
philus  ait  alieuos  pofthumos  fimiles  eile  incettis  pctlonis. 
eolquc  refert  luftinianus  inccr  incertaspcrfonas.  Sic  iurc 
antiquo  non  erat  petmiflum  poftbumis  alicnis»  tanquam 


Frant.Duareni  (hnjmenf. 


-VI 


gat,  Sedeanonextat.veriCmilccfteam  Grxceconrctiptan 
fuifle.  Scd  mirum  eft  quod  luftinianus  ait  in  d:  §.  pofthumus: 
Pofthumum  alienum  antcapotuifle  inftitui,  &  nunc  noQ 
pofle.  eft  enim  antinomia.  nam  videtur  pugnare  cum  co, 
quodIuftinianusaitin§.i.debono.poflef.QuodaitIuftinia- 
nuSjantcapotcrathares  inftitui ,  referendum  eft  adiusprz- 
torium :  non  cnim  dicit ,  potcrat  hzrcs  inftitoi  iuti  ciuili :  fed 
dicit,potcrat  faxrcs  inftitui.  Inftitutus  hxres  pofthumus  aiie- 
nuspetebat  a  Prztorebonorumpoflefl.  fecundum  tabuiast 
Ergopotcrat  hztes  inftitui.Non  negat  luftinianus  in  §.  i  .po- 
tuiiIehzredemrnftitui:fcdnegatpotuiiIe  adite  hzreditatem 
iure  ciuili.  Scd  cur  dicit  luftinianus,  inuiiliter  ancea  ei  legaba- 
tur?  Apertahitraditdiftctentiam  intcrinftitutiones  &  lega« 
ta.  Rationoneftobfcura.  Nampcrbonorumpofleflionem 
non  profpicicbatur  Iegatis:fed  hzrcditatibus  tantum.  Pote- 
rat  hxres  antcainftitui  proptcr  ius  pr;  totium:quia  bonorum 
pofleflionem  ei  dabat  Ptztor.  de  legatis  idcm  dici  non  pote- 
rat.  Sedtamennotandum  eft  iurildidlioncprztoriahocct- 
iam  quodammcdo  cmcndatum  fuiflc.  Nampcrmiflumeft 
per  fideicommiflum  pofthumo  alicno  relinquere.I.  6.  qui- 
dam rclegatus.in  fin.cum  feq.Icg.de reb.dub.  Permiflum  eft 
cis  fideicommilTariam  relinquerc  hzreditatem ,  &  fideicom- 
miflumi  Eftque  vna  difTercntia  inter  fideicommifla  &  legata j 
cuiufmodi  plerzquealizreperiuntur  apud  Vlpianum  in  In 


perionis  incertis,  quicquam  relmqucrc.     Sed  quo  iure  id       ftit.titu;  deleg.&  tit.  defideicom.de quofcripfi  etiamlib.2 


prohibitum  fuerit  quzri  (oler.  Ide.n  1  heophilus  alio  in  In^ 
ititu.tit.  dc  bon.poflefliin  princip.  ait  hoc  prch-bitum  efle  le- 
gib  .11.  tabularum.  &  fic  intcrpretatur,  quod  aic  luftinianuS, 
prohibitumtfleiurcciuili.  Taurellus,  vir  alioqui  non  con- 
temnendi iudcij,  diirentit,  du6lustamen,vt  mihi  videtnr, 
futiliargumcntci  Argumcntumducjt  cxverbisl.u.tibu- 
larum,his:vtiqui(quelc;gaflctfuzrei,itaiuscfto.l.iio.ver- 


difpur.  In  fideicomminis  cnim  fola  voluntas  fpcAabatur.I. 
pen.clc lega.  r.  Alij  funt  pofihumi,  &  hoc  eft  teriium  genus. 
Pofthuroi  nepotes,quipoflRintnafci  fui,fi  pater  corum  deccf. 
fcrittemporeniortistcftatoris,  &  dubitari  poifcratancirent 
(ui  jan  aiieni,an  cflet  Ipe^andum  tempus  teftamenti,an  tem- 
pus  natiuitatis.  Ideo  Gailus  ait  eos  pofle  inftitui.  Hi  poftbumi 
nepotcs.dc  quibus  hic  loquimur ,  &  quorum  gratia  concepta 


bislegis  II.  tabular.fi^.deverborumfignifi.  ficinterpretatur  efthzcforrouIaaGaIloAquiIio,dubitaripotcft,anfintfui,an 

Taurellus  ea  verba  lcgis  duodecim  tabulatum,  quafi  lex,  aIieni,&ficanpoflintinftituifccundum  legem  ii.tabul.an 

quzvtiturhis  verbis  gencralibus,  pettineat  ad  quofcunque  non.  Sjnafccrcnturtemporctcftamcntinoneflentfui,quia 

hzredes  inftituendosctiamcos,  cum  quibus  tcftamentifa-  fi!iuscosprscedctet:&tamen  polTunt  nafci  fui,  perfonafi- 

€tio  non  eft:fed  hocfalfum  eft.  ad  ciues  tantum  pcrtincnt  liiemediolubdu^a.Sedait  Galluspofle  eosinftitui,collata 


eavcrbalegis  i  i.tabul.&costantum,cumquibusteftamen 
li  fadio  eft.  Nihil  crgo  moucrc  nos  debet,  quod  adducitut 
ex  illa  I.  vcrbis  legis.  ffrdc  vciborum  fignific.  Non  licuitigi- 
turperlegem  ii.  tabular.  pofthumos  alienoshatedcS  infti- 
tuere  propcer  rationem  quam  adduximus.  Gallus  Aquilius 
faac  caucione ,  quam  interprctati  incipimus,  eam  ugtm 
nonabrogauit,  ledvoluit  oftendcrclcge  ii.  tabula.  prohi- 
bitumnoncfle.  Voluit  oftcndere  lcgem  duodecim  tabuia- 
lum  nonpertinere  ad  hos  pofthumos  nepotes,  quamuisea 
}cx  vctct  pofthumos  alicnos  inftitui.  Ea  enim  ncnpert!rif  t 
ad  nepotes  pofthumos ,  cum  loquatur  dc  alienis.  Sed  vt  hic 
commodms  cxphcentur,  animaduertendum  cft  ttia  genc- 
racfle  pofthutuorum.  Quidam  funtfuipofihumi,quialie- 
ni  cfle  non  poflunt  :  quandocunque  nati  fuetint,  icmpcc 


inftitutioncinid  tempus,quofuinalcentur:&  congtuithxc 
lententiaGalli  cum  luftinianidcfinitionc.ExdcfinttioncIu- 
ftinianiconftatpofthumosncpotes  ptoalienis  habedosnon 
efle.  Nampofluntnafcifui,fi  filiusviuoauomoriatur.  Ego 
hinc  concludo  legcm  tabu.ii.  adhos  poflhumos,  quorum 
^ratia  confcripta  eft  formula  Galli  Aquilii,  non  percincte: 
&  non  cflc  prohibitTm  inftitutioncm  horum  pofthumo- 
rumlcgc  iz.tabul.  NoBcnimconftituitiegem  aliquamno- 
Laoi ,  quod  ei  non  liccbat :  fed  inuenta cft  raiio  vtilis  &  com- 
n  oda  infticuendi  hos  pofthumos  nepotcs,  pcalioqui  in- 
utile  fiat  tcftamcmum.  Nullus  mihi  Vnquam  occurrit  lo- 
cus  in  iure  ciaili,  in  quo  pofthumi  hi  nepotes  aiieni  dican- 
tur. 

Supctiori  loco  diximus  ,  formulam  Galli  Aquilii  dein- 


fui  hxredcs  futuri  lunt  teftatori :  vt  pofthumus  nafciturus       ftitutione  pofthumorum  nepotum,  ad  pofthumos  alicnos 


ex  tcftatore  &cius  vxote,quam  habctprffgnantcn-.quando- 
cunque  nafcatur  hic  filius,ftius  erit.  Vertun  eft  eum,  qui 
r.on  eft  in  rerum  natura,noa  eiic  in  poteftatc  tcftatotis.l. 
Vlti.fF.decollai.bon.  Scddicirur  fu.ispropter(pem:quia  fi 
natuseflettcmpore  mortiiieftatoris,  luus  efTet^quianemo 
eumprzccdit.&dehisintclligendaeftl.^.placct.ff^.hoctitul. 
Alij  funt  pcfthumi,  qui  dicuntur  alieni ,  fiue  extranei,qui 
nonpollunt  efle  fui  quandocunquenaci  fuetint.  Etficiu- 
tcrprctotdefinitionemluftiniani  in§.  pcfthumus,delcgat. 
in  Infticu.  &  excroplum  quod  affert  luftinianus  id  iatis  de- 


non  pcrtinere  :  &  eam  iuri  ciuili  veteri  confentancam  ma- 
giscUe,quam  contrariam.  lurcvcteriprohibebaturinftitui 
pofthumus  alienuS  :  Gallus  de  pofthumis  alienis  non  lo- 
quitur.  Non  cnim  retftc  dicuntut  pofthumi  alicni ,  qui  nati 
aliquando  futuri  funt  hxtedcs  tcftatori,  cx  definitionc  lu- 
ftinianiinj.  pofthumo.lnftitu.  de  Icg.InduxitigiturGalluii 
Aquilius  rationem  infticuendorum  ncpotum  pofthumo- 
rumnonomnibusnotam  cotemporc.  Nonquodprohibe- 
re  n  t  ur  inftitui :  fcd  quod  ratio  inftitucndi  non  crat  vulgo  no- 
ta:&  plerunque  ob  ignotam  rationem  isftitucndijfic  dcfici^- 


monltiat,cumloquaturde  eo,qui  eft  conceptusnepospoft       bantceftament3,vtpoftearumpercntur.  QuidicuntiuSno 
emancipationem  filij,  quandocunquc  is  natus  fuetit,  non       liiunabAqiiilicindudlumcflc,  &  hanccautioncm  Aquilia- 


potefteflefuus  hzresauo.  Hicpofthumusnonredeinfti- 
tuebatur  lege  duodecim  tabularum.  Itaquc  iure  ciuili  non 
poterathiredicatcmadirc,vtIuftinianus  dicitin  §.  i.debo- 
no.poifefSedtamcnPr^torcidabatbonorumpofleflTionem 
fecundutn  tabulas :  nec  id  mirum  eft.  Nam  Prztor dabat  bo- 
nofumpoflcl.  fecundumtabul,  aliisplerifque  pcrfonis.qux 
noa  admittcbantur  iure  ciuili  ad  hxreditatcm.     Sed  tan- 


nam  concrariam  eflc  iuri  ciuili,idem fortc  dit^uti funt  dcfor- 
mula  ftipulaiionis,  quz  a  Gallo  codem  audorecompofita 
fuit,cuii.smcnriocft(ubtit.Inftitu.quib.mod.obIig.  Sedta- 
menfalfumcft.  Nondiflimilis  cft  ifta  cautiodeinftitution* 
pofthumerum  nepotum  iUi  Aquilian^  ftipulationi.llla  Aqui- 
iiana  ftipulatio  non  eft  con  traria  iuri  ciuili,cum  iurc  ciuili  nuU 
i  tolleretur  obligatio ,  nifi  verbis  contratia  eirct,  &  quzdam 


demconftituiiocditaeft  a  luftiniano,  quavoluitalicnosct-  obligationescontrahcrenturcon(enfu,vel're:induxitAqui^ 
lam  pofthumos  hzrcditatem  pofle  adire,  cuius  mentio  cft  liusformulamquandam  &  ftipulationem  in  quam  conuer- 
in.$.udcbon.pofl(5flIinInftit.&d.§.pofthumus.Inftic.dcle-       tcrcntut  omncs  obiigationes ,  quzcunquere,aut  confcnia 

contra- 


t 


I 


fn  T//.  De  hh.  ^poflh.  hAred.  inftit.  355 

(ontraftc  eflent ,  deiDde  acceptilatione  tollerentur.  lUe  qui  Paulus-.obtinuit  fententia.     Cun  dubirare:  br,  an  poftbd  ni 

hanc  formulaai  induxit,  nullum  ius  nouum  conftituit.  fed  alieni  lcgitimi  poflent  efle  hzredes  :  &  elleiii  vai.*  opiiiio- 

Siuia nondam  ratio  obligationum  conuertendatum  inftipu-  neslureconfultorum ,  obtinuit  tandem  (cntentia  Galli ,  alie- 

ationem  crat  vulgo  notamcquc  intelligebant  fortc  id  fibi  n6squoquepofthumosIcgitimosnobisha:red;sfieri.  Alic- 

licefe,eam  patefecit.  Idem  accidit  in  hacformulainftituen-  ni  quoque  pofthumi  poflunt  nobis  ab  inteftato  fuccedere. 

dorumpofthumorumncpotum.PrjEtcrea,etfialienihipoft-  Detcftamento  vcroPaulusnonloquitur.  Ideoad  hancfor- 

bumieflent,  dequibus  loquitur  Gallus,  &  quiprohibc^en-  taulamGallinonpofluntrefenieaverbaPauli.     Hiccnittt 

turinftituivcteribuslegibus,  ideoratioiurispcrmittit,vtco  caiitto  pcrtihet  ad  inftitutioncm  pofthumorum  nepoium: 

modo  inftituantur,  quo  inftitui  poffe  Gallusdocuit.  Isqui  non  pertmct  aiiteih  ad  hzreditatem,  qu«  dcfcrturabinfcc- 

cum tcftamicnti  faiftio  non  cfttcmporcfadli  teftamcnti,ta-  ftato.  Egofciohocverbnmhonnunquamreferriadhxtedi- 

meninftituipoteftinidtempus  coliata  inftitutione,quoca-  tatcmcxtcftanjcnto.  Hireditatesenimteftamentariar  lege 

axfuturuScft,quotemporecrit  cumeo  teftamenti  fat^ioi,  Confirmantur.l.Iegcobucnire.i  jo.fF.dcvtrbor.fignifi.Ecic 

,  in tcmpus.6 1. ff.de hzred.inftit.  Obiicitur nobis ab his.qui  1. 1 o. vci bis legs.cod.  titul.  vbi dicitur <^uam latc  pateant ver- 

diflcntiunt,I.pen.dclega.i.PauIusibirefertfentcntiamGaI-  bailla,  ^;*  <^f*u lcgnffitreifHs^tttniuefio.     Scdambiguiras,  fi 

li,& ait obtinuiflc ,  vt  pofthumi alicni  legitimi  nobis  hxrcdcs  qua  fic  in  his  vetbis.facile  explicatur  ex  bis  quz  diximus.  E^o 

fierent.  ErgoharccautioGallidepofthumis  alicnisaccipicn-  oftenditamexinfcriptionecapitis,  quam  eXanteccdentibus 

daeft,nondcfuis.  Quj  contrariam  fentcntiam tucnturiin-  &fequentibusverb:s,intcll  gendumcflehoccap.prruiti.de 

tei  quos cft  i£milius ,  nullum  habent  firmius  fundamcntum  lcga.  i .  dc codicillis  & de hf  tedibus  qui  hiccedunt ab  intefta- 

opinionisfux,quamhoccaputPauli.     Sedmihivideturillc  lo,  nullo  fadoteftamento.  Incoiiciliis  hjtresnonJnftitUe- 

locus,  fi  rede  intelligatur,  nihil  omnino  adrempertinerei  batur:ergonihilneccfleeftrecedere  apropriafignificatione 

Nam certum  eft  Paulum in  co  capite,non  de infticutione  hx-  horum  verborum.  Et certum  t  ft  proprie  cos  legidmos  hz- 

rcdum,nondctcftamcnto:feddeIegitiraishaeicdibus,ideft  tcdesdici,qHibusIegetantumdefcrtur  haeredids  fine  tcfta- 

abintcftato  venicntibus,  loqui,iIIis  vtthiSyLegitimos nehu  hientOk     Hiredicasteftamentariaiegf  quidem di.ffrtur:l,d 

htredctfieri.  Legitima  hsreditas  ca  cft  proprie  qux  defcr-  toonlegctantum.  ttccrtumcftqua:i^amalisaGjl!o  Aquiiio 

turlegetantum,  nonetiamteftamento.l.}.§.deilIo.ff.pr6  induda fuifle in  bzriediiacibus  tam  abii.reftjto^quamexte- 

(oc.  Cumitaque  Paulus  dicatlcgitimosharrcdesnobisfierii  ftamcnto>ptsterhanccautibnem,dequ»h  cloqumur.Vnus 

dehajtedibusabinteftato  acciperedebcmus.Quidaihit4le-  locuseftapfcrtusinl.fiitaquishsrcs.74.ff.  d:  ba^ied.infticu. 

o\xnt,iApofthumoh*redeinfittHtofidetcommtJfumdaripote[i.  Siquisex  certa  re  inftitucus  fit  ha:tcs,  peiindeh.heturacfi 

ficIegitConanus,  vt  oftendathoccaput  Pauliadtcftamen-  nulla  rei  ccriir  fafta  roentione,  fimp:i:iter  h.frcs  nfti'utiiS 

tum  &  inftitucionem  hsredis  pcrtincrc  ,  &  ait  hoc  fum-  ciret,nequafieopta:tctitorumpatur  tiftumenti  m.     Exhs 

ptumeflccxlibro4.Sentcnt.  Pauli,quihodic  extac,vbitit.  intclligitisquod  fuericccnfilium  GaUi  Aquil-j  nh  .c  f.>imu- 

dcfideicommifl.air,  *pofihitmo  hs,rede  tnfiitHtofiietcommif-  laconcipiendadcpcfthnrois  ncporibushacredibusinlUiuea- 

fumdaripojfe.  nccdubicat  quincxeo  librohoccaputfumptii  dis.  Nunc  videndum  eft  de  lege  Veilea. 
rit.   Sedhocapertcfalfumefleindicatihfcriptiocapitisjqu* 

taliscftinPandea.Flor.Exl.b.fingu,  Paulideiutccodic.lIU  BeUge  VeUed. 

igiturfententiaPaulitamctfi  vera  fit,  nihilhabctcomniuhc 

cumnoftra,&alitcrficIegituiinFlorcnt.4^)9<»r>-«/>«/?/?«>»tf  TNterprctario  Scsuola* ,  qua:  cohtinctnr  variis  capitiW 

fidticomn,ijfAm  daripoiefi.  NoncrgoloquiturPauluSdein-  Xbuiuslegis,  vcrtitur  tanquam  in  caidinc  qnodam.tamin 

ftitutoh2redc,feddelegitimoh2icde,idcft,dcha:rcdefuc-  confilio  Galli  cxplicando , quam  inlege  Veliea.     Vndene- 

rerlenreabintcftaio.  Pollhumuscnim  fratrisfucctfliiruscft  ceffe  eft  antcquam  adSc«uol«verba  veniamus  explicanda, 

ab  inteft- to. Notar. durn  'gitur  cft  Paulum  hic  loqui dc  hacre-  al.quid  de legc  Vcllca dicere.     Legis  Vcllex  c^uo f  .erunt ca- 

dc!cgitimo;namdeihftiiutionenullumcftvcrbum.  Deinde  pitaprzcipua.     Prius capur,cuius  mcctio  eftin  haclcpe,§, 

animaduertendumcftdc  eopofthumo,quiomninoaIienu$  nunc  dc  lcge  Vcllca  &c.peitinet  ad  infticutionem  pcfthu- 

eft,  loqui  Paulum.  Pofthumuseienim  fratris  alienus  eft  o-  morum  neporutr.,quinalcitutifunt  viuoreftarorc.  Foimula 

mniropatruo.  Iuftinianusd;finitpofthun>umalienum,qui  Galli  Aquilij  pcrcinct  tantum  ad  r bs  pcfthuhrios  nepbtcs, 

ratushsrcsteftacorifuusfuturusnonefl,fcd  frattispofthu-  quinalcitutiluntpoftmbrtemttftaroris.  Nafcicuros  auretn 

mus,quandocunquenatuifucrit,nunquameft  fmurhshz-  ^ofthumos  viue  teftatote  olim  inftituerc  non  liccbat  hs- 

respacruo,  nunquameftfucurUS  in  cius  poteftacc.  eft  crg6  rcdcs,ancelcgcm  Vellcahi.  idquc  apferceoftchdic  Vlpian.in 

poflbumus  frattis  omninoalienus.  SenliTsigitutvctbotum  Inftit.tir.quihiered.inftir.prff.  Isquiin  vtcroeftpoieft  hs- 

Pauli.dequibusagitur,  cft:Patiuuscumha:redcsinftitucie  rcsij.ftituinafciturospoftmortcm  teftacorisiure  ciuili.  aliak 

nolIecintcftamento,fcdh2rcdesabinteftatoh«bere  vcllcti  fi  nafcitur  viuo  tcftatore  ,  ex  lcge  Vellea.     tgo  dixi  (upra 

tuiuimodierat  pofthumusfcatris,  is  codicillos  tanium  fcii-  ^ofthumbs  qui  in  rerum  natura  non  fuhr  j  non  videriii^fti- 

bfit,  &  his  codicillis  fideicomtnifithuius  pofthamo  (quJ:iti  tuipoffe,  fi  (ubcilitatem  infpiciamus  :  quia  lcx  vetat  Jnft.-tui 

vxor  fratris  forte  in  vtcro  habtbat)  vc  Tiiio  cerituGj  daretj  ^etionas  incertas  :  incerti  autchi  pcifohaeft,  qu«  ncn  ift 

nullo  fado  tcftamcnto,fcitbat  tamcn  euhi  fucccflurumab  in  rerum  natura,  (cd  bumanitare  fuadente  rrccptbm  fuir, 

inteftato  cum  narus  cflet.  quxticui  an  hoc  fideicommiflura  Vt  fui  pofthumi  propter  cbniuncI;ionem  quam  habcnt  cum 

ValtatiHocfcriptumcftaPaulolib.fingu.  de  iutecodicillo.  teftatore,  inftituamurhxredcsttcftatorc  ttiortuo  virumcft 

tluodincodicillisfcriptumeflct.&ait,e^/r<jJr«^<>/?^»«»(?jJ-  iniquura  cos  natos  tumpere  teftamentum,&nonpbfle  in- 

detcoinmifjumdaripofe.  Dubicandi  tamencaufafuitduplex^  ftituihzredes,aIiosautem  qui  nafciiuri  eflent  viub  tcftaco- 

anhocfideicommiflum  valeret.  Inprimis,  quia  pofthumus  te,non  crat  permiflum  inftitueie,  ctiam  fi  fui  nafcituti  tC- 

alicnus  cft,ideoquenonvidcturfidcicommiffum  abeovtili-  fcnt.     Sedlfex Vclleatandcm  hocpcrmifir.d.$.nuncdeleg6 

terrclinqui  pofle,  ficutnecpofthumoalicno  inuciliterlcga-  VcllcA.  &  fane  diuetfa  cft  racio  corum,  qui  vitio  tcftacore 

batur.lnftitu.dcIcg.§ipofthumo.  Deindenonvidcturiure  hafcituti lunt ,  &corum,quinafciturifuntpoft  mortem  te- 

ciuibhircscffepofle.  Sipofthumus  alienus  iureciuih  hxtei  ftatotis.     Qdpdadhancremattinctinonvidebacur.ablque 

icfticui  non  poteft,quomodopotcftab  cofidcicomtaiffunt  vllo  incohimodo  &  iniquitate,  dcnegari  poffe  tcftatori  in- 

relinqui ?  Vtrique obieftioni  rcfpondet  Paulus bieuicer.  So-  fticutio nafciturorum  poft  mcrtem  fuam ,  ne  eius  teftamen- 

la,inquit,voIuntasfpe£tatlirinfideicommiflis.  Hisveibisdi-  tumrumpatur.     Noneosviuos  inftituercpotcft.quinafci- 

luicobicdlum  dclegatoinutilitet reliftopofthumo:hiceninl  tuti  fuht  poft  mottcm  fuam.     Igitur  hon  ratn  hoc  necefle 

nondclegatisloquimur.fcddefidcicommifliSjinquibusfo-  fuit  in  his  qui  nafcituri  eflent  viuo  ccftacore,  quam  in  iis, 

lavoluncasfpedatur.  In  legatisplcraquealia.  Inlcgatisfer-  quipoft  mortemeins  nafcituri  cffent.     Ideo  non  profpexit 

Uabanturfolennitatcs|uris.txempIa  funtapud  Vlpianum  cit.  ius  antiquuih  iis,  qui  nakituti  cffent  viijo  tcftatore  :  nam 

delegat.&cit.defideicommiffi  Deindeadalteramobicdio-  teftatbr  poceft  cxpciftare  dum  natifuciint,  &eos  narosin- 

hem  cefponder ,  ad  id  quod  didlum  eft  dc  hacrcdibus,  (ciliccc  ftitucre  u  vifum  fuerit.  Plehior  igitur  eft  proipcftio leg.  Vcl- 

lute  ciuili pofthumos  alicnos  haeiedes  cfle  non poflc.  Aic  lec,quaffliurisvcietis. Veibalegs  Velleirefcruncur  ind.§« 

^S     5 


Franc.Dmrenl  (hmment] 

deleee  Vellea.  Hocprimumcaputlegis  VcUeae  pcrmi-  tncnfe.  idco  luftinianus  non  videtur  ei  redle  e^am  damnaffei 

lu  ccftatofi  omnem  mafculum  inftituere,  quieifuushacrcs  fedabfoluerepotiusdebuiflcjexemplodecreti  Adriani,quod 

fucurus erit.  Ha-c verba pertinent  ad eum qui fflus  liites  fu-  extat apud  Gellium in nodt.  Atti.lib.3.  cap,  i5.  Refert  autem 

turus  crit  •  ncc  diftinguit  eos  ab  his ,  qui  nafcituri  funt  poft  in  eo  decreto  Adrianum  id  ita  ftatuet c  fe  dicete,requifitis  ve- 

mortem/abhisquiviuoteftatorenakentur.  lusantiquum  t..  ..  .    ,           „.       ..            r          .■■  . 

prohibebat  inft.tui  poit^'"^."'^"^"^"™:^^^!,^,!!'',^);^ 


?54 

nuBC 
fit  tc 


rantum 


pofthumura.qui  nafcituruscfletpoft  mottemr 
Dus  ieitut  foit  lcge  publica  ad  id  conftuuendum.c 


\  tefta' 
totis.Opus  ieitut  tuit  lcge  publica  ad  id  conlticuendum.quod 
a  nullo  Lreconfultorum  inducipoterat.  Hoc  eft  pnmum  ca- 

put  lcgis  Vellex.  .  „ 

Alcerum  caput  eft  de  nepotibus  natis  temporc  teftamen- 
ti  Pertiaethoccaputadinfticutioncm  nepotum.qmtempo- 
re  teftamenti  iam  nati  erant.Lex  Vcliea  non  quidem  permiht 
cos inft  tucremam  nullo iure  prohibitum  erat.  Sed  (1  falij  de- 
fierincfuielTemorte.vcialiocafu.itademum  nepotes  runv. 
rtcftamentum.fiinftitutinonfuetint.  id  continctur af 

fuus  hxres  efle  defierit,  vult  nepottra  luccedcre  memslo  _ 
cum,  &  hac  (ucceffionevult  rumpiteftamentumfi  itiftituti 


terum  Philofophorum  &  medicorum  fentcntiis.Sed  h^c  noa 
debuerut  mouere  Iureconfiiltum:nam  ccfi  incertum  fit tem- 
pus ;  tamen  vcile  fuit  tempus  cercum  definirc :  aiioqui  multa 
incommoda  inde  nafcerentur.  In  definicndo  certo  cempot e 
fpe6landumfuit,quodvtplurimura,nonquodrarifljmecon- 
tingercfoler.  idque  homines  politici  fatis  intelligunr.  Sicut 
pubertas  cft  conftitata  14.  annorum  in  mafculis ,  cum  tamcn 
alij  citius,  aiij  tardiuspubefcant.  Sediuranonconftituuntur 
de  his ,  qua:  ratiffime  accidunt ,  ex  fententia  Theophrafti  1.  z. 
ff.de  leg. 


non  fuerint.  Huius legis  Vellei  mentio  eft plenlque m  locis, 
velatinl.poftliumGrum.i^.infine.deiniuftorupco.&I.i.de 

vulg.  &  pupJ.  lubftitut.  Quidam  habet  fahum  &  nepotcm 
vttunque  viuum:pone  eum  mftituiflc  tantum  fihuro,&  dcin- 
defi!iumdeceffilk:fiIiomortuofucceditneposinciuslocum 
perlegem  Velkam:quia  lexvult.fiquis  haresluusefledefae- 


K^d^.  ^uidam  reBe. 
punctcitamenruui,uiinm.uiniw"»">.w...  —  — "7"".  ^^ 

o  cap.legis  Velle2-.d.§ .nunc de  lcge  Vellea.& §.(eq.  Si  quis        _,  Ca;uoIa noftcr  in  hoc cap.  ficut  & in  fequentibus  alils,in- 

ijcerprecatur  rormulam  Aquihanam,  qux  lam  recitata  elt 

luprabacl.  inprincip.  DocetSca:uola  non  fuiflcnobispro- 

pofitamhancformulam  a  Gallo  Aquilio,  vt  peromniaeius 

vcrbisferuiremus:fed  vc  ciusexcmplumicqueremur,  quod 

nobis  ab  eo propofitum  tft ,  vt  oftendatur  eius confiHum.  1q 

haccautione  nepofthumorum  ncpotum  natiuitatc  rumpc- 

retut  teftamentum ,  voluit  hoc  cxcmplo  confiliumiuum  no- 

bis  demonftrare:  vt  hoc  exempIum,quod  iia  nobis  propofuit, 

adalioscafusacGommodenius.  Itaquenon  eftita  accipicnda 

hsc formula ,  vt  nihil  ci  ea  dctrahere,aut  ei  aliquid  adderc  li- 

ceat ,  hoc  enim  perquam  abfurdum  cffet.  Vnde  ait  Scjeuola, 

Qoidam  refte admittendum crcdunt, ctiam  fi  non cxprimat 

de  morte  filij ,  &c.  DocuitGallus  bacformulapropofita,in 

qucmcafumconferenda  fit  inftitutio  nepotis  pofthumi,  & 

finonomnimodohisvcrbis  vtamur  in  inftitutione  poflhu- 

mi:fi  tamenbicalus  taciteintelligantur  exverbisteftatoris, 

hocvidctur  (ufficcre.  Necaliudfuit  Galli  confiliuro,quam- 

uis  Accurfianiexiftiment  bicteprehendiGallum  a  Scxuola. 

Adillaveiba, 


rit,aiuim  ineius  lo.um  fuccedcre.  Igitur nepos quafi agna- 
fcendo  hac  fucceffioncruinpet  teftamentum  fi  prstentus  fat. 
in  d.§.nunc  de  lege.quodaddit  Scsuola,  qui  voluit  nobis  vi  • 
uis  natos  fiuuliceruon  rumpere  teftamentum.Eft  optima  in- 
terpretaiio  huius  cap.lcgis  Vellei,non  potcft  cfle  clanor.Ex- 
cmpliiminfticutionispotefteflehuiufmodi,5/:^/««wtf»«z^»- 
m  ^e  moriaturjiipos  mem  hxres  efio ,  qtu  in  cim  locum fxcceQu- 
rmft.  Hac  rationc  fibi  confulit  tdhuor,  ne  fucceffione  m 
tilij  locum  quafi  agnakcndo  rumpat  teftamcntum  nepos, 
quafi  is  priteiitn.-!  fit.  Haftenus  dc  lcge  Vellea ,  de qua  dice- 
muspknius  poftea.  Redeamus  ad  Aqailianam  foimulara, 
.qua  Giilusinduxit  nepocesinftitaendcs  elle.Si  fic  ergo  infti- 
tuiiofafl.  ft;erir,nonpoteritruropiteftamcntum  agnatione 
pcfih am!.f.-dhicquxrifoler,an  fit  neceflatia  inftitudo  filij? 
Quid  '.m  aiun  t  rKcellsriam  non  cfle:riam  tiaSjinquiunc,  nul- 
la mentiofida cft  a Gallo in formula  fua ,  fed  tamen  iuftitu- 
tiohrredisne.tirariacftjaliastcftamenium  nonvalet.pra:- 
teritofilio,q'iemteftuorhabetinfuapoccftate.  Scdrclpon- 
denthisveibis  cacite  inftitutum  viderifilium,5j://r«i *»*««, 
•viuomi ,moriatHr.,neposmeii*  htrtiefio.  Scdhocfilfumeft^vt 
oftendamin§.inomnibus.  Qusfiictiamfolet  anidcmfitda 


T>e  morteflii,  ^c. 

HVnccafum  dc  mortefilij  cxprcffit  Gallusinformulafua 
hoc  modo ,  Stfilitu  vfgm  viuo  mt  mortetnr ,  &  inftitutio- 
ncm  nepotis  pcfthumi  in  cum  calum  conferr,  quo  le  viuo 
morietur  filius.  Idem  ergo  nos  dicemus ,  et  fi  ille  cafus  cxpref- 
fusverbisnonfuerit.fcdtantumtaciteintelligatur  &  conci- 
piaturcx  vcrbis  teftatoris.  Huius  rei  demonftrandiE  gia- 
tia  varia  adduci  lolenc  excmpla.  Ec  difficile  eft  exerapiura 


exh^redatione,quodhicdiciturdeinftitutionc.  NamGallus       aliquod  fatis  commodum  &  aptum  repcrire  iudicio  quo- 


nuilam  mcntiouem  facit  cxh?redationis,fed  certum  eft  idem 

deexhiredacione  intelbgendumeire.  Indudatftenimhic 

cautio  a  GaIlo,ne  prscerito  nepotc  rumperetur  eius  natiuita- 

le  teftamentum.  At  non  nccefle  cft  nec  fihum.nccnepotcm, 

nec  pofthumum  inftitui,nc  rumpacur  tcftamencum:fed  luffi- 

cic  ec  j  nominatim  cxhircdare.  Oportet  euim  eos  inftituerc, 

aut  exbitcdare.fi  nominatim  exharedaci  fuerinr,  valet  tefta- 

tncnium.  Supcreftfola  querelaincfficiofiteftamenti,fifine 

iufiacaufaexha;redatifuerint.&mihividetur  hoc  fatisaper- 

te  cautum  efle  in  1. 3 .  de  iniufto,  rupto.   Etgo  mutatis  paulu- 

lumverbisforn^ula  Aquilianar,nos;taconcipiemusexhxre- 

dationera,  5<^/<>«  meM.viuo  me,mertetur,tuncpofihMm(u  ex- 

h^resefio.  Igitur  hxc  forraula  Galli  conuei;iet  non  tantum  in- 

ftitutioni,lederiamexha:redationi.  AAs tthzJn decem men- 

'fihM,^c.  Neccflc  fuithocadiiciformulx:redideo  hocadie- 

dum  eft ,  quialegitimuspartus  non  eft  poft  dccem  menfes.l. 

intcftato. 5. §.poft  decem.fF.de fuis  & kgir.harred. Partus  qui 

liakitur  poft  deccm  menfes  a  tcmpore  moitis  mariti,  non 

fuccedic  ei  ab  inteftato :  &  huc  perrinet  iudicium  illud  celebre 

luftiniani in Nouella 35».  de refti.  & ea , qua: par.in  vndecim. 

menfe.  luftinianusdaranauit  eara  mulierem,qu2Evndecirao 

melcpepcreratpoftmortemm.ariti  fui.Iuftamfuit  hociudi- 

Cium  luftiniani,  &  maxime  confentaneum  iuii  veteri.Et  mi- 

rum  cft  Alciatii  Paradox.lib.  3  .iniuftitis  &  iniquitaris  arguc- 

re  luftinianum , quod  eara  raulierem  damnauerit.  Mouetur 

aucloritate  Philofo.&  medic.  Medicorum  fcntcntia  eft  & 

Philolbphorum  pofle  nafci  partura  &  decimo&  vndecimo 


tundam ,  in  quo  omifla  fit  ha:c  condirio ,  Si  filius  raeus  viuo 
meracriecur,  &tamen  tacite  intelligatur  exfentenriaGafli 
Aquilijj&vakatinfritutio  pofthumi  nepotisnafcituri.  Se- 
cundum  cautionemGafli  &  confiliura,in  hoc  exeraplovi- 
detur  rcde  fequi  id  quod  dicicur ,  Filius  meus  harcf  efio,^fi 
fHh  mihi  ex  eo  nepos  nafietur,  htres  efio.  hic  omitcitur  illa 
conduio,fifiliusmeus  viuomemorictur.  Inftitutio  namquc 
pofthuminepotis,  verbis  expreflis  teftatoris  non  confeitur 
ineamca(ura,quo  filiusmoricturviuo  tcftatore,fedtamcn 
concipi  in  curo  cafum,  colligitur  exveibis  teftatoris.  Hoc 
tamen  exemplum  non  videtur  aptuffi  ad  inftiturionem' 
pofthumcrum,fecundam  cautioncm  Gilli  :  nam  videmc 
teltator  filium  &  nepotcm  codem  gradu  ha:redes  inftitue- 
re.  Nihil  eft  in  hac  infticucione  expreffiim  a  teftatote ,  e» 
quo  appaieat  euidenter  voluifle  alterura  alteri  lubftitucre, 
id  eft, iiepotem  filio :  Filtusmeushtrtiefio,  (^c.  His  verbis  te- 
ftator  videtur  fihum  &  nepotcm  ex  azqais  partibus &  codera 
gradu  hircdes  inftitucie.  Hoc  igitur  inftiturionis  genus 
non  connenit  cauconi  Aquilianje.  Aquilius  fiquidem  do- 
cuitnosquomodooporteacinltituerenepotemnafciturura, 
collatainfricudoneinmoicem  filij.  Nonenim  aliterinfti- 
tuitur  pofthiiraus  nafciturus.  Ego  vero  in  fuperioribus  iam 
oftendi,  cum  olim  fubtilitasiuris  rainiraepaterctur  incertas 
perfonas,  cuiurmodimnc  pofthumi :  tamen  permiflTum  cflTc 
inftituere  quoidam,viiIitate  hocexigentc.acinprimispoft- 
humosfilios:deinde  eovcntumeft,  vcinfticuere  hccretne- 
poteSiquiQafcituricfTcntfuipoft  mortemfilijqui  eos  gradu^ 

antccc» 


In  Tit.  Deltb.  ^pofihu.  h&red.infiituendis. 


355 


«ntcCedit,  aliternonlicetnarcicurum  pofthumum  poft  mor- 
temteftatorisinftituere.  Ergocum  infticuitucfmipliciter, 
noncollacainftitutioneineumcafum,  non  viderurreclein- 
ftitutusefte.  Itaque  nosdiximus  fuprahancinftiturionem 
ncpotis  nafcituri  iubftitutionera  quandara  elTe  :  qua  in  rc, 
quamuis  ah'qui  diftentianc,  tamen  non cft dubitandum  quin 
ficquoddamfubfticutionisgenus.leg.curainteftamento.  57. 
ff.de &iredib.inftit.  ibiapertedicitur  duos  efle  gradus  infti- 
tutionuro.  Neposnoninftituiturfirapliciccr,ledfubftitucus 
eft  iccundushiresnonprimus  :  necpoccft  adtnittiad  hire- 
ditatcm ,  nifi  exdufo  filio,ergo  eft  fubfticutio.  At  hic  nulla 
eftfubftitutio  ,  reperiunturenimfilius  &nepos  eodemgra- 
duinftituti.  Hac  rationequidam  motialiud  exemplum  ad- 
ferunt  haiufmodi,f/Ai« «?«•«//?<£>■»  <fio,^Jinepos  ex  eonafca- 
tHrjiHmfuhfiituo.  Sed  putoeciam  in  ahoexemploconditio- 
nemillam  taciteintelligiexnaturaadius,  SifiliHsme^umevi- 
vomonetiir,  &fubftitucionem  elle:  namexnacuraadus  vi- 
detut  tacite  in  telligi  hsc  conditio ,  fi  filius  meus  me  viuo  mo- 
tietur,  fecundum  ius  antiquum.  Namlecundum  iusanti- 
quum,nonaliterinfticuebaturpofthumus  nafcitutus  nepos, 
quam  collata  condicione  in  id  cen^piis,  quo  fuus  nafcicurus 
elTct.  Videbaturquidem  pofthumus  neposaIicnusc(Ie,ffd 
tamcncenluicGallus,  quiafuus  hasres  nafcipoteft,  noneflc 
alienum,veluti  fi  viuo  tcftatore  moriecur  fihus.  Secundum 
luftiniani  conftitutionem  ahud  dicendum  elTec ,  vtcunque 
dubitatum  fuerit  a  vetcribus  de  poflhumo  alieno,anpoft- 
humusalienus  pofficha:resinftitui,an  non  poffic.eadubita- 
tioomninoUibljtaeft  ea  confticutioneIuftiniant,cuiusipfe 
meraiintin§  i.  Inftic.de bono.poilefquamuis  eaconfticu- 
tio  in  Codice  Iiiftiniani  defiderecur.  Ergo  non  inrelligicur 
condicio  inefle  ex  natura  aftus.  Ecce ,  quod  ego  nunc  didlu- 
f us  fum,fortaire  videbicur nouum .-  Nihil  hodie  referre  an  ea 
condicioficvetbis  exprcira,antaciteinfit.  Tuncqu^reba- 
tur,aniuelTv.-tconditio  ,  anvcrbisexpreflaeflec ,  cum  fubea 
conditionc  iiifticutiofaciendaerat.  Sed  cunjhodieetiama- 
lienus  pofthumus  inftitui  poflit  ,ncn  eft  laborandum  de  hac 
infticucionis  condicione  propcer  confticucionem  lufliniani. 

(^d^.ldem  credmdum  ejl. 

ALia  intcrprecatio  eft  forraulx  Aquiliana:.  Docet  Scx- 
iioIaidemquodfuperioricapite,non  eflenobis  propo- 
fitarahancAquiliiformulam^vteius  verb.i  peroraniafequa- 
mur,  quafincfasfitabeius  forraulafprsfcriptorecedere,  ac 
quafi  noR  hceat  ahis  vetbis  vti.  Exeropli  gr.icia,»i!cminic  ne- 
poEdm  in  fiiaformula  GalIus,ibi,T««cyiiy»Af »»»/»« ««yw.Quid 
ergo  dicemus  de  pronepoce  ?  Si  quis  forcc  velit  inftituerc 
pronepotem,nonne  hceDit,fecundum  hanc  cautionem  Gal- 
li ,  proncpotem  quoquc  inftituere,  qui  eft  nafciturus  poft 
toortcm  teftatoris?  Si  vetba  pocius  ampledamur.quam  fca- 
tentiamGalIi,nonvideturproneposinftituipofle :  fed  fpe- 
dlandumeftmagisconfiliumGalli  Aquilii,  vt  docct  Sc£uo- 
la,  quam  prsfcriptumformuls  eius.  &  quod  ab  eo  expret 
fumeftdencpoce  ,  producendumcftadpronepotem,&ali- 
osomnes  ,  quipoft  mortera  teftatorisnafcicurilunc,  inqui- 
bus  eft  eadem  ratio  &  eadem  vcilicas.  Dabium  non  eft  quin 
cadem  fic  vcilicasinpronepote,  quxeftinnepoce,  quiaru- 
pturuseftteftamencum  fi  nafcatur  fuus  :  fcihcetfi  quo  tem- 
pore  nafcicur,  exdufi  finc  filius  &  nepos  ,  qui  eura  ancece- 
dunt.  Tria aucem  excmpla  hic cxcant  huius inftitucionis  pro- 
ncpotis.  Primum  cxemplum  eft ,  cum  filius  morcuus  eft  & 
neposadhuc  viuir.  Tuneenim  yerbispaululumimraucacis, 
vt tei de  qua agitur conueniar,  commodifljme  inftitui poteft 
pronepos,  hocmcdo,  StneposmetisviHomemortetur,  tuncfi 
pronepos,^c.  Altcrcafuseft,  cum  filiusviuuseft,  &nepos 
morcuus,  Stfiltus  rKeHs,viuo  meymorietur,tHnc{i  (^uis  mihi  pro- 
nepes,^c.Tcidas  cafus  cft,cum  vterquc  viuic  tara  filius  quam 
ncpos,&tuncpoteftitainfticutiopfonepotisconcipi,&j?/«*« 
(^nepos  m>e  viuo ,  morietur,  tuncfi  tjuis  mihipronepos  n^fcetur, 
hdresefio.  Hic  videtisverbisnonnihilimmutatisexformuU 
Aquiliana  ,  facileeampofle  ad  omnescafus  aptari.inquibus 
cademratio&cadcni  vtiUtaseft.  Illaquidemverba,  ^dem^ 
tndendum  efi  ^allnm^ ,  ^c.  obfcura  lunt  iis  praiiercim ,  qui 
non  intellexerunt  ca  quianobisdidlafunt  de  lege  Vcllea, 
dcIucccffioncfciIicet,qu2fitaltcrocapitc  legisVcilcs.  Le- 
ge  Veilea  caucum  cft  vc  nepos ,  morcuo  filio  >  vcl  eo  definen- 


tcfuohxredccfle,fuccedarinlocumfi]ii ,  ne  ea  fucccffiona 
teftamentumrurapatur,finepos  prxteritusreperiatur.  Hac 
igitur  fucceffionc  rumpiturteftamentura,finepos  prsteri- 
tus  fic.hoccontineturfecundocapite  IfgisVellcs.  Invcr- 
fic.  Quodfimiltter admtttendum  efl,ttafanefipriMi  nepos ,  ^c. 
Ait  Sca;uola,  hoc  caputitademum  vcrumefle,  fiprius  nc- 
posjdeindc  filius  decedat.  Nam  fi  filius  prius  deceirerir,  de- 
indenepos  ,  quiinfticucusnoneft  fuccedat,  hacfucceffione 
nepotisinlocumfilii,rumpeturteftamcntum.  Inhoccxera- 
^{QiFiltPts  meus  hares  efio,  Stfilius  (^  ntpos  viuo  me,  mcriMtur, 
tuncfiquismihi  ex  eoproneposnafcatur  ^hircs  efio.  Ponamus 
filium  dcccffifleviuoteftacore  ,  deinde  deceffifle  nepotcm, 
qusritur an  pronepocis  inftitutio  valcat  ?  Non  valet.  quia 
nepos  fuccedet  ante  mortem  fuam  in  locum  filii ,  &  hac  fuc-  / 
ceflioncrupturus  eft  teftamcntum,  quia  priccritus  cft  ne- 
pos.  Rupco  tcftamento  non  poteft  cflc  vcilis  inftitutio  pro- 
nepotis.  Namruptoteftamento,omniainterddunt  qus- 
cunquc  in  co  conftituta  funt.  Hic  quidem  pronepos  nemi- 
nemreperic,  quiipfuinantecedat,&fuusnafdvidetur  .•  fed 
ruptum  eft  teftamentum,  &rupto  teftamenconullacftin- 
ftitucio  quxcunquc  eo  teftaraento  continetur.  Hocautcm 
non  accidit ,  fi  ponamus  dcceffiflc nepotcm ante  filium , de- 
indcfilium,  &poftmortcBivtriufquenatum  efle  pronepo- 
tcm:tUDC  cniminftitutiohuius  pronepotisvaler,&  vtiliseft.- 
ctcnioi  re<fte  inftitutus  cflcintelIigicur,cumnonfucceflerit 
ncposinlocumfilii :  quiaantc  fiflum  dcceflerat ,  &morcuo 
vtcoqucnatuscftispronepos  ,  qui  fi  prxtericus  eflTecrumpc- 
rctteftamentum.  Ethincnotandumeftid  de  quononnul- 
lidubitant ,  &  quodiam  paucisattigimus,  hisvetbiscondi- 
tionahbus  formulsAquilianx,  Sifi.liusmttu,viuom(,morie- 
w^non  videriinfticutum  eflc  fihum.  DixinuIIamhisver- 
bis  videri  contincri  inftitutionem.  Gonfiliam  enim  Galli 
tantumfuicforraulam  praffcribere,qu2  adnepocum  nafci- 
turoru3i  infticuiionem  pertinerer.  Non  enim  credebac  cui- 
quam  dubium  efle ,  quin  hiredisinfticutioprarcedetedcbc- 
ac.  Ideodeinft;cucionefiliinihildixit,qua2tamen  necefla- 
ria  cft.  Nam  fi  his  verbis  conditionalibus  intcUigeremusin- 
ftitutioncm  hxredis  contineri.hac  fucceffione,  de  qua  loqui- 
mur ,  nunquamrurapereturteftaraentum,etiamfiponere- 
mus  deceffiflefiHum,  deindcnepotera.hicdiciturfucceffio- 
ne  rumpi  teftamentum  ,  fi  filius  deceflerit ,  dcinde  nepos, 
quia nepos  rcperit Ic  prxtericum,  ideo rumpit  teftamentum. 
Si  rumpit  teftaraencum ,  apercum  eft ,  infticucionem  nulkia 
cfle.Hicoccurricancinoraiaexeo,  quoddiximus  hacfuccef- 
fionc  rumpi  ccftamcncum,  &  reddiinucileminfticucionera 
pronepocis.  Difficnlcasnafcirurcxl.pofthumuSjii.fF.dein- 
iufto,  rupco.  Sed  iatclligendum  eft  hanc  fubtilitatem  ,  cu- 
ius  hicmentio  eft  ,  cemperatam  efle  variis  modis  iure  prz- 
torio.  Loquitur  enim  ibilareconfultusdebonorura  pofTef. 
fione.fedquomodo  idintelligendumfit,  diccmus  commo- 
diusfubtituIodeiniufto,rupto,&irfico  fado  teftam.  Alii 
conicceruntomniainhunc  locum.fedhsc  fuo  locoexplica- 
buntur  anobis. 


Ad  § .  Et  quiajitantitm  in  mortem,  (^ 


•c. 


MEndofacft  Noricaledlio  ,  vbilegitur,  &  quid  fitan- 
tuminmorcisfilii  cafum  concipcrcc.  Legsriduraefl: 
incetrogaciuc.  Inccrprecacioeftvetborura  forraui.e  Aqai- 
hanje,fuperiorinondiffimilis.  DocecSciuolaqucdexprcC. 
(umeftaGallo  deraorce  in forraula fua ,  idcranimitcendum 
efle  ad  ahos  cafus,qui  ea  formula  expreffi  non  funt ,  iu  quibus 
cadcm  cft  ratio  &  eadem  vtihtas.  Non  enim  credcndura  cft 
Gallum,  quimencionemfecic  morcisin  formulafua,idcoid 
fecifle,quodnihilcx  eaformulaimmutareliccret.  Propofu- 
it  enim  nobis  exemplum ,  quod  poffiraus ad  omnes  cafus  ad- 
aptare,inquibuspericulurafit,ncprxtericione3l{cuius  rum- 
pacur ceftaraencura.  Ec  hoc  exeraplura eft  interpretationis, 
in  qua  confifticarsboni  &  zqui,  quamnoshicproficeraur. 
Scire  cnicnlegesnoneftverbaearumrenere,  fedvim&po- 
teftacem.  .  Nihilfaciliuseftquamlcges  omnes  qu.?cunque 
fcripcasfuncquacunqucinprouincia,  quocunquein  regno, 
cdifcere  &  corapleiSri  raemoria  ,  &  vetborum  fignificacio- 
nemfcirc;fed  nonefthoclurecon/ultumefle.&arcem  boni 
&aEquicenere.Ars  iurisinsquo  &bonoconfiftic.-quodfcri- 
pcum  cftficincerpretandumeft,  vc  id  porrigacur  ad  fimilia, 

G    4 


35^ 


Franc.^UAreni  Comment. 


in  quibus  eadcm  ratio  ,  eadera  vtilitas ,  &  cadem  zqmtas. 
Ratio  intet pretandi  maximc  vtilis  eft.  Vidcmus  fiquidem  lu- 
tcconfuicos  maxime  occupatos  eflc  in  intcrptetatione  lc- 
gum,cdi(aoruro,&formularum:quodimitarIdebet,quiyc- 

ram  iuris  fcientiam  nancifci  defiderat.Hzc  igitur  exemplain- 
terpretationiscontinentur  arte  boni  &«qui.  Plcrique  co- 
nantur  in  certas  rcguUs  redigere,  quod  adartcmbotii&z- 
quipcttinet:fedcgovosfipeadmonuihscin  vniucrfum  de 


H«  me  morietur,fiMt  deperta^itur,/ifiejutu  tjfe  itjlirtt.tufiefie^uit 
miht ex to nepos, vtuo  me,^c.noa  dicit  poil mortcm mtam.  Vi- 
detis  quid  intcrn  t  intcr  inftiturionem  nepotis ,  quz  tit  fecun- 
dum  formulam  Galli  Aquilii,&  eam  qux  iic  fecundum  lcgem 
VcUeam.  In  noftra  autem  fpecie  proponitur  caius,  qui  nec 
pertinet  ad  verba  formula:  Aquiliana; ,  ncc  ad  verba  legis 
\c\\cx,Sffilitumei*s,v  Home,deportab  tur,tunefiejuisnepotpofi 
mortemmeamnafietur,httr6fefio.     Hrc  cnimuiftitutio  noa 


finirinonpofle.fedponcndafuntnobisanteoculos  cxcmpla       poteftdicifaaalccundumformulam  Aquilianam.  quiafor- 

lureconfultorum.     Qwdfitmurru.  Senfushorumverbo-       — i.  a-..:i:.-.i„-..:....j j.j. :„„.  vti 

tumcft,pofleiEftituipofthumurancpotemnafciturumpcft 
tnortcmteftatoris ,  non  tanlumfubhactonditionc,Sinlius 
morietur.vcrumetiam  (ub  aliis  conditionibus  fimilibus,  tam- 
etfieaconditio  expteflafitverbis  formuls  Aquilian*.  Pof. 
fumus  ita  concipete  inftitutioncm:Si  filius  mcus.viuo  mc.de- 
portabiturininfulara  .•  Sifilius,meviuo,cmancipatusfuerir; 
Si  films  rocus,viuo  rae ,  fuus  elTc  deficrit,vel  alio  aliquo  firoili 
modojVtbreuiteromniapauciscoroplcdamur.  Adhunce- 
rim  vfum  conicripta  eft  hic  cautio  Galli.  His  igitur  vcibis, 
Si  filius  mcus  depoctabitur  in  infulam ,  turc  fi  quis  neposmi- 
bi&cvtiliseftinftitutio.conferturenimin  eumcairm,quo 
iitptSfuusnaicituiuseft.  Ncn  minus  autcm  cft  nafcituius 
repos hoc  calu,fi  filius  dcpor tsbitur in  infulam , quaa  fi  tno- 
rietur.fiibducitur  cnim  de  medio  filius.  Scatutla  fic  intcrpi e- 
tatur,quafiIfgfmaliquam,h3ncfoimulam  AquihahaJm.Lcx 

cnimnoncft  ,  fcdrectptafuit  ccmmuni  cohfcbiu  pro  qua- 
damlcge.  Nulla  vero  lextamcircnmfpciacpoteftkribi,vt 
omniaquicucqucadcam  pcrtinent,  poflint  compithendii 


fflula  Aquiliana loquitur de  motte,non  dc  deportationc.  No 
conuenit  etiam  vctbislcgisVclles.  quialex  Vellea  nonper- 
tinet  adinfticutionemeorum,quifunt  nafcituri  poft  morce 
teftatoris:icdviuoeo.  Hic  autem  iDftitmiofitpoftmortem 
cius.Quidigiturd!Ccmu$inhacfpccic?Sca:uoIaaitir.ftiiucio- 
ncminhac  fpecievidcri  faclam  fccijndum  caucionem  Galli: 
fed  in  cautionc  Galh  in  qua  fit  mcntio  mortis,  fupplcncos  ali- 
oscafus,  fxlcntcntialcgisVclica.  qf.ia  appatctiia  Vtllcum 
fenfifle.  Nam  cum ea lcxlata fii poft formulam  conccptam  a 
Gallo  AquiliojtrccibilE eft eum lcnfifle , ctiam in  iDftitutit)- 
ncpoflhumtrum  nafcitutotum  poftmortcm  teftatcri»,  de 
quiblisccnftriptatftfortnula  ,  hoscafus  pertineic.  Accut- 
fianialitcrbarcvcrbainterprctancur.  S  cerimaiurt.Siic- 
ftatormentidEctriirortis  fecerit  in  icflicuticnc  bfpocjsna- 
ffit«ri,illecafuscxprtflrusaceftaccrc,pcriigitur3dalicsca!iiS 
fimiles,nfhipedfpbrtaticnen-,cn  anc;paticntm,&  fir'l.  Et 
hinccolligunchancthefin  ,  PiouificrcmfiiJisir  att  ftaicrt, 
adaliutncrfun.fmiltirpcrrigi.  Qui  hoccolliguntfxveibis 
Sca;uol*,  cfttnduttfe  hoccmnirt  ncn  iiceliigtic.     In  lc- 


NonpoflunchxccmniainmcnccmLcgislatbt-is  vcnirc;6.  fi  gehccverutacft  :  fcd  intcrprciatio  kgis  muhumdifTeitab 

vcniflfnt  in.*initafunc:acmulcafunttclinqucndaiuducinti  intcrptetationctefiamenti.    Dico  qucdfittflator  expif  ilc 

umaib:ciio,inquomaximcverfaturarsboni&2Equi.  Quod  ritvnumcaftim,nifiappareatcuidcmereumdealioca(urcn 

creofcriptum  cftaGallo  Aquilio,&  cxprefTum  foimuiade  f  fle,nonproduff  n-usad  aliumcafum.velutifidiAeiit  ,S' fi 


crgofcriptum  cftaGallo  Aquiiio,&  cxpre 
morte  filii.id  ncs  in  interpretanda  ea  foimula,Quafi  lcgc  qua- 
dsm,produccmus  ad  alios  cafus  fimilcs.  Similcs  funt  cafus in 
hac  ic  pluresv  Magna  tamcn  c  ft  qua  ftio,an  mors  ciuilis  ct  m- 
paranda  fic  racurali,qucd ab aliis hic  lolec  ttadari.  tft  eadtm 
tcrrcrarioin  hoctafu.     Ntm  qutmadmodum  definit  luus 
bircs  cfie  filius  permortemt  itaperdf  portaiicncm  ,  pera" 
qus&!grisintctd)ftionem,&pcrtmancipationetri,dtljnit 
efllfuus.  &quiadcfinit(LUsefle,  nepos  nafciturus  iLmpet 
teftamencinifiprircriiusfit.  Scauolaadmcnetidcclligicx 
fcntencialfgisVfllc2E,roncxvecbis.     Hicvidccisncn  fii6 
caufa  ncs  inte  de  lege  Vcllcadifputafle  ,  &  c  flendifle  cuid 
concinereturvcroquccapicclegisVellcs.  LcxVeheavUltiil 
primo  capite  inftuui  poffe  nafciturum  nfpoccm  viuotf  fta- 
tott,fifiliusfuusefrcdefierit.  Intcrforn-.ulsmGalli&ltgein 
Vcllcamhocincetcrat,qucdformulaGal!ipettir.eb£ta(ine- 
potemnakitiuumpoft  tnorttm  teftatotis  :  lexVellcapcr- 
tir.cbatadnakiturum  viuoadhuctcftacore.  Noncredcbant 
auieir.veceiesvildeneccfliriumc(rcprouidere  &  ccnfultre 
inftituctc  volencibns  nafcicuros  in  vira  tcftatoris  ;  fcdpoft 
morcem  cantum,  Nam  dicebant,poftquam  nati  fuerini  pof- 
fe  eosinftitucrcfi  vifum fucrit.  Scd ptouidtndum fuic iis qui 
nafcicurifunrpoftmorttm.   Abfurdum  cnim  tflcc  eoisnbii 
ptlTeinftirucie,  quicaroennaciuicate  rumpetcnt  ttftatntH- 
tum.  Scd  lex  Vellcapermifitinftitucre  pofthumos  r.cpotts 
naicicurcsviuoccftacore.  Ecfuntvcrbalcgis  Vcllea:  plerio- 


lttu,neviuo,troritttir,  nepos^tfimihi  exto  r.Afittkr  h^ru  tfie^ 
tani&fitmtrcifausfLcricveiininlultmc  c|  citrtci  :  la- 
i^enneptsncntrith$ics.     N.  n  fiqucndatft  vckr;taj  tc- 
ftaroris,cumirsn!ftfta  tft.     E-  hctp:ruocrtcic,nrultitta- 
gninacilunt.  Hjrc ccllfgctunc  en  arcpaccnt  toJJiu  ftitu- 
tiontm,quonihilitfurdiusd  cipoccft.  Aiunc,qLcm;drr  c- 
dutnrc6tcdicicurirftiruci:seflei.eposr,afcituiu$,fin  i  nuus 
filiusfreiit.-ifatciam  fi  f  mancipatusfbciic.  Sedpraptfltrus 
tftordo.     Dicunt,cuniteftatcimfntionemrooitisfacir,& 
iiftituit  repctcm  in  cafemmorcisfilii ,  &finon  cxprefltrit 
deporcacioncmfi;ii,tfelocuminfti[Utioni,  quod  cfl  abfur- 
dum.  Dcbocf ft  difpucacio  AlciaciParad.hb.j.  cap.j.  Ci  m 
ncposcftfubftitutusfubcondicione,  5</iA«^m<»«f'/)<»/«-/«^- 
m  ;  verumtft  emanc^pacioncm  facereltcum  fubllituiioni. 
&hocfenfitScsEuola.  Ponamus  tfftatoiero  fub  hEcccndi- 
tioncinftitHilTe  nepctcm ,  Srfi,Utti  erKancip*tttift:ertt.  verum 
eft  emancipata  filio  locum  elle  fubftitutioni:quia  hoc  cxprei^ 
ium  eft  a  ceftarcte :  fed  fi  filius  inftitucus  fii&  neposfubflicu- 
tus,fifiIiusmoriecur,abfurdumeft  diccte,  fiemancipacus  fit 
filius,(ubftitutioni  locum  eflei 

'K^d%.^idjiu,qtnflium  apudholies. 

DEmonftratum  cftvariis  cxemplis  formulamaGallcA- 
quilioconictipcam,  depoflhumorum  ncpocum  inftiiu- 
ticnc  ad  alios  cafus  pofle  accommcdari,  quam  quiexprcfE 
ra&vberioiavcrbis  formuli  Aquihans.  LcxVel'caaic,  Si  fincipfafotirula.  Diximuspropoficam  cflc  hancformulara 
ejuisfituhitrefejfedefierit.  quibiis  verbis  pcrmictirgcnetjLccr  velutcxeroplum.noncnimeftlcx.  Lfges,iuraconftituun- 
inft!rucreptflhumumnaftiturum,viuottftacorc.  Gencra-  rur  gcncralitcr ;  exeropla  vero  proponuntur  dc  fingulis  le- 
literfubccnditionc  Sfiitufuushaiaefiedefierit.  Infoimula  bu4  :  fcd  quj  nobis  proponitaliquidlocoexcmpli,hoclentif 
GalliAouiliivtibanontamlatepaccnt.  Formula  Galli  A-  inahisomiiibusfimilibusiebusidemfequendumeflc.  Hie 
quilii  ncn  cftlcx  ,  fcdcxemplumtantumnobispropcfitum  jptoponiruihypC'thcfis,inquadubicaiipoceft,anpofthumus 
adiniicandum.ideononcftgencralc.  ScdlexVelleagenerai      tc<fteinftituipointfecundumcautioncmGaHiAquilii;ficuti 


\\tzt\o<^\ii\.VLy,Sicjtiisfitttth£raeJfedefi(r.t,'Vf.\\ceitt\imt<:\auti 
cius  locum  fuccelfuius  cft  &  nalcicurus ,  eciam  viuo  ttftato- 
re,  inftitui.  Hoceolligicurnonexvcibis,  inquitSciuola» 
lmoVidctnrexverbiscollig!,fcdlex  Vcllcapcrcinebat  ad  ne« 
potcmnafciturumviuoteftacore.  Hicquirimusdc  infticu- 
endoeoquinafci;uruseft  poft  morccm  teftacoris.  Sccun^ 
dumcaurionfem  Galliira  infticuebacur  nepos,  SififitumeMs, 
vimmf,mcrietur,  tuncficjuii  nepospofi  miriem  mtam  ,  ^c. 
Duj  funtcondiciones  ,  vna  refcrcur  ad  morccmfilii:  ahaad 
mortemrellatoris,  adcempns  quodfequicur  roortem  tefta- 


infuperiori  fpecie  d'  bitacum  fuit  in§.  &  quidficancum.an 
pofthumusncposredleinfticuatur ,  nontantum  fubcondi- 
tione ,  Sifiliusmorietur;fedeciamfubcondicione,Sifiliuse- 
roancipacusfucrir.velfifilio  aqua&igni  incerdidii^  fuctic, 
Vel  fi  deporcatus  f uetit.  Similiter  hic  quxritur in  hac  fpecie» 
an  ncpos  pofchumus  rcdle  infcitui  poflic,  cum  filius  decedcc 
apudhofces  morcuo  tcftatorc.  Sipocamus  filiumrerrato- 
tisdeccfliflcapudhofces,  mottuoiam  teftacore.inhoccafu 
ncpospofceanacusrumpit  teftamcncum  ,  &  camenhuicia- 
commodo  prolpedtum  non  efc  per  Gallum  Aquiliuro.  Non 


toris.SccuadumlegemVcUeamicainlhcuebaturj  J'yz/»Mf,vf*       poccfc  ficii  ^uin  rumpacur  tefcamcntum hac  tatione,  idcfl 

agnacioDs 


In  Tit.De  lib.^poBhu.hmd.infiituendis. 


agn*tionepol(lhuminepot's,  etfifuerJtiaftitutus  nepos  fe- 
«undumcautioneni  Galli  Aquilii.  Nam  fifuerititainftitu- 
tus,Sifiliiismeus,viuome,  morietur,  vtcxpreflumcftfor- 
iiJuIaGalli  Aquilii  ,  non  vidctur  rcdeinftitutuseflc,adhoc 
incommodumvitandumk  Nam  proponitur  fiiiusdecefliflc 
apud  hoftes  mortuo  iam  teftatorc  ,  &  inftitutus  repetitut 
nepos fiib hac conditione,Si  filius,viuo  mc,  morictur»  Qujd 
igitur  dicemus?  Scsuola  nofter  oftendit  j  fccundum  catitio- 
nem  Galli  Aquilii,  poflectiamnepotem  pofthumum  infti'>- 
tui  in  hunc  cafum,  ne  hoc  cafu  eueniente  rumpatur  tefta- 
mentum.  Poterit.exempligratia,  ita  pofthumum  ncpotem 
inftituere  tcftator ,  Sifiliw  mcm  apifd  hofies  tiecejferit,  tuncjt 
^Ht6tnthiextonefos,^c.  Etfivnum  cafum  cxpreflbritGallus 
informulafua,  cafumfcilicetmortis,  tamenvtfnpraadmo- 


55f 

nonrumpcrctteftamentum,  vel  adhucviuisiSHo&nepote, 
non  rumperetpronepos :  quareincumcafumnoninftituit! 
Nam  fi  inftituiflct  cos ,  non  rumperent  teftamentum.  O- 
ftenditfeponfine  caufa  hanc  quxftioncm  &  dubitationem 
propofuifle,  quia  hiccafus  ad  legem  Vellcamnonpertinet. 
Lex  Vellca  pcrtinet  ad  eos.qui  nafccntur  viuo  tcft  atore ,  pcr* 
tinetinquara  ad  inftitutionem  nepotum,  qui  nafcentur  vi- 
uoteftatore.  inhacautettifpccicponimui  ncpotem  cfle  na- 
tum  poftmortemaui.  Hicergocafus  adlegem  Velleam  non 
pcrdnet.non  finc  caufa  igitur  propofita  eft  hxc  quiftio* 

Adverf.tJ^eUui  e^gig  eFi  vtin  eiufmodi 
vtiUtate,d^c, 


nuimusin§.  &  quid  fitantum.  idemdiccndum  eft  Scin  o-  Tj  Efpondet  hoc  loco  Scxuola  ad  propofitam  quiftioi 
mnibusaliiscafibus  ,  quibus fuus harres  nafcitur  pofthumus  J\nem.Etait  ,  meliuscft  hanc  admitti  interpretationemi 
poft  mortem  teftatoris,  &  teftamentum  rumpit  fi  inftitutus  vt  KStc  inftitui  poflit  nepos  in  otnnem  cafum ,  quo  nepos 
non  fuerit.Igitur  in  hoc  §  .quid  fi ,  qui  filium  apud  hoftes,&c»  nafciturus  eft  fuus  &  rupturus  teftamentum  ,  qua'fi  fuerit  hoc 
Scxuola  ptoponit  quxftionem,  quatenon  induxit  Gallus  ccnfilium  GalIi,quiformulampropofuit.  OftcnditScxuo- 
Aquilius  vt  nepos  non  rumperet?  fic  eft  intelligcndum ,  vc  laquidipfum  moucrit  przcipuc  vtita  rcfponderct.  Mouit 
ncpos  natus  poft  mottem  teftatoris  non  rumperct  tefta-       eumvtilitasrei,  dcindc  etiamlex  Vcllca.     Vtilitas  lceisali-. 

cuiusfacit  vt  eam  interpretationc  adiuuemus ,  &  cxtenda- 
mus,fiquidnonfatisfcriptumfit  .•  fi  quid non fatis defini- 
tum  ficlege.  Sic  lurifconful.in  leg.hocmodolegatodatOi 
€i.S.  dfe  condit.  &  demonftrat.  aitlcgera,  quar  pertihetad 
fobolcmprocreandam,  qu«  maxime  vtiliseft  Reipubl.ad- 
iuuandam  efle  interprctatione.  Et  hoc  eft  quod  dicitur  in 
leg.nonpoflunt.  li.  &feq.fF.delcgibus,cum  quid  legeex- 
ptcflumeft  ,  bonamoccafionemcflc ,  &c.  quar  tendunt  ad 
eandem  vtilitatem  vclintcrpretatione.vclcerteiurifdidlio- 
nc  lupplcrc.  Vtilitas  eaeft,  qusdicitur  boni  &  iqm  apud 
Horatium.  Publice  autcm  vtile  eft  conferuati  teftamenta 
&vItimasvoluntatcsdefun(a:orum.leg.velncgare.ff^.qucm- 
admod.teftam.apcr.  Hzcvtilitasfuafit  vtha;ccautio  ad  te- 
ftamentotum  conferuationem  pcrtinens  adiuuarctur  inter-' 
pretatione.  Mouit  etiam  lex  Vcllea ,  qua:  multos  modos 
rumpendi  tcftamenti abftulit.  Ergo ad  exemplum  legis  Vel- 
lea  nos  debemus  produccre  ad  confequentiam  per interpre- 


roentum,vt  inftitui  poflet  collata  inftitutione  in  hunc  calum; 
Sifiliw ,  (^c.  ne tcftamentum  lumperct.  In formula  Gaili  A- 
quilii  confertur  inftitutio  pofthumi  in  eum  cafum ,  quo  Glius 
moriecurviuoteftatore.  Curnoninduxitetiamvtncpoiia- 
ftiniacur,  ncrumpattcftamentumhoccafu,  coli^caiuftitu- 
tionein  hunccafum ,  Sifilnu dectdet nfud  hoftet  ^ofi  mortenu 
me4m,nepotexeo  ntifcitfirmhareiifio?  Quare  non  hoc  indu- 
xit,  ficutinduxit.ncncpos  ruraperet  tcftaracntum,  fifiiius 
viuotcftatorcmortuusfuerit,  tuncdcinde  neposnoniura- 
pcrct?  VidcturGallushosomncs  cafus  debuifle  expnmeic, 
&nontantumdicereinformulafu3 ,  Sifiliits  meM-morf.iHr, 
viuo  meScA  8c  dicerc  dcbaic ,  Sifiliu^s mim moYiiturfcfimor- 
ttmmeAm  caftns  ab  hofithns.  nararcperieturneposlauscum 
nafcctur,  &rumpettcftamencum.  vnde  videtur  in  hoc  et- 
iamcafuprouidere  debuifle  Aquilius,  nciumpercturccfta- 
mcncum.  Namfilius,  quideceflitapudhoftes,fingiturdc- 
ceffifleantequam  captus  efldabhoftibus.     Curnonindu- 


xitvtncposnonrumperctteftamentum,  collata  conditione  tationcm  hanc  formulam  a  Gallo  propofitara,  quamuis 

inhunccafum,  Sifilttis dtce^erit antecjiiAm ahhofiibmrtdiret?  nustantum  cafiis  fcilicct  mortisfiliiin  ca  formula  exprefliis 

His  vcrbis  oftendicur  eandem  efle  dubitationem  dc  prone-  fuerit.     Interprctatio  dicitur pecuUari  vocabulo ,  quam  vo- 

pote ,  ficutdenepote  ;  cum  proponitur  filiuscfleapudho-  camusextcnfionem.  inlcg.patreni.ff.  de  vcrbor.  fignificati 

ftcs;  itaetiamdubitaturdepronepote,fi  proponacuttilius  vbi  dicitur  patroni  appellatione  pationam  contineri ,  fcili- 

&ncposapudhoftescfle.  EthasquJeftionesScsuolahicfb-  cct  pcr  interpretationcm.  id  cft  ,  quod  fcriptum  cft  de  pa- 

lecconiungerc.     Ind.§.&quidfitancum.diximusquoddi-  trono  ,  porrigituradpatronara  ,  propter  fimilitudinem  ra- 

citur  de  ncpote  in  formulaGalli ,  idemcredendura  &eura  tionis  &arquitatis.     Idfitenimper  interpretationem ,  non 

fenfifledepronepote.   Vndenontantum  quadtur,  fi  filius  cx  propria  vi  vcrborum.     Sic  accipitur  hoc  loco  interpre- 

apudhoftesfic,quomodoinftituendus  fitnepos,  nerumpa-  tatio.     Pofluntigitur  hi  omnes  cafus  cxprimi  a  teftatorei 

turtcftamcntum  ,  fiforte  filiusdecefFetitpoft  mottera  aui.-  Simorieturfilint  ,  SideportabitMr,  Siemmcipabitnr.     Ino- 

Sed  ctiam  qu2ritur,fi  filius  &nepos  capri  fint  abhoftibus,  ronem  cafumpotcftconfcrriinftitutionepotis,auifuus  na- 

quoraodoinftituendus fitnepos ,  qui  natuseftpoft  mortem  fcituruseft. vthicvcrfic.     ^iceuidmihi  Itberorum  natumjt 


aui.-curhocnon  induxit  Gallusinpionepote.'*  Innepoteica 
4thukcondpcte(oiaiuhm,SifiliusmettsapudhofiesdeceJfirit 
■fofimortem  meaffLj ,  nepos,  (^c,  Inpfonepote,vtproponaa- 
tur&fiiius&neposapud  hoftcsefle  ,  &  poftqiiam  dcccflc- 
lunt ,  nsortuoiara  teftatore  ,  naturaeflepronepotem .-  cuc 
hocnon  induxit  Gallus?  cur  non  itaconcepit  fotraularafu- 
am.'  Nam  non  tantum  fi  filius  moituusfueiit,  viuo  ceftaco- 
re :  fcd  &  fi  raorcuo  teftacorc  decefteric  apud  hoftcs :  propccc 
legis  Cornelix  fidionera  rumpet  ceftamencum  ncpos  :  qui 


ertt.  Hoc  vcrbum  mihi ,  habcc  cmphafim  j  ideft,  quifqui» 
mihinatus  erit  fuus.  Israihinafcitur,  quinafciturinpoce- 
ftaceraea.&inprimo  gradu,quidicirutfuus  hxtts.  Qu^am- 
obrem  ita  gcneralitcr  concipi  poteftinftiturio  ,  Si  qmsna- 
ttiifueritfuHs,iti  vt  poffitrumpere  tcftamentum,  fipriter- 
itus  fit.  Hic  locus  obfcruandus  eft  &  diligenter  norandus 
ad  conuincendum  crrorem  vulgarem  eoram ,  qui  patant 
cafumvnuraexpreflrumateftatore,  adahumcafum  non  ex- 
preflum  produci  interprctatione.  Aiunt,fiteftatorita  infti- 


renoninduxit,vcncposnonrumpcrct,  velcriamadhuc  illis  tuerit  nepotera  pofthumum,  Sifilius ,  me  viuo  ,  morietHr, 

viuis",  veletiamtiliovelnepote  adhuc  viuis  ,  isqui  Bafcetur  quamuis  nullam  fecerit  mentionem  aut  deportationis,  auc 

poftmottcmaui,fciIicet  ptoncpos?  Qui,eftlcdioNoric«  captiuitatis :  vetbatamenteftatorisadcoscafiis  produci ,  & 

ed:tionis.inFlorent.  legitur,aui,  non  qui.  lcftio  Norica  mi-  hanc  admictunt  eXtenfionem  non  tantuin  in  intcrpreta- 

hiplaniorvidctut&expedicior:caraen  Florcntinapoteftde-  tione  legis  ••  fed  etiam  in  interprecarione  vltima;  volunta- 

fendi.     Satisacutc  &  probabiliter  defcnditeamTaurclIus.-  tis.     Scd  nifi  cuidenter  apparcat  tcftatoris  voluntas  ,  noil 

fcditavtfatisoftendat,  quamverumilludEuripidis,5«>»^/rA:  admittituc  ha:c  extenfio  ,  quae  in   lcgum  interpretatione 

tfi  veritatis.  oratio.mMA enim  opus eft  ambagibus  fi  quis  No-  rec^ta eft.     Hic  error  conuincitur  vcibis  Scaeuols in hoc 

ricamledionemfequatur  ,  vcl  vtranqucditkionemconiun-  loco.     Nam /i  verum  cfTct ,  quodilli  adferunc ,  fruftta  di- 

g-it.     Et  videtur  probabile  eflfe,  coniungi  vtranquc  didlio-  ccretur  inftiturionem  valere   eriam  in  eum  cafum  qut  a 

neindebere,  vt&legaturaui,  vtinFlor.  Panded.&  quijVt  Gallo  exprcflus  non  fuit.     Cur  tam  curiofe  qusrercmus 

in  Noiico  Codice.  &  ciedibile  eft  hanceflc  vetam  ledio-  an  valeret  inftiturio  coUatain  alium  cafum,quamqui  ex- 

nera.     Nametfi,3ui,nonlcgatur:tamenfubaudiridcbet,ita  prefTuscft  a  Gallo  in  formulafua,fiille  cafusadomnesalics 

fcilicet poft mortem aui,qui,&c.     Quarc  non  induxit  Gal-  produccrctut intcrprctarionc ?   Producit  Scacuola  verba  lc- 

lusA(]uilius,vcvelncpashoccafu,mottuofilto  apud  hoftcs,  gis,ideftfocniular,  qaa;teccpta  eftprolegc,&quamveluti 


FrdncSDuarem(^omment. 


358 

kffcm  ScsBUolainterpretatur.lnrerpretatio  cft  legis ,  nonau- 
t.-mverbonmueftamenti,  fi  quisvelit  legem  Aquiliam  vo- 
care.Hicdfficultatcmmouentnonnullideconditione,  Sub 

condinonenonpoteft,  (uus  hiresinftitui.leg.  ^.fuusquo- 
q,ie.dJi?ied.inftic.Quomodoergovaletinfti[unofubcon- 
dinoncfada.^HicdocetScxuolapofthumum  fub  conditio- 
neinfticuendumede.  Hicfubconditioneinftituitur.&fub 
eacondicione,  qua:  noneftineius  poteftate,filiusnon  po- 
tcftharcesinftitui,  veluci  fub  conditionefortuica,vclmixta. 
Nonmihividenrurquihanc  difficulcatemmouent,fatis  ex- 
pendiile  quod  dicicur  in  d.l.fuus  quoque.de  hited.inftit.  Sii- 
um  hsrcdenivocautaliquandolurecoiifulti,  qui  fuusnafci- 
tutus cft.l.vit.decollat.bono.  Neposiam nacus  non reftc & 
proprie  dicicur  faus.quia  non  eft  in  primo  gradu.§ .  i. Inftic.de 
hxred  qtia!ic.&  differ.fed  tamen  fuus  vocatur, quia poteft  (u- 
usellefublatafiliiperfona.  Siceciam  pofthumus  nafciturus, 
quipoLefteflref.ius.Sedquomodo  id  accipiendum  fit  nosdi- 
cemuj fub  cir.de cond.inftit.vbieti^m  interpretabimur  did. 
lea.fjus. cuius interprctatio  omifla  eft a nobis  interpretando 
tit^ul.dehjercdi.inftituendis.  quiavidebatur  pcrtinere  ad  tic. 
decondicionib.inftic. 

Ad%.Siem,qmJilmmhabebat. 

HYpothefis  proponitur  ad  ea,qu?  fuperius  didla  funt  ma- 
ximepertinens,  vtmagisacmagis  expliceturconfilium 
&  fententia  Galli  Aquilii.  Qiiidam  filium  habebac:  nurus.v- 
xor  filiijcapca cft  ab  hoftibus. Pater  ceftamcntum fccit ,  infti- 
tuicneporemnaiciturum.hocforcemodo.nonenim  hic  ex- 
primitur  a  Scajuolamodus  inftitutionis.-fed  credibileeftita 
inftitutuojfuiire,  Outcej^tdliberommmthinatumerit.  Nara 
potcft  ica  mfticui  genccaliter,  vc  diximus.     Ita  fadum  cft  te- 
ft.jmcntum,nacus eft  nepos  apud  hoftes,viuo  ceftacore :  poft 
morcem  ceftacoris  rcdiic  ab  hoftibus.  quxritur  an  hic  cafus 
ad  Galli caucionem,an ad legem  Velleam  percineat?  Noran- 
dum  eft  enini  quod  dicicur,  nurum  peperifle  apud  hoftcs ,  vi- 
uoteftatore  .•  fedrediit  poftliminioncposillepoftmortcm 
aui.Scxuolaomittic  hancqua:ftionem,  vcremiubcilemma- 
gis,quamvtilem:quiaconllabat  teftamentum  non  rumpi 
fiinftitutusfuetit.  rcceptumenimerathQCgenus  inftitucio- 
nis  cempoteScasuo!2,vtapparet.    NihUrefert  vtrttmex  iure 
antiq:io,^c,  His  vecbis  oftendit inucilem  elTe  difputacionem; 
curiofihominisefle  his  quiftionibusimmorari,  qus  inuti- 
les  func.   Qaa:ftiones  plersque fubcilitatcm habcnt,& mul- 
taacuteexcogitata,  qua:  tamen  nullamvtilitatemadferunt* 
Eteiuseft,  quifeproficecur  incerpretemiuris,  has  quasflio- 
nes  magis  fubciles ,  quam  vtiles  omittere.  Verum  eft  quod 
quidamllripfitdePhilofophia,  Philofophiae  noneftquiduis 
elculentum.     Sicetiammihividecurdicendumeflcdelurif- 
prudenciaJjrifpruJencis  noncflequiduisefculentum.  Sed 
q ux faic caufi  dubicandi  an  hiccafus  percincretad  Gallifor- 
miilam,an ad le gem Velleam?    Nam probabilicer dici  poreft 
advtranquepercinerehunccafum.     Poceft  pcrcinere  adle- 
gem  Velleam,fivericacemfpc6lemus,  namlexVeileaperti- 
net  ad  eos,  qui  nalcuncur  viuo  ceftacore.   Alia  racione  vide- 
turpercinere  ad  Galli  caucioncm.  quamuis  enimre  verana- 
fcacur  nepos  viuo  teftatorc  :  nontamenfuusnafcicur.  nara 
fuusdicinon  poteft  quicftapudboftes,  neceftinpoceftate. 
Ideoquefortcdicipoteftmagis  ad  cautionem  Galli  pertine- 
re:  quiafif  opumconfid.;rcmus  ad  qucra  fpcdrauic  Gallus, 
vokutinfticuieum,  qui  nafcicucus  eft  fuus  poft  mortemte- 
ftatotis.    Scd  poteft  fingi  non  capcum  cflc ab  hoftibus  eum, 
qui  tcuerfiiseftabhoftibus  .•  ficquea  principio  natiuitatisia 
poteftaccauifuifre.l.retro.i^.ff.decapt.&poftlim. 

Ad^.Torfitanadduhitetquis.- 

Hlcquxftiotradtatur  ad  eoscafuspertincns,quiadGalIi 
fotmulam&cautionemaccomraodantur.  Siccnimcft 
incelligendum  quoddicicurininicio,  Forjitein  addnbitet  tjuit 
»«'y?w<r.i/;;;«^,^c.ideft,incafibusadGalliformulamaccora- 
modacis,inquibusnepos&proneposinftituicur,fipoftmor- 
tem  pacris  natus  fueric ,  fecundum  formulam.  Ec  eft  hic 
quasftio  tradaca,  an  proncpotis  inftitutio  ideo  non  valeat, 
quodneposnonredtc&fecundum  formulara  infticutus  di- 
catur.     Sed  cft  proponenda  (pecies  ,  vt  meiius  hoc  explicc- 


tur.     Quidampatetfamiliashabetfiliiimiamnatum.oepO»  • 
tes  &pro  nepotesnon  habet  .•  fed  fe  habere  (perat  defilio; 
ifquedenepote&pronepotecogicac:  facitteftamcntum.  Iq 
co  ceftaraenco  ptimum  infticuic  filium  fuum.   Deinde  colla- 
ta  inftitutionc  intcmpus  mortis  fuiinftituitncpotem,auc 
pronepotcm  nafcicurumjhocmodo  ,  Stquis  mihi  nepos,attt 
pronepci najcetiir  poft  mofttmmeam,  eum  hiredtm->infiitH9. 
Hic  inftitutio  fic  fecundum  przccpcum  AquiHi.    Poft  fa- 
<3;umteftamencumncposna(cicuiviuopacrefuo,  qui  ipfum 
antecedit:  nampofuimus  teftatorem  habuiflefilium  ,  &ne- 
potemexcofilio  natumadhacviuopatre,ideftfilio  teftato- 
ris.  quodeftnotanduradiligcnterin  hacfpccie.     Namnon 
nafciturfuus  nepos  ,  cumpacremhabeat ,  quieum  antece- 
ditiniutefui.     Deindcpronepcsnafcitur  ,  moritur  nepos, 
dcindcfilius.pofteanafciturpronepos  poft  morcemceftaco- 
ris.  Hicpronepospetichajrcdicacem  exteftamcnto.     Dici- 
turillainfticutionuiliusefremomenri.    Quxrituranilla  in- 
ftituciovalcac?     Obiii-icur  aduerfusinftitutioncmquodne- 
pos  non  redtc infticutus  fuit.  ideoque  teftaracntum ruptura 
efle,tanqaam  nepote  prjcterito.     Nos  pofuimus  vtrunque 
inftitutum  efle  &  nepotcin  &  proneporem  collara  conditio- 
neinterapuimorcisteftatoris,hacmodo  ,  Stqxismthinfpo! 
veipronepos pofimortem  meamnatitsfiitrit.    Sic fuit  nepcs  & 
pronepos  inftjtucas.     Ac  nepos  nacus  fuit  viuo  teftscore. 
Ergo  n.jnhabendus  proiafticuto  .-  fcdpropraitcritopotius. 
na  sieuenitillecafus,  quononinftitucusfuic.     Ergodicea- 
dum  cft  vcin  leg.comraodiflimc.  lo.fF.  hoc  tit.filiura  infticu- 
tara  ••  eaciiente  altero  cafu ,  qui  oraitTus  eft  a  teftatore,pr2- 
tericumvideri.    At  hiccafusexprefluscftraorcis.-euenit  au- 
tem  alcer  cafus.Nam  viuo  ceft  arore  natus  cft.     Si  eni.-n  rum* 
patuttcftamentum,  quomodo  inftitutio  valerc  poteft  pro- 
ncpotis^quiredeinfticucusfuic^fedobefteiprarcetitioncpo- 
tis,quiinvnum  tantumcafuminftitutus,prarccritus  cflc  vi- 
decur,&fipra:terituseft ,  confequens  cftnecinftitutionem 
valere,  rapiotcftamcnto.     Scsuolanoftctinhacfpecic  ait 
inftitutioncmproncpotis,  qui  natus  eft  poftraorteratefta- 
totis  ,  Valcre.-  neque  eiobeire  nepotis  inftitutioncra  ,  qus 
nonvidecutredkefaifbaefre.  Ethancaffettrationem  Scxuo- 
la.  Hicenimfuushxtcscft.&nafcirucpoft  moitem.     Hic 
pronepos,  dequohicquxritur  ,  nafcicurfuus  hxres,&poft 
mortemteftatoris.  Sinafciturfuus  &  poftmortcmteftato- 
ris ,  valet  inftitutio,nec  ei  obefle  dicendutn  cft  infticucionem 
liepQcis,quxnonre(Sefa(3;a  dicicur.    Curautcra  nonobeft 
inrt.tucio  nepotis?  Qriidrefpoodendumeftadid^quodobii- 
citur,  teftaraentum  rumptum  videri  prxceritione  ncpotis? 
quia  inftitutus  faicineuracafum,quinoaeuenic;  &eocafa 
eueniente,qai  ora!(raseft,prxteritas  vidctur.  Exhis  vecbis 
Scaruolxfacilercfponderipoccfthuicobiedlioni.  Nepos.de 
qaohicloquimur ,  non  dicitur  fuus  natus.  quiaproponitur 
natus  viuopatte.&dcceffiflcviuoparre.  Egodixiinhac  fpe- 
Cis  parrcmfamilias  habuiflc  filium,  &  ex  co  nepotem.^  vtf  um- 
lyiedocefHflefiliura  &nepotem:fednepotera  deccffiffean- 
te  filium.     Icaque  nullo  vnquara  tempore  potcft  dici  ncpos 
fuus  hxi  es  faifle:cum  enim  natus  eft,  pater  cum  antecedebat 
in  iure  fui.  Suus  dici  non  poteft ,  nifi  qui  in  piimo  gradu  eft, 
fed  quottraporcmortuuseft  ,  adhuc  habebatpatremfuum. 
qu':i  proponitur  deceftifle  anre  paticra.     Qup  igitur  tem- 
porepoteftdicifuush.xres  effe?Ncposquideranon  redlein- 
fticutus  &  prxcerirusrumpic  tcftamencum  fiagnafcatur  te- 
ftatori.idcftfifui  ha:redisiusaIiquando  confeq^jjBtus  fuerit: 
fcdnunquam  hocpoceft  dici  de  ncpoce  inhoccaTu.     Ergo 
hon  poteft  dici  rupcum  efle  teftamentum.  Ncc^obftat  infti- 
tutio  ncpotis  ,  qux  dicitur  male  fadta  efle.     Vnde  non  fine 
cau(a  ,  in  propoficahypothefi  diximus  raortuumcflencpo- 
tem  antefilium. Quinfi  contraproponcrcturfiliumdeceffif^ 
feantenepotcm,(ucceffionenepotisin  locumfiliirumperc- 
tur  reftamencum.  vt  fupra  hac  eadem  Ieg.§.idem  credendum. 
Nara  cenet primum  gradum,icaque  rumpet  teftaracntum  vt 
piiteritus.    Verum  enim  eft  eum  efle  prxtericum ,  qui in  v- 
num  cafum  infticucus  eft,cura  alcer  cafas  cucnit.  Sed  hoc  ni- 
hilobftar.Idcoquenihihefercquomodoinfticucusfichicne- 
poSjinhoc  cafu.  quiaecfiprscericusfueric ,  hoc  non  poceric 
noccre  infticucioni  pronepotis. 


NotfiUqudditmadeundem  %.Forfi$a»' 


$i 


In  Tit,  Delib.^pofth.hAred.inftituendis. 


SI  nfpospafi  teflamentumj.  Non  alicer  Scxuola  ciius  per- 
anencesadformulam  Galli  exprimit.  quos  autemexpri- 
mit.hifunccumneposacproneposinftituitur  poft  mortera 
teftatoris.  haicbreuiter  &  concife  fcripta  funt.  ideoque  ob- 
fcuravidentur.  Hicnepos  fubconditione  inftitutusfuit,  fi 
narccrecurpoftmortem  tcftatoris.  natus  eft  autem  viuoad- 
hucpatrc  fuo.  DHnde ex eo concipiatur ^[Azikt^roat^os cx 
ncpoteconcipiatur.  Diligenterhxcverbanotanda  funt.Hic 
crgo  proneposnafcitur,  mortuopatre,&:deindeauo.  Pa- 
trem  pronepotis  intclligimus  nepotem.  Nepotem  in  hac 
fpecieintelligimuspatrempronepotis.  Auus  pronepotis.eft 
fiiiusteftatoris.  Noricamledionemhic  magisfequor.  Mo- 
ritur  igitur  primura  nepos.  Deinde  poft  mortem  nepotis, 
moritur  fihus  teftacoris.  Nafiatur ,  id  eft  poft  mortem  te- 
ftatoris.In  iftis  enim  cafibus  hoc  fubaudiendum  cft ,  quamuis 
hocexpreflumnon  fit.  Namloquimurdepofthumo  nafci- 
turo  poft  mortem  teftacoris.  Idque  vetba  fequentia  often- 
duntjVt  de eo dubitandum nullo  modo  fucrit.  Qmfdmmime 
efi,^c.  Nullum  eft  peticulum,ait  Scasuola,ne  propter  ma- 
lam  inftitucionem  nepotis  ,  inftitutio  pronepotis  vitietur. 
H'cenimfttiit,^c.  vtvaleacinfticutio.fufficiteumiuum  ha:- 
tcdemnalci.&nafcipoftmortem.  Gurneposnunquam  ha- 
bucrit  ius  fui  hircdis^ego  iam  dixi.iJ^Cortao  parre,^c. la  qui- 
bufdamiibrisalicerlegicur;inFioren.legicur,^<«o/»<«f '-<?,</«»- 
deam.  ;£miiiusFlorentinamle(5tionemincerpretacur:  fed 
non  fine  fuco.  Eius  Icripta  qui  voletlegat.  NoricaleCtio 
mihivideturlongeplanior  &expedicior,quiconfencientes 
ctia.m  aliosveterescodiceshibet.  Stq\i\tat,E  gaetjtprone- 
p9SAdvitterctur,^mnatus  fn>,£^c.Verbahxc  oblcuraiunc,& 
aliivatieinterprecantur.  Hicmihividecuchorum  vetborum 
fenlus  efle,Si  pronepos  admiccicur,  vc  ante  diximus,  fi  prone- 
posfuccedicinlocum  filii.  Hinccon(equenscft,argiimeaco 
dudlo  a fimihtudinc,eum pofle adoptariloco  nepocis,fi  pro- 
neposadmiccituc,vc diximuc.  Ergo fi  natus crit ex nepotc, id 
eft,pronfpos.  Hocobicerannocarevoluic  Scxuoli,  quod 
pcrtinec  adtic.de  adopt.  Colligitpronepotcmadoptaripol- 
ie,vcficnepotis  loco,&vetum  eft.§.  E:  camiiiium.Inftic.de 
adopc.vbi  dicitur  noa  cantum  me pofl^e  fiiium  aHsnum  in  ne- 
pocislocumadoptare,fed&ncpotemmcum,  vtfic  mihi  filii 
ioco:  &  pronepotem,Yt  fitmihiptofiepotisloco. 

t^d%In  omnibn^shls  j^eciehiis-,&c. 

H.£c f  ibiicit  Scxuola  vt  oftendac,  quamuis  nepotis infti- 
utio  neceffaria  non  fir,  vt  diximus  .•  tameu  lilii  inftitu- 
tionem  necefliriam  effe ,  fi  teftacot  filium  habeat.In  (uperio- 
ricapitediximus,etfinep;sinftitutusnonfit,  aut  non  redte 
inftitutusateftatote.nihilominus  v.ilere  pronepotis  inftitu- 
tionem.  Dubicarifortepoceracan  idem  dicendum  fic,  ctfi 
filius  inftitutus  non  fic,  aucnon  refteinftitucusfit?  Ecait 
Scxuolaidem dicendum Q^X&.ExaUaiua.  Si teftacor ,  qui  vult 
pofthumum  ncpocem  nafciturum  inftituerelecundumfor- 
mulam  Galli ,  habeat  filium  ,  necefleeftvtfiliusfaltempro 
parcehxresinftituatur.  Namprxteritiofiliilempernocet, 
quamuis  non  femper  noceat  nepotis  prxcericio.  Nam  filio 
priterito,nuilum  dicitur  efle  teftamentum.leg.  filio  priteri- 
to.i7.fF.deintufto,rupt.&c.&  lcg.interc1tera.50.fF.hoc  tit. 
Necconualefcicpoftea.eciamfi  viuo  ceftatore  deceflerit.  leg. 
fi  filius.7.&§.  i  .de  exhajred.lib.in  Inftic.Scd  de  nepote  ide  di- 
ci  non  poteft ,  eciam  fi  quis  nepotem  ptxceriecic.  poteft  vale- 
receftamencum  :  pocefteciamrumpi :  fedhoc  pendetexe- 
uencu.  Namfineposnacus  fiiccedacinlocumfilii,filiofor- 
talfis  morcuo rumpet teftamencum.  Sed  concingere  poceft, 
vc  nepos  pricericus  moriacurantefilium  :  atqucideocefta- 
mcnrumnonficruptum.  Etficmultum  inccreft  incet  infti- 
tucicnemfiiii&nepotis.  Adiecic  aucem  Scaruola  verbailla, 
Vifiltus  dun-axat  qui  efi  inpotefiate,  ex  alicjua  panejit  ha^ef: 
vtexcluderecemancipatumflhum.  Namfiliiemancipa  iin- 
ftitucio  non  eft  neceffaria,  necrumpicceftamencum.quara- 
uis ci detur a Prxrorebonorum pofleflio contra tabulas.  Ad 
vci  fic^^iod  K  on  efi  nect  (p, ^c.ihi,  fi  ilii  decedai  :quiznon[xz- 
bet  iuta  lui  hxredis.l.pen.cum  apud.ft.hic.Rutfum  ibi,  :Quo. 
rurtu.  Siliberosnepoiis,  autpronepotis  vclimus  inftituere 
fecundumformulam  Galli  prasfcriptam  ,  noneftneccflein- 
ftituere  nepotem.autproncpotem,  vc  valcacinftitutiolibe- 
torum,qui  ex  eis  nafieacur.     Nam  fotce  concingerepoceft. 


555? 

vt  nepos,vel  pronepos  raoriatur  ante  filium  teftatqiris.   Non 
eftlegendushic  verfic.     Q^rum  filtberi,^c.<:am  parenthe- 
fi  ,  vt  in  Norico  libro ,  id  elt ,  ncpotis  &  pronepotis.     Naia 
ccfieflencprxteriti  nepos  &  proncpos,  poteftficiivttcfta- 
mencumnonrumpanc.     Exhis  verbis  nocandum  eft:  ver- 
bisformulxAquilianainonviderifilinminftitutumefle ,  Si 
filiuimem ,v:uome ,  monetur,  thncfiijuisnefos,  ^c.     Exeo 
quidam  cxiftimantnon  eireneceflariam  fihiinftitutioncm, 
&  fatis vidcri inftitutum  his  vet bis  filium .  Ducunt argunien- 
tum  exleg.8i.fi  itaquishxresinfticuatur.ff".dehiredibusin- 
fticuendis.  InfiitHotehx^edem ,fileguimtu  httranonvndica- 
uerit  hareditatem  meam^.     His  vcibis,inquiunc,legicimuin 
hxredem  infticucum  videri.  vnde  dicunc&idem  hic  dicea- 
dum  effe,  cum  pofthumus  nafciturus  inftituitur  ,  Si  fili-M 
meus  ,vtuome  ,morteiur,^c.     Sed  verbaScafuolaE  manifc- 
ftiilime  hunc  crrorem  conuincunt.     Requicit  nominacim 
cum  infticui .-  ncc  fufficic  cum  cacice  infticui.     Ec  ad  id  pro- 
banduranoseciamaliis  argumencis  vfi  fumus  fupra.  Arcru- 
raentumduximusex§  {Jemcredendu;n.&  §.  quidfiis,  qui 
filium.  fupra  ead.  hacleg.  vbidocer,quaforma  inftituendus 
ficfilius.d.  vero  leg.  fiica  quisinftituacur,nih;ladremperci- 
nec.     Nosenim  loquimurdeceftitorehabentefiiium.nihil 
prohibetaliuminfticuifubhacconditione,  Si  legiiimushfiret 
hareditatem  meam  non  vindtcnuerit.     Sed  hic  ponimus  cefta- 
torcm  habecefilium  in  fuapoteftate,  qui  nominatim  infti- 
tuenduseft.     Etquianominatim  infticui  debet  filius,  ideo 
dicimushisverbis  ,  qus  tantumcondirionem  habent,infti- 
tucum  re6le  non  videri ,  Sifiltus mtus ,  viuo  me,  mori:tur.  A- 
liasdicuhcnonpofledefendiinftitucionemGalli ;  nec  pofle 
fieri  quin  hxredicas  caduca  fieret.     Secundum  conftitutio- 
nem  luftiniani  hxreditas  tunc  caduca  dicicur  generaliter, 
cumisqui  ha:res  infticucus  eft  moricur  viuo  ceftacore.     In 
conftit.  luftiniani ,  God.  decaduc.tollenJihireditasfic  ca- 
daca,  &acqairiturfifco,quomodopoteft  vtilisefle  iaftitu- 
tiopofthumialieni,  ad  quera  non  peruenir  h  eiedicas?  Sed 
hocperfunctorie  quaefierunc.  Aiuncnoninftitui  filiumfub 
conditione  :  fed  pofthumum.     Sed  illi  non  ioiellexeranc 
quod diximus ininterpretatione tit.dc hxredibus inftc.    Di- 
xi  Ifg.  Papiam  non  hibuiflelocuminfiliisvfque  ad  tertiiira 
gradum.  Vlpia.  inlnftit.  decaduc.  &tir.(eq.  lusanti^quam 
ieruatumeftlibeiis.  Vndectfifilius  hxres  inftitutus  djcef- 
feric,  viuo  adhuc  patre  ,  nonideo  fic  caduca  eius  harrediras 
perlegem  Papiarn:fediusantiquuraeiferu3tur.     Adverfij. 
l!<(amfiufi.-a  exhKredabtt^tr,  ^c.     Nam  in  omnibus  his  tpe- 
ciebusinfticuioporcecfilium,  falcera  ex  pacce  aliqu.i,fipatec 
noliceuminrocuminftituerc.    Hocigicur  adiecic  Scxaola, 
quia  pocerac  dubicaci,an  fufficerec  fihum  exhxredan.   Dixi- 
musfupra,  quodvcvaleat  tcftamentura  oportecfiliurn,  qui 
eftinteitatorispoteftate,inftitui,aucnominitim  exhxreda- 
ri.crgofufficit  exhxredatio.     Qujd  eftigitur  quoddicimus 
oporrerc  filium  ex  aliquafaltcm  parte  inftitui?     Sedaithic 
non  fufticere  exhxredationem  filii.   Nam  abfurdum  eflet  ii- 
liumexhxredari  poftmortcm  fuam.    Exhxredatio  nouha- 
betviranifiadita  hxreditateabhxrede.leg.io.  filiu  :.§,fe(d 
cura  exhxtcdatio.de  bono.  pofleir  contra  cabui.  Si hxredi- 
tas  adica  non  fit ,  exhxredacio  non  valet,  neque  quicquam 
corura  ,  quxinceftamencofcriptafunc.     Ablntdum  eftah- 
quem  exhxredari  poft  raortem fuam.  Idem  in  hoc  cafn  con- 
tingcrcc,  fipacer  exhxredaueric  filiura,  &  infticuerir  poft- 
humumex  filionafcicucum,  poftmorcemfilii,&poftmor- 
tcmfuam  ,  Sifiliusmcus,viuo  rae,  morietur.     Poftharnus 
inftitutus  fifiliusmortuus  fuerit  nonpoteftadire  hxi.ed!ca- 
tcm.-nififiliusdeceirerir.  7<l^irnfi-ufira,^c.     Oporrecigicur 
filiura  infticui  falccm  ex  aliqua  parte.     Nam  exhxredarecur 
poftmortemfuam.  Inhacautemfpecienon  potef^exhare- 
dari,  inqua  nonproponitur  aliumhxredemeireinfticucum 
apacre.     Sed  fiproponeremus  aliuminfticucum  eflchxrc- 
dem  a  pacrCjValerec  cxhxredatio.     Eo  enim  hxtede  hxredi- 
taremadeunte  ,  adhucviuofilio,  valeret  exhxredatio.  Sed 
fi  ponamus  exhxredatum  elTefiHura,  &  nullum  aliumefle 
inflirutumprxter  nepocem  nafcicurum.cerrc  exhxr.-dacio- 
niseffedtusconfercurintempus  ,  quo  morietur  filius:  alias 
auceraexhxredatiofiIiivalec.&  hoceft  cxpcefTum inl.vlc.de 
condic.inftit.Hic  non  valet  exhxredatio,  quia  ab^urdira  eflei 
aliquem  exhxredace  poftmorcemfuam.  Scdvbipoflec  virci, 


3 


6o 


Franc.  Duareni  Qomment. 


haberc  cxharedatio.aliud  diccndatn  eft  ,&  fic  intelligcnda  cft 
d.l.vic.qusalioquicontrariavidetetur. 


Nunc  de  leae  Vellea. 


POft  explicatam  Galli  Aquilii  formulam ,  fequitur  difpa-       gislatoread  hancrem ,  inquaabrogan 
tatio  de  lege  Vellea  ,  de  qua  iam  aliquid  attigimus  fu-       Lcxigiturlataeft,cuius  Legislator  fuit 
pra.Hic  lex  voluit.vt  hic  ait  Scxuola,  viuis  nobis  natos  finsi-       arrenir  lex  Vellea. 


fiter  non  rumpcrc  reftamentum.  Similittr,  (^c.  Vt  cnim  A- 
quilius  Gallus  voluit,pofthumos  nafcituros  poft  mortem  te- 
ftatorisnonrumpercteftamentum  :  itaetianj  audorhuius 
legis  non  voluit  nobis  viuis  natos  rumpere  tcftamentum. 
Vterque  ergo  eodem  fpedMiit.  vtriufquc  fuit  idem  fcopus 
&  Galli  Aquilii,&  Vcllci.  Vterque  enim  rcfpexit  ad  conlet- 
uationem  teftamentorum,nc  teftamenta  priteritionc  poft- 
humorum rumperentur.  Sed Velleus haclcge lua id (upplc- 
uit.quod  inforraulaGalli  defiderabatur,quodforffluiaGal- 
linon  fueratcautum&exprcflum.  Aquilii  formula  pcrti- 
neu  Ad  pofthiimos,  qui  nafcuntur  poft  mortem  teftatotis. 
conceptio  ipfius formulaE  hoc  fatis  indicat :  SifiliuS)  viuo mt 


mortemfuaminftituere:  &  fi  vcreatur,  ne  nati  feviuo  rora- 
pantteftamentum  ;  aceosquafi  prarteritos  potcftpoftcain- 
ftitucre.  HacrationefadlumcftvtGallusAquil.  nihilcora- 
plexusfitdehispofthumis  formulafua.  Opus  igiturfuitLe- 

'  da  crat  lex  neccflaria. 

fuit  VcUeuSjVndc  nomen 

accepitlexVellea. 

Nunc dt Ifge Fellea,^c.  Velleusigiturnonlureconful- 
tusfuit ,  Vt  Accurfiusait :  fed  Legislator.  lureconfultorun} 
fcntcntias  no  (olcnt  iuris  noftri  audores  vocare  legcs ,  quan- 
quam  luftinianus  abutatur  hoc  verbo  in  quibuldam  fuis  con- 
ftitutionibus.  Lex  eft  quodpopulus  conftituit :  & ,  vt habc- 
turin  Inftit.  tit.  de  iurenaturaligent.  &ciHili,lcxfirpopu- 
li  audlotitate.  Scntentialurcconfulti  nonredlc  lex  appella- 
tur.  Ideo  formtila  Galli  non  eft  lex .-  Bcc  eam  vocat  lcgem 
Scaruola.  quia fatisintclligebat  eam  legem  populum  non  tu- 
lifle.  Et  paulo  poft  vocat  Galli  fenrentiam :  ficut  ctiam  Galli 
fcntentiadiciturinlcg.pen.  ff.  dclcg.i.  Hancdiffcrentiam 
perfpicuedocet&illuftratlocusille  Vlpiani,  quem  adduxi- 


tnor:et»r^^c.     Dehis,quinafcuntur viuoteftatore,nullura  musexilliuslnftir.  tit.qi;iha:redesinft:tui  poflunt.     Sipoft 

vtrbameft,  nulkliterainformulaGaUi.  Scdhocfuppleuit  mortcmnafcaturpofthumus,  quiluusfuturuseft.exiureci- 

Velleushaclegefua,qu2Vel!e3dicJtur.  Dixeritaliquis  jpo-  uiliinftituitur,idefl,ex  lcge  duodccimtabularum.  Sinobis 

tuiffefortafli^Galli  formulam  produci  ad  bunc  quoqucca-  yiuis nafcatur ,  exlcgclulia,  ideft,exlegeIuliaVellca,veler 

fum.  atqueideonihil  opus  fuiflehaclege  Vcllea.     FormuU  legeluniaVellea.   IJlelocusapcrteoftendit  nonlicuiflean- 

Galli  Aqaiiii  producitur  ad  plcro'quc  cafus  de  quibus  ante  telegem  Vcllcampofthumosnafcituros  viuorcftatorc,  hz- 

ditimus.  CamGillas &k,SifiliMmeuiiViuomf,morittur,&c.  redes  inftitucre  ;  fedeostantum  ,  quinafcunturpoftraor 


non  idem  intelljgimus,  eififilius  ,  viuoteftatore.faeritde- 
ponatus :  quamuis  quoquo  modo  delkrit  effe  fuus.  Deinde 
q»?od  G.illus  ait  de  nepote  no?,producimus  ad  proncpotero, 
Sifii-m  C?  nepos,viHo  me,  ^c.  tuncproaepos ,  &c.  C  ur  crgo  i- 
dem  nondicimas  in  hoc  calu,  vt  Galli  foimulam  ptoduca- 
rousadhunc cafum de his,qui nafcn nrur viuo  teftatore ,  cum 
videatur  cadem  ratio  efle?  vt  ficut  Gallus  ita  concepit  formu- 
hm,SifiIt/*s,me  viuo  ,mor>etHr  ,  tfinc,^c.  itanos  concipia- 
musexmente&JentcntiaGalli ,  SicjHtsmthinejior,  vinome. 


tem  teftatoris.  quia  non  poter«t  aliter  prouideri  conferua- 
tioni  tcftamentorum.  quod  non  accidebat  in  natis  in  vita 
teftatoris.  HscdeoriginelegisVcIlear,&dedifcrimincquod 
reperitut  inter  legem  Velleam  &  fententiam  Galli ,  dc  qua 
prius  difleruimus.  Nunc  de  cadem  lege  VcUea  rutlus  qus- 
damalia.  Verbaautemeiuslegis,  autialtem  pars  aliqua  hic 
cxtatind.§.nuncdelegeVellea,  &c.  Advetfic.  Quiiefta- 
mentum  facict,is omnis virilisfexus, &c.  Videntur addenda 
efle  hxc  verba,  aut  his  fimilia  ,  Inftituendi  poteftacem  habe- 


nafcetur,  is  hares  efio,     Quid  vetat  formulam  Galliadhunc  to.  Vcllea  lex  igiturdatpoteftateminftituendi  omnis  viiilii 

cafumextendiinterpretatione,&fihocpoteratficti,quido-  fexus  ,  qriteftatorifuusfuturuserit.quodnon  licebat  antc, 

puserarLegislarore?  Seddiceiidumeft,neGalloquidemli-  vfgodixi.    In  hoccapitelegis  Vellexnondubiratur,  quin 

cuifleilludinducereformulafua,  quod  Vcllea  legc  cautum  aliafucriutvetba,  qushic  defiditantur,  quacdifEcileefto- 

cftdepofthumisnatisviuoteftatore.    IdGallo  nonlicebar,  mninofipplcre.  Certum  cftaliquidexpreffumfuifltdeco' 


qui  lureconiulcus  tantum  erat ;  qui  Iiircconfulti  tantum  ofh 
.  cioinhac  rc  fungcbatur.  non  enim  licuitcicontra  lcgesali- 
quidconftiiucie.  Non  licebat  pcrlegem  nepotcm nafcitu- 
tum.viuoicftarore,  harredeminftituerG,  vt  la?pe  iamfupra 
diximus.  Lexprohibebatquicquamrelinquere  teftamento 
iis,quiinrerumnaturanoneflenr,  vtdiciturin§.incertis. & 
§.poflhumo.delegat.in  Inftit.     Excipiebat  lex  propterbu 


ruminftiiutione  ,  qui  viuoteftatore  nafcituri  funt,  qc^uo 
tamen  nullum  vetbum  hic.  Si  quis  dixerit ,  hoc quoque  con- 
tineriverbisillisgenerahbuSjOmnis  virilisfexus,  quieifuus 
h2rc?.&c.  Scio  his  verbis  contineti  eos  qui  nafcuntur  viuo 
teftatorc  ;  fedcontinentur  hi  qaoque  ,  qoi  nafcuntur  poft 
mortemteftatotis.  Gumdicat,  Omnisv-rtliifexut^qHiei 
funs  hai-a  futf.rm  erit.     Et  certum eft  non  fuifle ea  coniprc- 


manicatempofthumosfuos.  Ideoquepofthumitantumalio-  henlalegeVellca,  quas  ad  formulain  Aquiliipeninent.  hoc 

niprohibebantur  inftitui;  fedlcg.ii.  tabularum  permitte-  fatisconltatexvetbiS§.&quidfi  tantum.     Diximusibi,  Si 

b.5Uirpofthumos  tantum  fuosinftituere,  defiliispofthumis  tcftator  inftitucrit  pofthumum  nafcicurum  poft  mortera 

nullaeratdnbitatioquinpoflentinftitui.leg.placct.  4.ff.hoc  fuamfub  hac  conditione  ,  Si  filius  emancipabitur ,  Si  filius 

tit.de pofthumis  vero  nepocibus  dubitabatur  ,  quia  fitem-  deportabiturininfulam,  exfenrentialegis  Vcllcipetinrer- 

pore  teftainenti  non  fui  cffent, videtui  corum  inftitutio  pro-  pretationem hoc  admittcndum  effc.  quia  legis  Vclleae  vcrba 

hibitaefle.Lex  i  i.tabalartimloquebatutde  pofthumisalic-  gencraliafunr.vtirifraibi,  Si qaiscxfuishaEredibus  fuus  hi- 

nis;  SedGallusracionemtxcogitauic  quapoflitnepospoft-  rcseffcdefierit.  Filiuscnimdefinit  fuus  hxtescflenontan- 

humis  poft  morcem  reftatoris  nafcuurusiiiftitui,falua  lege  tuia  fimortuusfuerit,fedctiamfidcporcabitur.  Sed  hocin- 

li.tabularum.  quafiprofuopotius,quamproalienohaben-  ducinonpoteftexlegeVellca  :  quiapertinetadcos,  quina- 

dusficis.quialiquandonafcituruseft  luus;  nempepoftmor-  fcunrurviuorcftatore.     Ergofiteftjtor  inftitucrit  pofthu- 


« 


tem  filii,qui  eum  ptatcedic  in  iure  fui :  &  fic  Gallus  interptc 
tatus  eft  legem  1 1.  tabularum.  Id  priftitit  Gallus  hac  in  re, 
quod  officio  lureconfulti  conucniebat  :  non  cxcefliitfincs 
munerisfui  :  idnonconftituiccontralegem,ledexlegeipla 
perintcrprerationemquandaminduxit.  De  nafciruris  viuo 
teftatore  nihil  complexus  eft  fotmula/ua,  quia  contra  le- 
gcmfecifler.  Lexnonpcrmictebaccusinftituere.  Noneft 
cademracijeorum,  qui  nafcuntur  poft  mortcm  reftatoris, 
&  eorum  qui  nalcuntur viuo  teftatore.  Magna  vtilitas  cxi- 
gebat,  vtinftitutio  permittetetur  eorum,quinafciturifuni 
poft  morcem  ceftacoris.nec  poterat  aliter  fieri  abfque  iniqui- 
rate.  Namhippfthiimi',  qninafcftnturpoftmortemtcftato- 
risfui ,  rumpunc  teftatnentum,  finon  fusrint  inftituti,  vel 
exhifeda!i.(niquamigirureiret  non  liccre  inftituere.  Ergo 
id  induxir  Gallus  ex  legeii.  rabularum,  vtinfticuipoflent. 
Noneftid-mpcricuium  eoram,  quinafcuncurviuoteftaro- 
re :  quiapoccft  cxpeiaare  dum  natifuerint.&potcft  eospoft 


mumfubhacconditionc,  Sifiliusemancipabitur :  hiccafus 
non  poteft  dici  comprehendi  vcrbis  legis  Vcllea  :  quiaeifi 
cafusdcporrationiscornptchenfusfueritvcrbf:^  lcgis  VcUc».* 
tamen  verba  eius  legis  pcttinent  ad  cos  ^^a\  nafcuntur 
viuoteftatore,  nonadecs  quipoftmorrcmhafcuntur.  Et 
Sc2uolaair,exfeotentiatanfum  cflelegis  Vellci,  nonetiam 
cxvcrbis.Sedqnzcunquefueruntvcrba  legs  Vellci ,  Scar- 
uolafatisnos  docet  de  his  qniviuisnobisnafcuntur ,  Irgera 
aVcllcolara.T^fuifle.  Verbalegis  Vel!ea:harc,  Outtefiainen- 
tumfaciet ,  (^c.  ktiilimafunr.  Ihi,  Omtiisv-rtUsfixns  ,  &c. 
petmittit  lcx  omnes  inftituere,  qui  per  virilem  fexum  dc- 
fcendunt.Stc  cr.im  accipicnda  funt  vei  ba  lcgis  Vcile£E,ex  lcg. 
j.  ff.  deiniufto,  tupto,  &c.  Idcmeftlnfticut.intit.dccx- 
hrrcd.libc.in  princi^.  Pei miirit  igirur  om.ne.i  inftiruere,  qui 
defcendunt  per  virilem  rcxum.  Ad  vsrfic.  Outfittts  harafu- 
turiuerit.  Hic  vctbalate  patent,  &  multoicafus  coinplc- 
^UQcqr ,  deqaibus  ancediximuj.  Hictra<^acut  quxftio  ad 

eius 


i 


In  Tit.  De  lib.^ paHh.h^red.inftkuendis.  3  c  i 


eJuslegls interpretationem  percinens,inprincipio.  Ad  vecfi. 
Etvidetnrprimftmeaput,C0c.  QiiSftio nafciturex  verbis legis 
VcUex.In hocprimocapitedicuut,  Quitefiamentum  faciety 
ffe.  Quifuns,^c.  Quzrituranhscveibareferendafinrad 
tetupusteftamenriian  adtempus  natiuitatis.-anfic  accipian- 
tur,vritademum  poffitinftituinakiturus  viuo  teftatore  ,  fi 
tcmporeteftartienti  natus  clFetfuus  :  an  vero  eriam  fitem- 
pore  rcftamenti  fuus  hasresnoneflet:  quia  filiuseumgrada 
przcedit?    Qiiidam  filium  habet  viuum:exeofilio  forte  ha- 
oetnurura  prxgnantem,  fperatque  nafciturum  fibi  exfilio 
iicpotem.  fineposhicnafcetetur  tempore  teftamenti ,  non 
ellet  fuus.     Nam  pater  eum  priceditiniureiuirfedtamen, 
patrcmortuo,  poteft  efle  fiius.  atqueideonerumpattefta- 
mentum inftitucndus  eft fecundum  huius legis praifcriptum. 
Quieftioeftergohic,  anfpeCtandum  fittempusteflamenti, 
anverofufficiatfpeftate  tempusnatiuitatis?  Ecvidetur  Scs- 
■olavel|efpe(Saritempus,quonafcetuf  nepos  :  nonautcni 
tempus,  quo  teftamentum  fit.  £rgo  ^pfllihm^^c.     Tefta- 
toriiiiumhabet&exeonepocem  nondumnatum  :  fedna- 
fciturum  fperac :  infticuitnepotem  nafticurum.  valetinfticu- 
tio  fi  infpiciamus tempus  teftimcnti.  Videtur  non  poflc  fuus 
dici.  quiafilius  eumpr^cedebat  iniurefui.  SedaitScxuola, 
noneflefpedlandumtempusteftamenci.  Adverfi. vtnonfa- 
lum^.  verba  1  egis  Vellex  in  hoc  primo  cap.  nos  fic  interpre- 
tamur,quafinotauerirhocprimocap.  Veileus,nontantu,tn 
iWnA.hdwctLSinepos.ijfiieotemporeinfiitHatHr,  quafilexvo- 
luerit  non  tancum  inlticui  pofle  tiepoccm  nafcicurum,  fi  fili- 
usiam  deccflcrir  tcmpore  fa<5titeftamenti :  vetumctiam  fi 
fi!'as  viuopatrcnon  decellerir.  Advcrfic.   QMidenimnecejfe 
eft,^c.  Hxc  verba  fic  intcrprecationc  refttii  gite.vt  ad  tem- 
pusteftimenti  referantur  magis,  quam  ad  tempus  quona- 
fcentur.    Vetbilegis Vellear,quxrerulimus,commodehanc 
incerprccationemrecipiunt.     Mcliuseft  vt  inteiligamusge- 
neraliterveibd  lcgisVellex  ,  quigeneralia  funr.vtliceatin- 
terprecarinou  rjiicum  G  fiiius  deceirerir,viuo  ttftarore  ;  fed 
ctiamfiadhucviuus  fic.  Deindefequ!tur,iVrf»?£^ /?/><? f^r^<i 
furitj.Quitefiamenttim^^c.  Eandemfencenciam  confirmat 
arginieuio  du(5i:o  ex  fecundo  capice  eiufdcm  legis  Velleae. 
SeddehoccapiccaUquidcftvidendumpriufquim  hocargu- 
mencnmexponamus.     Secundum  capuclegisViliei  perri- 
nccadiiirticutioncm  nepotum,  quiiamnati  (unc  viuotefta- 
tore,  ancequamteftatorteftamcncumfacJar.  Gumteftator 
habct  filium&ex  eonepotem,  ita  vtfiliustocumiusfuiha- 
bear.noneciamnepos  :  quia  priceditnepotem  vno  gradu^ 
Verba  legis  Vcllcaj.inhocfecundo  capiteex  §.  feq.coUignn- 
rur.ex§.(eq.  Etbene&c.ibi,  Siquisexfuish&reiibiufum  hic~ 
rsielfedefierit.     Addendumeftexvafiiscapitibasil!ud,liberi 
eius&caereriinlocum  fuorum  hrredem  fuccedunto.   Ad- 
dendameciamillud,necminusteftamencum  ratamefto.  Si 
iafticutifuetinthxrcdes.  Velieus  igiturinhociecundo  capi- 
tevultncpotcmfuccedete  inlocumfilii,  cum  filiusfuuselle 
defiit:&fimiliter  pronepotem  fucccdere  in  locura  nepotis, 
Vel  filii ,  fi  filius  ,  vel  nepos  defierint  fui  hiredes  elfe ,  &  ica 
fuccederevtearacceffione  nonrumpant  tcftameutumfiin- 
ftituci  fricriat.    Quid  igitur,  dixerit aliquis,noui  indrtxit  Vel- 
leus  hoc fccundo  capice  legis  fuaj?   Nam  ance  legem  Velleam 
licebatnepoceshiredesinfticuerc.   Nulla  enim  lex  eftanti- 
qua ,  qus  prohibeat  nepoccs  iam  nacos  infticui.  de  his  qui- 
dem.quinondum  funcinrerumnacura ,  aliquidlegibuspro- 
hibitumfuit :  feddeiamnatis  nepocibus,  vc  dixi,  nuUaeft 
vnquamlexlaca,  quseos  infticuere  prohiberer.     Hoccapite 
introdnSiaefi.     Hocinrroduxit  Velleusvtneposiuccedatin 
locumfilii.     Nepos  cnim,  quemfiliuspricedic.fuiiusnon 
habct.     Sed  hoc  conftituit ,  vt  mortuo  filio  fuccedat  in  eius 
.  loGum^&fuihsredisius  nancifcatur.  Idem  confticuitctiam 
vthacfucceffioneita  rurapatur  teftamentum  ,  fineposprar- 
lcritusfic:&  addidichociuri  Vereri.  lurevercriliccbatinfti- 
tuetc  nepocem  natum :  fed  &  liccbat  etiam  pra:terire.     Non 
rumpebatur  enim  teftamentum  obpr^tcritionem  nepotis, 
fi  quis  inftituiflet  filium :  fed  portio  quasdam  accrefcebar  ne- 
poti.Etatquoddamgcnusacctcfcendiiuris,  de  qUoinf.  ma- 
gnum  vitium.C.delib.ptxtcr.   Sed  haclcgeVelleus  confti- 
tuic  vtnepos  ptztcritus  rumpat  ceftamentum,fipr2tericus 
fit:fi  vero  inftitutus  fit.non  rumpat.     Introducirur  ergo  fuc 


&  taon  rumpitur  teftamentumfi  inftitutus  fit.  Hzcfuccef- 
fiodicitur  fimilis  eflc  arrogationi.  Icg.  Pofthumotum.i^.  fF. 
lit.feq.  deiniuft.rupr.  &Inftir.§.pofthumorum.dc  exhire- 
dat.hberorum.Videtur  enim  qu^dam  agnatio  recens.cum  hi 
luecedantinlocumaliorumdeficieuriiim.  Exhisautem  vet- 
bis  legis  (acis colligi poteft  forma &  ratio  inftituendi nepotis, 
nefucceffione,  &quafiquadam  agnatibne  rumpacnr  refta- 
tncatnm.  SifiliHs  measviHome^mbrietur^nepos  miht  hxres efio. 
Ego  morris  menrionem  facib  pro  exemplo.  Nam  vciba  Je- 
gis  Vellcalatius  patenti     Eo  cafueilehience,  quo  fuus  harcs 
efledeficritfilius,  neposfucccditinlocUttifilii,  non  ruthpec 
tcftamcnrum  hacagnationc,  &  fucceflione.  quia  reftehoc 
modo  ,  &fecundum  legem  Vellcaminfticutuseftin  hocfc- 
cundocapite.     Ex  hisintclligicisquidfueritcamumhocca- 
pite  fecundc>  legis  Vellea: :  redcahnius  ad.quaEftiohcm  cte- 
ptam.  In  primo  capite  quificum  fuit,  an  verba  legis  Vclles 
inprimocapire,cumdicir,  quiceftamcntumfaciec,is  omnis 
Virilisfexus,quiei,  &c.  aneaverbateferendafincadcempus 
teftamenci?    Nos  diximus  non  eflt  rcferenda  ad  tcmpus  te- 
ftamenci:  fedadtempusnatiuitaiis,perindeac  fi  dixiflct  Le- 
gislator  ,  Omnisvirilisfexus  ,  quiei  fuus  hsres  fnturus  erit 
cum  nafcecur.nec  necefle  eft ira  reftnngamus  vctba  huius  le- 
gishacintEtprccatione.  Scaeuola  hanclenren[iam,qijas  erac 
dubia  ,  &qu2  pcrtinecadinterpreratioiiemIegs,confirmat 
argumenrodudoexhoclecundocapite.  Inhoclecundo  c^- 
pice,diciturneposfuccedcre  in  locum  filii.  nec  referr  m  hoc 
fccundo  capice,  quo  tempote,&c.  cum  agatur  de  inftituen- 
do  nepore iam  nato.Dicif  - '■  enim  inftitutio  vcilis  efle,  &  fi  fi- 
lius  temporc  tcftamcnti  v    ^  s  fucrit ,  lex  vulc  nepoctm  fuc- 
cedcre  in  locum  filii,  quipoftea  defundus  fuerir.  Moc  ar- 
gumenco  cerce  idem  dicendum  cft  ,  vc  nihil  referat ,  cutn 
qujerirurdeinftitutionc  eonimquinarcicuri  lunt  viuotcfta- 
tote  ,  antempote  teftamenti  viuns  ficfilius,  an  non  fic,  vc 
femper  valeat  eorum  inftitucio.     T^tn^jiitaverba ,  ^c. 
Quidam  legunt  vno  traiflu  vfque  ad  hunc  locum  ,  &  hxc 
c«niuhgunc.quar  ledio  non  mibi  difpliccc.  Sed  parum  referi; 
fiuehic  coniungantur,  fiuefeparcncur.     Argumentumes 
eo  ducicur,  quod  lcx  Vellea  in  fccundo  capire  non  vulc  fuc- 
ceffione  liberorum  rumpi  ccftamencum  ,  fi  forte  concingat 
filium  decedere  poft  reftamencura  ,  &  nepocem  luccederfe 
in  cius  locum.  EtitainterpretAndum  ffi,  vt  etiam,^c.  Vcrbi 
legis  Vellexinhoc  fecundo  capitenon  percinenc  tantumad 
lucceffionem  ncpocis  in  locumfilii :  fci  ad  fucceffionem  o- 
mnium  aliorum  ,  qui  per  virilem  fexum  defcendunt ,  vt  fi  v* 
nusdeficricfuus  hxreseflejfequcncesinlocum  deficienciurti 
fuccedant. 

K_yid%.videndum. 

INhoccapitelcgis  Vcllc^caucuracft,  vcfiquisexfuis  hj^- 
redibus fuus  efle  dcfierir, liberi  &  csceri in  eius locum  fuc- 
tedunto:neceafucceffioncrumpacurteftamentum  fi  infti- 
tutifuerinr.  Hoc  cgoiamexplicauifuperius.Hocigicurca- 
puc  leg's  ad  inftirucionem  nepocuro  percineCi  qui  iam  riaci 
lunt.qaotemporc  fit  teftamentum.  Nam  alias  pcriculum 
eft.ocfi  quafiagnafcantur,priceriti  rumpanrtcftaraehtuhi. 
Eftenimquafiquxdamagnatio,nonproprie  agnario.  Nam 
agnafcidicuntur,qtiipoftiTiortem  nalcuntur,  Hlioquemor- 
tuo  nepos  fuccedir  m  eius  locum  &iu$  fui  nancifcitur.  Proui- 
fum  efligirurhoc  capitc  legis  Vcllcx  nehacfacccflione,  & 
quafi  agnacione  nepocis  rumparur  teftamencum.  Si  quisex 
fuis hi&rtdibuifMHt  hira effedefiirit ,  ^c.  In  his  verbis  (ubau- 
diendnmeft  ,  viuo  adhuc  reftarorc.  &forca(reidexpre(rum 
fuica.iapartelegis.VcrbalegisVe!IesHic  necplcna,necpcr- 
fedbafunr.  Sed  ex  aliis  locis  id  facile  colligicur  ita  circ  incelli- 
gendum,  &hocaddendumcfle,viuo  reilarore.  Eftlocusa- 
percusinl.  pofthumoruhi.i  j.fF.  deiniuft.rupc.  RaciofatiS 
perfpicua  eft  exiam  didlis.Nam  is  dcmum  rumpit  teftament  u 
pfopterprxteritionem,fiprsreritusfir,  quireperiturin  pri- 
mogradu  remporemortisteftatoris.I.  fi«juisfilioexha:reda- 
to. (J,§.i.eo.ti.deiniuft.& lcg.fi quispofthumos.5).§,iff,  hoc 
tit.de  lib.&pofth.Ecincelligendum  efteciam  in  primo  capice 
IegisVellcx,cciam  informula  Galli.  aliasnullumeftpericu* 
lum,  nequafiagnacione  ,  vel  praEtetitione  rumpatur  lefta- 
hientum, fi  forte  filius,qui  gtadu  prxccdit  nepotem,  decefl^e- 


ceffio  ncpotis  in  locumiiliij  rifiliHsdcfierit  elTe  fuushxtes.*      titmottuo  iamtcftatore.  NeposnuUocafu  patefttumpere! 


5^i 


Pranc.T)uarem  Comment. 


teftamentuai,ctfiiii6rt«usfitfiliu8,quiprimuni  gradum  te- 
ncbacquia  tempdtemortisteftatoiis  adhucfiliuseumprae- 
cedebat.adhuc  fuperftes  crac.  Icaqueexempluminfticutio- 
nisexfecundocapitelegisVellei,  quodvulgo  traditur,  hu- 
iufmodi  eft ,  Sifi  Im miH6,  viuo  mt,  morietHr , nepos mem lura 
efio.  vel,  StmeviHOyfiliHsmeusd-firrtfuush&rtiffie,  tuni  ne- 
fcsmihslottresefio.  Conferturinftitutionepatis  in  eum  ca- 
fum  quo  prxreritus  rumperet  teftamentum,  fi  infticutus  non 
eflecncpos,fi<i^tingacfiliummoiiviuo  teftatote,  &nepo$ 
ineius  locum  fnfeccdat ,  hac  fucceflione  rumpet  teftamen- 
tum.quia filius eum non ptaccedit,& fit iuus hires.  Kinc na- 
fcicur  cjuxftiocradlacadeeo  ,  qui  filiumhabct  apud  hoftes. 
Videndumcft,inquitSca:Hola,numhac,&c.  Quidam  pater 
farailiashaberhiium  captumabhoftibus,  &exeonepotcm 


ftamcntadefandrorumrumpant.  Hictamenproponitufca* 
fus.inquononvidetur  ita  ncpos  inftituipofle  ne  teftamen* 
tumdefun(flirnmpat,fiuelegemVelleamfpeftcmusinvtro- 
que  capite,fiuc  formulam  Galli.  Ideoque  dicitur  hic  cafus  in 
difficili  cfte,  Inhoc  eniin  cafu  non  videtur  ratio  iniri  poflc, 
quiaitainftituaturnepos,vtnonrumpattcftamentum.  Non 
videt  ur  eni.n  fuffi .  cre  nec  cautio  Galli,nec  lex  Vellea  in  vtro- 
que capite  fuo.  Vnde  de quo  hic  quiritur, cft interpretatio. 
Nu!lalexfiquidcmtamcaute,tamdiligentcr,tamquecircum- 
fpcdielcribipoteft,  vcnonmulta  accidantinopinato,in\]ui- 
bus  intcrpretatio&^«x«fa  nonfitneceflaria.  Exeruplum 
eftluculentum.  Ifi^Henaf.a:Hr  viuopatrefito  ,^c.  Nafcituc 
nepos  viuo  patre :  deindc  pater  decedit antc mortem  teftato- 
ris.hicncposrumpittcftamcntum,  fipreteritusfit.&tamca 


Si  vercatur  tcftator  ncnlius ,  qui eft  apud  hoftes, ibi decedat       ncc ex fo;  mula Galli ,  nec ex cautione  lcgis  Vcllex  poteft  ita 


poft morccm  fu^m, atqueita nepos  pritcritusrumpat  tefta 
mcntura.quomodonepotempotericinftitucre?  Non  v)de- 
turpolleinltitucrefecundumiegem  Vellcam  ;  StfiltMmeM, 
vinomemoti  iHr^tuncneposmihih^resefio.  Ponamus  filium 
dccederepoll  morccmteftatotis,fedapudhoftcs.    Hoccalu 
eciampoterit  rumpcie  teftamentum.  quia  lexGornelia  fin- 
giteum,  quideceflitapudhoftes,  decefljireafitequamcapc- 
rctur.leg.momnibus.iS.ffldecapc.&poftlimi.&tamennon 
eft  prouifum  confcruationi  icftamenti  in  hoc  cafu  per  Vel- 
leum.  quiafccundum  legem  Velleaminhoc  lecundo  capite 
Inftitutio  confertur  in  tempus  miittis,  quo  morcuus  fueric  fi- 
lius  viuoccftatore,eLenitautemrafuslonge  aductfus.  Nim 
moriturfiliuspoftraortemtefti/.is  :  fedmoritur  apudho- 
ftcs.  quiritur  an  hic  cafus  pol.'.  accomraodari  vcrbis  legis 
Velleaj.vtitadicamusvelex  veib!s,velcx  fententiale^is  Vel- 
le*,  Stfilifu  metif  decefiiritpofi  mortem  meam  aiud  hofi&s,  ncpos 
harcseHo.  Aliasenim  rumpethoc  cafu  teftamentumnepos, 
&  non  tantum  cam  hlius  decedit,  viuo  tcllatote.     Nam  fin- 
gitur  filius  deccflille  antequam  capcretur  ,  propter  lcgem 
Corneliam.  videodum  igitur  quid  dicendum  fit?  Advetfic. 
JVihilemmaddidit^tjuefi^nificaren^c.Videiidmv.tiaqahjeA. 
Probabilis  eft  de  ea  rc  dubiraiio.    Nihil  enim  addidit  Velleus 
latorhuiuslcgis.  NihileftcxpreflumlcgeVcIlea ,  quofigni- 
ficeturhoctempusluccelfionis.    Ideononnifiperquandam 
intcrpretationem  &  extenfionem  viJctar  induci  polFe  hic 
cafus.  DehoccafufuccefliaiiisnihilexpreificVelleus.   Ideo 
non  videtutex  verbislegis  VeHeshoccolligipofle.  Ads'er- 
{\c.Nfi^tiod,ltcet a!tdenter,poJfis dicere,(^c.  His  verbisfigniT 
ficat  Sciuola  pofl*  dici  etiam  hunc  cafi.m  conuenitc  vcrbis 
legis  Vcllcs.  InhocfcciindocapiteaitlexVellca  ,St  ejuis  ex 
fii-.s  ht.redthiM[Ht46  hitra  ejfe  dtfierit  viuo  tefiutore,  libe-  i  ^  (ettri 
hxeJcst^  etm  loiumfHccedunto.     Ait  Sciuob ,  ty^ud-nierli- 
cet.  tii  potes  d!cecchunc  cafum  conuenire  veibis  legis  Vel- 
lex.cumaic  lex  ,  SiijuisexfuishiredibttifnHseffcdelicritviHo 
tefiatore.  Nam  filiusin  hoccafa  dici  poteft  delufleiLius  h.Eics 
efle ,  viuo  pairc ,  licct poft  m«rtem  deceflcrit.quia  decelfi t  a- 
pudhoftcs ,  &ccrtumeftredirecuninonpoirc.      Fitairem 
hoc  propter  fidicncm  icgisGornclis,  qua:  fingiteum  qui 
dcccifitapudhoftes,deccfliireeomomenio  quo  captus  eft. 
I.lege  Coruelia.  i  2.  fF. de ceft.im.& propterea ait, Uce:au9i  11  - 
;«-.hoccnim  audcnterdidtum  videtur.-  quiafiveritacera  'u- 
fpicJamus, iddici  veie non poteft.  namrc vera nonpoteft di- 
cimortuuSjViuotcftatore  :  fed poftmortcmicftatotisdcfiic 
fuus  h^res  elle.     Nam  captiuitate  iura  patri^  potcftatis  non 
foluuntur,  led  tantumpendcnt.§.abhoftibus.  Inftit. quibus 
xnod.iuspat.potefta.Hicvidctisergoverbalegis  VcUez  pro- 
dtici  intcrpiccatione  ad  eura  caium ,  qui  non  Iatisexj:'reirus 
cft  verbis  iegis.  Exempli  gracin,qui  dccelfit  mortuo  telbio- 
ieapudhoftes,fingiturdcccifilieviuoicftatorc.Etfimil:scft 
interptetatio  fupra,  in§.  quidfiisquifilium.  vbicxempknn 
eftfimilc.quodfuitaddutlurnid  cxplicationem  fotmulae  A- 
quilians.  FotmulaGalliproducitur  ad  hanccafiimScaruoiji 
noftriincerprctatione,&  ad  omnem  alium  cafum,  quo  nepos 
pr^tericus  rumpcre  poteft  tcftamentum.  Sic  ctiam  produci- 
tut  Icx  Vcllcain  hoc  fecundo  capitc  de  quo  loquimur. 

Ad%.llleaiftuindiffcilicsL 

MVltis  variifque  modis  profpedura  eft  conferuationi 
ccftamcntorumaGa!lo,&Vcllexlegisau(flore,nene- 
potes  vel  agnatione.vel  quafi  agnationc,id  £  ft,lucccflionc  tc- 


inftitui  vt  non  rumpat  tcftaracntum.  Hiccalusprirr,uraad 
forrauIamGallinonvideturpcrcinete.  Formulaenim  Aqui- 
liipcrtinecad  eos  qui  luinakuntur.  Vult  Gallus  inftitui  fc- 
cundum  prxlcripcura  fortnulae  fuac  cosnepotcs,  quifuina- 
fcuntur.Hicnon  nafciturfuus.nafciiurenim  viuo  adhucluo 
patte.  Hicenimpofuimus  nafcinepotem  viuo  patre;dcindc 
pattemdecedcteincuiuslocumneposjucccdit.rnanifehifli- 
me  appatet  fotmolam  Galli  hicnon  pertinerc.  Ad  lcgcm  Vtl- 
leam  nihilo  magis  peitinct  hic  cafus.  Ad  primura  taput  non 
pettineteademratione  ,  quiadiximus  non  pertincrtadfor- 
mulamGalli.   Nam  Velleusinptimocapiteinftitui  vultcos, 
quii^uinafcuntur.  Etdiximus  fupctiusin/picitempusranui- 
taiis.  At  hic non  nafcitur  fuus ,  quoenim  tempoienakitur  fi- 
l!us,eiuiiprsccditvnogradu.     Ergononvidcturfccnnduiu 
piimum  caput  lcgis  Vellexinftitui  pcfle  ,  ne  rumpat  tefta- 
mcntum.    AdlecundumcaputlcgisVclIeajnon  pertinetct- 
iamhiccafus ;  quiafecundocapitelegis  Vellexinftituuntut 
nepotcsiamnati,  nefucccflionc  in  liberorum  locumpoftca 
rumpaturtcftamentum.     Etgohic  cafusomnino  adlegrm 
Velleam  non  pertinet ,  nam  patie  mot tuo ,  fuccedit  ncpos  ia 
locum  filii  teftatoris,  &  hac  fucceffionetumpit  teftamen- 
tum.  Tametfi  ob C2,qua;iam diximus.non  videatur  poflein- 
ftituintposin  hoccalunerumpatteftamentum,  nec  ex  pif- 
mo,necexfccundocupitelegis  Vellcar :  tamen  Scspola  ait 
pofle cx duobus capiribus  ccmmixtis infticui ex feiuentia lu- 
liani.OftenditScffuola  curiliccafusindifiicilifit.  Nmmtm^ 
fitus h^rci efi,(^c.O{icudit ncc  adluperiuscaptitiegisVtllej-, 
r.ecad  poftcnus  caput  eiufdcm  Icgis  percinere  hunc  cafum. 
Ad  pr;mumcaputnonpcrtincre;quialoquiturdchisquifui 
funt eo  tempotcquo  nafcuntur.  Hicautem  i-ius non  cft  quo 
temporcnalcitur:quiapaterpra?cediteum.  T^cpofi.r/crei:- 
IfHsfuccedendo.S^c.PoReiiascnpatlegis  Vellcx  ptohibccru- 
peretcftamencum<umncpotem,  quiinftitutus  fueric :  led 
loquiturdencpoteiam  natotcmpore  fidii  tcftamenii.  Hic 
autem  proponimus  non  fuiflc  natum  tcrrpofe  fsci!  ccfta- 
menti;fcd  poftea  natum  viuo  adhuc  pztve.D^niijfie  ^fpirio- 
recapiie,vtliceat,^c.  Explicatplanius&apertiusqi;idconti- 
ncaturvtroqicapitelegis  Vclleac.  Supetioricapiteidpcrniii- 
titur,quodiureantiquoprohibitumnonciat.   Nonerntet- 
enim  ptohibitum  iurcantiqucantc  legem  Velleam,inftitue- 
rcncpotcm  natum  viuoadhuctcftatore.  Oii  cumnafcerer.- 
tHrfHierH»t,^c.  Atinfpccienoftraneposcura  nafciturfuus 
h.rtes  dici  non  potcft;quia  patcr  eum  pticcdit.ergo  non  p  j- 
tcftdicihiccafuspcrtinercadprimumcaputlegis  Velle2.'7'is- 
jreno-'ecapitenopermittiitBjhim,fidve:i;t,^c.  VoAexiotecap. 
n5  pcrmifit  Velleus  inftituere  ncpores  iamgatos.  Na  id  pro- 
hibitumnocrat.Quidcrgofacitinhocfccuii^otap.Vclleas? 
Viilt in  hoc (ccundo cap.  nepotes , qui iam rtitilmit tcropore 
tcft.->mcnri, fi  filius,qui  eos  antecedit,defiei  it  (uus  hsres  cfle, 
eosIuccedercineiuslocu.Du(5continenturhoccapitc;Piirao 
vcfuccedatneposinlocufi!ii,filionsoituo,SecudovtobhaDC 
lucceflfione  ccftaraeiuu  non  rumpitur  fi  ncpos  infticutus  fu- 
enx..Neveobeamrfmmintts,iic.  Aitno minusrattl cfletcfta- 
mentii,quod  fuccedac  nepos  ii.  locu  filii.  Si  expcriddnius  hxc 
duo  capita Icgis  Vcllcs,non  videtur  hic  cafus  pertincrc  ad le- 
gcm  VeUeam,&  rumpi  videtur  tcftamcntu.Quid  enim  leferc 
an  quis  pra:teritus  fi t,an  inutilitcr  in ftitiuus  futrii.»  Ratio in- 
ftituedi  ncpotisc5cinetur  hisdnobuscapitibiislegisVcIks. 
Athic  cafus  non  conucnit  raiioniinftit.Jcadi,  qusetraditur 
capitibaseiuslegis.     Qupniodoigicurfietipocerit,aetutH, 


In  Tit.  De  lih.^ porthu.hAred.wjlhuendu. 


t»atur teftameQtum?  Non  emm  fatis  eft  infticuerc :  (ed  opor- 
tftvcUiceriafticuere.     Initropofuumeftnepocstn  nondum 
Batuminftitucumcfle.-  fedvcilicernonpoceftdiciinfticutus, 
cum  infticutio  non  fic  fada  fecundum  pra:'cfipcum  legJs. 
Nullo  iure  poccft  nepos  nondum  natus  in  hac  fpccie  inftitui. 
Hoc  probatum  eft  arguroento  a  diuifione  partiura ,  nccex 
primonecexfecuncio:  &vc  pcrfedliorficdiuifio.pocericad- 
derc  quisl.  duodecim  tabul.ius  anciquum,  quonon  liccbat 
ncpotcs  liatQS  inftituere  ex  fententia  Vlpiani  Inftitut.     Se- 
amat.tHUanotamenvidetnrdnobni^^c.  Subtilicerdifpiiran- 
dohiccafusdequoloquimur  adneutrum  caput  lcgis  Vellea: 
videtur^crcinece.  Etquxhadenusanobis  dida  funtdifpu- 
tando,co percinent  vt oftendamus fubtilitatem  inris  non  pa- 
ti,vc  fecundum  legcm  Velleam  fiue  cx  primoifiuc  ex  fecundo 
capicc  Dcpos  rede  infticuacur,vc  naciis  non  rumFac  ceftamcti- 
tum,IuIianovifumcft.  DtiohMejHa/icapitibutliigis  commifiis, 
(^c.  lulianus  fic  intcrpretatus eii  iegem  Vclleam,quDfi duo- 
buscapitibusconiundisi,  ncrumpanturtcftamenta:  fiinfti- 
tucus  fuerit  in  hoc  cafu  nepos ,  qui  nafcitur poft  fadum  tefta- 
mcncum  viuoadhuc  pacrefuo  :  &  pofteapatrc  morruofuc- 
ceflcrit nepos in eius locum.    Quomodo commi(centur duo 
capita  legis  Vellea:,ita  vt  ex  eius  iegis  pra:(ctipto  rede  inftitu- 
tio  nepotis  fada  dicacur/'  Hic  cal^  pertinec  quadancen' ad  pti- 
mti  caput  legis  Velle^,quia  nafcitut  nepos  viuo  teftacore.Pri- 
mum  capuclcgis  Velleae  pertinet  adnepotuminftitutiohem 
nafciturorumviuoteftacore.  Infpecic  noftranepos  infticui- 
tur.nafcirurpoft  teftamentum  viuo  adhuc  teftacore.  Ad  le- 
cundum  quoque  caput accommodari  poteft  hic  cafus.   Nam 
fecundumcapuc  legis  VellcjE  pcttinet  adncpotem  iam  na- 
tumtempotefadiccftamenti,  cura  tcftacor  habecfilium  & 
ncpocemiamnacum.  Inhoccafuneposrcpericur  nacuscem- 
pore fui  pacris ,  &  fuccedic  in  locum  patris  fiii.  Secunduro  ca- 
putpercinecadnepocem&  filiumiamnacos.  Pertinec  ctiam 
ad  fucccflionem  nepotis in  locum  filii,quamuis  nafcatur  poft 
fadumceftamentum:  tamenreperitur  nacusviuo  patre,  & 
patre  motcuo  fuccedit  in  eius  locum.-  fedquia  non  nlfcitur 
ruas.HeceftnaruStemporcfaditeftamcncii,  fi  feparacim  in- 
fpiciamushjeccaf)it3,adneutrumcaputdici  potcft  pertinere, 
nifi eaconiungamus.  Nosita  coniungimus,quafi  Velleusira 
dixeric  in  primo  Cipkcy ^i/iJuMfiaf^ aur,  ifuifutufrtnrw eH: 
auo  t  mpors  nafietur  ,  i/eifitus  fa^us  erttftccefiiot.e,  ze!<jutt[i 
^gnatijne :  Sic vcprimum capur recipiatintetprccationem ex 
lecundocapice.  Inprimocipice  ficdicir,  QtiifiiHsfutHrHserii, 
cumnafefHr.Vetb^  func  Irgis  in  primo  capitc,in  qmbus  vide- 
tur aliqu  d deficere: fi  verba fpcdbemusjinterpcerationem  re- 
cipiuncexpoftetiorecapite,  quod  pcrrineradfucceflionem. 
Primum  caput  pertinet  ad  eos  qai  agnafcunturj  id  eft,  qui  na- 
fcunturpoftfailura  teftimenrum.     Secundumad  eos,  qui 
quafiagnafcuntur,  vtquod  didumeftinvno  capite  adahe- 
rumproddcatur.-ficucdiximusinkg.non  eftnouum, ff.de le- 
gib.vnam  legem  adaUeramproduci.  Nositaqueicaconcipi- 
mus  verbapiimicapicis  legis  Vellea;  tamex  vcrbis  qnam  cx 
fcncencia ,  Quifciitis funsfHtHyns erit cumn^fc:tHr,ve: tjiuafi a- 
gnationefuusfuturus  erit.     Nec  difli mile  eft  quod  (upra  dixi- 
mus in  f.&  quid  fi  cantum.Sic  nos  ihterpretati  fum  is  formu- 
lamGallijVCcxfcntentia  legisVclleaemuIta  fumjjferimusad 
fupplcndam  Galli  cautionem,  &  quod  inea  defiJcrabacur. 
Vtilitcrergoporerit  infticui,fecundumfcntenciamleg:sVel- 
leie,nfeposna(citutusin(pecicpropofita,  qui  non  eratnatus 
temporcfaditcftamenti .-  fed  nafcicurus  poft  faftum  tel1:i- 
mcnciim,  viuoadhucpatre.  Pocericicainfticuihicnepos,  Si 
filius  meut,viuo  me,»idr-ietur:^nafiatnr  nepos  viuo  me.fiue  nt- 
fcatitrneposadhucfi/io  meo  viw^etii  conttig.it filtnr/t  meumj  ofi- 
tadtcedere,  (^nrpotem  in  eiuslocumfitccedere,neposkit'eiefioi 
Ex(entencialcgis  Vellcs  pocerititainfticuinepos,  vcfiiccef- 
fione  non  rumpat  ceftamencum.  Incafuveroluliani  poccft 
dubicari  fi  nafcacur  nCpos  viuo  pacrc  fuo.Ponamus  ncpocera 
viuopacrefuonatum,emancipacumapatre,  Primum  qua^ri- 
turanfit  cifnturus  haircs,  an  redtc  videarur  infticucus  eiTc? 
Deinde  quaiis  fii  hices.an  fuus  an  extraneus?  Hic  aic  Sciuo- 
lafucurumhasrcdcmcum  »  qui  poftca  cmancipacuscft:non 
tamenvtluumha:redemncceflarium:fcd  vtextrancum.  Er- 
godicendumeftinhoc  cafunepotem  inftitutumapatrcma- 
nere harredcm,  nec  vitiati  inftitutioncm  propter  hanc  ftatus 
mutationem ,  quamuis  pofitus  fi t  extra  familiani  patiis.  haec 


3^^    , 

mutatioftatusnonfacir.quominusvaleatinftiturio  prius  rer^ 
(Sc  fida.  Sed  non  poterit  dici  fuus  hxres  ellf /ed  exiraneus. 
Dehoctamenpotuirprobabiliterdabitari.&!d:odicir,quod 
magisprobandameft.Hocenim  noncarctduhit»tione,qiiia 
videtur  Ipedtandumtempusinftitutionis  ,  qno  tcnipote  in- 
iftitutus  crat  fuus.    Etfipofteafacritcmaiicipatus,  vidciOr 
nondcfincrefuusefle.  Sedhicincidicdifficulrasinquamulci 
fruftralaboranc.      Nam  vidctur  (iibtihtcrdifpuraiidonepo- 
tcm,quipofteacmancipatuseft,hxredemc(rfnonpofle  •  & 
emancipationempofteafccutaniobftareiiift  tutiiini.    Nam 
fubftituituf  nepos  ,  neprxteritusruinpat  tcihmentumpioi 
ptetius  fui.quodfaitatisvocint.  Rumpcrcreftameiitumfni 
haercdisiura  nadtus:  icdnehoccontingat,infticuiturhxres. 
Atcertum  eft  emanciparum  non  pcfle  rumpere  teftaroen- 
tumpropterius  fui.    fcmancipatnsenimpotcftprxicriri,nec 
cft  necefle  cmancipatum  infticucre  hiredem,riec ob  pnrcr- 
icioncm  iure  ciuili  poreft  rumptre  tcftamentura  ,  quamnis 
bonorum  poiTeflio  contra  labuias  ei  detur a  Pi.-etof  e.  Sed  hic 
deiurcciuili  loquimur.  &  hicinfpiciendum  cft  propofituni 
teftatoris.  Cumtcftacorhunciniiicuith^rcdem,  jdcovide- 
tutid  facerene  fijus  poftca  fadlnsrumpac  teftatn.-ntiun.  Si 
igitur  emancipatuseft  ,  uon  eftpeiiculum  vc  teftsmentum, 
rumpac.crgbnoniufirmaturinftirurio,  qiiarprius  f.dta  fue- 
tat.  Multi  varixque  lolutioncs  refVruntur  ui  (cnptis  alio- 
rum:fedmihilongevcriuS  &probabiiius  e(Ie  V!d.-tur,inhoc 
cafu  ,  ideo  valctc  inftitucionem  hxredis  ,  quod  praclumacut 
pacer  piccace  pacerna  dudlus  inftitiiilTc  filunn  lusnn  hrte- 
dsmtttagisquevcne  tcftamentumipliusrumpcrrcur.     Scio 
patrcmhacrationc  prouidiile  conleruationi  icifai.isenti  (ait 
quiaaliasrumpercttcftameutum.     Scdnoneft  pra:(umer,- 
dumpatrcmalias  noninftituiflcfiiium.  N.«m  etfi  ve!!etfili- 
um ab haireditate  lua exciudere ,  poflet eum  exhctrrd ii c no- 
minatim,&  ficprouidereconferuationireftair.enti  (ui.  Atqi 
ideoquodabaliis  fubtiliteraddudumeft,  no  videturadreni 
pertinerc.    Potcftigituradirchircditatemjneccmancipatio 
nocet  inftitucioni;  non  etit  camen  habendus  pro  (iio  hitedc, 
fedpro  ex  ranco.  Itiquefuafponte  adire  poterit  hcetcdira- 
tem,noncoactus,tanquam  hxrcs  voluntarius.  Sui  aut  em  iu- 
re ciuili  coguntut  adire  ha:reditaceni ,  quamuis lure  pra-corio 
detureisbencficiumabftinendi. 

Adl.  1 6.  Sijilipii  hxres. 

HAftenus  iliximusdeforma  &  ratione  in(iltuendorum 
pofthumorum.-fequicurqua-ftioadeundem  locum  per- 
tinens,cradarainl.i(j.fifiliushicrcs.fup.eod.cic.ff,     HiclcJt 
omaiumiudiciohabecur  valJe  obfcura  &  dfficilis,  adeovt 
quidam  magni  nominis  incerprc  tes  iogenue  f  ateanrur  fe  ean» 
nunqaaminreIlrgeriepotui(Ie,cuiufmodifcrefunr,qni(um- 
pta  rcperiuntnrexquasftionibus  Africani,cuiu(mod!efl:  lex, 
frater a  fra!re,fF,dc cond,indeb.&  I.  centum  Capux.  ff.  dc  co 
quod  ccrto  locoi  &  alis  complures.  & vulgo  dici  foIef,Icx  e(t 
Africani,id eft,difficilis  &  ob(curai  Dicam  fimpliciier  &  bre- 
uitGr,difcaffisaccuratcomnium  aliorumopinionibus,  quod 
mihi  probabilius  vifum  cft  in  hac  qusftione.   Incipicmus  ab 
hypothefi,exquan3(citurquaEftio&difficultas.  Hypothefis 
inpiiorcparte  lcgisha;ccft.-  Quidampatetfamili.ishabebat 
filium,& ex filio nepotcm- habebat  ctiam  vxorcm  pra gn?.n- 
tem,ex  qua  fpetabat  poflhumum  nafcitut  um.     Hic  pjreifs» 
tniliastcftamcntofuoinftituit  filimifiium  h.Tredem,&ne- 
potcracifubftituitvulgariccr  ,  Stfil.us meushicrcs non erit^ne^ 
^w/j^-^^^o.Pofthiimumautcmpraiccriifjquinaiciruruserac 
cxciusvxorc  pngnantcpoftnBortcm  teftatoris,  antequaii» 
Vclpepcriflrct.velabortumfccifletvxor,  qui  crat  pr.tgnans. 
filius dccedit hon  adita haTcdiratc.  Poft e'us  mortem  mulier 
aborrum  fecit.pofthumus  natus  non  eft.  Hic  cft  hypotht fis» 
fexquanatacftquscftioapud  Africanii  traftara^iudiciomco. 
In  hac  fpecie  non  inutilitct  proponimuS  vxotem  pngr.an- 
iemfuifl^e,quipofteaabortum  fecerit.    Sic  nos  interprcr.^- 
tnathxcvexhi,Pfih:tmo,ncnnato,^'c.  Aliisquibuldam  pl*- 
cct,vacuum  ventrcmfuifTe.     Scdrcjffinsficintetptctan-ur. 
Pofthumo  non  nato.muiicrcm  sbortum  fccifli-.  hls  vcibis  Ci- 
gnificatlufifc-aliqucminvcfiofuiflp.-  (ednonnacumfuifle. 
Deindeponimus  etiamfilium  dcceflifle  mortuo.  teftarorc, 
quodmagnimomenticft.  idque  indicant  verba  illa.quiaco 
tempore,&c.cxquibusnecellecft>vtiuteIl!gimusmoi(.uum 

Hh     t 


3<f4 

efIefiliumpofttnortemteftatdris,&Kocdebet  etiam  intelli- 
giinpriorepartelegis.Namintcrpriorem  &pofterioremlc- 
gis  partenjnihilintereft,  nifi  quodinpriori  patte-neposfuit 
iubllitutus:inpofteriorenonfuit.  Ex  hac  hypothefi  quiri- 
iur,quis  haeres  futurus  fitjQua^ftio  hic  eft  de  hsreditatc.  A- 
fricanusait ,  Pojlhnmenonnatanepotem^^c.  hispauciffimis 
verbis  laulta  compleditur.  Afncanus  ait  nepotem  futurum 
hacredcmprimumpatri,&  hocdubitationcmnon  habet  iu- 
dicio  raco,  eft  enim  futurus  hires  patri  ab  iHtcftato.Nam  pa- 
terdecedicinteftatus.ideoqueeifilius  fuccedere  dcbetabin- 
teftato.  Deindeauofuturusefthircs ,  prppter  fubftitucio- 
nem  ex  teftamcnto  .-  quia  aui  teftamento  fubftitutus  fuille 
nQposoTopomiar,^yfuoJuumhiertdcm,(i!c.  Additfuturutn 
hircdem  fuum  vtrique  tam  patri  quam  auo,  quod  admirabi- 
lequibufdam  vifjm  eft.Ex  hisvccbismagna  oritur  quxftio, 
m.ignadifHcultaSjquomodopoffitfuushsteselleauocxhac 
fubftitutionc.  Multaenimobftant,  quominuspoffitcxhac 
fubftitutione  fuus  harres  cfle  auo.  Ptimum  quia  fuus  ha:res 
non dicitur^ifi  qui in  primo gradu  eft.§.  fui autem.Inftit.  dc 
hajredumqualitarc&  difFcr.&§.  itademum.dcha:red.  qux 
abiatcfta.&leg.pofthumorum.i5.ff.  tit.feq.  deiniuft.rupt. 
Noncaimfufficitinpoteftatcfuifrc;  fed  oportet  cuminpii- 
mo  graducfTe.Filiusautemtcmpore  mortis  teftatoris  tene- 
batprimumgradum.Quomodo  crgonepospoteft  dicifuus 
cireauo.'  Prarcereafiliusfuitfuushiresauo.  quiaproponitut 
mottuus  ftatim  poft mortcm  aui.  Ergo  ftatim  acquifiuit  hx- 
reditatem.  Nam  in  fuis hxredibus  aditio  necedaria  non eft.l. 
infuis.hoctit.ii.ft".  hocautemiusfuividetur  cxdudere  fub- 
ftitutionem.Pra:tcreafuushjErestranfraittitha:reditatemet- 
jam  non  aditata.Lapud  hoftes.  C.dc  fuis  hired.  Habetur au- 
tcmh3sreditasproadita,vttranfmittateamadhiredes.  Ita- 
que  n,)n  poteft  dici  ncpo»  fucccdcrc  ex  fubftitutionc ,  fed  duo 
non pofTjnt efle  hicedesfinguhin (olidum.l.hireditate.  1 7. 
§.patcr.ff.dcconftit.pecun.  Nodus  ditficiliseft,&hicvaiiae 
opinionesreperiuntur.  Sunt  qui  dicant  hucefle  intelligen- 
dam,auo  eflc  hsredem ,  non dircdo  &  immediate :  fed pro- 
prerpecfoD^mteftatoiis.iuxtavulgaremregulam ,  H^reihc' 
?-f</«/w« ,  «?f/«ir/?/7ira.l.vlt.C.dch3ercd.inftit.SeQ  huic  fen- 
tencia:  manifeftiffime  pvgnant  vciba  Afticani ,  T^impatri, 
^HamaMefKHmh^^-cdem^^c.CamtimdHeneexptim^tAEd- 
Ciijius  nepotcm faturum hitcdcm  tam  patri ,  quam auc^,c er- 
tecaintcrprctatioconCftercnonpoteft.Cumdicuntexifte- 
rchxredem  nepotempatri.&pcrconfequcnsauo,  aplerifq; 
haecfententiaprobataeft,quodexiftiracntaliterhunclocum 
inccUiginon  pofte  ,  quamquodpropterfubftitutioncm  exi- 
ftitucnt  toUi  ncceffitatcm  ncccllarii  hjcrcdis,&  fuitatem.  Be- 
naquidem  neceffitas  tollitur  fubftiiutione.l.  i.  §.  fipropo- 
nacur.fF.fi  quisomiflacaufateftam.  Sedfuitatemtolliproba- 
rc  aon  polIunt.Eftigitur  aliaqaatrendadiffolutio  huius  no- 
di.  Egoaliterrefpondeojegodicoinhacfpccic  nepotcmfu- 
um  hacredem  futurum  tam  patri.quam  auo  ditedo  &  imme- 
diate.  Quod obiicitur  dc  iurc  fai,quod non reperitur,nifi  in 
priraogradu,vcrum  hoceft.  Sedcumquzrituranhxresqui 
dicitut  fuus  eirc,primum  locum  tcnuerit.-an  tenucrit,  non  eft 
infpiciendum  tcmpus  mortisteftatori$,vtpIetifque  videtur, 
fed  eft  infpiciendura  tcmpus,quo  vnus  gradus  deftituitur.  Id 
cxplicauifupraadl.fiquis  pofthumos.p.^.fifilium.hic.  Ego 
dixi  fadio  tcftamcnto,  cumquiriturde  iure  fui,  i.^rpicicn- 
dum  cfTe  tempus.quo  tcftamentum  deftitaitur.  Cum  quis 
petithircditatcmabinteftato.  Sitcftameritutnfadumefta 
dcfuado,  nunquameftIocusabinteftatofucceffioni,quan- 
diuhsreditasadiripotcftextcftamento.I.quandiu.  Jp.fF.  dc 
acquir.hiredi.&l.quandiu. 50. ft.de  regul.iuris.  Ergo  expe- 
«fiiAndum  eft  ,  dara  ccrtum  fuciit  neminem  cx  tellamento 
hjercdemfore.dum  defertum  fucrit  teftamentum.Sic  loqui- 
tur  luftinianus  in  Inftit.§  .cum  autcm.de  ha:red.  qua:  ab  inte- 
fta.&  §.Proximus.deIegit.agnat.fuccef.  Antenondicitur 
quis  iatcftatus,qu3m  eius  teftamentum  dcfticutum fucrit,  & 
antequam  ccctum  fuctitncpotemexeius  teftamcntoha:re- 
dcmfore,camteftamentumfecit.  Gum  teftamentura  non 
fecit.nulla  cft  dubitatio.d.  1.  fi  quis  pofthumos.  §.  fi  filium.fF. 
hic.  Cum  qua:ritur  de  fubftitutione,eadem  eft  ratio.  quia  fic- 
utfacfloteftamento  nunquam  eft  locus  fucceffioni  abintc- 
ftato:ni(i  certu  fit  cx  co  teftamento,  quod  a  defuncto  fadum 
tft,  aemiacmforehxredera :  itacumduohsreduragradus 


Franc.  Duarem  (omment 


funtinftitucionis,  nunquamlocus  eft  fubftitution?,  nifi  c«* 
tum  fuerit  ex  primo  gradu  ncmincm  fore ha:rcdem.  Hic  au- 
tcmpioponitutteftatoreminftituifrefilium  in  primogradu, 
&  nepotcm  fubftituifle.  E tgo  cum  quiritur  an  fuus  dici  dc- 
beatnepos ,  adqucmdeuoluiturha:reditas  mortcfilii,certe 
infpidmustempus.quodeftitutaefthireditas ,  quiacertum 
cft  ex co  tcmporc  filium  non  fore  hxredera.  Succedit autera 
cx  teftamento  hic  nepos ,  propter  fubftitutionem ,  tanquam 
fuusharres  .•  quia  quo  tcmpore  coepit  pofle  adirchiredita- 
tem,erat  faus,&  in  primo  gradu.Cum  vero  qua:ritur  an  rum- 
patur  tcftamentum,  non  infpicimus  tempus  morris.vt  dicitm 
indiftal.fiquispofthumos.  §.  fifiiium.cgoiddocuifiiprain 
interpretatione  eius  capitis.  Ad  altr rum  argumetum  relpon- 
dendam  eft.Obiicitur  nobis  filiuns  fuifle  fuum  ha:redem,ha- 
buifFc  ius  fui.'atquc  ideo  nonf  uifle  opus  aditionc  ad  acquiren- 
dam  hzreditatcm.  ipfo  cnim  iurc  filium  extitifle  hzredem 
teftatori.  Si  ipfo  iurc  cxtitit  hxrcs teftatori,quomodo potefls 
diciexfubftitutionehaErescfle?Ha:cvidcnrurpugnantid.Re- 
<Slius  videtur  diccndum  ha:rcditarcm  clFe  qua:fitsm  filio,atq; 
itacxclufum  efTe  fubftitutum,  vtnonfitlocusfubftitutioni, 
qux  fub  hac  conditione  fadafuit,  StfiUfu  hareserit.  namte 
verahircsfiiit.Supercft  vthoc  obiedumdiluamus.  Egoigi- 
turinhacfpccie  rcfpondeofilium  nunquam  habuilTe  lus  fut 
hiredis.Prxteritieenimpofthumi,  &  incertitudo  natiuita- 
tisciufdemimpediuntfuitatisius.  Aniraadueitcndumeft  ia 
hac  fpecienoftra,quandiu  vixitfiIius,pofthumum  fcmpcria 
vccrofuifrc,quipotcratnafci,&rumpcrcteftamentum.Qua- 
diuenimvixitfilius,anpofthumus  nafciturus  efFct,inccrcuii| 
femperfuit ,  anvcromulicrabortumcflet  fa(5lura,quandiii 
incerturaparitcrfuit ,  nonpoterat  delatadicihzrcditas,  n« 
quidemiutcfui.  HocveronoscoIIigimusex  duabus  lcgibu» 
D  geft.dsacquir. hiredi. ncmpe, l.cum  quidam.  j o.§.fuura. 
&  1.8  5  .ventrcprxter.  Diftiadio  hicferc  traditur  in  d.I.vcn- 
tre.&  I.cum  quidem.  Diftinguunt  IureconfuIti,an  mulier  va- 
cuo  ventre  fucrit,quz  putabatur  pra:gnans  cflc  .an  vero  mu- 
lier  aliqucm  in  vtcro  habuerit,  fed  tamen  inccrtum  fueritan 
eflet  paricura.  Aliquando  contingit  vc  mulier  prrgnans  cSe 
putecur,  qua:tamenvacuoventrceft.Ethicerrornocet  hx- 
rcdiexcranco:fuoautemhacredi  non  nocct,  fed  fuus  hxrci 
intcrim  hxies  eft.Sed  cum  quarritur  de  mulierc.qux  vacuum 
ventrcm  non  habet .•  fed  inccrtum  eft  an  fit  paritura ,  an  vero 
abortumfa(5l:ura:nondiftinguitutfuusabextranco.Suusha:- 
resnonpotcft  acqairerehxreditatem.non  magis,  quamex- 
traneus ,  vtinnoftrafpccie.Hicproponiturprzgnantcmfu- 
ifle  muliercm,&  incertum  fuifFc  an  paritura  cfFetjan  abortum 
faiftara.  Scio  enim  abortu  mulieris  non  rumpi  teftamentura. 
1. 1  .C.hoc ti.  Scd  quia  pofthumus femper in  vtcro  fuit quan- 
diu  vixit  fillus ,  interim  non  poterai  filius  acquirete  ha^redica- 
tem.  Ideo  nonimpcdit  ille  primus  gradus,  qui  nepos  fuu» 
ha:rcsreftedicaturefle.  Hic  depriorepartehuiusIegis:ve- 
niamus  ad  alteram.  Ait  Africanus,.Q«c</}?«fwp,*^c.  Ha:c  fpc- 
cicsfimiliscftfupeiiori;  nifiquodmliacpofteriorifpccieQe- 

Eos  fubftitutus  non  fuit.  Poncnda  igitur  ea  omnia  funt  pra 
ypothcfi,  quaccunqucdiximusin  fuperiorifpcciehoccxce- 
pto.  Poncnduracft  teftatoreminftituiflefiliumfuumha:rc- 
dem.  Prxterea  ponendum  cft eum  omififFe pofthumum  cb 
vxorc  fua.quam  habebat  prargnantcm.  Ponendum  cft  ctiam 
poft  mottem  teftatoris  dcccffiflc  filium  ,  vxorc  adhucprx- 
gnantc,  antequamcaveipepctifFct,veIabortumfccifFct.  II- 
ludtancumexcipiendumeftquod  diximis.  quod  inhacfpe- 
cie  nonfuitfubftitutus  pofthumusncpos.ioptiorifpcciefuit. 
Qu^ritur  de  h^tcditatc, quarritur,  quis  h^rfes  futurus fitauo> 
Hic rcfpodet  Africanu$,Q.aod  fi  nemo,&c.ipfe filius intcfta- 
to,&c.AitipfumfiliiIh^redemforcinteftatoauo,  no  autem 
nepotc.  Ego  fcioquofdamhocintelligcre  dencpote,quicft: 
filiusfiiii:fedhocineptumeft.Dixir,ipfe,quodcmphafimha- 
bet,vt  oftcndcrct  dif  crime  inter  priore  &  poftcricre  fpcciem. 
Inpriorifpcciefucceditnepos,  &fucccditexteftamento:  ia 
hac  poflcriorj  fucccdic  fiiius ,  &  fucccdit  ab  intcftato  patrf.. 
^ia^mqau,e9tepore,ifc.  His  verbisfignificatmottefilii,i- 
mo  vcro  moticte  hlio  &anima  agetc,deftitui  teftamentii :  & 
remtcddcreadcauramintcftati,perindeac  fi  teftamcntu  fa- 
<3:u  non  cfFet.Solus  filids  proponitur  infticutus  fuifFcnon  nc- 
posErgo  morientcfilio,  ccrtii  incipit  cflc  ncminem  cx  eo  te- 
ftamcuto  hstKdcm  fore.  C  om  cciCDm  fit  ncmiac  ex  eo  tefta- 

mani;^ 


In  Tit.  Delib.^ poHh.hAreaHnfiituendis. 


iur. 


mentohatredemfore,  haereditasrecidit  ad  caufam  inteftati. 
&  tunc  defercur  hstedibus  legitimis.  Filius  eft  legitimus  hs- 
rcsquiinfticutusfuit.  Deficttcaufaccftamcnti.-hsresextitit 
fiiias.qui eft  proximus h^res ab  inteftato.  Intefi.itoftitri,(^c. 
Ipfe  filius  inteftati patris  hireditatem  acquirit ,  &  eam  hire- 
ditatem  tranfmitticad  nspocem  ceftatoris.-ficutoueniredo- 
cec  fimiiimdine.  Hxc  fimilitudo  non  multuin  videtur  ad- 
ferrelucisreijdequadifletimus.  videtur  enimzqueobfcura 
eJfe.Sed  fiquisvelitverumhuiuslocifenfumaflequi,  viden- 
daeft  ei  I.vlt.decondit.inftit.AicibiPapinia.quafJamcondi- 
tioaes  eflc ,  qui  polfunt  impleri  vitimo  vita:  momento  .-alias 
cflequajvlcimoviracmomcntoimpleri  non  poflunt,vthic 
conditio,  Stin  tyftexandriam  ierit,hteraefto.  Hxc  conditio 
pendetexvoluntatehiredis.-  fedtamenquocunque  tcmpo- 
rc  implcrinon  poteft.  Ergo  cumincipitanimamagere,cec- 
tum  eife  incipit  deficerc  conditionera.  Aliquando  calis  con- 
ditio eft.qua:  poteft impleri eciam  excremo  vita;  tempore.ve- 
\\xn,Stdicemdiderit.  Is  quihaEres  inftitucuseftfubhaccon- 
ditione,  non  cogitur  ipfe  per  fe  manu  fua  darc  alteti.  nihil  e- 
nim in  datione intereft^»a  me,in ab alio  alteri detur.  In fa- 
dis  multum  intereftJHK  quid  fiac :  acque  ideo  tnorience 
hicede ,  cui  adfcript^R  haec  conditio  ,  poteft  irapleri  hasc 
condicio. 

Hincpendecfenfusnoftraelegis.ineal.vIci.ibi.A^Jzwy&^*- 

w/-^W.'>»,!^c-.ideft,fi  Alexandcamieritfilius,  quaicondi- 

tio  poceft  impleri  vlcimo  vit«  momento ,  etiam  viuo  fihode- 

ficiccondicio.     Rurfam  i\i'i,QjitJinemtnem,(^c.c^QiAzvi\ 

fententia.qui  in  hac lege ,  Fihus.cui adkciptaeft hsc condi- 

lio.  Si  Alexandriam  ienc.fi  nullum  fubftitutum  habeat,fir»ul 

atqueincipicaaimam  agcre  :  quiaccrtumefteumconditio- 

nem  implere  nonpoife,  incipit  legitimus  haeres  efle  patri, 

quafideftituto  teftamento  ,  &  legitimam  h.Eceditatem  fibi 

quaelicam  cranfmittit  ad  nepotem,ecfifubftitutusfit  nepos> 

tianfmitticureciamviuo  filioex  fublticucione.     Dixeritali- 

q  jis  iu  primo quoque  cafu huius  iegis ideni  dici  pofle.quod  ia 

bocpoftcriori  kil.moriencefilio:  certumcft  enimcumhx- 

redem  non  poiTc  exiftere.   Sed  hoc  intereft  inter  priorcm  & 

|iolteriorerafpeciem,quodin  primocaiudeficicinftitutio  fi- 

lii.coincrpicntemori,  &adhucmanet  fecundusgradusfub- 

ftituci  nepotis  ,  ideo  nonpoceftdici  abinteft.itoh£eteseirc: 

qaia  quandiu  eft  locus  fucceflioni ex  teftamento ,  non adituc 

haeredicas ab inccftato,v t  diftum  eft.  Sed  in  fecuiido.cum m- 

cipitmori,  certum  eft  neminem  pofle  hacredcmexiftereex 

tcftimento,  &  quia  proximus  hires  eft  filius,abinteftato 

tranfmittithireditatemadnepotem.Sed  hic  incidicdiflScul- 

tas.  Mirumeftenimquomodohic  poflitcectumeflenerainc 

forehzredem  ex  teftamento  moricnce  filio ,  arqueideo  lcgi- 

timus  auo  dicatur  h£rcs.Dicimus  certum  efle  incipcre  nepo- 

te "n  ex teftamento  hsetedem  foie ,  cum  fili  is moritur ,  etiam 

antequamexhaIaueritanimam,videturhoc  verum  aonelle. 

Nameomoriente,  mulierpoceftaboriumfacere.  Hicpto- 

poiiicurpraegnancemefre  mulierem.nonnccodem  raomcn- 

to,quo  moricuc filius,poteft  muliet abottum  fac  ere ?  abortu 

autem  fecuto,  ceflatimpedimentumacquifitionis  ha?tcdita- 

tis:cur  ergo  non  potetit  acquirete  hireditatera  abottu  fado? 

ergo cettum  non  eft  cum  moritur  fiIius,nepotem  ex  eo  tefta- 

mento  hzredem  fore.   Nam  poteft  fibi  acquiterc  haeredita- 

tem  ,  fi  eomomento  quomoriturfiliusabortum  faciatmu- 

lier.Eft  difBcilisnodus.  Quidamdicunthocnoneflepraefu- 

mendura.   Neraiaem  reperi ,  qui  hune  nodum  difl"oIuat,  & 

mihi  fat!sfaciat.fed  alio  refpsxit  Africanus.     Dico,etfi  abor- 

tum  fecerit  mulier  eo  moracnto  vitx  extremo  ,  quo  filius 

moritur.Bonpofrc  haeteditatem  adire.  Scio  eum  qui  eft  in 

extremisvitx  conftitutus  pofle  donar»,  pofleteftamentum 

faccte.vtinlquoniam.C.detefta.Isquibalbutitpoceft  facc- 

teteftamentum.  1.  Pamphilo.jj.^.i.deleg.j.&I.  Seia.4i.§. 

I. fF.de  donat-.cauf.moft.&I.fipatcr,47.§.vlt.ff.defideicom. 

liber.Sed  cum  dicunt  in  extremis,  eft  formuIaIoq<tendi ,  qua 

lignificarevolunt  efle  moribundum,  non  autemcfle  inex- 

tremoillomomento.  Sed  lurifconfulti  diflerentes  dehacre- 

ditatcquxdefcriur,&deconditione,  h^cdifcufferuntiiitT»- 

^(.   Quandiu  prxgnans  eft  mulier ,  &  incertum  eft an  ea  fit 

paritura,anabortum  fadluta,  fciorationem  iuris  ptohibere 

iurisfuihxredishxreditatemfilio  acquiri:  fed  abortu  fa^lo, 

Qifiiailloextremo  vitsmojfnemoj  etficettumfitnoopofle 


5^5 

impcdiracntoefleprxtcritionempofthumi,  adhucuon  po- 

tefladirehxreditatemillomomento.AliadifficuItaseft  exl. 

ilIudnotandum.4.§.vlt.&  I.fedetfi.  f.  ff^.  debon.poff.contra 

tab.Ibi dicitut filium impedicum adire hxredicate m ,  proptec 

pofthumumnondumnatum  :  quiaincertum  tftan  ficnafci- 

tiitus,an non, inteiim  tranfinitterebonorumpoireflionem» 

vel  fecundura  tabulas,vel contra  tabul.  Si  hoc  verum  eft.nou 

poteft  defendiquod  hic  dicimu$,filium  vhimo  vitx  momen- 

to  hxredcra  efnci  ab  inteftato :  quia  non  potcft  adii  e  propter 

prxrcritionem  pofthumi :  quia  incertum  eft ,  an  mulier  pati- 

tura fir,an  abortum faftuia.  Si  hoc eft  verum,bonorum  poi^ 

fcflio  fecundum  tabulas  videcur  cranfiuicci  ad  hunc  ncpo- 

tcm.quihxres  cft  filii;  quianonpotuitagnofccrebonorura 

pofleffioncrapropter  prxcericionera.  Hic  dicitur  fuccederc 

abinteftato.quafiomninoficdefticucumceftamentum.  Hxc 

tepugnan;:ia f unt, bonorum  poffeflionem  fecundura  tabulas 

tranfmitti.&fuccedeteabinieftato,  tanquam  dcftitutum  fic 

omnino  teftamentum,    Scd  fi  diligenter  expendamus  vetba 

d.l.illud.§.vlti.ruhilomninoadueifacurhiiic  fententix.  Non 

dicit  fimpliciter  tranfmitti  bonorum  poflcflionem  ,  vel  fe- 

cundum tabulas ,  velconrra  tabulas  ,  feddicitintprdumhoc 

decerniaPrxtore.cumaliterconfalcumefTenon  poceft  hx- 

tcdi.fcdadhocextraordinariumremedium  Prxcoris  nono- 

portetconfugcte.-quiafiliusab  inteftaco  fuccedicauo&hx- 

rcdicatemabinteftatoquxfitamtranfmittit  ad  ncpotem,ni- 

hiIopuseft,vt  hic  aliquid  dccernatur  a  Prxtoie  contra  iuris 

rcgulas.Tunc  id  dectetum  a  Prxtore  int  erponitur,cum  aliier 

confultum  ertc  non  potcft  hxredi ,  cum  alias  hxreditatem  efl 

amiflutus  hxics,cum  cuidens  xquitas  &  vcilitas  id  cxigit. 

I  N    T  I  T.    III. 

DIGEST.    L  I  B.     XXVIII. 

DE  INIVSTO,  RVl>TO  ET 

IRRITO    FACTO    TESTA. 
C    A    P.      I. 

Ic  titulus  eft  veluti  appendix  fupeiiotuci)  tit. 
de  teft.de  hberis.&pofthum.Huictit.refpon- 
Het  alius  in  Inftit.nempe  tit.quib.  ii:  odis  tefta- 
men.infir.  InCodiccnulluseft  propriuscicu- 
lusdehac  re,  (ed  quxdamlegesad  hunc  citu- 
lumpercinentesexcant  fub  tit.de ceftam.qua- 
rum  interprctatio  ideo  in  hoc  tempus  dilaca  eft.  Infcripcio  au- 
tcm  huius  cit.fatis  oftcndit  tres  prxcipuos  efle  locos:Dc  iniu- 
fto,rupto,&iiiitofa6lo  teftam.  Vt  igiturvia&  rationepto- 
cedat  difputatio  noftt  a  ,de  his  tribus  figillatim  &feparatim  df- 
(Slurifumus.Primum  diccmus  de  iniufto  teftamento,fecua« 
do  dc  rupto,tertio  de  icrito  teftamen  to. 
C  A  P.  I  I. 
De  teHamento  iniujlo. 

TEftamcntuminiuftumvelnoniurc  faclum  dicitur  a  lu- 
teconfulcis,inquofolenniaiuti$defuerunt.l.  i.  hic.quae 
fint hxc folennia iuris,  qux neceflario  obferuanda  funt in  te- 
ftamenro  facicndo ,  diximusfub  tit.de  tefta.    Teftaracntum 
rnim,ait  Modcftinus,  dicitur  iufta  fentcntia  noftrx  rolunta- 
tis in l.i  ff.dc tcfta.Hoc autem  verbumiufta,ad iuris folennia 
refertur.     lufta  cnim  fententia  non  eft  ,  cura  obferuata  non 
funtea  ,  qux  legibusfuntintrodudla  ,  fedcunc  dicicur  iniu- 
ftumcfleteftamentum.Anauceminiuftum  dicendumfitte- 
ftamentum  in  quo  filius prxteritus eft,  quxritur  ?  Si  filius  fic 
prxteritus  qui  eftin  patrispoceftace  ,  teftamcntum  nullum 
eftl.intcrcxtera.jo.fiF.delibcr.&pofth.  Andiccndumficin-* 
iuftum,probabihcerquxtituc?  Papinianusinl.  i.hoctit.fF. 
diftinguitabeo  quodnoniurefadlumdicitur.  nonvocat  te- 
ftamentuminiuftum  ,  aurnoniuie  fadura  Papinianus  ,  in 
quofiliuspixteiicuseft.  Diftinguicccftamcntum  inquofo- 
lennia  iuris  defucrunt,ab  eo  in  quo  fihus  prxteritus  cft.quafl 
inftitutio  &  cxhxtedatio  filii  ad  folennia  non  percineant. 
Gxteritamenlarcconfultihxc  crsflius  tradlantes,adfcripfe- 
runtfoIennibusordinationemteftamenti.d.l.intercxcera.& 
§.  I.  Inftit.  deexhxied.  liber.  vbidicituraperte&difertcad 
ordinationcm  tcftamcnti  inftitutionem  &  exhxrcdationem 
filiipcrtinere.HancigiturdifFerentiam  Papiniani  cxtcri  lu- 
cecoafulticonfunduat,  nec  quicquam  incercftintcreos  lu- 

Hh     } 


^c(; 


Franc.T>uarem  Comwerjf. 


ii'c6n(nlt.ni(l  in  ratlone  docendi.    Papinianus  hic  diftiDguit 
teftamcntum  ,  quod  iniuftumeftabeo,  quod  nuliius  rao- 
tncntitft.quiafiliusineoprxteriruseft.MouitfortePapinia- 
num  ,  quodharcobferuaciononeftncceflariainomni  tcftj- 
mento.-fed  cum  r;ftator  habet  filium  in  poteftatefua.  Gxte- 
tilureconfulti  confiderarunt  hoc  necelkrium  efle.  nec  mi- 
nus  neccflaria  effe  infticutionem  ,  aut  exhacredationc  in  fihi 
In  poteftateconftituti ,  quam  aliam  folcnnitaccm.   Papinia- 
nusanimaducrtitnoneflc  neccfl^arium  inomniteftamentoi 
fcdtunc  adhibcndam  eflb  hanc  folenntcatem,cumpaterha- 
bct  filium  in  fua  poteftate.     Deindc  admonui  fub  titulo  de 
lib.&pofthu.  hoc  caputfumptumefleexlib.i.defimt.  Pap. 
hocque  infcriptionem  indicare.  &  cum  ex  profeflo  fingula 
dcfinirecPapinianus.fubtilius&accutaciushxcdiftinxit.qux 
inalioopcre  fortaflis  nonfeparaflet&  fecutus  eflec  morem 
aliorum  lureconfulcorum.  Sed  omifla  hac  controucrfia  de 
vocabnlis,  conftat  vtrunque  teftamentuminutileefle,  tam 
id  inqtiofolenniaiurisdtfucrunt,  quamidinquofiliuspra:- 
terituseft.I.filiopraiterico.iy.flF.hic.  Exeoquoddiciturnul- 
lius  momenti  efle  teftamentum  huiiifmodi,  confequenseft 
neqiie  hajredis  inftitutioncm  valerc,  nequelegata.ncqucfi- 
dcicommifla,  nequequicquam  corum,  qui  inteftamento 
confcriptafunt.Namtamctfilibercasmaximefitfauorabilis: 
tamen  exeo  teftamcnto,quodnuIliusmomencicft,nonde- 
betut.d.  I.  filioprasccrito.Huic  fimileeftquoddiciturdete- 
ftamentorefciff^o,  pcrquerelam  inofficiofiteftamenti.l.Pa- 
pinianus.8.§.vlt.ff.  deinoftic.tefta.  Sirefciflura  fucritrefta- 
mentumprcptercxhartcdationem  filii  per  quetclaminoffi- 
ciofiteftamcnti,ncquelcgata,ncquelibertatesquideni,qu« 
eo  tcftimento  relidx  funr^valent ,  quamuis  libertas  maxime 
fauorabilisfic ,  vtiamfuperiusanobisdi(ftum  abundc  cft.l- 
dem  Papinia.inleg.  ly.filiopracterito.infrahoctit.ait.Sipra;- 
terirus,&c.&  id ab  eo  vt  exceptio quxdam  additur.  His enira 
verbis  oftendit  Papinianus,  quamuis  teftanjcntura  in  quo 
filius  prxteritus  eft.dicatur  nuUius  momenti  efle^conualelce- 
re  tamcn  ptoptcra:quum&bonum,  fifilius.quipritetitus 
eft.abftinuit  fepattishaereditate.    Namquoddicimus.tcfta- 
mcntura  nullius  cflTc  momenti,in  quo  filius  prxteritus  eft, 
hoc  ita  accipiendum  eft  iquitatc  fuadentc,  fi  praetcritus  a  fra- 
tribus  parcem  fuamauocauit,exbono  &acquovoIuntastc- 
ftatorishictuendaeft  :  quamuis  fubtilitas  iutis  refragari  vi- 
deatur.SubtiIirasiurishicrefragatur,quiafinullumeft,ian- 

quam  ea  obfernatanonfuerint ,  qua  ad  teftamenti  ordina- 
tionempertinenr.quoraodopotcftconualefceicproptcrvo- 
luntatem  teftacoris  teftamentum?  Nam  quaj  introdu(Sa  funt 
letTibus  ad  teftamenti  ordinationcm ,  ptiuaci  iuris  non  funt: 
fed  publici.l. ;  .ff.de  tcfta.  &  cum  teftamentum  ab  initio  non 
confticir,qntafolcnniadefuerunt,nonconuaIefcitexpoftfa- 
«ao.l.y.fifiliuseius.fup.delib.&pofthum.SedtaracnaitPa- 
pinianus  ex  bono  &  xquotuendamefle  tcftatotis  volunta- 
tem.  Subtilitas  iuris hic  ncgligitur.ptopter  euidentem  acqui- 
tatcm.  Nam  quod  dicicur  teftamentum  nullum  effc ,  quod 
legibusfitconfticutum,  teftamentumnulliuscffemomenti, 
in  quofiliuseft  pra:reritus,hocpra:cipuetefpicirfauorcmfi- 
lii ,  quamuis  ad  ordinationem  teftamenti,  qua:  publicaeft, 
pertincat.  Sed  pricipuc  hic  relpexerunt  Legislatotes ad  per- 
lonamfilii  praeteriti ,  qui  iniuria  afficiturapatrc  eodemquc 
teftitore.cum in illius  teftamento prseteritur.  ItaqUe aequum 
&  bonum,squitas&humanitasexigic  vc  conualefcat  tefta- 
nicntum.proptcr  voluntatem  teftatotis.  Dc  aliis  folcnnibus 
idemdicinonporeft,  vcdeteftibusjcumadiuspublicumrc. 
fpiciantomninoillaiolcnnia.  Scd  fi  inftitutiofiliinumeran- 
da  ficinterfoIcnnia,ccrceadfilii  commodum  praecipue  per- 
liner.  Hicquaerifoletavulgaribus  iurisinterpretibus,  &eft 
quarftiovulgoagitata^&dimcilis  cxplicatu.  Anquodhicdi- 
citurdcUgatis,  abrogatura  fit  conftitutione  luftin.  Noucl. 
1 1  ^.qux  infcribicur,vc  cum  de  appcUa.cogn. Cum  teftaraen- 
tum refcinditur per  querelam inofficiofi  teftamenti ,  certum 
eft  legata  nihilominus  debeti  ea  conftitutione  luftiniani,  qua 
conftitntione  fublitum  eft  ius  antiquum  :  cuiusrei  a  nobis 
mcntio  fada  cft  in  d.l.Papinianus.8.§  .vlt.ff.de  inoffic.  tcfta. 
Vult  autem  luftinianus  cum  relcindicur  reftamentumper 
quctclam  inofficiofi  teftamenti ,  propter  cxhzredationcra 
filii.inftitutionemquidemfiliinon  valere,potioremqueefl!c 
caufamfilii,quamh£redisiQfticuci:tamen  caiegata,  quxia 


eoteftamcntorelidlafunr,  Valere.  Defilloexharredaro  nu/ 
ia  eft  dubitatio ,  licet  inftitutio  hxredis  infirmecur.  Legata 
taraen  conferuantur,atque  ita  derogari  iuri  antiquo.  Et  el 
conftitutio  non  tantura  rcfpicit  ad  fauorem  filii,  fed  etiam  te- 
ftatoris,vtlegarapra:ftenturfecundum  voUintatem  teftato- 
ris.  Ego  fcio  multa indu(5J:a fuifle ea  confti  utione  in  graciam 
filiiexhxredaci,  cui  compecitquerelainofficiofi  teftatucnti.' 
fcdrcfpiciceciamadvoluntatemteftatoris  ,  qua:  etiamfauo- 
rabilis  eft.  Scd  quzftio  cft ,  an  ideiD  dicendum  fit  de  tefta- 
raento,  quodnullumcftproptcr  pritcritionemfihi,  fipr«- 
tcritus  fic  filius ,  qui  erat  in  patris  poteftate.  quo  cafu  hic  Pa- 
pinianus  ait.inutilem  non  tantum  effeha:redis  inftitutionern, 
fedetiam  legataoraninodeberi:  andicemushocabrogacum 
cffeconftituiioneluftiniani?  Quamuis  hic  rcperiantut  va- 
riiopinioncs  :  tamen  rcceptius  cft  adpra:ceritionem  quo- 
quefilii  conftitutionem  luftiniani  percincre:&idemdicen- 
dum  efle deprartcricione filii ,  quod de cxhaercdaciooe ,  quafi 
nihiireferat ,  anteftamentum  refcindatur  perqucr<?!.-ia:iri- 
officiofiteftamenti ,  ob  cxhatrcdationem  lilii:  an  vercnul- 
lumfitobprzteritioncmipfius.  Quidiflenciuntabhac  opi- 
nione  eo  mouentur  ,  quod  exiftiment  vbique  luftinianura 
de  exhxredatione  tantum  loqiuVnon  autcm  dc  praeteritione, 
in§.fiautem.&c.&aliisfeq.  Siloquiturdefiliiexhaercdatio- 
nc  tantum ,  non  de  ptajtctitione ,  ius  andquum  quod  ad  fiiii 
praeccricionemattinet,tanquan)  immutacum  &  incaduma 
luftiniano  obferuari  debet.  Sed  illi  falluntur  iudicio  raeo. 
Primumlurtinianusineaconftitutione,  §.aliud  quoqueca- 
piculum.loquicurcaradeprztcritionc  ,  quam  de  exhxrcda- 
tione.  Ait  enira  non  licere  parentibus  praeterire,aut  exhi- 
redarcfiliurafineiuftacaufa:&nifi  cacaufa  adfcriptafit  te- 
ftaraento ,  &c.  Ncc  cft  recipiendum  quod  illi  aiuut  dc  ptae- 
tcritione  matris  hoc  cfle  accipiendum.  Loquitur  cnim  de  pr^- 
tericioncparentum  fimplicitcr.  Dcindc  in  §.  fin  autem  hic 
obferuata,&c.vulgo  ita  le^tm.Sinautem  euacuato,^c.  NnU 
iHm  exharedatis  Uheris  pr£iad<ctum  generari.  IUe  locus  cos 
fefcUit.  in  Grxco  Codice  luftiniani  aliter  legitur  ,  &  male 
hocvcrfumeft  eGricoinLatinura.Sicvcrtendumerat,non 
fcripris,non  autcm  cxhzredatis.H^redibus  non  fcriptis  libe- 
risjnonautcmcxhiredacis.h^cvcrbageneralia  funt,&  per- 
rinencnontantum  adexhxredatos:fed  ctiamadprxtentos, 
fiuefintprsceriti,  fiuccxhiredati  liberij  veredicunturnoii 
fcripti  hxredes.  Hxc  igitur  vcrba  refetcnda  func  ad  id  quod 
fupta dicitur  in §,aliud quoquccapitulum.  Non liccrc paten- 
tibus  pra:terire,aut  exha;redarc  libcros  fine  lufta  cauia,eaque 
exprefla.Hoc  autem  eft  diligenter  oblcruandum :  quia  prajci- 
puumeftfundamentumcontrariaiopinionis.&puronullum 
vnquaradiflenfifleabhacopinione,quaranunc  tusmur,  qui 
non  motus  fuerit  Verbisillisinterpretis.  Ha;c  fententiano- 
ftfaconfirmaturetiamalioargumentodu(flocx  vcrbis  eiuf- 
de/HConftitutionis,cuifgoputorefpondcri  nonpofl^e.  Ccr- 
tius  eft  eam  confticucionem  luftinianilocum  habere  in  cx- 
haeredatione ,  quz  eft  fada  fine  caufa,&  hoc  t  ft  certum  &  in- 
dubitatum.'Decaduetfariiquidcmhocponuntinficiari.  lufti- 
nianus  ftatuit  non  licerc  parentibus  filios  exhzrcdare  :  nifi 
infcrta  fuetic  caufaiufta,&vnacxhiscaufis  qux  refcruntur 
infuaconftitutione.  Vbiillaverba,  Sih*c  tbfiruatanonfue' 
r/«,£^<r.ficfuntaccipieoda,idcft,ficaufa  cxhxircdationis  ad- 
lcripta  non  fit  teftamento  ,  &  alianonintcruencrunr.nul- 
lum  voluitpraziudiciura  libcris  non  Icripcis  hzrcdibus  ficri. 
Vult  cnim  quantum  ad  infticutioncm ,  teftamentum  irritura 
efle,  legataautcinprzftandaeflc,  quoc;tfufilius  exharreda- 
tus  cft  non  ritc ,  non  adiedta  caufa ,  qui  n^effario  eft  expri- 
menda.  Conftitucioilla  luftiniani  dc  legacorum  conferua- 
tionelocumhabet ,  cum  cxha:rcdatio  nonritefadtaeft:  vt 
puta  i  non  expreffa  caufa.  At  hzcexhsrcdatio,  prqteritio 
quardamcft.  cum  cnim  cxhairedatioredlenonfic,  nihil  ali- 
udeft,  quamprarteritio.  Ergodcprarreritione  idemdiccn- 
dumeft,  fiidincxha:redationc,qujEredie  non  cftfsda.lo- 
cumhabet.Si  quis  hoc  negetipoffum  ptobate  multis  argui 
mcnris.  Vnum  fufficier ex  §,  fanc.de hajrcd.quaeabintcftar. 
defetun.  Inftitut.  vbiprobarur  ,  vt  fi  filio  cmancipatoy  qui 
prarteritus  cft,  daturbonotum  poflefliocontra  tabulas  :  ita 
etiamdatur  ei,quiritecxhxredatus  noneft.  quia  is  prstcri- 
tuscfthabendus,quirite  noaeftexhxredatus,  Hsc  de  in- 
iufto  teftamentot 


^ 


jn  Tit.  De  mhffto,mpt.^irri.fa(^.te/^. 


I 


mus  eft  przteritus.     Pcndcnte  condicione  natas  cft  pofthu- 
nius.hicquxritur,annatiuitate  pofthumi  Cn  rupta  illainfti- 
tutio  ?  Dubiumbcit,quia  pendenteconditione,non  vide- 
tur verfari  hzreditas  in  eu  gradu.  Sed  tamcn  air,  ideni  dicen- 
dumcflcpropter  fpem,licet  hxrediiasnondum  verfetur  iii 
cogradu|:  tamenrpescftforevt  vetfeiurineo  gradu.     Inea 
l.ibi,  SedetJiJiteijHlifiuHtus.  S'\  fiteiquis  fubftitutus.quifuit 
inftitutusfubconditione,quocaiu  pendente  condicione  na- 
fcitur  pritetituspofthumus,fiuc  poftea  cxciterit  condicio,fi- 
ue  defecerit.dicitur  rtjptum  efte  teftamencum ,  iia  vt  nec  iub- 
ftitutus  aquoprxteritus  filius ,  nec  cxh^redatus ,  ncciDfticu- 
tus  poflit  lizreditatcm  caperc.     Superior  fpccies  peninct  ad 
pofthumuni.qui  nafcitur  pendcnte  conditione ,  vetlatum  iri 
incogradu.  Et\hi,Pofidefe^kmti»tem,C$c.  Ccnditioerac 
hai\ilmcdi,StTttius hecanno  ConJulfanusfuertt,&c.     Prx- 
tcriitannus,&ccrtimiefteoannoCor.ll;l«mTn.umfafturri 
nonfuifle.  Natuseftpofthamus  poltdefEdumconditionisl 
ait  Vlpianuscumgradutnnonrumpere,aquopriteiitus  cft. 
qnianuliaseft  gradus,  quia  condicio  dcfeci' ,  quo  temporc 
pofthumusnatuseft.    Cumseffttlus  bocfucgc.moxdicam. 
Etfedus  eft,quianonnocet  lequcnngradui  :  alias:equeD- 
tigraduinoccret.  Hocoftcnduntvetba  illafequcDtia, !/(««»- 
fendo*Htemteftamentum-.Qc.  lafupetioiifj^ccienospoiui- 
musaptimograduexhitedatum  cflc  hhum,  afccundoprae- 
teritum.  Quiddicemuscconuerfo,fiapiimopisferii.usfit: 
afecundoautem  cxhztedatus  tuerit,  &  ruperit  ign^tione 
ptimum  gradum,  aquo  priteriius  eft,  andjbi^iiuiiispote- 
ri:  fibi  vmdicarc  hneditatcm  ,  an  fic  cotum  tuptum  lefta- 
mentum  ?  Hic  aittuprumcfTetottmttfiamenti:!!*.     Crini 
rupit  ptimumgfadum,  a  quo  prjEtcricus  tft,lccL.ir.  iibifa- 
citnoniubftituco,  vt  proptcr  tuptionemprimig^-adiis,  hx- 
reditasuondcuoluacuradiubftiiutum.     Atquc  deoVidtn"- 
dum  eft  anpriinusgradus,aquopraEcericus  cft  filius,  iLpius 
fit,anEonfit.     Vtilecft  hocinquiretc,vt  fciBmusaiifjpcus 
iitfccundus  g-^adus^an  non  fit,a  quo  fecundo  fottc  gradij 
exhiiedauseftpofthutrius.  Hinc vu!goil]uddicitur,^«(^d 
dusautero  gradus  ri:mpitur.  Sedquidrefett,dixeritaliquis,       nu1/kmeff,rump'tncnpotefi.H\s\tTb\s.jQu^,mMufi/!Sisfc^uen- 
an  fecundus  gradus  rumpaiur ,  cum  primus  valcat  ?  quid  hcc       temgradum  atjue ,  ^c.  oftendit  quid inccrfit in tci  filium  iam 
prodcft  pcf^humo  pncetito^Hoc  poteft  prodefTc,  vt  cgo  .    ratum,quipretcnti:seftteft2mcntopaterno,&pcfihumum 
nuncdicam.     Nam  fieripoteft,vtquiinftituiifuntinprin>o       nafciturum.     Eft  obfcura  ratio  diuerfitatis  intetfiliuniiam 
giadu,  rf  pudient  ha:rcditaum  :  velmorisntut  ante  aditam       nauim&poflbun>.um.  Qucd  hiccbiterdiciturdcfilio  iam 
b2rccit3tcm:ffcurdiautemgrados,eisdcficientibus,ruptio       nato,pleniushabctutexpi.cjrumff.delib.  &pofthum.l.  5.J. 
prodeftpoftbumo,vi  fuccedat, quialiasncnfuccfdtret,lcg.       filiiis.&§.vliim.\biiilio  iim  natopntcticoa  primogradu. 


.        C    A    P.       III. 

De  rtifto  tejlamento. 

HIc  obferuanda  eft  diuifio , qua vtitur Vlpianus  in Inftf- 
tut.titul.quemadmodumteftamcnt.infirmcnc.vbidicit 
tcftament um iurc faftum duobus modis  infirmari.fi  cuptuni 
auc  irritum  fadlum  fit  tcftamcntum.  Aliquando  dicitur non 
iurefa(5lum,cumineo  folcnniaiurisdefuerunt,dc  quoiam 
diximus.  Aliquandolblennceft&  iuftumteftamentum,& 
■id  tcftamencum  duobus  modis  infifmati,ait  Vlpianusfitu- 
ptum  fit :  deinde  fi  irritum  fadum  fit.  Videndum  eft  quibuis 
dc caufis  tcftamentum riiptum  dici  poflit.Et  in  primis dicen- 
dunicftiurapiteftamentum  agnatione  fui  hitcdis.  Exem- 
toligratia.  Sipofthumuspriterituspatetno  teftamento.poft 
mortcm  tcftatoiis  nafcatur.     Teftamentum  in  quo  pofthu- 
mus  ptactciitus  eft,valet  in  inicio,&  ficti  poteft  vt  poflbumus 
Bon  nafcatur.  Non  dicitur  autem  inutileefle ,  fi«ut  teftamen- 
tuminquofiliusiamnatus  ptaeterituseft.     Sedficontingal 
pofthumumnafcijtumpitur.l.j.pofthumi.ff.hoctitu'.  Hacc 
anobis  explicata  funtadformulam  Galli,&legem  Vellcam. 
fub  titu.de  libe.&pofthum.  Aliacft  caulafiliorumfuperfti- 
tum,aliapofthumorum.  Supeiftitesfaciunt  iniuftumtefta- 
n)entum,hi  veio  rumpunt  fi  nafcantur,  &  intct  im  antequani 
nafcantutvaletteftamentum.ind.l.pofthumi.  5.§.A^<»»»«<«- 
tinf.dc.Hxc  etiam  cxplicaca  funt.  Difficultas  tamen  eft  in  ea. 
1.  }.J.vlti.&1.4.&  s-  Tametfivcredidumfitteftamentum 
rumpinatopofthumo,  quipraftcritus  eft,  tamcn  imeidum 
euenit,vtpaKtelfamentirumpatur,&vnusgradus.  Plcrique 
fortaffisgradusfunt  in  teftamento,gradus  Icilicetinftituto- 
rum&gradusfubftitutotum.  Exemplo  iddocet  Vlpianusilt 
di^t.l.  ?.§.vhim.ibi,vtpucafipropon3S.&c.  Teftatorduoi 
gtadus  hxredumfecicin  {uoceftamenro.ftilicctgtadumin- 
ftitutorumhiredum^&gradum  fubftitutorum.     Aprimo 
gradu poflhumus eft exhired3tus,a fecundo non eft.  Docui 
quomodoidfiatinlcg.5.§.filius.ff.  delb.&pofthumis.  Pii- 
musgradusvaletaquopofthumuscft  exhaercdatus.  Sccun 


firuptiisnon  cfTet  fccundus  gradus.  Itaquc  ptimusgradus 
valet  a  qiio  pofthumus  cxhjciedatus  tft  :  fecundusgtadus 
ruptuscft.  RrptioharcronpoteftptcdcfTe  poftbcmo.nifi 
deficientibushxicdibusinftitutis,  inpiimogradu  :  quiaru- 
profecundo  gradu  non  coniinuo  primus  lumpitur,  inquo 
primo  gradu  filius  eft  cxbiredatus.     Sequicut  in  leg.  4 


&eiha:redatoafccundo,teftamcr.tumdkitui  exotdiura  ca- 
pcic  afecundogradu.  Infitmatur  ptimus  gradus ,  fecundus 
noninfiimstur^&pcrindetotumtcftamcntum  accipiitusac 
fivnatantum  inftitutiocflet.  Pro  nonfctiptQhabeturillc 
ptimusgradusaquo  prattctituseftfilius.  Diuerfum  tairen 
ius  cft  in  pofthumo  pritcrito,  vt  hic  dicitur.lbi ,  Tatiatur  va- 


Dent!jue,^c,     Exhis^quJEdiximns^nafcitur  quarftio,Tefta-       /fy-f.filiuSjquiprateritus  eft  aprimogradu,patiturfequcn 


ftatoi  duos  fecir  gtadus  hircdum  in  teftamenio  (uo ,  vntm 
inftitutorum,alreium  ftbftitutoruro.intetim  dum  dclibcia- 
bantpriir:ihircdcs,anhaereditaccm  adirevellcnt,antcquam 
b^redicas  dcuoluca  e  flet  ad  fccundum  gradum,natus  eft  poft- 
humu.<;.hic  pcfthumus  piitcritus  fucrat  in  fecundo  giadii: 
non  autem  in  primo.  Qua;iiturfideficiat  piimus  gtadus, 
idcftjfi  hxrcdesinflitutiinptimogrsdurepudianthaeredita- 
tem,an  (ecundusruptus  habendus  fit?  Ait  VlpianiJS  hjErcdi- 
taicmecscbtir.cienonpofre.  Qusnquam  deeopiobabi- 
lior  fuciitdubitatio.quiaquotemporenatus  eftpoftbumus, 
hajtcditas  nonduin  vctfabatur  inco  fecundo  gradu.  Siclo- 
quunturlureconful.inl.nonpatau  t  8.§.aprimo.  debonor. 


tem  gradura  valerc,  a  quo  eft  exhxredatus,  nec  i  Jeo  infitma- 
turfecundusgradus,aquo  exhaErcdatuseftruptoprimo  gra- 
du,aquoprsterituseft.Sedaliuddiciturinpofthumo.  Nam 
ruptopriEBO  gradu.a  quoprstetituseftpofthumuSjtiimpi- 
tur  totum  tcftamentum ,  ctiam  fecundus  gradus  a  quo  exhz- 
tcdatuscft.  Sedintelligendaeftratio  diueifitatis,eambreui'- 
tcrtradam.  R2tiodiuerfitatiseft,qu2  colligiturexl.  5.§.ex 
hs  hoc  tit.  Diximus  hancefre  diftetentiam  intei  filium  iam 
natum  &  pofthumum ,  cum  vterque  przteritus  eft,  quia  filio 
quiiamratuscft,pra;tetito,inucileftaiim  eftteftamcntum. 
•Cumautcmptitcritus  cftpcfihumus  nonduranatus,vaIec 
teftamcntura  abinicio.     Sed  fi  contingat  pcfthumumnafci. 


pofTefl.cont.tab.  Nam  adhuc  delibeiabant  piimi  hiredes,an       agnationc  tcftamentum  rumpctur.  Ponamiis  filium  iam  ni 


bireditatcm  adirc  debercnt,  intcrim  natus  eft  pofthumus.  A 
primo  gradu  exbacredatuS  fuit  poftbuq;ius,non  a  fecundo: 
fednoncratlocusfubftitutionidonecctrtumefret  ex  piimo 
gradu  nemincm  futurum  hajredem.didl.l.  quandiu.  ff.  de  ac- 
quir.  hired.  cum  fimil.  Qupmodo  ergo  potetit  pofthumus 
iionnatosrumperchuncfecundum  gradum,  cura  nondum 
in  eo  verfarctur  hacredicas  ?  Sed  air ,  propter  (pem  dicendUm 
tuptumcftcillumlecundumgradum.Scquitutl.^  A^dw  ^fi 
yi(^ce«<///io»f.Confirmatfimilitudinequodctiusdixit.  5«yK^ 
cenditionefit htresinflttutus.  Eccc,qui  eft  inftitutusfubcon- 
iitioRe, SiTiiihs hoc anno ^'onfklfaiiusfuerit:ih  co  pofthu- 


tum  prartcritum  cffe  in  primogr3du,&  exharedaium  afc- 
cundo.Dicimus  pcrempto  primo  gradujcxcrdium  capere  te- 
ftamentum  a  fecundo:quia  filio  prartcrito  a  primo  gradu,gra- 
dus  ille  nullus  cft.Idcoquc  ha;rcditas  verfatur  in  fccundo.non 
in  primo ,  cum  ab  initio  nullu?  f  uctit. 

Atqui  a  fecundo  gradu  filius  eft  cxhaercdatus  non  pra:te- 
ritus.  Ergo  non  poteft  lilc  fccundus  gradus  rumpi  ob  prz- 
tcritioncm  filii,  cum  prastciitus  filius  ptoponatur  a  primo 
gradu.non  a  fecundo.  Cum  autcm  pcfthumus  eft  prsteri- 
rus  a  primo  gradu,  exhsercdarus  autem  a  fccundo,  noncfl 
tiullusillcgraduj.aquopofthumuseftprxcetitus.ldeoqueifi 

Hh     4 


3<rJ 

eo  gradu  hireditas  verfatur.quo  tcmpore  nafcitur  illutn  gra- 
dum  rumpendo ,  hircditaccm ,  qua:  in  eo  grada  verfatur,au- 
fert.  Obhanc  rationem  pofthumoprsteritoaprimogra- 
du ,  totum  teftamcntum rumpitur ,  non  tantum  primus gra- 
dus,  fed  etiam  fecundus.  nam  primum  gradum  rumpcndo 
facit  fibi  locum,  nonfubftituto,repecitqic  hxreditatcmia 
iilo  gradu.  Eigo  hacrcdiratem  in  cogradu^ad  (e  tranfaictit. 
Scd  cum  filias  natus  cft  pracericus  in  phmo  gradu,  nun- 
quamreperithaEredeminiilogradu.  Vndeidcmdiccndum 
eft  in  pofthumo  praecerito,  quotics  nullus  rcpcritur,cft  ir- 
ritus  rempore  naciuicacis,  iilc  gradus  in  quo  przteritus  eft. 
Exempligratia.  Si  nafcaturpoftdcfcdiumconditionis,prae- 
,  teritus  eft  a  primo  gradu ,  in  quo  inftitutus  fait  fub  condicio- 
Ec ,  Si  Tftiui  hocanno  Con/Hjfa£in^f»erit,  (^c.  defecic  condi- 
tio:poft  dcfeduip  codicionis,  nacus  eft  pofthumus.  Hic  qux- 
ricur,an  rumpacur  fecundus  gradusa  quoexhxredacus  fuic 
pofthumus?Dico  non  run^pi  fecundum  gradum,  quia  dc- 
£circondicio,  nunquam  h^redjtas  vcrfata  fuit  in  eo  gradu. 
Ideoquenonpotefteumgraduni  rumpcre.  Quptiesrum- 
pit  pnmum  gradum ,  rumpit  &  fecundum:  vc  autcm  rumpar, 
oporcetcumvalerc.  Ergofinuliusfaerit,nonrumpct.  Ali- 


FrancDuareni  Qomment, 


tuit  exttaneum  hzrcdcm,  vxorem  habebat  przgnaQtem, 
pofthumum  przteriit ,  neque  enim  inftituit ,  neque  exhzre- 
dauit.  Pofthumus  natus  eft  viuo  teftatore ,  teilaior perfcuc- 
rauitin  eadem  voluncate :  non  mucauicceftamencum  fuum. 
Quxricur  an  fic  ruptum  tcftamcntum  ?  £x  hisqux  diximus 
videturomnino  ruptumeiTe  teftamentum.nec  pofle  ex  te- 
ftamento  fuccederc  eum.qui  hxres  fcriptuscft.  Et  hocfii- 
tctur  Vlpianus  ex  fubtilitate  iuris  efrc.  quia  tamen  pofthu- 
mus  prstcritus  viuo  teftatore  natus  dcceftic,  licct  fi  ius  «•» 
uile,  dc  quo  iam  diiTeruimuSjinfpiciamus ,  teftamentum  quia 
ruptum  eft,nuilum  eife(5tu  a  habeat :  tamen  dicitur  conuale- 
fcere  proprer  xquitatem.  £t  i\  fignatuio  fuerit>:eftamen- 
tum,Przror  dabit  ei  bonorum  potfcfiiionem  fccundumta- 
bulas.ait  Vlpian.  Ergo  Prarrornoo  impartitur  officium  fu- 
um  bonorum  poireflionis  fcilicet,  nifi  folenniaiuns  pra^to- 
rij  interucncrint.  Oportccenim  folenniaiurisintcrucnirs 
vr  ha:rcs  fcriptus  vtatur  auxiho  iurifdidiionis  prxcotJx.  O- 
portct  fignatum  efle  ceftamcntum  iignaculis  fepcem  ceftium. 
Hjcc  fignacula  teftium  orcum  habcntex  iurc  pr^ctoiio.  J. 
fcdcumpaulatim.Inftic.  deccfta.  &d'ximus fiiprafubcit.de 
tcftam.     Oporcet  igiturfolennia  iuris  prxtorij  mteruenire. 


udexemplumeft  huius  rei  inl.i.§.  fiventer.fF.de  vcntr.ia       vc  quis  habeat  bonotumpofl^fHonema  prastorc:&  hoceft 


pofl.mitcen.  Cumigicurnacus  eflpofthumus,&iamdecef 
ferancinfticuciinprimo  gradu:quiatuc  illc  gradus  eft  nuUus, 
pramortU'S  hiredibus  ante  cius  natiuitatein,nihil  inucnic 
quodrumpat.  Dicoigitur  inhoc  cafunonrumpifecuDdara 
gradum,  a  quopcfthumusexhsrcdatus  cft:quiacftcadem 
ratio,qu«  in  filio iam  naco.  Nam quo  cemporc  nalcitur poft' 


exptcfluminl.z.ff.dcboii.pofr.  Nunquam  daturborjorum 
pofTeflio  fccur;dum  tabulas  :  uiu  teftaracntum  fadum  fit 
iecundum  formam  iuris  ptxtorij  :  puta  fi  feptem  fignacula 
Iint  ajhibita.  Si  tcftamcntum  faclum  fk  fine  fcrrptis  per 
nuncupationem,  non  nJfi  vrilis  adlio  dabicur.  Hic  igitur 
notandus  eft  obiicr  cafus  ,  in  quo  necellaria  eft  bonouim 


humus.hiereditas  nonverlacurinco  gradu:fed  in  fecundo,       pofleffio  fecundum  tabulas  hzrcdi  fciipro.  Qu.ibufdarn  vi 

aquoexhxredatusreperitur.Ergo  illegradus  firmusmancr,       detur  adasodura  rarus  cafus  cfTe,  nccpofTc  reperiri,  inquo 

necnauuicatepofthumirumpitur.  Exhisintelligipotcftl.il       ncaflaria  firboncrumpofleflio  f;ripto  biredi.  Scd  cureft 


pofthumiis  a  primo.  14.  fF.  de  lib.  &  pofthura.  Ea  lcx  vi- 
detur  difHdhs :  fcd  his  intelledis ,  qux  diximus,  facilis  eiic  cx- 
plieatio. 

Dixiraus  fupctiori  loco,  quomodo  agnatione  pcfthumi 
rumpaturteftamentum.  Docuimusquid  intcrfitintcrpoft- 
humum  &  filium iam  natum.ex l.huius  tit. ? .  &  ex  1.  j .§.  vlti. 
dehb.&pofthum.  Vndefecfumetiam  diximuspcrcipipofTc 
l.fipofthumusaprimo.i4.dchb.&pofthum.Addcnduraeft 
fupradidis,  non  tantura  filij  agnationc  rumpi  teftaracn- 
tum;fedetiamnepotis.  Nepos  agnafccnstcftatori  rumpit 
cius  teftamentum:  ficut  filius,  fi  nemo  eum  prascedat  tcm- 
poremortis  reftatoris:vrdiciturinT  fi  quis  filio  cxharcda- 
to.  «j.inpnncip.fF.  hoc  rir.  Nihilcnimnecefle  fuitcumcx- 
hx.redad,qucmpatcrpricedebar.  Neposagnafceusdefun- 
ttorumpit  teftamencum,  fi  cum  fifius  non  prscedat  tem- 
poremortis  tcflatoris.  Tunccnimdicicuragnafcifuushx- 
res  t eftacoi i ,  cum eum  nemo przcedir cempore  morcis.  Hic 
irirpicimuscempus  motcisin  fucccflionc  ablnteftaco.  Non 
i'  fpicimus  tcmpus  moitis  :  fcd  tempus  quo  dcferturhire- 
daas.curaquis  fucccdere  vultabinteftato.  Sideftitutum  fit 


necefT.iia?Suii$  hftes,  imo  quiuis  extrancus  poteft  acci- 
pcrc  fccundutH  ceft.imcntura  bonorum  pofltflionera  :  & 
tamcn  iis  profpicitnr  fac;s  iure  ciuili.  Hic  animjdutrtcn- 
dura  cft  boLoruBi  poflt  ffioncm  fecundura  tabulas  dari  ei, 
qui  iure  ciuih  fuccedere  non  poreft  :  puca  quia  tcftamcn- 
tum  f.  tte  tecandum  formam  luns  ciuilis  fadtum  non  eft. 
Er  hoc  aperce  dixic  Vlpianus  in  Inftit.  ticu.  de  bonor.  poflefT. 
Air  tnim  dari  bonorum  poflcfsioncm  fccundum  tabulas, 
etiarofiiureciuilideficiacteftatr>cntum&nonvalcat,fimo- 
do  folennia  iuris  prstorij  interucnerinr.  1.  4.  fF.de  Carbo. 
edid.  Ntc  eH  contrAbon.foff.\ti\.ii^idi.\xm  quorumbonorum 
non  dacur  cuiuis  baercdi:  fed  ei  tantum,  qui  accepit  bono- 
rum  poflcfsionem  a  Prxtorc.  Forraula  ipfius  interdi(3:iicl 
faris  dcclarar.  Intcrdidura  igituc  quorum  bonorura ,  noa 
daturnifici,  quibonorum  poflcfsioncm  a  Praetorc  accepit. 
In  hoc  igitur  cafu,  licct  fccundura  ius  ciuile  tcftamciitum 
vidcaturomninoruprum,  diccndum  cft  ramen,fi  fit  figna- 
tum,  hicrcdeHi  bonorum  poflefsicnem  fccundura  tabulas 
accipcrc  pofle.  Quidara  dubitanf,an  hxres  pcterit  adire  iu- 
rcciuili,&hoc  coiitroucrfuracft.  Suntqui  exiftiment  pof- 


tffbmeutum,  quod  fadlum  crat,  infpicitur  tcmpus  quo  ci       fc,ptoptcrverba  Vlpia.in  d.l.pofthumus.  iz.  inprincip.vbi 


deftrcur  hxreditas,  quo  rcrapore  hires  inftitutus  in  tefta- 
menro  oraittit,  vel  repudiat  forte  hireditatcro.  leg.  fiquis 
pofthumos.5>.§.fifilium.ff.deliber.&pcfthum.Infucccflio- 
neabintcftatohoctempus  aliquando  eft  tcmpiis  mortiste- 
ftatoris,  finullura  faiftura  fit  tcftaraentum,  fiftatim  atque 
mortuus  tft  reftator,  dcfeitut  haereditas  vel  filio  fuo,  vel 
proximc  agnato.     Aliquando  non  cft  tempus  mortis  :  fed 


ni[egant,l/<treditAtef»!)Meohtinel>it.  Sedmendola  eftledtio: 
legcndura  edeaim-.Rem^neoitineifit,  vtin  Flotent.  Sed  quia 
non  intefligebant  quid  eflet  rcra  obtincrc,&quorfumnoc 
fcriprum  cfTet  abVipian.mutaueruntrcm,in  haercditatem. 
Sed  quomodo  hoc  accipicndum  fir  fiiris  oftcndir  aliis  locis 
Vlpia.inlrftir.  tit.dcbon.poflefradfin.vbiaitin  fi  Bonorum 
fojfeJftonem(juandame(]ecHmre,*liamJinere.  Cum  itadarur 


tempus ,  quod  fequitur  mottem.     Breuirer  cft  tcmpus  illud,       bonorum  poflcfsio  vt  nt  rao  pofsic  aliqtiam  rcm  euincerc,  di' 
quo  inceftatus  eftraottuus,  quotcmporc  deftituitur  tcfta-       cicurdaribonorumpoflefsiocumrc.  ^iceciaraloquiturpau- 


mcntum.d.l.fiquispofthumos.§.fi  filiura.  Ineo.§.  vcrbaii 
la.funt  lcgis , Si tntejlatut moriiur,^c. quibus lcx vult,fi quis 
inteftatus  moriacur ,  hzrcditatcm  deferri  vel  cius  libcris ,  vel 
eius agnatis.  Si defundtus nuilura  fecir teftamentura ,  hirc- 
ditas  flatim  dtfertur  proximo  agnato,  quia  verum  eft  eum 
iiueftacum  morruum  cfTc  fimularque  decefllr.  Sifecic  te- 
ftamcncum,  expedandura  tft,  an  hircs  adicurus  fic  hz- 
redicatem.an  omiflurus&  repudiacurus.  Poftquam  omifir, 
autrepudiauithiredhacero,cuncccrcura  cft  inceftatum  de- 
ceflifleteftacorem.  Inceftatusenim  dccediciscxcuiuscefFa- 
menconemoaduhxreditatem.lnfti.dehacre.abinteft.§.i. 
Exiam  didtis  nafciturquzftiorradatahoc  ticu.  inl.pofthu' 


lo  poft  Vlpia.in  d.l.pofthumns.in  fin.princip.  Q^Htremabtn^ 
te^Mtoahferre^^e.  Sedhicoccurruncancinomix,  proptcr 
qaasredditurtotahzcdifputatioobfcura&  difficilis.  Prima 
anrinomiacft  C.dc  pofthura.hzrcd.infti.in  I.  z.ibi ,  Pofthu- 
moprzterito.  Duo  contincmur  his  vcrbis,quamuisbre- 
uifsimafint.  Vnum  cft,  pofthumoprzteritorumpitcfta- 
mentum fi  nacus  fic. Alcerum cft :  Si pofthumus natus ftatim 
deccdat,  ruptuin  teftamcntum  non  reftitui :  &  tamen  hic 
dicirausconualcfcere  &  dari  ei  bonorumpoftcfsionem.qut 
fcriptus crat hires. Vulgo  diftmgui f oltt.  Dicunt rcferrc ,  an 
poflhuraus  nacus  deccflciic  viuo  reftacore ,  an  vero  poft 
morcem  ceftatoris.  Aiunc,  fi  deccdac  viuoadhuc  ceftacore, 


tnus.  i2.§.i.Teftacorpatetfamilias  inteftameoto  fuoicfti-       tefticui tcftamcncum  quod  rupcum  eft  &  conualefccre , da- 

(ique 


Jn  T/A  T)e  iniufloirupt.  ^irri.faB.tsfi.  3  c^ 

fj<juc  fcrlpto  tsredi  bonorum  poflellionetn  fecundum  ta-  malercrpondebic.  Con(cntaneumefthociuticiuili,neciuri 

bulas  mortuo eo.  Quod  Vlpia.nofter  aic in  iniiio  d  princ.ibi,  prxtoiio conrratium  cft :  fcd hoc accipiendum  eft cum  ea  ex- 

viuoreftatore,nonloquiturfiropliciterdepofthumo,quina«  ceptionc,  nififolenuia  iuris  pra;torijinreruenerinr:q!.oca- 

iu$  deccdit:fedquideceditviuoreftatore.  Lcx  autcmlccun-  fuha:te$fcriptusbonorumpoflcflionemhabebit,&temob- 

da,Cod.dcpofthum.  intelligiciu:  de  pofthumo  quinafcitur  tinebit,itavtgcncripcrlpecicm  derogetur.  Quoddicituria 

poftmortemteftatoris,noaviuoteftatorc.  Erhoccafuron  d.l.quivxorem.  gcncraleeft.  Gencrahccrdiciturft.jtimru- 

reftituitartcftamentum.  Rationcmdiuerfitatishanc  addu-  ptum  eflc  oraninorcftamentum.  Inea  fpccicnonproponi- 

cunt.quia  cumadhucviuo  tcftatore  pofthumusnatusdccc-  tur  feptem  teftium  fignaculis  fignatum  elTe  tcftamentum. 

dit,credirurreftator  in  cademvoluntatc  pcr-nancre  migis,  Nihilhuiufmodiproponitur,fecundumidquodproponirur, 

quam  cum  dcccdir  pofthumus  poft  cius  mortem.   Quiain  rcfterefponfum  cftruptum  cncteftamentnm.  Sedquoca- 

priorecaluiuftaeft&probabiliseius  voluntas.cu  videtdecel-  fa  hic  interuencrint,  de  quibus  loquitur  Vlpianus.fepten» 

fiflepofthumumnatumfeviuo  qucmprsteriit.  Inpofterio-  tcftiumfigna,tuncquamuis  ruptum  dicatur  efte  teftamcn- 

rc  fpecie  non  eft  eadcm  voluntas.  Ego  vcrcor  ne  idem  diccn-  tum  iuris  fubttlitatc ,  tamen  bonorum  pofleflio  fecundum 

dum  fic,  ecfi  poft  morcem  ceftatotis  pofthumus  deceflerir.  tabulas  datur. 

Vlpia.  nofter  hicloquitur  de  pofthumo,qaiviuo  teftatore  Aliaeftancinomiaexl. Gallus. ip./.  idem crcdcDdum. ff. 

natus  decedic.  Sed  hoc mulcum  mouere nos non debci:quia  de hbcr.&  pofthum.vbi  Scauola  ait,fucceffione rumpi  tefta- 

devita  reftatoris  hoc  forte  cxprcflu.iicft  :  quiaicaacciderat  mcncum,quafiagnacione,cum  ncpos fuccedic  in  locumfi- 

in /pecie  propofica.     In  dilpucacionibus  lureconfulcorum  Ijpriusmcrtui.  Sineposfit  prxteiitus  pactisceftiimento.vc 

quzftiones  ex  fado  incidentes  plcrunque  tradantur  :  ncc  fi  teftaror  ita  6,)xtm,FtUMmeMh£raejio:^  fifilitu  meta  ($ 

funr  qusftiones  ab  cis  cxcogitata:.  Ec  cap.  1 1 .  fumpcum  eft  Kepesmewmeviuo  morientHr ,  tunc  C"}'*f*  mthineposnafcetur, 

cxlib.difp.  Vlpia.  Mouec  mevcdiflcnciamab  ahis, acquc ica  herumihiejlo.     Sincposdcccffcricance  filium.demdefilius, 

hic  verba  Vlpiani  incerprecor ,  quod  Vlpianus  iple  in  Infti-  lunc  fuccedcr  pronepos:dicitur redc  &  vcilitct  proncpos  in- 

tu.tit.qucmadmod,  (efta.rump.  fimpliciter  aic  rupto  tcfta-  ftitutusefle:fcdfipriusdecedatfilius,deindencpos,nondi- 

.  mcnrodari  bonorum  poflcfl'.  fecundLim  rabulas  kripto  h«-  drur  vtilircr  cflTc  inftitutus  proncpos:quia  fucccflionc  ne- 

rcdi,  fileptcm  teftium  fignaculis  obfignatum  fit  ceftamcn»  potis  in  locum  filii  piius  mortui.ruptumeftteftamencum: 

tum.HocdiciCj&finemoremeuincercpoceiit.H  jccnimica  rupto  teftamcnto  non  poteft  vtilis  eflc  inftitutio  ptone- 

cftiQtclLgcndumfinevlladiftindionc.  Vlpia.itafcribitcon-  potis,corruunt  omnia,  quar  fcripta  funcrupcoccftamcnro. 

ualefccre  ceftamencum,  quodrupcumcft^&dari  bonoruni  Icaceftacorpronepoceminfticuit,  StfiUiu  C^ nepos  met^,v:u0 

poflcflioncm.  non  poteft  mclior  Vlpiari  efle  interprcs,  me,morieHtHr ,tHncproMepos  (^c.  Qupcafumoriturfilius.vi- 

quam  Vipianus  ipfc.     Mihi  icaque  videncur  veiba  Vipiani  uoceftatorc^dtindcneposfucccllionc  rumpirceftamcncum, 

cfl;  inccliigenda,  non  cantum  fi  pofthumus  prasccruus  de-  &  ramen  hic  dicemus,  fi  viuo  teftatoie  natus  praEteritus  fic 

ceflcrir ,  viuo  reftatore;.  fed  &  fi  decefferit  poft  mortem  tc-  pofthumus,  ccftamencum  non  rumpi.     Sed  cx  his  qua;  dixi- 

ftacociSjVt  decur  bonorum  poflefliofecundumcabuUs  (cri-  musfacile  apparccdiffolutio  &  cxplicatio.     Siin  legcdice- 

ptohasredi,  fi  modo  feptem  ceftium  fignaculis  ceftamcn-  rctur  rumpi  tcftamcntumfucceflionc,  &  in  alianonrumpi 

tumfucrirfignarura.vtiam  diximus.   Scdquidtefpondcbi-  diccrctur,  pugnancia  eflcnt.     Sedhocnon  dicic  V!pianu» 

musadd.l.z.  Egorefpondco  verumeflequoddicicurind.l.  hic  :  non  ncgar  rumpi  ceftamcncum,  fcd  addic  excepcio- 

a.  rupcum  efle  ceftamcncum  :  camcnnon  etiani  rtfticui  ce-  nera.     Aicbonorum  pofleflionem  fccundum  rabalasdan- 

ftamencum.  Sed  addendaeft  exceptiocx  hocVipiani  loco:  dam  cflc  fcripto  hzrcdi,  fi  feptem  teftium  fignisteftarticn- 

nifi  fignatum  fuerir  teftamcritum  lcptem  ttftium  fignis:  tum  fignatum  fit,  non fimpliciter  dicitdandam  elfe  bono- 

quo  cafuproptcr  folennitatera  iuris  prxtorij  dabirur  bo-  rumpoircflSonem  fcripto  hartedi,  feditadcmumfiiolcnnia 

oorumpoflelliofejundumrab.  Lriptohircdi.  Sitgitur  nos  iurit  prartoriiintcrucncrinr,     Ergo  cftintclligcndum  quod 

Vtramque  lcgcm  intcrprctamur  vt  vnipcr  altcram  dctoge-  hicdicitur,&omnia  quarcunque  contrarianobisobKcipcf^ 

tur:vtpcr  eam,  quzfpccialiscft,  gcnetah  kgi  derogetnr.  1.  fent,  qu£  huiufmodi  funr,itafunt  diluenda.     Siquismihl 

intotoiure.fF.de regul.iur.  Vnalcxeftfpccialis,alccragcne-  profcrarcencum  fpccics,in  quibus  dicacur,morcno  pofthu- 

ratis.d.l.i.generalis  eft^noftraauremfpecialis.  Sicpugnan-  mo,quia  nacus  efi  viuo  teftatorc  praeteritus,  tcftamentum 

tia  hzc  dici  non  poflunt.     Pergamus  ad  alias  antinomias.  tumpi  ncc  reftirui :  dicam  noo  cfTe  contraria ,  fcd  omnia  vc- 

Alia antinomia  cft  ex  l.qui  vxorcm.  i ^ .  hic.  Quidam  habebat  ra.  vcr um  eft  addenda  cxccprio ,  dc  qua iam  diximus  d;cen- 

vxorcmpracgnanccm,cefta:sencumfccic, &pofthumumcx  dum  cameneft.quo  cafu  iuris  prxcorii  folcnnia  inceruene- 

ca  nafciturum  prxteriir.     Df  inde  iu  hoftium  poteftatcm  rinr,dandamcfle  bonorum  pofTcflionem  fecundumtabulas 

pcruenir.  captus  eft  abhoftibus:natus  eftci  filius  apudho-  fcriptobxredi.  Echoc  feropcranimaduerrendumeftincon- 

ftcs&  morcuus.     Quiriruran  valeacteftamcncum,annon  ciliacionchorum  locorum,  fccundum  illam  reguUmd.l.ia 

Vilcac  ?  aic  fimpUciccr  lurirconfal.  rumpi  rcftamcncum,etiam  toco  iure.fF.de  regul.iur.Scquens  quasftio  eft,an  iden.  dkcn- 

fifiliusancc  moriacur  quampatcr:&  tamcn  proponiturdc-  dumficinprireririonefiliiiamna:i,qnodhic  ait  Vlpianusia 

cefsiirefiliHsantcpatrem.     Airetiam  lurifconful.adnuUum  prxteritioncpofthumi?Magna&diffici!isq''iftiocft.     Hic 

perrinereharrcdiratera  ex  eoteftamento.     Hsrcditas  ergo  dsxiraus  prztetito  pofthumo,  tamen  dari  bonorumpofTef^ 

dcfcrctur  legitimishaEredibusabinteftato.  Vulgoicadicilo-  fioncmfecundumcabulasfcripcoharrcdi,  fipofteadecefle;ic: 

lccquamuisfilius  in  ea  fpecie  morcuus  ficantc  pacrem,ra-  anidemdiccmus  fi  rcftacor  prxtcrierit  filium  fuum  iamna- 

mcn  propter  legem  Corneliam  intelligicur  pater  deccfsiffe  tum:fifepremrcftiam  fignaculis  fignacum  fi:  ceftamei.cum, 

pcioranccfilium.LexCocneliafingiccum,quidccefsicapud  an  dabicur  bonorum  poircffio  hxredi  fcripco  ?  Ponc  pn- 

hoftes,dccefliflcantcquaracapercrur:quorcmporcnonerat  tcticum  cflc  filium  nacum  inccftamcnco,  dcinde  dcccfllifle 

morcuusfilius.acnenacusquidcm.  Sic  clabuncur:fedeadcra  velviuoceftatorc,  vclraortuotcftacorc.     Difficileeftquas- 

tacionc poccft refurari harc diftindio , qua & (uperior rcfuca-  ftio  in l.fi filius ciui.y. fF.de hber.& pofthu.dcicur tefbmcn- 

tacft  :  quiaprocercohabcnc,icadiftingftendumcfle,an  fi-  tuminquofiliuscftprxrericus,adeononvalcre,vcnunquara 

lius  decedac  morcuo  tcftatore,an  vcro  ante  mortcm  tefta-  poftcaconualcfcat.  & idcmdiciturinlnftitu.de  exbxicd.H- 

toris,  co  confagiunr,  vr  dicant  fecundum  fidioncm  lcgis  Der.§. i.     Hoc  tcftamentum  igituradconullum  tfl^vcnoa 

Cotnelia:  pacrcm  dcceffifle  vidcri  antc  filium,  atquc  idco  conualcfcatctiamfifiliusmoriatur,viuoparrefjo.     Etfane 

mirum  non  cfTcfi  ccftamcncum  rupcum  eflie  omnino  dica-  exhis,  quxiamdiximus,  apparecdtfferenria,&raciodiaer- 

tuf,adco  vc  hatteditas  exco  ceftamencoadncminempcrci-  fafiliiiamnaci^&pcfthurai.I.  j.J.cxbis.fF.hoctitu.     fihi 

ncat.     Quja  igicur  fuperior  diftintflio  a  nobis  rcfucaca  eft,  prxrcrici  iniuftum  ceftamcncum  faciunt  :  pofthumi  non 

necpotcftconfiftere,ncc  hxcquideraquzeamfubfequirur  raciuntiniuftum^fcdrumpunt  finafcuncur.     Legesvetcrcs 

dcfendi  potcft.     Quidigiturdicemu$?Idera  quod  infupe-  iubentfiliuminftitui,aut  exhzrcdaii.vetant  piztecirifilium 

riotis  antinomix  explicationc.  nos  dicemus  rumpi  tefta-  in  reftamento,  ita  vt  cxhxredario  dicarur  pcrtidctc  ad  or- 

mcntuminhacfpecic,ficut  &  in  aliis.  Qui interrogatus re-  dinationcmtcftarocnti.l.intcrcxter3.fF.dcLber.&  pofthu. 

ipondebit  ruptum  cfle  tcftameatum,  &  noQ  tcfticui,  non  §.i. Inftitu.de exkxiedat.liber. Hxlegcsaoaiubcntpolthu* 


370 


Franc.^Duareni  Comment. 


^ 


muminftitui.autexhstedarr.itno  vix  eratpetmiflum  vt  is,  dicitut iurefaaum,quam  quodfitinfctiptis.quodintelllgen- 
quinondara  natuseft  inftituereturhasres-.fed  vtilitatiscau-  dum  efle  diximus  cum  exceptione,  quar  traditutin  l.nolu- 
lahoccftreccptum.     Ideo  filij  nati  iniuftum  faciunt  tefta-       mus.C.deteftamen.ConftitutioeftTheodofijdeeare.Exi- 

ftimauii  facile  Theodofius  reperiri  pofle  teftes,qui  mentian- 
turingratiam  principis>  aut  magnatum  aliorum.  Illudani- 
maducrtendum  cft,  quamuispriusteftamentum  ppfteriori 
tcftamentoiurefasfVo  rumpatur,tamenfi  teftator expreflc- 
rit  in  poftetiori  teftamento.fe  veile ,  qui  fcripta  funt m  prio- 
ti  teftaroehto,ex  caufa fideicommifli  noniuredirev^ovale- 
re,prius  teftamentum  ratum  eflc.  Quid  igitut  dicemus.fi  po- 
fteriusiureperfedlum  nonfit,  teftamentum  piius  fit  perfc- 


.eptum.     ideo  niij 
mentam.     Tcftamcntumdiciturnoniuftumeire.noniure 

fadum.  Hoc  vcrbum  ad  vetcresleges  ref^rtur.vt  fipe  dixi. 
Ex  his,qu2  diximus  non  videtur  conualcfcere  teftamcntum, 
inquohlius  natusprjcterituseft.  Sedmanifeftevidetur  ad- 
ueilari  fecunda  pars  huiusl.  pcfthumus.  li.  inprincip.  ver. 
Jdem^circAtntuJlum^.  InpriraaparteVlpianus  locutuseft 
derupto  teftanicnto,cumteftamentumruptum  eftpriteti- 
lionepofthumi.poftea  loquitur  de  iniufto.  Iniuftum  tefta 


menrum  dicitur,  in  quo  filius  iam  natus  pratcritus  eft  :  vt       <ftum,anpofteriori  teftamcntum  priusrumpetur?Egod.xi 
iam  diximus.     Ergo  nihil  refert  in  hac  re  an  pofthumus ,  an      non  rumpi.Sed addenda cft  exceptio  ex  1. i.hic.  fF.  Excipiun- 


vero  filius  iam  nauis  prxteritusfit.  Sedanimaduertendura 
eft,quodidem  Vlpianus  hic  ait,5«  bonortimpopjjlo datafnc- 
ritet,ijtitremabinuflato.  (£c.  Si  fctiptushites  fitis.quipote- 
rat  fuccedere  ab  inteftato.     In  luperiori  ca(u  »ihii  tefert, 


turduocafus.Piiorcft,nifipofteriusteftamcDtum  iutemili- 
tarifadr&mfit.  Teftamentum  cnimiurerailitarifadun^,etfi 
in  eofolcnnianoninteruenerint.', non  minus  valct,quamli 
foIennitcrfa(5tumeflet,adhibitis  omnibus  foicnnibus.  Se- 


quishzrcsfcriptusfit,  fiueexttaneus,  fiue  isqui  ab  intefta-      cunduscafus  eft,cum  inpoftetioti  teftamcnto  {crip:u$eftis 

to  lera  auferre  poteft  :  datur  enim  bonorum  poflcflio  fc-       hacres,quialiasfucceflurusefletab  inteftato:tunc  cnimpo- 

cundum  tabulas.     Sed  cum  agitur  dc iniufto  teftamcnto,in       fterius  teftamentum  quamuis iure  non  fit  perfei5I:um,vaiec& 

quo  filius  iam  natus  pritetitus  eft,  rouhumrefettquisha:-      piiusteftamentumrumpit.  Hoctamcn  intelligcndum  cftli 

resinftitutusfit.  Nam  fi  extraneusinftitutusfit,  non  dabi-       cainteruenerint,quiconftitutafuntinconft:tucioneThe6- 

turei  bonorum  pofleflio.  Sedcur  hic  loquiturconditiona-       dofijinl.hacconfultifljima.§.fiquisaureni.C.detcft.vbivuIt 

litcr?(ed  curnon  fimpliciterdixit  dandam  efle  ei  bonorura       primuTheodofius.vtin  piioriteftamentolcripti  finrcxtta- 

pofleflionem  ?  Mihi  vidctur  ita  hoc  didum  eflc  :  quia  crat       nei,inpofteriorifcriptifintlegitimi,quialiasfuccefliuifintab 

quxftiode  lega[is,an  legata  priftandaeflent.  Primumvult       inteftato,   Deindcvultadhibeiifakcmquinqucteftesinpo- 

dari  eibonoruro  pofleflionem,  qui  alias  fuccefliirus  cratab 

inteftato,  ^  quo  cafu  bonorum  pofleflio  ei  datur,vultab 

co  pra:ftari  legata.  Alciatuslib.  Paicrg.  cap.  8.  alitcr  jiitcr- 

prccatur  iniuftum.     Iniuftum  vocat  m  quo  folennia  iuiis 

non  iatetuenerunt,  &  ait  diftingui  iniuftura  tcftamentura 

ab  eo ,  in  quo  pixtcrltus  eft  filius.     Ego  iam  dixi,  fubtilitct 

hxc  difti ngui  a  Papiniano,  fed  tamcn  hanc  differentiam  con- 

fuadiabahis,  vtVIpiin.l.j.J.exhis.     SimiIiseftlocusinl.fi 

qdis  fiiio  exhasiedato.cT.in  fi.princ.ibi.nec  enira  &c.  vbi  filios 

pritcritcs  ait  iniuftum  teftamentura  facere.  Ergo  iniuftura 

teftamentum  hicaccipicrous,  fiue  in  quo  filius  iara  hatus 

prxicritus  cft ,  fiuc  in  quo  folennia  iuris  def  uerunt.     Quod 

adfiliumattinctiam  natum,iniufturacftteftanacntum,ncc 

conualefcit  filio  mortuo  teftamentum  ,  nifi  hic  duo  con- 

cutrant,  fi  folenniaiuris  prxtonj  interuenerint  :  dcindc  fi 

bxres  inftitutus  fi  t ,  qui  ab  intcftato  auferre  hircdit  atem  po- 

icrat.     Alcerum  autem  fufficit  cumpofthumuseftprxteti- 

tuSjfcilicec  (ufncic  folennia  iuiis  piJEtoiij  inteiucnifre.Iara  fu- 

perius  diximus  variis  modisrumpiteftamcntum,  quodiure 

faifiumeft:veIucifipofthumuspr2teritusagnafcaturdefan- 

do.  Ad^endafuntaUaexempla,qu2nos(ummatim&bre- 

uiterperftringGmus.  Aliud  exemplumcft,cumneposfuCC6- 

dit  in  locum  filij  ex  lege  Vellca,de  qua  fatis  diximus  fupra.Hic 

dicicurquariagnafci.quiaianatuseracceporefaftiteftamcn- 

ti,fid  quafi  ss^nala. Non enim erat  fausjquia  pater eu pr«c6- 

debat  tempole  facJ.t  teftamenti.fed  mortuo  patre  fui  hxrcdis 

iuraconfcquitur,&rumpitteftamentum.  Aliud  exeitiplum 

eftinadcptione,fiuearrogatione.  l.S.verumi  aliasceaumi 

hic.fF.  Eflaliuslocusdehacadopcione  vclarrogationcinI.fi 

quis  hxres.i8.eo.  IdemInftit.quib.mod.tcfta.infit.§.i.  Dc 

hocdiximus  fupralubtit.  delib.&pofthum.adLfilio  qiiera 

pater.vbi hanclegcm  interpretati fumus,&  I.non  putauit. 8. 

§.fi  quis  emancipatum.de  bon.pofl.contratab.Aliudexem- 

plumextatapud  Vlpianum  inlnftitu.de  vxore,quxconuc- 

nit  in  manumviti :  quogeneiematiimonii  fubiiciebatur  o- 

mninopoteftatimatiti  fui  vxor,nonalitcr,quamfiliusarro- 

gatus,vel adoptiuus. ideoque eflicicbatui funshxies.  Huius 

lei  duobus  inlocisin  Inftitut.mcminit  Vlpia.  fcilicetfub  tit. 

quib.  mod. tefta. lumpan.  &fub tit.  qui hxied. inftitui.  Sed 

hocius  omneexoleuit.  Aliudexemplumeftcum  teftamcn- 

tutn  mutatur  aho  fadlo  tcftamento.  pofteriore  teftamento 

iure  fadlo  piius  lumpitur.l  i.hic.     Oportetenimpofteiius 

teftamentumiuicfadlumcfle.itavthxfesexeo  exifteic  pof- 

fit.De  hoc  in  I.cum  in  fecundo.i(j  .hic.idera  dicitur  in  Infti.de 

tefta.ordi.§.pofteriore.Diximuss.fub  tit.de  tefta.nihilrcfcr- 

re,an  poftcrius  teftamentum  fadt  uro  fit  in  fciiptis ,  an  vero  fi- 

ne  fcriptuf a  pcr  nuncupationem.  Sulficit  iurc  fadrum  cflc  te- 

ftamentum ,  quod  fit  pcr  nuncupationem :  non  enira  minus 


fteriori  teftamenco  j  his  interucnicntibus  priui  tcftamentnra 
rumpitur,&valetpofterius:nonqaidcmvtt£ftamentum,ftd 
vtvltimavoluntasimeftaci.  Exhisqiixiam  dixirauscoDftac 
verum  efTcquod  Iuftinianus,ait  in  Inftitu.  quih.mod.  tcft.in- 
fif.§.exeod.&c.  nuda  voluntatc  teftamentura  iurefadum 
nonrumpi.  Teftamentum  iure  fa6lumeft:deinde  leftatcr 
dedarauit  fe  omnino  id  teftamcntum  rcuocate :  hxc  leftato- 
ris  voluntas  probacur  duobus  aut  tribus  teftibus.  Ait  Inftinia- 
nushocnonfufficercad  reuocandum  teftamcntum:  fiuftra 
enimadhibercturtantafolcnnitas  in  conficicndo  tcftamen- 
to ,  quantam  adhibcri  diximus  mb  tit. de  teftamen.  C\  prcbari 
pollct  duobus  teft.bus  teftamentum  mutaturn  efl!e  per  de- 
clarationem  voltintatisitamen  fi  dedaratio  voluntatis  pi olii- 
bc tur  teftibus ,  &  lapfum  fit  tempus  deccnnij  >  vtioquc  con- 
currente,teftamentum  intelligeturrautatum  &teuocatura 
cfl^e.l.fancimus.C.deteftam.  Prxtereaincifisvcl  ruptistcfta- 
mentibbulis,  teftamentumdicicur  mnratumefle.  l.vIti.fF. 
hic.  Sed  hic  locus probatur.quo  «afu  fanx  mentis  fuerit,inci- 
fis  tabulis  infirmari  tcftamentum.  Aliquid  enim  prxter  nu- 
d3ravoluntatisdeclarationemaccidit,nempeincifio  tabula- 
rum.  Idem  dicitur ,  eftque aliquanto  planior  conftitutio  ia  L 
pcn.C.de  teftamen. 

C    A    P.       IIII. 

De  irrito  tejlamento. 

H^ceftnoftritradatusparstcrtia.  Vlpianiis  inlnftita. 
titu.quibus  mod.  teftamcn.  rurapahc.  ait  duobus  modis 
irritum  fieri  teftaraentum.In  piimis  irrituhi  fit,fi  ncmo  cx  eo 
hircs  extiterit.  itaquc  dicitur  inteftatuS  dcccflifl^e  ,  quara- 
uis  tcftamcntura  fccerir,fi  ex  eo  adita  bxreditas  non  fit.  Se- 
cundoirritura  fit  teftaracntum,cumpoftfaftumteftamen- 
tumteftatorcapiteminutuscft.amifit  cnira  libertatera,vcl 
ciuitatem.  Exemplavaria  funt  in  1.  fi  quisfilio  exhxredaro. 
6.  §.  irritum.  Eft  locus communis de  capitis  diminut.  quibus 
modis  quis  minuatur  capite.inftitU.de  cap.  minu.  in  d.  \.6.%. 
biauccmoranes.  ff.hic.  Eflctiam  locus  coramunis  deap- 
pclIationeibidem.Hxctantufnlcftioncradcfidcrant.Quod 
fequicur,pauIo  difficilius  cft.  Quxriruran  hocrcftamcn- 
tum,quod  ifrirum  eft,  conualcfcat  iuie  prxroiio:  ficutfu- 
pra  diximus  tcftamentum  ruptum  conualcfcerc  ?  Quxftio 
cftin  1.  li.  pofthumus.  hic.  Prius  dixerat  Vlpianus  tefta- 
tnentum  >  quod  ruprum  eft  agnatione  pofthumi  prxceriti, 
Conualefcerc,fifignatumCt,fifoIennia  iuris prxrorij  inter- 
uenerint,  &bonorumpofreflionem  fecundum  tabulas  dari 
fcripto  hiredi.  Idcm  &  circa  ttitufium  ^  irritum.  Ait  Vlpia- 
nus  in  didt.I.ii.  propter  folennitatera  iuris  prxtorij  conua- 
lcfcetc  hoc  tcftamentBra,  cum  exccptiene  taiQen,  fi  is  qui 

fcriptu& 


Jn  Tit^De  irmfto-irupt.^irri.faii.tefi. 


57' 

feriptus  cft  hacresi  rem  ab  inteftaro  auferre  pofTK.  is  cftqui       confumraatum,inquoaliquiddeletumeft.in§.fec[confulto,. 
aliasfuccefluiuscftabinteftato.ficmuko  faciliusteftamen-       '  j-     « 

tum  noniurefadum  confirmatur.  Eodcni  pertinct  quod  Iu- 
ftinianus  ait  in  Inftitu.tit.quibus  modis  teftamen.infir.  §  .non 
tamen.  Ait  cnim  teftamentum,quodirritumfjd:umcft,aii- 
quandoconualefcere.fi  fcptemteftium  fignisfignatutnfue- 
rit :  &  tcftatortcmpore  mortis  ciuis  Romanus  &c  in  fuapote- 
ft:atefuerit.  Si  veroiusciuilefpetlemus,nonfufticitteftato- 

rem  mortis  tempore  ciucm  Romanum  fuiffe.  Nam  fi  poft  gijfcd  hoc  non  cft  fcriptalegi.  Siquidigitur  confulto  dcle- 
fa<aumteftamentum,mediotcmporcfuerit  capiteminutas,  tumfit.idpronotffcripto  eft:fiincon(ulto,valet,  fi  modo 
irritum  fitteftamentum.fed  fifolenniaiutisprstorijinterue-  poffic  legi:  fi  r.on  poflii:  legi,  non  vilet,  etiamfi  inconlulta 
netint,dicitut  ad  § .  non  tamen.  fi/fficcre  ad  bonorum  poflef-  deletum  fi  t,  ctiam  fi  exttiniecus  pofll  t  intelligi.  Sed  qua  ra- 
ijonemaccipicndam,;fi  fuerit  ciuismortistemporc:ttfime-  tione?viJecurh3ccr2tioefl'e:quiatelb.torvidens  aliquidde- 
diotcmporecapiteminutusfiieiitjintcr  moitem  &  poftfa-  lctun;efl£>itavtleginonpofl[it:nihilominosabfc»luit&per- 
ftum  tcftsmentum.  Scdmirumquodhascexccptiononad-  fecitttftamentum,  videcur  idprobarequodnonmutauetit. 
diturhic.&prfiermittituretiamabVlpianoinlnftit.Sedani-       Ideoqueidaccipimus, stquefi  ab  eoconfultodclecum  efler. 


loquiturdeteftamento,  quod  deletum  eftpoft  confumrfia- 
tioncm.  Vidcamus  de  teftamento  nondum  confummato. 
Tr.ftameBtum  nondum  peifedum  erat :  in  ipfa  confe«5lione 
leftiinenti  aliquid  dclctu.u  eft ,  quiritur ,  an  id  valeat  ?  Vlpia- 
nus  nofter  hic  ait ,  Si  confulto  aliquid  deletum  fit  a  teftatorci 
pro  non  fcripto  cflc:fi inconfulto ,  valcre.fi  legi  pofljt.  Ec  do- 
cetquidfitpoflelegi:namqu^dampoflijntextinfecusintelli- 


maduercere  debemus,  huius  loci  exphcandi gratia  teflamen' 
tum,dcquohicloquimur,conualelcere  proptcr  foiennita- 
tcmiurisprxtorij.duobusconcurrcntibus.  Pcimum  cportet 
defun(flum  ciuem  cfle  tempore  mortis  fua;.  Hoc  quoque  ne- 
ceflarium  eft ,  bonorum  pofleflionem  datam  elk  ei ,  qui  ab 
intcftato  fuccelfurus  efltc.  Supplendum  cft  crgo  ex  hocVl- 
piani  loco,quod  defideratur  apud  luftinianum  in  d.§ .  iion  ta- 
men.  Vlpianus  in  Inftit.  raihi  videcur vtrunque  expreflifle,in 
tic.de  bono.poffef  in  fin.  Quac  bonorum  pofliino  cum  re,id 
cftjcum  cfteftu  habctur,  fi  nemo  alius  iureha;res  fit:Si  nemo 
alius  quamis.qui  fcciptus  fii,iure  hceres  fic,id  cft,  fi  nerao  alius 
fuccelfurus  erat  ub  inteftato.  Sic  interpretamm  locum  Vlpia. 
vt  fi  quis  fortc dubitct  cur  luftinianus  hoc  non  expreflit  in  d. 
J.nontamen.  M.hiviJeturidfatisapparcte  ex  h!S,qua:  ante 
anobisdid:afuntinl.i2.pofthumus. hic.  Vtdeturbonorum 
pofleffio,nonfuDthxcomnianccefl'aria:fedvtdeturcumef- 
fedu ,  oportet  eum  inftitutum  eflc ,  qui  alias  fuccefllitus  crat 
abinteftato.  E;goquoddiciturin§.nontamen.daridamefl!e 
bonorum  poflctfionem,  fi  tempore  mortis  teftatorciuis  Ro- 


quamuis  ab  eo  iuconfulto  deletum  fit.  Si  enim  non  proba- 
tete3,nonrchqi)iretdeleta.  Sicfuut  inreljigendaquxlcripta 
funtvfquead  didumjf.fed  confulto.  Diftmguit  itaqnc  ibi 
Vlpianusea,quaconIulto  deletafuntab  hisqua  inconfulto. 
Ideofitcftatoradiccicjliturasfecit.hsc  noa  videntiureferri 
adca,  qui-  dcletafuntinconfuIro,nifipoflit  probariincon- 
(ulcofecifle.  ideogeneralisha:cfubfcriptio  non  cft  farisrura, 
fi  plures  fint  liturx.  Potcrir  cnim  probari  aliquid  cafu  &  in- 
confulto  dektumefTe,  ideo  tutius  erir  adiicere  in  fubfcri- 
pcione  qua  in  partc  dekcumfir.  fed  fivna  tantum  fitlicura,. 
f atis  tuta  eric.  Ad  verba  illa ,  Sed  hoc  ita  demufn ,  £?<:.  hxC 
omniareferunturadomniaantecedentia.  Qmcquid  h.i(ae- 
nusindi(a.l.i.diduiijeft,  debetintelligi,cum  ahquid  dele- 
tumeft  ante  confummationerateftamenti,  cumteftaraen- 
lum  ipfum  cenderetur.  Nunc incipit  difputatio  de  teft.imen- 
tOiquod  deletum  eft  poft  confummationem.  Vidcndum 
ergo  eft ,  quid  diccndum  fit.  Pcrfcdum  cft  tcftnnentum, 
aliquid  indu(aum  eft  &  canccUatum  vel  deletum.  Quiri- 
tur  an  valcat?aitIureconlul.  dicendum,  fi  confiilto  aiiquid 


manusfuetic:addcnflumcft  eam  boiiorutTipoflellionemfu-       deletumfit,  eumqui  pelit,  exceptione  fubmoucndumefTe. 


tBfam  cum  re.id cft,  cum  efFe(51:u ,  fi  hires infcript us crif,qui 
fuccefluruseratabinteftato.hasc  igicurtria  funt  coniungen- 
dain  l.poflhunius.hic.  i  i.flF.fcilicet.d.^.non  tamen.  &  Vlpia- 
nusinlnftit.tit.  quibus  modistefta.  rumpan.  Addendum  eft, 
&pletnnquctcquiri  dcdarationem  voluntatis  teftatoris,  vt 
conuslcftat  hoc  tcftamentum.l.  qui  exliberismeis.ii=§.tc- 
ftamento.fF.de  bono.  poflefl.  fecund.tabul.  Paterfainilias 

J»oftfi(5lumteftaracntum,fearrogindum  dedit:fc  tranftu- 
itinaliam  familiam,  vel  cum  eapitc  fortunas  quoque  fuas 
in  familism  &  domum  alicnam  tranftulit ,  vt  ait  ibi  lu- 
rcconfultus:deindefuiiurisefFe(5lus,decIarauit  (e  eodemte- 
ftamentovcllemori.ait  lurecoDfulcusvalere  teftamcntum, 
proprer  dcclar  ationem  voluntatis.quia  declarauit  fe  velle  eo- 
demteftamento  mori.  Ergodicctaliqiiis.prastereaqus  iara 
diximusjdechratio  volunratis  eft  necefFaria  ?  Scdid  verum 


Quare  non  dicit  pro  nonfcriptohabendum  cfle  :  ficut  di- 
6lnmcftin  fuperiorediftin^aioncconfulco  deleta  non  vale- 
rc  ?  Quiafifi]mmumftr.6lumqueiusinfpiciamus,poftcon- 
fummationcm  reftamenti  non  vidccur  illa  indu<5lio  fuffice- 
read  reuocandumtcftamcntum  :  fed  tamen  cxccptiodaruc 
exvcrifimilimente  teftatoris.  Quidfiinconfulco- aliquidde- 
lccum  fic  poftconfummationem  icftamenti  ?  Ait  lurccon- 
fultus  inconfulto  deleta  peti  non  cbftanre  exceptione  :  er- 
iam  fi  forte  lcgi  non  poilint.  Hic  fine  diftin(5tioneaitin- 
confulto  dclcta  peti  non  pofTe,  fiuc  legi  pofsint,  fiue  non 
pofsint.  In  fuperiore  cafu  inconfulto  deleta  valenc  fi  legi 
pofsinc.  Sedquffinam  ratiodiuerficatiseft?inhocca(iiccflat 
ratiofijperioris  diftin(5lionis.  Ego  dixi  in  fupctiore  cafu  te- 
ftatorem  videri  piobare  id  quod  non  mutauit,  etfi,incon- 
fulcoidfa(5i:umfir,conficiendoteftanicntum  idvidernr  pro- 


I 


cft,cumteftatorcapiteminutuseftperarrogationem.Potcft       bare:quaf  ratio  ceflat,cum  teftamentum  eft  perfe(5tijmet 
■        '■■         '■         ^"  ■  '      '  iamfi  legi  non  poisint ,  modo  intelligi  pofsic  exctinfccus 

quid  adicriptum  fit.  Vnum  hic  annotandum  eft,cum  te- 
flator  aliquid<debct,  vidcri  eum  confulto  dcbere,  nifi  fa- 
uor  caufjE  contrarium  fuadcat,  nifi  contrariumprobetui'.l. 
}.§.vItimo.  fF.hic.  Cumaitlurifconful.ibifauorelibcrtatis 
ita cor.ftitutum  cfle  ab  Antonino ,  manifefte oftendicin aliis 
caufisidem  diccndum  noncfre.puta  inlegatis.  Sca  quod 
diciturde  fauore  libertatis,  hoc  folet  produci  interpreta- 
tioneadquamuispiam  caufam,vtputa  fi  aliquid  paiiperibus 
legatum  fit.  Ex  fuperiori  diftin(5l:ione  varii  quiftioucsna- 
fcuntur,  noseasbrcuicercomple<5lcmur.  Contincntur  au- 
tcm  quatuor  axiomatibus.  bis  paucifsimis  vetbis  m ulta;  qus- 
ftiones  continentur,  qua:  paitim  func  fa(5li,  partim  funtiu- 
ris.  Primum  axioma  cft  :  Deleto  nominc  vnius  haeredis* 
reliquam  partem  teftamcnti  valcre.  Teftator  plurcs  hire- 
deslcripfit  in  teft..mento  fuo,vnius  nomen  deleuit&indu- 
xit.  Quiricur  an  reliqui  hiredcs  pofsint  ex  tcftamcnto  pc- 
tcre.  Ait  lurcconfui.in  i.  z.  hoc  tic.  fF.  reliquam  partcm  tefta- 
mentivalere.  Secundua  eft ,  Indu(5Hs  noraimbus  omniuin 
hasrcdum,  propter  odium  vnius  citerorum  inftitutionera, 
valere ,  nifi  conttaria  teftacoris  voluntas  probctur.  Tefta- 
tor  plurcs  hsredes  fcripfit  inteftamento,omniumnomini 


autcmcapiteminuialiismodisper  fementiam ,  per  adoptio- 
nem.  Scd  cur  hic  neceiraria  cft  voluntatis  dedaratio  ?  Ratio 
cft,quiaciim  fearrogandum  alteridat.tcansfercfe&omncs 
fuasfottunasin  alium,atque  ideo  videtur  mutaflevolunca- 
tem,videcur  poenitere  tcftamenti  iam  fa(5fi.fc  d  h^c  conie(5lu- 
raccflitcumisdedaratfcvelleeodemccftjmeacomori^tunc 
ea  voluntatis  dedarario  necclFiria  eft.  Etfic  intclligendum 
cft,  quoddiciturind.l. quicxhbcris.§.tcftaaicnto.aliasvo- 
luacatisdeclarationeccflatia  noneft. 

C    A    P.       V.  * 

Dehli.,qttxmteJlamentodelentur. 

Hlctitulus  pars  cftfoperioristir.  &  ad  teftamcntura  ru- 
ptum  pertinet:  ficut  variis  modis  rumpi  tclFrtmentura 
dicitur,ica  etiam  qu^ri  poteft,fi  delctum  fueric  teftaraentum, 
au  rupcum  dicendum  fit.  In  hac  qusftione  vtendum  eft  di- 
ftui(5kionefumptaex Vlpianoinl.  i.ff^hoctit.  Diftingucn- 
dumeft  ccftamentum non coafummatum , ab  eo quod con- 
riimmatumcft.  Vlpianusind.l,  i.inprincip.  vfque  ad  §.fed 
confalto  deleca.  loquitur  de  teftamento ,  quod  nondum  crac 


372- 

dcleuit  ob  vnius  odium .  Quatritur  an  omnium  inutilis  fi t  m- 
fticutioJhiceftquxftio  voluntatis.  nam  poteft  teftator  vo- 
luifte  odio  vniusctiam  cstcroscxcludere  ab  hireditatefua: 
fieri  etiam  poteft ,  vt  inducendo  omnium  hiredum  nomma» 
voluerictantumhuncqaemodiohabuit.cxcladeie.quiftio 

igitur  cft  voluntatis.  fed  ait  lureconfultus  csterorum inftitu- 
tionemnonefleinfitmaramindubiOj&legatavalere.  Ter- 
tium  eft  axioma  in  l.j.hic.ff.  nihilominus  legata  debeti ,  hinc 
efTc fententiam  Anronini ,  qui Philofophus  didus eft , referc 
lurifconful.  Hinc  obferuari  poteft  &  cdifci  mos  aftuum  con- 
fcribend orura  a  notariis,  qni  notis  (cribebanf.huiufmodi  ex- 
cmpla  reperiutuor  apud  Lampridium,  apud  Capicolinum.  In 
cadenil  ■^.•,hi.N'"poteJ}'jll((mtefiAmentum-.,  Eftlocuscom- 
mtmis  dc  hfredum  inftitutione  ,  teftamentum  non  vale- 
re  fine  hxredis  inftitutione  :  ergo  indudis  nominibus  hx- 
icdum,  legaca  non  priftabuntur.  Pronuntiauit  tamen  C«- 
far  pro  lcgitariis:non  tamen  dicit  teftamentum  valere,fcd  le- 
g  ita  valcre:ijon  quod  teftamcntum  va!erer,fed  quod  teftatot 
videretur  volu-.flevalereabinteftato.  Qartumaxioma^vno 
cxpluribus  exerr..plaribustcftamenti  inciloca^tcrafirmama- 
ncrc,nifi  contraria  volunrastcftatorisprobetut.l.vaumtc- 
ftamentum.z^.ft.deteftamen. 


E»  E     V 


I  N    T  I  T.    VI. 
VLGARI     ET     PVP 

RI       SVBSTirVTIONE. 
C    A    P.       L 


^!C>i^^S!P\^^  Vi  ctir.refpondetaliusinCod.Iuftiniani.de 
^^'QM^^GL-t^  i;-npub.&aliisfubftit.Tra(Satumfait(oprade 
hsieduminftitutionegcneraliterfubtitu.  de 


dehxrcdinftif.nunc  oidopoftulat,vc  dein 
fticiuione,qii«  fi:  in  fecundo  gradu,  dicamus, 
qu.-E  fpe  :es  cft inftitationis,&: (ubftituiio  dicirur. Teftatorcs 
inteftnmcntisfuis  ncn  tantuminftituunt  bircdes  in  primo 
gradu:fed  eriam  in  fec^ndo.ne  fortc,  primo  hirede  defii.ien- 
te.mor^aniurinteftati.Ideofubftitutionemait  ficiiluftmia' 


TrancSDuAreni  Comment. 

tabimut  crgo  morem  lurcconfulrorum  noftrorum ,  quidcfi* 
niunc  non,  fubftitutionem  quamlibct:  fcdhxredum  tantura 
f  ubftitutioncm.Scd  cur,dixerit  aliquis.mentio  h^rcdum  noo 
fit in  tirulojin  in(criptione  ipfa ,  fi fubftitutio  hrtedis  tancum 
definiatut?titulus  eft  ff.de  vulgari  &  pupillari  (ubftitutione.& 
Cod.infcribitur.de  impub.&  aliis  (ubfti.In  neutro  loco  men- 
tio  vlla  fit  hiredis :  fed  nihilominus  tamcn  fubftitutionem 
haeredis  accipere  debcmus,ininfcriptioncipfa.idoftendunc 
verba  Modeftini in  c.i.  hic.  Ideo  mcntio harredum  fadla  non 
cft  in  in(criptionc  &  titulo  ipfo ,  quia  id  fatis  intelligi  poterac 
ex  fupcrioribus titulis.  Nam  in  tit.dehaered.inft.tradaturde 
hiredisinftitut.nonde  qualibctinftitutione.  naiTi  ir.ftituo, 
vetbum  non  minus  iquiuocumcft,  quam  fubftituo.  Nos 
igiturintelligerc  dtbcmus  defubftitutionehiredis:ficutde 
iuftitutione  hiredis  fupra  difpuratum  cft.  Similia  excrapla 
occutruntpa(Iim,tam  inDigeft.quam  in  Cod.  Ego  pauca 
adferam.&  alia  huiultnodiobferuari  potcrunt  legeodo.  In 
tit.de  magiftrat.conuenien.  qui  fatifdationem  non  peticrune 
pupillis,cum  tutores  darent,  hoc  intelligitur  ex  fupradidis. 
Aliud  exemplum  eft  in  titu.de confeffis.  Titulus  dc  confeflis 
pcrtiiietadeos,quiconfeffifuntin  indicio.  Ahudexcmplum 
cftindi6lotitu.de[pollicita.Tit.dcpo!Iicitationibuspertinec 
adeaspollicitationes,qux  fiuniReip.idnon  cxprefl^umeft, 
fed  tamen  intelligitur  ex  fuperioribus  tit.  Snperiorcs  cnim 
tituli  pertincnt  ad  publicarum  rcrum  adminiftrationern.  la 
Codicehiimfmcdiiit.  deprehenduntur.velutiin  tit.dever- 
borum  figninc.  qui  accipicndus  cft  dcfignificatione  vcrbo- 
rum,quibus  teftarores  in  fuis  ceftamcntis  vtuntur.  id  ex  (ope- 
lioribustit.  intellfgitur.  Tic.de  fatifdat.in  C.  intelligitutdc 
fatiidatione.  qux  ht  in  iudiciali  C3ufa,in  iudicio.  Tir.  de  in  lic. 
iuran.pertinctadtradtatumtutelarum.  Animaduertendum 
eft  igiiur  in  primis  hic  nos  definireiubftitutionemhiredis, 
mote  lurcconfultorum  ,  quamuis  fubftitutio  fitaliarerum, 
alia  perfonarum.  Subftitutioncm  itaque  bzredis,  hic  dtfi- 
nimuscfle,inftitutionem  ha:rcdis  in  fccundogradu,  velvl- 
teriorefa<!l:am.  Singulaveiba  huius  definiiionsh.cexplica- 
turus  (um :  (sd  fimpli  cicer ,  more  meo,  cmiflis  alioi  um  snuti- 
libusargutiis.  DicitHtindefinitionenoftr3,/«/?«/a'<'o.  Inrti- 
tutiogenuseftinhacdefinitione.nam  inftitutio  &(u'nfttu 


I  L  L  A- 


nusinprincipioconftitutionisfu.T,decadu.toli.Hucperiinec  tiodiffcruntvrgenus&fpecics.  Omnisfubftitutioir.ftitutio 

quodMiidcflinusaitin!.i.ff.hic.ConrcntusfuitMod:ftinus  eft:nontamencontra.  Nccmoucrc  rosdehetquooModc- 

fimplici&rudicncrratione,fiuedefcriptione,doccrevo!ens  ftiDUsaitinI.i.hi.:.ff.  Oi->p'--nitenimfubftiuuionetKuiftiiu- 

qui  lint inftitini , & qui fltbftituti ,  ficut &  Vlpian .  in  Inftitu.  tioni.tanquaminftitutio  &  fLbftitutio fj. edes fint  diucrGe, & 

Quihiicd.inftic.poflint.iildcmfereveibisvtitur.  Ait,hirc-  feparata:&vocatinftituros,qui(uiitinprim;)irriduinftituti: 

desinftitutosdiciinprimo  gradu.fubftitutos  infecundo,vel  fubftitutosautemiofeamdo  vel  tenio.  Sednctiumrion.:ft 

fequentibus.  Vulgaresinterpretesaliasdefinitiones  excogi-  vr  gcnus  aliquando  pro  fpccieponatur,qi!amu;s  irft:tutio- 

tanr ,  quas exadiores  putant effe :  fed  harum  quafdam  depte-  nis  verbum  gcnciak  (i t  nomcn ,  & comptehcndat  tan uuam 


haiditnusomninoefleineptas^aliasnonneceirariasadidex- 
p!icandui"n,(!eqi'0  3gitur.Cumics;pfafinedefin(cionedi.-iL'- 
rticafatisintclligicur,  noncftlabcrandumdedefinitiorcjin- 
quitG..lenus fubtir.de diffcr.  pnirnum.&notarphilofophi;! 
medi:orumfuitemporis,quidi3lc6licRmdcfinit  onr m  ino- 
mnibusrebusrcquirebant.  hocvitiumcft  nofttisintetpreti- 
busfamiliare.Nctcmenaccnfctadinerecedereomninovi- 
dcamur,ncs  hic  tradcmi  s cxnd:orcm  cefinicioncm, fimplici 
definitioneIureconfulti.5«/y?/r;j//o,<'y?/«/?//.v?w  he.redi6infe- 
cuvdOfVel  vheriortg^f-adH  faEla.  Animaduertendum  efthic, 
Dosdcfinireno(ubft!rutionenigenera!iter&  fimpiiciter:fed 
fubftitutionem  hsr<;dis:(ici;t  f  u  it  Modcflinus ,  qui  ait  in  d.  I. 
i.fubftitutoseficfos.quiinftitutiluntin  Iccundo,velfequen- 
ci  gradu.  Hic  crgo  dcfinimus.rion  quamuis  fubfticutionem: 
fcdfubftitutioncm  hxredistantutr;.  Subftitutionisveibura 
^quiuoclimcft.namlijbftitui  didcur  lcgatavius  in  locumie- 
gitirij:fideicommiflariusin  loctim  fideiccr.jmiflarij:ha:redis 
iudex in  locum  alteriusiudicis :  .iibor  in  locutti  aitcrics arbo- 
ris:pi:corainlocum  pecorumdemorruorum.  Ha;chomony- 
miaexplicandaeftanrcquamd;.hniamus.  Nihilvnquamdc- 
finienduineft,quodhomonymum  fic:nifi  homonymi,".  prius 


fpeciem  ,  f  ^bftituticnem  :  ramcn  aliqiianJo  pto  fpecic  ar- 
cipitur,  &  opponirurfijbftitutioni,  tanqn.'im  fpccies  diuer- 
fa&fep3rata.idfrcqt,cj.stftiniureciuili.  Exerrplum vnura 
eftinadoptioncinl.  i.dcadcpt.  Aliudcxcmpkmcft  inco- 
gnationeinl.  nonfacile.^.&l.Ii^rifonfultus.  lo.  fF.de  gra- 
dibus.  Sic  eriam  inftitutionomen  gencralecft,&duas(pc- 
aes  h  .ber,quarum  altera inftitutio  dicitur,  altcra  fubftitutio. 
Et  cum  diciraus  inftitutnm  ,  cum  quis  it-ftituicur  in  ptiroo 
gradu,  nos  inftiiutum  tantum  intclligimus  :  ficutdicimus 
cognatostfie,  quipcr  peifonas  fosminini  fcxusconiungun- 
tur,intelligimuscognato.uantum.  Sicetiam  dicuntur  legi- 
tiroa:hireditatcs,  qui  abintcftaro  dcfeti!ntur,intclligi!n- 
tur  lcge  tantiEm.  fic  dicendum  eftdc  inftitutione  &  fubfti- 
lutione.  Quamuis  igitur  Modeftinlfs  de  ir.ftitutionc  locu- 
tusfit,  vc  de  fpec;e  oppr.fiia  fubftitutioni:  nihilominui  ta- 
menrcacdicetur  (ubftirutio!i.ftitutioeflc.  Inft:tutioha-rc- 
dfsquidfit.docuimusexl.  i.ff.dcharrcd.inftit.  liiftituercis 
dicitiir ha:red.m qui ftatuir,qucm  fibi poft mcrtcm fcsam vc- 
lirefletuccefforcm,vteundcm  locumtenear,  quctndcfun- 
«ftus  poft  mortem  eius.  IJcofubftituere  dxicur  qiiafi  fiib  slio, 
quafi  poli;  alinm  hircdem  inftituere.Ex  his  nafciti:r  cuarftio,' 


explicata  (it,vt  docct  Galenus.Si  qnis  igirur  petar  a  me  (ubfti-  an  inititutio  proprie  fignificet  fabftitutionens  ?  Eeopropti;^ 

tutionisdefinicionem^quiahornonyivuimeftvcrbum.&va-  appcll.-itione  inftirutionis,  puto  fignificari  (ubftiuuionem. 

ri.T  fign.ficationis ,  ego  prius  hanc  homony miam  rxplicabo.  Qoi  dc  (ubfticutionc  loqucns,voca't  eam  inftitutioaem,  non 

Oftendamquamvacicaccipiatur,vt  iaraanobisditiumcft:  eum  improprie  loqui  puto.   Animal  hominem  &  brutum 

dcindefingaIa,qusfignificanturhacvoce,egodefiniam.De-  propricfigmficat.  has  fpecies  fub  fe  compleiftitur.  De  fub- 

finitionesfuntrcrum.inquitGaienus.nonaominum.  Imi-  ftitutionc  loquentes  lurccoaful.bocvcibovtuntur.iddocui 

ioL 


In  Tit.T^e^Dulg.^ptiplLfuhBit. 


in I.  Gillus.  fF.  de liber.  8c pofthum.  vbi Sciuola  in principio 
ftacim  hoc  raodo  loquicur,  Gallaslic  poireinfticuipollhu- 
mos  ncpotes  induxic ,  &camen  fubfticutio  eft  :  namnlius 
nepetem  prxcedic.  Huc  percinet quod  iicitur  in  leg.mulier. 
10.  §.  vlcim.  ft".  de  condit.inftic.  Ego  te  infticui  hiredem  fub 
conditione ,  ii  me  infticueris :  quia  enim  dubico  an  mc  infti- 
tiicris  hsredem,addohaHCConditioBera  infticutioni, d  me 
hxredeminftitucris.TuTitiuminftituifti,&cime(ubftitMi- 
fti.  Qurriturandicaturexifterecondicio?  lureconfukusait 
conditionem  exticificvideri.Hocargumentoprobatur,ap- 
pellatione  infticutionis  proprie  figoificari  fubftitationem. 
Nam in  conditionibus  maxirrie  feruatnr  vetborum prupiie- 
tas.  1.  4;.  qui  hiredi.  &  1. Mxuius.5  s  -ff-dc con.& dcmonftr. 
Sed  qnrritur cum  huius  vcrbi  tam  varia fignificatio fit,  quo- 
modo  accipi  dcbeat ,  fi  vel  in  teftamcnto,  vel  in  lege,  vel  iti  a- 
liaquacunque  difpofitione  huius  verbi  mentio  repcriritur,an 
intcIHgemMS  dc  i;.ftitutione,qui  fit  in  primo  gtadu :  an  de  ea 
qasinfecuQda^probabiliterenim  dubitaturdequa  inftitu- 
tioneidaceipiendumfit.Egofipeadmonuihuiufraodiquae- 
ftiones,quifadi(unt,qua:  inftatu  coniefturali  verfinturj 
nullis  pofle  diftindionibus.autdiuifionibus  omninocom- 
prchendi,&  in  vniuetfum  definiti.leg.mora.fF.de  vfur.&  legi 
pen. §. vltim.  de impen.in rebus dota. fadl.  Cuta fpecies ali- 
qua  proponitur,  noa  difficile  eft  homini  prudcnti ,  &  quiiu- 
dido  priditus  fic,  &  in  his  excrcitatus  non  mediocriter,  vidc- 
requod  facrit  confilium  eius ,  quiraeminit  huius  vetbi.  Ecce 
id  paucis  exemplis  oftendam.  fndidl.Ieg.muiief. infin.fF.de 
condit.infticuc.infticucionisvetbumad  fubftitutionem  pcr- 
onere  dicitur.  Generaliter  enim  accipitur ,  quia  lata  eft  huius 
veibi  fignificatio.Significatque  tam  inftitutionem,  qux  fit  in 
primogtadu.quamquxinfecundo.  Eccumnihilappaietcur 
L  huios  verbi  fignificatio  refttingatur ,  nos  late  intcrpretamur 
cti3mdelubiticuciGne.Similiterc'.imquisitadicit,71(r<i«^*. 
res  meus  eflo ,  ^  fihiresmeut  non  ertt ,  SempromHm  tnflituo : 
nemo  dubitat ,  quin  vcrbum  hoc  ,inftituo,  de  iobftitutione 
intelligarur  in  hac  fpecie.  Vis  verborum  hocfatisoftendit, 
appirerenimSempronium  inftituiin  fecundogradu.  Ergo 
^  j  verbum  ,  inftituo ,  perinde  accipitur  ,  ac  fi  ceftacor  dixillct, 
t\    -fubibtuo. 

Aliud  exemplum.  Lex iubet  filium ,  qui  cft  in  patris pote- 
ftatCjinftituia  patre:&eopra:teritonullum  efle  teftamen- 
tum.hic  qMarritur  anfuffidatfiliumfubftituere  ?  Lexdein- 
ftitutioneloquitur.vulthliurainftitui.  Dixeritforcealiquis, 
quia  hocverbumfignificatfubftitutionem,  fu^cere  fihum 
fubftitui,ne  teftamentum  rumpatur  &  valcat  teftamentura, 
Sedtamennoshanclegem  aliterintcrpretamur.  (nterpre- 
tamut  enim  eam  de  inftitutione  in  primo  gradu ,  alias  prastc» 
ritus repetirctuf  a  primo  gradu.  Lex vult  practeritionem  filii 
tumpere  teftamcntum ,  imo  teftamentum  nullum  cfle.Cer- 
tcfiliusrcperitutprxtcritusa  priraogradu,  fiinftitutustan- 
tum fit  in fecundo gradu.  Icaque cumfiiius ,  qui eft in patris 
poteftate  ,  fubftituitur  ,  teftamentura  dicitur  nullum.  Se- 
quitur  in  definitione  verbis  hxredis.  Adiecimus  hoc  ver- 
bumindefinirionenoftra.  quianon  qnicunquc  fubftitutio 
hic  definitur  ,  vtiam  diximus.'fed  fubftitutio_tantum  hxre- 
dis.  Itaq.ie  nihil  aduerfantur  huic definitioni  qua;  vulgo  ob- 
iici  folent  de  Icgacis ,  de  fi Jeicommiflis ,  &  de  donacionibuS 
caufa  mords.Aiunc  inIegacis,infideicoramifIis,&c.reperiri 
fubfticutioncm ,  & tamen  ea  non  eft inftitutio  hsredis.  Sed 
fufficic  ica  rcfponderc ,  hic  non  definiriquamcunque  (ubfti- 
tutioncm.feddefiniri  tantum  fubftitutionemhjeredis.&id 
confultius  eft  exptimere  ,  &fi  cxprcfrum  nonfuerit,tacite 
cft  imelligendum  exfententialureconfulti,  atque  itafacilc 
diluuntuthzcfophifmata.  Et'certumcftinlegacis,in  fidei- 
commiflisfubfticuipofTe.hocgencralicer  traditura  eft  in§< 
finautem.C.decadu.toUen.  Namnon  tantnm.  hoc  ctiara 
exprciTum  eftinleg.vt  haitedibus.dc  legat.i.  Eft  aliudex- 
emplum  de donatione caufa mottis  in  leg.  quoties.  C.de do- 
nat.  qui  fub  modo.  Homonymum  igitur  eft  hoc  voca- 
bulum,&adahasrespercinet.  Repetitur  mencio  fubftituti 
iudicisinleg.penult.iudicar.folui.  Pecoradicuncurfubftitui 
in locum  demortuoium  pccorum.l.  Si grege legato.ii.ff.de 
leg. prim.   Atboics  alia;  fubftituunturinlocumdemortua- 
tum.  lcg.  in  fraudem.  4  ^ .  ff*. de  iure fifci.  Item  fubftituuntuf 


37? 

tutorcs in  locum aliorum  turortim.J.tutores,  }8.§.fn  cum. iF. 
deadmin.tuto.  H.Ecfaomonyraiadiligcnter  cbftraandacft 
in  initio  ,  vt  intelligamus  quid  definiamus,  Hinc  n.ifcitur 
q8iftio,anfideicommiiIumrc<aedicacutiiabfticutio.?    Ego 
Titiumhxredeminftituo,&fideieiiiscommmitto,vtreiFi- 
tuathireditatem  meam  Sempronio,  anSempronius  rtdte 
dicacut fubftitntus eile?  Ecce ego dixi (ubftitutioiiis verbum 
ad  fideicommiffum  pcrtinerc,  vcluftinia.aitineo. $. fin  au- 
tcm.Cod.de cadu.tol.   Nec ego dubito.quin vere &  propria 
fideicommiflariiTs  dicatur  fubftitui  hxredi :  hic  cft  mos  lo- 
quendi  lurcconfultorum  ,  quifubftitUMonis  vetboctiamin 
hacre  vcuocur.  Etcumqu^eriturde  propriecate  verbornm, 
vfusmaximefpe<flanduseft.leg.  Libeo.ff^.defupellett.  ieg. 
vnum  exemplum  eftinleg.generahrcr.^.cumautem.C.de 
inftitut.&fubftitut.fubcond.fi(ft.  Patcr  filium  fuum  iafti- 
tuit,  &  iuflit  eum  lefticuete  hireditatem  poft  mortem  fuam. 
Papinianusrefpondithancconditionem  inefle,  etfi  exprcf- 
f a  noH  fit,  fi  deccfretit  fine  libetis.l.  cum  acittiflimi.  C.  de  fii- 
deifom.  vocatque  fidcicommiflaiiam  iUam  inftitutionem, 
fubftitutionem  ,  vt  dubitandum  nonfit  de  vfu&  morelo- 
quendiIureconfuItorum.Subftituitur,quiapohiturlocoh^- 
redis :  ideo  dicitur  rcde  fubftiturus  efle*  Subftitutus  taraen 
hasres  non  eft,  etfi  fateorhacfidcicomraiflum  fubftitutio- 
tie eire:fideicomiflarius  tamen  h^res non eft  I.1.I.&  poftulan- 
te.44.ff.  3d  fenatuf coh. Trebel. fed dicitur loco hiredis ha- 
beri  propter  fenaturcon.Trebellianura  &  Pegafianum.ls  qui 
reftituit  bajreditaten)  eft  hcercs,  qui  eft  ha:res,non  potcft  dei 
finerehasresefle.  Hacrationefit^vtfubftitucio  h$redis  di- 
ftinguacur  a  reftitucione  fideicommiinria  ,acque  ita  diftin- 
guenda  funt ,  qua:  aduerlus  noftram  definitionem  addacun- 
tur.C.tit.deinfFitut.&fublFitut.fubcondir.fadt.Hicanimad- 
ucrtunt  quidam  reftirutionem  opponi  fubfticutioni ,  ran- 
quamdiuerfum  fic,&c3nquam  reiticutio  fideicommiiijrii 
fubfticutiononfit.  Sed  ibi  intelligere  debemusde  fubftitu- 
tion'bus  hsredum,  idquerepetendum  eft  ex  fuperionbas  ti- 
tulis  compendii  cauia .ita  loquutus  eft  compoficor  horum  li- 
brorum :  quia  videbatur id  iatis  intelligi  pofle  ex  prscedenti- 
bustitulis  ,  vt  (upra  admonuimus.  Atquenondiftinguituc 
fimplex  fubftitutio  aicftitutione  hxreditatis,(edreftitutio 
hitedicacis , reftitutio  fideicommiflaria ,  non  redle  (ubftitu- 
tio  hxredis  dicitur ,  quamuis  redc  dicatur  fubftitutio  eire.  fic 
iccipiendusvideturiocusinleg.recufatc.(>.§.Ticius.ff.  adfe- 
natufconful.  Trebell.quilocus aduerfus noftrara  etiam  fcn- 
tentiatn  adducitur.  Hic  nos  fubftitutura  hsredcmintclligi- 
mus.quiafuitpropofitalpcties  de  hsrede  inftituto.  Sicefl: 
intelligendumquoddicicurindicl.leg.tucores.  38.§.hxres, 
ff^.deadnii. tut.  hicnonhabuit  fubftitucut»  ,  &tamen  hic 
proponicurperfideicommiflumdebuiflehxredicaccm  refti- 
tuirie,  fed  hic  inteliigcre debemus  fubftirutionem  hst edura. 
Subftitutio  coropendii  cauli,  inbis  locisdicitur  fubftitutio 
hacredis  ,  propter  verba  antecedentia.  Verbum  igitur  hoc 
ambiguum  cfi  ,&  prout  exigit  (ubiedti  materia  accipitur ,  & 
modo  pro  fubftitucione  hsredis,  modo  pro  (ubftitutione  fi-> 
deiconimiflariaaccipitur.  Deindeindefinitionedicimus,in 
fccundo:quiainfticutioinpfirnogradufa<5t3,non  redte  di- 
citur  fubftitutio  ,  idvocabulum  iatisfignificat.  Subfttutio 
eft  alicuius  poft  alium  inftitutio:  vndeinfpeciel.  fiquisita.. 
81. fF.de  hactedi.inftitu.  dequaeftmagna  controuetfia  .•  di- 
cendumeftnonefle  fubfticutionem  ,filegitiriiu8hsresno- 
luerit  meara  hireditatem  vindicare,  Titium  hsredem  infti- 
tuo.   Qu£Eti(blct,anfithic  fubftitutio  ?  &dixiadl.Gallus. 
ff".dcliber.  &pofthum.fupr3,  hisveibisnonintelligifubfti- 
tutionem  efle.  Titius  inftitutus  incelligicurinpfimogtadti 
fub  condicione  ,  Si  kgicimus  hzres  &c.  Sed  obiiciturl.  (t 
quisraihi  bona.  zf.^.fedfiraandauit.fFdeacquiren.hired, 
Si  patet  raandauit  fiiio  luo,  vt  adeat  biredicatera  fibi  dclatara 
ex  inftitutione  filiuSadirepoteft,ecfiexiobftitutionedelata 
fuerir:&concrafi  mandaucricvcex:  (ubftitutionc  delatam 
hzreditatem  adirct,  &  delata  fuerit  ex  inftitutione,  adire  pca 
tcftfilius .'  Vnde  videtur  appellatione  fubftitutionis  infti.u» 
tioncra  contineri etiam  eamj  qui  ptimo  gf adu  fit ,  (ed  ea  iti" 
tcrprctatio  non  arguit  eamcflepropriam  verbifignificitio- 
tiem.  Hicvoluitoftenderelunfconfultusj  quoddidumefl 
^patre,  prodtici  ad  inftitutionera  propterconieduram  VO'^ 

li 


374- 


luniratis ;  quia  credibilc  eft  pacrem  idem  fenfifle  de  inftitutio- 
nefida  inpriraograaa,  quoadcfubfticutionc.&credibile 
efl  id  ab  eo  didum  tuiile.-quia  crcdcbat  inftitutum  elle  filiura 
in  fccundogradu.  Sicquoddi^aumeftdefubftitutioDcpro- 
pter  coni  edaram  volu tatis.extcnditur  ad  inftitucioncm;  no 
tamen  inde  redie  coliigerecur,  fubftitutionem  efteinftitu- 
rioncm  fatftam  in  primo gradu. Prscterea in dehnitionc  dici- 
tur, velvlcertore^radu.hocyetbnm adieci.vt Ibphiftis os  ob- 
ftruetcm ,  &  necaufam  eis  contendendi  priberem.  Ha:rc- 
des  iaftituri  dicuntur  ctiamfiintercio.vclquarcogradufin: 
fubfticuri.  Secundiha:rcdesdicuntur  fubftitutiaCicerone, 
tAaicuCaiusinlnftic.icadcfinicfubfticucior.cni.vtfitfecun- 
di  hxredis  appellacio:  fccundi  hxredcsdicuntut  inftitutiiQ 
tertiogradu, 


Franc.  Duareni  (ommcnt. 

przftanda legati  a  fe  relida, cur  dicccut  (ecundus  hzres ,  qd 
ex  eo  temporc  inftiuicuseft ,  adealegataprsftanda  renerij 
nificoncrariavoluntasteftatoris  eiret.^^Infubfticutionc  vu!» 
gari  Sempronius  (ubftitutus  baEresncnadmittitutadhsre- 
ditatem  ,  nifi  dcficiente  prirao  hxrede  ,  ideftnonadeuote 
hasredicaccm;  fi  nonadiuithircdicacem^cur  legacatiis  obli- 
garecur  ad  pra^ftanda  legaca ,  nihil  enim  concraxit.  Sic  mibi 
videtur  accipicnda  d.  lex ,  licec  Iraperacor.  dc  lega.  i.&  dift.l. 
quirebatur.^.vlc.ff^.dctefta.tnili. 

Aliaquxftioel^adeandem  dcfinitione  pertinens  de  fub- 
ftitutioncfadia  filiocxha:redato.Pupillariterfubfticuere  po- 
teftpater  filiisfuisnontanturainftitutishacredibus  .fedet- 
iam  cxharredatis,  vt  dicitur  in  lcg.  i  .§  .fubftituerc.fflhic.  Idenj 
dicicurin  Inftit.  depupil.fubftic.inhac  aucem  fubfticutione 


Superiusdocuirausquidficfubftitutio,qiiamdefiniuimus      non  videtur  efie  fccundus  gradus.  quodfi  verumeft,  raale 


ita,  Sabftirutio  eft  inftitutio  hsredis  in  fecundo ,  vel  fcquen 
ti  giadu  facta.Sir/g.ils  verba  huius  dcnnicionis  explicauimus. 
Vaigaris  definitie  a  noftra  nou abhorret.  Vulgo  dicitur  iub- 
ftitudo,fecundainftitutio.Nonrs5alediciturfecundainftitu- 
tio  efle ;  ficucfecund:  hiredes  dicuntur ,  qui  fubftituci  funt  a- 
Uis.Sic.^ccundsnupti^dicunturomnes.qaqcunquepoftpri- 
nsas  nuptias  celebraacur ,  eciam  ^\  finr  ccrciz ,  vel  quarcx.Sed 
ambiguicas  horum  veiboium  pnbuic  occafionera  rixandi 


dcfinimus  fubfticutionem  efle  inftitiitionera  hiredis  infc- 
cundogradufadam.  Cumpaccrfubftiruicfiliofuoimpube- 
ti,  fi  impubes  decedar,  &  cum  infticuit  haircdem,  res  expcdi- 
taeft ;  hic  repcriuntur  duo  gradus.  fed  cura  teftatorfilium 
fuura  exha:redauit ,  quo  modo  poteftdici  fubftitutus  infe- 
cundo  gcadti  inftitutus  eire?&  tame  dicicur  fubfticutus  .Hanc 
inftiiutionemvocamiisfubfticucioncm.hocvcrbovcicur  lu- 
rifconfultus.  Hoc  obiicitur  ad  conucllendam  definicionem 


hominibus  fophiftis.  Dubitati  pocefl,  &  eft  quiftio  apud      quxanobistradicaeft.Vulgoitadicifolet,  fecundum  hirc- 
eos  agirata  ,  an  fit  fubfticucio  inhacfpccie,  Tttnuexfemijfe      deminhocgcnereinfticucionisdicicum,quidatuseftha:rcs 


hirestiio,  Sewpromui  ex  feniijfehiresefio.  Vidcturcflefub 
ftitutusScraproniusfecundiim  hanc  definitioncm.  quiahic 
l<;cund3eftinfticucio.eftprimainfticutio,&fecunda.Sedca- 
uilla:ioefl.  Cumdicimusfccundamcfreinftitutioncm,nos 
inceiiigimus  hic  ordinem  fucceffionis ,  nos  inccUigimus  v- 
numinlocumalteriusfuccederc.  Spcdaturhicordo  fucccf- 
{!Oiiis,nonmodofcripcuia,vt  vetbisVlpiani  vcarin  1. 1.§ 


filio apacie refpcdu ha:redis paterni:quia fi paccr filiura  non 
infticuic,  fed  exhxredauit  pocius,  tamen  infticuic  aliumhx- 
redem.1.2  .(J.quifquis.hic.lilnam  necefle  eft  vc  ptimura  hsrc- 
redera  fibi  ficiac:  deinde  filiofubfticuat.  Ergoquamuiscx- 
hsredaueric  filiura  ,  refpedtuhircdispaccrnijdicicuthircs 
datus  filio,  in  fecundo  gradu  efTc.  Tttitu  hares  mew tfi»,fiUiu 
exhxres etlo,  eicjHe  Semproniiu heres efio.   Scd  vix  def endi  po- 


vlt.hic.Indehninonenoftra,veibafunc  mag;s  fignificantia,      tcllha:cracio:nametfipaterinfticaatfibihiredemcurafub 


&  magis  perfpicua.  Exhisnafcicurquiftio,an  licfubftitu- 
tio  ia.nac  fpccie,cum  vnus  adtempus  hxresinfticuicur,al- 
ter  2u:em  infticuicur  ex  cfrapore?  Hjcgenus  infticucionis 
permicciturrailicibus.I.  railesicahxredem.^i.ff.dcmilic.ce- 
fta.  Egovideolureconfiiltos  vcihberc  vtrbofubftitutionis 
inhacre.Incal.railesicilizredem.  Triphoninus  vocatfub- 
fticutum  eum,  qai  extempore  inftituitur,alrero  ad  terapus 
j aftiiuto ;  nec id  aiienuin cft a definitione  noftf a.  Sunt  enim 


ftituit  pupillariter  filio  luo.non  funt  taracn  hxrcdes  ciufdrm 
hxrcditatis.  vnus  eft  hxres  hxreditatis  paternx ,  alcer  eft  hx- 
res  pupillaris  :  per  vulgaremfubfticurioncm  fucceditur  pa- 
tri,perpupillareni  fuccedicurfilio  inbonisfilii.Inftic.depLv 
pill.fubftit. Prxcerea railes poteft  fuhfticuere filio  fuo  irapu- 
bcri,ecficcftamencumnonfaciar.di(5l.leg.milesitah^iedein. 
§  vltira.fF.de  milir.tcfta.  Ponc  igitut  railitcm  ita  initinicrr, 
Stfilttu  meui  trupubes  decejfertt ,  Tititu  hereseflo.  hxc inft^tu- 


gt3dushiredura,inftituoTitiurahxredemvfqueaddecem  tio  dicitur  fabftitutio  pupillaris  cflc,  tarasnnoneftinftitu 

aunos;&exiiloterapareSemproniuminfticuo.Decimoan-  tiofadtafecuni^ogradu.  Exquoconfequenscft,  male  defi- 

no  Sempronius  ruccedicuilocumTicii,  quiprimus  inftitu-  niri  fiibft:cutionem,  ir.ilicutionem  fecundo  gradu  fa(2am, 

tus  fuic.  Re»5te  igicur  lubftitucus  efTe  dicicur  in  hac  fpccie.  nec  fufHccre  ea  qai  a  nobis  didla  funr.  Ad  hoc  obicdum  di- 

Qujdiirenciutitabhac  opinionc  ,  argumcntumducunLcxl.  luendi],omifIisnugis,exiftimoceftamentumilic3rcjg,pacer 

qusiebatur.  i5).§.vlcim.demilic.tefta.&cxl.7  5.1icet  Impc-  facitfiliofuoimpubcri.itaappelb.tumfuifrc.quodpatresfo- 

rator.de  legac.i.S'cratiociaantur,Legatare!iftaabinftituto  lcrentfiliosfuosinftituere.Solebantfiliosfuosinftituerehc 


prxftandalunta  fjhfticato.  Acinhocgencrefubfticutionis 
legata  tehdta  ab  inltituco  noncogiturprxftarc  fubftitutus. 
lu  d.l.quxrebatur.ait  lureconlukus,  $i  quis ad  decem  annos 
infticuerit  Titiura  hxtedem:&  ab  co  legita  quxdani  relique- 
lit,  &  poft  dcccmanncsii.ilitueritSerapronium,ealegata 


redes  in  fuo  teftamenco ,  non  exhxrcdarc,&  deinde  cis  fub- 
fticuere  :  veluci  FtliKt  mewheresefio,  ^fitmpnhes  deceffertt^ 
Tttttu  et  hereseflo.  hxc  fubfticucio  fit  tantura  impuberibus  fi- 
liis,caufa  ingratitudinis  in  hanc  xtacem  n5  cadic ,  &  quamjuis 
liceret  olim  pacri  exbxrcdare  fine  iufta  caufa,tame  probabile 


non  cogctur  prxftare  Scmprouius  ;  &camen  fifabtlitucus       cfthocnonfuifrcvficacum.Icaquchoctcftamentumdidlum 
efletcilegitaprxftaretScmpronius.  Ego  nihilominusputo      eft("ubftitutiopupillaris:deindenoraenquod  vfitatura  erat 


huncfubtlitutumcflc.&quoddiciairinl.licei.legata  relidla 
abinfticuto  ,  prxftinda  efll-  a  fabfticuco  :  ea  regula  locum 
nonhabetiahocgcnerefubfticucionismilicaris.lnhac  enim 
fubfticiitione  railicaii  raulca  iingulariafuncquxinaliisfub- 
fti:utionibns  'ocum  noD  habcnt;  vt  poftca  diceraus  ad  l.cen- 
turi:i.  i; .  ft.  dc  milit. tcfta.  Et  go  quod  dicitiu in  did.kg.licet 
Imperatot.inteliigcndumcftdevulgarifubfHtucione.lnfub- 
ftitudonemilicaiiidlocuranonhaber.vtcum  tcftator  infti- 
tuitTitiiom  ad  tempusvfquead  deccmannos,  &exeotem- 
poie  inftiiuit  Sempronium  ,  quamuis  Scmproniuj  dicatur 
ttStz  tubftitutus  in  hac  Ipecie  :  lcgitatamenaTitio  relicla 
iion  priilabit.  Ritio  hxceft  diuerhcatis  ;  quia  exiftimo  in 
hac  fubftitutione  militariinfpeciel.quxrebatur.J.vicim.le- 
gatadeberia  primohxrcde.IJcoquereittediClum  eftbxrc- 
dea»  fubftitucumad  ea  prxftandanonceneri.  Primushxres 
adeundo  hjcredicacem  quaficontraxic,  &quafi  concrahen- 
dofc  obligauic  legacariis.l.exmalehcio.§.hxtes.deoblig.& 
sttio.  &  Ir.ftic.  ds  obiig.  qux  ex  quafi  concrad:.  Cum  igicuc 
priiuus  hxres  qui  addecciuanaosiQftitucus  eftceoeaturad 


&  rcceptura ,  perpetuo  feruacura  eft :  camecfi  ccftando  railct 
nuUura  hxredera  fibi  faceret,&filiuraexhxrcdaret.abufio 
cft  ,  qux  noneft  infrcquensiniuteciuili.fxpeoccuttitvtii» 
l.z.queraadraod.teftam.Tcftamencurainiuflumjdicicurct- 
iamccftaracncuraperabufioncra.quamuijiufta  noftrx  vo- 
lunracis  fencencia  non  fic.  Sicobligacio  nacuralis,dicitur ob- 
ligacio  abufiuc.  lcg.  fideiuflx)r  obligari.§.fidciufloraccipi.fF. 
de  fidciufTo.  &raandacor.  quarauis  definicioobligacionisei 
nonconueniat.  ObligatioeftiurisvincuIura,quoneccflic3- 
tc  adftringicur  alicuius  reifoluendx.§.i  Inftit.de  oblig.Hac 
rationeraihividccuihocteftamcntumferaper  a  lureconful- 
tis  lubfticucio  dici.quamuisplcrunqucvnustancura  cradu» 
reperiacur.  Dicuncurcciaraiecundx  cabulx.  Seddeeoplc- 
nius  dicemusin  difpucaiionc  de  pupillari  f  ubftuucioncin  hoc 
ttadatu.  Explicata  definitioae  tubftitutionis  ,  fequuntui 
quxdam  diuifioncs  fubftitutionura. 

C   A    P.       II. 


DmfiomifnhjlmUQaum» 


Vfit». 


A 


In  TiA  T>e  "vulg.^ pHpilLfubftit, 


m 


VStrata  e/lIiTcdiuifio;  Subftitiitionum  qnardameftd:- 
recJa,cjUjedam  obliqua ,  fiuc  fideicominillaiia,  vel  pre- 
Qatia.  Eit  h.E:  vuigarisdmifio,  deJjuaquidfenciendumfir, 
nunc  videndum  eil.  DirecSafubfticutio  vocatur,cumre«Slo 
iure  quis  hxres  inftituitur,  cumquisiuftituitur  verbisdire- 
dis,  verbis  ciuiiibus,  vetbis  lcgitimis.  hoc  modo,7~?W««  h<tret 
efioySi  Tttipu hitres non erit ,  Setmhireseflo.  Vtraqueinftitu- 
tiodireClaefledicitur,tam  prima,quamfecunda.  Vterque 
inftituitur  direcSto  iuce,  dire(5fcisverbis,  iureciuili.Reifboiu- 
re  infticuere ,  eft  inftituere  iure  ciuiii.  Sic  loquitur  luftinia- 
nusinInftit.defideicommi(rhxre.§.i.  luftinianusloquens 
dc  hxredicace,  qux  reftituitur,aiceumqui  reftituitinfticui 
xcQio  iure,&h^cinftitucio  fit  vcibis  ciuihbus.^uftinianus  vo- 
catverbaciuilia,quaeverbaiurisciuilisfimt.I.veibisciuiiibus. 
hic.fF.  //'<e>'«^i?,  vetbumciuileeft.  Histancum  verbis  pcc- 
milfjm  eft  iureciuili  hxredes  infticuere.Etpleiaqueexem- 
pla  reperiuntur  apud  Vlpian.inlnftitut.  Legicimadicuncnr 
alegibus ,  ciuilia  vero  a  iure  ciuili.  Legicima  vocat  Impe- 
racor  inleg.vlcim. Cod.de  ceftam.cut.&l.vltim.detcfta.ma- 
oum.Legitima  verbaerant  Latina.Sed  ait  perinde  tucoris  da- 
iionem,vellibertatis  valere,qusfa£laeftverbis  Gr«Ecis,ac 
i\  Lacinis  fa6ba  eftcr.  lcg.  eam  quam.C.  de  fideicom.inl.dire- 
dlis.de teftamen.manu.  Idcoquediciturdiredlainftitutio& 
fubfticutio.  Exemplutn  eft  in  leg.  quasrebacur.de  milittefta. 
Fidcicomniitlariaiubftitucio,  cumqui$nonre<5to  iurehxres 
fiibllituirur ;  fed  verbis  canrum  precariis  hsrcditasei  relin- 
quitur.  Exemplafuncinlnfticut.defingul.rebperfideicora- 
milT  cehdl.^ .  I .  Dicu  n  tuc  vet  ba  precaria ,  quia  precatur  is,  qui 
ita  relinquic  hxreditatem ,  &  fideicommittit  eius ,  quem  hi- 
rcdena  inftituit.  Precatia  verbaideoficdicunturinl.cohx- 
redi. $.  filii.  hic.  ff.  vnde etiam dicitur precaria fubftitutio  in I. 
cum  proponas.  C.  de  padl.  &  i&(k.  Icg.quxrebatur.de militi 
teftam.  Sed  cur  fideicommiftura  nondicicurrelinquiredlo 
jure.''  Qujafummo  diredoque  iurefideicomraifTanonva» 
lcnt.  Si  enim  U  ges  veceres  populi  Romani  fpedlemus ,  fidci- 
commifla  nuUam  vim  habent.  fideicommiila  reccpta  iunt  v- 
fu paulatim.Inftit.de fideicom.bzre.§.i.£xfide  tantum  hx- 
rcdis  pendebant.nec  vllam  habebant  pr^ftandi  neccflitatera. 
Hzres  non eft  fideicoracniflarius.  Icaque in cum tantum vti- 
Ies,non  dire6):x  aifiiones  transferuntur.§.  i.Inftit.de  fidei- 
com.h.Tred.  Hucpercinec  fideicommiffidcfinicio  apud  Vl- 
pian.  in I':: ftic.  de  fideicommift.  ibi  aic ,  fideicommiftum  efle* 
quod  relinquicur  non  verbis  ciuilibus,fed  precariis.Nam  qui 
alicui  fideicommillum  relinquit,non  ait,hxres efto :  fed  vulc 
ei  hxreditatem  reftitui  tanquam  fih^tesefler.  SiceftintcUi- 
gedavulgarislubfticucionisdiuifioindiredatn  &  obliquani» 
Hxc  diuifio  vtiliseftepoceftadhoraonymiam,  dequadixi- 
mus  fuperius ,  explicandam.  Non  enim  ica  accipienda  cft, 
quafi  fubfticucio,  de  qua  difleruimus  fub  hoc  cic.  itadiuidacur 
in  fuas  fpccies.  Nam  defideicommifLria  fnbfticucionchic! 
non diireriraus,  fed  de direda cancura.  Scd  hxc  diuifio  pro- 
deftadhomonymiamhuiusvocabuli.  Fideicon;m;frariuse- 
nim  hxres  non  eft.l.poftulante.ad  Treb.&  leg.  j  .fi  filiusfarat 
fF.  (j,  cura  eo .  diximus  tamen  fuperius  fideicommifTum  refte 
fubftitucionem  dici.Et  licet  raagna  fit  concencio  dc  hac  rc  :ta- 
men  vfos  veterum  loquendi  hoc  fuadet.  Adduxiraus  l.genc- 
raliter.§.curaaucem.  Cdeinftitut.&fubftic.fubcond.fa61:. 
vbidicitur  fideicommiflariara  fubftituihxredi,quafifucce- 
dat  inlocum  hxcedis.  Alibi  dicitur  fideicbmraiflariara  fucce- 
dcre  in  locum  fideicommiflatii.l.  Publius.5^^.  Titia.fF.dd 
cond.&denionft.l.(J2.  A  filia.§.vltim.fF.adTrcbel.&Lcuni 
prsponas.  C.  de  pad.  De  fideicommifraria  fubftitutione 
proprius  locus cft  f ub  titu.ad  Sen.  Trebell.Duo  funt  tituli in 
Inftic.de  fideicora.hxre.&  tit.de  fing  |reb»  p6r  fideicommifn 
reli<ft,cxquibustitulisfumptaeftiIIavulgacadiuifio  &  recc* 
pta.  Aiuntfubftitutionemobliquam  aliquandofieridevni- 
ucrfitate,vt  cum  quis  togat  h^redcm  rcftituerc  hxreditatem, 
vel  parcem  hxreditatis  ,  &adhancfubftitutioncmpettincc 
tftul.de  fideicommifl.hxred.  Aliquando  fit  de  fingulis  rebus, 
vt  cum  quis  fideicomraittit  hztedis  fui,  vt  reftituac  hxreditar 
riam  rem  aliquara.&  ad  hanc  percinet  titul.in  Inftit.de  fingu- 
lisrebusperfideicora.rclid.  laravidendumeftde  fubftitu- 
tione  direda  ,  dequadifputatio  eft  fubtit.hoc.  Explicandai 
funt  diuifiones  quxdara  infigniores  huius  dire£ks  fubflitu* 
tionis. 


c  A  p.    in. 


DirefliefubHitutiomsJhccies. 

VVIgaris  diuifio  dirciaje  fubftitutionis  mihi  femper  inC- 
pcillima  vifa  eft.  Vulgodiuidi  folet  h/ccfubftitutio  in 
vuigarem ,  &  papill.irem ,  exemplarcm ,  compendiofam ,  & 
breuiloquam  .•  conftituunc  enim  quinque  fpecies.  Ego  ali- 
ter,docendi  ciufa.diuidere  f^)litns  ium  ita,  Subrtitutio  qux- 
dam  cft  vulgafis,alia  eft  pupillaris.alia  quafi  pupillaris  alia  mi- 
litaris.De  fingulis  videndum  eft,&  in  primis  de  vulgari. 

C   A   P.      IIIL 

Befitbfiitutione  vulgari. 

SVbftitutionis  vulgaris  mentio  eft  in  ipfo  titulo  &  infcri- 
ptione  huius  traiaatus ,  &  de  ea  proprius  cft  titulus  in  In- 
ftit.de  vulg.fiibftit.vulgari.s  fubftitiuio  dicitur,  cum  fecundus 
hxresinftituiturcollatainfticutionein  eumcafum.quo  pri- 
mus  hxres  non  eric  :  quocafu  adita  non  fuerit  hxrcditas  a 
primohxrede.  Exemplafuntinleg.i.ff^.hic.&Infliiutis  de 
vulgari  fubft(tutione.§.i.  Pocefthocexemplumadferri,Si 
TiciusnolucritcfrehxreSjvelnonpocueric.  vclfiTitius  vi- 
uorae,  mortuusfitj  vtinformula  Aquiha.Ideodixiindefi- 
Qitione ,  in  cafum  non  aditx  hxreditacis.  cunc  dicitui  fubfti- 
tutio  vulgaris  efle.quocies  confertur  in  cafum  non  aditx  hx- 
redicatis  aprimo hxrede.  De  his  cafibus  dicemus  craftances 
dehoc  gcnere  fubfticucionis  ,  pofteafuoloco.  Hxcdicicur 
vulgarisquafi  communis  ,  &vulgo  vficaca.-  &in  qua  dele- 
ftus  petfonaruni  non  habecur  vr  in  aliis  fubfticucionibus. 
Subfticutio  pupillaris  non  fic  nifi  ^parentc.Miiicaris  non,  nifi 
amilite.  Eademracionevidemusvulgaremformulam,  vul- 
gare  padlum ,  &  alia  huiufmodi  a  lureconfulcis  dici.  Vuigaris 
formula  dicirur in  leg.fi  feruus.fF.de  furtis.  Exceptio  vulgaris 
inl.}(J.Bebius.§.ex  diuetfo.fF.de  pa6l.dotal.Vu!garisa(5^ioin 
Lqui-iamcumfilium.ij.  §.  vltim.fF.de hxred.inftic.  Viilgare 
prxmiuminl.edido.4(J.§.extat.fF.defurefifci.Exquibusfa- 
cile  intelligitui  cur  dida  fit  vulgaris  fubftitucio. 

C  A   P.      V. 

BeptplUrifubHitutione. 

ALtcrum  genus  diredlx  fubflitutiotiis  efl  pupillaris  fub- 
ftitutio.  Eft autem  fubftitutio pupillaris,qu<t fic  impu- 
ben  rilio  fub  condicione ,  Si  imfjubes  decefrerit.l.  2 .hic.  &  efll 
titul.in  Inftic.proprius  de  hoc  geneie  fubftitutioniside  pupil. 
fubftic.  luteconfulcus  inleg.  i.hic.  ff.  Moribus,inquitrecc- 
ptum  eft  vc  parentes  filiis,quos  habent  in  fua  poteftate,  tefta-' 
tncntum  facianr.  Filiusim|7ubcs  ,  cjuieftinpatrispotcftate 
tcftaraentnm  facere  non  poteft,  &  periculum  eft  neis  dece- 
datimpubes.  ideoqueinteftatus  ,  quitaraen  ptoptia  bona 
habet.  Ideo  Vtilicacis  caufa  recepcurb  eft  ,  vt  patereitefta- 
taentum  faciac ,  fi  impubes  (iecdfTcrit.  Ergo  fi  eiceftcrit  f>u- 
bcrtatem.expirathxcfubftitUtio.Itaquepoteftaliumquera- 
cunque  voluerit  hxredem  fibiinftituere.  Vnde  dicitur  pu^ 
bertace  expirarehxc  fubftiturio  pupillaris.  leg.  in  pupillari 
fubftitutione.  t^.hic.fF.fedcurdiciturpcpillaris^Pupillusdi' 
citurrefpeiSl;ututoris.  Pupillus&tutdrrelatiuafunt.  PupiU 
lus  dicitur  impubes,qui  definit  efle  in  potcftate  patris  peC 
mcrtem  patriSil.  Pupillus.  i^jj.fF.devcrborumfignificatio. 
tax  crgo  dicitur  hxc  pupillaris  fubftitutio  ?  Multahiccom- 
minifcuntur  vulgares  incerpreces,huius  nodi  difFoluendi  gra- 
tia.  Qmdam  dicunrideodi6lameflepufiillarcm  fubfticiitio- 
nem.-quia  confercurintempus  qUononcftampliusftituruj 
inpattispoteftace.  Pupillus3Utem,vetbum vatiam  fignifi- 
cationera  haber.  PupiUus  enira  jCtiam  dicituris  »  qui  cftin 
patris  poteftate.l.vltim  §. pupillus.de  veib.cblig-  Egoido- 
ftendifufiusin  cxplicationeciusl.vltim.vndeproprit:  &re- 
Qtz  dicitur  pupiUaris  fubftitucio. 

C    A    P.       VI. 


D 


I)efubfiitutione  quaJipupilUri. 

^Ctwm  eft  de  duobusgenefibusdirc(ftx  fubftitutionfs, 
/■Igari  &  pupilUii  *.  aunc  videndum  detettio  gencLtj 

li    i. 


37^ 


Franc.  Duareni  Comment. 


quodquafipupiUarcmfubftiturioncm  vocamus.  Eftfubfti- 
tutio  quafi  pupillaiis, quac  fit  apattc filio fuiiofo ,  aut  mcntc 
capco,adcxcn3plum&fimilitudincm  pupillaris  fubftitutio- 
nis.  M;ntio vero  huius fubftitutionis  cft  ia leg. humanitatis. 
Codice  dc  iaipuber.&:  aliis  fubftitu.&  §  .quaratione.Infticut. 
dc  pupil.fubftitut.  Sicur  permittitur  patri  filio  fuo  hactedem 
infticuerefub  conditione,5<yf/»w  tmpubesdecejferit,  quia  non 
poreft  inea  a:catefacerctcftamentum :  itapcrmittitur  patti 
facercteftamenturafiliofuriolocoUatainftitutionehircdis 
intempus,quodefieritcflefuriofus:vtitainftituathxrcdcra 
&  fubfticuat  ei  ,  fiinea  infirmitaiedccefteiit,vtnonpoflit 
fibi  facere  icft jmcntum.Hac  rationc  dicitut  indudla  efle  h^c 
fubftitutio.  Q3  ratione  cxcitaci ,  &c.inquit  luftin.in  laftit. 
de  pupil.  fubftitut.  §.  qua  rationc.Qmbus  vcrbisoftcnditfe 
hoc  fenus  fubftirutionis  introduxifle  ad  excmplum  fubftitu- 
tionispnpillatis.  Itaquc  hanclubfticutioncm  vocarcfoleo, 
qiiafipupillarem.quodadexemplum  fubftitutionispupilla- 
ris  introduSa  &c  compaiatafic.  Noftri  opifices  verborum, 
fabricati  funt  ei  nouum  nomen  .•  vocaruntquc  cam  exem- 
plaiem  ,  quoniam  incrodu(fla  cftadcxemplurafubftitutio- 
nis  pupillatis.  quamincpcehocab  eisexcogitatumfit ,  cgo 
docuilib.  i.  Difpu.  Hac  enimrationc  dicendum  elfc  pecu- 
lium  quafi  caftrcnfe  ,  exemp!are,quiaadexemplumpeculii 
caltrcufis  rcccpturoeft.l.vltiw.C.dcinoflac.teftam.  Sedvt 
lettiUi  vdcatur  quafi  caftrenfe  peculmm :  ita  redlius  dici  pof- 
le  videtor  hic  quafi  pupiliaris  fubftitutio.  Id  ego  admonui, 
nonqaodde  vetbisadmodum  folicitusfin».  Oportctpro- 
felfoicm  magis  terum  folicitum  clfe,  quam  verborum:  & 
magis  rn  cogn  tionc  rcrum  vcrfan:(ednihilvetaciurisptu- 
dentiam  nicidiorera&mundiorem  reddcrtt,quacabineptis 
boQiinibusoblcutata&confpurcata  cft.  Dehaclubftitutio- 
nc  dic:  nuis  pieoins  in  interpretacione  leg.humaaitatis.Cod. 
&l.exfaAo.boctit.ft. 

C   A   P      VII. 

De  miliurifubjlitutione. 

IAm  dequarta  &  vlfimafpecie direda: fubftitutionis ,  qux 
diucur  miLcaris.  MiLtaris  (ubftitutio vocatur,  qua:  fit  iure 
nuiicari  cxccaneo,  qui  haercscxtituruseft,  quiaiurcmilitari 
taritumfit.  Ec  non  eftpcrmifliimhocgcnus  fubfticutionis, 
niiunilitibascantum.  Eara(ubfticutioncm  vocomilicaterc, 
cxcmpla lureconfulcorum  fecucus , qui  teftirocntum ,  quod 
fir  a  militibus  ,  vocani  milicace.  Miiicibus  ergo  pcrmiciicur 
cxcraneis  lubfticuerc ,  qui  hicredes excituri  fanc.  1.  milices  et- 
iam.  f .  6.  dc  milit.  teftamen.  Pagani  (ubftituunt  iis,  qui  hz- 
redcs  excituri  noa  iunt ,  collata  inftitucione  in  cum  cafum , 
quo  excicuri  hsredes  non  fur.t :  fcd  m  cum  caium,  quo  hire- 
des  excicunfunt,ncn  poflunc :  nifi  pa>er  filio  impuberi.  Sed 
cxcraneo  nemo  paganus  potcft  fubfticuere  ,  inhunccafum 
collaca  infticuciooe .  5< /.;i;rifjf.vf/f.<»r«n77f  .1.7.  veibis  ciuilibus. 
hic.ft. vbi  fic  Papinun.  Vr rbis  ciuilibus  (ubfticucionem  poft 
dccimumquarcum  ai)nL.m  attatisfruftra  tieri conuenit.  Po- 
tcrtqaidcmpaterintradccimiimquartumannumfubftituc- 
icfihofuo,  Siimphbesdeceffertt.^oii  decimumquartum  an* 
nura  non  poc=ft  vcrbis  ciuiiibus:  (cd  verbis  precariis&fidei- 
commiili  hoc  licet,vt  dicemuspoftcaadleg.  j^.cohiredi. 
hic.  Sedmiluihoclicet.  Solennitatesinteidum,quiiatto- 
dufts  (iiQt  iureciuili.rcmittuntur  militibus,qujEfubtilita- 
temagisquam  vtilitatenituntur.  Ergomilcspoteft  ita  fub- 
(ihoevc^Tttius  h^res  ejh :  ^  /fdecefent  intravi£eJimH»i^tim- 
*HmMnitm,vel^!4andocftt}!juedeceferti,Ser»pronttuhitreseJlo. 
Non  confett  conditionem  ineumcafum  ,quo  h^res  exti- 
turus  non  cft.  Aliud  exemplum  eft  huius  militaris  (iibfticu- 
tiouis.1.41,  Miles  icahxrcdem.ff.de  milic.ceftamen.  Milcs 
vnum  inftituit  ad  deccm  annos,aliura  ex  tempotc  decem  an- 
norum.  militi  hoc  permifliim  cft ;  pagano  autem  non  eft.hic 
fubftfcutionem  quandam  (iaperius  diximus.  Repcricur  enim 
gradus  hxredum.  Ego  milicarem  hancvoco,vt  dixi:  ficut 
niilitatc  tcftamcntum  dicitut  alurcconfultis,  quia  fit  iure  mi- 
litaii.cxrerivocantineptilfimecompendiofam.  Nonminus 
vocancinepcecompendiofam.quamfuperioremfubfticutio- 
nem  dicunt  exemplarcm:  quia  compendioverborummul- 
tas/ubftitutionescompic<aitur.  Hocaoo  eft  vcrum.  H*c 


lubftitutio  militaiis  poteftfieriexpreflis  formulis.  Exprimi- 
cettum  tempus  poteft,  etiam  compendio  vcrborum  poflunt 
exprimtmulratemporainleg.Gcnturio.zj.ft.demilit.teftai 
mcn.  Tttius  hsres  tjio:  StTttiustntrtidecem  annos  decejjerit, 
Sempromus  htres  efio:  nonmagis  cftcoiEpendioiahxcfub- 
ftitutio,  tquxfit  verbis,  quamhxc,T»V;«x  hsres  ejlo.  St  Ti- 
tius  hitres non erit,  Sempronius  hires  tfto.  Aliquando  hac  fub- 
ftitutione  malta  coraprehenduntur  tempora  hoc  modo, 
QHandocunqHe  Tittus  decijferit ,  SemproniHshertseJio :  poft 
mortcm  ciushocconapcndioverboiijmulta  tempora  com- 
prchcndit ,  vt  tempus pubettatis ,  tempus quod  fcquitur pu» 
bertatcm,  &  pciindc  hoc  accipitur ,  ac  fi  omnia  hic  tempora 
exprcflG^Tct.  &  itaintelligendum  eft  quod  dicitut  inleg.  8, 
Precibus.C.deimpu.ibienimcompcndio,legitur,noncom- 
pendioia ,  quod  iacptumeftvocabulm.  In  vulgatibus  Lbii^ 
legitur  compendiofa. 

Hxc iunt  quatuor  prxcipua gencra fubftitutionis.  Yn''« 
mirabitur  forte  quilpiam  ,  cur  in(c:ribaturhictit.  deduabus 
tantum fubftitutionibus, cum alix fint fubftitutioncs.  Qni- 
re  redlius  vidcturinfcriptus  efletitulusC.dcimpub.  &aliis 
fubftitut.generalitcr,vr  cotuprehendat  omnium  fubftitutio- 
num  gencra,de  quibus  diximus.  Sed  qux  ratio  moucrit  com- 
pofitorcs  Pandedarum,  nondifficile  eft  ex  eorum  di(f}:'.i  co- 
gnofccre.  Vulgaris&pupillari$,temporelurecon(iiltorum 
vfitatx  erant,&  ordinarix.  quafi  pupillaris  ante  luftiniaDum 
vfitatanonfuit.  Introdudljmefthoc  gcnus  fubftitutioDisa. 
luftiniano.l.humanitatis.&hocfatisconftatexleg.  exfaito. 
bic.ff.  Si  quis  vellet  inuitofiliofubftitueie,  adibaturPrin- 
ceps  qui  hoc  refcripto  fuo  permittebat.Cum  Pandcft?  com- 
pofitx  fintexlibris  lurcconlulrorum,  &tempv.relurecoa- 
fulcorum  non  cffet  vfi tatum  hoc genus  fubftitutionis ,  mct i- 
to  omiflum  fuit.  Qiiid  dc  militan  (abftitutione  diccmusi 
Nihil  eft  ctiam  exprelfum^  de  ea  in  hoc  titul.  quiamilitaris 
fubftitutiovideturmagis  adtir.de  militari  teftamcnto  perti- 
ncre.  Miles  qui  facit  tcftamentum  iurc  militari,  inftit uit lam 
inprimo,  quaminfecundo  gradu.-quamuisobitcidceaali- 
quid  attingaturindi<5t. leg. Centurio.noueft  propriahuius 
tra(flatus.  InCodiceluftinianihx  omnes  attinguntur.  IIU 
conftitutio  luftiniani  fuit  fa^a  bieonio  ante  copoHtiooem 
Codicis. 

C  A  p.     VIIL 

K^liiifuhjlituttonumdtmjiones. 

SEc]uitur  alia  diuifiolubftitutionis,  qux  traditur in leg. i .' 
jic.  ff.  Subjiitutto  ant  duplex  eji ,  aut  (iinpkx.  Simplex  lub- 
Ituutio  cft  fola  vulgatis ,  aut  fola  pupillaris.  Cum  autera  fi- 
mul  coniungit  tcltacoi  has  fubfticucioncs  &  vulgatcm  &pti- 
pillarera  :  tunc  dicitut  fubftitutio  duplcx  eflc  ,  aut  mixca. 
Theophilus  in  Inft.duplicem  vocat  vulgarem  &  pupillarcra. 
Sequicuraliadiuifiofubftitutionis.  Eft&aliadiuifio  ,  vtfe- 
quitur.  Suhjittuttonum  cfutdam  eJimHtua  (^reciproca,<jin^ 
dam  non  reciproca.  Huiusfubftitutionis  exempla  funt  in  (f. 
hoc  tit. in  1. 4.  lam hoc iure.&  1.+  j .  Lucius. &in§.fi plurcs. 
Inftit.  devulgari.  CumtcftatoritaiBftituit,7"»f/«»»£^5»«»- 
prontuminJittHo,  eofcjuetnutcemfubjinuo :  mutua  cft  fobftitu- 
tio.Vterqucfubftituituralteri,&hxcfubftitutiofitaliquan- 
docompcadioverborum,vtind.  leg.  ^.hic.  ff.  Aliquando 
cxptcfllis  forraulis  verborum.-  vt  7"»//«*»  htrts  ejio  ,  Sampro' 
utu*  htresejlo : SiTtttut  hsres non erit^Sempronim  htrestjle.f 
Seprontusheresnonerit,Ttttus  heresefio.  Hxcfubftitutiohoc 
modo  non  fitcompendioveiborum.perindecftcnimcuia 
tcftator  fimpliciter ita  dicir.cos  inuicem  fubftituo,  atq;  fi has. 
omnes  formulas  verborura  expreifi^ret.Qindam  cam  appcl- 
lantineptc  bicuiloquam.nam  non  femper  eft  breuiloqua.  fit 
eniraaliquaDdocxpicflSsformulis.Eft&aliudmaiuspecca- 
tum  commiflum  ab  eis  in  rationc  doccndi.  Nam  in  diuifione 
facicnda  fubftitutionis.quintam  ipeciem  hanc  bteuiloquam 
fubftitutionem  faciunt.  Seddebeteflehxcpropria,&fepa- 
rata  diuifio  in  reciprocam  &  non  rcciprocam  ,  quia  nulU 
eft  (ubftitutio ,  qux  non  fit  auc  rctiproca,  aut  non  rcciproca, 
NuUa  eft  enim  (ubftitutio  ,  qux  non  rcciprocepolEtficfi. 
Et  fi  ponereraus  hoc  quintum  mcmbrura  ,  poflemaddetc 
fextum  ,  vt  fit  quxdam  duplcx  ,  &  feptimum,vtfit  tacita.^ 
ied  hx  diuificaesdebeaccirefeparatx.  AliaeDimeft  i^cita, 

ali^ 


In  Tit.T^e^ulg.^pupill.fuhUtt, 


aliacxprefla.  InhacreofFendunt,&oftendiintfe  artemdif- 
fctendinoncenere,quaEmaximeneceirariaeft  lureconfulto. 
Sequitur  alia  diuifio  fabftitutionis.  SHhflttHtio  cjuddam 
tfltactta,^Htdam  txprefla.  Qui  fit  fubftitutio  cxptefla ,  faci- 
le  eft  intslligere ex  iis ,  qua:  dida funt.  Excmpla  funt  vulga- 
tia ,  St  Ttttus  heres  non  ertt ,  Sempromus  heres  efto.  Tacite  ex- 
emplatiiacolligunturexI.4.Iamhociure.huiustituli.  Pater 
filio (uo  fubftituerc poteft in  vtrunque  cafum:  in  eum calutn 
quohiresnoneritinftitutus,  velincafuraquo  impubcs  de- 
ceflerit.  Si  expreflcrit  vnum  cafum  its,  St  heres  non  tritiSem- 
fronius  heresejto,  tacite  ctiam  intclligitur  fubftituifle  in  alium 
cafum ,  Si  impuhes deceflerit.  Et  contra  fi  ei  (ubftitucrit  in  fe- 
cundum  cafum,  Si  impubes  deccfTerit,  intelligitur  ei  quoquc 
fubftituifle[in  ptimum  cafum,Si  hasresnonerit.&vtereo- 
rum  cafuscucncrit,admittctuifubftitutus  ad  hzteditatem. 
Haec  fubftitutio  tacita  dicitur.quia  tacito  iure  intclligitur  fub- 
flitutus  magis ,  quam  cx  depolitione  tcftatoris.Qijiri  folct, 
an  fubftitutus  redlc  dicaturinftitutuscxtacitavoluntatete- 
ftatoris  ?  Non  eft  ccrta  voluntas  teftatoris  in  hac  tacita.  Ideo 
dicendum  eft  hancfubftitutioncm  exiutisdilpofitionema- 
gisefTc,  ncmpe  exconftitutionc.D.MarcJ.  Simileeftquod 
diximus  dc  iure  accrefcendi.  Diximus  ius  accrefcendi  elle  ex 
lcge.leg.fi  inteftamento.  f.fF.hoctitulo.  Siefletexcertavo- 
luntateicftatoris,fubftitutiocflet:fed  tamenlex,  quz  hoc 
inducit,fccutaeftconic(!iuramaliquam  leuem  &  obfcuram 
voiuntatis.  Hxc  leuis  conicdtura  adiuuatur  lege,  vtilitatis 
caufa:proptcreaIurifconful.indi6t.leg.4.dicit,Iamhociurc 
vtimur  ex  D.Marci  &  &  Veri  conftitutione.In  didl.leg  quar- 
ta  ,  duplex  cft  exemplum  fubftitutionis  tacit£.  Vnum  eft 
cum  patcr  exprcflit  pnmum  cafum,5«Afr««e«mr.  Alte- 
rum  c  ft  cum  pater  exprcflit  fecundum  cafum ,  Si  impubes  de- 
tejferit.  Tertium  exemplum  cft.in  verficul.  !Qj4od  lus ad 
teriium  <juocjue genus ,  ^c.  lusconftitutumeft  aD.  Marco 
de  vulgari  &  pupillari  fubftitutione.  D.  Piusfecutus  eftex- 
cmplum  D.Marci.addittertiumgenus  fubftitutionis  tacita?, 
vt  cum  habet  pater  duos  filios  impubercs,  eos  inftituic  ha:re- 
deSjCofqucinuiccmfubftituit.  Hoccompendio  vetborum 
m  \  continctur  vterque  cafus  in  pcrfona  vtriufque ,  &  cafus,  Si- 
"  hazrcs  non  crit ;  &  cafus ,  Si  impubes  decefTerit.  hxc  tacita  di- 
cipotcft,quiaformulisnonexprefl!is  conceptacft.  Quidam 
aiunt  efTe  tacitam ;  fed  certum  eft  non  cfle  tam  tacitam,quam 
cum  formalaf  exprimuntur  in  teftamento  :  fi  comparctur 
cum  ea  qux  fit  expreflis  formulis ,  mcrito  dicenda  eft  tacita. 
Hsc  eft  rudis  &  fimplex  defcripiio  fubftitutionum.  Nunc 
accutatius  &c  exaftius  dcfinguhs  videndumeft,  acinprimis 
dc  vulgati  fubftitutione.  In  difputacione  de  vulgati fubftitu- 
tionequidampricipuilocifunt.  Vnus  eft  in  quoquiricur 
quomodo  fiat  fubftitutio  vulgaris  ,  quibusvcrbis.Aliuslo- 
cuspertiaccadefFe<5lumfubfticucionis. 

C    A    P.       IX. 

^ttjhm  verbii_fiat  vulgarlsfubFiitutio. 

QVod  accinetad  hunc  primum  locura  fubftitutionis 
vulgaris  ,  quibus  vetbis  fiat  fubfticutio  vulgaris ,  alii 
lctupulofius  hoc  excuciunc ,  vcfedulicas  eorum  nimisargu- 
ta n  ihi  videatur in hac  re ,  meritoque reprehendenda.  Qupt 
enim  reperiunt  cxempla,  totfaciunt  fpccieshuiasfubftitu- 
tionis.  Quinaturamnouerithuiusfubftitutionis,  cinone- 
rit  mulcum  laborandum  informuiis&concepcionibus.  E- 
go  vobis ancca aliqucm  guftum  dedi :  nunc aliquid  accingam 
btcuiccr.  Cam dicOySiTttimhitresnonerit,  Sempronius  he- 
reseflo, vethk  bxc  generalia  funt.  Multicaluscomptehen- 
duncuchisvecbisceftatoris.  Specialiuspoteft  itafubftituete, 
Sincluertt  Ttttusheres  ejfe ,vel finon potuerit^Sempromus hx- 
reseflo.  Poteftcnjmteftator  hos  cafusexprimere,  vtin  leg. 
3 .  cum  proponas.  Codice  dc  haEtedibus  mftituen.  Cum  quis 
gcneralitcr  loquicur  ,  St  htrcs  non  ertt,  idem  eft  ac  fi  cafus  illi 
cxprefli  elTent ,  Si  heresnonpotuerttefle,  velnoluerit.  Vulgo 
vocanc  verbafpecialia.  ficetiam  aliquanco  ipecialius ,  &fin- 
gulatibus  verbis,  vc  iili  loquuntur.MuIcis  raodis  acciderc  po- 
tcft ,  vt quis  h xtes  non  fic.  Poteft  hoc accidei e  mocte,  vt  ca- 
fus  vaus  tft  informula,Galli,  StfiUusmeviuo,  morietur.Sokt 


377 

hic  traftari  ab  aliis,  an  vnus  cafiis  exprcfliis  ?d  alium  extencia- 
tur.  veluti  fi  quis  exprcilerit  alterum  tantum  cafum ,  5;  b(  rcs 
tflenoluerit.  &omifcfita!cerurn,  SthtreseJJinonpouerit^aa 
intelligaturfaciieinalterumcafumrubflituine;  an  cxcenfio 
fiiat  calus  exprcdiateftatore  adalium,qijiomil!useft  ?  Eft 
qua:ftio  fa(fii.  Speflanda  efthicmagis  voIimcasttftatoris.fi 
appateatcertateftacotisvoluntavjdubitandumnoncft,  quin 
ca  fit  feruanda ,  quo  modo  €xp{<  fla.l.  44.  Quidam  ciim  fi- 
liumfamil.  ff.  dc  harredib.  inftir.  Si  voiuntas  noo  apparer.ego 
putocafum.quicxprefluseft,  ad  lium  cafum  interpreratio- 
ne  extendendum  non  efle,  1.  lo.commodiflime,  f{.dcliber. 
&  pofthum.  Hxc  quiftio  pcndi-t  cxdiftindfionc  ,  qua  vfi 
fumusadd.l.coramodiflimc.Quodobiiciturexleg.  lamhoc 
iure.^.fF.hic.dicoincocafuhocfinguIaritcr  conftitutum  cf^ 
fe  a  DiuoMarco:  nonortumcx  voluntatcteftatoris,quafi 
certa  fit  voiuncas  ceftacorisfed  id  ex  lege  &  confticucione  eft. 
Sed  femper ,  vt ego  dixi ,  fpedtanda  eft  ceftacoris  voluncas,  fi 
appareat.poccft  apparere  ex  coniedturis  &  iis,quic  in  alia  par- 
te  ceftamenci  exprefla  funt  planius.  Animaduertendumeft 
ex  hac  fubftitutione  qusdam  vetbareferri  ad  cum  cui  fubfti- 
cuitur,  alia  rcferriadpcrfonam  eius,  quifubftituitur.veluri, 
)&ir«if/?(7,refcruntutadperfonamfubftituti.  Etnotandu  eft 
licere  teftatori  quotcunque  voluetit  gradus  hiredum  facere. 
§.i. Inftitut.de  vulg  fubftit.&exhocappatetomiiem  fubfti- 
tutionem  fietifubconditione,(aIcemcacica.l.  in  rarione.  50. 
§.incercx.fF.adleg.Falcid.Vndequidam  voluerunc  fabfticu- 
tionemefFecondicionaleminftitucionem.l.  fi  quisita  hafres 
infticuacuf .  80.  fF.  de  hxrcd.  inftic.fed  ibi  non  eft  rabftitucio : 
quianulluseftprimusgradus,  nuUuscft  primus  ha:resineo 
teftameacoinfticucus. 

C    A    P.      X. 

De  effe^tuJiibJHtutionis  njulgaris. 

DE  concipiendi  vulgari  fubftiturione  didlum  eft:  nunc 
le  eius  eftedu  videndum  eft.  Primus  efFccliis  huius 
fubfticucionis  vulgaris  eft  ,  quod  exiftence  condicione  mb- 
fticucionis  .  admiccicur  fubfticucus  ad  hasredicatem  :  canon 
cxiftcnte  ,  rcpellicur  fubftitucus  ab  hsredicace.  Hispaucif- 
fimis  verbis  nos  mulca  comp'edl;imur.  Duo  hic  pr.ecipua 
confidcranda  func.  Vnum  t  ft ,  cxiftence conditione  fubfti- 
tutionis,(uhftitutumadiTiittiad  hircditatem.  lamlupcrius 
diximusfubftitutionemomnem  fierifub  condicionc  aliqua, 
veltacita,velexptefla.  Subftitutusvccatut ad  hircditatcm 
fub  condftione,fiinftitutusinprimo  graduhircs  noncric; 
fi  condicio  illa  exciterir,  tunc  f  ibfticucus  admictecur  ad  hsce- 
dicatem.  Quamdiueniminftitutusadirepoteft ,  fubftituto 
locusDonelt.l.5.&l.quandiu.(JS.fF.deacquir. hxred.  A!ce- 
rum  eft,  non  exiftente  conditione  fubfticucum  repelli  ab  he- 
redicace.  Vnde  quyricur  quandocondicio  exifteredicatur, 
aut  non  ex:ftef e  ?  Et  hociudicatuf  primum  ex  verbis  tefta- 
toris.  Expendenda  eft  vis  vetborum,  quibus  teftator  vfus 
eft;  deinde  id  iudicacur etiam  ex  mente ,  vel  voluncice  cefta- 
toris.  Non  rantum  verba  fpe(5lamus  in  inrerprecacione  con- 
dicionis ,  fed  etiam  mencemceftacoris,quamuisvulgodica- 
tur  a  verbis  tcftatorisnouefrerecedendum,voluntasrefta- 
toris  etiam  dicitur regere  conditiones.  leg.  in  condiciooibus. 
i5).fF.decoad.&demon.  Vnde  diciturhicverbaj^i^^j-fx 
«0«  ertt,  in fubftitucione  vulgari,  non  cancum  ad  fubfticucum 
percinere,  fed  eciam  ad  eos,  qui  ex  eorum  pecfona  fuccedejic. 
^.vlcim.lnfticuc.dcvulg.  l.fi  pacecfamilias. 55). fF.de  hired.in- 
fticu.  Siquisinfticucricfiliumfamil.&fubifitueric  ei(ub  hjc 
condicione,  fi  hxres  non  eric ,  nos  ita  hanc  condicioncm  ac- 
cipimus  ,  St  hrres  non  erit  filius ,  vel  patrem  fuum  hzredem 
non  fecerit ,  in cuius  eft  poceftace ,  idque  ex  menre  &  vcrifi- 
miliceftacorisvoluncatemagis^quamexvecbis  facile  colligi 
acqucincelligipoteft.  Namceftacorinfuoccftamcnco  adii- 
Gienshanccondicione,pacrisnullamcncionemfe  ic.  EoJem 
percincc  quod  dicicur  inleg.  fiquisfilium.y.ft.  deacquircn. 
hircd.  Quamuis  hxresnonficfilius,  tamenfubftiiurnsex- 
cluditur,  quiahanccondirionem  nositainterpretamur,  5/ji', 
lin^  tfte hiresnon  erit ,  velpatnfuo  h<treditatem  non  accjwfient. 
Hiac  mulrz  &  varia:  qua:flionesexiftunc,quxexvarier3te 
cuiofque  hypochefis  naicuntur.  Ego  prs^ipuas  cantum  & 
infigniores  hic  tratflabo .  Prima  qui-ftio  eft ,  an  patct  adicns 


i7« 


Franc.  Dmreni  Comment* 


hscreditaccm  filio  delatam  ,  hon  adeunte  filio  ,  fecundum 

condicutionem  luftiniani,  fubftituco  pra;feratur  ?  Animad- 

uertcndum  eft  incerius  Digeftorum  &ius  confticutionum 

Codicii  aliquid  intercire.  lure  Digcftorum  hlius  acquirit pa- 

tri  hircdicatetn  fibi  delatani,leg. p!acet.deacquirend.hac- 

red.  Adiens  harreditatem  iuftu  patiiseumacquiritnonfibi, 

fed  patri.  Conftitutionibus  autem  qux  in  Codice  funt,ac- 

quiriturtantumvfusfruduspatti,  proprietas  manctfilii,& 

fi  filius  nolitadireharreditatem,  pacercuiujincereft  eama- 

diriproptet vfun-ifrudlum ,  rt  fibi  acquirat  vfumfruftum  rc- 

cufantc  filio,  ipfe  poreftcam  adirc,&adicnspatcrcam  fibi 

«cquiiit ,  perinde  ac  h  ipfe,nonfilius  inftitutus  efletharres. 

ieg.  vlcim. §.  vltim.C.de bon.quac liber.qucd eft ctiam  con- 

tra  ius  ciuile .-  nam  filius  non  poteft  itxuito  patre  hxreditatem 

repudiare.  leg.  is ,  qui  hj:res.§.  vltim.tF.de  acquirend.  hsred. 

lamintelligitisdequohica  nobispropofitafitquacftio.  Po- 

nam  us  hircditatem  delatam  efle  filiofamilias,  qui  crat  in  pa- 

tris poceftaccjfiliumfamilias nolle adire hiredicatcipatrc  vc- 

ro  cuius  forte  intereft  adiri,  propter  vfumfi  uftuin  adiifte  h^- 

reditatem.  Quiricur,  an  pater  adiens  haEreditatemcxdu- 

dat  lubfticutam,  C\  quisfitfubftitutusfilij?  Hicantinomia 

reperitur  tut^ot.  «feisaj/i' ,  vt  Hermogenes  vocat ,  de  quo  ali- 

quid  diximus  fub  titul.  de  legibus.  Confli(5lus  duarum  lc- 

gum  hic reperitur ,  qua: concranx  non  fun t  iplo  iurc ,  fed  ca- 

lu&  euentucolliduntur,  vt  Q^intilianusait,quamuiscoii- 

trariae  non  fint pcrfe ,  tamen  in  hac  hypothcli  videntur  con- 

crarii  elle.  Hoc  f^epe  accidit ,  vt  per  le  contrarii  non  fint 

du«E  lcges  ,  fed  proptcr  hypothefin  in  qua  non  pollit  vtra- 

que  confiftete.  Talis  antinomia  vidctur  elTe  in  hachypo- 

thefi.  Vna  lexaic,Inftitutononadeuntehasreditatcm,lub- 

ftitutum  ad  hsrediratem  vocari.lcg.^.fF.  de  acquiren.  haered. 

'  Altera  lex air,  Filiofamiliasnolence  adire ,  patrcm  adeuntem 

ha:rcditatem  fibi  acquirere,perindc  ac  fi  infticutus  cITec.l.vlt. 

J.vkim.C.de  bonis  quae  iiber.  Wx leges  non  func  contratia* 

pfo  iure,  fedcolliduncurinhoc  cafu.  Lcx,quajair,Infticu- 

Uo  non  adeuntefubfticutumnon  admicci,nonloqukutno- 

minatim  dc  filio,  qui  habcc  patrem  in  cuius  cft  potcftate.  Po- 

fterior  lex  ,  qua:  ait,  Fihofamiiias  nolenteadirepatremad- 

cuntem  fibi  acquirere ,  non  loquitur  nominatim  de  eo,  cui 

datus  eft  nominatim  fubfticucus  a  ccftatore.hiccnimeirent 

contraris,  fed quia  concurruntin  hanc  fpeciem .  &  filius  cui 

fubftitutus  eft  aliquis  a  tcftatorc,  &  patcr.&videnturnon 

polle  fimul  hs  leges  confifterc.   Qnstirur  vtracederede- 

beacalteriJ  Veloportetintelligeredefnbftitutoloquentera 


quiiat  feruusdomino,velfiliuspatrifuo.  Inhacautem  Ipe^ 
cie  proponitur  non  adica  h(jredicas  tlTe  a  filiofaraiHas ,  fed  re- 
pudiaca  pocius.  vnde  videtur  nihil  ad  rcm  pcrtinere,  quod  di- 
citur in di6l.leg.fi patetfamihas.§.vltim.fed in leg.fi  paterfa-., 
milias ,  lureconlultus  generaliter  ait :  St  heret  non  erit ,  /i/tea- 
Itum  hiredem  nonfecent.  Et  certum  c ft  in  ca  Ipecie  pec  filiura 
acquiri  hxreditacem  patri ,  eciam  fi  non  adeac :  fed  tepudies 
pocius. 

Reftc  igitu:  dici  poteft  ,  iudicio  meo,  filiusin  hoc  caG» 
patrem  fuunj  hiredemfaccrc  :  &haErcdicaccm  acquiri  pa- 
tri  per  fiiium.  Vnde  confequenseft  pcrinde  excludilubfti- 
tucum,acfiipfefil!ush2redicaccmfibiacquifillcr.quianihil 
rcfcrt  ad  exclufionem  fubftituti  an  inftitutus  fichacres,an 
vero  alium  hiredem  feceric.  Aliud  argumencumeft,quia 
pater  & fiUus  vnaatqicadem  pcrlonaefle  cenfencur.l  .vlcim, 
Cod.  de  impub.  &  aliis,fubftit.  Vnde nihil  refert  vrcr  eoruna 
hircs cxiftat ,  vterhacres  extiterit.  Alter quoquc  interprctar 
tione  iuris  hxrcs  efle  intelligendus  cft.  In  hac  igitur  fpecic, 
etfi  non  adeunte  hjErcditacem  filiofamilias,  ha:rcditas  acqui- 
raturpatti:  tamenpetinterpretationemiutispoteft  dicihas- 
res  elTc.  Et  hucpertinetquoddiximus  ad  leg.infuis.lF.dcli- 
ber.&pofthum.h2red.iiiftitu.Diximusfiliumfamilias  ,  qui 
eftinpatrispoteftatc ,  eciamviuopacte,quodaramodo  do- 
minumeflcbonorumpaccrnorum,vndedicitur  luus  hites 
eflc.§.fui.Inftitut.deha;rcd.qualit.&difFer.Vndcinhacfpc.. 
cie,  cum  dicimus  exdudi  fubftitutum  &  prsferri  patrcm  fub- 
ftituto,non  recedimus  a  veibisconditionis,quam  teftatoE 
adfcripfit  teftamentofuo,  Sihnrii  «««mV.Namintcrprcta- 
tioneiuris  dicitur adhuc hires efle  quodammcdo.His  argu- 
mentis  hc^c  fenteatiadefendi  folet,qu$  mihi  vidctur  elFepto-. 
babilior. 

Supcrcft  vr,  qu2  ab  aliis  obiiciuntur ,  diluamus.Nam  con- 
traria  opinio  fuos  dcfenfores  &  aflertorcs  habec.  Inprimis 
dicunt  abfurdum  &  a  ratione  ahenum  videri  eum ,  qui  voca- 
tur  ad  bsrcditatem,  voluntate  expt cfla  teftatoris ,  potiotem 
non  efle  eo,quivocatur  tacitcalegefineexpreiritcftatotis 
voluntate.  Adducuntleg.vltim.Codicedeneccfl.hxred.in- 
ftitue.  vbi  dicitur  eos,  quibus  ex  verbis  tcftatoris  defertur  hq- 
reditas ,  pi^ferendos  elFeiis ,  qui  alegc  vocantur.&  hoc  vul- 
garceft,reftamentariosIegicifiiiseireprxfertndoj.  Volan- 
tasteftatoris  lexeft,&cjuocunque  iurcpotiorefthabcnda. 
§.  di fponat.in  Nouel!,  luftinianx de  nupt.  DiffefiA  t  trfiator  0 
erttlexeiu4  volr^ntas.  Ad  hoc  argumcntum  telpondcndura 
eft.  idque  non  cft  dilEcile  ex  his ,  qus iam  a  nobisdi(5Ia  lunt. 


legem,cumhacexceptione,nifiinftitutuspatremhabuerir,  Nam  iatis  lam  oftendimus  patrera  in  hac  fpecie  contravo' 

veliegempofterioren(i,qu5loquiturdefiliofam!lias,&prio-  luntstcm  teftatoris  non  omnino  admitti.  loio  verocxcius 

rcm  inteliigere  cum  haccxcepcione.nifiuibftitutusdarusfit  volucacCjquauisnoadmiccacurexiudicioexprelFo  ccftacoris. 

ateftacore.  Sed  vcra  lexcum  exceptione  accipietur?  Recc-  Nosicainterpretamurverbateftatoris^SjArtrw^wKo»*»'*^ 

p.ias  eft  &  probabilius  iudicio  meo,  in  hac  fpccie  patrem  ideft,fi  hsres  nanerit,  velpatrem  ,incuiuseft  poteftatc» 

lubftituto  pr^fcrendum  efle,idquc  multis  &viriis argumen-  hircdem feccrit.  quafi  credibile  fit  ceftatorcm ,  qui  infticuit 

tis  &  rationious  confirmari  folcr :  quarum  a.\ix  fatis  ficmx  cum.qucminpattispoteftateelFeintclbgebat,  icacogicaiTc^ 

futi  t,  ali?  aliquid  probabile  habent.Scd  qu^  non  profuntfin-  ita  fenfilFc. 

gnla,  multaiuuant.  Primumaigumcncumduciturexd.l.vlr.  Pfactcreaobiiciturnobisl.cumproponas.C.dehaacd.ia- 

§ . fiiTiilique  mcdo.ibi  luftin.ait.patrcm  in  hoc  cafa admitti  ad  ftit.In ea lcge  dicitur,Si feruo,  qui  eft  in  poteftatc domini  fui, 

hireditatemperindcacfiabinitiofuiirecinfticucus.  H^svcr-  dclacafucrit  hireditas,per  feruumacquiridominoharcdi- 

bis  vtitur  luftinianus.Exoendcndum  cft  quod ait ,  pcrinde  ac  tatem  feruo  non  adcunte  hireditatem,  non  poflc acquiri.Si 

fi  inrt.itucus  ellet  ,  admittendum  efle  :  nam  conftac  infti-  fcruus  ne  vi  quidemvllacogi  pofficadadeundamhxredica- 


tucum  ptarferri  fubfticuco.  did.leg.  j  .fl^.deacquirenda  ha:- 
redicace.  Ergo  paccr  in  hac  Ipecie  pr^rfkirecur  lubfcicuco. 
Piobabilc  eft  magis  hoc  arg'inicncum,quamnccelFarium. 
Namilla  lex  Itiftiniani  non  loquicur  dc  filio,cuidatus  eft  fub- 
ftitutus  a  teftatorc  :  atquc  ideo  refpondent  qui  diuerfara 
■opinionemtuencur,nulIamefle  mcncionem  fubfticutionis 
iu  ea  fpecie,  de  quaid  conftitucum  eft  a  luftiniano. 

Aliud  argumcncum  ducitur  ex  di6l.leg.fi  patetfamil.fF.  de 
h  cred. infticuen.ex §. vltim.Inftituc. dc vulg.Iubftic.  Si quis 
it  1  fublticucus  fic  alceri ,  5/  htres  non  ertt :  nos  ira  ha:c  verba  ac- 
Cipimus.  Sihtrtsnonent,velaltum  h^redem  non  fecertt.  Si  i- 
gicar  hircs  inftitucus  aliuin  hacredeni  fcccrir,  petindc  ex- 
ciudicur  fubfticatus,  ac  fi  inltitutus  fibihaEreditacem  acqui- 
iillcc.  DilFenciences  refpondcnc id  verum  clFc,  cum  filius,vel 
k-ruus  adichrrcd.cacem.  nihilenimreferrcanfilius,vclfcr- 
uus ,  <jui hires  infticucus  eft ,iple  fibi  acquirat ha:reditatcm, 
niutaca  cofldicione;  an  vero  adeundo  hsreditacem ,  cam  ac- 


icm ,  non  potcrit  acquiri  hiteditas  domino.  Non  cnim  ac- 
quititurci,nifiopera&fa6lo  ferui:  led  nccclFariaeft  aditi« 
ferui ,  co  nolentc  adire,&relud:ante  pertinacitcrdomino 
fuo ,  non  poteft  hxreditas  acquiri  domino.  Vndc  fit  vt  Ii  quis 
fcruofubftitutusfitjcanonacquiraturdomino.-lcddelcra- 
tur  ad  fubftitutum.  Vndediccndum  videturideminnoftr» 
fpecie, de hircditatc,  qui  fiho  delata cft, & quam  filius  no- 
luit  adirc  ,  vtca  non  acquiiarurpatri.  Sedmagnadifllaiili- 
tudo  eft  &  dilFercntia  fili-famiiias,&  (erui :  domini ,  ac  patti», 
£x  conftitutione  illa  luftiniani ,  cuiusmeotioanobis  iiik^ 
cft, d.l.vlc.§.vlc.  Qnamuisenimaliquafimilicudoficincctfi- 
liosfamilias  &  feruos,  quia  vtiiquefuntinpotcftatealicna: 
non  cft  tamen  credcndum ,  nullam  elFe  dillimiHtudinem  in- 
tercos :  imo  apcrta  eft  illadillimiiitudo  in  d.l.vltim.  lUud  cfl 
proprium  &  fpecialc  in  fihofamilias ,  quod  filiofamilias  non 
adeuntc  hxrediratem  ,  patcr  eius  potcft  adirc,  fibiquch*- 
teditacem  acquiteie ,  perinde  ac  fi  ioftitutus  eflct.  Ruilus 

obucitat 


In  Tit.  T)e  njulg.  ^p, 


abiliitut nobfs l.quiliberis.8 .§. hic vetba.fF. hoc tit.  Tcfla- 
■,otin  fuo  tciUmenco  ioftif.iit  quendam  filiumfamilias.qui 
eratinpatris  ijoteftatc,  deindelubftituit ,  -vtteftamentum 
facerct  filio  luo  impuberi :  Qctijaiuu  miht  h&ra  erii,  tdtmfdio 
tncoimfHbtrihtrueflo.  hicfiliusiuftitutusacquifiuithacredi- 
tatem  fratrifuo.  Qiy^rituran  paterintelligatur  fubftitutus 
huicimpubcri.?Aitlureconfultus,ha:cvcrba  :  Qutfcjui^mthi 
htra ertt,  (^c.  dc patre  accipicnda  non efle.  Filium  ipfum  po- 
tius  (ubftitutum  videri ,  quam  patrcm ,  qui  ex  iudicio  teftato- 
risvenit.&tamen,fiverara  cfTetquodhicdicimus,  hisver- 
bis  vidcretur patrem  vocati  ad  harreditatem  impubetis.  quo- 
niam  eum  pro  hxredcaccipimus,  quem  hires  inftituti  ha:- 
ledcrafacit.Sedhic  diuerfa  iuat ,  non  pu^nantia.  Diifimi- 
litudocft  vtriufque  fpcciei.  Diucrfaefunt  hxfpecies,cum 
tcftator  inftituit  fiiium,&  fubftituit  ei  vulgariter ,  Si  hxras  non 
trit,  vclcurafubftituitpupillaritcr,  StfilituiflefamiliM,^c, 
vclquifquis  mihihxreserit  >  idcmmihihazrescfto.  Inhac 
fpccie  noftra  dicimus  >  patrera  ex  vetifimili  voluntate  te- 
ftatorisadmitti.  veruminipeciediii^Ieg.  quiliberis.§.  ha;c 
vetba.  contra  voluntatem  teftatoris  fieret  eainterpretatio, 
aliascontingeretfiliumautferuura  ,  mutataconditioneex- 
cludi  a  patre  vel  domino.  Si  ita  accipeiemus :  Qutf^uis  mihi 
htret erttjdem fiUo meo  tmptihrihitreseflo yde  patrecuiacqui- 
fitaeft  te.ftatoiis  hiieditasperfilium  ,  fidecederetfiliusan- 
tcpubertatera,certc  acquirerec  impuberis  hireditatcmpa- 
tri,  etiammutata  conditione  contrateftatoris  voluntatem. 
fedillelocus  pleniusanobis  poftea  explicabitur.  Exiamdi- 
(Sisconcludendum  efthicverba,  Siher&snonerityin  fubfti- 
tutione  vulgarilate  efle  accipienda.  Opinio  autcm  quara 
dcfcndimus  ,  vtvcraeft,itacumexceptioneaccipiendacirc 
videtur.vtaduerfariis  fatisfaciamus,  nifiexconieduriscon- 
traria  teftatoris  voluntas  apparcat  :  nam  fi  ex  coniedluiis 
contraria  voluntas  teftatoris  appareat  ,  quod  fubftitutum 
|>rxferri  patii  voluerit  ,  dubium  non  eft  quinea  voluntas 
fcruandafic.  Sedindubio  nonid  fequcmur.§.  difponat.  in 
Nouel.  denupt.  Inde  quxftio  vulgo  tradati  folet  de  rao- 
nacho.  Simonachus  hasres  inflitutus  fuerit ,  eique  delata 
.ha:reditas,&eidatus  fufubftitutusa  teftatorc,  anfubftitu- 
tus  pra^fcrendus  fit  monafterio  ,  ancontra,  monafterium 
fubftituto  ?  raonachi  acouirunt  monaftetiofuo,  ficuticr- 
ni  domino.leg.vltim.de  epifcop.&cleric.Quiftiohincpcn- 
det,anferuis,  an  filiisfamiliasmonachi  comparari  debeant: 
naminhac  fpeciemultum  intereft  intcrfiliumfamili.  &fer- 
uum.  Quidara  comparant  monachum  fcruo,  quidam  po- 
tius  tiiiofamilias:  quia  monachus  non  potcft  vcndi ,  ficu t  ier- 
uusveuditur,  vtait  Barto.  Debuitaddere  Barto.  necfacile 
emptorem  rcfjcriri  poflehuius  mercis,  fi  venalis  forte  repe- 
riatur.  Nos  hanc  qua:ftionera  monachisdifcutiendam  relin- 
quamus,advtilioraproperantes.  Ahaigitur  quxftioeft,an 
fifcuscxcludat  iubftitutum,  cuminftiiuto  aufertur  ha;redi- 
tas  tanquam  indigno:  quiaforte  raortem  dcfundi  teftato- 
risnon  cft  vltus.  Ha:ceft  quaeftio  ,  Titiusha:rcs  inftitutus 
eft  teftamento  ,  Semproniuseft  eifubftitutus  vulgatirao- 
do,5«  Tttttu  hares  nan erit,Semproniut eihir&s eflo.  occilus  eft 
tcftator:  neglcxit  inftitutus  inprimo  gradu  vlcifci  &  vindi- 
care  eius  mottem .  Ideoque  feindiguum  reddidit  eius  hx- 
icditate.  Fifcusaufertha:rcditatemhseredi  ,  fubftitutusait 
adfe  harreditatem  pertinere.  Aitenim  extitifle  conditio- 
aem  fubftitutionis.  Conditio  e&,SiTttifu  h<trei  non  ertt,Sem- 
freniiu  harei  efio.  SiTitiush^eresnoncrit,  hicconditioita 
intelligitur,  fiha:res  eiTenolic,  vclnonpoifit.  Atquihires 
eflenon  poteftinhac  fpecie.  Indignum  fe  rcddidit  hiredi- 
tatc.Itaque  videtur  haireditas  pertinere  ad  f ubftitutum.  Hxc 
quiftio  magaa  ex  parte  pertinct  ad  leg.  fi  iequens  gradus. 
I  f  .fF.  adSenatufconfuI.Sila.  Inhacipecieproponunturduo 
■cfle  gradus  hacredum.  vnuseftgradus  inftitutorum  ,  alter 
■eftiubftitutorum.  Inftitutusneglexit  vlcifcinecem  teftato- 
tis.  Aitlutifconiul.ibi,  anpriorhxreditas  &c.  etiamfifub- 
ftitMtus  vltusfucric  mortem  teftatoris:  tamen  hxrcditas  ei 
oonacquiritur.  Nampoenainftituti  ha:redis,nondebetelIe 
pra:miumiubftituti.  Quidamintelliguntdid:.leg.fifequens. 
cum  haereditas  adita  fuuab  inftituto  hxrede.  in  piimogra- 
duadiuic  hireditatem  rcftatoris  ,  non  curauit  vlcifci  mor- 
cemtcftatoris,&6fcus  petac  cius  hxtedicacem:  fubfticucus 


iipHlfuhBit.  375) 

aiteius  haercditatem  in  fetrahsfcrrl  debefe  ',  quk  praftitic 
id  ,  quod  inftitutusneglexerat ,  id  eft,  necem  teflatoris  vlius 
eft.  In  hac  igitur  fpecie,  infticutus  in  primo  gradu  adiuit  ha:- 
reditatem :  atque  ita  fubftitutus  erat  cxdufus  aditione.  Sed 
qua:ftio  ex  eo  crac  ,  an  idin  pnmium  eiconccdi  debercf^ 
quod  id  prxftiterat,  quodinftiiutus  neglexit.  Sed  dubium 
cftanitalcxaccipidebeatk  narade  aditione  harrcditatis  uul- 
lumeft  vetbuminealeg.fcdquodoporteatbireditateraadi- 
tamefle,  id  colligi  folct  exalioloco,  nerrpeex  leg.  necefTa- 
rios.^.§.Nonalias.eod.tituI.ibi,  AdiiflehaEreditatcm.vtpu- 
blicenturbona&acqi)iraturha:reditasfirco.  lurifconf.  ibiait 
duo  eflc  neceflaria.  Oportet  occifum  efle  patrerofamilias 
teftatorem,  &adiflre  h^Ercdiratcm  hzrcdera.  pertinet  ad  a- 
liudquoddam  caputSenatufconf.  Si'aniani,vt6ftcndemu» 
fubeodemtituIo.MuItafunrcapita  Senatufcon.  Silaniani.v- 
num  eft  de  eo,qui  neglexit  vlcifci  necem  defund  i,  cui  adimi- 
tur  ha:reditas,&  fiico  vindicatur.  A  Iterum  caput  eft  de  eo,qui 
adiithireditatcm  antcquam  qua:ftio  habitaeiTetdefamilia. 
nam  quxftio  haberidebet  de  oinnibus  feruis ,  quifub  eodetn 
tecSofuerunt.cum  dominus  interfedaseft.  Hoccaputre- 
pcritur  in  l.j.J.quod  ad  caufam.&  §.non  tantum.  &I.  I.  §.oc- 
ciforum.eo.  tit.  De  hoccapite  loquitur  lureconfuitus  in  dic.I. 
ncceiratios.  y.§.i.  Sedhocnihiladrem  pertinet, dequahic 
diireiimus.  Quomodoigitur  fuftinebimus  eamintcrpreta- 
tionem  ?  Egoputo  interpretationeml.fifequens.  verioreni 
efle,qua:vu)goreceptacft,  vtintelligaturdeinftituto,  quia- 
diit hxreditatem , & adeundohircditatem  exclufic fjbftitu- 
tura.Sic  mihi  videtur  intelligenda  ciTein  h.ic  qua;fcione ,  qna: 
fcriptieft&fencentiaE.  Hocenimnoneftictipcum:  fcdiatio 
cxigit,vtitainterpretemur.Eccc,  fiintelligeremusdeinftita- 
to,quihiredit3tem  nonadiuif,cerie  ablurdum  hoc  &irji- 
quum  tiFct.  Qus  enim  iequfras  eft ,  posna affici  eum,qui  vl- 
tus  noneft  necem  teftacoris ,  quodeius  hasrcditacem  adire 
noluerit  &concemfciit?  certeratio  nonpatitur,  vtisaliqua 
poEnaafficiatur.  Non  exiftimauittantam  eile  hi'rcditatcra, 
vc  accufationem  inftituere  debert:t  adueiius  occiiorcs  de- 
fun(5ti.  quid  ei  vitio  poteft  vcrti  ?  Cerre  non  poccfl;  eius  ad- 
admiirum  aliquodargui  inhacre,  fcdquiadiic  h;Ereditaten\ 
iuraredcber,  quodniortemdefun^livindicabit.,  adquem 
perueniteius  hxreditas:  quamuisid  non  fir  exprcflum  ver- 
bis.-tamenid  intelligeredebemus,  quodnonfatisexpre,fluin 
eft  verbis  legis,  iddefiniendum  cft7l)ae/rj)7»aV[i,  vt  ait  Att- 
fto.InftitutumergoadiiflehrEreditatemintcIligeredcbsmMS^ 
&ficexclufifle  iubftitutum.  Sedhocincciligendumc;!,  ailj. 
iriftiiutusillerepudiaucritj&noncuratitadireinfrauJemfi.-- 
fci.  Si  apparct hoc in fraudem  fifci fadtum  efTe ,  vt fiibiiitiuus 
pnfcratur fifco,  hanc f raudem  non  obeiFc  fifco  fcic :  ied hoc 
in  dubio  non  pr^fumitur.Huc  pectincc  tir.de  his  qux  in  frau- 
demfifci. 

Superioribus  locis  diflTcruimus  deeffc<5lu  fubftitutionis 
vulgaris.  Diximushaecvcrba,  5«^*m«o»m>,ficaccipienda 
ef[e,u!h£resnonerit,afitaltumh£redem  nonfecerit.  idmulti* 
cxemplisfupradcmonftratumeft.  Sequiturquxftio  eodcui 
pertincns  ,  an  hires  hsredis  prxfcracur  fubftituto  >  cxtlu- 
datque  fubftitutum ,  in  quibus  cafibus  hxreditas  non  adita 
tranfinittitur  ad  hsredem  .  De  hac  ttanfmiflionc  a!iq!'i<.i 
attigimusfub  tit.de  hiredib.  inftit.  Diximus  hsrcdit^teu.j 
qua:  adita non  cft ,  ad  harrcdcm  nou  tranfmitti ,  &  hxc cit  ti?- 
gula in §.in nouiflimo.  Cod.dc caduc. f ol!.  Diximus Jocupie- 
tandifilcicaufa  hocita  conftitucum  fuiiTevcteLibus  lcgibus^ 
vtpleraqueah.t.  velutiquod  conftitutum  cila  luiliniano  in 
titul. decaduc.  toll.inptincip. quoddiesrjoncedjc,nifi?iba- 
pertura  tabularum.  Hocigitur  publ.cumeft,  ad  fiicumlo- 
cupletandumpertinct,  &variis  conftitutionibus  tft  cmca- 
datum,ficutpleraque  exlegePapia  ,  qujefiici  locupletaH- 
dicaufa  conftitut^  erant ,  quamuis  omnino  fublacum  noi». 
fit.  Inquibufdam  igitur  cafibus  h;rreditas  ,  quamuisadiia 
nonfuerit  ,  tranfmittitur  adha:redem.  Primus  caiuseltiu 
fuo  hajrede.  fuus  ha:res  tranfmittit  hsereditatcm  ad  q'.Hu- 
cunquefuosfucceirores.l.  apud  hoftes.Cod.defuis&le^it. 
hjBred.&l.j.C.deiuredeliber.Nccidmirum.cuminfuishj.'- 
reditatisadicio  neceflaria  non  fic.Kin  iuis.fF.  de  lib.  &  poithu. 
Ideoqi  non eft mirum ,  fi hireditatcm  non aditam  tranfuiit- 
tac ad iiios hxredes , peiiode  ac fi  adica eflct .  Sccundo ,  libeci 

li     4 


380 


Franc.  ^mreni  Comment. 


ii.ftituti  aparcntibus  ,  hirediratem  non  aditam  tranfmic- 
tunc  ad  cos ,  qui  ex  fe  defcendunt.  Si  pater  inftituerit  filium, 
autmater,  nihilcnim  refert,  filiusetfi  decelletit  antequam 
adierit  hzrcditatem ,  vei  pattis ,  vel  matris ,  nihilominus  eam 
ad  ncpotem,  filiumfuum,  quiexfe  defcendic ,  tranfmittit. 
Cod.dchi$,quiantcaper.tabul.l.vnic.  Eaconftitutioaliquid 
addidic  iariveteri.  Hjecenim  ttanfmiilio  iurc  veteri  locum 
tantum  habebat  in  fuis  hzrcHibus:  fcd  hatc  loquitur  nonde 
fuis  harredibus  tantum  ,  fcd  de  quibufcunque  aliis  confan- 
guineis.  Hoc  igitur  faeit  noniusfui,  fedius  faoguinis.  Sed 
hicantum  tranlmittunt  ha:reditatem  ad  defcendentes  fuos. 
luitranfmittunt  ad  quofcunque  fuos  (ucccftores.  Tsrtio.ll 
quis  decellcrit  intra  annum  deliberationis  ,  tranimictic  ius 
dehbcrandi  ad  quofcunquc  fuos  fucceHores.l.  cum  antiquio- 
ribus.  Codic.  de  iurc  dchbera.  Mortuus  eft  hares inftitutus, 
nondum  effluxit  annns,  qiicm  habet  ad  dclibcrandum  an  vc- 
lithxres  ellc.  Deceflit  igiturante  aditam  hireditatem:h«c- 
resciuSjVelfilius  ,  velfrater.velaliusquiuis  ,  idem  tempus 
habet  ad  dcliberandum.  Itaque  hac  ccnftitutionc  lulboia- 
ni  planc  conliilitur  hxredibus  contta  leges  vetercs  ,  qts 
tranfmiffionem  impedicbant,  ita  vtius  aniiquum  nonpol- 
fic  hxredibus  valdc  noccre  ,  quantumuis  negligentes  fint. 
Hifuntpra:cipuicafustranfmil]ionum.Adpropofitamqu2- 
ftionemredeamus.  Qua;ftioelt,anhiresha;rediS,adquem 
ttanfmiiracfthxreditas,potiorfiifubftituto  ?  Ponamusin- 
ftitutum  elFe  filium  a  patrc ,  vel  matrc ,  nihil  tefert ,  &  lubfti- 
tutumelTi;  Titium  vulgaiimodo,  Sihtcra  nenertt.  Poltea 
huncfiliuminfticutum  dectlfiireh^red.tatcnonadita.  Ne- 
poshaereditatempetit,idcft,fihush2redisinftituti,tanquam 
adfetranfmiflam.  Subftitucusquoquen-am  h«teditatemfi- 
bi  vindicat  ex  voluntate  tcftatotis ,  ex  fubftitutionc.  Qua:- 
riturvttralieripraferendusfit?  Hicreperitur  antinomiaex 
circumftantiis  fimilisei ,  dequa  lupcrius  dixiraus  inaitcrius 
quiftionis  tradatione.  Hic  eft  confliilus  duarum  legum, 
qui  videnturpugnantes  cireinhichypcthefi,  itaqueneccl- 
le  cftjVt  vna  alteri  ccdac.  Prior  t ft,  qui  vult  non  aditam  hi- 
reditatcm  tranlmini  adhxrcdem,ideft,  adptoximum  hx- 
redem,ncmpefilium,ncpotem.  Alceralcxcftjfubftitutum, 
mortuoinfticucoanieadiiioncm  hircdicatis,admitti  adha:- 
reditatcm  .•  concurrunt  hscrcs  hsredis  &  fubftitutus.  Hires 
ha?redis  profert priorem  lcgem,quidicichxreditatcmnon 
adltam  ad  hajredem  haEredis  tranfmitti.  Altei  autc  m  ptof ctc 
alteramkgem,quacvult  fubftitutum,  mortuoinftitutoan- 
teaditionem  haredicacis,  admittiadhirediiatem.  ha:leges 
contraria:  non  funt  ipfo  iurc.  Prioriex  fubftitutum  ncjmi- 
natimnonexcludit.  Lex,qux  aithieredifacem  nonadiiam 
tranfmicci  adhsredem  ,  nonexprimitnominatim,etianiU 
daiusfit  lubftitutus  atcftatore.  Poftetior  lex  etiam  nomi- 
naiimnoiiexcluditharredem  htEredis.  Lex,  qusait  lublti- 
tutucn ,  mortuo  infticuto  ante aditionem  hzr cdicacis,  admit- 
ti  ad  hiteditatcra.non  exprimic  nominatim  eiiam,  in  quibus 
cafibush.rreditas  tranfmittitur.  Ellentenim  contratiiiplb 
iure  :  fedcontrarietasreperiturin  hacfpecie.  Oportctigi- 
tur  vnam  cum  exceptione  altetius  intelligctc,  vci  priorcm 
legem ,  qux loquitur de hxredeharedis ,  ita intelligete, nifi 
fubftitutum  habeac:  vei  pofteiiorem  iegcm,  quieloquitur 
dcfubftituto,  itaintelligetc:  nifihsres  tranfmittit  hiredi' 
tatem ad hxredem  fuum .  Qua:ftio igitur eft vter potior clle 
debeat,  anhircsadquem  tranfmilTdcfthxrcditas,  anvero 
fubftitutus  ?  Inhac  qusftione  mihividetur  probabiiiot& 
veiior  opinioqusicceptacft  ,  fciiicctpotioiem  elTetranl- 
millionem  fubftitutione.  In  primis  mouet  me ,  quodiam 
fepea  nobisdictum  eft,  hjjc  veiba,  infubfticutionevuiga- 
t\,Si  fjares  no»  ent ,  ficaccipiendaelle  ,  autfialiumhircdera 
nontccerit.  didt.leg. fipaterfamihas.  fF.  dchircdibusiaftit. 
&§. vltim.de vulga.lubftit.inlcftitu.  Adcxcludendumlub- 
fticutumnihiiretert,  anhiresinftitutusiple  hxrcditatema- 
deat,  anveroalius  cuipcreum  hxreditasacquiratur.  Etcx- 
empiiim  eft  dc  letuo&  hliofamiiias,in  did.  Icg.fi  patcifami- 
lias.  & di(5t.  §.  vitim.  Ad excludendum fubftitutum  mhil rc- 
rert,an  fcruo  acquiratur  hxrcditas ,  an  vero  domino  pei  euai 
acquifitafit.  nihilrefertanhiio  acquiratuthireditas,an  ve- 
ro  pacri  per  cum  acquifita  fit.  Vndc  dicendum  eft  idera  in  hac 
fpccic,  nihilrcfciieanei  quiinftitutus  eft.adquifitafiche- 


rcditas,anvcroha:rediad  quemhaereditastranfit.  Pra:terca 
hoc conftitutum  efi  a luftiniano ,  ne cui  hoc  videatui  proba- 
bili  tantum  rationc  niti.  Eft  conftit utio  luftiniani  hac  de  re, 
Cod.de  caduc.toll.§.cum  autcm.ad  fi.  legis.  qucm  locum  ad- 
duximus  fub  tit.de  haered.  infti.  dilTerentes  de  iure  accrcfcen- 
di.  Ait  ibi  Iultinianus,cum  autera  in  fupcriori  parce  legis,  &c. 
Hac  refcrcur  ad  eam  partem  iegisin  qua  luftinianus  de  tranf- 
miftionc  Ioquitur,cum§.innouiflirao,  vbiaithsreditatem 
non aditam non  tranifetri.nifi in cafibus exceptis ,  dc quibus 
iam  diximus.  Ibidcm  Cec[anut,7^crjfe  eft  ,&c.Cai  addidillct 
luftinia.eodcm  \oco,niJiin(jutbMfdamperfonu,^c.  nifiintcl- 
hgcrct  has  peifonas  cxdudere  fubftitutum  .<"  quia  hxteditas 
nontranlmittitur,inquic:ideoque  fiquis  harres  nonadierit 
hijrcditatcmdeferturadfubftituture.-quianontranfmittitur, 
nifiquibufdampcrfonis.Igiturhipcifon»  cxcluduntlubfti- 
tutum.Hocigiturrefcrendumeftadperfonas,quasIuftinia- 
nus  cxccpit  in  cadera  conftitutione.  §.  in  nouillimo.  ibi ,  ex- 
cepti^vtdtlicet/ii>trorumptrfoniiydec\\iihasTheodoC}3T\a\ex 
&c.Thcodcfij  autcmeftI.vit.C.dehisquianteapcr.tab  Ex- 
cipitcigo  vtrunquecafum:  excipit  perfonas  liberorum;  cx- 
cipicetiameos,  quiintraannum  dcliberandidecedunt-.quia 
luftinianus  cxcipittantum  duogcnera  tranfmiflionis:&di- 
xiroustriacfle:poteftdubicaii,  anidemdicendum  fitdetcr- 
tio,quodde  tranfmiflione  iuorum.  Excipimus  enim  tranf- 
millionem  ob  iusfuitatis.  namtametfi  dcea  rc  fitcontro- 
ucrlia:tamenideniputocircdicendum.  Eadcmenim  eftra- 
tio.SedcurIuftinianushunccalumnoncxcepit?ronncctfIe 
fuithunccafumtcrtiumexcipere,imoineptumfuiflet.  Cer- 
tifii  ra  um  enim  eft  regulam  inteiligi  de  h^reditatc.qu^  def  cr- 
tuiextraneo  non  luo.  Certiffimum  eft  aditionem  noneire 
necefiariam  infuo  ha:redc.  Suihiredes,  ipfo  iure  hored^s 
fiunc.di(5t.l.in  fuis.  Nuilo  vnquam  temporc  fuit  dubitandum 
dc  fuis  h:Eredibus,quin  h^reditatcra  tranfinitterent.Tam  iplo 
iure  cisacquinrur  hareditas,  quamuis  bcneficium  habeanc 
abftincndi.  Sed  de  aiiis  dubitacum  fuic ,  qui  non  nifi  fado 
fuo  acquiiuMt  hireditatcm  :  proptcrea  eos  cafus  exciperc 
oportuit,  inquibus  ad  acquifitioncm  hxrediiatis  ncceifaria 
noneft  aditio  hxrcdis.  Hinccondudcmus,  cum  concur- 
runthacres  hircdis,adquemexicgibus  tranfmittitur  h:?!e- 
ditssdcfundi^&fijbftitutus.-potioicmcfiecaufsmfnlflitu- 
ti.Obiiciunturnobisieuiaqua:djmioca,devolunta;ccxpicf' 
fa tcftatoris,ex  §.  difponac.  in  Nouci.  de  nupt.  &c.  de  quibus 
fuperius  diximus.  fedhsciam  fatis  tefutaca  fuerunt  iuqux- 
ftioncfimili, 

Aiia  qua;ftio  eft,  anconiunftus  potiorfic  fubflituto  ?  Si 
tcftator  daoshaEredesinflituetitconiundtim  ,  &  vnifubfti- 
tutumdcdcrit  ,  vter  potiorfitaltcro  ,  anfubftitutus  con- 
iuiido  ,  anconiun(ftus  lubftituto  :  anpotcrit  iuuare  con- 
iijn(5ton)intefpiecatio  hoiumveiborum,5/^<>^««(i»«^»</,i<i 
tftjfialiumhiredemnonfecerit  ?  Etcertiiuriscftfubfticu- 
tumconiun(5to  praferendum  eflc  ,  nifitcftatoris  contraiia 
voluntasapparcac.  Hoccftexprcfluminicg.  j.§.fiduos.dc 
bcn.pofltfl.contratabui.  Tcftatoriuftituit  Ticium&  Sein- 
pionium.  Sempronio  fubftituit  Caium.  dwficiente  Scm- 
pronio  accrcfcet  pats  cius  Caio ,  ncc  accrcfcet  Titio .  Con- 
iun<5tus  coniun<5tum  hircdcm  non  facit:ficut  hatres  hatrc- 
dem  luum  ,  ad  qucm  tranlmittit  hxreditatem  :  ficut  lcruus 
dominum,  ficutfifiusfanilias  pattemfuum.  Egodixi  hoc 
accipicndura ,  nifi  contraria  tcftatotis  voluntas  apparear, 
qui  voluntas  colligitur  cx  conie<5turis.  Exempiura  t  It  in  lcg. 
quidam  tcftamento.  5  o.tf.hoc  tit.  In  hac  (pecie  crc»  func gra- 
dushaErcdum.  Tcftacormccftamencofuo  duosharedesin- 
ftituit.  in  primo  gradu  Procuium  cx  tribus  vnciis  ,  QuJe- 
tumex  nouem  vnciis.atqueita  compleuic  totam  hxredita- 
tem  fuam,  hic  eft  primus  gradus.  In  fecundo  gradu  fubfti- 
tuit  fingulis.  Quicto  fubftituit  Fiorum,Proculo  Sofiam.hic 
cftlccundus  gradus.  Tertiogradu  ita  lubftituit,  Sincque 
Florus,  nequc  Sofias  hsiedes  erunt ,  ColoniaLcptitanoiura 
cx nouem  vnciis ha^t es efto.  Deindc inftituit  plurcs aiios  hx- 
redcs  ex  variis partibus.  Itaque  exccflic  tiium  vnciatum illara 
quanritaccmin  hocgradu.  Hoccontincturteftamer.to.  vi- 
dendumcftquidaccideritpoftfa(5iura  tcftamentum.  Qujc- 
tus ,  qui  inftitutus fuit  in  ptimo  gradu  ex  nouem  vnciis ,  adiic 
hxrcditaccm,  itaqueexdufi  fuerunt  fccundi  &tcr[ij  abilla 

paite. 


M 


In  ^it.de  njulg.^ ptpllfuhllit. 


fijttcProculus&Sofias  viuotcftacoredecefrerunt.  Procu- 
uj,qaiin(licutus  in  primo  gradufuit,  &Sofiasci  fubftitu- 
tusinfecurido  gradu,  deceiTerunt.  QuifuntinftitUtiinter- 
tiogradu  petunchxreditarcm,quzritur  anhxrcdicas  ad  eos 
pcrcincat  ?  anveroad  Quietum  ,  propterius  accrefcendiJ 
iJubftituti  petuntetiam .     Quiritur  an  fubftirutorum  po- 
tior  fic  cau(a  J  Refpondct  luriiconfulcus ,  Expendamus  ver- 
ba  huius  fubftitutionis  in  tertio  gt  adu ,  5/  netjHe  Flortts ,  ne^He 
SoftMhiredeierHnt.  Subftituithos  intertiogradu,  Sine^ue 
fhrw  ,ne<jMe  Soliai  hctred^  ejfent.ceniuniltm.   Itaque  vidccur 
voluifte  teftator  ita  demura  baereditatcm  ad  fubftitutos  in 
(cttio  gradu  pcrucnire,{i  tota  vacauctit,at  tota  hxrcditas  non 
vacauit:  quiaQujetusadiuithacrediratempropartcfaa.  Di-  • 
Acibuittcftator,  mquit  lurifconful.  plutcs  quamduodecim 
yacm,^fceirco,  ^c.  Vndcquoddiximusfubftitutumpo- 
tioremcfleconiun£lo,  &prsferriconiun6lo,  hoceftintel- 
ligcudum  :  nifi  cx  conieduris  appareat  conttaria  rcftatoris 
voiuncas,  nifiapparcat  cum  voluiflc  coniuniSlum  prxferri. 
In fupcrioribus  exeraplishajc conditio,5»/>.«r«»ff«m>,latif- 
fimam  rccipit interpretacionem ,  fi  hires  non  erit ,  vel  aliura 
htredcm  nonfecerit,  idquecx  mente  &voluntatc  teftato- 
ris.  Pergamus  ad  cctera,  qu£e  ad  interprerarionem  eotun- 
dem  vetborum  pertinent.  Hicigicurverba,  St hitres non e- 
r»;,intcrpretamur  ,  fidefierit  haereseirepoflc.  Neceirecft, 
vt  ita inccrpretemut.  Nam  &  fi  quis  hiteditatem  non  adic- 
f it ,  non  ideo  dicendum  eft  ad  fubftitutum  hcteditatem  pet- 
ticetcideft,  fihiresnoncritrfinuliafpesficeum^quiinfti- 
tutuseftha^redemfotc.  Hsciotcrpretacio  fumitut  exleg.3. 
deacquiten.  hajted.  Ergocumdicimus,5<Wa«o»mV,nos 
irainrerpretamur,  fiineacaufafit,  vtnonpoftit  hxrcs  efte: 
velquiarcpudiauit ,  velquiatempore  cxdufuseft,  velquia 
capercnonpotcft,Hincqua:ritat ,  Qujdfiminoihxrcdira- 
lem fibi delatam  repudiaucrit ,  quia  poteft in  integrum  refti- 
tui,  anfitlocusfubftitutioni  ?  quarftio  pendetexinterpre- 
tationc  horum  vctborum .  Ccttumeft  minotem  ,  quiie- 
jjudiat  hacteditatcm  ,  pofleteftitui  inintegrum  ,  vteuma- 
dcat.leg. I. &  2.  Cod.  fi  minot abhaered .  Idcm  dicitur in I.vl- 
titn.  C«d.de  repud.  hzred.  vbi iliud  eciam  expreflum  eft,  de 
quo  olicn  magna  erat  quxftio.  Etiam  fi  res  in  eodem  ftatu 
non  fint:tamen  proptet  statem,minotes  poflunt  teftitui,  et- 
iam  fiiesfottcdiftiadxfint.  Obiicitut ptoconttatial.  quod 
liminot.i4.§.  Scauola.fF.dcminotib.  Sed alias dixi  in tra- 
ftatude  minorib.  if.  ann.pofteriorem  eflcconftitutionem 
luftiniani ,  &  derogarc  iuri  antiquo.  eft  enim  edita  poft  con- 
fulatum  Lampadij  &  Oreftis,&  proptcreain  I.quod  fi  minot. 
refert  tantum  obiter  Vlpianus  Scaeuolae  fententiam  ,  non 
probans  cam .-  fed  recitans  tantum.  Vnde  fequcndacft hodie 
conftitutio  Iuftiniani,quspofteriorcft.  Seddeeodicemus 
plenius  fubcitu.de  acquir.hired.  Adpropofitam  qua:ftio- 
nem.minorrcpudiauit  hireditatem:  fubfticutuseam  vindi- 
cac.Qu^Eritur ,  an rede hxreditas delata efle  videatut  ?  Vide- 
tut fubltitutio  non  efle delata.  Nam inftitutus poteft in inte- 
grum  reftitui,  vt  adear  hireditatem ,  quam  repudiauit .  Scd 
lamcnrcceptum  eft,&  hoc  verius  cft.interim  locum  efle  fub- 
ftitutioni:intcrimpofl!cfubftitutumhireditatemadire,  tan- 
quam  fibi  delatam  ex  teftamento,  propter  onaiflionem  infti- 
tuti.Et ad  id,  quod  obiicitur,poteft  adirc  hxreditatem ,  in in- 
tegrumrcftitutioneimpc:rata:  dicendumefteius  reftitutio- 
nis  nullam  haberi  rationcm  ,  antequam  impetrata  fuerit. 
Nonenim  hic  fpeftamus  quod  contraius  ciuileeucnirepo- 
left  extiaoidinaiio  auxilio.  Ipfo  iure  hireditas  defertut  iub- 
Aituto  ,  vetumeftextraordinarioauxiliopoflefaccuttimi- 
nori,qui  repudiauit:fed  hoc  auxilium  non  fpe6lamus ,  quam- 
uiseucnirepoflit.  Argumentum  fumitutexleg.  crgoquan- 
diu.4.fF.defideicom.  libcr.  &extituI.deeo,  cuihb.caufa.in 
Inftit.  Siferuisrelidsfintlibettatcsinteftamento,  &nemo 
ex  teftamento  adeat  hitcditatem,  vnicx  fctuis  adiicitutli- 
bertas  bonotum  feruandotum  caufa  :  fed  tamen  fi  ceitum 
ficneminem  cxteftamento  hsiedem  foie.     Quidergo,fi 
rninorinftitutusfit,  quirepudiauit  hazieditatem,  anerirlo- 
cus  huic  addidlioni  bonorum  .<'  Er  dicitur  nihilominus  locum 
ciTe  huic  addi(^ioni  bonorum.  §.  fi  is ,  qui.  in  di6t.  ritul.  de eo 
cui  lib.cauf  in  Inftit.Hucpertinct.quod  dicitur  in  I.air  pratror. 
.'/■^fedquod  PapiniaQus.ft.de  miaotib.  Duplexdidtumeft 


381 

Papiniani:  vttunquetaincnvideturab  Vlpiano  comprchen- 
di,aut  faltcm  (upplet  &c  cxplicat,  vd  emendat  Vlpianiis.quGd 
a  Papiniano  didum  eft :  vcl  fupplct ,  vel  crncndar,  quafi  non 
fatis  elocutus  fit  Papinianus.  Duo  igitur  fijnt  dida  Papinia- 
ni,  Vnumeft  deminore,  quiprimum  adiuit  hircditatem: 
deinde  abftinuit  hircditate.  Alcerum  eft de  eo,qui  non  adi- 
tam  hircditatem  rcpudiauic.  Depriore  rantum  dicendum 
eft,de  poftenore  diccmus  in  fequenti  capite.Qua:ftio  eft  hu- 
iufmodi.Minoreftinftitutus:fubllitutusefteileruus,  Simi- 
norhtres  non  fm.minoi  repudiauit  hiicditatem.dcindc  lefii- 
lutus  cft in  integrum  QuEfitur,qnid  iurisfPapinianus  ait  te- 
pudianteminoie  bereditatem,  defcrriferuo,  &Iiberratera 
quoque:  minore  veropoftea  reftituto  &  impetrata  rcfticu- 
lione,  adeuntc  hircditatem ,  Papinianus  aii ,  fetuum  iiluro, 
qui  fe  immifcuit  hireditati,  libcrum  nihilominus  manere. 
VifuscftfatisnondixiiTe  PapinianusVIpiano.  namanhxtcs 
maneatiftcfcfuus^nondixitPapinianus,  Scdtamenvidctuc 
fenfifle  hitedem  nonmaneie,fedha:redem  potius  cffemi- 
norem ,  qui  in  integrum  t efticucus  eft ,  &  reftitutionc  impe- 
ttata ,  adiuit.  Liber tatis  fauot  cxigit ,  vt  libcr  mancat  feruits, 
necobeft  hocminori  reftiruto,  quiinftitutus  erat  in  primo 
gradu.  Scddequiftione,anmaneath«rcs,vidcturPapinia- 
nusfenfiflecumdixir,Iiberummanereeum,hiredenonma- 
nerc. vulc  tamen  Vlpianus  vel  emendans ,  vel  fupplens,  quod 
defuit  in  vcrbis  Papiniani,eum  remanere  non  tantii  liberum, 
fedctiamh^redem^quamuispupillus  vtiles  adliones  habeac 
hiredis  loco.  Verum  eft  ipfo  iurc  hsrcdem  clTe  (ubftitutura 
perrepudiationem,  tepudiata  ha?rcditatc  abinftituto.  Lcx 
vult  haeredicatcm  fubftitutoacquiri:  ideoipfoiute  hircsfa- 
dus  cft  fubftiiutus ,  minore  refticuto iii  integcum :  nec dcfi- 
nit  hircs  cflc.PraEtor  non  pcteft  facere  hxredem  cum.quera 
rcftituit  in  intcgrum,qniiuteciuili  no  f  ft  hircs :  eft  (ubftitu- 
tusiploiurchxres.  Habeturquidcmminorfa2redisioco,& 
ci&incumdancur  vcilesa6liones.§.  qi:osaucemfolns.  In- 
ftitur.de  bonor.  pofleiT.  Datei  prxtor  bonorum  poflsilio- 
ncm ,  &  cum  facit  hscedis  loco.  Hoc  igitur  teprehendit  ia 
Papiniano  Vlpianus,quod  non  fatis  elocutus  fic.Haec  dc  prio- 
redidoPapin.dcpoftcrioredicciTiusinfequenticapice.Nnni 
percinecadexpIicationcml.poftaditam.C.deimpub.&ali» 
fubftit. 

Caepimus  oftendef e  quam  vim  habeant hic  verba,  Sih^ 
res  non  erit ,  in  fubftitucione  vulgari ,  &  horum  verborum  in- 
tcrprecacionem  percinerc  ad  cffcdtum  eiufdcm  fubilituiio- 
nis,&  diximus  ica  accipienda  tffs,Sih£res  non  mr  ,id  eft,  fi  hs- 
resnonerit,vcIaliumha?redemnonfecerit.  Dcinds, (ih(trei 
non  erityii  cft.fi  dcfierir  efle  pofle  ha!res:ita  vt  ccrrum  fit  ci;  m 
exclufum  efleab  ha:rcditate.  hxcomniavariis  cxempiis  de- 
monftrauimus.  Aliafunr  cxempla  ,  inquibus  admittitur 
horum  vetborum  explicatio&  incerpretatioautlatior,  auc 
anguftior,  quam  vetbaipfa  fignificent  ,  propter  racione.ii 
ahquam.  Vnum  exemplumeftinleg.5.  Cod.eod. citul.vbi 
Imper.  Alexander hjcc vcrbainrerprecatur, 5« ^««««^«V: 
ideft,fihiresexteftamentononerit.  hic  reftringicurintcr- 
prctatioveihorumproptermentemteftatoris  ,  Sihemnon 
erit.  Ha:cverbavidcbanturlateefleaccipienda,  vtquocun- 
queraodo  hircs  etit  fiue  cx  teftamento,  fiuc  ab  inccftato, 
excludatutfubftitutus:redtamencontrariuradicicurin  dic.l. 
}.  Mulierquzdam  inftitutainprimogradu,  cuifucratalius 
fubftitutus  exteftamento,omifithxieditatem  ,  &adiirab 
inteftato.eiat  enimfilia  teftatoiis:&Ucetomicterc  hxredi- 
tatem  ex  inteftato,&  adire  ab  it)tcftato :  modo  id  fice  dclo  & 
fraudcfiat,&legataprxftitafint.  tototit.fi  quisomifla  cau- 
fatefta.  Omifitergo  hxrcditatem  cx  teftamcnto,  &ad  ic 
abintcftato.  Bonorum  puflefEonem  acccpit ,  vnde  Iibeii. 
Ait  Alexander , SHbfiittito locum  quinfeceris^^c.  O mittendo 
igitur  hxrediratcjij  cx  teftanisnto,fubft!tuto  locum  fecit,  1 1- 
upecierit  bonorum  pofleifionemabinteftato.  Hxc  verb;; 
Sihircs  non  erit,in  fubftitutionc  vulgari,  ita  funt  intelligcr- 
da,Sihxresnoncritcx  ccftamento.  Nametfifimpliciteidi- 
xcritteftator  ,  Sihxrcsnoncrit,nccaliudadieccrit,iamet» 
apparct  ita  eum  fenfiire.  vult  enim  hxrcdem  fibi  cflc  cx  te- 
ftaracnto:etfih.xresnonerit,  idcft,cxteftamenromeo,  & 
quamuis id  exprefliim  non  fir,id  tamen fatis  intelligitur,&  Ciz 
fubftitutus  exciudit  omn^s  ab  inteftato  vcnienccs.l.  5.  quau- 


Franc.  ^uareni  Comment. 


dia.&:leg.;9.qnandia. ff.de acquir.hsrcd.  Aliudexcmplura 
eiufdem  mterpretationis  eftinl,  5  j.alias  5  1.  limatcrita.ff. 
hoctit.  HiclocuspcrtiDecadinterpretationem  horumvcr- 
borum,S«  htru  nm  erit.  Si  quis  tres  gradus  faciat  h,Trcdcm,& 
ita  d\xtm, Siprimiu  hiru  non  trtt^fccundus  htra  eflo :  Stfecun- 
i««  Wef «(?« (fr«.rrrf««  )S».<r6(  #/?o.h  f  c  verba  intelltgcnda  funt, 
SijecundHi  htrcsnon  wf.id  eft.fi  neque  primus,  neque fccun- 
duscrit.  Primoadeuntc,omncsfequencesfubftitutiones  cx- 
pirant  ex  rocnce  tcftatoris  ,  ita  harc  vctba  funt  accipicnda: 
quamuis  non  fic cxpreflum.  Cauillatio verborum  admittcn- 
danon  eft  contra  voluntatcm  tcftatoris.  Siprimus  adierit 
hiredicatcminhacfpecie,  &tertinsvcl)tadmitti  adhxtedi- 
tatcm,quoddicatextiriiIeconditionem:quiafecundusbacres 
non  eft.ncc  quidem  efle  pofli:.  eft  enim  cxclufus  aprimo  ad- 
(Bunte  ha:rcdicatem.  cauillatiocftconcramanifeftam  volun- 
iatcmccftacorij.  Idettidiciturinl.cum  inceftamento.  j/.ff. 
dchircd.Inftic.EftenimGademfpecies.Primoig^icuradetin- 
te  kqucnccs  omncs  (ubftituti  excluduntur.  Aliquandc  etiara 
«xtendunturhxcvcrba,proptcrcandem  voluntacem  ccfta- 
toiis.  Excmplum eft in leg.iam hoc iure.4ff.hic.Si quis(ub- 
ftitueric  vulgari  modofilio  fuotmpuberi ,  inrelligiturquo- 
queinalccrumcafumfubftituifle  ,  fiimpubes  deceffcrit.& 
proinde  hic  vetba ,  Si hixu  non  erit,  nos  accipimus,  fi  hxies 
noncritjvelfiimpubcsdccdleiit.  Quomodohoc  accipicn- 
dumfitjiupraoftcndi.  Egodixinon  ideo  cafum  exprcffum 
interpr  ctaciQiic  excendi  ad  eum ,  qui  cxpreffus  non  cft ,  quod 
certa  fii  hac  in  re  teftatoris  voluntas .  Obftarec  enim  quod 
dicicut  in  leg.commodiffime.ff.de  lib.&  pofth.&  1.  Ticius  z^. 
§. Luciuscod.cic.  Sed ex confticutionc Scucri hoc ortum eft 
m..gisquam  cxcertateftatoris  voluncace.  lurcconfultinon 
fuicqui  eft  interprcs  volunracis  ceftacoris,ita  voluntacem  in- 
tei  pi  etari  t  eftacoiis.qualis  qualis  cft  ceftacotis  voluncas ,  quJB 
lcgeadiuuatur.  exconfticucionc  oricur,  noncxiudiciocct- 
co  leftacoris.  Hoc  eft  incelligcndura ,  vc  dicicui in  eadem  le- 
ge,nifi  volnncas  ccftacoris  refragetur ,  vt  credibile  eft  hoc  ex- 
preflumfuiffe  inconftitucioDcD.  Marci.  Exetiiplumeftiti 
l.quamuis.  4.  C.  dc  iropub.  &  aliis fubftit.  vbi  Voluhras  tcfta- 
toris  apparet  conrraria  exconic(%nra,vtin  \iocci(\i,St  mthi 
Ftrmiattut  filinSf^  vxor  mea  ty£li^,hsreda'»on  eritnt,  tn  locttm 
itornm  Puhlttu  Ftrmiiiittii  h*res  efio.  manifeftum  eft.inquit 
Impcrator,ineum  cafumhdlam  fubftitucionem,  quovtri- 
quehircdum  fubftituipocuic.  Hfcconiedluracolligicuicx 
d  (paricate  pcrfonarum.  D.fparcs  pcifonzfunr.vnus  enina 
eil  cui  fubfticui  poreft  pupillacicenalcer  cui  non  poceft.  Vxo- 
rifuatnon poceft fubftituercccftacor,  Sftmpuhudecejfertt.\- 
taque  harc  verba  non  ica  3ccipiemus,vt  vcrunquecafum  com- 
.^lcdiantur.  Huiceftfimile,quoddicicurinl.iamhociure.4. 
ff.hic.Sifubfticueiitpaterduobusfiliisfuis,quotumvnusefl 
pubcs,alccrimpubes:  inalcerum  cancum  cafum  fubfticutus 
intelligicur  etiam  impuberi:  quia  cum  coniunxeric  eos,  &  pa- 
rircrambobus  fubftitueric,noneftcIedibile  tcftacoremv6- 
liiiffeiifdcm  vcrbisfubfticuerc  vnivulgaricer  ,  altcriaUteni 
pupillaiiccr& vulgaricer .  Vocacurcoramune vecbum, non 

-  vtplerique  incerprecantur  ,  quiaeft  diredum  &obliquum: 
fcdquia  verba  quzdam  propria  futK  fubfticucionis  pupilla- 
ris,quzdamvulgaris.  Sedcumdico,eosinuiccm  fubftituoi 
dicicurvcrbum  vcriufquc  fubfticucionis  commune.  Hoci- 
taquecafu,  fivelirpatcrhocfacere,vtvnificfubftitucus  Ti- 
tius.exempli  gracia,  vulgari  modo :  altcriautcm  vcroque  mo  ■ 
do  &  vulgari  &  pupillari  fubftitucus  fic  ,  feparacim  debcc 
fubrtitucre:nondebcccosconiungerc,&non  icadicerc,  Si 
Settu  (^  Sempronttu  htrtdes  nofi  erunt.ZJohtntati*  ^utflionemi 
ConftitutioigiturD.Marci,qua5VuIccxpreflavulg3rifBbfti- 
titione  ,  pupillarem  quoque  concineri ,  cum  quis  filio  fuo 
impubcrivuigarircrfubft:cuerit,intelligcndacft,nificontta- 
ria  voluncas  teftacoris  appareac  ex  conicfturis.  TuBcenira 
is  cafus ,  qui  omiffus  eft ,  non  incclligitui  concineri  co.qui  cx- 
prelfuseft.  Aliudcxemplum  fimilccft.inquoproptcrcon- 
leduram  voluncacis  ,  non  incclligicur  concincri  pupillari» 
vulgarifubftitucioncinl.vlci.  C.deinftiic.  &fubftic.fubcon- 
dic.fad.  Quxftio  hic  agicaca  fuirapud  veceresIurccoBful- 
tos.  Teftatorhabcnsvxorcm  prxgnantem,ipfamhxtcdcra 
jnfticuic  cx  partc dimidia ,  parcum  vclo  ex  alio  femifle , &  ica 
(«liftituic.  SipoJlhMmtu  naifa  noueritt  Titiuiharutfte.  Hsc 


\ 


fubftitutio  vulg^ris  c(^,Sinatus'nonerit.  Ego  fupra  dixi  fub- 
fticucionem  vulgarem  poffefieri  nontantum  his  vcrbis  ge- 
neralibus,  Sihtrunonerit.  Sed  fpeciahuspotcft  tcftatot  ia 
vnumcancum  cafum  fubftitueie.  Ticius  fubfticucus  eftfub 
haccondicionc.  Sspoflhumudnatusnonfuerit.  Poftmoiccm 
teftatorispofthumus  nacus  cft :  fcd  decefliic  impiibes:  Subfti- 
tucus  pecic  hxredicacem  ex  confticucione  D.  Marci  Impe- 
racoris.  Aiccnim  illam  fubfticutionera  vulgarem porrigen- 
dam  cfle  ad  fecundum  cafum  ,  fcilicet  ad  pupillarem  fub- 
ftitucionem:  &perindcaccipicndamcfle,  acfidixiffectcfta- 
cor,5<  non  natus  ertt,velJinatHs  eriv.fed  impuhu  deteJfertt.Qxxxa. 
igicur  illa  condicio  cxciceric ,  videtur  admittcndus  efle  fub- 
fcicticus.  hic  tamen  dicitur  matrem  pupilli  przfereodam 
efle fubfticuto,  quafihacfubflitucione  vulgari,  quxcxpref- 
fafuic  a  ceftatorc ,  pupillaris  non  contineacur.  Hic  aperr6 
confticuic  luftinianus.vcdirimtr  eam  vcterum  controuer- 
fiam  ,  potioiemeflccaufammatris,quamfubftituti  :  quo 
cafudccefIciit,viuamatic,pofthumus  ,  vultraatreroprs- 
ferri  fubftiruto .  Quo  autem  cafu  marer  ptior  dccefleiit, 
vult  admitti  fubfticucum  cx  voluntate  tcftatoris.  Conie- 
€tatx  vbluntatis  ceftatoris  aduerfus  fubftitutum  obfcurs 
nonfunr.  Vxortcftatoiiseft  matet  pofthumi.  Deindcinfti- 
tucaeftmaccihxies,  vcconftecabeo  diledamfuifle.  Sub- 
fticucus  autem  quali  quali  coniec^uta  voluncatis  ccftatoris 
nititui ,  quacahquando  Irgeadiuuacui,  Dii^umfuitinini- 
tio  huius  difpurationis  ,  exiftente  condicione  fubftitucio- 
nis,  fubftitutumadmitti  adhxredicaccm  :  caverononexi- 
ftentefubftiturum  repcUiab  hxrcdicacc.  Hincorcaeftpro- 
lixa  difpucacio  de  inccrprcratione  veiboium  :  ex  eo  guoci 
didium  cftininitio  ,  confequitiu  non  jidmitri  concurfum 
fubfticuri  &inftituci.  Infticutuis  &  fubftitutus  ncn  concui- 
runtjidcft  ;  firaulad  harrcdicacem  nonadmiccuncur.  fcd 
ihfticutusadmitcituracihxredicaccm ,  &cocxclu(o,  fubfti- 
tutus:vtdiciturinlcg.3.ff.deacquiren.harredit.&fimil.  Ex- 
cipiuhtur  quidam  cafus:  fedvnus  cftpixcipuus  &infigniot 
in§.vlcim.  Inftitur.devulga.&pupill.&inleg.  ^o.alias  5  8. 
Si  paterfamilias.  ff,  de  harred.  infticufen.  Spccies  ibi  propo- 
nitui,  inqua  inftitucus  eft  fciuu$alienu$,quafilibeihoftid, 
quem  teftacoi  ciedebac  libcrum  effe  hominem ,  &  ei  fubfti- 
tuit alium  fic , Tttius htra  efloi^/tTitins  htru non erif, Scm' 
frotiitts  htru  efio.  Hichiics  inflitucus  le  veia  (eruus  eftal- 
teiius,qui  domino  fuo  acquirir,non  fibi.  Hic  quiritur,an  do- 
minohuiusfcruiinftituti,quafiperferuumipfi  hsreditasac- 
quiracut,  exclufofubftituto  :  anverofubftitutuseopotioc 
ieffcdcbeac  ?  Dicicurin  Vtioqucloco  hxieditatem  diuidsn- 
dam  effe  intei  inftitucum  &  fubfticucum.  vcrunquc  fimul 
admicti  ad  hxredicatem.  Hocita  confticucuraeft:quianoa 
leufis,  fedmulcsnonconceranendxiationcS)  tamprodo- 
minofeiui,quam  pro  fubfticuco,  adduci  poffe  videbancur. 
Ego  id  oftendo.  id  demonftrari  poceft  cx  incerpiecatione 
hoium  verborum  ,  Sihara  nontriti  Siceftaror  feruumin- 
fticueric,&fubfticuericci,  Sihxru  nonertt,  cumfciceumef- 
fc  fcruun,videcui  id  fcnciie  ceftacoi,  5/^«ra  non  ertt ,  auc  do- 
minum  fuum  hxiedeni  nonfeceric.  Voluncas  teftacoris 
hic  noaeft  obfcuitk  Cumauteminfticuichberum,  qucm 
fcitliberum,videtuiitafentire  *  Sihxiesnonerit,velfimu- 
tatacondicione  ,  aliurahxredem  nonfeccrir.  Nampoteft 
fierifeiuui,  &  acquiieie  hxreditatcm  domihofuo  eamad- 
eundo.  Scdponcvtinfpecie  propoficajferuumeffealcc- 
rius  ,  qucmccftacorpucaccffeliberum,raliscftcogitaciote- 
ftacoris  &  voluntas  ,  Si nequc  hxrcs  etic.auc ,  mucata con- 
dicione,  aliumhxrcdem  nonfecefit.  H^ceftconditiofub- 
fticucionis.  hicautem  non  mucac  conditionem ,  non  tir  (er- 
uus  ex  libero  hominc :  fcd  iam  feruus  eft.  Ergo  hic  non  cxi- 
ftit  condicio  fubfticucionis.  hac  lacione  fubflitutus  vindi- 
cat  fibi  hxieditaiem  ,  quafi  eueneiirconditio  fubftitutio* 
nis.namtcftatorcredebateumliberumeffc  :  &ciHsquiin- 
fticuic&fubfticuithisverbis,n9npoteftaIia  mer.scffc.  Scd 
contra  fubfticutum  prodoraino  hoc  eciam  dici  poreft.  quia 
tcftator  acquiri  voluit  domino  ,  mutaca  conditione  eios, 
qucm  inftituit ,  cumvidelicet  fcruus  crit:  facilc  idcm  tcfta- 
torcrcditui  contradidlurus  fuifle  ,  eocxiftente  iam  feruo. 
Inhocigitui  confli(5lurationum  vifumeft  mediam  viatrilu- 
reconfultis  eligere,  &fimoI  dominum  ferui  &fubftitutum 

admic- 


il 


In^itJe^uulg. 


4 


idimittere  ,  vc  aequis  porcionibus  incer  cos  hireditas  diui- 
datur.  Secuci  funt  lurifconfuUi  exemplura  Tiberij ,  quiita 

f»ronuntiauit  inpcrfona  Parthemij  ferui  Ca:faris  ,  quiaba- 
io  inllitutus  fuerac  tanquam  ingenuus.  leg.  &  hoc  Tibc- 
berius.^i.fF.dehired.  inftit.  Hocpratiudicium  fecucifunt 
lutifconlul.in  aliis  fimihbus  huiufmodi  caGbas.  Sunc  qui  di- 
cunthociudicium  carere  omni  rationc ,  &  fubftitutum  prs- 
fcrendumelle,  &hancleoninam  potiusefle,  velvulpinam 
diuifioncm,&adducuntleg.  finonfueriut.§.  Arifto.fF.pro 
focio.  ScdcredendumDoneft  compofitores  Pandcdarum 
1  d  in hos  libros  relacuros efle,G  id iniquum  iudicalTcnr.  Sum- 
pferunc  compoficorcs  Hbrorum  horum,  quaividebantma- 
xinaepertincrc,  &ncceflariaeflead  conftituendam  asquiS: 
boni  artcm.     Ferendum  igitur  non  eft;quod  ab  «is  dicitur 
dc  jniquitatc  huiusiudicij.  Nec  vero  nouum  eft  hoc  parti- 
tionisgenus,quodaptum  cftpacificationi  ,  vtcumfimiles 
(untraciones  cxvtraquepartc,  diuidatur  aequalitcr  cocaha:- 
redicas.  &ficeft  inceiligendum  quoddicicurin  §.  vltim.  in 
Inftitur.devulg.&pupill.fubftitut.  deparce.  Theophilushoc 
«pcrtiflime  oftcnditin  eius§.interprccacionc.  Seddifficul- 
tas  hic  nafcicur  cx  vcrbis  luliani  in  didla  lcg.  fi  pacerfamilias. 
infia.ibi,  Igicurinhoccafu,&c.  qusverbamulcumnfgocij 
exhibuerunc  omnibus  incerprccibus.  Vulc  lulianus  ibib«- 
redicacem  diuidi  induos  femifles  ,  &  alium  femiflcm  diuidi 
inter  dominum  ferui  infticuci  &iubfticuci,  &  fjbfticucum. 
Vndc  folcc  cradari  quid  dealcero  fcmiffe  fiec.  Ego  aliasdi- 
xilulianum  fcripfiflealcerum  lcmiflem  diuidendum  efle  in- 
tcrdominijm  ha:redis  infticuci,&fubfticutuminea  tantum 
hypothcfi,dequacipropofita  fueratquaiftio.  Circumftan- 
i\x  eius  hypothefis  hoc  exigunc.  Propoficum  fuit  luliano, 
fubfticucuia  coh^rcdem  inftiruco  h(jrcdi:idnonNoricale- 
<aio  habec,  lcdalij  Codices  habenc.  Tcftarurid  Alciacusfc 
lcgiireinquibufdam  veceribuslibrismanufcripris,  quamie- 
^iancmprobat.eamque  fequor.  Coharedem,  non  habent 
Florentins.  Nosigiturponere  dcbemusin  hacfpeciefuiflc 
feruum  inftitutum  ex  parte :  Sempronium  ex  altero  femifle: 
&  rurlbm  Sempronium  fuifle  fubftitutum  feruo.  vndc  Sem- 
pronius  idem  eft  &  cohircs  ,  &  fubftiiutus.  Ec  propcerea 
cum  qua:ricur  de  fubfticucione,  quxftio  cft  tancum  de  femif* 
fe:dealcerofemiflc  nulla  eft  dubitatio.  quiainfticucusinpri- 
mo  gradu  eum  lemiilemcapit.  Dcalrero  icaquc  cancumfe- 
mifle  eft  qua:ftio.  Non  me  mouec  quod  quida  crudici  dicunt 
hoc repuguare  verbis lureconfulti ,  cum  ait;  'Potefidici Sem- 
proniftm ,  (^c.  Si  vcrum  cflet  coharredem  fubftitucum  fuiflfe 
Sempronio,cercumefl~ecin  partem  eumefle  admiccendum: 
deparcenulla  eflecdubicacio,  necdiceretlurifconful.  poteft 
dici,quafidubiumfit,  anadpartera  admittendus  fic,annon 
fit.Hoc  argumento  vtitur  Conanus ,  hanc  lettionem  impro- 
bans.  Sed quod dicit Iuri(conf.  in  parceni  hxreditacis,de  par- 
tehitcdicatis  accipiendumeft,dequaagitur,  fcificeciubfti- 
tutionis.  Ergo  non  male  ita  dicit  luiianus  in  quacftione  pro- 
profica :  etfi  cohircdcm  fubfticucum  efle  ponamus.  Dicen- 
dum  eft  igicur  hireditacem  diuidendam  eflc  xquis  porcioni- 
busincerdominumferui&fubfticucum.Sedinhypoihefi.de 
qua  propofica  fuicquasftib  a  luliano  femiflem  cancum  diui- 
dcndumefleinter  dominumferui&fubftitucum,quiadefe- 
raiflccancumquiftioeft.  Erfivclimushoc  ad  thefin  reuo- 
carc  ,  diccndum  eft  rocam  hffreditatem  incer  dommum  & 
fubfticucum  diuidcndam  efle,  fiagatur  de  tota  hxreditace: 
vel  parcem  ha;rcdicacis,fi  agacur  de  parce.  Huic  fencencii  no- 
ftrx  opponicur,velur  concraria,l.  cum  proponas  Alexadrum. 
Cod.de  hxred.  iiiftir.videcuribieadcmomnino  eflefpecies, 
qux  eft  apud  lulianum.  in  dift.lcg.fi  pacerfamil.  fF.  de  hired. 
inftic.  vbi  tamen  hiredirasnon  diuidicur:fedcocavelinfti- 
tucojvelfubftitucodefcrcur.  Eracferuushiclulianus  ceftaco- 
ris & altcrius:hic infticuiceum  vc libercum ,  vt appareat fimi- 
lcmeflelpecicmi!li,dequa  difleruimus  apudlulianum.  Ait 
lTi:p.indift.lcg.5.cum  proponas.  VoluntatuseHeiHttflio.  Allo- 
quicur  Vualem  militem,quifubftitutuscireproponicur.  De- 
iiideait:  7\(^intJtcredens,^c.}rixcw\Azmmi^\i^nanihc&.  E- 
go  dicam  breuitcr  quid  (enciam  de  hac  re.  In  did.  1.  cum  pro- 
ponas.j.duo  cafusproponuncur  &deciduntur,quibuster- 
taeft  voluncas  ceftacoris.  Tertius  autem  dubix  voluntatis, 
<iequo  hicdifferuirnus,  omninoomictitur,  &protciea  hic 


^ pupillfubflit.  j  8 ) 

contraria  dici  ncn  poflTunt.  Expendantur  verba  fcfquentia, 
nec per eHtn  ^ alitim.  Djoscaiushiccoufidecauicliripcrator, 
Primuscaiuseft,inqnodcfcrcurha:redit:isiobft!tuco:cufnvi- 
dclicec  ceftaiorproprium  libctcum  fiu:m  cllccredcns,  euiii 
hiredem  iuftituir,  necadaiium  hircditaicm  penincre  vo- 
luic.  Hocverumeft,  cumidcerrumeft.  Altcr  cafi.is  eftibi, 
QtiodJiverba,^c.\n quo iubftiruto locus no eft:  fciliceccim» 
lubftitutionis  verb.i  hsec ,  Si h^ra  non  erit,adi'<*  retulit ,  id  cft, 
ad  interpretationem  iuris.  Nut! h:ec vcrba  iurisinrcrpreca- 
tione  ira  intelliguntur,  Si  her&s  non  erit/velaltum  hxredem  non 
/ifcmf.Si  hxc  verba  fic  inccrpi  r.n:a»ur  teftatoriSjVC  nolic  ad  a- 
lium,quameum,qucminfticuic  bona  pertinere,fubftitutus 
nonadmittctur^fivoluiradaliuiTi  pevtinere,  fubftitutus  ad- 
mitcetur.Echiduocafusfunccerti.Supcreftcertiusca(us,qiiid 
fi  dubia  fit  teftatoris  voluntas?  non  eft  fitis  certura  &  explo- 
ratum,quidteftatorvoluerit.adducuntur  rationeshincinde 
tam  pf  o  domino  ferui ,  quam  fubflituco.  tunc  fequendum  cft 
iudicium  Tiberij  quod  extat  in  d.l.&  hoc.  ft.  de  hsred.  inftit. 
eftl.;9.ai.4i. 

Quificum  fuit  fiiperiori  loco ,  an  concurfus  inftituti  & 
fubftituti  hsredis  admirracur?  Diximus  in  quibuy  am  c.n  fi  bus 
admitci,quamuis  alias  infticucus  excludac  fublt icucum :  &  in- 
fticucipociorcaufafic,quamfubfticuci.  Vnuseftjqnemexpli- 
cauimusinl.fipacerfamilias.deh^r.inftic.  AliLiscafnseft,:» 
quo concurrunc infticucus & fubfticucus, in  1. 41.  libcrtus pa- 
trono.fF.de  bon.liberr.  Libertus  inftiiuic  patrooum  fjum  fo* 
lumh£eredem,cum  ex  hge  cancum  partem  ei  debetet.non  e- 
nimcogitureirotumrelinquere.§.  fednoftra.  Inft.dcficici- 
com.libert.  fideieiuscommifittcftamencoiuo.vtproprium 
Icruummanumirtercc.  Certum  eft  hoconus  imponi  pofle 
pacronojCum  infticuitur  (olus  hires:fi  tantum  cire!inv]utrc- 
turparslegibusdebita,  non  poflecei  hocodiu  iuvponcreli- 
bertus.Scdquidfinolitfortepatrotaisleruumraaniimitteic, 
malefottafnsdemeritum^anfitcogtiidLiS.^^^iuidficlciTmal- 
lc  fe  habere  porcioncm  fibi  lcgibus  deb:can.,&  rtiiqusm  par- 
tcmhsrediratisrepudiare?Iurcconfultus  aiteumaudiendum 
cfle, fifubftitucum habeat.  Silubfticuciis ei nonfitaliqniSjis 
cogetur  feruum  manumittcre.  hic  videcis  inccr  paironura, 
&  lubfticucum  hafredicacem  diuidi.  Scict  quxri  ,  an  i- 
demdicendum  fitdepor;ione  dtbitafilio  inbonis  parerni^ 
vt  fi  fubftitutus  quifquam  ei  fit,poflIit  capere  lcgiti.Tiam  ilLirii 
fuam,itavr  reliquapars  h^rediracisadfubfticucu  perncfiii!.' 
Ego  hanc  quzftioncm  cradracurus  fum  (ub  ci.  de  acquri  h^r. 
inl.i.&  i.Non  enim  poteft  fatiscommodt  tra6tari,nifi  pnus 
aliam  qiiafticncm  explicemus ,  an  ira  diuidi  poflir  ha:redi- 
tas,vt  fiiiusconrencus  fua  icgicima.reliquam  parrem  repudietH, 
In  his  cafibus,&  aliis  fimilibus  concurrunr ,  &  fimul  ad  ha;rc* 
dicacemvccancurinfticucus&fubftituius,  quamuisaliaspo- 
tior  fit  inftitufi  caufa ,  quam  fuhftituti :  &  iubfl  i  tutus  non  ad- 
mittaturad  haireditatem.-nificxiftentecofldittone  fubftitii- 
tionis,idcftinonexiftcntch^redeeo,quiinftitutuseftinpn'- 
mo  gradu.Ex  his  nafcitur  quiftio,  Si  idcm  fibi  liihfti  utus  fit» 
vtrapotiorficanmftuutio,anfubftirutii)?Na(cituihxcqu«- 
ftioexhisqua;diximus,  inftituiumicilicerpraffcrrifubftitu- 
to nifi in cafibus exceptis.  Pone aliquem  fibi ipfi (ubilitutuiti 
efTe.  Nani  plerunque accidit , vt  quis libi ipfi  (ubftiti:atur, vt 
valeat  ea  fubfticucio,  &  vterque  gradus  pro  vno  haberur.  Ex- 
cmplafunrinl.8.quilibcris.§.vicim.&i.vlc.§.Ticius,hocfir. 
Cum  quis  fubftituitur  fibiipfi,  valer  interdum  (ubltitutio, 
caufa  inftitutionis  mutaia:  non  mutata  caufa  fiibftitucionis 
nonvaleclubftitutio, vcdiciturinvrraquelege.  Hoccftde- 
clarandumcxemplis.  Poneinftitucumcfle  Titiumlirbcon- 
ditione,finauiscx  Afia  vcnerir,  &fubfticutum  fibi  ipfi  cfle 
purc,valer  fubftitutio.vt,T«V.'««  hereiefioyjfnani^ex  i^lla  ve^ 
nerit:  ^/iheresnonerit,TittiMhet&sefio,ideR,Cide£eceviCoti-> 
ditio.Vult  ceftator  fi  deficiac eacondicio ,  vt  non  poiht  h.i . ;  s 
efTe,  vt  mhilominus  capiat  hsreditatem ,  canquam  pure  infti- 
lucus.Aliudexcmplumeftindicl.!eg.vltim.§.  Titiiis.  Cum 
fcruushxrcs  infticuicuralceiius  gracia,  vc!egatarijgracia,cui 
legacuseft,&fiibfticuicurgracia(uiip(uis,vthtlibei&haiej. 
Legat  quis  Scichum  Ma'Uio,&  infticuit  Scichum,vioecm-  gia- 
tia  Mxuij  legatarij  inftirucus  elTe  ,  vcacquicat  h.trcditacein 
Mxuiopoftquamlcg.itaiijfidtushierir.  liiceftfecundusgra- 
dus.Advcrf.^f^f/V/^WjC^f.hicfubftituitutiibiipfi.fedmutat* 


584 


Franc.  T)uarem  Comment. 


caulafjbfticutionis.Iieoqucvtilisefth2c(ubftitutio.  Etiu- 
reconf.ait  in  d.  1.  vlti.  cfFeau  vnum  gradum  cfle.  in  ea  fpecic 
Stichus  ftatim,mortuo  teftatore ,  fic  liber  &  hzres:  nec  id  ius 
obftat,quodanobisexph'catuaieft,deinftituco&fubftituto.- 
vt  infticutus  potior  fit.efFcdu  hic  vnus  tantura  gradus  ellein- 
ccU:gitur.Hattcnus  de  concurfu. 

Aliudhic  obferuindara  eft  ,  quodexiam  didis  confe- 
quitut  ,  hanclubftitutionem  vuigaremexpirareadicahs- 
icditate.  Cumprimum  adita  efthiiedicasjbhacredc  infti- 
tuto,d:citur  finita  cftcfubftitutio  vulgaris.  Id confcquitut 
exhis.quianobisdidafunt  ,  Subftitutum  admitti  adhar- 
rcditarem  ,  exiftentc  condiiione  fubftitutionis,  Conditio 
cft,S«^im«o»fm.  Ergoexcluditur  omnjno  fubftitutusa- 
dita  hxreditats ,  exiftentc  hxrede  co,qui  inftitutus  eft  in  pri- 
mogiadu.  Ergo  expiratfubftitutio,  vtdiciturinleg.pofta- 
ditam.f  .Codic.codcm.(idtamenibihisvetbis,Z)«r«^<«y»^- 
fitti*Honu,Z3c.  excipiuntur,qua5fiuntimpuberibus.  Cum 
cnunquis  iubftituit  filiofuo  impuberi,  nonomninoexdu- 
ditur  lubfticutus  aditionc  hircditatis.Nam  ficti  poteft,  vtis 
cui  fubftituicur ,  decedat  impubes.  Cum  cnim  lubftituitur 
quis  impuberi ,  5/  hsra  no»  ertt ,  intclligitur  quoquc  fabftitu- 
tus  m  alterura  cafum  fcilicet,  Felftimfubadecejfent.  Adden- 
da  eft  vna  exccptio  ex  conftitutione  NoueUa  luftiniani  dc 
hxrcd.  &falcid.caeftprima  Conftitut.  libri  Nouellarum. 
Cafdscftin  eaconftitmione  ,  inquofubfticutus  admittitut 
adhircditatem,etiamfi  iiiftitutuseamadietit,  proptcrcon- 
tumaciam  prinBi  hjercdis  non  parentis  voluntati  teftatoris. 
Sicum  iuftlis  cflet  paicre  voluutacitcftatoris  per  contuma- 
ciameipareienoluerit.hircditaseiadimitut ,  quamuiseam 
fibiaditionc  acquifiifrevidetut,  atque  fubftitutum  exclufif- 
fe:  &vultluftiuianuseam  peitinereadfubrtitutuin,  fiquis 
eiiubfticutusfit.  Hiieditasadita  ineocafu,  piononadita 
habccur  audbotitate  eius  lcgis.  Hinc  qusftio  nafcitur,  Si  mi- 
norvigintiquinque  annisadiithaEreditatcm:  deindecamre- 
pudiauit ,  impetratarcfticutione  inintegtum  ,  anficlocus 
fubfticutionevulgari,  anvero  diccndum  fitomnino  fubfti- 
tutionemvulgatemcxpirare  ?  Dubiumaucemnoneftquin 
poilitminorin  hoccaluin  integrum  teftitui  ,  cumeamvi- 
deardamnofam  cfte.titul.  Codic.  fiminoiabhaered.  feab- 
ftm.  leg.  I .  &  1.  Qoxftio igitut eft,  aa  fit  iocus fubftitutioni 
vuigari,qu3fiha:teditaspiononaditahabeatui  ?  Hicquae- 
ftio  traftaturin  leg.aitpratof.  7.§.  fedquod  Papinianus.  tF. 
dc  minoi.  Er  fpecies  tia<ftata  eft  in eo  loco  dt feruo  fubftitu- 
to.qua:ftioeftdeeo,  quiminoicmvigintiquinque  annisin- 
ftituit,&  ei  fubftituit  fetuum,qui  eft  neceiratius  ha:ies.  Pro- 
ponitutminoicm  ,  qaiinftitutuseftin  piimogiadu,adiifre 
hxreditatem.  Deinde  impetiata  tcftitutionein  integrum, 
eamrcpudiafTe  :  &  qua:ritut,anearepudiatio  faciatlocura 
feruofabftituto  ?  ReferturfententiaPapinianiabVlpiano, 
quiexiftimabat  i^iuum  fubftitutuinhxiedera  efle  nonpof- 
fc.ExiftimabatPapinian.  expirarefubftirutionemvuigareni, 
adita  ha:rcditat c :  &  quamuis  reftitutus  fuerit  minor  in  intc- 
grum,&reftitutioneimpetrata ,  hireditatcmiepudiaueiit: 
non ideo  conualefceie  fubftitutionem ,  quz  fe.nsel  expiiaue- 
tatihoceft  diiSum  Papiniani,quod  Vipian.  ait  cfle  vcium: 
fed  nonpei  omnia.Quibus  veibis  fignificat  Vlpian.id  qua^m- 
uis  vetum  fit,  non  efletamen  accipiendum  fine  diftindio- 
oe.  Itavcrumdixitj&nihilominus  quzdamineo  luntlup- 
plcnda.  Vult  igitut  Vlpian.  hoc  Papiniani  didlum  effe  acci- 
piendum  cum  alsqua diflindlione &  exceptione.  Nam  fi  hx- 
rcditasfolucndononhc,  ha^c  icpudiacio  minoiislocum  fa- 
ciclabfticuto  :  fifoluendo  fichiteditas,tuncnonadmitte- 
lut  fubftitutus.  Cum  hac  diflindfone  Vlpianus  cenlet  di- 
«Stum  illud  Papiniani  effe  intelligendum  ,  qui  dixetac  non 
poireferuumlubftitucum  ha:tedemcxilteie.  Ha:cdiftin6lio 
Vlpianiiacionemhabec.  Namcumhacieditasfoluendonon 
cft.humanicasluadet,  vtadmittatutfubftitutus.nectantum 
admiccatui  ad  hjeieditatcm  ,  fed  etiam  hzies  eire  cogatur. 
Seruus  enim  eft  neccflatius  hires,  fiue  vehc,fiue  nolit.  Hoc 
gratia  teftatorisfit.  Humanum  eft  hoc  indulgeie  teftatori 
jnhonorem  teftatoris,  aebonaeius  nominev^neant  ,  fed 
ferui  nomine,  &neiniuriaafHciatur  defundlus.  Harcratio 
fumituf  ex§.  i.quib.manu.nonlicct.inlnftit.  &exlegei£lia 
Sentia.  Quarams  lcx  i£lia  ScQCia  ptohibeac  manumiflioncm 


&inftitutionem  lcruorumin  fraudem  cteditotum  :  tameit; 
peimittitvnumletuum  hsiedeminftitueie ,  quiha:iesnc- 
cefTaiiusfitjfibonanon  fintfoluendo,  cuiusnomine  ven- 
dantut  bona  defundi,  nedefuntStus  iniuiia  afticiatut.  Sed 
qua:tituf  quidinaliiscafibus  diccndum  fit?  Ait  Vipian.tunc' 
locum  elTe  fubftitutioni  vulgaii ,  cumferuuseft  fubftitutus, 
cumque  hxtcditas  folucndo  non  eft.Pone  igitut  non  feiuum 
cfTe  lubftitutum,  fedalium,  qui  voluntaiius  tantum  harres 
eft,nonncceflarius.  Ponchireditatcm  folucndoefle,quid 
dicemus,anlocuseiitfubfticutionivulgari?  Inhacquacfl.mi- 
hividecHt  fecundum  Vlpian.  fencenciam,acqueeciamPapi- 
niani  in  eo  loco  non  admictendum  efl"e  fubftitucum:  ccfi  vul- 
godiircnciantinterprctes,  &dicantadicamhxreditatempro 
nulla  habendam  elJe,  proptet  tcftitutioneii:.  idque  oblcu- 
rum  non  eft  dici  ab  eis  adueifus  (ententiam  V  !pia.&  Papinia- 
ni,exhisqu2anobisdidtafunt.  Vidcturcnirahiclententia 
efle  Papiniani&  Vlpia.quafi  expitarc  lubftitutioncm  aditio- 
nehxicditatis,  &  (ubftitutum  cxcludi.  Obiicirut  huicfen- 
tentiiIcx,excontta(StH.44.fl.  dereiud.  ind.l.  cxcontradu, 
proponitur  fpecics  huiulmodi:  Pupilla  quidam  in  ftituca  fuic, 
cifubftitutus  fuitalius,adiuit  hireditatem,velimmilcuitfe 
hxrcditatt.  Deindecutoreseam  abftinueruniabonispater- 
nis.ha:reditas  peruenit  ad  fubftitutum.  Qu2ritur,an  lcncen- 
tiaqu2aduerfuseamlacafuic,poflicmandati  executioniad- 
uctfuslubftitutum?  AitSciEUulapofrc.  Excoloco  annota- 
fcfolen:  hiieditatemad  (ubftitutumperuenire,  quaElerocl 
adita fuit,fi  inftitutus ,  qui  adiit  h^rcdicatem  reftitutione  im- 
petrata,abftinuerit  &  tepudiaucrir.  Nam  filia,qua;  damnara 
fuit,abftinuitabhxreditate,  acqueicabona  adfubfttcutum 
peiucneiunt,nondiftinguit:(cdaic  fimplicitct  bonaadfub- 
fiicucum  peruenire.  Ergo  dicendumeft,  quicunque  tueric 
(ubfticutus,  quxcunquefuerithxteditss,  (ubftitucolempet 
locumfore,  quafi  adirio  hacreditacis  pro  nullahabeacur :  pro- 
pcer  tefticutionem  in  incegrum  &  tepudiationcm ,  qua:  poft- 
ea  fccuta  eft.  Sedmihi  videtuf ,  nullum  aigumentum  duci 
poffe  ex  eo  Scajuolx  Ioco,aducrfus  hanc  Vlpi.  fententiam.  In 
cxpofitalpecieapud  Sciuolamdicicut  abftencamfuiireacu- 
toribus  fuis pucllam, &  bona  ad  f ubfticurum  perucniire.  De- 
indequarritut  devi&  efFefturciiudicatar.  NoncxprefEceo 
loco  ex  qua  caufa  ad  lubftitucum  bona  petueneriDC.  aic  fim- 
pIicicer,bonaadfubfticucum  peruenille.  lcaquepoteftdici, 
perucnifle bona  ad  (ubftitntum  :  quia f oric hxrcditas  non  e- 
rat  foluendo,fecundum  d^ftindtionem  Vlp.in  1.  ait  pcicot.  7. 
^.fedquod  Papinianus.ft. dcniinoribus.&  hoclatiscredibi- 
lecftinhacfpecie.  Proponicucenimmuliercm  fuiflcpupil- 
lam,habencemquieam  abftinuciuncabonispaceinis.  Boni 
cutoiis  noneft  pupillamabftinerca  bonispaternis,  fihxrc- 
ditas  foluendo  fic.  Ct edibilc  igitur  eft  hfreditacem  foluendo 
non  f  uifle ,  acqucica  perueniirc  hxiedicatem  ad  lubftitutum, 
reftitutione impetrata.  Nec illud aliter  exprimere opus fuit. 
namnon  quzrebatur,anpoflentperueni'.e  bona  ad  (ubfti- 
tutum,  annon;fcdquxrebaturdevi&  cfFedlu  rei  iudicatap. 
nam  fentcntia  lata  crat  aduerfus  pupillam  antequa>m  (eab- 
ftinerct.  Quiftio  erat  quo  cafu  peruencrunt  bona,&  cx  qua 
caufa  pctucniie  potuerunt  &  dtbueiunt ,  an  aftione  iudi- 
cati,  qus compecebac  adueifus pupilU m ,  poflcc  agi  aduciius 
fubftitutum.Non  erat  quxftio^an  bona  perueHirc  pocuerinr, 
acdebucrint adiubfticuium.  Conftabacperutniiepocuiffe. 
acdebuifle.  Quodigicurargumenrumduci  poceftexealege, 
adimpugnandara  fcDtenciam  Vlpian.  &noftram  ?  nullum 
protfus.  Sedhinccxifticqua:ftiononmmusditK,ilis,anquo 
cafu  bona  non  pcrucniunc  ad  (ubfti:ucum,quo  cafuexclu- 
iicur  fubfticutus .-  quia  forte  hireditas  eft  loluendo :  ad  quem 
ncruenient  bona  teftatoris,  an  ad  hllum,an  ad  hitcdes  ab  in- 
teftatofuccedentcs.''Quid  diceinu5?Alciatus  &  quidam  ali;  e- 
xirtimant  fifco  hxc  bona  vindicari ,  aduerlusaliorum  opinio- 
nem. Eftenimhxcnouaopinio.  Argumentum(umuntadid 
plobandum  exI.vIt.tF.dc  (uccclfor.edido.ibi  dicitur,  Si  vnus 
cxordine  cognatorum,quiiurc  prxtorio  admiititur  adhz- 
iedicatem,quibusdaturbonorum  poflclllo, &c.  Sivnusex 
agnatis,  qui  prioris  gradus  eft  pcricric  bonoi  u  poflt llionem, 
&  ica  exclufcrit  eum ,  qui  inferioris  gradus  eft :  dcinde impe- 
trauit  leftitutionem  in  integrum,  vc  abftineiec  &  lepudia- 
rec,quxticuian  admitratuiis,qutioferioiisgraduse(>,  im- 

peciata 


In  Tit.  De  'vulg.  ^pupillfulflit. 


pcttatareftituttone?AitIureconfal.  non  admitti  eum,qui  in- 
fedoris  gradus  cft  ad  ha-reditatcm :  fed  eam  quafi  vacantem 
fifco  vindicari.vnde  videtui  &idem  eflein  hacfpccie.cum  in- 
ftitutus  adit  hxreditatem,adeundo  exclufit  fubftitutum.De- 
inde  rcftitutionem  in  integrum  impetrauit  aduerfus  eam  ad- 
itionem,vt  exclufo  (ubftituto.hxredicas  fifco  vindicetur.Ego 
ab  hac  opinione  tam  diftentiojquam  qui  maxime.  Nihil  me 
raouet  refponfum  Papinianiin  d.  1.  vlti.  de  fuccef  edi(5l.nihil 
cnimadrerapertinct.  Loquiturenim  defucceflioneinordi- 
necognatorum:&qua:ricuranvnusex  cognatisalii  fucccde- 
te  debeatjimpctrata  refticutione  in  intcgrum :  an  vero  exdu- 
fusperpetuomaneat,&fiicusfuccedat.  Hic  quajriturdcin- 
ftituco  &  fubftituto.Itaque  vidctis  fpecies  longe  diuerfas  efle. 
Qui  hoc  argumento  v  tuntur,hoc  opinor  fentiunc ,  etfi  diuer- 
fx  fint  fpccieSjCandem  tamen  rationem  efle  vttiufque.  Idep- 
qucvarium  iuseflc  non  deberc.  Scdmihividenturfalliinca 
reidqueduplicitcr.  Nara  etfi  verumefleteandemefleratio- 
nem,  nec  pofle  diuerfitatisrationem  adfetii  in  vtraquefpe- 
cie:non  ideo  tamenhocargumentum  recipiendum  effetin 
fais,qux  fingulari  iure  conftuuta  (unt  profilco.HafC  intcrpre- 
rationon  recipitur,qui  fit  per  extenfioncm.  quod  mirum 
eftabaliisperfpcdum  nonfuiire.  Koctritumeft,h2crudi- 
menta funt  iuris.  1.  quod vero.  ft^.  de legib.  iocum  habent cje- 
tera  non  tantum  in  cafu.qui  definitus  eft  lege.fedctiamin 
quo  eft  eadem  iquitas  &  eadcm  ratio.I.non  poflunt.  &  1.  ne- 
quelegcs.fF.de  legib.  Sedquxiurefingulari  conftitutafunt, 
veluti  qua:  ad  fiicura  locupletandum  conftituta  funt,  non 
producenda  funt  ad  confcquentiam.  Etinhis  nonrecipituc 
hxc  interprecacio,  &argumentatio.idemiuscffedebe't,quia 
cfteademratio.  Dehocegofcripfiinl.fiabhoftibus.  io.§.fi 
vir.fF.folut.matrimon.  QuodigiturPapinianus  relponditin 
l.vlt.defuccef.edidt.fifcicaufaconftitutum  eft.  VctbumPAi- 
cmt ,  quo  ibi  vfus  cft  Papinianus,mihi  videtur  id  fatis  demon- 
ftrare.  Hocverbo  folent  vcilurifconful.cura  oftendcrevo- 
lunthuliamcertamrationemeffe:nifi  quia  ita  dccretumeft, 
vtinl.quamuisCod.deimpub.  &aliis.  PUcuitigttur  hocita. 
Noncnimhocortumcftexcerta  voluntate  teftatoris:fed  ex 
conftitutione  D.  Pij.  Tametfi  autem  hoc  fingularc  fit  eius 
fifci  caufa:tamen  id  probabili  ratione  ftatutum  dici  poteft.Id- 
que  probare  facile  poflum.Ex  iis,qua:  diiSturus  fum,intellige- 
tiSjCur  id  conftitutura  fit  in  ordine  cognatorum .  Eccc  vcteres 
iuris  audlores  exiftiraauerunt  cognatos  boni  confulere  hoc 
fuccedcndi  genus,  fecundum  iuspractorium  &  conftitutio- 
nesquafdam,  cura  iureciuili  nullo  modo  admitterentur  ad 
hireditatem.  Agnati  tantura  vocabantur  ad  hxreditatem, 
ideft,quiconiundi  funtper  virilisfexus  perfonas.  Sedprx- 
ror  humanitate  quadam  motus,dat  cis  bonorum  pofleffio- 
jiem :  vocat  eos  poft  agnatos :  raagno  igitur  beneficio  eos  af- 
fecit  pr^tor,quiacontra  ius  ciuile  eos  admific  ad  h^reditatem, 
&  hoc  genus  fuccedendi  intereos  introduxit.  Magnumeft 
hos  admittere  ad  fuccefl[ionem :  raaius  eft  fucccflionem  per- 
mittere  inter  eos  de  gradu  in  gradum,hoceftfucce(rorium 
edi61:um,cumfuccefl[iofitqusdamdecapitcin  capui:vt  t^aa: 
fitln  ordinibus ,  de  ordine  cognatorum ,  ad  ordinem  cogna- 
torum.Sane raagnum fuit  hoc  beneficium  prxtotis  non  tan- 
tumcognatos  vocare  ad  hireditatem:fed  etiam  permittere 
inter eos  fucceffioncm  de  gcadu  in  gradum.  Nam  &  hsc  f uc- 
ccffio  olim  non  erat  permiffa  inter  agnatos.  §.placebat.de  le- 
git.agna.  fuccef.  inlnftit,  fcdtamenpoftea  conftitutionibus 
Imperatoriisintrodudtaeft.  Ideoque  debcraus  hancfuccef- 
fionem  interprctari  ftti6lius:vt  fimulatq;  is,qui  in  ptimo  gra- 
dutft,petieritbonorumpoirefl[ioncm:atq;itaexdufitalium, 
qui  intetiotis  gradus  eft :  &  impecrat  reftitutionem  prior  co- 
gnacus,alterexcludatur&  fifcusfucccdat.  Sedpoteftdabica- 
rianexcludaturfequensordo.Dicimusexcludiinferiorisgra- 
dus  cognatum :  led  an  fequcns  ordo  excludetur  ?  Sequens  or- 
do  cft  viri  &vxoris.Ex  hoc  refponfo  coUigitur.non  modo  co- 
gnatum,qui in  co  ordine infetioris  gradus  eft :  fcd  &  fequen- 
tcra  ordinem  omnino  exdudi.  Nam  dicit  fifcum  excludere. 
Egoaufim  affirmarefequentera  ordinem  non  exdudi ,  quod 
fupcrioii  anno  affirmaui,  interpretando  edi(5tum  fucceflo- 
rium,&hunclocum  Papiniani.  Dices  fifcumftatimadmitti: 
idc  jqueiequentera  otdinem  viri  &vxoris  excludi.  Sedcx- 
peadjillumlocuraefle  exlib.refponf.  Papiaiani.forteenim 


in  eafpecie,dequaconfultus  fuit  Papini3nns,nulluserat  vir 
necvxor,quipofretadmittiadhircditatem.  Nondcbemns 
autemhoc  refponfum  accipere  tanqua.m  conftiuitioncmde 
earc:quamuisenimrerponfalurif:onful.vim  legis  habeant: 
tamen intereft  multum  inter  refponforum,  &  lcgis  generalis 
interprctationem. 

Diximus  lupta^cxiftente  conditione  fubfticu:ionis,fubfti- 
tucura  adraittiad  h^t  editatem.idquc  quomodo  accipiendum 
fit,  variis  exemplis,  variis  quiilionibus  demonftrauimus. 
Nunc  videndum  eft,  exiftente  ea  conditione  fubftitunonis 
quomodo  admittatur^&adqua?  bona  admiccatur  fubftiru- 
tus.  HocenimintcrprxcipuosefFcdusfabftitationis  vulga- 
ris  nuraerari  debet.Et  in  prirais  animaduertendum  eft  fublti- 
tutum  vulgariter  exiftente  conditione  fubftitutionis ,  capere 
bonateftatorisipfius,  &fuccedereipfiteftatori.  Per  fubfti- 
tutioncm  vulgarem  fucccditur  teftatori ,  non  ei cui  fit  (ubfti- 
tutio:vt  dicitur  in  §.  i.  de  puppil.  fubftit.  in  Inftitut.&  hoc  in- 
tereft  inter  vulgarem  fubftitutionem.  &  pupillarem,  quod 
pervulgatera  fubftitutionem  fucceditur  teftarori  ia  bonis  te- 
ftatotis:per  pupillarera  fubftitutionem  non  ibcceditur  tcfta- 
lori ,  fed  pupillo ,  cui  fada  eft  fubftitutio.Sed  negotium  mul- 
tisfaceflit  1.  z.§.  vlt.  fF.  hoc  tit.  vbi  Vlpia.  videtur  lcntire  eum, 
qui  fubftitutuseft  vulgariter,  fuccedere  &  ha:redemeffeei, 
cui  fada  eft  fubftitutio :  non  tcftatori.  Si,  inquic,  ica  fcripferit 
teftator,S«jf//>«  meut  mthi  httra  non  erit,Seim  htraefio.Secun- 
do  quidemgradH  Seitufcriptus  eft  hitret :  (fjifilttu  htres  non  ex- 
titeritySeitueihdtreterit,  Cc  Ccrtehicfubftitutiopupillaris 
non  eft:fed  vulgaris,in  primum  cafum  fafta  eftjnon  in  fecun- 
dum.  E;.tamenait,5'««j«/?*>-«m/,ideft,fi!io  hxrcserit. 
Ergo  vulgariter  fubftitutus  fucceditei,  cui  fiibftitutus  eft: 
non  autem  teftatori.  Itaquehicfubftitutus  capiet  bonafilii, 
nonteftatoiis.  Varis  funcinrerpretationeshuiuslod.  Sfd 
cgofufpicoradverbaSabinihocrcferendumefle.quasomif- 
favidenturcorapcndijcaufa&bieuitatis.  Vipia.  hxcfcripfic 
ad  Sabinum , id  indicat infcriptio.  Et  plerunquefi t,  vt in  his, 
qua:  ad  Sabinum  fcribuntur  ab  Vipia.  &  aliis.vcrba  Sabini  in- 
terfcrantur,  interdum  omittantur.  Cum  Sabinusdehacrc 
diflerens,loqucretur de  patre  teftatore,  hxc  additio  eft  V  ipi. 
adSabinum,curaitadicit,5««/«/)iem*»«,ei,fciiicetteftatoti 
intelligendi  cft ,  de  quo  mentio  fafta  eftrquamuis  mcn tio  fa- 
tla  fic proximc filii.  Ha*c cft conied ura noftra. .  Alias  poffu- 
musacciperc,S«»f«A*r«rm,idtft,cumlocunuenebitin 
hsreditate,qucrafiliustenuifler:quanquam  hocpaulo  du- 
liusfottevidebitur.  Pervu!garcmigitutfubftuutiui>Em(uc- 
ceditur  teftatori ,  non  ci  cui  fit  fubfticutio,&  (ubftiTutus  capic 
bona  teftatoris  ipfius,non  eius  cui  fubftitutus  cft.  Circa  hanc 
rationemfuccedendiqusdamhiccbferuandafunt.  Primum 
cft,quodfubftitutus(ecundus(ecundo,idefubftitutusprimo 
inieiligicur.  Hincillud  vulgo  dicitur,  Subftitutus  fubftitnti 
ineijfubftitutus  meus  eft.Si  tcftator  mihi  fubftituerit  Ticium, 
&TicioSerapronium,Serapronius  mihi  fubftirutuselTein- 
lelligitur.Ego  &  Titius  (cripti  fumus  hacredcs  in  eodem  tefta- 
mento,&  mihi  (ubftitutus  eft  Ti  tius  coha:rcs  raeus.Tiiio  Se- 
ius  eft  (ubftitutus,Seius  admittitur  ad  vtramque  partemex 
fubftiturione,&  ad  partem  Titii  &  me3m,fi  meaquoque  pars 
vacauerit.l.fi  Titius  cohaeredi.  2 f.ff.hoc  tit.&  co.L 4  i .  coha- 
rcdi.idemdicitur  in  Inftit.tic.de  vulg.  §.  fcdfi  inftitutohxre< 
di.  Ad  vcramque  ergo  parrem  admitticur  fubftitutuSjfi  vtiin- 
quedefeceric.Nam  fieripoteft,vt  vtraquedefecerit:&  etiatn 
vtneutradefecerit.fierietiampoteft,vtaIteradcfecerit,alte- 
raveronon.Etficintclligcndumeftquoddicitur.advframq; 
partem  fubftituturaadmitti.  Atque  hincnotandomeftcuni 
admitti  ad  vtramque  partem  exfubftitutionc,  quamuis  aliqui 
dilTentiant.  Sententiaquorundamcft,fubfticucum  fecundo 
locoadmittiad  partcmlubftituci  iurefubfticucionis:adalte- 
ram  autem  partera iurc  accrefcendi.  Sed  verius  eft  iure  fub- 
ftitutionis  ad  vtramque  partem  admirtivcapertc  lureconf. 
oftcndit  his  verbis:/»  vtramquepartem  fuhftitutum.SeA  quo- 
modo  dicitur  in  vtramque  parte  fubftitutus  eifc  ?.Hoc  fit  hac 
rationc,  quia  cum  teftator  his  verbis  vtitur,5<  Tttius  hxres 
tioH  ertt,Sefusefto:hqc  verba,5«  Titinsheranon  fr;>,inte!ligun- 
turtatnexprimainftitutione,  quamcx  fecunda,  cx  femiffe, 
ex  quo  inftitutus  eft  ,in  primo  gradu ,  &  ex  altero  fcmiff  e ,  cx 
quo infticucus cft,  Iicet in  (ecund 0 gcadu.  Inftitutio  enira  di- 

Kk 


j8<J 

cicurctiamca,quacfitfccuQclogradu.l.io.mulier.§.  vlt.fF.de 
<ond.inftit.  Viideetiamargumentum  ducipoteftadconfir- 
raandam  fentcntiam  noftram.Nam  fi  ex  iure  accrefcendi  hoc 
^icciderct ,  non  ex  vi  fubftitutionis ,  nulla  eflet  tanta  caufa  du- 
bitandJ,vtre(cripto  principis  opus  fuerit.  Certum  enim  id  eft 
acindubitatum:  fcddefubftitutione  quasritur.Igiturconclu- 
^cndum cft.admitti  (ubfticutum  in  hac  fpccie ad  vtranq;  par- 
tcm  fubftitutionis  iure:ncm  ad  vnam  partcm  iurc  fubftitutio- 
cis.adalteramautemiurcaccrefcendi.  Addendum  eftcxPa- 
piniano  in  d.l.4 1  .coharredi.in  princip.ff.  hoc  tit.nihil  referre 
vterpriusdcceflerit,  anfecundus,  anprimushsres  :  aut 
vtcrptiusrcpudiauerit.  Itcmnihilreferrc,an  primi  inftitu- 
tio  defcccric,an  tertii.  Vidcbatur  hoc  probabiliter  dicendum> 
tuncidiocumhaberc,qnoddicimus,cumprimumdeceditTi- 
tius,deindcSempronius,&dcmumSeius:vt  tunc  Seiusad- 
mittatur  ad  vtranquc  partem,&  ad  partcm  Titii,deindc  Sem- 
pronii.  Sedait  nihil  referrc,an  ance  fabftitutioncm,anpoft 
fubftitutus  fit.  Hinc  exiftit antinomia  ex  leg.  qua:  habrbat.l. 
pen.  hic.ff.  feddc  cadiccmusineoloco,  qui  adpupiilarera 
fubftitutioncm  pertinct.Loquitur  cnim  de  vi  &  poteftace  pu- 
pillaris  fubfticutionis. 

Secundo  notandum  cft  circa  hanc  tationcm  fucccdendi, 
<:oniundlos  ha:redcs  loco  vnius  haberi,&  tantum  capere  plu- 
res  coniunftos ,  quantum  vnus  capir,  nifi  voluntas  teftatoris 
contrariaappareat.I.fipater.j.hoctit.ff.  aliaseftl.qui  liberis. 
8.§.fipater.SimiIisfercfpecieseftinl.  Actiusfundi.ii.ff.de 
haered.inftit.de  quoaliquiddiximusfupra.  Cum  ceftatorin- 
ftituitvnum,  Titiurafciliccc^&coliediiuealios  quofdamfi- 
liosjcum  cos  complc(flitur  &  coniungic,hi  loco  vnius  haben- 
tur,&  lancum  capiunt ,  quantum  vnus  capcre::fed  hoceft  in- 
tcIIigendum,nifiappatcattcftatoris  voluntas  contraria.  cu- 
ius  rei  excmplum  cft in  l.qui  cu  plures. jo.ff.  hic  Adiietciccad 
hancfpeciem , Tcftator plurcs hireiesic  ftituit ex difpanbus 
partibuSjkilicet  Scmpionium  &  Actiura  nominatim  infti- 
tuit :  alias  non  potuiffet  eos  ex  difpanbus  partibus  inftituere, 
quamuis  id  neceffe  non  fi  t,cum  x^qualitet  inftituuntur.  Infti- 
€uitTiciuraexfexvnciis,Sempronium  ex  quatuor,  Atcium 
ex  duabus :  ac  deinde  ita  fubftituit ,  Si  Attius  non  adierit  hoe- 
rcditatem,  fubftituoceteros  cohxredes,  &adiecitcisin(t.b- 
flitutione  tohztedem  alium  qucndam ,  Seiuro ,  ex.^mpli  gta- 
tia.Atciushsrcditatemnonadiit:itaquelocuseft(ubft.cutio- 
ni  vulgari.  Quaeritur  quam  partcm  hsrcditatis  accipicr, 
quamquc  partem  fubftitutus  &  Scius  adiedus  habete  de- 
beat.  Si verum  eft quod diximus, plures  adiec^os  haberi  loco 
vnmsjvideturSeiusadiedusiniabftitucione  cantum  capcre 
dcbere,  quantum  aliiomnes.  Scdramenhicdicitur, Seium 
virilcm,  casteros  hireditarias partes  habituros.  Primum,in- 
€unduieritnumerusperfonarum,qui  fubftitutz  funt,vtfi 
tres  finr.tcrtiam  partem  capiat  Seius:fi  quatuor,quartam  par- 
tem  capiat,&  quod  rciiquum  eft,diuideiur  intet  eos  pro  por- 
tionibushxredicaciis.  Sedquarehiplurcs  coniundi  nonha- 
bcncurlocovnius?Hocfitpropcerverifimilem  teftatorisvo- 
luntatem:quia  teftator  hos  omnes  hxredes  inftituit  in  primo 
gradu  ex  difparibus  partibus,&  fubftituit  eos  ex  eildem  parti- 
bus.Ergoloco  vnius  non  habecur,vt  tantura  hi  cspiant  quan- 
tum  vnus  caperct,  propter  verifimilem  teftatoris  volunta- 
tem  .Coniundi  ergo  loco  vnius  habentur,nifi  refrsgetur  vo- 
luntas  teftatoris.  ..  • 

An  hoc  ius  corredbum  fit  conftitutione  luftiniani ,  qiix  eft 
l.vIt.C.de  impub.&  aliis  (ubftit.quarii  iolet  .*'  Nos  dicemus  in 
intcrpretationc  cius  lcgis,  inlocodepupillarifubftitutione. 
pertinetcnimad  pupillarcm  fubftitutionem.  Tertionotan- 
dum  cft  de  hac  fuccedendi  rationc,  cum  plures  fubftituti  (unt 
inuiccm,portioncm  dc  ficicntem  cxteris  accrefcerCjCtiam  in- 
uiiis.I.teftj  mento.C.  ds  impub.  &  aliis  lubftit.  Inter  cohxre- 
des  enim  locum  habet ius accrefcendi , &  accrcfcit  etiam  pais 
deficicnsvniushxrcdisalteriinuito:  nam  mutua&rccipro- 
ca  fuhfticuiio  non  impedit  ius  accrcfcendi.Cum  quisitainfti- 
tm,TtttH4^Sempron$Mhtredesmihtfmto,l\xicdeshividea' 
tur  quodamraodo  inuiccm  fubftituti,  id  cft ,  iurisinterpreta- 
tione:qaoniam cum  deficit  vnius  portio,accrcfcit  altcri,qua- 
fi  fubftitutus  habetur  hxrcs  coniuncftus.  l.fi  Titio.  tf  j.§.Iuiia- 
nus.de leg.  2.  Quamuis  fubftitutio  non  fit  ne  tacita quidcm. 
Cuiii  teftator  eos  muicem  fubftituit,yidecur  exprimerc  quod 


Franc.Duareni  Qommenf, 


tacitcineft.  ideoquchxcfubftitutio  mutua  &  reciproca  non 
impcdit  ius  accrefcendi.  alias  aucem  nemo  cogitut  hsredita- 
tem  exfubftitucionc  dclacam  inuitus  acceptarc.  1.  nec  emerc. 
G.dciuredeliber.  Sed  hiccoguntur  cohxredespartemdefi- 
cientcmcohircdum  acceptare,  propter  ius  accre(cendi:  (cd 
habctetiamlocuminterinuicos:fed  dc  hociure  accre(cendi, 
quia  plene  diflcruimus  fub  titu.de  hxrcd.inftit.nihil  aliud  hic 
didtnri  fumus ,  prxter  vnum  quod  obferuatione  dignum  eft, 
&adhancfubftitutionem  pertinct.  Illudergoobferuandum 
cft,quoddiciturinl.cumexfilio.  jp.^.vlt.ff.hoc  tit.  lusac- 
crefcendi  fcquiturportionem,qux  dcfertur  alicui  iure  fub- 
flitutionis:id  apparet  in  hjic  fpccie.  Quidam  quatuor  hxredcs 
fccerat ,  Titium  Sempronium ,  Gaium ,  &  Mxuium.  Titio, 
Semptonio,&  Gaio  (ubftituit  Seium ,  Mxuio  non  fubfticuit. 
lUe  cui  non  erat  quifquam  fubftitutus ,  deccflit  viuo  teftato- 
re:deccfl3t ctiam  Gaius ,  cui  crat  aUus  fubfticutus.  Quxricur 
quancumfubfticutushic  capictcx  ca  hxrcditate?  Videbatur 
(ubfticutus  capcre  parcem cantum  cius,cui  (ubfticucus  eft:fed 
ait  lurcconfultus  eum  capcrc  par  tcm  vcriufquc ,  id  eft  pat  cem 
ctiameius,cuifubftitutusnon  e(V.  Cuiusfentcntiiratiocft: 
quiaiubftitutuscodemiurc  cft,  quo  inftitutus,  in  cuiuslo- 
cum  fucccdit.  At  inftitutus  .:ui  fubftitutuscft,cepiffet  cam 
parccra  altcrius,  Gaius  cepiffet  partcm  Mxuii  pcriusaccrc- 
fccndi.  Vndcrcdlcdicimusiushoc  accrciccndi  (equipartem 
illam,qux dcfertur alicui  iurc fubftitutionis.  Hxc  dc vulgari 
fabftitutioncfufficerencbisvifafunt.  Alii  alioseffedusad- 
dunt,  cuiufa]odiil!eeft,qui  ad  vuigarcm  tacitam  pertinct, 
quxcontincturfubpupillariexprcfla,  fed  deeaopportunius 
diccmus  in  c.de  pupilLfubfti.  vlji  intctpiecabimur,  quod  rcli- 
quumcftcxl.4.hoctit.ff.  AIioseffedusaddunt,quodtefta- 
menturavires  capit  ex  fubftitutionevuigati:nam(xpe3cci- 
ditjVtinftitutiononvaleat.fed  dehocfatis  diftum  cftctiara 
fub  tit.de  libet.&  pofth.&  f  ub  tit.de  iniufto  tupto ,  &c. 

C  A  P.     XI. 

Depupillarifubftitutione. 

DIuifionoftra&difpofitiopoftuIat,vc  nunc  dicamus  de 
pupillari  fubftitutioncjSabftiturio  pupillarij,  vt  antc  di- 
ximuSjfit  pupillojfeuimpuberi filio  fub  conditione ,  St  tmpU' 
hu  decejferit :  idcoque  dicitur  pupillaris,  quia  pupillo  fic,id  eft 
filio  impuberi,quem  patcr  habctin  fua  potcftate.Sicenim  ac- 
cipitur&pupiilus,vtfupradiximus:tametfi  aliam  fignifica- 
tionem  habeat.l.vlt.  §  .vlt.ff.  de  verb.  obli.  In  prirais  igitur  vi- 
dendura  eft,qux  fit  hxcfubftiturio,&  cur  introdufta  fit,qui- 
bus  vetbisfiat:qnxperfonx  fubftituant,&  quibus.  Etquis 
cffedus  fit  huius  fabftitucionis.  Nos  dc  his  differcmus  per  lo- 
coscommunes,ficut  a  nobis  fa<Slumeftdc  vulgarifubftitu- 
tione. 

C  A   P.     XII. 

^iuftthxcfuhjiittmo. 

EX  iamdidiisfatisapparct,quxfiLhxcfubftiturio.  Eaeft, 
:juxfitpupiIIo, fi incpubes  deceflerit.  Introdudlaeftau- 
tem  moiibus ,  ad  vtilicatem  pupillorum ,  in  graciam  filiorum 
impuberum,quiineaxcacefunt,vtfibitcftamentuni  faccre 
non  poffint,vt  ait  luftinianus  in  tit.dc  pnpillari  (ubftiturione. 
in  Inftit.  Vlpianusin i.  1. hic.ff.    Eft  igicur con-paratum hoc 
fubftitacionisgenu$ingraciamirapubecum,nc  aliasintefta- 
cideccdant.ficonringateosdeccdere  antc  pubcrtatem.quia 
impubcs teftamentum  facere  fibi  non  poteft ,  vt diximus fub 
rit.de  teftamcnris.  Hxc vtilitas  pupillorum  fuafit ,  vt admit- 
teretur hxc rario  fubftitucndi :  &  dicitur  moribus recepra  ef- 
fe.  Hoc  cnimnonfuit  legibusvcteribus  cautura:imo  reec- 
ptura  cft  motibus  quodammodo  contra ieges.  Leges  vctercs 
permicccbanc  tantum  ciues  Romanos  puberes  faceretefta- 
mentum.I.  i.ff.adl.Falcid.&l.verbislegis.  ff.de  vcrb.fignifi. 
Aliis  tcftamencura  facerc,  hxrcdes  inftiruerc  aon  liccbatrad- 
co  vt  hxrcdis  inftitutio ,  qux  conferrur  in  alterius  arbitrium, 
nuila  fit:vtfiquis  inlrirucrit  hxrcdes,quosTitiusvolucrit. 
Hocigitur  moribus  rcceptum  eft  contraiuris  fubtihtatcm,  ia 
grariam  pupillorum ,  vt  ego  dixi.  Hxc  ratio  (ubfti tucndi  pio- 
babiUcriamrationcdefendipoteftjOeomninovidraturlcgi- 
bus  cpDtratia  efle.Napater  &  fiiius,qui  eft  in  poceihte  patris, 

vidca- 


Jn  Tit.  De  vnlg.  ^pupill.fuhfltt. 


videntur  efle  vna  petfona.  1.  vlti.  C.  dc  impub.  &  aliis  fubftit. 
HmcdiCKurlubftitutio  pupillatis,teftamentum  quodpatet 
£acitimpuberifilio  fuo.  Filius  enimimpubes  nonpoteftnac- 
ledcm  libi  inftitucre:pater  hunc  defcdlum  iupplet,  faciens  ci 
teftimentum ,  confercndoinfticutionem  in id  tempus , quo 
nonpoteft  facereteftamentum.  diciturq-,  hoc  tcftamcnium 
e(refilii.l.z.§.prius.fF.hic.aliasdiciturteftamentumpatris.Sic 
autem  diftinguitur  teftamentum  filii ,  a  teftamcnto  patris. 
Subftitutio  pupillaris dicitut teftaroetum  filii  efle , paulo poft 
fubiicitur  vnum  teftamentum cflc, licet diucrfarum haeredi- 
tatum.  Etdocetluteconful.inl.patfis&filii.  iS.tF.  hic.  Sed 
quomodo  dicitut  vnum  ccftamcntum ,  &  qnomodo  plurcs 
hircdic3tes?vnurntcftamencuradicitur,  quiavnus  &  idem 
leftatot  eft,vna forma , &  vna  folennitas,  vna obferuatio.pa- 
tervtunquefacit.non  enim  hic  requiruncur  quatuordecini 
teftes,  quafi  duo  teftamenta  fint,fed  fufiiciunt  feptem  teftcs. 
Hac  tacionc  dicitutvnum  tcftamentum  cire,  teftamentum 
pa  tris  &  filii,  vt  Vipi.ibi  ait ,  etiaiMrepratorio.c^mi  obfignatio- 
n  es  introduds  funt  iute  practot  io.  §.(ed  cum  paulacim.  in  In- 
ftic.dc  tcfta.  Sed  quia  dui  funt  ha:reditates,vna  patris,alteta 
filii.diciturduplexefle  tcftamentum.  Exbisintelligi  poteft, 
cur  pupillaris  fubftitutio  dicatur efle  pars  teftamcnti  patcrni. 
l.qui plutcs liberos. } 6.  $.  vlti.ff.hic.  Pats cnim  priotis  tefta- 
menci  (unt  pupillarcs  tabuli.et fi  in  diuetfis  tabulis  vtrunque 
itrtamcnrum  fcribatur ,  vt  aliquaiidoaccidit,&  poftea  often- 
demus:ramen  pofteriores  tabulifunt,  vclucappendix&(e- 
quelaprioris  celFimenci.  Sequclamprioris  teftamentivocat 
luftinianusinlnftir.hoceod.tit.  Vndefic,vtcum  teftamen- 
tum  pacernum  non  valec,  nepupillare  quidem  valeac.l.fi  quis 
eum.i4.infi.tf.hoccit.Exfuperiotibusfacilcintelligitis,qua: 
firfub(iicutiopupillatis,&curhic(ubfticuciointrodu<aafit. 
Jvlunc  videndum  cft.qucc  fit  racio  fubftituendi  pupiUariter. 

C    A    P.       XIII. 

De  rationefubJHtueadi  ptplUnter.. ....... 

H/Ec  fubftitutio.ficut  fubftitutio  vulgaris,  fi  t  non  tantam 
ipecialicer  &  expreflisformulis,(ed  eciam  generaliter. 
£il:  eaim  quxJam  cacita fubftitutio  pupillat is,qu?  noti  cxpri- 
miiur  a  rt (iatore:quidam  exprefla ,  qua:  expriniicur  Jpeciali- 
tcr  verbis  fpecialibus.  Excmplumeft,fideceflericimpubcs, 
velfidccejretitptiufquaminfuamtucelamvcncrit.  §.  i.  In- 
ftic.  eod.  hisverbis,  aut  firailibus  con:ipirurfubftitu>iopU- 
pillaris.  nonenim  vetba  funt  fotmalia,  quimucarenonli- 
ccacjfedaliisverbisidfignificantibusvtilicet.  H«c  fubftirti- 
tioficpaulogeneralioribus  verbis.etiam  fi  qiiis  hunccafutft 
non expttiTsTicStimpuireseieceffertt,    Exemplum  eft  in l.iam 
hociure.4  ff.hic.  Siquisvfusfuenchocverbo,  Snl)Ji(tuofilh 
»»w»»i^»^m,quia»fuscftcommuni  vecbo'  fubftiruoiquod 
vtriquecamfubfticucionipupiilaxi,  quam  vulgari  corMienil, 
&communevcrbutodicitucind.l.iahiiiociuie.4.  Priushfc 
•lureconfolcus  locutusfueratUcpupiLiari  &  vnlgari  fubftitu- 
tione,&:  hoc  verbumintelligeudum  eft  iecundum  materiam 
fubie6tam.  Fit  etiam  fine  vlla  exprefl!ionc,eciam  fi  negener*- 
htet  quidenj  quis  fiierirKtomplexus  fecundum  xafum ,  Sttf»- 
^«rJef  i^fcf/yJm.HuiuscxBmplum  cftin  d.1.4.  vt  fi  quiscxpref- 
ferit  tanrum  ptimum  cafum ,  5»  htranon erit ,  pater ,  vtihtatis 
caufajintelligicurinaiterumctiamcafum  fubllituiffe,  Si  tm- 
fi4l>isdecejfertt :ias&h£Cticiti  pupillaris  vulgatifubftirutio- 
ni,quadam  iurisinterpretarionc.  Nifailaucemrcferr,3nquis 
fubftituendo  filio  fuo ,  hiredis  nomeh  exprcflerir  in  (ubfti- 
tutione,an  vct o generalitcr  defignauerit ,  ira  vt  ex  infticutio- 
ucptxcqdenti  poific  mtclligi  quis  ab  co  fubfticucusiit  filio,  vt 
li  ica  dixeric :  Qiiifjuis  miht  hs.ru  erit ,  tdem  tmpuiieri filto  meo 
htruiflo.  1.  qui liberis.8.§. hxc  verba.hic.ft.HafC  verba gene- 
ralia ,  ctfi  non  exprimatur  nomen  hxredis ,  fufficiunt  ad  hanc 
/ubftiturionem  pupillarcm.  Addendumeft&fubfticuiquo- 
qucpoife  eum,  qui  nafcicurus  eft  poft  mortctn  pupill',necad- 
.hucioretumnaturacft.l.fubftitui.iy.ff.hoctic.Etquodobii- 
cicut  iacertasperfonasinfticui  non  pofle,pertinct adci.de  re- 
busdubiis.  AddendumeftetiamnihilrefecrequogradiKjuis 
fubftituac.l.ii.quogradu.ff. hic.  Simile  cftquoddiximusde 
vulgatifubftic.l..34.potcft,hic.'Sicutpate[fubftituendovul- 

15 


gariter.potcft  quot  gradus  harfedum  voluetit  facerctita  etia  ra 

lubftituendofiliofuoimpubeti.  Etquoddiximusde  tcmpo- 

tc.,Siimpul)M  decejfertt,\itm  diccndum  eftdebieuiotitcmpo- 

rc,quodcontinebiturfubftitatione,vclutiintradccimuman- 

num.l.fi  ita  quis.  1 9  .ff.hoc  tit.  Scd  tchipijs  pubettatis  teftatoc 

fubftituendo  cgfcdinonpoteft.  l.vetbis  ciuilibus.  7.  hic.  fF. 

Hocfatispcrfpicuumeftexhis,qua;diximus.  EftintrodudaJ/ 

pupiilaris  fubftitutio  in  gratiamimpuberis,neinteftacusdc- 

cedat,fi  CQntingatcumdcccdereantcpubertatcm.  Sedfipa- 

tcr  egrederccur  tcmpus  pubertatis  fub(i:itucndo,hoc  ius  quod 

pupillorum  gr  atia  comparacum  eft ,  in  eorum  odiom  conucr- 

terctur  :  nam  cis  auferretut  ceftamenti  fadio.  Deindeha;c 

fubftitutio  poteft  fieti  non  tantiimpure,  fcdctiamliibcon- 

ditione.d.l.quiliberis.inprincip.  hic.ff.  Qnpmodoautem 

dicitur pura cffe ,  qui  habet conditioncm ,  Stfiltut  metuintra 

p«^m<i««f^«(?//Jm?vulgodici(oletconditionemhancineffe 

a(ftui,  &  conditionem  qua:  adlui  incft.non  redderc  adtum 

conditionalem.  hoc  ita  ab  eis  foletdici,(ednon  fatis  acutr. 

Inftitutio  eft  hic  conditionaIis,fed  fubfticutio  eft  pura.  Infti- 

tuitur  Ticius  non  pute,fed  fub  conditione,Si  impulmffi/iiii  de- 

f<f^m,illacondicionalisfubftitucioeft.Subftiturio,qua;con- 

ftatex  inftituciohe&conditione,  capuraeft.  Oporteteura 

hcbetcm  efle,qui  hoc  non  intcllexeiit:&  tamen  non  pcffunc 

illuddifceinerc.Nullaenimconditionemhabctnec  tacitam, 

neccxpeflara(ubftitutio:inftitutiohabetconditionem.Sub- 

ftitutio  conftat  exinftitutione  &  conditione:hoc  cft  igituc 

exemplum  pupiUaiis  Cahftitation\s,Sitmpfti)adeceJfertt,^tf^ 

^utsmihi  htres  erit,  verba  conditionaliafunt.  Praicreaiiic 

fubftitutio  aliquando  fimplex  eft  &foIa.  Aliquando  mixta 

curavulgarifubftitutione,vtdiciturinl.i.ff.hic.Interdu(ola 

&  fine  vulgari  lubftitutione.  hanc  diuifionem  cxplicaui  fu- 

pra.  Cumduplexeftfubftitut:o,nihilprohibet  vnumpupil- 

iatitcr,aliumvulgaricerfubfticui.l.  cum  exfilio.  37.  §.  filio.ff. 

hic.  Teftator  inftituit  filium  fuum  hxredem,  &  ita  fobfti- 

tuit ,  StfiUiu  metu  htrei  non  erit,  Titiiu  bitra  eflo.  Stfilttis  meus 

impulses decejfertt ,  Sempronius hitres  eflo,   Hoc  modo  t cdle  fic 

fubftitutio.  Hadenusdeformul!s,quibusconcipi  foletfub- 

ftitutioimpubetis.  His  intelledtiscacteranonerunt  obfcura. 

Alia  qaxdivn  neceflaria  funt  in  hac  fubftitutionr,  quidam 

partim  adperfonas,qus  fubftituunt,&  quibus  (ubftiruicur, 

refpiciunc:  qu^dam  partimadaliaquacdam.  Sequens  igitur 

locuseft,inquoquxntur,quxfintadpupillaiemfubfticutio- 

nera  neceflaria.  o.';.- 

C    A    P,       X.IIII. 

^afunt  neceJpiriAad fttp^remjuhfiitiniofiem.  ^ 

VT  valeat  pupillaris  fubftituticr,  quzditn  neceflaria  funr,' 
de  quibus eft  videndtmi.  Primum  eft.fubftituendum  e(^ 
feliberisimpuberibus,&inporcftatcteftacoriscxiftentibus. 
1.  i.ff.hocticu.hocadpetfonaJpSrtinet.ftireconf&ltus  non 
diftinguit  hic  naturales  libcios  ab  his,  qiii  tantum  legicimi 
funt :  confequenseftigfturidemdclcgirimisdicendumcflc. 
d.l.i.&  l.fed  fi  plures.5).§.inarrogato.  Siueigiturquis  habcat 
naturaleslibcros  ex  feprocCcatdsinlcgirimis  nupnis:fiue  ha- 
bcaclegiciraos  pet  arrogatibnem  i  poteft  cis  fubftitucre.  la 
pocet  cate  vero  teftatorisjmpubcrem  cui  fubftituir,efle  opor- 
tet.Vndeconfequenseftcraahcipatonon  poflefubfticui.Er- 
gopacernonpoteftfilioJmpuberi  fubfticucre  pupillariter,fi 
emancipatusfit.  Filtiisenifn  emancipacus,  &patcrnonha- 
bcntur  pto  vna  periona.  Eft  autem  hic  obferuanda  cautio  lu- 
reconfultorum.cuius  mentio  eftin  d.l.cum  ex  filio.in  princip. 
quxcautiohabetvim  fubftitutionis  pupillaris.  Excogitata 
enimefteavclucratio  quzdamfubfticuedifilioeciam  eraan- 
cipato.  Qujdam duos fiiios habcbat.altcrum in  poteftate, al-  ^ 
tetum  cmaocipatum :  vcl  duos  habcbat  ncpoces  ex  filio:  vt  er- 
que  impubes  erat:fedalccreratin  poteftatc  ccftatoris,  alccc 
erat  cmancipatus.  Volebat  vtt  unquc  cx  squis  partibus  ha:rc- 
dcra  haberc :  &  fi  quis  eorura  impubes  deccfllffet,volebat  al- 
ictumeifaccedctc.vni  eorum  poterat  fubftituci e  pupillari- 
ter :  ei ,  qucm  habebat  in  potcftacc  fua ,  facilc  crat  fubftitucte 
alcctura  pupillariter,Si  impubesdccc(Icrit:fcd  craancipaco 
nonpocecacaltcium  ica  fubfticuere.  Nccpoteratetiamcos 

Kk     z 


■3 


8S 


Tranc.^uareni  Comment, 


inuicemfubftiracreln  alterumcafata»  Sivtrunqihabuifletia 
poteftatefua,potuiflctinuicemeosfubfticuere:lcdquiaaltct 
eft errancipatus, hoc faccrenon potcft.  Si tamen confilium 
wftatoriscft&volunras,  vtvtrunquc  habeat  ex  femireha- 
^redean.etfi  vnuscorumimpubesdcccdat.alter  ci  fubftituiUS 
.  fit:qu2rituranpoflithocfa:ercpatct?Teftator  confuluitlu- 
reconfultos  fui  tempotis ,  qui  excogitarunt  hanc  cautionem, 
qui  habct  pupillaris  fubftitucionis  vim.  Teftator  habet 
duosfiliosTitium  &  Semf.ronium:Titiuminpotcftatcfua, 
Semproniumcraancipatum.InftitaitTitium,qucmhabctin 
iua  poteftatc  folum  hiredcm ,  &  'cgat  alteri  Serapronio  di- 
inidiampaxtcmhacreditatiSjCum  Scmpronius  in  fuamtute- 
lam  venerit ,  id  eft ,  cum  pubes fadus  crit ,  &  ci Ticio ,  quem 
habet  in  poteftate,fubfticuit  cmancipaturo  in  alterum  cafum, 
Siimpuba  deceffmt. Hic  ratione  tcftator  confequitur  id.quo  d 
op'at ,  fcilicet  haberc  vtrunquc  hsrcdem  ex  dimidia  pariCj  Sc 
alterum  fubftitutum  alteri,  fi  impubes  deceflerit.  Si  contin- 
gat  Scmproninm  dcccderc  impubercm  ,  fuccedct  ci  Titio?, 
quieft  inpoteftatc,quiais  (olus  inftitutus  cftha:res,&fidei 
ciusccmmifir.vtreftituathireditaterafratiifuo.cumpubcs 
hStm  faeiit.Ergo  fi  pubes  fadtus  non  fuerit,  non  dicitur  exi- 
ftcrccondicio.  Vulthunc  retinereahciampartem,neceam 
acquiri  alccti:nifi  infuamtutclam  perucnetit.  Qupdfihoc 
fuit  confilium  veterum  lureconfultorum  ,  haec  fuit  eorura 
'cantio.  Animaduertendum  cfttamen,fitcftatorin  hoccafu 
veliet emancipatum  adoptare ,  nihil  expeditius  efle:{ed  fotte 
nolcbat eum  adoptaie.  Filio  adoptiuo  fiquidcm  non  minus, 
quam  naturali  poflumus  fubftitucrc pupillariier,  Ex his  qt  x 
diximus,  confequens  cft  matrem  non  pofls  hbeiis  (uis fubfli- 
tuere.  Subfticuiturenimhis  tantura,quifiintinpoccftace. 
hiatet  nonhabetl.bErosinfuapoteftatc.l.foEmina:.  ff.dead- 
opr.  Scddifiiculcasoriturexl.  firoater.  ji.inptincfp.fF.hoc 
titu.locus  cftfubobfcurus&difficilis.  V(  catibilunfconful. 
Afcicaaus  (d;  macre  fubftituente  filio  lao  loquens)  pupilla- 
.res tibulas.  Qaid  aliudhis veibis fignificatur,quam pupilla- 
ris  fobftitucio  ?  In  eo  taraencafu  fabftitucio  vulgaris  non  pu- 
pillariseft.Ecce.fimacer  icatcfterur,&fl)bftituar,  tJMeMji- 
liMi  cHtn  erit  cmorHtn  quatnsrdecim  hdri:  eflo ,  iSJi  hs,re6  non 
eritjTiti^ hdres eJl-o.haCakRkmio  concepracft  inhacfpecie, 
fed  hsc  forraula  non  couenit  fubftuucioni  pupil.  fed  vulgari. 
Micer hic non f ^cit tcftimentum filio fuo.  Sabrticatio cnim 
pupillaris td  tc ftamen tum  filji,  qucjd p; tcr facic fiho.Sed cnt 
vocat  f  urcconfaltus  rabulas  pupiliares.^PupiIiares  tabnlas  vo- 
cat  Africaniis, quia hic fubflitutio efF;duff  habet  non d.lH- 
milem  fubftitutionipupillati,  &  quamuis  fubftitutio  pupiHa- 
tis  non  fit  omninoiproximVtamen  acccdit  ad  fubfticmioncra 
pupilUteti^^G^pt  iUafubftitutiQ,'qHi;  fadla  fuit  ex  confilio  La- 
Deonis,Offiin,Caflellii&Trebacii,cuiusmentio  eft  indidl.l. 
cum  ex  fiLo.  j  9 .  fF.hic.  Ecce.cftgenus  quoddam  fiibftitHcr.di 
'iDgratiamraatris  ,quac  vult  hicredem  cflefilio  fuo,quocafa 
impubesdeccirerit.  Inuenta  eftratioita  fubftitucndt,vthz- 
,rcJem  habeat,  quiem  matcr  vuU  tilium  fuum  haberc ,  quo  r  a- 
fu decefleiic impubes , quamuis lex non  permittat  roatrifub- 
fticucrepupillaricer  fiIiofuo:quianon  habet  euminpocefta- 
te.  Inhacfpecieadmittitur  fubftitutusad  hxrcditatem,  quo 
cafu  tanrum  deceflerit  filiu^  impubes.  £\pendamus  paulo 
diligcntiushancfpeciem.Matcritateftat3cft,Fj/»»«ff»f«a^*w 
eritannornm  cjuatuordecim  hsra  efio,(^Jt  htra  Koneht  ,Titnu 
hires  «/?<i.PcDamus  hunc  filium  deceflifle  impubercm :  i:ui  ira 
fubftit  uit  matcr.ccttum  eft  fubftitutum  ei  fuccedere ,  nec  po- 
teft  excludi  adita  harcditate  ante  pubcrtatcm:quiah?res  tan- 
tura  inftituitur,  cura  fadtus  fucrit  annorum  quacucdscim. 
Contulitenimm3terinftitutionerofiliiinidte5wpi!S,quofa- 
d^usfucrit  pubes.  Habet  igitur  hxc  fubftitutio  'efFe(5lum  fi- 
n-iilcm  quodammodo  pupillarifubftitutioni.  Eft  crgofimilis 
hxc caucio ilii,cuiiis  meniio eft in  d.l.  cum  cx filio. fF.Inc.non 
eft  tamen  intelligendum,vt  quidam  putancjh^nc  fL.bfticucio- 
n?m  finiti  pubertacc:  quia  fic  concepta  eft  hasc  fubftitutio, 
fi  Ldtus  pubes  hsres  crit.  filio  enim  poft  pubcrtatem  non 
adcjnte,fitlocusfubftituco.vidcturitaquc  quoddamgenus 
fubftirurioniseflecxtraotdinarium  partimpupillaiisj&par- 
tim  v...!g.ris. 

I^ix^mus  fubftitutionem  pupillarcm  ficri  liberis  impubcri- 
^^Sj,q.uifuacia  poccftate  ceftatotis,  &  hocinp[iinisaecefra> 


rium  clTe.vt  valeat  pupillaris  fiibftitutio :  nafn  aliis perfontl 
fieri  non  poteft.  Hiuc  diximu$,fiIio  cmancipato  patrem  fub^ 
ftituerc  non  poffc.  Diximus  etiam  matrcm  fuo  filio  non  pof- 
fc  fubftitucre,quia  iis  tanrum  fabftitaitur,qui  funt  in  potcfta» 
teteftacoris:cxcogitatumefletamengenu3  fubftituendi  vul- 
gari  modo , quod  vim  &  cfFedum  habct quadantcnus  fubftt- 
tutionispupiUaris,  fiue  macerfubftituat  filiofuo,  fiucpater 
filioemancipato.cxd.l.cumexfilio.&d.l.fimarer.bic.ff.Ad- 
dcndum  eft  quod  dicitur  in  potcftate  efTe  dcbcrc ,  intelligcn» 
dum  eire  non  tantum  temporc  tadi  teftamenti :  fcd  ctiam 
temporc  mortis  tcftatoris.  hoc  eft  famptumexl.cohacredi. 
4i.§.cumfilia:.fF.hic.  Siquisnonfueritinpoteftatc  teftato- 
ris  propter  emancipationem.  Notandum  igitur  eft  requiii 
vtrunquc  tempus  in  hac  re.licet  aliqui  diflentiant .  Exiftimaot 
nonnulli  fufficcrc  tempus  mortis,  &  valcrcfubfticucionem 
pupillarem,  eciam  fi  filius  non  fucrit  in  poteftate  tcmporc  fa- 
6li  tcftamcnti.  Ego  puto  vrtoquc  tcmporeoporterecflcin 
poteftatceum,cuifiifubftitutio,&temporefa(ftitcftamen- 
ti,&  tempore  mortis.De  tcmpore  mortis  nulla  cft  dubitatio. 
id  enim  expreflum  eft  in  d.  §.cum  filii.dc  temporercftamcn- 
tijidem  etiaro  fuadct ratio  iuris.  Cum  requiritur  aliqua  qaali- 
tasadaliqacma(flum  rattoiutiscxigit,  vtea  quatitas  infitco 
tcmporc , quo adius gcritur.  Exeroplum  cft in l.fi  alienum.f. 
in  extrancis.fF.de  hxred.infti.  &  §.in  cxtraneis.  dc  hircd. 
qualic.&difFcren.inlnfti.vbicumquxritur,  an  cumsliquo 
tcftamentifadliofitjinfpicituftcmpustcftamcntij&tempus 
mortis,  &plcrunqucetiara  ccmpus  aditi  hircdiratis.  Nec 
no$mouercdebec,quod  dicitur  in  1.  z.§.  fed  fi  cxtraneum. 
hic.C  Adducitur  hic  locus  pro  firmamento  contrarix opi- 
nionis.in  d.§.fed  etfi  cxtrancum.dicitur  extraneo  poirc  etiam 
pupillariter  fubfticui,modo  teftator  pcft ea  cum  adoptauertt. 
Ergofufficiteumadoptatumcflcpoftfa(flaro  tcftaroentum, 
ita  vtinpotcftiteteftatotis  rcperiatur  mortis  eiufdera  tera- 
pore.  Sedaliofenfuputo  accipienda  efreea  verba:nonindi- 
cant  enim  fi  poft  fubftitutionea»  facHrara  velit  eum  adopra- 
rc  in  locuin  ncpotis :  fed  fi  velit  ei  fubftituere  pupillariter,  po- 
teft cum  adoptarc antequam  ci  fubftituat.  Et  poftquam  euin 
atrogaucrit,poteritei  fubftituere.  PoflumiKcniranontan- 
tu  naturahbus,  &  fed  adoptiuls  fubftituere ,  vt  diximus  fupe- 
rius.Oportetigicureum,cuificfubftitutio  pupillaris,inpote- 
llatcefle.  Excipiturpofthumus.  Pofthumis  filiis  poflumui 
fubftitucrc,  vthic  Vlpinianusait.  Ccrtumeftpofthumum, 
qui  nondum  natus  eft,in  poteftate  non  efTe.l.vlt.  fF.de  collar. 
bonor.  fed  tamen  quadam  iuris  ratione  perinde  habctur,  ac  fi 
natuscfTet.l.quiin  vcero.fF.de  ftacuhom.Ergoinrcrpretatio- 
nequadamiurispotcftdiciinpotcftate  efle,  quamuisin  po- 
teftate  noo  fit:qaia  de  ipfiuscommodo  agitur.  Ingratiara 
enimpupillorum  comparata  cft  ha;cfubftitutio,vtdiximu$, 
neinteftati  deccdant. 

SccundojVtvaleatpupillarisfubftitutio,  libcriita  debcnt 
efTcin  pot eftate  teftatoris ,  vt  eo  mortuo,  in  altcrtus  potefta- 
tem  rccafuti  non  fint.  1.  z.  § .  i.  hoc  tit.  ff.  vt excmpli gratia,fi 
auusfubfticuat  nepoti,  qucmhabctin  fua  poteftate :  fi  pater 
nepotem  praecedat,ccrtum  eft  nepotem,  mortuo  auo.rccafu- 
ruminpotcft3temfuipatris:atqueitainutiliscritfubftiturio 
pupillaris.  Ratiohuiusiurismanifefta  eft.  namneposin  hac 
ipccicjfipubcseflet,  nonpcfretfaccrctcftamcntum.  Non 
enim  fufficit  aliquero  pubcrcro  cflc,vt  tcftametum  faciat :  fed 
qua:dam  aha  requiruntur.  Oportet  eum  fui  iuris  efTe,  l.qiii  in 
potcftaic.tf.fF.de  tefta.atmortuoteftatorc,neposinpotefta- 
tc  p  ..tiis  fui  cft.Tcftacor  fubftitucndo  pupillariter  nepoti  fuo, 
fupplct  tantum  dcfidum  2tatis,vt  diximus  fupra.Ideoq-,  fub- 
ft:rurioh^cconferturintcmpus,quofadlusfucritpubes.Te- 
ffametumfaccrcfiIioimpuberipermiffurocftpatri,quipro- 
pc;S'  ztatem  impuberem  non  poteft  teftati.Si  ob  aliam  ratio- 
jiem  fiac  pupillatis  fubftitutio  non  valet.  Infpiciendiieft,  cur 
introduc^afirfubfticuciopupillaris,  de  quacaufafupcriusdi- 
ximus.Inutiliseftergofubfticuciopupillaris  ,fa<fta  iisliberis, 
qai  morcuo  cc ftatorc  recafuri  funt  in  aiterius  potcftarem. 
Idcm  diccndum  eft  in  adoptiuo  ncpote.  Ncpoti  adoptiuo, 
ficut  filio  adoptiuo,  fubftituipotcft  hocgcnerefubftitutio- 
nis,fi  no  fit  recafurus  in  poteftatem  patris ,  mortuo  teftatorc, 
a  quo  fubftitutio  fadla  fuerit.&  fic  vidctur  accipiendii  efle ,  g» 
dicitur  in  hac  1. 2.  .§.fed  &  fi  extrane(i.ibi,filio  pta:cedente.  Sic 

enira 


enimvidecurlegendumene,  ideftj  potetic  cxcraneofubdi- 
tuere,adoptandoinlocumnepotis,  filioprxccdente,  vtilis 
eric  hxc  fubftitutio.  quia  fi  filius  ante  non  decedac,  nepos 
recidetineiuspoteftatem,  raortubteftacore  :  acqueicain- 
ucilisericfiibfticucio  pupillaris.  Hasciedlioprobabiliseft.  In 
aliis  libris  vulgaribus ,  &  in  Florentinis  quoque  legitur ,  prs- 
cedente,nonma!e.     NonefthsEcreiiciendavulgarisIeftio. 
Vifiimautem  eft  quibufdamabfiirdumefie^quodadieiStum 
cft,filio pncedente.  Et  hic fuit  f orte  caufa  mutanda!  Ic6kio- 
tiis,  quafi  nonpofticquis  aliquem  fibi  adopcare,  nifi  filio 
prxcedente.  quod  eftfalfum.     Namis,quifiiium  non  ha- 
bec.poccft  aliquem  fibi adopcare  loco nepocis.  §.  licec.  Infti- 
tuc.de adopc.&l.adoptate.ff.  deadopc.     Sedcumaiclurif- 
conful.  hlio  prscedence,  non  videcur  hoc  adiicere,  quafi 
necelleficfilium  prxcedere,vc  valeac  adopcio  loco  nepocis 
fada:fed  quia  frequencius  id  accidic ,  vc  quis  adopcec  aliquem 
loco  nepotis,  cum  filius  prxcedit,  quam  cum  non  prxce- 
dit.     Si  quis  filium  non  habeat ,  &  alium  velic  adopcare ,  fo- 
Ict  eum  adopcare  loco  fiiii :  fi  habeac  filium ,  folet  adopca- 
re  loco  nepotis.     Sed  quod  Vipianusdixic  inlocum  nepo- 
tis.quorfum hoc pertinec  ?  Nonnefufliciebat  dicere, Sieum 
adoptaucrit  filio  prxcedente  ?  Quid  refert  an  loco  filii,  an 
loco  nepotis  eum  adoptaucrit ,  vt  valeac  fubfticutio  pupil- 
lariier  fadla  ?  Nihil  fane  rcferc.  fed  hxc  verba  eo  pertinenc 
adid,  qaod  didumeftdenepotc.     Pauloantelocutus  fuit 
Vlpianus  de  eo,  qui  vere  ncpos  eft&naturalis.quod  de  eo 
nepote  didlum  eft ,  poftea  oftendit  locum  habere  in  ncpo- 
te  adoptato  :  nec  dubitandum  efTe  quin  idem  dicendumfit 
deeo,qucm  quisadoptauerit:fiueenim  extraneum adopta- 
uerit loco  filii,fiue loco  nepotis ,  poteft  ei pupillariter fubfti- 
tuere. 

Teccio,  vc  valeic  pupilJaris  fubfticucio^necefTe  eft  filium 
a  ccftatore  patre  inftitui,vcl  exhxredati.I.  i .  §.  fubftituere.  fF. 
hoctit. &eod.tit.l.  i.^.fed  fi  eospater,  &c.nonquodper  fe 
fubftitucio  alias  vaIeat:fedquod  alias  non  valcac  teftameii- 
tumpacernum.  Et  cum  teftamentum  paternumnonvalec, 
fubfticucio  pDpillaris  euaneicic.  Subfticucio  enim  pupillatis 
pendcc  ex  teftamemo  pacerno.  Hocceftamencum  filii  feque- 
iacft  tf  ftamenti  paterni :  nec  potcft  confifterc,vbi  tcftamcn- 
-tump:iernum,quod  principaleeft,  nonvalet.  Etcertumeft 
r  oD  valci  c  id,in  quo  filius ,  qui  cft  in  potc  ftate,nec  inftitucus 
eft,nec  exhxre Jacus ,  vc  diximus fub  cic. de hb.&  pofth.  Scd 
quid dicemus  de nepoce ,  an  nepos infticuendus  eft,  vc  valeat 
fuLfticucio?Vlpia.inl.2.fipacer,inquic,prxcedacr/epo{es,ica 
demum  eis  fubftitui  poccft,fi  finc  exhxredaci,vel  infticuci.Er 


In  ^it.  De  vulg.  ^pupill.Jkhftit.  j  8> 

re,vcquisalii  teftamentnm  faciat^  quamfibi.l.  vetbislegis> 
fF.de  verborum  fignificatio.  Lex  duodecim  tabularum ,  &  lc- 
ges  alix  veceres  perraiccunc  nobis  facere  ceftamencum  dc  re  . 
noftra,de  re  alienaceftamencum  facere  non  permiccunc.  Sed 
moribus  recepcum  cft.pupillorum  gracia,vc  faciens  fibi  cefta- 
mencum  paccr!,rubfticucionem  hanc,de  qua  loquimur ,  veluc 
appendicem  quandam  adiiciac  fuo  ceftamenco,  ica  vc  videacur 
idem  ceftamencum  efre ,  fed  cum  acceffione  huius  inftitucio- 
nis,quxdicicurpupiIIarisfubfticucio,  ne  aliasviderccur  hoc 
concra  leges  indud:um  efle.  Sic  vifum  eft  iutisprudencibus 
temperandumeflerigoremiuris  ciuilis  ,  vc  nihilominus  eius 
iuris  au6loticas  falua  mancrec.  Concra  leges  aperce  hoc  indu- 
cere,vtquisalii  ccftamencumfaciac,  nonfucruncaUfi  vcte- 
res  iuris  audores.fed  vifum  cft  cis.nihil  repugnanS.auC  aduer- 
farium  iuri  pubIico,fi  pacer  reftamencum  faciens  hanc  appen- 
dicem  adiiciac,&  fubfticuatfiliofuo,5»i&i«m«e»m>,<j«r /«»>»- 
/>«^6j</?«j^n>,vcfiforteobiiciaturcontra  leges  hocfadum, 
nec  liccre  iure  publico  alii  tcftamcntum  facere,poffit  refpon- 
deri  fibiteftamentumhic  facere  patrem,  vnum  atquc  jdcm 
ccftamencum  :  fed  huic  ceftamenco  paccrno  acccdcre  hanc 
appendicem  fubftitucionis  :  in  fuo  cnim  ceftamento  pa.er 
adiicit  fubfticucionem,  id  cft,  inftitucionem  eius  hxrcdis» 
quem  vulc  effc  hxrcdero,non  fibi,fcd  filio  fuo.  Ho«  fubcihi^r 
cft exccgicacum  ab  eis.  Vnde  dicicur,patrcm ,  qui  alii  facic  le- 
ftamentum,  fibidcberefacere.&  hincappaceccurihcrodu- 
6tz  fic  hxc  fubfticucio  pupillaris.     Re  vcra  vidcbacur  pocius 
inftitucio,  quam  fubfticutio,prxfettimfifiatexhxrcdatofi- 
lio:fedcoloreftquxfiius.  Vndediciturin  d.§.cxtcrum,&Ci 
excipiendumcfremilitem.     Nammilitibusincondendisce- 
ftamentis  rcmictuntur  &  relaxantur  ea,  qux  fubtilicace  iu- 
ris  magis,  quam  naturali  racione  nicuncur:  vc  dicemus  fub 
tit.demilica.cefta.  Scd  quxricur,anfimuldcbcacfierivtrun> 
gue  ccftamcntum.an  vero  vtrunquc  tcftamentum  feparatim 
f^fturavaleac  ?  Subtilitasexigcrevidetur,vtfimulvtrunque 
fiat.  Scdvtilitatiscaufa  paulatim  co  vencumeft,  vc  diuerfb 
remporc  vtrunq-,  ccftamencum  fadum  valeac,  fi  prius  fadlum 
fitceftamcntum  paternum  :  dcinde  ceftamencumfiliiex  in- 
teruallo,  adhuc  valct  ceftamcncum  pnpillare.l.fiqui!seum4 
i4.§.i.Teftamcncumpacrisiureperfe<Suracft:pbflaliquod 
temporisinteruallum  hOtam  eft  filio,vtrunque  valet:nec  po- 
fteciore  tcftamenco  alcerum  tollitur :  quia  diuerfa  func.  Eo- 
dem  pertinec  quod  dicicur  in  l.paccis  &  filii.i  8.ff.  hoc  cic.  Va- 
ria  erac  racio  ceftamenci  faciendi  cum  pacer  fubfticuere  vo- 
lebacfiliofuoimpubcri.     Aliquando  iifdcm  cabulis,eadem 
fcriptura,eodcm  tempore,  vtrunqueceftamencumconfcri- 


govcvaleacpupillarisfubfticucio,opoccecncpoccsinfticui,vel  bebanc  tcftacores:aliqu3ndo  diucrfis  cabulis,diuerfis  horis 
exhxcedaci ,  ne  fuccedences  in  locum  pacris  cx  Icge  Vellea,  defcribebanc.§.fuiaucem.Inftic.dcpupiI.fubftic.Sedicafie- 
rumpancceftamencum.  DelegeVelleafacisdiximusfup.adl.       bacceftamencumpupillarc,vt  prioris appendix cirec.   Opor 


Galius  J.nunc  de  lege  Vellea.  de lib.  & pofth.  & ad l.poftha 
morum.de  iniuft.rup.  AlterocapiteIegisVellex,.cum  pacer 
fubdudusfuic  de  medio,ncpos  fucccdicineiuslocum,  quo 
cafu  fi  non  repetiacur  infticucus,rumpic  ceftamencum.  dift.  1. 
pofthumotum.  alias  peciculum  eft  ne  rumpanc  ceftamen- 
tum  pactis  hac  fucceffione:&  rupco  teftamenco  patris,f  abfti- 
tutio  quoque  pupillaris  euanefcic. 

Quattu.meft,quod  pater  fibiceftamcncumfaceredebec 


tet  ita  fieri,vc  appareac  teftatorem  voIuifTe  ad  prius  teftanieti- 
tum  referri.  Sed  an  fufficiat  vna folennicas  ?  Ecce  Vlpianus  iti 
d.l.pacris  &  filii ,  bic  1 8.  fF.  oftendic vnam  folennicacem  fuffi- 
cere.  Nonenimideo  mulciplicabicurnumerust&ftiun),nei: 
pro  feptem  ceftibus  adhibebuntur  «^uacuordecim ,  quodtei- 
ftamentum  pacris  &  filii dicacur :  fed  fufficient  fcpcem  ceftest 
pcrindeeft  enimacfi  vnum  tcftarocntum  efiecduarum  hx^ 
redicacuro.§.igicur.  Infticuc.eod.cic.  Hoccftincelligendumi 


fibihxcedem  inftituere  dcbcc,quamuis  non  cogacurfilium  nifidiuerlocemporefad:umficvcrunq-,ceftamencum.  Nam 

inftitucre:fedfuificiatfiliumexhxredare:Gogicur  camenfibi  fidiucrfocemporc  vcrunquetcftamencumficfad:um,folen- 

hxredem  fcribcre.I.  i.&  i.hicfF.     Nam  finehxrcdisinfti-  niadebentinccruenirein  vcroque.hocfaciscolIigicurexl.t4i 

tucione  non valec  ceftamencum  pacernum. I.  proximc.  fF.  de  Si  quis eum ,  quem.  &  1. 1 S .eum,quem.&  l.pacris  &  filii.bic^ 

his,quxin  ctftamen.delen.&cumceftamencumpacernumi  ff.  Parerceftamcncumfccic,  perfciflo fuo  ceftamcncoj fccic 

nonvalcc,nepupillarequidemvalebic.InI.i.§.cxcerum,&c.  tcftamencumfiliofuo,fctuatisfoIcnnibus.     Accidit  tamen 

ff.hic.  Quxficricforcequifpiamcurhoc icaconfticucumfit>  nonnunquam,vt,ecfi eodemiemporevtruriquefiac,camen 

vc  pacer  non  poffic  filio  fuoimpuberi  ccftamencum  facerc:  proprix  quxdam  (olennicaces  obfcruencur  in  ceftamcnco 

nifi  fibi  ceftamencum  faciac ?  Nam  force  accidere  poceft ,  vt  filii,caucionis cuiufdam  gracia magis,quam  ncccfficacis,  vc di- 

expediac  ceftamencum  fieri  pupillo,  &  non  expediat- pacri.  cicurin§.finautem.Infticu.eod.cic.  Sivercacurpaccr,quice- 

Cur  non  confulicur  pupiIlo,vc  ceftamencum  ei  fiacapacrc,  ftamencumfecic  filiofuo  &  fibi,ne  aperco  ceftamencofub- 

&  fi  pacer  ceftamencum  fibi  non  faciac :  &  fi  incelligac  cefta-  fticucus  impuberi ,  eius  vicx  infidiccur ,  poceric  proprio  lino 


mencum  cuncfacere  fibinoncxpedire  ?  Diximuspupilla- 
lem  fubfticucionem  gracia  pupillorum  comparacam  efle, 
ne  decedanc  inteftati,  fi  contingac  ipfos  ancc  pubercacem 
moci.  Egodicam  breuicerquod  fencio.  Huius  rei  racio  vi- 
decur  obfcurior  efle.     Exiftimo  cx  veteris  iuris  fubcilicace 


&  propria  cera  ceftamencum  pupillare  obfignarc:&  in  fuo 
teftamcnco  cauere,  ne  ceftamencum  pupillare  apcriacuc 
prius,quam pupillus morcuus fueric.  Poflec cnim  is,qui fub- 
fticucus  cft  pupillojci  ftruere  in fidias ,  vc  hxrcs  efler.  Et  huic 
fimile  cft ,  quod  dicicur  C.  de  ccfta.in  l.i  i .  hac  confulcifl!ima« 


hoc  ius  orcum  habere.  lus  publicum  non  videcur  perniitte^      de  eo ,  qui  tcftamencum  facic  in  fcripcis ,  ita  vc  ne  teftes  qui* 

Kk    } 


3po 


Franc.l^uarem  Comment, 


demintclltgant.quicl  ineoteftamentocontinetur.  Hincna- 
fciciic  alia  qu^ftio,  an  inftitutiohiredis  patcrniantecederc 
debeat  ?  Diximus  eum,  qui  teftamentum  facit  filiofuoimpu- 
berijfibi  quoque  hiredem  fcribere dcberc ,  fed an  neccflc  fit 
harrc  Jis  patcrni  inititutioncm  prsccdcte,  an  vero  fubftitutio 
pupillarisvaicac,  fianteinftitutionem  ha:redi$  paccrni  fada 
fir?Qusftiocfttra(aatainl.i.J.priusifF.hic.locusvideturob- 
fcuruicfle.  Vlpianus  videturpugnantiafctibere.  Dusfunt 
partes  huins  capitis,quarum  pars  pofterior  vidctur  contta- 
'    ria  eflc  ptiori.  In  priori  parce  ait  non  efle  conucttendum  or- 
dincmf:r)ptura:,inpoftcriori  parte  ait,  nihilominus  valerc 
fubftitutionem.  Deinde  qux  dicuntur  in  piioti  parte,non  vi- 
deaturfatiscohxrerc.  AitVlpianusnon  elleconuertendum 
ordinem  fcripturx,  &  primum  hsrcdcm  fcribendura  efle  pa- 
tri  deinde  filio :  £c  merito ,  quia  conftat  vnum  teftamcntum 
efleiimo  videturpotius  dicendum.quia  vnum  eft  tcftamentii, 
coQuertendum  efle  ordinem  fcripturx.  Vndc  quidam  legunt 
inverfi.quarfentcptia&c.improbatanoncoroprobata.  Ego 
devtraquerequid  lentiambrcuiterdidarus  fum.  Priorpars 
mihi  vidctur  planaefle,  vt  ne  apex  quidemmutandusucex 
vulgarilc<3:ione.  Sententialuhani  eft,non  valere  fubftitutio- 
nem  conuetio  ordine  fcripturx,  &nierito  :  conftat  cnim 
vnumeflcteftamentum,licetduifint  h^reditatcs.  lurccon- 
fulcus  videtur  cacits  obiedlioni  occurrere ,  cum  dicit ,  &  me- 
rito.  Si  duo  teftaraen ta  cflcnr,  nihil  videretur referre,  vttum 
prius^vtrumpofteriusfadumefl^n.  Quemadmoduracnim, 
\\  a  duobushominibuiteftamenca  fiant,  nihil  refert  vtrum 
ptius,vtrum  pofterius  fiat.  Duo  teftamenta  diuerfa  funt,quz 
nihil  habcnt  inter  fe  comraunc,  atque  vt  valcat  vttunque 
teftamentura,nihil  refertvtrum  pracceflerit.  Vndevidetur 
idcm  hic  efle  dicendum.  Duo  tcftamenta  lunt :  vnum  cft  pa» 
tris,alterumfilii.  Re(pondetitaqueIurifccn{ult.  obieftioni, 
his  verbis :  Et  mertto ,  id  cft,quod  non  fic  conuertendus  ordo 
fcriptura:,  & quodfubftirutio  alias  non  valeat.  Ccnjiat, in- 
<{mtWlphnaSyV>i;imtefiarKentf(meJJi, ^c.  Supradocuiquo- 
modovnunifitttftaracntum.  Vnum  tcftamentumcftquod 
duas  partcs  haber.  yna  pars  huiiis  tcftamcntieft  fubftiiutio 
pupillaris,puaE  eft  pars  pofterior,  &  pcndetex  alterapriori 
parte  :cft  enim  appcndix  &  acccflioprioris.  Ea  parslcilicet 
quaifiliiuitur  ha:rcsfiIio,pendet  exaltcrapatte,  quaicAi- 
EUiturhiresteftatori.     At  ratioexigit,vt  prscedateapars, 
quac  principalis  eft ,  &  cx  qua  altcra  dcpendet ,  &  fine  qua  a!- 
tcra  non  po  teft  corfiftere.  Vult  Vlpianus  his  vctbis  oftcnde- 
re  vnum  eflc  teftamentL.m ,  quamuis  fit  duarum  haEiedita- 
tum,redhiclacuspofteaexphcabituradi.  qui  1  beris.hic.  fF. 
Hadlcnusde  prioriparte:pofterioreftinverf  ^«r^,'»^'»*/,  fft. 
Sic  enimefticgciidum,partici)la,&cxpnngendaeft.hicpra- 
€edit  'ubftitutio,&  icquitur  inftitutio,&  lamen  Vlpianus  ait, 
fublhtutioncm  vaierc,quod  rcpugnanseftiis^qnzdidlafunt 
inpriorepattc.  Egoalias  (ufpicatusfumverbaSsbinieflevC' 
que  ad  hunclocum ,  Sedficfuu,  &  ab  co  loco  verba  efle  Vlpia- 
ninorantisquod  aSabinofciiptumfuit.  In.^criptio  enimhu- 
iuscapitisindicathocfumptumeflccxrotis,quas  fcripfitVl- 
pian.ad  libros  Sabini,&  plerunque  accidit  in  bis,quar  fumun- 
tur  ex  annotationibus  Vipiani  adSabinum,  vtvcrbaSabini 
inrermifceanturverbis  Vlpiani,  itavtnonfacile  deceinipof- 
iint.Si  itaintclligamus ,  res  non  habet  d.ificuitatem:fcd quia 
hoc  certum  non  eft,  (ed  eft  conieftura  tantum,qusfolct  eflc 
fallax,recepcamopinionemfequor.Receptaopiniocft,quod 
priu$  dicitur  in  priori  partc,intclligcndum  cfle  cum  exceptio- 
ne,qii£inpofterioreparteaddiiur.  His  cnim  vcrbis,  Sedji 
^«MjCfc.oftenditVlpiaa.id  accipicndum  efle  cum  exccpcio- 
re.Exceptio  cft ,  fi  codera  tcmpore  &  cadera  fcriptutatefta- 
mcntumfiatvtrunque.  Namvttunque  teftamcntumpoteft 
fietieodemtempore,potcft  ctiam  ficri  diuerfotcinporc,& 
diuctfistabulis.  Sicodemieropote  &ii(demtabulis:tuncait 
lurecotiful.  ordincm  fuccefl[ionisnon  fcriptura:  ipedari.  Ot- 
do  fucceffionis  hic  apparct  manifcftiflinic  cij  ait ,  Sijiliui,  (fc. 
appateteumfubfticucrehisverbisjita  vtordine  fucceflSonis 
priccdat  inllitLtio  hiredispaterni ,  &fubftitutio  pupillatis 
fcquatur.  QuodigtiHr  dtEinmefi,(^c.  conclufio cft  fupcrio- 
turc.  Quoddicitur  fingnlislibcrorum  fubftituctc,dicimus 
fubft;cucrc:quia  non  cft a  teftsmento  filii incipicndum :  nam 
iubilicuecceftpoftalium  infticuete. 


CoEpimusoftendcrequs/TntneccflariaiVtvalearpupilla^ 
ris fubfticucio.  Diximusnccefreeffcliberos,quifuncin  pote^ 
ftate,vthzc  fubftitutiofiat,vtpatetteftamcntum  fibifaciat» 
&aliahuiufraodi.  Addendura  eft  fuptadidis,  hacreditatcm 
ex  ceftamento  paccrno  adeundam  etlc,  vc  valcac  pupillatis 
fubftitutio  :ficutenimneceflecft  aliquem  hzrcdem  inftitu- 
tumeflc  teftaracntopaterno:itaetiamnece(re  eftaditamcf^ 
fehzreditatemcxeo  teftarocnto.  Namu;hilrefert,anqui$ 
faxredem  fibi  non  inftituerit,an  is  haercs  hxreditatcmnon 
adierit.vtroquecnimcafudiciturinteftatusdeceflifle.§.i.dc 
hzred.quzab  intefta.in  Infti.&  1.  i.if.  dc  fuis&  legi.  Ergo 
quianonadirahzrcditate  ex  teftamento  p;<teino  irritumfit 
tcftamentum  paternum,  ideoque  ncccfle  cft ;:  upiliarem  fub- 
ftitutionem  euanefcere,  qus  ex  reftamento  raterno  viies 
capit.l.i.§ .adeo.  hic.  ff.  Hic  iocus  magis  videtur  ]:  ertircic  ad 
fequenscapuc,  inquoquxiicur,  quomodofiniatur  pupilla- 
lis  fubftitutio.  fcd  vulgarem  diftinc^ionem  hic  fccntusfum, 
quod  videatur  magisapta  ad  docendum  id ,  quod  inftituinius. 
£c  hoc  cft  quod  ahbi  generalitcr  ttaditutnon  aditabsrcdi- 
tateextcftamcnto,teftaraemumefreirritum.l.  fincmofubi- 
ic.i42.ff.detcgul.iur.&l.fi  nemohxiediiatem.fj.ft.  decefta. 
tuce. 

Hincqusricur.fiquiscoadusfuccicadire  hxrcdicatemex 
Trebelliano  Senatufconfulto  vcl  Pegafiano.an  ea  aditio  con- 
fitmcccabulaspupillares,quamuisha;resinftitutusnonccga- 
turaliasbsrcdicaceraadire,  fed  Ipcnce  fua  adeac.  hoc  eniin 
voluncaciscft.l.ncccmere.  C.deiuredclib.tairen  fideicom- 
miflarius^cuipeifideicommifrurohirreditas  tft  rel  (Sla,  po- 
tcft  cogcrc  bircdem  inftitutum  vt  adeai  :&  fi  torte  inftitutos 
hsres.idco  nolitadire  hafrcditatem,qi  od  caro  damnofint  cf- 
fe  veieatur,  cogeturadire  penculo  fideii  on.miflaiii.  I.  quia 
potcrant.  ff.  ad Senatufconlul.Trebdl.  Quid crgo  fi inftuu- 
tushacrcstcftamentop3terno,nonfpc.nte,ledcoidusadicrit 
hxrcdicatem , an ca adicio (uffiiiac ad confiriTi atiorc m  pvpil- 
latiumtabulaium  ?  Qua:ftiofftinl.quipluies.5c;.§.i  hic.ff. 
inquarccitaturveceuimlurifconfultorumcpiiiio.  Ci(ri.nfio 
fiiit  inter  lurifconf  Qirnius  Matiusputabatjdeftiruto  iuie  ci- 
uiliteftamento,fecundascabulasnonoportercic(uf  ta.n,led 
contraiia  (cntentia  obtinuit.   Harc  d:fIenfio  orta  tlt  px  eo, 
quodfuperiusdiximus,  teftamentumpupillare  difticgiii,& 
feparaiiatcftamcntopatetno,  fcduo  teflamentadic',  quo- 
rumvnumeftpatris,  altcrumeftfilii.fcddiciturctiatnvruim 
tcftair.entumeflcaliarat!one.  Hincnatacft  varict?s  Ja  opi- 
nionum.  Diccbat  igituiScauola,fecundas  rabuias  nrn  c^cr- 
tcicicfufcitari,deftituto  teftamcntoiure  ciuili.  C^mh.Tits 
inftitucus  dicit  fe  nolle  adire ,  dcftitutum cft lure  ciuil;  tefta- 
mentura ,  etfi  adiie  cogatur :  aditio  ea  ccrte  non  facit ,  vt  lurc 
ciuihvalcacrcftaracntura.  Hocenira  eftindudum  audlori- 
tate  Senatufconfulti  contra  ipfum  ius  ciuile.  Si  t  nim  cjctcra 
conualefcunr ,  quac  fcriptafunt  in  eo  tf  ftamenco,ccn(cqnens 
eratpupillatcmquoq;fubftitutioncmcoEualefceie,qujFpaii 
eft ptioiis  tcftamcnti.  Eodcm  pertincr,quod  d-citur in  l.nam 
quod.  14.  /.  fi  quiscompulfus.  ff.  sd  Senarufc.  Trc  bel.  ap  ertc 
dicitutieccptumeffc,vtcaeteiavalcant,qiiaEfiripia(untintc- 
ftamcntolcgata,  libertates.ita  confequcns  c fle  (uhftitutio- 
ncmpupillatcmvaletc:quiafLbftitut!o  pupillaiisnonminus 
eftpats  tcftamcnti  pattini,quain  legarum  velfideicon-mif^ 
fum,quod  in  co  relidura  cft.Scd  quzrirur  an  haf rts  par ernus 
poffic  ccgi  ha^rcdicacera  adire ,  vc  valear  (ubftitutio  ?  Qua  ftio 
eftinl.z.hic.§.inrerdum.Dubiumnoncft,quinfideicon:imif« 
fariuspoflic  hxrcdf  m  cogere,qui  fideicomaiiiruru  jplum  dc- 
bcc,adadcundam  hireditatfm.hoc  enimcautiimcftSera- 
tufconfulto  Trcbell.  Scd  qua:ftio  cft,  an  is  qoi  fubftitu:u$ 
cft  pupillo ,  poflit  fimilitet  cum  cogcrc  ad  adcundara  hacicdii 
tatcm:quoniamahcernonpotcft  valeic  fcbftitutio  pupiila- 
ris.  vcl  an  is,  cui  fidcicommiflum  tclidum  cft  a  fubftiruto 
pupillL  quamuis  hic  fideicommiffum  fit,  &  vidcaiuihiccA- 
fus  pcitinete  ad  Scnatufconfultum  Tiebcllianum  :  tar-f  n 
hocfideicommiflumnondcbcturabhircdepateino.  L-  Sc- 
ratufconfaltum  loquitur  de  hzredc  ,  qui  fideicomii:iflmn 
dcbct  :  fcd  fubftitutio  pupillaris  non  eft  fideicommiflaria, 
nccpcrtinetadSenatufconfultumTrcbcU.  Quidigiturdice- 
rous?Vlpianusind.  §.  intcrdum.non  dicit  fubftitutum  pu- 
pillojpofle  cogere  pupillumadadeundum  hxreditatem,vc 

conua- 


tn  TitSDe  vutgari^pupiU.Juhjlh. 


tdnualcfcat  fubftitUiio  piipillaris.  fed  ait  vt  ex  fecundis  ta- 
bulis  fidcicoramiirum  conualcfcat ,  eum  pofle  coger^  &C 
hoc  in  ca{u  paululum  cft  rcceflum  a  vetbis  Senatufc.     Nam 
Scnatufconfultum  loquitur  de  hirede,quidebetfideicora- 
mirtum.  Athichactcs  patcrnus  non  debet  fideicommiHum. 
atque  hic  tantum  cogitut  adire  vt  fideicommiirum ,  quod 
reliAumeftin  fecundis  tabulis  conualefcat.     Ibi,  vtptttafi 
Mmpfipillui  decejfit.  Addit  Vlpia.exceptio  ncm,  vt  cogatur  hs- 
tes  inrtitutus  patcrno  tcftamcnto  ,  adirchsreditatcm,vtex 
iecundis  tabulis  fidcicommiflum  conualcfcat ,  raodo  iara 
pupillus  dcccflerit.  pupillo  cnim  adhuc  viuo  ,  non  poteft 
hxrcs  inftitutus  patcrno  tcftamcnto  cogi  vt  ha:rcditatcm 
adcat ,  vt  fideicommiftum  conualefcar.     Potcft  igitur  fidei- 
toramiirarius  ab  inftituto  pctete ,  vt  hircditatem  adca.t  peri- 
culofuo,quatenusfideicommillumreii6lumfibi  tabulis  pu- 
pillaribusconualefcat,  fi  contingat  pupillum  dcccdereante 
pubertatem.Scdpramaturcpetit.  Vifum  eftenimturpcfoli- 
citumefte  quenquamdcviui  hominis  haEreditate.  debcc  er- 
go cxpedlare  mortcm  pupilli.   Sed  fi  iam locus  fit  lubftituto 
pupillaritcr,mortuoeampupilloh2respotcftcogiadire  ,  vt 
fideicomraiftura  conualefcat  :  &  hac  aditione  fafta  confir- 
mantur  tabula:  pupillarcs.  Huic fimilis  eft  qusftio  in  eodem 
loco,dceoquifeftitutuseft  hireditatisadeundascaufa.  Mi- 
norif .  annisinftitutus  ha»res  teftamcnto  paterno  ,  reftitu- 
tuscftha:reditatisadeundicaufa.  Is  omiletat  haEteditatem, 
rcftitutuseft  inintegrum,vthireditatemadiret,  &adiit  tc- 
ftitutus.     Qusiitur  an  h.zc  aditio  proficiat  fecundis  tabulis.- 
anhacaditionctabularpupillarcsconfirmcntur?     Vidcntur 
.  nonconfirmati,  nccconualefccrehacaditionc.  quia  harrcs 
1      non  potcftcireiurcciuili.  Quirepudiauitha:rcditatera,  cx- 
clufus  cft  omnino  ha:reditate.  eo  rcpudiante  ftatim  delata 
eft  hxreditas  vel  ad  (ubftitutum ,  vel ad  kgitimum hiredera. 
l.aitpritor,§.  fedPapinianus.ff.dcminoiibus.     Quihaeres 
eft,non  poteft  definere  hsEtescfle.  &duononpoHunt  hs- 
redes  efle  in  folidum  eiufdcm  hsrcditatis.     Sed  hic  Vlpianus 
aitproficere  fccundis  tabulis  hancaditionem,  vt  Prastorv- 
tilcs  aiftioncs  decernat  fubftituto.     His  verbis  fignificar.fi 
merumius ,  quod  diredum  vocatur,(pedemus,non  con- 
oalcfcere  :  quianonpoteft  diciharres  tcftamcnto  paterno, 
vtconualefcat  fubftituiio.     Is  tamenvtilitatis  caufa  eftad- 
miflus.  quiaquamuisha;resnonfit  .•  tamen  locohirediscft. 
Vtilcs  adiones  dantur  fubftituto.  quia  pritcr  eum ,  qui  ex- 
dufus  cft  ab  ha:rcditate  ,  reftituendoinintegrum,non  po- 
tcft  faccrc  ha:rcdcm.  Nonfuit  tanta  potcftas&  audoritas 
pta;toiis,  vt  fupraleges  ,  vclcontraiusciuile,  aliquideffice- 
ret.§.quosautcm.Inftit.dcbon.pofl.Quoscnirapraetorvo- 
cat ,  babentur  tantum  vice  haeredum.     Fidlitiis  adionibus, 
inquit  Vlpi.  in  Inftit.  tunc  opus  eft.    Fiditias  adlioncs  vocat> 
qua:dicuntut  vtilcs,  quzdantur  vtilitatis  caufa  contrafub- 
tilitatem&  tigorcmiurisciuilis :  ficutmulta  proptcr  vtilita- 
temreceptafunt,  repugnante  iuris  fubtilitate.     £i  quivcre 
faa:tcscft,dantur  direifla:  adiones,  ei  qui  fingitur  ha:tcseflej 
dantar  vtiles.  Huc pcrtinet  ctiam  quod  dicitucin  1. 7 .ait pra:- 
tor.§.fed  quod  Papin.ff.de  minor.    Quem locum  antc accu- 
rate  explicauiraus.  Diximus  eum  qui  rcftituitur,  quamuis  hx- 
res  non  fit inte  ciuili,ha;redis  loco  cflc.   Qupd  autem  ait  VI- 

f)ianu$,Ergo  etiam  fi  minor,&c.  oftendit  hos  cafus  fimiles  ef- 
e.&  ptimum  cafum  dercftitutionc  iniiitegrum,  ficut  prxtor 
hztedcm  faccre  noa  poteft:fed  habct  haeredis  loco ,  qucm  ad 
fucceflioncm  admittit.  ita^tiara  ne  Scnatufconfultum  qui- 
dcmTrcbelllanum  habetfideicommiflaiium,qui  ha:rcsnotx 
eft,bxredis  loco,&  ci  &  in  eum  dantur  vtiles  ai^iones.  1. 1.  S. 
adScnatufconf  Trebcllian.&§.  i  :Inftit.dcfidcic.ha:redi.  £x 
his  intelligitis  neccflariam  efle  aditioncm  hircditatis  ex  pa- 
tetnoteftamentovtconualcfcat  pupillarisfubftitutio.  £xci- 
piuntur  quidarn  cafus ,  in  quibus  neccflaria  non  eft  aditio ,  & 
nihilominus  vtilis  eft  pupillaris  fubftitutio. 

£xcipitur miles  .1.  miles  itabzrcdcm.^i.^.vltira. ff.de 
inilit.teftam.Nihil  cnira  refert  an  adita  fuerlt  hsreditas  ex  tc- 
ftamcnto  militis,an  non,vt  conualefcat  pupillaris  (ubftitutio. 
Ratio  obfcura  non  cft  cx  his,  qu£  diximus  fupcrius.  Quod 
Cnim  dicitur,  fincpaterno  teftamento  non  valetc  fubftitu- 
tioncm  pupillarem  ,  ortum  eftexfubtilitatciuris.  quoniam 
vidcbantvetetcs ,  lalualcgisauAoiitate^nonpeftefilio  (110. 


patrem  facere  teftamentum:quia  leges  permittebant:  tantura 
ciuibusfibifaccrcteftaraentum,  excogitarunt  quoddamge- 
nus  tcftamcnti  facicndi,quod  vidcretui  a  lcgibus  non  abhor- 
rcre.-&vocitruntfubftitutionera  ,  quamuis  magis  fit  inftitu- 
tio,quamfubftitutio.  Eaautem  quae  fubtilitate  iuiis  magis» 
quam  natuiali  ratione  nituntur,remittuntur  militibus,  vt  di- 
ccmusfubti  dcmili.tcftam. 

Sccundus  cafjs  cft ,  Si  hires inftitutus  patcrno  teftamen- 
to  ,  dolo  milo  in  fraudcm  omifcrit  hircditatem  ex  tcfta- 
tnento.vtaditctabintcftato.-  quiafottccisfucccfliflet  ab  in- 
teftjto  of  fiinftitutusnone(rct.d.l.2.§.adco.ff.  hic;  Edifto 
pra;toris  caufum  eft  ,  dc  quo  diccmus  fub  tit.  fi  quisomifla 
caufteftam.  vt  fi  inftitutus  fithjEicsex  tcftamentois.quia- 
liasfuccefruiuscfletabinteftato,  &oraiffa  hircditateexte- 
ftamcnto ,  vclit  ab  inteftato  ^dire ,  quo  intercidunt lcg2ta,fi- 
deicommifla  ,  &  quicquid  tcftamentore!id:umeft,vt  ouz- 
cunque  eo  teftamento  icli<9;afunt,perindeva!e;mtacfi'iac- 
reditas  adit  a  eflci  ex  teftamento.nam  alioqui  hires  inftiturus 
tcftamento,  fi  poflet(ucccdereabinteftato,nutiquaa~iadirr:t 
ex  teft3mento,&  legata non  deberet.  Huius  fraudis  coerccn- 
daecaufajpropofitumeftidedidlumaPrztorc.Qucmadmo- 
dum  igitur  co  cdi6to  Praetoris  confcruantur  legata.fideicom- 
miffa ,  &aIia,quscotcftamento  reli6i:afunt:iiactiamcon« 
feruaturpupillarisfubftiturio. 

Tertius  cafus  eft ,  cum  eft  inftitutus  hasres  teftamcnto  is^' 
quiiusfuihabet,velfuicatis,  vtvulgoloquimur.  Cumpatec 
inftiiuit  filiumfuum ,  quemhabetinpotcftatefuaj&inpri- 
mograducft,ishabetiusfui.i.  in (uis.ii.ff.de  libcr.&pofthi 
§.fuiha:redes.deh<ered.qualita.&d)ffer.inlnfti.  Siigiturte- 
ftaroentopatetnoinftitutusfitfiIius>  quiiusiuihabet  :  adi- 
tio  h^ieditatis  non  vidctur  efle  neceflaria.  Sed  huiuimodi 
faxrediacquiritur  hxrcditas  fine  adicione.d.leg.in  fuis.de  lib* 
&poftb.  atque  idco  hzrcditatem  ad(uosha:iedestianfmic- 
tit,quamuisadit2nonfit.  Etquoddicitur  ha:tedicatcm  non 
aditam  non ttanfmitti  ad  hxrcdcm,  hocroneftinielligcn- 
dumdcea ,  quacdeferturfilio,quifuiiushabet.  Hinciilud 
vulgo  dicitur  ,  cxiftcntia  fuitatis  confirmari  tabulas  pupil- 
larcs.  fidoquuntur,  ideft,  (ufficic  exiftcrc  fuum  ha:rcdem 
eum,qui  inftitutuscftpaternotcftaroento,vt  tabula:  pupii- 
latcsconualefcant ,  quarouis  ab  eo  adita  non  fit  ha:reditris. 
Idlumiturexvariislegibus:fedprxfctcim  exleg.pateifa.il. ff* 
de  priui.cred.ex  1. io.fi  filius  qui  patii,  hic.&  locus  eft  infigni- 
orind.I.filiusquipatri.Cumquis  haberet  ducsfilics,  vnuni 
pubetero,aIten:mimpubercn:.nnftituitcosh£Ercdes,&pvbc- 
rem  fubftituit  impuhetiiSt  impHiesdeceJJent.  hicc  eft  (ubftiru- 
tiopupiIlaris.hicqua:ricuranpoflit  fepaiaichas  ha^reditaces, 
fi  vclitadire  paternam  haereditatcm  ex  pup  Ibd  fubftitutio- 
ne,&abftincrcpatcrna?Ait  Papinianusaudicdum  elle.Nec- 
eflccft  vt  intclligantur  dcco  qui  ipfoiurccxtidth.Tres  patri 
fine  aditioncjtaroctfi beneficium  abftinendi  habeat  a  prxto- 
re.Naro  fi  adiiffet,  non  poflet  patcrnam  hireditatem  rcpudi- 
are.  Permitdtur hic  feparatio  bonorum  patris  &  fratri.-,  qua: 
nihil  habenc commune.Nam  pcr  pupillarem  (ubfticutionem 
fuccedicur pupilIo,pei  inftitudonem  tcftatoti.  lus  dicentcra 
vocac  Papinianus  ibi,qucro  pcius  dixit  Pra;torcm.iV0n  tnuitoSf 
C^ff.Praetor non obeft huic  fepatationi.  Abftenfio  hiredita- 
tis,quzpcrmictitutfilioaPra:torc,nonremouet  inuituro  ab 
hzreditatc  patcrna,quam  adire  cupit.Sed  in  bac  fpecie  anim-  -^ 
aduertendumeft,  non  adiiffchxreditatcmpatcrnam  filium 
quiincainftitutus&fratrifubftitutusfuit ,  &  tamcnadroit- 
titur.ad  fratcrnam  harcditatcm  cx  fubftitutione.  Ergo  fine 
adidone  hzteditads  patcrnz  valct  fubftitudo  pupillaris.  In 
hac  fpecic  dicitur  non  cfle  neceffaiiam  aditionem  hzrcdi- 
tatispaternae  :  quiainftitutus  eft  hzrcs  paterno  ceftamcn- 
to.  Is,  qui  ius  fui  babet ,  &  qui  hzieditatem  fibi  acquirit  fi- 
neaditioneipfoiure  :  &hociusfui  tantamvim  habct,quani 
adidoadacquirendam  hxreditatem.  Immo  quod  eftma- 
ius  ,  hac  (uitate  confirmantur  tabulx  pupillares :  &  fi  is,  qui 
ius  fui  habet,  abftinuerit  ab  ha:reditate.  Non  eft  ranta  du- 
bicacio  dc  eo,  quiadiic ,  &  poftea  repudiauit.  Sed  de  eo) 
qui  abftinuit ,  fuit  dubitatio.  Nam  iute  ciuili  manet  hx- 
res .-  fed  dicitur  conualefceie  fubftitucio  pupillaiis.  Sect 
in  hac  fpecie  &  aliis  fimilibus  (  idem  enim  in  aliis  fpecie- 
bus  dicendum  noa  cft  generalicer^  hoc  ius  fui  fufficit 

Kk    4  ' 


35)r  Tranc.^mrmiQomment. 

ad  confirmationem  tabulatam  popillarium ,  in  comaio-  valerc.-quafiruptumfitteftamcntum  paternumhocpofte- 
dum  &  gratiam  eius  ,  quiius  fuihabct  ,vtpoflitipfefi)cce-  tiore  teftamento.  Sed  Iurifcon(ultusaitnonrumpi,&ra- 
dere  ex  fucceffione  pupillari.  Et  idcm  dicendum  eflc  o-  tum  patris  teftamentum  mancre.  quia  teftamcntum  filii 
mnes  fatentur  ,  fi  alius  cxtraneus  fubftitutus  effe  pupilio  quodpofteafaftumeft,eft  velutappendixpaterniteftamen- 
proponatur.  Ego  aliquandp  animadoerti pro  explicatione  ti :  fi  fibi  fccit  &  filio  teftamentum,  &  poftea  fibi fecit  rum- 
huius  loci ,  &  aliorum  huiufmodi  ^  nempe  d.leg.  fi  filius.qui  pitur  tcftamentum  paternum  &  pupillare.  Huic  firaile  eft 
patri.&d.  1,  paterfamilias.  fF.de ptiuileg.  cred. pofle proba-  quoddiciturinJeg.poftlegatum.f.§.quiprincipale.ff.  dchis 
biliter  dici ,  fuifle  datum  cohsredem  filio  in  hac  fpecic. 
quamuis  h^ec  interpretatio  ab  omnibus  explofa  fit.  Cum 
duo  hsredes  inftituti  funt  teftamcnto  paterno  ,  fufficit  ab 
vno  aditam  efle  hxreditatem  ad  confirmationem  tabula- 

rumpupiilarium.l.  apudlulianum.i  i.§.  idem lulianus.fF.ad 

feoatufconf.  Trebell.     Poteft  igiturfieriinhacfpecie,vta- 

lius  fuerit  ha:res  datus  filio  inftituto  in  teftamento  patcr- 

no.  ReiiciturhsEcintetpretatio :  quia,  inquiunt,hoc  adiuua- 

reeft.-  &inhacfpecie  nullafitmentio  cohjcredis  dati.     Sed 

cgo  fgpra  admonui  non  felerc  exprimi  ea  a  lurifconfulto, 

de  quibus  non  eft  qu^ftio.aut  non  eft  dubitatio.     Quxftio 

crat  de  fcparatione  bonorum.  Si  qu2ftiofuiflet,anvalcrct 


qui.vtindig.  Gum  quisaccufattcftamentumprincipale,tc- 
pellitur  etiam  ab  eo  quod  legatum  eft  fecundis  tabulis  ;  quia 
Gum  principaleteftamcntumaccufat,  etiam  accefTorium  ao- 
cufat.Sedcontra,  quiaccufat  accefTorium  non  repellitur  ab 
eo,qyod  reli(ftum  eft  principali  teftamento.  Nam  principale, 
fine pupillari tcftamento  poteft confiftere.  Varia: funt huius 
lociinterpretationes.  VdlgoerediturobfcuruscfTe.fed quo- 
modoaccipiendusfit,diximusfatisadl.Gallus.fF.  deliber.  & 
pofthum.  Cumdicimuspofteriorc  teftamento  rumpi  prius, 
idverumeftfi  pofterius  teftamentura  iure  fadlum  fit.  ideo- 
quc  fi  in  pofteriore  teftamento  filius  prsteritus  fit,  non  rum- 
picurpriusteftamentum.i.  7.  fifiliuseius  quiinpoteftate.fF. 
fubftitutio  pupillafis,reclGdiceretur  :  quia  hoc  exprefTum  delib.&  pofthum.Idegodocuiinintcrpretationed.leg.Gal- 
noneftjhocpro  diuinationehabendumcfret.  Quoddicimus  ius.cumteftatoritainftituit ,  Stfi!iuimetii,viMome,merieturf 
hic ,  fuperius  interpretati  fumus.  1.  ex  contradtu.  fF.  de  re iud.  TttiHt h<tru efio.lWs  verbis  non  videtur inftitutio  filii  contine- 
vbi  dixi  bona  intelligi  peruenifle  ad  fubftitutum  ,  cx  qua  ri.quamuismultidiflentiant.  Vulgusinterpretumcenfet,illi$ 
caufa  peruenire  potuerunt  ac  debuerunt.  Sic  hoc  loco  quas-  verbis  inftitutum  videri filium ,  Siviuo  me.  Sed  ccrce  hic  non 
fto  hic  proponitur  de  feparatione  vtriufque  hiredicatis,  inftituiturfilius  ,  necexhsrcdatur ,  fed  prsteritus  eft.  ergo 
tam  eius  qux  defertur  ex  inftitutione,  quam  exfubftitutio-       non  rumpitur  prius  teftamentum.     Egodocui  in  forraula 


ne  :  quaficertutnfit  fubftitutionera  valere.  hocnoncftex- 
preflum  a  ccnfultorc  :  nec  ab  eo  ,  quihxc  itapetfcripfitin 
hisfcriptis,quia  deeonondubitabatur.  Atqueficintelligi 
poflecd.I.patetfamilias.fF.  deptiuil.credi.  Sed  proreCepra 
opinione  facic  quod  diximus  in  fuo  hirede  ,  nccefTariam 


Galli",  prxcedcredeberefiliiinftitutionem  ,&ineaomiflam 
eflle  filii  inftitutionem:  quia  nulla  eratdeeaquxftio,fcdde 
ratione  inftituendi  pofthumi  nepotis.  Aliud  excmplum  cft  in 
qnerelainofficiofiteftamenti.l.Papinianus.8.§.  fednccim- 
pubetis.  fFdeinofficiofo  teftamento.    Si  teftamentum  tu- 


non  efFe  adicionem  haireditatis.  huc  pertinet  quod  dicitur       ptum  fitperquereIaminofficiofi,quaficontra  officium  pie 


inl.  5  o.cum  quafi  abfence.§.fed  fi  quis.  ff.  de fideicom.  liber 
Vt  valeat  libertas  fideicoramiflaria  relidla  fufficit  haeredem 
fuumexiflere,  etfiabftinueritab  hireditatc.  Etquanquam 
hoc  conflitutum  in  libertate  .-  tamcn  gcncraliter  ait  lutc- 
confultus  non  cfFc  fine  ha:rede  eum  ,  qui  hsredem  fuum 
habet,  quamuisfeabftinentem.  Notanda  funt  diligenter 
hsG  verba,  Ait  eum,qui  fe  abftinuit :  non  dicit,  repudiauit: 
cdam  fi  abftinuerit ,  poteft  dici  quodammodo  hircs  efle. 
quod  prodeft  in  eo  cafu ,  ad  confirmationcm  hbertatis  fi- 
deicommiflaris.     Idem  dici  poteft  in  hoc  cafu  ,  quod  hoc 


tatis,filius  indrgne  exha:redatus  fi  t  a  patre  fuo ,  ipfo  iuie  tefta- 
mentum  rumpicur.d.leg.  Papinianus.  §.  fi  ex  caufa.  Ropto  eo 
teftamento ,  pupillare  quoquc  tcftamcntum  euanefcit.  Suf- 
ficitautempropartevateretefiamemum .proparteadirt  htcredt- 
tatem.vtva/eatpupt/larisfitbfiitutio.  Atqueitadiftitjguiturin 
didt.§.fednecimpubcris.  Huicfcntentiiopponiturlex,ex 
duob.j2.§.vltim.&I.&ficontfa.3j.ff.  hoctitul.filiuscman- 
cipatusquiprxtcriiuscfta  patre  fuo  ,  aUo  hxrede  inftituto, 
bonof  um  poffeffionem  petiit  a  Prxtore.  ea  bonorum  poffel- 
fioneaccepta,refciflijmeft  teftamentum.aittamen  ibi  lutif^ 


fufficit  ad  confiimationem  tabularum  pupillarium.&fiita       conful.  Africanus  fubftitutionem  pupillarcm  valere.     Hic 


•quis  intelligat  d.I..patetfamil.  ff.de  priuileg.cred.  &  d.leg.cum 
quafi.  nihileric  incommodi ,  quamuis  vrraque  lex  intelligi 
poffic ,  cum  datus  eftcohxres  hxredi  inftituto  teftamento 
patefno. 

CcEpiraus  ea  cxplicare  qua:  pra:cipuc  obferuanda  funt 
&  fpedandain  fubftitutione  pupillari  vt  valeat.     Diximus 


rumpitur  teftamentum  paternum.-  &  tamen  lurcconfultus 
aitfubftitutionerapupillaremvabre.  quodmaximecontra- 
rium  eft iis,qu2 iam  a nobis  didafunr.  Scd  alia  caufa eft  bo- 
notum  poffeffionis,quaciuris  tantum  prztorii  eft:nec  facit  vt 
quis  dcfinat  ha:res  effc.  Infuperioribusexemplisteftamen- 
tum  f  umpitur  ipfo  iure,non  auxilio  Pra;toris  extraordinario. 


teftamentum  a  patre  fibi  fadum  effeopottere  .-  itavtfipa-  vtind.l.Papinianus.§.fiexcaufa.hicnonrumpiturteftamcn- 

ter  fibi  tefFamentumnonfecerit ,  non  valeat  teftamcntum  tumipfoiureproptetbonofumpoflleffioncmcontratabulas: 

filii,nec  pupillatisfubftitutio.     Et  prsterca  diximus  opor-  necha:resinftitutusinteftamentopaterno,definithsrescffe 

tereexco  teftamento  aditam  cffe  hxrcditatem ;  necfuffice-  ipfoiurc.  Pra:tornon  facit  ha:redem  :  ncc  facitvtisdefinac 

re  fadum  effc  teftamcntum  :  fedoportere  idteftamentuni  hsresefle,  quihireseft  iureciuili.§,quos autcm.de bonor. 

aliquem  effedum  &  vim  habere.  Effed:um  autem  non  ha-  poffeff.inInftit.Quiha:rcseftcxiureciuiIi,certefierinonpo- 


bete  abfque  hireditatis  adidone  ,  pra:cer  quam  in  exceptis 
cafibus.  Addcndum  eft,  videndum  illud  efle.ne  tcftamen- 
tum  pacris  tuptum,  aut  infirmacum  fit.  Nam  dicendum  eft 
generalicer  ,  Quoties  teftamcntumpattisineacaufaeft,  vt 
non  habeat  effedum  ,  tunc  fubfticutionem  pupiliarem  e- 
uanefcerc  ,  fi  id  exiure  ciuili  proficifcatur ,  vt  poftca  dice- 
mus.  Ideofialiquomodoinfirmatura  fit  teftaraentum,auc 
ruptum,  non  valet  pupillaris  fubftitutio.  Id  autem  accidcte 
poteftfadloalioteftamcnto.  Si  pater  fibi  teftamcntum  fe- 
cerit  &  filio  fimul ,  deinde  fibi  fecerit  aliud  teftamentum, 
certum  eft pofteriote  teftamento  pf ius rumpi:&  rupto prio- 
re  teftamento ,  non  poteft  confiftere  teftamentum  filii.  hoc 
expreffumeftinleg.i4.al.i<J.fiquiscum.§.fifuoteftamento 
perfedo.ff.hic.  ExpHcandacft  hxcfpecies,quxvideturali- 
quid  difficultatis  habere,prxfertim  in  poftrcmis  verbis.  Ex 
eo  quod  diximuspofteriore  teftamentoptius  rumpi ;  qua:- 
ritur  ,  Paterfibifecitteftamentumfolenniter;  aliahorafe- 
cit  ceftamencum  filiofuo  ,  an  valeattcftamentura  hocquod 
pofteriusfadumcft?  Videcurfifubcilitatemfequamut,  non 


teft  auftof itate  pf stotis,vt  hitcs  cfle  definat.Nunquam  fuit 
ca  Prxtoris  aucaoritasvtquodalicuilegibusconceflum  cft, 
id  adimere  ei  poffer.Itaque  bonorum  poffeffio.fucceffio  Ptx- 
toria  dicitur.non  hireditas.  Hadenus  dc  his,qu« neceflaria 
funt  in  fubftitutionc  pupillari,cum  quatitut  an  valcat,necnc.- 
nuDC  de  eius  effedlu. 

C  A  t>.  XV. 

De  effeciupufiliarisfuhjlitumnif. 

HAc  fubftitutio  pupniaris  fimilera  effeaum  habet  fnb- 
ftjtutioni  vulgati,  de  qua  pr ius  diximus.  Nara  exiften- 
teconditione  fabftitutionis  ,  admittitur  fubftitutus  ad  ha;- 
reditatempupilli;  eaconditionenonexiftente,  nonadmit- 
titur.  Hic  fubftitutio  fitfub  conditione,  ficut  &  vulgaris 
fubftitntio.  Non  poteft  enim  aliter  fieri ,  nifi  fub  conditio- 
neautexprefla,autfaltemtac!ta.  Cumigitut  fubconditio- 
nevoccturadhatreditatcm,  confequenseft ,  exiftente  con- 

dicione 


I 


In  Tit.  Devulg.  ^fupiU.fuhflitut. 


A'rionft,euiti  admitti  adhrredicatem .-  condicione  autem  de- 
ficicnte.cundcm  repelli.  Hinc  varix  quxftiones  nakuntur 
dc  interpretacione  conditionis.  Hx  fcre  quxftiones  in  fa- 
€lo  &conieduravoiuntatisconfiftunr,  inquibus  quiritur, 
quidteftatorfcnferit.  Etanimaduertendum  eftid,  quodfu- 
prad  ximus,  variasconditioncs  adfcribifolereliuiclubftitu- 
tioni.Concipitur aliquando gcneraliter his verbis,  Quisijuis 
mthi  hareserit ,  idemfilio  meo  impiberi  hareseflo.  Sttmpubet 
fi'iMmeftsdeceferit,^c.  velfpecialiter ,  Siimfttbesfilttumeiit 
decejfertt ,  Tititts  hares eflo.^.  fubftituitur.  de  pupil.  fubftit.in 
Infti.  Sed  de  generali  conceprione  in  primis  videndum  cft. 
Cuin  generaliter  concipitur  (ubftitutio  pupillaris,hoc  modo, 
QHis!jnis  miht  ha  '•«  erit  idemfilio  meo  tmpuberihares  eflo.  Vi- 
dendum  cft  qux  fit poteftas  horum  verbotum ,  ^Kit<juis  mi- 
hih<trtsertt.  Iureconfultinoftriinterprcrantuth*cverba,ex 
teftamento raeo.I  quiliberis,S.§.hxc  verba.hic.fF.& d.§.l'ub- 
ftituicur.  Hic  refttingitur  fignificatio  vcrbi,  propter  con- 
ieduram  voluntatis  tertatoris.  Nam  alias  appellatione  hae- 
redis  continetur  non  tantum  hxrcs  cx  teftamenco ,  fedec- 
iam  ab  inceftaco.  Scd  cum  teftator  fibi  hxrcdem  inftitnic 
teftamencofuo,  &hisvcrbisvcicur,  QuiiijHismihthi^-aerit, 
fatis  perfpicuum  cfteumincelligcre  de  hxrcde,  qui  fucurus 
efthafresexteftamento  ,  nonabinteftato:  ficut  diximus  fu- 
pra,exl.?.C.deimpub.&aliisfubft.  Hoc  eftintelligendum, 
vr ego  dixi.cum  quis  hzredem  fibi  inftituic  ceftamenco  :  de- 
in Je  his  vctbis  vtitur.  Nam  alias  appellacionc  hxredis  conci- 
nctut  hires fiue ex  teftamento ,  Gucab intcftato.  exemplum 
cft in  lcg  }. ff.de iure codicillorum.  Veluti dc co, qui codicil- 
los  cantum  facit.  Quidam  facic  codicillos  finc  hxrcdis  in- 
ftitutione.  Codicillis  fideicommiirumdathocmodo,  Qj<tf- 
ejuii  mihi  hares  et  it,einifide:committo.\\xc  we,ihi,QHisqi^ti  mi- 
hihareserit,  neceliceftvtintelliganturdchis,  quifuturifunt 
hxredesabinteftato.nonautemexteftamento.  Sicvaricac- 
cipituthocverbum  ;  fecundumenim  materiam  fubie<5tam, 
modo  rcfttingitur  eius  fignificatio ,  modo  etiam  e^itcndi- 
tur.  Hincquairitur,  anhis7«|M@fai|l^tutionehxrcsextitic 
patri  ,  admittatur  ad  hxrcdiWtCTtfi^u^lli  cx  fubftitutione 
pupillari,propterhsc  verba,  ^uisqtiismihi  hareserit.  Et  di- 
cendumeft,nihilomninoreferre,  an  quispatci  extiterithx- 
res cx  teftainento  paterno  ex primo  gtadu ,  an  fccundo.  S^d 
tamen  vjdendumeft,  an  admirtatur  ad  hxrejitatem  partis 
exiudicioteftatoris,vthicdiciturind.  §.  hxcverba.  Paulp- 
^o&.'<h'i,Partes ^uojuc^c.  Sufficit  aliquem  cxiudicioccr- 
toteftatoris  venireadhxrfdiratem  patris  ,  vt  his  vcrb's  ad- 
mittatur  adhxrcdifiatem  fi!i! ,  Quisquismihihiircserit.  Extac 
hac  de  re  fpecies  in  I.  ex  duobus  unpuberibus.3 1.  § .  filium.  fF. 
hoc  cit.  Speciesminiraeobfcuraeft.  Qujdaminftituitfilium 
Tuum  hiredem,&  Titium.-Tirio  fubftituit  Mxuium.-filio  lub- 

■  ftituit  hii  verbis.  P»%«»  mihihires  ert.  Titius  qui  inftitutus 
eraiinpc:mogradii,cepudiauit  hxreditatem.-&  Msuiusfub- 
ftitutus  venit  ad  hxtcditatcm  ex  fubftitutione :  mortuo  filio, 

'ad-nitcetureciam  ad  hxreditatem  pupilli.  Nam  venit  ex  tcfta- 
mento,  ex  ccrta,  exprefTaque  teftatoris  voluntace ad  hxrcdi- 
tatem.  Sed quid fi  dcficricpofteahxrescfle?  Ponamuseum 
adiifTc  hiredicatem  patris.-fed  ablaca  eft  ei  hxredicas,  ficuc  va- 
riiscxcaufisdefinichxrcsefle.quiinfcripcushxrcsfuit,  qux- 
ritur  an  is  ,  qui  hxres  efle  defiic ,  admiccacur  ad  fucceffionem 
pupilli,propcer  hxc  verba,  Quisquii  mihi  hareserit}  Et  diccn- 
diimeft,fuflScerevtadmittaturadhxreditatempupiIli,cum 
femel extitiflTe  hxrcdem  teftatori,  etiam  fi  forte  poftca  dcfic- 
rit  hxres  cfle.Excant  hac  de  re  duo  exempla  prxcipua  fub  hoc 
ri.ff.' Vnumcftinl.z^.  vclji.  infubftiturione  filisitafadba. 
Qnidamhxresinftitutuseftpaterno  teftamento:  hxredita- 
tcm  adiitcx  tcftamento  paterno:deinde mota  cft  querela  in- 
officiofiproparte.Aitlurifcon.proparte.-quiafi  omnino  ru- 

■  ptum  effci:  reftamentum  per  querelam  inoflSciofi,  fubftitutio 
'  pupillatisnonvalerer,vriamdiximus.d.l.Papinianus.§.  fi  ex 

caufa.ff.de  inof  refta.Pro  qua  parte  fuerat  inftitutus,  ruptura 
eft  teftaraentum,  is  nihilominus  eft  futurus  hxres  pupillo. 
Nsm  vcium  eft  eum  hxredem  fuiffe  teftatori ,  quamuis  dcfi- 
erir  hx' es  cflc.Sic  inretpt  etatur  lulianus  hxc  vcrba  teftatoris, 
quxanibfPiiafuntpropterconiefturamvoluntatis.Arobigua 
^voci.ldahiqQfl.hxcot3tio ,Quist}uismihi hareserit.  Pareft 
enim  incelligi,  Quisquismihi  hxruetitquandoqHtcrit ,  qUafi 


vclic  rcftacor,QuandoCunque  quis  fic  ei  tixf  es,etiam  fi  bxres 
non  fit  terapore  mortis  pupiili,  vt  admittatur ad  hxreditatem 
pupilli.  Et  fortehocfenfitteftator,  QHisquismihihdres  ertt, 
ica  vc  perpecuo hxres  fic.Et  hoc  fcripcum  eft  a  luliano.  Ad  ex- 
plicandam  hanc  quxftioncm  fumpcura  cft  hoc  capnc  ex  IJ- 
bro  fingular.lulian.de  ambig.     Ec  hoc  exemplo  edoccmut 
quomodo  fit  explicandaambiguicas  ,  qux  reperiiur  in  ora- 
tione.  Ethiclocusfuicexplicacus  anobis  fubcic.  de  legibus» 
Sic  igitur  incerpretacur  lurifconfiilcus  hxc  vcrba  ambi- 
gua  ceftacoris ,  .^«»^*^ w»/?» A<<>-«  (fW ,  quatenus  teftator  ira 
fenfcrit ;  vtquaadocunqucfuerithxres  ,  licec  force  poftea 
dcfierirhxresefle ,  isadmittacuradhxredicatem  pupilli,pu- 
pillo  dccedence  impubere.     Vcilicas  cxigic  vt  ita  interpre- 
temur :  vcfcilicec ceftamentum pupillare podus  valear, qualn 
non  valeat.     Cum  ambigua  fir  oratio  teftaroris ,  in  dubio 
nos  aropleftcmnr  cam  intcrpretarionem ,  per  quam  fit  vc 
faluura  maneat  teftamcntum  pupillare ,  vtque  fubftitutus 
pupilloadmittaturadciushxreditatem.     Hracfolet  trada- 
ri  quxftio ,  an  fufticiat  femel  cxritiflc  conditionem?     Perti- 
net  hxG  quiftio  ad  locum  de  implemento  cendirionis.  de 
quoinl.fihxrcdem.C.deinftit.&fubftit.fubcond.faft.  In- 
ftituitaliquispuellamhxredem,  fi  nuptaerit.  eanuptafuit: 
feddcfiicnuptaeffe.   Nosdehocdicemusfub  ri.de  cond.in- 
ftit.Sequiturin  d.I.infubftitutione.infequenrifpecic.     Vbi 
hxc  veih3,Si  hirestion  erit,  alitcr  accipiuntur  &  refetun  tur  ai 
impuberis  mortem ;  in  fuperiori  fpccie  ad  tempus  morcis 
non rcferuncur  ;fed  aecipiuncur  quandocunqne  harres  erir. 
Sedcur  lurifprudentes  ica  incerprccaci  func ,  vc  hic  dicitui.? 
Eccc  in  hac  iecunda  fpecic  ,  interpretatio  diuctfa  accipitur; 
fedproptereandera  rationem,  fcilicet  proprer  conferuario- 
ncm  teftamenti  pupillaris.     In  fupcriori  fpecie  bxc  vetba, 
QuiicjMtim  hthareserit,ficiccipitnns  fQuisqiiism/h- quando* 
cunque  hares erit ,  propterconferuationciu  teftamcnti  pupil- 
laris.  proptcr  candera  rationem,nos  ita  hxc  vcrba  accipimus, 
vtrefcranturadmortcmiropubetis.  Mquemhi  GaiusfiUut 
A4Wf'/>.quiaforcefueritfadlus  incapaxhxrediraris,tempo- 
re  mortii  irapuberis.  Eftque  alia  coniedlura.     Nam  credirur 
teftator  voluifl^e  feruareiuslcgitiraarum  fucceffionumintec 
filios  fuos.     Ergo  etfi  alitcrfueritfsdlus  incapax,  admitte- 
turfubftitutus.     Aliudexemplum  conineturinl.  exfadto. 
43.§.Iulianus.aIiasIuliusLonginus.  Quisqkismihiharestrit^ 
ita  fubftituitfiliisfuis  teftatoc.  Quidamadiitpatrishxredita- 
rcmcxteftamento,  ablatacfteihxrcditasafifco,  quiatacite 
fidem  fuam  accomraodauerat ,  vt  reftitueret  eam  hxredi- 
tatem  incapaci.  ff.  de  his  quibus  vt  indignis,&c.   Hic  quxri- 
turan  admittecur  ad  hxredicarem  pupilli?  Quxftio  pendec 
exintcrprecationehoruraverborunt,.^»*'^</^»?'^»7.;rfrafr/>, 
hichxrcditaceraquidem  teftatorisadiic  :  lcd  defiic  hxres  cf- 
fe.quia  ablara  eft  ei  hxredicas.     Sed  hxc  verba  nos  plcnius 
inrerprecamur  ,  vr  adraiccacur  ad  hxrediraccm  pupillarcm, 
fufficit  quandoque  eum  exritiffe  hxredem  ctiamfi  defie- 
tit  hxres  efle.      Sed  obiicitur  lex  ,  fitotam.83.  ff.deacqui- 
rend.  hxred.  dequadiximusfup.fubritul.  dehxtcd.  infticu. 
diflercntes  de  iure  accrefcendi.   Si  rogatus  fit  racite  vt  refti- 
tueret  hxrcditaccra  non  capaci ,  &  fifcus  ademerit  eihxre- 
dirarcm  ,  ranquam  indigno  :  ob  eara  caufam  ci  portiode- 
ficiensnonacctefcet ,  quafi  hxres  cffenon  videatur,  a  quo 
adempta  eft  hxrediras.     Scd  ego  dixi  in  difputatione  de 
iurc  accrefcendi  ,  cur  hoc  fiar.     Natura  iuris  accrefcendi 
cftjvt  portiopottioniaccrefcar,  non  perfonx.  leg.  SiTitio. 
fF.dcvIufrudl.  accrcfcen.  Infpicimusenim  quisrem  habcac 
cum  quxrirur  an  ei  portio  deficiens  accrefcat ,  an  non  ac- 
crefcat.     Nonquxricucautem  anhxresfit :  fed  an  temha- 
beat.     Ergo  fi  ei ablata  fit  hxreditas  vt  indigno,  portio  defi- 
ciens  non  accrefcer.  Non  infpicimus  an  rem  habear,  an  noti 
habcar.-lcdinfpicimusanhxrcs.  dicipoffir,annon.  Infumma 
dicendumcft,  quorics  quisvenirad  hxreditatera  teftatoris, 
exccrtoiudicioteftatoris,  excerta  &exptcfla  eius  volunta- 
te  ,  hisvcrbisadmittitur  ad  hxreditatempupillarem  ,  eriam 
fi  ablata  ci  fit  poftea  hxreditas  :  etiaro  fi  deficrit  hxrcs  efle. 
Vndelurifconfuhusinleg.  quibushberis.8.§.  hxcverba.ffi 
hoc  rirul.air,dominum  ,  autpatrem  his  verbis  non  admitti 
ad  hxreditatem  pupilli,  fifiliusfamilias,  vel  feruus  inftitu- 
tusfic,&his  vetbisfubftitutus.  Sedcurnon  admitritur  patcc 


35>4 

ad hsreditatem pupiUi ?  Hwcdiras  cnitn ei acquiiitur, adeo 

vtr.cmomcntoqiiidemrehdeacinperfonafihi.l.placet.y». 

fF.de  acquir.h3Ercd.Ego  dixi  accipicnda  cfle  hxc  verba ,  Xi»tJ- 
gu  ,  mtht  h^mcrtt,  excerta&exprciravoiuntacc  teftatoiis. 
Pacerquidemadmitcitucad  hireditatem  propter  perlonara 
filii,pcr  qucm  acquiritur:&  dominus  propter  peclonam  letui: 
fed  nonvenitadharrcditatemexccrtoiudicio  teftatons.crc- 
dibile  cil  cnim  tcftatorcm  potius  (cnfifle  de  ieruo  &  hhe. 
O  uinftituitfcruum,  vidctur  ipfius  ferui  rationem  habcrc: 
noii  autcm  domini.  Si  docnini  habuiflet  rationem  ,  atque 
feruuminftituifletpropterdominum  tcftator,  mhiitacihus 
fuiflet  ciquaminftitucrcdominumhxrcdem:  led  rationera 


Franc.Dmreni  Qomment. 


haEcverbacxpendantur  ,  vcrcbique  videbitur  cadem  intcr-  . 
precatio  eflc.  Ecce  in  fubftitutione  vul^ari  cum  teftator  his 
vcrbis  vtitur ,  SiSttihm  hitrunon  erity  exiftentcpatre  hircdc 
pcrfilium  ,  veidominoper  feruum,  exciuditur  fubftitutus, 
quiaconditio  eftnegatiua.  Sic  etiam  in  hac  (ubftitutionc 
pupillari,  cnmteftatorhisverbisvtitur,  jQtm^nii  mihthires 
erit,  noncxiftcnte  patrcperfilium  hajrede,  veldomino  per 
feruum  ,  cxiftitconditiofubftitutionis,  &  fitlocusfubftitu- 
tonircdeexiftentepatre  ,  vel  domino  ,  proptcrha:cverba, 
QiupjHismihihi&reierit ,  cumhareditas  acquiriturperfihum 
patri.veldomino  perferuum  ;  namconditioaffirmatiuaeft 

^ hic.  videtisnonefleiusdiuerfum.  Sed  quasftio  eft,cumcer- 

habet  ferui.non  domini ,  forte quia  fpcrat fote  vt  manumit-       mm  fit  locum  efle  fubftitutioni,propter  hsc  verba,  ^tff^uis 


taturadoi-ninoluojidcocuminftituit 

QuEfitum  cftin  fupctioribus  locis  quomodoaccipicn- 
dafinchxcverbainfubftitutionepupilian,.^«#«/^'W'^'«*- 
m  irit,  tdcmfilt»  mei,  impHbcri  h<tres  ejio.  Diximus  his  verbis 
fubftitutosvideri.quifccipci  funcaceftatore,  qui  certo&  ex- 
preflo  iudicio  teftatoris ,  ad  cius  hxreditatem  vocantur.  Non 
enim  quifquishxreseftceftatori ,  quacunque  ex  cauiaisad- 
mitcitur  ad  hireditatem  pupilli  ex  lubftitutione  pupillari, 
proptethicvcrba,  <?«%«« w;/;<77<ew<f«f,vcdiciturinl.qui 
liberis.S.rt.hoc  titulT^/nde  diciturin  calcge.fih^rcsmiti- 
tutus  lit  filius,  qui  eft  in  patris  poteftate  ;  aut  feruus,quielt 
in  poceftatc  domini ;  ita  vt  qusfita  fit  hacreditas  patri ,  aac 
dominoperfihum,  velferuum.taraen  nequedommus,ne- 
que  pater  admittetur  ad  hxreditatem  pupilii  ex  (ubititu- 
tione.  Paterenim&dotainusadhzreditatem  teftator^sve- 
niunt  non  excertoiudicio  ,  exprefl"aquc  voluntate  teftaco- 
ris:fed  m.igisexiuris  difpofitione,  quia  harreditas  exprclhm 
dclata eft  filio,aut  fcruo.vt  hx-reditas  acquiratur  domino.  vcl 
patri,  quamuisvthisacquiratur  qualis  qualis  lic  conieC^ura 
voluncatis,quam  neceflecft  legeadiuuari.Cumergoexcerta 
voluntate  teftatoris  nonadmictatur  ad  hircditatcra  paier, 
vel  dominus  ,  confequens  tft  eos  non  admicti  ad  hsredita- 
tempupilliexrubftitutione.  Idemdiciturinl.  ^.hic.ft.Sed 
pone  filiumfamiiias  inftitutum  cfle  ha:redem  aut  fcruum, 
quis  admittetur  in  hac  fpecie  ad  haercdrcatem  pupilh  pro- 
pterharc  vevb3,^if^uism'hih£reserit?  Egodicoadhzrcdi- 
tatempupilliipiuiufiliumfamilias.qui  inftuutaseft,  aucrer- 
uumadmitti.  Acquiretenim  hsEtcditatcm  ,  h  adhuc  iicm 
patris  poteftatc,patri  fao  ;  atque  ita  fuccedct  perfihurapa- 
ter  ,  fi  forte  emancipatus  fit  acquiret  fibi.  Idcm  h  feruusfit 

■•jminumilTus,  fiahenatusfit,acquitec  nouodomino.  Sivcro 
icruus  aihuc  manferit  in  poteftacc  eius,  tunc  ex.lubftitu- 

'  tioncdominus  efficipoterichsres.     Nam  acquiretur  hire- 
ditas  pupilli  feruocx  fubftitutione ,  «cper  feruum  dominb. 

■  Rafioeft.  N.imcredibileeft  tcftatoiempocius  dehisfenfif- 
le^quosfciipfu  hsredes.quamdepatrejveldomino.     Noii 

'  cft  credendiim  nifiid  cftendatur  ,  hancinftitucionem  Heti 
-refpedapattisjveldomini.  Siquisdicac.Fieripoteft  vtpa- 
tris,  veldominihabeaiurratioinhaciaftitucione  ;  hocnon 
eftcredendum.  AlioqUifi  velletteftacor  harreditatemfuam 
ad  dominum  ,  vcl  patrem  petuenire  ,  fruftra  inftituerctur 
feruushites.yelfiliusfamilias.  Sedideo  crcditur  teftatorirt- 
ftituiflefiliumfamilias  ,  velleruum  hxredem  ;  quiafperatvt 
is  raanumittatur  feruusadomino,  velemancipetur  apatte 
filius ,  atquc  ita  fibi  acquirat  hsreditatem  ,  vel  vt  adeuii- 
dohireditatem,  hoc  officio  magis  fibideuinciatpatrem  fi- 
hus.vcl  dominumferuus  :  ham  nemo  poteftcogi  adite  hx- 
redicatcm.  Huicfimilceftquoddiciturinleg.qui  hiredi.4  5. 
fF.de cond.&demon.  Sedhicoccurricdifficulcasexleg.fipa- 
terfamihas.i^.fF.dehaere.  i.iftit.de  quadiximusfuptaindi'i- 
putationedeiubftitutioncvulgari.  Inealege,  cum  teftatot 

■  fubfticuens  volgarimodohisverbisvcicur,5.'5m/j«*/?<«raf»o« 


i»;/;/77<er«m>:cum  quxfita  eft  hxreditas  patri  per  fihLm,  quis 
admitti  dcbeat  ad  ha;teditatcra  pupilii  ex  fubftitutione  pu- 
pillari,anpatcr,  anfilius?  Dubiratiocxeonafcitur,quodecft 
fihus  fit  fcriptus  haciesatcftatorc  :  tamcnefFcdluhircsefl 
pacer.  Scdhic  lureconfulcus  aicproptcr  coniedturam  vo- 
luntatis  tcftacoris  ,  de  qua  iam  diximus  ,  priorcm  cfTe  fihi 
caulam  ,  nec  acquiri  hsrcdiraccm  pupilli  pacri ,  nifi  pcr  fi- 
lium,fiforccfiliusadhucficinciuspoteftate,  &adeat.  Sc'- 
qukutm<i.\.qmhhctis.§.hxcvetha,8cc.ihi,Sedne^He  httredis. 
Quod  didlum  cft  de  pacrc  &  domino,  aic  lurcconfultus  idem 
elle  in  hacrcde  hircdis.his  cnim  vci  bis,  Quisaiuis  mthi  h^rei  e- 
rtt,aoa  continetur  hxrcs  haercdis.  Continctur is  tantum  qui 
hxrcs  fcriptus  cft  teftamcnto  paterno  ,  primifque  tabulis. 
Hacres  hsredis  non  admittitur  ad  hxreditatem  pupiUi  ex 
f  ubftitutionc ,  propter  ha:c  verba.  Quamuis  alias  lata  fit  fi- 
gnificatiohuius  vcrbihxrcs  ,  vtappcllationc  hxredis  conti- 
neaturquiuisfucceifor.l.inannalibus.iz.C.delegac.&l.  fci- 
endum.70.fF.de  vcrbor.fign.&l.vlt.fF.dc  hsrcd.inftit.  Sed 
curnon  continctur  haercs hxredis  hisverbis,  ^tm^nismihi 
hisreserit}K7LX.io  cft  cx  coicdtura  voluncacis  teftatons.Hxc  ra- 
tiovidcturfacilecolligipoffc  cxvcrbislureconfultiind.  lcg. 
fciendum.  fF,  dc  vcrbor.fignif.  vbilurcconfultus  hxcvcrba, 
OjjisqHts mihih^res erity  cxplicac,  &aitliisverbis,  hxredera 
h :  redis non  concineri:quia incercus  eft.ncc  vero credendura 
cit  ceftacorcm  fcnfiflc  dc  inccrca  perfona  ,  &  cum  voluifTe 
infticuerc  cam  qux  incerta cft ,  cum  certa  fit illa  ad  quam  in- 
fticutionisveibareferri  poffint.  Obieccrit  fortc  quifpiam, 
quod  a  nobis  didum  fuit  dcco  qui  fucccfiit  pacri  tcfiatori 
exrubfticucioncvulgari.cxleg.exduobus  ji.§.filiura.  fF.  de 
vulg.  Diximiisenimnihilrcferreanquis  cxiftachxrescefta- 
cori  exinfticucione,  ancxfubfticutionc  ;  cercumcftaucem 
ha;redcmhxrcdisnon  effceum,  qui  fucccdicexfubfticucio- 
nc.  Cumdicimuseura,  qui  fcripcus  eftaceftacorcadmicti 
hisverbis ,  Quisqnis  »?//;« W«fm,gencraliteraccipiendura 
tftfiuefitinfticutusinprimo.fiueinfecundogradu.fuificite- 
nimex  cerro  iudicio  ceftacoris  eum  vocaci  ad  hxreditatem. 
Hincnafcicurquxftioinl.patetfamilias.hic.4^.ff.Patetfami- 
liasinftiruitfibi  pofthumum  hxredem  inprimis  tabulis  hoc 
modo,  Qtii  tt^fcetnrex  vxoremea.is  mthi  hires efio  :  fccundis 
tabulis  lubltituit  in  vtrunque  cafura  hoc  modo,  Sipofih^mtis, 
^nem  itijiitui  h^res  mihi  non  erit,aHt  intraftthertatem  decejferit , 
CaitufratermeHs  hares  ^o.dcindc  adiecit,  5<  Caiptsfiater  ment 
^<er«»o«fr;>,7*/«>«/;<er6J(f/?o.hxccftfubftitutiovulgafis.Iub- 
ftituit  enim  vulgari  modo, TitiHfiatri/Ho,ieiaie  i6ieci>^,Siex- 
titrrithares  Cai  fratermei^  ^fideieiHSComrttovtrefiitHat partS 
hif.reditatis,veltotamhttreditatemTitio,  Inomneni  euentum 
profpcxit  Titio.Hoc  teftamcntum  ica  fa(5tum  cft.  Videndura 
cftquidpoftceftamcncum  accidcrir.  Natuseftpofthumus, 
adiichxcedicaccmpacris,  fcddcccfficincrapubertaccm.  Ita- 
quclocuseftfubfticucioni  pupillari.nccdubiumeft  quinad- 
mittacut  Caiusfratctteftatorisexfubftitutione.  Quxritur 
an  fidcicommiflum  dcbeatur  Titio  a  Caio  fracrc?  Quxftio 


erit  :  hocverburahxres  ,  de  patrc,verdominointelIigitur,       pendeccxinterpretacioncycrborumquibusteftatorvfuseft, 


'  perinde, ac  fi  teftatorita d^xUVetyStSttchHsharesnonent :  aut 

patre»t,veldomiuHmfuHmhired(m  «o/«f,m'';itaYtfipatri,vel 

dominoacquifita  fithxrcditasperferuum,velfilium,  exclu- 

'  daturfubftitutus.propcer  hxcverba^^/^.erawowm/.  Si  hxc 

"  verba, 5iWcjMo»m>,inrelliguiiturdspatre,velde  domino 


Tcftacor  dixic,5« /)<£;^ 6*  »»«/?*  m>.  Fidcicommiffum  nondeberi 
Titio  videtur:  quia  reliftum  eft  fub  hac  conditione ,  Si  Caiut 
extiterithxrestefiatori.  hicaucemnoncxcitithxres  teftatoii, 
fedpupillo.  Namvcpofteadicemus,pcrpupillarcmfubfticu- 
tioncm  fucccciiturpupillo,nonteftatori;pcrvulgarcmfuccc- 


infubftitutionevulgari,  curnonita  accipiuntur  in  fubftitu-       dicurtcftatori.Ergononextititconditio;  &tamcnhicaitia 
tionepupillati?     Videturquideminterprecatio  huius  verbi       rcconfultus  deberifidcicommilTum.    ,,      ,. 

lavct{K.NecadHerfarihtteye^h^^e,Kzf^Qi.cio\3\t(kiom. 

Vcrura 


r     i.  1 r 

diuerfaelfe  in  fubfticutione  vulgari  &  pupillari.  fedfi  tc^e 


In  Tit.Denjulg.^pu.pi!l.JuhJiit. 


Vcrum  eft,  Caiiim  Scium  hxredcm  cxciti(I;teftatori:  quia 
c'xtiticha:rcspupLlo.&pupiliusextitichircs  teftatori ;  quia 
propofittimcftpupillumaciiiilehireclicatemteftacoris.  Hjc- 
rcditaSpacris  eftconiundta&mixca  cum  hasreditate  pupilli, 
&  hoc  lufficit  ad  implcmentum  conditionis ,  vt  fideicommif- 
rumdebeacurhisvcrbisrclidlum,5»»;»A»/;^mfr/r.  Sedrepu- 
gnat  cjuod  diximus  hic  verba  nonefleaccipienda  dc  hire- 
dcha:rcdis.  Sed  ideo  admifTaeft  ha;cintcrpretatio,quia  ni- 
titHriudiciotcftatoris.Nosdiximushisvcrbis,5»^^r«m"f,<*«f 
ijHif^tmhtcraerit,  eumcontincri,  qui  iudicio  tcftatoris  vo- 
catur.  Atccrtum  cftGaium  hunc  admitti  iudicio  tcftato- 
iris,  ncc  dubium  cft  iudicium  teftatoris  in  hac  re  ,  cjuamuis 
non  imracdiate  fuccedat  ci.  Praeterea  ccrtus  eft  hic  ha:rcs. 
inl.quiliberis.fF.hic.certusnoneftbxres.  Etgo  propterin- 
ccrticudinemnonreiiciecur  haecintcrpretatio.  Sequitura- 
liorum  verborum  interpretatio ,  quibus  vtitur tcftator.  la 
hac  fubftitucione  pupillari  diximus  de  vi  horum  vcrborum, 
QutsijiHii  mthihtrts non erit ,  de  aliis  verbis  quaeftio  eft  :  pu- 
ta,  Stimpubcs decefferit.  hisvcrbis  concipitur  lubfticucio  pu- 
fi\hx\sXitmtmthih<tr6iefio:^(itmpubeideceJftrit,Sempronius 
haresefio.  Quarritur  quomodo  accipienda  iint  hic  vcrba,5* 
imptibesdecejferit.  Et  certum  eftlate  bac  vetbainterprctanda 
efle,  propcerconfticutionemD.MarcijCuiusmentio  eftinl. 
4.iambociure.fF.hic.Tcftator,quihisvcrbisvtitur,6V«w^«^« 
deceJferitfiUw,c^\xim\i\s  alterum  cafum  no  exprefresttTquam- 
uisnonadiecerit,  St  haresnon  ent ,  ramen  his  verbis\ptelligi- 
tnriUecafuscontineri.perindeacficxprefluseflct.  iTecepta 
eftha:c  verborum  interpretatio,  &  confirmata  auiloritate 
D.  Marci  imperatoris  .•  cum  ante  tcmpora  D.Marci  contro- 
uerfia&  contentioefTetdeea  re.  noncnim  ccrtaeftteftato- 
risvoluntasin  hacrc.  Isqui  ad  haercditatemadroittiturob 
hanc  tacitam  vulgarem  ,  qua  dicicurcomincti  fubpupillari 
expreila  ,  non  pocft  dici  venire  ad  hacrcditatcm  teftatoris 
ex  certo  eius  iudicio.quod  oftendunt  Modeftini  veibailla, 
fam hoc iure vtimur,SiCc.  Volcnsoftenderehocefre  verum, 
argumcntaturabvfu&conftitutioncD.  Matci.  Et  contro- 
uerfia  fuit  apud  vetetes  in  fpecie  non  diffimih,  cum  adhuc 
nullum  ius  certumcflet.  Mcntio  eft  huius  conttouctds 
apud  Ciceronem  inmultisiocisinBrutOi  &  libroi.  de  Ora- 
tore,incau(a  Curianorum.  Sca:uola  fcriptum  defendebar, 
Craflus  vcluntatcm.  Dicebat  fubftitutum  admittendum 
cflecxvoluntatcteftatoris  ,  quamuis  is  cafus  cxpreflus  non 
efleta  teftatote :  Scxuolacontendebatadaliumcafumpor- 
tigendum  non  efle  hoc  fcriptum  teftatoris  ,  qui  cxptefTus 
non  eflet.  Et  facis  probabilis fuit  hxc  Scacuolac  opinio,&  val- 
deconfentaneaiis,  qusalibidicunturinleg.commodiffimc. 
delibc.&pofthum.ff.  CiaflSfenrencia  quiprobabilibusra- 
jcionibusnitebatur,  confirmata  eft  D.  Marci  conftitutionc. 
Sicut  ergo  cum  teftator  fubftituit  impuberi  vulgati  modo» 
Sihttrcs  Bfl«m>,continetur  alcer  ciCas,SiimpHbesdeceJJertt:hi 
eciam  contir.etur  primus  cafus  cum  fubftituit  teftator  pu- 
pillaricer.  Qnidam  tamcndiflsntiunt.  Polycus  contcndit 
ambigua  eflc  ha;c  vetba ,  in  a!terumy8cc.8c  cura  ambigua  finr, 
eam  efle  interpretationcm,  qua:  conucnit  aliis  locis ,  vcluti 
I.qnamuis.C.ecd.  Sednon  vidcnturmihiambiguaefle,  fed 
generalia,  &fignificarevtrunqueinaltcrum,ideft,  in  alter- 
uttum.  Etiimileexemplumcftinl.cumlege.ft.de  tefta.  ibi 
cniajvcib.  inteftabilis,  vtrunqucfignificat,  &quiteftimo- 
niumdicerenonpoccft,  &  qui  non  potcftfacercteftamen- 
tum.  Itaqueita  accipimus  legem ,  vc  vcrunquecafumcom- 
pleftatur.  Sed  qua:  racio  mouit  D.  Marcum ,  vc  hanc  opi- 
nionemprobarec?  Non  cnimhic  apercaeft  teftatoiis  vo- 
luntas,  qaara  fecutus  videri  poflit  D.  Marcus  inhac  confti- 
tutioncfua.  Ecceegofcio  vtranque  opinionem  probabili-* 
bus  argumencis  &  rationibus  defendipoflc  :  vt  dcfcnfa  efl 
olim  a  fummis  lureconfultis  &  oratoiibus  :  fed  opus  fuit 
hanc  opinionum  varietatem  dirimere  aliqua  conftitutio- 
ne,&  ius  ccrtum  conftituet  e.Et  cum  paria  fint  rationum  mo- 
menta  tn  aliqua  ;  non  magnirefert  plerunque  vtrum  ccr- 
tum  conftituatur,  ne  homines  in  captioncm  aliquam  inci- 
dant,ptopretincetcicudinem  iuris.  &vt  dicam  breui  quod 
fentio  ,  pfobabile  eft  experimcntis  compcriiflc  D.  Marcum 
(apientiilimum  hominem  ,  qui  dicitut  philofophus,  hoe  ad 
vtilitate  m  percincre.     Fortc  expctiebatui  horaines  propen- 


0i 

fiorcs  elte  in  fententiam  illain  Craflli,  quje  fententlam  tue- 
tur  &  voluntatem;  &  negligerc  fohcos  in  teftamentis  alte- 
rum  cafum  cxprimerc.  ideoque  fortc  addudtus  eft  vt  hoc 
conftitueret,nec  id  mirum  eft.  Similc  exemplum  eft  in  1.  i . 
C.  vtinpofT  leg.velfidcicommifl.  vbiftacimin  principiofic 
ait ,  ,Ipfis  rcrum  cxperimentiscognouimus  adpublicamvti- 
litatem  pertincic  vc  fatisdationes  ,  qux  volunratis  defun- 
<Sotum  tuenda:  gratia  in  legatis  &  fideicommiflis  indudlae 
fant,  eorundemvoluntatcremittipoflint,  &c.  Nec  vero 
othnium  ,  qax  funt  conftitutaavctcribus,  ratio  rcddi  po- 
teft.l.non  bmuium.fl^dc lcgibus.  Alia  quzftio  eft pcrtinens 
ad  aliotum  verborum  inccrprecationem  ,  quibus  ceftator 
vticur  in  hac  fubftitutione  pupillari.inlcg.  ^^.exduobus.iQ 
prin.  ff.  hoctitul.  cumteftacorhis  verbisvcicur,vtcreoruni 
fuprcmusmcrietur.  Qiiidam  fubfticuicduobus  impuberi- 
busfiliis  h.ocvaoio,J'ic}eorumfnprtmttsmorietur,eiTtt!umj 
.fitl^tuo,S\  noncoderacempore  monancui.rcitxpedicaeft 
&clara;red  fi  fimul  raoriancur.niagna  cubicatio  cil.Perierunc 
forteambofimulinnsuc,  vccxprellnmeftinl.quiduos.io. 
fF.dcrcbusdubiis,qua:addendacflad  hancl.  exduobus.  vbi 
plenior&difFafior  efthac  derediiputatio.Quiiituranfub- 
ftitutus  admittcndus  fit  adhxreditatem,  &  ad  vttius  ha:re- 
ditatcmadmittcndusfit?  HicIureconfuUusaitvtriqueeura 
ha:redemfore,quamuisidnon  videaturpati  veiboium  pro- 
ptietas  &  fignificatio.Supremus  enim  vidctur  dici  ref  ptd  u  e- 
ius,qui  anteccd it.raiio  arci!>  Grammaticx hoc  fuadet.  Si  ara- 
boigicurfimulpericriv  t ,  quoniodo  poteft  dici  altcr  eori.m 
fuptemusdeccffifle?  Sinonpoflitaitetdieifupremus  dcccl- 
fifre,nonvidecurexiftcrccoiiditio.  Scd  camen  aiclurifcon- 
fulcus  eum  admicti,  &  probant  hanc  fcritentiam,vfuc^ce- 
ptumeft,  &  corifuetadineloqucndi ,  qua:  magis  fpe<S>Kda 
cft,  qnamrat!oartisGrattimatics;vtIupiemui,&c.  Sicin- 
terprccatiruntvctereslfgcs  iz.  tabulaturo,  vtdciturinleg, 
i<J  1  .in  vulgarifubftitutione.&  l.j  i  .proximus.fF.de  ver.fign. 
A gnatum  ica  vetercs interprerati (unt  j  ptoximum  agnatum, 
ctiara  Cfolus  eiler.  etfi  pioximus  dicatur  refpcdu  altcrius, 
ui  rcmotiorcft  :  tamcnhocitaobtinuit  vfus  j  qui  maxime 
pedanduscft.l.Labco. fF.de fupcll.leg.  Sedqua;ritur,quidfx 
non  fimul  ptricrint :  fcd  inccrtum  fit  vtcr  prior  pcricritJ 
potcftenim  ficaccidete.  Breuitcridemdiccndumtft.&  ne 
quis  putct  elTe  commentum,  autgloflam  alicuius  intcipre- 
tis,hoc  cxpreflumcftl.  ii.  quicxlibcris-,inprinci.fF.dcbom 
pofl.  fccundum  tabul.  quipotcftaddiadhancl.cx  duobus. 
quafiacccflioquidam.  Sedobftatl.34.cuni,qui.fF.adScna- 
tufconf  Trebclliani.inaliislibtisincipit,ficius,qu!.  Eft  hic 
valdedifficilisantinoraia.  Quidaraduos  filioshiredcsin- 
fticuit,  &iufficci,  qui  nouiffiraus  mortuusfuetaf,teftitue- 
refuam  hireditatem  cuidam  propincuo.  Qustiturfifi- 
mul  perierint ,  anfitrcftitucnda  ha:reditas?  Aitlurecon- 
fulcus  refticuendara  nonefle  ,  fipropinquusnonoftendetit 
quisnouiffirausmorcuuseflct.  Vultque  eura  cogi  adpro- 
bandum  quis  corum  nouiflimus  deccflcrit  :  adcovtfinon 
probet,  nonadmittaturpropinqmis,  fcdmarercxSenatuf^ 
conlul.Tertul.advtriufquehafreciitateni.  Diuerfas  flinths 
fpecies.  Nam  vna  lcx  loqui.ut  de  fubftitncione  fidcicom- 
miflaria,  altcrade  diredafubftitucione,  deque  (ubftitutio- 
nc hxtcdis.  Sed ratio  vtriufquc  cogoira  non  cft.  Si  expenda- 
IRUS  paulo  diiigentius  &  accuratius  has  fpecics  ,  apparebic 
magna  diflimihtudo,  &ratio  diucrfiratis  in  vtraqne  fpccie; 
Inhacfpecie,  quae  perrinct  ad  (ubftitutioncm  dircftam  ,  in 
prirais  fpeftatur  vfus  &  confueiudo  loquendi;  fcdpyxter 
confuctudinera  loquendi  fpcdatur  coniedura  voluntatis, 
cum  paterduobus  filiisirnpuberibusfubftituif ,  f^ter  eorum-i 
decefferit  impKbu fupremtts ,  vtrique  vidctur  fubftituere,  ctft 
contingac  eos  fimul  decedere.  Non  autcra  alterurh  corum 
fupremumraoii.Vndeoriaturha:cconicduravoIuntatis,fic 
oftendonecefTario.Primimoricntishxrcditasperucnitadc- 
um,quinouiffimusraorictur.  Minoreft,quinonpotcft  te- 
ftaracntum  facerc ,  necaUum  hzrcdera infliiuereifi  deccflTc- 
ritirapubes  antc  fratrcm  fuum,neccflecftvth«rcdiraseius 
perucniat  adfratrcm  fuum  ;  fucccdit  ei  frater  ab  intcftato,' 
infidcicommifTatia  idemdici  nonpoteft;quiafideicommif- 
faria  fit  etiam  maiori  in  d.l.fi  eius,qui.Iurifcon.  non  loquitur 
deminore.inftituicteftatorfiliosfuoshxredcs,  &  fideieoraa 


l 


m.iflum  ab  eis  reliquit.-potcft  fideicommilTum  relinqui  ab  co, 
quimaior  eft,  maior  autcm  potcft  alium  faccrc  hxtcdera. 
Vndc  cedat  conied:ura  voluntatis. 

Coepta eft  difputatio  de  interpretatione  verborum,  qui- 
bus  tcIbtoreS  vtuntur  in  fubftitutionc  pupillari  .-  veluti, 
QHfquis  miht  h^ru  ent :  3im,StfiliusmeMimpubesdeceJfent. 
Tratbata:  funt  varia  quiftionesad  eum  locumpertinentes. 
Seqaituralia.  Aliqua  quxftiocftinl.cumquidam.C.deim- 
pub.&  aliis  fubftit.Qujdam  inftituit  duos  filios  fuos  impube- 
teS5&  ita  eis  fubftituit ,  5»  vter^^  impubesdeceljint ,  Tttius  hares 
*/?o.alterdeceflitimpubes,fupercftadhucvnusfupcrftes.fub- 
ilitutus  vult  admitti  ad  ha:rcditatem  eius,  qui  iam  deceflit. 
Qurritur  an  admitti  debeat?  luftinianus  ait  diflen  fionem  fu- 
iflc  de  hac  re  inter  veteres  Iurecon(ultos ,  &tandemprobat 
Sabini  opinionem  exiftimantisfubftitutumnonadmitti,nifi 
vicrque  decelTerit.  Vult  igitur  luftinianus  ,  fecundum  Sa- 
bini  fententiam  fubftitutufti  ita  demum  ad  hjereditatcm 
admitti,  fivterque  deceirerit.nonfialtertantum.  Hocfua- 
det  verbi  proprietas.Didlio  enim,vterquc,  vim  collediui  ha- 
bet,vtPiifcianusait,diciturquenomencolle6liuuixi.  Vnde 
cumaitteftator,  Cum  vter^uedecej/erit,  altetotintamdece' 
dcnEeimpubere,nonadiMictiturfubftitutus.  Multumenim 
intereft,an  teftator  ita  dixerit,5«  vterque  impubesdecejferit:  an 
\eton3,Sia!terimpHb6sdeceJferit.Std  cumlithxc  verbi  pro- 
prietas,  mirumforteviden  poteft  quibufdam  ,  quod  de  eo 
fuerit  tanta  contentio  inter  veteres  lureconfultos.  Sed  vi- 
dctur  hic  caufa  huius  dubitationis  &  diflenfionis  fuiflc: 
quia  ab  hac  fignificationc  plerunque  reccdimas  propter 
voluntatis  conieduram.  Nec  defunt  cxempla  fimiliaina- 
liislocis,  velutiinl.falfademonftratio. ^2.§.vlt.ft.decondi. 
&  demonft.  Lego  Stichura &  Pamphilum,  fi  mei  erunt cum 
moriar.-yno  exiftentcinpatrimoniotcftatotistempore  mor- 
riseius ,  legatumdebctur.&perindeaccipiunturhsc  verba, 
StmeiefHnt ctimmoriar,3iC fi  te(tztotdixi(let,Sticham,fimefis 
erit  cum  mori:ir,lego:Pamphilum,fimetts  erit  cum  monar,  do  le- 
pe.Hic  fermo  pluraliSjpro  fingularibus  accipitur.  Vnde  vide- 
;tur  idem  diccndum  inhacfpecic  ,  cum  teftator  itadicit ,  Si 
(Vterque  decejferir,\t  perinde  fit  ac  fi  dixillet,F/'Z(o  meo  impuberi, 
fi  i/>>pkbcs  deceJfent,Tttius  haresefio.  FtUo  meofecundo  impube- 
ft,t>im^ub&s  decefferit^ttius hdreiefto.  Scd  vifum cft  probabi- 
IsMi,  t^  i.quitati  conucnientius.vetborumproprictatemhic 
.fequi,cumpra;fertim  voluntatisconieiituraadiuuetur,  cum 
iermoaeinpliiralemdicimus  accipipro  finguladbus  ,  &pro 
lcparatis  orationibus  paululum  recedimus  a  proprietate  & 
;ifignificatione  verborum,  propter  voluntatis  coniedturam: 
fcdcum  voluntatehicconcjrritvoluntatis  conjeCtura.  Hoc 
oftendi»  luftinianushisvetbis.  Oftendit  enim  luftinianus 
cau!amnonefle,currecedamus  aproprietate  verbj,  &hanc 
orationer!!  coniunttam  pro  duabus  oratio.;ibus  lepatatis 
non  accipiaraus.  Ctedibile  efr  enim  patrem  voluifle  ius  le- 
gitimarum  facceirionum  conferuare  ab  intcft.;.:.  ir.ter  fi- 
lios  fuos  ,  vt  vno  mortuo  ante  puberratem  ,  altei  frater  ci 
luccedat  ab  inteftato  :  vtroque  mortuo,  fubftitutusadmit- 
tatur.  Chatitas  erga  filios  hoc  fuadet ,  ne  alioqui  vidcatur 
excraneum  fuisfiliisantepoiuiflc.  Eodem  pertinetquod  di- 
citur  fr.  hoc  titul.  in  leg.  qui  duos.4  2  .ibi.ambo  mortui  eflcnt. 
Similiscft  fpecies  fupetiori.  vult  cnimlureconfulcus,  vt  ad- 
mittacuc  fubilitukus,oporiere  vttunque  iarn  deceffifte  ,  & 
vtroqUe  mortuo  fuccedet  vtrique  effedu;  quia  reperiths- 
reditatem  eius  ;  qui  piior  dcceflic  in  hxreditate  eius  ,  qui 
houilTimils  decellir ;  capit  bona  vtriufque  ,  cius  qui  prior 
decellit :  dclata  cft  hasreditas  ab  inteftato  fupcrfliti  ;  fa- 
£tum  eft  vnum  atque  idem  patrimonium  ;  itaque  fucce- 
dendo  eiqui  nouiflimusdeceflit,capitbonavtriufque  ;  quia 
bona  prioris  reperiuntur  in  haereditatenouiflimi.  Sed  hic 
occutriiantinoraia  difficilis  ex  I.hiredesmci.?7.§.cumira. 
fF.ad  fcnacufc.  Treb.Hypothefiseft.  Teftatorinftiruit  duos 
filios  fi'.os,pofteadix!t ,  Fidnmeorumfiltorum  commttto,  vtfi 
ejnis  lorumfine  liber  is  prior  diemjitum  obierit,parte»iJitamfi.itri 
Ji*pirftt:trefiuuat.  Deiodefubiecit,  Ofodfivter^uefir.ettb-ris 
diemfuum obieri::omne  hiiredttatem  adi  eptemmeam  C/odiam 
pertmerevolo.  Hoceftteltamcntum:  pofthoc  teftamentum 
vnus  ex  his  filiis  deceffit  reli<fio  vno  filio; alrer poftea deceflic 
fineliberis:  Qusiituranneptisad  hzceditatem  admitcenda 


Frmc.^uareni^omment. 


fitJDefunSo  aItcro,videtur  admittendanon  cflc  neptis,pro- 
pter  vcrba  fideicommiffi,  St  vtercjuefine  Uberisdiemfuum  obi- 
trit,  omnem  hareditatem  ad  neptem  meam  Clodtam  pertinere 
Wo.Inhacfpecienon  eft  verum  vtrunq'ie  deceflifre  fincli- 
beris;alter  tantum,putanouiflimus,dece(fit  fine  bberis:  prior 
vero  deceffit  filio  vno  fuperftite.Ergo  non  videtut  cx  his,qus 
diximuSjhxcncptisadmittendaefread  hasrcditatem.  Ethoc 
lureconfultus  aic  videri  prima  fpecie  propcer  conditionis 
verba.  deindc  fubiungit ,  Scd  cum  in  fideicommiflis  vo- 
luntatcm  fpedari  conueniat ,  &c.  Vult  igitur  in  hoc  ca- 
fu  admittendam  cflTe  nepcem  Clodiam  ad  hzteditatem< 
quamuisprimi  facic  non  videatur  admittenda,  propterha^c' 
verba  ,  Stvter^ue.  Hic  vidcturlureconlultus  a  proprictate 
huius  verbi ,  vterque ,  recedere,&  contra  vcrbi  proprietatcm 
refpondere  in  fauoremfubftituti,  qui  his  vetbis  fubfticucus 
efleproponitur.  Quid  igicur  dicemus?  Dicendum  cft  fupc- 
riorem  fententiam  accipiendam  efle :  nifi  appareat  contra- 
ria  voluntas  teftatoris,  qns  ex  conictSluris  colligitur,  vt  in 
lpecied.I.hafredesmci.§.cumita.  Vifum  eft  enim  lurccon- 
fulto  in  ea  fpccic  ,.in  qua  de  fideicommiflb  agitur  ,  magis 
fpedtandam  efle  teftatoris  voluntatem  ,  quam  vim  &  pro- 
prietatcm  vcrborum.  In  fidcicommiflis  maximc  fpedatur 
voluntastcftatotisrnagis,quam  in  inftitutionibus  bxtcduia 
&inlegatis.  I.64.  alias  6S.  cura  propbnebacur.fF.  dcleg.a,' 
Perindcigiturlureconfultus  accepithaecvcrba,5«  vtertjuefim 
ne  liberis  dtemfium  obierit:ic  fi  dixifTet  teftator ,  Si  altsr  eorum 
noffjfimtie  decejferit^omnemhizreditatemmeamadneptempirti' 
nerevolo.  Sedvndecolligiturhaccconiedtura?  Idlureconfut- 
tusfatiscxptimicindift.  §.curaita.  ibi ,  SedcHminfideicom' 
miffis,?3o.  vbi ait  hanc conieduram  volunratis  teftatoris  efle. 
quia  i\  voluit  teftatorrotamhireditatem,idcft  ,  vttiufque 
hireditatem  ,  &  primi&fccundifilii  coniundlim  ('vtraque 
cnim  hsreditas  eft  coniunfta  &  vnita  vtroque  morientej 
ad  nepiem  Clodiam  pertinere.  Abfurdum  eft  eum  noluiflc 
vno  liberoruni  moriente  fine  liberis,  faltemparccmeius  ad 
neprem  non  pcrtinere.  Hic  quodammodo  argumentatuc 
atotoadpartem.leg.quidetota.fF.derci  vindicatio.  &leg. 
fiduo.yo.fF.deadrainift.  tut.  vbi  efteademratio  partis,quae 
cft  totius.  Auus  teftator voluit neptem  habete  om nia bona 
filiorum  jfuorum  &  primi  &  fecundi.  Sinouiffim.afintris  quO' 
'quefortionemfufcepiftet^\d  eft,fi  vno  moriente ,  &  h;Eredicate 
eiusdelataabinteftatoalteri;  dcindc  isalter  mortuusfit ,  ia 
cuius  hareditate  poft  morrem  alterius  haerediras  repcritur. 
Hoc  cercc  cafu  teftator  vulc  totum  pertincre  ad  Clodiam 
ncptem  ,  vtfihoccontingat,  totum confcquatuc.  Abfur- 
dum  eft  igitur  cfflante  ptima  fubftitutione  ,  nepti  portio- 
nem  denegari.Nam  fi  poteft  in  priore cafu totum  capere,  pcr 
ConfeqHens  eft  in  hoc  pofteriore  cafu  pofle  eam  etiam  ca-^ 
perc  parcem.  In  hoc  cafu  bona  prioris  filii  ad  poftcr.orem 
non  deferuntur,quia  rogarus  t^,Sivttrque fnehberis  decede- 
ret.  non  deceflitfineliberis;  fed  fuperftitefiHo.  alicnumau- 
tem  effler  a  racione  ,  neptem  non  capeie  bona  nouiffimi, 
qui  deceflit  finelibetis.  Scdobiici  potcft,  cumquiaduer- 
larius  eft  in  hac  caufa  Clodixnepti,  nepotem  quoque  eflc 
auo  teftatori,&  pariter  coniutiflum  cfTe  tcftatoii.  Eft  cnim 
filius  eius  ,  qui  dicitur  deceflSfTe.  In  hoc  cafu  ille  filius  fu- 
perftes  asque  coniundus  eft  auo  teftatori ,  ac  ncptis  hxc 
Clodia  ,  qu2  vult  cx  fubftitutione  admitti.  Vndevidetur 
ex  conietaura  volunratis  non  efle  Clodia  huic  praefeicn- 
da.  Scdtametfi  vterque  a:que  coniundlus  fitauotcftatori: 
tamen  aliquid  amplius  habethaec  neptis  ,  quia  nominatim 
&  exprefle  vocatur  ad  hsrcditatcm.  Ille  nepos  ex  filio 
iam  mortuo  ,  hon  fuit  vocatus  a  teftatorc.  Nos  dicimus 
credibile  efle  voiuille  eum  conferuareius  lcgitimarura  hx- 
reditatumabinteftato.  Sedprajrerhanc  coniedturam  hacc 
neptis  vocaiur  a  tcftatorc,  &inhacfpecieadmonemur  fpe- 
dandam  efle  voluntatem  ,  prxfertim  in  fideicommiffis,  & 
propccr  voluntatem  tcftatoris  plerunque  reccdi  a  pro- 
pria  fignificationc  verborum.  Idcmque  dicendum  efle  ia 
aliis  fimilibus  fpeciebus  »  in  quibus  apparet  eadem  ratio, 
velutipropteraffetftumaliquem,&c.  Qiixri  folet  fi  teftatot| 
h\%vtxhhy{asCit,SifiltimeideceJferintimpHbercs,  StmproiiMt 
^.<r6f-^o.anvnodeccdenceiropubere,fubftitutus  admitten- 
dus  iic  ad  haerediiatem  :  aa  hunc  quo^ue  cafum  diccmus 

peitinere  i 


JnTit.  De^uHlg.i^pupiLfubflitut. 


pertinere ad  cohftinitionem  Tuftiniani .-  vt  (ic accipiamus  ac  fi 
itdaxor i.mAct ,  Siimpubes  vter^ne  decejferit  ?  Yulgo  recc- 
t)tum  eft  idem  diccndura  effe :  neceaiencentia  mihi  difplicct 
proptervoluntatisconicdturam.  Sequendumcftquodlufti- 
nianus  aic  in  d.  1.  cum  quidaro.  vertic.nos  eiufJem  Sabini,&c. 
liic  enim fermo  pluralis  eandem  vim  habet ,  quan  iila oratio> 
^/^«^^«^«/^«^'■«f.  vimcolledliuamhabet  vcraquedidio.& 
licetfermo pluralisreroluatur  plerunquein  finguiaria, &pro 
feparatis  orationibus  accipiatur :  in  ea  tanicn  re  a  fignificatio- 
ne  verboruni  recedicur.  Sedquomodobicrecedimusa  figni- 
ficatione  verborum  ?  In  primiseonicdlura  voluntatis,quia 
credibilecft  teftatorem  voluifle  conreruareiuslegitimaruni 
hzreditatum  ab  inteftatoincer  fihosfiios.l.  n*  vel  fingulis. 
hic.fF.Neccrcdibileefteum  voluifleextraneum  priferrefi- 
liis  fiiis.l.  cum  acutiflimi.Cde  fideicom.  atquc  ita  nihil  obftat 
hiiic  fententis ,  quod  adiicitur exdiifl.l.  falia.  §.  cum  ica.fF.dc 
condi.&  demonft.  lUud  etiam  qusritur  in  hac  ipecie :  an  altec 
ftatrum  fuccedat  fracri  fuo  ab  inteftaro  ,  an  ex  teftamento? 
Appater  ex  his  qua:  diximus  eum  fuccedere  ab  intcftaco  in  d.i. 
veifingulis.hic.fF.cumait  lureconiuicus  credibile  cfletefta- 
torem  voluifle  conferuate  iiis  legitimarum  hxreditatumab 
inceftaco  inter  filios  fuos.  Non  enim  ficacciperedebemusj 
quau  alteralteri  fubftitutus  fic,  quafi  alteraltcrifuccedatex 
teftamencoex  fubftitutione,  Sedobiiciturl.TitiaSeiotcfle- 
ram.87.§.  Seialibcrcis.fF.deleg.  2.  IUalcxdcfideicoramiflo 
loquicur  ibi,  Fidei^ue  eorum  tta  commi/it :  ($c.  Eum^ue  ejui  ex 
"VDbii  vltimuf  decejferit,^c.  videtur  eos  fubfticuifle  inuiccm  in 
hoc fideicommiflo.  Ego iam  dixi in fidcicommiffis magis fpe- 
&m  voluncate  ceftatoris ,  quam  in  infticutionibus  hsiedum, 
autlegacis.  Vndehis  verbis  propcerconicduramvoluntatis 
facilemterpretantur  lureconfulti  alterum  alceri  fubfticutum 
videriinfideicommiiro,  quodideononeft  producendumad 
ali js Ipecies.  Hadlenus  de  inccrprecatione  verborum,  quibus 
teftatorcsvtuntur  infubfticiuionepupillaririamredeundum 
eft  ad  propoficum  noftrura.In  initio  huius  dipurationiS,cum 
quxreretur  de  efFedtu  huius  fubfticutionis  pupillariS  >  dixi- 
tnus  h  mcefle  pncipuum  efFcdum,  quod  ekiftentecondi-'^- 
tionehaius  fabfticutiohis,  fubftitutus  adrtiicticuradhzredi- 
tacem,  ea  non  exiftencc  repellitur  ab  hafreditate,  vidcdam  cft 
quomodo  hoc  accipiendum  fir.     Et  in  primis  dicendum  cft 
lubftitutum  adrnitti  ad  bona  non  tcftatoris:  fcd  impuberis  cui 
fubftitHtus  eft ,  vc  luftinianus  aic  in  Infticut.  tit.  de  pupil.  fab- 
ftit.in  princ&  hoc  intercft  inter  pupillarem  &  vulgarem  fub- 
ftitutionem ,  quod  pcr  vuigarem  fucccditur  teftatoti ,  per  pu- 
>      pillarem  fuccedicur  pupiilo.  Subftitutuspupillo,bonatefta- 
toris  non  capic,  nifi  primum  effeda  fuerincimpubcrisanre 
motcem.  Eodem  pcrcinetqubddicicurinl.fedfiplurcsfint. 
8.§.adinftitutos.  Siqusbonaperuenerinta  ceftatordadira- 
puberem,  quaEimpuberi  qaxficafint,  eacapiet  fubftitiltusi 
qHa:verobonaateftatorepupil!oqu£fitanonfunt,eafubfti- 
lucus  non  capic.  Capic  eciam  ea  bona ,  qu£  aliundc  obuene- 
rincpupillo;  nontanturacxbonis  paternis.  Exempligratia, 
inftitucus  eft haeres  a  patrc ,  adiit  hiredicatera  paternam ,  pa- 
trisbonaeiqusfitafunt.  SipofteadeccfTericimpubeSjfubfti- 
tucuscapicc  bona  ctiam  pacris  :  quia  ei  bona  patris  quxfita 
funt.  Ex  quoconfequens  eft  mortuo  pupillo  ante  pubcrca- 
tem,  excludilcgitimosa  fubftituto,quifuccedercnrsbinte- 
ftato.l.fi  teftamento.Cod.dcimpub.  &  aUis  fubftit.Quandiu 
enim  locus  cft  fubftituto  ex  teftamenco  t  nunquam  hzredicas 
defercur  ab  inceftaco.  ficfubfticutus  pupillo  excludit  ftacrcs 
pupiJli,  omnes  propinquos  &  legicimos  &  alios,  qui  alias  fuc- 
cederentabinteftato.I.  j.dcacquir.hsre.  Ab his ,  quac  dixi- 
mui|,miles  excipicur.Milcsqui  fubfticuicpupillariccr  filiofub 
in  bonis  fuis  cancum  fubftituit.d.§ .  ad  fubfFicucos.  Dicimus  ad 
fubfticutum  pcrtinere  omnia  bona,quscunque  pcruenerunt! 
filio  quacunque  ex  caufa :  &  tamen  miles  poteft  v^  f  ubfticue- 
re  filio,  vc  fubftitutus  capiat  ea  tancurti  bona ,  quz  a  fe  perue- 
nerintadfiIium:csterabonii&pienclegitimi  hajrcdesabin* 
tcftato  fucccdentes.  hoc  eft  ius  fingulare.  Sicut  railes  poteft 
proparteintcftatus,  &proparteteftatus  decederc;atqucica 
poteft  velle  vt  parcem  bonorum  eius  capiac  infticutus,parcem 
capiant  legicimi  harredcs  ab  inceftato.l.miles  icahajredera.^i , 
ff.de militar.  tcftam.  ita  poteft  faCere  fubfticuendo  filio  fuq 
inipuberi  vcfubfticutus  capiac.partem  bonorum,  &  patcem 


capiant  legititni  ha^redcs. 

Secundo  excipiturpatcradoptiuusadrogatorincadcm 
l.fedfiplures.$.inadrog3Co.  Pacer  adopriuus  fubfticuitfilio 
inbonistantum,quxafcpcruenerunr.  Dequarta,  qurrde- 
becur  filio  ^dopciuo  in  bonis  adrogatotis,  dubitatum  fiiit. 
quia dcbetur  ex  lege.  Idcoque  videbatur  non  cfle  permitten- 
dum  fubftitUerceiinca  quarta  :  fed  contraria  fentcnria  rc- 
cepcaFuit.namcapcruenita  pacreadrogaco  :  &  hic  fabfti- 
tuciopettinetad  commbdum,  non  ad  incommodum.  Inter- 
pretatur  ibilurifconful.  larius  quod  diftum  cft,  quod  obuenit 
apatreadrogatore,ineofubfticutionem  fadlam  valere:  vtid 
intelligamus  obucnirea  parre  adrogaco ,  quod  eius  occafione 
acquificum  eft  filio  in  graciam  pacris.  Scd  cur  non  poccft  pa- 
teradrogator  fubftituerein  omnibus  bonis  ?  Egodixiratio- 
nem  non  pati,  vc  tantum  ci  permictatur,  quantum  pacri  nacu- 
tali ,  vt  dicitur  1.  fi  arrogacor.  z  i .  fF.  de  adoptio.  non  facile  ei 
perraictendumeftfraudarc  Icgitimos  hasredes  bonis  impu- 
beris.  Pacrinacuraliquidcm  hoccft  permiirum',alijpermit- 
tendum  non  fuic.  Argumcnto  eft  quod  cum  quis  adoptat  ali- 
cuiusfiliam,eicauetfe  reftituturum  bonaeiusad  quos  per- 
uenifrcntfiisadoptatusnoncflct.I.  Noncnim.fFdcadopt.fi- 
deicommifruraonuseft.li.coha:redi.§.cumfiIii.hir,fF.Exiain 
di^is confequirur  eum,  quiprohibcturfuccederepatti,non 
ideo  prohiberifuCtcdcrepupillo:  quiadiuerfaeft  fucccffio.l. 
i.fiis,'qui.fF.hQCCic.quzlex  eftnocanda.  hocpendecexhis» 
<]ux  diximus.  Ponamus exemplura  in  fpurio,  qui  non  potcft 
hxredicacem  pacriscaperc.nifiad  certamquanHtatem,adV- 
nam  vnciam,  vcl  duas.  PonamuS  eum  fnbftitutum  efle  impu- 
beri,  potericfucccdcreexfubftiturionc:  fedhocinterprccan- 
cutIureconfulti,vrnon  poffitcapere,  qua;ex  patreobucne- 
runcimpuberi,  fed  quxaliunde  obucncrunt.  Eftquclocus 
comraunisdefraudelcgisvicanda.l.nondubium.fF.dclegib. 
&  Senacufcon.  Huic  fimilc  eft  quod  dicicur  in  dida  1.  fi  is,qui. 
Non  infpicimus  an  iscapax  fit,qui  f  ubfticutus  eft  pupillo  cem- 
pore  morris  ceftacoris:fcd  an  capax  fic  ccmpore  morcis  pupillt, 
quia  fuccedic  pupillo  non  ccftacori. 

Diicimus  cum  fitlocuS  fubfticuco,  iexif^entc  conditione 

rubfticciCionis ,  fubftitutum  admitciad  bona  impubecis  can- 

cum  i  non  etiara  ceftacoris.  De  bac  ratione  fuccedendi  cradla- 

cur quxftio  in  l.vlcira.C.  dc  impub.  &  ahis  fubftit.  Species  eft 

huiufmodi,  Teftatorinftituic  duos  hiredcs  ,  Sempronium 

&Gaiura,fubftituitqueeos  fimulcumafiofilio  fuoimpube- 

rijhis verbis,  QttifijuUmihi hiiresent ,^TtttMtfiUomeohnrei 

efio.  Subftituit  hos  duos  quos  inftirucrat  hxredes,  &  adiecic 

Titium,  vrerquehKrcsexcicit  teftacori,  deceflit,filiusimpu- 

bes&locumfecitfubftitucionipupillaci.  Conftachosomnes 

admitti  ad  hxreditaccm  pupilli  cx  fubfticucioncpupillari.  Sed 

kjueftioeft  quancamquifque  eorum  partem  ek  hac  hs^rcdi- 

catcauferac:quantam  capiat  Titius,&quanc3maIijduohx- 

redesinfticuti?  Dubicacumfuicde  haccenonfinecau(a:qui2 

videbacut  ex  his  qux  a  nobis  ctadaca  f  unc  de  iure  accrefcendi» 

Ticiura  cancum  capere  dcbere  ex  ea  hxredicaie  impuberis, 

quanram  alij  duo :  quia  coniundti  loco  vnius  habencur.l.  pla- 

pe.  ;4.fF.dclegac.  i.&l.  liberhomo.  57.  alias  viP-  §.  Ticius 

bzres  cfto.& I.incecdum;  i  f .  fF. dc  harred.  inftic.  Hi hzredes 

coniuniftim  vocaci  ad  hxredicacem  impuberis  videncur  his 

vetbis ,  Quifjuu  mthi  htrcs  erit,  ^  Tttitts.  Cum  quis  ica  hxre* 

dcs  irk{^it\ik,Titittih*raefio,tJ^tmm  ^  Semfpouimhdredet 

funto  :ccrce  Ticius  cancura  capiec  cx  hxreditace ,  quancunn  ali| 

duo.   AliJ  duo  vJce  vnius  pccfonx  habencur.  hzrediras  di- 

uidccutinduosfemiires.  Icaquevidebacur  icafaciendahxrc- 

dicacis  diuifioinhac  fpecie,  vc  duo  hxredes  dimidiam  cape- 

lrcnc:dimidiatlialcferamcohxrcsTirius.hiccamendicicucbx- 

rcdicatem  diuidendam  efTe in  hac  fpccic in  crcs  crientes,  quod 

tres  hdrredcS  finc,  & fingulos  hxrcdes  fingulos  cricnces  cape- 

re  debere.  Sic  diuidicur  hxredicas  in  cres  cricntes,  in  cres  par- 

lcs,  &  viriles  parces  diftribuuncur  fingulis  hxcedibus.  Alia 

quxftiohuicaffiniscra(aacurinead.l.vlci.  Cod.hoccic.T/rjw 

'vnacHmfUiufuis,  (^Semfronius  htredes  fiittto.  Inhacfpecie 

quzricur ,  quancum  quifque  cx  hxcedicace  capece  debcat. 

Videturex  hisquzdiximus  diuidendam  efle  hireditaremia 

trestiiences  :  ica  vc  vnum  triencera  habeac  Ticius,alcerum 

Sempronius,cecciumhabcancfiIij  :  quiahisncminibuscol- 

ledbuis indacicor  coniundtio  quzdam,  d.l. incecdam.fF.de 

U 


55)8 


Tranc.  ^uareni  Comment* 


hxrcdib,inftit.&l.quiquartam.M.§.  i  .ft.dekga.  i.  Cum  quis 
dicit,  TtttM  ^  frtitrts  filt)  hnredafunto :  his  verbis  ^fratrnjilij, 
habentur  loco  vnius  propter  coniunfkionem.  Ergo  in  hac 
fpecic,  Titim  vna  cumfliufiu  (3  Sempronita  haredtsfnntoy  vi- 
detur  Titiumhabere  deberc  trientera  vnum,  Sempronium 
vnum  tricntera>&  filios  alterum  tricntem.  hi  quidem  inrcr  ie 
«mncs  coniunfti  funt,&  alij  aliis  (unt  coniundrores.vt  in  fpe- 


iorem  vim,  quam  exprcflio  nominum,  qu*  ht  eadem  oratJ<v 
ne.  Sed  in  fpecic  quam  adferunt,  nominantur  hircdes  diuct- 
fisorationibus.  Ergofi  locohcrumverborumexprimantur 
hxrcdum  nomina  ,  QuiftjHismtht  haret  erit :  nempeTitius, 
Gaius,  &  Scmpronius ,  eadcm  orationc  vocantur :  igitur  hi- 
reditasdiuidetut  intrestricntesjpropternaturam  djftributi- 
ui,  &  diuidenda  eft  harrcditas  in  ttcs  tricntcs.  Ex  his  non  dif* 


cie  d.  1.  iaterdum.  Sed  in  hac  fpecic  laftinianus  air  ha:rcdita-  ficile  crit,  vt puto ,  obiedum  diluere  ex  dida  1.  fi  paier.  hic.fF. 

lem  diuidendam  cflc  in  duas  pattes ,  ita  vt  pater  cum  filiis  fui$  vbi  fic,Sifaterfilio  impuheri  eofdem  tjHosftbi,  ^  tefrttere»,^c. 

■dimidiam  accipiat,  Seropronius  cohsrcsalteram  dimidiara.  Inhacenimleg^cxpreflafoimulanoneftfubftitutionis  Hic 

Hifunt  quiftionesqua:  tradanturtn  hacconftitutionclu-  verba,eoidemquosfibi,vetbafuntIureeonfultinonteftatc- 

ftiniani.dc  quibus  nunc  vidcndumcft  accuratius.de  priore  ris.nullacft  conccptio&formula  fubftitutionis.  Labeonon 

~      "          -  ■    .      ^     •        I  rcfertquaformulateftatotinftituerit.  Igiturnosdiccmusit» 


quasftione  nunc  diccmus.  Quificumcft  in  hac  fpecic,  an  hat- 
rcdcs  inftituti  Sempronius  &  Gaius,  qui  lubftituti  funt  his 
yetbis, ^i/^Kumthi  h^reserit,  loco  vnius  haberi  debeant? 
Ccrtuniell coniundtos  haberi ioco vnius: & difficilc eft con- 
ciJiare  hancconftitutionem  luftiniani  cura  aliis  locisin  qui- 


accipiendam  efle  formulam,vt  appareat  vcrc  coniun^tos  ellc: 
&in  viium  corpus  redaaoscfle  a  teftatotc.  veluti  hoc  modo, 
Ht.redts,tjf(osinfiituittttefi<tmettte,  ^Titituhiredafnmfih» 
m^o.hxc  bypothcfis  coucnit  vcibis  legis.in  hac  ipccieiijftituic 


busdicitur  locovnias  habcri:&non  plus  hosqui  coniundi       co(dcmha:redes,quosfibi,&pr£tercaTitium.pub)tanduni 


funt  capcre,  quam  vnumex  ha:redibus,quinominatimex 
preflus  fit.  Eft  hoc  apette  cxprcflun»  inl.fi  parer.j.l.qui  libe- 
ris.alias  S.§.vlt.fF.  hoc  tit.  de  vuig.  In  hac  fpecie  qux  fimilis  vi- 
detur fuperiori ,  dicitur  hxreditatcm  diuidcndam  efle in  duos 
femiflcs,&  coniun(itos  loco  vnius  habcndos  efle.  Sipaterfilio 
impMberiy^c.  Siquis  vclithzc  verba  Labeonis  intcrpretari 
cxpofirafpcciealiqua, vidcturnon  poflecommodior  fpecics 
proponi,  quam  qux  cft  in  conftitutione  luftiniani.  Labeo  ait, 
Bonoritmfilti,  ^s.  Titius  accipit  dimidiam  partem  bonorura 
fiiij  ,  cxteri  ha:redes  communiter  dimidiam  bonorum  ha- 
benc.  Mouet  lureconfultos ,  coniundos pro  vna  pcifona ha- 
beri.  Conftitutioluftinianihuiciuticontrarianoncft.  Non 
cnim  credendumeft  hacconftitutionc  luftinianum  (quam- 
uis  vha  fi t ex  nouis  csnftitutionibus,  &  fada  fit  poft  compo- 
fiiionem  Pandedlarum)  abrogaiehoc  iusantiquum  decon- 
iundtis,  quod  coniuufti  loco  vnius  petfonaE  habeantur.  id  fa- 
tisconuinciturex  poftcrioreparte  eiufdem  conftitutionisin 
quxftione  illa ,  Ttttus  vna  cumfiUnfMis,  ^  Sempronitu  hsreda 
Jitttto,  (^c.  vbi  habecpro coniun;5lis. &pro  vna  petfona Titi- 
umvnacum  fiiiisluis,  &  vult  non  tauium  filics  haberipro 
vnapcrfona,  kASc  Tiriumipfum,  (cdilla  fidionihiladrem 
pertmec.idemial.fi  quis  Titio.fF;  dc  vfLifrad.3Ccref.&  d.l.in- 
terdum.  f]p",  de  hxrcd.  inftit.fiiij  pro  vna  peifona  habentur. 
Confiliumigituf  luftinianinon  fuitiusilludquodinPande. 


non  cft,quin  in  hac  fpccic  hircdcs  coniundim  fubftuuti  (\tx, 
his  enim  nominibus  collcdliuis,aut  aliis  fimiiibus  coniundtio 
inducitur.&quamuis  omncs  coniundti  fint,  tamen  alij  aliis 
funt  coniun  Aiores,  vt  in  d.  1.  interdum.     His  vcibis  Haredes 
mei^  inducitur  coniunftio.  Non  eftigitur  ncccfle  vt  vetba 
Labeonisintelligamusdchisvetbis,  ^ifijttiimihi  hareserit, 
C^7tf«w.quiacumvcrbaambiguafunt,cainterprcratioacct- 
pienda  cft  qax  viciocatct,  fecundum  tcgulam  traditam  d* 
ambiguitateexplicandainl.inambigua.ft.  delegib.&  Sena- 
tufconful.  Scd  aducrfus  hanc  diftinftionem  mulia  alia  obiict- 
untur.  Inprimisobiiciturl.Lucius.88.aliaS5)o.§. Luciusft.de 
lega.  1.  qua  lcgc  nihil  habctur  difficilius  in  trattaru  coniun- 
dorum,  &  dc  ca  aliquid  fupra  dixim  us  fub  tit.  dc  bastcdib.in- 
ftit.  Egonuncfcnteniiam  mcamdccius  lociintcrprccatione 
plcnius  explicaturus fum.  Lucius  Titius  tcftamentum fecit.in 
quo  lcgat  quoddam  pracdium  fuum  his  qui  cx  familia  fua  funt, 
ncdcf?miliaexeat.&hisvcrbislegat,Pra:diolummcumdari 
volo  libertis  libertabufquc  meis,&  quos  hoc  tcf  tamento  ma- 
numifi,&  Seiac  alumnae  raca:.  cxterorum  nomina  non  cxpri- 
mit,pra:terquamSei«B.Qu3criturcxhocIegatoquaotampar- 
tem  Seia,&  quantam  csteri  liberti  capere  dcbcant  J"  Si  vcrum 
cft  quod  iam  diiiimus,Seia  tantut»  capere  dcbet ,  quan  tum  a- 
lij  omnes  qui  nomine  colledtiuo  vocati  funt.  hi  orancs  vider.*. 
turloco  vniusperfonxhabcHdieflc.  Itaqucconfultus  dceo 


t^asrelatumeitabrogare.  Quidigiturdicemus?  Difficiliseft       Sciuola,quirens  an  Sciadcbeat  habere  diimidampartem. 


explicaciohuir.santinomix.  bedquod  diciturdeconiundlis, 
cgoadmonuiintradtatu  deconiun6lis  accipiendumeflc,ni- 
fi  voluntas  tcftatoris  contraiia  apparcat ,  qux  iudicatur  con- 
traria,  aut  ex  verbis  teftatoris  ipfius ,  aut  ex  aliqua  conicdtuta. 
Exemplumeftind.I.inrerdum.in  princ.vbi  lurilconful.  air, 
cum  tcftacor  his  vcrbis  vtitur,  Tittiu  c5  fratrts  meifilii ,  dque 
haredesfunto.  Hanc  di«3rioncm  a:que,faccrevt  virilespartcs 
habeant:  vt  frattisfilij ,  vnius  peribna;  vicenon  fungantur, 
tuncfatiseft  manifcfta  teftatotis  voluntas.  Idem  dicendum 
eft,&  cum  tcftator  his  veibisvtitut,  QHifjui^mththitreserit. 
Ciuifquis,eftnomendiftributiuum,quodvimcuiufdampar- 
titioms  ac  diftributionis  habet.  Ego  id  oftcndam  fimilitudine 
proiis,quityrones  funt&rudiores.  Cumdico,//ier^(sf«»»« 
dencTtitoceKtum,  idcft,h:Eredcsfimuldentccntum,nonvt 
finguli  dent.  Cum  dico,  QuifijMis  mtht  htres  erit,  det  Tiiio  cen- 
tum.  videtur  hxc efle voluntas teftatoris ,  vt finguli dcnt ccn- 
tum ,  propter  naturam  huiusdiitionis  qua:  diftribuit.  Nos 
igitur  ha:c  vcrba ,  Quiftjiiis  mthi  hares  erit  ,filio  meo  hitres  efio, 
pcrindcaccipimus,ac  fi  lei^TLiov  diidi^cuTitius  (3  Semprontus^ 
<^  Gatiu.  Hoc  autemcafu  dubium  noncft,  quinha:reditas 
diuidciida fic in  tres  tricnccs,  &  finguli  fingulos  trientcs capi- 
ant.  Quidamtcaargumenrantur.  Hocnoraendiftributiuum 
maiorcm  vim  non  habet,quam  expreffio  nominum,  At  fi  ex- 
preiraeflentnomina  horum  hxredum,  hircditas  nondiut- 
dcrctut  in  rres  partes.  argumcntum  furount  ex  d.l.fi  libet  ho- 
mo.§.fi  Titius.ft.de hiredib.inftir.vbidiftinguuntur  nomi- 
natriumhxredum,  &ha:reditas  diuiditur  in  duos  femifTcs. 
Ergoidem  diccndum  videtur,cumtcftacorhis  verbisvtitur, 
QjttfqHt^ mthth^rts erit.     Sedhoc  argumentum eft  fophifti- 
cura.  £go  fateoc  hoc  nomcn  colIeAiuum  non  habetema- 


quaficsteri  vnius  loco  habcantur  :  quiaeius  folius  nomcn 
cxprcfTumeft  :  refpondct,  hisvcrbisteftatoris  omnesadvi- 
rilespartesvocartt  Sciam&  omncslibcrros  &onincs  liber- 
tas  pridij  huius  le^ati  viriles  partes  capere,nec  Seiam  pius  au- 
ferreexhoclegato,quamalij  omnes  liberti,  vcJaiixomnc» 
libcrtaCjquaficcrta  fit&per^icuatcftatoris  voluntas.    Scd 
non  videtur  tam  perfpicua  cfl^e  cxhis  ,  qux  iam  diiSa  funt: 
cum  his  vcrbis  ,  vocatis  libertis  libertabufque  mcis  vidcan- 
tur coniundim  vocati  liberti  &  libcrtx.  Varias  f imt  opinio- 
nes  corum,  qui  de  hac  re  fcripferunt ,  quas  facilc  eflct  t  iudicio 
mco,  omncs conf utarc & refellere.  Scd  cgo fpero, perfpccSa 
&  intcIleSa  interpretationc,  facilc  rcfpondcci  poilc  iis  oninj^ 
bus ,  qua:  ab  aliis  adferuntur.  Vcrura  cnim  eft  quod  quidani 
fcripfic,  Cumcjuis  femelveritAtemcogttoKit ,  nihtl «pu* ejfe ali* 
doUrin4iadrefellendoseos,eiuikreiitiviAaberra7itj,  Egoputo 
ita  accipicndam  efle  hanc  fpeciem  Scf  uols  ,  quafi  icftator 
nullos  nabuetitliberros^  nifiteftamentomanumifTos^cxcc^ 
pta  Seia  alumna.     Manumiferat  quofdam  feruos  fues  tefta- 
mento :  nullos  alios  manumiferat teftamento i  pra:tcr  Sciam 
alumnam :  his  enim  vcrbis  tcftator  vfus  eftj&  quos  hoc  tefta- 
mentomanumifi,&Sciae.  Ha:cparticula,&,geminata,mihl 
videturhuncfenfum  habcrc,  tamlibertos,  quoshoctefta^ 
mentomanumifi,quam  Scisalumna;.  hoccnim  viderurad^ 
dicumcfTe  a  tcftatore  j  maioris  explicationis  caufa,  ne  qui« 
putcteumfenfifle  tantumde  his  ,  quos  teftamentomanu- 
miferat.  Mouetme  ,  quodhxc  vctbateftatorisapcrtiHimc 
demonftrant  Seiamhic  Iibertam  fuifl^e  :  quod  quidam  nc- 
gant.  Egonondubito,  quinlibcrtafuetit.  Moucc  mcilJui 
quod  vetuit  tcftitor  fundum  dc  nomine  famj|'a:  lus  cxirei 
necefTeeftigituteos,  quibus  ptxdium  lc^aturaeft)cxfami<. 

liacius 


f 


Jn  ^it.  T^e  'UHlg.^pupilJuhflhut. 


iia  ria»  r  flc.  At  cft  etiam  legatum  pracdium  Scix.Ergo  Scia  cx 
familiaeiusfait.  Namcertumcftteftatorcm  dctotoprxdio 
Ioqui,nondepartc,vt  Accuifiuscenfet.  Hoc  ita  caucttefta- 
tor,  quafi  his  tantum,  qui  cx  familia  eius  funtjprxdium  relin- 
quat.  Confequens  eft  Seiam  cfle  libertam.  Liberci  enim  olim 
accipicbant  nomina  fuorum  patronorum,a  quibus  erant  ma- 
numiffi.  TituiCccilius  Eutychidesinepiftola  quadam  Cice- 
tonis  dcitur.qui  manHmiflus  f  uerat  a  Pomponio  Attico,Ce- 
cilius  diccbatutanomine  patris  adoptiui.  Et  proptereacum 
tcftator  vctat,  ncpraediumde  nominc  fuoexeat.hicvcrba 
etiamadliberos  pertinent.  Eftlocusobferuationedignusin 
1.3tf.al.j8.patcrfilium.§.i.ff^.delcgat.  J.qucmlocumintcr- 
pretatus  eft  Alciatus  in  Difpund.  Nos  igitur  ponemus  Sciam 
aiumnam,  libcrtam  tcftatorij fuifle.  Cum  igitur conftct eam 
libcrtam  teftatoris  fuifle  ,  quzro  quid  habeat  incommodi 
h«  interpretatio  ?  Lego  iibertis  libeftabulquemeis,&nc 
quisdubitctde  quibuslibettisientiam:  quia  quoldam  liber- 
tos  manumifi  teftamcnto.de  Seia  autem  mehtionem  facieas, 
quamuisliberta  mea  fit.cam  tamen  non  manumifi  teftamen- 
to,addo,&  Sei«.  Igitur  prior  particula,&,non  eft  expungen- 
da.lgitur  hi  oranes  vocantur  in  viriles  portiones.  quia  omncs 
lant  umul  vocati,  nec  vnus  altero  coniunilior  eft.  &  vetba  il- 
la.quf  fabiiciuntur,  &quosteftamento  manumifi  ,  &Sci« 
alumnx,  maioris dcclatationis  caufa  adic6la funt,  Vt  iam  dixi. 
Egoigiturputo  planum  cfle  fenfum  &interpretationcmhu- 
ius  loci  hoc  modo.  de  aliorum  opinionibos  rcfellendis  cgo 
jnagnopere  non  fumfollicitus.  Quifquisvoletpotcritno- 
ftram  opinionem  &  intctpretationem  cum  aliotum  opinio* 
nibusconfcrre. 

Alia  eft  obie^io  aducrfiis  ea,qux  diximus,cx  l.quidam  re- 
|egatus.<>.§.vlt.cum  lcgib.  fequen.fF.de reb.dub.  Quidam  fi- 
dcicommiirum  teliquit  Titio  &  pofthumo.  cogitabit  poft- 
bumum  fibi  nafciturum  ex  vxore  fua  prsgnantc.  Titio,qucm 
nominaacrat,  &pofthumo  luflit  hxteditatem  rcftitui.  nati 
funt  ex  vxore  duo ,  vel  cres  pofthunrii.  Quiritur  quomodo 
fucccdece  debeant  cum  Ticio?  Ait  lureconlultus  bzreditatcra 
inter  Titium  &  pofthumos  quotquot  nati  fucrint  diuiden- 
dameflein  viriles  pattes  :  tamcn  hipofthumi  videntutcon- 
iundiof  cs  efle:&  ideo  pro  vna  pcrfona  habendi.  Ego  tefpon- 
deo  nuUam  coniundionem  ellc ,  nec  vllura  cifc  verbum  col- 
lc(fiiuum.no  enim  dixit,Titio  &  pofthumis:fed  Titio  &poft- 
bumo:pofthumus  autcm  no  eft  nomencollediuum,ncc  col- 
le&iuo  firaile.  Pofthumum  d:xit  tcftator ,  quia  cogitabat  fibi 
tantum  vnum  pofthuraum  nafciturura.vt  fere  accidit.dc  aliis 
noncogicabac.  Seditavoluifleteftator  intclligiturpcrinter- 
prctatioucra,vt  fi  plures  natifuerint,  videantut  comprehcnfi 
eflefideicommiflb.Rutfuml.quicumplurcs.lolctobiicL-nos 
eam  fuprainterpretati  fumuS. 

In  fecunda  qujtftione  d.l.vlt.  C.  de  impub.  &  aliis  fubftia 
Si  quis  ita  inftitucrit,  Titius  vna  curo  fiHis  fuis,&  Scmpronius 
bztcdes  funto.  luftmianusait  Titium&  filioscius,  provna 
pcrlona  haberi.  Solet  obiici  l.fi  quis  Titio.vbi  Paul.ait,Si  quis 
Titio  &  hxredibus  fuis  vfumftudlum  legaucrit ,  d'midiam 
Titius,  &  dimidiam  hasredes  cius  accipient.  Proindc  Tiiius  & 
bstedes  non  habencur  pio  vna peifona.  Quomodo crgo hic 
haben  tur  pro  vna  perlona?  Longe  diucrfa  eft  hxc  fpecies.In  I. 
fiquisTitio.cumdicitlurifconl.  hstcdibusfuis,  nonfigoifi- 
caihiredibusTitij:fed  hasredibustcftacoris.  Sicaitteftator» 
Lego  Titio  &  hiredibus  meis  vfumfru<Sum.  Filij  autem  hic 
vitilem  pariem  non  capiunt.  quia  habcntur  pro  vna  perfona. 
Titius, cui ego lego  & hzrcdes mei ,  nihil habent  communcf 
Ind.conftitutione  luftiniani  legatur patri  &  filiis cius.  Et  hacc 
ratio  mouit  luftinianum,  quod  patct  &  filius  habentutpro  v- 
naaiquceadem  perfona. 

Diximus  fupra  hunc  pra:cipi)um  efTe  effeftum  fubftitij- 
tionis  pupillaris,  quodcxiftentc  condicione  huius  fubftitu- 
tionisadmitciturlubftitutusadhztcditatemimpuberis.Hinc 
confcquitur  (ubftitutum  tcneri  ad  legata  przftanda  ,  quz 
tabuhs  pupillaribus  rehda  (unt.  idquc  dubicationem  nonba- 
bet.  Scd  hinc  nafcuntur  quzftiones,  quz  aliquid  obfcuritatijs 
habcnt.vnaeftinl.cohzredi.  4i.§.cohzres.h  Ciff.  Quzftio 
eftibidecontribucionc  hzreditatispaternzcum  pupillari.In 
tationclcgis  Fakidizincunda,  cumquzriturdcprzftationc 
legatotum,legeFalcidia  cautumeft  vtfilegata  cxccdantdo- 


drantem.id  eft,  nouem  vncias  hzreditatis,  hzrcs  poflit  quat- 
tam  hzreditatis  pattem  detraherc  &  retinere.  Icaque  in  ratio- 
ne  lcgis  Falcidiz  ineunda  duo  pociflimum  fpedantur.  quari- 
turemra  quancumfitin  hzreditate,  &quis  fitmodus,  qnz 
quanticas  legacorum.  Nara  nifi  vtcuraque  ccgnitum  fuerit, 
nonpoteritiniriratiolegisFalcidiz  :  niiienim  cognofcacur 
quantumficinhzredicace,  nonpocericintelligian  h^reditss 
fufEciatadlcgatorumexoliuionera  :  nifi  cognofcaturetiahi 
quanium  legatum  Tic  ,  non  poceritintelligianjegataexce- 
dant  dodranccm  hzrcditatis.  Hinc  quzftioncs  onunturde 
contributiohc  hzreditacum ,  &  de  contnbutione  etiam  lcga- 
totum.  Sed  hiclocus  ad  contcibutioncm  lcgacorum  non  per- 
tintec,quamuisaliqui  videanturica  fentire.  InfummarioBat- 
tolieftita,  Legatarclidain  fecundistabuliS)  contribuuntut 
cumtcliftisafubftituto.  Non  loquitutdccontribntioncle- 
gatorum :  fcddccontribucionehzredicatis  paternzcumpu- 
pillari.     Multum  intercft ,  an  conferatur  hzreditas  paterna 
cum  pupillari  in  tatione  lcgis  Falcidiz:an  vero  fcparatira  vtri- 
ufquehzreditatishabeaturratio:confufahzreditatcpaterna 
cum pupillari ,  maior  & amplior  fit  hzreditas ,  vt  p!t rumqae 
impcdiat  detradionem  legis  Falcidiz.  id  oftendecur  io  hac 
Ipecie.  In  d.§.  cohzres  impuberi  filio  datus,eidemque  fubfti- 
tutus,  &c.  fpecies  buiHlmodi  eft.  Patci  familias  tefl..ior  qua- 
dringentain  bonis  habfbar.  infticuicduos  hzi  edes ,  hl'um  fii- 
um  &  Titiuni  jqui  cxtraneus  etat,  ex  zquis  partibusj  habebat 
quadringentainbonis.  Vtctqucergo  inftitutuscftexlemifl 
le,  &  vterque  habet  ducenta :  quia  quadringentain  hiiedita- 
tcfunt.DeindeTitiumfubftituitfiliofnoimpubcriiS/ /»;//«- 
hudecejferttfilii4iy Tttiui eihtru efio.  In his pupillatibus tabu- 
lis,  lcgata  quzdam  rcliquitvfqucad  fumniam  diicehcGrumi 
ducenta  ergo  legata  funt  a  fubftituto  tabulis  pupillaribiis, 
mortuo  teftacore  d  midia  pars  hztedicatis  pcruemc  ad  Ti- 
tiura.  fuetat  cnim  inftitutilsex  dimidia  parte,  moituo  fl  r 
anccpubertaccm,  alteri  pats  hzrcditatisad  eum  peruen!  t-.<. 
fubftitutionepupillari : ita  vt  totam  bzteditatcm  hahaat.  Le 
gatarijabeo  pecunclegacaducenta.  DicimusalubftirutDc! 
centa  fecundistabulislegatafuifle,  hic  detrahere  vultqu. 
tamexlege  Falcidia:aithzrcditatcra  exhiuftamellelcgariij 
&fidufcnta  foluac,  nihil  rdiquum  fibi  fore.  atq>  eidcDlo^ 
cum  efle  lc gi  Falcidiz.     Tabulis  popiilahbus  habec  tamuin 
dimidiam  pattem  bzrcditatis,  nempe  duccnta,  &  totidem 
legacaeflc  proponuntnr  iifd«m  rabulis.  lureigitutpeterevi- 
dcturdctraftioncmquartz  partisexlege  Falciciia.  Sed_obii- 
ciuntlegatarij,ideononefireiocur>legiFalcidiz.quiafoluiis 
duccncis  temanet  ei  quaita  pars :  &  co  amplior,  reaBanent  ci 
ducenta.  In  tota  hzteditate  quadringcnta  fiint.  &  legaca  pro- 
ponuntur  tantum  ducenta.  crgo  rcmanec  Ci  dimidia  pars. 
Vndc  contendunt  intcgta  legita  rolueoda  cffe  fine  vllade- 
tradlioncexiege  Falcidia.  Sedfabftitutusaitiquamuisquai. 
dringcntaceperit  exvcraque  hzredicatc,  tam  cx  harcdicate 
patetna  ,  quam  ex  pupillari  :  taHtumexpupillarifehdbere 
ducenta,&nihil  adtempertinere  quantum  habuerit  exhz- 
tcdicatepatcrna.quia  agicurde  legacisfoluendis,quZreli6la 
funt  non  paterno  teftamento  ,  fed  pUpillari.     Ex  fubftitu- 
tione  pupillari  ,  accepit  tantum  ducenta  ,  &  tota  lcgati 
funt  eo  teftamento.  Ergolccuseft  legi  Falcidiz.  QujEftio 
igitut,  anfithabcnda  quoqueratio  hzicdicatispaternz.  Si 
habcacur  feparacim  racio  harumhzredicatum,  locus  ctitle- 
giFalcidiZj&nonfoluehfurintegralcgata  :  &nbncriclo- 
cus  lcgi  Falcidiz  ,  quia  habct  dimidiam  partcm  totius  hz-'' 
tedicacis.  Rclpondetluteconfultus  confufioncm  Vctiufque 
hzrcditatis  ficii  debcre.  Propicrca  quod,  Vc  antcdiximus, 
Vnumatqucidem  tcftamcncumeft  patcrnum  teftamentum 
&pupillare.&pcrinde  accipcre  dcbcmus  inftirutioncm  Ti- 
tij  &  fubftitucionem  ciufdem  ,  ac  fi  eodera  tcftamento  te 
veta  inftitutus  fmflec  patcim  pure,  parcira  fub  conditionci 
quod&hicaCcidit.     Si  re  Vera  vnumcancumfadumfuiflec 
teftamencum  ,  &  ineo  tertamcnto  teftator  inftituillcc  Ti- 
tiura  ex  dimidia  parce  pure,'&  ex  dimidia  partc  fub  condi- 
tiorte  j  ccrcum  eft  vtramque  partem  exiftei'ite  conditionc 
cohfundi.haberiquerationemvtriufque  partis  ihrationele- 
gis  Falcidiz.     Ergo  &  idcm  diccndum  eft  in  propofica  fpc- 
cie.  Nam  hzc  fub(titiitio,eft infticutio  fub  conditione  faitji 
Stfiliudimpftlfeidecejferu.hoceil  Quodhicdicitui,cc;fc*rB<,  CCi 

LI    i 


Tranc.  ^mreni  Commenf* 


400 

DeJnde  fequitur,M«  Umferu*bitura\i»An  {uperiore  fpccic 

propofirum  faiteundemfubftitutumcffe  filioimpuberi,qul 

fucrat  eidcm  filio  haices  datus  primis  tabulis  paterno  tefta- 

mento.  Quid igitur dicemus ,  fi  proponarous alium  fubftitu- 

tum filio impuberi fuifle , Siimfubes dtcejferit ?  Eccc patcr in- 

ftituit  fibi  filiura  impuberem  &  Titium  ex  acquis  parnbus: 

fubftituit  eidem  filio,  5«  impuhcs  decejferit,  non  Titium  cohi- 

redem :  fed  Sempionium.  Vtroquemortuo,petuntutlcg»t» 

telidla  a  fubftituto:ficut  in  fupetiore  fpecie  didum  cft.  Qu«- 

ritur  de  legc  Falcidia,  an  contributio  hxrcditatum  hic locum 

habeatJlureconful.aitnonidemdicendumcfTc.A^^wJ^rfi^a/- 

«i'<f ,  ^c.  Non  poterant  icgatatij  ci  obiicctc ,  quod  confufl 

birrditatc  patcrna  cura  papillari ,  fuperfi  t  dimidia  pars  haere» 

ditatis ,  nedum  quadrans,  qui  fufficercr, ideoque  legata inte- 

grafoluendaede.    Naraillamdimidiamparteranonaccepit: 

fed inftitutuspatcrnoteftaniento.  Singulorumautcmhatrc- 

dum  habenda  eft  ratio ,  cura  quacritut  de  lege  Falcidia.l.  77'in 

finguIis.tF.adleg.Falcid.Additlurifconful.  N4mS3cumlegA- 

r«w/)r/OT!if /^Wtf.Gff  .ne  videatur  hoc  abfurdum  cflc  &  para- 

doxon,  qnod  dixit  fubftitutum  pupillo ,  &  inftitutum  a  pattc       pcerea  quod  extrancus  fiiius  non  debet  propter  bonocum 


przftan.i.i.videbatur  nnllo  modo  legaca  dcberJ  fefciflo  tefta-' 
mento :  fed  vtilitatis  caufa  receptum  eft  vt  faiccm  filiis  &  per- 
(onis  coniundis  iegata  praftentur.  Hoc  edidura  Prxtotit 
ad  fubftitutum  non  percinet.  Subftitutus  przftat  icgaca  o- 
mnibus.  Ponamus  iegataeflereh6lapartimabimpubete,& 
partira  a  iubftituto  eiuTde :  pccita  eft  bonorum  polleffio  con- 
trarabulas;  impubes  legata  a  fc  relida  przftabit  coniun€lis 
cantum  perfonis:  fubfticutus  autcm  omnibus  etiara  extcaneis 
icgata  przftabic.  Hocpettinetadtit.delejgatispra^an.  Sic 
igiturha:cfpecics,  Paterfamilias  inftituitfihum  iuumiropB- 
berem,  &eifubftituitalium,  fiimpubes  deceflerit,  reliquic 
legata  abvtioquetam  abinftituto,  quamafubftitutorpetita 
eft  bonorum  pofleffio  contra  tabuias,  propterei  quod  ali- 
quis  eo  teftamento  pr^tc  ricus  fucrat:pctuntut  iegata  a  fubfti- 
tutorchda.  Qiizrituran  legatapratftandafintj&quatenu» 
pta^ftanda?  Ait  lurcconfuitus  ini.jj.fr  ficontra  tabulaspetita 
fitf^c.  Bonorum  pofleffionc  contra  tabulas  petita  &  refciflb 
teftamento  paterno,  vaierepupiilareni  fubftitutionem,&  ce- 
li(5ta  legata  a  fubftituto,  ita  vt  ctiam  augeantutiegafa,pro- 


paierno  teftaraeDto  haberi  quafi/coharredem.  Diximusta 
men  perinde  efTeatquefi  Titiusm  fuperiore  fpecic  paterno 
tcftamento  partim  pure,  partim  fub  conditior  e  inftitutus  cl- 
fet.  neinquam ,  hoc  vidcatui mitum,  ait ,  NamC^cum  leg*- 
tnm,  (^c.  His  vcibis  oftendit  coniuncaionera  locum  habcre 
jntcr  iegatarios,  quibus  lcgatacft  eadcmres  pupiliaritefta 


pofleffioncm  integraiegataprzftare:  neaiiasnon  foiuerea- 
tur,  quia  cxtrancus  filius  non  debuci it.  Duobus  modisac- 
cidcce  poteft  vt  proptec  bonorum  pofleflioncm  pctitam 
(biuantur  incegra  iegata  ,  quxaliasnon  foluerencur.  Pri- 
mum,  quiaquanto  minus  foiuitimpubcs  cx  iegatis  a  fe  leli- 
£tis,  tanto  amplius  in  hzreditate  repcritur.  Sccundo  faeri  po- 


mento  &  patcrno.  pcrinde  ac  fi  eodem  teftamcnto  eadera       teftetiamvt  pluspeuencritadfiiium,ptoptcibonorumpo(^ 
reslfgataeiefTet.  Inconiunftionc  bsredum  diximuscxdi-       feflionem.  Fihusinftitutusfucratexminimaaliquaparte,vt 

ex  vncia,cefcindituc  teftamentura  patecnum  per  bonotum 


ueifis  tcftamcntis  non  contingetc  jus  coniundionis.  Ergo 
cum  cadem  les  iegatui  pupiilaii  teftamento  vni  ,&  cadem  a- 
lijpateinoteftamento,  nonvidcntuieflc  coniundli,  fedta- 
men  concuirunt  hic.vt  lurcconfulcus  aic.Huic  fimiie  eft  quod 
diciturinl.j4.p!ane.§.fi  coniundim.fF.de  lcga.i.fcdhicfu- 
fi us  a  nobis  explicata  funt  in  difputacionc  de  iurc accrefcend 


pofTeflionem  contcatabulas;  cesceciditad  caufaminteftati, 
&confcquitur  cotam  hacicditatem ,  cx  qua  vnciara  tantum 
habuiflet,vndemultopiusadeurapetuenit.  Fii  ergonon- 
nunquam  vt  bonorumpofleffione  contra  tabulas  petita,& 
refciflo  teftamsnto  paterno  ,  augeantur  iegata,  quz  reli(fla 


Ego  plurade  haccontributione  dicerem  :  fedhic  iocuspro-  fiintfccundis  tabulis.  Hisconfcquens  fubiicic  lunfconful.vc 

pric  percinec ad  leg-m  Falcidiam ,  de quo  diximus  facis  accu-  quemadmodum  augeantuc iegata  proptec  bonocum  poflfcf- 

cate  fupctioti  ioco.  Alia qua ftio eft  pectinens ad  iegatorum  fioncm contra  cabulas  peticam ,  ita ctiam iegatadiminuantur 

augmcntum  vcidiminutioneraini.  jj.  Et  fi  contra.  hic.  fr.  pcoptec  eara  poflcflSoncm.     Qupd  diximus  augeri  legata, 

Hiclocuspettiuecadidqucdantedidumfuitanobisjbono-  noneo  pcrtinctvt  fcmpctaugeantuc:  fedquiaidplerumque 

rumpoffcffione  concracabulaspccita,  noncuanefccrepupil-  accidit.     Sed  poieftaccidcrectiamvtbonorumpoffcflionc 


laremfubftitationero,quamuisaliasruptoteftamentopater- 
no.pupiilare  teftamcntumrumpatur.  Noncniminfirmatur 
jpfo  iure  paternura  teftamcntum,  bonoium  poflcflSone  con- 
tratabulas  peti.a.  Manet  igitur  rata  pupillaris  fubftitutio. 
De  legJtis  idem  dicendum  eft,&  lcgata  valerc.qux  a  fubfticu- 
torclitla  funt  ,  quarauis  bonorum  poffeffio  petitafic.l.ex 
duobus.  J4§.vlc.hic.  ff.  Iraoaddendumeftlegatanonnun- 
quara  augeti  propter  bonocum  poflefliionem  contca  tabu- 
las.  quod  videtur  miruro  eflc,  tantum  abeft  vt bonorum  pof^ 
feffio  contia  tabulas  ,  qua  refcinditur  teftamentum  patcr- 
num,  obfit  legatis  rcliilis  pupillari  teftamcnto,vt  etiam  ea  le- 
gataaugeantur.  Idoftendit  Africanusinhacfpecie.  Scdpio 
explicacione  huius  fpeciei  ncceffc  eft  ahqua  declacace.  In  pri- 
rois  animaducitant  tyrones  bonorum  poffeffioncm  contia 
tabulasdari  fiiio  pixterito  patcfnoteftamento:  ncc  tancum 
filio  prarterito  ,  fed  etiam  inftituto  ,  fi  prstctitus  ci  V,' 
aperuerit.l.j.§.fiquiscxiibefis.fF.debono.poflef.coi 
Cum  plures  filij  eflent ,  vnus  prxtcritus  eft  patctT 
mcnto,  altereft  inftitutus  forteinrainimaparte.  Hicipfti- 
tucus  non  potcft  ex  (ua  pcrfona  bonorum pofleflionem  con- 
tra  rabulas  petete,  quia  practctitus  non  fuit :  fcdcommiffa 


contra  tabuias  petita,  iegaranon  pixft:ntur,qua:aiia<prae- 
ftarentur  intcgia  ,  fi  impubes  minus  capiat.  Seius  forte 
eiabiatuseft  bonorumpoflefllione  contratabulaspctita^ra- 
tiofuadet  vt  ficut  accedcme  portione  ha^ieditatis  legataau- 
gcntui,itaetiam  decedentc  portione  hzreditatis  legata  mi- 
nuantur.  Eft  iocus  communis  de  contrariis.  Eft  enira  eadcm 
tatio  contrariorum.  Tametfi  autemveiuraficpetita  bono-  - 
rumpoffeflHonecontra  tabulas,  nihilominusvalere  pupiiia- 
cemfubftirutioncra.  Notandumtameneftfi  idem  petatbo- 
norum  pofleflionem  contra  teftamentum  paternum,qui  fub- 
ftitutus  cft  pupilio,eum  repelli  ab  hxreditate  pupilli,tanquara 
indignum.l.is  qui  contca.  1  i.ff.  hic.  Vuigace  iliud  eft,eum  qui 
impugnat  teftamentum,  inquo  inftitutuscft,  vciahquidet 
rchdlunicft,  abcorcpelh  tanquaraindignum.  1.  Papinianus. 
S.^.merainifle.ff.deinoffic.tcfta.  5eddeeoquxftioerac,qui 
impugnat  tcftamentum  patccnum,  non  pupillaic,  &  vuit  ad- 
micti  ad  pupiilaie,quzritur  an  admittendus  fic?  £t  dicituinoa 
cfleadmictendus.l.poft  iegatum.§.quipcincipaie.  ff.de bis, 
quxVc  indig.  Quandoquidem  pupillace  tefiamcntura  eft 
acccflio  atquc  fequeia  patecni  teftamenti.  Sequens  autcia 
&poftcemu3  locuseft  huius  difputationis,  nempe  depupii- 


edidopcicum,  quicftpixteritus,  potcritpetere  bonorum       larifubftitutione,inquoquxriturquomodofiniaCurpupiila^ 
poffeilionem  contra  tabuias.     Quandiu  enim  potcft  pcti      lisfubftitutio. 


bonorum  poffcflio  contra  tabuias ,  non  poteft  peti  bonotum 
poflefllofecundumtabulas.  Hicordofcruanduseftji.  i.de 
bonor.  poffcf.  fecundum  tabul.  Et  vifumeftiniquumhuic 
inftituto  filionon  pofle  daribonocum  poflefllonem  fecun- 
dum  tabulas ,  nec  eontra  tabuias.Ideoque  vifura  eft,  vt  quara- 
uis  inftitutus  fit  non  pixtcritus  ,  nihilominus  proptcr  edi- 
£kum  commiffum  ab  alio ,  dctur  ei  bonorum  poflcfllo  contr» 
tabulas.  Secundum  eft,  quod  refciffo  teftamentopcr  bono- 
f  um  poffcflSonem  contia  tabulas,  legata  nihilominus  debcn- 


C   A    F.      XVI. 

^uibui  ntodisfupilUrisJubfiitutiofnitur» 

VAciis  modis  finici  dicituc  pupillacis  fubftitutio.  In  pri-^ 
mis  pubcitate  finiti  dicitut  in  1.  pupiiiari.  1 4.  &  in  I. 
exfado.41.  in  piinc.  hic.  ff.  Rario  eft  manifeftaex  iamdi- 
€t\i.     Nam  fubftitutio  pupillaris  fub  hac  fit  conditione,  Si 


turconiundispetfonis ,  vclutiparentibus&  fihis ,  aliifque      fiUueimpubesdectJferit.  Ergo  pofteaquafadu$eftpubcs,quia 
pecfonis ,  qux  expceflx  funt  t^Qto  Pcxtotis  in  tic.  de  lcgac,       cetiaro  cft  cura  non  pofle  ampiius  impubcrera  decedctc,  di- 

dcuc 


cftur  expirare  piipillatis  fabflltutio.  alias  iniu;ia  fieret  filio. 
nain  ei  aditneretiir  li^icJis  libi  inftituendi  facultas  ,  poft- 
quani  piibes  fadus  cric.  Addit  in  d.l.in  pupillari,  lureconiul- 
ti!S,  LicstlonTtHitcrrifiif  ^(^c.  Nontanriiuiicaquelicetfilio 
fabftituipup)llanter,/iitavcdiximus,(abfl:  tutiococcptafae- 
rir,S//»».!;a/'6(«irt^^^m:Sedetfilongius  tcmpuscomprehen- 
i:m\i\v.'Jt(ut.^<^\\z\.\t.x.K.^2.\ox,Std(cejferitjilni*meMintrtt.vi' 
fi-iti annos,  vel  qHandoctinqHt  decejferit,  Hoc  cft  quod  dici- 
turini.verbisciiiilibus.7.hic.  fF.  Siteftatorexcederitquar- 
tum  dccimum  annum,  ftuftra  fit  fubftitucio,  nullum  ergo  ef- 
fcftiimhabet:  nonvaletneiurc  quidem  fidcicommifli.  Di- 
cit  Iuri(conful.  rcbts  ciuiltbtu,  quia  vcrbisprccariispoteft 
onerari  fideicommiiro  afeftatore,  vt  reftituat  hsreditatcm 
etiampoftquarcurrsdccimumannum,  vtd!citurinl,coha;te- 
di.j5).§. cum  filii.hic. fF.  Teftator cum inftituit filium  fuum, 
poteft  eiusfideicommictere,  vcrefticuat  hjErcditatem,  fiiie 
pubcs,fiue  jmpubtt  deceflerit,  verbis  precariis,vt  peto,  rogo. 
vcrba  ha;cfuntprccaria,qu£E  diftinguunturaciuilibus.  Ciui- 
uilia  vet ba,(unt  vetba  iuris  ciuilis,id  eft,  legum  ipfarum.  Noh 
eDimlicebacolimquibufcut<]ue  verbis  haredem  infticuere: 
tamen  dubicatum  fuit  ^ud  vexeres,  an  his  vcrbis  hasredis  in- 
fiitutiofaftavalerepoilic ,  tJ^eahiiredttatiiTttitudominM 
^o.qaia  it  gitima  eranc,&  ciuilia  vcrLa,quibus  vtendum  efler. 
Prccariis  verbis  quia  cum  refticui  iubet  haEreditacem  fuam 
teftator,  nullaafficir  iniuria  impuberem.  Wam  teftacoris  tan- 
lum  faculcates,  nonpupilli,oncranturfideitommiffb,vtdi- 
citurin l.cohxredi.§.cum  fi[ix.ihi,N*cfideicomntiffo,(^c.  Scd 
fubftitutio  pupillaris  ficfilioimpuberidebonisipfuis:&fie- 
rec  iniuria  pupillo,fi  darctur  ei  hasres ,  quem  mutare  non  poC- 
fccpoftquatn  cocperithabere  teftamenti  fadionem.  Vnde 
petmitcitur  tantumpatri  fubftituere  filio  fuo:  quia  eftbea 
poteftate,  vt  fibi  teftamencum  facere  non  pofllr.  Addendam 
eft&  breuioricempore  inrerdura  fieri  hanc  fubfticutionem 
pupillarem.  Nam  etfi  teftatorita  (ubftituerefoleat,5«j?//«f 
mcfu  imptiba  decejferit :  camenfivelit  poteftbreuiustempus 
comprehendere,  vt ,  Sidecejferit  intradecimum ,  veloSamm 
annnm.X. fi  ica  quis.  1 9.S1C  l.qui  plures.zi.  hic.  S.  Inde nafcitur 
quaeftioinl. exfa6lo.43.&itemxjua:ro,  &c.  Teftatorhoc 
modo  fubftituicfilio  fuo ,  Ftliw  metts  Ji  impubes  decejferit  intra 
decimMmannum  ,  Tititu  h/iraejio  yfiintraannKmdectmHm- 
^nanttm,  ^yK^tuiiu.  Filius  deceflit  o<5to annorum,  qusriruc 
an  fubftuutus  admittendus  fit  ad  haereditatem  pupilli  ?  Titius 
pctic  hzredicatem ,  quoniam  dicic  intca  decimum  annum  im- 
p-.-beremdeceflifle.  IdemquoquedicicMaEuius,egofubftitu- 
tusfum  fubcondicione,fidecefleritintra  decimumquactum 
annum.  Atvecumeft  cum  intca  decimumquaccum  annum 
dcceflifle.  quidecedicintca  annum  decimum ,  etiam  decedit 
intra  annnum  decimumquarcum  :  maioci  numeco  minor 
continecur.  Qnacricur  vcecadmictetur  ?  lureconfultushi; 
oftendicquaiftionemcfre  voluntacis.  Videndumcftquidte- 
ftacor  lenferic ,  fi  quid  appareat  ex  coniedturis ,  id  f  cquendura 
eft.fi  nihilaliudappareat  ,  credibile  eft  teftatorem  Titiuro, 
quem  fubftituicbreuiori  rcmpore  voluiffe  praeferci  Maeuio, 
quem  fubfticuit  fi  intra  decimumquartum  annum  deccfrerit. 
Viderurenimdiftinxiffe  hascrempocaceftator,  vtfecuaretur 
fuumtempusin  fingulisfubftitucis  ;  ficutdicimus  generipcr 
fpecicm  decogari.  1.  vxorem.  55».  J.  foelicifllmo.  ft.  dclcg.  j.  vt 
cumaliquid  generaliter  Icgauit  teftator,  &fpecialiterpoftea 
id  legauit.Hmc  dccidituc  quiftio  vulgo  agitata  dc  iucifdiftio- 
«e.  Duo  conftituti  funt  iudices  ,  ita  vt  vnus  de  caufis  pe- 
cuniariis  cognofcat ,  vfque  ad  dccem  aureos  ,  altcr  vfque  ad 
centam  aureos.  Isjcuiiucifdiftio  conceflaeft  ad  centumau- 
ceos,  vult  etiam  cognofccrc  de  iis ,  quae  f unt  intca  deccm  au- 
reos.  quia,  inquir,  fi  fit  caufa  intca  decem  auccos,  eft  ctiam  in- 
tra  centum :  fcd  ccedibilccft  lcgislatorcm  vnicuique  fuum 
numerum  feruari  voluifTe. 

Cocpimus  dicere  quibus  modis  finiatur  pupillarisfub- 
fiitutio.  Detempore  diximus.  Idcmdicenduraeftetfiadita 
&Qa  fuetit  hirediras  ex  paterno  tcftaracnto  ,  vcl  cuptum, 
*eiiafirmatum  pacernam  teftamcntum  fuerit ,  vt  diximus 
^vuigaci  fubfticutionc.  Diximus  eciamfupra,  fidefieritfi- 
liuseficin  poteftace  patris  tcmpore  niortis  eiufdem,  fieri  ct- 
iara  irtitam  pupillarem  f ubftituclonem.  1. 41.  §.  cohajccdi.  §. 
ficumfiliae.vbiexpreflum  eft.  •  Quamuisfucritfiliusinpo- 


Intit.  T>e  'vulg.  ^  pupilfuhjlitut. 


40 


tcftace  ccftacoris  cempore  fa Ai  teftamf  ntlt  tamcn  fi non fue- 
ricin  poceftace  cemporemonis,  pupillarem  fubftiiutioncm 
cuanefcere.  Hincconfequicurfiarrogacusfucrit  fiiiuspcft 
fadam  pupillarem  fubfticutionem,  eam  fubftitucionem  eua- 
ncfcerc,quiacranfitperarrogacioneminalicnamfamiliam.l. 
7. nec ei. §. is dantaxar.  fF.  de adopt.  Ait lureconfultus caufx 
cognitionem  neccffariam  efle  in  arrogatione  pupillorum,  ne 
inpoceftace  fictutorum  cutclamfinire,&  pupillaremfubfti- 
tucionem  a  parencc  faiflam  extinguere.  Vcilitatis  tamen  cau- 
fa  reccpcum  eft hoc  cafu ,  vt  dctur adio  contra arrogatorem: 
eiusfaitofinicaeftpupiHarisfiibfticucio,vcdiciturini.  jS.al. 
40.caufacognita.fF.hic.  Cnmqiiis  arrogaturabaIio,cogicur 
arrogatorcauere,ideftfacifdarefereftirururum  ha?rcdicatcm 
iis,adquos  percinerenc  omnia,  fi  filiusarrogacus  non  eirec. 
Hac  facifdacione  confulicur  legirimis  hieredibus,  confulicur 
eciam  fubfticucis,  fiquifinc  fubfticuci  pupillariter  filio  arro- 
gaco.Ecfiomiflafitcaucio,dabitur  ramenvtilisadio.  Dirc- 
Ctaenim non dabitur.  Pcr capiiis enim diminucioncra  cxcin- 
dtaeftfubfticucio:  necpoceftcx  redioiureadtio  competere. 
Idem  dicicur  in  I.non  enim.  &  I.  his  verbis.fF.de  adopt.§.  cum 
auccm.  Infticu.deadop.  &h2C  proprie  pertinencadtitu.de 
adopr.  Aliud  exemplum  eft  de capciuitate  tam  pacris ,  quam 
filij,  fi  fadla fubfticutione  pupillati ,  captus fuerit  pater  ab  ho- 
ftibus,autfilius,autvterque.  Quxftioeft  hacde  retraiUata 
inI.i(j.a!.i8.LexCorneli3.fF.hic.vbidupIexeftquxftio:vna 
cftdepatcecaptoab  hoftibus,  cumpatcrcaptuseftabhofti- 
bus.  Altccacftdefilio,  cum  filiuscaptuseftabhoftibus,  non 
ctiampater.  Tectiacftinl.  fi  patec.  x^.  Curavterquecapcus 
eftabnoftibus. 

Quod  ad  primamquiftionem  attincr,  cum  pater  folus  ca- 
ptuseftabhoftibus  ,  nonetiara  fiiius  ,  ait  lureconfiilcus  bi 
Hareditasadfubfiitutum,  &c.  Lcgem  Corneliam  confitroare 
teftamenta  eocum,qui  apud  hofti^s  deccfTerunrjid  eft,confir- 
mac  teftamcnca  fadla  ab  iis,qiii  capti  fiinc  antequam  caperen- 
tur.I.Lege  Cornclia.fF.  de  tefta.  Teftamentum  quod  iutef^- 
(5tura  eft,irritum  fit  captiuitat  c  poft  ca  fecota:  fed  lege  Corne- 
liacoficmatuc  vtilitatiscaufa^perindeacfideceflifleranteca- 
ptiuitatemis,  quicaptusdecefl!itapud  hoftes.  Lex  Cornelia 
loquituc  dc  teftamentis  fadis  .ibhis,  qui  capti  ab  hoftibus, 
apud  hoftes  decefrerunt.  Sed  lulianusinterpreratur  fic  legera 
CornelJam,vrpertineateti.imadfubftitutionempupillarem, 
quam  pater  teflamentura  fibi  faciens.filio  fuoimpuberi  fecic. 
Cura  confirmat  rcftamentuma  paccefadlum,  confirmaco- 
ninem  hsceditacem  quzcunqueex  eotcftamento  defertur, 
fiueex  inftitucionehxredis  pacerni,  fiueexfubfticucioncpu- 
filliti.ihi, Qustad<fuemijue,^c,  Scddixericaliquis,hicfilius 
defiit  efleinpacrispoceftace,  viuo  adhucpacre.  Ergofub- 
ftitutio  pupillarisirricafic  exhis,  quxiama  ncbis  didta  funt 
inLcohzrcdi.§.cumfilia:.vbi  cumnlia,cui  fadtacftpupillaris 
fubftitucio,cxit  ex  familia  patris,viucnte  patre,  irritafit  pupil- 
laris  fubfticucio.  Hocautemaccidicin  hacfpecie,inquaponi- 
muscapcumefle  patremab  hoftibus ,  filium  ciuemreman- 
fifle :  pacrcm  decefnfle apud  hoftes ,  deindc filium  in  capciui- 
tate  efle  :  quo  autera  tempore  pacer  deceflic  apud  hoftes, 
filius  nonerat  in  eius  potcflatc ;  fcdis,  quierat  in  potcftace 
hoftium ,  non  poccrac  alium  in  fua  poccftace  habere.  Ergo  vi- 
debaturirritafa^a  pupillaris  fubftitutio,  quam  tamenlulia- 
nusaitvalcre. 

Scd  rcfpondendum  cft  huic  obiedlioni,  non  oranino  libe- 
ratum  fuifTe  patris  poteftace  filium  ccmpore  morris  pattis: 
quanquam racio  fupcriorraoucrir  quofdamcx  vcceribus,V6 
dicercnt  non  valere  pupillarem  fubfticurionem,quorum  qui- 
dem  opinioncra  rcfcrc  Vlpianus  in  l.pacer.fF.de  capti.&  poft- 
limi.reucrf.quam,inquam,  non  probat.  Neccnim  probanda 
efttalis  opinio.  Quoniamcumdicimus,irritamfieripupilla- 
rcm  fubftitutionem ,  fi  filius  ante  mortem  patris  exietit  ex  fa- 
Riilia,  &  libcratus  fit  patris  poteftate,  fic  accipi  deber,fi  omni- 
no  liberarus  fi  t,  vt  nulla  fcihcet  fpes  fi  t  eum  teduci  polFe  in  pa- 
trispoteftatem. 

Verum  hic  fpcs  quidcm  cft  eura  pofTe  fubiici  paternz  po- 
teftati,  fi  forte  redicrit  paterab  hoftibus,  atque  ideo  dicitur 
pendere  ius  patciz  potcftatis.l.penulr.fF.de  liber.&  pofthura. 
&  §.fi  ab  hoftibus.in  Inftitution.quibus  modis  ius  patrix  po- 
ceflacis  foluitur.  Quoniara  igitur  tempore  mortispatris,mi- 

LI     } 


401 

nimcpoteftdidfiliusomninoliberacus  eircpaterna  potefta- 
te,ruerito etiam  dicitar  fubftitutioncm pupillarcm noQ eua- 
ncfccre  propcer  captiuitatem  patris.  Non  obftant  igitur^hac 
racioac,  obieda vcterum»  Quaraobrcm  dicendum  eftin  hac 
Ipecie  ,  conualcfcerc  fubftitutionem  pupiibtem  per  Icgem 
eorneliam.  Eccc,  qucmadmodum  ia  hac  (pccie  irrito  fafto 
teftamcnto  patris  propter  captiuitateaa  ,  in  confcquentiam 
litirritum  pupillarc  :  ita  etiara  confirmato  patriitcftamen- 
toper  legem  Corneliam  ,  in  confequeniiara  quoqae  con- 
fitmatur  pupiliarisfubftitutio,qui'teftatncntum  fihjefledi- 
citur. 

Secnndus  cafiis  eft  in  d.  l.  lex  CorncIia.fF.  hic.  cum  filiusfo- 
lus  captus  eft  ab  hoftibus ,  poft  fa(5tam  fuhftitutioaem,  &  pa- 
ter  minilt  in  ciaicate:ibi,Sf.^/5'y.-><j;f)',crc.Si  pacer  ciuis  deceffit. 
Mciiorprofcdodubitatio  fuitinhac  fecundafpecie  ,  quara 
in  fupciiore.  Non  cnim  videtur  in  hac  fpecie ,  pupillaris (ub- 
ftitutio.rcftarje.Ttuniiilij.quodirricumfaftumtftcaptiuica- 
teeiuideH3,coi:firmati  propccrl^gem  Corneliam.Lexiiqui- 
dcm  Coineiia  loquicui  dc  tcftamento,  qaod  fidtumcftab 
«o, qui cjptas eft abhoftibui .  Lcx Cornelia ait ,  Si quis tefta- 
mencum  feccficiure,  dcinde  captus  ficabhcft.bus,&apud 
hoftcs  deccflerit:  id  teftanienrum  pcrinde  ratura  elle,ac  fi  an- 
tecaptiuitatem  decefliller.  Filius  poilmortem  patrisfuica- 
pcuseftabhoftibus:  deccflicqueapudhoftes.  Quxricurigi- 
turanfubftitutio  pupillaris  initafada  fic  o.Tsnino  ?  an  vero 
conualuerit  perlegcm  Corneliara,icavtadlubftitutumper- 
tineaceius  hxrcdita»?  Reipondendum  itaprofcdlo  raihivi- 
decur  ,  Siipc^aemiisvcrba  legisCornelis,  videturquidera 
non  coufii  mati.  Verum  certe  cft,  cusa  confirraatur  patris  tc- 
ftamencum  ,  fubfticucionem  pupillarcm  in  conlequenciara 
confiiraari :  vtinXuperiorefpecic  patuit.  Verumpatcrhic 
nun  quam  fiiit  captus  ab  hoftiDiis:  uuaqUi  m  quoque  tuit  eius 
teftaraeaTum  fadura  irritum.  Qupmodo  igitur  poteft  tefta- 
rnenturafilijcoDhrraari  iegeCornclia?  Nancnimcoaiicni- 
unc  verbalegisCorneli^  huiclpcciei:  qaianou  fccichocce- 
ftamencura  filius :  fed  pacer.  Refpondcc  ari  ha:c  obieda  lure- 
confukus ,  Nomncommode  dteitnr,  hiredttatem  eitutA  kge 
Cornelta,  (^c.  Hisvcrbisvfuseftluhanus,  quodviderccurid 
tninime  conuenire  vcrbis  legis  Corneliar.  Atqueidc»Iure- 
conf«lcu5inl.io.pacer.§.fimortuo.ff^dccapti.&poftiim.re- 
«etf.  daQdamvcilera  cfleadioncra  ait,  dehcientc  dircdaa- 
<ftione, prcpccrTcilicaccm.  Sedtuncquidcmidlocumhaber, 
vcInlianushicaiCj5«wi3«««),£^c.Quidigicurfiecfiviuopacit? 
lurilc-oniulcusindid.l.UxCorneiia.  vetficul>5«  •£/?/■()  t^j^o/^^- 
tre,CJc.  Alia,inquic,ratioimpedir,nelege  Corneliadicatuc 
•confirmacaeflepupiilaris  fubfticutio,  fin2orcuusfitfilius,qui 
crai  in  ciuirate :  quia  omnino  funt  bona  pacrisjpacer  capic  eius 
bona  canquam  propria,  prifettim  hoc  iure  Digtftorum,  quo 
omniaiuncpaciis. 

Tercius cafus eft  in L  fi  patcr.  1 7.  ff .  hii .  Sed  in tellig! potcft 
Tcxiam  fupeiitssdiftis.  Exhis  facillirae  incelligere  pottrirous 
>quibusmodisfiniaturpupil!irisfubftitutio.  Exhis  prxdidis 
rafcicurquiftiocrad:acainl.penul.hic.ff'..^*W*^'.ir_/f//;/«;, 
C(r.SpeciesdcquaconlulcusSc.-EUolahiccxtado,fuithuiuf- 
modi :  Quidam  habebac  filium  &  filiam  impuberes,in  ea  sta- 
te«rant,vtpofleteisficri  pupillaris  fubftitucioapacrc.  Infti- 
tuitfiliumhiredera ,  exhxrcdauit  filiara  :  filio  infticuco,fi- 
liam  fubfticuic-  filir  exhircdacsfubfticuic  etiara  vxoremSi 
fororcm  luam.Subftituit  ci  pupillariter,vt  exiftirao,&  poftca 
dicam.  Si  antequam  nubilis  efler,  decederct:ita fadum  cft  te- 
■ftamencu,  Teftacor  infticuic  filiii  fuum  Iisredem,  fubfticuit  ei 
iiliam  exha?redatam  :  &filiaj  exhxrcdat^  fiibftituit  vxorcra 
luamcuraforore.  Dcindefilia,qua;fr3trifuofut  ftitutaerar, 
decefl!it  piior  ante  fifiura :  dcinde  filius,  vxor  cum  forore,qisz 
fubftituta:  fuerant  huic  filia; ,  peiunt  hircditatcm  filij  &  filiar. 
Qu,.Eritur  ergoancxiureiubftitutionis  poffint  pctcrehzrc- 
ditatera  filij  ?  Probabiliter  quidem  de  eo  dubitatum  fuir. 
Quiavxor,  quafobftituta  eftfilix,  vidcturctiam  fubftituta 
filioeflc:quandoqiiidera  filiafubftitutafiliofuit.  Dixiraus 
eniraininterprctationel.cohacrcdiinprincip.  Tcrtium.qui 
fubftitucuseftfecundojviderieriamfubfticucusprimo.  Hmc 
'yulgodicitur,  Subfittutum  frtbfittutimei ,eJfefubJlttHtHm.\.Q. 
Titms.  2  s  .hic.ff'.&  §.  fcd  fiinftituto.  de  vulga.  iubftit.in  Infti- 
furionibus.  In  hoc  cafijj  in  quoproponitur  filia,qua:  fubfticu- 


TrAncfDmreni  Comment. 


^  I 


taerat  filio,priordeccflifle,diciturnon  pertinere  filij  hsre^ 
diras  ad  fubftitutos  filijE.  Eft  fanebiclocusvaldedifti.ilis. 
Vulgo  dicitur ,  hoc  ScsuoIaErefjjonlumcflcinieliigcndiuu 
dciubfticucione  pupillari.Lcohietedi.cumfimil.delubftitu. 
vulgati.  Infubftiturionc  vulgsri  amnc  vcrum  cfle,  Tertium, 
qui  lubftitutus  eft  fecundo,  primo  qucque  fubfticutum  vidc- 
ri.-verum  in  hac  pupillari  lubfticutione,  hoc  dici  haudqus- 
quanapofle.  Rationcmhanc3dfcrunr,quiafinitacftiecund3 
mbfticuciohoc  cafu pubcrrace  filiar,cumfinicafitfubfticatiQ 
pubercate  filii :  nara  filia  prior  pubes  deceffir,  quoraodo  pc- 
tcft  vxor  &  Ibror iurc iubftiturionis admitti ?  Ecce  ledio  Flo- 
tentina,  &  aliorum  vererum  librorum,noQ  conuenit  huic  in- 
terpretationi.  Siclegiturind.l.pctiuk.infin. C«es//i<a.'w;i»- 
^«/iwri/ircf^m.OS^f.Alij  vu!garesl'brih3benr,pubes.EcAc- 
curfius  animadnertic  hanc  ledioncm.Iuepca  cft  camen  inrcr= 
precatio  huius  loci  Accurfij.  Ecce,non  dubit  o  quin  facrir  fub- 
ftitutio  pupillaristara  prirfia,  quamfecuadainhocScaeuois 
refponib,  etfi  quidamexiftiment  vxorcns  fubftitutarafuifia 
filisvulgarimodo  :  exiftimo  pupi<larcmfuifle.  Vo\,Siat*te' 
(jitamnHbtret,^c.  Sciohscc  vexbaambiguaefle.  Poflaote- 
nimincelligifi  ancequam  nu^ilis  eflet  xtatis.  po.^unt  cti.:rn 
adipfaruranuptiaturace!eoracioncrarcfcrri,quomodoj»cci- 
piindubiodebcnr.  IaJ.fanciraus.Cod.dcaupc.ftatiiicI<uli- 
nianus  quoties  racn.-iofic  nupciarum,  hxc  verba  refereads 
efleadcempus,guonupti2  celebrantur.  Sedconfticmiolu- 
ftiniani  tunc  lccum  habct ,  cura  apparet  enm ,  qui hoc  verbo 
vfuseft,alitidfenfifle.  Spedaudaeftenira  voluiicasir.ambj-i 
guis.  Atmanifefteapparechancnonfuiilevolaataicmteft»- 
toiis,  vt  vulgaricer  fubfticucret.  Nam  proponitut  filla  exha:- 
redara.  Conftitutioluftinianiperrinetaddeciarationem  hti» 
iiis^^eibijcumobfcuraeft  &ambigua  volunraseius,  quihoc 
verbo  vluseft.  DicendutBigicurtftdepupillari  iubftitutiona 
Scxuolam  hicloqui.  Scdcurreipondit  Scsuolaiatc  iubfti- 
tutionis  filij  hsredicatera  adfororem&  vxorem  non  perti- 
nece  ?  Hoc  refpondit  fecundura  ea,  quae  proponebantur, 
quamuisin  aliisexcmplisfubftitutus  lecundojfubftitutusef- 
fc primo  inttlligitur. in  d.  I.  fi Titiiis.loquitur  lureconfuJtu» 
de  iubftitntione  vulgari,  in  quafubftituti  &c  inftituti iunt  ba- 
redes  in  eadem  hsreditate.Vnus  eft  iublatutui  cohir  edi  fuo: 
dcindebuic  fubftitucoalcereftfubfticucus.&  airnibiircfcire 
vter  prior  deccircrit.In  d.l.  cohiredi.  loquitur  de  pupilhr-bu» 
fubfticutionibusdaabus,inquibusdiuer'x  fanthxrcditates.  i 
Pater,  qui  fi;bftitui'pupiliariterfihcfuo,facittcftiJatnfjni  1 
filio  de  bonis  fil/ j,  Vfl  filis.  Si  teftaror  ica  diccrer,  Stftiu  mtm  \ 
impHbes decrjfirit ,  volo ei  hsredem  tjfe  Tittum ,  Vilfiliiiti'.  :(S'I*\ 
filta dtcejjlrit tmf»bcs,  vq!o ei  hiredem  tffe  Seiunt ,  d;uc: (x.  fLne  1 
hxreditactSj&nuilaratiocft  cur  fubftitutus  vniintclLgarur  . 
fubftitutus  alteri.  Hxc  de  lubftitutione  pupillari.  Ism  vidca*', 
dum  eft  de  fubftitutione  quafi  pupiliari,qu£  vulgo  dicicai  es^  I 
«raplansrubftitutio, 

C  A  p.     X  V  I L 

De  quAfipifilkrifuhJlitutione. 

HVim  fubftitucionisquafi  pupiIIarisau6tor  fuitluftinfft* 
nus,  vtipfe  teftaturin§.  quaracione.  dcpupiL  fijbfti- 
ruc.inlnfticuc.  &farisapparecex  conftitutione  eiufdcm.de  ea 
rc  in Lhuraanitatis. C.  co.  In  ea lege  ibi ,  '^arsrjtbtuindulgt» 
w<«.hisverbisfignificacfcidindalgcre,  quodancepcrraifium 
noo  crar.  Ance  luftinianum  non  erac  permiflura  fubftitue- 
repuberibus  pnccxcu  infirmicatisalicuius.  Noneratmoii- 
bus  receptum,  vt  filioiam  puberi,  qui  ceftamencum  faccre| 
non  pocerac,  quia  erac  furiofiis ,  prxtexcu  furoris  vel  infitmi- ' 
tatisalicuius,  patercifacere  poflcc  ccftamencuiB.  Nonfuc* 
rant  aufi  veteres  cam  longe  a  pra:lcripco  iuris  publici  &ieguut 
vecerum  rccedere.  lus  publicum  non  permiccebat  que:n  a!ij 
faccre  teftamcncura  :  fedfibicancura.l.^^.ex  fado.btc.fflSi 
hocpcrraiflumfuiiref,  noneracopus  vcida  Principc  implc(- 
rarecur.  qui  enira  volebanc  ahis  huiufraodi  pecfoais  tcfta- 
mentum  facere,id  folcbanr  a  Principc  impetrare.  Itaquc  ego 
dixi  Digcftisinfcriptum  eflehunc  jjitulum,devu!gaii&pu- 
pillaritancum  fubftitutione.  Vcceribus  lureconlukis  trsnt 
tfiatuni  aota  ha^i.'  gencra  iubfticucionis  vulgaris  &  pupilja- 

j;is.Coai- 


Jn  Ttt.  De  vptlg.^pubilfpihllit. 


403 


16»  eoRipofitores  Codicis  infcn{;rci  ut  de  impub.&  aliis  {ub-       &  probabilius  videtur patris  reaimetitum  prsferri.nifi  fortc 
ftit.vtcompieftercturomnesaliasfuf-'^  ""■ 

fipum  conftitutioKibus  indBflx  funt 
ioduxitluftinianus.vc  ficutpatetfiliis  (aisimpubcnb.pupil- 


ftit  vtcornpleaercturomnesaliasfubaitutioneSjquiPtin-       infuisbonismaterfubftiuut.  H^cratione  mimHrecedimus 

-       -"    ''        Humaniterigiturhoc       abexemplo  pupillaris  fubftitutionis.nam  inpupillaii  fubfti- 

■      '  "         tutioneprioreilcaufaparencis,  quammatris.  nonenimiicec 


hritcrfubfticucrcporcft,q»iainca  xrstcfunr.vt  libirclta- 
mcntara  fjcere  uonpoOinc^cademrationepacer  habenshi 
liu.mfutioUia,c]uit)roptcrfurorcranonpotcftfaceretcfta- 
meatura,poflueif.Kereteftamentum.vndsdiciturcxemplo 
pupaiaris  fubftitutionisintroduaaefle.  Quarationefohtas 
(ua  vocarc ,  quafi  pupillarem  fubfticutionem ,  cum  ahi  cara 
exemplarem vocent.  Dehocgencteiubfticucionisnos fum- 
«lariB  dicemus  pcr  locos  communes. 
*"  Qut/dpiucr^poteFi  hocgajerefubjlnntioms  qud[t 
"^       pupillaris.       C  a  p.     XV III. 

IVft  «iinusaicinconfticutione  ru?,parencib.feindulfiffcvi 
fabftituercpoftincfihisfuriofishumanitatiscaula.  Ec  no- 
tandam  eft  luftinianumloqui  de  parentibus ,  & hoc  intereft 
inter  hanc  fubftitutionem  &  pupiilarera.  Pcrmittit  luftinia- 
Bus  Hon  tantam  patri,  (ed  cc  matri  (ubftitucre  nho  fuo  furio- 
fo  haccencrefubftitutionis.&  loquiturnominatimde  ma- 
acibuSi^nisvelcjue.Demdcihu  rtuptrtciUceaU  Vcrba 
conrtitunonisluftiniani  manifefte  oftendunt  hoc  non  tan- 
tumpatti,{cdcti.immatriindulturaefle. 

Cffipimusdiiretercdefubfticncione  qua(i  pupillari.    Da- 
euimus<|Ui  ficcaufa  &  otigo  huius  (ubftitutionis.  Deinde 
quispBHitdibfticuerehoc  genere  fubfticucionis.  Ecdiiimus 
«arentibuslicereita(ubftiruerc,fincvlIaparcncumdiftinajo- 
Dc  Nam  eciam  mactcna  fubfticncrc poiTc  filio dicitur  .d .l.Hu- 
maniracis.C.deirapub.&aliis.  Soletquxriquatnamfitratio 
diuerfitatisintcrpupillarem  fubftitutioneni&hanc,  dcqua 
loquimur.Patritantumlicccfubftituerefiliofuoimpuberi,5i 
iWi«i«f/f«>,vtdiximus.  Mater  non  potcftfubftitucrc 
fiiio  fuo  impuberi  ,Si  mpsibesdecejferit.  Hoc  igitur  intet  eft  in- 
tcr  pupillarcra  fabftitutionem  &  hanc  quafi  pupillarem.  Ra- 
tiotamcndiuctficatismihividecur  non  fatisvulgonotaefle. 
Eeo  ilipraadmonui  pupillarcm  fubftitutionem  ortam  efle  ex 
imerDrerationeprudencum  :  noncx  lege  aliquaautconfti- 
tutioae.Cum  vidcrunc  lurifprudentespermifliim  efle  fibi  te- 
ftsTBcnrumfacere:  fibi  haEredeminftitucrevclprimovelfc- 
cundo  gradu  verbis  legis,non  autem  alii  teftamentum  facere: 
tamenin  Juxerunt  hoc  genus  (ubfticucionis,  ica  vc  legibns  no 
viderctur  aduerlari,quafi  patcr  facicns  rcftamcntum  fiiio  fuo, 
•uem  habet in  poteftate ,  videatur quodammodo  fihi ipfi  tc- 
Ihraeatum  facere :  quia  pater  &  filius  qui  eft  in  pattis  potc- 
ftitejdicunturprovnaperfonahaberi.l.vlt.C.hoctit.Hiccft 

ottus  pupillaris  (ubftitutionis,  vt  diximus ad  1. 1 .  hic.ff.  Vete- 
reslureconfulii,quorumeratmunusiusinterpretari,nonau- 
tcmnouumiusconderc  non  fuerunt  aufiquicquam  contra 
lc-es  inducere  apcrte.  Contrarium  hoc  autcm  fuiflet  publicis 
legibusjfimatti  permiflumfuiflet  tcftamentum  facere  filio 
fuo.non  enim  hoc  poteft  de  matre ,  quia  matcr  non  habet  fi- 
liosin  fuapoteftaceficutpatcr.  Atluftin.maiorfuirauftori- 
ta$,quamIurircon(ulcorum.     H.ecigitur  fubftitutio.quam 


matri  fabfticuere  filio  fuo  impubcri  pupiliarirer.  Przterea  fa- 
lubrius  lemper  habendura  eli  pacris ,  quam  matris  confiiium 
inrebusfilii.  Argi.imentum  ducitiirexl.i.&  i. ft.de confir. 
tur.vbi  patri  filio  (uo  tutorc  m  tcftamento  darc  licer ,  fine  vlla 
diftindione  fimpliciter,  adeo  v  t  nulla  inqnifitio  neceflaria  fic 
in  eum  tucorem.qui  dacus  eft  a  pacre  teftamento.fed  cum  ma- 
ter filio  fuo  dat tutorcm  reftamento  fuo,inquititur  iu  mores 
cutoris  ab  ea  dati,&  alia omnia  quxcOnq;  videntur neceflatia 
^adtutelamadmioiftrandam,  necrecipitut  fine  inquifitien* 
iscucor.      I 

C  A  p.     XIX. 

Cuifat  hxc  quaJipipilLmsfubFiitutUt. 

HOcfatisdemonftratconftitutioIuftiniani,  quam  inrer- 
pretamur.  ConfticutioIuftini3ni|apettcoftendit!ibetis 
italubftitui.  Omnibus  liberis  parentes  (ubftituere  poflunc 
hocgenerefubftitutionis,  vclutifiliis,nepotibus,pronepoti- 
bus.hi  cnim  omncs continentur  libet orum  appellacione :  & 
hocintercftinter  hanc  fubfticutionem  &pnpillarcm:quia 
fubftitucio pupillaris ad  eos  tancum  liberos  pcttinet,  qui  (unc 
inpotcftatceiusquiteftamcntum  facit.  Athicnonrcquiti- 
curvtfintinpoteitate.  Argumentumeftquodmatrilicetfa- 
ceietcftamentum  hberisquos  tamennonhahec  inpotcfta- 
ce.  Sedqua:ritur  annontancum  lcgicirais  fubftituere  licear, 
fed  &naturalib.De  adoptiuis  non  eitdubicatic:qt::a  fubftitu- 
tio  pupillaris  fit  adcptiuis/icut  lcgiomis.fcd  dc  naturahb.tan- 
tiidubicaripor.Vanx  fuotopiniooes,fed  exiftimonaturali- 
bustantumnonpofleiubftitucionem  fieii.de  qiia  hicdiffe- 
rimus.     Mouet  me  qucd  hafrcfubftitucio  quafi  pupil!aris.icl 
cxemplumfiibftitutionispupillarisindiiftaeftj&inomRib. 
fequimurhocexemplum:nifi  quaienusaliquidapcrrecxcc- 
ptumrepcritur.Exceptaveroquadamreperiuncurconftitu-l 
tioccIuftini3.& aliislocis : led  vbi  nihil cxcepcum  rrperitur, 
dicedum  eft  nos  fequi  debere  hoc  exemplam,quia  apcrte  di  -• 
cituccxcmplo  fubftitutionis  pupillaris  induftam  cfle.  Qux- 
riturecdeiropuberc,animpuberilicearita  fi'.bftitu£rc?  Sunc 
qui cotendat no Iicere:fed licere  tantu  (ubftituerc  hcc gene- 
re  fubftitutionis  filio  impubei!,&  fuam  opinione  his  lcuibus 
argumenris  aut  potius  migis  tuentur.Inquiunt ,  vbi  cft  crdi- 
nariumremcdium,  nonadmictitur  exrraordinariun!.   Ego 
breuicerdico,etiamfilio  impiibcrilubftituipofle  hocgene- 
rcfubfticutionis.  Id  fatis  oftcndicluftinia.inlnftic.^.quara- 
tione  de  pupil.fubftic.vbi  ait  hcere  rubftitucf  e  filiis  m;  nte  ca- 
ptis,ctfi  pubcrcs  fint.  Gum  aic  ficere  fubftiruere,  eifi  p:ibere& 
finr,tnsnifefteoftenditetiamimpubctib.(ubftituipo!L°.pcr- 
indc  eft  enim  ac  ^i  diceret,non  tancum  impuberibus  licere  ica 
fubfticuerc^fedeciampubcribus.  Pra:ccrca  hac  ra:ior.ecgo 
moueor :  quia  .iKas  non  facis  confulerccur  filio  nifi  qucquc  la 
hunccafumfubftitutiofierec.Ponamuseundtm&fucioiuni 


vocamusquafipupillarcm,ortumhabetexluftinianiconfti-       &  impuberemeire.Sipaterfubftituatinhunccaium,  Siim- 
tnrirvnc  nii^lexeft.auiaucleeisaudoriratcm&vimhaber.       ^«^«</fff;^r/>;hocca(ucxpre(ro,nonfatiseiconfi)letur,quia 

forte  dccedet  in  ca  infirmitare,  vt  no  pofliic  fibi  ceftair.eDti.ni 


tutione,quajlexeft,quiquclegis  ,        ,     , 

Noncft  vericusluftinianus,nc  concra  lcges  ahquidinduce- 
ccc:ne ve  ob  id  reprehcnderecur quod  concra leges  vereres  a- 
aliquidconfticuerct.  nonenimeam  auaoritatcm  habebanc 
lutccGnfulti,  quam  luftinianus  ipfe ,  qui  Princcps  &  Impcra- 
«orfuit.  Spcdauit  ergo  luftinianusquod  credidir  expedire. 
Idcoqne  conftituit  aperte ,  vt  liccat  parcntibus  fi  filios  furio- 
loshabeant  .cisteftamcntum  faccrc,nec  diftinxit  patrcma 
matre.  Inde  quiritur ,  quid  fi  vtcrquc  parcns  vclit  facerc  tc- 
ftamentum  filio,  vclitque  fubftituet e  filio  hoc genere  (libfti- 
tationis.hoc  efttampaterquam  matcr?Lexquideraairper- 


facere.Hocigiturgenusfubftirntionis  non  tar.rum  ncccfla- 
rium  cft  &  vtile  fiho  impuberi;fed  ec  puberi.Na  hoc  rcmed.  fi 
pupillaiisfubftitutionisn5fatisp!enueft,atq;idcontigatoriK 
eft,quoddicicurnoeflelocucxtraordinario  remedio,ctJor- 
dinariuremediumeft,magisq;nugaccriiicft,quodadducurc 
cxl.quih:ibet.fF.detut.Aliacftquieftio,anfiliiispatrifuriofo 
fubftituere  polfit? varis  opiniones func de  hac  re.  Sed  cxiiti- 
mofiliijpacrifuriofo  (ublliituere  ncnpoire.Lcxdeliberista- 
tum loquicur.  Lex permicm  cancmn  iibcris fiiccedere non  ec 


mifrumefleparentibus,  hoc  eft  nonfolumpatti,fed  etiam       parcntib.Gonftitutioh^cnonpeimittitfubftituereparencib. 


•inatri:(edquicitur,anvtrique  teftamentumfacere  permit- 
titur,&fiabvtroque  teftaraentura  ctitfadura,  vtrumpo- 
tius obcinere debeat ?  Vcrba conftitutionis hic deficiunr, & 
fortehocnonvcnitinmentcmluftiniano  cumhanc  confti- 
cuiioncro'  ederer.  cum  verba  confticucionis  hic  deficiaHt, 
confugicndara  cftad  lcgem  communcra  &racioncraiuris. 
iNo$ijiuurfpc(3;amu|  quod  rationi  iuris  confcntancumeft. 


ncc  eadcm  eft  ratio.Si  quis  fori.c  dicat  eandem  efTc  tationen? 
vtpleriquedicunt,indecorumeft,vtaitlurccon{.ial.  1  i.his 
quiineacaufa.ff.detut.datisab  his.patrcmafilioregi.  D^'- 
bitaturacnimfuit,anfiliiis  pattifurio(b  curatorpollit  dari? 
Videb;turindecorume(Icpatrcmafilioregi,cumfiliiiscor  - 
tra  a  patre  potius  rcgi  debeat ,  ideo  vix  tandcm  reccptum  cii , 
ncurarord2retuthliuspatrifuriofo,quodtandeinobcinuic 

Ll     4 


^04 

d.l.his  quiain  eacaufa.&  1. 1  .de  cura.furio.  cum  hoc  non  nifi 
neccflicads  cuiufdam  caufa  reccptum  l\t  propter  adminiftra- 
tionem  bonorum  patris.  Ratio  non  perniittic ,  vc  dicamus  fi- 
liumpoire  patrifuofariofo  (ubftitucrc  hocgenerefubftitu- 
tionis:  nam  teftamentif  adiopubliciiiuis  ell.  Non  idem  dici 
potcft  de  ceftameci  fa(flione .  qucd  dc  bonorcm  adminiftra- 
tionc.  Nonquifquisadminiftrarepoccftbona.ispoceftface- 
rcrcftamentum.Teftamentifadioeftiurispublici,itavtnon 
pofficfiliusfamilias.qui  eftin  poceftace  pacris,  taccrc  tefta- 
mcncum.ecfi  pacer  ei  permiferic.I.qui  in  poteftacc.  tfiff.  dc  tc- 
fta.  Ex  his  apparet  probabilcm  elle  hanc  opinionem.  In  pri- 
niis  conuenit  verbis  legls,  qux  loquicur  de  libcris,non  de  pa- 
tentibus.Confentanca  cft  etiam  rationi.indecorum  cft  enira« 
afiliopacrem  regi.  Prsterea  nos  moucre  debecexemplam 
pupillaris  fabftitutionis.  parcntes  fubftituunt  filiis  pupiilari- 
ter,  nonfiliiparentibus.  Cumergoquacritur,  cui  ha:c  fubfti- 
tutio  fiat.-dicendum eft liberis tancum fieri.  Addendum eft 
hberis  furiofis  aut  mente  captis  ,vt  antc  diximus.atque  ita  lo- 


Franc.  Duareni  (omment. 


runtfilii:fi n5 hahcat  filios,(ed|fratres,hifratresfubftituGndi 
erunt.  Atlicet  ful  ftit  lerc  filioimpuberi  etiam  extrancum: 
hocigiturintereftinterhanc  (ubftitutionem&  pupillarem, 
quod  cum  pacer  fabftituic  filio  fuo  impuberi ,  Si  imfubes  dt- 
cejferity  fubftitaere  ci  poteft  quemlibetetiam  cxtraneum. 
Hic  autem  extraneus  non  fubftituitur,  fi  fint  vel  filii  defcen- 
dcntes  cx  go,  cui  (ubi^ituiio  fit,vel  etiam  fratres.  Sed  qusri- 
tur  quid  fi  is ,  cui  fit  fubftitutio,filios  habeat  furiofos ,  aut  de» 
mentcs,aneosfubfticucre  liceatPluftinianusprimafacic  vi« 
detur  fignificare  in  d.l.humanitatis.ad fi.his vcrbis ,  5»»  vero 
etiam  liberitefiatori,vetlefiatrtcifintfaptenteSy  (^c.  non  pofic 
fubftitui  fapiences:  non  fimplJciter  dicitfubftituendos  clTe  fi- 
lios  mcnte  captos ,  veJ  fratres :  fcd  fi  fani  fint.  Sed  hoc  mihi 
vidctur  perabfur  dum  efle,  ideo  non  eft  credendum  ica  fetifiC- 
feluftinianii.necargumentumacontrario  fenfure<^cduci- 
turexhis  verbis:quodfidcfcendcntcsexeofapietcsno  tue- 
rint,eosfubfticucrenonliccre.  Sed  ideo  videturluftinianus 
hzcverbaadiecifre  ,  quiain  initio  conftitutionis  aicfein- 


quiturconftitutioluftinianiindiar.l.humanitatis.quiafilius,       dulfifrcparentibus,vtfiliberoshabeant  furiofos.cisfubfti- 


qui  furore  corripitur,non  porcft  fibifacere  teftamentum. 
humanitatis  caufa  indultum  tft  vt  patcr  ci  facere  poflit  tcfta- 
mentum ,  collata  inftitntione  in  id  tercpus  quo  dcfierit  dc- 
mens  aut  mente  captus  efre.  Idcm  diccndum  eft  de  alio  quo- 
cunqae  vitio,vel  morbo,  propter  qucm  mcrbum,vel  vitium 
ronpoteftfacercteftamentumfilius.  ExempIumeftfF.  hoc 
tic.in  l.ex  fado.  de  muto.  libers  crgo  fubftiiuerc  licet.qui^" 
ptermotbum,autvitiu,non  pofiuntfibi  ceftametumfacere. 
&intellig!rut  hoccummorbuseftpcrpetuus,vei  viciumfi- 
neintt;rauflione&  fineinterualloeft.&italoquiturconfti- 
tntio  Iuftiniani,vbi  otiofum  non  cft  quod  ait,pcrpecuo.Nam 
fi  habcic  f  uroris  intermiffioncm,  no  pcrmitticur  pacri  ci  fub- 
ftn!icre,quiapoteftincoinceruallo  fibi  teftamgntumface- 
re  f  uriofus.  l.f  uriofum.C.qui  tefta.  face.  poflunt.Quod  dici- 
tur  de  furiofo  &  metc  capto,  an  ad  prodigum  pertineat,qui- 
ritur  >  Et  puto  eandem  cflc  rationem,  &  caufam  p-^odigi.  Ec- 
cefpciflaredebemus  idquodego  fupra  admonui,  cur  indu- 
«Sbafit  hxc  fubftitutio.  Permiflum  eft  vt  paterfaciat  tcfta- 
tnentum  hberis  fuis.qui  non  pofTunt  fibi  teftamentum  facete 
propter  morbum^aut  vitium.  At  cadem  eft  ratio  prodigi,cui 
bonis  interdidlum  cft,namnc  isquidem  fibifacere  poteft 
teftamentum,  vt  diximus  fupraini  .is qui  .de  teftamcntis.  Et 
prxtereafuriofofimiliseft:&fyriofus  dicitura  lureconful- 
tis,quod  adbonorum  adminiftrationcm  attinet.l.is,  qui.§. 
Diuus.ff.de  tutor.&curat.datisabhis,  vnde  diciturnullam 
cfle  eius  voluntatem.l.furiofi. ff.de  rcg.iur. 

C  A  P.     XX. 

.^omodefathacquafipupillarisfubjlitutio. 

FOcmulahuius  fubftitutionisfacileconcipi  potcftexem- 
plopupillarisfubftitutionis.  Diximusad  firoilitudinem 
pupillarishanc  comparatam  eflc.crgofiquis  intellexeritra- 
tioncm  concipiendx  pupillaris  fubftitutionis,  facilc  ctiam 
poterit  hancfubftitutionemconcipere.  Diximusiraconcipi 
formulam  pupillaris  fubftitutionis ,  Stfilius  impHbes  deceferit 
coHata  inftitutionc  in  id  tempus,  quo  pubes  erit:quo  tempo- 
te  poterit  fibi  teftamentum  facere.  Sic etiam  potc ft  concipi 
hsc  fubftitutio,5/«/*/<fm<:/rwf«/f^,collata  inftitutionein 
idtempus,qaofa(auseritfanus,itavtteftam«ntumfibifacc- 
repoflit.-namteftamcntifaiaiononadimendacfthominifa- 
nae  mentis,  v  t  dicitur  in  l.ex  fada.^  j .  inprinc.  verfic.etenim 
iaiquum.&c.hic.ff.Potcrit  &  aliter  concipi.nihil  ctcnim  rc- 
fert  quomodo  conccpta  fit,  modo  verba  idem  fignificent,  & 


tuant.  Deinde  cumdicitfifapientesfint.*  hisvcrbis  vidccuc 
podus  fignificare  non  fubfticui  iis ,  qui  f apientes  fint,  ied  eos 
potius  fubftitui.  Si  quis  habeat  filium  furiofum,  ncpotem  au- 
tem  f anx  mcntis fubftituic fiiio ,  non  criam  nepoti.  Nam  ex 
hoc  argumentoquodducifoletabaliisacotrario  fenfucon- 
fequitur  abfurdum.  Hic  etia  quzritur,an  fit  neceffaria  infti- 
turio  filii,  an  vero  fufHciat  cxha^redatio ,  vt  valeat  hxc  fubfti- 
tutio, an  idem  diceraus  quod de  f ubftitutione  pupillari?  Sub- 
ftitutio  enim  pupillaris  nt  filio,  ctiam  cxhxredato.lcg.  i  .&  i. 
hicff.  Vulgodiciturnonidemeffe  dicendum  proptervcrba 
conftitutionis.  Aitenimluftinia.  Liceat iiJHem  le^ttima per- 
*jo«tf«,w/«Vrr/«ff4,£^(r.Noncrgoliccthocgenerefubftiiu- 
tionisalitcr  fubftituere  filio,  quam  fi  legititna  portio  eifue- 
rit  relidia.  Ego  tamcn  puto  eciam  exhasredato  filio  ica  fubfti- 
tui  pdfle,nec  quicquam  intereffcintcr  fubftitutionem  pupil- 
larem ,  &  quafi  pupillarem  in  hac  re.  Non  me  mouent  diiki 
verba  con(litiitionis,cum  ait  luftinianus  telida  leg  tima  por- 
tione,&c.  luftinianus  hocadiicit  eflerclinquendamlegiri- 
mam,non  quod  fimplicitci  id  fit  ncceffe,  fed  quod  alias  rum- 
pipoceft  ceftamencum  perquerelam  inofliciofi  teftamcnti, 
&  per  confequens  fubftiiutio  euanefcit.Hoc  vult  luftinia.ne 
contingat  tcftamcncum  (ubuerti  per  querelam  inofGciofi.Id 
verba  fequenria  (acis  oftendunt,ibi ,  QuereU  nulla  ccntra  te- 
fiamentum  (^c.  Si  fimplicicer  ica  dixiflec,  probabilis  cflec  h$c 
opinio:fedquiafubiicit,quorfumiddixej:it  nempenerum- 
paturtcftamenrumquerela,hicc  opinioconfiftcrc  nonpo- 
teft.  Eft  fimilequoddiciturinl.moribus.ff.dcvulg.&pup. 
cum  loquicur  de  uepocib.ait  oporterc  inftitui  vel  exhxredari 
nepoccs  ,  &camen  fubftitutio  valet  pupillaris,ecfifuerint 
cxha:redati  vel  prztcrici:fe<i  ideo  id  dicit,quia  cofulcus  eft  eos 
exhsredarcvclinfticuere,  nerumpant  teftamentum,fifuc- 
ccdant  inlocumpatris. 

C  A  p.    XXI. 

DeeffeBuquaJipupillarisfubftitutionis. 

EFfcAus  huius  fubftitutionis ,  fimiliscftpupiilari  fubfti- 
tutioni.paucaqua:damexcipiuncur,quz  diximus  de  ef- 
ftGtw  pupillaris  fubfticutionis  :  ad  hanc  fubfticurioncra 
quoqucproducendafunt,  quxexemplopupillaris  fubftitu- 
tionis  comparata  eft.  Vndc  ficutpupillaris  (ubftirucio,  qu2 
fa(^a cft fub  hac  coodicione ,  SiimpitbesdeceJJerit ,  finicbatur 
pubcrtate :  ita  etiam  hec  fubftitutio  finitur  morbo,  aut  vitio 
definente ,  propccr quem  morbum ,  auc  vicium  non  poccrat 


ad  eundem  finem  tcndant.  Cxtera  qua:  fic  obferuanda  funt,       facere  teftamemum  is,  cui  hSti  eft  hic fubftitutio  a patrcld 

racilcinrelligipoffuntexhisqu^diximusinfubfticutioncpu-  -  -  . 

pillari  Qiiarcunque  conftitutareperiunturdefubftiturionc 

pupillari,  ad  hoc  gcnus  fubftitutionispcrtincnt,nififiquid 

nominacimexceptum  repcriatur,&qua:cunquediximus  de 

fubftitutioncpupiUarifupracxl.  i.ff  hocrit.qux  omniahic 

pro  rcpctitis  habcndafunt.illud  proprium  eft  huius  fubftitu- 

tionis,quia  non  licct  qucmuis  fubftituerc ,  non  liect  filio  fu- 

riofo ,  vel  mentc  capto ,  qucmlibct  fubftituerc ,  forte  cxtra- 

nenm.Exprcffumeft  luftiniani  conftiturionc,  quis  fubfti- 

tuUus  fi  t.Si  f  ortc  filios  habebat  filius  furiofus,fubftitucdi  c- 


dicitur  aperte  inconftiturione  luftiniani  ibi,  Sirefipuerit,  (^c. 
Prstereafiniturha:cfubftituriofufceptisliberisabco  ,  cui 
fubfticuriofa<2acft.leg.4  j  .cx  fa6lo.hic.ff.  Ait  Paulus  in  eo 
rcfcripto,de  quo  ibi  mcntio  eft,intelligcndum  cfle,  fufceptis 
poft  fubftitudonem  libetis  a  filio  euanefcerc  fubftitudonem. 
£ft  enim,  inquit,  credibilc  Principem  qui  permific  pacri  face- 
xe  teftamentum  filio  fuo,  &  fubftituere  ei,ita  (enfiffe  nifi  fuf- 
ccperit  Uberos ,  qui  bzrcdcs  effe  pofiint.  Ex  quo  quidam 
annotant  ,  &  idera  aiunt  dicendum  cfte  in  pupillati  fub- 
ftituiione,fifortecontingat ,  quod  rarum  eft,impuberem 

Uberot 


Jn  Tii.  t>e  vtilg.  ^pupilfulflitut,  405 

§.  vlt.de  pupil.fubftic.Jnrnftit.Valfettamerieafubftitotio.vc 
pofteadicemus.quareniiseft  pupiilarisivt  fifiat  filioimpu- 
hsi\,Ftliomeo$mpHheriJideceJferittntra  i^  .artnum,velqH^»' 
docun^HedeceJfertt^TtttftshnreseJio.  Pupillatis concinetuchi» 
verbis.  Qui  cnim  (ubfticiiic  fub  hac  condicion  o  ,  fi  de- 
ceftcricintra  if .  annos,  fubfticuic etiam  Ci  dfctircntinf* 
I4.nam  minor  numerus  maioci  continetur :  alias  hxc  iubfti- 
tutionuUumeffedumhaberet.  Sedcurd  cit,  verbisciuil'- 
bus ;  Quja  verbis  precariis  poteft  fubfticuere  poft  1 4,  a  nnuni 
filio,&poftaditam  hxrediratem.cuiuis  pagano  cijm  hoc  h- 
cct.l.cohxredi.§.cum  filii.hic.ff.Primum  cum  fubft  tuic  filio 
poft  pubertatem  veibis  fiditieommifli,  ca  res  filio  non  obeft. 
nec  vlla  iuris  ratio  repugnac.lubftituit  enim  tatum  in  fuis  bo- 
nistcftator.Sifubftirutretin  propriis  bonisfiliijiniuria  fie- 
tetimpuberi:  necetiampo.eftdicihocrepngnare  iuiisfubr 
tilitatibus.velati,  quod  dicicur  non  pofle  priuatum  haberc  ad 
tempus,  velcxtemporehicedem:  quiafideicommidirius 
non cft hactcs.Ego aucem docui i.f pe, qiia finc  verbt ciuilia. 
Verbaciuiliadicuncuraiuteciuili.&diftinguuncuraprecari- 


libetos  fufcipere.nam  &  id  iliquandoaccidit.  CrcdibilCcft 
cos,qui  fuerunt  au^aores  huius  fubftitutionis.non  tantum  ad 
id  rcfpcxifle,  quod  diximus,  quia  teftamcntum  faccre  no  po- 
tcft.'fcd  quod  liberosproeteare  nonpotcft:fcdquiapoteft 
interdurtJ  liberosprocrearc ,  prxfcrtim  fi  adiutorcm  habeatj 
tunc  euanefcere  fubftitutionera  aiunt.  Eft  locus  communjs 
dc  interpretationc  refcriptorum  principalium.  Benencia  a 
Principe  conccffa.fiquid  dubitationishabent,  intcrprctari 
dcbcrefccundumiuscommunc.  ExemploPauliin  hocrc- 
fpond-.Qujcritur  an  dc  naturahb.  lantum  libcris  poffit  ctiam 
bocintell!gi,ah  fubftitutis  naturalibustantumlibctis.non  et- 
iam  iegitimis  cuanefcat  ha:c  fubftitutio ?  Varii  funt  opinio- 
ncs:  egodicambreuiterquodmihividetur  probabiliuseflc. 
Exiftitno  tantum  delegicimis  hocaccipicndum  cfle.Cum  lcX 
loquitur  delibcris,  ea  debet  accipi  de  legitimis  liberis,  non  et 
defpuriis.l.generalitcr.§.vlc.deinft.fubcondit.fa£t.C.Cum 

quisrefticuiiubethiredicatcm  fobcondicionc,  Silineltherit 

<ifcrj^r«>:hocaccipiendumcftdeliberisiuftis.l.cumauus.lo. 

dccondit.&demoaftrat.ff.  Qui  diflentiunt  ducunc  argu-  ■•    ■   c.  ,   ,1       "^r, 

mentumcxdid.l.exfa(ao.4  5.ff.bic.  Aiunt  quod  furiofus       isabVlputioin  ttc.de fidccom.mJnftir.    Ahisverb  s.quam 

nullos  habere  potcft  liberos ,  nifi  naturales  tantum : furiofut       ciufl.bus. ohm  non  licebar  h«red.'m  inftuuere.nec  dabuan 


enitn  non  potcft  vxorem  ducere.  Ergo  cum  dicimus  f ufcc- 
ptis  libcris  cuanefcerc  hanc  fubftitutioncm,  ncceflatio  eft  ia- 
teiligcndum  de  Lbcris  naturalibus  tantum.  Sed  hocargu- 
mcncumeftnugatorium.  Paulusprimumind.l.cx  fado.lo- 
quitut  de  muco.  Propofitum  eft  ei  patrem  iiinpetrafle  a  Ptiii- 
cipe,vcmuto  poflet  fubftitucrc.  Mutus  poteft  contrahere 
roattiraonium.cap.cura  apud.de  fponfa.  Idem  eft  in  furiofo. 
Furiofusquidcm  nonpoteft  vxorem  ducere  :  (edfieripotcft 
vtcxcavxore,quamduxitante  furorcm.poftea  libcros  ha- 
bcat.nam  furor  intcrucniens  matrimoniumnondiriralt.l. 
patrcfutiolo.ff.dehis,quifuncfui,  velalieniiur.  Hadtc- 
nus  dc  fubfticu  tione  quafi  pupillari?  ordo  poftulat,  vt  dc  fub. 
fticutione  roilitari  nunc  dicamus. 

Ca^.  xxiii 

DefubFHtutionemiUtari. 

ESt  quattum  genus  fubfticucionis  petmiflum  milicibas, 
quod ideo  fubftitutio  militaris  a  nobis dicituf.  Hscpb- 
ititutio  fic  a  milite  excraneo,  qui ei  hatres  cxtiturus  eft.  1.  mi- 
lites  ecia.  j.ff  de  militari  ceftamento.  Et  fit  hsc  fubftitucio  n5 
jurecommuni;(ed  priuilegiomilicum.aliisnon  liccc  cxtra- 
neo  (ubfticucrc  qui  ha:rc$  fic  cxtiturus.     Paganus  poceft 
quide  fubftitucre  filio  fuo,etiam  fi  cxtiturus  fit  h^res :  cxtra- 
neo non potcft, fi excicurus hzrcs fic.  Sinonctit hatrcs , po- 
teftiubftitui.nampoteft  fubftitutio  fieriinhunccafum,  5« 
jbir««o»fr»/.Sedfihacrescrit,nonpoteftfubftitui.d.l.f.  ff.de 
milit.teftamcnt.Miles  ergoitafubltituit,   SiTttiHshtiresnth 
grit ,  SeiHshires ejio.  Et no .1  tacum  hoc; cafu :  fed  alio  etiam, 
Sihtresnoneriti^Ht^Handocunij^  decejfertt.  conferendo  fub- 
ftitutionem  in  tempusmorcis  eius,  Si  dcccfleric  incra  i  f  .an- 
nura,vcl  fimplicicfr,  Poftquam  dcccfferit,  cciam  fi  fuerit  h^- 
tes,etiamfiadierithaEreditatem,nihilominustefta:orvaltal- 
terumhirederaeffepoftciusmoricm.  &hoc  eftquoddici- 
tutiniecundum  cafumfailameflefubftitutioncm.l.precib. 
C.deimpub.&  aliisfubftic.  Secundas  cafiis  eft,  cafus  mw-nis. 
Sed  cur  hoc  genus  fubfticucionis  non  eft  permifTum  paganis, 
qui  mirtces  non  funt  ?  Subtilitas  iuris  hoc  non  patitur.  non  li- 
cct cnim p*ganis ad tempus,  vel  ex tcmpore  hxredcm  itifti- 
tucrc :  militibus  autcm  hoc  licet.I.  hatrcditas.j  ^.ff.de  hired. 
inftit.&l.miles  itah5fede.41.ff.de  milit.tcfta.§.milcs.Inftit. 
eo.Sicut videbatuf  militi  pctmittcndum  cflc ,  vt  ex  ccrtis rc- 
busharredemhabcat.l.exfado.3  ?. ff.de  hircdib.inftit.quod 
jjonlicetpaganis.Subtilitasiurisrefragatur  buic  fubfticutio- 
ni,(]uiaquifcmclhxrcseft,nonpotefidefinefehxresefle.l. 
quifoluendo.^8.ff.dch»red.infiit.l.ait  prictor.y.J.redqi';'* 
Papitiianus.ff.de  rainor  .&§ .  reftituta.de  fideico.  hjtr«"''-  "* 
inftit.Aliasdiximusmultasfubtilitatcs  obferuatiin -^j'^'^^" 

tispriuatorum.quatrcmittijtut&rclaxanciitinr''''^^^ 
mentis.Fcrciusgccium  fequimurin  tcftamf"*  "'''""•''*" 
gleais iuris ciuilis  fubtiHtatibus,  &  foIenn'<'"t»"s » cuiufmo- 
di  h^cfunt.Subftitutioigitucfataaap»,''"»  verbis  ciuihbus 
&dire(ais,poftpubcrtatem,&  poft  ■^'^^'"^*'^editatcm,ii5 


dum  cft,  quin  fubftitutio  fic  m  hdcico;nmiHo,idqi!e  fii  \s*do- 
cui  fupra.  Quidam  erudiii  in  hoc  tradatu cxiftunaac  lubfti- 
tutioncm tedle dici de fidci. omifloEgo dociii  in  hoc cratSa- 
tu  de  fubftitutione  hiredis  tantum  agi ,  quarnu  s  appellatio- 
ne  fubftitucionis  condneacur  fabfticucio  fiddcu!umifl.iria. 
Cum  igicuc  hoc  propric  &fpecialicer  conceflum  fit  militibus, 
Vtdircdo &  vcibisciuilibus  fubfticuanc excrancis, qin exti- 
turifunt  hxredes,metito  niilitarisdicicur.  Qooraodo  fiac 
hxcmilicarisfubfticutiofapradocui.Docuiauccmdiipiicitec 
fieti.Aliquandofittcmporeexpreffo.l.centtirio.ijhic.ff.  fic 
etiamcompeodiofcrmonis.qaomodomulcatempoiacom- 
prchcnduntur :  vcluti ,   Titiush^res  ^» ,  pciindc  eft  ac  fi  iva 
dixiflet tcftator ,   $iuedeccfleritintrapubercaiem,fiuepoil: 
pubercace,fiucdeceflericanteadicahei.^d  tatero.liuepoftadi 
tamh^rcdicacem,  &ficincclligendum  cftquoddxiturC.dti 
impub.& aliis.in  I.precibus.ibi,  vetcompendio , i^c.iu  eii le- 
gendum  jnon  compendiofa.  Tolerabilius  eflet  lubfticucio- 
nem  milicarem  diuidereim  eam,  qu«  fic  compendio,&  eam, 
qu« fic cxpreflSsformulis.  Nonnuili autem eam ,  qu£ fic c6- 
pendio,confticuuncquincamfpeciem.£xhisinceil  gitis,qua3 
fit  hsc fubftitutio ,  quomodo  fi«c,a quo  fiat,&  ctn fiat. Niinc 
de  cffediu  huius  fubftitucionis  aliquid  breuiccr  eft  diwcq- 
dum,&  fummatim. 

C  A  p.     XXIII. 
De  ejfe^u  militaris fuhjlitutionis. 

PRarciputis  effedus  huius  fabftitutionis  colligitur  ex  leg. 
ccnturio.i  { .ff.hic.lbi  proponicur  miles  cenrurio  dirctflo 
iubfticuifle  filio  fuo,  fi  incra  1  {.  annum  fine  lii^eris  vita  decef'? 
ferir.^^InquafpecicCennuiotcmpuseyccffiri^.aniiorum 
Viide  vidctis  aliicr  eum  fubftituiirc,quam  iure permiffum  fit. 
leg.vcrbisciuilib./.  ff.hoctitul.  Non  dico  lubftituifle  vcrbis 
fideicommiffi,quodcuiquelir«t :  fed  diretflo.  Quiritur 
crgoquisfiteff;dlushuius''bftitutionis,  anfubftituius  bo- 
naexhacfubftitutione  -«qiiafbonacapercdcbeAi?  Diftin- 
guitIurifcon.anfiliu'»cuiteftacorfubftiti]it,  dccefleiit  intra 
i  ^.annoSjanvcr-^pofr  i^.annos.Sideceireritintraqaatuor- 
dccimannosy  tut^c  diciturlocusfadiiscfle  fubf^itutioni  pu- 
pillati.  -^iiscnim  verbis  continctur  fiibfticucio  pupillaris. 
Cnm-^^t^milcsfubfticuicfiliofuoimpubcri,  fidccclferitin- 
tra* f .annum, incclligitur cciam  fubfticuerc incra i^.annun  ; 
»on  tancum  capiec  bona  militis,fed  ctiam  bona  filii,tanquam 
ex  pupillati  fubftitucionc ,  per  pupiilarcm  fiquidcm  fubfti tu- 
tioncmfucceditfilioinbonis  fiiii  ,  vtfupraadmonui.  Qut<l 
Jidecejferit  pojl  dectmum/jHartum  annum  f  ^\  fiHus  inKac 
^Jeciedcceffcritpofti^.  annum,  fubftitutus  non  capiet  bo- 
nafilii  :  fed  capiccbonapatiistantum.  Qupddiciturper- 
miffuro  efle  militi  poft  pubertatcm  fubftituere  licere  ,  id 
eftsccipiendum  in  bonis  tcftatorisnonfilii ,  boc  cft  exprcf^ 
/uminleg.militesctiam.&l.milesirahacredcm.4i.§.exha:rc- 
dato.ff.de  milit.tefta.Ratio  eft ,  quia  priuilegium  concelliun 


jal«,vtdicitutinl.vccbisciuihb''-7-^c.ff.  Idemdiciwt  in      lailitib.intclligiturconceirum  ablqj alterius  incomraodo  <Sc 


40  <* 

iniuria.'  Priuilcgia  enimliaconccclantiirinilitibus.vtiasal- 
terius  non  lidant.l.cum  filiusf  am.i  8  .fF.dc  milit.tefta.  At  hic 
fieret iniuria  impubeti ,  fi  liceret  militi  in  bonis filii  poft  pu- 
bertatemfubftituerc.&bonaciusfubftitutuscaperet.autcr- 
ret  enim  filio  f  i(flo  pubcti  libera  teftamentifadionera.l.4 1 . 
ex  faao.hicfF.Subftitutione  pUpillari  cofulitur  pupillo.qui» 
conferturin  cafum,  quo  deceflerit  impubes ,  fcilicet  ineaa;- 
tate  in  qua  non  poffit  fibi  teftamentum  facere.  Ai:  Papinia. 
india.leg.Ccnturio.infin.  CHmfruBibnsinuentisinhdredi- 
tate,^c£t.    Dcquibus  tamcnfrudibushoc  intelligendum 
fit,  non  cxprimit,  necctiam  necefr^fuittelpondentiexfa- 
d:o.     Sumptumefthoccaputexlibforefpon.  Papiniani.& 
certum  eft  confultum  fuifle  ex fadlo  Papinianum.  Itaque  fic 
accipidebenthscvetba,  Ciimfrȣiii/Ms ,ide(i  dequibusroe 
confuluifti.Fuerateiptopofitumquofdamfrudtusinuentos 
fuifle  in  hireditate.     Ecce  teftatot  prxdia&  poflcfliones 
habebat:exhisfru<5tusquofdam  percepitantc  morte  fuam. 
bifrudlusinuentifuntinhxreditate.  Dubium  noneftquia 
eos  fru6lus  capiat  fubftitutus  ,  rcperiuntut  enim  inpatri- 
monioteftatoris.  Seddefrudlibus  quiperceptifuntiacente 
hxtcditate ,  magna  cft  quzftio.     Sed  vidctut  idcm  dicen- 
dum  cfle de  frudibus  pcrceptis  ctiam  mottuo  tcftatore,  qui 
perccptifuntiacenteha:tcditate  ,  vclquos  percepit  hsres. 
Mouetmcquod  Papinianusait,  Bonapatrtscapiet.     Sihsc 
verbaintelliguntur  de  frudlibus  pcrccptis  ante  mortemte- 
ftatoris  ,   quidopus  erat  adiicecccum  fruiSlibusperceptis. 
Nam  certum  eftfruAus  perceptos  ante  mortcm  teftatotis 
cfle  in  bonis  tcftatoris.  Sufficitbat  diccre  bonapatiis  eum  ca- 
pere  ptoptcr  priuilcgium  militum.     £t  hoc  magis  admic- 
tendumeftinintcrpictationerefponforum  Papiniani ,  in 
quibus  vix  eft  vUa  licera,  qua:  neceflaria  non  fit.nihil  enim  o- 
maino  demi  potcft ex rcfponfis Paptniani,|quin  dcmatur  ex 
fenieciaipfa.Hoccgo  inPapinianifctiptisfemperobferuaui. 
Deeo  auce  dubicacur.proptcrcaquodhuiufciiodi  frudtus  ia 
reftitucionem  fideicommiflariam  non  vcniunt.  leg.  in  fidci- 
commiflariam.  iS.ft.adfenatufcon.  Trcbel.  leg.  mbcmus, 
Codic.eodcm.nifipoft  moram  hiredis,  fi  tcftator  iuflcric 
pcrfideicommiirumrefticuiprzdiumaliquod,  inhancrefti- 
tutioncm  omnino  veniunc  frudlus  medio  tcmpore  perccpti: 
nifi  in  cafibus  exccptis.     Vndc  videtur  hic  idem  dicendura 
cfle.  Seddicendumcft  Papinianum  hicnon  loquidefidei- 
commilfaria  reftitucione:  fed  dehxteditatc,qus  iuredire- 
cfodefertur  fubftituto.    Aliaeftautem  caufa  fideicommif^ 
fati;reftitiitionis,in  qua  non  veniunc  huiufmodi  fru(^us.Scd 
hiomncsfruftus  debenturfubftitutocuidiredo  hxrcditas 
defertur.  Hinc  obiter  obferuanda  cft  diffcrcDtia  fubfticu- 
tionisdire6):£&fideic6miflatiae,cuiufmodi  alizmuJt^  dif- 
feientiz  reperiuntur.     In  frudiibus  pcrceptis  intcr  fubfti- 
tutionem  diredam&  fideicommiflaria  difFerentiaeft.  Djf- 
ferentiaetiameft  ,   quodexlegc  Falcidia  detrahitut  quarta 
parsperSenaiufconfuItumTrebeIlianum,defideicommiflo. 
^ed  cum  haeredi  tis  defertur  fubftituto,  iurc  diredo,  non  iu- 
rcfideicommifli  capiteabonafinevlladiminutione.  Sena- 
tufconfultum  TrcbeUiknum  ad  fubftitutioncm  harredis  di- 
reiaam  non  pertinec.  1.  i.fT.ad  Senatufconful.Trebel.&de 
fideicom.hire.in  Inftitutis.     Et  hodie  etiam  ex  teftamento 
milicumlocuscftleg.  Falcidix  noaoiurc.  NoucI.Iuftiniani 
dehxtcdi.&falcid.  quamuis  veceribu^legibus  cautumfitin 
niilitum  teftamento  falcidiam  ceflare.  Conftituit  luftinia- 
nusinea  Nouellaconftitucione,quodvoluuinomni  caufa 
veile  obfruari,  etiam  militari.     Et  ccrtum  eti..mxirnulta 
conftitulfle  dc  quarta  detrahenda  ex  legc  Falcidia.  £,,,0  di- 
cendumefthodicin  teftamento  militislocum  cflclcgiCji, 
cid?£E.     Alia  ditFcrentia  eft,  quia  hxres  qui  fuccedic  dircA»^ 
ipfebonacapic,  nonpecitabalio. I.cum  hxrcdes.fF.de  acquir. 
pofF.   Ipfo iure omniabona hxrcdicariain  hxredem ttansfc» 
ruhtur.     Sedfideicommiflariuspctit  abhxtedc,  ipfe  noa 
capitauaoritatelua:  fed  petitab  hxiede,  qui  adhuc  hxres 
manet.§.teftituta.Inftit.defideicommifl.hitedit.  Hoc  ta- 
men  non  ita accipicndura  eft,  vt hxi cs,  qui  dircdlo  fuccedit, 
bona  ,  qux  abaliopoffidentur  ,  inuadere  &adimetepof^ 
fit,  necefle  eft  enim  vt  iudicio  petitorio  agat.     Ncmini  hc-t 
iusfibi  dicere.Ieg.  extat.  flF.dcco  quodmct.caufl.  fi  quisin 
tantam.  Codic.  vndevi.     Przterea  fideicommiftaiius  iur^ 


Fr^nc.Duarem  (omment. 


hacteditarianon  habet  oranimodo ,  plerunque  babetut  loco 
ha;redis.-fedper  omnianonefthabendushxres.  Vnumex- 
cmplumeftinleg.quihxrcdi.4j.§.cumhxreditas.fFdecon- 
ditio.&demonftrat.  Adicdlacftconditiolegato,  Sidecem 
htredidederit ,  dando  fidcicommifFario ,  non  videtur  condi- 
tioniparuifle.  Nosigitut  dicimusinhacfpccie.diiedlobx- 
icdcmeflcadmittendum  ad  hxteditatemiuredire(5to:non 
aute  iurc  fideicommiffi.  Dubiii  non  cft,  quin  hoc  fic  piiuilc- 
giummilitum ,  vtpoffitextcmpoic&adtcmpushxrcdcm 
habcrcctiamdirc6bo  :  nondico  iurc  fideicommiffi,  quia 
hoc cft commune omnibus etiam pagariis.  Qujd igi tur pro- 
hibetnosdiccre,iurcdirc6lofubftitucum  adbona  ceftacoris 
admitti?     Scdopponiturhuicfentcntixlcx.prccibus.  Cod. 
de  impub.&  aliis  (ubftit.  Ego  breuiccr  fpeciero  recitabo.  M  u- 
lier quxdam  adiit  Diocletianum  Impetatorem ,  cui  expoiuit 
maritum  quondam fuum  roilitem  fecifle  tcftamentum,  &  in 
eo infticuiflc filiam  c5aiunem,&  ci  fubftituiflc alium.  Qnx- 
rebathxcmulictab  Imperatore,  anfubftitutus  iutepeteiec 
abeabona,  quxipfapoffideret.Ego,inquit,bona  poffideo 
quxfubftjtutusamepetit.     Quxro  aniureame  pctat.'Ex- 
ponebat  tantum  defunaum  teftatorcm  militerafecific  te- 
ftaracntum,  infticuifl^efiliam  ,   &  alcerum  ci  fubfticuifle. 
piocletianus,  quia  videt  non  facis  expofitam  efl~e  fpecicm  ab 
hacmuliere:  nonenimapparebatcx  fubftitutione  propofi- 

tainquemcafumfubftitmflcttcftator,aninprimum,ania 
fecundum,  &  quomodo  fubftituillec :  dicir,  ty^pertins  &c. 
&  diftindione  vcitur  qux  eft  obfctuationc  digna.  'Nani 
muJtumiDtcrcftanteftatof inprimuracafum ,  anin  fecui  - 
dum fubftituerit.  In  primum  ,  Siharesnon  er,t  ■  in  fecun- 
dum  cafum,  ^uando^uedeceferst.  Si  fubftituciic  in  piimura 
calum,vulgati  raodo,  S$htresnoner,tfiUusmeus,  Ttiwsh^ 
r««^<7.&filius  extitcfit  hxies,certum  eft  ad  fe pertincic 
fucccffionem  filii,aditabxrcdicate,excludctuifubfticucus  & 
tufuccedesfihotuoab  inteftatoexSenatufconfulto  Tercul- 
Iiano.  Si  fubftitutiofa<aacftinfecundum  cafum ,  quocafu 
dcceflitic  intta  ccrtum  tcrapus:aut  deccfEt  intra  pubetta- 
tera .autpoft  pubcitatem.  Sidcccfrciit  antc  pubcrtatcm. 
adraitteturfubftitutus  propter  pupillarem  fubftitucioncm, 
1  upiliaris  fubftjtutjo  his  verbis  continetur,  quodcunquc 

tempuscxptcfl^eritteftator,admittcturfubfticutusexpupil. 
lati  fubftiturione :  quo  cafu  is,  cui  fubftitutio  facSa  eft,  dcccf- 
ikiitantcpubcrtatcm.  Quidfidcceflbtitpoftpubcrtatcm» 
T«nt^<.«4,  inquitlmper.  ^sta  cum  moreretur pater  e,us  fsie^ 
runt,^tat.  Hisverbisfignificarevidetur Dioclctianus  fi- 
ho  deccdcntepoftpubertacem  ,  valere  quidcm  fubftitut*io- 
ncrafaaam  ateftatore:fediuretantumfidcicommiffi.Dici- 
mus  valerc  iure  dircdo fubftitutionem  et  poft  pubertatem  • 
quiafac^aeftamilitc  :  hicverodiciturvalcrciurcfidcicora- 
miffi.  Qnid  igitur  diccmus  >  Magna  eft  varieras  opinio- 
num.  Sunt  qui  dicant  in  fpecie  leg.  prccibus.  fubftitutio- 
ncmnoneflefaaamverbisdiicdis  :  fedvcibiscommuni- 

bus.&hocintcrcfliinterrpecicmPapmiani,&Diocleiiani 
In  fpccic  Diodetiani  non  dicitur,  dircdo :  fcd  proponitur  fal 
^umcommumverbo,  fubftituo.  Verbumcommunccft 
fubftituo,&  conuenit  tara  fideicommiflarix  fubftitutioni 
quam  dirc<ax.  Cum  itaquc  vcrbum  fit  commune,  noa 
cftinirum.fitrahaturadfideicommiflariam  •  fcdin  fpccic 
Papiniani,&cxt.  Hxc  fententia  manifefte  falfa  cft  iudicio 
mco.  Cumdicit,  Suhfiituo  ^ctt.  h;s  vcibis  tcftacor  non 
vcitur  ,  quafi  loquatur  de  fidcicommiflaria  fubftitutio- 
ne.  Prxponitur  filium  inftituiflc  &  fecundum  h^rcdemin- 
ftituiflc.  Fideicommiflarius  fccundushxresnondicituffed 
fubftitutus  vcrbis  ciuilibus.  Explicanda  eft  igitur  hxc  fcn- 
tcntia.  Alii  diftinguunt ,  an  vfquc  ad  cei tum  tcmpus  fiOz 
fit,  anverofincdctcrminationeccrtiteraporis  ;  &dicunt 
»-<ncdifFcrentiameflcvtiiufquefpccici.  InJcgcenturio  ccr-  ' 
tun«jcropus  cxpreirum  eft.  in  fpedeautcra  Diodetianiaiunt 


•fubftituioneni non efl-efa^aam  in ccrtum  tcmpus.Tdcmcoi- 

E'bo*n??a-''''i.^''''  f-T  vfqueadcertamxtarem.  nuJla 
latis  Dona  "-o  huiusdifFerentix  adiid  poteft.  Imo  veiba 
Diodetiani  oftu,j„_rniK;l  r«f-,..«.  ,.,    j  '«jvciu» 

'-duntnihU  reJcrre  an  a<icertum,an  vcro 
non  cxprcflo  ccrtc  f^^^  ^^^      ^  ° 

tor,  duofunt  :  vclc,irfaaafitexprefle  .  ideftcxpreflo 
t.mpore  -•  vel  compeas  noa  vfque  ad  ccrtam  quar^ 

titatcm. 


■ 


Jn  Tit.  De  vptlg.  ^puftlfuhfiitut,  4<57 

.titarrm&niliilrcfetrefrgnificat.  Aliidtcuntiurefideicom-  lomodo  hanc  fubditutioneDl  vatererafgutftentoeft  etiam 

Wiffi  tanTiiai  valcre fubftitutionem,  &c.  Qujd  ego  fcntiam,  quod  dicitur  in  leg.  generaliter.  §.fi  quis  ieruo.de  fideicom- 

lcripfiLb.  1.    Difputat.vaierchancfubftitutioncmcxcaufa  mii.liber.inlnftit.  Sifcruopignoridato  relidtafueritliber- 

fideic5miflidico,idcftperindcvaleth«c(ubftitutio,acvale-  tas,  valctliberras  relida  excaufafidwcommiffi  propter  fa- 

retiurefideicommiffi.fiverbisfideicommiffifadaeflet.Di-  uoreljbcrtatis.hisverbisoftedit,finullusfauoriibertatiscf- 

xiiarai  valerc  fubftitutionem  fideicommiflatiam ,  etiam  poft  fer.vetba  dicedla  non  eflc  ficinterpretanda.vt  quod  geftij  eft 

pubcrtatem.|dia.l.  cohasredi.  §.  cum  fiha-.bic.ff^.  etiam  iurc  ex caufa fidcicommiffi,  valear.  Ait lurifconiulcus  hoc  fuade- 

communi.  Scd  quia  fuerat fafta  no  verbis  fideicommiffi.du-  re  libertatis  fauorem. Vnde  colligitur  aliud  diccndum  efle  vbi 

bitabatur<5uidiuriseflet.  ErDiocletianusanimaduerritmi-  fauor!ibertatisnbneft,vtinhacfpecie.    Noftrara  quoquc 

litemcirettftatorem,  &ideo  propterpriuilegium  militum,  lentemiamiuuatconftitutiopontificia.dequamagnahiccft 

nonniiiius  valerc  fubftitutionem  dircdo  fadam  a  mihtc,  dillenfio inc.fipater.de  tefta.infcxto.   AitibiRom.  Pont. 

quamfiverbisfideicommiffi  fada  effct.  Quja in hac  fpeci»  fubftitutioncinqua:verbisdircdisfa(aaeft,ficaccipiendani 

materfuccedctfilio.-fubftitutusverocapietbonateftatoris:  eflc,vtdiredlafit,  quamuis  interduminquir,excaufa  adfi- 

namhxc  fubftitutiomilitis  nonpcttinetadbonafilii,  fcdad  deicommifliim  tidfajtur.  His  verbis  fignificat  fubftitutio- 

boniimilitistantum.d!6l.l.Centurio.hic.ff.l.milesh2redem.  ncmindubio  iccipiendam  cflre,vtvalcatiuredire<fto.  Qiu 

4i.|.cxhjercdaro.if.de  milir.tefta.Refcriptum  enim  eft.noa  diflcntiunt  Jo  hac  opinione  confirmant  fuam  fcntehtiam  lo- 

lexgencralis.&quodaitpeti,nonideofignificatcflcfidcic6-  cocommunide  voluntatetcftatoris.  Voluntatem  teftato- 

Biifluro.  f>sQ'edljndameirea5agis,quamfubtilitatcmvetborum.nc': 

Superiusccrpimustradlaredefubftitutioncrailitarijqua:  adcomulturoreferrequibusverbisteftatorvfusfitl.i.Cod. 

Tulgocompendiofafubftitutiodicitnr.  Diximushoc  genus  commu.d£lega.leg.inconditionibiis,i9.ifF.decondit.&  de- 

{ubftirutiouis  permiflTum  cfre militibus  tantum,vt  videlicet  nion.&leg.J.Codic.delib.pta:ter.ibi,vtmeliorfenfucxiftar, 

poflint  fubftituere  ^  poft  pubertatcm,  &  poft  aditam  hsrc-  &c.  Pro  hac  opinione  contraria  nihil  adducitur  quod  firmius 

ditatem.  Paganisidnonlicet.ideoquedicitur  militaris  fub-  fit&efficacius.Putantabfurdueflemagnoperencshichire- 

ftitutio.  Etdiximusfia  militefaiiafithjBcfubftitutio,  eam  rcfubtihtatibusverbotum.     Siteftacorviaseirethisvcrbis, 

yalereiure  diredo^norHurefideicommiffi.  A  paganofadla  Volovthxrcditacerameamreftituas,vaIerec:fedquiadixir, 

Vetbisfideicommifli  dubium  noneft  quinvaleatiure  fidei-  hiresefto.non  valec.hoc  cftfubtilitati  vetborum  haererc. 

tommiifi:liccrenimpagano  fuam  hircditateni  relihquerc  Sed  ego rcfpondeo,   Quamuishaecopiniofpedemaliquam 

peffidticomniiirum,etiampoftquatn  hxresinftitutusadic-  humanitatispr^feferatitainehicarcceptaopinioncrcccdcn- 

rit.     Sicdiximusaccipiendumcflequoddicitur  inleg.prc-  dumnoneflc.  Necmouere  nos  debet  quoddicitur  de  vo- 

cibus.de  impub.&aliis.  Vnde  qusritur  ,  fi  (ubftitutio  hafc  luHtateteftatoris.noncftenira  hic  apcrta  teftatorisvolun- 

failafit a pagano, qui miles non  eft, an aliquam  vim  habcat?  ta$,& non alitcr  a verbisreccdenduro  eft, quam  fi  manifefte 

Inhacquajftione,  qux  difiicilis  eft.diftingui  folent  verba,  contrariateftatorisvolunrasappareat.  Cumteflaterfubfti- 

quibus  tf  ftatores  vtuntur  in  hac  (ubftitutione.     Plerunque  tuir  vetbis  ciuilibus  falio  dicitur  teftator  voluiifc ,  vt  i^ltem 

teftatores  vtuntur  vctbis  ciuilibus &  direftis,  veluti, ht,ris e-  ei reftituatur ha:rcditas iurc fidcicommiffi.Teftatoris  volun- 

y?».  Verbum  hocciuilccft&dircdlum.  Ahquando  verbis  tasiudicaturvclcxverbisquibus  quoquomodocxpreflieft, 

precariis&fideicommiffivtuntur,volo,peto  vtha^reditate  vel  ex  conieftutis  :  nififit  quoquomodo  cxpreflateftato- 

meamreftituas.Aliquandovtunturvcrbiscommunibus^cu-  «svoluntas,ciusnullahabeturratio.lcg.quidamcumfilium. 

iufmodi*/?  5*^y?ir«f«o.l.iamhociure.4.fF.boctit.Quanqua  ^^-ff-dchzrcd.inftit.  At  certumcfthic,tcftatorem  r.ih:lfi- 

ind.l.iamhociurc.ideocommunedicitur:quiaconuenittam  dcicommittefeharrcdis,necquicquameftinteftamento,cX 

vulgari,  quampupillari:fednonminuspoteft  dicicommu-  «Jiioappareatiderafenfifle.     Seddicetaliquis,cum  eumvo- 

nc (jiiia conucr.it etiam  fideicommiflari*  fubftitutiom%  Pri-  luerit h«rcdem eflc diredlo,  etiam  voluit faltem  ei  cx caufa fi- 

mnmigiiutvidcamus  de  vcrbisdircdtis&ciuilibus.  Qu*-  deicommiflih^rcdiratcmrcftimi.    Sedhoc  nonreaecolli- 

ftio eft,  fi  paganus , qui milcs  non  cft,  hoc modo  (ubftitucrit  gitur.  Qui enim contra leges  aliquid decrcuit fuo  teftamen- 

poftpubetratem.&poftaditamhacredicaicmverbisciuihbus  to.nonvideturcrrare.Deindefortevoluiteluderefabfticutii» 

ocditeftis,  an  omnino  nullamvim&cffidum  faabeathaec  &adlumprodele6lamentohaberc.arg.cftquoddiciturinl. 

fubftitutio?   QnaEftiopendet  ex  intcrpretationeveiborum  aninutilis.ffdcaccept.Relinquiturvt  dubiafittcftatorisvo- 

1.8.v€rbisciuilibus.hic.ff.  Hicvatiafopinionesrcpcriuntur.  luntasinhoccafu.     Quid  ergoin  dubio  iudicabimus:     In 

Sed  ea,  «Jua:  rccepta  eft  magis  mihi  placet,fcilicct  fubftitutio-  dubio  n  on  iudicabimus , voluilfe  tcftatorem'hxrcdeio  fuum 

Bemhocroodo  fadlami  pagano,nc  iurequidemfidcicom-  oncrare.eft  locus  comraunisde  interprcratione  teftamen- 

miffiValerc.acomninocuancfcere.idfatisvidentur  fignifi-  totum&  vltimaruravolantatum.  Dicimusinindubiotefta- 

careverbaPapinianiinleg.  verbisciuilibus.ibi  Fruflrafitri.  torcm  hacredcm  fuum  grauare  non  voluifle,autquam  mini- 

Qupdenimfruftrafic,  nuUumcffedirum.nullara  vimhaber.  muraonerarevoluifTe.lcg.  Titiacum  teftamenro.  54.§.quf 

fi  vileretfaltemexcaufafideicommiffinondiccretPapinia-  inuitafilia.&  leg.vnumcxfamilia.6^7.§.firem. ff.de leg.i.In 

•nusfcuftra  fieri  hanc fubftitutioncm.  Et  quod  alii  refpoii-  dubio cfgd  non  credcmus  tcftatorera  voluiife  hxredcm fu- 

dentjfrufttafit.quantumadpupillaremfubftitucioncm,  ca-  um onerarc, nifi  idappareat.     Fideicommifllimgrauamea 

uillatiocft,mcoiudicio.  Meliuseftcrgo,vtdicamusnullam  harrcdiscft.leg.cohaercdi.  }5).§,cumfiliar.hic.ft.  Siibftitutio 

vimhabctejneexcaufaquideitifideicommiffivalcrc.  Acque  fiucvulgaris,fiue  pupillaris,  non  eftonushsredis.     Cum 

ideofiquis  itafubftitucrit,  QHaniocun^ut  decejferit  fiUns  teftatorfubftiruitfiIiofuovulgarimodo,hac(ubft!tutionen6 

ineuj,  Titiuseihitreseflo :vctbis  ciuilibus,fi!iomortuopoft  oncraturha;res,icadaturcifubftitutusfiharresnon  fuerit:nc 

pubettacem,  &  poftaditam  hircditaicm  non  admittccuc  fubftitutioncquidera  pupillati,fiimpubes  decefletir.    Scdfi 

fiibftitutus  ad  cius  hireditatcm ,  propter  hanc  fubftitutio-  deicomraiffo  h^res  prdculdHbio  oneratur.idq;  licet  tcftatori. 

nerti.quianonhcuitpaganoitafubftituere.  Succedetigitut  nec  dubium  eft  quin  valcat  fideicommifrum  poft  pubcrta- 

Icgitimusha;tesfilii,fraterforraffis,velahus,quiabintcftato  tem,&poftaditam  hxreditatem,  fi apparear  hxc  volunras 

(accedet :  nec  poterir  a  legitimo  hxrede  hasrediras  pcti  tan-  teftatoris  fuille.  Scd  in  dubio  nos  non  ica  hidicabimus ,  fcd 

quam iurc fidcicommiffi.quia neciure quidem  fidcicommif-  pocius vc irrica  fit fubftitucio ,  & inanis poft hoc tempus.  Ni- 

fi  valct hzc fubftitutio.  Eodem  pertiner quod diciturin leg.  hil crgo  mouere nos  dcbct  locus  illc  communis  de voluncacft 

u.inpapilUri.ibi,Z.;m/«n^(»/,^<:.Inhacfpecie  longius  tc-  teftatoris,quaediciturfpe(SI:andaefle,negle6iafubcilitatevcr- 

puscomprehenfumeft,quarai4.annonim,finiccurpubcr-  borum  :  quodiraaccipicndum  eft, fieavolunrasapparear. 

tacefubititutio.  Cumaitlurcconfultusfubftitutioncmfini-  Dicehdumeftigiturpropter  voluntatem  tcftatoris   ,  quo- 

ripubcrtatc,necaliud  addit,  fatisoftendit  neciute  quidem  ticsexaliisverbis  forte tcftatoris  ,vel  exconiedluris  aliqui- 

fideicotniffifubftirutumadhanchzreditatemadmittipoffc.  busapparct  tcftatorem  ita  fcnfiffe  ,  fubftirutionem  dirc- 

Huic  (imile  eft quod  dicitur in §.  raafculo. Infticut.de vulgar.  fto fadtam  >   ica  accipiendam  efle ,  vt  ex  caufa fideicommif^ 

fubftit.     QupdapcrtiLisdicipoceft,cumait  Imperatorlub-  fi  valeat.     Exemplumeftinleg.  itf.  cxfado  tradatum  eft. 

-ftitutioncm cuancfccrcQon poteft  apertius  cxprimere  nul-  jn prin.  ff.ad  Senacufcoafl  Trebcl.  Inflttuo Titium htredem 


4o8 


Franc,  'Duarem  Comment. 


weHm.rogo ^fidtietuscmmiU9,vif4ciath£redem  Sempro- 
tiium.Quxmux  an  hoc  fideicommiflam  valeat ,  vifaciat  /><- 
r<r^f;w:quiahocverbumjb*rw,ciuilccft,&dircdam,nonvi- 
dctjcvalete.nec  hircs  inftitutus  abeopoteft  aliumfacere 
hjcredem.  nam  cjui  hasres  eft,  non  poteft  deCnere  haeres  cfle. 
I.qiiifolt:cndo.^8.ft.dchxred.inftit.vtaliumfaciathaercdcm 

teftatoris,  fieri  nan  poleft.  Ait  tamcn  lurifcon.in  d.l.ex  fado 
ibi:  Verum  vtderipoteftferhocrogiife,&c.  Siccrgo  interpre- 
tati  fjnt  veccres hic  vetba,  quafi  teftacor  voluerit  haeredita- 
temfuameireftitui.  llla  igiturvCrba,  rthtredemfaciaf,C\c 
occipi  debentiid  eft,vt  hzrcditatem  raca  ci  reftituas.  Volun- 
tasceftatorishicnonadmodumobfcuracft.  Nam  quamuis 
hoc  verbum  h£res,pti  fe  dire<ftum  fit  &  ciuilc: tamen  cura  a- 
liis  vcrbis  coniundum  indicat  hanc  voluntate  teftatoiis  fuif- 
fe,  vtharreditatemcxiurcfideicommiflireftituat.T^^^^OjVcr- 
bum  cft  piecarium.J.  vltim.de  fing.reb.per  fidcicom.ieiidis. 
inInftit.Slmilisfpecieseftini.iii.filiusfamilias.§.vtquishae- 
redera.if.de  legat.z.  Nos  igitur  voluntatem  teftatoris  fcqui- 
mur,quoties  ea  vel  cx  vcrbis  ciufdem  teftatoris,vel  ex  conic- 
d:uris  apparet.  Idem  dicendum  eft  &  cum  fubftitutio  fafta 
eile  pr  oponitur  i  n  codii.i!iis,  qui  alias  inutilis  cifet.-cunc  valet 
iure  fideicommiflli  propter  voluntatera  tcftatoris.l.Scacuola. 
7(S.fF.adTreb.Parerhabensfiliumimpiibere,inftituitcum',iB 
tcftamento.&codicillispofteafadis.cifubftituitpupillaritcr» 
SiJiltnsmeustmpHhtsdeceJfertt, Tittushdresejie.  Certura  cft> 
iure  diredlo  hac  fubftitutionem  valere  non  pofle.Hsrcditas 
cnimpoctftcodicillispcrfideicommiflum  relinqui:fed  hx- 
reditatem  dare ,  aut  adimcre  iure  diredo  non  poflumus  nifi 
inteftjmento.  Inftitut.de codicil.§.vhim.  Sedqustebatur, 
an  faltem  valere:  ex  cauia  fidcicoromifli  ?  Et  in  Aiik.  leg.  Scx- 
uoh.refponfumeft,  benignainterpretatione  valcrc  :finon 
iure  d-.redojfaltcmiure  fideicommiflj.  Mateidc  quaibi, 
qus  lucced  t  ab inteftato  filio fuo  cx  fenatufcoDfultoTcrtul- 
liano,oblig3tur  fubftitutisexcaufa  fideicommifli,&ha:ic- 
d:ratcmipnscogitutreftituere.  Aliudexemplum  eftde  ad- 
emptione  hireditatis  fadta  codicillis.in  l.cum  quis  deccdcns. 
5f.§.Seiam.ff^.delcga.  j.indift.leg.Sciuola.exemplum  cft 
fubftitutionis.indi<5t.§.Seiam.  exemplumeft  ademptionis. 
Eodempercinetquoddiciturinl. 2. &l.illudi  3. §. vltim.fF.de 
iure  codicil.  Si  codicillos  facere  voluerit,inftitutio ,  qui  fadla 
eft  in  his  codicillis,  valet  ex  caufa  fideicommifli.  Si  teftamen- 
tum  facerc  volens,  putec  ie id  faccre ,  cft qua:ftio  voluntatis, 
vt  in  di(5l.§. vltim.  Scd  cur  fubftitutio  fada  in  codiciilis ,  dki- 
tur  valerc  iure  fidcicommifli  poft  pubertaiem,&pc  ft  aditiim 
hajtedicatem  ?  leg.vcrbisciuilibus.ff.hic.piopter  venfimiiera 
teftatorisvoluntatem,qus  voluntascoll:g.'turcx  natulraa- 
£luS.Codicilliindu6lifunt&receptimoribusprimum,dein- 
decoftitiuior.ibus  Ptincipumconfirmati  propter  fideicomi 
n1ifl3.tit.de  codicil.inlnftit.ErgocumappatetcodicilloScura 
vlouifiefacerencn  teftamcntum,  quod  fcriptum  eftfacilc 
Cieditur  voluifTe  valere  iure  fideicommifli.  Vnum  cxem- 
plum  cft  in  leg.infulam.fflde  prifcrip.vcrb.Infulain  tibi  vcn- 
didi,  vt  aliam  infulam  mihi  a:difices.quzricur  quis  coatrat^us 
(it  ?  Dicitut  venditionem  non  elTe :  fed  contra£tus  eft  qui 
proprio  nomine  carer.  Vnde  prasfcriptis  vetbis  in  fadtura  a- 
dio  dabitur :  non  adio  ex  empto.  ex  natura  adus  id  fatis  ap- 
paret.indift.leg.  Sc2uola.&  aliishuiufmodiexeinplisjqua! 
ftddueunrur,  nullumcft  vitium  in  inftitutione  aut  fubftitti- 
tione,nifiquodfad:acftincodicillis.Indi^.leg.Sca:uola.tc- 
ftator  lubftHuit  filio  fuo  impubcri ,  qui  non  cft  egrelTus  cem- 
pus  pubertatis.fi  fai^afuiflctintcftamentofubftitutioncmo 
dubitarct,  quinvtiliseflet.  Nihil  ergo  aliud  obiici  potcfl 
adimpugnandameamfubftitutionem,nifi  quiafadla  cftiii 
codicillis.  Et  quia  codicillorum  hicvfuseft,  vtfidcicom- 
miflarclinquantur  :  facile  cxnaturaadlus  iudicamus  hand 
faiflTc  ceftacoris  voluntacem ,  vt  ex  caufa  fidcicommjfli  refti- 
tuatuthireditasfubftituto.  Ex  quo  apparet^tffercntiain- 
tcr  fpeciem  l.vcrbis  ciuilibus.  &  dift.l.  Scsuofc  in  1.  verbis  ci- 
uilibus.  fubftitutio  fafta  eft  poft  pubcrtatcm :  fi  eadera  fafta 
cflec  in  codicillis,  non  eirec  fimilis  fpecici ,  qui  cradlatur  in  d. 
leg.Scjcuola.  Eiretenimduplex  vitium.primum.quiafadla 
eflet  in  codicillis.deindequia  poft pubcrtatera  fatfta  cflecCii 
fint  diflTimiles  fpecies,  non  eftmirumfiiusvariumrcperia- 
tar.  Hmccolligipoteft  magnamvimellcillmsclaufijl«,qua5 


vul;P;o  dicituc  codicillaris,  cuias  mentio  cft  ih l.vlt.  ffldc  codl'  1 1 
cil.  Claufula  eft,5<  mn  valet  teflamensum  meu  iure  lejtamenti,   j  | 
valeatiure  codtctlloru,  Propter  hancc.laufulafit  nonnunqua 
vt  inftitutio,  aut  fubftitutio  fada  vcibis  diredlis,  qua:  alias  in- 
utiliseffer,valeatexcau(afideicommifli.quiateftator  voluir 
tcftamcntum  fuum  vc  codicillos  valcre.Ergo  pcrindc  accipe- 
rcdcbemusteftamentum  abeofa(Aum,  acfiipfe  codicillos 
confecifTet :  nec  enim  minorcm  vi m  haberc  debct ea claufu- 
la,  ac  ne  raaiorem  quidem.  Et  propterea  cum  qu^ritur,  an^- 
ptcrclaufulamcodicillarcmvaleatfubfticucioiutcfidcicom- 
raifli :  diftinguendx  func  fpecics  vt  dlftinximus,  ludicio  mco, 
quamuis  de  eo  magna  fit  controuetfia.  Nam  in  fpccie  l.Scx- 
uola.&aliisfimihbus,in  quibusdiciturvalerelubftitutio  f.- 
Aa,iurefideicommiflS:quiafa(ilacftin  codicillis  :exiftirao 
etiam  propcer daufulam  codicillarcra iure  fideiccmmilli  va- 
lere,  fi  eadem  fubftitutio  fa(^aproponacur  in  teftameuto,  ia 
quo  ihferta  fit  hxc  claufula,5«  non  valet  vt  teftametum,  valeat 
i/fc»«/««/A,IdeVidcturdiccnduracfre,vre3f"ubftitutiovalcat 
iure  fideicommifli.  De  aliis  non  videretur  idera  diccndum 
efle ,  vt  cum  aliud  eft  vitium :  quia fa(Sla  cft poft  pubcitatem. 
di(5tal.verbisciuihbus.  Etquoddiximus  dedaufdla  codicil- 
lari,  vt fatisfaciam  quorundam  obicdlis,  concedimus  hcc  ica 
accipicdum  cfle.nifi  apparear  magis  more  tabdlionum ,  qua 
teftatorum  adie(itam  efle in  teftamencis.  Et  fi  hoc appaieat, 
non  eft  eredcndum  tantam  vim  hanc daufulam  haberc.  At- 
guraenro  eft  quod  vulgo  dicitur  generalera  fermonem  ad  ea 
nonpertineredequib.noneftcogitacum.l.quicuracutoiib. 
ff.de  tranfad.Scdde  hac  rc  plura  dicemus  fub  tit.dc  iurc  co(2i« 
dilorujcum  ad  cum  iocum  pcrucnctiinus.  Haiflcnus  dc  vcr- 
bis  dive(flis.  De  his  qux  comunia  funt,  &  mcdia,quxritur.Si 
tefta  tot  vcrbo  medio,  id  eft,  quod  conuenit  tara  fubftitutio- 
ni  dire(5lar,quam  fideicommiflarix,  vfus  fit :  vciuti,  G  diserir, 
Quandtcunquefilius  meus  deceJfertt,Tittus  bona  etus  captat,vet 
Ttttumfubjittuo..  lurcconfultus  nofter  cum  ait  in  d.  1.  verbis 
ciailibus.  Frtsflrafieri  pojl  pubertatem,  luquitur  apeitc  dc  ver- 
bis  dirc(^is  &ciui!ibus.De  vctbis  communibus  non  eft  idem 
diccndum.  Quid  igitur  dicemus  ?  Recepta  opinio  mihi  vide- 
tutprobabilis,  vtdicamushanc  fubftitutiontmfataam  a  pa- 
ganoante  pubcitatera  iare  diredlo  valerepoft  pubertatcm 
iure  fideicommiflj .  Mouet  mc  quod hxc  interprctaiio  f iuo- 
tabilis  cft  ipfi  pupillo  &  fubftituto  quoque  vtilis.  Fauor  &  v» 
tilicasfuadec  vt  nositainterpretemur.  Noseniminterpreta- 
tnurvalcrequatenusvalerepotcft.cumveibaconueniuntv- 
triq;  fubftitutioni.  Argumento  eft  quod  dicitur  iii  l.patcr  Sc- 
ucrinam.§.conditionum,ff.decondit.&deraon.  Conditioa 
icftatore  adfcripca  dc  tutela  filii  intcHigitur  vt  tutor  fit  ante  ■ 
pubertatem;peftpubcrtatem'curator.Cbnfirmaturet f entc-  . 
tianoftracdnftitutionc  Pontificiaincapitul.fi  patcr.detefta- 
mcntisin(J.vbiait  Pontifex.fubftitutionera  intelligeiidam 
cfledirc(fl:ara,cumeac6uenitvcrbis&pcrfonis.  Hocv;rbii 
fubflituo  ,  conu«nit  perfonisj,  quia  impubes.  Dc  preca- 
riisnullaeftfercdubitatio.  Gura  fubftitucio  fa^aaeft  vcrbi« 
prccariiii  dubium  non eft  quin  valeat  omni  ccmporc  iUrc  fi-  "' 
deicoraniiffi ;  nec  hocproprium  cft  militum.Hoc  cft  tantum 
propriura  railituin,quod  poffint  poft  pubcrtatem  i  &  poft  a- 
ditam  hxreditatem  fubftitucrcl.fi  frater.  C.de  fidcicom.&l. 
cohxredi  §.cumfilix.hic.ff  Vnuraeftnotandum.quodhafC 
fidcicomiflaria  fubftitutio  benigna  inccrprctationc  conuerti- 
lurindirc^aam.  Vtium  exemplumcftinI.nequc.§.vlt.fF.de 
milit.tefta.&l.  Antoninu$.4i.ff.dcfideic6.1iber.Siquisre- 
lioucrit  libcrtatem  &  hBtcditatcm  alicui,&  dcceflerit  hxret 
inftitutus&  fubftitutus,  noh  aditahxreditate ,  ita  accipimuj 
hircditatcm  & libertatem  ferui,  perinde  ac  fi  direcSo  inftitu- 
tus  efTeccum  nulliu  fic  hxres.ne  euanefcat  fideicommiflum* ; 


H 


Caf.  xxiiu 

BereciprocaJuhFiitutiofie. 
Vius  fubftitutionis  rcciprocz  mentio  eftinleg.iain  hoc  ■ ' 


Liurc.4.ft.hoctit.Vu)go.indiuifione  fubftitutionis  po- 
nitur.vtquinturamembrurodiuifionis.Dicituraliafubftitu-' 
tio  vulgaris,alia  pupillaris,  alia  excmplaris ,  alia  railitaris,alia 
jredproca.  Ego  iam  fupra  admonui  fcparatara  diuifioncm 
fadendara  cfle :  nec  hanc  teciprocam  ponendam  vt  quin« 

tun 


lll 


In  Tit.De  "vulg.^pupil.Juhftit. 


tum  mcjrbrum  eiusdiuidonis.  Proptcrea  quod  omnis  fub- 
ftitutio,  autrcciprocaeft,  autfimplex  &fine  reciprocatio- 
nc.  Nulla  fiibftitutio  eft  fiue  vuigaris,  fiuepupillaris,quaE 
non  poflic  fieri  cum  reciprocatione  corum,qui  fubftituuntur 
fiue  in  primum,fiuein  fecundum  cafum.  Autenimfubfti- 
tuuntur  fimpliciter:  autcumreciprocatione,&mutuavice. 
Sic  enim  loquuntur  lureconf  inl.cohxredi.§.quidifcretas. 
bic.fF.  42  vulga.  difhcilc  noneft  exemplumadferre.  InfiitHo 
Titium  (^  Sempronium  haredes ,  5»  Tttitt»  hdres  non  erit ,  Sem- 
proniM hitres ejioj^c.  Depupillarihocraodo.  Qoidamha- 
betduosfilios,Primum&Secundum.  Siprimus  impubesde' 
cejje!  it,  Secundui  hdres  efio .  Si  fecundui  impubes  dectjferit,  Pri- 
pmshtresefio.  Hiduoimpuberes  fubftituunturpupillariter 
ia  fecundum  cafum  &  reciproce  mutua  vice.  Ergo  poftquam 
diuifimus  fubftitutionem  in  vulgarem,pupillarcm,&c.facic- 
daaliafuitdiuifio,veluti,Omnisfubftitutioreciprocaeft,aut 
nonr2ciproca.Indo6tinonre6le  intcrpretatifuntl.  iam  hoc 
iure.^.lF.hoc tit.de tertio gcncre  fubftitutionis.  Ideoque pu- 
tarunt  in  fumma  illa  fubftitutionis  diuifione,  ponendamcfle 
recipiocam.in  d.l.^.in princ.ibi, Quodiiu adtertium,^c.  Id 
quomodo  accipiendum  fit  fupra  docuirous.  Loquitur  Modc- 
ftin.in  ea lege  de fubftitutione tacita.  Si fubftitutio fuerit fa- 
da  ia  primum  caium,fiuefecundum,cxGonftitmioneD. 
Marci,etisminalterumcafumfa6ta  efleintelligitur.  Etpro- 
inde  hic  fubftitutio  valet  proptcr  conftitutioncm  D.  Marci. 
Tttium  (^  Sempronium  httredes  infiituo,  eofque  inuicem  fubfii-. 
tHo.  Hocreceptum  eft:&  maiorfuitratio  admittcndiinca 
reciproca ,  Omnes  fubfiitao.  Cum  ergo  qusritur  quomodo 
hxc  fubftitutio  fiat,  diccndum  eft fieti,vel  expreflis  formulis 
vel  compendio  verborum.  Hzceftexpreflafubftitutipfpe- 
cialiter,  Sipnmtu  impubesdecefierit,  Secundtu  hteres  efio.Si  Se- 
eundmimpubesdeeefierit,  Primm hares efio.  Fitcompendio 
verboruni  hoc  modo, Primum  £jf  Secundum  htredes  infiituo, 
tof^inuicemfubfiituo.d.l.^^.hic.ff.l.cam  in  teftamento.ft.  de 
hxredi.inftit.Vocaturbreuiloquaaquibufdam.quiabrcuiter 
multas  compleftitur  fubftitutioncs.hoc eft ineptum  &  a  ve- 
ro  alienum,quod  comprehendat  multas  fubftitutioncs  com- 
pendio  verborum.Cum  dico,5*  Primw  impubes  decejferit,Se- 
cundui  htres efio.Si  Secundut  impubes  decefirit:  Primtu haret 
<r/?tf:hiceftreciproca,  &tamennoneft  verborura  compen- 
dium.  Tolerabiliuscfletrcciprocam  diuidereincam,qu2fit 
compendio  vcrborum,&  eam  qui  fit  expreflis  formulis.  Er- 
go  hxc  fubftitutio  compendio  verborum,  poteftcompre- 
hendere  multas  (ubftitutiones.  Sedquzfubftitutioncscon- 
tiaeantur,quzri  (olet.  Egoid  oftendam  aliquot  exemplis. 
Cumquxritur,  qux  fubftitutiones  contineantur  hoccom- 
pendio  verboru,  Omneseosinuicemfubflituo.id  iudicanduta 
cft  partim  ex  verbis ,  partim  ex mente  Teftatotis.  Ponamus 
tcftatorem  inftituere  duos  filios  fuos  impuberes,  &  eos  inui- 
cem  fubftituere  hoc  compendio  verborum,  Omneseotinuicf 
/i^7?«««.Hisverbiscontincntutquatuotfubftitutioncs.Co- 
tinentur enim  du^  vulgares,&  duf  pupillarcs.d.l.iam  hoc  iu- 
re.4.&l.Luciu$.45.fF.hic.&l.cumin  teftamcnto.57.ff.de  h^- 
red.inftit.&l.i.C.deimpub.&al.Contincnturdu^vulgares 
perindc  ac  fi  dixilTct  teftator,5»  Primat  htresneerit,  Secundut 
htresefio.SiSecundus harts non  erit,Primtt6 htires efio.  Conti- 
nentur  etiam  duxpupillares  hocmodo, SiPrimutdeceJferit 
impubes  ,Secundushiresefto.  Sifecundus  dectjjerit  impubes. 
Primu*  hitres  eflo.  Ambo  eius  conditionis  funt  vi  poflit 
cis  vulgatiter  &  pupillaricer  fubftitui  a  tcftatorc.  Aliquan- 
docontincnturpupillarcstantum.Excmpligfatia.Sih^cfub- 
ftitutio  fiat  duobus  filiis  impubctibus  exhqrcdatis  hoc  modo, 
EosinuicemJubfiituo.PrimumSecundumtjuefiliummeumeX' 
heredo  eos^  inuicemJubflituo.Noi  perinde  accipimus  h^c  ver- 
ba,  Eos^ue  inuicemfubflituo ,  ac  fi  tcftator  dixiiTet ,  5«  Primut 
tmpubes  decejferit,  Secundut  ei  h<zres  eflo.  Si  Secundni  impubes 
decejfent ,  Primm  et htreseflo.  Reperitur  ctiam  cxcmplum  ia 
quo  continentur  vulgares  tantum  fine  pupillari;  vt  fi  duobus 
extraneis  fubftituerit  teftator ;  velduobus  filiisfuis  puberi- 
bus.autfiliisnaturalibustantum;aut  emancipatishis  vetbis 
Eos inuicefubflituo.  No  c5tinentur  pupillares  quia  pupillaris 
fubftituo  no  couenir  conditioni&  ^tati  eoru.Quid  fi  vnus  fit 
pubcs,alterimpubes.&teftatorfubftituathisverbis,£<?^i«- 
utcem  fubflttuo  :quactitui  fi  vnus  fitexlcgitimis,altercxnatu- 
taljbus tantum.  Quxftio eft dia.lcg.43.al.45.Luciu$. & d.l. 


40^ 

4.hoctit.ff.&hoccafu  dicendumeftcointinerihoc  compen- 
dioverborumvulgarestantumfubftitutiones,  non  pupilla- 
rem  quidem  vnam  contineri ,  etfi  vnus  fi t  cui  fieri  polFit  lub- 
ftitutio  pupillaris.  Nam  vifum  eft  inconueniens,  vt  Modefti» 
Dus  ait  in  d.l.  4.valere  vna  fubftitutionem  in  pcriona  vnius.in 
perfona  alterius  no  valcrc.Non  eft  credibile  teftatore.qui  his 
verbis  vfus  eft, voluifle  in  periona  vnius  valere,in  petfona  al- 
terius  non  valere.Ide  dicirur  in  d.l.Lucius.hic  non  continctur 
pupillaris.cum  non  poflit  duplex  fubftitutio  habere  locum  in 
naturalifilio.  Nechabebitquidemlocumin  aliofiliOjXqua- 
litatis  feruandx caula.  Simile  eft  quod  dicitur in l.in teftamc- 
to.  <f .  C.  dc  tefta.  milit.  Inteliigitis  ergo  qux  (ubftitutiones 
contineanturhocverborumcompendiOjf^y^w^jwa/V^wyw^- 
fiituo.  Solet quxri  an  expreffx  fintantacitzhxfubftitUtio- 
ncSjfubftitutio  vulgaris&fubftitutiopupillaris,quz  conti- 
nentur  his  verbis,  eo/^a^  «««/«OT/«^»f«o..Modcftinusind. 
leg.  4.  has  fubftitutioncs  videtur  habere  pro  tacitis  magis  ex- 
preffis.Comparateniratacitxpupillari ,  quxcontineturfub 
vulgariexptcfla.  Hocautemfcriptum  eft  aModeftino,  non 
quod  reciproca  non  fit  cxprefliior  :  fed  quod  fpecialitcr  cx- 
preffanonfir.  Seddifputatiohxceftdenomine  nonadmo- 
dum  vtilis.  Non  eft  cnim  fimpliciter  verum  quod  dicunt  ali- 
qui  tacitam  pupillarem  non  cxcludere  matrem :  cxpreffani 
excludere.Lvl.C.deinftit.&fubftit.fubcondit.fa<S.Egodo- 
cui iupra, illam  legem  intcrpretans ,  non ita  accipiendam  ef^ 
fe,  vt  tacita pupillaris  non  excludar  matrem .  M ultx  fun c alia; 
inea  hypothefi  circumftantix ,  dc  quibus  fada  eft  ea  confti- 
tutio.Iam  videndum  eft  dc  effetStu  fubftitutionis. 

C  A  p.     XXV. 

T>e  ejfe6ln  reciprocte  Jitbjlitittionls. 

EFfedbus  huius  reciprocx  fubftitutionis  ptimus  eft  his  ver- 
bis ,  e0sinuicemfubf{ituo,ptimam  v.ocari  coniundtos  hq- 
redes:  &  eisdeficientibuseos  ,quidifiun6ti&feparatifunt. 
1. 4 1 .  eohxredi.§.qui  difcrctas.  Eccc  teftatoritainftituit,77- 
tius  ^  Semproniw  htredesfunto :  Msuiushtres  eflo. Tinum  & 
SemproniumconiuniSlim  inftiruitr^xuium  fxparatimab 
aliis,  &  adiccit,  eoj^ue  tnuicem  fkhfiituo.  Quxritur  Titio  de- 
cedentc,anfuccedeteiexfubftitutionefolusSempronius,an 
vcro  ctiam  alter  cohxres  Mxuius  ?  Si  fpcdlemus  verba  tefta- 
toris,  qux  generalia  funr ,  dicemus  omnes  cohxredes  admit- 
ti  ad  hzrcditatcm  Titii  exfubftitutione,ideft,  nontantum 
Sempronium.fed  etiam  Mxuium.fed  tamen  ex  mcnte  tefta- 
toris  hzc  verba,  qux  gencralia  funr,intelligimusvtprimo 
loco  videantur  vo^ni  qui  coniundifunt:itavt  Titiorepo 
diante  partemfuani,fubftirutus  eiinrelligatur  Scmpronius 
proptctconiun(Stionem,vt  vtroque  repudiante  admitcatuc 
quoqj  alter.  Hoc  eft  cx  men te  teftatoris  magis,  quain  cx ver- 
bis.  Namverba,  quibusvtiturteftator,  vidcnturrcferriad 
omncs  hxredes.  Ha:c  eft  vis  coniundlionis.  Ego  dixi  fupra  de 
hac  coniundtione  differens,  coniundiocum  potiorem  eflc 
caufam,quam  difiundborum.l. 6 1 .  Hxredes  fine  partibus,  ff. 
dchzredib.inftit.Siteftatorhisvcrbisvfus  noneffet,  eoj^ue 
inuicem  fubfiituo  :  fed  eos  ita  iaf\:itaiiVet,  /nfiituoTitium i$ 
Sempronium  htredes  ,Mttmum  htiredem  infiituo:i  ubium  noa 
eflet  quin  parsTitii  deficiensacctefcatSempronio  cantum, 
qui  coniundlus  eft.  neccreditur  teftatorcm  hociusmutare 
voluiffc ;  fcd  magis  corroborarc.  lus  accrefcendi  fimile  eft 
uodamodofubftitutioni,  quamuis  re  verafubftitutionoa 
it.l.  <>5.  SiTitio&Mxuio.§.Iuhanus.ff.delega.2.redquia 
fatis  plene  &  accurate  diximus  de  ea  coniundtione ,  nos  mul- 
ta  quf  ab  aUis  hic  dici  folcnt ,  omittemus. 

SccuHdo.h^fubftitutionesfaclxverbisgeneralib.reftrin.' 
guntur  ex  mcnte  tcftatons.vt  non  pertmeant  ad  ea  de  quibus 
fpecialitcr  a  tcftatore  cautumeft.d.l.cohxredi.4r.§.quipa- 
trem.hic.  ff.Spccics  eft  huiufmodi,  Teftator  inftituit  patren^ 
&  filiumpro  partehxredes,  &eisinuicemfubftituic:-dein- 
dc  inftituit  Titium  &  Mxuium  ex  xquis  partibus ,  &  fubiecic 
vetbagcneraha,  wy^«eow««  inutcem  fHbfiituo.  Qiixritur 
an  his  verbis  intelligatur  fubftituerepacrcm&hIium,quos 
aliaparteteftamentifubftitueratinuicem  :fed  dicendumeft 
hzc  verba  ad  filium&  patrem  non  refcrri.Eft  locus  commu- 
nis&vulgariipertincnsadintcrprctationem  legum,Gene- 
ri  per  fpeciem  derogatur.  eofcjue  omnes ,  ideft  exceptishis, 
quos  ego  fpecialitcc  inuicetn  lubftuui.  Subftituit  inuiccm 

Mm 


l 


4IO 

pattem  &  filium ,  fubftitutione  fpeciali  derogauit  illi  gcnera- 
li ,  omnts  inutcem  fubjiuHo.  1.  doli  daufula.ff.dc  veib.oblig.l. 
fandlrio  legum.ff.depcBnis.l.  yxorem.§.foeliciflimo.  dc  Ic- 
gat.J. 

Tertift  notandum  efthisverbis,w/^«tf  inuicem  fubftittio, 
hiredesvideri  fubftitucosexquibuspaftibusinftituti  erant. 
Tcftator  iDftituic  plures  hiredes  ex  difparibus  partibus ,  dc- 
inde  fubiecic ,  eos  omnes  muicem  fubfitttto  ,  non  expreflitex 
«^uibus  partibus  vellct  eos  admitti  ad  h^rcdicatem  ex  fubftitu- 
tione.  Vnde  fortedicipoffetcx  aquispartibuseosfubftitu- 
tos  videti.  Cum  teftacor infticuit  plures  haeredes ,  nec  parics 
exprcflic  ha:reditarias,videtur  eos  ex  acquis  partibus  inftitue- 
rc.  Ergo cum eos  fubfticuit ,  nihil aliud  exprimcndo ,  viden- 
tur  cx atquis partibus  fubfticuci :  fed  camen  verius  eft  vt  incel- 
hgantur  fubfticuci  ex  iis  parcibus ,  ex  quibus  func  inftituci.  I- 
dem  dicitur  ia  Inftic.  cicul.  de  vulg.  fubfticut.  §.fed ctfi  ex  dif- 
paribus.  Exemplumeft  appofituminleg.  fiplurcs.zi.ffhic, 
vbi  vnus  eft  infticucus  ex  vncia ,  fecundus  ex  oSto  vnciis ,  Ti- 
tius ex cribus : ficimpleuic cotutn affem tcftator.  Tertius re- 
pudiauir  ,  quxritur  quam  partem  ferenc  exhac  cerciaparce 
qux  dcfccic,  iiquiinuicem  fubfticuci  func?  Illstresvncia?, 
^ux  deficiunc  diuidencut  innouem  parccs.  Isquifuicinfti- 
t  utus  ex  o<flo  vnciis ,  accipiec  etiam  o(ilo  vncias;  qui  ex  vncia 
vnacantuminfticutuscft,  vnampactcm  accipiet.  Idemdici- 
tutdefidcicommiflatiarcftitutionealibi.  Cumquis  inftituit 
plur  es  hxtedts  &  iufli  t  vnum  cum  moiiecur,vc  refticuat  pat- 
temfuamcohiredibus  ,  incelligicur  fidei  eius  commmiccc- 
f  e,  vc  refticuat  pro  qua  parce  f  unc  infticuci  hasredes.didt.I.  Lu- 
cius.  78.  §.  paccr  puerum.  ff.  ad  SenarufconL  Trebellianum. 
Sed addenda eft exccpcio ex eo loco  Vlpianiin di.  I.  fi plurcs. 
nifi  alia  mensfucric  ceftatoris.Hic  nos  dicimus  ex  eifdem  pat- 
tibusinfticucositicelligi,exquibusinfticuci  funtproptercon- 
iedluraru  voluncatis  ceftacoris,  cum  nihil  aliucl  exprefferic. 
Hxc  eft  coniedUira  voluncacis,  quam  nos  ample6limur,fi  no 
appareac  concratia  voluntasteflacoris:  fedfacileabearcce- 
dimus ,  fi  mens  teftacoris  alia  fic,  qux  colligicur  ex  variis  con- 
ieiluris.  Videndaeftl.z3.qu0ties.cumfeq.adTrebel.ff.Te- 
ftacor  iuber  hircdicaiem  rcfticui  cohxredibus  ,  fi  dederint 
Certam  pecuniam  cx  quancitate  pecunix  ,  quam  iuIEcdari, 
colligicur  quara  partemexhacreftitutione  teftatotvultfin- 
gulos  haberc.  Ex  notainum  qiioqJe  expreffione  id  etiam 
coitigicur ,  vc  dicicur  in  did.lcg.feq.  5 4.  nonnunquam.  Ecce, 
inulcum  refcrc  anccftacorhiredes  appellauerirfimplicicer, 
an  vero  noraitMbus  propriisfinguloshasredes  defignauerir. 
Cum  dicic ,  haecedibus  volo  reftitui  hxre Jicatem :  aut  aliis  Ci- 
milibusvetbis,  ctedcndumeftceftacorem  vclleexeafubfti- 
tutione  habere  fingulos  pro  hxredicariis  portionibus ,  id  eft, 
ex  qua  quifque  parce  hxreseft  inftitutus.  Aliuddicendum 
cftfidixciii.Ticio,  Mxuio:  cumexprcflicnomina^vidctut 
rationemhabercper(onatum;&proprereavirilespotciones 
confeqauntur.  Cumautem  nonfuntappcllati  proptiisno- 
minibus , tunc interprccamur rationem habuille  tefcacorem 
portionum  hireditariarum.HocetiamcoIIigiturex  §.fedvc 
manifeftecur.C.decaduc.coIlen.dequodixifuprafubiiiu!. 
de  hxredib.  inflicu.  Cum  ceftacor  onus  aliquod  iniungit 
hxredibus  fuis ,  non  cercis  hxredibus  nominacim ,  quos  de  ii- 
gnec  propriis  nominibus,cunc incclligimus  fingulis  onus  im- 
pofuifTi:  ptopotcionibushxredicariis.  Si  vero  nominaueric 
eos  propriisnominibus,cuncincclligimuseosteneii  provi- 
tili  parte  ad  id  onus:  &t£ftatorempeifonarumhabuiirera- 
tionem.  Inlcgatariisautcmnondiftinguimus:  fed  intelligi- 
tur  onus  impofuiflepro  virilipartc.  hxresenim  reprifencat 
petfonam  defundi.  1. 1.  fi  cercum  pecac.  C.  Non habetur  ra- 
tio  emolumenti,  quod  quis  percipic  iudicio  ceftacoris :  fcd  in- 
fpicimus  pro  qua  parcc  reprxfencec  perfonamdefuncii,ecfi 
magnum  fic  prxlegacum.  Ergo  procacancum  parceonera- 
ripoceft.  Legacaciinon  fucccduncinlocumdefun6li;fedin 
tem.  Sed hic diftindrio  nocanda eft  in  hxrcdibus.  Ec  hoc  a- 
peccius  dicicur  in  leg.  iii.fi  hxredes  nominacira.ff.de  legac.i. 
Similis  locus  eft  in  le.50.fi  ica  liber.ff.de  ftacuUber.  Ex  his  na- 
fcitur  quxftiojQujd  fi  tcftator  pr^tcr  communcm  hxredum 
appcllationcm  adicceric  proprianomina  fingulorum  hxre- 
dum  ?  Si  fic  dixerir,7/f/«w  :^  Sempronium heredesmeosinfti- 
(Ho,  an  videacur  rehquilfe  pro  hxredi  tariis  portionibus ,  quia 
hxtedc»  appellauic ;  anvctoptovitilibus,  guiaptopxiisno- 


Franc.Duarem  Qomment. 


minibus  diftinguuntur?In  hac  quxftlcnc  rulgo  rccurri  folct 
ad  diftindtioncm  Pomponiiinlcg.  ficommunis  feruus.  57. 
ff.de  ftipul.fetuo.videnduro  cft  cDim  an  ptopria  nomina  pr^- 
ccdant  nomen  hxredum,  an  vero  fequantur.  Sidixit,'7'//fff 
& Sempronio haredibiu  meis ,  Ciagiilipznes  intelliguntur  ha- 
bere  :  fecus  autem  dicendum  efTc  ,  C\dixeth,hiredibMf^eie 
7"««<;^5*a;^re«/i7.  Indi6t.leg.fi  communisferuus.de  ftipul, 
feruo.quxritur ,  fi  quis  communis  fi t  feruus  duorum  Ticii  Sc 
Sempronii,  &  aliquid  eis  ftipulatus  fi  c  ^  an  acquirac  cis^p  viri- 
Iibus  porcionibus  :  anprodominicis,ideft,proquaquifquc 
eorumdominuscftfcrui.  Vnusfortcdominus  cft  fcrui  pro 
vna  parcc,aIccrpro  duabus.& diftinguic ibi  Pompo.quomo- 
do  ftipulacio  concepca  fic.  Sijinquic,  ftipulacusficTitio& 
Sempronio  ,  nec  appellauerir  dominos  fuos,  pro  viiilibus 
partibus,inrclligitureisacquirere.  Si vcrodixerit,  dominis 
fuis,prodominicisparcibusinceIIigitureisftipuIati.  Quidfi 
vcrunque  concurrac ,  Dixit ,  Titio  &  Scmproniodominis 
meis  i  Ref crc an  propria  nomina  prxcedanc ,  an  fequancur. 
Si  prxcedanr ,  virilcs  parces  incelliguntur  acquifit  ^  ex  hac  fti- 
pulacionc.Idcm  hic  dicendum  cfle  aiunt.  Hxc  fcncentia  mi- 
hi  non  videtur  fatis  tuta  efle.  nam  itademumintelliguntut 
fubfticuti  viriles  partes  habere  ex  fententia  Vlpiani  in  1.  fi  plu- 
tes  fintinfticuti.zz.  ff.hoctitul.fi  euidcDsfit  icftatotis  vo- 
luntas.  vult  cnim  Vlpian.cuidenter  &manifcfte  id  expref- 
fum  cfTe ,  antequam  recedatur ab  hac  conicdlura  volunratis. 
Hic  autem  cum  proponuntur  nomina  hxrcdum.cei  to  vix  di- 
cipotcftexpreflaraefleteftatoris  voluntatcra.Necfimilecft 
quod  adduciturdeftipulationecommunisfcrut.Diffimilitu- 
do  cft  ideo,quodmagnaconic6lura  voluntatiseft.cumtc- 
ftator  inftituit  ex  dilparibus  parcibus;deindenullapacciuni 
fa(Sta  menticne,  hxrcdesinuiccmfubftituic.namconiedtu- 
ra  voluntacis  fuadec,  vc  incelligamuseoscx  eifdem  patcibus 
fubfticucos  eflc  ,  cx  quibusinfticucifunt.ptoptcthancenim 
conie(5tutam  voluntatis  ,  qux  non  leuiseft,  rcquiticut  eui- 
dentiot  probatio.  Sic  cft  intelligendura  quod  dixiraus  his 
vcrbis,  Eos iuHteem/itbftttno,  videri  cohxrcdes  ex  iifdcra  par- 
tibusfubftitutos,cxquibusic:ftituiifunt.  Addendura  eftin 
parte  hxreditacia  numerandum  ideffc,  quodobuenitalicui 
hxrcdumiurciccrefcendijlicetexlegemagis ,  quam  cxvo- 
luntace  ceftacoris.Iunfconf  in  leg.  f  .6'/»'«  ;f//<i«Bm<»,/^/,«r^«* 
interefte  f^c.ff.hic.occurrit  obie^Sioni.  Dicimus  pro  qua  par- 
tequisinftituiuseft,  proeapartcfubflitutum  videii.  Pona* 
mus  Ticium  infticiuura  eflecx  vnavncia^fcdcialccramvn- 
ciam  acccfHfre  ex  iure  accrefcendi^  quiritur  an  ad  patccp:i  dc- 
ficicncem  admitcacur  pco  vnavnciatancum,  exquainfticui- 
tur.an  pro  duabus  vnciis ,  id  eft,  pro  vna  vncia,ex  qua  infticu- 
ruseft,&proaIcera,quxeiaccreuic,admiccacur?  Aic  Gaius 
ind.l.  ^.nihilreferie.  Dubicaciooricurcxeoquodpars,qua; 
obuenic  cxiuteaccrcfcendi,exlegemagtB,  quamcxvolun- 
cace  ccftacoris  acquicicur.  Etidrefcrendum  cftadlegcmlu- 
liam  Papiam,vt  infcriptio  oftcndit.Quod  vero  ius  accrefcen- 
di  veniat  ex  lege,non  cx  f  ubflitutione,ne  racita  quidem,fimi- 
leeftquidemfubftitutioni.l.<Jj.al.di.  SiTitio&Mxuio.§. 
Iuhanus.ff.de  lega.i.fcdineffedtuiplointeteftintetfubftittt- 
tionem  fiue  tacicam,  fiuecxpreffam,&iusaccrefccndi:non 
alienura  camen  cft  a  iurcaccrefcendia  voluncaccceftateris. 
hic cft leuis  quxdam coicdt ara,qux legc adiuuacur.  Scd quia 
Bon  eft^Hcnuma  voluncaccceftacoris,  &conic6turaahqu» 
voluncacis,  licec  obfcura  &  cenui,  nicicur.  idco  quod  acct  eici& 
alicui  per  legera  cx  iure  accref cendi ,  in  parte  hxreditaiia  ha- 
betur,vtquantomaiorefteaparsper)us  accrefcendi ,  tanto 
maiorem  partcm  confequatur  ex  fubftitutione.  PoftremQ 
notandum  eft  fpem  huius  fubftirutionis  non  tranfmitti  ad 
hxiedem.I..2i.quipIures.&I.43.Lucius.§.vlt.ff.hic.  PIure& 
hxredcs  inftituti  funt,  &  inuicem  fubftituti.  Vnus  cotum  dc- 
ceflit;deinde  extititconditio  fubftitutionis, fupctftitestaa- 
tum  admictencur;hxredcs  hxrcdisdefunftinonadmitccn- 
tur.  Hxres  defnndlusmeramfpemfubftitutionisncntraDf- 
mificadhxredesfuos.d.I.Lucius.§.vlc.EcidcmeftinaIiisge- 
ncribus  fubfticutionis ,  in  pupillari  fimpHci.I.  fed  &  Ci  plurcj» 
c).  hic.  ff.  In  vulgari  fimplici ,  racio  eft.  Vulgatc  cft enim  noa 
aditam  hireditatcm  non  tranfmittiadhxtedes.  l.quoniam 
fororetn.C.de  iurc  deliber.  Si  h^redicas  non  adica,non  ctanf^ 
miccacur.mulcominuscranfmittctuthxreditas  qux  nondii 
aIicuieftdeiata:pucaanccconditioniseueatum.  Subftitucio 

eft  con- 


\ 


In  ^it.^e  condhioanjlitut. 


eft  conditionalis  inftitatio.  Qu^-smodo  ttanfmittetetur  ad 
hzredemjCumnondumdelatalic/^Ethoc  intereft  inter  fub- 
ftitutionem  &  ius  accrefcendi ,  quod  ius  accrefcendi  ad  hasre- 
dcm  tranfmittitur :  fubftitutionontranfmittitur.l.fiexplu- 
libus.deiuis&lcgit.bijre.Iuscnimaccrefccndifequirurrem, 
portio  porcioni  accrekit.  Sed  dixerit  ahquis,  in  hac  fpecie  h^- 
redes  coniundi  funt.  Interhairedeseaconiundioeft.vtlo- 
CDin dsbeat habere ius accrefcendi.  Et fi  non ellent jnuicem 
fubfticuti,parstamenvniiTsdeiicicnsaccrefcerctalteri,&2C- 
crefccret  ha:redibus  ha:rcdis.  quia  ius  accrefcendi  fcquitur 
rem.Subftitutio  ac:eJens,  non  videtur  tollcre  ius  accrefcen- 
di:fcd  pociusconfirmare.  Qnpmodofir.vtpropierfubfti- 
tutionem  non  tranfmittatur  ad  h^rcdem  quod  line  fubftita- 
tione  tranfmitteretur?Ego  refpondeo  hic  locum  non  habcre 
iusaccrefcendi,  proprerfubftitutionem.  Scioiusaccrefcen- 
di  tranfmitti  ad  ha:redem ,  6t  fequi  rem :  fed  hic ius  cft  accre- 
fcendi  ex  vnaparte,  &fubftitutioexaltera.  Subftitutioeft 
potentioriure  accrefccndi.leg.i.  §.fi  duo.fF.de  bono.poftcf. 
eonua  t  ab. 

IN  TIT.  VII. 

DE  CONDITIONIBVS 

INSTITVTIOKVM. 

C    A    P.       I. 


O  s  Ttradlatusjquiadinftitutioncs  pcrtinent, 
'  fequitur.tit.de condit.inftit.  Quia  inftitutio- 

neni  h^tedum  tam  in  primo,quam  in  fecundo 
'  grada  fi«i  iab  conditione  diximijg.Et  quia  h^c 

d.fputatio  de  conditione  pleuiorem  inquiii- 
tioncm  exigere  videcur.idco  feparatim  pofitus  eft  hic  titulus, 
de  conditionibns  inftitutionum.  Infcribitur  aucem  de  con- 
ditionibus  infticutionum  tantum ,  non legatorum.  De con- 
ditionibus  enini ,  quzadiiciuntur  legatis.aliifunttituHtam 
in  Digeftis  ,  quam  in  Codice.  Ad  legatapertinenttituhde 
condit.&demonft.ff.& C.tit.dccond.infert.lib.t>.  Hicagi- 
mus  tantum  de  conditionibus  inftitutionum,qu?  adfcribun- 
tuf  inftitutioni  haredum.&  huic  rcfpondet  tit.C.de  inftit.& 
fubftitut.  &c.  fub  condit  .fad.  hos  igitur  duos  titulos  fF.&  C. 
nuncincerpretatuti  fumus  ,  &  incipiemus  ab  expHcatione 
vocabalorumrnfcriptionis.Quidfitinftitutio,quidfubftitu. 

tio , diximus fub  titul.de  hiredib.inftit.  &  titulo  de  vulga.& 
pupilla.fubftit.  Admonuimusinftkutionisverbumaliquan- 
do  generaliter  accipi  vt  coprchendat  fubftitutionem.  Om  nis 
enim  fubftitutio  inftitutio  eft.  Aliquando  fignificationera  e- 
jusreftringi  diximus,vtinftitutio  fubftitutioni  opponatur. 
Hic  aucem  accipimus  inftitutionem  tam  in  primo,quamin 
feoindogradu.Intitul.Codicishatcfuntdiftinda:  ficut  inl. 
i.iF.devulg.&pupfl.Subftitutionioppdniturinftitutio.Infti- 
tutidicuntur  in  primo  gradu :  fubftiruri  in  fecundb ,  vel  vUe- 
riore.  Et  hiclocus oftendit  appellatione inftitutionis cotine- 
rifubftitutionem  etiam  proprie.idque  (upra  oftendimus.  Et 
adduximus  locum  fub  tit.de  pupil.  f ubftit.qui  f ub  hoc  tit.  ex- 
tatfF.inl.io.mulier,qu2viro.§.i.Egoteha:fedeminftituo,fi 
me hiredem  inftitueris ;  me  lubftituifti ,  an  diccmus extitif- 
feconditionem  ?  Ait  ibilurifconl.extitifTeconditionemvi- 
deti.quienimfubftitutuseft,  dicitur  inftitutusefle.  Subfti- 
tutio  ergo  fit  non  tantum  purc :  fed  ctiam  fub  conditione ,  vt 
ego docui in  1.  qui  liberis.  in  principio.8.  fF.de  vulg.& pupill. 
fubftiiu.quamuis  rem  non  fatis  expendcntes.putent  omnem 
fubftitutionem  fieii  fub  conditione,  adco  vt  quidam  defi- 
niantifubftitutioncmeireconditionileminftitutionera.Sed 
ego  dixi  fubfticutione™  vulgarcm ,  qus  ita  fit,  St  Titms  htres 
ttonertt,  Seinsheresefio,  fieriitibconditione  pofle,  aliquando 
etiampure  fieripofre.di6t.le.quiIibcris.inprinc.&  proptct- 
ca  dicimus  adiici  conditioncm  non  tantum  inftitutionibus : 
fcd  etiam  (ubfticutionibus.  Addidi ,  &  rcftitutionibus ,  quia 
&  f  eftiiucionibus.quae  ex  caufa  fideicommifli  fiunt,adiiciun- 
tur  conditiones,&  de  his  etiam  loquuntur  hic  iuris  auAores, 
& in l.refKcuta. 57.  fFad Senat.  Trcbcll.& §.reftiruta. de fi- 
dcicom.hired.inlnftit.Exhoctitulononnullicolligunt  ap- 
pellatione  fubftitutionis  non  contincrireftitutionemfidei- 
ccramifrariam ,  quia  in  hac  infcciptionc  dift  inguiicut  rcftitu- 
tio,&fubfticutio.  Si hoc argumcniurii rcciperetur, idcm dl- 


cercmus  de  fubftituti*orie,nempe  ajjpcllationeinfiitiuionis 
nonproprie  continerifubfticutiohem.  HaPcargumcntafri- 
uola  &  nugatoria  funt.Ego  oftendi  fupraappellarione  fubfti- 
tutionis  contineri  reftiiutionem  fideicommiflaritm  .•  &  fub- 
ftitutos  dicieos  ,  quibus  aliquid  per  fideicommifTumrclin- 
quitur.  &  adraonui  in  hac  infcriptione  fubaudiendum  efle 
vcrbum ,  ha;rcdum.  hoc  modo,DeinftitutiDnib.&  fubftitu- 
tionib.  haEtedum. Hoc debec  intelligi  canquam rcpeticurn  ex 
fi.iperioribus  titulis,  tic. de  vulg.& pupil.fubftit.debcmus et- 
iam  intelligerede  fubftitutioneha^redum. 

^HJdJitconditio.  C  a  p.      II. 

COnditionem  ita  (blitus  fum  definire :  Condirio  cft  adie- 
i^io,  qualegatum,vel  infticutiohircdisfufpendicurini 
futurum  euentu.  Hicbreuisdefinirio  vidcturfatisaperta& 
aptaaddocendumid,dequoinftituiturdifputatio.Adicdio- 
nem  ego  voco,  fecutus  exeroplum  vetetum  iureconfulco- 
ruminl.muro.§.fifubconditione.fF.detutel.  Cumtutorita 
datur,fi  fatifdederit,  hanc  adiedionem  putat  lurifconful.efla 
admainirionem  potius  ,  quamconditionem.  Ergocumquis 
hiredem  inftituit  ita,  Heredem  Tttmm  inflnHo  ftdecem  dede- 
n/,hocadiiciturinftitutioniateftatore.hscadiedlioeft.-vcr- 
ba  qui  in  definitione  fequuntur,adiiciunrut  pro  differentia. 

^uidfropriumjitconditionis.     C  A   P.     III. 

HO  c  propt ium  eft  condicionis,  fufpendere  id ,  quod  agi- 
tur ,  in  futurum  euentum :  vt  fi  non  fufpendat ,  non  di- 
catur  cfle  conditio.  Atque  ita  intelligimus  modnm  adied:uni 
inftitutioni,  nonefTeconditioncm  :  Jnlhtuoteheredem  ,vt 
des  Titto  centttm.  hic  moduscft.  hic  modus  nonfuipcndir. 
Multum  intercft  an  dixeris ,  vr  dcs :  an  vero  fi  dedcr FS.ita  de 
demonftratione  dicipotcft.  Proptiuintgiturcondirioniseft 
rulpendereinfuturumeuenrum.ExquocoilfequicurJiadie- 
ftio  conteratur  in  tempus  prx(ens,auc  prjecericum ,  proprie 
conditionem  non  efrc.l.io.  Inftitutiotalis.hic.ft.  Eft  locus 
communisde"conditione,qua;  in  pr.rf  ens  cohferrur,irj  l.cura 
adpnfcns.dereb.creditis.&l.conditio.ioo.fF.devcfb.oblg. 
Eadem  eft  ratio  conditionis ,  qua:  neceflario  extitura  eft.  1.  fi 
pupi!lus.§.i.ff.dcnouat.vcluti,5«w?or»>f»r,  certumeft  hanc 
conditionem  omnino  cxtitutam  cife.hic  non  fufjJciiditur  in- 
ftitutio  hxredis.  Conditio  ctiam  proprie  dicirur,  qux  potefl 
exiftere,&  non  exiftere  ralias  conditio  non  eft.Itaqi  redle  di- 
(Slum  cft  ab  Vlpiano  in  l.Cornelius.^y.  fFde  hsrc.  inft.  qus- 
dam  habere  figuram  condttionis,qux conditiones  tamen  no 
funt.Vc  fi  quidconferatur  in  prseiens  rempus.autprsteritura 
his  verbis :  Sidecem  Titio dcdtt ,  Si  Rex  Parthorttm  v.uit ,  hic 
figuram  conditioaumhabent.  lifJemparticulis  vtimurcum 
conditionesadfcribimus.  Hic  cflentaddenda^quxdam  con- 
ditionum  diuifiones:  fcdpertinentadcitulumfF.  deconditi. 
& demonftrat.  Ego hic nihil tradlare decrcui, quod ad infti- 
tutiones  non  pettineat.  Deinde  quibus  verbis  inftitutio 
fub  conditione  concipiatur  ,  qua^rifolet.  Egoiam  exem- 
plis  dcmonftraui :  veluti  fi  ita  quis  harfcdem  inflituetir,5s<!/*- 
cemdedertt.  Ahterinvniuerium  iddefinirinonpotrftquo- 
modoconditionalitcrinftiEutiofiatjVclcoditionale  legatum 
concipiatur.  Nonenim  hacparcicul3,Si,induciturtantum 
eonditio:fed  aliiSs  veluti  pcr  didione.Qjiandiu.l.pater  Seue- 
rinam.95)  §.vltim.fF.deconditi.&demon.Hicconditioquz- 
dam  eft,quia  legatum  (ufpenditur  infuturumcuentum.an 
ille  fitmoraturus,pendctexincertoeuentu.  Diesetiamin- 
certus  conditionem  facit :  Lego  tibi  cjuodieTttins  confnlfa' 
i?«j/«fm.l.dicsincercus.7}. ff.decoDdic.& demonft.  Almd 
eft  exemplara  in  relaciuo,  Qttt,vt,  Stichum,:jiiimeus  erit  cnm 
i»orMr,r/^//(f^<?.l.Scichum,qiiimeus.(J.(F.c!elega.i.interdnm 
etiam ablatiuis abfolutisinduci conditio dicitur.  Volo  refti- 
ruas  ha:reditatemTitio,  acccptiscentum  nummis.vidcntur 
enim  fic  accipicnda  cfTc  hajt:  vccb3,5«  (^c^nrrw  ««r«««  ««wwox. 
quanquamvoluntastcftacorishic  rxaminandaeft.  PofluK 
cnimhaccverbaaccipivcfitmoJus  nempevtdetcentum.at- 
queideocumviderecSc5Uol.-ihocatribiguuro,nonrcfpoi!dic 
adquiftioncm  propofitam  .led  refponditdeiureaperto,ia 
l.a  tcftatote.  107.de condit.&demonft.fF.  Exiadidisexi- 
ftit  quarftiotradlatainl.  fiteftamcntum.S.C.dcinftitut  vel 
fubfti.vel  reftirutionib.fub  condition.Si  quis  ita  fctipferir,  //•• 
lehitres  efio/ecundum  eonditicnes  infrafcriptas,  &  nihil  poftca 
adiedlamfit,aavaleatiafticucio,anpotiusinutilis  fic,  quafi 

Mra     i 


411 

condicionc  exiftentc.  Quaeftio  hinc pendet,  an  fit  conditio- 
mlish2cinftitutio,annon.Siconditionalisfit,  nuUispoftca 
conditionibus  adlcriptis  ,  dicitur  inutilis  efle.  Siitaaccipia- 
raus  hic  verba,  conditiones  infra  laiptas ,  id  eft,  quas  adfcti- 
pfero,cumcontroHerfiaeiret.  Hacdereinter  veteres.con- 
ftitutionemediditlmpsrat.quaeorum  controuerfiam  diri- 
merct,  &  probatfententiamfiiamargumencodudiio  exre- 
i^^oHfoPapiniani.quodextatinleg.cumpater.^^.J.vltim.ff. 
dc  1.  z.  vbi  hxcvcihA,  Morte  pr<i»entM  nenfectt,  iC^f.funt  Pa- 
f iniani.  Ibi  dicitur  ftcesctHtiatiyScc.  vicos  quofdam  teftacor 
reliquit  ciuitati ,  &  adiecit  fe  fines  indicaturura.  Solent  fines 
in  inftrumentis  publicis  adfcribi:  fincstamcnnon  demon- 
ftrauit.  Ad  id  quodibidcmlurifconf.addit,  Nonideo  mintt» 
tx canpi,  -^c.  Idem  vifum  eft  luftiniano  diccndum  cflc  in  hac 
fpecie.  funt  enim  fimilcs  fpccies.  Quid  enimrefcrtanquis 
dicat.ille  hxres  mihi  eftofecundum  conditiones  infraicri- 
pcas :  an  vcro ,  lego  fundum  illum  ciuicati ,  qui  proprios  fines 
habet.quos  poftea  indicaturus  fum  ?  Exquoannctandum 
eft,teftamcntum  hic  pro  impetfedo  habcndam  non  efle,rc- 
iedta  hac  adieiJlione  tanquam  luperuacanca :  alias  poflet  dici 
teftamcntum  impcrfedlum  &  nullum.  1.  fi  qois  tum  tcfta- 
iHcntum.zf.fF.dcteftamcntis.Vndeprobabihcerdubitatum 
fuit  in  hac  fpccic  an  valcret.  Sed  conftituit  luftinianus  valerc. 
hzc  igitur  inftitutio  pro  purahabendaeft.  Sedhicoccurric 
antinomia.Opponituthuicconftitutioiail.quocies.5.§.tan- 
tundem.fF.de  hircd.inftit.ibij/^r*  noninfittnto^t.  Inhac 
rpecie  luftiniaai  teftator  dcftinabatadderecondicionem,&: 
i\  nonnuUi  contra  fentiant.  Scd  manifefte hoc  apparet.  In  d. 
J.quoties.ibi,  Qni  condttionem  defltnans  ifl^c.his  verbis  oftcn- 
dic  (c  dc ftinare  addere conditiones.  luftinianus  ait pro  pura 
habendam  cfle.inftitutionem.  Marcellus  ait  eum  pro  non  in- 
ftituco  efle  qui  itainftitutuseft.  Apud  AccutfiHmhicvaris 
adferuntur  lolutiones,  &dicitcorrigihanclegeraMarcelli, 
qu^  opinio  ab  omnibus  exploditur.quod  corredio  lcgum  vi- 
tandafit.Sedillinonintellexeruntiuiishiftoriam.HsECCon- 
ftitutio  luftinianivnaeftexnouis  conft!cutionibus,atqive- 
rendun»  non  eft  ,  ne  fequendo  hancopinionemcorrcftio- 
nem  legum  inducaraus.  In  l.quoties. recitatur tantum  ab  VI- 
pianoMarcelliopinio.  NihilafermatVlpianas,autIuftinia- 
nusipfe,  (nam  hsc  orania  tribuenda  funtluftinianoinl.i. 
Cdcveteriiurc  enucl.)non  probat  haac  MirLclli  opinio- 
nem.necimprobat.  Quarationeinl.z.quoque  ciufdcra  tit. 
fl".eadem  Marccili  opinio  videtur  improbata  cflc  ab  Vlpiano. 
QuiritutineademconftitutioneluftinianijSitcftatorinfti- 
tucrit  hircdem,nec  ft itim  adlcriplerit  cond  tionera,fed  co- 
ditionem  adrcripiecic  in  aliaparteteftamenti  ,  aninftitutio 
c5dicionalis  dicendafit?Aic,5«»<3»;fis»,C^f.Ergodicendiieft 
iiihilreferre,vccodicionalisinftitJciodicatur,an  ftatim  poft 
inftitutione  adfcripra  fit  conditio,  an  vero  adlctipta  fit  in  alia 
parte  teftamenci.EcfimileexempIumeftial.quibusdiebus. 
39. §.quidara Ticio.ff.de condicion.&deraonitrat.  Satis  er- 
godemonftratum  eftquidfitconditio  ,quomodoconditio 
concipiatur. 

C    A    P.       IIII. 

^itie  conditiones  nocent  injlitutiom^quitnonnocent. 

IN  primis  notandum  eftirapoffibilem  conditioneminfti- 
tutioni  non  noceie.l.  i.hic.  Impoffibilisconditioeft^cui 
naturaimpedimentoeftquominusexiftac.  Sicdefinit  lufti- 
nianus  in  Infti t. § .  fi  impoffibilis. de inutilib.  ftipula.  Titiiu,fi 
titgito ccelumtetigertt  ,hi£resmihi efio.  Quxricuranhic  con- 
ditio  noceatinrtitutioni,  an obhanc conditionera , qus im- 
poflibiliseft,  inutilisfitinftitutio?  Ait  Vlpianusinl.r.hic.fF. 
fion  cffe  inutilem,(ed pro  non  fcripta  habcnda  efle  eam  con- 
ditionem.Huic  fimile  eft  ^  dicitur  in  l.fi  quis  itainftitutus.6^. 
it.eo.  Teftator  volcbat  magnificum  aliquod  monumentum 
fibi  exirui  &  adiccit  conditioncm, Situtndnoproximopofi 
f»ortemmeamfaElHmffterit.  Cumimpoflibile fittriduopro- 
ximo  tantum  opus  cxtrucrc:  idco  Vlpianns  hanc  conditio- 
nem  tan<juam  impoffibilem  cuancfcereait.  Huic  fimilecft 
^dicicurml.mulier.zo.inprinc.ft.hoctit,  St  nonexegeritpe- 
CHttiam  htresefio.  Qupmodoimplcri  poceftha:cconditio? 
poteflimplerifialioscohifcdcs  habeat  libcrandoeos  acce- 
|)tilaiione,cauendo  fe  no  pctituru  ab  eis.fi  folus  haetes  fit.quia 
aemo  eft  cuipoflitcaaere.H^ccoiiciohabeturptonoitu- 


Franc.  T>uarem  Comment. 


pta ,  vtimpoftibilis.  Aliud  exemplura  rA  in l.fi  Maruia. 4  ^l 
fF.de  h^rcd.inftir.^/ ,'f/'^ 'Z'««<jr  (^fi^.nullara  habet  filiam  uorai- 
ne  Fuluiam :  cura  impoflibilis  Hc  ea  conditio,dicitur  pto  noa 
fcripta  habendaefle.  Qupddeinftitucionediciturjidemdi- 
ccndum  eft  de  legatis  &  aliis  vcimis  voluncatibus.l.  obtinui', 
j.  ff.  de  condit.  &  demon.  §.  iropoflibilis.  dchasred.  inftit.  ia 
Inftit.alia  taracncaufaeft  contra(Suum.  Nam  omr..escoa- 
tradus ,  adic6ta  condicione  impoilibih ,  viiiantur.l.impolli- 
bilis.7.  fF.de vetb.oblig  &l.nonfolHm.5i.fF.deob'ig.&a(3:. 
&  §.  fiimpoffibiiis.dcinutilib.  ftipu.inlnft.Rationemhuius 
difFcrcutiaj&diuerfitatisegofctipfiadd.l.impoflibjlis.fF.de 
vetb.oblig.Ego  dixi,cum  qusritur  an  pro  non  fcripta  habcn- 
da  fit  conditio impollibiUs ,  fiuc  in  vltimis  voluntatibus,  fiuo 
jn  contta(Sibus,quxftioncra  magis  fa(3:ieflc&  voluntatis, 
quamiuris.  Qnsriturenimquidcogitatumfucrit  atcftato- 
re,vclcoQtrahentibus.forteis,quiadfcripfittalemconditic^ 
ncm,cogitatfenihilagcre;  cxcogitat  nonpofleparcrccon.. 
ditioni  eura ,  cuiadfcripfittalera  conditionem  ,  acq>ie  ide» 
nihilcoDfecutururaefre.Poteftetiaracogitacc,cumadu:ribic 
talem  conditionem,  eum,cui  adfcribitur  conditio,  nihilorai* 
nus  confccututum,  quafi  ioiquum  fit eum  cogi  ad  parendum 
conditioni ,  qua;  impoflibilis  eft  ,  qu£  in  ipfius  potcftate 
non  eft.  Sic  ambigua  eft  voluntas  eiusqui  conduionem 
adfcribit.  In  dubio  tgitur quid  diccndum  cfl  ?  Diftinguuntuc 
vltimae  voluntates  a  contradibus.  nos  plenius  inccrpreca- 
murvlcimasvoluntates.I.intcftamentis.fF.dereg.iuns.Iuca- 
tra(£tibHS,  fiquidparum  exprcflum  fit,vclarabiguum,  impu- 
tandum  cft  contrahencibus,quipotucrunt  curarc  vtea  ob- 
fcuritas  vclambiguitasexphcatctur.Ideointerpretamur  eos 
nihil agcre  voluifle ,  adie(ita  taU  conditionc impoflibili,cu  ex 
duoium  voluntatc  contrad^uspendcant.  Lcgataautemvei 
inftitucionespendctcxvniusvoluntace,fcilicetccftatoris:nec 
culpx  potcft  legatarii  adfcribi,quod  non  curauit  vcrba  cefia- 
menti  apettius  concipi.  Hincnalcitur  quaeftioiaLliXitius. 
1  ff  .fF.hoc  tit.an  valeat  hic  inftitucio,  SiTttiiu  hitreterit,Stnm 
httres  efio :  Si  Setttt  htres  non  erit,  Tttins  httres  efio.  Impo  fSbilJ»' 
casqusdamhiccontinetur.vndevidcturpronon  fcripta  hi- 
benda  cfFecondicio ,  quia  exifterc  non  pottft.  Is  cnim  Scius 
non  poteft  aliter  hxtes  efFc,quara  ft  Ticius  ptius  h^teditatcm 
adicrit :  &  T) tius  non  poteft  ha:rcs  cfle,niii  Seius  prius  harre- 
ditatera  adierit.  SipctatTitiusa  Seiovthztcditacem  adcar> 
Seius  dicet  fe  non  pofleprius  adire  hireditajcro,quamTi- 
tiusadictit.  Vnde  quxricur  aninutilisfit  haec  condicioQalis 
infticutio?  Aitibi  Martianus  iputilcm  elFeinftitutionem,cti 
conditio  exiftere  non  poflit.Hoc  repiignat  iis,qua5  a  nobis  di- 
<Safunt.Cumconditioeftimpoflibih$,vidcturprononfcri- 
pta habenda  elFe.  Hxc  condicio  fimilis  eft  iis  conditionibot 
de  quibus  iam  diximus,quz  imponibilcs  dicuntur.Sed  fi  am- 
b^  conditiones  cxpcndantur,neutra  impof|ibiIi$  cfle  dicitur: 
fcd  ambarum  coniun<5bio  facit,vt  rcs  non  pofli  t  efFe(9>um  ha- 
berc.5«  Titius  hnres  erit,  Seins  htres  efto,  hzc  conditio  eft  pof- 
fibilis,  &  altcra  quoque.&  proptcrQa  quod  dicitur  de  impof^ 
libiH  conditione  adieda,  hidocum  non  habet.  Naracun» 
con-litio  adfcribitur ,  quz  re  vcra  impoflibilis  eft ,  ea  pro  noa 
fcriptahabcturt&dicimuspuramcfleinftitutioneaj.  Qui- 
titur,  an  iderafit  dicenduminfpeciel.4.ff^hoctit.cumfcili« 
cet hasredcs  ita  inftituti  funt ,  Stfocit  honorttm  meoru  vnaper- 
manferintj^c.haredesJitnte.AQvnlisiithxc inftitutio?  Mar- 
ccllusdicebatinutilcmefleinftitutionem  fecundum.veibo-> 
rum  fignificationem.  Namfivcrbafp£(ftemus,  vidcturvcil^ 
tcftator  vt  ptius  hzredes fin t,  quam  locii ;  &  tamcn  conditio 
non  poceft  exiftctc  fubquainfticuiifunt:  mfi  prios  focieta» 
terocoierint.  Vnde  videbatur  ideradiccndumefle, quodin 
cafu d.l. fi  Titius.valctc inftitutionem.  Si non  pofFcc  initi (b- 
cictasbonorurateftaioris  ante  aditara  hzreditate  ,  fcnten-< 
tiaMarccUi  vcra  eflct :  at  quia  poreft  iniri .-  ideo  dicitur  cond** 
tiocxiftcrcpoire.PolFunthztedesinftituifubeacorididonc» 
focietatem  coircfuturorum  bonoiij:fdlicet  bonoru  qu^fpc- 
rancfeconfccuturos  aditahacfeditace.&implecaconditionek 
Qnpd  dicitur  de  impoffibiliconditionejidem  dicenduni  cd 
&dc  curpi  conditione.fi  conditio  aliquam  turpitudinem  con- 
cincac:  fi  conditio  fit  contra  bonos  mores.I.conditiones,quX' 
concta  bonos.^.ff.  hoccit.  veluti:  Siparentibuspatronisue 
ahmentanon  ptzftiterit.  Iderainl.conditiones  contraedi- 
^a..i4.tic.CQ.  Huic  fimils  cft  c[>  diiiiuti^Lij.fiUus.eo.qur 

nonpol^ 


• 


In  ^it.  De  conditionanflttut. 


non  podumus  honefte  facerc.ea  dicimus  quoquc  faccre  non 
pode.  Icaqueinrerprecatione  quadam  iuris  proimpoflibili 
habctur  hiccondicio  ,  quamuisreveracondiuoimpoflibi- 
lis  non  fit.  Impcdimenco  (iquidcni  nonefl:natiiraquomi- 
nus  exiftat  ha-c  conditio  :  ftd  iroptdimento  clUex.&boni 
moiCb-.  S\c  accipcndum  cft:  quod  dicicurinlcg.i.ff^ihic.vbi 
mciidofacftltdioillajveiahomodo.  Ectftemendanda  ficj 
Vcl  alto  mcndo:  exFlor.  Pand.mendum  vocatibi  Vlpia.vi- 
riuni,  (iue  condicio  impoflibilislit,fiuealiud  mendumha- 
beat.pucaconrraria  eft  bonis  moribus,  vel  curpitudinem  ali- 
quamcontinet.-placernonvitiariinftitutionem.Igiturquod 
aic  Vlpian.mendo,  hoc  referendum  eft  ad  conditionem,quQ 
contraria  eft  bonis  moribus.Condirio  ergo  turpis,  contraria 
bonis  moribus  ,  habecur  pro  nonfcripta  ,  pro  impolTibili, 
quamuis  proprie  impoflibilis  non  fit ,  &abimpo(ribili  di- 
ftinguacur.exemplafunt, qui iam adduxi.  Aliud exemplum 
eftinl.quidaminfuo.i/.hic.ff.Teftacorfcripfitinteftamen- 
xa,Tnuu  tta  htres  eflo,firelttjHiai  meoi  in  mare  a(>fecertt.hztes 
inftirutusconditioninonparuic.quzritur.an  repellendus  fit 
abhireditace?  Eftlocuscommunisdcfepultura.humanum 
cfrecadaucramortuorumfepelire.  Sulpicione  noneratde- 
mentix  is ,  qui  talem  condiiionem  adlcribit  tcftamento  fuo: 
&  fi  appareat  a  demenre  fatiia  efle  inftitutio  haredis,  non  va- 
lebic.fedhxredicas deferecuradkgicimoshiredes.  Huicfi- 
le  eft  quod  dicicur  alibi.Ineptas  defundlorum  voluntates  im- 
probandas  8c  rciiciendas  elle.l.  i.  o.alias  i  j.fcruo  alieno.§.vl. 
fF.de  leg.i.  Aliud  exemplum  eft  in  I.qui  fub  conditione.  8 .  fF. 
hic.fi  quid  fub  condicione  iurifiurandi reH(3um  fir.  Teftator 
hivedem  infticuic,  &adfcripfit  conditionem,  fiiuraueritfe 
mihimonumentnm^dificatururo.Hiresparatuscrat  xdifi- 
caremonumencum.-fedtameniurarcnolebat.  hic  quarritur 
an  confequetur  ha:tediratem  .?  Vlpianus  ait  huiufmodiin- 
ftitutiones  a  Pra:toreimprobar)\qua:  fub  condirione  iurifiu- 
randifiunt.  Suncenim  quinolintiurarc,etfiveriffimumfit 
quod  ab  eis  exigitur.  Poteft autem  cogi  omnino  quod tcfta- 
tor  voiuit  implere ,  fed  non  cogitut  iurare  fe  id  fadiurum. 

Diximus  iuperiori  loco ,  fihaeresinftitutusfit  fubcondi- 
tione  iiirifiurandi,eamconditionempro  nonfcriptahabcn- 
dam  elle.  Prxtoris  edifto  ha:c conditio  iurifiurandi  remittti- 
tuc  hxredi ,  cui  adfcripta  fuic,vt  dicicur  in  I.qua  fub  condicio- 
ne.  ExiftimauitPra^cotnonefle  vtileha:rcdem  compelliad 
iurandum  .-  quodnuUa  id  vcilicas  ,  autneccflicasfuadcat:& 
hocincGmmodaetiamqua:damhabeat.  Qujdam  facilead- 
ducuntur  vtiurcnt  fpe  hireditacisconfequendaj.itaoccafio 
hisperiuiii  dabitur.aliicarebunt  hxredirate:  3deotimidi& 
ftipetrticiufi  funt,  vtnunquamadducipoffintadiurandum. 
H*c  ell:  ratio  edidi  Prar  torii,quo  edido  folum  iufiurandum 
xeniitiicur:  non  etiamfaciendi  neceflirasquodteftatorfieri 
voluii;'/coiciturineademl.quxfubconditione.§.quoties.& 
1.  lu.  h^cfcriprura.  infin.  piincip.ft.de  condir.  &  demon- 
Anz./i[iituoTttiitmhitredem,fiinraueritfi  mthi  monumen" 
i.:m tdificntttfum.  non  cogetur  iurare  fe  id  fa(5lutum :  fed  ta- 
men  fictrc  id  cogetur,  Dixerir  aliquis,fi  verum  eft ,  quod  di- 
ximus  deremifIioneiurifiurandi,rnirum  videcur  quod  Pra:- 
tor  alio  quodamedi^ftofao  iurarecogic.l.iufiurandum&ad 
pecunias.54.§.i.aitPr.TCor.ft.deiureiur.£»>w<if«o  «»/»"«>'<««- 
dnm  cxigetnr ,  inquic  Prxtor,<»«r  iurare  cogam,autfoluere. 
Cur  non  cogirat  Pra:tor  quofdam  adeo  timidos  efTe  &  fuper- 
ftitiofos ,  vc  iniuriam  p3ti,quam  iurarc  malint  ?  Sed  aliud  ge- 
nus  eft  iurifiurandi,  de  quo  propoficum  cft  edidtum  a  prsco- 
re  fub iUo  tit.  de  iureiuran.  lufiurandum  cft  quod  percinetad 
lites  dirimendas.  Maximum  eftremediumcxpecliendarura 
liciura ,  aic  Vlp.in  1. 1  .ff.deiureiur.Vcilicatis  cnim  caufs  corn- 
paracum  eft  ad  Hces  finiendas&dirimendas.  Vrilitasigitut 
exigit  ne  hominumfupetfticionis&timidicacisratiohabca- 
tur:fed  vt  is  cum  quo  lis  eft,fidefcratur  ei  iufiurandum,iurare 
aiic  foluerc  cogatur.  Hic  aucem  cum  quis  infticuitut  fub  con- 
ditione  iurifiurandi,  fi  iuraueritfcaliquidfadurumjnullius 
JDtereftiurare,modo9literfiatquodvult  teftator.  Cumcr- 
go  quiritur,  an  quis  iurare  cogatur,  cxpendenda  eft  caufa  iu- 
tifiurandi.fi  deferatut  alicui  iufiurandum  litis  dirimend^  cau. 
fa,  vtilitas  fuadet  vt  is  iur.ire  cogatur :  fi  quis  hxres  infticuatur 
fubconditione,5««»r<i/w«?,nallavtilitaseft.  Hincfacileap- 
paretratiol.tj  ficumpatruo.C.commu.vtriufqjiudi.Diuifio 
fafta  elTcproponitur  i[x\ihiiQ(,bA\uonCtVtaUerhtredfiiHrtt 


4'? 

fi  nthtl  dolo  fecijfi,  hic  cogitut  iurarc  :  nec  remittirtlt  iufiu- 
randii.Aliquavtilitasverfaturinhacrevtfcpurgec  iurifiura- 
di religione,  hocpertinec  ad  liie ,  qii.-c  incer  eos  e.ft,dirimen- 
dam.EtficintelligendiBfuntquidamlegcsdecondiuoneiu- 
riiiurandi  loquentes.veluti  l.municipibus.5)  (J.fF.de  condir.& 
demo.& ahx qua:djm  firriles.Municipibns aliquid reli(5tum 
cft  fubconditione,  5«'/«r.)Kfr/»r.  quarirurquomodoiurare 
poflinr.Iurarecogcncurjjiribiliuifc.pereospcrquosreseo- 
rumgeruncur.  Ethocintcll  gc:o<ii:mcftdeconditioneiurif- 
iurandi,qu£E  non  improb.itm  edi<;loprstoris.  Improbatur 
aute  conditio  iurifiurandi,qii(j  in  futurom  tempus  conferrur 
qui  conditionullamvtilitatem  adfert.  Scdaliquandocon- 
tingit  vt  caconditio  c6nferaturinpriteritumtempus,pro- 
pter  incertitudinem  eiusrei,qua;'geftaefledicitur.  Cumc;^ 
verba ambigua finr.  Siiurauertnt , debemus cam interpreta- 
tionem  accipere  per qua  fir  vt  vitio  care.it  om nino ,  quse  im- 
biguitatem habet.l.in ambigua.f^.d; legib.  Sic etiam  inrelli- 
giporeft.l.^i.  AntiftiusLabeo.fF.de  acq.hire.vbiqua;titur, 
Ii  quis  inftitutus  fitha:res  fubcondirione,5'//«r<j0ifm,aniu- 
rando  videaturadireh^reditatcm?  Qu,Tftiafuitintervere- 
resIurcconfultosdehacre.Etquidamdicebantopusefleadi- 
tione  ha:reditatis  ptajter  iufiurandum  prxftitum  :  fedhanc 
quffftionem  ita  tra<^at  lureconfultus  quafi  improbanda  non 
fit.  Poteftetiamhicintelligiqua;ftiodeeo,qui(ponreiurac. 
Prxtor quidem remirrit necemcatem  iurandi : fed  iurarc  mi- 
nime prohibec.  Arq;  ideo  ha:res  fi  iurare  velit,  poceft,qiiam- 
iiis  ncceflicace  non  adfVringjrur :  iufiurandum  remirtic  fi  h^- 
res  vclit.  Vnde  qua:ri  potef  i,fi  h^res  iurare  voluetit.an  iurat»- 
doadirevideatur  h^redirarem  ?  Parcndoconditionifubqua 
inftitutus cft  hzres,  videtur  hires  eflc  veilc.  Sed  de  eo  dice- 
mus  fub  ritulodeacquir.hrre.  Pcn.iriiusa!iquidrelidiueir>i 
municipibus. 5« /«r<i««r/r/.  Quida  vcluntiuraredc-bcre  fcd 
dubitaturquomodoiurarcpolhr.comnesinunicipes?  Etlii- 
reconfultusair,vtiamfupr.:d;i5luefl,iniinicipcsiurare  pufle 
peradminiftratores,quircsip(orumgernc.  Aliiidexeroplum 
Conditionisimprobat.-Ecftinl.rcprchindcnd<i,C.eo.Iiifticu- 
ta  cft  filiaamatrcfib  conditione,  i\  \  m  ^riro  diucrterir.  qus- 
ritur  an  parcrc huicconditio  debeat  filia ,  an  vero  ea co;.ditio 
fir  reiicienda,  &  pronon  (tripca  habcrida?  Dubitatiocxeo 
na(citur,quod  diuorciumlegibus  Rom.mis  eft  permiirum. 
fF.&C.tit.dcdiuortiis&rcpud.Ideoquenonvidetur  impro- 
bandaefrehxcconditio.Sedrefcripfit  Valcrianus  imperatoc 
huic  conditioni  parendumnonefle,cummareradfcripfiril- 
lamconditioneminftirutionifiliifua:,5>///<3  4w<ar«>oy?<(9</»- 
»/r«r/f.Eft  cnim.inquit,  reprehendenda  quidem.  marer,qua! 
hac  condicionem  adfcripfit :  fcd  magi?  reprehendenda  eft  fi- 
lia ,  qujE  pr^tulit  luctum  quoddam  matitalis  concordij.nam 
potuifrefi!iam,qua:fubeacondicioneinftitutafdit,  non  pa- 
rereconditionij&potuifleconfeqnihairediratcmconditio- 
ni non patcndo.  Nam hsc conditio qus contraria eft bonis 
moribus  ,  improbanda  eft,  &  pro  impofllbili habenda  ,  licet 
diuoftiumlegibuspermirumfit.  Noncoguntnoslcgislato- 
res  Romaniinuitos  manete  inmarrimonio,  necaliamulca, 
quxhoneftafunrprscipiunt  legislacores.  Non  eft  quidetn 
credendum  omnia  quiccupq;  honeftafunt>adnecfflitareni 
redaiSa  efle  legum  audoritatc,  fcd  non  ideot.imen  txifti- 
mandum  ea  legislatoribus  probari.non  enim  pi  obarur  rcpu- 
diumvcldiuortium,vthoneftares;quamuis  permiflum  fir. 
Non  cogunr  quenq'iam  legislatorcsad  manendum  in  matfi- 
monio  :  fedtamenimprobantcasconditiones,  quibusjnui- 
tantur  homines  ad  diuertendum ,  vt  turpc.«  &  inhoneftas. 
Ncc  dubium  cft  quin  fucrithscfententia  veterumRoma- 
norum.  Ego  obferuauilocumquendamapud  Senecamlib. 
4.debeneficiis.cap.  1  «f.qui hiicpertitiet.  Scribic GeUius lib. 
4.C.  5.&lib.i7.cap.  1.  PoftRomamcouditamquingentis 
annis  non  fuifle  diuprcia  laifta  Romi ,  adeoresinhonefta 
habebacur.  Aliudexemplum  eft in  ltg.fi  quisfiibconditio- 
nc.7.  Siconditio  adicripra  fir  inftirutioniinfraudemlegis, 
non  minus  improbarur  h<ec  condiiio  ,  &  reiicitur  qua;  in 
fraudem  legis  adfcripra  e(t,qua  qux  apere contra  lege  idfai- 
pta  eft.  Eft  locus  communis  de  fraudc  d&a.  lcgibus.  leg. 
nondubium.ft'.delegib.&fenacu(coniiil.  Qjiidamextefta- 
mento  legata  caperc  nonpotcranr.  videbat  tcftator  fcnon 
pofle  eis  lcgata  relinquere  ,  commenrus  eft  rationem,qua 
cxiftiinauit  fepoITe  eliicetf  vthilcgita  confcquanturcon- 

M  m     } 


4H 

tralegem  inftituitduosliiredcSjSc  voluiceos  cauereinui- 
cem,  vtlegata  pra;ftarent ,  quafi  contialegempofletagicx 
eacautione.Ergo  hic notandufti  cft cum  prohibetur  dKpofi- 
liorci  alicuius ,  prohibeti  etiam  Conditionem  eiufdem  rei,  ne 
aliasfrauslegiidprohibenti,facilefiat.  Hadtenusdecondi- 
tione  iurifiurandi ,  Sc  de  eaqu2Contraicges,autcontraria 
bonismoribusadfcriptaeftteftamento. 

Scquuntur  alii  caiiisj,  inquibusnocet  inftitutionicondi- 
tio.  Inftitutacftenimhac  deredifputatio,anconditioinfti- 
tutioninoccat,3nnonnoceat,  &quatenusnoceaf.    Primus 
cafus  cft,  Cum  filius  qui  eft  in  p.nris  potefta;c,inftituitur  fub 
eaconditionequxnoneftinipfiuspoteftatctuncinftitutio 
nulla  cft  ptoptcr  hanc  conditioncm  adif  iftam  :  imototum 
teftamentumnulliuSeftmomenti.ini.  vltim.inprinc.hic.ff. 
Qurdam  conditionesin  poteftate  noftra  lunt,ali2cpendent 
exca(u,aliimixtafunt.Facilisefthxcdiftin(5iioqu2Colligi- 
turexl.vnica.C.decadn.tollen.§.finaute.Conditioaliquan- 
do  ex  ca(u  pendet;  vtj  5/ 7"/r/«^  co«yf///v.  fi«» /«f  m.Ex  potefta- 
tc  noftra  pendct  conditio  iUa, Si  dectm  dedent :  pletunquc  fi 
facile  fit  ci  dccemdare.Namanconditiofitinpotcftate,an 
xion,rionpoteftaIiterdcfiniri,vtaitIuiifconf  inl.fuus  quoq; 
4.§.putodeh2rcd.inftit.hycveroconditio,S/</^«>W(^frfmr, 
ex  citcumftantiis  a:ftimanda  cft ,  an  fit  in  poteftate,  an  non. 
Mixtaconditio'cft,cum  tcftator  rclinquitfiliifiix,  5««»/)/?- 
rtt Titio.Bon cnimpcndcc  ex eius  voluntate , fed  parcim  ex  e- 
ius  voluntate  ,partim  ex  (ua.Filius  igitur  non  poteft  tubqua- 
cunqicondicionc  hajresinfticiji,ftdfijbeatantumqua;pcn- 
det  ex  eius  pottftatc.   Si inftitutus  fit  (ub  ea  condiiionc,quae 
in  pottftateeiusnonfir:quiavelcxcafijpcndet,velex  alte- 
ruispoteftatc ,  inutilis  cft  inftitutio.  1.  fi  pater  filium.  4  C.  de 
inftic.  vel  fijbftir.  ieu  reftit.  fub  condit.  adcoinutilis  cenlctur 
inftitutio,vtneteftamcntumquidem  valeatquodapertecx- 
pre(lunicftinl,Lucius.8i.ft'.decondit.&demonftr.  tcftaior 
inftituit  filium  fub  conditione,S<y9//««ff?  ejfeprohauerit,  ait  i- 
bilurirconf.tcftamentuminutileeire.non^  eaconditio  im- 
poflibilisfir,vtvuIgocrcditur.Poffibilisqujdemeft,fednon 
pendetcxpoteftatcfiliijcuiuspetroniadicripta  eft  teftame- 
to,&ideoinfticutionullaeft.idemdicitutinl.(uusquoq;4.ft. 
dc  hajred.inftit.in  did.l.ripaterfilium.ibi,nccindcftdlum, 
&c.addicImper.cxceptionem,nonvalercinftitutionem.-nifi 
in  dcfcdum  eius  conditionis  exhiredctur ,  nifi  exharredctuc 
fubcontririaconditionc.l.filiusapatre.iS.ff.dehb.&poft- 
hu.quia  fiue  extiterit,  fiuc  non  cxtiterit  conditio,non  potcft 
dici  prxteritus  elie.Siquisfimplicitcrhiiedeminftituatiub 
conditionc,  S'-  nauii  ex  Afia  venerit,  naue  non  venicnle.pr  ^- 
rcritus  reperitur  filius.  Ac  taractfi  idcm  dici  polfit  dc  qnalibec 
conditione,  quje  non  exiftit :  tamcn  imputandum  eft  filio.i^ 
non  impleuetit  condicionem,qu?  ctat  in  eius  poteftatc.Si  fa- 
lius  ergo  inftiturus  fit  fub  conditionc.qnxnoncftinipfius 
poteftate , inftitutio  nullaeft.Idem  dicendum cft  &  fi contra 
leges,&  contra  bonos  motcs  adfcfipta  fit.l.filius,qui  fuit.  i  ^. 
if.  hoc tit.  vbi  ea  dicimur facere  non  pofle  qui  honefte  face- 
le  non  poflumui.  Et  bic  notandum  eft  nos loqui  de  filio ,  qui 
cft  in  poteftatc :  non  de  cmancipato.Nam  cmancipatus  filius 
potcft  i^^ftitui  fub  quacunque  conditionc  fiuc  ex  cafu,  fiuc  cx 
alterius  poteftatc  pcndcat.l.  i.^.i.debonor.poflef  (ecund. 
tab.&  l,i.§.fi  fubea.  ff.de  bonor.po(.contratab.Hic  incidiic 
quidam  antinomiac,quarum  explicatio.nuncneccflariacft. 
Prima  eftinl.  fiquishzrcdum.^.C.hoctit.ibifiliafuitinfti- 
tuta(ubconditionc,S.'n«/)/<»tfr//T#>/«.hxcautcmconditiocx 
ciusarbitriononpciidet:iedpcndctpartimcxpoteftatceius 
pattimex  altcriuspoteftate.  Quxritur, fihxcmuliernupfic 
Titio ,  cui  nuberc  cam  vult  patcr ,  hanc  conditionem  adlcri- 
bcns ,  Si  Titfo  nupfertt .  dcinde  ab  eo  diucrtit,an  conditio  im- 
pleta  eflcdicatur  ,anvidcaturparuille  voluntati  teftatoris? 
Hic  oblcruandum  eft,qua:ftionemhanc  dcconditionc,S# 
nnpta eritTftto.iu tra6lari a luftiniano,quafi vtilis fit  inftitu- 
tio.quafiqitcftaracntumvalcat.cumtamcncertumfitcxiam 
didis,filium  non  pofl'einftituifubtahconditionc,qua:ini- 
pfius  poteftatenoneft.Hocargumento  nonnulli  conuellc- 
renitunturquodiam  anobisdi6lumcftdcconditione,qux 
non  cft  infiliipotcftate.  Sedhocargumentummihividctur 
per  quam  leuc  efle,quamuis  apud  alios  fit  magni  pondcris.  A- 
nimaduertcnduraeftininterpretationehuiusconftitutionis 
.^ui  de  te  fit  quaiftio,  ficut fcrc  in  cuiufque  lcgisintcrprcta- 


Franc.Duareni  Qommtnt^ 


tione.  Nonqua?rirurineaConftitUti6n&an  Vtilisfittainftla 
tUtio,an  non:fcdqua:tituran(ufficiat  mulicrem  (emcl  nu- 
pfiffe,  ctiam  fi  non  permanferit  in  matrimonio.  Non  dubita- 
batur  ergo,  cum  haicquiftio  ptopofitaeftIuftiniano,quirt 
vtiliscflccconditio.  ProponcbatUr  quffftioquaficcrtum  ti- 
fecvtilem  eflcconditione.ledquafebaturquomodopaien* 
dumeflet conditioni,  quid  faciendum  effet.vt  dici  pofltt  im- 
plcta  conditio.  forte  filia  in fti tuta  fub  hac  conditione  erat  e- 
niancipata  i  patre :  forte  cxhxredata  erat  (ub contraria con^ 
ditionc,fortc  teftaraentum  fadlum  erat  a  matre,qur  non  hi- 
bct  filiam  in  poteftate,  &  poflunt  alia  excogitari  in  quibus  v- 
tilisfithxcconditio.  Qupcaluvalct  harcconditio.dubitaruf 
quid  faciendum  fit  vtconditioimpleta  cffcdicatur.anfuffi- 
ciat  femel  nupfifle .  ctfi  poftea  diuctterit  a matito  ?  Qir dam 
dicuntdiuinationcmcflcquoddiximus,vclemancipaialuif- 
fc  filiam,&c.Scd  latis  oftcndunt  fe  non  nofle  rationcm  harfi 
legum  intetprctandarum,&  omni  iudiciocarcre,  nccdignos 
cflcquiiurisinterpretes  fe  profitcantur.  Alia  quaftio  cft  huic 
aftinis  de  nepote,an  quod  diximus  de  filio  idcm  diccndum  fit 
de  ncpote,vt  ficut  filius  non  poteft  inftitui  fub  ea  conditionci 
qu^noneft  inpoteftateipfius,  itactiamncpos  nonpoflit? 
QujEftiocftiuriscontrouerfi,inquomagnaeft  difleh(io,& 
magnaopinionumvatietas.Egoputoncpotcmpofleinftitui 
fub  quacunque  conditione,etiam  qua:  in  cius  potcftatc  & 
aibitriononfic.Idmihividetur  tamapertecxprcflbm  eflein 
I.4.&  feq.ff.de  h^red  .inftit .  vt  de  co  dubitandum  non  fit.  Ait 
cnimibilurifconf  funmhiredcm  fubquacunq;  condiiione 
inftituipofle,fedexcipit  filium.Hisigitur  vcibisoftendic  VI- 
pian.  multuminteredeintcrfilium&neporem  quantuniad 
hancconditioncm  attinct.Imo  diccndum  cft,ctfi  ncpos  fit  in 
primo gradu filio  iam  mortuo,  ne hoc quidem  cafu  prohibe- 
tifub  quacunque  conditione  inftitui.  Eftiuushjcresnepos 
cum  pater,qui  erac  in  primo  gradu,cum  non  antccedat.§.fuii 
in  Inftit.de  h^redum  qualit.&  diffcrcntia.Itaq;  lurifconf  in  L 
ied  &  fi  fub  conditionc.  6  .§  .i.ait  nepotes  fub  omni  conditio- 
nc  inftitui  poffc,  etfi  redigatur  ad  filii  conditionem.id  eft,  ct-' 
fi  filio  mortuo  ncpotcsineipiantprimumgradum  tencrc,& 
ius fui nadti fint.  Eodem pcrtinet  quod  dicitur in  1.  i.§.l'cien- 
dum.ff.dc  fuis  &  lcgit.hitcdib.vbi cft  locus  xque  cxpreflus* 
Difcrimcn  eft  igitur  apcitum  filii  &  ncpotis:fcd  quic  efl  ratio 
diucifitatisrEgo  non  poflum  probabiliorcm  rationem  after- 
rc  huius  diuciiitatis ,  quam  g,  legej  magfs  faucnt  fihis ,  quara 
nepoiibus , cum  propiores  (int  defundo quam nrpotes .ar- 
gumento  eft  quod  dicicurin§.i.ft.dcexhircd.lib.inlnftiti 
Vbi  luftinianus  ius  antiquum  rccitat  dc  filiorum  &  nepotum 
exhxredatione.  lure antiquo, non  inftituto filio, qui erat in 
poteftate,teftamcntumnullumcrat,proptercaquodn6  (uf« 
ficeret  filium  cxhartcdare:  fcdoportcbatnominatimcxhae- 
redare.ncpotcsautemfiifticicbatcxhzrcdare  inter  cstetos: 
Ceteritxhtredes  funto.  Eft apcrta diffcrentia ,  qua  oftenditur 
legislatores  raagis  filiis,  quam  nepotibus  fauere.  Hoc  eft  dif- 
crimeniurisantiqui,quodconftitutionibusmutatumcft:fed 
tamen  admonemureo  iureantiquoraagisfauerefolitosfu- 
ifle legislatores filiis, quam  nepotibus.  Qui  adducuntur ab 
aliis,qui  contrariam  fentcntiam  tuentur.lcuiafunt.  veluti 
quod  dicunt  prsteritione  nepotis  non  minus  runipi  tefta- 
mentum,quam  prxteritione  hlii.l.pofthumorum.ff.dein- 
iuftorupt.fcdhicnonloquimurdepra:tcritione.Egofatcor 
quantum  ad  praccricioncm,  non  multum  inccrc(rc,falrem  fi 
neposius fuihabcat, td cft.in primo gradu fit»  Sed de nepote 
hic  Ioquimur,qui  inftitutus  cft(iibeaconditione,quinon 
cft  in  cius  potcftate.  Multominusnos  moucrcdebctquod 
adducitur  ex  conftitutione  luftiniani ,  vtcum  deappel.co" 
gnofc.^.aliudquoquecapitulum.  Illaconftitutionullomo- 
do  ad  rem  pertinet  fi  rc(5te  intclligatur,vc  nos  intcrpretati 
fumusfubtit.dcinofl[ic.teftam.(upradehbc.&pofthu.Cum 
cnim  ait  Imper.  non  liccre  ncc  cxhxredate  ncc  pritcrire  fi- 
lios  nec  nepotcs,nifieaobfcfuata  fucrint,quf  dicic.cotaea 
conftitutioloquiturdequerela  inofticiofi  teftamcnti.  Siea 
non  obfcruata  fuerintdc  quibus  loquitur,  rumpeturtefta- 
mcntum  qucrcla  inofticiofi tcftamcnti,  & propterca  nihii  ad  : 
hanc  quiftioncm  illelocuspcrtinet.   Pnterealoquirurde 
pntcritione  &  exharrcdationc :  bic  nos  loquimur  de  inftitu- 
tione  ncpotis.qui  fatfia  eftfub  coQditionc,qua:noneftiil 
ipfiuspoteftate;&interha:cmuItumintcrcft.Multumenint 

intcrclik 


!n  T^it.De  coyiditanfiitut^ 


inttreft  afi  quisfit  ptxteritus,  aninftitutus  (ubconditione. 
Opponitut huic fententii , vt contraria  j  1.  quoniam in  prio- 
libus.C.deinoflic.teftaro.l.fcimus.§.cumautem.eo.titui.le- 
gesanteti)  ill*  de  inofficiofo  tcftaraento,  iicut  &alix  quae- 
dani  fupctiorts ,  I.  om nimodo.  &  1.  nuper.  peitincnt  ad  iegi- 
timam ,  qua?  fiiio  relinqui  debet  vt  debita.  Patcrqui  teita- 
nientum  facit ,  cuiarc  debet  vt  iiliis  illam  legitimam  relin- 
quar.  Sinon  rcliqucrit  illam  iegitimam,  quoquomododi» 
cicurinl.cmnimodo.  fiquicquameireliqucritnonellefub- 
Herfcndumteftamcntum:  fedfupplcndumcirc,  quoddccrt 
legitimz,ac*tantu  m  capiendum  cx  lubftantia  paterna ,  quan- 
tum  deeftad  fupplendamillam  lcgitimam.  Inl.quoniamin 
prioribus.  quiritur,  fifortcpaterlegitimamrcliqucrit,  id 
cft,  veltricntcm,  velfcmiflem:  fedtamenadfcripferit  con- 
ditionem  aliquam  ,  vcladiecerit  onus.quid  faciendumfit? 
Dubitatio  exeo  oritur  ,  quod  quantitatcm  integram  rcli- 
auit :  fednon  fine  onere,  adfcripfit  conditionem  aliquam, 
Teluti,Legofilio  centumfiiuetit  Romath.  Ait  Imperator 
rciiciendam  eiTceam  conditionem.  debent  enim  filij  illam 
legitimam  habercfinconere.  Etdiciturinvtraquelcgctam 
io  l.qiioniam  in  prioribus.quatn  in  leg.fcimus.$.  cum  autemk 
rciiciendam  efleconditionem  ,  itavtquod  leli^um  cft  va- 
leat.  Reiicitur  cnim  conditio ,  &  nihilominus  valet  tcfta- 
incntum.  Hoc  autcm  contrarium  videtur  iisqux  hic  dixi- 
mus.  Cuminftituitur  fub  conditione  filius,  dicimus  tefta- 
tnentumnonvalere  :  ibiverodicicurinftitutionera  valere, 
non  fucccdere  ab  inreftato.  Si  teftamentum  nullum  eft,  po- 
tcft  ab  intcftato  filius  fibi  hitreditatem  vindicare.  Bartolus 
uutauit  hoc  iusantiquum  coticdlum  efie  &  abrogatum  illa 
conftitutionc  luftiniani.  Hzc  fcntentia  non  poteft  dcfca- 
Ji.nullam  cnim  probabilitatem habet.  leg.  quoniam  cx  prio- 
tibus.  noncl^Conftitutio  noua,  qu^dici  poflitiuri  antiquo 
dciogare.  Ego  ff  pe  admonui  diftinguendas  eirc  conftitu- 
tioncs  nouasa  veteiibus.  cognoicuntur  conftitutiones  no'- 
usexinfcriptionibus  carum.  Eaconftitutio  inferta  eftGo- 
diciinprimaipfius  Codiciseditione.  Citerae  jquifequun- 
tur ,  infertx  funt  Codici  poft  ipfius  primam  cditionem.  Ve- 
rius eft  eigo cas conftitutiones intclligere  cum  tcftamentum 
valet.  Inomnibus  illisconftitutionibus  debemus  intcUige- 
«teftamcntum  itafadlum  efle  vtvalcat:  &queri  deinoffi- 
ciofo  tcftamcnto,  quzftio  cft  an  corapetat  querela  inofficio- 
fitcftamenti.  quzftioeftetiamdelcgitima,  quzdebeturfi- 
liis.&ponimus  valere  teftamcntum,  aliasnonconuenirent 
illileges  titulo.Si  enim  non  valet  teftamcntum.fruftfa  quz- 
ricur  an  competat  querela  inofficiofi  tcftamenti.  Ergo  cum 
loquunturillx  legesdeconditione,qua;3dfctiptaeftinftitu- 
tioui,velciquodcft  rcli^umfilio,  intcUigcndum  eft  vclc- 
mancipatum  elle  filium,vel  conditionem  adfcriptam  efle  qu? 
peiidei  exeius  voluntate.  ficintelligeredebemus  ,  vtdixi- 
inusintclligendam  cflle  l.fi  quis  h^redem.ff.hoc  tic.In  omni- 
bus  igitur  iis  cafibus  in  quibus  valet teftamentum ,  dicendum 
«fteam  conftitutionem  locum  habere  ,  alioqui  ceftamen- 
tum  Dullum  efle  in  quo  filius  qui eft in  potcftate  conftitucus> 
fubeacoadicione  inftitucus  eft  qus  ex  eius  poceftate  non 
pendeat. 

Cspimus  ofteodere  quz  conditiones  noceantinftitu- 
*ioni,  &qua:nonnoceant.  AddcHdumcftfuptadidisaliud 
«xcmplum  de quo in  l.feruus alienus. z  i  .&  leg.feq.  fF.hic.  Si 
^uis  inftitucrit  (cruum  fuum  ita,SerftM  meu6  cum  ltbererit,h4.' 
tumtfueflo:  hicconditioadfcripta  inftitutionicam  vitiat,in 
fcruoalieno  nonnocer.  Siquisinftitueric  feruum  alienum, 
Cwm  Itbererit:  cuma  domino  fuo  manumifTus  fuerit ,  inid 
tempus  collaca  ccndiiione  valec  inftitutio.  Ratio  diuerficacis 
«aditurinfeq.l.quiatatiofuadet.  Caufa  dubitationis  exeo 
«ricar ,  quod  in  rempus  capiendx  hxredicatis  poteft  quis  hx- 
f es inftitui.l.in  tempus.6i.  ff.  de  hzrc.inftitu.  Vnde  videtur 
vnlis  cfTe  bic  infticucics^f?-*»»  metu ,  CHm  Itbererit ,  htrei  ejio. 
^aia  confcrtui  inftitucio  in  tempus ,  quo  capere  poteft  hxre- 
tiicatem.  Sed  vifum  eft,imputandum  cfTcdomino ,  quifer- 
uum  proptium  harredcm  inftituit ,  &  poteft  ei  libcrtatGm  da- 
le ,  fi  ei  libcrtatcm  non  det ,  fi  conferat  inftitucionem  in  cem* 
pusquoobueniec  eialiundclibercas.Infeiuoalieno  idemdi- 
«i non  potcft :  quia feiuum  alienum  libcrum  efficcre  teftator 
000 poceft .    De  hoc  excmplo  ego  nihilaliud  hic  di(!lutus 


fum:quia  \\xc  dirpuratio  Ron  eft  magn^  vtilitatfs.  Inducituc 
tamen  ad  quaeftioncm^ficut  &  pltraq;  alia,qui  dc  feruis  con^. 
ftituta  funt. veluti  fi  quis  filium  fpurium  inftituerit  hxrcdemj 
collatainfticutione  in  id  tempus ,  quo  legitimiis  effrdtus  fnc- 
rit:aut,  vcvulgo  dicitur  lcgicimatus.  Cumi  uirftur  an  va- 
leathuiufmodiinftitucio.nonincbmmodcrcqucmurdiftin- 
dlionem  hic  traditam  de  feruo  proprio,&  de  k  ruo alieno :  vt 
fi  poteftatem  habeat  legitimai)di,  nbn  valeat  inftitu  io,  &  fic 
imputandum  eicurlegititnum  eumnon  feceiit.  fi  veroeam 
poceftacem  non  habcat,inrtitucio  valeat.  Aliud  cxcmpliim  cfl 
ininfticutionehircdis,  qu^rconferturin  voluntatcm  ccrtij, 
talis  conditio  inftitutioni  quoque  nocet.I.illa  infticutio.51.fF. 
dc  hircd.inftir.vbi  fi  inftituo  hircdes ,  quos  Ticius  volueric; 
yel  inftituo  Titium.fi  Sempronius  vbluerir,  hac  conditio  ad- 
ied3,fiSemproniusvoIuerit,inftitucioncmotaninoreddic 
inucilem.  Namhacconditione  adiedaconfcrcur  iufticucio 
hiredis  in alienum  arbirrium ,  quod  permiflum  no  cft.vt  ibi- 
dcminfin.  Duplexautemraciohuiusiuriscfreviderur.  Vna 
eft,quiacercum  efle  debcc  confilium  ceftacoris ,  vr  VJpian.ait 
in  Inftic.tit.qui  hari.inftitui  pofl.  Hic  cct  cum  non  videi  ui  cflTe 
confilium  ccftatoiis,cumita  inftituic,  QuosTttint  volutnt. 
Pixtcrea,  teftamencum  eft  iufta  noftii  voluntatis  fententia. 
I. i.ff .de  tefta.  non  eft  igit ur  teftat io  &  declaratio  fententix  a- 
licnx  &  voluntatis.  Atqui  fi  reciperecut  hoc  genns  inftitucio- 
nis,  Quos  TttiMS  voluerit  hnredei  n)thifunto:vel,ftTitiiu  volue- 
rtt,Sempronttu  har  tsmihieflo-.hoce  fletq\iodammo<ioi\i}  fa- 
cereceftamencum,nonfibi.  Ttftamentorum  vfus  compara- 
tuseft,vcvnufqui(quefibihxredeminftituar,nonalij.  Aliud 
excmplum cft  fimilcin les.  alias  6S.  fi quis Semptonium.ff: 
dchircd.inftit.  Pompo.in  ea  lege  oftendic  diffcrenciam  efle 
intcr  has  infticuciones,  SemprontHi  hieres  ejie ,  fiTitiUf  iu  Capi- 

toUumafcentierit:(^ySempromush£r6sefio,fiTtttMivoluerin 
Cumenim  teftacorinfticuitfubhacconditione:5«7"f>/(i«t/oi 
/«wf,  confertomnino  inftirutioncmin  voluntatem  Titij,»- 
deoq;inutiIiseflrediciturinftituiio.Sedcumitainftiiuir,y;r«- 
tiiM  tn  CapitoliMm  nfceHd.erit,SemproniUi  htres eflo ,  non  coferc 
elcprcflein  voluotate  Titij  infticutioncm.  Viderur  tamcn  pti- 
moafpeftuincerhas  inftitutionesoihil  interefle.  N.!mcuin 
quis  inftituiturfub  hacconditione,  /?r/hW»«  CapttoUurn a- 
fcenderity  perindeefleviderur,3cfiinftituifler  h^rcdemfub 
hacconditione,5<rx>/««t/o/»mf;quiapcndctexeius  volun- 
tatean  capitoIiuma(cen(ufusfir,  annonfit.  Liberumtftel 
afccndere,  vcl non afcendcre.  Sed expreflum hoc non eft.iti- 
quicPompon.Similceftquod  diciturinl.  fo.al.fi.nonnun- 
quam.ft.  decondit.&  demonftr.  Eft  vulgare  didtum  anci- 
qaatti.Exprefa  nocent,non  e.vprefa  iian  nocent.Sed  diflimilitu- 
dovcriufqucfpeciei  fubtifiushicexplicanda  eft.  Ecccinprio- 
rifpecie  cumSeropronius  inftituitur  (ub  hac  conditione,  fi 
Ticiusvolucrir,hocprincipaliteragitur,  vtcxvoluncate  Ti- 
ti)  pendcac  infticucio:  vt  non  nifi  Ticio  volence  h^res  fit  Sem- 
pronius.hocprincipaliteragitur.  Inftitutio  igicur  hxccon- 
traria  eft  vetcrum  confticucionibus,  qui  decreucrunc  cefta- 
mencum  pendcteexalieno  arbicrionondebcrc  ,  vtiamdi- 
ximus.  In  alcera  (pecic  non  hoc  fpecialiter  agicur ,  ^c  hireS 
fitqucm  Ticiusvoluerit,  vcexvoiuncatcTicij  omninopen- 
deac  inftitutio  :  hocprineipalicer  agicur  vcaliquid  faciacTi- 
tiusquod  forcafreintereft  ceftatorisfieri:5m/>^o»/i^^<«mffi 
JioyfiTttiustH  CapitoliHm afcentierit.  IgiturTitio  Capitoliiia- 
fccndcnte,hrresfuturuseftTitius:  eononafcendente  noii 
potcfthxtescflc.  Inconfequcnciam  diciturhoc  pendereex 
eiusvoluntace.  fcdhoc  non  dicitur  pendere  exeius  volun- 
tatc.  Atgumenco  eft  quod  poccft  Sempronius  hircs  cfle ,  ct- 
iamTitionolence;,modoCapicoliumafcendac  Titius,  &fa- 
ciac  id  quod  ceftacor voluic.  Pone Titium  teftari &  exprimc- 
re fe noUe  Sempronium  hsredcm  eflc  j an  Titio  nolei.e  Scm- 
proniushzrcsfuturuseft  ?  EgonondubitOjquinhxresfu- 
tuius  fitjfi  Gapicolium  alccndctici  Nam  couditio  cxtitic,(ub 
quainftitutuseft.  Incffeduhicvidetismulcum  intetefleirt- 
tervcranqueinfticutionem.  Hociuspiodu<aumeftquoquc 
ad  legaca.  d.  I.nonnunquam.  de  condin&  dehionft.  cui  vide- 
tut  repugnare  I.i  .ff\,  dc  1. 1.  vbi  dicitur  legacum  conferri  pofld 
inalceriusvoluncacem.Eftdifficilisancinomia,  Necrefercin- 
quic  V  Ip.an  legccur  alieui,  Si  Tttiui  in  Capitolium  afcedertt:  aii 
y?w/»rr;r.inhnonnmiqua.ff;dccondit.&dcmonft.dieuuiifi 

Mm     ^ 


4i<5 

legatiim ficalicuijS<7'»f»'«;*z/e///;W/,!nutile cfle legatum.  Ego 
a\i^s  dixihxcvcth^yfivolfierit ,  inhaclegeaccipiendacllepro 
rmrbitratfu  (tt.conictn  autemlegatiiii  in  akerius  atbitrium 
poflccertumcft,  noninmeram  voluntatem.  1.  n.  fideicom- 
milla.§.quanquam.de  I.5.  Cum  quid  confcrtur  in  alcerius  ar- 
bitriura  nonintelligiturin  meram  eius  voluntatcm  collatnm 
ede-.rcdficinrelligitur  fiatbitratus  fuencita  vt  vir  bonusar- 
bitraretur.-non  fi  libuerit.  Ego  exiftimo  hic  accipi genus  pro 
fpccie^W«tfm,idcft,fiarbicratusfuerir.Genuspro(peciefi- 
gura eft  vfitaca.  Verba antecedentia fuadent  ica  aceipiendum 
elTejilafciliccc,  Inarbttrit4maltertui,^c.\o<\W\i\KiiiC[\yt\\i- 
reconf.de  arbitrio.  Ambiguitas  cxpiicanda  c  ft  cxiis.quxan- 
tecedunt  &;  fequuntur,^«»W  *»?>»,  ^c.  Anfivo[uerit,(jc.Di- 
xericaliquisiud.i.nonnunquacr.ft.dccondic.&demonft.Iu- 
rcconfiikusaliterinterpretatur.Sedinl.nonnunquam.expri- 
mitur  formula legatij/F^ww  leganertt ,  his  verbis ,  Si  Tuim  vo- 
let,  poriirreftatoremhis  verbis  vlumeire.  Cumteftatorhis 
verbis  vfus  cft:nos  intelligimus  eu m  conculifie  in  meram  vo- 
lutatem.inhacI.i.nonexptimiturconcepciof..rmuIa:!egati. 
Nondicicteftator  hisvetbis  vx.t:r\fi,jiTimuvoluertt,  collata 
conditionein  voluntatem  Titij.  Ergohicnos  accipimusge- 
nusprofpecie.  Voluntasgenuseft:lpeciesfunt,3tbitrium& 
mera  voluntasl.fideicommifi.i.  1 1  .§.quanquam.  dc  lcgat.  3 . 

Obiicitur  etiam  huicdiftii.cVicni  1.  fideicommillaria.  13. 
§.etiam.dcfideicom.hberc.  Sedquoddiciturineal.fingulare 
eftptopterfauoremhberiatii  Fiucrelibertatishjrcfubtiiitas 
iifgligicur.Itaque  valet  liberras  fide.commiHaria ,  &  fi  collata 
fueritinvoluntatemalccrius.lnaliislcgatis&fideicommiflis 
ha:c  fubtihtas  vcrfacur.  Ccrtum  cft  multa  indicSta  efle  con tia 
rigorem  iutis,propter  liberratis  fauorem.lnftitutio  igitur  h^- 
rtciisnoa(..oteftconferri  involuntatem  tertij.  Dximusau- 
teni in  voluntatem  tercij  no poflc conferri.  Nam  poceft con- 
fcrriin  voluntatemipfiushiredis.l.iamdubirari.SfJ.ff^^dch^- 
rcdib.infti.&l.Cornelius.Cjtj.fF.eo. vbicumhzccondi  ioad- 
iiticut ,  H(trcs efio,Jivolei,non  nocet :  imo  ineft  hxc condicio, 
fi  hires  non  fit  neceirarius:&  fi  non  exprimatur ,  ramen  taci- 
tcincelligitur.  Cumautcmeft  neceirarius  hxres,  magnam 
vim  &effe(5lum  habet:  cxncceirario  hirede  facic  voiuniii- 
rium,vthicdicitur,&indii5tal.iamdubitari.Suih2redespof- 
lu:i:ii;flituilubhaccond!cione,/?i/f/«^i«>'6jfj^,quiali.isnc- 
ceiiarijluturi  hxredcsiuicciuili,  quamuisaPritore  bcneri- 
cium  abftinendihabeant:  necneceireeftcum  filiusinllitui- 
curlubhacconditione,eum  exhiredarilub  contraiiacondi- 
tione,quiahxcconditiopendetex  meracius  voluntatc.  Imo 
incp:aeflc;cxki:redatiolnbcontratiaconditione,ind.l  iam 
dL'bitari.  ollenditMarcelius.  Exhisigiturintclligitisiuftitu- 
tionemhsredis  confeniuon  polTcin  voluntacem  tcrcij:  in 
voluntatemautemharredisipfius  vtilifcrconferri.  Atqueita 
expedica  cft  diiputatio  de  conditionibus.qux  nocent,aut  non 
ncccntinftitutionihzredis. 

C  A   t>,     V. 
De  effeciti  earum  conditiomm,ejȣ  vtilesfnnt. 

Dlximus  fupraquafdam  conditionescflequsreiiciuntut 
or.inino,qua:vciles  nonfunt ,  fedprononltriptisha- 
bcntur:cuiufmodifuntimpolfibiles,autturpcs,&proptcr- 
ea  nihilamplit^s  «Je  «ftcdru  huiufmodi  conditionum  dilTcren- 
dumeft.  PiiCtereadixi.Tius  quafdam  condirioneseirs,  qu2 
inutiIesfunc:lcdnon  reiiciuntur.  Etdehisnihil  etijmdicc- 
mus.  AliasfuntvtilcSjqu.Tnequcrciiciuntur^ncquenocent» 
De  earum  effcdu  nunc  eft  videndum.  Erin  primis  notan- 
dum  eft  cx  quo  fere  pendent  omnia,qux  fequun  tur.Exiften- 
tevciliconditione,vaIereinftirutio£.e:eadeficientc,inutilem 
cde.l.a  .C.co.inftituta  eft  fiha  fub  conditionc  hac,5«  .^««//yf- 
lio  nupfertt. non  prius  hires  cxiftcr,qu3m  parucrit  conditionf. 
Et  hic  diftindiio  cradi  folec ,  dequa  plenc  diximus  lub  titul.dc 
condit.  &demonrtr.vbidiftinguuntur  cafuales  conditiones 
abatbitrariis.  Conditionis  hiceft  effedus  ,  quod  fulpendit 
vim  infticutionis.Sed  qusritur.an  impleca  Conditioneab  hx- 
rcdeacquirarurhxreditas?  Quiftioeftinl.i5.ci,qui.ff^.hic. 
Qujd3mha;resinftitutuseft(ubhaccondicione,5/^fc<-?wTi- 
r«o£^fi/mf,pucansfejnfticutura,fubcacondicionedecemde- 


Franc.  Duarent  (omrnent. 


dic^quzrituranhxrcditas  eiacquiratur.^Videtuteiarquifita 
eflTe.SiquiscnimalJquidgeratprohirrede,  videturacquitere 
hxreditatcm.l.prc  h.x"redc.ff.dcacq.ha;r.  Titiodeceiiod.ido, 
videturvelleh.Trcdemefle.  videiurenimhocanimodaie,vt 
h2reditatcmfibiacquirar,3tqiideovideturnullamaliamadi- 
tionem  necelTariam  cfle.Contra tamenhic  du  itur ,  quod  pa- 
rcndo  conditioni non acquiiitur  hairediras.  Parcre c(..ndino- 
nilubquaquis  cftinftitutus,  noncffepro  haeredelegercre, 
argumento  cft,  quod  fi  quis  parendi  conditioni  caufa  ahquid 
dederir,  deinde  hajrcditat  em  repudiauerit ,  id  potcft  repeterc 
Condidionecauladara,caufinonlccuta.l.i.§.fiparcndi.ftkdc 
condit.  caufadat.  Rationiini  videturfatis  ptobabilis  exec, 
quod  inftitutus  hxres  fub  conditione  ,  parcndo  condicioni 
nonarguitur  voluntas  haercditatis  acquirendat. hocnonne- 
ccflario  concluditut  eum  vclle  ha;redcm  efle .  Poteft  ahud 
confilium  eius  efle.Is^qiii  videt  fe  inftitutum  cfle  fub  hac  con« 
ditione,Sidecemdcdciit,decemdatTitio,forteintcrimdum 
dchbcratan  hxreditatemaditurusfic,  nonconftituicapudfe 
hiredicaccm  adire:fed  ita  tamen ,  vc  poftquam  deliberaucrir, 
illa  condicio  fic impleca :  &  nihil  impediat &  officiat  ei  condi- 
tioimplera.  Scddchoc  plcniusdicemus  adl.prohircde.ft'. 
deacqu.  hxred.  Cum  ergoquarfcurde  cffedu  conditionis, 
nullus  alius  eft  effeftus ,  quam  quod  pendct  inftitutio  hxrc- 
discxeuencuconditionis.  Adhsrcditatisautcra  acquificio- 
ncm  non  ptodeft  implementum  conditionis.  Atquehinc 
quiiitur  quando  cxiftcre,  aut  deficere  dicatur  conditio .''  Hic 
locus  latilfi  me  patet ,  &  partim  verlatut  in  conieftura  volun- 
tacis,  partimin  verborum  fignificarione.  Qusritur  ergo 
in  piuviis  dc  pluiibus  conditionibus  adfcriptis  inflitutioni 
hxtedis  fiue  coniundtim ,  fiue difiunftim ,  quando  dcficerff, 
autquando  exiftcre  vnaquacque  dicacur.  Aliquando  plures 
condiciones  adfcriprsfunt  coni\in^\iQ,StiecemdederttTu 
;»<»,£?/7M<a«fef^A-y^««t/<«fr»V.  Aliquandoadfcribuncurdifiun- 
(k.im,StTittodecemdedertt ,vellinauisex Afiavenertt,  Inhac 
quxftionc  lequenda  eft  regula  rradita  inl.  ficoharrcdi.  f.fF. 
hic. & §. fi  plures.in  Inftic  de ha?red. infticuen.  omnibus  con- 
iundim  adfcriptis  parerdumeflc.  hiceftconiundionisna- 
tura.  Eftlocus  communis&  vulgaris,dequoalias  diximus. 
Ecfimiha  funtexemplain  leg.fi  quisitaftipulatus.  izj>.ff.dc 
verbo.obligat.  Sivefodifiun6l:im,fuflicerevniparerc.l.i4. 
fiisquiduccnra.§.vtium.&§.cumita.ffl.dereb.dub.Sedani- 
maduercendum  eft  hanc  difFerentiam  negligi  pierunquc  a  iu- 
ris  au(51:oribus  propter  voluntatis  teftatoris  coniundluram. 
Ecfimileeftquoddiciturinl.  fipe.de vetbo.fignificat.  Duo 
potiflimumhicobferuandafunr.  Vnumcftinl.generaHter. 
in priuc.Cod. eod.  Ecce quidam inftituititaha:redem,f/Ai« 
meni  Imresefio,  (£.fidecefieritvelfinetefiamento,velfmeliheriiy 
velftntnufitu ,  Sempronto refiitm  htreditatem  volo.  hic plurcs 
conditiones  adfcripta: funt  difiuncflim.  hicfilius  deceft;tfi- 
ne tcftamento:  fufcepit  tamen  liberos.  Conrrouerfia  eft  in- 
terhberosinftituti  &fubfticutum.  Subfticucus  vulcpra:fer- 
ri ,  quia  decefliic  fine  ceftamento  hajres  inftitutus.  Et  tamea 
luftinianus  conftituit  libcrorum  ,  quiex  filio  inftituto  fu- 
fceptifunt,potiofem  caufam  cfTe debcre ,  vtquamuis  tefta- 
torplurcs  conditiones  adfcripferit  difiun<5lim  :  perinde  ta- 
menefleaccipiamus  acficoniun(5lim  adfcriptaecflent.idque 
proptei  voluntatem  teftatoris.  Sienim,  ait  ibi  luftinianus, 
nihflex bisfutritfnbfeetttum , tunc , ^c.  ideft, fineque tefta- 
mentum  fccerit,  neque  nuptias  contraxerit,  nequelibcros 
fufccperit.  Sic  ipfemctluftinianusinterpretatur  ha:cverba. 
Conic(fturavoluntatisexeonafciiur  ,  quodteftarorlibero- 
tum  mentioncm  fccit ,  credibile  eft  cum  liberos,  quia  poftea 
fufceptieflent,  voluinepriftrrelubftituto.  Sedhoc  produ- 
citetiamIuftinianusadc:xrraneum:quianientionemlibero- 
rumfeceritrcftaror.  Simiiecxemplijmcft&proprieidemin 
l.Lucius.8i.ff^deha'tcd.ir,riii.lbihxconditionesinftitutioni 
i'Ci,Vii%6i\(\wx\ik\m^i^:x^nr\uA,Sihireditatcmnonadierti\vtl 
Merosnonhai>^ertt^K\t:tt,f\  fitqDchircditatemadieiitjncque 
liberos  habuerit ,  admitteciir  lubftitutus.  Sed  hoc  amplius 
aitibiScsuoIapauloantcfinem  ,  Quns eo amplttu,S>cc.hi^^^ 
legendum.  Etfi  alccra  ex  conditionibus  adfcriptis  extitcrir, 
nontamen  admittetur  iubftitutus.  Pctindecnim  accpien- 
dx  funt  ha;  conditioncs  dihuniSim  adfctiptx,  acfi  coiiiun-  I 
dlimadfctiptstircnt.   Raticncmquefubie.cit,quiamcntio-  j 

nemfe- 


Jn  Tit.De  condit,i?7pitut» 


1183»  fedt  libcrorum.  Non  eft  credibilc  libetos  ftatiis  fui  fub 

ftituto  poftponerc  voluille.  Mukuin  referrc  dicimus an  plu- 

resconditiones  adfcribancur  coniundbim,  andifiundimivt 

ii  plures  conditioncs  adlcribantur  coniundtiin ,  omnibus  pa- 

r€ndamfit:fidifianiiimadi"cribantur,fuffici»tvniparcre.fed 

quiddicc.r.us,  fiplures  conditione*  adfctibantur  ncquedif- 

iun(5im,n£t^ueioiundim:fcdindiuerfispartibusteftame- 

ji,  vtfiinvnapurtcadfcribitur  conditioteftamento,5«Ti«tf 

dtctm  dedatf.iti  alttr-tparte ,  St  nauu  ex  iAfia  veneritiHic  va- 

rietasiurisrcpcritur,  videtel.fi  plures  i/.fF.  hoc  tit.ibi»Co»</»'- 

tit  ijH»prtor,yc.\a  vna  partc  teftamenti  dixit,  Titim  mtht  ha- 

raefi»,fiSempronio  dedtrit,  lualteraparteteftamcnti  dixit, 

Tiiint  mihi haras  efie,finaHuex i^fia venertt.  Non  cft ncccfte       coramadiflime.  ff. de  liber.  &  pofthu.  quibus  dtcimus"c'a(imi 


hxreditas  hljis  acquiratur,non  patri.Et  quamuis  cafus  eman- 
cipationis  tantum  exprimatur :  tamen  credendum  eft,  fi  de  a- 
liis  cafibus intcrrogata fuiflet ,  idetn  omnino di<autatTi  fuifle. 
Similisfpecieseft,qu3;multum  confertadhuius  legisexpli- 
cationem.inl.mulier.ii.ffladSenatufconf.Trebell,  Eratfi- 
deicomiirum  cuidam  relidlum ,  ii  is  fadus  cflet  fui  iuris  mor- 
t8  patris.is  fa^aus  eft  fui iuris  emancipationc.  Dccreuit  Impc- 
rator  cum  ka:c-fpecies  ex  fado  iacidiflet ,  videti  conditionem 
extitiflc,  propter  confiliura  &  verifimilem  tcftatoris  volun- 
tatem 

Sed  difficultas  oritur  exlods  communibus,  dc  quibusi 
nobis  ante  diftum  fuic.  Loci  communes  &  vulgares  funt ex  1. 


omncs  conditioues  exiftere; conditio  qux  prior  cxtiterit  oc 
cupibit  inftitHtionem,  fiuc  dccem  dedcrit ,  fiuc  nauis  cx  Afia 
vcnttit.  vtrapriofcxtiteritvalcbic  inftitutio.  Aitautcmibi, 
Ex  e*demparte,  ^e.  quia  aliud  diccndum  crit.fi  ponamus  cx 
diuerfis  partibus  haeredcm  infticutum  cflc:tunc  cnim  vtra- 
qucconditioimplendacft.ldemdicitutinl.  z7.fi  tefolum.fF. 
dehired.infti.  Aliaefttamcncaufalegatorum.  Inlegatisa- 
liuddicirur.  Etplerofque  turbathacc  iurisvarietas.  Inlegatis 
Ipedatur  nouiflima  conditio,  vtdiciturinl.Stf.  quodtradi- 
tum.Et l.i o .fub  diuerfis. fF.  de  conditionib.  & demon.  In  li- 
bcttatibus  fpeaatur  lcuiffima  conditio ,  &  fi  extitcrit  vna  co- 


cxprcfliira  a  teftatore,ad  cafum  omiirum non produci.  Si  te- 
ftatot  hanc  calum  cxpreflerir ,  Si  fiUis  me  viuo ,  TOe^<«»r,noa 
producitutadaIiumcafum,quiexpreflusnoneft.  Erprster- 
ea  etiam  difficultatem  auget  quod  vulgo  dicitur  a  forma  con- 
ditionis  recedendum  non  efle.l.Miuius.^  ^.l.qui  ha:rcdi.44. 
It.dc  c®ndit.&  demonft.  Qui  darc  iuflus  eft  feruo  alieno.ini- 
plcndxconditioniscaufa,  dandooRinino  condiiionem  non 
implet.ldcm  dicitur  de  eo,  qui  dcporcacus  eft ,  qui  non  habec 
tcftamenci  fadionem.d.I.Mxuius.  Mirum  ergo  eft  quod  hic 
recedimus  aforma  conditionis,&  quod  cafus,qui  omiflus  e(t 
a  rcftatorcpro  cxpreflb  habcatur.  Teftacor  enira  cafura  ex- 


ditionum ,  tamen  legacarius  non  confequctur legarum.  In li-       preffit  eraancipationis ,  &  excenditur  ad  aliura  cafi 


li 


bcrtatibiis  fpcdlatur  lcuiffima ,  ca incelligicut  adlcripta  fauo 
rclibcrtacis.Ininfticucionchceredisprimacoditio,  qu^ptior 
txtitctic.  Gettura  eft  cxinftitutione  hasrcdis  omnia  pcnderc, 
.  qux  in  teftamento  fcripta  funt.l.proxiracxde  his  qux  in  cefta. 
delent. 

Cocpimus  oftendere  quando  exiftere  veldcficcrc  con- 
dUtio  dicacur.Dc  pluribus  condicionibus  adfcriptis  ceftamen- 
toiamdiximus,  Nuncvidendumeftcumvna  cantumcondi- 
lioadfciibitur.  Curavna  tantura  conditio  adfcribicurtefta- 
meDto,eaauc  negaciue  concipitur,aut  affit  raatiue:auc  in  non 
faciendo  confiftit,aut  in  facicndo.Si  conftat  in  non  faciendo. 
vcluti,  Siin Capitoliumnonafiettderit ,  hxcconditio  vidccuc 
Jmpleti  no  pofle.ncc  vnqua  pofle  dici  cxiftete.  Na  &  fi  hxres 
infticucusfub  ca  conditione.hodie  non  afccndat  Capitoliura: 
tamcncras,  perinde,  aucfequcntibus  dicbus  pocericafcen- 
deie.  Scd  inuenca  &  excogicaca  eft  ratio ,  vt  hsc  condicio  ira- 
pleacutjfcilicet  per  cautioncra,  qux  Muciana  dicitur,a  Mutio 
lurcconfulto  eius  caucionis  audore.  Ad  I.4.  fi  quiita  fint.§  .1- 
dcinIu!ianus.fF.hacrit,dccondit.inftit.ibi,Ca«r«rf»»,£^t.I$ 
caaetidfenonfadlurum  quodlococonditionispoficumeft. 
Si  lolas  haeres  fic ,  non  eft  cur  caucat.  Acque  ideo  inutilis  ted- 
diturhicinftitutio. 

DehacMucianacautionevidetel.7.Mutiana.  &aliashtt- 
iufmodi.fFdccondit.&deraonft.  Naradifputatio  decautio- 
nc  Muciana,aon  eft  propria  huius  loci.  Condicio  confiftit  ali- 
quando infaciendo,&affirmatiuc  concipitur.  Siquxratuc       patia(untinfpecie,quamhictratSamus,filiuraemancipaCum 


-     rr       n.    o    ■      r  .-.im,  quiO- 

mifluseft,  Sedrefpondeocafumomiflura  habenproexpref- 
fo,quocicsconftacdeteftatorisvoluntace.  Echacexcepcionc 
vfi  (uraus,nifi  euidens  fic  teftacotis  voluncas  concraria. 

Ecicarcfponderipoceftadd.l.quihatredi.&adl.M^uius.ff; 
de  condic.&  demonft.&  I.Titius.§.Lucius.  ff.  dc  ha.redb.in- 
ftic.adl.vItim.C.depofthu.hxrcd.inftit.nonenimeftvirum 
quod  vulgo  dicitur ,  nihil referre  an  ieruo decur ,  an  domiuo, 
cum  pct  leruum  domino  acquiratur.  Cu  m  ceftacor  infticuic 
aliquem  hxrcdem  fub  conditione ,  h  fcruo  alieno  aliquid de- 
dcrichxc  crcdicur  cfle  voluntas  ceftacoris,  v:  dci  ur  ipf  1  fcruo, 
non  aucem  dotnino.  Qird  incereft ,  dixerit aliquis ,  an  decuc 
fetuo,andominOvCumomniaquxdanturfcruis,acquicaDtuc 
dominis  .•  Sctuus  poccricin  pcculio  fuo  rctinere ,  doncc  ei  do- 
minusademetic.  poteritfaiccm  vti,&  ficintefligitur  d.  1.  Mx- 
uius.de  eo  qui  eft  dcportatus,quauis  dcportatus,bonis  publi- 
catis  non  poffit  fibi  acquirere  quod  ei  relinquitur ,  f cd  pu bli- 
cetur:potcft  tamen  faicem  vti.Nam  opus  eft  ei pccunia  ad  vi- 
dum,  &  hoc  vidctur  fpedafle  ceftacor,  qui  deporcaco  voluic 
relinqui.AcquehincfacileinccUigipotefiquodvulgodicitur, 
nihilrcferrc  quidcxxquipollcniiis  fiat.  Colligunchancrc- 
gulam  ex  hoc  capite.Ec  ponunc  mulcos  nodos.quos  non  pof- 
funcdifTolucre. 

Ego  dico  xquipolletia  no  efle  date  fcruo  &dare  domino  e- 
iufdem.  Racioneraiamoftcndimus.  Daredepotcaco.cuius 
bona publicaca funt,& dare fifco:  hxcparia non f unt.  A t hxc 


quando  cxiftete  aut  deficerc  dicitur  h^c  conditio,nullum  vo 
bis  vtilius  ptxceptum  tradcrc  poflura ,  quam  fequendara  cfle 
vctbotum  fignificationcra :  nifi  ccftatotis  voluntas  concraria 
appareac  ex  conieduris  aliquibus.  De  fignificacione  vcrbo- 
rum  nulla  prxccpca  ttadi  poflunt.fed  teftacoris  voluncas  fcm- 
pcr  vet  bis  potior  eft ,  fi  ca  appareac.I.  in  condicionibus.  19  .ff. 
decondic.&  dcmonft.  Id  ergo  non  tantum  zftimatur  ex  ver- 
bis,fedctiamcxvoIuntateteftatoris. 

Huiusrei  varia  exempla  funtqus  noshic  explicaturi  fu- 
B>us.Vnum  cxeraplum  cft in  l.fi  matet.3.  C.hoc titu.  Matcr 
inftituit  filios  fuos  hzrcdcs  {ahconditiona,fiemancipatief- 
pmapat;e:volehdit  cnim  ha:rcditatem  filiis,non  patti  acquiri: 
patcr  defunc^us  cft,  vel  fententiam  metuit ,  qualibetaci  func 
filij  pattis  poceftace , vcluti, depottatus cft.  Quxritur an  filij 
{ticcedere  debeanr,quafi  exiftcnte  conditione?Si  verba  tefta- 
lorishicfequamur,  non  dicemus  hicexticiffe  conditionem. 
Infticuti  funccnim  hzredesfubcondicione  emancipacionis. 
At conftat  cos  cmancipacos  non  eflc.  Sed quia  alia racionc  e» 
«ieruntdcpattiapoteftate,vtmoitepactis,  aut  condcmna- 
tionc:idcodicicurcxiftereconditio.  HicdiciturvideriexciciC. 
fccondicioncm ,  propccr  vcrifimilcm  tcftatoris  voluntatcm. 
Spcftatnus  confiliura  matris ,  qux  hancconditionem  adfcti- 
f fitinftixttcionihxtedum.  Nihilaliudfpedauit  matec  oifiir^ 


cfleapatrc ,  &  fui  iuris  fadum  eflc  vel  per  conderanationem 
pacrisjvel  raorte  eiufdem. 

Aliudexemplum  ,  inquovoluntas  tcftatotis  fpcdraturia 
interpreranda  conditione.extat  in  1. 6.  generaliter.§  .cum  £U- 
tem.tit.cod.C.pro  explicationc  huius  capitis  videndum  eft  in 
primisrefponfumPapiniani,cuiusmeminitIufliuianus.  Rc- 
iponfumilludPapinianiextatinJcg.ioccumauus.ftidecor.- 
dit.&dcmonft.  Patcrinftituitfilium,vclauusncpoccmhx- 
rcdcm  infticuit,nihil  enim  1  cfcrt ,  &  pcciic  ab  co  vc  poft  mot- 
tcm  fuam  rcfticuac  hxredicacem  f uam  patruo  f uo ,  fi  decc  fle-^ 
ric  infra  trigcfimum  annum.  Hic  fiiius  inftitucus  poftea  fufce- 
pic  hberos.Oricur  controucrfia  intcr  cos  liberos  &  fideii  om-r 
miffarium.  Fideicommiflarius  pccic  ex  ceftamcnio.  a-c  Lbi 
rchftum  clfc  fideicommiffum  fub  conditioiie,  fi  decefier;i 
incra  trigcfimum  annum.  Conftateura  dccefliflc  iutratii- 
gefiraum  annnm.  nullaeftfadla  iiberorummentio  ,  vcap- 
parcat  voluiflc  teftatorem  l.bcros  pra:ferri  fidciconunitla- 
rio.  Sed  camcn  contcndcbanc  hbcn  hoc  durum  eflc  lublii.. 
tutum  fibiprxfciri,&hoc  vidcnalicnumateftaioris  v<.Jun- 
tate.  Papini^nus  ex  fa(3:o  coclultus  refpondicpio  hbciis, 
&  iit,QtiodmiiHMfirfptum,^c,Ptet.is  patris  in  filios ,  vel  nc- 
potes,  nonpacicur,  vtvideacurvoluifie  teftator  cxtraneam 
prxferrs  liberis.  Exemplura  eft  luculcutum,  iu  <juonugis 


4i8 


Franc.  Duarem  ComrHent. 


fpe(aacurte(litorisvoluntas,qiiamvetbaeiu(dem,cumquae- 
rituran  conduio  defeceric.  Hoc  refponfum  Papiniani  ma- 
gnopcte  abaliislurifconfol.  ptobatumfuit,  &  adalios  calus 
pcodudum,  propter  vcilitatem  &  xquitatem.  In  primis pro- 
dacitut  quadam  conftitutionc  ad  hliam  &  omnes  defcea- 
dentes,  cnmrefponlum  Papiniani  nontam  latepateat.  leg. 
cumacutillimi.Cod.  dcfideicomrailT.  Papinianusloquiiur 
dccoquifiliuminftituit.  Hicluftinianus  loquiturdeco,qui 
filiaminftituit.  Refponfum  Papiniani  inttrpretatur  lufti- 
nianus &  extendit in ca conftitutione,  vt  locum  habcat quo- 
ticstcftatoraliqucminftituitdcexfedefcendentibus.vtquo- 
ties  hunc  inftitucrit  &  onerauerit  tali  fideicommilTo,  lem- 
pcriotclligatur  ineirc  ha:c  conditio.  Si  decejfertt  fine  Itberii, 
ideft,finefiiiis  ,  fiHcneporibus&aliisdcinccpsdelcendcn- 
tibus.  Adhuc  latius  idem  loftinianus  propcer  vtilitatcm  & 
jEquitatem  hoc  refponfura  Papiniani  interprctationc  pro- 
duxit  ,  vtlocumhabeat  nontantumfi  quisiegitimos  filios 
inftituerit :  fedetfinatutalcstantum,dcquovidebatiirma- 
iorelledubitatio.  dchacconditionc  tacita  ,  Stdecejferitfine 
Ubert^,m'i\t.x  Sc  varis  traftantur  fpccics:f  go  cas ,  qux  viden- 
tur  vtiliotes  efle  ,  hic  attingam.     In  ptimis  quairitur,  an  filij 
hiCCondmone,Ci  cxptedtinjSf  fine  Itberui  decejferityvocitivu 
dcantur  a  tcftatorc  exteftamsnto,  vtex  tcftamento  fucce- 
dant  filij  nati,  an vero  tantum  ab  inteftato  ?  Quiftio eft  agt- 
tari  folita  Sc  valde  difficilis  ••  ncc  cft  fine  froft u.  Non  cft  hic 
difputatio de  verbis  tantum: fcd  de rc  magni  momenti.  Mul- 
iumen'mintcreftaahisverbisincclligamusadfucceIfionem 
vcnire  liberos  ex  tcftamento ,  an  vcto ab  inteftato.  Si intcUi- 
gimus,  videtilibctosinftitutosatcftatote,  &vocatosextc- 
ftamento ,  ca  bona  non  pot  crunt  alienari ,  &  alicnaca  reuoca- 
buntur.Cettum  eft  enim  res ,  qui  fubieftx  fuat  rcftitucioni, 
alienariaonpoire.authent.tes,quae.  Codic.  commu.de lc- 
gat. 

Si  dixerimus  ab  intfeftato  eos  vocari,  bona  intcrim  alienai  i 
poceruntabhircdeinftituto.  Ha:cquiftiopendetexl.  Lu- 
cius.S^.ad  fin.ff.dc  ha:redib.inftitu.cuius  Ipccicm  lupcrius  re- 
citauimHS.Quidam  inftituit  fracrem  fuum  hiredero  pluribus 
tondtionibiis  adfcriptisdifiundlim.  Vnaexhis  conditioni- 
has  c(i,Stfili:ir»Jiliawveexfinatt(mt}atawVfnohabebtt.S\ib- 
ftituit  ei  alium  lub  CQndi.doDC,Si  liberosnon  habuerit.  Sciuo- 
laind  I.  Lucius.dchaccGnditioncloqucnsadfioem^hisver- 
bis  vtirur  ,  Nam  prudetis  confilium  teflantis  animaduertitttr, 
Cu  tcftator  his  vcrbis  vutnr,Sub/iitHoTtttSfratriweoJiJrater 
tyieuijine  liberitdecejferit.  NontantumfrattemvideturprJe- 
fcrri  fabftituto:  Icd  ctiam  hberos  cius.  Scd  quomodo  intelli- 
gimusteftatorem  voluiffe  I  bcrosfratris  lui  pratferre  lubfti- 
tuto  ?  Quicontcodunt  liberos  exteftamcnto  venireadhz- 
teditacem, fic  interptetantur  hxc  Scxuolx  vltima  verba,  £rMf 
//^;rw,quafiSca:uolafcnciateoderaiurehberosvocatiadh^- 
reditaccm.quo  iure  fratcr  ad  hareditatcm  vocatur.  At  certum 
eftiurcinfticutionis  cx  teftamento  ftatrcmad  hxreditatcra 
venire.Prxteteaargumentanturhuiusfentcntiidcfenlorcs, 
alococommunidevoluntateteftatoris.  Hicluflicitvoluntas 
teftatotisquoquomodoexpteIIafuefit.g,drefcrtquib.verbis 
vfusfitteftator,modolententiaeiusmamfcftafit?Acconftat 
tcftatote  his  verbis.5»/Jnf  Uberii  deceJ[erit,vo\\i\i\e  prius  voca- 
rilibcros,quamfubftitutum.  Ideoqucdieimus  Hberosextc- 
ftamcntovocariatcftatore  ,  &adducuntprohuiusIenten- 
li^confirmationcL  quifilium.  74. ad  Senatufconful.  Tre- 
bel.  TeftatorinftituitfiliumIuum,mandateinc  tcftamen- 
tum  faciat  priufquam  liberos  fufccpcrit :  quid  his  vcrbis  figni- 
ficet  teftator,ptonunciaiiit Impcrator.  Hic locus  eft  cx hbris 
Dccretorum  Pauli.  Collegit  cnim  dccrcta,  qua  decreticranc 
principcs  cognofccndo.  Teftatot  habcbat  filium  &  filiam. 
Fihi  mandauit  ne  teftamentuia  facetet  priufquam  liberos 
habcrct.pronuntiauithic  verba  ficaccipiendaeflc,  quafic- 
iusfidei  commiferit  vtrcftituat  hireditatem  fratrifuo  ,  id 
eftjfilio  tcftatoris.  Idem  videtur  diccndum  &in  hac  fpecie 
<^uam  ttadlamus.  Cumteftator  fubftituit  aliquem  filiofuo 
lubcotiditione  ,  Stjine Uberiidecejferit ,<^\iZi(icxtci\.zmcniOL 
fuovideatut  filios  vocare  adhireditatcm  fuam.     H,Ecfete 
funtquibus  eaopinio  dcfendifolet,  qua;fane  muhosalTer- 
torcs  habet.  Mihi  camcn  probabilior  videtur  contraria  opi- 
nio ,  qua:  etiam  reccpcior  cft ,  &  rebns  iudicatis  fa:pe  eonfir- 


mata.Egoeam  opinionemconfirmabohisargumentis,qBas    | 
fequuntur.  Pcimum,quia natuia conditionis hoc non patiiat    ; 
vtfilios  exteftamento  vocariintelligamus.  Namconditioa    | 
difpofitione  mu'tum  diffeit.Et  vulgo  dicitur,  QHodttt  condi- 
tioneefi,tdindtfpoJitioneneneJfe.\.  fi  quisfubconditione.  8.fF. 
fiquisomilFacaulatefta.  Cumquisdolomalo  hircditatem    , 
omittit  ex  teftamento  ,  &  ab  intcftato  adit ,  edidto  Pritoris    : 
fuccurritur  legatariis,fideicommi  (Tariis,  &  iis,  quibus  quid  eo 
teftamcnto  leli^lumeft,  quamuis  aliasiure  ciuihnon  adita 
hacteditate  ex  teftamento,qu£ECunque  in  co  relida  funt,  eua- 
nefcant.  Quid  fifubconditionedandorumdecem  hsresin- 
ftitutus  fit,an  Titio,cui  decem  dada  funt  huius  coditionis  im- 
plcnda:caufa,fuccurreturhoccdi(5to  ?  Diciturnonfuccurri: 
namadioncmnonhabetadidpetendum ,  neceftlegataiius 
necfideicommiiraiius,  nonpoteftcogi  adid  dandum  ha:ies 
inftitutus.  Scd  non  eonfequetur ha:reditatem  hires  inftitu- 
tus  fub  conditione,ni  fi  dccem  dederit.hoc  eft  tantum  in  con- 
ditione,qua:  nihil  difponit. 

Secundum  argumcncum  eftexiis,  qusanobis  annotata 
funt  ad  1.  Gallus.  fupra  de  libens  &  pofthu.  Ego  multis  exem- 
plis  demonftraui  in  formuia  GMi, Sijihui  meM,me  viuo,mo- 
rietur.His  verbis  filum  inftitutum  non  vidcri,  &  vt  valeat  A- 
quilij  formula,  debere  pra:cedere  inftitutionem :  eaomnia  . 
nunc  volo  pro  repetitis  habeti. 

Tertiumexcmplumeftexl.i.C.depatSHs.  Quidaminfti- 
tutus  hires ,  rogat  us  cft  verbis  fideicomifli  a  teftatorc,  vt  re- 
ftitueret  hxtcdnztem./iflne Uberi^  decejfertt,8c  duo  lunt  roga-'   j 
ti:  deinde  pafti  funt de  eo  fideicomilTo ,  quiritur  an  pa^luta 
valeat  ?  Dicitur  pat^um  valete  quo  remiflum  eft  illud  fideico- 
miirum,&ait,inccrtumconditionisinterfratres,finicumcf-  j 
fe  ratione  conuentionis.quod  eft  notandum.Si  liberos  inteN 
ligeremus  venirecxteftamento  adhircditatem  hisverbi$,yf 
y»nf /«^*rAf</tf«j^rir,hocfancpa6luranonefl[etferuandumia  1 
prariudiciumliberorum:  ficutenimdiximus,  resquxfubie-  1 
d^funtteftitutioni  fideicoramiflarii,  non  polfunt  aliena-  1 
ri:  &tamcndicicurhoc  padumefle  feruandum.  Hinccon- 
fequicur  hberos  his  verbis  non  vocari  ex  teftamento  ad  ha:rc- 
ditatcm. 

Quaitum  argumentumeftexl.exfatfto.  19.  ff.de hatred. 

ihfticuen.vbinoninftitiiicSeiurateftator,  fedhis  vetbisvfus  1 

c{\,SiSetmh^er6snonerit,Semproniitshxre5eJ}o.  Adducuntur  ; 

&aliaqu.^dampro  confirmationehuiusopinionis,  vclutil. 

fiUusfamilias.i  i  i.alia$ii4.§.cumquis.ff.delega.i.  Sedhsc  ; 

mihi  vila  lunt  raaioris  potidcris  ,  caetcra  non  omittemus.  1 

Adatgumenta  contrarix  opiuionisbrcuiter  rclpondendum  i 

eft.  Primumadlocumcommunem  dcvoluncace.-aiuncvo- : 

luntatem  teftatoris  feruandam  clle  quocunque  modo  fi-  1 

gnificatafoerit ,  &finonfitexpreiraateftatote,  fedviden- 

dum  eft  quid  teftacor  voluerit.  Teftator  voluit  prfffeiti  li»  1 

beroslubfticuto,  ergo  voluitcosex  tcftamento  vocari.  ne-i 

go  conlequentiam.     Quid  ergo  voluit  teftator  :  voluit  ius 

legitimarum  fucceflionum  abinteftato  intereos  conferua- 

ri.arg.cftquoddiciturinl.velfingijlis.j7.fF.devulg.  &pupil. 

Teftator  (ubfticuic  nouiflimo  ex  liberis  fuis,  eiqui  nouilli- 

musmorietur.lus,inquitibil'.uilcon.legitimafumhxredica- 

tum intcr  cos  cuftodire  vult.  Si  vnus  ex  libcris  moriatur, vuk 

alios ei  ab inteftato luccedere :  atque ita  non  rc  6te  colligitur, 

Teftator  eos  voluit  admitci  adhxredicacem,eigo  voluiceos 

fuccedere  cx  teftameBto.   Argumento  eft  ciiam  quod  dici- 

tur  in  1.  conficiuntur.  ff.  de  iure  codicil.  etiam  Irgicimos  hx- 

redesab  inteftato  luccedeicquodammodo  voluiireccftaco-i 

rcm,&camennon  ideo  dicunturex  ceftamcnco  luccedere. 

Idera  dicicur  in  leg.  j .  eod.  cicu.  Is  qui  codicillos  facic ,  nuUoS 

hiredcs infticuic ,  &  tideicom mifla  quidam  rehnquic ,  vidc-| 

tutvelle  eosfibifuccederc  ,  nonquodquafiex  tcftamento 

quodam  veniantad  hzrcditarem  proptcream  voluntaccm: 

fcd ab intcftato.atqucita potcft relponderi ad diSt.  1.  Liitius. 

in  fin.  fF.  deha:redib.  infti.  cum  ait,  fratrcm.&c.non  tantum: 

fratrcra,fed  etiam  libcros ,  voliiit  pra:fcrre  lubftituto,  voliiitl 

quideraprxferre,  fcdincertumadhucrehquit  ,  anvoluerir 

eo$  ex  tcftamcnto  ad  hireditatcm  vocari,  an  vcro  ab  intefta-i 

to,cumhocinccrtumfit ,  indubio  nosdicemus  h.!ncfuiirc 

teftatotis  voluntatem ,  vt  ius  lcgitimatum  hsrcditatum  in- 

tsrcosconferuarecur.  adleg.  qtufilium.77.  inprincip.ff.  ad 

icnacufi 


In  Tit.De  condit.injiitut. 


ftnatufcon.Trebel.R^ondeo.inealegedifpofitionemedc 
HOnconditionem:  hic  agimus  de  conditione.lbi  vetbis,  w<»/o 
nW.difponitaliquid.&propterconieduram  voluntatis  in- 
telligimus  pcr  fideicora  mifliim  relitftam  enTe  hireditatem  pa» 
trno.  Quiriturcamhisverbisfai^aeft  (ubftitutio,5«y;«*//- 
btru decejftrit ,  annaturales  non  tantum  legitimi  exdudunt 
fubftitutum?  &hoc  videturfatisdefioitum  elleealuftiniani 
(ooftitutione. 

Ad  §.cum  autem,cum  loquitur  de  iuftafobole:Iuftam  vo- 
cat  fobolemlcgitimos  filios.  luftinianus  hac  conftitutione 
yultrefponfunaPapinianietiamaccipi  ,  cumquisnaturales 
^{[osm&.kxatytihxccon^inoinfxuSi  ftne  Itheru  deceJferit.St^ 
cum  quiritur  de  conditionc ,  Si  ^utt  decefirtt fine  Uberis :  pu- 
tanatifunt  liberinaturalestantum  :  qusrituranprzferan- 
tur  fubftituto  ?  Quasftio  eftin  vtiiffque  partem  difputari 
fclita.  Scdego  dico  fubftitutum  pra:ferendum  eflcfiliisna- 
turaIibustantiim,quodfatisoftenduntverbaIuftiniani,cum 
deiufta  fobolcloquitur.  Qujdam  dicunt  hoc  cfleacCipien- 
dum,cum  fit  mentio  liberorum  in  lcgc ,  non  au tem  in  tefta- 
memo,  &diftinguuntdifpofitionemlcgis  adifpofitionete- 
ftatoris.  Iuftinianusineo§.Ioquiturde  conditionequxin- 
telligitur  exdifpofitione  legis,  non  deea  ,  quam  cxptimit 
teftator.  Egoputoidcm  diccndume(Ie,&ficintelligitur§. 
fiquisrogatus.leg.  exfaclo.fF.  adTrebellia.  Aitlureconful- 
rosineo.  §.  quicftionem  efle  voluntatis,  vidcndumefTeex 
citcumftantiis  quidfcnferitteftator  :  fpcdandaeftconditio 
&  dignitas  teftatoris .  Ex  coniedturis  colligere  poterimus, 
andc  naturalibus  ,  an  de  legitimis  tantum  lenfetit.  Sinihil 
appareat ,  noneftcredendum  teftatorcmfenfilTedcnatura- 
libus  tantum  propter  hancconftitutioncm.  Similcslocirc- 
petiuntur  in I. vlcim.  Cod.  de  iure  dclibcr.  1.  cum  pater  77.  a- 
iias79.§.volo.fF.deleg.  1.  Pritereaha:c  conditio  apponi- 
tur,vtiuslegitima;fucceflionisconferuetur,intcrliberos.Ve- 
teres  luteconfulti  volebant  naturalcs  tantum  non  fuccedere, 
redlegitimos.Aliacxemplareperiuntur,velutiinl.vlt.  C.de 
codicil. 

Gcepimus  multisexemplis  oftendere  ,  quomodointer- 

iirccands  fint  conditiones  adfcriptx  teftamento  ,  ex  vo- 
uncate  teftatoris.  Aliud  eft  cxemplum  fupradidiis  adden- 
dumcxl.vltim.Cod.dcinftit.fubcond.fa6t.ealcxincip.cum 
quidam.  Teftacorcum  haberctvxorcmprargnantem,fecit 
teftamentum,  inftituit  eam  vxorem  exparte  dimidia:  par- 
tumvero  quicxcanafceretur  ,  exalterapartc  :  &fubftituit 
hoc  m odo ,  Sipofihumw  nattu  nonfuerit ,  Tttitu mihi hares e- 
fio,  Pofthumusnatuseft:fedimpubesdeceflit.  qusrituran 
fubftitutus  admittendus  fit  ad  hxreditatem  ex  teftamento: 
an  vero  mater  ex  Senatufconfulto  Tcttulliano  ?  Dubitabatur 
quidiutis cflet.  Dubitatio orta  eft  ex interpretationc verbo- 
rumconditionisipfius,  fipofthumusnatus  nonfuerit.  Ve- 
rebaturcnimnecxvxorcfuaprqgnantenonnafcereturpoft- 
humus.  Quiritur  quomodo accipere debeamus  hic  vcrba, 
fi  pofthumus  nacus  non  fuerit.Si  fpedtamus  id ,  quod  exprcf- 
fittcftator,  fubftitutusvideturexclufusefle,  quiaveruraeft 
pofthumum  natumefle,  licet  impubes  deceflerit.  None- 
nim  alterum  calum  expreflit  teftator.non  ita  dixit,  fi  pofthu- 
musnatusnonfueric,autfinatusquidcmfuerit  :  fedimpu- 
bcsdeceflcrit,  Titiushztesefto.  Sed  adhuc  dubitationem 
facit  confticucio  Diui  Marci in  I.iam  hoc  iure.4.  fF.  de  vulgar. 
&pupilla.vbidicitur  teftatorcm  qui  in  vnum  cafumfubfti- 
tuit  ,  in  alcerum  quoque  cafum  fubftituiflc  intelligi .  hic 
fubfticuit  vulgariter  in  primum  cafum  :  cafum  autem  ha:- 
reditatis  nonadits,fpecialitcr  non  exprimit  ,  nondicit,5» 
htranonerit.  fedcertum  eft  vulgaremefle  fubftitutionera. 
Quititur  ergo quid iuris fit.  Exiftimabantvetereslurecon- 
fulcivoluntatis  eirequiftioncm.  Namctfi  D.  Marcuscon- 
ft;tueric  fubftitutione  invnum  cafum  fafta  ,  alterum  quo- 
quecafumcontineri:tatnen  ipfaconftitutioncD.  Marcict' 
iam  hoc  exprimitur ,  nifi  appareat  ex  coniedluris  tcftatorem 
iliudfenhile.  &hicapparettcftatorcm  aliudfenfifle.  Ideo- 
quc  dicebatur  voluntatis  efle  quaeftionem .  Ex  coniccturis 
voluntatis  colligit  Papinianus  matrcm  debere  potius  veni- 
re  ad  hiteditatem,quam  fubfcicutum.  Ad  diSt.  leg.  eum  qui- 
data.ibi.fi  enim,&c.&  ibi.Nos  itaque.&c.Hoc  multum  con- 
fcit ad interpretationem  conftitptionis  D.  Marci , in qua di- 
dtaiaitcrumcafumiatclligi,  fivnusexpteflusfiicttc.  Inhac 


415} 

hypothefi  iTiatris  caufa  debet  efle  potior  ;  quam  fubfiituri, 
ob  vcrifimilem  teftatoris  voluntatem.In  primis.quia  cft  roa- 
terpupiUi,  vxorteftatoris.  noneftdubiusafFeausteftatoris 
in  eam  vxorem,  cum  eam  ex  partc  dimidia  hercdcm  infticue- 
nt.  Hincaplerifque  annotatumeft,  tacitam  illam  fubftitu- 
tionem  pupillarem  exconftitutioncD.  Marci,  contrama- 
tremnon  admitti.&fententiahscvulgo  receptacft,  paucis 
dmentientibus.  °  r  r 

Ego  tamcn  probabilius  exifti m o etiam  co tra  matrem  fub- 
Ititutioncmhancadmitti:  necvlloiure  contrarium  probari, 
ludicio  meo.In  primis  ha:c  conftitutio  pcitinet  ad  cerram  hy- 
pothefm  mquaerantali2conie<auri.  Nontantumexclu- 
diturfubftitutusmhacfpecicquodmatcrpupillieiaduerfa- 
ria  fat:fed  quia  aliarconiedur^  concurrunr,quia  fcilicet  tcfta-' 
tonnftitmt  camcxpartedimidia,  vchincaff-caus  tcftatoris 
in  eum  appareat. 

Hxcprscipue  coniedturamouit  Papinianum & luftinia- 
num.Sed  qui  contrariam  opinionem  tuentur ,  dicunt  confti- 

tutionemcfleapertcdchacreinl.prec.bus.C.deimpub.&a- 
liis  fubftit.In  ea  lcgc  ibi,eo  defundcad  te  omnino  eius  perti- 
ncatfuccefl-io  Alloquiturmatrem  qu^  vocabatutpatrona. 
Mater  hiclibellum  fupplicem  obtulerat  Principi,  euiprin- 
ceps  relcribir.verf.fi  primotantumcafu,&c. 

Sedego  itaea  verba  folitus  fum  interprctarl ,  vc  nihilad- 
uerfctuticntentiinoftrs.  Siprimotantumcafu  habuitfub- 
"1™^"™'  >deft,ficonftetteftatorem  nectacitequidemfub- 
Ihtuiflcm  iecundum  cafum.  Cum  fimpliciter  teftator  ita 
JoqUitur,5///,«  mew  htru  non  erit.Titiiu  htre^  efic.z^  verum 
Titium  tantum  primocafu  fubftitutum  cflc.  alter  enim  cafus 

inrclligiturintflepropterillamconftitucioncmD.Macf  Vn- 
de  cum  ait  Diocletianus ,  primo  fi  vcrum  eft ,  prjmo  tantum 
cafuhabuiflsfubftitutum,  ideft,  fifuithic  voluntastefta- 
toris  vtinprimum  cafum  fubftitucret,  Sthere6nontnt,viovi. 
Jnlecundum SttmpHbe,idecefferu. nam aperta voluntas  maior 
eft,quami.]aconftitutio  D.Marci.  Sihicvcrbaitaaccipia- 
mus,nihilomninoiuuantopinionem,quxvuIgoreceptacft, 
quodtacita  pupillarisnon  admittiturcontra  matrem.  Prz- 
tereafieaconftitutioncDiocletiani  idfuifl^ctcxpreflbm  ,  & 
italenfiflit  Diocletianus,  vt  vulgointerprerantur,nihil  ma- 
gnopere  opus  crathac  conftitutione  luftiniani ,  quzpofte- 
noreft.  Dubitatum  fuitetiam  tempore  luftiniani  ,  vbita- 
menprobabilior  cratdubitatio,  propter  circumftantias  hy- 
pothefis ,  in  qua  proponitur  t  eftacor  infticuifle  vxorem  ex  di- 
midiaparte. 

Scquunturaliaexempla,  inquibus  quiriturde  interpre- 
tatione  conditionis,  quiteftamento  adfcribitur&  inftitu-; 
tioniha:redis.Vnumexemplumeftinl.fiitafcriptum.i3j.fF, 
hoc tituLvbi qusritur  quomodo  accipienda  fit hic  condicio» 
Ttttw  htru  eJlo-.ftTititu  htra  ertt,CHititHi  hares  eJfa.Yidetut 
fruftra  aduci  hic  conditio  Ji  h^ra  ertt.  nonnc  certum  eft: 
eum  inftitui  ha:redcm?fcd  veteres  exiftimauerunt,  quSquam 
fuitdecarediircnfiointereos,magnamvimcflehuiuscon- 
ditionis,&  ita  accipienda efle  hanc  conditione  ,fthareserit, id 

e(\:,Jihareditatemadiertt:nottJihxreifcr/pttafiterit.l^y§.riquis. 
de  hircdib.infti.Nam  hiresn5  eft,  nifi  hsredicaccm  adierir. 
§ .vlt.de  hsre.  qualit.  &  difFer.  in  Infti.  Ec  propria  &  vcra  eft: 
conditio.quia  poceft  exiftere,&  no  exiftcre;n5  heri  poceft,  vc 
hires  hsreditatem  adeat  &  non  adeat.  Hinc  qusricur,quid  fi 
hsres  coadus  audtoritate  Senatulconf.  Trebelliani  hsrcdi- 
tatcmadiericvteamreftitueret  fidcicommiflario:  fortedi- 
cebat  onerofam  efle  hsreditatcm.  1.  quiapoterac.  4.fF.  ad  fe- 
natufconf.Trebell.an  dicatur  exiftere  hxcconditio  ?  Dubita-' 
tio  ex  eo  nafcitur  ,  quod  adiit  coadlus  non  fponte ,  fed  peii- 
culo  tantum  fidcicommiflarij  ,  propter  reftitutionem  non 

animoample«acndajhxreditatis,potcftadire,&quartamre-. 
tinere:  coadtus  vero  non retinct  quartam.  Aliud  exemplum 

eft  in  I.  z.huius  tit.vbi  quaeritur  de  interpretationc  huius  con- 
ditionis,5i  metu  erit cnm  moriar ,  hxres ejio.  Hzc  qusftio  par- 
timadproprietatemverborura,  partim  ctiam  ad  coniedu- 
ram  voluntatis  pertiner.  Si  feruus  fueric  omnino  alienatus 
temporemortistcftatoris,diciturdeficercconditio.  Quidfi 
vfusfructus  tantum  alicnatus  fucrit  ?  Dicendum  eftcondi- 
tionem  non  defcciire.meus eft  fcruus ,  in  quo alius  vlumfru- 
dhim habct.l.Redcdicimus.ff. de vtrb.  fign.  Quid fi fuctit 


41» 

alienatuspro  parte?  Hocambtguum  eft:meum  dicipoceft, 
quod  pro  parte  maum  eft.Hinc  vulgo  dicitur,  quod  commu- 
ne  eft,raeu  m  eft.l.ferui  eleiaione.  ^  §  .1  .ff.de  lega.  I .  lurecon- 
fultus  hicait,veriuseflenondeficere  conditionera.  Quidfi 
duoferui  itahaeredcs  fintinftituti,fimcierunc  cummoriat? 
dcindc  vnus  teftatoris  erat  tempore  mortis :  alter  aucem  non 
crac.AitVlpian.indl.2.§.i.C<f/y^r.?^tf,4:^<:.hGCcftquodvul- 
co  dicimus ,  fcrmonem  pluralcm  refolui  in fingulares ,  1.  fal- 
(a dcmonftratio.j j.^.vlt.ff. de cond.& demon.  Aliud excra- 
plum  eft  hoc  tit.ff.in  l.mulier  qux  viro.io.§.fi  quis  hsredita- 
nam,&c.  Ibi  quicftio  cft,  quomodo  fit  incelligenda  harc  con- 
ditio ,  Titiiu  kares  efto  ,Jt  Snchum  feruum  manumifertt,^t6bi- 
biliseft  dubitatiodehacrc.  quiaTiciusaliccr  harrcs  cflc  non 
poccft.quam  fi  condicioni  parueric.  Conditioni  aucem  no  vi- 
deturpoffe  parcre  ancequam  hxres  fic.  Nam  fcruus  non  po- 
teftnifi  adominomanumitti.  dominusautemnoneftpriuf- 
quam  adierit  harreditatem.l.^.G.de  his,quia  anon  domi.Hic 
dicitur,fi  manumifcrit  eum ,  quamuis  ea  manumiflio inutilis 
fit:tamcn  eum  videtiparuiffe  conditioni,ideoquc  eu  hiredi- 
tatem  confecuturum.  Dici  poteft  manumififle  quada  fignifi- 
catione:id  eft,id  fecit  quod  dominus  folec,cum  icruum  fuum 
n)anuraircic,&  non  male  diccre  poceft  fc  manumififlc,quam- 
iiisn5vciliccrmanumi(cric.-&eftc(!lQnohabeatcamanuaiil^ 
fio.qui  a  non  domino  fadla  cft.Ica  harc  vetba  conditionis  in- 
terprecamur  propcer  conieduram  voluntatis.  quia  non  eft 
credendum  ccftacorcm aliud  fenfifle :  quod hic pra:cipuc  fpe- 
damus.Simile  exemplum  eft  in  I.Stichus  fi  hsredi.  14. ff.  de 
ftatulibe.  Sttchmjihitredi  decempromifertt,h£res  tflo.  quomo- 
docunq;  poteft.ait  ibi  lurecon.  promiccere  hxredi  dicicur  pa- 
rere  conditioni,  vt  libertatem  coniequatur ,  quamuis  inucilis 
Ctpromifl]o,nihilq;agacpromitcendo-Sedcam8nnosficin- 
terpretamur  hanc  coditioncm.  Quia  ctedibile  eft  teftatorera 
itafGnfifle,curaintcIligerct  interdominum  &fcruumnulla 
obligationem  vtilitercontrahi  pofle.  Obiicitur  nobisLhsc 
conditio.io. ff.de  cond.&dcmon.SiadfcriptafuerithjECCon- 
dicio  inftitutioni  ^finupferit,  velcunt  tfupprttftlta,  Filia  du(3:a 
cft  ad  mariti  domum  antequam  pubes  effec,&  anccquam  nu- 
bilis  effcc ,  quo  tempore  certum  eft  nuptias  ratas  nori  cffe :  ibi 
qua:ricur,an  videatur  paruifl^c  conditioni  vc  hacres  fit  ?  Ait  hi- 
teconfulcus,nonvidcri  paruiffe  conditioni:  nifieotcmpore 
nupfer ic,quo  nupcix  effe(Stum  habete  poffunt.  Sed  refpodc- 
dendumeft  fpecics diuerfas eilc.  Ind.l.  haccconditio.  potcft 
filia  ita  parere  conditioni,vt  cffc(^um  habeant  nuptix.  Quid 
prohibec  filiam  parcrc  codicioni:  quam  pacer  adfcripfic  ccfta- 
mcnco,expe(flace  tempus,quo  nubilis  eric ,  &  cempus  puber- 
tacis  ?  Cumconditionihuicitapaterepofllcfilia^vccondicio 
tffc&am  habeac:noneftcredendum  ceftacoremita  fenfifle, 
vt  quandocunque  nupferit,  etiam  ancequam  nubilis  xcacis  cC- 
fec,quamuis  nupcix  racx  non  fint,  condicioni  paruifle  incelli- 
gacur.  Sed  in  hac  fpecie  non  poteft  aliter  conditioni  pateti. 
Ance  enim  adicam  hxredicacem  no  poceft  hxres  fecuum  ma- 
numiccercjvc  manumiflio  effe(flum  habeac ,  acque  ideo  quo- 
modo  poceft  parere  c6dicioni?£c  quando  apparet  ceftatorem 
ita fcn fi fle,nihil aliud  exigicur.  Atqj  fic intelligi  poteft  1.  Ms- 
uius.f3.ff.de  cond.&demon.Iuffus  eft  hxres  dare  centura  ei, 
qui ceftamencifa(Slionem  non  habebac ,  qui  deportatus  erat, 
dando  ci  pecuniam,quamuis  pecuniaaccipiencis  non  fiac ,  ni- 
hilominus  dicicutfatisfa(%umefle  voluncaci  ceftacotis,  dici- 
mrque  implccacflecondicio.  Rationon  vidctur  admodum 
cbfcura  efle.  Nam  Ticio  depotcaco  ,cum  quo  teftamcnti fa- 
4%io  noneft,  nonpoteft  alitct  pecunia  dari  vt  effeStata  ha- 
bcat.neceffe^aucarec.  Nam&finummi  nonfiancaccipien- 
tis,nihil  prohibcc eum  nummis  vci.  Ncc  poceft  ita  date  is,  cui 
adfcripcaeft  hxc  condicio ,  vt  alium  effedbum  habeat.  His  ex- 
cmplis  admonemur ,  cum  quxricur  dc  incerprecacionc  cuiuf- 
que  condicionis,ica  fequcndam  cffc  propriecatcm  verborum, 
vtnonreccdamus  avoluntateteftatoris,  &quomodoincer- 
ptecanda  fic  condicio ,  non  cancum  ex  vcrborum  propriccacc 
iudicadum  cfle:fed  eciara  ex  voluntate  teftaturis.  Pofttcmus 
locus  eft  dc  tcmpote.quo  conditio  implecur. 

G  A  p.     VI. 

.^up  tempore  conditio  impUatur. 

ADhunc  locumprxcipue  fpe^aatdiftin^aio,  quJBtradi- 
tur m l.conditionunj.i^.  ff.dc cond.& dcmon.  Ait la- 


Franc.  Duarem  (pmment. 


tifconfultus  condicionum  quafdam  efle,  qux  viuo  tantuni  j 
teftacore  impleri  poffunc,  alias,  quxeo  tantum  morcuo.-a- 
lias  qux  ad  alterutrum  cempus  pcccinenc.Excmpli  gracia ,  Ti-  ; 
tius  fi  mihi  nuplecit.cctcum  eft  hanc  conditionem  non  pofle  1 
implcti,nifi  viuo  ceftatorc.  Sidixeric,fiadcxequiasmeasvc- 
neric,conftac  hanc  condicionem  non  poffe  impleii,  nifi  mot- 
tuoccftacote.  Siicadixeric,fiincapicoliumafccnderJt,fiTi- 
tio  nupferic,hx  conditiones  pertinent  ad  alterutrum  cempus. 
&dehoc  quxricur  quocempore  huic  condicioni  parere  de- 
beac  ?  Ecce  racio  cxigic  vc  quicquid  decernicur  a  tcftatore  ce-, 
ftamenco  fuo , id  cxecucioncm  habeac  poft  mortcm  ipfius.  id,. 
fatis  oftendic  definitio  teftamenci  in  l.i.  de  cefta.  Orania  qux-, 
cunque  dcccrnuncur  a  ceftacore  in  teftamenco  iuo  ,  racio 
exigicvc  incelligancur  collacain  cempus  morcis  ipfius.  Vn- 
dccum  quxricur  decondicione  ,  videcur  condicioni  parca- 
dumcffc  poftmorcem  ceftacoris,  necvideri  cxtitiffe  copdi- 
tio.quamuiseiparueiithxies  ,  vcllegatarius  viuoadhucte- 
ftatore.  Sed  Ttilitacis  caufa  recepcum  eftin  his  conditioni- 
bus,quxexnoftratantum  poteftatependent ,  iniisquxex 
cafupendentvelroixtxfunt,  nonitcm.leg.conditionum.de 
condit. &demonftr.  Huicfimileeftquod  diciturinl.fi quis, 
hxredera.  Cod.eod.  Si Tititu  Confulfa£iut  erit  viuo  teflatorey 
conditionem  videri.  hoc  intelligendum  eft  de  iis  conditioni- 
bus,  qux  non  pendent  ex  poteftate.  leg.  1 .  ft.  dc  cond.&  de-; 
mon.  Pfxterea  quxdam  conditiones  fiintqux  pofluntim-r 
pleci  raorience  &  animam  agence  hxrede.ali£  func,  qux  non. 
poffunc.hxc  diftin(5lio  cradicur  in  I.  vlcim .  hoc  citu.  hic  locus 
nonnihil  percinecad  explicacionemeorura,  quxdiximusde 
condicioncarbicracia,fubqua  poceftinfticuifilius,  quieftia 
poceftace  pacris.Conditionum,  quxfuncin  poceftaccnoftra, 
quxdampoflunc  impleriabanimam  agencc  bxrede  ,  quz- 
dam  non  poffunr.  Hzc  condicio ,  fi  Alexandriam  ieric,  eft  ia 
poccftaccfilij,  fifacileeificAlcxandriamire.  Ponamuseam, 
(:ondicioncmpropcerperfonam,cuiadfcripcaeft,effeacbitra- 
riam,&  ex  poteftate  penderc.  Gertum  eft hanc  conditionera 
ecfi  poflic  ab  eo  impleri,non  camcn  eo  morience  poffe  imple^ 
ri.  £c  quxri  folec ,  an  fub  cali  condicione  poffic  filius  infticui, 
quianon  poceft  quocunque  cemporc  impleri.  neque  enim  ' 
tempore  morcis  poceft  ab  eo  impleri.  Sed  recepcum  eft: 
fubtali  condicione  poffefilium  inftitui  :  quiahxc  conditio 
poccft  iropleri  ab  eo  ancc  cempus  morcis.  Impucandum  c- 
nimeieft,  quiance  tempusraorciscondiciorjiadfcripcxnon 
parueric.Simileeftin  Ieg.fi  libercus.zo.§.exiftimo.ff.debon. 
lib.  vbi  lurifconful.  aic  fub  hac  condirionc  pofle  filium  in-  { 
flicui ,  cumceftamencumfcceric.  neceftcredendum  abho- 
minc  moriente  &in  cxcremo  vicx  momenco  ceftamencum 
fieri. 

Alix  func  conditiones ,  qux  impleri  poflunt  ab  hxredein 
extremo  vitxfpiritu:veluti,fideceradedeiit.  Naranoneft 
neceffc,vt ipfe,  cui  conditio  dandi  adfcriptaeft ,  det.  Satisfa- 
^tumeflc  dicitur  conditioni  ,  &fidatafuerir  ab  aliopccu-  ; 
nia  ipfius  nomine.  fadla  quidem  dicuntur  cohxrere  perfo-  i 
nx.l.vcteris ,  Cod. de  concrahcn. ftipul.§.  ne  aucem.  Cod.de  < 
cadu.coUcnd.MuIcum  incereft  a  quo  quid  fiac :  fed  a  quo  quid 
decur  ,  nihilrefcrc.  Quis  Alcxandriam  eac,  mulcum  referc, 
quamuisquxdamfa(Staexcipiancur,d.l.veteris.  God.decoo- 
trahcn.ftipul.&di(a.§.neautem. God.de  caduc.toUend.Ha- 
rum  conditionum  varius  cft  effe(ftus  ,  vtdocet  Papinianus 
nofter  in  l.vlt.ff.hoc  titul.  Species,  quam  tra^^at  Papinianus, 
bsceft,filius  infticutusa  patre  fubconditione,quxpendec  I 
exeiuspoccftace,velfi  Alexandriam  ieric.velfidtcemdcdc-  ' 
ric,nepotes  eifunt  fubftituti.  Intervtramque  conditioncm 
mulcuminccreft  ,  &  camqux  poteft  impleri  excremo  vitx 
momcnco,  &  eara  qux  non  poceft  impleri  co  raomenco.  Ad  i 
verfi.w'««/f/«,&c.  Eciamviuofilioadraittunturnepotes  ad 
h^redicacem.-quiaeoincipience  raori,incipiccercumeffefi- 
lium  non  pofle  hxredcm  effe  cx  ceftamenco,ncc  pofle  pareie 
condicioni,quamuis  nondum  fic  morcuus.  Nam  certum  eft 
eum  moricntcm  nonpoffe  Alexandtiam  ire.  Ipfefilius,cui 
adfcriptaefthxccondicio ,  Si  Alcxandriamierit,finonfub-j 
fticucurahabcrec,  pacriteftacori  ,  fiisincipiacanimamage-' 
te,dicitufab  inteftacofucccdete  ,  quiaproximus  repericut: 
terapote  moicis.     Alteiafpecies  eft  conditionis  ,  quxpQ-| 
teftimplefiexticmovitxmomenco.  Filiusinfticutus  cftfub 
conditioQe,fi  decem  dcdeiic,ancequam  omnino  animam  ex- 

hilaue-i 


■InTitfDeconiim.infiimh  ^it 

halaueric,  pendec  concJtdo  :  quia  interimdumexpirat,po-  Filius ,  qui  eftinpotcftatepatrlSj  ndftpotfftaecjuircreha:- 

tcftaliuseiusnomincdarcdecem.Ergopendetcxeuentuan  redicatem  finepatiisiuflu.l.iiquismihibona.if.§.iulIum.lF. 

exticurafitconditio,anha:rcsficcxtiturusextc{Hmento,an  de  acquiren.hjered.  Acpater  moriensquomodopotcfl:  iu- 

non  fit.  Vndc  non  nifi  morcuo  6lioadmitcuncur  ncpotes  bere  vt  adeac  ha:redicatem  filius?  Seddicendum.eftiuflum 

fubftituti.  Ad  vetfic.  Quiafifubftitutinon  cffcnt,intefta-  hicnonefleneceirarlumpropteriusfuihsredis.quedcepoS 

to  auo  ha:redes  exiftercnt.  In  hac  fpecie  fi  fubfticuci  non  ef-  habet.  Acquirit  hsredicatem  fuus  hires  etiam  fine  aditio- 

fent  nepotes,proculdubio  fuccederencauo  inceftaco-.quia  ne.leg.infuis.  i^.fF.dcfuis&legi.hzred.  CumcftneceiTaria 

quo cempore  defticuicur  ccftamentum,  reperiuncur  proximi  aditio,  cunc debec  prafcedere  luflus patris,  nec  obftat huic iu- 

bztedes.   Ergo  ab  inteftato  fuccedunt  auo.   Cum  fadum  rifuicacis  ,  vcvulgo'Ioquuntur,  perlona  patris:  non  magiS 

eft  tcftamentum  &  deftiruitur.fuccedit  ptimus.qui  rcperitur  quam  cxhsrcdatus  filius,  qui  antecedit  neporem.Et  hoc  (atij 

tempore  teftamenti  defticuti/non  temporemorris.I.fiquis  exprcflumeft  inleg.  qui  inaliena.  <>.  §.  interdum.  fF.  deac- 

pofthumos.5).{F.dclib.&pofthum.&l.fiquisfiliocxha:reda-  quir.hiredic.&ideindiciturinle.filiuspacroniiij.ft.deboHj 

to.  6.  fF.  de  iniufto  rupco.  &  § .  cum  autem.  de  hired.qua:  ab  hber.  Hsreditas  igitur ,  quas  viuo  patre  eodemque  filio  dc- 

intcftam.defcr.&^.proximus.delegi.agna.iuccefl^.inlnftit.  f  rcurnepotiexfubftitutionc.morientefilioacquiretur  ipll 

Tcftamentumhicnondeftituitur,  nififilio  mortuo.  Tefta-  filio  ,  in  cuius  potcftate  eft  nepos.  Deinde  notandum  eft> 

mentumdicicurdefticuicumcertumefleincipitcam.quiin-  eam  hiredicatem  acquifitam  filio  pernepofem,iranfmicci 

ftitucus  eft  ,  harredem  non  poflc  exifterc.  Ac  hic  ccrcura  ad  nepotem  ipfum.    Pacer  haercdtcacem  tranfinictit  etiam 

cfle  incipit  tancum  co  mortuo  ,  eum  hiredem  non  exci-  nonadicamadfuoslsberos.l.fipaterapud  hoftes  ft.de fuis&: 

turura.hocPapinianusprobacfimilicudineinverfic.  Quem-  legic.harred.  AcquehinccoliigipoteflcfFcdtus  huius  diftin- 

tnlmodnm /i exh^redato ,^c.  Siponamuscxh^redacumefle  ftionis  apud  Papinianum.  Qujd  rcfert,annepotesfiliovi- 

filium,  quiinftitucus  e(ifubhaccondicione,mucacafpecie,  uo  admittantur  ad  hircditatem:  aneomortuo  .<"  Inpriore 

vc  pro  inftitutionc  conditionali,  cxheredationem  poi^amus,  cafu  cum  admittuntur  nepotes  viuo  fiho  ad  biredicacem,  ac- 

inhoccafunepotesfuccedercntauotnccobftaret  filiu«,qui  quiritur  nepotibus  hircditas  iure  tranrmifllonis  filii,  non 

exhajtciacus fic.  aui.  In  alterocafu  acquiretuthireditasaui,nonfilii.  Natn 

DiximusmuItuminccrefleintercasconditiones,qua:pof^  fubftituti  funtabauo.  Vnde  inpriorecafujfinonfinthire- 

funtirapleti  morientehjercde  :  &  eas  ,quae  nonpcfTuntco  desfilio,nonpoterunt  aui  hsreditatem  acquirere.cft  enittx 

moricntc  impleri.  InfpccictratSataapud  Papinianumindi-  yna  &eademhaereditas.  Permixca  tftauihsrcditascumfi- 

ftaleg.  vltim.fF.hoctitu.  d'ximus  ,  fi  filius  inftitutus  fit  fub  lii  hasrcditace.  Vnde  apparec  fimortuofilioadmittanturad 

hacconditione,  5«  iAtexandfiam  ierit,  Sc  nepoces  fuerint  hsreditatenB.potcritadmitcifcparatiobonorumfiliiabonis 

fabftituti,eoadhucviuoanceqaamcxpiraueric,ncpocesfub-  aui.  AliuscfFedusanimaduercipoceftinhocgenerc  fuccef- 

ftitutosadmittiadha;reditatemexfubftitutionc;quia  fimu-  fionis.  Ponamus  ex  nepotibus  alios  fubflicutoscfle,  alios 

Iatq'.icincipitaniiaamagcrc,certumefleincipiteumcondi-  non  cfFe.  In  fpecie  Papiniani  proponitur  ncpotcs  omnes 

tioni  parcre  non  pofFc  :  cum  non  poflit  conditioni  parcre,  fubftitutoseire.fedpoteftacciderevtquidam  fubftituti  fint> 

nonpotefth^resefleexinftitucione.  Alcerumaucemgenus  alii  non  finc.  Ponamus  quofdam  fubflitutoselFe,aliosnon 

conditionis,quinonpoteftimpleriviuofilio,non  admittic  cfle,  &fubflitutosnepotesadmittiadhireditatcmfilii  ,  vi- 

ncpotcsadhircditatemviuofilio.  Seddubitaripotcft,quid  uofilio.  Sinepotcsfubftitutinonadmittentutloliad  hsre- 

refcrit,anviuofilioadmittaturadhsreditatcm,ancomot-  ditatem  :  fed  fimul  cum  aliJs  ,  cum  frairibusfuisrquiacum 

tuo:  eft  enimbrcuehoc  fpatiumtemporis:nonvideturcu-  fuccedunt  nepotes  filioab  inteftato.dicunturfuccederepa- 

randum  cfFede  tam  breuifpatiotcraporis.  Qiiid refctr igi-  cri,nonauo;,  vtiamegoadmonni.  Simortuoiamfilio,fuc«> 

lur, dixerit  aliquis , an  ncpotcs  admittantur ad  hxreditatem  ccdcrent hi nepotes  fubftituti.foli fucccderent .•  quia f oli  func 

eoanimamagente,anpoftquamexpir3uetir  ?  Non  eftau-  fubftituti ,  &  alios  cxdudcrcnr ,  qui  non  ventunt  ex  tefta- 

tem  credendum  Papinianum  tam  accuratc  dehac  re  difle-  mcnto.-fedabinteftato.&ficvidetisnonfruftradifputatum 

ruifle,fincaliquovfu&frudu.  Notandumeftigiturinpti-  efledehac  rationefucccdendia  Papinia.indid.leg.vltim.fF. 

inis,cumneposadmittiturviuofilioadhacreditatemex  fub-  hic.Aliadifficultas  nafciturex  verbiseiufdemlegisadfinem. 

ftitutione,  ipfutn  acquirerepatri,qui  adhucviuuseft.quod  Incidit  dubitatio  ,  quomodo  valeat  exhircdatio  filii ,  qu» 

taraen  controuerfum  cft.  Patercflinftitutus{quiinfpecie  nonpotcft  cfFcdum  habere:  nifieomorruo?  Hunclocuin 

Pipinianidiciturfilius)fubconditionc,S»«/^/*;r(}«</rMWi>-  traAaui  fubtitu.de liber.&pofthum.interprctans  leg.fi  ita 

n> ,  incipit  mori  .■  eo  morientc  ,  dicitur  deficcce  conditio.  fcriptum.i  j.^.vltim.fF.eodem.vbidixijexhiredationemfi- 

Certum  cft  non  pofle  hanc  conditionera  implcri ,  ideoque  lii  non  valere ,  qus  non  poteft  valere  nifi  poft  mortem  filii. 

hircditas  deferctur  ad  fequcntcm  gradum,  id  eft,  ad  ne^o-  Id  accidit  cum  hxreditas  non  poteft  adiri  nifi  mortuo  filio 

potes  fubftitutos.  Nepotcs  fubftituti  acquirent  h*rcdita-  exbiredato.  Cum  cxh^redatus  cft  filius  in  paterno  tefta- 

tcm,  non  fibi,  fed  patri.  Nam  filiusquicquid  acquirir,pa-  mcnto,it3demumvaletcxhcEredatio,fiaditafueric  ha:redi- 

tri  fuo  acquiric  in  cuius  eft  poteftace.l.placec,  7  8  .fF.de  acqui-  tas  ex  ceftamenco.nam  fine  adicione,  nihil  valec  eorum ,  qua 

rend. hired.  Fdius  autem  animam  agens  non  definit  habc-  in  teftamento fcripta funt.  §.  i .  de  hxredit.q us  ab intefta.in 

renepotesin  poteftatcfua.  Sedobiicituri  quibufdamcon-  Inftitut.&leg.prim.fF. defuis&legiti.  hsredi.  Siponamus 

tra  fentientibus  ,  I.vItim.C.debonisqu«elibcr.  Qnidamfi-  hzredcsinfticucoscflcpoftmorcemfiliij&exhiredatumcf^ 

liofamiliaslegauitferuum,vtftatimcummanumitteret;an  fcfilium  in  eoteftamcntcdicoeam  exhsredationem  non 

acquitct  patri  fuo  hunc  fcruum,propter  patriam  potcftatem?  valete :  quia  non  poteft  valere  exhxredatio  fine  aditione  h^- 

Ait luftinianus  non acquitere.&  his  verbis  vtitur ,  Si enim  in  reditatis.  At  harteditas adirinon  poteft,  quandiu  viuit :  quia 

ipfomomento.(^c.  Quamuis  alias  vfusfrudlus  rerumfihorc-  quandiu  viuit  reperitur  pntcritus  :  fic  exhjcredatio  quan- 

li&arum  acquitatur  patri,  propter  patriarapoteftatem,  in  diuviuit,non  poteftefFedumhabere.  Qoomodoigiturac- 

co  tamen  cafu  non  acquiretur  ;  quia  momentarius  cft.  cipiemus  quod  Papinianus  hicait  in  fin.  QHtmadmodumfi 

QuemvfumpoflreteiafFcrreharcacquifitio  fcrui.qui  ftarim  txhtredMoi  (£c.  Vulgo  dici  folet  hoc  intelligendum  eflc, 

eft  manumittcndus?   Vnde  dicunt  &  idem  cfFc  dicendum  cumnepoteshabentcohiredemjcuiushxreditatisaditione 

in  hac  fpecie.  Patermoribundus  non  potcftfruihafredita-  confirmetur  cxhjeredatio.  &  hocrationcm  habet.  Sednon 

te,quideiprodefrctha:tcditatisacquifitiotam  breuifpatio?  nccefle  eftadhanc  folutionemconfugere.  Papinianusnon 

Ego  refpondco  ,  multum intercfFc  inrervtramquefpeciem,  loquitur  de  hirede  poftmortem  filiiinft.tuto:  Sedcumfi- 

&in  hac  fpecie  patri  acquiri  harreditatcm ,  ctiam  fi  incipiat  ItusmtrietHr.  Multumincereft.anconferaturinfticucio  hs- 

mori.vciliscftauccmhxcacquificiopropter  tranfmiffioncm  redumintempusmoftisfiliiexhxredati,ideft,cumroortnus 

ad  hitedcs.  Paterhireditatemfibi  quzfitam  perfihum  ex  fuerit,anverointempusquoincipietmori.  Ponamusfiliura 

fubftitutionejtranfmittctadhiredesfuos.  Ergodicendum  exha:redatum  cfle, nepotes  inftitutosc«»7yj///w«f»>-«>f»r,  id 

cft  requendam  efle  regulam,  Patriin cttini poteftate efifiliut  cft,  cum  incipier  animamagerc.dicohoccafucxhajredatio- 

accjutrt htredttatemperfilium.  Sed  dixerit aliquis ,  quomodo  nem  inutilem  non  efFe.quia poteft  viuo  adhuc filio,efl~eclam 

acquitete  poteft  banc  bstcdicacem  filius  >  fineiufFupatris?  habereexh^rcdacio.^uiapoceftaditibxieditascum  iucipicc 

Nn 


42.  t 

laori.  Eo  m^riente&animamagentepoterunchsredesin- 
ftitutiadireiisreditatem  ,  atque  ita  confirmabicur  aditionc 
hzreditatis  exhacredati»  filii  antcquam  mortuus  fuerit.  Ideo- 
que  non  ebftat  d.l.fi  ita  fcriptum.§.vltira.ff.dclib.&  pofthu. 
iSic  ha:c  funt  diftingucnda. 

Scquitur  poftremus locus ,  quo  continentur  exccptioncs 
regula:  iam  a  nobis  traditz.  Regula  cftinitiopofita,Defi- 
cicnte conditione, inftitutioncm euinciccre. Si adfcripta  fu- 
crit  inftitutioni  hxtedis  conditio,  cxiftcnte  ca  conditionc 
valet  hzredis inftitutio.- ea  deficiente ,  inucilis  cft.  Hoc  tam- 
ctfi  veram  fit :  perpccuum  tamen  non  eft,  fed  cum  cxceptto- 
neintelligcndum.  Gonditioenim&finonextitcrit,  habe- 
turtamen  inccrdumproirapleta,  bcnignainterprctatione, 
cumnonftatpcrcam,cuiadfcriptafuit,quominus  impleat. 
&hoclocum  habctin  conditionibus  arbitrariis ,  vcl mixtis. 
Exeraplafunt fub  hoc  titu.ff.in  lcg.S.qua:  fiib condiHonc. §. 
quoties.  Si  adfctipta  fic  condicio,  StSttthum  manumtfertt, 
morcuo  enim  Scicho,&  fi  non  fic  impleca  condicio,ea  tamea 
habetur  pro  impleta.  Similis  locus  eftinlcg.  vterexfratri- 
bus.  15. ad  fin.ff  .hoc  titu.perindc  eft,  ac  fi  teftator  ita  dixillcr, 
Siptreummnfiet  ^Mominui  vxoremducat.  Simile  eft  quod 
dicitur in  leg. prim.  C.eod.  idem  in  leg. 2.  Hoc locum  haber, 
vc  dixi,  in  conditionibus  arbitratiis ,  aut  nuixris.In  his  qu2  ca- 
£ua!esdicuntur,aliudcftdicendum.§.finautem.C.de  cadu. 
toUen.  Eft enim ius  diuerfum ,  nihil  t eierc  an  per  cum  ftetc- 
!:it,cuiadfcriptaeftcondJtiovcomnino  euancfcat  inftitutio, 
fidefeccric  eacondicio.quod  eftexpreffura  inleg.  vltim.C. 
denccefla.  feru.inftit.vbidiftiniiioadhibeturintcreascon- 
ditiones,quz  pendcnt  ex  cafu,&  eas  qiix  ex  poteftate.Si  con- 
ditio  in  cius  poteftatc  ficj&  eius  negligencia  fadum  fic  &  cul- 
pa,  quo  rainus exiftcret ,  inutilis  eft  inftitutio.  Si  cafualis  fic : 

f»uca ,  ii  nauis  ex  Afia  veueticquaj  non  pcndet  ex  ha:redis  vo- 
untate  aut  poteftate :  dcficiente  ca  condicione ,  quocunque 
modo  defccerit ,  euanefcit  inftitutio.  Ad  verfic.T«»c huma- 
nttatiiintuttHjSicc.  Fauor ,  inquit,  libertatisfuadet  vt  libertas 
mancat.  Ratio  non  eft  admodura  oblcura.In his  enim con- 
dicionibus  Ipedtanda  femper  eft  ceftacoris  voluncas.I.in  con- 
ditionibus.ff.  decondic.&demoBft.  Cum  conditio  cafualis 
inftitutioni  hzredis  adfcripta  eft,teftator  videtur  cuentum 
ipettaffe^cum  intclligeret  eam  ex  fortunae  temeritate,non  cx 
poceftate  haeredis  pendere.  Sed  cum  adfctibitur  conditio, 
qua;  ex  cafu  non  pendct ,  fcdcxpoteftate.-videturhajccric 
cogitatio  teftatoris,vt  conditioni  pareatur ,  fi  fieri  poffic.Nos 
igiturcxverifimiliteftatorisvoluncaceitadiftinguimiis.No- 
tandum  eft  omnemconditioncm,  cuiukunque  gencrisfit, 
haberi  pro  impleta,cum  eius  implementum  impcditur  sb  co, 
quidebituruscft,implccaconditione.necdiftir,gnimus,qua 
condicio  fit ,  fiue  coaditio  at bitraria ,  fiuc  cafualis.  Si  faftum 
fit  per  eum  ,  quidebiturus  effetexiften^econditione,  quo- 
rainus  conditioexticerir ,  condicio  habetur  pro  impleca.l.  lu- 
iiusPaulus.75).§.vltim.  ff.de condi.&demon.  Exempli  gra- 
■tia.Tcftator  mihi  lcgauic  fub  conditionc ,  fi  nauis  ex  Afia  vc- 
neric.  Ha:rescumincel!igerecfore,exiftencecacondicione, 
vellegatumdcbcat,impediuitnenauisex  Afiavcniret:  tunc 
«onditio  babetur  pro  miplcta,ideft,pcrindcmihilegatum 
■prsftat,  ac  fi  re  veraconditio  cxticillet.&  fic  accipiendum  eft 
quoddicicurinleg.iureciuili.z}. ff.de  condit.&demon.Idem 
dicitur  in  1.  lutc  ciuih.  ff.  de  rcgu.iur.  vbi  eadcm  funt  verba : 
nifi  quodia  vno  loco  ncgatio  eft,  inalianoncft.  Inl.Iure 
ciuili.de  regu.iur.negatioeft.inleg.Iureciuili.de  condit.flc 
demoii.noijeftnegatio.indi6lislegi.ibi,.^or««^*y«/«»£^f. 
I-Ja:c  vctba  fic  incerprctor,Cumfitpercum,quidebiturus 
eratexiftentc  conditionc  :  ficutindi^t.Icg.  luhusPauIus.in 
fin.  Et  rurfum  ibi ,  Cumferpromifforem  (^c.  Ego  ftipulatus 
fura  a  te  fub  conditione,  fi  nauis  ex  Afia  vcncrit :  per  te,  id  cft 
per  proraiirorem ,  fadium  eft,  quo  minus  exifteret  conditio. 
Promiffor  eft  ,  qui  debituiuseft  exiftente  conditione,non 
ftipulatot.  Vndc  neccfie  cft  ha:G  vetba ,  fccundum  fentca- 
tiam  IuliiPauU,adeum,  quidebituruseft,rcferre.&abfur- 
dum  cft  hoc  intelligere  dcftipulatore.  nondcbct  enimha- 
hari  pro  implcta  in  commodum  cius,qui  acquifiturus  eft  im- 
pletaconditione.Abfurdumcfthocitaintelligerc. 

Scd  quomodo  intcrpretabimur  caput ,  in  quo  decft  nega- 
aloi  i*Jam  vidctur  inicrcftc  conditioacra  implciicius ,  qui 


Franc.Dnareni  Qomment, 


acquiritur  impleta  condirione :  non  implerJautemintereft 
eius.quidebituruseftimplctacondicione.  Quidam ccnfent 
deIendamellecondicionem:alii  addendara.  Si  vtetque  lo« 
cuseffeteiufdem  lureconfulti,  magna  ratiotuadereceodem 
modo  legendum  effe  in  vtroque  loco:fed  diuerforum  aucfto- 
rum  eft.  Vnus  eft  luliani.altercft  Vlpiani.  Egoputoeun- 
dcra  efle  fenfum  vtriulque  le(aionis,&  nihil  mutandum  efte. 
IhiyCutustntereficonMtienem.^s.  hzcverba  mihi  vidcntut 
finc  vlloincommodo  ,  rede  referriad  eum  ,  qui  dcbituru» 
eftjimplctaconditione.Intereflcnoftra  dicitur,q,ad  como- 
duvclinc5modumpertinet.intereftmeaquidebiturusfum, 
exiftente  condirione,conditionem  impleri, vel  non  impleri. 
Hic  fcnfus  cft,hoc  ad  me  pcrtinet ,  adcommodum.velia- 
commodum  meum  refpicitvt  impleatur.velnonimpleatuc 
conditio,idcoque  dicitur  intereffe  mca.  Aliz  quidamex- 
ccptiones  addipoffcnt :  fcd  propria:  (unt  tituh  ff.de  condit.fc 
demonft.  Altcr  eft  locus  dc  pcrfonis.qucm  idco  omitto,quia 
ctiampertincthicIocusadeundemtituLdccond.&dcracn. 
Vnum  cft  tamumcaputfubhoc  titulo.dcpeifonaruracoo^ 
ditioneloquens. 

IN  TIT.  VIII. 

DEIVRE  DELIBERANDI. 


t-   A  P.     L 

,  Idlum  cft  fuperioribus  titulis  de  inftitutioni- 
;  bus ,  &  iis,  quz  ad  inftitutiones  pertinent.Di- 
I  (ftum  fuit  hasreditatem  dcf  crri  inftituto  ex  te- 
iftamcntofivcht.hiccfteffedusinftitutionij, 
ftam  inftitutionis  fadlz  primo  gradu  ,  quam 
fecundo  :  tam  inftitutionis  fadlae  pure,quamfubconditio- 
nc,  fi  modo  cxtiterit  conditio.  Hancinftitutionemfequi- 
tur  acquifitio  hircditatis:  Tit.de  acquirend.hzrcd.inquo 
quzritur  ,  quomodo  acquirenda  fit  hjereditas  ci ,  cui  delata 
eft.  Sed  acquifitionem  tamen  prxccdit  delibcratio  nonnun- 
quara.  Non  eft  prudcntis  hominis  tcmere  adirehxccdita» 
tem  finc  magna  deliberatione.  Vndc  pra:cedit  acquifitio- 
nemhireditatis,dcliberatio  deacquirenda  hsreditace.  /£- 
quum  eft  permitti  ha?redi,  cui hzreditas  delata eft.  delibera- 
rc  an  aditurus  fit  h^reditatcm ,  an  omiffurus  fit  &  repudiatu- 
rus.  Aquum  non  efteumpra:cipitari,cumrantumfitperi-   . 
culuminadicionehafrcditatis.  Obftringitutcnim  omnibus 
creditotibus  hxredirariis,  ctiamfihsreditasnonfitfolucn- 
do.l.qua:dotis.3}.fffolut.matiimo.  Vndecdidiumpropofi- 
tumcftaprartore,  quopermitritur  ius  deliterandi.  Pr^to- 
ris  igitur  ediiSto  facultatemhabct  hzrcs  inftitutus,poftde- 
latam  fibi  h£Ereditatem,deliberandi  anvclit  ha:res  cffe:aa 
vero  potius  ha:reditatem  repudiarc  malit.  Eodem  edifto 
pra:ftituitur  citempus  ad  deliberandum,anvclitha:rcseflc, 
Dedelibcrario ,  qusipfipermittitur,damnofaeifit,velcre- 
ditoribushxreditatiisjfi  fortein  longumtempusdifferatur 
aditio  haereditatis,  autrepudiatio  ciuTdcm.     Etnocanduia 
cft  cdido  locumeffe,  cumdelataeftha:reditas,vtadiripofi 
fit.  Et  ob  hanc  caufam  pra:toiis  cdidlum  proprie  propofi- 
tumfuit.     Vnde  quaeficum  eft,fi  diffcratur  aditio  ha:redi- 
tatis  ptopter  conditioncm  ,  quid  diccndura  fit  ?     Pixtot 
ait,Siis,cuidelataeftha:ieditas,  nondum  deliberauerit, an 
eam adire  vclit ,  an  rcpudiarc, pra:ftituendum  ci eflc  tempus 
incra  quodcogaturveladirc,  vclrepudiare.     Quidigicurfi 
inftitutus  fit  fub  conditione  ,  &  non  exiraat  conditio  vel     ! 
non  pareat  conditioni :     Hoc  non  videtur  ad  edidum  Prx- 
toris  pertinerc.     Hic  qusftiotraftatur  inlcg.fiquisinfti- 
tuatur.  i}.ff.dcha:red.Inftitut.  lureconfultus  diftinguitar- 
bitrarias  conditiones  a  cafualib.  Si  conditio  arbirraria  fit,quQ     | 
cx  poteftate  &atbitrio  hiredis  inftitutipendeat.cuicondi-    I 
tionifacilcficparere,vulth*redemcogiad  parendum  con- 
ditioni,&  pnfticucndumei  effe  tempus  intraquodpareat     l 
conditioni :  &  imit  abitur  edidum  fuum  Prjetor ,  vt  lurccon-    f 
fijltusaitindi(2:.Ie.fiquisinftituatur.§.fedfibonorum.Vcr- 
ba  cdi(2:i  dc  iure  dcliberandi.hicceflant:  fedtamenprodu- 
ccntuc  ad  hunc  cafura.  Si  veco  conditio  non  pendeat  ex 

eius 


Jn  Tit.  Demredeltherandi 


«juspotjftite , fed ex cafa , idei-n  dici  non  porcfl:. non pritor 
eipiiilituettempusinctaquodpareatconciicioni.  nonenim 
pcniiet ex eius arbitrio.  Aliter igitur fuccuiricur ha:reditatiis 
ctcditoribus.  dabicur  bonis  curaco.r  ,  fecuadum  diftindlio- 
rem  qui  traditur  in  di.leg.fi  qiiis  inftituatur  ff.de  hxted.in- 
ftit.Srtir.dccurat.bonis. dand,  Hociiisigiturcompeticha:- 
redi  antcqaam  adeat  vcl repudiet  hiredicatcm.  'Poft  aditam 
h«cditatcm frallra petitur tempus addelibcrandum ,  vt di- 
cemus  fub  tit.ds  acquir.hiredit.  nifi  in  cafibus  cxceptis.  Sed 
antequamhxrcsadeathiEreditatem  ,velrepndiet,tuncpro- 
defteid;.libefatio,&datureitempusaddeIiberai.duni,  tam 
ipfius  gratia  ,  qnam  legatariorum  ,  &  credi  orum,  Cj'vbus 
dcb.nuuseft.  Vndeqiia:titurinleg.prim.ff.hoctitu.  Siler- 
Hus  hjcres  fic inflitutu?,fi  fit  feruo  delata  h freditas,  aj.  t  ler- 
uo  dabicut  hoc  tcmpus  ad  dcliberandum:an  vero  dabiv  ar  do- 
mino.cui hiiedicas acquiritur pcr feruum?  Edidum  de has- 
rcde  loquitur.  Seruus  eft  hxres  inftitutus.ergo  vidctur  tem- 
pns ad deliberandum  dsndum elTe  (eruo , non domino.  Vl- 
pianus  camen  in  interpretatione  cdidli  non  omnino  hxiec 
vet  bis:fed  ait  danduiP.  elle  tcmpus  ad  deliberandum  domino. 
Alienum  cllctenim  a  rationeiuris,vtintclligatut  edi(5lum 
Prztoris  de  feruo  inftituto.  Namferuipronullishabentur. 
Imo  hxtedicas  ipfo  adeuncc  acquititur  domino.  Non  potcft 
domino  acquiii  delata  feruo  hxredit3S,nifi  hCko  &  opera 
ferui.leg.cum  proponas.  C.  dc  hartedibus  inftitucn .  quomo- 
do  ergo  dicitur pro  nullo hibcri  apud  PrartorciH  ?  Hoc  tcm- 
pusad  JeliberandjmpetituriniurcapudPrstorem.Adcun- 
dus  eft  Prartor  ,  aquopetatur  hoc  tempus.  Indecorumeft 
(sruum  apud  Prartorem  pctet e in  iurc.  Simile  eft  quod dici- 
turinleg.  prim.fF.depofluland.  Prstorquofdamvetuitpo- 
ftulare  apud  fe  in  iure :  quia  indecorum  ei vifum  eft  homincs 
notacos  aliqua  infamiapoftularc  apud  fe,  apud  tribunal  Prac- 
toris.  Nam  aliasfcrui  faAumnecelTariumcftinacquirenda 
hsitdicatc,  .''«:  perfonx  ipfins  aliquaratiohabctur.  Pra:fti- 
tuitur  igitiir  rcmpus  ad  dchberandura  domino,&fiplures 
fintdomini.prt^ftiiueturomnibusdominis.Defihofam.quf- 
ritiit ,  an  idem  fit  diccndum  ?  Plerumquceoderaiutccen- 
f:ncur  filiusfamilias  &  fcruus.  nam  vterque  eft  in  po« 
teflatc  altcrius.an  dicemus  praEftituendum  eflc  tempus  filio- 
fam.  an  patri  ?  Verius t ft quod tcccptura  vulgo.ideo vtf ique 
pr.T:(lituendumeirete>ipusaddclibefandum,propterimpe- 
litotuni  conftitucionrs.  Nam  neacerfinealtetopoteftha:- 
fsditatemrepadiare.ltg.vlrim.C.  dcbonis  qui  liber.  Qujd 
fi  plures  fint  hit cdcs ?  Multa fupplenda funt quiC  defideran- 
tur  ih  vetetibus  lureconfultis,  Hoc  pertinet  ad  interpretario- 
nem  ediClu  Qnidfiplurcsfintnonvniusgtadus?  Aliifunt 
iiiftitutiinprimogradu,al.iinfecundo.  HarcquiftiatraAa- 
rarinlfg.  fipluces.io.fF.  hoctitu.  Sicutgradatimfuntinfti- 
triti  .itagradatimcispriftituctur  tcmpus  addeliberandum. 
Pnma.n  infticucis  inprimogtadu  rempus  priftituetuf.  Et 
poftqaam  exdufi  fuerint,priftitucturinftitutisinfccundo 
grad  t.  Q.aa:cicurdelegatario  an  priftituctut  tempus  lega- 
lario.''  Silegatarius  d(catfevcllcdeliberare,andebeatlega- 
titm  cognolcere  ?  Et  diccndumeft  cditflumPraEtorisadlc- 
gacarium  aopcrtinece.nuUa  vtilicas  exigit  vt  lcgatario  tcm- 
pus  dciut  ad  delibeiandum  :  quia  legatario  non  poteft  da- 
ftiiiofum  ede  legatum  ,  ficut  hasieditas.  Hsreditas  poteft 
dainnofa  clle  proptet  a:s  alicnum;  fcdlegatum  nonpoteft. 
Lfgatatius  non  tenetur  ad  jcrisalieni  exIolationem.Etharc 
tatio  diucrfitatis  traditurinleg.fihaereditatem.  j  i.fF.raan- 
di.  Mandacu tuo  adii  hxreditatera,  quam alias aditurus non 
etani ,  habebo  aiflicnem  mandati  aduerfus  te.  Sed  fi  lega- 
tom  agr.oui  mandatu  tuo,  nulIaa<3:io poterit mihi  competc- 
*e.  An  idem  de  fideicommiiratio  dicendum  fit,qua:ritur? 
FideicommilTarius  vniuerfalis  harrcdis  loco  eft  habendus. 
Eadem  caula  fideicommillarii  vniuerfaliseft,qua;hiredis: 
^uia  reftituta  hxreditate  fubit  onera  h^reditaria.^.rcftitu- 
talnftitut.Jefideicommiirhacreditat.  Coepimustra(flatede 
iurc  deliberandi ,  pofuimus  argumentum  huiustitu.exquo 
iognofcicur,  quaefueritcaufaedi^SipfoponendiaPrxtore, 
Diximus  cciamdepcrfonis,  quibuscorapetit  iusdehberan- 
di.Nuncdctemporealiquid  videadumeft. 

Ptxtor  aicin  cdiifbofuo,  Si  temptu addeltberaMdum  pttet» 
dabe.  ncc  dcfinitccrtum  tc«.pu5,cx  <juo intclligitur Prjeto- 


4M 

rcm  id  commifiirc  arbitrro  \\xA\a%  ,  vel  ius  dicentis  potius. 
Cum  dicir,  7V«s/»««,inq  uit  Vlpianus, «««  dicentu,iii  eft ,  Prxr 
toris  qui  ius  dicir.  Nam  prjEtor  aditustempuspr.sftituicad 
dcliberandiim.Ius  dicens  f*rj:toreft.l.fifiIius,quip3cri.  lo. 
lF.de  vulgar.  &  pnpil.  Pra:coriseftproprie  ius  diceremagis, 
quamiudicarc.  Simileeftqaoddiciturin lcg.fi cutatoris.p. 
C.eo.  tSWoderaite»)  ^c.  Cumait  lex  Prifidcm  modera- 
tum  tempusad  deliberand  nnffacuere  dcbcrc,fatisofte£idit 
nullumceicumtempusdefiiiiriiinelle.  Curergo,  dixcrita- 
liquis.Paulus  in  leg.i.  huiusficuh  pauciores,quamcentuni 
dicsdandosnoneflcait^q^ta^leg.i  incipit.  Itaque,&c.  Mi- 
t um  eft  vnde  hoc  inferatur.  S - d  videtur hoc  fumptum  cffe  ex 
edido  fucceflbrio.  Edidlum  fucceflorium  magnam  aflinita- 
tem  habet  cum  hoc  cdifSodeitiredelibcran.&rpropofitum 
cft  in  grjtiam  creditorum  h^reditaiiorum  ficut  hocedidlum. 
fed  hoc  intercft  inter  vtrumque  ediftumjqucd  fuccelForium 
c/l!(aumpertinectantumadbonorumpoirellionem,  ideft, 
iuiis  prxrorii  fuccefljonem  .•  hocauicmadfuccefUonemiu- 
ris  ciuilis  pertinet.  Ait  Vlpianusinleg.  i.defuccelTedidro. 
Prattorem  prxftituere  tempus  ei ,  cui  bonorura  poirefljo- 
nem  dedir.  Ea  ratio  fuccedendi  introdudta  eft  a  Priiore, 
propter  bonorum  poflellionera  ,  cuius  etiam  audior  fuit 
Prxtor.  Edidlumfucceflbriumpropofuitcreditorumhare- 
ditai  iorum  gratia,  &  prxftituit  cenum  tempus  hxredibusad 
adeundam  ha:reditarem  ,  intraquod  adeanr,  vel  rcpudienc 
hirediratem.piafticuitexcianeiscentumdiesiLbetis&pa- 
rentibus  fpatium  vniusanni.nonfueruntadeo  arftandi.qui 
adbonaferepropriavenircdicuntur.  Cumvellet  oftende- 
re  Paulus  Prxrorem  in  prxftitucndo  tcmpore  fecnndum 
hocediftumimitaridebere,quoadfieripotcft,edidumfuc- 
ceflorium ,  dixir,  itaque,8e  c.  Edi(ft-o  ruLCcflorio  non  dancur 
paucicres,  quam  centum  dies.  Mclua  cftigicur,  vt  Piator 
pixftituendo  tempus,  iu-iitcturecict:imil!udfuum.  Qupd 
ergodiciturincdidofucccirorio.psoiucitftradhocediitium 
ficuc  priores  lcges  ad  poftetiores  rrahnntur,  &pofttriores 
etiam  adpriores.l.  noneft  nouum  tF.de  legibus&Scnatul- 
conful.Addendumeftexnou3Coriftituc!oneIuftiniani,  non 
maius  tempus,  quamncuemmen^umdandumefre.-fiiGid 
k  principe  impctratum  fuerit.C  .dc  lurc  dcliberan.  lcg.  vltim. 
§.  Ethxcquidem.  Sed  nonne,  dixeiitaliquis.hxccontra- 
riafunr,  quod  dicicur  de  cencum  diebns  &  nouem  menfibus, 
&  quod  expreflumtfted;(ftoPrxtoris,quodiciturmodera- 
lum  teojpus  daii  debcre,  &  dffiniendumefTearbitrioPfx- 
toiis.  Seddiccadum  eftarbitrioiudiciscommiflam  clFede- 
finitionera  teraporis,  quatenuslcgedefinita  nonrcperitur, 
velfucc£irorioedi(ao,velconftitutioneluftiniani,poteritar- 
bitrari  &  moderatum  tcmpus  ptxfticuere:  dummodooon 
detminus,  quamcentumdiefum:nec  maiusnoucm  men- 
fium.  Hinc  quarritur  ,  fi  plurcs  fint  gtadusha:iedum,quo- 
modoprarfticuendumfichoctempus?  Quxftiohxceftinl. 
fiplures.io.fF.hic.vbidicicurpernngulosgradus  prsftituen- 
dumeflctempus.  Quidaraluntiottitutimprimogradu,alii 
funt  infticuciinfecuiido.  perfingulosgradus  hxc  prxfinicio 
temporisobferuabicur.Tempusdabicuriis ,  qui  func  in  pri- 
mo  gradu  ,  &  iis  exclufis,rempus  quoque  prxfticuetur  fe- 
quentibu$,&  fic  deinceps.Non  fimul  iubebit  Prastor  inftitu- 
tis  &  fubfticutis  intra  certum  tempus:puta  intra  centum  dies 
adite.velrepudiarehaereditatem.  Namnoneftlocus  fubfti- 
tutioni ;  nifi  cxdufi  fintinftituti.  l.quandiu.(JS.fFdeacqui- 
rcnd.hxre.nihiltamenprohibervno&eodemtcmpore  dc- 
liberare.  Permittet  &inriitutis&rubfticutis,modoinidera 
tempus  non  incnrrant  dcliberanres.  Prartor  poreric  iubcrc 
inftituto  hxredi  in  piimo  gradu,  vtdcliberet  intracentum. 
dies  &  poft  eius  temporis  iapfiim  fubfticuto  vt  deliberet  intra 
alios  centum  dies.fed  non  poterit  itafieri,vttempoxadeli- 
beracionis  eadera  fint.  Sedqua:citur,anfxpiusdandumfic 
tempus  ad  delibcrandum  ,  anfemclilludtempus  darefuffi- 
ciat  ?  Qu,rftio  eft  fF.hoc  tiru.in  leg,  5.&4. Ait  Vipianus,  Nec 
nonilludiSc.  Pr.Etor  deditrerapushxredipetcntiaddehbe- 
randum,&ccntumdicsdcdit :  poftlapfum  eiustempotisa- 
dit  rurfus  Prxtorem  hares.oftenditfibinoniulFecilleillud 
tempu5,petittempusprorogari.quxrituranpoflK?  Aitpof- 
fe  tempus  Ijingius  ei  concedere."  fcd  non  nifi  ex  ijsagaa  caula. 
Huicfimileeftquoddicicucde  dilationc,  quaEdai^^licigato- 

Nb     x' 


Franc,  Duareni  Comment. 


414 

riiniudido.leg.  omnino.  fF.  dc  feriis.  Sedvidetur  contia- 
tiaeiIeIuftinianiconftitucio.Ceod.leg.vhim.§.Etfaicqui- 
dem.&§.vltim.Eccedubit3ndumnoneft,quineaconfticu- 
tioluftinianiderogeciuriantiquo  in  multis  cafibus.  eft  qui- 
tlem  vna  ex  nouis  conftitutionibus.  Subfcripta  eft  poft  Con- 
iul.  Lamp.Sc  Oreft.&  hacconftitutione  reperituriusariti. 
quum  nonnihil  correaura  elTe ;  fed  tair.en  non  exiftimo  ta- 
libus  verbis,  quib.vtitur  luftinianus,  exdudi  grauiflimam  & 
maximam  caufam  .&  exiftimo  poile  conccdi  longius  tempus 
ad  deliberandum  ob  magnam  &  grauiflimam  caufam.fccun- 
dumfcntenriamlureconfultorum.  Siqais  itaconftituat.T: 
«X  nulla  caufa  quantumuis graui  &  magna  non  poflit  concc- 
dilongius  tempus,  hoceflet  ftultum,&  nulla  eft  Iex,qu^  non 
tecipiat  interpretationem  exmagna  caufa.  Eremplaluntin 
leg.Licet.de  arbitris.fF.vnde  quamuis  dicat  Impcrator  feme I, 
&  non  fipius  dandum  efle , intcUigendum  tamen  eft , nifi  ex 
graui  &  magna caufa.  Simile  excmplum  eft in  leg.quamuis. 
"ff.  dein  ius  vocand.  Excaufaiuftanon  daturaAioaduerfus 
eum,quivenianon  petitavocauicparenceminius.  Egoec- 
iam  cadem  racionc puco  pofle  hoc  tempus  coat 6lari.  Hodie 
apud  noftrates  dantur  fere  quadraginta  dies  ad  deliberan- 
clum,pro  ccntum  diebus,&  pro  temporc  annuo  cdidi  fuccet 
forii. 


A  P. 


II. 


De  effeciu  iuris  deliherandi. 

IAmvidimus ,  quacxcaufa  pcrmitcaturhociusdcliberan- 
di ,  quo  modo  decur,  &  cui  perfonz  detur,  item  quancum 
temporis  dctur.  Nunc  quisfitefFc^useiujiuris  videndum 
•cft.  Multi  variique  eff cdtos  funt,  dc  quibus  breuiter  &  (um- 
matim  dicemis.  In  primis , interim  deliberat  ha:res  an  expe- 
■diat  ei  hzreditatcm  adirc.an  potias  omittere,propterea  quod 
periculum  eft  adire  hiceditatcm.  Si  enim  hiredicas  force 
folucndo  non  fit,ha:redi  periculofam  eft  eam  adire ;  quia  ad- 
cundo  obligatur  omnibus  creditoribus  hiredicariis:&  tenc- 
turquafi  ex  concradu.  Haius  igicuriurismagnaeftvcilicas 
iproprer  deliberarionem ,  ne  prjcipitetur ,  nc  ftacim  cogacur 
iia:res  iudici  in  iudicio  incerroganci  refpondere ,  an  vclic  hi- 
■rcsefle  .'anvero  hxreditatemrepudiare.  Hinc  confequicur 
copiam  inftrumenrorum  &  rationum  h^reditariarum  ei  faci- 
endimeflc,vcdicicurinleg.f.hic.fF.exfentenciaAriftonis.In- 
terim  dum  deliberathires  ,Pra:tordebec  ei  copiam  facere 
inftrumcntorum  infpiciendorum ,  ex  quibus  inftruere  fe  po- 
terit,quantum  fitarrisalieni.  Simileeftquoddiciturin  leg. 
Arifto.i  8.fF. deacquiread.ha^red.  SencentiaAriftonisrc- 
feccurinvcroquelocolicji^/^^/^o^mV.  Eares  magnam  du- 
bicacioncra  non  habec  fi  reperiaarur  inftrumencaindomo 
tcftatoris.  Scd  quid  (iapudaliumdepofica  fincinftrumen- 
ta  &  raciones  ?Qaid  hoc  cafufa6tarus  eft  h;eres  incerim  dutn 
dehberac:  an  dabicur  c!  adio  ancequam  hasreditacem  adierit.'' 
Non  videtur  eum  pofle  experiri  a^Sionibus  hsrcditariis.Hoc 
ctiam  cafujcxtraordinarioauxilio  fubuenietur  hxredi  deli- 
"beranci,  vt cogatur is apud  que  ea  inftrumenta  depofica funt 
infpicienda  ci  tradere.  Hodie  aucem  propcer  confticucioneai 
luftiniani ,  non  eft  admodum  ncccflaria  ha:c  deliberacio.  lu- 
flinianus  confticuit ,  vcfiquisadieric  hiredicaccmfaftoin- 
ucntario,ideft,defcripuonererumhircdirariarumancc  a- 
dicionem ,  fecundum  formam,qux  exprefla  eft  ea  fua  confti- 
.tutionc,nonteneatur  nifivfquead  modum&  quantitatem 
Terumhircditariarum^quzdcfcriptzrcperiuntur  in  eo  in- 
uentario publico  & folennirer  faAo.  Propterea  fine pericu- 
io,&  fi  rcsfartcditarii  foluendo  non  fint ,  poterit  ha:res  adi- 
i:e.l.vl.§  .&  fi  quidem.faic.C.Si  veHc  hires  hoc  remcdio  vci  ^ 
i  luftinianxxihccodudii  eft,fuperuacua  eft  delibctatio.  Et  ho- 
dic  cum  fuipcjfla  eft  faxreditas  fazt  cdibus.folcnc  ica  adire,  c6- 
fciSo  inuentario  &  defcripcione  rerum  haircdicariarum.Me- 
-tio  eft  huiusaditionisin§.fednoftta.Inftic.  dehzrcd.quali- 
tat.&differ. 

Secundus  cfl  effedus.Hires  poft  tcmporis  lapfum  fi  non 
«cpudiauerit  hsrcditatem  ,  nequeadicritinfolidum,credi- 
toribus  hxrcditariis  obligatur.hoccxpreflum  cftC.eod.ca 
aSanfticucione  luAiniani  vlcim,§.  Sin  auccrahocaliquis.  ad 


fin.  Hoc  inuentatium  permlttitur  qnafibenefTcJunquod*      1 

dam  ,  quodfiafpetwatus  fit,datumefteitempusad  delibc- 

randum  centum  dierum.  quod  fiintracentum  dicsnoncft 

teftatusfchxreJitatcmiepudiaie.perinde  habecur  acfihx- 

reditatem  adifTcc ,  &infolidum  tcnebiturcreditoribushar- 

reditariis ,  non vfque  ad  inodum patrimoniidefun«5ii.  Eflc- 

dlus  ergo  hic  eft ,  quod  poft  eius  temporis  lapfum,  quod  ei 

datum  eft  a  Pr^torc  ad  deliberandum,finon  rcpudiaueric 

hsreditatcm  ,  obiigatur  infolidum  omnibus  CTcdiroribus 

harrcditariis  quafi  .idierit.hoc  eftintell-gendum.nifi  hsrcS 

ille  fubftitutura  habeac.    Siba;rcs  fubftuutumhabeat.non 

cftdiccndum  poft  temporislap(um,quod  eidatum  eftadde- 

liberandum  ,  eum  habendum  efle  proharrede,  Fierctenim 

iniuria  fubftituto,  quifortevulthxredicacemadirc.l.quam-      J| 

diu.(j8.fF.dcacquir.ha!red.  Duofunc  gradus  faacredum.  V-   '  ' 

nuscftinftitutusinptimogradu,aIter  eftfubftitucus  vulga,- 

ricer  infecundogradu.primofaaercdidatum  cftcempusccn- 

tum  dierum  ad  adeundam  faaredicatcm,  intracosccncura 

dies  ncque  adiic  nequc  repudiauit.  quodnam  cft  oflSciura 

Prstoris?  Pra:tor  ei  denegabitfaircdirariasadlioncs  czdu- 

deteumabeahsreditatepofttemporis  ciuslapfum  :  pcrin- 

de  faabecur ,  non  dico  ac  fi  adiilfct  faasredicatcm :  fcd  ac  fi  hz- 

tedicacera  tepudiaflec  &  omifilTet,  propter  fubftitutum :  a- 

liasfietetiniuriafubfticuto.  Necvlloincommodo  afficiun- 

tur  credicores ha^redicarii ; quia habenc aliura ,  puca  fubftiru- 

tum,  quem  conucnire  poccrunt.in  di(fb. leg.quamdiu.ibi» 

NeqHt  aettre  ,  ^c.  Neceflc  cft  ci  prsfticucre  rempuspoft- 

quam  primus  exclufus  fueric.  Nam  quandiu  infticuto  locu» 

cft,fubftitutus  non  admicdcur.  Inconftitucioneluftiniani 

dicicurobligaricredicoribus  :  fcdeaincelligenda  cftcumex- 

ccpcione.  Inccrdumaccidicvccrcdicorcshxredicarii  miccan- 

cuc  in  pofleflionem  bonorum  hsredicatiorum :  &  incerduia 

eciam  curacor bonis  diftrabcndis  decur.  Hoc dcfcripcum cx- 

tac  variis  in  locis,  vcluti  in  lcg.  fi  diu  incertum.  8.  fF.quibus  cx 

caufisinpoflef  eatur.&Ieg.4.fF.dereb.audor.iud.pofr.&l. 

I  .fF.de  cura.bonis  dando.in  di^.leg.fi  diu.ait  lureconfultus, 

Si  di»  incertHmfit.  Videncur  faic  pugnancia  cffe  fais,  quae  iam 

a  nobis  dida  func  de  cffedu  iuris deliberandi.  Dicimus ,  auc 

adic faxredicacem  intra  rempus  datum ad  delibcrandum :  aut 

rcpudiat:atque  ita  vel  obligatur  creditoribus  ha;reditariis,yel 

non  obligacur.  Quideft  igicurquodalibidicicurdc  miflio- 

nc  in  bonorum  polleflionem ,  &  dc  curacore  bonis  dando  \ 

Sedh^cdiuerfafunt.Interdumaccidicvtlocumnonhabcant 

qux  diximus ;  fed  miffio  in  bonorum  poflcflioncm  locum 

faabcar,  vcl  curator  bonisdandus  fit.  Pone  abfentemcfle 

hxrcdem :  non  ponic  diem  ad  deliberandum:non  dabic  Pr^- 

toriempusaddeliberandum,  nifipccacur.  Adiciohzrcdita- 

tis  non  efFcc  differenda  faoc  cafu ,  curaror  dabicur  bonis  veo- 

dendis.  Ponc  conditionem  adfcriptam  efle  inftitutioni  hx~ 

redis ,  qux  non  ex  potcftacc ,  fcd  ex  cafu  pendeac :  non  dabi- 

cuc  ccmpus  ad  deliberandum  faxredt inftituco  iub  uli  condi- 

tionc ,  non  potctunt  locum  habere ,  qux  faic  dicimus :  fcdin- 

cerim  xquum  eft  roirci  credirorcs  in  pcffeilioncm  bonorum, 

&  incerim  bonisdari  curacorem.  Ponamus  mulcosgradut 

hxrcdum  cfle.  Poceft enim  ceftacor  quoccunquegradus  rc- 

lir  faxredumfacerc.leg.poceft. ff.de  vulg.&pupill.fubfticut. 

Si  per  fingulos  gradus  plxfticutio  tcmporisobfcructur.dia 

incertum  eric,  anextituri  fint  hxrcdcs.  Non  poreric  faoc  can. 

diu  differri  fine iniuria  crcdirorum  biredirariorum .  Intcrim 

zquicas&raciopoftulacvcalicercrcditotibusconfulatur,ve- 

luri  per  miflioncm  in  bonorum  poircfljoncm,  Sic  intclli* 

gendumeftquoddicicurin did.Ieg.fi  diu.  Ezquibuscaufia 

pofl.  &lcg.  4.  dc  bon.  auil.iudic.pofl.  &  leg.prira.  de  curat. 

bonis  dan.  Ecanimaduercendum  efthocedidum  coniun- 

6tum  fuiflc  cum  cdido  dein  bon.poflcfl.micc.  Secunium 

ordinem  edidli  Precorii  debtbac  poni  hic  ciculus  poft  tic.  qui. 

excaufinpofl.eacur.ancc  cicu.de  reb.au6V.iudic.pofIiden.£- 

goidobferuauicxinicripcionibus.  Ecquoddicicurinl.  i.do 

ftatu homin.  Hermogenianus loquitur ,  non  Tribonianus. 

Infcriptiones  ,  qux  repcriuntur  fubhoctit.  oftcndunc  hzc 

fumpcacxlib.  Paul.  ^o.  adedi(flum.&  Vlpian.hb.^o.ad  edi- 

dt\xm.  Nec  poceft  plcne quifquam  intcUigere  nifi  legibus  fais 

coniunftis,quarfeparacx  funtacompoficocibus  Pandc6ta<- 

ruin.  ■     ^       ■ 

Ccepimiu 


in  'Tit.'T)eiuredelthe'randi. 


Cccpimus  cxpIicarecfFeftusiiriisdeliberandi.  Addendus 
eft fupradiiilis  tercius  tffcdus.  H.rres ,  cui  datum  cft  lempus 
ad deliberandum ,  intecim  nihil  cx  bonis  hsreditariis  aliena- 
rejaucminucrepotell.-nifidecreto  prartoiis  interuenicBCc, 
&cum  cauf.e  cognitioue.  1.  Anfto.  §.  (i  maior.hicifF.  fiqus 
fint rcs ,  qui derenorcs  futura-  finc  tcmporc,  vc  expediat  cas 
vcndcie:  hxces,qui  obanuit  tcmpus  a  J  deliberandum  a  Pr^- 
tore,adire  Pr^torem  debct  &:  pctere  vt  pcrmittat  eas  res  ven- 
di :  nec  enim  res  quidem  temporc  perituras  diftrahere  poteft 
ha:res, finedccretoPraetoriSj&caufECognitione.  Igiture- 
didto  Prajtoris  eais  iuftispreiiis  vendere  poteft ,  nec  videbitut 
casresvendendo,feprohxredegerece.  Idem  vidccurcoii- 
tincrecdi6lumPra;corisdcpupiUo,  cuidelata  eft  hxredicas, 
&cuidatumeftccmpusadcieliberandum.  Adleg./.aic  prx- 
tor.fF.hoc  cicu.Hoc  Pricoris  ediilo  con  tinccur,fi  pupilH  no- 
iniacdatum,pccicumvc  fir  tempus  ad  deliberandum,interira 
dcbonisnihiidirtiahendumcire.nifi  caufa  cognica.  Incau- 
ficogoitione  vertitur,aniufta  fitcaufadiftrahcndi.Scdmi- 
rum  vidctur,  quod  cum  Praicor  de  pupillo  loquatur  in  edido 
fuodctempore ,  quod  pupillodatumcftaddciiberandum.- 
tamenei,quipupillusnon  cft,  quiquemaiorcft, idemper- 
hlittividetur.d.l.Atifto.HiclocusaliquidobfcuriMtishaber. 
In  d.l.  Atifto.J.  Si  maio.ait  Paulus,5<  maior^t  hired't<n,^de- 
liberit htrcs, i£c.aditofrittorefotefl:(£c .  Qjnd  ergo  fi ngulare 
cft  in  p  ipillo?Qii  d  cft  in  pupillo  coprchenfura  cdido  Prat- 
toiis  Q?  non  com^ccat  roaiori  ci,qui  pupillus  non  eft  ?  Haius 
obf cuncatis  cXpiicandx  caufa  varix  opiniones  funt :  fed  mihi 
videtur  corum  probabilior  opinio  qui  diftinguunt  haeredem, 
caidatutcs  eft  cenipus  ad  dcltbcrandum,a  curacore,  qui  bonis 
datuscft.  Hiigicurcafusicadiftingucndifunr.  Primuscafus 
cft.cutn  hacrLS ipfe  dehbcransalienare  vulc interim  res  hire- 
ditatias :  &  hoc  ei  non  permiciitur ,  nifi  adico  Prscore,  &  ac- 
cedcnte  Pra^toris  decreco ,  ciim  caufx  cognicione.  Alienare 
non  poteft  hetes  ipfcjcui  dacura  cft  ccmpus  ad  delibccandum 
aeres  quidcm  tcmporepierituras.  Quod  ad  hxrcdematti- 
net.I.Arifto.apectcloquiturdehxrede;  lhi,/s,^Hideliierat, 
(^c,  Secundus  cafus  eft  de  curatorebohis  dando.  Admo- 
nuimus  fupra,  cuta  inccrtum  eft  diu,  an  quis  cxtiturus  fit  hae- 
tcs  nec  ne,  plerunque  dari  curatorem  bonis.di^l.lcg.fi  diu.fF. 
quibus ex caufis.Sc  Icg.i.de  curat.bon.dan.  Quj  curator bo- 
nisdacurporcftinceriin  rcs  hxredicarias  vendcce ,  qus  t>cti- 
turziuuc  ccmpore,veI  detctioiresficnt ;  nec  vUum  decretuni 
prztorisrcquiricur ,  nuUacaufxcognitio.  Hoceft  officium 
curatoris  ,  quibonis  datur.  leg.  zj.fi  quis  inftiruatur  .fF. 
de  haciedibus  inftitu.  &  leg.  inter  bonoram.  48.  fF.  dead- 
mini.tutd.  Hoc  eft intelligendum,  nifi  pupillus  fic  is,  cuide- 
iacaeft  h^reditas.  Si  pupillusficis,cuidclata  cfthxreditas, 
Pfxtor  vetdc  bona  rainui  inccrim  dumdeiiberaueric  anfibi 
cxpediac  bxriedicacem adirc , an omircere.  Siceft incelligcft- 
duinedititumprxcoris,  cuiusvcrbahictefcruncurab  Vlpia- 
noindidl.lcg.ait  Prxcor.fF.hic.  Resigicurhxrcdicacixpro- 
^tct  perfonam  pupilii  vetantur  minui  eciant  a curarorebonis 
dato.  Ediftura  concepcuiti  eftinrcm.&vcvulgodicimusj 
itiiperfonaHccr.  Adverf.  Sonainterea  diminuivetabo.  Er- 
go  ed.ftum  Prxtoris,  qnbd  cjnccpcum  cft  in  rem.nos  ica  in- 
lerpreiamur,  vtpropcerperfonariipupillijCuitempusdatum 
rft  ad  deiiberandum  ^  nihilpofIicminui,nificaufacognica. 
Fauoc  eft  pupilh  &  aliarum  huiufmbdi  perfonarum ,  vc  bona 
eorumnonfacile  minuancur.  Huicfimile  eftquoddicicut 
inlsg.p(i,cafF.dcvent.  infpic.&inleg.inpofTefGone.fF.qui- 
bus  ex  caufis  in  poflef  eatuf.  Vlpianus  interpretacur  hxc 
vetba  cdifti  Ptxtorii  in  di(fb.le.ait  Prxtor.ibi.quid  fit  autcm, 
diminui  vetabo ,  hoc  cdifto  Prxcoris ,  fi  vcrba  cancurh  fpe- 
ftcmus,  videcur  tantum  prohibitacfTe  ahenatio  rcrum.  NcSH 
videturautcm  prohiberiiis  ,  quigerunc  res  pupilH  aftioncs 
exercere:  fed  tamen  verba  edidi  ad  hunc  quoqu^  cafum  pro* 
ducuntur  incerprecatione  ,  ne  alioqui  abfurdum  confcqua- 
tur.  Qui  non  poteft  alicoace,  nonpoceftrcminiudiciuia 
deducece.  1.  iufiurandum  quod ex  conuencione.  § .i.fF.de iu- 
reiBc.  Eft  locus  communis  de  alienacione.  Addcndura  eft 
Donaquoque  diminui  pofie  propceralin»entafiIii,fifiliusis 
nt , qui  dcliberar ,  incerim  aiimenca  debec  habcrc  ex  hxredi- 
tacc.l.fihus.j.fF.hoccicu.  li.ftaeftcaufadiminuendi  ahquid 
M  tebus  hxrcdicariis.  Et  huitfimile  eftquod  dicicarin  leg. 


penuIcim.fF.vcinpofTcfriej;!!.  Q^inpofteflioneeff  legato- 
rumferuandorumcaufa,nihildiniinueredebec:nififiliusfic, 
vefccndicaufa,quiporeftaliquiddiminuere,  finihil  h.ibeat 
aliunde  vnde  fe  cueri  pofSc.  Inde  quxritur ,  quomodo  filium 
hic  accipere  dcbemus  ,  an  iuftumtahcum,anlegitimumfi- 
lium,  an  naturalcm  &  hbercinum  ,qui  in  reruicuce  cchcepcus 
cft.''  Quiftiocftinleg.vlcim.ft.hoccit.qux  plerifquc  vide- 
tucadhunctitulumnihiIomninopcttinere:fcdad  hunc  \6- 
cum  rcFerenda  eft.  Species  quidem  ipfa  ad  hunc  titulum  noii 

fiertinec.  Sed  quodcolligiiui  exeafpecie,  maximeadhunc 
ocum  percincc.  Trcbacii  fencencia  probacut  exiftimancis 
appellacionc  filii  &  hbercinnm  quoque  concineti,  liceciu- 
ftus ,  vcrufque filius non  fic.Ec locus quem  cr?(3:are capi  f ub 
ticu.de eondic.inftit.  An  appellacione  filiorum  concinean- 
cur cancum  iufti  fiHi.an  cciam  naturales  ?  Breuicet dicendum 
eft,  curo  lcx facic  mencionem  liberorum ,  Hbcros cancum  ac- 
cipiendosefrclegirimos&iuftoSj&nonnacucalcs.leg.gene- 
ralicer.  §.  cum  auccm.  C.  deinftit.  ftib  condic.in  leg.nuUa  du- 
bicaciocft^iiitcftatorisdifpofitionedixifpedJandam  efl^e  te- 
ftatoris  voluncatem.  Ex  conditionc  &dignitatc  cius  quifi- 
deicommiflumreIiquit,iudicandumeft,anfen(eritdelegici- 
mi$  &  iuftis  cancura  fiHis ,  an  de  nacurahbus  eciam ,  vc dicicuc 
in  lcg.ex  faiflo.  §.  fi  quis  togacus.  ft.  ad  fenacufconf.  Trebell. 
£x  quo  notandumeft  ,  fiteftator  Feceritmentionem  filio- 
rum,vclliberorum,accipiendosefleiuftos  lcgitimolque  fi- 
lios  :  nifickconiedurisappareatcontraria  voiuntasteftato- 
ris.  Obiiciunturpleriquelocivcterumlurcconlultorum  ,  ia 
quibus  apparet  filios  naturales  contineriindiipofitionete- 
ftacoris.  Sedfiquisexpendaceasfpccics,isanimaduectec  ira 
rcfponfumefre.-quiaapparebaccuidens  ceftacoris  voluncas. 
Exemplum  vnumeftinhar lege,  qtianiincerpreramur.qux 
eft  vlcim.fF.hoc  cicu.  Vbi  inft-cucus  eit  Dama  feruus  iiib  con- 
diciorie, 5» mtkifiltus  nsilhu ertt,ijni tn  fva tutela  ventt.  Hxrcs 
infticucusaichxreditacefibidclacaelle.quafinullusficfilius, 
quafi  profiHohabendusnonfir,quinoacftiuftus  filius.qui 
cft  libercinus.Diflenfio  vecerum  hac  dc  re  fuit.  In  hac  fpccie 
ceftacorisvoluntasfuadeCi  vcTcebatiilencenciamampiedtr- 
itiur.  ConicAura  voluncacis  ex  eo  eft,quod  ceftacochuuc 
vniciim filiiira habcbac, eumque pupillum.  Deinde eum in- 
ftituiCjVt dubius non fic ccftacorisin  eum  afFedus.  Si quis di- 
ligcnter  cxpcndat  hanc  fpecicm  de  qua  fuic  dilFcnfio  inter  ve- 
tcres,&incelligacfequendaraefrefencenciam&roluncacenx 
teftacoris,vc  fequenda  eft,&  pro  legc  habenda.nullus  eric  tc- 
lidlus  dubicacioni  locus.  Maior  fuiiler  dubicacio  fi  ceftacoc 
plures  habuifTcc  filios  :fedcum  vnumcancumhabucric,du- 
bium non  eft, quin  dc hoc filio  liberriao  fenfcric.  Dubicatur 
aplerifque,  anin  hacfpccieincumbarprobaciolibercino  fi-- 
Ho  ?  Ego  exiftimo  in  hac  fpecie  facis  apcccam  cire  teftacoris 
voluncatcm,  ftei:  onus  probandi  incumbere  filio.  Nam  qiiod 
airlabolenus  iDeademhaclegc,infin.  Sitamenteflatorepi. 
Cf .  Hocrcfertur  ad fcntenciam generalem fiHi.non a J hanc 
fjjecicm.  EchoCdiftumlabolenimaxiraeeft  confencaneura 
fententis  Vlpianiin  1.  exfado.  17.  §.  fi  quis  rogatus.fF  ad  Se- 
ftatufconf.  Trcbel.  Aliafpcciescftjinlcg.Lucius.po.^.vItim. 
fF.  delegat.  i.inprincip.di6bo§.vlcim.ibi.  FtUisfmi  refttttu- 
rtnt ,  ^c.  Icgcndum  cft ,  Nonreftttueretttr.id  eft ,  vc  Dama  & 
Pamphilus  refticuerenc  filiis  fuis.  Quxricur,ao  hoc  cx  cefta- 
inenco  Pamphila  poflicpcccre?  Aiclureconfulcuspoflepe- 
tcrc,  cum  ceflacoricadixic,  /^o/»  vtpoftmortemfihu  veftriira- 
ftttuatii  htreditatem.  Filia  nacuraHs  Pamphila,  quxmanu- 
miffa  eft  ,  concinecurhisvctbisceftatoris.  Ego  atbirror  ica 
refponfura  cfle  cxvoluncace  teftacoris.  Spedanda  eft  vo- 
luncas  ,  dignicas,  &condicioteftatocis,  quifideicomniictir. 
Fotte  cius  dignitas  eft ,  vc  non  vcHc  iibercinos  fiiios  &  nacura- 
les  tancum  fibi  hxrcdcs  cfFe.  Sedhicdubianoneft  eiusvo- 
luncaSjCurainfticuetithzcedeshomines  Hbcrcinos.  Similis 
fpecies  eft  inleg.curapaccr.7<J.§.volo.fF.delegac.2.Specics 
oranino  cadera  eft.  Sacis  oftendic  lureconfulcuscx  vi  vcr- 
borum  &  propriecaceid  non  accifJerc :  fed  ex  voluncate.quia 
credibile  eft  teftacorem  ,  quivoluicprxdia  darilibercisluis, 
edrum Hberos admicci , & eosfubfticucum  cxc  ludcre.  Aliud 
excmplumeft  inlcg.hxrcdibus.y/.J.Ticius.fF.ad  Trebcllia. 
vbi  eciam  coniie(5tura  voluntstis  fuadet :  vc  appeiiacione  Hbe- 
toium  in  ea  fpecic  iatelligamus  eciam  naturales  filios.Species 

Nn     } 


4i<^  Franc.Dmreni  (omjnenu 

cft,in  qua  pTcp&niinr  filiafuxlofa  m^pfilTe  confenfu  pairis  fui: 
quocarunoncft  iufturalegitimumque  matrimoniuni.  Fu- 
cioraenimnonpoteftcontiaherematrimoniMm.Hincappa- 
xet  ex  vfuloqucndi,  appellationeliberorumiuftostaniara 
iiberoscontineri. 

Quatcus&  poftremus  iurisdeliberandi  efFedu*  verfatuf 
circa  tranfmiflioncm  ha^reditacis.  lus  dehbci  andi  ad  hsredes 
tranfmitcitur  cx  conftitutioneluftiniani.Ieg.cumantii^nio- 
ribns.  C.  cod.  titul.  Cum  ante  confticutioncm  luftiniani 
iisrcdicatem  non  adicam  non  cranfmitterent  hircdes  ex- 
tranei  ;  Icdfuitaocura.  Namfuiante  confricutionem  lu- 
ftiniani,  ptoptft  iusfui,adb;rredcs  fuostranfmictebanc.  1. 
fi  pacer  apudhoftes.  if.ff.defuis&Iegit.hiredcamenlufti- 
mia.exiftimauic  vcile  elle.cranfmiffionem  habercioGUin  qua- 
^am  tenas  cciam  in  extraneis  hxredibus.  Icaqucftacuicla- 
ftinianus  ca  confticutione,  vc(i  cui  delata  faetit  ha:reditas, 
&  is  fit  luus.vcl  esifraneus.cranfraittat  ius  deliberandi  ad  fuos 
i>.-credes,  vcincra  illud  cempus,  quod  ex  anno  fupcrcrac,  pof- 
iinteiashKredcshireditatemadiie.  Hocfummatim  conti- 
nctur  hac  confticiitione.  Locum  h.ibec  igicuc  h?c  cf  anfmiflio 
3dhiredem,fiincraannumdecefreric,exq«olciuicfibidcla- 
tam  efFe  ha:redicarem ,  fi  poft  annum  nihil  tranfmiccit.  Force 
fuperfanrduomeresjh^rcspoteftdcliberareimra  illos  duos 
menfes  :  quibas  elapfis  cxcludicur.  Pro  explicacione  huius 
conftitucionisanimaduercendura  eft,  &  exco  annocandum, 
quidam  eile  ncceifaria  vc  locum  h  abeac  hoc  ius  cranfmicten- 
idi.  PrimujJiieftqnodIuftinianashicaic,quodhaeredicasne- 
qijeaditafueric,nequercpudiacaabbarrede.  Nam  fiueh(j- 
resadiecich^reditate.fiucrepudiaucricjhociuscranfmflionis 
non  habct locum.Si enim  adietic  hiredicatem  ancc  morcem 
kiam,noneftneceflariaha:ccranlraiffio.  Nullalexprohibet 
hsrcditacem  aditam  ad  harredes  tranfmitti,  repudiataveto 
non  poteft  tranfmicti  ,  qaomodo  eniratranfmitccreciusqj 
femeirepudiauit?  Prafterea.oportetdelatamellishirediia- 
Cem.  Verumeftaditioncmnone(Ieneccflar!am,vtadhsrc- 
dera  tranfmittatur  :  fed  oporcec  delatam  cflc  hsfcdicaccm. 
Circadelationemhaereditatisnihiieftimmucatum,  nec  no- 
uatuni.§,innouifGnio.C.ciecaduc.rollen.A.yuncaliquine- 
ceflariam  efle  hxredjs  v :  iuncstem  5c  rcientiam.  H^c  fenten- 
tia adeo  tecepta  eft  vc  nemo  diflenciac ,  q  12  tamen  mihi  non 
probatur.  Nunquam  mihi  probari  potuit  fcisntiam  cius 
tcq^iiri,quicranfniicciciusde!ibecandiad  faos.  Acque  ideo 
exiftimo  (\  delaca  fit  alicui  ha:tcditas  fiuefcienti,  fiueigno- 
ranci.pofle  cum  ius  deliberandi  ad  hzrcdcm  tranlmittere. 
luftinianus  vulc  tempus  vnius  anni  currere  tancum  fcienci 
delacameflcfibihitcditacem:nonrequiritfcicnciam  hirc- 
dis.NonopoitcccaiiiIlariverbalegisIacoris,vcIoquiturPau- 
Jusinleg.vlcim.ft^.adexhibcn.  Noncftxquumhoccempo- 
f  c  exdudi  eum ,  qui  ignorauic  fibi  delatam  eflc  hxrcdicacem. 
Scntentia  aucem  vulgo  tecepta  omniracionecafct:imoae- 
quicas  fuadet  vc  ignocancipociusfuccurtatur,  qaamfcienci: 
vrdiciturlcg.SiJ.  Pannonius.ff.dcacq.hapred.  Aiunt  cnim 
fcienti  tancum  coropetere  hocius  delibcfandi.ignoransau- 
cem  non  deliberac.  ergo  ignorans  nontranfmiccic.  Egorc- 
Ipondco  exhac  confticucione  compeccre  hoc  iu$  cranlmic- 
tcndi  ei ,  qui  nihil  fccicpropccr  quodimpcdiatur  deliberatio, 
id  cft,  ei  qui  neque  adiit ,  nequc  rcpudiauic,  &  nihil  fecic  pro- 
pcer  quod  deliberare  non  poffit.  Neque  obftat,quod  dicicur 
in leg.quoniam  fororem.C.eod.   Eft refctiptum  hoc a  Dio- 


detiano  antcquamefleti'ntrodu<5lum  Hocinstfanfnsittebil 
ad  hiredcs.  Hoc  ius  eft introduft um  a luftiniano ,  6c  pet ifi- 
dc  hoc  refponfum  accipere  debemus  ,  qnafi  fimpliciter  di' 
(flum  cfler>hjErediratcm  non  adicam  non  tranfmitci  ad  harre* 
dcm.-fcd  cxccpcio  cfteiusdidiJn  confticucione  luftiniant. 
Prjeteica ,  vt conftitutio locum  habeat ,  oportet  vi  incta  en- 
numdecedat  h«ies ;  quod  fi  poft  annum  deccdat,  non  pote- 
rit  tranfmiccerc.  Sed  hoc  vidccurmaxin3eadueti"atiiis,qui(| 
diximus  de  ratione  luccedendi  tam  iure  ciuili ,  quam  iute 
Prscotio.Iure  Pra:corio,nifi  liberi  funcj  dantur  cencum  dies. 
Hicfic  niencioanni.  Sjloquamurdehis.quifjcccduntiute 
ciuili,  hifucccduncintratrigintaannos.  luris  ciuilis  leme- 
dia  perptcua  func,  quomodo  ergohic  ftatuit  tcmpus  vuiui 
anni  ?  Priteiea  incdidlo  Prattorisdciure  delibeiandi  nul- 
lu  ccrtu  cempusdcfinicuraeft.I.i.fF.hic&l.fi  curacoris.C.eo. 
Quid  eft  igicur  ^  hic  luftinianus  ftatuit  annii  ad  deliberanduf 
H£Comniadiueifafant:&fidiffimihtudoincdligacur,  n;hil 
tepcriccur obfcuritacis. Cercu  hoc cepus definitG  eft  tam  iure 
ciuili,  qua  Prztorio  ad  hacreditatera  adeunda ,  vel  bonotum 
pofleffioncmagnofcenda:iis,quiiureciuilifucccdunr,dancur 
triginta  anni ,  jisvero,quiiurepr«torJofucccdunc,dancuc 
centumdies.  Hocnonimpedit,quominu$inftant:bus  cre- 
dicoribuscogacurha;rcdicaccmadircanceilludcempus.Ciira 
crcdicores  fiinc  hiredicarii,datur  ha:rcditcmpuiadd',libc- 
randum,  fi  delibetarcvelit :  &tempiisdaturcimodcracu(a 
acbitrio  prxtoris,  vcl  a  principe  impecracur.Icg.  vlcim .  C.  eo. 
Ethxcomnialocumhabentinhxtedc,quiviuit.  Scd  lufki- 
nianus  loquitur  de  ha?rede ,  qui  deceffic.  Ec  quod  disicur  da 
tempore  vnius  anni ,  itaeftaccipiendum.  Echoccftlong» 
diaetfum.Hic  nos  loquimut  de  hxrede,  qiii  iam  dcceffit  noa 
adita  hxteditace.  Ecquacritur,  anhxreseiuspoffithsrcdi- 
tatemadire  intra  tempus  ,  quoddefinituraefthaccoBfticu> 
tione?  Soletquxri,anhxc  conftitutiolocurahabcaceciam 
infucccflioncPrxcoria?  Varie  funt  opiniones.  Qu^bufdani 
videcut  nonpofleinfucccffionePr^corialocumhaberc.qd» 
iis,  qui  fuccedunt  Prxcorio  iure  dantur  centum  dies :  nifi  finc 
libeti.  Conftitucioloquicurdevnoanno.  Egopucoconfti- 
tutioncra  accipiendara  effede  fucccdencibus  non  cancum  in- 
reciuili:fed  etiam  iurc  Prxrotio.  Nihilcnimdiftinguiclu- 
ftinianus.  Necad  rempercinetquod  prxftituuntut  ccncura 
dies in f ucccflionc  prxcoria:  nara  prxliicuuntur  hxredi  viuo. 
Hxcconfticucio loquitut dc eo,qui mortuus eft.  Eft nouura 
rcmediura  ,  quod  veteribus  incognicumfuic.  Qaxiicut,!» 
anni  fina  inftante  pecitum  fit  nouum  tetnpus  ad  deliberan- 
dumyVelaPrxtore  velaPrincipc,&  deceflcritintra  illudte- 
pushxrcs  ,  poft  iilos  duos  menfes,  quifupererantintraan.* 
Dumqucmimpetraucrat,anIocumhabeattfanfmiffio:Bro- 
uicet  vc,dicam  quod  fcncio  ,  puto  hxrcdem  exclufuracfle. 
Conftitucio  idfatis  oftendit.  Loquitur enim  deeo,quiob- 
tinuic  dehberationem.  Si  obtinuit,vulc  condudi  fpacio  v- 
nius  anni.  Non  diftinguic  quantum  tcmpus  fuetit  datura 
ad  delibetandura.  Non  negamus  pofle  poftillum  annuoik 
ex  caufa  tempus  aliud  dari  ad  deliberandum  :  fed  negamus 
poft  illud  tempus  poffe  tranfmitti  hxreditatem  adhxredem. 
Obiici  potcftl.vlcim.  C.fipcndeQ.appcl.vbidicitut  quacuor  , 
menfes  dari  ad  exhibendam  appellacionem.  Sed  ille  locus 
pcttinct  ad  appellacionem,&  fic  debet  incelligi  vc  ciculo  con- 
veniat.  Hocenimpoficuoieftfub  (i.deappel.  Hadicousde 
iuredelibecandi. 

FRANCI- 


V 


4K 


FRANCISCI  DVARENI  IVRIS- 

CONSVLTI  IN  LIB.  XXIX.   DIGESTO- 


RVMSEV  PANDECTARVM. 


I  N    T  I  T.    L 
DE  MILITARI  TESTAMENTO. 


C  A  r. 


I. 


Vh.  htctitulusi  compofitoiibus  Pan- 
de<aaru  collocatus  hic  fit,  cognofci  po- 
teft  ex  l.x.huius  tituli.Gaius  ad  ediitum 
prouincialc  ita  kt\hk,Demtlttis  tefta- 
mento,(^c.  Etfitraftatumfit  detefta- 
mentislupra,  tamcnvifum  eftoperx- 
prctium  compofitotibus  Padedarum 
feparatim  de  militari  teftamento  dilTe- 
ttte.  Propterea  qnod  in  militari  teftamento  propria  qusdara 
fam  &  finguhria iura ,  qux  in  paganorum  &  priuatotum  te- 
ftamM)ti5nonobferuan!ur./'r*««y««^.Hincapparetcdiaum 

fiiffepropoficum  de tcftamento  ipilitaria  Proc5fule  in  Pro- 
oincia.Erant  cdida  prouincialia ,  quac  proponebantur  a  Pro- 
cenfuleificut edi<aa  praitoria ptoponebantur Romac.  bt hoc 
fct.ptum  cft  ad  ediaum  proumciale.Nam  Ptoconfdicm  non 
djbcmus  iatctpretati  Prztorcm  ,  vt  Accutfius  uiterprctati 
folet.Hanc  ob  caufam  hic  coUocatus  eft  hic  titulus,  cui  rc(po- 
Jct  alius  C.lib.6.dc  milit.tcfta.  Refpondetetiam  ahus  tituius 
ia  Inftit.hb.i.de  miht.tcfta.Hos  omnes  hic  intcrpretaturi  (u- 
mus.  Sed  antequam  acccdamus  ad  difputationcm  de  mihtari 
tcftaraeaco,ptius  videndum  eft  quis  miles  fit,quis  miles  dica- 
mr,cui  k«c  priuilcgia  &  fiugulatia  iuta  compeiere  dicantur. 

C  A  P.      II. 

^tdJitmiUs. 

\  TLpianHsiRl.  i.ff.hic,  contentusfuit  etymologia  qua- 
V  damidoftendere  finedialcftica  definitione,ibi,  milcs 
«ppellacutvelaraiHtia,&c.Difpucatiocftdcctymovocabuh, 

non  adraodum  vtilis.  Nos  eam  difputationcm  Grammaticis 
&oiiofis  hominibus  rehnquemus.  Quistamenmilcsfitin- 
tellisi  poteft  ex  hs,quac  mifitu  pt  opria  cHe  dicuntur,qu?  noa 
facilc  poffiini  includi  definitionc dialcdica.  Vt  igitur  mtelh- 
gamus  quis  milcs  fit ,  vidcndu  eft ,  qua:  funt  militum  ptopria. 
Qu.tdam  cnim  funt  mihtum  pt  opria,  finc  quibus  militcs  dici 
non  pcirunt.  veluti,  qnod  balteo  vel  cingulo  militari  cingun- 
tur.Haius  mcntio  eft  in  pleiifq-,  locis  noftrorum  luicconful- 
torum.vclutiinl.Titius.if.&l.quoddicitur.38.§.i.ff.eo.Aic 
enimlutirc.inea.l.  z^inprin.  Titiusptiufquamtribunusle- 
gionis  faaus  tffet  teftarocntumfccit,  &pofteacinausma- 
nenteeodemdcfun<auseft,&ind.l.38.§.i.  Milcsteftamcn- 
tum  fccerat,  tutfus  cinfl us  in  alia cft  miHtia.  vtroq-,  loce  did- 
tut  cin«ai'S,id  eft,milcs  fadus.Similis  locus  cft  in  l.pcn.  ff.co. 
ibi,cirgiconfeftimiuffus,&c.Quilocnsoftcnditnoncffcmi- 
liic,niliquicin(auseft.SimilislocHseftinl.antiqoi.}.ff.fipars 
hircdit.petat.  ibi ,  Sed  & tergcminos  fenatoics  cindlos  vidi- 
nius Horatios.  fic eniro  cinftos  lcgcndum  eft ,  non  cundtos. 
vtinquibufdaralibris.  Vndctcftamentumdicebaturfa<aum 
inprocinau.quodficbatamilitibusiaHacindlis.  Itaqjcingu- 
lura  hoc,baltcus  fcilicet  quo  cingcbantui  roilitcs,  numciatuc 
inter  infignia  miHtaria.Et  de  his  intelligcndum  cft  quod  dici- 
taiinl.i.§.pen.ff.dehis,cuinot.infa.ibi,Sed&fieumcxau- 
aorauetit,ideft,infigniamilitJtiadctraxerit,&c. 

Secundo,hocproptium  militumeft,  quodreferunturin 
numcros.l.ex  eo  tcmpore.  4  j .  ad  fi.ff.  eo.  nos  vocamus  enrol- 
ier.  Et  proptereafaepe  legitur,in  numciisroanerc.in  numcris 
e(re,ficutffea.l.iutemilitari.4.ibi,innumerismanentem.Sic 
ind.l.quod dicitur. §.  i.  ibi ,  poftquam dcfiit  in numeris  effc. 
Dicuntureodcmlenfuinfciibi  matiiculismilitarib.ini.  (cri- 
Biariis.iU.C.co.tit. 

Teitio  ,propiium  eft  militum ,  Quord  facramento  (olenni 
adiguntur  fcomoinftrenue  fa(5turos ,  inquitVcgetiushb.i.. 
^uodhnperatotiuflciit:  leque  militiam  noadelcituros.  Va- 


defacrata  miluia  videturdici  apud  LiuiumDecad.  i.libr.  S« 
Mencio cft  buius  faCtamciiti  in  iure ciuiH,  in  1.  ex  militari.  1 0« 
hic.ff.  Nondicunturmilitcs,  uifihociufinrandum  folenna 
iuraucrint.&aliaomniainteruenerinc,  dequibus  diximuse 
Hi  sut  igitur,qui  dicuntur  milites.c^teri  dic  utur  pagani,  quo- 
rum mentiocft in l.j  hic.ff.Paganos Vipian.ibi vocat eos qui 
militesnonfunc.  ideoforte,quodbellitempore  oportcbat 
quofdam in pagismanerc, agricultuiicaufa,  dicuniut  eciana 
hi  pagani  priuati,&  hoc  vfitatum  eft.Priuaei  opponuntur  mi- 
htibus.Vnumrjtcmplumcftinl.fi  cum  venditor.  66.8<S.dt 
euid.tn  l.ne quid.y.cx ff.de inccDdio,  ruina , naufrag.  &  1.  6'. 
C.deiuiild.&l.nolunuis.io.C.dcccfta.&l.i.C.deccmmu. 
fer.manumiff  DehismilitibusintelJigenda  funihicpiiuile- 
gia,qu2obreruantuiinteftameniis.  Stletquiridchonoia- 
riis  mihtibus,qui  equitcs  noftri  tcmporis  dicunrur ,  qui  codi- 
cillis  Principis  honorantur  dignitaie  equcftri  tiiulctenus ,  fi- 
ne  onere  roibtii.  De  his  quaiftio  eft,an  ptiuilegia  militum  in 
teftamentis  facicndis  ad  hos  pertincani  ?  Et  res  dubitacionem 
non  habct,  ne  veris  quidem  mihtibus ,  qui  propne  milii es  di- 
cuntur,competant h2cpriuilegia:isd  iis  tantum ,  qui  n  ilitar. 
Eigomultominushjsimaginariismilitibusconcedcntnrh^c 
piiuilegia.  Sunc &  alia  milui^ g^^oera,  de  quibus poceft  dubi- 
tarian  adhunc  traaatum  percineanr.  cuiufmodi  eftcogata 
militiaaduocatoium.  Aduocatienimdicuntuimihces, acca- 
ftrenfcpecuhumhabcrc  adfimihtudinemmilitutn.  l.fori.& 
l.aduocaci.C.dcaduoc.diuerf.iudic.&  l.vlc.C.deinofn.cefta» 
QuaEricuretiademihciafcribarum.l.proximos.SC.deprox. 
facr.fcrin.Dchocaliquidfcripfihbr. i.D.fput.c.}.  Menci.;eft 
huiusmiHciacfcribarumin]ibro,quiinfcribitur,NoticiaRo- 
maniimperij.  H^  milicix  nihilhabenc  comniuDe  inccr  fe.Hic 
loquimuc  de  miliiia  armata,qux  proprie  milicia  dicicur.l.  mi- 
les.ff.de  rciudica. 

Alix  per  abufioncm  mihtia  dicuntur.I.  vlr.ff.de  inofEc.te- 
fta.&^.i.demiht.tefta.Inftit.H^cadcxplicationcmipfiusci- 
tuh  dicla  fufficiant :  nunc  ad  dilputationem  dc  prioilcgiis  mi- 
litumintcftamentis  accedeiidumcft.  Hxcpriuilegiatefpici- 
uncformam  &  folennitatem  ceftamenti :  perfonam  ipfius  te- 
ftacoris:peifonamcapientisexteftamcto:iesetiamdequibu3 
difponit  quisinteftamento.  debisomnibus  ordine  diflere- 
rous.  Acin  primis  de  his,qux  pcrtincnt  adfottaam  &  obfec« 
uatioQcm  ceftamenci. 

C  A  p.   III. 

Veprmkgm  adformam  &folennitatem 
tejlamemipertmentibitt. 

ETbrcuiter  dicendum  eft,  omnem  folcnnitacem  ,  &  O"' 
mnemfubtilem  obfcruationcm  militibusceftamentafa* 
cicntibus  relaxaii&remitti.  Hxcfentenciaapudiuiisaudo- 
rcsprohxilhmaeft:  vclutinleg.hic.ff.  Suffitir  nuda  volun- 
tastcftatoris.  Idemdiciturinl.24.  Diuui. &I.Miles. j^.ff» 
hoctic.  &§.r.Inftit.eo.mihtisteftamentumfolapc;fii.itvo- 
luntate.  Sicff.co.  inl.^o.LuciusTiiiusmilcs  notariotefta» 
mentum  fctibcndum  notisdi(5lai.it&c.  vbinotandum  cbi- 
tcrnotariumaccipicndumefle,qairiOtisfciibit.  Sicinl.  j.C» 
co.tit.  Videtiscandein  fententiam  tociesrepecicamjvcdeea 
dubicandum  non  fit.  Dub;ura  autem  hochabec  ex  icfciipio 
Traianicuius  mentioeftinL  hniiistiiuli.ff.  fcdcatnen  vide- 
turpotius  Traianumantiquitate  renouaffe.  rcnouauicquod 
fuitantel.ii.tabularum.  Namprocinclum  tcftamentumfie- 
batamilitibus,  nonobfcru.->loritu,qnieiac  neceiraius  ina'* 
lioium  teftamcntis,  vt  am5l  or  t  ft  Plutaichus  in  vit«  C  oriola'' 
ai.    Sedidco  ncccfle  fuit  cotifticucioncm  aHquan:!  de  ca  le 
promulgare  ,  cuiufmodiillaeftTraiani  conftitutio  proptct 
lcgem  1 1 .  tabularum  ,  quibus  prsEfctipta  fuit  cc  t.?  f 01  ma, 
ccrcus  ricus,  qui  obferuandus  effct  in  ceft.imcntis  faclsudis-^ 
qui  ritus  ctiara  ad  inihces  vidcbatur  peitinerc.  Si;fli,  ic  tf gi> 
audaYolanta$miUtumioteftament!i.facicnd.s.  Hjccamva 

N  n     i^. 


Franc.  Vuarenl  (omment. 


4-1  s 

cfl:  inrclHgendum ,  (i  conftet  eatr!  fuilTc  militum  volantatem 
per  legitimas  pcobationes.H  jc  sperte  dicitur  in  l.Diuus  Tra- 
ianus.i4.ff.hoctit.vbJvcrfic.Ca;terum,&c.&verfi.  Alioqui 
non  dirticulrerpoft  mortem,  &c.  Rationemlubiicit.hoci- 
dcm  caput eft in §.plane. Inftit.co.  Ec fimile eft  quod dicitur 
inl.Lucius.^o.ff.cod.Ergoadprobandumhocteftamentum 
duofaltcm  teftesadhibendi  erunr.  Duoenim  teftcs  luffici- 
unt  ad  legitimam  probationem.I.vbi numerus  ff.de  teftibus. 
Ea,qux  euidentem  rationem  habent,aut  vtili  taicm.quac  pof- 
luntfacile  perfpiciab  homine  communiiudicio  pridico,  ca 
funt  a  militibus  obferuanda.  Hoc  excmpla ,  quac  fcquuntur, 
facile  demonftrabunt.Ex  his  naf^-itur  quiftio ,  fi  deftinaucrit 
milcs  iurccommuniteftati:  qniafortc  aduocauit  feptemte- 
ftcsciues  Romanos,  quare  oftctiditfe  velle  more  pagano- 
rum  teftari:fedteftamentumpetficerenonpotuit.Qu3eritur 
aniuremilitariteftamentumfadtumeflevideatur.^^Dubitatio 
exeonafcirur,  quodhacobferuatione  videturrepudiarepri- 
uiiegiiim  milituro.fed lamen in  Icg.j.hic  fF. dicitur eius tefta- 
mentumiuremilitarivalere.  Ollenditeoim  Vlpianuscum, 
qni  deftinauitiure  commi7nitcftari,non  videriideorenun- 
ciarebencficiomilitari.  Rationemqueadfertibi,2\{o«««f«r, 
Cfc.Argumentumducita  pagancrum  teftamentis.  Pagani, 
inquitjfxpeteftamenta  faciuntsdhibitafolennitate,  &adii- 
ciuntfc  velleiurc  codicillorum  valere.  hsctamen  deftinatJo 
con facit ,  quo  rtiinus  vclit etia m  iurc  codicillorum  valere fu- 
um  teftamentum ,  etiam  fi  folennitcr  &  iure  pertettum  non 
fit.  curcrgo  non  idera  diccmus  in  teftamentis  militaribas? 
Militibiisergoin  tcftamentis  condendisfolemnia  iurisciui- 
lisremittuntur.HincmBltainferripofTunt.qu^habendafunt 
pro  e.xemplis  regulae  anobis  tradits,  qui  nos  fammatimhic 
peiftcirij^cmus. 

Prirna.mcft,  quodmiles  codicillis  harrcditatem  dare  po- 
teftjcum  paganus  nonpofIir.§.  codicillis.  deiure  codicil.  in 
Iti  ftit.Si  codicillis  dari  direfto  poirec  hireditas,  fuperuacanea 
ellet obfcruatio necefTariain teftamentis.  Sed miles hoc fin- 
gulare  habet,  quod  poteft  eciam  direfto  dare  hireditaceni 
Codiciilis.l.militis.  3  tf .  tF.  hic.  nihil  enim  intereft  an  codicillis, 
an  tcftamento  hircdem  faura  inftituaf.quianuda  voluntas 
fjfiirtc.  &  fi  fpeflemus  nudam  voluntarem,  nihil  differut  co- 
diciIliateilamento:difFcrunttamenritu.vndeapparetea,qu^ 
Cjbi  ilitatem  habent  magis.quam  rationem  naturalero.rerait- 
timili:ibus.HocautemtantumfubtiIitatenititur,quodnon 
poieftdsii  hzreditascodicillis.  Homocomrauni  prudentia 
piiditus,  nonpotefteadifcernere,  necenimrefertancodi- 
ciiIis,an[cftamentohxresfcriprusfit.Idcoquehociusdicitur 
condonari  militibus. 

Secundumeft,  quodmilitespluia  teftamentafacerepof- 
font,  quod  non  licct  pag^nis.  Paganus  enim  non  potcft  plu- 
tibui  ccftamsntis  reiiilis  decedere."quia  poftcriori  teftamen- 
toidquodpriusfadlumeilrumpitur.§.poftetiore.  Inftitut. 
quib.mod.tcft3.infir.&  fF.tit.de  iniuftorupt.&c.Sedmiliti- 
busconcefFam  eftpluta  teftamenta  facere  :  nec  prius  tcfta- 
roentum  pofteriori  tollitur.l.quasrcbatur.  zo.fF.hoc  titu.  Ssd 
omnia  teftamenta  valent.  Hsc  autem  quiftio  a  nobis  poftca 
alio  capite  tra6labitur,an  pofteriore  tettamento  miiiti$,prius 
rumpatur. 

Tertium  eft,MiIes  fubftituit  filio  fuo  impuberi.etiam  fi  te- 
ftamentumfibinonfaciat.I.miIesita.4i.§.vlt.fF.hoct!.Quo- 
modo  hoc  fit  accipiendum  docui  ad  l.z.  de  vulg.  &  pupil.  Lgo 
dixi  illud  ius  fubtilitatem  coPtinere,vt  non  poflit  filio  fuo  im- 
pilbcrifubftituere  patcr:nififibiteftamentumfecerit.  Ego 
dixihoc  fubtiliter  cxcogitatumefTe,  nc  videretur  pateralij, 
quamfibicontralegesteftamentumfacerc.  Hoccfteocolo- 
re  adambratum  ,quafi  vidcaturpater  fibi  teftamentum  face- 
re,  &fubfticutioiieth  velutappendicem  quandam  adiicerc. 
cum  h£c  fubtilitas  tantum  fit ,  mitum  noneft  fi  in  teftamen- 
lis  railitum  non  obferuetur. 

Quirtum  &  vltimum  cft ,  praetcritio  filij  non  teddir  tefta- 
mcntum  milicis  nullum,fi  a  fcientepr^tcritus  fit  filius.l.p.fic- 
ut  cetti.&  l.feq.Cf  eo.  Certum  eft  teftamentum  a  priuato  fa- 
€tum,  obpritcticioncmfilij  nulliusefle  momenci,  vcdixi- 
mus  fub  titulo  de  iniufto  rupto,&  irrito ,  &c.  &  fub  tit.de  lib. 
&pofthumis.  Opoftecfiliumenim  quicftinpoteftatepatris 
aut  inftitui ,  aut  cxhircdari.  Sed  hacc  fubtilitas  non  obfcrua- 
t«r  in  teftamctis  inilitum:nec  diftinguitut  cxkxtcdatio  apt^  ♦ 


1 


teritione.  Miles,  qui  fcit  fefilium  haberc ,  &eum  pr.Trcritfi- 
lentio,id  eft,non  nominat  eum  in  tcftamento  f  uo,  iaris  intel- 
ligitur  eum  exhxredare.Nos  interpretamur  miliccm  cu  v^  lle 
tcmouercafucccflionefua.Efteniinmerafubtilitas.faltcmfi 
ponamus  teftatorem  inteUigere  fe  filios  habere.  M  lcs  fcit  fe 
filium  habercjcumpricteriit  fiientiointeftamentofao:no$ 
interpretamur  filium  aparre  exhxredarum  cfle.Si  vero  igno- 
raucrit  fe  filium  habcre,  aliud  dicendum  eft  Nam  tunc  crsde- 
mus  obliuione  filium  omiftum  efte.  Subtilitatera  iuris  nos  re- 
uocamus  ad  fimplicitatem  naturalem  in  tcflamentis  q\ioad 
fieripoteft.  Ideodiximusteftamentum  nullumefre,tnquo 
ptsterirus  eft  filius.qai  eft  in  poteftatc :  quia  propter  natura- 
lcm  atFc(5tum  patriserga  filium ,  crediturefTeomiflusper  ob- 
liuionem.  Vnde  fi fimplicitatem  naturalem  fpedlaremus ta- 
tum,ob  prxteritionem  filij,quem  pater  fcit  fe  habere,ncin  ef- 
fct  nullum :  fed  fubtilitas  iuris  non  patitur  vt  valeat  teftamen- 
tum  pagani.  Si  miles  ignorauit  fe  filium  babere , idem  diccn- 
dum  eft,quod  in  pagani  reftamento,vt  dicitut  in  d.l.ficut  cer- 
ti.&l.feq.  Idcmdiciturinl. militis.5<r.$.milesinlupremis.fF. 
hoctit.Deindeetiamhoclongiusprodui^umeftadeum,qui 
ignorauit  fe  prajgnantem vxorem  habere.l.y. qui  iure.  Miles 
ignorabat  fe  vxorem  habere  pra:gnantem ,  qu2  re  vera  pra:- 
gnans  erac,  tcftamentum  fccit.in co  omifit  partum ,  qui  cx v- 
xore  nafciturus  eflet:  hoc  tamcn  animo  erat  vt  vellct  quifquis 
fibi  nafceretur  fibi  exhaeredem  efFccft  eadem  ratio,qu^  in  eo 
quifciuit  fefilium  habete,  conftacde  militis  voluntste  quz 
tantum  fpedlanda  eft. 

Diximas  iam  fuperioribus,fi  miles  pritetietit  filium  faura 

fciens  &prudens,  nonideo  nulluoi  efTeeius  teftamentum. 

feJ  eam  praiteritionem  proexhiredatione  habendam  elFe. 

Dubitatum  eftaplerifque  anhocius  corretfiumfic  noualu- 

ftinianiconftitutione,qu£  eftiif.titul.vccumde  appel.co- 

gnof.§.aliud  qaoque  capitulum.In  eo  $.dicituf  non  licerc  pa- 

rontibus  liberos  fuos  prscerire  aut  exhxredire*  nifiadfcri- 

pta  faerit  caafi  ingratitudinis.  Et  vulgo  dicicur ,  nullucn  cfle 

teftamentum, fi  exhsredatus eft  filius ,  n  fi  caufa ingratitudi- 

nis aiiedta fuerit.  vndc  videtur corredlum  &  emcndacum  ef- 

fehocius  depraeteritione  militis.  Namfiverum  eft,  refta- 

raentumnulluinefle,inquoadic6tacaufanon  eftingratitu- 

dinis,quomodo futfieiet fola militis fcientia?  Hic aucem  dici- 

musfufficere  milicisfcientiam,  fiprstericusfit  filjus  fciente 

militCjC  jm  fciret  fe  habete.tunc  valete  tcftamentum  ,  perin- 

dc  ac  fi  rcifte  exhaeredatus  efret.  Si  quis  dicat  milites  63  con- 

ftitutione  noncontineriquodde  militibusnon  loqiiatura- 

pette  :  Obiicicurquodfequirur  cadem  conftitutione.  §.  & 

hitjquidem,  &c.  Sicut parenteinonpoJJUnt  exhtredarefihos, 

Ht^aate&dCiihfatngratit/tdtnks ,  itaetiamlii>eri  nonpojfftntpa' 

t-entetafnafucceJfieneaUenare.  &  his  verbis  vtitur  luftinianus, 

SMcimui,  (^c.  quai  verba  conftitutionis  minime  videntut 

militibus conuenire.  Si quis velit inf elligere, inquiunt,de fi- 

liis  emancipatis,  de  f  ebus  in  quibus  habenc  teftandi  iicen  tiata 

emancipati  :  emancipati  facerc  quidem  potrant  teftamcn- 

tum,feddecettis  tantum  tebus.  H^cfunt,  quxadduci  (^O' 

lcntabhis  ,  quiexiftimanthocius,dequoloquimur,corrc- 

(Slum  efTc  hac  noua  luftinianiconftitutione.  Ego  tamen  exi- 

ftimoetiam  iurcnouoprxtetirionem  huiufmodivalerc.  llli 

de  hacte  difpatant ,  quafi  certum  exploratumque  firtefta- 

tnfintum  nonvalere,  inquoadiedia  caufa  noncft:  quamo- 

pinionemfupra  confutauifabtitul.  dclib.  &pofthura.  &o- 

ftcndinon cfle hunc fenfum conftitutionis lufliniani.    lufli- 

nianusvult  teftamenium  pofTeexpugnati  querelainofHcio- 

fiteftamcntl,nifieaob(eruatafuerint„  quascoutinetur  con* 

ftitutione.Et  propterea  fruftra  quxritur ,  an  fit  nullura  tefta- 

mentum;quia  caufa  adictSa  non  cft  a  militc ,  fecundum  lufti- 

niani  conftitutionem.  Sed  d  vera  eflet  vulgaris  opinio ,  non 

exiftimo  tameneacontinerirailites,  vtquoddicitur  incon- 

ftitutioneluftiniani  intelligacur,nifi  miles  fit ,  cum  exceptio- 

ne ,  qua; furaitur  exioreantiquo,  cumde  militibus  nihil  cx- 

ptGflum  fit.  Quod  obiiciunt  ex  §.  &  hxc  quidem.  nihil  mo- 

uerenosdebet.  lcdtiomulto  planior  eftin  libro  Grqco.  Et 

fenfushoruraverborumeft  ,  Sicutnonlicetparentibusex- 

hxredarc  liberos  fuos,  nifi  adiadta  caufa  iogradtudinis:  ita 

nonlicetfiliispatentesexhxredarc,  inquibuscafibus  teftati 

pofFunt.  Emancipati  tcftari  poflunr.  argum.  leg.quiin  po- 

teftate.  d.  ^.  de  teftamcn.  nc  videretut  ea  conftitutione  te- 

ftandi 


N 


In  Tit.  De  mllitari  te^Amtnto. 


ftindi  facultatem  filiis  permittel:e,adiecit,in  quibus  caufis  tc- 
ftafipoflunt. 

Quintum  excnjplominquoremictiturfolcnnitas  &(ub- 
tillsobleruatio,  qoaiintcftamentocondendo  necciratiaeft, 
ttaftat  Vlpian. in  l.in fr audem.  i ^ .§,  i  .hic.ff.  Dicitur ibi nuda 
voiuntate  militcm  pcfle  adimere  hxreditatem  :  licut  nuda 
voluntatemilcs  harrcdcm  facere  pofledicitur.&hoc  eftfin- 
gulare.  Dizimus  (ab  tir.  de  lefta.  Si  cjuis  hiredem  inftitucrit 
(oleaniter  fado  teft3mento,nuda  voiuntate  non  polTe  ei  h^- 
reditatcm  adimere.l.ha:rcdcs  palam.i  i  ff de  tefta.  Sed nuda 
Yoluntas  militis ,  vt  (pedkatur  in  danda ,  fic  etiam  in  adim  enda 
hsfcditatc.   His  exemplis  fere  contineutur  iura  fingularia 
milicum,  <ju«^pcrtinentadobferuat!oncm  & folennitatcm, 
quatincondciidotcftamento  neccirariaeft.  Animaduetten- 
dum  autcraeft,hic  priuilcgia  histantum  compctere,quiin 
expeditionefunt,&quimilitant:  vtdiciturinl.militcs.  if.& 
l.pen.C.eod.  Idem  dicitur in  J.in  his  autem.  de  milit.  tefta.iri 
Iaftif.Huiccon(entaneumcft,quoddiciturinl.Titius.iy.ff. 
hic.  Hicpriuilcgiaconceflafuntmilitibus,  proptereaquod 
non  vidcntur  facile  poflTe  in  cxpeditione  folennia  obferuarc, 
quaf  neceflaria  funtin  teftamento  condendo.  Vidcturhoc 
fccdafle  luftinianus  inca  conftitutione.  Veteres  autemad 
iimplicitatem  militum  refpexerunt.  Refcriptum  Traiani in  1. 
i.oftenditipfum  refpexiflead  fimplicitatcm.  ^rmam»gisy 
^Hamlegufcire  oportet  militef, zit  luftinianus  l.vlti.  in  princ.C. 
dc iutc deliber.  Cum  hoc igitur  tam aperte  definitum  fit hac 
luftiniani  conftitutionc,  de  eo  dubitandum  non  eft.  Expcti- 
cDtia docuit  vtilc  non  eile ,  vt  liceat  militibus  quocunq;  tem- 
pote,&quomodovoluetintteftamentafacere.Hucpertinct 
pcn.I.  (iliusfamilias.  hic.  ff.  fcd  hic  locus  videtur  contraiius  c(- 
le.Filiusfamilias  antequam  miles  fit.teftamentum  facete  non 
potcft,(cd  filiusfamilias  miles  potefl.Hoc  autem  cafufiliusfa. 
exoinatus  erat  equeftiidignitate ,  nondum  autem  cindus  c- 
rat:  quianondum  profeftuserat  inmilitiam:  ideohocnon 
aduerfatur his  qus  diximus.  Certum  enim  cft filiumfamilias 
teftamentum  facere  poffe  de  caftrcnfi  peculio,  etfi  in  expcdi- 
tionc  non  fir,vt poftca  dicemus.  Ex his  colligi  poteft quid  ia- 
dicandiimfitdehonorariismilitibus,  dcquibusiupcriorilo- 
co  aliquid  attigimus.Equitcs  imaginarij  qui  non  militant ,  an 
pofliut  teftamentum  facereiuremilitati?  &ccrtumeftnon 
poire.NoncQimhimilitesverifunr,necverisquideramiliti- 
buslicetfacete  teftamentum  iurcmilitati,  fiinexpeditionc 
non fint.  Piopter occopationes militaies hsc priuilegia con- 
ccifafunt  militibus :  quia  cum  in  expeditione  funt,  no  licet  cis 
obferuarc  folennia.Ceflante  autcm  ratione  ccffant  etiam  hf  c 
priuilcgia.  Etidemdicendumeftdealiishuiufmodiperfonis, 
quibus  ptiuilegia  conceduntur.l.qui  fub  praetextu.de  (acrofa. 
ecclef.&  I.&  genetalitcr.  de cpifc.  &  der.  C.  Q^aeftio eft  de 
fctiniatiisjde  apparicoribus ,  &  aliis  miniftris ,  qui  aliquo  mu- 
nere  fanguntur  in  militia.hi  in  expeditione  funt  fortaflis :  fed 
tamen  milices  non  funt:non  funt  adadli  iureiurando :  d6  fiint 
tinfti:noti  fun  t  in  numeros  relati.Quiftio  eft  in  l.icriniariis. 
C.eod.vbi  ait  imperator  non  licere  eis  iure  militari  teftati:fed 
tantum  iure  communi,  hoc  eft  intclligendura  cum  exceptio- 
ne,qjaetradituiinl.i,ff,debon.pofleI.cxteftam,milit.Vlpia- 
nus  ait  in  ea  lege,eos  etiam  qui  milites  no  funt :  fed  qui  aliquo 
muncrc  fungantur  in  miliiia,pofle  tamen  in  procinftu  vt  mi- 
litcs  tcftaii.Cum  hac  cxceptione  videturaccipiendum,  quod 
hic dicitur ,  cos  non polTe  teftari:nifi  fint  in ipfo  procin6lu  cu 
cft  confligendum  cumhofte.  Vtilitas  fuafit  vt  eo  cafu  per- 
mittatur  eisetiam  iurc  militariteftati,  quamuismilites  non 
fjnt.  Exiamdidisnotandumeft^militem,  quimilitiamiffus 
cft,  poftmiflionemnon  pofleiurcmilitari  teftamcntumfa- 
-cete:fed tantum iure communi,  feruatis folennibus.  Quini- 
mo  teftamentum  quodfecit  in  militia  inexpcditione,  poft 
miflionem  tum  demum  valec,  fi  decefferit  intra  annum  poft- 
■quam  eft  miffus.l.ex  tcftamento.  C.eo,  Idem  dicitur in  l,te- 
uamcnca,i<j.&l.quoddicitur38.hic.ff.  Idtribuiturirs,  qui 
Tnifli  sut  fine  ignominia.Triplexcft  mi(fio.ignominiofa,cau- 
fatia,&honefta,l.i.ff.dehis,quinotant,infam.  Huicaffinis 
eft qua:ftio  de teftamcnto fadlo  antc  militiam.  Si  quis fecerit 
>teftamentumantem{litiam,&miles  fadus  deceflcrir  nullo 
sliofiKaoteftamentOjanccftamencumvaleat.^^Dicendumeft 
bieuitetjfi  quis  cum  paganus  cffcc  teftamentum  fecerit.-dein- 
^cmiles  fa^usdecdlciic^nulloaliucenditoKftamencojid 


42.5 

teftamcntum  valcre.fi  appareat  eum  in  eadem  voluntate  pcr- 
feucraffc ,  quia  fola  voluntas  miiicis  fuflicit :  &  habetur  tcfta- 
mcntumquafiamilitefa(2um,fiperfeueraueritineademvo- 
luntatcNameavoluntateinteiligiturcorfirmaieteftamen- 
lum,quafiamilicefa(aum,hocplerifq-,inlocisexprefluraeft, 
velutiinl,  Tiiius.2.y.ff.hic.Siidnondixitnecdeclafauit,non 
poteft.-nifi  iurc  communi.Iraquc  fi  folcnnitates  non  interue- 
nerint,  nullius  momenti  id  tcftamentum  effe  dicendum  erir. 
Huic fimile eft quod dicitur in l.idemque.c) .ff.hoc tit.  Si hoc 
manifeftauerit.fi  aliquo  modo  declaraueiit  fe  illud  tcftamen- 
lum  fcruarc, 

Exemplumhuiusvoluntatis  dcclaratateftinl.  Tribunus. 
io,§.cum  aliquis.ibi,«^w/,//,^,efr,hic  fatis  voluntatcm  fuam 
dcclarat.  Eademfereverba(untin§.  fcdctfiquis.Inftit,cod. 
Sed  videtur  aducrfari  rcfcriptum  D.  Pij.cuius  metio  cft  in  l,ia 
fraudcm,i  f  ,§,tcftamentum,ff.hoctif.EcccibiD.  Piusrcfcri- 
pfittale  teftamcntum  valere,fi  militis  volunrascontraria  noa 
fit.Nos  diximus  non  aliter  valere  tcftamcntum.quam  fi  quo- 
quomododcclaraucritfuam  voluntatem.  Non  fuflicit  mili- 
tcm  aliquid  contrarium  non  ftaruerc;  fed  oportet  eum  dcda- 
rare  (e  velleid  teftamentum  feruarc  &  valere.Multum  intcr- 
eft  an  dicamus  valere  teftamcnjum ,  fi^  tcftator  dedarauerit  (c 
velle  illud  teftamentum  valere:  an  vero  valere  teftamcntum, 
fiteftatornon  dedarauitfcnolleva!ere,niGcontraria  sppa- 
rcattcftatorisvoluntas.  Sedexpendenda  funtverba  Vlpiani 
inhocloco,cumtccitatrefcriptumD,  Pij,nondicir,fi  volun- 
tascontrarianonappareat,fimpliciter:  (edfi  nulla  (ubmn61:a 
voluntascontrarianonfit.  Sicinterprctaiur,  quafivolueric 
DiuusPius,  fubfccntamcflcaliquamvoluntarcro,  Oportec 
igitur  (ubiunaam  effe  aliquam  volun tatem ,  vt  in  exemplis  a 
nobis  iam  adduftis.quz  non  fit  contraria.Qui  vult  autem  te- 
ftamentum  quod  fecit  valerejtede  dici  tur  eius  voiuntas  con- 
traria  nonefle.  Argumcntum  autcm  a  contrario  fenlunon 
efthicrecipiendum.  Cumqucambigaafitoratio,meliu£efl: 
eam  intcrpretationem  accipere,  qua?  vitio  caret:  fecundum 
rcgulaml.inambigua.ff.delegibus,  Hadenusdepiiuilcgiis 
militum,qua:pertinent  adfolennicatem  &obferuationem, 
qua:  adhibetur  in  teftamento  condcndo. 

C  A  p.     IIII. 

Defrmlegiis,qute  rejpiatmtperjonam 
militistejiantis. 

EGodixihasciurafingularianotantumpcrtinereadfolen- 
nitatem:(ed  ctiam  ad  perfonam  teftatoris,&  ad  petfonan» 
capientisexteftamento,  adres,  &huiufmodiqusdaraalia. 
Depcrfonateftatoiis  nunceftvidcndum.  Huius  vaii^func 
quxftiones,  Inprimis  quaeritur  dceo,  quiex  delido  mili- 
tari  damnacus  eft ,  an  polfi  t  facere  teftamentum  iurc  militari.. 
Quscftio  eft  in  l.ex  militari.i  i,ff.  hic.in  1.&  militibus.  C,  eod. 
in  l.i.de  veter.&  milir.fucccfl.  Dicitur  iftis  locis  non  finc  cau- 
fa  fi  miles  ex  milirari  delido  damnatus  fit.Qujedam  enira  de- 
li(aa  militaria  funr,alia  vero  funt  communia.Delid:um.  habe- 
turinmilitibus^quodinpaganisdclidumnoneflet.Exempli 
gratia,fi  arma  amiferit  miles,  eft  delidtum  capitalcLj,  ff.  de  re 
milit,Dcfidi2  crimen  non  eft  in  pagano:ficut  eft  in  milite ,  vt 
diciturl,omnedeli<aum.<r.ff.dercmilit.  AliafuntdeMaco^ 
munia,fi homicidium  fcccrit.fi  furtum  commiierit.    Sed lo- 
quitur  lureconfultus  in  d.I.ex  militari.de  daranatis  ex  militari 
deli<3:o,quoddeli<Sumnoneftcommunc:&permittite!stc- 
ftamentum  faccre de bonis caftrenfibus tantum :  & excipit  fi 
facramcnti  fidcm  ruperinr.icilicet  fi  damnatus  fic  milcs  ob  fa- 
cramctifidemruptam.  Exempligratiajfideferuericmilitiam, 
li  non  paruerit  Imperatori  fuo,non  potcrit  teftari.  Alia  qux- 
ftiocft  de  eo ,  qui  incertus  eft  de ftatu  fiio.  Paganus  non po- 
teft  teftamentum  facere,fi  incertus  fit  de  flatu  luo.  I.  de  ftatu. 
if. ff.de ceftam.  Nonenimfirmumefteiusconfilium.quiJe 
ftatu(uo  eft  incertus.  Dubitat€nim,anfit  (uiiuris^an  vero  a- 
lieni.h(Keft(ubtilitatiraagis5quamaequitatinatutaIiconfcii- 
taneum.  Ideo<^-,  id  negligitur  inteftamentomilitis.d.Lcxrai- 
litari,§,fi  miles,hic.ff, 

Alia  quzftio  eft dc  moto  &  furdo.  An  miles,  qui muttu  ed 
acfurdusjpoflitteftamcntumfacerc?  Quiftioiftacftin  [,4. 
hic,ff.&  § .  quinimo.  Inftitu.  eod.  &  ibi  dicitur  mutum  &  (ur- 
dum  tDilitem  leftamcntumfacerepoffc.  Hocautcm  rairum 


430 

vidccurplerifque,  ptoptcreaqnod  alicnum  ideft,anaturali 
rationcad  quam  refpiciraus in  teitamcatis militnm. Ego iam 
fzpc dixj ea , qus fubcilitatem habent potius,  qua naturalcm 
rationcm,rctnicti  militibus.  igitur ,  fi  hoc  cft  alienusa  a  natu- 
ra,vtmutus&(urdus  teftaasenturaficiant,  tationinocon.- 


Franc.  T^udreni  Comment. 


confirmac  tefta-ncnra  eorum  qui  apudhoftes  deceflerunt;  8c 
aitlurcconfukusmilicisfiliifarailiasteftamentura  confirma- 
ri,peiindeacfiap3frefaraili3sfa6lume(ret.Excipiunturij,qui 
ignominia^cauramidifuutemilitia.  1.  teftamenta.  2<J.fF.  hoc 
tit.Ratio  eft  pcrfpicua  &  expreiTa  ab  ipfo  Iurifco.ibi,^W<!«- 


uenic  vt ei pcrmittatur  teftamcntum  fjcerc.  S\  quis dicat  hoc  «»,£^<:.De  his  qui  quafi  caftrenk  peculium  habenr ,  qujcritur 

intelligcndum  cfle  de  co, qui  rautus  64  fisrdus  non  eft natura:  an idcm  ipfis liceat ?  Dicendura  eft  hos  etiam  facere  pofle  te- 

fed  dc  eo,qui cafu amifit facultatcm  audiendi,vel loquendi,ci  ftamcntum  de  peculio  iuo  quafi  caftrcnfi ,  fcruatis  tamen lc- 

obiicipoteftidcra  paganispermifluraefle.l.  difctetis.C.  qui  gum  folennibus&iutisciuilis,  cuiufmodifuntaduocati.pa- 


teftam.facercpofl.  Nullumeflecmilitum  priuiIeginm,filo 
qiumurdeco,quicafu«Iiquoamifitfacnl;atcmaudicndi,vel 
loqncndi.Ergo  cum  aitlureconfukus  ,mutr.m  &:furdum  iu- 
remilitari  reftatipofle  ,  vidccur  neceflario  idintelligendum 
cfledeeo,quimiitus&furdus  n.^curacft.  Sedegoexiftimo 
quod  hic  dicituf  no  efle  accipicndum  de  co.qui  mucus  cft.aut 
furdus  .Nam  nc  hi  quidem  milita nr.  Eflet  enim  contra  difci- 
pliuam  militarem.leddeh^s  ,  quiloqucndifacultatc,velaa- 
diendicarentpropteraliquodiofortuniuin,  dcquodixifupr. 
ad  d.I.difcretis.C.de  iis.qui  tefta.facc.poir.Si  qiiis  obiiciat  hoc 
iuscommunecfle:hociuscompeterecriamp3g.Tn:s,quimili- 
tes  non  funt.Ego  refpondeo  antc  coi.fticutionem  illam  lufti- 
nianipaganisidpcrmifrumnonfiiiflc.vnaeftexnouisconfti- 
tutionibuseditapoftconluI.Lamp.&Oicft.  lureDigeftoru 
paganisidnoneratpermifluiiiifeitantummilicibus.Paganis 
necefle  cracadirePrincipem  &impecrarc  vchceretteftame- 
tumfaccre.I.fi  murus.^.tf.  de  teila.  Noneftidintclligcndum 
demutis&furdis  natura,noacft  ciedendum  Principcsfoli- 
tos  fuifls  iis  concedcrc,qui  furdi  &  muti  erant  natura,qui  ds- 
clarare  fuam  voluntatcm  non  poterat:  fcd  id  tributum  eft  mi- 
litibus ,  vc  ncceflc  non  habcant  adire  Pnncipera  co  nominc, 
slias  jbfardnm  eric.quod  dicicur  in  hoeloco  &  aliis  firailibus. 

Alia  qoa.  ftio  eft  de  co ,  qui  captus  eft  ab  hoftibus,  in  l.facc- 
rc.io.ff.hoctit.  Inhacl.io.  Faeeretefiamenttimmtlefhoftium 
potim  ,^c.\egzaiiam  eft,  i  J  eft,qui  eft  in  potcftate  hoftium.I- 
deo  hsEC  mutauit  HaIoandcr,quod  non  hxcintelligcret.&  di- 
xkyQui  eft:>t  peteftate  hofttitmp«fiti4i,^c.Pagin\3s  imcmyqui 
cft in  poceftatc  hoftium ,  non  poceft  facerc  teftaraencum ,  vt 
(iipradiximus.l.eius,qui.8.ff.quitefta.fac.Aiiaqua:ftioeftde 
pnpil!o.Anpupillus,quim;leseft,poflicteftamentumfacerc. 
Qu^vftio eft l.vlc.C.ecd.  Breuicer, pupillus miles teftamen- 
turaf3cercnonpotcft:f  dvtituriurecommani.ErgOjdixerit 
aliquis.miles  cfTe  potcft pupillus.&  hinc  notandum  eft  a  qui- 
bufd  im  pupillo  impuberi  milirarepcrraifliim  efle.  Ego  puto 
nihilralecolligipoflecxhaccoDftitutione.Principesplsrun- 
que  id  per:nictebantviolantcs  railitarem  difciplinam .  Qui 
graciavilEbat  apud  Ptincipcpupillus,obtincbatcribunatum 
aliquemaPrincipc^&hocpotef^etiamincelligideciibunacu 
imaginario.&honoratiotaiuum.  DcarmacamiHcianonvi- 
dctur  hoc  pofle  inct  lligi,ncc  aduerfatur  noftr^  fenrentif  l.fed 
&militcs.8.§.iamvero.fF,deexcufa.  tut.vbilcgitutin  vulgari 
vctfioBC.Aiw  vero  (^  mihtiimpuberi-.kd  interpres  fefellit  eos, 
quihacdere  fcripferunc.  debuiteniaifcriberc,  mthttminori: 
Qonmilitiimpuberl 

Coepimus  cxplicareiura  fingularia.quxrefpiciuntpctfo- 
nam  ceftatoris  militis,  Ad  huclocum  pcrtinec  qu^ftio  dc  filio- 
fa  mihas  milicc,an  filius  farailias  railcs  poflit  reftamentura  fa- 


troni  caufarum  qui  milicarc  dicuntur,&  peculium  habcc  qua- 
ficaftrenfe.I.fori.Cod.deadiioc.diuerf.iud.cuiufmodieciam 
funr  presbyccri.l.facrofandi.  C.de  epif.&  cler.  Guiufraodi 
etiam  func  Dodores  arcium.l.vlc.C.de  inoffi.cefta. 

C  A  p.     V. 

Deprmikgm,  qua  rejpiciuntferfimm  capien" 
tis  exttjlamcntomilitis. 

PRoxlmus  locus  eft  de  petfona  cius,  qui  ex  te  ftamcnto  ca- 
pit,fiucishxfc$fit,fiuclegatarius.  Egodixihxc  iurami- 
licaria  partira  refpiccrciuris  (olennitatcm  in  tcftaracnto  fa- 
ciendo:partira  petfonara  teftatoris,partim  pecfonara  capien- 
tiscxccftaracnto,&aliahui'jfniodi.  Depcrfonacapientisex 
tcftamento  nunc  efi:  diccndum.Ec  regula  eft ,  Ommbw  licert 
e.vtefiamento  mtittu  capere :  nifitdprohibitHm  ijutbufiam  repe- 
r»<ir«r.Earegula  eft  in  l.f  .ex  ceftamcnto  militis.C.  eod.  cicul. 
Quidam  cnim  prohibentur  fpecialiter  ctiam  cxteftaraento 
militiscaperc.&hincvarixfuntqusftioncs.  Quxftio  cftia 
primisdeiis.quideporcaci  fintiniafulam,quiferuipcena:ef- 
iz6ti  funt.1.13.  Idcm  eft  1.  &  fi  de.§ .deport ati.  Deporcacus  iu- 
recommuniexteftaraencocapercnonpoceft.l.i.  C.  dchx- 
rcd.infti. vbi dicunt Impp.  Qui deportantur,canquam pcrc- 
grini caperenon pofTunc.  Hoc eft, quiaamiferunc ciuitaten) 
&exciuibus  efFedi  funt  peregrini.  extcftamento  igicur  ca- 
pere  non  poflunc.Nam  qui  ciucs  non  funt,  ex  tcftamento  ni- 
hilcapiunc.  fcdhoceftfingulare  militibus,  vtquamuisciuis 
non  fit is,qui  inftitucus  eft  hxres ,  vel  cui  aliquid  legarura  eft: 
istamen  cxceftamencomiliciscapiat.  Excancfimileslocive- 
lutiin l.fi  dcportaci. f  7.§ .  fi  milcs.  ft.  de  legac.  j .  Alia  eft  caii- 
la eorum,  quibus fcruicus irrogacur  condemnarionc.  Hoc e- 
nimius  milicare  noncft  produiSium  vfqucad  feruospoenx: 
ad  cos,qui  non  tancum  ciuitatcra:fcd  ctiam  hbcrtacem  amit- 
tunt.I.}. (F.dehisquib. vtiiidign.  Piibliccintereft vttalese- 
gcftatelaborcnr.l.Bonafides,  depo.fF.Dicunturferuipcenx. 
quia  fcruirus cis irrogatur  condensnatione.  &  ferui pcenx  di- 
cunrur ,  quia  nullius  ferui  fuoc ,  neque  Rcipublic.ncquc  fifci; 
fedcamen  omniaeis  adimuncur  quxcunque  hberoruraho- 
minum  propria  (unr,  propter  pocnam.  Quxftio eciam  eft d« 
muliercinquam  cadiccurpis  fufpicio,anex  tcftamcnco  mi< 
htis pofllc capet e  ?  Videte  1.  miles ira.  4 1 . § . mulier.  vbi  lurit 
conliil.aiccalcmneccxtcftamentomilicisaliquidcaperepof^ 
fe.  His  verbis  fignificare  vidccur  lureconfultus  priuatis  non 
liccreraulietijinquam  turpisfu(cipiocadit,quicquamrclin- 
quere.  quodtamencftfalfum.  Hicccrtcminus  pcrmittitut 
raihtibus,  quam  ptiuatis :  Paganis  pcrmitcicur aftedionis  ali- 
cuius  caufa  date  concubinis,  m  ili  tibus  non  licc  t  concubinis  a- 


ccre.  Namfilius  farailias  priuacus  &paganus  teftamcntura       Iiquiddarc.l.quiconcubinara.Z5?.Cdelcg,;.Iusfingidareeft 


facercnonpoteft.l.quiinpoceftacc.tf.fF.quicefta.fac.pofl.et- 
iam  fi  permiiru  parris  teftari  velir.Scd  ins  fingulare  cft  in  raili- 
tcvcquamuisin  poccftace  patrisfit  nihilomiuus  tcftamen- 
tum  faciar.  Infti.q  ubus non  cft permifTum  facere  tcftamcn- 
tam.§.i.  Teftamcncumfacicfiliusfamiliasdccaftrcnfipccu- 
lio.  Scdanimaduertcndameft,filiumfamiliasmiliteratcfta- 
TOcntum  facerc  fccundum  communcm  obfcruationem  ad- 
hibitisfolennibus.  noncnimteftatoriurcmilicari:  nififorcc 
inexpeditioncfic.  Scdfiliofamihasdaturteftandifaculcasdc 
caftrenfibus  bonis ,  &  fi  in  cxpedicionc  non  fit ,  modo  folcn- 
niaiurisciuilisobferucrintcftamentofacicndo.Egodixi,fu- 
pcrioribusiocis,  militibusqui  inexpeditionefunt,  hocper- 
m«tti,vtnonferuatisfolcnnibustcftctuf,tumproptcrfimpli- 
citatemcorum:  tumcciam,  quiafacilcnonpofluncfolennia 


in  milicibus.leg.  i.Cod.de  donat.  inter  vir.  &  vxor.  Vtilc  non 
putauit  Irapcrator  talcm  donationcm  ratam  cilc,  ne  aliqui 
militesafuis  concubinisfacilefpoliencur.  Eccftlocusccm- 
munisde  bacre  obfcruarione  dignus.  Lcgarura  rcli(5Vuma 
militc  concubinx,aufercur  ci  tanquam  indignx ,  &  fiico  vin- 
dicatur.  KmiamAhiycih.nec  efi  tefiamento ,  iSe.  lurifcoof  fi- 
gnificare  vidcturnontantumnon  capercpofleextcftamen- 
topriuari:  fcd  necex  teftamento  militrs.  fedalium  (enfum  q(- 
fc  putoherum  verborum,  vc  non  modo  non  capere  po(fic  ex 
donatione  ,  dc  qna  eranc  confticucioncs  principum :  (ed  nec 
exteftamenco  quidcm.  namdonacio  collataa  militeincon- 
cubinaminuciliserac,  propter  rcffripta  quxdam  Principuro, 
dctcftamentojdelfgatorelitftoreftamentonihilctatcxpref- 
fijm.  Scdnon  tantamex  donationcincer  viuoscapcre  non 


obferuarc  incxpcdirione,  qus  ncccflaria  funcia  condcndo  poceft,fcdnecexrcftamenio.  SolecrradariquxftioaDidem 
icftaracnro.  Vndcreftamcntumfiliifamilias  dicitur  confir-  dcfaccrdocibus  dicendumfitquidonancfuisfcortis?  Clerici 
marilegeCorfielia:ficutteftaraencurapacri$faraiIias,cumfi-  promilicibushabcncur.l,(acrofan(5lx.Cod.deepi(c.&cIcr.& 
liuifjmiliasrailcseft.LfifiUusfamilias  jj.flF.hic.  LexCoraelia       reccptupieft,  quodmiiii  probabiliusyidecurcfle,  &  vcilicas 

hoccera" 


In  Tit.  De militari  teflamento.  43 1 

ioctemporcraaximepoftulat.vtdonatioinutilisfit,  &pro      i-C.eod.&cxl.}7.fiduobus.flF!hoctit.rnd.l.i.Cod  eod  illis 
maitibus  hoc  cafu  habeantur ,  quamuis  pciuilegia  militaria       verb.&  liquido ,  &c.  Impcrator  fignificare  videtur  onus  pro- 
.  ,._.  bandi  incumbcre  legitimis  hsredibus ,  noluiffe  teftatorem 


nonvfquequaqueadclciicospertineant 

Poftrema  quiftiohuiuslocicft,  cuiustcmporishabenda 
fitutio,cura  quarricur  an  quis  capax  fit  vel  hxreditatis,  vcl  le- 
gati,quod  teftamenro  militis  reli^um  eftjEgo  dixi  fiib  tit.  de 
E«red.inftit.oporterc  cum  co.qui  hircs  inftituitur,teftame- 
dfaAionem  cdc  tribus  tcmporibus,tempore  fa<fti  tcftamen- 
Ci^tempots  raortis,&  tempore  aditionis  harrcditatis.  1.  fi  alie- 
IUim.47.in  §.extraneis.fF.dehafr.inft.&§. extraneis.de  hafre, 
qualita.&  differ.  in  Infti.  Scd  fingulare  hoc  eft  in  teftamento 
oiilitis,vt  fufficiat  capacem  efle haeredem  tempore  mortis,  vt 
Jicitur  in  l.idem  eft.  1 3 .  §. & generalitcr  &c. hic. ff.  Ergo  ctfi 
fortccumeo  quihires  inftirutus  cftamilitc,  non  fucrittc- 
ftamenti  fadio  tempore  fadi  teftamenti,  nihilominus  hz- 
res  crit.Sequens  locos  ad  rcs  pertinct . 
G  A  p.     VI. 

"Dt  quibus  rehut  miUs  tejiarifofit ,  dr  quomodo 
tejlaripopt. 


caftrcnfia  bona  aS  inftitutum  pertinere.  in  d.  vero  I.  fi  duob. 
vidcturncceintasprobandiiniundaeflehircdi  inftituto,  vc 
h«res  inftitutus,  qui  contendit  iurc  accrefcendi  deberi  fibi 
partera,  probetvoluifl^cteftatorcm,  vtomittentc3ltcro,ad 
altcrum  tota  hzrcditas  redirer.  In  hac  difficultate  probabili- 
usraifaividctur.probationisneccflltatemincumbetch^redi 
mftituto,propterfeparationem  bonorumfaarama  teftato- 
^u '"^t"/,'" "ite'^'gcn«l"m  efl^e  qnod dicitut in d.  1.  fi duobus. 
ibi,M/?A*<rW«„,^,£^c.Add.l.i.C.co.qua:videturcontra- 
ria  cfle.cgo  ita  refpondco.Cum  ait  rmperator,&  liquido,&c. 
ammaduertendumcft  rercriptumefle,  nonconftitutionem 
generalcm.Hocenim refcripfit Imperat.  Antoninus ad qus- 
Itioncmpropofitaraexfadlo.  Expofuerat  hxres  inftitutum 
lc  eUe  cum  alio.Non  fuerat  ex  hibitum  principi  teftamentum. 
propterca  refcribit ,  &  liquido  probatur  fratrem  tuum  ca- 
ftrenfiabona,&c.idcft,fivcrbatcftatoris  clarafunt  &per- 
fpicua.  Namteftamentum  mihiexhibitum  noneft.necap- 

Hrc  locus  pertiBct  ad  resjdc  quibus  teftari  poteft  miles,  &       paret  aliud  fenfifle  teftatorem  ex  alia  parte  teftamenti ,  ex  hi« 
adrationcmtcftandi.  QuaBritutdcquibusrebusteftari       quxfequuntur  &anteccdunt.  tuncenimid  liquido  proba- 
poflit,& quomodo  teftari  poflSt?  Nos pleraque ad  hunc  locii       tur.Si  ergo  tcftamcnto prolato,vcrba  funt  clara,nec alie  con- 


Ecctincntia  explicauimus  fupra.  Itaque  nos  ea  fummatim  & 
rcuiicr  perftringemus.Inter  fingulat  ia ,  qus  ad  hunc  locum 
pettincnt,illud  in  primis  occurrit  quod  di^um  fuit  fupr.mili- 
tem  fubftituere  polfe  iis ,  qui  fibi  futuri  funt  hart  cdes ,  etiam  fi 
£lij  non  fint:etiam  fi impubcres non  fint.  1.  militcs.  f .  ff,  hoc 
tit.quo  cafu  hircdcs  extitcrint,quod  non  licct  paganis.  Huic 
ptoximu  eft  quod  dicitur  in  d.  I.miles  ita  hiredem.§  .cxhxrc 


ie(aurzappareant,fatisidliquidoprobatumeft.  Quidiiren- 
tiunt  aiunt  prafurai  railitem  iure  communi  vti  vellc.  fed  cum 
fcparat  ka:reditaria  bona,non  cft  obf  cura  cius  voluntas :  ideo 
noneftIocusprifumptioni.Hucpertinetquoddiciturinl.fi 
miles  vnum.  ^.ff.  hoc tit.  &  argumentum  etiam  ducitur  ad id 
probandum,I.miIesita.4i.§.i.hic.ff.  vbi  dicitur,  fi  ad  terapus 
aliquem  milcs  hacredcm  inftitucrit:  &  nihil  aliud  adf  cripferit. 


dato.  poflcmilitemfilioexha:redato,  velemancipato  fubfti-       poft'"iidtempush^rcdeslegitimosfuccedere.Ereoideradi 


tuete.  Piacterea  milcs  inftituit  haeicdem  ex  re  eerta ,  &  valet 
inftitutiofimilesitavolucrit:  priuatusautemnon  poteftita 
inftituerc  hzrcdem  ex  rc  certa,v  t  inftitutio  valcat.  1. 1 .  § .  fi  ex 
ftndo.&  l.ex  fadlo.  j  f  .fF.de  haered.infti.Subtilitas  quidem  iu- 
risid  non  patitut ,  fed  miles  potcft  decederc  partim  teftatus, 
partiminteftatus.hoc  exprefTum  eftin  I.fi  miles.  (J.fF.hoc  tit. 
vbi  fi  miles  aliqueminftituerit  ex  fundo  hiredem ,  inftitutus 
apiet fundum , rcliqua  bona  deferentur  ha:rcdibus  legitimis 
qui  fuccedunt  ab  intcftato.  Huicfimilceft,  quoddiciturin 
«liis  locis  roilitem  pofle  certarum  rcrum  hsrcdcm  habere. 
Miles  cnimpoteft  inftituerc  bonorum  paganicorum  vnura 
hjredem ,  alterum  bonorum  caftrenfium ,  &  valet  hjcc  infti- 
tutio.l.fi  certarum.  1 7.  hic.  fF.  Si  miles inftitucrit duos  hstc- 
des,  vnum  cafttenfium  rerum ,  alterum  lerum  paganicaium, 
qniipfius  funt.non  militis,fcd  pagani:hi  duo  hsicdes  pcrin- 
dehabsntur.ac  fi  diuerfotum  hominum,  diuerfaiumque  hx- 
rcdiratum  hxiedcs  cffcnt :  atqueita  diuiditui  inter  ss  alic- 
num ,  fi  contradum  fit aes  alienum  in  caftris ,  eoque  nomine 
tcnebituttantumis,  cuircscaftrenfcsobucnetunt.  Eodcm 
pcttinetquoddicitufinl.h^iedcs  i^.§.i.famil.ercifcun.  In- 
Jcconfequitut  inter  eosius  accrefcendi  locumnon  habere, 
quamuis  alias  ius  accrefcendi  locum  habeat  inter  coha:redes: 
vt  fi  vnus  ex  h^crcdibus  omiferit  partem  fuara:  vel  ea  non  adi- 
tadcceflcrit,  ahcricohaerediea  portioacciefcat.l.fiduobus. 
5 7.fF.hic.  Proponitur  duos  haeredcs inftitutos  fuifle ,  &  altc- 
tum  omififfc  parrcm  fuam,eam  partem  non  accrefccre  altcri. 
Huic  confentaneum  eft  quod  diximus  in  difputatione  de  iurc 
accrefcendi ,  exdiueifis  ha:rediratibus  iusconiundlionis  ac- 
ciefccie  non  contingerc.tit.quib.mod.  vfusfrudl.  At  hoc  tc- 
ftamcntum  habeturpro  duobusteftamcntis.  Huc  pertinet 
quod  dicirur  in  1. 1 .  &  i.C.hoc  tit.Teftator  railcs  inftituit  hs- 
tedem  de  bonis,quie  non  acquifierat  in  caftris,qux  non  erant 
ipfius  tanquam  miIitis:fedtanquampagani.Add.l.i.  C.  eo.i- 
bi,Aditej&c.Etiamfiomiferithaereditatemis,  quiinftitutus 
eft,  nonetitlocusiuri  accrcfcendi:  fcdabintcftatohxredes 
iucccdent.  Siis,qui  inftitutus  eft  cx  te  certa ,  oraiferit  hacredi- 
tatcm:alrer  ha:res  cam  partcm  non  capit  iure  accrcfccndi :  fed 
ea  potius  deferetur  hxicdibus  legitinais ,  qui  veniunt  ab  inte- 
ftato.  Etfimilc  cftquoddiciturinl.j.G.hic.nihilcftobfcu- 
ritatis,pra;rcr<]uamCod.l.i.inhisvcrb.  &liquido,&c.Nam 
magna  eftdubirario,  &qua:ftio  tradarifolita,  Cuiincum- 
batjptobatio ,  an  ha:rcdi  inftituto ,  an  ei ,  qui  vcnit  ab  intcfta- 
tOjftdubitatio  fitdcmilirisvoluntate.  Hicreperiturantino- 
soia, ^ua:  habecut di£ciiis & obfcuca.  Aadaomia  eft ex  d.l. 


cendura  eft  dc  rcbus,cum  fii  eadcm  rario.Huicfententix  no- 
ftraopponiturvtcontrarial.j.quanquam.C.eo.tit.  Dehac 
lege magna eft diflcnfio eorum  qui  hacde rc  fcripfcrunt. hxc 
cftfpccies.  Tcftatormilesinftituit  duoshifedes:filiara,& 
vxorem.  filiaminftituitex  duabusvnciis.vxorem  autem  cx 
vncia:de  reliquis portionibus  nihil  dixit.  Quiritur  quantum 
debeatcxha:reditatecaperevxor,&quantumfiha  ?  Exhis, 
quxdiximus,  videturdiuidendam  eflehxrcditatcra  induo- 
dccim  vncias,&  vnam  capere  debere  vxorem,duas  filiam ,  re- 
liquas autem  portioncs lcgitimos hxrcdcs.  &  tamen  hic dici- 
tur  totam  hxrcditatem  caperedcbere  vxorcm  &  filiam.  Hsc 
videntur  pugnantiaeflc,quxramennonfunt.  Namfpccies 
funtdifEmilcs.  Diffimilitudoquxcftinvrraquc  fpecie,facic 
etiamvtiusvariumfit.  Infpeciedi<a.l.i.C.eod.inftiturifunc 
hjcredcs  ex  ccrrisrebus,cx  rcbus  caftrenfibus ,  ex  rcbus  paga- 
nis.In  didl.l.  3  .non  funt  inftituti  cx  ccf  tis  rebus :  vna  cft  infti- 
tutacx  duabus  vnciis,  altcraexvncia:  vncia»  vero  non  func 
certsrcs.leg.  13.  Interdum.§.  patcrfamil.ff.de  hired.ieftitu. 
Poteft  quisin  quothbetpartcs  hxreditatcra  fuam  diuidere. 
Hic  igitur  tcftator  intrcs  partcs  diuidit  hareditatem  fuam, 
nihilque  ptohibet  eum  itahxrediratem  fuam  diuidere.  Ita- 
que non  eft  mirum ,  fi  vxor  &  filia  dicantur  totam  hxrcdira- 
temexteftamento  railitiscapcrc.  Ha:cinterprctatio  conuc- 
nit  vctbis  tcftatoris.  Siquis  difttibuerit  faa:rcditatem  fuam  ia 
plurcs  vcl  pauciorcspartcs ,  quam  duodecira,  crcdirur  rorara 
ha:redirarem  diftribuifle.  Scd  veiba  didt.  l.i.  oftendunr  tefta- 
torem velle hircdcs fuos  cfle  cx  cer tis rebus.  harc igirur con- 
traria  non  funt.  Illud  quoquc  fingulare  eft  in  teftamento  mi- 
litis.quodpro  partc tcmpoiis  harrcdem  inftituit.  ficutenim 
pro  partc  patriraonij  fui  inftiruir ,  ira  eriam  pro  parte  rempo- 
ris  inftituit,vnum  ad  certum  tcrapus ,  &  poft  illud  tempus  al- 
terum.l.infraudera.  1  j.§.railes.l.quirebarur.i9.§.  vltim.& 
l.miles.4i.itahsrcdem.ff.hoctit.&1.8.ccrtiiufis.  Cod.cod. 
exl.  licctimperator.73.ff,deleg.i.  vbilegatareliclaabinfti- 
lutointelligunturrepctitaafubftituto.Athicalteralterifub- 
ftitu tus  cft, &  eft  fubftitutio  mifirat is ,  &  tamen  non  cogitur 
legata  foluerc.  Intcrpretes  varias  f olutiones  comminiicun- 
tur.  Egodixifupra,mihividerimagnumefl!c  &apertumdif- 
crimcnvtriufquefubftitutioms.  Namcumteflator  vulgari- 
tcr  fubftituit  hoc  modo ,  Tttttu  hjtra  eflo:  iSfiTitiu»  hs.ru  non 
eritySempromM  h<ireiefio.^qaam  eft  fubftitutum.qui  fuccedic 
in  locu  alreriusjuon  admirri.nifi  legata  prxftet ,  qux  ab  inte- 
ftato  rclida  funt.Sed  in  hac  fubftitutione  ide  dici  non  poreft, 
quiaptimus  h|tes  ipfc  legata  foluit,quia  adut  hetcduaic.Ab-. 


4?: 


Franc  Dttareni  Comment. 


furdum  elTet  adhunccafurn  produccre  conftitutioncm  Ira- 
peratoris.  in  altcro  cafu  non  adit  hzreditatem  hxrcs  inftitu- 
tus,alioqni  (ubftiturus  non  fuccederet. 

Cocpimus  in  fuperioribus  cumlocum  attingcre,quiad 
tcs ,  de  quibus  tcftantur  milites,&  ad  rationcm  teftandi,  per- 
tiner.  Hic  locus  pertinct  ad  inftitutionem  hiredum  ,ad  lega- 
ta,adfidcicommi(ra,addationcmlibertatis,adtutoriscon(ti- 
tutionem.quz  omnia  tcftamento  continentur.  leg.  vctbis  le- 
gis.fF.dcvcrbo.fignificat.  Cceptafuit  difputatiodeharredis 
inftitutione.  Diximus  militem  pfo  patte  bonorum,  &pro 
parte  temporis  hxredem  inftitucre  polfe.  Huc  pcrtinct  quod 
diximusad  Icg.Centutio.flf.de  vulg.fubftituf.  Centuriomi- 
lespotefthxredeminftitucrcadtempus ,  &pofttcmpusal- 
tcrumfubftituefc.idcoqucdicitureafubftitutiomilitaris.lcg. 
Ex  co  tcmpote.  41.  &.  hoc  titul.  Idcm  non  licet  paganis. 
Vndeleg.hzrcditas.  5  4.(F.dchxred.  inftit.diciturhircdita- 
tcmcxdienondari;  (cdhat  fubtilitatcs  ncgligunturin  tefta- 
mentismiiitum.  Vndcfacileiudicaripoteft,  quidfitdiccn- 
<{um  dc  quzftione  illa ,  vulgo  ttadata:  InflttHo  vxorem  meam 
<jH4ndiu  vixertt^^fubflituo  Xenodochtum->.  Eft  certum  eara 
iubftitutionem non  valerc: nifi in  militc.  Ex his pcndet qux- 
ftiolcg.cxtcftamento.  ^.Cod.eod.  Excmplumhiccftfub- 
ftitutionis  rcciproca:,  dcqua  fatis  accuratc  diircruimus  lub 
tkul.de  pupillari  fubftitutionc  .•  alioqui  hatcconftitutio  a no- 
bis  erat  «ccutatius  &  plenius  tradanda.  Cum  quis  mutuo 
fubftituithitedesjkicfubftitutiocompledtiturcompendio 
verborum  multas  fubftitutiones.  Compleditur  cnimduas 
vulgares,&  duas  pupillares,fi  fint  impubercs,quibus  fada  eft 
talisfubftitutio.Qupdfivnuspubesfit,&alterimpubes,pe- 
rinde  accipimus  hanc  fubftitutionem ,  ac  fi  vulgaris  tantum 
elfctfubftitutio.  Qwdfimilcsitafubftitucrit,qu2riturani- 
tafen(crii?qu2ftioeft  voIuntatis,vtImperator  aitadfi  .era 
huius  legis. Lex  videtuf  iniunger e  onus  probandi  ei ,  qui  (ub- 
ftitutus  efthisvctbis  ,  eos  inuiccm  fubftituo  ,  quafi  pnfa- 
mendumnonfitteftatorcm  ,  quihisvetbisvfusfit,  vcllcvti 
priuiiegio militaf i:fed id a nobisiam confutatum eft.  Quj c- 
nimconfuicbat  Principcm,  noncxhibcbat  citcftamentum 
Icgendum  &  confpiciendum.  Tu  exponis  fubftitutioncm 
mutuofa(Sam  eife:  fed  infpicienda  funt  vctba  tcftamcnti :  vi- 
dcndum  eftquomodo  conccptumfitteftamcntum:  viden- 
dum  cft  an  aliquid  (criptum  fit,cx  quo  appateat  contraria  vo- 
luntas  teftatoris.  hic  locus igitur  non  piobat ,  non  clTe prasfu- 
mendumtcftatorem  vellcvtipriuilcgio  militari,  cumvtitur 
hisverbis, cosinuicemfubftituo.  Dehiredisinftitutioneii- 
lud prxtcrca notandam eft , conditiones h^redes  inftifitio- 
niadfcnbi  poftea  tcftatorc  ,  quanonfint  tutpcs  ant  bonis 
nioribus  contraria:.  Inconditionibus  ,  qua:turpcsfunt,aut 
bonismoribuscontraria:,  nihiKpecialehabct  miles.  Dehis 
conditionibus  didum  eft  a  nobis  fub  titu.dc  condit.inftit.has 
conditiones  rciiciendaselle.  InhisnihiKpccialchabetmiles. 
l.fi a milire.19 .§. edidnm. ff.  hoc titul.  Si turpis fit conditio 
vcluticonditio  iurifiurandi.careiicitut  etiamin  teftamento 
militis.  Hinccaptatoria  inftitutio  etianueiicitur  exmilitari 
tcftamcnto.i.i  i.capcatorias.Cod.cod.  Captatoriaquxfit, 
diximus  fub  titul.de  Iiatf  ed.inftit.  Cum  quis  inftituit  aUer  um 
•captandiciuscaufa,  vteumalliciatadic  harredem  iiiftituen- 
dum:cam  inftitutioncm  imptobamus,  tanquam  bonis  mori- 
buscontrariam.  Vulgo  non  rc6tc  cxplicant ,  qui  fit  capta- 
toriainftitutio.  Vndc  cettum  eft  has  infticutioncs,qux  capta- 
totia:  dicuntur ,  ad  futurum  tempus  fcmper  rcfcrri.  1.  \\\x  au- 
tcm.(f 9  (f.de  hxrcd.inftit.vtluti,  Si  me  hircdcm  inftituerir, 
hoceii:  captare.  Sedcum  confertut  in  tcmpus  ptitcricura, 
veiuti,  QuscxparicTitiusmehircdem  inftituit,  exsadem 
paite  volo  eum  meura  hjercdem  eiTe.  hoc  non  eft  captare.  In 
fumma  quarcunquc  bonismoribus  contrariafunt,  eanihilo 
tnagispermictuntur  militibusintcftamctocondcndo.quam 
ptiuaiis.  Vndectiamdicendumcft  ,  Siquisfehxrcdcmad- 
fcripferit  in  tcftamento  militis,pcrna  iegis  puniendum  efTc.  1. 
in ff audem.  i  ^  .§  .fi  quis.  fF.  hoc  cit ul. ioquitur dc  Senatu(con. 
SyIlaniano.de quo  eft  ff.cicul.  Si  quis  adfcripf fibi  in  tcfta.  ii- 
lud  tanquam  falfum  punitur.Hxc  dc  inftitucionc  h«redis:vi- 
deamusde  legacis  &fidcicommi(ns,  anquicquaminhisfpe- 
cialehabcacmiles.  PaucahicrcpcriodciegatiSjCuiufmodieft 
militem  non  poflelegare  docem  vxorislHx  contralegcm  lu- 
liatn.Miles  icg«repotcft:fed  nem  cjctcnditur  eoufquc  cius  pri- 


uilegiura ,  vt  pofli t  rem  legare ,  qux  n©n  cft  in  eius  commer- 
cio.  Illudfingularecft.quodlegatacxtcftamento  militisva- 
lent  vlcra  legem  falcidiarn.I.in  teftamento. C.  eod.  Sed  de  eo 
poftca diduri  fumus.  Prxterea  tutorem  dat  miles  tcftamcn- 
to  fuo,&  quxtitur  an  in  eo  aliquid  (peciale  habeat  lailesfEgo 
nihil  reperio  fpeciaie  in  tutoris  datione.  M  ics  tutotem  dac  ti- 
Iiofuo,modoidfine  iniuriaalccrius  fiac,modononfi(filius 
milcsinauipoteftate.I.cum  filiusfam.ig.&I.milesita.  4i.§. 
muIier.fF.hoctit.Hxcdiligentcrnocandafunr.  Filiusfamilias 
milcs  fiiio  fuo  impubcri  (ubfticuic  qui  crat in  poteftate aui,  & 
tutorem  dedit,ea(ubftitutio  valet.  Namfubftituere  potcft 
infuis  bonis.tutofisdationonvaiet,<]uiaminuitiusalienum, 
Vnde  vulgo  annocat  i  folec,  priuilegia  qux  conceduntur  mili* 
tibus  vel  aliis  pecfonis ,  fic  efle  accipienda ,  ne  iniuria  alicui  in« 
feratur.  Daciolibercatispeftinecquoqueadceftamcnca.  leg, 
ex  his  ver bis.7.  Cod.  cod.  an habeat  aliquid  figulare  in  libet» 
tacis  donacione  quxricur?Hic  difituf  fet  uos  fuos  militem  ma- 
numittcre  poiTc  tcftameto,  falua  tamen  lege^lia  Sentia.  Mt- 
litis  priuilegium  non  tantum  potcft  vt  contra  legcs  po(fic  fer- 
uosfuosmanumiccere.l.fi^miIite.25).§.miles.  Lege/£liaSe« 
tiacaucumeft  neminor  vigintiquinqueannisfcruosiuoste- 
ftamento  fuomanumittat:  nificaufa  cognita,  nemiiitiqui- 
dem  licec  feruos  fuos  manumittcre  contralegem  ./£liam  Sen- 
tiam:  vt  fi  minor  fit.Eodem  pertinet  quod  dicitur  in  1.  fi  Rufi- 
nus.^.C.eo.vbi  lacus  clauus  legendura  eft,id  eft,^»>/4r«  cU' 
«oor»4t««(r/?.Mencioeftin  Augufto,inNeronc,inDomicia- 
no,apudSueconiumcribuni  laciclaui.  Hincvulgo  annota- 
tur,iegerapcrmittentcm  cedereiegi  prohibenti.  Cumdux 
ieges(unt,quarumvnapermictitahquid,  alceravero  prohi- 
bet,  lexpermictenscederedcbetlegi  prohibenti.  Hiclocus 
pcrrinetadantinoraiam.quxdicituri^^^c^imirty,  cumhypo- 
thefiali^uaduarum  icgumconfli(3;usrepcritur.  Vnalexeft, 
Vl  militi  atbittio  fuo  teftari  iiccat :  aiteralcx  eft,minori  vigin- 
tiquinque  annis  militi  feruos  fuos  manuraittere  ne  liceat.  la 
hocconHidu  vtramfequi  debeamus  ,  ficrcfpondeteoiure 
Impeiator,  vtiex  quxpermittitcedatlegiprohibenti:&eft 
fcntcntia Cicctonis libr.z.  de Inuencione, quoinlocodifle- 
ricicancinomia,aicvidendura  eflevcralcxiubeat,  vcraper- 
mictac :  vc  eam  pocius  (equamur  qux  iubet.  Nam  quod  per-, 
mittitut  cft  voluntarium:  quodvcro  iubctur,  neceflariura. 
In  hoc  confl  dtu  legum  quid  vcilius  eft  publice,  &  quod  xqut- 
useciara^equiitiur.Hocvciliuseftmiiici.  Confulcum  eftrat- 
nori.etiam  fi  miles  fic ,  ne imbeciliicate  fux  xcacis circumfcri- 
pcus,pacrimonium  fuum  conlumar  &  diiapidet ,  vt  feruos  fu- 
os  antc  vigefiinum  annum  non  poflit  manumittcre:  nifi  cau- 
facognita.  Inhacautemlibertatisdatione,non  .tiultumte» 
ferc  quibus  verbis  vratur  miles :  modo  voluntas  eius  ceita  fir, 
fiappareat  militemvoluifle  libertatcm  dare  iefuofuo:  noa 
curamus  quibus  verbis vfus  fi t.d. I.  ex his  verbis.7 .  C.  co.  vbt 
teftator his  verbis  vfus  eft ,  Fortunatoltberto meo  cetitum  do ie^ 
go.  HicFortunatus  eratferuuseius.  vocateumiibettumfu- 
um,quem  tamen  hbertate  non  donat:an  interprecabimur  te- 
ftatorem  voluifTeeum  manumittece,eumquc  iiberum  cfle 
teftamento  fuo:quiadixic ,  Fortunato liberto meo centum  doU' 
go  ?  Aitlmperatornos  debereficintcrprctari  tcftamencum 
milicis ,  vt  hbcrcasdata  effeinteiligatuf ,  fi  tcftator  fcienspru- 
dcns  iiberum  non  cflTe ,  fed  feruum ,  his  verbis  vfus  fic ,  FtrtU' 
»<t/c/<^f/'rdm;o</0Ar^o,benignainccrpretationecrcdicureuni 
liberum  cflevoiuifle:  pcrindeacfihis  vcrbis  vfuseflec,  f«r- 
tuHatum  JerHum  mtum  liberum  ejfe  volo,  et^uecentum  dole- 
go.  Sedcur  idemnon  dicimusin  paganiteftamento.''  Quia 
hxcveibanonfuntapta  addeclarandum  tcftatotisvolunta- 
tem,cumvetba  fintcnunciatiua,  nondifpofitiua.  Atverba 
teftamcnti  oportet  huiufmodi  eflTe,  quibus  teftator  fe  aliquid 
veilc fignificat:  vt,volo  hoc  fieri ,  qux funt  veibadifpofitiua. 
£nunciathicautcmcflelibcttura(tium.Eftlocusvulgaiis,& 
quxftio  vulgo  agitata,de  vi  hoi  um  verborum,an  pro  diipofi^' 
tione  accipi  debeant?Sed  breuitur  diccndum  eft,  vt  in  hiki  8C 
voiuntatis  quxftionc.multumrefcrrc  quomodo  hxcverb» 
enunciata &  probata  fint  a  teftatote :  an  piincipalitei ,  an  ve- 
ro  obiter,  &  vt  loquuntut ,  incidfnter.  Si  principalitcr  quil 
talib.  vcrbis  vfus  fir,nos  bcnigniore  intcf  prcrationc  ca  accipi- 
musptodifpofitionc.  Excpluracftinl.exhac(ciiptura.i(J.fF. 
dc  dona.vbi  vcrba  il\3,Sc/at  htreda  mei viuudonafle  veftem  0- 
WA«i»mMm/>^;r;»m>rM,benignainterprctatioaciuii(co.  air» 

pciinds 


In  l^it-DemtlitariteHamnto. 


45  5 


perindeacciplacfidixiffct}  Jt^gohiredemmeumvtvntHerfam 
viflem meam illi  ^ tlli Itlttriumeis det.  Sed accidit,  vc  aliquan- 
'dohicverba  obitcr  tantum  proferantur  a  teftatore.-ficutia 
hoc  exemplo,fer/«»;»ro  mtelibfrtt  do  lego.  Qujd  enim  princi- 
palitcrhicagitur?  Tcftatorlegaccentum  Fortunato:(edobi- 
ter vocat  cum libertum  fuum.  Non  dicic,  fciant  hxredes  mci 
libertum  mcum  eflc  .•  (cd  tantum  obitcr  adfcribat  ei  hanc  ap- 
pcllationem.  Hicvidetis,nonnifimagno  fauore  hxc  verba 
tccipipoflepro  difpoficionc  :  fcd  fauor  militum  exigit  vtac- 
cipiamus  hsc  vcrba  pro  difpofitions  :  &  fic  tcftamentum 
milicis  a  ceftamento  pagani  diftinguitur.Poftrcmus  locus  hu- 
ius  ttadatus  eft.dc  his,  qux  ad  teftamentura  pettincot. 

C  A  P.     VII. 

Defrmlegiis3qu.tadtejiammtumfertwcnt. 

QVacdam  in  tcftamento  non  fiunt  .•  fcd  tamen  ad  tcfta- 
mentum  quouis  modo  pcrtinent.     Dehis  videndum 
clt,  an  in  his  miles  aliquid  fingulare  habear.     Etin  primis 
confidetanda  eft  aditio,fiue  bonorum  poireffio.  Aditio  hx- 
reditatis  fcquitur  tcftamentum.  Poft  morcem  ceftacoris  hat- 
rcsadithitcditatem  :  idqueexccftamentocon(equitur,vcI 
pctit  bonotum  pofle/fioncm.   Etcertum  cftaditionemhs- 
reditatis  non  rainus  hic  ncceflariam  ciTe  ,  quam  in  tefta- 
mentopagani.     Nos  hic  fequimurregulamcommunem.l. 
fi  nemo  fubiit  hitcditatem.  ff.  de  reg.iur.  &  l.i .  fF.de  iniufto, 
rupto  & irrito.  Hocquc fatis apparet ex  I. }  z. fi  filiusfamil.fF. 
hoc tit.     Si  lccundum  voluntatem  tcftatoris  hsereditas  noa 
ftdcatur  ,  ne  caftrenfes  quidam  res  eiushxredibus  compe- 
tunt ,  tancumabeft  vtrespaganicas  hires  confcquatur  noa 
tdita  hitcditate;  vt  ne  caftrcnfes  quidem  confequatur.  Vno 
antem  ex  haercdibus  omirtente  hxredicatem  ,  quairitur  an 
fidocusiuriaccrefcendi?  Dehocdiximus  fupra.  Diximusa- 
liquandolociimefleiuriaccrcicendi  ,  aliquando  locumnon 
efle.-.'tputa,fi  vnusexcertis  rebusfitinfticutushxies.  Cum 
teftatotvnum  excertis  rcbusinftituithaeredem,  propter  il- 
lam  feparationem  rcrum  ,  crcditur  voluntas  cfle  tcftatoris 
vt  vno  omittcnre  ha:reditatem  ,  hxres  altcri  non  accrefcc- 
rent.  Hocanobiscxplicatumcftfupra.     Vndc  quiritur  dc 
bonorum  poffeflionc,  anbonorumpofleflioexteftamento 
militis  poflicagnofci  poft  tcmpora  ftatuta :  an  aliquid  hic  fin- 
gulare  habeat  milcs  ?     Et  eadcm  quzftio  poteft  traftari  de 
aditione  haercditatis  :  led  hic  quarftio  de  bonorum  poflci- 
fione  travflatur ,  fi  fit  extrancus  hzres, quzritur  an  poffit poft 
centum  dies  bonorum  pofleffionem  agnofcere  ?     Quzftio 
ex  eo  nafcitui ,  quod  diximus  fpeftandam  efle  tantummilitis 
tcflancis  voiuncatcm.     A  t  cum  hzrcdem  aliquam  inftituit 
miles,vidcturvcllevtis^thsies:fedtamen  hicdicitur,  poft 
tempora  ftatuta,  non  pofle  bonorum  poireffioncm  pcti.  in 
l.in  fraudero.  i  f .  §.  bonoium  poffeffio.flF.bic  generalis  eft  de- 
teriainatio  Prztoris  ,  quz  continctur  edi(5lo  de  bonorum 
poflef.&milicesnonexcipiuntureo  cdidloPrztotis.  Sipoft 
tem3otaftatutaadmitteretuthzres  ad  petendam  bonorum 
poflcfEonemexteftamento  militis  ,  id  non  fieret  fine  iniu- 
tiaaliorumhzreduro.-putalcgitimorum.     Et  ptiuilcgia  mi- 
litum  nonporriguntut  contra  alioruminiuriam  ,  &incom- 
modam,vtiamdiximus.    Aliis  quoquemodisteftamentum 
railitis  irricum  conftituic ;  non  quidem  fi  raorcem  fibicon-- 
fciueiitmilcs  .•  impatientia  doloris.veltzdio  vitz.I.  ciusmi- 
licis.  54.  in  prin.  fF.  eo.  titnl.     Sed  fi  confcientia  fceleris  fibi 
mottem  confciuerit ,  teftamentum  eius  irtitam  conftitui- 
tur.iia  diftinguitIuri(conf.inI.  <r.  fiquisfilio  exhzrcdato.§. 
eius qui  depottatur.fF.de iniufto,  rupto ,  &  irri.     Sed  quid  fi 
miles  capite  rainutus  fit ,  an  capitis  minutione  conftituitur 
•eiustcftamentumiiiitum?   Ccrtum  cft  tcftamcntumpaga- 
ni  capitis diminutione  irritum  conftitui.  Scd  hic  dicitur  va- 
letemilitis  teftamentum^  quafiexnouavoluntatc.l.milesfi- 
liusfamilias.  iz.fF.hoctit.  Cum poft  capitis  diminutionem 
petfeueratine3dcmvoIuntate,irritumBonfit:  fola  voluntas 
militis  fufEcit.Ergo  quamuis  adoptione,  velemancipatione 
capiceminutusfit,  qnafi  exnoua  voluntateteftamentumc- 
iusconualefcit.Idemdiciturin  Inftit.eo.tit.§.  fed  &  fi  quil. 
Hzcdetcftamcnto  militisirrito. 

Tradtatum  fuitdc  his,qu«  ad  teftamentum  milititperd> 


nent,  &quzexeoteftamento  confequuntur,aniniTsmilcs 
aliquodius  fingularehabcat.  Etdiximusde  iiricoteftamen- 
to:nunc  videndum  eft  derupto.  In  rupto  teftamenco  ali- 
quid  fingulare  miles  habct.  Nam  ecfi  alias  poftetiore  cclFa- 
mento  ptius  teftamentum  tumpacur,  vtdiximusfub  tit.  de 
iniufto  rupt.  fupra  ;  tamen  poftcriore  teftamento  militis 

ftrius  teftamentum  non  rumpitui ,  fi  plura  teftaroenta  mi- 
esfcccrit;  omnia  enimciusteftamentaratafunt;  nifiqua- 
tenus  exprcffim  pofteriore  tcftamento  miles  ipfe  deroga- 
ueritprioritcftamento.  1.  milesfiicftamentum.jv.fF.hocti- 
tuI.Atquehincnafciturquzftio,quztra(5lamrinlcg.quzre- 
batur.  1 1) .  Miles  fccit teftamentum;poftea aliud  fecit.in  po- 
fteriorereftamcnto  fciipfit  fe  hziedis  fidcicommittete  ,  vc 
piiotes  tabulz  valeant.   Quziitur an  valcat  piius  teftamen- 
tum?     Qnzftionafcituiex  eo.quodiamanobisdidiumeft, 
militiliceie  plura  tcftamentafaccre  :  &omniaquzfecerit 
teftamenta  rata  efle  :  &  vno  tcftamentoalteiumnontolli; 
fcd  tamen  ,  quia  teftatot  expieffit  fe  hzredisfideicommit- 
teie,dubitaii  poteft  quam  vim  habeant  piioies  tabulz.Qus- 
riturergo  ,  quo  iurc  priores  tabulz  valeredcbeant,  aniure 
diredo,3n  iuie  fideicomroiffi  ?  Refpondet  lurifconfultus  in 
d.l. lo.Dicehamy^^c.  Qujd  poffit railes dubiura n«n efl: po- 
teftplurateftamcntafacere  ;  fed  cum  his  verbis  vius  eft,f/^.'« 
htredis commtto  vtprtm tejiamentum  valeafnon  videcur  cius 
hzcvoluntas  efTc  vt  valcat  prius  tcftamentum  iuie  diredo: 
fedtantumiurefideicomraiffi.Vnumhic  tantumnotandiim 
eft.  Sicuti  verbadireAaaccipiunturinterdum  proverbisfi- 
deicommiffi.l.verbisciuilibus.  fF.de  vulg.  &pupil.fubfti.ita 
ctiam  vctba  fideicomraiffi  nonnunqiiam  accipiuntur  pto 
vcxbisdiie6lis,vthicdicituf.&fimi!cexempliimeftinicg.i3. 
Idem  eft,& fi  de  teftamento.§.vIt.fF.hoc tit.  Fauoi hic  exigit 
vtquodiurefideicommiffi  relidumeft,  perinde  accipiamus 
ac  fi  iute  diredo  rclidum  fit ;  vt  pro  hzredc  dircfto  cum  ac- 
cipiamus.  Fauor  militis,  &fauorlibertatisidexigit.     Ani- 
dem  diccmus  de  agnacione  pofthumoium  ,  quod  de  tefta- 
mcntopoftciioti  dixiraus?    Agnatione  pofthumi  lumpitur 
teftamentum.     Sipofthumus  prztciitus  fit  in  tcftaraento, 
an  aliquid  fingulaie  hic  miles  habeat?   Quzftio  cft  ad  hunc 
locum pettinens ini.33.fi filiusfamilias miles.fF.hoc titul.  Fi- 
liusfamilias  railes,  quicratinpatrispoceftace,  teftaraentum 
fecit  :  filiura  fuura  pofthumum  nafciturum  ex  vxore  fua, 
quieratfuturusauonepos  ,  przceriic:isnatuseft.quziitur, 
an  eius  agnationc  rurapatur  teftamentum  :  quia  tcftamen- 
tumfadtumeftamilite,  &iure  militari?     Hicdiftinguitlu- 
tcconf^an  natus  fit  raortuo  iam  auo,an  vero  natus  fit  pofthu- 
xhus  auoadhucviuo&fupetftite.Ibi,To/?»»5r«w,Gf(;.  Auut 
iamdccefferatcumnatuscftpafthuraus  ;  bicpofthumusa- 
gnafcendo  rumpit  teftamentum  patris  fui ,  in  quo  przter- 
itusfuit:quia  nafcituteifuushzres,  nafcitur  in  pote(late,& 
nemoeumantccedit  cum  nafcitur.  confequens  eft  cum  na- 
fci  fuum  hzredera  patri.    Sed  ait  luiifconfoltus  noua  volun- 
tate  militis  id  tcftamentUm  quod  ruptum  eft  ,  conualefce- 
re  ;  quia  nihilaliudfpedlamus  ,  quam  nudjmvoluntatem 
militis.     Si  vero  natus  fit  poftbumus  adbuc  fupetftice  auo, 
non  pofFumus  diceie  luptum  efle  ccftaracntum  agnatione: 
quia  quo  tempoie  nafcitur ,  nonpoteft  dici  fuus  hzics  pa- 
tri.  quiaeftinpoteftateaui,  nonpatris.     Vt  fuus  hzrcs  quis 
nafcacur  ,  oporcct  eum  in  poteftateefFe  ,  vt  fupra  diximus, 
fub  tit.de  liber.&pofthum  kzred.inftit.  Eftlocuscommu- 
nis de fiio hzrede ,  Quis fuus  hzres  fit.  Qnid igitur dicemus, 
ficcftamcncoauiprzccricusefFcdicaciar  ,  &  nafcacur  viuo  a- 
uo:an  faltem  rumpat teftamencura  aui  ?   Dubitatio  ex  co  na- 
fcitur ,  quod  nafcitur  in  poteftate  aui.     Vnde  videtut  rum- 
peieauiteftamentum,  qnafi  ei  agnafcatur.  Sedlureconful- 
tusait,eumnon  tumpete  teftaracRtum  aai;quia  etfinafca- 
tur  in  eius  potcftatc:non  tamen  nafcitur  fuus.  quia  paier  euni 
przccdit.Duo  f  unt  ncceflaria  vt  quis  nafci  faus  dicatur.     Pri- 
mum  vt  fit  in  poteftate;dcindc vt  cum  ncmo  antccedat.  Se- 
quens  quzftio  eft  de  bonorum  poffeffione  contra  tabulas, 
de  querclainofficiofiteftsracnti.    Ponarausfiliumemanci- 
»atum,apatrcmilite  prztcritumeffctcftamento  ;  an  dabi- 
tut  bonoinm  poffeffio  contra  tabulas  patiis  ci  filio  eman- 
cipato?  hocvnum  fupercft  temtdium  Prztoiium  contt» 
'paterRom  teftamcntum  ,  in  quo  przteritus  eft.     Ecbreui- 

O  • 


4?  4 


tcraicendumeft,bonoruBi  pofleffioncm  fil.o  cmancipa- 
tonondaticontra  tabul.pacrismilitis,  ad  bona  cafttenlia.l. 
i5.fiamilicc.§.vlt.  Filiusproponiturprxceriiflcpacreluum: 
patridacuc  bonotum  poflcffiocontratabulas.leg.  i.hapar. 
qv.ismanu.red  ramencxcipiunturres  ,  quarum  l.beram  ba- 
bccadminiftracionem.  Dequcrela  inofficiofi  teftamentia- 
pettz  funt  confticucioncs  iutis  vccccis  dc  inoffac.ccfta.  cam 
in  Di2eftis,quamin  Codice.Ieg.  Papinianus.8J.Papinunus. 
&  1.  fi  infticuca.  z  7 .  §  .de  inofficiofo.ff'.  dc  inoftic.teftam.&  I. 
dcinofficiofo.5).&l.teftamcncum.i4-C.eod.  Seddubitatur 
aplctifque.  an  hocius  corrcaumfit  conftitucionc  luftinia- 
ni?  Quiftionafciturexinterpretatione  vetborumluftinia- 
ni in  §.  hic  quidem.in  Nouel.confticut.  1 1  f .  vc cum  de  appel. 
Sedadmonui(upra,n.hilimmucacum  cffc  conftitucione  lu- 
ftiniani.  Vnde  diccndum  eft  antiquum  ius  hic  roincre in- 
corre<3uni. 

Poftrema  quiftio  cft  de  Falcidia.  Hoc  enim  ad  teftamcn- 
tummilitispcrtinet :  &  cxteftamentomil.tishocconlrqui- 
tur,cumlegataexceduntdodtancembafceditacis  ;  anpoflit 
dctrahiquartapatsexlcgeFalcidia  i  Ec  breuiterdicendum 
cft  Falcidiamceflateinmi.itis  teftamento,  I.  ficcrtarum.17. 
§.vItim.ff^.hoc  titul.  1.  in  ceftamenc©.  Cod.eo.  In  teftamenco 
militisiolaeiusvoluntasfpecaatur ,  Falcidia  detrahiturcoa 


Franc.T>uarenf  Comnjent. 

tituli.  Ticuluseft,  Deacquirendavelbmittendahaerodrrai 
tc.  Videndum  eft  igicur  quid  fic  hii  edicas?  Cum  enim  dict- 
mus  hircdicaccm  acquiri ,  vcl  omicci ,  ncccflx  eft  vt  incclliga-* 
rousquidhxredicasfic:  quodveibumvulgonocamnon  cft. 
Abomnibus  id.ocis  &  impericishocverbum  vfurpscur  can- 
quamnocumvulgo.  tia:reditatemvuIgusaccipitpro  rebusj 
quasreliquitdefundlus  ha:redi  fuo.  Hanc  loquendi  racic- 
nem  fecuii  (unc  &  viti  cruditi  pleriquc.  Cicero  definic  hs- 
rcdicacem  pecuniamefle,  inTopicis,  Hxredicas,inquic,eft 
pecunia,&c.  Cicero  cum  definic  hiredicatem,  non  ttadlac 
iusciuile  .•  tradacdiale(2icam  :  docecracionemdefiniendi. 
Ec  quia  ad  lureconfultum  Ttebacium  fcribic ,  obicer  addu- 
cit  exemplum  ex  iurc  ciuili  .•  oftendit  quomodocfict  dcfi- 
nicndum.  In  ea  igitur  rc  neglexic  fubcilicatcm  iuci5,&  f(:qati- 
cuseftmocemloquendivulgi.  AdiecitCicer.nec  ea  legata 
teftamento  ,  vt  oftenderec  legacaiium  hiredtm  non  cfle, 
quamuispccuniamcapiatraoitealicujus.  AdiecitecismCi- 
ccr.  auc  pofleflicnc  rctenta.  fiericnim  potcft  vt  moiccali- 
cuiusrccineatpofrcffioncm.  HxcadiccirranquamdifFercn- 
tiam ,  cui  addit  Alciatus  vecbum  confedta cft ,  quod  rciicicn- 
dum  cft.  Cum  enim  quis  definic  hiredrratem  pccuniam  cf- 
fe  ,  qux  morccaiicuiusperuenit ,  nondum  plcna  cftdtfini- 
tio  ;  addendum  eratqujEnecalicuitcftamencoiegata  tft-,^c 


travoluiuacemteftatoris.     Teftator  cumlegatomniabona       nccquidemficpienaeft  ,  fedaddcndumfuit ,  aut  pviflirliuo 
....  .         .•     •       1  i- n.  ^..in .«  Sr.'.» — ,.f../a«  „ft  j_f;„;.;„     c- r^u.,>,,!r,.  ck^. 


fua,  velvltradodrancemhaeredicatis  ,  dubium  non  eft  quin 
velic  capr^ftaci ab haercde fuo.  Atque  ideo illa  quarta pars 
dcciahicarcontravolunratemccftatocis.  Hocius  antiquum 
dicicutcorredumeflcvulgoluftinianiconftitutionc.  No- 
ueila  i.de  hxrcd.  &  Falci  §.  pen.  luftinianus  poft  longam  dif- 
putationem  dc  decrahcnda  quarta  partcexl.FaIcidia,fubii- 
cic  tandcm  (e  vellc  lociini  habcre  conftitutioncm  fuara  ia 
omnipeifona,  fiue  firpriuaca,  fiuemilitaris.  cumexpreflim 
jitmenriofaaamilicarispcrfona: ,  nonvidecurdubitandum 
cfle,quinpriuilegiummilitum  omnino  ca  conftitationc  an- 
tiquacum  fic.  Poflunt  camcn  veibaconftitutionis  intelligi 
deperfonahircdis,  &nondcpctfonateftatoris,fi  quisdili- 
genter  cxpendat  &  confiderct  totum  concexcum  eiuscon- 
llicutionis,  qua:  prolixa  cft.  Sane  prolixitas  &  obfcuricas 
caufafuichuiusopinionis.iudicio  meo.  luftinianus  nouum 
iusinducic.  VulCjnifihiresinuentatiumfccerit  bonotum, 
vt  cogacurintegralegatapriftarc.  Deinde  mulcis  vetbis 
doce:  racioncm  eius  inuentarii  dcicribendi  ;  &  (ubiicic  fe 
velle  confticutioncm  habcre  locum  in  omni  pcrfona  ,  fiue 
fic  priuaca.fiueficmilitaris.  Qtix  vetba  videnturitaaccipi- 
cndaefle  ,  vt  fiueniilcsfichircsinftitucus,  fiueptiuatapcr. 
fona,  nonpoflStdctrahcrcquartampartem  ex  legc  Falcidia, 
nifiinucntariumbonorumdefcribi  cutaucrit.  Nosauccra 
hic  loquiraur  dc  milicc  ceftatore.  Hic  fcntcntia  mihi  videtur 
probabiliorefle.rcfidiuopinio  vulgarisfit  rccepw.Hadenus 
de  ceftamento  militari. 

I  N    T  I  T.    1 1. 

T>E     ACQJ^IRENDA     VEL     O  M  IT^ 

■  tenda  haredttate, 

C    A    P.       I. 

V  B  ticuiisfupcrioribusoftcnfumfuitiquibuj 

modishxrcdicasdeferatur  :  nuncvideodum 

eft  quibus  modis  hzrcditas  delata  acquira- 

tur  vel  omiccacur  &  rcpudiccur.  Harc  tradan- 

_ tur  hoc  cic.  quxad  acquificioncm  ha^rcdica- 

tibpeuinentvcladciufdemomiflioncm  ;  fub  qua  hzrescui 
dclata  eflhiredicasspoceftvclhzccditatcmacquircre  vel  o- 


ncreccnca.&icaconfcdla  eftdefinitio.  Sic  foletvulgi  shi- 
redicatem  accipere.  Sed  iuris  noftri  audotes  Afti.  guunt 
hajrcdicaccmarebusharreditariis.  Etteveramagnad'fiercn- 
tiacft  hxttdiratis&rerumhzrcditariatum.  lurccor.fultino- 
ftri  non  defir.iunt  hircditatem  pecuniatn  cfle,  quz  motce 
defuii6l:iperaenir,&c.  .'cddcfiniunc.iuseflevniuerlurE  dc- 
funfti,quoddefund-Js  habuic.l.nihilalind.fF.dctcg.  iur.lfg. 
hzredicas  50.fF.de pcciCihjErcdic.  Dcfiriiunclurecor  fcJti  ci- 
fc  fuccc(Iiontroiniusvniuetfumdcfur.fti,quochabuit  rcm- 
poc£moriisfuz;vtoftendanteum  hztedcradici.qi.iiuccedis 
inlocumdefundi,ctfinulIaErcsfoiieba;redirarizfin:;  vtin- 
telligamus bzredem  efTe fucccflorcm  in  locum  defumfi: ,  re- 
prxfencarepcrfonamdcfundli,  cciara  fi  nihilinbcnisfir;et- 
iamfihzrcditasfolucndoncnfir.  Si  ahter  accipettmus.is 
quiceftaturfcvellefucccdere  inlocumdefundi,  fcmperde- 
trcftarct  folucioncmacrisalicni:diceietfcbxredem  noneflr; 
non  conuenirctur  a  crediccribus  bsrtcdicariis.  Sic  videtis 
neccflariam  efle  diftin<ftioncm  harrtdicatis  a  rcbus  barredi- 
tariis.  Qiuaquifuccediciniocumdcfundi,  &reprarfcnrat 
eiuspcrfonam  principahter  ,  quod  habebat  dcfunc^us  ,pec 
coniequcntiamcapic ,  quamuis  nihU  tcperiacur  in  illius  pa- 
trimonic;nihilominus  redehafresdiccndusfir.  Hincdici- 
rur  hxredicas.noiE  en  efle  iuris.  Hzredit  as  numeratur  intec 
ea  ,  quzincorporaliafunt,  quaenonfunc,  fed  intelliguntur, 
vtvetbis  Ciceronisvtar.  OccurruntpieriquclociinPande- 
6bisnolIris,  inquibus  dicitur  hxrcdit;>s  lotr.en  cfTe  iuris.  1. 
pecunijEvcrbum.  §.  haEreditas.fF.  devcr.  fig.&l.hxrcditatis 
appellatio.fF.eo.l.bonotum  appcllacio.cod.titul.  Huic  fimilc 
eftquoddiciturinl.hzreditas.ff^depctir.hircd.  SicnccipituC 
hzrcdicas  in  hoc  cir.dc  acq.hzred.  Cum  cnim  dicimus  ac- 
quirihzredicaccm  :  noncantum  acquiridicirous  res  quzie- 
periuncur  in  patrimonio  defun<fii :  fcd  quicquid  iuris  coir  pe- 
tiit  defiindiio,  vel  in  dcfundt  um ,  &  in  cius  ha  rcdem  cransf^er- 
tur;quiafucceditin  ciuslocum&  habecnrloco  defun(^i.Sie 
accipicur  in  cic.de  hxred.vel  ad.vcnd.Hzreditas  norocn  iutis 
cft.  Qui  hzredicaccm  cmic,non  dicitur  emcre corpora  hzrc- 
ditatia.fedcancumilludiusquodcompetitdcfun^to  velcon- 
tradefuni5lura.  Hincapparet  quis  fic  vfushuiusdiftin^io- 
nis.Scnecaiidetaccuratamineptiam  lureconfulcotum  ,  qai 


miiiere.     Hoceftargumentum  huiustituli,cuirefpondent       diftingnunc  hzrediratcm  a  lebushzredicariis.quincgantv- 


ahi  Quo  ticuh  in  Codice  luftiniani.  Eft  ticulus  dc  iure  deli 
beiandi ,  qui  ficinfcribitur,  Dc  iure  dclibcrandi,  &  dc  ac- 
quircnda  hzredicace.&  cic.feq.dc  rcpud.vcl  abftincn.  bzrcd. 
luftinianus  in  compoficione  Codicis  fui  coniunxicca,  quae 
pctcinebant  ad  ius  deliberandi  &  acquircndam  hzredica- 
cem  :  quz  vcroadrepudiacioncm  hztedicacispcrcinebanr, 
feparauic.  InDigeftiscuniunxicca  quzpercinebant  adhz- 
redicacemacquiccndam&omicccndam  :  feparauit  aucemca 
quzpertinebanc  adiusdcliberandi.    In  inicio  huiusdifpuca- 


fucapi  pofle  hzredicatcm  ;  rcs  hzrcdicarias  vfucapi  pofTe 
aiunt  ;  fcdis  magistidenduseft,  quidc  rebusafenonintcl- 
lcftis  ita  leuiccr  pronunciauir.  Hic  quzri  folet  an  idcBI 
fir  bonorum  poffeflio  &  hzrcdicas  ;  Aur.quid  incer  hzre- 
ditacem  &  bonorum  pofleffiencm  inccrfit.  Incelligant 
Tyrones  bonorum  pofleflionem  ,  effefucceflioncmiurif- 
didionis  prztoriz.  Bonorura  pofleflio  cft  ciuilis  fucccfi 
fio :  fcd  quz  inris  cancum  Prztorii  cft.  Cum  quis  iurc  tan- 
tum  Prztorio  fiicccdic  iBiusdcfuniSi ,  is  diciiur  bonorilrt» 


tjonis  perquam  obfcurz ,  incipicmus  ab  cxplicationcipfiu»      poiTeflSoneiD  acciperc,   BonotumpofleflioncncftiJetcmio 

teruiD, 


In^it.Deacq.^velomit.hAred.  4^5 

reram  ',  qaamuis  poflUere.Cgnificctrcsdctinere.     Eft  no-  TNhacdifputationede  acquircnda  hafreditatc ,  primiis  lo- 

iBeniuris  .•  ficuthircditas  ,  quamuisvcibacxquibuscom-  Xcusoccurrit,  de  cauiaipfius  acquificionis.  Igiturcaufj?c- 

pooitur  videantur  ad  detcncioncm  rerutri  &  apprchenfio-  quiticionis  nunc  a  nobis  cxplicandacft  .-  nam  vt  acquiratur 

nemquandamreferri.     Succcffioquidamiuriscft.  vt  dici-  hxrcditas  i  quatdani  neceflaria  funt ,  finc  quihns  acquiri 

tur  in  1.5 .§.harreditatis.fF.  dc bo.pbrTcf".  Eft & vficatUm  Voca-  non  potcft.In primis oportet dela tam  efle hireditatero .-  nam 

buluin  apudyeteres.     Cicerolibtoy.  epift.  adTrebat.  hoc  ante  quamdelatafit ,  non  poteft  acquiri.     Piytcreafcicn- 

vcrbovtitur.     Scdcurhicfucccffio.harreditas  nondicitur,  tiaquoquehaeredis,cuideferturhsreditas,rcquiritar.     Dc- 

cum  prifertim  conucniat  definitio  hacreditatis.'     Sedideo  inder^quiritarhabilitaspcrfona?.  Oportcc  enim  ralem  efic 

js ,  quifucceditiure  Praetoiio  tantum  non  ctiamiurc  ciuili,  pcrfohamhircdis,  vtadirepoifir.     De  his  omnibushosfi- 

dicitur  bonorum  pofltflor  ,  non  harcs  .•  quiaPtaccor  eura  gillarimdicemus,acordinei     Et  inprimis  dch^redicatede- 

hircdcmfacerc  non  potcft,  quiiure  ciuili  non  admictitur.  rata.Iuieconfultusinleg.delata.ip.dcverborumficnific.in- 

§.quos aurem.Inftit.de bono.pbfll^cf.  Lexccrtisperfonisde-  tetprctatur  delatam  hfteditatem,  quam  quis  poflitacfcun- 

ferthacreditatem.     Prascoraliqua  zquitatedQ(Stusa!iaspct-  doconfequi.     Tuncintelligitur  alicuid'elataefleha:reditas, 

fonas  admittit ad hMcditatcm ; non  tamcn  cas facic hjcicdes.  Vel  ceftamcnto,  vel lege ,  cum  adeundo  poteft  eam  obtinerc.' 

Hxrcseftnomen  legitimum.     Prxtor  itaque  ne  viJeretut  cum  nihil  impcdic  ,  quominus  hsrcs  C  veliream  acquirsr, 

aperte  contra  leges  faccre ,  dicit  fe  bonorura  pofleflioncra  tum  ad  acquifitionem  nihil  lupereft  ,  nifi  declaratio  volun- 

dare.  hocvifam  eftciuilius  -•  cumPraJtorfupralegcspubli-  tatis  heredis.     Sicaccipituriiii.i.^.deciecalis.ff.deluccffl.e- 

casnoneflct.idquccolligiturcxleg.cumlponius  §  fiiestalis  diik.  cumait  lureconfulcus  decretaleni  bonocum  poflcflio- 

fit.ff  dcpubl.inrcmadtio.  &inedidloex  quibus  caufisraa'-  licmrepudiarinonpofre:  quoi  iam  snredecretrmcondcni 

ioresinintcgrum.  quibusIocisdiciturPra;tore.Ti  nihil  coni-  delataeft,  atqn2nond:)mdei.itac(t ,  rtpudi.irir<onpoteft: 

tra  lcgM  induccrc  vclle.     Sed  de  poteftate  Pratorisnosa-  poftdectetumferaeftrcpucliatio.  Decreta  isboncium  pof- 

lias  docuimus  plcnius.     Bonorumpofleflio.fjcceflloqua!-  fefllo  eft,  quae  non  daturtx  edi<SofincdccietoPra;oiis  & 

daiD  eft  Prartoria.     Eft  hasrcditas  Prxcoria,  fiquisvelitita  caufx  eognitione  ,  vbi  caufx  cognitio  r.ccelfiria  eft.ibi  de- 

loqui.  efFeducnimhiicdesfunt  &  dicunturlocohiredura  cretumPrjetoristcquiricut.kg.necquiiquam  5).§.-/bidccie- 

efle,acptoh«iedibushabendifunt.lcg.i.ff.dcbon.poflefl'.&  tum.ft.  deofEc.proconf.     Sedderepudiationcdicemnsfub 

l.hireditatis.fF.deverb.fign.&  l.Prxcor.dcrcg.iur.  Vndein  loco.  nunc  inftituta  difputatio  eit  tantiim  de  acqaifitione 

eos&eisdantur  vtilcsa(ftioncs,ficut  incos,  qui  iuie  ciuili  ha;reditati$,  fedobitcreum  locumadduximus,quiad  tcpu- 

hjrrcdcsfunr,danturdiredar.     Vtilitatiscaufarcceptumcft,  diacionempcrtmet,  vcoftcndcremus  quomoda  inteJl'<Ten- 

vtineosvtilcsaftioncsdcntur.  Vlpianusin  Inftitution.  eas  dumeflctquoddicitur,  haercdiratem  cfledvlatam^licui  ,  o- 

adiooes  ,  qus  dantur,  vocat  fiditias  ,  quas  dicimus  vtilcs.  porterevtadeatur.Hocexcmpii-idemoiifttandumcft.vniirrl 

nam  quamuis  hxredcsnonfinr :  camcn  vcilicacis  caufii  hx-  excmplumcftinl.neminem.iy.fFhorcT.     Hominisadhuc 

redes  (unt & pro hsrcdibus  habentur.  Ex  his intelligitis quid  viui  hasrcditas  non  dicitut  delata  cfle,& ideo  acqu^ri  non  po- 

fithiieditas,qjidbonoiumpoflcfl[io,  quidintcibonotum  teft.  Siquisfeproha:redc  geratinbonishominisviniifiuuis 

poflcflionem  &  hirediraccra  incerfic.  vfus  eft  compofitoc  lefteturfehifcdemeflevcUeeius:  quia  fottehxresefi^infti- 

Pandcftarum  vcrbis  gcneralibus  ,  Dc  acquir.  vcl  omit.hx-  tutus  in eius  tcftamento,non  potelt  hxredititem  eius  fibi  ac- 

red.AcquircrchjErcditatemveibumgcnetalceft.  Omittere  quirerevllaaditione  :  quianondumcftde!ata,acncviliqui- 

hircditatemJEquegeneralceft.icaconccptacftinfcriptiohu-  demhsrcditasefthominisviui.l  i.dehared.  velad.vcnd.id- 

iustraclatus>vtcomplc6tcrctutquicquidadacquifiriohettii  qlle^atetcX  definit^oneh^creditatis.  Aliudexemplum  eftin 

velomifljOnemattinet,fiuecxtrancus,  vclfuusaCquirar.vel  l.quandiu.jj.fF.hoctitul.  GumquiStcftan^enro  hiresinfti- 

adcat:fiueabftineat,vclrepudier.  Adircharreditatemdicitur  tutuscft  ,  qui  cxtiraneuseft,  qui  exlegicimis  hsrcdibusnoh 

extrancus ,  quafi  ad  hxrcditatemire  ,  quam  nunquam  ha-  eft,&isnondumcxcIufuscftrcpudiatione,  vclcemporc,  bs- 

buir.quod non conuenit  fuo  hxredi.fuus  b*res  dicitur  fe im-  reditas non  potcft  dici lcgicimo  harredi ab  incf  ftaro  delaca  ef^ 

mifceie.I.in  fuis. 1 4 .  fF.  de fuis &  lcgit.hired.  Simile  eft  dif-  fc.Ideoque cain  acquirerc  noa  potcft,ctfi  fotce ea oi  prius  ad- 

crimeninomiflione.  Repudiarediciturbaerescxtraneuis,ab-  icrit ,  antc  quam  delata  fit.  ca  enim  aditio  nuliius  eft  mo- 

ftincrcferuus,fedhocdifcrimcnplerunqueconfundirUr.  hicnti.  Simileeftinl.in  pluiiun».  ej^.ff.hoctit.vbilurifconC 

Adexplicationemticulidocuimus,quidfitbzrediras,quid  Paulusait,  a fcriptu  hArtdih .  tefiamento  incipter.dum ,  deindd 

fit barreditatem  acquitetc,hzreditatem  omittcre ,  harrcdira-  tranfitus fit  ad  cos,ad  quos  legicim a hzt edicas pei  tinet ab in- 

iemicpudiarc,abhiieditate  feabftincre.Iamvidendumeft,  tcftatoiisexclufisjquitcftamentohiredfs  fcriptifuhr.  Ob- 

curitainfcripcusfithiccitulus,  dcacquirenda  tcI  omitcenda  feruandxfunttamcncxccptionesquxdam  huiiisregijlx.Rc- 

haredicate.  Sed  ideo  alternatio  hic  adfcripta  eft  &  diftindlio;  pcnuntut  quidam^  cafus  in  quibus  legitimus  hsres  ptxfermr 

quia libcrum  cft hacrcdi  cui delata  cft  ha:rcdicas,eam acquire-  ei ,  qui tcftansCnto  fcripcus  cft. I.80.  fi  quis  ita  bires  infticua- 

revelomitccrc:idfignificath3ccinlcripcio,Deacqu.velorait.  tur.ff.de  hacrcd.inftit.Quidamhxrcseftirainfticutus^^/A-^f- 

hxted.Et  huc  pcrtinet  quod  dicitur  in  l.nec  emere.C.  de  iurc  timm  htres  htcreditatem  vmdicare  r,'o!uerit,Ti'itti  hanr&sefio,  hic 

ddib.  Neroocompellitur  bxrcdirarcmadirc;  quia  damnofa  potioreftcaufalcgitimiharcdis.  quamfcripti.  Gontrahanc 

cftfortafl!is.aibitriofuohxresh2rcditatcmfibidelatam,vel  rcgulam,quidamcxiftimant,  lcgititnum  hxicdcra  cx  tcfta- 

acquitit,velomiccit:quodeftintelligendum,pr2Ccrquara  in  tncntofucccdcre,  qux  fentcntia  a  nobis  ronfutata  cft  fub 

«fibusexceptis;  nam  fcruushxresinftitutus  a  domino  fuo  tit.de  cond.inft.  Namlcgiti.Tiushxresnonfucccditexccfti- 

ncccirariuscft  haErcs.tir.de haetcd.qualit.&difFer.  §.i.  Non  hiento:fedabinteftato  potius.  Necmouerc  nosdv-bctquoci 

eft enim  fcruo inftituto  liberum,  hsreditatem  omitccrc ,  vel  difTentien tes  aiunr,voluntatcm  reftatoris  hic  ccrram  eflc;  ncc 

acquircre.  curandumcflcquibusvctbisteftatot  hxicdeminfticuat;     h. 

Alcer  cafus  eft  in  fenatufconfulco  TrebcUiano ,  cum  quis  gitur ,  propter  voluntatcm  tcftatoiis,  videii  legitimum  hxre- 

rogatus  cft  hxreditatcm  reftituere  cx  caufa  fidcicomniifli,  demextcftamento  vocatumeflt.&hxiedcm  inftitutum  ef^ 

inftanicfideicommifTario  poreftccgipcriculo  fidcicomraif^  fc.Sedcgodixifupra,  infpicicndum  cflequidccftatorvolud- 

farii  eam  hxrediiaiem  adiie  ,vt eam  ei  refticuac.l.qui poterat.  ''t  .•  fpc(ftahdam  efle teftatoiis voluntatcm :  ncc  muitum ke- 

fF.adScnatufconf.Tiebell.Ali3snemo  cogitur  adire  hxredi-  ferre,quibusvisibisvfus,hxrcdem  fibi  inftiruar.l.  5.  delibcr; 

tatem:  hocenimcfTet  iniquura,  quiahxrcsaditahireditite  pr^ter.C.&I.quoniam.if  C.detellam.  Siappareatteftato- 

implicatut  omnibus  oneribus  hxrcditariis,etiam  fi  hxreditas  rcm  voluifl!e  cum  bxredem  in  ftiruere.tes  expcdita  cft,nec  vl- 

folucndononfit.l.quidotis.fFfolut.matr.  Hicdetitulicx-  lamdubitationem  habet :  fcd  ciedibile  eft  teftatorcmvcllc 

plicatione.Cum  autem  huius  tituli  dux  funt  partes, vna  deac-  >us  lcgitimx  fuccellionis  rcferuare  hxredi  legitimo.  lcg.vel 

quircndahxrcditate,  alteradeomittenda,  nos fcparatim dc  fingulis.^f  .ff.devulg.  fubftitu.  &proptcrea  dicimus  infor- 

vtraquedifputaturi fumus  :  acprimum, de acquireodahxre-  mula Galli  Aqiiilii his vetb^s,SiJi'iw,meviu(},moriatur,(fc.{i- 

ditate.  lium  non  videri  inftitutum  eirc  hc^tedcm.^fcd  ab  intefta  to  po- 

C    A    P.      II.  tiuslucccdcrc:&fiinftitutnsnonfuerit,ineocafupofledicl 

DeacqHirendahxredftate.  teft*mcncumnullampropcerpr?teritionem  eius. 


4  3  6  Tranc.  Duareni  (hmment. 

Tcrrium exemplamefti'nl.quandiu.j.fF.hocritul.  Cum 
duo  luni  gradus  hzrcdum  iDftitutorum  in  teftamemo,  & 
Dondum  exclufifuat  vclrepudiaiionc  ,  vel  tempore  hire- 
dis  inftituri  in  primo  gradu,  hacroditas  non  poteft  adici  ab 
his  ,  qui  inftiturifuntinfecuHdogtadu.  quianondumcfteis 
delata b*reditas.  Idem  dicitur in  l.quandiu. 68 .tF.eo.hoc tit. 
Ratioraanifeftiffiraaeft  :  quia  fubftiturioconditionaliscft 
inftiiutio ,  vt  fupra  diximus  fub  tit.de  vulg.fubft.  Cum  quis 
fubftituitaliqucm,inftituit  fub conditione  ,  Si  primus  hs- 
tes noncrit.leg.  inratione.ii.§.  quodvulgo.fF.adlcg.Falci. 
Hacrarionefic,vtcumpluresgradus  hsredum  funtinftitu- 
torum  in  tcftamcnto  ,  praiftituatHr  nonnunquam  tcmpus 
primis  h^rcdibus  ad  adeundam  ha:reditatem,  vel  repudian- 
(lam,vc  elap(o  eo  tcmpore ,  hircditas  delata  fecundis  hsrcdi- 
bus,pofficabcisacquiri.l.quandiu.68.ft".hocri.  Ne  quidin- 
commodi  confcquautur  cx  ca  rci.-ne  magno  incommodo  affi- 
ciantur  ob  eam  caufam  fecundi  hacrcdes  fubftituri,necclla- 
rium  cft  rcmedium  Praitoris,  dequo  diximus  (ubtitulode 
fure  dcliberandi.  ait  enim  prxtor  ibi,  prajftitucndum  cfle 
tcropus.  quia  nuUum  tenipus  definitum  reperitur  intra  quod 
adire  harreditatem  ha;res  cogacur  ,  cui  delata  eft  hircditas: 
vtfaciat  fubftituto  locum.  Vulgo  tamen  reccptum  eft  vf- 
qucad  }o.anno$poflchircditateacquiri,&  adiri,quaefcn- 
lentia  raihi  probabilis  efle  videtur.  Pleiiquc  tamen nullo 
tempore  exiftimant  poflc  cxdudi  hxredem,  fcdmihi  vidc- 
tur  contraria  opinio  probabilior  efle  &  vtilior :  vt fpario lon- 
giiSmi  tcRiporis  excludatur  hstes.  Mouemur  hoc  argu- 
mento.quod  omnes  aiftiones  iiue  pet  fonales  3  fiuc  reales  tol- 
luaturhoctcmporis(pario.l.ficut.  &1.  omnes.  C.depracfcri. 
^o.anno.  Siaftiones,qua:iaranobisqii2fitifunt,tolluntur 
hoctcmporislpatio  :  mulcomagisadeundachireditatisius. 
Multo  maior  ratio  eft  in  hoc  iatc  adeundac  hjErcditatis,quam 
in  a  ftionibus  nobis  corapetcnribus.  Aftiones  nobis  com- 
petenccs  dicunturinpatrimonio  noftro  clfa  ,  &  eo  auftius 
noftrum  patriruonium ,  &  amplius  dicicur.  Non  idcm  dici 
poteft  de  ha:rcditacedelataanteadirion°m:  vtdiciturioleg. 
tfj.preriarerum.ff.ad  leg.Falci.  Et  ficuidelacafic  hircditasj 
qu:im  nondum  adierit.non  poteft  dici  locjpletior  efle.  Hoc 
differt  aditio  hasreditatis.qua:  iuris  ciuilis  eft.a bonorum  pof- 
fcffione,  qua:  eftiurisprztotii*  dcquodifcnmincaliquidfu- 
pra  diximus  ,  ad  interprecatiooem  tirulii  Is  enim  qui  iure 
pra:torio  (uccedunt ,  Prxtor  aliud  tempus  praftituit.  njra 
pta:ftitiiit  centum  dies ,  fi  extt anei  fint,  aliis  aucem  pra;ftituit 
tempusvniusanni.i.i.defucceir.edi6t.  Remedia  Practoria 
alia  breuiori  temporcfiniuntur ,  quara  qua:  competunc  iu- 
re  ciuili.vt  Inftit.de perpct.&tcmpot.a(^io.  Quinirooacei- 
ditnonnunquam,  vtis,  cuidelataefthxreditas,  netriginta 
quidem  annis  cxcladatur  ,  fed  fexaginta  tantum,  autcriam 
longiotitemporc.Ego  proponam  cxcmplum  &  fpeciemin 
quahocpoccftaCcidere.  Ponamus  filiumapattehzrcdcm 
inftitutum  eflc  ,  qui  fi  inftitutus  hacrcsnoncflet,nihiIomi- 
nus  patti  fucccdcret  abintcftato.  hic  filius,  fi  non  adierit 
hacredicatem  intra  triginta  aanos  cx  tcftamenco  ,  non  pro- 
hibecur  ab  inteftato  adire  poft  lapfum  cius  cempotis.  Sia- 
liuscfletinftitutus  ,  qtumfilius,  ishaberetfpacium  rrigin^a 
annorum  ad  adcundam  hacreditatem  ex  tcftamento.  £t  ppft 
lapfum  eius  temporis  ,  filiusabinceftacoadice  volens,  ran- 
tum  temporis habet.-  vt  fic  vfque ad  fexagiataannos  hxredi- 
tatempofficadite.  Atinhac  fpecievtrunqueius  cnncurrit 
ineademperfona.Etccfcumeft  exhis,qui  cliximuscxd.lcg. 
quandiu.68.ft.hoc  tit.incaufa  inteftari  non  carrere  tempus 
•ntequam  cctcumfitadirinon  poireextcltan?ento.  Sinon 
incipiit  currcre  ,  conftac  hacreditatem  non  dcferri  adalios: 
nifipoft  lcxagintaannos  :  Irao  produci  potcft  hoc  tempus 
longms.  Nam  ccfifpacio  triginta  annoruraexdufusficne 
adeat  cx  teftamento  :  &  aliorura  ttiginca  annotumfpacio 
cxclalus  (i t ,  ne  adeat  ab  inteftaco,tanquam  filius,  tamen  non 
prohibccur  eam  adirc  tanquam  vnus  ex  agnacis  ,  ex  capite 
vndclegicimi.  Eccercumeft,  infucceflione  prxtoriafiliura 
fibiipli  i"uccedere.l.i.§.fcdvidcndum. ff.de (ucceCedido.  fi- 
lius,  quieftcxdufustcmpore  ,  neadeat  ha^rcditatem  ex  iu- 
tifdctioncptactoria.-ncpetatbonorum  poffeffionem  a  Pra:- 
tore,  quiaexdufusfitannifpacio  :  potcfttamen  petcreex 
capite ,  Vndc  legitirai:quia  inter  agnatos  tcpeiitur ,  &  datur 


ei  alius  annus  ad  petendam  bonotum  pofleffiooetA  ex  hoC 
capite  agnatorum.    Hoc  eftcei:cuminfucceffionepraetori«i 
Curigitur  idero  non  dicemus  in  aditione  hzrcditatis ,  qus 
eft  iutis  ciuilis.^     Eadcm  eft  ratio  triginta  annorum  inadi- 
tionchxreditacisjquaciurisciuilisef^  :  quzcftvnius  anni  in 
bonorum  poffeflione,quaciuris  eft  prattoiii.     Ergo  cum  ex- 
clufus  a  pccenda  bonorum  pofreffione  ex  vno  capite,  ao- 
num  alium  hibcat  ad  petendam  bonotura  pofleffionem 
exaliocapice.&fibiipfifuccedat  :  confequens  eft  idcm  di- 
ccndum  elTc  m  aditione,  quxiurisciuiliscft:vtquamuisex- 
clufus  fit  ab  adeunda  hzreditite  tanquam  fiiius  ex  vno  ca- 
pitc  (pacio  triginta  annorum  ,  vc  alios  iriginta  annos  ha- 
beat  ad  adeundam  hzreditatem  ex  alio  capite  ,  hoc  mihi 
videtur  probabilius ,  quamuis  plerique  diflcntiant.     Hoc 
videcur  durum  cfTe  plerifque  ,  quod  tantum  cemporis  de- 
tur  ,  quo  non  ,  nifi  fexaginta  annis  exdudaiur  quis  ab  ad- 
eunda  hxreditate  ,  propter  przfcriptiones  ,  qux  xquitate 
magnaindudlzfunt.   Sedpoffuntcreditorespetcrc  vtcoga- 
tur  ante  tcmpus  tantum  dcclarare (uam  voluntatein.    Et  hic 
eftvfusedidii  dciuredcliberandi.   Difficiliorquxftio  cft  de 
fuo  hzrcde,  an  fuus  hxres  ficut  cxtraneus  hoc  fpacio  tem- 
poris excludatur ab adeunda hzrcditatc  ?     Quzftio  pendec 
exinterprctationclcg.licet.8.C.deiuredelibcr.ibi,Z,o»gtVtf- 
^fl>-M^>-«/cr/^t»»Bp,^c.DiocIetianusinhocrcfctiproloquiturj 
de  longi  tempotis  prxfcriprione  ,  id  cft  »  dc  prxfcriptio- 
ne  dccem  aut  viginti  annorura  :  dc  przfcriptione  vcio 
longiffimitempoiis  ttiginta  annorum,  non  loquitur.  qua- 
fi  hoc  fen(eric  Diodctianus  ,  etiam  fuum  hxredcm  fpacio 
longiflimi  remporis  excludipoile.  Dcinde  addiclmp.  Dio- 
(\tx.\A.tAmtHignorMtef,'^c.ScAe^opato^3Xicra  rcfcripti  cu- 
iufdam  cfle.hocputorc(criptumeircinceftacaufa,intercer- 
tas  pecfonas,cum  cx  fafto  incidiflet ,  vt  de  prxfcriptiouc  lon- 
gi  temporis  quxrcretur .-  vt  proponcrccurihzredes  (uos,  cum 
ignorarenrdelacameflefibi  hzrcdicatemmtra  decemanQos 
aut  vigioti «  non  adiifle  hzrcditaccm.  vndc  ad  propofitam 
quzftionem  ita  rcfpondit,vt  in  d.l.licet.Probabihus  crgo  mi- 
hi  videturquamuis  hocftcontfoucrfum,  tcmporcnoncx- 
dudi  fuum  bzrcdem:&  hocintcreflcintcr  fuum  hxredcm  & 
excrancum ,  quod  extraneus  exdudatur  fpacio  longiffimt 
temporis:hicautemnullotemporecxdudatur.   Nam  hzre- 
des  (ui  ipfo  iute  hxrcdes  fiun t :  nec  vlla  aditio  in  cis  cft  neecf- 
faria.d.I.in  (uis.ff.de fais&lcgit.hxredib.leg.  i  .§.qui(uncin 
potcftatCi  ff.  fiquis  omif.  caufa  tefta.  leg.  infui$.iF.dclib& 
pofthu.hxtcdib.  Qui enim funt  in  poteftarc.ftatim  ipfo iure 
hxredesfiunt :  nec  adirio  in  eis  neccflariaeft:  &  hoc  adeo 
vcrumeft,  vrfiiusciuilefpedcmus,  necelTariifinc  hxredes» 
velint  nolinr.-iurc  tamen  prxtorio  datur  eis  facultas  abftinen- 
di.§.i.&i.Ioftitut.dehxred.quaIitat.&differen.Ieg.  y^.ne- 
ceirariis.hic.ff.Sed  nos  mouere non debct,  quod beneficium 
&iusabftincndihabeatit.  nonenira  minus  fiunthxrcdcsi- 
pfo  iurc.  Hoc enim  benefidum  abftincndi ,  fauorem  coram 
refpicit.  beneficiumabftinendi habcnt,  fi  velint.  lcg.fi  filius. 
qui  patri.12.ffde  vulg.fubft.  Vndcnondcbecconuerriineo- 
rumincomraodum.  Nocerct  autcm ,  fi  propterilludbcne- 
ficium  abllincndi  exduderentur  fpacio  remporis,  nec  pof- 
fenthxredescfle.     Hxcdctcmpore  legitirao,quod  prxfti- 
tuitut  a  Prztote.  AddcnduT!  eft,  &  tempus  quoque  a  tefta- 
tore  nonnunquam  ftatui  pofle  ,  cuiustemporislapfuexcln- 
datur  hxres  inftitutus,  &  locum  faciat  fcquentibus  ordini- 
bus.Hoccolligitur  cxl.fi  quishxres.71.hoc  rit.  ff.  Titimhirit 
metts  tfio,  fiintra  eentum  eUa  htaredttatem  meam  adiertt :  fif  nifi 
adierit h^reditatemintracentumdiw ,  MttutHshtrtsrfle.  Hoc 
fpario  temporis cxduditur pdmus hzrcs,&  facit (ccundo h«-  , 
tcdi  locum.  Hoc  vidctur  nobis  fuperefle  cx  formula  anriqna 
crcrionis.   Sicfolcbathxresinftitui  cum  crctionc,vtaudor 
eft  Vlpia.  inlnftit.tit.ii.quih^fc.inftit.poflunt.  Ttttwhtrei 
metu  eflo ,  ctrnitoejue  in  centnm  diebtu  htereditatem  meam,  9«»- 
hiufcteriipotueriJve,(int/icreutris,exhitru  efto.  Vndcquxti- 
tur  in  hac  Icg.  fi  quis  hxres.Tcftator  itafcripfit  in  teftamento 
Cao.TitiM  hitres  meui  tflo  ita  vt  hareditatemadeat  intra  centunt 
elits:Jin«Hadtertttntracetitudia,poflillHdtempu4,Manimhitrei 
f/?o.Starim  dcccflit  ancc  finem  illius  ccmpotis  primus  hxtcs* 
quzritur,an  ftatira  fccundus  h^tcs  admittendus  fit?Si  fpcdte« 
mus  verba  tcftatoristnon  vidccui  ftatim  hxres  efle  admittcn- 

das; 


In  Tit.^Deacq.vclomh.hAred. 


457 


du$:Dificxpe£bafo  tempore.  Sed,inqDicPaulu$,hocnonefl: 
Kceptum  vt  fubditutas  vhimutn  diem  aditionis  expcdlet. 
Non  enim  videturhaeccflevoluntas  teftatotis.     Infpicien- 
dumeftcuihoc  tenipus  adfcripferit  tcftacor.  Etfanevcrifi- 
mileefthancfuinevoluntatemccftatoris  ,  cum  hoc  tempus 
adfcripfit,vtMiuiuspaftillud  tempus  hcereseflet,  qula  Ipc- 
rabat  tanto  tempore  vidlurum  primum  hTredem.     Ec  hinc 
illud  vulgare  manauic ,  Pinita  caufa  diiationis ,  finitam  efle 
dilacionem.  quamuis  alibi  dicatur  nihil  inoouandum  efle 
pendentedilatione.  1.  (>i.afilia.§.alieno.adSenatufc.  Treb. 
Infpiciendumeftfemperan  fiuftraillud  tempus  expedetur. 
Sifiruftraexrpedeturilludtempus,ilIudcxpe£tandumeft.Vt 
intelligatis  vlum  huius  rei,vnum  tantum  exemplum  adferam. 
legccautumcftjdccem  dicsdaridamnatoadappeliandum. 
Nouelladeappell.  ad  perfequendam  vero  appcllationem  v- 
Humannum.Cod.deceropo.  appell.Iliudtempusanni,quod 
datur  adperfequcndamsppcUationcm,  curric  poftillosde- 
cem  djes.     Sed  ponamus  ftatim  appcllafle  condemnatum, 
nonexfpeAatoillotemporedccemaierum  ,  nonne  incipiet 
currere  tempus  illius  anni,  quod  datum  cft  ad  petfequen- 
dam  appcllationem  ?  Hoc  receptum  eft  ab  omnibus.  eadem 
cft  ratio,qui  eft  in  his  exeinplis.  Cocpimusoftendere,  quan- 
do  hzreditas  dclata  efle  dicatur ,  aut  n  on  dicatur.     Vatia  ex- 
empla  adduximus  huius  r(i  demonftrandx  gratia  ,  quibus 
ftddendum  tllud  eft.quod  dicituc  in  I.cum  quidam  30. §.  quod 
dicitur.  ff.  hoc  titul.     Hoc  fortedidumfuitaSabinoIuriG 
confulto.  HocenimfcfiptumfuitadSabinum.  NamadSa- 
binum  libics  faipfii  Vlpianus.     Hacc  not.  Vlpianus  ad  ea 
veibaSabini.     Huic  fimiletftquoddicitut iul.  ventrept*- 
terito  8  j  .in  princip.ff.hoc  titnl.   Pe-fthumus  pf xtcritus  eft, 
qui  adhuc  cft  in  vtero.  proximus  apofthumo,ideft,quidc- 
f  unilo  fnccederet ,  fi  polthuinus  non  nafcerctur ,  non  poteft 
petfcqui  hiredicjtem,  quoniam  ea  deiata  nondum  eft.  Eie- 
nim  dclatadicifut  hxrcditas,qui  fi  vellet  eam  adiret.     Athic 
nonpoteftaditefi  velit.    Namfinafcaturpofthumus,exclu- 
ditur ,  cumis  quiin  vterocft,antecedit  alios,  locum  habet 
quod  hic  dicitur.     Sed  quzritur,  anhocdidtum  Sabniin- 
telligendumfittamdefuohsrede.quam  extranec?     Egoa- 
liasdixi,  nihilhicreferrc  ,  anfuushapiesfit,  an  exttaneusis, 
qnihiteditarcm  acquirerc  vult,  ciim  mnhcr  prignans  eft, 
&  ventre  pleno  eft  ,  atcum  raulier  crediturprapgnansefle, 
qtiz  tamen  non  eft ,  aliquid  intereft  inter  fuum  bxredem  & 
extraneum,vt  mox  didiuri  fumus  .-  &hoccolligirurex  d.l. 
ventre.In  eii\e^t'\h\,8rgi>Jiventrep'.enofitmH!ifry^e.V{is  vtr- 
bis  fignificatur ,  cum  vcntre  pleno  eft  mulitr.  interim  harre- 
ditatem  non  deferri  hzredi  etiam  fao  ,  quamuis  caufa  co- 
gnita  ei  fuccurratur  edido  Prztoris  propier  tranfmifljo- 
ne.Ti.     Sic  eft  accipiendum  quod  dicitur  in  leg.  fi  filius  hz- 
res.i6.ff.de  libcr.&pofth.filiushzres  inftitutuscft,  pofthu- 
moptzterito.  nepos  cft  filio  fubftitutus.  deccffitfiliiis.non 
adita  hzreditate.     Ait  lutifconfult.nepotcm  tam  auo.quam 
pattifuumhzicdemfuturum.     Quibus  verbis  oftendit  lo- 
cumefle  ex  fubftitutione  nepotem  fuccedcreauo,  &  fuum 
hiredem  efle.quod  tamcn  videtur  a  iurc  communi  efle  alic- 
num.     Nam  filius  in  ifta  fpecie  Africani,  ipfo  iurcvidetur 
fuiflehzres,  etiamfinevUaaditionc.l. i.  §.  quifuntinpote- 
ftate.ff.fi  quis  omi.cau.tefta.& l.in  fuis.de  fuis  &  legi.hzied. 
&l.infuis.  de  liber.  &pofthum.  vt  enim  patetexillislocis, 
nullaeftneceflariaaditio  ,  vc  acquiracur  fuo  hzredi  hzredi- 
tas:  iureipfoacquiriturei.     Sic  videtur  excludi  fubftitutus: 
nccpoffefuccedereauo  tanquamfuus  hzres.     Sed  diximus 
in  fpecie  Africani ,  non  potuiffe  iure  fui  hzreditatem  de- 
ferri  filio  propter  prztcritionem  pofthumi,  &  propter  in- 
cectitudincm  natiuitaiis  ciufdem.     Nos  enimintelligimus 
levcra  przgnantcm  fuiffc  mulierem  :  fcdaborcum  fecef- 
fe,quaniiiisdiffentianc  aliqui.     Idfacisoftenduntverba A- 
bkin\CMmi\\KyTofihumonennato,^c.   Ideofuushzreseft 
ex  fubftitutione  auo.     Quia  iuie  fui  non  potuit  hzreditas 
acquiri  filio  ,  qui  nepotcm  antecedebat.  quia  incertum  e- 
rat ,  an  pofthumus  nafceretur.     Ergo  quoddicimus ,  cum 
ventre  pleno  eft  muli:r,hzreditatem  interim  non  dcfcr- 
rifuohzredi,nositaaccipimus  ,  vc  ne  iute  quidemfuieide- 
feratur. 
AliadexemplHmeftfuperiotibusfimilc,  cum  qnis  eftin- 


ftitutus  fub  conditione,  &nondumextititcond"ci*o.  Icf.  ia 
plinium.<?5).§.vltim.&l,75.quiputat.  lohoc  exemploMhil 
difficultatisert.  cettumeft  eoim  anteconditionis  eucntum, 
nondeferrihzrcditatem.  Nam  conditioful|ienditinrtitu- 
lioncmhztcdis.  Hzrcditssantcm,  vtfrpe  adinonuimus, 
diciturdcIataefle,quamquisadeundo  coiileoni  porelK  A- 
lia  cxcmpla  addi  poffent  ;  fcd  hxc  nobis  fcifficete  vififunt 
adrei,dequaagitur,declarationcm.  Et  hadlenus  cedelata 
hzreditatCjquamciiximusneceflariam  efle  vtc]U's  hzudita- 
temacquirac.Initioenimdiximusnonpt^flehjErcdicstcmac- 
quiriaditione,nifidclatafit.hocpriiTii)ineft. 

Alterumeft  ,  dc  qno  nuncdicfturiluinus,  Quocihzres 
fciatfibidelatam  eflchxied;ta(cm..    Hic  non  tantum  veti- 
tasi«i:fedetiim  fcientiahzredisneceirariaeft.I.  h.tresinfti- 
tutus. }  1 .  ff. hoc  ti.  Si  incertus  fi t  h.Tres an hzreditas  fibi  de- 
latafit,nccne,is  hzreditateniadirenon  pottft.  opcrtei  eiim 
fcire hzre ditateni  fibi  cffe delaram ;  e  fi  fotte de  .ilia  re incer- 
tusfit ,  quzad  acquificioneni  harcdiiaris  p;  r.ir-er,  nih  I  id 
nocct ,  modo  fciat  in  oanem  ciicniuin  hxred  tatem  ;  d  !c 
pertinerc.    Ratiofum;rurexrfgulaiiiris.l.i() tinui:-. ff.de le- 
gul.iur.vbidicitui  :   In  toniin  Cjmi[iia,qiizanimideftinatio- 
ncagcndafunr,  non  nifivfta&ccrrak^entiap.  ragipoflunr. 
Hziedicatis  adttio  &  arquifino  hnu  (nioi^i  eft  ,  ai  imi  de- 
ftinatione  acquiiitur  hzredii ns ,  vr  dicciTiiis  pi  oxima  die.Itg. 
prohzredc.a.&l.Sy.gcrii.ff  hoctit.     Hu.rfdira5aiqiiititut 
animiquadaradeftinationc.Noneftfiimnro  tiusc-  1  fiiiiim, 
quidubitatanfitfibihzrcditas  dtlata.     Sirwile  tft  qood  di- 
citurinl.de  ftatu.ff.dcttfta.      Dc  ftaiu  fi-oinctruis.ai  rdr- 
bitans,teftarDentumfacerenonporeft.     Non  videccrferio 
agere,quiincertuseft  antcftamenturr  facercpoffit.  Ditcn- 
dum  eft  igitui  nonnifi  vera  &ceita  icentia  idpcifici  pof- 
fc,cum  animi  deftinatio  hic  neccliariafir.     Vjna  huius  tei   . 
cxempla  funt  in  I.hzics  inftitinn.s.  3  z.ff  hic.  &  Icg  b.  fequen- 
tib.quznosbrcuiter  &  fummnim  explicaturifurous.     Te- 
ftatoriam  dtfun6tuscft.  h.-Eres  inftitntus  pucat  adhuc  eum 
viuere ,  &  nihilon.inus  adit  hzteditarcm.  nibil  agcic  in- 
telligitur.   ignorat  enim  hzrcditatcm  fibi  delatam  efle, 
quamuisieveiadelataficfibi.  HaicfimileeftqiToddicitnrin 
l.qui  hzreditatem.19.ff.eo.tit.   Qo^i  hzreditatem,a:t  Panlus, 
vult  adire.aut  bonorum  pi  flt llionerr  peterc ,  ccrcns  efle  dc- 
bet,defiind:umefletcftatorero.  Hocideocft,qu!anificeiro 
fciat  defundlum  tiTi.*  tcftatorem,  ignorar  hzreditatcci  fibt 
deIatameflc.Deindeicquituiind.l.haie$inftitnfns.Scd&  fi 
&c.  Hzres  pure inftitutus  eft,putat  fe  inft:tuf um  lub  condi- 
tionc&inierimadithzreditatem.  Hicdiciti  r,e!;n)  fibihz- 
rediiatcni  ncnacquiiere:  quiaetfi  re  vcraei  dclats  fit  ha-iedi- 
tas:tamen  ignorat,  anficdelata,  fifitincertusdecondirione 
ttftitoris.  Creditteftatoremeircfil!urnfamilias,qiiip3retfa- 
railias erat.credit eum teftamentum faceie non pottiiflc ,  qui 
tamen  poteiar.Htc  eiroi  facit,vt  adeundo  hzicditatem,nihil 
agat,vtfibibzieditatem  non  acquirat.  Sequiturdeirde,ff. 
hoc  ti.l. }  1  .quod  fi  dubiteT.     Quid  fi  dubitet,an  df  ct  flerit  a- 
pud hoftes,an decefferit ciuis  ?   Ait  lureconfiiltus  hunc ctro- 
rem  ei  non  nocere,quiain  omnem  cuentnm  intelljgit  fibide- 
latameflchzreditatem.  quiafiucciuis,  fiuc  apud  hoftesde- 
cefleiit,vtioq;  cafu  valet  eius  teftamc  nturo,&  eft  iiis  adeundi. 
Dicitur&feq.l.}4.Sedfidefiiac6ditionedubitet,infirp3ter- 
familias^anfiliusfamilias.&c.hunccrroremnonimpedireh^- 
reditatisaditionetn;  quiaintellfgit  hzreditatemdalatamefle, 
quamuisnefciatanfolusacqiiirerc  hzrcdit»tcpoffit.lbi,Cuc 
autcm&c.Ratioeftdiuctfitatis.ioea.l.X4  §.Sedetficumef- 
fetpureinftitutus.Aliudexemplum,h.riesinfti(ntus  fuitpu- 
re,&  tamen  putat  fe inftitutum  (ub conditione ,  fi  dec em  hz- 
rtdi  dedeiit^&cadccemhzfdic^cdir^icrplendz  conditionis 
caufa.Quziituran  pollit  adire  h.ctcdiratem.Ex  his,  quz  di.\i- 
mus  ,  conftat  poffe  eum  adiic  hzreditatem.  quia  intelligit 
fibi  delatam  effc  hzicditarcm  fitie  purc ,  fiue  iab conditio- 
ne,quzextiterit,inftitutusfir,certamcft  deiatam  effe  ci  hx- 
reditatem.vtrum  accidetit,h3;feditas  eft  ei  delata.     Non  e- 
nim  minns delata  effe  dicitut  hxreditas  hzredi  cum  (ub  con- 
ditioneinftruiuseft,  quzimpletacft  ,  quaro  lipureii  ftitu- 
tus  effer.     Hoc  facilius  admittiiur  ,  inquit  lureconful.  us,'n 
conditione  quz  ex  cuentu  pcndec,quam  in  conditione ,  i^xtx- 
pendctex  potcftaie  bzredis  inftituti.     In  conditionc  aibi- 

Oo     i 


.438 

tcaria  volunras&  fcicntiapletunquerequitinir.adeovt  non 
videatuc  paruirte  conditioni  j  nifi  (ciuerit  conditionera  ad- 
fcriptainefTe.l.i.&l.io.maltum  intereft.fF.de  condit.&  dc- 
monft.  Suntaliaexempla&aliiquiftionesad  eundcm  lo- 
cum  pertinentes.velutil.cum  quidam.^o.^.vlc.fF.  hoc  titul. 
Nos  dicirauscum  qui  certus  noneft  de  viribus  teftamenti» 
non  pofle  adire  hireditatemv  Quid  fi  faKum  dicatur  eflc 
teftamentum,alia  tamen  pecfuafio  fitha:rsdis.-an  poflit  ad- 
ire?AirerirautemIurecon{ultuseumpone  adire.  Excmplura 
huius tei eft in  l.cum  falfiim.  46.  fF.  hoc  cit.  faJfum  eflc  tcfta- 
mcntum  dicitur,ex  quo  petitut  hireditas.  Hiresipfc  accu- 
fatfalfinntenmtamenpoteft  hireditatem  adirc.quiacertus 
efledcbetanfalfumiplefecerir.  Qnid  igitur  fiponamusa- 
liumfalfiaccufari,nonhiredem?  Nonpoteftadire.  lufta 
cft  caufa  dubiiandi,  an  veruiwfit,  anfalfum  tcftamentum, 
cumaliusargoicur,  citraconfcientiamha-rcdis.ideft,  ita  in- 
ftituitur  acculatio  falfi  contra  alium  ,  quafi  non  fuerit  fal- 
fum  illud  fciente  hsredc  admilTam.  Pendente ApfelUtionefulJl 
(itniconfuntiAm.  Eftlocuscommunis  deftientia&igno- 
rancia  tam  iitli  alicni  quamprcprii.  lcg.  quamnis.  40.fF.ad 
Senatufcon.Ttcbellian.lcg.vltim.pro  fuo.  Aliud  excmplum 
eftind.l.curaquidara.§.  Qupddicitur.Sabinus  ibiloquitur 
non  tantum  dc  muliere  ,  quirreveraptargnanseft  ,  fcdet- 
jam  quajprsgnanscfleputatur.  Mulier  re  vera  vacuoven- 
treert:fedtanicncrcditur  prignans  eire.hoc  cafuhsrcsad- 
ire  hireditatcm  non  poteft.  quodfirevera  prargnanselTer, 
nonpofletadirc.  Cum  igitur  revera  prjrgnamemefle  pu- 
tet,  adircnonpoteft.  HaecvetbaintcrpvetaturVlpi^.ind.^. 
quod diciturjnon fo'um ad teftaros : fed &  ad  inteftatos  quo- 


Franc.T!)iiareni(^omment. ' 


fF.hoc  tii  Qupd  confet t  acHnterprerationetn  I.  fi  filius  hare*^ 
Kf.fF.dcliber.  &  pofthum.de quaantc  a  nobis  diiStura  fuit. 
Sequicur  in  d.§.fuum  hzrcdcm.ibi,Quid  fi  vnum,&c. 

£x his qux diximus»  nafcitur quzftio, fi ponamus rau- 
lierem  rc  vera  prxgnantem  cfre,&  in  vtero  vnum  habere :  ex 
quantaparteinterim  erithxre$fuus,quiiamnatus  efl?Quz- 
ftioex  co  pendet  an  tantum  infpicere  debcamus  quQd  pet 
rerum  naturamcertumeft  ,  anvero  infcientiz  &  incertitu- 
dinisnoftrz  aliquaratio  habenda  fir*  Si  naturz  certitudi- 
neminfpiciamus,  ccrcum  eft  muliercm  vnumtantumin  v- 
terohabcrc  ,  euentus  poftca  idoftendct:  quamuisinicrin) 
id  nobis incertuni  fir.  Omnia  cnim  prilenna  &  przterita^ 
perrerumnaturam  dicuntur  certa  efre.leg.  57.  cumadprz- 
fens.& duabns fequ.  fF. de rcb.  cred.  quamuis fortc nobis  finc 
inccrta.  Futuraveroomniafuntincerta.  Anigiturinfpicie- 
musnofttaminfcicntiam?  Poffunt  nafciduo,trcs,quatuor. 
l.antiqui.^.fFfi pars hzredic.pccac.& l.fi paccr.5 6. fF de  folut. 
Idemind.§.fuumhzrcdem.ibi,5f«f»»/?/fw««w,  (^c.  Inpro- 
ponenda  quzftione  boc  adiecit  lurifconful.  quia  fi  przter- 
itus  ellet  pofthuraus,  intcrim  non  dcfcrretur  hzteditas  fi- 
lio  iara  nato  :  quiaincertiimeft,  an  is  nafciturus  fit  &ru- 
pturus  teftamentura.  Nos  igitur  ponimus ,  vel  inftitutum 
eflepofthumum,vclpatrem  inftitutum  dcceflifle.  Scxtus 
Potnponius  exiftimabat  fuum  hzredem,  qui  iam  nacuscft, 
inccrim  exdimidiaparcehzredemcfle,  motusprobabilira- 
tione:quiaiamanobisdiftumeft,infuo  hzrede  naturz  ve- 
ritatem  &  ccrtitudinem  infpiciendam  effe  :  nec  habendam 
cfle  rationem  incertitudinis  noftrx.  Mouetur  hoc  argu- 
Tatax.o,\hi,Pittat emm,(^c.  Cum certum  eftpcrterum  natu- 


que  pertinere.     Si  quis  tcftamcntum  fecerir,&  in  eo  petierit       ram  mulierem  przgnantem  eflc  ,  hzres  fuus  ex  afle  hzrcs 


pofthumum.  vel,  fiquis  nullofado  tcftamento  decefTerir 
&  mulier  przgnans  fic ,  vel  pucetur  efle  przgnans ,  quo  cafu 
parcus  cx  ea  editusprzferatur  czteris.  czc^ii  non  pofiunc 
adirehzredicacem,interpretatuchzcvetba,£/;'«^;'«?'fj^.  Si 
mulierdicat  fe  przgnancemefTe,  iofta  ei^  caufa  dubicaadi, 
an  fic przgnans.  Si fe non  dicat  przgnantera ,  fed  obftecriccs 
dicanc  efle,iufta  etiara  caufa  eft  dubitandi.     Deinde  fequitur 


eftjcciam  fiforcepucccprzgnantem  eflc.  Ergocumccrcura 
eft  pcr  rerum  tiacuram,  mulierem  vnum  cancum  in  vtero 
f uo  haberc ,  dicendum  cft  filium  cum,  qui  iam  natus  eft ,  ex 
dimidia  parte  hzredera  fore.  eft  eadem  ratio  totius  ,  qua: 
partis.  lulianus  pucabat  fpeftandam  elTe  infcienciam  no- 
ftrani,  &  incertitudinem:  quiapoflunc,  vtlulianusdicebat, 
plucesnafci.  Pofliincnafciquinque:  pofluntnafd  quatuor. 


ind.l.cum  quidara.§.fuumhzred£m,&c.  His  verbisoftendit       fccundum  Ariftotelis  fcientiam.  cuius  mentio  eft  in  d.  leg 


Vlpianusdidlumillud  Sabini,  quatenusloquicurdeopinio 
ne,«le  errore.non  pcrtinere  ad  fuum  hzredem:fed  tantum  ad 
&xtraneum  hzreclem.  Suo  autemhzredinon  nocecigno- 
rantia,  aut  dubitatio :  et fi  re  vera  mulier przgnans  fit.  Nihil 
refertanluushzres  putct  przgnantcm  eflc  ,  an  non  pucec. 
hzc  fcienciz  auc  infcientiz  diftin(3:io  adhibetut  tarjtum  in 
cxtraneo.  Sedratio  diuetfitatis  videndaeft,cutine,xttaneo 
hzrede ,  non  tantum  infpicitur  rci  veritas  ,  fed  etiat^i  fcieur 
tia  ,  autiRfcicntiahzredis:infuoautem  hzrede  vcricasran- 
tum  rei  fpedacur ,  an  per  rcrum  naturam  certura  fit  muHe- 
rem  prag naatwn  non eflc.     Ratio  diucrfitatis.cognofcitur 


patcr.fF.de folut.  ScdPompcnius  nihilreferreexiftimabat 
quidnobisincertumfir.  DifEcultas  eft  in  conciliationeo- 
pinionum  veterum.  De  hac  re  enim  reperiuntur  opiniones 
cqntranz,vtvidentur.  Hzclulianifententia  probaturina- 
liislocisjin  l.fed  &  fi  rcftituatur.  1 8.§.i.de  iudic.&  d.leg.  anti- 
qui.fF.fi  parshzred.pct.&d.I.fipater.  defolut.Interim  fi  ve- 
litnatusfiliusagcre  petitione  hzrediratis,  habebit  quartara 
partem.  Sed  quia  hzc  pugnantiafunt,  videndura  eftqijo 
roodo conciliari debeant.  In  haclege noftra rt feruntur  tan- 
tum  opiniones  ,  fi  expendantur  verba  lureconfultiin  hac 
lcgc ibi,quod & Sextum  Pompon.&c.& ftatim ibi,   Putat e- 


ex  reg.fi.de rcg.iur.Icg.intotum.vbi,f»'<e<?':'/>»/</i°/?wrM;;<'rfT       nim,&c.vbircfercopinioncmScxti  Pomponii:  rcfertctiam 


gevdafunt,nannifiverA^ce't^fiemtafer<gift)ffH^t.  Inhzte- 
dicaceacquireudaabhztedcextr3.neo,an!mi4ej]:;riationeo- 
puscft.  non  cnimacquirit  hzrcditatem  nifi  .icitioDe,ideft, 
tcftanJosutre,autvecbofeveIlch2redenieut:.  Nonigitur 
eftmiramfifcicntiacius,  aut  infcienciaaliquain  vlmbabeac. 
Sediii  hxrede  fuo  voluntatrsdeciaratio  nuiia  eft  neceffaria 
ad  acquircndam  hzreditatem.  Hzredi  fuoacquiricur^zre- 
ditJS  etiam  ignoranci.  d.  1.  in  fuis.ff.  deTuis  & legit.bzred.in- 
fti.d.l.  I  .§.qui  funtin  poteftatc.ff.fi  quis  omif.caufa.tefta.Lex 
bzrsdicatem  transferc  in  fuumhzredemfinevllaanimide- 
ftinatione  ipfius.In  lege,per  quam  acquirimus,nullam  fcien- 
tiamrequirinius:  hoc  enim  hic  ridiculum  cffer.  Ergo  fa- 
tiseft  iu  hzredicatc  ,  quz  ipfo  iure  fuis  acquiritur  ,  cercum 
eileper rerum naturam  muliereii) przgnantem  non eire.nec 


Iulianiopinionem:propofitam  quzftionem  non  decidic  in 
d.  l.fi  pater.  fF  defolut.  Ibi  lulianusexiftimauithabendam 
cffe  rationem  incettitudinis  noftrz ,  quamuis  departu  du- 
bitetquot  nafcitutifint.  Exiftimauitidadiurifprudentiam 
npnpertincre.Idcoquenondecidic :  fedtamcncftendicfcin 
eafententiaefle  ,  vtinccrtitudinis  noftr.^  ratio  habeatur.  in 
l.antiqui.fi pars  hzrcd.peta.ait  lulianus ,  ex  quarta  partc  hz- 
redem cffe.  Idem  in  d.l.fed  &  fi  reftituacur.fF  de  iudic.mihi 
autemficvidctureffediccndum.  Cum  agiturdededucenda 
reiniudidum,vtinlocis  iam  addudlis.non  fufficcrehoc  no-i 
ttiin  eflc  natura  :  fed  oportere  norum  efle  a  nobis.  Opor- 
tet  notum  cflc  iudici,  cum  quzritur  quantum  quis  perere 
poflirilnd.l.fcdetfi  rcfticuatur.  lureconfultusloquitur  de  re 
iniudiciumdcd'Kenda.&inl.  antiqui.  loquiturdepctitiona 


rcfert  quid  purec  hzres.  perinde  inretim  tranfmitrcc  hzres       hzrcditatisiSimiliterind.I.fipater.defolut.quzritur,  fi  quis 


fuushireditatcmadfuoshzredes-,  fi  interimdeceflerit,tan 
quamfibidel3tam:quamuisignorauerit  vacuoefle  ventre.fi 
ccrtum  erat  per  rerum  naturam  m ulierem  nihil  in  ventre  ha- 
bere.  Sedfimulicrre  veraplenovcntreeraCvinccrimdcce- 
dcnsfiliusnoncranfmittithzreditaremad  fuos,  etiam  fiab- 
ortum mulier poftcafaciat.  quia incertum  erat an mulicr pa- 
rituraeffec.necnc.  propter  hanc  incertitudincmxiondicitur 
harreditas  delata  cITe  hzrcdi  etiam  fuo,.atqucfic  intelligendii 
eft  quoddicitur  ind.l.cumquidam.},o.^.  vlt.&l.vencre.8i. 


cgerit  &fuccubuetic  aducrfaiio  vinccnte.quantum  einoce- 
acexceptioreiiudic3tz,quzriturderededucenda  in  iudiciii. 
Itaqueopinioluliani  tuncdcfendipoflcr.  arque  ita  hzc  pof^ 
funtconciliariicumagiturdereiniudieium  deduccnda:  non 
cum  detranfniittendahzreditate.quzpotefttranlmitti  fire 
fado  hzred!S,cui  delataeft  hireditas. 

Cc3Epimus  traftare  de  fcientiahzredis,  qiiznecfilaria 
eft  in  acquifitiohe  hzredii atis.  Diximus'neceirariuro  c(le  s\ 
lazres ,  quiacquifiturusefthzredicaccroaeamfcjatfibukla- 

tara 


Jn  Tit.Dedc/j.  velom/t.hAriJ. 


tiiwefle.idquevatiisexemplisdcmonrtiaium  eft.  Hoc  am- 
plius  (cite  debetitiua  cx  cau(a  delata  fit  libi  h.xreditas:etfi  non 
jgnOret  deiatam  fibi  efle  hit  editatem:fi  tamcn  ncfciat  ex  qua 
caufifibi  deiata  firhxreditas,  eamnonacquirit.inl.fiis,  ad 
quem.ii.ff.hoctit.Paulusidmultis  exemplisoftendir.5/*)-, 
4idijnem.&c.  Agnatiproximihireditas  mihi  delata  eft.  ego 
cum  puiarcm  mcum  feruum  eum  cfle,bona  eius  quafipe- 
culiura  occupaui.  Aitlureconfultus  mcnon  obligatumeire 
hzreditaci.  NonenimiDtelligebafn  ex  quacaulaeabonaad 
niepettincrent.  &r3cio  eft,quiactcdibile  eft  mcaditurum 
noa  cfleea  bona,  &  apprehcniiirum ,  fi  non  erraflemin  cau- 
fe.propccr  quam  ea  bona  mihi  dclata  funt.  Aliud  cxemplura 
iftinea.l.fi  isadquem.ibi ,  fdemergodiccmi*«,^c.  Ingcnuus 
era;  it,cuius  hxreditas  mihi  dciata  eft.putabam  cum  libertum 
mcura eile.  ego  canquam  patronus ca  bona  occupaui.  hic  di- 
citurmenoneflcobftri(Sum  hacreditati.  Ibi,  velutiagnatWi 
C^f.exempla  funt,qua:  non  magnam  obfcuritatcm  haoentiin 
quibustantumlediioneopus  cft. 

G    A    P.       III. 

^uomodo  hctredttoi  acqtttnitur. 

Hlclocuspcrtinet  ad  rationem  acquircndihxrcditatis, 
quomodohjEteditas  acquiratur.  Etbreuiterdicendum 
cft  hireditatcm  nos  acquirere,aut  adeundo ,  aut  pto  haiiede 
gerendo.hxc duo  diftinguuntur a iuris  audoribus.  Nec du- 
bium  eft ,  quin  aliud  fic  hsreditatem  adirc,  quam  pro  hxredc 
gcrcre.  Exemplumcftinl.  fiquismihibona.  2^.§.fcdquidfi 
niandauic.  Patet mandauir  filio,vt fe pro hirede gerat^ishs- 
reditatem  adiit,vel contra  mandauic ,  vc  hireditatem  adiret. 
jspro  ha:rede<e  geifit,  an  videatur  iuiru  pacris  id  ab  eofadlum 
ellc  ?  hic  vidccis  difccrni  adicionem  hasrcditatis  a  geftionc  pro 
hsrcde.  Similis  locus  eft  in  i.ac  fiquis.§. plcriquc.fF.de re- 
]ig.&  fumpc.fune.Si  quis  fepeliat  patrem  fuum,neque  aditioj 
ncquegefiio  prohzredeintclligicur.  Adireenim  hircdita- 
tem,eftverbisdEclarare&exprimerc  fe  velle  hjeredemefle, 
&propiie  e.xtraneoium  hxiedum  cft  magis,quam  fuotum.§. 
cxciaiieis.Inftit.de  hircd.qualit.&ditFer.Suihffredcsdieun- 
tur  magis  fe  immifcere  hireditati ,  quam  hztcdicatem  adire. 
Sui  hircdis  fempet  intclligitur  haercditas  fuiffe,intclligitur  in 
iuo  haercde  continuari  magis,quam  noua  hzreditas  acquiii.l. 
jn  fuis.ff.de  liber.&  pofthum.hircd.  Pro  hircdegercrc  is  di- 
citur,  qui  aliquid  atcigithxreditatium,  vel  qui  aliquid  facic 
tanoiiarrihifcs.etiamfinihilatcingat.l.proh^rede.io.ff.hoc 
tit.  Remharreditarianiattingendovelutilocandorcs  hsre- 
dit.irias,vendendo,poteftdicihsresfegerereprohircde.l. 
ST.gtrit.fF.cod.&S.vltlnftit.dehaEred.qnalit.&difFer.  Pro 
hircede  gerere  is  intell'gitur,qui  aliquidfacit  tanquamhx- 
rej.  Poteft  quis  aliquid  facet e  tanquam  hxres ,  etiam  fi  nihil 
ha;reciitaiiumattingat,vi:Giciturind.I.gerit.hTcquxftiopro 
hxredeaniraieft:necenimtam  faifticft,quamanimi.  Ani- 
n.osacquirendxhxfeditatis  ncceirariuseft,&  fa6l:um,quo 
animus  declarctur,hoc  eft  quod  dicit  ur,  Gefiionemfro  hsredei 
noKeJfetam  faSt  qnam  animt.  notandum  cft  igitut eumpro 
kxrede  gellifTe  videri,qui  aliquid  fecit  tanquam  hxrcs.Qup- 
lifS  aliquis  quid  fecit ,  quod  con  tra  ius  &  nomcn  hxredis  fic- 
ri  nc n poccfl,  is  dicitur  fe  gerere  pio  hxrede.  Hanc regulatn 
tfadic  lureconfulcus  in  d.l .  pio  hxrede.§ .  Papinianus.  Exem- 
pla  var'3  hic  extant.varix  quxftiones  tia(5l:antur,  qux  in  ftatu 
conicifluraiiverfaocur.  Nosex  his  quxftionibus  pixcipuas 
explicaturifurauj.  Vcileeftcnimin  hisexemplisexerceri,vc 
vfura  prxcepcorum  intclligamus,  &  fxpc  tales  quxftioncs 
otiuntut  inter  hxrcdem  &  creditotes  hxreditarios,an  vidca- 
turfehxteditatiimmifcui(re,quxvfif3txfunt&quotidianx. 
Petfequamurctgoexemplaadhancrempcrtinentia.  Exem- 
pl8funtinprimis)od.l.prohxrede.ininirio.Ibi,..4/>^<!im,^c. 
Sidefuncbum fcpeliuic , humaniracis racionc  dudlus & picra- 
tiseaufatnonidcoincelligiturprohxredc  geflifle:cau(apie- 
tatiseftjnoncaufaacquirendxhxieditatis.  Rurfum  ''k>\^Et 
»^«yo/*>jr  f*/?<i>'»7/^fr/,^c.Sic  obfctuandus  eft  locus  commu- 
iCiSde  teftatione.vel  pioteftatione ,  vt  vulgo  loquimui.Cum 
qwid  geticut  e^  quo  pofllit  induci,vcl  quxflio  pro  hxrede,  vel 
aliudbuiufmodi ,  vcilis  eft  ceftacio,vc  quamuis  prxfumacur  id 


faftum  alio  animo,  proteftatid  ncflra  omnem  huiufmodJ 
pr^fumptionem  tollat.Simihs  locus  eft  in  d.l.at  fi  quis.§.plc- 
riquc.  fF.  dcrclig.&  fumpt.  func.  Dcinde  fequitur  ind.  l.pro 
h^redc.  §.  St  ijnidtamen,  Cfc.vbi  aliquid  cft  paulo  obfcuriusi 
Fiiiuspoftmortcmpatris  pctiuit  a  libcftopatris  officialeso- 
peras.ficetiimacciperc  debcmus.  Quxftioeftan  videatuf  fc 
prohxredegcflSflc.^Eaquxftio  cx  eonafcitur,quodqniali- 
quidpetit  a  dcbicoribus  hxrcdicariis,  is  videruiprohxrcdd 
f.  geicrc.  Libctcioperasdebebanc  defaniSopationo,filiuS 
CoS  cperas  a  libertis  pctit.  vidctur  Cigo  animo  acquirend» 
hxtfeditaiisbasoperaspctercqu^h^reditatiigfunt.AitVlpia- 
nus,  r.on  v'H?fifiliumpro  hxtede  fegeflifle,qui  hasoperaS 
excgir.  Hoctftinielligcndum  deoperisofficialbuSiquxad 
cxtraDci-p.i  hxredcmnon  tranfeunt.l.fabriles.  <f.&l.  i9.fi 
crperamra. (t. de oper.libcr. Fabrles oper^ , puta  p:dor:(j vcl 
?.I;^huiufinodJ,trinfeuotadqucmcunqueh^reden:ipatfoni. 
Otfidiles,quxconfiftuntincxhibitione  cfiicii&  cb.^^equiit 
vc  fi  debeac  comicaridominumfuum,vcl  ei  inmcnfamini'- 
ftrare.hxpcr(cnalesfunt,&  tiahfeunt  ad  hlium  tantum  pa- 
troni.eti^m  fi  hxicsnon  fit.l.fi  nonfoitem.j  *f.§.  libeitus.fF. 
decondi.indeb.vtfufiiisetiam  dociiimus  in  incerprecatione 
eius legis.  Hinc  facile intelligi  poceft ,  cur  non  videacur  fe ge- 
rere  pro  hxtedc  filius.  cum  cnim  eas  operaspetit,  vchxfcs 
non petitjfcd  vt  filius:ficut in l.exfacflo.  fF.  ad Senatufconful. 
Trebellian.  Cumhxcpetiriooperarum  con-petat  etiamei, 
qui  hires  non  eft,puta  filio  patf  oni ,  non  poteft  dici  eum  pto 
hxrede fe gcflifl!e,  quod cas pccierit.  Ibi ,  Ctcmpetttto earutnj 
«MW.fiff.oftenditVlpian.  fimihtudine,  non  idccvideiifi- 
liumpro  hxiede  fe  geiere,  quod  easpctieiic.  Nani  harum 
opcrarum  petitio  cieditoiibus  etiam  compctir.qu.bus  f  s  alie- 
numnonfoluicur :  &tamennemoideodixeiic  creditoresfe 
prohxredcgcrcrecumhasoperaspetuhr.Atquehincobitcr 
obferuandumeftjcrcditorcsmifti  in  pofTeflioncm  nontan- 
tum  corporum,fcd  cciam  rernm  incorporalium ,  qux  iura  di- 
cuntur,etiam  fi  iura  feparabilia  non  fun  t  a  perfona  eius ,  a  quo 
h*c  iura  petuncur ,  ctiam  fi  h^c  inra  perlonx  cohiieant.  Sc 
crcditotes  hic  acciperc  debemus  filii,non  etiam  h^redicarios: 
dequotamennaagnaeftcentrouetfia.  Non  loquitur  Vlpia- 
nus in  eo loco  dc conditionibus hxredirariisrfed  obitei  id ad- 
du)tit,  vtfimilitudine  oftcndcrct,  quodiam  anobisdidum 
eft.  Atquehincvulgodicitur  cxrcditibus  bcncficii  ccclefia- 
ftici  fatisfaciendum  cflc  creditoribus.nec  id  dubitationera  ha- 
bet:exprcflumeftiureponcificioincap.i.defideiuflor.Com-i 
modum  &cmolumenrum , quod  percipicur  ex beneficio ec- 
clefiaftico ,  capiunt  creditotcs :  ficut  hic  dicitur  de  iuie  patro.» 
natus,&deopcris.add.l.proh^rcde.§.  Papinianus.  Patcrfa- 
miliasinftituit  filium  fuumh^redem :  voluit  Stichum  fcruum 
fuumliberumefre,fidcderitdecemfiIiofuo.  Sicenim  eftin- 
telligendum,qucd ceftator  fcceiit  mentionem filii ,  non h^- 
redis.  Fjliusaccepitdecera  abhocftatulibero.  Quxricur  aii 
vidcaturfe  immifcuifTc  hxrcditati  patris?Oriturcontrouer- 
fia  inter  creditores  &  filium.  Aiunt  creditorcs  illum  fe  immi- 
fcuifle  h(^rcdit3ti,filius  aic  fe  abftinuifTc.  Hicdicitur  exfen- 
tenciaPapiniani,itavideriprohxredegeflifre  filium,fi  fi.  lus 
b^rcsfit.  Diftinguendumcftigituiinhacfpecie,  antolusfit 
h^fcsfilius,  ancohxredem  habeat.  Sifolusfith^ies,  inter- 
pietamui  cum,accipiendo  hanc  pecuniam,pro  h^redege- 
rcre.  Siceh^redemhabeat,aliud  diccndumeft.  Ratiohu- 
ius  diftin(flionis  eft,  quia  fifolus  hxiesfit,  non  pot^ft  fta-^ 
tulibeto  alicer  coropetcic  libeitas,quam  fi  intelligamus  fi- 
hum  fe  immifcuifre  b^tcditati.  cum  enim  nemo  h^rcs  cxi- 
ftitcxtcftamcnto,  nihileorum  valet  quxcunque  teftarocn- 
to  fcrrpta  funt.I.  i .  ft.dc  iuris  &  fatSi  ignor.  Ncs  ergo  hic  in- 
tcfprctamurfiliumcflehxredem  :  vtcompetat  libertasquj* 
fcruoreh^aaeft.  Scd  fi  cohxrcdem  habcat,  hbcrtatis  datio 
confirmabituraditionecohxrcdis,  ctiam  fi  filiusnonferm- 
mifcuerithxredicati.  Deinde  fequitur  in  eo.  §.  Papinianus. 
NAmcumfefiliiuabjiinet,^c.  Filius  neccflatius  fiih^rcisiure 
ciuili:tamcn  proptcriuspr^toriumidem  confequi  debctab-* 
ftincndofequodconfequereturcroancipatustepudiando.E:* 
quo  intelligendum  eft  ica  accipiendam  efle  ptopofitam  qux- 
ftionem,quafi  tefticoi fecerit  mcntionem  filii,  non  hxt edis, 
in  conditione.  Quotics  aliquid  fic  quod  citra  ius  &  noroS  haj- 
redisgcrinonpotell,  tCincdiciturhxrcs  prohxrcde  geflifFc» 

Oo     4 


440 

Eftvtilis  sdmodumregula.  Plctiquchabeniiu$harrcdi$,qui 
nomenhzredisnonhabent  :  vteftis,quiperfideicommif- 
(um  refticuit  hiredicatem,  nomcn hiredis habet.  Bonorum 
pollenores vice hxredum CaaiMyifuoiiemancipatM.  Filius, 
quicft  rtftitutus  in  integtum  vtrepudiaret ,  nomen  haere- 
ds babet , ius non habet.  Alii vtrunquc habent, & ius & no- 
men.  Sed  hic  difficultas occutrit ,  &  eft antinoff  ia  valdc  dif- 
hci  lis.     Hic  dicimus.fi  folus  hires  fit  filius  in  fpecie  propofi- 
ta,  &accepetitpccuniama  ftatuhbcroconditionis  iroplcn- 
dJcaufa,  vidcricumfeimmifcuiftehxrcditati  :  quoniam 
alias  non  poteftcompeterehbertasftatuhbeto.  Sifiliusco- 
h^redemnon  habeat,fccus.     Aduerfantut  huic  fcntcntiae 
prima  facie  alii  lociin  quibus  dicitur,  nudum  nomenhxre- 
dis  fui  fnfficeie  adconnrmationcm  libertaiis.     Hocdicitut 
induobuslocis.inl.rciendum.5i.ff.demanu.teftam.&inl. 
jo.   Cumquafi.§.fed&fiquis.fF.dcfideicommif.libcr.  Pa- 
teifjmiliasinftituithaeredcm  fuum  teftamcnto  :  dedit  li- 
bcrtatem  fcruo  fuo  :  Filiusabftinuit  lc  hzrcditatepatcrna. 
Quarritur,anvaleat  libertatisdatio  ?  Ait  lurifconlultusva- 
lere  libertatis  dationem,quamuis  filius  hajreditate  fc  abfti- 
nuetit  :  quamuisnonfitha;tcscfFeiiu.(ednon>inctanturo. 
Quicnimabftinuitknon  dcfinitharrcs  circ:&  hocnudum 
nomen  fufficit  ad  confitmationcmlibertatis.  Sihocverum 
cft.nonfuitnecefleita  rcfpondcrein  propofita  {pccic.fifo- 
lus  fit,noncoropetciclibertatemferuo,  fiieabftircat:imo 
&  fi  fe  abftinear,quia  hxrcsmanet, videtur  datiohbertatis 
coufiimari.     Varix  folutioncs  repcriunturia  ahorum  fcri- 
ptis:egobrcuiterdicam  quod  fcntio.     Eccecumcertumefl' 
filium  fe  abftinereab  hireditatc  :  necaliquidgcflriflc  pro- 
pter  quod  dici  pcflit  fe  immifcuiflehircditati,tunc  vcrum 
eft,quoddiciturind.l.fciendum.dcroanumif.tcftarocn.&in 
d.l.cumquafi.^.ledfiquis.ff^.de  fideicommif.liber.  Poncfi- 
liuminftitutum  efle  a  matre,quinibilhiieditarium  atrigit: 
Bullampecuniamaccepit  cxiudicio  defundx  :  nihilomni- 
no  geflit:conucnit  eum  nihil  geflRflc  :  tuncvcrum  eft  pro- 
ptcr  nudum  nomen  hxrcdis ,  quod  rctinet.ctfi  fc  ab  hacredi- 
tate abftinucrit ,  dationem  libertatis confirmari.  Sed  hic ali- 
quid  fccir  filius  fuus  hatres  ,  ex  quo  videri  potcft  fe  immi- 
fcuifle  hxrcditaii.     In  hac  fpecie  non  proponitur  filius  fim- 
plicitct  (Gabftinuiffe  ab  hxreditatc.  dicit  fc  abftinuifle,  dc- 
inde  pecuniam  a  ftatuhbcro  accepifle:  vtdubitatipcflit.  an 
is  volucrit  hxres  cffe ,  an  non.     Nos  igitut  in  hac  fpecie,  in 
qua  proponicur  filium  non  fimpliciter  abftinuiffe  :  fcd  ali- 
quiJ  geflifle,  pecuniam  a  ftatulibero  accepifle  cxdcfuncfti 
iudicio ,  intcrpretamur  eum  fe  immifcuiflc  hxrcditati.  Nam 
ctfi  non  (atis  fit  aperta  voluntas  filii ,  qui  pecuniam  eam  a, 
ftatulibetoacccpit :  tarocnvtvalcat  libcrtatisdatio,nospo- 
tiusitainterpreramur,  quam  ad  fubtilicatem  illam  nudi  no- 
minisconfugiamus.     Quoddicitur  nudo  hxredisnomine, 
fine  cfFe£tu  confitroari  dationemIibertatis,fubtilitaseftex- 
cogitata  ad  confirmandam  libertatero,  qux  alias  non  valc- 
rec.alias  quid  eftnudumnomen.fine  efFeduPPrxtcreaani- 
maduertendumeftfilium  eflcneccffatium  hxrcdcmiurcci- 
uili.l.neceffarius.hoctitu.f/.ff".     Quamuisenimhabcatbe- 
neficium  abftinendiiuteprxtorio  :  hocciconccditur  beni- 
gne  &humaniter,vtpo(Iitabftinere  fe  abhireditatc  patcr» 
na.hocprcfecftum  eftex  iurifdidione  prxcotia.  Cum  ergo 
quiritur  in  fpecie  propofita,in  qua  fifii  yoluntas  accipien- 
tis  pccuniam  a  ftatuliberooblcuracft,  an  videaturfcimmi- 
fcui^Tehxreditati :  Nosfaciliusinterpretamur  contrafilium, 
vt  hxres  eflc  intcHigatur  fecundumiusciuilc:vtreccdamus 
ab  illa  humanitate  prxtoria ,  &  ius  antiquum  ei  (erucmus 
pocius,  quam  fubtilitacem  illam  nudi  nominis  (cquamur, 
Quam  fubtilitatem  non  debemus  fequi,  nifi  cum  aliudre- 
medium  non  (upcreft.     Necuivideaturhocnimis  nouum, 
id ego confirmabo fimilitudine,  cx l.fi  fcruum  quis alicnum. 
70.  § .  pritor  ait.  hoc  titu.fF  Edi£lo  prxtoris,qui  pcrmittit  fi- 
lio  hxrcdi  neceffario  abftincre  (c  hxreditatc  paterna,  hoc 
cautumeft&cxpreffum,vtquamuisfeabftinuctit  :  fiquid 
tamenagnoueiitexrebus  hxiv  litariis,  vclpct  eum  fadtum 
fic  quo  quid  ex  ca  amoucatur ,  vt  is  hxrcs  ncceffarius  fit ,  pcr- 
inde  ac  Ci  fe  non  abftinuiffcc  :  hoc  tantum  locum  habet  in 
hxtcde  fuo:in  extraneo  non  habct  locum.     Hircs  extra- 
Bcus,  fi  quidexrebus  hzrcditariisamoucrit,  nonvideturfe 


Franc.^Duarem  Comment. 


gefliffe  pro  hxrede.  1.  fi  quis.  1 1 .  ff  hoctit.extraneuj.     Nan» 
edidlum  propofitum  cfl  a  prxtoie  de  fuo  tantum  hxredc: 
exiftimauit  prxtoi  non  poflciure  dceoquxri  filium,  quod 
ad  ius  antiquum  redcat,  quo  iure  neceflariuseft  hzres,  ita 
vt  velit  nolit , hires cogatut eflc.     Huic  fimilc cft ,  quod di- 
citur  de  implenda  cendicione  in  1.  iam  dubicari.  84.  fF.  de 
hxred.iDftir.  Hxresfuusparcndo  conditioni.intcUigiturfe 
immifcere  hxrcditati :  hxics  extraneus  non  itero,  fedid  poft- 
ca  a  nobis  cxplicabitur.   '  Non  cft  igitur  miruro,  fiinipccie 
propofita,  ciimresdubiafit,&voluntas  fitobfcurafiI;i,qui 
pecuniam  a  ftatuhbero  accepit ,  inteipretemur  cum  vdle 
fc  iramifcuifle  hxreditati,  potius  quam  ad  illam  fubiilica- 
temnudiromioisconfugiamus.  Add.l.prohxredc.§.vIt.S» 
fepHlchrt,^c.V  tohtum  elt  fepulchrum  patris.filius  agit  adio- 
ne  fcpukhri  viol.Tti ,  quod  fcpulchrum  hireditarium  erat. 
Quxritur,  an  vidcatur  fe  immifcuiffc  hxrcditati,  vt  tenea- 
turcreditoribus  ?  Qusftionafcitur  ex  co,  quod  cumfcpul- 
chrum  hxreditarium  fir,  agendo  aftione  fepulchti  violati, 
is  videtur'quafi  hxres  agcrc,  &animo  acquircndx  hxredi- 
tatis  id  facere  :  (ed  tamen  hic  diciturfiliumnonteneti  crc- 
ditoribus  hxreditaiiis.     Ideo  hic  dicitur,non  vidcri  filium 
fe  ircmifcuiffe  hxrcditatipatris,  cum  agit  adionc  fepulchri 
violati :  quia  nullam  rem  hxrrdirariam  petit,ctfi  (epulchium 
hireditariumfir.     Agitautcmca  adioncadpoenfm&vin- 
di6lam,vt  vindicetur  ea  contumelia,  qua  dcfundlumafFer 
cit,  atque  ideo  filium  ipfum ,  qui  violauit  fepulchtum.     1$ 
cnim  qui  agic  edionc  violati  fepulchti,nihil  pctit  quod  di- 
minutum  fit,  quod  deceffeiit  cx  pattimoniodefundi.     Si 
quis  aliquem  pcicufrcrit ,  nec  alitet  eum  Ixlerir,  agit  iniu- 
riarum adionc, sgit ad  vindi6laro:non  pcrfequitur  damriim 
fibidatum.bxcquxftioplcniustradratur  inl.  penul.  quxti- 
tum  eft.fF.de  fcpul.viol.MeritoigiturhicIurifconfuI.aic.non 
videri  filium  fe  immifcuifTc  hxrcditari  :quiahxca(5tiocom- 
pctitnon  tantum  hxredi,fed  etiamfilio,etfihxres  nonfit. 
CumigitBr  hxcadtio  competatfilio.ctfi  hxresnon  fit:non 
potcft  dici  agendo  hac  adlionc  ,  fe  hxrcditati  immifcuiffc. 
quia cum aliquid  fieri poteft  cirra ius  &  nomen  bzredis ,  nc n 
videturprehiredegeri.     Vndequxritur, fi  filiusaccufatio- 
nem  inflitucrit  aduetfus  occifotes  patris  fui,&  randem  pc- 
cuuia  accepta  cum  eis  deciderit  :  an  videaturfeinnmifcuifle 
hxrcditati.^^Ec  dicendumeft,  fenonimmifcuiflcvideti.     £a 
enimaccufatiocompetitfilio,  nonvthxredi.     Poteftenim 
morcem  patris vindicarc ,  etfi  ei  hxres  non  cxtitetit:atq-,  ideo 
quod  confequenseft,  pecunia  accepta.cum  eis  tranfigrre 
poteft. 

Ccrpimus  oftendere  &  excmplis  demonftrare,  quid  fit 
pio  hxiede gererc ,  &  quando  is,cui delata  cft  hxrcdiras ,  di- 
caturprohxrede  gererc.  Addcnda(unraliaexcmpla,qux 
fcquuntur.  Vnum  cftinl.fiquiscxcranens.  ii.inpcincip.fF. 
hoceo.tit.  Quidam  attigit  reshircditatis  furripiendi  ani- 
mo,&expiIandxhxreditatis.  dicitur  enim  expilari  iixredi- 
tas.Cod.de  crirain.expil.hxrcdit.Quxritur  an  is  videatnr  p>o 
hxredcgcfli(rc?namhxrcditarias  rcs  hicattigic,  vndegcre- 
tcvidecur.  Scddi6tum  fuitanobis,  probxrcdegercre,rica 
tam  fa6li  ciTcquara  animi.  Animi cft  pro hxrcde gcftio.  hx- 
teditasacquiritur  aniroidcftinationc,vt  diciturin§.vl(im.c't 
hxied.qualit.&difFcrent.inlnftit.  Sedhicanimusdcclara- 
tucfa6to  aliquo.  Ergo  &  fi  qutsattigcrirres  hxrcdirarias, 
non  dicitui  pio  hxiedc  fe  gefliffe  ,  nifi  animo  acquiicndae 
hxieditatis  attigeiit.  Admiflum  enim  contiariam  volun- 
catem  dcclaiat .  Dicit  autem  luiilconful.  Si  extrAfieu4,(^c.ilii 
enim  cft  caufa  fui  hxiedis.  Suus  cnim  hxies,  fi  inteiueiteiie 
res  hxreditatis ,  beneficium  [abftincndi  amittit ,  &  pro  im- 
mifcentehibetui.l.  ^o.fF.hoctic.  Hxresfuus,fiiusciuils 
rpedtemus,  eft  ncccflarius,  licct  beucficium  abftinendi  cx- 
tra  ordinem  ci  a  pritorc  concedatur.  Hinc  vulgo  quxftio 
deciditur  de  eo,  quiitaconuitiatuialtcii,  7m  meMtirit falua 
honore.  folct  cnim  tiaftaii  an is  tcncatui  aftione  iniuiiaiuro? 
Dubitatio  nafcitur  ex  co  quod  his  vcrbis  vidctur  vellc  ho- 
norcmaltcriusfaluum  ei  manere,  nonvidcturciconuitiuia 
facere,fedeftiniuria.  Iniuriaafficitutis,cuimendaciumex- 
probtacui.  Viri  boni  non  cft  mcntiri.  Virbonus  prxftare 
debct  ne  mentiatui,  piudcns  mendacium  ne  dicat.  Nam 
meodacium  dicens  falli  poteft  :  mentiens  fallit  alium ,  ooa 

ipfe 


Ipfefallituf ,  inquitGellias.     Sedhxcadie(5io,c)u«videtur 
tdiici  alccrios  honoriscaufti  noti  facit  vt  excufctur  adtione 
iniuriaium.admiffum  enim  contrariam  voluntatem  declarar. 
Aliudcxcmphimcftihl.Z4.fuitquxfl:ionis.0".hoc  tit.  Qui- 
dam  harres  inftitutus  eft:vt  omittath;Ereditatcm,  vt  faciat 
l<)CUmvelfubftituto,vellegitimohiredi,acccpit  abco  pe- 
caniam.     Obiicitur  ci  a  creditoribus  ha^reditariis ,  qu»d  ptd 
hxrede  fe  gefteric ,  pecuniam  accipicndo  ne  h^reditatetn  adi- 
f et.  Nara  is,qui  pecuniam  accipic  eo nomine,  videtuc  aliquid 
hxreditariumattingerc  :  co  cnim  nominecommodum& 
lucrum  (cntit.  fcd  idco  dicitur  eum  pro  hiredc  non  gcre- 
re  :quia  animum  non  habct  acquircndx  h^rcditatis ,  cum  ac- 
dpiat  ne  hares  fit.  Vnde  appatet  cum  pro  hatrede  gerete  nol  • 
]e.  certum  eft  enim  inhoc  animum  haereditatis  acquirendae 
dcficcre.  Ad  verf\./ne4iSumtameHprtneyii,Qfc.  In  cdiftum 
prtcoris  incidit,  quod  propofitum  eft  aducrftis  ees ,  qui  dolo 
tnalo  ka;reditatem  omittunt.  1. 1.  ft.  fi  quis  omifta  caufa tefta. 
&cenccur  legarariis  perinde  acfiha:reditatem  adiillct,  pto- 
prer  dolura.     Nam  is,  qui  precium  accepit  ab  ha;rede  lcgiti- 
ino,fraudathac  rationclegatarios,quilegatafua  confcquc- 
rentur,fi  is  adirct  hserediratcm  ex  tcftamento.IdeoquceiS  te- 
netur  pcrinde  ac  fi  adiiflet  hireditatem  ex  tcftamento.l.z.  8c 
5 .ff.fi  quis  omiCcaUitcfta.  Non camen  tenetur creditoribus 
hireditariis,quia  hires  non  eft.     Racio  diuer  fitatis  cft:quia 
non  fraudat  crcditores,  ac  ne fraudare  quidera  poteft.    Cre- 
ditorcs  pofluntagereaduerfus  qucmhbet  hitedem,  fiue  is 
« tcftamento,fiue abinteftato  j hxrcs  fit:fcd lcgatanon de- 
bentur  lcgatariis  quibus  reh6lafunt,fiha:reditas  non  adea- 
turexteftamento.  hirede  enimnonadeunteexteftamento 
katreditacem jcorruunt  omnia,  quaerclida  funtin  eotcfta- 
Bjcnto.  Aliudcxemplumeftinl.Iulianus.4i.§.fiinfocieta- 
te.  Dcfunftusfdcietatemcoieratcumaho.  Filius  pbfttfaor- 
tcm  perfeucrauit  in  ea  focictate.     Qu«ritur,an  vidcatui  pro 
hiredegefliflc  ?  Diftinguenduraeft  fecundumfententiam 
laWinivevCrc. f^trumremcceptam,(ic.Sitem  ccrptamapatre, 
veKubpatreperfeciCjvidecur  feiramifcuillehxteditati.     Si 
veio  nouara  inchoauit ,  non  videtur  pio  hirede  gefli  fle.  qui* 
quirem  apatrecoEptamperficit,  videtur  rem  hireditarianl 
attingere  :  argumentoeftid,  quoddiciturinl.  hxres  focii. 
^o.ff^.profocio.     Hafresfociilicctnon  cogaturin  focictate 
manerc  poft  mortcm  defunfti  focii:cogitur  caitien  tcs  cob- 
ptasUocioperficere,aliastenecur  adtione  pro  focio.     Vnde 
cum  filius  rem  coepcam  a  pacre,  poft  morccm  eius  perficic, 
videtur  idfaccrenctcneaturadionc  profocio.  Vndefeim- 
niifcuiflc hafreditaci videcur.  Aliudexemplumeftinleg.tf i. 
Antiftius  Labeo.fF.hoc  tit.  Quidam  inftitutus  eft  hxres  fub 
condirione.     Exempli  gracia,  fi  iurauenc  fe  aliquid  feciflTc, 
«ut  non  fecifle.  Nam  huiufmodi  condicio  non  improbacut: 
(ed  ca,  qux  in  fucururaconfercur,rc  fupradiximustiiu.de 
condit.inftit.  is  ei  conditioni  paruit.     Quirirur,an  videatUt 
prohsrcde  gefEflc  ?  Varix  fuerunt  vctcrum  lureconfulco- 
rum  opiniones  hac  dcre.     Hic  refcrtur  Anciftii  Labconis  0- 
pinioalabolcnoi  Sumpca  harc  func  cilibro  laboleni  adpd- 
fterjora Labeonis.lbi ,  N^)n  tamen,^e.  Sicincelligo  haic  vcr- 
ba.quodvellchxredcmcflcdcclarauerir.  Ihi, EgopMo,€^c. 
Sequitur  fententiara  labolcni.     Sed  an  vt  hxres  iuriiicric. 


44t 

pofletpoftearcpudiare.  Sed obiiciturl.  ^4. lam dubitari. fF. 
deha:red.inftic.Adfinemlegisibi,5f</£^i-i!r<rw,^#.Eftanri-. 
nomia,  quar  difficilis  habetur.   Mihi  placet  opinio  eorum 
quiexiftimanc  eam  legem  accipiendam  efle  de  fuo  hxrede, 
quamuis  plcriquc  diflcntianr.Loquitur  enim  aperte  lurccon- 
ftiltiisdefuohircde.  Suus  hsres,quiparuit  conditioni,qui 
cft  in  eiijs  poceftate,ius  abftinendiomnino  amittit:&  dici- 
turfe  immilcuifle.  Qiiidiflcntiunc  ab  hac  opinionevtuncur 
argnmcntoexI.SfJ.  eum  demum.hoctit.fF.  Docetibiiurif- 
c<.r.fjl.c;uidrufiiiumfemifccrehonis  patris.  Etaitidem  eflc 
inifccie  ic  bonispattisin  filio,  quod  eft  hasreditatem  adire, 
vel  gererefepro  hiiedeinextrineo.  Eadcmeftigicurcaufa 
mixtionisinfuo  hafrede,  quieft  adirionis  in  hacrede  extra- 
neo.     Nullum  aliud  arguinenrum  adferunt  aduerfus  hanc 
opinionem  noftram,  quod  mihi  viderur  valde  infirmum  efle. 
Nam  quamuis  fimilis  fic  mixtio  fui  hircdis  aditioni  extra- 
neihxredis  :  nonita  tamenaccipiendumeft,  vtdiflimilicu- 
do  nuUa  fic.     Nam  aperta  diflimilicudo  eft  in  amocionc  8c 
inceruerfione  rerura  hxreditariarua».  Extraneus  inreruer- 
tcndorcshircdirarias,  non  dicirur  feprohxfedegerere:8c 
camen  fuus  hafres  inteiuercendo  res  hxredirarias  ,  amittic 
bcncficiura  abftincndi,&habctur  pro  immifc^  nce.I.  fifcr- 
uum.70.§.prxtOr  ait.fF.hoc  tit.     Melius  ergo  eft.vt  hanc  di- 
ftindionem  fequamur,  vt  diftinguamus  fuum  hxredemab 
hxrede extraneo  :  vcdicamu$extraneurah2vcdeni,quipa- 
tet  conditioni,  fub  quahireseftinftitutus,non  ideo  videri 
feprohxredegererc  :  fuum  autcm  hxredem,  fi  conditiont 
pareatifubquainftitucuseft,immifcerefe  vidfd.  Aliudcx- 
emplum  cft in  1.  fi  quis  non  quafi  hires.  72.  ff.  hoc  tir.  FihuS 
dcfundti  cum  egcns  cfTct,  petiit  ah  i  hbertopatroni:tene- 
turcnim  libertus  ad  alendura  filium  patronifvii  cgentem.L 
fi  quis  a  iiberis.  ^. ff.de  lib.agnofc.     Qujaericur,an  vidcarur  fe 
pro  hxrede  geflifllci  Vt  ranquani  hasres  parernus  tcneatut 
creditoribush^reditariis  ?  RerpondecIureconfultus,7w«/^ 
dubiohacextracaMfamefi  immifcendife  bonii  paternis.  Ratio 
cft,  quiafiliuslicetaduerfuslibcrtumpatroni  agat,non  ca- 
men  agic quafi  h^ics.fed  quafi  filius.Non  cnira  hoc  lus  habct 
fihus ,  quod  hxrcs  fit  patri.  Nam  ctfi  hxrcs  non  fi t,  n' hilorai- 
nusporefteogerehbertumpatroniad  fcalendum,&  hiclo- 
cum  habec  fupradifta  regula,  Quod  citra  in*  Cf  nomen  hiredui 
C^c.I.prohxrede.  lo.^.Papinianus.infi.  ffhoctic.  Quini- 
rtio  &  fi  nomtne  hxredis  vfus  ficplerique  cenfenr,ne  hoc  qui-' 
dcmcafu  videri  immifcuifle  fehxreditatipatern^,&fi  filius 
agens  aduerfus  hbertura  dixerir  fibi  id  deberi  vc  hxredi.  Nanx 
iliquandohxcesaccipiturptofilio.d.  l.prohxrede.§.fi  quid 
tamen.&l.ex  hGto.  i  ^.fF.ad  Senatufconf.TrebcII.  Alind  ex- 
cropluraeftinl.duofratrcs.77.fJ.hoctit.  Duo  fratrcshabe- 
banc  boha  cbmBiunia.  non  diuiferanc  hxteditatem  parer-^ 
nara  :  fortc  raanfcrant  in  comraunione.  alter  eorum  mor- 
ttiusellinreftatus.  motte  cius  delata  eft  eius  hxreditas  alce^ 
rifratri.  Frater  poft  eiustaortem,cum  fciret  eum  dcceffiffei 
vfus  eft  rebus  comiaunibus  :  non  alitcr  quam  antea  con- 
fucuerar.     Quxritur.aa  Videatur  fe  hxrcditati  alhgafFe  ?  Rc-*' 
fpondcc  lurifconful. A^^«  canlilio  vfus  effeti^c.  V  tcn  do  igi- 
cur  tcbus  communibus  poft  morcetB  fratris.quem  fciebac  de- 
cefliflc.non  videtur  prohxredefegelfifIe,nifi  aliud  a6ti'.n» 


quxftiofadti  eft,  an  videatur  animo  hxrcdis  conditioni  pa-      appareat.  Poteftenirh  quis  alio  animo  res  communcs  attin 
ruifle  ?  Ego  refpondeo  cum,  quiparcccondicidni.nonvi-      gere,quamiutchxreditario,quod  hxtescius  efTe  velic.  Par 


dcriidanimohxredisgerere:nifialiafic  ciusvoluncasi  Po^ 
teftenimparerc  conditionifinc  animo  ampledtendx  hxrc- 
ditatis.  Vnde  non  eft  continuo  dicendum,cum  quis  condi- 
tioniparet,  eumprohxredegererc.exempligratia  :  Hxrcs 
f ura fub conditione  inftitutus ,  Sidecem dedero.  Ego dubito, 
arfmihi  expediat  adirc  hxreditatem  :  intcrira  dura  dclfbe 


tcra  cnim  babet.  poteft  eas  attingcre  propter  coromunio- 
ncm.  Dominuis  eft  hatura  rerum  communium  pro  partd 
indiuifa.vtcndo  illis  rebus  pro  parte  fua,  non  vidctutfeaU 
ligarchxreditati :  fcdfiplusfua  partc  dominationem  inter- 
ponat,Videturidfaccreprohxtede.  Excrtiploid  poteftde- 
clarari.  SifortcaliquidgefFeritinfohdum,quod  pottrarpnb 


ro.  quia  forre  fi  poftquam  dcliberaiicro  hxreditaccm  adi-       parte  fkccrei  vidcturfc  alligaffc  hxreditati.     Excmpli  gra 

re.mihifortaflisnon  etit  commodum  eidarcdeccra,  prd-        "  "  i    -    i-    -• 

ptct  ablcntiara  cius ,  cui  daiida  eft  pecunia ,  volo  ei  dccera  da- 

re.Simileeftquod  diciturinl.15.eii  qui.fF.decondit.inftit. 

Idemdiciturinl.i.ff.decondi(a.cauf.data.Vbidicitijr,fiqui$ 

fuctit  inftitutus  fub  conditionc  dandi,  &  implcndx  condi- 

tionis  canfa  dederit:&  poftca  repudiauerit  h^ieditatcm,  eatn 

^ecuniara  condiccie  pofTc  tanquam  datam  ob  caufara ,  qux 

lecuta  non  fit  :argumento  cft,curo,quidatimpIendxcon 


tia ,  cum  crcditorei  hxrcditarios  pofFet  conuenirc  pro  par- 
te  fua,  is  exegic  ab  eis  folidura.pocerat  eftins  pnd  parre.  H  uc 
pcrcinecl.fi  communesicdes.40.  fF.de neg.geft.&l.hxrcjiesi 
eius.if.§.fivnus.ff".famil.ercifcun.  SiquiscauericdaraDiin- 
fe<5tinomineprodoraoruinofa,cuiusdomu$  pro  partecan-* 
tumdominuserac  :  ispoteiitafociofuoexigecc,quodeiui 
norainefoluit  :  nonaAionacoramunidiaidundo.  Nam 
hocadcommunionemnonpertinet  t  fcd  adtionencgotio- 


dicionis  caufa,  non  gecete  pto  hxrcdc:quia  hacteiUtatcni  non      tara  gcftotum.  Ahud  cxemplura  eft  in  l.PaDaonius.  8 }  .§ .  vl< 


442- 


fF.hoc  tit.  Filius  cui  erat  delatahsrcditas  matns ,  non  cura- 
ueraiadiremacrish2Ercditatemtotovita;fu2tempote,vIque 
admorrem  :  moricnsfecitteftamentum  velcodicillos  :  m 
teftamento,  velcodiciilis  petiit  abhsrcde,  vtmaternorum 
bonorumferuummanumitteret  :  &fibi&paremibusfuis, 
inpoaeffioncbonorummatiis,monumcntura  cxtruat.  Ait 
lurcconrui.feprohiredegcffiire.  Videtur  enimcumfciat  ab 
inteftato  fibi  delatam  efle  matris  haereditatcm ,  animum  ha- 
bcreeiushxreditatis  acquirendx.  Egopetovtreruumraa- 
numittasmihireliaum  inharreditatemattismea:.  Nonpo- 
teftmeusefleillefcruuSnifiiure  hactcditario.  Isergovide- 
tur  pro  hxrede  geflTifle,  qui  ita  fidci  commifetit  hasredisfui 
inteftjmentofao.  Etficvidetisprohacredcgerereeumvi- 
deriouoqucquialiquiddifponitinfuoreftamento.  Et  efl: 
fimiHs locus in l.o .fi  auia. Cod.dc iure  delib.Matcr raea infti- 
tuit  me  hsredem  ex  duabus  vnciis  haereditatis  fu«.  Ego  n- 
liummeumcum  facererateftamentum  inftitui  ex  iis  vnciis. 
Quiritur  an  videar  mattis  hircditatcm  adiifle  ?  Aiunt  Impp. 
Dioder.  &  Maxim.  TgitHrJitefiamento,  (3c.  Necid  magnam 
dubitationem  haber.  Solo  animo  acquiritur hircditas.^.vlt. 
dehited.qualit.&differ.inlnftit.  At  voluntas  acquirendac 
hxreditatis  non  minus  dedaratur  a  moriente  ,  ab  argroto, 
quara  a  fano.  Et  eft  hicobferuaQdum ,  cundem  aaum ,  &  vl- 
timamvoiuntatem  &  a^tum  intcr  viuos  efle.  Pecovtfer- 
uum,qui  ex  bonis  matcrnis  eft,  manumittas,hic  a^Slus  cft 
&vicimavoluntas&;a<ausincerviuos,diuerfararione.Quae- 
ticur  reuocato  teftamento  ,  an  aditio  hjErcditatis  vidcacur 
reuocata  efle.  Ambitlatoria  emm  eft  teflatoru  wluntaivpjue  ad 
>»ff>-fm,!.4.ff.deadimen.leg.Etreceptumeftnonvideriadi- 
tionemhzreditacisreuocatamefle.  ccttumeft  eum,quipro 
ha:rede  fc  geflic,non  pofle  id  reuocarc.I.  ficur  maior.  4.  Cod. 
dc  repud.hacrcd.  Aliud  excmplum  eft  in  1. eum  demum.Stf. 
ff.hoc  titu.  filius  fufcepic  hxreditatem  macris,  &  ab  hxredita. 
tepatris  abftinuic :  pofledit  agrum  qucndam  ex  bonis  patris, 
cum  crederet  illum  agrum  efle  exbonis  maternis,an  crcdatat 
fe  immifcuifle  harreditati  pacris  ?  Certum  eft eum  aliquid  hs- 
reditarium  atrigifle.  Pofledit agrum ,  qui  ex  hsreditatc  patris 
eft.Sed  camen  ait  lureconfultus :  quia  non  f  ufficit  ahquid  hat 


Franc.Duareni  (omment. 

turnihilrefcrre,an  is  quicondemnatus  eft,dixetit  fibi  pla- 
cere  fenrentiam  Iatam:an  vero  fibi  non  difplicere.  Sedta- 
mcnexiftimo,  finihil  aliud  a^fbumefTe  apparear,hunc adiifle 
hireditatcm  non  vidcri.  In  adicione  hsreditatis  volunta» 
requiritur  eaque  firma&certa.vtfupraa  nobis  iam  far pe  di- 
€bum  eft,  animi  deftinarionc  acquiritur  hsrcditas.  d.I.  pro 
hsrcde.  1  o.  in  princip.  His  autem  vcrbis  non  dedaratur  to- 
lunras,  cum  quis  air  fibi  non  difpIicQrc  hzredicacem,  qus 
delata  eft.  Medium  cnim  quiddam  cft  intcr  placere  &  difpli- 
ccre.  Argumencocft.quoddicituriQl.i.J.fcientijm. ff.de 
tribut.  ad.  Multum  referc ,  an  quis dicat  f e  velle:an  vero noQ 
nollc.mcdiumeftintervellc&nolie.  Videtut  adhucfu(pen- 
fa  volunras  eius  cfTc ,  qui  dicit  fibi  hzreditarem  non  dilpli- 
cere.Nec  nos  mouere debet.quod  adferunr ex  I.4  .&  f  .Cod. 
de  arbit.  Nam  ad  confirmandam  fcntentiam,  qu^  ab  arbitro 
lataeft,non  eft  voluntas  ncceflaria  cius,  qvjidaranatuseft. 
Acqucideononcftmirum,  fidicatur  nihil  referre,  an  incx- 
prefllm  dedarauerir  fibi  placcre  fcnrentiam,  anvero  fibi 
non  difplicere :  fed  voluntas  ncceiraria  eft  in  aditione  hxiedi- 
tacis. 

Ad  hunc  locumde  ratione&  modo  acquirends  haredi- 
tatis  pertinct  confticucio  Theodofii ,  de  cretionis  lobrTii- 
tace,inl.cretionum.i7.Cod.dciuredelib;;i-.Qu^^fitcici!0,& 
cretionum  folennitas  docet  Vlpianus  in  Ituhtut.  tir::.  qui 
hited.inftit.  poffint.&aliquid  fcripfiinlib.  2.  Difpur.  M:r 
tiocftquoque  huiuscretionisinhb.4.Cod.Theocioiit.r  :' 
S.tit.  de  matsr.  bon.  Verbaquaedam  folenniacrain  cjr. 
acquirebatur  hsrcditasabeo,  qui  inftituruserat  hiric:,  .u.  > 
cretionc.  Hzcfolcnnitas  vifaeftnimisfcrupulofft,ioeoque 
oranino  reiicicnda.  Harc  folennitas  erat  neceflari„' ,  cutn 
quis crat  inftitutus  cum  crctione.  Nonenimfcmpe.  -uM- 
tucbacurhircscumcrccione.  Eiushscerat  formuia,t,^"t.j!- 
Miiuhitru  efio,  cernitotjue  hicreditatem  in  centum  dtehutyt.  i^i 
exhirefefio.  Sicinftitucbaturhirescumcretione.  Vlpian.ia 
Inftit.  tit.  20.  qui  harred.inftir.pofl.  veifi.  Cretioefi  certerum 
dnrumjp*ttum,<juoddatHrh£ridiaddeliherandnmy  ^c.  Po- 
teftftaiui  tempus  a  tcftatoreintraquodhaires  ha:rediratem 
adear.l.fiquisharres.7i.ff.  hoctit.quodnobisvideturfuper- 


reditariumaccigiffe,  vtprohzrede  quis  geffiflc  intelligatur.       eflecxcacretioncantiqua.  Prsrcreaaditio  harcditatispura 


cfle  debct,  finc  dic  aut  conditione:quod  adeo  verum  cfl,  vt 
adteiftaconditJonevicietur.l.f  i.curaqui.§.vltim.ff.hoctit. 
Curaquisdubicarctan  foluendo  ha:rcditaseffcr,adiiccondi- 
tioneadieila,  Sifiluendo  htreditMefi.  QajEritur,an  valeat 
hxreditatis  aditiofabhac  conditione?  Aitibi  lureconfultus, 
nullaro  adicionem  effe.  Racio  admodum  obfcura  non  eft  cx 
his,qua:  iam  didrafunc  a  nobis  fupra,  firmam  certamquc  effc 
debere  voluntatem  cius,quiadit  haErediratem:cerrumcon- 
Hacratione  fipc acddit , vt  filiusmercatorum  poftmorrem  filiumefledebere.l.intocuro.^^.ff.dercgul.iuris.  Inrocum, 
parentumfuorumimpliceniuroneribus  haEreditariis,fiquid  omniaquzanimideftinationc  agenda  funt,  nonnifivera& 
foiuerint  poft  motcem  pacris.  &  hoc  eft  vfitatiflimum :  nifi  certa  fcicntia  perfici  poflunt.  Ideoque  diximus  propter  igno- 
apparearaliud  aftum  efle.  Poteritquis  obiiceie  regulamex  rantiam&infcientiameius,cuide!atacftha:teditas,eumnon 
l.pro hirede.io. §.  Papinianus.  ff.  hoc  tit.  Nam  pot? ft folui  pofle  adirc  hsrcditatcm , quamuis re  vera delata  fit ,  fi  ;gno- 
debitumalioahimojquamgeftionisprohirede.     Aliuspo-       retdelatam  effe.     Sedquia  idcmdicitur  de  dic,  folctquarri 


fed  animus  prxtetea  rcquiritur.bic  autera  abeft  animus ,  pro 
ptererrorcm,quia  agrumpoffedit  tanquam  harreditatisma- 
ternar,non  patcrnx.  Aliud  exeraplum  eft  in  1.  z.  Cod. de iurc 
delibcr.de  eo,qui  paternum  debitum  cxoluit.Filius  poft  raot- 
tempatris  foluit  debita  hxrcditaria.  qua:ftioeft,anvidcatur 
pro  hifrede  gefliffc,  vt  tcncatur  crcditoribus  hircditariis? 
AirInip.Alexan.ibi,C«»»</f^«>»w,efc.hoceftdiligentetno- 
tandum.  Siroilis  lex  eft  C.  deinoffic.tcftara.l.patentibus.  t 


lcft  foluerc  noftro  noraine ,  &  nos  Iiberar.l.  folucndo.  39.de 
ncg.  geft.  Sed  ideo  hic  dicicur  eura  videri  geffiffe  pro  hacre- 
de:quia  potius  prifumitutcura  fuonominefoluerc,quam 
alieno:nifialiudad:umfit.l.4.ff.defolut.  Ergomulrorainus 


quaratione  idconftitutumfit?Haereditatisaditio  intcr  ai^us 
legitimos  numcratur.l.a<auslcgitimi.  88.ff.  dcrcgul.  iuris. 
Quiaduslegitiminontantumadicdlacondicione  :  fedet- 
iamdicomninovitiantur.d.La<auslegitimi.ibi,.^«««owrf«- 


foluere  videtureiusnominc,proquonon  eftobligatus.  Vn-  ^i*«,^r.ideft,qui  nonpatiuntuf  dicm ,  vcl  conditioncm 

dcdicendumcftjcuraquisfoluitpatcrnuradcbitum,  tcfta-  zdkt\h\ySicHt,\Dc^\x\i\{\iifc.or\t[i\ms^emancipattOyaccepttlatto, 

tionemvtilemcfl'e,vtdicatfenonfblueiehxieditarionorai-  hareditatii aditio,ferui optioytutoru datio.  Sedcur  vitianturhi 

minc.d.l.proh£Eredc.zo.§.i.&I.at  fiquis.§.pletique.ff.dc  aftus  lcgitimi  adicdla  die?Ego  fupetioribus  locis  docoi,  qui 

relig.&fumpt.  funcr.  fint  3<ftus  legitimi.  vulgo  cnim  re<ac  explicari  non  folcnt. 

Oftendimus  fupramultis  cxemplis,  quoroodo  acquira*  Egodixia<Stuslcgitimoseffe,'quiaIiasdicunturaiurisau<3:o- 

tuih^reditas  veladitioncjvelprohzrcdegcftione.  Exem-  ribus  legis  a<5liones.     Mentio  cft  frequens  apud  lurccon 


pla  a  nobis  addutfta  cx  lurecoEfultorum  locis  furopta  funt, 
quibus  perccptis  facile  de  aliis  iudicari  poterit.  Aliar  qax- 
ftionesdefuntinaliorumfcripcisagicataf.  Vnamihi  occur- 
rit  non  omnino  contemnenda.  Q^arftio  eft,  fi  quis  hiresin- 
ftitutus  dixerit:  Sibi  hireditatcm  non  difpliccre,anhisver- 
bisinducatur  ha:reditatisadicio,  cum  agerecurdc  hiredica- 


fultoslegis  aiflionis.  Msgiftratus  eftapudquemlcgisa<5io 
efl^inl.  z.ff.dcofnc.pioconf.  Emancipationumeracurincec 
legisa^aioncs.inNoucllaSi.  luftinianus  ait.emancipatio- 
nem  numetaii  intet  legis  a<!lioncs.  Eadcm  in  regulaiurij 
numeratur  iiiter  legitimos  iHtus.  A<9:us  lcgitimusautlcgis 
a<ftio  ,  ricus  quiuam  folcnnis  erat  legibus  introdu<fius ,  ct 


tccuidamdelata,  iseam  hjEreditatem  fibi  nondifpHcereait:  quo  t/ihil  mutarc  licebar,vr  docctBoetius  in Topic.  Ciccr. 
an  videatur  hireditatcm  adiifle  ?  Vidctur  quibufdam  aditio  ex  Gaio  lureconfalto.  qiia  parcc  loquicur  de  cefl^onc,  do- 
cffe.  Aiuncnihilreferrean  fibiharredicarem  placeredixerir,  cecritum  folcnnem  obfetuari  folitum  in  ceflione.  Et  hic 
anvcronondifplicerc,aig.exl.4.&  j.Cod.dcarbit.vbidid-      parsiqris,legisa<Stiovocacur.     Vcrbalegiciraa  dicuntur  fo- 

lenuia. 


J)^  Tit.  Deacq.  veloiHithArid, 


lennia.inl.vlt.C.dc  teftam;tut.&l.dircdus.Cod.deteftam. 
ininu.quiaritus  iilefolennisintroduduseftlegibus.  Etquia 
'exritu&  ccremonia  legitima,  cjua:  legibus  introdu(fla  cft,ni- 
hil immutandum  eft:non  eft  mirum,  fi  adicdla  die  vel condi- 
tionevitietur.  Etlic  vidctur  accipiendum  cflc  quod  dicicur 
in  l.nemo.16'6^  ff.de  reguI.iur.Cum dicit  Vlpian.Mwj  «/««»» 
»omittelegt4gerepotefi:h\  ritus  non  pofluatperagi  per  pro- 
curatofcm :  Jed  peifonx  ipfx  adeirc  debent  per  (e,  non  pcr 
erocuratorem.  Sicut  vcibaformuIacmutarinonpoflunt:ita 
ne  pcrfoni  quidem,  vtperfona  vna  altcrius  locofubftitua. 
nir.  Cuiusgencri$funtcmancipitio,acccptilatio.  Nccvlia 
cft  dubitatio.  De  iis  cft  ritus  folennis  obfctuari  folitus  in  c- 
mancipatione,  vulgo  notus  efVcxThcophil.  cx  Vlpiano  in 
Inftit.  Qirdam  eft  ritus  in  3Ccepiilationc,tutoris  quoque  da- 
tione.  Scdmirum  eft,quodintercosadlusnumeraturaditio 
hxrcditatis,&  ferui  optio.  d.I .  adlus  legitimi.  fF.  dc  regul.  iur. 
In  his  cnim  nulla  folenniras  defideratur.  In  aditione  hacre- 
dkatis  fulficit  declaratio  voluntatis,  quocunque  modoquJs 
Voluntatcmfuamdeclarauerit,  autvcrbo,  autfado  aliquo. 
Locus  autem  illc  mihi  fcmpcr  lufpedlus  fuit.  Variccas  ledlio- 
nam  eum  fufpcft  um  reddir.In  quibufdam  libtis  lcgitur.s^/i!/- 
Mf/<;,non^r/«o/?//tf.AdoptiooIimmagnoritum3gnaqucce- 
remonia  fiebat.  Nec  dubito,quin  legendum  fit,adopcio,  non 
feruioptio.  Vbiautcm  legitur,  hzrcditacis  aditio,forteIc- 
gendumeft,cretio,vthocintelligatur  defolcnnitate  crctio- 
niSjdcquaiaradiximus.  Nifiitavclimusdiftinguerc,hzredi- 
tatis  adicio  ferui,  quafi  Papinianus  in  d.  1.  adlus  legiiimi.  fF.  dc 
reg.iur.non  loquitur  dc  quacunq}  aditione  hzreditatis:fed  de 
adjtione  hireditatis  fcrui.id  cft,cum  feruus  adir  ha:redira- 
tem .  Seruo  uon  licebat  hireditatcm  fibi  dclatam  adirc :  nifi 
certa&  prjefcriptafotraa,quamuisab  ea  folennitate,  vtni- 
misfcrupulofa,  paulatim  recefTuro  fit :  vt  poftea  dicemus. 
V  nde  feruus ,  cui  delata  cft  hzredicas ,  fi  adicrit  in  diero ,  nihii 


445 

fuus  dedaratione  voluntatis  (ut;  Opeta  efl  diui^nurh  ofti» 
cium.Hocoftcnditlureconfultusahquoc  exemplis.  Idctrcoli 
dotalu.  Dotalis  feruus  roerito  minime  acquit it  hx reditatcmj 
quamuiseiacquirar,qusopetisfuisacquiric.  Etcum^uitftw, 
ell,coitafacietas(juefttu€$con7pendti.C\im  focietas  inter  duoS 
quzftus&compendiiinicur,  inceliigitutcoitafocictasdchis^ 
quzvnufquifqucinduftciafuaacquifierir.  Sedficuiddatafic 
hzrcditas,eanoncommunicacur,necinfocietarem.l.foite,7. 
&l.8.quzftus.&I.i2.  fedneczsalienum.&feq.ft.  ptofocio. 
Huicfimilecftquod  dicicurinl.  hucSuario.^?.  ft.  de  acquir. 
rer.  domin.  vbidiciturfruifluariuranonacqui  erehctedita- 
tcm,  quz  fetuo  delata  eft.  quoniain  ex  fcrui  operis  non 
eft,  fctuioperisnonacquiritur.  Scd  hic  repctitur  antino- 
tninaex  d.I.aditio.ad  fi.ibi ,  Poteft  verum  ejfe ,  (^c.y  bi  air,  Intif- 
confultuslibefum  hominem,quiamebonafidepolfidetur, 
pofleiufTuroco  aditehzfcditacem.  Si  iuflu  tcco  adicrichi- 
reditatemicam  mihi  acquirir.  Et  tamenhicdicitur  nonac- 
quircre,  fi  feruus  alienus  ,  canqus,in  meus  a  me  bona  fide 
poflefTus  adierit : fed  pociuseanriacquircie  dominofuo.  Sed 
hzccontrarianonfunr.  Qu^'  d  dicirmin  1. 1^.  fiquismihi 
bona.  incelligendumtftcuu)cxccptioEc,quz  fuiritLrcxd. 
l.aditio.  nifi  feruus  (ic  infticutus  hztcs  gratiapofleflotis,  fi- 
ue  fic  bonz  fidei  poflcfror,  fiuc  frucflrnarius.  ficri  poteft.vc 
feruus  alienus  quero  ego  bona  fide  pc  ffideo ,  &  in  quo  vfuro- 
fiudtum  habeo  j  non  proptcr  roe  inftituatuf;fid  !p(ius  fer- 
uigratia.  Ec  hoc  cafu  non  mihi  acquirctuf  hsicditas  :  fed 
potius  vcrodoroino.  Sed  fiproptcr  roe  inftitucus  fit  hxres, 
mihi  acquiretur  hzreditas ,  fi  iuflu  meo  adicrir.  Ratio  eft, 
etfi  aditio  non  fit  in  opera  fcruili,  &  ex  ea  non  poflit  dici 
hzreditate.Ti  roihi  acquirete,  quafi  cx  opcfa  fua  acauirati 
tamcn  peteft  dici  mihi  acquitere  bzreditateiT» ,  quafi  ex  re 
mea  acquirat.  nam  propter  uie  ipfum  hzres  mflitistus  efle 
proponitur.  quod  fit  contemplatione  mei,  gratiamea,id 


agit.  Sicergo  polTct  legiin  did.I.  a(flus,  &c.  emancipatio,       diciturquafiameprofeftumefle.l.fedfiplurcs.p.jj.inarro- 


acccptilatio ,  hzrcditatis  aditio  fef ui.  Deinde  adoptio ,  non 
«utcm  ferui  optio.  Decretionepofret  quoque  illud  intclli- 
gi.  Crctiolcgitimusadus  cft,  &  intcr  legiciroos  atSlusme- 
tito refercur non  quzuis aditio.  Non  fcropcr acquiritur hz- 
reditas  cum  ctctionc.  Docet  Vlpian.  in  loco  iam  addudo  in 


gato.fF. de vulga. & pupill. fubftitut.  Similis diftiiidtio e(f  in; 
I.ii.fifcrui  vfusfrudius. &Iegib.(equen.  fF. dcvfufr.vbilure- 
confulrus  ait,  cum  quzritur  an  hxreditas  delata  feruo  ac- 
quiratur  vfufcu(51:aario,  diftinguendum  eflcan  contempla* 
tione  proprictarii  hzrcditas  ei  delata  fit,  an  vero  conrem- 


Inftit.vbidiftinguitcretionem  agcftioncptohztede.  Sequi-  platione  frudiuatii ,  vt  fi  gratia  ftutfluarii  fit  hzrcs  i.^ftitu- 

turde  pcrfonis.  ms,  ipfi  ftudluario  acquiraturhircditas,  quafi  cx  re  ip.fius. 

Hic  non  recedimus  a  regula  in  qua  dicirur ,  frudluario  tan- 

G   A   ?.      1 1 1 1.  tu™  acquiii  vcl  cx  rc  ipfius,  vei  ex  operisferui.  &  cum  hac 

-          yr.       I        r-  diftin(Slione  intelligendum  cft  quoque ,  quod  dicicur  in  I. 

^^perfonafoftmt  h^rdimem  acqtarere.  ftuduario.  47.ff. de acquir.rer.domin.    Quxmnxs lurecon- 

MVlcz  vaiizquc  funt  quzftiones  huius loci.  Priroa quz-  fiiltus  fimplicitcr  dicat :  fru(5luai  ium  non  acq aircre h.Ercdi- 

ftiocft  de  eo,  qui cft  in  alicna  poteftate,cuiufmodi cft  tatem ,  quz delata cft  feruo ,  boc  eft  intclligendum :  nifi  pro- 

feruusinpoteftatedomini:aut  filius  in  poteftate  pattis  fui.  pter  ipfum  fru(£tuariura  feruus  hsres  inftitucusfit.  Alii  ali- 


Quzftioeft,  an  hihzreditatemacquirercpoflunr,anfctuuS 
poffit  hzreditatemacquirere,  anfiliusfam.  poffit  hzrcdita- 
tem  acquirere?  Et  certum  eft  vtrunque  hzrcditatem  acqui- 
me  pofTe  iufTu  cius.in  cuius  poteftate  eft,  fi  cius  iuffu  adicriti 
inl.qui  in  potcftate.  6.  fF.  dc  tcfta.  Eodem  percinet quod  di- 
dturinl.  placct.  yS.ff.  hoc  titu.buiufmodifunt  fctuus&fi- 
iiasfaroilias.  Nos  primum  diccmus  dc  fcruo,  deinde  dc  filid- 
&milias. 

be  fcruo  variz  quzftiones  funt.I.fi  quis  mihi  bona.  i  f .  itl 
princip.  ff.  hoc  tit.  In  primis  quzricur ,  quid  fi  feruus  alienus 
fit  bona  fide  poffeflus  ab  alio,  vclquidfi  fcruusfitffU(ilua- 
tius,in  quo  quis  vfumfru(ft  um  tanturo  habcat  non  etiaro  prb- 
prietatem?AicIureconfultus,5/y««w«fe«^o»<»,£^f.Quoddi- 
jcimus  de  fcruo ,  intclligendum  eft  de  fcruo  proprio.  Scruus 
meushzrcditatcro  roihi  acquirit,  fi  iuflu  meo  hzieditatcm 
«dierit.  Setuus autem  alienus  roihi  non  acquiritjetiaro  fi  a  me 
pofEdcaturbonafide,etiarofivfumfru(ftum  in  co  habcam. 
NoncnimiBcus  dicitur,quodvfunifrufturo  in  eo  habeam. 
Obiiciat  quifpiam  feruum  fru^fluariumautbonafide  poflef- 
fum  acquircre  fru(3:uatio,vel  bonz  fidci  poflefTori ,  quod  ac^ 
quirit cx  rc  bonz  fidei  poffefforis,  vcl  ex  opcris  fuis.  Cum  cr- 
go  acquirat  hzrcditatem  opera  fua,cur  cam  non  acquiric ,  vcl 
oonz  fidei  pofleflori ,  vel  fru^ftario  ?  Huic  obiedionirefpon- 
dctIureconfultu$inI.aditio.4j. hoc  tit. ff.  Aditio  hzrcditatis 
non  cft  in  opcra  feruili.RidicuIum  cft  diccre,operam  efle  vo- 


rcrdiftinguunt  :  &  quorundaro  opinio  eft  etiaro ,  fi  gratii 
fruftuariivclbonzfidci  pofTefroriS)  feruus  hzres  inftitutus 
fit,  tamen  iuflum  domini&proptietarii  requiii.fcd  condici 
poffeabeo,  aiunt,  fihztcditas  dclata  fit  fcruo  contcropla- 
tione  ipfius  ffudluarii,veleiusqui  poffidct  alienumferuuni 
bona  fide,ad  acquircndam  hzreditatem  requiri  iuflum  do- 
inini:&  pefteaquam  iufTu  domini  acquifierit  hzreditatcnt 
transferriin  fru(fluarium ,  &  co  noroine  arSionem  compete- 
rcficutinl.vlt.  ff.dcftip.feruo.  Egoputonihilopuscftehoc 
cifcuitu:fedacquirihzredicacem  ftuituario,vel  bonac  fidei 
pofreirori.Etcafusdiflimiliseftin  Kvlt.ff.de  ftipulacioncfcck 
uorum.ncc  ad  rero  pcrrincr.Sed  obiiciunc  illi  l.feruus  dotalis. 
y  8  .ff.fblu.roatr.Seruus  dotalis  non  potcft  adif  e  hzfeditareni 
iuffuroulieris,  fed  tantumiuflumarici,  fi  is  hzres  infticUtus 
fit,&  roaritus  rtquirere  debet  conlenfum  &  voluntatero  mu- 
iierjs ,  nc  hiulieri  poftca  tencatut ,  fi  hireditatero  damhofam 
ciusiuffuadietit.quoniameahzrcditasinrefticutioncrcrura 
doralium  vcnit,fi  (oluturo  roatrimoniuro  fuerit.  Scd  aiia  cau- 
faeftferuidotalis.M3ticusdominuseftpoffeflbr:muIicrnon 
pofKdcr.  maritus  dicitur  dominiisquarodiuduratmatrimo- 
niuro.  1.  doce  ancillaro.  C.  de  lei  vin.&  l.in  rcb.C.  de  iur.dor. 
Cumnepo(tideatquidemmulicr,rationon  patitur,vtiufla 
eiusferuusadeachzieditatemjfedrequititut  caDtumsriciiuf- 
fus.  AIiacaufaertffU(2uarii.Aliactiaro  caufabonx  fidcipof- 
Icfloris.Sequiturincadel.fic]uismihibona.iJ.i,5*r«/«  »>»»«!-. 


lunutisdcclarationem.  non cft  opcra : hxteditatera acquirit      cy«  vel^e.Szmui  collcgii  h^rcs  infticutus  adibit  hzteditates 


444  "  FrancTyuAreni  (pmment. 

Quiid  i\€t\im  eft  dcfctuo,  intdligendum  cft  non  tantum  tatione  edidli  prstorii  ait  idem  diccndum  efle,  etfi  patct 

deivcaofingularis  pcrfonz.fed  etiam  defcruomunicipum,  quodgcftumcftafilio.poftearatumhabuerit.     Excopiar-f 

velcolltgii.     Hinon  funt  ferui  finguiorum ,  cx  quibuscol-  tcreaaugcturdubitatio^quoddicitucinl.i.Cod.quiadmit.ad 

legium  conftat.  1.  in  tan tum.  §.  vniucrficatis.  ff.de rer.  diuif  1.  bon.pofl;  quod  ctiam  dicitur in  1.  f .  qui in  alicna. ff.hoc  tit.& 

ferl  fi  haclegc.  i  o.§.qui manumitticur. ff. dcin ius  vocan. Sed  aliis fimihbus  locis de  bonocum  poflcflione.  Si  fihusdatatn 

idcmdicendum  cft.  Eademeftcnimratia.  Sctuus  munici-  fibi  poffefllionem  bonorum  agnouerit  fine  iuflu  patris  ,  & 

pumharrcsinftitutus  adibit  hsercditarem :  fcd  cui  ha:redita~  pater  ratum  babucric,  acquiret  ei  bonorum  pofleflionem. 

temacquirct,  autcuiusiuflu?hocnon  fatis  exprcffum.eftin  Atbonorurapoffeflioquideftaliudi^uamharicditas?!.  j.ff. 

hocloco:  fcdintcHigcndumcftcum  dicit, ty^dtitt  hnredita-  dcbonorumpoffcffio.&§,quosautem.(nfticu.debonorura 

tem,(Sc.  quafi  ita fcnferit lureconf ultus,codem  modo acqui-  pofleff  vbi bonorum  poflcflorcs  vice hacrcdum  ftingi  dicun- 

rercharrcditatem,vtdi(ftumcftde  fetuis  piiuatorumhomi-  tuc.Quidigituccft.quodlurcconfdtushic  aitiuflLmpritc- 

num,dequibus  fortclurcconfultusantcdifputauerat.  Non  dcrcdcbcre?Varixadducunturrationcs.  Egopuroidtxiine 

enim  plcn^  &  inccgra:funt  difputationeslurecorifultorum.  veteriortumhabcre.  In  lcge  fortekripcumcratfiliumiuUu 

Qu-imobrem hic  diftingucndumeft,an  manumiffusfucrit,  patris  delatamfibi  hircdicatem  adire.  Lexdepstrcloquens 

aut  «lieC.^^tus ,  an  vcro  ncc  manuroiffus ,  ncc alicnatus  fucrit.  rcdlc  vla  eft  hoc  vcrbo ,  cum  patris  fit iubere  fiiio ,  qiu  m  ha- 

Simanferit  K^i  poteftate  municipum,  vel  collegii,  dubitan-  bct  in  fuaporeftatc,  vtnonnifiiuflupatrisadeatmhxredi- 

dumnoneft,quii;inunicipii  velcollcgii  iuflu,adircdcbcat:  tas.  Depupillc&  detutoie  loqucnsiexnoncft  vrahuCVGC. 

quoniam  adeundo  iuli:»  collegiieiacquirat.  Ego  fcio  fubti-  bo,  non  eft  tanta  potcftas  tutons  in  pupillum  quama  eft 

haquacdamadduciexl.fed^cxdolo.§.i.ff.dedolo.quodfa-  patris in filium.  Tanra  eiatpoteftasolimpattisin  fiiiam.vt 

cileconfcntirenonpoffunt.  D.'.xi  fupra  quomodo  illelocus  incumiusvitx&nccis  habcrct.l.infuis.ff.  dclibcr.&  poU- 

intcll  gidcbeat.&quomodo  intciligictiamdtbcatl.  ficum  hum.Vcrborumautempropriciarcminlegibiisintcrprctan- 

cxceptioiie.§.animaduertcndum.ff.detoquodmctuscaufa.  dis  fequi  (olent  lurcconfulti ,  nifi  aliqua  cuidcns  vtiliras  Sc 

Pofluntconfentire  municipes,  fialicnatus  fitftruus.adibit  aquitasaliudfuadeat.     Cum  ergo  animaduertercnr  legtra 

hireditatemiuffunouidomini,vtdiciturinl.Antiftius.tfi.§.  deiuffuioqui,  ficintcrprctati(unt,vtconfenfus  fubfequci  s 

i.ff.hoctit.  Videtetit.  ff.de ofiic.procur.Cacfar.hb.i.  Digeft.  autcatihabitio  non  fufficiat.     luflus  enimnondiciturLiiif 

in d.l.fi  quis mihi bona.§.fi quis planc,&c.Qu»  diximus.non  nc,nifi qui antcccdit ,  &  fi  fottc  quis confenfit  poftea ,  fi  ta- 

dcbcnt  intelligi  dc  co,qui  fcruus  pccnx  cffedus  cft ,  ille  nul-  men  non  przccflic  iuflus,  non  poteft  iuffus  Latine  dici.  Cum 

lius  eft  fetuus.l.  i  y.funt  quidam.  ff.  de  pocnis.  fi  is  hacrcs infti-  dicimus  tutorc  audlore  pupillum  concrahere  dtbere ,  id  c ft, 

tucus  eft,  infticucio  nulla  cft,  cum  alicui  libcrcas  adjmitur  in  ipfo  negocio  intccucnire  dcbece  tutoris  auftortaten  : 

atrocitacefcnccnciar,nonficferuHsReipublics,  velfifci,fed  confcnfusenimtcquiricur.     Hxc  fubtilicascontemptatft  a 

dicicar  (cruus  poena  :  quoniam  feruitus  ci  irrogatuc  poEnae  ptitoribusinbonorumpofleffioneintroducenda.  Cum  ex 

caula.  iegibus  vctcribus  nihil  immutarevellcnt,  &  quodcratcau- 

Hmc  varia:  quarftioncstradantur  inl.qui  fcruum.47.&  tumdehaEreditatefcquivcUent,  tamen  in  bonorampoflcf- 

legibus  feqnen.  ha:  quxftioncs  non  magis  pcrtincnt  adfet-  fione  intcoducenda,  qui  ex  iurifdi(^ionc  pra:toria  cft,  ne- 

uum,quamadfiliumfamil.pcrtincnt,quamuisfpecicsfitpro-  glexerunt  fubtiiitatcm  iutis.  Pi«tores  in  introducenda  bor 

pofita  de  feiuo.  Ego  fciuum  adiie  iufli  harcditatcm ,  vel  fi-  norum  poffcffione  ius  ciuile  fccuti  funt ,  cum  aliquo  tenspe- 

hum,ptiufquam  aditet,  cgo  fui iofus  fadus  fum ,  itaque  defiit  ramento  a;quitatis.     Et  fane  quidam  fubtilitaS  eft ,  vt  lujf- 

voluntas  mca,confcqucns  cft  feiuum  non  poffc  hxicditatem  fus  pixccdcic  debeat,  vtque  non  fuflSciat  patrem  pcftea  con» 

adirc.Huic  fimile  cft ,  quod  dicicur  in  1.  fi  per  epiftolam .  f  o.ff.  fcntiie.l.quiin  aliena.fi^.in  ptincip.ff.  hoc  tit.  Idero  dicitur  int 

hoctit.  Exquonotandus  eftlocus  communis  de  mandato,  i.Cod.quiadmit.adbonoi.poffef.Bonorumpofleffiointro- 

non  tanturo  mortc,  fcd  ctiam  furore  mandatum  rcuocari.  dudacft  ad  cxemplum  hireditatis,  &  eft  vcluti  hxrcdita» 

Ratio  cft in  1. 4.  fl.  loca.  quia  ficur  finicur  voluntas  moi cc ,  ita  qusdara  iutis  pixtoiii.  Sed  in  ea  intioducenda vifum  eft eis 

etiarofuiorc.     Etnocandum  cftmoitc  tutoris  pupiUi.non  vtiliratcm  poiius  fequcndam  efle,  quam  illam  fubtiliratein 

mortc  pupilli  mandatum  finiri,vt  hic  expreflum  in  hacl.fi  ptr  exadam  iuris  ciuilis  vcterum  leguro.     Idem  a  fenatu  fadtiim 

cpiftolam.  cft  in  rcftitutione  fideicomraiffariain  feruoinuito.l.  ^f.  §. 

SupcriiK  oftendimus  quoraodo  capta  eft  difpmatio  de  i.ad  Scnatufconful.Trebell.Hicdocctquidiiirerfitiiter  hi- 

hi$,  qui  func  in  alicna  potcftacc.an  hacreditatem acquircce  reditatis  acquifitionera  ex  tcftamento,  &  tcftiiutiot.cm  fi- 

poflint.Qiijrftionesaliquottradatzfuntadeumlocumper-  dcicommiflaiiam  cx  Senatufconfulto  Trebell.  hic  fcnstus, 

tincntcs.  Sequuntui alixquaeftioncs,qua:  paitim  ad  filium  ficut  &pia:roc,  fubfccutuseftiusciuilc&leges  vereies:,'ed 

propriepcrtinent,parcimcum  feruocomrauncsfunt.     Hic  «umtcraperamcntoxquiiatiivtdiximus.  Egode  har  ic plu- 

cnim  inprimisquzritut  quomodo  iuffus  interponi  dcbcat,  rafcripfi  hb.i.Difput.cap.  10.  Quiinfpexcfitdiligentcino- 

cum  dicimus  filiumfamil.  iuffu  patiis,  incuius  eftpoteftate  ftramdehac  redifputationcm.facifius  affequctur  rationcm 

hsreditatem  adirc,fcruum  iufludomini,in  cuius  eft  potc-  diuerfitatis  intcc  bonorum  pofftfllioncm  &  bsrcditaccra, 

ftate,haEredic3cemadirc.  Quiftioeftinl.fiquismihibona.  &  rcftitutionem  fideicommiflariam.     Hinc  etiaiA  fa(9um 

i'j.§.iuflum.ff.hoc  tit.     AitCaffiushic,intctHenireiuffum  eft.vt  lureconfulti  cdi(5lurapictorisde  eoquodiuflupatris 

debcre ,  vt  prascedat aditioncra  ha:rcditatis  :  fi  fcquatur  adi-  gcftura  cft  cum  filio , intecprctentuc  ncgle(Jta  hac  iuris  vete- 

tionem  hzreditatis,nullius  momcnti,  nulliat  cffctf^us  eft.  ris  fubcilicate,  fccati  in  inccrpretatione  eius  edidli  prztotii, 

Przcederedeber,inquit.     ErgofipateraditioDcmfiliipoft-  exeraplum  prxtoris  in  boncrtnm  poffeffione  introducen- 

ea  racam  habueric ,  poftea  filius  adierit,  non  acquiiitur  ci  da.  Cumpiartoiloqucicturdc  iHflu,ficinterpretatifunr,vt 

hsrcditas  :  quiaiuflus  nonpriceflit.  Sedcuciuflumprajce-  tcneaturpaterfi  veliubcat,vcl  poftearatumhabeat.  Siceft 

derc  debec,necfufEcicconfcnfus,quifubfequatur,  curnon  intelligendum,quoddiciturinl.i.ff.quodiuflu.  Vtergoac- 

fufficic  racihabitio  .<"  AIiasenimnihilrctett,an  quismandet,  quiracurhocraodo  ha:reditas,  opoitct  pattis  iuffum  piasce- 

an  vero  quod  fine  mandato  geftum  eft,  poftea  racum  ha-  dcre,  &idera  diccndum  cft  de  iuffudomini,fiferuohire- 

bcac.I.z.ff.adSenacufconful.Macedo.Dubicacionera  auget,  ditas delata fit.  Scdqua:ftio  eft,anhiqoifuocia  alienapoto- 

quoddicirutdcau(floiitatetutoiisinl.obligari.§.  tutoi.ff.de  ftate,  cogantur  huic  iufluiparere,  finoluitparercvoluntad 

au(aor.tut.&Inftit.eod.§.tutor.  Cumdiciturtutoie  aufto-  <ioraini  vel  patris ,  feruusvclhlius.  Dcferuonulladubititi» 

repupillumconcrahcre,&negotiafuagerere,tutorisauao-  cft  quin  poffit  cogi:  expreflum  id  cft  mulcis  lcgibus.  vidcte 

ritaccm  acccdere  oporcerc,fic  accpimus.vc  fufficiat in ipfo  l.cumaliquis.C.dciurcdclib.  Hinc  apcrte  oftenditurpoflft 

negotio  au^floritatcm  tucoris  interucnirc,  neceffe  non  eft»  cogi fernara adirc  ha;rcdicatcm,fiiuffusadomino  camadira 

vc cucoris au^aoricas pra:cedat id,quod  gericur  a  pupillo : imo  iielic,vcacquirat doraino  fuo.  Similis locus eft in  1. 1 .  §.  pr«- 

fufficicpcrfe(aonegorio,modoftarim,non  ex  inccruallofe-  termictereautem.  verfi.  quidergo.ff.  fi quis omilfa cau(a to- 

quacur.     Pricerea  eciamquarftionemficic,  quoddiciturin  ft:am.Etrcdlc:aliasfrausfaciIeficretcdi6loprxtoris.  Achoc  ; 

l.i.ff.quodiuffu.     Pra:tora(Sionem  dac  aduerfuspacrem,fi  ediSto  prxtoris,  fiquisomiffacaufa,  concinetur,  vrfi  iscoi 

cum  fiho  coucraflum  ficiuffu  patris.  Vlpiaaus  in  incerpte-  4elataeftba;reditas,fraudandorumiegacatiotumcaufaomi-' 

fcrit 


Jn  Tit.Deacq.njelomit.hAred, 


ferlt  eam  ex  tcn:amento,&  adJre  cam  voluerit  ab  inteftat  o ,  vt 
perindc  tcneatur,ac  fi  cx  teftameto  adiiflet.  Qujd ergo  fi  fer- 
«0  delata  fit  h2reditas,&  feruus  eius  iuflu  nolit  adirc,vt  poflic 
camcapereabtntcftato?Cogenduscft.  .      , 

Quod  autera  diximus  cogi  pofli  fcruum  adire  ha:redita- 
tero ,  intcUigendum  eft ,  nifi  malit  in  compedibus  efle,  aut  a- 
litercoerccri.  Noneft  neceflltasabfbluta.  Namferuusab- 
{olute  &  prarcife  cogi  non  poteft.  quia  eius  voluntas  necefla- 
riaeft.  Quod  fi  animo  tam  obftinato  fit,  vtnullisminis, 
nullacocrcitioneadduci  poflit  adadeundum  ,  nonacquire- 
tur  hzreditas  domino.  idque  exprcffum  cft  inleg.  curaali- 
quis.  Codic.de  iure  delibe.  An  idcm  de filio dicendum  fir, 
quaftitur  .'Plerique  hic  diftinguunt  filiumfamilias  aferuo:  fed 
contrariaopiniomihimagisprobatur.  ego  cnimputocogi 
poflc  filium  a  patte.  Certi  iuris  cft  pofle  patrcra  fflium  co- 
gcre  audtoritatc  paterna.lcg.fcrui  &  filii  noftri.  1 6.  S.  de  furt. 
vbi  dicitur ,  licere  patri  in  fiiium  aliquid  ftatuere.Ideni  dicitur 
inl.j.Cod.  depatriapoteftate.  Quodigiturexprcflum  eft 
legibus,qus  a  nobis  adduds  funt  de  feruo,  qui  eft  in  potefta- 
tedomini:  idem  diccndum  cft  de  filio,  qui  eftin  poteliate 
patrisjVt  ab  eo  cogi  poflit  adire  hireditatem.  Sequitur in  ea- 
dem leg.fi quismihibona.iy.§.iuflum.  ff.hoctitu.  (^putat 
velper  tnternuncium ,  i£c.  Qnpd  fcriptum  fueratdeiuflu 
patrisinadeundahasrcditate,  &filiofamilias,  interpretatur 
nihil refcrre  an  iubeat  per  litcras, an  per internuncium ,  vel  fi 
ptaefensiufluseft.  Quocunquemodoiubetpaterfiuepra:- 
fensjfiue  per  epiftolam,  non  recedit  k proprietatc  verborum. 
Dcinde  lurifconf  feq.  §.  Sed  vtrum,  ^c.  qusritan  hic  Ipc- 
cialisiuflusreqmratur:an  vero  fufficiat  generalc  mandatum 
paftis,fi  iubeac  geneialiter pater filio  fu o,  vt quxcunque ha:- 
reditas  fibi  delata  fueri t,eam  adeat J  Ait  non  fuflicere  gencra- 
lcm  iuflam,fed  Ipecialiter  debere  iubere.  luffus  debet  cfle 
fpecialisdecertahqreditatc.  Debetiuberefiliopater,  vtad- 
eat hireditatem,qu£E  delata eft,Gerti hominis.  Vilum  eft  pe- 
ticulofum,  pacrem  obligari  hjereditatiobgeneralemiuflum 
de adeundah£reditate,quaECunque  filio  daca f uerit.  Pericu- 
lofavifa  eft  hjsrcditatis  aditio  vetciribasiutis  au6iotibus.& 
re  vera  plurimum  periduli  habct.  Argumento  eft;  quod  dicitur 
in§.neque tamen.in Inftit.de audlor.tur.  quod pupillus qui- 
demfinetutorefuoomniagererepoceft,  quibus  ipfiuscon- 
ditio  melior  efticitur,non  deterior ,  vt  fi  ftipuletur  ab  4lio,vel 
quoduis  aUud  huiufmodi  negotium  contrahat,quo  meliorem 
faam  coaditionerareddat.Sedh^ceditaccm  adirenon  potcfti 
eciainli  hireditas  lucrofa  fit ,  fine  tutoris  fui  audboritate.  hoc 
plcrusTique  captiorum  efle  folet.  Plerumque  homines  incauti 
hjreditatem  adeunt,qui  videtur  ipfis  lucrofi  cflc,cum  latcac 
2S  aiienum,quod  tandem  magnunl  emergit,  vt  poeniteat  adi- 
tionisha:redem,quiadiuit.  PropterhoCpericuIum  cxiftima- 
uerunt  vtilius  eire  noftri  iuris  au(S:orcs,vt  pater  ita  demum  o-» 
bligetur  hireditati,fi  iufleric  fpecialitercerti  hominis  hsredi- 
tatem,  qu2filiodelataerit,adire.  Quare  minime  obgene- 
ralemiuflumtenebitur. 

tiic  cafuS  obferuatur inter  cos ,  in  quibus  fpeciale  mahda- 

tdm  exigitur.     Scd  hxc  d"fputatio  cft  propria  tituli  de  procu- 

rator.&titu.mandati.  Szc[mtat'\nA.^.Sedvtrum^^c.Seditn 

nominatim,^c.     Quoddicitilr  fpecialiter  oporceremanda- 

tumefle  decertihominishsreditate^eftintclligendum:  nifi 

de  viui  hominis  hxreditateiuffus  interuenerit.  Hoc  vifuni  eft 

coritrarium  bonis moribus cfTe ,  vt diximus fupra ad  leg.  i .§. 

intetdum.fF.de  vulga.&  pupil.fubfti.in  eadem  leg.fi  quis  mi- 

hi  boai.^.Sed(jutdJimandaHit,vt  htreditatem  coll'gat,^c.hii 

vetbisoflendit  Vlpianus  nihil  referre  ,  quibus  verbisvtatuc 

patet,cum iubei: filio  fuo,vt  adeat.     Suflicit  verba  huiufmo - 

di  eflc ,  vt  ex  his  iritelligatur  patrem  velle  filio  fuo  iubere ,  vt 

hircditatcm  fibi  acquirat.  Hoc  aded  verum  eft  v t  enunciati- 

ua,vt dicuntur,verbahic fufficiant.  Exemplum fubiungit lu- 

tilconfultusibisPaterfilioitafcripfit,  Sciofili  quod  pro  tui 

pi^udcntia  inuigilabis  hireditati  dehtx,&cc.Taterfilio  itafiri- 

fjit,^c.hk  cnira  verba  idonea  non  funt  ad iubendum,  fi  pro- 

prietatem  fpe£lemus  magis,quam  voluntatem  eius,qui  man- 

dat;     Sed  cum  iubentis  confilium  hic  obfcurum  non  fit,noti 

debemusitahzrere  verbis,  vt  voluntatem  eius  nonpotiuj 

dmplcdlamur.    At de  voluntatc  dubitatio  non  eft ,  cum  his 

Vcrbis  vtitur  patcr,  Sciojilt  quodpro  tua,  ^e.  Non  aliis  vcrbis 


vtitur,quiafperatfore,  vtfiliusineareneglfgens^nCBfit.  Ec 
hxcverbafunt,quxdicunturenunciatiua,qu5nonnunquatti 
prodifpofitiuisaccipiuntur ,  pra;fertiminvltimisvoluntati- 
buSjVt  in  leg.ex  hac  fcriptura.i  ^.fF.de  donat.  l.etiam  hoc  mo- 
do.iii.fF.dclcgatisprimo.  Sedvidetisinadibus,  quxin- 
terviuosfiunt,  vt  invltimavoluntate,  hxcvcrbaaccipipro 
difpofitione.  Nositaaccipimushxcverba,  acfipateriuflifrec 
filiojVt  hsrcditatem  adiret,  Aique ideo vulgo  dicitiir  ad  con- 
ftituendum  debitorem  in  moram  hxc  verba  fufficere :  veluti 
cum  creditor  vtitur  his  vcrbis  alloquens  debitor^m  fuum,0- 
piis eft mihi pecunia,quairi  mihi debcs.  Sed  hxc quxftio  ma- 
gis  fadi  eft,quam  iuris.leg.mora,  fi^.de  vfuris.  An  quis  fic  irt 
mora,nonpoteftinvniuerfumdefiniri.  Huiufmodi  vetbis 
videripoteftreiae  interpellatusefledebitori  &  poflunt  alia 
acciderepropterquareaeinterpellatusdicinonpofiir.  Se- 
quitur§.5»  coram  Titio.  Patcrmandauitfilio,  Vtadeat  hite- 
ditatem  coram  Titio.confilio  &  arbitrio  Titij,  an  redc  videa- 
tur  iuberc  ?  lureconfultus  ait  eum  rede  videri  iubere ,  id  eft, 
non  alias  filius  adire  poteft  hireditacem ,  quam  coram  Ticio» 
arbitratu  Titij.  Et  vulgaris  tegula  eft,  fines  mandati  cufto- 
dicpdos  efle.I.diligentcr.  fF.  manda.hoc  autem  non  efl:  ita  ac- 
piendum,  quafinuUomodo  liccat  aliquid  immutate  cx  eoj. 
quodiufl!ii  patris  continetur.Sicenim  hocinterpretatur  lure- 
confultusin  verbis  fequentibus,vt  non  liceat  aforrauU  man- 
dati  patris  recedere  :  nifi  vtilius  &  plenius  videatur  exequi 
filius,  quodpateriuflir.  Hoc  cnim  cafu  obligat  hsreditati 
patrem :  acquirit  patri  hsreditatcm ,  perinde  ac  fi  iufflis  pa- 
tris  prxfcriptum  omnino  efl^et  affecutus.  Ad  § .  Sedfi  manda- 
Hit  ijuafiex  ajji  inJiitHto,  ^  iftueniatnr  exparte,  ^c.  Patec 
mandauit  fiiio  fuo  quafi  inftituto  ex  afle ,  &  reperitur  inftitu- 
tus  ex  patte  :  isadiitexpartc.qu.Trituran  patris  iufTu  videa- 
tur  adiifFc  ?  Ait  lurcconfultus  non  videri  iuflu  adiifle.  Sed  con- 
tra  fi  iuifit  patcr  eum  adire  pro  parte,  potcft  adire  ex  aflei 
Nam  qui  adit  ex  afle,  vtiquectiam  expatteadit ;  argumen- 
to  eft  quod  dicitur  in  1.  j.  §.  fi  plufquam.  ff.  de  ftatu  lib. 
Is,cui  relidta  eft  libertas ,  fi  decem  dederit,  dando  Vigin  ti  con- 
fequiturlibertatem ,  &  rcliqua  decem  poteft  rcpetere.  Sc- 
quitur,  iAliteraique,(£c.  Simandauit,  vt  adeac  bxredita- 
tem  quafi  ab  inteftato  delatam,  &  is  adeat  ex  teftamentOi 
hon  obligat  patrem  hxreditati :  quia  id  vtile  patti  hon  eft, 
faltemxque  vtilenoneft  :  quia  adeundocx  tcftamcnto  hs- 
tediratem,  cogetur  pater  Isgara  relifta  in  reftamento  prx- 
ftare.  Sed  contra ,  fi  pater raandaiiit,vt adeat ex  teftamentOj 
&  adiit  ab  intcftato ,  acquiiit  hsreditatcm  patri.  VtiliuJ 
enim  eft  patri  adire  ab  intcftato,quoniam  legata  non  pra:- 
ftabir.  Ecfi  igitur  in  huiufmddi  cafibus  filius  non  fequatu^ 
prxfcriptum  patcrniiuffus,  VfquequaquereceptUm  eft,  ft 
non  fiat  deterior  conditidpatris,v4lere  aditioncm.  Excm- 
^laaliaeiufdemrei  obfcura  nonfunt.  Sequiturinfin.d.I.fi 
quismihibona,&c.  Sedfi pofieaquam ,f^c.  Pateriuffitfilid 
fuo,vtadirethxreditatem:deindcpccnituitpatremhuiusiuf- 
fus  fui.  Vcl  pater  rautauit  conditionemfuam.  hic  quxritur 
aa  videatur  iuffu  patris  adirc  ?  Ait  lureconfultus  non  videri 
patris  iuflu  adire.  Quod  gcftum  eft  poft  rcuocatum  patrii 
iuffum,  millius  eftmomenti.&hocpertinetadtitu.manda4 
&  ad  tit.de  procuratot.  Rcuocatur  autcm  mandatum  iufltis^ 
hon  tantum  pcenitentJa  cius,  qui  mandauit,  &  contraria 
Voliiatate  :  fed  etiam  aliis  cafibus.reuocatur  morte,  muti- 
tioncftatus,  vt  hicdicitur.  Et  addendum  cft,  quod  dicituJ 
inl.quifctuum.47.&lcgib;feq.  48.45».  fo.Siperepiftokmi 
ff.hoc  tit.fi  pat«r  poftea  furcre  coepcrir,  &  idem  dicitur  dc  tu- 
kore  pupilli  iti  d.I.fipcr  epiftolam.^  eft  notandum  mortd 
lcgitimi  adminiftratoris  mandatum  reuocatum  intelligi ,  cu- 
iufmodiefttutor,  curator,&procutator.  Etcxenspiumcfl 
huiusrciinclfment.vlt.dcprocur.  de  epifcopo ,  qui  procu- 
ratorem  conftituit,  quarauis  nominc  ecclcfix ,  qux  moti 
hon  poteft,  mandatum  fadum  fit:tamen  motte  epifcopij 
quia  cft  legitimus  adminiflrator ,  teuocatut.  Ec  animad- 
uettcndum  eft  nihil  teferrcs  an  fciucrit  filiusrcuocatumcf^ 
fe  mandatum  patris ,  an  ignotauerir.  quod  tamcn  videba- 
turcontradicendum  efle§.tcdle.Inftitut.dcmanda.  Cum 
quis  mandat  aliquidgeicndum.&ismutat  voluncatem,te- 
bocat  mandatuat  fuum :  &  non  alitcttcnetut,  ob  cam  mu- 
tationem  voluntatis  &  rcuocatioaem  mandatarius,  quanl 


franc.  Vuarem  Qomment. 


44^ 

fideeavoluntatccerriorfa<ausfaem.  Scdhiccontradiccn-      te  filio.  Ergo  quod  dicftur  iuflllm  patris  pracedere  debeirej 
dumeftrqaianonintereftfilijreuocatumellehociuflumpa-      &neceflanum  elle,inteiligendum  cft,  nifi  pater  ipfe  adire 


fcmde  cua  reuocatavoluntatc,  multageffi.mulca  impendi,       lennitatitantumraodo  latistactura  elle.  Nam  mc  teroporis 


xquum  cft.vt  mihi  decur  aai§,mandati  contraria  aduerius  te, 
Ea  reuocatio  non debet in teillgi ,  vt ad iniuriam  meam  perti- 
oeat.  Sed  hic  nullum  tale  eft  incommodum,  vbi  agkur de  ac- 
quirenda  hsredicate  patri,non  filio.  Quid  intercft  filij,an  pa- 
terreuocaucri:raandatum,an  «onrcuocauctitf  Ha:c  dcin- 
Tcrpretationc  huius  legis. 

Alii  lunt  quxftioncs  ad  cundera  locura  pettinentcs  di- 
ipet  li  fub  hoc  ciculo,vcluti  in  1.  s  i  .cum,qui.§.  filiusfamil.hx- 
res  icriptus.  Pater  iullic  filio  (uo,  literis  ad  eura  fcripcis,  vc  ad- 
eac  hsredicatem  fibi  delatam,fi  cotBpcrcrit  elfeidoneam ,  fa- 
^aa  inquifitione ,  poftquam  expenderic  diligencer  an  ea  hxre- 
ditasroluendofic.NonmanJauitfimplicicer.vcadeachxrcdi- 
'tatem:iedaddiditcondicionem,fi,ccdiligenccrexploraca,h5- 
i-editattmiJoneameflecompererit.Filiusftacimacceptislicc- 
ris  paiiis,adiic  hsreditacf  m,nullainquificione  fa(^a,  non  ob- 
ligArpatremfiliiis.reccfiiccnimapra^fcripcomandacipatetni. 
Huc  ptrtinct,  &  cftaliaquaeftio  1.  fihusfamilias.  5)1.  tf.  hoc 
titul.  filiusfatDi!.  duxic  vxorem,  &c.  Nepos  qui  eft  in  po- 
teftate  aui,  non  pacris,  adit  hxreditacera  iufluaui,  non  pa- 
tris.  Ec  didum  eft,  cum,  qui  eft  in  aliena  potcftate,  aditc 
juflueius,incuiuseftpoceftate,noninceJligicur  nontaricum 
de  filio,  qui  in  potcftacc  pacris  eft :  led  etiam  de  nepote,qui  eft 
in  pocelbcc  aui.  filiusfamili.is  ig' tut  iuflu  patris  adeundo  hs 


diuturnitatisnullaficmencio.  Diximus,fifolennicasnonin- 
teruenerit,  fcddiupoflcdcritpater,vclfilius,  folcnBiter  vi- 
deriomniageftaefle,folennitati  viderifacisfadum  efle.  At 
hic  de  tcnsporc  nih:I  dicicur  :  ied  idco  temporis  diucurni- 
tas  non  rcquiritur :  quia  proponitur  pacrem  adiifle,  &  pro 
harredegefllfle,  confenciencefilio.  Inhacfpeciecercaeft  vo- 
luncasvcriufque&pacris  &filij.  Propter  voluntatem  vtriuf- 
que,qui  nec  dubia,ncc  obfcura  cft,dicicur  lolennicaci  ia- 
ris  facisfaftum  videri,etiam  fi  non  acceflerit  ccmporis  diucur- 
nicas.  Sedcumpacer  non  adiit,  non  conftat  an  pater  adie- 
rit.necconftatan  fihusconfenfcrit,tuncpropcerdiuturnita- 
tem  temporis  diximus  folennicaci  fatisfa(3:ura  cfl^e  videri: 
omniageftafolenniter  clfe  videri.  hic  aucera  apparecvcrun- 
que coacurrere,& gf  ftionem pacris pro  hxrede ,  &  volunta- 
tem  fifj. 

Tercius cafus eft ,  fi  filius hajrcs  neceflarius fit.  In filio, qui 
hsres  ncccflarius  eft,hic  fclennitas  minime  neccflaria  eft, 
quia  hasres  fic  ipfo  iure  fine  vllo  fa6lo  fuo,  &  ha:redit3cem 
acquiric  ei  in  cuius  eft  poteftate.  Nulla  aditio  cft  neceiraria, 
ac ne  iuflTus  quidem  paternus.  Hoc  aperte  dicit lutifconfuLia 
1.  quialiena.  tf.  §.interdum.ff.hoctitul.  Auusinftituic  nepo- 
tem,quera  habebat  inpotcftatefua,  &filiumexha:redauit. 
poft  morcem aui , nepos acqiiiricipfo iure  hireditacem pacris 


reditatem.patremfuumobligac  haercditati^&hsreditas  de-       fuicxhiiedaci,ncc  opus  eftea  (olennicate,  dequadiximus, 
lata  filio  non  alicer acquiricur  patri ,  iuflu  cius  non  praceden-       fcilicct  vt  adeat iuflu  pacris  fui ,  cui  hxrcdicatem  acquirat.  VI 


te.prstcrquam  excepciscafibus.  Vnuscafusexccpcuseft.ff. 
lioctitulo.inlcg.quiinalicna.e^.^.i.fipacerdiupofledirjlicct 
filius  non  adienc.  Delata eft  hacredicas  filiofamilias,  pact r  fta- 
tim  res  hxredicarias  apprehcndit,  occupauir.eas  pcfledic ,  fot- 
tc  fpacio  deccm  annorum :  poftea  conueniunc  pacrem  crcdi- 
toreshsreditarij.tanquamharrcdem.oricurcontroueifiain- 
tcr  cos,an  hxres  fir.exhis,qusdiximus,videcur  ha:res  non  ef- 
fe.  N^m  vt  hsredicasacquiracur  patri  per  filiiim ,  opoitetfi- 
liumadi.flchiredicatera.atfilinsnonadiuit.  Echocncnfacis 
feft,opon6cpatrisiulfumpr;xceflllle-.hicnnllusinteruenitiuf- 


pia.in  d.  §.  incerdum.  verf.  vtputafi  nepos ,  &c. pacrem  eniixi 
&c.ficutip{e  hircsncccflrariusficrethxfcsiuus^fi  fibiha:re- 
ditatem  acquircret :  ica  eciara  eum ,  cui  hasredicaccm  acquitit, 
facit  necelfarium  hircdcm  &  fuum  ha:rcdem.  Ibi ,  Sedfiquit 
hira  tnfittHtUi  adoptttur,  (£c.  Diucrfum  ius  cft in hac fequcn- 
rifpecie.  Siquisinftitueritexcraneum  hxredem  exhiredaco 
fiIiofuo:demdehicextraneus,mortuo  teftacorc,  adopcacus 
ficafilioexhircdaco^quamuisci  fuusefficiacur,  nonideota- 
raen  cum  faciec  luuro  hxtedem.  non  cnim  craduus  cempore 
mortis  teftatoris.  Sed  in  fuperiori fpecie  cempore  mortis  crat 


fus.  Qu.3modo  ergo  poteft  dici  paier  hEercdiraci  obiigatus ef-  in  poteftace ceftatoris, idecque facit  patrem  fuum , qui exhs 
fePSedmd.  1.  <J.lureconfu!tusait,Crf</irW««  efl.^c.  Nara  redacuseft,  fuumneccflariumquehxredem.  ex  quonocan' 
bnefamicur  adicio  ex  diuturnitace  ttmporis,  vtihtatiscaufa.       dumtfthxredemfuumdici  euraquoque  quemaliusantecC' 


Vtiliratis caula hoc cft ita conftitucum.  Quanquam , fi  lubtilf 
tatem  fpedcmus, non  videaiur  obiigatiiS  efle patei  hxi cdica- 
ti,quia  n  cque  filius  ad)ic  h2Ereditatcm,neque  iufltis  paccis  pi  ?- 
celiic.-tamenvtrunqueprafumicur  ex  diuturnitaietemporis 
propter  vcilitacem.Idern  dicendum  eft,&  fi  filinsipfe  polfedc 
richa;redicacem  longocempore,  quodexprcflumeftinl.fi' 


dic.  quod  obferuacione dignura  cft.  hoc  racum  cft  &  fingula- 
re.  Nam  alias  fuus is  demum  hteres  dicitur  qucm  nemo  ancc- 
cedit.l.fifiliusfamihas.5  {.ft.demiHc. tefta, &§.  i. Infticur.de 
hxre.quxabinteft.  Hiciusfui  habetnepos,quamuis  filius, 
quiadhuc  viuus  cft,cum  antccedar.  Hocaccidiccumnepos 
infticuicurexhsredacofilio.  Proponicur  in  hacfpecie  nepos 


iiusfamil.io.C.depecic.hfficd.Filiopofiidcncclongotempo-  infticucusabauofuo:proponicur  fifiusexhiredacus.  Icaquo 

rehjrtcdiiacenijfcicntepatre.noncameniubence.dicicur  pa-  hicfilius,quiexhiredatuscft,  habeturpro  mortuo,&quo- 

trihiredicasacquificacflTp^quamuis  eius  iulfus  non  incerue-  dammodo  mtelligicur  nepotem  non  pra:ccdere.  &  vulgar» 

hericptopierdiuturnitatem  cemporis.  Eft  locus  communis  eft  quod  dicitut  filiura  cxhaTcdatum  pro  morcuo  habedin 

de  diuturnicace  teraporis,  quiadaliamulta  producitur. ahas  haclpecie.ExhaTedacusergoiusfuihxredisamictic,quamui» 

tem poic  non  acquiruur,nec collitur  obligacio.  1. certis  annis.  in  potcltate mancat.l.  i  .§.  fi  patcr. ft".  de  coniung. cura  eraan- 


C.depadis. 

Ccepimus  explicare  cafus,  in  quibus  non  eft  neceflaria 

adicio  filij,nec  iulfuspacris.  In  ptimis  dixi,  ii  diu  poffederic 

hiccdicacem,  parer,  fiue  filius  eara  acquirjt :  nara  peiindc 

cftac  fi  omnia  folennitergeftacflenc&omniafolennia  in- 

terueniflenc. Alter  cafus  cft  in  1. filiofamil.  4.  Cod.de  iure  de- 

iib.  Sipacecadieric  filio  voleme  &  confenticnce,  filiofami- 

lias  hsrcdicas  delaca  cft,paccr  pro  hsredc  gellic  volence& 

confeiiciente  filio.  Quaericur  anfic  obhgacuspacer  hxcedi- 

taii  ?  Dubicacio  nafcicur  ex  co  quod  folennicas  hlc  non  cft 

feru.i.ta  :  non  anceceflit  iufllis  pactis  adicionem  filij  :  necef- 

fanaeftadiciofilij:neceflarius  cftiulTus  pacris.  hicnon  adiit 

filius :  lej  pater  volence  &  confcncience  tancum  filio.   Sed 

cft  rtfcrpcum  videri  lolennicati  iurisfatis  fadum.Jd.  1.  ibi, 

SoleKriitntuuriSj^c,  Hocrcfcripco  magnopcreccmperacur 

1-igcracquefabcilKosiurisciuiIis.  Vifum  eft  Impcracoti,qui 

hoCrcfcripiic,  non  mulcum  referre,  an  pacris  iulfuadcacfi- 

lius:an  vcro  pacer  prohsrcdcgerat,  volcntc&ceulcnticn- 


cip.  Subftitu tio  pupillaris,qus  fit  exhxrcdato  filio ,  oftcndit 
cum  in  poteftate  elfc.  Pacer  cnira  non  fubfticui,  tnifi  ci,  qucin 
in  poteftacc  habec.  1.  z.  ff.  de  vulg.&  pupil.fubftit.  his  duobus 
concurrentibus,  aroicctcius  fui  filius  ceftacotis.  Vnum  cft 
quod  nepos  fit  inftitucus  auo,alterura  eft,qu6d  filius  exha:te- 
dacusfir,aliasncposnondicicur  hsrcsfuus  cflc.  vcluci  five- 
niac  concra  voluncacera  ccftacoris.  Auus  non  cogiturinftituc- 
rcjvelexhxredare  nepoccm  fuura,  vr  valeat  teftamentunj» 
quarauis  filium  cxhxi^dauerit.  Ec  fi  teftacor  exhxtcdauerie 
filium  fuuro ,  non  idco  tamcn  necefle  cft  ei  rcfticuere,  vcl cx- 
hxredare  nepocera ,  quafi  nepos  hxres  fuus  fit ,  quafi  nepoi 
tanquam  fuus  hxtes  poflic  rumpcre  teftamcntura,  fi  prxccri- 
lus  fic,vt  expreflTura  eft  fub  tit.  dc  vulgai  i  &  pupil.  fubftit.  Sed 
curainfticutus  eft  nepoifiliocxhacredato,  fihushabeturpro 
raortuo,  quancura  adius  fuiaccinet :  &nepos  dicicurhxres 
fuusefle,cum  venit  fecundum  teftacoris  voluntacem  adeiiu 
hxrcditatera.  ;.;. 

Quarciu  cafus  eft,fi  patci  furiofiu  Itt,vc  noD  polfic  filio  ftto 

iubcre. 


In  Tit,  T>eacq.  'vdomit.  hAred, 


Jubert,  vt  adeat  harreditatem.  I.cum  hxres.  f  z .  fF.  hoc  titul.fi- 
liofamilias  delata  eft  hxreditas :  pater  eius  furerc  ctepic:ideo- 
que  non  potcft  ei  iuberc,vt  adeat  hsreditatem.  Hic  quxritur 
quidfa^turus  fitfilius?Iureconfultusait)Si  filius adietit,per- 
inde  haberiacfipateradiilfetjhic  filiusfamilias  habeturpro 
pacrefamilias.     Vtilitatis  caufa  hoc  itaconflitutum  eft.id- 
eoque  permittitur  ei  feruos  hzreditarios  maniimittere,  vi 
hicdicitur.  £fl:igiturhicnotandurnfiliumacquirere  fibibx^ 
rediiatem , ilon  patri,contraiusvctus.  £t  hoc  itaconflitu- 
cumefl,  nepaterignoransittlplicetur  oneribush^reditariis. 
Sipater,quinonpotefliuberc,impIicarctur  oneribus  hirc- 
dttariis ,  durum  hoc  &  iniquum  efTet.  non  enim  nifi  cot^fen- 
fu  fuo  debet  adflringi  hsreditati,qux  forte  foluehdo  non  cft^ 
vtdiciturl.quiinalicna.6^.inprincip. fF.hoctit.  Huicnondif- 
fimile  efl,quod  dicitur  in  1.  y  o.  Imperator.  fF.  ad  Senatufconf. 
Trcbellian.  fideicommiflum  relidiumeflfilioj  fiemancipa- 
tuserit  apatrefuo.fifuiiurisfaflrusfueriti  Voluntas  tcftato- 
tis  eft,vt  fideicommifTum acquiratur filio  tantum ,  nbn  etianl 
patri.  Patcrnonvultfilium  fuummanumittere,  ac  ne  cogi 
quidem  poteft  cum  manumittere,  fiue  emancipare.  Patcr 
profunditfideicommifrum,perditresfiIiofuoreli(5I:as.  Qu^af- 
litur  quomodo  poffit  filio  aduerfus  patrem  fuccurri&pro- 
uideri.  Namcautioprxtoria  hiclocum  non  haber,vtcaUeat 
fe  reftituturum  pater:hoc  vetat  patria  poteftas.Inutilis  eft  fti- 
pulatiointer  patrem  &  filium.  Sed  refcriptumeftjVtpatei' 
gtauatus  fideicommiflb ,  anteconditionis  euentum  id  refti- 
tuatfilio,  quamuisfiliusinpotcftate  patrisadhucfit:  vtilit^- 
tis caafa habctur  pro  patrefamilias ,  qui  eft  filiusfarailias  &  iii 
patris  poteftate.  Ipfi  fideicommifTum  reftituitut  perihde  ad 
fifuiiuriseftet.  Vnum  tamen  hic  notandum  eft,&  adden- 
dum fupradidtis.  Si pater fanitatem  recuperet in  hoc cafu, H. 
comprobetaditionem  filij,  ex  eo  tempore  acquiriipfi  patri 
hxreditatem.  EthoccftfatisexprcfTuminl.vIt.S.  penult.  8c 
vlt;  quis  ord.  in  bon.  pofT.  fer.  Nam  quod  hic  dicitur ,  filio  ac- 
quiri  hasrcditatem  i  quia  pater  furiofus  tionpotcftei  iuberej 
koc  eft  intelligendum,vt  catldiu  ei  acquiratut  hzreditas,dum 
paterfadus  erit  fans  tnentis,  vel  addendumeftexl.  vlti.  §; 
fin  autem  c%  alia.  Cod.  de  curat.  furiof.  dum  patti  d.itas  cura- 
toridapprobauerit.  Hmc  nafciturquxftio,quid  dicetidum 
fit  de  patre  abfente ,  an  id  dicemus  quod  de  patrc  furiofo ,  vt 
patre  abfente ,  hlius  hsreditatem  fibi  delatam  acquirerc  pof- 
fit?Egorefpondeobreuiter,aIiam  cfTecaufam  patris  abfen-i 
tis,aliam  patris futiofi.  qiiamui^  in  l.i.Cod.dciurecodiciL 
dicatut furiofus haberi Iocoabfenti$,prdpter  abrenciam  ta- 
inenpattisnon  adit  filiusfolusfine  iufttipatris,  nec  fibihx- 
leditatem  acquirit ,  quatnuis  excaufareftitutio  in  integtum  i 
pr±toreuapetretur,propterabfentiam.ficeftintelligendum 
quoddiciturinLcuraquidamiJO.fF.hoctitu*  Neccfraiia efl 
reftitutio  in  integrum.  Propter abfentiam  reftituetur in  intc*- 
grum,qu6d  non  potuerit  fibi  hxreditatem  acquircrc,pro- 
pter  abfentiam  Reipublici  caufailegicioniscaufa,  qusab- 
fentia  iufta  eft.  Miratur  Accurfiusquod  abfens  legationis 
eaufadicaturabeneReipub;C^ufa.  Reipublics  caufa  abfenj 
dicitur  jnoh  c)ui  abeft  prociiliratefua:ledquiabeftproRe- 
ptlblica  Romina.  Refpublica  dicitiU: tatitum Rotnana :  ali^ 
ciuitates  loco  priuatorum  habentur.  1.  eum ,  qui  vedigal.  t (>; 
ff.de  vctbor.  fi  gnifi.Ked  etfi  per  prxtorem.J.  vl  t.  fF.  ex  quibus 
cauf .maio.  Sed non  multum  refertj  an  quis  Reipublicx  cau- 
faabfensdicaturtanlegationiscdufa proluaciuitare.  Quam- 
Uisenimnonreftituatur  ranquam  Reipublica:  caufa  ablenst 
icftituicur  tamen  ob  gencraleih  claufularti  edidi  pra:torij; 
Praetotincdidlo  fuo  de  maioribus  in  integrum  conftituCn- 
dis  loqui:ut  fpecialicer  de  his ,  qui  Reipublicae  caufa  abfuilri 
Deinde  fubiicit  generalem  daufulara.  Sed  certum  cftpto- 
babilem  elle  caulam  abfentia?,  cum  quis  abeft  Icgationis  cau- 
faprociuitatefua.  Sedquiaind.I.ciimquidam.Iureconful- 
tUs  loquiturdeeo,qui  legationii)caufaaDfuit,&dicitureum 
Reipub.  caufa  abfuille  .•  hinc  obiter  notdndura  eft,abfenti- 
Dus  non  tantum  fuccurri  beneficio  rcftitutionis  in  integrum« 
curadeeotumdamnoagicurrfedetiam  cum  dceotUmlucroi 
Non  tantiim  ne  damno  afKciantur  abfentcs  Reipublicz  cau- 
ra,reftituuntui  in  integrum  :  fed  etiamneluctari  definant; 
huUum  verodamnum  cft,nehaereditas  abfentidclataacqui- 
tatuTiScd  hoc  eft  inteIIigendum,taodo  tale  fit  lucium,  quod 


4^f 

poffic  acquiti  fine  incommodo  &  inLuria  alterius,  Vt  in  hac 
fpecie.  Sedfiquidlucriacquifiturus  fit  cum  incommodo  & 
iniuriaalterius,propter  ablentiam  Reipub.caufa.nonrefti- 
tueturinintegru.T3l.fciendum.i8.&I.i5>.denique.ff.exquib. 
cauf.  tnaior.  loquitur  lurifconfultus  dc  intetrupta  pofTeflio- 
nc.  Cumquis/elletvfu&poflellione  diuturna  remalterius 
vfucapcre,  propter  abfcntiara  eius  intjetrumpitur  pofTeflioj 
necreftittiicur  inintegruBi. 

Quinta  cxceptio  cft ,  ciitn  hxreditas  aduenticia  eft ,  qua 
hodieacquiriturfilioetiaminuito  patte.l.vlt.§.finauteinfe- 
cunda.vcrfi.finautcm  recufante.Cod.  de  bonis  quae  liber.  Ea 
conftitutione  emendatur  &  corrigitur  ius  antiquum,quod  ia 
Pandcdisrclacumeft.  lurc  Digeuoturt ,  iure  antiquo  filius 
hxreditatem  fibi  delatam  acquirit  patri  fuo  >  vt  dicitur  in  1. 1  .fi 
aparent.quismanu.&L  placet.^S.fF.hoctit;  Sedfiaditafit 
h^rcditas.quia  non  fit  profe<aa  a  patre,fi  f*rte  infticutus  noa 
fit  habita  rationc  patris.-fed  aliunde  ei  obaenctic  hireditas, 
forcc  eft  materna  hasrcditas.  hschaereditas  filio  acquitirurj 
hon  patri.  Filij  eft  prcjprietas,  acquiritur  tantum  vfusfrudus 
patri.-vnde  fi  capax  fit  filius  acquirendx  hxreditatis  fecunduni 
ius  nouum ,  non  eft  mirum  fi  pctmittacur  ci  acquirere  ha:re- 
ditatcm,  ttiam  fipatctfortc  non  confentiat.  Necdubium, 
quin recufante patre,qui  a filib rogatus  eft  vt  ccnfentiai,pof- 
ntfiliushsereditatem,ctiaminuicopatre  acquitcrefibi.  Sed 
controuerfuiti  eft  an  ignotinte  patre ,  non  rogaco  patce,noa 
admonito,  idciti  dicendum  fit. 

Varia:  funt  opinioiieS.  Sed  probabilius  mihi  videtur  re- 
quircndum  efTc  confenfum  patris.  luftinianus  ioquituc  d6 
patre  recufantc.  Pctmittitut  filio  delatam  fibi  h^re.Hitateroi 
patrcinuito,  adire:ergopatreignorancc,  patre  nonsdmo- 
nitovtconfentiat,nonvideturfilio  idpermitcenducaeflc.  Ec 
tatio  poftulat,  vtadmoneatur  pater  pfopter  vfumftudlumi 
qui  ci  acquiritur.  Pater  eft  legicimus  adminiftratoc  bc-.io- 
ruraaduentitiorura.  Sed  ctim  rogatus  patet  a hlio ,  non  vulc 
confenfum fuum  accbmroodare,  quia non  ftat  per  filium,fc J 
perpattcmtantijm,  nihilimputaripoteft  fiIio,qu6dofficib 
fuo  fundus  non  fitpoteft  periculo  fuo  adire  hxreditacenii 
inuito  patre.  Qui  difrcntiunt, vtunturargumento  exrcgula 
iuris  huiufmodi:  ^w  fotefi  inuitu  alii^ittbns  alijftid  facertj 
tnkltomagifahfentU>M,velignorantibtupottJi.  Atfilius.inqui- 
Untjinuito&rccufantepatrepotefthxteditatera  adire.  JErgtJ 
tnuItoinagisigDOrantceo.Sedhic  eftratibdiiicrfa.  Regula 
eftintelligcndacumdiueifaratio  noa  eft  ignorantis  &con- 
(radicenti^, 

Alia  eiceptio  c^  in  cafircnfi  ha:reditate  filiifamilias  mi- 
litis.  1.  milcs  filiusfamilias.  j .  fF.dc  caftren.pecul.  ibi  lurifcon- 
fultus  ait,  Sifiliusfamilias  itlftitutus  fit  ha:res  a  coramilito- 
ne,&c.  filiifasttilias  enimrailittsincaftrenfi  peculiohaben- 
tur.perinde ac  fi  patresfamilias  efletit.l.  i .  fF.  ad  Senatufconfi 
Maccdon.  Hx  funtexceptionesregulsanobisttaditit.  Ex- 
trahoscifus,  ciimfiliofamiliasdelata  cft  hsreditas,  vt  eani 
acquiratpatiii  opoitct  aditi  hatcditatcm  a  filioiufTupairiSj 
&oportetiufIuln  patrii  pr^cederc  :  fi  hic  non  intcruene- 
rint,nullaetitaditio.Lquiinaliena.&.in  ptiucip.fF.hocti.Se<i 
qusriturian  falterafibiacquiratfiliuscumaditfiQeiuflu  pa-. 
tiis?Si  filius  adeat  hjErediratcm  fineiuflu  pattisjnondubi- 
tamusiquinpatcrobftricausfit  hircditati.  Seddubitaripo- 
tcft ,  an  faJtem  ipfcfilius hacreditati  obftridiis  fit:quia quam- 
tiisnonititcrucniat  confcnfuspatris,interuenit  tarnen  con- 
fenfus  filij.  Qulxftioncra  facit,  qu6d  filiusfamiliasexomni 
Conttaduobligatur,  ficut  paterfamilias;  1.  filiusfamil.  ff.  de 
bbliga.  &aAio;  £xomnicontraduobIigatur,pra:terquatn 
6x  mutuo.  At  aditio  hzieditatis  quafi  quidam  conttat^lus 
eft.  Is,quiadithzreditatem,quafi  contrahcredicitunl.apuct 
IuIianum.§.vItim.qilib.excau.inpofIef.eaturi  Adeundo  ha:- 
reditatem  quafi  contrahere  videtur  cum  credicotibusha:re- 
ditariis.  Cuaa  enim  quis  adit  ha:reditatem ,  hoc  videtur  pro- 
fiteri  fe  vclle  fuccedere  in  locum  defun6bi,cuius  morteob- 
tictiit  ei  h£reditas,&  fe  eifdem  velle  tendti  j  quibus  defutl- 
£las  tenebatur.  Vndediciturexqpafi  contradlu  teneri.Lex 
rnaleficiis.  §.  ha:res.iF.de  obliga.&  ad;io.§.hsres.Infti.de  ob- 
Iiga.qu£ezquaficontra6lunafcuntar.  Itaque  videturinhoc 
cafu  filius  ooftiingi  hsrcdltati,  quamuis  pater  ha:reditat< 
Aonobligetur.  Scdyeriuseft,ne  niiusquidemhoccafuoba 

Pp     2. 


44« 

bgeturhyreditau,cutafoleQnitas  oWeruatanon  fit:&  filius, 
cuid(lacaefthxreduas,cum  adit  haEreditatem  fine  iuflupa- 
tris.mhil  agit.&  fidotclligere  debemus ,  quod  dici  tnr  in  did. 
l.quiin  ahena  S.m princip.fF. hoc titu. non poffe obligari hac- 
rcditaripatrem:im6nenliumquidem.  Nam  ab<uidimcft 
ha  diuidcre  hitedicatem,  vt  apud  vnum  finc  debita,  apud 
ahum  credica  hzteditaria.  Hireditas  non  recipit  talem  di- 
uifione,vcdicemusinintcrpretationel.i.5c  z  ff.hoctit.Hoc 
aut£mcontingeret,fidicetemus  in  hoccafu  filiumobligarc 
patrem.  Namipfo  iurecommodumfuccefTionis  acquiterc- 
turpatti.I.  i.inptincio  ff.fi a  parent.  quismanu.  Sidicerc- 
inusacquirihaercditatemhlio.cuinaditfineiuirupatr!s:exeo 
confcquetetur  acquiti  ei  tanii\m  onera  &  incommoda.  Natm 
cmolumontum  acquiritur  patri:acquifita  hjereditatc  onc- 
ratantiim  &  incommoda  penesfiliutn  remanerent,  quod 
ratio  iuris  non  patitur ,  vt ita  hireditas  diuidatur.  Conclu- 
deudum  igitur  efl  hoc  cafu  ne  fihum  qoidem  harrcditatem 
acqii  r^re,i.  innadic  fine  iuflupartis.  Exiamditftisnafcitur 
qixltiorradiacainea.I.ff.quiinaliena  §.fi  is.quiputabat. fF. 
hoctitti!.  Virijc  quarftiones  hic  ttadantut.  Vna  cft,  5<'i/, 
^uiputitbat  fefiliMmfamiL^c.  Qujdam  putabat  fc  filiumfa- 
m  lias  elfe , ciim  non  eflet ,  etat  filius  tantum  naturalis , fortc 
nonetatinpoteftatc;3diit  patrisiuff.ihjtreditatem.  Qui- 
titur,  anre6leadierit,anacquifistit  hireditatem  fibi,an pa- 
tf  i,an  neu  n.Uarcconfultus  ait,neque  fibi,n  eque  patti  acqui- 
rere  hfrcdicatem.  Non  acquifiuit  fibi,  quia  non  fuit  eius 
hjf c  voluntas,  v  fibi  acquitciet ,  quia purabat  fe  in  ahena eflc 
po( eftare.  Voluntas autcm ncceffiria eft in aditione hircdi- 
tacis.  AIcerinonacquifiuit:quia  nonpotuir.vrrumquecon- 
cutrereoporcetinaditionehireditatis  &voluntarem  &po- 
ttftattm. 

Altetafpecieseft  in  eodem§.fiis,qtiiputabat,ibi,^«d»- 
ijuam«s,jttem.  1'aterhibebacfiliuminpoteftatefua,  iullic  ei 
vfadicecha:reditacem,poft  iuilum  ftacim  mortuuseft,  ipfo 
mortuofiliaSjCji  iuirrfathatfcditatemadite,  adiit,  hicqua:- 
ricuranfib!acqnifierir,&ob'igaueritfe  hiredicati.  H^cfpc- 
ci. s  t ft dilhmtlis fiiperiori ,  cum fciret mortuum  effe patrem, 
acqueitaexpitademandatum.  Dubiumnoneft.quinfueiit 
hncanimojVtfibinon  alij  hxicdiratcmacquireret.  Dcinde 
dkmmbiyNam^tum^uf.i^^c.  Hicefttcftiuscafiis.  In  hoc 
vidctur  maior  efle  dubiratio  ,  an  fib  h.ereditatem  acquifar; 
Sediufeconfultnsaiijfibiacquirer  h.rreditatem.  N.^.m  cum 
nonexp.-tflatur  iuffjspitris,  revcri  nonvidctur  fibi  acqui- 
filfe. lbi,£«^f(»«/?'//,  (^c.  CcrctuneftexeoArgumetuum 
quod  ipfr  adiit ,  qnamuis  vidca:ur  eius  confilium  certum  non 
clle  &  firmura,  cum  utfJrec  pacrem  deccfliire,  qui  re  vera 
morni.  s  crar. 

Coepimus  tratftarc  de  petfonis,qni  hirediratem  acqui- 
rerepijljncvelnonpoflunc.  Ec  iam  diximusdehis,quifunt 
jnalienap  uc-rtace  :  nunc  dealiis  cft  videndu.r.  Qu^erirur 
erg">,  an  mutus  auc  fardus  acquirere  hareditatem  poflit? 
Qu.*fti^eftinl  f  .raurum.ff.hoctit.  Vbidicitur,t-JW»/«(»», 
fjt^  nonfi/rdnm,^c.  Hiiicfimilecftqiioddicicurinl.  pater. 
f)i.§.vh.tJ^{utuAfiritii! ,^c.  Nontantnm  1  bcthomo,qui 
muius  eft.obligai  lchaEfeditaci  adeundo  hsredicatemfcd  et- 
iamferansmucusadcundohairedicacemiuffidomini  ipfi  ac- 
quinc.  Patrem  faum  filius  mutus  obligat  hiteditaci.  Nam 
q  is  foli  voluntatc  fiunt  fine  verbis  aut  alia  folennicTte,ea 
faciciiiucusnon  minus,  quam  qui  loquendi  facultacem  ha- 
bec.Regulatft,quicraduurin  l.vbinon  voce.fI.de  rcgul.iu- 
ris.  Inacqinfitionehxrcdicatislufliciifolaanimi  dcftinatib 
&  voIunta5,vt  dicitur  in  Infticuc.  dc  harred.  qualira  &  diffcr. 
§.vlc.  Ergo  mucushasredicaccmadirepoceft.  Sicpatermutils 
iubechlio,vtade3thireditatem,d.I.p'icer.§.  i.  Sicmutusdi- 
cituf  donare.l.55.quiid  quod ex  canfa. §.  miitus.  fl.  de  donar. 
Sic  mutus  concrahit  matrimonium.  1.  mutus.yj.  ff.de  iure 
dot.&c.  cimapud.c.  cum  tui.de fponfal.  Sic  nautuspaci- 
(ci  ur.l.iem  quia.  ff.  depacSis.  Hacratione  mucnsprocnra- 
torem  conftitucre  poceft ,  vt  expreffum  eft  in  1.  niutus.  ff.  de 
ptocurat.  Bfeuiterdicendumert,  vbivoccopusnon  eft.o- 
mnia  pet  mutum  letfle  geri  polle.  De  tcftamento,an  tefta- 
mentum  faciat  raurus,  diximus  lub  tit.  de  tefta.  Scd  quari- 
tur  quomodo  mutus  viiluntatem  fuam  decIararepoflir.Nam 
ccfifola  animi  deftinacio  fufiSciat  ad  acquirendam  hiredi- 


Franc  Duareni  (ommenf. 


tatem  ;  tamcn  eam  voluntatemopoftetaHqiidmododeck- 

rare.     Sed  diccndum  eft  declarari  poffe  in  ptimis  fcriptura,  fi 

fortenouitfccibere,vtdicitufind.I.pater.§.i.infin.ibij^u6d 

facihus  expiicar i  poteft  fcientia  Iiterarum.     Vbi  (cire  literaSj 

idemcftquodf  ribere.     Poteftetiammutus  nutu  &  fignis 

voluncatemfuampatefacere&oftendere,qu3c  nota  fintfa- 

miliaribus&propinquiseius.didl.  I.pater.f  i.&l.feruoinui- 

to.tj5.§.fipupilIo.ff.adSenatufconfuItumTrebcllian:Quod 

atitemdiciturdemuto&  furdo,  intelligendum  cft,fiinodo 

aliquem  intcUctflura  habcat ,  fi  intclligat  quod  agamr.  Nam 

fi  quis  mutus,  aut  fardus  natus  fit,  ita  vt  non  videacur  alt, 

qucmintelled:umhabere,nc  videatur  intclligerc  quodagi- 

tur  ,  cum  agitur  de  acquirenda  hafreditatc,  dicendum  efl 

cum  non  poffe  hircditatem  acquirerc.     Non  poffe  obli- 

gari hajreditati,  vt luftinianus  aitin Inftitut. de hsred.  quali- 

ta.&differcn.ldemdiciturinl.vlt.  debon.polfeff  fccjndnm 

tabul.  Quid igitur fier,fi  hareditas  delata  fi t  muco, auc  furdo,' 

quiintelletau  carcat?Dicendum  cft  ei  dandum  edecurjtor 

rem,quihzreditatemadeatipfiusnomine,  vc  diciturind.L 

fcruo muro. §.fi  pupillo.  in fin.  ff. ad Senatufconfultum Trc- 

bcllian.     Non  enimcft  dubitandum,quin  huiufmodiper- 

foniscuratordetur.I.  i.ff.  depoftulan.     Hacitenusde  nni. 

to&furdo.  Furiofusdiciturhireditatcm  ac  quirer.' non  pof> 

fe.l.  6i.  Antiftius.  §.  vlt.  ft.  hoctit.  inquibiifdam  libnseft  1. 

furiofus.tjz.quxfequitur  didaml.  Ant  ftiub.  FHr-<ilt!,^e. 

Hfreditas  acquiricur  animo,  voluncne  :  fariofi  nuila  vo- 

luntas  eft.  I.  fufiofi,  41.  ff.  de  regul.iuris.     Sed  ub  icitur ,  vi 

contraria,!.  vlt.Cod.dc  cura.fario.     ladda  I. vlt. dicicui 

hacrccUtatcm  acquiri  pofle  furiofo  :  &  qaa  rarjonc  aLquira- 

tur  docct  luftinianusinca  conftitutione.  AitC' imper  pro- 

curatorem  adeundam  efle  hzreditatcin,  qurfutiof  >deura 

fit.  Illaconftitutioluftinianinoua  eft,  n-^c  dabnandiiraeftj 

quincmendet  iusantiquum.  Apettcliift'nianusi,i(eoften-. 

dic,  fc  cam  confticucionem  ederc  ad  compjnendam  &  di- 

rimcndam  veterum  contentionemdeeare:fei  tamen  nihili 

ncccffeeftcoconfugere.     Quidenira  vetac  fi:incerprccari 

verbaluriiconfultiindift.  I.fariofus.quafi  faiiofus  pro  par- 

tc  non  poflicacqui!cre:quodverumeft,(ed  per  curatorenJ 

po(Iic?Ecverbafsqurnria  :d  oftendunr.     Sequensqua:ftidr; 

elt  de  prodigo ,  cui  bonis  intcrditftjm  cft,in  I.iT^iitnm.  ^  .§-cSs 

cui.ff.hoc  cic.  Scd  mirum  eft,  qrod  dicicur  furiofum  non  poCi' 

feadiiehrredicatens:&  prodigMm,cuibonisinterd'(5t  imcftjp 

poffead'rc.ScJquodhiLdicicur  dcprodigo  intellgendiieftjf 

ficuratotisacccdatautflofitas.     Futiofusnonadir,  fedcufa-|!i 

torcmsloco.  Nallam  coimvoluntatem  h'.bec,au(tlorecu-|, 

ratoieprodigus  bsrcditatem  adirepoteft.     Ratioexigir,  vt, 

curacoris  audioritas  inrerueniar.     Eftenim  fimilisqur.dn- < 

tcnusptodigusfuriofo.l.i2.hisquiineacaufafunr.§.  Diunsi 

ff.  dc  rucor.  & curator.dat.     Siquisobiiciateum,  cuiboni« 

interdi(5tam  eft,  pofle  fibi  acquirere  :  modotantum.^.cquiJf 

rat.     Sed  in  adeunda  hxf edirarc ,  non  tantum  acquiric :  Le<k 

cciara  obligacurcredicoribus  hsreditariis.  In  haeredem  tranf^j 

euntnoncantumcoramoda,fed  eciam  incommodahitedi-lt 

tatia. 

Alia  quarftio  cft  de  pnpillo,  an  pupillus  hxredicatem  acJ 
quirerepolfit  f  Quiftioeftinl.g.  more  noftri  ciuicacis.  ff.  _ 
hoct'n.:JHore tJofirit,^c.  Oftcnditcrithymemarelurifcon- ' 
fulcas  pupillum  fine  cutoris  audtoritatc  non  pofTe  hiredi- 
tatemadirc.  PupilIus,iaqiiit,non  poteft^-blgarifinccuto- 
ris  auitoritatc.  AthifedifasobI'gatnossrialieno,etiamfi 
folucndo  non  fit.     Hmc  concludcndum  eft,  non  poife  pu- 
pillura  fine  futetis  au<5toritate  adite  hireditacem  :  necfuf- 
ficeretcutator.  Curarorplerunquc  daturptipiIIo:fedtamer 
cum  agitur  de  adeui^da  hsrcditate,  nect  (farius  eft  cutor.  I| 
cuminvna.i7.§.  cucor.ff.deappel.     Sedde  comoxQi(flur 
fumus.     Sed  hic  quaEtitur  antutor,quinon  gerit  tutelarai,! 
po(Iitau(5torelfe  pupillo  ad  adcundamhxredirateroi^QujEJ 
rtiocftinl.pupillum.^fi.rtlhocrit.  T>fpiliMmeti>im,Csc. Ple-' 
runque  tutores  dantur,  qui  tutelam  non  gertmt,  &hono-! 
rarij  cucores.  Quidam  honorarij  (unt  tutores,  qui  bonony 
tancum  giaiia  dantDf,  vt  finr  vtluci  obieruacores  alioruen- 
rucorum.     Alij  notitix  tancum  caiifadanttir  :veliiti  Iiberti 
defundli,  quod  ncritiam  habeant  rerum  don-.cfticarufa.il 
qnod  fifotie.de folut.Si  ergo  alij  cx  cuioribus  fint  qui  gcraff 

tucclaixi 


In^it.Deacq.  velomit.  h^red. 


hiteIam:aHj£nchonorarij,velnotitixcauradati,nunquidre- 
fert  quis  horum  tutorum  auftor  fir  pupillo  ad  adeundam  h^- 
rcdiratcm?Hc  dicicur,pupiilum  etiam  eo  tutore  au£tore,  qui 
tutelamnon  gerat.  Scdreperitur  antinomia  cx  leg.  4.  &  fi 
pluiibus.fF.de  audborit.  tucor.  vbi  lurifconfultus  ait ,  tamen  H 
tutorau6tor  erit,cui  adminiftratio  tutelx  concedanonefti 
id  ratum  a prartore habcri  non  debet.  Vulgo  ita interpretan- 
tur  hicvetba:  Cuiadminijiratio  tKtek  concejfa  nonefiyid  eft» 
cui  interdifta  ell  adminiftratio.  Minimd  dubitandum  eft, 
quin  is,cui  interdidta  eft  adminidratio,  non  poffit  audbor  clTe 
pupillo  ad  aliquid  gerendum.  Sed  mihi  videtur  haec  nimis  du- 
raeflcinterpretatio.  Egofcio  aliquidinterefTeintereumjCui 
interdida  eft  tutelzadminiftratio,  &  cum ,  qui  non  gerir  tu- 
lclam.vtdiciturinleg.quod  fiforte.  14. §.  i.  fF.de (olutivn* 
Sedvideturhis  vetbis  :  Cui admtnijiratto  nonefl,  fignifiirari 
honorariumtutorem,quiatutelamnon  diciturgerere  in  haC 
Jege  noftra.  quid  igiturdicemus  ?  Conftat  in  hac  re  diflen- 
iionem  fuifle  veterum  lureconfultorum.  Acque  cum  eflec 
diflenfio,  Pomponius  ait,fibi  magis  placere,  qnod  Offilio 
placebat.  In  hac  lege  recitarur  tantum  opinio.  Vna  eft  ex  opi- 
nionibus  veterum ,  qua:  hic  refettur.fcd  a  luftiniano  pro- 
batur&cotifirmaturcontraria  opinio  ind.  1.  &  fi  pluribus. 
4.  Nos  igitur  fequemur ,  quod  dicitut  in  ea  I.4.  fciiicet  au6to- 
rcmuonpoflceumefle,quitut6lam  non  gerit.  Dubitatum 
tamen de  eo  fuit.quod  quzdam  petmittuntur  honorariis  tu- 
toribu$:puta rede  eis foIuitur.d.l.quod  fi  forte.  §.  i .  fF.  de fo- 
lutionibus. 

Diximus  pupillum  acquirere  hzreditatem ,  fi  adeac  cum 
au(5l:oritatetutoris  (ui.  Vtrunque  igitur  ncCeflarium  eft,& 
adliis  pupilli  ipfius  &C  audtoritas  tutoris  accedens,  alterum 
nonfufficeiet,netutotquidem  foluspoflet  pupillum  hasre- 
ditaciobligare.  Neceffatium  eft  fa(5tumpupilliipfins,cuitu- 
torisauftoritas  accedat.l.potuit.  ^.Cod.deiure  deliberan- 
di.  Petuit  pupill-u  iinqaiant  Impp.pro  haerede,  tutore  auftore 
gerendo  con(equi  fucceflionem  :  fed  ipfius  atftns  &  volun- 
tasfuit  neceflaria.  Nam  fi  quid  nciciente  eo  tutor  egitiilii 
ha:reditatem  non  potuicacquitere.  Ecce ,  fi  nefcicncc  pupil- 
io ,  non  potcft  tutor  pro  hirede g-rere,eum  obl  g  sre  hzre- 
ditatinon  poteft.  Sedobiiciturl.bonorum./.Cod.  quiad- 
mittiadbonor.  pofleir.  Bonorumpojfeffionenj,^c.  A\t  Imper* 
apcrtum  hoc  efle,  poffe  tutorem  nomine  pupilli  bonorum 
poflcllionem  agnof(:ere.&in  6.i€t.  1.  potuit.dicitur  non  polTe 
tutorcmacquirerehxreditatem  :  fcdnecefTariumefreadlum 
ipfiuspupilli.  hxc  videntur  comratiacfTe^fed  diuerfa  magis 
(unt.  Nam  dii^.  1.  potuit.  loquitur  de  hari  edicate.  fed  ditia 
1.  bonotum.  loquiturde  bonorumpofleflione,quae  ab  hx- 
reditate  multum  difFerc:multum  intereft  inter  ha^redica- 
cisaditionetD,&  bonorum  pofleffionem.  Inaditioneha;- 
tcditatis  multa  adhuc  teli(5l:a  func  fubtilitati  veteris  iuris. 
In  bonorum  pofleffione,  qua;  indu<5ta  eft  a  praetoribusex 
iurifdidione  prxtoria,fpe6);anda  eft  magis  vtihtas  &  xqui- 
tas,  non  magna vcteris  fubtilitatis ratione  babita .  Id  ego  do- 
cui (upta ,  ad  l.qui  in  aliena.in  princip.  Et  fimile  cft  quod  hic 
dicitur  bonorum  pofTeffionem  agnofcere  pofle  pupilli  no- 
i&ine  tutorem :  adire  autem  hzteditatem  non  pofl^e  nomi« 
ocpupilli.  Sedneceffarium  eflTeadbumipfiuspupilli.  Addi- 
turexceptioinl.8.  morenoftrz.ff.  hoctitu.  Ibi,  inptincip. 
wctfic.ZJf  M<i«rf»»  A<erf</.f^<r.vbiin  hzrede  neceflario  oftcn- 
dit  lureconfuitus  non  cffe  neceflatiam  tutoris  audborita- 
tcm,  quamuis  alias  non  pofllic  pupillus  adire  hzreditatem 
abfque  auAotitate  tutotis,qui  tamen,  fi  necefTarius  hzrcs 
£t  pupillus  patri  fuo,non  efi  ncceflaria  tutotis  audoritas. 
D€ea4Htem,(^e.  Eccecum  obligatur  pupilluspoteftatele- 
gi$  fine  vlio  taAo  fuo,  non  eft  neceffaria  tutoris  audori- 
tas.  Tunc  tutoris  audloritas  ncccflaria  eft ,  cum  aliquid  ge- 
rendum  eft  a  pupillo,  quod  propter  infirmitacem  confilij 
non poceft  commode  &  vtilicer gererc.  Tunc  ei  (ubuenicn- 
dum  eft  audboricace  tucoris  fui  accedence.  Sed  cum  obliga- 
tur  poceftace  legis  fine  vllo  fad:o  fuo,  fruftra  accederec  tu- 
torisaudoritas.  Ethocgeneraliterobferuandum  eft,quo- 
ties pupillus  obligaturaudloritate  legisneceflariam  nonclTe 
tntoiisau6toritatem.  Etfimileeft  quoddicitur  inlcg.  48. 
fiitiofus.fFdeoblig.  8ci6t.  Furiofus  &pupillus  obligantur, 
ciimobligatioex  te  venic.  Ideoqucciim  quis  pupilli  vei  fu- 


riofinegotiageffit.tcnetur  ei  furiofus,  vej  pupillus  idione 
negotiorum  geftorum.  qaiaobligatio  exrcvenir,nonexfa- 
6lo  pupilli,vel furiofi.Huic  fimilc  cft quod dicitur in  1.  J  .con- 
ditionibus  ft.de  condit.&demonft.  Quxfebatur,anpupil- 
lus  fine  tutoris  adboritate  conditioni  patere  poflit ,  fi  ex  pote- 
ftateeiusconditio  pendctet?  Etaickrccondiituspcire  eura 
conditioniparere.Nonenim  eftcredendumeuir),quicondi- 
tioniparet,adirehzreditatem,aut  oblig.iti  hzreditati:egoid 
fupraoftendi.  Ego  oftendi,fi  quis  (ub  conditione  in  ftituatur, 
&pareatconditioni,  non  ideovideti  pro  hzrede  fegerere: 
fed  tamen ,  fi  ncccfTarius  hzrcs  fir,impleta  conditione  fit  hz- 
res.Si quis  fit inftitutus  a  patre  fub  conditione,& pareat con- 
ditioni adfctiptz,  poteftate legis ,  hzreditas in eum  transfer- 
tur.Eomodoigitutpafcrepoteftconditioni,quaimpIeta,fic 
hzrcsfineau<aoritatetutorisfui.  quia  finc  fado  fuoid  acci- 
ditautaoritatclegis.  Vndevulgo  rcceptumcft,  fidomura 
conduxeritpupilius,inue(aa&illataineam  domum  a  con- 
du(aore,obligaridomino  locatori ,  etiamfi  non acceflerit  tu- 

torisaua:oritas:quiaobliganturcafineviio  fa^flo  pupilli,au- 
Aoritatelcgis. 

Additur  cxccptio ex eadem  l.more noftrz.ff^hoc  tit.Cutn 
filiusimpubcsadiithzreditatetijiuflapattis.  Ibi,  ImpttbenjHi 
efc.  Impubcs,quicftinpoteftatepatris,  quidicitur  pupillus 
aIiquando,l.vltim,§.t.fFdeverbor.obligac.cumadithzte- 
ditatemiuflu  patris  fui,  ipfeacquirit  h.^reditatem  :  nec  vlla 
tutoris  au^aotitate  opus  cft^quia  non  obligatur  hac  aditione, 
fed  patcr  tantum,obligatio  transferturin  patrem.Lplacet. 
yS.ff.deaCquiren.hzred.&l.i.fF.fiaparenteqiusmanumiffr 
Aliaspatre  au(5lore  filius  impnbes,  qui  eftin  patrispotefta- 
te,non  obligatur,etiam  fi  pater  ei  an^flcr fuerir.  di(£f .  I.  vlri.§. 
I. fF.de verbotumobligat.  Sedhicnon  agicur  de  obligrndo 
pupillo ,  hac  aditione  transfert  in  patreitj  luum  hsredicatem. 
Scd dubitatur,an in aduentitia ha^rc^^itatc qaam  fibi  filius ac. 
quirit  hodie ,  idcm  dicendum  fit  ?  Ego  puto ,  &  vulgo  etiam 
hocprobatumeft,fufficerepattis  au(itoritatem,  incuius  eft 
potertate.  Sihzreditasdelat3fitaduentitiafilio,quicftiiipo- 
teftatepatfis,non  eftnecefle,vt  accedat  tutoris  au(ftotita$. 
Pater  eft  legitimus  adminiftrator,  Pater  habet  vfi;mfru- 
<Stum&adminiftrationem.  Pater,qui  legitimam  habetad- 
minifttationcm,loco  tutoris  eft.  Ideo  diccndumeft,  f  (fn- 
cereconfenfum  &  au6toritatem  patrisin  eare.  Etquod  Ji- 
citurinl.vlr.§.  I. fF.de verbor.obligat.eftintelligciJtim.eum 
agitar de  obligando  tantum  :,fed  hic  agitur  ds  acqu irendo  er- 
iam.  Hzteditatisaditiomixta  eftcumobligatione  &  acqui- 
fitione.  Sequendumcft  igiturquod  dicitiuinl.vit.deboiiis 
quzhb.C. 

Aliaexceptio  eft  in  pupilloinfanre.  Sipupilbsirfjnsf^t: 
u  infra  ztarem  fcptem  annorum  fit.Sic  enim  accinicur  ir  ^  ^  1:,«, 
inleg.  fiinfanti.  Cod.  deiuredeliberan.  vt  fari  non  poHr  vc 
diciturinl.pupillus.^.fF.hoctituI.Tutorfoluspofeftad.rfec- 
iamfineaditioneipfiuspupilliinfantis.  luriforful.indKa.l. 
pupiIlus.fF.hoctitul.addit,5«/^«;)<>^f,  ^c.  Sed'iocexpref- 
fum  eft  apertius  in  l.fi  infanti.§.  i .  Cod.de  iure  dtliber,  vbi  df- 
citur,fiinfanti,ideft,fiminofifcptemannis.  Tutof  infan 
tis  nomine,cui  delata  cft  hzreditas,poteft  adirc  hzreditatem. 
Alij  exceptionem  addunt,cum  hzreditas  valdeopulentaeft 
&  lucrofa,  fineque  periculo.vidctur  quibufdam  hoc  cafu  a 
pupilloadiripofrefinetutorisautStorirare.  Cefrat  cniraratio, 
propter  quam  dicitur  pupillus  nonpofle  adire  hzreditatcm 
fineau(5loritatetutorisfui.  Indi(St.l.  morenoftrzciuita  is.fF, 
hoc  titu.ait  lureconfultus  non  pofle  idco  pupillarem  haredi- 
tatem  adire  fine  tutore,  quia  non  poteft  obligari.  At  obliga- 
retur  zrialicnoadeundohzrcditatem.  Qu^otiesigirurhxre- 
ditas  nullum  zs  alienum  habet ,  lucrofa  eft  &  fine  vilo  oncrc: 
curnon  dicemus  pupillum  eam  hzreditatem  abfqae  tutcrc 
fuo  au(Soreadire  pofTe  .<"  Huc  pertinet  vulgaris  tegula  in  l. 
quodfauorc.  (F.dclegibus&SenarufLonfult.  Hoc  cnimefl: 
indu(5luminfauorempupilli,  vrnon  poflit  (okisfinetutote 
au^^ore  adire  hzrcditatem.  Id  igitur  non  eft  conuertcndum 
ineiusincommodum,  vt  non  poflitadirehzreditatcrnoti ;- 
lentam.quz  eft  fineoncre.Sed  tamen  dicendum  cft  qu.vc!Ui- 
quehzreditas  fit.ctiam  fiopulenta  fithzrcditas.cti.imii  fins 
vllo  onere  zris  alieni  fir,eam  non  pofle  adiri  a  pupilloiinc  tn 
totcaa(5tore :  hoc  cft  aperte  expreflum  duobus  in  locis ,  vt  dc 

Pp     3 


4.0 

ec dubirandnm tron  Ct.  Vnns  lociiseftinl.obligari.j.^.pu- 
piilus.tF.dcaniao.tutor.alter  lccas;eftininftitut.eod.tK.  de 
aufto.tutor.  §.  ne(^ue.vbi  ait  laftinianus  pupillum  non  poire 
aditehareditarcmrinetncorisauiflorit^tcetiam  filucrofafit 
.  hrreditas ,  nec  damnum  vllum  h^beat.  Hoc  vtiiirAus  cauia 
itaconftitUtumeft.  Nam  latcntplerunqueiacommoda^qua: 
pupilluincautumfalleiepoftuntinifi  coiiHotutorisfnirtga- 

cftlureconfultis,quilongotemporevfu  rerumedo(ai&  ex- 
perimento  compererunt,  quas  incommoda  ex  ea  re  confe- 
qiierentur :  vtiie  eft  nihil  hx  attigi  a  pupiUo  fine  tutoris  fui 
confilio&auftotitate.  Pixteream  tntoris  au(ftorirateinter- 
ponenda,nihi'l  negotij  cft  cucoris  audoritatem  &  confenfum 
petere.  Hoc  eft  v lium  igitur  tutius  &  confultius  ad  ea  incom- 
moda  vicanda,quac  nonnunquan»  inopinato  &  ptasf  er  confi- 
liumprudentUhmi  cuiufque  accidunt  ex  aditione  haeredita- 
"tis.  Qj£xrituretiamdeadultocutatoremhabentc.  Breuiter 
idemct!iendumcftdeeo,quodde  pupillo.  Adultnscurato- 
icmhabenseftfim)lispup\ilo:fimilisimpubeii:tototit.  C.de 
irititegriimrcftir.  Atqueideofi  adultiiscurarorem  habcat, 
nhilonu-igisadjre  poteft  hireditatem  fine  curatoris  aufto- 
tirate,qi)am  pupillus  finetutoiefuoauciore.i.cum  in  vna.  §. 
tutoi.ft.de  appel. 

De  procur jf ote  quiiitur ,  an  procurat or  noftro  nomine 
adiicpoffithiieditatcm  ?  Breuiter  fgo  pucopcrprocurato- 
rem  pc  (Ic  adii i  hjercdicacem  .Hic  cgo  rccedo  ab  opinione  re- 
cepca,quaii»egoconfutauilibr.  i.D'fput3t.  Vuigodicifelec 
per  procuratorem  adiri  hiteditatera  non  pofl^e :  cgo  ccntra 
kncio.  iKlon taatum enim  poirumus nobis acquirere hiredi- 
tacempcrnos,fcdetiampcrprocuratorem.  Mouet  raequod 
procuratorisvfus  permiiruseft  in  omnibus  ncgotiis,  nili  in 
quibusidcxccptumrepericur.l.  I. ff.de procutator.  Atnullo 
iuteid  excipitur:nullalex  profenipoteft,  inqua  exceptum 
id  rcperiatur  de  hxrediratis  aditionc.  De  bonorum  pofli  flio- 
neid  certum  cftin !.;.§. acquirerc.fF.de bonorumpofleir.De 
fideico;T!!i,ilTi  reftitutione.  1. 6S.  qui  ita.  §.  i.  ad  Senatulcon- 
fultiunTicbeilian.  Hocctiam  dc  procuratore  Ca:(afisex- 
preflTmieftsnl.  ij.fi  ciuismihibona§.  fiferuus.  fF.  hoctitul. 
&f.i.^.h!i.fF  ajc.^c.procurac.Ca-fir.  Nonobftatfenten- 
t12r.0ft12i.S9.  Paiiliis.huinscit.ff.al;asincipit:pfrprocura- 
■  lorem.  fedftftinendofaUiftio.  Lcgendumcftenimpcrpro- 
Cur2toiem,vt  eciainleg':ur  in  Flor.Pandeit.  Non  crgo  intel- 
ligendumeftdeptocuratore;fedo'c  curatoretamiu-n.Eclen- 
fus eft ,  cum pupilius adire  vult hiredicatem , non  fdfBcit cu- 
ratoris  ei  dati  audoriras  fed  tutoris :  quod  diricur  inditl.l. 
cuinmvna.iy.^.tutor.fF.deappell.  Darns  eft  jjiipillo  rutor, 
is  lufpcftus  eft  poftulatus;mteriineidatur  curator,quinid«ii 
duracfufpedJiaccu^atio,  hic  curator  geritturelam.intcrim  ci 
petmitruwtur  omnia,  ac  fi  tutor  eflct;nifi  quod  eo  auclore 
ha;cedi:asadirinonpoceft. Nam  tutor  saudloricasadaditio- 
nemhiredicstisneccflatiaeft.  Similis  locuscft  apudVipia- 
nnroin Iriftirut.tit.de  tutel.vbidicittutorisaudoritatcmne- 
ceflaiiamefFijadduo,  ad  ad^Jundam  hireditatcm  &  adcon- 
trahenriasni;ptias.  Non  raagismoucrcnosdcbet  ratio,quaE 
ab  aliis  difrcntientibus  adducicur,  vt  oftendant  adiii  non  pof^ 
fe  ha:rcditatempcrpiocuratotcm,aiuntfoloanimoba:'"edi- 
tiremadiri.Idcoq-,,quiprocutatoreconftituit  ad  adcundara 
hzrediratem ,  iplc  adire videtur.  Nam  habet  animum  acqui- 
rctids  hircditatis.ClUti fieri ergo poteft,inquiunc,vc  per  pro- 
car.Korcm  adeatur  haErcdicas.'H£cratio  ptimum  ic  procura- 
torc  tototurn  bonorum  locum  non  habet.  Deinde,  qui  con- 
ftiti-'ic  procuratorem  fpccialiter  adeundx  hirrcditatis  caufa, 
fo.te cogitat non pollc ftatim adiri a  procuracorc : &incerim 
infdum  tcmpus  iibidariaddeliberandum,  an  expcdiat  fibi 
aiire.Vidctis  crgo  eam  opinionem  nec  au6loritatc,nec  ratio- 
nefatisidoneaniti.  Otdo  poftulat,vtnuncdoceainus,quera 
adiciu  hxteditacis  cfFedFum  habeat. 

Cap.     V. 
X)e  effecftl  aditionii  h^rcditatU. 

HViusaditionismagna  eftvis,  &magnusefiFe(5lus  :  quia 
peream  acquiritur  hareditas,  qus  alias  non  acqiure- 


Franc  Duarem  Qommenf, 


retur.  SiextraneushasresinftitutusfitjdelataHifeJitaShoS 
ante  iicipotefteiqa£E(!raefIe,quam  is  adierichjereditatem» 
velprohxredegelierit.  Egoenimadire  hireditatemlatehic 
accipio .  ;d  in  faarrede  extcaneo  locum  habet,non  in  fuo.  Nam 
iiifuoadirioneccflarianoncft.  Suoha:redi  ipfoiureacquiri- 
tUL  hircdicasfine  ad.tionc.l.in  fuis.fF.de fais&  leg.bartedib.' 
l.inniis.fF.deliber.&pofthu.hsrcdib.inftit.hi.§.quifuntift 
poteftate.fF.fi  qiiis omifla caufa tefta.  Vnde dicitur hires ex- 
.traneusanteaditioncmhsreditatisnihiliutis  habere.  Dici- 
tur  nihilamplius  in  bonis  eius  efFcmhilo  cum  locupletio- 
remcfre:quodcxpreflumcftinl.pretia.  (Jj.fFad  Icgem  Fal- 
cid.  Ait  Paulus  ibi,  fi  ("eruus  inftitutus  fit:non  ideo  pluris  aefti- 
mandume(re:nonideoptetium  eiusmaius  eflTedicicur^quod 
hireditatem  adire  potuerit,  &  acquircrc  dominc  (uo.  Id 
oft«ndens  Paulusait,  fi  libero  homini  hajreditas  dclata  fir, 
eam  ha:rcditatcra  nondici  in  bonis  eius  efleantcjquamadie- 
ric.  Tunc  enim  dicicur  harredicasacquifita  etre  per  aditionem, 
tunc  incipit  locupletior t(!e  & audior.  Hoc  adeo veruro  eft, 
vt  mortuo  eo,cui  dclata  cft  hireditas,  vei  ex  teltamentoi 
vel ab inteftato ,  mortuo,inquam , co ante aditam  hxredita- 
tcm,  non  tranfmittatur  haercditaS  ad  eius  h4redes.§.  inno- 
uilfimo.  Cod.dccaduc.tollen.  i. quoniamforcrem.Cod.de 
iure  dot.  Qmid eft  intcliigcndum,eriam fi  cui  delata eft  hi- 
reditas partim cx inftitutione,  partim ex fubftitutione , &  ex 
inftitutione  adierit  pro  parte.  Hoc  caim  cafd  ncceflequo- 
que  adire  cx  caufa fubftitutionis :  alias  ca  fubftitutio  ad  hccrs- 
dem  non tranfmittitur.  Duo  funt  hzredcs  inftitaci ex  fcmif- 
fe  Titius  &  Sempronius :  &  Tiiius  fubftitutus  eft  cohsetedl 
fuoSempronio.  Semproniusrcpudiathsreditatem.  Tititis 
confcquitur  hxrcditatem  partim  cx  inftitutione  ,  quia  in- 
ftitutus  fuit  cx  femiflc  :  partim  ex  fubfFitutione,  quia  pars 
cohiredis  ci  delata  eft  ex  fubftirutione.  Is  adiit  partcm  ex 
caufainflitutionis:anrcquam  adircr.exlubftitutiouepartem 
alteram,  dcinde decc fljt.  Quiritut an tranfmittat eam  hirc- 
ditatemadbiredcmjEtGiciturnontranfmittere.l.toties.So. 
fF.hoc  tit.  Ait  lureconiultus .  Si  morcuus  ellet  hiics  eius ,  noa 
pofletacquirerc  libi  eam  hireditatcm,etiam  fiadircvelleti 
ExifHmoiamenin  propofita  fpecie  partcm  quoqucalicranl 
ttanfmitti  ad  hitcdemeius,  qui  nonadiit  cx  fubftitutionc» 
non  vi  fubftitutionis  :  fed  vi  iuris  accrcicendi.  J.  fi  ex  plu- 
ribus.  fF  de  fuis&legit.  lusaccrelccnditranfic  adhxrcdemi 
ctiam  fifubftitutus  uon  eflet  TiciusSempronio  :  tamenei 
acquircretur  pars  Sempromj  iure  acaeicendi.  lus  accte- 
fccndieft  intcr  harredcs.  Qu^^rihicfolet  curhireditasantO' 
aditionem,  mortuohitede,  non  tranlmittitucad  eius  Ihc- 
ccllbrem,  vt  adcundo  eam  poflit  fibi  acquirere:quod  non 
fecic  is,  cui  dclaca  cft  ea  h^redicas  ?  Vaii.E  rationes  adfcrti 
lolcncquarum  meminit  Alciatus  intcr  cxtcroslib.  5.  Para- 
dox,  capic.  f.  Ec  magis  probarifolcr  ca,  qua:vulcideonon 
transfetri  hireditatcm,  quia  hxrcs  ante  aditionem  nullum 
ius  habet.  Si  nullum  ius  habetindclata  fibihxreditafe,an- 
tequam  adierit,  quid  tranfmittet,  inquiunt,  ad  (uum  hz- 
ledcm  ?  Ratio  hic  fatis  oftendit  hiieditatcm  non  ttanfmit- 
ti.  Sed  quid  verat  ius  acquirenda?  hiredicatis  tranimitti  ? 
Ego  fateorh^rcditate  nondum  qu^fitam  eflc  ha^rcdi  antc- 
quam  adieric.fed  tamen,  (\  adire  velic ,  habet  facultatem 
haereditatis  a.quirendac.  Ea  facultas  acqaircijdi ,  cur  non 
tranfmittituf  ad  hiredem  .•  vt  quamuispoft  moitcm  eius, 
cui  delata  eft  h»tcditas,  eius  fuccefTor  non  poflit  diccrefi- 
biqujificam  cfrehircditatem:pofljt  tamen  eara  adeundo, 
fivel!r,fibi  acquirere ?  Alij  dicunthocahenumefTe  avolun- 
tate  tcftatoris,  vc  tranfmittatur  hxredicas  non  adita,  quod 
inihi  videtur  pcrquam  ftinolom  cfre.  Alij  alia  coreroini- 
fcuntur.  Ego  (a:pe  dixi ,  id  conftitutam  fi(ci  caufa  videri vc- 
teribjs  legibns,  augcndi  &  locupletaodi  fifci  caufa.  cuiuf- 
modi  alia  pleraque  in  hsrcditatibus  conftituta  reperiuntun 
Cod.decaduc.  toll.  inptincip.  LegePapia  &  Pojrpciacau- 
tum  fuit.vtdicsnoncedcret,  nifi  ab  apertura  tabularum,vt 
noncederet  dies  a  moitcteftatotis,  fed  cxquotabulstefta- 
mentiapcttacfucrint.  luftinianusoftendicfifci  caufain  belli» 
ciuilibus  idcaucumfuiflc,vtpluracadacafierent.  hicergofi- 
fcihabica  cftracio.  Scd  quia  difpficuerunt  caduca  vcteribu» 
iuris audoribus ,  vt  teftatur  ipfe  luftinianus  in  initioconfti- 
tutionisfuacde  caducis  tollendis  :  Idco  vatiis  modis  hoc  ius 


Jn  H^it.Tye  dcqjvelQmttlhAreL 


4-si 


%ao3iftipe<lieba'ttrarifiniflionem  hairedicacis ,  cempecatum 
&cmendacuiii  eft,parcim  a  lureconfultis  ipfis.panim  eciam  a 
rcceocibcibusImperatoribuSjpoftquamcaciuca  defieiantih 
vfue(Ie.Dth'sdiIputareincipiemusavecer)bus,quorumren- 
[cnciirciatifunt  inPandcti.dcindead  pofteiiorum  Inipe- 
ratorum  conftitutiones  vcniemus. 

Acin  primis  vctcreslureconfulci  fic  interpretati  funt  il- 
hidius  ,  quoimpediebatur  iustranfmiffionis,  vtad  fuoshae- 
rcdesnoQ  pertincat.  Hic  nonfait  opus  aliqua  conftitutio- 
ne  :  opus  tantum  fuic  interpretatione  pradentis  alicuius. 
Ccrtumeftvcrbalegis ,  qujeprohibethaEredicatemnonadi- 
um  tranfmitti  ad  hircdcm  ,  ad  fuura  hiredem  non  perti- 
ocre.  Suusha:resacquirithireditatemfineaditione.  Ad- 
ire  dicitur  extraneus ,  quafiireadhireditacem,  quamnun- 
quaCB  habuir.  Suus  hires  non  dicitur  nouam  harredira- 
temacquircrc  .-  fcdpleniorem  adminiftrationemconrequi:, 
leg.in  fuis.ff.dc  lib.&  pofthum.  Ergo  fi  fuus  hites  delacam 
fibihircdiracen»  nonadierit,  eamtamen  traafmittit ad  fuos 
hircdes.  Hocfatisexpreflum  eftinl.^.deiuredeliber.C  In 
priori  parteduslegis,  fratetmeus  inftituit  fihum  (uumhs- 
jcdem  ,qaemhabebatinfuapoteftate  ,  qHiiuus  hasresnon 
erat.  f  ratre  meo  morcuo,delaca  eft  hxreditas  ei  hlio,quem 
fratet  mcus  habebat  in  poteftate  fua  :  is  ftatim  decelfit,&: 
nonagnouit  eam  hsreditatcm  :  eam  hsreditatem  mihi  ego 
vindico  ab  inteftito,  tamquam fratris  hzresfim  legitimus. 
Oritur  nunc  controucrfia  inter  hiredcm  illum  filmra  cui 
delataefthzicditaj,&me,quieamvindico  vt  legitimus  hx- 
resFcatfis  ab  inteftato.  HicGordianusaitillisvetbis:  Nsc 
M  prepter ,  ^c.  frattem  ad  fucccflionem  fratris  non  iccirco 
poire  accedtre  ,  quod  eam  non  agnouctit  filiiis  fuus  hries 
ciiis.  Sacis  cnim  qusefita  ci  fuit,  poteftatc  legis.-abfque  vlla 
aditione.  Idcoque  eam  hitedicatem  traolmittit  ad  faum 
hiiedem  tanquam  fibi  qiixfitam.  Alia  eft  pra:ietea  cau- 
fafiliiernancipati.  Filius  fiquidem  emancipatus  non  tranl- 
mittich.Treditatem  fibidelacam  :  nifi  adierir.  Filius  eman- 
cipacus  habctur  pro  excraneo  ,  quoniam  excra  familiam 
patris  pofitus  fic  per  emancipacionem.  §.  emantipacos. 
Inftitu.  dehxredic.  qua:  abinteftacodefer.  &  §.  emancipa- 
tiiliift.de hxredamqualicatc  &differen.  Ad  emancipatum 
filium  pertinet  poiterior  pars ditl x  lcg.  3.  Codicc  de iurc de- 
liber.  Verum  dubitatiir  an  quod  dicitur  de  emancipato, 
correftum  fit  nouo  iure  ,  noua  conftirutione  luftiniani? 
Noua  cft  iane  conftitutio  luftiniani ,  de  hireditatibus  ab 
inteftacovenientibus.  hb.  Nouell.iiS.  vbi  dicitur  lublatam 
elledifFcrentiam  pattiacpoteftatis  &  emancipationis  :  vult- 
quc  luftinianus  (uccedere  cmancipatos  ,  ficut  cos  qui  (unt 
inpatcis  poteftatc.  Sedvetius  eft  ius  antiquum  deiiiihas- 
redis  &  emancipati  differentia  hic  fctuandum  elTe  ,  &  im- 
mutatumminimeellenoualurtinianiconftitutione.  Qirid 
enim  air  luftinianus  ,  nullam  dilFerentiam  efle  emanopa- 
tionis  &  patri^  poteftatis  ,  loquitur  fanc  de  fuccclfioneab 
ioiteftato.  Vult  fiquidcm  fuccedere  cmancipatos  ,  quem- 
admodum  fuos,  quantum  adfuccelfionem  ab  inteftaco  at- 
tinet:Iedquantumadiusfuipertinet  ,  idem  dicendum  non 
eft.  Igicurrcinauec  diictimenfuornmhzredum  ,  &corum 
quifuinonfunt,  quodadefFe(Slusfuitatisatcinet.  Exhis  au- 
ttm  nafcitur  quiftio  adraodum  diflicilis  ,  an  luus  hsres 
tranfraiitat  hxreditatem  ad  quemcunquc  ha^tedem  fuum; 
Hsc  quaEftiomultum  adeoqucdiflicilis  vifaeft  quibusdam, 
vt  minimc  dubitaucrint  dicere  ,  hanc  qu.-cfticnem  egere, 

ftquc  opus  habcre  decifione  imperatoria.  Et  funt  nonnul- 
i ,  qui  exiftiment  faura  ha:rcdem  non  tranfmittere  ius  fui 
hatredisad  qucmcunqucfuccefforcra  :  fed  ad  defccndcntes 
tantumcxfe&  ad  fuum  hiredem.  Hanc  fenrentiamnon 
parumadiuuantverbaluftiniani  in  leg.  19.  cumantiquiori- 
bus.  C.  deiurcdclibc.vbimeminicluftinianus  fententiicu- 
iuldamPauhlurccoDfultidefiliisfamiliashatreditatemtranl- 
mittentibus.  Et  tefert  eum  dixifle  filiosfam.  fuos  hiredes 
tranfmittete  hsrcditatem  non  in  quemcunque  fucceflb- 
»em  ,  fcdinpoftetitatcm  fuamtantumraodo,  id  eft,in  de- 
lcendentcsex  Iefilios,nepotes,  pronepotes,  &  alioshuiuf- 
tnodi.  Pofteri enira dicuntur , qui ex nobis nafcuntut.l. i.fF. 
de  iurc  immunitatis.vbi  fi  vacatio  conccfla  fi  t  mihi  &  poftctis 
tneis,intclligicut  conceflaiis,  quiexme  nafcuntur^  aliis  au- 


tcm  concefla  non  intclligitur.  HuiUs  rei  ekcmplam  eft  a- 
pud  lulium  Capitol.  in  Gordiano,  vbi.iit  Senati;m  ci  con-  l 
ceflilFe  vacationem  tuiclarum  &pofteriseius.  Cum  crgo 
Paulus  ait  fiUosfamilias  tranfmitcere  hxreditatem  in  po» 
ftsritatem  fiiam  ,  hxc  vcrba  non  poflant  intelligi  dc  quo- 
cunquefuccefFore.  Scdcamennifivchementcrfallor,  po- 
fteri  qaoqne  in  lata  fignificatione  non  poflunt  male  dicf, 
qainobis  lacccdunt.-quod  poftnos  veni,int.&  poilem  mul- 
taexve.eribus  aucloribus  cxerDphadducere,  nificrcderem 
idvlK  ;  :j  cfle  &  ohferuatum.  Itaqueilla  conftuatiolu- 
ftinii  11  i\^-\  magiiopere  iauac  fentenciarn  horunJ,  qui  pu- 
tant  liuim  iif  redem  filiumfamilias  non  tranfmitterc  hxre- 
di.aem  3.'  «.j.iemcunque  fuumrucce(rorem,fedad  fiios  ran- 
tum.  Dundsanimaduertendumeftobitcr  hoc  tantum  co- 
mcm  jratum  c(IL- a  1:  ftiniano  ex fentcntia  Pauli ,  omiflis  for- 
teplcrifqucqtixapivi  iVvjlnmplenius  defcriptaerant,id.ius 
apeiteutteii  )it  Ialtini,:niishisv'erbis,&ahisqiiibusdam  if.I- 
ic6tis,qn:Eiahuiufii'.odiper(onisprscipuafant,&c.  Pltra- 
que  -ha  adieda  erantini.riptis  Pauli  &  veterum  legislato- 
rum  ,  quac  non  fuit  curx  luftiniano  refcrre.  Libef i  ciiinl 
Paijii  in omnium  manibiis  eran* ,  ex quibus  potcrat  inteliigi, 
dcquapofteritateicntirec.  Eg  j  igitutprobabilius  ac  verius 
efls  cxiftimo  fiium  hsredcm  tnnlmirtere  hircditatcm  ad 
qnemcunque  hacredem  &  iuic-.flbrem  fuuai,  Moiiec  mc 
quod  extrancui^^diligentcr  hoc  coDfidcrandum  eft)  cuidela- 
taeiihsreditas,  fiearaadcando3cq.aficrir,  diibitiinnoneft 
quin  cara  tranrmictat  ad  qi?emcunciuc  (unm  hxredem.  Ac 
hsteditas  non  minus  acqijiritutfiio  h;rtedi  ip{b  i  re  pote- 
ftatelegis  ,  quam  acquiritur  cxcraneo  adnione.l.  i.§.  quiin 
poreftatc.ff.fi  quisomifla  cau.Aditio  ncccfl^aantneft  .■  iiis 
ip(um  vira  aditionis  habct  in  fuo  hxtede,  ^.jusmuis  bcf.efi- 
ciurn  abftinendi  habeat  cx  iure  prajtorio.  Prxterea  extanC 
lrgesapcrtiflima:,&pleriqaelociiurisau(3orum  adcoaperti 
&  perfpicui  vc  de  h;s  nnlla  pollit  efle  dubitatio.  De  macre 
filii  eft  l.apud  hoftes.C.  de  luis  &  lcgic.haEcedib.  vbi  filius  h.^- 
reditatcm  fibidelatam  antcimmixtioncm  tranfmittitadiTia- 
trem  (uam.  In  poteftateciusnoneft.-  dubium  noneft  quiii 
mater  fit  cxtranea.  Ec  fimiha  exempla  funt  de  matre  aliis  iti 
locis:vclutiinl.quiduos.§.inbcUo.ffder£busdub.l.Lucius. 
(F.  deiurcfifci.  Alii  funtloci  de  hirede  penitus  extranec, 
quinevlidquidcmcorfanguinitatf,autcoDiun(SIione  attin- 
gir  (uura  ha£:rcdcm,de  cuius  h.£redita":e  agitur.  ad  huftc  quo- 
qnetraniinitticurhireditasiucefuijfihsrcsilifticutusfic.Lo- 
cusvnus  eftinl.  exmilicari.ii.  §.  &legibusfequ.fF.demil.c. 
ceilam.  Ec  eadem  otEnino  fpccics  cft  in  l.hircdicate.§ .hfius. 
fF.decafttenf.pecu.  Ergofuflicier  vnumcxhislocis  explica-  ~ 
rc.  AuimadTiertendum  eft  lurcconfulcum  diceie  in  di6t.  I.  e.i: 
milirari.  fifiumfamilias  non  geflifleprohircde:  non  adiifle 
h.-Eredicatcm.  Ecqua:ritur,  fiteftamcntumfecerir,annort 
rantumbonamilitaria  ^  fcd  etiam  paterna  pertineantadh.T- 
reddm  ,  quem  ii;ftituic  filiusfamilir.s?  Hic  lutifcon.  diftin- 
guic militem apagano.  Et  notandum eft,  quod dicic  dc pa- 
gano.  Nosenimloquimurdepagano.  Ecd'cit,bonanoti 
tantum  caftrenfia  pertinere ad  hiredcm ,  quem  (cripfii :  fed 
etiambonapatcrna.  Qupmodobonapaternaade.araneum 
pertinercpolFuni?  hccfit  proptcriusfui.  QuJiiipCbiurei- 
pfi  bona  paterna  qusfitafunt  fi  nc  vlla  imroixtione.lplara  ius 
habecVimaditionisin  fuo  hirede,&proinde  tranlmictic  ad 
fuumhiredemiure(ui,ac  cxtrancus  trat.sfert  hxudic.iceni 
fi  cam  adiilTet.  Ergo  fihusfarailias,qai  fuus  hsrcs  cft,  hxre- 
dicaccm  non  adicam  ttansfert  ad  quemcunque  fuum  (uc- 
ceflorem.  hoc  cft  intelligendum  fi  modo  ei  delatafic  hxre- 
ditas.  Nam  nccefle  cft  aditara  efle  hireditatcm  vt  eam 
tranfmittat  ad  hiredemfuum  :  fedtamcnoportetefledel.i- 
tam.nondclatahsrcditas  nunquam  tranfmittitur.  Vnum 
excmplumeftin  fuohirede,dequofiipiadiximus,interprc- 
tantesl.cumquidam.§.fuumh3rcdem.lF.hoc  ticul.  Si  poft- 
humus  prsccricus  fic  &  venter,id  eft.partus.qucra  mnher  ha- 
betinvtcrofuo,  cuoi  verumeft  mufierem  pleno  ventteci^ 
fcjtunc  harieditas  interim  antequam  ccrtum  fit ,  an  raulieir 
patiturafit ,  annonfit,  nondiciturdelataefle,  ncfuoh.rte- 
di  quidem.Cara  ponimus  ventre  plcno  efle,cum  hoc  ccrtum 
fit  pcr  rerum  naturammuherem  plcno  ventre  cflcdiximua 
.  nihilinterefle  hoc  cafu  iuterfuam  hxtedem  &  cxcraneum; 
-■  Pp     4 


in  cmancipato  nos  aliud  fpe^lamus.  In  eniancJpato  non  tan- 
tumreiipfiusvericatemrpe(ilarai!is,fedetiam  opinionem  in- 
fpicimus.an  credatur  cUc  ventreplenomulicr;  &  ha:copi- 
nio  noccc  extraneo  hasrcdi :  fuo  auccm  hrtcdi  non  nocet. 
Nihilenim  referc  qua  ficopinione  is  qui  acquirit  haeredita- 
lemfincfadtafuo,  fed>nulrum  refert ,  qux  fit  opinio  eius 
quih,irrcditatcmnon  acquiricpro  hxrcdcgerendo.  Non  e- 
nira  eft  fitma  voluncas  eius  qui  dubitac,  qua  cx  caufa  haercs 
fic  excicurus,an  hxres  cititurus  fic,an  rton  fit.Ponamus  fuum 
hzredem  inflitutum  efle  a  patrc.  Ponamus  venttcm  inili- 
rutumelTe:  incercum  aucemeft  ,an  paritura  fic  molier  ,  an 
veroabortum  fadiura.fipariatmuher,  rumpetur  teftamcn- 
tum:fi  veroaboitumfaciat,  nontumpetuttcftamentum.l. 
i.C.dehber.  pritcr.  Proptet  hancincerritudinemnon  di- 
citur  dehta  edc  hxrcditas.    Ergo  interim  fi  moriatur  non 
tranfmittit  cam  hircditatem  ad  fuum  ha^redcm.  nondum 
cftcnimquxfitahireJitas.  Quacftiottai^ataeftinl.  vcntre; 
S^.adfin.  ff.  hoctitul.vbiI*apinianusaitdecreto  fuccutren- 
dum  ellc  hoccafu:  quia  videbar  fummo  iuredeftitui  hacre- 
dem  in  hoc  cafu,&  tamen  squum  e(Te,vt  ei  fuccurracur.  Ven- 
trepriterito,\k\hi\?i}^\n.Stfilins  ^Mtfuit  emanctpattu,(ic.\iOC 
oblciiritatcmnonhabet ,  &  fupraanobis  exphcatumfuit.i- 
hi,Sed/fvacu9, i^c.Si re vera vacuo  ventre fuerir,quamuis  in- 
certumclfet,  hxcopiniononnoceccijquiinfamiliafuit ,  id 
eftinpoteftate.  Falfaopinio  nocet  emancipato,  vel  cxtra- 
neo  hiredi :  fuo  non  nocer  •  fi  vcntre  pleno  fit  raulier,  ea  reS 
impedit,ne  fuus  hsres  e(Ie  dicatur.    /£quitas  hoc  cafu  exigit 
vthasrediluccurratur,  iniquuiiiefteum  nonpofle.fiinterira 
moriacur,  quicquam  ctanfinitcerc  ad  harredemfoum,  quiin 
omnem  euencum  fucurus  eftharres .-  idcft,fiue  mulier  pa- 
riat  t  fiue  abortuinfaeiat,futarus  efthireshicfilius  falcera 
ab  inteftato  pro  parte.  Si  abottum  faciat  muHer ,  hic  ha:rcs 
eritexteftaraento  ,  non  rumpetur  teftamentum.  Sinafca- 
tur.fipariatmalier.rumpetut  quidem  teftamentum,  fedfi- 
husinfticutus  erit  proparcehxres  ab  inceftaco:ideocumia 
omnemeuencumfithires  ,  iniquum  efteteumnihil  adha:- 
redemfuumrranfmiccerc,  fiintctim  deccdat.  1)ecreto,  (^d 
hxcdicitP.ipinianus,  quia  hocremedium  extraordinarium 
eft  i  reVerafiiusciuile  fpedtemus  ,  non  intelligicur  proptec 
hanc  incertitudinem  inierimhzres  fuille  filius  ,  fed  Prxtor 
adeundus  cft  ,  qui  decernac  nihil  ei  nocitutum  cffe  fi  non 
adeatjvel  fi  intcrimmoriatur,  eum  poilerclinqUerehxredi. 
Dccretum  fitcum  caufatcognirione,  &  vtrum  videbitur  v- 
ciliusdecernecPrsror.  &fimilislocuseftinl.iliud.4.§.vlc.& 
i.fed  ecfi  deccflcrit.  f .  fF.  de  bono.  polleir  contra  rabul.  vnde 
decretalis  bonotum  poftelfio  didla  eft.  Et  fimiliseft  eciara 
locusinl.fiinfanci.iS.Cod.Jeiuredclibe.   Subiicit  Papinia- 
nus  in  propofita  fpecicidera  dicendura  ciTc  infilid  cmanci- 
paco.  Filius  emancipacus  fiuemulierpleno  ventre  fic ,  fiue 
crcdacurcflc  pleno  veotte,  qusramen  vacuo  vcntrefit ,  fi 
intcrim  deceilerir ,  nihil  tranlmiccic  adfuumhzredera  .-  fcd 
tamcn  quia  iure  pricoriofucceflurus  cft,  in  omnem  cuen- 
tum.ficuc  fuus hxrcs admittctur iure  ciuili ,  fiue  nafcatut par- 
tus  ,  fiuenonnafcatur,  fuccurrendum  eft  ctiara  ei  decreto 
intetpofito  ptxtotis.  &hic  eft  prxcipuuscaiusinquohaere' 
ditasnonaditattanfmitcicutadhxredem. 

Ccspimus  explicate  cafus  in  quibus  ha;fcdica$,  quamuii 
nonaditafifjadhiredem  tranfmittitur.  quorum  primus  efb 
in i.ventre.8  j  .fflhoc  titul.  Cum mulier ventre pleno eft ,  aut 
efleputatur.intcrirnhsresjqui  adire  hircditatem  non  po- 
te.ftpropter  eamincertitudinem,  lccundum  diftinfbioncm, 
qua:  tradita  fuit  fuperiori  loco  ,  ttanfmittit  hxreditatem, 
quamuis  cam  non  adierit.  Id  fuadet  racio  &  zquicas,  nc  no- 
ceac  ci  illa  inccrcicudo  propcer  quam  non  poceft  harredicas 
adiri,cumha;ces  huiufmodi  eft  ,  vcinomnemcuentum  fuc- 
ceirurusfic,  vel  ex  ceftamenco,  velabinteftato,  vtinfpccie 
dicl.l.venrre.  Vcncre  plcno  hxresinftitutus  fucccflurus  eft, 
falcem  pro  parce,  fiuenafcacur  pofthumus,  fiuenonnafca- 
tur.  Acqueideofiponamush.Tredcm  eireeum,  quinonfic 
fucceflurus  alcerucro  cafu  ,  quicunque  cafuseuencric,  aliHd 
d.cendjme[Iec.  Nonenimcredendum  efteum,quinonpo- 
teftadirepropcermcercicudinem;  quiamulier  prignanseft, 
&i<iccrcum  eft  an  paricura  fic ,  an  aborcumfadtura.-autin 


Franc.Duaren.  (omment. 


nonpotefteam  adite,  eamfemperad  b^redcra  tranfcnitte' 
re.  Nam  locus  eft  cranfroiflioni  in  hac  fpecie.  &  boc  fatis 
cxpteflumeftinl.}.§.vlt.&1.4.fF.deSenaturcon.Syllan.  De 
qua  lege  mox  videbimus. 

Sccundus  caius  cft  in  leg.fcciptus.  1 1.  fl.dc  Catbon.  edii^. 
Qnidara  fctiptus  eft  haeresteftamento,  filius  teftaraenturo 
nullum  efle  contendit ,  quia  in  eo  teftamento  prztetitus 
fuit.Dicitut non eife filius,  lis  eft  de  ftatu  inter  eum  &fcri- 
ptumhsredcm.'pendenteealiteha:resnon  poteft  adire  hx- 
rcditatcra,autbonotum  poflefllonetn  peccfe  pcopter  hanc 
incertitudincra.  Incertunieniraeft,an  poilft  adire  bxredl» 
taccracxceftamcnto.Dubitatiohiceftde  vicibus  teftamcntt. 
Is  qui  inccctus  eft  de  vicibus  teftamenti ,  non  pcteft  adite 
hxceditatcm.   Etgo  quandiu  pcndet  illa  quaeftio,necadice 
potcft  bxrcditat6,nec bonoriJra  poffcflionem  petete.  Quid 
fiintcrimmoriatut?  Siinterim  moriatur,3it  lurifconfulcus, 
fuccucccncium  efle  eius  hxccdibus  ex  aequitate  contca  iucis 
ciuilis  rigorem.  Si  rigorcm  iuris  fcquaraur ,  verius  cft  nihil 
eumreliquiflchzrcdibus  fuis,  qui  raorcuus  eft  ahte  aditam 
hcreditatcm,vcl  pctitam  bonoruoi  pofleftioncmi   Scd  quia 
irapedimento  fuit  fai^um  altctius  ne  aditet  hzreditatem, 
fuadct  xquitas ,  vt  fuccurratur  cius  hx redibus ,  vt  hxt cdita- 
tcmtranimiflamefleadeiushacredesintclligamus.  Hicqux- 
ritur,anfit  neceflariahaercdib.rcftirutioin  integfum?  Ego    • 
putoneceflariam  nonefle.Aitluriiconf.ind.I.  fcriptus.  fiic- 
currendum  eflc  ha:redibus  :  quae  verba  pofliint  incelligi  do 
ordinarioremedio,  non  de  refticucione  in  intrgrura  ,  quae 
extraordinariaeft.I.incaufx.i(>.in prin.fF.de minor.  Sic  cft- 
intelligendad.I.fcfiptus.fF.  de  Carbo.edidio.  Similisfpccies 
eft  inl.fi quisfilium. 34.  C.deinofEc.  teftam.  vbiqucrela  in- 
ofEciofi  teftamQnti ,  quamuis  nonprxparata,  ad  hxrcdcm 
tranfmitticur,quia  defundus  non  potuiteam  querclam  in- 
ftituere  propter  fadlum  tcrtii ,  a  quo  impedicus  fuit.  Ait  •- 
niralmper.ind.  1.  fi  quis  filium.  hanc  qucrelara  inofficiofi 
teftamenti  non  pra:paratam  cranfmirti  ad  hztedes  filii  ex- 
ha:redati,  fideliberante  fcripto  hzrcdcdeccflerit  filius  .-  nec 
potuetit  querelara  infticuere.    Deliberabat  fcriptus  hzcc« 
anex  patecno  teftamcnto  hxceditatemaditutusciret :  inte« 
rimdeceffit  filius exha:redatus  .-  interim  non  poierat  quere- 
lara  inftituere.   Non  enim  poceft  querela  inofHciofi  ccfta- 
ttientiinfticui  antequamex  teftamcnto  delarafic  h^reditas. 
l.PapinianuslS.^.fi  conditioni.fF.de  inoffi.tcftam.Na  cxbi- 
redacio  non  valet  nifi  adita  ha:f editatc  ex  teftamento.   Vnde 
filius  tanquamcxhzredatus,  nonpoteft  qucri  de  incfficio» 
foteftamento,  antcquam  hzrediras  sdita  fueric  ab  hxrede 
fcripto.  SimilisfpeciescftinI.filius,§.vIr.fF.debon.liber.  Ait 
ibi  lureconfulcus  filiam  pacroni  rranfrnictere  harredicaiem 
liberti  fibi  dclatam  ,  quamuis  adire  non  potueric,quia  fal- 
fum  ceftamencum  liberci  efle  dicebacur.    Lis  erat  de  tefta- 
tnento  Iibcf ci:  Dubiumerat,  an  valerct  tcftamcntumeius. 
Litc  hac  pcndente  ,  propter  inccrtitudinem  non  poterat , 
idireabinteftato.  impedimento  eft  nc  adeat  lis  illamocaab 
alio  ,  ideoquc  fuccutritur  ei  vc  tranfmittat  eam  bxredita- 
tcmadfuos,  perinde  ac  fi  eam  adiiflet.  Exhisomnibusex^ 
emplisnos  coUigimus,  quotics  accidit  vt  hxtes  impediatur 
iido  alterius  tercii  nc  adeac hxreditatcm,  tunc  fuccHtti  e- 
ius  hcrcdibus,  vt  haet  editas,quamuis  non  adita,ad  ipfos  uanl^ 
mittatur.  Sed  hic  exiftit  antinoraia.   Opponitur  huic  fen- 
tentiz.Li.§.vIt.f!.fimuIierventr.nomi.  Mulicrdicitfcpr^- 
gnantcmefle  :  dum  incercura  cftanprzgnansfir.anvcpari- 
tura  fit ,  mittitur  in  pofleflHoncm  rcrum  hztcditariarum. 
Qupd  fi  poftca  compcrtura  fuerit  eam  calumniz  caufa  in 
polf eflioncm  miflam  efle:  quia  fciens  &  prudens  fe  non  cfle 
pr«gnantem,miflaeft  in  bonotum  poffcfllionem  r  propofi- 
taeltai2:ioedi(3:oPrzcoris,quantiintcreft  eam  in  poflefli»- 
nem  mifFam  efle.    Hzc  adiiodatuthzredibus  quanti  ipfo* 
rum  incereft.  In  hanc  adionem  vcnit  zftimatio  hzrcdira- 
tis,  quznon  potuit  tranfmicti:  quiaincertumerar,propter 
affirmationcm  raulieris,  an  przgnans  efFct.Ideoque  cranf- 
mittinonpotuit.  dacurideo  eis  aducrfus  mulieiem  propter 
caIumniamfuamai^io.^;/'»^«fm.  Diximuscum  quisfado 
alicHius  tettii  impeditus  eft  hzres  ne  adeac  hzrcdicacem ,  f  uc« 
curri  eius  hzredibus,  vchzrcditasad  ipfos  tranfmifl^a  intel- 


ccrtum  eft ,  an  przgnaas  fit ,  ctedeadum  eft  hzredera  quj^      ligatur.  &  tamco  dicicuc  ideo  hzredibus  dari  a(5lionemaA» 

uetfuii 


InTit,l^e  avq.velomk.hAred. 


Irfu?  mul-ct-em  proprereiiis  calumniam  ,  quia  hires  non 
iotuic  hjreditatcm  tranrmicrere.  Sed  hsc  rjpng.iantia 
liint,h?redicacem  traiifmittereinhoccafu  -•  &ideo  compc- 
tere  h^rcdibus  adionem  ad  id  quod-interjft  adueifus  rau- 
licrena.  quia  hereditasnon  potuic  tranlmitti.  Refpondea- 
dumcfthaicobiedioni:  Qu^E  hicanobisdi(5tafuiitdetranf- 
mittcnda  h3:rcditate  propcer  impedimencum  ,  eflc  intelli- 
gcoda  cum  ea  exceptione  ,  nifi  .ilitcr  confuli  poflit  ha.'redi, 
quomodo  'n  hac  fpecie  confulicur  ha:redi  data  ei  aftioce 
exedido  Praetoris  aduerfus  mulierjm.  Diligenter  expen- 
dcndsfunr  &  exaniinandx  (pecics,  in  quibus  vel  conftitu- 
tumeft ,  vc-l  a  lureconfultis  refponfim  tranfmiffionilocum 
eflc.  Tunclocusefttranfmiffioni  contra  rigorem  iuris  ci- 
uiliSjCum  euidens  squicas id exigit.  In  fpccie d.l. i.  deficit illa 
«quitas  proprcr  quam  dici.nus  hzreditatem  tranfmitti  ad 
hxcedes.  Namineo  cafu  adliopropofica  eft  aduetfusrnu- 
lier;madid,quodinrerefthiredis,hiredicarem  ad  fetranf- 
miiram  non  eile  ,  propter  calumniam  mulieris.  Hocigituc 
cum  ea  exceptione  inielligendam  eft.  qua  ratione  exifti- 
mo,&fihoc  cafu  quo  agitur  aduerfus  mulierem  calumnix 
caufa  a(5lio  inftituta  adueifus  eam  ,  inanis  fututa  fit :  quia 
fortelbluendo  non  eft  mulier :  tunc  fequendum  elle  quod 
hicdicimus  de  tranfmittcnda  hxreditate.xquitas  hic  q"oquc 
fuadct  fucciirrendaraellehxredi ,  cuialioquiiusfuumfaluii 
ellenonpoteft. 

Tertius  cafus  eft  fuperiori non  valdc  diffimilis  in  leg. 5.  §. 
peD.&  I.4.ff".de  Senatulconf  Syllan.  Eleganter  Senatulconf. 
&  edidlo  Pritoris  eaucum  eft  ,  vtfi  patetfamilias  in  domo 
fuaoccifusfuerir,quajftiohabeatur  de  familia,  deomnibus 
feruis,quifub  eodcmtedo  fucrunt ,  cum  occiiuseft.  Cau- 
tumefteo  Senatufconfulto  atque  edidto,  ne  ha:res  inftitu- 
tus in  teftamento  occifi ,  antea  haetedicatem  adeat ,  aut  pctat 
bonorum  polleirionem  ,  quam  quzftio  de  familia  habita 
fuerit.  Ponamus  igitur  hiredem  eo  teftamento inftitutum, 
antequam  defamilia  qusftiohaberetur,  deceffiife. hicqiix- 
,ritur,an hiredes eius hxreditatera vindicare poffint.  Hic vi- 
demus  dece/Iiire  nondum  adita  hireditate  .•  ideo  fecundura 
rcgulam  fupra  traditam  noii  polfe  harreditatem  ad  hiredes 
tranfmittere:  fed  ratioquoque  hoc  cafu  (uadet,vtratiohi- 
tedum  habeatur  .•  quianoniicuic  hiredi  inftiruto  ex  tefta- 
menro  eius,  quioccifuseft  ,  adire  hsreditatem.antequam 
qusftio  habita  ellet  de  familia  eius  qui  occiius  eft.  hic  au- 
fioritate  legis  addudus  eft  ne  harreditatem  adirer ,  raaluit 
legi  parere  ,  quara  legem  ofFendere  &  hirsditatem  adire. 
Sed  oportet  diligenter  inquirere ,  num  idco  diftulecic  adire 
hsredit3tem,quodSenatufconfuItoed:6l6vetertebatur:  an 
veroceflauerit  ob  aliara  caufarah3:reditatemadire,vtidem 
dicitur  in  1. 4.qui  iequitur. 

C^artuscafuseftinl.  Pannonius.Sf.fF.hoctitul.Auitus 
Pannonius,  cum  procurator  elTet  Siciha:prouincis,  hires 
inftitutus  elt.  quidam  amicus  eius  forte  teftamentum  Ro- 
maEfecit,eumqaeinftituic.  Is  cumignoiaretieinftitutum 
etreeijsteftametito,  dcceffi::  procuraroreius  petierac  ante 
bonocutti  pofleffioncm.Sed  hicraram  eam  bonorum  poflel- 
fio.iem  non  h.jbuer  u :  ignorabat  fe  inftitutum  elfe.  Si  ra- 
tam  hahu  irsc  bonorum  polfeffionem  ,  perinde  haberetur 
atque  (i  ib  eo petica elfcc b jaorum poircllio.  Sed hicpropo- 
nitur  orocuracorem  petiifls  tantum  bonotum  pofleffio- 
iictn,Sc  eam  ratam  non  habuifl?,atque  ideo  inanem  efle  eara 
piititiontm.Quxritur ds  rius hiredibus,  an  ai  hxredes tcaf- 
miflafiteaboiiorumpoireffiui?  Incal.Pannonius.;bi,  Q^* 
h»ior!{ni,-StCtizamziii\itticupxo  non  poflKjad  hsreciica- 
tem  petuenire.quia  verum  eft  h^ redcm  infticurum  decef- 
fiireanteaditamhajreditatem.Ibi ,  DKmnttamenPinm,  ^c. 
Diuus  Pms iquitate  motus contra conftrtuic,  vc  teftituantur 
inintcgrura.Ibi ,  StfienJpcSitt ,  ^c.  Nondiftingaic.anantc 
tempusilluddeceflcrir.anpoftea.  Inhacigitur  fpecie  habita 
eftraciohamanicatis,vtrefticuancurhiredes  ex  perfona  de- 
fan(fti.  lufta  eft  caufahuius  refticutionis  ;  quia  non  pocuit 
hsredicatem  adire  propter  ignoranriam  ,  &  huius  ignora- 
tioniscaufaeft  iufta  probabdifque  ab(entia.  Ignorantiahi- 
redis  inftituti,  cuius  ignorantix  caufa  eftablcntiaiufta  (Si- 
ciliamenimprocurabat,  vc  hic  dicitut)  facit  vc  refticuancut 
eius  hsredes  ex  perfouadefundi.vthicdicitur.^Sedcutte- 


45^ 

fticutioin  integrumhfc  neceffariaeftpotioi  ]  qUam  in  fiype- 
rioribiis  cafibiis?  In  fuperiori  cafu  dixiinus  lellicuciotiem 
non  efle  nece(rariam,ip(oiure  fubuenitui  hiredibus.d.l<'g. 
fcriptus.  &  aliis  fimilibus.  Sedhiv;diciturr<.-fti'!)tionera  in 
incegrura  hoccafunecefliriaraefle.Iraqueoftei  di-  I.trecon- 
fulcus  nonpofle  ipfoiuredefuntilihxredibus  fubueni  i,  led 
reraediocxtraordmarioopus  efli*.  Si  hxc  fpecies  diligenier 
expendatur,  diffimilis  eft  fuperioribus.  In  hac  fpecienon 
poteftcaufarihires  teftamentoinftitutus.fibi  otuniro  non 
licuiiTe  adire  ficuti  in  aliis  fpeciebus.  ideoque  iuris  rigor  ei 
obftar.  Caufaturrantumignorantiara.  Siiusftridumfpe- 
demus ,  nonfatis  excuian  videcur.  Virdil'geni)flimus  po- 
ruiflerdeeahxreditatedelataaliqiiaracione  ctitior  fieri.  In 
fipcrioribus  cifibus  omnino  non  licer  hxredi  inftituto 
ad^rehsredirarem ,  velpropcer  audlontarem  legis,  velpro- 
pterlitem  mocam  .•  hic  potuit  aliqua  rationc  certior  fieride 
hsteditatefibidelats.-necofFenlam  leg:svcrebatur,vr  inca- 
ful.5.  fF.de Senatuiconi^  Sil.Iureetgo  h;c  deficitur:fedpro- 
pter  humanirarera  ,  bcne ficio  reftitucionis  in  incegrum  ei 
fubuenicur.  Hicigirurcafus  a  citeris.dequibusiupra  dixi- 
mus.diftingaenduseft.-neclocUiH  haber,nifi  inquibuscafib. 
eadera  eft  iquiras ,  veluci  in  minore  z  f .  aiui.h^rede  inftiru- 
ro.Inminoreif.ann.ideradicinonpocefl:.  Mmor  zf.annis 
ha:rcsteftimentofctiptus,nonadiic  hsreditatem.ltaque  fc- 
cundum  iuris  r'g  :rem,candem  hiereditateni  non  potuit  tra(^ 
mitterc  ad  hjereJem  (unm  :  lcd  tamen  propter  «cquicatcni 
fubuenitureiashiredib.  beneficioreftirutionis  in  intfgcurn 
ex  petfona  minoris.In  quibus  cafibus  eadera  eft  ratio,  nos  di- 
ciraus  i  Jern  ius  effe. 

Qujntuscaiuseftinl.fiinfanti.C.deiure  delib.  Cumh.-B- 
rediras  infanti  deUra  eft  qui  patcem  habet :  fiue  infans  licia 
poteftare  patrisfui,  fiuefuiiaris,  fih.creditas  adica  nonfue- 
ric  iafancis  nomine  :  canih;Iominus?cquiricut  pacri.  crai.f- 
miccitur  enim  ad  patrera  perinde  atque  fi  aditacfl^t  pupilli 
infantisnominc.  HocconfticutumcftaTheodofioind.  1.  (i 
infanti.quslex,qui3  multafingulariacontiner^eam  nuncex- 
plicaturifumus.Egoobferuaui  hac  conft.tutioaeThcodofii 
q,uinque  pra:cipua  fingularia  contineri,  quibus  dcrogatum  efl 
iutiantiqao,nouumqueiusinducitur. 

Priraumeft,quodpateradith£redita£efn,qui  infanti  de- 
lata  eft.Si infanri,inquit ,  id  eft,  minori  (eprem  ann's.lbi ,  yd 
honoramprjfjfior.empeten,  ^.  .hocius  nor.u.n  eft;  dtucifutn" 
iuseratante  Theodofium,  quodpatethireditatcmfiliofuo 
delatam  polTec  adire.hocte.  eptumcantiimeiatin  bonorura 
pofleffionc,non  etiam in  harredicate.1. 1  .fF.de bonorum  pofl^ 
fur.infanti.In  hartcdiratehoc  non  fuerar  admifl  im.  Sed  vo- 
luithoccafuThcodofiusiJemrecipiend  imefle,'cil  ctimh^- 
rediras delata cft infanti qui  pati  em  (uutn  f ipetftite-K  habec» 
Ecnocandumeft,  quodhic  Theodofiusai',iiomiaih^redi- 
tatehoclocura  habere.nontaniumfiamatrefi-.  d.lata  hs- 
reditasinfanci.-iedetiam  fi  aqiiouisaIio,eiaiufiquiaisextra- 
ncus  iofticuerit  hzredem  in  fuo  reftamenco  infantem.Et  no-' 
randameftparremhEr;diratem  adirc,nonpro(e,fedproin- 
finteadvcilicaceminfantis,nonf.iam.  N.iminfanshoc;ure 
hiredicuce.n  fibi  delacainfibi  acquiric,icavcpacecv(amfruj 
dlum  tancumeiush£reditacish.ibeat.l.vIr.C.  d;bon.mat.<Sc 
I.vIt.C  debonisquxlibcr.quamuisiurcDigeftorumhjercdi- 
tasdelarafiiiofarnilias, &ipfi  qaafitatranife.acuriiipicrem, 
l.placet.yS.fF.hoctic.Pacertamenhoccafifibinonadir.ideft, 
ad  vcihcacem  fuam:fed  infincis,cui  eft  hajtcdicas  delata. 

Sccundum  quod  obfcruaiii  in  hac  conl-titutioneeft;  Si 
paternouadieriihsred-icacem  infanus  nomine  ,  &  decefle- 
rit  infans  ,  cam  ha;rcdiratcm  tamen  ad  patrem  trauimictij 
quafi  iam  infanciquzfica  efler.  H  jc  etiarii  nouuru  cft.quo- 
niamaliashxredicasnonadicanontranfmitcicur.  No.Te.iim 
poccftdicirationefuitatistranfmitci.noiiLquiturdefuohx- 
rcdc.Ioquitur  de  eo.cui  delata  eft  hiredicas.vel  a  matrc.vcl  ab 
alio  quouis  excraneo.Mitri  non  eft  f lus  hircs  filius.  Eftoue 
hicobferuandum  etiam  negligentiampatris  non  ei  nocere, 
quominus  poftea  eara  h^reditatera  acquirat:quo  minus  poft< 
caha:reditasrranfnittaturadpatrem. 

Terciura  eft  ,  quod  fi  iam  pater  infantis  deceflerir ,  tutot 
foIuspoteftadirehireditatcm,qua:iiifanti  delatacft,vt  hic 
^icit\xt.Partntevero,^c.  hocctiamfingulateeft.  N^m  iurt 


454 

antiquo  tutor  folnsnonpotefthsreditatem  adire  ,  qusde- 
lataeftfilio.l,pocuit.C.deiuredclibcr.l.feruoinuito.<Jj.§.fi 
pupjllo.  ft.  adTrebell.  Scd  conftitutumeftaTheodofio.vt 
fiinfansficpupillusjtutorpoffic  eiushsrcditatemadire:  fed 
hoccafunuUiefttranfmiffio.vthicdicitur.  Et  eomodoeidetH 
inf»ntiy^c.\n  hoc  igitur  cafu  cura  pupillus  infanj  patrem  non 
h^bet,aetutoteidatuseft  i  qui  neglexitadirehircditatem, 
nullaeft  tranfmiffio  hatreditatis.  Tranfmiffio  fit  tantum  fa- 
uotepatris,  pacrioiure,  vt  hicdicitur.  Ergo fi ponamus pa- 
tremdeceffifle,  &  filiodatuth  efletutorem.quineglexerii 
aditc  hxrcditatcm  ,  orancs  hircditates  perinde  habendat 
funt.ac  fi  delatx  non  eflent  pupillo.  De  matte  eft  contro- 
uerfia,antranfmitcatur  fimilitcradmatrcm.  Sedpericulo- 
fumefthanclegcm,  qu2  de  patreloquitur,  admatremex- 
tenderc  :  quiapacercft  legicimus  adminiftracor,nonetiara 
tnatcf.  Etrecepcius  cft  vc  non  cranfmiccatuc  hiredicas  ad 
macrem  :  nifiob  verifimilemtcftatotisvoluntatem.l.vlt.G. 
deiDftit.&fubftit.  ,  ^ 

Quartum  cft  ■,  quod  obferuauiexiiacconftitutione,0- 
ronia  hxc  locum  habere,  ctiam  fiinfans  fitfuiiutis.  Qupd 
diximus  patrem  adire  ha^rcditacem  dclacam  infanci,nomi«; 
nc  infancis ,  &  fi  non  adiecit  &  incerim  decefletit  infans,eam 
ad patrem  tranfmitti ;  aitTheodofius,non  tantumialocum 
habetc  fi  infans  fit  in  poteftate  pattis :  fed ctiam  fi  fui  iutis  fa- 
«ausfit.  Eavere,  ^'«^«/^/«/v^wif,  fi^f.hocnonfitpropterpa- 


FrAncSDuareni  (^om  ment. 


lit.  Nam  Theodofiushic  loqukurdchis  ,  qui  fiue  ignpra' 
uerint, fiuenouerint  fchzredes  fcriptos,  non  adierunr.  U- 
iudinfpicitur  maxine,  an  repudiauerit  is  cui  delaca  eft  hz- 
tcditas,  hsreditacem.quia  fi  repudiauerit  harreditatem  ,  ea 
non  poteft  tranfmitti.Ec  hoc  eft  gencraliter  nocandum.quod 
hxrcditas  repudiata  nucquam  tranfmittitur  ad  ha;redem. 
Tunc  qusritut  dc  tranfmiffione,  cum  hireditas  nec  repu- 
diataeii ,  necaditaicuraaditacft,  nihilopuscfttranfmiffio- 
he.-  cum  eft  rcpudiata,nonpoteft  tranlmitti  ad  hasrcdera. 
Tranfmiffio  igitur  locura  habct,  cum  hsercditas  nec  adita  nec 
repudiataeft.  Qua;rifolet,anhic  confticucio  locumeciam 
habeat  inrucccffioneabinteftaco?  Nam  Theodofius  loqui- 
tur  dc  fucceffionc  ex  teftamento.P/rr  hanc,^c.\{ztQ,  conftitu- 
tioloquiturdefcriptishxredibus.dehis  quifuntinfticuci  ce- 
fiamenco  pattis  vel  matris.  £t  quid  dicemus  fi  hxreditas  fic 
delaca  filio  ab  inteftato ,  &  eam  hzreditatem  non  adierit.^  Si 
deccfleritanteaditamhztcditatem,  eam  tranlmittetadhae- 
redcsfuos.Ptobabile  eft,&oranibus  ptobaturin  fucceflio- 
neqdoque  ab  inteftatohuicconftitutioni  locum  eiTe.  Vci- 
licas  hoc  ftiadec  &  fimilicudo  racionis.vt  conftitutionem  quas 
dc  fucceffione  ex  teftamento  loquitur,  ad  fucceflionera  ab 
inreftato  interpretatione  producaraus.  lUud  ctiam  quzfi- 
tumeft,quiddefucceffioneprartoria  dicendumfit?  Vbique 
Theodofius  in  hacconftitucioneloquiturdehztedicace  ,  id 
eft,defucccffioneiurisciuilis:  de  bonorum  pofleftione  quz 


ttiam  potcftatem:(ed propcer  ius  patrium :  quia pater  eft  tan-       fucccflio eft  iuris  Pr<etorii,non loquituc ,  idcoque  dubitaba 
tum.vthicdicitur.Notanduratameneftquo  calufiliusinpo-       tur,anin  fucccffione  quoque  prztoria  in  bonorum  poflef- 


teftatepatrisnoncft,fed(uiiuris,  non  acquiti  vlumfrudum 
patri,proprietas  plena  filii  dicitut :  quamuisaliashzrcdita- 
tis  aducntitia;  vfusfrudlos  acquirarur  patri ,  &  lilius  nudam 
proprietatem  habeat.  Viusfi;u6l:us  acquititurpatriproptcr 
iuspatrizpotc(btis.l.vlt.G.debot}.q>'.a;:lib 

Quintumeftobfcruandum  exhaccv  u  j  .  ic.quodfi 
pupillus.quiinfarisnoneft,  nonhabea:  cuteren  decrctum 
Pcztorislufficerc  ad  adcUndamhxreditacem.vrixdicitur. 
Antc  Thcodofium  id  receptum  tancuiX  etat  in  bonorum 
poireffione.l.bonorura.C.qUiadmit.ad  bon.polTri,  Hifunc 
quinque  caf us in  quibus  tranfmittitur  hxredita!. ,  quamuis  a- 
dita  non  fuerir. 

Sextus  Cafus  eft  tranfmiffionis  in  conftitutione  eiusdem 
Theodofiidc  his  qui  ante  3pettastabulas,&c.  Cocftiturio 
ha-ceftTheodofiiiunioiis ,  ficut&eaquaminterpretati  /u- 
mus  fupenori loco.Lfi infanti.  Sed hicpofterior eft,vt faci- 


fionelocumhabcat?  Controuccfum  hoctameneft,  (edvc- 
rius  puto  locura  haberc  & in  fucceffione  praitoria  j  eftque re- 
ceptiorha;copinio,  Primuramouctrac  quod  eadem  cftra- 
tio,&e3demvtilitas.  Ratiohaeeeft.qUam  adducit  Theodc- 
fius  vcrf  Sicjuidempertndigtium  eflfortHitos ,  (£c.  Eadem  au- 
tcm  ratiojcadem  vtilitaseft.&zquitasin  fucccffione  praero- 
ria.  Deinde  hoc  aliennm  non  cft  a  fignificationc vetbotum. 
Hxcduo  cotjfideranda  funtin  cuiufquc  legis  intcrprctatio- 
ne:Ratio  &  vtilitas,deinde  vciborum  fignihcatio.  Appella- 
tionc  hireditatis  continetur  bonorum  pofleffio.  1.  hzredi- 
titis.i^S.ff.dcVerb.fign.l.  in  conditionib.  ip.^.fipatronuj. 
fF,  dccond.  &demon.  vbictiam  in  conditionibus  hoc  vcr- 
bum  de  boftorum  pofleffionc  accipitur.  Et  lex  de  ha?redita- 
teloquens  produccnda  eft  adbonorum  poflcffionem  ,  nifi 
ratiodiuerfafit.I.i.§,bonoruro,ff.ad  fenatufconfTrtbcl.Ia 
fcnatufconfulto  TrcbcUiano  de  reftitucnda  haircdicate  er 


lccogoofciturex  nominibus  Confulum,  quiconftitutioni-       caulafideicommiffi  fitmentiohzrcditatis,  &  tamen  Vlpia^ 


busadfcriptifunt,  NominaConfulum  oftendunt  conftitu- 
tioneml.  fi  infanti.  editamcffe  anno  priino  imperii  Theo* 
dofii :  poft  vero  duodecim  aut  quatuordecim  annos  hanc 
promulgatam  fuifle.  Statuit  igitur  Theodofius  hac  confti- 
tutions  ,  vc  liberi  inftituti  a  parcmibus  tianfmittant  bzrc- 
dicatemnonadicamadquofcunquedeicendencescx  fc.  Hxd 
confticucio  ajulcum  addic  iuri  anciquo.  NaBninprimis  hic 
non  infpiciraus  ius fui.fed ius  fanguinis  cancuna.  Liberi cranf- 
miccunc  hiredicacem  fibi  relidtam  ab  afcend;ncibus  a  pa- 
rencibusaddefcendenres.  Thcodofius  de  liberis  loquicur.' 
non  loquiturdc  iis  qui  fui  hajredes  funt,  Loquitur  ctiamdc 
iisquifuihiredesnonfunt,  hoc  fatis  apparetexcoquodlo- 
quitutnontantumdehircditaceparerna,  fed  etiam  d-j  ma- 
terna,  &Conftatmatri  filium  hzrfdemnoneirefuuni:  quia 
materfilium  nonhabetinfuapoteftace,Ibi,^/><«/rf  z^^/w^i/rf, 
^c.  plenior  eft  igitur  hic  confticutio  quadamcenus,quam 
ius  anciquum,  quod  defuis  hzcedibus  confticucum  eft,  Ea 
aucem  minus  concinec,quamiusantiquum,quod  fui  hsre- 
des  cranfmictunc  hzredicaccm  non  cantum  ad  defceiidcn- 
tescxfe  ,  fcdctiamad  extraneos  ad  quofcunque  (uos  hzre- 
des  ,  (edhbcri  tranfmittunc  hzredicacem  pacentum  ad  dc- 
fcendentes  cancum,non  eciam  ad  alios  fucceflores.  Przcer- 
caexeo  cogaoicicur  plenius  profpeiftum  eflc  &  confultum 
hircdibus  hac  confticucionc ,  quam  iure  anciquo  :qnia  hic 
non  infpicimus  an  licueric  haeredibus^quibus  dclaca  eft  ha;re- 
dicas,adireha:rcdicatcm:anvero  impedicifuerincne  adeant. 
In  plerifque  (peciebus  iurisanciqui  id  infpicicur,vr  ind.lcg. 
fcripcus.ff.dcCarbo.edi6t.  &aliisfimilibus  quas  adiiiximus 
&interpretaci  fumus,  Scd  hic  cranfmiffioni  locuscft  ,  fiue 
impedicus  fuerit  haeies,cui  delata  cft  haeceditas,  fiuc  oou  fue- 


nus  intcipietatione  ad  bonoium  pofleffioncm  quoquc  fe- 
hatu(con(ultum  peltineic ait«  Cur  igitut  hartc  conftitutio- 
nem  quz  loquitur  dc  haeicditate,  non  extendemus  ad  bo- 
noium  pofleffionem,cum  id  conueniat  fignificacioni  vcrbo- 
rum,eademque  ratio  fit.eadem  vtilitas  &  zquitas? 

Septimus  cafuseftinconftitutione  luftiniani  C.  de  iure 
deliber.I.cumantiquieiibus.  151.  Hocinfummacontinecur 
eaconfticucione.  Si  is  qui  deliberac  de  adeunda  hziedicate 
inteiim  deceffeiit  >  cum  hzicditatem  ad  quofcunquc  fue- 
ccffoicsfuoS  tianfmitteie,  quod  ad  ius  dclibeiandi  attinet, 
vtidemius  dcliberandi  habeant  *  quod  dcfundus  habebat, 
vt  liCCat  eis  intia  tempus  legitimum  dcliberare ,  an  velint 
hzrcdiratem  acquirerc anxcpudiare.  Hzc  eft  poftrema  con- 
ftitutio  edita  de  tranfmiffione ,  qua  pleniffinie  confulitur 
hzrcdibus.  hzc  conftitutio  facit  vtiuie  conqueii  non  pof- 
finthziedes  dcrigoie  iuris  antiqui,  quoiure  impediebatur 
tranfmiffiohzrediratisnonaditz.  Nam  hzcconftitutiolo- 
cum  habetinquouis  hzrcde  etiaraextraneo:  ius  antiquum 
locum  habcc  vel  in  f  uis  hzredibu*,vel  faltcm  in  libetis  j  vt  co- 
ftitutionciIlaTheodofii,dequadixirau«,inaIiis  locum  non 
habet ,  nififorce  fucricimpcdicushzresnehzrcdicaccmad- 
eac.  Scd  hzc  confticucioadomncs  hzrcdes  peicinec  ctiam 
extrancos,/</^<»f  «tfy5i««»iw,G?r.NihiI  rcfert.an  is  qui  hzredi- 
tatcm  tranfraittit ,  hzresfuusfitian  extraneus:  nihilrefert 
an  fuerit  hzrcs  abinteftato,  anexteftaracnto.  Nihiligitur 
refcrtjsnchzresfit,  adqueratranfmittitur.  Sedhicdicitux 
hoc  rcmedium,  quod  extraordinarium  cft,  annofiniri.hoo 
cxplicaui  fuperioribus  locis  ,  ficut&  omniaalia.quzadhu-" 
ius  legis  explicationem  pertinent,alias  pleniorem  require- 
recinqoiiitionen.  errorgue  ille  confutatuseft,  quod  aiune 

hsDcdi-s 


f 


hjetcditatcm  bifi  l  fciente  tranrmitri.  Fit  mentio  fcienii* 
inhac  conftitucione  Iiiftiniani ,  vc  oftendac  fcienti  tautiim 
tempus  illud  vnius  anni  cutrere:  non  ignoranti.  Nonvci- 
gnotans  nonpoffichirediracem  cranfmiccere :  imoracio  fua- 
decvc  ignoranci  pociusconfulatur,  quamfcienti,  vtdiximus 
inincerprecacionel.Pannonius.fuprahoccic.  Hic  de  cranf- 
nailSoneanobisdidia  fufficianc ,  quamuis  pleraque  poITent 
addi:fednonmagnopcre  vcilia.  id  ego  fpedto  vcvtilioraaliis 
dicam:nonplura.  Pergaraus.  Docuimusfupravcilicacem  & 
c^cdtum  adicionis  hireditacis  ex  eo  incelligi ,  quod  fi  ante  a- 
ditam  hsreditatem  deceflerithaErcs ,  non  tranfmitcic  hiredi- 
tacem:nifiincafibusexccpcis.  Nuncvidendum  eftjquemef- 
fedumhabeacadicio. 

C  A  p.    VI.      Deeffe^fiadttmis. 

POftquam  ha^reditas  adita  eft ,  magnus  eft  efFed us  aditio- 
nis.  Nam  aditione  fecuta  fuccedic  hsres  in  vniuerium 
ius.quod  defundus  habuit:  vt conftat cx  dcfinitione  ha:redi- 
tatisanobistradica,exl.nihil  aliud.fF.de  vetbo.fignif.  Sicin- 
terprecacurlureconfulcus  inl.ha:resinomne.  j/.  fF.  hocric. 
HircSjinquic  Pompon.in  omne  ius  morcui,  non  rantum  fin- 
galarum  rerum dominium fuccedic :  cum  &  ea,quas  innomi- 

busfunc,adhxredem  tranfeanc. 

Primumigicur  rerum  hxredicariatum  ,  fingularum  re- 
tum,  quzinhzredicate  func,  dominiuca  acquiritur  ha^rcdi 
poftquamadiic.  Succedic.in^uic,  indominiumfingularura 
rerum.   Nulla  eftracio  magis  probaca  legibus  &  iure  ciuili 
acquircndidominii,quamadicionehajrediratis.5^A:y7/«f,^«(« 
legttimttmdominium  perjjcittnt^  inquicVarro,  Si  iultam  hz- 
redicatem  adiic ,  adicio  hzredicatis ,  raancipaco ,  ceffio  in  iu- 
re,vfucapio,&c.  Igicuraditione  harredicacis  transferturdo- 
ilainium  reram  hirbditariarum:  poileffio  tamennoncrans- 
fettur.  Quamuis  cnim  acqiiirat  dominium  rerum  hiredi- 
tariarum  h^rcs  adeundo  hzreditatem  :  non  ramen  acqui- 
ritpofTeflioncm  fine  apprchenfione.l.cuni  hstedes.  i  j.fF.  de 
acq.pofled.  Huicfimileeftquoddicicurinl.z.^.Scaeuola.fF. 
fi  quis  teftam.  lib.  Ait  ibi  Iiiriconfulcus ,  ea ,  quz  iuris  (unt 
transfcrri  in  hxrcdem  :  pofleffionem  autem,  qujefaCiicft, 
nifiapprehenfafuerit ,  inhzredem  noncransferri.  quodca- 
menmotibusnoftcisreceptum  noncft.  Nampofleffiofine 
apprehenfione  transfertur  in  hzredem.  non  enim  tantum 
abinteftaco,  fedeciamexceftamenco  concinuacurpoiTeflio, 
quamhabuicdefunftus,inipfiushzredc,  ctiamfi  rcshirc- 
ditatias  non  apprehenderit.     Hinc  confequens  eft  fine  tra- 
ditione  acquiri  dominium.  quamuis  ad  dominium  acqui- 
rendumiureciuili,  opusficcradicione.l.craditionibus.  C.  dc 
padi.&§. pcrtradicionem.Inftic.  dercrnmdiuif  Qood  au- 
tem  dicicur  acquici  dominium  fingularum  rcrum,  hoc  eft 
iacelligendnm  cum  excepcione  vulgaii.   Nam  rerum  lega- 
tarum  dominium  non  crarisfercur  in  hiccedem  :  fed  cranf- 
fercur  potius  in  legacarium.l.aTicio.  ^4.  fF.de  furc.  przcer 
dominium  fingularum  rcrumfucccdic  in  vniuerfum  ius  hz- 
res  ,  quoddefundlushabuic.vcdicicurind.  1.  h.-eres.  fi.  hoc 
xk.  fhns in omfte i->^.,^c.lhi,  Eaquasin  no.Tiinibusfunc,&c. 
obligationes&  adionescransferuncur  inhzredcm  Przccf- 
cacomraoda  omnia  &  incommoda.  1.  i.&^.fF.debon.pofl. 
Hiredicasvniuetficas  quzdamcft  conftanscx  imibus,  quz 
dcfundlo,  vel  concra  defun6lum  compecebant:  quodcun- 
queius  habebac  defunftus,  velcompetebacconcracum  vel 
m hiredem.  idem  dicicur  in l.tranfic  ha? redicas.  fF.dc pec.  hx- 
rcdica.  Ideohzresdicicur  fuccederc  in  vniucrfum  iusinde- 
finicione  hiredicacis.     Imo  eciam  hires  proparcc  ,  dicicuc 
fuccedere  in  vniuerfum  ius.  hircs  pro  partc  non  pecic  res 
fingulas,ied  pecic  hiredicacem,  vniuetfitatem  quandam. 
Dicitur  pecitio  hireditacis  de  vniuerficace  propofica  efTe.l. 
i.fF.dc rei  vindic.  Peticio  hzreditatis  ad  vniucrfi taccm  perti- 
net,  fiuetotahzredicaspctacur  ,  fiucpars.l.  <^zdam.fF.  de 

:  acquirend.  rer.dom.  hiredicas  dicicur  efle  vniuerficas.l.  i .  ft. 
quor.  bono.  Inccrdiftum  quorum  bonorum,  de  vniuerfi- 
taceeft,  &hinc  manauic  vulgaris  diftindio  fucccflbris  vni- 
uerfalis & fingularis.  Hxres  quifquis  eft,  dicicur  fucccdcre 
invniuerfumius.fiuefic  h«Erescxaflc,fiueexparce.  Singula- 

I  rem  vocant,  qui  fucccdit  in  rem ,  cuiufmodi  cft  legatatius, 
donacatius.l.fluminum.  S.adiicitur.  S.  dc  damQ.iafc^o.ncc 


n  T^it.Deacd.^elomk.hAred.  ;  i^ 

hoc  qnidem  cxcepcione  carct.     QuarJam'  eniii^  iuri  func 
pfrronalia,qua:finiuncurmorcedefun<ai,  vc  vlusfruftus  in 
Inftir.§.  finicur.  de  v(ufru6lu.  Hicnoncranfeuntadhirc- 
dem.  Hincnafciturquarftio,  anexcempore  morris  h.xc  iura 
acquirancur  hzredi :  an  verocxrempore  adici  hzreditatis? 
Exhis,qua:diximus,  fpedandum  videtur  eflc  tempus  tan^ 
tum  aditz  hztedicacis.  Diximus  hiccdcm  ance  adicioneni 
hzredicacis  nihil  iuris  haberc  ,  fed  adicione  hiredicacis  o- 
mniahzciurainipfum  transfcruntur.     Sedanimidaertcn- 
dum  eft  poftquam  hzreditatera  adiuithzrts.adicionem  re- 
trotrahi  ad  tempus  mortis  dcfundi ,  vt  incelligacur  hires 
eflea  tempore  morcis  defundi.  l.hajres  quandbque.  h»  ^- 
hoc cic.  Qoandoque  aic lurifconf  id cft.Quandocunquc hi- 
les  adieric,  eciamfidiuamorce  defundi  adierit,  inteiligicur 
defunfto  fucceffifle  iam  a  morcc  defundi.     Huc  pertinet 
regulaiurisl.if4.omniafereiura.fF.deregul.iuris.  Omnia 
fere,  inquic  lurifconf  iura  hiredum  pcrinde  habentur,  ac 
fi  continuofub  tempore  morcis  hircdcsextitiflent.hisvcr- 
bis  concepta  eft  ea  regula.  &fimiliseftaliaregula.  fF.dcre- 
gul.iuris.lcg.Omnis.t8i.qui  fi.habcc:  Omnis  hireditas/ 
quamuis  poftea  adcacur  ,  caraen  ciim  tcmpore  mortis  con- 
tinuatur.     Continuacio  facit ,  vc  intelligacur  hires  fuiffe, 
iam  inde  cx  cjuo  morcuus  cft  dcfundtus ,  a  quo  illi  rclicaa efl 
hiredicas,  eciamfidiupoftmorcemadieric.     Hocaucemcx 
quadamfidlione  oritur,  quod  eft  notandum.  Nam  revcra 
acquiricur  hiredi  dominiura  cx  cempore  adici  hiredica- 
tis.ante  aditionem  nihiliuris  habecin  res  hiredicarias.  Sed 
quandocunqueadieric,  fingicur  adiifle  fimulacque  raorcuus 
eft  is  ,  qui  ei  rdiquic  hireditaccro ,  licec  re  vera  non  adierit» : 
Ec  diflenfio  incer  iuris  auftorcs  reperitur  aliquando  de  hac 
re,  an  fequendafic  veritaspocius^anverofiaio.     Ecexsm* 
plumvnumeft  inl.fi exre.z8.§.ilIudquificum.fF.deftipu. 
feru.  Quiricuri^bi,  anredte  biredifuturoferuushitedita* 
rius  ftipuiari  poflit?  Si  ftipulacus  fic  feruus  harredicarius  hi- 
redi  fucuro  ante  adicioncm  hircdiratis ,  quidam  exiftima* 
bancnullameffeftipulacionera^quiahircs  nulluscft  ance  a* 
dicam  h-credicaccm.     Alii  pucabant  valcre  :  quia  cum  adiit 
hircditatem,  fingiturex  cempore  moriisadiifle.  Obtinuit 
hic  fenccntiainferuo  ftipulancc  biredi  facuco  iacente  hi-' 
redicacc.     Repericur  alia  fpecics  ,  in  qua  pnualuic  veritai 
magis,  quain  fiftio  ,  infurco  rci  hireditarii  ante  aditan» 
hiredicace.m  ,  de  qua  re  eciam  fuic  diffenfio  incer  veceresj 
quodcognofcicnr  ex  epiftola  Ciccronis  ad  Tj:eb.-icium,  lib. 
7  .Epiftol.  eius  initium  eft ,  liluferas  heri ,  q uod inter,&c. vbi 
rcferc  opiniones veccrum.  Dubicacio  cx  eo  nafccbatur,  quod 
f urtum  cft  contredatio  rei  alieni.     Darur  mihi  adlio  f jcd 
aduerfiiseum,  quiconcrciflauicrcujmeam.  Ac  anie  aditio- 
ncmrcshitcditaria  non  cft  hircdis.     Quomodo  igicuri*^ 
<aiofurcipoteftcompecerehiredi?   Scdideo  competic  quia 
fingicur  eoncinuo  hircs  cxcicifle  ,  cum  adiit  hiredicacem. 
Noneft  igicur  mirum,  fi  de  ea  re  comrouerfia  fueric  incer 
veceres,  cum  racio  hincinde  adducacur.     Scd  vcticasobri- 
nuic,adlionem  non  compecece  ob  furtum  tei  hircditarije';. 
fed datur accufacio expilaci hiredicacis.l.hircdicani. 6i.  S. 
defurt.eft&tit.C.decrimi.cxpil.hired.  Exiamdidis  con- 
fequitur,hircdcm  obligaricredicoribushircdicariis,ccian1- 
fiforce  hireditas  foluendo  non  fit.  Quin  obiigetur  credi-' 
toribus  hiredicariis  dubitandumnoneft',  adeundo  hiredi.* 
tatcm.    Nam  quafi  cum  eis  concrahere  videcur.l.apud  lulia-» ' 
num.§.  vlt.fF  quibus  excauf  inpoflcf.cacur.l.  cxmaleficjis.^* 
hircs.fF.de obli.&ad.  Sedaddendum  afle  ctiam  teneri  fu- 
pra  vires  hircdicatis,  ctiamfi  hiredicas  forte  non  fufficiaf 
adfolucioncmirisalieni.l.more.S.fl.hocciculo.     Ec  fimild 
cft quod dicicur in 1. 35. qui dotis. fF. foluco macrimon,  Ncc 
tefcrt an  cxtraneus  hircs  fit ,  an  filius.  1.  fi  te.io.Cod.de  iutd 
dclibcr.  Filiushireditacem  adiic  patetnamvel  cx  teftamea- 
to,vclabinteftato.  conueniuntcum  ctcditores  hircditarii. 
isica  fe  cuecur  aducrfuseos ,  vc  dicat  inopem  fuiffe  patrem, 
hircdicaccm  foluendo  non  cfTe^icaque  fenon  eflecogen- 
dum  folucre  is  alienum  creditoribus  hireditariis:  tameu  hk 
diciturcogcndum  efle.  Non  enim  hic  cafuslibcrat  debito- 
rem  zre  alieno,qui  obligatus  eft,  quique  tenetut  quafi  ex  co- 
traftu  quodam.l.  incendium.C.  ficcrt.peta.     Hires  cninj 
pecinde  babetor  t  ac  fipcomififlet  ccedicoiibus  bxccdicaciis 


^s^ 


Frdnc.Vuarem  Qomment. 


fcroluturum,acficumeisYerecontraxHret.  At  certum  eft  fi 
verc  contraxjflct  cum  eis.nullocaiu  pofleliberari,  Hoc  cft 
accipicndum,nifiinuentariumfadumfit,id  eft,  defcriptio 
rcrum  hxrcdirariarum  ,  fccundum  formam  prafcriptam  a. 
Iuft!niano,tunc  enim  non  tenebitur  creditoribus  ha:redi- 
tariis  vlcraVireshsreditatis:  fcd  quatenus  ad  eurn  pcruenit. 
inl.  vlc.  C.  de  iure  delibcrandi.  prolixe  &:  vcrbofe  defcribi- 
tur  forma  &  ratio  inuentarii  defcribendi.  qux  conftitutio 
ledioncm  tantum  dcfidcrat.  ergo  in  cius  intctpretatione 
diutius  non  immorabor.  deinde  fcrupulo(a  illa  obferua- 
tio  hodie ferc  cxoleuir.  Cum  quaf ricur  de ratione  defcribcn- 
diinuentarii^fpedandaeft  confuctudo  cuiufque  loci.  Ego 
credo  vix  quenquarri  hodic  obferuare  formam  ibi  defcti- 
ptamconficiendiinuentarii.  Q_uiftiocftanhsres,quiadiit 
haEreditaccm,eodemmcdoteneaturlegacariis,ficutcredito- 
ribus?  Er  dicendum  eft  breuiter.legacatiis  non  teneri:  ni- 
fi  quatenus  ex  hareditatc  ad  eum  pcruenic.  quod  expreC- 
fumeftinl.i.^.  fiis,  qui  quadringenta.ff.  ad  Senatufconful. 

aitifailurifconfultus,foluitlegatalegatariisnon  vlqueadmo- 
dyra  hireditacis.  nara  detrahic  quartam  ex  lege  Falcidia. 
Scd  cum  ceflat  Falcidia  ,  non  tcnetut  lcgata  prsftarelega-       temiprum.nifiminorquoquccontraeosreftitutusfit.  Nam 


qus  authen.incipit :  Si  omnes.  Codice,  6  miaof  ab  hanre<Ut^ 
fc  abftin.  Vocancut  hi  pcr  prsconem ,  vocc  przconis ,  quam- 
uisaliasid  admodum  vfitatum  non  fic.  voce  prxconis  figoi. 
ficatutomnibus,  quotum  intercft.vcadfinccertadic.  Hinc 
varix  quxftiones  nafcuncur.  Vna  cft  inK88.  fipupillus.fF., 
hocticu.  Cercumeft  creditores  hxreditarios  nonpofleam- 
plius  conuenire  pupillum,  qtii  reftituicur  in  integrum.  per- 
inde  eft  enim  ac  f\  non  adiiflet.  Sed  quid  dicemus  de  fide- 
iuirore.qui  datus  eft  obligationis  hxredicarix  nomine,  an- 
tcquam  reftitucus  cflct  minor  in  inccgrum  :  an  proderic  ei 
refticucioinintcgrum,quamminorpofteaimpe£rauii?  Re 
fpondet  Sczuola  in  d.  I.  fi  pupillus,  &c.prodeire.  Sic  vidcuj 
refticUtionem,quam  impettauicminor  bencficio  sracis,  nou 
tancumipfiprodeflcjfedeciam  eius  fideiuflori.  Similis  locus 
eftinl.n-fiminor.fF.deprocuraco.  Idoncus  fidouitor  con 
cft,  quidacuraminore:  quoniamminorc  reftituCo  ,  aduer- 
fuseum  agi  non  poceft.  rcfticucib  enim  Conccfla  minori,  i- 
pfi  quoque  prodeftne  conueniri  poflSr.  Sed  hic  reperitur 
antinomia:  videturenimcontrana  l.i.Godice  de  fideiuflor. 
mihor.  vbi  dicicur  :  fideiuflbres  cencri  minore  rcftituto  ia 
incegrum:  &  eos  mandaci  at^ionemhabereaduerfusmino- 


tariis,  nifiquacenus  ad  eum  peruenic.  Hoc  ius  camcn  mu- 
tacum  eft  confticucione  luftiniani  dchxrcd.  &  Falcid.  qux 
eft  prima  confticutio  libri  Nouellarum.  In  ea  confticucio- 
ne  prxfaibit  formara,  quxfcruandaeft  in  defcriptionerc- 
rumh.Treditatiarura,  conficiendoque  inuencario,  &plcra- 
<juc  addit  conftitucioni  cuiusanobis  mencio  faftacft  ,  qux 
cftl.  vlt.  Cod.de iutedeliber.  Aicquefi  hxresinuencariura 
facereneglexerir,  iscogecurlegaca  folidapcxftare:  fichodic 
iproptcr  Jllam  nouam  luftiniani  conftitucionem  ,  incer  lc- 
gacarios  &  crcditores  hxreditatiosnihilintereft.  Si  confe- 
ceric  inucncarium ,  non  m;igis  cenebitur  creditoribus  bzre- 
dicariis,quamlegacatiis:  finon  confecic,cenecurit]i  folidum 
tam  credicoribus  hxredicariis,  quam  legacariis.  Hocvifura 
eft  vcile  luftiniano,  quia  mulca  occultari  poflunc  fraudan- 
dorum  legatariorum  gracia  &  credicorum.  Imputare  fibi 
potius  debec  hxres  quod  illud  inuencarium  non  fcccrit  fe- 
cundum  formara  illius  confticutionis  imperatorix.fihxre- 
ditas  foluendo  notl  fic. 

Exeo,  quoddiximusde  cfFedlu  adicionishzreditatisjil- 
lud  confequitur  hxrcdicacem,  quxfemeladicaeft.nonpof- 
ferepudiari:  hxrcspoft  adicam  hxredicacem,  velicnolic  co- 
igicur  bxrcs  efle.  Obligacur  cnim  crediconbus  hxreditariis 
quafi  ex  quodara  contraiftu.l.apud  Iulianum.§.vlc.fF.quib. 
ex cau  in  pofF.  eacur.  &: I.  ex maleficiis.  §  hzres.  fF.de  obl(g.& 
a(S.  Is  qui  cenecur  ex  concradlu ,  qui  tenecur  obligacionc 
pcifonali,  cuius  perfona  obligaca  eft,  is  obftringicur  ,  velit 
nolic.  Obligacio  ea  ,  qua  cius  perfona  cenetur ,  iuris  eft  vin- 
culum.  Sedexcipiuncurquidamcafus.  Reperiuncurquidara 
Cafus,  inquibushxrcdicas,quxadicaeft,  nihilorainuspoccft 
tcpudiaci.  Primus  cafus  eft ,  cum  minor  adiic  hxtedicacem, 
&  aduerfus  adicionem  reftituiiur in  integrum.  Edido  enitn 
Prxtoris  conceditur  refticutio  in  integrum,  inhoC  quoquc 
cafu.  Prxcor  ait  iii  edidbodereftitutione  minorura:  Qnpd 
cuni  rninorc  vigintiquinquc  annis  geftumcrti:,  vti  quxque 
tcs  erit,animaduercam.  l.i.&I.aic  Prxcor.7.  fF.de  minoribus. 
Vlpianus  interprecans  edidum  Prxcoris  in  didt.  1.  ait  Prx- 
tor.  aichxcverba,  Quodcumminorcgeftumerit,  laceefle 
accipienda  ,  fiue  quis  contraxeric  cura  minore  ,  fiue  quafi 
concraxerir.  acque  ideo  percincc  ad  adicionera  hzrcditatis, 
quxquafi  conttadus  efl,vtdiduraeft.idqueexprefluracft 
ihd.I.aitPrxtor.§.nonfoIum.verfi.  Sedetfihs.redttatem,(ic. 
&c  C.fi  minorabhxrcd.feabftinuer.Minorabftinetfeabh^- 
redicate,  quamadiit:,velcuihircditati  feimmifcuic.  Refti- 
tuicut  autera  minor  caufla  cognica,  ficapcusfic,  fiucIjEfus 
fic,  fiue  dolo alccrius  indudus.vel  leuitatciuucnili.lubrico  x- 
tatis,  hzreditatem  damnofam  adierit.  Nam  finecaufx  co- 
gnitione  minor  non  refticuicur  aduerfus  adicioncm.  leg.  in 
caufx.  i5.§  caufacognica.ff.de  roinonb.vbidicicur,inomni 
caufxcognitioncvocandos  effe  eosquoruminccreft:vccum 
refticuitur  rainor  aduerfus  aditionem  hxreditatis  ,  vocandi 
funt  credicores,quorum  maxiraeintcreft.  Racio  traditur  vo- 
teandia  luftiniano  in  §.  adhzc.  in  authen.  vc  Iponfal. largiti 


minor  refticui  poceft  ne  teneatur  adlionc  mandati  fideiuf^ 
foribus.  Conciliandi cauffa,  ego  diftindione vti folitus fum, 
quzmihi  videcur  magnopere  ncceflaria  ad  horum  lacorum 
cxplicacionem.  In  primis  diftingucndum  cft  an  concradius 
dolo  inicus  fic  cum  minorc  aduerf  us  quem  refticuicur:an  vero 
finedolodecepcus  ficinreipfa.  Hic  diftinftio  tradicur  in  1. 
excepciones.y.fF.deexcepcio.&inl.i.C.dcfidciuiro.  minor. 
Siminor  dolo  altetiuscircumfcripcus  fic  ic  decepcus,  &re- 
ftitucus  in  inccgrum  propcer  dolum  sduerfarii ,  reftitutio 
non  cantura  ipfi  minori ,  fcd  etiam  eius  fideiuffori  prodeft: 
atqueis,  quidolum  admifit,  nuUam  amplius  adioncm  ha- 
bcc  aducrfus  lainorem  refticucum  ,  nec  aduerfus  fidciuf- 
foremquiab  co  dacuseft.  Scd  fiinredcceptusfit,Iurccon- 
fulcusinquit,indi(fi.Ieg. excepciones.infin.  non  fuccuiri  fi- 
deiuflori.   Sic  enira  cftibilcgendum  ,  vc  Icgicur  in  Floren. 
Deccptus  cft  auceni  in  re  ipfa  cuni  minor  reuera  dccepcus 
cft&damnoafFcdbus  :  &quancioreveradamno(amhxredi- 
tatem  adiit ,  quamuis  nuUitis  dolo  addudus  fic  ad  adeun- 
dum :  neceft  circumfcriptus  fraude  aduerfarii  fui.   Tametfl 
autem  verum  fic  non  fuccurri  fideiuflori ,  fi  minor  dece- 
pcusficinre,  &finedoloaduerfarii:  camenhic  zquicas  ma- 
ximefpedlanda  cft,  ficucin  omni  rcfticucione  in  incegrum. 
Przcoris  cdidtum  de  refticutione  minoriim5.^«»<!/c«w  w/»(7- 
re  vigintii^uincjtte  annugejlum  erit,  qutqtii  ru  eruy  animaduer- 
tam,  ^c.  fic  propofuic  &concepic  vc  oftendercc  nihil  cccti 
pofTcin  vniuccfum  dcfiniri,cum  qUzritur  de  refticuiione  in 
incegrum:fedcocum  hos  reuocandum  eircad  cognitionem 
&  examinationemcius,  vcdicicur  inleg.quod  fiminor.i4. 
§.vlcim.fF.  deminoribus.  Exhocedidonullapropciaavflio 
vel  caucio  proficifcitur.  cocura  cnim  hoc  pendct  cx  Prz- 
toris  cognitionc.   Prxtor  igicur  xftimat  quatenus  fubue- 
niendum  ficbcneficio  refticutionis  in  incegruni,  &  ad  quaj 
pcrfonas,veladquas  rcs  reftitutioin  integrum  porrigi  de- 
beat.  Hec  vlla  cft  certior  vel  melior regula  i  ad  quam  hxc 0- 
mnia  examinari  debcanc ,  quam  xquicas.  Hincracionima- 
xime  confencaneum  efl ,  quod  dicicur  in  1.  in  caufx.  in  ptinc. 
fF.de  minor.  Diftindiio  ibicradicur,  qux  maxime  congtua 
eftxquitati,cumquzrituranfideiuflori  fuccurraturcum  mi- 
norcftreftitutusinintegrum,anrcftitiitio  in  intcgrum  pro- 
fic cius fideiuflbri. Videndum eft  quid adtam ficin hdeiullore 
dando.  ^(^uum  eft  incerdumfidciufloris  rationem  haberi. 
£xeropli  gracia:  Ego  concradurus  erara  cum  minorc.fcie- 
baneum  minorem  cfle,nec  eifidemhabebam.    Idcofide- 
iufTorem  adhibui  vc  cutior  cflct  &  fccurior  obligatio  mea. 
Hoccafu  zqujjm  non  eft  fidciuflTori  fuccurri  in  nccem  ,  6c 
perniciem  meara.   Nam  eo  confilio  eft  adhibitus  fideiuflbr 
vc  reftjtuco  in  inccgrum  minore  ,  faltera  fideiuflor  cenere- 
tur.    Alias  diccndum  eft  ,  tcfticuto  in  incegciim  minorc. 
eam  refticucionem  quoqueeius  fidciuflbri  prodcflc.  Cum 
hac  diftindtione  accipiendura  cft  quod  dicicur  in  d.  1.  fi  pu- 
pillus.  ff.hoc  citul.  &  l.fi  pupillus.3  f  .ff.de  recep.  arb.&  d.lcg. 
miaor.ff.de  procurac«  Alia  ^uxfliocft  exfupeiiotibus  pea- 

■' dcnJi 


InTit.De  acq.*velomit.h£red.  457 

<lens,inl.euni.8<j.§.vU.ff.hoctItu.  Quarftioeftjanreftituto  cfle.  Ccrtumcftnoftralnvoluntstcmcog'.d.I.fimulier.§.fi 
ininoreiniategrum  aduetfus  adir,oneni,coDfufxadionesi-  nnctu.fF.de coquodmet.cau.Sedqu^ftioeft.anhoccafunul* 
,pfircftituantur?Certumeft,ciimquisadith:eredita(emdcbi-       Ialitaditioha:redicatis,cumquismetucoadluscftadirehire 


.torbfui,confundia(ilionet;.idemenimahas  fibiob!igatuse(^ 

fetCum  mihi  debes  cciVcum,  &  adeo  tuara  haereditatera,  ad- 

itahrreditate.conff.nditur  &  tollitur  illa  obHgatio.l.5j  j .  Stt- 

cbum.JJ.AJitio.^.defolut.  S:dreftitutoeo,quiadiitharredi- 

tatem,3duerfas  aditionem.qu^ftio  eft  an  confufa  illa  adio  re- 

ftituaturtquiritur  an  poflu  agereaduerfusenm,  quiextirit 

bxres ,  ac^ione ,  qua;  mihi  compctebat  aducrfus  defun^lum, 

<jua:  confiifa  eft  aditionc  ?  Hic  dicitur  confufam  aftioncm  te- 

ftitui.  Namfiq  usreftituatur  iri  intcgrum.omniarcponun- 

tur  in  priftinum  ftatum.  Hoc  eft  enim  rcftitucre,  id  eft,in  prt- 

.ftinum  ftatum  omnia  reponere.  Reftituuntur  aucemvtiles 

adt:ones:direCT;snonpo(runtdari.l.quires.98.§.aream.  ff.de 

fol.  Aiaioenimfemelcxtinda  non  poteftreaiuifcere,vcin 

di6l. §.aream,& §.rurfus.  Inftit.dc aft. & I.  j  j . in honorariis. 

-ff.dc  oblig.&a6l.  Haiusfententis  videtut  contrariumefle, 

iqaoddiciturinl.propter.ii.§.neptis.  ff.adScnatafconf.  Syl- 

-hn.  Malier  quidam  interfe,Sla  fu't,  ea  reliquit  hircdem  ne- 

premfuam.  Neptisinteifedlamkiens,nonvindicauitmor- 

tem  eius,ideo  ei hiredJtas aufertur ,  tanquamindigns  hasre- 

dicate  ablata ,  quairitur an  aiftio  quaf  ipfi  coropetcbat  ante  ad- 

itionem  bfrcditatis ad  fideicommiffum  petendum ,  ipfi  falua 

fit?H2C  ncptis  qux  adierat  haereditatem  auixfua;,habcbat 

aAionem  ad  petendum  fideicommiffum.    Auia  ci  debebat 

ouodJam  fideicommiflum>an  reftituaturciadliofideicom- 

«jiffi?Hic  refpondct  lurcconfultus,  Dolus  enim^c.  Aufcr- 

tur  ab  ea  hireditasinon  manct  haEres:&  tamen  nonrefti- 

tnitureiadtio.quicompctebataduerfusdcfunftumantead- 

itionem :  quas  confufa  erat  aditione :  fed  fpecies  funt  diflimi- 

les.  h  cloq'iitur  de  rcftitutioneminocis.  inl.  propter.§.ne- 

ptis.  non  igitur  dc  reftitutionein  integrum:agituf  tantum 

deademp«one  hsredicatis.quia  hxres,  qui  adit  hacreditatero, 

non  eft  vlius  rcorre  dcfun(5li,& quiricur  an  ablata  ab  co  ha:- 

reditate ,  aclio  ei  falua  fit  ?  Et  diftinguit  lurifconfan  dolo  ma- 

lociusfjdlumfitnevlcifcereturmoncm  defunfti.&hocca- 

fu doUis  eius puniendus  tft ,  vt  nulla adio ei  falua  mancat.  Si 

vcro  nullus  dolus  eius  arguatur:fed  aHqua  culpa  fortc,  tunc  ci 

fuccutrendum  eft ,  vt  faltcm  ei  maneant  faluar  adlioncs ,  quas 

cicompetebantantehiredicatcmaditam.Aliaquiftioeftia 


ditatcm.Iurifconfulcus  in  hac  legc ,  fi  metus.ff.h.z  c  tit.videtut 
oftendcre  valcrc  ipfo  iurc  aditionem ,  cura  ait,  Si mettu caufa 
<«/'i7«<if,S^c-.hisvctbisfignificateumhiredemexirtete,fedda- 
ri  ficultatem  abftinendi  a  Pi  9t0re.Ec  hoc  apcrtius  expteflura 
cft  in  d.l.fi  mulier.2  i.§.fi  mecu.ff.de  ec.quod  mcr>  caufa.Vbi 
dicitur,hsreseft:quiacoa(fius  voluithariescfle.  Coaftaigi- 
turvoluntis  nibilominus  dicitur  voluntaseffe.  Sed  quiavo- 
luntas  non  cft  libera ,  ideo  quod  geftum  eft  refcinditnr  a  Pr^- 
tore.  Sed  d'fficulrasnifcit>:rexi.tf.quiinaliena.§.vlt.ft.hoc 
tit.  Cel/ufjirfp/it enm ,  ^ut  metu  verbtriim,  ^c.  legcndum  ica 
puto.non  verborum.  hic propcMiirur h^tedcm ,  cui  delata  cft 
h^reditaSjmctu  coadtum  adiiffe  h^teditatem.qoeritur  an  he- 
tesfit^AicCelfus^Hfrfi/jwfteojfiifr/^/^icff.Hisvetbisofiendit 
eum  ipfo  iureh^rcJcm  non  eUc^aique  idco  rcftitutionem  itt 
integrum  neceflariam  non  cfle.  S-;ddiximus  h^rcdcm  ipfo  iu- 
refieri:quiacoa(Susvokiith^.-esene:{edcamenrefcindiqiiod 
a(fbumcft,  quiavoltiotas  libe.a  noneft.  VLltrarisdiftir.iftio 
mibi  Yidecurnonimprobanda,fi  commode  iiHeI!igacur,&: 
ttdit  explicccur,  qua  in  re  peccacumeftacoinplaribusfcri- 
ptoribus,quihunclocumtra(Satunc.  Iiihoc§. v'ci.tiontah- 
tum cozdti eft aditio : fcd cciani v.&.i&c  fimulaia , arque ideo 
dicicur  h^redcm  non  fieri  ipio  iure  hac  aditione  propcerfi» 
mulationem  aditionis.  Si  co3(5ta  cancum  adi:  io  eflec  s  dicet?- 
mus ipfo iure  h^retl^m fieri :  fcd tanien  ci  fuccurteDdim efle 
bcneficio refticutionis in integrum.  Scd hic fimulara f cic udi- 
tio.ptimum  coa(^a,de!nde  ficta.ld  oftcndunt  Veiba  ludroft- 
fuItiibi,f4tfr»/,e^c.idcft,fimulan5.(eh^iedenieffev£l!e.l.fco 
ipfo iure  non  potcft  dici  h^rss  exiftire.  Ad  aditioneni  herecii- 
tatis  voluntace opus  cft ,  vt  f  ipra  diximi.is.  Is.cui ii  fci ciit  mC'- 
tus  aut  noottis ,  aut  vei  bettim ,  teftat  ur  forte  corani  .ihquibiis 
teftibus  fc  nolleh^rcdemcffe^red  camen  idumularproptet 
metumveiberum,  velpcoptermetiim  mortis.  Cetcumeft 
voluncaccm  acquirends  b^redicatis  om nino  hic  abeflb >  cum 
h^rcditasnonacquirituc^nifi  v.)Inntate&anirac,quomodo 
hicdiciporefth^resexiftere.Re^Steigitur  Cellusaithunch^- 
rcdem  non  fieri ,  proptcr  fimalarioncm.atque  ideo  reftiturio 
in  integrum  ci  neceflarfa  non  eft.  Alie  caufa  cft  e;us,cui  vis  & 
metus  infertur.  Is,cui  vis  vel  mctus  infertur,  coaiflus  vulc  hi- 


l.quocies.44.ff.hoc  cic.Minor  if  .annis,vcl  pupillus(nam  h^c       rescffe.Mauult h^rcs  efl«,quatn  vcrberari.Si quis  eum  inter 


devttoque,nonaliterintelligendafunt)patri  extitit  hrrcs. 
omniageffitprohairedetanquamhasrcspatris.  Is  foluit  crc- 
ditoribus:fundum  vendidit  tutore  au(5lorc:ilia  plzraque  gcf- 
fitquzruntvcrihircdis.  Deindcreftitutuscft  inintegrura, 
&  abftiaait  fcab  haEtcditatc.qucritur  an  alienario  &  vcnditio 
tcuoccturpropterin  intcgrumrcftiturionem:quia  reftitutio 
in  integrum,omnia  rcponit  in  ptiftinum  ftatum.  Hicrefpon 


roget  an  vclith^rcsefle:!!!;  tefpondebir,  filibctum  ei  eflet 
hxteditaccm  repudiare,vel  adire,nunquain  aditurum;fed  ta- 
mcn  fc  malle  h^redem  efls,quianon  licec  ei  aliani  viam  elige- 
tc.  hic  eft  voluntas  quajdam  s  fed  coa(fta.  Atq;  ideo  fi  ftr)(S  um 
i'isinfpici3rnus,heresmancredebet:fed  quia  non  eft  vifum 
Prztoiibusratamhabcrc  cam  yoluntatcm ,  qu«  hb?ra  noa 
eft^volueruntidrefcindiquodmctuscaufigeftumeft.  Fal' 


det  lunfconfuhusjomnia  qu^cunque  ab  eobona  fidegefta       tens,^c.  Harc  fimulario  conici^ura  &argumcntis  oftendi 


funt,rara  habcnda  cire.  Q  lotics  ergo  quis  tcftituitur  in  intc- 
grum  aduetfus  adirionem  b^tcditatis ,  cx qua  caufa reftitutio 
in  intcgrum  ei  qui  adiit  conccditur,  qu^  interim  gefta  funt  ra- 
ta  habeti  debcnt.Reftitutic  in  integrum  rctrotrahicur.Eft  fi- 
raiiis  locus  in  I.in  intcgrum.i  2  .ff.de  minor.&  l.mulier.  3  i.eo. 
tit.Nec  id  roirum  videii  deber,quia  is  a  quo  gcftafunr,erat  ve- 
rus  h^res :  interim  h^res  erat  antcquam  rcflicueretur  in  inre- 


poteft.  Cumqua:iituranquisfallens&  fimuUnsadicriths- 
reditatem ,  quo  modo  probandum  fit ,  vix  poreft  in  vniuer- 
fumdcfiniri.  Eft  qua;flio:&proteftatioharrcdis  magnimo- 
menrihiceft.Irihis,qua;  exnuda  alicuius  voluncate  pcofici- 
fcuntur&  pcndent.magni  moment»  eft  proteftatio,cum  qufs 
proteftatur  fe  nolle,cumidquodgcrirur,cx  cius  voluntate 
omninopcndcr.l.fiquis.in  princ.  ff.  dcle^.  5.  Sed  atbitror» 


gtum.  Cumb^rcsfit^curgeftaabeo  rjtanon  crunt?Erhoc       ctfiquis  hic  teftaiionc  vfus  fit,tamen  adhuc  vericati  lecnitt 


generaliter  obtinet  ad  omnem  adminiftratorem ,  cum  quis 
-adminiftrationcm  habet  rei  alicuius,  etfi  poftea  rcmoueatur, 
Bihiloroinusratadebent  cffc  ca.qu^  ab  co  gefta  funr.antequa 
eiadminiftrarioadimcretur,quodfaiiscolligiturexhocloco. 
H^cdcrefticutione  minoris. 

Aliacxceptio  eft,  cumquis  harrcditatcm  adiit  metu  coa- 
dlus.Is.quih^fcditatem  aditmetucoa<Siis,potefteamrepu- 
diatc.l.fimetuscaufa.S^.ff.boctit.Huicfimilccftquoddici 


fupcreffe.vtinomnibusvoluncatisquaftionibus.Quidenini 
fi  poftea  mutara  fit  voluntas:&  is,qui  teftatus  eft  coram  tefti» 
bus  fe  nollehircde  cfIc:poftea  iis  vctbis  vfus  fi*  quibiis  vtun- 
lur.qui  hireditatcm  acquirctc  volun t ?  tamen  h^res erit.  Id- 
que  ex  re  nata  niulro  facilins  pottrit  videre  iudfxbonus&' 
prudcns,quidqiiudicaDdumfit,<jtiampoffitprofefforiutisiH 
vniuerfum  definire. 

Ahaexccptio  cftin  I.cum  in  hrreditate.  5  y.  ff.  hocrit.  Eft 


tutl.fimalicr.ii.§.fimetu.ff.quodmet.caufa.Ideo  refcindw  cafusinquois.qui  adii  haereditacem,  poteftcara  rcpudiate 

tur quod  mctus caufa  g^ ftu  cft : quia  non  ptoficifcitur  cx  vo-  Patcr  inliituic  filium  fuum,quein  in  poceftatc fua  habcbat,  & 

luntatchbcra.  j£quumnon  cft  ratHm  haberiid,  quodqms  anumexrraneum  Titium.  Exrrsneus  adiitharrcditatcmpro 

vellecoa(Slus  cft.quamuis  vcrum  fit  cum  voluiffe.  Noneft  partefua:m(ifcnitfehacccdirartqiioquefiIius:ffd.Jeind?abfti- 

enimvoluntaslibera.Etb^cqu^viautmetufiunt,lib.5.Rbe-  nuitfc:velanteimmixtionemdschrauitfc  nolle  midcreha;- 


totic.pro  mixtis  habet  Ariftotclcs.  Hocgenusvidetur  ncc 
omnino  voluntarium,nec  inuoluntarium  efle.  Principium 
agendi  in  nobis  eft ,  cum  quis  metu  verbcrum,aut  mortis  nos 
cogita^ahquidfacieodutn.  Vndcdicitiu  h^cvolHntasccita 


reditati.  Pars  filiifamiHas  dcficiens  accrefcitalteticohaEicdi. 
tota  hireditasci  acquintur  proptcrius  accrefcendiifcd  tamen 
hicdiciturinuitoci  non  accrefccrcin  hoccafu.  Erthiccafus 
iingularis,inqao  ius  acctefcendilocura  nonhabetintetco* 


458 


Tranc^Duarenl  Comment, 


hxredes.usinuitis.  Atqueideoin  cxtraneohitedeidemdi- 
c  indjm  noD  putarem,  vt  poftea  picnius  dicauri  {umus:filius- 
familias.fi  ius  ciuilc  inlpiciamus.hacres  eft  vclit  nolit.Idcoquc 
dicitur  hasies  neceffarius  efle.  Sed  bcneficiuro  abftincndi  ha- 
bet a Practore.  /£quum  igitHrviiumcfthiccohiredifuccur- 
ri,&  eledionem  dari.vt  aut  cotam  h^rcditatcm  ampledatut-, 
auc  \  tota  hiredicate  tecedat: vt  fi  nolit  admittere  pattcm  fiiii 
fibiaccrefcentem,partem  quoqj  fuam  repudiet.  Hoc  aequum 
vifum  eft  in  hac  fpecie,vt  poftea  diiSturi  fumHS,quamuis  ahas, 
aditaharcdicaiejoonpoteratfe  abftinere  ab  h2teditate:ta- 
tnen  pi  opter  fiiium,qui  abftinuic  fe  ab  h^redicate.datur  ei  fa- 
culcnsomittendxhzredicacis  ba(%enu$,quacenus  hxceditas 
repudiaripoflic. 

Exbisquxiamdidafuacde  efte(ftu  adicionis  hzrcdicatis, 
confcqueos  cft  hxredicacem  ei,quiadiuic,  cauium  acquiii: 
non  eciam  ahis.  Nam  hzrcs,quiadic  hzredicatcm,  cenecur  cx 
contra(flu  fuo.  Nam  quafi  concraxifle  videtur,  adcundo  hz- 
rcdicacem,cum  crcdicotibus  hzreditariis,vc  diximus.Dicen- 
dum  eftigicur  eumfibiacquirerch«reditatem:nonahis.  Ex- 
cipiuncur  hxredes,  qui  (unt  in  aliena  potcftatc :  vc:luti  feruus, 
&  filiosfamilias.dc quibas  iam diximus  d.l.  placec.  & i.  fi  quis 
mihi  bona.i.qui  in  aliena.&  aliis  lcgibus ,  quz  iam  a  nobis  ex- 
piicaczfunc.  Iraquecumfiliusfamiliasinft!tU'tarhzres,&ei 
fubfticuicur  alius  fub  hac  ceaditionc,  Si  hirar.onent^hinc 
condicion;m ficinterprecamur,5»^<;/'-^»j/««/w  hared^mnon 
/«m;;vcdic)Curin  !.  fiquisfilium.  ^.fF.hoccitu.qisilocusa 
Qobisdcclaracuseftfubcic.devulgari&pupillari  fubftic.  Se- 
quensquzftioeft.an  quz  fuperius  d:da  funt  decfFecftuad- 
icionishzreditatis,percmeaDCnoncantum  ad  excrancos^fcdl 
eciamadfuoshzredes,quarj3uis  hzredescxcranei  mulcaha- 
bcanc  coma«uniacum  fuishzredibus.  Hziedesfuiipfoiurc 
acquirunchzreditatem  fine  vila  aditionc.l.  ir.fuis.flf.deluis 
&legic.  hzted.l.  r.^.quifuncin poceftace.fF.fi  qnis  omifla 
eauia  ccftamcn.  Vnde  funshztcscranfmittithareditacemad 
quemcunque  faum  fucccfloremjCtiam  fi  adita  non  fucrit.Ea- 
dcm  eft  iuns  poteftas  in  fuohzrcdc,  quzeft  vis&poteiias 
adicionis  inexcranco.  Scd  nocandumefthat^chzreditatcra 
tranfmitcicumbeneficioabftinendi.l.fiquisfiliLjm.  7.§.fifi- 
lius.ff.hoctic.  Quidamhabebatfiliuminfuapoteftate:exeo 
fiiiohabebat  nepotera.reliquic  hzreditacem  filio  fuo:fiiius 

{>riufquam  ie  immifccret  hzreditaci :  priufqusm  fcirec  fibi  de- 
acam  efl"e  pa-ris  hzredicacera.deccfllt  reiidio  nlio ,  qui  nepos 
eft  teft3Cori:fihus  ad  ncpocem  cranfmiicit  aui  hzredicacem. 
Sedquzftio,an  nepospoflic  abftinere  abaui  hzrcdicate:id 
pcr".'ittcndumeireaiclBrifconfulcus.ind.§. fifilius.  Qtiia^ 
piitrty^c.  Hisvcibisfignificaclurifconfultus  ideraiusctatif- 
micti ad  ncpotcm,quod habcbac filius.  Quidquidiuris habe- 
batftlius.idiurcctanfroiflionisdefeicurnepoti.  Atiusabfti- 
netidihabebat  filius:ergo  nepos  quoque  bcneficium  abfti- 
cendi  habicuius  cft.Ex  hocloco  penJer  dedaratio  multarura 
legufBdetranfm^ffionCjdequibusdiximaifuperius. 

Dixiraus  variis  ( x  caufis  cranfmicti  hzrcditattm ,  quamuis 
adita  nonfic.  Sidhocaccipiendum  eft  cranfmitci  hxredica- 
teta  non  vcadicam:fed  vc  adcundam.hzrcdicas,quz  adita 
fion  cft,  cranfmiccicur  ad  fuccclTorcm  :  vt  ille  fucceiFor  ad 
qucm  tranfraitiicur,pcfliccamadirefivelit:  vdiberum  ficei 
hxreditarcm  acquircrc  vel  omitrcrc:vcidemiusipficompe- 
tarquod  deftin(5tus  hsbebat.  Defun(ftus  antc  morcemps- 
tJrathzredicaicraomicceic,velrepudiare:idemiuscribuccur 
ciadquem  hzredicas  cranfroictitur.  Similecft  quod  dicicut 
in  1.  ^  <r.fi  is,'qui.ft.hoc  cic.hoc  pendcc  ex  his ,  quz  diximus  fu- 
periusintcrprctantesl.cumhzreditace.ff.hoccit.  Siquisda- 
rus  cohzres  filiofamhas  adieric  hzrediiatera  pro  patcc  fua: 
deinde  iihus  abftinuerit:hzc  adicio  dcfcrcur  hzrcdi,  qui  prius 
adieratjvcauctotamhzrcdicaccraomictac.auc  cotamaraple- 
ilacur.  EcVlpianushicaic  eandem  conditionem  defercn- 
daineflehzredicius.  Igiturinpropofica(pccie,ncposomifla 
aui  hariedicacc  ,  poceft  paccrnam  hzreditaccm  agnofccre. 
Termitteiidum efl nipott^^c.  Delata eft  nepoci  duplex hzrc- 
ditas.in  primis  hzrcdicas filii ,  qui patcr ipfius cft ,  dcindc hz- 
tcdicas  aui.Is  poccricfcp3Xarehashzrcidicaccs,&  alccramo- 
initccrc,alceramadice.  fi  velitpacernamhzrcdicaccmadite, 
pocctitomitccrehzredicacemaui.  Necobftabic  quodhzrc- 
dicasaui quzficaf uic  filio ancc  morcem cius.fuic cnim  ei qu^- 
fitaiutcciuili,cum  bcocficio  abftincndi,quod  coaipctebat 


iarePrzcorio.  ErgoideLniustribaetateiushzredi.  SedBo.     | 
geciumnobisfaccfficl.quJ  fe  patris.  C.vndcliberi.quzple. 
rifqucvidccurcontrariaiis,qUvdiximus.Ait,^»y?/)flrr*f,^#,    i 
Hicproponicurduplicem  hzrcdiJ^atcm  delacam  cflenepoti: 
hzrcdicacem  aui,  &  hzrcdicacem  pa>,"ris.  Inteftacus  pacer dfr. 
cefrerac.  Hic  negac  fe  hzrcdcm  eiie  pati:<s,rcpudiac  hzredita-    i 
tcmpacris.vulcacquircrcauifuihzrcdicaif.m.  Quzricuraa    •■ 
poflit?AitIrap.  Conftantinusnonpoflc.  Hics'ideiisnona(4- 
mitti  fepatationcm  hztedicacum ,  vt  hzredicas  parris  omitca- 
tur,hqredicas  auccm  aui  adeacur.  Huius  nodi  cxpediecdi  cau- 
famulczvari^que  cxcogitatzfuncincerpretationcs>quasex 
aliorum  fcripcis  licebit  cognofcere. 

Mihi  autcm  videtur  bic  fenfus  efFe  confticucionis ,  quea  ' 
nuncego  refcram.  Auasdeccfljcinccftacus,delacaefteiu$ 
hzrcdicas  filio  :  filiusnon  adiiceam  hzredicatem,riecrepu- 
diauit:  nuUa  cnimhic  mentiocft  aut  repudiationis ,  aucad-  ; 
icionis :  dcinde  hic  filius  deceific ,  tranfmittit  cam  hzi  edica-  i 
tem  auiad nepotcm,ad  filium  luum.  Nepos  omifit  bzrcdica-  I 
tempatris,negauicfevellchzredcmcflepacris:vc!ebai:  h^tcs  ■ 
cfleaui,dubicabaturanpoiret.  AicConft3ntiniis,.^»Jtf^<i-  i 
trfty(^c.Nonpotefi,(!Sc.  ScdcurvcnirenoDpocel^adh.fiidi-  ■ 
tatcm aui,rcpudiat a hzicdicace  paccis  ?  Noq  poieft  vcuii e ad 
hzredicaccm  aui :  quia  aui  hztedicas  acquifica  fnic  fiiio  ante 
ipfiusmorcem.  lurc  ciuili  acquiiitur  fiiio  hzrcditas  aui  fioe 
vlla  adicionc,ipfo  iure.Coniunt^a  eft  igicur  h^i  edi  tas  aui  cum 
filii  pacrimonio.  Subftantiz  vtriufque  &  3uu.e  &  patertui 
confufio  quzdam  fa^a  eft.Ideoque  nepos  qui  r.egauii  ie  big- 
rcdemeiFcpatris.&ficexclufascftab  hzrcdirace  pacris.non 
poceftvenire  ad  bzrediratem  aui:quiahzredicasc2d(mcft. 
Ec  fi  quis  vniusb^rcdicacis  vchc  parccm  habere,  paricm  rcpu- 
diare ,  non  eft  audiendus ,  vc  mox  dicemus  in  1. 1 .  &  i .  fF.  hac 
tit.  Cercum  eft igicur  iurc  ciuili  non  poflc  admitci  ad  hxredi- 
taccm  aui,acne  ad  h^rcditacem  quidem  pacris.Sed  de  h^tcdi- 
tarepatrisnulla  eft  hicquzftio.  Neuttam  h^jrediiatematn- 
phuspoteftfibiacquircre,quineg.iuerit  fe  efle  hzfcdempa- 
.  tris.Et  hoc  maxime  ptocedic  in  filio  emincipato.  ibi ,  t-5^f4- 
ximeemiincipaius,(£c.  Emancipaci  iuicciuflihabeniurpta 
extrancis:iurccnjiiinonfucccdijtnec  ationcc  pacri.§.eman- 
cipacos.  in  Inftic.  de  hzred.  quz  ab  inteft.  defer.  Sed  hzc  fc- 
cundumiusciuileaccipiendafuntznonfccundumius  Pizco- 
rium.  Diximus  eura  qui  negauit  fc  hsrcde  efle  patrii,  n  0  pof- 
fe  venirc  ad  aui  h^tcditatem  iure  ciuili :  quia  iure  ciuili  fuit 
iundlra  hzrcditas  aui  cum  hzredicatc  pacris.  lure  ciuili  ipio 
iure  acquiricur  hzredicas  patris  filio.fine  vlla  adicione,  quara- 
uis  bcneficium  abftinendi  habeat,id  non  habcciure  ciuili,fcd 
cxiurePrzcorio:&iureciuilineceflariusefthzrcs.  Lcx  eiioi 
facic  bzredcm  veIic,nolit.  luccPi^corio  infpeciepropofica 
admiccicur  ad  h(^redicaccmaui,arque  eciampacrisis,qui  ne- 
gacfeh^tedcmcirepacris.  EchoccftquodConftancinus  ait, 
Tf^t/iper  bonorumpejfeffitnem  ad  huiu/modi  bentficium  ptrut' 
nerit.  Nifi  non  fic  exclufnsiurc  pcccndi  bonorum  pofteflio- 
nem.  quipropcer  fubcilicaccm  iuris  ciuilis,  non  poccftaditc 
aui  hzredicaccm,is  poteft iure  Przcoiio  ad  cam  hziedicaccm 
admittiperbonorumpofleifionem.  Scdnonnerepudiando 
hzrcditatem,exclufu$  cft  a  bonorum  poireflionc,&  ab  hzrc- 
dicateacquirendaiurePrztorio,cumncgauit  fehzredemef- 
fe?Hic enim  notandum  eft eum,cui conspetit h^rcditas  vtro- 
quc  iure &  iure  ciuili  &  iure  Pr^torio ,  fi  alccro  iure  nolic fuc- 
ccdcre,alcero  eum  fucccdere  pofrc:fi  nolic  h^rcditacem  adiia 
fecundumiu$ciuile,poceftbonorumpoflcflioncmpeicreia- 
rePr^corio.l.ij.fuumh^rcdcra.  C.dciurcdeliber.l.5)i.quo- 
tics  duplici.  ff.dereg.iur. 

PoceftomicccreDonornmpofrefEoncm,&iure  ciniliad- 
ire:&  contra  omicterc hsredicacem  cxiureciuili,&bono- 
rumpoffeffioncmpcccrc.  At  quinegatfchzrcdemefle,noa 
vidccur  omiccecc  booorum  pofTeffionem :  nifi  aliud  z£tani 
cflTeapparcac.  ErgoinhoecafuveniccadfuccciEoncmexiu- 
rs  Pizcorio  nepos ,  pecita  bonorum  pofleifione,vnde  libed. 
Eccftcafusobleruacioncdignus,  inquo  bonorum  polleffio 
necclTariacftnontancumemancipacis  hberis:fed  eciamfuis. 
Inhacipecicfuushzcesrepudiando  hzredicacem  pacernam, 
non  eft  cxclufus  iure  ciuili,  quamuis  non  repudiaueiic,  & 
non  admiccitur  ad  hzredicacem  aui,  nifipcrbonorumpof^ 
feffioncm,vndchberi.hzcincerprccaciod.lcg.qui  fcpatcis. 
qux  obfcura  eft ,  mihi  vidctur  lopge  czceiis  ptobabilior  efle. 

Redfili 


Jn  Tft.  De  acq.  velomif.  hxred. 


Redeamus  ad  infticutum ,  (Tc  iriterpretando  d.  l.  qui  fe  patiis. 
vcdixiinus  incelligendam  eiTe^non  aduerfatur  l.li  qais  hlium. 
-7.fF.hocticu.  atqueideo  dicendum  eft  vtriufque  hxreditatis 
■fepirationem  admit:i&auiti&paternae,vtliberum{iteiad 
quemtranfmillaeft  hsreditas  alteram  ampl:di,  alteram  o- 
tnictere.  Tranfmittitur  hereditas  ad  hxredem ,  non  vt  adita: 
fedvcadeunda^vtei  liberumliteamadircfi  veiit.  Sedqui- 
Aio  cft  vulgo  agitata ,  an  idem  dicendum  fit  in  ea  iiireditate, 
quxdeferturfilioinfantij&ad  patrem  eius  tranfraittiturjfe- 
cundum  conftitutionem  Theodofii.l.fi  infanci,  Cod.de  iure 
Jchber.quam  interpretati  fumus  fupra.  Pierique  exiftimanc 
.lixreditatemicfancis,vtiamquasfitam  &  aditam,tranfmit- 
ti  ad  pacrcm , propcer  verba  conftitucionis  Theodofii.  Sic e- 
p'm  ait  1  heo<iofius,Sedfiht)cparens,  ^c.  Nunc  parenlemft*- 
per/iftem omnia ,  ($c.  tjHaJitam  infanti  quttfita  capere.  Si  hoc 
verum  cft,pater  non  poterit  haEredicacem  infantis  a  cranfmif. 
fahiredicatefeparare.  Qirdaminfticuichasredeminfantem, 
,   qui  patrem  fuum  habebat :  deceffit  infans  antequam  ha^redi- 
I  -tas  efiet adita  a  patre  eius  nomine.  Parer bona infantis  capere 
vulc  :  bonaaucemeiushircdicatis,  quartranfmiiraeft,non 
vulc.    Vulc  cam  hxredicatem ,  quac ad  fe  cranfmilla  eft,oroic- 
cerc.  Quiricuranliceac?Hxceftquiftio,  quam  nunctra- 
,   ^amus.  Ec  vulgo  dicicur  eam  hacredicatem  ica  ad  pacrem 
\   iranfmicti,vteiiam  acquifitaeiTeintelligatur.  Sedptobabi- 
lius  mhi  videtur,  a  communi  regula  hic  recedcndum  non 
cfle ,  &  haEreditatem  in hoc  quoque cafu ttanfmitti  vc adeun- 
dam,id'fi,  vdiberumficpacri  eam  haredicatem,  quamad 
I   ,euminfaDScranfniifit,veirfpudiare,veladire:etfi  fuiias  cf- 
;    fcc.adhucbencficiumabftinendi  locumhaberet.  Nullaracio 
cftcur  pater  hsredicatcm  hanc  ad  (ccranfmilTim  repudiare 
nonpoffir.  Necmulcummouere  nos  dtbecquodTheodo- 
C\ns 3it,  0»a/i iam infantf ^t«efita.  NonsiiTheodofius  quar- 
fit3c(rceabonainfantiantcmortcm:led  quafitanon  minus 
potcft  rr.arqt:irere  pstcr  fivelit.quamfiqLxfitaeirentfilio 
antemortcm.Hicnihivideturfcnfusellchcrtimvtrborum. 
His  verb  s  vfus <rft Theodofius,vi  oftcnderet  ius firgulaic ef- 
{e,contr3  communemregulam.  Nam  ficommunemrcgu- 
lam  fpedcmus,  hirediras  qua:  non  cft  adira,  non  rranfmicti- 
tur.cum  is  deccflic,  cui  delata  cft  hireditas  antequam  quzfif- 
fe:htrcditacem. 

Vcrum  eft  ergo  quod  diximus,filiofamiIias  fuo  hiredi  ac- 

cuiii  hirecicaccm  ipfo iure  fine  aditione ;  ita  tamcn  vt  bene- 

fi;uimabftinendihabeat.  Exiurepracorio  hoc  bencficium 

abllinendihibecancequamfeimmifcucrit  bireditaci.  Qujd 

crgofiimmifcuerJcfehireditatifuusbires?ldcm  d  h.icira- 

mucione dicenc^um  eft ,  quod  diximus  de  adit ione  hs.  edica- 

tis  in  excraneo  ha:cede.  non  minus  obligancur  immixciene 

fuihfrcdes,quamextraneiadirione,vt  dicicurin  l.necefla- 

rius.  s  7  fThoc  tix..Nec(jfartu4,  ^c.  Gaius  ad  edidum  prouin- 

cialehiclcripfit.  Proconfulesinprouincia  edidia  propone- 

I    bant:ficut  Vist.otcsKomx.\b\,SedimpHberii)M,^c.  Siim- 

.    pubesfeimoiifcucritha^reditati,  nihil3gir,nifi  tutoteaudto- 

I    rc  feimmircucrit.Nam  fi  fecucore  audtore  immifcuerit,ipfo 

iutc  obligatur.  quamuis  beneficium  rcfticutionis  hibeat  a 

Pra:tore,vtriique  fubuenitur  edidto  Pritoris  dc  rcfticutione 

I    minoruiTijVtrefticuancurin  \uiegxum,fidamnofam  httredita- 

.    temadteri»t,y/thicdidtur.  Eodempercinet  quod  diciturinl. 

^    impuberibus.ii.fF.hoctit./«»;;«^«-«^«*,£5^t:.Hoc  breuiffime 

di(^um  egct  inccrprecacione.   Nam  diftinguendus  maior  a 

minote,&  pubcs ab  impubere,  cum  ait lurilconfuhus ,  /mpH- 

beribiu Itberii  emnino  akfimendifaculttufit.  Sic  debemus  in- 

^i   terpictari,vtfiimpubcsmilceatleh^teditati  finetutorefuo, 

By   ipfo iure ea immixcio  non  valeat,vt  ei  non  noceat.  Nam  fi  cu- 

n   toreaudore  fe  immifccac  haetedicati,  iploiure  obligatur, 

■   ■    quamuisinimegrum  reftituipofficexedidoPricoris.  De- 

indc  quod  diciiui, Puberibus  atttem  ita/ife  bonu  non  tmmtfcue- 

ri«/. Sicqjoquediftinguendumeft.  Nam  fi  ponjmusadul- 

tumhabere  curacorem,  &eumfinecuracore  imraifcuilTefe 

h?redicati,nihilagic.  NondifFert  adultuscuratoremhabens 

abimpuberetutotem habentc.l.^.C. dein integr.reftit.  No- 

tandaeftigicurhxcdiftinilio,  cuiHquadiftindtioneh^cver- 

baaccipienda  funt.  Quodautem  dicicur  beneficium  abfti- 

ncndi  compctcre,hoc  ica  eft  intelligendum,vt  necclFc  non  fit 

Pritorcmadire:  vtfiuevUaPrartoris  aditione  filius  hocbe- 

Beficioabftincndivcacur:vcilla  necellicfts,  quxvenitexiure 


I 


■45^ 

ciuilI,nihileinoceat,proprer  beneficium  Pr«torij:vt  dicicut 
inl.feq.i2.ei,quife.  Filiusfamiliasconuenrus  efta  credicori- 
bush^teditariis^cura  diccrent  eum  hiredem  efle  faftum  ipfo 
iure ,  poteftate  iuris :  ille  negabat  fe  immifcuifle  h^reditati,& 
neceliariam  cfle  immixcioncm  dicebac  vt  tenctetur  credico- 
ribus  h^rcditariis :  refpondebat  eciam  (e  habere  beneficium 
abftentionis:fed  contra  obiicicbanc  non  peciifle  a  Prxiore 
facultatemabftinendi.  Atqueidcoeumobftridtummanere 
iure  ciuili,  hic  dicitur  ncceflariam  non  efle  Pi^torisaditio- 
ncm.Ethiclocuscftenditquomodointclligendumfir.quod 
dicituraliquem  haberebcncficiumabftentionis.  Exiamdi- 
dcis iflud  efficitur,Si quis  pro  parte  bereditatem  adierit ,  eum 
proalteraquoqj  parre  h^redemfieri,fieapars  vacet.fiueea 
deficiat.hocfic  iureaccte(ccndi,dequopIane&accuiace  dif- 
feruimus  fub  ric.de  b^red.  inftic. 

Huiusiiuismenciotftinl.feriiuscommunisabextero.cjtf. 
fF.inealege.ibi:74f»/o«'«rf,^c.Cum  deficitpars  vnaha^tedi- 
tatis,paisvniusforteexh^redibusomifla  e(t  eo  repudiante, 
veldecedente:alcericoh^rcdi  quifupereft,racito  iirecapars 
deficiens accre(cit.  Ego (upra dccui,cur tacico iure dicatur ac- 
crcfcere:quiaex  legecftiusaccrtfcendimagis  quam  ex  vo- 
luntate  teftatoris,vcl  racita  vcl  expreira.Si  volunras  tcftatoris 
cflet  caufa  iutis  accrefcendi,  iam  ius  accrefcendi  dicendum 
none(ret:fed  fubftirutio.  Cumquis  duosh^redcsinftituir, 
Titium  &  St mptonium :  &  hoc animo  efle eum  apparet  vt fi 
ynusdcccdat,al£creifuccedar,tftfubftitutic.  Sediafupraad- 
inonuiexlegcefleius  accrtfccn^iHmagis  quam  ex  voluntate 
teftatoris.hcettetuisqofdanr.fitftfpiciovoluntatis.  Etdici- 
tur  hoc  ius  fimile  efTe  fub  fticutioni  magis,quam  fubftitutio.l. 
fiTitio.^Tj. §.luliaijus. ff  deltgat. i.  Ratio huius  iutisaccrc- 
fcendi  duplex  tradita  eft  a  ncbis.  Diximus  duabus  de  caufis  id 
itaconftitutum  cfTe  iureciuili.  Prima,quiaab(urdum  cffer, 
quem  eiufdcm  h^rcdira  tis  pat  tem  acccptare,  &  partcm  rcpu- 
dare.  Deindcquiajbfurdumefttcftaiorem  pro  partetefta- 
tum  &  pro  parte  inteftatum  decedere:ficutinvitanonpo- 
teftquis  cffc  pro  partc,it3  non  poteftfingiviuereproparte: 
ficuti  non  potcft  quis  hbcros  habere  ad  tempus ,  ctiam  ado- 
ptiuos.  Adoptio  er.im  naturam  imirarur,vr  dicitur  in  1.  qu^fi- 
tum.  j  4.fF.deadcpL.Hocauremquoddicimus  accidit  dupli- 
citcr,vcparsvnaaccrefcar,cumquisadiith^reditatem,accidit 
dupliciter,  vrpars  alrcra  eiaccicfcat.  Intcrdum3ccid)t  cura 
plurcsh^r^-desinftituti  fiint  ttftamenro,interdum  ctiam  id 
acciditvnoproh^rfde  cxifttcce.  Si  quisinftitutus  fit  cxfe- 
miffe  nullo aiio coha  rt dedato , is cx afleh^res  inftiiutus efle 
intclligitur ,  &  adira  h^i  edirare  1 01  u  aflem  ccnfequ  tur.  1.  i.ft*. 
deha;re.infti.Idtmfifuitir.ftitutusexafle:fedadiith^tedita- 
tcmproparte,id  eft.teftatuscft  (e  velle  h^redcm  efiecxfe- 
mifle  rantnm:adeundo  tamcn  hqrcdirarcm  cx  femifl^c.totura 
afremconfequitur,icliquaparsh^reditatisipfiaccrefcit.Iure- 
confuiti  hic  quoq;  accrefcere  dicunr.Obferuaui  vnum  locum 
inl.interdum.i5.§  fed&fialtcr.fF.dch^rcd.inftit.  Quamuis 
propriciusaccrefcendifit,cumplurcs  hzredcs  funtinftituti, 
cum  pars  vnius dcficiens  accrefcit  alteti ,  tunc  propric  dicituc 
ius  accrefcendi.de  quo  difputauimus  fub  tiru.de  h^red.  inftit. 
Scd  de  nominibus  contcndcndum  non  cft.Solet  difputari  an 
iusfitaccrefccndi,annonfit:fcdidemefFc(Sluseft.  Namficut 
cumplurcsinftitutifunth^rcdcs,  portio  vnius  dehcicns  ac- 
crcfcit  altcri  etiam  inaito,tacito  iurc:ita  eciam  cum  vni  dclata 
cft  ha:reditas,non  potcft  partem  vnam  haeredit atis  omitcere, 
parccm  alceram  accepcare.Scdfivnam  pattemadieiit,alccra 
parseiaccrefcir. 

Diximus  haireditatem  pro  parre  adiri  non  pofle,  &pro 
parte  rcpadiari,fiue  hxreditas  vni  delata  fit,fiue  pluribus.  aut 
exteftamento,aut  abinteftato.  Nam  fihaeredicasdelatafit 
vnijdehoc enim  ptimum  cft  videnduro ,  &  is  velit  eius bire- 
dicacis  fibi foli  delatb  partemacceptare,  &  parcem  repudia- 
re.audiendus  noneft.l.i.fF.hoccic.  QHt  totamhireditatem^ 
acqutrerepotefl,  (^c.  Decoergoloqtjimur.cuitotahiredi- 
ras delata cft.is  totam  hsreditatem  3cquireiC poteft  pro par- 
te,eamfuccedendo  adirenonpotcft.  Ratioancbisaddudta 
e(i  fupra,  quoniamabfurdum  vilumeftiurisaudoribus,tc» 
ftatoremdecedcrc  pro  parte  teftatum,  &  proparteintefta- 
tum,  &pro  partc  defundlipcrfonamrepraifentari  abhxre- 
de.  Eft  cnim  duplex  ratio  huius  iuiis.  ^lias  videbatur  dicea-i 
dumcflcjficut  tutam  haeicditaccm  acquirimus  adeuudo  ia 

Q^     i 


4^o 

cotoTntica  ctktn  panem  atquiti  adcundo  pro  pwte :  vt  fit  ea- 
<iemtacropanis,qax eft  totius.  J£itHr,^HtM4m,&c. Etquid 
aicemus,  liteftatordiuifit  hajreditatem  fiiam  in  partes  hoc 
modo , Titius cx  fwnifle  hitcs  cfto :  ex  alio femiflcidcm hx- 
fcs efto.an  hoc cafii  faltcra  potcrit  hxres  inftitutus  pro  par- 
te  adire :  ao  poterit  h^rcs  cffid  cx  vno  fcmiflc ,  &  ex  alio  fe- 
miflTe  h^ceditatemomittcrc?  Caufa  dubitandi  oritur  ex  dif- 
■cributionc  partium  fa<a:a  a  teftatore.  Scd  nihilominus  Vlpia- 
nusaitini. z.huiustit.ff.idcradicendumeire.  Sed(^Jf,i^e. 
EA enim  vtrobicjj  eadcm ratio,ne  videlicet  teftator pro parte 
<cftatu*,&  proparteint«ftatusdeccdat:aut  nepro  partere- 
f  rsfentctur  perfona dcfundli.  Qjiid dicemus,  fi  parcem  quis 
adierit  ?  Hic  dicitur  pcopartc  adiri  hxrcdicatem  non  pofle. 
Sedquidfih^csita  dixerit,Ego  adco  hxreditatemmihide- 
latara  pro  femifle  tantum ,  &  de  alio  fcmifle  tacucrit :  Quae- 
ritur  quam  vim  habeat ha:c aditio hireditatis,an  petinde  ac- 
cipi«Hus,quafiadieritomnino  hzrcditatem : an  vero  quafi 
on:ninorcpudiauerit,anvcroquafinihilegcrit,quiahiccon- 
turritrcpudiatio  &  aditio?  Rcpudiatio  &  adicio  pugnantes 
fijnt.  Dicendura  eft  in  hoccafuintelligi  hsredem  omnJno 
adiifle  ha;redicatera,l.fi  exafle.io.fF.hoc  tic.  Si is , ait lurif- 
conf.quiefthcresexafleinftitutas,  deftinauerit  partemha- 
bcrchiredicatis,  vidcturin  aflcm  pro  h(jrcde  gcflifle.  Nos 
interpretamut  eum  proh^redcgcfljfle  in  affcm:  &  fic  potcn- 
«ioreftaditio.quamrcpudiaticinfpecic  propofita.  Sedraa- 
iordabitatioeftcura  quisaltcram  partcra  nominatini  repu- 
diauit.  Adiitquish^rcditatcmprofemiire,  &  proalcerofe- 
mifle  dixit  exprcflim  &  nominatim  fe  noUehxredemefle. 
Mator  dubitatio  eft,  quara  cum  propotiitur  haerederanibil 
dixifledealteraparte.  Ecdiccndura  eft,idem  diccndum  cfTe. 
•&quoddidcutind.l.  Siexaflc.  genetalitcrcflcaccipiendum 
fiuetacucritde  altero  femifleh?rcditatis,fiuc  expreflim  al- 
terum  femifTem  rcpudiaucrit.  Et  racio  vulgo  aciferri  folet: 
quia  aditio  hireditatis  fauorabiliot  eft  repcdiacione.  Sicuc 
diciturdeinftitutione  hatredis,&de  exhsEtcdacione ,  quiain- 
ftitutiohircdisfauorabilior  eft  cxharrtdatione.  Plcniusin- 
terprctamur  inftitucionemiftridius  vcro  cxharredationcm. 
l.cum  ouidara.  fF.de  libe.&r  poflh.Sicdicendum  eft  de  aditio- 
ne&tepudiatione.fduorabiliorcftaditio:<5uia  aditionecon- 
firmsturteitanientuiU.I.i.deiniuftorijpto.tF.Teftamentum 
iriitumcoDftitaiiUi  nonaditahasredicate.  Hii^cnalcicuraJia 
qusilio , qiiid  diceudum  ht cum h^tei lepudians  pat cera  hs- 
icdiUiis  habet  fubfticutum  ?  Qujs.ho  eft  in  l.fi  fclns.  75). fF. 
hoctn.SifilMj^^c.TeAatotkiiadhuitfTitttuexfemtjfehirei 
cjlc :  ^fihares  non  ertt.  Sempronini  hdres  efio  :ex  altero  femtjfe 
idemTitiies  hires efio.  Titius  eft  inftitutus  expluribusparti- 
bi;s  expreflSm  a  teftatore,&  folus  inftitutus,eft  ci  fiibftitutus 
Sempronius.  Isidiitproparte  cancum,proaltcrapattencn 
adiir,iii  qi:apirtchabet  fubftitutum  Sempronium  :qu?ritu^ 
an  d  liceat  hireditattm  diuidere  hoc  modo  ?  Et  dicit  Vlpia» 
niK.nonlicere.  Rationcstamenanobisaddudl?  nonviden- 
tur  obftate  cum  habct  fubftitutum  in  ea  parte,quam  rcpudia- 
uit :  in  qua nullura  eft  periculum ,  ne  teftator  prc  paiie  tefta- 
tus&  propartcinteftacus  dccedat.  Dcinde  nuUumeftpcri- 
culumneproparcccancum  repr^fencecur  petfona  dtfuniki: 
ab  vtroquch^rederepr^rentabicurpeifona  defundli  tam  ab 
infli:uto,quamafubflicuto.  Sedhocideoforte  conftitutum 
eft :  quia  acciderc  poceft  vt  fubftitutus  oraitiac :  fi  diccremus 
repudiationemva!ere,&  locumenefubft:'utioi:i,pofletfub- 
ftitutusrepudiarc.  Subftitutus  non  ccgicuraditeharredita- 
tcmcxfabftitutionefibidelat3:atqueita  accidet  vttcftatoris 
perfona  pro  vna  tantum  partcrepr^fentetur:vel  pro  partc  te- 
ftatcr  teftatus  dcccdat ,  &  pro  parte  mtcftatus. 

Al;aquiftio  eodempcrtinerseftinl.  fitucxparte.y^.J. 
vlc.H;cIabolcnusrefpondctepiftolx,A7?«<^«^/;#,  ©"f.  Dela- 
ta  crt  mihi  h^reditas  cx  fubftitutione  pro-parte,pro  alttra  par- 
teexinftitutionc.  Aiclabolcnusinmeoefle  arbicrio.quara 
hsrcditatispartemvelimrepudiare,&quam  partem  adirc. 
Sed  hoc  videcur  concrarium  eirc  iis,  qui  a  nobis  dida  funt5& 
quod  dicitur  in  l.quidam  elogio.  C.  de  iure  dchbcr.  Vulgo  di- 
ci  foletjcum  vtraque  pars  dctertur  cx  infticutiane  prima.non 
pofle  hiredicacem  fimul  adeundo  ,  pro  pattc  repudiari,  & 
propartcadiri:fcd  polfe  tunccumdeferturvnaparsex  infti- 
tutione.&aiteraexfubftitutione.  Sed  negotiumnobisexhi- 
bct  1.  fi  folHS.  7p.  iF.  hoc  tir.  vbi  didtur  eaodem  cfle  fubfticuti 


Franc.  Duarem  (o^nment. 


&inftitutirationem:  &oihiIrefcrreanex  fubftitatio^bffS 
rcditas  dcfcratur,an  cx  inftitutionc.  Ego  vero  fcmper  exiftiJ 
maui  editam  conftiturionem  luftiniani  ad  tollendasfubtiH- 
tatesiurisciuilis,qux  hic  repcriuntur.  quia  non  vidcbantnr 
magnam  radonem ,  magnara  xquitatem  habere.  Vna cft cx 
nouis  decifionibus.  id  infcriptio  indicat,  qux  eft  fafta  poft 
confulatum  Lampadii  &  Oreftis.  nec  dubium  eft  quin  ca 
conflitutioncderogatum  fitiuriantiquo.  Sequcns  quxftio 
cftlongedifficilior,&  raultum  agirata  inter oranes iuris in- 
tcrpretesjde lcgiriraa portionc filii:an  filius,cui  delata cft  h^- 
rcdicas  patrisvcl  cxteftamento,vclabintcftato,poflith2rc- 
ditatcmpatrisrcpudiarc,falua  lcgitimaporiionc  fibidebita. 
Portioefl  debitalcgib.  filiofecundumnumerumlibetoram 
aut  maior,aut  minor.Eft  enim  ttiensjaut  femis  (ecundum  dif- 
tindioncm ,  qux  traditur  in  nouella  conftitutione  luftiniaBi 
detrientc&femiflie.  Sifintquatuotliberi  habenttrientem: 
&fupra  cam  numerum  femiflcm  habcnt.  Hxc  portio  dicitut 
legirima,  quoniam  lege  dicitur  dcberi  filio  legc  falcidia.  & 
proptcrea  dicitur  falcidia  fxpc  a  Iuft:nianc:&  eaparsext^aU 
cidia  detrahitur :  fieut  &  ca ,  qux ab  h^rede  detrahicur ,  cum 
legata  rcliiaa  a  tcftatore  exccdunt  dodrantem  hxteditatii. 
Quiritur ergo ,  an  filiusfamilias,  cui  delata  cft  patris  hxredi-, 
tas  exteftamentOjVclabinteftatOjpofliitrcpuQiarcpatrish?-! 
redi;atera,faliia  lcgitimaporrione  ?  Videt  hxredicacem  pattis 
oncratamellexrealicno:  vultconfcqui  eam  portionemvc- 
lutilegibusfibidebitam,&hxrcditatem  repi:diare.  Qyxri- 
tur  an  id  eiliccat:Quxftioigttureft,3n  valeat  hxcrepudiaiio, 
&quam  vim  habeat?Ego  repudio  hxreditatem  patrismcf, 
faluamealegitima.  Primafacic  videtur  feparatiohxreditatis 
patern^&legitim^portionisadmittcndaefre.Namh^cpor- 
tio  dicitur  legibus  elfc  debica.§.i.  Nouel.  luftiniani  de  bxrcd. 
&  Falcidia.  Caucum cft  ea cofticurioneluftiniani.vt ncpacer 
eam  porrionem,qux  filio  dcbica  cft ,  legibus  ci  aufcrre  pofllit: 
&fipermiicaturpatrihxredem  inftituere,quemcunq-,  vult, 
hoceftintclligendura  modofaluafitlcgitima  portio  filii.itx 
cnira  dcbica  eft  vt  patcr  ciauferrc  non  poffit,fi  velit;quod  ar- 
guraentoefthancportioncmfiliumpofle  fibiquafi  debitam 
retincierctfircpudiaueritpatrishxiedicacem.    Namccrtum 
eft,ficrcditorha:resinfticurusficadcfuntlo,eumpofrepetc- 
rcdebitumfibi,repudiatahxtedicate.hocexprcflumcflinl. 
vtdcbitum.  f .  C.  dt  hxrcd.  aft.  1. 5 .  hxrcs  inftituta.C.dc  im- 
pub.&  aliis  f ubftit.  Si is ,  q ui  mihi  de bebat cenrum,  me  infti* 
tucrithxrcdcmfuum,poflura  rcpudiarc  cam  bxreditatcm, 
&petere  mcum  debitum.  Cura  creditor  fit  patrisfilius  in  hac 
lcgitimaportionc ,  cur non potcrir , ealegitima porrionerc- 
tcnta,hxrcditatem  patris  rcpudiare.^Pixtcrca  dicitur  hxc  Ic- 
girima porrio ,  nullum  onus , nulluro  grauamen  recipere  .'cg. 
quoniam  in  prioribus.3 2.  C.  de inoffic.teftam.  Hxc legitim» 
portio  ita  debet  telinquifilioapatic,  vt  nuUumonus  eiiro- 
ponacun&fiquodonusfueritciimpcfitum.rciidendumeft. 
At  gcaue  onus  cft  filio,cog)  pattis  h^reditatcm  adirc,quf  for- 
tconetcfaeft,&multisincomraodis  &  vexationibusimpli- 
caia.  Exiftimo  t&men  verius  hic  fcquendam  cfle  comrauncm 
regulara ,  vtcogaturfilius  patrisfaxrcditatera  omnino  agno- 
iccre,aut  omnino  repudiarc:  vt  non  poffit  hanc  legitimata 
portioncm  a  rcliqua  hircditatcfcparare.     Priroum  mouct 
mc,quod  hxc  legitima  port:o,hxreditatis  portio  eft,&  debc- 
tur  filio  iurc  hxrcditario.Si  hxreditatis  pars  fir ,  ncct  fTc  eft  vt 
fequamur  rcgulam.quxiamanobistraditaeft.fciliccthxrc- 
dicatcm  pro  parte  adeundo  fcindi  &diuidinonpofle:quod 
hxreditatis  pars  fit  hxc  lcgitima  portio  ^t  rgumenro  probatur 
exNouellaluftiniani,vtcumdcappcl.§./</«<^y.'/o^«fM^/r«/. 
C^CbStatntum  eft  a  luftiniano  vt  patct  cogatur  inftituere  fili- 
nra  in  ea  legitims  ponione ,  qux  ipfi  legib.  debita  eft ,' vt  noa 
{ufficiat  eam  relinqaere  filio  litulo  legati,  vel  donationis:vulj 
eam  rclinqui  rituloinfticutionis:vult  filium  inftitai  hf  redcro. 
Ergoiurehxrcditariodebetur.  Ncchocobfcurumcft,cum 
pater  teftamcntum  facir,&  cum  inftituit  hxrcdem ,  calegiti- 
isa  portio  reperitur  in  hit editate.  Sed  idem  dicendum  c ft  & 
cum  hxreditas  defertur  filio  ab  inteftato.  Nam  iuftinianu» 
nunquamconfticuilFec  eam  rclinqucndani  efle  hlio  iurcin- 
ftitutionish^rcdis^nifidebericamiurehxreditario  intellige^ 
rec.  Idc  ergo  diccndu  cft,  etfi  delata  fic  ea porrio ab  intcftata, 
Hine  iudiciij  famili^  ercifcund^  dicitur  compttcre  pro  ea  pof- 
uooepetcnda,&pcririoQehxreditacis :  faltem  vtiliter.fi  no^ 

duc^o: 


Jn  Tit.  Deacq.  velomtf.hared»  46 1 

iirefto:argumento  eftquoddicituiinl;  z.§.(iquarca.fF.fa'  multoniiousmouerenos  debet.  tdenirade  etealienonun 

mil-ercifcun.  In  familizcrcifcundz  iudicium  nonveniunt,  inteiligitur, ii  bzreditasnoniltfoluendo.  Namanceomnia 

nifi  res  liatreditatijc.  Cum  igitur  pro  his  rcbus  datur  iudicium  deduccndura  eft  xs  alienum ,  &  quamuis  forte  caufet  ur  fil  lus 

familix  ercifcundae,  diccndum  eil  has  res  hsredicacias  eflc.  damncfameilcbatreditatemiinanistamencolorilleefliquia, 

Uem  dicendum cft,de  pctitione h^reditatis.  Notandum  eft  fiirealieno  oncratafich?cedicas,idquodfuperericdedufto 

quod  dicit  lurifconfultus  vtile  iudicium  familix  ercifcunds  srcalieno, dabitur  ciprolegitimafuaportione.     His atgu- 

compctere.  Curnondircftum:Ideovcile  tantum competit>  mencis  confirmatur  noftra  opinio,&contrariadiuellitut& 

qiiiahuiufmodipottio,  ficutpottio  que  debetur  ex  confti-  confutatur.Sunttamcnquidamcafus,inquibusliCft  filiopa- 

tutione  D.Pii,  naturam  hacrcditacis  habec,  pr^tcrquam  «x  ttis  hsreditatcm  icpudiare, falua ea  legitiroa  portione,quaE 

ccrtiscaafis.  Vndeaquibufdamnonmaledicitur.Hancpor-  ipfidebitacfledicicur.©bferuaturvnuscafus,cum  pa:cr  ali- 

tioncm  legicimam ,  quasfiliodebecur,  cffe  harcditatem ,  (e-  quidpadtuscftdcealegitimaportione,  cumfilio  vekuieam 

cund«m quid.  Nam in  xrc alicno  non rccinec  hjrredicacis na-  ipfi  promific  pater.  Hoc cafu  poteft eara  vel reiinere, vel  pc- 

taram,&vulgodicicurquotabonorum  pocius,quamqu0ca  tere,ctiamfipatrinonextiteritha:rcs.omnino  cnim  eftasris 

hstcditatis.  Eaiegitimapracftaturfilio,dcdufaosreaheno,  ahcnilocohoccaiu.lcg.vlc.Cod.de  coilat.dot.  Sipatetdedc- 

vtmoxdidurifumus.Primumigiturargumcncum.quovti-  ricfiliaefua  cercam  pecuniam  indoccm,poftmorcempaciis 

mut ad  confirmandaro noftram hanc fentenciam ,  eft ,  quod  poteft eam retincre ,  fi  nolic conferrcmec  enim  conferre  co - 

hiclcgitima  debetut  iurchaereditario.  Alccrum  argumcn-  gitur,finolitefle  pattihactes.     Nonalitercogicurconferre, 

tumcft,quodfumiturexl.(uusquoque.4.ff.deh2rcd.infti-  quam  fi  velic  admicti  ad  ha:reditatem  cum  ftatribus  fuis. 

tu.Vbidicitur,Sifiliusfueritinftitucusfubcondicione,qu«  IdcmquedicendumefleIurifcon(ulrusair,&fiproraiiratan- 

exipfiuspoccftatcpendctrnifi  conditionipatucric,  exdudii  tumfitmonetiamdacafichxcportio.  Aliuscaluseft.fipater 

tocihircdicacc.  Si excluditur a tota  hxteditace , crgo eciam  filium infticuetic ha:tedem cum  alio, & praslegaucric fiho fuo 

alcgitimaportioner&h^rcditasdefertur  veladfublticucum,  legicimam  potcioncm,  qui  fibi  legibus  debecur:fi  cohaire- 

vcl alium ,  vt  ibi dicicur.     Przccrea fimilis  cft  h^c  porrio  ei,  dem habeat,  cuius aditionc  coi)fii metur  przlegatum :  &  fi  is 

qaicpaccone)  dcbctur  in  bonislibertL  Pordoenim,quzpa-  nonadierith^reditatem.confcqueturlegitimamporcionem. 

troHO deberur in bonis liberti  dicitur  debita  eftclcgc.  1. fi p«-  Ncc poteft ei  obiici,  eum  debere  bxreditatcm  adire,vt legiti- 

tronus.  ff.  dedon.  &  tamen  patronus  non  rcpudiat eam  pat-  mam  portioncm  fuam  confequatur.petit  enim  canquam  pr^- 

tcmfibilegibusdcbitam:nonrcpudiatbxfeditatem,rcccnta  legacum.lcg.filiopatcr.87.  ff.deleg.  z.  Duriflima  fentcn* 

hac  portione ,  przcerquam  in  vno  cafu ,  de  quo  mox  di^uri  tia  eft. 

fumus.l.filibeccus patrono.fF.de bon.libcr.  Noftraraquoqj  Tcrtiuscafuscftinl.filibertuspattono,^  i.  fF.  debonisli- 

fenccnciamiuuatmosreceptusinfeudis.  Inmoribusfcudo-  ber.  Dccifioinfigniscftinhaclege,  dequaaliquiddiximus 

ram'hocr£ccpturarepcricur,filiumquiinfticucus  cftha:rcsi  fub cic.de vulg.&pupiLfubftic.  LibcriuspacroniimAiumha:- 

pacrc,non  polFe fcudum,fi  quod  fic,repudiata  hsreditatc pa-  tedem  inftituic cx  afle ,  cum  poiTec  alium  inftitue te hytedem 

tri$,capere,quamuis  vidcaturfeudum  ex  inucftitura  dcbcti  rclid:apatronolegicimaportione,qu3c  dcbitadicicurlegibus 

filio.  Ethocccrtiflimumcftinfilio,licct  aliacaufafitagnati,  patrono.  Scdinftituitcumexaire,fidciqueeinscommifit,vt 

Agnatas  poteft,  repudiata  patris  hxredicace  defunAi,feu-  manumictcret  qucndam  fctuum.  is  non  vult  manumittere 

dumtetinere.Rationcmdocuidiuerfitatis,  incctpretans tta-  fcruum , fertc de  fe  male  meritum.non  vulc  talislibctcipa* 

flatum  de  fcudis.     Supctcft  vtobie(fta  quxdam  diluamus.  tronusefle.Qu*riturquidfaciec?Isvulcretinereportionem 

ObiiciunturquaEdamaducrfus  hancfcntentiam.     Inptimis  fibilegibusdebitam.cuinullum  onusimponetepotefthbet- 

obiicitur  quod  in  ea  poctione  fiilius  habetur  quafi  creditor  tns ,  repudiata  alia  patte.  Quxtituranhocei  firpermitcen- 

paciis.fi habeturquafi  cteditorpatris,curnonpotetit,tepu-  dum  ?  Ait  lurifconfulcus  fi  fubfticutum  hibeac,  hoc  ei  efle 

diaCapattishzrcdicate,peccrehancportioBemtanquam  fibi  permittendum,  vt  falua  legitima  portionc  hxrediraiemre- 

debitam,vcquiuiscrcdicorpecercc?Egobrcuiterrefpondeo,  pudict:tuncfubfticutus  poterit  rcdimcre  illum  feruumapa- 

bancportionemdici  debitam  abufiue,quodpatetcumf«cic  ttono.  Siautemfubfticucumnohabcar,hocn6efteipermic- 

teftamencum  cogaturfilium  inftituereinealcgicima.  Etne  tendum.hociusquoddepatrono  confticucumeft,inccrpre- 

videacurdar£eflchxcincerprccatio,Iurifconfultipaffimvbi-  tationcptoduccndum  quoquc  cftad  legitimam  filiiportio- 

que vocanc  quafi  debitam.l.i.§.  Largius.  fF.  de  fucccfl.edi(5fco.  nem,liccc  quidam  diflcnciant.  Eft enim  eadem  ratio,  eadem 

&l.i.§.  I  .fF.de  cura.furio.l.  in  fuis.ii.fF.de  liber.  &  pofthum.  zquitas.Hzc  dc  hzrcditate  vni'  delata.  Initio  diximus,  in  hac 

&l.i.§.fiimpuberi,fF.decollat.bono.Nonobftacctiamfcn-  qu«ftioncconfiderandumeire,cum  quxritur  an  hxredicas 

tcotix  noftrx,  quod  pater  cogitur  eam  filio  rchnquere.  id  diuidi  poflic,  an  vni  delata  fic  hxreditas,  an  vcro  pluribus? 

enimnobisobiicitur.Patetnonpotefthaclcgitimapottione  Cumvnihxreditasdefctcurvel  cx  tcftamenco,  vel  abinte- 

fraudatefalium.d.§.aIiudquoque  capitulum.  Lcxnatutara  ftato,quatenushxfeditasdiuidipoffit,didumeft.  Idemdi- 

fecuta  vulc  filium  pacri  hzredem  cfle ,  faltem  in  ea  patte.  Ni-  ccndum  cft  de  pluribus  hzredibus  inftitutis ,  fi  vnus  adiet ic 

hilmagisnatursconfentancumeft,  quam  filium  fuccedere  partemfuam,altcromiferit,parsomittentis  eiinuito  accte- 

patti dcfaa&o.  Ig< tur magna rationc  ftatuit  filium patti  hz-  fcit.  hoc multis locis  expteflum  cft  ff.hoc tit.l.duo.7 8 .&  1.  f  j . 

zedemcfle:faltemaddithancexceptionem,vcfalcem  bxres  quiexduabus.&L  ji.hxredi.  Seddc  eopleniosdiximusfub 

ficincapartein triente,velfemifre.  Sedaniraaduertendum  tit.dchxre.iaft.Nunc addamexccptioncsquafda.Vnacxce- 

eft,cumlexvulteumh^tedemefle,hancfenccntiam  legisci^  ptio  eftinLfiminor.vbicii minoradiit  hxreditatem,& refH- 

fe,  vt  capiac  cam  partem  tanquam  partem  h^teditatis,iure  tutuscftinintcgcumvtrepudiaret.Duofunch^rcdesinfticu- 

hzrcdicatio.  Acnatuia  hxrcdicatis  efl ,  vc  non  poflic  adiri  pro  ti,quorum  vnus  erat  minot  if  .annis,alcer  maior.Minor  adiit 

parteab  bzrede  fuccedendo.  Qupdaduetfusnoftcamlen-  bxreditatem,dcindemaior:fcdminor,reftitucione  in  inte- 

tentiamadducicur,maximccamiuuat.Dixefitahquisnonvi-  gtumirapctrata,omifithzredicacem.  Quxritur,an pars re- 

deri  fatisfadumlegiin hac  re,quia  h^rcditas  forte  damnofa  pudiaca  ei inuito accrcfcat? Aic lurifconful.  non  accrefcercin- 

eft.itaqueeflici  vc  filius  legicimaporcione  fibi  legibus  debi-  uico.  Nam  iurecinih  quzfira  cr,irea  poccio  minori.  Similis 

ta,fraudetur,  finonpoflichxredicaccra  repudiando  petere:  locuseftinQouaconfticutioncIuftiniani,dehxrcdib.&falc. 

ralcemporcioRem,quzIegibuseidebicaeft.  Egorefpondco,  Cum  vnusadiichxrcdicatemdefunfti.eiqucpoftcaadempt* 

fatis exprcflum  cflc a iuris audloribus, portionem  hanc debe-  eft h«reditas:quia defun(Ski  monitis non  paruit.  Ait  luftinia- 

ti filio,nec  pofle  adimi  filio  a pacre  :  non  ideo  camen  dicen-  nus  eam  portionem  aliis  cohxredibut  accrc(i:cre :  fcd  non in- 

dum  cfle,qiiod  fi  credicores  finc,in  ea  porcione  non  func  pr^-  uicis  Jure  mero,cum  pars  hxreditatis  fcmcl  quxfita  fuit,quo- 

fcrendifilio.  Dubium  noeftquinfintprzferendi  creditotes  cunqucmododeficiat,non  pottftaccrefccrc.  Similis  fpccies 

fiIioJ.Papinianus.§.quarta.fF.dcinoftic.tcftam.vbi  quarta  cftinLhxrcditate.f  ?.ff.hoctit.FiliusfamiIias,quifuushxrcs 

quidemillaporcioprxftatuifilio,  quxilli  debitaeft:fedde-  eftipfo  iure  abftmnit  (epatrish^teditatc:dat;uthocbcncfi- 

«lucicurpiius  zs  alieaum&funerisimpenfa.  Quarta  erac  fc-  ciumcohxred  ivcautioahztediracemamplsd^atur,  autto- 

cundum  ius  anciquum  :  fcd  audla  cft  pofteriobus  conftitu-  tam  rcpudict.Scd  animaduertcndum  eft  partcm  non  dcficie. 

cionibas.AtqueideoquoddicirutnulIumonus,nuIlumgra-  rchoc  cafu  ipfoiure:fcdiure  fingulaci  bencficio  reftitucio- 

uamen icctpete ez |.quoBiam  in  ptioribus.C.d* inoffic.tcfta.  ois concra ius  (^iuile.  Ideoque  quod hic  dicitur  no n  puco pio« 


latn  eam 
redicate 


'  ^^  Tranc.  "Duarem  Qommenf. 

ducenduraefleaa  «traDeumhareckm.&probabilisefteo-  abftinuiflet.  Siis,inqnJt,&c.  Hoctameneftacci'piendui5 
ruraopinicquiexiftimanthoctamumde  filio.qui  eft  fnu»  cumexceptione.Exceptioeft,nifibona  fideidabeofaaum 
hires  accipiendum  efle.  datur  igitut  eledtio  cohireds  vt  vel  fit, quamnis lurifconfultus  Hjc nec  bon(j  fidei ,  nec  mala  fidei 
tocam'aKnofcath2reditatem,hveiit:veltotamrepudiet,et-  mesnonemfaciat.Hocapetteexprefluraeftinl.i.derepud. 
ipartem,quamadieiit.  Haaenusdeacqoirendahz-  hired.C.nonfgiturpoteruntcieditoreshxredirariiaduerfiis 
•nuncdeomittenda.  "  filiumcxpetiri,tanquamhacredempattis,poftquamfeabfti- 

VTT  nait,quod  dicanteumfundos  compataffe  ex  lubftantia  pa- 

^ /^  ^'  ,.  ttis.fiidbonafidefiftumfit.  Hocenimquodhicdicitutita 

De  omittendah^reattate.  accipiendum  eft.cum  mal«fide,clani,perfuppofitam  empto- 

Nfcribitur hic titulus  de acquirenda ,  vel  omittenda  ha;re-       ris peifonam,& fraudandi caufa fa<5lum  eft.Non  eft  mitum  fi 
ditate.&  Jn  Dieeft-fub hoc titulo.fparfim  &  cor fufc difle-       propter frandcm  &  malam  fidem  beneficium  fui:m  abftinen- 

.    ^    .■     Trt!_:-_; -:-..! — n. r._ ,  j_       di amittat :  &petinde tcneatnr  creditoribus  hsreditarijs.ac fi 

abhartcditatcnonabftinuiflet.Exhisqnajdixirousintenigiti* 
quomodo  accipiendum  fit  id,  quod  eft  praecipuum  funda- 
mentum  huius  difputationis  de  acquir.  vcl  omit.hsredcum, 
cui  dclaca  eft  ha:^reditas,libcrum  eflet  ei  repudiarc.Nam  arbi- 
traria  eft  hxc  hircditatis  repudiatio.Confequens  eft  igicur  vt 
dehistrad^emus. 

C  A  p.    VIIL 
^uttn  ccejfariafunt  adrepucliatimem  hareditatls. 


I 


riturdevtraque.  InCodice  luftinianitituluseftfeparatusdc 
repud.velabft.hired.  Inquainktiptione  luftinianusdiftin- 
guit  repudiationem  ab  abftentione.  Repudiatio  eft  extra- 
neorum  proprie :  abftentio  vero  fuorum,  vt  exempla  fat is  o- 
ftcndunt , qux occurrunt  quotidielegendo.  Sed  verbHm,o- 
jnittctcgencralceft.&vtrunquecompleaitHr.omiflloper- 
tinetadrepudiatioHem&  abftentionemhxreditatis.  Quod 
autem  dicitur in  tit. ipfo  &  infcriptionc ,  de acqnir.  vel  omit- 
tenda  hxreditat.nos  ante admonuimus,ideo  ita  icriptum  fu- 
iflc,  quod  liberum  fit  hireditatem  adire ,  vel  repudiare  ei.cui 
delata  eft  hxreditas.  Sicut  diximus  f 'pra  liberum  efle  a  Jire 
hiredicatem  :  iraetiamdicendumeftliberumeflerepudiarc 
hsreditatem.  Klemo  enim  cogitur h^res  eflc :  fed  poteft  rc- 
pudiarehireditatera,fi  itaei  vifumfueric,  quod  eftintelli- 
gcndum.nifi  aditafemclfuerithacreditas.  Hireditas^qui  fe- 
meladira  eft,  nonpoteftrepudiari :  nifi  in cafibus  cxccptis: 
feddeillisexceptionibus  diximus.Item  excip!tutferuus,qui 
•neceflariushircseft,&ha:resefle  cogiturvelit^nolir.  Idem 
dicendum  eft  de  filio,fecundum  iusciuilc.  Filiusiurccinili 
hsrcs eciam  nccc flarius eft : fed  bcneficium abftinendi habct 
iutepraitcrio.  1.  ncceflaiiis.  ^y.&l.n.ciqui.hectit.ff.  Sed 
aniraaduertendum  eft  fiHum ,  cui  hoc  bencficium  abftinendi 
conceditur  a  Prstore,  id  beneficium  amictcre  certis  cx  cau- 
Cs.vna exptefla cft edido ipfo  Pritorisin leg.  fi (eruum.  70 


EAdem  obfcruanda  &  animaducrtcnda  hic  funt,  qns  in 
iditionehifcditatis,  dcquafupr.  ibi  enimdiximus,tria 
ncccflaria  eflc  vt  pofllit  adiii  ha:reditas:eadcm,  vt  pofli!  t  rcpu- 
diari,neceflaria  funt.In  primis  oportct  dclatam  cfle  hstedica- 
tem.SecundOjfcirc  debet  hit cs  harreditatem  fibi  delatam  c(- 
fcnon  fuflScit  enim  efle  harreditatcm  delatamtnifi  acccdat 
fcientia  hsrcdis.  Tertio  habilitas  quoqHC  perfonarum  nece(- 
fariaeft.Oporteteumefle,quipofIicrepucliarehzredicatcm. 
In  primis  igitur  dicendum  cft  repudiationcm  h^rcditatis  noa 
valcrqnifihsrcditasdelatafit.  Dclata  autjmdiciturharredi- 
tas,quamquisadeundofibiacquirere  potfft,  vtdiciturinl. 
dclata.  I  n-  ff-  "^e  verbo.  fignifi.  &  fatis  pcrfpicuum  eft  ex his, 
quatante  diximus  de  adcunda  hireditare.  Non  poteftadiri 
harreditas.nifi  delata  fit.ergo  nec  repudiari.hocfumitutcx 


C.PrjEtorait.  Digcft.  hoctitu!.  Parsquardamcftedidi  pra:-  rcgulal.nolleadirc.4.ff".hoctit.A^»i'f,^c.  Siquisrepudiaue 

toriidefuoh^rede.CautumeftedidoPritoriSjVtfifuush^-  rithaErcditatcm,&qua:ratiiran  va!catrepudiatio,videnduin 

res  aliquid  amcucf  it  cx  hiErcditatc  ante  abften'.  ioncm.vcl  fa-  eft  an  Taluerit  aditio:an  is,  qai  rcpudiafle  proponitur,potuif- 

ftura  cft  pcr eum  quo  aliqnid a moneatur ,  vt  bcneficium  ab-  fet adire.  Et certum  cft cum  non  pofle adire  hsrcditatcm  an- 

ftinendir,5habcac.hocfuicexpieflumPr£ECorisedi(So,quod  tcquamdelatafit.crgonccrepudiarepotcft.  Iiaquerepudia* 


Vlpianus hic inrei  precacur :  Prxtor  aic=  Quamuis plcnum in- 
tcgrumq-,nonfited!ftiimPr?totis:tamen3pparetcxhisvet- 
bis  Yipiani,  'I^ondixit  Pr£ttir.fi^t^:dam^»frityQ,e.conce- 
ptumt!iilTe,defuoh9rcde:nondeextrancc.Eft!'giti!rhicob- 
feri:andjm,quodanimaduetfionedigm:mcft.  Sifiliusfami- 
lias  fuus  harres  rem  aliquam ,  licet  minimam ,  fotte  amouet  it: 
aut mteruertetit ,  aut celaucrit  ex  hirediratc  ante  abftcntio- 
nem^cnm  ficri  necefrarium  hiredetn  vclit,  nolit :  ncque  be- 
reFciiimabftinendi  habeie.ideoque  cum  potcrunt  conue- 
nirc  crcditoies  h3creditarii,fi  probare  poflliit  cum  aliqiiid  an- 
te  abftentionemexrebus  hiredicaiiisamouifTe,  Hoccnim 
locum  habct antc abftencionem.  Si aliquid celaucric  poft  ab- 
ftentionem,3dio  fiiiti  aducrfus  cum  dabitur,  vt  hic  Vlpianus 
latiuscxplicat. 

Igituriusdiuerfum  eftin  extiancohxrede  :  quodctiama 
nobisdiduirifuitfuprainleg.fi  cxtrancBs.ii.  inprincip  .fF. 
•hoctitu.  Siquiscxtrancusharcs  aliquid  attirgac  hxrcdita- 
rium  animo  furripicndi,  non  ideoobftringiturhKteditati: 
quiasdmjfTum  contrariam  volunratem  declararr&raciodi- 
uerfa  cft  hzrcdis  fui ,  &  cxrranci.  Harrcs  fuus,  qui  iecnndum 
iosciuileneceffaiius  cft,  &  cui  beneficium  abftinecdi  con- 


tio  ipfi  non  nocct,fi  eam  repudiauCric  antequam  dclata  cfFeti 
Ecdcm  pertinctregulal.^.ffdercgu.iur.  £»<«fj?«o&,y»(«;'»- 
tejt  ville.  hxc  regula  maxime  coucnit acquifitioni  & rcpudia* 
tionihaticditatis.  Hasreditas  acquiritui&rcpudiatutvolun- 
tate.  Acquiritur  animi  deftinatione.§.v!r.  de  hacrtdum  qualit. 
&  diffcr.  in  Inftit.  contraria  igitur animi  deftinatione  cmitti- 
tur.  NolIeha:redcmefrc,hoceft  repudiare  hirediratcmivcl- 
le  harfcdcmeflrc,hoccftacquiierehsieditatem.  Eiti^eJlnoU 
ie,fuipeteji vel/e.PeriadeacCi  dicerct,eius  cftrepudiarehi- 
reditatcm,quipoteft  acquirere.  Sicergo  intelfgo  rcgulam 
illaml.j. fF.de  regu.iur.ctfiinquibufdaracodicibLsaddi-^afic 
acgitiOyEimeJlnenneSt.  arqucicalcgicurin  Pandeft.  Flor. 
qua:  Ici^io  defcndi  poteft,&  fentcnciam  veram  ccnciner. 
Eiufdemejlnen nolU,<jui potefiveSe.  Non nolle mcdium eft 
quoddaniintcr  vclle,&nolle.  vt  diciturinl.  i.  §.  fcicBtiam. 
fF.de  cribu.aft.  fed  probabilior  eftlcftipfinenegationcrqtiia 
msgis  conuenit  acquifitioni  &  repudiationi  hireditatis ,  d» 
quahic  loquitur  Vlpianus.  Etccnftatid  abeodcm  VJpiano 
fctiptum  cflc,cum  difretetet  de  rcpudianda  haErcditatc.in- 
fcripcioenimcapicisidoftcndir.  Eadem  eftinfcriptiovrriuf- 
que,&d.I.nolle.4.fF.hoctitu.&d.l.3.eius  cft.fFdercgul.iur.' 


cedicur  iurequodam  fingulaii,  non  eft  mirum  fi  id  facilius  a-       Icaque  mihi  magis  probabile  videtur  fine  ncgatione  lcgCQ.. 


mittat,  qtiam  exttaneus,  qui  lurc  communi  vtitur.  Id  ius, 
■quod  competit  extraneorepudiandohsreditartm^iuscom- 
mun e  cft.  ideoquc  non  tam  facile  hoc ius  amitiicur ,  quam  id 
quodfingulateeft. 

Alcercafus  cft,inquobcncficium  abftincndiamittiturin 
leg.fi  is , quibonis.  9 o. ff.  hoc ticu.  Filius.cni patiis delata eft 


dumeBc,Eit4seIinelle,^/*ipBtefivelIe,idc(i,ciuse(ihzzedit3' 
tcm  omitccrc,quipotcfteamacquirerc.  Qupdantedixitnli* 
de  hireditatedelatajidvariiscxciEplis  dcmonftraturalurif^ 
confulto  fub  hoc  tit.  nos  vtiliora  explicaturifumus.  V.iuBa 
cxemplumcftinl.is,quihzrcs.i5.§.i./jr^»«^rfm,f^c.Hxrc» 
cft  iBftitutus  fub  conditione:nondum  esiftit  conditio,  rcpu- 


hsredi  tas,bonis  patris  fe  abftinere  velle  dixir.cum  bona  ven-       diauit  hireditatem ,  poftea  ex:itit  conditio,  vult  adire.  Obii- 


dcrencuracrcdicoribushireditariis,  is  pcr  fuppofitam  per 
fonam  empcoris,ca bona  metcatus  cft  f raudandi  caufa.  Emit 
forteapri»ribuscrediroribus,vt  poftcfiorcs  creditoresfrau- 
darec.  hic  quiritur ,  an  ci  profic  beneficium  abftinendi  ?  Ait 
lurifconfulcus  ei  abftencionem  non  prodeire:&  perinde  con- 
-ucnieiur  a  cteditotibushxteditariis,  ac  fi  abhxreditate  ctiam 


cicurcijquodadirc  nonpotcft,quiarepudiauit.  quzritur,an 
valeat  repudiatio  ?  Non  poteft ea  repudiatic  ei  nocere ,  quo- 
minus  poftea  hxrediratcm  acquirat  exiftente  conditionc  Hic 
dicitur,n6  valcre  rcpudiacione:quia  hirediras  nondii  ei  dela* 
ta erar.  Hzreditas  dicicur  delaca ,  qua  quis  adeiindo  coDfcqui 
potcft.l.delata.  i  ji.f .de  verb.fign.  At  nxreditate  non  poteft 

COBfcquj 


in  Tit.^e  acq.^vtlomhMred. 


4^5 


jonirqui  hrfei  aJeundd,qui  cftinftitutus  fub  coaditione, 
«aandiu  conditio  pcndet.  H:c  raulta  obiiciuiitur  vcluti 
Comran3h«icfentcntia:.vclutipa(Sum.legi.C.depadt.l.6p. 
inplurium.fF.hoctit.Obiicituretiam  l.i. fF.de  curat.bon.dan. 
Ego  brcuiter  dicam ,  in  pado  ius  diuctfum  cfTe.  Nos  non 
loquimur  de  pado  ,  fcd  de  fimplici  repudiatione  hxrcdita- 
tis.  Inaditioneautematquerepudiationehajrcditatis  mul- 
M  fingularia  funt  :  &  multarnentafunccxfubtilitateiuris 
vcteris ,  qui  in  padis  iocum  non  habent ,  atque  ideo  rairum 
«oaeftjfiquis  poflic  remitterc  nontancum  ius  quod  fibi 
ccmpetit ,  fed  etiam  fpem  ,  vc  fi  fideicommiflum  relidlum 
fit  fub  conditione  ,  padlum  quo  remitcitur  fpcs  fideicom- 
inifEferuaDdumefl.diaal.i.C.depa(a.Adlcg.inplurium.& 
adl.  I.  decurat.bonisdan.  faciliscft  refponfioiudicio  meo. 
inleg.inplurium.dicitur  i  Sihiresicui  delataefthireditas, 
differat  aditioncm  hireditatis  ,  vel  quianonvult,  vel  quia 
fortcnonpoteft,haresinftitutuseftfub  conditione.  Quae- 
riturquomodofuccurrctur  creditonbus  hxrcditatiis?  Ait 
lurifconfultus  interrcgandum  cfTc  hxredem,  an  velit  con- 
ditioniparcre  ,  an  velit  hxresefle,  &fiinterrogatus  dixctit 
fcnollehxcedcmcIIc,&fi  conditionondumcxtitcrit.-  Prz- 
tor  mittit  crcditorcs  hasreditarios  in  pofTetlionem  bono- 
rum.  Hic  videtis ,  ante  conditionis  euentum,nocere  hare- 
ditatis  repudiationcm.  Sed  hic  fimplsx  hacrcditatis  rcpu- 
diationoneft,  cumacccdat  magiftratus  au(5loritas,qui  hx- 
redcm  interrogat ,  anvelic  hircs  efIe>fiforteextiteritcon- 
ditio.  Ecvcilitaseuidensexigit,  vt  repudiationcfuaexclu- 
daturab  harrcdicate,  quatenus  fuccurtaturcreditoribushx- 
leditatiis,  quibusgtauiilimumefret  cxpeftare  quatidocxti- 
tcritconditio. 

Aliudexemplumeftinl.quifuperftitis.9 5.fF,hoctir.  Qui- 
4xm  cum  fperaret  alterius  hxreditatem  fibi  delatam  iri, 
cumadhucis  viuus  &fuperfteseflet,repudiauiteiushsredi- 
tatem  ;  dixitqiie  fe  nollceius  hxrcdemefTe  i  fi  force  eius 
Isasrcdiras  ipfi  delaca  fueric  poft  morcem  eius,vulcadirehs- 
redicatem.     Obiicicurcitepudiatio,  qusanceceffit.videtur 
euim  exclulus  efFe  fua  rcpudiatione  ab  hsreditace.     Hic  re- 
fpondcc  lutifconf,  Boneile  exclufum.-  quia  inutilitet  homi- 
Bis  fupcrftitis  hiredicas  repudiatur  ;  quia  nondum  delaca 
efl,  oportcc  hxreditatcm  delatamefle  vt  repudiaripoflit,vt 
etiamrepudiacio  valeac&noceac.     Dubicaueric  fottequif- 
piamquomodo  poflinc  defendi  paifbiones  vficac.-c  moribus 
noftris.cumcollocanturfilisjdacaipfis  dotCj  vt  pacifcantut 
fenihilamplius  pecituras  ex  paternahircdicace;  cumhicdi- 
camusrcpudiacioneriihazredicacishominis  adhuc  viui  &  (a- 
.    perfticis,nonnocerc.  Eccc  huiufmodipacfliones  confiftunt 
!    fecundumiusPonrificium  prcpcer  iufiurandum  quod  accc- 
dcre  folet  c.  quamuis.  de  paifl.lib.  6.  alias imptobatur iure  ci- 
uiIihocpa6tum,l.pa(tlumdotali.3,C.decollac. 

Aliudcxcraplumeft  in  bonorum  poffcflione  dccrctali. 
BonoTum  polTcifio  decrccalis  dicicur  rcpudiari  non  pofle. 
l.i.§.decretalis.ff.defucccflb.edifl:.Dectetalis,inquitVlpia- 
nus,  bonoturjj  pofleffio  non  poteft  repudiari.&  vcicurhoc 
argumenco  cius  rci  dcmonftrandx  gratia,  quia  non  cft  de- 
latsantequa.m fucritdecreta.  Poftdecrctum  fcra  himiscft 
repudiario  :  quia  iam  acquifita  eft.  &  poftquam  acquifita 
cft,repudiarinoa  poteft.  Sed  animaducrtant,pta:fettiraty- 
tones  &  iuniores ,  bonorum  poffeffioncm  quandam  cffe 
decrccalem,  quxdccrccura  &c3uf£e  cognitionem  requirit; 
aliani  cde  cdidialcm,  quiex  edi<9;optoficifcitur,  necvUum 
dccretum  j  auc  caufa?  cognicionem  defidetat.  Hasc  diftin- 
i  ftiobonornm  poflcflionis  apercc  fc  difetce  tradica  eft  alu- 
rifcor.faltis  plerifqufiinlocis  ;  velutiinleg.j.^.fieaufa  ff.de 
I  bon.pOiref.lcg.2.fF.fiquisofdoinbon.poflef.feruc. vbiapcr- 
tiiiime  dicunt  bonotura  pofTeffioncm  quandam  efle,  qua 
ditut  finedecrcco,  finecaufajcognitione  ;  aliam  efTo  qua: 
lequiric  dectecum  &  cauficognicioncm,  vtcumbonorura 
polkffioreipfainalium  tiansfeicur  :  namplerunqucbono- 
rumpolTclfiodacurverbocantum,  finere,vtaicVlpianusin 
Ir.il. cuidcbono.poflef.  Scdcumagicur  decransfercndapof- 
kifioacrerum  ha:redicariarum  ,  decrccumneccfTarium  eft. 
ab  hoc  dscreto  diciciitbonorum  pofreffio  decrecalis.  Vbi 
dcctctutn  ncccfratium  eft.caufxcognicio  adhibecur.Ieg.ncc 
quic^uam.  §.  vbidccretum.  ff.  de  offi.proconful.  &  legaci. 


huiufmodi  cft  bonorum  pbfTcfiQo  ,  qax4iture*Garb.  cdi- 
6bo,  huiufmodi  eft  cciam  ea,  qua  mictitur  veater  in  bono- 
rutnpofreflionem.leg,i,§,fieaqui,&c,ff,dcvcntreinpoflcf^ 
mitton,&i.i.ff,adSenatufcocful.  Teitul.&l.vlt.ff.Jccurat. 
furio.     Huiufmodi  eft  ctiam  ca,qux  datur  filio  infanci  cura- 
torem non habenci.l.fi infanci.ad fiip.C. dd iutedclibc.  Aliae 
dicuntur  edidlalcs  ,  qua:  ex  folo  cdidlopendent.  &mentio 
eftcdidlalisbcnotumpofleflionis.inleg.jo.cumquidam.^.i. 
ho(;tit,l.i.firabulx  cefta.nullxcxtab.     Aliacxcmplacolligi 
poffunccxhis ,  qusdiximusdeadicionehxredicatis.     Hinc 
quariitur,  an  fimul cx tcftamento ,  & ab inteft3to,quis tepu- 
diate poffic h^iclitaccm?  Quiftio eft in  1, illud.yfi.ff.hoc ti- 
tu.     Hxres  mftirutus  eft  ccftaraento  is,qui  alias  abinteftato 
fuccefluiuseratctiamfiinftitutusnonfuiflec.Quafriturquo- 
modohxredirasrepudiaridcbeat,vt  valeat  repudiatio?  Ec- 
ce  fi  fequamui  lubtilitatem  iuris ,  oportct eum  repudiarc  pri- 
loumextcftamento,  deindeabinteftato.     Exhiisquxdixi- 
mus,  idmanife.f^.iflitaum  eft  ,  q.iiarepudiarinonporefthac- 
rcdicas  ab  inteftsto  :  nifi  delata  ht,     Atdelatanondicitut 
quandiuexteftamentoaduipoteft,  leg,  quandiu  inftirucus. 
<j8.  ff.  hoc  tir.     Sed  tanien  obtinuic  vtilicas  contra  hanc  ir.ris 
fubtilitatem,  vt  pofficfimul&eademopefa,vttanq»th«rc- 
ditatcm  rcpudiarc,  Hicnoninh^reraus  fubalicatiiutis.  O- 
portetigicurdelaratn  cffehajteditacem  :  f ed  &  hoc  non  fuf- 
ficiCjfcircdcbec  hiresdelatam  efle  fibihaereditaten:^  Sciemia 
biredi>hicrequiricur ,  ficu;inacquitcn(>ahasred-tate  leg.ia 
repudianda.i  j,ff,hoctit.  Ego  rationem  fupiaadduxi,cunl 
diflereictndcacquirendahireditatecxleg.  iu  t01um.77.ff. 
d :  tcgu.iuti.«.In rotura  omnia,  qu2  atiimj  dcftinaticne  agcn- 
difunt,nonnifivcra&certafcrcariaperficipofliint,  Exem- 
pla funt in l.is qui hsrcs.  15.  §.  vlr.  &  l.fequcn.ad §.fi  quis du- 
biter,&c,quiadubitar,an  fibi  delata  fit  ha:reditas  tx  K'g,is,qui 
putat.ft.eo.     Is quipMtat  ha:iedem  fencceflatium  t.lc ,cum 
ficvolunt3rius,ha:copinio  ei  nocec  quominus  fibi  hxredi- 
tatem  acquirat.     Nam  intciligit  fibidclatam  efleharredica- 
tera  j  fedcaufamdelatxfibihateditatis  ignorat ,  repudiatio 
nonvalet.  Credibilecftcum,  fiexiftimaret  fevoluntarium 
cffehxredcm,vtrc  veraerat,non  repudiatutum.  Inbpinio- 
ne  cft  eum  effe  ncccflarium  hacredem  ,  in  vcrirate  efteum 
voluntarium  effe.  hxc  opinio  facit ,  vt  repudiatio  ei  non 
noceat.     Cogitatenimfineccflarius  fit  hafies  ,  tamen  no- 
mcnhxtedisbabitutum,etfibeneficium  abftinendi  habeaca 
Prxcore. 

Tercium  eft  quod  diximus  habilitatem  pcffonarum  ne- 
ceflariam  cfle.  Oporcec  cu  m  qui  repu(i:ac ,  idoneum  efle  ad 
repudiandumi,  alias  repudiario  ci  non  nocet ,  &  huc  pcfti- 
nctrcgulainl.ispoteft.  iS.ff.hoctit.  Ispotefttepudiarequi 
acquircrepotcft.Eodempertinctl.4.ff.hoctit.  Nollehastc- 
ditatcm  t epudiafe,inquir,non  videtur ,  qui nonpotcftadire. 
hinc  dicitUr,pupillumfinetutorcnonpuflerepudiare;  ficuc 
necadirc.  I.  obligari.9.§,tutor.ff,deau(5t.tut,&§,feducque. 
Inftitut.eo.  Notandumtameneft,  finonhabeattutoreni, 
lufficere  magiftratus  aufloritatem,vt  dicitur  in  lcg,fi  infanti. 
adfi,C,d2iuredclibcrandi.  Hincetiam  confequenseft.fi- 
liunsfamilias  non  poffc  hireditatem  fibi  delatara  icpudia- 
re,fineiuffupatris.l,is,quihiies,ij.§.vlt,ff.hoc  fit.  Exhis 
primutii  norandumeft  ,  filiumfamilias  finc  iuffu  patris  non 
pofle  hxrcditatem  repudiare.  Racio  eft,quia  non  poffct  hx- 
teditatem  acquircre  fine  iuflu  patrisfui.i,  if.fi  quismihi.§i 
iuffum,Ergo  nec  rcpudiare. 

Secundum  eft,quod  pater  non  repudiat  fine  filio.  Nam 
non  poffet  acquircre  finefilio.  &  hoc  exprcffum  eft  integ^ 
remittcnte.ii.Cod,<ieiutcdehberandi,  i^am  hoc  prxiudi- 
cium  adferrct  filio.  Nam  fihus,  fi  fa^ftus  fic  fui  iuris,poteric 
eam  hireditacem  acquirere.  Solet  quxri ,  an  idem  dicen- 
dumfit  de  filiofamilias  infante  i  an  patet  folus  pofllc  cam 
rcpudiate?  Sunt  qui  exiftimentpatrcm  folum  repudiare 
poffe.  quia  patcr  filio  infanti  poteft  acquirere  folus  hxrc- 
ditatem  infanti  dclatam.leg.fi  infanti.C,  de  iure  delibcrandi. 
hoccftfingulare  :  fipotcft  ipfe  pater  folus  harrcdicatem  ac- 
quitefc.crgo&repudiare  poteft.Sedprobabilior  mihivide- 
tur  contraria  opinio,vt  quod  hic  dicicui  inceliigamus  geneia- 
litcifiucinfansficfili',fiueinfantixannosexceflciit.N5ob- 
iiitCeateatixaoAi^teg\ih,/speteJirffHdiare,quipsteftad»t» 


4^4  FrAne.^(t4rem(ommerff. 

l.fiinfanti.C.deiuredclib.  NarahacctcgHlieftintelligenda  enimverbaPauli,qainotasfcripfItadPrircutnIaboIeDBm. 
dehisquiadcuntprofe.nonalicnoBomine.quoddiligentec  AliudexcmplHmcftinl.yo.Clodius.fF.cod.  Claudiu» 

eft notandura.  Qui p«tcft acquitere &  pro  fc  adire hercdita-  Claudianus  tcftamcntum iure  &  vtilitcr  fecit.in  co  hatrcdcm 

tera.is  potcft  etiam  rcpudiare.   Sed  de  his,qui  acquirunt  aliis  quciidam  inftituit.     Dcinde  aliud  tcftament«m  fecit  .•  fcd 

adcundo hatreditatcm,  id non  cft  accipiendum.  Exemplum  inutiliter  cundcm inftituit hxredcm  in  co  tcftamento,  quera 

eftinl.l«tor.8.ff.  dcboB.poffef.vbidicitur,tutorem  pupillo  inftitueratin  primo.  hatrcs  adiit  haereditatem  cxpoflcriore 

bonorura  poflcflioncm  delatam  agnofcerc  poirc  :  repudiare  tcftamcnto,qu«d  inudle  cft ;  tacitc  vidctur  rcpudiar :  hzrc- 

^  ditatcm  ex  priore  teftamcnto,atquc  ita  cxduditift  ab  hx- 

rcditatCj&defundusintelligitur  inteftatus  deceOine.  adiit 


non  pofTe. 

Tertium  cft,  quod  colligitur  ex  hac  lege .  vtrofque  &  p*» 
trem&  filiuHipoflcrepudiarcbacreditatem,  qux  filiofami- 
lias  delataeft :  ncqucfiliusfinepatrerepudiando.nequepa- 
trem  flne  filio,nocctaItcri.Si  autcm  rautuo  confenfu  repudi- 
auerin: ,  repndiatio  valct.  hoc  xquitati  &  rationi  maxime 
confeiitancumeft,quamuisfubtilitasiurisrefragetur  :  quia 
iuflus  dabet  prarcederc.  Qui  enim  non  poteft  adire ,  is  non 
poteftrepudiare.hasrcditasnonpotcft  adirt,qux  filiofamili- 
«sdelataeft,  nifl  przcefleritiufTuspatris. diAal.fi quismihi 
bona.i  { .§.iuflum.ff.hoctit.  Ergs  videtur  etiam  nonpofle 
rcpudiari.-nifi  prxccffcrit iufTus  patris.  Scd  tamcn  hic  ad  vtili- 


hgtreditatcm  ex  pofteriore  tcftamento  ,  quod  non  potcft: 
quiapofterimteftamcnturaeftinutilc  cx  priorc  tcftamcn- 
toquodeft  vtile,  non  adiip  fcdpotiusrcpudiat.  Eftigitur- 
repudiationistacitzcxeroplum  :  tamcnhicproponitutfpc- 
cies,de  quanon  immerito  dubitatum  fuit.quia  proponitur 
cx  pofteriorc  tcftamcnto  adiifle  hxrcditatem  ,  cum  crede- 
ret pofterius tcftamentum  valcre.  Variz  adfcrebantur  opi- 
nioncs  ,  cumres  iudicanda  eflet  fccundum  opinioncm  Pa- 
piniani ,  pronnntiatum  cft  Claudianum  inteftatum  deccf- 
fifle  ,  quod  ex  eius  teftamcnto  adita  hzrcditas  non  fuerit. 


tateramagis^quamadfubtilitatera  rcfpexcrunt  lureconfultL       Expoftcriore  teftamcnto  haercditas  non  fuitadita.  quia  in- 


Etfiraileeftquoddicitutdeaditionchjtreditatis.l.^.filiofa 
milias  delata,&c. vbi  Cde  iure  dclib.iuflus  patris  non  prscC' 
dit:fcd  pater  gerit  fe  pro  hzrcdc  filii  voluntatc :  &  pcrinde  ac 
quifitamcllcpatrihcreditatera  dicimus,  ac  fi  omnia  foleti' 
niter  ada#fleat.Idem  diccndum  cft  de  rcpudiatione  hzrcdi' 


utilcfuit  teftamentum.  Ex  priore  teftamcntepropterdc- 
feftumvoluntatisnonvideturaditacflehzrcditas.  Paulus, 
cuiushoccaputeftjdiflTcntiebat.  7)i{e^am,zn'w  fine,nonrc- 
pHdiare  cum  cx  priorc  teftamento ,  qui  putabat  poflerius 
valcre.     Vcrumcft,  fifciensfine  vlloerrorcbzresinftitutus 


tatis:vtcumfiliodelataefthzrcditas,vterqucfimulrepudiare       adiitcxpoftcriorc  tcftamento,  cum  proculdubio  cx  priore 
"    "  ""  .    .         I         vidcrircpudiare.     Sedidcmdicinondebetdcco,  quiputa- 

batpoftcriusteftamentumvalcrc.  Non  confcntiunt ,  qut 
errant.-hicanimusdcficit&voluntas.  Dfcei>am,inquhPia' 
lus.  Hoc  fumptum  cft  ex  libris  Dccretorum ,  in  ccgnitione 
ita  dcCTctum  efl.  Decretum  cft  Claudianum  intcftatura 
dcccffifle.  Quid  igitur  fcqucmur,  an  hoc  dccretum.an  fcn- 
tentiara  Pauli  i  Similcs  quzftiones  alias  traciauimus  ad  leg. 
^milius.  ff.de  minorib.vbiPauIusreferens  deccetumquo- 
rundam,vidcturinaliaopinioneefle.  Exiftimo  fcquendam 
eflc  fententiam  Pauli  ex  voluntace  luftiniani  compofitoris 
horum  librorum  .-  cum  hoc  cx  libris  Pauli  fumptum  fit  i 
luftiniano,  &inhunclocum  transIatum.Ex  hocappatetei 
placuiflc  fentcntiaia  Pauli ,  nec  dubia  eft  fcntentia  Pauli, 
camdkitJDieel>am,(fc.  Aliahiccontincntvdutihiftoriam 
quandam.   Sedquidfentiatcxprimithisverbis,cumait,  Dt' 


poflic.Sequens  locus  eft,in  quo quzricur,  quomodo hsrcdi» 
tascmict^tur. 

C    A    P.    IX. 

^uomodo  bdreditas  omittatttr, 

IN  hac  qazftioncidemdicendumeft  ,  quod  antc  inobis 
dii^um  fuit  dc hzreditatc  acquitenda'.  Nam  ficnt diximus 
acquiri  hzreditatem  fola  voluntate ,  fola  animi  dcftinatione: 
icadiceRdumefthzrcditatem  omitti,  velrepudiarifoloani- 
mo,foloiudiciovoIuntatis,  vt  diciturialnftit.  tit.  de  hzred. 
qualita.^.vlc.inl.rccufari.^y.ff.hoccitu.  vbidicitur,  rccufari 
hzreditatero,fiverbisquisexprcfFcritfcnolle  hzrcdem  cfle.- 
fcd  etiam  fi  re  &  fafto  tantum  oftcnderit  fe  hzredera  efle 
nolle,dicitur  repudiare  hzreditatcm.&  hzc  vctba  oftcndunt 
idcm,quoddiximus  de  acquiiendahzrcditatc  ,  fcilicctfadi 


cfre&animi.l.io.prohzrcde.  Animus  in  primis  ncceflarius       cel>am,^c.  Etquodbicfcriptumeft,attribuendumeftIufti- 


eft:fcdoportct  animum  faftoaliquooftendi ,  fi  vctbis  non 
cxpriraatur.  Echincnocandum  eft  cacicam  rcpudiacionem 
hzrcdicacisnonminusvalcre,quamexprtfram :  quia  fuf&cit 
quocunquciudiciovoluncacis  oftendcre,  fenoUc  efTchzrc- 
dcra.Huiusrciexemplaaliquocreperiuntur.  Vnum  cft  in  I. 
fihum.^o.ff.hoctitu.  Quidamcftinftitutustcftamento  do- 
(an(k\ :  is  cum  aliasintclligerct  fefucccderepoflc  ab  intcfta- 
to.ctfi  infticucus  hircs  non  cflet  in  tcftamento :  adiit  hzredi- 
tatemabintcftaco.  hoccafu  vidctur  hzreditatcm  repudiare 


niano  ,  &  fic  accipiendum  cft  ac  filuftinianusipfeloquere- 
tur.  Oiv;»M,inquic,IuftiBianusin  quadam  confl^itucionede- 
vet.iuce cnucle. noftrafaciniUiyC^ pletiHmreynraddtmtu.  Po» 
ne  igitur  Juftinianum  hic  dicere,  quod  Paulus  hic  didt,&  le- 
ferrequodabaliiseftpronuntiatum ,  nemodubitabit,  quia 
audtoritas  luftiniani  hic  fequenda  fit.  Exemplum  igitur  ta- 
citz  renuatiationis  &  repudiationis  ex  hoc  loco  coTligipo- 
terit,  cum  abfquevlloerrorefciens,&  prudcns  hzrcsinfii- 
tutus  ex  pofteriore  teftamcnto  adit  hzrcditatero.-quo  cafu  cx 


extcftamcnto.Rcpudiatioenim  quzdam  tacitacfthzrcdita-      priorctcftamcntointclligiturrepudJafle.     Hzreditas  igitut 
tis  cx  tcftamento  delatz,cum  quis  adiit  hzrcditatcm  ab  inte-      voluntace  &  animi  deftinadone  omittitur  &  rcpudiatur  fi- 


ftato.Non  CBim  antc  ab  intcftatoadiri  poteft,quam  tcpudia- 
ta fuerit ex tefkmcnto.l.qHandiu.<J8.ff.co.  Etgo tacirc vidc- 
tHt  hzreditatcm  ex  tcftamento  icpudiate.  £t boc eft  magni 
effedus  fi  forte  fubftitutum  habeat.  nam  tunc  locum  faciet 
fubfticuco,hzccdicaccmadcundoabinccftaco,  &cTcIufo  m- 
ftituto fubftitutBS  admictctur.quia  hzcvcrba,5«'  haranen  e- 


eeracita,fiuecxprcfla.  Hoccft  intcUigendum  f!  res  integra 
£t,  id  eft ,  fi  conrrarta  voluntas  hzrcdis  uonanteceflir.  ita 
enim  hoc  accipiendum  eft,  vt  antca  admonuimus.  Noo 
minusacquintur  hzreditas  animidcftinatione,quam  omic- 
titur.  lcaquefi  hzres  volucrithzrcscflc.dcindenegauerit 
fe  velle  hzrcdem  efTc  ,  hac  animi  deftinadone  non  vidctur 


rK.infubftitutioncvulgati,  intclligimus,  fihzresnoneritex       repudiatacfTchzreditas.     Qoia  przceflit  voluntas  contra* 


tcftamcnto.I.  j  .C.de  impubei  .&  afiis  fubftit.Gettum  eft  fub 
ftitutum  cxcludcu  legititnum  hzrcdcro.qui  abintcftato  (uc- 
cedcretjVt dicitui m d.i. j . C.de impub.& aliis  fubfti.  Et /fbt' 
ranonerit,(^c.  hiccftinftitutio&fubftitudo.  Eftinftitutn» 
filius,&eifubftitutusalius.Scqaitui  ind.l.  fiIium.<fo.ff.  hoc 
m.Etitalstredttattm,(jc.  filius  cumcredcict  a  demcnte  fa- 
Aumefletcftamcntum:cumcrederctpatiem  fuum  dcmcn- 
temfuifle ,  cumtcftamcntumfecit,  &f»hzredeminftituit, 
pedit  bonorum  poffcflionem  ab  intcftato.Quzrcbatur  quid 
iuris  effetjan  locus  cflct  fubftituto  ?     Labeo  exiftimauit ,  fi 


ria.  &hxrcditasrcpudiarinonpoteft,nifireintcgra  .-  quz- 
fits  enim  repudiati  non  poteft  ,  quzfita  dicitur  fola  ani< 
mi  deflinatione.  Hinc  varizquzftioncsnafcuntur.  Vna 
eft  inL  j  .C.de rcpud.hzred.5«/«  Wa.Cr.Species huiufmo- 
dieft  ,  Teftaraentumfadlumcftaquodampatre^inquofi- 
liuseiuseftforteexhzrcdatus.  Isdixit  tcftamcntum  patrit 
iniuftura  efle,  nehzrcsinftitutus  in  tcftamcnto  fuccederce 
patri.  dixitnonfulenniter  ,  noniurc  fadlum  efTc  teftamen- 
tum.  Deinde  cum  lis  videreturdubia  &  incertus  eiuslitis 
cuenttx,  tandem  restranfad^aeft:  adtranfa^tionem  &  de- 


probarccur  fana  mentc  patrem  teftamcntum  fecifTc,  fiLura  cifionemlitisvcntumcft.  Hicfiliustranfigcndianimodixir, 
exteftamentopatrihzredemeffe.  labolcnusLabeonis  fen-  fcnihilpetiturumex  patcrna  fucceffioHC.  hic  ioquitur ,  aa 
tcndam  nonprobat.  Hfc,\nqait,falfiim  eJJeputo.&e.Sciafi.  hzredicasintclligatur  repudiatacffc.anhocfijfficiatadrepu- 
ibi^P^w/M^Mi^^xr.^f.hiclequiturquzdamaotaPauli.Sunt,       diationera?    Ia>peratortefcribit  adrcpudiationemhocnan 

fuf- 


]n  Tif.  DerntlitarthHamentdl 


46^ 


fivfficcre;  quod  non  fuerit  arJnws  repudianda:  hxredkatis. 
Hircd-.as  repadiatur  &  oraitihar  animo,  n  iamd;:cimus: 
hiwaucem  r.pparecnon  Fa  ilc  animam  repudiandx  ha-reJi- 
litis.  Primum.qoidicicinofficioturaeirc  paris  teftair.en- 
lum  ,  qui  dicit  iniuilum  patris  tcftamentum  ,  videtur  hoc 
animobde  vt  hxreditatemacquirat  ab  inteftaro.l.cumqui- 
dam.  1 4.ff.de  bon.pDlTef:  Cum  quidani  diceret  iniuftun.  pa- 
tris  tcftamcntum,  non  petiit  bonorum  poflclfionem  intia 
tcaipus:quirebatur  aaexclnfLJsfitapetendabouorum  pol- 
fcflioDc?  Dicitur  cxclufus  nen  ellc.  Nam  dicendotdta- 
«eatumfairjm  ,  videtur  animum  habcre  agnolceuds  bo- 
oorum  poireflionis.  Sccundo ,quia pa<aus eft antmo tranli- 
ecndi.non  donandUitiscaufavidcturpa^ausefle.  At  ttapl- 
a(aiononvalet:nifidere  dubia  faftaht.  oportetaliquidda- 
tamefletranfaaionisnomine.l.tranfadrio.  C.detraniac.  Si 
qais  dicat  aliquid  faltem  conuenifle  :  fcd  videndam  cftad 
quemfinem  :  animoaut«mtranGgendihocfaaumeft,non 
donandi.  Eft locuscommunis dc tranfa(aionc.& pais quac- 
dam  huius  rcfcripti  eft  in  ti.C.de  tranfad.in  1.  tranlaaio  nul- 
lo d«o.  Aliaquift.cft C. de repud.velabft.ini. 4-fi quis ma- 
iot.  Is,  cuidelacacft  hircditas.dicitfcvellchjEredcmeflV.- 
deinde  pccnitcntia  duftus  dixic  fc  rcpudiarc  ;•  an  fic  omifla 
htrcditashactepudiatiorie,  anvaleatiepudiatio.''  Aulra- 
perator  omiflam  hacreditatem  non  efle  ,  qua:  prius  quxfita 
fuit,&rc(pondetobie(aioni.  Poteft  cnim  obiiciconceflura 
jniudicio  habcriproiudicato.l.i.  fF.  deconfeflT.  Atis.qui  di- 
cithireditatem  fc  rcpudiare  ,  videtur  confiteiifehxredera 
nonefle.  Videtut  hxcconfeflSo  faltem  cinoccre.  Sedre- 
fpondetlmperator ,  Sicutmaior.repudiandohircditatem, 
quifemelquifitaeft,n;hilagit  ;  hocnihiladrempcrrinet 
quod  dicitur  de  confeffione.  Confeflas  habetur  pro  iudi- 
cato/  fedhicconfefliononeft.  Multumintereft ,  anquis 
dicatfehjcrediratcmrepudiarc  :  an  veroconficeatur  feha:- 
ledem  non  f  fle.  Et  hoc  vulgo  dicitur  obieruandum  cfle 
propuellisnubcntibus,  qiiibus  dosconccdicurita,  vtrepa- 
dicnt  hxreditarcna  paternam.  Aliquando  accidit  vc  fratct 
collocando  fororcnl  fuam  det  ci  dotem.-  itavcrepudi:ch*- 
tedicacem  paternam.  fi  iam  immifcuerit  f;  hircditati  p»- 
tcrni,  hxcrepudiatioei  non  nocct.  Nonpotcfttcpudiari 
hxteditasquzfemeladitaeft  :  antc  imniixtionera  valerct 
ca  rep  'diiiio,poft  immixrionera  nullius  eft  momenti.  At- 
quc  ideo  plcnius  eflet  accipienda  repudiario  ,  non  vt  fim- 
plici  er  dicat  fc  rcpudiarehrreditatera  :  fcd  lc  donarefra- 
tri,  &  cfderc  ius  qaod  fibi  compcrit  exfubftanria  paterna. 
i^Jam  fi  fimplicitcr rcpudiaucrit ,  ea  repudiario  ci nocerc  n«n 

poieft. 

Seqaens  quiftio  eft  ,  an  tismpore  hstcditas  ohiittatur? 

■  tn  te-npore  qjis  ab  haircditate  excludatut?  Difputatura 
fuit  liipra  ds  tempore.  ego  admonui,  nihilccrridcfinitura 
ciie  le?'bus  de  teropore  ,  quod  conftituitur  ad  adeundam 
hxrcditatem.  Verumeftinftanribus  creditoribus,velaliis 
morum  intercft  ,  pofle  iudicem  aliquod  tempus  ftatuere 
tixicdi  intra  quod  ccgatur  hireditatem  adite  vcl  repudia- 
de  :  fidniillum  cettum  tempus  reperitur  conftitutuni  iure 
ciaili.niliin  bonorum  poireflione.-fedaliudeft.  Scddixi- 
mus ,  quia  omnes  aiflioncs  perfonales  tolluntur  fpario  tri- 
gintaannorum  ,  fatisiuri  confentaneuraefle,  vtidera  dica- 
inusdeaditione  hzrcditatis^alias  tcmporis  fpacio  non  tol- 
l'rur.Ec hoc minus dubiura eft in  fuis hiredibus.  quia fui  hx- 
redcs  ftatim  fiunt  ipfo  iurc  ,  quo  fpatio  temporis  peflet  il- 
ludiustoHi.l.licet.C.deiurcdcliber.&  1. 10.  fifiliusquipa- 
td.tF.  dcvulg.&pupil.fubftic;  Sed  vnura  notandum  cft, 
q'iod  ad  luos  attincc,  petirioni  hsreditaris  prarfcribi  fpatio 
i.^mcaaunorum  :  ficut  aliis  perfonalibus  atSlionibusprac- 
fcnbitor.l.ficut&l.omnes.C.deprajf.rip.trigintaanno.  Ex- 
./ifo  autem  co  peritionchiredicatis  ,  non  potcft  confequi 

'     h^ieditarcm.Hadlenusdcraodo&rationc  omittenda:  har- 
.'cdicacis.Poftremus  Ucus  dc  eft°e6tu. 

C    A    P.       X. 

De  effeciu  repiidiationis  velabJie»tio»ii. 

PilaccipuuseftcdlusrepudiationisTelahftcntionis  hiccft, 
quod  lepadiatione ,  vel  abftenrionc  hacreditAS  oiani- 


noamittitur .-  ita  vtnullur»  Ctpoftea  iren6(}iom  \  ''vta  ,  qui 
repudiauit,  ve}abflinuit ,  vnqiiam  poflic  ad  eam  bjtrcdia- 
tsrnadmitti.l.  ficut  maior.4.  Cod.dcrcpud.  bitc.vhn.aior 
vigintiquinqUe  annis  delatam  repudians  fucccflSonem, 
pofio.iqa«rereDonpoteft.  Excipiturfiliusfuushires,  qui 
le  abllinuit  ab  hiredirate  paterna.  Nam  pcft  abftenrib- 
neiTipocertfeimmifcerc  harrcditati.l.fiquis  (uuSi^.  Cod.  de 
iurc  d  ;1  ber.  hoc  cft  permiflum  fuo  harredi.  Filius  fuus  hac- 
t^spoft^iiamfe  abflinuit,  ic  inregra.anrcquarobrnahire- 
dicsria  vcoicrint.poteftimperrateex  caufa,  vcfibiliccat  h^- 
rcdicttctn acq  iirere.  Ratio  huius diuerfitatis  eft:quia poft 
abrteii  ioiic-m,  veluci  tthqiiix  quardam  adhucmanent  eiuJ 
iuiis ,  q  iod  niiUr.  hdbcbat.  lus  fuicatis  non  tollirur  omnioo 
abitcncione.  lurcciuJia^huc  hzresmanerj&hocnometi 
hartedis ,  quod  rcrinctexiurcciuili ,  quod  nontollitiiriure 
Prartorio,hTaneoniniuononcft,i^dmsgnitIie(3us.  Vnuta 
cxeinplu!ne;>'nl.cumqnafi.  3  0.§.  fed&fiqu'S.ff^.  de  fidei- 
com.liber.  L  bercas  pcr fideicommifium  tclifta  coDfirmatuc 
iarelaihsrtrdis,  quainuisluusbxfesabhsredirateabifineat. 
Noneoimisdicitar  hariedem  nonh..bfre  ,  qui  luum  haeie- 
demreliqtJir  j  qtiamaisicsbftmjerir.  Hicconfeq-  ccscftin 
filioeraancipacoidlfcumnonhabeie.  Sifiliusemuicipatui 
hajreditatemrepLidiau^iicpateinamtrioiip-  t  ft  ..iTii>'ius  ira- 
petcare,vt  fibi  liccar ad  h  ei  ediiatcm  vctiii  e.L-  ges  de  fuo  hx- 
redeloquuntur,nondch  io  einancipato.  Nci.  nioue  e  ros 
dcber.qjod  diciturin  Nouellaluftiniari,f  :bl.ctai'  r  flcdiftie- 
rcDtiam  emancipatoium  &  (uoic  m.  Nouell.  •  i8.dc  hxi  c.  ab 
inteft.venicn.Sublatacftd.ffercntiaillj  quaitum  sd  f  cce!- 
fionemabirtceftatOjVcnonminus  fuccedanc  emunLipic:  t\'i 
ab  inteftato.quam  fui,vt  vcriqnc  p^ricer  admirrantur  ad  h  je  te- 
ditatem  ab  inccftato  :  non  tameii  quod  omnino  exarq  tari 
finc  fihi  lui  &  emancipari  j  vt  jus  (uorum  hxit d  ji;i ,  q.  od  ac- 
tribacum  eft  fu  s  hxredibis  uice  anriquo,  id  convelfum  fic 
confticurioncluftiijianieinan  ipaiis.Igicutfi  fiiiuiluusha-res 
poft  repudiatione  imraifcnenc  teha^reditaripatemar,  re  ad- 
hucintcgraefficiturhitc;  neq-jcabflcntiopri  rcfficit  quo- 
minusacquiraturharreditas.  Anautem  poftea  feimnai  tu- 
erit.annoDiquiftiofidiclF  ,  quf  pendcc  exconicC^JTi',vc 
diximusfiipra,  difputantes  ds  acquirendi  hoTeditate,  C<  v- 
numexctT)pIumeftinlcg.z.fip3terna.C.dercpnd.h.TreJira- 
te.filius abftinuic fe parcrna hrreditatr.-exprclfic &  vei bis  (^e- 
clarauitfenallehajredcm  eflepatris:  nihilom'nusmanfic  in 
harreditate  patetna:conuenitur  4  crctditoribus  hsreuitatiis.  Is 
dicit  fc  repudiafle  barreditatem . 

Obiiciturei,quodgcfl]tprobstede  .•  qufain  hiredita- 
te  manfit.  ait  fc  manfiire  vt  cuftodem  botiorum  ,  non  vc 
harredem.  qusciturqiiidiuris  fit?  Ex  leg.  lo.pro  bir^de; 
§.  Papinianus.  fF,  eo.  id  iudicjtipoccft  ,  vbi  pto  harredeid 
geri  dici*ur  quod  citraius  &  nomcn  bsrcdis  fieii  non  po- 
teft;  Si  vt  colonus  &cuftosmanfsiit  indomopatris,non 
CSntinuo  dicendum  cft  eum  pro  hafrcde  gefliire.  Potell 
crgofiliiB  ,  quifc  abftiuuir  hired:tare  paterna  ,  e\dc>r-  hi- 
reditarife  immifctrercadhuc  intrgra  ,  idtft  ,  fibonah^re- 
ditada  nondurtl  vcnierint.  N.hil  afud  eicprefliim  cft  iu- 
re  antiquo  :  fed  cotiftituiione  noua  Iiiftniaiii  cempu:  de- 
finitum  cftintra  quod  hirts  fuus  ptjft  ^hHenciociem  po- 
teft  ad  pareriiam  hjEied^tatcm  venirc.l.  vl.C.dercpud.Lac- 
rcdit.  iurc  vcteli  ei  permiflura  erat  iridiftiii(3:s  ,  ttba  ia 
eodem  ftatu  manentibus  adire.  Hxc  cor.fticario  derogat 
iuri  anriqiio.  Faifta  cft  poft  confulaium  Lampadii  $c  Oic- 
Ais,  vt  inf  criptio  iudicat.  Poftetiotes  autcra  leges  d>.rogjnc 
prioribus. 

Hicrepciiturantinorriia  apud  Accurliuminglo.  Oppoi 
nitur  Vtcontrarial.  14.  quod  fiminor.§.  Scaruola.fF.de  mi- 
aor;Inhoc§.  Sciuola.dicitur  ,  rcb.iam  diftratftismiiioreni 
nonrcftituiinintcgrura,  fiforteiuuenili  artatedudlusabfti- 
nueiit  hxreditate  ,  &  velit  in  integrura  rcftitui  prcprer  x- 
tatciti  fuartl  j  non  tcftituctur  ,  inquic ,  nifi  res  Ct  integra;  Et 
tamen  hicdicitureciam  fires  defierint  cffc  integrarretiamfi 
res  diftradli  fint,minorem polfe  refticui.  Sub  tir.de  iare  dc- 
liberandidixidupiicicerpoiferefpondcri.  Primum.quiain 
l.qHod  fi  minor.§.Sca;uoIa.refcrcur  tantum  opinio  Sc^uol?.' 
NarratiotantQraeftinullacftdecifio  andlotis.     Deindc  iu4 


4^6 

nouumeft,  quoiusantiquumcortigitur.vtegodixi.     Hic 

nouacoafticutioderogJtiutiveteti.  Necdubiumeftexlab- 

fcriptior,e,quincaconftitutiofitexnouisdecifionibus. 

Seqiiens  quiftio  eft ,  quid  dicendum  fit ,  fi  hires  pro par- 
te  hxisditatem  repudiauerit.  veluti  fi  dixerim  ,  Ego  nolo 
hxres  efTs  pro  dimidia  partc  ,  quam  vim  habeat  h^c  repu- 
diatio  ?  Ex  his  qus  iam  a  nobis  ditputata  fiint  fiipra ,  (atis 
manifeftum  eft  huiuftnodi  repudiationem  non  valere :  niu 
in  certis  cafibusexceptisinIcg.fitaexparte.7,-.ff.hoctitu.& 
aliisquibusdamlocisfimilibus  :  fedalias,prsterquamincx- 
ccptiscafibus ,  repudiationulliusraomentieft.  Ethocin- 
tereftinteraditionera&rcpudiationem,qaod  fiquis  adeat 
propartc.isintelligicurhires  elle  ex  afle.aditio  enim  tan- 
quarn  fauorabilior.trahit  ad  fe  repudiationem.  Sed  de  rcpu- 
diationenon  idemdicimas.  Si  quis  enim  rcpudiaucrit  pto 
p3rt?,nulliusmomenticftquodagitur.-  atqueideotanquam 
n.hileg£rit,nonprohibetur  poftea  hsreditatem  adircfi  ve- 
lit.Ethocindubitatum  eft  cumloquimur  devnaatque  eade 
hxreJitate.  Cumloquimuretiam  dehsreditate,quiomni- 
no  diuerfa  eft,non  cft  magna  dubitatio.  Sed  quiltio  diffici- 


Franc.  Duareni  (omment. 

quod  ius  accrcfceadi  locum  habet  poft  adkara  patrishzr^ 
dicatem  a  filio.  Teftator  inftituit  filium  fuum  haeredem  cum 
Titio  :  filiusextitithzrespacri,  cftquceiacquifitaparshc- 
reditatis  adeundo  &c  immifcendo,  &  canihilominusacqui- 
rituc  iure  accrefcendi  poftmortem  pupilli  coha;rcdi ,  qui 
fubftitutus  pupillariter  fuit.  Sic  enim  accipctc  debcmus 
inhacfpecie  :  ficutinleg.quidamelogio.filium  impuberem 
extitifte  hxredem  patri.  Id  non  adeo  dare  expreftum  eft 
inhadeg.  quipatri.ficutinl.  quidamelogio.  fcdfacisoiiea- 
dunt  vcrba  lureconfultorum  vnitam  fuilfe  &  coniundtara 
pupillarem  hxreditatem  &c  paternam  hxredicatem  ,  pec 
immixtionem  fcilicet.  nam  pro  parte  fc  immiicuit  impu- 
bes  inftitutus  paterna:  hireditati.  Concurtic  hic  ius  ac- 
crcfcendr  &  fubftitutio  pupillaris  :  defettur  ei  vtrumque 
ius  ,  &prarualet  hic  ius  acctelccndi.  Hoc  igitur  habct  lus 
acctefcendi  ex  natura  pupillaris  fubftitutionis  cum  qua 
coniungitur  ,  quamuis  ahas  per  fc  ius  accrefcendi  ncn  ha< 
beatlocum  poft  qaxfitamhsrcditatem.leg.  penult.  Intec- 
dum.ff^.dcvfafru.acctefccn.  Sednaturahxc  eft  fubftiturio- 
nis,vtpoftaditamhacreditatem  locum  habeat.     Subftiuii- 


lior  ctt  de  haircdicate  patcrna  &  pupillari.  Si  quis  rcpudiaue-  tur  filio  impuberi  non  folum  fi  is  ha:res  non  erit  :  fed  etiam  fi 

ric  ha^reditatem  paternam,an  pupillarem  hireditatem  polfit  haeres  erit ,  &  poft aditam  hitcditatem  impubes  dcccflctic. 

adirc-  an  veroabcacxcIufusfic?DelacaeftdupIexha:rcdicas,  hicconiun<5kioqusdamreperituriuris  accrcfcendi  &  iubfti- 

hiredicaspatcrna,&ha:rcditaspupillaris.  Pacerinftituitdu-  tutionis. 


os  hsredes  in  tcftamento  fuo.lnftituit  Titium  qui  crat  extra- 
neus  -■  inftituit  filium  fuumimpubetem.  fubftituitcohaere- 
dem  filio  fuo  pupillariter.  Titius  adiit  hireditatera  pater- 
nara  ex  teftamcnto  paterno  :  deinde  filius  dcceffir  impu- 
bes.-  is  hiredicaccm  pupillarcm  nonvult  adirc  ,  vcl  contra 
pupillarem  vult  ampleiSti ,  paternam  vult  repudiare.  qusri 


Aliudfingulare  eft,  quodbxreditasvnaalterihic  accre« 
fcit.  Nos  vulgo  dicimus  eiufden»  hxcedicatis  parcem  alce- 
ri  accrcfcerc ,  non  autem  vnamhircditaccmalceriaccrefce- 
re.  Sed  hic  vna  ha:reditas  alteri  acctefcit.  Sed  habetur  qua- 
fi  vna  atquc  eadem  hireditas  proptcrconfufionem  .•  quia 
fil.usiminifcuitfehireditati  patcrni.  Hacimmixtionecon- 


tur,anid  liceat?     In  hacquiftioncin  primisoccurritl.qui-       fufafunrbona  pupilli  cumbonispattis.     Hoc  etiam  fubfti-    ; 


dameiogio.  C.  deiuredeliber.  cftvna  exnouisconfticutio- 
nibus  luftir.iani.  In  hac  leg.  quidam  elog^o.  dui  qua:ftioncs 
decidunfir,  Deprior:  quiftionefatisdidumeftfupia^vi- 
delicercamteftatoriafticuit  hsredem  cx  vatiis  partibus,& 
quajiitur  ,  arih<erespoflicvnampartem  repudiarc  ,  altciam 
aHire;.  Alrera  quaeftio  eftdeha^reditatepatetna&pupillari. 
Species  eft  huiufmodi ,  Teftator  duos  hiredes  inftituitcx 
aquispartibus  ,  Titium  &  hliumfuumimpubeiem  .•  fiHo 
fuo  fubftituit  extraneum  Titium  ,  vterque  adiit  hxtsdita- 
tcm,  &hliusimpubes  &  Titiusexttaneus.  deinde  filius  de- 
ceffif  i.Tspnbes.  Exfubftitntioneha:reditas  def^rtur  cohi- 
redifuo,  quifubftitutuseifuicpupillaciter  :  isnonvalcadi- 
rc  h^redicatem  pupillarcm.  quartitur  an  hircditas  ptipilla- 


tutio  ad  fe  tr.hit  ex  natura  iuris  acctefccndi.quodadhire- 
demtransfertur,quamuisaliasnontraDfeatadbxfedem(ub- 
ftitutio.  i.  <).  fi  cx  pluribas.ff.  de  fuis  &  legit.hiied.  In  hac 
auterafpecie  in  quaconcurrit  ius  accrefcendi  cum  fabftitu- 
tione:  ficut  aliquidaflumitius  acctefccndi  cx  natuta  fubfti» 
tucionis,icaetiam  lubftitucio  aliquid  affumitex  natura  iuris 
accrefccndi.  His,qua:  dicimus ,  obiiciuntur  qmdam  leges vt 
contraria:,dequibusinfradiccmus. 

CcEpcaeftdifputatio  de  feparacione  paterna:  &  pupil- 
larishireditatis.qufficumfuitan  rcpudiatapateina  hiiedi- 
tatc,  poflit  hacieditaspupillatis  adiri.autcontra.  Diximus 
eum  ,  qui  adit  paternam  hxreditatera  ,  cum  inftitutus  cft  a 
patre  impuberis  ex  dimidiapatte ,  non  pofTe  eum  fubfticu- 


ris  ei  inuico  accrelcat ,  &hires  cfle  cogaturfiliusimpubes?       tionem  pupiilaremrcpudiare  ,  hireditarem  qui  fibidefer- 

~  '  "  tur  ex  fubftitutionc  pupillari.leg.  quidamelogio.  C.deiure 

dehber.&  I.qui  patri.fF.  hoc  tit.  Sed  huic  fentencix  magno- 
perevideturaduerfatiI.4G.qu1ficum.cumfequcn.leg.  filius. 
4 1 .  fF.  eodem  tit.  vbi  is ,  qui  repudiauit  paternam  hircdita- 
tem ,  nihilominus  pupillaicra  hxrcditatera  ampledicur. 
Sic  adraictitur  feparatio  vrriufquehxteditatis  &  pacctnz& 
pupillaris.^«*,f/«w ^.inquic  Vlpian.  <i«  licet quisfAtertit. ht- 
reditatisMthilattingat,(fc.  Spccies  cft,  Qujdam  infticuicdu- 
osfiliosfuoscxxquispartibus,  cumaliusimpubcseflet  :  8c 
alterum  impuberi  fubftituit  in  fecundum  cafum  ,  Si  impa* 
bes  deccflerit.  Poft  raortcm  tcftatoiis  altei,qui  pubes  ciat, 
hxreditatcm  paternam  attingerenoluit,eara  oinifit,  acrc- 
pudiauit.ispoftca,  raortuo  altcroiropubere^&ficdelatahx- 
teditate  irapuberis  ad  cum  ex  fubftitutionepupill^ri,  vo- 
luit  eam  hxceditatem  aroplcdli.  quxritur,  antencaturcre» 
ditoribus  patris  ,  quafi  non  poflit  aropleifli  pupillarem  hz- 
reditatero,fepudiata  pateina?  In  hac  fpecic  videbatui  Iu« 
liano  fraudulcntcrfaccrc,  cum  repudiat  patetnam  hziedi- 
tatem  &  amplcdlicur  pupillarem.  efFciflu  cnim  vcriufque 
bonaconfequitur,&perinde  eftacfiquis  vna  roanu  aliquid 
abiiciar ,  altera  capiat ,  &  hoc  videtur  in  fraudem  fa6luro: 
arque  ideo  exiftimabat  lulianus  eum  nihilominus  teneri 
ctttiitoribushxrcditatiis.  Itaquefequiturindidaleg.quz» 
fitum.  iS(f^A/'.vri:r//w,Gfe.HicnotasfcripfitinIulianum:no- 
tat  fententiam  luliani  in  hac  lfeeie.EtdtJtitJxit,^e.  Refcrt  an 
hoccafufabfticucus  fuetit  hxrcs  inftitutus  ex  aflc.  Sifuerit 
hsrcs  inftitucus  cx  afle  ,  &  nihilaccigerit  hxreditatis  patet- 
nx,non  poteric  pupillarcm  hzreditatem  ampIeiSi :  quia  non 
aditabzrcditateexpaternoteftamentoj  euancfcit  pupillaris 

{ubftitH- 


Videtur  feparationem  admitendam  efle  harum  hxredita- 
tum.  Nam ,  vt  diximus  in  difputaiione  de iuieaccreicendi, 
quamuis  vna  pars  hireditaris  eiusdcm  altcripartiaccrelcat: 
tamencumduzhxieditates  funtdiuetfx,  vna  hzredltasai- 
teiinonaccrcfcit.  leg.  16.  fifnbconditione.fF.  quibusmodis 
vfusftuifl.aniittac.  Athicduxfunchzreditates,  vna  filii,al- 
terapatiis.!egefecunda,fF.dehzied.inftit.Iuftinianustamen 
conftif  uit  hic-,eum  non  pofle  ab  hzreditatc  pupillarj  abftine- 
re,qui hzreditatem paternam adiit.  S:d dixci italiquis,cum 
hxreditatesdiuei fz  fint^hsreditaspupillatis&patiis,  quz- 
namcftiatio.''  Hzc  vidctuicfleiatio.-  quiaadeundo  pupil- 
lus,  qui  adiit  hxteditatempaternam,confunditbcnapatri$ 
cum  (uis.  Inhacfpecieproponiturimpubcrcmfcimmifcu- 
iflehzreditatipatris.haciramixtioncconfufa  funt  bona  pa- 
ttiscumbonisfilii  :  cftedumeft vnumatqucidcmpatrimo- 
nium.  Ideoquepupillatishzrcditas,  quafiportioquzdam 
hic  efl'e  vide tur  patci nx  hxieditatis.  Idcoque  acciefcit  etiam 
inuitohziedi.§.hisita.C.decaduc.toIIcn.&I.quiexduabus. 
V  5.fF.  hoc  tit.  Natura  cftiurisaccrefccndi,  vtinuito  accte- 
fcat.Cerrumeft,ei,quiadiichxfedicatera  piopaite  :  alteiam 
qnoqiie  paiccm  deficientem  etiam  inuito  acctefccrc.  Quz- 
flioeft,anaccrelcat  iure  accrekendi,  an  iure  fubftitutionis? 
Egocontendoiurcaccrefcendi  accre(cerc,exl.f5).  quipatri. 
fF.hoc  tic.vbi  apci te  dicitui  iure  accrcfccndi  acquiri ,  quamnis 
aliquidiflentiant. 

Sedquidinteteft,  dixetit  aliquis,  aniureaccrefcendi,an 
iurc  lubftitutionis  ipfi  acquiratur  ?  Hoc  planum  faciam  in 
intcfpiecacione  huius  Icgis.  Animadueitendum  eftinhac 
legc ,  qui  patti.  quxdam  fingularia  rcpcriri.     Primum  eft. 


1h  Tit.  'Deacq.  'vdomit.hnired. 


4^7 


fubftitutio.     Sed  fi  non  fic  cx  afte  inftitiuus ,  porcft  hxredi- 

tatem  impuberis  amplccfti.     Pismiito  pra:cedeu:em  dau- 

-fiilam,  Namcjui^^c.     HocniouebatIulianurr,,quoddice- 

•  kni  eum,qui  parentis  iudicium  oppugnarer.non  deber  e  quic- 
V  quifnexeiush^reditaceconiequi.  lahacrpecie  hxresiafti- 
i  tutusapatre,  &  fubftitutus  impubeti,  iudicium  parends  vi- 

•detur  oppugnare.  Is  qui  non  adithireJitatem  expacerno 
lieftameoco,  videturcius  teftamencumoppugnate.  lcg.  filio 

patcr.  8  4. fF.de  leg.i.Cum  crgo  eius  teftamentam  oppugnet, 
:'Oon  vidctur  quicquam  coniequi  debere  exeius  hiredicnte. 

•  Atconfcquituraliquidexeiushircditate.  Namfucccditpn- 

Jiillo.Scdharcfententianonplacuit  Marccllo.  Simileeftiu 
cgibus  fcquentibus.In  1. 41 .  FtHtis  ^uifipatcrna,  Cfc.  hic  quo- 
qae  vidccis  admitti  (eparacionem  hireditatis  paternac  &C 

Eupillatis.  Filiusfeabftinuit  patcrnahjEreditate>  potcft  ni- 
ilominus  obtinere  hireditatem  cx  lubftitntione  fibide- 
latam,  quia  fubftitutus  fuit  fratri  (uo  impuberi.     Simile  cft 
inl.iequcn.  4  2.Iulianus.&coniungi  debctcuml.  quxfitum. 
cumeademlit  vtriufqueinfcriptio.     Ineal.Iulianus^ibi,^,^- 
iiaiiifiy^c.fnclinatenftK,^e.Aimitabi\isfakhxcla\ianilea- 
tentia,qu7eti2maMarcellonotatacft.     Crcdebac  luiianus 
fabftitutum  filio  impubcri  teneti  creditoribus  parerftis, 
ctiam  fi  puj>iltus  paterna  hxrcditate  fe  abftinuerit.     Si  pto- 
poneremuspupillum  feimmiicuilTe  paterna:hxreditaii,  ve- 
ra  elTct  luliani  (ententia.     Non  enim  poilent  hacreditatcs  fe- 
porari.     Scd  filius  impubes  proponitur  abftinui/Te  patcrna 
harrcditate.-fubftitutumei  extitille  hxredem  ex  fubftitutio- 
ne  pupiliari,  &  nihilominus  putabat  lulianus  cogi  cum  re- 
Ipondcrc  creditoribus  patetnis.     Hoc  moucbat  lulianum, 
quod  tameifi  in  hoc  cafu  fubftitutus  cx  hasrcditatepaterna 
nihilconfcqueretur  ;  tamea  ex  iudicio  &  difpoficionepa- 
tris  hocconfequi  ;  &  videtur  vnum  atqucidem  tcftamen- 
tum  clTe  patiis  Sc  pupilli.  atque  ita  refpondit  lureconfultus 
hbolenusinl.parcrfam. fF.de  priuileg.crcdir.  Sentcntiah^c 
rcprehcnfacft  a  Marcello,quia  impugnat  vtilitatcm  pupil- 
li.     Incereft  enim  pupilli,  fubftitutum  fibi  non  teneri  in  hoc 
cafu  rclpondere  crcditoribiis  hstcditatiis ,  vtfacilius  habe- 
at  hitedera  cx  teftamento  fibifado  ,  qui  alioqui  aditurus 
non  cft  metu  onerum  ;  &  fi  fraterfir,  quialioquifucccflu- 
ruseratabinteftatOjpoterit  omittere  haireditatcBi  ex  tcfta- 
mcnto  &  fuccedere  ab  inteftato  metu  onerum .  Nec  cdiftum 
Pritoris,  Si  quisomiflacauf.tefta.hiclocurohabet.idenim 
fadum  videtur  noD  fraudandorum  legatariorum  gratia, 
.,     fed  ne  iwplicecur  onetibus  hireditatis  patcrnjc.     Inhisle- 
U    gibus  videtis  fcparationem   admitti   hzreditatis  paterns 
&  pupillatis  ,  ita  vt  hitcs  ,  qui  repudiat  paternam  hzrcdi- 
taccm  ,  nihilominus  fibi  acquirat  pupillarcm  hstcditatcm 
ex  fubftitutione  pupillari.     Scd  haec  videntur  iis ,  qux  fupra 
diximuscxl.quidamelogio.Cod.deiuredelib.&I.  quipatri. 
ff.  hoctit.  aducrfati,  &cftdifficilisantinomia;  ledduoca- 
lusmihi  videntur  hic  confidcrandi  eflc.     Primus  cafus  eft, 
cumquis  adit  haeieditatem  patetnam^&vultrcpudiarehae- 
reditatcmpupillarcm,  vtincaful.  quidamelogio.  &leg.qui 
patti.&hoccafucogiturquoquepupillarcmampledi.  Idque 
cxpreilum  cft  in  vtraquc  lcgc ,  przfertim  in  lege  quidam  elo- 
'     gio.Cohircs  filii  impuberis,cidcm  filio  impuberi  (ubfticutus 
eft  pupillarirer  ;  hic  coha:res  adit  paternam  hzreditatem 
pto  parte  fua.dcinde  hireditas  pupillatis  ci  delata  eft ;  ea  hx- 
tedicas  pupillaris  ci  inuito  accrefcit  ,quafi  pars  eiusdem  bzrc- 
ditatis  fit  ptoptet  confufioncm,vt  diximus  fupcrius. 

KSecundus  caf us  eft ,  cum  quis  vult  hasrcditatcm  tantum 
pupillarem^nonctiam  patcrnamadire  ;  isabftinctapatcr- 
nahasreditaccjfedpupillarcm  hircditatera  ampledi  vult.& 
hoccafudicendumcftcumpofTe  pupiilaremhaberc  fine  pa- 
tetna,  vt  dicitur  in  di(^al.quxficum.&  Icgib.fequcntibus.  Fa- 
uor  &  vtilitaspupillihanc  varietateminducit.  Nonpotcft 
adirchaEreditatempatctnam,&rcpudiarepupillarem  :  fcd 
tamcn  c  conHCtfo  poteft  amplc(5li  pupillatcm  hstcdita- 
tem  rcpudiando  paternam.  Hic  vidctis  fpecies  cilc  diuerfas. 
jdeo  non  eft  mirum  fi  ius  diucrfura  rcpetiatur.  Notandum 
tamcneft,  fipupillus,  cuialiusfubftitutus  eft,  hzrcsextite- 
ritpatri,  nullimhabendam  efle  diftindlionem,cumquzri- 
tut  de  fcparatione  vtriufquehzreditatis.  Si  ponamus  vt  in 
fpecicl.quidam  elogio.pupillumantequamdecefrerit  cxcitif^ 


fchiredempatri,  tutac  dicehdum  eft  n<iutrani  ab  alteta  fepa- 
nti  pofie.  iundla  enim  hzredttas  coepit  efie.  I.  8.  qui  libetis. 
§.fi.ioimpuberi.     Inaliislibriseftl.  p.  &incipit,  Sedfiplu- 
res.  fF.  dcvulg.  &pupiIlatifubftitutione. hzreditatemcnira 
p^ternam  acquifiuit  filius  impubes,  deinde  deceflit  impu- 
bes.  vnde  cum  fnctint  confufa  bona  patris  cum  bonis  pu- 
pilli  ,  non  poteft  fteii  feparatio  ,  vtquisadeatbonapatris, 
fiie  bor.is  pupilli  :  aut  contra  bonapupilli,  finebouispa- 
tr :s ;  i!7nCc3 e  .'im  hxrediras  cfle  coepit.Eodem  pertinct  quod 
dicic;!i'in  icg.^v.uifamilias.ff.dcpiiuileg.crcdi  Incal.pater-  • 
f.uni;.  de  pr)a,ieg.  credir.  quzftiotradiatur,  de  qualabole- 
niise-.FjdVr, confalfjsrefpondit.     Qiizftioeft,  anpupillus 
qui  dc^-'.'!^  impubcs,  cuius  hatreditas  ex  fubftitucionc  pu- 
p:iiari  j.l  ra  cft  fobftitnto ,  teneatur  creditofibos  pater- 
nis  :  aLueria^ailiqniciiubftitutuscft  ,  fiadiranonfuericbz- 
reicss pstris  ,  an  nihilominus teneatui  ?     Confultor  de eo 
dubitabat:quiainccllexerac  idf-mefle  teftamentum  pattis  & 
filii ,  atquc  ideo  putabac  pro  vna  arque  cadem  hxteditate 
vttanque  habendam.  •  Refpf  nd:t  tamen  labolenus  neque 
pupillum  tencri  crcditoribus  h.rieditariis  ,  qui  non  adiit; 
neque  ipfum  fubftitutuaT.     Ta.netfi  erim  varia  fit  lcdlio 
eiuslegis,  nam  inq'iibufdarohbtisnegatioeft  ,  inaliisdell- 
detatur  negatio  ;  tamcji  fi  inrpicijtur  cl?l(Rcnter  tocus  ille 
concextus  ,  fatis  apparcbit  cxfcDtentia  laboleni  non  teneri 
fubfticucum  cieditoiibus  patcrnis ,  nih  quo  caiii  filius  ira- 
pubcs  antemartemimmifcuetit  fe  hireditatipr.ternz.     la 
refponfoillolabolenieft  neg.itioin  Patidecir.  Florent.  Scr-. 
K.mdum non efi,^c.  Totus  ille lociis  mihi  vald,e efl (ufpedus." 
fed  d  quis  diligenter  cxpcndac  vcrba  qua;  fcquuntur,  non 
dubicabit,quinitafentiatIabolenus,  ncque  pupillum  ipfam 
quifenonirnmilcuitpaternzhzredicati :  Eequeeifubftici!- 
tum  teneri  creditoribus  patetnis.Ex  his  intclligi  poteft  fenfus 
l.io.fi  filius.qui patii.fFde  vulg.& pupil.  fubfbt. cum ait lure- 
confultus  feparationera  hzreditacis  paternz  &  pupiilatis 
pctmittendamefre,fiquisnolithzrcseirepairi :  fcdcantum 
filio  impubeii.5/^.'«V«,^;f«/>«frx,C?c.Si  filius  hxrcs  extititjipfo 
iuie  fine  immixtionc  ,  p.on  amifit  beneficium  abftiuendi, 
.^tfir«yr/quodpoteftanteimmixtioncmpra(ertim.  Hxcver- 
bafigoificant&ineoquifraternon  eflet,  ncque  abintcfta- 
tofucceflufuscfletjidcmdiccndumefle.  Hicvidetiscumqui 
rccufat  hzreditatcra  paternam,  non  piohibeti  amplcdi  & 
adite  hzreditatem  pnpillarem  fibi  dclatam  cxfubftitutione 
pupillari.   Subftitutioigiturpupillaiisadiripoteftfinepater- 
nahzfeditacc^&quirecufatpaternamhzrcditatcm.nonideo 
cxcluditur  apupillati  hzteditatc.  Hoc  cft  intciiigendum  cuHi 
cxceptionc,  modo  aliquis  hsresexiftat^cuiusaditionecon- 
firmatur  pupillaris  fubflitutio. 

NamronaditahaEteditate  cx  teftamentopatcrno.eua- 
nefcit pupillaris  fubftitutio.d.  I. fed fi plai es.9.§.  fcd  fi cx afle. 
fF.de  vulga.fubftic.  Sedniirum  fortcvidcbitur  alicuiquod 
inlocis  iam  addudis,  in  quibus  diciturpoflreadiri  hzredita- 
tem  pupillarcm  finc  paterna,  nuUa  mcntio  fiat  hzreditatis 
paternz,ficutindi6taleg.  fifiliws,  qui patri.fF.de vulgar.fub- 
ftit.inl.quzfitum.&lcgib.feq.fFhoctit.  Iraquevulgodici- 
turfuitatcm  fufficcrcad  confirmationemfubflitutionis  pu- 
pillaris.  Et  quod  dicitur  nonvalerefubftitutionempupil- 
Iarcm,nifi  teftamcntum  fuerit  confirmatam  aditione, & nifi 
cxtcftamcnto  patcrno  adita  fuerit  hzreditas.1. 2.  fF.  devul- 
ga.fubftit.aiuntfatisefle  ,  ficxiftat  fuus  hzrcs.  vndcdicunr» 
exiftencia  fui  hzrcdis  ,  confirmari  tabulas  pupillares  :  &fic 
dicuntaccipicndumeflc.     Hzc  tamcn  fententia  mihinun- 

3uam  ptobati  pocuit  ;  ncc  vfquara  reperi  expreflum  quod 
icuntdevifuitatisin  hacrc.  Vnus  tantum  cafusrcperitur 
dc  fideicommiflarialibcrtateinleg.cum  quafi.  jo.§.fed&fi 
fuus.fF.de  fideicom.liber.Sedfauorlibertatiscxigitvtfuitate 
confirmetur  libertas  pcr  fidcicommiflum  rcHda  ,  perinde 
acfiaditaefFct.  Etnotandumeft  quodindi6laI.quzfitum, 
dicitur  ,  Si  fueiitinftitutusfoliishzresfinecohzrede,  quo- 
modo  repudiare  poteft  patcrnam  hzrcditatem ,  &  pupilla- 
rem ampledli ?  Quia  lepudiata hareditate ex pateino tefta- 
mentocuancfcitpupillatisfubftitutio.  Et  falfum  cft  quod 
dicunt  luiccoBfultum  loqui  de  cxtraneo.  Nam  loquituc 
de  filio.iV<i>»  quiiudistMmfarentis,?3i.tc(^\x\x.  hicaditionem 
bxreditatis.vcvaIeatfubftitutiopupilIaris  :  &tamenloqui« 


4<JS 


TrancfDuArmi  Comment. 


tur  de  filio.quifratri  itnpubcti  fubftitutuselK  Aluqmdam 
fimiles  locifeperiuntur.velut  in  leg.i.S.vlt.fF.vtmpoOer.lc. 
eat.reru.r«»t-*«f^^^'''*'w,£^^-LegatareHaamteftamento 

non  debentur ,  cum  neccflarii  hsrcdes  abftent.  funt ,  &  taa- 
tumremanetiilafuitas  pott  abftcntionem.     Hoc  ms  iguur 

fuitatisnonfufficitadcohfirmaiionemteftamcnti.vtlega-  • ,  -  ,  r  j  •  T  •        a^I 

tadebeantur      Hoc  quidamnonnegant.-feddicunt  fubfti-       adfcriptumcft  .•  atqueideodefiderantmfpicere.&lcgerctA- 
lem  pupillarem  confirmari.  quod  probari  nonpoteft       bulastcftamenti.veladcaufamteftamentipertmentes.  Sed 


tatii,fideicoramiflarii ,  velad  teftarBentum  pertinentes  fibi 
exhiberi.  Sedtameninhacleg.t.fF.hoctit.oftenditlurifcoa- 
fultus  alios  ctiam  quofcunque  petere  pofle ,  etiam  fi  nihil  for- 
teeisadfcriprum Cntz&imentQ.Omntl>ns ejmcuntjue,  ^c.  O- 
mnibus  teftamenti  tabulas  exhibere.  quia  fotte  dubirant 
aliqui ,  an  teftamento  aliquidfibiadfcriptumfit,quib.nihil 


tutionem  pupilla- ,        . 

iudicio  meo.  SimiUs locus eft in I.  apud  lulianum.  1 1 .§ .idcm 
Inlianus.ad  Scnatufcon.Trebellia.Zi/fW  MMnHs^^c.  Opor- 
tet  faltem  vnum  ex  hasredibus  cogi  adire  hxreditatem  ,  vt 
valeat fideicommiflura .  nec  fufficit illud ius  hxrcdis  fui,quod 
dicitur  remaneic  poft  abftentionem  hireditatis.  Huius 
fententis  audores  ac  defenfoces  ,  eo  argumento  addu<ai 
funt,  quodvidcrentinl.  filiusquifepatcrna.4i.ff.hcctit.& 
l.fi  filiusquipatri.  lo.  fF.  de  vulgar.nullamfictimentionem 
aditionis  :  fedleue  eft  hocargumentum  ,  iudiciomeo  ,  vt 
oftendifubtit.de vulgarifubftit.  Namideo  omiflafuitmen- 
lio  aditionis,  quia  de  vi  pupillaril  ilibftitutionis  non  etat 
quiftio.  Qiiiftiocrat,anquocafuvalet  pnpillaris  fubftitu- 
tio,  poffitex  pupillarifubftitutionehzrcditasadiri ,  recufa- 
ta patcrna  h^Ereditate  ?  V nde  cum  talis quxftio  proponitnr, 
an  hsrcditas  patris  poffic  recufari ,  &  hatrcdiras  p.>p;  lans 
adiri:prifupponendumeft,qno  calu  valetpupiilaris  lubfh- 
tutio,dequonon  crat  quaftio  ineoloco.ideo  nihil  neceflc 
eratdevifubftitutionis  pupillaris  diccte.  &hocdiuinareeft; 
quiavt  vuigo  dicut)t,  nihil  opus  fuit  aditionis  mentioncra 
fieri.cum  ta°ntum  qnaircrecur,  quo  cafu  pupillaris  fubftitutio 
valet.an poffit fcoifum adiri fubftitutio pupilUris.  Sic iutclii- 
gol.filiusquipatti.&lcg£m,filius,quifepaterna.8d.Iuliaaus. 

&  alias  leges  huius  tituli. 

I  N    T  I  T.    III. 
QVEMADMODVM    TESTAMENTA 

APERIANTVR,    INSPICIANTVR, 

&defcribautur. 


A    P. 


I. 


Oc  eftipfiustituliargumcntum.  Quiamul- 
\  tis  variis>^ue  tx  caufis  accidit  vt  noftra  iiuer- 
fir,  poteftatem  nobis  fieri  inipiciei.d:  &  le- 
gerditeftamenta  ,  vel  tabulas,  qua;  adtefta- 
menti  caufam  pettinent  .•  ideo  propofitum 
eft a  Pritore  hoc  edidium  de  tcftamencis  apericndis.  Ex  hoc 
igicur  cdiiao  compctit  ius  pc:endi  infpedlionera  teftatnen- 
II.  luspeteadiinfpeaioncm  teftamcnticoncediturhocedi- 
dopricoris.icaquevidetis  hic  nullam  adlioncm  dari.  Pr^- 
tor  ait  fe  coaiaurum  &  compulfuruin  eum  apud  quem  eft 
teftamcntum,  veltabulzad  caufamteftamentipcrcinentes, 
exhibcre  :  vcpoffinteasinfpicere,quipetuntcxhiberi;&  tft 
cognitiopritoria.  Etfimilecfthocediiaumediiao  dcarK: 
tris,&aliisquibufdamfimilibuscdiiftis.5<^«ftf<trW«»?m(r- 
perit,zitPixiox,eumJententiamdtcerecogam.  huiufmodi  ett 
etiamedidumdeminoribus  zf.annis.  QHodcHmminorejT. 
annisgeftumtjfed!cetHr,v.t  Ptxtor^iJti^^ajueresirt  antmad- 
uertam.  Hic  nullamaaionemdat  Prxtor.-fedtocumhocre- 
feruaccognitionilus.ldeoqtiedlciti-rinlcg.quodfiminore. 

14 .§.vlt.  fF .de mino. nallara adionem ex eo  edidlo profici- 
fci:fedtotumPr2Cotcmfuzcognicionircreruare.Vndea<aio 


exigitur  iufiurandum  calumnix  caufa.  non  idco  tamen  re- 
pcllitur  quifquam  ,  quod  contcndat  hzrcs  eum  calumnis 
caufa  peterc,  fi  forte  caufecur  hires  manifefturaefleei.ni- 
hil  adfcriprumcfTe,  tantumexigitur  iufiurandumcalumnia 
caufa  ad  tollendam  fufpicionem  calumnis,vt  dicitur  in  leg.^. 
C.eo.  Hanc  infpciilionem  fif<:us  etiam  petete  folcbatpro- 
pter  vcdtigalvicefimae,  vcofteiidit  Pauluslib.4.Scnten.tit. 
deviccf.  Vedigslcratinftituturaab  Augufto.  vindicabatut 
viccfima  pars  hasreditatis ,  <\ax  alici>i  delata  crat.  Hinc  po- 
teft  cognofci  cut  teftaraentum  dicatur  cfle  inftrumentuni 
pub!icura.leg.inprinc.i.fF.hoctit.ibi,quinpotius,&c.D;fpu- 
tatura  eft  apud  Accurfiura & ahos ,  cur teftamencura dicatar 
cfTe  inftturaehtum  publicum.  non  poteft  dci  publirum, 
quomodo  inftrumenta  noftri  icmporis  publica  clicuntur. 
Publicainftrumenta  fiuntapublicispcrfonis.  Sed  ego  pu- 
topublicum  diciteftameatum  ;  quiacuiquepoftuhnuipet- 
mittiturinfpcdlari.  Cum  viderentlureconf.  omnibuspcr- 
miflam  eflc  hoc  edidlo  teftamenti  infpeftionem  ,  dixeruot 
publicuracfle.  Nontantumhacrcdiscft,nont3ntiimeftlc- 
gatariorum&fidcicommiirarioruminfpeifVio  ;  feJalioruo» 
omnium  quodaramodo.  Sic  dicitur  publicum  iudicium  la- 
ftic.tic.de  public.  iudic.  Inteiligitis  ergo,cui  h^c  extraordi- 
nariaperfecutiocompetat.  Addcndumeftcontraquemiun- 
quccompctcrcapudqucmrabulz  teftamentieiredicuntur. 
Is  quicontenditfuainterefletabulas  teftamenti  libi  exhibe- 
ri,  &fenoncalumniscaufapetcie,agic  aduerfuseum,8pud 
quetntabuliefledicuntur.hoccolligiturcxd.l.  i.  fFhoctitu. 
Agituc  autcm  adueifus  eum  apud  cjuem  tabuls  teftamenti 
efledicuntur  nontantumaducrfushxredcm  ,  fedaduecfu» 
quemcunqucaliuro.d.l.  z.in  fi.OwB'/W(?<;/o<i^/joc,Cc.  Videtis 
ergo  cumquiexperituthoc  iudicio,  haccxtraordioaria  per- 
fccutione  ,  haec  complefti  deberc  fuo  libelio,  poftulationc 
fua vnum,quod  ipfiusintcrfit  tabulas  icftameiiti  fibi  exhibc- 
ti,ne  videaturcalumnix  caufapcterc,  quodquetabulzapud 
cumlunccontraqucracxperitur.  Dcinde  alterura  cft,con- 
clufiofc:licet,  quodpetat  hociudicio,  nempe  vt  tcftamcn- 
tum  inlpiciendum  exhibeatur.  Tefta^^rentum  hic  accipi- 
musetiaraimperfeduiHincaleg.i.^.i.fF.hoctit.Teftsmcn- 
tum  hic abufiue  accipimus ;  vt  ctiam  fi  tellamenrura  ron  fir, 
quiaimpcif^diu,  nihilominusiscogaturapudquem  eft,  cx- 
hibcre,Irnotclfamentumdicitar&id,quodad  C3u(-.m  rcfta- 
mentipertinet.d.l.  i..^.\.\h\.Adcaufim.  Ercredibilef  ftita 
conceptum  fuifle  hoccdidtum  a  Pr^etorc ,  vr nou  teft.iiucnti 
mcntiooem  fjccret  Pra:tor;fed  tabuiarum,qua:  ad  caufam  te- 
ftamentipertinent.  Sicenira  eftconceptum  cdidum  dc  ra- 
bulis exhibendis.quod  huic eft affine.l.i.de tabulis  exh-b  Ad 
caufim  tiftamentifui ,  ^e.  fic  cnim  cft  legcndum ,  vt  in  Flor. 
Pande.Hjloander  cnim  malelegit,adcaufamftatus  (ui,  &c. 
Iracoiicpic  edi(fiumfuumPrijtor,ncvideretiirdeteftamen- 
i  'tancamloqui,  fcdctiamdecodicilliSjCciamde  tabulispu- 
ptiiuibus.  Nam  hoccdiiftum  pcrtinet  etiam  ad  codicillos& 
pu.i''larestabalas.lcg.pen.fF.hoc  tit.  Tabula:aurcmpupilla- 
r  s  pettinent  ad  cauTam  teftamcnti  principalis.  Ego  dixi  fub 


nondatUr,  quiaPricocipfecognofcit  cxcraordinem,  reftc 

didctur  cxtraordinatiaperfecutio.  Hicperfequiturextra  or-  ti   icvulgarifubftic.aliquandoaccidercvcfeorfum&fepar..- 

dinem.fine  folcnni  ordine  iudiciorum :  ficuc  perfecutio  ex-  tim  fignentur  tabula;  pupillares.hoc  poteft  cnim  ira  ficri.  leg. 

mordinariadicitur, quapecuncurfideicommifla.  1.  pecunia:  fiquiseum.K^.^.  i.&leg.io.pattis&filii.fF.dcvulg.fubftit. 

verbutn.i-^S.^.aclionis.fF.dcvetb.  figni.Hecextraordinaria  Potcftetiamitapaterfibi  &  filiotcftamcntumfacere,vtfuf- 

peifecucioinptimisquiritur. cui ,  &adueifusqucmcompe-  ficiatvnaatquceadcmfolennitas  vtrique  tcftamcnto.  Sifc- 


tat.&  hic  eft  ptimus  locus  noftrs  difputationis. 

C   A   P.      II. 

Cui  competat  hMfcrfecittio  c.\'traordi»aria. 

HOccognofcitur  exleg.i.  fF.  hoctit.vbidicituromnibus 
competerc  ,  quicunque  defidcrant  teftamcnti  tabulas 
infpicercjvel  etiam  dcfctiberc.  Vlpianus  in  1.  j  .§. folent.fF.de 
tabul.  cxhib.ait,  folerc  eospetere  tabulas  fibiexhibcri,qui 
quid  tcftamento  adfcriptura  habent;  cuiufmodifuntlcga- 


orfum  finr  fignatx  tabula;  pupillares,poteft  dubitati,  an  per- 
tincant  ad  boc  cdidum.  Sed  certiim  eft  quscunque  ad 
caufam  teftamcnti  pertincnt,  ad  cdidiumhocpertuieie,  Sc 
cxtraordinatiam  hancperfecutionem  co  nomiire  ccmpcrc- 
re.Infpcdionem  hicaccipere  dcbemus  !e6tiorem,vt  dii-iiur 
inca.l.i.§.fidubitetur,infi.//-^«ff;fff''7?4/w«'/»,£^c.hoipcrti- 
netadinterpretationem  vcrb.cdiili  pratorii.  Ptajtoraite- 
diHto  fuo ,  Si  tjuis  defidnei  takulas  teftamenti  irftiiceri ,  fe  fott- 
ftatem  fa^urum  vt  i>ft>tctat,.     Quid  eft  inlpicere .'   Qiiid 

fimihi 


In  Tit,Quem4d.tefta.aper. 

a  mlhrhzres  exhlbeat  ita  in^iciendas  tabulas,  vt  non  podlm 
easlegerc.ancritfatisfaftummeipetitioni?  Nonfufficitita 
csbiberc,aitIureconfultus,vtnonlegaDtur  :  fed  oportet  ita 
exbibere,  vt  legendi  facultas  fit. 


4^9 


C  A  P.     III. 
Dtfine  huif*s  extraordinaruperfecutiofiis. 


onem  defideret.tunc  Prxtor  ipfe  non  cognofcit  fed  dar  iudi- 
cemcognitarum  deeare.  Dac  interdiaum  Pra?tor  de  ta- 
bul.erhiben.Gum  dat intcrdicaum  Pritot ,  ip(e  non  cogno- 
fcit :  fcdrenBictitadiudicempedaneum,  vtTheophilusaicin 
lnftit.tit.de  interdid,  Ex  hoc  igitur  loco  notanda  eft  per/pi- 
cuadiffcrcntiahuius?di6liquodinterprccannur,  &  cdiftidc 
tabul.  exhib.  quocdido  incerdidum  proponicur.hicd^in- 


Flnis  huius  «xtraordinariz  perfecutionis ,  dcqua  nunc  a-       ^"^''^oncjnioquimutireddecoeccitioncprfftoria.acnecdc 
gimus.eftvtvcfitasexquiratur.  Nam,vtGaiusaitinl.i.       f<^ionequidcna,vtcgofupraadmoDui.  H.cnondat  Priror 

'"<i'cem.-rcdipfecognofcit,ipfecocrcet.  Hrc  cccrcicioergo 
potiuscftimpcriiquamiurild  ft:onis.&c;<empIumeftmixti 
impcrii.     In  hac  autcm  coertitionc  caufi  cognit  lo  aliv^ua  hic 


ibi ,  iVi^«*m»w,£^ff.  vtileeftadmodum  teftamcntumpoft 
[  snottcm  teftatoris  aperiri  &  recitari.     Vtilitas  igitut  &  vfus 

exeo  appatct,  quod  li  tranfa(5tio  aliqua  fadbantdehiscon- 

troueriiis ,  quxcxteftamento  proficifcuntur,nonaliterva- 

lettranfi6lio,  quam  fi  fadafit  infpeClis  cognitifque  verbis 

teftamenti.     Atqueidcofamptumcftexhacl.t.  quodlcgi- 

tur.fTdctranfadl.inl.Kr.dehisconttouerfiis.  Infcriptio  vtri- 

ufquecapitisoftenditex  eodem  loco  fumptaeflcbaccomnia 
,  lib.i7.Gaiiad  edidlumprouinciale.  Sedcur,  dixcritaliquis» 
;  noii  alicer  valet  tranfadlio  quam  infpe(^is  cognicifque  vet- 

b"$teftamenti?     Refpondcndumcft  idexigerefauorerate- 

Kamsntorumvtfacileraexitumhabeant.&nihilconttariura 

vDluntati  teftatorisfiar.   Ethuicfimiiecft  quod  dicicurin  1. 

V  L.Gd:;  rebus  cred.  vbi  teuocacur  iufiurandum  przftitum 
:  deeo,quodadccftamencumpcrtinet,delegato&  fideicom- 

m  (Ij  ,  finou  inipedis  verbis  teftamentiiufiurandumdela- 

(ainficficuchicdiciturdecranfadlione.  Efthiclocuscom- 
^  }nanisdetranfa6^icne  animaducrfione  dignus,  quipercincc 
,  adtit.de tranfa(2;.  Aliuseftfinis  ptoptcr  quem  pctiturapcr- 
[  ^urarcftamenti  .•  vt  v/delicet  teftamentum  pnblicetur,  at- 

quciiiiinuetur.l.i.C.  eo.l.publicatis.  C.detefta.Tcftamen- 

ticabulas  Ijreconfulti  vocant  modo  publicatioaem,  modo 

infinuationcm.  Pablicacum  ccftamencum  dicitur  in  d.I.  pu- 
.  blicatls.bicdicituririfinuatum.  Q;iidficpublicarcteftamen- 

tumdo:etIatcconfPAuIasIib.4.  Senten.tit.de vicefi.  Poft- 
i  quam  apcrtum  cft  &  pubiicatum  teftamentii ,  figillo  publi- 
,  cooblieiatur,  deindeinpublicoarcbiuo  reponitur  ,  vtfia-  lignatoresvtatiK. 
,  liqdindo  excmplum  pecient,ad arcniuum recurratur.  Tunc 
\  ig  tur pr.  pcie ac  vere publicum dicitur,cum  infi nuatur & pu- 
,  blico  figillo  obfignator  ,  &  in  archiuo  publico  reponitur. 

Haiusobfignacionis  magnacftvtilitas  &efFe(ftus,quemdo- 
j  cccPauIusineoIoco  .•  quiafiforteamifrurafueritteftamen- 
f  tunn,inft:umentumpoterit  petiexarchiuopublico.-ficuth»- 

diepetuntur  inftrumcntaatabellionibus.  Itaqucbxcpubli- 

cacip  hedic  non  eftmagnopetenecefratia.  QoodcHcicurin 

d.l.i.fF.hoctit.max'm£  confentaneumeft  vetbisPauIi,&d. 

l.publicatis.  ty€periiintur,^AbhtirHrfMobJignentKr.  Hxcau- 

tem  publicacio  fiue  infinuatioiubetur  Eeri  apud  mag'ftra- 

tumcenfus,  nonapuddefenfcrcsccclcfiatum.inl.teftamca- 

ta.in  I.confuIcilSma.C.de  teftara.inl.repetita.  C.de  cpifcop. 

&  iledc. 

C  A  P.     IV. 
De  officio  PrxtorUinhociudicio. 

Hlcqnartiturde  officio  Prastofis .-  quia  pra^toria  eftbze 
cogaicio,vtantcdiximus.  Ptatoriudicemnondat;  fed 
hoctotamrefcruatcognitionifuaf.  Hic  coercitio  prattoria 
eft  ,  &  ideo  quxritur  de  officio  Ptitotis.     Intctpretationc 


aliorum  tituloram  ,  in  quibus  adliones  dantur ,  quaeritur 
qaodaam  fit  officiura  iudicis  in  vnaquaque  adlione.  Sed 
qiia  hic  non  datur  iOtXQ  ,  quzritur  de  prxtoris  officio 


neccftariaeft.  Dequibufdam  cnimcognofcendumcft  ante- 
quamcogaturis,  penes  quem  tabuls  teftamentiefrcdicun- 
tur,eascxhibcrc,velutid.l.i.§.fidubirctur.fr.hocrit.Dicitor 
is.quitcftamcntumfccit,  mQttuuscfre,  pctiturahhscedee- 
ius  teftamentum:ispenes  quem  fant  rabulx  teftamenti,  mhil 
caufaidicit  cur  easnonexhibeat .-  tamen  aitfenefcirc,ante- 
ftatoradhucviu3t,anverodccefletic  .-  nifi  liquearcum  de- 
ccflifre.  Prxtotis  officionon  ronuenircogcreenmadfxhi- 
bendum  teftaraentum  vrapciiatur.-  vthicdicirijr.  EtfgtlU, 
fic  eft  legendum  ,  vt  in  Florcnr.  r.oT\JigjlUt.  hoc  igitui  edi- 
Aum  pertinet  tantum  ad  ftpfrcuram  &  publicationem  te- 
ftamenrieiushomini$,quiiamdecefnt  :  non  autemhomi- 
nisviui.Nectemcredcbct  Pritoriuberc  tcftamentum  apc- 
ririhominis,quiadhucfuperftc5  fit:hocdutum  efTct.  Dion- 
in  Augufto  fcribit  hanc  caufam  diflrdii  &  contcntionis  in- 
terCaefarcm  &  Antonium  fuiflc  ,  quod  Gacfar  Antoniite- 
ftamentum  pubiicauetit ,  &  palam  recicaucrir,  cum  adhuc 
viueret  Antonius.Poftquim  pctrpexitdcccfliirecum  ,  cuius 
teftamentum  exhibciipecitur,  antequamapetiri  iubcat.co- 
gitfignatorestcftamcnri  conuenire  ,  &  figilla  fua  reccgno- 
fccre,  vtdiciturinl.  4.Cumabinitio.&lcg.b.icqucntib.hiC. 
ff.  PubJicavtilitas  fuadct,  qmvetfaturinconfcruationete- 
ftamentorum  ,  vtPritor  bac  cocrcitioncaduerfusteftes  & 
Conuocat  ergo  orones  fignatorcs,  quo- 
rum  annults  tcftamentum  cft  obfignatum  ,  vt  diximus  fub 
tft.dercfta.   Intcrrogatcos.anrecognofcantfigilla  (ua.fi  fa- 
teantur  recognofcere  figilla  fua  ,  nullam  res  dubitationep 
habet,ftatim  .ipetiendum  eft  rcftamentum.     Qujd  fi  non  a- 
gnofcant  .•  fialiqui  cx  teftibus  dicantfenonagnofccrcfigil- 
lumfunm,nonvidcrifigillumfiiumcfrc?     Qjiftio  hxc  eft 
inl.i.§.vlt.  Si  quis  cx  teftibus  nonagnofcat  figillumfuum, 
fafpc(5lafquidcmrcddancur  tabulxteftamenti  .•  fcdintcrim 
nihlominus  aperiuntur.     Nam  poterit  cognof;i  poftca  ve- 
ritas  ,  &diluilufpicio.  quiaaperto  tcftamcntoadhucrema- 
ftentfigilla  .♦  ficapetitur  teftamenrum  vtfigillanon  delean- 
tur,vt  aitlarcconiulrusinl.y.fedfiquiscxfignatoribus.   la 
\([.3i\.ih\,D'hetTroconfKl,(^c.  NoncftPritor,vtait  Accur- 
lius.idem  e  ft  officium  Proconfalisin  prouiBcia.quod  cft  Pi  5- 
toris  in  vibc.     Hacc  fctipfic  Gaius  ad  cdi^umprouinciale, 
ficutVlpianusadcJi^ftunpraE-toris.     Qu^rftio  eftfivnuscx 
figaacoribus,  cxceftibus  deccflcrit,  anintcrcidatteftamcn- 
tum.^     Hoc  non  vidcrur  fatis  exprefTum  capitibus ,  quz  fub 
bactitu.lcguntur.     Etfanedifficilis  cftquacftio.&vulgodi- 
citur  perire  fidem  tcftamcnti.  quia  priuata  eft  (criptura  :  & 
adducunt  conftitutionera  Pontificiam  in  titul.  dc  fidc  in. 
ftrum.cap.z.     Siinftrumcntumaliquodconfe^ftumfit.non 
a  publica  pctfona  ,  &  fubfcriptionera  habcar  tcftiam:fite- 
ftes  decellerint  ,  vel  vnus  ex  tcftibus  ,  d;citur  fidcs  omni- 


Pratcoris  igitur  officium  cft  cogere  cum  ,  apud  qucm  funt       no  inftruracnti  perire,  ncc  vl!iuscfrcau(3oritatis.  idem  ct 


tabuli  vel  teftamentum  ,  vcl  aliquid  ad  caufam  teftamenti 
p:ttinens,ad  id  exhibendam,G  non  negat  apud  fc  efTc ,  in  d.  I. 
i.^.vlt.fr.hoctit.^/^^^^fcfwoBB^r^tf^f^e.  hscvcrbavaldeobfcu- 
ta  vifa  funt  iis,qui  non  intelligebant  morem  iudiciorura  dan- 
dorum  apud  vetercs  vfitatum.idco  non  potuerunt  pcrfpicere 
dilcrimen  vcriufquc  cdi(Sli  dc  tabulis  cxhibcn.  &  de  cxhiben- 
doteftamenroquod  hictraditlurcconfultus.  Ego  aliquidde 
hjcrefcripfiIib.i.Difput.Sidicanturtabulxtcftamenti  apud 
aliquemefle.nccinficiaturisiniureapudPrztorem.-nihilque 
'legat  cur  cxhibcrenondebeatreas  exhibere  compellituri 


a 

Ptxterchaccocrcitioncextraordinaria,  &tuncPra:tor  offi  ^ 

ciofuo  fungirutcompcllcndo.  Si  vcronegetapud  fe  rabulas  la.imopoflantfigillafigaatorumrccoenofciab  aliis 

iile,aut ahquid aliud huiufmodi allcget ,  quod  caufs cogoiti-  (igilla  ngoacocumpofltf nc  aliis  homioibus elTc  nota 


iam  videtur  dicendum  dc  tcftjmento.  Sed  hxcfentcntia 
mihi  non  ad.itodum  probatur,  qaamuis  vuigo  reccpta  fit. 
videtur  cnim  aliena  efle  a  fentcncia  vctcrum  larcconfulco- 
rum:alienaquoquea  rationeiuris.  Namalias  parum  intcr- 
cflet  intcr  tcftamcntum  fctipcum  &  nuncupacum.  Quid 
refcrt ,  ao  quistcftamcntumfaciatnuncupatum  ,  an  infcti- 
ptis.  conuocatis  feptcm  teftibus  ;  nifi  acccflcrit  tcftiomdc- 
poficio,aquibusteftamcntumobfignainm  cft?  Pratterea 
nulltiscftlocusiniutcciuili.inquo  hoc  fctiptum  rcpcriatur, 
quod  dicunt  interccdere  fidem  teftaraenti  vno  ex  teftibus, 
vnocxfigBatoribusmortuo.AiuntnonpofTe  coenofci  figil- 

Nam 
Qujd 


Rr 


47© 

vctat  iffitur  quominns  6ar  fides  per  aliorom  hominumde- 

poficionem,  quidicunt  fibi  nota  cfle  figilia  fignatorum  te- 

ftamenti?Necmouerenosdebetlex,cumabinitio.4.ft-noc 

dt.     VbidiciturPr3ctorisofficiumefle,fignatoresconueni- 

rc&cogcrefuafigillarccognofcere.     Pricor  non  loquituc 


TrancfDuareni  Comment. 


nem  fiae  die  &  confulc ,  ne  quid  cxcogitctnr  c  dic  &  confulej 
& pralato  die  liat.fic eft lcgendum ,  vt  in  Floren.Pandc(ft.& 
non  perlato.In  obligacionibus  potior  ell  cauh  eius ,  qui  priot 
eftdte&tempote.  atque  ideone  in  infttumentis  fabricctuc 
falfum,cditiofitfiaedie&confu!e.  Praelatumdiem,nosvo- 
reWsrquideccflerunt.^Sedobiicitur.inuentamciread^hunc  carausancidatam.  Rcpetitadied  cuntlureconfulti.l.i.ft.dc 
'teftamentipublic3tionem,vcfiforceteftesdecefle-       '^J--"-       <:-„;i:-i  n.  =_  i    .o  ^i  j-u:._..  ^r  ..ji.„ 


£aem 
tint ,  te 


fideinft,     Similislocus  eft  inl.  lij.  fia  debitore.  flf.  a'dlcg. 
ftamentuarmaneatratum.inl.publicatis.C.detefta.       Cornel.defalf  Falfictimenadmittiturfipraclatodi^pigaoris 
hocverumnon  eft.  Naminealegedicitur.fiamiflumfitte-       obligacioidebitorementiatur.   Priordiesinobligacionibus 
ftamentum,  pofle  peti ex  archiuo ,  in  quo  repofitum  eft  poft       eft  potior.  in  teftaraentis  contra  poftcrior.     Ad  hic  officio 
tecitationem.&idemaitPaulusinlocoameaddu(ao.Ait,5»       Prxtoris  conucnit  dare  tcmpus  ad  exhibendum  ci ,  contra 


■^mtJpimfu,S^c.  non  dicit.fi  vnus  cx  tcftibus  deccflerit.  Nec 
obftai:  h  jic  (cntcntix  noftrx  conftitutio  poncificia.nam  noii 
loquitur  de  teftamento  :  lcdde  fcripturispriuatis.qux  fieti 
folcnt  dc  quacunque  rc,  Nec  cft  credendum  pontificiam 
conftiturionem  generaliter  loquentem,  qux  oihilexprcffit 
de  teftamento.ad  tcftaracntum  folenne  pettinete.  Praco- 
ris  igitur  officium  eft  fignatores  conuocat c ,  qui  fua  figilla  tc- 
cognofcant.vt  hic  dicicur.  Scd  notandura  eft aliquando  hanc 


qucmintenditurha:c  perfecutio,  fi  fotte  non  poflit  inpta:- 
lentiacxhiberctabulasteftamcntijindiilial.  2.,§.  vtrumau- 
tcmincontinenti.ff.hoctitul.Idemdiciturin  l.i.§.i. ff.de  ta- 
bul.exhibcn.Infumma,cum  qu2ritucdeofficioeius,quico* 
gnolcitin  hacperfecutionc  ,  vbi  deapcrtuta  teftamentiagi- 
tur,dicendumeft  fcruandam  cflc  confuetudinera  cuiulquc 
loci,&fori,inquopetiturinfinuatio  &  publicatiotcftamen- 
ti.vtdiciturinl.i/C.eo.Infinuatiofitfecundumleges  &mo- 


conuocationem  fignatorum,  atque  adeo  apctturam  tefta-       rcslocoram  in  quibus  petitur  infinuatio&publicatio.  non 


niGntineceflsriam  noueffc.  Interdumacciditvtneceffaria 
nonfit,  nec  conuocario  fignatorum,necapertura&recita- 
rio  teftamenti.Vnum exemplum eft in l.fi in  duobus.lo. §. i. 
ff.  hocut.nempcfiiua  fpontetabulipatefadla;funt,vt  ple- 
runque accidic ,  vc  fi  ex  duobus  exemplaribus  vnum  apertura 
fit.  vtibiinprinc.  ftatiminfpicictur&defcribetur  teftamen- 
tum  :  aliafolennitateopasnonerit,nihilneceffeeritconuo- 
carc  figaatorcs,vtexhibeatur&defcribatur.A<»««/«e^'«,£^c. 
Hocficeftin:cli;gendum,vtdicitut  inlcg.vlti.ff.hic.  Siau- 
ihenticumfirid,  quodapertumeft.-  fiquisfcceritauthenti 


cniminfpiciturciuslociconfuetudoinqUofadumeft  cefta- 
mentum.fed eius loci in quo pctitur publicatio.  Ego dixifub 
tit.de  tcftam.  cumagiturdcconficiciido  teftamento,  confi- 
cicndura  efle  teftamentum  fecundum  conluetudinem  cius 
locijin  quo  quis tcftari vult.  Nam  cum  qua:ticur,an  ledc pu- 
blicaturofitteftamentum,fpedlandieft  confactudo  eiuslc- 
ci,in  quo  infinuatum  cffe  dicitur.  Eftque  locus  cc  romunis  de 
confuctudine  .•  &vulgodiciturinhisqu2pcrtinentadr3tio- 
nem  proccdcndi  &  iudiciiexerccndi ,  fpcdaadam  effe  loci 
confuetudincm,in  qao  iudicium  exerccrur.l.  j  .de  teftara .  In 


cum&exemplum.exemploapertonon  videturapertumcffe       hisautemquz  perrincntnon  adlitemexerccndam  :  fedad 


teftameHtum  auchencicum.dicitur  vulgo  Originaleivt  excm 
pluin  dicitur  Copia.  Poteft  vnum  teftamencum  variis  excm- 
plisdefcribi:fivnamexhisape:tumfitfuanatura,hocfifficit: 
nccrcquifiruromnium  exemplarium  apertura.  Praterea, 
non  aperitur  illa  pars  teftamenti.quam  tcftator  apeiiri  noluir, 
vt dicitur in  lcg. 5 .  C.eo.ti. Eii^^uod  ad cau/am.^c.  Defan- 
^us  voluir  aliquid  fecrccum  elFe,  quod  in  fuo  teftamento  de- 
fcripferar ,  &  vetuic  iliudaperiri  ante  aliquod  tempus  .•  volun- 
tatiteftstorisparendumeft.  Hocaccidit  lirpeinpupiliaribus 
tabulisTcftatorqaifaLicteftamcntumrion  tantur^.  fibi,  fed 
etiara  lil-o  (uo,JH  cft,  fubftituitei ,  S'  impabadecejferit,  vcrat 
incerd  m  riliofuoapeririteftamentum.-neforteapettotefta- 
mento,  h.eresinfti;  itusincoiQfidiasfttuatpnpillo  ,  aliquid 
niol-atnr^nnecem  pfiuspupilli,  cuiusjBtaspericulismagno- 
pereexp-.  )?M£ft.  §.  finautem.tit.  depupil.  lubftit.inlnftit. 
Sede  f  .j  '..oihocnonvctuetitnominatim:  tamennon  a- 
perin.nrur:r.bal2pupillarcs,fi(corfumfignatzfint,  quamuis 


negotii  porius  decifioncm.non  Ipedari  coufuetudinem  eius 
loci,inquoagitur,fedpodusciusinquocontraduni  eft.l.  fi 
fundus.(?.ff.deeui6l. 


I  N    T  I  T.    II II. 

S  I     QJV  IS     OMISSA     GAVSA 
Jiamenti  ab  tnteflatt  velaLo  madofsjfideat, 
htreditatenu. 


I 


T  U 


A    Pi 


L 


A  R.  1 1  s  modis  prolpecftum  eft  a  iuris  auifto* 
ribus  conferuarioni  teft.imentorura  ,  extftij! 
mantibus  publiceexpedire,vtteftamenta  Sc 
vltima:  voluntates  defuntSdrum  effec^ura 
habeantiVtdicitUtinl.  f  .vclncgare.ff.quera- 


ttftaraont-mteftatoris  aperrutnfit:  vtdiciturinl.S.piipilla-       ad.tefta.aper.  Itaquc(ubhoctit.proponituredi(Sum,quod 


menfifeorfum,&c.ff.hoctir.  Aliquandofeorlum 
non/ig'iantur.-(ed  cifdcm(igillis,quibu$&  pnncipales  tabu- 
l.T.Et  hoc  cafu  non  poteft  apciiri  teftamentum,quin  eriam  a- 
perianturtabulipupillates.  Scdcumfeorfumfignatifunt, 
tunc  potcft  apetiri  teftamentum  paternum,etiara  fi  non  ape- 
riatur  pupillare  teftamentum.Sequitur  in  hicls^CiNtJi cattfa 
cogntta,S£c.  Potefteflecaufacognitaaperiendi  teftaraenti.^ 
vcluri,  fi  mulicr  fit  in  poireffionc  ventris  nomine,  vt  dicitur  in 
l.fi  tnulier.p.ff.eo.titu.vt  fciaturquem  curatorem  efle  volue- 
rit teftator  iuo  filio  polthumo.  Pratcrea  non  infpicitur  ,  nec 
delcribitur  ea  pars  tcftamcnti ,  quaradignominiamalicuius 
pertinet, vt dicitur in  1. } .G .  co.  tit.  Si  quis itaque velir  ddct i- 
ben.li  &  infpiciendi copiara  fibi fieri  teftamenti ,  nonci dabi- 
tur  facaltas  delctibendi  ,  aut  infpiciends  eius  pattis  tefta- 
mcnti,quiadignom!niamalicuiuspertinec.cuiulmodieaeft, 
qjaquisconuiciisaffecitotdinemiudicum;  non  confulerera 
iadicibus  permittere  id  teftamentura  apeririin  quo  f  orte  vo- 
cabat  eos  latt ones  &  f urcs.  Dcinda  non  defcribitur  dics  & 
confuhcftamenti.  l.i.§.dicra  autera.ff.eo.ritu. Diem  vocat 
lureconfnos,  datara.datanondefciibitur.Excipiunturigicur 


adconieruandam  teftatorum  volunratem  maximepeitinct.- 
idque  contra  ftri(5tam  iuris  ciuilisrarionem,fuadectc  xquita- 
te&vtilitate.  Cautum  autemefthoced!(SoPra:coris,vtfi 
iSjCui  delataefthjEreditascxteftamcnto  ,  eam  adicrit  abin- 
teftato  :  quia  eratalibquifucccflurus  defun(Sofi  inftitutU5 
nonfuiflet  :  fi,inquam.oraiferitha:redi:atemex:eft3raen- 
to ,  &  eam  adierir  ab  inteftato ,  idque  fraudandorum  lcgata- 
riorum  caufa,ne  legata  ipfius  reli(5la  tcftamcnto,prxftare  co- 
giturr& conueniarur  a  legatat iis ,  perinde ac  fi  ex  teftaraento 
hxrediras  adita  eflet,  quarauisaliasiurcciuili  legatariis  non 
reneatur.  Nam  cumexteftaraentohireditasaditanoneft, 
irritumfitteftaraentum,l.i. ft~.de iniufto,tupto,&c.l.  141.  (1 
ncmo  fubiicde rcg.iur.&  lure  ciuili  nemo  inultus  cogitur  h^- 
reditatemadire.I.uequccraere.C.deiuredelib.  Srri(Saiuris 
ciuilisrarionedcficicntc,Pra:toredi(fturapropo(uit,quofub- 
uenirevoluitlegatariis,  vt  fecundura  voluntatem  teftatotis 
legata  ipfis  ptxflentur.vt  ipfis  detur  a(S:io  ex  hoc  ediclo,  qaa- 
uisadita  non  fit  h2reditasexteftamento,perindeacfi  adita 
eirct.Hicomnia  continentur  vcrbis  cdi(3:i  Pritotii ,  cuius 


verbavidenturrefcrriinl.i.ff.hocrit.  Ex  quo  apparct  hanc 
ca ,  qui (ecrcta  voluit  efle  tcftator ,  ea  etiim  qua:  ad  iguomi-  a<5tionem  ex iurifdi(5tione praetoria e(ie;non iuiis  ciuilis.nppi- 
ni.im3licuinspertinent.Excipitur&eadara,neqaidfalfifiat.  retexhis,quidiximusnon  efleiurisciailis.  QuoniamraciQ 
Nam  io(pe(!^ioeiusdar^poteftmateiiamfalfifabricandi  in-  iurisciuilisnopermitcic,  vchoccafua(iliodecur  legatariisad- 
ftrucrc.  Huicfimileeftquoddicitutdeeditioneinftfumen-  uer(ushacredcm.IdeoquediciturvtiIisa(?rio.  Plerunqia^ilio- 
torumin l.i  §.editioaes.ff.dc cdend.  Vbi dicitur fieri cditio-       nes defccndentes  ex iuriidiftionc Pr^toria.dicuntut  viilcs  rc- 

(pc(5^u 


In  TVV.  St  quis  omijf.cau.tefi<it. 


47» 


ftciflufuris  ciuilis  ,  quia  ex  iarc  diredlo  fiuc  iurcciuili  non  fedtantumabinftituto;!     ExverbisedidlinohVidetur  locus 

pofluntcompctere,fcdvtilitatiscaul^danturcontraftri(ftam  eflehuicacftioniinhoccaru  ;  fed  tamen  ex  fentencia  edi^li 

jiirisciuilisratiDnem.&fiperepetitutmcntio  vtilis  adionis  daturadio.     Hscvftbaedi^aiadhuc  producudtur  longius 

fubhoctit.flcfispelureconfulti  dicunc  Vtilem  ailioncm  no-  &cxtcndunturintefprctacione  iurilprudcntum.  Vnum  ex- 

minelcgatidari:ficut  inl.fiquispecuniam.4.& lcg.fi non  fo-  emplumcftl.zf.fF.hoctit.cuiferuus.&l.feq.icJ.  luhanus.  Si 

lus.i(?.£hoctit.&l.i,C.eo.  QUamUisenimpropofitafitex-  quisomittatexinftitutionc  hxredicatem,  &ad.'atexfubfti 


preflim  &  nominatira  a  Practore  :  lamen  dicitur  vtilis rcfpC' 
Auiurisciuilis.-  ficutPublicianaailiodiciturahquando  vtilis 
modo  dire^aa.  Hoc  eft  velut  argumentum  totius  huius  dif  - 
putationis.  Nunc  paulo  fubtilius  &  accuratius  diflercnduin 
cft  dc  hacrcjidquc  per  locos  coramunes,  nos  autem  hic  capi- 
tatantumfummaattingemus  proptet  breuitatcm  tcmporis* 
Non  cnim  patitur  bieuitas  tcmporis, vt  fingulas  fpecies ,  quas 
hicpropofitzfunt ,  excutiamus.  Pnraum  caput  crit  decaufa 
huius  adlionis. 

C    A    P.       II. 

JDe  cattfa  hum  a£lionis. 


tutione  velfua  vclferuifui.ind.l.cuileruus,  Cniferum,  ^c. 
Titius  hsresinftitutuseftprimo  gradu:  (eruus  ipfius  fuhfti- 
tutus  eft  ei,.Sf  Tttiui  htra  non  erit^Sttchtis  h<xres  efio.OmiCnh^- 
reditaiemTitiusexinftitutionefibidelatam  :  luliicferuura 
adirccxfubftitutionc,fperans  vt  ita  perueniretadlc  hxtedi- 
tascxfubftitutionefetui,  &legatanonpra;ftaiencuf  .■  quia 
nullalegatacrantreliiaaaleruo.  Ait  lurecondjlcus  locum 
eflcedi<aoPr2torisinhocca(u.  Similislocuseftind.l.Iulia- 
nus.  Aliudcxemplumeftetiamhuiusextenfionisinlcg.4/i 
pen.vbidicitur.etiamaduerfus  legatarios  hancaiflionemco- 
petcrcfidololegatariialiquidfidlumfit:  feddceo  pofteadi- 


cemus.Hafuhtcaufaeexquibusa^aioedi^fti  propofira  datur: 
Vitcaufa  huius  aiftionisexprefla  inlpfo  Pritoris  ediftoj  huncvidcndumeftquidvcniat  inhociudiciura  &a6i;ionem. 
cuius  verba refeiri  videntur  ab  Vlpiano  noftro  iti  leg.  i.in 


princ.fF.hocticu.  Quiomifla,&c.hisVcrbisoftenditVlpu. 
nusex  Prstoris  cJi^ao  ,  qua  cx  caufaagipoffichacacaione. 
Veiba  igiturhxc  funt  mterpretanda  ,  vccaufasintcliigaraus 
huius  aftionis.  Ait  igitUr  Practor,5i  cjUKomtjfa  canfa  teflamcn^ 
»f,hrc  vcrba  fic  accipimus,  Si  quis  rcpudiata  haereditate  cx  te- 
ftamento.  Si  quisrepudiauctit  hxreditatem  cura  hircs  m- 
ftitutus  efl^et,vel  abftinuerit  ab  hxreditate.  Vetbum,  Omil- 
fi,in  Praitoris  edido.refertur  tam  ad  repudiitionera,  qus  eft 
excfaneorumhiredum,quamadabftencionfcm,qu2eftfuo^ 
rum.Itaqueincerpretatur  Vlpianus in d.l.  i . cxtraneus  repu- 
diando  hxreditacem  ex  teftament o.fuUs  abftinebdo ,  quam- 
uisenim  fui  iure  ciuili  ncccflarii  fint  hjetcdcS.  tamen  abfti- 
nendo  ex  beneficio  fibi  induito  a  Praitore,  incidurtt  in  hoc  c 
diaum.Hic qu3:ritur  fi  infticutus  fi t  fetuus.aut  falmsfamilias: 
&dominu$noniufl'er;cferuum,autpacetfilium,vtadeach2^ 
redicacem ,  an incidac in hocediaam} Vetbaedictinon fufh- 
ciunt.Sediamcn,quia2quitaseademeft,dicemusquoqueiil 
cdiftum  incidere.Sic ait  Vlpianus in l.i.§. . . Pmerm.ture au- 
umcaufimy^c.^HM  cnim  refett,quamuishoccdi(aoprs- 
toiis  expreflum  nonfit,  anquisnonadeat  ha:reditatem,  aii 
vetononiubeacfctuo.velfiliofuo ,  vtadeatcumpoflitmbe- 
re.&fineeiusiuffunonpoffitadiii  haiteditas  exteftaMentO| 
Similis locus  eft  in eadem  l.i.  § .  qui  fub conditione.dt  eo qui 
inftitucus  cft  fub  conditione  ,  &  conditiom  non  patuic.ad 
huncquoquecafumpfoducuntutverbaedidi.Contraverba 
ediaiquidemnonfacitifedcontra  raenteraPt2tor.s,&  elt 
eadem  tatio.  Qaantum  ad  hoc  cdiaum  actinet.conduio  quai 
pendet  exmetaeiuspoteftate ,  ptopurahaberidebei,quan- 
tumadhocedi<5l:umactinet.  non  qaodinfticucus  fub  condi- 
tioneatbitrariavidcatarpureinftitutus.redqaomamahasta- 

cilefrausfieretediao.Aicigitur  Przcor,Siquis  omiflacaufa 
tcftamentipoflIdeatabinccftito.Oportecigitureum,quio- 

mific  hsrcdicaccm  ex  teftamcato,pcffidete  ab  imeltaco.-adeo 
vc  fi  non  poflid-jat  ab  i.ueft2to,non  fic  locus  hu.c  editto.  Icg. 
fiquisomiffa.i7.fF.hoc:itul.DeindcaitPritor,^£W?,vt 
cnim  detut  hxcaaicnonfuflkitoraiffameffe  h^teditatem 
exteftamento:nonfl:fficiteam  poffidercab  uueftato,tedo. 


C  A   P.  III. 
^uidveniat  in  hanc  a6lionem. 


COgnofcitur  etiam  ex  edido  Pritori$,cuius  verba  Vlpia- 
nus  rcfcrc  in  1. 1  .in  princip.ft.hoc  citul.pecitur  ci  go  hac  a- 
dlione  quicquid  ex  defundi  iudicio  deberi  potuifTer,  fi  adita 
hasrcditas fuiffct  ex  teftamcnto.idcoque  pctuntut  fideicom- 
mifTa ,  petuntur  libcrtatcs  adita  haereditare  Cx  teftamento. 
Hxcoraniadebentur.  Delegacis  eJcemplahicpaffimreperi- 
untut&occurrunt.Sunt&cxempla  delibcrtanbi-sinl.  z.C. 
eo.in l.pcn.hoc tit.ft.& l.ti.delibertatib.co.  Pi of^ cdlum  eft 
lcgatis &  fideicommiflis  & hbertatib.  Breuiter  in hanc  adio- 
hem  vcnit.quicqaiddeberi  poteftexiudiciodefundi.fiadita 
fit  haercditas  ex  tcftamcnto. Vnde  didtur  h.TC  adio  rei  perre- 
cutioneracontincrenonp<Enam.d.l.dcliberta!ib§.i.hic.fF. 
Hixredem,(Sc.  Qujalegatatius.autfideicomiaifluiasiiper- 
fequitur quod  fibi abeft :  quod  lucraturus  erat,  fi  ha:tedit3S  a- 
ditafuiflct:quod  confequi  potuiffet  iure  ciuili  ataione  difeiSa 
legatatius.  VndedicitutreiperfecutoriahajcadliojnonpcE- 
nalts,d.l.delibertacibu$.§.i.  Qnpdautemgratia  condicionis 
Implendsconfequipotuifletquis ,  idnonvenietin  hociudi- 
cium:id  non  confequetur hac  ataione.l.  fi  quis  fub  conditio- 
hc.8.fF.hic.5f5'»^y«^coW/.'/o«f,e^<:.  Teftatorinftitnithacre- 
dem  fub  conditione ,  Stdecem dederit  Titit,  hzres omifit hi- 
tcditatem,Tit!US adlione in fadum  ex hoc cdido  vult  petct» 
decem,quaericutanpoflit?  Aitlurcconfultusnon  pofle.non 
enim  eft  legatarius,  neque  BdeicommifTarius  ,  ea  decemin 
conditionc  tantum  funtjnon  etiam  in  difpofitione  tcftatoris. 
Tcftaror  non  iufliit  ei  dari decem :  fedinftituichacrcdemfub 
conditione,fi  ei  decem  dederit.  &  ratio  manifefta  eft,cur  hon 
dctur  adbio  ad  petenda  deccm.*quia  &  fi  hsrediias  adita  efler, 
nonpofrerpeterequodinconditioneeft.  Eftlocuscommu- 
nis  de  conditione  obferuatioue  dighust  £t  f xpe  f olet  adduci 
hic  locus  cum  de  vi  &  cfte^lu  conditionis  differitur.  Ego  hunc 
locum  adduxi,  cum  f  uperioribus  atgumentis  tradarcm  quar> 
ftionem  difficilem  vulgi  agitatam ,  de  filiis  qui  in  conditione 
pofiti  funr.an  ex  voluntate teftatoris  vocati  videantur.  Et hic 

s*  1^11.01..  v...^ —^i-  ,  ,  .-1  locusoftcnditnonviderivocatos.-quiaconditio  eft  tantum. 

potcetdolomaioidfadumeffe.vt  fraudarentur  legataru  le-       5     ^ensiocuSeftquipettinetadperfonas. 

satisfibireliaistcftamento.  hocexp^effumfuitedit^olrx-  1  i    r  r 

C  A  P.     IV. 


gatis 

foris.vt  docct  lareconfultus  in  leg,iJULOC  tit.&incerpretan 
turidemdicendumefle,&fi  quisdeficritdolomalo  poHide* 
re.leg,i.§.faneintetueniente.vcrf.&finonpoflideac.excm* 
plumeftinleg.i.§.vlt.Siquisomiferithircdicatera  ex  tefta- 
mcnto,vtadlegitimumh3crcdem,aut  fubftitutum  ppriieni- 
ret,huic  a<aioni  locus  cft  in  fi.d.lcg.  z.  St<^tuperfiaitdem,&e> 
Prxtorincdi<aofuoloquitut  deeo,quiomifit  hjErcdicatera 
vt  ipfe  ab  inteftato  poflidetet.quoniam  etat  infticutus  frater, 
vcl  alius,qui  fi  inftitutus  tcftamcnto  non  fuiflet,  hihilominus 
fucceffbius  erat  ab  intcftato.  Sed  quid  fi  fucceflurus  non 
eratabinteftato?Fuithiresinftitutusextraneus,  &  camha:- 
rcditatemomifit,  vtperuenitecvelad  agnatum  proximum» 
vcladfubftitutum  ,  &omifiteamin  fraudem  ex  inftitutio- 
ne  vt  fraudarct  legacarios ,  vt  peruenireiadfubfticucum  ex 
fubftitutione  ,  cum"  lcgata  non.  effcnt  reli<aa  a  fubfticuto. 


Deperfinuquibusautcontra  quas  h^caciio  datuf^ 

Hlcquxtitur,  cui&  contra  quem  deturbxc  a^aioinfa- 
<aum  cx  cdi^ao  Prxroris  \  Et  cetcum  eft  ex  his  quz  iam 
diximusci  competcre,  cuialiquid  iudicio  teftatoris  prxfta- 
ridcbet.Ieg.  i.hic.ff.&a<aionont3ntum  eidacur,  fcderiara 
ipfius hzrBdi.leg.vlt.G. eodem.  eft  enim  rei  perfecutoria.hx- 
tesremperfcquitur  quxabtftd£fan<9:o.  cureigonontrant- 
ibic  ad  harredcm?  cut  non  dabitur  hxreuilegatarii ,  vel  fi- 
deicommiflarii.'  Hxcaiaiodaturcontracum,quiomifitex 
teftamento,&pofridet,vclpoflSdtredefiit.leg.i.§.i.&§.pon 
quattimus.ff.hoctit.&dicendumcftnihil  rcferre  quampar- 
tcmhircspoflideat.  Imocciamficertam  rcmhxrcditatiam 
poffidcac.l.  I  j  .&  fi  non  totam.hic.iF.  Siuc  toram  hxrcdica- 

Rr     z 


471 


Franc.  Duareni  Qomment. 

pofrHeat  6uepartcmeias,&rircmccrtatn.hicre(aelu-       hiredicatera  ,  vt  eam  poffideat  abinteftato:     Pupillus  eff 
nfultus diftinguit rem certam , ab hzreaitate.  Res cetta       4jui omifi t hzteditatom , non tamen dolo  fuo , fed dolo tuto- 


tcm 

reconfultusdiftingu.v ,—  .    ^        . 

nonproptiediciturhiteditas,autparsh^red.tacis.H2reditas 

eftnomeniuris.-hxrcditasnonaccipiturpro  re  hiteditana. 
Quamuis  Cicero  definierit  hsreditatem  ciTe  pccuniam ,  Scc. 
hxTeditatem  nosaccipimusprolure.l.hsteditas.  tt-d^petit. 
h*redit.S9dcur,dixetitaliquis,daturaaio  exhoc  cdidto  ad- 
uerfuseum,quircmaliquamcertam  polhdet «  ha:rcditat<^ 
cura  harrcdius  non  fir.nec  pars  hzreditatis?  Refp.ndct  hic 
lureconfukus.  fF.  hoc  rit.inl.14.  &duab.feq.leg.b.i5.&i^. 
quamuisnoapropricpars,  &c.  Hsrcditas  eft  vnmerfitas: 
fedeavniuerfuatcres  cotpotales&fingul»  rescontmentur. 
atque  ideopetitione  hztcditatistcnctutis  qm  rcm  ahquam 
certam poflidet.d.l.i^.  C««m»f,ef'^. Atque hmc obiteran- 

aotandum  cft  hac  adionc  cum  conueniri  polTe.qui  petitione 
bzrcditatis  teneretur:quiquc  petitione  ha:reditacis  conueni- 
ripoccft,  idemconueniri  poteft  a(aioneinfa<aumexhoc  c- 
dido.  Petiiione  aucem  hxtcditatis  tcnecur,  qui  poflidct  a- 
liquam  rem  ha:reditariam,fiue  pro  hairedc,  fiue  pco  pofleflo- 
te.l.licet.io.&l.pfoharrcde.ii.tF.dcpetir.ha:rcd.&i.vlt.hic. 

Qtctomifa,^c.S\  quispoflideatremharrcditariam  vchbido- 
nacam,velalioquolibet  huiafmodititulo,  non  potctit  con- 
ucnitialegatatiisaclionecxhocedi<ao.  Ita  de.T»um  conu^- 
nietm-fipoflideat  vel  prohxrede,velpofleflore,  fiitapoUi- 
deat  vc  dicat  fe  hircdera  circ.-cel  vc  pr-edo.Hihc  nafcitur  qux- 
ftio,Siquis  alteciusgtatiaomifericharreditatera ,  putalegui- 
mihxredis,autfubftituci;ii^qne  iolomalo  ,  &intraudemlc- 
eitanorum.-vceiUcaaioQercnebitur:  anis,  quiomifichi- 
reditatem.anveroisq-.ipoffidec  haeteditatcm?  Edidumlo- 
quitur.Cii.n!s,quiomific  hxveditatem  ex  teftamento,  idcm 
poflidcc  abinceftaro.  Y"' ^Tial-qwantlo  contingit,  vtis  qmo- 
mific  hiieditstem  not.  . .. :  omittat ,  vc  cam  conlequatur  ab 


ris  fui.Ciiiatenus  autem  tcncatur  pupillus  cx  dolo  tutotis  fui, 
cftlocuscommunisjdcquoinl. ncquc  intcrdi(flo. ff^.  dereg, 
iur.  &de  co  fup.  aliquid  dixiin  incerpretationetit.  de  dolo 
malo.  Sequensquzftiocftdehxredc,  anhzcad^iodeturiA 
hzredcm?  quzftio  eftinl.  iz.dclibertatibus.§.hzredem.if. 
hoc tit.hzc  aftio  ficuti  datut  hzrcdi :  ita  ctiam  datut  in  hztc- 
dem :  idque  in  folidum,nifi  ex  dolo  tantum  def undli  conuc- 
niatur.-quiarei  periccutotiacft,nonpccnalis,itaq;  dicitlurc- 
conf.ibi,  NtJiprepterdolMm.     Imo  nunquam  hzc  a(ftio  datut 
nifiproptetdolum.  Dixi  cum  difleicremdecaufahuiusadli- 
onis,nunquam  dari  hanc  a(^ionem ,  nifi  dolo  malo  omiiTa  fit 
hzrcditas,vtadeaturabinteftato.  Qupmodo  igitur  accipic- 
mus  quod  hic  dicitur,dari  in  folidum  in  hzredem,nifi  proptce 
dolum  defun(fli  conueniatur  hzres.''  Hoc  ita  eft  accipiendum, 
nifi  conueniatur  propter  dolum  tantum  defundli.  Hzc  a(5lio 
datur  aliquando  propter  dolum  tantum  defun(^i  aduerfus 
hzrecjem.-aliquando  datut  aduerfus  eum ,  qui  adiit  hzredita- 
teraabinteftato.  Aliquando  aductius  cum,  quinonadittab 
inteftato:fedpropterdolumipfius  .-  quia  dolo  malo  cmifit 
hzreditatem  ex  tcftamento,  vthzrcdiras  vel  ad  legitimum 
hzredem,veladfubftitutum  pcrueniat.  Ponamusharedem 
infticucum  repudiafle  hzrcdicatcm  cx  teftamento  ,  &  cara 
adiiffcabinteftato.hoc  cafuhzrestenctuthaca<3:ione  info- 
lidum,fine  diftin(flionc  agitur  aduer-fjs  eum :  quia  defunctuj 
adiitab  intcftato.  Sedfiponamus  dcfunc^um  omififle  qui- 
demcxtcftamcntohzreditatcm,fednonadiifle;ideoqucre- 
nctur  vcl  hiredi  Icgitimo,vt  1  fubftitu to.  Et  hoc  cafu  tenebi- 
tuttanttimciushzres  dcco  quodadcumperuenit.veIuti,fi 
pecuniamacccpitafubftituto  ,  vtomictcret  hzreditatcm  er 

_  inftitutionc&pcfUcniretexfubftitucioneadfubftitutum.Ex 

:ftato:(rd  v:.  i^'°ci:  mun. hzredem.veifubfticutum  per-       his  quzdiximus,  poteftintclligiquomodo  coneipicndus  fir 


inc: 

tinear.  Hc Je*ick.i-uverbaedi(Shprztorii  ;  tamencxlcn- 
tcntiadixim  islocameffehuic  a(5lioni.  Sedvtercenebicur, 
?nisquiomifit;.mveroagnatus  qui  poflidethzteditatemab 
inteftato.velfabiliturusexfubftitutionc?  Hzc  quzftiotra- 
datur  variis  in locis,przfcrtim  in 1. 1.  §.vlci.&  1.  4-  vbi  diftin- 
(ftiocradicur,diciturque,eumquipoflSdec,  fi  fraudisficparci- 
ceps,tencriconomine,  atqueitaintclligendum  eftquoddi- 
cicutinl.#.§.vlti.cumaicIureconfuItus  :  Si ^uis iu fi-tiudem, 
C^c.  Addenda  eft  diftin^Slio  1. 4.  etfi  ibi  (pecialitcr  loquatut 
Vlpianus.  Hzc  enim  feparacafunt.i^uzcrantconiunwia  in 
fcriptisVlpiani.InkripcioI.l.cft,  Vlpian.^o.adcdicft.eadcm 
cftiaicriptiol.  4.  Sed  interpo(uitcompofitorPandc(5latum, 
l.j.cxaliis  fcriptis.  Quzconiun(5aerantin{criptis  Vlpiani, 


tibcllus  inhacadlionc. 

Inlibelloexpiimendacftcaufaproprerquara  agitur:  quia 
fciIicctomifithzrcditatcm.Deindepetcf,quodex  ludiciode- 
fun(Sli  confccutus  fuiflec ,  fi  adita fuiflet  hziedicas  ab  intcfta^ 
to.Nam  videndum  eft  de  exccptionibus. 

C  A  P.     V. 

J)^  exceptionibui  reo  competentibiu  in  hoc  iudicio. 

OStcndimus  quz  fitcaufahuiusa(fiionis,  quz  pioponj- 
cui  hoc  cdi(5to,cui,&  contra  qucm  detui  hzc  acftio.quii 
haca^ionepctatur ;  nuncdc  quibufdam  exceptionibus  ico 

competenribusdiccndumcft.     Multzobfciuaiipofl^untcx- ' 

d.fttaftafunt  a compoficotibus Pande(9;atum.  Ejlj^icui ^ijj^^cepcioncs ex his quz iam diximus:  fed aliz  quzdam addend* 
i.ftacimcianieundumadl,^.  EigofiBepecuniam^accepciipj-     funt:&cz,quarum  racBtioacmfccimus,  aliquantoapeitius  ; 


-fi«€^>ofraw;pem',  fetapti  datur  a(9;io  \^lis  aduerfuseum. 
qufpoflidcthzreditacem^feitf^ww^^.^tfrT^zc  cft  diftindio 
nocanda.Eteftaccipiendumquoddiximus.legitimurabzrc- 
dem,vel  fubftitutum  qui  poffidct  hacicdicatera,tcneii ,  fi  pai- 
ticepsfueiitffaudis.quodeftapeiciusinI.i7.§.vIc.huiustit.ff. 
l.Matct.§.vIt.huiustit.ff".&l.  i.C.eo.Ind.I.  Z7.§.vlt.exfen- 
tcntia.non  ex  verbis cdiifti  prztorii,hzc a(ftio datur  aducrfus 
Icgatatium  quoque.qaamuisediftum  Piztoiis  pertineatad 
hziedcm.I.4.§.Qu,amquam.hic.fi^.  .^<?/w^«<i>w,C?f.Lega 
tumeftaliquidTicio.teftatoreiusfideicommifitjVricftitue 


explicandz. 

Vnadefcnfio&exceptio  rci  inbociudictoeft,Siiuftain 
caufam  habuerit  omittendz  hzieditatis.  idquc  fatis  colligi- 
taicxipfo  Piztofisedi(3:o.  Nata  cdicfto  Prztoris  datur  a- 
<2:ioaducrfuseum  ,  quiomifla  caufa  teftamcnti,  adiit  hzte- 
ditatctaab  intcftato  ,  dolomalotantura,  &  circumucnien< 
di  legatarii  cau(a,vt  dicitur  in  I.i  .in  prin.  Itaque  in  hoc  iudi- 
cio  non  poceft  cfle  iuftior  dcfenfio  rci  conucnci ,  quam  fi 
dicat  fe  non  dolo  raalo ,  fed  iufta  ratione  du(Slum  omififle 
cx  tcftamento  hztcditatem:vt  puta,quia  teftatoris  voluntate 


tec  Sempronio:isfecicdoIomalo,neadiretur  hzrcditas.Hoc  idfecit.  quia teftator  pcrmifit  vt  abinteftato,  fivellcc.adi- 

calu  tenebitur,^uis  Pr^cor  loquatur dc  hzrede in  cdidlo  fuo;  re  poflct.l.quia autcm.tJ.  in ptin.& §.  non  fimplidter.  In  to- 

tamcn  cdi(5lum  Prztoris  ad  legatariij  prodHcetur  interprcta-  ta  illa  leg.  piolixa  eft  difputatio  de  hac  le  :  &  tia(ftantur  ibl 

tiooc. Serpet,^c.  Eftelegasintcipictatio,cumquodIciiptum  multz  fpcciei  in  quibus  quziitur  ,  an  vidcatur  teftatot  id 

eftinaliqu3lege,proptcifimilitudinemiationis&zquitatis,  permififlc.     Eodempettinct  quoddicituiin  leg.i.§.fipio^ 

adidquodfciiptumnoneftcxtcnditui&pioducitui.  Leges  ponaturidem.  Qujdam  fibiipu  fubftitutus  cft,quodfieria- 

quzdereaiiqua  fcriptzfunt,  paulatim  interpretationepiu-  liquandopoteftmutatacaafafubftitutionis,vtdicituiinleg, 


dentum  extenduntui,quatenus  vtilitas  id  exigit.leg.non  pof^ 
funt.&i.nequeleges.fF.delegib.  imo  ctiamproducuncurad 
ea,dequbjs  noneftcogitatumilegislatoribus.  Hincquz- 
titur,fidolomilotutoris  omifla  fithzreditas,andecurinpu- 
pill:'m  .liiio^an  potius  in  tutorem?  Quzftio  eft  in  l.  fi  dolo 
tntotis.z^.fF.hoctit.  Inpupillumdabicurquatenus  ei  acqui- 
1,1  cfthzreditas.  Hzcquzftiopertinet  quoqueadinterpre- 
tationem  verborum  edi(5li.  Przcor  ait  fc  daturum  a<ftio- 
nem  aducrfus  eum,  qui  dolo  malo  omiferit  cx  teftamenco 


vlt.fF.de  vulga.fubftit.  Nam  fimutatanonfueritcaufafub- 
ftitutionis,nonfe(Sequis  fubftituiturfibiipfi.  Sedfi  quisit» 
dixerit,T/«'««  hara  thihi  eflofnb  cenditione  ,Jinanis  ex  AftA  ve- 
tierit.^Jih£resnonert,idemTttittsh£resefio.  Gaufafubftituti- 
onisvtilis  eft  igitur  fubftituto.  &ficeftintcIIigendumquocl 
hicdici:ui,vbiinftitutio  eft  conditionalis  ,  fubftitutio  pura 
eft  :  iuftam  igitut  caufam  habet  omictendz  hzreditatis  ez 
primo  gradu,&  adcundi  ex  fecundo.  quia  teftator  ei  hanc  fa- 1 
cultatem  deditk 

Aliacao* 


1 


Aliacaufaeftinl.cxcuratus.^ .  ff.  hoctit.Siquisaliterfcti- 
ptusHt  hzrcs,quamdebuit.  £xeinplutneftinpatrono,qui 
hxresinflituidebct  in  portione legitima  fine  vlio  onere.  Ex- 
cufatus  videtur ,  inquit ,  feruus  patroni  innitucus  a  libetto  ex 
iffe:  ii  impedituralJquocafu,quotninusadeathxreditatem 
iududominifui,  iuftaefl  cauraomittenda*hxreditatisexte- 
flainento,&  adeundi  ab  inteflato.Et  huic  fimile  qucd  dicitur 
depatronoin  ().l.()uiautem.§.fipatronus. 

Aliacaufaefl,  finonpodit  adire  hxreditatem  ex  tefta» 
mento:pilta,quiatef^amentumruptumefl,  autirritum.hoc 
cafu  igitiir  ha:ies  omilla  hxreditate  ex  teflamento ,  hsredita- 
cemaditabinteflato,vtdiciturinl.i.C.eb.  ,    , 

Aliaexceptioeftrei,  proptcr  beneficium  legis Falcidis, 
in  l.duo  hzredes.iS.J.i.fF.hoc  tit.  Admonendi  fumus,&c. 
Omifta  caufa  teftamenti,  &  adita  hxreditate  ab  inteftato, 
legatarii  ex  hoc  cdidlo  in  fadlum  experiunturadiierfus  hx- 
redem ,  petuntquelegatafibirelifta  :  hxres  vult  deducere 
quartam  parcemexlege  Falcidia,quzrituranpo(tit?  Mouec 
quarftionem ,  quod  dicitur  legata  prxftanda  efte.  Deinde 
conuenitur  hxres  ex  dolo  fuo.  ideo  non  vidctur  beneficib 
legis  vci  debere.  Sed  tamen  ait iureconfultus bencficium  le- 
gis  Falcidix  ei  concedendum  efte  .-  vcfifortelegata  reli(^a 
excedant  dodrancemhxreditatis ,  pofiit  deducere  quadran- 
tem.  Ratioperfpicua  eft  ex  veibis  edi<ftiprxtorii,dequi- 
busiamdiximusfuperius :  quiatantumconfuliturhac  a^lio- 
nelegatario,quantumconfequereturadlionediredba,  fihs- 
reditasaditacfretex  teftamento.Etboniconfulere  debet  le- 
gatarius ,  fitantumobtineathaca<fiionevtili,quantumcon- 
lequereturdiredlaadioHe,  fiaditaeflct  hxreditas  ex  tefta- 
roento.  At  fi  ex  teftamento  adita  eftet  hsreditas,non  con- 
fequeceturintegrumlegatum:fedhxres  deduceret  quartach 
partemhxredicacis,&vcereturbencficiolegis  Falcidix.  Si- 
milis!ocuseftinI.vlc.Cod.eo.ibi,Quatehus,&c.  Hxcfunt 
przcipua  capita  huius  tradtatus.cxtera  vos  ipfi  legendo  pote- 
litis  afTequi. 

i  N    T  I  T.     V. 

bE     SENATVSCONS.     SILLA- 

nrano^  Clandiaito,  ejHortitn  tefiamenta  ne 

aperiantftr. 

ic  tra^atuspendetex  fuperiobus,  przfertini 
ex  titu.quemadmo.tefta.aper.  &  cum  eo  con- 
iungi  debet.  Namfiib  hoc  titu.  vnum  edi- 
clum  &  fenatufconfultum  propofitum  eft, 
'  quocautumeft;,  ne  bonorum  pofTefliopeta* 
'tur,nehxrcditasadeatur,  vel  apcriatur  tefta- 
menrumantequamdefamilia  qusftio  fit  habita,&fupplici- 
umfuraptum,fidominusoccifusfueiit.  Hoc  edidum&  fe- 
natufconfultum  pertinet  ad  aperturam  teftamenti  i  cuius 
mcnti6cftinl.3.fiquisingcaui.§.  quodad  caufam.fF.bbctit. 
Sed  alia  quxdamcapita  hicadic6lafutit,quibusperfidiifer.i 
uommindomincspuniLur,  de  quofaftumfuitSenatufcon. 
Siilanianum  didium  ab  audore.Fadum  fuit  &  Claudianum. 
Sctuorum  enim  fides  in  dominos  veteribus  admodum  fufpc- 
fta  fait.  Vnde  tot  cdidla.tot  leges,tot  Senatufconfalta  eWa- 
narunt,  quxlubhoctit.legantur.  Dehisitadifleremus,vt 
orania  attribuamus  Senatufconf.  Sillaniano  ,  ficuti  excm- 
plum  luftiniani  in  Senatufconf.  Trebelliano&Pegafiano. 
DereftitUtione  fidcicommiffatia  varia  Senatufconfultafue- 
runt  :  fcdomniaattributa  funt  Senatufconfulto  Trebellia- 
Qo.  Quoautemtempore  fuerit  fadlum  hoc  Seaatufconful- 
tum,  nihilcompeitumeft  .-  fed certum  eft  antiquiflimuni 
efTciusde  quxftibne  habendadefamilia.  Huius  iuris  me- 
lainit  SenecainepiftolaSS.  &Sparcian.in  Adriano&Cor- 
oel.  Tacitus  lib.i  3  i  &  alii^  De  hocintelligenda  eft  infai- 
ptioipfa. 

Ptinaum  caput  huius  Senatufcotifulti  eft,  quod  colligi- 
turcxvcrbisVlpianiinleg.l.inprincipio.  vt  occifo  dominoi 
de  feruis,qui  fub  eodem  tefto  fuctunt ,  habeatur  quaeftio ,  & 
fumatur  fupplicium  :  nifi  opem  domino  tulerint,vtculpa 
eotum aigui non  poflit.Cum  aliter,inquit  Vlpian.  gyffami- 
iia,^e.  Huius  capitis  fingula  vcrba  diligenter  &  accurate 
VlpianusQoftsriBierpietaturinbacleg.i.fF.hoc  tit.  quiafe* 


hTiL7)e  Senatufc.Sillan.^  Claud. 


.475 

natufconfultum  loquitur  ^c  dominis  &  feruis  ,  docet  quis 
dominusdicendus  fit,&  varix  funt  quxftioncs  de  ea re perti- 
nentes  ad  Senatufconfulti  interpretationem.     Quxritur  de 
co  ,  qui  vfumfru6tum  habet  fine  ptoprietate.     De  eo ,  qtii 
bona fide poflldet.     Qoxritui  de  eo  ,  qui  dominus  eft  pro 
parte  tantum.     Qireritur  etiam  de  feruis  viri  &  vxoris,  quia 
yna Familia eft ,  an  habenda  fi t quxftio  de  feruis  vxoris ,  fi  vir 
Ificnecatuisindomo?     Sed  ledione  tantum  opus  eft  inhac 
ire.     thterpretaturetiara  quid  fit  occifum  efle  in  §.  occifo- 
rum.  de  qua  re  cxtatetiam  conftitutio  luftinianiiu  leg.  vlt. 
Cod.de hisquib.vtindig.   Qupmodo  accipiendum  ficquod 
dicitur  de  feruis  qui  fub  eodem  tedo  funt.  Hoc  autem  Sena- 
tulconfulto  non  fimpliciter  quxftionem  ftatim  habendam 
efle  ,  aut  fupplicium  furaendum  de  fcruisdicitur  j  fed  cum 
hac  exceptione  ,  nifi  opem  tulerint  domino  cum  poflenr. 
Et  hxc  verba  interpretatur  Vlpianus  in  leg.  i .  §.  excufantur, 
&§.impubes.  &alii.     Excufantur,inquit,feruifiopem  tu- 
lerinc.     Seruusfidominofuobona  fide,nondicis  caufajVC 
aiunt,  finefimulatione  vlla  ,  fine  dolo  malo  opem  tulerit, 
tuncexcufatur  feruus.     Secusfi  defandtorie  tulerit  opem. 
bicis  caufa,quidfit,egofcripfiIib.  i.  Difputat.     Se^quxri- 
tur,ahabfolutiodominiprofitfefuo?  Q;'.xftioeftinleg.i.ff". 
hoc  tit.     Si  officium  fetuorum  fuorura  purgaueiit  domi- 
nusmoriens,  anhxcabfolutio  eisprofit?     Aic  lureconful- 
tus  prodeflc.     Quidfi  morienspurgauit  &  abfoluic  occifo- 
remfuum  ,  fiue  dixerit  abeo  fibicxdemillatamnoncfle,fi- 
uedixeritcxdetneicbndonare?  Et  certuineft  hociuiquod 
cftfingulaire,  nbntertiere  producendumefleadconkquen- 
tiam.leg.quod  vero.  fF.  dc  iegib.     Hic  agitur  de  ncgligcn- 
tia  tantum  ,  culpa  fcruorum  non  dc  cxde  a  feruii.  iilata. 
atquc  ideo  hoc  non  videtur  producendum  efle  interprcta-  " 
tionb  ad  cos  qui  cxdisperpetratores  fuerunt.     Hicquite- 
batur,  nonanferuiinterfeciflentdominum  .-  fedanofiicio 
Fundlifuifltnt ,  anpurget  cosdominus.     Animaduerfioin 
"euAi  j  qui  cxdem  admifit,  adpublicam  vindiftam  pertincr, 
qux  non  poteft  mutari  padlionibus  priuatorum.  leg  iurif- 
gcntium.§.fi  pacifcar.fF.de padlis.leg.iuy  publicum. 58.  fF. eo. 
titu.de  paclis.     Quare  nihilominus  fumetur  de  eo  fuppli- 
'cium.     Deaccufi.rioneeius,quiinterfedluseffediciturjnul- 
ladubitatioeftquineaaccufatio  nonnoceat.leg.  i.  hoctitu. 
fF.  Qupd  fi  is,quiintelfe(2:us  cfle  dicitur ab  alio,moriens  ac- 
tufauit  eum  ;  dixitque  cdrdem  ab  eofibiilIatameflfe,aliud 
dicendum  cft.     Ecmanifeftaeftratiohuiusdiuerficatis.Ea- 
demrationefit,  vtctiam  ignofcaturimpuberibusferuis,  vt 
dicitur  fF.  hcc  titu.l.  i.§.impubcs.     y£cas  excufacioncm  me- 
tetur.     Nam  Scnatufconfultum  Sillanianum  de  quxftione 
feruorurnadimpubcresnonpertinet.     Quxftionon  habe- 
biturdeimpuberibus,  ncc  fupplicium  fumctur;  &animad- 
ucrtendum  eft  nulla  diftindione  hic  vti  lurifconfultum. 
quamuis  cum  quxritur  dc  prena  impuberis  ,  foleat  diftin- 
guiandolicapaxfit,  annonfit,  vtinl.impuberem. fF.de fur. 
ait ,  impubcrcmfurtumfacere,  &furtitcncri,  fidolicapajc 
fit.     Scd  iiuUa  hicadhibeturdiftindtio.  hic  fimplicitel  ait  lu- 
recohfultus  puniii  non  debeie  nec  fupplicium  fumi  :  ncc 
quxftioheiu  habcti  dcimpubere.  hocideo,  quia  denegli- 
gentiatantum  agitur >  hon  de  cxde  admiffa.     Vbi  quzrituc 
dcadmifl!b,tuncdiftinguiturvtinleg.impuberera.  fF.de  furt. 
andoli  capaxfueritimpubesian  nonfacrir.   Facinus  admif^ 
fum  impuberis  qui  dbli  capax  noh  eft ,  impunitum  efledc- 
bct.  Etfic  accipicndum eft  quoddicicurinleg.i^.cxcipitia- 
tur.fF.hoc  tit.     Trcbius  lcgatus  Cxfa  tis  hic  ideo  iuflit  fuppH- 
cium  fumi  dc  impuberc  .-  quia  ci  videbatur  particepS  cxdis 
iadmiflxfuifle  in  doininum,  non  arguebatur  culpx  aut  ne- 
gligentix:  fedquodishohmultumaberatapubertate:  non 
longeadomino  cubuerat  :  qui  conicdurxarguebantim- 
puberetn  patticipbm  fuiflc  cxdis  domini.     Ob  eandem  ra- 
tionem  ^xcufatur  valetudo,morbus,vitium  corporis,  cxcitas 
furor,&  alia  huiufmodi,de  quibus  in  l.^.fi  qiiis  in  gtaui.fF.hoc 
titu.Nunc  ad  alia  capita  venio; 

Caput  fecUhdum  cft,vt  non  tantum  de  feruis  :  fed  etiam 
iielibertis  occifi  qucftiohabeatur  fiue,  tcftamento  manu- 
miflj  fucrint.fiuc  viuuis  adhuc  eos  manumiferir.  De  his  qui 
thahuhiifEfuntteftamcmOtraentio  cftinl.^.^.dchis  quoq; 
ferais.  £F.  hoctitu.vbiIarcconfultusait,  dehisferuis,  qui  li- 

Rr     j 


474    . 

bcrifa<ai  runtteftamento  ',  petinde  cfle  fr ppliciom  fumen 
dum.atqueaealiislcruis.     Etdcbisfaftumeft  Senatufcon- 
fiiltum  fubNerone,ciiiusmcmiDit  Cornelius  Tacitus  lib.  j. 
Eo  Senatufconfulto  hocadditumcftvctetiiuri.vt  dcfctuis 
habeatur  qusftio,  ctiam  fi  manumifli  fint  tcftamento  de- 
fun^i.     Dci;ruisautcm,quos  viuusmanumifitnonintc- 
ftamento ,  fataum  fuit  aliud  Senatufconiultum  fub  Traia- 
Bo.cuius  mcntio  eft fubl.  lo.  fi  exhjetcdaius.in  fin.   Ergo  dc 
libertis  fumetur  fupplicium,  ficutdefcruis,  fiucis  quiocci- 
(usefledicitur,  cosanteteftamentum  ,  fiue  poft  teftamcn- 
rum  manumifetit.     Sedeftlocusvnusinl.i.  §.fifefui.ff.  de 
quiftionib.qui videtutcontiarius efTc.  Serui,iaqm,nijipar' 
jw^.hatcvidenturpugnantiacirc.     Aitineo,  cuifideicom- 
milfaria  libertas  purc  dcbetur ,  non  efle  feftinandum  ad 
tormenta.  &  refciiptum  vidcturconttarium  efle  Senatuf^ 
confulto.  Batto.  &aiiiintelligunttorquendum  quidem  ef- 
fc.-fedtamen  nonadcfleadhocfeftinandum.  Sicelabuntur. 
intefcripto  D.  Piidicitur  noneflefcftinandum.     Hoc»on 
lcuicer  faciendiim  eft  :  fed  verba  fequentia  omnino  tepu- 
gn3nt,5fi/«?<i^M<f/?,^c.nihilpotuitapettiusdici.  Sed  Battol. 
non  eft  aflccutus  fenfura  hotum  vetbotum  ,  iudicio  meo. 
Nam  edi<3:um  D.  Piinonpertinet  ad  fciuum ,  cui  occifus  li- 
bertatem  dedit  teftamento  fuo,fedadeumpotiuscuilibet- 
tasreli(aaeftadomino,hjcrede  inftituto.     Eteftfenfusho- 
lum  verborum.     Ecce,  isquioccifus  cflediciturjhircsTi- 
tio  extiteiat.  Titius,qui  eum  teftamento  hiiedem  inftitue- 
rat ,  fidei  eius  commifciat  :  vtlibettatcm  daict  Stichofcr- 
uo.  Hicquaftitut,  an  dchocfetuaSticho  habenda  fit  qus- 
ftio  .>     Secundum  hoc  icfciiptum  D.  Pii  non  eft  habenda 
quiltiopropteilibertatem  ,  quje  ei  lelitlaeftexcaufafidei- 
com mifli ,  non  ab  eo  qui inteifeftus eft:fed ab  alio  teftatotc. 
Et  fic  cftaccipiendam,  vtfcriptusfitabalio,quidiciturocci- 
fus.     Verbaantecedencia  manifeftiflime  oftenduntitahoc 
refcriprum  eflcaccipiendum.  Sert(i:,\n<\m,q»tfitl> conditione. 
Loquitut  cara  h^resinftitutu?  cft,  quioccifuseftpoftea,& 
deferuis,  qui  lcgati  fanteoteftamento,  quo  haeres  inftitu- 
tHseftoccifas  ,  pendea^econditione,  fcruilcgatifuathiic- 
dss.     Ereft  locusinquo  coaditiononietiotrahitur.Eftlo- 
cuj  co;nmuais  de  conditione.  quamais  conditio  aliquan- 
do  retrotrahatut.     Is  cui  puie  libercas  reliila  eft,  non  dici- 
tucftaculiber.  ideoque  non  dicitut  in  pactimonio  elus.qui 
oc-ifuseft,  qaiais  quieam  hBreditninftituetat,  eius  fidei 
commiferat.vc  eum  manumitteiet. 

Tcrtium  caput  eftin  1.8.  Senatufconfulto.  fF.  hoctic. 
Duo  annotanda  fun  t  ex  hoc  capite.  Vnum  cft ,  quod  fi  do- 
minusoccifus  fit :  &ha:icsfeiuumaliqqemexeahxreditate 
vendiderit:dcfemo  vendit  inihilominus  quiftio  habebitur, 
&  fumeturfupplicium.  Hascalienatio  nonpoteft  impedire 
quominusquasftiohabeatur.  Nam  hocadvindiftampubli- 
cam  pectinet.  Altctum  eft,quod  fi  animaduerfum  fi t  in  eum 
feruum,  qucm  hsres  vendidctat ,  cogituihasres ,  idemque 
venditor  precium  leftitueie  cmptori,quod  squum  eft,  ne  a- 
liasempcotiniuriara  paciatur.  Qasftatuuntuipubliczvtili- 
tatis caufa,ica moderati debenc iuris  aut^ores ,  vt  priuatis  qua 
minimum  incommodenc.  Ideoque ,  cum  praBmiolibercaccm 
*ccipiunr,fifcuspreciumdominoeiusperfoli3it.i.3.C.inquib. 
cauf.fcr.pro  prxmio  liber.accip. 

Qnarcumcapucpercinetadrecepcacores.l.f.  f  fiquis.ff. 
hoctitu.  Siquisferuum  noxium  &parcicipcmca:disillats 
domino,  cum  aufugerec,  receperit,auccelaucritfciensdolo 
malo.-is  tenecur  poena  legis  Cornelis  de  ficariis.  Sic  cft  au- 
temIegcndum^5'«j^^«if»?,£5'<:.vtiriFlorent.Pande£l.inedi- 
tioneNorica  leg\iav,Si  ij>fiseorufK,&c.  Inveteribuslegitur, 
S»^«//^«^,^c.Ecanimaduertendumefthoccaputadfcruum 
taiicum  noxium  percinere  :  non  etiam  adalios.  Loquitut 
cuim  dc  fcruis  ,  quipaiticipes  cardis  fueiunt ,  quod  eit  no- 
candum, 

Qnintumcaput  pcttiDetadfetuum  quiindicauit,vel  ar- 
guitncccmdefundi:  cautum  ante  elt  cnim.vtpro  praemio 
libct-atem  accipiatis,  qui  cx  feruis  qui  in  familia  fucrunt, 
caide.n  atguctit ,  aut  iadicauerit ,  Iibertas  ei  dabitur  ,  pro 
prxinio.hoceftcxpreffaminleg.i.C.in  quibuscauffer.pro 
pnm.HocSenaturcondilcuminterprctatuiVlpianiTsinleg. 
3.§.v£rum,vbiindicaflre,Iegendumcft,  non  vindicafle.    An 


Franc.  ^mreni  Comment» 


Senstofconfultum  intelligamus  'de  eo  1  ^ui  vlrro  profflift 
adindicandum  :  anveiodceo,  quicumaccufatetut,detor- 
ficinaliumctimen?  Is(iHo<jue,^c.  Seiuos  aliquisdiftradtu» 
fuithaclege  ncmanumitteiecui ;  isindicauic,velaiguicnc- 
cem  defuntSti ,  an  nihilominus  poceric  ei  dari  libercas  pro 
prxmio?  Aitlureconfulcus,  poircadlibeicatemproptctin- 
dicationcmpeiueniie.  HiccrgolatifCmaadmittitnrintet^ 
pretatio  fine  vlla  exceptione  proptct  vtilitatem  publicam.  i 
Eftlocuscommunisdeinterprctatione,  Cum  vtilitas  publi-  ' 
ca  fuadet,lataintcrptetatioadmittituf,  quz  aiioqui  ftddtius 
fieict.Eodero  pertinet  quod  dicitui  in  l.i  z.fi  feiuus.  fF.hoc  ti- 
tu.  Quoddicicuidelibercate  cidanda  pio  ptzmio,  hoccft 
intelligenduractfiateftatore  legatusfit.  Legatumilludnoa 
impedtt  libeitatem.Eodem  peitinet  quod dicitur  in l.i  f  .Do- 
mino.  eo.  tit.  vbi  oftenditut  habeie  lociam  Scnatulconful- 
tum,etiam  in  feruo  comrauni ,  quamuis fit  communis  cum  a-  \ 
Iio,necforteconfentiatdominus,quicommunionem  habec 
vc  libeitatem  accipiat,nihiIominus  libei  fiat.fed  tamen  vt  pie- 
cium  pio  fua  paite  dominus  accipiat.  < 

Goepimus  explicarc  fingulacapita  ScnatufconfultiSil-  i 
laniani,petueniraus  adfextum.  Sexcumigicui  caputeftinl.  i 
2f  .lege  Cornclia.ff.hoc  tit.     Lege  Coincliapta:mium  pto- 
ponitutei ,  quifugitutos  rcquifiuit,  acconnicit,  (ccuiidum 
diftin£tionem,quxcontineturIegeCorneIia.     LexCorne- 
liadiftinguit  fctuos  qui  manuraifli  nonfunc,abhisquifunt 
manumiffi,  &ait  .*  Si  quisconuiceriteos  fctuosquimanu- 
miffi  non  funt  teftamcnto  ,  infiDguIosaccufacori  quinque  ' 
aureosdandos  cfleex  bonisoccif},aut  ex  publico.     Si  vcro 
conuicerit  eos fet uos  ,  qui  teftamenco  manumilfifunc.de- 
nosaurcosproprzmioaccipictaccuiatot.     Racio  huiusdi-  i 
uetfitatiseft,quiamaioripa:nadignuseft  is,  cuidomimisli- 
bertatemieliquit  teftamenco  ,  qui  oftendic  fe  magis  ingra-  ; 
tum  elTe  aduerlus  dominam  ,  a  quo  liber  teftamenco  lcri- 
ptusfuctat.-quoraaioreftiBgtacitudo&indignitas,cocciam 
vifum  eft  legislacoiibus  maius  primium  dccetnere  ei  qui 
conuicerit&requifiecic.Hac  pertinecquod  diciturin  leg.  j.  i 
§.dehis.co.cic.  1>ehii,quiante,^e.  Qupquifquefcruotuia  i 
plenioremindulgcntiamdonvini  ergaieeft  expercas,eogra-  > 
uiorem  fceleris  fui  pocnam  raerecur  :  &quantograuiuseft 
fcelus,  tancominuspra:raiumcidccernicur  ,  qui  conuicerit.  \ 
Eft&aliadifFctenciainter  vttunque  cafum.     Inptiore  cafu  I 
pfsmium  famicur  ex  bonis  occifi  ,  auc  ex  publico  ,  fi  ea 
quancicas  ex  bonis  occifi  redigi  non  poffic,     In  pofteciore 
cafu,prsmiumfumiturexbonis  damnati.',   Racio  cft  ,  quia ; 
in  priore  cafu  feruuseft  ,  ex  cuius  bonis  nihil  capi  poteft, 
quia  bona  non  haber ,  quia  loquebacur  de  feruis  ,  qui  non 
func  manumifli  teftamenco  ,  qui  nuUa  bonapropriahabe-i 
repoflunt.     Ineptum  fuilTct  dicere  ex  bonis  damnati  ferui' 
prsmium  fumendum  cfle.     In  poftctiorccafu,  quialoqui- 
turde  feruis  qui  hbcri  teftamentofcriptifunc,  quihonaha-; 
hctti^oS\xav.zK,DentHrexhanisdefitn^i.  Hafcfuntquzcon-i 
tinencut  hoc  capite  ,  ex  quo  obiter  notandi  funt  duo  loci 
communcs.  Primuslocuseftdeprasmiopropofito.   Anno- 
randum  eft  przmio  propofito  pofle  qucm  inuitari  ad  ac-i 
cufandum.     Prsmiumdcccrniturci,  quiconuicerit,quite-j 
quificiit.Hucpcitinetqued  Vlpianusaic  inl.  i.  de  iuflic.  &; 
iute.     Bones  nonfilHmpcenarHm  t»etH:fid  etiam  pnmioru  m^ 
ijuo(^ueexhortAttone  effici.  Alteilocuscftdefuga.  Solafuga 
rei  non  fufficit  ad  eum  conuincendum :  nifi  aliz  probationes 
accedant,quamuis  aliquam  przf  umptionem  inducac  fuga.  Id 
annocacut  ex  eo  quod  aic  \zxJnfingulosfirHos,^e.  Non  faci|! 
eft  eigo  cos  fugiflc  ,  &  fi  fuga  przfumpcioncm  aliquam  in- 
ducac :  eacaracn  nonfufficicadprobacionem,fed  hxc  excra 
remfunr. 

Scptiraum  caput eft in leg.3 .§.  quod  ad caufam.  Caucuft 
eft  hoc  capice  ,  ne  liceat  tcftamentum  apeiiie  aut  hzicdi- 
tatem  adire  ex  ceftamento ,  antequam  qu^ftio  de  familia  ha-' 
bitafit,fupp!iciumquedcnoxiisfuraptum  fit.  Dc  aditione'  • 
hzrcditatisloquitur  in§.nontantum.  Eceftbiclurifcon- 
fulci racio  n oiaLnAi^Neharaprcptircompendtnmfitum  famili^ 
facinta  gccHltaret,(jc.  Namcrcdibileefteum,quiintellexc- 
rit  aperro  teftamento  fe  fcriptum  hxredemefle,  facile  oc- 
culcacurum  efle  facinus  familiz,ideft,feruorunefiquzftjq 
habica,  auc fuppliciura  fumptum  fuericde  feiuis,  magno  ex 

caie 


In  TV/.  Di  Setiatujc.  Silldn.  ^CUuJ. 


earedamno  afEchmr.  rartepatrimonium  defun<3:iexfcr- 
uis  conftat,  vt  olim  apud  vetercs  Romanos.  Occultaret,^c. 
H*caut6m pats fenatufconfukitunclocum habet ,  cum db- 
nvnns  vi  interfecluscft:  non  autea»  veneno  dam  fubiatus. 
Sivenenociam  fublatusfit:durumeft,  injoiniquum,defa- 
niiiiaquiftionem  haberi:  aut  fupplicium  fumi.  Atqueideo 
Bihil  vetataperiritabulas,adire  ha;reditatem:aut  bonorum 
poireflionempcti.  Clandeftinxinfidiafnonpofluntinferuis 
vitati.  Hocfnmptum  eftanobiscxl.  i.§.occiforum.  Sup- 
pliciumfumiturcxiis  a  quibusdominus  intcrfeftus  veneno 
dicitur.Sed  non habetur qusftio  dc iis ,  qui  fub eodem  tefto 
funt,qui  nonpotucruntdominofuccurrere.  Ideoque  ante 
quiftionem  habitam  podunt  aperiri  tabula,  vel  hxrcditas 
adiri.  Sedhuicfcntcntia:  videtur  eile  contrariumquoddi- 
citurinaliquotlegibushuius  tituli:veluti  in  l.hires.  zo.leg. 
propter  veneni.  ii.  fF.  hoc  titu.  Sed  (olutio  apparet  ex  verbis 
iiGtx l.propter.verfic.  AhudSenatmplacuit,^c.  Ecce  j  cum 
dicimus  fubiato  per  venenum  domino  polTe  ftatim  aperiri 
tabuIas,&lixreditatcmadifi,bonorum  pofleflionem  peti: 
hoc  eft  intelligendum,  nifi  a  familia  ipfa  dominas  necatus 
fit.Nam  fi  a  feruis  ipfis  dominus  fit  vcneno  interemptus,hoc 
cafuquiahabendaeft  qusftio,  &  fumcndura  fupplicium  de 
feruis  ipfis,  intcrim  non  poterit  aditihxreditas,  bonorum 
feoffeffio  peti:intcrim  non  porcrunt  tabuliteftamentiape- 
tiri ,  hoc  dicit de  hbertatc  :  quia  ita  acciderat.  Eft  enim  hoc 
caput  exlib.refponf  Papin.Idemdicitur  inleg.  3.  fi  caqui». 
ftio.  Cod.dc  his  quib,  vt  indig.  quia  a  familia  dicitur interfe- 
duSjhircditas  fifco  vindicatur.  Quid  ergo ,  dicet  aliquis.fi 
antcquam  qusftio  haberetur,aut  fupplicium fumeretur  de 
fcruis ,  tabulas  aperta?  fint ,  ha:reditas  adita  fit ,.qua  poena  ple- 
dleturhaErcs  qui  tabulasaperuit  ?  quih2Comniafecit,qux- 
diximusfAaimaduertenduroeftpGenameiTepublicationem 
bonorum.d.l.fieaquxflio.  Hiredihoc  cafu  adimitur  hare- 
ditas  vt  indigno,  quod  cxtra  Senatufconfultum  atque  edi- 
(kam  Prastoiis  tabulas  apcrucrit  teftamenti  ante  quxftio- 
ncmhabitam  :  quod  hireditatem  adierit:quodbonorum 
poileffionem  pcticrit :  care  oftcndit  feindignum  hireditate. 
hacreditas  ipfi  aufertur  vt  indigno.&  hacratione  hictitulus 
dc  Scnatufconfulto  Sillaniano  in  Codiceluftiniani  coniun- 
gitutcumtitulodeliisquib.vtindig.infF.  libris  fcparati  funt 
lituli.  Scd  ratio  mouit  compofitorcs  Pandcdtatum ,  quod 
quicontra  Senatiifconfultumfacitjhxrcditatem  defuni3;i  a- 
raittit ,  &  auf crrur  tanquam  indigno.  Scd  quaftio  eft  diffici- 
lis  &  controuerfi  iuris ,  an  is  qui  apcruittabulas  teftamcHti, 
etfinonadieritha?reditatcm,hacpasna  puniendusfit.  Puni- 
ridicimushiredemcum  apertumefttcftamentum,vel  bo- 
norum  poileffionc  petita,  cumh^rcditas  adita  eftanteha- 
bitam  quiftionem  de  familia:antefuppliciumfuraptumdc 
feruis.  Sed  an  oporteat  aditam  hxreditatem :  an  vero  fuffi- 
ciat  teftamenti  tabulas  apertas  cfTe  ante  quiftioncm  habi- 
tam  ?  Nam  fieri potcft  vt  poft  tcftamentum  apertura  diftule- 
tit  hacres  adire  hireditatem ,  vel  bonorum  pofleffioncm  pe- 
tere.Vatic  funt  opinioncs.Sed  probabilius  mihi  ridetur  euro, 
qui  aperuic  teftamentum,puniri  hacpoena.Nam  lureconful- 
tideaperturatcftamcnti  ferc  loquuntur,nullamentionefa- 
daaditionis.  1. 1 5.  in  cognitionc.  fF.  hoc  tit.  &  locus  cft  aper- 
tior in  1. vlti.  eiufdem  tituli.  Tres  hitedes  erant,  apcrcum  eft 
teftamentum  a  quibufdamaliisinuitis&ignorantibus.  Cer- 
tum cft  iis ,  qui  apenierunt  teftamentum ,  pottiones  fuas  au- 
feiri:fed  dc  aliis  qu2ritur,quibusinuitis&ignorantibuste- 
ftamentum  apertumeft.  Aitcisnonaraittcrefuasportioncs 
ficdpa  careant.quod  poceftintclligidepublicationebono- 
rum  ,dcquadiximus.  Dkit,  Etapertumerittefiamentuntj: 
nofl  dicit ,  &  adita  erit  hxreditas.  Sed  obiicitur  ab  iis ,  qui 
contra  fentiunt ,  1.  ncceflarios.  f .  §.  i.  vbi  dicitur , 2^«  altM 
adi>Jfehireditatem->,(^c.  Sed ego puto hocexempli caufa di- 
AMxn ciVc ilateconCako ,adnffe hitreditatem-, , id  cft, contra 
Scnatufconfultum  &  ediitum  fecifle.  Nampleriqueharre- 
desfunt^in  quoshic  pccnahabere  locum  nonpoteft.cuiuf- 
modi funt harrcdes ab intcftato : quod  non  poteft  intelligide 
his,  qui  aperiunt  teftamcntum,  cum  teftamentumnullura 
faftumfit.  EthocexemplovfuscftIiireconfultus,vt  often- 
detet  tunc  bona  publicati ,  cum  aduerfus  SenatufconfultHm 
&ediftumfa6lumcft.  Vtergo  bona  publicentur,  duonc- 
ceHaria  f  uat.Io  pritiiis  conftare  oporcct  occifum  effc  patrcm- 


familias.  Non  ideo publicantut  boiii^  quoddicaSt  oCcifus 
efle.fircvcranoncftoccifus.  Oportetprobari  occifum  cfle 
patremfamilias.  Is,  quiintelligebat  occifum  non  efTc^non  id- 
co  pledicndus  eft,quod  adierit  faxreditatem,vel  aperuerit  tc- 
ftaraenti  tabulas.  Deinde  oportct  conftare  aditameflehs- 
tcditatem,YeIapertumefleteftameotum.Hincnafcicurqu?- 
ftio  ex  eoquod  dicitur,  hireditatcm  aditi  non  pofle  antc- 
quam  dcfamilia  qua:ftio  habita,&  fupplicium  de  noxiis  fura- 
ptum fuerit.  Quid  fi interim  deccdat  hsres ,  cui  hircditas 
dclata  eft  vel  cx  teftamento ,  vel  ab  inteftato,  nonne  ini- 
quum  eft  cum  nihil  ad  hircdem  fuum  tranfmitrere,cum  hx- 
rcdiras  non  adita,  nontranfmittitur  ad  hsrcdtm  ?§.  inno^ 
Uiilipjo.  Cod.de caducistollend.  Hicqusftiotraftatur  ioJv 
5-§.eleganter.fF.hoct!t.  EleganterScMolaait>^c.  Neraora 
ha;c  &  d:latio  noce?r  hiredi,  receptumeft  vcdeceffnii.m- 
readicioneir.h;5reditatis,quiamecu&  tcrrorecdiaino^'  po- 
teratadireha:tcditatem ,  vc  tranfmittat  vtiles  aftiones  adi.  E- 
redcm  fuum,quamais  iure  ciuili  hireditas  non  adita  non 
tranfmittatur.  Similis  eft  conftitutiodelegatis,&de  liber^ 
tatibus.  in  I.  vlci.Cod.de  hisquib.vtindig.vbi  conftitutum 
cfthancmotamnoBnocereneclegatis,  nec  fideicommiffis, 
neclibertatibus.  Legataineodemftatufunt,inqaoeflent  fi 
hireditasaditaeflet.  Seddehisnos  alibi  diximus,pr2f'crtini 
detranfmictendahasrcditate,  fub  tit.de  acquirendahKrcdi- 
tate.  Ethunclocumexplicuiindid.  1.3.§.elcgancer.  Alia 
quiftio  cft,  an  hzc  accufatio  priferiptione  temporis  toUa- 
tuf  ?  Quasftiohiccft  inl.  13.  in  cognitione.  fF.  hoc  tic.vbi  di- 
citurquinquenniitempusconftitutum  efle  huicaccufacioni: 
pra:fcripcione  quinquennii  fummouebitur  agen?  pe;requens 
bonaob  hanc  caufam  :  quamuis  bona  dicinuur  pnbljcari» 
fummouebituragcnsprafcriptioBequiaqcencii.  Sedlurc- 
confultusaithoc  intelligendumefledecj.trancis  h^rcdibus> 
fi  aduerfus  hacredes  extraneos  agatur.  AlJi,qui  txti  anei  noa 
lunr,hancpr2fcriptionemnonhabenr.  ihi,  NamaKe  eos,ejui 
parrictdiiaccufaripoJjHnt ,(Sc.  Oftendirqui  extianeifint,&: 
quinonfint.  Excraneinonfunt,qui  pstiicidii  pofliintaccu- 
fari,cuiufmodifunt  liberi.  Non  enim  obcsed^m  admiffam 
aduerfuscxtraneumparricidiipQsnacompetii.  Racio  diiiet- 
fitatis  non  videtur  valdeobfcuracfle.  NamgraLiu^&ifidi- 
gniuseftvindidamcidisillats  negligi  aconiun<floboniine, 
quam  extraneo.  Idco  mirum  non  eft  fi  in  hac  rc  melior  fic 
aditioexcranci,quam  coniun6li.  Obieceritfortequ:fL,iar.j 
lcg.iz.querel^.Cod.adleg.  Corneliamdefalf.accufationes 
criminales  prifcriptionc  viginti  annorum  tolli  &  excludi^ 
c«r  ergohicdiciturfemper  accufari  pofTccoSjqui  confundti 
funt,quinonfuntextranei?Scd  hic  non  loquimurdecrimi- 
nibus.  Crimina  quidera  tolluntut  fpatio  viginti  annorum» 
quoddiciturinleg.in  cognitione.  Noncftintelligcndumde 
ctimine  homicidii. 

Odauum  caput.  Hoc  capltcproponituradiopopularis) 
ob  eandcm  caufam ,  dc  qua  dixiraus  fupetiorccapitcfihs- 
res  ante  quacftionem  habitamdcfamilia  teftamentumape* 
rueiit,  fccitauerit.hsteditatem  adicritibonorum  pofTef^ 
fione^m  peticrit.  leg.  2f.legeCornelia.§.  vltira.fF.hoctitU'- 
lo.  Hxcadtiopopulariseft,  competitcuiuiscxpopulo.Po*. 
pulatis  adio  dicitut,  qua  cbmpccit  cuiuis  expopulo.leg.  u 
2.  &  j .  ff.  de  popul.  acftio.  &  datur  ad  centum  aureos.  Palam 
tfiautem-,y^c.  Non  cftvifumPra:totifiifficerepublicatio* 
nem  hsreditatis.  Non  videcut  magna  sffici  posna  hiies ,  cuf 
hxteditas  adimitut ifinihilexbonispropriisamictat.  Hoe 
cfTct  lucrum  non  facere  potius.quam  damno  affici.  Vctun» 
cautum  eft,vtdctutadio  cuiuis  ex  populo  adaerfus  haetc- 
dem  in  centum  auteos.  Et  ha:c  poena  ccntum  aut  corum  di-» 
uiditur intcr fifcum & cam,qui agic.  Parteminpublicum, (fc>. 
Non  mc  latet,  agitatam  cfTe  vulgo  quarftionera  hanc  de 
poena  ad;ionum  populatium,  an  ea  ptrnafic  fifci,an  accti'' 
fatoris.&  eft  prolixadiftindioin  ftriptisaliorum.  Seddii. 
cendum  eft,  non  eflc  candcm  pasnam  omnium  a<5lio:  .> 
populariura.  Videndam  eft  qaomodo  conceptura  fitcdi- 
d:umdcvnaquaquea<9:ione>quomodo  dcca  lexlata  fit.  {■:■. 
re  diuidi  folec  inter  fircum  &  eum,quiagit  t  vt  in  hofl 
edidto  videtis.  Id  erat  cxprefrum  nominacim  edido  Ptx-' 
toris. 

Nonum  caput  eft  dc  eo  ha:redc,qut  vltus  non  eftmor- 
tem  defun^i,  &  cautumeft  hoc  capitevthxtcditasei,taa- 

Rc    4 


47* 


quara  indigno  »ufcratur.lege,cum  fratrem.  C.dchis  quib.vt 
indig.  Hicoftenditurdiffetentia  intethoccaput&fupcriora 
cipita.C»mfratrem,mqak,tmmmortemetw,(ic.¥oxKna\- 
laeft  familia  dequa  HaberipoflitquaEftio.  interimcrgonoQ 
prohibetur  hzrcs  adire harreditatero.  f rohibetur  hacres adi- 
rc.cum  familia  opem  non  tulit  d6mino,antequam  de  familia 
babita  fit  quiftio.  Si  nulla  eft  familiaiaut  fortc  omniES  (erui 
opem  tulerunt.poteft  adire  ha:reditatem.Sed  h^ieditas  ei  au- 
feretur  tanquara  indigno,fi  non  fuerit  vltus  hccem  ddaaiku 
Et  notandum  eft,in  hoc  cafu  hsreditatcm  teftitui  fifco.fimul 
cum  frudibus &  vfutis.  1. 1 .  C.  cod.  Hicenim  punitui  hires 
proptet  heghgentiam ,  fi  neglexeiit  vlcifcinecemdefun^ai. 
Vnde  quxritur.an  appellare  debeat,&pcr(equiappellatio- 
hemvtha:reditasei  nonauferatur?Du2  funtlegesdehacre, 
qua:vidcnturcontrari2:fed  diuerfaefunt  fpeciesinl.ii.jJto- 
t>te[.§.\h.propterve»ent,^c.  Duo  hicfuntcafusconfidcraii- 
di.  Primus  cafuseft,cumharresinftituitaccufationcmca:dis 
illat2,&  abfolutus  eft  reus  accufatus  iniuria  iudicis.Videt  hai- 
resefle  abfolutumreum,noncurauitabeafententia  prouo- 
care.  Obiicituiei  quodofBciofunftusnoneft,  quiapoterat 
prouocarcjcumfententiaiudicisiniqua  abfolutuscfletteus. 
Sed  ait  iureconfultus  hxreditatcm  ei  non  auferri,  etfi  non 
prouocauerit.Eft  enim  praefumptio  pro  (ententia :  cec  temci 
requisaduetfusremitidicatamprouocarc  debcr.  Altercafus 
eft  cum  damnatus  eft  reus:fed  iple  prouocauit:eam  prouoca- 
tioncmncgIexitpetfcquih2res:quxtiturahha:redit3seiau- 
fercnda  fic?Quxftioeftinl.  Inminoribus.Cod.codcm.vbi 
dicitur  ei  aufetendam  elle  hzreditatcm.Ecce,  in  vno  cafuab- 
folutuseftrtusr&obiicitur  hircdi  quodhohprouocauiEtit. 
in  altcro  cafu  damnatus  eft reus,  qui accu(abatur,&  obiicitur 
hicredi,  quod  eam  appellaiionem  non  fit  perfccutus.ficdi- 
ucrfaseflefpecies  videtis.  ExiamdiftiscOnlequiturhzrcdi- 
tatem  alii  non  3cquiri,quam  fifco.Diximus  confifcari  &  pub^ 
licari  bona  ha:reditatis.hoc  ego  dico,  nc  quis  forte  dub»tct,aii 
ncgligcnte  vtio  hxrede  vlcifci  defunfti  neccin,  acquiratur  al- 
teri  ca  portio,qui  diligentior  fucrit.Quxftio  cft  in  1  fi  fequeSi 
i^.ff  hoc  titu.de  qUaqua:ft,dixi  fub  titu.de  vulgfubftit.  Fifcus 


Tranc.Duarem  Comment. 

IN    TIT.    VI. 
S  I    QJ"  I S     A  L  I  Q^V  E  M 


'i 


RI     PROHIBVERIT 

C  6  fe  G  £  R  i  T. 


TESTA- 
VEL 


A    P. 


i. 


Iquisaliquem^&c.Edidum^uodproponitur 
fubhoctitulo,maximcpcrtinctadfircum:fic- 
ut  &  (uperius  cdiftum  dc  Scnatufconfulto 
Silla.  Itaque  proptcr  aflSnitatcm  rei  coniundi 
fuht  hi  tituli  de  Senatufconf  Sillan.  &  fi  quis 
aliqucro.  Hoc  ediftum  proponitur  adueifus  eoSjquitcfta- 
tnenti  fadionem  per  vim  impediunt :  vt  fi  captent  alienam 
hxfeditatem:velcxteftamento,velabintcftato.ideoqueim- 
pediuntpervim  &dolum  teftamcntifa(5liohcm:hocedi6lo 
cautumeft,  vt  aftio  ipfis  denegeturad  pctendamhxtedita- 
te :  &  vt  ea harreditas  fi(co  vindicetur.  Ergo  hoc  edidlo  nul!a 
proponitur  adio:fed  a£lio  potius  denegatur ,  qux  alias  com- 
pctcrer,vclexteftamento,velabinteftato:&  fifci  gratishoc 
potiflimum  conftitutum  eft ,  &  ad  fifci  commodum  &  vtili- 
tatemmaximcpcrtinet.  Vtautem  pervimimpediaturtefta- 
mcnti  fadiOjdupliciter  aiccidere  poteft ,  &  vtraquc  caufa  vcr- 
bistituliipfius&infcriptioniscxprimitur.i't^»«<»//9»^>w,C'f. 
Impcditur  t  eftamenti  fadio  fi  is,qui  vult  teftari,  prohibcatur 
faccrc teftamcnturo,quod  alias fafturus  feffet. Hcc  etiam  ac- 
ciditfiquisaliquemfaceretcftamentum  cogat:cum  aliasfa* 
iSlurus  non  eflet.De  priore  caufa  vidcndura  eft. 

c  A  p.  li. 

St  qtils  aliquemfacere  tejlamentutn  frehihueriti 

IDdcclaraturcxcmpIisinl.i.huiustit.inpHnc.  AitVlpiah. 
Quidumcapat.i(£c.h^\\ra\x%  hxrcs  &  fucceflurusabini 
teftato  prohibct  ne  teftjmentum  fiat :  intereft  ipfiustefta* 
mcntura no  ficii,& dcccdeic  intcftatum cum  qui  teftjmcni 


tandumefthacperfecutionembonotum  nonextir.guimor- 
te  hxfcdis.in  l.Caius  Seius.i  i.ff.hoc  m.Catw  ^wK^.cJc.Hi- 
res neglexit vlcifci necem  defandi.deccfljt , an  adacrlus eius 
hjtcdemhxcpeifecutioadmittidebeat?Mouet  quodcnmi- 
namorreextinguiitur.l.exiudiciorum.ff.deaccUfar.Prxtct* 
quam  in  cafibusexceptis.Morte  rciex-inguuntuiraccufatioi 


Sed  hic  non  eft  criminalis  accufatio :  vtilis  hxrcdiratis  pctitib 
dacur  fi(co.  Idco  mirumnoneftfidicaturmortcingratihz- 
redis  cxtindam  hon  efle.  Sed  mirum  eft  quoddiciturpoft 
decimum  annum  admitti  hanc  accufationcm.  Pcft  dcccm 
annos  vixit  Titiai  vnde  videtut  ptxfciiptionc  tcmpoiis  accu- 
f atoicm fummouendum  effe.  Ex his ,  qui diximus fupia  in  L 


eigo  bona capit,&  hxres ,  aut  hxiedis loco  &  pra; ftat lcgatat  tum  vult  faceie: vt  ab inteftato ad fpfum  peiut niat hartcditas. 

l.cumfifco.5;.ff.hic.fortevidebiturrairumquoddicitur,lega-  Isquiprohiber  neteftamentumfiat,incidit  in  fccnarohuius 

taeflepfxftanda,cumha:iedit3saditanonfit.  Sed quialoco  edidi  hocetiamaccidcie  poteft  infcriptohxredc.  Quidam 

hxrediseft^idebprsftatlcgatatdnquatnhxifs.Pfxtcieano-  eft  fcriptus  hxrcs  teftamcntoalicuiuSi  prohibct  ncteftator 


mutet  tcftamcntum  fuum,&  alium  hxiedem  ihftituat,  quod 
poteft.  Ambulatoiia  enim  cft  voluntas  teftatoris  vfque  sd 
extremum  vitx  fpirituta.L^.ff.  de  admih.legat.  Is  prohibuit 
tcftanscnrumfacercjcius  intcreft  aliud  teftamenturn  abeo 
n  on  ficrijin  quo  forte  inftituet  alium  hxredem.is  quoquc  in- 
Cidit in hoc cdidtum.  Verbum,prohibere,  quomodo accipi- 


ncs.  Vndevidebaturdicendummorteeiusqui  vltusnbncft  tndum  fit,vctba  I.i.fatisdcmonftrant,vt  fiquisprohibeat 

necem  dcfunfti,  hcn  pofle  aduerluseiushxredcmcompe-  reftamcntariumintroirc^dcquotamcn  olimdubitatumfuir. 

terc.Sedtamenaitlureconfultus  caufamhanc,cumfitpecu-  Teftamentatiuseftis,qui  adhibetuiconcipiendoteftamen- 

niari3,mortehaefedisextin£lamnonefle.Ciimin3lisquiderii  to.VfitstiimefthocVocabulum  iniurc.I.}.  ff.de hxte.inftit. 

accuiatio  extinguitur  motte rei.  1.  ex  iudiciorum. dc  accufat;  & l.Diuus.ad LCorhel.  de fal.quiaforte  non eft  teftatoii  co- 


gnita  ratio  concipiendi  tcftamenti  j  vult  teftator  adhlbere  re- 
ftamcntarium:non  patitur  hxics  legitimus,  fucceflurusab 
intcftato :  vcl  hxres  iam  fcriptus.  De  co  cft  dubitatum  olira, 
quia  fihc  teftamentario  poteft  confcribi  teftaracntum :  fed 
tamcn  cum  tanta  folennitas  ncccffaiia  fit  in  teftamcnto  faci- 
fcndo  fccundura  ius  ciuilc:vt  mcrito  adhibcri  debeattefta- 


in  cognitione.hoc  tit.  diximus  accufationcm  prxfcriptione  mentarius,hcforrcfoIcnniadefinf,isvideturctiamprohibe-i 

quinqucnnii  fummoueri,(cd  diucrfahxcfunt.  Diuetiumeft  rctcftaraentumfieri.  ; 

quodhicdicitur,&quodfcriptumcftih  l.incognitionc.ham  Aliudcxemplumcffini.i.Siquis  dolo  fccitvtteftcsnott  i 

d.l.incognitione.Ioquiturdceo,  qui  accufatur.idco  g>  ape-  vcnircnt.  Et  inhoccxcmplononcftmagnadubitatio.  Nara: 

tuit  teftamentum  antequam  moftem  dcfuhdi  vhus  effcti  ccrtumcft.finetcftibusidoncisteftamentum  fcribinonpot 

Hxc  lex  loquitur  de  co  qui  neglexir  ncccm defundi.  Diuerfi  fe.Ergo  hic  dqlo  fccir.hc  tcfteis  vcniant :  is  vidctur  prohibcre 


luntcafusj&diucrfaquoqucratioinhoc  cafu.  Cumaccufa* 
turtsntum  negligentia  hxredis,  non  cftxquumvtprxfcria 
ptione  quinquennii  fummoueatur  accuiator.  quia  cum  vi- 
det  hxredera  non  vindicatc  nccem  defunftijfpcrat  fortaf^ 
fiseum  pofteadiligentioremfore.  Noncfteiimputandumi 
quod  cum  non  prxcipitauciit  ad  accufandum.  Sed  in  co,  qui 
aperuit  teftamentum ,  idcm  dici  non  poteft ,  cum  apcruit  tt- 
ft.^mentum,  vcl  hxreditatem  adiit.antequara  quiftio  habiti 
cfletdefamilia.nullacaufaeftcurquisdifferataccufationcm. 
quia  quod  fad:um  eft ,  amplius  infedlum  ficii  non  poteft.fed 
nonfa(^umpoteftcompcnfaridiligeatiah^redis. 


nc  teftamentum  fiat.Quid  etgo  fi  blando  fermonc  pellexctit 
<eura,qui  teftamcntum  faCcrc  incipiebat,&  auocauerir  eum  \ 
teftamcnto  facicndo,diiruaferitque  ci  ne  teftamcntum  f ace- 
tet:  aaincidit  in  hocedi(^am?AitIureconfultusinl.vlt.hitf 
noQ  incidetCi 

c  A  p.  -iii.  j 

Si  quts  coegerit  tejlamenttimfacert.  ' 

NOn  tantum  punitur  hoc  edit^o  is,  qui  prohibuit  ali-l 
qucmtcftari:fedetiamis,quiteftaiicoegit.  Ab  coquo-l 
^ue  qui  coegit  teftamentum  facere,  aufettur  hxreditas,in 

Li.C. 


•i 


Jn Tk.  Si  quisaliq.tefl.prokvelcoeg, 

. t.  G.eod.&c.  Qusftio eft  dehjEreditate:an  ei  auferenda  fit 
hxrcdicas,  quicogicaliquemteftainentum  facere,  &  fehs- 
rcdcm inftituere ? Ec  fine dubio aufetendam  Imp. ca  1«  i.fta- 
Nonidemdicendumeftinleg.vlt,  Cod.cod.qui  tefta- 


'477 


tuit 


mcntumfaccreperfuafit.  Hic  prohibeturtantumvisautdo- 


aufertur.  Sed  oricur  cotrouerfia  ihter  fratrem  eiusj  &  fifcum. 
Frater  contendit  hstedJtatem  ad  fe  peninere  ab  iateftato. 
Qusritur  vtcr  potiotcHedebeat.?Aiuntfifcumexcludi.  Sic 
dicunt.Sed  non  mihi  videtur  hic  fenfus  efte.Na  ni  Vlpianus  in 
l.i.oftenditfifcumfemperprafferri.  Vndc  in  hoccafufi  po- 


lusmalus,quatnuisahaspuniaturfoiaperfuafio,vtinedi<ao       namus  fratrem  raeumt,  captands  aliense  hireditatis  caufai 
de  feruo  corrupto,  l,i.§.pctfuadet,  ff.  defcruo  corrupto.quia       prohibuifle  teftamcntum  mutari :  mihi  quidem  non  nocet  in 

psttc  niea,qui  nihil  admifirfed  in  parte  fratris  mei  pra^ferctuc 


corrumpitperfuadcndo.  Obiicitur  lex,Captatorias.ff^,dehaf 
rcd.  inftitu.  Scd  manifeftum  eftcaptatoriaminftitutionem 
nihilbucpcrtinere.  GapratotiaiBftitutio,  dicunt.eft  prohi- 
bita:hic  eftcaptatoria.  ha:c  dubitatiopiofcdacftexmagna 
ignorationc:nointelliguntquidfit  captatoriainftitutio.  Ca- 
ptatoria  inftitutio  eft,  cum  quis  aliquem  inftituit  captandi 
caufa.hic  non  inftituitur  aliquis  ad  eum  captandum.Intelligi- 
tis  ex  his ,  qux  diximus.ex  quibus  caufis  locus  fit  huic  edi6):o. 
Pra:tcreanotandumeft  ex  his  caufisbxreditatcmaufcrriei, 
qui  contra  edidum  fccit ,  &  vindicaii  fifco.  1.  i .  fF.  boc  tit,& 


hlcus.Hinc  quxftio  nafcitur.Si  quis  coegerit  inftituerc  alium 
hxrcdem:anidnoceatinftitutoha:redi?Egotecoegi,Titiuni 
ha;redem  inftitucre.  Titius  nihil  admifit:aB  fidlum  meum  ei 
noceat,vtharreditatemconfequinonpoflit?Hoccontrouer- 
fumclt.fed  putonoccrehsrediinftituto.quia  tcftatorisvo- 
luntashic  deficit.faltemlibera  voluntas.  Voluntasteftacoris 
maxime  necelfaria  eft  in faciendo  teftamento.leg.  i.  fF.  de  te- 
ftamen,&quamuisvoIuntascoa(aa,dicitureflevoluntas,ta- 
men ratum  non  habet  Pcitor<juod  geftum  eft  vi ,  vel  mecu. 

leg.i.C,eod,Ei,quineteftamentufieretimpedierit,aufertuc       leg.^.quodmctuscaufff.ialtemrskiadidebetediduPrxto- 

bireditas  tanquans indignac pcrfonij.d.I.z.C.eod.hoc  tamcn       ris.  Nec refert  a  quo  vis illara fit,  Wiefcindatur quod  e.f^ftum 

non  fatis  cxprcirum  eft  a  lureconfulto  dc  co ,  qui  teftamcn-       eft.Icg  Metum.&  §.Iicet.fF,de  eo,quod  metus  caufa.  Hoc  ta- 

luinfaccre  alium  coegft.Loquuntur  lureconfulti  in  oranibus       men  cafu  mihi  vidctur  probabilius  efle ,  fifLO  non  acouui  hx- 

cafibu$,deeoquiprohibuitaliquemtcftamcntumfacerc:fed      reditatera:quodetiamconttouerfura  eft.  lurafi-.gulaiiafifci 

(le  eo  qui  tcftamentum  faccre  cocgit,&  fe  hsrcdcm  inftitue-       non  cxtenduntur  interprcratione,etiarafi  videatur  eadem  ra- 

rc,non loquuntur. fed tamen idcm de  vtroque rcceptura cft       tioneefle.leg.quod veroff.de leg.b.In his, qiiie  coMtt.i teoo- 

propterfimilitudinem  rationis.  rcmrationisproptcraliquamvtiliratem  f^ngilsrem  induda 

Quartum  eft  an  fadum  vnius  prohibentis,  vclcogentis       funt.non  recipitur  hocargumentum:tftead.  m.ado.ergo 

noceataliisperfonis?  Certum  eft  ipfi  nocere,qui  prohibuit,       "  "  '         ■  "^ 

vel  coegicfed  an  aliis  noceat quxritur,qui nihil  peccauerunt, 

nullum  doIum,nulIam  vim  admifcrunt.Et  dicendum  eft  non 

nocere  aliis  ni fi  iri  cafibus  cxceptis,  Vnde  legatum,  quod  rc- 

ilitucndumeftfideicommifratio,valet:quiafinonvalerctle- 

gatura,id  noccret  fideicommiffario ,  qui  nihil admifit.  leg,  i. 

$.fed  fi legatum  ci  reliclum  fit.  Ticius  fecit  teftamentum :  in 

comifailegauit  prxdiura :  rogauit  mevtidrcftituercmScm- 

pronio.   Cum  teftator  vellet  mutarc  tcftamentum,ego  pro- 

hibui:quxricurandebeaturlegatum?Ait  lurecanfultus  lega- 

tum  deberi,quia  legatum  alii  rcftituendum  cft.Qui  nihil  pec- 

cauit,nonprohibuitteftamentum  faccre.  IdemeftinhaerC' 

de,quiiufius  eftreftituerehsrcditatcm  cx  fidcicommiflb,!. 

i.hic,  Hsres  inftitucusteftamento,rogatus  cft  Tt  alterirc- 

ftitueret  harrcditatem.Deinde  prohibuitteftatorem,mutate 

teftamentuin,iusamitticfaIcidix,quodhabebat:fedha:redi- 

tasfcfticuetur  fidcicomraiffario.  Igitur  fadlum  fiue  hxrcdis 

fiuc  legatatii ,  qui  prohibuit  tcftamentum  faccre ,  non  nocct 

fideicommiffario.    Quibufdam  tamen pecfonis  nocet dolus 

cius,qui  prohibuit  teftamentum  facere.  Nocct  in  primis  fcr- 

uo.Seruus  meus  eft  inftitutus,qui  eftin  poteftatc  mea,&  mi- 

hi  acquifit  hztcditatem ,  fi  adeat  :ego  prohibui  teftatorcm 

routare  teftamcntum.  mihi  nocet  hoc  faftum  mciim ,  fi  fcr- 

uus  fit  in  poteftate  mea:fed  fi  manumiffus  fit ,  fadum  meum 

leruo  nocebit.  Prastereanocct  ctiam  faftum  pattis,libcris: 

etiamfi  liberinonfintin  poteftatepatris.  Ratio  eft:quiavi- 

detur  liberorum  gratia  hoc  facerc  pater,  cum  prohibctali- 

quemteftati,&interconiun6J:asperfonasfacilis  eft  fufpicio 

fraudis.leg.  vlti.  de  bon.Iiber.leg.  data,  Cod.de  donat.  Ergo 

faftumvniusalcerinon  nocet,praEterquam  inexceptisper- 

fonis.de  quibus  diximusHinc  qu2ritur,an  fratris  failura  no- 

ceac  fratri?l,z.§.fratris.ff.hoctitu,  irwrrw <i»f^w,£^c.Quam- 

uisfa<3:unipatrisnoceatlibcris:non  idem  tamen  dicendum 

eft  de  fratre ,  vt  fadtum  fratris  fratri nocear.  laiquum  eft fa- 

iStum  vnius  alteri  nocere,fi  in  vniuerfum  loquamur.  Quid  eft 

enim iniquius,quam  ob fa(ftum  alteriuf,aliquem  pk^^i^Etfi 

autemratio  fuadeatahqtias  perfonas  ob  fac^um  alterius  pl<e- 

fti ;  fatis  vifum  eft  hocadlibcro$produci,proptermagnam 

coniundioncm ,  qua:  eft  inrer  liberos  &  partem  :  proptcr 

quam  coniundlioncm  facilis  eft  fufpicio  fraudis.  Vifum  ita- 

que  cft  vtilcjhoc  non  producerc  ad  fratrem.  FratrufaiiunLjy 

^cSic  accipimus  \\xc  vcrba,Si  frater  meus  prohibucrit  forte 

iEUtaritcftamentum,velfieri,cum  ego  in  tcftamento  fcri 


idera  ius  cft.l.quodr3tione.ff.deleg>b.ArnihiIreperitiL:itx- 
prefljm conftitutum  fifci  caula de hac rc.  H jcfuiii fere ,  qaac 
continentur  ediilo  Practoris,  quod  fubhoctit.propofitunn 
eft :  vt  fl  quis prohibuerit aliqucni  t eftari.vcl  toegcrit ,  deijc- 
getur  ei  adio ,  &  hsreditas  fifco  vindicctur.  Std  n otandum, 
priterhancademptionem  hireditacis  iudiciaqi-.idampro- 
dita effe  ob  eandem  caufam ,  tara crirainalia ,  quam  ciu  iia,de 
quibus  breuiter  nunc  a  nobis  dicendum  eft. 

Ac  in  primis  criminale  iudiciumconftitutum  eft  pr?prec 
vim  illatam:&  f^pe  mentio  fit  criminis,&  ctiminal.s  perlt  ca-'^ 
tionis,taminff.quarainC,l,i.&l.vIt.C,eo.l,vlr.lf.eo  men- 
tiocriminisfit:quiaprster  difccptationem  ciuilcm  dchsre- 
ditate  auferenda,ctiam  criminalis  adlio  admittitiir  prcpcec 
vim illatam.Et notanda  eft rcgula in l.hoc  iure,  ff,  de  i cg.  iuri 
Qupcunquemodovisinferaturalicui,  criminaliseft  acccfa- 
tio,aut de  vi  publica,aut  de  vi priuata  De  vi  ptiuata.fi  fine  sr- 
misvis  illatafit.devipublica,ficumarmis.PraTerea  adioiii 
fa(3um,vcla(Siodcdolocompctitci,q  idamnumpafliistft 
ob  dolum  admiffum ,  vel  vim  fadani  teilatori.  Exen  pli  gra- 
tia,  Titiusmcvolebathiredeminrtitiicre:quidam  aiiusma 
irapediit:prohibuitnemehirredcminfticueicc.h-.cqua:r(Cur, 
analiquaaifbiomihicompccat  aduerfus  eunr^?Dicendumfft 
compecerc.quia  dolo  eiusfadumeftncceftaioi  mthircde 
inftitucrct.hoccftcxprefliirainl.Luciusyo.S.Sempronia.fF. 
deIegatis2..Poftremoinmagiftracum,qui{)rohibii  I  tcftari, 
datura(SbioinduplumexNoucllaluftiniaui  ii^.qrari:  fcti- 
bitur  in  vulgar.libr.vtnul.iudic.  &c.in§.  ptoueiit.vul:  eos 
puniriextraordinemluftinianus,  &  cogi  eos  diuinnm  hoc 
rcfarcirccumduplo.&hucpertinetquoddicituiin  1.  ii.ca- 
rcnt.ff.de  teftibus.  Officium  raagiftiatus  eft  curaie.V;  tt  ftui 
volentibus  teftes  &  fignatorcs  pra:beantur.  Ttftatjdi  vccr 
bum  gcncralc  cft,&  pertinct  ptimum  ad  tcftanicuturo,dein-'' 
de  ad  quamcunque  teftationem. 

T  I.T. 


I  N 
DE    I VRE     COD  I 


VII. 
CILLORVIvi, 


Odicilli ,  vt  incipiam  a  dt finitione  in  gratiam  \y- 
ronum,funt  genus  quoddam  vltimi  volunta  tis, 
quo  legata  &  fidcicommiffa  relinquuntur.  fgb» 
non  poffum  commodius  definirc.  Dico  geam 
^«(7</*«>^,£^f.  Etdiffetuntareftamento.tefta- 
mentura  definitur  in  l.i. ff.de  tcfta.  reluntatit  iiojlrtififlafen.. 


ptus  fim.hoc  mihi  minimc  nocct.  Sic  cgo  accipio.  Vulgo  fic  tentia,(3c.E<^o  oftendi  in  explicatione  definitionis  tcftamen- 

accipiunt  ha:c  Verba,quafifratcrexcludatfifcura,ideft,qui-  tihocvcrbo,iufta,excludi  codicillos.  Tcftameniumexlegi- 

dam  captans  hzrcditatem  aIienam,prohibuit  eum  teftamen-  timo  &  ciuili  iure  eft :  codicilli  ex  legib.non  lunt.  Codic.lli  cx 

lumfacerc.Eratforfitancifuccefliirusabintcftato,  vereba-  morequodam&iufifdidlione  magiftratuum  orturo  habent 

luf que  ne  teftamentum  faceret-,  Quia  igitur  captans  eius  hx-  &  originem .  vt  docet  luftinianus  in  Inftitut.  titulo  de  codl- 

teditatem,pcohibuiceura  faccrc ceftamemum , hzcedicas ei  cill.Docecance Auguftumnuiiumfuiffe  vfum  codicillotum^ 


478 

Qui  vokbatlegatarclinquere,"opus  crat  iufto&folcnnite- 
ftamenco.  Ideoqueteftamentumdicitur  cfleiuftafemcntja. 
q.iii  ex  iurc  ciuili  cft.  luftum  dicitur.quod  legitimum  cft: 
ta  .net  fi  varia  fic  huius  verbi  fignificatio ,  vt  ia  1 5 .  ffpto  focio. 
Iuftahxreditasdicitur,qu2Elegcdefertur.ficiufta{entcntia, 
teftamentum  dicitur.  lncodiciliisnihiliuftumeft,nihilIegt- 
timum.  Videtis  ergo ,  quid interfic intcr teftamentum & co- 
dicillos.  Pritcreacodicilli  nuUam  folcnnitatcm  dcfidefant, 
vt  dicicur  in  §.  vlc.de  codicil.in  Infti.Sufficit  intctuenire  quin- 
queteftes.  Omnisobletuatio.omnislolennitasremittitur. 
Alia  raulta  in  teftamentis  ncccftaiia  (unt.Quomodocunque 
quinqueteftesadhibeancur.valentcodicilli.  An  ncceflefit 
codicillos  confirmari  teftamcnto,an  fiue  tcftamcncum  ante- 
ccdan t, vel  fequantur ,  valeant  codicilli ,  quaeftio  eft  dilficilis, 
dequaegofcripfilib.i.Dilpiltat.  Aliadiffercntiaeft:quiate- 
ftamcnto  hatreditas  relinquitur  dirctlo :  non  eciam  codicillis 
hireditas  diredlo,  necdacutnecadimitur  codicillis.l.quod 
per  manus.io.ff.hoc  tit.l.fi  idem,  C.  eod.&  §.  vltim.in  Inftit. 
eod.  Ethocdifcrimenmaximenotandumcft.  Nam  alias  in- 
tiliterdiroutarcmusdedifcriminecodicilloram&  teftamen- 


Franc.  Duarcni  (omment. 


ti :  & nemo  faceret  teftamefitum ,  H  idem  pofTct  relinqtii coi  ' 
dicillis,quod  teftamento.  Sed  nemo  hxres  inftitui  poteft  co« 
dicillis.opuseft  folenniteftamento.  poftfadum  teftamen-  I 
tum  potcft  quis  in  codicillis,verbis  precariis  h^tedem  rogate,  i 
vtrcftituat.   Aliadiffercntiacftinter  teftamentum&  codi-  i 
cillos:quiafiquis  codicillosfccerit,omnes  valcnt :  quod  noo  , 
poteft  dici  dc  tcftamcntis.  Nam  fi  quis  fecerit  plura  tefta»  i 
menta ,  vnu  tantum  ex  his  valec :  pofterius  ceftamentum  ra-  1 
tum  cft,czterainfirmafunt:nonidem  dicicur  decodicillis.1.  . 
6.  §.  codicillos  etiam  plures.  ff.  hoc  titu.  &  Inftit.eo.§.vltim.  ' 
Omnescodicillivalentnific6trariifint:fifintcontracii,tdem 
cftdiccndum,  quoddeteftamento.l.^.C.eod.Nempevtpo- 
fteriorcs  valcant.Sed in  teftamento  hoc  lpc£tamus  vt  pofte- 
riu»cantum  teftametum  valeat,ctfi  contrarium  non  fii  ptio-  i 
ri.  Hocexfubtiiicatetantum  veteris  iuris  ortumhabet,qu« 
cft  negle^a  amagiftracibus,  qui  fuam  audloritaiem  dede- 
luntcodicillis.  lurifdidlione  magiftiatuum  muhaexveteris 
legisfubtilitacc  rcdudla  (unt  ad  squitatem.  Sicin  teftamento 
militis  contempta  eft  hic  fisbtilicas.l.quxricur.  15).  dc  mili.tc- 
fta.Alixdifferentixpoffuntcx  aliis  coUigi  legendo. 


FRANCISCI  DVARENI  IVRIS- 

CONSVLTI  IN  LIB.  XXX.   DIGESTO- 
RVM  SEV  PANDECTARVM. 

IN    TIT.    I.    DE     LEGATIS    ET    FIDEICOMMIS  SIS. 


N  initio  huius  libri  mulca  pratfantur 
^i   alii , qus  mihi  videntur partim inepta 
^ry  &  ridicula ,  partim  inutilia  &  (uperua- 
canea.Huiufmodi  eft  quxftio  Je  con- 
iundionctitulorumquam  coniinua- 
tionem  vocant,  vetbcfifliime  ab  ct(- 
dem  tradata.   Cut  dc  lcgatis  in  hac 
parte  fit  tra(5tatum,  luftinian.ipfe  hoc 
docetl.2.§.quintus.  Cod.  devetei.iur.enucl.Scddcordinej 
quemfecutuseft  luftin.  inconspofitione  Panded.  miniroe, 
vt  arbitror.improbando,  nunc  non  eft diflerendi  locus.  Cer- 
te  non  eft  vfquequaque  (ccutus  ordinem  edifti  pcrpetui  iti 
ea  com  pofi  tione.  Ediflum  de  legatis  pofitum  fuerat  poft  bo- 
norum  poflefliones ,  vt  in(criptiones capitum dcmonftiant. 
Nec  ad  rem  pertinet  1. 1  .de  ftatu  homi.vbi  Hermog.loquitur 
deepitomefua.  Huilisgeneris  eft&  illaqus(iio,curintfcs 
librosdiuiditurhictradatus.  Hicnon  minusincptiiicquam 
infuperiore  quarftionc.  Scdprolixitasoperisicaufafaithuius 
diuifionis.vc  in  Pandei^.  Flor.  tit.de  verb.obliga.in  duas par- 
tes  hac  de  caufa  diftributus  eft.  Sed  miflas  faciamus nugas,  & 
veniamus  ad  ea,  qux  plus  vtilitatis  habent ,  ncmpe  quid  (?t  lc- 
gate,&quidlegatum.  Legarcverbum  tale  acceptum fuit in 
I.  ii.tabular.l.verbislegis.  iio.ff.devetb.fign.  Noucl.  zi. 
«feZ-fitf <fti>jtp(ija;u.§.  difponat.  Specialitctfignificatrcsfingu- 
las  relinquere.non  ius  v  niuerfum  transfcrrc.Differt  igitur  ab 
harreditace,l.nihil  aliud. ly.ff.  de vcrb.  figaifi.  Huc pcitiner 
lcgati  diffinitio,aut  potius  defcriptio,  apud  Modeft.I.lega- 
tum.57.ff.de lega.  i. & §.  I . Inftit.de  legat.eft donatio tefta- 
mencoreli(5la.  Iccm  diffinitio  Flor.l.  1 1  p.legatum.de  legat. j. 
deliberatio  ha:rcditatjs.  Vtraque  diffinitio  csnuenirc  poteft 
fideicommiflo,facit  1.8  f .  Et fidcicomnsiffum.  ff.de lega.  3 .  Si 
quisvelitfeparare  legatumafideicommiffo,  addcndumerir, 
quodlegismodo,  idcft,  impcratiuetcftamcntorclinquitur, 
cxVlpia.inInftic.24.dclega.  Nam  fideicommiffumprecati- 
ue  relmquitur,vt  ait idem  Vlpian.  tit.  if.de  fidcicommif  in 
princ.Inde  quxricur  in  hac  ambiguitatc  vcrbi ,  lego,quomo- 
do  accipi  debeat.  Pone  teftatorem  legaffe  bona  fua ,  &c.  ccrte 
quiftiofafti  eft  acvoluntatis. 

Voluntas  colligiturexconie<^uris,dc  quibus  nihilprxci- 
pi  in  vniuerfum  potcft.  Sequenda  eft itaque propria & vfita- 
ta  verborum  fignificacio,fi  voluntas  contraria  non  appatoat. 
I.tf  7.non  aliter.de  leg.  5  .Nam  proprictas  cognofcitur  cx  v(u, 
qucm  penes  arbittium  eft ,  &c.l.  7.  Labco  ait .  ff.  dc  fupcLleg. 
Rccedimus  a  fignificationc  propria  &  vfitata  pcopter  voluo- 


tatcm ,  & iitaproptopric  atque abufiue interdum  verba  inter*  , 
pretamur.di(fi.l.nonaliter.&l.cum  dc  lanionis.i8.§.  Opti" 
mum  ergo.ff.dc  inftrudl.&  inflru.leg.l.  quoniaro  indignum. 
C.de  tclTa.in  cap.Raynaldus.de  tefta.veibum  lcgo,adicdum 
vniuerfitati  bonorum  fignificat  hxiedis  inftituiicuem :  quia 
tn  aiiapaite  teftamcnti  vocantui  hxredes ,  &c.  in  1.  f .  filiu.$. 
fed  fi  poitio.de  D.lfegiprxftani  ineft  extcnfio  proptcr  fignifi- 
catioiicm  Veiboruro.ini. mulicr.ii.§.vlt.ff.adTtebcll.noQ 
cxp:imitur,an  teftatoi  fucritvfus  verbolego:feddicitufte- 
ftaioremlcgaffeportionemhxteditatis:intcliigimus  hisvcr- 
bisvfum  efle,vt  appaicat  cumlegaie  tantumvoluifle,  non 
hxredem  inftituete.  Qiucuor  geneia  legatorum ,  quotum 
meminicluftinia.lnftit.de  lcg.explicantThcoph.VJp.  Cains 
inlnftit.Pau.infchten.Ius  nouumdeeaieC.commu.delc'?  l 
ga.&  §  .noftra  autem.Ioftit.dclega. 

Defdekommtfis.  .  i 

1N  T  E  R  noftios  intcrpretes  non  conuenit  quomodo  lega- 
tumdJfcernaturafideicommiflo.VuIgarisopinioc(>,lega- 
tum  e(Ic,cuius  vcrba  diriguntur  ad  b  onorat  um,fideicoromi(^  1 
fum,tum  ad  hxrcdem.quxfcntentiaiamdiu  cxplofaeftab 
cruditioribus.Di(crimcnccgnofciturcxVlp.Inftit.tit.i4.d«  ' 
lega.&tit.  i  j.  dc  fidcicora.  fciipfi  lib.  1.  Dilput.c.^.Lcgatum 
ciuilibus  verbis  rclinquitur  :  fideicommiftum  non  ciuilibus 
(edprccariis:vtfideicommitto,peto,volo,rcgodari.§,vlt.In- 
fti.dc  fing.reb.per  fidciccm.reli(S.  In  legatis ,  qux  ex  legibu» 
funt,verbaquxdam  ciantfolemnia  eifdcm  lcgibus  ptxfcrt- 
pta.Lcgatum  Grxce  nonrelinqui  Vlpian.ait,  Inflir.tit.zf.de 
fideicom.  vcrfi.  itcm  Grxce ,  &c.Ideo  dicuntur  ciuilia  cx  ver- 
bisciuilibusdo,Icgo,fumito,capico,&c.dicunturlcgItimaea- 
dcmrationc.l.vlt.G.detefta.tutel.l.dirediSjC.detcfta.ioa-  ' 
nu.  dirc(9:aetiamdicuntur.l.cam,quam.C.dcfidcicom.l,2.  ; 
C.comm.dclega.  Porphirionoftendit  lib.  i.fcriro.Horar.  ; 
f3ty.i.poftprincip.aductfumillum,TranfnantoTiberim,fo-  ; 
mno  quibus  eft  opus  alto.  Vide ,  inquit,  vt  dirc(tlis  verbis  vti- 
tur.prcptcr  lurcconfultum.  Vcibahuiufmodiiropctatiuain 
legibus  vfitaca  eiant:fidcicommiffanonfuntexlcgibus,nee  ' 
incisvfuipanturverbalegum.Inftit.defideicom.hxre.fidei- 
commiffa  Vlpian.ait non  ex ligore iuris  ciuilis  proficifci.d.ti- 
tul.defideicommif.inprincVcrbisrelinquuntui  precariis&  1 
quibusvoluntasdeclaretur.l.Senatus.ff.delcgat.  i.l.cum  vi- 
rum.Cod.de fideicom.pero,rogo,volo,fideiconitnirro.§.vlt.  i 
Infti.de  fing.reb.perfideicom.De  duob.  exemplis  dubitatur.  I 
Vnum eft  in  1. (f5j.pet0.in  princ.ff.de lcgat.i. Peto,vt contcn-  i 
tus  fis  centum  aureis.Non  eft  legatum:quia  vetba  ciuilia  noa 

fuQt. 


« 


In  Tit.  De  legatu  ^fideicim 


fant.  NonvWeturenimfidtkoftntnidum.quiatelhtotnihil 
pcticabh^ccde.  Benigniustamen  interpretor  vt  fideiccm- 
mi^mnlit,c]uamquamvid;atiir  impetfcdafcriptura.  Satis 
c  flcu  Jitur  voluntas  his  vcibis.  Altcrum  cxemplum  eft  in  lcg. 


rorcrafatisrefellit  ibiCaius.  Lfgare libertls^em clicit  Vlpfa.J.: 
(J.§.vlt.dchxre.inftit.Aliudexemphim.LatiniIunianilega- 
tum  non  capiunt:fed  fideicommirtum.Vlpia.  tit.de  fideicom* 
VJpi.inco.iib.tit.i.  Hi  ciucsnonfuntjvndevideturidemdi- 
^.avobis.ff.dcann.lcg.PetOjVtvxcri  meae  pia;ftctisannuos  cendumeircdequibufcunquealiisperegrinis.LexFalcidiade' 
dccem  aureos. Modeft.  vocat legatum : fed  hdeicommiflum  Jegatis loquitur, non de fideicommiffis. Quicunq;,inquit,ci- 
cft.  CoDtra  Alexand.  appellatione  legati  fideicommifluin  uis Romanus.cuiqj  ciui  Romano ,  &c.ff.ad  lcg.  Falcid.l.  i  .in 
continctur.lcg.Sf.&fidcicommiflum.dcleg.j.Excmplavbi-  prin.^.C.Pcgafianumpoftea  faftumeftdefideicommiflis. 
qieoccurrunt  inhisJibris.ini. 39.  vxorem.§.lcgauerat.dele-  Tlicoph.oftcnditperegrinisrclinquipofleperfideicomrBil- 
ga.  ?.dicitHrIegare  perfidsicommiflum.  fum.Inftitut.de fideicom.hired.inprincip.Hi^cexetrpladc>- 

Diximusquidfiilegatum,  &quid  fideicommiflum,  qui-       inorftrantvoluntatemmagisfpe6tariinfideicomniifli%(ub- 


busverbisvtrunqucfiat.  Exquo  perfpicuumeftdiucrlaefle 
Idenim  innuit  diuerfitasnominum.I.  fi  idem,  C.decodicil. 
kem diuetfitasformularum  &  conceptionum.  Diuetfitas  ti- 
tulotuminCodice&Inftitut.  Etconftat  cxiamdidisorigi- 
nem  quoque  eoruro  diuerfam  cfie.Inftit.defideicommif.hae 


tiIitatenegleda:contrainkgatis.  Ethzceftprimad  ffcren- 
tia. Alia  differen tia.  Legata  pctuntur  adlione  ex  tertamento-, 
nccidcuiquaradubiumcft.  Dicitur  etiamfipeadiolegato- 
rum.Exercpla  vbiq;  occturunt  legentib.  Inio  etiam  pctuntut 
a<aioneinrem,fifitlpgatumvind!cationis.Theoph.Inftit.de 


red.  Reperiuntur  &qujrd,imalia:difFerentia;,dequib.nunc       lega.  Atpro  fidcicommiflliscomperittantum  extraordinaria 
dicemus.EascoIlegimusexvariislociSjVt  Inftiturionib.  Caii,       perfecutio.l.i78.Pecunia;verbum.§.a<aionis.deverb.figni- 


Inftit.Vlp.fenten.Pau.lnftif.Iuftin.deniqucexDigeftisipfis, 
&CoJice.  ErhasdifFercntias  faifle  temporc  lureconfulto- 
tumoftendcmus:putaVlpian.P3uli,Gaii,&aliorum,nequis 
putct  de  iure  Digeftorum  noneflcjquod  Accurf  hicvocat 
inediam  iutifprudentiam.  Subtilitas  iuris  magisobferuatur 
jnlegatis,quamfideicom.  Voluntasmagis  fpeSaturinfidei- 
commiffi.siubtilit3tenegleda.§.fednon  vfque.Infti.de  Jega. 
Necid  mirum,cum  Jegata  fint  legitima.In  iis,  qua:  legib.prae- 
fctipta  flia t,  legcs  ipfas  fcqui  debemus.  fideicommilfa ortum 
non  babent ex  kgibus :  fcd  ex  motibus quibufdam.  In  iis ,  de 
quibus  nulla  eft  ccrta  lex ,  fequimur  quod  nobis  apquius  vide- 

tur,vtAfiftoc.aitinRheto.7wa'f's'>' >"<"/*?•  1'^"^"'?''*''^™°'*" 
fttandumcft.vnumcftin§.antehiredisinftitutionem.  In- 

ftit.de  lcgldemfcribitPaul.Scnten.lib.j.tit.S.delega.Idem 

fcribit  Vlp.in  Inftit.tic.14.delcga.in  fideicemmiflSsnihilre- 

fert,vc  fciibit  Vlpian.  tit.  zy.de  fidcicommif;  Igitur tempore 

lureconfultorurafuithicdifFerentia.  Nara  Vlpian.loquitut 

detcmporefuo. 

Aliud  exemplum  in  § .poft  raortem.in  Inftit.Iufti.de  lega. 
Aliacauf?. eft  fidcicommifrorum ,  vt  fcribit  Caius lib.i.tit.dc 
fidcico.^iimif  Idcm  fcribit  Vlpra.tit  .de  leg.  &  tit.de  fideicom- 
niif.fuit  igitur  h.rc  difFerentia  tempore  Vlpiani. 

AliudexcmpIum.AlcgatatioIegarinonpoteft.§.i.Inftir. 
defing.ieb.pcr  fidcicom.  relift  Perfideicommifliimrelin- 
quiporeftl.f.fifuerit.&l.8.filegatarius.deIega.  j.l.j.videa- 
mus.Sicui  plus,quam  pet  leg.  Falcid.I.ab  eo.  C.  dcfideicomi 
Anfucrithic  difFerentia  rempote  lurifconfultorum  qu«ri- 
tur ?  Qujdam fuifle  probant  arguraento ex d.ffinitione lega- 
ti.Inltit.dclegat.inptinc.  ibi,  ab  hxredeprarftanda.fedhic 
nonlegunturinantiquiscodicibus.  Magis  forte  adremper- 
tinctdefinitioFlorentini.Delibatioha?reditatis,&c.Scdquid 
opuscftplafibusSCaiiiS&Vlpia.inlnftit.hancdiftercntiara 


fic.Imploraturfimplicitcrcfficiumiudicis,cumnullacompft% 
tatadio.Egohancfentcntianrireforani9dl.i.deiuri'c.(a.Ex- 
traordinaria  perfecutiOjVcJ  cogniiio  dicitur,  cum  r.i.igi  ft  ratus 
ipfe cognofcit , nec dat iudiccm.  1. 1. de extraor.cognir.  Quo 
fenfu  accipi  debct  in  d.l.pccuni^  veibum.  Id  cftendit  Vipian. 
tit.defideiconi.Fideicommif!a,inquit,nonp<;rformulampe- 
tuntur,vtJegata:fedcogaitiocftF(.oma;confulum,autprje- 
toris,qui  fideicommifrarius  vocatur^io  ptouinciis  vero  prifi- 
dum  prouinciarum.Sed  &  crcatus  eft  pioprius  Pra:tor,qui  de 
fidcicora.  cognofieret  &  iusdiccret.ff.  deorig.  iur.l.  z,  §. 
poft  dcinde  Diuus  CJaudius,&c&  Inftit.de  fideicommif.F,?- 
red.inprinc.idquefauoriscauf3,vtcolnftir.locodicitur,con- 
ftitutum  cft.tantum  abeft  vt  minus  iuris  habcant  in  hac  par- 
te  fideicommiflra,quam  legata.  fic  in  Icg.  i.cie  extt  aord.cogni. 
1. 1 .  de  rci  vind.  Wxc  perfecutio latc a<ilio  appcUatur.  1,  (S4.  fi 
aJienus.&J.5)o.Lucius.§.quifquis.deIeg.z.&1.4.apatre.&l. 
20.fi  res.de  legat.  j  .&  l.fi  proluforio.if.vlr.fF.de  acpcl.  A<aio- 
nisappellationec6tineturextraordinariaperfecutio.J.a<Sio- 
nis  vetbo.fF.de ob]i.&a<3:.  Nullaautem  a<5Iioinfemprcdita 
eft  pro  fideicommiflo:ficr.t  pro  legato  vindicarionis,  ante 
conftitntioncmIuftin.vtcoii)giturex§.noftra.Iafti.dclcga. 
NecvJlumexemplumrcperiturinDigcft.librisPau!.4.Serjt. 
dr.  I.  defidcicom.in  fi.  lus ,inquit ,  omne  fideicommifli  non 
invindicafione,fedinpetirione  confiftit.  Non  obftat  1. 25. 
cx  impcrfc<flo.de  lega.3 .  Vindicare,  ver  bum  hoc  latius  ibi  ac- 
cipitur,  quam  in  rei  vicdicatione,  §.  appellamus.  Inftitut.  de 
ail.Sicut  &  aJibi  pIerunque.I,a7.<Jc  Jega.i.  J,  fi  peculium.§ .  i. 
ff.de  pecuJ.  Jega.I.per  diucrfas.C.m.andati.in  quibus  Jocis  hoc 
vetbum  ad  a(Sionem  qucque  pcrfonalem  refettur.His  affine 
eftquoddiciturlegatarium  ftatim  fieridominum,  aditahz- 
reditate.l  aTitio.defurt.  Neciddubiumeft  inlcgato  vindi- 
cationis.Thcophil.Inftit.eod,  alia  cft  caufa  fidcicom,  Qiya 


iradunc,Addefilubct,quoddelcgatoreli<fto  alcgatarionul-       fideicoramiffi  verba  non  funt  apta  ad  vindicationemrdice- 


kmexexplumreperiturinDigefl:, Iibris.de  fideicoramifla- 
riopleraqne,qu2iaracitauimus. 

Aliud  exemplum.  Legari  non  poteft  nifi  Latino  fermone: 
at  Gtzcc  h  deicemmiflum  rclinquitur.Vlp.tit.  de  fideicomm. 
VetbaGrzcanonfnntciuilia,  necIegitiraa.l.vIt.C.detefta. 
tutel.Idcm  dicitur defideicotn miflo in 1. 1  i  .fideicommifl~a.in 


musadJ.Sj.fitibihomo.^.cumferuus.fF.delegat.i.HinccoI- 
ligituraJiadifFerentiadealienatione.l.z.C.commun.dckg. 
Alia  cftdifFercntiaapudCaiumInftit.Jib.2.ti.8.defideiccm- 
mif.in  fin.  vbi  ait  vfuras  ex  fidei<:ommiflo  deberi,fi  tardius 
quam  fcriptum  cft,foIutum  fit. 

Gccpimus  cxplicate  difterentias  cx iure  vetere  intet  legata 


prtnc.dcleeat.3.  Aliud  cxemplum.  Legari  non poteft  nifi  te-       &  fideicommifIa.Di<ftum  eft de  3<iiionc  quae  otitur  ram  ex  le 


ftaiflenro,aut  ccdicillisteftamento  confitmatis  :  fideicora 
midum rclinquitur  etiam.  ab inteftato.  §.  priterea.  Inftit.  de 
fid«icom.ha:reTd.  An  fit  de  iure Digeftor. probatur cx  defini- 
tJone kgati ,  qba  dicitur  donatio  teftamento reli(5I;a.  d.  1. 37. 
Iegatum.dclcga.2.  ItemCaiushancrcfert  d.fFcrentiam.qui 
il  detemporefuoloquiturlib.  z.Inftit.  tit.dc  fideicom.  Ean- 
dem quoqidiftcrentiam  tradit  Vlp. tit.  de Iega.&  tit.dc fidei- 
com.  Vnde  qui  legat,vidctur  in  dubioteftimentum  facere 
ve!le,non  cod:cillos.l.illud.§.tra<aari.ff".de  iure  codicil.  Eft  & 
locus iModcftini  de  hac re  1.  4  j .  Iibcrtates.fF.de manu.tefta. 

AiiadexempIam.Dire<aalibertasferuo  alicnolegarinon 
poteft:arperfideicommifrumrelinquipotcft.CaiHslib.i.  tit. 
dcfideicom.  quiloquitur  dctemporcfuo.  Similislocusinl. 
105 .ai.i  I  1  .fi (cfuus lcgatus.§.fi feruus  ali^nus.ff'. hoc  tit.leg. 
ferui.C.de  manu.tcfta.l.genef  aliteri,  de  fideicommir.  libcrta. 
Qiudam  dicunt  hcc  exemplum  ad  legatum  non  pettincrc, 
nec  repcriri  apud  Iutec»nfultos  legati  libct  tatcm  .Horura  et- 


gato,qu3m  fidcicomraiflb.Pro  legato  agitut  in  tem  &  iii  per- 
Ionam,non  pro  fidcicommiflo.  His  afSne  eft  quod  diciiurle- 
gatariumftatimfieridominuaditah^red.l.aTitio.dcfurt,l,fi 
tibihomo.Sj.J.cumferuus.NecveroiddubiumcftinJegaro 
vindicationis,Theoph. Inftit.de  lega.  d  defun<Sus  erat  domi- 
nusreij  &c,  Pcrvindicationem  veroalis  resnonlcgantur, 
quam  tcftatoris,Vlp.in  Inftic.tit.de  Jega.  Adde  quod  Jcgatura 
acquiriturfinetraditionccontraregulam  J.  traditionib.C.de 
pa(it.Nam  &  ignoranri  acquir  itur  JegatumJ,^  <)  .cum  parer.§. 
f urdo.dc lcga.i.  Alia caufa eft  fideicommifE.de fideicommif- 
foenimnihil  rale  fcriptiireperituriniureantiquo.  Itcinver- 
bafideicommiflinofuntaptaadvindicationemmagis^quatn 
inlcguo  damnationis.De  hac  redicemusad  d.l.  fi  tibi  homo. 
§.cumfcfuus.Hinc  vidctur  colligipoflc  alia  differentiacirca 
alienationem.  Res  perfidcicoramifrumrcli(fta:interduaIic- 
naripoflunrabha:rcdc:quiafuncinciusdominio.RcsIegat« 
non  poflunt,nifi  lcgatu  fit  vindicatioDis.Rem  cnim  quac  mca 


480 


FrarJc^Dmrem  Comment. 


"t^Gz 


non  cft.alienare  non  poflum. lcg.ncmo plus.  ff.de  rcgul.  lur. 
Rem  meam  poffiim alicnare ,  quamuis debita  fit.leg. quoti- 
cs.Cod.dc  rcivindic.fcdprxftaturxftimatio,&c.  Dchac 
alienationcvidcndacftl.vlt.Cod.commun.delega.&No- 
ucl.Iuftin.dcreftitution.  VltimadiffcrentiaeftapudCaium 
dc  vlutis  &  frudibus.  Ex  fidcicommiffo ,  ait ,  tardius  foluto 
vlura  &  fcuaus  dcbcntur.  cx  legato  damnationis  non  dc- 
bentut:fcd  lcgaturo  duplatur.  debcntur  autem  cx  legaco  vin- 
dicationis.  xquumcnim  cft  &  acccflioncs  eircfticui.quifu- 
um  petit.  leg.  vidcamus.  ff.de v(ur.  Vbcrior  cft  igitur  natura 
fideicommiflorum.§.fed  nonvfquc.Inftit.de  lcga.vidctit.de 
vfur.&  frudibus  lega.  C.  hadlcnus  dc  differcntiis :  veniamus 
ad  interpretationcm  ptimi  capitis  dc lcg.  i .  in  quo  mirum  cft 
quod  Vlpia.air,peromniaex2quatacffe  legata  fidciccmmif- 
fis,cum  tot  differcntias  reperiantur,  &  fetc  ex  Vlpia.  lumptar, 
ncquisfortehas  diffcrcntias  referatadiusaliquodantiquius 
antc  tcmpora  Vlp.vt  plerique  faciunt,  &  mcdis  iurifprudcn- 
tixtribuunr.  Difficuitatemauget,quodIuftinian.teftatuifc 
au(5toremeffehuiusexjequationis.d.§.fednonvfque.  Inftit. 
eod.  Inuenimus,inquit ,  antiquitatem  legata  ftndc  coiiclu- 
dcntcm.  Etpaulopoft.Ncccflariumefleduximusoinniale- 
gata  fideicommiflis  exxquare.  Si  media  iutifpiudentia idem 
reccptum  crat,  quidncceffe  eratiusilludantiquius  corrigc- 
rc;Conftitutio,aiunt,Iuft:n.eftfecund^  fubiit.Ccd.com- 
mun.de lega.  Qujdam exiftinnaucrunt vt  Vigl.  Infti.de tcfta. 
harc  vetba  Vlj  ian.  non  cfle ,  fcd  acompofiioribus  fumpta  ex 
conftit.luftin.  QuzopinioprobabiUscft.dubum  enimnon 
cft,quinmu!raiintimmutataacompofitotibusPanded.l.z. 
Cod.de  vetc.iure  enucl.Deindeoriturconie6luta  exvatie- 
tatc cxtmpiatium  :  in  quibufdara  enim  nullainfcriptio  eft,& 
hoc  vlt.fecucus  eftHaloander.In  aliis  eft,Vlpia.in  aiiis.lrapc- 
ratot.Egoquid(entiamdehacrefcripfilib.2.Difput.c.9.Di- 
xivelnonefleVlpian.velVlpia.vcibisaliquiddctradum,aut 
adieftum  efle.  Ciedibile  eft  V Ipian.  aliquid  dixiflc de  firaili- 
tudinelcgatotum  &  fideicoromifforum,cum  interpretare- 
turinterdidum.Qupdlcgatorum.  NamficodicesFloret»ti- 
ni  mendofi  non  (unt.hoc  caput  fumptum  cft  ex  tit.  Quod le- 
gatorum.  vbilcg.i.eademcftlcriptiOjLib. cJ/.ad  edidlum* 
Intcrdidtum  autem  dc  legatis  propofitum,interprctatione 
producituradfideicommiirajquiaexxquatafuntj&c.Similis 
quxftiotradacuribidcmdcdonat.csul.  mort.  Dixcratforte 
Vlpia.  cx£cquatafereefle,autnon  eflepcrcmnia.  Siroilislo- 
cusefteiiilLitm  Vlpian.inlcg.8.quae(ubconditione.§.boce- 
didum.veif.  infideicommi(lis3uccni,&c.ibi,  Vice  legato- 
ruro  fungijntur  fideicomroida.Qui  dicitlegacorum  vice  fun- 
gi  fideicoir miila.non  male  loquitur,quamuis in  aliquib.  dif- 
ferant.  Necvitiofumcftdicere.fimilia  cffelegatafideicom- 
mifllis.  RcJtedixitPompo.inomnibusfctecaufisfidcicom- 
miffiriislibcrtatesprodireifiro  datisbabcndas.leg.  40.  lulia- 
nus.de manum.ttfta.  Siquis  detrahac  Pomponiovoculam, 
fcre,reddet  orationcm  falfam^quia  vniuerfalis  eft.  Sienim  in 
oratione  vniueiTali  aliquid  faKum  fir,tota  oratio  falfa  dicitur. 
leg.fi  is.qui  ducenta.§. vtrum.ff.de  teb.dub.H^cigitur  enun- 
ciatio,pcromnia,&c.redoletmagis  conftitutionemluftinia. 
quam  Vlpian.fententiam.  Hac  rationeatqueintcrprctano- 
neduoincoinmodavitarr.us.Nainnullarcpugnantiarepeti- 
turinfcriptisVlpian.&alioiumlutifconf.  ex  quibus  Pande- 
€tx(nntcoa(c€Lx.  Pugnantia  cnimnon  (untdifferrelegata 
&fideicommifla:&  eainquiburdampatia&fimiliaeffe.De- 
indeantinomianos  contutbarenon  debet,qui3Conftitutio 
luftinia.nouacft.&Cod.infettapoft  compofitioncm  Pan- 
dcd.  Eaconftitutione  fublataifuntdiffcrcntiz  iurisantiqui. 
di6l.§.  fcd  non  vfque.  Inftit.cod.  Adde  quod  nifi  tcfcramus 
hic  vtrba  ad  conllitutioncm  luftiniani ,  raagnam  obfcutita- 
tem  &  anib'guitatem habebunc.  Dnbicacut a pletifque  quo- 
modo  accipidebeant.Barto.&  Bartoliniputant  lcgatacxx- 
quataeffcfideicommiflis:(ed  noncontra.  ;uqueideonecc{^ 
fariarsfuiffeeonftitutionemluftiniani.  Nituntur  iddemon- 
ftrare(iroilitudine,cxl.princeps.  ff.de legibus.cxleg.  maxi- 
mum.C.de  lib.  praeccr.Ex^quatur  cnim  Augufta  pcincipi,fcd 
noncontinuoptinceps  Auguftac.  Exiquanturfocmina:  ma- 
fculis^fcd  non  ideo  mafculi  foeminis.  Itaquc  contcnduntG 
ftudiofi  exarquati  fint ciuibus ,  aut  plcbci  nobilibus,  idem  di- 
eendumefle.  Putohanc  opinionempatumconuenircfigni- 
ficatioai  verboium.  Non  poteft  vna  ressqualis  &par  effe 


altcri^quinparcsfintiDterfe.  Hocfenfu  Saluftiusait,fadit  , 
di6ta  cxf quanda  cffe,id  eft,aequalia  efle  dcbere  fadla &  dida:   : 
nequcplus,ncqueminusdicatur,quamfa(^umfit.  SicPKo 
apudOuid.  exzquatur  auis  fuis.  Nos  quoque  pacata  Pifo- 
nemlaude  nitcntcm,  Exzquauit  auis.  quafi  dicat  Pifonem 
nec  fuperiorcm  cffe,  nec  inferiorem  auis.  ncc  contra.  Sic 
apudLiuiumlib.iz.abvrb.cond.  Didator  iuflupopulicxc- 
quaturmagiftrocquitum.  Ineodcm  loco  aic  xquatum  effe 
ius didlatoris  &  magiftri.  Itaque fi  legealiqua  a^quati  finc ftu- 
diofi  ciuibus,  aut  plcbcii  nobilibus.vetba  fignificanc  eos  intcc 
fezquatosefle:nifiaIiuda6lumcffeappareat.Vixpoteftacci- 
dcreVtlexvllaitaferatur,quinalia  adiicianturex  quibuspol^ 
fitmensapparerc.  Nihiladrcmpettincntd.  I.princeps.  &L 
maximum.cum  in  his  nullum  verbum ,  nuUa  litet  a  fii  de  ex«« 
quatione.debuit  v  ercri  pccnam  lcgis  Cornelia:,qui  faKam  le- 
gem  pcrtulir.Paria  igitur  hzc  funt,  legata  ex^quati  fideicom- 
roiflis,&  fideicommiflacx^quari  legatis.Rurfum  legata  &  fi- 
dcicommiflacxxquari  intcrfe.  Sedadhncmanctobfcuritas, 
qujEinterpretationemdefiderat.  Cumenim  repugner  natu- 
ra  lcg3ci,naturaE:  fideicommilfi ,  &  contra ,  quomodo  fict  cx- 
arquatio&  communicatio  repugnantium  &  contratioccm» 
Exeroplum,An  legacumpoftmorcem  crit  nilc,quiaCmile 
cftfidcicommiffo:anfideicommiffum  eritinutile,quiafirai- 
le  eft  lcgatcJVcrum  altcri  cedat?ficut in  antinomia  KjtTct  «fej- 
fCLaiv.  Lex  aitjpcft  mortcm  legarc  non  licct:alia,poft  mottcra 
fidcicommittctc  liceat:aiia,idem  ius  fic  legaci  &  fidcicom  raif> 
fi.InexcmploBartohno.Pone  plcbeios&  nobiles  exsqua- 
toscffe,an  plcbeii  vcentur  priuilegiis,  quia  nobilibus  exz- 
quatifunt:annobilesamittentptiuilegia,quiacxarquacifuDt 

fiIebciis:-Quiaitaloquiiur,mjhiv)detur  obfcure&  ambigue 
oqui.Eademsrab!guitasiniEquationedidatoris&  magiftri 
militumapudLiuium.  Didator  potcft  animaduertcte,&c. 
Msgiftcrnonpoteft.Exarqnati  tamcn  funr.  Itaqne  opuseft 
inteipretaticncvoluntatis.ficut&irhisvcibis  Vlpia.Air,bi- 
guicaiem  tollit  corftitutio  luftin.  Q£oJ  plenius  c ft  atque 
humaniusfequidcbemus,  vtalterum  cxaltctiu&  naturaau- 
geatur  &  crefcar.  Et  hocpracipiturin  explicandis  lcgibus, 
quz  pugnantes  (unt  non  rpfo  iure,fed  icstra  <Bfe/'«a»)v ,  vt  ait  Ci- 
cct  o I' bto  i.de  Inuent.dixi  (ub  titul.de  legib.Ext  mpla^quod 
snte  irifticucionem  legari  poteft,  &  pcft  mcttcro  biredis, 
qubcunquc  (croione ,  a  Icgatatio,in  codicillis,  bxc  habem  le- 
gata  ex  natura  fideicommiflbrum :  contra  fideiccmmiffa  pe- 
tunturctiamaftioneinrem.l.z.C.commu.dclega.Nuncvi- 
dendum  eft  an  oranes  differcntiz  (ublatz  fint. 

Diximus  cxffquataeire  legata  &  fideicommiflla  Conftiru- 
tionc Iuft!nia.&  quod proprium eft  alterius , attributti m  e^Te 
alteii.  QiuErituf  ergoan  vlla  adhuc  fupferfitdifferentisJlu- 
ftin.in didt. §.  Scd  non  vlquc. Inftir.  eod.diferte  ait nullara 
differentiam  cfle.  Et  puto  nullam  diffcrcntiam  efle  quatenu» 
legatum  cft,aut  fidcicommiflum.  Iddemonfttaturducbus 
exempiis.  VnumeftdefideicommiflatiahaErcditatc.  Hxre- 
diras  ndeicommiflaria  non  tranficin  fidcicoraraiflariura :  nifi 
reftituta.lcg.57.rcftituta.&icg.tf3.fada.ff.adTrebcl.§.refti- 
tuta.Inftit.dcfideicommif.  ha:tcdi.  Inlegato  nullacftopus 
refticutione.Icg.<r4.a  Titio.de  futt.i.i.Cod. comrau.de  icga. 
Item  fidcicoirmiffarius  nencogitadire  &  rcftitucrc.l.quia 
potero.  ad  Trcbcl.  §.  fed  fi  rccukbat.  Inftir.  de  fideicom.har- 
redit.Lcgatatius  non  cogit  hsredcm,  &c.l.  1 7.  fi  quis  omilTa 
caufatefta.  Verumhzcdiftcrentiaineo  nonconfiftit  quod 
altcrum  fit  legacum ,  alterum  fic  fideicommiflum :  (ed  quod 
ahcroresfinguizrclinquuntur,alterovniucrfitas,putahz- 
rcditas.  Hoc  eft  quod  vulgo  dicitur  legatum  fingularc  cxz- 
quatum  efle  fidcicommiffo  fingulari ,  non  vniuctfali.  Sic  fi- 
dcicommi(Iadifferuntafideicommiflis:nempe  fingulariaab 
vniuerfalibus.d.l.fiquisomifla.&leg.i.ff.adTrcbel.Sedh^c 
difpucatio  propria  e(i  S.  G.  Trebelliani.Sufficit  igitur  eam  lc- 
uiterbicattigifle. 

Altcrum  cxcmplum  cft  de  libcrtaeedrrcdla&fideicora- 
miffaria.  Is,cui  libertas  diredlo  leg3tur,fit  orcinus  libertus,  id 
eft,dcfunfl:f.  Si  rclinquatur  ex  caufa  fidcicommifli ,  fit libcr- 
tushzredis.§.pcn.Inftit.defing.rcb.pcrfideic6.relid.MuI- 
tis  faceflit  negotiii  b^c  diffcreti3,&  putant  aliqui  fublata  cfle, 
quib.nonaflentior.Defendoreceptamfentcntiam:(cdalitcc 
quara  vulgo  foieat.Nam  hzc  diffct  et  ia  in  eo  non  con  fiftit,  9» 
in  vno  calii  fit  legacum ,  in  alteio  fideicommiflum :  fed  quod 

inahcro 


In  Tit.  De  legatu  ^fidekom.  48  r 

in altero fadlum h^redis requiritur,  in altcro non  requiritur.  omncs ,  quz  a teftatore peruenerunt  &c.  obliganrur. leg.  i, 

Id  cognofcitur  ex  verbis  tcftatotis.  Nec  multum  refert  aa  Cod.  commun.de  legat.  Resiegatanon  poteilobligJtacf- 

verbaiint  prccaria,ideft,fideicommifli.Ponetcftatoiemita  fe.l.nequcpignus.  ff. deregul.iur.  Hxchypotheca  mdliid» 

dixiire,Damnas  efto  hasresmcusStichummanumittere.hic  eftcenftitutioneluftinian.  Coropetithic  adiocumpctfo- 

cequiriturf<)dumhxredis,quamuisverba  legati  nnt,nonfi-  naLs  competit. 


deicommifli.  Itaque  manumiffus  libertus  ecit  hxrcdis.  igi 
tur  differentia  hic  ouilapropria  eft  legati  &  fideicommiin. 
£t  fane  Caius  Sc  Vlpianus  qui  diligenter  collegerunt  &  ob- 
feruarunt  differentias^  non  meminerunt  huiusdifferentis. 
Dixcritaliquisnonncfublata  eft  differcntia  lcgatorum?!.  i 


Adl.  2.Sciendum,jf.deleg. 


I. 


Dlximus  ad  caput  primum ,  quantus  fauor  facrit  fidet- 
commiftorum,  poftquam  vfitata  efle  coeperunr  tem- 
poreAugufti, cxlnftitut.de fideicom. hacredit.  Hmus tei ar- 


Cod.commun.deleg.&§.noftraautem.Inftit.eod.tit.  Ergo  gumentumquoqueeft,quodto,tnobileslurecon(ulti  libros 
nihil  rcfert  an  teftatordixerit,Stichumlibcrumeffeiubcri,  lcripferintdefideicommiffis.  Pompo.lib.  f.Gaiusz.  Valens 
anita,  Damnas  eftohsfcsmcus.  Rcfpondco  nonincoeffc       7.Mecianus  i(>.  Paul.j.piitervnumderacit.fideicom.Vlpi. 


diffcrentiamdequaloquimur,  quod  legatum  fitdamnatio 
nis,autalteriusgenetis,&c.fcd  quod  appareat  ex  verbiste- 
ftatorem  voluilTc ,  &c.  vt  oftendit  luftin.  in  did:.§  .penult.  de 
iing.reb.perfidcicomm.rclid.  Curergoidemnondicimus 
jnrcbds  quibilfcunque  legatis,Stichum  do  lego,Stichura 
dechxrcsmeus  ?  Namhicinviroquccafu.resftatimfitlc- 
gatarii.  Scd  hoc  fitproptcr  verifimilemteftatorisvolunta- 
tem.  Benigncinterprctamur  voluntatem  defun<ai,vtlega- 
tarius  primo  quoquc  tempore  legatum  confcquatur.  Quid 
enlmopuscftinutilicircuitu  ?  Atinlibertateplurimumrc- 
fcrt.proptcr  ius  patronatus  luftin.  fuftulit  ea ,  qui  fubtilitate 
oitebantur magts,quam  vtilitate.dift.l.  i.C  commu. de leg. 
Ex  iam  didis  apparct  fublatas  cfle  fubtiles  differentias  iuris 
veteris,&:qiiicquidpropriumcrar,communicatumeffe.hsc 
communicationuUisinrebusconfiftit:fedpra:£ipucinadlio- 
aibus.leg.  i.&2.Cod.  commu.de  lega.  De  hisigituraftio- 
pibus  nunc  dicemus,fed  breuiter  &  ftridc.  Nam  ha:c  parer- 
gafunt,&  aliisinlocishuiuslibrianobistradlabuntur.  Tri- 
plexa<Sioproditaeft.cxtcftamento,reivindicatio,hypothe- 
caria.di<3:.l.i.&z.Cod.commu.  delcga.  Eleflionem  habet 
legatariusprooterconftitutiones,  nec  refertquodgenusle- 
gati  fiti&c.  O!immultamintererat,vtiamoftendi.  Etcre- 
dibile  eft quje extant  in  Digeft.  libtis,  de  hac  eledtione ,  adie- 
itaefTeaconipofitoribus,  vtinl.  55.  fipluribus.&l.  8  i.hu- 
iurmodi.§.vlciiii.delegat.i.i.cumfilius.78.jJ.variis.I.8i.lega- 
tum.delegar.2.  Dcai^ioneexteftamento.H^cadlioinper- 
fonameft,&itaintendicur,fiapparetdareoportcrc.Efteniin 
haeresobligacusquafiexcontraftj.I.apud  Iulianum.§.vltim. 
quibusexcaufisinpofleir.   Acquiriturea  obligatio  ei,cuius 
caufateftatoraliquidfcripfitin  teftamento.  Namfiadnul- 
lius  vtilitarcm  pertirieat:(ed  magisadaudoricaccm  ,aut  ho- 
noremdefundi,nulla  cft  obligaticl.  quincus.de  annu.leg. 
Sed hxres  cogitur  extra ordinem  audcritacc  magi ftracus ,  d. 
l.quintus.  Similis  locus  cftinl.  Mjeuia.44.de  manu.tefta. 
&inI.ha5rcdiras.50.§,i,ff.Tlepetit.hired.  Su2det,aiuntilla 
iura.humanitatis ratio  &  pietas  qua:dam ,  vt  voluntas  defun- 
<fti feruetur,  Et alio loco Vlpian,  non  debet, inquit , circum- 
ucniri  teftantium  voluntas,  1,  90,  ficuilegatum.ffdecondi. 
&demon.  Necdifllaiilecftexcraplurainl.  feruos.ff.dcali- 
ment.  legat.  pertinet  quidem  ad  commoditatem  Icgstarii: 
fedcapax  non  eft.  Producitur  ad  fodales  Francifcanos,  qui 
minorcsdicuntur.  Hincniultae&vatiae  quiftiones  nafcun- 
rur.  Qujd fi  Icgatum fit  codicillis ? Qujd fi ceftam.encum ru- 
ptum  fit  cxcaufa  praEteritionis,  quo  cafu  legata  debentur? 
Quid  fi  coniun<a;a  pcrfona  agat  exedidodelcgat.prxftan. 
Qmd  fi  aliquis  agat  excdiifto  fiquisomiflacaufatefta,  Hic 
aperiturlatiflimuscampus.in  quo  aliicxpatianturmorcfuo, 
fcdfuislocishiccommodius  traiSlabuntur.  De  rcivindica- 
tione,  Datur rei vindicatio , l.i.  Cod.  commu.  de  legat.  quia 
legatum  tranfit  rc<Sta  via.  d.  1.  a  Titio.  ff.dc  fur,di<3:,1.8  i.lega- 
tam.dclega.2.     Rcivindicationon  datur,nifidomino.l.in 
rem.ff.  derei  vindic.hocaccipe.nifilegatafitrcsaliena.  Res 
enim aliena legatur.I.cum rcm  alienam.Cod.  de legar,  Olim 
Qon  relinquebatur,  nifi  per  fidcicommiflum,  aut  legatum 
damnacionis.  Gaiusin  Inft.de  leg.§.perdamnacionem.  Ini- 


nofterfi^,  excuiuslibroprimofumpcacft  hicregulaquaEad 
perfonaspcrtinet,&vidctureffeparsca.  i.  de  legat.  j.vbict- 
iamdcpcrfonisagitur:ficut&in  l.f.&y.eod.titul,  Dubita- 
baturergo,  an  filiusfamil,  poffetfideicommiffum  relinque- 
re.Ccrtura  cft  eum  non  poffe  reftari.  l.qui  in  poteftate.  ff  de 
tcfta.     Sed  de  fidcicommiflo  dubitabatur  proprer  fauorem. 
Infideicommiflisfpeiftatur  taotum  voluntasdtfdncffci,  fub- 
tilitatciarisnegle<3:a.  Dixiadl.  1.  SedVlpian.doceccantum 
fauoremaoneffe,vtvaleat  ab  his  teli(51:um,qui  iusteftandi 
non  habent.  Dc  hfs  perfonis  plene  diflerui  fub  cic .  de  tefta. 
Vlpi.  dthis  tra<5laueraifatiscop!ofelib.i.fideic.vcapparetex 
l.i.V,7,deleg.j.Huicregu!2affiniseftaliainl.6^.diui.§.codi- 
cillos.ff.  deiu.codic.  Codicillosisdemumfacere  poteft,qui 
teftamcntum  facere  poteft.  Codicillorum  vfus  coepit  ctiara 
tempore  Augufti:ficot&  fideicommifforum.  Inft.de  codiciL 
ExIegibusnonfunt,fedmoiibus  reccpti.propter  vtilitatem: 
teftamenta  legitima  funt.  In  dilBnitioncdiciturteftamenti 
iuftafcntentia,idcftIegitima,f(Blcnnis,  qua:certamformam 
iure  &  legibus  prsfcriptam  habeat.  Sic  cnim  iuftum  acci- 
pitur  plcrunque  apud  lureconful.  1,  i.deiniufto  rupto.Lj. 
ff.pro  focio.&  fimilibus,     In  codicillis  nihillegitifnumefl, 
quamuis  aliqua  folcnnitas  adhibeatur.l.vhim.  Cod.  deco- 
dicill,     Tamen  quod  ad  perfonas  attinet,  idera  feruatur, 
quodinteftamento,d.  l.Diui.§.codicillos.     Codiciili  vice 
teftamcnti  funguntur  quadantenus.  In  regula  di<a.l.  Diui. 
eft  ambiguitas  in  vcrbo,  poteft,  in  hac  nulla  eft.Vlpian.de  iu- 
rc  loquitur aperte  ac  diferte.     Marcellus  in  1.  Diui.  ambiguo 
verbo  vtitur,poteft.  Refertur  cnim  ad  ius&fa<5tam.  Scd 
Paulus  cxplicat  ambiguitatem  in  1.  8.  conficiuntur.§.  codi- 
cilli.eod-titul.  Mala igitur eft  raciocinario  &  fophiftica :  Qai 
non  poteft  teftari,  non  poteft  fidcicommittere.     At  qui  ru- 
rieft,&nonhabetfatisteftium,non  poteftteftari.     Ergo 
roiipoteftfideicommittcre,     Arguraentatio  cft  fophiftica 
&captiofa.     Vcrbum,poteft,aliteraccipiturinmaiore,ali- 
ter in  minorc.  Hxc  autcra  regula  Vlpian.  duo  continet,Qut 
potcftteftati.poteftfideicommictcre:  quinon  porefttefta- 
ri,non  potcft  fideicommittcre  :  vtrunquc  fignificatur  his 
huiuslegisverbis,£(j/</f«w««»,  ^c.  Vtraquefententiaoppu- 
gnatur  variis  modis,  dc  quibus  nuncdicemus,  vt  cemmo- 
dius  intclligatur,     In  primis  opponitur  1.  fi  arrogator.  ff".  ds 
adop.  Scdvitiola  eftargumentatiocxeslegtdudla,  Sicra- 
tiocinantar,  Arrogator  facit  tcftamentum,  camennonpo- 
tcftfideicommittcre,     Captio  cftinhisveibis  accauillatio. 
Sicefletargumentandum,Decertisrebus  potcft  teftamcn- 
tum  fieri  filio.  ergo  de  eifdem  rcbus  potcft  eumfideicora- 
miflo  onerare:  fed  non  ic€tz  idcolligitur  propter  diuerfita- 
tcmrationis.  Subftitutionon  eftoncrifi!io,ficutfideicom- 
miffum,  Hicpaterfilioexhiredatefnbftituit.l,i.§. vlti.ff.de 
vulga.  tamcnnonpotefteum  fideicommiflograuare.  l.pen, 
C.de  fideicom.  Alia  obie(ftio,  Mutus  non  potcft  ceftari.l.dif^ 
cretis.  Cod.  quiteft.  facerepofl.  &  tamen  fideicommictcre 
poteft.l.ii.Nutu.delega.  j.Refpondco  Iurecon("nonloqn{ 
de muto,fcd de co.qui  proptei  morbum  non lequitur,  Nara 
qui  proptcr  motbum  non  loquitur,  non  coniinuo  mutus 
iudicandus  eft.     E:  ha:c  fatis  oftendunt  vcrba  lurifconf  in  d. 


quum  effct  dominura  priuari  dorainio  rei  fuar.  lcg.  id  quod       l.nutu.  Sicetiameft  accipiendum  quoddicitiirin  l.&inepi- 


noftrum.  Excipiturctiamlcgataquantitasinccrta.  Natuta 
vindicationis  hoc  non  patitur,  qua  quis  dicit ,  Hanc  rem 
meamefleaio.  Ccrtatamcnquantitasvindicatur.leg.  fed  fi 
certos. ff.de Ieg.I,r.§,deccm.vtlcg.nomi.cauea.  Aliasrcce- 
ptiones  omitto  breuitacis  caufa.  De  hypothccaria.    Res 


ftola.Cod.de  fideicom.  Obiuftur  etiamNouelIaIuftin.115. 
de fan<5liflimis  epilc.  Sed  loquicur  dediuifione  bonorum  in- 
terfilios,  quae  iarequodamfingulari  perniitriturmonacho, 
quamuis  alias  teftamenrum  fictre  nonpoflit.  Hoc  quod 
fingularecft,ad  confcqucntiam  producinon  debet.l.quod 

Ss 


Frane.  Dmreni  QommenT. 


4S1 

vcro.fF.dclcgibuj^  Ayaobieftioexl.tarais.ff. dcdonat.cau- 

fa  morc.     Quj  non  poteft  facere  leftamentatn  ,potcftdo- 

narecaiifamortis,  ergo&fideicommittere.quia  pariafunt. 

I.57.illud.in  ptincip.ft.de  donat.caufa  mon.l.  vkim.  Cod.co. 

titul.  Refpondco.poftquamfaita  eft  donatio , cam haberc 

vim  legati,aut  fidcicommifli :  fed  in  forra  a  *  rationc  facicndi 

diffcrt  aicgato.     Inlegato(ufficitconfenfusduoium.lcum 

pater.75.§.furdo.ff.deicgat.i.  Donatio  confcnfu duorum 

perficitur.l.  ^S.intcrmortis.ff.dcdonatio.  cauf.  mort.prae- 

lensenimprafcncidat,  vclprxfcns  a  prafcnte  ftipulatur.  I. 

Senatus. j  t  .^.vltim.eodcm  titulo.  Vndc  morcis  caufa  dona- 

rio  apud  Feftum  Pompo.  bodic  ftipulatio  non  vidctur  nc- 

cciraria,fedpadlum.l.fiquisargentum.Cod,dedona.  Simi- 

liet  cft igitur in hac  re concradibus,  quam  vlcimis  volunta-       miffione  lcgacorum  ad  hiredes.     Quod altius  paulo repc- 

ttbus.     Ad  rationem  hanc  & formam  pcrtinet  conditio  per-       tendum  cft  cx  tit.quand.  dics lcga.  ccd.  Lcgatum ,  cuius  dies 

fonarum.  Filiusfamil.donat.dtd.l.tam  is.ficut&  conttahit.       ccffitmortuolegatario,tranficadcius  h2rcdem,fi  mortnus 

Ifiliusfamil.dc  obligat.&ad.NonfacitaHCcrateftamentura       fitnondura  aditaharreditate  abhariedc.     Diciturenimdie* 

ctiampatrcpernBittentc.     Ratio  eft  quamtradidi  fubtitul.       cederc  etiam  antc  aditam  hxrediratcm,  quotics  certumefi 

dc  teftamcn.  Tcftamenti fadlio  eft  publici iut is.  1.  j.  de  tefta.       debitum iri cum  adita fuerit  harrcditas.     Hasc  cft rcgula La- 

idnoneftconftitutumproptcr  patrem:fcdiurispublici  gra-       bcBnisinI.24.  Si Titio.quando  dicslcga.ccd.  Nositacedc- 

tia.     Qupd feruus  non  tcftetui ,  non  fit propter  dominum.       rc  hic accipimns,quamuis  alias  aliccr.Li  i  j.cederc  dicrs.  ff.dc 

indccorum  idvifum  eft,  quiafui  iuris non funt.     Filius  eft      vcrboruin fignification.  Dcdarandum  cfthocexcmplis.  Si 

quodammodo  feruilis  conditionis.     Plinius  filiosfam.man-      purum  fit  legatum ,  cedit  dics  a  morce  teftatoris ,  &  tranfit 


hxredicatclcgatanondcbcntnr.l.finemo^  de  tcfta.  tute.l.£ 
nemo.ff.de  rcg.iur.l.eam ,  quam.  C.  de  fideicoramConditio 
quidem  non  raale  dicicurhicadieftio,  fcdvim  tameacon- 
ditienisnonhabct  :  figuramhabctcondicioni$,noD  vim.l, 
<J7.Cornclius.dcha:red.inftic.  Conditiodicitut  ind.  1.  con- 
ditiones  cxttinfccus.  fcd  de  nomine  non  cft  concenden- 
dura.  Cura  ad  effcdum  refpicimus,non  habcmus  pro  con- 
ditione  :  fedmagisprodcraonftrationequadam.lcg.  i5>.Ia 
conditionibus.§.i.dccondir.&deraonft,  Sirailis  lccuseftia 
l.muco.§.fubcondicione.ff.detucel.  Scdquis  tf^huiusrei 
cffcaus  qu2ritur?Nam  cum  certum  fit  non  debeti  legatum, 
nifi  hasteditas adita fit ,  videtur  fiuftia quxii, an  conditiona- 
Ic  fit.  Scd  quxftio  magni  momcnti  eft,cum  agitui  de  tianf- 


cipia vocat libro  S.cpiftoL  Non  icfte  ergo  infertur,non  po 
teft  teftamcntum  facerc:ergo  non  poteft  donarc.quanquam 
idfxpeaccidit,  vtquinon  poteft  teftari,  donarcnonpoflit. 
L I  .ff.de  tucel.&  ratio.diftrah.  Poftquam  donatio  caufa mor- 
tis  fa^aa  eft  legitimc ,  effcduro  habct  legati.d.l.  vlt.Exempla. 
Nam  dominium  tianfic  fine  ciaditione.  L  i  .§.vlc.& l.feqaff. 
de public.  Itcm ius accrefcendi.C.dc caduc.tollcnd.^.vlcini. 
Sctipfi  lib.  I .  de iure  accrcfcen.c.i (J.Icem  Fakidia  detrahitur. 


ad  hxredcm.  1.  j-.  fi  poft  dicm.  ft.  fi  quando  dics  lega.ced.quia 
certumcftdcbitumiri,&d.LfiTitio.cod.tiiuI.  Idem  dici^ 
tur  in  §.in  nouiffimo.  Cod.  de  cadu.  toUcnd.  vbi  luftinia.  hoc 
conftituit,  corrigens  Icgcm  Papiam ,  qua  lcge  ccdebat  diei 
abapcrtura  tabulirom.Cod.cod.de  ra<iuc.§.cumigitur.Vn- 
dc  fit  vt  pleriquc  cxiftiment  compofitores  Panded.  mult» 
rautaftefnbtitul.quand.dicsleg.&  accommodaflcconftitu- 
uoniluftiniani.  Sedexiftimoldreeonf.potius  fecutosfuifle 


1. f . fi  raortis.  C.  ad leg.  Falcid.  difta  1.  cura pater.jf.eorum.de  veteres lcges.qux  crant  antc legem  Papiara.  Difpliccbat  eis 

leg.  2.  luiifconfulciinterpretantcs  edicSa  dclegatis,  produ-  lexPapia,qua:latafucratfifciaugendicaBfa,vt  pluracaduca 

cunt ad has donationes,l.cum hi.ff.de  tranfad. ).  j .  ff.  de leg.  fierent. Cod.de caduc.toUend.in piincip.pioinde refponfa & 

pr.Tfl:aQ.l.qux  fub  conditione.  ff.de condit.inftitu.l.j. ff.de  interprctationcs  rcfcrcbanc  ad  ius  anciquum,  fpcrances  ica 

oon.libcr.  Quiftiocftvulgoagitata.     Lexeftmunicipalis,  fore  vt  defuecudinc  abrogarctur.    Et  cft  locus  infignis  de 

vtmiiior  viginciquinquc  annis  non  poflic  teftamentum  fa-  hacreapudVlp,inInfti.tit.dclfga.Z.irf<ir<»>-i5!,inquit,y»<^/ifr^, 

cereconrraiuscommune.L^.Cod.quiteftam.facerepoffaa  velindiemctrtMmrtUllAfrHt,dfactdnamii]uetjHidemiHreeM 

poccritfideicoramittere,autcodicillosfaccie  }  Caufadubi-  mgrtit teflMtcrutempere.per iegtm MMtifaptamTop.ex apertii 

tarioniseft,  quialex  raunicipalis  non  prohibet  codicillos.  r<i^.fr/?dWf«/«.Mcrainiccolocc  Vlpian.iufisanciqui,quodiJ 

Ergo ,  &C.1.  prxcipimus.  C.  dc appell.Exiftimo  non  pcflc.cx  raagis pi obaict.  Et legis  Papiar.quod cius adoiitacem  abro- 

reguk  Vip.facicLnoncftnouum.cum  feq.ff.de legibus.  Ex-  garcoreninovcrcrctnr.Haccdclcgatopuro.Eaderaeft  cau- 

tcnditut  l.vctus  ad pcrfonas, qua;  fimiles  erunc  in  1.  noua.  fa-  (a legati in  diem certnm  reliftL d.  1. fi poft  diena.  quando  dies 

cit  Li.§.lcx  Falcidia.  ff.  adlegem  Falcid.Lex  Falcidiacrahi-  jega.  quiaccrcura  cft  dcbirumJri,exdidlaregulaLabeonis, 

turadCorneliaai,&CorneiiaadFaIcidiam.  Vna  interprcca-  d.LfiaTitio.  Aliacaufacftleganconditionalis.did.l.fipoft 


rioncmcapitex  altera.  Quidiflentiunt,leuiffimisargumen- 
tis  &  ftiuoiis  pugnant.  Statuta  funt ,  inquiunt,  ftiidi  iuris. 
Hocfallumcffeoftcadifubtit.delegib.  Sumuntprosxio- 
mirccertiffimo,quo  nihilpoteftdicia  vcroalicnius.  Nec 
cdiofutadicipotcfthocftatutura,  quafi  contia  tcnoicmra- 
tionis.&c.Citant  ctiam  legem  vlti.ff.  dc  reg. Catoniana.  Le- 
ges  vctcrcs  non  fcmper  crahuncur  ad  nouas.quid  enim  fi  con- 
trarix  fintPd.Lnon  eft  nouum.facit  d.l.i.§.lex  Falcidia.  Quz 


dicm.§.  fin  autera.&  Codice  dc  caduc.tollend.  Racio  cx  di- 
fta  regula  Labeonis  cft,  quia  noncft  ccrtumdebirumiri.fi 
tdcatuihiicdicas.  Exquo  pcifpicuumcftnonfrufbraqux- 
ri,anconditiotacitafaciatlegatuni  conditionale.  Tacitam 
aucem  intelligiraus,quac  cxtrinfecus  venit ,  non  ex  teftamen- 
to.  1.  6.  quod  pure.  quand.  dies lega.  Tacita  condicio ,  qua 
venit  cx  tcftamcnto,  fufjjcndit  legatura,&  impeditceflio- 
nera  diei.  Exeraplumin  d.  1.  quodpurc.&l.  lotT.aliquando.' 


damtamcnpofluntlocumhabcrc.  Nam  nallfcquitur,ha:c  de  condit.  &  dcraonftr.  legatumpurcdatumeft:fcdadera- 
lcxnonpcctiaecadlegesnouas:ergo  nulla  lexadlegesnouas  ptum  fub  conditione,  intclligitur  fub  contraria  condition* 
tiahidcbct,  tcli6luoi.     Ha:cconditionon«ftverbisexprcfl&:ledtamcn 

vcnit  ex  tcftamento,non  extrinfccus.  facit  diSt.  lex ,  51 8  .con. 
diiioncs  cxtrinfccns.ff.dccondit.&dcBon.  Tacitahicdici- 
turcumncccxptcflacftveibis,  nec  potcft  coUigi  cxverbif, 
vt  hx,Si  hxrcscrit.fi  adiciit  hxrcditatcm.  Exprcffioigi- 
tur  huius  condirionis  nullam  vira  habct,  &  dicitui  fuperJ 
uacua,did.lcg.fi  Titio.  § .  quxdam.  quando dies  leg.  Ho» 
cft  accipicndum ,  nifi  teftacor  habuciic  animura  condicio- 
nis  facicndx.  d. I.  in  coflditionib.15) .  §.i.de  condit,& dcraon, 
Quibus  autcm  vctbis  dcclarctur  h.£C  voluntas,  quxrifolet. 
Sed  animaducrtendum  cft,  quxftioncra  fadi  magis  efle, 
quaraiurisjdc  qua  nihil  cem  in  vniucrfura  diffiniri  poteft, 
Qnodad  iasatrinet,fcquenduraeft  quod  Vlpian.aic  inLt. 
§.vIt.dcdonat.  Si  appareattcftatorcBialicerlcgatutumnoi 
fuiffe,Titiodonauitdeccm,vtindeScichumcmerct.  Quid 
ficeftatordixerit  fub  condirione,SiTitius  hxrcs  meus  cricf 
Pleriquc  exiftimant  voluntatem  fatis  declarari  his  vcrbij, 
Et  fanc  mihi  videncur  hxc  vcrba  tcftatoris  magnum  pon. 
dusbabcrc:nifi«lix  conie&urx  repugncQt.     Qbiicitur  lex, 

Mjtni^ 


LOcus  communis  hic  trac^atur  de  cocditione  ,  qus  ad- 
'ciibiturlegito.  Tria  hiccxcraplafunt  inquibus  quxri- 
tiir,anlegatum  fic  condirionalc.  Necdubiuraefl  quinver- 
bafinrapta  ad  conditioncm  faciendam.  Di61:io/J",condido- 
riemficit.1.24  fiTitio.ff.  quandodies  leg.ced.  Diftio^*»/^ 
.;  *<«,apcaeft  eciam  ad  conditionem  faciendam,  dicemus  ad I. 
fr.Stichum.infr.hoctit.delegat.i.  Eccfthoccipieffural.8. 
qa:  hberis.  dc  vulga.  cuius  legis  pais  eft  lex  noftia. in  d.  L qui 
Iibcn5;.cademcftinfcriptio,Vipian.lib.4.adSabinura,&inL 
iG.  fed  fi  plurcs.  qux  paulo  poft  fequitutin  quibufdamco- 
dicib':s,  aciniis  locisciadatuidcvihoiumvciboiura.  Ex 
his  appacethicvetba,^««y^»«  *»-//, ^c.conditioncmfignifi- 
carc.  Vciuntamen  Vipian.  nofter  ait,legata  non  effici  condi- 
tionalia.  Namcondicio,quxtacitcincft,  non  redditlega- 
tura  conditionalc.  1. 5;  8 .  conditioncs  excrinfecus.  ff.  de  cood. 
&deraonft.  hzcautcm  tacice  iacfle  dicicur,  quia  oonadita 


In  Tit.  Delegatis  ^fideicom 

Mxuia.  44.fr.demaDU.tefta.  Serui  mei liberi funto fub  hac 
condicione ,  vc  monumenco  meo  lucernam  accen(ianc,&  fo- 
lennia  mortis  peragant  alccrnis  meniibus.  Libectasferuis 
relifta.eaconditionefufpenfanon eft.  Sed  ea  fpecies diili- 
nilis  eft.     Teftacot  enim  in  ea  vfus  eft  di«5lione,vt,quac  mo- 


483 

fpecies,nihil  concrariiim ,  autrepugnans  rfcperiecuri     Lega- 

tum  ab  omnibus  hxredibus  fub  conditione,  fi  primushx- 

Condicio  fuperuacuacft,quacenusraciceineft.O- 


res  enr. 


mncsiegacooneratifuntnonin  folidum:fedproparte  :defi- 
ciencc  conditione  legatum  debetur  faltem  pro  parte.  Dixe- 


dumfacit.1.40.  quibusdicbus.§,  vltim.  Gonditiopromodd       ritahquis,  imo  dcbetur  integrumlegatum:quia  pars  hire- 

ir_j.-.-ir       r    1    1   .         L  ditatisaccrefcitcumonere.l.  <ji.fi Titio.§. Iuiianus.de iegat. 

i.  Scripii  de  hac  re quid fentiam lib.  z.deiureaccreken.cap. 
2.0pinioSocinidecontrarietare  non  eft  vfquequaqiieim- 
probanda.  Sed  hsc  difputatio  eft  alcerius  loci.  Diuerfa  eft 
fpecies inl.  i<j.  in condicionibus.  J.  i. ff.  de condi.& demonft. 
Legacum  eft  reliftum  a  primo  tantum,non  a  caeteris ,  &:  con- 
diriocicantum  adfcripta.  Conditiofuperuacaneaeft,quia 
non  poceft  deberi  legacum ,  nifi  eo  exiftenci:  hircde,  ne  pro 
parce  quidem.  Igicur  hicres  cafus  expcndendifunc.  Viden- 
duminquaqueipecieancondiiioinfic  heceflario.  Aliaan- 
tinomiacxl.i  5  o.Exptefla  nocenr,non  iexprefla  nonnocent. 
dc  reg.iuri$.Brcuisdefinitiohxceft,&fubobfcura,nifi  adlo- 
cumrcferaturvndefumptacft.Sumptaeftautemexl.finon- 


&legeaccipitur.l.fedCclfus.<j.§.vlr.decontrahen.emp.cum 
(imilib.  lceni  mens  teftatoris  eft,  vt  liberi  monumento  ad- 
fint,alias  nunquam  coniequerentur  libertatem:quia  tradlum 
habent  ca  verba,vt  adfint  monumento,  &c.  Superfunt  ex- 
plicand^aliquotantinomia^.Vnaeftex  !.;.§. filius.ft.de  liber. 
&pofthjm.  Conditio  qua:  taciteincftexpreila,viciatexbz- 
redationcm.  Ideminl. fiquisSempronium.  (78. adHn.de 
bzred.inftic.  Filius  debec  cxhxredari  pure.  Cerco  enitn  iu- 
dicio  liberi  a  parencum  f  ucceftione  remouendi  funt.if.de  bo- 
lior.poiref.concra  cabul.l.i8.fubcondi[ione.  Neciddubium 
eft  in  coRdicionevoluncacia  :  fed  deneceilacia  condidone 
quxricur ,  cuiufmodi  hxc  eft,ii  hires  eric.  Non  cnim  valct 
exha^redatio ,  nifi  adica ha;reditace.l.io.filium.§.  fcd cum et- 


haeredario.debono.poff.concr.  cabul.  Solut.  Hfcvetba  ic4  nunquam.fF.deconditioni.  &demonftr.cuiusinfcripiiocft 

interpretamur  vt  condicioncm  facianc  in  odium  exhireda-  Modeft.lib.  7.  differen.  Voluit  enim  oftendete  diffcrenuam 

tionis  :  vcfubucrtaturexhiredatio.quxnoneft  adiuuanda  eorum.quaecaciceinfunc&quaEexprimuntur.SjC-pitolium 

interprecatione.l.cum.quidam. ff.de  lib.&pofthu.  Sifubti-  afcendcrit,  tacitcconcinechanecondicioncm.fi  volueric:ca- 

licacem  fequamur  in  hac  interpreracione.nonpoccft  valerc  meneiuisexpreflio  nocec.in  fpecied.I.nonnunquam.  idve- 

exhiredatio.Non  enim^vtdidumeft^valetcxhasredacio.ni-  rumeft,&inaliiSjdequibusiamdiximus.l.}.§.fiiius.l.fiquis 

lihircs  exiftat.    Condiriocft,fi  hireserit^atharresnonpo-  Sempronium.l.a(ausltgirimi.teftatorisvoluntatiparens,qai 

teftefleantequam  valeacexhffredario,quiafiliusincerimpr?-  voluic  Capitolium  afcendi.facitlexj  fiindiem.4ff.§.  vlri.de 

teritus  reperitur.Hsc fubrilitas  adraitticur  odio  exhsredario-  condit .&  demonft.Hacc  mihi  fufficcrc  vifa funt  ad  h uius  ter- 


nis.d.l.cumquidam 

Diximus  condirionem  quztacite  ineft  ,  non  reddcre  le- 
gatum  con  Jitionale,nec  impedire  tranfmiflSonem.  Supcr- 
ijnt  explican  ix  aliquot  ancinomiaf ,  quarum  explicacio  mul- 
cumconfercadhuijslegis  interpretationem.  Vnaeftexl.5. 
§.filius.ff.deliber.&pofthum.Gondiiio,quxtaciteineft,ex- 
prciii vitiat exhzredationem.  Idem inl.<58. fi quis SemprO- 
nium.ad  fin.  ff.  de  hjered.  inftit.  filius  debet  exhaeredari  pure. 
l.iS.fub  conditione.ff.de  bon.pofl.contratab.  Cettoiudi- 
cio  libcri  a  parentum  fucceifione  remouendi  funt.  N jc  id 
dabiumeft  in  condirione  volantaria  :  feddeconditionehe- 
ceflaria quzritur.Guiufmodi harc eft,fi  haercs  erit.  Non  valet 
exha:redario:nifi  adita  hacreditate.l.filium.  zo.  §.(ed  cum  ex- 
haredario.ff.debon.pofl'.  contra  rabulas.  Solut.  Hxc  ver- 
baincerpretamur,vtcondirionemfaciant,odiocxb^redario- 
nis.arg.l.  1 9  .cum  quidam.  ff.  de  liber.  &  pofthum.  vt  fubuer- 
taturexhaercdatio,  qux  noneft  adiuuanda  interprecatione^ 
Sifubrilitatemfequamurin  hacinterpretatione,rion  poteft 
valereexhxredario.  Nonvaler  cxhxredatio^nifihxresexi- 
•ftat ,  vt  diximus.  alia  caufa  eft  legati ,  in  quo  nullum  odium 
vetfatur.AIiaantinomiaeftex!.<3j.fiitalegatum.§.illi,fivo- 
let.infra,  hocrit.del;-gac.i.  Gonditio,  fi  voIet,expreftared- 
diccondirionale  legatum.  VuIgodicifoIecnonineiTet^cite 
vt  legatarius  velir.Nam  etiam  ignoranci  acquiritur.l.  yy.cum 
pater.§.furdo.delegat.i.  Verumquia  lcgatatius  poteftre- 
pudiare,rc(5Iediciciirincffehxccondicio,vcIegatumrioaac- 
quici ,  nifi  volenti.  Item  lureconful.  in  d.  § .  illi  fi  volet.iacis 
oftcndit  eamcondirionem  ex  gencreearumeffe,quita:ite 


tii  capiris  declarationem.  Aliilongius  vagantur^&^radlanr, 
an  generilitcr  verum  fit,exprcflionem  eot um,qux  tacite ia- 
funt,nihil  operari.  Et  an  id  locum  habeat  non  rantum  in  con- 
dirione:(cdeciamindi(poficionc.  Hxc  extra  rem  funt.mihi 
hic  propoficum  cft  vt  dicam ,  non  quicquid  poteft  dici :  fcd 
quicquiddcbet. 

Adl.4..Ji quis  infundivocabulo. 

LOcushic  traAatderatione&  modo  legendi.  Vtenduift 
eft  aucem  verbis  aptis  &  idoncis  ad  rem  fignificandarai 
Qujd  ergo  fi  errarum  fit  in  nomine  rei  legatx  ?  Dupliciter 
hoc  accidere  potcft.  Prin.umcrrandoinnomine  proprio 
rci.  Secundocrrandoinnominecommuni  &appellariuOi 
ff.de  vtroquebicVipi.Ioquicur.  Erroiigitur  innominepro- 
prionoD  nocet,  fidevoluncate  alitereonfter.  Tolerabilis 
eft  hic  crror  in  Qomidibus ,  qux  at birrio  cuiufque  imponun- 
tur,ic  mutantur.  Idcm  dicitur  in  1.  fi  Fortidianum.  Cod.de 
legat.  Idcminnomine  hxredis,autlegacatii.§.fiquisinno- 
mincInfttt.dclcg.l.fiinnominc.C.de  tefta.  Ec  adfertur  ra- 
tio  in  d.§.  fi  quis  innomine.  quia  nomina  imponuntur  ad 
recogiiofcendos  homines.  Nihil  crgo  refert,  modo  alitct 
notiefTepofEnt.  Ethxcrario  ad  nomina  quoque  propria 
retum  peniner.  Imponunturrebus  vt  facilius  nofcantur  ac 
difcernancur.De  nomine  ccftacoris  vide  1.  vlt.  Cod.de  h^redi- 
bus  infticueti.  Nam  ea  difputatio  extra  rem  eft.  An  idem  fic 
incontra(^ibus,dixiadl.3i.fiin  homine.ff.de  verbo.obligat. 
Idem  diccndum  cft  &  fi  crror  fic  in dcmonftrariohe.L  1  /.de- 
monftracio.ff.de  candit.&demonftrario.  §.  huicproxima. 


infunt.     Quatehxcrefponfionec  tuta  fatis,  neciirniacft,       Inftitiltio.de legat.     Hxcaccipiendafuntcumapparettefta- 


quamuis  cxcufativtcunqueac  defendi  poflit.  Sequendipo- 
tius  vidctur  ratio  Gaii  in  1.  (^  8  .fi  ita  expteiTum.ff.  de  condic.  & 
demon.  Rip.  ad  hanc  I.3.  num.  3  f  .quia  condicio  perfonx  in- 
iun6la,videcurvelle  fa(5tum  petfonaleefle,necadhxredem 
tranfire.l.4.ft.loc3.  Aliaeftvoluncashxrcdis,aIiadcfun(5):i^ 
Scripfi  ad  1. 4 (J.ccntefimis.ff.de  verbo.oblig.  Cuin  tacite  itt- 
eft  conditio ,  nec eft  exprefTa ,  nihil perfan^ iundlum  dici  po- 
teft.Aliaantinomiaex  1.  88.  A(5luslegitimi.ft.deregul.iun 
Acceptilatiotacitatn  condirionemhabct,fi  conditio  excice- 
rit  fub  qua  ptomiffum  crat:tamen  expreffa  nocet.Sed  mirum 
id  non  eft  in  a(^ibus  legirimis.  Ritus  quidam  legitimus  eft  ac 
(olennis,  exquo  nihil  immutari  licet  iniis,  qux  prorituac 
cetemonixformaexa(Seferuaridebent.Boet.inTopic.  Cic. 
ex  Gaiojvbi  de  ceffi  one  loquitur.  Dicuntur  legis  a(9:iones, 
Nouell.  8  I .  Gonfti.qux  dignitatibus.  De  his  fcripfi  ad  titul. 
de  acquircn.hxredit.  Aha  antinomia  ex  1. 11.  fi  Titio.ad  fi- 
nem.quando  dics  legat.ced.     Si  diligenter  confidetccur  illa 


toreraerrareinnominetantilmi  &  dealio  corpore  fcnfillc, 
iddebetur  de  quo  teftator  fenfir.  Sed  quomodo  idpoffic 
apparere,  difticile  eft  hoc  in  vniuerfum  diffinire,  quia  fa(5li 
eftquxftiomagis,quam  iutis.  Sedconfiderandafuncquat 
ancecedunrj& qux  fequumur.I.fi  fcruus plurium.  s  o.  §.  vlri. 
infrahoc  riCidelcgac.i.  Demonftracio  cciam  fpecStari  debec 
fi  forte  qualicas  erac nocior  reftacori,quam  nomen.  1.  i<7.qui 
habebac.ff.  dereb.dub.  Siigicurcrrorfic  noncancuminno- 
raine:fed&inrcipfa,&corpore,noccclegaco.  hxccftfen- 
tentia  Vlpian.  in  hoc loco.  Idemque  fenut  de  ha:tedis  in- 
fticutioncinl.^.quotics.ff.dehxred.inftitu.  Qux  duoca^ 
pita  coniungi  debent ,  vt  olira  coniunc^a  fuetunr.  Infcri- 
prioeft  Vlpian.hbr.  f.adSabinura.  Separara  autemfunta 
compofitoribus,  quia  diucrfisritulisconueniebanc.  Hxc 
coniun(3;io  vtilis  cft  vt  conferantur  fcriptadelegato  &  in- 
ftitutionc.  Magna  eftenira  afiinitaslegati  &inftiturionis. 
Sic  alias  coniunximHS  1. 8^.  re  coniuni^i.  de  iegac.  5 .  & !.  1 41  < 

Ss     1 


M 


FrancSDuareni  Commenf. 


triplici.  de  vfirborum  figntficarione.  Exemplum  de  legato. 
Qusritur  cum  tcftator  de  vno  fenfi: ,  &  akerum  legauit.di- 
cicurcrratumin  corporc.leg.5>.in  venditioaibus.de contra- 
hen.  emptio.  Duosfundos  habebam,Cocnel.  &Scmpron. 
diftantes  intcr  fe,  nec  confines.  Vnum  legarc  volcbam  Ti- 
titio,ncmpeeumquimaiorummcotum  non  fuiflet,fedcm- 
ptus  a  patre  mco.cumigaoraremvtereflctemptus^perfua- 
fummihieftCornelianumemptumfuifle,  cum  reueracflet 
Sempronianum.Iegaui  Cornelianum.  Hic crratum  eft in  rc 
ipfa  magis,quam  in  nomine.  Teftator  fi  fuiflet  praefens  dixi(- 
fet,huncfundumdolcgo.  Neuterergo  fundusdeberurpro- 
pter  errorem.arg.l.in  ambiguo.  de  reb.dub.  Exemplum  de 
hxredis inftitutione.  Vulgo  notum cft  ex facra hiftoria, Ifaac 
inftituit  lacob  pro  Efau  per  errorem.  Genef.  27.cap.Erra- 
tum  f uit in  corpore  ipfo.  Si  non  nominaflet.in  codem  fuiffct 
errorc ,  hunc  ego  inftituo.  Nam  valet  inftitutio.  Romano 
iure  neuterinftitutus  efle  intelligitur.  Scd  huicfcntentix 
opponitur  locus  communis  de  voluntatc  teftatoris,ex  Tubc- 
roncinl.Labec.§.vkin3.dc  fupcll.legat.  Quprfum nomina, 
nifivtdcmonftrcntvoluntatcm  diccntis?Sententia  cftTu- 
beronis  diflenticntis  a  Seruio  focero  fuo.  Cfce.pro  Cecin. 
Nihil  opus  eft  vcrbis,  cura  reSjCuius  caufa  vetba quifita funr,       "r   Ocus  cft  dc legato ,  in  quo  quarritur  a quo  dcbcatur Icga- 


uerfarfint.  Seddubitatucde  quibufdamrebusan  fiipeliedt^ 
lis  fint,aut  veftis.l.  s  -de  fupel.  leg.  Ex  iam  didis  cognofcitur 
difFerentia  nominis  propriij  &  communis  vel  appellatiui. 
Error  in  proprio  norainc  non  nocet,  fi  conftet  de  volun- 
tace ,  &  admitticur  conicduta  voluntatis.  Error  in  nomine 
cei  nocct,nec  admittitur  probatio  voluntatis.  Plerique  ta- 
mcn  hic  dicunt  admitli  probationera,  fed  fortiorem  re- 
quiri.  Sedhocfatis  refutati  poteft  exiis,qu2diximus.  Ra- 
tionemdiuerfitatisfubiicithicVlpian.adfin.  Errorinncmi- 
nc  proprio  excufationem  aliquam  habct,  ha:c  nomina  ac- 
bitrio  cuiufquc  imponuntur,  vcl  mutantur.  Cod.  de  muta. 
nom.  Coramunesappellationcsquxquafinaturaliquodam 
confenfu  hominum  indita;  funt  rebus,  non  pendent  excu- 
iuique  voluntate & arbitcio.d.l.  Labeo.facitL  i.devfufru£l. 
earum  rerum.  Nec  fcnatus  eft,nec  principis ,  coraraunia  re- 
rum  nomina  mutare.  Pomponius  Marcellus  Tiberio  dixit, 
Horainibus  barbaris  ciuiratem  Romanara  dare  potes  :  no- 
minibus  bacbatis  non  poies.  Alcia.male  boc  adfcribic  Pba- 
uorino&Adciano. 

Ad%.Ji  quUhxredes, 


intelligitur.  Sivoluntastacitisnobisintelligipoflet,  vctbis 
omniuononvteteraur.  Hxc  ratio  quofdammouit  vtdice- 
rent  Efau  rede  infticutum  videri.  Quas  fcntentia  alias  a  me 
rcfura  eft.  Vlpian.  in  d.l.quot?es.  refr.>gatur,  &  oftendit  non 
fufficerevoluntatem.  ErrorfHitTuberonis.de  quo  indidi. 
lcg.Labeo.qui error ab iftis  renouitut  sc repetitur.  Efau ne- 
quefcriptus,nequcnuncupatusfuii:.!.i. fF.de  hxred.inftit.leg. 
iubemus.Cod.de  teftam.  Non  quifquis  vnlr  aliquera  fibi  hs- 
cedem  efle.nec  cundem  infti  tuit,dicitur  magis  inftituere vo- 


JL/tum.  Et  cettura  cft  ab  ha:rede  deberi ,  nifi  aliud  adum 
fit.  Dixifupraindefinitionelegati:  fifintplurcshzredesde- 
betur  ab  omnibus,  &  debetur  prorata  parre.  1.  fi  pluribus. 
4f.de leg.2.  Similislocusinl.abomnib.  107.hocti1u.de leg. 
i.nambxresnonreprxfentatdcfundti  per(onara,nifiproea 
partequahxreseft.I.cumamatre.Cod.derei  vindic.Vr.defi 
vnus  infticutus  fit  hxres  Gallicanarum  rerum,&  teftacor 
itadixcrit,  Quifquis  mihi,&c.videtur  is  folus  oneratus  ad 
quemresGallicanx  pertinentex  diuifione.  Scdnon  itaeft. 


luiire,qu3rainfticuifle.AIiudcftaiiquid3!',ereveI!e,aIiudage-       Nara  ad  omnes  bxredes  pertinent  bx  res,  quamuis  obue 
rc.I.  i.deeden.l.anipIius.fF.remr;.t.hab.Idcertumeftiniis       Biantdiuifione  hxreditatis,  &  eas  confequatur  ab  aliis  Iix- 


adibus.in  quibus  fola  voluntas  non  lufficit.  not.  adl.  i .  Cod 
de fura.Trinit.  Non  eft  credendum  folam  voluncatem fuffi- 
cere  ad  inftitutionem  hxredis :  opo.rtet  eam  aliquo  modo  cx- 
preiram  efle.  Si  fola  voluntas  fpedaretur  in  teftamcntis,cur 
tantafolennita$adhiberetur?I.  hac  confultifiima.  &I.  iube- 
mus.  Cod.de tefta.&aliisfimilibus.Vnumexemplum  cftin 
!,44.quidamcumfiliumfam.fF.debxred.inftit.vbivoIunta' 
tis  nuJla  habetur  ratio  in  teftamcnto,  qux  nullomodoeZ' 


redibus.  Quidfiteftator  eum  inftituithxtcdcmrerumGal- 
licanarura?quo  cafn  legatarii  loco  eft ,  dato  cohxrede  vniuct- 
faIi.I.quotics. Cod.de  hxred.infti.non  datocohxrcdeievni- 
uerfaIi,intelIigiturexomniuhxrcsinftitutus,detra6iarerutii 
mentione.l.  i.§.fifundo. fF.de hxred.inftir.  Hxrcseftiuris 
fucceflor.l.quoties.5).§.hxredes.fF.de  hxredib.  inftit.  L  ex  far* 
0:o  }f.eod.tit.Vbiduofunrinftitutiexcertisrcbus,nccvllu»  ; 
eft  cohzrcs  vniuerfalis,  interpretamur  Inftirutos  elTe  fine 


pieflacft.  Sequitur  de  errore  in  nominecommunifiueap-       partibus,fed  iure prxlcgati  res  illas  fingulis  attribucndascf^ 


peilaiiuo.  Exemplumhiceftdelegato.  Aliudcxemplumin 
d.l.qnotics.     Ratio  eft,quam  expofuimus  fupra.  facit  d.  1.  in 
ambiguo.iF.de dubiis.vbi  Paulusait,  Qoialiuddicit,quara 
vult,neque id dicit quod  vox  fignificat ,  qusa  ncn  vult:nequc 
id  qnod  vult,qu!aid  non  loquitur.  Eft locus infignis  de  hac  re 
inl.Labec.iude  fupel.leg.vbifcntcntiaTuberonis  refcllirur 
dc  vcluntatc.  Mitum  non  eft  hodie  phrofquc  hxfitare  in  hac 
re,cumvetcres  interfedifTenferinr.  Tubcro  quidemproba- 
bilitctdixit  :  fcdobtinuitSoccrifententia,  vtqux  fortiori- 
busrationibus  nitatur.     Aurcaeft  fenrentia  £eruii:Nemo 
credendus  eft  aliquid  dixifle,cum  non  fuoncrninevlusfit. 
Non  obftat  l.quoniam.i  ^Cod.de  tefta.NJhil  fane  rcfert  qui- 
bus  verbis,modoapta  fintad  fignificandam  voluntatem.d. 
l.quoniam. facit  1. 1 5 .  ille aut  ille.  §.  cum  in  vcrbis  nulla , &c. 
dclcg.j.Pciculofumcftconie&turam  voluntatis  rccipi  con- 
tra  apertam  verborum  fignificationem.  nihil  cerci  eflct  in 
tcftamentfs  :  diceretur  teftator  (ofitiis  boueni  vocare  afi- 
num.  Hicocciirritancinomiacxl.  j o.Librocum.§.quodta- 
men  CafEus.  de  leg.  j .  vbi  admittituc  coniediura  voluntatis 
contra  proprietatcm.     Verum  non  omnino  rcpugnat  vc- 
luntati  fignificatio  verborum.     Chartas  vocamus  libros  ab- 
fiue.     Abufumrccipirausplcrunque  profignificationepro- 
pria.l.nonaliter(J7.§.i.dcleg.  j.l.fi  quisvinum.de  trit.vino, 
oleoleg.     Recipimusctiamtropos&figurasvfitatas.mcta- 
photani,metonymiam,allegoriam,ironiam.  Siquisferuum, 
aut  equum  vocct  afinum  ob  tarditatem  &  fegnitiera  :  hic 
i.on  receditur  a  confuetudine  loqncndi.      Ambigua  igitur 
voxeftindidi.l.librorum.fed ftudiofusftudiofelegac.  Itcm, 
nihiLiiud,quamlibroshabebat.  Nonobftarquodnonnulli 
obiiciant  ex  hoccapite,  devefte  &  fupclledbilc.     Supellex 
nullomcdo  fignificat  veftem  apud  Latinos  (criptores.  Ne 


fe.  Debecergoquifqucxsalicnum,  &legataproquaparte 
efthxres.  Ncchabeturratiotctumprxlegatatum.d.l.cxfa- 
6fo.nififorce  voluntasdefunAicontraria  apparcat,  fi  appa- 
reateum  his  veibisvfum,  quod  vclletcumonuslcgatorum 
fubire,adquemillx  rcs  peruenirenr.  Qux  hictra^fanturde 
nominibusdiftributiuis,adreiB  nonpcriiDent.  Dehisdi- 
cemusalibi. 

i^d  l.  j.  Serui  ekSIione. 

AGitur  hoc  loco  de  optione,  vt  clcdionclegata ,  de que 
proprius  eft tit,infralib.  jj.  Quidam  legauit  Titio  fer- 
uum,  quem  elegerit :  fcmcl  elegit ,  an  pcffit  variarc  &  muta- 
re  voluntatem.  Mouetdubitationcm  qucd  tcftatornondi- 
xit,quera  femel  elegerit.  Sed  Paul.ait  cum  variare  non  pof- 
fe.Ratio  colligitur  cxl.apud  Aufidium.20.in  fin.  fF.  de  optio. 
leg.     In  Florent.ibi  Icgitur,quoniara  res  &c.  ex  quo  apparet 
rationcm  reddi.in  aliis  iegitur,  quinetiam  res  &c.  Vndc  ort» 
eft  magna  diflcnfio,fed  tutius  videtur  Florentinarolcdio- 
nem  fequi.  Scd  obiicitur,quod  hac  ratione  hoc  non haberct 
locum  inrealienalegara.  Paulus  camen  hic  lcquirurgene- 
ralirer.nccremalicnamexcipit.  nonenimdiftirguirleruura 
proprium  ab  alieno.  SedanimaduerrendumeftlurifconfuL 
in  1.  apud  Aufidinm.  loqui  de  legaro  vindicarionis,  in  quo 
legaro  ftatim  tranfir  dominium  ctiara  iute  vetcri,  vt  dixi. 
hoc  autem  genere  res  proprix  tanrum  legantur.     Non  igi- 
tur  mirum  eft  hanc  rationcra  adduftam  efle.cum  dc  eo  genc- 
rclegaritantumquxteretur.  Sed  hoccftreccprumeiiamin 
aliis  genenbus  lcg  jrorum,(ed  ajia  rarione.  Qu-j  muis  nota  ra- 
tio  nobis  non  eflcr:ramen  certum  ius  fequi  oportet.  1.  non  o- 
mnium.fFdelegib.  Egorationem  adduxi  inLfiquisftipuIa- 
tus.fF.de  vetb.oblig.quxmibividetur  probabilis.necvltiniat    ' 


molauausdubitauit  vnquam>quiD  fupellcx  &  veftis,rcs  di-       voluDtatesfufpendantur,fedntaturiusexicum  bdbcant.l.  vlc. 

commu, 


jmtnun.prcdior.    Ecvldetnus  lu  plxiifque  aliis  excmplis 
^hancvariacionemimproban.l.  n  plunbus.  3j.i.  buiufmodi. 
S4.§.Stichum.iDftahoc  tit.de  lcg.i.l.datuliberum.  ii.adii. 
de leg.i"  Hzcincelligenda func ,  cum ele<^io re(Sbe fada  e(l, 
tcfinevicio.     Nihilenimprohibec  quod  viciofe  fadum  e(l 
repeti&icerati.I.  qui  per  lalutem.jz.de  iureiuran.  ca.  non 
prxftat.de  reg.  iur.  in  6.  Vnde quxricur  qua:  obferuanda  finc 
in  cIe(^ione  vc  valeat :  ego  paucis  perAringam.     Nam  plena 
difpucatio  magis conuenit  cic.  dc  opcio.  lega.  Primum  opor- 
cetaditam  eirebxreditatem.I.  optione.  i(7.de  optio.Ieg. I. 
lulianus.io.infrahoctic.deleg.i.     Namantc  aditioncmle- 
gaprius  nihil  iuris  habet.  I.  Ci  nemo  fubiic  hxredicatem.  141. 
deregul.iur.l.eam,quam. 14.G0d.de  Hdcicom.Secundonti- 
liusfamil.ncjoporcetvoluncaccmpactis  accedeie.d.I.  luiia- 
nus.Nam  filius acquiric  pacri&c.  Tercio  fi  fit  pupillus,  debet 
eciamaccederecucorisau(Slocitas.argum.l.  pupillus.9.  ff.de 
acquirenda  hxreditate.  &  1.  fi  fine.alias,niinor  reftituitur. 
I.aitprxcor.  7.$.  &fifine.alias  efi:!.  &fi  fine.S.deminor. 
Item  quaitolocooporcec  verbis  apciseumviumeflequieli- 
get,  vc  apparcat  vnam  ex  rebus  habere  vcUe  magis,  quam 
alias.  Vetbumenimeligereidfignihcac.  Indequsticur.quid 
fi  dizeriCjillam  rera  volo  eligere .'' Verbum  cnim,  volo,  eft 
fafpenfiuura.  1.  fi quis ftipulacus. ff. ds  verbo. obliga.vc volo 
aJirehireditacem ,  volo  macriraonium  conctahcrc  cum  illa, 
volo  reknquere  prxdia.  I.  Pamphilo.  } 7.  §.  propoficum.de 
lcg.j.  Seddiligencerconfidcrandaeftvisvcrborum,&mens 
proferencis;nquaquefpccie.ha:ceuimcertisregulisincIudi, 
autcercadefiriicionecomprchendinonpollunc.    Qoid  fiita 
didlam  fic,  Volohabere,fumere,  capere,  Volo  efiehxrcs, 
volo  Ticiam  habere  vxorem ,  volo  dire.  1.  huiufmodi.  84.  §. 
Stichum.  hoctic.volohabcre.d.I.  apud  Aufidium.hocver- 
bo pctficitut  ele<ftio.     Quinto  opoitet  cledbionem  fadlam 
cile  tebus  omnibus  exhibitis.I.  4*  ^-  deoptio.  leg.  £le(5lio 
enim  teqiiirit  deliberationem.     Opponuntl.  fi  iscui.  15».  de 
Itg.i.vbi  ob  ignorantiam  rerura  non  vinacur cle(3:io.  Varis 
lunc  opiniones,  plerique  intcUigunc  de  legato  alcernaciuo, 
(ed  nullaiatis  ficma  racio  adducicur  huius  diuetficacis.    Exi- 
ftimo  cem  ibi  cradicam  fuifie,  necfuifle  fimplicem  ele(5l:io- 
nem,  aliasfimilicudoqux  fequicur  non  eiFetapcanecbona. 
Deiudevindicare,  vcrbum,  videcur  accipiendum  cura  effe- 
(3a.not.ial.2.§.fi  tamen.ff.de verb.oblig.  Inprioreparcele- 
gatumeftvindicacionis,&eIe(ftiolcgacarii:inalceralegatum 
ciimnacionis ,  &  elc^ilio  hxredis.  Sexto  videndum  eft  ne  res 
aliena  eligatur.l.  i.co.cic.de  optio.Ieg.     Hoc  vulgo  intelligi- 
cur,nifi  alix  res  non  finc  in  pacrimonio.I.Ticiaceftamcnto. 
35>.§.Sempronia;.deauro,arg.mund.Sedaliusfen(us  eorum 
verborum§.  Sempronix.  Synthefiscnim  fignificatvniuer- 
fi tatem  vcftium ,  quae  fimul  induuntur ,  qux  forte  funt  eiu(^ 
demcolorisautmaterix.Legatariusicaqucnonpoceftitacli- 
gere.vtillumordinem  peruertat.  Siinpatrimonio  finttuni- 
cx  fingnlares,id  eft ,  fine  illacompoficione ,  ex  iis  cancum  eli- 
gerepotcric.  Sinon  fint  alix,nifiin(ynchcfi,  hxrcs  eligct. 
Non  fic  ergo  ele(^io  ex  alienis:incellige,nifi  appareat  de  con- 
traria  voluncare. 

Ccepimus  docere,  qux  fint  obferuanda  in  optione  rei 
Icgatx.  Adde  fupradi(5kisres  omnes  exhibendas  efle ,  &C.I.4. 
S.  deopt.leg.  alias  nonpofTet  deliberare  vtram  rem  malic. 
Icaque  no^i  videcur  conlumpca  ele(^io  fi  quis  ignorauerit 
cleftionem  fibi  daramefle.  Tantum  abeft  vtipfiexhibean- 
turres,  vtctiam  ignotet  hanc  fibi  facultatcm  conceflara  cf- 
fe.  Sedhuicfententixopponiturl.fiis,  cui.i^.  ff.de  leg.i. 
Difficiliscftantinomia.  Plxrique  cxiftimantaccipiendum 
circ  de  rebus  fub  alcernacione  legacis  :  non  de  opcione  lc- 
gata.  Sed  nulla  ab  iis  bona  racio  diuerfitatis  affertur,ac  nec 
affcrri  quidem  poteft.  Ego  vero  aflentior  iis,  qui  putanc  ibi 
nonfuiflefimplicemelc(3:ionem.  Primum  cnimiudicium 
aliquod  fuic  de  ea  re ,  vt  apparec  ex  vcrbis.  Imo  fuic  exccucio 
&  craditio  rei.  Vindicare,  verbum.videcur  accipiendura 
cum  efteftu.  Si quis  obiiciac ,  vindicare  nihil aliud  elTe,  quam 
pecere,&c.  Refpondccur  ambiguicatera  aliquam  hic  repe- 
riri.cui  fimilis  eft in  l.i.  §.  fi  camen.ff.  de  vcrbor.oblig.  Acei- 
picndaincerprecacio,  qux  vitio  carer. I. in ambigua.fF. de le- 
gib.lcem  ambiguicacem  explicanc  vecba  fequencia.I.  fi  feruus 
plutiuiiL$.vlc.ff.deleg.i.&I.7f.nummis.ff.de leg.j.  Alias 


Atii^jideicoM,  .^i^ 

nccbonanecapca  fimilltudo  efTct :  nili  in  v'tr6^iie  cafu  data 
res  eflct.  Et  fane  vcrbum  vindicarc ,  lacc  p3ccc,&  plxrunque 
aliud  fignificac,quam  peccre :  vc  cum  diciraus  rera  fifco  vindi- 
cari.I.bonorum.  8. 1. 1 4.  dicitur.I.z  7.  cum  morcem.ff.de  iure 
fifci.porcioncs.1. 21.  dc  iis,quib.vc  indig.  Hxc  func  qux  prx- 
cipucferuaridebcntinele(aionc:quibus  obieruatis  nonli- 
cccvariarcvcantcdiximus.  Supcreft  antinomia  exl.eumi 
quicertarura.i}8.fvIci.dcverb.oblig.I.iii.fiquisftipulatusv 
eo.tit.In  ftipulationc  diftinguitur  quibus  vetbis:quia  ele^aio- 
neranonhabet,nifiex  verbis:inreo  rtondiftinguiLurquibus 
verbis :  quia ele<aionera habet ex  Ir ge,& tacice.  Refpon.dif- 
ferreinhacrevlcimasvoluncatesacontraiaib.LiJCiclarilunt 
decontra<aibus  nuncameciraci,  devitimis  voluntacibuslo- 
cus  hiceft  faiis  apcrcus.&  d.I.  apud  Aufidium.Neccantum  de 
elc(aioneIegacarii:fedetiamhxredis.d.l.huiufmodi.§.Sti- 
chum.hoctic.&d.l.ftaculibcrum.deieg.i.  Non  diftingmtur 
quibusverbis  cle^aio  fueritpermifla.  Quinigiturdiflcranr, 
dubium  non  eft ,  fed  racio  diuerficacis inquiricur,  dc  qua  dixi- 
musfupraexl.apud  Aufidium.in  fi.  Qujdam  receiicioresca- 
men  concendunc  racionem  non  efl^e,  propter  di^aionem, 
qilinetiam,quam  vulgares  codices  habenr.  Sed  fefellic  eos 
Haloander,  vc  me  quoque  ipfum  alias.  In  Florencmii  enim 
legicur,  quoniam ,  vc  dixi.  Deinde  fumicur  aiia  ratio  de  qua 
eciamfupradixiGxl.vic.commun.prxdio.  Non  ficucviuen- 
tiura,ita  &  defun^aorum  aiSus  fufpendi  rccepcum  efle,id  eft, 
nontamfacileadmitci  fufpenfionem  in  aiSibus  defun^ao* 
rurai&  hxe  videtur  probabilis  effe  racio,  necimprobanda. 
Raciones  cnim  ncceflarix ,  &  veluc «To<rti'^«c ,  q«ix  vim  adfe- 
runc.non  func  exigendx in  fciencia  ciuiii, v t  re(Sbc  Ariftoc.  air. 
Probabilibus enim  concenci  efledcbemus.quxfpeciemvti- 
litatis,  auc  xquitatis  habeanc. 

Ad%.  Labec  ait. 

SPecies  hic  tra<aatur  pertinens  ad  incerpretationcm  ver- 
Dorum,  &conie(auram  voluntacis,  cuiufmodiplerxqud 
excancinhislibris.     Quidamicalegauic,  Stichuro.qui.heus 
criccummoriar,&c.     TemporemortisisStuhuseratcoin- 
munis  :  quxritur  an  debeacur,&  an  cocus  deb.acur?  Vidfi 
turinprimisnihil  deberi  quafi  deficienrecondicione.     Res 
cnimnoncftraca,cuiuspartem  cancumhabeo.  Sedcamen 
conftat  cxticiirc  condinoncm,  nec  de  eo  concrouerfia  vlla 
fuicinccr  Labeonem  &Trebacium.     Solcmus  enim  dicerd 
rcs  noftras  efTc,  quarum  domini  fumus,  vel  in  cot  um,velpro 
parcc.  Locucioeftvficaca&recepca.   Seddubitatumfuit,an 
tota  res  debeatur,an  pars.     Labeo  exiftimauit  totam  deberi. 
Videbat  Labeolcgatum  damnacionis  cfle,quo  ces  eciam  alie- 
nx  rclinquuncur,  vt  dixi  ad  l.i.     Vcrum  infpicicndum  eft 
nontamquidpotuerittcftacor,  quamquid  voluerit.  Poteft 
vtique  rem  alienam  legare.l.cum  rem  aricnam.  Cod.de  lcgat. 
non  tamen  facile  creditur  rem  alienamlegare,  nifi  iddifer* 
te expreffum  fit  verbis  ncc  obfcur)s,nec  ambiguis.  Non  crc- 
dicur  in  dubio  vcUe  onerarc  hxredem  fuum  neccflitaccrc- 
dimcndi.Lvnumexfarailia.<r<;.§.fi  rera.de legac.  2.  Eaccnus 
incciligicur  ceftacor  onerare  hxredem  fuum,  quatenus  id  da- 
rc  &  perfpicue  expreflum  cft.  L  75.  Numis.  dc  leg.  }.  Sic 
eigointerprecamurproximaml.^.  Scichuin,qui  nieuserir, 
&c.vbidicemusexl.8}. nuper.de  Icg.}.     Obferuandum  igi- 
tur  hinc  eft  rem  meam  rc<ae  dici,  cuius  ego  proparcefum 
dominus.Li.§.domini.adSiiian.l.  2.decondic.inftic.  Qux- 
licur,  an  proprie  ita dicatur ,  an  improprie  ?  Puco  non  omni- 
no  imptoprie  dici.cum  cropus  hic  recepcus  &  vfitacus  fit» 
Qupd  &  fcnfic  Caius  in  1. 46.  iilud.de  ricu  nupc.     Videtur 
cfle  quxdam  (ynccdochc  cum  tocum  pro  parre  vfurpa- 
mus  :  hxfigarxadeorecepcxfunc&vficarx,vt  finehisne 
fermo  quidem  quocidianusconfiftac  ;  vcmirumnonfit,(i 
cas  recipiamusin  incerprccanda  voluntacc  ceftacorum.  Ma- 
gis  camen  propric  dicicur  res  mea,qux  coca  mea  cft.     Ec  hac 

racione  verbum  ambiguum  cfledicicur.l.  159.  pupillus.  §.vlri 
ff.de vcrbor.lignifi.  Sanequidicicrcmfuamcotam  efle.qu* 

communiseft,maleloquitur.l.2^,re<a:edicimus.ffdevcrboi 
fignifi.Lt.Scruus  communis.ff.  deftipuI.fcruo.Multumrc- 
fettj  andicam,  hxcreseftmea:anica,hxcreseftcocamca» 
Nara  in  parrc  fociinihil  iuris  habeo,  nec  poffum  eam  alie- 
nare.d.I.portionem.C.de  comraun.rer.aliena.I.  (r8  .nemo  tt 


s 


'48^                                    Franc.DuareniQjmment.  *'| 

fociis.ff.  pro  focio.  Idquc  exceptisaliquot  cafibus.de  quibus  totum  deberi.Dicunt  enim  appellatlone rei  totum  contineri; 

hicdifputaturabaliisextrarem.  Hinc  vulgare  illud.  Qupd  l.fi di^auin.^.in ftipulatione.fF.de euiftio.necfacilcreceden- 

communeeft.meumeft,  quantum  addilpofitionem  partis  dumefleaverbis.l.ij.illeautille.l.nonaliter.iJj.fF.deleg.}. 

roex.  Exiamdidtisconfequitur,fiqu)sferuosfuoslegauerit,  Qu^odhicdicicurpartcmdeberi,aiunt  dici  propter  vcrbum, 

comrounesdeberi.l.7Z.fiquisferuos.&l.<J<J.lulianus.§.fer-  meum.Citantexempla  exlurifconf.quibusfentcntiamfuam 

uos.fF.delee.  j.  atqueitaextenditurquodhicPaul.ait,dcrc  confirmcnt.  Vnumeftinl.Miuius.d8.§.fundo.fF.deleg.z. 

certa,&c.Muhaaliaexcroplacolligipofrunt,inquib.app3rct  vbidcbeturlcg3tatioomnccmolumentumrei,nonpars.De^ 

quodcommuneeft,meumre6tedici.Scdeaomitto  breuita-  pignore  cxpreffum  eftaliislocis.l.  do.firesobligatas.l.prs- 

tis  caufa.  Quod  autem  dicitur,  quod  commune  eft  &c.accipe  dia.C.Cod.de  fidcicom.Prajterea  adducitur  pro  hac  fcntentia 

quodcomraunecftpluribusvtfingulis.leg.intancum.§.vni-  l.cumfilius.yS.^.dominus.dclcg.  z.Itcmadducuntptofcl. 

ucrfitatis.Digeft.de rerumdiuifionc.lcg.ledfihac.§.quim3-  quodfiquisStichum.  7<j.ff.hoctit.  i.  dcleg.hzcfuntargu-' 

numittitur.deiniusvocando.  Res  ciuitatismes,nonre6le  mentaquibusferevtunturhuiBSopinionisdcfcnforcs.Con- 

dicitur  mfa,ne  propartequidem.  Itaqucncndebcrcturcx  tratiatamenopinioreceptioreft,partemtantumdcbcri,aut 

Jegato.Hic  occurrit antinomia ex  l.^j.hoc legacutn. dc  lcg.5.  ius  quod  teftator habuit.  Huius opinionis  fundamentum  eft 

vbi  fic,  Vxoris  caufa  paratum  non  dicitur  qiiod  communis  mensteftatoris.  Aliipugnant  verbis,aquibusdicuntnon  ef- 

vfuscaufaparatumcft.  Ideminleg.^^J.lcgaiis.  deleg.  z.l.17.  ferecedendum.     Sedrefponfumin  promptucft.potiorcra 

Qujntus.ff.dcauroj&arg.leg.Dubitationafciturexecqucd  mentemefre.d.l.nonaliter.  Eacolligitur  ex  conieduris.  Eft 

dictum  eft,quod  commune eft.dicitur  meurc.Qiiod ad com-  aurcm  vna  tfficaciflSma.quod  tcftator  noluerit  biredcm fii- 

munem  ergovfumparatumeft,re6le  dicici'ra(imeumvfum  umitaonerare,vtpartem,autiusaIicnumredimat.  Kaccon-» 

paratutn efle.   Scd  in  hac ambiguitate  fcquimnr  quod  verifi-  iedturafarpe  vcuntur  lutifconful.cum  agitur dcintcrpretatio» 

milius cft  teftatorem  fenfifle.In  fuperiore  {pecie.qui  legat  fer-  nc  voluntatis.d.leg.  vnum  cx  familia.  § .  fi rem. de leg.  i .  d. I. • 

ur.sfuos,nulla  eft  caufacur  nonvelitlcgarc  communespro  qui  concubinam.§.quifunduro.deleg.}.&I.}(J.Sticho.d8 

psrtc fua.  Qui lcgat  qucd  vxoris  caufa  paratum  eft,  non  cre-  vfufrud.leg.  Non  cnim  folcnt  in fummainterpretari contta 

diturlegare  quod  communisvfuscaufaparatnm  eft.facilius  h^rede^quociesconieduraaliqnaprococftjquificalicuius 

lcgatvxoriquodeitantumvfuieft.Confiiierattcftatorgraue  momenci.     Ideciaroapparctcxleg.cumalicnamrem.Cod." 

cflcvxoriiisrebuscarere,qi,a;proprieipfiusvfibusattributas  deleg.vbinonincclligiturlegatum,fiteftacoraIienamigno- 

funt.  Aliasanferreturvfushsredi,  qui  non  diuiditut.l.vfus  rauir,nififitconiun6laperfona.Sicctiaminnoftramfpeciem 

pats.  fF.  de  vfu  &  habicat.  conieftura  eft  ptoptcr  pattcm ,  aut  ius  quod  habct  tcft ator:' 

,           ^     ,  creditur  cnim  faciledeillapartc,  aut  iurefenfifle.  Profe- 

Ad^.cumfundus.  runtetiamifticxeroplamuha,&plura  quamaducrfarii,prs- 

Pecies h'c  traftatur non  omnino  difli milis  fupcriori.  Le-  ter  ea,qu2 iam recitaui.  Vnum  eft in I.7 4 .  fi  domus.§. vitim. 

_  ^atuseftfunduscommunishocmodOjLcgrfunduCor-  hoctit. 

neiianum,velquimeuseiF,an  totusdcbeaturi&cognurhx-  Aliud  ciemplum  in  leg.  cumfcruu$.}5).§.idemlulianus. 

respartercdimere?  AitPaulusportioaemdcberi.  Addithoc  Quifpiam  hiclegauit  fundum  ab  alio  cmptum.  hircs  pri- 

conftarcjVt  oftendat ccrti iuris efle.non conn ouerfl. Nam &  ftat adioncm ex cmpto.  Aliud inl. 44. feruum filii. in princ. 

vciba&mcnsceftacotisproh2redefaciunc.^f/>»f»«.R£(3c  Hiclegatur  ius  quodquishaberefpcrat.     Aliud  c.\cmplura 

interprctamur  quacenus  meus eft ,  vt fupra dixi.  Men m  id  1  e-  in \.66.  lulianus. alias  luniano.alias  eft  1.  6  8 .  &  incipit,Tcfta- 

dVedicitur  quodpro  partemeum  cft,qi32muistoti!mmeum  totem.dclcg. }.  vbi  intclligiturlcgaturainaltcraparce  non 

cfle,nonrcd:cdicatur:vtfopradocui.  Icemf-dubiareseflet,  proprialegancis.Aliud  in  l.Z4.fundus,qui  locatus.dcfundo 

non  facile  teftator  crederetur  voluifle  hiredem  fuum  onera-  inftr.  leg. 

reneccflitateredimendi.l.vnumexfarailia.  6^.  §.  firem.de  Aliudexempluminl.fiquisteftamento.  7<J.jJ.  fi  libertus. 

lcg.z.  MctitoigiturdixitPauI.ccr.ftare,cumhac  feraentia  fF.hoc tit.de leg.t.  Obieftorumdiflolutio.    Quod obiicitur 

non  tantum  conueniat  vcrbis:lcd  ctiam  huraanicr  fit,  &  ma-  de  llgnifii atione  verborum ,  iam  refucacum  cft.  Quod  de I. 

giscx  voluncateteftatotis.  HicautemrpeciesdifFtitafupe-  Msiiius.6S.§.fundo.ff.deleg.  z.rcfponderi  potcftitaacci- 

tiore.Narainfuperiorcinfpiciturtempusracriis,hicinfpici-  picndum,  cum  teftatortotum  fundumlegauit.  Hancfolu-' 

tuf  tcmpusteftamenti.1.8  fiita.ff.dcauro,arg.Iega.I.vlt.tre-  tionem  plifiquc  contemnunt  ,fed  fortaflis  non  aflequun!- 

dico.cod.tit.Vndequatitur,quidfi  pcfteaacquificafitaltera  tnrquidveliclurcconful.  Nonexponunt  quomcdofundus 

pars,an  debeacur.-Dicam adl.fi  ex  toto.S.infra hoc licu.Qiiid  fic legacus.  Harc  verba,funde lcgaco,non funt  vciba  teftato- 

aucemhisveibisfignificecurroenro,  luum.iaum^exaliislo-  ris.  Imonclegacumquidemhocmodo  valerct.  l.itaftipula- 

cis  cognofcitur.  leg.curafuar.fJj^.&fequtn.tnbus.dcleg.  }.l.  tus.dcvctbo.obli.I.cum  poft.(j9.§.gcner.  ff.de iutedoc.Du- 

meorum.^ji.devetbo.fignifi.l.caiem.f  i.g.i.dehsred.ii.ftit.  pIexigitureftqusftio.Vna,antotusfundusdebeatur?  Qii«^ 

d.l.z^.Qu^intus.f  argenco.ff,deauro,&  argento.I.filegacis.  ibinondccidicur:fcdncctrad:atur  a  nobis.Altera,quocafa 

}o.§.i.ff.adTrebel.  Hincobfetuaudum  eft,cura,quilegat  apparectotumlegaturaeffc,quiaidexprcfIit,  vcl  fciuitalie- 

rcm  fuam,  videri  legare  parccm  quam  habct,  noneamqus  numefle:anvfusftud:usdcbeatur?Quiadubitaturan  fitpars 

alicnaeft.  Dixeritaliquis>fi  vcraque  pars  effctaIiena,tocus  rei.l.rc6lediciraus.'zj.ff.deverbo.  fignifi.  Accnimdetoco 

fundus  deberecur.crgo  mulco  msgis  cum  alcera  tantum  alie-  fundo  legato nihil  dicitur,  necid  cxprimcrefuit ncccfTe^quia 

naeft.  Namlegatumreialicnxvalcc.  l.cumreraalienam.  C.  deco  non  cratqu^ftio.  Sed  dubit3tur,qnocafufitlegatus 

dcleg.  Necfallademonf^rationoceclegaco.l.dcraonftratio.  Adl.78.  Cumfilius.§.Dominus.  codem  modo  refponderi* 

de  condit.&  demonftr.&  ha:c  vciba  demonftrationeinfa-  poteft.Iteraineafpccievfusfruftus,quiahircdiseft,nonrc- 

ciunt :  noncondicioncm.vtprox.ff. deleg.  i.l. Stichum.&I.  dimitur.facitl.vnumexfarailia.^5).§.fircra.  Obiiciturctiara 

8}. niiper.de  Itg.  }.  Refpondco,Sitotusfandus  fitaiienus,  dcpignorccxd.l.Ma:uius.§.fundo.&d.l.fircsobligata.  Vul- 

nu!laaliaconicChurapoteftcapi,quam  voluifletotumlcgare.  godici  folettotam  rera  poffe  auocari:fedmagis  me  raoucr, 

Niilla  conicdura  eft ,  quac  fuadeat  tcftat orem  de  parte  ccgi-  quod  non  eft  credibile  velie  tcftatorem  a:s  alicnum  folui  a le- 

taflc.  Accumparsceftstotisfuit,  facile  ctediir.us  eumdeea  gatatio.  Ha:rcdis  cft  xs  alicnum  exolucre  non  legatarii.  I. 

parte  c<>gicaffe.    Incellige  fi  fciac  paicem  tancura  fuara  efle.  i.Cod.ficert.pct.d.  1. 7<J.  quod  fiquis  Scichum.capro  no- 

Nametrantisnullavoluntaseft. I.fiper errorem.ff.de iurild.  bisfacit.  AliasScichusdaridcberctjOonadlioccdi.  Curau- 

Similis (pecies eft in l.qui concubinam,  zfj . §.qui fundum .  de  tem debcatur vcerque,cum  alter tantum  debcri  cx vcrbisin- 

leg.  5.  Pars  vtraquc  ceftacoris  cft:fed  altcra  debetur  ibcio  tcllig3tutfOppo.ctiaml.Iulianus.de leg.&l.quihabcbat.??. 

adtionemandati.  Nocandaeftdiligenccr  hicconicdlurs.cu-  alias  loi.deleg. }.  Scd  iam  dixi  ius pignoris legatum  effe.fi 

ius  m^gnus  eft  vfus  in  incerprecaWonc  voluncacis.  Trartari  quis  iocclligac  depropriccatc,  refpondco  idfieri  proptcrdi- 

foler,fi!eftatornondixerir,mcum:fed  fimpliciccrlcgauerir,  (Stionem  vniuerfalem. 

qaid  debeatur.an  tocum  debeacur ,  an  vcio  ius  quod  ceftacor  Qu^xfitnm  fuic,an  lcgatarc communi  fimplicitcr pars  tan- 

habctinre?Hicreperiturmagna  varictas  iuris ,  ac  vt  vidctur,  tumdebeatur?Diximusreceptioreaieflc  opinibncmeorum, 

tepugnaniia.  Accutf.cumpaucisaliisquibufdam,exiftimabac  quiputantpartem  deberi,autiusquodteft3torbabct.  Mulca 

adduxi- 


aJdaximus ad confirmationem huius opinionis.  Qopd obii- 
cicut  de  rignificaiione  verborum  ,  latis  iam  tefutacum  clt. 
mcn5cnimpocioreftverbis,cumdeeaconftatexconie«au- 

l«.d.l.non  ahter.     Non  credicur  aucem  velle  ceftator hacre- 
dem(uumonerare,vcalienamrem  redimac.did.l.  vnumex 
familia.§.fircra.   iNJecfignificacio  verborum  ommnorepu- 
'  oait ,  cumfundiappellatione  etiam  pars  contineatur.Ieg.rei 
rDpcllacione.ii.deveib.fignif  .Siquisdicat  proprie  totum 
contincri,  &c.  refpon.  non  cffc  fcrupulole  &  fubtihter  m- 
misfequendam  piopriecacem  in  teftamcncis.d.l.nonahtcr. 
1 1  cumdelanionis.§.afinam.Secundoobiiciturl.Macuius.(S8. 
§  fundo.fF.de  leg.i.  Vulgo  dici  folet  idaccipiendura  cflc.cura 
teftator  cocum  fundum  legauit.     Mulcum  refert,  an  quis  lc- 
eauent  fmidumfiropliciter,  an  totum  dixcrit.not.  ad  1.  lu- 
'  Lnus.fF.de  leg.3.    HancfolutionemAlciat.&quidamaluri- 
dcnt,&aiuntdiuinationem  efle.     Namdciotonullamcn- 
t!Ocftibi,&diciturtantum,fundolegato,&c.  Sedanmiad- 
ucrtendumeftprodefenfione  huius  opinionis  hxcnonefle 
verbateftatoris;  fed  lurcconfulti.  Imoneclcgatumquidcm 
hoc raodo  valeret.l.cum  poft.  §.  gcncr.de iure  dotium.leg^ta 
ftipulai us.  de  vetb.  obl.   Ait  lurcconf.  fundum  legatum  efle, 
nec  exprimit  quo  modolegatusfit.     Duplexigiturqusftio 
eft.     Vna  eft,  an totus  fundus  debeatur.quibus  vcrbis  totus 
funduslcgatusefleintelligatur,  eaquaftio  nondcciditur  in 
§.fundo.(edeanontra(aaturanobis.     Altera  quasftio  eftin 
d.§.fundc.quipropcie  ibi  tradatur,  quocafutotuslegatus 
an  vfusfrudus  debeatur  ,  idpoteft  apparere  ,  quia  teftator 
I  forteexpreflk,  quia  (ciuitahenumeflcvelexaliisconieCtu- 
ris.hoccafudubitaturanvfusfru«ausdebcatur.     Non  cmra 
videturcflcpaisfundi.d.l.reaedicimus.  deverb.(5gnificat. 
qaamuispropactenonnunqu3mhabeatur.l.4.de  vlufr.  Di- 
xcritaliquis  ,  nihilcxprcflum  eft,  ex  quoimelligi  poflTit  to- 
i  tumlegacumefle.  Refpon.  neidquidemexprimerenccefle 
I  fujt.quia de eo  non  crat  quiftio.   Sed  quxiitur  quo  eafu  to- 
tusfitlegicus.  nonpoccft  aptc  qusti  dcvfufrutlu,  &c.  nifi 
ponamus  totum  Icgatum  efle  ,  inepie  proponitur  quiftio 
de  vfufrudlu,  nifi  ponamus  totum  lcgatum  efle.   Tettio  ob- 
jicitur  l.cum  filius.  87  .§  .dominus.fFde  lega.  1 .     Refpondcri 
l.poteft,vtadd.l.Miuius.§.fundo.     Qusriturcnimcumto- 
tusfunduslcgatus  eft,  andebcatur  vlusfrudus,  qui  efthas- 
redis.  Nondubitaturquintotuslegatusfit.     Sivfusfruaus 
pars  eflet,dubia  non  eflet  voluntas  teftatoris.  Nam  voluntas 
cxeocolligicur,quodparshitediscft,  non  alteriusmec  co- 
giturredimere,&c.d.l.vnumexfamilia.§.firem.     Pra:terea 
alio  atgumento  oppugnatur  hacc  fententiaex  d.§.  fundo. 
cumloquaturdcpignore.'  Idemdiciturin  I.  fires  obligata. 
hoc  tit.  hirescogiturlucrc.  ergonon  liberatur  id  priftan- 
do,quoddefunaushabuit.     Refpond.conieauramvolun- 
tatis  facere,vt  res  integra,plena  &  libera  debeatur.   Non  cft 
crcdibile  vclle  teft.^toremaesahenum  folui  a  legatario.  hs- 
ledis  namque  eft  alienum  xs  foluere,non  legatarii.I.i.  Cod.fi 
cer.pet.Non  enim  legatatius  fuccedit in  ius  vniuerfum ,  ficut 
h2rcs:fedinrem,vtiamfa:pediximus.     Alii  hanc  rationem 
adferunt,quia  tora  respoffet  auocari  per  hypothecara.     Scd 
quod  dixi  probabilius  eft  ac  tutius.   Idem  obiicitur  1.  quod  fi 
quisStichum.79.     Sedillalexmagisiuuatnoftramfenten- 
t!am,quamaduer{ariorum.     Nara  fi  verumnonefTct  quod 
diximus  ,  legatarius  poflet  petere  Stichum  ab  hiiede,  non 
adtioniscefTionem.     At  ha;res  hichberatur  cedendoacaio- 
nem.     Siichuscniranoncratdefun6ti .-  fed  &  debitus  erat. 
Legando  igitur  Stichum  ,  intelligitur  legafle  ius  quod  ha- 
bcbat,  id  eft ,  aftionem.     Sed  cur  alteri  debetur  xftimatio? 
Namdefan(aoaltertantumdcbebatur,non  vterque.     Rc- 
fpondeo  id  fieriproptermanifertiflimaverbatcftatoris,qux 
nonpofTuntahteraccipi.   TeftatorvniStichum,alteriPani- 
philuralegauit.   Facitl.illc,aut ille.de leg.j.Rurfusopponi- 
curhuicfentcntii  1.  66.  Iulianus.deIeg.3.namhocteIumin 
nos  retorquentaduerfarii.SedegoiamdixJ,  iusquoddefun- 
6tashabuit,legacocontinetijideft,iuspignoris.     Aliidieunc 
ptopiietatempotius  legatam  cflc,  quia  Vlp.ait ,  quafi  ad  fe 
pertinentem.  Sedverbumpertinere,deiurepignorisetiara 
^telLgitur.l.i^i.vcrbumillud,  pcrtinetc.fJ.de  vctb.fig.  pro 
neutia  noftra  facir  l.p^  .qui  habebat.dc  lcg.5.  Pra:dia  obli- 
,Acanonvidcnturrcli6la ,  nifi  rcda^iia  fint  in  proprium  pa- 


In  T/V.  De  legatis  '^jiMcon^. 


487 

trimonium.  An  ftlidum  fit  iiis  pignoris,  ibt  non  dicitur .•  fe*^ 
decidendum  id  cft  cx  iam  didlis.Dcinde  &  fi  peifpicuum  cffet 
proprictatcm  legatam  efle  ,  ncidquidcm  obftaretfententis 
noflraj.Nam  ibilegatum  eft  pridium  Seianum  omne,  addita 
vniucrfali  parcicula.hic  autem  loquimur  cum  fimplicitcr  quis 
legauit.  Puto  mc  tefpondifle  omnibus  obiectis ,  hifi  forte 
quisobiiciatexI.ftipulatio.§.  vlt.de  nouioper.nunt.  Scipu- 
latioreferturadtotiusoperisxftimationem,  non  ad  partem 
operi$,crgoquilegatfundum,inteIIigiturtotumlegare :  fed 
hoc  nimis  remotum  ac  difllimile  cft.Ineptum  autem  cft,  hxc, 
qux  tam  crafla f untjvclle  accuratc  pcrtradare.  Quxftio  hic 
traiSlatur  de  contradtibus.  Qm  vendit  aut  donat  rem,  an  in- 
tcUigatur  vendere  ius  quod  habct?  Sed  hxc  difputatio  paulo 
alienioreftapropofitonoftro.  Videanturl.quitabernas.  32. 
fF.de contrah.empc.l.vI.Cod.  decommu.rer.alienat.l.fiquis 
domum.j).fF.loca.c.paftoralis.de  donat.in  antiq.Dectetal. 

AdL6.Stichim  quimius,c^c. 

TRad^aturhicquarftio,  qusnafcitur  ex  iatn  iiStis  fupe^ 
riorecapite,anhoclegatum,  Stichus  quimeuserit,ha- 
beat  demonftrationern  tantum.an  conditionem?  Aitlu- 
lianus  audlor  huiusrefponfi,  cam  adie<ftionem  raagis  con- 
ditienem,quam  demonftrationem  fignificare.  Norum  eftj 
vel  exinftit.  ipfis  ,  difFerredcmonftrationem  a  conditione. 
§.huic  proxiraa.Infti.de  lega.facit  ti.  fF.de  cond.&  demonft. 
Demonftratio,fa«5tamrem  oftendit.conditio,futuram.Ieg.  fi 
nominatim.3 3.decond.&demonft.  Propriumeondicionis 
cft  pcndere  cx  futuro  euentu.leg.  cum  ad  prafens.fF.de  rebus 
cred.§.  conditioncs.il) ftit.de  vcrb.oblig.futurafunt  inccrta, 
poflunt  cuenirc  &  non  eucnire.de  iis.quae  fa6ta  f  un  t,idcm  di- 

cinonpoteft.Conditionaleeftigiturhoclegatuni,quimeus 
erit,&  deficienteconditioneintcrcidit. 

Alterumnoncftconditionale,Quimeuseft:&falfade- 
monftratio  non  nocet.     Quiritur ,  quid  fi  alienatus  fit  Sti- 
chus  pto  parte.&c.     Aic  lul.hic  accipi  conditionem ,  quate- 
nus  raeus  erit,&c.     Itaque  conditio  ha:c  diuiditur  cx  mente 
teftatoris  ;  partimimpletur^partim  non  impletur.  hic  in- 
terpretatioadmittiturcontrafubtilitatem.     Secundumfub- 
tilitacem  aut  dcbetur  totus ,  aut  omnino  non  debetur:  aiu 
meus  eft,aut non  eft:aut  exiftit conditio,aut deficit.  Sed hxc 
fubtilitas  negligitut  proptcr  mentem.     Ex  hoc  capitequx- 
dam  prxcipue  obfcruanda  funt.Primum  eft  legatum  his  ver- 
bisrelit^um  ,  Quimcuscrit,  conditionale  cfle  .•  hicenim 
verba  pro  conditione  accipiuntur  ,  non  pro  demonftratio- 
ne.I.nuper.(>3.§.vlt.delcg.  j.  Quaderefuit  diifenfio  intet 
vetercs.     Labcopiitauitdemonftrationem  efle:  hiceftLa- 
bco,cuiusopiniocommcmoratur  in  fuperiori  capite.  §.  La- 
bco.     Ex  vno  errore  alius  natus  eft  error ,  probabilis  tamen 
fuit  crror  Labeonis.  quiaparticula,  fi  ,  hic  adie(5ta  non  eft, 
quar  apra  eft  condicionibus.   Relaciuum  vero  videtur aptura 
ad  rei  demonftrationem.     Sed  dicitur  nihilreferre  vtraex 
his  paiticulis  addatur,propter  verba  in  futurura  tempus  con- 
ccpta.  Scrupulumnobisiniicit  Q^Mutius,inl.3(f.(cribit.in 
fin .  fF.  de  auro ,  arg.  legat.     Ait  enim hic  veiba habere  in  fe 
demonftrationcm lcgati &  arguraentum.  Sed non negamus 
dcmonftrationem  aliquam  habere  hscverba  .•  verumma- 
gisconditionemhabcnt,quam  demonftrationem,  vthiclu- 
Iianus  ait.    Argumentum  pro  figno  &  defignatione  rei  acci- 
pitur,ficutinl.3.in  prin.fF.adcxhib.vbiVlpia.  In  hac,inquir, 
a(Sioneadloromnianofcere  debet,  &diceteargumenta  rei 
de qua  agitur.Boct.  Argumentum  eft,quod arguir,id eft  pro- 
bat.Aliiconditionem  iiuerpretantur,nulIoexempIo,  vtopi- 
nor.     Haccigiturvctba ,  Quimeuserir,&c.procondicionc 
accipiuntur ,  & legatum  tedduni  conditionale. Adde I. f .cura 
certus.  de  triti.  vino  Icga.  inillisvcrbis,  Quod  natum  erir, 
&c.SimiIiscftfpcciesin  i.fidebitor.  35;. §.  vcrifimilc.de con- 
trah.erapt.ibi,decera  pondo  oIei,quod  natum  erir.     Et  hsc 
duo  exempla  olim  coniun(9;a  fuerunt  apud  Iulianum,aheru 
delegato  ,  alterum  dc  venditione,quodinfctiptiooftcndif. 
luHanusIib.if.Digeft.Invtioq;  cxcmploineftconditio.     Si 
natum  eiit,  &c.  Addunt  aHqui idem  efTe  &  fi  paiticula ,  quif^ 
quis,vfusfucricteftator,  velquicquid&c.idquecgofupr.do- 
cuiadl.}.fumpfiexempluraexl.quiIibcris.(F.devulg.  Q^iif- 
quis  raihi  hxres  erit.  Ho(;  araplius  aiunc  idera  eflc ,  fi  quii  ica 

Ss     4 


48S 

dixcrit ,  lcgo  quod  natum cflet.cx  dift.  1.  cum  ccrtus.  &  d.l.fi 
dcbitor.item  cx  d.l.icribit.  Sed  nemo  ita  loquitur,  qui  Lati- 
ne  loqui  vclit.  Homincs ignari  Latinitatis  &  grammaticar, 
nonanimaduertuntillaverbateftatorisnoneflc  .-  fcdlure- 
confulri ,  quodnatumeflitjquodparatumcffet.  lurecon- 
fulti  non  exprimunt  formulam  &  rcccptioncm  legati ,  quae 
fatis  intGlligitur  ex  ipforum  verbis ,  quodnatumerit,  quod 
paratum  cnt.Simile exemplum in  l.qui  Roma.  1 1 1.§.  Age- 
rius.  Neciddiflimileeft.dequodixiraus  fupracxI.Maruius. 
tf8.§.fundo.deleg3.  z.lllud  quzritur.quidtefcrr  anfit  con- 
ditio,3n  fit  demonftratio  ?  Supra  iam  diximus  obitcr,  defi- 
cienteconditione  lcgatum  nondebetur.   Falfa  deraonftra- 


Franc.  l[)uareni(omment. 


demonftrat.  S\  tamen  appareat  ex  verbis  conditionem  efle, 
nocebitlegato.L  cuminlecundotcftamento.  de  iniufto  ru- 
pto&irrito.  Relatiuum,  qui,  aptumcftadfaciendam  de- 
monftrationcm ,  fiaddatur  verbo  prafcfentis  temporis  ,  non- 
faturi.  Didio,  fi ,  conuenit  maximeconditiotiibus,vt  dixi- 
mus  ,  cuicunque  verbo  addstur ,  quainquam  magisproptie 
dicirur  conditio  ca  ,  quas  in  futurura  tempus  confertur.L 
cum  ad  przfens.  de  reb.credir.  dcmonftratio  ij^itur  bx^coo» 
cet  legato,&c.  Accipenifisppateatcontrariavoluntas  ,&c. 
vtquiafortccredcbat  remeflefuam  .•  neclcg3!Tcc,nificre- 
didifleteflefuam.d.l.vnumex  familia.§.firc£T!.dekgD.i.lcg. 
cum  rera  alienam.  Cod.  de  leg  Itcm  cxcipe  fi  incer  ta  res  Icga- 


tiononnocctlegato.I.dcmonftratio.l.falfa.  }2.decondit.&       tur,l.nupcr.  85.  delcg.j.  tunclegatumnonvaler,quafidefi-- 

dcmonft.§.huicproxima.Inftit.  delega.  Hincconfequitur,       --  •"  '  "     •    "' '  ' 

quod  fcribit  Qjjjntus  Mutius  de  alienationc  reilegats.  d.l. 

fctibit.3  6.dc.  auro,argcn.Iega.     In  conditionc  nulla  adhibc- 

turdiftindliojan  fitalienationcceflaria,anvoluntaria.     Lc- 

gatumextinguJcur  ,  nonquodtcuocatum  fit,  fed  quod  dc- 

fccerit  conditio.     In  demonftratione  non  debecurproptcr 

tacitamreuocationcm.  Indenafciturquaftioinl.filis.iS.^. 

Titia.  dc cond.  & demonft.     Hic  debetut  legatum  piopter 

mentemteftatoris  ,  qusexcocolligitur,  quodpoftetioreni 

anciliam  loco  prioris  fubrogaflc  vidctur  ,  idem  nomcn  ei 

imponendo.     Qupd  enim  dicitur  aIicnatarc,deticerecon- 

ditionem,  intelligideber,nificontraria  fit  voluutas  teftatO' 


cienteconditionc.  Ratio,Videntuf  haEcaddita„vt  fpeciem 
quandamconftituant,  nonvtccitam  fpecicm  drmonftrent 
acdeclarcnt.l.talisfcriptura.3o.§.pcn.hoctit.  T>Jonextante 
ergoillafpccie,nihildebetur.  Eadem  diftinftio  eftinl.  1 1. 
quinrus.de  auro.arg.leg.  Ac  cxemplaeiufdem  rei  varia  & 
mulcareperiuntur.  Vnum  eft in  1. 7 8.  fi  ficlegatum.  hoc tit. 
Lego  qaod  Titius  debet ,  non  apparer  quantum  fiierit  le- 
gatum.  Secus  fi  diceretur,  Lego  centura,quarmihiTitiu$ 
debet.  Nam  ccntum  aurei  tuncintelligunturlfgati,etfide- 
bicinonfuerint.l.legaui.deliber.lcga.  Obferuanduslocusdc 
diuifionc  conditionis. 

Alius  eftlocusinl.i.§.vIt.decondi.inftit.  quajfpecio 


ris.leg.taIem.49.§.i.deha:redib.inftit.Quxfietiam  folet,an       tamennonnihildiflimiliseftnoftri:  quiaobnumerumper* 


hic  c"onditio  fic  tacica,  an  cxprefla?  Dicicur  autemtaata, 
qustaciteincft.I.i.  decondit.&dcmonft.  Sedidparumre- 
fert.-quiaexteftamentovenit,  non  cxtrinfecus.  Dixifupra 
adl.3.  Conditiotacicafinonvenitex  tcftamento  ,  eandem 
Vim  habet,quam  exprefla.  1.  condiciones extrinfccus.  de  ver. 
oblig.  hxcvenicexccftamento,  nec  intelligcretur  neccfla- 
ti6,nifi  aliquo  modo  dcdarata  eflet  a  teftatorc.  Superlunt 
antinomiiqu.Tdamexplicaudi.  Vnaeft  exl.z.dchzred.in- 
fti.  Sol.  eonditiointclligiturincflcnoninfticucioni,fitd  pa- 
ikum  diftribucioni.  Nam  dicitica,  Inftituo  hiredes  quos 
adictipfero.  Sic  interpretamur  quafi  teftaior  dixiftct ,  Ti- 
tius  &  Sempronius  mihi  harredes  funto.  hiredes  mei  ca$ 
partes  habeant,quas  adfcripicro.  Si  non  eas  adfccipfeto.cur 
nonidemfidicatur,quasadfcripfi.  In  priorc  fpecie dubitat 
teftator.anadfcripcurus  fic.  Cogicacfi  fortenonadlcripfe- 
ritcxarquispartibus  hzredcsfore.  inaltcro  caiu  noa  dubi- 
tat,videturfciens  &  prude.ns  adumcluforiumfaccrc  ,  ficut 
inl.aninutilis.  deacccptil.  Scioquid  obiicilolcatcxL  fiica 
coita.7^.ff^pfo  focio.  SednolovagarilongiusapropofiLO. 
Aliaantinomia  exleg.vthastedibus.^o.aliasl.fi.fi  Ticius.§. 
cum  ita.de  lcga. 2.  Quantam  pccuniam  hxrcs  mcus  a  Ticio 
exegeric ,  tantam  Maeuiodato.coaditioquidcm  hic  cft,  fcd 
intelligitur  adie^Sa  magis  praeftationi  legati ,  quara  legato. 
Vult  cnim  teftator,  vc  legatarius  confequatui  quod  Titius 
debet.  Sedvthxres  noncogiturdare,nifiquodexegeri;t,fic 
nonporeft  hires  conueniri,  vtdet  antequam  exegerit.quia 
ineft  conditio,ficxegerir,&quatenus  exegerir.  Conuenic- 
tut  tamen  vt  adioncs  prxftct.  quia  nuUa  conditio  inctl  Ic- 
gato.-ledreitantumfolutioni&cxadioni.     Alia  antinomia 


fbnatum  facilius  diuiditut  conditio.  hic  autcm  vna  tantum 
petfonaeft.  Perindeigituraccipimus  ,  acfidixiflcc  fepara* 
tim,Legodimidiam  partcmStichijfimca  erit.  Legoalrc- 
tampartcmfimcactit.  Perindeacfi  in  firgulaspaucsfepa- 
ratim  conditionem  adiccifl^et.  Sed  hic  occurrit  sntinomiil' 
cxl.cuifundus.n-ft-decond.&dcmorft.  Nonficinterprf- 
tamur,  quafi  in  fingulas  partes  fundi  aut  pecunia:  conditio 
adfcf ipta  eflet.  Necquicquameftmagistricumin  ^ure.quam 
conditionera  non  diuidi.  qua:  alias  diuidua  funt ,  ea  fiunt 
indiuiduapropter  conditionem.I.f,§.  fiforterc.  dever.cb- 
lig.  Videndumcftcrgo  quscaufa  mouericlureconfvthanc 
condicioncmdiuiderec.  Nullaautemratio  mhi  videtuta- 
lia  efle,quara  aequitas&voluntas  ceftacoris.  I.d  ergo  fic  o- 
ftendo.  Inprimisiquumnonefttotumdebcri.  Tcftator 
adiiciendo  hanc  conditionem  oftendit  fc  ncdle  hiredem 
ita  onerare  ,  vt  rcdiroat  paitcm  alteiam.arg.  di(fta:l.vnum| 
exfamilia.§.fi  rcm.ff.dclegat.i.cum  fimilib.  Deinde,xque 
iniquumcft,nihiIdeberiIegatatio,  &  alienurneflc  avolun- 
tate  teftacofis.  Crcdibile  eft  teftacoiem  velle  legatariura 
habcrepartcmquifupereft.  NuUaeftcaufa  mutata?  volun- 
tatis ineapartc.facitl.eum,qui. fF.de  prob.  Reliquum  cft 
igicur,  vtpartem  debctidicamus  ,  quia  conditio  exiftit  pto 
parte  :  curnonfimiliterdiuiditurinfpecie  didl.Lcuifundus? 
Cur  non  eodem  modo  interpretamur  voluntatem  ccftacoi  isf 
Quia  conditio  in  eafpecie  eft  multum  diflimilis  huic  con- 
dicioni.  Condicio  dandi  cft  adfcripta  pctf  jnac  lcgatat  ii.  Ae- 
bctigiturdarcdccemfccundumvolunrateni  tcftatotis.  Ncc 
credibilccfttcftatorera  velle  cum  hanc  dationem  diuiderc. 
In  diuifioneenim  eft  multum  incommodi.d.I.  v .  §.  fi  fortem. 


exl.vlt.C.dcpofth.hairedib.inftic.  Filius,  quinafcecur  poft       fF.dcvctb.oblig.Nam  conditiopcndct  cxpotcftacelcgatatii,; 


mortemmcam,ha:rc$  cfto.  Natuseft  viuotcftatore.  60 
Nonideodicicur  infticucus,quod  nullaconditiofuerit :  fcd 
quod  non  videatur  defcciffe.  Nam  &  idem  dicitut  in  c a  con- 
Ititutione ,  cum  verbis  exprefla  cft  conditio.  InterprcMraur 
rcftatoi  em  non  cogitafle  de  altero  cafu ,  qucm  non  cxpreflic. 
Necaduerfaturl.io.  commodiflime.de lib.&  pofth.vt  ^io" 
pceralterum  cafumomiflum  rumpaturteftamentum.  An 
autem  cafus  fitomiflusnontantumcxverbis  ,  fed  cciam  ex 
mcntciudicatur.I.Titius.ij.§.  Lucius.fF.co.de lib.&pofth. 
de  altero  cafu  hic  non  cogitauit.  Euidens  eft  coniedura  vo- 
luntatis.Inredubiafacilecreditur  tcftator  dcaltcronon  co- 
gitafle,proptcrconferuationcm  ceftamcnti.d.l.vlt. 

CcEpimus  declarare  cap.  tr.oftendimushic  verba,  Quj 
mcuseric,condicionem  habere.  Obfcruandum  cft  ex  eod. 
cap.  vcrbain  praifens  cempus  conccpta  ,  qui  meuseft  ,  de- 
monihaciunemfacere  ,  noncondicionem.J.  finominatim. 
3  5.decondit.&demonft.  Nonnocerigiturlegato,ctiara  fi 


jmputandum  igitur  cft  ci,quinon  parer. 

Aliaantinomiaeftapud  Accuff.exl.i3.is,qui  hzres.§.vlt. 
deacquir.hxred.  Scdnon  cft  crcdendum  pugnantia  effc, 
qu£  ciufdcm  au£toris  funt  &  ex  eodcm  libro.  Rcfpondcnt 
aliqui  illam de  filio  loqui,non  dc  fcruo.  Fatentur  ifti  patrem 
nonpofiefepudiarcnecha;reditatem,nccIegatum  :  domi- 
num  pofFe  repudiare  vtrunquc.  Probant  hoc  argumcnto, 
quianoneft  ratiodiucrfahzreditatis  &ieg}ti.  Itera  dehz- 
reditateadducuntlocum  exl.i.§. perferuuin.de  fucccf.edift. 
Per  feruum  delacam  bonor.  poflcff.  duobus  repudiare  po- 
tcft. Citatur & alius locus c.'x l.qui  autem.§ .  fiferuum.quajia 
fraud.cred.  Seruusalienatus  vt  iuffuemptorisadsar,ccflat 
ediiftum:  quialicuiceieciamrcpudiarehsrcdiracem.  Hxc 
funtfcrehorumargumcnta.  Probabilior  ramen  mihi  vidc- 
turopinioeorum,quidirtinguunt  hzrediratem  alegato.Lc- 
gatumtepudiatpatcr  non  minus  ,  quamdominus.  NuUa 
eftratiodiuerficatis.arg.l.^S.placet.deacq  harrcd.   Sicutac- 


falfa  fic.d.i.demonftratio.&  d.leg.falfa.  eod.tit.  decoudit.&      ^uiritferuus  domino  ,  itafilius  pacti.  hoc  accipe  fecundum 

iiuan- 


In  Tit.  De  legatis  ^fidemin. 


losantiquum.     Namaliudrtouoiurcconfticmumcft.l.cum 

nonfoium.  C.debon.  qu.^lib.Icemacquincurlegatum  line 

fida  (erui  aut  filii.  cciam  ignoranti.l.cum  pater.  77-§ ;  ^ucao. 

delcca.  1.  ErgoSc  tinefadoferui.aut  filii  rcpudjabitur.l.is 

potelt.iS.de  acqu.r.hired.  hic  dclegato.  hxrcditatcmnon 

repudiabitpaterfinefilio.l.is  ,  quihxres.  §.  vlt.l.  remtent^ 

C.deiutedelib.  Idemindomino&fcruo.quiarationon  elt 

,  diueifa.  dcdomino&  feruo  non  repcritur  fatis  cxpreflum, 

\  nifiquisidcoUigatcxl.  feruusdotaIis.f8.(olut.matr.vbiler- 

!  uusdotalismaritirepudiarcdebethsrcditatcm  :  nonmati- 

tusiplerepudiatfolus:  fed  vtrique  fimul  repudiant.     Hsc 

I  lentcntiaconfirmaturalioargumcntoexd.l.ispotcft.iS.  dc 

acq.hjred.vbific,  Is  poccfttepudiarc.  qui&  acquirere  po- 

1  tcft.atdominus  nonacquirithxreditatemfinefcruo.Icg.qui 

inaliena.  cr.§.  vlt.de acq.hzred.nonmagis.quampaterfine 

i  filio.l.cum  proponas.G.dehacred.inftic.l.tff  .(cruomuito.m 

i  princip.  adTrebel.  Hireditas  nonacquinturipfoiure,  fic- 

.  utlcgatum.     Opuscft  aditioneeius,cui  delataeft.-atdelata 

cftferuo.nondomino.     Hocamplius.hircdicatisadmoelt 

a^us  ledtimas.L  aaaslegidmi.SS.  dcreg.iur.vbifolennia 

!  cxaaeferuaridebcnt.dixiadl.j.fuprieod.   Dillolutio obie- 

etomm.  Opponiturnobisl.i.§.perlcruum.ft.deIacccl.cdi- 

l  ao.  Sunt  qaidicant  amphibologiatBcflbipcrferuuindela. 

'  tambonocumpofl^eflloncmdominus  repudiarepotclt.Co- 

■  textus  orationis  exigit,  vc  dclatam  bonotum  pofleHionem 

,  pctleruumintelligamus  ,  non  autem  per  feruum  tepudian- 

'dim.  EcToiUudperfugium  non  quiro.fedrefpondco,noa 

loquideLrcd.taccfeddebonor.  poflef.  Bonorumpoflet 

fiocftfucceflioprartoria.Infti.  debono.  poflef.mprin.  1  tas- 

totesfubfecuti  lant .  &  ius  ciililc  cum  aliquo  teraperamcn- 

( to  xquicatis  cmendatunt ,  &  multas  fubtilitates  mnsciuilis 

: correxerunc. Vnum exemplum cft in l.i.God.  qui admitt.vbi 

'  nonrequiticuriuflus  patris.  Aliudexcmplum  m  Lbonotum. 
C.eo.cic.nonrequiritur.     Aduspupilliinha:ted.tatcrcqui- 
.  ritur.l.pocuit.  C.  de  iure deUber.  Idcm  vidccut dicendum  de 
patre.  poteftrepudiare  bonorumpoflcflionemfinehho.m 
^fcaudccn  tamen  filii  non  poteft.l.i.G.de  repud.  bono.pollel. 
Hoccftiusfingubreinfilio  .  vtpoflitfilius  mortuo  pattc,H 
velit.agnofcere.   Notandumtamen  cftaclumferui  cUene- 
cefl.uium  in  bonorura  poflif.agnofccnda.l.  6  s .  leruo  muto. 
in  princip.  adTrcbelL  quamuJs  nonfitncceflarius  m  rcpu- 
.  dianda.  dequadiuerfitacediccmas  locomagis  idoneo.     A- 
.liudobie»aumeftexlcg.<J.  quod  autem  alias,quiautem.§.li 
feruum.  verfi.  quialicuiteietiamrepudiarc  ha:rcdiratcm.§. 
!qa*infraud.crcd.     Refpon.licctcquidemdommo.lednon 
:inuito  (eruo.     Videndum  eft  quorfum  id  dixerit  lurcconl. 
iNoacnim  quxrebatur,  anconfenfuslerui  neccllanus  cHct. 
Duplex  eft  quzftio.     Vna.an  liccat  repudiare.  Altcra.an  vo- 
luntas  ferui  requiratur.  hoc  fccundum  non  expnniitur,quia 
■decononeratqusftio.     Hicmihi  vifafuntprobabihotain 
tanta  obfcuritate.     Si  intcgti  eflent  vetctum  libri.omnia  el- 
lentfaciliora&expcdiriora.  dubium  non  cftqumhxcqua 
idiximus  fimul  tradata  fuerint.  nara  infcriptionesid  oltcn- 
idant.Paul.hb.i.adSabi.     Esdeminfcriptioncs  (unc  (ubtit. 
deiacquirenda  hireditate.  vbittaaatut  de  ha:rcditatis  tc- 
loudiacione.d.Lis.qui  hires.&  fcq.  dia.  1.  is ,  qui  poteft.  eodi 
fcit.'   Sihicomniaconiunaaefl^ent,  vtolimfnetunt.tacilc 
laflcqueremut.SicaucemdifputatavixpofluncintclligJ.  Tra- 
■aaturquiftiodemonacho,  dequaaliquiddicemus.  vt  hoc 
'Jxemplo  demonftremus  quo  modo  ha:  difputationes  no- 
'  \tx  conuerci  debeanc  ad  vfum  forcnfem.   Qusrirur  fi  lega- 
ttnfit  monacho,  an  Abbas  polfic  repudiare  finc  conlenlu 
iionachi?  Vulgo  dicicur  pofle,  argumento  a  fimili.     Subic- 
;aioillimonachorumfimilis  eftferuituci.     Dicunturcnini 
liecvellc.necnolle.c.  fi  rcligiofis.  dccle<a.intf.  not.  adcm 
ijcsfencia.de  probatio.     Sedmagisdubitatur.an  rcquiratut 
t;on(cafus  collegii ,  quod  Capiculum  vocant ,  fi  forte  lcgata 
Jictesimmobilis  ,  qua:nonpoteftalienari,&c.     Magoa  hic 
cperiturdiflenfio.     Quinumttantfentenciasmagis,quam 
v.nderant ,  vixpofluntiudicare  ab  vtra  parte  fit  maiornu- 
nerus.   Scddenumcro  ininuseftlaborandum.     Rationes 
^otius&argumentaponderandafunt.     Quxftiopendct  cx 
nterptetatione  canouum  de  alienatione,  tcrum  Ecclelia- 
licarum.c.fiac  cxccptionc.i  i  .q.  it&  c.dudum.dc  teb.ccelef. 


nonalien.Scripfilib.^.debenefic'  Anautemtepudiatiole- 
gatifit  alienatio,  diuetfae  rcperiuntur  iuris  audorum  fen- 
tentiz,  ac prope pugnantcs  &  conttariac.  Quod  alicnatio  df- 
ccndafit,palamvideturcxLf.  Magis  puto.§.fundoautcmi 
fF.de  teb.cor.  Quod  exemplum  nos  (equimur  in  hac  quae- 
ftione.  Obftant  d.Lquod  autem.fF.  qas  in  fraud  cred.l.i.§, 
vtrum  autcm.  ff. fi quid  in fraud.patt.l.  profeditia.§.i.  de iu- 
re  dot.l.fi  fponfus.  §.  fi  matitus  hztcs.  de  dona.  intet  vit .Soi. 
Dominum,|quod  habct  legatatiu$  ante  apptehdnfionemj 
noneftverum&  naturale.-Icdcx  quadamfadlione^&inter- 
pretatione  iuris.d.leg.  i  .§.  vttum.fingicut  cnim  dominus  efle 
ancequam  legatum  apprchendetit.  Item  fingicut  dominu$ 
nunquamfuifle,poftquamrepulir.  lurcconfultiigitur  modcV 
habent  legararium  pro  domino,modo  non  habent.prouc  ta- 
tio  &  squitasid  cxigit.  Cum  agitut  de  vindicatione  dici- 
tur  dominus  elTc  propter  vtilitatem.  iteni.cum  agitur  ds  alic- 
nationeprasdiorum.d.Lraagispuco.  ./Etatis  fauor  &  vtilitas 
idfuadet.  Dosnondicitur  profcditia,  vt  plcniotfitpattis 
bencficentia.  d. I.  ptofcftitia.  Res  eft  fauotabilis,iccirco  am^ 
plianda.  Non  dicitur  donatioin  coniugcra  coliata.didi.l.Ii 
Iponfus.  Narafitpauperior.l.f(J.fiquodinihi  co.tit.Add.L 
quod  autem.  Edidlum  prxtoris  non  loquitur  de  alienatio- 
ne.fedteuocatgeftain  fraudem.  Nonvideturautemftaa- 
darc  qui  lcgatum  omittit.  Durum  &  inciuile  efletlegata- 
tiuracogi  acceptatc  ,  quod  fortaffis  non  immerito  fpernit." 
Suntcriimquinonlibentcrrecipiuntabalio  beneficium  vel 
proptet  petlonam  dancis,vel  aliam  huiufmodi  caulam. 

Adl.%.Jiextom 

QVaeftioIiicttaftatur  afJSnls  quadantenus  fuperioribns? 
dequibusfupr.c.y.&|tf.  Quidamlegauitfundum Gor-;' 
nel.quiipfius  crat,&ita  lagauit.vtappareateumtotumfun- 
dum  non  pattcm  legalTe.Deindc  parccm  alienauic.     Qna:ri- 
turquantumlcgatariodebcatur.''  Videturtotusdcberi.  Quia 
totus  lcgatus  eft.  &  quia  res  alicna  poteft  lcgati  non  mi- 
nus  ,  quam  propria.     Nihilcrgotcfctt,  anparsfuerit  alie- 
nata.     Sed  hic  Pompo.aic  partera  tantum  dcbcri>qui  alie- 
nata  non  eft.Si  ab  initio  pats  fulflet  aliena,non  debererur  to- 
tusfundus.dixifupra  adl.  f  .§.  fuhdus.     Crcdibile  eftcnim 
eum,qui  fundum  legat,dc  partc  fua  (entire.    Poteft  quidem 
alicnareslegari:fedin(picimusquod  verifimileeft.  Idemer- 
godicendumcft,&  cumparsccEpitalienacfle  poft  teftamei 
tum.DcindehocdcmoftratPoiTipo.arg.admodumprobabili 
i  concrariiSjficeftator  adieciflct.    Eftgenus  aigumenrifreT- 
cjuensapudlutilconf.noftros.  Si  augmentumptodeft  lcga^ 
tario,diminutio  einoctit.  Simileexemplumin  1.2  4.quodiit 
rcrumnatura.§.vlt.infr.hocti.SimileinL}  5.  Etficontrata- 
bulas.fupra  de  vulg.&  pupil.Simile  exemplum  in  l.vL§.vlc.de 
kg. 5.Hincvu!gare  illudcx  Atifto. Qupdoperaturpropofi- 
tum  in  ptopofito,opef atut  oppofitum  in  oppofito.    Ex  hoc 
C.  obfctuandam  eftin  primis,alienatate  legata  reuocari  lc-' 
gatumi.   Non  eftcrediDileteftatotem,qui  alienat,vcllereni: 
alienamfa(5tamredimi.I.<J7.vnumexfamilia.5.fi  rem.  dele- 
ga.z.     Quod  accipiendum cft,  fi  (ponte alicnauerit,& nulla 
coaftusneccflltatc.L  ti.  fideicommifla. §.  firem.dcleg.  3.&' 
l.iS.tcralegataia.deadim.Ieg.  Petfpicua  eft  rario  diuerfita- 
tis.  Naravideturrautatavoluntas.     Cut  hocnonexpteflSe 
Pomponius?  Quiabicnonquariitut  aare  alicnata  rcuocc-' 
tur  legatum.     Qusftio  cft  altcrius  loci.  Sed  quo  cafu  per  a* 
licnationem  reuocetur  iegatum ,  an  parce  alicnaca  reudca-" 
tum.ccnfeatur,  hac  diftindiorte  vcimur?  vcaliuddicendun^' 
fic ,  cutnlegatumpurumeft,  iliudfi.fuericadiedJacondiiibi 
firaeuscrit.Lf.fcribit.§.vIt.deaur.&argen.lega.QLUcunqiii' 
excaufaalienetur  tcs,dicituflcgatumnondebcri.  Nonqucd. 
adempturavideatUf  jfcdquoddefecierit  conditio.  dixi  (u- 
praadL(?.Stichum,quimeus.    Pra:tcrca  cbf&ruandum  cft,^ 
aagmenturarei  lcgatJBacecdcrelegatario.     Nec  id  dubiuta 
eftinlegatavniuerfitatc.  L  ii.gtegc  &l.feq.infrahoctitu.f^ 
57.peculium.de  lcg.i.vbiidcmgrexeft.idem  pcculium.ScJ 
idcmiuseft  in  rebusfingularibuslcgatis,  cuiufmodieftfun- 
dus,dequo  hic.     Etcxemplamultaoccurtuntlegentibus.d. 
Lquodin  rerum.§.  vlt.  &l.fiftatuam.  Ieg.pediculis.de  aurai, 
&  arg.leg.l.i  o.cum  fundus.dc  leg.z.Idcmquc  dicitur  dc  coni" 
ttadu  emptionis.  1.  idquod.dcpeticu.  &  corartto.tdvcndi 


45)  o 

Quiftioeft  ie  arealegata  i  cuidoraus  poftea  impofita  eft. 
DicendLimeft2dificiumdeberilegatario.legf1are2.40.de 
lega.i.nifiteftacot  mutauerit  voluntatem.l.^fi-feruumfilii. 
§.li  arei.infca  hoc  tit.  Non  ergo  cxtinguituc  legaturn  ficut 
vfasfrudas.l.^repcti.§.vlt.  quib.mod.  viusfruft.anfiit.hzc 
enimeftcefticorisvoluntas.  Oppo.  huicl.77.al.75-  ficho- 
rus.j.area.deleg.j.  Accurf.ait  ibi  rautatam  fuifle  volunta- 
te.m.omnes  alii  Accurf.damnant,&  aiunt  diuioationem  cflc. 
NuUumibienim  verbumeft  »  nuUaiitera  de  mutatavolun- 
tate.  hocergointerpretantur ,  Petinon  poterat ,  fcilicet  .a- 
rea,fed  sdihcium.vel arca  non  erat teftatoris,fed alicna.  Ifti 
nodam  quirunt in  fcirpo ,  iudicio  raeo,  non  intelligunt  ver- 
ba  Celfi  ,  ac  ne  Accurlium  quidem  (uum.  Ego  hic  vcrba, 
Qm nquam,6ec.fic  intcrpretor.  Eo  etiam  cafu  quo  non  po- 
tcratcunc  peti^forteapparcbat  ex  conieduris  mucatam  efle 
voluncatcm.in  d.l.  feruumfilii.§.fiares.legatacratarcaho- 
mini  tenuis  forcuns  &  conditionis  ,  dcinde  impofita  do- 
mus  fumptuofa&magnifica.  Itaquediuinatio  dicendanon 
eftincerprecatio  Accurf  fi  modo  itafcnfit ,  vt  crcdibile  eft. 
Qup  auiem  cafu  peci  poffit,autnonpoflit,cumacdificiura 
eftmipofitum  ,  non  exprimit  Celfus,  quia  de  eo  non  erat 
qu^ftio.  Quiritur  apud  Celfum  cum  area  tantura  foper- 
eft.an  debeatur.''&  dicitur  debeii.quamuisfortcnonpotuc- 
ti:  peti  medio  ccmpoie.  Ceflat  enim  caufapropter  quam 
pe^inonpoterat.facicl. 58.quires.§.aream.defolut.  Exiam 
didiscolligitur  exceptioteguIi.§.cumfundus.fupra,l.  f  .vbi 
dicitut  fmidocommuni  legatoparcem  tantum  debcii,  &c. 
Addcndaeft  exceptio  ,  nifi  partemalceram  poftearedemc- 
rit.  Idcolligitur  exhisverbis  Pompo.nec  refertandixerir, 
totumfundum  lego,anfimpliciter,  fundum  lego.dict.l.14. 
quodin  retum.§.vIc.infr.eo.&d.l.io.Cumfundus.fF.dc  lcg. 
i.  Nihil  etiam  refertan  meumdixcritteftator,  anfimplici- 
terlegauenc.VerbaPompo.  hic  generaliter  accipiendafunt. 
nihil  enim  excepcum  teperio.  Item  conuincitut  idvcrum 
elTeargumentofiimpco  ex  Pompon.ipfo.  Vulc  Pomponius 
eandemefreracionem  augmenri  &  diminucionis.  Atcura 
legofundummeum  ,  p.-vrtealienatafineneceflitatc,  minui- 
tutlegatum.d.l.  11.  fideicommllla.J.  firem.deleg. ?.d.l.if. 
kiibic.§ .vlc.de aur.argen.  Inde efficitur parte acquifica , lega- 
tum  augeri.  Difficultas  tamen  exiftit  ex  1. 8.  fi  ica.&  l.vlt.in 
ptinc.  eod.  tit.  deaur.arg.leg.  vbi  cauetur  cumteftitot  dicit 
meum.intelligi  tempus  tefldraenti.Ergo  pats  poft  teftamen- 
tura  acquifita  non  debebiiur.  Reipondeo,  rem  cantum  de- 
beri,  qujEcratcemporcteftaraenti.nonaliam  :  nifieaacce- 
datalteri  :  nififitpars,  velacceffio3lterlus,vtvnares  fiatex 
plutibus.hoc  non  accidit  in  fpecic  d.  1.  fi  ita.  Vbi  res  funt  fe- 
paratx,necitavnita:,  vtvnum  cotpus  faciant.  Hscinterpre- 
tatio  coauenit  veibis  Pompo.  hic,  cum  loquatur  de  adie- 
(Slione  &  augmento  ,  conuenit  eciam  vetbiseiufJemin  d.I. 
quodinrerum.  Echocapertiusexponicurind.leg.cumfun- 
dus.  Si  modo  teftatot  non  {epat  atim  pofledit/ed  vniuecfi- 
tati  prioris  fundi  adiuiixir.  Exiamdiclis  nafcicurquaeftio. 
Legaui  fundum  communem ,  quo  cafu  pars  tantum  legata 
intelligicur.  Poftea  in  diuifione  adiudicata  mihi  eft  altcra 
pars,vtfierifolet.Inftit.deoffic.iud.§.  pen.&vlt.an  parsilla 
accedens  dcbeatut  legatario?  Varis  funt  opiniones,vt  in  rc 
obfcura.     Sed  puto  in  hoc  quoque  cafu  locum  habere  fcQ 


TrAnc.  DuArtm  Qomment. 

quit,noDpotuttmutarciusleg3tatii.  &l.pen.  fzpe.  dereia*  : 
dic.Nec  debet  alterius  coUufi  one,  aur  incrtia  ius  alterius  cor- 
rumpi.l.cj.fi  pariter.de  lib.cau(a.iuslegatatiiconfiftitinpatce 
indiuila,  doncc  aliquidcertumipfiadiudicacumfit. 

Diximuspartera  accedentem  reilegatae ,  cedcre  legata- 
rio.  idqueetiarafiiudiciocommunidiuidundo  adiudicatafit 
teftatori  fecundum  diftindionem  I.  lulianus.  §.  idcm  Cel- 
lus.de  adl.emp.  Obiicitur  I.3 1  .is,  qui  fundum  communem. 
de  vfufru.  lcg.  vbi  Labeo  repreheodit  opinionem  Trebatii 
idemfcntientis  quodnos.  Refpondet  enimreminter  alios 
iudicatam  non  potuifle  mutaie  ius  legatatii,iutib.vulg.  Icem 
non  debere  ob  alterius  collufionem  aut  inertiam  altetius 
iuscottumpi.  NihilrefertandiuifiofatSlafit  cumteftatote 
an cum legatario.arg.d.§.idem  Celfas.  /Equum eft  eandem 
conditionem  emptoris ,  qux  futura eflet ,  fi  cum  ipio  adlum 
efletcomrauni  diuidundo.  Eademeftracioteftatoris,qua; 
venditoiisantetraditionem.  Non  eft  eadera  rario  vendi- 
toris  qua:  hxredis.  Scd  poft  mortem  teftatoiis  debetfieri 
cum lcgatario ,  cuieftiusqusfitum:defiitresintegraefle.  io 
§.idem  Celfus.diuifio  faiftafuir  cum  venditotc  integta  adhuc 
re ,  ante  traditionem.  Venditoi  iam  rc  tradita ,  diuidendo 
non  nocuiflet  emptoti  non  magis  ,  quara  hxtes  lcgataiio. 
facitl.ficonfenfit.§.vlt.quib.raod.pig.  Alioargumento  v- 
tuntur  aduerfarii.  Si  dirainuta  eflec  pars  tcftatotis  in  diui- 
fione,  nonidcolegaturaminuerctur.  ergo  audaparte,  non 
augebitut  legatum.  Valet  confequenci3,quia  eadem  c  ft  la- 
tio  augraenti &  diminutionis.  Antecedens  probatur.  quia 
caufaadiudicationiseftneceflaria.leg.il.  fidcicommifla.§.fi 
rem.de  lega.  3  .iudicium  aucem  reddicurin  inuicum.leg.  incec 
ftipulantem.de  verbor.oblig.Solut.vuIgaris  eft.  Vcrum  in 
ea  diuifionc  pars  tefta.oris  nec  augeri  videtur ,  nec  minui, 
vtpletifqucpiacet.Conftat^x  d.§.itemCelfus.vbiis,cuiad- 
iudicatur  torus  fundus  ,  dat  eo  nomine  pecuniam  focio: 
quodautemdeceditexre,idfuppIetur  pecunia.  Siclegatum 
non  poteftdiciaugerivel  minui.  Legatatius  pro  augmento 
rei  dat  pecuniam.pro  decremento  accipir.  Pars  igicur  adiu- 
dicata  debetur  legataiio,  fedcumonere  pecunixfoluenda;. 
Hxc  raihi  non  fatisfaciunt  omnino  ,  tametfi  improbanda 
non  fint.  Nara  negarc  non  poflumus,  quin  res  ipfa  rainua- 
rur  atqueaugeatur.  alioqui  fruftra  proponerctur  hxcquz- 
ftio.Parsaccedit  rei,&parsdecedit  revera  ,  quamuis  intel- 
ligatur  non  augeri ,  nec  minui  proprer  fupplementum  pe- 
cunix.  Itemacciderepoteft,  vt  nullafiatcondemnatiope» 
cunixpererrorcraiudicis.  Poteftetiam  contingete,vtpe- 
cunix  quanriras  maior  fit,aut  minor  quam  debeatur.  NoQ 
lemper  xqualitas  feiuatui  in  eaadiudicatione&  condemna- 
tione.  Pone  tcftatoii  adiudicatura  efle  totum  fundura  fine 
vllacondcmnationcpecunix.autcumraodicapecunia  ;  ne- 
gaicnonpoflumus  ,  quinauftumfitlegatum  ,  an  ccdetlu- 
cro  legatarii  ?  Nos  hic  dicimus  cedere  ex  fententia  Pompo. 
Quid  ergo  refpondcbiraus  argumento  fupetioii?  Patte  ad- 
iudicatafocio,  non  minuirui  legatum  :  quia  caufa  eft  ne- 
ceftaiia.et go  patte  adiudicata  teftatoii  non  augebitur.  Re- 
fpondeo  alitcr  ,  quam  cetcri  fblcanr ,  minui  legatum  patte 
adiudicata  focio  ,  aut  omnino  extingui ,  fi  nuUa  fitconde- 
mnatio  pecunix,aut  modica.  Nec  otftat  quod  caufa  necef- 
fariaeft  :  excaufa  neceflaria  alienata  rc  dcbeturnihilomi- 


tcnciam  Pompo.noftri  dcacceffione.     Debebitur  ergo  ie-       nusiegatum,nififitcoQtrariavoluntas.d.leg.fideicommifla. 


gatatio,quodadiudicacumfueritteftatori  periudicera  com 

munidiuiJundo.     Q;iilegatremcoramunem,credibileeft 

eum  legare  ius  quod  habec;  in  communione,quodque  conle- 

quipoteftproptercommunionem.  iuxta  not.  fupcainl.f.§. 

cumfundus.  Namfidiuifiofa(ftanonefletcumteftatoic,le- 

gatatius illud ius haberet.     Quid  et go  referr , an eura  tefta- 

tocefidafitdiuifio,ancura  legacano?     Id  exprefl^umeftdc 

vcndicione partus.l.  i  j.Iulianus.§. idem Celfus. de adt. cmp. 

ergoidcminlegato.d.I.4<J.feruumfilii.§.eura  qui  chirogra- 

phum.infrahoccit.     Eademautcraeftratioinlegaco,fcilicet 

voluncaSjVciamdixi.Nccrcdehicdiftinguitur  caufa  lucrari- 

uaacaufaonerofa.vtquidamfaciunt.Sedinlegato  fequcnda 

eftdiftindio  d.l.Iulianus.§.idemCeIfus.  qux  cuidentcmx- 

quitatemhabet.  Obiiciturl.  5  i.Is,  quifundum.de  vfufrufit. 

iega.  vbi  Labeo  reprehendit  Trebatii  opinionemidemfen- 

tieQcis,quod  noshicdicimus.  IudiciumeQiraintcralios,ia- 


§.fi  rcra.  Athicvoluntascontrariaapparet,quialegan$  vi- 
detur  cogitare  de iure  quod  babet ,  quodque  obtinere poceft 
per  iudicem  in  diuifionc.  lus  quod  haber  ,  incertum  eft,& 
pendct  cx  cuentu.  Cogitat  tcftator  pofle  accidere, vt  fequa- 
turdiuifio  ,  &resadiudiccturfocio.  quxftio  tamen  eftfadi 
&voluntatis.  VidcQdumquid  tcftatorfenferit.  Pofuiinini- 
tio  tcftatorem  cogirare  de  iure  quod  haber.Poteft  tamen  alia 
eflceiui  cogitatio.  Ex  iam  didis  colligiturthefisgenerali.*, 
Ideraefledeeo  ,  quodacceditrei  alicui,  quoddereipfaprin- 
cipali.  Quodverumeft,vbiQon  cft  diuerfaratio.  Periculo- 
fum  taraen  eft  ita  definire  in  vniuerfura  ,  vt  cxfcquentibus 
apparebic.  Vaiiaquidemexemplarcpcriuntur.quxres  mo- 
uit  noftros  vt  regulara  facerenr.  Vnum  eft  in  1. 1 8 .  fi  conue- 
nerit.§.fi  mea.de  pign.a<i.fi  vfusfrucSus  accrouerit  nud?  pro- 
prictati.Aliudeftinl.eciaai.  C.  deiuredor.&inl.interfoce- 
ium.§.cum  iDter.depad.dotaL     Padluradelucrodocisez- 

tendi- 


In  TkfDdegdtis  ^fideko^: 


t  jnJitur  ad  lugraentBm  ciufcJem.  Vnde  vulgodicitur ,  Si 
ciuitas  auc"prouincia  vnitafitregno  ,  cam  legiisus  tegni  vti 
I dcbcrcjvc  accidit in  Britannia ,  Celcica,  &  Dclphinatu.  Hxc 
potcrancfufficcrcad  explicacioncm  huius  capicis.  Tamen 
vt  exctccamur  in  dilputationibus  forcnfibus  ,  traftabimus 
isliquot  quaeftioncSjqua:  ab aliis hic  agitats  funt.  Prima quz- 
iftiocft  inhacfpccic  :  Quidam  rcdcmit  vcdigal  falis  totius 
jhuiusprouincia:.  Aliquodoppidumaccellit  prouinciae  poft 
ircdcmptioncm  veaigaiis!  ficaudum  cft  vcdigal.  An  hoc 
fWgnjcntum  ccJat  lucropublicani?  Pro  publicano  adduci- 
■  tur  h«c  fentcntia  Pompon.  Dicitur  enim  lucro  cius  ccdcre, 
'  ezenplo  legatarii.     Ac  locus  vnus  cft  de  emptore,  quem  fu- 

Era adduxi  in l.id  quod.deperic.  &  commoirci Vcnd.  Similis 
1$.  cum  autcm.Inftit.de cmpt.&vend.contra  publicanum 
iaddlucituil.<>5).  Rutilia.  dccontraLempt.fpeftacurtempus 
[cantradus.ItemL/y.inlcge.eod.ti.  Prodiflolutione  anim- 
i  aduertcndum  cft  quaeftioneni  hanc ,  an  quod  acccdit  poft 
venditioncm  ccdat  lucro  cmptoris  ,  magis  fadli  quam  iutis 
ejKvixpoteftinvniuetfumdefiniri.  Spcdandum  enimeft, 
quod  verifimilitcr  adium  fit.  d.  1.  in  lege.  de  contrah  .empt.& 
'Ljf.femperin ftipuIationib.ff.de rcg.iur.     Ac  plane  eadem 
caufacftqu*  lcgatorum ,  nifi  quod  in  lcgatis  plcnior  fitin- 
terprctatio.l.ii.ia  tcftamcntis.de rcg.iur.     Id  perfpiciturin 
I  «empIisiamaddu«ftiSi     Iniisexemplisratiocuiufqucappa- 
irctdiuerfa.quxdiuerfitasiujvarium  facit.indk  1.  inlegc.  ra- 
donemadfertacdcclarat  lureconf.ipfc.      Vtinamincctcris 
;  locis  idem  fadtum  fuiflct.  In  d.  1.     Rudlia  Polla.euidens  cft 
coniedluravoluntatis  contrabcntium.Pofletaqua  magnam 
:  partemterrsoccupare  ,  quamtotamamittctct  venditor,8c 
prstereacircaeampcdesdecem.  Non  magis  credibilceftid 
\  zStam  cflcquam  in  fpccie  d.l  in  lege.     In  alluuione  facilius 
;  id  recipitur.d.l.id  quod.     Sic  accrefcit  fcnfira  &  paulatim,  vt 
:  vidCacut  fundus  idem  efle,qui  venditus  fuit.     Iccm  nihil  de- 
cedit  ex pacrimonio  venditoris  ficut in  leg.  Rutilia.     Huins 
.;  quoque  rei  cxcmplum  clfl  ruculcntum  in  I.  ^.  itcm  fi  fundi^ 
ii  J.huic  vicinus.  de  vfufrud.  quod  accrefcitper  alluuienem, 
I  cedit  fru<^U3rio.     Ratio  pcrfpicuaeftcxiam  didis.  Infula 
\  noncedit  fru<Auario ,  quianoncftparsrei ,  fedaliares  fepa- 
^rata,&appatetincremeiitum  &fcparatio.     £t  hanc  diftin- 
I  dioQcmfequorinquxftionedcve(5tigaIi.     Publicaniiftifi- 
,  milesfunt  vfufruduariis.  Silateatincrementum  ve6tigalis, 
I  publicano  ccdit,  quafi  fruduario.     Pone  lcholafticos  con- 
\  fluere  inhancvrbem,vt  nunc£[t,augenturvedigaliavini& 
I  aIia:fedIateBseftinaementum.     Vnumatque  idem  vedi- 
f  gal efle intcIIigitur.Si incrcmentum  vedigalis appareat fepa-k 
)  iatim,principiseft,autreipub.quafi  proprietarii,vtinpropo- 
'  fitafpecie,cBmaliquodoppidumadic^umcft. 

Supercftvnaquzftiotra<3;anda.  Pone  concefl!aeftalicm 
I  iramunitas  &  vacaciopublicorummunerum  ,  deinde  auda 
1  eft  coUatio  propter  bellum,  vt  fit.     Quaeritur  an  hanc  accef- 
fioncm  foluere  dsbeat ,  qux  non  crat  tempore  vacationis 
coDcelTx  ?     Varix  funt  opinioncs,  in  quibus  rcfcrendis  noB 
conccram tempus.  Opponameabreuitcr&ftri<Siiii,quzia 
[^  vtramquc  partcm  adducuatur.     Pro  immuni  hzc  faciunt. 
I  Primum ,  dcacceflione  idem  ius  eft,  quod  dereprincipali, 
:  vtiamdiximus.     Vacatioigiturmuneris  &  ad  accefllonem, 
\  &adaugmentumquoqucpettinet.    Secundoatgumentum 
duciturexl.z3.fiferuitus.deferuit.vrban.prxd.   Nelumini- 
'  bus  officiatur ,  futurum  lumcn  comprchcnditur  vcrbo  iil- 
dcfiaito & gencrali.  NecdiflimilitcriudicatLiuiuslib.zi.ab 
vtb.  cond.  dcfcEdere  Roma.&  Carthagi.  vt  neutri  altcrius, 
eotumve  fociis  bellum  inferrent.     Saguntinis  intulere  bel- 
'  lum  Carthaginenfes  ,  quipoftea  in  focictatem  pop.  Roma. 
'  rccepci  func.     Diccbant  fe  contta  foedus  non  fccifTcquod 
noneflentfociitcmporefocdcris.   Satis  eratcautumSagun- 
tintsjfociisvtrorumqueexcepcis.Nec  enim  crataddicuin  iis, 
\  quituaccflent.necqaipofteaaflunicrcntur.     Eft  crgo  hzc 
Liuiana  iatcrpretatio  fimilis  illi  deferuiture,&c.d.l.iiferui- 
tus.     Terti6adducitureonfticuciopontificiac.quiacirca.de 
priuileg.inantiq.DccretaLvbiremiffio  dccimarum ,  adpoft- 
caquxlitapeninet  .-  hicautemcafusomnino  diflimilis  cft. 
Qiurt^  beneficia  principum  latiflime  intcrpretanda  funt 
cxfentencia  Vlp.inl.antcpcn.  deconftit.  princip.  euius  me- 
minic  pontifex  in  d.c.quia  circa.   .  Qujnto  facit  1. 8  .in  hono|^ 


451 

ribus.§  .qui  muneris.de  vaat.&  exctifnlunir.vticollatione» 
indi6taseximprouifore(3:erccufat:easvcro,  quz  ex  lcgcfi- 
unt.recufarenondcbct.Rationemdiuerficatisadduxi  liB.  7. 
de  bencfi.c.  i  o.Itaque  homines  cauticum  impctrant  vacatio- 
ncm,curantaddi .-  abomnibus  munctibus  ordinariis  &  ex- 
traordinariis.     Quod  a  me  obferuatHm  cft  fuperioreanno 
i(ff.cnmdipIoma  obtinerempro  vniuerfitatc  noftra.  Hxc 
proimmuni.  Contraimmunempugnaturrationibus,cxcm- 
plis  &  audtoritate.     DiciturimmunitaccmgcneTalitcrnoa 
extendi  ad  non  cogitata.l.p.qui  cum  tutoribus.$dc  tranfa^Sti, 
adducitur  l.vnica.C.Iib.io.tit.i7.vtnem.Iicc.incmpt.  fpec. 
&  aliz  huiu{mod',quas  non  rcferam  breuiratis  caufa .  Exifti- 
roo  autcm ica diftingucndum  cflc,  vi iramunitas  pcrcinear ad 
collationcs  etiamnouas:  non  tamenadeas,quzobvrgeni 
lem  necefl[itatem,  &  graue  periculum iudicuntur.    DubiurA 
noneft,  quin vcrbaillaindefinita  pertineant  etiamad  fum- 
rumtcmpus.  d.  1.  fifcruitus.d.c.quia  circa.     Imopropriam 
efthuiusvacationis,vtadfuturapcrtincat.d.L  in  honotibuSi. 
Scdmunerum ,  quz  indicuntur  ob  vrgentem  neceflitatcm, 
vacationemnonhabent.d.l.fifcruitus.leg.antep.ff.dcconft. 
princ.dic.  quia  circa.  Hzc  enim  exccptio  nullo  priuilegio  ex- 
cludi  debet  proptcr  publicam  vtilitatcm,nec  creditur  hoc  co- 
gitatumfuifleaconccdentc,ncc  idcmdi(fturus  erat,fiinter- 
rogatustumfuiflet.     Sermo  autem  generalis  &indefinitus 
non  refertUr  ad  ca,de  quibus  vcrifimiliter  cogitatum  non  eft» 
d.Lquicumtutoribus.  Exempla  huiusreiexrantluculcntaia 
lcgibusnoftris.Vauraeftind.Lvnica.C.vtnc.lic.inempt.vbt 
cum  vrgCBtc  ncceffitate  imperatur  comparatio  frumcnti, 
nullus  excufatur  przrextu  alicuiuspriuilegii,autiinmunita- 
tis,nedomus  quidem  principis.vcl  Augiiftz.     Aliudexcm- 
plumcftinl.iabemus  nullam.  C.  dcfacrufan<!^.ccclcf.vbifi 
expedicionistemporenauisfiineceflariak  nulla  recipitur  cx- 
cufatio  ptztextu  priui!egii,autvacationis,pr©ptcr  publicatn 
vtilitatem.     Omniahzcpriuilegiatanquampubliczvtilica- 
ticontratiarciicidebent.Scripfideeaconftit.lib.7.  de bene- 
fic.c.i». 

Ad^.Ji  itajcriptum.  j 

SPeciesefthuiufraodi:  Quidamitalcgauit,  LuciusTiciuj 
hzrcs  raeus,  aut  Mzuius  hzres  meus  decem  Scio  dato» 
Quzfitvishuiuslegati,quzritur.     Videturinutilccflcpiro- 
ptcrincertitudincm.arg.L  duofiint  Titii.dctefta.tuti     St(k 
Porapon.  ait  legatarium agere  poflc  cumvtrovelir.&afin- 
gulijfolidumpetetjiiavt  folutionevniusalter  liberetur  ;  vt 
accidit  in  duobus  reis  promittcndi.   Vnde  fi  pars  ab  vno  pe- 
titaeftautfoluta,  Pompo.  ait  teli^iuum  peti  pofle  ab  alter- 
utro,  ideft,  fiueabeoqui  foluit,  fiueabaltero.  Obferuan- 
dun  primo,duos  rcos  etiara  teftamcnto  conftitui.  l.eandem. 
in  princ.  infradeduob.rcis.  falluntiirqui  fic  interpretantuc 
Pompo.quafi  non  fint  duo  rei,fed  fimiles  duobus  reii.   Sunc 
fatte<luorci,fcd  fimilespromiccendireis,  quiconfticuuntur 
per  ftipulationera.     Quod  de reis  prom ktendi  rcceptum  e- 
rat,paulacim  prcdu(^umcftadaIios  contra<^us:  atque  adeo 
adteftamenta.d.Leandcm.Etconftituuntur  tam rei  crcden- 
di,quam  rei debcndi.l. 1 6S1  Titio.  de leg.  1.  hoc  cafu  duo  hz- 
tedes  in  folidum  tenentur ,  &duobuslcgatariisfoIidumde- 
betur:aliashzredes  tenenturpco  partibushzrcditariis.  1.  fi- 
ue.infra de duob.reis.    Sed  quomodo  con ftituuntur  duo  rci 
debendi?     Exerapla  de  ftipulatione  vulgo  nota  funt  vclex 
Inftit.tit.dcduob.reis.     Cum.fcilicet  pofl  intcrrogationera 
vtriquefa(flamdeeademre,autfumma,vterq-,  refpondecfe^ 
paratim.L4.d.ti.de  daob.reis.&  Infti.  co.  vt ,  Mzui  promittit 
mihi  dcccm?     Gai ,  promitds  mihi  cadem  dcccnr.?  fiint  duo 
tei  ciusdemrei  &  obligationis.  non  debent  finguli  dccem, 
aiitfinguliquinqi,fedeademdccem  dcbentfinguli.  Nona- 
literauteMc[uorciHunt,quara  ficxprcflura  /it ,  aut  a<^uma 
vt  duo  eandcm  rem  debeant.  Mclfus  eft  hoc  aperte  exprime- 
ce,vt  clim  ficbat  apud  Grzcos,  vt  liceat  ab  altcro,aut  vtroque 
exigere,  ^defunt  <]uzdara.^  Efttahsincercitudoqualisinex- 
empIisLcumquidaiB.  Itaqueinfpecienoftra  non  quzritur 
intcrpretatio  voluntatis.  facit  Li  ^.illc,aut ille.de leg. 3. vbi 
Paul.  ait ,  nullamadmitti  voluntatis  quzftionem ,  cum  ia 
vcrbisnuIlacftambigHitas.  quod  advcrbafuperiora  videtac 
leferBndumeffe.     Sicind.l.  1  ^.fiT>cio.delcg.i.Suat  clara 


49  i 


FrmcfDuAreni  Comment. 


&apettaverbailla,vtrihxres  vcllet.     Secus  fi  diciumeflct  cxiftimant.  Scdnonperfpicio  rationcm  dhicrfitatis,caia  fis 

fi.Tiplicitcc,Titio,autSeiolego.vtind.l.cura  qaidam.     Di-  deiuflbtcstencantdrinfoiidum,  ficatduorci.l.nontcdle.C 

xeticaliquis ,  cut inexemplod.l.rum  quidam.  lcgatarii  noa  co.Puto.fiab  vnopctitafit  pars,fcliquam  pattcmabaltetu- 

dicuntutduorcicredendi,  ficatbxtedcshic  dicuntur  duo  tro  petipoflc.fecunducnhancPompo.fententiam.  Parsau- 

tei  debendiptoptcr  difiundkiuam?  nam  cft  eadem  ratio  v-  tem,quxpccitaefl:,ac  in iudicium dcduda ,  non  potcritped 


ab  altcro.d.l.liberum.nifi  forte  is  "k  quo  pctita  cft,non  fatijfc- 
cetit:quia  non  cft  foluendo.d.l.reos.  G.eo.  Hinc  intelligitur 
quatcnus  admittatut  vatiatio.  Nec  magnopcrc ad rcm perci- 
nct  quod  obiicicut  ex  1.  \  .Scrui  ele6tione.fupra. 

Ad%.fiitA  legatum. 

QVatftio  hjc  tracftatur  de  plutibus  rcbus  difiundim  le- 
gatis.  Speciescftbuiufmodi.  QuidamicalegauitjLc- 
tticanos  otko  ,  autprohis,&c.  Ledlicariifcruifunt,quile. 
<%icas  portant.l.item  Iegato.45)  .in  princds  lcg.  3  .Noa  qui  le* 
6iicasfaciunr,vt  Accuil.putat.  Mentio  cftle(5i:;cafiofum  ia 
epiftola  quad  im  Scruii  Sulpitii  apud  CiccroBcm.  Ac  iolebant 
ofto  fcruiinhoc  minifterioadhiberi.  Vndc  O<flophoruni 
dKilum  Marcialis  ,  OElephorepinHi portatur,  Auite,  T^hilipfiu. 
tionem  ,  quam  Ncoterici  quidam  hic  opinentur  ludcntcs  Legauitautcmnonfimpliciterlc(flicarios,(cd  addidir.autpc- 
inparonomafiamhanc.  In{umma,infpecicnoftranuliaeft  cuniam,&c.Vndcnafciturquxftio.  Qjixritui  enim  anpof- 
ob/cuiicas,  quxintctptctationcm  voluntatisdcfidcrct.  la  fitpartem,&c.  AitPompo.  nonpofle,qaiavnuminalceru- 
cxemplis  d.l.  cura  qoidam.  cft  aliqua  obfcuricas  &  incerciru-  tra  caula  legacum  eft.  Vnum  legatum  non  potcft  pto  pattc 
d  i.  la  omnibHs  illis  cxemplis  lufti.  fecutus  cft  quod  huma-  acceprari,&c.  Non  enim  tot  Iqnt  lcgata,quot  ferui,aut  fum- 
niusvidebatur.  Acinexemplodc  legato  interprcta?us  eft  mxiafingulosfcruosdandx.  AitPompo.  quemadmodura, 
vtriquc  lcgatum  efle  coniundbim,quafidubiterur  in  vcrura  &c.OftendicfimiIicudine,quodq-,aIiterinde  fequcrccucal»- 
fucritpropenfioc  tcftacot ,  auc  qufi  ccftator  iplc  diihir.iJe-  furduro,fiquislegaucritStichum,autprocodeccm.  Namdi- 
ritinvtrum  magisinclinarct.  Indubio  dcturvttiquexq.i.»-       u  fio  Stichi  lcqucrctur.  Deinde  pro  vnarcintcgranon  licet 


trorumque  reorum.  Refpondco,  crcdibile  non  cft  teftato 
rcmnihdcufarevtiidctur.  Hxresdando  alceri  libcrarctur, 
fi  duo  reicflent.  Teftatorcreditur  haberedelcftum  pcrfo- 
narum.arg.§.incertis.tit.  delcg.  Nondico  inutilecflclcga- 
tum ,  fi  non<;uiaueiic  tcftatot  vcri,&c.  Redc  cnim  &  vcili- 
terhocfitplcfunquc,  fiquis  vclitlibcrtatem  excrccrcinali- 
qucmftudiofum,auteiuditum,&  nominetduos  difiundlim 
noncurans  vtricorum  detur  :  non  eft  improbandum  hoc 
confilium  reftantis.  Poteft  quidem  hoc  ficri ,  fed  non  cft  vc- 
rifimilc.nifiapertafintvctba.  Vcrba  plana&  apetcafuntin 
d.l.  I  ^.fi  Ticio.de lcga.i.inha:tcdibusonerandis  non  tequi- 
ticur  hic  dcledlus  perfonarum.vt  in  fpccie  noftta.  Delcdus 
requiiitutinhonoiando  fiuehxrcde,fiuclegacafio,nonau- 
tem  in  onerando.     Sic  rcccpta  diftindio  maiorem  habet  ra- 


lirer,vcfatisfiacvoluntati.  Notandum  cftfingul  'src  s  in 
lolidum tencri.l.  z. infrade duob.reis. Petit ctedicoi fol  d  ra 
a  fingulis  fi  velic.  1.  j .  infra  de  duob.  rcis.  hoc  auccm  eii  acci- 
picndum  fecundum  luftin.  Nouel.conftit.  nf.de  duob.  rcis. 
§•  ad  hic.  (\  alii  foluendononfunc,  vel  abfcntcs  (ant.  alias 
luftin.vulc  diuidiadlionem.  Icaqne  (olcnc  tabcllionrs  dj- 
rccibere  claufuhm  ,  qua  rcnunciacut  beneficio  diuifionis. 


h.ibere partes  diuerfarum rcrum.lcg.8  j.jn  cxecutione.  J. pro 
jj^rce^deverb.obl.  AitPomp. N;cincereft,&c.  Id;migicur 
eitic'!ita  didkameflct.ledHcatiosodo,  aatproh  s  ccnturr, 
nonuiuififumraainfingulosfcruos.  Exhocc.obfctuantljin 
cfti.ipiimis,  legatum  vnum  ,  nonplataefle,  curaresplutc» 
legancur  gencraliter  ,  nec  fpecialiter.facit  1 .  fci.  e  debeaius. 
itj.deverb.obl.  &  \.  quoddicicur.8<J.eo.tic.hoccrgononfit 


&c.     Q^damcxiftimancluftin.nonloqui  dedjob.rcs.rid  proptefdiftioacmnumctalcm.vcpletiquctxiftimant.  Nim 

de  mucuis  fidciuflbribus ,  quos  vocat  .^-jJiimjj^Jk;  :  fcd  ego  di-  idem  ei it  diccndum  eciam  fi  quis  leget  fcraos  lediicarios,  ncc 

dici  duos  reos  vocaci  plecunque  a  lurcconfultis  fideiuflo-  definiicnumecum.d.l.fcitedcbcmus.^.ftipulacionem.   Sed 

res  .-  quodammodoenimfideiubcncinuiccm.l.quiho.nine.  cur ait,inalterutracau(a?   Quiaficut  legatum le(Sicatiotum 

j4.§.i.defo!ar.noc.adl.vif vxori.i7.§.vlc.fup.adVelleia.  Ac  vnuraeft,itactiamlegacumpecuni<jiafir/gulos.Diuifiofum- 


Bti^seus  nofter  in  commeatariis  Grxce  ince'.pfetarur  ^i). 
Ae>^Vdaosreos  ptomitcendi.  Scio  diftctre  hosa  fid:iuflo- 
ribustfedderatione  vocabulihicloquor.  Dicuntur  mutua 
viceiiJeiubcre,noninutiIitef.l.rcos.infia  deduob.  reis.  Ex 
quoappatcc  differrcafideiuflotibas.  Tertioooca.Iolacntc 
vno.tocamobligacioncmtolli.  §.pcn.  Infticuc.de duob.tei^ 
Nam  obligacio  communiseft.d.I.quihomJncm.54.§.  i.da 
folur.  quod  vnus  foluit i  altcr  vidctur  foluerc.  Oppo.l.  fi  pla- 
ribas.4j.§.fiita.deleg.i.Solu.  Nonfantduorci.quianon 
dcbent  eandemremjfeddiucrfas.  Qdxtitur.anjsquifcl- 
uittotum,polIiticpccefc  acorreo?  Si  verefideioflorfscC- 
fentjdeeonondubitaremus.-  fediamdixinoneffe.arg.did.!. 
reos.inprincip.  Quxftiononcfthiiius  loci.  vidercl.i.C.de 
duob.tcis.&l.<?i.inlcge,infraadl.FaIc.  Qaart6  no:a,vno 
foluenccpartem  :  nonmutati  naturamobligacionis.  Po. 
teft  enim  ab  alcctucro  reliquum  peci,  vel  ab  co  qui  folui»-, 
ve!  ab  alccro.  Antinomia  videcur  ex  I.fi  crcdicorcs  1 8 . C.de 
fiOt.  fedibi ,  quifoluit,  nonfoluit  fimplicitct,  fedptoper- 
fona  fua,&  creditot  admific  cura  ica  foluentem.  vnde  padum 
quoddam  inicum  eft,ncconueniacutiarcliquumis,quifol- 
uit  :  ahercamcnpoccrit  conucniti,  vtcxiftimo  cu.Tjpaucis 
quibufdamaliis.  Ambiguaquidem  vetbafunc.-fedaccipien- 
dumeftquodvitiocaiet.l.inajnbigua.  fupta  dc  lcgib.  Lo- 
quicur  enim  de  duobus  tantum.  lulio  &i€milio  ,  quorum 
altet  foluic ,  puta  lulius  ;  ait  alterum  nonpofleconue«iri, 
quoddelulioaccipiendumcft.  Prolulio  vero  nonrededi- 
citur  .£milias  conueniri .-  fed  pro  (cipfo.quiaioluitluHus. 
Sed redlc  dicctuc  lulius  conueniri pro  i£milio.  Cum  ergo 
quisaccipic  pafccm  debici  abvno,  vciliseft  ptoceftatio,  (al- 
uoiurefolidi.l.fidebicor.§.  i.  quib.  mod,|^n.vclhypo.fol. 
QuiDt6nota,petita  parte  non  diuidi  adlioncm.facitLrcos. 
ajC.defideiuflb.  Oppo.l.iif.  liberum.cod.tit,  Vulgodici- 
turineafpecieab  omnibus  petiium  cire.-hicabvnotantum. 


inxinfingulosferuosnon  facitquominusvnumfic.  Sedc>p« 
pomcurl.  ii.cuminanno$.dcannuis  lcga.  Statuiceciamdif- 
fcrenciam  ft  pulationis  &  legaci.l.Kf.fi  Siichum.§ .  Scipulatio. 
dc  vcrb.oblig.  Scd  hoc  facit  verifirailis  voluntas  teftarotis. 
quiapccuniahxclocoferuorumlegatur,  &  conftatlcgatum 
feraorumvnum  efle.  Pleriqueficintetpretantuthxcvtrba, 
quafi  Pompo.  vclic  in  hac  coca  alcernacione  vnum  legacum 
elle.  Sed  hoc  non  fcnfic  Pomponius,  vt  iam  dixi.ait  enim  v- 
num  legatum  eflc in  altcrutra caufa,  id  cft,  in  al tcrurra parte. 
de  tota  alternatione  qua^ftio  eft  alcetius  loci  in  qua  re peti. 
tur varietas.  Nam  ahbi  plura dicuntur efla Irgaca, vc  1.  plane. 
34..§.fiica.&l.fiquis(efuum.S.§.i.deleg.i.&l.fiiilud,i7.eo. 
tic  Alibidicicucvnumlcgacumefle.vtl.  if.  cum  illud.  infca 
quandodieslega.ced.  Sediftavaticcasnos  concurbare  non 
debcc.  Eft  enim  hicaliquaambiguicas,  quaperccpca,nihil 
ericdi(fi:ulcacis.  £ccc,qui  dicic  vnumlegatumefle,ideft,le« 
gacarium  vno  contcatumefledebcfe,vereloquitur.  Qni 
dicit  plura  legataefle,ideft  ,  plura  adfcripca  eflc  d<fiun£^in 
&  plurium  elci5kionem legatam  efle,non  male  loquicur.  Scd 
aliud  fcncic  Pompo.  ncmpe  vnum  lcgacum  cfle  in  vtraq;  par« 
tc.HinccoBfcqucnscft,  lcgatum  non  poflcpropartcagno* 
fci.l.nemtnem.4.  &fcq.delcg.i.  Sctipfilib.  i.  dciureaccre* 
fcen.c; .  Secundo  obfeiHaadum  eft,pluf ibus  fub  alternatio« 
nelegacis,elci5lionena  diuidi  nonpofle  ,vt  partem  vniusca< 
piatlegacarius ,  &patteraalteriusproretota,  quiavn^mle. 
gatumeft.Idcmdiccndumeft  &fielediofit  hzrcdis.  Nan 
non  poteric  paitem  feruorum  &  parrem  pecuBiz  foluere 
arg.d.l.in cxccutione.§.pro parte.ff.de verb.obl.  Quid crg« 
/iinvtraqueplura  legatafint?  Ponc.  LcgoStichum&Pjm< 
philum,autinfing)iIosdccem:hicpluralegacaiunt  in  alrcro^ 
traparte.d.lfciredebcmus.de  verb.obliV,  AHcrgoadmiti* 
tordioifiorReccptGtftadroitti.  quia  ceflathicrarioPompo 
UOn  cnim  legatutti  VHum  eft.  Diflenciunttamen  aliqui  pro- 


vclloquicucdefideiufloribus ,  nonde  dHob.rci5,  vtquiJara      ptar  vetba tcftacotis.     Cumicg&tutillud,  aHciilud.cocarei 

hisvcE' 


In  tit.  2)^  legatis  ^Jideicomm. 


i;li»verbis  fignificatur,nonpars,vtilludtotum,  autilludto- 

;  tumdetur,  nonpatsillius,&parsalterius.  Ego  receptam  fen- 

tentiam  nihilominus  fequor,quia  vnum  lcgacum  eft.Nec  me 

mouetquod  obiicitur  de  (ignificatione  verborum.  Namia 

:  bis  verbis  ell  aliqua  ambiguicas ,  in  qua  bumanior  interpreta- 

tio  admictenda  eft.  Stichum  &  Pamphilum ,  aut  in  fingulos 

decem,ideft,  (inoluetiteos  fetuoshabere.  baccverba  inter- 

I  precamur  quatenus  noluerit.  argum.  i.  Sticbum,  qui  meus.  vc 

''  diuidaturconditiojhxcinterpretatio  facileadmittitur  inbac 

fpecie,quianullaiuris  ratioimpedit.  Inalteralpecielegatum 

vnum  eli,  quod fcindi  non  poteft ,  d.  1.  neminem.  iam  expli- 

caada  eft  antinomia  ex  1.  (i  Aetilis.  zi.  §.  vkim.  de  adli.  empt. 

;  Hic magnopere  fudatum  eil  ab iis, qui  non perfpexerunt diC- 

fimilitudinem  vtriufque  ipeciei.hocacciditiis,  quiparuma- 

,  cuti  funr,  aut  non  fatis  exercitati,  aut  iriti  in  his  rebus  tt  ad^an- 

: dis.  Ea (pecicsadeo  diflimilis eft noftra: ,  vt  nihil pt ope cora- 

mune  habeat.  Non  quzritur ibi,  an  pattim  habitatio,pattim 

I  pecunia  feluatur.     Eoiptor  fingulis  annis  aut  habitationem 

,  totam,  aut pecuniam  foluit  totam .  Scd  quzcirur an  poflit  va- 

;  tiare, vt  alcero  eledlo  poftea  alcerum  eligat  i  Quxftiones  di- 

,uerfzfuntdediuinonelegati,&variatione.  Inhacfpecienoa 

:dubitaturde  variatione  :  quiacertum  ellnon  admitti  varia- 

:tioacm.cumenim  qHisfemei  eiegit,  femei  ptxftandum  ell 

:qu6d  continetur  iegaco.  Infpecicl.  nfterilis.conuenitdiui- 

:iiOnemnoBadmitti.  Dubitabatur,  quia  conuentio  iilatta- 

:  ikwm  habct,  &  eius  eff cifbus  ad  piores  annos  pertinet.  £t  di- 

citur vatiationem  admitci ,  nam  graue  ellec fortailis  emptori 

ttantotcmporenon  polle  variare.     NamcumdubiaHtcon- 

^trahencium  voluntas ,  interpretaiio  iitcontra  vendicorem, 

\  qui lcgem  dixit.  1.  vetetibus.  de  padt.  1.  Labeo.  de  conttahen. 

•mpc.l.inconcrahenda  vendicionc.de reg.iur.  Hxcprodu- 

icuacarad  Iiinilescafus.  Sinobiii  debeacrullicusdecemope- 

!ta$,auc  pro  iingalis  certam pecuniam, non foluecut pats  ope- 

irafum,&parspecunix.  Item  ,  matitusaccepit  certas  resiii 

^docem  xfiimatas,  ptomilit  teddeteaut  easres,  autxftima- 

itionem.  Hociudicatipoteftexiam  diftis.  Vidcndumcftc- 

:Dim,anncvaaresvelpiurcs.     Hxcfunt,  quxmihividentur 

iobfsruanda.  Alijaliaannotant  paitimfalfa.pirtimnonmul- 

•tuin ad  rem  percmencia.  Haius generis eft,  quod  dicunt vin- 

idicari  pollc  tem  legatam  antceledlionem  ,  c*ntfa  fenten- 

)riimrcceptam&  noram.  Non  cnimttanfit  dominiumante 

clsfiioneTi  l.io.  apad  Aufidium.de opc.leg.l.5.§.{ciendum. 

:sdexh  o.  Receptumeftcum  hacexccpcioneaccipi.Li.  Cod. 

t  m.d^leg.  (s^idamitaelab.tuf,vtdicaciegicariumciigcie 

iviaiticandu. 

Alias  daranat,  quiieledlio  ptonallaeft.I.i.iafradcopt. 
1  g.  Zafi:isiudicat  hunchebeteraeflc,quinonaniraadtietcat 
Uvtunullo  dedarari  volnntatcm.  Sic  iftidigladiaatutdcte 
ronadmodani  dubia.  Si  Pompon.  diceret  vindicate  polFe, 
: res  maiote  h  iberet occafionera  concertationis.  Sed  aic  Pom- 
•  pon  oon  pofle,  quia  non  potuit  ica eligcre,  tantum  abeft  vt  c- 
I  legerit.  P; xterca,  fi  dicerec  Pompon.  vindicate  poffe,adhuc 
iiacpcumpfieceorum  argum.  Non  enim  exponitantccle- 
:  ftionem  an  poft.  Icem  verbum  vindicat e,de adtione quoque 
pcifoaal  ;incclligitur.dixiadl.i.  Notant  etiarapecuniara& 
I  Qummoi  idem  iignificate.Dicam  infraad  1. 3  o.talis  (ctiptura. 

I  Adlg.idquod. 

LOcus  eft  de  r»bus  qux lcgantur ,  latiflime  patens.  In  ha« 
difputatione  quxticur,  fi  quis  legaueiic  quod  apud  hoftes  ' 
■  elt,anvaleatIegatum?Certura  efttera  alienaraiegari.l.cura 
i  remalienam.C.co.  Seddubitatut,  anidemiusfitinrecapta 
ab  hoftibus.  Nam  capca  ab  hoftibus  capiencium  fiunt.l.  i.  de 
acq.polT.  Quxnon  funtincommetcionoftro,inutiIiterle- 
gancur.I.apudlBlianum.4o.§.  vlt. hic.  PomponiBS taraen ait 
legacumvalctepropterius  poftliminij.  Quidficiiispoftlimi- 
nijdeclaratl.poftliminium.  infradecapt.&poftlira.  reuerf. 
Dux  funt  Ipecies poftliminij.  1.  cum dux.  cod.  tit.  vnde  (um- 
ptumefthoccaput,  vtoftcnditinfciipcio,  Pompon.iib.j.ad 
Sabin.  Simiiisiocusdelegacoini. loi.feruus.infraeod.  Ac 
nulca  huiufmodi  exempia  reperiuncuriniureciuili.  Vnum 
eftinl.illainftitutio. ;i.§.i.dehxred.inftitu.  Aliudeftinl. f 
fetuo.  104.$.!.  hic.  An  idem  dieendum  fit  de  libertaie ,  dubi- 


4^5 

tatum fuit.I.i 4. generaliter.de fideicom.libert.  Aliudexem- 

fiium  in  l.vit.de  adi.cmpt.vbi  Odaueni  fcntcntia  refertur.  A- 
iudcxcrapluminl.ij.itemLabeo.famii.crcifcun.Repeiitur 
antinomiaexi.liberhomo.io^.deveib.obl.Fundushoftium 
in  ftipulationcm  non  deducitur.  Nos  fateraurres  hoftium 
non  lcgari,  nec  in  ftipulacioncm  deduci,  nifi  propter  ios  poft- 
liminij.  Rcshoftiuminnoftrocommcrciononfiinr.  Vjpian. 
Inftit.dcdora.  &acqui.  let.  ScdobiiciturhuicdiftndioniL 
aboranibus.io7.§.etiara.hic.RefcrcutopinioSdbin<.  Hifta- 
tiaigituftancumeft.noniufisaliquaconftitutio  :  natnquefi 
concraria  cflet  Sabini  opinio,  nihil  nos  moueict ;  fcd  puto 
contrariara  non  cfle,quia£xceptioncm  addit.  Ceflat  tunc  ra- 
tio, proptcr quam  dicitur rcs hoftium  iegari non  pofle.  Finge 
permiflum  elle  alicui  eas  resemerc,  acconceflum  elTe  alicui 
commercium,vtinaroroatibusaccidit.  Zafius  &  alijdicunt, 
hxceflcverbateftatoiis  :  ledprobabiiiuseft  quoddiximus, 
fedvcrbisnonconuenithxc  interpretatio.  Prxteteaobiici- 
turcontra  hancdiftinifbionem ,  quod  fcruohoftium  libertas 
datur.d.lgeneraiitcr.§.hoftium.fF.  defidcicomm.liber.  Po- 
teft  accipi  derc,  qux  noftra  fuit,  vt  iam  dixi:  etfi  aliiet  accipia- 
tur,  tamcnnihiiobftabit.Relinquicuf  enimlubconditione, 
nonpure:quo  cafu  nofter  eflc  incipiat.  arg.  1.  cetcra.  41.  §.  1 . 
hic.  Simile  exempium  eft  in  conftitut.pont  if.  de  poflef  dona- 
tis  ecclefix,qux  erant  in  poteftate  Saraccnorum.  Valct  enim 
donatio,quiafub  conditione.cap.  abbate.  de  re  iudic.  in  <J.  Vc . 
reuertamuradiuspoftliminijjlcgatum  valer,&  alij  adus.Vn- 
dequxriturdeepifcopis,  quidicuntur  fuffraganei.  Nonvi- 
dentur  intcrim  cpifcopicfrc,  antequam  illa  ioca  recuperata 
flnr.argumen.didxl.illainftitutio.videqux  fcnpfi  lib.  t.de 
benefic.c.itr. 

Quxftio eft,  an  hxres  cogatut  icm  tedimere ,  aut  xftima- 
tionem  foiuere?Sanc  regularitcr  lcgitur  res  aliena.  I.  non  du- 
bium.i^.dcleg.  j.  Qujdam  putanc  hxrcdem  foiuerepretium 
eideberc,quiredemeric:qHiacuncpoftlimioioredit.  l.inbel- 
lo.§.  fi  quis  fetuum.  infra  de  capti.  Hxc  fenccntia  confi  ivnat  uc 
multis  atgumentis.  Vnum  cftex  I.  fires  obligata.  f  7.  infra 
hoc tit.  qua  hxres  cogitilr luete  tcra  obligatatTi.  Ar  obligatio 
quxdampignotishiceft.lfcnatu$.4^  §.quiabhoftibtis.hic. 
Aliudeft  argjmenturaex  Lvlt.dcadlio.cmp.vbidicitur va- 
lcfecmptio&  ftipuhtio,ergopromiirortencturaddandum. 
Aliud  argumentumexLinDcllo.§.vlci.decapci.  &poftlimi. 
vbiiegacariuspctitab  hxtedc  xftimationera.  Ex  ftimota- 
menhxredena  non  cogi  redimere,  fcd  ccnecur  cantiim  prx- 
ftatc,fi  in  poteftatem  fuam  perueneric.  Moueor ,  quia  cefta- 
tor  videtur  lcgafle  ius quod habet.l.  f erui eledione.  y .  § . cum 
fundus.  fupr.  eo.  Credibiie  cft  teftator em,  qui  fciens icgauit, 
de eo iurc fenfifle.  facit I.  vnum ex familia.  6^.§.fi rem.  infr» 
cod.  Qupd  verum  cft  ctiam ,  fiilludius  confiftatin  fpetan- 
tum.I.fetuum filij.  44.  in pt inc. infra eo.  Quodnara  eft illud 
ius  tcftatotis?  Si  aufugerit  fcruus,&  redierit  ad  dominum,  re- 
cipirut  iuf  c  poftiiminij,  per  inde  ac  fi  captus  nunquam  fuifl^t. 
l.poftiiminium.  de  capti.  Si  quis  vi  beliica  eripueiit  ab  hofti- 
busfineprecio,idemcft.  Non  enimin  prxdaideft,fedtcfli- 
tui  debet  veccri  domino.l.ab  hoftibus.uC.  de  poftlim.&  l.fi 
captus.§.cxpulfus.fF.de  capc.  &  poftlim,  Hxc  fen  tentia  vericr 
3Ccerciorefi:,quarauisaIiquidifrencianc.dixiadI.i.ff.dcacqu. 
pofl.  In  aiioeciaraconfiftitiustcftatofis:quiafiredemptafit 
tes  ab alio,  oblato  prctio  eam  rccipir. d.  § .  fi  quis  f eruu m .  So- 
lutoprctiodicitur  poftliminio  rediifrc.  Hocigituriushabec 
lcgatariusquodhabebattcftator.  Ex  quoapparet  hxredem 
non  pofle  redimere.  Ad  i.fi  rcs  obiigata.  refpondi  in  intet  pie- 
tationcd.l.feruielcdlione.^.cum  fundus.  Ratio  illiuslegis 
eft :  quianon  eft  vctifiraile  teftatorem  vclle  xs  Biicnum  folui 
alegataria.arg.l.i.Cod.  ficcr.pet.  Hxcratiohicccflat.  Nu!- 
lumenim  xs  alienura  hxieditaiiiim  hiccft,  »t]lla  obligatio 
pignoris  conttadia  a  defHniSo.  ad  I.vlt  im.fF.dc  adio.  cmp.  ibi 
tantum  dicitur  valcrc  cmpcio  &  ftipulacio ,  ficuc  hic  dicicur  de 
legato :  &  addit  lureconful.  fuftinendamefreprxftationcm, 
donec  rcs  prxftari  poffit,  ideft,  donec  cara  recuporauerit. 
Si  quis  dicat  eam  prxftati  foluio  prctioredemptort,dchoc 
nonfenfit  lureconlul.  alioqui  idcm  dicendiim  cflet,  eifiad- 
huc  apud  hoftcseflet :  quia  redimipoteft.  Itemaharatioeft 
concraAuura  ,  quam  vltimaium  voluntatum.  dixi  :<dd.$. 
cum  fundus.  ad  1.  in  beUo.  §.  vlti.  icipondeo  nihii  ad  rcia  pcc« 

Tt 


454 

nocre:noncDimhocibiqu«rkHr,anteftatorvJdcaturlcga{- 
fe  tcm  ipfam  totamj  non  ius  quod  habet,  fed  quo  cafu  ccrtum 
eft  eum  legafle  totam,  an  debeatur  proptcr  acquifitionem 
cx  caufa  lucratiua.l.non  quocunque.  79 .  in  ptin.  hoc  titu.  Eft 
ergo  duplexqusftio,  ficutinl.Miuius.  68. §. fundo.de leg. 
a.de  qua  dixi  ad  d.l.fetui.  5  .§.  cum  fundus.  fupra  c©. 

Adl.  lo.IidiAnui. 

LOcus  eft  deratione  acquircndi  legati.  Si  quis  Ipgauerit 
fimpliciter  rem  fuam ,  legatum  ftatim  acquiritur  lcgata- 
rio.  1.  tf j .  a Titio.  de  furr.  Quid  fi  quis  alicui  lcgat optioncra 
pluriumreruro?Nonacquirituriegatum,njfipoftqaamopta- 
uerit.I.io.apudAufidium.infradcopt.leg.  Vtautcmoptio 
rede  fiat,  quaedam  neceflaria  funt ,  de  quibus  dixi  ad  l.y.  lctui 
elcctione.fijpra.  DuoautemexiishictradunturaPaulo.  Nc 
fiat  a  fiiiofam.fine  iuflu  patris.  Itcm  ne fiat ante  aditam  hacrc- 
ditatcm.  De  his  duobus  figiliarim  diccmus.  Ait  Paul.  filium- 
fam.nonpofleoptarc  finciufliipatris.  Sedquarraiio  potuit 
mouctelulianum  ?  Nani  videmusfiliumcontrahere,&alit 
pleraqiiefacerefincpatrc.l.filiusfamii.38.deobl.&ad.l.f7. 
tam  cx  cohtradlibus.de iud.  Nec  fe  tantum  obligat:  fed  etiam 
patrcro  j  vt  puta  dc  peculio.  Inftit.quod  cum  eo,qui.  Vai  ia;  hic 
rationes  excogitantur  quibus  verifimilc  fit  motum  efle  lu- 
lianum.  Verum,vt  dixi (a:pe,in  haciurls fcicntia exafta: ratie- 
nes  &  neceflatix  quxtendx  non  (unt,  vt  iu  mathematicis. 
NaiD  aucftore  Atiftoteic,  opottetnosprobabiiibus  conten- 
tos  cfle.  Itaquc  mihi  placet,  vt dicamus  a:quum  vifum  non  eC 
feoptioticmfil  jnocercpatti,cuilcgauumac<|uiritur.  Poteft 
auteii»  films  eligere  rcm  deteiiorcm.Idem  rnnftitutum  eft  dc 
aditione  hsrediratis.  1. 6.  qui  in  aliena.  in  princ.  dc  acqui.  Itb- 
red.nfra.  Eademratione,inquiunr,eftpa:teminuitumob- 
hgsri  haereditati.Itcm  in  rcpudiatione  idem  conftitutum  eft.l. 
is,qui  liicres. 1 1  § .  vlt. de  acquir.  ha:red. fupra. filius  non  poteft 
repuJiatefinepatre,  neincommodumafterat  patti.  Eth^cc 
opt-ofimiliseft  quadantenus  rcpudiitioni.  Quienimoptat 
Vtiamextcbiislegatis,cctcfasrepudiat.Etanimaducrcendum 
efthoccapucde  optione,&aliacapitade  adit.&rcpud.olim 
con!UD(3:a  fuifle  apud  Paulum  d.  1.  is,  qui  hasres.&  l.legatum. 
7.hic.  Admonuifupraininterprctationed.l.legjtum.y.fimi- 
lemhabercinfcriptioncra,  Pauluslib.i.adSabinum.  Atcre- 
dibile  eft  Pau.harc  coniunxifle.quod  fimilia  eflenr,&  eandcm 
habercric  rationem.  In  contraflibus  non  f  ft  eadem  t atio. 
FiuncenimfinecoafeHfa  pattis,  &  filiusfeobiigac,  nonpa- 
trcin,nifiquodiuflti,deinremvcrfo,dcpecul!o,  &c.  Inftit. 
quod cum  eo.  Cur  autcm  patcr  ex  iis caufis  obljgetur  per  fili- 
um,noneft  oblcurum.Quiriruraniuflushicaeccflariusfir, 
vt  ptacedar,  an  vero  fufficiac  confsnfcs  ratin^  bitio?  In  adicio- 
hehiecedicacis  iufluspra:cedit,necfnffiC2i  r  racihabicio.l.ii. 
qui  in  alien.in  prin.d.l.&  fi  quis  mihi.i  f  .§.iu(]um,de  acq.hi- 
rcd..Idcmergohicvidetur  efl(;d'ccricium  ,  cum  fimiliahxc 
finr,vtiarndiximus.Hicfubtilirasride:urabimperiiis.Quid 
refertjinquiunr.anaDtc,  anpoftcoafeiuiat  ?  Acutifuntnu- 
gaf  rjreconfjl.  vt  Senecaait.  Vetum  hoc  aoneft  conftitu- 
tumfincmagna&  grauirationc,  quantiimcgoijdicarepof- 
fiim.  Pcriinermaxtmead  audoritacempacris,nequidfilius 
au.lcat  p?rfeiii  damnumpatris,  &fine  ipfiasiuflu&  impe- 
tio.  Pluti .Tium  f. ribuebant  vetcres auiSoritat!  &  po teftati pa- 
tris,vc  docui  fub  cit.dciis,  qui  funcfui.  Filius  ergo  ica  rcuercri 
dcbet  parrtm ,  vt expci^et  iuflum cius iniis, qui nocere  pof- 
fuat.  Qjj  non  expedat  iuflum  incertus,  an  pater  confcnlu- 
ru^fit,  etiam  videturc0ntcmncteau(5toricacera  pactis.  Rc- 
ceflum  camen  cft  ab  hoc  rigore  ,  interdum  cnim  e  repattis 
non  e.fl  femper  iuflum  eius  expccflari.  Sic interpretati  funt  lu- 
rev;o!i('ildeJi(flum.  Quodiuflu.Li.co.tit.  vbiquodprxror 
"aitdeiyfTa^ptoducit  Vlpia.adconrenfum&  ratihabitionem: 
hccahcnumefthoccxemplumfequiinhacfpecie,vtdicamus 
conleafiim  patrishabendum  efle  pto  iuflu.  Non  hoc  dico, 
quo  d  verbum  iufliis ,  id  fignificet :  nam  iuflus  proprie  dicitur, 
qui  prarcedic,  fedquia  fcripcum  de  iuflu,  vidccur  excenden- 
duta  incerprecacione  propcer  vcilicaccm.  Dixeric aliquis,  Ha:c 
cpciofimiliseftadicioni,  inquaiuflusrequiricur,  necfuflicit 
conf  ti-iCus.  Refpondeo  non  eflc  fimiliorcm  ha:rcditati,  quam 
boaorum  pofleflioncm.  At  in  bonorum  pofleflionetati- 


TrmcfDmreni  Comment. 


habitio  habetur  pro  iuflu.d.  lcg.  qm  in  aliena.  fopra  de  acquir^ 
ha:rcd.&  1. 1.  C.  qui  admitti  ad  bonor.  pofl.  His  ita  deelarati* 
veniendum  eft ad explicationem antinomiariim, ip quapts- 
cipucverfatidebetis,  quiiusciuilcprofitetur.  Vnacfteil. 
vlt.in  princ.de  ver  bor.oblig.  filius  ita  ftipulatus  cft  tem  illam, 
aut  illam.vtram  ego  vclim.  Non  patcr,inquit  lex,(ed  filius  de- 
ftinarc  de  alterutro  debet.  Idem  dicicur  inl.fi  ftipula tiis  fue- 
rim.7<>.eod.tita.  Ele(flio  igitur pcrfonalis  eft,&  pef fona  filij 
cohxTct.  Varii hic  opiniones  repcriuntur,  vt  in  rc  fubobfcu- 
ra.  Q[iidam  putantdifFerre  legatum  a  coatTa&a.  in  legato 
aiunt  rcquiri  confenfum  patris,non  in  contracSbu.  Nam  fiiiam 
pofTe  nocerepatri  incoatra(5tufuo.arg.l.  27.  fi  vnus.iD  princ. 
lupr.dcpa(S.l.ii.quodferuus.depofi.  Debirumexcontradu 
filij  rc&it  foluitur  ipfi  filio.  Sed  hxc  fimilia  non  f ucr.  quia 
foluicur  filio  ad  ipfum  quod  debctur ,  quod  par ei  capir,  &  in 
rem  f uam  verrit ,  fi  ita  videatur.  Hic  forte  foluicur  deterius 
propter  roeram  fiiij  optionem.  Magismihiptobaturopinio 
eoram,quiputantinquacunquc  cle(fiionc,  feuoptione,  re- 
quiri confcnfum patris ,  fiuccxcontra(Sba,  fiucexlegato^fed 
itatamenvtfiliusipfecligat.  Quiaperfonafilijnominataeft, 
&  fa<3;um  petfbnaie  eft.  Hstc  non  fiint  repugnantia ,  filiura 
ipfum  ebgere,  &  patiis  iafla  eligere.  Nam  &  in  ha:redum  adi- 
tione  idem  accidit.d .  1.  qui  in  aliena.  pat  er,  qui  iubf  r  n  on  pof- 
fctadire.  Fa(iladicunturperfonaliaclIc.Mulcumrcfertaquo 
aliquid  fiat:in  datione  nonmultum  intereft.l  vlt.de  cond.in- 
ftit.  Exemplum eft  vulgarein §.fcd cuib fatflum.Inftit.de fti- 
pnlat.f  eruo.  Deinde  diucrfitas  pctfon3rum,diuerfa  fadla  red- 
dit.l.i^.fi  oon  fortem.§.libcrtus.decond.indeb.  Sic  aliud  eft 
vclIeTicium,aliudCaium.  Aliudvellep^crem,  aliadfilium. 
Prxceccaoppo.i. io.fi  Pamphiio.de ept.lcg.  Sedibiratioeft 
manifeftacur  dominusipfcoptet :  qaiaferuuscftmanumif- 
fus.  Cut  ad hxredem  tranfcat,  aut legatatium,fcripfi  ad  d.i.fi 
ftipuiatus.de verb.obiig.1.7 8.  fificlcgacum.§.vlc.  Vltimum 
eftdeha;teditatis  adicione.  Nod  valetoptioanceadicamha:- 
rcdicace.Idcm  in  l.opcione.de  opc.lcg.  Legacii  non  ante  debe-r 
rur,quam  adica  fic  h.-ereditas.l.  9.  fi  nemo.  fupra  dc  tefta.  tute. 
Appendix ad  i.vlt.  de  verb.  cblig.  Quid  fi  dicamus in  ftipula- 
tione  fequendum  efle,quod  vctbis  exptimitur  ?  Cohaeret  cle- 
(fiiopcifcn2filij,quiaexprimitiirpeiLnaeius.  Itaquepattis 
voluntas  non  fpc(3:atur.  In  teftamentis  plenior  fic  incerpreta- 
tio.l.in teftamentis.  dc reg. iur.  Quate  magis infpicirausper- 
foaam,cuiacqairitur,quam  qux  nominata  eft. 

K^dl.u.cumfiliofamilias. 

HIc  trailatnr  dcacquifitioae  lcgati:  cum  legatum  rclin- 
quitur  fiiio,  aut  feruo,  qui  funtinpoteftatepatris.aut 
doraini.  Nam  certumcftidacquiripatri,veidominoInftit.: 
pcr  quas  perfo.nob.l.p!acct.7  (?.de  acqoi.bircd.l.  i .  fi  a  paten- 
tequismanu.  Indcexiftuntmuits  qusftioncs,  breuitethie 
tra(Statxa  Papinian.  Primaqu«ftio,anpoflitfideicoiamitti 
patf i,  vei  domino  ?  Dubitatio  eft  cx  Lab  eo. C.de  fideicomra. 
Scd  Papin.ai c pofle,  quia  commodum  ipfis  acquit itur ,  intcr- 
pretatione  quadam  iuris  ,  &  reliftum  patri  inteliigirur,  vt 
pofteadicemus.  Imo  potcft  etiamrelinqui  fideicomnsifrara 
a  patrc  ipfi  filiofam.  fi  cogitct  teftator per  legem  acquiri  pa- 
tri,&vclitfiiio  potius  acquiti.  Qiip(i  fane  mirum  vidctur: 
quiacumpatriacquirvitomiaiafilius  ,quomodo  paterpoteril 
eidebcre  ?  Scd  potcft  filio  rcftitui  fa(aofuiiuris,vcIaliter,»i 
pofteadicemus. 

Secunda  quxftio.  Excnius  pcrfbnavircscapiat  fidcicom- 
miflTum,  an  filij  qui  nominatus  cft  a  tcftatore.anpatt  i$,CBiac- 
quiritur,&  qui  cfFedu  hares  efle  videtur  ?  Diftinguit  Papi.  ao 
filio  reh^aii  fit,an  alij  extero.Si  extero  fideicoraiflum  vires  ca- 
pitex  perfonafiiij.  Hiccnimvcrcbsreseft,acpatcrrogatiU 
intciligitur  non fuo  nominc ,  fcd filij.  Sic ergo  arcipimus,acfi 
filius  ipfc  rogatus  cflet.  Hoc  cnim  eft  cx  pctfona  fua,  id  eft, 
nomine  fuo  non  teneri.vc  alibi  Pap.noftcr  loquitur.Lfi  patro^ 
ni.yf.§.quifideicommiflariam.adTrebeLLffo.peto.§.mater; 
dcleg.  1.  Sivcrofidcicoramifrum  reli6lumfilioipfi,runcr* 
lctcx  perfona  patris.  Patrcm  cnim  intctprctamur  rogatuir 
efle nomine  fao  magis,quam  fiiij.Ratio  non  p3ticur,vt  Hlioo: 
■rogatu»  intclligamusreftituercfibi.  Ideranon  p.otcft&d& 
bitor  &  eredicor  cfTe, 

TerO» 


Tertia  qnsdio.  Anlocus^ric  Fatcidifin  hacreflitucione 
Jeicommilli  ?  Diftmguit  Papin.vc  fiipra,fi  extero  rogatus  fic 
:ftituete,  Falcidia  admitcecur :  ex  S.  C.  hires  dctrahu  Falci- 
ijm.  At  bic  nomiiiehzrcdis  rcfliruit,&  tanquam  h.Tres  non 
:necurex  perfona  f  la,  fed  hxredis.  Sirogatus  fitreftituere 
lio.totumreftituec  :  &ex  pctiona  fua&norainefuorefti- 
jet.  Inteltigitur enim rogatus non  vt  hires, fed  vt  pater, qui 
ommoduiicaniciurepatriipoteftatis.  Fiiij  autemnomine 
lon  p.iteft  p.uer  debcre  fideicommiflum  ipfi  filio ,  vt  iam 
txi.  Vcautcm  locisfit  Icgi  Falcidix  oportet  ha:rcdem  cllc 
'im,quirogatur.l.i.J.denique.ad  Trebcl.l. lexFalcidia.47. 
nunqjam.  ad  leg.  Falcid.  ratio  cur  fadlum  eft  S.C.  piana  eft 
§.feiqua  harredcs.hifticu.de fideicomm.hired.  Deindc 
)portet  rcguum  eirevt  harredem.  Cum'giturpaterrogatuc 
ertitucrc  filio  hxrcdi  iuftituto,  non  dettahet  Falcidiami  quia 
icnpoteftd;cirogatus,vth.Efcs.  Quarraqmftio.  Fihuseft 
nflitutus  ,  pater  rogatus  cft  ei  reftituere  hxreditatem  poft 
nortem  fuam,  fcihcet  pacris, filius  deceflit  viuo  patce.  Sic  cx- 
indlum  cft  fideicoramiirum :  quianontran  fitad  hasredem, 
dqnempertinebithocfideicommilTum  ?  A'tPapin. pattcm 
etenrurum.  q^jia  ex  perfona  patris ,  &c.  &  patri  ipfi  onus  in- 
unftum  eft  noraine  proprio,  non  harcdis  :  crgo  recincbit.I. 
J7.fiquisTic!o.de!eg.  2.  Hocautem  fideicommilTumideo 
'tioncranfit  adhfredem,  quia  ccnditionaie  eft.  I.78.  hztes 
'-Qeus.decondit.&demonftr.&1.4.quandodiesIeg.  Condi- 
no  eft,  fi  hxres  m  .^riccur  viuo  adhuc  fidcicommiftario.  Cer- 
'tiim  quidcm  eft  htrcdem  moriturum  :  fcd  incertumeft,an 
'(iiperlbs  futurus  fit  fideicommiflario.  Hjcc  fic  vekti  delinca- 
;tioqua?dam  &  adumbratio  rei ,  quam  plenias  &  accuracius 
Duncexecu'uri  fumus.  In  primisobferuandumapattefidei- 
:ammiftiimreIinquipoftecumfiIiusinfticaitut>&e.  Obiic.l. 
rabeod.Cod.dcfideicomm.  RefpondemusidcoYalerefidei- 
r:ommiinim,qutaemoIuroentum  hzreditatisadpatiemper- 
uenit.l.(;4.iiahenus.deleg.i.l.4.dcleg.3.1.ii.  Nefennius.§« 
feruo.adl.Falcid.  Echoc  generaliter  pertinct  adeos,quie]( 
'tnortedefundialiudcommodumpercipiunt.I.i.^.lcicnduni. 
'deleg3.;.dixrrita|iquisnchocquidemfufHcere,vtquiscapi- 
;3c:oifi  cxiudxio  defundi  capiat.l.  6.  fed  &  &  fic.in  fin.  de  leg. 
i % .i.S.qui fundum.§.  qui filios.ad leg. Falcid.  At pater capit ex 
'Iegemagis,quamex  iudicio  defundbi.  Sedinquirendumeft 
anhocverumfit,  &repetendum  paulo  alcius.  Qujdamcx- 
iftimant  pacrcmcxiudicioceftatorisnoncapere.  Prohaco- 
pinioneficiunr,qua;fsquuntnr.  Primo,  teftatot  DuUam  pa- 
ctisfacii  mcncioncm  :  lcdfilijcantum,  pcrquem  acquiricur 
patri,  iniucoetiam  ceftatote.  Dicitur  ergo  contra  volunta- 
item  pacris ;  aut  cerce  praetcr  voluntarem ,  quam  cx  voluntate. 
larg.l.  8  tr.Ticia.ad  l.Falcid.Secundo  facit  I.  S.qui  liberis.§.  hxc 
'vetba.  fupra  de  vulga.  Tercio  facitli.J.  non  folum.  vcleg. 
laom.  caueat.  Satildatur  bxredibus  legatariorum ,  quarouis 
inonexiudicio  dcfundli  veniant.  Qiiartol.86.quifundum. 
$.qui  filios.  vcrfic.  quid  ergo,&c.  ibi  aut  lege,  aut  per  interpo- 
Ittamperfonam.infraadl.Falcid.  Quintofacitl.j.^.hocau- 
tem  verfic.  Nec  enim  quscimus  cui  acquiratur:fed  cui honos 
ihabitusfic.infradeleg.priftan.  SextofacicI.ii.legatum,de 
adminiftrat.leg,  Hicfnnrquiprohacopinioncadducipoflc 
videncur.  Exiftimo  nihilominus  pacremcapcrcnontantum 
exlege,  fedetiamexaliquoiudicioteftatoris.  Ethicepinio 
reccptioreft.  ProbatPapin.hiciun«aad.l.(J.deIeg.3.Tcnui» 
qaidemeft  declaratiovoluntatis:fedtamen  aliqua,  ficutdi- 
dturdeiure  accrefcendi.  Vtlcripfihb.t.cap.i.deiurcaccrelc. 
'X£ftator^iiiJcit,.autfcire  debet  acquiri  patri,  videtur  idvelje. 
iarg.1.58.  fiduo.  fuprade  acqui.  hacre.  Vnde  hicconditio,fi 
ibircsnonerir ,  feruoalieno  hairede  inftituto,  intcUigitur, 
»cl  dominum  hacredem  non  fecerit.§.  vlt.  Inftitu.de  vulgar.l. 
♦o.fipaterfamil.dehared.infti.  Et  hatcconieifturamaxime 
ilocum  habetciim  onusfideicommifll  imponiturpatri,vtin 
liiacfpecie,arg.l.denique.§.interdum,depecul.lcga.Nonob- 
ftatquod  inuito  teftatore,  &c.  Nam  potcft hoc  teftator pro- 
bibcrc,  relinqucndo  filiocum  fui  iuris  crit.I.i^  fi  itacflet. 
iQuando  dies  lega.&  l.itf.vbi  pure.ad  Trebcll.  Qui  igitur  non 
iidimit,  videturrelinqucre.d.I.i.J.  fciendum.delcga.j.huc 
ipertinctquoddiciturinl.conficiuntur.deiurecodicil.add.l. 
.guilibetis.^Verumeftpatrcrainftitutumnoneircdircfito^fcd 


Jn  Tit.  Delegatis  ^fidekdmm. 


4P5 

intcrpretacionc  quidem  dicirut  vocari  ex  ludicio  teflaioris. 
Inlubftitucioncpupillariicaaccipiturveibum,  hacrcs,  pro- 
ptervcrifimilem  mcntem  teftatoris.  Sic  cciam  relpondcri 
poteft  ad  d.  1. 1.  §.  non  folum,  vt  leg.  nom.cau.  ad  d.l.qui  fua- 
dum.§.quifilios.  add.l.  3.deleg.  prsftand.  Pritonbiloqui- 
tur de iis ,  quibus  rcliftum  eft.  ad  1. 1 1 .  legatum.  de adim.  leg. 
Verba  non  funt  apta  ad  adimendum.  Oftendit enim  leftatoi 
fecontemplatione  filij,  non  pacrislegare. 

Repetitiopr^cedentii  qu,tflionis. 

QVaficum  fait,  an  patet  habeat  haered.  ex  iudicio  teftaro- 
ris,an  lege  tantum.Recitauimus  opinionem  eoturn,qui 
putant  ex  lege  tantum.  Docuimus  quibus  arg.  ea  opinio  de- 
fcndipoflic.  Probabiliotcamcn  eftconrrariaopinio.quaac 
au^loresmulcopluresac  defenforeshsbet.  Paterigifurcapit 
nontantumexlege,fedetiamex3liqua  voluntate  teftaroris. 
Hocautemconfirmaturlequen.argumen.  Primum,  Ncmo 
poteft  onerari  fideicommiflo,  nifi  aliquidcapiatex  iudicio  tc- 
ftatoris.l.ff.  infradelega.  Atpatcrhiconctatur  fideicommiC- 
fo,  vt  P.ipinianusait.    Ergo  capic  exiudicio.  videcurargum. 
Teftator,quifcicaucfciredcbecacquiripatri,&c.videcurvo- 
luntatem  fuam  accommodare  legi.  atgumen.d.  I.  J5>.  fi  duo.de 
acquir.hared.  Qui  fcit,  aut  fcire  potuit,coh«f ede  abftinente, 
fs  oneribus  fore  implicirum,  ea  conditione  adire  videtnr.  Huo 
pertinet quod  dicitur in  §.vlt.lnftitut.  de  vulga.  Seruo alieno 
inftituco  hiccondicio,  fiha:fesnonerit,  intelligitur,  vel  do- 
tninum  hxrcdem  non  feccrit.  §.  vlt.  Inftitut.  de  vulga.l.  fi  pa- 
terfamil.  lupra dc  bsred.  inftitu.    Dominus  ergo  fucccdit  ex 
przfumptavoluntate  teftatoris.  Coniedlura  autcm  volun- 
tatis  fortiot  cft  cum  oneratur  patct,  autdominus,  vcinh.ic 
fpecie.Qui  onerar  pacrem,cogicac  fore  vt  ei  acquiracur.  ai  gu- 
inen.du<5toexl.denique.  §.interdum.dcpecul.lrga.vbido- 
minus,  qui  iubec  feruo  centum  dare  hzrtdi ,  inrelligitur  ei  pe- 
culium  k'garc,quod  non  adimic.D.flolucio  obicft.  lnuito,in- 
quiunt,  teftatore,  patri  acquirituc ,  ncc  teftator  poteft  ptohi- 
Dcre.Refpondeoteftatorempofleimpedircnepacria..quira- 
tut,  lelinquendo  filiocum  fui  iuriserir.l.  itj.fiitaelTec.infra 
quan.diesleg.l.ip.vbipure.adTrebeJ.Quiigiiurhocnonfa- 
cicjvidccurtacitequodammodo  relinqucrcpatri.I.i.§.fcicn- 
dom.de leg.j.  Hucpeninetl.conficiuncur.deiurecodicil.ad 
Iqui  liberis.§  ,hacc  vcrba.de  vulg.  &  pupill.  Verum  cft  pacretn 
infticucum  nonelTediretSto  :  fed  habecur  proinftitucointer- 
prctationcquadamiuris  proptert.ciramvoluntatcm.  ludici- 
um  teftatoris,  verbum  ambiguum  eft.modo  fignificat  expref^ 
(an>  voIuntacem.d.§ .  hacc  verba.  modo  cacitam.d.l.<J.  de  lega. 
5.fimileexemplumind.  l.deniqae.§.interdum,aitibilurif^ 
conful.e-tfi  nonfitlegatum  peculium,velutilegatumaccipi- 
inu$,&c.  Acdpitutergo  varieproutxquitasfoac*et:hicaccipi- 
musiudicium  teftaiotis,  etiam  tacitum ,  cum  qu^riturdeo- 
ncrcfideicommiffi.  ln§.hxcvetba.accipiturpioinftitutione 
expfcfTa  :  quiacrcdibileeft  teftatoremdeferiptohsredeco- 

flitafTe, id eft, de  filiomagis,  quamdepatrc.adl.  >.^. :  onfo- 
um.vtleg.nora.cau.iam  refponfumeft.  QtTinominatinca 
funt  a  teftitore,  non  dicunrur  venire ex iudicio ,  id  eft,  ex  vo- 
luntate  exprefla.  Homony mia  iam  dedarara  eft  ad  1.  qui  fun- 
dum.§.quifiIios.sdI.  Falcid.  Egoeun?  §.moxexpIicatufus 
fatninaliaqusftione  tradbanda.  Adl.3  deleg.pra^ftan.  Vbi 
noninfpicimus  cuiacquiritur,  fed  cui  honos  habitus  fir.ficiu- 
terpretatutlurifconful.  illudedit^um  proptermentem  pra;- 
teris,  quifecutuseft  verifimilem  teftatofis  volimtarem.  Ea 
legata  conferuantur  coniundlis  petfonis  :  quia  ctc-dibileeft 
tcftatorem  prscipuciisprzftati  voluifle,  &  magisciaarace- 
tcris.quam  affedlionem  prastoreftprobabiiemfccutus.  H*c 
coniedluraceflat,camquislegaceorutn  feruis  Poteft autem 
feruusmanumitti.  &  fibi  acquirere.     Nulla  fftigitur  conie- 
^ura  przcipuz&  fingularis  affedlionis ,  niii  appareatcon- 
templatione  dominitehAum  fuifle.   Ad  Itgcmii.lcgJtum 
infrade  adimcndislegatis.tefponde»,  alicui  leguunipoteft 
dicilegatum  non  efTc  pacii,  quia  patct  nominatus  non  eft:  fed 
tantum  pro  lcgato  accipimus  bcnigna  interprecarjone.  i^c- 
utin  d.  1. denique.  §. interdum.  Cur  autem l'gstum  non  adi- 
matui,  nificai  aomiDacim  dacumeft,  ratioeftinptompta: 

Tt     » 


Franc.DHareni  Qomment. 


49^ 

<\ah  vetba  tion  {unt  apra  ad  adimendum.  Qitpd  hlio  lcgaui, 
idpatrincquedo,t»equelego.Hxcveibafignihcantcontcm- 
plationefilij.Bonpattiscumlcgare.  Sic  legatutnmanetfilio 
ditum,  &pa«i  acquiritur,  fidieccdente  habucrit  filiiHnin 
poteftate,  Satis  ergo  demonfttatum  cft,  patrcm  hic  capcreex 
iudicio  teftatotis.  Itaquenoncftmirum,  fipater  fideicom- 
.«niflo  onerctur.  Igitur  eft  quafiin  viam  ex  boc  diactticulo. 
Quotics  aliquod  commodum  quis  capir  ex  iudicio  tcft^totis, 
potcftfideicommiffooncrati.  Hocaccipc  admodumluctiil- 
lius & commodi quod confcquitur.  Vlttaid non potcft one- 
rari.  Honoratus  poteft  onerariied  quatenus  honoratus  cft.I. 
tiliusf3mii.ii4.5.apudMarccllum.hoctit-.l.hnperator.io.§. 
ficentum.dcleg.z.l.ciuitatibus.  i  i4.§.vlci.  hoctttu.  Exiara 
tlidtisconfcijuiturlcgitimoshxrctlespoirconerari.quiaquo- 
-dammodo  lucccduntextali  iudicio.j.l.i.^.fciendumidelcg. 
j  .I.conficiuntur.  dc  iurecodicill.I.fi  i .  fi  Titio.§.vIt.delcg.i. 
Necrefert,  anfucccffio  ptaBtoriafit,&c.d.l.i.§.fcicnduni. 
Vetbuni,Iegitrma,ind.l.conficiuntuf.  late  accipi  debet.ius 
ftartorium  prolegehabctur.  Scd  aniniaducrtcndumeftcos 
«nerari  non  pofle,  qui lcgc  lucccdu«t inuitoetiara  tcftatorci 
Excmplum  eft  in  I.  fi  arrogator.  fupra  dc  adopr.  quia  hoc  non 
iudicio  eius  ad  eijm  petuenir,  fcd  principali  prouidcnlia  intcr- 
prctaiTiur  nonhabereexiudicio,  quodvelitnolit,cogaturei 
fclinquere.  Aliud  excmplumcftinl.tjuoniamin  prioribus. 
Cod.de  inofSc.  teftam.dc  legitima  fiquidem  filio  dcbita  nihil 
<ft  quod  filius  tcftatori  acccptum  rcfcrat.  Rcgula  igitur  no- 
ftraeft,quotiesconrittiodum^uiscapit,&:c.  Hicocturrutali- 
quotantinomijE,  <juarumcxpIicatioeft  neccflaria.  Vnatft 
■cx  l.planc.t)  4.§. vlt.iioc  tit.  Qui  reftan. . nto  manumittitur, 
fideicommiflum  nonpia:ftat.  Simileinl.aflignatc.  infcade 
aflig.libcr.  AflSgnatioIiberti  fideicemmiflxj  onerari  poteft. 
Rado  collgiturex  d. l.plane.  qiiiacommodum  non  tftpe~ 
tuniarium.  Poteft  tamcn  onusaddipermodumconditionis, 
aut  modi.  I. } .  de  ftatulib.  &  toto  titu.llibercas.iy.f  hacc  fcri- 
pfura.l.Mfuia.dcmanumif  tefta.Noncfthicfideicomiflum. 
Huc pcitinct quod  dicitut in  1.  j. §.  fi iem.& §. iequen.de Icg. 
}.1.7.fi  dcputati.§.vIt.eo.  titu.  Vidcndum  igitur  cft ,  an  com- 
niodumpecuniariumfir,ancertumfit,antalcptopccr<juod       ■quam cogere ad  emaucipandom.  Simle  cxemplum  cftin 


pugnandum&coatrariorum.Ptimuslccuseftinl.j  i.plaw, ' 
§.vlt.hoctic.vbiq«itcftamentomanumittitur,fidcicommif-' 
fum  non  pnftat.Sed  obiedlum  diluit  ibi  lurcconf.  Quia  nuU 
lap6cuoiaeireli(fta,necaliudquicquainfimile,RcIidiaauteai 
efthbcrras.quaenonrecipitiftimationcm.SimilcexcmpIura 
eft  in  1.  fignat  e.de  aflig.liber.  vbi  allignatio  hbetti  fideic5mif. 
foonerarinon  poteft.  Noneftcnimcommodumpccuniati- 
um,cuiuimodi€ft  qubd  pet  fideicommilTum  rclinquitur.Po- 
teft  camcnonHsaddi  per  conditionem,  aut  modum,  Quis 
oon  cft  legatum,  nccfixleicommiflum.  De  conditione  excm- 
pla funt in  1. 3 .  &  toto  titu.de ftatulib.  Siichus  libcr cfto  fi  de- 
cem dederit.  De modo exemplumcft in  1. 17. libettas.§. hzc 
fcriptura.de manu.tefta.l.  44.  Mxuia.cod.ibi.liberifuntoe: 
lcge.vrmonumentomeoluccrnaraaccendantj&c.Ratiodi- 
uerfitatis  inquiricur,  fed  niillaseftqui  adfctatfatis  probabi- 
lem.  Inconaidonc&modo  teftatotiseftapcrta  voluntasjvi 
nonaliterlibertaiemcoofcquatur,  quamuidprsftct,  quod 
teftator  prsftari  aut  ficii  voIuit.Si  dixeris,ealege&  conduio- 
ne :  vcrba  hacc  fatis  demonftrant  voluntatcm  tcftatOi is.  1«  fi , 
deicom miffo fimplici diuetfa raiio cft.  Stichum liberonull'. 
voIo,&  fidei  ciuscomtEitto,  vt  det  Titio  ccntum.  Hic  non  o 
ftcndic  tcftator  nolle  fc  eum  aliter  libercace  confcqu'.  In  cun- 
ditione&  modooftendit  Icnonalitercilibettatem  rcli<f^u. 
runjfuifle.  Q^anquam  hocintereftintcr  coadidoncra& 
modum,  quodconditio  fufpendit.  Aliuscftloctuinl.j  §.f< 
rcm.deleg.5.Hicnonprxftatutfideicommifl^um,quamui$a' 
liquod  commodum  pcrueniat.  Racio  nondiirimiliseftci 
quamattulimus  inrupieriofc  ipcciede  libertace  :  hic  oonefi 
coir.modum  pecuniarium,  &fimile  eiquod  fideicomtniflt 
continccur.Credicori  non  legacur  pecunia,  &  oneracur  vr  dci 
pecuniam.  Imo  quod  legatur  huiufinodi cft,  vc ob id pccuai: 
no  poflic  honcfte  exigi.Si  quod  eflec  comodum  pecuniacium 
valerecfidcicommiflum.I.deportati.7.eo.tit.  AUuseftlocu! 
inl.iii.filiusfamilias.§.fecundumvulgatcm.  Rcfpondcofi 
deicommiflum  valete,nifi  alia  caufa  impcdiac.  Noo  oneraiui 
hzres,  aut  icgatatius  vt  aliquid  det.  Onus  non  eft  fimile  com^ 
modo,  neceiufdemgcneris.  Vidctur  auteminciuilcquem- 


pecunia  honefte  poflit  cxigi. 

Diximus  onerari  eospoirc ,  qui  commodum  caplunt  cx  iu- 
dicio  teftatoris,  cuiufmodi  eft  pater,  it^m  hacredes  legitimiab 
jntcftato.  Quid  diccmus  de  hiredc  haeredis,  aut  legatarij? 
Vlpianusaitftdeicommiflum  valere,  idquebenigaumcfle.l. 
j .§.i.de lcg.  5. habet hic iudicium tacitum  teftatoiis, ficut le- 

fitimi  hacicdes.  Poffet euim  teftator ci adimctc &c.  rogando 
iredcm,autIcgatariumvtpoftmortem  aljj  reftituat.  Huic 
fimilecftquod  Paul.aitinl.  fi.inpiiore  fpecie.infr,  delcg.j. 
vbipofterior  fpecicsdifficultatemhiber.  Sedradodiuerfira- 
tisobfcarx  nonerir^fipaulodiligcntius  fpeciesexpendamus. 
Inpriore  fpeciehiresoneratur  noncxpreflo  ccrto  hominc. 
Lfgo  Titio  ccntum,  petoabeiusha;rede,vtdccScmpronio 
ccaciHn.  Cogicatteftztor  pccuniam  perucnturam  ad  hxrc- 
dem.  Parctt  kgatario ,  vc  eapecuniafruatur  qaat>diu vixerit. 
ha:res  legaracij  renettir  ,  quia  vocacur  ex  iudicio  ceftacoris. 
Cogicauitreftacor,  vtquifquisha:rcseflet,  &c.  Ccicumeft 
fore,autfaIcemverifimileeft,  quodccftacoreogicauit.  Inpo- 
fteriorefpecieexprimiturhomocertus.  Scichum  inftituoier- 
uumMzuij.  OneroScium  fiStichuseiuscfFc6tus,&c.  Le- 
<6tio  Florencina  melior  eft.Deinde  Sdchus  acquiricur  Seio,& 
ei  acquiric,&c.  An  Seius  tcncatoi  ?  Aic  Paul.non  teneti.Quia 
foicuito  con(equitut  hxrcditatem.  Similc  exemplum ,  Lcgo 
Ticio cencum.  Onero  Seium  fi  ha:res  exdterit  Tnio.  Dcinde 
Seiusei hatres  cxiftit cafu  aliquo.  Nam tcnerur  Seius  ad  fidei- 
commiflum,  quia  non  venit  ex  iudicio  teftatoiis,  fed  cafu. 


VKOccm.3 9.$.  hxrcs.  de  leg. } .  vbi rogatut  quis  vt  aliquem  ad 
optet.  Tamcnanimaducrtcndumcft  cogiexttaotdinemH 
deicotniniflutium,liceta6tionulla  aduetfuscum  competat 
Non  enira  dcbet  circumucniri  teftancium  voIuntas.Lfi  cuilc 
gatuni.jii.decond.&dcmonft.  Aliuscftlocusnonpaulodif 
Ikiliorceccrisinl.cum-quidam.Cdclcgac.vbifubfticiicnsei 
hzredaco  filionon  prxftacfideicommillum,  «ijuamciis  ex  iii 
dicio ccftaioris al  quid ad  cum  perueniat.  Si legacumfo  ce ic 
Ii<S;umficfilio,quoaudaficcius  haciedicas.  DJudaagit  diffi' 
culcatcmquodcxhxicdatus  ipfconcraripoteft.L  ctohar?di 
§  .cum  filio.fup.dc  vulg.Ii!  terpretes  vulgo  dicunc^iKjliam  pof 
fe  bonam  rationem  aftcrri.  Imperatorcm  aiunt  iracoufticuif 
fe  de fuo  capite, ficcnim  loquuntur.  Scdimpudensclrquoi 
non  affequimur,adfcrrbere  vitio&culpzandofum,vc^eti 
que  faciunc  hoc  ccmpore.  Ccrte  in  veterum  lurcconful.iibti; 
idem  rcperitur.i.  115).  alias,  11;.  ab  exh.£tedacis.hic,&  l.vlc.ii 
princ.infradeleg.3  .l.milcsica.  4 1 .  $.  fi  miles.de  milic.ceftan 
l.quifundum.8().§.quifilios.adl.Falcid.  Dicamus  bteuite 
quodfeocio,  &  quod  mihi  videcur  probabilius  in  tancaob 
fcuricacc.  Exha:redacusipfeoneracur,quiacommodumcapi 
exiudicio  ceftacoriscerto ,  &  vcrbis  cxprcflo.  Quarc  nullB 
cft  locus  reli<%us  incerprcradoni  voluntacis.  Subfticucu 
nonvcnicad  legatumexiudicio,  nifipctquao<lamintcrprc 
tationcm bcnigniorcm.I.  ^.delcga. ).  Arodiumexhzreda 
uonis  oonpermittir ,  vt  hancbenignitacera  admiccamus.  arg 
Lcumquidam.fupradchb.&pofthum.  Eccuinhacexcepcic 


Non  eft  cercum  fore ,  quod ccftacor  cogicauic:  fcd pendecex  neintelligitm d.I.  ^ .  cum  ait  haficdem lcgatarij  onci ari  polfe 

cafufortuico.  Dixcritaliquis,ncinpiioicquidcmidomnino  Odium  autcm  exhxtedadonis  ,  huius  rei  caufam  efre,raci 

ccrtumeflc.fcdpcndetcctiam  cjccafu,  Poccftcnimnooex-  oftcnduncvetba  confticucionis luftinia.  Indeconfcquiturj 

ifterc  hiics  Tido.Refpondeo  ex  fententia  Vlp,  in  d.I,  ^ .  f ub-  liud  dicendura ,  fi  filius  cum  mala  mentc  exhzicdatus  cft.. 

nlitet  h;cdici:fed bcnignius  effe,&c.Hic infpicimu5<^tiod  fie-  Muld. non  notz.de  libcr.  & pofthum. fiipra.  Huic fcntcnd 

rivtplutimunifoIct.Atraroaccidit,vtquishzredemnonhi-  opponitur  dic.  I.  qui  fundum.§.  quifilios.  ad  Icgera  Falcic 

bcat.  ProccrtohabcmusaliquemcxriturumhzrcdemTitio,  Sed differcndam  facit  lurifconfuli.  intcr  hzreditatem  &U 

iedanfccus  futHrufit,inceitumcft,&pcdetcx  cafu fortuito.  gatum,  Multum  enim  i«cefeft,  an  bzrcdicas  perucncrita 

5c<juitur coQciliado  quotundamlocorutnpricnafacicte-  Uibftitutum  exiudicio  ocftatoiis,  ao  lcgatuni.  Hzcedican 

^  -  ^  hotti 


in  tit.  'De  hgatis  ^fidelcomml  4^^ 


p 

H^neftiore  rhulo ,  pleniore  honore  tribuuntur.l.fit{um.§  .fed  cum  eflet.  Recitabo  tamen  breuiter  (branium  Itali  cuiufdam 

^jfiportio.  de legat. pratftan.  Vndc  fit,  vt  benigniot  hic  fiat  in-  ia  libro,cui  titulus  cft ,  Nous  declarationcs  iuris  ciuilis.&  fa- 

'  tcrprctatio.  Vtautcm  hicinterpretatio  locum  habeat,  duo  nenuncaudiecisnouam  admodum  decIararionem,nccante 

neccflaria  (ufat.  Pr imum,quod hasreditas pattis  dclata  fi t  filio  faoc tempus auditam. Defendit  fideicommiflum  put ura  vile- 

fituIoinftitutionis.Alcerum,quodiudiciocerto,&vetbisex-  ce.  quit  Papinia.  inquit  ,  generaliter  loquitur.     Etautac- 

'  preflb.d.§.quifilio$.verfi.dicetaliquis,quidergofifcruusfilij  quirifilio,  etiamfimanferitin  poteftatc,quodeftmagispa- 

hxrcsfubftitutu$fit?&c.                                                  .  tadoxum.     Adobiedum  ex  d.l,  placet.  refpondcr,tuncfi- 

AnnotauimusexPapin.noftro  quotiescommodomali-  liuranon  acquirere  patri,  cumobligatiovenit  a  patre.iuxta 

quod peruenit,  &c.  inde  effici  eum ,  cui  nihil datur  teftamen-  not.ad  l.frater.de condift.  indeb.  Quid  lenciam  de ca  re  do- 

to.nonpofleonerati.  Namhxcrcgulacxaltcraconfequitur,  cuiin  interpretationed.I.frater.&oftendi  id  locum  haberc 

I  it  qua  etiam  plerique  loci  reperiuntur  in  iurc  ciuiU.  Vnus  in  obligatione  naturali.     Dicicur  ibi  naturalem  oblicatio- 

eftinl.abeo.C.defideicomm.  Altetcftinl.tf.de  leg.  j.  Nihil  ncm  acquiti  patri.     Item  patrem  obligari  filio  naturalicer, 

datum  intcUigimus  ,  cum  datum  oneri  fimilenoneft,  neC  quarvidcnturrepugnantia.     Idemenimobligarivideturfibi 

eiufdem  generis.    Excrapiuth  inlibcrtate  &  pecuniaexd.I.  ipfi.  Diximus  obligationem  natutalem  acquiti  patri,  bus 

5  i.pIane.§.vlt.infraeod.  Exhac tegulacolligitur exceptio  cumaliocontrahitur,  quamcum  patrc.  Qujediredlovenic 

&declatatio  vulgarisdi<9:i.     Fideiubcns  ex  caufa  neceflatia  iperfona  patris,  eanonacquititur  patti.     In  hac  «biieatio- 

nonrcpccitfolutum  a<aionemandati.d.l.tribus.fF.devfufr.  Qcnaturali  fpedlaturquodacquumeft  rcicftafubtilitaie.  In- 

car. rcr. vtcutt)quisiu(rusateftatore ,  fideiubet}  nonfpoa-  terpretaihur  vt  valeat potius,quam vtirritafit, cum patcrfc 

tc fua.  quamuis  alias  fideiulTor repctcre  pofHc.l.quod  di(ftum;  obligat  filio.  Concra  bonum  &  iquum  eflec  alicer  ihtecpre- 

dcpadl.  fup.  Senccntia ifta  vulgaris,  eft  intclligenda  cura  cx-  tari.quia  pater  voluit  obligari  &  dcbere  filio.  Cum  fiiius  con- 

ceptione,nifiphjsfoluit,  quamaccepitateftatotc.    Namid  trahit  cum  filio  ,  fuadet  acquiras  vt  dicamus  pacri  acquiri, 

I  jBaiorcmqnantitatem  non intelligitur obligatus a  teftatore.  alias  ficret  iniutia  patri.     In  fuperiore  cafu  nullahtiniuria» 

.  d.l.abco.  Hoic  regiilae  opponitur ,  quod  tutor  oneratur,  proptet  voluniatem.     Hac  ii^itur  veta  fiint  in  obligatione 

i  quamuiscinibilrelidumfit.l.  peto. 71.  §.  matcr.de lcgat.z.  naturali,  quas  transferunturab  ipfo  nouo  dcchracorcadci- 

■  Sedideohocfir,quianbroinepupillirogatus  intelligitur. d. J.  uilemobligationcm,dequahicloquimur.  Errorautemhu- 
niater.adfi.  Acperindceftacfiapupilloipfo  tcli^lumefrct.  ius,&quotundam  aliorumcxcofluxifremthi  videtur.quod 
l.ciuamuis.Cod.  de  fidcicomm.  Eadcm  eft  cauia  exccutoris  nonanimaduertunt  non  hie  quzri,  an  valeat  fideieommif^ 

I  tcllamcntatij.not.adl.alio.infr.dcalim.  lega.vbidiciturre-  fum.  Duplexenira  quiftioeft.Vna,anvalcitfideicommif- 

j  liAum  ab  executotc  in telligi  teli(aum  ab  ha:rcde ,  &  folui  dc  fura.  Altcra,quo  cafu  valeat,  ex  qua  perfona  vires  Capiat.  Sens- 

bonis  hiteditariis  ab  exccutore,  qui  nuJum  przftat  mini-  tcntiaeftPapin.fidcicommiflumvirescapereex  perfonafilij, 

fterium.  Opponuncuthiiicrcgul2&qua:<limalia.  Velariex  quocafu  valct  fideicommiflum.  Anigiturvaleat,ahundeia- 

i.d:nique.§.interdum.  depccul.lega.  S:dhunc  locumiam  quirendumeft. 

fup"ra  deciataui,&  nibil  ad  rem  pertmct.  Primum,  ibi  nullura  Qaifitum  fuit ,  an  valcat  fideicommifTum  telidlum  3  pa- 

oQUS£ft,nifipermodum  conditionis  :  libertas  relinquitiir  trefiliofamil.fipufcrclidrumfit.  AdmonuinondocetiaPa- 

.  '  fobcondicionc,  fi  decem  dedcrit.  Qnod  in  condirionceft,  pin.  &ex  aliis  locisid  edifcendum  efle.     Hic  quxftio  non 

ncque  legacum  eft,  nequefideicommiflum.l.  8.  fi  quis  fub  fimplexeft,fed  multas  quiftiones  compleaitur.  Echxdi- 

conditionc.  fuptafi  quisomif  cau.  tcfta.  Praitetealegatunl  ftinguendsac  fcparandx funt ,  vtres  cxplicecur  abfquecon- 

.  ibieftpeculium.faltcmtacite.  Vndeconieauraeftteftato-  fiifione.  Duplex  eft  quxftio  iuris.   Vnacft.Si  tcftatorvo- 

tcni  voluifTc  ipfumex  pcculio  dare.  Itaque  mera  cauillacio  lueritfiUoacquiriin  potcftatemancnri  ?  Et  hzcvoluntasra- 

tfteorura,quidicuntnihiIeifuiflelegatum.  Aliud  obiicitur  tanoneftlegibus.     Qui  filias  in  poteftate  nihilpoteftfibi 

exl.TiriaSeio.85.J. Seialibercis.de  lega.i.  Scdhicfitvctbo-  acquirere.d.lplacct.faatl.nerao  poteft.f  f.infraeod.argu- 

■  tilW  interpretirio,  qU£E fatis  plana & aperta funt.  Duobus cft  men.  eft L  qaidam .§. illo.  Cod.  dc  neccffat.  & fcruis  h«rcd. 
legatariisfadeicommifrum.vtnonvendantjfedvltirausmori-  Si  legatum  fit  fctuo  ha;tedis  fine  libcrtate , ha:res  non cogi- 
cns  reftituac  Sempronio.  Ecce,  inquiunt,  duobus  eft  iegatus  tur  praBftare.  Monct  tamcn  legislat«r  ha:rcdcm,  nc  tara  ira- 
fundus.  Vnusiantumoaeratus,cuilcgata  eftpats.Sedvcrba  piusfit,ytvoIuntatcm  hanc  contcmnat.  Oftcndit  luftinia. 
Iuteconrul.oftcnduntidcoonetarivltimij,quiatotusfundus  lurpe cfTeid non praiftarc ,  quamuisnonpoflitcogi.  Boni 
ad  eum  peruenit  ex  iudicio  tcftatoris.  SubftitHtio  quasdara  viri  parent  voluntati  teftatotum ,  quamuis  nulla  adlione co- 
mucua&reciproca  intellgiturintctduos  legitarios.  gipoflunt.l.fidcicommifTum.  fupradccondid.indcb.  qued 

M       Alia  quacdam  obiiciuntur  huius  gencris.  Scd  vereor  ne  dc  Phnius  fc  fecifle  tcftatut  in  quadam  epiftola.  Mihi,  inquit, 

\  fece,quodaiunt,nimi.shiutiamus  liludvnum  hicadiicimus,  volontas  defun^i  omniiutc  antiquioteft.  Huiufmodicrane 

^uoddetuteladicitur-.Tutorem  dati  tcftaraento,criam  fi  ni-  fideicommiflaanteAugufhira.InftitUt.defideicommif.  hx- 

hilcireli(aurafit,extototitulodetefta™.tutel.Scdaliacaufa  red.inprindp.  Nonobftat  noftrac  fententiarl.  14.fi  vfusfm- 

efttucciacquam  fideicomraifli.quia  tutela  munuspublicum  Au$.§.fiitaquis.quandodieslcg.ccd.vbilcgatumfiliofamil. 

'  j  eft.Inftit.deexcu.tUto.§.i.VtiIicaspublicahocpoftilar,vtpu-  vtipfifoluatut  ,valet,necfoluitutpatri  ,  fccl tamen folutun» 

pilli tutotum ope& confilio  tegantur  Hjecde prima  parte ca-  filio , patri acquiritur, vt cgo  quidem  exiftimo.  Solutio, qu« 

picisnoftti-.venioadaltetampattcm.Qu^riturinhacpatteex  fafti  eft,confcrturinperTbnamfilij.     Facitl.quihzredi.de 

quaperfonafidcicommiflumvirescapiat  ?  Etnotdndumeft  condii.&deraonftr.  Alteta  iutis  quaeftio  eft ,  an  hoc iidei- 

i  jcapereviresexperfonafiliii  nifi patct rogatus  ficreftitueiei-  jcommiflum  valcat  collatnmin  tempas  ,  quofni  iutisfuerit? 

.    pfifilio.Hoc  quemadniodura  accipiendumht,oftcndcmuSi  Etcertumcftvalete.I.i^.vbipute.iafraadTrcbelLa.cDm^- 

!  Sedpriusrradandaeftquxftio,anvaIeatfideicommiflumfi-  niiI.NecvIluseftquidiflenriat.  Ahacft  quxftiofa^iraagis^ 

liofa.reli(fturo  a  patre.  Non  cnim  videtut  valcre,quia  filius  ac-  qnam  iuris,  cum  tcftator  fimpliciter  fideicommifit,  an  videa- 

quitirpatri.l.78.placet.fuptadcacq.hsied.Item  fibiipfieflei  turcontuhflc  ia tcmpus , quo fui iuris fuerit.  Quzriturquid 

cbligatus.  Naropatremobligarifilio,eft  obligari  fibi  ipfi.Si  teftatotfenfetit?  £xiftimocumplerifqueaIiis,hocfideicom- 

qui8dixerit,tuncvalitutumfideicoramifrum,cumfiliusfuiiu-  tnilTum  vrilenon  efle,  &pendctc  ex  folafide,&pudotero- 

,   tisfa(2usfuerit,obftatregula  Catoniana,§.an leruo.Infti.de  gati,nifi appateat  eJtverbisjautconie6luris,aliudtcftatoreni 

,  Jega.Varizhicfuntopiniones.QuidamexiftimaRtPapini.hic  Tenfifle.  Tametfi  autcmnon  poffit  hoc  facile  in  vniuerfum 

'   nonloqaidepurofideicommifro:fedconditionali,ficonfera-  definiri,  quiainfaAo  confiftit,  tamcnexempla&  fpeciec» 

turintempusquofuiiutisfiliusfuerit.  Etcettumeft  Catoni-  qnz  tradantur  a  lurifconf.  poterunt  nos  crudite&  docete, 

anamrcgulamadcondirionalianonpcrrincre.d.^.anferuo.l.  quidde  hacreiudicandumfit.  Vnura  cxemplumcft  mX.ip. 

pen.de  reg.Caton.Hancfententiampleriq-,improbantiquafi  vbipnre,  infraad  Trcbcllia.ibi,  Faciafquevtadeumpetuc- 

diuinatioquzdamfit.  AiuntPapin.loquifimplicitcrdefidci-  fiiat.  His  verbis  oftenditut  voluntas  teftatoris.  Aiiudcxeai. 

commiffb.&diftin^Slioncscomminifcunturmorcfuo.  plurain  l.ii.fideicommifTa.^.  fifilio.delcg.  5.  vbinonfiai- 

Nihil  atrinct  emniura  opioioncs  lefctre.  id  cnim  iniini-  plicitet  fideicommittit :  fcdaha  veiba addit ,  quibus  volunta* 

Tt     , 


Tranc^Duarem  Qomment. 


biumnofle(linea{pecie,quin  (ideicoititnifrum  valeat.  Sei 
ibiquzticucquando  pczftandum  iic  ?  EcdicicurdifFccenduia 
s^<\CiZ ad tcmpus  mortis.  Non  enim  rogatum  fimpiicitct aat 
koc  modo :  Rogo  vc  refticuas;  fcd  ita,Rogo  vt  facias  pecueni. 
re,qua:vecbaccadumbabent.  Defigniiicacione  huiusveibi, 
togo  vc  facias  pecuenice,  fimilc  exemplu  eft  in  I. ;  9.  Pamphi- 
lo.mprinc.delcg.  5.  lamtradlandzrunt  qHzftionesaliqaot 
quz  pendet  ex  iam  didlis.in  primis  quzritut,  an  hodie  hoc  lo- 
cumhabeatin  hzrcditateaduentitia?  Dubiumnoncft,quiQ 
rcntcntia  Papin.  locum  habeat  in  hzccditate  aduentitia,  (i  re- 
fpiciamus  ad  tempora  Papin.  Aduen  titia  dicitur,cum  hzredi- 
tasdelataeftfiliocoBtcmpIationeipfiu$fiIij,nonpatris.  nam 


43?  S, 

ciecUratut.AliudeKemplamcftinl.8.rilcgatarius.§.camita. 

dcleg.j.vbinoneftfimplcx  fideicomm  flum.  Hzcexempla 

ficisoftendunt  noa  iacireconditioner»  fidcicommiflb,  nifi 

expreflafuerit,  autconieduris  appatcat.  Et  hocconcedunt 

njobis  aduetfatij ,  cum  pacer  infticutus  cft.  Aiunt  enim  mul- 

tumcefertcan  fideicommiflam  teliaumfit  patre  inftituto, 

anfilio.  Contendumfipaterinftitutusfit&rogitus,  vtin 

hscfpecie  Papin.  valere  fideieommiflum.incffcconditionera 

cumfueritfadlus  fuiiuris.  Aiuntmaiorcmhic  cfleconicaa- 

ramvoluncatis,  proptcrgeminationcm.  qniataminftitutio, 

quam  fubftitutio  confcrtur  in  pcrfonam  filij.  citant  locos 

commuoes  &  vulgarcs,  dc  effedu  geminationis,  ex  1. }  1.  Bal- 

lifta  adTrcbell.Sf  l.cumfcimus.C.deagtic.&cenf.cumaliis       fico*ntemplationepatris,pcofe^itiacft.I.j.profeditia.fupra 

fimil.  M^c  inquiunt,geminacio  oftendit  cnixam  voluntatem       dc  iure  dot.  At  hzc  fcntcntia  Pap.magis  conuenit  aducntitiz, 

teftatoris.  Voluntas  ceftatoriseomaioriseft  ponderis,quo       quam  profcditiz.  Seddubitatur.anpoftnouasconftitutio- 

vchcmentiorappatet.l.77.cumpater.§.fihus  matrem.de leg.      jiesidemdicendumfif.  Aduenciciorum  propriecasacquiricat 

i.Eeocamenputoparumtcferrevterinftitutusfit.Animad-       filio,vIusfruftuspatri.I.vIt.C.debon.quzhb.  Quzriturcr- 
^,ucrtihancdiftin6kione  lurcconlultisnoprobari.  Eftquidcra       go,anhocnouoiurevaleathoc  fideicommiflum  telidumfi- 

coiedlura  voluntatis  qualis  qualis  cx  hac geminatione:  fed  no       lio  a  patic?Et  ccrtum  eft ptoptietatem  inutilircr relinqui,qu^ 

adeo roagni  ponderis ,  vc eius  racio  habenda fit,  quafi  fufficiat       acquiritut  filio.  Res  mcamihi ciuiliterlegatur.l.4 1 .  cctcra.§. 

ad  dcmonftrandam  voluncaccm  ceftatotis.  Locos  aliquot       i.hoctit.I.proprias.  C.delcgat.  Quidamputantvalercfidci- 

przcipuoslureconfultorum  hicrcccnIcbimus,exquibuspo-      .coramiflum,fi  fortc  filius  rcpudict  hzrcdicatem,quiatunc 

tericapparcrcquid  (ecutilunt  lureconlul.in  interprctatione       pIenoiureacquiricurpacti.d.l.Tlc.§.fimiliquemodo.dcbon. 

voluncatis.  Vnus  eft in 1. 1  ^.filiam.infr a dc  aur o  &  arg.ibi filia       quz Iib.  C.  Scd vcrius eft  cum ,  qui lepudiauit  hzreditatero, 

bzredeinftitutaapatre,fideicommiflumrcIi£Iumdiciturva-       nonadraitciad  fideicommiflum ,  quafipcrfideicommiflura. 

Iere,propterverbum,referucntur,ergofirapliciterreliaui»       NecaduerfaturnoftrsefententizI.87.fiIio.infraeod.Nam* 

nonv^iet.  Alius  locuscftinl.ij.quidamita.^  fiferuo.infra 


adTrcbeIl.vbiitademumvaIetfideicomraiflum,ficollatura 
fueritintcmpusliberiat  s.  Aliuseft  locusinl.quamuis.C.de 
fidcicomm.vbi  coniedura  ducitur  ex  eo,quod  teftator  voluit 
filium  emancipari.  Simile  exemplura  eftinl.pi.  ficuilega- 
tum.  ad  fi.  de  condi.&  deraonft.  In  his  exeraplis  filius  inftitui- 
tur,aut  (eruus,  &tamcn  fideicoraraiflura  vcile  non  eft  nifi 
accedataliaconiedura.DiftindioigicurBatt.&alioruraeius 
fediatoium  omnino  explodenda  eft.  Sed  iam  fatis  rerponfum 
eftaigamento,qaodfamuntexhoclocoPapinia.  Obiicitur 


lia  caufa  eft  hzreditatis  per  fideicommiiTum  rclidz,  quam  le- 
gati.Idem.n.  continetur  fidcic6miiro,quod  inftitutione,fcili-] 
cet  hzreditas.  Voluntas  tcftatoris  bzc  eft,vt  hzteditas  ad  fiii- 
um  perueniat,  fi  non  redo  iurc ,  falteia  per  fideicomraiflunTk 
Rfpudiatio  igitBteinocet,  vtnullomodo  hzrescflc  poflir, 
Alia  ratio  eft  przlesati ,  fi  hzredircs  aliqua  przlegata  fit,  quz 
mBltum  diftert  ab  nzrcditate ,  quia  fit interdura  vt hzres  ab- 
ftineat  hzreditatecontentus  legato,  neimplicetutonetibus 
hzrcditariis.  Hoc  non  accidic  in  fideicomraiflo  vniuerfali. 
quia  fidcicomraiflarius  cfFedlu  hzrcs  cft ,  &  ccnccur  ficuc  hz- 


alius  locus  cx  1. 1  (j  .cogi.§.  fi  patcr.  ad  Trebel.  Refpondeo,  ibi  rcs.  No  poteft  crgo  hoc fideicommiflum  incelligi  de  proptic- 

non  quzrian  fideicommiflum  valeac :  IedquocaIavaler,aa  tate.ReIiquumeftjgitur,vtautintelligaturdevfufruftu,aut 

poflictogipater.  Valetautcrafideicommiflum  cum  confer-  inutilefir.  Etprobabiliuseft,vtdevfuhu6tuintelligatur.Di- 

turintempus,quo  filiusfucritluiiuris.  Sedaninterim  poflit  xeriraliqui5,fedquomodopotcritinceIligidevIufrudlu?Nanj 


co^ipatcradire,quzritur.  Ecaitlurifconf.cogipofle.  Necid 
m itura.  Nam  & is  qui  rogatur  lub conditione, interira  ccgi- 
tur  aditc.l.i  5 .illea quo,in piinc.eo.tit.  Periculum eft  neanre 
aditioncm  &  reftitucionem  pater  decedat.  Huc  percinec  1. 
^  o.  Imperator. cod.  cit. non  obftat  1. lis nuUa. fupra de iudic 

?uia  hoc  temedium  excraordinarium  eft,  ficuc  in  l.cum  filius- 
arail.de  ceb.cced.Sirailis  obieftio  eft  cx  I.i.§.  fi  fiiie.  ad  Trc- 
bell.ledibinon  quzritur  quomodo  relinqueudum  fitfidei- 
commiflutn  vtvalcac.fcdquo  cafu  vcilicer  relidum  eft,  an 
transferantutadiones.  prztereaopponitur  ncbisl.7f.epi- 
ftolam.§.vIt.adTrebel.fcdcaIpeciesadeodiflirailiscft,vtni- 
hilpropecoromunehabeatcuranoftra.  Hic  poniraus  filium 
inftituturaefle,  &patieroonetatura  fideicommifl!b.  Ibinon 
dicitur  fihusinftitutus,  fcdfortecxtraneus.  Icem  fuitrogata 
mater,quz nonhabet filiosin poteftatc.  Quaicdubium nan 
cll,  quin  fideicommiirum  valeat.  Sed  quzritur  quando  prz- 
ftandura  fic  ?  Et dicitut  differendura  vfque  ad  tempus  raortis. 


poft  raorrcra  vfusfruftus  eft  filij  ipfo  iurc,  &confolidaiur 
cumproprictate.d.l.vIt.CKlcbon.quzlib.Noneftigiturnc- 
ceiTaria,  imofuperuacaneacftreftitutio  poftmortera.  Ante 
raortera  vcro  reftitutio  eft  inutilis,  quia  filius  i.-»^oteftate  eft. 
Inutile  cft  autera  a  pairc  aliquid  transferri  in  filiura,  quod  fta- 
tim  &  eodem  moraento  rurfus  transferatur  in  pairera.  1.  f  f  • 
quific.  infradefolut.  RcfpondeonihilirapedirequomiDus 
acquiratur  vfusfruiSusfilio  inpoteftatc  roanenti.  quia  capax 
diaHuFntiriQ£jira.d.I.vlt.nfr  l,7p  plicet.fitpta^acqui.hz- 
red.  hfifiif  lnriim!|j^hpr  in  tdiipnfiriic      Si  qui«  dicat filiun^, 
capaceraeflcpiopiietatis,  fednonvfusfrudus :  Refpondco 
eura  capacera  cfTc  vfusfrudlus  quoque  ,  propter  volunt»-l. 
tem  teftatoris  ,  fireliqueritfilioealege,  vt  non  acquiratar  j 
patti  vfusfrudtis  :  authent.vt  iiccatmatri&auiz.inprincj 
eft  Nouel.  conftit.  1 17.  hic  autemvadetur  teftatorcamle- 
gem  dicet e,  cum  iubet  refticui fiJio  a pacre.  Quid  enim rcferf 
anicadicac,  Nclo  vfumfrudlum  acquiripacci:anita,volovl 


NoD  rcgacfimplicitervtrcftituat,fcdhisvcrbisvtitur,  facias       paterreftituat  vfumfruilumfiLoJNihfl  refcrtquibusvcrbi» 


pcruenite  quod  ad  te  perucncrit,  &c.  hzc  vcrba  tradum  ali 
quembabenc. 

Diximus  cumiidcicoairaifliim  relinquicur  filio  a  pacrc 
fimpliciccr,  idinutileeflc,nec  intelligi  collaturain  terapus, 
quofiiiiutiserit,  nifiapparcat  teftatoie  aliudfenfiffc.  necrc- 
fetre  vter  fit  inftitucus.  Confirmauimus  hanc  fententiam 
raultisrationibtjs  &argumcntis.  Rcfpondimus  etiamobie- 
dissllquotaduerfariorum.  Quod  atrinet  adarg.cxl.^.epi- 
ftolam  §.vlt.  ad  Trebel.  vt  diximus,  illa  fpecies  adeo  diflimilis 
cft,  vcnihilpropehabeatcommunecumnoftra.  Hicponi- 
musfiliurainftitutura  efle  ,  &  patrera  oncraturafideicom- 
miflo.  Ibi  noB  dicitur inftitutus  efle,  nec  vUum  verbum  cft  cx 
quo id  colligi pofEt.  Si ponamusinftitutura  efl"c  extrancura, 
fpeciesconuenitvetbis.  Iteraaliacftdiflimilitudo.  Quiafuit 
.  logata  maccc,  quznon  habetfiliosin  poceftace.  Qiiaredu- 


declarata  fic  voluntas tcftatoris.l.  1.  C. comrau.dc lega.  Pr*-. 
tercarationon  paticurfic  accipifideicoraraiflura,vtnon  va-^ 
leat  &  inutile  fit.  1. 1 o^.  Quando .  infra  hoc tit.I.  quotie«.ii>* 
fra  de  reb.  dub.  At  inutilc  efTet ,  nifi ita  acciperemus,  vt con- 
ftat  ex iara  didis.quianon  potcft  inteiligi  legata  proprictasJ 
argura.leg.z4.fundus,quiIocatus.dcinftrura.  leg.  N«cdtt- 
bitandora  eft  quin  ftatim  rcftituidebcat,  obeandcra  ritio^ 
nem  ,  licet  ahqui  diflentiant.  Nam  fruftra  reftitucrctur 
poft  mortcm  ,  cum  accedat  proprietati  finc  reftitutione. 
Przterca  fideicommifTura  quod  purumcft,  diffcrrinonde- 
bct.leg.3  i.omnia.  de  legat.i.  ncc  vlla  eft  caufa ,  cut  differatut 
przftatio  ac  reftitutio.  In  iis  cnim  quorum  filiusfamil,  c*- 
pax non  cft,  necefle  cft  differri  przftationcm.  Scd  filiusfam. 
capaxeft  aducntitiorum,  vt iam  diximus.  Scd  an  patci  faltca» 
tciiaebit  comtSQdicitcm  fiu^uum  i  Hzc  enim  diftingui- 

tHK 


Jn  Tit.  De  legatis  ^jidetcornrn. 


■twib  vfufmiiu.l.^tf  .(i  vfus'fruftus..deiur.do.&  1.4.fi  cbn- 
utncric.  fupra  de  padis  dotal.  Plerique  hoc  pattahCj  f^d  nul!o 
iure.  Non  eft  hoc  conrcntaneum  voluntati  teftatoris,  qui  dc 
ffUclibuscrediturfenfiire.  Verbumrcftituas,  plenam  figni- 
ficationembabct.leg.videamus.§.in  Fauiana.fupr.devfiir» 
]cg.ii4.incondcmnatione.§.i.deregul.iur.  Iteminquibus 
calibospatrinonacquiritur  vfufrudus  propter  voluntatera 
tcftatotis  ,nc  adminiftrationcm  quidemhabet.d.  auth.  vt 
licma.datUrquGCuratorillisboniSi  fifiliusimperfedlx  xta- 
tisfit. 

.•    Quifitum  fuit ,  fideicommifTum  reli£l:um  filio  a  patre, 
«uam  vimhabeat.  Docuimus  quomodo  accipienda  fir  Vi.- 
pin.fententiadceare.   Nunc  quaerituran  hoclocumhabe.ic 
inhireditateprofeditia.     Profcditiaeftqux  proficifcitur 
•ipatrc.lcg.profeftitia.deiuredotium.vtinhacfpecie,  Qni- 
Jaminftituerevolenspatrem,  (uafu  patrisinftituitfilium.I. 
■^tf.quidamcurafilium.dehafredinftit.Diciturhicinftitutus 
ieneficiopatris.perindeigitureft  ,  ac  fi  a  patre  obueniflet. 
leg.j).fedfiplures.§.in arrogato.fupr.de vulg.fubftit.  Qu.?- 
*iturergodevifideicommilfi,cumhzreditas  eft  profedlitia. 
-Qjjibuldam  videtur  fideicommiflum  ftatim  valere,  &  fi  col- 
'latumnonfitin  tempusquo  filius  fuiiurisfuerit,  quafiad- 
■uentitium  fic.  Namaduentitiorum  capaxeftfilius  ,  vcante 
diximus,Icg.vltim.Codic.debon.qusIib.  Contendunt  ifti 
fideicommifium  aduetitium  efic,  quamuis  hxrcditas  fir  pro- 
fcditia.arg.l.profeditia.^.fiquiscerram.deiuredot.  Qua- 
uisf  ater  fideicommiiTum  reftituat  filio  :tamen  reftituit  ab  a- 
liofogatus,  vndeaccepit.ficutinfpeciedi6l.§.fiquiscertam. 
Aliiputantcumhireditaseftprofe(5titia,    fideicommiiTum 
quoqueprofedticiumefle.     Dicuntcredibile  eflecumfilius 
initituiturcontemplationepatris ,  rclunquictramfideicora- 
miflum  contemplationc  ciufdem.  In  §.fi  quis ccrtam.dicun? 
nullamffle  talem  conieduram.     Ego  autem  animaduer- 
to  quzftionein  hanc  fadli  elTe  magis  quam  iuris,  qua:  vix  pof- 
fitiBvuiuerfumdefiniri.     Totum  hocpendetcx  coniedlu- 
risvoluntatis,  quodfueritconfiliumcius,  quircliquitfilio- 
famil.     £x  eo  iudicatur  fideiGoniiniflum  vel  prore6licium 
cflcveladuentitium.  leg.  cum  aliquis.  Codicedeiure  dcli- 
ber.leg.41.filiofamiI.de  condit.&demonftcac.leg.i^.fifilio- 
famil.dc  donat.  cauia mortis.  Qux  capitaconiungcnda  funt 
vtolimfueruncconiun(9;a,idqueinfcriptioindicat ,   Afric. 
li br.  1  .quiftio.  Et.notandum  eft  quod  dicitur  in  didl.leg.fi 
filiofam.patrem  vti  plerunquc  minifterio  filii ,  vc  pcreum 
donatum  acquirat.     Si  igiturcx  coniedturisapparcac  ,con- 
tcmplatione  patris  relidum,  id  profe^aitium  eft.     Et  non 
valet fideicom miflum,  nifi  collatum  ficin  cempus quo  fui iu- 
ris  eiit  filius.     Quja  filiusfamil.  nullo  iure  capax  eft  profe- 
ditioram.  Sivero  appareat  rclidlum  concemplatione  filii, 
aduentitium  eft,  &ftatim  ipfi  acquiritur  ,  vt  antediximus. 
Quja  aduentitia  acquirere  fibi  potcft  filius  nouo  iure.  di  A.l. 
vltim.  C.  dc  bon.  qux  lib.  Alia  quiftio  de  aftione,  qux  com- 
petit  filioaduerfuspatrcm.  Hancquzftioncm  attigimusfu- 
pra.  Dixi,  fi  pater  eft  inftitucus,  cum  poflc  cogiadirc.l.  cogi. 
§.fipater.j.adTrebel.Nonobftatd.l.lisnulla.fupr.dciudi. 
qu'a  eflremcdium  cxtraordinarium.ficut  in  didi.lcg.  cum  fi- 
liusfam.de  rcb.crcd.Simile  exemplum  ia  1. 70  .Impcrator.  aJ 
Trebellia.  Sivcrofiliusipfe  inftitutusfit,&nolitiubercpa- 
tcr  vt  adeat  quid  iuris?  Gertum  eft  nouo  iure  pofle  filium 
adire  fine  iuflu  l.vltim.§.  I.  C.dc  bo.qux  lib.  De  veteri  iurc  & 
-  tempore  Papi.dubitacur.Puto  pofle  cogi  iubcre,  quamuis  id 
icertoiureexprelTumnonfit.  Sieniracogaturadirc  curaeft 
.inftitutns ,  vt  acquiratur  fideicom  miflura  filio,quod  alias  ac- 
•quiri  no  pot:cur  no  cogctur  iubere.inftituro  filio  ?Iure  vcteri 
abfq;  iuflupatris  hircditas  lion  pot  adiri.l.if  .fi  quis  raihi  bo- 
na.  §.  iuflum.  iupr.de  acq.  hxr. atque  ita  fine iufln  pattis  non 
poteft:  acquiri  fideicommiflum  filio.  Nec  vero  nouum  cft 
patremcogiconfentirefilioagcnti  ,   ne  alias  iudicium  non 
procedat.didl.l.  vlt.C.dc  bon.qua:  libcr. 

Aliaquzftio  cft,  an  tranfcant  vtiles  adioncs  in  filium?  Di-' 
cemuspofteainquzftionc  illa,  Vterfithaeres,&cacc.  Alia 
quiftio.dc  quibusfiliishxcintelligantur  ?  Dicendura  eft 
non  tantum  de  naturalibus  intel,Iig( ,  (cd  etiam  de  Icgitimis, 
cuiufmodifuntarrogati.  Papin.  hidoquitar  defiliofarail. 
'Achicfiliusfam.eft.lcg.i.deaddp.  lusnouum  dc  acquifitio<;; 


A99 

ne  bonoriim,l6cum  habetiri  arfogatb.  tn/tir.  <3e  acquif.  per 
arrbg. l.cum  oportet.  Cod.dc  bonis  qus  lib.  In  naturah  tan- 
tum  hjcc  locura  non habenc.  Non  elt emm  filiu  fam.  nec  ia 
potcftate.leg.  5 .  fupra,  de  iis  qui  iunt  fui  vcl  alie.i  n.H  jc  acci- 
penificonfirmanis  fiteorumftatus  j  velrefc  ipco  prracipis, 
vclaliomodo.  Vulgoid  lcgitimaredicitur.  VcibumnuUum 
reperitur  proprium  apud veteres.  quia res  ip(a  erat  incognita 
Vsteribus.  TempcreCic.dicebaturconfirmariftatus.icg. 
qiiiinprouincia.  deritu  nup.  Scdparumrcfertquonomine 
vtarimrjraodorcsintelligatur.  In  eoigitur,  quilcgitiraus 
fid'-:seft  hiclocurahabcnttquiaeftfiliusfam.  luftinia.aic 
cosclIe!r.p.irrL<ipotift3tc,  &nihiIdifFerrcabcis,  quiexiu- 
ftlsniiptiis  func  (ulccpti.authcn.  quib.raod.nat.eflic.  legic* 
§.fici;^icu'-.i?c  auth.qujbus.raod.nac.effi.fui jf.  illud.&fcqu. 
Hisitaexpofitis.redeundumeftadquiftioncrapropofita 
initio.Ex  cu;us  perfona  fideicomifliim  vires  capiat  ? 

DiflinguitPapioian.  an  patec  rogat«s  fic  reftituere  fi- 
4o,  ancxcranco.  Siextero  ex  ;jcLibna  filii  intclligituC 
patcr  rogatus  Kon  fuojnomine  :  ac  fi  filius  ipfe  rogatus 
cflet.  Sicaccipimusvcrbumjexperfbna,dcquocftmagna 
difTenfio.Ex  pcrfona  fua  tencri,eft  rcneri  nomine  fuo.ex  per- 
fonaaltcrius  rcneri,eft  reneti  nomsne  aiieno.citJui  locurn  ex 
l.fi  patroni.f  j.§.quifideicommiflatiain.  infiaadTrcb.  Sic 
dicimuscxperfonaaid^oriscompe  cre  doh  cxceptionera.U 
apudCelsu.§.de.!iui5loiis.de(io!iexi:ep.Opponirempt6rex- 
ceptionemextormavenditoiisnominc  incuius  locum  fuc- 
cefllr, dicitur  vti excepiionc  ex  p.nf ona au(iloris.l.  1 5 .  Pom» 
ponius.jnfr.deacq.pofl.  Aldhjjiufinod.  exen:p!a  Icgcnj/o 
occurruntl.  5  5. cxpeifona.de  ndeiuiJonb.l.  15)2.  exquaper- 
fona.de reg.iur.  Tenetur  ergo  pattrnominefilii,cuiusIo- 
cumtenerequodammododiciturinhasreditate,  cura  roga- 
turfiliordlitucre.  Harcintcrprccatio,  vt  aiunr.non  potcft 
admitti, quia hic  verba illa, ex  perfona fua ,  &cit.oftendunc 
obligationesquafiradicemefle  iu  petfonafilii.  Aliiquidam 
3literinterprccanturha!Cverba,experfonafua.  Sednec^ lle 
cftitaaccipivcdiximus,a!iash«cratio,  quia  cx  perfona  lua 
&c.necbona,  neccongraaefTet.  Filiusconpoteft  fibiobli- 
gatiadinfticuendura.l.iS.&quidam.infrahocrit.Atnihilre- 
fercanfiliusobligeturfibi^analius  filii  nomine.  argu.i.71. 
peto.§.mater.de  legac.i. 

Diximus  pacrem  tencri  ex  perfona  filii,  id  eft,filii  nominc, 
quafiobligatioorturahabcatex  perfonafilii»qui  h^res  eft. 
Oppo.huicfentcntiaEl.tfi.fialicnus.  delega.  2..  vbi  fiferuus 
adeatarbitriofuo,nondaturineumnifi  vtilisa6lio.  Ergo 
fideicommiflum  viresnoncapiccxeiusperfona.  Nc>n  enim 
videcur  obligacio  fundaca  in  perfona  filii.  Refpondeo ,  quod 
ad  vcrba  actinet ,  non  vidcri  obligatum  filium  fi  fubtiiicaccni 
verborumfcquamur,qaianon  cftrogatus  :  fedpater.  I- 
mo  neutcr  ica  obligatus  dici  potcft,  non  fcruus ,  quia  rogatus 
non cft.nondominus, quia non eft itiftitutus hsrcs ,  nec  ve- 
nit  ex  iudicio  tcftatoris  cxprcflo.  Sed  reccptum  eft  pro- 
pccrvtilitatem vcvtcrqucobligetur, ficommodum  acteum 
pcrueniac. 

Si  ponamus  filit!  ipfura  infticutu  cfle,&  eSarbitrio  fijo  adi- 

re,  cenebicuc  mero  iure.hic autenon  eft rogatus.  Intelligituc 

tamen  rogatus  interpretacione  quada  iuris.  quafiq?  agitur  cii 

patre,videaturBorainefiliiagi.Ideotcneridiciturpater  no- 

minc  filii.  Hxc  interpretatio  non  eo  producitur  vt  reftituac 

filius nificommodumadipfuraperuencrit.    Interpretamuc 

enimfiliumobligatumcfrc,  quatenus  vtilitas  &zquit3spa- 

ticur.  Sicucin  hoc  cceflaccainrcrprcratio,  cum  fitrcftituen- 

dum  filio.Igitur  ex  d.l.fi  alienus.colligitur  interprctatio  lucu- 

lcnca huius  c.cancuta  abcft  vtjaduerfetur.  Obiic.cciam  1.  z  2. 

Nefcnnius.§.feruo..idleg.  Falcid.vbifideicommiflum  reli- 

iftum  a  domino,n6  intelligitur  relicSku  a  feruo,  alioqui  fieret 

concributiolegaccrum.  Refpondeo  inea  fpccie  dominura 

ccneri  cx  perfona  ferui.     Obligatio  enim  orcum  babet  ex 

perfona  fcrui.  Duo  autem  figna  &  argumenca  func  huius 

rei.vnura,  quia  Falcidiam  exercec  dominus,  quafihzredi» 

nomincreftituat.argJ.zi.rauIier.J.vltim.adTrcb.  Alterum 

arg.eft,  fcruus  manuraiflus  &  adiens  acbitrio  fuo  tenetur  ad 

fideicoramifra.di(3:.I.fiaIienus.  Qupdnonficret,  nifiintcl- 

ligeretur  rogatus,&  nifi  aliqua  obligatio  rcfideret  in  cius 

perfona.Nam  relidlum  ab  vnn,n6  debetur  ab  altecc.l.i.§ .  vh. 


^o*  franc.^UArcniComment. 

de  lega. 5.  Sed iiirer ca  qu« nbmfntrim rclidla funr,  &  Tcru*»  bor rcm  totim dedarare.  DIco igitur vtninque ha-redcm  e& 

eftaliquadifferentia.  Priusfoluidcbent  lcgata,nec  fit  coa-  ie.     Vtcrquecnimdiciturhxrcsindicaalcg.quiliberis.S.J. 

trjbutio.     Raiio,  idco  dominustcnctutquod  adeumpcr-  hxcvcrba.fupradevulga.Diucrraautcmratio«cvtcrqucdi-. 

ucnerit.  Dicendum  eft  igitur  dominum  tenerl  ex  pcrlona  cituth2resnonfimplicitcr,fcdfccuhdiiquid,vtvulgo  Dia-? 

fcrui,p'erindeacfifcruusipicrogatusefl*et.     Hocaccipcnifi  leaiciloquuntur.fpiliusquidetBproptcriudiciumtcftatori» 

ratjo  aliqua  repugnet.  Nec  in hoc  quidem  cap. talis interpre-  &  inllitutionem.  Patcr  quafi  cx lege  fuccedcns in  locum  filii 


ipatitar.qii -^     ,           .- ■        •    1  ..         .      „ 

qucnsquiftio  cft,  an  hxcdiftindtiolocum  habeatm  hxre-  quiaacquiritpatci.     Proprium  autemhxrediseft  fibi  qu«- 

ditace  profeditia.  Nam  videtur  indftinfte  fidcicommiflum  tcre.§.vltim.Inftitdebacrcdqualit.   Nonpaccrquianoncft 

virescapereexperionapattis.-pcrindeac  fipareripfeefletia-  inftitutUs,noneftcideIaca  hzredicas  jfcd  vtilicas  fuadet  vt 

fticutus.l.i  j.fifiHofam.dedon.cau.niorr.   Sihocvcrumeft,  hacfubcilitatereiedla,vtrumquchrrcdcmdicamus.  atg.l.fi 

patet  rcftitucndo  deducet  Falcidiam.Dicam  quod fentio  poft  alienus.<f i.de lega, i.qua  ratiooc  hoc  ita rcceptum  fit ,  nunc 

quiftioncm  illam  vter  fit hircs.     Venio  ad terciam  partcra  jplanum faciam .  Ha;ceditas relinquitar filio non  patri,  & te- 

huiuscapit.vbiquxriturdcfalcidia  :     Anpatcrpoflitdctra-  linquicurcontemplationefilii^niualiudadliimcfleappateat. 

herefalcidiam?   Falcidiamhicvocat,qu2deducitar  cx  Tre-  l.aditio.4f  .fupradeacquir.hired.   Deinde  nbnpotcfteam 

belliano.  Nos  Trcbellianamvulgodicimus.  InduftumhoG  paterconfccjuifinefaaofiliiiarg.leg.cumpropohas.Codic. 

cftcxemplolegisFalcidijE.&quafipcrintcrprctationera  lc-  dchsrcd.ihft[t.  £amergoconfequiturbcneficiofiiii,&  ac- 

gisFalcidi.T.§.led quiahxredes.de  fideicom.hasrcd.  Etf«pe  ceptumfcrtfiHo.  Filiusprimumfibiacquiiit,&acquificam 

dicicurFalcidiaaiurisau^oribus.Diftinguitcrgo  Papin.hoc  transfettinpatrem.I.i.  infr.fi  aparen,  quismanu.l.quiho- 

mod9,IsdemumFalcidiam  dcctakit ,  qui  rogatur  vi  haercs.  hiine.34.§.quidamfihumfa.infra,dcfoluc.Origoigiturob- 

le<T.47.1exFalcidia.§.nunquam.adleg.  Falcid.leg.mulicr.§.  ligacioniseftinpcrionafilii,  nec  habcturfiliusvtnudus  mifc 


vltim.adTrebel.Ratioeftindi(a.§.fedquiaharredcs.Inflit 
de  fideicom.h?red.quia  non  adita  haereditate  cxtinguucur  fi- 
deicommifla.  Nemo aucem  adire  vulc  finc  lucro.  Hincqux- 
ritur  vccr  fic  haeres in  hac  fpecie  an  paccr,  an  fihus.  Magna cft 


niftet  in  hacacquificione.  Nudusminifternonacquirit  fibi, 
leg.  qui  autcm.  1 4.§.vlcim.&  leg.fcq.de  conftit.pecu.hicBU- 
du5  minifter  non  eft.icd  hsrcs  ciEcicur.d.l.  qui  hominem.^ 
quidamfiiiumfa.defoluc.   Vndefiliusdiciturfacere  patrcm 


oojnionum  vatietas.     Rccicabobreuitcrqur  przcipuead-  b2tedem.l.quiinalrena.(».§.iiMerdura.  fupradeacqui.hz- 

ducun  tur  in  vtranque  parccm :  dcinde ,  dicam  quod  fcntio.  red.  &  § .  vlci.  Inftit.de  v  u!g.  fubftit.  quia  acquiritur  pacri  be- 

Pro  pacre.  Primum ,  lurifconful.  loqucntcs  de  patrc  folent  neficio  filii,  &  habec  patcr  a  filio  &  nomine  filii.  Dixeritali. 

vocareharredem.leg. 8. quilibcris.§.hxc vcrbafupt.de vulg.  quis.pofluntneduoefleh^rcdesinfoiidum?  Duonohp»!- 

fubftis  Dcindc,  filias  qaod  acquif  it,  acquiritut  patri.leg.i.fi  l  lunc  cflc  dtjminiin  folidu.-n.Icg.  fi  vc  certo.  §  .fi  dudbuj.  fupta 

pacen.quis  fuer.manu.  Ternopatetvidccutfilii  minifterio  commo.ctgonecduoh^redes.^.vltim.Inftit.dehsrc.qualit. 

vti,  vcorganocjnddaminacquircndo.  Nam  adiofilii  vide-  facic l.dchxredicatc.^. patcr.de caftrcn.pccul.  Secinihilprtt- 

tur aflio  patris  cfle.§.ei  vero.  Inftit.de inuti. ftipul.  C^arto  hibet duos hxrcdes efle in  folidum  diuerla rationc.quod &  ia 

filius  adeundo  non  dicicui  fien hacrc* :  fcd  patrcm  faccre hs-  duobus dominis accidit.  Exempla  huius  tei funt  in leg.  i.fa- 

redera.l.quiinaliena.J.incerdii.dcacq.ha:re.QUincbdicitur  ptafiagerveaig.Ieg.  i.  §.quiaautem.  dc  fuperficic.     Iccm 

ftatim  patri  acquirihsredicaSjncc  moracrito  vllb  (ubfifterc  inl.infuis.dcliber.&pofthum.  SicinreftitutioncTtcbcl.v- 

iQperfo.iafilii.leg.yS.placec.dcacquir.hxred.  Vbindniatis  te^q;  dicictirhsErcsdiuetfaracionc.   Namfideicoiamiiratius 


habuitdiceire  Iur;(conf  acquiri:  fedaddidit,nequembmea 
to,&c.  Sextum  arg  ducicut  ex  1.  io.acquituntur.§.f .  de  acqu. 
rer.d5.vbiha:redita»  dicicurnobis  perfiliijacquiri.nec  uris 
habuic  lutifconf  dicere  acquiri  nobis  fed  addidit ,  perinde  at- 
quefinosipfihajredcsinflitucieflemus,  vc  nobishunclcru- 
pulumadimeret,&  oftcnderetpattcra  veiom&germaiium 
hircdcmefle.  Aliudargumcntumeftcxexl.i.§.fifilio.infr. 


ciFeduhzres  eft.l.  {.fupraquodcumeo.l.poftulaote.^^.ad 
Trcb.  Sicinquzftione  noflravtcrc3ucdiciturha:re$diuerfa 
ratione:aJtercnimptimarius,  alccr  fccundatius  :alteteftcjt 
tcftamcnto,  altct  cx  lege.di(5l.l.qui  libcris.§  .hzc  verba.fapra 
devulg.diflicilcnoneric  hoc  affequi  ficonfidercraus  confi- 
liumtcftatoris.  Vcerque  vocaturi  tcftatorc  quodammo- 
do  filius  principaliter,  pater fccundario.      Votura  teftatoris 


ad  Trebel.vbi  pater  rcftitucns  filio,  tt  ansfcrt  a^^iftncs  viiles.       hoc  eft,vt  filius  harcs  fitfi  pofEt  ei  acquiri:  aut  faltcm  is  j  quo 

V  /*!•  I  l_.^i: Q -1:1.     f^^Ci^  y>«>-.b     dxt^     Jia>Ai&M  t^lttmm.    Mm**a  J»a-H     C^^^^l—       1  A    ^ /L         l^— ....^  TT.    - I1:_; .      _.    F 


Ergofiliusnon  habet  diiedas,alias  fufficerct  filio  direfta, 
neceflec  opushac  translatione.leg.70.fi  hxrcsinftitucus.co. 
cicu.Ecianeconuenicintcromnes.cura  filius  ftipulatur.di- 
redamacquiripatri.l.}8.ftipuIatioifta.§.alteri.devcrboruni 
obligat.cumfimil.Profilioinprimisfolcntlurifconlul.voca- 
refiliumbicedem.did.§.hicvcrba.  Nec  idmirura,quia 
fcriptuseftteftamcnto.&  intelligitur  lubftitutus  his  vetbis 
quifquismihihxrcs,  &cxt.quodnon  obfcruaturinpatrej 
quamuis  etiara  hxrcs  dicatur.  Iccm  quifemcl  cfthatcs» 
non  dcfinit  hacres  efle.  leg.  8  8.ci  ,  qui  folucndo.dehx- 
tcd.inftit.leg.7.aitPrjetor.§.fedquod  Papinian.fupr.de mi- 
notibus.  Eiitcrtiumatg.exleg.^.deleg.  ptxftan.  Nonin» 
fpici  cui  acquif atut:fcd  cui  honos  babitus  fit.  Quartum  arg. 
exPapin.nofttohic, vbipaterdetrabitFalcidiara  nomine  fi- 
Iii.ergofiIiusefthzre$.d.l.2i.mulier.§.vIri.infr.adTrebcl. 
Qtitntumeftexl.hiredi.de  cond.&demonft.  Sextumdu- 
cicur  ex  1. qui  homincm.  §.  quidam  filium.dcfolut.  vbi  fidcJ 


filiashatredcm  fcccrit,  idcft,  patcr.  Hoc  coUigitur  «  $. 
vlcim.de  vulga.lcg.fipaccffan1.40.fupradchacted.inftit.G0- 
gicactcftatorfiliumquidantenusfibihsredcmfore ,  cuma- 
liumhxredemfecetit,  &quafiinlocumfuumfuffecctit.  Et 
hbc  planura  certumquc  eft  vfque  ad  adiuoncra.  Cettum 
ieft  patrem  nihil  iuris  habct  e  ante  aditioncra.Icg.cuiu  propo- 
n^s.  C.de  harrcdib.inftit.  Poft  aditionem  dubicari  poteft,  aa 
vterquefithxfes  iurishxteditatii :  quia  patri  icquiritut&c. 
Scd dicendum  eft  tranfire onnia iura in pacrcm quafi  filii  vi- 
cariamquodammodo,&  locuth  eiu$tenentem.arg.eft,ait 
hicPapinian.  patrem  doducere  falcid;  experfonafilii,  quafi 
locnmteneat  filiihxrcdis.  Oftendam  id  fimilicudine  ab  eo 
qui  cedic  a(5rionem,&cxr.  Hxc  quaeftlb  fieri  ihtelligitur  iguafi 
tacitdquadara  ceffione  filii.  Ffliiu  adeundo  videtur  quafi 
iasfuum  cedere  patri,  &  eiim  faccre  procuratorem  inrem 
fuam.non  enim  adirct  nifi  vcllet .  Non poflam  aliqua  fimili- 
tudine  magis  apta  hoc  dcmonftrare.  Procurator  in  rem  fiiam 


iuflbr  liberacur  fi  reus pcomictendi  hxtcs  exiftat rei ftipulan-  dominuS eft  reuera.Ieg.qui  ftipendia.  Codic.de procarat.hic 

di , pro  eodem  apud eundera,fideiufrorera  dcbere  non  opor-  tamen  procuratof  cxpet itur nomine ccdentis.  leg.  plane.fa* 

tet.  Vnde  quxiituf  ibi  vter  hxrcs  fit,an  filius.an  patcr.  Si  pa-  pra  famil.crcifc.Ncc  ei  datur  adio  oomioe  fuo,  nifj  vtihs in- 

ter  hxres  inftitutus  eflct,  is  adiionem  habcret  contra fideiuf^  terdum  cx  zquitatc.not.ad  l0g.  i .  C. de ad):io.&  obliga.  huie 

forem,rcdnonhabet.  Quxfitumfuit.vtctfit  hxrcsinhac  fimili$eftpatcrinhac(pccie,inquahxresquidemeft,fedvi- 

fpecie ,  an  patcr, an  filius.  O ftcndi  quanta fit diflenfio intet-  ce f!lii.  Qupd  enim  geritur  cum  co, vidctur  quafi  cu  vicario 


preiu  in  hac  qiixftione,  qux  fane  difhcilis  eft  pcr  fe,  fed  mul' 
tumobfcuncaabiis,  quicara  illuftcate  debucrunt.  Namin 
hacdifputationc  plutimum  fophiftices  deprehendi  admiftu 
efleabvttaquepatte.  Ego  quara  firaphcifHme  poteto  cooa* 


quoddh)  fitii  gcri  nomine  filii  ex  per fona filii.intcrdum  etiam 
t)omineipfiusproprio,cumidracioexigic  :  ficuc&hicpa- 
terintclligimr  rogacusnomineproprio ,  putacumeftroga^ 
cus  teftituere  iph  fiUo.     £x  his  iocclligitnr  ,  quonoda 

vterqu^ 


Jn  Tit.  Delegatis  ^fideicommt 


»tcrque|fifh*rM,VidtaiBtts4hhrcconfcntancafintiis,qua 
addacuDtuc  pro  vcraque  paite.  Non  aducrfatur  ptimum 
legulaleg  ci<]uirohieD(lo.quia  icatacithzcedcmpatiem,  vc 
non  defiaat  hacres  eflc.  Nam  vtcrque  particcps  eft  iuris  hx- 
fcditarii:  non  eftetiana  concrarium  quoddititur,quodac- 
quiritfilius&c.leg.i.fiaparen.  Faiemutfiliumbicacquircre 
patri.fedratio  acquircndica  eft,  quam  expoiuimus.  Idetn 
«^cdicimusda  procuratore,  qui  ccdendo  acquitit  adtio- 
oemdomiao.leg.poireflio  quoque.  49.$»  vhim.de acquir. 
|>ofl.  HxCAStio  ita acquiritur,  vtnomine  cedcntis  agatur  tt 
Aeifooacedentis.Necnos  mouetl.acquititur.io.infr.de  acq> 


501 

libi  acquirat :  aut vt  faltertj  aequirehS  ddtnino  fuo ,  maiorcra 
ab  eo  gratiam  ineat,  fi  dommus  bencficio  (erui  hoc  acquifie- 
rit.  Itaque  quamuis  feruusmaneatinpotcftatc:  tamenei 
tlandumeftjideft.tradendum.Namnonieraojfeddomino 
acquiriturdominium.  Scdfaaumiprumimplendum  cftia 
perlonaferui,quiaparendum  eftvoluntatitcftatoris,  quate- 
nusidpatiturfefuicondicio.  Non  minus  autem  tradipoteft 
fcruo,quamlibero.§.icdcumfaiaura.Inftit.deftipul.Ier.!eg. 
ftipulatioiftaj.hi  qui.de vetb.oblig.Huc pertinct lcx,  Ms- 
uius.f4.inf1. de cond.&demon.&  1, fi  vfusfrudlus.s).^.  fi ita 
quis.infr.quando  dies  ieg.ced.  Soluitur  etiam  ipfi  proptet 


|>oflIibi,perinde  ac  fi,  &c.  Qua:  enim  fimilia  (unt,  noa  func       voluntatem  prsfumptam,  licet  folutum  acquiratur  patri.  A- 
cadem,idcft,pcromnianon(untfimilia.   Non rcpugnat e-       |iudcxcmpluminleg.quihominem.  }4.§.quidam  filiumfa. 


iamlcx,placet.78.de  acquir.hxred.duo  dicunturin  ealege: 

vnum,quod  bzrcditasacquiritur  p3tri,&  hoc  planum  cft,  vc 

iam  cxpofuiraus.  Nam  pater  (uccedic  in  locum  filii  hzrcdis, 

eiulquepcrfonam  repracfcntat.  Alterum  eft  quod  ftatim  ac- 

quiritur  &c.quibus  verbis  fignificatur  nuUam  reftitutioncm, 

autcefllonemhicrequiri.     Infideicomtainaria  harreditatc 

opu$eftrefticutioQe.leg.reftituta.;7.1eg.fa(5bai(}3.infraad 

Trebcll.In  acquifitione  quz  fit  per  procuracoCem,  requirituc 

ceflio.dida  leg.pofleiHo  quoque.     Hic  acquifitio  fit  ftatim 

&ipl'oiure.    Sophiftzhiccomminifcunturargutias,dicunc 

acquifitionis  momencanez nuihm habcti rationem  leg.  qui 

ficf  f.dcfoIution.Ieg.vltim.§.vltim.C.debon.quzlib.Sed 

dilfimihtudo  pcrfpicuaeft:  hic  acquifitio  vtilitatem  adfeit. 

SimilequidJaannoti^uimusde  locatioQe|quzfic  vnonum- 

mo.adl.fiquis  aate.  1  i.deacquti.pofiTcfl.  Necobftatetiara 

quod  dicitui  fihum.velut  miniftium  quendam  efle.§.ei  veto. 

Inftiiut.  de inutil.  ftipul.   Nudus  aucem  tninifter  nihil  facic 

cx  peifona  fua.di6l.leg.qui  aucem.  fupia  de  coaftic.pecu.Scd 

Touintas  teftatotis  non  patitur  vt  hic  filius  nudus  miniftet 

habeatur.     Teftator  vult  loco  filii  pacrem  hzredcm  cfTe ,  vt 

iamdiximus.  Difterencia  eft  in  hacrecoQCCa6tuum&vlci- 

raarum  voluntatum.Scripfi  ad  l.fi  fiUusfam.  7  8 .  de  verb.  ob- 

ligat.   A(3;ionesdiredztranfeuntinpatrcm,vtpofteadice-  _   .    _ 

mus.Nonfequitur,expofitushzres  noncft.  Transfcruntur       h5rescft,inquiunt,ficutpaterJ.fifi!ius.fupr.quodcumeo.&: 


iafr.de foiut.  Gum  dicimus  fideiuflbrem  hberari,  fi  reus  ex- 
titcric  hzrcs  credirori.  H.£redcm  incclligimns  primarium 
illum,  id  cft,fihum  magis ,  quam  patrcm.    Ratio  eft,quia pa- 

ternihiiiurishabetanteaditionem.argum.l.cumproponas. 
C.de  hzrcd.inftit.  Atipfa  fola  aditioneextinguitur  obligatio. 
l.Stichum.^j.^.aditio.infradefolut.  Qujcquidigituriutis 
habet  fiUus.fifuo  atbiirio  adeat.id  pattiacquirit,  Paterc- 
nim  h?f es  eft  ei  pcifona  fiiii ,  &  quafi  locum  fifii  tencc  >  vc  i£ 
diximust 

Exempladepatrc.  VnumeftinTrebeliia.fiue  Pcgafiano 
Senatufconl.vlJi  hzres  retinet  quartam  partem ,  &c?t.  §,  ki. 
quih?redcs.  Inftit.dcfidcicom.  bercdit.  Mento  enimh^- 
redis ibi  inccUigitut  ctiam  defecundario  hirede,id  eft,  patr.v 
ii forte principalis  h^rcs  non  acquirit  fibi,qui3  non  eft  Cai  ju- 
tis.Eft  autcm  ratio  cur  h^redi  conceiTum  quartam  detrahcrs» 
vt adire  vclit hf rcditatem ,  nc  irritum  fiat  teftamentum  non 
aditah?tcditate.di(a.§.fedquiah^redcs.quzratioeaiemeft 
in  patrcSicut  enim  h^res  non  facile  adit  fine  fpe  lucri :  ita  no 
facile  iubet  patcr  filio  vt  adeat.  Nou  poteft  aucem  adirc  filius 
fineiuflupatris.l.fiquismihi.§.iu(rijm.Hzcracioce(racinie- 
gatarioacfideicommiflario.l.IcxFalcidia.47.§.  Nunquam. 
infr.adl.Falcid.l.ii.mulier.§.vlt.adTreb,  Necadretnper- 
tinetquodfideicommiflariusprohi?redehabetur.     £(^£(^11 


enim  in  patrem ,  vt  eas  excrceat  quafi  hzredis  nomine,id  eft, 
filii.Sicprocuratorinrem  fuamagic  diredaaftionc:fedno-, 
mioe  domini,  &  qui  femper  domiaus  manet ,  quamuis  exer- 
cerenon  poffit,  &c. 

Tra^latumfuitanpater,  an  fiiiusfic  h^res  inhac  fpecie 
Papin.diximus  vcrunque  hzredem  eiTe :  (ed  diuerfa  ratione, 
idque  fatis  decIacauiretus.Nunc  qu^ritur  cum  fit  metio  hzre- 
dis  in  iege  vei  teftamento ,  de  vtro  inteiiigtre  dcbeamus?Ni- 
hilpoflumrefpondcreiavniuetfum  ,  nifi  fpcdtanda  cflc  ia 
quaque  lcgc ,  aut  fpecie,  ea  ex  quibus  mens  iegis,  aut  teftato- 
tif  cogooicitur.leg.in  ambigua.de  iegib.icg.58,  quoties  idcm 
ietmo.dcregu.iur.infr.  SedhocmcHusdemonftrabiturcx- 
cmpiis  tam  dc  filio,quam  dc  patre.  Primum  de  filio.  Vnum 
exeraplum  eft  in  leg.qui  hberis.  8  .§  .h?c  verba.fupra  de  v  ulg. 
labftit.  Vbi appcllatiooe  hzredis  inteliigimus  fifium ,  pro- 
ptsr  pizfuraptam  voluntacem  ceftacoiis.  In  dubio  enim 
cicditur  maior  cfle  alFeftio  erga  fcripum,  nifi  aliudapparcat. 
«lioqui  non  pocius  eum  infticuerec ,  quam  pacrem.  Ac  fieri 
coceft  vc  fiHus  fuiiuris  fadlus  acquirat  fibi  h^redicatcm  pupil- 
«.hcici.j.eo.cic. 

Aliud  cxemplum  fimile  eft  ia  !.;.§.  i  .infc.de  I.  przftan.de 
quo diximus  fupra in  qusftione iila,  an  pacer  hzres  fic  ex  iu- 
dicio  ceftacoris.  Infpicimus  eoim  non  cui  acquiratur ,  fcd  cui 
honoshabicusfit,&  vtrilegacuminceiiigimus.  Diximusau- 
tem  hoc  fieri  propcer  przfumpcam  voluncatem  ceftacoris.Ea 
lege  coD^eruancur  coniuniftis  perfonis  rcli^a.  quiacredi- 
biTceftccftacoccmmaioreafFediu  ergaeas  circ.  quam  affc- 
^ionemprzcorvc  pcobabilem  fequicur.  Hzcconicdlura 
ceflaccumquislcgatconiundlotumfeiuis.  Poteft  enimfcc- 
ausmanummitti&  fibiacquiicte,  poteft  quoqueelTe  afte- 
'dio  coniundocum.nifi  appaceat  eorum  coatemplatioae  rfr- 
li^um  efle. 

Aliud  cxcmplum  fimile  ia  leg.44.  qui  b^rcdi.dc  condit.& 
deraon. vbi conieAura  voluntatis  boc  facit,ficut in d.  §. ha^c 
veiba.  Crcditur  enim  itiaior  circ  afFeftio  erga  cum  j  quem  te- 
Aatorfaibit.     Alioquicumfcripturusnoncrat,  fcddomi- 


i.poftulante.44.infr.ad  Treb.  Ergo  videtur  quarcam  rctinc- 
te  pofle.  Nam  non  cft  eadem  ratio  fideicommiflarii  quz  bz- 
rcdis.  Nam  poftquam  hzres  femel  adiir ,  non  fiorcft  facerft 
fidcicommiflariusvtiirirummfittcftamentum.Adhftedeni 
igitur  tantumrefpicimus.finequoteftamentum  polletirri- 
tumfieti,cuiufmodihicpater  eft. 

AHud  exeraplum  depatrc.  Cum  dicimus  aaiooes  com- 

perere  hzredilege  li.tab.intelligimils  hunc  hzredem  fe>« 

cundarium, cum  primariushrres,id  eft,fiHusnon  acquirit 

fibi.     Nam  hzc  acquifitio  przcipuc  fit  propter  emolumen* 

cum.  Et  fzpe  lureconfuiti  dicunt cmolumcntum  acquiri  pa- 

crijeg.i.fiapar.quismanu.l.^.fiftatulibcra.§.fifiliiis,dcfta- 

tuhb.l.patcr.^3.§.mutus.infr.dcacquir.hzre.leg.i.Cod.qul 

•dmicadbon.pofl.leg.quamuis.C.defideicom.cumfimiliba, 

Aaiones  eciamdabuncur  c6crapacrcm.l.io,(ecundumna- 

cucam.de  rcg.iur.diredacftaiaio,  quzacquiriturparri,e£: 

iuredire6lo,idcft,exlege.  Hzcacquificiocftex  legc.I.i.  d<i 

reivind.Eaqucanciquiffima  ,  cuius  meminic  Dionyf,  hbro 

3.&Hb,8,     Vrilesa^ioncs  vcniunrexinterpretationepru- 

deotumjiurifdidionc  prztoria,aut  Senatufc.Itaque  pater  re- 

ftituendofiHohzredi,transfcrtineuma(aione$.l.i.§.fifiHo*, 

adTrebel.  NecobiFac  lcx.70.fihzresinftitutus,adTrebei».' 

Naminfideicommiflariura  dirctftz  non  fuerunttransiarz» 

Oppo.Cum  patcr  reftituit  filio,Don  rcftituit  vc  hzres ,  fcd  vt 

pater,vthicdicitun  At  noneftiocusTrebel.nifi  quis  tcfti- 

ruatvthzfCS.l.mulier.iz.§.vltieod.tit.Ergo  non  tranfcunt 

vciies in  filitim  cx Trcb,Sol,vt tranfcant  aiitiones,  id  non  re- 

quiritur.  leg,  i .  § .  de  iIlo.|fed  cur  retineatur  quarta,  iam  ratio 

addudaeft.  Hicintelligendafuntfecundum  iusanciquunx 

in  Pande(itis relacum.   Huic  iuri  non  Dihil  derogatume (t  ift 

aduentitia  hztedicate.  Solus  cnim  filius  h^res  eft ,  quamui* 

patervfumfrU(ilumhabeat,l.vlcim,C.de  bon.qu^lib,  V(u* 

fruditusautemnoneftquartapars  h^redicatis:  (edcerla  rc* 

hi^reditaria.arg.l.z^.re^Ae  dicimus.de  vetb.fig.  Vfuftu^itua- 

tius  pt^cerea  oon  tcpr^icncat  perfonam  dtfun^ai,  fed  fucce-. 

dicinre,&eft  finguiarisfucccflbcmagisquavniueifalis.Ex 


Qum.    Cogitatccftatotfucurumfortailis  vtloiiucisfiacSc      iamdi6lisDafcuQtut  varizq^uzftioaes.  Vnaeftde  iutib.fi« 


501 


Tranc.  T>uareni  Comment, 


pulchrorura,qu^remaneatpenesbqreclcin.leg.4i.quiaper- 
inJe.§.i.acl  Trcbel.  vter  hires  erit  habendus  an  fihus,  an  pi- 
terf  Varii  funt  opiniones.  Puto  ca  acquici  patti  ficut  adioncs 
diicQtx  ,de  quib.diximus.Quicquid  cnim  haberct  hhus  fi  fui 
iutisfaftus  adiret,  id  acquiiicur  pairi.  Nec  fimilisefi;  fidei- 
commiirario.  quia  ha:c  acquificio  legicima  efl; ,  illa  non  uem: 
vndeadioncs  diredx  acquiruntur  patri,  non  tidcicomifla- 
rio.Oppo.lcg.familiaria.cum  lcg.feq.fupr.de  re!ig.&  fumpt. 
fune.  Vbifihlius.quifcabftinet,  tetinetiurafepuichrorun» 
multomagis,quiacquiritpatriforteinuitus&  coadus  apa- 
tre.  Rcfpondeo  lurifconfuLibi  loqui  de  liberi*  tcftatoris,  qui 
luntcxfamilia.  Noshic  loquimur  nondc  tcftatorisfilio: 
fedalteriHS,  quieftextrancustcftarori.  Libc-ri  teftatorisni- 
bil  referc  an  immilcuetmt  le.  Imo  cxhxrcdati  hoc  ius 
fajibenr. 

Qu^Efitumfuit:cumvcrbumlia:rcdisambigumfit&con- 
neniactam  patri,  quamfiho,  dcvtro  accipiendum.  Tra- 
^auimus  quseftioncm  dc  iuribus  fepulchrorum.  Sequitur 
ahacodem  pcrtinens  quiftio.  Silege  municipali  pacilcen- 
dum  fit cum hzrede hominis occifi,  pcens  vitanda; , aut mi- 
nuend.ecaufa,quialexeft,vtoccilbr  ccrtapcEaa  puniatur, 
nifipadusfttcumhaicedibus  eius  qui  occiiljs  fuetit.-cuiuf- 
modi erac lex illaantiqua de iniuriis , cuius meminit  Cecihus 
lureconful.apudGel.lib.  lo.capit.i.  Vel  ponecire  dandam 
pecuni3raha:redibusoccifi,ancum  patrcpacifcendum  erir. 
an  cum  filio  ?  Vtri  danda crit  pecunia  ?  V cei  hires habendus 
cric  ?  Et  in  primis  fi  aduenticia  fit  hirediras ,  conftat  cum  fi- 
lio  pacifcendum ,  aut  fili» daudum  efte.QuianuUus  eft  ahus 
biccs.l.vltim.  Codic.de  bon.qui  liber.  De  profcditia  dubi- 
tatur,&  diffcrunt  interpretcs.  Egoin  primis  coofideran- 
damlegisraEioncmpuco,  exqua  mcns  teftatotis  colligitur. 
argu.  1.7  7 .  cum  pater.§. dulciftimis.de  lcg.  i.Itcm  ea,  qui  an- 
tct-eduac  &fequuntar.leg.fiferuu$plurium.jo.§.vltim.hic. 
1.7  ^. nuromis.de  lcg.?.l.mciuile.  fupr.de  lcgib.Citcraiteni 
expendendafuntexquibus  mcnslegiscognofcitur,dequib. 
dixifubtit.de legibus.  Ex  his poterit  ambiguitas  explicati,  fi 
non  apparcat  verbum  h.-eredis.de  patre  accipicndum  efie  po- 
tius,quam  dc  filio.Mouet  mc.qaod  ius  pacifcendi  corum  eft 
quibus  competit  vindidta  &  accufatio.  Ac  competit  bic  vin- 
dn5la  ei  ad  qucm  hsrcdicas  peruenit ,  bonaque  h§rcdicaria.  I. 
i.C.de  his,  quib.vt  indign.  Idemque  maxikne  confentaneum 
eft  lationi.l.  1  o.fccundum  naturam.de  reg.iur.Credibile  igi- 
pireftlegislcgatorem  fenfilledepatre.  Necaducrfatutno- 
firasopinionil.quihxredi.  44.decond.&dcmon.  Nam  ibi 
conic(3;ara  voluntacis  facic  vc  dicamus  dandum  cflc  feruo ,  vt 
ance  monui:  in  hac  Ijjecie  contraria conieftura eft.  Credibi- 
lecftautemlegislatorem  fcnfiiredeco,cui  competic  vindi- 
Aa.  Eodem  modorcfpon.  eft  adlcg.quaehberis.S.^.hxc 
verba.  {upra.dc vulg.illud  (atis  acute dicitur ,  v crba teftator  s 
intclligi  de  eo,  qucm  iple  (ctipfic  bxredcm,  id  eft,de  filio,vcr- 
ba  legis  de  eo ,  quem  ipfa  lcx  facit  hsredcra,  id  eft ,  dc  patre. 
Sod  fimpliciuseftquoddiximus,  acplanius.noneireverifi- 
milelegislatorcmlcnfifledealicquamcui  cempetir  vindi- 
(5la  filii.-  igicur  in  hac  re  nuUa  habetur  ratio  de  filio  occifi.  Hic 
nonloquimur,  cuicompecitaccu(atio,quamuis  hxrcs  noa 
fif.l.quzfitum.dcfcpulchr.viol.lcg.pro  hxrcdc.io.J.vitim. 
deacquirend.hxred.  bicloquimucde  ftlio  extranei,quem  te- 
ftaturhxredeminftituir.  An&cumfihooccifi  pax  habcada 
fitdabit3ripoteftVcrbum,hxrcdis,aliquandointeIligiturdc 
filio.l.cx  fadlo.i7.§.  vltim.ad  Trebell.Scd  hxc  quxftio  paulo 
alieniorefta  propofito.  Abfoluta  eft  quxftio  dc  patrc& 
filio  ,  vfcrcocum  fitbxres.  Hac  difpuratione  redditaeft 
claciordiftia6lioPapi.  ez  cuiuspcrfona  fidcicommiflumvi- 
cescapiat.  Etanpater  falcidiam  excrceat  ?  Diciturautem 
falcidiamdeducere,  cumreftituitcxtraneononfilio.  An  i- 
dcm  diceniusde  domino  &  feruo?  Pone  dominum  roga- 
tumefle  reftituerc  (eruo  hxredi  inftituto.  Hoc  fideicom- 
niiflum  valet  ,  fiappareat  collatum  in  tempusquo  liber 
eflec.Icg.quidamita,  1  f  .§.fifcruo.adTrebcIlianum.Anpo- 
tcrit  dominus  quartamdcduccre:  Videtur  quibufdam  de- 
trahcrc  pofle ,  quia  dominus  ipfc  eft  bxrcs ,  non  feruus.  Et 
boc  inteceire  aiunt  inter  patrc  &  dominij.ecnlent  enim  do- 
minumhxredcm  cffecxfuaperfona.pcrinde  acfiinftitutus 
«flet.HaQC  opiaiouem  (uam  taentur  arguraentis,qu^  fequii- 


tur.  Primum cft ex hoccap.  Papin.Nam Papin. in bacparfc 
de  filio  tantnm loquitur,  non  de  feruo.  Accurf.ait  eum  caute 
facere,quifileatdeleruo.  Prxterea fccuus non  potefteflc 
hxrcs.hxredirasenim  &  iushxreditariumex  iureciuih  eft. 
not.ad  lcg./.verbis  ciuilib.fupr.de  vulg. At  ferutjs  capax  non 
eft  eorum ,  qux iuris  ciuilis funr.leg.  )  3.quod  attinet.de teg. 
iur.I.qui  tcftamento.io.  §.  feruus.fupr.de  tefta.  Hinc  fcruus 
dicitur  non  pofle  vfucapcre pco  hxrede.leg.4.fequitut.§  fcc- 
uus.de  vfucapion.Ncc  veco  nouum  eft ,  ius  vacium  in  filio  & 
feruo  eflc.  Nam  filii  funt  libcrx  condicionis ,  quamuis  mi  iu- 
ri$nonfint.(apradehis,quifunt(ui,velalie.iur.  Filiusfami- 
lias  obligatur.I.  filiusfam.de  obli.&  ad.Seruusnon  obligatut 
iureciuili.1.23.  in  pecfonam.  deceg.iuc.filiusfa.munecib.pu- 
blicisfungitut.l.i  4.nam  quod  ad  Treb.feruus  nullo  modo.l. 
Barbarius.  de  oft.  prxtor.&  ficdefimilibus.  Verius  tamen 
puto  diftin6lioni  locii  non  eflehicin  feruo.Satis  enim  vifum 
f uit  Papin.in  initio  facere  mentionera  ferui.  Qux  poftea 
fubiiciunturdcfiliofamiLeadem  funtintelligendade  feruo, 
quatenus  id  conuenire  poteft  conditioni  feruili,  vt  in  ea  diut- 
fione  Papin.  Dicoigituc  feiiium  non  rainus  hzredera  efle, 
quamfiUum  &dominura  bsredem  efle  ex  pecfona  fecui ,  & 
nonpofleabeofalcid.  deducece.  lucifconfulti  non  diftin- 
guunt  (ecuura  a filio  in  hac re.  Exempla  (unt  in di(^.  leg. qui 
libcris.§.hxcverba.&did);.  leg.qui  bxredi.&  aliisfimilibus 
locis.  Prxterea,  fideicommifium vires capere  ex perfona fer- 
ui,argu.crt.l.legatum2ip.§.alicnus.hoctJt.Curnon  valetle- 
gatuni,quafiIegacusfitfcruushxredis,§.nonfoIum.Inftitut. 
de  lcg.  non  potcft  ratio  rcddi,  nifi  quia  vires  capic  ex  perfona 
ferui  quafi  hxrcdis.  Si  caperet  vircs  cx  perfona  domini,pro- 
culdubio  valeret.  Huc  pertinet  l.debitor.8  2  .§ .feruo.de  leg. 
z.vbi  res  domini  legatur  fcruo  alieno.Sed  cur  no  intcrpreta- 
murdominum  potius  hxredemefle  ,  ne  pereat  lcgatumf 
Refpondendum  eftvc  dixi  adJ.  34.qui  horainem.dcfolu. 
Dominu$eoiureeft,quoeflctreruus,  (i  acbitciofuoadirer. 
Diflblutioobiedorum.  Seruusdiciturnoneflecapaxh^re- 
ditatis.-quia  iuris  cft  ciuilis.  Rcipondeo  ne  filium  quidem 
capaccm  cfle  quandiu  eft  in  poteflate.  Scio  difFecre  filiura  il 
feruoinplerifquccaufis.  Sedin  hac  acquifiiionepareftv- 
ttiufque  caufa.  QuJ  cft  in  poteftate,nihil  fuum  babcre  po- 
teft.J.item  vobis.Inftit.  perquasperfo.  Idque  accipiendum 
tamdcfilio,  quamdefccuo,vtdocet  Dionyf.hbr.  8.  Olim 
crat  fimilis  prope  conditio  filii  &  ferui  in  acquifitione :  nihil- 
que  mutatum  rcpetituc  fure  Digeft.nifi  in  caftienfi  pecul. 
Non  magis  igitur  capax  eft  hxrcditatis  filius,  quam  feruus.Et 
hoc(ecandum  (ubtflitatemeftaccipiendum.  Namvtilitas 
fuadet  vt  vtrunquchabeamus  prohxredc  fecundum  quid, 
vc  fupca  diximus ,  vc  facisfiat  voluntaci  tcftatociS;-.»  Dixife- 
cundum  quid,  non  fimplicitec.  Nam  iuca  hxceditaria  crans- 
feruntuc  in  patt  em  &  dominum  I.7  8  .placet.de  acqu.  bxced. 
Dominium  non habet fecuus rerum hxrcditariarum,  acne 
pofTefllonem  quidem  ,  faltemciuilem,  quxad  vfucapien- 
dumvaIeat.di<^.Ieg.4.fequitur.§.feruus.devlucap.Nonpo- 
teft  igituc  (ccuus  cem  poffidece  quafi  bxredicariam.  Ac  ne 
filius  quidem  vf ucapere  poceft  pro  hxrede.  Lex  de  vfuca- 
pioneprobxredeincelligendaeftdcpatre  &domino.  Vbi 
ergo  de  acquificione  agicuc,  incecprccamur  bxrcdem  efTc  pa,'- 
tremautdominura  magis,quara  filium  aucferuura,  vt  ivtr 
praoftendimus. 

Dixitara  fecuura,quarafiliumhxcedem  efle,necdiftin- 
gui  filium  a  fecuo  apud  Papinia.  Hinc  exiftit  quxftio  de  in- 
tcrprctationc  borum  verborum,  Si  bxres  non  erit,  cum  fub- 
ftituitur  aliquis  feruo,  aut  filiofain.vt  in  leg.  40.  fi  pateifanl. 
dehxrcd.inftit.&in§.vltim. Inftit.de  vulg.fubft.  Hxc  vcc- 
ba  late  intecpcetamur,  quod  verbum,  hxrcdis ,  latam  habeat 
fignificationem,  vtante  diximus.  Infecuo  autemvelfihofa. 
fjcaccipiuntuc  ,  aut  alium  hxccdcm  nonfeccrit  puta  pa- 
tcem ,  aut  dominum.  Nec  diftinguituc  feruus  a.filiofa.d. 
§.vkim.Ratio  manifeftacftcx  iam  didis.  Namcumferuus 
aut  filius  acquirit  domino,  vel  patri ,  intelligitur  adhuc quo- 
dammodo  hxres  efre.  Pater  hxreditatem  obtinet  cx  perlona 
filii,dominus  ex  perfonaferui.  Filius  autem,vclferuu.'i  manet 
hxccsfecundumquid,  vtfupcadixi.  Citaui  leg.  qui  libcrii. 
8.§.bxcvcrba.fupradc  vulg.addel.i.infradchis,quxpcEnx 
aomia.celiQq.vbi  dicituc  tam  fecuum  quam  filium  efTc  hxrc- 

dcs. 


In  tlt.  T>e  legatU  (^fideicomm* 


4«.quamuispatri ,   aut  domino  comrocdam  acquicacur. 
Cred.bile  eft  igicur  teftatorem  ita  cogitarc.Cum  autera  fub- 
fticutioficci,quifuiiuriseft,ficinterptctamur,autfimuta- 
taconditioncaliumhiredemnonfcceric.d.d.leg.fipatetfa. 
J.vlcim.  Eadem  eft  conicdura  voluncatis.de  qua  diximus  (u- 
pta.  Vultenimteftatorvtfibiacqnirat,  aucJaltem  aliiqueni 
hiredem  facerc  voluerit,  adeundo  eius  iuflujfi  forte  contin- 
gatcumaliens  poteftatilubiici.  Indequiritur,fiqui$iufti- 
tuetitferuumalienum,qHemputabailiberum  ?   Ait  lulia- 
nus  ia  AiSt.  leg.fi  paterfam. diuidi  hircdicatem  ajqualitcr  in- 
tcrdominumfcrui&fubftitucum.  Sed  quaratione?   Nara 
ooo  debet  admitu  concutfus inftituti&  fubftituti.  1.  j.de ac- 
quir.hxred.  Sedhic  diuifio  fit propterea  quod rcs dubia& 
ob/cura  eft.Rationcs  ex  vtraqj  parte  eiufmodi  funt.vt  neuier 
vinccredcbeat,  vtdiciturinleg.fi  duo.infr.vtipolIid.Qua- 
fipariafinttacionummonaentaex  vtraque  partc.  Prolub- 
fubftituco.     Hicverba,  Si  mutata  conditione.fic  dcbent 
accipi.  Qu;a  teftator  putat  eao)  liberum  eflc.  At  mutata  con- 
ditiononeft.  Ergo  euenit  conditio  fubftitutionis.  Contra 
(ubftitutum.  Teftatorvoluit  acquiridominopoftmutatara 
conditionemfcrui,&  cxdudi  iubftitutum.  Idcraergo  crc- 
ditur  fenlutus  faiilc,&fi  fuillet  feruus  temporc  inftitucionis. 
hjccperplexicasfacic,vtdiuidaturhsrcditas.  Secutiluntex- 
emplumTibciiilmperat.  quiitadccteuetatincaufaquadam 
foa.  Diuidicurcrgohasredicas  2qualiter,vtdiciairin§.  vlt. 
Iaftic.de  vulg  fubftit.vbiThcoph.rcm  explicat.Curautera 
dieitur  fcruis  diuidiin  didt.leg.  fi  patetfam.  docui  in  tradlatu 
deiubftitutionib.  Nuncquaritur.anidemdicendum  fit  de 
filiofam.quoddefetuo.'  Poneinfticutum  efle  filiurafam. 
qui putatut efle (ai iuris.   Qujdam putant in ictuo tan tum id 
locum  habere,  non  in  filio.  Seruus ,  inquiunt ,  nullo  modo 
hites  eft.ideo  non  eft  mitum  fi  admittatur  (ubftitutus.Fihus 
ha?res  eft,  ideo  fubfticutus  exdudicut.  Ego  iam  oftendi  quam 
idaveroalicnumfic.  Intcrpratationcquadam  iutis  vtetquc 
dicituthztes  tam  filius,  quatn  feruus.  did.  leg.  qui  harrsd.  d. 
Lquilibe^is.l.  i  .de  hisqui  pa:ni  no.  relinq.  S;  ha:cinccrpte- 
tatioiurislocum  nonhaberet.omnino  adraictetetut  fubfti- 
tucus,  qui  tamen  adm  ttitui  folura  in  partem.  Sanein  aducn- 
titiahsicdiiatc  txi-ludetur  hodiefubilitutus.Qiiia  filius  hat- 
res  folus  eft  leg.vlcim.  C.de bonis  qua: lib.non  enim acquiti- 
tur  patri  nifi  vfusfrudus.  An  autem  admittatur  concurfus 
ia  vlufruiiu  quajftio  eft  altcrius  loci.  Scquens  quxftio  eft,  an 
diftindio  Papinian.  locum  habeat  in  hxreditatc  profe(a«tia  ? 
Bait.negat  ciimplcrifqucaliis.   Quiatunc  pateivideturin- 
ftitutusminifteriofilii.DuoefficiunturexhacopJnione.Pri- 
muiB  quod  pater  rcftituit  exiraneo  tanquam  hsres  ex  perfo- 
nafua.noacxperfona  fiiii.     Quare  fi  quo  temporc  detra- 
hendaeftfalcidia,  filiusfuiiuris  lit,patcr  ipferecmcbit  falci- 
diam.nonfilius.  Secundo,patercxercettalcidiam  aducifus 
filium  ipfu.ii  ,quia  ceflai  ratio  Papiniani.     Hic  opinio  ni- 
ticurrationenonieuinccimprobabili.     Namfilius  videtur 
nudusminiftercflc.  Paterautefjlush^resinftitutus.  Quod 
dixivtruraquc  participcm  circiurishircditacii,  locum  nen 
habet  in  hxt  cditate  ptofedlitia,  fi  vera  eft  hjc  opinio.  Citant 
leg.41S.quidamcumfiliura.fupr.deh2rcd.inftic.vbi  quidam 
ir.fticuitar  quafidicisciul"a,&contcmplacionc  alcerius.  Ci- 
tantleg.infideicommifli.J.cum  Pollidius.de  vlur.vbimater 
inftituicquendampropinquum  fiIii,quodnonconfidat  tu- 
toribus .     In  his  omnibus  exemplis  nibil  minus  vult  tefta- 
.  tor,  quam  bunc  fibi  hircdem  efle ,  quem  nominat.     Sic  in 
■  propofica  fpecie  vidctur  non  filius  haires  eflc ,  fed  pater. 
Hacpertinetlex,fifiliofamil.i5).ff.dedonat.cauf.mort.vbi 
:  filius  nudum  prsftat  miniftetium.     Sumitur  ctiam  arg.  ex 
- '^'g* 7 9'Cum  pater. §.  donacionis.de legat.  2. vbi  luriiconful. 
aitnihilreferrecumquoquisloquatur:  (cdinquem  volun- 
tacisintentiodirigatur.     Haecfantargumcnu  huius  partis 
.  fat  spcobabiliainipeciem.  Aflcntiortamcniisquiputantt- 
dem  111  profeditia.     Nam  in  primis  non  facile  debet  ndmit- 
ti  intet  pretatio  qua  Papinia.verba  ita  rcftringatur.  Ait  Papin. 
fimpliciter  hajreditatem  filio  datam  cflc.     Ergo  gencrali- 
teiaccipciedebemusvulg.leg.deprctio.depubli.inrcmadl. 
Cum  pcajfertim  nulla  ratioht ,  cur  profedliiia  cxcipiatur. 
NacuiufcunqiContcplationcinftitutusfitfilius,(emperhz> 
{cscft.  Indii^.leg.quidamcumfilium.hzrcs,  dicitaris,qui 


5OJ 

inftitutuseft,  quamuiscontemplationealrerius.  Idemcr- 
go  hic  diccndum  in  filiofam.  Adde ,  quod  patri  non  acquircc 
nifi  velir.argu.leg.cum  proponas.Codic.de  hxred.inftir.lgi- 
turperfonariliihicetialpedlaridGbct.  Noninficior  perfona 
infticuti  maxime  (pcclari  in  aduentitia  :  fed  in  profeditia 
qaoqueidemcftdicendum.  Obiiciiurnobis  voluntas  dc- 
faiiiti ,  quafi  vcro  fola  voluntas  fufHciat.  Cercum  eft  aurcm 
lolavoluntatcdefundinonficrih^redem.dixiadleg.^.fupr. 
hocrit.Exemplumcftin  dift.leg.quidamcumfilium.  Pater 
noneftfcripius,nequcnuncupacus.Ergononpoteftdirib5- 
res,  nificxperfona  filii,vtantediximus.  Deinde,volu'i- 
tas  non  tepngnat,  fi  re^c  cxpendatur.  Vult  tf  ftitor,  v.-  filius 
acquirat pairi,  n on  fibi :  fed  intcrim  cogitat polfe 3ccidere,vt 
filius  nolicacqLif  erc  patti,  vel  non  pofli  r.  Cogitat  in  omncm 
euentu.-nalrerumforehircdem.  Idautem  przfumitutco- 
gitarc,a«tvelle,quodiuriconfentaneumcft.leg.fiduo.d8 
acquir.harred.Exhisconftatetfi  harreditasproftditia  fic,fi- 
liumefleprimarium  bxrcdem.Itaquelocum  habet  ruio  P*- 
pin.cura  qusritutdefalcidia.quia  ncrao  cxperfona  fua  fibi 
obligaripoteft. 

Aliaquaeftioeftjanhascdiftiniftiolocum  habeat  inh^ra- 
ditatt||aduentitia  fecundum  iusnouum  ,  quo  ha-iedttas  x- 
quiiicur filio.  PoQcpatrcm  rogntum  tcftitueie  exrtanco: 
vult  detiaherequartam.  Refpondeo,  non  pofle  fibi  dctra- 
here :  fcd  filio.  Intelligitur  enim  rogatus  vt  adminiftiator,ex- 
cmplo  tutoris,leg.peto.7  1  .§.matcr.dclfgat.z.l.etiam.C.de 
fideicom.  Pater  nuUo  modo  eft  hxres,  ne  fecundarius  qui- 
dem ,  aui  vicarius.  Cum  dicimus  nomine  filii  patrem  rogari, 
duplicitetintcUigitur.  Primo,cumh«teditatcmacquiiit  le 
vera :  fcd  cam  habet  bencficio  filii ,  &  quafi  locum  filii  rtnec 
inca  hxteditate.  Hacciditin  aHucntitia,  &inprofe(5litia 
fecundumius  antiqiium.  Hjicfimiliseft  procuratocin  rein 
fuam.  Hicenim  rem  fuam  gerir,  qiiamuis  ncmine  altcf  ius.l. 
.quiftipend'a.C.dcprocu.  Sicpater  inprofedliiiaremtua  n 
gcrit : fed  filii nominc.  Sccundo  nomine filii  togatus  diciri.c 
patercumtanquamgercns  rcna  filiirogatur,  quamuis  nihil 
iutishabeat,  vt  accidit  inaduentitia.  Similishacinre  vero 
procuratori,qui  non  tantum  gerit  nomine  alterius:  fcd  etiaia 
gcritremalienam. 

Excmplu-a  eft  de  turorc  in  d.l.peto.  §  .mater.de  1;  g.  a.Di- 
xcritaliquis ,  Imoverotenetui  patereiijmnominefuoali- 
quacxparte,  qtiia  habct  vfumfcudlum.  Qurftio  viJciur 
pendereex eo, an patcrteneatur ad legata.  Scqacndi eft di- 
ftinflio  Iuftin.inl.vltim.§.finautfemlegata.  C.dctonisq:!af 
lib.Sifideicommiflamfoluipoflicexrediabus.patcrtenetur 
nomine  fao,  &  incclligitur rogatus  nomine  fuo,  Si  n un  pof- 
fit  folui,  tencblcur nomine  filii,  non  vt  pacer :  fed  vc  admitii- 
ftrator. 

Rcftant  explicandx aliquot  ancinomi^.  Vna  eft  ex  1. 1  §. 
indcNeratius.adTrcbcl.  vbi  fideicoraraiflarius  piimusnoa 
detrahicafecundo,contfaptioiempaitemdiftin6tioius.£c- 
gonccpaterdetr^credcbct,quia  fideicommifliritis  h*re« 
eftefFcdlu.ficut  hic  pater.l.  fi  filiusfamil.  fupr.  Qood  cu,-« 
eo,  qui in  al.Sed ratio  diuctfitatis fupta dcmoi  ftrata  cft.De- 
trahitutfalcid.  neirritumfiattcftamcntum.§.fcdquiahxre- 
des.Inftit. defiJeicom.  hxred.  Eadem  eftrari  )pacris,qji 
noniubetct  adirennefpecommodi.  Alia  eti.)m  rationoii 
improbabilispoteftafierii.  Quia  paterintelligitur  ros;at(.s 
ex perfona filii & tauquam ha:res & vicarius filii. K<\  Gt  nn a 
patreintelligiturreliftumafilio.  Nonmirum  igiturfi  faki- 
diamcxcrcet.l.ii.mulici.J.vIt.adTrcbell. 

AliacaufaeftfideicommifIarii,qui  non  reprxfentat  pcr- 
(onam hxredis.ncc tcli^tum a  fideicommiflario , intell  gi. ur 
reli6tura  abhxrede.  Itaquehoc  cafucum  fiJcicommif^ 
ratittsexpeifonahxredisreftituir,  deducitfalcidiam.l.fipa- 
tfoni.^f  .§.quifideicommiiraiiam,infr.adTrcbcl.  Duo  er» 
go  cafos  obiter  notandi  (unt  in  quibus  fideicommiflarius  de- 
trahit.  Vnuseftcumcxperfona  hxredis  reftituii.  quiale- 
gata  telida  funt  ab  hxredc.  Altcr  eft  in  di6t.§.indc  Neratms. 
cum  h^res  non  dctrahit  vt  giatificetur  fideicommtflar:o. 
Quo  cafu  etiam  nominehxredis  &  ex  eius  petfona  intcll;gi- 
tur  deducere.  Sed  cur  bonoruni  poflefTor  detrahr  ponus, 
quam  fidcicommiflarius.^^l.i.S.bonorum.co.tit.  adTrebell. 
Quia eft  hxres pcxtorius.  §.qu0sautera.    laftit.dc  bonor. 


^o4  FrAnc.Duareni  Q>mment. 

po(I.I.i.debon.pofrcfr.leg.mconditionibus.i9.§,fipatronus.  Didraushoc  non  habere locum ,  nifi  cuta  filius  eft  ftOtxn 

decond.&  dcmonft.  Item  cadcm  cftratioquxin  legitimo  fuiiuris.  Papin.de filiofa.loquitur  :  nec  vlia  mentio  eft  aa 

hircdc,quia  ex  aditione  ,  vcl  agnitione  pendetteftamen-  fucritfadlusfuiiuris.     Conueniret  quidem  vcrbis  ,  fidi- 

tum.  Noncfteademratio  fideicommiflarii.    Nulium  cnira  cercrausacquirifiliocura  cftin  poteftate.fedaliaratiohanc 

faftum  fideicommiflariineceffatiumcftadconfirmationem  intcrprctationcmreiicit.  Secundum  ,Isretineredcbet,qui 

tcftamenti,d.l.fipatroni.§.quifidcicommiflariam.  adTre-  oneraturfideicommiflb.^.finautcmaliquidfubconditionc. 

bellian.  Codic.de cad.tol.lcg. fi  quis  Titio.de legat.i.   Anpatcrbic 

Aiteraantinomiaeftexl.iubemus.§.  i.Cod.ad  Trcbelliari.  oner3turfideicommiflo,quia  perfilium  hires  fatauseftjji 

contra fecundam  partcm diftinftionis de  filio, vbi patcr falci-  fi  alicnus.4<r.dc lcgat.i.  leg.  ^.a patrc.de  legar.  5 .  Tcrtium, 

diam  cxercct aduerfus  fiiium.  Sed  diffimilis  eft  fpecies :  ibi  c-  adita ha:rcditate  per  filium  oni aia  patri  quashtaiunr.  leg.  i.fi 

nimpatcripfehaercsinftitutuseft,&hircscftcxperfonafua,  aparen.quismanu.&  leg.placet.de  acqiur.hjtr.   Q^omodo 

non  filii.     NuUa  itaquc  ratio  prohibet  eutgi  vti  falcidia.dift.  igitur  potcrit  hoc  fideicommiirum  filio  acquiti ,  quod  cft  iani 

lcg.mulier.§.vItim.infraadTrcbcllian.    Inhacfpccieinfti-  quiCtumpatri  ?  QupmodopoteritabeoaHfem  ?  Qjar- 

tutus  cft  filius ,  non paicr.intelligitur autem pater  hircs  cfle  tum ducitur cx  verbis  luperioribus  Papin.iuxta  leg.  fi  lei um 

interpretatione  quadam  iutis,nifi  cura  rogatur  filio  rcftirue-  pluriuro.  j  o.  §.  vltim.in  hoc  titul.l.  inciuile.  fupt.  de  iegibus. 

re.quiaex  perionafua.&cit.  Venioadquartam  paitcmex  Inhacfpeciepatcripfededucitfalcidiam,nccineaquicqu«ni 

qaa  annotandum  eft  ,  fideicommiflum  conditionale  non  iurishabcrediciturfilius.  Papin,  non diftinguit  an  fitfuiij- 

tranfitCadhaEredcaa.      Conditioeft,fipatcrmoricturviuo  ris.aitpatremdeducere  falcidiam.  idera  crgo  dicendum  in 

filio.l.haEresinftitotus.  5  z.fup.dcacq.hxr.l.  ^.quandodies  hoc fideicommiflb.  NcrapevtomnimBdoacquiraturp.ni,* 

lcga.ccd.Hoceftcertifllimura  axioma.  Seddifficultas  cftin  etiarafifiliusfuiiurisfit.  Hucaccedit.quodmaior  eft  ratio 

ratione,  qui fubiicitur.  Nam  etfi rcliftum fi t  exttaneo,non  in fideicoramiflb,  quam in  f alcidia.   Nam  falcidiam  non de- 

tranfmittitur.  Hincexortzfuntvariaeintetpretatione$,&fa-  ducitpater^nifitanquamhirescxperfonafilii.dita.lcg.mu. 

ne res  eft  admodum  obfcura.  Interprctatio  Pauli  mihi  vidc-  lier.§. vltira.fideicommiirum rctincre poteft is etiam  qui  non 

tur  habcre  nimis  falebtarura.  Eam  (equi  folitus  fura,  &  fupra  eft  hajres  puta lcgatarius.didt.l.  fi  quis  Titio.dc lcgi.  2 . Quin- 

filiquidattigi.  Scdnuncpaulo  copiofiusidexplicandumeft.  tumcftex  lcg.fi  filiusfara.deverb.oblig.filius  ftipulatus  eft 

Duplexigiturqusftiocomprehenditurhis,brcuifIimisverbi$  fub  conditione  cumeflct  inpotcftate  :  temporccxiftcDtis 

Papiniani.  Vnaeft,anfideicomraiflumconditionalc  tranl-  conditioniscratfuiiuris.  Nihilominusacquiriturpatri.qcia 

mittatur.''  Etccrtura  eftnontranfmitti  .fiuecxtuncoreli-  in  initio  &  tcmporc  contra(3:us  fuit  in  poteftatc.     Sedin 

dlumfitjfiucfilio.  fpecicnoftra  filius  cratin  potcftatcsditionis  tcmpore.  N;- 

Alcctaqua:ftioeft,quisretincredebcathocfidcicommif^  hilcrgorefcrranpofteafuiiuris  faftusfuerit.     ScKtum  ar- 

fum,quodcaducura  effeftura  eft  ?     Et  ha:c  cft  praecipua  gumenturaeftexleg.fipoft.^.§.vItira.infraqaandodiesleg, 

quxftio.  Papinian.aitpatfemretenturum:quiacxpcrfona  ced.Legatidics  ceflitquo  temporefcruus  crat  in  pcceftatc. 

ipfiusviresaccepir,idcft,quiaapatre  ipfo  reliftum  intelli-  Detndehberfa(Sluscft.aitibiIurifconfInonacquiriferuo,(-vd 

gitur.     Oftenditautemhisvetbis,  fiexpcffonafilii.&cxt.  domino.  Acfortedominusnodumagnoucratlegacumcum 

aliuddicendumcfle.filiusenimretinere  poflet  faftus  fuiiu-  feruuscftmanumiflus,&rcpudiari  lcgatumpoterar.    Hxc 

ris.  Cutnfidcicommiirumdcficir,  isretinef,aquoreli^um  fpeciesvidcturdiflirailisnoftrx.  Ibidominiumrcilegatxeft 

fuit.§.fin autem aliquid fub conditione. C.dc cad.  f ollend.l.  acquifitum domino, quamuis  rcuocabilc,  quia poteft repu- 

17.fi  quis  Titio.  de legat.i.  ^tquura  eft,  vt  is  qui  fubftuiet  o-  darj.hic cria rcs  cft  acquifitapatri ,  qux tamcn  poteft  auoca- 

nus,capiatetiamcommodam.l.Secundura  naturam.de  reg.  riiubconditione.     Sicnt  crgo  ibi  perpetuo  reraanet  penes 

iur.  Sedcuraitomnimodo  ?  Quia  patcr  hoc  commn  iura  dominura   ,   ita  ctiara  hic  remancre  debet  penes  patrem. 

capitfiuefil'usfuiiurisfiat,fiuemaneatinpoteftate.  Sicni.n  Scptimumargumenturacft, exleg.fi foIus.8o.§.vlcira.fupr. 

fideicommiflumvirescaperetcx  pct(onafiIii,paternoareti-  dcacq.hxred.  Scdibiacquiriturfcruomanumiiro:  quiao- 

nefctomnimodo.Patcf  enimmodoretinctmodononreci-  pusrftnouaaditione.  Qu^ratiohiccefl"at.  Nullum  hicfa-' 

net.Rotinec,cumfiliusajanetinpoteftite;nonretiner,:nra  «^urafiliirequiritur.ergononacquircturfilioiuiiurisfaiJto: 

filius  fit (uiiuris.Pianus  eft  hic fenfus.PIanura  eft  etiam quod  f ed  patri.  Odauum  argumemum  eft,  deficientccondition» 

acontrario  colligitur.  Sedobicila  diluenda  funr  reccntio-  fideicommiflumperindchabendumeft,  acfinunqucm  reli- 

rum,  prxcipue  vero  Alciati ,  qui hanc  interpretationcm  op-  dlum  fuiflet.leg,  pccuniam .  j  6.  fupra  de reb,  crcd,  &  lcc.8. 

pugnat.  Primum ,  ait  non  conuenire  vetbis,quia  nulla  men-  nCceflario.infra  dc  peric.&  commo.  rei  vendit.  A t  hoc  cafu 

tioeft,anfi!iusfucritfadusfaiiuris.     Sedegoiara  oftcndi,  proculdubio  acquiritur  patri.   Nonum  argumentum  el^. 

nififallor, nihileflc  quodvetbisrepugnet. Secundo,pater,  Abfurdum,inquiunt,fequiturexnoftrainterprctationc.  Sr 

inquitoneratur  fideicommiflbcumextraneo  reftituit.ergo  fideicoramifluranonfufBccrct,  patcrid  retincrctvfque  ad 

rctincredebec.leg,<J4.fialicnus.iDfradeleg.i.&1.4.apatre.  taortem.  quia  rogatus  eft  tantum  rcftituerc  poft  mortem 

delcgat.j.  Sed  ncgare  nonpo(rumu$,quinoneratusfitfilii  fuam.     Ergo  &  cura  deficir  fidcicararaiflura.  Abfurdun 

noraine.Ircmfilius,fiefretinterimfa(5lusruiiuris,oneraretur  enimeftpatrem  plusiurrs  haberccum  fideicommiflum  va- 

fideicoramiflo.  Tcrtioaitomnia  patri  qnxfita  funt.   Ergo  let.quamcumdeficit.  Hxcfcrcfuntaduerforumarguracn- 

commodumhocnon  debetabcoaufcrri.  Refpondeo , rc-  ta, qux  fubtilitaces  funt ,  imocaluranix,  quibusfubuerd 

manfiflefiliurahxrcdcm,vtfupradi(Jlumeft.Qu'rco  loco,  pofleviderurnon  Paulustantura  ,   fedipfeetiamPapinian. 

Nullumius,inquit,habccin  falcidia.  RtfpoBdeofalcidiaru  lamadmonuitotarahancPapinian.fentenciamdtfendipro- 

filiicommodoccdetc,   fifui  iurisfit  tcmpote  dedu(Slionis.  ptetvtilitateramagis.quarafubtilitatemacrigoremiurisci- 

Sicvidetisfilium  nonhabere  nudura  noraen  hxredis,  fir.e  uilis.     Siqnis  incelicxcric  ea,qus  iampofuimus  quafi  pro 

efFe(^u.     Quinto loco,nomen  hxredis  aiunt intelligi dc  pa-  principiis quibufHaro ,  non adeo crit  difficile hic  obic<!la di- 

tre,  cumde  commodoagitur,vt  dixi  fupra.     RcfpoBcieo  lucrc.  Atqueadfingularmfurarefpon.  Ad  prlmura.  NoBi 

id  vcrum  eirccum  fiIiuse(linpotcftatc:fecus  fi  fitfuiiuris  fa-  conueniteverbis  noftrarainterprctationem,  maeBumfaBC 

«flus.  Exemplura  in  hac  retentionc.  Itcm  in  falcidia.     I-  eftvitiuminterprctationis:vetbacnimfenfuraaudlorisde- 

temin  fubftitutione  pupillafi.lcg.quilibcris,8.§.hxcverba.  monftranr,  leg, Labco.infr.de fupcl.lc.Ncclicetintcrprcii 

fuprade  vulg.  prxrexturaiioaisalicuius,  a  vetbis  reccdcrc.l.prcJpexit.iz. 

Interpretatasfurapoftreraa  vorba  Papinia.  Sccucusfiioa  infrqui&aquibusmanu.ConfidcremuscrgoverbaPapin. 

Pauli  interpretationem,  qui  dicit  aon  hic  quxri  principaliter  Cafus  qui  cxprimitur  clarus  eft,  nifi  fallor,  Alter ,  qucm  col- 

an  fidcicommiflum  tranfmittatur:  fedan  pater  id  rctineat.  ligimusargnmentaEdoacontrario.nonpotcftdici  avcrb'$ 

Sententia  igitur  noftra  cftrfilium  tunc  retinere  fideicom-  alienus  efle.  Omnimodofignificaturin  cafu  contrario  pa- 

miflum.cumexipfiuspcrfonavircscapic,  ideft,    cum  rcli-  tremnonvfqycquaqueretencurum.  Necexponicqucmo- 

dlumeftcxcraneo:fedicadcraumfifuiiurisfa6lusfit,quiaa-  «JoidacciderepoflicErgodebemusbocinrcrpretan /ecun- 

liasfibiquircrcnihiipoteft.      Obie^aa  quxdam  diiuimus.  durarationemiuris.quxaliundepctcndacft.Vtitademum 

Primuraeft,  quodbxcintcrprctatio  non  conuenit  verbi$.  acquiratur  patri  ,   fifilius  fui  iurisfa(ilu«aceuirerciibinoa 

potuerit 


I 


'SP' 


IBOtuerk  Namratioiurisnonpjti:urvcfiliusin  poteftacefi- 

I  biacquirat.   Adfecundum.  Paccr, inquiunt,oneratuccum 

filius  adiit  iuiTu  pacrisdift.  leg.fi  alienus.  tf^.infcadelcg.i. 

Relpondeonsgari  nonpoirc,  quinfic  oneracusfiliinominc. 

Pipm.hocexprimitdifcrteinhoccapitc.    Vndehliusipfe  o- 

neratus  intelligitur  ,  quamuis  pater  interim  onujfuftincat, 

donec  hlius  fui  iuris  fadlus  fucric.  Acprohabilequibufdam 

vidctur.fi  filius  reperiatur  fui  iuris  tempore  reftitucionis.cum 

tencriadfideicommifium.Sicinterpreranturd.6l.leg.fi  alie- 

nus.  etiam  fi  filius  fa6lus  fi  t  lui  iuris  poft  ha;reditate  iam  quac- 

fitampatri.  Verum  ^i(9:.lcx,fialicnus.loq'.i!tiir,cum  filioac- 

quifita  cft  hasredicas.  Nccratio  paticurvtfilius,quinonha- 

beccommodum,fubeatonus.  Nullafaneiniuria  hic  afiici- 

turpater ,  quia  nihil  amittit  de  fao,  quin  feoiper in  lucro  ver- 

(acur.  Acin  dubio  faucndum  eft  acquifitioni  filiijcuius  benc- 

ficio  acquiriturpatri ,  quicqu  d  acquirit.  Ad  tertium,omnia 

inquiunt,patriqua:runtur.  Refpondeo  omniaquaEripatri.* 

fed  certo  modo  &  ratione  quiruntur  filii  nominc.ita  vt  filius 

maneatprimarius  h^rcs.EfFedlus  eft,vt  quandiu  filius  manct 

inpotcftate,tandiupaterlocumciashabcat.Eftcdusfuiiii- 

risacquirit  ea,quxtumobtingunt,Hac  pectinetlcx,quili- 

beris.8.§.h2cverba.fupradcvulg.  Filiusacquifitaiam  patri 

hatreditate,fiicccdicimpuberi.Et  acquirit  fibi.fi  reperiatur  lui 

isris :  quo  ternpore  locus  eft  fjbftitutioni  pupillari.  Ad  quar- 

tum  refpon.  falcidiam  cedere  lucrofilii ,  fi  tumfuiiurisfit. 

Quia tunc hxres  eft  & capax.di«Sl.leg.mulier.  § . vltim.  Pater 

detrahit  expcrfona  filii  &  locumtenet  filii,  quandiu  filius  fibi 

non  poceft  acquirere.  Ad  quincum,  exdidl.l.fi  filiusfam.infr. 

deverb.obIig.Refpondco,differcntiameflccontraftuum& 

'  vltitnarumvoluntatum.Scripfidceareadd.l.fifiliusfam.Ad 

!  fexrumargu.exleg.f.fipoft  §.  vldm.quando  dicslegat.ced. 

I  Specics diffimilis eft.  Duo  confideranda funt in  ca Ipccie. V- 

>  nom  quod  dominium  reilegataceftacquificumdomino  die 

\  lcgaticcdencc.  Alcerum,quodnonpoccftabeoauocarifine 

'  fuavohintate,  ncmpe  fi  repudicr.  Infpccienoftra  domini- 

um  quidem  eft  patris.fateor  .'fed  non  poteft  facerc  quin  auo- 

cccur.Id  enim  pendet ex  cafu.  Ad feptimum  cx  leg. 7 9 .  fi  fo- 

lus.fupra  dc  acquir.  ha:redit.  raciononefl,  quianouaaditio 

aeceflariacft^quamuisdicaturnecefratia  efTe.  Sed  quia  res 

!  non  tepcriuntur  in  eodem  ftatu  tcmpore  cxiftentis  con- 

dicionis.  Seruus  eniminterimfit  fui  inris  ,  vc  domino  pec 

eura  non  acquiracur.Ille  ergo locus  magis  confirmac  fencea- 

r  liam  noftram.  Addo dccimum  argum.Hicdicimus acquiri fi- 

!  lio, quia  hxres  eft,&: pater  non  tcnetur,nifi  ex  eius petfbna : 

imo  potius  pater  hajres  habcri  debct.Vctbum  namquehsrc- 

dis,  intelligicur  de  pacre,  quoties  de  commodo  agicur,  vc  dixi 

'  fup.  Scd  refpondco  id  verum  cfrcjcum  filius  eft  ia  poteftate. 

i  SecusfiiamfuiiurisfaiStus.Exemplumeftinhac  tccencione. 

■  Icera  in  falcidia.ltem  in  fubftitutionc  pupillari.d.^.h^c  vctba. 

I      Diximus  cx  fententia  Papin.  fi  fideicommiflum  reltdlum 

:  ficexrraneo,  idacquirifilioluiiurisfafto,mag!squara  patti. 

;  limfacpiusatgumentisaduerfariorurelpondimus.  Adquar- 

;  tumrurfus  rcfpondeo,falcidiamccdere  lucrofilii.fi  tumfui 

iutis  fic  filius.tum  enim  hacrcs  cft  &  capax.  Cur  ergo  non  de- 

I  traheret  didl.lc.muliet.^.vlnm.adTrebel.Nono^Dftat.quod 

:  pater  dicicur  detrahere,non  filius,  nec  diftinguitur,  an  fic  fui 

I  iucis.Sed  Papinia.aic patrem  detrahcre cx perfona filii.  Quj- 

'  bus  vecbis  fignificar  locum  tenere  filii,quandiu filias  non po- 

teftfibi  acquirere.  Nihiligitur  cft  alienuma  fignificatione 

I  veibotum  in  hacinterpretatione.  Ad  quintnm  ex  leg.fi  filius- 

ifamil.77.dcvcfborumobligat.dixidiffetcntiamcficcontra- 

I  <fl:uum  &  vltimatum  voluntacum.leg.i8.quz  legata.infrade 

tegul.iur.  Incontradibus  (pcftatar  tcmpus  contra(5tus ,  in 

Icgacis&fideicommifliscempus  cxiftentis  condicionis.  Ra- 

f  rio  diucrfitatis  a  me  tradita  c(l  adleg.fi  filiusfamil.  Ad  fextum 

largum.cxlcg.f  .§.vlrim.qu3ndodicslega.ced.refpondifpc- 

:ciemefrediflimilcm.  Namineafpeciedominiumrcilcgats 

eft  acquifitum  domino  dic  legari  cedentc.lcg.cum  paier.  77. 

i S.furdo.infra dc lcgat.z.  Deindc  non  poteft  ab co  auocari  fi- 

I  ne  fua  vsluntate,  nempe  fi  rcpudiet.  In  hac  fpecic  dominium 

quidem  eft  patris,  fateor,  fcd  non  poteft  faccrc  patcr  quin  a- 

uocetur  conditione  exiftcntc :  quod  non  pcndet  cx  volunta- 

^tcpatrisonerari:  fed  cxcafu.Adlcg.fi  folus.Po.deacquir.ha:- 

i  rcdic.  fupra.  Rcfpondi  nonideo  pirccmillara  acquiri  fecuo 

i  manumiflo,qu«dneuaadiuo  fitDeccflariajquamuisocccf-; 


fn  T/>.  De  legatis  ^fideic,  5  c  5 

fariaveredicatur.  Ritionem  cxprimere  ipfum  lareconf  ilr. 


quiaresnonreperiunturin  eodemftatu  tcmpore  exifttntis 
condirionis.  Namfetuus  interimfitfuiiuns  vt  dominoper 
eum acquiri non poflic.ltaquelocum  illum  magis  confirma- 
refententiam  noftram  diximus.  N.im  infpecie  noftranon 
manent  etiam  OTiniapariaintempusquofiliusfui  iuriscffi- 
citur.  Adodauumargumcntum.  Sifideicommmiflumre- 
lidlum  non  efler,  id  remancrcc  penes  patrem ;  crgo  &c.Quia 
perindeeft  ac  fi  relid;umnoneflet,cumdefcccritcondicio, 
Refpondi,nihil  leferre  &c.nifi  diuei  (a  aliqua  ratio  apparear. 
hic  autcm  ratio  longe  diuerfi  eft.Nam  cum  fideicommiflum 
non  relinquitur  a  pacre,om  nia  acquiruntur  patri,eftque  cer- 
ta  ea  acquifirio,  nectemeritaci  foccunaffubicfta.filiusergo 
nihilcaufariporeft.curcaresdebearnr.  Cum  avitem  eft  re- 
lida  fubcondirionc  incertaqr.x  deficit,filiuscaufamhabet 
pctendi  ranquam  ex  noua  quadam  acquifitionc.  Nam  qus 
pofteaobtinguntquamfiliuseftfa6lusfuiiuris,e3acquirun- 
rur filio.  At dixerit  aliquis ,  nulla  hic eft  noua  acquifirio,  quia 
res(empermanfitpacris,quamuisfubconditionereii(^afir, 
Fateor  incerim  fuiflepatris.leg.  i.J.ferui.fupradeSenacoIc. 
Sillan.&  leg.gcnerahcer.ic).§.fubcondirione.!nfr.  qui&a 
quib.  manum.  lic.  nccvero  vllana  effe  nouam  acquifirio- 
nem  cerrum  eft, Sed  quia incertum  crat  ius parris  i n  rc  per  fi- 
deicommilTum  rclidlaj&pendebat  cxeuentu  :  ideodicitur 
quodanunodonouaacquifirioefle,poftquamdefecit  condi- 
tio.Addequodrcsnondiciturvcte&pctfedlcmeaqua-  po- 
reftmihiauferri.leg.cumquis.j8.§.quihomine,infr.dc(olu. 
dicirurius  dominii  quodammodo  pendc:re,fi  ad  eucntura  qui 
incertus  eft ,  rcfpiciamus.  Dixi  dchac  rc ad  leg.  Proinde. dc 
rebus  cred.fup,  Ad  id ,  quod  aiunt  abfurdura  co  nfcqui  cx  opi- 
nione  noftra ,  plus  fcilii  et  iuris  habere  patrem  fi  debeatur  fi- 
deicomi(riim,quamfinondcbeatut.  Qjjjd  abfurditisqnam 
fidicamus  eum  qui  (cobligat,pliisiurishabcrt, i^cffeclum 
habcat  obligario,quam  finonhabca'  ?  Quidamhecargu- 
mento  vi(5ri  &  fraiSidantmanus.llliquoqueipfi.qaiatiiU- 
mentum  fabrcfcccrunt,  facencur  hoc  caducum  cunc  dcmum 
acquirifiliojcam  paccrmorcuusfueric.  Sipe  ftisintcrpre- 
tibus  accidir vc  nodos  netSlanc,  quos  non  polfunc diflbluecc. 
Sedfacilisdiflolucio  cftcxiisqux  diximus.  Abfurdicas  ina- 
gnaefIet,faccor,fiduicantum  pecfjns  efrencinhacbypo- 
chefi,fcilicccperfonahonoraci  &fidcicommi(raria.  Sedfilii 
perfona  fpctftaridcbec.&facic  vcplusiurishabeat  patercum 
valct  fideicommiirum ,  quam  cuni  deficit.  Diucrfarariolo- 
cumfacit,huicparadoxo.quod  oftcndo.Antequamdefece- 
rit  condicio.nuUum  ius  poreft  pr^tendere  in  re,(ic  qua  agicur, 
Vt  aucem  filio  acquiratur,duo  (unt  neceiTatia.  Primum.quod 
fitfa(Slusfuiiuris.§.itcmvob'sacquiritur.Inftit.perquasper- 
fo.  Secundum  eft.vt  aliquidpollea  obtingat.quodacquiri 
poflit.Nam  quod  ante  quacficum  fuerac,id  pacri  non  aufcre- 
turvtiamdixi.Qupdautcmdeficicntecondirionenouaqu?- 
damficacquifiiiojiamdemonflratumeft.Dixifimplicitattra 
hic  fpctSlandam  cfle  magis.quam  fubtilitatem.  Alioqui  ne  P.-,- 
pin-quidem  noflerconfifterct.  Hajcfuntargumentapnci- 
pua  quibus  oppugnatur  noftra  fentenria.Ego  decimum  addo 
vt  intelligatis  me  ne  mihi  quidcm  parcere  velle  in  hoc  certa- 
mine.Hic  dicimus  acquiri  filio,  quia  hxres  cft.  Patrcm  aurem 
non  teneri,  nifi  ex  cius  pcifona ,  &c.  Imo  pa'cr  porius  hxres 
haberidebet.  Nam  vetbum  ha;redis,  intclligiiurdcpatre, 
cumdc  coramodoagitur,vcdixifupra.Icaquevidendum  cfl 
mihi  ne  meo  me  gladio  iugulem  ab  aduecf aciis.  Sed  refpon- 
deo  id  vcrura  cHc  cum  filius  eftinporeft.uc,fecusfiiamfui 
iurisficfa(iliis,Exemp!umeftinhacrecenrionefideicommi(- 
fi.Rcrinccpaccrquandiufiliuscftinpoceftate,&c.  Aliudcx- 
empluminFaIci(iia  de  quadiximusiupra.  Aliudinfubfticu- 
tionepupillati.d.I.quiliberis,  8.§.  hicvetba.fiiprade  vii'g. 
H;resefiimpuberifilius:fe<ieabsreditasitademuacquiritt.r 
patri,fifilius  maneatinporeftate.  Sicigitur  fatisconfirmata 
cft  fentcntia  noftra,&  confucars  rationcs  aducriariorum. 

Diximns  quomodo  accipienda  finr  verba  Papin.dc  rctcn- 
tione  fidcicommifH.  Confirmata  eft  interptccacio  no(l:ra 
mulcis  argumcncis,  &  confucacx  raciones  aduerlariorum, 
Ncc  vcro  difticile  admodum  cric  his  inccllciftis  quid  vicii  (icia 
aliorumiacecprccarionibus,idqQedemonftraburei.itatis&Ii- 
quoc  opinionibus  aliotum,  quatiquam  mei  moris  non  eft  re- 
fcrtequidqui(que<lequaquere(cnferit.V{)aeftAccutfii,qui 

Vu 


fo6 

fic  acccpit,  &c.quaG^ubau<!ientlum  fit.maxime.  Vulgo  rcii- 
ci:ureainterprccatio,quafinonconueniat  verbis.  Sed  qui- 
dam  ex  Neotericis  colorera  inuenit ,  quo  eadefcndatur& 
piobabilis  rcddarur.  quinquam  isvideri  vultnouarainter- 
ptetationcm&fin^ulatemattulifle.  Cenfec  iftcnihilrefer- 
te.an  ftdeicommiirum  relinquatur  hlio,  an  excraneo.patrera 
€nim  in  vcroque  cafu  retinere.  Infitmumaucemeneargu- 
mcntum  a  ceflantc  ratione.  Qujaduplcx  eftratiocurpatet 
rctineat.  Vna  eft  generalis ,  quia  pacer  rogat us  eft.  leg.  17.  fi 
quis Titio.de leg.i.  Hascratio  conucnitvcrique  cafui,ideft, 
•fiue  relidum  fit  filio.fiueexcraneo.  Alccraeftfpecialis,  & 
conueniens  cancum  alieri  cafui ,  cum  fciliccc  relinquitur  filio. 
Quja  ex perfon* patris,  &c.Nam  m  hoc cafu  non  cantum  eft 
cogatuspaterifedefttogatusexperfonafua.  Ideoigicur  re- 
tincc  pacer ,  quia  rogacus  cft :  fcd  maxime  quia  rogatus  cft  ex 
petfonafua.  Excmplum  fimile  eft  in§.  afEnicatis.Inftit.de 
nupt.  Nurura meam vxorem ducere non poffum,quiaduo- 
busnupcaeflenonpoccft.  Siha^cvnatantum  ratio  eflccfo- 
luto  matrimonio,  eam  poflera  ducere.  Scd  alia  ratio  prohi- 
bct.quia  cft  mihi  filiar  loco  ,  quae  aliquandonuptafuitfilio 
«leo.  Sic iu  (pecic  noftra duplcx  eft  ratio,  &  c. Hic  fatisbella 
cft  Accurfian?  enarrationis  enarratio,&  (peciem  aliquam  vc- 
f itatis  habet.  Sedquamvcrafitintclligipoteftex  iam  didlis. 
Primum  hic ait patrc  in vcroq-,  cafu rogatum  eflc.  Nos  fupra 
oftendimus  in  altcro  cafu  rogatum  cflTt:  ex  perlona  filii.Quod 
perinde  accipiendum cft , acfi  filius ipferogatus eflet. Dein- 
de  diximus :  cumfilius  eftfadus  fui  iuris  dcberc  ei  rcftitui.  A- 
4iter  fieri  non  poteft  fine  iniutia filii ,  poftquam  eft  fa6lus  (ui 
iinis & fibi acquirere poteft.  Aliacft  opinio Bart»  Putat idem 
efle  in  filio  &  extraneo.His  verbis  Papin.  QMoniamfidetcom- 
7Kiffiimexperfonapatru,^c,a\titmo\itt\Aii\>nitioah<^\\^a- 
dam  ne  vi Jeatur  nudus  minifter eflc.  Cu  quis  iubctur  vt nu- 
■das  minifter  aliquiddarepofttempuSj&c.mottuohoccxc- 
cutore.viuo  fideicommiflario  fideicommiflum  tranfic  ad  hae- 
redes.l.  Firmio.infra  quando  dies  icg.ccd.  leg.filia.6^i.§.alu- 
mno.  ad  Treb.  Ice  cu  deficic  tale fidcicomiflbra.ille  exccucor 
non  recinec.d.l.fi  quis  Ticio.de leg. Vidsbacur  idem  diccndu 
hic  e/Te,qcafipacernudusrftiniftcrfit.  ScdaitPapin.nudum 
miniftrura  non  clFc  quia,  fideicommiflTum  vircs  capit  cxc- 
ius  perfona.  Si cxtraneus  inftitutus  efl"et,&  hic rogatus  ei  rc- 
ftiiuece  poft  raortem  ,  nudus  miniftereflet,necpoftetdici 
valereex  eiusperfona,&c.  EthicBarco.aitcolIigiarg.acon- 
tratio,fiextraneusinftitutuseffct.Sedpeccat  maxime  Bart. 
in  eo  quod  mutat  fpeciem.Oportct  candem  fpeciem  efle,ni- 
fiquodinvna reftituitur fiIio,in altera extranco.  Bart. ponit 
in  alcera  inftitucum  efle  cxtraneum.Refutatut  &  hxc  opinio 
aliis  argumentis ,  quz  nihil  attinet  rcferre.  Infinitum  eflet  & 
parum  fruduofum  aliasopinioncs  pcrfequi.  Sunt  quindc- 
cim  diuerfa:  interpretationes  in  aliorumcommcntatiis  :  fed 
cognicis  percepcifquc  melioribus  &  ptobatioribus,  non  diffi- 
cile  eft  falfas  opiniones  refelletc.  Norandumhioccftfidei- 
commiflum  condicionale  nontranfmicti  3dha:redcm.§.fin 
autsmfubconditione.C.dccaduc.tol.Nonccditdiesniliex- 
iftenteconditione.l.f.fipoft.infraquandodieslcg.ccd.  Sed 
quomodofideicommillumhicconditionale  eft  ?  Namcon- 
ditioq'i^omninoextituracft,nonreddita£tumcondiciona- 
Jem.l.fi  pupillus.  9.  §.i.  infrade  nouat.  Hocpendet  cx  inter- 
ptetatione  1. 78.  hsres meus.  infra  decondit .  &  dcmon.I.4. 
quan.  dies  leg.&  quarundam  aliarum.Cum  haercs  mcus  mo- 
rictur,  fi<ieicomm;flumcon4iiionaleeft.l.  i.tit.eo.ideminl. 
ii.fi  pecunia.§.i.infradeleg.z.Ratio:quiadiesincertuscon- 
diiioiiemiacic.1. 74.dicsincertus.  &I.1.  tit.  co.  decondit.& 
dcmon.  Dixerit  aliquis,  certumeflehztcdemmoricurum. 
Refpondeo ,  diem  nihilominus  inccrturo  cfle.  Incertura  cft 
enim  quando  moricurusfic.  Hzcinccrcitudofacitvtimpc- 
diacur  tranfraiflio.'  Rurfu»  obicccrit  aliquis,  purum  cfle  cura 
italegacur,cum  morietur  lcgatarius  :  cumtamcneademfit 
incercicudo.Sed  ratio  diucrficatis  traditurin  d.  1.  hzrcs  raeus. 
Quiaio  priorefpecienon  cedic  dics  viuolegatario,fimoria- 
turancehzredem.  In poftcriore  cedit dies  eo adkuc viuo, fci- 
licet  cum  incipic  mori.Cur  ergo  folucum  non  repetitur  ?  1. 17. 
Nam &  fi  cum  moriar.infra dc  cond.ind.  Na  promiflum  fub 
conditione  rcpeti  potcft,  &c.  Rcfpondeo,loqui  lurcconf  de 
ftipulatione,no  de  fi  Jeic5miffo.Stipulatio  c5ditionaiis  tranf. 
itad  Jizrcd€.§.M  conditionali.Inft.de  vcrb.oblig.  Itaq  j  coo- 


Tranc.  T>Marem  Comment. 


ftatdebitum  iri in  omnera  cuentum ,  fiue  ftipulator  decedat 
ante  conditionem ,  fiue  poft.id  cft  fiue  ante  moitcm  proraiG- 
ioris,fiue  poft.   Nonfic  inlcgato  :lcgatnrafolutum  repeti 
poffe :  quia  certum  non  eft  debitum  iri.Poteft non dcberi ,fi 
legatarius  raotiatur  viuo  adhuc  hzrcde.dift.I.hzrcs  meus.fi- 
deicommifl^um  igirur  conditionale  non  tranfrnittitur  ad  hz- 
rcdem.Hocautcraeftaccipicndumctiam  dc  conditionc  t»- 
cita  fi  ex  teftamento  proficifcatur.l.<».qaodpure.infra  quan- 
do  dics  lega.ced.  Adde  1. 9 8 .  conditioncs  extrinfccus.  infra de 
cond.&  dcmon.de  quadixiadlcg.;.fuprahoccit.Sumptaeft 
autemexl.zf.cumiliud,  quandodicsleg.ced.Inicriptioiadt- 
cat,Papin.lib.i8.qu£ft.  Exquoapparetadtranfmiffioncm 
id  pertinerc.  Quiri  folet ,  anidemdiccndumfitcumfidci- 
commilfura relittum  eft  ipfi  hzredi?  Dicenducft  non  tranf- 
mitti ad hzredem  hzredis.  ExprefTum id eft l.i S^.in  caufz.§. 
Poraponius.  fupta  de  minorib.  vbi  is  qui cauit ,  hzredi  hzte- 
discondicerepoteft:quianondebet.  Namhzreshicconfi- 
deratui  vc fideicommilTarius.l.ifj.fi  a me.infira ad leg.  Falcid. 
Excipiunturquidam  cafusin  le.  f  .fi  poft.  infra.quan.dies  lc- 
ga.  Veluti  condicio  impoffibilis ,  turpis ,  &c.  Icem  cum  per  le- 
gatariuran0nftat.-fedperhzrcdem.Addel.z4.iureciuili.in- 
fra  de  condit.&  demonft.  vbi  in  Florent.defideratur  ncgatio: 
fedinl.  izi.in  iurcciuili.infradereg.iur.legiturcum  nega- 
tione.Nihil  tamen  refett  vtram  noslc  Aioncm  fequamut.ln- 
tercfle  noftra  dicitur,  quodadcommodum,vclincommo- 
dum  noftrum  pertinet.Q,uzftio  agitaca,  an  fideicomraiffum 
vaiuerfalcqjpurumeft.tranfmittattu:?  Videtur  noniranC. 
micciancercftitutionem.exemplohzreditatis.Namhicfimi- 
lis  eft  hzredi.l.44.poftulante.infraadTrcbel.  5ed  receptiot 
eftcontrariaopinio,fcilicettranfmitti.Prohacfacitl.  j.C.de 
fideicom.&l.i^.J.idemMetianus.infraadTtcbcl.Diflimilc 
eft  b^rcditati.hzres  enim  ante  aditionem  nihiliurishabet. 
Fideicommifrario  etiara  ex  aditione  ius  acquiritur.H^rcs  ad- 
eundoquafi  contrahit  cumlcgatariis&fidcicomraiirariis.l. 
j.quib.cx  cauf.in  poUef  Vnde  nafciturobligatio,  quz  adhz- 
cedcra  tranfit.  Hoc amplius^tfi  adita  non fit hzreditas.Nam 
lex  ait  fimplicicer  diem  fideicoramifforum  cedere  a  morte 
teftatoris.§.innouiflimo.C.decadu.tollen.PlurahicdiccB- 
da  erant :  fcd  ftatui  hicfinemfacete,vttandem  definantd* 
me conqueri  ty ro nes &  alii ,  nefcio  qui ,  quibus  falfo  perfua- 
(umeftgrammaticamverborumexplicationem  fufEccfcad 
edifcendum  ius  ciuile.  Nam  aliis  fcio  probari  indufttiam  me* 
am.qui  nondum  hoc  errorc  imbuti  funt,quibus  ego  aliquan- 
do  fatisfafturus  (um.  Occurrcc  forcelocusvbibzc  accuta- 
tiustraiftabuntur.  jl 

<i^4dl.\i.  Simihi(^tibi.  '  ™ 

PAuca przfari  no$  oporcet  de  iure  accrcfcendii  &  coniufl- 
(flionclegatariorum.  Cura  duobuscademres  legataeft 
ceftamento  ,  fi  deficiat  pars  vniusea,alteriaccrcfcit.§.fiea- 
dem.Inftit.de leg.§.vbiautem.C.dccaduc.tollcnd.  Namre- 
ucra  vtrique  legatum  eft ,  fed  fi  ambo  petant  diuidirur.d.^.  fi 
eadem.  Hoc  ius  accrefcendilocumhabcrproptcr  coniua- 
dionem  legatatiorum  quz  fit  triplici  modo.l.  87.  re  coniun- 
lili.infradclc.j.l.triplici.infradcvetb.fign.Animaduerten- 
dum  igituf  eft  coniundios  effe  eos,  quibus  eadera  rcs  legatut 
d.§.  fi eadem.  Nara  fi  res diucrfz legentur,null3 eft coniun- 
<a:io,quiburcunquevcrbisteftacorvfus  fit.l.S^.huiufmodi. 
§,quibus.QuidamfuntretanciiConiun(Si,qHibuslegacurca- 
deratcsfcparatim.vt  Titiolego,&c.Semproniolego.Re& 
rcrbis  funt  coniuntfti ,  quibus  cadem  res  lcgarur  eifdem  ver- 
bis,  eadera  otatione:  vt  Titio  &  Sempronio  iego.  Verbis  tan- 
tum  coniuni^i  funt  cum  rcs  diuiditur  in  partes,vcTitio& 
Scmpronio  zquis  partibus.dicft.leg.re  coniunifli.  Difiundi 
plerunquc dicunrur ,  quos  vocamus  re  coniundlos.  §.  his ita. 
C.decadu.toIIcn.did.J.fieadcm.Quiaminusvidenturcon- 
iun<^i,quara  cztcri.  Nihil aucem  habcnt quod  commune o- 
mnibus  aliis  nonfic.Egofufiusfcripfidehacrelib.z.deiure 
accrefccn.  In'er  hos  coniunftos  eft ius  accrefcendi  quzcun- 
quefitconiun(5lio.di(2:.§.ficadem.di(flo  §.hi$ita.Etiamfire 
tanrum  coniun(fti  funt ,id  eft,  difiundi.Sed  an res  cadctn  le- 
gata  fif,id  iuuicandum  cft  cx  mente  tcftaforis.Plerunque  ac- 
cidit  vc  teftatot  velit  vni  rem  ipfam  przftari,  alteri  zftiiuacio- 
nera.1.5  j .fi pluribus.hoc cic.  Deiure non decrcfcendi ciiam 
aliquidcftprzmitcendum.  Hzc  racio  ioquendi  naca  eftei 
ConfticJuftinianiC.de caduc.toilcnd-  NoQfoleacita  loqui 

luiecoa- 


1 


lureconfuUi.  Hoc  ius  quid  ab  aliisdifFeratiarisaccrefccndi 

jpccirbus  videndum  eft.  lusnon  d.-ctcfcendi  locum  habct 

i  jntcreos,quirerantnmcoaiundii'unt.  Sermocnim  tcfta- 

torisoinnibuspiimafaciciUidumallignaie  vidctur :  vtfta- 

tim  appatet  cx  verbis  ipfias:fed  cx  volantare  diuifio  fit  in  par- 

tes.proptctconcTurfom.  Inconiundioncvetbaliprimafacie 

i  paucs  allignantur  fifguiis:(cd  folidura  cx  mcnte  tcftatoiisfi 

;|jferiu$porniodeficiat.  Scripfilib.i.deiur.acctef..  Hss  ita 

I  expofiiis  in  gratiam  tyronum,vcnioad(pecicm.Infecunda 

^  partc  ncgatio  eftin  vulgatis  codicibus,  neceamleaioncm 

i  rmprobo.DeleaioncFlorcn.dicampoftca.  Primumobier- 

uandum  tft  partcm  quar  acctefcit,  vidcri  legatam,&  quafi  le- 

catam  dcberi.  quod  certius  eftinconiunaisrc.vtiimdixi. 


In  Tit.  T)e  legatis  ^fideic,  507 

de  leg  u.  1  .quia  vna  rcs  legara  e (l. Si  conitincaio  verbalis  f:::ir, 
pollum  cius  altcram  pattcm  petere,alterarcpiidiata  ,  qoia 
duo  legara  f  mt.Nam  m  legatis  porti»  dcficicns  non  accref.it 
inuito.^.vbiautem.C.decaduc.foli.Rationemdeclarauilib. 
i.deiureaccrefc.c.j.Hucpcrtinetlex,f7.Titio.infradel.^. 
Pars  deficit,  qu^  tamen  mihi  acct  efcit  fi  volucro,  vt  iam  dixi. 
Notandum  tcrtioloco,exvtraquecaufapetinon  pofletcm 
lotam.  Ratio ,  hic  rcptaien tat  perfonam  duorum, vt  iam  di- 
xi;  at  fi  ambo  legataiii concutrerenr,  non  pofTcnt  finguli  to- 
tumpererc.  Mclioreftratio  quamdccaufislucratiuisapud 
Accuil.EthocfecundiimleAioncm  vulgarem&  rcceptam, 
a  qua non  temere  videtur recedendum  eflc. in  Florenr.  Pan- 
de<a.&  Noricis nullacft  negatio.  Sed potcft  ca  ledlio  defen- 


,  Dcaliiseftmaiordubitatio.  N^m  vidcnturcampartcmha-      di,fiponamusvtriqueinfolidumrem,lfgatumfuiflevtvnus 


kctc  m  igis  cx  lcge.quam  cx  iudicio  teftatoris.lcg.f.fi  in  tcfta 

inento.fupradcvul.fubft.  Hancquiftioncratradauilib.i. 
I  deiur.accrc{.c.i.  Diximaximepericgemacquiri,fcd  efleali- 
\  quamctiamvoluntatisfignificationcm,licec  tcnuem.  Sic- 

nim  ex  certo  iudicio  teftatoris  deberctur ,  ea  pars  cflct  fub  ftt- 
,  tutioquxdam.  Nonpftautemfubftitutio,quamuisfccciera 
I  aliquam & fimilitudinero.fubftitutionis babcat.I.<J i .fiTitio. 
,  5.lalianus.de leg. i .  Similis qusftio a me traaataadleg.cura 
;  filiofam.fupr.eo.  Anpatercapiatexiudicioteftatoris.Exhis 

conlequenscftpoiredicicampartcm  qu2  acctefcit  lcgatam 

cllc.  Hiac  traditum  efta  plcrifquc,  cuai  quiprohibituscft 

ahf nare partc  laa,non  poflc  ca alicnarc qui  accrcuit.  Quod 

coafcrtidinterprerationel.58.patcrfiliu.§.quindccim.infc. 

del.j  Oppo.huicfcntetiijl3.§.fcdctficoniunaira.dcl.ptx- 
•  ftau.Rdpondevcfcripfihb.z.deiur.accref.cap.io.Secundo 

i  obferuandu.libcru  cfle  h^rcdi  cx  qua  caufa vclit  habcre  lcga- 
tii.  Dubiunoneft,quinpoflintduacobligatioBesconcurrc- 
le  dccade  lein  eiufde pcrfona.l.p  Non  eft  nouu.fupra de  aft. 
empt.  Suftin-^tautehicperfonamduoru.quiaius^vtiiufq-, 
etat  ,in  vnius  petfona  refidet.ExempIum  fimilc  eft  in  1.  tuto- 
tcm.infradciis,quibus»tindie.  Difcrcta  funttamen  ibiiu- 

ra,quatnuispluraiavnamperfonamdcucnerint,iuslegatatii  __      _  _  ^    ^ ^_ 

&iustutoris.SicinnoftraIpccieidcmficithich«res,quodi-  vnumalccrinonnoccier.  Vulgarccftillud^vtilc  perinutil_ 

■i  pfe  potcrat  facere,  &  g.  poterat  defuniaus.Poterat is  petcre,  non  viciati.  leg.  i  .§.vltira.  de  vei b.oblig.Idem  i'i  h  c  diciinHS 

I  velrcpudiare.Eopciente,diuifurafuiflctlegatii.  Eorcpudia-  jate.-pretante.».  benigniiisv<:rbateftaroris,nccfineexcropl  s. 

:  te,totumacquifiturafuiiretalteri.Idempoterataltcr,idcft,  Vniieftinl.Cehus.§.i.fapra,dearbit.  Si  arbiterluflentir.ira 

pctere  ,  vel  repudiare.  vcrunqueiusdsuenitadpcrfonamv-  calendasdari.daopixccptafunt.Vndenatij  vidctur  id  qHod 

nius.Ergopoterithoc,vclilludfacerearbitriofuo.  Scdqu*  dicitur  in  conftitutione  Pontificia.ccum diiedli.de <^oio«c 

eft  vcihtas  huiuselcdlionis?    Vtilitaspoteftoftendiduobus  contum.Siiuflusfitquisadcfleadiudfciumdiefriata.ctiam 

excmplis.  Vnumeftin  coniundisrc,fifortevnitantumfic  hicduoprxcepta  efle.  Aliudexcmplumfimiiiusinlcg  iG, 

causinianaum.MiIturaenimrcfcrtancxpropriacaufa,an  hzcfcriptuta.infradecondit.&de.Tonft.  /^liudmleg  27.10 

hircditarialegacumhabcat.§.finautcniaddeficicntis.C.dc  tcftamcnto.titul.ood.Cum  vnum&fimplexpriccpiutncfl; 

c^ducis  tollen.  Alccrum  excmpluraeftinrationc  legisFal-  impoflibiIe,idnulliuscft  momenti.d.§.vltim.Inftit.(^elfgu. 

cidi.  Sirepudiolcgacumexpcrfonamca,&agno(coexhac-  Siteftitotiuflerir  c<rlumd.gitotangerc,nulla  potcft teJpi 

icJicati3,eohireditaseriramplior&  vberior.  Contrafiex  interpretatio  ,  qua  hoc  pr^teprum  valeat.  Naio/imimoto 


habcatie,altcr?ftimationem.l.55.fipIur)bus.iDfrahoctitti. 
QuQcafunullacft  conijndio^vtiamdixi.  Depluribuscau- 
/islucraiiuisdicaraalibiopportunins. 
Ad^.  Siquisferuos. 

SPecics , Gades infula eft  Oceani  circa  columnas  Herculis. 
Remotiflimus  eft  igitur locus ab  vrbe  Rom.  H  nc remo- 
ras  Gadcs  vocat  Horat.lib.  z.Car.  Od.  z.  Caufa  dubitationis 
cft ,  quia impoflibilium  nulla  eft  cbligatio.  I.  impoflibilium. 
dercgu.iur.  Scd  tamen  ait  Pompon.  valctehgatum.&an- 
guftias  temporis  non  nocere.  Nam  Ifgatum  v  det  lubcon- 
ditioncimpoflibili.leg.j.decond.&dcm  rft.Hjicfcnen- 
tii  oppo.qaod prxceptum  teftatorisiiripoflibilc  dici-  ,ir  noii 
valcrc.Cod.de iis,qDiBp(Enznomi.relintj.§.vltim.lt.fti  .de 
lega.  Dicam  primum  quod  vtilgore.-fptiimpiobarini.  ic 
vidco,  idquc  exponam  paulo  clanus.quan  fieri  folear.L).  '1!- 
de dicam quid de hac re fentiam.  Rtipvrndeo 'giruc ,hoL  p-  g- 
ccptumteftatorisnonedevfaucq"aqneimp.-lfibile.-(ct^p2r. 
timpoffibilc,partiminip()flibile.P.,IIibileqiii,2e;s..  (ftleru.  s 
daie :  fcd  f»m  btcui  fpatio  tempor-s  dire  eft  in  pofllbik'.  S  c 
crgointcrprcraraur  ,  vtquoJ  vicioUim  eft  rciit'amtis,reii- 
quumrarummancar.  Siieueraditoeilentpfa-cepta  expiel- 
laverbis,acdiftinda,aIierumpoflib^Ic,a!tcfum  iropoflibil?. 


hfcediiariarepiid  o.  Idcradicipoteftin  hircditatc,quxadi- 
taeftconf=(iloinucntario.iuxtal.vltim.C.deiurcdelib.  Ex 
q  :oconfcqjiturbarredemrcpudiandolcgatura,pofle  noce- 
lelegatariis&creditoribus.-  Hacpertinctl.  8  j.fifundum. 
§.fi  Tirius.  infra,  hoc  tit.vbi  planura  cft  hacrcdem  pofle  lega- 
iumtcpudiarc,licctaliquidiircntiant.Oppo.i.i(?.libcito.ia- 

fi a dc b jn.  lib.  Libcitus  8o.habebat , fundus  eft  legatus  5  o. 
An  hiies  poflit  repudiatc>Nam  rcpudiando  noeet  patrono, 
qui  non  faccedit  fi  libcrtus  fit  minor  ccntenario.J.  fcd  noftra. 
Inftit.de  fucc^.libert. Ait  lurcconf.repudiaiionem  patrono 
non  nocere.  ied  cxpendenda  cftratio  quam  affert  Africa 


co  quod  impoflibilc  eft ,  nihil  eft  reliquum  futiirum  A  in 
{pecie  noftra  impofllbiliras  veriatur  circalotum  &ccinpi  s, 
noacircarem  lcgatam.  Eo  igitur  remoio,  renianct  res  ic- 
lifta.quidiripotcft  alioten  pote.  Huicdiitin(9:ioipi  t.|.po. 
§.loca.Inftit.de.verb.oblig.Kx.i.J.fiquis.nipradecoouoi 
certoloc.  Siquispromifenrdarc  hodie  Carhagini,  ft  pula- 
tio  nuUius  eft  moracnri  :cumtameniropv.flibiiitasverieiuc 
circalocum  &tcmpusadit(Sjm  ft.pulatio.u.noncircar  m, 
qusedaripoteft.Rciporderiloletplenioremacbenign-uren» 
ficriintcrprctationcminvltiuiisvoluntatibus.lcr.ii  intcfla- 
njcntis.de reg.iui  H  nc  videmusccnditioncm impi  flii>ilcin 


nus.quiadefun£lusmortistemporeampliorcm  rem  habuit      adic<ilamlegatopiononfcriptahaberi,l.}.decoiid.&dcnr.(> 

centum.Nonnegatigiturpoflcrepudiarc.fcdaitnonnoccre      noccrcramctieandcmftipulationi.l7.;mp'.,flibilis.dcveib. 

pariono.quiafpc(^aturinlegitiraaportioncpatroni,tempu$      obfgat.  Net  obli^uracftcadifFerentiaftipulirioMs  &Kga- 


mortis.l.fipationum.cod.tit.Sicutinl.Faicidia.l.jo.Inratio- 
ne.infra  ad  ieg.Falcid.Nam  &  Africanus  in  d.lLibcrto.  in  fi. 
sff-rr  fimihtudinem  delegc  Falcidia.  Exiamdiiaisnafcituc 
q'iiftio,  An  polFum  petcrc  partcm  iurc  proprio,  partcm  iute 
hs.tduatio  ?  Non  vidcotur  non  poflim.Excmplociiisqui 
duosrcoshabet.l  rcos.inpiincip.infia  deduob.reis.  Ethoc 
coaucnitverbisIurccon.inhoccapite,vttotameafit,&c.A- 
l.a  q  ;a;ftio,an  p  Ifim  pctere  partera  quafi iut e mco :  &  altc- 
rara  lepudiare ,  fi  forte  fim  contentus  vnapatte?Diftinguca- 
d..mi  h>t  eft.Nim  fi  totus  fundus fuic  mihi  legatus,  vt in  coa- 


ti.quam  Vipian.eo.inlocotradidit.  Vcerquelocustftex  VI- 

{>ian.lib.6.adSabiati.S;milecftauccmhoc  lcg-tuui,cfequo 
oquimur,  L'gato  fub conditione  inipoflib.li.  Sicut  toud.tio 
feparari poicU a leg;ito, ira ioci aut  temporis adu Ctio. I.aq.  e 
vulgodicituraiig.iftiastempoiisnonnocetebo,;cn<^titoft- 
tra6libus.quiadicuntuihaberceandcmnatur.,niv  1(1111.*  v(— 
luntates,&bonsfideicontfa(2us.l.iu  minofiin.^Ciiiquib. 
cauf  ininteg.reriit.nontftiiCCGfl.ExcnjphtTiaJducici.i  txl. 
infulam.§.  1  .lupt a,  loca.&  coud.Eatenus  obligatio  conttuh  - 
tur,qu3tenusvitb  nusde  ipaCioiemp.risdllituautt.c. .'    1 


Jao^ionercali.oonpoflumpartemrcpudiare.l.^.nemincQi.      adhttCtcinaactlckupulu$,quiac6ditioimpoflibilisnocwt  co- 

Vu     z 


5^8 


Franc.  Dmreni  Comment. 


tradibus  bonx fidel. lc.non folum.de oblig.&adi.  Non de- 
bent  igiciu  hic  contradus  boni  fidei ,  a  ftiicli  iudicii  contra- 
dlibusdiftiDgui.Icaquecoginauraliamfolutionem  quorrcrc. 
Ecfaued.i.irjrulam.videtutaliofcnfuaccipicndaefle.  Diffi- 
milis  eft  enim  fpecies  ei,  qua:  cft  in  §.loca.vbi  euidcns  eft  im- 
poflibilitas  ex  illa  ipfa  conccptione ,  hodie  Carthagini  dabis  ? 
Idcm  vidcretur  dicendum  in locatione ipfa,  fi  conuenetir,  vt 
in  tra  vnum  aut  sltcrum  diera  domus  ardificctur.  H  ic  videtur 
cfTe  horura  cogitatio,  vt  nihil  agi  exiftiment.  arg.d.l.  non  fo- 
lum.qua:  loquitur  etiam  de  boni  fidei  iudiciis.  Infpccie  I.  in- 
iulam.intelligimustempus  adiedlum  eflTeintra  quodverifi- 
militcrputarctutopuspetficipoire.Redemptoraitfeadhibi- 
tafummadiligentianonpatuiflc  Sequimnrquod  bonum& 
tc^uumcft.§.InbonxfiJei.  lnftit.de adl.Haecinterprctatio 
vidctur probabilior, ex quacolligitur ne  contracSlus  qaidem 
bonx  fidciomntno  fimiles  cflc  vlcimis  voluntatibus.  Alia  cft 
flntinomiacxleg.cumhxre$.§.i.dcft}tulib.  fiUbertasintam 
longura  tempus  coUocata  fit ,  vt  eo  tempore  viuerc  nonpof- 
fir,  ait  lureconf.non  efle  ftatuliberum.didio  cnim  temporis 
Ticjoreiicitur,ncfauorequidcm!ibettatis.Ergo&:c.  Rcfpon- 
deo  fpeciem  diflimilem  ciTc.  Hictcmpus  coaidaturfauore 
legatarji.ibi  producitur  ita  vc  appareat  animiim  danda:  hber- 
tatis  noH  cfle.Stichus  centefimo  anno  liber  efto.  Qui  ita  lo- 
quitur  jvidetur  feruum  it  tidere.Sicut  Areopagitaj  cum  iufle- 
runt  adcfle  reum  ccntefimo  anno,oftendtrunt  fe  noUe  eum 
adeflevnquaminiudicio.IdeUteftatoriubeat  Scichum  dari 
poftcentumannos.  Ratioloquendiquacvfitataeftac  rece- 
pta,  oftcndit  quid  animi  habuetit  teftator. 

Dixi  anguftias  temporis  legato  non  noccrc.  Sicque  cfle 
accipienda  veiba  teftatoris,quafi  duo  pncepta  fint.Hanc  et- 
iam  intcrpretationem  rcccptam  non  cfle  in  ftipu!atione,qu? 
ftridliiudiciieft.§.loca.Inftit.devetb.obl!g.Addidimusqui- 
dam  alia  ,  quaf  probabiliter  quidcm  dicuntur  &  raagna  cx 
partc  vera  (unt  :fcd  vercor  dc  fpecici ,  quam  nunc  tradlamus, 
■parum  conucniant.  Si  pon?.rausiullum  cflchxrcdemdarc 
intra  ttiduumnonfsdlalociroentione.  Inh,KfpecicviJecur 
nihil  opus  circ  tali  diftin&ionc ,  cumineanihilimpolTibile 
concincatur.quodpollitneccrelegato.  Imone  ftipulationi 
quidcm.Si  quis  enira  promiferit  dare  StichuKi  mtra  iiidaum. 
iion  ideo  minusobligatur  ,  quodillcicrnusGadibdsfir.Ieg. 
conrinuus.i  57.§.illucl.dcvetb.oblig.AitibiIuccconf.confe- 
fti.mdaridebereStichum,  nccqaircndum  eflevbific.alio- 
quin  promiflcr  pecuni«c  excufaretur  obinopiam;  qaiad.!rc 
non  poteft.  Proraiflor  Stichi  excufaretur  fi  dominus  euia 
vandere  nolir ;  quiadari  nonpoteft.DifficuItas  hic  nou  eft  in 
re;led  in  peribna.  Resdaripotcft,quamuisptom*flor,aut 
haercs  dace  non  poflicpropterincomraodiratemloci,  fcm- 
poris,  vel fimil.   Nihil crgo aducrfatur conftitutio  luftin. de 
nis,qu2pccnjE  nom.relinq.de  prarceptoimpoflibili.Nimil- 
la  impoflibilitas  hic  eft ,  nec  ita  impoflibile  accipiunt  I  src- 
confuki.  Noncftigituropusilla  diftindlione  &inteiptcti- 
tionedequadiximus,quoddiipIexprarceptumfir,&c.quam- 
uiseadiftin<ilioimprobandanon'fit.  Siquiscppanatdi<ft.§. 
loca.rclpondeo non  magis aduetfarihuic noftra: lcgi , quam 
d.Ieg.continuus.  qua:loquiturde  ftipulationc.  5pcciesdi'l. 
continuus.  §.illud.cftfimilisnoftrx.  Sed iihduolocidifti- 
puIationedebentconciIiari,vtfcripfiaddi(9:.^.iIlud.inlpecie 
^.  loca.euidens  eft  impofEbilitas  ex ipfa  conceptione  vcrbo- 
rum.lcaqucnonvalctftipulatio.  Crcditur  cflscorumcogi- 
tatb  vt nihilagi  cxiftiracnt.Ieg.non folum.de oblig  & adio- 
nibus.AcindubiofitinterpretatiocontraftipuIatorcm.l.fti- 
pulatioifta.58.§.inftipulationibus.dcvefb. oblig.  Idem  di- 
cendum  in  contradlibus  bona:  fidei ,  vt dixi.  fi  conucnerit  vt 
hodieinfula  idificetur,arg.di£l.leg.nonfoIi].qujE  loquitut 
dc  contradlibus  etiam  bonac  fidci.  Ncc obftat di6t.lex,Infu- 
latn.fupra  dc  Ioc.&  cond.In  qua  eft  fpecics  longc  diflimilis,vt 
diximus.  Hoc amplius in lcgato id quoquelocum  habet.Pu- 
ta,Volo  hzfcdem  mcumdare  Carthagini,velGad!bus,quo 
diemoriar  :  veltriduo  quo  mortuusfuero.Contcndolega- 
tum  hic  non  valere  ,  propter  cuidcntem  impoflibilitatem, 
■quac  verbis  cxprimitur.quod  non  accidit  in  fpecic  Poraponii, 
quam  tradlaraus.  Teflator  iufllitdari  fcruosintratriduum, 
&c.  ncc  quicquara  aliud adiecit dc loco ,  hi f orte  erant  Gadi- 
bus.  In  altcra  fpecie  locus  cxprimirur, Volo  hiredcm  meum 
Carchagini dare,quo  dicmoiiar.  Quaredicolegatumnoo 


valcre.arg.lcg.  d.fi  qaisitainftitutus.fupradecond.Inftttnf.' 
Vbi  condicjo  euanclcicproptertcmpuscxprcflum  verbiste- 
ftatotis.intraquodnon  potcftficriquodfafium  efle  cauit. 
Ncc  ibi  temporis  adicdtio  habcturpronor  fcripta^vt  hires 

cogaturmonumoatunjfaccrcintratempusmoderatum.No 
eft  ctiam  contrariwm  quoddicitur  in  leg.j.de  ccn.&  demon. 
Ideniracbtinuitinconditioneimpoflibili,  vtibidicitut.Ni- 
hil  huiufmodi  rcperitur  dc  adic(flionetemporis,imorcfr»- 
gatur  did.  leg.  de  condicionib.inftic.  qu^  vt  verc  dicam,  ma. 
gismetraxitinhancfcntenti3m,quam  vllaaiiaratio.Ncmi- 
nem  cnim  repcrio  cx  tot  fctiptotibus ,  qui  mihi  hunc  nodura 
expediat.  Nam  ferenda  noneftintcrpretatio  Paulieuanc- 
fcerc  conditionem,  id  eft,  terapus  in  conditione  appoficum. 
Non  fura  tamen  adeoh;bes,  vtanimadueitamconttariam 
opinionemahquid  humanitatispra:fcferrc.  Sedlongi-cer- 
tius  eft  ,  quod  afletimus,  &magts  confentancumvetcriinfi 
fcntenti^.  Hfc  fuftcere  vifafuntadinterpretationcm  hn- 
ius  loci.Nam  quod  AccurCobiicit  cxleg.  item  illa.de  ronftir. 
pecun.ad  rcra  non  pcrtinec.  Alii  annotant  morientero  fjce- 
re  pofTc  teftamentum    Dixi  quid  fentiam  ad  leg.qucniam 

indignum.Cod.de  teftaraen.Aliiquxftioneratradint,cuta 
teftator  iubet  aliquid  dari  tt  iduo,  quo  mortuus  fuerit,an  cup 
rat  tempus  a  morte  ,  an  abadita  hereditate?  Sedha:qux« 
ftiones  excrarem  funt. 

Ad^.  RegnU. 

POmponiushicrcgulam  tradit  pcrtinentemadlocunjde 
perionis,quibusIcgatur.  Nihiltam  vulgar«acprotritum 
quam  ftruis  legati.  Qupd  tamen  mirum  videtur,q'.iiafer- 
uuslcgaticapaxnoeft.l.quodattinet.infradereg.iur.  Aclek 
garicistantumpoteftquibufcumteftaraentif36tiotft.§.lc- 
gari.Inftit.de  leg.Cumferuisnonvidcturefletcflametitifa- 
«ttio,q'.ia:que  publici  iuiis  eft.I.  j  .fupra  dc  tcfta.  Sed  reccptura 
cft  vtilitacis  caufa^vt  valeat  legatum  propter  peifonim  dcmi- 
ni,cuiacquiiitur.  Spcftaturcrgoperfonadorainl,vtdicitm 
in  1.84.dcbicor.§.feruo.de  leg.i.Idcm  dicitur  in  l.non  minus. 
j  i.fupradehirfd.inftit.&l.neque.C.eo.tit.ObiiciturcxJ. 
j.infr.dcl.pnftan.noninfpici  cuiacquiratur  legatunajfcd 
cui  honos  habiius  fit.  Dixi fupra eo.ad  l.cum filiofamil.illara 
fententiam  ncn  efre  accipiendara  pro  regula,morceorum 
qui  omnia  di<fia  lorifconf  .folcnt  in  thefes  &rcgulas  rcdigert, 
t^  iic  vocant  btocat dia iuris.  Opponitur  huic  rcgula-.quod 4- 
liqu  d  poteftlegarifctao.quodnonpotcftdominojpiuarcs 
ipiiusdomini.d.I.dcbitor.delega.i.  Etcontraaliquidpotcft 
lcgari  domino,quod  non  poceft  feruo.l.etfi  maximc.inf  radft 
fccuit.  legat.  vbiadfundumdominiviaferuofruftralcgacur. 
Refpondeo  ad  vtrumqae.ln  l.dcbitor.non  ideo  legatuni te- 
lii5tum  domino  inutiie  eft,  quod  cum  domino non  fit faftio 
teftamcnti.  Eft  enim  liber  &  ciuis :  fed  quia  res  mea  mihi  ac- 
<juiti  non  poteft. Ex petfonaigitut ferui poteft confifterc  lo- 
gatum,  quod  non  confiftit  ex  perfona  domini,modo  fitcum 
domino  teftamcnti  fadio.  Cum  quzritur,  an  cum  legatario 
/itteftamentifa£tio,infpiciturperfbnadomini.  Cumquxii- 
tur,an  res  talis  fit  vtpoflTu  legatarius  eam  capere  &  acquircrc, 
fpedaturpcrfonaferui.  Adleg.etfimaxime.dico  confiftetfl 
lcgatum ex pcrfona ferui. ac  videndum  an  liber  fadlus caprre 
poflit.Qu^od  non  accidit  in  ea  fpecie.  Certuin  eft  in.^pici  per- 
ionam  vtriufque,  fccundum  diftindioncm  didt.leg.dcbitor. 
Scd  adhuc  videtur  obftare  regula  noftra. Quibus  legare  pof^ 
iumus  eorum  quoquc  feruis,&c.   Atferuirus  lcgartpotelt 
domino.  £rgo  &  feruo.  Sed  capcioeft  inhacatguincnta- 
tione.Maior  cnim  ad  qualitatem  perfonarum  pertinet ,  qux 
eft  regula  noftra ,  cxteraad  qualitai  em  rerum.Siccflet  atgu- 
mentandam,  Qujecunquercspoflitlegaridoraino,  eaden» 
&  feruo,&c.  Scdhoc  falfura  eft,  aliquid  pofle  legari  fcruo,  ^ 
nondomino,&contra.Vcigituthxcclariusdoceantur,&li- 
ne  confufionc , qu3:ftioncs  (cparands  funr.  Cum  dubitatuf 
de  viribus  lcgati  (cruo  relidli ,  duo  inquirenda  funr.  Primuoi 
quxritur.anfitfadio  teftamenti  cumlegatario,idcft,an(it 
ciuis,&c.  £c  cetcumeftinfpicipetfonamdominifecunduio 
regulam Boftram.  D jinde  qusritur , an rcs  huiufmodi fir,vt 
legatario  acquiri  polllt.  Ec  hs c  qua"ftio  n>hil  ad  teguiam  no- 
ftram  pcrtinet.Infpicitur  perfona  ferui ,  an  f  ucius  l.ber  Cipc- 
rcpoflit.  Superfunt diiHcilcj  antinomi<e,dequibusproxi(nc 
difreremus. 

Dixj, 


t 


Dixi,  Icgatum  feruo  ita  valereifi  fit  cnmdomino  tefta- 

mcnti fadtio. Idqi latis  plcne  &  copio(e  a  me  dedaratum  cft. 

Occurritantinomiadifficilisexl. 8 i.fifiruus eius.de  acquir, 

hircd.  vbivalecharredisinftitucio,  quamnis  dominusinfti- 

tuinon  potuerir.Dffficultatcm  auget  lcx,  fi  alicnum.(>7.§.in 

extrancis.de hxred.inftit.vbitriatemporainfpicidebent.  I- 

demdiciturin§.in  extraneis.Inftit.de  hired.qualitat.&dif- 

fer.Ergon^fufficirtcmporeaditioniscapacemefle.Refpon- 

iiicoloqui  Tcrentisnumdcdomino^quicapcrenonpotcft;- 

nondeeo ,  cumquonon  eftteftamentifaftio.Diciturcutn 

eoteftamcntifadlion6ncfle,quinonpoteft  hzres  inftituii 

autcuinon  poteftlegari.I.filiusfamil.fupradcteftam.cuiur- 

modicftpcrcgrinus.Noncaperediciiurctiamiscumquocft 

teftamenti  fa&io  plerumque.  I.  ex  fat^o.  §  .lulianus.fupra  de 

vu!g.  fubftit.Cum  hireditas  aufertur  alicui  vt  indigno ,  is  ni- 

hiloniinushircseftj&aditharreditatcm.  Gapcreintelligi- 

turcumefFedtu.Ieg.yp.aliud.infradeverb.fign.Icg.  j2;non 

I  videturiquifquam.deregu.iur.SumptacftIeT,aIiud.exleg.i. 

fi  cui  plus  quarri  per  Icge  Falci.Iib.79.ad  edift.  Excmplu  aute 

iumi  potcft  ex  legelulia&Papia,  quamiDterprctatut  Te- 

rcKtianus.Nam&infcri{Jtioeiu.^capitiseft,Tercnt.ad.I.Iu- 

Ii3m&  Papiam.  Cslcbs  potcft  inftitui,&cftcumeotcfta- 

;  mcnri  fadio:  frd  non  poteft capere,nifi  intra centum  dies  le- 

!  gip3fuerit,idcft,r.ifiduxeritvkbrcmipatcnslegiIul.&Papi 

VJpian.in  Inftit.tit.de  C3d.&aliisplcrifqucinlocis.Tuiich5- 

j  redtascaduca,  vellegatumcaducum  efficitut,  &acquiritur 

I  filco.  NecrefertinquitTcrentianfoIidumc3pcrepoftit,an 

j  partem.   Exemplum  huius  pofterioris  pattis  etiam  fi  poteft 

\  cx catJcm  lcge  Ial.fi  vit  liberos  non  habens,vxbrem  h^t edent 

l  inftituerit.  Numalterexalteriusteftamcnto  decinlain  cati- 

ramcapitiufc  antiquo.   Vlpian.in  iQftir.tic. i^.dedecimis. 

Scripfilib.  i.dirput.cap.75j.hucpertineCcic.i6^.a{JudVlpiani 

;  de  lolidi  capacitare  inter  vlr.&vxor.  Ergo  redle  hsres  infti- 

■  Tuiturferuusinhacfpccic.Ncqucobftarregulaquafloquitur 

,'4edomino,cumquononeftteftamentifa^io.  IdqueVlpia. 

eipfe  apcrteoftenditinlaftit.tit.  ii.qui  hsred.inftitu.  pofl. 

[  Alienos  feruos  h^redes  inftituere  poflTumuSjeos  tamen  quo- 

'  Yahi  cufti  dcminis  teftamentifacftionem  habemus. 

Aliaertantinomiadifficilior  exleg.fi  dcpottati.y.infrade 

ieg.j.Nccdicipoteftdeportatumhabcre  teftamenti  faftio- 

nTEna,  vtpleriquecxiftimauerunt.  Eftenimhoccontroiier- 

fum,  &mu!t;e  Vari*(jue  opiniones  teperiuntur.  Sed  Cgo  fa- 

cilc  probabo ,  cum  eo  non  cirefadlionem  teftamcnti.  Pri» 

iiauin,qai3percgrinuscftinec  capaxefteorum,qu£funtiii- 

[risciuilis.Ieg.  17.  quyatn.de  pocn.   AttcftamcntifacSioeft 

[  iuTis ciuilis  &publici.K^.fupratleteftam.Ethocfacisexprcf- 

f  film  eft.l.i.Cod.de  b«red.inftir.vbi  pcrinde  cft  ac  fi  hzredcs 

iLfipti  non  eflent.Qupd  adiecit  Imp.  Anton.in  d.l.i.tollend? 

ambiguitatiscaufa,nequisverbum,capcte,itaintcrpretetur, 

vtlupradixi.Etlocuseftfimilisapud  Vlpian.Infti.rir.quih?- 

red.inftit.poirDedititius  hsris  inftitui  non  potcft ,  quia  pe- 

I  rcgtinlis  cft.ncc  cUm  eo  eft  teftamcnti  fadHo.Pr^tereaid  per- 

jfpicuumeftexipfalegcFalcidiaiibi,  QuiciuisRomanusciui 

l  Rom.&c.Nonporciiergolfgaripcregriiio.  Peregtinusop- 

[  poniturciui.Ieg.fcdfihac.fupradeiniusvot.  Satis  creodc- 

,  monftratumtitdcportatumnomodocaperenonpbfle.-fcd 

I  ctiamcumcotcftamcntifaftionemnoncfle.  Nonpoflfein- 

,  ftitui,  non  pofle  ei  legati.  Qupd  cum  ita  fit tibn  videtur fcr- 

I uodeportatilegaripolte.  Variaopinioneshicrunrj&irtUc- 

i  nio  vique  ad  nouem  j  tjuas  non  curo  hicreferre,  cum  nuUa 

i  I  roihi  ptobetur,  Addo  igitur  dcfcimam ,  vt  numerus pleiiior 

i  |fit.AibitrorfideIc6miflumpoflereIinqui  deporcato,qUam- 

uiseilegarinonpoffit.Paul.ibilbquiturdefidcicommilfo.rtl 

hdcicoramillis  autem  non  (eruantur  fubtilitates  iuris  ciuilis, 

'  ficut  in  legatis,  vt  oftendi  in  interpretaiibnc  cituli.  DifFcren- 

.tia  mulra:  .'untiurisvctcrisquasetiamadpeffonas  fpcdant. 

|Ecce,VIp.inInftit.tit.n-,dcfideicom.LatiniIuniatiiait,per 

I  fideicommiflum  capere  lcgatura  non  poflunt. 

Aliudexemplumexcod.  Vlpian,  RefpublicanoOpoteft 
;  nxresinftitui,  &  tamcn  ei  hasreditas  pcr  fideicomn»iflBm  rc- 
Jinqui.titul.quihasted.inftic.pofl^.Hucpertinct  locus  Theo- 
I  phil.  Infttt.  de  fideicom.  hitcd.vbi  oftendit  folitos  fuifle  vc- 
|rcfc$  peregrinis  relinqucrc  perfideicommifliim,  quosnon 
poterantdircftoinftitucre.  Deportatoigitur  (quamuisper- 
;  egrinus  fit )  fideicommiflum  ritilcr  telinquitur.  Non  obftat 


iri  Tit.  De  legatu ^fideic,  '^o'^ 

lex  Falcidiaqdadel^gatisloqiiitur.  Tempofe  legisFalcidi^e 
fideicommifla  nondum  etant  in  vlu,  vtlupraoftcndi.  Scd 
hoc  fideicommiflum  relinquitur  fi !co,  nifi  &c.Triplex  quje- 
ftiohiceft.Vna,an  valeatfideicommifluro.Etdicirntvalere. 
Altera  cft,  anfideicommiilariuscspiarjanfifcus.  Etdiftin- 
guendum cft  vt  hicdicitur.  Non  obftat  regula Catoniana. §. 
an feruo.Inftit.de leg.  Qjiia  legatum  vtile  eflict,  fi  tempbre 
teftamentiteftatordeceOiHer.  Nonidcb  minuislegatum  va- 
lct,quod  fifcus  auferr,&c.lmo  fi  non  valerer,&  pro  non  fcri- 
ptoeflet,  fifcusnihilcapercr.I.hin  inctallumdciisquxprb 
non  (cript.  habent.  Nccaduerfatur  illalcxiisqui  diximus. 
Quia  deportatus  non  admittit  libertatem  ,  ficutdamnatus 
inmetalIum.l.Quidam,depcrn.&  lnftit.de  capit.deminut. 


Ad%.  In  legatis. 

Lbcus  hic  pertinet  ad  cfFeaum  legati.  Voluntas  reftato- 
nsprolegcfcruahdaeft.leg.verbislegis.iDfradeverb  fi- 
gaifi.  Nouel,  conftit.de  nupt.^.diCponat.  Sed  quid  fi  diuer- 
la  aut  contraria  in  teftamenro  repcriantur  ?  Ait  Inrifc.hic 
nbuiffimam  fcripturam  feruandauiefTe.  VideturenimpoE- 
nituifle  &  mutaircccftator  lementiam.Interdum  tamen  Ipe- 
dacur  prior  fGtiptura  ,  fi  priorcfcriptura  declarauitlenoile 
Titio  aliquid  datc.ctiam  fi  fot  te  poftea  ei  legauerit.VoluDtas 
facit  quod  in  teftamentofcriptum  valeat:  ficenimlegimus 
ytinFlorentin.Oftenditlurifc.caufamhuiusdiuerfitatisefle 
voluntatem.Vtrumcxfcriptisvaleat,anprius,an  pofterius, 
iudicandum  eft  ex  volunrate.  Cum  prius  legar pure,  deinde 
lubcondirione,videturmagisvcllequodporter!iiseft.  Ho- 
tninis  eft  mutare  fenrentiam.idque  folet  accidcre  nam  4u,«i5:- 
€oA«w^Jo'»152i.  Hincvoluntasdiciturambulatoriaefleintcrta- 
raentis.leg.^.infradcadim.lega.Cum  vcroreftatoreminin- 
itibcontigctitlegare,  legandofimplicitcrinahaparte  tcfta- 
raenciinoncredunusmut.iflevolunrarem.Qnia  verba  prz- 
ccdcntisdeclarationisconfcrunturinfuturumtetnpus.Nam 
&eumfermbnem,&c.Confirmathisvetb.Iurilcon.velut  fi- 
railitudiiie  cxleg.  jo.leg. ralisfcriprura.  inprincip. ibi, quas 
pecunias,&c.Namreceprumcftibirpe6larivkimam  (criptu- 
rarn,legando  poftea purc  &  fine  die  non  intelligitur  mutafle 
Voluntatem,&  rcccflliire  ab  ca  declarationc  &  proteftaiione. 
Obfcruaillud  vulgarc,  Nousflimam  voIunrate^fpedari.Si- 
railislbcusdcfideicommifloinlfg.  clari. 5). Cod.de  fideicom. 
Aliusfimilisin  Ieg.fi  quiseum.i6.(upradevulg.fubftir,Simi- 
leinleg.  Hacconfultiffima.leg.fancimus.Cod.dcteftamen. 
Claufulaitaquetabellionumnon  eft  neccflaria,quacauetur 
vc  nullum  irricum  ,  calfum  fit  priusteftamcutumi&c.Idera 
depaGlisdicitur.Ieg.  pa(5tan.>uiffima.  Cod.  de  pad:.  Idena 
deiegib.leg.vlt.de.  conftit.princ.fupra.Sedconfihumnobis 
eftdetcftaraentistantunshicloqui.Occurrirantinon-iiacxI. 
ficefolum.i^.fupradehired.inrtir.vbinonfpedtarurnouif- 
fimainftitucio:fcdcaquipleniorert. 

Rclpondco  ,  aliamcaulam  elTeinftitutionis,quamlega- 
ti.  Idenim  vtilc  vifum  ertininftitutionc,exquateftamen- 
rum  omnino  pcndet.  1.  proxime.  fupra  de  his,  qux  in  teftam. 
delen.  Hucpertinetquoddiciturinlcg.fiplures.i^.fuprade 
condir.inftitut.  vbiconditio.qu^priorcxtitcrit,  fpcdtatur. 
Sicin  libcrratibus  ,  (pcdaturleuillima  conditio.lcg.yo.fub 
diuerfis.infradecond.&deraonftrat.&Ieg.y.demanum.te- 
flamcn,inf.Qupmodo  autem  accipicndum  fit  hoc  cdidtum 
Pompon,  docct  Valens  in  leg,  non  ad  ea.S^.infia  de  condir. 
&demonft.  Sifuitiundla  &continuata  fcriprura,non  cte- 
ditur  murara  volunras  efle,nifi  euidenrer  apparear.  Tuncin- 
telligiturquafi  fiib  alternationelcgarum.vt  fit  eleilio  legata- 
rii.  Tradbatur  huiufmodi  quiftio  a  pud  Accurf.&  alios:  Lega- 
tumeftpurereliolum;  di:pl8X3demptiofccu:a,alter,i  pura, 
alteraconditionalis.CertumeftconJinonalcm  valete.  Sed 
qua!riturdeeiusefFe6t:H,anrcpetitumvideatuc  legatum  lijb 
contraria  conditione.  Diuerfe  hic  rcperiuntur  opmioncs. 
Quidam  cxiftimant  legatum  videri  repetitum  ac  rcuocatum 
fub  contraria  conditione.  Mouentur  b&crarione:quiavo- 
luntas  maximc  (peiflandaeftin  teftamentis  quocunque  mo- 
do  ex  verbis  colligatur ,Iicet verbis  omnino  exprefla  non  fir. 
leg.  5.  Cod.delib.  prjeter.Ieg.cumvirum.Cod.de  hdeicom. 
&  fimihbus.  At  voluntas  hic  apparcrc  fatis  videtur.  Pri- 
mum  ex  eo  quodreftaroraitfcadimore.  Nou  potcftadimi 
legatumquodnoncft.lcg.nara&fifubconditioncjliiprade 

Vu     } 


Franc.  Duarem  (pmment. 


510 

fniuft.rupt.teftam.Irem  coUigitut  volumas  ex  eo,  quod  alias 
jnutilis  futuraeftpofterioradcmptio.  Vccbateftacorisam- 
biguavelobfcura  ficintcrpretari  dcbemuSjVtaiiquemcfFe- 
dlumhabeant :  necfruftravidcantut  adieda.l.iotf.fiquan- 
do.jnf ra hoc tit.  Fruftra enim  erunt adiedta,  fi  non intelliga- 
tufdenuolegatumeflefubconditione.Pr^tctcafatishocex- 
-pteflam  vidctur  leg.  106.  aliquando.infradecondic.&de- 
monft.leg.quodpurc.e.infraquand.dieskgat.Vbilegatum 
fub  con ditione  ademptum ,  intelligitur  fub  contraria  condi- 
tionc  reli^aum.  Contrariatamenopinio  ptobabilior  eft ,  fi 
ponamusvtranqueademptionem  in  diuerfis  fcriptufis  fa- 
€tam  efle.  Mouet  me,  quod  tcftator  vfus  non  eft  verbis,  qas 
apta  funt  ad  legandum :  nec  etiam  apparct  ecm  legare  voluif- 
fc  ,  vt  dicunt  aduerfarii-  Noncnimmagni  ponderishiccft 
conie(fluradudacxco,quodalias  fruftraademptiofada  ef- 
fet.  Namaliaeft  contrariaconie6iura,caqucfortior&ncr- 
uofior.  QaiacredibilenotJeftquenquarRadimere,vtlega- 
tummagisvaleat.leg.legatainutilicet.infradeadim.lega.Le- 
■garc  cnim  &  adimcre  coniraria  funr,&  c5crarios  cffc^aus  ha- 
bent.  Non cft igitur  verifiraile eum^qui legat,  adimere : aut 
contra.qui  adimit  legarc.Ncc  valct  argumen  cum  a  conttario 
propter  hanc  coniedutam.Siraile  exemplumeft  in  lcg.Titia 
f9.§.vltim.demanu,tcftam.vbiverbisiftis,On€fiphorc,nifi 
raiioncm  diligenter cxcufleris,  iibcr  neefto.  Non  potcft  O- 
nefiph.fibilibcrtatcm  vindicare.  Reipondihisveibisliber- 
ticem  adimi  potius.quamdati.  Ne  fauotquidem  libertatis 
hocefficit.Necaducrfaturl.3!iquando.cumfimil.InteIligicur 
enimcumlegitumpurumfuic,&vnatantu  ademptio  fecu- 
ta,  eaque  conditionaHs.  Nam  Icgitum  dcbetur  fub  conditio- 
ne ,  quia  legatum  omnino  f  ublatum  non  eft  ademptione;fcd 
eacenus  valet ,  qustcnus  ademptum  non  eft. 

.Atinfpecicptopoiicafuitomninofublatum  pcr  priorcm 
ademprionem.^uspuraeft.NecrenouatutpoftetiorCjpro- 
"pcercouiedluram,  dequaiamdixi.Hajclocamhabentvcdi- 
xi,cnmindiuerfisfcripcuris  vtraque  adempcio  fada  eft. 

Aiiud  diccndum.fi  io  eadem  fciipruca.  Prioradcmpcio 
prononfa6lahabctur.leg.fiicafcriptum.4^.)nfdel.2..Non 
enim  intelligitut  ceftator  quicquam  cauilfc  reftamenco,in 
quo  non  perfeueraueric  vfqucadconfummacionem.&per- 
fccStionem  ^E^ftamenti.  Secundo  obfecuandus  eft  locusde 
claufula  tcftaraentj  ,<juaderogaiuriis  ,  qua;  poftea  adfcri- 
buntur.  ^imilis  locuseft  &  multopleniorinleg.  iz.  fiquis 
in  principio. inf.  de  leg.  5 .  Ea claufula magnam  vim  haber ad 
dcclarandam  voluntatem  :  fed  faculcatem  nonadimic  mu- 
tandz  voluncatis. Inciuile hoc eft , acbcnis  moribus  concra- 
tium.ficuc  in  pa(3:o ,  quo  def  ertur  hsredicas.l.ftipulatio  hoc 
tnoio  conccpta.inf.de  vetb.oblig.Conuenicbonismoribus 
ambulatoriam  efle  voluncace  ad extremura  vfque  fpiricum.l. 
4.infr.dc  adim.lega.  Sctipfi  alias  in  partit.  tradatus  de  pad);. 
Antinomiacxl.Dmi.J.licec.deiut.  codici.Zafiusaittcrribile 
contrarium  cfre.  Vulgo  dicitut  leg.Diui.fuppleri  pcr  lcg.noa 
fcft  nouum.fup.de  legib.valerccodicillos  ,  fcilicet  fi fpeciali- 
ter,&c.  R.eprehcnditur  tamenhaEcfent^ntia  aplerifque^ 
diuinatio  fit.Ego  animaducrtoduplicera  hic  qujcftioncm  cf- 
fe  ,  quamuis  tanquam  devna&fimpUci, pleriquehicdifTc- 
ranc.Priorcft,ancontrahancvoluntatem  valeant  codicilli, 
in  le.Diui.dicitur  valcre  codicillos.itera  in  leg.fi  quis  in  prin- 
cipio.  Adhuc  nulla  repugnantia  eft.  Alcera  quEtlio  vnde  col- 
Jigicurvalunt:as,q>mutaucricvoluncacem:hxcpofteriortra- 
ftacurind.l.fi  quis.Deconrhildiciturinl.Diui.  Sempcrvi- 
dendum  in  quaqi  hypothefi ,  qua  de  rc  principaliccr  agitur. 

\^dl.  Cftm  incertm.  jj. 

LOcus  eftde  cfFeduIegatigenctalis,  vt  legato  generali- 
ler  homine  quid  debeacur  lcgacario.Spccies.Hic  dicicur 
liberari  hazredera  folucione  Scichi,perinde  ac  fi  Stichus  lega- 
tusci^ec.  AcquchinccoUigicur  Scichum  efle inobligacione, 
6c  debcri.  Namfblucionc  ciusrantum  quoddebccur,tolK- 
turobligacio.§.i.Inftit.quibusmodistoll.oblig.leg.i..§.mu- 
tui  datio  fupra  de  reb.cred.  Dixcrit aliquis  ex  feac  hy pothefi 
nihil  cale  colligi  poirc.vt  fi  ponamus  hic  harredem  foIuiflTe  vo- 
Icntc  legatario.  Nec  dnbium  eft  quin  volente  crcdicore  aliud 
proaliorcdlefoIuatur.did.^.mutuidatio.VndcigituicoIli- 
gtmus  quid  debeatur,  quid  fit  in  obligationc  ?  Imo  bonus  a- 
iquislbphifta  poteticcotiariumhinccoUigctc.  Narafiidco 


liberatur  haeres,  quia  foluir  volente  lcgatario,  confeqaens  eft 

eum alias non liberati: nec  Stichum eflcin obligatione. Ani- 

tnaduertcndum  eft  igicur  inhacdifputarione  duasqu^ftio- 

ncs  efle,  quar  farparaci  dcbent.nam  vna  dependetexalccra. 

Prior  eft,  an  debicor  hominis ,  foluens  crcdicori  Srichum.  li- 

bctecuc?Et  hzc  quzftio  nonhicprincipalicerttadlacui;  fed 

ponitur  tanqua  cercii  &  indubicatii  debitore  liberari ,  vc  dici- 

tut  in  leg.  &  pcr  iufiurandum.  § .  fi  is ,  qui  hominem.  infra  de 

accepc.  Alceraqua:ftio  cft,quzpendeccxfuperiorc.  Qujd 

fidebicorhominisBonfoluericcredicori,  fedeiusferUo  i  £c 

hxc  t&  przcipua  quxflio  huius  capitis.  Ait  igicur  Pompon. 

debicorem  ica  demum  liberari ,  fi  confentience domino  fol- 

ueric.  Nondebccigicurfoluifcruo,  niiivoluncace  domini.l. 

quod  feruos.  3  ^.inf.dc  fbluc.Sicuc  aliud  pro  alio  folui  non  de- 

bcc,ica  necalii  perfonx.Ex  iam  didlis  apparet,legatohomine' 

Stichum  efTc  in  obligarionc,  alias  folurionc  cius  dcbitor  non 

liberarecur.  Sed  quomodo  poteft  dici  tn  obligarione  tSe, 

cura  non  poffit  peri  ?  § .huic  autem.Inftitut.de  zik.  Iroo  po- 

tius  homo  incercus  dicitiu  efle  in  obligatione.  Cauf a  enim  a- 

«StioniscAobligario.Eccemagnaiuris  variecas  hicrepciicur. 

Nam  plerunque  dicicur  incercum  hominera  efTcinobliga- 

tionc.d.$  huicautcm.  AHbi dicitur fingulos homincs efle ia 

obligatione.lcg.Maeuius.6(j.§.duorum.deIeg.i.notum  eft 

enim  hominis  legato  orarionis  compendio  finguloshomi- 

nes  contineri.  Alibi  dicitur  fingulos  quodamraodo fub  con- 

dirione  lcgatos  videri.  leg.  3  .inf.qui  &  a  quib.  lib.manu.  Hxc 

tamen  quz  tam  variaf  unr,  pugnantia  aut  contiatia  non  func 

fire(3:cintellig3ntur.  Eccecumlegatuihom*,  debetutho- 

mo  incertus,quem  dcbitor  folucrc  maluerit.  Itaque  tc&e  di- 

cicur  hominem  incercumpeci.  d.§.huicautem.quiacctcuni 

noncftctcdicoii,  quem  hominemfoluefcmalucrit  debitor. 

Dcbec  tamen  aut  Stichum,aut  Pamphilum,aut  Damam,auc 

alium.  Singulosenimdcbetquodammodo  fub conditione» 

nifi  aliumfolucremaluerit.did.leg.Mzuiusdidl.leg.  3.h*c 

eft  natuf a  huius  obligationis,  Non  cft  camen  vcra  &  propris 

condicio,vndc  ait  lureconCind.leg. 3.quodammodo,&c. 

ncccfle,  fcd  videri.Si  eflet  vcra  conditio,  non  poflet  agi.leg. 

cedere  diem,  Itemtranfmictiturad  hsiedem.lcg.if.fi  h«- 

redcs.  §.  fiincerto.  fupra  fam.ctcif.  Cumcrgo  quxnturin 

fpccic  noftra.an  Stichusfueiicin  obligationc,  quilolutus  cfb 

Rcfpondeo  efle  in  obligationc  non  fimplicicer  :  fedicanifi 

dominusalium  foluere  malucrit.  Quate  mitumnoneft.fi 

folutione  eius  debitor  libcrctur.  Liberctut ,  inquit,pcrinde 

ac  fi  Srichus  fpecialiter  legatus  ellet.Anaucemverumfic^ 

dicimus  eledicvnem  hzredis  efre,difputabimusadlc.lcgaco 

gencraliter.j/.infra. 

jldl.  i^.Si  itajk  adjcriptum. 

TRa^atuf  hicfpccicsperquam  afEnis&fimilisfpecicil. 
fi  mihi.  § .  in  legatis.  de qua proxime  dixiraus.  Cum  le- 
gantui  duo  fundi,  vcerque  debetur,  nifi  teftator  dedaraucrit 
1«  vellc alcerura  deberi.  Cura  legacur  bis  eadem  fumma  fiuc 
quancicas ,  plsrumqueincclligimusmultiplicatum  eflclega- 
tum.lcg.plane54.infracod.Vbidiccmus.  Nam  quxftiofadli 
cft,quzpcndetcxconic(9:aravoluntacis.  Sed  dedarario  tc- 
ftatorisemnemobfcuritatemacdubitationcmcoUit.Exem- 
phgfaria ,  Tcftator  adfciipficvtfcmcldebcatur,&c.nccre- 
fcrtanance  legatum,anpoft.Non  infpiciturnouifHmafcri- 
ptura,propcef  voluncatem  teftatotis,  vtdiciturindi(3.§.in 
legatis.  Non  videtur  datum  cfle ,  quod  ademptum  eft  ante 
confummarionem  teftamenri.  Sed  qaod  magis  ctit  adem- 
ptum  quztitur.  Teftator  lcgaucrat  dcccm  vna  parcc  cefta- 
menri ,  altera  parce  cencti ,  aliaparte  dcdarauit  fc  vellc  tancii 
vna  fummara  deberi.  Scd  vcra  debebitur ,  vtra  adcmpta  ciit  ? 
Ait  ex^uiusptzftandum,  vtinreobfcura.  Naei,quiagit, 
incumbicpiobario,qu(jnullacflnififitcetta.l.macrcm.C.slc 
probat.Petens  ergo  maiorc  furama  probacione  deficicur.Ne 
hzres  qnidcm  oftendere.potcft  cxiguum  legatum  efle.fcd 
nihil  rcfcrt ,  quia non  incumbic  ei  ptobaric .  Hinc  obfcruan- 
dum  eft  quod  .idimitur  nondum  perfcdto  teftamenro,n5  vi- 
deri  lcgatu.Dicicur  no  deberi no  ca  q?  adempcum  fic,quam  ^ 
nunqualegacumfic.  Qucdmutaturanteconfummaiioncm 
teftamen  ci  pro  non  fcripco  habetur,  ficut  in  comiaftibus  di- 
cimus.l.<).concra(3us.C.deiidc  iDftr.Licet.n.ibiconcrahen- 
tib.aibittiofuomutarefcuieciamanccqua  contra^^us  fuecic 
.        '  abfolutus. 


iMm 


In  TV/-.  Delegatii  ^fidekomm. 


bfoldtus.  Et  eft  notSJum  quoc!  ait  ipfo  iurc  non  dcberi.non 
locinduciturinterpretationealiquapropteriquitate.  Nam 
'i  fi  fubtihtatem  iuris  fpcdemus ,  non  debctur ,  quia  non  eft 
criptum  teftamento.  Sic  in  1. 1  .fup.dc  iis.qua:  in tefta.dclen. 
)iquiddelecumfitconfultoanteconfummationem,pronon 
cripco eft: ncc ipfo iure debetur.Si quid dtletura  fit poft  Con- 
■ummationcm,petenscxceptionercpeUitur.d.l.i.§.fedcon- 
'alto.Oppon.huicfcntcnti2l.87.nonadca.inf.decondit.& 
iemonft.  Vbi  legatura  valet  ipfo  iure:  fed pctes  (ummouetur 
:xceptionc,quamuisconditio  edidlaficante  confummatio- 
'Dcmtcftamenti. 

Rcfpondco  noncflcibi  ccrtamreuocationcm,  &adcm- 
Btioncm  legati.  Er  co  quod  pofterius  legatum  cft  condi- 
.ionale ,  intcrprctainur  rcuocatam  efte prius.  Qupd (ccun- 
ium  fubtilitatem  iurisnon  vidccur  dcfendi  pofle.  Ideoda- 
curcxccpriodoli. 

Sed  quid  diccmus  dc  Icgato  codicillis  adcpto  ?  Qusftio  cft 

bic vulgo  agitata,  dc qua variac  funt  opiniones.  Quida putant 

ip(o  iure  adimilegatum.citant  §.i.  Infti.dc  adcmpt.  legat.  Ad- 

emptio  legatorum  firraa  cft,fiue  codem  teftamcnto,fiuc  co- 

dicillisfiac.   Alijnegantquodademptiofiatpoftconfunima- 

iCfODcm  tcftamcnci.vt  hic  dicitur.quam  fentcntia  ego  fequor. 

Siquis  intelligac  quid  fic  ipfum  ius,  &  qui  fit  origo  codicillo- 

[rom-,non  erit  difncile  cxplicare.Ipfum  ius  intelligitur  dc  legi- 

bas  pop.Rom.non  dc  iure  prEtorio,interpretatione  prudcn. 

'S5Hatufcon(confticucionibus,&c.  Oftendiincommcntario 

Idcia hcem  iurando.  CodiciUi  autcm  cx legibus  non  f unt.ln- 

ftit.de  codicil.  vt  nec  fideicoiamifla.  Curtcftamentumdica- 

tur  iuftafsntentia,  dixi  fub  tit.de  teftam.  vt differat  a  codicil- 

Ii».Sic  interprctati  f  umus  fupra  ad  1. 7 .  Icgatum.  quomodo  fit 

accipiendal.5j.Titia.§.Lucia.dcleg.i.infra.nonoftat§.i.In- 

:ftit.de  ademp.legac.Non  dicit  valcrc  ademptioncRi  ipf  o  iuie: 

ifedait  firmam  elle,  &c.  Necimprobabiliter  dicetur  compe- 

tereexceptionem  doIi,ficuci)nl.  expartc.de adim.Iega.  in- 

'fi:a.Iccm in  1.  militis  codiciIIis.§.  veteranus.de milit.teftam. 

nifi  codicilli  fint  teftamento  confirmati.I. }  o.talis.&l.feq.in- 

fraeod. 

Ex  hoc  cap.  1 4.  cspimus  annotare,quz  vifa  func  obfcrua- 
I  tione  digna,  Diximus  quod  adimitur  ante  pcrfcdlioncm  tc- 

■  ftamcnti.non  videri  legatum :  vt  cum  teftator  dcclarat  fe  velle 
I  femel  dari ,  quod  bis  legauit.  hxc  declacatio  facit,  vt  intelliga' 
I  mus  datum  non  efle. 

f  .  S:cundoobfcruandumcft,nihiIreferrcinquapartctefta- 

^  tnenti  bxc  deelatatio  adfcribatur.  Vnde  colligi  folet  thefis  & 

I  teguIa.Citantur  multa;  leges,l.quidam.de  pecul.lega.l.  vlt.de 

reb.dub.l.3.§.filius.deIib.&pofth.l.i.  C.delib.praEt.&alix 

fimiles.  Verum  prudenter  admonuerunt  quidam ,  non  pofle 

hoc  certaregula  diffiniri.Omnis  definitio  cft  periculofa  in  iu- 

te.Lomnis  dcfinicio.de reg.iur.  Sedmaximciniis,  quxfadi 

■funi.I.mora.(upra  de  vfur.  Nam  hoc  verfatur  in  coieftura  vo- 

iluntatis.Propofita  igitut  quaquc  fpccie,expendenda  erunt  di- 

:  ligenter  ea,ex  quibus  voluntatis  coniedlura  fieci  folcc. 

f     Tcrtio  obferuandumcft,  indubio  quod  minutcflc  pras- 

■  ftandum.Rationcm ego adduxi  & dcclarauifup.  Cui adden- 
•  dum  cft  in  dubio  accipiedam  cfrc  eatn  interpcecacionem ,  qua 

exoneraturhxres.I.vnumcxfamilia.  ^7. §. firem.de  legat.i. 
Ljg. Sticho.de  vfuf.Icg.hocautelocunihabetnontanturain 
teftameotis ,  fed  etiam  generalitct in  contracflibus ,  &  aliis  a- 
dibus.l.9.femperinobfcuris.  dereg.iur.  Quomodoautem 

'  hocaccipiendumfitj  alia  regula  cdocemur.  I/lerapcr  in  ftipu- 
lationibus.  de  reg.iur.infra.  Videndumeftanceomnianum 

I  ex  conieduris  poflit  apparere  voluntas.  Exemplafunt  vulga- 
tia.  Vnum  in  1.  cum  feruus.alias ,  apud  Iuliaaum.§ .  fcio.infra 
co.tit.  Vnde  colligitur  ratio,dc  qua  dixi  fupra.quia  legatario 

■incumbitprobacio. 

I  Aliud  exemplum  in  I.qui  eoncubinam.  19.^.  t.  de  legac. ; . 
Vxot  tantann  pattem  habeat,quantura  vnus  hzrcs.  Almd in 

■  L  nummis.  7f  de  legat.^.  Ex  qua  lege  coUigttur  idem  quod  ex 
d.l.femperin  ftipulationibus.ncmpeinquircndam  priuscfle 
voluntatera  exconic<Sluris.  Dcftipulatione  cxemplumvul- 
garccftinl.fiitaftipulatus.iop.infr.dcvccb.oblig.decemaut 
quindecimdabis,  fitinterpretatio  contraftipulatorcm.l.  fti-» 
pulatio ifta.§ .  in  ftipulationibus. eod.  tit.  Aliz autem  occur - 

'  «unt  ^ccKs,in  quibus  vidcntur  lureconf.banc  regulam  fccuti 


non  efle.  Verum  fi  diligenter  confidcrctur ,  apparebit  m  igna 
diflimilitudo.  Quzdam  igitut  recicandzfunt,  huiusrcide- 
monftrandz  gratia.  Vn.i  (pecies  eftinl.fi  ita  fucrit.  de  rebus 
dub.  vbi  dicitur  ademptionem  in  vtrumque  valcrc,quafi  vtri- 
queadempcumfit.  Florentinuscodexhabetadempcionera. 
Noninfpicimusvcrumhorum  legatorum  fit  maius  ,  autmi- 
nus.Rcfpondeo  huic  rcgulz  locum  cflc,cum  ambiguitas  ver- 
faturcircares,  quaruraalteramaioreft,  alteraminor&exi- 
guior.  In  ca fpccie ambiguitas  eft cii  capctf onas.  Non  quzri- 
tur  quid  lcgatum  fit.-fcd  cui.  In  fpccie  noftra  certam  eft  cui  le- 
gatumfit.  Eccertumcftalterum  cxduobus  eilcgarumefTe: 
fed  vtrHm,dubitatur.Itaque  dicitur  exiguum,&c.  Qupd  au- 
tera  dicicur in  d.l.  fi  itafucrir.  difficultate habet propter  anti- 
nomiam  cx  1.5.§.fi  quis  duobus.dc  l.pr^ftan.Scd  longius  eua- 
gari  nolumus  a  propofito. 

Alia  fpecies  eft  in  leg.  55.  qui  lanccm.  de  auro  &  argen.le- 
gat.vbinonminimalanxdcbctur.fedmedia.Diflimiliseftet- 
iamhzcfpecies,  quiaproponitur  habuifletreslances.  Vfus 
Latinifermonis  exigitvtminoremintclligamus  ,  quz  media 
cft.Diximusfupra  regulam  hanc  folum  haberfi,  nifi  exconie- 
(Jlurisaliavoluntasapparear.  Aliafpecieseftini.  58.  Titia.§, 
Seia.dc  auro  &  arg.  1.  vbi  debetur  aigen  teum  (5gnum,non  z- 
rcum.  Pleriqueexiftimantficibi  reiponfumaSczuolafauo- 
re  religionis.  Quz  opinio  conucnit  ledtioni  Florentinz,  vbi 
zrealegicur,nonaurea.Siaure3lcgamus,dicendum  erit  Sc^- 
uolam  rclpondiire  fecundum  regulam  noftram.  Sed  pericu- 
lofum  eft  aFloren.kftionc  tecedere.  Alia  fpecies  in  i.fi  is,  qui 
ducenta.in  ptinc.de  reb.  dub.  vbi  ex  verbis  teftacoris  ficis  ap- 
paret  voluncas.  Ambiguicas  quidem  eft  aliqua:(ed  non  (aiica, 
vc non  appareac vohincas.  Nam particula,  cum,  oftet^dic  et- 
prelT;  ©(Te  duas  furamas  a  ceftatore.  Qu  zduz  fummz  iUi)d(| 
efHciuiitquingenta.Aliafpecieseftinl.quodcraditij;T),(cdt- 
biertfaaorhbertatis.Ahzfpccies  parum  habentdifficulratis. 
Qupdobiiciturdelegatogencralitcrreli(5to  ,  alibitradab!- 
tur.leg.  qui duos.  &  l.lcgatogeneralitcr. infra.  Nam  ibi  non 
cft  incerta  voluntas  teftatoris ,  vc  diccmus  cum  eo  veneri- 

IBUS. 

•Ad  l.  Qiii  qttartdm.i  f . 

QVzftio  hic  eft  fcripti  &  voluntatis.  Si  quis  legare  volcns 
quartampartem,Iegauitdimidiam,autcontra.  Pciidcc 
cxhis,quzdiximusfup.adl.4.Diximusibi,crrorcminnomi- 
ne  ptoprionon  nocererinnominc  communinoccre.  Da- 
plex  igitur  quzftio  hic  cft.  Vna,cum  quis  quartam  1.  gare  vo- 
lcns,dimidiamfcripfir,vtiadcbcatur  ?  EtaitProcuius,  quar- 
tam legatam:de qua ceftacor fenfir.  Nec  vero  id  dlieaum  eft  a 
fignificacionevetborum.  Quandoquidera  isqMilegitdimi- 
diam,  legat  quarcam.  I.  in  eo  quod  plus.  1 11.  inrra  de  i  eg.  iur. 
Alteraquzftio,  fidimidiara  legarcvolcns,lcgauirquarrami, 
qu2  debcatur?Idem  ait  valere lcg ttum ,  nec aliud  adiicit.  An 
debeatut dimidia,  non  fatis cxprimit.  Scd cxiftimo  his  verbi* 
fignificari ,  deberi quod  plus  eft.  Quafi  voluntas  hic fpedlari 
dcbcat,magis  quam  fcriptura.Nam  particula.fed  &  fi.hac  de- 
monftrat.Idautcmapettiustraditurinl.quocies.p.^.i.dehz'. 
red.  inftir.  Cumpluseftcogitatum,&minusfcriptum,valec 
quodadliumeft. 

Noneft  conttatium  quod  diciturnon  fufficere  Volunta- 
ceni,  fierratumfitinnominecommuni.  Idcnim  nonintel- 
Iigitut,cumerratumeftin  nominibusquantitacis.  faciliseft 
lapfus  &  error  in  his  nominibus  ,  &  excufacionem  roececur. 
Deindehicnoxi  dicituraliudfcriptum,  aliudcogitatum:  (~ed 
plus,autminuscogicacum,quamfcripcum.  Volunratiscon- 
trariz  probatiohic  requiritur.  Namindubiofequimurver- 
ba.l.nonaliter,  <J5).dcIegat.  5.  Dehacauccmprobacioneni- 
hilinvniuerfumprzcipipoceft,  Exantecedentibus  &con(e- 
quetibuspotcritfott3(fisapparere.l.quifiliabus.t7.infra,ho(: 
cic.l.fifcruusplurium.§.vlc.l.niimmis.delegat.5.  Acfactlioe 
quidem  eft  przlumptio  ct  roris,cuin  dicitur  plus  fcriptun  ^  & 
minuscogitatiim.  quiaverbanonrepugnant,Vtiamdixi.  lu 
eoquodpiuseft.minuscontiuetur.leg.curafarti.  fupr.  dsin 
lit.iuran<i.l.i.^.fi ftipulanti. dc verb.  c  blig.  Cum dicitur piuj 
cogitatum  ,  zquum  eft  rcqlliri  fortiorcm  probacioncm, 
quiavexbadeficiuut.  Sedquomodoilludplus,  poceftdebe» 
~  Vu     4 


j  1 1  Franc.Vmrem  (ommmf» 

li.cumnulIonsodoeirprcflumCt^argu.l.qUidamcumfilium.      ibi.quemnonhonoto.&c.Idemdidrorinl.quidam.adfi.fu, 


dc  hsted.inltic.fup. 

Ky(d%.  Si  quis  vnam. 

SPecieshictraftatur  pertinensad  iusaccrcfcendi,  ficutSc 
alii fcquentes.vfquc ad l.qui Sliabus.  Spccies.an pofthu- 
macoDtmeatut  his  vcrbis,quxftiofadi  eft,  ds  qua  in  1.  qui  fi- 
li3bus.infraeod.Iutifcon(ul.hicaitfuperftitifoiidumdeberi. 
Ratiocft,quiaconiun£lifunt!egatanj.§. fieadem.Inftitu.de 
lega.Idco  lus sccrefcendi  locum  hic  habcr.  Notandum  cftj- 
gitur  cum.qui  filiabus  lcgat  decem,  coniundim  Icgare.Qua- 
qjanidccopoteratdubicari,quiapccuniaIegataeil.Diflicjli$ 
iquxftio  eft.cum  duobus  legarur  cadem  fumma ,  puta  de  cem, 
aafint  coniur.fti.de  hactradauilib.t.dciur.accrefc.c.y.Dixij 
non  videri  coniuni^os  quafi  non  ad  eandem  rem  voccntur.L 
84.hu'ur!T.odi.§.quib.inf.eo.EmimcrationeenimpcrIoiu- 
lurnvidttutdiuifafumma.argu.l.cuifundus.^j.iHfr.dccod. 
6f  d:asonftr.  Numcrodiaiditurobligatio  inpccunia,&ahi» 
huiusmodirebus.l.cumStichus.  zsi.infia.dcfolut.  Fundus 
nondiuiditur  numcro.iJcoparccsfiicunturciuldcmrci.  la 
hac  aurem  fpecie  noneftciprefla  enumcratio  pcrfonarumi 
▼tdxipoflic  diuifjfumma  eiTc.  Pr^tcreahuic  coniun&ioni 
realiacccdit  coniutdiovctborura&orationis.  Hscnomi*. 
na  collediua  apta  funt  ad  coniuntaioncm  faciendam.I.i  j  .in- 
rerdum.fupradchsred.inftir.  Suntigiturhicconiufl&ire& 
verbii:qaianuIIacftdiuifiopariium.  Alij  putantconiundo» 
efic verbisrantun,quodfaliUiatircoftcndilibt  i .dciuicac<- 
cref.cap.^. 

AdL\6.Siduohu4. 

SPec'cs  eft  dc  iure  accrcfcendi ,  vt  fuperior.  Caufa  dublti- 
tiorits  cft ,  quia  pai s  deficiens accreicit coniundlo.  § .  fi ca- 
dcm.Inft:r.de  lega.Scd  vcteres  intellcxcnmt  partera  deficicn- 
temacctekere  curoeaconfiftitabinitioinpeifonalegatarij. 
Namquodibiniiiononconfiftit.habeturpioncnfcripto.i- 
deoremancrepcncs hircdcmdcbcr.  Exentfplarcpctiunrur 
in  hoc  rradatu.veluci  in  I.plane.;.^.§.  fi  coiunftim.  Aliudin  I. 
huiufmodi.84.§.fi  Titio.infr.eod.AliudinI.fi  Titio.y.delc- 
iga.i  Scdadueifari  videturI.quoIoco.zo.fupradeha;red.in- 
fttt.vbi  pars,qu2  pro  non  fcripta  eft ,  accrefcit cohiredi.  Sed 
facihusadrtictitur  ius  accrefcendiin  hxrcditate,  nequisde- 
cedatproparretfcftatus,&c.§.hafredicas.lDft;cu.deha:red.in- 
ftjc.l.ius noftrun» .j.inf.  dc  reg.  iur.  DifficUioc antinomia cft 
ex  conftit.Iuftin.de  cadu.tollen.§.&cumtriplid.&J.inpri- 
rQo.Quidamcenfencloquiluftmia.deconiuniftisrctantuni. 
Ratiocxigicvtfolidum  dibearuraltcri.  Quiafermoceftaco- 
tis  folidum  ei  atcribuic,magis  dicitur noo  minui,  quam  auge- 
\\  lcgacum.  Verum  luft  tni.dift  o  §.in  ptimo.  loquicur  de  quc* 
cunque  coniundo.  Vetba  enimnonmagisreconiucftum 
fignificant,quam  verbis  coniunftum.AIJ  alia  comminifcun* 
tur.EgoquidfcnciamfcripfiIibrot.dciurcaccrcf.cap.i8.Dixi 
Iuftinia.dcrrgarciuriaDciquo,quodinPandcft.rclacumcft* 
Legcs  cnim  pcftcriores  dcrogant  prioribus.  1.  vltim.  fuprade 
conftit. prin.  Naai  luftinianus, cum aic nihil concrariumre- 
periri.dciisconfticucionibusnonintellgir.  Edicaefteacon- 
fticucio  poft  compoGcioncm  Pandctfta.Iuftini.  &  Thcodoto 
PaulocoRfT.  CatalogusconfuIiieditusabHaloandcohocfa- 
tis  demonftrat.Huc  acccdit  quod  luftinian.  in  ea  conftitutio- 
ne  meDtionemfacitPandrftaium.§.  ncautcm.  vocatcom- 
poficionemnouiiuris.  Quocunqueigicurmododcfecericlc- 
gacum,acctefcicIcgacario,vcdicicutio§.fie3dcm.  Inftitncde 
icgac 

Ad%.H*rei. 

NOndifnmiHseftharcfpedcs fuperiori.  Titium&Scm* 
proniuro  damno  darc  dccem  Maiuio.  Titius  non  fuic 
hxrcs  inftitutus,vcl  non  erat  in  rerum  natura,an  totum  Icga- 
dumdebeatSempromus?  QufeftioDcm  fadr.  quiaonusm- 
iundum vni, ad alterum non vidctur pertinere.  Sed hicfuc- 
runtconiundimonerati.  Itaquevideturfcnfiirc  teftator,vt 
fi  jirerdeficiat,  alcerfubeat  corumonus.  Aliasonus  inutilc 
impofitum  eflc  diceretur  pro  ea  patreJ.ab  co.C.dc  fideicom. 


pra  dc  codidl.  Additur  altera  fpccics  fimiiis ,  in  qua  vtctque 
cft  harres:fed  alter  repudiat.Ratio,  quia  jrquu  vifum  eft  paric 
accrefccrecumonerc.  Hucpcttmetl.ciuitatibus.izj.§.i.in- 
fracodcm.Simile  eft  in  I.fi  Ticio.6  j.infra  dclfga.  i.  Ancino. 
miaveluticxl.Celfus.z^.J.vh.dclega.iRcfpondcrifolet.ibi 
rcliftuni  fuiflenorainaiim  abvno.  Hicautem  fuit  lcgacijat 
duobus  fimul &  conionftim.  Cum  vnum  legatum  relinqu- 
tur  a  duobus,vno  deficience.alter  totum  debec.Ego  quidfen* 
tiam  de  hac  rc  fcripfi  hb.  i.de  iutc  accrel.  cap.a, 

Ad%.SiTim. 

HJEc  fpcdcs ctiam  pcrtinet ad  ea qux  fuperius  dJ^a funt, 
Caufadubitationisexhacipfal.fiduobus,inptin.vbilo- 
curanon  habetius  accrefcendi  ,cumaltet  non  cftin  reruni 
natura.  Verum  alia  caufa  cft  eius ,qui eft  in  vtero,  &  fpetatur 
oafcicurus.  In  fuperiore  cafu  babetut  pto  nonfcripio  ,  nec 
confiftit  in  pcifona  Icgatarij .  Hic  autem  confiftn  proptct 
fpem.PeccatumigicureftgrauicetaBarc.&aIiis,vtZafiusad- 
monuic  ,  quiincell  gunchanc  legcm  cumnon  eftin  rerum 
narurajncc  efTe  fperacur:contrariam  vero  iegeira  accpiunr,  cii 
non  eft,fed  eflc  fperarur.  Nihil  potuit  dici  alicnius  a  mtrite  & 
fentcntialurcconfulii.  ConfuItumeftdicete,ncnf|:crarioaA 
tiuitatem  poflhumi,fi  non  aliqua ratio  hoc  fuadeac  Obierua, 
ius  accrefcendi  locum  habcre  incer  coniuni^os  quocunquc 
modoconiHndifinc,eciamfiveibstaorum.  Scnpiilib.r.de 
iureacCTefcea.cap.io.Quidamfuncmeabxrcfivcdicancooa 
efleiusacccicfcendi ,  quoniam,inquiunc,  nonvocancurad 
candemrem.Parteshabcncexvcibis  teftuons.  Seddiuifid 
faon  facic  quominus  cadem  les  fic. 

AdlquiJiUahm.ijl 

QVxftio  hic rirai^attir  fadli  reagts  quam  iuris.  Pertioet a4 
incecprecacionem  volunraris ,  ficuc  &  multz  ali?  in  hoc 
tradatu.Species:  Quidam  lcgauit  fiiiabus  fimpliciter,nec  ad- 
didic,qua:nararefrcnc,autr3fcitur2.  Quzntur.anlgaiutn 
pofthumisdebeatur  ?  Caufadubitationiseft.quianonvde- 
cur  de  iis  cogitafle,qua;  nondum  nais  erant .  Vlpian.  ait  vide- 
tilegaruoi  etiampofthumisK  Hocenimcafu  nonpoteftdid 
deeisnoncogitaflc. 

Hadcnusomniafuntplana&perfpicuatfeddidicultasha^ 
(utucex  antinomia  Nam  contratium  videtur  quodidem  VI- 
pianus  aic  in  l.fi  quis  filiabas.de  tcftam.tutcl.  vbi  tutons  datio 
valct.Nrc  rcquiricur  alia  conic^iura  voluntati^.  Ncc  diberfa 
cft  ratio Iegati,&  tutela  dationis.ergo,&c.  1.  aTicio.  i  o  8 .  de! 
veiborum  cblig.Simiiis  locus  eft  in  §.vlt.lnftir.  qui  cefta.cuti 
dari  pcfl.cranslacis pene  cocidcm  verbis ex d.l.  fi  quis^fiiiabus. 
Eodem  percioec  quod  d;ciciu  iolcg.  nomeo  filiatum^ioiiade 
vetborurofignifi. 

Nomenhliaruro  eciamin  pofthumam  cadere  quxfliontr 
fioQcft.  Curergo  non  dicemus  fimpliciter  hoc  legaruoiad 
poftumospeninerc.^Sol.Vulgodiftinguirurdatiotutelealc' 
gaco.Legatum,ioquiunt,daturrationea0eAionis,  tutciara« 
tioncfiliacioois.Atmaiortft  affediioergaiamratumfiliumii 
quamergapoflhumum,quinoudumnacuseIt.  Hxcratiodi* 
ucrfitatis  improbatur  ac  rcfataturab  ahis  quibuldam.  Ho* 
run  ratiooes  &  argumenra,qua:  multa  (unt,  non  curo  bic  re« 
ferrc.  Vname  ractoprzcipucmouecdcquabreuiterdicam. 
Nam  Vipia.in  dic.I.  fi  quis  filiabus.banc  caiitura  tationem  af- 
ferc.  quiafiliar  appcllacionepcfthumaconcineiur.  Incpcuai 
cftigicur  aliasraciones  comminifci,  quaficanonfic  idoDcat 
aut  drma.  At  ca  ratio  coucnit  ctiam  legato.in  legaris  fcquiaiuc 
proprictatem  vetborum  ,  nifi  cuidcns  fit  volantas  contra- 
ria.l.nonaliccr.  «Jp.delega.  j.  Quidigicurdicemus?  Aiiim- 
aduecti  ex  inficipcione  capicum  ,  hzc  eodem  in  loco  lcri- 
pca  fuifle  abVlpian.  vtabfurdum  fic  diccreenm  pugnantia 
fcripfifle.  £ad«m  eft  inlcnprio huius lcgis,  &  lcg. fi  qut>  hlia- 
bus.&  leg  noraen  filiarum.Vlpian.lib.i  f  ad  Sab.  Qj^omodo 
pocucrinchjrcitafcribiabVlpian.vtcohierenr.facilcdcmon- 
ftrabo,  nififallor.  Quirebatur,fiqui$lcgauerit ,  auttuco- 
rcm  dederic  filiabus  ,  vcrum  pofthumis  prolpcdum  quo» 
queeflec?  Inhacquzftiooc  Vlpian.inprimisaicdubiamcfle 

voluQta* 


In  Tk.  T>e  legatis  ^  fidek* 


yoloncatefti.nam&appelladdncfiliariimcontinenturetiam 

pofthumxitanacnpoteftvideripaieroblitusclleearum.quae 

nondumnatacftim,  vcfxpeaccidit:  qu8carurcftringcnda 

ciretinterprct«ioveiborum,proptcrv.  luntatem  prifum- 

,  ptam.    Aiiigiturvidendumell:;,  quidadumfit.  idqueacfti- 

■  oaadum  ex  coolrauris.Pone  mcntioncm  fecifte  pofthumae 

'  tnaliquapartefuitcftamcnti.  Tunceuidensefteuradepoft- 

I  kuniis  cogitafle.  Poneenim  ftcifle  raentioncm  vxoris  iax 

1  qaafi  ftcrilis.  hoc  cafu  iudicabinius  eura  no  cogicafle  de  poft- 

burois.Si  cx  conieftutis  non  appareat  quid  (enrerit.fequemur 

!  proptictatom  vetborum.-dicemus  lcgatum  deberi  ctiam  poft- 

humis.arg.d.l.  fi  quis  fiiiabus.  vt  idcm  ius  fit  in  legato  &  tuto- 

ri$datione.HjcomniabeIlecohaFrent,nccvlladcprehendi- 

iiurrepugnantia.  Etcredibilecft Vlpiamitahafcconiunxiile. 

Vt  autcm  id  demonftrcmus  apet  cius,adferam  fimilitudmera 

cxl.i^.fifcruitus.s.dcferuit.vib.prid.Siitadidumfitinle- 

(ge  vcnditionis,Nc  luminibus  ofiiciatunquasritur  an  de  futu- 

;«$  |uminibus,an  dc  iis  qu?  nunc  funt.diftum  intcUigi  debeat? 

Ait  lurcconf  ambiguam  fcripturam  eflc.  Itaquc  vidcndum  cft 

quidaaumfit.  Indubiovcibumgencrale  accipicmusgene- 

italitcr/nullacftcnimratio  curhocvcrbuni  interpretatione 

reftringamus.  Sicin  fpecie  noftta  quacritur,  andefiliis.qui 

unnc  funt,an  de  futuris  intelligamus .'  Certe  fi  non  appareac 

.quidadlum,  generalitcrintclligemus  quiaverbumgcnerale 

icft d.i.nomcn  filiarum.  Eodem  pertinet  quod  dicitur  in  1.  ^ . 

liafta  dc  oper.libctr.Si  quis  operas  ftipulatus  fit  fibi.hbetifque 

'  iais  ,  etiam  ad  pofthumos  peitinet  ftipulatio.  Et  eft  eadem 

iquoquc  infcriptio  eius  capitis ,  quod  magis  confcrt  ad  confir- 

mationem  fententiaenoftra:.  etiam  in  ftipulationc  fcquimur 

faanc  proprietatem  verborum.  Poflunt  plcraque  exempla  de 

jihacrc  obfcruarilegendo.velutiin  I.7.  Neratius.de  manu.tc- 

t  fta.Vbi  fic  data  libertate,Si  filius  mihi  nuUus  crit  cum  moriat? 

^  Stichus libcr efto,  libcrtas impcditur natopofthumo.  Aliud 

Ifiaiilcinl.iubfemus.C.adTrcbell.vbifidcicommifloonera- 

jtusjfi  finc  liberis  deceflerit.deficit  conditio,  fi  pofthumo  rcli- 
«odeccflerit.  Addefuptadidlisl.quiinvtcro.  lupr.dcftatu 
tomi.nam  hic  dc  commodo  eius  agitur.Hoc  autem  eft  intel- 
iligcndum,  nifi  tcftator  putauerit  vxorcm  fuam  fterilem  efle, 
,  Tt  iam  dixi.arg.  I.  fi  quis  ita.  dc  tefta.  tute.  hicloquimur  in  du- 
\  bio,cuni  inccrtum  eft ,  an  cogitaucrit  teftator  de  pofthumis. 
.Hicoccuiiit  difficultas  ex  co  quod  teftaracntum  nonvalcj 
ipt*tetitopofthumo.fupradeIiberis&pofthu.harcd.inftit. 
\ Rcfpondco,  Tempore  Vlpia.non rumpcbatur tcftamentuni 
:  priteritionc  filii.  Caius  Inftit-lib.  i.tit.de  exhsred.liberor.l. 
|roaximum  vitium.C.dc  Iib.praEt.&  §.  i .  Inftit.  de  exhacrcd.li- 
iber.  Atquehiacctiampoteft  incelligicutdefiliabustantum 
ihic quitac,non  de  filiis.  iVlagis cnim  dubitabatur  de  fiUabus. 
tquianoncftearumtantusfaaor.  necvidcbaturtam  bcnigna 
[interprctatioadmitti.l.in  multis,  de  ftatuhora.  Sed  dubitan- 
I  Jum  non  eft  quin  idem  diccndum  fit  de  filiis.  d.  1.  fi  quis  filia- 
bus.didlo  §.vlt.lnftic.qui  tefta.tut.  dari  pofl".  Notalocura  co- 
munem  dc  interprctatione  volutatis.fic  in  1.  p.  fi  feruus  plu- 
riutn.§.vlti.infraeo.&  1.7^-  cap.  quiacirca,  dc  priui.l.numis. 
,infi;a  dc  lcgat .  3 .1. 2  3 .  vtrum.fupra  de  pet.haErcd.l.quemadmo- 
'dum.i5.§.hic verba.fupraadlegcm  Aquil.  Q^a:ftioeft,an 
'.  qui  legat  filiis  intclligatur  filiabus  f  Vidcdum  an  in  aliqua  pat- 
1 «  fecerit  men  tionera ,  cx  qua  appareat  voluifle  mafculos  ho- 
|norirepropter  conferuationcmdomus.  Suntenimmafculi 
<oluminafamiliarum,ex  lentcntia  Eutipidis.AliasappelIatio- 
nc  filij  continecur  filia.d.l.fi  quis  ita.  fuprade  tefta.tut.  I.  quif- 
^uis.de  vctbor.fignif. 

Ad^.  SiqttiiitA. 

QVacftio  haec  non  diflimilis  eft  fuperiori  dc  intcrpreta- 
tione  voluntatis.  Caufa  Jubitationis  duplex  cft.vna, 
quia  mccrtum  cftcui  legauetit:  altera,  quia  quod  cxiguius 
eft,pratftanduravidetur.l.i4.fiitafcriptum.fupra.Vipian.ta- 
menait  deberi  fingulis  ,  &  lolidum  deberi.  Vtautem  ratio 
melius intelligatur ,  qua;  obfcura  eft ,  diuidenda eft haec qux- 
ftioin  duas.  Namre  vera  exhac  hypothefi  nafcitur  duplex 
queftio.  Ynaeft,andebcacur  vnitantum.anplur.bus  ?  Et 
dicendum  cft,pluribus  deberi.  Quod Ictiptum  eft  de  vno 
lacam  habeccin  pluribus  interprecacio  eft,  quam  rhecores 


5M 

vocant  fyllogifmum ,  fiueratiocinatlonem.  vtapud  Fab.lib'^* 
7 .c.5).qui  duos  vno  ccropore  Tyrannos  occidic ,  duo  praemi* 
pecit.  Numerusigiturvnitatis  pronumero  muhitudinisac-' 
cipitur.  Et  hoc  accidit  modo  propter  vfum  loquendi^mo- 
do  per  interprctationem  ,  &  ratiocinationem  ,  vt  iam  dixi. 
Nam  vfus  interdum  hanc  intetpretationcm  «jroptobat.  1. 
i{8.inv/u.infr.deverbor.fignifi.vbiillsformul£E,hominem 
vcniffeRomam ,  PifccmviIcmen"eRom2:fircsfecundum 
mc  harredemve  meum  iudicata  erit ,  mifai  hircdique  meo 
dabis.in l.fi  plures.  5) 8 .infr.  dc  kg.  3 .  hsrcs meus  dato.  In  his 
excmplis  vfus  exigit  vthanc  incerpretationem  admittamus. 
Necid  dubitationem  habet  cum  certus  eft  vfuscommunis. 
quianominaexvfu  communicxaudicndafunt.  1,  Labeo.de 
fiipcl.  lcg.  Sed  deficientc  vfueiiam  h^c  interprctatio  reci- 
piturproptcrzquitatema!iqiiando,autvtiIi(atein.  Ratioci- 
natio  eft,dc  qua  iam  dixi.  Quod  fcriptum  cft  cxtenditur  ad  id 
quod  miflTum  eft  >  quafi  ratiocinandorvt  quod  de  vno  diftum 
cftjid  in  pluribus  locum  habeat.Simile  excmplum  in  1.  vtrura. 
&I.fcq.infr.dercb.dub.  lnftitutoh*redepofthumo,plurcs 
Hatifunt.  Sedhacclocucio  nonvideturomnino  abhotrerei 
communi  vfu,Pofthumus  mihihires  cfto.  Aliud  exemplum 
inl.fi  quisita.dctefta.tuteKhicnonpoteft  defcndi  commu- 
ni vfu intetprctatio.vt  non  iaimerito  Pompon.dubitet.  Sed 
Vlp.humanitatem  amplecflitur  magis,quam  fubtilicatem  ver- 
borum.  Qaafi  minus  fcriptum  fit  a  teftatote,  &  plus  cogita- 
tum.  Simile  exemplum  in  l.cum  inter.  C.de fideicom.  liber. 
qui  nafcetur  ex  ancilla.liber  efto.Hinc  poteft  intelligi,cur  h^c 
incerprccatio  non  rtcipiatur  in  exh«redatione.  1.  z.  (upr.  de 
hb.&pofth.  NarototahjEcinterprctatio  humanitate  &be-  , 
nignitate  nititur,vt iam  dixi.  quod  genus  interprctationis  lo- 
cum  nullum  habet  in  exhsredatione.l.cum  quidam.  s.  de  lib. 
&pofth.  Exhitcdationes  iion  adiuuantur  inrerprecacione, 
fequimurin  cis  nudam  fignificationcm  vciboruro.qaiaodio- 
facftcxhiredatio.Hicaccurutantinomiaexl.duoiuntTitij. 
s.de  tefta.cut.&  l.fi  fuerit.J.  de  rcb.dub.  vbi  legatum,  aut  tu- 
torisdacio  viciacurob  incertitudincin.  Inhaclpacie  nonvi- 
tiatur,necinaliis,vcluti  in  d.l.fi  quis  ira.&  fimili.Quid  referr, 
an  dicam ,  fi  qms  mihi  genitus  fiicric ,  an  ua ,  fi  quis  m ihi  mo- 
numcntumfcccritfQuidrefertjanlcgemfihocumduofunr 
filij.an  Titio  cum  duo  luncTicij?Refpon.viciar)  legatum  pro- 
ptci  incetiitudincm  cum  omnino  coic(5tura  dcficit.  dic.l.duo 
fancTitijInhacaucemfpecieconicduraeftnonleuisexper- 
fonateftatoris  &Icgatatij.  Alterenimpatereft,  altcrfilius, 
qui maxime  charus  eft  patri.  Cfaaritas  petfonjc  magnam  vinti 
habctinconicdluravoluntatis.l.fileruus.  ^o.§.  vliim.infta, 
hoctitul.  Sic in fpecie  did. lcg.  fi  quis ita.  vbi pater tutoiem 
datfilio.  Vbihscconiedluradeficitauc  aliahuiufmodi  non 
valetlegatum,nontutorisdatio.d.l.duo.d.l.fifuerit.  Scdaa 
valcat  ademptio  legati  quxritur  ?  Ait  Vlpian.  valerc,in  didl  .1. 
fi  fuerit.Nam  ibi  adcmptionem.lcgcndum  eft ,  vt  in  Florent. 
Non  vitiatur  ademptio  propter  incertitudincm  perfonx, 
cuiadimitur,  quamuis  datio  vitictur.  Inre  dubia  magis  fa- 
ueturhircdi,quamlegatario,quafi  teftator  magisvideatur 
cum  dilexifle.l.c>9.vnum  ex  familia.§.fi  rem.  de  Itgat.  1.  leg. 
Sticho.de  vfufru£b.leg.Et  quia  in  hac  caufa  reus  eft,argu.  It  g. 
Artianus.infradeoblig.&adio.  Sedopponiturhuiclencen- 
tiael.3.§.fiduobus,deadimen.leg.Eftdifliciiisantinomia.  aic 
vcrique  legacum  dcberi,  In  quibufdam  codicibus  lcgicur, 
neucrilegacamdebeci.  QuxIediopl9naeft&  conientanea 
iisquaediximusexleg.  fifueiit.infradereb.dub.  Conuenit 
€tiamfimilitudo,qua;ibifequitur,qucraadmodum&indan«-' 
«loj&c.Sicut  legatum  non  valet  cum  incercum  eft,  cui  adcm- 
ptumfic.  Siquisvclit  ledionem  rscepcamquain  Florcnci- 
naeft  ,  fcqui :  pocerunc  hsc  vccunque  conciliari.  Namia 
rpccie§.  fiduobus.  dicicurfeparacimlegacumfuifTeduobus. 
Cum  igitut  coniundlum  lcgatum  cft  ,  adcmptio  valet  ia 
vttunque.    Coniundli  enim  quali  in  vnura  corpus  reda6ti 
funt.Cod.de caducis tollen.§.  his ita.  Non  mirum  igicut  fi  v- 
niadimendo,  videatur  aUcii  adcmptum.  Congruet  etiam 
fimilitUiio  ,  quafi  argumentum  fit  a  contrariis  hoc  modo. 
Sicut  legatamin  ncutrum  valet  ,  cumeft  incertumcuida- 
tum  eft :  ita non  valet adempcio, cum  iuccrcum  cft cui adem- 
ptum  fic.  Qupd  crgo  dicicur  in  dida  leg.  fi  fucrir.  accipic- 
muscumhac  exceptione.^.li  duobustiricitl.  inioco.de reg. 


Franc.  Duareni  (hmment. 


514 

iuris.Sed  fafpicor  aliam  ledlionem  vetiorem  efle.  Altcra  qu^- 
ftio  eft.quantum  dcbearur.Et  dicitur  fingulis  folidum  deberi. 
Opponitur  1.17. fiqu»sTitio.§.fi  hxrcs.de  lcg.z.l.legatainu- 
tiliter.§.  vlt.infraeo.  Itcraquodexiguioseftpriflar.dutn.l. 
C\  itafcriptum.fupraco.l.5>.femper  in  obfcuris.  infdc  reg.iur. 
Qui  funipt«cfl  ex  eodcm  cap.tfadcm  cft  cnim  inlcnptio. 
Vuigodicitur  hoc  fietiproptcr  nomen  diftnbuduum..  Sed 
hicnullumeftdiftributiuum:infinitumcft  pronomcn,fidi- 
xifTet  centena,J>a<pti»M»  cfret.R€fpondeo  igitur  vt  fopra,  hanc 
intcrprctationemfieriproptcrcharitarem,  nifialiavoluntas 
euidcns  fit.  Volunt  as autem  xftimari  poteft  ex  modo  patri- 
monij .1.43.fi fili*. infra de lcgat.  3 .  Dicitur ctiam  euidens ex 
conie^utis.l.  7  ^.licet  Impcrator.infra  hoc  tit. 

Ad%.Si  vni  cxhxredihm. 

LOcus  eft  de  Icgatoprarccptionts ,  de  quo  dixi  fiipra ,  ad  ti- 
uhim  ipfum.Hoc  lcgatum  datur  vni  ex  hiredcbus.vi  Ca- 
iusaitjlib.z. Inftit.Theophil.Inftit.de  lcg.Vultteftatorvth^- 
res  certam  rcm  pra:cipuam  habeat.  .Diciturpra:ceptio.  1.  mi- 
les.7f.infradclcg.  1.1. j4.n0men.de  Irg,  3. l.ij.hit£des.J.vlt. 
fuprafam.crcifc.  Diciturpr^ltgatum,  di(.iturprafctpuum:de 
naturahuiuslegarihicdifputator.  Etprimumsjiifnaduertcn- 
dum  cft  tunc  valerc,cum  duo.aut  ploresfunt  hxredes  inftitu- 
ti.Itaquc  Yipianus  ait ,  Si  vni  cx  hxredibus.  Si  cnim  quis  folus 
hiresinftituacur,nonvaletltgati!m.  quianonpottftfibiipfi 
debcre.^Hncpcrtinetl.iitf.Legatum.§,i.infi;ahoctit.  Siquis 
propartehxrcsinftituatur,  partemcapitvt  h2reditaiian)6(: 
iurehireditariojpartemiurclegati.facitl.iS.Infideifoir.mif^ 
faiiam.§.filegatum.infra2dTicbcl.I.5?i.  inquartam.infra, 
ad legcmf  alcid. Hicquiritur  ,qua  ailionc pctetiir  harc  pra:- 
ceptio,  fiueprarlcgatu.^Etait  Vlpianusprafiaiitfficioiudicis 
f  amili^  ercifcundijCiim  per  iudiccra  diuiditur  h^rt  ditas  inter 
cohirexies.Quod  eft accipicndum  fi  adierit  bjere^l  tatem,of- 
ficiunBiudiciselle,  deducerequodtcftatorvoluitprafcipuum 
«fle.In  iudiciis  bonx  fidei  ofiicium  indicis  latifli  mepatet .  §.  in 
bonx  fidei.inOit.de  a^iio.Idem  diciiur  in  I.41.  fi  ita  legaturo. 
fupra.fami.cxcifc.l.^.fiqua.  C.eo.tit.VbiloquiturdcPiarto- 
rc  fidcicommifrario,  qui de  fideicommiffis  cegncfcebat.  In- 
ftir.defideicomm.h2rcd.iDprinc.AliasPi?fotesnonccgno- 
fcebant  ipfi,nili  cxtra  ordinem:fed  iudiccs  daban  t,  vt  alias  fu- 
ledcdaraui.  Deindcquiriiiir.quidfirepudiauit  ha:rediraie? 
Namtuncnonpotcftlocus  noneircfamiliasercifcunds.  Ait 
Vlpian.pofle  petere  legatum .  Quod  cft  accipiedum  de  adio- 
ncex  teftamcnto, de qua diximus fupra.  Sed an  totum  petet.' 
In  fupcriorc  cafu  totum  confequitur  ,  quia  partem  retinet 
acdeducicj vthxrcs iudkiofumil.  erciicuadjE, paticmmte 
Icgati. 

Adl.  1 S.  Et  qiiidenu 

HTcdubitaturquomodotorumconfcquipofnr.quiapars 
inuriliter  eilegatafuic ,  quatenus  fiilicct  hjcresinftitu- 
tusfuit.  NecpotcfIcamconfcquiiurehxrfdi!ario,quianon 
adiit  hxreditatcm.  Scdtamcn  hic  luhanus  ait  totum  pete- 
repoire,quamuisaftmetipfbcilegatunifit.  Magisenimfpe- 
aaturvolunt3Steftatoiis,quamIubtilitas.  Cuii:cnimrepu- 
diaucrit  hircditatcm,  ficintcrpretamur  ,  quafi  msnquam 
hafrcs inftitutusfir.  Accurfius ait portioncm repud^atam ac- 
crefcete  cohajrcdicumoncrclegati,  Sednehocquidcmdc- 
fendi  poteft  fecundum  fubtJitatcm.  Cum  lcgatum  inutile 
fit.nonpotefteohacrcditasoncratadici.  Sequendum  cftigi- 
turquoddixi :  benigna  interpretationc  hocadmitti  proptcr 
voluntatcm.  Similisinccrpretatio  cftinfpcciclcg.  cumqui. 
§.propartc,infra,dciis,quibus  vtindign.  vbi  filcus  videtur 
partem  fundi  legati  vindicarc  debere.  quiaparshireditaria 
eft ,  &  pofrefTa  ab  hatrede  tanquam  hxrediraria.  Nam  fifco 
vindicatur  haireditas,  &quxcunqucre$  capiunturiure  hx- 
reditario.  Sed  Papinian.  cxfado  confultus  tcfpondit  pr«- 
diumintcgram  debcri  legatario,  proptervoluntatem  tcfta- 
totis  neglcda  fubtilitatc.  Nccenira  ratio  iuris , f ubtilitas iu- 
ris,varietas  poiTcfnonis ,  inducit  diuifioncm  voluntatis.  An- 
notandum  eftigitur  hoc  capicehaeredempofre  prarlegatum 
pctcre  rcpudiata  hiredicate .  Similis  locus  cft  in  1.  S7.  filio 


parcr.infr.eo.quxloquirurdefuohirede.  AccurfiusergQn»! 
reftediftmguit  fuiJabextranco.  Similislocusinl.apudCel- 
rum.§ . fi  qu)s  ex  vrfcia.de doli  exccpt.  Dcindc in d. !.  fi  patcr. 
vItimisverbis,nemoleftiish£reditariisimplicaietur,oficndit 
lureconf^quaexcaufa  polTithoc  honcfte  ficri.facitl.iremfi 
rcs.dcalien.iud.mutand.Scruandatameninhacredcfordli 
voluntasvtdicituiind.l.filio.&l.fcq.ExempliiirtfignesftinL 
77.  quid  crgo,  qua:  cohirct  d.l.  filio.  vbi  prilcgata  lucccdani 
in  locum  portionum  hzrcditatiarum.  Diuifio  enim  quadam 
cftrcrumb^reditariarumquaefitvcrbislcgati.  1 

Aliud  cxcmplum  eft in  1.  vlt.  §.  vlti.dc doli  exce pt.  vbifili%j 
petet e  vi Jetur  legatum  contra  voluntatcm  matiis  defunfi».; 
Namin(litutaeftfubconditionc,ficumcoh^redibustui»pa-j 
remrationcm  feccris.  Deinde lcgatuia  cftboc  modo,Hoe 
amplius  volo  te  percipcrc  centum  ex hjercditare.  Hafc condi- 
tio  intclligiturrepetitain  praelegato,  quamuis  exprcflumiel 
nonfit.IdcofummoucturfiliacxccptionedoUpropterzqui. 
tatem  magis,quam  propter fubtilitatem  verborum.  Hic igi, 
tuf  fit  prima  cxccptio  regulx:  nempe  cum  rcpugnat  voluntai 
teftatoris. 

Alia  exceptio  eft  in  d.§.  fi  ex  vncia.  fi  haeres  acccpit  prctioc; 
a  fubftitut  o,ne  adicet  ha:r  edJtarem ,  legatum  pctens  iaramo 
ueturexceptioncdoli.Benignai'lainterprefa'.io,dc  quadiii) 
mus,non  admittitut  pro  eo.qui  pretio  acfdti(5Vui  onulK.Faut  | 
turmagisci,  quiliiiumodioomutit.  AliaexccptioJnl.^f.i: 
pacroni.  §.  quiiidcicoromifraiiam.  infra  ad  Trcbpli  Ranc! 
hnius  cxccptionis  eft,  quam  affett  ibi  Pspiniarus ,  quia defti 
tuit  ffprcmas  defun^i  preces.  Abfquc  adicione  i:tju;d'.iv 
non  pocefl  valcte  fidcicommiflum ,  cum  fitfolus  hieics.H»! 
rario  locum  non  hdbet in  fpecie noftra,  &  Icx,  hi:o  patct.  vb 
nullum  eftfideicommiflum,  &  ahuscftcohzrcs,  quipoted 
adirc, 

Dixi,cumhzresomifithzreditatem,p(^(reeunipereretO': 
■tumpr^ltgatum.  Bcnignaintcrprctatione  ictclii^uur  nun- 
quairifticutusefle,quiomifit.Oppo.huicfcntcotixl.75.ffii- 
les.§.proparte.  de  I.i.vbi  ha:reditasadita  non  cftrtamen  prj' 
legatum  non  valet,nifi  proparte.Hincnatae  funt  vari;  diftin' 
(Sioncsapud  Accurf.&c^tcros.  Quidamdicuntlcgemno 
ftramlocum  habcrcinfuohzrede.l.miles.  incxttanco.  Mo 
ucntur  eo  quod  dicitur  hicabftinuifle.Sedceriiiuris  cft  cxtra 
neum  quoquequi  omifir ,  poflc  totum  legatum  pctcre.  1. 851 
Nam  nec  emancipatus.infraco.qua!  lex  eft  luliani  hb.3tf.Di 
geftor.  Et  fufpicoi  huiiis  quoqi  capitis  eandcm  infccipaoBcn 
cfle  debcre.  ] 

Alia  cflfolutio  vuigoprobata  &recepta,  quodconditiol 
nalefichoclegatum  cxmcntctcftatoris.  Cocditioeftjfirc 
pudiaucrii  hxreditatcm,quia  alitcr  no  potcft  confiftctc.H*f 
autem  conditio  in  (pecie  noftraexiftit  viuolegatario.  Inal 
terafpccie  noncxiftit,nificomoituo.  Idcoquc  non  tTanf 
mjttitur.  LegataconditionaIianontranfmittuntur.§.fin»u 
tem.C.dccaduc.toIl.Exiftimo  fomniumhoceflle.  Namho 
legatum  cft  purum ,  ncc  vllam  habet  conditionc  m ,  nififott 
iuris,quaenonimpediccranfmifItonem.dixiadI.3.fup.Mouc 
me  quod  diciturlcgatura  non  confiftere  pro  parte.Leum,qtt 
§.pro  parte.de  iis ,  quib.  vt  indig.  Inutileautcm  cfle legatun 
non  diccretur,  ficonditionalecfTct.  Cuius  enimvis&  cffc 
(Sus  pcndetex  euentu  conditionis,  nondicitur  inutilcclTc 
aut  non  confifterc.  Hic  non  cft  mos  loquendi lurc  confulto 
rum.Dcnique  aliis  argumeotis  pofTet  impugnari  hasc  fenteo 
tiaquzin  aliorum  fcriptis  legerc  eft,  Noscaomittimus  btc 
uitatis  caufa,  Ego  alias  interpretationcm  attuli  ad  d.  1.  milcj 
quam  breuiter  recitabo.  Videbitis  num  vobis  probaripa 
terit.  Dicebaminea  fpeciefundum  legatum  cohxrcdi,  to 
tura  tranfirc ad  hzredem ;  Papin.  loqui  de  portionibus,  qui 
certorum  fundorum  portionesfuerant  cilcgatae.-  alizvcri 
portioncs  aliis  cohzredibus.  Non  eft  igitur  mirum  quodaii 
pottiones  tantnm  tranfire.  quia  portiones  tantum  legar; 
funt.  Conlentaneu^nigiturhoceft  leginoftrz,  inquadici 
tur,quod  icgatum  cft,t  otum  Jebcri.Sitnile  in  1.  fi  patcrfamij 
fupradehctedib.inftit.&§. vlt.Inftic.de vu'g,  Pioconfirnia 
tionchuius  incerprctationis  animaduertenduin  cftiilud  ca 
put f umptum  ex lib. 6.  refj.ionfo.  Fapin.  Ex  quo apparct eur; 
dcfpeciccertaquiinciderat.confiiltumfuifle.Quznamrue 

licca  fpccies  non  fatis  cxprimicur.  Sed  boni  iacerptetis  c| 

aliquic 


Jn  Tit.  De  legatu  ^fiieic. 


I»li^dam  fingere ,  qua;  verbTs  conueniat ,  nec  a  ratio  neiuris  a- 
icnaficfacicI.inambigua.s.delcgib.l-^S.quoticsidem.j.de 
rcg.iur.  Probabiliscfttgicur  ha-cinterpreratiorfcdvereorv: 
vctbis  conueniat :  quipro  partecohxrcdum  conftiterunr. 
Veru  puto  etiam  defendi  polletotum  fundum  prilegatum 
fuifle  vni,&  par tem  tantum  tranfirc.  Nec  ideo  contrana  hic 
'erunt.Naminprimis/pcciediiieiTa?funr.  Hicrepudiauic  hz- 
reditatem:ibidecefIitcanonadifa.Ratioquoquediuer(aeft, 
qucdneccfleeft.l.ioS.aTitio.infradeveiborumobligat.  Id 
oftendo,  Dixinelegacacium  qQidemipiumpolTe  pctereco- 
lcuminfpcftorigoreiurisciuilis.  Vlpianusaftinutiliterlcgari 
iproparce.diftal.legatum.Papin.aitnoiconfiftcreproparte. 
!Jidlaleg.cum,qui.^. pro  partc.hicrigariuris  temperaturs- 
ijuitatc  incerprecacionis,  propter  verifimilem  teftatotis  VO' 
antatem.  Dur um  vifum  eft  dsftitui  voluntatem  dcfundli, 
jropterfubtilicarem,  nefcioquam,  verborum.  Interpreta- 
i:ioautem  longius producenda  non  eft  j quam  vt  a  duriiiailla 
irccedatur.  Quocl  accidit  cum  permittitur  iegatario  totum 
[3etere,fiucadeat,  fiuc  repudict.  Tuncabunde  videtur  fa- 
:isfadlumvoluntati.  Namdefsqueri  debet,  nondelegisa- 
^eiitate,quivoluntatemfuamnondcclarauit,&hacredibus 
fubnon  confuluit.  Papinian.  de fafto confultus  refpondir, 
iirtiamdixi.  Nullam  animaduertit  ^quitatem.propterquam 
contrarationemiurisrefponderci ,  prxfertim  in  prxiudici- 
i«n  cohircdum  inftitutorum .  Pcrmittitut  nobis  ,  qui  ius 
[orofiteraur ,  illa  benignior  interpretatio  contra  fubcilitatcm. 
|Hxc  funt  qaaEniiki  videntur  probabilitcr  dici  poflc  de  hac 
re.  Pto  coronide  obferuandas  eft  cafus  in  quo  hxres ,  qui  o- 
mittii ,  nibilporeftpetcrcexbonisdcfundi,  nullaexcaufa, 
inl,4.ha:redas.Cod.lib.  II. de omni agro defert.  Si quis hx- 
rcsextiteritei,quitriburoruranomincfifcoobnoxiu$eft,po- 
,teftquidcmrcpudiareh2Eredit3tem,fedearepudiata,nccle- 
igacuin  retinct  ncc  donatum.  lusfingularehoc  eftquodad 
:onfequentiamproduci  nondebet.leg.quodvero ,  luprade 
[legibus. 

Adl.ig.Legdtaimttititer, 

\r\  V  jftio  eil  fa<ai  ac  voluntatis.qua:  nafcicur  ex  ambiguo, 
[^^  uiufmodipleraiquefuntinhoctradatu.  Treshiclpe- 
:ie>iuat,  qa3sfigillatim&  diftinde  dedaraturusfum.  Pri- 
iiaeft.  QuidamlegauitteftameQtofundum  Titio.idlega- 
':iimcftinuate  ,  velquiateftamentumcftimpctfe(^um,vcl 
obaliamcaufam.  Deindefccitcodicillos,  &lcgauit  centum 
'bocmodo  ,  Hocamplius  ha:res  mcus  Titiocentum  dato. 
[^zricur  anfundus  Titio  debeatur  excodicillis.''  Dubium 
»uneft  quinlcgnum  inmiliterrelidbura  tcftamcnto,  poflic 
[•epcti&  confirmaricodicillis,  fedquaEfliofadtihiccft,  anid 
'cftator  voliierit.  Nafcicurquiftio  cxambigaicate  horum 
/etborum.  •Papinianusaitrepetitumvideri&  confirmatum. 
Sicergo  interpretamur,  ampliuseo  quod  legaui ,  prcterid 
juodlegju!. 

Qui  dcccmlcgat  prsrer  fundum  qnem  prius  legauic ,  f$ 
'undumdenuo  IcgareintcIIigitur,  vtparticuladcmonftrati- 
^iareferatur  adremprius  legatam.  Confirmatur  hicintcr- 
[«ctatio  aliis  locis.Vnus  eft  in  leg.5  .quiita.  infra,de  dote  pr^- 
'ega.  vbicumeflec  italegatum,  Titixamplius  quamdotem 
ji»fe$meusdctcentum:dosquoquelegataintcIligitur.Sidi- 
jiiflethic  teftator,  Titioanipliusquam  fuDdumhaeresmeus 
le^emdato,  proculdubio  debcretur  fundus.  Efler  enimfi- 
nilisipecies  ipecieidid^leg.quiita.  Idemeftcumparticula 
'emonftratiuavtitur,hoc.Ieg.certum.fupra,dcrcb.cred.A- 
|ii3slocus  cftial.  j^i.fi  tibi  pure.infra  dc  legat. }.  vbi  lurifcon- 
al.  PonipioD.£xempIis  docct  daris  &  pcrlpieuis,vfum  huius 
eimonis.  NamJSgDificatiovcrborum  iftimandacftex vfu. 
[.Labco.infra defiipeLIcg.  Eft  autcm  in  dift.Ieg.fi  pars.vcr- 
fic.  SicuttdtcimKs^SJc.  X.egcndumvilcerationem,epulum 
rcilicct  quod  popul.  Rontan.praebebatur,  in his  excmplss  Ic- 
i;atum  telinquitur  vni  &  eidera  pcrfons.  Alia exempla  funt, 
jaquibuspofteriuslcgatum  alijrclinquitur.  vclutiinl.  13.fi 
|ic  locutus.de  Icgatisj.VbictiamhxcIocutiovimrcpetitio- 
lishabet.  HxrcsmeusTitiumfundumdato,  Seiohocam- 
.liusdecem.  Qup  cafu  fundus  vtriquc  legatus  intelligitur. 
pppon.huicfcnientixlcxjioj.  Siferuuslcgatus.J.fiitafcri- 


-P5 

prum.hoc  ticu.  vbi firaijis  eft  Ijjtfdes  fptciei  \.  P.  fic  locutus.  In 
vnarepetidicitur.in  altera  non  repeti.Et  quod  magis  mircris, 
vterquc  lurcconfult.  aitdubitandum  noncfle.  Difficliseft 
antinomia.  Cumanusfatecurdincnfifl^clureccnfultosinhac 
re.  Necalienum  vidcri  debeteos  nonfemper  confentirein 
quzftionibusfa6li,quzverfanturinftatuconie6burali.  Hs 
quxftiones  proprixnonfunt  lureconfultotura  :  fedmagis 
pertinent  ad  Grammaticos ,  Dialedicos ,  &  Rhetores-  Ple- 
rique  veterum  has  quxftiones  reiecerunt  tanquam  alienas 
aprofefljonefua.  lureconfulri  eftdocere,quando  feruanda 
ficvoluntas,  fidceaconftet.  Namhocadiuspertinet.  Sed 
volunratem  coUigereex  conieduris  noneft  proprium  mu- 
nus  lurcconfulti.  Fufius  oftcndi  in  Scxuola.  Si  igitur  dif* 
fentiunt,  vtCumanusait,difl[l'nfiohxciniurenoneft.  Vni 
fortcvfitatumvidctur,quodaIijnonvidetur.  Conuenitin- 
tereos  fequendameflTevoluntatern  ,  fiverbisidoneisdeda- 
rarafit.  Egovero  exiftimo  nullamhic  rcpugnantiameflt, 
fi  commode  &  ablque  cauillacione  verba  eorum  accipia' 
mus.  Spedcsdiucrfxacdiflimilcsfunt.  InfpecieJ.  fiitafcri- 
ptum:  noneftadiedliaparticula  demonftratiua,hoc.  Nam 
difficulcas  noneriturcx  verboamplius  ,  vtpleriqueputanti 
ledex  particula  demonftratiua.  Ambiguum  eft  ac  dubium 
quid  dcmonftret,an  rem  lcgatam ,  an  rotum  a£lum  qui  anre- 
cellit.  Multum  intereft  vtro  modo  arcipiatur.  Si  totuma- 
<^um,fenfus  erit ,  Legaui  Titio  fundum;  fed  plus  facere  volo, 
qaamfeci.nam  volo decem dari  Sempronio.  Et  hoc fenfu no 
debebitur fundus  Sempronio:Ted  foli  Titio.  Si  rcm  legatam 
demonftrer,alius  erit  fenfus.  Hoc  amplius  lego  decem  Sem- 
pronio.aroplius  quam  fundum,id  eft ,  prxter  fundum,vel  vi- 
trafundum,quemIegauiTicio.  Inhacambiguicacelurtcon- 
rultifcteficinterprctantur  ,  quafidemonftrecur  reslegara. 
Quividebant  hoccfle  magisvfitacum  ccmporcfuo  ,  atque 
ica  accipienda eft  fpecies  lcg.  fi  fic  locucus.in  §.fi  ita fcriptum. 
fpccies  non  eft  vfquequaque  fimilis.  Nam  deeft  particula 
epididfcica  ,  vbivcrbanon  funtaptaad  dcmonftrandamrem 
legatam.  Verba  magis  referuntur  adiotumadum,  quian- 
teceflSc,  quafi  teftatoritadixetit,LcgauiiamTitiofundum: 
fcd  aliquid  amplius  volo  facerc,quatn  feci.Nam  volo  dari  de- 
cem  Seio.  Non folum  velo  dari fundum  Titio:fed  etiam  de- 
cem  Seio. 

Quodautem  indi<5lo  §.  fi  ita  fcriptum.fubiicitnr  de  lcgato 
itarcli(!^o,hoc  amplius,  &c.ncs  mouere  non  deber.  Id  enioi 
obiterdidlumeft.  necdiciturquidiurisfit.  Infpecie§.  fific 
locutus.  facilius  apparet  fundtj  demonftrari.Titiofundum> 
Seiohocamplius  decem,id  eft,  hoc  fundo  amplius.  In  fpecie 
i.qui  ira.infradedoteprxlcgat.nullaeftdubitacio.  Eftcnim 
iongediflimilis  fpecici  §  .fi  ica  fcriprum.  vbi  vcraque  res  legata 
cxprimitur,  vt  ne  ambigua  quidem  oratio  dici  deWat. 

Notandum  eft  igitur  cx  iam  di^is,  his  verbis  hoc  amplius» 
repetitionem  quandaminduci.  MultipIexfiquidemeftefFe- 
Aus  huius  repetitionis.  Primum  confirmatur  legatum  in- 
utile , vt  hic  dicitur.  Sccundo,Iegatum  vni  relinquicur alteri. 
didl.lcg.fi  fic  loquutus.  Tertio,  conditio  aut  dies  repetita  in> 
telligitut  poftcrioti  Icgato, qux erat  adfcripra priori.lcg. 7<r. 
auia.infra,dccondit.&dcmonft.l.io7.1ibertisomnibus.cod. 
tit.L^4.  fitibi.l.tjj.inrepetendis.infrajdelcgat.j.hxcdepti- 
mafpeciehuiuscap.  Alteraeft  fpecies  ibi  ,  Quaspecunias, 
&c.  vbidaufulaadfcribifolitafubleuandihxredisgtacia,  v- 
tilibus  legatis  dies|prorogatur  ,  inutilia  non  confirmanrur. 
Nullum  eft  enim  verbum  ex  quo  appareat  eum  demum  Icga- 
revoIuifTe,  quodinutiliter  rclidumfuir.  Dcindequodmi- 
nuendi  caufafcriptumeft  ,  nondebemus  fic  interpretari  vt 
valeat  ad  augendum.  Excmpla  funt  vulgariain  Icg.Iegata  in- 
utiIiter.infra,deadimen.Iegat.l.7i.cumtale.§.vlr.decondit. 
&  demenftr.leg.Titia.§. vlc.de  manu.teftam.  Sic viceucda, 
quod  fit  gratia  augendi ,  non  fic int crptetarour ,  vt  minuat.l. 
I5>.fimancipia.  infradcinftrutft.  l^at. Nifimanifefteappa- 
tcat con traria  voIuHtas  ex  vei bis.  leg.  zj) .  Aurelius. § .  refta- 
tor.de libcr.legat.  In  hacigitur  fpccie  teftator voluit  minue- 
rc  Icgatum  magis,quam  augere.Minus  enim  foluit,  qui  tardi- 
UsfoIuit.J.plusautem.Infti.deadion.Nonergoficinterpre- 
tabimur,vr  raagis valcat legatum,  vt confirmctur  inutile.  In- 
utiliscftigiturprorogatiodiei.  Tcrtiafpecies.  Abimpuberc 
legatus  eft  fundus  Titio  inutilicer  :  afubftituto  legata  funt 


centumcidem  Titiohisverbis.hocamplius.  Similisefthaec 
fpecies primjc , non iccundar.  Varia hiceft ledio.nihil video 
curaFloren.rccedamus,vbificlegicur,necille,patrih?rescx- 

titerit  &  decciTcric.  Id  eft.fi  filius  d.-ccflcrit  non  adita  hsredi- 
tate.Ideindicendumeft,&fidccciIeritimpubcs.Nihilreferr, 

an  fuccedac  ex  vulgari.an  expupillan ,  facit  1.  iam  hoc  iure.  dc 
vulg.&pupil.fubftit.lupra.  Curergohiccafusexprtflusnon 
cftjTalis  fpecics  forteincidetat,quim  ctadiabat  Papi.in  quat- 
flionibusfais.  Qujhocnonanimaduerterunt, volueruntc- 
mandarc  hunc  Iocum:fed  rainus  audader.  Cauend.iin  eft  ab 
ingcniofisiftis  corruproribus  iibrorum.  Csiera  diccmusad 
l.hita  relidum.inf.de  lcg.i. 

K^d%.iMlegat9. 

LOctis  eftdeeffedalegati.  Debcturlegatatioquod  lega- 
am  cft.  Vade  fspe  quititut,quid,aut  quantum  legatum 
li(.  Vc  in  illa  (pccie,Titio  &Scfiipronio  fundum  lego.vterquc 
petit.quantum  cuique  dsbeatur.i€quar  partcs  debentur.  Id  c- 
nim  magis  squum  eft,&  niagis  ct;nfentaneura  voluncatimifi 
«liud  appareat.  itquitas dicitur  ab arqualitate.  Voluntas  con- 
traria  potcft  coUigi  cx  conicdluris,  de  quibus  locus  cft  in  1. 15. 
quocies.adTreb.  Simileexfmplumcftdcha:reduminfticu- 
uone.in  l.«j.quoties.§. hircdcs.de  harrcdib.inftit.Ahudfimi- 
lc  cft  in  locietate.  I.  fi  non  fuerinc.  fup.  pro  foc.  An  aacemin 
hac  /pccie  legatarij  fint  coniundi  vcrbis  tantum,  quxri  folet. 
Ego  aiias  docui.rc  &  verbis  coniundos  efle.quia  reseadem  v- 
triquelegatur  finc  diftribuiione  partiura.  Verborum  con- 
iunclio  kx.  hoc  modo,Fundum  illum  iquis  partibus  do.lego. 
l.Sp.reconiundi.  dciegat.j.VcrumilhlurBuntargo.exhoc 
loco  Vlp.Vcrbijconiuncliiunt.cumcadcmreslegaturduo- 
bii5eq.i!spartibus.d.I.reconiundi.Atinhac(peciedebentur 
zquf  parrcs.  ergo  lunt  vcrbis  coniundi.  Vnde  illud  efficitur 
nullosclTcconiundos  re&  vetbis.  Ssdccrcumeft  lurecon- 
lulcostria  generafacere  coniundorum.  leg.cripUci.infradc 
verb.figriifi.Nonigicurrepudiandaeftmiftjconiundio.  E- 
gohancopiDionemrefutauilib.i.dciureaccref  cap.p.vbidi- 
sn,  verbis  caiitum  coiundos cfle  cum  pattiuro  diftf ibutio  ex- 
ptclTa  eft  a  teftatore.In  hac  coniundione  verborum  maxime 
fp-rdantarvetba.Verbisconiungidebentlegatarij.  Ineptum 
tftqiiodadducitutexl.cumquid.derebuscred.eandcmeirc 
vim  racici  &  cxpreffi.  Huiufmodi  tbefes  pcrquam  fallaccs 
fiint,  necvllum  indcfirmum  argumentum  cettumquc  duci 
poieft.l.io.quiduos.lnccipiecaborcuml.3<>.legatagenera- 
liter,infiaeod. 

i^dl.  X I .  Grege  legato. 

Slmilis  locus  fuperiori,  inquo  quajriturquid  &quantum 
icbeatur  legarario.  Quidam  legauit grcgcm  ouiunS ,  qui 
conftabac  decemouibus.  vtinl.oues. dcabigeis.  Auduscft 
gtex  viaofocte  teftacore.  QucEtituran  omnia  capita  dcbe- 
antut  ?  Vlpian.ait.qujeaccedunt  etiam  debeti.  N.imidem 
grex eft ,  licet augeacur ,  vc  dicicur in §.fi  grex.  Inftic. de  lega- 
tis.Grcx  vnum  veluti  corpus  eft,  cxdiftanf  ibus  capicibus.  leg. 
jo.rerum  mixtura.dc  vfucap.Sicut  idcm  ardificium  eft  quam- 
uislapides  aliqui,aut  lignaadicdafint.  Siquid  adiiciatutz- 
dibus  poft  fadum  ceftamcncum,td  totum  debctur  lcgacario. 
Idplerunquc  obferuatutin  fingularibusrcbus  Iegatis.leg.fi 
ex  toto.  fupta  eo.  Sed  in  legata  vniuetfitace  multo  magis. 
Cuiaimodi  cft  grex,  item  pcculium,  familia.  1. 6j.  peculium. 
dek-gat.  z.Peculium  corpus  vaum  eft,  conftans  exdiucrfis 
rebos, ficutgrex. Ideoque vniuerfitasplcrunque dicicur.  Ex 
iam  did Js  apparet  foccus  ouium  cditos  ante  mottcm  teftato- 
ris,deberilegatario.  quiaacccduntgregi ,  &ipfumaugcnt. 
Ncc  contrarium  eft  quod  frudus  non  dcbcntur  legatario, 
nifi  a  tcmporc  mora:.  leg.15.  fi  quis  bonorum.infraeod.  vbt 
dicemus.l.quaefitum.§.vltim.hocctiamtitn.&tit.C.devIur. 
&frudib.  legatis.  Namrefpondcoid  locumnon  habercin 
grcgc legato,auc alia huiufmodi  vniuetficatc.  Hanc  difterci»- 
tiamponicModeftinusinl.35).cquis.dcvfur.Iib.9.Differcn- 
tiar.  V*luit enim oftcndcrc  Modcft. multa diffcrre , qiue vi- 
dcntur  fimiliaeflc.  Imperitinonpofliint  hzcdifternere,  SJ 
qaislegauerit  equos  fuos,non  debcntur  foetus,  nifi  poftmo- 
ram  hsrcdis.lnlpicicut  cqiib  lempus  tcfiameoti.  1. 7.  fi  ita.iu< 


Franc.  ^uarem  Comment, 


fra  de  auro  &  arg.  Si  quis  legauerit  equitium,  debentur  quan' 
docunque  editietiam  ante  moram.  quiaequitium  debetut 
quodhabuitteftatot.  Atidcmeftequitium,  licctalijfinte^ 
qui.facit  1.  gcege.de  pigno.fupr.  vbi  qux  pcftea nata  func,  pi' 
gnori  tencntur.l.2.i.fi  cum  teftamento.§.fi  peciero.de  excep 
reiiud. 

Adl.22.Sigrege. 

QVzftio,de  qua  hic,pendet  ex  fuperiori,&  ei  afGnis  &  b 
milis  eft.  Pecoia  morcua  funt  &  alia  fubftituia,  vt  fit.  1 
dem  grcx  eft,etfi  forte  totus  renouatus  fit.dida  leg.  grege.d: 
pignor.  Hincfimileeftquoddicitutde  iudicioinl.propone 
batur.fupradeiud.  DifputatSenecahb.  S.cpift.  yp.  Ctrcur 
cftgrcgemvindicari.l.i.§.vlt.&1.5.dcrcivindic.facitl.vindi 
catio.eod.cic.Non  eft  recepta  peculij  vindicatio ,  ficut  grcgi" 
Ideofortequiapeculium  conftatpleruBquc  exiuribus,  qu; 
corporalianon  funr,  ncc vindicari  pofTunt.  Nam fi cotpor 
tancum  fint  in  peculio ,  nulla  videtur  eaufa  cur  non  vidicecui 
ficut  grex.  Atquc  ica  poteftaccipilex,fi  peculium.  infra  depe| 
cul.legat.qu£  videturcontraria  .Vindicacur  autem  &  hv 
num  caput  fuperfi t  ex  grege,  quamuis  grex  efle  defierit.  Se 
quomodo  cumextindumfitlegatum.''  Erperemptarelega 
tahberaturhxres.I.S^.huiufmodi.^.ficui.inftaeod.DilScur 
tacemaugetl.vlcim.quib.mod.  vfusfrud.amit.vbifilegaru 
fic  vfusfrudus  gregis ,  excinguitur  cum  definit  efle  grcx :  cur 
kiliceccouiquepcrucnicnumerus  gregisvcgrex  noncflciQ 
rclligatur .  Relpondeo  idbenigna  incerprecatione  admicci 
vcpciacurquod  ffpeicftexrelcgata.  Qupdin  vfufrudure 
ceptum  noncft.  Cercumcft  vinmfiudum  facilius admicci 
quam  propriecacem.§.  finitur.  Inftit.  devlufrud.  &fimil 
Oppon.I.ficuc.§  .vlti.  (upra  quod  cuiufque  vniuerfi.  vbi  fi  vni 
ucrficasadvnumreditmagis  admitcitur  pofte eum  conueni 
re  &  couueniii ,  cum  ius  oronium  in  vnum  rcciderit ,  & ftc 
nomen  vniuerfitatis.  Idemcrgodegrege  videturdicendur 
eiTe.  Duarfolutiones  (untapudAccurfium  nonmagnipor 
detis.  Puto  vtilitatiscaufahocrcceptumeirein  vniueifitatt 
qua:  ex  hominibus  conftac,ne  corpus  vcile  reipub.pereac.Sc 
cietates  illa:  ad  publicam  vcilitacem  petcinenc,  nec vUx  ali. 
pecmiccuntur.  Parum  aucem  refcrc ,  an  mulca  pecora  pr 
corpore&vniuctfitate  accipiamus,  anprofinguliscapiiibu 
Ec animaduercendum  eftquodin  did.  1.  ficur.  in  fi.Iuiifcon 
ait,  magis  admicti,  &c.  Subtilicasenimnon  videbacurho 
permitcere.  Plures  cofticuunc  collegium,  ficur  grcgem.l.  N« 
racius.  de  vcrb.  fignif.  Nocanda  (unc  verbaillanoftrzlegi.' 
Quemadmodumin(ula,&c.  QuodigicurreHquumeft,exi 
legafapoceftpeti.Sedopponuntarhuic(ententiar.  Oppon. 
ftitalegatum.58.§.vIc.iDfraeod.vbifidomusdeftrudafici 
aliaa!dificata,peritlcgatum.  Iceml.)-o.morcuo,delegac.i.l 
teml.peculium.^7.§.quadrigx.delegat.i.lteml.lana.8^.it 
fra  de  legat. } .  vbi  naue  di0oluta,neque  nauis,  neque  materi 
debetur. 

Qurficumfuit,  anquod  fupercftexre  legata , debeatu 
Icgatario.  Pompon.  nofter  oftendit  deberi.  Qupd  planur 
eflet  nifi  rcpughatcnt alij  loci  quos  adduxi.  Nam  m  picrifi^u 
fimilibus  (pecicbusdicitur  nihil  debeti.  Scdfpecies  illxno 
omniao  fimiles  funt ;  ac  diligenter  infpicicntibus  appaic 
bit  aliqua  difllinilitudo&difFerentia.  Maxime  fi  expcndc 
rimus  difKndionem  illam  eorporum ,  quzcftin  leg.  rerui 
mixtura.}o.infra  de vfucap.  Quam diftindioncm  etiam  tr; 
dicSenecalib.  i/.epift.  lo}.  Vnumeftquodconcioeturva 
fpiricu  ,  vchomo.lapis, lignum.  Senecavocacconcinuun 
Aliudcft  compoficum  magis.quamcontinuum  ,  vcnaui 
domuSjhw^fo»  vnicum.  Diucrfsc  parces  iundura  in  vnui 
funtcoadx.  Tcrtiumcft  cxdiftantibus,  vtpopulus,gre; 
exercitus.  Pompon.  nofter  hic  prxcipue  loquitur  de  terti 
ift«gencre,  fedfubiicit  fimihcudinem  defecundo.  Vide; 
muscrgo  primum  de  eo,  quod  ex  diftancibus  componitu 
AicPomponi.  deberiquod  fupereftexgrege  ,  vrvnurabc 
Ocm.  Hoc  recipitur  benigna  inrerpretatione.  Benigneir 
terpretamur  teftatorem  itafenfifle,  Quamuis  fubtiliierd 
dpoflit  nondeberi,quafitxtindarelegata.  Hxcintcrpri 
tatio  facile  admittitur  in  hoc  gcnere  corporum  ,  quod  t 
diftantibus  eft.  Quia hoc  corpus  conftat  ex  diftantibus,pc 
inde  habetuc  pt opemodura  ac  fi  rna  tes  legaca  effec  :  f<^ 

plur( 


]«tes  diftinfts  &  f* paratar.  Cum  quis  legat  plurcs  rcs ,  vb» 
xtinila,  nihilominusaliardcbentur.  Athicplutcsfuot,c«- 
lue  feparat*  &  diftantcs  ,  quimuis  vnum  corpus  dicantuc 
onftituete.  Intcrprctatioaccommodari  debetvoluntatitc- 
Utotis ,  quoties aliqua  occafio  bcnig«ius  intcrptctandi  fele 
iffcrt.  aara  capienda  occaflo  cftqua:  prarbct  benignius  re- 
Donfum.l.capicnda.  i  iS.infradcrcg.iur.lnhacfpecie  occa- 
iobonieft.quia  corpushocconftatexdiftamibus.  Inalio 
xcmplo ,  quod  eft  cx  1.  tf f .peculium.^.quadtigx  de  legat.i 


Jn  Tit.DeUgatls  ^pdeic.  ^  i  j 

K^dl.  23.  Siqttls  honorttm. 

Hancinterpretabiaiurcum  ).nonampl!us.§.  v!t. 
Adl.24.  ^uodtn  rerum. 


LOcusefl  deifs,,qmlfgaripcflunt.  Dubitatur  deeo  a 
non  cft  in  renim  natura.  Sed  valet  tw  iegatiim  ,  p,  o- 
pcei(pem.l.etiam.i7.4elegat.5.§.eaqunqiie.Inftit.eo.Qi!9- 
mur,anhoclegarumconditionalefit?  Refpondeotaciram 


iinTi.73 


eftrc,Papin.opinioncmquorundaro,nccapeitcdocctquid       'j^oercconditioaem.l.i.decond  &demorft.l.interd......^,. 

■■ntiat.  Vtd«bat  fimilcm  clfc  quadrigara  grcgi.idcoquc  debc-       ^  verb.oblig.fi  nafcacur.nec  enim  alirer  pcti  poteft  legatumi 
"     "    "  ...  Necceditdiesqaaotumadaafpnem.l.cederc.devcrb  fiar.i. 


ilegatarioquodfupcrcft.  Sedcamennon  potuit  negligere 
(lorumopinioDcm:quodvidercca!iquamdiffimilitudincra 
■ffcharumfpecicrum.  Infpccicdcgrege,capitaomniapaiia 
ant,  nullum  altcro  principalius  cft.  Inquadriga.vnus  eft 
quu$cactcrisprincipalior,qui  demonftrac  quadrigam.  Vi- 
camt«defccundogenerc,quodcompoficum  vocat  Scne- 
a.  Huiusgcneris  cxeraplum  hic  cft  de  dorao.Nam  Pompo- 
lias  ait  atcam  pofle  vindicari.  quia  area  prarcipua  pars  cft  do- 
nu$.l.quires.98.§.arcam.inftade  folut.  Area,inquit,par$ 
:ftinfuli,&rquidem  maxima  Argumenro  eft ,  quod  faper- 
iccs  ccdit  folo ,  cohairct  folo  ,fequitur  folum.leg.  ebligacio- 
lumfere.^.placcc.infradeoblig.&acflio.  Proindcficontin- 
'erccareainpcrire,  puca  chafmacealiquofortc^aliuddicen- 
I  iro  cflet.  Sicut  crgo  in  fpecie  de  quadriga  pcrit  lcgatum, 
icrempto  co.quod  eftprincipalius  ,ica  valet  legatumcum 
id  quod  cft  ptincipalius  ,  manet.  Acque  hinc  intclligerc 
rcet.cut  apud  Pomponium  fimilia  habcantur  gtex  &  domus, 
jaamuisdiuerfageueracorporumfint.  Hic  occurritdiftici- 
ji  ancinomia  cx  leg.  fi  ica  legacum.  6^.^.  fi  dcmus.infrahoc 
\\x.  Vbi  peric legatum  domus,  fi deftrudta  fic ,  & alia ardifica- 
■a.  Accurfius  ait  diueifum  cafumcfl"e,  necaliudquicquam 
iddit.Viditfoiicquod&quidamalii,inca  fpccieextrudam 
'rffealiam  doinum  in  arca.  Sed  debuic  rationcm  aliquam  hu- 
us diucrfi taris  afterrc.  Non  fjcis  eft  fpecies  diuerfas  efle,nifi 
tatio  quoque  diuerfa  fit.leg.a  Titio,  de  ver  borum  obligat.  Et 
ceuera  non  putoracionem  bonam  diucrficatisafferripofle. 
Ociride  idem  alibi  dicicur  dcdomo.qua:  poftcaaedificatacft, 
mleg.44.fetuumfilii.§.fiareac.  Hiccgo  animaduertodifli- 
aiiluudmem  aliquam  in  hisfpecicbus  clTe.  Pomponiushic 
loquitur  de  domo  combufta.  Celfus  inleg.  fiita  legatum. 
loquiturdedomo.quam  teftatordcftruxit  vtaliaraatdifica- 
rcc.  Qup  cafu  non  dcbetur  ne  area  quidem.quiacrcdituc 
mutita  voluntas  tcftatoris.  Facile  crcditur  mutaflevolun- 
tatcm  is.qui  domum  legatam  deftruxit.  Ha:c  conic^ura  lo- 
caiB  non habct  in domo  combufta.  Combufta  enim  cft  for- 
cuito cafu,  finc  voluncacc  &  confilio  ceftacoris.Prajcerca  op- 
pon.  1.  lana.  8 ,  dc  legat.5 .  vbi  nauc  dilFoluca,  ne  matcria  qui- 
demdebccur.dicaminfraeod.adIcg.Z4.quodinrerum.§.vl- 
!tim.  Veniamusadaliudgenuscorporum  quod  concinuura 
Idicitur.  Exemplum  eft  in  leg.  mortuo.  s  a.delegat.  z.vbi 
motcuo  boue  neque  corium,  neque  caro  debctur.  Nulla  eft 
occafio  bcnignioris  interpretacionis  in  hac  fpecie.   Non 


.  pnem.l.cederc.devcrb  fig! 

Cedere  tamen  quantumadcranfmifllonem.docuiadleg.?. 
fupraeod.hoccxprcflumeftinleg.cumiIlud.§.  vltim.ii.fr. 
quandodicsieg.  Vndcfumptaeftlcx.conditioncs  exrrinCe- 
cus.^g.decoodit.&demonft.vciDfcriptio  oftend-t.  Exqno 
apparcteamlcgdetranfmiflione  accipiendamcfl"e.  Harcau- 
tem  conditio  non  vcnit  cx  te  ftimcnto :  fed  exttinfecus  inc  ft, 
&fi  ncque  vctbis  cxpreflc  efler,neqiie  ex  verbis  coll.gercrur . 
Eftncceflariacondicioiuris.  Naroplerunqueaccidicvrraci- 
taconditio  impediattranfmiflionem,  cum  videlicec  ex  tefta- 
mento  vcnit.l.  quod  purc.infta  quand.  dies  legat.  qui  cacite 
colligitur  cx  verbis,  non  incfl^er,  nifi  apparerec  ceftarorem  de 
dccafenfiflc.  Tacicamaucemhic  vocamus,qusnullo  mo- 
do  ex  ceftamenco  vcnic,id  cft,  neqne  ex vcrbis ,  nequc  ex  ca- 
cicavoluncate,fcdexlege.  Quinimofideeaceftator  fenfe- 
tic,  auc  force  eara  cxprcfleric.non  ideo  legacum  erir  condicio- 
nalc.l.  j.fupra.Excmpli  gratia,  Lego  fruftus ,  fi  nafcencur. 

Ad^.  Si  vfumfrticfum. 

QVsftiofadliacvoluntariseft.  Quidam  habcbat vfum- 
fruftum fundi,&c.  Legauic eum  vfumfr.Ex  Lac  fpecie 
oncur  duplex  qurftio.  Vna  an  fit  vcile  legacum  ,  a.!ceraaa 
conualefcat  acquifica  poftea  proprictace.  Adprioreniqua:- 
ftionem,anvalcat.'  Ait  Poropo.inutiiecfle.quiavrusfficlus 
finitur  mortc.  Lcgatum  confertur  in  tcmpus.qaoiusillr.d 
finicur.facidex  yi.fiTitiocummorieciir.iupradevfafrudn. 
EthocitavifumeftPompo.  fcdcamen  noncarecdubttatio- 
ne.  Namfi  conieiturislocus  fir.vidcrurlegatum  va!er?,nec 
multum  ad  rem  pertinet  quod  vfusfrudius  morte  finiatur. 
Nam  rcs  alienapoteftlegari  nonminus,  quampropna.ieg. 
cumrcmalienam.C.eod.§.nonfolum.Ir.ftic.  eod.  Cur  er- 
go  non  intcrpretamur  legatum  cffe  vfumfruft.  vr  redimac 
hacrcssvelpraftetiftimationcm?  Naminaubionon  vidc- 
tur  eaintcrprecacio  fcqucnda  cfle,qua  id,  de  quo  agitur ,  per- 
eac.l.iz.quocies.dercb.dub.l.fiquando.iocj.infrahoccit.L 
diuus.  fupradcvfu&  habic.  Relpondeohanc  conicduram 
aliifortioti & cfficaciori ccdere.  Nam  non  facile  crcditur  tc- 
ftatof  oncrarcfuumh^rcdcmnccefliraceredimendi.l.vnura 
cxfamilia.J.fircm.dclegac.z.Qnociesaliquaoccafioeftbc- 
nignioris  incerprcracionis ,  pro  hxrcde :  dixi  fupra  ad  If  g.fcr- 
uieledionc.§.cumfundus.  Inhacfpecieraagiscredibile  cfl 
teftatoremidcolegafle,quodnon  cogicacecid  iusmortefi- 


eocfta:  hoccorpus  ex  diftancibus  corporibus,  ficuc  dc  grcge       niri.  Facilius  cnim  przfumimus  ceftatorem  eirafle ,  quam  o. 

didumcft^vcpoflimusinccrprccaripluraquodamraodo  le-       neraflehiredem  necefncatcrcdimendi.l.  ^ff.Sticho.dcvfir- 

gataeflc.Nec  eciam  manfic  quod  ptincipalius  eft,  ficut  in  do-       fru.legat.Ccirante  igitur  hac  coniectura,  non  video  cwr  lcga- 


mocombufta.  Imopciiic  quodeftprincipaUus,fciIicctanJ 
ma  &  fpiritus  bouis.  Itaque  nosinterprecamur  totamrcm 
pcriifle,vtnihildcbeaturlegatario.  Oppon.  huicfcnteniia: 
iex  49.  folum.§.ptim.fupradcrcivindic.vbidiciturracura 
'  cife  quod  ex  re  raea  f  opereft,cuius  vindicandi  ius  habeo.Re- 
fpondeo  leg.mortuo  .intelligendam  efle ,  nifi  bos  iam  faflus 


tum  non  valeac.  Pone  homincm  fuifle  verfacum  in  iure  &  to- 
ro,quemnonficverifimilehoc  ignorare.  binccoll^gicuria- 
tcrpretacio.No  enim  ctcditur  legalFe  rem  alienam,  cum  fim- 
plicitcrvfumfrudlumlcgauit.l.vxor.io.C.eo.  Sedaliterpo- 
tcft  intcUigi  illelocus  ,  quodnonpotucrit  legarcin  pcxiu- 
diciuradomini.namfidicamus  fimplicitcrnonpofrelcgare. 


udeeatarii.  Quodaccidiccuramorcuoiain  teftacore,&adi-       falfurahoc  enr.  Inhisrefcriptis  diracultas  plerunqi:erepe- 


tahafceditace  periic.leg.aTitio.  <if.defurc.leg.fi  tibihomo. 

8j.§.cumferuus.infrahoccic.  Tuncergolegatum  nonde- 

; betur cum  bos  peciic  viuo  tcftatore ,  vcl  ante  adicam  hatrcdi- 

\ tacem.  Si quis dixcric  nihil cxcipi verbis,  1. ra orcuo. Refpon- 

dco cx  lcg.  non  cft  noum.  de  legibus,nifi  contraris  fint.  non 

iunt  contrariz  ipfo  iure.  Ex  iam  di(ftis  potcft  intclligi  cur 

condidionc  futtiuapetaturquod  fupcreft.Icg.i^.fifcruus. 

§.Bouc.decoad.far.Condiftioncfartiuap(.tiimisquodno- 

,  fttuni  eft.l  i.decondicb.facc.&hocfcceptum  eftod:ofuturo, 

I  quodaliasnouada;itcciccur.§.ficitaqucdifc[etis.laftic.dea. 

^ioQibus. 


ricur,  propcerca  quod  fpeciem  non  habemus,  de  qua  relcnbic 
Imperatot.Siquisobiiciatviderilegareiusquodhaber,  vcdi- 
xifupraadl.feruiele(aione.J.fundus.Achabecvfuroftudun\ 
ergo  vfusfr.dcbccur.Rcfpondco id  verum  cire,  cura  illud  lus 
non  finicur  ipfius  morcc,  vt  Lfi  domus.7o.§.vit.iLfra  eod.  11- 
lud  ius  cranfmicticur  ad  hxrcdem. 

Altct a quiftio eft ,an  pf opf ietate  poftea acquifita  conua- 
lefcat?  AitPorapon.conualclcere.  Benigneiuterprccamuc 
teftatorcm  ita  lcgaflc,  fi  vcl  tunc  ei  liceac,  vel  poftea  licuenc. 
Qjiaforcccogiiabac  fore ,  vcfibiacquicereturpofleaplena 
piopcietas.  Dixeric aliquis, irao acquifiiaproorietatc cAim- 

Xx     * 


5i8 

guitar  v/usfruftixs.  quiarcs fuaaetnini {eruit.l.vtifrui.s.fi  v- 
rusfr.pec.Ergo  non  rcde  dicitur  conualefcere lcgatum  vfus- 
fru(Skus.  Rerpondeotertatoteraacquifuaproplietace  adhuc 
habrre  vfuraftu6fcum,  id  eft,  commoditatem ,  qui  confiftic 
in  perceptionefru6luuai.Vfusfru6lus  duplicicer  accipicur,vt 
fcripfi ad I.fi ita  ftipulacus.  i  i^.inf  de  vetb.ob!'g.Ec  vulgo di- 
cicur  quidam  efle  vfusfrudlusformalis,  alius  caulalis.Qui  igi- 
tur  habet  vfurafrudura  coniunftum  cum  proprietate.qui 
feruitus  non  cft,re6be  transfertvfumfru6tLima!tcrum,qui 
feruituseft.i.quodnoftrum.(53.fupradevfufrui5t.  Oppo.re- 
gulaCaconiana,l.i.dereg.Cacon.§.an  feruo.Inftic.de  legat. 
Hxc  rcgalaiocumnonhabetinlegarocuius  diescedic  aba- 
ditahircditate.l.  j.dereg.Cato.l. ciimlegito.iiifra  quando 
dieslegacor.cedic.  Qujinonpoteffcdiciinutihefielegacum, 
cuiusdiesnondumceilit.cuiufnodieftlegjtum  vfasrtu61:as. 
J.2.inftaqaaadodieslegac.C.decaduc.tollen.§.libertatibus. 

Jd§.  Siquisfojl, 

LOcushiciamanobistradicuseft  fapr.adl.fiextoto:!!^ 
^dl.grege.  Oft-'nditPompon.  liquid  acceflefit  legato, 
id  cedere  lucro  lcgatarii ,  contra  fi  qaid  deccflerit.  Dus  funt 
partes  huius  capicis.  Prior  percinec  ad  augmentum ,  altera 
ad  diminutionem.  Prion  parci  fimilis  locus  eftinleg.  cum 
fandus.io.imfradcleg.2.  Nscconcriiiumtft  quoddicitur, 
l.fiica.y.infradeauro&aig^n.  vbifpe6tarur  tcmpus  tcfta- 
mcnti.  Refpondco  enim  no:i  dcberi  aliam  rem ,  quam  qux 
erattemporetcftamcnti.  Sedhiccidemrcseft.  Vnareshic 
accediialceri,  itavt  vnaresfiicexpluribas:  licucdiximusde 
grege.  Hoc  facis coUigicuc  ex  did.leg.  cum  fund js. vbi  lurif- 
coni.vocitvniuerficacem.ficucgregera.  Sircsfepar^cajfint, 
nec  ica  vnicar  vc  vnum  ccrpusf  aciant.aliud  dicenaum  cft.  ji(i. 
ieg.fi  ica.  Alteraparsaddiminucionemlegatipertincc.  Dc- 
ftiuiciojde  quahic  agicur,  ademptionemquandamconti- 
net.  Sicucalicnatiorei,in!eg. fiex  toto.fupraeo.  Cri.-dituc 
tcftaiormucaircvoluntatem.  Seddehispluranon  dicem-is, 
quiahic  facis  traciata  faac  a  J  disft.leg.fi  ex  toto.fupra.  N  .>;  a- 
duseftobicerlocuscommunis  dcappellaiions  reruai.  Ap- 
pclladones  cnira  &  nocaina  fundorum  ,  aibitrio  caia(que 
do:niai  imponuncut&rautantur.arg.  C.  demutatio.  noin. 
Noncft  eaappellationaturalis  ,  fedarbittaria.  Communes 
auremrerumappcllaciones,qu3finacurali  quodun  confcn- 
(ubominuraindtrxfancrebus.  Ideodicuntur  immarabiles 
c(r.'.Ieg.4.fap.eo.  Nonenim  pendsnt  cx  cuiufique  volantace 
&aibi;rio.l.Labeo.dc(upel.Iegat.  Hacper;inec  1.  i.dcvfu- 
fract.car.rer.qasvfaconla.  Nituralis  ratio  audVoritatc  fe- 
natus  mutari  non  potuit.N?qae  fenatas,  neque  princeps.aat 
R  xmatarepoceftcommijnesrerumappellacioncs.  D  xiad 
dict.'eg.4.iapiaeod.Addefupradiclis,quodpatcrfam  l.fan- 
dosconfticuicarbicriofao,(noaiam  dc  nomincloqaor.-^^cd 
dcie)  acque  e<  vnofacicduos,  velexdaobasvnam.Ieg.fi 
quisdaas.§.fiqaispariem.Iap  commun.prxd.  Cum  dia  fjs 
eftfundus  rcgionibus,  vnaquaquc  regiotocus  fandtisdici- 
tur,non  pars.  Vnadorausdiuiditurin  duasinterpofico  pa- 
riete  medio.  d  d.  §.  fi  quis  partera.  Paries  autem  cft  murus, 
fiue maceria.leg.parics.de verb.fignif  Qiipd aute:n dicitur, 
diuifovnofundoindiios,  exvnodaoselHci,hocinie;ligca- 
dumeft,fih.Ecfiieritvo!untaspatcisfam.  Poteft  ea;m  alio 
confiliofieridiaifio,vclcg.Caius.88  §. Ticius.infr.de 'eg.  i. 
vbi diuiditur  vt duobus colonis  dctur colendas ,  qaod  Tpe;  e- 
tur  rcd  cusvbcrior,  fiaduobuscolacur.  Pompon.noflcthic 
dcftinacionemrcqairic,quodvcrbu;i)dc  confilio&  volun- 
tatcintcUigitur.  Exhacigitur  deftinacione  colligicarmens 
&voluncastcftatoris.  Sicinterptctamurquafivolaericadi- 
mcicparteraillam.  Sedcur  ait  Pompon.&magiscft.''  O- 
ftendic  fe  hoc  (equi,  vtprobabilius  &:proxiraius  voluntati. 
Nam  poteftalia  elle  eiusvoluncas&cogicacio.  N.hilenim 
prohibet  Icgatario  dari  fundum  vnurn,  &  partem  altctius. 
Sed  vetifimilius  eft  ,  quod  de  ademptionehicdicitur.-ficuc 
xle  alienationc  in  diil.leg.  fiextoto.  fupr.eo.  Eihisvcrbis 
coUigitur  a  nonnuUis  decifio  quaeftionis  mulcum  agitata:, 
quam  ego  hic  tradiaturus  (um.  Pone  ctcacus eft  in  hac  vrbc 
nouus magiftratus ,  qui deannonaius dicat.  An hac creatio- 
-Oi  vid^atur  adcmpta  prstoti  iurifdidio  de  annQoa?  Nara 


FrarJcVuareni  Qomrrtent, 


prxtotis  iutifdictiocft  vniucrfalis.  Anfit  locus  praucDtionr'! 
intcreosPAn  vcrcnoausiftepr^feftusannonarioluscogno-', 
lcet.''  Quia  huiulmoJiqua:ftiones  hodie  inquotidiauo  vfo' • 

verfanturjCgoIibsntereastradiabo.Nihilcftfrequentiusa-jv 
pudnoshac  laagiftratuum  nouorum  creatione,propterin-l: 
commo  Jicatem  temporum.Sicaucem  tradtabo  qiieG  agatur  j  v 
cauiainforo.Referamqnidinvrramqucparccm  dici  poffit:  j 
vc  hzc  fint  quafi  progy mnafmata quzdam  fori.  Nouus  ma-i  j 
gifttatus  ita cauiam  laam  cuctur.  hi  primis dncicut argumcn-^  i 
tum  ex  Pompon.cum  ait,Qu;id  al!ideftinacumeft,adcmp  i 
pcum  efte  viclcacur.  Cum  crgocogriicioncmdcannonaat- 
tribuit  vni ,  eam  videtur  aliiadinsere.Itcm  vulgareilludeft; 
Gcneri  per  fpcciem  dsrogati.I.vxcrem.5  8  .§.  fceiiciflSmo.  da 
leg.j.infra.  EthaacrationcmfecutuscftRom.  Pontifcxia 
fimili  fpcciec.  i.dcofHc.  Icgat.  LcgatusgcncralisinaLqua 
prouincia  non  poteft  dc  caufa  cognofi:ere,  qui  fpcciahter  *• 
licui  dclcgata  eft.  quoniam,  inquit,  mandatum  fpccialc  dcto- 
gacgcncrali. 

Aliud  atgumentum  ducitur  cx  I.cum  prxtor.  i  z.  fupra  de 
iudic.vbi cum  prscor  vctat  vni, inccUigicut  csteris  perraittc- 
re.Sicum  mandatvninominatim  vtiudicct,c2tctisidpio- 
hiber»  videtur.Hinc  generalitcr dici folet,  Qui  de  vdo diciry, 
de  alio  negarc  videtut.  Aliud  argumentum  cx  I.fi  duo.^ t.dc 
admin.tut. vbi  vni  cucori  vrbica,  alii  pcregrina  tcflacor  admi- 
niftrandacommifit.nccvrbicustucorccnecurdercbuspcrc- 
grinis ,  ncc  peregrinus  de  vrbanis,  non  magis ,  quam  fi  tutor 
omnino  dacus  non  clTet.  SiccumvniattributacftaHnona, 
non  magis  pcrtincc  adalterum,  quamfioraninomagiftia- 
tusnonelTec. 

Aliud  argamencum  ex  offico  Prstorum,  dc  quo  inleg.i, 
dcotig.iar.  PriEtorpercgrinusfideicommiirurius,&c.  HiC 
funt,  qux  probabiliccr  dicunturprohac  partc,  quxmulcos 
defenforcshabct.  Egotamenaliisafrcncior,quipucaatprje- 
uentioni  locum  elle,  (1  modorcs dubia  fit,  nec  poftic  appate- 
rcquidPrincepsfenfcrir.Indiplomacefoletadiiciplerunqii» 
vt  priuatiue  ad  alios ,  &c.  vecba  (unt  cx  Chbla  Baibaroruin 
produiflain  forum ,  atque  adcoin  aulam  ipfara ,  piiuatiue,fic 
camitlaiiae.I  empotcftPrincepsadiri^cuiuscftbencfitiuin 
fuam  intcrprcati.I.  exfafto.fupradcvulg.  fublltut.  Inre 
autcm  dubia ,  fequor  opinioncm  corum ,  qui  putant  vtrufn- 
qie  lurifdidlioucm  haberc,  Mouct  mc , quod  in  dabio ea 
intcrpretatio  capienda  non  eft,  qua  lcx  vetus  mutetur  &  tol- 
latur.l.prscipiraus.C.dcappel.  Legumenimabrogacio  in- 
tcrprctacione  adiuuanda  elt.  Eft  res  odiofa  &  maxime  vi- 
tanda  priorum  abrogatio.  Imopriorestrahunturadpaftc- 
riores,  nificoncraii;cfint.l.noncftnouum.fupradelegibus. 
Atnihil  conirariumhiceft:  quiapoteftvtetquc  iurifiidio- 
ncmexercereeatrmlatiuc,  &perpr2uencioncm,vcloquun- 
tur.  Indubioigitiirintcrprecaciofacicnda  pro  cismulatione, 
noapriuatione,ideft,pro  concurfu  &  pra:uentionc  magis 
quam  pro  adempcionc  &  rcuccacione.  Argumenta  poftunt 
ducia  fimili  ex  multis  iocis ,  velutiex  1. 1.  §.  dixcricaliquis.ia- 
fradepublic.&veiligal.l.j.nautSjCaupo.ftabuI.  E  rcputi-; 
ui  t  praetor  fpecialitcr  aduerfiis  publicanos  cdiftum  proponc- 
re,vc  innotcfcciec  eum  curam  haberereptimendximpro- 
bicatis  id  genus  hominum.  Siccciam  oftcndic  Princcps  (e 
fpecialctn  vcllc  magiftracumcrcare  ,  quodmagnarahabeac 
curara  annon$,vchicfupplcacquod  Priccor  maioribusnc- 
gotiis  occupacus  ,  faccrc  non  pocerit.  Aliudexemplumeft 
inlc.quatics.9  §.vlcim.fupiadcadmi.tut.  Deinde  alia  func 
excmpla  fimilia  de  raagiftracibus  ipfis.vnum  eft  in  le.  i .  C.de 
offi.prif^^iS.vrb.Alceruminl.vlcim.C.deiurilditil.  omn.iii- 
dic.  Aliudfimilein  iurcpontificio  c.per  hoc.de  hztcc.iatf. 
Diflolutio  obicdorum  ad  hunc  locura  Pomponii,&  difGrai- 
iitudo  apparct  cx  iam  di(5lis ;  non  cft  eadem  ratio  legaci ,  qur 
cft magifiratiis.  Maioris cft  momcnci mutacio leguin  & ma- 
giftracuum,quamlegacorum  adcmptio.  EodemmoJorc- 
lpondcripoteftadl.vxorem.§.f(3elici(Iimo.  Naracumdcle-' 
gaco  quircrccur  lurilconf.facilc  fecucuseft  eimconicdu- 
ram.  Atinhacfpeciefortioreftconicifturacontraria.Inl.z.i 
de  offic.Iegac.mand  itum  fpeciale  derogac  generali.fed  ibi  nol 
creacur  noaus  magiftratus ,  fed  delegacur  cicogiicio  certx 
caufs.  lUadelegaxio  non  adeom.ignimomcnticft  ,  vtraa- 
gifttatus  creatio.  Tucdi  diuifio  non  cft  fimiiisinlcg.fi  dao.i 

SuTulei 


In  Tit.DelegatlsF^fideJcom. 


Similecffct,  fi  crearentiircbdetti  rftrttfiorfcduo  rnagiftratus,' 
&  cert« res  fingulis attribuercatar.hic  non  creantur  eodera 
tempore.  Item  vnusvniuei(amiurilciidlionem  habet,aitec 
de  certis  rebus  Romx.  Varii  cranr  prarrores  .•  fed  cfficiaeo- 
rumdiftin6la,vtnullaefl[etdubitatio,aut  fi  quando  dubitd- 
tiim  eft,  intcrprctario fidta  eft  pro  prafuentionc.d.l.  i.  C.  d» 
offic.prjcf.  vrb.  Ad  I,  cum  prxtor.illa  mag  s  noftram  fenten- 
tiamiuuar,  fiquid  adrcmpcrfiuet.nonideo  crcditurc^reris 
vetarcquod  vni  vetct.  Princeps  non  intelligitur por^^ft  tem 
ordinariam  &  antiquam  mandare.nifi  id  expreflcrit.  Ad  bro- 
cardicum ,  Qiri  de  vno  dicit ,  ncfcio  quid  refpondcam.  tgo 
manus do ,  fi his  armis brocardicis  pi^ignandum  (it. 
Ad%.Ji  nauem. 

QVarftio  eft  afiinis  fuperiori,§.  {iquispoftb.ineod.§.(i 
^uis  pofthu.  qua:titur,quiddcbeaturlcgarario  liqmd 
aductum ,  autdettaifbum  fit.&  dicitur  legatum  crefcere,  auc 
decrefccre.  Addit  Pomp.idemdiccndum  cfleinhac  fpecic. 
Certanaaislcgataeftacfpecialiter  defignata.  Nauesiotenc 
habere  nomina  fua,  vt  fundi,aedes.  In  Florent.!egirnr  mcam, 
fedparum  refcrt.  Meam,dcmonftratioccrtacft,fi  fortev- 
i  numtantamhabeat.  Additurahquidlocoeiusquod  dctra- 
'  dumcft.  Dubitatur.quiavideturaiiarescfle,  quamJcgita 
eft.  5cddicitureademnauiscfte,cumeadem  carina  manec. 
Carina  eft  inferiorparsnauis^&quanfolum  acfundamen- 
tum.  Sicutindomoarea.quxdiciturefteprscipuaparsdo- 
miis.l.qiiires.85?.§.Arca.infradefolutio.  Dixiadleg./igre- 
ge.fupra.  Inhacig<tucfpecienaiiis  diciturfimilisdomuide- 
ftfudar.cum  remaBct  area.  Qaidergofinonmaneatcari- 
h oa  i  Diftinguendum vtindid.icg.quires.^.areara.defoluc. 
i  fiea  ficmcn;enauisdinoluta,vttai»u]x  inalinmvfumcon* 
f  nertantur,  an  vt  ex  eifdera  tabulis  eam  compingat.Similis di- 
'  ftindbio  eft  in leg.inter  ftipulancem.S  j . §.facram. de  verbor. 
obli.Noneftcontrariumquoddiciturinl.  lanam.S^.inf.de 
|Ieg.;.  Loquitureniradenauetantumdiftoluta,  refetflionis 
[j  nulia  eft  mentio.  Sed  cuc  non  debeturquodfupercftexre 
Ifgata  vt  dixiadleg.fi  grcgc.cum  corpuseftconftanscxpia- 
libus  non  diftantibus,  (ed  vnici»?  diftinguendum  cft,  an  m«- 
I  oeac quod  principalius  eft ,  &c.  veiuti  area  in  domo.in  fpccie 
iiana.  non  manetne  carina  quidem.  Opponicurfupcriori 
I  diftiDtSioni lex,  quid  camen. §.  in  nauis.Iupcaquib.modis  v- 
I  fusftmSl.amit.  DicitucibinauedinoIuta,&  exeifdero  taba- 
iiscefeda  vfumfiuc^umexcingui ,  necdiftinguiturquoani- 
modiftolutafic.  Sed  iamdixifaciiius  amicci  vfumfcudlum, 
1  quampiopcietatcm.  Exempluminieg.vltim.eiufdem  ticul. 
«legregc,  quiadvrtum  bouem  recidic.  Extinguiturvfusfru» 
Aus.Quid  fi  quis  nauem  incertam  lcgauerit?  Dicemus  ad  l.fi 
domus.infra. 

Adl.  zy.  Aflio. 

LOrus  dc  perfonis  a  quo ,  &  cui  legari  poilir.   Spccics :  fi- 
liusfam.  hdrres  inftitutus  eft ,  &  patri  legatum  rcliilum. 
i  Dubitatio  cft ,  quianon  poteft  cuiquam  a  (ciplo  if  gari.leg.& 
lquidem.fupra.i.legatumcft.ii^.§.i.infraeod.Ablurdunieft 
iqnenquamlibiipddeberc,  atque  eund;m&crcd  torcm& 
debitotem  eirc.  Qjpd accidit  in  hac  fpecie :  qaia filius acqui- 
rit  patri.l.  i  .fi  a  parence  quis  manurai(.fuer.&  laftir.per  quas 
pcifonas  nobis  acquir.  Pauiusramenhicaitlegaripoircpa- 
tti  etiam  puce.  Namfaciliusid  admittcreturinlegito  con- 
ditionali,  vt  mox  dicam.  ^Addit  etiara,  fi  die  irgati  ccdentein 
|paccispoceftatcfir,nehocqaidem  cafuinutiic  cfleiegacum. 
I Dics  legati cedit  a  mottc  teftatoris. § .  in  nouiflimo.C.de ca- 
ductoilend.  Quiafieripoceftvcnonadcatur  bzreditas  iuf^ 
|fti  patris ,  vt  fi  emancipatus  adeat.  I.  cum  icgaco.i^.quando 
dies  iegat.  ced.    Adde  lcg.  quzficum.  «^  i.  inprinc.infraeo. 
iGoniuogendaeft  cum  le.cum  legato.eod.tit.nam  eadem  eft 
infctiptio,  luiianus  lib.3  (>.  Digeft.  Oppon.  huic  fententizre- 
gulaCatoniaaa.§.anferuo.Iuftit.deiegat.Refpondeoiega- 
cum  non  efle  iDutile,  fi  ftatim  fa6lo  teftamcnto  moriatur  te- 
ftator.  Pendct  cx eucntu incerto.  Incertum  cft  vtet  fi t  hzres 
,futuru$  ,an  patct ,  an  fiiius.  Si  filius adeat iuflii  patris,ifiutilc 
geft  legatum,  aliasvaiet.  Gurnonidcmdicemuscumapatre 
hwede  lcgatur  filio  ?  nam  hoc  legacum  dicituc  inutile  cfle 
ptoptec  rcguiamCaconianara.d.§.anfcrBO.  Scddiuetfata- 
i  do  cft  vtciufque  fpccici. 


515? 

Gum  pacer  hires  infti'u'cur ,  die  lega'i  cedeinte'  i  tibn  f  ft 
dubium  quin  hsrcs  fututus  tir.  CercuiTi  eft  patrem  b^redcru 
f>refi  adeat.  Nonpoteft  aliiiegatumacquiri,  quampitri. 
Q.'jiacumqu*fiturdeacqinfitionelegati,(pei5laturtempiis, 
quO  dieS  cedir,id  eft,  rtiortis.l.quz  legata.de  regul.iuris.Nec 
refert,  an  poftea  fderit fatftus  fui iuris.  At  ratio  iuris  non  pa- 
titur  vt  patri  acquiratur.  Ergo  inutile  eftcumneque  filio, 
neque  patri  acquiratur.  In  noftra fpecie.tempore  mortis  in- 
certu  eft  vter  fiirurus  fit  ha:res,an  piter,an  filius:ex  eaq;  pen- 
detvislegati.CuqUsriturdch9red:r.3ceacquireda.(pedlatut 
cempusaditionis,nonmortis.l.i.§. vlt.de  bon.po{rt.f.recun. 
tab.  Hinchajreditasnonadita ,  nontranfmittiturilegarum 
tranimittitur.HxceftdifFerenriahorumcafnurtijquajaPau- 
lo  qUoque  rradita  fuit.  Vc  opinor ,  diftinxerat  hos cafus  Pau- 
luJSjVtIi)ftin.facitin§.anreruo.argutti.eftl.iVj.vbipure.infr. 
adl.Faicid.  Infcriptio  efteadem,  Pauliislib.3  adSabinum. 
Addit:  Paul.fi  iuflupatris,&c.  Hisvetbisoftenditlegarura 
inutileefle.  Ideoqucpatrem  tetinerercmlegatam  iufluhx- 
rcditatio.Quic  capiuntur  iurc  hxreditatio ,  ea  imputantut  in 
Falcidiam.Ca:tera  qus  veniunt  ex  iudicio  teftatoris,  non  im- 

futanturin  Falcid.fed  inTrebeliianam.  l.in  quartam.  inf.ad 
Falcid.Hsc  imputatio  vtiiis  eft  legarariis :  fed  nocet  ha:redi, 
<jui  pncipuum  id  non  habet.Legatum  quod  inutile  eft,capi- 
tur  iureha;redicario.l.  fO.non  eftdubium.&i.exalTcif  z.§. 
vlt.infra ad  1.  Falcid.Scd  quid  eft  quod  Pauius  air,  Igitur  &  fi 
iuffuj&c?  Namquod  diciturdefaicidia  ,  liccrverumfic:ta- 
roen  non  viderur xeQte collig;  ex antecedentibus vcrbis.  Re- 
fpondco  non  tara  ex  verbis  id  colligi.quam  ex  f-ntentia  Pau- 
li.AcforraflisPaulush2cplenmsdefcrip(erat:ficutIulian.l. 
cum  legato.  Inftit.ind.^.anferuo.  Vtcunqucleresbabear, 
nondubiuraeft.quinPauInsfcnferitinutiiehoclegatumcf- 
fc,fi  iuIFu  patris  adcat  fihus  h^reditatem.Nec  aiiter  potlnmus 
incerpretat!  verba  Pauli  Vnde  efticirur  rem  iegatam  imputa- 
,  tiiaFalcidiam. 

AdU6.  Non  nmplitts, 

LOcusdc  cfintiSlu  iegatf.  Adlegatatiumpertinetidquod 
lcgatumefleapparet.  Hincqmtiturde  hacfpecic.  Le- 
gituseftTitiofundusd  gnus  zo.fiib conditione ,  fi  lo.hasrc- 
di  dedcrit.  quanrum  dicemux kgatum  efle  ?  Sccundum  (ub- 
tilitatem  vcrborum  videntur  iegaro  centincti  zo.  quia  ve- 
rum  cft reftatorcm  legafle  zo.  Sed  infpicimus  quantum  per- 
ueneut  ad  legatatium  exindicio  teftatoris.  Magis  ad  effe- 
€tam  relpicimus,  quam  adveiba.  Hocvtileeftnofle,pio- 
pceronusfideicommiflG,quodpleruriqucimponiruriegara- 
rio.Non  enim  poceft  onerari  vkra  modum  kg^ti.l.  ab  eo.  C. 
dc  fideicom.  Exemplumhuiusreieftinl.il  y.ciuita  ibus.§, 
vItim.infr.hoctit.Hacpertinetl.ficuifundus.f  ff.delegat.i. 
Locuscommunisdceoquodincereft.Oppon.i.4o.advete- 
rani.infcaad  le.F«lcid.  Sed  ratio  exigit  vt  habcatur  Jegatarius 
mtoco,incompucacionelegisFalcidia:.CuTOqujcricurinlcg. 
Falcidia , quancuni If gatum fit, dicuntur cfle legjta zo.  Ncc 
deducirurquoddatumcftcaufacor»ditionisimplend.Thire- 
di.  Q|ipdhacrescapitgratiaconditionis,nonminuit  Falci- 
diam.l.in  quartara.50.infin.ad  lcg.  Faicid.  Sic  modo  legata- 
rius  habetur  ,  modo  non  habecur,proutratio&vtilit3sia 
quaque  rc  id  cxigerc videtur.  Sedhxcdiiputatiopropriaeft 
legis  Falcidix. 

Ad^.  Sicertum. 

LOcusdcefTedlu  lcgati.H^resteneturfoluerequodlega- 
tumeft.Quid  fi  non  cxcet,  debitor  cer t« rei Iiberatur,  fi 
fine  culpa  cius  pcrierir.  Vulgo  diftinguitur  fjjcciesaquan- 
Utate.  Ego  ratioocm  ioqucndi  veterumfecutos,  diftnigao 
remcertamabinccrra.  AirPompon.Sicertumcorpus.  fa- 
ccttatrcidebitotnuliocafuiiberatur.l.inratione.jo.^.inccr- 
tx.adieg.  Falcid.  Non  poteft  dicires,quxdebebatur,pe- 
titflc.  Ncc  refcrt  an  pecunia  ,  anresaliadtbeacar,modofit 
mcerca.  Sicercar8idcbearur,etiam  quantitas,  pccunia.ii- 
beratur  dcbitot.i.fi  cettos.17.de  vcrb.obiig.  Locus  eft  com- 
munis,  qucm  tradtabimus  ad  l.fi  ex  legaci  caufa.de  verb.obli. 
&adl.quodtc.dcreb.crcd.  Vnumhicaddendumeft,quod 
extat  in  quadara  conftttutioneluftin.inreritufpccienonii- 
herari  quem  ab  ooere  condicioais  iiuplendar.  1.  vlctra.C.de 

Xx     * 


Franc.  Duarem  (omment. 


510 

cond.inftituc.fcJdebeturjcftimatio.Secialiacauraeft  legati, 
qnam  conditionis.  1. fi  qnis fub  conditionc.  S,  fiipr.  fi quis  o- 
inir.cau(^teftam.NonobIigaturaddandum;  (ed  eilegaturft 
dcderit.  Teftator  fatis  oftendit  fenolieeum  aliter  legatum 
confequi ,  quam  fi  paruerit  conditioni ,  cum  poflic ei  parere. 
Dandofciliceta:ftimationcm,legatum  foluidebetvbicft.fi 
certaccslegatafit.l.quodlegatur.58.  fuprade  reiudic.  Non 
fpedlatur  doraicilium  nec  teftatoris,  necha:redis,neclega- 
tatii.  An  damnum  patiatur  legatarius,  an  lucrumamittat, 
quatftiotra(5laturapud  Accurf.&alios.Pendctcxquicftionc 
a  nobis  tradtata  alibi ,  an  rcpudiatio  legati  fic  alicnatio.dixi  ad 
l.y.fupraeod. 

t_^c/§.   Cumhonorum, 

LOcus  alius'de  efFedu  legati.  QuJd  debeacur  legacario. 
Pone  iegatam  elle  teciism,aucquattam  partcmbonc- 
rum.  Sic  fingendahypoihefis,  cum  deparcebonorumlo- 
quHnturlurcconfuIti.Sicutinleg.fiqiiisbonorum.fupra.Hi 
«mneslociintelligunturdecertapartc.  Ccrtaparsexprimi- 
tur.ialeg.qai  quartam.Iupraeod.  Quiconiiindaeftcum 
lcg.fi quisbonorumvtapparetexialcriptione.  Qjiftioigi- 
tur  eft ,  an  debeantur  rcrum  partes,  an  xftimatio.  Diuerlas 
fuerunt  vctcrura  opiniones.  Hifueruncau^floresfedarum 
acdiflenfioneminfcienciaiurisciuilis.l.i.deotJgiuris.Sabi- 
nus  sftimacionem,  Proculus  rero  m  partes.  fequebatur  Pro- 
culus ftridlam rationem.  Q^ia aliud pro alio non  debet  fol- 
ui,vtpccuniaprorc.l.2..§.mutiiidatio.fopiadereb.cred.Sa- 
binus  confiderabat  non  tnulcuminterclle,quiapecuniate> 
omnes  aftimanrur.leg.fiita fideiuirorem.de  fideinflo.I.i.de 
contrah. empt.  Sed  hoc  eft receptum,nificeniscx  caufis, 
velutiin obligationibus faciendi.i.  ij.fi quis  ab  alio.dere  iu- 
dic.I.yz.StipuIationcsnondiuidjntur.deverb.oblig.Itaque 
Pompo.  tempcrat  hanc  Sabini  fententiam  :  ait  enim cledio- 
nemeirehaTcdisfircscommodediuidi  pofiint.ltem  poteft 
rcsaliquainfolutumdarivolentelegatario.velxftimanteiu- 
dicc.  ExiftimauitPompon.hocvtiIiusc(Ie,propterdifficuI- 
tatem&  incommoditatem,quina(ci!ur  excommuiiioQC. 
Nam  difcordias  excitat  communio.leg./fj.cum  patcr.§ .  di:l- 
cifli.mis.  de legat.  1.  Et quodcommune  eft negligi (olet.i.  z. 
C.quando&quib.quar.parsdebe.  Vndcdiciturncmincrn 
cogimanercincomuriione.l.  2(;.finonfortem.§.ficenrum. 
dc  condic.indebit.In  reigitur  dubia  non  eft  fauendum  com- 
munioni  .-fed  ea  potius  fingendacftquatcnusidcommode 
fietipoteft.  Nunc  fingula  hicpaulo  cxaclius  examinanda 
funt.  Ac in ptimis eft videnduni; , an res  finguls  fint in  obli- 
gationc,  an potius  sftimatio.  Nam  id  Pompon.non  videtur 
definire,  Non eft nouum aliquidin folutionc cfle quod non 
fit  in  obligadone.leg.^7. fi  quis  ftipulatus  d:cem  in  melie.in- 
fra  de  folut.  vbi  dccciH  tantura  funt  in  obl'gatione  :  fcd  mel 
cft  in  (olutionc  v(quc  ad  litcm  conteftataiT!.  Sic  Pompon. 
mhil  hic  definit ,  nifi  de  Ibluendi  facultatc.  Kcftat adhuc  illa 
>qua:ftiodecidenda,quidinobligationcfit?  Ec  veriuseft  rcs 
-  deberi  legacarioiccundum  Proculiopinionem.  Argamen- 
toeft,quodfrudiuspcarftancur,ii6vfura;,cxhuiufmodilcga- 
to  1.  fi  quis bonorum.  2 j . ("upra eod.  Hoc intereft  inter  fru- 
ctus&vfuras.l,i2i.vfura.infra,devetb.(ignif.arg.extitul.C. 
devfur.&frud.lcgat.  Deinde  quaeritur  quidfolui  debeat? 
Hoc  cradac  Pompon.  Nocaquodaic,  (cd  oportet  hiEicdi 
fuccurri.  Oftendit his verbis fccundum rigorem prarftaii de- 
Jjere  partes  rerum  ficgularum  :  fedsquum  eftac  vtile  fuc- 
cutci  hxrcdijaliquid  indulgeri hairedi  vt(oluerepo(lii,  vel 
res,  vel  iftimationem ,  &c.  Sed  quomodo  poceft  aliud  pro 
aliofolui,contraregulamIeg.curaaquo.Cde(bIutio.Quod 
dicitur  de  coramunione ,  locum  habere;  eciam  in  fingulari- 
bus  rebus  legatis.  Petrus  ille  AureIianenfis,quicognomen 
Subtilis  meruit  inter  iuris  interpr£tcs,ait(eaefcire,anhoc 
caput  intelligat.  Videbatquicquidhicdiutur,facilcfubtili- 
tatibus  impugnari  poffe  :  (cdvtilitasmagisamplcdlcnda  eft 
in  re  dubia.Cum  teftatorlcgatres  fingalas,nullacftambi- 
guitas.  cum  legat  partem  bonorum ,  aut  rcrum  generaliter, 
aliqua  ambiguitas  eft  :  namvfusloquendialiquidvarietatis 
habet ,  nec  male  diciturtcrtiam  partcm  bonorum  habcK: 
cum ,  qui  arftimationem  habet.  Occafio  bona  eft  rcccden- 
dia  fubtilitate  &  rigoreproptcrvtilitatfim.  Capienda  dcai- 


quceftoccafio,qu2prxbetbenigniusrerponfum.liC3p!en- 
da.dcreg.iur.Siir.iliScftdecifioScjeuoleinlcg.  ji.genetali. 
§.vfumfrudum.infiadevfufru.Iegat. 

Dixi  cum  legacur  pats  bonorum,resipfasinobIigation« 
cITe ,  fed  ex  humanitate  &  xquitate  fuccurri  haredi ,  atque  i- 
ta  refte  dicitur ,  aliud  cfle  in  (blutionc ,  aliud  in  obligatione, 
Idem  accidit  &  in  plerilque  aliis  cafibus.de  quibus  dixi  ad  leg. 
i .  fupra  de  reb.crcd.  Sed  cur  clcftio  eft  hxredis  potius,  quam 
legacarii  >  Hoc vidctur  magis  conuenirc  voluntati  teftatoris. 
Indubio  cnim  noneftinterpretatio  fequcnda,  quahireso- 
nerecur, lcg.vnum  ex  familia.§.firem.delegat.2.1eg,fiSci- 
cho.de  vfufcud.Iegat.  Itemfauorabilioreftcaufadebitoris 
in elecfHone.Ieg.  1  j.plerunque.ad fin.fuprade iurc dot.  Sed 
ad  quod  vfqiic  tciiipus  compctit  harc  eledio  hxcedi  ?  Qui- 
dam  dicunt  ctiam  poft  fententiam,  doncc  iudicati  conuenia- 
tur.  argum  .leg.  item  vcniunt.  ic. §.idem rc6te.de pctit.har- 
red.Sedveriusmihividcturvfqucadlicemconteftatam  per- 
mitti.Fauendum  enim  eft  hsredijfed  ica  vt  nc  quid  nimis.ne- 
ue longius,qua par  fit,  recedamus  aratione iuris  prstextu  x- 
quitatis ,  atque  humanicatis.Dixi  ad  leg.qui  hliabus.§ .  vlcim. 
(iipra. prsterca  arg.duciturexleg.i.depenulegat.  Aliudl.fi 
quisftipulatus.  f  7,defoIut.  Non  cft  contrariumquod  dici- 
tur  in  di(9:.§.idem  rede :  fed  diuetfum.In  noxali  aiSione  (ub- 
leuatur  ea  re  dominus,  qui  fatis  onerari  videtur,  quia  conuc- 
nitur  ex alieno  dcli(flo.  Qn^«ritur  an  hoc  cafu  tranfeant  onc- 
rahireditariainlcgatariura?vidcnturtranfireficuc  in  fidci- 
commiflovniuetfali.§.fiquisvna. Inftit.de  fideicom.haredi. 
Nam &  vniuer fitss qusdara  continetur hoc legato ,  ncnres 
finguIares.leg.bonorumappellatio.ioS.infradeveib.figni- 
fic.Deindebonadicuiuurdedudtoxrealieno.Ieg  (iibfigoa- 
tum.  59.§.bona.devctbor.fignif.l.inulierbona.72.fuprade 
iure  dor.Haccdiffcrcntia  bonorum  &  haereditatis  tradicur  in 
I.fiquis(cruus.8.§. vltim.de  Ieg3r.i.Ha:cfuntaccipienda,ni- 
fiapparcat  teftatorcm aliud  fenfilTe.  Namplerunquebon» 
accipiuntur  pro  hiredirate ,  vt  cura  tcftator  fidci  hjeredis  (ui 
commifit,  vt  reftituat  bona  fua.leg.nam  quod.i4.§.  vltim.flc 
l.feq.infra  ad  Trcbel.Nam  &  in  bonorum  pofieflionc  ita  ac- 
cipitur.d.l.bonotumappellacio.  2.08.  deverb.fignifi.  1.1.1..), 
infra  dc  bonor.polT. 

Adl.P0teH.2j. 

NO  ta  rem  vnam  pcfte  dari  in  folutum  legacario,  vtilitatis 
cau(a.  Indecra6tatnrqua:ftio,anfalcidiapo(fitcxvna 
rededuci.  Gcrtume(tcxomnibu$rcbuslegatisdeduci.Res 
fingulx  communicantur  ipfoiure  interhiredem  &Irgata- 
rios. leg.  49.  Plauiius.  infra ad leg. Falcid. leg.in quantitate. 
74.§.vlt.I.  Lineam  Mafgaritarura.iiJ.eod.I.2.G.adleg.Fal- 
cid.l.i. §.  fi quis.intra quor. legato.  Excipiuntutkgata,qu« ; 
diuifionem  non  rccipiunt.l.fiis,qui.8o.§,quxdam.inr.acIj 
lcgemFalcid.Sedhxcdifputationoneft  huiusloctl  Hoccft 
accipiendum.nifiteftatorreliqueritcertararem  hxredi  pro 
Falcidia.did:.§.fiquisvna.  Inftit.de  fideicom.hxredit.Vo- 
luntas  cnim  t eftatotis  (eruan da eft ,  vt  lcx.§.  di/ponat.in  Au- 
then.de  nupt.Dicendura  tamcn  cft,  poifc  cx  vna  re  deduci,  (i 
vtilitas  id  cxigat.  Id  poteft  fieri  vel confenfu  hxrcdis  &  lega- 
tarii)  velinccrucnienceiudice.  Namfementia  Paulinoibiad 
alios  quoquc  cafus  producicur ,  in  quibus  eft  cadem  vciiicas, 
leg.nonpoirunc.l.ncqueleges.fupradclegib.  Idempucodi- 
cendura&inlegicimaparce,  quxdebecurfilio  ex  eademlc- 
geFalcidia,qua:eftttiens,velfemis,fecundumnumerumli- 
bcrorum.auth.detrien.&femil^  Vulgorcceptura  efthanc 
Falcidiam  deduci  cx  fingulis  rcbus  hxreditariis.  Idquc colli- 
gi  folet  cxleg.  fcimus.  J.  fancimus.  C .  de  inoffic.teftam.vcrl^  1 
repletionem  autem  fieriex  ipia  fubftantiapatris.vbitamen  •■ 
Impcrator non  fatis  dedarat,  an  ex fingulis rcbus ,  an ex ccr- 
tis  cantum,  .Scd  melius  eft  genetaliter  accipere  de  omnibus, 
cum pracfertira  inFalcidia  idconftitutumfit.di<9:.leg.  Plau-  1 
tius.Vbinonpoteftquiscligerevnararempro  legitima  par« 
tcfua,ncquchzrcsfcriptuseidarc  poteft.Ethoc  (ecundum 
rigorcm  ac  (ubtihtatem.Nam  fi  rcs  f xigat,  rccutrendum  crit  \ 
adxquitatem  quamdocetPaul.nofter.vcresaliqua  aflignc- ' 
curiQtcruencuiudicis.  Nam&in  diuifioneretumhircdica-; 
riarura  id  vfitatum eft.  1. 5.  fupra famil.erifc. §.vlt.Inftiruc.dc  ; 
ofiiG.iud.  Ex  hij  ixitclligitis  quis  fit  vfus  &  qus  vtilitas  huius  j 

Paulinse 


Jn  Tit.belegatis^fideic. 

Paulinsfentenriae.  Notadeiniedomiaium  bonorumlega- 
totum  acqutci  lcgatatio,aliasnonp»flentVindicari.§,  Ap- 
pellamus.lnftit.deadion.  Kcgila  igitutdedominiitrans- 
latione  locum  hibet  inleaitu  vniuetfali  bonorum.l.  fitibi 


noratta,ideft,pra:t6ria,ve!x(lilitia.§.praetoriim.Infl:it.deiu- 
renat.gcnt.i. j.deverb.oblig.&Inftit.dcJiuif. ftipul.  Nam 
&  hrc  a  iurifdidlione  prxtorutn  veniunt.  At certum  eft  plus 
commodi  eflc  io  adtione  ciuili  i  quam  honoraria.  Adliones 
honoraria:ferefunttemporari2.Inftit.deperpct.a(5tion.Ex- 
emplum  in  adLione  redhibitoria  qus  finiturfex  menfibtis, 
<]uantominotis,anciovtili.l  fciendum.$.vltim.dezdil.edi(£}. 
Comniodius  cft  igitut  ex  teftamento  adlionem  habere ,  quae 
ciuilis  eft  Sc  perpetu.i:  ficut  citerac  ciuiles.Inftitut.  de  pcrpct. 
&  temp.  a(5b.  Dabium  autcmnon  eft  quinfitciuilis.l.lege 
bbuenifeiinfra,de  vetborum  fignif.  Vetbam  cnim  iufta.de 
dcfinitionc teftamenti,  arguit iutis ciuilis  efle  tcftamentum, 
&quiderapublici.leg.  5.  (upr.de teftainen.  Suhtquiputcnc 
nuUam  habcndam  cfle  rationeni  huius  commodi,quodcr 
tempore  aftionis  proficifcitur.Citant  leg.  pater.qui  caftrcn- 
fc. ^.vltim.infra de caftrenf. peeu. quar ad tem  non  pertiner. 
vbi  omittens  hajt  editatem  nihildolo  faccre  videtur,quamuis 
temporisincurratcompendium.  lila  fpecieis  adeo  d;fllmilis 
cft,  vt  ftulti  fir  ac  ftupidi  diflimiiitudinem  non  petfp  cere. 
Sed  error  oiaDat  ex  thefi ,  quam  inde  colligunt.  Nota ,  in- 
quiunt,tempotis  compeodium  nonlpedlari.  Nihileftfal- 
lacius,ncc  ineptiuis  hac  reguiarum  coiiedbione.vtijmfj^pe 
dixi.  Non  dicit  generaiirer,  non  haberirationem-.fednon 
idcovidctidoiofacei:e.  Nuilaigiturratiovetathoccommo- 
dum  fpedbariin  le^^ato.arg.eft  quod  dicitur  in  lcg.quoties.5}. 
^.itemficcmporali.fupradeadmin.tu.vbivtileeftadUonem 
qua  tenetur tutor ,  deuolui iti  ac^ionem  tutels.  quia  fL<rte  s- 
diotempor»liseft.Hucpertinetl.fidebitor.i2..inf.delib.le- 
gar.vbi interrft cteditoris cx teftamento  potias agere ,  quam 
ex  priftina  obiigatione.  Loquitur  genetaiiter  quocunque 
modointcrfic.  Obiicitutnobisaliarcguiaciuldcm  notxauc 
dcterioris.  Surrogatum  rcrinet  natijr..m,&c.i.fieuiTi.§.qui 
iniuriarum.fuprafiquiscautionibtis.Ergoadlioexteft.nmcn, 
to  natutam  honorati^  retinct.Rclpondco  nullam  elie  r<)lem 
regulam  in  iure  ciaili.  Confidla  eft  a  barbaris  &  (ophiftis, 
qui  rationem  iutisintetprctandi  non  nouerant.  In  fpetie  §. 
idjuiihiutiarum.ftipulatioiudiciofifti,  finiturtempore ;  ficuc 
0:us  de  iis,  quzlegatipoflunt.  Oportetaliqui(lcom«  ad^io  iniuciatum.quiaproptcteam  adtionem  intetponitur. 
nodi cflc  in  legato.    Legatum  cnim  cft donatio.  Si quis       Qu<cl  hic  fimiie eft?  Si  ftipulatio  idcm  contineret  quod  a^tio 

iniuriarum,  aliud  dicendum  eflet. 

Aiiud  exempium  ex  Marcello,  fi  debitor  quis  fit  in  diem, 

aut  fub  conditionc,  velmodo,&c.  Valetiegatum,proptec 

cooinlodum  reprefencationis.  idera  dicitur  io  §.  fi  quis  debi- 

tori.Infti.de  iegat.idem  in  1.  i.de  dotc  pta?legac.  cuius  eft  eade 

infcriptiOjVlpian. iib.i^.adSabinum.  Q^idfiquisdcbebac 

exftipuiatUj&iegauitpure?  Marcellusait  icgatum  vtileef- 

fe.     QHod  poteft  defendi  fi  res  fit  Ifgata  ,  cuius  domini-- 

umtranfcatinlegatatium.l. ).§.fiqui$rem.infradeiegat. ;. 

rum  5c  fimpiex  ,  docui  ad  ieg.Iurifgentium.fupra de padt  an       fi  vero  fir  lcgata  quantitas , nullum  cft  commodum huius le- 

<'  valeai  legitum  >  Vlpiaii.  aitvaiete.  quia  plus  eftin  lcgato,       gatijatqueidcoinutileeft.i.Autciius.28.§. vltim.de  hb.Ie- 

'  quam  in  debito.  Nam  dtbitum  non  potcratobtincripro-       gat;  ScdquideftquodMarcelK  aitlegarafaicid.nonminui? 

pter etceptioncm.  i.  nihil  inteteft. de  teg.iur.  I.crcditoreSide       Nam  fi  Vtile eft,  Fairidia ex eo  deduci  debet,  ficut ex  csteris 

mborumfignific.lcg.debitor.cod.tituT.  Nuncpoteritpeti       lcgatis.Itemcontrariavideturl.i.§.fiquiscreditociadlegem 

cx  teftamento, nec agens  vlla  fiimmouebitur  exccptione.  In-       Faicid.  Fuit  tcmpus  cum  ita legerem ,  vt  aque ^Falcidia  noc 


homo.  8 (J.  §.  cum  feruus.  inh a  hoc tit.  S.c coita focietatc  o- 
mnium  bonorum.rescontinuo  communicanruir.l.  i.fupra 
pro  f)cio.Plerique  tamen  diflenriunc ,  qiii  mouenrur  his  ar- 
ctjmentis.Primumcft  acorafeqnentibus.Si  acquifirumcffcc 
ftatim  dominiumideberentutfruftusftatim.l.  Herennius. 
dcviur.  vbifrudlus  debentutpoft  acquifitumcxcaufifidci- 
commifli  dominium. At non  debentut  nifi  poft  motam  hx- 
redis.I. z5.fi  qnis  booorum.fupra eod.  Item  fi eflct  dominusi 
noncompeteret  hxredi  elediio.  1.  id.quod  ncftrum.de  rcg. 
iur.Hjcpertineti.apud  AufiJiiim.deopt.ieg.Dominiumrei 
icgatj  non  acquiritur,  nifi  poft  eledtionem,  ctiani  fi  compe- 
tat elcflio  l^gatatio.  Refpbndeo,  argumento  du6to  ex  ver- 
bisPauli:  Qdja  verbum  vindicare,  latius  plerunqucaccipi- 
tur.  1.  fi  pccuham.  §.  i .  inf  ra  de  pccul.  legat.l.  pet  diuetfas.C. 
mand.i.Exiftimoftridarationeiutisdefendi  poffe  legarario 
d  oroinium  acquiri  fingularum  rerum.qu?  (cilicet  fiicrinc  de- 
funfti.Inbonisnoftris  eaquoquenumcrantur,  qui  noftca 
nonfunt.l.4p.bonorumappellatio.infradc  verb.fignif.Mo- 
uetmcquoddicicurdcfocietateomniutnbonorum.d.l.i.fa- 
ptapto  (ocio.  5edproptera-quicatemnonhabetur  prodo- 
jninQj&daturhicelediohafrcdi;  Rcceditur  hicarcgulaiu- 
ris.I  j  qaod  noftrum.Item  dixi  aliquid  ambignitatise(Te,pro- 
pter vatiiim vfum ioqucudi.  Verbum ; bonorum, poteft re- 
fcrtiadxftimitionem,  Atiftimationisdomihiumn6tr3nf- 
feitur.Sipecunialcgatafir,dixtadI.i.fupraeod.  Legatarius 
ergo  vindicans  rerum  fingularum  partes  ,  fummouebituc 
qiwfiexceptionedoli.Scdcurnonvcniuntirudus  poft  adi- 
tamhxteditatemJd.l.zj.fiquisbonorum.Hocvrputo.con- 
ftitufum  eft ,  cum  iara  receptum  elTet  i  vt  eiedio  hasredis  ef- 
fet ,  nec id  cum  iniuria  fit  icgatariii  qUia non cft  onlnino  ccr- 
tavoluncasteftatoris ,  vtiamdixi. 

AdL  Sicreditori.  zS.  ^/.  Sin  Autem.  zg. 


niihi  leg aacrit  t era  mcam ,  inutile  icgatum  cft.  §.  fcd  fi  tcm 
lnftit.de  legat.  Quod  (\  quis  mihi  lcgauerit  quod  mihi  dcbec, 
Imp.(iiftin.lnftic.dciega.§.fiquisdebicori.aititalegitumv- 
ti^e e^e fi plus fi t in lcgato, quam in debito.  Idem inleg.68. 
Miofii$.,§.i.inff ade lega  i.Et harc eft  Vlpiani noftri fcnten- 
iiain  hx  cap.quam  probat  exemplis.Ea  exethpla  nos  ordine 
& (igiHirim  declatabimus.Primum  cft  fi debitor  tutus exce- 
piiotic  leget.E)tceptione  puta  pa6);i  conuen  ti,§.prxteceai  In- 
ftir.de  excepc.Prartot  dat  iudicium  cum  excepcionc,non  pu 


teiligitut  cnim  remilfa  cxccptio.  Dixcrit  aliquis  vidcrihoc 
■  legaiumnon  valerealiarationcrquiadeficiatvoluntastefta- 
'  lotis.  Nam  quilcgatquoddebet ,  videturlcgarequantura 
'dtbct,&quatenusafeexigipoteft.argura.l.cftlcx,ji.fiptior. 
'  fupt.folut.matrimo.  Huc  pertinet lcxjfi  (xc  lcgatum.7  8  .f  i . 
infta,eod.vbi  fi  lego  quod  debeo,  fi  nihil  debeam,  non  valec 
legatura.ficici.fiis,cui.5)4.$.  Flauius.dcfolut.vbificintcr- 


minuat,ratioexpeditifl[imanodi  cuiufquediiToluendi.  Scd 
tutum  non  eft  his coniecSuris  indulgere,  qui  mihi  adhuc  iu- 
ucni  magis  araferunt ,  qua  hoc  tcropore.Tunc  mihi vidcbar 
ingcniolus,  cum  quid  taie  comrainiici  poteram.N  mc  longo 
vluedo^usfcntio  quampcticulofarcsfit.  Nonefthoc  no- 
dosdiffoluererfedgladioiccare.  Marcelli  lententia  hic  rc- 
fertur  ab  Vlpiano,  qui  nec  eam  pcobat, necimptobat.  Ec 


■ptctaniui  quafi  quodammodo  conditio  fii  j  fi  quid  debeo.  poteftveraeflcin  (peciel.j.  §.  fi rero.de  legat.  5.  vciara  dixi 

&  quatcnus  debeo.  Varii  funt  opinioncs. fcdanimaduer-  pcoptcrdominiiacquifitioncm.Sedhadenush..bctut  tati» 

'tendumeft,qusftionemhiccfleiurismagis,quamfa(fti.  Sic  huius  commodi,vtvaleatlegatura.  Nonenira  ideopoteft 

■  diifef imus  de iut e  quafi  certa fit  voluntas,  quafi  appat eat  cr  fideicoramillo onetari.did.  J.fi  rem.dixiadl.cum  filiofarail. 

'laliqua  patce  teftaraen ti  voluiflc  cxceptionera  lemittct c.  Ex-  Eadcm  ratione  nec  minuetur  Falcidia.  Species  § .Si  qu:s cre- 

pteffa  cft  fottequanticas  debita  &  caufa obligationis.  Du-  ditori.diflirailis  eft.  Loquiiuc  enimdeeo,quoddebetucin 

bium  igitur  non  cft ,  quin  teftatoc  rcmififle  videatutexce-  diem.atque  ita  de  commodo  repracfcntatioois.  Lex  igicuc 

ptioneoj.     Scd  quiftio  cft.anhasc  voluntas  faciatvtile  lc-  Falcidia  in  eo  coramodo  locum  habebit ,  non  in  toto  le- 


gatuin.  Dicitut  vtiie  c(re,quiaaliquodcommodumhabet. 
SiccftaccipiendumquoddiGiturinleg.fideportati.§.fi  quis 
i  "editoti.delegst.j.  &  leg.  i\  creditor.ij.infra  deiibcratione 
legat. 

Aliud  exemplum  cft  ,  cura  debicoc  tenetar  adionebo- 


gaco. 


<^dL  Talisfcriftura.3o.&L  Sedetiam.s\. 


VLpianus  hic  intcrprctatut  claufulam  vulgatcm,  quar  ap- 
poni  lolebat  in  ceftamento,quaspecurjias,&c.  Men- 

Xx     } 


Franc.  Duareni  Comment. 


511 

tiocfthuirfsckufukinl.lcgatainmiliter.fupraeo.  Nec  du- 
biom  quinfuetit  vulgaris&  vfitata,  cum  eam  intetprccaren- 
lur  ita  accurate  lurecoofulti.  Maxime  autcm  obfcruaudi 
lunt  hi  loci ,  in  quibus  tam  diiigens  t<  accurata  incerpretatio 
lcripcurs  alicuiusreperitur.  Ars  enira  ,  quam  proficemur, 
fite  verfaturin  intcrprcratione  kripci.  Docetnosficinter- 
pretari  quod  fcriptum  eft  legs,  edidio,  auc  aiia  huiuimodi 
fcriptura,  vt  nc  a  bono  &  iquo  vnquam  dcfludlamus,hac  dc 
rc  fufius  alibi  diflerui.  Primum  quieritut,  quomodo  acci- 
pienduiBfittctbum ,  pecuni£e.Ponecorpoia!egataeire,itc 
naixos,vinum^frumentum,&c.  Coipusnonnunquamdi- 
ftrnguicur  a  quantitate.Icg.qui  hxtedis.lupra  dccond.indeb. 
{•g.rj^  quifquis.deleg.?.  Quamuisrescorporalisaliaslatius 
acipiati;r,leg.prim.fupradcrer.diuif.&  Iciftit.de  rcbuscorp. 
&  'ncorpor.  Q2?ricur  ergo,  anhocverbum,  pecunias,ad 
corpora  Icgitapcftinear?  Dabitationaiciturexeoquodap- 
pellaciopccuniigeneraliseft.lcg.iyS.  Pecunisverbum,  de 
veibor.  iignif.  leg.  i.  &  C.  de  conftit.pecu.Sed  Vlpian.ait  ad 
coporalegatanonpertinere.  Mancipiaigiturlcgata  ftatira 
foiuentur.  Percincca-.item ,  ait ,  ad  res  qui pondcrc,nume- 
ro.mcnfuracontincntur.Veluti  finummituerintlcgati,auc 
vinum,  fi  umentum,  aut  fimil.  Nam  etfi  iaie  paceat appclla'- 
tiopccuuidr,tamcn^pecialiusaccipiturpronumis,autprore- 
bus  aliii  huiufmodi,  qujc  fundlionem  recipiunt.  Hi  res  qua 
f.indliorjcmingenerefuorecipiunc,  fifflilesfunt  quadante- 
nusnunmis.l.i.^.mutuidaLio.fupraderebuscre.Scd  dehac 
replenius  acfubciliusmox  diiferemus.  Deindc  quzricur 
quoroodoaccipiaturdies.  PurelegaiumhacadicAioncquas 
pecunias,  &c.prorogari  ait  Vlpian.  Hinc  nafcuncurvarix 
qua:ftioncs,quiavane  dicsapponi  foiet legatis.  Aliquando 
gratia  diifercndx  folutionis  ,  gratia  demonftrationis  cuiuf- 
ciam,  gratia  multiplicandaz  obligationis.Item  dies  aliquando 
certa  eft ,  ac  finc  conditione , aliquando  eft  incerra & condi- 
tionem  habet.  De  hisomnibus  eftvidcndura.  Qajdtrgo 
fiquisitakgaucrit:LegoTitiocentumprsfcntia.<'  Hsc  ad- 
ie61:io  videtur  fupetuacanea.  quia  purc  legacum  ,  prafcnci 
diedebctur.  Perindceft,acficeftator  iuftcricftatim  &  fine 
mora  dare.  1.  iiS.liberhomo.  §.  dcccm.  devetbor.  oblig. 
Vtjdev  deturclaufulaadhoclegatum  percincre,  perindeac 
(\  omnino  diei  fadta  mentio  non  eilet.  Tamcn  Vlpian.  fe- 
quirur  verba  teftacoris.Nulla  enira  videcur  ratio,  cur  a  vei  bis 
recedacur.l.rJcj.Non  alitcr.inf.de  leg.j.Nam  ciedibile  eft  ce- 
ftatoremnoadefFe<3:um,(cdadveibarc(pcxinc,quibusd:es 
appoficus  non  cft.  Nam  verum  eft  dicm  appolitum  ciie  h  uic 
legatocuiufcunqueeftetSusfic.  Sicinteipiccamur  quafite- 
ftator ideo  adiecerit  diem ,  vt  hoclegacum  eximcreiagene- 
rah  prorogatione  Icgacorum.Quid  i\  in  fingulos  annos  pro- 
rogatumfit?  DicshicnoncltpraEftiruca  folutioni.  Apponi- 
tiirdics  non  vt  differatut  felutio,fedvtmuIcip!icctur  obli- 
gatio,  &  plura  fint  legata.  Vidctur  autcm  teftacor  de  die  fen- 
tiie  ,  qux  pr^fticuca  eft  (olucioni.  quia  claufula  percinctad 
piorogationera  folucionis.Sed  Vlpian.aic,  claufulam  a-l  hoc 
legatum  non percinerc.habet enim  dicra  &  quidem  certum. 
N^m  eft  incertum,  neque  infinitum  tempus.quot  func  anni, 
roc  funt  legata.  1.  cum  in  annos.  de  annu.lcga.  NuUa  igicur 
caufa  cft,  cur  a  vcrbis  recedatur.Qujd  fi  conditio  appofita  fit, 
fi  Titius  conful  fadlus  fueric  ?  dies  acondicione  d  fferc.I.  i.  de 
cond.&dcmonft.Sedcamcn  Vlpian.idcmaic  dc  conJicione 
diccndume(re:quiadicsincercus,eftcondicio.  Cum  Ticius 
conful  fadlusfucric.l.fiTicio.infr.quandodiesleg.ced.  O- 
mniscondiciodefuturoeft.ideoiiecedeeft  vcdiemfuturum 
contincac.leg.cum  ad  praifcns  .fupca  dc  rebus  cred .  Hic  pau- 
lum rcccdicur  a  verbis,quia  licec  dicsinfic  :non  tamen  appo- 
/Icus  eft  ,  nec  vccbiscxpreflus.  Aliaeftquasftiodeinccrpre- 
tacionevcrbipecuniz,dequaiamdiximus.  Silrgscurpecu- 
nia,  quac  in  arca  eA ,  ccffac  caufula .-  quia  fpccies  eft.  nec  cnini 
tcferc,anlcgetur  Scichus  ,  ancercumccrapuspccuniz.  Ra- 
tiocxleg.yi.Sed&ficercos.infrae».  Afiaquiftiode  verbc, 
iegaui.  DubicaturcQimcumverbumprzccrici  rcmporisfic. 
Scd  fecucus  cft  Vlp. vfum  &  confuccudinem  loqucndi.  Nara 
Legatum  id  iam  eife  redlc  dicicur ,  quod  pofteaadfcribicuc 
codcmceftamenco  ance  confummacionfi.il  ceftaracnti.  Sic 
Cic.fipc loqui  folet  in  cpift.  Quinto  Nonas  has ad  te  dcdi li- 
«etas.iib.  14. ad  Atticuni  jn  inidoepiftolxhis  vecbis  vtitur, 


quafi  totam  cpiftolam  fcripfctit.  Vfus hoc  exlgit ,  queinima 
xime  fcqui  debemusininterprctacionevoIuntatis.l.Labco 
d*  fupel.  leg.  Addc  quod  hac  daufula  pcrcinet  ad  codicillos 
Q  uod  rclinquicur  codicillis,inteI!igituf  teftamento  relidlun 
incerpfctationequadamiuris.  Reliquavcrba,annua, bima 
tcima  dicjhic  non  intcrprctatur ;  fedinterpretaciopetcnd, 
eft  ex  leg.  5.  de  annuis  legatis  .infra.Hxc  cft  fimplex  &  nud; 
interprccaciovcrboruinhuiuscapicis.  Nunc  paulo  (ubtiliu! 
hxcdifcuciendafunt&  cxaminanda.  In  primis  obfcruandi 
eft  pccunia:  fignificatio  pro  rebus ,  quae  conftat  pondere,  n» 
mero,  menfura,fic  accipicur  in  leg.  fecund.§.crcditura.  fupti 
dercbuscrcd.  Macuura  cnim  non  poteft  efle,nifipecunii 
proficifcacur.  Aliquando  tamen  fpeciaHus  accipitur  pro  num 
nais.atque  itavulgoaccipifolet.  Exemplum  cft  in  .Senacuf 
conful.  Maccdo.  leg.  itcm  fi  filiusfamil.  §.  mucui dacionem 
Nummiolimnotapccudum  fignabantur.Plin.lib.5  j.cap.j 
Alia  cft  lacior  fignificatio  pro  omnibus  rebus  qu?  funt  in  fub- 
ftancianoftca,ctiaraficorporafint.leg.i78.pccuni^vetbum 
infradevcrboiumfignificacione.ieg.zxipccunixnomine 
cod.tic.  Idcm  dicitur  in  leg.  i.C^ic  confticuc.pecun.vbiratic 
kzc  adfertur  ,  quia  resomnesin  pecuniam  conuerci,  &pe- 
cunia  zftiraaci  folenc.Simile  cft  1. 8  S.pcopemodum.  iafra  dc 
vcrborura  fignificatione.  vbi  cantum  pecuniz  quifquc  relin- 
quit ,  quantum  cx  bonis  eius  reficipoteft  &dicituriscen- 
tum  aurcosbabere,  qui  przdia  eius  xftimacionishabeac.  Eo- 
dcm  fenfa  accipituc inleg.79.fi  chorus . infra de legac.^.vbi 
dicicur  ,  pccunia  fine  pecuiio  fragilis.  Quzricur  quomodo 
accipi  dcbcac  hoc  verbura  ,  cuiuscftcam  varia  fignificatio t 
Aliasadmonuincinpofleinvniuerfum  diffiniri.  Spe^aoda 
eil  voluncas  eius ,  qui  fcripfic,  quz  coUigicur  ex  variis  conie- 
(^uris.  Inanis  eft  labor  Barcoi.& aliorura,  qui  conanturhoc 
cettisregulisdiffinirc.  Siquis  cognitioncrahuiusreiafrequi 
vehc ,  confiderec  fpecics  inquibushoc  verburaincecpcetati 
funt  IureconfuIfi.-cxpendac  rationem,  quz  mouic  cosin  qua- 
qaefpecie.  Hoc  exemplum  nobis(ufnciet,neceritopuste. 
gulis&diftin(Stionibus,quas  plcriquehicconfinxerunr.  la 
Senacufconf  Macedon.lex,icem  fi  filiusfam.  §.  mutuidatio- 
noni.accipicurproniimistancum.  In  edidodecalumniato- 
ribus,accipiturgeneralirer.lex,§.vltira.fupr  decalumn.Cui 
hoc  tam  vark  ?  Ratio  diuetfa  bocfacic.  Filiusfamil.facilius 
abutuur  pecunia  numetaca,quamalirsrebus.  Calumniatot 
non  ininuscorrumpccuraliare.  Durumvifumcft,  acodio- 
f jm,dcncgati  a(5tionem,nifi  quatcnus  id  necefTarium  videtut 
ad  reprimendum  luxum ,  &c.  fi  frausfiac.  Idcm  dicendum 
eilinedi<^odeconfticatapecunia,vbi  accipitui  generalicci 
di(^.lex.  z.nuUa  enim  racio  e.k,  cur  fpecialicer  accipiatur.imo 
(\  vetbum  pecuniz  .id  non  fignificarec,  exccnfio  fieret,  pto- 

fter  fimihtudinemrationis.  Sicinedi^lodetccepcisatbitr, 
Iitigatore$.§.quodait  Prztor,  pecuniacompromiila.  Ali: 
exempla  func  in  quibus  mediamfignificationem  fcquimur, 
Racio  perfpicua  eft  in  leg.  z.§  .creditum.vbi  fubiedla  matctia 
hoc  poftulat.  Aliud  cxcmplum  cft  in  hoc  noftro  capitc,  cu- 
ius  ratio  videtur  paulo  obicurior  :  fedratiopendetexdiffe- 
tenciarerura ,  quz  conftanc  pondere ,  numcro,  menf  ura ,  & 
aharum  rerum.  Differencia  eft  inracionc  dccidendi  quz  coi- 
iigicurexIcg.zcj.cumScichus.infradefoluc.namnoneftcre- 
dibile  ceftacorem  voluifle  folui  corpora  per  pacccs,fciliccc  io- 
cercas,  &  pro  indiuifo.  Si  vnum  fic  corpus ,  inducecur  com- 
munio:fi  pIura,nonerirparfoIucio  fingulocumannotura. 
argumen.!.  f4.in  ftipuIacionibus.de  vci  borum  obligat.  Vide 
Rapha. 

Docui  quid  appellatione  pecuniz  contineatur.DIxi  in  fpe- 
cie  noftradecorporibus  nun  accipi.  Antinomiaexkg.  pj, 
quifquis.  de  legat  3.  v bi  verba  bzc ,  quanias  fummas  Icgauc- 
ro,referuncuradres  corporalcs.  Refpondcoincafpecice- 
uidenceme(IevoIuQCacem,neceam  a  fignificacione  vetbo- 
rum  abhorrcre.Summa  dc  corporibus  eciam  dicicur.  Plau.  in 
Mil.  Quancaifthzchominumfummaeft  ?  fcmpcemmillij. 
Qaamuis&dequanricaccplerumqueaccipiacur.l.j4.plane, 
infra  hoc  cicul.  Deinde  {\  vcrba  id  non  fignificarenc :  camea 
come£turavoluncacisefVnonobfcura,vcdocccibiMecianus. 
Sed  pcoculdubioidem  dicendum  eflec,  &  fi  ceftacor  dixiflec, 
Quantas  pecunias ,  vcl  quas  pecunias.l .  9  7.  cum  ftipai.imur. 
devetborum  figaihca.  Expendenda  eftigituc  difiirailicudo 

vEriufquc 


In  Tit.  jD(?  legatis  ^fideic. 


tiuCjue {peciei.Ego  lam  ih\  f.ip.  folutionem  hafum  tcrum 
jniQorccumincommododiuid:,  quamfpecierum,  fiuecor- 
porum.  Non  elt  eigo  mirum  ti  in  fpecie  noftra  tcftringatut 
fignificatio ,  vbi  de  diuifione  lolationis  sgitur.Ia  Ipecie  lcg. 
'■  quifquis.  non  agitur  de  diuifione;  fed  de  iotutionc  integta  le- 
'gatotum.  Ergoaliud  dicendumcflerin  ipccicnoftta,  fipo- 
neremusitadic1am,annuadicdato.Vctbamigiturpecuni*> 
varic  accipitur,prout  fubicdta  matcria  poftulat.  Adde  fupra- 
d;dis  ,  &vaIgarem''iamloquendi  plcrunquc  fpc6tandum 
efle.  Vulgusfolct  pecuniampro  nummis  tantum  accipere: 
aKatfignificationcs  vulgonotanonfiintfcre.  Nccdubium, 
quinintcrprctaridebeamusvulgi  fermoneasfecundum  vul- 
garcmvfuni,autetiamabufum.l.f2..Iibrorum.§.quodtamen 
Caffius.de  leg. 5.1.  (J5).nonalitcr.§.i.cod.titu.I.i8.cumdel3- 
;nionis§,Afinam.infradeinftrudl.velinftrum.MuItumcrgo 
icfcrtaquo  tcftamcntumfaftumfit.  Sicnimfccerit  homo 
idiota  &  illiteratus,non  fic  intcrprctabimur  cius  vcrba.vt  ho- 
miaislicerati&cruditi.  Etobferuandumcft  purum  legatum 
'  hac  adicftione  prorogari,non  eriara  legatum  in  diem.  Opor- 
tcc dicm  cxprcflum  cflc , ncc  fufficerct  tacite inefle.  Antino- 
miadiffidlis  eft  ex  l.^.cum  vulgari  modo.infr.de  dot.przleg. 
Vari?  folutiones  affct  untur  ab  Accurfio  &  citcris.  H?c  mihi 
■Yiderur  probabilioromnibus.quodficaccipiaraus  hoclcga- 
tumdotis,quafidiemhabeat.  Idqucbcnigniore  intcrprcta- 
tione  contra fubtilitatem  iutis.  Vt  non  magis rcfcratur  dau- 

•  fula  ad hoc  lcgatum ,  quam  fi  dies  cxprcfla  cflct ,  quamuis  cx« 
ipreirinonfic.Priraumfauordotisbenignam  adtaictitincer- 
' ptetacionem.l.in ambiguis.de reg.  iur.  Deinde  hac telations 

legatum  rcddctctut  inutilc.  Nulla  cnim  vtilitas  eft  huius  le- 

■  gati,nifi  in  rcprzfcntationc.l.i.dc  dotc  prilcg.inf.  Ad  hoc  fo- 
.Tum  relinquitur,  vtpra:fcnsdcbcatur.  Viciofaeftintctpteta- 
{ tio  cci dubia; ,  qua  idas inutilis  redditut.  1.  fi  quis  a filio.  inft. 

vbi cxplicabimus.  Tcrtio  notandum, expteflioncm  diei ,  qui 

taciteincft.hicibfEcete  ,  vtdicS3ppofitu$dicatur,liccfaIias 

dicatut cxprcffi oncm  eorum,  quz  tacite infunt,nullum  cfFc- 

iftum haberc.dixiad  1.  j .fupr.co.Oppon.l.74.  Titio ccntum. 

tinfra,dclcg.  i.   Alfcni(cntcnciaimptobatuf,quiidem(enfic 

; quod Vlpian .  hic.  Et  moucbat ur  cadem  rationc.qua Vlpian. 

I  Rcs  eft  petobfcuta  &  pcrdifficilis :  &  (atis  apparct  vetcf  es  la- 

'  reconf diflenfifle.  Hic citantut  Scr uius  &  Labco ,  quafi  non 

'ideraomnesfenlerinr.  Rcfcrtut  etiam  opinio  Alfeniind.l. 

Titio.  Cumanus  nicitiu:  oftcndcre  diucrfas  fpccies  eflc.  In 

fpecienoftradaufularefcrturadlegatapura,  quibusdicsap- 

pofitus  non  cft.in  d.l.  Titio.  daufula  refertur  ad legata  dictn 

habentia.ibinonezprimiturformula  proiogationis.  Sedia 

re ambigua  debcmus id  accipere  quod  vitio  carcc.  1.  in  ambi* 

giia.fupra  de  legib.  Imo  ne  ambigua  quidcm  oratio  cire  vidc- 

!  tur.Deinde in d.l.  Titio.ait Papin.procuHt  diem lcgatot um. 

Diemergohabebant  lcgata:fcdilledicsprolatus&pioroga- 

lus  cft.Ec  quaeritur  an  przfcnri  dic  debeatur  hoc  legatum.Pa- 

-  -pin.  aitnondebcri  przfentidic,  quiaprorogatafunt  legata, 

qui  diem  proprium  habent.  Hoc  autcm  dicm  proprium  ha- 

bct.Conuenit  intcr  Vlp.  &  Papin.hoc  lcgacum  dicm  propri- 

um  hiberc.Sed  diuetfas  (pecics  cradlant ,  &  diucrfa  magis  re- 

■  (pondcnt,quam  contraria.Hic  opinio  videcur  fatis  mihi  pro- 
babilis  intanta  obfcutitatc.  Necaliquidnunc  fuccurritpro- 

'  bibilius.  Animaduettendum  tamcn  cft,  diem  pt ofcrri  lcga- 

•  torum  non  malc  dici,  cum  lcgatis  dics  appofitus  non  eft.vt  in 
■<iic.l.  cum  vulgari.dicm  proferrc  legaci.id  eft.dicm  adfcribcrc 

legito,  qui  longior  fit  die  lcgitima,  quz  ineft  tacite ,  vt  in  o- 
mnibus puris  legatis  accidit.  Scd,vt  dixi,in rc dubia accipien» 
dacftinterpretatio,quzviciocarct.Oppo.l.  uS.Iiberhomo. 
§  .decem.dc  verbo.obliga.  vbi  ex  hac  ftipulationc,Decem  ho- 
dic  darc  fpondes?eodem  dic  peti  poteft.  Puracnim  &  przfens 
intelligiturcffeftipulati^  :  diesqucadiefta  vtprzfcns  cflco- 
ftcndacur.finc  mora.Ic^que  vidccur  hoc  legatum  pcrindc  ac- 
cipicndum  efle ,  ac  fi  dies  omnino  adicdla  non  cflet.Rerpon- 
detVIpi.hiCj&obiedumdiluit.  Quamuisigitur,&c.Etcre- 
d'biie  eft  hic  diftindla  ctiam  fuifle  a  Papinian.  debent  autem 
l.Titio centum.&  l.libcr horao.coniungi.  nam  eft eadem  v- 
(riufqucinfcriptio,Papinia.lib.i7.Quift.QuartonotanduS 
«ft iccus de  legito  relidoin  fingulos  annos.  Scripfi  de hacre 
ad.l.i*5,Stichum.§. ftipulatio.de  vcrb.obIiga.Quinto,notan- 
duseftlocas,deconduionc,quzdicminccitumhabec.Pcrti- 
fiecadl.i.&l./^.diesiaccuas.iafr.dccoQdic.&demonftrac. 


5M 

Sextonotandus  eftlocus  dequantltate^  qa«legaturvtfpe« 

cie$.  Perindc  habetur  ac  li  corpus  quoduis  legacum  fic.l.pla- 

ne.§.fieadem.infra.l.f4.aI.fi.fedficertos.infr.eo.Perempta 

eapecuniahireslibcratur.l.z^.ficcrtos.deverb.  obliga.alias 

debitor pccuniz non liberatur.  I.inccndium.  Cod.  fi  cerr.'pet. 

Itcm  dominium  tcfta  via  tt  anfit  in  legataiium,iuxta  hg.66.a, 

Titio.infradcfurt.quamuisaliasnontfanfcat.not.adl.i.fu- 

pr.co.Item  hzrcs  hacpecunia  non  poteft  vti,  quia  non  vrere- 

tuffpecic.  Indcpoteftcolligiratiohuiuslegis.  Namcurdif- 

fcrrctur  folutio  pecuniz,  quam  habet  in  pr optu ,  &  qua  vti  ei 

nonliccc?  Aliaigiturpccunianonpoteftfolui,iuxtaleg.i.§. 

mutuidario.  Dehoctamen  eftmagna  contfouerfia.  Sedid 

difcftc  cxprcflum  eftd.l.  fedficertos.infr.eod.ibi,permuta- 

tionemnon  rccipiunt.  Opponunt  aliqui,  quodnon  intcr- 

eftlegatarij,  quzpecuniadetur,  quiafunaioncmrecip)tin 

luo  gencrcScd  potcft  accidere  fpecies.in  qua  non  fpcdtemus 

aninterfit.vtdatocetum,quzapudnumnIariumfunt.Sinon 

dedciitfundum,nonfped;aturaninterfit.I.3S.ftipulat/oifta 

§.alteri.Si  nonfitappofira  poEna.non  video  cur  non  abfolua- 

tuf  foluedo  aliam  pccuniam,fi  ca  confumpta  fi  t.  Na  &  in  fps- 

cielegataidcm  accideret.  Speciepercmpta  foluitur  iftima- 

tio.1.5) i.fifcruum.§.fequituf.&  feqnen.de  vetb.  oblig.  QuiJ 

ahudfaccretiudcx?  infpecicpotcfl  fortaffe  pcriquod  inccr- 

cft  vltra  Yerum  prcrium .-  fed  aliud  eft  in  pecunia.  Hic  non  p  0- 

tcft  diciintercflc,nifi  force  cxtrarem.l.numis.dc  in  lir.iur.  Vi 

dendum  faneeft,anfueric  legata  fpecics.fedcft  quiftio  hOtu 

Poceft  apponilocus  vtdcmonftrecur,  vndecommodefumiE 

poflic.1.5)  (».qaidam  ceftamento.in  prin.hoc  tit.  Hanc  fcntcn- 

tiamVlpianiintellige,  nificonftct  ceftacoreiti  aliadfcnfifl^e. 

necquztas  quidmouerit  tcftrttorena  vcmagis  iilam  oecutii- 

am  dati  voluctic  quam  aliam.  Sutficit  volun:atem  cettam  ef- 

fequzlcgibus  nonrcpugnec.  CcEpimasexplicarelocosprz- 

cipuoshuius  cap.de  vulgaticlaufula  prorogauouis.  Adden- 

duseft  fupradidisfeprimus  locusde  verbo  prztetici  tempo- 

risquodad  futurumporrigitur.  Idc.u.n  obicruatifolctexfi- 

nchuiusca.  Opponitur I.33.  vxoti.  J.vxod.  deleg.j.  Varis 

folutioncscxtant  apudAccuifium  &Accurfianos.  Vnaeft, 

quz  vulgo  probat  i  folet ,  quod  hzc  interpt  ctacio  non  ada:  ic- 

titurindonacioncintet  virum&vxorem,  quzcontraiusfir. ' 

Namibiagiturdeconfirmationetalisdonationij.Confirma-, 

turca  donario  fi  voluntas  tcftatoris  manifefta  fic.  Sedinei 

fpecic  ambigua  eft  voluntas ,  &c.  Qui  iuri  comuni  rcpugnac 

non  (untintcrpretationeadiuuanda.l.quod  vero.fupra  de  le- 

gib.  Ex his quz fupra  dixiapparetquamfruftra  hifetorq,.  -- 

anc.Species § .vxori. valde dilfimilis eft.Ncc in  eo  verfacr. ;  di' 

fimilicudo,quod donario  concra ius  fir,de  cuius confirmati ) 

neagicur.  Sedquiadonacioantecedensclaufulam&donatij 

fcqueiis,non funt cifdem tabuiis przfcripcz.  In fpecie ncfti 3 

legata  omnia  tam  przccdentia ,  quam  fequenria,  fiun t  in  co- 

dcm  teftamento.Ideo  claufula  quz  concepta  eft  in  veiba  pi^- 

teriti  tcmporis,ad  omnia  pertinet.propter  vfum  &  confuctu- 

dincm  loquedi,dc  quo  iara  dixi.  Vfa  reccpium  eft,  vc  dicamus 

nosfccifle  quod  failuri  fumus ,  antequam  a(3bas  confumma- 

tionem  accipiat: vt  cum  fcribitut  in  initio  epift.  H.iS literas  ad 

tcfcripfi.Teftameatunoneft,antequamomninoperfe6lurn 

&  abfolutu  fit.l.fi  is  qui.de  tefta.fupra.Spccies  §.vxori.fimilis 

cflet ,  fi poncrerous  maritum  in  eius  tabulis vcranq;  donatio - 

nc  feciflc,hoc  ordine.hoc  cafu  cofirmaretur  vtraq;.  Vfum  lo- 

quendi  &  proprietace  f  equimur  in  quacunqj  intcrpretatione> 

nificotrariavoIuntasmanifcftaoftendatut.I.Labeo.defupt!. 

leg.  Atineafpecie  donariovtraq;  proponiturneceodetfcm 

pore,ncc  cifdem  cabulis,in  quib.  cfl  adfcripta  dauf ula  confir 

nsationis.Ncccontrariucftnoftrzfenteati?  quoddicitutuc 

codicillis.  Nacodicilliintelliguturparsteftamenticfre.i.qui 

damreferunt.(upradeiur.codiciI.HisitadecIaratis5potc(ch- 

cilc dilui obiedil  ex  1.8.  fi ita.infra de aur.& arg.cx  1. 49.  fi  u.? 

fcripfifrct.dcleg.i.Illzfpeciesnibilfimilehabet.Hicverbun» 

pt^teriti  autpiffentis  reporisreterturadacluiprum,qu.ge- 

riturafcrib6ce.Legauihocteftameco,&c.  Hisverbisquicc[.J 

fcribiturinteftametol^gnificafiintciligimusj^ptervluni  oi" 

confuctudine  loquedi.  Ibi  veibu  przfentis  tciupo!  is  rcfeci  i>! 

adiefpsi.qn^legatur.qu^mcaeft.quf  mihidcbetur.quadaii 

oportct.Quaderc  fcnpfiadl.^iJ.fi  ftipulatusfuetim^.cu  fti 

pulamur.de  ver.obli.No  maleigitur  Barr.hic  ita  fcripfit ,  vet 

bumlegaui,prztcrici  wmporis,porrigict:a  adfututa.  Cxcen 


5^4 


Franc.  T>uarem  Comment. 


veroimptudenterregulam  generalemconfinxeiut  hocmo- 
dojVerbnmprzcerititempoiisadfacurapeitinete.  Eiufdem 
nots  efl  illa  regula  brocardica :  Clau(ulam  in  mcdio  pofi tam 
idomniareferri  cam  antecedentia.quam  feqiientia.  Qui  re- 
•gulafalfiflimacft.vccxterihuiufmodi.quasiftibrocardicifa- 
btefecerunc.Insniterfecruciant,quiconantuvhaEcinvniuer- 
fura  diffinire.  ConfiderandiE  funt  ipecies  fi  ngulx  quac  rcpcri- 
unturdehacre.  Etexhacrationecuiulquea:ftimaduinqua- 
tenus  id.quod  fcriptum  cft,  producerc  ad  confequenciam  de- 
beamus.id  dcmonftrabo  aliquoc  excmplis.Ia  hacfpecie  clau- 
■fula  refertur  adomnia.  Racioiam  expofitaeft.  Idcmdicen- 
dum&  inali.somnibuscafibus  ,  :nquibascadcm  ecic  ratio. 
quodnondifEciieerithomiui  prudenti&paulo  magisexer- 
cicatoiudicarc.  Suncalijlocivulgares.inquibusclaufulage- 
ncralis  non  refercur  ad  omnia  cap:ca.  Vnus  eft  in  l.i.§ .  dcindc 
adiecit  pricjr.ff.de  poftul.Quiexomnibushis,quifuprafcri- 

pci  funt.in  incegrum  rcftitutus  non  eric.  Aic  Vlpi.  referri  hanc 
ciaufulam  ad  eos,qui  tercio  edi(fio  concinencur,  non  ad  fupe- 
riores.namcriminc  capitalidamnaci  nonfacilerefticuuncuti 
Aliudexemplum  inl.fedctfiperprxtorem.S-  deinde.  fupra 
cx quib.cauf.maio.vbi vei ba  hic prarcocis ,  Ncquc  dcfende- 
recur,  Vlp.aic  ad  omnes  fupcafcripros  pcrcinere ,  pricerquam 
ad  eum  qai  abfens  quid  vfacepic.  quoniam  plene  fupra  dc  eo 
cautumeft.  Claufulaaucem  generalis  nonrefenur  adcade 
quibusfpecialitcrcaucuraeft.icg.  u5).doliclaufula.devetbo. 
oblig.cum  fimil. 

Adl.32.SiqulsAJillo. 

LOcus  eft  de  legsco  conditionali ,  in quo  duplex  eft  qus- 
ftio.Vnaiuris.alcera  fadti.Spccies  eft  huiufmod',Filius  cft 
infticucus ,  &abealcgatumfub  condicioneicummtucelam 
fuam  veneric, id  cft.cum  pubcs  fadus  f ucric  Sic enim inter- 
p1etanturIurcconfipfivcteresl.50.al.48.cum  filio.de lrg.5. 
Huic  hlio  rublHtutus  eft  Titius  pupillariier,  &  fub  eadem  i.6- 
iditione.Dcceftit  filius  ance  pabcrcacem.quiftio  eft,an  legatir 
^cbeaturJ.Ait  Vlpia.nond>beri.  quiadcficitconditio,fihiius 
jn  tucelam  fuam  vencric.  Eft ergo  hoc legatum  conditionale, 
Cum  filius  in  tucelam  fuam  veneiic.  nec  cancum  habec  diem, 
fcdedam  conditionem.fjcicl.  f  i.al.41.  ficuilegetur.§.  hoc 
aucem.  ir>fra.eod.  Pleriquc  pucanccantumconditionaleel- 
lcjCum  pcrloni  honoratx  hocadfcribicur ,  vt  in  fpecie  §.  hoc 
aucem  lcgatiiifl.  Sed  Vlpi.hic  oftendit  idem  efie,  ecfi  pet  lonx 
htrcdisgrausciadicripcum  fit.  Nam  Vlp.  hicait  lcgacum  nofl 
deberi,  nec feicnda cft hsc  incerprctaiio ,  non  deberi  ftatim: 
iedeocemporequodebuiirecpupiiluSjfi vixiflet.  Scddeco 
igiccnras  aa  di£lam  I.fi  cui  legecur.Hic  exiftu  difliculras.quod 
boclegacumideovidccurvalete.quiaconditioeftimpollibi- 
lis.quacprononlccipcadebethaberi.l.^.decond.&demonft. 
Qupdpocertvenireinfuaincucclamfilius,quidecelficirapu- 
bes,  altoquilubftitutusnonadmitteretur.  1. 14.  inpupillari. 
fup.de vulg.fubftit.  Refpondeo  condicioaem  hanc  impoffi- 
biicm non cile, filium iciliccc io  cutclam  luam  venire non eft 
impoflibile.  Acqui  non  poteft  pubes  fieri,  qui  impubes  decef- 
fic.Refpond.-o  non  efTeadlcripiam  hanccondicioncm ,  fipu- 
besfadusfueticpoftmorte:fedfimplicicer.  Rcpognantiata- 
itienhic  quaEdamreperitur.itavc  nuUocafu  pofticdebcrile- 
gatum.  Repugnant  enira  condiciofubfticutioois,  &  conditio 
Kgaci.Conditio  fubftitutionis  eft.fi  injpubes  dccellcric.Con- 
diciolegati,fipubesfadlusfuecit.Sifiatpubes,excluditurfub- 
ftitucus,nec  debecur  lcgacum.  Item  fi  fiat  impubes.  quia  dcfi- 
cic  conditio  legati.  Vecc  ergo  dixic  Acciur.  nugationcm  quan- 
damh!ceile,fiicafenfic.  Namfcripturanugacoriacft,acine- 
pta.hoc  accidic  ex  vitio  &  imprudentia  teftacoris.  Alceca  qu^. 
ftio  eft  fadlijde  qua  proxime  tra(5tabimus.  Dixi in  hoe c.  du- 
plicem  efTequzfiioncm.  Pciorcmegotraftaui.quiiuriscft. 
Dixi  Ugatum  non  deberidcficience  conditione.  quia  filius in 
fuam  cucclam  non  venic.  Alcera  quzftio  eft  fadli,  in  qua  qux- 
ritur  de  volucatc.Teftator  ica  repeciic:Iegata,  quz  a  filio  meo» 
&c.  An  videatur  tacice  repecica  ccnditio?  Hic  quiftio  difFcrt 
a  fuperiore,quia  hic  quxritut  de  faft o,  ibi  dc  iurc.  D  ubitatio 
naf  citur  ex  iis,qux  fupr.diximus  de  repetica  conditione.  fupr. 
co.ad  I.legaca inuciliccr.l.7<J. ^uia. I.107.  libcrtis.  de  CQnd.& 
demonft.Vlpia.camenaicindabiovidcrilegacarepecicaefle 
pure,non  fub  conditione.  Ratio  eft,quia in  dubio  non  debct 
iatelligi  rcpctita  coaditio ,  quas  lcgatura iautiJe  rcddac.  Hsc 


racio  fumicur  ex  1. 1 1 5 .  feruo  alieno.  J.fi  ab  jmpubere.infr.co<| 
Non  vidrcur  enim  repecica  condicio,  inucile  legacum  facieo!! 
Si  ponecemus  repetiram  efTe  conditionem ,  Ic  gatum  effet  ic; 
utiIe,vtinfuperiotcfpecic.  Conditio  eft,fifilmspubesfa(Si; 
fuerit,qu2 non  poceft  iam  exifterc.  quia  fihus  deccflic  inipu 
bes.  N  jcandaeft  igiturhxcrcgula  admodum  vtilisinqua 
ftionibtis  fatSi  &  voluntacis.Orationcm  dubiara  fic  intetprc 
taridebemus,  vcatlusvaleacmagis,  quaminucilisfit.l.quc 
ties.l.  vbi.infr.de  teb.dub.  Itaquenonfacile  interprctamu 
repccitam  codicionem,  qu£ actum  mucilem  reddat.  Idem d: 
cicurdeftipuIacioneinl.i34.Ticia.J.i.deve[b.  oblig.  Aliqui  1 
icripfidehacreadl.So.quotics. devetb.oblig.  Sedanimad  | 
uertendumeft  ,  quxhadenus  di«fla  funt,  locum  haberei 
fubftitutione  titil.r.  pupillari.  Ponimus  fubftitutionem  fipi 
pIiciterpupillatemfaifle,nonvuIgarem,necmixtara.  Nar 
licctveibis  omnino  exprefluraiionfit  genus  fubftitutioni; 
taraen  id  facis  coliigicur  ex  vcrbis.  Aic  enira  lurilc.in  initio ,  fi 
lio  pupiUo  hsrcdem  f  ubfticutum  cfTc.  Iccra  aicimpuberc  fili. 
morcuo,fecundum  ha:redera  admiflura  efTc.Si  vcro  eflet  vul 
garisjauc  duplex,  fiue  mixta  quam  TheophiI.Infticu.de  pupii 
iubft.in  prin.vocac  /iv^i^apoTVTriMec&icw^hac  repcticionc  no  led 
derecurlegacuminucilc.  HisvcrbisautemjHxresmeusdati 
Titioccntum,fi  filiusmcuspubesfadlusfucrit.  ConditioU 
gati,&condiciofubftitutionis,nonfuntrepugnantes:ficutii 
f uperiorc  (pecie,  condido  fubfticutionis ,  fi  hsres  non  etic, j 
codicio  legacijfi  pubes f aifbus  fueric.  Poceft  hoc cafu legatun 
deberiafubftifuto.nfiliuspoft  i^.annum moriaturnonadi 
cahxrcditate.  Tunccnimadmittiturfubftitutus:  quiafiliu 
non  adeft.Ec  debct  lcgacum,quia  excicit  condicio,fi  pubcs  fa 
(Sus  fueric.  Necefle  cft  ergo  incelligaraus  in  hac  fpecie  fubfti 
cucionera  merepupillatcmfutfle.  Dixericaliquis  repugnac 
vcrba  Vlp.H^rcs  meus  diCo,&c.quia  fi  pupillaris  eflet  fubfti 
cutio,non  cirechires  ccftacori:fed  filio.I.io.fed  fi  plures.alia 
Lquilibeiis.§.adfubfticucos.&  Inftic.de  pupil.§.i.Refponde< 
hisveibisfieri  folerepupillacem,  cumfiliusinfticuiturhzte 
pacri.  Nara fubftiturus  fit ha^resetiara ccftacori quodamrao 
dopermediam  fiiijperfonam;  Hxresenim  hxredismei,el 
hxres  meus.  1.  vlt.  C.dc hxted.inftic.  Huiusformulx  cxem 
plum  eft  luculencum  in  1.  fi  ica  fcripcura.  §.  qui  filio  impuber; 
infradebon.pofl^lecun.cab.Qupdfidii^umfic,Sifihusraeu 
moriacuripriufquam  in  tutelam  f  uara  veniar ,  tunc  Titius  mi 
hi,hxresefto:hxr«ditace!nvindicatperindeacfi  verbummi 
hi,3dicdiumnoneirtr.PluradicemusadI.48.fiLUilegecur.£ 
adl.^i.ficuiicrui.j.i.infrahoccici 

Ad%.Stfarti. 

LOcus  de  pcrfonis  quibus  legari  poceft:an  ciuitati,aut  paf 
ticiuicacis  legari  poflic.  Seddeciuicatc  ipfa  priuseft  >^ 
dendura.Dubiumnoneftquinciuitashodic  poflithxresin 
ftitui.&polfireilegari.I.hxteditatis.  Cod.dchxredib.inftii 
An  tempore  Vlp.idcm  ius  fuetic ,  dubicatur.  Pleriquc  putar 
potuifle  lcgari.  Citant  plerofque  locos,  in  quibus  legati  ciu: 
tati.aut rcipub.fit  racntio.  Cuiufmodi eft  hic locus,  & alij  f 
miles.  Plinius  tamen  oftendit  diuerfura  iusfuilTe  cempoi 
fuo.Epiftolarura  lib.  s  .epift.ad  Caluifium.  Nec  hxredemic 
fticui ,  nec prxciperc  pofle  remp.conftac.  Cui  confencaneui 
cft,quodfcribicVlp.inInftic.cic.Z2.quihxre.inftic.pofl.Nt  | 
municipia,  nec  raunicipes  beredes  inftituipoflunt:quiair  i 
certum  corpus  cft.Excipic  hxredicacem  libcrcorura.  Itcm £ 
deicoraraifTam  hxredicatera.  AccaraetfiloquaturPIiniusc 
prxccptionc  :  tamenidemdicendura  cftinquocunqucali 
generelcgaci.  Quianoneft  diuerfa ratio.  Fecicaucemmen 
tionemprxcepdonis,  quiaitaacciderac  exfadlo.  Plersqu 
fubtilitatescrantinlegacis.  Dixiininidofauius  ri.i(l}^cusclii 
raoDftransdiffcrcnciasIcgacorum&fideicomraifloiura.Pij 
toigicur  PIiniumvcre&  redcdixifle.  NecvUus  eitlocusr 
PandctJt.ciconcrarius.inl.iif.ciuitadbus.iDfracou.verbui 
legare,amb!guuraeft,&dehdcicoromi!roaccipitur.  laqu 
argumentum  ex  co  loco  infirraum  eft  aduerfus  Plinium.  lai 
diJciperfideicommiirumrelinquiolimpotuifle.Vip.inloftii 
excipicfidcicoramifla.  EceftlocusdefideiccraniJloinl.i" 
oranibus.infra ad  Trcbel.  Subtilirates  iuris  non  xque  feiuj 
bancurinfideicQmmiflis,atqueinI(-gatis.  Nonobftat  1.2.(1 
reb.dub.Nainpoceft  intelligidefideicoramiflo.  lceinpote 

lutellii 


i 


cceca 


ir<   i> 


In^it.Delegatu^fideicomm»  $%$ 

citut  fucccderc  loco  rei,vt  qui  precium  habet,  rem  kabere  ia- 
te!lig3tur.l.quia.35>.fupi.dcv(ufru.  Sedquidfi  vtcrquevelic 
te  iplam  habere  ac  neuter  fi  c  contentus  ptetio?inucnta  cft  et- 
iam  ratio  h  jius  nodi expedicdi ,  vt  occupantis  melior  fic con- 
ditio.  Qujdautemfivnusoccupauit,acpriuenica!terumli- 
tcmcontcltando  ,  deind;pcEnitet  eumconfilijfui,&petic 
nunc  pretium:vc!  contra .''  Ait  Paal.variationem  Iiic  non  ad- 
mitti.  Satisciconfuliturfcmeldatacledlione.  Quidfiappa- 
rear  teftatotem  voluiiTe  transftrrein  nouiinmum  ?  Ptiori  ni- 
hildebebitur,  ctiamfilegaturanon  confiftatin  perionano- 
uiflimi.  Pars vnius deficicns  accrefcit alteri  intet  coniun<5tos, 
fcd nulla hic coniundio eft:quiaprimo nihil eft legatum.  Ex 
iamdidtisnafciturqoxftio.quidficoiundi  &difiun6limixri 
fim.^^Gumomnesfuntconiunili.velomnesdifiudi.resdiui- 
detur  ^quis  partibus.Sed  fi  mixti  fint.dubicatur.vr  puta,Titio 
&SemproiniofundumIego:  CaiofundumeiideiJilego.aic 
Vlpian.  feq.  1. plane.  coniundos  fungi  vice  vnius perfoua;,& 
provnaperlona  haberi.  Dimidiam  ergo  habebit  Caius,  & 
alteradimidiadiuidcturinterTitium&Scmpronium.  Nam 
tantumconfequereturCaius,  fi  pro  Titio&  Sempronio  v- 
nuseorumateftatore  nom  natuseilet.  Hscpaulorudiusac 
fimplicius  dedaraui  pro  tyronibus.  Nunc  accuratius  &  iub- 
tiliusde  finguliseft  dicendum.  Notanduseftpriraumlocus 
de  adione.qua  petitur  leg3tum,de  qua  dixi  ad  leg.  i.  fupra  co. 
Petitur  nonfolum  adtioneex  teftamenco.fedeciamrcivin- 
dicatione.leg.i.God. comrnun.de leg.  Dorainiumredtavia 
tranfitinlegatariuni.leg.aTitio.crf.defurt.l.Sj.fitibihomo. 
8(r.§.cum(eruus.infraeod.  VnatamenadioneeIe6la,ahe- 
ratolIitur.I.cumfilius.7  8.§.variis.itifradelcg.i,Atfiduofinc 
legatarijjvnuspoteftvindicare,  altercxteftamentopeteiTjVC 
hic  Paul.oftendit.  Similis locus eft in  l.duobus.  8 f .  infta  eod. 
Oppo.huic  fententix  l.huiufinodi.  84.§.  vlc.  Sed  diurrfx  fpe- 
ciesfunt.  Hifunt  duolcgatarij,  ibiduohairedtsviiiuslcga- 
tatij.Hi  habentur  pto  vno ,  quia  reprxlencant  perfonam  vni- 
us.  Sicutlcgatatius vnius non  pnterat  pirtim ex ccftamenco 
agcre,parcim  vindicare.  did.§.  variis.itanonp.>iruarcius 
hsredcs.  Experfonahiredumnaiuraobligacionis  &36tio- 
nis non mutatur.Ieg.z.§.ex his.de verbo.oblig.    An vcerquc 
fit  dominus  qu^ftio  fubcilis  eft.quam  autem  fubcilis.mox  ira- 
<^abimus.Eftctiamobferaandum,rempIuribus  legacamco- 
iundim,diuidiinpartes.  Neciddubiumeftinconianifiione 
verbali-quia  partes  habcnt  cx  verbis  tcftatoris.  d.I.  re  coniun- 
(fti.  Dicuntur  te  coniundti  non  efte,propter  diftributioncm 


fel  quo  cafu  cmitatilcgari  potc  ft ,  vt  cum  libertus  lcgat. 
■ii  obieaa  facilc  crit  d.luere  his  intellcdtis.  Qua:ritut 

m  poffit  lcgati  ci«itati,an  poflic  legari  parti  ciuitatis?  Vlpia. 

,debcrifinedubio.Eftcnimcademraiiopattis,qu5totms. 

}r7(jqu*detota.fupiadereivindic.HuicnoQdiflinMlcdt 

/oddiaturdecolIcgio.l.collegium.C.dehacted  inftit.  Si- 

,ile  ctiam  cxeraplum  eft  dc  vico,  fiue  pago ,  m  1.  h  "^'^'=*-J  j ' 

i(ricis.Hic  dubitatur  de  ciuitate  ibi.an  idcm  de  vico ,  quod  de 
'  )rtatc. Apparet cx  1.  fi vfusfiudus.  8.  de viufru. lega. voi ca- 
;  ,rocftinlcriptio.Gaiuslib.5.dcIcg.adcdi(a.pra:tor.Quidh 

,  Jciuitatc  fint partes,fa(aioncs,vt  in  halia  Guelf otum  &  Gc- 
Hlinotum.anpoflitvnipatrilegari?  Vulgodiciturnonpol- 
1,  Non funt alendi ciuiles illa: duTcnfiones.quibus Kefpub. 
lditur.l.fiquisingcnuam.§.inciuilibus.  infradocaptiu.& 

■  vftli.  reuerl.  Nulla  copora,nuIljc  focietatcs  proban  debcnt, 
'  Vi  qui  fpccialitct iure  probantur  &  recipiuntur.Ieg.  i  .lupra 

;iodcuiufquevniucrf.l.i.decolleg.  Spe^aandafanecftcon. 

vetudocuiufqucloci.Bar.fcribic  Pctufijfa^aioncmGucIto- 

'm  tcccpta  fuifl"e ,  &  m  otibus  ptobatam,  vt  licercc  cis  crcare 

V.  pitancum.  Dubiumtamcnnoneft,quinpofritfingulisle- 

■  ..tiquicxcafa^aioncfunt,  fialiarationonprohibcat.l.io. 
.   iim Senatus.infra dc reb. dub. Quiritur anpars vna cxpulla 

■  .,fl5tcrcarefyndicum?Puto  non  pofle,  nifi  fit  minor  parsci- 
tatis.arg.l.i.quod  cuiufque  vniuctf  Nec  obftat  1.  Teftattix. 
pta  fi  fcr.vindic.  quia  loquitur  de  fi  ngulis,non  de  vniuerfis. 

tamcn  aliquamagna  vtilitashocfuadcat,  putohoceicon- 
.idcndum.vtpacisfaciedaccaufa.Bcnigniusintctprctabimut 

;iuitatc  ficf  i,quod  a  pattc  fit.arg.l.qus  dc  tota. 
Adl.Sipliiribus.^^l. 

r  OcuscftdeefFe<auIcgati.  Reslegatadcbeturlegatatio, 

Li;aquctota.Quid  fiduobuscademreslegatafit  ?  Diftin- 
j  iait  PauLan eadem  tes  fit  lcgata coniun^aim , an  difiundim. 
1  iiconiun(aim,diuidcturintcrlcgataiios.  putaTitio&Sem- 
z  to.fa«dum lego: vcl, fundum lcgo rquis partibus.  Nihilre. 
T  m\  puto,  an  fit  coniun^aio  vctbalis  an  mifta ,  hcet  aliqm  dii- 
1  muant.  Nonintcrprecabimurquoddatumcftvm.adem- 
z  -lumeflealtcfiproptctconiun^aionem.  Hicvcrbaconiun- 
u  itionisaptamateriafuntademptioni.  Necinteiprctamurv- 
I.  tiquc folidum  dandum  cfle , id  eft,  vni  rcm ,altcri aeftimatio- 
s    -em,fedvtriqucvirilempartctadeberi.  Hicintcrpretatio 

umanior  cft.Confulitur  enim  ex  iquo  vtrique  legatario,  & 

atcsfublcuaturncbiseandemrcmpraiftct.  Nccrefettan 

tetque cx tcftamento agat , an vcro vnus vindicet.  Quo ta-       pattium,tamctfi ad rem eandcm vocentur.Idem mihi videtar 
lencafuvidcbaturprobabiliscfledubitatio.Namvindicatur       «-- :.,.,.a;^„.„;„..  ..,r. ::..„.„ u.i,.;  . 

es  ipfaa^aione  ex  tcftamento,  petitur  jEftiraatio  non  rei  vin- 
icationc.Itaquc  videbatut  hic  faciUus  admitti ,  vt  vni  prifte- 
ut  rcs,altcti  iftimatio.  Sed  haec  ratio  non  mouet  PauI.Beni. 
n^s  enim  cft  quoddiximus  pattcm  fingulis  debeti,  ctia  raa- 

scongtuitvoluntatiteftatotis. 

Altercafuscftcura  cademrcslegataeft  fcparatim,  ideft, 
loneadcm  oratione.neceifdcmvcrbis.  Titiofundura  lego, 
iimpronio  fundum  lego.  Dicuntur quidcm  hi coniun^ai  re, 
iiaiarcseademeislegatur.i.rcconiuniai.  89.  infradeleg. }. 
'ied  comparati  cum  eaeteris ,  dicuntur  difiun^ai.Czteri  magis 
oniundi  funt ,  quia  non  folum  cadem  res  eis  legatut :  fcd  et- 
am  eadcmoratione.J.fi  eadem.Inftitut.de legat.  Quiritur 


&inconiun(aionemixta,vtIcgatari)  pattesquoqaehab;a; 
tamctfi  n5  tam  apct  tc  &  darc  exprefla  fit  diuifio  pactiura.  ita 
fcripfilib.i.deiureaccrefcen.c.ii.Confitraauiaig.exd.I.pia- 
ne.§.ficoniun(aim.  dequodicemus  ibi.  Obfcruandiuneft 
lutfum , cum  duobus  lcgatur  eadem  res  feparatim,  ea  ♦.  quo- 
que  intcf  eos  diuidi.  Taiisetfi  autem  teftator  partes  no  diftri- 
buerit,  folidumprimafacietetfatorfingulisattfibi)erevide- 
tur.§.vbiautem.C.dccaduc.tollen.propterconcurfumt3n  e 
vtriufque  fiuntpartcs.  Hsceft  enira  benigna  intcrpretatio 
voluntatis,  vt  iara  dixi.  Nihil  ergo  i  cfert  an  coniun(!tira  qu  s 
legaucrir,an  feparatim,cum  legatarij  concurrunt.  Cum  vuus 
vero  deficit,  raultura  intcreft m  iutc  accrcfccndi.  Quja  011  us 
iniun(aumdeficienti,inalterumnontransfcrcur.d.§.  vbiau- 


:teoquid  debcaturhislegatariis  ?  Ambiguitasmaiorhiccft  tem.C.decaduc.toIIen.Cumigitut quislcgatfeparatim,&c. 

qoam  in f uperiorc  f pecie.  Itaque  videndum  eft  quid  tcftatot  nihil  adiraitur. 

'enfciit.an  volucrit  adimcre  piimo.Nam  hic  vcrba  fatis  apta  Dixi,cum  duobus  lcgatur  eadem  res  feparatim ,  partcs  fie- 

untadadcsmptioncmfaciendara.  Sedhumanius eft pro  virili  ticoncuifu : nihil enim adimiturprimo ,  nifi euidenicrappa- 

)ortioneomncs  adlcgatumvenire,  indubio  jequalitcrcon-  rcat.Oppon.l.ficut.f.dcadimen.Iega.vbiquodTitiolsgaai, 

ulctuivttiquc.nifieuidentiffimcapparcatcontrariavolun-  fiideraalccrilcgofeparatim,ademptioeft.  Rtfpondcomu' 

as.  Vidcndumcftetiamnumtcftatorvolueritvtriquefoli-  tum  referrc  quibus  verbis  legetui.  Veiba  quasdam  vficai 
iumdaii.quodnoncieditur  voluifle.  &durioteflet  haecin' 


tata 


terpietatiocontiahiiedem,qucmnimis  onciaiinon  opoi- 
tct.lcg.vnumexfarailia.(j7.§.fi  rcra.de  legat.i.lcg.fiSticho. 
^(S.de  vfuftu.leg.Quid  igitur  fi  appareat  tcftatorcra  ita  fenfif- 
fe:quomdopotctit  fohdaresvtriqucdari  ?  Nararcpugnatl. 
fi  vt cctto. §.  fi  duobus.ff. commod.  & lcg.5 .  §.  exconttario. 
infc.de  acquir.pofl.  Refp.  Paul.vni  pretiura,alij  ipfa  rcs  adfi- 
gnatur.  Non  poteft ratio  coramodior  excogitari  qua  fatisfiac 
vtiiquc  fecundum  voluntateratcftatoiis:  &cicdibilccftte- 
ftatorcmhoccogitaffe.  Nam  pecuniafungiturvicercrura  o- 
cituum.Lfutafid(;iuffor?ra.  ^i.infradeadeiuf.  Ptctiumdi- 


funtinconiun6lioneIegatatiorura,dcquah!C2gitut,.iptaad 
coniuntaionem  illam  faciendam.  vt,  Titio  fundum  lego, 
Sempronio  fundjra  Iego.§.fi  cadcm.Inftic.de  lcg.  Si  teftacoc 
his  vctbis  vfus fir,nihil adcmpcum incelligitur ,  nifi aliud cui- 
dcncer apparcat:  quia  vctba  vfitata  funt iu coniumaionc rca- 
\i.  SicaCLipicndumcft  quodPaulus  hicait.  Alia  vetbafant 
vfitata  in  Dde.iiptione,vt,Qupd  Titio  legaui.id  Seio  do  lego. 
Cumcnim  lurcconfulci  dc  ademprione  diflErunt ,  hocex- 
emplovtuntur.di(aaleg.ficut,& Inftitut.de adcmpCilega.  Ec 
fanc  hic  verba  magis  conueniunt  adcmptioni  &  rcuoca- 
tiooi.  Vfus  hoc  oftcadit,  qui  maxime  fpc(Standus  hic  cit.lcg. 


^t6 


Franc.  Duareni  Comment. 


Labeo.Poftcrius  autem  legatum  relinquitur  fub  commemo- 
rationeptimi,  ideotacitam  ademptioneln  continetpropver 
vfum.vtdixi.  Non eft  alia  confirmatio  requirsnda j  vbi qua:- 
ritur  dc  vi  &  fignificatione  vetborum.  Vfus  vcro  cognofcitut 
exiis  qui iam  dixi.  Verum  exoritur  alius lcrupulus  cx l.lulia- 
nus.if.fupradehafredib.inftir.vbifiteftatordixetit:  quaex 
partc Titium inftitui, ex  eadem  Mxuium  inftituo ,  vctba po- 
fteriorisinft!tutionisrcfcrunruradpriorcm,ficutind.l.ficut. 
tamen  dicuntur  efle  vocati  ad  candem  pat  tcm  fine  vUa  adem- 
ptione.Rcfpondeodiflimilesfpeciescflc.namind.l.ficat.ver- 
ba  rcferunturad  rem  ipfam  lcgataro,qaa:  (ecundum  vfum  lo- 
quendimagisfignificantademptionem.  Inl.Iuhanus.vetba 
referunruradhicrcditatcm.fiuciusbzrcditariumifedadpar- 
teroduofacittcftatorintaliinftitutione.Vnurn,vulciirum& 
illuni  ha:iedes  efle.  Alterum ,  partcs  afllignat  eis.refert  auteni 
mukum ,  an  harc  verba  ad  pt  imum ,  an  ad  lecundum  referan- 
tur.  Cumaic,  exquapartc,verbartferunturadfecundum,id 
eft  ad  partis  afl[ignationem,cum  ita  loquitur,quam  hxredita- 
tem  reliqui  Titio  &c.  oftendit  (e  velle  vtrunquc  hajredcra  ef 
fcsfedeosconcurtcreineandcmpartem.  Similis  efletlpecies 
inl.ficut.fi  poncremusitalegarumcfle.Titiodimidiamlego, 
quam  partem  Titio  lcgaui.Hoc  cafu  probabilius  mibi  videtar 
eosconeurrere.  Oftendifenimfevcllevtriquclegare.fedita 
Vcinvnam  parccmconcurrant.  Eftprartereaobferuandum) 
folidum  dari  omnibuslcgataciis  ob  voluntatem  tcftatoris.In- 
tcrprecamur  enim  benignius  voluntatem  teftatoris  ,  quafi 
hocfenleric,vcvnidcturrcs,altcriiftimatio.  Namresiplain 
fohdura  duobus  dari  non  po;eft,vt dixi.  Vccrque  ergo  poteft 
folidum  petere,&  elcdiio  cius  eft,qui  prior  litem  conceftacus 
cft.  Quiftio  fubcilis eft  vulgo  hic  agicaca ,  an vrerque  fit do- 
tninus  ifi  tetim  rei  legat*,iuxta  rcgulam  ditSls  l.a  Tuio.de  fur. 
Si  dixeris  vciumque  dominum  eile ,  opponam  tibi  regulam  1. 
3.§.c^coacrario.infradeacquir.pofl'ef.  Necadrerapercinec 
quoddicuntaliqui  rcgulamnonintelligide  domino  ciuili& 
legicimrjquodacquinturfinenaturaliapprchenfionc.  Nam 
aduerfatui  hxc  opinio tegulx  iuris ,  Vni  pro  folidoduos  ba;- 
redescflenonpoire.l.quodconcra.iS4.§.vni.dereg.  iuris.Si 
dixeiisneutrum  dominum  eireinrcrim,  fed  h.crcdem  potius: 
primumopponamrcgulimd.I.aTicio.defurt.Dcindc,quod 
iiic  Paulus  ait.vcrumq;  vindicare  poflc:nam  quo  raodo  pofTct 
vcerquevindicarc,fidominusnoneiret.'Rcipondeo,  fecun- 
dum fubtiiitatcmiuris , ncutrum  dominum  dici po(rc;fcd in- 
terprecacionequa-dambenigoiorejincelligiturisdominuscf- 
le  qui  occupat.Si  cui  hoc  mituin  videatur,  is  velim  confideret 
lureconfuhoshic  fubcilitatcm  ncgligere  ,  alioquin  (ohdum 
nonpoflfecpra^ftarefingulis.  HjBigicurlubtihcarcsnon  mul- 
tnmnosmoueredebcncmhacdifpucacione.Sequamurquod 
propcer  vcilit  atem  receptum  d!e  Tidcuiussvt  detut  ckdio  ei, 
qu!  prior  occupaucrir. 

Nuncqujcdam  obiedadilucndafunt.  InptimisobiJcicur 
quod (bpta co.dixi  ad lcgem.fi ex toto.dc duobus t eis.  Hilc- 
gatarij  videnturefle  duoreicredendi,necenim  dubiumcft, 
quin  ddo  rci  confticuanrur  teftamento.dic.l.fi  cx  toto.§. fi  ita 
Icriptum.  1.  candem.  infca  de  duobus  reis.  Si  quis  legauerit  a 
Titio  &  Msuio ,  duo  func  rei  debendi ,  fi  quis  ergo  legauerit 
Ticio  &  Ma:uio ,  duo  funt  rei  credendi.  Proprium  aucem  cft 
corum.vc  ab  vno  pofllc  folidum  exigi,  &  vni  (olrdum  folui.§. 
ex huiufmodi.Iofticu.de duobus  reis.  Qaarc  in hac fpecie vi- 
derurhsres  liberari  vni  dando ,  nenccelle  habeac  vctiqueda- 
re.  Rcfpondeo,  hocfieri proptervoluhcatem , vt Paulus hic 
oftendit.  Cum  ceftacor  vult  vcrique  folidum  dari,non  ica c5- 
fticuuticur  duo  rei,  fed cum  teftator duobus  legat ,  nonne iu- 
dicaredebemusduosrcosconftituiindubio  ?  Paulushicla- 
tis  oftcnditin  dubionon  cfle  habcndos  lcgacatiospro  duo- 
bus  teis.  Sed  ra tio  obfcura  eft,nec  vlla  fat is  probabilis  hic  ad- 
duci  folet.Exiftimo  rationem  eaia  cfle^quam  adduxi  ad  lcg.  fi 
extoco.cumincerprecarerleg.cumquidam.Cod.dcverbor. 
fignific.  Credibile noa cft  ceftatcKem nihil  curare  vcri decur, 
nec  eft  verifimile  non  habere  deleaum  perfonarum,nifi  ver- 
ba  clara  &  apercafint.arg.§. incercis.Inftic.de  lega.  Alia  obie- 
«ftio  eftexl.quotics.58.  devfufr.vbiduobuslcgacusvfusfru- 
clus,  vc  alcernis  annis  vtantur,  porior  eft  is  qui  piior  nomina- 
tuscft.  Quidamdicantibiconiun<aimfuiflclegatum, hicfe- 
paracim ,  (ed  nulla  eft ratio  huius  differcncia:.  Alij  fatencur  fe 
BihJhaberc  quodrelpoadeant.-animaduerti  magnam  dilH- 


milicudincm  vtriufque  fpecieiefle.  InkacfpecfequarritHtp.M| 
re  legaca  cui  debeatur: nam  incertum  cft,cui  ccftator  dari >  .■ 
luerit  rem  ipfanj:quia  id  non  expreffit.In  d.l.quocies.no  qip 
riturderelegatapiincipaliter.  Certucftquod  habetevohK 
rit  vttuque ,  lcilicec  vlumfcuftum  pro dimidia  parce :  fed  q  » 
dixic,alrernisannis,appareteum  voiuiflealiquem  ordimi 
leruaii.Cum  ergo  qusftio  cantum  fit  de  ordine ,  non  eft  al  - 
numferuariordincmfctipturx.  Poftremonotandusefto  - 
tet  locus  communis  de  occupatione  per  hcis  contcftationc , 
quod  non  cft  accipiendum  pro  generah  dif5nicione,vt  vul  > 
fii.Res eft pcrplcxa , cum  diffinirein  vniuerfum prudentis: 
etudici  hominis  non  eft.De  variationein  ea  cleclionc,  dixi  1 
I.ferui  clei^ione.iupra  eod. 

DEclaraniaiiqllot  prarcipuoslocoshuiuscapitis,  iam^j 
aiiis  videndum  eftk  Hicfepcimuslocuseft  dc  cran$laci|.i^ 
nc  legaci  inucili.  Hac  cranslacione  reuocatur  prius  dacuib 
quamuis  ea  fic  inucilis.  Similis  locus  in  leg.  &  fi  cranferai. 
zo.infra  de  adimen.legat.  Oppon.lex,fi  id  quod.  fupra  dei  ■ 
fcin. vcndit.  vbi  valcc  piiot  cmptio  qu2  pura  eft,  cum  fecu  • 
da  non  habeat  effedlum :  id  fane comtarium  cft  non tam Iti 
noftriE,quamreguIs  brocardic»,qu2eXhaclcgc  coUigii. 
ler,a£tuinucilireuocarivcilcra.  Nam  exlcg. fiidquod.col- 
gicur alia regula concraria,aduinutilircuocari  vcilem.  Co • 
fl  gunthacrcgula:fi\flicii,&:magnampariunrperplexicace. 
in  dirpUcacionibus  noftris.  Sed hsc nirois generahcer defit ■ 
uncur.icg.omnisdefinicio.infradereg.iur.vndenoncftm 
gnopctc  hdcnd«m  hisregulis  fi(5liciis.  Confidetanda  eft 
niilicudoacdiflimiUtudocuiufquefpecici.  Iniisenimquz 
miha  (unc ,  idem  ius efle  deber.In  iis quz  diflSmilia funr,  ni. 
eftmirum  fi  variumius  repetiatur.  Expendamus  igicurfp- 
cicmnoftrafndectanslacionelegaci.Intraslacionclegatidi 
confiderahdafunr,  vcfiteftacor  dicat,  quod  Tuio  legaui, 
Seiodolego.    Primutneftadempciolegacijadimicureniir 
ptimo,{ecundumqnodidlcgatunl  daturlecundo.  Hxca 
tem  ademprio  &daiio  ,  res  (eparaca  funt^  non  ideo  igit 
conualefciclegatumadempcumprimo  ,  quodnonconfift 
inperfonalccundi:  nifiappareateumnonadempcuiiifuifl 
nifivcfccundusidhaberec  ,  fedidnon  prsfumerur,  nifit 
coniedurisaliquibusappareat.  Qiyd  eiiimhabec  commm 
adempcio  hxc  cum  legaropofteriore?  Confirroacur  h^cfei 
tentia argum.ex 1. 1 . §.  (ed fi  mihi  Pamphilum.  de verbotti 
obligationc.  vbi  ftipulacio  vcilis  non  viciatur  pcr  inutilcr 
quia  res  diuerd  acfeparacx  funt.  Expendamus  nunc  fpecic 
lcg.  fi  id  quod.in  ea  fpecie  duplex  cft  venditio,vna  pufa,alt£ 
coJitionalis :  fed  veiba  pofterioris  cmptionis  non  referui 
tur  ad  priorem,  ficur  in  legato.  Itaque  nulla  reuocario  pcioi 
efleincelligicur.  Manecergovcraquc,  fedquiapofteriorAi 
liuseft  vrilicatis&  efFcdus,  perinde  habctur,ac  fifadla  nc 
clTct.    AliuddiccDdumcirerjfiponeremus  hisverbisfaftai 
eflefecundam,vtappateatreceflumc(reapriore.  Poncita,<i 
quodcmptumeft,purenuncemptumfitlub  illacondicioD' 
Hoccafu  putonon  valcrepiiorem,  fed  valerepotius  ftcui 
dam.aig.  lcg. quotics. infra  de nouation.  §.  praterea.  Infti 
quib.modis rollitur  obligat.  Similes  eflcnt (pccies.fi  poncii 
musTicio  lcgacum  eflepurc,  deindefubconditionc.  Ece 
fpcciesleg.nonadca.  infradecondir. &demonftr.cuiusiri 
^atio  noneft  huiusloci.  Oftauuslocus  eftde  commixtic 
neconiunifiorum&difiundtorum.  Coniuadihabenrurlc 
covBius,rantum  eoimcapiuntomnes  coniumfti,  qaantui 
vnus  cx  aliis.  Per  coniuniSlioncm  cnim  videntur  lu  vnui 
corpus  redadbi  cfle.Godic.de caduc.toIIend.§ .hzc ita.  Pon 
quatuorclTe  legacarios,  Titium  &  Semproniuo»  coniundo 
Masuium&  Seiurafeparacos.  Legatumdiuideturincrespai 
tes.terciam  kabebuntduoconiuuCii.  Maleigiturbicccnib 
Accurfi.  eos  habituiosdimidiam.   Nam  Vlpian.  aic  cos  ic 
co  vnius  eire.  Acqui  fi  ponecemus  vnu  m  clTe,  non  ita  lcgatur 
diuiderccur.  Similis eft fpecies,in quahoc modo firdiuifio,i 
Ieg.fi  quis  Titio.fupr.de  vfufru(ft.accrc(c.vbifilegJUiTitioi 
Mauio  cum  hacrcdibus  meis ,  cres  partcs  fienc.  Simile  extir 
plumeftinlcg.intcrdum.ij.inprincip.  fupradf  hared.infti 
Similc  inl.quihberis.alias.Si  pacer.de  vulg.lubft.Quomd' 
fic  accipienda  1.  vlcim .  C.de  impub.qus  videcur  couciaija,di> 
fub  tit.de  vulgar. 


In  Tit.  ^e  legatis  ^fideic* 


5^7 


tt/fd^.SieAditaru. 

LOcas  de  effctfiu  legau.  Si  idem  legatum  iit  fa:pins,  an  fc- 
nel tancum debeat ur  ?  Quxftio ell: fadi &  ftatus conie. 
Ctuialis.Pendet  enim  cx  coniedura  voluntitij.  Sed  ad hanc 
conicfturam  multum  refert  quid  lcgacnm  hc an  res,an  quan- 
'titas.  Veibum  rei,  fpeclalem hic fi^nificationetn habet:ficut 
'inrerumpermutationc.  Aliasappeliacioaereicontineturec- 

,  ilaropccuma.l.reiappellatio.devetb.fignificat.Hicresaccipi- 
turprofpecic,quznon  contineturpondere,  numero,&c. 

''Diftingjiturcrgo  hicfpeciesaquancicate.  Explicatiohorum 
^eiborum  non eft diffidlis.  Primum  obferuandum  eft ,  fpe- 
•iem  fxpius  legatam,  fcmcl  tancum  dcberi.  Vnum  enim  lega- 
'um  eft  etFeiau.quamuis  teftaccr  fxpius  lcgauerit.Quo  refpi- 

,  ■,cnsPapinian.aitnonf?piusIegare:fedloquifspius.l.M«ui- 
'is.(J8.§.eum,qui.deIegat.z.  HLicpertinetl.cnraqusftio.§. 
•It.C. deleg.  Intcr coniunitos diuiditur lcgatum xqualiter, 
icetvnifxpiusfitlegatum.  Eodempertinctl.Lucius.90.5. 
mpubercm.de  leg.  2.  vbi  fi  diCtum  fit :  qus  legaui  in  duplura 
lari volo,corpora legara non duplicantur.  Qupd producitur 
idlegismunicipalisinterprccacionem.  Siqaidnodluadmif- 
lum  fuerit.vt  p«na  dupletur ,  intelligimus  dc  pcena  quac  con- 
i'iftatinquandcatc,nificontrariaappareatvoIuntas.  Necre- 

;  fertaneodem teft3meto3ncodicillis.d.l.Mxuius.§.eum,qui. 
(dem  fi  quis  legauerit  femel  ab  inftituto ,  deinde  a  fubftitutc). 
.h  ab  inftituto.f jpra  fi  quis  omilxaufteft.Eft  enim  in  omni- 

jusfpscicbus  eadEmratio.  Simile  cftquoddicicur  dcftipu- 
!.atione,l.qaibisidem.infradeverbo.obligac.Qttidficonftet 
[Jc  voluncaic  contracia  teftatoris  ?  Magnahic  eft  diirenfio. 

•  'C^dara  putant  voluntatem  feruandam  cfle  fi  certa  fit.  Pro- 
■ctuntlocumcomraunemdcvoIuntate.I.j.C.deliber.  pra:- 
er.CLimfimihb.  Ahudatgumentumducuntexl.fiplutibus. 

'apracodem.&exl.S(J.alias^}.  Qaidergo.§.  fiquisduos. 
^    'nfracod.  Al'jdiffentiunc.  quoniamaliasnoncfletdiffeten- 

ia fpjciei  &  quantitatis.  Nec veluntas tcftatoris  femper  po- 

ioreft,vtidixiadl.4.fupra.Dicambrcuiterquodl«ntio.Vlp. 

afpccielegata,aiccamfemeldcberi.  Necdiftinguitantcfta- 
'  or  voliiecit  bis  prxftari.  Ncccnim  facile  rcperitur  teftaror  a- 
'ieo  ftulcus.v t  id  iubeat. deinde bis  przftari  no  poteft.  Q^n- 

i!asvetopoteftfspiuspra:ftari,Sitamenapparcatlenfilledc 

•  :Eftimationc,putovoluntatemfecuandamelIe.arg.d.l.fipIa- 
'^    'ribas.&d.l.quidergo.  Dubiumenimeftquin  redelegetur 

:s,&reisftimado.I.fial'j.§.rccMm.devfufr.&l.fundum.de 

louation.  n    .    c  j 

Dixi  remfipius  Icgitamfemeltantum  prxftan.  Sedcur 
/[ Vlp.vel iftimationem?  NonnuUi putantin hac fpccie vel 
cm  pe-J.vel  iftimationem.pt out  legatarius  elegetit.  Quafi 
'laius  lepetitionis  ea  fit  vis  vc  pofE  t  peci ,  vel  (olui  pecunia  pro 
.?contrareg.l.i.§.mutuiQatio.  Iftinodumqimuntinlcir- 
.o,nihil  habec  finfjalarc,  aut fpeciale fenccntia Vlpian.  H^c 
/crbaaddidit  Vlpian.  quiafjpeacciditvtfoluaturxftimatio 
;onfin(adebitoris&creditcris.lcemfoluituraeftimatiocum 
•esdainonpotcft.l.nondubium.i4.§.vlt.dcleg.3.  Obfer- 
lar.dum  eft  rem  legatam  diiorum  teftamentis ,  bis  peti  pofic. 
demdiciturinl.MjEuius.fiS.inprincip.dclega.i.Conftitutio 
ptincipis ,  qua  placuit ,  eidem  fxpe  lcgatum  corpus  non  one- 
rare  hxrcdera,  ad  vnum  teftaraentura  pertinct.  Ratio  diucr- 
!itatis  obfcura  admodura  non  eft.  Cum  idera  tcftamcntura 
!ft  ,creditut  teftatot  loqui  f^pius  raagis ,  quam  faspius  legare. 
jic.l.M2uius.§.eum, qui.  Solent enim teftatotesidei-n repe- 
,xreffpius,fortaffisobliti,feiam(cripfilIc.  Velvtmagispa- 
j:efaciant  defiderium.quo  adficiuntur  dandi  rem  illam  legata- 
■cio.Sicutvidemusinlitcrisfcribendis  adamicos.  Cumobni- 
\ealiquid  pecimus,folemus  plerunqac  eandempecicioncm 
tetare ,  non  vc  fipiiis  illud  fiat :  (ed  matutius ,  diligentius,fi- 
ielius.  Hac  conieaura  locum  non  habet  inrelcgata  duo- 
:umteftamentis.  Quaredicimusremfipiuspcti.&prasftari, 
Quod  eft  accipicndum  fecundum  deftinationem  vuigarem 
ieconcurfu  caularum  lucratiuarum.§  .fi  res  aliena.  Inftitu.dc 
iegat.Cuifoliita  eft  a:ftimatio,poteft  rera  petere,non  contra. 
Seddecaufislucratiuisdicemusalibi.Oppo.hisquidiximus 
..huiufmodi.8(J.§.i.Vbircseademlegatacftduorutcftame- 
:is,6i  femcl  tantum  petitor.Relpondco  in  ea  hypothefi  aliam 
:lle  conic^auram  volur.tuis.   Proponitur  enimhxresipfea 
luokgatutnfucrat,Uga(Ie  eandemrcm,  tcc.  Creditutidco 


lcgare  illara  rcna  vt  foluendo  liberetot',  vt  h*fedem  admons- 
K oificij  fui.  Dcbitor crgo  legat  creditori ,  quod  debet.quod 
legatum  vtilitatemnonhabet  ,  nifiexcomraodo  rcpr^fen- 
tationis.Dixi  ad  leg.fi  creditori.  fupra.  Reperitut  ta.mcn  fpe- 
cies  qu^  videtur  huic  fimilis.ln  qua  res  debetur  ex  vtroque  te- 
ftamcnto.leg.Maeuius.^yiS.inprincip.deleg.z.Vbidebicorrei 
legata?,eamlcg.u  credicori, ideft,legatatio.  Sedineafpecie 
dilfimilicudoeft.     Prior  teftator  legauit  dimidiam  partem 
fundi,alterlegauitfimiliterdimidiampartemfundi.  Scdam- 
biguitasaliquahiccft:  quiaduifnncpartes  ,  &c.  inccrtuni 
eftde  vtra  icnferit  ,  andeea  qus  legatafuerit  prioritefta- 
mento,andeaItera.  Sedinredubiainterpretamurcum  fcn- 
filTedealtera,  vtlegatumpotiusvalcat.leg.  quotics.  infrade 
reb. dubiis.  Ergo debebitur legatario totus fundus:  vnapars 
exprioriteftaraento  ,  alteracxpofteriori.  Infpecieleg.hu- 
iufmodi.  ea  coniccStura  non  poteft  capi ,  nulla  eft  ibi  talis  ara- 
biguitas.  ReseniratotaIcgataeft,noripars.  Rurfumobfer- 
uandum  eft  quantitatcm  fepius  Icgatam ,  fajpius  prxftandam 
elTc  fi  teftator  hoc  volueric ,  &  onus  probandi  incumbit  lega- 
taiio,  vthicVlpian.  oftendit.  Scdoccuttitdilficilisantino- 
mia  exleg.quinquaginta.de  probat.vbi  legata  (unt  tcftamen- 
to,deindecodicillis:  fed  Celfusait  hxredem  probare.  Re« 
(pondeo  fpeciesdiftimiles  elTe.  Inhacfpecie  hgataefl  vtra- 
quequaHtitas  eodemtcftamento:  ibi^vnainte(i:^mento,al- 
terain  codicillis.     Ratiodiuerfitatis  nonpoteftadfetri,nili 
probabilisacvcrifiinilis.  Deraonftrationesquidemnecefla- 
tixexiguntur  amathematicis,  nonabiisquiiafccnriaciuili 
vetfantur,vt  Ariftor.monet.  Atgamentiim  igiturducimus 
probabile  abeo  quodin  more  hominumdl  pofiium.  Qui 
vultlegareio.  codcm  teftamento,  nonlolec  bis  dccemle- 
gare.  quanquamhoc  fieripoceft  vcpriotifuuimreparemad- 
iiciar.  Sed  cum ceft.imentum  fiat  vno  contcxciT&  bi  cai  tem- 
pore,noncrcdicarmucatavo!untas,  quafiteftatorampliare 
legatura voluerit:  creditur  idco  repetiillc ,  vt enixara  voUm- 
tacera  dandioftenderet.  quarelegacatijeftprob.ircteftaco- 
rcmitalenfiire.  InaltetalpcciefacilioreftconiciSluraraulti- 
plicationis.  quanticas cnitn rehc^a  eft  ceftamctito  &  repetita 
codicillis.  Vndcfacilccredimuseum  incerirarautaflevolun- 
tstcm&iegatum  ampiiarevoluille.  Ethancrationemadferc 
Celfusiple  ,  cumlcgatariusprofettduas  (cripturas&hires 
alceram  inanemdicit:  vtmirumfichanc  diftin(5tionem  qui- 
bu(d?ra  erudicis  difplicuifle.  Nam  Zafius  hanc  (encenciam 
impugnat  aliquotarguraentis,  quibusnunc  rcfpondcndum 
eft.   PriiTiumcft,quiacodiciIIifant  patsteftamenti.&nihil 
rcfert  an  teftaraento , an c:)dicillis relinquatur.  I.  i.I.  qnidam 
referunt.(ijpradeiutecodicill.Refpt)ndeo,nihilrefeire,ni- 
fi  ratio  diuetfa  appareat,  fed  in  coDic(ftura  voluntatis  ratio  eft 
diuetfa.  Cum  quxricur  de  mutata voluntate,  multUiTs referc 
an  ecde.m  tcmpore  &  codem  a(flis  fit  aliquid  fa^ilufn ,  an  di- 
uerfis.  Temporisintcruallum  indacitmutatit-nemvclunta- 
tis.  Interpretatio  iuris,  qua  fit  vt  codicilli  pars  fi nt  ceftamen- 
ti ,  non  po|:eft  veritatem  tollcrc:  non  poccft  facere ,  quin  ie- 
paracifint  accftamenco  ,  necquinrempons  interualiumfic 
inter  teftamentum  &  codicillos.lnfpicimus  an  fi  t  cadera  fcri- 
ptura.nccdubiumeft,  quinfintdiueifjefcripturz.  Alterura 
Zafijargumentutneftcxdi(3;. leg.(J(J.  Mxuitis. §.eum,qui. 
deleg.i.  vbilcgatumfuitteftamento&codicillis.Sedloqui- 
tur  de re ,  fiue  Ipecie  leg.i ta  .•  (ed  non  de  quantitate.  Non  cre- 
ditur  autcra  multiplicata  fpecies ,  ficut  quancicas ,  vc  iam  dixi. 
Rutlus obiicicut  noftra:  diftiii(3:ioni  lex,libertis.  infra  de ali4 
raen.  leg.  vbi  quancicas  repctita  eft  in  codiciilis.  Non  tamea 
debecur  nifilemcl.  Refpondeo,  euidentem  elle  voluncatis 
Coniefturam  excaula  legandi  exprcira  a  teftacore  :  quiale- 
gauicproahraentis,ne  vhramodumalimentorumquKquani 
habeant.  Hinc  vulgo  dicitur,  legatumahmentotum  noni- 
tcrati,necmultiplicari.leg.  ahmcnta^.  Dafilica:.  H^cigituc 
orania pendent  ex  conic^itucis ,  cx quibus  iudex  a:ftiinaic  de- 
betquidccftacorfenleric,  vtciemplafupctiorademonftrar.c. 
Qujbus aUa  polFunc adcii ,  vc  cum  a diuerfis  hiredibus  quan- 
titasiel!nquicur,pr2lLimiiuifacile  mulciplicacio. lcg.  liplu- 
ribi3S.  4^.§.  fiicalegatum.  dc  Ug. z.  leg.  i  \6.  aliasiio,  vt 
filegauitlttuoalieno.l.Siquisapfimo.infraeod.  Idemfific 
difpar  fumina:ccntum  ,  deindequinquaginta  ;  autcontra. 
citatur  lex,cum centum.de  aIimen.leg.L<c  lex,fi  is,  qui  diu en- 
ta.i  4.in  princip.  iofra  de  rebus  dubiis.  Ex  his  cnim  nthil  cciti 


5xS 


Trmc,  T^uareni  Comment. 


colligi  poteft^Sed  quod  dicimuj,  communi  fcnfu  iudicari  po 
■tcft.  Qujakic  mos  efthominum  ,  quialiquid  legant  terta^ 
{ncnto. 


H 


dum,  lcgaratium  pet  cre  nonycm  lcgatam.fcd  pretium 
derc  magna  hic  eft  dalenfio.    Noonulli  fic  intetpretam 
quafi  pecat  rem  lcgacam:  (ed  ita  vt  cofcquatnr  prctiuro ,  quo 
libiadeft  ,  quafiicsadhucfit  inobligacicne:  icd  preiiuniil 
folutione.  Egorccepiam  opiBionemfequor  exiftimantiui 
poflcpctivelrem  veia;ftiinaiionemarbittiolegatarij.H«ce 
Ic  traftatur  qusftiopertinensadlocum  fiiperioremdc       nim{tncentiavtilioreftea,quacinaneslubtilitate$ampled;jij 


^^§ .  J^odjirem, 


[re  fepius  legata.Legatus  eft  mihi  fundus,  deincie  eum  c- 

mi.  Quititur an  eundera  pollim  petere  ex  teftamento?Du- 
bitatio  eft,quiabis  ptatftari  mihi  non  poteft.Sed  Vlpia.ait  me 
pofle  petere  prerium  quod  mihi  abt  ft.  Poteft  iilud  prc  tiu  fol- 
ui,quamuisres  prxftarinonpoflu,  &fuperior(pecicsionge 
<liuerfa  eft.in  qua  res  eadem  bis  legara  cft  cideni,vt  ex  iam  di- 
«Sis  conftat.Ncc  obftat  regula  dc  caufis  lucratiuis.§.fi  rcs  alie- 
r».Inftit.cod.quiapetopretiumquoddeditanturo,quodque 
Tnihi  abeft:at  nuilum  eft  in  hac  re  lucrum.  Si  pretium  non  de- 
<iiflem,&  lilud  conlequcns  ab  hirede,concurrerent  du«  cau- 
Kx  lucratiux  contra  regu.  Sed  hic  vna  tantum  eft, 

Alia  quaE  ftio.Titius  mihi  U  gauit  fundum,&  mc  rogauit  vt 
Teftitueteijr,&c.  Semproniustr-ihieundemfundumlegauit 
iineonerc.pctij  cxteftamentoTitij,&obrintii  Quxrituran 


(f 


tur.  Dciiideconfencancaeft  veccrumlureconf  fententi«,v  \ 
exempladenionftranr,qua5paflInioccurrunt  lcgentibus.V: 
iiuni  cft  in  l.fed  fi  rcs.40.infr,  co.  vbi  dicitur  jtftimatio  debe 
ri,quafi  nontantumfitinfolutione.  Aicerumcftinlcg.firj 
mihi.io.infr.delcg.^.adlioncmdepretiointegtaBocumh; 
bere. 

Aliud  cxemplum  in  leg.  19.fi  filiofamii.  infr.dc  dona.  cat 
mor.vbifidonatarius  vciididerirremfibidonatain,donatc 
condicitpretium.  Pocrftetiamcondiccreremiplam.acelt: 
ftioeiuseft.i.illud.37.$.Iulianus.infr.eod.tit.Noneftconttii 
riumquoddicitur  inlcg.debitor.8i.  infradcleg.i.  namnci  1 
pecuniapctipottftjquinoneftiegata.  Nonloquiturdepiej 
tio  &  a:  ftimationc  rei  k  gara::{ed  de  vfuris,  quac  omnino  legs' 
tx  non  funt.Non  aducrfatur  etiam  lex,  fi  feruum.tji.J.vltiir 


poflim  petere  ex  ttftan>cnto  Se mpr onij  ?  Dubicatio  nafcitur  de veib.oblig.cum  ait ,  pecuniam  non  debcii.  Non  debctui 

d.J.firesahcna.  Quiarcmconfccutuseftcxvnacaufalucra-  vciba  ftipulationis  &fubtilitatcm  {pediemus:  fed  vcibafe  i 

tiua.nonpoteftcamcxaliacaDfalucratiuapctecc,  Sed  Vlpia.  qucntia  oftendunt  nouationemfieri ,  quafipecuniadcbe: 

aithic,  mepofle  pctere,quatcniis  cgo  ahjdedi  conomine.  iur,&inobligaticnefic.  Nihileigorefcrtanpetaturhottt 

Namhj(5lenusraihiie$abtirevidetur.  Legatiim enim intel-  anarftimatio.  IdqueproptervtiHtatcm.  Prctiumcigored 

ligimus  cum  cffc(5tu.l.i.§.perueniire.  {up.deho^red.  vend.  £t  petitur.  Sed  quid  fi  m.^gno  prctio  cmit  rem  legatarius ,  an tq 

hsceftekgatisdeclatatio  regulaeilliusdecaufis  lucratiuis.d.  tumconlcquctur?  Idvciba  Vlpiani  videnturfignificatc:  lc 


•§.fi  res  alicna.Obfcrua  in  ptimis  eirm,  quicmit  rem  fibi  lega- 
tam  pcfle ex  rcftamento  eandem  petere.  Dixetic aliquis^  res 
meamihinonpoteftlegari.I  proprias.C. delegar.  Ncclega- 
tum  conuslelcir,  fi  pofteadcfinat  efle  mea.  1.  cstcra.  4 1 .  §.  i. 
infra  eod.  Idcm  ergo  vidctur  dicendum  &  cum  res  cftii  icur 
tiieapoft  fa(^umceftamentum.  Sedhaccdiuerfafunr.  Non 
leiSc  coUigitui  ,Lcgatum  ab  initio  inutile,non  conualcfcit  cx 
poftfj<Ito.Eigoquodabinitiovti!eeft,cxpof1fi6loiiifirma- 
tur.Neino  non  videt,quam  hicdiflimilia  fint.Obiicit.aha  rc- 
gula,qu  1  d'citur ,  cum  res  peruenit  ad  eum  caf  um,  a  quo  inci- 
pertno  potuir,tuni  viciari  a^um.l.i  40.  plutibus.  §.  &  fi  pla- 
ceat.inf.de  verb.oblig.  SzA  idem  refpondco,  quod  Paul.ipfe 
ind.  $.  &fiplaceat.idnoninomnibus  verumefle.  Oftendit 


ffquicate  interpretationis  hoc  tcropcrandum  cft,  vtdciuft 
pretio  intelligamus.  Intelligenduro  ergo  nifi  iuftum  pretiut; 
excedar.arg.  cftl.nondiibium.i4.infradelegat.3.1.  quicen 
cubinam.i^.§.vlt.  eod.tit.  vbi  hitcs  non  cogiturimmodicj 
pretio  rem  rcdimerc.Quid  dicemus  e  contrario ,  fi  lcgatatiu  \ 
minore  pretiocmit.  Resvslebatzc.emirio.  Subtilitcrdt 
fendi  pofTet  tencri  hiredc  m  nihilominus  a  d  iuftum  ptetiuir 
Vtficut  hiredem  non  onerat  emptio  fa(5Va  iromodico  ptc 
tio:iractiamnon  profiteifa(^avihoreptetio.  Scdfequimi'!] 
quoiJVlpian.  aitpetendumefrepretium  iIludtantum,quol 
vcreabcft  :  ali,isduslucratiuae  caufa  concurrercnt ,  conti 
reg.§.firesaliena.Iuftir,co.  Quatenusabhqredeampliusac 
ciperer,quam dedit.   Tertio obferuandum tft id lcgatum in 


■paul.  fe  n5  habere  pro  certo  iure  thcfin  illam  reccptam  tera-       telligi ,  quod  dcdu(flo  onere  fupereft.  lcg.  non  amphus.  fupi 


pore  fuo.  Non  diftinguit  tana  fubtilitcr ,  quam  noftri  facinnt. 
ted  latis  h.ibcr  dicerc,id  non  in  omnibus  verum  eflc.  Srgnifi- 
catcnim  quainpericulofumfitin  vniuerfumiradefinire,  & 
Taiumcllc.vttalisdefinirioomniacomple^flatur.l.omnisde- 
finicio.Ex  iam  di(Sis  nafcicur  quiftio:Qupmodo  potuit  If  ga- 
tarius emete rem  fibi Icgatam?  Nam fus rei nulla emptio tft. 
l.fua" rei.  1  (f .fup.de contrah.empt.  At legatarius cft dominus 
rei  fibi  legatae.  1.  i  Titio.  de furt.  Rerpondeo  emptionem  co 
cafu  vale.e,quo>(Jominus  non  eft  legacarius.  Vcrba  Vlpi.acci- 
.peredebemus ,  quo cafu  valet empcio,  qui non potc ft  alitcr 
valere.  Non  autcm  necefle  fuic  Vlpiano  eos cafus  exprimcrci 
quia  deco  non  erar  qustftio ,  an  emptio  valcret :  fed quo  cafu 
valccan  polfit  prctium  pcti.Id  autem  potcft  dcmonftrari  cx- 
xmplis.Ponc  legatam  efle  rem  alicnam,cuius  dominium  non 
tranfir,vtdixilup.2dl.i.l.tradicio.deacquir.rcr.domin.l.ne- 
'tno  plus  iuris.  de  regul.  iur. 

Aliiidexemplum.  Cumresemptacft  viuo  adhuctcftato- 
rc.vel  eo  morruo  ante  aditionem.legatarius  non  fit  dominus, 
nifi  poftaditiontm.l.fi  tibi  homo.S6.§.cH.Ti  feruus.infr.cod. 
Sic  accipienda  funt  verba  Vlpia.  Barbari  doftorcs aiunt diui- 
nationem  efle,  qaia nihil tale  hic  dicitur ab  Vlpiaao.  Sed  cgo 
iam  dixi,non  dcbuifle  hoc  exprimi ab  Vlpianr».  quia  non  crat 
quxftio ,  an  venditio reiflc contraiSa cffet.  Non  f olcnt lure- 
confulci  t xprimcre ,  nifi  qui  ad  pra:fcnteni  qu2fticnem  per- 
tinent.  Quod  autsm  illi  dicunr ,  fuae  rei  emptioncm  confifte- 
re,cum  doininium  non  cft acquificum  naturali  apprehenfio- 
ne,red  lege  cantum:  ego  id  non  aufim  dcfendere.  Nam  regu- 
la  eft,dominium  rci  cx  pluribus  caufis  acquiri  non  po  flc.  1.  j .  J. 
•ex  pluribus.il. f.deacqui.poir.Necnosmulturamcuctargu- 


cod.vbiiddeclarauimus.  Docuimusibiquomodoaccipicod 
fic lex,ad  vererani.40.ad  1. Falcid. inf.  Quarto obfcruandum 
a(Slionem  mihicompcterc,nontantum  proco,  quodmih 
abeft :  fcd  etiam  quod  abfuturum  eft ,  vc  in  l.fi  quis  mandatc 
i8.  fup.de negot.geft.ibiprocuratorraensagit  ncgotiorur 
geftorum  aduerfui  geftorem ,  antcquam  mihi foluerit,qup' 
meaintcreft.hicfideiuflbrpIerunq;agitancequamfoluerit.l 
fiproea.C.mandati.  DcIcgataiio,quiemitrem  legataraal 
haerede.diccmusadl.  fi  afubftituto.&adh  kuiufmodi.§.qii 
feruum.inf.hoctir. 

Ad^.Siconmnffim. 

LOcus  dereeadcmplurib.  legatatamconiunftira.qnM 
feparacim.de  quo  (iixi  ad  l.fi  pIuribus.fupra.OftcDdifcio 
diintercoslegatum,vtdiciturii5§.fieadem.Inftitut.delega 
Scdquacriturquoraodohaccdiuifiofiat?  Diftingucndumh; 
eft  an  fit  lcgatum  coniun^Stim.an  feparatim.id  eft^.an  fintcon 
iun(fli  vcibis,an  re  tantum.Nam  ptoprie  coniundlidicuntur 
quiveibis  coriun(Stifuut.  Siconiun(tlim  legctur,  partesfi 
unt  ab  initio  a  teftatore  ipfo.  Tcftator  ipfe  pattes  afligna 
iinguiishocraodo,  Titic&Sempronio  fundumlegoaMui 
pattibus.  Necdubiumelt,quinparteshocmodo  fiant,uv 
tcrquep.ptacpartem  fuam,&eamcapere  poflit.  Sedquidl 
legatumnonconfiftat  inpcrfonavnius,  vtquia  proptiofct 
uo,&c.  Videretur  acc'-ekerealceri,vrfipediximus.  Nin 
porrio  vnius  accrefcit  alteri  quocunqne  modo  dcfccit.$. » 
cadem.  Inftirur.de legac.  Vlpian.tsmenhicait,  nonaccie 
fcere.  Is,  inLuiuspeifonalegatumnonconfiftir,  nihiloroi 
nuspartcmficit,  idelt,impedirnep.irtein  illaracapijt.per 


mcntumcKl.  ii.inbello.  §.fiquisfcriiuBi.  Infradccapt.vbi  indeacfi  ipfcrcuin  eo  concnrrerer.  Hocfignificarpirccinfa 
rcifu.Evfucapiocft,&c.  Dominiuraeftquoddam  tempora-  fcre  alicri.  gcnnsell  loq;tcndi  viitatum  apu.i  vctercs  lure 
riam&reaocabile,hocaiitemeflperpetuum.Seddeeodice-  conful.  Cur.iutemin  ho^cafipars  deiicie;  snon  ac.rclcsc 
w»..isp!esiiu»adl.4  j.S.n.tMis.iiif.hjcui.Se>.Ui.do(.,bfetuan-       moxdeclai-turusfum.Nuncvide£idumdci!S,quib.feparattn 

le^acun 


In  Tit.Delegyitis^fi^iicom. 


Ifgatumcd,  quinonfuntconiunit',  nifire.Proponiturfpe- 
ciesdeeo,quiteftiraencoLiolfgiuicab  impnbcrc  infticuco 
fundum  Titio,&  eunJem  f  indumlegauic  Mxuioafubfti- 
tutofccundis  tabulis.  H.funt  coniundi::  re.quiaeademres 
vthqae  legaca  eft.  Non  cft  tatncn  Icgara  con!im(5lim :  quia 
diuerft  orationes  &  concepciones  fnnt.  In  hac  fpecie  diuidi- 
toretiamlegacurojvcdixiadlcg.  (iploribus.fjpra  eod.  S-d 
partesnonfiuntabmicio,vtiiifupeno!e  caf.i.  Teftatorise- 
nim  fcrmone  non  lunt  parccsattribucx.  Imo  foiidum  eftle- 
gacum  fingulis :  quia  ramen  concurrunt ,  id  eft,  quia  vterque 
pctit  folidum  ,  necefTe  cftpartes  fieri.  Etbocintercftinter 
banc  fpeciem  &  faperiorem,  quiainfupcriorcfermotefta- 
toiis  partes  actribiiic  fingulis ,  hic  folidum.  In  priorcparccs 
fiunrabiniciojhicpecconcurfun?.  Poncigicurmortuumef- 
lecefbtorem,qiiileg3uicTiciofdndum  teftamento  fuo.-& 
impiiberem  ci fucccffifFe ,  qui adhuc  viuar.  lcaque pendet le- 
eatum  pofterius ex conditionis eucntu.  Quidinterim  habe- 
bit  Titius  prior icgatarius ?  A n  ei  interim  partem  faciet  Ms- 
nius,idcft,impcdietnepartemfuamcapiat.-  Et  aic  Vlpian. 
iDtcrimTitiuraillamquoqucpartemhabicurum.  Quia  to- 
tusfundus  eilegatus  eft,  necdiuiditurantequam  altercon- 
currat.  Alii  fic  inrcrpretancur,  vr  parcemtantumfuamha- 
beantjVtin  fuperiorecafu,  VarictasIcdtionishaBcdiucrfi- 
t Jtem  peperit.  In  codice  Birroh  legebatur ,  Scd  &  fi ,  vt  in 
Norico.  Q^a:  ledlio  mouic  eum,vcidemtusefredicercria 
vcroque  cafu.  Pirticuia  cnim ,  fed  &  fi ,  oftendic ius  idem  cf^ 
fein  fpccie  diuerfa.  Parricula  vero  ,  fedfi  ,  oftendic&fpe- 
ciem  diuerfam,  & ius diuerfum cflc.  Sed in  omnibus codici- 
busquos  vnquam  vidi,!egitur,  fedfi, exceptoNorico.  Ita 
qucnonaufimabealedionerecederc.  Nam  &fenfusf3tis 
,  planuseftjVtiam  oftendi,vtpartemintelligamusilIam,de 
qnaquatrimus.facitlex.quocicsidem.infradcrcg.iur.Petin- 
de  efi  igitur  ac  fi  Vlp.dixifTct,  totum.  quia  qui  confequitur  il- 
iam  quoque  partem,confeqyitur  totum.de altcra  noncrac 
quiltio,nec  dubicatio.  Non  ideotamen  legendumeftco- 
tum.  Fugi'rndaefthiclicentia,quanihileft  petniciofiusin 
interpretaiionc  iuris  ciuilis.  Primum  obferaa  coniundlos 
habcrepartes  abinitio.necidmagnam  dubitationemhabct 
in  iis,  q  ji  verbis  tantum  coniundti  funt,vt  fi  adicdtum  fit,  x- 
quis  psrtibds ,  &c.  Idem  enim  dicitur  in  leg.  Sy.rc  coniundti. 
iicmper ,  inquit  Paulus,  ibi  partes  habent  legatarii.  Coniun- 
I  di  re  tancum  hibenc  (olidum  ab  initio  :  fed  partcs  faciunt 
concurfj,  {dquctxpreirameftapertcacdifcrtcC.de  caduc. 
tol§.iiiiveronon  omres.  Ethicdiftin(ftiorecipiturhabi- 
taratiouevcib  /rum.Sedconiundliexmente  reftatoris foli- 
damh3bent,&  diiuindtiexmente  habentpartem.  Scripfi 
lib.i.dciu(eacctef.c.ir.Sedreceptaeftd'ftindiofupradidl3. 
quiamaior  cltvisciprcinc  voiiinratis.qiiaiaracirx.  Magna 
con  entio  hic  - ft  de  coniundtionc  mixra,  cum  duo  func  con- 
iuncticc&verbis.Sedego  Vipian.verbainhocioco  gencra- 
litfraccipio.Coniundtimreftaroremlegarcdicuntluiccon- 
fiil.fiue  verbis  cancum  coniundtim,  fiuc  rc  &  vcrbis  legec.§.fi 
eadem.Infticdeleg.l.reconiundti.l.triplici.  Deindefimilio- 
rcs  tii  func  verbis  coniundis  .quamuis  partium  diftributio 
,  non  adeo aperce  exprefla  fic.  faciti.  legatainutilitcr.§.vlriro. 
,  fupra.Argimentumhuiusfimilitudinisfit,quodnonnullicx 
I  iis,  qui acutiores  habentur ,  contenderunt,  his  vctbis  cancum 
toiiiundtos  efle.  quam  ramen  opinionem  ego  refataui  fbpra 
adlrg.legita  inutilitcr.  Quia  partium  diftributiovctbiso- 
mnmo  exprefla  noneft.  Inconiundlionevcrborumraaxi- 
;  ximevecbafpedimus.  Pra:tereaconfirmatur  noftra  opinio 
.  conftitutione Iuftin.de caduc.tollen.§.vbi autcm.& feq.vbi 
,  loquiturdeiis,quifolidumhabent.manifefteoftcnditfe  de 
iis  loqui ,  qui  re  tantum  coniundi  funt.Oppon.nobis  lcx,78. 
coniundtim.  de  leg.j.  Quidanj  putantibiCelfum  loquide 
legato  vindicadonis,  Vlpianum  de  legato  damnationis,  pro- 
pter  difFcrentiam  horum  legatorum,  qui  eft  apud  Vlpian  .& 
Caium.  Hjc  non  eft  nodum  diflolucre.  Exmenceluftin. 
incerprccaciofacicndacft,  quicertcnonfcnficdcco  Itgato, 
cumnullade  vindicacionelicerafir.  Egoigicurvcriuspuco, 
coniuniflos  folidum  habere.  Nec  hos  cancum,  fcd  eos  eciam 
qui verbis  cancum coniundti funt.  Homony mia  quidam  cft 
qua  perccpca  res  non  admodum  difficilis  erit.  Parces  ha- 
bcnt,&folidamhabenc.  Parce^  exfcrmonetcftatoris.foii» 


dumcxmenreeiufdem.  Nnllam  cftg(rnusconiundt!oni<;,in 
quo  lcgararii  fblidum  non  habeanc.atqjiraloquuurur  luic- 
conful.  1.  idcm  Ncratius.  de  vlufruCt.accrefcend.l.vri  17m.dc 
reb.dub.aliasquomodopoflecvnuscocumconfeqai,  alccro 
deficienre  r  Nam  ius  accrefrer.di  orirur non  tancum  cx  legc; 
fed  ex  aliquo  iudicio  ceftacoris.Scnpfi  lib.pcim.capic.i.  Is  igi- 
rur  ,cui  accrefcirparsdeficiens  ,  redledicirfcrocumhAberc 
cxiudicioreftaroris,  idcft.cocuTifibilegacum  efle.  Pioin- 
de  rocum  petit  aifiione  ex  ceftamento.  Scripfilibrofecun. 
cap.4.  Sic  videncur  accipienda  vctba  Celfiindidleg.con- 
iundtim. 

Dixi  quomodo  parces  fiant  inccr  Icgacariosfiucconiun- 
dlifinr,  fincnon  finr.Sccundo noca eum facere  paccem , qui 
non3dmiccicuradparcem.-farerep,ircemdicicur,ideft,per- 
indehaberi  ac  fi  parrcm  caperer.quo  mmus  alceri  acquiracur. 
Sicini.  vcrum.  dereb.dub.  1.  huiafmodi.S^.  §.fi  Ticio.infra 
eod.cumfimil.  Dixcriraliquis.nonnepacs  dcficiens  accre- 
fcir  coniundto  ?  §.  fieadcm.Inftir.deleg.Refpon.iure  D  g';- 
ftor. non  eflclocum iuri accrefcendi :  cum ab inicio legarnm 
non  confift  c,  pro  non  fcripro  habecur :  perinde eft,  ac  fi  fcri- 
ptumnon  eflec,  idcovideruc  rcmaneredebercpeneshsre- 
dcm.Simile  cxemplum  eft  inl.fi  duobus.KJ.in  princ.s. 

Aliud  cxemplum  in  I.  huiufmodi.  8  <J.§  .fi  Ticio.infV  a  eod. 
Aliud in leg./.dc leg. i.Sed hoc ius cmendacum  eft confticu- 
tioneluftin.dccad.col.J.inprimo.  Renouauit  enim  laltin. 
antiquum  ius  quod  fuerat  ante  legem  Papiam^vcexiftimo. 
Diffcrcntiam illius iurisanciqui & ieg^s Pap  .^" oft?n Jic Ircus 
Vlpian.cuiusmemini  lib.i.c.io.Sedde  hisplenius  ad  lea.  hu- 
iulmodi.§.  fiTicio.  Terrio  obferuandum  eft  obicer, feruo 
proprioinuciliterlegarifinelibprtare.^.atiferur^.fnltic.  del. 
Non eft perfona,  cui acquiri pofli '  ho.  1-gacum.  Non enim 
acquirerurfiruo.  Nondominocius,!(ieit,h2redi.  Hsre- 
diaucemafcinuciiicerlcguur.  Sedcurnon  inccllig^cur  e:Ii- 
berrasrciidta,cumfciac  ccftarornonpofleeum  capecekgi- 
tum finchbcrcace ?  Qui  mihi aliquid  leiiquic , id quoq ae  vi- 
dccur relinqaere fine quo ili-id  capcre non poflum.  Nam  & 
hacrarioncinterprecamurh^reJeminfticucumcum  hberra- 
tc.leg.  pen.  C.deneccf.fcr.  Cuc  Donidemin  Itgito?  Re- 
fpon.olim  folicosfuiflcdominos  relinqucrjlegata  fcriiis fi- 
ne  libcrcace.quamuis  lcireiueos  peccre  non  polTe.  Com- 
mittebant  hoc  fidei  &hon-ftatih,Tredis,lperantcs  forc,vt 
fpontedaret,didl.leg.pen.^.iiio.Icaqueindubiocred:turhxc 
cile  menstcftatoris.  Arguitur  voluntas  cx  eoqur.df  l'rijrn 
cftficri,vc  fipe  dixi.  Huic  camenco.iiccturalo  usnoncft 
inhircdicacc.  Non  potcft  nomen  &ius  hxred.sobcinerr, 
nifi  fit  libcr.  Quoroodo  agerec  ?  quomodo  conuenirccur  ? 
Poccft  camcn  capi  pecunia  Itgacs.l.  quihiredi.44.ir,frade 
cond.&  demon.  Quarco  obieruan  iu.T.  elt  ,ius  ccniundtio- 
nisefleinceftamcntopacns&filii.  Cumvnilegac  paccr  C2- 
ftamenco  tuo ,  &  alii legac eandera  rem  ceftamcnco  p-jpilla- 
ri:  non  incerprctamur  adcmprum  primoquoddacurfecun- 
do :  ncc  folidum  dacum  eflefingulis.fed  legatum  ciIg  coro- 
municandi  animo,  qnod  proprmtn  eft  coniundtionis,  vc  dixi 
adleg.  fipluribus.  Qppon.nobisquod  vulgodicitur,  ex  di- 
uerfis  tcflamentis  ius  coniundtionis  non  contingere.  i.  fi  f  ub 
conditionc.quib.  modis  vfusfr.amir.Ircm  cum  a  diu.^rfis hi- 
redibuslegatur,noncftconiun6tio.l.quidcrgo.^(J.§.fiquis 
duos.infra  eod.Sed  debetur  rcs  &  a?il:imatio,  vr  iu  lcg.  fi  plu- 
tibus Jupra  eed  Refpondeo  hoc  reccptum  file  ia  c^ itamen- 
to  pacris  &  filii :  quia  pro  vno  reiHmento  habentur.l.  zo.  pa- 
tris&filii.dcvulg.fupra.Qaaracione(it,vcconcurrancleg3- 
tarii.l,  cohxredi.4i.§.coh^res.fupradevulg.  Tabulspupil- 
larcs  funr ,  veluci  acccfiio  quicd  jm  cefta  "^ciici  parecni.  Paccr 
nonporcftfubfticuere.filio  impuberi.nihfioi  ceftamencum 
faciac.l.i.&  i.devulg.fubftic.Qupdexinrisvtcerisfiibcilica- 
tcorcumhaber.  lusenimpubJium  non  vidciurpermitcc- 
rc,vt  quis  tcilamentum  faciacaia.l.  vetbis  lcgis.de  vcrbor. 
fig.infr.  Sedmoribus  recepcum  cftinpupillorumgraciaro, 
vcpacer  reftamcntum  fibi  faciens,  hancveluci  appcndictm 
adiiciac.Sic  cemperatus  eft  rigor  iuris  ciuilis.vt  cius  audoritas 
nihiloniinus  falua  manear.  necpocericceftamencumimpu- 
gnariquafi  altetifadum,quiadiceturteftamentuii;i  pattis. 
didl.Ieg.patris.  Hinc  apparec cur dicarur  fubftitutiopupilla ■ 
tis.reuera  inftitutio  cft  magis,  quam  fubftitutio,  praeienim  fi 

Yy 


5  5  o  Franc.  DHarenl  (omment. 

fiatexhasredato.  Qnpdobiicirurdediuerfishxtedibus,  lo- 
cum  hic  non  habe: :  quia  vnus  hxres  (accedic akcri,  ideoque 
provno&eodemhiredehabeniur.  Obferuandum  quinco 
conditione  legati ,  collcgatarium ,  cui  pure  kgacum  eft,  in-^ 
tcrim  totum  haberc ,  donec  exidcntc  conditione altcr  con-, 
currat.  Nihilenimfibi  vindicat,quodfibilegacuainonfit. 
Solidum  cfl;  legatum  fingulis,  ica  vc  concurfu  cantum  diuida- 


Ad%>  Siduobtts. 

QVaftio  pcndenicxiis,  qua:  fupcriusdiAafuntdeconi- 
mixtionelegacariorum,  Duobuscft  legata  eadem  rcs 
Ticio  &  Sempronio,Ticiuserac  infticutus:  vndeinucilceft 
legatura  pro  parce  Ticii.  Quiricur  an  totum  ad  coUcgata- 
riumpertineat  ?  Videturnon  pertincrecxiis,  qaxfaperius 


tur.  Hocisiturlocumhabetiniis,quiconmndi  funtrecan-       ^'^^  func.  Nani  parcera  facic  is,  in  cuius  perfonalcgatura 


lum,  vc  dirterac  hic  cafus  afuperioie.lLcm  locum  habec ,  cura 
vni  legacum  cft  purc,  alceri  lub  con-ditione.  Si  vtrique  pure 
nondicemusa!cerumhaberetotuir.,donecaltcr  petat  i  qaia 
dominiinneftalceriqualicumpro  parce  etiam  non  pctcnci: 
imoignoranci.l.cumpscer.77.§.Iurdo.dclcg.i.  Non  eftlo- 
cus  pr.-Eacntioni,  nifi  cum  ceftacor  voluic  lolidum  dari.l. fi 
pluribus.fupr.eo.Nos  igitutliic  fequimur  opinionem  eotum, 
qui  putancparcemhicaccipiendameire  proparcecollegaca- 
xii,  cuifubcondicione  Icgatum  debetur.  Na  de  eaparte  quz- 
ftioerat.acdabitatio.  Qircrirur  cnimanitapartcrBfaciac 
collegacarius,vt  eam  partcm  alccrnon  poftit  iuterim;  habcrc. 
Dciriu-racuet  merationoncontemnendi:  quiaintcrim  Op 
fuum eft ,  acfibi lcgacum  petit.  Pr.^terea  rcperio  exempia 
qua^damnondiflimiliaapud  lureconibltos  noftros.  Vnum 
eft  in  l.Iub  conditione.  J.fi  Viii.infta  de  ailig.  lib.  vbi  pcndcntc 
conditione  alcer  folum  patroni  ius  habeCjSi  quis  force  dixeric 
in  eafpccie  qusri  dc  iute  patronactis ,  quod  eft  indiuiduum  ? 
igicurncceflecflcjVC  ahertocura  habeac:conEendoidcmcI- 
<c,  etfi  dc  rc  diuidua agatur,  mcdo  lolida  finguiis  debeatur, 
ptopter  rationcra  quam  ego  iaraaccah,idqu£confirmacur 
cxeraplis  lequenribus. 

A!iudigicurexemplumcftinieg,idem.(J.§.fimihi.s.dev- 
lufrud.  accref.  Si  mihi  vfusfr.  pui e &  tibi fub  conditionc  le- 
garns  eft,  totusfundi  vfusfrudlusiQCGtimadriiepertinet.v- 
fusfrnftustumtecipitdiuifionem.l.  ^.fupradevfufr.Ieg.i.§. 
ftvfusfrudius.adleg.Falc.  AliudeiempluminI.i.§.fedquo- 
ties.adTreb.vbiincerimvniuedaha:reditasreftituitur,cicui 
purerogatuserathiresreftitucrc.Oppo.nobisI.ioi.al.  i)i). 
fidorainoStichus.infrarodera.vbidomino  Stichiislegatus 
cfl:,&  feruo  eius  opcio  feruorum.  incctim  dum  optauerit  fer- 
uus,  dominus  tocum  nonhabebit,fedpartem:  quiapotcft 
Stichum  opcarc.  Refpondco  Ipeciem  huic  noftrxdifliimi- 
lemeflTc.  Incafpcciequa:ritur,anStichusaddorainamper- 
tincat.quafifcruusnopoflicopcareScichum.Etdicicurnon 
pertiuerc  :  quia  leruusnon  minuspotci1;Stickum,quama- 
iiuraferunm.   Si  ideraqun'ereturinlpecienoftta,idc:mdi- 
cendura cfret.Rede enim  dicerecuc pars  collegaiarii ad alte- 
rum  noii  pertincre  :  quiapoteftconcurrete,  fiexiftatcon- 
ditio.Sicinfpeciedid.lcg.iidominoStiJius.fiqua'ratur,an 
dommuspo(Iittotumpe:ereinccrim  ?  Rtfpondcopofle.  In 
vtraquc  fpccie  verum  eft  tocum  ad  alterumnonpcrtinere. 
Vcrumefictiara  alterutcpoireinterimtotumpetere,doncc 
conditio  exiftat.  nec  hsc  funt  repugnantia.  Cum  diciraus 
totum  intcrim  peti  pofle  ,  non  fignificamu.stotum  adcum 
pertinere.  Sciovariamcfle  fignificationemverbipcttinere. 
leg.vobum  illud.de verborumfignific.  Sedicquendacftea 
incerpretacio,qu£  vitio  caret.l.inambigua. (up.  delegibus. 
Celebris  quzftio  eft,an  idcm  dicendum  fitdehsereditacc: 
qu2ftio,fivnusinfticucusficpure,3lcerfabconditionc?  Va- 
lix  func  opiniones.  Vcrum  magis  afleniior  iis  ,  qui  pucant 
interim  ha;redem  pure  inftitucumparccmfuamtancumfaa- 
biturumefle,vcnoc.adIeg.  z.fuprafiparsh^Ercd.peca.  Non 
tadcm  eft ratio  hjjredicaiis,  qui legati.  Ratio iuiis  non pati- 
Tur ,  vt  qui  fcmcl  hsrcs  fit,  poftea  definat  hi-rcs  clle.leg.  88. 
ei ,  qui  folucndo.fupra  dc  haered.inftit.l.7 .  ait  prxtor.§.Ted  ^ 
Papin.fupr.  deminorib.  Non  igitur  eum  dicemus  incerim 
hxrcdemefie,  &  exiftente  condicionc  defincre.  Inlegato 
nuHa  id  rario  turis  prohibet.  Nihil  cnimprohibetlegatum 
minuipoftea,nciKud  quidcm  adraittcndura  cft,vt  interim 
adminiftret  hxrcditarias.I.i ;  .fi  quis  inftituatar.fupr.de  haj- 
red.infti.  Hxcfcntcncia  conlirmaturarg.I.  f  i.cumhxrcs.§. 
qui  cx  patte.fap.de  acq.faxr.  Nec  leferr,  an  duo  inftituti  fint 
cum  paccium  diftribucione,  an  non.Hiredicas  enim  non  de- 
fertur  pluribus  iu  f  olidum,Gcuc  legacum.l.^.quocics.§  .h^rc- 
des.de  hxre.infti.  vc  Cuman.ait,  obligatio pcrfonalis poteft 
confiftcrc  de  eaderarcindiuerfispeifouisjtedao  faasrcditas. 


non  confiftit.§.fi  coniun61:im.fupra,hac  lcge.Vlp.taracn  hic 
aittotumadcolIegat.pcrtincre.Nccverocontrariahxcfunt, 
Nara  hic  ponerc  debcmus  rem  candem  duobus  legatam  cffe 
Icparatim,  vt  Titio  fundum  do  Icgo,  Sempronio  funduta  do 
lego.  Vlpian.indidt.J.ficoniundim.Ioquiturdeiis  ,quibus 
Goniuntiim  Icgatum  cft  ,  &  aitpartcm  facere  eum,  quiad 
parremnonadmitticur.  Scio  difpliccrchancintcrpretatio- 
nemplerifque  ,  quafi  nec  Vlp.verbis.nec  rationiiuriscoD- 
gruat.  Vcrumrefpondcoviderihzcvcrba  in  dubio  rcf eicn- 
da  ad  proximiorcin  fpccicm  deconiundlione  reali.Ncc  enitn 
dubium  cft,quin  pcndcac  hxc  fenccncia  cx  fuperioribus.nara 
verbum,res,n6  legicut  in  Florent.  vt  nccefTario  rcpctcndum 
fic  ex  fupcriorc  fpecic.  Prxtcrca  moucor  quod  nuUa  hic  cft 
mcntio  coniunftionis ,  ficuc  in  fpccie  illa  de  eo ,  qui  pattem 
facit.Nec  debcmus  intelligere  coniundtim  Icgatum  efTe.cuni 
nullumfitvcrbumdcconiundlione.  Atinrcdubia,  finon 
dubia  cft  ,  fequcnda  ea  interpretatio,quaEminusvitii&in- 
commodi  habct.  1.  in  ambigua.  fupra ,  de  lcgibus.l.quotiesi- 
dcm  fetmo.de reg.iur.  Deindcnoneftcademratio  coniut.- 
dorum  re  qus  cft  verbis  coniundorum.   QmrctaBtum 
coniundlus  cft ,  totura  habec  iurc  proptio ,  vt  ante  dixi.  § .  li 
verononomnes.C.decaduc.toI.  Etraagisfaucndumcft  ei, 
qui  daranum  vitare,  quam  qui  lucrum  faccre  vult.l.vltim.  C. 
de codicil.quod  accidic quodammodo  in hac  fpccie.  Hic cft 
difFcrcnciavcriufqueconiundkionis.  Coniuni^usre  damno 
afticicurquodammodocuraaliquid  miauitur.  Coniundius 
verbis  verius  dicitur  lucrum  non  faccrc,  quam  alEci  damno. 
Sicvidetisinterprctationenoftram  ncca  verbis  alienam  cC» 
fc,  ncc  a  ratione.  Sed luflinian.nofter  hanc  differcntiam  fu- 
ftulit.  hodic  pars  deficiens  acctelcic  coniunftoquocunquc 
modo  dcfeccrit,  &  quodcunquc genus  fit  coniundlionis.  C. 
decaduc.  tollen.  Obferuandumhinceft,faaerediafe  inuti- 
IiterIcgari.l,i8.&quidem.fupraeod.leg.u6.1egatum.infra 
eod. Abfurdiim  eft  eaim  quenquam  fibiipfi  debere.  Cohx- 
redi  a  cohsErcde  lcgjri  potcft.l.i^.qui  filiabus.§.vltira.  fupra. 
Occurrit  antinomia  cs  leg.  fi  quis  Ticio.  fupra  de  vfufrud^. 
accrefcen.  vbifilegoTitio&hasredibus  meis  vlumfruftum 
fundi :  diraidiara  Titius,  dimidiam  hiiedcshabiturffunt.Sic 
lcgatur hacrecii  a  feipfo ,  &  legatum  valet ,  alioqui  nulla  ficret 
diuifio.     Dilficilis  habctur  bxc  antinomia  ,  dc  qua  vatiae 
funt intcrpretum  opiniones.  Animaduerto  in  ca  fpecic  non 
cxprimi  a  quo  legatum  fit :  led  cui.  Poteft  ab  aliolegati,  non 
ab  hxrcdibus.  Et  fortc  lcgatus  fuit  vfusfrudlus  a  lcgatario 
aliquo  ,  cuifuerat  legatusfundus.  Namalcgatariopotcft 
legari,  faltcm  pcr  fidcicomraiflum.verbumenimlcgarein- 
tclligitur  cciamdc  fideicoramifro ,  vcdixiadleg.prim.fupra. 
Nec  vllaratio  prohibec  hxrcdi aliquidlcgari  ab  alio ,  fiue  co- 
hxrcde, liue  legatario.     Fortafle  dixeric  quis  ,  nullam  ibt 
meutionem  legacarii  cflc.     Refpondco  non  opus  fuifle  vl- 
lam  mentioncm  fieri  cius ,  a  quo legatuai  cft.     Non  cft ibi 
quxftio,  an  valeac  legacum  .'fedquxricur.quoraododiuidi 
debcat  inter  legatarios  ,  an  pro  partibus  virilibus  ,  an  alio 
modo.  Quiftio  intelligcnda  cft ,  quo  cafu  valct  legacum. 
Quare  fi  poflicfingifpecies^inquavaleaclcgacumrclidtunj 
hacrcdibus,idfulficerc  dcbecad  incerprecationcm  &  cxpli- 
cationcm  ancinomia:,vtinfaacfpccic ,  LcgofundumScm- 
pronio.  Rogo  te  Scmproni,vtdcsTitio&hircdibusmcis 
vfumffudum.  Pofluntcxcogitarialia:  fpecics.   Scdfulficic 
invnaaliquafpecieidvcrumrepcriri.Advcrfic.  Indedtcitur. 
Varix  funt  inicrpretationes  fauius  loci ,  ob  vatietatcm  le- 
dlionis,  Nos  Icquimur  Florcnrin.codiccs  ,  &Noricos,  ia 
quibuslcgitur,  vnciariura  faxrcdcra.  Vnciarius  hxrcsdici- 
tur,qui  eftinftitutus  cx  vncia,  ficutdicicur  vnciariavfura.l. 
47.    Tiuum&Ma:uium.§.pra:fedus.fupradeadminift.tur. 
Sic  ctiam  dicicur  femiirariushxies.quicx  fcmiflcinftitucus 
eft.l.ii^.lcgaium.^.i.j.co.SpeciesfecundunifaancIcclione 

iic  £ng\ 


Jn  Ttt.Delegaili^ficietc. 

cftdevtilicatchuuis  Ic(ftlt>n's.  Kim 


fic  fingi  potfft.  Diio  hxr-d.s  Inflitnti  fant,  vnusexvncia, 

al-er  ex  vndcciai.   Lcgattis  cft  eis  fundus.  Frimo  fundum 

do  legOjSecuiido  f imdum  d  )  icf;o.  An  valcat  hoclegaturo,& 

quarenus  V  l--at?    Qu,Tftio  nsfcirurfxco.quorldidumeft 

fupra,hapredi  a  femetipfo  inuiihter  irgari,quamuiv  a  cohiie- 

delej4.iiponit.  Vip.  aitvnciatiumhjEiedem  habirurumvn- 

dec:mpartcs,;.ltfrtimviam  Kaiioinamproquaparrequif- 

queeorum  harrcs  non  eft  ,pro  e,i  parte  legarum  valet.  Hxrcs 

inpartecohxrcdishibetur,vcqi)iuiscxtraneus.l.cuma  ma- 

tre.dereivitid.l.fiabeo.C.dtnrg.gcft.  Lcgatumrehftum 

vnciario  valet pro  vndeciin  parti'D,;s,pro  duodecima  non  va, 

Isrtquiavalecquatcnusrelinquiruiacohxrede.Lcgarumre- 

liiSum  deunciario  valer  pro  duodcciwa  parcc  ex  qua  non  eft 

bires,nod"valetprovndccimpartibus,exquibuseft  hacres. 

Ahi  legunr  vnciarum  ,  cuiuskdionis(et.fuslongedinesfus 

eft.  Videtis quid  momenti habeat  litcrjE  vnits  aut  pundki  ad- 

iedlio,  aut  d  trat^io.  Qui  non  intclligebant  qois  cflct  vncia- 

rius  hires ,  fuftulerunt  vocalcm ,  i,  temcre.  imo  flagitiofe  in 

rc  tanci  momenti.  Adietftio  vel  detradio  in  aliis  plenfque  au- 

Aoribus  non  magnopererefert :  in  hac fententia  iuri^  ciuilis 

flagicium  eft ,  facrilegium  cft  quicquam  murarc ,  niii  etauif- 

fimaratiovrgeat.  Hinc  crgoobferu3ndumeft,cuni  fundus 

lcgatur  h.-Ered  bus  fimpiicicer,  valerc  legatum.  Intelligicur 

efiim  alceri  iegarum  efleab  alterononafeipfo,ytlcgacum  va- 

leacporius,qu,Tnvtinutilefit.l.quotics.infradetebusdub. 

Qjjd  ei  go  h .  cft.-.cor  expreflerit  nominatim,  vt  vnufqulfque       da,  id  eft,  finc  vlnf rucftu.Intelligeudi  eft  lex,fi  alii.  dc  vfofi  ii. 

aletapiarJSpccicshicefttradataaModcftinoinl.i^.Titia       '•■"fta.nifiapparcatvolunrascontrariaexconittauris. 

cum  ceftamenro.§.Lucius,deleg.Z4vbirefpondetmorevetc- 

rum  qauriidacc  in  faCli  quxftione.  Sic  Gallusad  Ciceronem 

conlultores  mirtebar.  Sed  quomodo  polTumus  inrcrprcrari, 

.v£  inutilenonfit?Namvcrbavidcnturclaraeflc.facitl.Z5.Il- 

Jc, aurlle.del.^.Sedadhucaliquacftambiguiras.  Namver- 

bart;ftirorispofluntrcferrinontam  ad  obligdtioncmipfam 


..     .    .    n^ 

,.        ...        ,.  ^"derurhi-cfactilrase- 

hgendiinutihs .  arqne  idco  inepra  efle.    Nemo  cr.im  tam 
Itultus  eft,quin  fi c  cletaurtis  f undum.id  cft,  plcnam  propi  ie- 
tarem  porius,  quam  vlumf  ua.  V r  cum  quis lcgar  i o.  a.it  i r 
dl<a.leg.45.fiir3relidurti.§.v!rim.dcleg.i.l.ioo.fiiraftinul 
Iatus.de  vcrb.cbl.qu?  (um  j;ra  func  ex  eodcm  Ioco,vr  apoaret 

exn.fcnptionc,Pomp.l.b.4.adQjyiucium.quamnisinqni- 
buldamcodicibus  erracum  (ic.  Cumaurcmquisfundi  mle- 
gat,nonvideturnudamproprie-aremIegare:fedpl-nam,| 

iSJ.fialri.dcvfufr.lcg.Mulnhiccomminifcunrurvaldcincpra 
&  nugatofia.Huiufmodi  cft  illnd  quod  Zafius  air ,  plcrofque 
hommes  malle  frutftus  percipere.quandiuviuunr.fineciira 
vlla  agri  co^ndi:  ficut  Labco,  inquir,  conrcnrus  fuit  quiftu- 
ra  cum  pofl^tad  confulatum  pen.enire.  Ego  vixpurorales 
philofophos  reperiti ,  qui  contemnanragrum.nccoganrur 
illumcolcre,quafinonpoflirlocaricol,  no  al.cui  colendus. 
yt  lipe  fit.  Certe  tnihi  videtur  v,ldc  alicnum  eflea  mente 

VIpian.Hecfcriptafunttanquammoribushominumconue- 
nientia,  qui  bonorum  conreropto,  cs  ff  re  non  funr.Crcden- 
dumnon  efthicfcriptaab  Vlp.an.quali  lcgnarin.s  Dir.aenes 

aiquiscfledebcat.HidilputationcsrefernfoIenrad.d  g,vt 
plurimum accidit.I.nam ad ea.fup.  de  lcgihus.I.antiqui  fnpra 
fi  pars hsredit.Hic eft  Za fii fcncentia , de qua  quid  mdkln- 
dumfitvidetis.Cxterinihiloprobab;liora  afFerunr.  Exifti- 
moautcm fundi appellationem hicaccipi  deproprietare nu- 


ac 


.,,    ...  - Mo- 

uermeilludprarcipuequoddiciturin(eq.fpccie,appcllatio- 
•ne  fundi  contineri  partem  ,  proprer  voluntatem  pnfum- 
pram: quamuisalias de toto fundo accipiacur.   Q^i .ilirer in- 

telligunrnonpoflantanimaduerferf,q;iomodoh.ECpoftre- 
ma  yerbacohireantcum  (uperionbus.  DCpurant  de  ha. 
particula.fedetfi.quamvhnhibear.  Vu^godicifoleteapar- 

qai-  eft  iirjs,quam  ad  cxecutioncm  &  apprchcnfionem,qu^       ticula  fignificari  non  diuei  fitatem  fadi,fed  idenrirarem  iiris, 

eftfacfcijnempcvialtcr  alceridebeat:  IcdtamenvtpoflitV-  '" 

tcrque  capcre ,  nec  neccfle  habeat  ab  altcro  pctcrc.Sicut  in  I. 

}.  C.  depignor.  SccuDdamhaacinterprctationcmlcgatum 

vuieefic.l.quoties.dereb.c^ub. 

AdverJic.fUneJi  alter. 

Df £Vam  eft  ha:rcdi  a  fe inutiliter legari.  Inde  quzftio na- 
aitur.  Vnusex  legarariis  hircs  extitit  hxrcdi,&c.an 
'v.ilcir  legatuni  qua:ritur.  Caufa  dubitationis  :  quiapcrfo- 
nam  rcprifentatdefandli.auth.dciurciur.amorien.prsft. 
Dei.idcces  rcdiitad  eumc3fumaquononpotuitincipere.l. 
1 4Q.pluribus.§  &  fi  placet.  Vlpia.  tamcn  ait legatum  valere: 
Nam  hic  alia  eft  rarioquamin  fupcriorefpecie.hiclcgatum 
:;b'iiicioconfifticinperfonalegatarii:ibilegatumfuitabini- 
tio.H.ec  fententia  «quiot  eft,  &  magis  conueniens  volunta- 
"ti.l  ver  (ubtilicas  repugnare  videatuf .  Capienda  eft  occafio, 
qu^  pr.Tbec  benigniorem  incerpretationem.l.capienda.de 
reg.tut.No5  fic  in  cerpretamur  quafi  ius  rctentionis  habcat  le- 
■g.ii  arivis,  quamuis  obligacio  fublara  fit  confufione.l.71.  Vra- 
ni'i.s.de  fideiuiro.  Deinde  fucccfliiohabct vim  folutionis.  1.  fi 
ei.f  ipra  dc  cuitt.1. 70.  fi  dcbicoti.de  fideiufl!b.Itaque  fic  inrcr- 
pretamur,qaafi  hjeieditasroluctirquodammodolegatum: 
yttanto  minoremb^reditatemabhjErededefundloaccepif- 
fe  videatur.  Vnde  h  gatarius  fuccedcns  hiredi  confequitur  re 
lcgitam  non iure  hasredirario :  fed  legati.  1. 4.  infra ad l.Falc. 
Ad%.  Siita  Titio. 

QVxftiodeefredulcgati.quiddcbcatur  legatario.  Du- 
bitatiocx  l.plerunquc  dciuredot. /up.vbicledionera 
clk  n;guarii  Vlp.ait.  Verba  funt  huiiifmodi.vt  clcdio  conce- 
di  videaturmagis  Ieg.itario,quam  hsrcdi.Legatum  eft  vindi- 
cationis,Capico,fumtto, habcto.Vlpian. inlnftit.de leg.Nec       verba.&leg.^j.hxcvetba.eoJI  rinil.  Sicinterprerarur  Vlp. 


Ac  male  habet  eos,quod  hic  non  vidctuv  ins  idem  eflein  vtra- 
quc  fpccie.-ftecpoiruntfefc  cxpedire.Zafiusait.autc.xpun- 
gendam  efle  particuiam ,  &,aut  regulam falfam  cfle.  Ego  ni- 
hil  conleo  mutandum  cflc,necfJ(ame(lercgulam:iedfal- 
fam eflchorum  opinionem  &  inrerprerationem.  Eft  enim 
fenfus huius  loci,quem  nos  iam  rctulimus. Vipia.  vulr  perin- 
de  accipiendum  eflc  h-clegatum ,  ac  h  tcftator  legaflet pro- 
prietatcmfandi,aurvfHmf^ri-.(ilum.  Ac,nccuinouum  idvi- 
d;atur,addit  in  alia  fpecic  idemdiceKdamefle.  In  vtraqne 
Ipccic  inrelligitur  fundus  deparre.in  priore,proprieras  ha- 
bcturptopartefundi,quaficocusfijndusconfiecexproprie- 
tate&vfufrudtu.leg.  4.fupradevfnfru<ft.  Iraque  parcicula, 
fed  etfi,  oftendit ius  idem  cfTe in  fpecie diuerfa .•  fed  qua:  qua- 
dantenus  fimilis  cft.  Igiiur  ex  iam  ditftiseffidturfundiap- 
pellationem  de  proprieratc  accipi,  fi  ex  conietSuris  appareat. 
Dixeritaliquishicnullam  apparere  conietfturam.  Re(pon- 
deo  non  fuifle de eo  quiftionem  an  fucrit  legata  proprietas: 
qujEftio  tantum  eft  cui  competat  cledioproprcr  altcrnario- 
nem.QiTiftioautedcberinrelligi,  quocafu  eleftio  aliquam 
vrilitatcm  afFcrre  poteft.  quod  accidir  cum  de  proprierare 
fenfit  tcftacor.idquc  ex  aliqua  parte  teftamcnri  apparet.  Alijs 
fundiappellacionecontinccurplcnaproprieras.didl. Ieg.fi  a- 
lii.Similis  locus  inleg.25.Lucio.de  lcgar.z.Anfirvnumlega- 
tum,anplui:a,dixi  (upraad  l.fiexroco.§.  vlcim.Reuera  duo 
adfcripcafunc.led  vnoconcencu$efledebef.l.8.fiquisferuum 
de  leg.  i.Notaappellatione  rei  partem  contineri.1. 71.  appel- 
lationc rei.de  verb.  figtiif.  Sumptum efthoccaput ex tratffca- 
tudepraetor.ftipular.vrapparetexinicriptionCjPauI.Iib.  7(>. 
adcdidt.VbiPaul.inrerpreracurvcrbaftipuIarionispraftoris 
huicreidolummaliiabefle.&hancrerecfereftirui.l.iJcj.hec 


dubium  eft,quinveteresexiftimauerintdifrerreha;c  verba, 
cun1qasricurdceledlione.Vnuracxemplumeftinl.15>.  fiis 
cui.de  leg.In  ftipulationc  quoque  ratio  vetborum  habicaeft. 
1. 95. fific  ftipulatus.de  verb.oblig.vbiexftipulationcilla(pcr 
te  iioa  ficri  quominus  hominem  ex  hi.s,  quos  habes,  fumam) 
eledtio  cft  ft'pulatofis.  Scddchacele^tionelocifuncaliiin 
hoctradatu.I. J4.fi  itatclidum.&l.ij.dc  1.1.  Dicemusfoftc 
adI.}7.IcgatogeneraUtcr.infraco,nararcspIcniorcmdifpu- 
Ucionem  cxigir,quam  huic  loco  conucniat.Scquens  qu^ftio 


edidtumprsctorisda  iureiurando.l./.aitprastor.Scddequa 
partehoc  legatum  accip^emus?  Rclpondeo,  dequalenfc- 
ritteftator.I.^o.fi  feruusp!iirium.§.vltim.  Q^rebacurhic, 
anpro  parte,  non  exquaparrc.  Aliidedimidiaintclligiint. 
argam.  1.  nomen  filiarum.  $.  pani^ionis.  de  vcrb.  fign  if.  Vlp. 
videtui  intcrpretari  illam  formulam  parritionis  viicatatr)  in 
legatis, h.£res  meus  cum  Titio  ha:redica'ern me.im  pariito. 
dc  qua  VIp.  in  Inftit.  tit.  dc  leg.  Men  tio  eft  ctiatn  in  Inftit.cit. 
defidei.hxre.Ibieuidcntcrapparecmensrcftatorisdc  dimi- 


5: 

dia.Non  poteft aliter diffiniri in  vniuetfnm.  De appelllario- 
ncfundidixifupraadl.quod  in  rcrum.  Notamodum  adie- 
Aum  legaro,  reftcingerc  Icgatum.Similis  (peciesin  I.78.  Lu- 
cius.  §.  <]Ui  habebat.ad  Trcbcl.infra.  Sed  qua:ftio  fa»^!  eft, 
qus  pendebat  ex  voluntate.  Fruftra  hicccnanturpleciquc 
faocdiffioire. 

Ad%.vU, 

DTxi,  fi  quislcgaueritTitio  fundum.vtpartemhabeat, 
debcripartcm.nontotum.  Hinccolligifolct,  raoddm 
adicclum  icgato  ,  reftringerc  kgatum;namleg3tumfundi 
generalecft,  lidrcftringitur  hac  caxationeadicda.  Idem  eft 
acfidixiiler,legopartemfundi.  Huicnondillimiliseft fpe- 
ciesinl.78.Lucius.§.qua;habebat.adTreb.Quicquidexh(j- 
tedicatemea  peruenerit,tcfticuatCaiofilio  noftro.itacan^.e 
vt  dcccm  vncias  Caius  habeat ,  duas  vncias  Seius  nepos.  qua- 
li  dicat,  vt rt ftituat  Caio decem  vncias ,  nepoti duas.  Sciipfi 
iib.i.deiureaccrefc.Ci.  Huicrcgulj  mulcaopponuntur,nec 
id  mirum,  quiahoc  non  poteft  diffiniri  in  vniuerfum.Sed  vi- 
dendumeft  in  quaque  fpecie,  qu^  fit  diHimiiitudo ,  aut  difli- 
milicudo.  anfitcademratio,andiuctfa,  vcinl.quffitum.^ 
vlt.deinftru.lega.l.Iegitafupciledil.dcfupel.  lcgat.  &fimi- 
ljbus,de  quibushic  eft  proIixa&  vetbofa  aliorum  diipucacio. 

K^dl.  3  ^.Jialiemim. 

QVsftioeftdeeffcdulegati.Occuriitfarpehiec  quiftio 
quid  debcatur.Debecur aucc rcs  legata.  Quid  li  perie- 
ric.''  fradlacum  fuit  fjpraadl.nonamplius.J.i.pcriculope- 
litlegatarii.l.  13. fi  exlegati.inf.de  verb.oblig.l.qaodte.fupr. 
<lc  reb. crcdi.Similis  qusftio  hic  eft,lcgacus  cft  feruus  alienus 
■qucmdominusmanumificpoftea.AicPauI.nihiidebeii.  No 
msgis  enim  pisftari  poceft,  quam  fi interiiirec.nam  defiit  ef- 
(c  in  coJnercio.l.S  3.intet  llipulantem.§.  facram.  de  ver.  obl. 
Itaquc nihil ad rera pertinct  1. non dubiij.  14  de lcg.j.vbi de- 


Franc.  'Duarem  Comment. 


quius  efle  ,  &  magis  conuenire  volumati ,  vt  perinde  acci- 
piantur  verba  ceftacocis.ac  fi  ceftaccr  fine  excepcione  legallei 
hocmodo  .-Ticia:  cexcores,  Plotisvernas,vt  exceptioreii- 
ciacur,  &  pro  non  (ciipca  habeatur ,  exqua  hic  nafcatur  p';r- 
plexitas.  Vctique  ergo  debebuncur  bi  feiui  mixti.  In  pofti  e- 
ina  fpecie  ncucri debetur  legatum.vbi  f  ^im  vei ba  clara  fiinc, 
nonadmittiturvoluntatisquffftio.'.ille.delegat.3.  E:tiph» 
verbis  ftatim  appatet  neutri  deberu  Legati  lun t  Titiae  texco- 
rcs  ,  qui  vcrnx  non  funt ,  Ptotia:  legati  funtvcrna: ,  qui 
textores  non  funt.  Infupetiorefpccicviiaque  oftcnditfibi 
leracos  efte  nec exceptos ,  rt  dubia  teftatoris  voluntas  appa- 
reat.  Eftqucgcnus  argpmcnti  ei  nondiffimilc  quod  Grac- 
ciav^S)«t'$cvtJe  vocant,  MincaulaEuathli  &  Protageix  apiid 
Gell.hb.f.cap.  10.  iteftfimilecxempluminl.  SV.qui^oo. 
irfra adlegem Fatid.  Q|iasftio an legatum  fundi valeat ? V- 
trumhbecdixens  ,  falfumrepciiccur,  Valec.ergo  locusnca 
eft  lcgi  Falcid.Imo  fi  valct,ncccire  eft  locum  eflclegi  Falcidij 
<juia  nihil  jemanct  in  hzreditatc.  cxquo  confcquicurinon 
valere:<juiadeficicconditio.  Sidicasnonvalere  ,  crgoquir. 
locus  cft  legi  FalcidiaE.Im  o  fi  non  valer.Falcidis  locus  no  u  eir, 
quiaquadrans  remanet  in  hxreditatc.  Et  hinc  efficicut  lcgi- 
tumvalerc:  quiaextititconditio.  Ha;cquaeftio,fiad  fbltili- 
tacem  veiboriira  rerpiciamus,cft  incxpiicabilis.  Sedmagis 
cft  fpedlanda  mens  icftacoris.nc  aiia  legaca  hoclrgatomj- 
nuantur.  Jgnorabatfortemodumpatrimonii.  HiCpciplc'- 
xitas  tunc  nocec,cum  non  poceft  a  pparere  voluncas,  vtinl.fi 
Ticius.fupradccondit.inftitutio.  Qapticsaliquainierpreta- 
tione  potcft  adinuaii  voluntas  teltatoiis  ,  perplexicas  noa 
nocec,  vt in hacfpecie, & fpecie dii9:.l.qui 400, In fpecie  no- 
ftra  fa<i)ie  vicarur  perplcxitas  rciec^a  exceptioae,&c.Reie(^a 
exceptione ,  quod  reliquum  t  ft  ratum  manet ,  vt  in  lc  g.71.  fi 
quis iegauerit.hoc tic.  Occurtic antinomia ex  1. ^ ^.feruis  vr- 
banis.§.vltim.dclegat.3.  Diffimiliseftcafpccies.Ibifcruio- 
becur  arftimatio.curBrespnftarinonpotcft.  Nimiefpon-       mnesvein?funt,cxiisquidamfuntcutfores.Legauicvnivcr 


dco  cunc dcberi zftimationcm  etiam  cum  dominus  rcm  v e- 
derc  non  vult :  res  tam  en  eft  in  rerura  natura,  &  in  commer- 
cioquoque  hominum.Rcdleigiturait  nihil  debeii,id  eft ,  nc 
arftimationem  quidcm  feiui.  Qu.id  fi  aHenus  feruus  non  fue- 
xit,  fed  proprius  barredis  ?  Refpondeo  aliam  cfle  caufam  fer- 
uijPprii,vtdicicutin§.fireslegata.Inft.deleg.&.1.2S.harres 
feruum.qui&aquib.ma.Infpecicnoftradefiniccfleincom- 
fnerciofin<;fadiohiredis.Inillafaftumhjrcdisinteruenit. 

x^dLsC.TitU. 

LOcus  fimilis  fuperiori,in  quoquacriturquiddebeatur, 
&quancum.Species:Teftatorhabt.bacvariagenera(er- 
uorura,vcmosveccrumfuic:pacrimoniam  cnimcoium  fe- 
reconftabat»xfeiuis>v£dcCraflofciibitPlautarcbus.bicigt- 
lur  habebat  quotdam  vernas,  ideft.domiexancillisnatos. 
habebat  &  lextoi C5,  horuiirautera  alii  eranc  vernae  tantum, 
nontextores^aliiccxtcresranturanonverni:  aliivernje  fi- 
mul&textores.TeftacorhicitalegauicTiciastcxtores  n.e- 
os  cmi,es,  &c.  Plotiic  veinas  meos  omnes.&c.  In  hac  (pc  cie 
certum  eft  eos.qui  tantum  textore$funL,debcriTuix:eoj 
vero ,  qui  cantum  vernas  func,  deberi  Plotix.  Sed  dubitarur 
de  iis,  qui funt  &  verna: &  cextores  fimul.  Nara  vtraque  fibi 
hosferuosvinJicat,  Vtraquecontendicfibi,nonalii  legacos 
cfle.  Qua in rc magna difficultas acperplexitas rcperitur,  fi- 
ue  dixerimus  Ticii  lcgacos  efle,  fiue  Plocii,  id  fubcilitcr  dif- 
putando  AKlim  rcpetietur.  Etquiftiohincpendcr.anfint 
cxceptihis  ^^th\s,Pr,tttrquam,^c.  Sidixerimusexceptosi 
legato Titix.nccc^fle  eft cos legatos circ Plotix.Non pofliint 
dici  Plotix  legati,  nifi  quiafint  vernx:quiatcftorcivcrnas 
legauit.  Scdfiidco  dicancurlegaciPlotix  :  quiafuntvernx, 
eadern  ratione  diccntut  legati  Titix  :quia  funt  tcxtotes.  Nec 
cft  raaior  racio  pro  Plotia,  quam  Titia.  Eademracionede- 
monftrantur  legaci  efle  Ticix,&  exccpci  a  legatociufdem. 
Eadcmperplcxicasreperietur,  fiquis  dixcrit  exceptoscflci 
legato  Plociz.  Sienim  funtexceptilegatoPlotis*,oporcet 
legacos  efle Ticix.  Nec id  poceft  dici,  nifi quia  cexcotes  fint. 
Ac  eadem  racionc  Plocia  concendic  fibi  legatos  eflc:q  uia  ver! 
ni  funt.  Sic  eadem  ratione  conuincitur  legatos  eiFe  Plo- 
tiaE:,&cxccptosaIegacoPlocix,ideft,legatosnonelIe.  SeJ 
Pompon.  in  hac  pcrplexicace  lecutus  eft ,  (juod  videbatur  x- 


naSjaltcricutfores.  ^pccies  derogatgcneri.l.4i.vxorem.|. 
foeliciflimo.eod.titu.lnfpccienoftranonfuntomnes  vcrn* 
necomDesicxlores.  Nonpoteftdicigenciiperipeciem,&c. 
Acqueita  accipienda  cft  l.fcruo  manumiiro,  de  pecul.If  g.cu- 
iusmerainic  Accuif.     Aliaancinomia.cxl.^^.legaiislcruis. 
§.fivaus.delega.3.Lcgacifua[vnicoci,aliitextorcs.Vnusrc- 
periturcocus,&  textor.  Quoddicimuscoraraunicari.ficac- 
cipicndum  nifi  appareac  volunias  concraiiaexcouiediuris* 
Conieftura  eft  noaleuis,  fiin  vno  artificio magis  vcifatur. 
Pone  (cruura  veifari folicum  in  textrina  ceftatotis ,  quamui* 
inccrdum  &  coqui  officio  fur.gerccur,  debcbiturci,cuite- 
xcoreslegatiiuhc.  Si  aequeveileiurmvtroquecotnmunica- 
bicur.  Afixantinomixparumhabentdifficultacis.     Dixi.fi 
quislegaucrir  vni  tcxiorcs.altciivernas.ecsquifuattexto. 
res  fimul  &  vernx  communcs  eire.     Hiac  annotari  folcc 
fubfimplicibusmixcumconcineii.     Huiusregulx^fimodo 
reguladicidcbcat)  vfus  laciffimepacec.  InptimisinraciuQO 
doccndi  vcilis  eft  huius  rei  cognicio,nempe  diuifionibus,quf 
fiunt  doccndi  caufa.  Excmplum  vnum  eftdeftipulat.quA- 
rum  quxdam  funt  in  dando,  quxdaminfacicndo :  fed  eft  cc- 
iam  tertiumgenusnempe  mixtum.l.vetetis.C.deconcrah. 
&  commit.  ftipul.     Ecincelledis  fimplicibus  facile  ccgno- 
fcicur  mixtum  ,  ficut  Galenus  aic  lib.  1.  de  fanit.  tuenda.  de 
molli  &  diua  fridione,facileintclligicurmediafiucracdio- 
cris.  Simile  cxcmplum  ,  adio  in  icii  &  in  perfonam  ,  es 
quibus  quxdam  dicuncur  eciammixcx.Inftit.dcai^  §.qux> 
dam.    Aliudexcmplumeft  dcinccrd^£tis,quotumliccctri4 
fintgeneracxhibicoria  ,  prohibicoria,  refticucoria :  quxdan» 
tamcnfuntmixta,idcft,prohibitoiia&  cxhibicoria-     Alia 
vtilitashuiusicgulipetipicicuiininterpiecacionc  fiuc  lcgts, 
fiuc ceftaracnci,  fiue cuiufuis  fwtipturx.  Vbi de re ipfa £gicac 
non  de  racione  cradlandi  fiue  diirctendi.  Qupd  cnim  fcti- 
ptum  cft  de  fimplicibus,id  pertinct e  ad  raixtum  intelligicur, 
vtinfpccicnoftradetexcoribus&vcrnis.  Simile  exempluta 
in L 1 5. fi itafcriptum.  fupra  dc lib.  &  polthum . &  1. 47.fi it» 
fcriptum.de  hxied.iaft.l. 81. Clcmcns.eod.cic.Sim:leexem- 
pluminl.2..§.vlc.decxvu(^ciit.  vbi  oriustriumtutelarumex- 
cufat,&onusiriiicuratumexcurar.quidfiduastutclas&  vna 
cuiahabeat:Aliudexe.T!pluinI.qaidergo.§.i.dehis,  quiao. 
inf.Biuasnuptias  babes  nctacur,bina  rpcnldiiahabens  ooca- 

tur. 


fn  ^it.Deleiatu^fiieicdm, 


V^\ 


tur.  Qnidam  habet vnas  nuptias  &  vna  fpohfalia,  veluti  mu- 
lier  vui  fponia,  cft  alrcri  nupca  eodem  temporc.  Aliud  exem- 
plnm  inlcg.  1 4.fi  iiafaiira  fitiupra  dciniuit.rupt.iteftam.vbi 
deexh^rcdationc.Anautemh^cincerpretatiofiatfecundum 
proprictatem  verbi,a"i  vero  fit  extenfio  quxdam ,  dubitatur. 
Vidctur  hoc  fieriperratiocinationem,(]uamRhetores  v6- 
cant.  fdqnecolhgiturexdidt.leg.quid  ergo,§.i.vbiait  Vlp. 
fi  aitcrius  fponfa  alteri  nupta  fit,cx  fententi3edi(5i:ipuniri, 
q:?afi  vcrba  deficiant.  Hucpcrtinetdid:.lex,fiita  fcriptum* 
dc  l:bc.&  pefthu  m.  vbi  receditur  a  fubrilitate  iuris.Scd  repu- 
gnarevideturdi<3:.lex,fi  itafada.deiniuft.rupt.tcft.quxlo- 
qu;turdcexha;redatione.naminexh2rcdatione,qux  odio- 
fiieft,noadmic[iturextenfio.I.i9.cumquidam.(upradchb. 
&pofthum.Sedincafpecicvoluntas  videcurmagis  cxprclTa 
verbis,quam  in  aliis.  Cafasfimplicesibinonfeparanturo- 
mnino  a  refticore,  fed propcmodum  coniunguntur.  Eoque 
compendioverborum  tcftatorvideturtrescafus  complcdi, 
duos  fjraplices,  &  tertium  qui  mixtus  eft.  Nihil  ergo  rcff rr, 
a  n  odiofa  fit  res,  an  fauorabilis :  quia  non  videtur  hic  recedi  a 
iignificationeverborum.facitl.itf.cuml.fupradetcftamcn. 
Confiderandifuntigtturfpccies,qu2proponuntur,necIu- 
reconfulti  cft  hocaliterdiffinire.  Vtautem  vfusma^iselu- 
cefcat.adtcram  fpecies  aliquodvu!gares,quzvulgoadduci 
folcntj&avulgaiibusintcrprctibus  traiStantur.  Paterlcga- 
uitfiliolibrosiuris,  hiuris  dodloreiret.  Libros  Tbeologis, 
fidodorTheolegia:  eflet  :fai5tus  cftdodoriuris  &  Theo- 
logiac.  Aliud  cxemplum.  vniiudici  attributaeftccgnitioa- 
dl:ionumperfonaIium,aliiadioniirealiam.  Vtcrquede  mi- 
xtis  cognofeet,  vc  in  fpecie  noftra. 

Aliudexemplum  quod  faspe  incidit  Jnterfacerdotcs,ge- 
Bushominumaquifiu&auacitiaperquaraalicnum.  Con- 
iiietudo  eft  in  aliqua  ecclefia,vtoblationescertomodo  di- 
uidantur  inier  parochura  &  decanum :  vtfcilitctdieidomi- 
nicioblationes  paftor  habear,decanus  alioriifeftorumdie- 
rum.  ©iesnacalisDeminiincmritindiemdominicum.Di- 
cendameftcommunesefledebere.argnm.fumptocxhaclc- 
ge,&a!!isfuperiusaddu<flis.  Exiam  diftis  nafdtur  quaeftio 
vr:Igo  sgirata.  Diplomatepontificioconccflaeftfacultas  li- 
bcros  noihosnatalibusrcftiruendiacftatumeorum  confir- 
raandi ;  lcddiiictfiscapitibus.  Vnumcaputcftdeiis,quicx 
adui'eiion.uifinc.  Alterumdciisquicx  inccftu.  Natuseft 
aljquis  cx  sdultcdo  & inceftu  fimul.  Diflentiunt  hic  DoAo- 
rcs  iutis  ciuilis  a  iurispontificiidodoribus.  Aliiputancfta- 
ttuconflrmaionem valere.  Quiafubfimplicibus, &c.Itcm 
dicanc  fauorabilem  tfTc  hanc  confirmacionem.  Fauotcfi- 
quidem&mifcricordiadignifuncquialienolaborancvicio, 
l.lcgem.C.de  nac.Iib.  Item  beneficium  principis,&c.l.  pcn. 
decoaftit.princ.  fupra.  Infauorabiliusfacilcadmittitutcx- 
tenfio.dift. Icg, cum  quidam.  Aliincgant  confiimaiionem 
valere.  Quia  natus  ex  adultcrio  &  inceftu  fimul,grauiore 
vitiolaborat.  SicutdiciturC.derapc.virg.  Siquismuliercm 
nuptam  rapueric,ccnecur  duplici  cnmine ,  adulccrii  f  ciliccc  & 
rapina;. 

Aliud  argumcnrum  ducitnrcxlcg.vimpafiara  §.prxkti- 
pcione.adl."g.  luliam  dc  adulc.  PraEfctipcionequinque  an- 
norum  crimen  inccfti  iimdum  adulcerio  n5  cxcludicur.  Exi- 
ftimoica  conciliari  poflb  hasopinioncs,  vtdicamus  ficxiu- 
fti caufa fiat  hxc legicimatio,  valcre.  vt  in leg.qui  in prouin- 
cia.deritu  nupt.  fup.ignorantia,longumtempus,numerus 
liberocum.  Si  abfque  caufs  ccgnitioneidfiat.vtplerunquc 
accidit.non  putolocumefTehuicintcrpretationi.  Rcsenim 
bdiofa  cft,  qux  incerprctatione  adiuuari  non  debet.did:.  leg. 
cumquidxm.  Leges  lata:  defpuriorum  condicionccaufam 
maximc  fauorabilem  continenr.  Percincnt  ad  contincndos 
homines  incsftitatc.pudicitia,  continentia. fcripfilib.  j.de 
benef.csp.f.  Hxcig  turrcftitutioacconfirmatioftatus,qua: 
fine  iufta  caufa  fir,rjdiofa  eft  acreftringenda.leg.pcn.de  con- 
ftit.princ.noncftaccipiendadctalibusbeneficiis..  Sed  cum 
princepsiatgicuraliquid  ,'acqueindulget ,  quod  neque  pu- 
blice,nequcpriuatim  nocct.  Supetfuntahquotantinomia:. 
Vna  eft  exillaregala  vulgari,  fpeftandum  eflequod  nvini- 
mumeft.l.  fiicafcnptum.fupracod.&leg.fcmperinobfcuris 
I.  fcraper  ia  ftipulationibus.  de  regul.  iuris.  5cd  iliis  reg.  rc- 
fpoodco  locam  clTc  cum  quzftio  eft  ex  ambiguo ,  vt  ia  d  .1.  fi 


itafcriptum.r.  nummis.7y.de  lcg.5.i.apudIu!ianum.§.{cio. 
infraeod.  Duz  res  fignihcantuc.vna  maior,3lteraminor, 
Quiftio  hic  nafcitur  ex  ratiocinaaone,fiue  (yllogilmojqna- 
tcniisid  ,  qUodfcriptumeft,producendumfit.  Aliaantino- 
miaex  lege,  hoclegatum.4  j.deleg.j.&l.jiS^.lcgKisvxori. 
dc leg.  i.  dixi ad I. ferui  elcdionc. fupra  cod.  Quiftio de in- 
terdifto  vti  poflidctis ,  cum  vterq;  probat,ncuccr  vincitnr.  I. 
fiduo.infr.  vcipoflid.  QuodcricofHcium  iud;cis?Scisl.i4. 
fcd  cum.fupradciudiciis.dicct,  vraicforccquifpiam,  lce  ad 
diabolu.nonpoirumcaufamVrftramiudicate  propter  mcn» 
dacium  vcftrtwi.Imo,  inquic  alius,debet  dicere,  Ice  in  nomi- 
neDomini.Vnusveftrummcndaxcft.-fedhefciovcerfit.Me- 
lius  &  prudenrius  alii  cehfenr.adiudicandara  cire  vcrique  pof- 
fef&onem proparceindiuifn^ficutia fpecie  noftra. 

Ad%.  nihildiffert. 

LOcHS  de  legato  coniundtim  duobus  relidbo ,  de  quo  alia»- 
fa:pcdixi.  Sspcquxrituranlegatariifintconiundi.^Ef- 
fc<ttuscnimeft,  quia  vnius  locohibentur.leg.plane.fupca. 
ItcraJusaccrefccndiinconiunftisIocumhiber.  Exemplucn 
huius  coniundionis  vulgare  cftin  §.fieadeiu.ln(iit.dele2. 
Titio  &SempronioStichum  lego.  Namparticula,&,vim 
habet  coniungendi.  I.  i\  ita.tJ  (J.fupra  de  hircd.  inlUt.nifi  ap- 
pareatcontrariavoluntas.  Namplerunque  tcftatotts  celc- 
ritacis  &  compendii  caufa,icaloquuntur.di(3:.leg.fi  icafcripfi. 
lib.i.de  iure  accrefcen.cap.^.Quxricur  hic  dc  particula,cum. 
Siquis  dixerir,  Ticio  cum  iVlaeuiodojlego.Pomp.aiccon- 
iunt^ionem  eflc.  Hoc  eciam  cxemplo  vcicurPaulusin  leg. 
triplici.dc  verbor.fignificac.Similis  locus  eft  in  l.illi  cum  illo. 
4o.infradc  vfufruft.legat.  Alius  in  leg.fi  quis  inquilioos. 
I  ii.infrahoctit.Aliusinl.fi quisTitio.de v(ufr.accrefc.H?c 
cft  vis  huius  particulac.  Sed  quid  mitum  cum  idemdicatuc 
plerunquc  depatticulad-.fiundiua  Jl.fipe.de  veiborum  fi- 
nif.l.cumquidam.G.cod.tit.TitioaucMiuiOj&c.Oppo.l.fl 
in  fundum.infra  deinftr.  leg.  Refpond.  fpe;ics  multii  diaer- 
fas&diflimilesefle.Hicloquimurdeper(bnis&eafum  con- 
iuniftionc.Pompon.non  fimpiiciter  aic  hasparriculas  liihil 
difFerrc.fed  in  perfonarum  coniundlione  eandcm  vim  habe- 
re.  Cura  rcs  plurcs  coniund:iinicgantur,intcrdumc(laIi- 
qua  diiFercntia.  Namcum  reshuiufmodifint,  vtvnaaccc- 
dataltcri.multumrcfertquomodoteflator  leget.  Exempli 
gratia, fundum &inftrunientum  fundi,  vel fundum cuni  in- 
ftrun<ento.di«^.leg.ficuifundum.addeLi.cod.ti.&§.fiquis 
ancillas.  Inftit.eod,Invnafpecieconiur.g!taccefn3rie,inal- 
ictaptincipaliter.vfiisautem  hocfjcit.l. Labeo.de f.ipel.  leg. 
Exemulumfimilccftdeptculio.l.i.inftadepecul.lega.did:, 
§.fiquisancillas.  Curn^onidemdicimus^fiquisanciilamle- 
gaueritcumfuisnatis?  Nimicmpcrdao  (untlegata(epara- 
ta.l.j.dvjpccul.lcg  d.§.fiquisancillas.Re(pondeo,homine» 
non  acccdere  aliis  rebus.  Hocenim.  receptum  non eft  in  ho- 
minibus.propterdignitacem  hominum.l.iufti(fime.dexdil, 
edid.l.  iupecudum.fupradcvfur.  Accertum  eft  cuindua: 
ves  legantur,quarum  vna  no  accedir  alteri,  nihfl  refcrrc  qSb- 
modolegentur.vtinexcmplodidl.leg.ni.fiquisinquilin^s. 
H*caddii5t.lcg.  ficuifundum.in  quareperituralia  ditficul- 
tas.DicituribialiudefTefiindiiinftiudumlegarc.aliudfuu- 
damcuminftruraento.Tamenin  d.§.fiquis  ancillas.  dicicui: 
nihilrefeVre.Namfundoalienato.inftrumcntiicgatum  ex- 
tinguitur.  Dcmonftraui  quid  fcnciam  ad  cit.de  vet b.  fig.  \,6, 
C.Paulusindid.l.ficui.nonfimplicitcrdicirlfrgatuminftru- 
menti  valere  .•  fed  pofle  valcre,  fiappareat  noneflefai^am 
mentioaem  inftrumenti  tanquam  acccffionis.-  nam  hic  ver- 
ba, cum  inftrumento ,  magis apta funt ad (ignificania accef- 
fionem  idquc  ex  vfu  iudicatur,nec  vlla  eft  certior  regula  cum 
quarriturdc  vi  verborum.d.l.Labco.Declaroidapettiusfi 
pofTum.  Cumquislegatfundum&inftrument'jm,certum 
eftduolcgatac(refeparata:fifundumcuminftrumento,vnti 
legatumeft  ,  fifundum  infttu(5lum,  dubitatur.  Verbahsc 
media  quodammodofunt.  poteft  dicilegatumdeberi,  po- 
tcft  dici  non  deberi.  Fadli  quaeftio  cft,  qui  pcndet  exconict- 
6lura  voluntacis, 

Ad%.  Si  alteri. 

Vzftiaeft  pettiaens  adl.fi  p!uribas.(upraeo.'Cumte-^ 
ftatorlcgatduobusinlolidum ,  &  vult  folidum  (ingu- 

Yy     } 


Q 


';"■-' 


534 


Franc.  Duarem  Comment, 


los habcrc.  Caufadubitationiscftl.inratione.jo.J.incertx, 
iRfcaadl.Fa!cid.NamrcHerahicSn>.huseratmobligatJone, 
fi  vcrba  teftatoiis  fpc(ftcmus.  feJ  xftiniatio  loco  reilcgats 
foluituf  humanitatis  cuiufdam  caufa.Certum  eft  autcm  psr- 
emptafpccie,hiredemiibcrari.l.nonamp!ius.§.i.fupraco. 
Oppo. I. fi rcs.io.inf.de  I.  5 . vbi sftijnatio pctitut. Refpon- 
deo  cx  quadam  humanitatc  hocindiilgeti  legatario :  exrigo- 
reiurisciuilisnonpoflcpetialiud.qumi  quod  legatum  cft. 
Deinde  confidcrandum  eft,  liberura  eile  hiredi  folucte  fpe- 
ciem  ,  fi  velit.  Itaquenonfinemagna  ratione  conftitutum 
eft.vtharresioteritufpccicilcgatacliberetur.  Hucpcttinct  1. 
iif.filiusfam.§.vlt.infrahoctit.  Coiligunt  binc  tcgulamil- 
lam,  Cum  quantitas  debctur  refpe(5tu  (pcciei,  debitor  inteti- 
tufpccicihberatur.fcdhicrcgulamagisrcmobfcurat,quam 
declaratjVt  dixi  adl. quodte.de reb.crcd.fupra.  Quiitalo- 
quunturreccduntamoieloquendi  vctcrum,&occafioncm 
prjebent  calumniandi  fophiftss.  Egoidaliasdcraonftrauivi- 
uo  excmplo  exl.f.dereicin.vend.vbimortuohomincven- 
dito,nihilominus  emptord£betpretium,ida:quum&  ccr- 
tumcft.Scdfophiftioff.mdunttenebrasrciclaiifiun^jobie- 
<5laregulafuafaftitia.  Emptor,inquiunt ,  pecuniam  debet 
refpedtulpecieijid  eft,rcfpe£tureivendita^.Ergoemptor!i- 
be  ratur  interitu  cius  fp&cici.Hoc  non  male  opponitur  eorura 
regulae.ieddodrinienoftranihiladucifatur,  Non  cft  enira 
iila  fpccics  fimilis  noftr*.  Diffimilitudo  eft  nota  cx  iain  did:is. 
Valeant  igitur  opificcs  ifti  regularum ,  cum  reguHs  fuis :  nos 
puriflimam  vcterum  lurcconfulcoru  docfttinam  ampledla- 
xnur ,  &  fincm  faciamus. 

Adl.sj.  Legatogeneraliter. 

TRa(3:atur  hic  locus  de  ctFcilu  lcgati.  Debetur  lcgatario 
quodapparet  legatum  cfle.fi  fpecialitcr  rcs  exprcfli  fii, 
nulla  eft  dubitatio  :  fi  gencraliter,  dubitaripoteft,velutifi 
jego  Titio  hominem.    Scd  vt  commodius  explicetur  haec 
q-ia;ftio, rcs  tota  paulo  altius  eft  repctenda.  In  pritnis viden- 
dum  eft ,  an  valeat  kgatum  gencraliter  rcliittum.  Vipian.no- 
ftcr  oftendit  vtile  elle  lcgatum,  fiquislegauerithominem. 
Idcm  in  i.cura  incertus.  lupra.idcm  in  J.fi  generaiiter.  Inftit. 
cod.  &  aliis  fimilibus.  Al'  bi  tamcn  dicitur  legat  urn  fundi  non 
valere,  propier  incertitudinem.l.cumpoft.§.gener.fupra, 
dc  iure  (iot.Sicutnec  ftipulatio  fundivalet.l.itaftipulatus  . 
iif.intr.devcrb.obligac.idcmdiciturdedomoinl.fidomus. 
74.h  fiahoctit.aliasyj.vbiluicconful.aitderifGiiumellclc- 
gatum.  Ratio  diueifitaiis  :  in  findolcgatonimiacftinccr- 
titudo,  &  maior  quaminlegatohominis.  Fundi  certitudi- 
nem  non  habent ,  uifi  ex  voluntate  acdcftinationehomi- 
num.l.quodinrerum.  14.  §.  i.fupracod.  Vndchasrcspal- 
inumrcrra:dando,l)bcraretur,quodelIetridiculum.  Indo- 
moetiamlcgatam3gnaveilaturdjfliirJhtudo,figeneraliter 
domumdandolibereturh2ercs,deriforiumericlcgatum  ,  vc 
<l;citur in  di(3:.Ieg.fi  domus.  Domus  enim  conftruuntur ,  & 
.Tdificantur  arbiirio&  voIuntatecuiufque:ficutfundicon- 
ftiruuntur,domunculi  fiunt,  qualesvidimus  Lucecixnon 
diffimiles  dolio  Diogenis  Cynici.  Credituritaqueteftator 
ludibriolcgatariurahabuiflc.  Nccfaciicciitmctiiocriiatem 
hicfctuare:  vtputa,  Jnretaraincerta,&quscxvoluntace 
hominumomninopendcat.  Videnduratamcn  efthicnura 
voluntas  teftatoiis  poflit  apparercexconic(ii:uris.   Quide- 
nim  fi  plures  fundos  ,autdomosdiftinttas  habcat.''  Facile 
intetpretabimur  eum  fenfiire  de  vno  ex  illis  fundis ,  quos 
habet  in  patrimonio  fuo.di(ii. Ieg.fi  domus.  facit  I.  Tricicum. 
5?4.infradevcrb.oblig.l.quidam.detrit.lfg.   Seddecomox 
plutadi(£luri  fumus.  Alccra  quiftio  eft,  quid  fit  in  obligatio- 
ne ,  de  qua  dixi  fupra  ad  leg.cum  incertus.  Tertio  qusEtitur 
cuius  fit  ele(£lio  an  hircdis,  an  legacarii.  Cerre  cum  teftator 
lfgatgeneraIiterhominera,oftendit  fibicura:n5efle,qucra 
hominemhabeat  lcg3tarius,modo  habcathominera.  Scd 
oritur  controuerfia  inter  hiredera  &  Icgatarium.  Et  hxc 
quiftio hic  non  definitur ab  Vlpia.  fed  cx aliis  locis  dcciden- 
daeft,inquibus  tamca  magna  varietas  repcricur,atqueet- 
jamobfcuritas.  Vcteres  diftingucbant  legatum  vindicatio- 
iiis,  alegito  damnationis.Vlpia.  inlnftit.tit.de lcg.ait  inlc- 
■gaco  vindicacionis  elcdionem  cfre  lcgatarii ,  in  lcgato  per 
«damQadonemhxtedis.  DifFerentiahxccolligicur  quodam- 


raodo  ex  veibis  capito ,  furaitOjhabeto ,  quibus  yidetur  per- 

mitti  elciSliolcgatario  magis ,  quarn  hircdi.fcd  his,  Damnas 

efto  dars  ,  magis  h^rcdi,quaralegatario.tametfi  volunras 

hic  non  fatis  aperte  expriraatur.  Nara  ica  dicendura  eiret, 

qucra  hxres  volcr,  aut qucm  Icgatarius  voIec,&c.  Huios  ve- 

terisdiiFerenti^qujcdamveftigiaadhucrepcriunturin  Pand. 

vtdixifupraadl.plane.}4.§.vItim.LocusvnuscftinI.fiis,cui, 

1 9. infia dc lcg.  2.  quem adduxi fupra:qui  loquitur  de alter- 

nationc,"  fcd  cadcm  cft  ratio  legati  gcneraliter  reii^i.  Hic 

fubtilitas  iutis  veteris fubata  cft  conl^itut.l.i.Commu.dcl. 

Proinde  hodie  inter  ha:c  gcnera  lcgatorum  nulla  cftdifFc- 

rentia.d!(ft.lcg.i.&  Inftit.  eod,§.noftraautem.  Vndcnihil 

referc  quibus  vcrbis  legctur.  Ex  his  igitur  verbis non  potcrir 

iudicaii  vtrius  fic  cledtio.  Ac  fi  quisd.cathancdiftcrcnciaw 

fublaram  non  elFc:  quia  inducitur  cx  voluntate  tcftacorts. 

Rcfpondco.hisverbisnonfatisexprimi  voluntatcra.  Sub- 

obfcuraeniracftfignificatiovoluntatismagis,  quara  apcrta 

dedaratio.  Itaquc  Vlpian.d.tit.dclcgat.aittaciteoptioncm 

dari  his  verbis.Sed  quxritur.fublata  ea  difFerentia  vcrborura, 

vtriusele(5tioiudicandafit.  Ideniraadhucdubium  rclinqui- 

tur.  H3ErcscontcnditfibicompctcrceIe(5tioncra;  quiacura 

per  damnationem  relinquitur,iurcvecericompetitipficie- 

(ftio.  At  nihil  rcf ert ,  an  per  damnationcra ,  vcl  aliis  vcrbis. 

Eodem  arguraento  vcitur  Icgatatius.  Videtutque  idgcnus 

argumentieorumeirc,qua:  GrsciaiiT/fpi?»v£«  vocanc.  Sed 

luftinian.ipfedemonftratquomo(iohasc  concrouerfia  diri- 

mcnda  fic.  Satis  enim  oftcndit  fa(Sam  cfFe  conftitutionera 

feuore  !cgatariorum.di<St.Ieg.i. coramun.de  lcga.di(fi.§.no- 

ftra  autem.vt  poffinc  agere  non  tantum  in  petlonara :  fed  ct" 

iam  in  rera.  Qjiod  vcro  fauore  lcgatariorum  induftura  cft, 

noa  debet in eotum  damnura conucrti.I.quod fauore.G.de 

Jcgib.  Hinc  crgo  cfficitur,  cIe(Slionem  legatarii  cfle,quibu(- 

cunquc  vcibislegatum  fit,  fiucdamnationis,  fiuevindica- 

rionis :  nifi  apcrtc  relFator  dixcrir.§ ,  fi  generaliter.  Inftit.  dc  L 

Dubium  non  eft,quin  voluntas fit  fcruanda.qua  vcrbis  difet' 

tc  exprefTa  eft.l.ille  aut  ille.  if  .dc  legat. }  .Huic  autem  iuti  no- 

uo confencanea f uncfere,quar in  Pande.extant  fcripta de hac 

re.AccredibileeftcompofitoresPandcvft.aliquidimmutiilTe 

ptopcerconfticucioncra,vcfupr.dixiadleg.i.LocJautcrnple- 

tique  citantur  ,  qui  non  multumad  tcmpcrtinent.velatii, 

cumincettus.  15.fupraeod.ibi  enim  nonqiixriturvtriusfiE 

clc(Slio,vt  i^atis  ofter.di.  Similis  Idcus  in  leg.qui  concubirjani , 

Z5).§.fihxtes.delcgat. 5.vbialiaquiftioeft.  Aliifjntlocia» 

pertiores ,  qui  fcquuntur.  Vnus  cftin  lcg.bircdcs.§.fiin- 

certo.  fam.  ercifc.  f  iipra.  Alius  eft  longs  apertior  in  I.fi  fcruus 

legatus.  ic8.§.cum  homo.infra  eod.Ratio  ilia  vidctur  addita 

a  corapofitoribus  propter  conftitutioncm.  Alius  cft  locus  in 

l.i.deoptio.leg.infra.Aliiautem  repeiiuntur  loci  primafa- 

cic  contrarii.  Vnus  eft  in  Lfi  domus.74.  'iiFra.  vbi  varia  cft  lc- 

dtio,  Nam  inquibuldamlibrislegitur,  cogeturhxresquani 

domum  voIcr,&c.vbi  arabiguitas  cft ,  quam  debcrous intcr- 

prccariprolegatatio.I.inarabigua.  In  Noricishbrislegitar, 

hcredcs  quam  dom  um  volen  t,  his  veibis  datur  cictSlio  lisre- 

di.  Sequenda  eftautemIe(5tio  Fiorcnt.qua^nihilanibiguita- 

tis.aut  obfcuritatis  habec.Cogencur  hxredcs  quam  volet  do- 

niufciIicetlcgatarius.Priercre3  0ppo.l.fiis,cui.  ifj.infra  dcl. 

i.fcd  qua:ftio  non  c ft  vttius  fit  clct^io:  fcd  an  is  cui  compctit 

elcdiojpoffic  voluntatcm  mutarc.  intelligeenira  quo  cafu 

apparet  cx  verbis,&c.  Nam  compofito^rcs  non  mutarune 

quia  videbant  pofl^e  ita  accipi.vt  diximus. 

Dixi,Ie(itionera  eflclcgatatii  ex  conftitutione  luftinia.  O- 
ftcndi  nihil  t  cpcriri  in  Digcft.libris  quod  repugnet.  Refpon- 
di  ad  qusdam  obict^a ,  veluti  l.^ui^otKubinam.  i9.§.fi  ha:- 
rcs.dclega.3  .ibi  non  quacri,  an  bsl^is  fit  cIc(5tio :  fed  an  cui- 
£to  Sticho  tcneatur  hzres.  quocafu  licuicei5tichum  daie. 
Sicadlcg.cumrcs.47.§.fedfiStichus.infraeo.nonquarriibi 
vtrius  fit  ele(flio :  fed  quo  cafu  eIci5tio  eft  hxredis,  vno  ablcn- 
tealtcr  poffit  pecete.  Sicetiararefpondcndumadlcg.huiuf^ 
modi.  8^.§.ficuihomo.  J.  eo.  naraibi  lcgatarius  Stichutn 
oblatura  accipetc  noluit :  Stichus  mortuus  cft,  qucm  legara- 
rius  dcinde  petit.  Quiftio  iutciligenda  cft ,  quo  cafu  liceat 
hzrcdiStichumfoiuere^quod  intcrdumlicec.  Maiusncgo- 
ciunobiscxhibetl.4.detrir.vino,olcoq;lega.vbi  ele(5tio  da- 
turh^redi.Sedrefpodeoin  quatitateinccrcalocti  no  haberc 

quod 


»• 


» 


In  Itt.  T}e  legatli  ^fdetcom, 

<guoddix5raus.  Namceflatranopropter  quamdixiraus  elc- 
dionem  compcreielegarario :  (^uia  poteftas ei eft qiia  adlio- 
'  ncvtivelit.l.lifcnmslegatus.iois.^.cumhomo. infra.cod.ia 
hacautemfpecieiionagitur  aftioneinrem.  Siquisenimlc- 
gauetit  certum  pondus  olei,  nec  aliud  adieccrit ,  non  compe- 
iitvindicacio,vtdixirupraadl.i.nectranfitdominiun?reile- 
garar. 

Natura  vindicationis  hoc  non  paticur,  hanc  rcm  meam  cf- 
fc  aio.NuIIo  vnquam  temporc  potuit  agi  in  rem  in  hac  (pccie; 
fedcantum  inperfonam.  Neciusantiqiium  immutatumeft 
in  his  rcbu$,quar  cotiuentur  pondere^&c.  Sequimur  ergo  hic 
iusantiquum.Scioapud  Vlpian.in  Inftit.  tit.  delcg  lcgati  pcr 
vindicacionem  eas  res ,  quz  conftan t  pondcre ,  &c.  Sed  hoc 
accipiendum  cft  cumres  huiufmodi  lcgacurvtfpecics.l.  fed 
fi  certos.  f  i  .infra  eod.&  l.i.J.fi  deccm. vt  lega.nomi.caueat, 
Deinde  in  hac  fpecie  non  proponicur ,  teftatorem  habuifte 
oleuminpatrimoniofuo.  Imopotiuscontrarium  apparetex 
vcrbis  ilJis,cuius  gcneris  oleo  vti  folitus,&c.  Ad  has  coniedlu- 
ras  recurriiur  cumnullum  oleum  tcftator  reliquit.  Accer- 
tam  eft  legatarij  non  efte  eledlionem  cum  rcs  cas  non  reli- 
quitteftator,qua:Iegato  generalinoncontinencur.  Idenini 
colligicur  ex  1. 3  .in  princip.eo  citu.de  tritic.  idem  colligitur  ex 
leg.ndomus.y  i.infraeod.aliifquelocisfimilibus.  Legata- 
tiusenim  nonbabec  cledionem  a6lionum  inrebus  alienis. 
Vndediciturinutiliselcdlio  efte,  cumquiselegeritremalie- 
nam.I. i.de  opt.leg.dixi  fupr.ad  1.  f  .ferui  eleftione.  Cum  igi- 
tur  quis  hominem  gcneralitcr  Iegat,intelligitur  legarc  optio' 


Bom^ergo  «onfulere  dcbet  legatarius,  etficleftionem  noa 

Infuperiore  exemplonon  eft  obfcuritas.nifi  fottein  fa- 
cultatc  el.gendi.Similis  locus  cft  1,  fi  quis  a  fil.o.  5 1. lee.  fi  quii 
plurcs.Jupr.  eo.  non  obftac  d.§  .f  io.  l^arum  cnim  referc  an  di! 
camusmm!mumdeben,anfie<flionem  compctere  h*redi. 
quiminimumeleduruseft.l.44.fi,rarcli<aum§.vl.delcKat! 
z.Oppo.l.zo.quiduos.fupr.eo.Rcfpandcoibinonconftaie 
tc/>atoremdeccrtofcnfi(re.Ic.tlcg,,)itfortc,Vnumcxfrruis 
meisTitiodolcgo.  Legatumeftgcneralc,  ficucinfuperiore 
fpecic  Pluradicemus ad dictum $.f  io.D.ffcrcntia horum ca- 
f21o    V  ^"•''^''^^'''■'^'"""'^'""«'•'^•fiitafcrip.u. 

gcncraI..Nam  ib.  d.cicur  exiguum  eflc  pt;eftandum.Rcfpon- 
deo  diffimilcm  fpcc,em  eflc.  ,bi  Icg.,cum  cft  obfcurum  &  am- 

b.guum.nongencralc.Eceft.llafpccicsfimiIiorrecund;cfpe-' 
cici  lcgis  noftrs ,  quam  prioti.  nos  auccm  vtriufque  differen- 
tiaoi  oftendiraus.  ^ 

Adl.38.  LegatArius. 

LOcusdeclFeau  legati.  Legatumdicituracquirileeatario 
& qmdem ipfo iure.l.iTitio.  c^. defurt.  Dicitur acqui.i 

etiam)gnoranti.l.cumparer.77.§.furdo.delcg.i.hoccf]ac- 
cipiendummfivclitrepudiare.I.legacum.  ^.fuoracd.  I  i-^e 
quirtturanpo/Strepudiarcproparce.>  V.deturpofle,  vtfit 


ncm  feruorum,quo$  habet:  non  alicnorum,  nifi  aliudadum       eaderatio  partis  qux  totius.l.qua:  detota.^tj.f  ip.  de  rei  vind. 


iit.Sic  interprctamur,quia  duru  vidctur  cogi  harrcdem  ad  re 
dimendam  rem,quam  optauerit  legatarius.argum.I.vnum  ex 
famiIia.5)7.§.firein.deIeg.i.I.Sticho.  devfufrudt.Icgat.  Satis 
igitur  prob^tum  arbitror  elcftioncm  eflelegacarii.Ncc  cnim 
moucre  nosdebecquodalibi  diciturreocompetcre  cIe(5lio- 

nem.§.huicaurcm.lDftir.dca(aio.I.pIcrunque.  iS.fuprade         _  ^        ^ 

iure  dot.  Idemenimin  ftipulationibus  &aliis  contradlibus       temnereacfaftidire  liberalitateiateftatoris,  &eumquidem 


vc ficuracqmric tocum , cum  totum agnolc.c :  ica acquua' pio 
patte  cum  parccm  tantum  vult.Scd  Pomp.aic  non  poiTc.  Ra- 

tiohajcadfcrrifolet.Q^iaabfurdumvidcturparcimcoinpto- 
bareiudicium defundli.parrim cuerrere.  1.  natn alfurduiu.^. 
de  bon. liber.  Hsc rario  vider ur  obfcurior  eo  quo J  qairitur! 
Ego  aliara  adduxi  lib.  i.de  iurc  accicic.  c.  3 .  Quia  vidcrtur  ( 


con- 


locum  habet,  non  in  legato.  Interpretatio  fit contra  ftipula 
torem,qui  potuit  apertius  exprimere.I.ftipulacio  ifta.  3  8.  $.  in 
ftipulacionib.l.quicquid aftringendx.99.de  verb.oblig.  At 
'magis  fauccur  legatario ,  in  cuius  potcflate  non  fuic ,  vc  aliter 
tcftatorloqueretur. 

Huic  fimileeft  quod  dicitur  de  condirioneimpoftibili.l. 
impofCbilis.  7.de  verb.oblig.  1. 3 .  dc  condit.&dcmon.  Dcni 


iniuriaadfic6re,cumillahberalirasipfi  non  noceat.Cicaui  lo- 
cum  Scnecac lib.  i.de  bcnefic.  vc  olienderem  ingrati homini* 
effe  &  infolentis.  Vifum  eft  igirur  iuris  auaoribus  hoc  moro- 
fumfaftidiumferendum  non  cire,  prajfercim  iniis.quxcefta- 
mentorelinquuntur.  Nammagisfauctur  fuprcmsmorien- 
tiumvolunrati.l.i.C.defacrofanca.ccclefDixeritaliquishac 
ratione  ficri.vt  lcgatarius  no  pofli  t  omnino  rcpudiare.  Q  uod 

... «/7».  .,:n.l; ; ■       .     i  -i  T>r.       .      .>-'.. 


quc  nc  cui  durius  hoc  videatur,ait  Vlp.ex  fcntcntia  CafTij ,  ica  vcrum  efler,  nifi  alia  maior  ratio  prohiberet.Eft  enim  inciuile 
dedionem  compctcre  Icgatario  ,  vt  optimum  eligcre  non  quenquamcogiacccpcarequoddonacur.l.hociure.i^.^.noa 
poffit.  Poteft  enim  qucmlibct  optare  etiamfi  vnusalio  fit       potcft.de  donat.ff.  Hadtcnuscrgococrceturinfolensfafti- 


melior ,  aut detcrior.  Nam  alias  optionis  nulla  eflet  vtilitas. 
Scd  fi  vnus  fit,  puta  fingularis  alicuius  &  e3{cellentis  ingenij, 
dodtrinx.artificijferuus,  hicnonpoterit  eligi.  quianoncft 
crcdibile  tcftatorcm  deeo  fenfiffe.  argura.  1. 6.  obligationc 
generali.de  pign.fupr.ExcmpIum  cft  in  fcruo  aftore ,  de  quo 
in  I.  vlti.  de  ofhc.  ptxfid.is  efl,  qui  familix  totiuscuram  gerit. 
Similitercum  eledliocft  hxredis  ,  poteritdare  deteriorcm. 
Sed  fi  quis  fit  pefEmus  ac  detcrrimus,cum  dando  non  libera- 
bitur.cft  forte  fcruus  infignis  caiufdara  nequitix  &  improbi- 
tatis,vtm3gisnon  haberctalcmfcruum  cxpcdiat,quamha- 
bcre.Huc  percinet  l.fi  hxres.^^.infr.eo.H^c  intcrprctatio  ni- 
titurxquitace,  acvcrifimiliteftatorisvoluntate.  Exemplum 
eft  fimile  in  I.  fi  cui.  9 .  fupra de fctuit.  vbi per  quamlibet par- 
tcm  ire  3gereliccbit,ciulli  tamcn  modo :  nam  quxdam  infer- 
mone  tatite  excipiuntur. 

Vcnio  ad  alteram  pattem  legis.  Ponitur  cafus  in  quoe- 
ledlioeft  hxredis,  cum  decertofcnfit  tcftator  vtin  cxem- 
plo  1.39.cumferuus.alias,apudlulianura.  §.fcio.  Hiccafus 
differt  afuperiore.  Infupcriore  non  fenfic  teftator  dc  ccr- 
to  :  fcdlcgauitgcncralitcr  noncuransquem  feruumfumat 
lcgatarius.  Hicfcnfitdccerto:fednonapparetdequo.  Aiti- 
g'cur  hxrcdis  effe  eledtioncm.Specics  de  lance,codcm  modo 
accipienda  cft,cum  tcftacor  fenfit  de  ccrta lancc.  Scd  cur  po- 
tius  in  hoc  caiu  clcdio  eft  hxrcdis  ?  Ref  pondeo ,  hic  ambiga- 
umcflc&  obfcurumlcgatum.  Pariiabeftquinoraninonul- 
lumfit.argu.l.duofunr.  10.  dctefta.tute.&l. fifaerit.infr.de 
rcb.dub.Confiftit  autcm  hoclcgatum  cx  quadam  humanita- 
tc &  voluntate ,  &c.  Magis  nocct inccrcitudo , qux  vcrfatur 
circa  perfonas.  argu.J.incertis.  loftitu.dc  Icg.  vc  alibi  diximus. 


dium  legatarii ,  ne  hceat  ei  partem  aliquam ,  quafi  dicis  caula» 
acceptare,&  rcliquum  rcpudiare.  hxc  ratio  probibilis  cft,  cu- 
iufmodiferefuntin  hacfdentiaciuili.  ItaquePauI.aitial.4. 
deleg.  i.  vcriuscflencmincra,&c.  quiavidebatur  fi.bcilicec 
differendo,  polTedefendi  concrariuni.  Indeconfeqnicur,vc 
totum  acquiratur  ei ,  qui  partcm  agnofcic.I.fi  cui  res.f  S.dc  le- 
gar.2.Alceraparsaccrefcitetiaminuito,nclcgatumdiuidatur. 
Hocautcm  locum  non  habet ,  fi  duobus  rcs  eademlegata  i\t. 
Nampars  abvno  repudiata.altcrinon  accrefcicinuico.§.  v 
bi aucem.  Cod.de  caduc.  tollend.  Ccllat  enim  hicratio  fiipra- 
dida.Non  poteft  fadum  eius  reprchendi ,  quafi  voluntatein 
teftatoris  fpreucrit.  Itaque  in  dida  leg.  4.  dc  legat.  a.  dicitur, 
Ncminem  eiufdera  reilegatx  fibipartcm  vclie  ,  &p3rtcni 
noUe.vctius  cffe.Cum  igitur  duo  fan  t  lcgatarij,  vnus  non  co- 
gicurparcem  altcriusacccptarc.  Sedadhucineocafulocuni 
poteft  habcre  rcgula  noftra.  Quia  partcm  fuam  cogitur  auc 
totam cognofcere ,  aut cotam  repudiare.  Eadem  eft  cuim  ra- 
tio  partis ,  qux  rotius.  dida  leg.  qux  de  tota.  f upra  d t  tei  vin- 
dic.  Item locum non habcc regula, cum pluralegatarunt vni 
relidta.lcg.  f  .delcgac.z.  Videturcn.m  hocnon  abhorrcre 
avoluntacc  tcftatoris,  quires  fcparatas  reliquir.  Noscnim 
hicrefpicimus  maxime  ad  voluntatem  teftatoris,  vtiamdi- 
xi.  Prxtcrca  ,  locus  non  eft  regulx,fi  legatadus  deceflctir 
duobus  hxredibus  rcli(ftis.  Nuilus  enim  poteft  argui  co.i- 
temptuslcgatarij  in hoc cafu ,  cum  diuiditur intcr  eos  obli>;a» 
tio pro pactibus hxrcdiraiiis.l. i .Cod.  fi certum petat.  Vbi.A 
quifque  agnofcit  quod  fibi  competin.  Necnouuai  cft  jd  ii- 
cetehxrcdi,quodnonlicuit  defuniibo.Ieg.vhim.de  cuidiou. 
cum  fiiflilib.Oppon.1. 1  .§.ex  his.  de  vcrbo.  obligat.  ex  perfo- 

Yy    4 


53<^ 


Tranc.  Duareni  Comment. 


na  h^rctJum  noti  mutari  conditioncm  cblgjtlonis.lrcm  op- 
po.i.Ciii£undas.^?.infradccond.&:clcnsonitrs.hincdc-p!!i- 
rcs  pro  fingulari  petfona  habcndos  elTe.  Refpordeo  ad  vtiu- 
queobicctum,videdumeireanfadem(icratio  in  harredibus, 
qux fuit in def undbo.Cum cnim  tatio cft eadem,  omncs hx- 
rcdcshabenturlocovniuSjVtind.l.cuifundus.Hicauiemdi- 
uetfa  ratio  eft.  Is,quiaccept3t  partc:i»  tantum  fuam.non  po- 
teft  dici  c5 tcmncrc  libcrahta tcm  ceftatoris.  alrer  vcro  qui  re- 
pudiat  partcm  fuam,  fortafte  contcmnit.  Scd  non  potcft  cius 
faiflumrcprchcndi.  quia  totumquod  fibilcgatum  cftrcpu- 
diarjDonparteni. 

Ad%^  Sikgatum. 

QViftioadfinis  eftfuperioridc  acquifitionc!cgati,&cf- 
i.  (fiu  ciufdem  fpecies.  Pndinm  (cruiens  fuii lcgaturo, 
qcwj  legatatius  teculkt ,  an  ficconfufa  feruitus  ?  Amittitur 
leruitiTscnmidcmvctiufqupprid'jdominuscn"ecccperit.l.i. 
fiF.qiicmadm.feruit.amit.  Nemoenimpotcftfibideberefcr- 
uicutcm.l.io.quicquid.com.prard.l.^.vtifrui.fuprafivlasfru. 
pct.atiegatariushicdominuseftcincipitpiaEdii  feruicntis.  n£ 
acquiritur  domiaium  etiam  igoorafiti.  I.  cum  pacet.77.  J.fur- 
do.delcg.  z.  Pompon.tamenait  cOnfufam  (eruicutcmnoa 
eire.Qaiaintelligiturlegatumnunquamfuiflcquodrcpudia- 
tumelt.  Quoddicitur  deferuitutc,  &c.id  accipienduracft, 
cumquis  vcrum&  naturalcdominium  confcquiturpet  ap- 
prehenfioncm,&c.§.Pcrtraditioncm.Inftit.dcrer.diuif.l.i- 
dcacq  pot.l.traditionibus.  C.depad.hocdoroiniumlcgata- 
tijeftcxquadamfi6lione&iurismtetprctatione.l.i.$.vtruin. 
infrafiquis  infraud.patron.  Siagnoueriticgatum,fingicur 
aiiedoavinusfuiflc,ctiamfinc  3pprchenfi0ne.fi  repudiaue- 

rit^  fingitur  nunquara  domrnus  fuiile.  Idem  dicitur  in  I.fi  tibi 
hoino.SX  §.cumferuus.infr.eo.Spcciesdefurto,dequahic, 

Tditficiiisnon  cft.vidcl.aTitio.5f.de  furt. 

jidl.^Q.  Cumjeruui.  * 

LOcujdeeo,quodconfi:quitutIegatarJusexteftamcnto. 
Dcb.um  noneftquin  dcbeatutquod  lcgatumeft.  Scd 
inde  multx  oriuntur  qujcftioncs,  cuiufmodi  cft  illa  dc  interi- 
tu,quam  traftauimus  fup.in  l.non  amplius.Quxftio  non  dif- 
fim<lis:Siinfugafitautablens,&c.CaufadQbitationis,quiaid 
ceftaror  non  dixit.Sed  tamen  hocpcrtinet  ad  ofHcium  iudicis, 
quafi a  voluntate  ccftatoris id  alicnura  non  fit.  Poteft  etiam 
exigi  caucio  depctfequendo ,  &c,  l.fcruo  lcgato.cJf)  .§.  vlt.hic, 
Eft fbpulatio  iudicialis.dc  qua  in  1. j.de  vcrb.oblig.  Oppon.l. 
cumrcs.49.eod.  vbidiciturreni  pracftandamelle  vbircli<^a 
cft.Idemdiciturin l.quodlegatur.jS.fupr. dciud.  Ergo non 
cogetut  hires operam  ac fumptum  prjcftarc.  Exiftimo  quod 
hic  dicitur  de  opeta  &  fumptu,intell>gendum  fi  rcs  abclle  coe^ 
pctit  poft  mottem  tcftatotis.l.fcruus  legatus.108.  in  ptin.inf. 
eo.Infpicitur  ergo  tcmpus  morcis.  Alij  aliter  conciliant ,  prac- 
ftandam  efle  rem  vbi  rclidta  eft ,  nifi  fit  in  loco  valdc  retaoto, 
& longioquo.  Prarftiti enim debet  vbi  vcrifimile cft  tcftato- 
rcm  voluilfc.d.l.cum  rcs.49.infr.  eo.  alias  legacum  inurils  le- 
gatario  cllcc  quod  alienum  eft  a  voluncate.arg.l.fi  res  obliga- 
ta.<>7.infc.hoc  tit.  Diftindio  noftra  magis conuenit  ientetia: 
Iiirifconl.  fatcor  camen  non  femper  eile  rcm  prxftandam  vbi 
relidtacft.fi conttariasppareatvoluntascxconicdluris.  Sed 
quz  coniedlura;  Iufticiant,n6  poteft  in  vniuerfum  diiiiniri.Id 
enimpendccexarbictioiudicis.l.voliincatis.  Codicsdeiidci. 
commilT. 

Ad%.¥rH£im. 

DTxiquod  fitiudicisofficium,cumreruHs  legatus  infuga 
.ft.vellonginquo  ablcns,  vtisrequiratur  &pr*ftetur. 
Oitendifumptum  eircptzftandum  ab  hattede,  quamuisdc 
fumptu  nihildidum  fit,  &c.  Multa  enim  veniunt  in  hociudi- 
cium.dcqaibusaihilcautumcft.proptcrvoluntatcmacvcri- 
fimilem  vuluatatem  tcftatoiis.Haiulmodi  (unt  fiu^tus ,  vfu> 
ra?,&alixhuiufmodiacccfiioncs,  dequibushicVlp.nosfigil- 
latim  de  his dicemus.  Fiudus ergo debcntur legatario.&  cx- 
tat  tic.  dc hactcC.de vfur.  &  frudiibus  legat.  Nec  cnim  ob- 
feruaturdjfFercntia  lcgatorum  &  fideicommiflorum  :  itero 
damnacioBis  &  vindi6ationis,de  quaapud  Gaium  lib.i.Ioftit. 


hi  difFcrcntia  fublari  fiinr,  vt  iam  farpedixi.  Frudtum  idpto- 

Eric  Vocamus,quod  cx  rtipfanafcitur.l.  i  zi.vfur.de  ver.  fig.  tc 
.fi  nauis,(Jz.fupra  de  rci vind.  Scd  latius  pro quocunque co- 
roodojquod  ex  re  pcrcipitur,  accipicur.l.iccm  fi  fundi.9.  fupr. 
dcvfufrud.l.vcnacionem.zd.dcvfur.fupr,  Qusericureiquo 
tempoic  debeantur  hi  frudtus?  Vidcnrur  ex  teinpare  tantum 
litisconteftatx,  quiaftti(5tum  eftiudicium.l.  videamus.jS. 
dcvfor.&hoc  videtHrfaciscxprcfluml.quxfitum.5)i.§.vhi. 
infr.eo.fimiles  ioci  f unt  in  l.i  .i.  4.C.de vfur.  &  frudtibus  lc- 
gat.Scd  verius  eft  cx  ccmpore  morac  deberi.  I.  cum  rcs.  49.^11- 
fr.cod.&I.^.I.Paulus.devfur.fupra.  Namfimileefthociudi- 
cium  quadanrenus iudiciis bona:  fidei.l.  in  minoium.  Cod.in 
quib.cauf.inincegr.reft.Moraautcinfit  ciiamfine  contefta- 
tiono.l.mora.Ieg.  fciendum.de  vfar.l.  23.  fi  ex  legaci  caufa.  de 
vcrbor.oblig. 

Nee  contrariunieft  quod  alibi  legitut  de  Itce  conteftata. 
Narovcrumeft,poftlitcm  conteftatam  deberi ftuiftus. -fed 
Don  inde  c  fficitur  ante  litem  comeftatam  non  deberi,fi  foite 
niura  antc  faiAa  fit.Et  animadueni  refctipta  fere,  aut  refpon- 
f  a  efle,in  quibus  litis  conteftatx  fit  mentiOi  C.  de  vfur.  &  fru- 
6tibus.&d.l.5i.qusfitum.§.vitini.infraeod.Idcoitarcfpon- 
fum  eft,  quia  non  proponebatur  fa Aam  eilc  moram  ante  li- 
tem  conccftatam.  Acnecuifotccvideatut  infolenscflehzc 
intcrprctationoftra,  ficinterpretatutPapinian.  lefcriptutn 
quoddam  M.  Antonini.l.  j.dc  vfur.  Vc  fru^us  capiac  fideico- 
miirarius  poil  fententiain.vbi  addit  Papin.nifi  mora  ante  len- 
tenciamfadtafic. 

Nocandum  cameneft  fiinrem  agatur,fruiAusrefticuen-' 
dos  ellcetiarofi  morafadta non fir.l. 41.  Heieunius.de  vfur. 
vbi,frudtus,  quipoftacquifitum  excaufa  fideicommiffido- 
tiiinium.SirailislocusinI.88.fitibihomo.§.cumferuus.infr. 
eod.Tcnctur  autcm  hsrcs  non  tantum  ad  fru(ftiis ,  quos  per- 
ccpic:fcd  cciam  adcos,  qui  percipi  poruerunt.  Nullum  enim 
habet  titulumquo  excufari  pofUtab  horum  frudtuum  piae- 
ftatione.Quamuis  alias  vulgo rccepcum  fic eu.^,  qui  ciculura 
habcc  non  teneti  ad  fru6tu$  percipiendos.  leg.  fi  f  undum.  1 7. 
Cod.dc  rei  vind.  Titulus  pro  h4rrede,non  pertinet  ad  rem  lc- 
gatam,cuius  domtnium  acquiriturftatimlegatario.  Lcgata- 
rius  quodam  modo  quifi  hxres  eft  in  re  legata.l.id  tcmpus.ia 
fin.i4.infradevfucap.  Hucpertineti.80  iegatum.de leg.i» 
frui^us  autem  intelligit  Vlpian.quos  percipei  e  potuit  legat  a- 
riu5,non  hxrcs.  dubitari  eiiim  de  eo  potetat  quia  forte  ixi» 
duftiiavniuseacft  vt  pluscoIligeiepoflitfiuiAuu,  quaroal- 
ter.  Ec  fane  difficilis  eft  quxftio  cum  qux  ricur  genci  alicer ,  fic 
vulgo  agitata.  Oifticulias  proprie  nafcitur  ex  I. f .domum.C» 
de rei  vindijbi,cum  pcnfionibus,quas  percipit ,  aut percipere 
pocerat.idcm  dicitur  ia  l.i .  C.de  pctit.harrcd.  Re^pondco  v- 
trunque  vete  dici,quos  percipere  pocuit  petitor,  &  quos  per- 
cipcre  potuic  pofrefrorNoQ  funt  hxcrepugnantia :  fed  diuer- 
fa.  Ecfxpiusaccidit,vcaon  magnopercreferat  vcrumdica- 
mus :  quia  pcticoris  fort  e  non  cft  maior  induftria ,  quam  pof- 
fc(Ioris,£tcredibiIeeftidaccidifreinfpccied.l.domum.C.de 
reivind.  Nonfuitautcm  propofitumapcticorequodmaio- 
risinduftrizcfret.quampofrcfrar.Rcdtcrefponditfecundum 
quxftioncmpropofitam.  Duzigiturfunt  quaftioncshicfe- 
parandz ,  ac  diftinguendx.  Vna  h  poflefTor  plus  pctuit  pcrci- 
pere ,  quam  peutor.  &  dicitut  cencri.d.l.  domum.  Aiteta  eft, 
quK  cx  ptioie  nafcicur,  fi  plus  potuit  percipi  a  pccit  oi  c ,  quan 
apcfriflbre. 

£t  bicdicitur  racionem  petitotis  habendam  cflc.idem  dici- 
turind.i.finauis.  derei  vindic.  Anpccicor  frui  potuentfiei 
poftidere  licuifrcc  ?  idquevidecur  zqjiflimum  clle  nealias 
damnun  patiacur  pctitor  ob  culpam  aitcrius.  Sed  quiri  e  con- 
trario  ,  fipluspercipcre  potuciit  pcflellor  ,  qu.impecitor: 
quiapoflefrorfortectatmagisinduftiijs?ExiflimuoonpoCi 
fc  hos  frudtus  pcti.ex  mora  alterius  non  deber  petitot  lucrum 
facere.  fatiseftfidamne  nonaificiatur,  hucpercinetlex  ^i. 
cxtcrum.dc  rci  vindicat .  Improbe  defiderabit  petitor  fiudut 
xftimari,  quicxarcificioeius  percipipotuctuut ,  quodarti- 
ficiumfuroptibus  pofTeflorisdidicit.  Qupddidtum  cft  de  fru- 
i5tibus,id  extcnditur  ad  omnem  commoditatem,  quxpio* 

fiter  rem  petcipitur.H^c  omnia  dicuntur  cfT-  loco  fcudt  uum. 
eg.merces.  29.  fupra  de  pccit.hzrcdi.  non  cnin^  ex  corpoici- 
p^  aarcuatut.Lui.vfuta.de  vej;bo.fign.infi;a.Dicuaturhirc 

vuigo 


fn  Tit,Delegatis^fidsk. 

VulgofruiflusctaitesnouiDepte.  qulaciuiliquadani  tatione, 
pro  trutSibus  habcntur.  Sicui  dicicur  ciuilis  poirellio.  Eadem 
eft  ratio  vfurarun.fi  forte  pccunia  legata  fic.  C.dc  vfur.Sc  fru- 
&\h.  Nocain  vfuiisrpcdari^onfuetudinem.l. tutor,quire- 
pertoiium.iJ.fupraJcadminiftr.tuco.modofupralegicimam 
quantitacem  non  cxi^antur.l.cos.  Cde  vfur.idcm  deaiftima- 
tionerci.  Poftinteriiumdebtcurxftimatio.quamuismodo 
fuerit lcgata: ficuc fr udus.  Inftuiilibus h.^c fimilia non funti 
Nam  &in  ftipulacionc  quoque  idem  recepcumeft,  quam- 
nisftridiorficinterpretacio.kg.  fiferuum.5  i.§.(cquitur.dc 
yerbo.obligat.diccmus  ad  d.l.cum  res.  §.  vltim.  Venit  etiam 
Id  hoc  iudicium  onus,vtilicas,omnc  c^uod  inceteft,d.l.cum  rcs. 
inprincilfc leg.fi  cibihomo,  88.§.cumrcruus.  &:quodabcft, 
quodquelucrari  potuiclcgatatius.l.  ficosnmifta.  temratara 
haberi. 


Ad%.Sitjtiliatkf(i. 


ni 


OViaiodceffbau!eg,Ki.ResI<;gataacquJriturIegatario 
fc.'"shxredibus.§annouiirimo.C.decad.tol.Spcde>: 
T.uolapidemca=dcrcliccto.xi!lofundo,cxiilalapiddina:a.> 
Titio  tantum  id l.ceat .  quia perfona dcmonftrata  cft :  an  vc- 

roet.amh;Ered;?Dubitatioeft,quialegatatranfcuntadh*rc. 


dem.vtiamdixi.  Itcmleruitusquxdara  hiceOevidetur.qux 
rcm(cqu.tur.l.,5cumfundo.deicruit.ruft.priediQr.nmra. 
led Vlp.inqu.cad hsredem  non  tranfirc.    Nam  fcruitus pet- 


lonahs lcgaca non  cranfic  ad  hxredem.  1.  z.  3.  quando dies  lc 
gatccd. infra.  S.cut ftipulatio vtifrui hcetc ad hxredcm non 
pcrt,ncc.j8.ft,pulat,oifta.§.fiquisita.infradcvcibor.oblfg. 
Sedquarc,ud.caturpetfonalise(re?dubitationafdcurexd.l. 


M%.Si  Titiw, 

LOcus  de  effeft  u  legati.  Si  eroptor  venditori  legauerit  reiti 
/cnditam,quac  fic  vis  huius  legati?  Nam  vidctur  pr.mafa- 
eie  non  valerc  legacum.nam  rei  propria;  non  valet.l.propria*. 
C.deleg.l.cxtera.4i.infraeod.Etanimaducrtcndumeftrem 
dcbitam  clTc  ceftatoii ,  quamuis  adhuc  venditoris  manferic 
antetraditionem.Qupddiciturrcmmeammihiinutihterle- 
gari ,  intelligc  fi rcs ica  fic mea vt  non  poftit nihi  aufeti i.  leg. 
non  quocunque.  8 1  .§.  fi  ex  bonis.  hic.quxtitur  ergo ,  qux  fic 
vishuiuslegati?Vlpia.diftinguic,quiavariJcafusfunc.Primus 
cafuSjCumvenditortradittsmemptori  acccptoprctio.  Dici- 
tutin  primis  venditotem  adione  excmpto  libetatum  cfte. 
Vcndicot  libetatur  ttaditionc  tei  venditx.leg.ez  empto.de  a- 
dio.cmpt. 

Dcinde  dicirur  cuir  po  (!e  f  etere  rem  quam  tradidir,vt  fibi 
Icgacam.  Siabiniciofuiftet  teftatoris,poftetvindicareeam. 
Ergo  noua  illa  acquifitio  dominij  non  Iropediet  quominus 
viudicet.TradcQs  igicut  rem  empcori  noa  incclligitur  renun- 
ciaielcgaco  ,  idcoenimttadere  videtutrem  ,  vtdcbitamex 
caufa  vcnditionis:  quia  in  telligit  adlionem  fibi  faluam  mane- 
re  ad  pcteodum  ex  teftamento.  Aade  quo  libetum  noneft 
einonfolucfc  fi  emptorpetat:  quiapoteft  mutare  volunta- 
tem.l.  4.de  adimen.legat.  Dixerit  aliquis,nonne  teftacor  exi- 
gcns  ab  co  vidctur  reuocare  lcgatum ,  ficut  cum  teftator  alic- 
natrcmlcgatamnullancceftitate  coa(5tus.<'  l.fideicommifta. 
I.i..§.fircm.dcleg.  j.  Imovideturlocusapertusefledehoc 
genctelegatiinl.  non folum./.^. libcratio.de liber.legat.  v- 
bilegatum  libetationis  euanefcit,  fitcftatorviuus  exegeric. 
Rerpondeo  (peciesdiflimilesefte.  Hiclcgatanoneftlibera- 
tio,fedres  ipfa,quxdebebatur(pecialitet&cxpfc(nm.  Qua- 
uisigitur  teftatorviuus  ezegerit:  tamenres  adhuc  fupetcft, 
in  qua  corififtic  legacum.  Cumlegat  libetationcm ,  fublata 
obligacione,nihil  amplius  rciiquum  cft. 

Sccunduscafus  cumemptorpoft  teftamecii  ttadidittem: 
fcdpretiononfoluco.AitVIp.eumconfcquipretiumadtiono 
cx  cmpco,&  rcm  a^ionc  ex  teftamento.  Itaq-,  confcquicur  re 
&precium.quiadiucrfacaufaeftvtriufqipctcndi. 

Tcrcius  cafus,  cura  vcnditori  prctium  folutum  eft,fcd  rcm 
nontradidic  empcori.  hoccafuintclligituretiam  legatalibe- 


cum^ndo.Nammeafpcdcpertenonfieriquoininusmihl 
aquamducereliceat,resfacisclaraeft:quiaproponituracqui- 
fitamcfliferu.cutemfundo:deinde  adie/amcfib  vulgareni 

claufulam,pcrtenonfieri,&c.Illaramenclaufula:quxacccf-. 

lonaeft,nonfac.tvcferuitusconceiraprxdiopcr(onalisfic.In 
hac aiaccm  fpccie  teftatot his  verbis  tantum  vfiis eft ,  vt  liceac 
T.tiolapidem  cxdcre;  necaliudquicquam  cft  in  teftamento» 
cxquoappateat  conceflameftilcruituccm  prxdioalicui  la 
dubio igitur  non  diccmus feruitucem  realcm  efle.  Huc perti - 
nct locus ille in fignis,qui  rem  hanc  magnopcre  illuftrac ,  in  1. 
pen.patct filix.dc fer.  leg.  Simile  excmplum  in  l.pen.  Lucius» 
dcferu.f.ruft.prxd.fup.  Conceflumeratiusaquxducenda: 
hisverb.s:  Permittocibiaquamducere  cxfoi.ceinco  indo- 
mum  tuam:autad  queascunqi  locum  voliietis.ait  lurlcon  v- 

fumaquxper(onaleadhxrcc;eScij,qi.8fivfudrj,t.afmittiro' 
opcrterc.  Ex  verbis  apparct  non  cllc  conceflam  (eruitutem 
«d  vtihtatcm  prxdij  ai)cuius:fed  ad  perfonx  ipfius  romodum» 
SeruKus  non  intelligicurpradii,  nifi  prxdmm  aliquod  vici- 
numfir,cuiusgratiaconccdatur.l.crgo.j.defcruit.ruft.prxd. 
hxcigituraquanondebeiuriureferuitutis.quiaquocisnqua 
dud poteft  arbitrio eius ,  cui  concelFa  eft.  fadt  1. 1  .§.  Prxierea 

Labeo.de  aquaquotid.vbr,eifiquidamdu(ausaq!iarumnon 
licfundi,  qui3quocunquedudpo(runt:camenadidincerdi- 
(ilum  pcrtinet.  An  vcro  poflit  lcgararius  c?dere  quandiu  vixe- 
rit,an(emcl,quxftiofa<aicft,&iudicaturexconicduris.  S£ 
quiderahxredismetiofaaafit.duplcxcritlcgatum.LjS.fti^ 
pulatioifta.§.fiquisita. 


fine 
fubire 


LOcusdeacquifitionelegati  ,  anacquiratlegatarius 
oncre.quod  rci  lcgatx  imponitur :  an  vero  id  onus  fu 
debeat  .<'  Vlpian.ait  hxredem  folucrc  pro prxterito  temporo 
ve6tigal,veltriburum,vclfolarium,veIcloacarium.Solariunn 
dicirutquodpro(olopcnditur.l.z,§.  fiquisnemine.infr.  Na 
quidinloc.pub.RomxmuItierantaquxdudtus&cloacXja- 
dco  vr  dicarut  penfilis  &  fubtetnauigata  vrbs  a  Plin.  In  his  tu» 
cndis  5c  inftaurandis  ingenti  fumptu  opus  erat.  Ait ergo  VlpJ 
hxredcmfoluereveftigalprxteritum.&c.Oppo.l.Imperaro- 
res.dcpublica.vbiipfaprxdia,nonperfonasconueniridebe-» 
re  didtur,  vtemptor  reneaturnon  venditor.  Sol.  dubiui» 
non  eft  quin  fifcus  poflic  conuenire  poflcffbrem.  did.  I.  Im- 


racio,&  agit  ex  tcftamcnto  vt  libeietur.Quxritur  crgo ,  qui  J       petatorcs.Sed  quxftio  cft.an  eo  nominc  tcneatur  hxrcs  lcga- 


contineacurhoclegaco  ?  Idcerccpendet  exeucntu.  namre 
tradita,continccut ipfa  tcs: re non  tradita , liberatio.  Poftre- 
mus  cafus  cft ,  cum  reftator  iegat  mihi  rem  fibi  venditara  non 
a  tr.c,fed  ab  alio,tunc  inteiligitur  mihi  legare  ius,quod  haber, 
vt  dixi ad lcg. (crui.  §.  cum  fundus.  (upra.  Nomen  igirut nu- 
dura  continetur  hoc  legato ,  id  eft ,  adtio  ex  empto.  Libera- 
turhxrcs  a<5tionemprxftando.facitl.  (eruumfilij.44.§.qiti 
chirographum.infra  eod.  Quxftio eft,an hoc ca(u hxres dc- 
beatpreciumfolucre,anlegatarius?Quxftiofadbieft.Vidcn- 
'dumenimquidadlumfitex  eoniedluris.  Siidnonappareat, 
receptum eft  hxredem folueredebcrc,nealiaslegaturainU- 
tile  ficlegatatio.argu.  I.  quiconcub.nam.i5).§.  qui  hortos.dc 
leg.}.&l.h!Sverbis..oi.§.vlr.co.ti.Iccmalioargumentohxc 
opinio  dcfenditur.  Cum  r omen  alicui debecur,  prxftari  de- 
bct  aiSio  cfticax,qux  nulla  cxceptione  elidi  poflic.l.fi  nomcn. 
&l.fcq.dchxre.vend.  Atinhoccafulegatariusagcsfumrao- 
uetur  cxceptioneptctij  non  foluti.l.  lulianus.  ij.§.  ofFerri.de 
ailion.cfflpt. 


tario?Et  didcur  teneri.arg.l.fi  res  obligata.  f  7.infr.co.  Fac.c  I 
cumpofleflor.decenfib.infra.  QuiddefuturorcmporefHis 
verbisindicat  Vlp.adlfgacariuropcrtinerc.  Ethocaliislocis» 
clatiuscxpreflumeft.I.quxto.  infr.de  vfufr.lega.Lhadcnus» 
tlevfufE.l.fipendcnces.eo.cit.Ertenimonusrci.L  vlt.C.fine 
ccnf. vel  rel.  Aquum  cft  igitur  cum  ceneri ,  qui rem  poilidEtj, 
eaquefuicurk 

Opponicurl.qui  concubinam.  ij.^.qnihortos.  deleg.  j^. 
Relpondeo  ineafpecie  onujpcrtincreadhxrcdem,  obve- 
rifimilem  tcftatoris  Voluntaccm.  Tcl^acor  .bi voluit  ei  ftu- 
Qixa  donarc:  at  lcgacarius  cmercc  frudus  illos  fi  mercede? 
pcndcrcr.  Inveftigali,  dequoloquimur,  noneadcm  ratio 
eft.  Vcdigal quod inducitur publice fundo , (olec modicuri» 
effe.     Mcrcesfundi  looati,  eft  vclutipretium  fru<5tuum,iS» 
exxquari  foletfrudlibus»  nonalitcracincroptione,  &veu- 
ditione.    OpponJ.hisverbis.  ioz.§.  vltim.de  leg,  j.fedfpe 
ciescadiflimilis  eft  noftrx.     Lcgatarms  non  pcceft  con(e 
^ui  tnihciam ,  nifi  hcc  omnia  foluancur. .   Hxres  igicuc  ci>t 


533 


Franc.  ^nareni  Comment. 


iuspoffidendi.qiiarvctbaaddunturaddccljrationcmprxce- 
dcntium.Stcn6obltacquoddicicurdelegato,&c.Miil(o  mi- 
nusquoddii.ituiiie(Hpulatione.l.i4.  Muirumifnereft.n^fr. 
de  verb.oblig.fcd  bodie  exsquata  lunt  legita  fideicomriiiffis. 
Li.fupraco. 

Adl.  4.o.Sedfires  diend. 

Dlxi  cumreslegatur.qn^-non  cftincommercio,  inuti- 
lc  legatum  eflc,nec  dtbeii  a-ftimation^m.  Quid  filc- 
gatarius  eiusrci  commercium  non  habeat  .""  fieri  enimpo- 
tcft,  vt  ruincommupi  hominumcommcrcio  ,  eius  tamcn 
non  habcat  coaim<;rcium  aliquis.Exempli  gratia.  Praedia Ita- 
licanon  mancipantui  pcregrmis ,  nifi  quibus  commerciuni 
datum  eft. Vlp.in  Infti.  tit.  de dominiis  & acquifit.  rer.  Pere- 
grini  igicur  non  habent  eorum  prsdiorum  commercium, 
quauis  alias  fint  in  commercio  hominum.anperegrinus  a^fti- 
mationem  confequeiur,cum  prardium  habere  nequcat?  VIp. 
ait  asftimationcm  dcberi.&  oftendit  hoc  intcrcfle  intei  hunc 
&fuperiorcm  cafum. 

Similc quiddam  legitur in  1. 1 1 4.fih'u$famih'as.  §.  fi  quid a- 

licui.infr.eod.  vbidicitur,licitc,quodficintcrprctatusfum, 

lud  de.vcrb.cjbli.  Itaq-,  fi  res  non  fi t  in  commen  io hominum,       id eft.lege non  prohibente.  Nam  fi  lex prohibeat  alicui lega- 

jionvalctlcg3tum.d.§.  Nonioluro.qUifumptusvidcturcx       re.omninoinutile  eritlcgatum.i.  iii.  Siquisinqailinos.§ 


intumbitonus  dandirei,  ea|-r,Tft-iredebet  fine  quibusdati 
non  potcft.ac  credibile  eft  ica  ieaiuic  teftatorem. 

Ad%.  Scio. 

QVxftio  cft  de  ambigaitatc,  q  ui  verfacur  circa  rcm  lega- 
ram.iam  fipca  nobis  traaata,pr.Tfertim  ad  l.kgato  gc- 
ueiui.cer.  Speciesminotdebetut.l.5?.f-mpcr inoblcuris.de 
reg.iur.l.fiicafctiptum.i4.(up.eo.&l.Nurois.iy.infr.dclega. 
J.  Hincdiciturele<aioefleha:!e^is,  qnia  verifi.uileeft.cun), 
quod  rainus  eft.clcdurum  efle.  l.fi  ita  relidum.  4  5.  iofr.de  1. 
i.atque  itaintelligcnda  eft  l.io  (T.qui  ex  pinrib.dc  ver.obli.v- 
bidiciruteleiarioncmpromifloiisefle.  Rcperiuntut  hicqux- 
dam  antioomiat,  dequib.dixi  addiift.l.  fiitalcriptum.  fupr» 
cod. 

Ad%.Conflat. 

LOcus cft derebus,quT legari  poflunt,Vel non.  Oftendit 
pid  intelligcndum  fit  cum  'Jicitur  rem  alicnam  Icgari 
pulle.l.cumremalieram.C.eod.§.non  folum.Inftit.cod.Ec 
certum  eft  rcs  alienas Icgari  pofle.  quia  poteft  hires  cas  redi- 
mcre.aiirlaltemiuftum  pre1iumdjre.Itg.14.nondubium.de 
leg.5.  NtcTcf .=rt an f.(cilis earuim  paratio  fi :.  Nam difficultas 
nonnoceclcgato,ficutnecftipuliiiioni.l.continuus.ij7.§.il- 


hocloco.  Noninterpcetabimur  teftacorcm  cogicafle  dcre- 
demptione, cum redimi  neqi.e.ir.  Icjque legatum vt nugato- 
rium reuciiur.Et aic Vlpia.  Fuiiofi efle,quod hic adiis magi$ 
conueniat  furiofo  homini,quamfan^  mentismon  quod iud  - 
candusfuiiofusobhaccveib3,vtplcriquaexiftimant.  Hince- 
nim  obferuant  ex  (ermonibus  iudicari  homincro  futioium  & 


vltim.inffaeod.  Nain  accidcre  poteft  vt  quis  capere  non  pot 
fir,vt  eommcrcium  habcat;& tamen  nulla  lege prohibeatur, 
vt  pcregrinus  in  fpecic  noft ta.  nam  nuHa lege  prohibitum  eft 
eilegatc.  fed  ideo  non  valet  lcgatum,quia  nulla  lex  reperitur, 
qua id  confirmetur.  Quje iure  ciuih  fiunt non  valcnr.nifi  in- 
ter  omnes, inquit  Boetius  ad  Topi.  Cicero.  Aliud  non  diffi- 


dementemtflc,  ficut&cxleg.  zj.quidam  inluo.  fuptade  milccxempluminl.j).fideicommifla.§.fiferuo.deleg.j.vbi 
Coniiit.i'  !hi,Vbiramennonideoiudicaturfuricliis,quaniiiis  vtdixi,additurcxccptio.  Oppon.l.45.  multumintercft.  dc 
aliquah  Ipicionnentisparumfanar  fubcflcr.  Huicnondifli-  vcrbo.obligat.  vbinonvaletomninoftipulatio,ncceaquic- 
miiecftjOuoddiciturrnleg.i.dcincfiic.reftalTi.ib^quafinon       quaradcbetur.Acfiquisdicatnoneandemcflecaufamftipu- 

lationis  &  Icgati.  Attuli  fimile  exemplum  de  legato  in  leg.  49. 

mottuo.§. Labeo.de  lfg.i.vbi  dicitut  legatum  inutiie  clle  re- 


fanxmcntis  fueiicparer,  &c.  Exempla  aucem  rcptriuntur 
non  vniusgcncris.  Namqua-damcxempla  (untderetusfa- 
cns  &' publicis.  Cettumefthasrcs  incommercio  nonefle.l. 
jtirciltipul.nnceni.8  j.g.lacram.dcverb.oblig. Sipublicisvfi- 
bas  fint  idiitx,  fi  in  pecunia &  pattimonio populi  func ,  pof- 
iuticalienari.l.fedCeKus.tT.fupradccontra.  cmpt.Ieg.pada 
conucnta.yi  §.vItiin.eod.titu.  Alialunicxcmfiadepiadiis 
princ!p:Sjqutii;.-i(untSaluftianihorcij&  fimil.  Hodicfiquis 
ic-gaiecpalatiumRcgiumjaorLuparaniancmLutetia^.ncir.o 
(anusdiceitrUgatumvtilccfletcredibilequecft,  tcl^arorcm 
ludere !  v'Sratiuni  voluifle.NuHaenim  tftfpeciesrcdemprio- 


iedlaopinione  Trebatij.  &tuncdeberi  icftimatioucm^cuni 
Jcgararius  coromcrciurahabct,  quamuishires  nonh.ibeat. 
Hiccft  d.flicilis  auiiaoUiia  ;  dequa  variaefunt  cpiniones, 
quxmihi  p.irrmprcbantur.  Poircm  itaelabi.  vtdicam  VI- 
pian.aPauIo  diflcnfille.  hocenim  hodic  trarslatitium  cft. 
Scd  veicor,  fi  hoc  f etci o,  ne  me  dcfipcre  videar.idque  mcri- 
to.  Poflum  etiam  li  velim  demere  negstionem,  ledmetuo 
poenam  lcgis  Cornel.  dc  falfis.  Ego  pr^tterea  non  didici aien- 
tiaptoncgantibus:  autncgantia  proaientibus  poncre.  Stu- 


nis ,  nou  cjuod  d.ftrahi  non  poffint ; fcd  quod  non  folean t ,  vt  deo  ius  ciu  k  quanrum  \n  mc  cft  incerpretari,non  corrump& 

hit  Vip.ait ,  Piaculum eft enim dicereprincipem non  poflc.l.  re.  Dicam igitut  brcuittr quod  mihi probabilius &  verius  vi- 

2. Cod.iic ctim.  latrileg.  Scd quae non folet princeps facere,  detur.  Vlpian.hicloquitur de fideicomniiflb,non de le gato. 

ca pf  rino e habemus,acfi  fieri oranino  non  poflcnt.Qua;  igi-  Paul. in l.morcuo.  loquitur  dc le gaco.  Nec dubium eft,quin 

tucciirtrahifoleiir,vthoctempore,quoprincepsrcshuiurmo-  benignior  incerpretatio  admictaturin  fideicoromiffis.  Dixi 

di  alienat,carum Valercc legacum, vc puto.   Eft anrem  hic lo-  ad titul.ijpfum.& leg.i . oftendi quibufdam  perfonis pcr fidei- 

cusvulgarisdthis.qu^iolentimpcttatiaprincipe.Dequoex-  commiinimrclinquipofle,  qmbusleg3rinonpoteft,quaIes 

tantp!erat]>exempl3.l.i.§.petm!tticuf.infcadeaquaquotid.  crantLatinilunianiapud  Vlpian.  ticul.de fideicom.Reipub 


l.i4.quicummaior.debon.lib.l.quidamrelegatus.§.i.dereb. 
dub.  Etnocandiimeft,  ncxftimacionem  quidemharumre- 
tum deberi.  Oppon.lca^cera.^ i .§.fi daob. infr.cod.I.fiquis 
inquiliuos.i i  i.cle fenfu.dict.§ .fi daobus.dicemus alias.  Didla 
vcto  lex,  fi  quis  inquilinos.ollendit  (equendam  tfle  volunta- 
tcm,fideeaconftct.quod&hicvcruracflefatcmur.  Noran- 
«iur_-. ell, non.Tftiinationem  dcbctirci  ,  cuiuscommeiciuia 
non habet lc^aianus.fi  non fitin comroercio horninum ,  vt 
fi  fundiis  i  li  I.  alicus ,  cuius  commercium  peregrinus  non  ha- 
bct.  Simileinl.  ii4.hliusfam.miles.§.fiquidalicuilicitefue- 
rirrtln2;um.Licite,idcft,ltgenonprohibeBte.  Similcl.ii.fi- 
deicomn.ifla.§.fi  (eruo.dckg.j.vbiadditurexccptio.  Oppo. 
1.45).moituo.§.  Labeo.infr.de leg.z.Rcfpondeoaliamcau- 
fam  clle  fidcitommifli ,  inquo  bcnignior  inrerpretatio  ad- 
miccicur.  Sicutdixialiasdcfcruodepottatiexl.  fideportati. 
y.delrfg.j.  leg.  fidcicommi(ra.§.fiferuo.loquiturapcrtedefi- 
dcicommiflo.  Siniilicerl.filiusfamil.vtapparetexverbisan- 
tecedentibus:  modo  enim  legatum  vocatur,  modo  fideicom- 
rjoiflum,tam  hic,quam  in  di«a.l.fideicomraifl!a.§.fi  feruo.quia 
appellatioiiC  !f  g.111  fidcicommi(ruracontiiictur.l.87.&  fidci- 
coramifliiiu.de  Itgat.j.  SiccigoinL(eq.legcndumcft,ciciu 


veroper  fideicommiflum  rcJinquiturapud  eundem  ,  titul. 
quihired.inftit.pofl.  Idcmdepetcgtino  fctibic  Thcophil. 
Inftic.defidcicomm.haEred.  LcxFalcidialoquiturdelcgatis, 
non  de  fideicomraiffis,  qux  tunc  non  erant  in  vfu.  Sic in ter- 
pretatusfum  aliasl.7  .fi  deportati.  infta  deleg.  5.  Dixi  ad  I.ii. 
fimihi.§.rcgula.  fupraeod.  Nonfuntergohxcrcpugnancia 
^ftimationem  rei!cgac:e  non  deberiei  ,  quicomrocrciutn 
nonhabct  :  &2ftin3ationem  rciper  fideicommiflum  reli- 
(Slaidcbeti.  Vlpian.  crgonoftcrhicloquiturdere,qua;Iega- 
taeftperfidcicommiflum.Etvcrbalatisplanafunt,  necmihi 
quiquamvidctufimmutandum.Hicveiba,£«c«i,^£-,  rcfe- 
runturadlcgatariumfiucfideicomifl[arium.  quodidemtfl  vt 
nioxoftendam.  Hisverbisdeclaranturptsccdcntiacictonir 
mercio,&c.  Czteri  Joci,quos  adduxi ,  haud  dub  c  t n:  kri- 
tiunt.l.fideicommifl^a.§.fi  (eruo.spcrtcloquituf  del^d  iti  m- 
niiflTo.  Etmodovocaclcgacum,medofideicomruif\>(v!.Ap- 
pellationeJcgatifideicommiflumcontinetut.i.87.&  hJcii  o- 
xnifliim.  de leg.  j.  dixi  ad  cic.lup.  Sic  in  lege  noftt a  Itcar .iriu' 
isdicitur,  cuipcrfidcicommiflum  legatur.  Nccdifliii;;;  ' 
duseft  lcgacatius  a  fidcicommiflario  ,  quafialcgican 
&um  fic aiceti per fideiccmmilTum.  Similitet  l.fiiiusf. 

qUK 


In  Tit.DeUgatli ^Jidekommi 

^uitardefideicotninoraic  enitiircliftumcflc.quodvcibuta 
eftarabiguumifcdvetbumambiguum  debetita  accipivtin- 
tetptecatiovitiocateat.l.inambigua.lupradelegib.  Deinde 
aJambiguitatcm  explicandam  conferunt  vcrba  aDtrcedentii 
&.requccia.l.5o.fi  feruu$plurium.§.vlt.inf.l.7^.Numis»dcl. 


555> 


ficit  condicio  ftatim  mottuo  teftatore'."  Sicat  in  rupetiori  fpe* 
cie  dicicur  non  datum  cflc  vcrius,  quatn  inutilitcr  datum.H?'^ 
eft  vcterum  opinio,  quz  cur  reiici  debeat ,  non  video ,  cum  &C 
verbis  Celfi  &  rationi  congruar.  Aiij.nefcio  qui ,  fcfc  ita  expe- 
diunt.vcdicanc  CelfumabVip.diflenfifle.  Hacc  nimirum  eft 


j.Si quis  velit legcre  verba antccedentia  vfque ad § . Si quis.fa-       facilis  & expeditaiuris  docendi  ratio :  fed  quje gtammaticum 
cilc  anijnaduertet  Matcianum  loqui  de  fideicommiflb .  fic       iriuialem  decet  magis.quam  lureconfultum. 


Bonobftatlegini  ftrz,  quoddicitur  delegatoinl.  mortuo. 
<]uiadifterentiacftlegati&fideicommiOi.  Multominusob- 
ftacquoddicitivdeftipulatione.d.l.mulcumintercft.Sedno' 
ua  conftitutione  cxxquatafant  lcgata  fidcicommiflis ,  vc  dixi 
ad  l.i  .Quare  videtur  nodic  zftimatio  debeti,fiue  fit  legatum, 
iiue  fideicommiilum. 

AdL^i.Ctttera, 

COniungi  debet  hoc  caput  cum  §.  conftat.I.  j  9 .  fup.  cod. 
vbi  coepta  eft  difputatio  de  rcbus  qux  legari  pofl^unt.  Ait 
tion  iolum  corporalia :  fedetiam  incotporalia  legaripofle. 
Quzfint  corporalia&incorporaliahabetisinl.i. fupr.de  rer. 
diaif.&  Inftit.de  reb.  corp.  &  incor.Idem  dicitur  in  $.tam  au  • 
lem.  Infti.de  leg.de  feruitutibus  tit.funt  inf.de  feruit.legat.de 
vfufru.  lcg.  Ac^io  etiam,quz  ius  eft,legatur.d.§. tam  autem. 
Qupdair,omnia,ficaccipe,nifiquxfpeciaUterprohibitafunt. 
Eadem  eft  enim  ratio  rcrum,qus  perfonaruro.Omnibus  au- 
tem  lcgari poteftj^.lcgari.Inftic.  eod.  Icaquc in iudicio  debec 
probaie  is  qui  con  tendic  rcm  legari  non  potuifTe.  1.  ab  ca  par- 
te.dcprobation.  Sedca,inquit,  qux  ardibusiundla  funtle- 
garinonpoflunt,  quiabzclegarinonpo/re  Senatus  ccnfuit» 
&c.Huius  S.C.ratio  cft.nc  ruinis  vibs  deformetur.l.  vlt  .infr. 
nequidinloc.pub.&l.zo.Pr^tor.J.hocincerdidlii.mf.deno- 
ui oper.nunc.l. i.C.de  zdific.priuac.  Eadem fuic  eciam  racio 
legis veceris  de  tigno  iundo.I.  i  .infr.  dc  tign.  i\in6t.  Tignum 
iunduns  alienis  zdibus  vindicato ,  nec  foluito,  ne  zdificia di- 
tuantur.  HuiusS.C.  mentioeftinl. (i.  Senatusdccontra- 
hen.emptio.vbi  Paul.Senacus,inquit,cenf  uit  ne  quis  domum 
villamve  dit  ucrct,quo  plus  fibi  acquirerccur:neve  quis  ncgo- 
tiandi  caufa  eorum  quid  emeret  venderctve,poenadupli  con- 
ftitutainemptorem:in  venditorem  vtirritafitvenditio.  £x- 
cipiunturca.quzfincdomusiniuriaaufcrripoflunt.l.zi.nu- 
tu.§. vlt.de leg. j.  Huc pertinet  1. 4 f .  Mafcellus.de don.inter 
▼ir.&vxor.  vbimaritusdicitur  dctrahcre  poflefinc  mulieris 
damnoj&cittamecumSenacufconfulci,quoddectahentibus 
negociationis  caufa  occurrit.  Alia eft exceptio,fi  quid  illicite 
xdihcatum  fit.  1. 11.  fideicomaiifla.  §.  (\  quis  illicite.  de  leg.  3. 
Czcerz  exceptiones  colligentuiex  Senacufc.  ioterprctatio- 
oe,quzfcquitur. 

Ad^.Trd^ari. 

DTdlum  eft  Senatufconful.cautum  efle,ne  ea,quz  zdibus 
lUndl.ifunt,  legari pofllnt.  Hocenimfuitvnumcap. 
S.C.  vt  apparec ex hocloco.  Aliud  cap. erac de  eo,qui diruit 
negociationis,&  promcrcij  caufa,  vt  (upr.diximus.  Vlpia.  no- 
fterhoc  S.  C.  interprctatur,&eiuscaufavarias  quzftiones 
iradtac  pertinentes.  Vna  cft,  an  legatum  eonualefcat,fi  con- 
tingaciniuntSlas  rcsfeparatasefle  ?  Etdicitur  non  conuale.. 
fcerc propter rcgulam  Catonianam.l.  1 .  infr.  dc reg.  Caton. 
§.anferuo.Inftitu.deIeg.nectantumfpedaturtempusmor- 
tis:fed  ctiam  fadi  teftamenci.l.^t^.fi  alicnum.  §.  in  cxtraneis. 
lupr.  dc  hzredi. inftitu .  Excipitur  legatum  conditionale ,  in 
<|Dofpt€katur  tcmpusexiftcntiscondicionis.  Ratiohzceft, 


Ad  %.ItemfuripteJl^ 

ALia  quzftio  ad  interpretationem  Senaturconful.  Du- 
bicatio  nafcitur  ex  eo ,  g,  licec marmora  cransferre  cx  v- 
na  domo  in  aliam,fi  quis  fit  vtriufque  domus  dominus.  leg.  2. 
Cod.dezdific.  priuat.nifipublicusdeformeturafpeausjn- 
tegris  zdificiis  depoficis ,  &  fieri  potcft  vt  zdificium  non  o- 
mninodeftruatur,  marmorealiquofiiblaco,  auccolumna, 
&c.  Nccidprohibecficri  Senatus  ,nifi  negotiacioni$&pto. 
nicrcijcaufafiat.di(a.l.2.  ParumrefertinvtradomofintJO- 
lumnz.l.fi  quispoft  hanc.C.de  zdif.  priuac.  vtrobique  decus 
publicumeft.  Seddiflimilitudo  eftinfpecie  propohtadelc- 
gato.  NonenimvtraquedomuseiufdemfuturaeP^.  Vnae- 
nimefthzrcdis,  alteralegatarij.  Idem  dicendum  iiduobus 
legatz  finc  duz  domus  diuerfz,  &  vni  eoru  marmor  ex  altera 
domo.Quja  conftitutio  loquitur  c  ans  vnus  eft  domincs  vrri- 
ufqj.Idem  diccndum  cft,&  fi  qius  ficfolus  domirius  vnii.s  do- 
mus,  altcriusvcropropartetantum.  Nonlitetenimexdo- 
mo  communi in  propriam  transferre ,  auc  concra.  Natn  non 
efteadem  ratioin  parte  ,  quzincoto.  Siquisforte  obi  ciac 
cum ,  qui  dominus  cft  pro  parte ,  rcifle  dominum  dici.l.  f  .(er- 
ui.§.i.(up.eo.Potefteciimvid£rihoccafuaiiquidnecoiiacio- 
nis  efle,&  promercij  i.nter  focics.  Notandatr.  zi  limationem 
dcberi,quamuisresinutiIiter!egatafit.Oppor.l.34,cum<cr- 
uus.§.conftat.  fup.  eo.  vbi  non  dcbetur  nezftimano  q  jiden» 
cumras  legata  noneft  incommercio.Sedhoc  vic'ctvirexc5- 
ptij  cfTe  Senatufconfulto  hor  fine  ratione.  Hoc  S.C.vi  -ctuc 
paulo  alienius  a  naturali ratione ,  vt  non  liceat  mihi  i e  meann 
diftrahere,aut  cum  libucrit  concedere.l.in  te  man;'ita.  Cod. 
mand.Itaqj  vifum  cft  ampliflimo  ordini,  huncrigore  tcmpc- 
rare,exceptioneaddita,vtzftimatiodebearur.  I  Li.Trs-.ion» 
confuIitur&legatario,&reip.  Similcquiduamcftin^.5l;on« 
dc  tigno  iunfto.l.i.dc  cign.  iundo.  hoc  autein  coiligi  vidccuc 
exl.2i.nutu.§.vlc.deleg.  j.oftcndicibiPaul.ineocaluremi- 
pfam  przftari  ex  S.C.  quia  in  nulla  parte  vlla  eft  fadlra  mcntic» 
aftimationis:ficucinreliquiscapinbus.Cumenimperlegfni 
liccc poflidere rem  lcgacam ,  przftanda eft  ipfa  rcs ,  non  ;v ft i- 
tnacio.  Echocconfercadconfirmationcm  noftr£fencenri.c 
circal.40.fedfiresaliena.fupr.  eod.  inquadiximusnihilmu- 
tandumcfre.  Namfipoflidenti  iusefTeclegacarif^nonquz- 
rerecur  de  zftimacione,quia  res  ipfa  przftanda  i.lli:c.  Scio  no- 
nullose(Ie,quidicanchiscancum  duobus  cafibuszftimacio» 
nem  deberi.  Sed  quod  dixi  pcobabilius  eft,&  plures  quoque 
defenfores  habec.Plura  dicam  ad  I.4. ;  .Senacus.inf.eo. 

Ad^.Sed&fiquis, 


VLpianus  interprctatut  Senatufcon  ful.de  ifs ,  qnz  ianSa 
funczdibus.  aicSenatus,  quziundlafuntzdibuslcga- 
tinonpofle.  Excipiturlegatumadopusreipub.  f.iciendum« 
Idera  dicitur  in  1.  vltim.inf  ra  de  damn.  iiifedl.  hoc  aucem  non 
'quiacegula  intclligi  debetdeiis  ,  quorumdies  ceditamor-       fuitexpreflum  Senatufcon.&  Vlpian.icaloquicur,quaficerci 


Tcrcftatofis.  Quotemporciudicatur  anvtilefit,annonfit: 
oifi  fofpetifum  fitineucntumconditionis.  Necrededicitur 
innriie  lcgicume(re,cuiusdics  nondum  ceflic.  ExpeAatur 
ccndiciuniseucncus.cxquo  iudicacuc  andebeacur  legacum. 
!>if5cultas  rulla  ferehiceft:nifi  in  explicacione  antinomiz 
cuiufd.-.ra.  Hicdiciturlegatum  non  conualeicere.  idem  dici- 
Titr  In  §  .fe  J  fi  rera.Inftic.co.  vbi  fi  rcs  mca  mihi  fic  Icgaca ,  quz 
poftcaalienacafucric.Locuseftcontrariusinl.i.dereg.Caro. 
Vaiizfiinc  opiniones ,  fed  afTencior  veteribus  qui  cenfcnc  le- 
|<atum  elTc  conditionale.  Lcgo  tibi  fundum illum,fi  eum,vi- 
uo  mf-,alienaucris.Oftendic  Celfus  in  co  cap.  rcgulam  ad  c6- 
diiionaliarronperciucre,  idqueduobusexcmplis^LcgatiKn 
tibidebcturfcilicerexiftcnte  conditione^quodnondcbere- 
tiif.  il'vdc  «licci  ccur  noa  debeii,  quafi  non  legacum.  quia  de- 


iuris  non  fit.puco,inquic,  valere,  &c.  Verum  v-tiJicas {jublica 
exigitvtS.C.cumcxceptioneincelligacur.  V'nderc'l;gicaril-. 
lud  vulgarc,legcm  produci.vcl  refttingi  ince.-pretacionc,pro- 
pccr publicam  vcilicacem.l. 5 . fi  qais graai.§.  vtrum.  dc;  Senac, 
Sylla.fup.l.cr3.hocmodo.infr.decond.&dcmonft.Iiludquo- 
que  eft  obferuationc  dignum ,  quod  cum  ex  vrraque  "^tfatuc 
partefauorpublicus,maiorpra-ponderac  minori.  Addccus 
publicura  pertinet  vt  ex  zdibus  non  auferantur  manv.crc 
fedoperis  publici  zdificatio  roagis  ad  rempublicam  perti- 
necccdicergo  minor vtilitas  maiori.  Sicut  Ciccf .aidib.  2.  de 
Inucnc.  vidcndum  cfleinantinomia.vtralexad  miioresres 
pcrtincat  ,  vrra  publiczvt)horfir.  Quod  conferc  adratio- 
ncm  lcgum  intcrprecandarum.  Dicimus  igic.ir  intcrprera- 
tionerareferddebereadvtilicatcm.  Quainrequztiturnoa 


o 


<s 


.  Q  FrmcJDudiremQomment. 

tanmmqiiidfitvtiIe,redquIdvtilius.Cic.lib.}.Oftic.Siciuex 

daob.  zqiiis  vtrum  llt  a^uiui.l.  bona  fiJes.  depoC  DeUKic 
V)p.c»nfirmatinterpre.ationcm,a>g.  dudocxrefcriptoSe- 

ueri,a  promifilonc fafta reip.  ad  iegacum.  Refcripium  c ft e- 
nimabeopolTeeor,  quiadop  .sreipu.  profniletant.detra- 
herequidex  ^dibusvrbams  acrufticis.eoquevtiadid  opus. 
Permittitur  itaqj  aetrahi  propter  publicam  v tilitatcra.  Eft  & 
aliaratio,  quamattulitPapin.quiahipromilTores,  necpro- 
mercijcaufaidhaberem.  Siquisdetraxcrit  mirmoranonvt 
ptoniercaiia fint,non incidit in  pcenam  S.C. d.i.j i. Senatus. 
inf.eo.i.vlt.inf.dc  damn.infcd.  Scd  hjsc  ratio  non  conuenit 
lcgato.qiiiafimpliciterprohibitumcftlegarctcftamento.Pa- 
pin.interpretans  rckriptum  de  promifTore  dctrahente,  hanc 
rationem  adiccerat.Fruftra  ergo  &  ir.epte  hic  quiritur,anle- 
gatum  fit  promercium,  velneg-jtiacio:cumcertiflrimum  fit 
aon  cftc. 


Ad%.Scdvidexmw. 

Cluitati  alienx  pcrmillura  noneft  ita  legare,  yt  antcdi- 
£tum  eft.  Probatur  enim  i a  qua^^i  ciuitace  c6filium  eius, 
quialiquidineamipfamcoiiferf.-ciiiusciuiscft,  nonquiina- 
liam.Advcrfi.^«<»«^«<»wC6«y?«f«?«w.  Licetexynadomoin 
aliam  transferre,etiam  fi  in  eadem  ciiiitatc  non  fit.de  ciuitate 

in  villam  transferrc  non  licct.l.fi  quis  poft  hanc.Minuitur  de- 
CHS  publicum  cum  ex  ciuitatc  iu  vili.im  ttansfcrtuc:cum  ex  ci- 
uitateinciuitatemjpardecuscft.EthocpeimittilurcuiBquis 

ia  vtraque  xdcs  habct. 

Ad%.Hocfenatufconfidtum  mntm- 
tum  advrbem. 

SIgnificatVlp.quoddi<ilumcftdevrbe,pertinercnontaH- 
iimadvrbcmRomam:fedetiaadaliasciuitates.  Vrbem 
intclligimusRomam.i.cui  pado.de  fcr.export.Alisciuitates 
locopiijatorumhabcntur.l.KS.eum, qui.iuf.de  verb.fignifi. 
S;d  Vlpian.  exiftimauiteandemeffevtilitateminaliisciuita- 
tibus.  Hic aiuem locus oftenderc videtur S.G.intelligi dc^- 
d  bustantum,qua:(untinvrbe,autciuitatealiqua.£tn3fdtur 
hecdifiicultasexeo,q7poficahiceftinterpretatio  S.C.  ab(- 
q  le  ipfo  S.  C.  Fiiit  fadlam  hoc  S.C.  temporc  Adiiani ,  Acilio 
Aatlio&CornclioPanfacoir.  &fcribit  Spartianusin  Adria- 
■o  eum  ds  hac rc  quiddam  conftituilTe :  fed  integra  conftitu- 
tionisvetbanondelcribit.Egoautemdiligenteromriibuslo- 
cisexpenfisjinquib.huiusreihtmencio.aniraaduertigenera- 
le :n  fuific  prohibitioncm,fiue  in  vrbe,  fiue in  agro.  Vnus eft 
locus  in  Icgs  noftra,in  prin.ibi,QuT  xdibus  iunda  funt ,  &c. 
vbinullnm eft verbu  ndcvrbe,autciuitatc. Similislocusiup. 
ea.§.  fed&fi  quis.ibi,  exidibus  faisvrbanis  arquer.ifticis. 
Fruftra  perraittebat  Iraperacordetrahcre  ex  rufticis  operis, 
cucnidproh  biumnonerat.  Similislocusinl.z.C.de^difi. 
priua.vbi  fic initio,  Negoti.i.^icaufaxiificiademoliri&mar- 
mora  detrahere  e  Jidodiui  Vefpafiani  &  Senacufco.  vctitutn 
eft.  Videturrcfcrre  vecbaS.C.ncc  vllamfacitmenrionem 
vrbis.  Similis  locus  in  l.vlt.  dc dam.inted.Si quis  ad  dem oli- 
endum  negotiandi  caaia  vendidille  doraum  parteve  do.mus 
fuerit  conuidrus ,  vt  cmptor  &  venditor  fingufi  precinm,quo 
domus  diftfadaeft,pra:ftent,confticutumcfl:.  Similisitera 
locuscftial.ii^.filiusfa.^.^des.intraeodcm.vbisdesdeftru- 
cnda:  neque  legari ,  neque  per  fidcicommiirum  rclinqui  po(^ 
funt.idquc  Senatusn  cenfuifie.  Alius locuslonge  apetcioc  fu- 
pcrioribusinl.f  i.Senatus.fiipradecontrahcn.empt.  vbific 
Paulus :  Scnatus  ccn(uit,  nc  quis  domum villam ve  dirueret, 
&:c.Apparettamencxhoclocofadamfuifle  njer.tioncmvr- 
bis  in  aliqua  partc  Senatufcon.Et  fufpicor  cautum  fuiiTc^vt  ex 
domoindomum  licerettransferre,  modocxvtbcin  villam 
non  rr3nsferatur:nam  id  permiftum  non  efleconftatex  d.l.fi 
quispofthanc.C.dcxdifi.priua.Adverf.5<r^^<f««or«w»y5-<i- 
trum,^c.  Alia cft  quaftio  ex  Senatufc.an  ob  debitum  publi- 
cjira, 6cc.  Dubitatio nata f ft ex co quoddidum cft de operc 
publico.  Videtur par  vtilitas  ciTe:  ac intcrdum  maior  in  folu- 
lionedebitipublici.Sedcontrarefcriptumeft.Animaduerte- 
runt forte  magnani  fecuturam  deformationem ,  cum  ob  de- 
bitapublicahomiDcsfrequcntifljme  conueniantur.  Rarius 
autem  accidit,vt  quis  donet  rcip.iura  autcm  adaptantur  ad  ca, 
qusfrequentiusaccidunt.Liiamadca.fap.dclcgib.  Exiara 


didis  apparet,non  licere  apparitoribus  in  executione  rei  iudi- 
cat2,eaqua:iund:a  (unta:dibus  aufcrre,  putavaluas,  fcne- 
ftras,&fimil.Mu!tominuslapidcs,ligna,&c.quanquamRo- 
mx  id  vfitatum  elle  dodores  Itah  (cnbunt.  Nec  aduerlacuc 
noftix  fentcncix  1. 2  o.fi  is  cum  quo.fup.comrau.diui.  de  qua 
fcripfi  hb.i.Difpu.c.4  Qujdigitutfinonrepcriantur  aliabo- 
naproexccutionc?Vendaturdoihusipfa.Lyi.Creditor.fupr. 
de  adio.crapti.dicemus  ad  La  diuo.inf.de  re  iud. 

Ad^.Hoc  Senatnfconfultum  norUan- 
tum  adjides. 

SEn.irufconfulrumdexd;busextcndituradbalineum,por- 
ticum,  &c.  nonquodidverbofignificetur:(edquiaratio 
cfteadem,deformatiofcilicctpubliciafpedus.  Eidcm  ratio- 
ncdicituralibi  appellatione  xdium  omnem  fpeciem  xdificij 
contiaeri.Lqui«edes.infi.inf.dcinccnd.ruin.nauf.vbieftex- 
tenfio,  vt  in  1.  f  2.  patroni.  infra  de  verb.fign.  ratiocinationera 
vocant  Rhetores,aut  fyllogifnjum.cum  id  quod  fcriptum  eft, 
adid  quod  fcriptura  noneft  ratiocinando  producitur.  Hjc 
genus  interpretationis  rcceptum  cft  in  quacunque  lege,  ctia- 
fi  poenam  ac  duriciem  aliquam  contineat.  Hoc  Senatufc.  pae- 
nale  eft.l.^i.Senatus.itcm  paulo  alieniusalibertate  naturalL 
&c.l.in  re  mandata.C.mand.  Ego  de hac re  dixi  ad  l.fi  qui$ id 
quod.(upra  de  iutifdi.io  fu.mma  condudendum  eft  ca  qux  af- 
fixanonfunc,legari,aifipofitafint,vcperpetuoibiraaneant, 
quafipoitioxdium. 

Ad%.SedJifarauit.&l.4.4..Jiue. 

ALii  qua:ftiones  ex  S.  C.  parauic  quxdam  quafi  traslatu- 
rusinahamdomum.deindemutauitconfiliuro,&lcga- 
uit.Valec  legatura,quia  no  fuerunt  adfixa ,  &  detraxit  ex  cau- 
(a iicita &  perraifla.non  tam  (pedamus quidfecutij  fit, quam 
quod  cogitaric  ab  initio  cuoi  dctraxit.Non  decraxit  eo  anirao 
vcalijdaret.  Andeftiaatiohabcarurprofado?  Quceftioeft 
brocardica,quam  ociofis  diicucererelinquo.  Ad  verliSed  fi  ea 
qux  legauit,&c.Legacum  extinguitur,  quiares  non  perraan- 
fitin  fua  (pecie.LSenatus.de  aur.&  arg.lcg.Lquivniuerfas.de 
accj.pofl^Itaque non  quxritur  ex  qua cauia ceftacor id  fecerir, 
vtinl.fideicommiira.§. firem.de  1.5.  tuneeadiftindionevti- 
mur,cum  fpccies  ip(amansr,&c.Quidfihxreseaiunxit,qua: 
feparata  erant?  debecur  legatum.  ab(urdum  cft  fado  hxredis 
pofle  legatuin  extingui.etiam  (\  iunxeritignorans:ignoranria 
eius  non  debet  noccre  iegatario  contra  voluntatem  defundi. 
Notahicprxftari  iertl-nadoneraprore.  Fauorpublicushoc 
facirnediruatur  a?dificium,quodforteignoranshxrcsfecit. 
Similc  ia  1. 1  .inf.de  tig  10  iaiundo. 

Adl.^j.Senatns. 

Dlxi  fi  quid  legatum  eft.quod  ioiundum  fit  xdibus,  id  no 
.ieberijfcd  cantum  xftimationcm.  Inde  quxritur  quid  (i 
harres  fponte  velit  (bluere?  Aic  Vlp.  no  poiTc ,  &  poenis  locura 
forc.  Nec  obftac  quod  pce  nx  ftarutx  fint  in  eufn,qui  detrahit 
vt  vendat.LScnacus.de  contrah.empr.&LvIc.dcdara.infed. 
Nam  datio  in  (olutum  fimilis  eft  venditioni.l.vlt.inf.  quib.cx 
cauCinpoflleac.l.fiprxdium.C.decui. 

Ad^.LMarcelliis. 

QVarftio  hxcpertinccad  incerprecationem  Senatu^con- 
fulti.  Maritus  fecit  dixtam,  &c.  locuseft  comparatus 
ad  cdcndum  amoenicacis  caufa.  Vfurpacur  a  Piinio  in  epi- 
ftolis.  Ec  mencio  repericur  in  aliis  locis  audorum  noftro- 
rum.inleg.cuius.§.fcd  neque.fupr.de  vfufr.l.hcui.quib.mod. 
vfusfr.  amic.Lff.hgni.§.ligais.deleg.5.anmarituspo(luma- 
teriamlcgacc,exquahxcdiaetafadaeft  ?  AitMarcelluspof- 
fe  legare :  quia  poteft  detraherc  fi  velir,  &c.  Marirus  ica  red- 
dic  doccra  vtfuraptuum  alcfadorura  habeatur  ratio.  Vti- 
lesac  ncceftarix  deducentur.  Qux  voluptatis  cauia  fada 
func,  eapoceftaufcrrc  maritusfinedamnomulicris.leg.& 
pro  voluptariis.  fupr.de  impen.  in  reb.  dotal.  fad.  diccmus  ad 
I.jS.dotnos.infr.eod.  Dixerirafiquis, nonncquodxdifica- 
tur ia  alicnp folo,id ei  cedit?  L  adeo.§.  cum  in fuo.  de acq.rer. 
do«i.  Reipondeo  idiocum  noo  baberein  rcdotali.  Mari- 

tus  vidc- 


In  Tit.  T>e  legatls  ^fijeicbni. 

tos  videtur  zdificare  in  fundo  docali.vt  eo  ajdificio  vtatar 
quandiuduraueritmatrimonium:roluro  vero  matrirnonio 
deducitjVelaufera-.Poteftergomantusde  raherefine  me- 
tuS.  C.  nonenim  detrahi:  negotiacionisC(u(a:  fcdquiafer- 
uarevultquodimpendit.S.C.negotiationiscau  a  detrahen- 
tibusoccurrit.l.4V.Marcelius.dedon.int.virum  oc  vxo.Prs- 
tetca  Senatufconiukum  non  prohibct  ea  deirahi ,  qui  fine 
inidriadomusauferripoflunt.i.ii.nuta.deleg.j.  At  non  vi- 
detur  magna  deformitas  fecutura,  fi  coenatio  huiufmodi ,  fi- 
ue  diita  aufejjitur,  qux in  h cyrcis  fada eft.Quate  ecfi  mulie- 
riseae(ret,po(Ieteiuspcrmi(Iuauferri.necideodiccreturdo- 
natio  eiTe.  1.  prohibita.  d.  l.Marcellus.Hic eft  finis  S.C.&  in- 
terpretationis  eiufdem.  Sed  cx  aliis  locis  pofiunt  alia:  inter- 
pretationesaddi,dequibusiamdixi.Vnuseftlocus,quivide- 
turmihiprstermittendus  non  cfle.in  lcg.  1 8.  Si  gemma.inf. 
aur.  &c argum.  leg.  an quod dicitur  de  his,quz iundla funt  z- 
dibus,ad  res  alias  pcrtineat  ?  Ait  Vlp.non  pcrtinere,quia  non 
eft  eadem ratio,  quz  in zdibus.l.i.C.  de zdif.priuat.  Quz- 
ftioneni  tamen  hoc  in  loco  traftauit  Vl.  vc  apparet  ex  infcri- 
ptionevtriu(quecapitis,Vlp.lib.zi.adSabinum. 

Ad%.  Ltgdtum. 

LOcns  de  ratione  &  modo  legandi,an  teftator  poflit  con- 
ferreiaalicuius  voluntatem  ?  Ait  Vipian.inhjEredis  vo- 
luntatemconferrc  non  pofie .-  quia  nuUaeftobligatio.l.fub 
hac  conditione.  inf.  de  oblig.  5c  a<^.  Definitio  obligationis 
Inftit.de  obligat.facit  l.iT.ftipalatio  non  r  jlet.inf.  de  verbor. 
obligac .  Poteft  conferri  io  arbitrium  ha:redis.  Ly  f  .fi  fic.infra 
co.&l.  1 1. fideicommiira.§. quanquam.de  1.3. Addel.vtrum. 
$  .cu  m  quidam.de  rebus  d  ub.  A  n  in  alterius  voliintatem  con- 
f  erri  lcgatum  poflit  quzritur  ?  De  voluntate  legatarii  non  cft 
dubicatio.l.^; s  -fi  »ta legatutji.§.illi  W  volet.infr.  eo.  1.  68.fi ita 
expreflum.  inf  de  cond.&demonftra.Cur  hoc  legatum  con- 
ditionalcfit,dixiadleg.;.(up.eo.quiacondicio  perfonz  iun- 


54t 

quamuis  fubtiliter  difp-nando.v!  Jearur  dlftingm  Jebcre  per- 
fonaiuris  are,quzf^urtofubcrahitur.  Hucpertinetconfti- 
tutioluftin.  C.  de  commun.  fer.  manu.  1.  z.  vbi  cum  vnus  ex 
dominis  legacpartemfuam  feruocommuni,valetleg3tum, 
&intelligicureilegarelibertatem,humanioreincerprecaci(>. 
ne.&vulgare  illudcft.  cum  quis  remaliquamlegac,videri 
lcgare  ius  quod  h  abec  in  re.l. fi  domus.J.vlc.infra  co.l.qui  ta- 
bernas.infr.decontrah.empt. 

Adl,46.  Sertmmjilii. 

LOocus  de  rebus  quzlegaripoflunt.  Anpaterpoflit  le- 
gare  feruum  caftrenfis  peculii  ?  Dubicacio.  Peculium  ca- 


fta  videcur.  didt.  If  c-  fi 


g- 


I  icaexprefl^um.  An  conferri  poffit  in 
voluncatemtertiiqu.-Eritur.  Etdubiumnoneft,quinpoffir, 
cumconferaturrtiam  inarbitriumhzredisipfius,  vtdixi.In 
meram  tamen  voluntatem  tertii  conferri  nonpoteft.  1.  f  i. 
nonnunquam.inf.  decondit.&demonftrat.Ccrtumdebet 
rfle  confilium  teftantis.Vlpian.in  Inftit.tit.quihzred.  inftic. 
pof  Indc  fu  rapta  eft  l.exprefla.dc  reg.iur.  vt  apparet  cx  infcti- 
pcionc.Icem  in  hzredis  inftitucione.l.)  i.  illainftitutio.  fupr. 
de  hzred.inft.  £x his poteft percipi fenfus l.i.  de  legat.z.ibi, 
Qmdenim  intereft  fiTitiusinCapitolium  afccnderit,B3ihi 
legctur,  an  fi  volucrit  ?  Genus  eft  enim  pro  fpccie,id  eft.arbi- 
tratus  fuerit.  Nam  voluncas  genus eft, cuius  veluti  quzdacn 
fpecies  funt  arbitrium ,  &  mera  voluncas.l.  7  f .  fi  fic  legatum. 
hoctit.nonexprimit  Vlpian.quibusverbis  legacum  concipi 
debcat :  fed  oftendicinalienam  voluntaceinconferripofle. 
Nos  igitur  hzc  verba  potius  de  atbicrio ,  qaam  dc  mera  vo- 
luntate  accipiemus  ,  przfertim  cum  ex  antecedencibus  hic 
fenfus  facis  colligicur.Facic l.in  ambigua.  fupr.  dc legib.  Nec 
aducrfacurfupradidlis.l.tj^^.Capcaconz.inf.cod.Capcacoriii 
enim  dicicur  quod  alt ecius  capcandi caufa  fic ,  non  quod  con- 
fercurinvoluncacera.l.70.Captatorias.&l.fc<3.fup.dehzre. 
inftit.Harmenop.lib.  j  .cap.8. 

Ad%  ^ui  ah  hojlAus. 

LOcus  deperfonis&dcreb.fimul.Quiredimitcaptiuam 
ab  hoftibus,  retinebit  eum  loco  pignoris,  donec  fibi  pre- 
tium  exoluetur.  Id  enim  licet redemptori.l.qui  teftamcnto. 
§.poteftatis.fup.de  ceftamen.Species  quzdam  eft  feruitutis, 
quamuis  omnino  feruitus  nonfit.leg.  i.C.depoftl.reuerf^ 
Coguntur  hi  autem  prccium  exolucre  ,  auc  perquinquen- 
nium  fcruire.  1.  vltim.  C.  de poftlim.rcucrf.  Vt  igitur  ad  fpc- 
ciem  noftram  reuertamur,  redemptor  legauit  fibi  ipfi,  an  va- 
leat  legatura  ?  Videtur  non  valere :  quia  fzparata  rcs  lcgata 
efTc  debec  a  legacario.  Vlpian.ait  valere ,  quafi  legata  fit  libc- 
racio  pignoris.  Et  hoc  fcnfu  diftinguicur res lcgaca  a pcrfona 
legacarii.  Legacur  cnim  homini  redempco ,  &  legacur  libe- 
racio  vinculi,  quo  cenctur.  hocq-,  ex  mente  teftatoris :  quam- 
ois  fubtilitas  verborum  refragari  videatur.  Acnehocalicui 
nimis  nouum ,  &  infolens  videacur ,  feruusalibi  dicicur  face- 
re  furtum  fui.  leg.  prim.  C.  de  fer.  f  ugit.  l.ancilla.inf.  dc  futc. 


fttenfe  dicicur  efle  filii.l.  1.  fupr.ad  Maccdon.  Nam  quz  funt 
parca  labore  miliciz  , placuic  non  efle in  corpore cenfus,  O- 
mne  teneccuius  regimenpater.Iuuenal.Saty.vlcim.Vlpian. 
aicconfifterelegacum,fiviuo  pacre  morcuusficfilius,fico- 
ftendicalias  nonvalere.  Sed  mirum  hoccft  ,cum  legicum 
valcat , eciam  dere  prorfus  aliena.l.cum  rem  alienam.  C.  eo. 
§.  nonfolum.Inftic.co.  Vulgodicilolccaliam  efle  voliinca- 
tcmteftatorisinhacfpecie.  Verifimileeftenim  eu>v,  legafle 
iusquodhabetinre.Dixiadlcg.j.(erui.§.vkim.(up.eo.Fan- 
docomrauni  legaro  rantum  debeturportio.quiaportiote- 
ftatoris  eft:fi  tocus  fundus  eflec  alicnus.debcrecur.Sicin  pro- 
pofica  fpecic dicunc  teftacorem  videri legire  ius  quod  habet. 
ius  autcm  hocfatentur  nonuili  confifterein  mcra  fpe,  fi  mo- 
tiaturinteftatusantepatrem.  Q^damdiflcntiunc,  hacpo- 
tiflimum  racione:  quiamerafpesnonvidecurconfideranda 
cfrcinhacfpecie,cumprx(crcimdchzredicaccviuencisque- 
ftiofic.leg.z.^.incerdum.devulg.fubfticuc.fijpr,  Improbum 
eniBcftfbllicicumefledcviuihzredicace.  Idquemaxinie  a- 
lienum  cft  a  naturali  parencura  voco.kg.fcripco.infr.vnde 
lib.l.nam&fi  parencibus.fup.de  inotlt.ceftam.vrPenclopeil- 
laapudOuidDiprecorhociubeant,  vc  euncibusordinefa- 
tis  jlllemcos  oculoscomprimac,iile  cuos.  Icaque  alicer  te- 
fpondeo,quamczceci.  Dico  qazftionemhancVlp.iacelli- 
gcndam  efl^,  cumapparecleg.cumnonvaleredetcalieaa: 
quiafortelegatumeftvindicationis.Vlp.inftic.cic.del.  Dice- 
mus ad l.fiica legacum.infr.ac  enim  de  vindicacione  nihil  hic 
dicicur  ,  neidquidemfuic  neceflirium.quiade  eononerat 
quzftio,anvalereclegacumreia!ienzpcrvindica!:ionein:fed 
quo  cafu  non  valec  legacum  rei  a4ien^,an  cooualefcat,&c,  H§ 
quzftiones  fzparandz  fuar,&  videndum  eft  qua  de  re  agatuc 
principaliter.  Barc. &  alii  quxdamaliacotnrainifcuncur.-fed 
ignoranciaanciquicacislapfiiui.ir.iuditiotaeo.  Oppon.reg. 
Caton.l.i.de  reg.Caton.)5.an  (efao.lnfti.de  leg.Refpondeo 
regulam  hiclocum  no  habece,  quia  tetro  credicut  pacer,  &c. 
Hzceft  naturapeculii  caftrenfis,  qua  incelleda,  non  eric  dif- 
ficile  feafum  aflequt  horum  verb.jrum.  Colligicur  ex  leg. 
proponcbacur.  infra  de  caftreni^  pecul.  vbi ,  cum  nihil  de  pe- 
culio  dixeric  filius ,  non  nunc  obuenilTe  pacri :  fed  non  eiTe  ab 
eo  profedtum  creditur.  Seruuseoim  fingiturfemperfuifle 
patrisa  tenipore  acquificionis.  Similis  locusinleg.hzrcdi- 
tate.§.pacer.eod.cic.  Vbidiciturconcinuationem  qaandam 
efle dominii , quafi  vcerque  quodamraodo  dominus  fic eiuf- 
dera  rei.  Sic  eft  filii ,  vc  nihilominus  ineoremaneacvefti- 
gium  aliquod  iuris  paterni.Filiusfam.miles  non  liberatur  pa- 
trisporeftatc.l.  3.C.decartr.pecuI.§.filiusfam.Infiic.quibus 
raod.iuspatr.  Sedquodadhooacafttenfiaattinec, habetur 
propacrcfam.faluocamcniuccpacernOjdcquoiamdixi.Hu- 
ius  rei  argumentuca  cft  quod  dicicur  in  leg.  5.  C.  de  boa.pro- 
fctipt.deporcaco  filio  pcculium  caftrenfe  non  publicari.  AJ 
regulam  igitur,  cum  ebiicitur  uon  valere lcgacum  tei  alienz 
eciam  fi  pofteafueric  cfFe<2a  niea^Rf-fpwndeoremintelligi 
fuiflc  pacris  ,  non  filii  ccoipore  ceftaroenti,  propcerfidtio- 
nemiucis.  Seruus  de  quo  nihil  d;(pofuit  filius ,  crcditur  fuif- 
fe  patris ,  iara  inde  cx  quo  acquifitus  eft  nlio.  Fidio  iucis  pro 
vericace  accipitur ,  not. ad  leg. fi  is ,  q ui  pro  emptore.infra de 
vfucap. 

Ad%.  Siquisrem. 

EAdem  eft  difficultas  inhac  fpecie,  quz  cftinfuperiori. 
Ec  cft  fimilis  fpecies ,  nifi  fallor,  in  qua  fimilis  quoquc  er- 
rordcprehendicur.  Proponicurquzftiodercaliena  lcgata, 
&icaproponicur,quaficettumfitlegatumnon  valere  dcre 

Zz 


542. 

alieaa,  &  ita  ego  quidcm  cxiftimo.  Nam  alii  mirabiliter  hic 
torquentur.Species ,  Quidam  lcgauit  rem ,  quara  ignorabat 
fibi  legatam  efle ,  &  iegauit  pcr  vindicationeru  ,ita  vc  lcga- 
tum non  videatut  valere : quia nondum  crat iphus  tcmporc 
fadi tcftamcnti.qusritur qux  vis huiuslcgati fu.  Vlpian.  o- 
ftendit  vim  huius  leeati  pcndere  cx  eucntu ,  cx  acceptatione. 


cod.  Infpeda  igicur  hac  fidionc  potuit  U-ganquafipropna 
teftatoris  eciam  pcr  vindicationcm.  Si  repiidiaHerit,rctro 
creairurfuiirch?redisnonlcgatarii.l.i.§.VLrum.infra,fiquid 
inffaud.pacro.H2ceftplana&riniplexdcclatario,quarnul- 
txmagnsquc  aa-,bages  tolluntur.quas  licctinaliorumlcri- 
pt is  vidcre.  Ec  hinc  eiiam  apparct ,  nicrito  coniunftam  fuii- 
fchanc  (peclcm  cumrapcrioie  propter  vtriuiquc  fimilitudi- 

OCffi. 


Ad%.  Sipvmla. 

LOcaseftdeiflterprccationevoluntatis.  Legatumeftpo- 
:u[utnargcntcum,&c.  Dubicatiocft,  quiaaliud  peci- 
tur ,  quam  quod  legatum  cft.arg.l.  Seia.de  auro  &  argen.ieg. 
1.  fi  conucnerit.  §.  ii  quis.de  pigiior.  adio.Aliud  cft  enim  na- 
uis,aliamaicria:taraendicicurpropter  voluntatem  dcberi. 
Nec  vcro  magna  dubiiatio  eftin  maiTa.quia  faciic  adprio- 
temftatuaireuertitur.l.quxfitura.76.§.illud.deleg.}.Alu$ 

cxtinguicur  legatum,  cum  rcs  in  fua  fpecc  non  man(it.di(5l.l. 
.Scia.mf.de  auro&argen.iegat.Dclanaeft  mtior  dubitatio, 
propcer  quam  augetutantincmia.exlcg.lana.  Sc.deleg.  3. 
Res  eft  fubobfcura  &  in  magnamdedadacontronctfiam. 
AfTcntior  veteribus,  quidicuni  If  gatum  non  deberi :  nifi  ap- 
paceat  ttftatorcm  voluifle.Paulusin  dia.leg.lana.vere  &  re- 
dlc  2ic  veftcra  non  djberi:ncc  ab  eo  diflcntit  Vlp.in  hoc  loco. 
Sed  aic  pofle  defcndi  lulianuna  fi  tcftatorperfeucrauerit  in 
eadciu  volautate.quo  quid  verius  dici  poteft  ?  Fecit  forte  ve- 
ftcm,  v£  magis  confulerct  legatario,  qui  inearc  fumptum 
faiaaruserac.SiidappareatexcoriieduriSjdicenduracft  lc- 
gatum  dcberi.Hic  efl  leufos  hotum  vetbotum,  fi  modo  non 
imuauerit  tcftatot  volutitatcm.  Facitl.inambigua.fuptade 
legib.  Ethoceftquodpofteaaitjdurantc  fcilicctvoluntate. 
NwCrefertanfipiussaucacafitrcSjVthicdicituradfin.Scm- 
per  cnim  voluntas  fpedatur. 

K^d§.  Siaret. 


Franc^  Dnareni  Comment. 

pud  Qnintilia.lib.  f  .cap.  i  o.  Cum  Thebas  cuertUTet ,  inue- 
nittabulas,quibusconnnebaturThebanosccntum  t.ilenta 
mutuoTheflalisdcciiire.  Dcvihuiusdonationis  quertb.itur 
&  an  pecuniam  donafle  vidcatut :  ca  contiouerfia  dirimi  po. 
teft  hac  difputatione  noftra.  Inhacigiturdifputationc  VI- 
pianusait,dcbitum  legatum  cfTe.  Oftenditcnim  vficacuna 
cfle,vt  qui  chirographura  vendit,  nontabulasvendat:fcd 
nomen &  adionem.  Idcm  dicitut  in leg.qui  chitographura. 
jj.infradcifgat. }.  Argum'entuni  cftavcnditioneadlegai 
tum  propter  fimilitudincm.  Non  cnim  apparec  vlla  difliaji- 
litudo.  nuUum  autera  argumentuaifrequentiuscft,acma- 
gis  vfit.itum  in  iurcciuili,quamquodifimi!iducit»r.  Ncc 
enim  alicec  ius  ciuile  confifterc  potcft  ,  quara  fiquodfcri- 
ptura  eft  producamus  adfimile.l.neque  lcgts.l.non  polllint. 
fupra  tit.de  legibiiS.Atgumcntumfiquidemquod  vulgo  du- 
cicur a contradibus ad  virimas  voluntates ,  nullo  alio  fuuda- 
mento  nititur.  Nam  vbi  oftend:turdiflitailitudo,  bbatar- 
pumentum.  Itaque  male  collocarunt  opetam  iuara  ,quiii» 
Topicis  lcgalibus  conati  f  unt  diffinire,quando  hoc  gcuus  ar- 
gumenti  procedat.  Hoc  cnim  non  poteft  in  vnijicrfum  d.t- 
finiti ,  nec  id  ctiam  neccflc  cft.    SufEcit  quod  iam  dixinius 
de  fimilitudinc,cui  fi  accedar  exemplorum  aliquoc  colLcctit», 
tci  dcdatandz  gtatia ,  nihil  aliud  tequitcndum  mihi  vidctur. 
Quod  dixi  de  chiroerapho  Icgato,  fecurifunt  luiccoBfulii 
in  aliis iocis.  Ynus  eft  obferuacione  dignus  in  leg.  huiufmo- 
di.84.§.fiitalegatum.inffaeod.  Sitabulaschirographi  icei 
hzredi  meo  reddidcrit,  id  cft,  fi  hxrcdera  meum  dcbito  libe- 
cauetit.  Similis locus  eft de  calendatio legato.leg.qui  filium, 
6if.  aiias  dt.  S.  de  icgat.^.contincntur  enim  Dominadebito- 
rum,&  pecunia  charta.  5irailis  dc  menf  ulatio,qui  legat  mca- 
fam. I.  cum patet. 77.  J. menfx.de legat. i.qua:ftum& cora- 
modura  legate  intclligitur.  Eadcm  rationc  qui  obligat  in» 
ftrumentum  cmptionis  agrorum,agros  ipfos  intclligitur  ob« 
ligate.l.  z.Cqua;  m  pign.oblig.Item  fi  quis  inftrumcnu  d»- 
nct.  1.  i.Cdedonat.addel.  Labeo.  fF.de padis.l.}.fF.dcli- 
ber.legat.Hxcfuntitaaccipieiid9,nifiapparcatcontrari&ve* 
luntas  :  nam  fcmpcrvidendumeft  quidackurafit,  vtinfpe- 
cicl.Gaius.88.ff.drlcg.  z.Ulafpecies  dequafuitconfultus 
Pau.  cx  fafto ,  diflimilis  eft  noftra:.  Primum  non  legaiur  chi- 
rographura  fpecialiier ,  vt  hic.  Deindc  vetba  teftaiotis i^t;»^ 
runtuf  ad  certum  locum ,  cum  omnibus  qua  ibi  f ant :  vt  ap« 
pateat  teftatotcm  cogitafledeiis,  quxaddomuniiuftiuen- 
dam  pertinent.  fic  de  co ,  qui  if  gat  dom  uai  &  raobilia,qu2  i- 


SPecies  adfinlsfupetiori.Dubitatiocft.quiaaHarescflevi- 
detur.d.l  fi  conueaerit. §.fi  quis.de pigaor.adio.  Sed  fu- 
perficesfulocedic.l.Pauli:s.§.domus.depignor.Arearaancr, 
qua:  potiflima  parscftdomus.l.quircs.§.are?.infradefolu- 
tio.Idcmclariusexponitutl.40.fiarcar.de  legat.i.  Nonob- 
ftatl.reperi.^.vltim.quib.mod.vfusfrud.amit.quiaahacaa- 
faeftvfusfruduSjVtalibidixi.Maltatantfingulatiainvfufru- 
du,  de  quibas  dixi  aiibi.Oppon.l.77.fi  thorus.infra  dc  lcga. 
5  .dixi  ad  1. 8 .  fi  c:x  toco.fupra  eod.ibi.quanquam  ttinc  peri  non 
pot'crat,&c,ideft,etianicafuquopctinoiipoterat:quiamu- 
tata  etat  voluntas ,  vt  hic  dicitur.  Ccflat  autem  caufa,  pro- 
pter  quam  pcti  non  poterat. 

i_yid§.   Eum  (jtiic, 


hirographum. 


LOcusdeinterprctarionevciborum  tcftatoris.  Qujdam 
icgauit  cbirographum  quoddam  fuum,id  cft.cautionem, 
nosvulgo  fchidalam  dicimus.  Cautiodiciturfzpenumero 
aiureconfjlns.l.cum  dc  indebito.fupr.de  proba.  c.  fi  cautio. 
de  fide  inftruin.in  Decret.  Hitcs  oftcrt  lcgataiio  tabulas, 
quibusdebitumpertaiptumeftjforteinancsdebitoiamfo- 
luto  ,  contenditquehocfignificati  vcibochirographi.  Lc- 
gatatius  contra  afTetit  debitum  ipfum  fibi  legatum  eflc,& 
hoc  fignificati  eo  verbo.  Recepta  cft  crgo  h^c  metonymia, 
vc  chirographum  dicamus  obligationem  ,  quzcirographo 
&tabulisperfcriptaeft.  Eteft tropusftequensiniutc ciuili, 
vcdoraus  pto  familia.l.  i.  deScnatufconful.Sillan.tabcrna, 
pt  o  raetcibus  qux  in  ea  funt.I.cum  tabcrnam.  dc  pign.  tcfTc- 
ra pro  iurc  accipiendi  frumentum  .Ha:c  igitur  qua:ftio  nafci- 
£ur  ex  ambiguo,  ficut  illa  quxftio  dc  donarionc  Alexandri,»- 


bifunt:aliasneminemiudicaturumef{e  ,  vtpecuoia  nume- 
ratadebcatur  legatario.  Q^uamuis  aliasappcliacioacjaobi- 
liumcontineatucpecunia:tamcncrcditucmobiIiaintellexif- 
fe,quibusinftruicurdoraus.Exhiscoiligi  poteft  inieipreta- 
tiolegismunicipalis,  qua  cautumcft,vtvc<A:galiacnlolu- 
to.irriturafitinftrumcntum.Naminplerifquelociscontra» 
dbas  cuiufque  &inflrumenti  norainc  pcndicur  ve^ifigal  ali- 
quodfilco.  C^a:ritur  inftrumenti  verbo  quidcontiiiejtur» 
antabulaeipfartantum.-anobligatiojfiueconttadus?  Var:{ 
fantopiniones.  Quidam  cxillinsant  ipfum  contradua»  irri- 
tumcfTe,  &nullum,argum..du(^o  exhodoco  &di6l.Lhu- 
iufraodi.  §.fiitalegatura.irifra  eo.  Alii  putant  tabulasipfaC 
irritascfle:nonobligationem.  Q^xfententiaraihi  videiut 
humanior,  eamquc  fequor :  nifi  contraria voluntas  apparcu 
In  pcrnis  bcnigna  interpretarioaccipiendacft.l.inteiprcta- 
tionc.fF.dcpcen.  Durumautcmellctitainterpretari  vtnal- 
lus  fit  contradus,  cum  alia  fit  mitior  interptecatio,  vc  inftta» 
mcntum  ipfum  fit  nuitura.Satis  punitur  is,  qui  non  poceft  r- 
ti  fidc  tabularum  &  inftrumcnti,cuni  facilior  fit  ea  probacio. 
l.conttahitut.  ft.  de  pignot.  Sola  igitur  probatio  pcr  tcftcs  ei 
reliqua  cft.  Sicut  obfcruatur  cura  amiirura  cft  inftrunicB» 
tura.Lficut  iniquum.C.dcfideiaftrum.l.teftium.  C.dete- 
ftib.cap.cum  olim.de ptiuileg.in  Decrct.  Non  cft caderara- 
tio  tcftamcnti :  quia  C\  aliccrintcrpretarcraur,  inutilceftcc 
icgatura.Nondebctcacapiintetprctatio,  qua  adtusinutilii 
fit.Lfiquando.iotj.ff.hocritul.dekgJt.&l.quoties.fF.dercb, 
dub.  Deinde  teftamentura  plenius  &  faucrabilius  interpro- 
taraur.  L  in  teftamentis.  ff.  de  regul.iuris.  cap.cum  dilc(Ai.d^ 
donac.  PGcnam  legis  rcftringimus  interpretatione  magis, 
quara  adiuuamus.  di(^.leg.  interpretarione.  I.  cum  quidaio» 
iuptadeliber.&pofthu. 

4d%. 


y4d§.  Sed(^fin6men, 

SIquisIeg3ueritnotnen,eadem  errqualllo.quzdechiro- 
grapho.Nomen  (ignificac  cjbubsipfjs  &  lycgcaphas.In- 
Kic.deliter.oblig,  Vniienominafj.;erc  apudCicero.lib.  5. 
Offic.SignihtaretiafBdebicaipfa^iTowu^iJtfrfc.Indubioaccipi- 
rurbcnigniorinterpretatio,nelegatuminucile  fic.Huiusau- 
temlcgatijficut&Iuperiorisharcviseft,  vca(^iones  cedan- 
tur,&c.vtin  ditfl.leg.cum  feruu$.§.idem  lulianus.fupra.Non 
te.iecur  ergo  ha^res  ad  fumptus  litis .  vt  hic  vetba  oftendunc. 
Nf ccogiturcxperiri  rnifiin  caful.fi  ficlegatum.78.#.  v!rim. 
h  oc  tirul.Sine  cefilone  porerit  agerc  adlione  vrili.l.ex  legaro. 
C.eod.Iraqueha:cceHiononmagnoperenecelIariaeil:,quia 
exoleuirf -re  fubtilis  difterentia  adionis  diredx  &  vtilis.l.a- 
Aio.47.fF.dencg.geft.  « 

Ad%.  Siidcmfcrms.  ' 

LOcusdeeffeflulegaci.  Stichuseodem  teftamentolcga- 
tuseft,&hbcrefteiuftuseft.  Inhac  repugnanria  vtrius 
lup  JtiorcaufaqUTcituranltgati,  anlibertatis?  Etdicitura- 
libi  fiuorem  libertatis  prsualere.  1.  fi  idem  feruus.  14.fF.de  1. 
2.hoeeftintenigendumfilibcrtasvtiliterd*tafir.lcg.quite- 
ftamento.jS.ff.delegar.i.  Exemplisiddemonftraurhic.Pri- 
raum  t ft  ,  fi  in fraudcm ,  &c.  libertatis datio nulla eft.Inftit. 
quibusexcaufismanu.nonlicer.  Deindefiferuusin  perpe- 
roaiti  feruicurem  viniir.l,eaquiden>.C.fimancip.itafuer.a- 
lien.vcraanu.  Oppon.l.3.§.vltim.fF.deinftr.Ieg.vbidatioli- 
bcrtatsquamuisinutilisjnoceclcgato.  Refpondeo,(peciem 
diflimilemcire.  Ibi  primuralegatuscft  feruus  teftamcnco-* 
deinde  inter  viuos  manumiflus.  Duo  funt  adlus  fcparati, 
quorum  altcr  prior eft,alrer  pofterior.  Priori  derogarur per 
pofteriorean  ,  quamuis  inutilis  fit:  quiafufficit  adreuacan- 
dum  id,quodpriusfadumeft,folavolunras.  Nec  dabium 
cft  quin  exco  adu  colligatur  voluncas;  quamuiseumefFe- 
6tu  nnon  habuerir,quemcogicabacinanumiflor,facic  l,pla- 
nc.  fF  eod.  hoc  cit.  &  I.  fi  transferam.  20. ff.de adim.leg.  la 
h»c  fpecie  fimul  &eod.teftamentovtrumqucreliftumeft. 
f«cirl.nonadea.S8.fF.decond.&demonft.  Tertiumexem- 
pfum  de  feruo  pignori  dato :  liberras  ei  dacnr  inucilicer.fi  fic 
fpcculiterobligatus.l.abeo.C.deferuopignor.dato.Dixerit 
aiiqaisjlmovalctlibcrtatisdacio.  5icuc  legacum  valerct  cu- 
iufcunque rei  obligatac.  1.  fi  rcs  obligata.  y^.fF. cod.hoc cicul. 
Mulco  magis  valece  debet  datio  libercacis ,  proprcr  fauotem, 
vc  hxres  cogacur  feruum  luere.  Huic  obie(Sioni  refpondet 
Vipian.!n!.gencra!irer,§.  fiquisferuo.fF.dcfideicora.hbcr. 
aic  libcrtaris  dationem  non  valere  ipfo  iure ,  fi  dircft  o  rehft* 
lit.Sedpoflerelinquiperfideicommiirura.Addit&verbadi- 
reftavimfideicommiflihabere.benignioreinrerprerationff. 
Poicft  ergo  petcrc  le  manumictiabhxrede,  quihocfacere 
nor,  porcft.nilipriusluar.  Siforccnoncofuicanimo  cefta- 
ror ,  vc  hi; es  luac :  nec  feruus  habec  vnde  fe  redimere poilit. 
Hoc  cafu  dario  libercacis  inutilis  cft.  Quia  ipfo  iure  non  fit  li- 
ber.  Necefle  eft ergo  prius  ctediroribus fatisfacere.l.pigno- 
ri.30.ft.de  haered.ihrtir. 

(^d§.  Sijlatidibeyunt. 


In  Tit,Delegatu(^fideicom.  ^^ 

quod  feruo  carct.  Si  foluaf  xflimdtionem  ,  deinde  exiftat 
conditio,  non  folum  caret  feruo  j  qui  fir  libcr,  fed  sftimatio- 
nequamfoluit.Nafolutamiftimationemnonrepeir.Cum 
veniruradiftimationem,  videturrantia?ftimatustlTe,  cura 
fcirct  ftatuhbcrum  ,  &c.l.ciusret.fFderei  vindic.Itaquevi- 
dendum  hic  eft  ,  quid  aftum  fit.Qiud  fi  hxres ignorans  con- 
dicionemfcruilfgacifolueric£eftimacionem?Plcriquepucant 
cumagerepofle3duerfiaslegararium,quafieui<Stare:perin- 
de  ac  fi  vendira  eflsr.Quac  fentetitia  habet  rationem.l.litis  s- 
ftimatio.  fF.  pro  cmptore.  H  )c  autcm  prc  ducirur ad  rem  o- 
mneni ,  qus  poteft  euinci,  fi  debitor  cuiflare  non  rencatur. 
Ne  quis  puter  qui  de  ftatulibero  hic  dicuntur ,  nullius  hodie 

vfnsefle:falubrcefthocconfiliumVlpianij&obfcruatione 
digniflimum. 


L 


jid%.  Si  duos fiindoi. 

LOcus  de  cff^cau  legati.  Spec^es ,  Quia  de  aditu  n.hil  dt- 
aum  eft ,  ncc  videtui  debcri  fcruitus.  1.  in  vcndendo.ff. 
de  tontrah.empr.  Qujedam  ita  demum  debentur  (\  difta 
funr.-velutivia,icer,a(aus,aqua5dtia  Vlpian.camcnai-prar- 
ftandum  cfleadicum:  coquenomincagituraduerfushire- 
dem.non  aducrfus  lcgararium.Nam  aliter  frui  non  licet  fun* 
dolegaco.HancratioaemaftcrcVlpian.ff.inl.i.fivfu^f.U(a. 
peta.Huc  pcrtincc  quod  dicicurinl.damnas.fF.de  vruft.k  gar. 
SimilislocuseftnliquantoplanJor&aperciorinleg.binas.g. 
fF.dcfcruir.vrban.przdio.debecurlegacario  (eruicus  alciiS 
non  collendi  hadenus  vceihabicarehieac.  Necrjfcrcan  v- 
nas  a?dcs  habeachrrcs  ,  alctras  lcgararius  :anveroduofinC 
legacacii, &c.  Id fignificac lurifconf.ibidcm his verbis ,  Idem 
dicendum  eft  ^\  alcerisdes.&c.Vr  quod  di(5tum  eftde  hire- 
de , locum habeacin legicaiio :  ficut  in fuperiore  (pecie  ,  hx* 
res  obf curare  poceft  a:des  kgaras ,  modo  lireac  habitare.  Sic 
infccunda  fpecic  legararias.  H  clenfus  verus&plannsvcr- 
borum  Pauli ,  in  quibus  nihilimmntaripoceftfine  fl  gino. 
Nec  cnim  ad  rem  pertiner ,  quod  alibi  dicirur  dominutn  pro- 
priecatis  non  polFe  inuico  fri!(au.3rio  alciuscollere£Edes.l.7« 
§.  hac racione.  fF.  dc  vfufru.  1.  fi  coiiis.§.item  Neru3.e0d.cic. 
Qu£Efoquidhochabecfimilecumfpeciedi(ft.l.binas  ?  Infu- 
perioribus  fpeciebus  devf  ifrutita  nilnlaliud  dicicurin  fum- 
ma ,  nifi  ftacum  rei  non  pofle  murari  a  domino  propriecatis , 
inuitofru(ftuario,  necconcra.  inlcg.binas.nihilomnino fi- 
mile.  Nonquariturde  xdibusfru^Stuariis.anliceatincisa- 
liquid  facete ,  quod ccrrum elt  non  licere ,  fed in  aliis  xdibus 
vicinisquidpermifFurtifit.IdquedocetPaulusindi^it.leg.  bi- 
nas.  H.}cetiamnon  afTequuntur  ,  aliinefcioquimanusaf- 
ferunt  Paulotem(sre&impudencer.  Debeturcrgohicfcr- 
uituslegatario,fi  modo  fcruicusdicendafic.l.i.§.ce(ae.lF.fi 
fcruic.vindi.  Racio  pcccndicft  ,  vtaduetfushifcdemagar, 
non  adueifus  legatarium.  Lcgatariusnullaacftionecicene- 
tur,nihil  eft  concra^^ura^nec  quafi  concra(Sum  cum  eo;,  non 
compcric  in  rcm  confeiroria.'quia  nondum  eft  conftiruca  fer» 
uicus.l.vcifrui.fFfivfusfru(!i.pec.Necceftacorhisvecbisvlus 
cft ,  vc  pofHt  vindicatio  comperere  legarario  hoc  iure.  Ad  l.lx 
fundum.moxrcfpondebo,alias  rranfitdominiumleruitutis 
Ocusdceffe6tuleg«i.   Qu;damhabebat  ftatuliberum,       ficucreicorporahs.l.  fiparceni.§.vlcim.fF.  quemad.ferui.a- 

niic.  Agitergoadacrlushircdem.quirenecurexteftaracn- 
to,&c.Sed  quomodo  praftibic  hactes  quod  non  habcr  ?  quid 
fi  aolic  alccr  lcgararius  ei  prxftare?  Conuenicincerfpecies 
cogcndum  eflc  illum  legacarium  pctcntehxrcdc&c.idque 
nuTlo  pretio  dato.  Echoc colligicur ex di^^.leg.damnas.  noa 
aliccrei  conccditur  fundumvindicare,  nifipiijstranfeundi 
iusfrudluarioprxftec.  Credicurceftatorvelleeumvti  quo- 
modoipfevcebacur.  Qjjdfiiameidatuseftfundus  ?  poce- 
titrcpcticondi(ilioneinccrti.Icg.ledetfifaepucem.§.tumi- 
ter.  fF.de condi(it,indeb.  Cum  icerexcipere  deberem  .•fej 
difficulcas  nafcituf  ex  co ,  quod  hzrcs  cogicuc  rcdimeic.ergo 
preciodaco:empcio  enimnoneftfineprecio.§.precium.In- 
ftic.  de  empcio.  Refpondco  hoc  vcrbumadaha  plerunque 
iransfcrri,vcapudCiceronem,  A(!crbicacem  redimcre  luis 
priuatis&  domefticis  comniodis.  Sicdicicurredimeieho;- 
res  qui  onus  cxigendi  fuftinet,  &operamacqucimpcnla(n 
pr»ftac  in  ca  rc  ncceflariam.  Hoc  facis  probabile  cit  ad  dc- 
fendendam  opinionem  vulgo  reccpcam,  &  a qua  nul lu$ dif« 
cccpac.     Si  redimcre proprie  accipiamus ,  dicendum  crit  leo 

2z     i 


^cui  lub  conditione  fuerat  libcrras  reh(Sta  ,&  nondum  ex- 
ticcrat  condicio.l.t. fF.de  ftaculib.nondumeftliber.imointe- 
rimleruushxrcdis.l.fticuHberum.c^.&l.ftatuhbcriacxteris. 
ff.eo.  HchjErcslegauitpendcntc  conditionc  hunc  ftatuli- 
betum  :  dcindedeceflit.  Petitlegatariusftatuliberumhunc 
pcndcnte  conditione  abhircde  hxrcdis^isparacus  eftfol- 
uere,fed  de  rationc  foluendi  dubitat.  nampotcftloluinaa 
tancumrcs  ipfa  ,  fedetiam  xftimatiofivelitlcgatariustima 
etfinon  vehr.quiahaerede  nonfoluenrc  vcniturtandemad 
xftimationem.lcripfi  ad  leg.vbi  autem.7  9  .§.vlcim.ff^de  ver- 
bor.obliga.&adl.vinum. fF.de  rebuscred.i£ftimaturautcm 
hic  ftatuliber  quanti  poflet  vendi,  infpe(5to  dubio  cuentu.l.fi 
fcraus.i4.tF.dccondi(5l.fuft.l.mortis,dedonat.cauf.mot.l. 
i.§.fihajfes.fF.adTfcbcll.  Accidii  tamcninterdumvrrcsa- 
ftimetur  perinde  acfi  nuUa  condicio  adfcripcacflcc:  fedhoc 
ficpropccrconrumadam,&c.l.locum.§.  condemnacio.fF.de 
rab.cxhib.  Dubicaturcrgo,  vtrum  magisexpediatharrcdi, 
&c.Er  aic  Vlpian.&c.Si  lcruum  foluat ,  deinde  exiftat  condi- 
tio,  &  fcruus  fiat  liber  .■  nullo  alio  damno  afiicituc  bxtes ,  oifii 


k 


544 


Franc.Duareni  Comment. 


gatadum  cogendum  efle  iufto  prcrio.ar.l.fi  quis  fepulchrum 
iF.dcieligto.Etcumhaccxcepcioneintelligendid.Ldamnas. 
Quid  fi  fingulis  legatariis  fi ngulx  cdcs  lcgat a:  fi  nt ?  Pletique 
cxiftimant  hocius  locum  habete  tancum  in  vluftudtu.Nacu- 
ra  enim  vfijsftudus  hic  eft,  vt  frui  !iceat,&c.d.!.  t  .  Ci  vlusfcu. 
pctat.  Sed magis  mihi  p!acet  quod  vulgo  rccepturo  cft,  idem 
in  proprietate  eftc  diccndum , idque  pt opter  vetifimiicm  te- 
.ftatorisvo!untatc.Nocftcredibilccii  velle  Jcgatariumhabe- 
resdesquashabitarcnonlicear.arguDJ.I.  j.f.cjuiliabct.fflds 
feruit.ruftic.prxdjor.  Itcmverihmilccft  ,  teftatorem  veile 
eodem  modo  lcgatarium  vti ,  qiio  ipfe  vtebatur.l.fireruus 
qlurium.rc.§.vltim. infraeod.  Eftraciod.l.datsnas.Etfpc- 
cies  eft  de  h.->.crelatis3pert2&cxprtfta!n],icftar>.ix.ff.hfer- 
uit.  vind.  Eft alius  lacus  c!arior in !.  fi  quis tefta.Tiento.  78.$. 
•quifurdum.iafraeod.Ipfoiurcid  cft,ciuiliiurc,meroiure 
propcereuiJcntcmtcftatonsvoluntatem.conperinterprc- 
tat:oncmbcnigniorem,quaameroiurcrccedatur.Aliacau- 
t. eft  c(jncraAuum. !.  in  vendcndo.  66.  ff".de  contrah.empr. 
ius  fingulateeft  in  (epulchro. !.  fi  quis  fepulchrum.ft^dc  reli- 
gicl.Idemiudiuifioncrerurocommuniain.I.viaconftitui.J. 
vlcim.  fF.  de  leruitut.  ruft.  pn.  Piudenter  crgo  faciuni  ha:re- 
des,  quinominacim  excipiuQt  feruitutem,&c. 

Adl.^^.  Siafiibflituto. 

DEeffeftulcgati.Species.DubitatioexreguIa  I.pluribus. 
i40.§.5cfip!acet.ff^^deveib.obli.l.propuas.C.de!egar. 
roii^pon.aiclcgatamcllcvcileexfcntentia  vetcrum.  Sufli- 
cit  enim  rem  non  fu>!le  alienam  tempore  teftamcnti  Z<  tem- 
pore  exiftcntis  condirionis.Medium  tcmpus  non  nocct  lega- 
to,  fifitconditionale.l.c2ctera.§.i.fupraco.l.cxiftimo.5>!s.lf. 
de  vetb.oblig.Condiciohuiuslegitieft.Sifiliusimpubesde- 
ceiK:rir,&(Libftitutusc.ipiaiha:rcditatem,&c.Namaliterlo- 
Cum  non  habet  pupillaris  fubftitucio.l.  2.  ff.de  vulg.fubftit. 
Sed  pleiiiordifpucatio  huius  rei  percinccadl.  huiufmodi.  841 
^.qui  fcruum.  fr.  cod.  hoccic. 

Ad%.  H^res. 

IOcus  de  folutidne  Icgati :  Qualcm  przftare  oportet  rem 
^'egatam.  NcnenimfufEcitpra:ftatequa!emcuDque.di- 
xi.idleg.lcgicogeneraliter.  Pomponiushicdiftirjguitlega- 
tum  genctale  a  fpeciali.  De  generali  primura  videamus. 
Hajres  icadare  dcbetvthabereliceat.  Siquidergo  infitfer- 
uo  proptcr  qaod  nonliccathabere,tcncturha:tcs, &c.alias 
nontenccur.EKcmpIahicfunt.  Similislocusinl.quiconcu- 
binam.  15?.  §.  fi  hsrcs.  fF.  dc  leg.  j.fimiHs locus  in  l.hircs fcr- 
uum.  ^  S.fF.deeuidtio.SicintclIigcndumeftquod  diciturin 
iidomus.74.§.decui6tione.infraeo.defaetincelligi  cx  lcga- 
togenerali,vc ex aliis locis apparer.  Obferuandum hic eft o- 
bicerhsrcdcmferuurafanam  prxftarenon  debere  :  fedta- 
men pefiimum dare non debet.  Dixi ad leg.legato generali- 
tcr.  ff.  htiCtit.  fdcicl.t13.fi haeres.eo.hoccic.n.  Vidcamus 
dclegacofpecialicrrrcl;(flo.talisdebecdari,qualiscft.Libera- 
tur  crgo  hircsetfi  fortcfurcum  fecerit:  autnoxamnocue- 
rit ,  &c.  Cum  teftacor  cercam  rem  defignat,non  videtur  alie- 
nuraelTc  abciusvoIuRrate,  virdeturqualiseft.  Nonpotcft 
jmpurarihaEredi  quod  aliuin  non  det  meliorem.  Ha:cde  vicio 
rei  iegit^.Diucrfa  eft  quiftio  dc  re  alicna.Sequenda  cft  qac- 
ftio  alibi  tradita,  1.  cum  rcm  alienam.  C.  de lcg.§ .non  folum, 
In ftir.eo.  An  ceflacor  fciucrir an ignoraaerir,  ficc.Si  ccftacor 
fcicbat  cflf  •iiienam,hiresteDeturredi!iicrc&caueredcc- 
uidiione.  d.  1.  cura  rem  alicnam.  Si  ignorabat ,  non  tcnetur 
dc  eui&ionc.  Quidcm  exiftimant  hoc  cafu  cogi  ha:rcdem 
p:a:ilare  rem  propter  ba:c  vccba  Pompo.talis  dcbet  dari,&c. 
Amnr  iioa  pofte  recufare  hircdcm  hoc  pra:tcxtu  ,  qnod 
leg:s'.uminr.cilefit.  Noncnimvalcretlcgatum  vtfaa:tes  co- 
gaturredimcre :  fedramcneumcogipratftare,&c.  Scdve- 
reorvtdtfendipoflichscopinio.  Qniadiciturindid.I.  cum 
rem  alienam.  legatum  non  valcrc.  Nec  Porapon.  hic  loqui- 
tut  dc  rc  aliena.vt  iam  dixi.Eadem  diftin<ftio  eft  in  I.fi  res  ob- 
lK»ar3.  f  7.  infra  eo.de  re  qua:  f eruiturem debet ,  locus  eft in  1. 
^LiuoIegato.45),§  Jifundus.qualis  eft  dari  debec. 


K^dl.-fp.  .^iudelegatii. 

DTfFcrcnciagcneris&  fpccieiIocumhaber&  in  ftipulatio- 
ne.  Qui  pcrmific  dare  horainem,  cenetut  fi  habere  non 
liccar.I.  qui  decen^.  7  z.  §.  quihominem.  ff.  de  folut.Cum  ex 
cauia  fideicommift.Iiberras  prajftanda  eft  ei.qui  noxa  folutus 
non cft.  Quj promifit dare Sticbum, liberacnt talem dando 
qualis eft.  5iergo noxam  nocucrit, tenetut eo  nomine pro- 
mifTjr.  Oppo.a.darccftdominiumtransfcrre.l.vbiautem, 
7  f.§.vltim.dcvetborumobliga.§.ficitaque. Inftit.de  adlEt- 
gorccuictatenccur  promiftor.  codc  arguraentopotcftira- 
pugnariquoddixidelcgatc.  Quid  cnim  fi  tcftator  jtadixe- 
ritjhires  mcus  dato,&c.  Vulgoioterprctanturdatc,  pro^ 
traderc.l.firemtradi.zS.devctborumoblig,  Sedhocpetfa- 
gium  mihi  non  videtut  fatis  tutum  efie.  Tutiuseft  vetbo- 
rum  proprictatem  fcqui.Nec  contratium  eft  quod  dicituf  ,cu 
qui darc debcc domicium  transferrc, &c.  Nam  & hic dcmL- 
niumtransfert.  Nec  obftacquodrcs  pofteaauocacur&au- 
fertur.  vnde  vidctur  nec  daca.  Inietprctatioillareccpcaeft 
in  te  pignorata,  &  aliis  quibufdam  fpeciebu».  1.  fi  rcm  2 o.ff. 
defolut.  Sed  noncamlaceproducidcbcc,vc  vbique  locum 
habear,  przfertim  cumratiodiuerfa  eft.  Sedquidccfercan 
leruusmagisfit,  an  obligatusiure  pignoris?  GuraYtioque 
cafu auferatur,&c.  Refpondco durum  vifum  effc  eum  tenc- 
ri  cuius fad:o  res  cuifta  non  eft :  fcd  vitio  fcrui  potius.  Nau» 
etfi  feruus  iam  folutus  legatario,fimiIitcr  futtum  fecilTet,  aut 
noxiam  nocuiftet,&c.vtrairuranonfitcrcdicoriid  noccre. 
Obferuari  folethic  locuscommunisdefimilicudinc  vltim*- 
rum  voluntatum  &  contradluum ,  de  quo  dixi  ad  1.  fctuum. 
§.  eumquichirx)graphum.  fupra  cod.  Et  exeiQplahuiusrcl 
crebrarcperiuniur.  I.padtuminterhxredem.ffldcpadi.leg. 
vltisn.  C.  de  lcga.  Inftit.  dc  legc  Fyfia  Canin.tollJ.iure  ciuiD. 
24.ff.dccondit.&dcmonft.l  fiferuuslegatus.io8  §.fiei.cui. 
ii:fr,  hoc tit.  de  leg.  i.l.  2 (J.ff .de pig.adt.l.obligationum  ferc. 
g.placet.ffdcoblig.&adio.l.itaftipulatus.  iif.ff.de  vcfbor. 
oblig.  Similia tamcn  hacc non  lunt per  ojnnia.  Idque  cxem- 
plis  aliquot  oftcndi  poteft,  quaeveluti  pcrfatyraracollc(9:a 
a  nobis  funt.  Benignior  interpretatio  fit in  teftamcntis.  1.  ia 
tellamcntis,  ff,  de  reg,  iut,  c.  curadile(5li.  de  donatio,  ioDe- 
crct,  Ex  quadiffcrenria  multaealixpcndcnt.  vccumdicicur 
Mucianic3Utionilocumcffcinccftamentis.l.Muciana:.7.fF. 
de condic. & dcmonft.  Non in contraiflibus.  §.  fi quisita ili- 
pulecur.lnfti.de  vei  bor.obligat.Si  in  Capitolium  non  afccn- 
derojdarefpondes?  ideft,cummotiar.  Aliadifferectiaeft. 
Legatumconditionalc  tranfraittitur.§.innouiftiQio.  C.do 
caduc.toU.non  ftipulatic.  §.  ex  conditionali.  de  veibor.ob- 
lig.Inftic.  Aha,ConditioirrpofljbiIisnocec  concraiSui  noa 
vliims  voluntati  1. 5  .ff.de  cond.&  dcmonft.l.inipoflibilii.  7. 
de  vcib.oblig.quaruin  eadem  eft  infcriptio,  Vlp.lib.  6.zi  Sa- 
bin.  Aliainl.  vnius.  ff.  fiquidinftaud  patto,  vbilibertusdo- 
narcpotcft,  lee3renonpoteft,Graciapatronihocica  confti- 
tutumeft.Faciliusquislegat,quamdonat,&c.AIiainl.vlt.ia 
fi.  ff,  commu.  pra:d,  vbi  dicicur  non  fu.^jjcndi  aiius  morien- 
tium,vtviuencium,AIia,minorhaben$cur.rrorcmnoncoQ- 
trahit,I.fi curatorcm.  Porcft  tamcn teftari&lcgarc.I . Aure* 
lio.§,Caius.ff,dcliber,l,fi  patet.C.qui  ttft.i,faccre  poif.  Alia, 
Ex  contratlu  Ictuitus  non  pt^Eftatur.&c.Lin  vendcndo.ff  de 
contr.cmp.Exteftamentoprsftatur.l.feruufiIii.44,§.vLA- 
liain].aTicio,ff,defurr.l.i.C,coinmu.deleg,Alia,rcmediii». 
dipifccndae  in  vlrimis  voluntatibus  locu  habet.l.vlt.C.dc  cdi. 
Diui  Hadr.nihil  tale  in  contratSlibus  rcpetitur.  Aiiainl.  i\  Sti- 
chum.§.ftipulacio.ff',devcrb.obIi.Alia,Nonrecedituraper- 
fonaarbitii,&c.I,fiquisatbicratu,ff.devetb.  oblig.  Intcfla- 
mentis  accipitui  pro  arbittio  boniviruLi.ffdclcg,  2.Alia, 
Cautioancediem,&c.tit,vcIegat.nom.cau.l.  omnibus.ff.de 
iud,  Alia.Vltima  voluntas  reuocatur.I.^.ff  dc  admi.L  non  fic 
contradus,  cxccptis tainen  quibufdam.AIia,Prohibitioa- 
licnationisin  teftamentoimpcdit  translationem  dominii.L 
fiIiusfam.§.Diui.infr3co.ff\nonincontr,-)du.l,caIegc.C.do 
condidl.obcauLLfiquisitapromifefic,ff".devetbor.obligat. 
K^dl.^j.   Cumres. 

LOcus  de  folutione&prxftatione,  quivarioscafuscon- 
tinet.In  primis  quariturdc  remporequo  folui  debet,  Aic 
Vlpianus  ft  vim,&  fige  mora.Nifi  f  orcc  fit  ahcqa,  vc  cogatur 

cana 


eam  rcdimere  ,•  aut  nifi  copiam  eius  non  habcat.  Tunc enim 
xquum eft  tempus  aliquod dari ad (bluendum.Necenir*  di- 
citur  in  mora  effe,  qui  iuftamdifterendirolutionis'caufam 
habct.l.fciendum.zi. ft.de vfur.Deindequxritur,  quidcon- 
fequitur  legatarius  ob  moram  ?  Vfuras ,  frudlus  j  omnem  V- 
tilitatem,&c.  Vturas  cum  pecunia legaca  eft.  Nam  fpecie  le- 
gica  non  debentur  vfurx.l. }  .§ .  ii  auro.ff^.de  vfur.  Pecunia  le- 
gatadebetureciam  fi  lcgatafit  vt  fpecieSj&c.I.z.^.^.C.dcpo- 
/ic.vtinl.ficcrcos.infraeod.l.talis  fiftipcura.fupr.eo.  Defru- 
(Skibasdixiadl.cumferuus.J.frucSus.fupraeod.  Ex  quoap- 
paret  hanc  a<ftionem  fimilem  eflc  quadantcnus  bon^fidei  iu- 
diciis.l.inmiuorum.C.inquibuscauf.inintcg.reftitut.  Mi- 
rantur  nonualli ,  qaodhicdiciturderaora,cumetiamfine 
m  ora  debeantur  frudus,&c.  fi  res  pvopria  fit  teftatoris.I.He- 
rennius. 44.ff.de  vfur.l.fitibihomo. 8  (r.§.cumferuus.infra 
eod.Sed  vetbacaptanda  non  funt.l.pen.ad  exhib.ff.  Sabinus 
cuius  opinionem  hic  Vlpianus  referc ,  nondicit  fine  mora 
non  deberi.verc dixit mora intercedente dcberi :  fed non  re- 
6to  colligitur ,  non  deberi  antc  moram ,  cum  apparcat  ex  aliis 
locis deberi ex dieadits hxreditatis.  Dixi ad l.cum feruus.§. 
ftudtus.fupra  eo. 

Alia  quxftio  eftde  locodiftufetradlata  vfque  adfin.hu- 
iusc.  quolocofoluidebeat?  AitVlpianus  foluendameflev- 
bi  relida  tft,  vbi  erat  temporemortis.HicvidcturefTefen- 
fus  horum  vetborum ,  tametfi  aliquid  ambiguitacis  habeanr. 
Excipiuntur aliqui  cafas. Primus ,  fi  teftator  voluit alibi  pra;- 
ftari  :  hoc  potefl  duplicitet  accidere,ideft,cuintcftatorid 
nominatim  declarauit  ,  &  camex  coniefturisapparercum 
voluifle.I. fedetfifufceperit.§.i.ff.deiudic.  Voluntatemfe- 
qairaur  vcrifimilem,  non  minus  ,quam  qux  verbis  exprimi- 
tur,I.IicctImperator.74.infraeod.  Sccunduscafus,cumres 
dolo  hxredis  inaliumlocum  efttransIata^fortcvtmoJeftia 
afEcere;: legatarium.  Tunc debct  folui  vbi  petitur :  nec  «libi 
poteft  eam  loluere  ha:res ,  inuito  lcgatario.Hac  pcena  pledi- 
tur  ob  dolarn  luum.  Petitur  autem  vbi  maior  pars  hxrcdita- 
tis  eft ,  vel  vbi  hxres  domicilium  habet.l.fi  fideicommifrum. 
f  o.  fF.  de  iudic.  Tertius  cafus ,  cum  hzt es  tranftulit  eam  fine 
dolo:  fortepropter  vtilitatem&  confetuationemreiipfius, 
&c.  Hoccafupriftabitur  vbi  eft.  Aique  itapotcftintelli- 
gi ,  quod  dicitur  in  leg.quod  legatur.5  8  .fF.de  iudic.rem  pra:- 
Itandamcirjvbicft:  nifidoloha:redistransIatafucrit.  Nam 
cadcmcft Vlpian.fcntentiainhocloco.  Prxftaturenimvbi 
eft,ideft,vbiceftatoreamreliquit:veIvbihaeres  eatn  pofuit 
fine dolo  tamen.  Quartus  cafus ,  cum  legatum, id  eft,  quod 
pondcte,numero,&c.  Prsftandum  eft  vbi  peticur :  nifi  fue- 
rit ccrta  fpccies ,  &c.  Non  polFum us  dicere pra;ftanduni  vbi 
eft,quia  in  certo  locononrede  diciturefie,idquodincer- 
tumcft.diiSt.  leg.  fi  fideicon!mifIum.§.  traftatum.fF.de iod. 
Qui  It^gat  cencum  modios  frumenti ,  rem  incertam  legat, 
qua:  nuliucircumfctibicurloco.l.in  ratione.;o.§.incertae.fr. 
ad  legem  Falcidiam.  Quintus cafus potcft addi ,  cum  feruus 
infuga  eft  ,  &c.de  quodixiadl.  cam  fcruus.inprinc.  fupra 
eod.  Exiatndiifbisnafcunturvarix  quxftioncs.  Dixitcneri 
hxredcm  fi  tranftu!erit,&c.Quid  fi  ita  tranftulit ,  vt  non  ap- 
parcar.&c.Debet  xftimationem,  aut  caucre,vt  hic  diftingui- 
tur.cauet  rem  reddi  fi  eam  deprehenderit.Imo  etiam  cauet  dc 
pcr  fequenda  re.l.  6^  .fcruo  leg3to.§.vItim.infra  co.  Nec  ob- 
ftit  I.  fi  a  bonifi  iei.cura  l.feq. ff.de  rei  vind.  vbi  cauet  pofTcf^ 
fordcrcrtituendo.-fcdnondepcrfcqucndo.quiaplcnior  in- 
lerpretatio  fic  in  vlcimis  voluntatibus.  I.  in  tefiamencis.  ff.  de 
reg.iur.  Dixiaddid.I.cumferuus.fupra.  Redlcigiturfenfit 
Iulianusquoddi<5tumcftdcrcftitutione,id  locum  habcrein 
aftionibusinrcm.  £tha:cfenteatiarefcrturtnd.l.fiab.onz- 
fidei.  Scd  hoc  amplius  cftinlcgato.-  quiacaueturdepcrfe- 
qucnda  re,  quod  hic  dicitur,&  in  d.l.feruo  legato.§.vlt.Non 
obftat  etiam  1.  zo.fi  fine.ff.depofit.  xquum  cft  depofitatium 
^folui ,  qui  nullum  fentit  commodum,&c. 

jid§.  Sedfi  Stkhui. 

ALia  qua:ftio  cft.qus  ex  iam  diftis  nafcitur.  Dix  ihasre- 
dem  cauete  debcrc,&c.  Quid  igitur  fi  Stichus,aut  Pam- 
philus,  &c.  Hasres  ait  fe velle  abfenccm  ptxftarc :  fed  fe  non 
pofre.  £t  iniquutn  videtur  ei  aufcrre  clcftionera.   Sed  VI- 


In  Tit.  l^elegatls  ^Jideicom. 


pia.ait,Totiescnimhiredi,&c.Hucpertin6tl.ftatu!iberura 
1 1 .§.Scichum. ft.de  Icg.z.Ex  hoi  loco  annotant plct ique elc- 
laionem  cfle  hasredis.  Quod  filfum  eft  vt  dixi  ad  l.legato  ge- 
neraliter.  jy.fupr.  eo.nifialiuddixerit,  Sedhaccquxftiode- 
bct  intcUigi  cumelcdio  cfthircdis:  quiavidclicet  tcftator 
id  yoluit ,  vt  in  fpecie  d.l  .ftatuhbctum.  Id autcm  hic  non ex- 
primitur  quibus  veibis  teftator  vfusfit.quiadecononerac 
quaeftio.Scd  quiftio  cft  quo  cafu  hacres  poteft  alterum  dare : 
an  quia  abfens  eft.debcat  alcerius  aiftimationem  forcalfis  vel 
mortui  pretium.Hoc  dicit  Vlpian.quafi  dubitans.  Sed  diftin- 
guendum  eftvtinI.StichumautPamphilum.5>j.ff.defo{ut. 
Diftinguitur ,  an  alter  dccefferit  culpa  debitoris.  Qno  cafu 
iion  licct  eiofferreiftimationem  morcui,quiforte  fuit  vi- 
lior.Sed  petitor  eam  poteft  pctere  fi  vcHt.  Si  vero  nulla  cul- 
pa  dcbitotis  arguatur ,  xquum  eft  ei  fubueniri ,  vt  iftimatio- 
nem  pracftet.Oppon.  1.  fi  ad  libcrtatcm.42.ff.de  noxalib.vbi 
mortuo  feruo  abfoluitut  dominus ,  ncc  tenctur  ad  litis  zfti- 
mationcm^hicaltcrumdebetur.diuerfahicfunt.Hicvtrun- 
que  eftin  obligatione.noxadcdicioin  folucionceft  nonin 
obligatione.l.(f.miles.§.decem. ff.de  re  iudic.dicam  in  intcr- 
pretationc  d.I.  milcs.Nihil  amplius  quam  cauere.Mirum  eft, 
quod  hic  cxigitur  cautio  cius  rei  nomine ,  qus pcriit.  Supcr- 
uacanciscautionibusnoneftvtendum.l.noncogcndum.4f. 
ff.de  procur.fcd  cautio  exigi  t  ut  .•  quia  forte  id  dubium  cft. 

Jd^.  cnlpa. 

Dlximus  fupra  hf  redem  damnandum  effc  fi  cius  ciilpa  rcs 
pcrierit,&c.  Nuncvidcndum  eftquoraodohicaccipi 
culpadebeat.  Nam  culpa:  variigradusfunt.aut(vca!iima- 
lunt )  fpecics.  Scd vt tota res commodius explicctur , ea pau- 
loaltiusrepetendaeft.  Quicquidinrebusalienis,  velahcri 
debitis accidit detrimenti,id nci. effe eft euenirc,vel dolo  no. 
ftro ,  vel  culpa ,  vel  cafu  for tuico.  Dolus  cft  machinacio  & 
malitia,&c.Ieg.i.ff.dcdolomaIo.!.iurifgentium.§.dolo,  ff. 
depacftis.  Necdubiumcftquinhuiusdolinomineteneatur 
hsresvclaliusdcbitor,&c.vtdi(5fumfuitfupra.  Culpaqu?- 
dam  dicitur  lata,  cumquisnonadcum  modumdiligenseft 
quem  communis  hominum  naturadefiderat.l.quod  Nerua. 
ff. depofit.  I.  lati.  ff.  dc vcrborum  fignificat.  Si quis rem  de- 
pofitam  in  pubhco  dimifitno(Su,diftinguituradoIo,quia 
machinatio  non  cft  decipiendi  caufa.  Scd  lamcn  proxima 
doIoeft.di(^,leg.quodNerua.l.magna.devetborumfignifi, 
Stultitia,fororcftmahti5e.  Sophocles.  Vix  creditur  fraude 
carere.nifi  aliud appareat ex conie<flutis.  Quiaforcc diligen- 
tior  non  eft  in  rebusfuis.  Non  niinustenecurobhanccul- 
pam,quamob  vcrumdolum.l.i  fimenfor  falf  mod.&aliis 
fimilibus.  Itaque  Vlpian.hicdeeanondubitat :  feddelcui, 
&c.  Leuis  dicitur  ,  cum  quis  in  co  peccat  quod  diligens  pa- 
terfamilias  vitarepotuiffet.  Nihil  tamen  facitquodacom- 
muni  hominum  natura abhorreat .  Sic  accipimus  hic  leucm 
culpam.  Sicinleg.quicquid.C.atbit.turel.  Siisapudquem 
gcmma  depofita  eft ,  non  condiderit  in  arca,fcd  in  media  dc- 
mo ,  cuiuis  expofitam  dimiferit :  hoc  fanc  eft  viri  parum  pru- 
dcntis  &  diligentis.  Scd  tamencanta  diffolutionon  eft,  vt 
naturx  communi  hominum  repugnet.  Sirapliciores  pleri- 
quc  ita  viuunt  fccure,  & ncgligenter  tam  in  rebus  fuis,quam 
in  alienis.  Sufpicantur  enim  alios  omncs  talesefle  ,  qualcs 
ipfi  funt;  xftimant  alios  cxingenio&natutafua.Vlpian.aic 
haeredem  huiusetiam  culpa:  nomine  teneri  ,quamuisdolo 
proxima  non  fit :  quia  negligenti.i  fine malo  animo in  rebus 
alieniscxcufandanoneft.  Leuirfimac'jlpadicitur,cumquis 
raediocrem  diligcntiam  adhibet.fed  in  eo  peccat  quod  vir  di- 
ligentiffimus  vitare  potuifler.     Huius  culpa:mentio  eftin 
l.in  lcge  Aquilia.ff.  adlcgcm  Aquiliam.l.inrebus.  ff.  com- 
mod. 

Exemplum ,  Si  rem  in  arca  reconditam  &  ocdufam  furri- 
puerit.I.cumduobus.J.damna.ff.profocio.  Furtum  nonfo- 
let  numctari  inter  cafusforcuitos,  tamcnfa(ftiquiftiocft. 
Quid  enim  dicemus  dc  furtodomeftico  .'"Dchacreinleg. 
prima.  ff  furt.  aduerf  naut.  Hscculpa  longe  remora  eft  a 
dolo,  &  excufationem  aliquam  merctur.  §.vlcim.  Inftic.  pro 
focio.  Itaque  Vlpian.  dubitauit ,  an  ob  camculpam  ha:rcs 
teneatur.  Quid  de  diligcntia ?  hoc  enim  verbo  lureconful. 

Zz     3 


54<^ 


Franc.  Duareni  Comment. 


vtuntur  fcre,  cum  de  hac  leuiflima  culpa  loquuncur.Ufi  vt 
ccrto.  fF,  commo.  1.  contradtusff.  de  reg.iuiis.Dicunc  etiam 
cuftodiamprsftare.l.i.§.fepc.iF.dep(Brit.l.ricum  venderct. 
J.vlc.ff.de  pigaor.adio.  Hires crgo  tenecut  ob  culpam  non 
tantiini  latam  ,  fcdetiam  leuera  &:leuillimam.  Hocautem 
difficile eft  cxplicatu  propter  antinomiam.  Oppon.  primum 
I.mulier.ii.§.fihxres.ff.adTrebell.  vbi  hjErcstenetur  de 
culpa  tancum  lata.  Alius  eft  locus  conttatius  i n  1. fi  fcruus  lc- 
gacus.  ii8.§.cum<juid.infraco.vbidiftinguicIi;reconful.hic 
autem  no  diftinguitur.  Pro dedaratione  animaduertendum 
eft  regulam  tradicam  eflc  de  hac  re in  contradibus.  de  qua  ia 
l.fi  vt  certo.§.nunc  videndum.ff.commo.&  l.contraiftus.  ff. 
de  reg.iur.  Videndum  ad  cuius  vtilitatempertineatcontra- 
Aus.ln  depofitiiudicio  venit  dolus  &  latacuipa :  quia  firgia- 
da  deponcntis ,  ncc  vUa  cft  vtilitas  depofitarii.  Commoda- 
tarius  tenetur  de  culpa  quacunque :  quia  commodatum  fit  c- 
iusgratia,finevtilitatea!tcrius.diAal. fivtcerto.  Inquibu» 
verlatur  vtriufque  vtilitas ,  venit  dolus  &  culpa ,  quam  voca- 
musleuem.diit.Ieg.fivtcerto.did.Icg.contiadtus.vtinem- 
mione ,  locato,  focietate.  Ha:c  regula  Iiue  diftin<Sio  accom- 
modatur  legatis  &  fideicommiffis  .•  quatenus  idnatuiaeo- 
rum  patitui. In  fpecie  §.cum  quid.habetut  ratio  doii  tantum 
aucculps  doloproxims.-quiaquifideicommiffamiefticuic, 
nihilcapiccommodi.Eftfocielegacarius,  q:ii  rogatur  totum 
rerticuere,  necquicquam  rctlnet.Eadcm  elc  rauo  huius  qux 
dcpofitarii.In  fpecie  l.muliei.  tcnctur  hircs  de  dolo  tantum, 
&  hta  culpa :  nam  ptarcipue commodcm  vciiatui  fideicom- 
miiraiii,  cui  refttcuicur  hitediras  ex  Ticbell.quamuis  aliquid 
commodi  capiat  foitchares.  Namin(picimusquod  princi- 
p.ilicer  agitur ,  vt  regula  de  contradibus  conueniat  lcgatis  & 
fideicommiffis.  In  fpecie  noftta  dicicur  hartcden»  ceneii  de 
^uacunque  culpa :  quiapioponiciufcruulumlegatmnelle, 
<jui  non  cft  magni  precii  :itaque  v  tihtas  pricipue  vctfatur  h  q- 
redis,  Quare  fi  (pccies proponatur  in qua maior  vtilicas  ver- 
fecur  legatarii.ahud  diccndum  erit.dido  §.  cum  quid.  Super- 
cft  calus  fortuiius  ,  qui  nullohominisconfiliopiouideriac 
vitari potefL I.  z.  ff.  de adniinifl.rerura  ad  ciuit.pert^n.l.qua: 
fortuitis.  C.depign.  adiio.  Obhuncfortuicum  cafum  non 
tenetur  hxres.vc  hic  dicitur,  nifi  poft  ir.  ciam  petierit  res.Sed 
quiftio  eft  difficilis  ,  anteneatur  ha^res  fireseodemmodo 
periturafuitpeneslegatarium.Oppou.i.iiplutes.ff.depofir. 
naturalem  interitum  pertinete  ad  adiore.ii.Oppon.&qui- 


dominusefleftatimaditaharreditate.l.iTicioha:red;.(?f.ff. 
defurc.I.ficibihomo.8(j.§.cumfetuus.infr3eod.Itaqye  po- 
tcft  dominus  legatarius  fi  velit  agerc  f  urti  a«i  pa:'nani.I.  fi  do- 
rainium.47.ff.de forc.l.fi homo.  j f . ff.  de vfucapion.  Poccft 
eciam  expcriri  condi6lione  furtiua :  quia  condicitur  non  tan- 
tumtcs.fedjEftimatio.I.in  refurtiua.ff.de  condi6l.fuit.Vn- 
de  inepcum  videcurqnod  hic  dicitur  de  adionein  faAum, 
Multx  &  vaiias  funt  fblutiones  apud  Accurfium.quicaso- 
mnes  refeit  fine  iudicio.&  (atis  oftendit ,  quam  fueiit  inops, 
nontancum  eiuditionis ,  fedeciamiudicii,quoeciamillite- 
rati  plcfique  homines  valeni  .Quidam  eo  funt  acumine  ingc- 
nii,vtftatiin  aDiniaducrtant  quid  veium,aurprobabiIe  fit 
in  quaquc  re  de  quaquafiitui.  Aliiperfeinuenirenihiipol- 
funt,  fed  tamen  dciis,  quje  funtabaliiscxcogitata.poirunt 
iudicare.  Vtrumquc in hoc interprete defideio,vt in iis fere, 
quieifuntaddifti.  Csteraeiconcedoprstet  crudicionem, 
quxrainimaineofuic.  Sedadiem.  Pomponiusnofterrc- 
ferc  opinionem  Aciiliciniveceris  IureconfuIti,quafi  id  cerci 
iuris  non  fit,  fed  tantum  xquitate  aliqua  niiacur :  ac  ne  expii- 
mit  quidem  quid  fenciatdehacrc.  Narratio  tantumefthi- 
ftof  ica .  quam  fic  accipere  debemus,  ne  iis,  qux  iurc  ciuih  de- 
finitafunt,repugnct.  Ergoquatenusprobanda  fit,autira- 
probanda  opinio  Attilicini,exaIiislocisiudicandumeft  Nec 
dubitandum  cft  quio  locum  habeat ,  cum  deficit  adlio  futciV 
aut  alia  adio  ,  quod  aliquando  accidit.  Pone  aliquidltga- 
tum  fuifie per  damnationem ,  vt  oUm  res  ahenx  legabaniur. 
Vlpianujinlnftitutionibustit.deleg.  HoccafunoH  acquiri- 
turdominiumlegacacioanteapprehenfionem  ,  vt  alibi  dixi 
leg.  iii.fi inquihuos.  §. cum feiuum.infia eod.  Ponelcga- 
tum  fuiflc  1  ub  conditione.  Nam  certum  eft  diem  legatonon 
cedcrc  ante  euentum  conditionis.l.fi  poft.ff  quando  dies  le- 
g3.ced.  Pofrunt&:  aliarfpecicscogitaii,  inqulbusdominuj 
noafitlcgatarius.  Idcoquenoncompecatciac^io  fuiti.  la 
his  omnibus  iequcnda  et it  opinio  Actilicini.  Pomponius  au- 
tera  non  expre fll t  cet tam  f pcciem  :  quia iudicabat id  necefla- 
lium  non  efTc.  Cum  autem  vtiH aiSione agendum  eflcc,  non 
putauit  quenquamdubitatuium ,  quinidlocumhabeatde- 
ficiente  diredta.  Ergo  fufficit  ad  huius  loci  declaiationera 
fpeciemaliquam  adferre  ,  inquanullacompctat  adliodite- 
<5t3, neque  in  rem , neque  ia  perfonam.  Videndum  eft  igicut 
dehacinfadumadione.Dacurdcpeculic&c.Sedquorao- 
do  ?  datur  ex  maleficio  fcrui.§  .a(ftiones  aucem  de  pecuho.Ia- 


damaliiloci.  Magoa  iurisvarietashictepericur.  Scripfiquid       ilitut.de adion.Refpondeodariexbono  &  iquo:qaiado- 

'    "^ minuscftfadusLcupIctiorj&c.l.  5.1iccttamen.§.cxfurti- 

ua.ff.de pecul.Sedmirumeft,  quodhicdiciturdominumli 


feaciamadl.ficxlegati  caula.ff.de  vetb.obiig. 
x^dl.^S.  Sihxredis. 


AFfiniscfthfclocusfupcrioii.Inhacfpccie  fnnt  quatuor 
confideianda.  Primo, teftacor rcm ahquam legauit a- 
licui.  Secundo  ,  fciuus  quidamharicdiseamremfubtiaxit, 
non  alius  exttaneus.  Tcitio,  fub  raxit  ignorantedomino: 
quare  non  poirumusdiccre  dominumtcneri.quafiipfofci- 
cnte  ic  conicntiente.I.  i.  ff.de noxal-  Necvllaeft  domini 
culp.i,  cui  ignofcendum  videtur ,  quafi  in  domeftico  malo.l. 
i.ff.furtiaduer.nau.caupo.  Quatto,  feiuus  eam  rc.-n  vcn- 
didit,&pietium  peiuenit  addominum  ,  nccics  force  ap- 
paret.  Qusiicui,  an  adio  vUa  competat  legacaiip5&  quae  a- 
^io.  Acinpiimisnoncenctuih2icsadiem,quamnon  ha- 
bet,  cum  id  fine  ipfius  fadoaccidetic.I.  cumies.fiiptacod. 
Sedquiazquum  non  cft  eum  locuplecioicm  ficricumin- 
commodo  alcetius  ,  ideodatuiadlioJnfaCtum.  Dcficicncc 
diieda  a(5lione  datur  in  fubfidium  vcilis,  qui  conccptisin 
fa(5tum  vcrbis  inftituitur.l.  quiaactionum.l.quoties.ff.  de 
przfcript.  vctb.  Nec  nouum  eft  ,  vtdecui  a(5tioGxbono& 
xquo  contia  fubtihtatemiuris,nequislocupletioifiatcum 
incommodo  alicno.  Excmplum  eft  huic non  diffimilc  in I.fi 
eum  fetuum.  tf.  derebuscreditis.  PofTediferuum  tibi  lega- 
tum ,  quafi  mihi  legacum,  &  vendidi :  mortuo  eo  poces  pie- 
tium  condicere ,  quafi  ex  re  cua  locupletioi  fadtus fim.  Huic 
fimileeftquoddicituiinl.fi me&Titiura.ft.herebus  ctedi- 
tis.Cum  pecunia  mea  ad  teperuenit,cam  m.ihi  a  te  leddi  bo- 
Gum  &  arquura  eft.  Dixeiit  aliquis,  imo  datui  hic  a(5tio  dirc- 
dta  &  cerca  :  puta  ,  a6tiofurti,noxaIisadueifusdominum. 
Nam  furti  agit  dominusrei  fubtra<a«,  aclcgatariusdicituc 


bcrari  dando  feruum  noxx:cumfitsquiusciunfimphcitec 
damnariad  id  quod  perucnit,&c.  vtintehquumnoxx  fer- 
uum  dederepoffit.I.  4.fiferuusve!fihustamiiias.ff.decon- 
di^t.furr.Loccis  cft  difficilis  &  varie  declaratus.  Sed  puto  no- 
xa:  dedicionem  peimitti  domino:  quiacontiaiusconueoi- 
tur.  Vlpianus  modo  allegatal.  4.  fifetuus  velfiiiusfamihas, 
loquitur  deeo,  cui  compecit  mero  iurecondi^tioaduerfui 
dominuin. 

x^d  §.  Si  'vntis  €x  hxredihuiferuum  legAtum  0cci~ 
dijfet:  omnmOf  drc. 

QVjEftioaffinisfuperiori,  Diximusfupiahsredera  libe- 
rari ,  fi  fine  ciui  fa(5to ,  &c.Teneri  autem  fi  eius  fa(5to, 
&c.  Qird  fi  vnus  ex  hircdibus ,  &c.  Ait  cohii  edcm  noa  te- 
neii.  Tantumabeft  vtnoceat  cohxiedi ,  vteipiofit:quia 
libeiatur.  I.  cum  rcs  legata  eft,  4  ^.fup.alteci  in  folidum  cenc- 
tut  partim  acftione  cx  teftamcnto  pio  partelua:  partima- 
dtionedc  dolo  piopaicealcctius.l.arbitiio. §. vlt.ff.de dolo. 
Hinc  annotatuf  illud  vulgare ,  deli(5lum  vnius  ex  hxredibu», 
ahisnonnocerc.I.vIc.ff.deSilan.l.indepofici.ff.depofici.  Do 
obLgatione  iodiuidua,  in  qua  Yniusfa(5to  omncs  tenencur, 
videnda  eft  1.  z.  ftipulacionuis .  §.  fi in  fa(5to, & I.^.eadem dik 
cemas.JJ,Caco. ff.de  vcrb.obligat. 

i^dl.  4p.Jicuilcgctur, 

LOcus  de  intcrptetationcverborum.  Titiolegaturacl^, 
cum  quacuordecim  annorum  eric^an  fufficiat  coeptum 
efredecimumquartumaaaum?  Caufadubitacioniscff,quia 

plerunqa» 


In  Tit.Delegatis  ^Jidekomm. 


plctunqne  cccptus  annus  habctnt  pro  completo.  1. 7  4 .  qui  fi- 
l(um.§.  Sabinus.adTrebel.l.adrepub.demuner.&honor. 
Scd  Vlpiano  aliud  vifum  cft:  quia  id  verba  fignificanc  leg.  tf  5 . 
non  ahter.fF.de  leg.  5 .  facit  l.non  putabam.  ff.  dc  cond.  &  de- 
xnonft.  Videndum  eft  ergo  in  quaquc  ipecie,qu2E  fit  vis  ver- 
borum,vt  in  1.41.  Iiitafuetit.fF.de  manu.teftam.Sivcrbafint 
ambigua,  non  coeptum  modo  completum  annum  accipimus 
prout  ratio , vtihtas ,  fauor  exigit.  Si  quis  promifcrit  dare  hoc 
anno,  intcrprctatio  fit  contra  flipulatorem.  1. 41.  qui  hoc  an- 
no.fF.dc  verb.  obhg.  Idcm  puto  &  fi  quis  promiferit  in  fingu- 
los  annos.  Scd  in  legato  benignioradmittitur  interpretatio.I. 
I  .C.quand.dics  lega.Oppo.I.48.  fi  in  annos.  fF.  dc  condit.  & 
dcmonft.  Variacftledio.  Haloaiiderlegic,Siintraannos. 
«juzledio  idoneum  fenfum  habct.  Siappareat  teftatorem 
voluifle  nonftatimdebeti:  fedhberumei  cfTe  intraannum, 
&c.tunc  voluntasfcruanda  cft.  Nec  contraria  eft  d.1. 41.fi  ita. 
§.vlt.fF.deman.teft.Hocenimfenfitnoncfrefacicndameara 
interpretationcm ,  fi  tcftator  his  vcrbis  vfus  fi  t ,  &c.in  d  .1.  fi  in 
annos.  nonexprimiturformula&  conceptiolegati.  Florcnt. 
ficinterpretor,  cumlegatum  collatumeftin  tcmpusdecera 
annorura.ini.  adrempub.orationcmambiguaminterprcta- 
tnurbenignius,fauoris  caufa. 

Dixiin  Ipecie  noftra annum  deciraumquattum  comple- 
«jm  cfTc  debere,  &c.  Sed  quxftio  eft,an  completus  dicatur,fi 
iegacarius  ad  vltimum  dicm  14.  anni  perucnerit.  Quidam  ne- 
gant,propterhxcverba,conipleti  i4.anni,&c.  Annuscon- 
ftat  ex  3(;^diebus.l.cum  ha:res.§.  Stichus.de  ftatuhb.  Sed  c5- 
traria  opinio  magis  recepta  eft,  quae  mihi  ctiam  probatur.  Na 
Cclfus aic ,  nouiffimo  dic legatum  deberi.  I.48.  fi in annos.fF. 
de  cond.& demonft.  Ergb  fufficit  attigifle  nouifnmum  illum 
diem.  Etha:cbenignaintcrprctacio  rccipiturfereiniis,qux 
fauorena  defiderant.Exemplum  in  l.qua  zcate.fF.de  tefta.Fa- 
uor  teftamenti  hoc  fuadet.Simile  exemplum  in  1. 1.  de  manu. 
Interprctatiol.  AWx  Sentise.quivecat  minorem  zo.  annis 
manumiiterc:fauorlibertatishicverfacur.  Eadcminfcriptio 
vtriufquc  cft.Vlpia.hb.^.ad  Sab.  AUud  exemplum  in  l.in  vfu- 
c3pi0nibus.ff.de  vfucap.non  a  momento  ad  momentum :  fed 
poftremum  diem  computamus  totum  &  integrum ,  fine  vlla 
diuifionc  inhorasautmomenta.fauor  vfucapionis  hoc  ad- 
inittic,quacfauorabiliseftpropter  ticulum  &  bonam  fidem, 
&propccrdominiorumccrcicudinem,&c.$.i.Inftit.dcvfuca. 
Oppon.I.  j.fF.deminor.  vbicomputatiofitdemomcntoad 
momcncum.    Sed  fauor  minoris  hoc  cxigit,  vc  refticui  pofliit 
quandiu  momentura  ahquod  fupercft  zi.anni.  Eadem  eft  in- 
fcriptio d.1.3 .dc minorib.& l.in  vfucapionibus.Iib.  1 1. ad  edic. 
Ncc  dubitandum  eft,  quin  ha:c  ica  fuerint  coniunda  ab  Vlpi. 
Eadem  quoqueinfcriptio  eft  dic.  I.  ad  rcmpub.dc  muneribus 
Oppon.praetcrea  1.  in  oranibus.  fF.  de  diucrfis  &  tcropo.  pri- 
fcript.  In prjefciiptionc  temporali  fpedantur  fingula  morae- 
ta.  Etinaaionciniuriarumredhibitoria.&c.  NuUuseftfa- 
uor,qui  fuadeat  diem  completura  pro  coepto  efle  habendum. 
Vfucapio  eft  fauorabiliorpropter  pofleffioncm ,  titulum ,  & 
bonam  fidem.Itera  nc  dominia  rerum  fint  incerta,&  res  pof^ 
fefla:negligantur,& incuha: raancant.l. i. fF.  de vfucapionib. 
Theophil.lnftit.  eo. 

Ad^.ergodrcum. 

EXiftit  quaftioexiamdidis.  PoneitalegatumTitiocum 
addecimuraquartumannura,&c.peruencrit,oraniabo- 
na  hares  meus  dato,id  eft,anno  primo,fccundo,tertio,tribus 
penfionibus.leg.tert.de  annnuislegat.  Qujeriturhoctricn- 
nium  ex  quo  tcmporc  numerari  debcat .'  Ait  Vlpianus  numc- 
rari  cx  quo  temporc  fadus  cft quatuordccim  annorum ,  fiue 
viuo  tcftatore  id  acciderit,fiue  raortuo.Irao  ctiara ,  fi  ante  fa- 
dum  tcftamentum  fortc  ignorabat  teftator  eum  exccfsifle 
quatuordecim  annos.  Nihilominus  currit  trienniura  abco 
^cmpore,&c.Et  eft  fanc  mirura.quod  terapus  adiedum  pra- 
ftationi  legatiincipiat  currerc  nonmodo  antcquam  debea- 
tur  legatumrfcd  etiam  antequam  datum  fit.  Hoc  fic  multis  de 
caufis.  Primum,quia  teftator  exprefsit.i  quo  tempore  id  tric- 
nium  incipiar ,  &c.  Hoc  enim  fignificatur  vctbis  teftatotis: 
Triennio  pofl  completum  quattumdecimum  annura,  &c. 
Secundo ,  quia  ccropus  illud  praetcrierat ,  cum  fadtura  eft  tc^ 


547 

ftamencum.  Tertio  ,  quia  teftator  Ignotabat  illud  tempuS 
pritetiifTc.  Quid igitur ,  fi  tcftator  fciebat  eum  excefliHe  de- 
cimumquartum  annum  ?  ait  Vlpianus  triennium  numeran- 
dum  efle cx  die fafti tcftamenti.  In  fuperiorc  cafu  interptcta- 
murteftatorem  idemdiilurum  fuiflc,  dcpriterito  tcmpo- 
re,fi  id prajteriifle  fciuiflet.  Ha:c  pra;fumpcio  celfat  in  cc,  qui 
fciuit.  Sic  ergo  interpretamur ,  vt  a  tcmporc  ccftamcnti  inci- 
piat ,  ne difpofitio nugacoria  fir.  Et cft  miruro, quod  tempus 
folutioni  prsftitutumincipiatantcquam  legatum  debeatur, 
&c.  Vidctur  potius  a  temporc  monis  computaodum  t  lie, 
vt;in leg.  I  S.qui duos.J.hxc conditio.  Digcft.  de  manum.te- 
ftam .  Ad  annum  libcr  cfto,  id  cft ,  poft  annum  quam  moriar. 
Et  hoc  verum  eft ,  quod  dicitur  de  tempore  mortis:  nifi  tcfta- 
tof  aliud  dixerit.In  hac  fpecie  tem  pus  exprimir,  a  quo  incipiat 
illudtriennium  currerc,  vtiamdixi.  Triennio  poft  annum 
deciraumquartura.  Alibidiciturtempus  folutionipriftitu- 
tum  cutrereab  aditahireditate.leg.  ^cr.  fi  in  diem.  Digeft.de 
condit.& demonftrat.Ratio fatis apparet cxeo capite.  Quia 
danduraefthiredi.quianteaditionemnoneftharrcs.leg.fi^. 
pretiarerum.  Digeft.adlegemFalcidiam.§.vltim.  Infticur. 
deha:reduraquahta.  &difFerent.  Idem  diciturinleg.tcrtia, 
fiquishiredi.  Digeft.de  ftacuhbcr.aliastempuscomputan- 
dum  eft a die  fafti  teftamenti,  vr  hic  dicitur.  Et  fimilis  eft  lo- 
cusinleg.  Thais.  §.ha:rede.  fF.de  fideicommifl:  Ijbert.  In 
annos odo liberi  fint.  Et  hoc  potcft  efle  cxemplam  dift .  lcg. 
fi  in  annos.  fi  Florcnt.  ledionera  fequamur.  In  contradf ibus 
vnde  nnraerandum  fit  tempus  adiedum  lolu  tioni,  qnxritur, 
fed  difputatio  non  eft  huius  loci.  Videnda  eft  l.Falcid.fF.de  iu- 
redocium. 

K^d§.  hocautem. 

INhacfpccie  duplexcempusapponicur.  VnumqBodfacic 
conditionem:alterura  quod  no  facic.  Cum  quatuotdecim 
annorumerit.  H^cvetbamaximeapta  funtadconditionera 
faciendara.  Particula,cuni,  condiiionem  fignificar,fi  iunga- 
turverbofuturitcmporis.  lcg.fi  Titio.  Digeft.quandodies 
l.cedat.Item  euentus  eft  incercus.  Inccrtu  eft ,  anfit vidurus 
vfqucadeamxtatem.  Diesnonimpedittranfmiffionem:fi- 
cut  conditio.leg.f .  Digeftis,quando  dies  lcga.cedat.Hucper- 
tinet,quod dicicur in  1. 1 (J.  fi  ita  fcriptum.  Digeft.de manura, 
tefta.  Cum  Ticius  annorum  5o.erit,Scichus  liber  efto.eique 
ha:fes  raeus  fundumdato.  Libertas  competit:  redlegatum 
non  dcbetur,quafi  dcficienteconditione.ldcra  diciturin  leg. 
15). fi  feruus.Digeftis,  de  ftatulibcr.  Opponunt  l.ex  his  verbis. 
C.quando  dies  lcga.cedat.Conditio  ibi  adie(fta  eft  magis  pr^- 
/Fationi  legati,  quam  lcgato.  Ideo  legatum  non  reddit  condi- 
tionale.fed  pro  mcro  temporc  accipitur.  Opponunt  1.  quibus 
dicbus.40.§.quidamTitio,Digeft.decondit.&demonflrat. 
ibiapponiturprxftationi:&tamcnlegatumcftconditiona!e. 
Variifuntopiniones.  SedlegatumeftconditlonalepropteE 
particulam ,  Si :  qua  raagis  fignificacur conditio,  quam  parti- 
cula,cum.d,I.fi  Titio.  Opponunt  l.Seius.46.  Digeft.  ad  Tre- 
bell.  vbihaicverbanonraciuntconditionem ,  Cumfihusad 
annos  fcdecim  peruenit.Scdibi  labol.nihilaliudrefpondcr, 
quam  fpccfVandam  efTc  voluntatem  teftatoris.Et  cum hacex- 
ccptione  intelligendumeft,  quodhicdicitur:  nificontraria 
voluntas appareat.  In  ca fiduciarius  tantum  fuit  hires ,  & in- 
ftitutus  contemplationcfiiij,  vtinterimbonatueretur,&c. 
Opponiturprstereal.iS.Iibertis.J.  abhxredibus.  fF.de  alim. 
leg.  vbihaccverbanon  faciuntconditionem,cura  adannura 
zy.pcrucnerir.  Putoicarefponfumcflcproptervcrifimilem 
teftacorisvoluncaccra.MiHciarehnquicurprorciauneratione 
eius  oneris,quod  fubic  legacarius  morandi  cum  ha:rede.  Nam 
etfico  oncrctenetur  morcuohxrede:  camenpercum  noa 
fiac,&c.l.i.C.delegac. 

Ad^.SiTim. 

QVa:ftio  hic  craftacur  pettinens  adlcg.  fi  creditoti ,  fupra 
hoctiiul.  Sidcbicoriegetcteditori.inutilceltlegaturo, 
nili  pius  fit  in  lcgato,quam  m  debito.§.fi  quis  debuon.Inftit. 
cod.Inde  qua:ritur,  Debebam  Ma:uio  decem ,  legaui  Titio  & 
rogaui,  vtfoluercc  creditorimeo.  Anhocfideicomiriirum 
valeat  ?  Vipian.  diflet  it  dc  vi  huius  fidcicommiffi:&  ait  in  pet» 

2.Z     4 


54» 


Franc.  Duarenl  (omment. 


fonacreditotisnonvalere.Idqucfccundumregulaml.ficrc- 
ditori.fupra.quia  niliil  eius  intcrtft ,  quia  non  eft  plus  in  lega- 
to,  quam  in  debito.  Dixerit  aliquis ,  imo  intereft  creditoris 
plures  debitorcs  habere.l.  j  .§.vlt.ff.de  lib.  lega.  Ibi  fimilis  eft 
fpecies,in  qua  tamcn  dicicur  lcgatum  valcre  in  pcrfona  credi- 
toris :  quia  intereft  eius plures  rcos  habere.  Non  cft  ctedcn- 
dum  Vlp.fcripfifle  pugnantia &  contraria  in  eodcm  loco.  In- 
fcriptiooftendithxcfuiflcconiundailib.ij.adSabin.Accur. 

more fuo  rcfert opiniones  aliorura  fine  iudicio ac  delcdu  vl- 
lo,hoc  modo.vel  dic.vel  dic. Oftendit quo  fuerit iudicio  prac- 
dirus.In plerifque aliis hoc vitium  non  dcprehenditur,  veluti 
in  Bartolo ,  qui  fani  iudicij  fuit:caruit  tamen  carum  hterarum 
cognitionc.propter  quas  cruditi  homincs  appellantur ,  quod 
inftlicitati  temporum  adfcribendum  cfl .  Ad  rcm.  Videndura 
eftnumaliquafitdifljmilitudo  TCtiufquefpcciei.  Namintel- 
lcda  diflimilitudine  &  diffcrentia,fublata  erit  omnis  difficul- 
tas.  Expcndarausprimumhancfpcciem.  Legodecero,qus 
debeo  Mxuio: vt  Titius  ca  prarftct.Ego  qui fum  dcbitor,  lcgo 
creditori  repugnante  regula.  Atenimintereft  eius  habere 
duosrcos.  Refpondeoduos  reoshicvice  vniushaberi.  Ro- 
gaiur  Titius  quafi  minifter,qui  nihil  capit  commodi,  &c.  1.17. 
li  quis  Ticio.ff.de  legat.  i.Nec  multum  tcfert  creditotis  a  quo 
petat.anabhxredc,  anabhocminiftro.  Expcndamusalte- 
tam  fpecicm.Lego  Miuio  dccem,qua:  Titius  ei  debet.  Idque 
Titij  gratia,vt liberctur.  Dicitur  vtrunque lcgatarium  eire  et- 
iam  creditorem  iplum ,  interefle  eius  duos  reos  habcre.  Hic 
nonlegat  debitorcteditori,  vtinluperiotefpecie.  Tcftator 
nihil  debet  Mxuio,  acneTitio  quidem.  Nonrepugnatigi- 
tur  regula  1.  fi  creditori.  Deinde  intcrcft  crcditoris  hos  duos 
debitores  habere,Titium  vetcrem  debitorem ,  deinde  hire- 
dem,  &c.  vtcommodiorfitexadio.  Necpoteftdici  hxrcs 
quaii  minifter  quidam  eledlus  efle ,  vt  in  fupcriori  (pccic:  ob- 
ligaturetiam  fupravircs  hiredicatis.  Hiimvtropote^ ,^c, 
Qiiatnuishoc  fideicommiflum  non  c5fiftatin  perfona  cte- 
dicoris :  confiftit  tamcn  in  peifona  hxtedis.  Hircs  agit  cum 
legatario ,  vt  foluat  pecuniam,  fi  eam  acceperit.non  enim  co- 
gitur  hoc  minifterium  fufcipere.  Notaigitur adlionem  cx te- 
ftamento  dari  ei ,  cuiusintereft ,  quamuis  nominatus  non  fit, 
&c.  Idquepleniusdeclaraturinl.  ii.fideicommiflj.§.inter- 
dum.ff.delegat.3.  SimiIislocusinl.65».feruolegato.§.fite- 
ftator.hoctituloinfr.Similislocusind.l.j. ff.de  liberat.legat. 
Adde  quod  dicitur  in  l.  77.  cum  patcr.  §.  donationis.  ff.  de  le- 
gat.i.  Non  oporr et qusri,  cum  quo  de fupremis quis  loqua- 
tur:  fed  in  quem  voluntatisintcntio  dirigatur.  Ec  obleruanda 
eft  harc  ricio  agendi.  Cum  peto  a  te,vt  des  Ticio,  quia  mcain- 
tereft  Ticiodati.  IdeminftipuIatione.l.^S.ftipulatio  ifta.§.(i 
quisinfulam.ff.de  vefb.obIig.Hicqusritur,quomodopotcft 
valcrehoclegatum  in  peifonahxredis  ?  Nam  alegatario  inu- 
tilicerlef^acurh2redi.l.5i.codicillis.aIiasl.88.Lucius.§.Scae- 
uola.in  piin.ff.de  legat.  i.Hocenim  eft  vna  manu  teciperc.al- 
tera  reddete.  Quod fruftratoriura  eft.1. 5^  f .  qui fic.  ff.de  folu- 
tio.  Refpondeohaecdiflimiliaeire.  Namhicnonlegacurhs- 
rcdi,fed  creditori.  Itcm  hires  agit ,  non vt  fibidetur,fed cre- 
ditori,&c. 

VerJic.fed&JiteJtator. 

OStendit  valere  etiam  hoc  fideicommiffum  in  perfonafi- 
deiufforis ,  quem  teftacor  dederat,  quia  incereft  fideiuf- 
foris  pecuniam  illam  folui ,  vc  ipfe  hberecur.  Tametfi  minus 
interfiteius.quamhasredis.quiafideiuflorrepeterepoteftfo- 
lucum  adlione  mandati.  Sed  noftca  magis  intcreft  non  folue- 
re,qaam  folutum  repeterc.  Necrcfcrtanreus  fit  foluendo, 
&c.quiatametfipofiitrepetetefolutum:tamenplefunqueid 
fit  non  fine aliqua moleftia & litc.  Intcrcft  noftralitibus non. 
vcxari.l.minonbLis.ff.deminor.if.annis.Hinccoliigerelicct 
fideiuflbrem  incaufareiprincipalisidoneum  teftemnon  cf- 
fc.Nam  in  caufa  propria  ncmo ,  &c.  1.  ni>llus.  ff.  de  teftib.l.o- 
mnibus.C.eo.  Caulaproptiacuiufqucdicituradqucracom- 
modum,vclincommodumpcrtincc.l.i.§.proptiam.ffquan- 
doappelland.  Exquo  confequicut  poflccum,vtfufpe6tum 
iudicem.reiici  &  reculati.facilius  recufatur  iudex,quam  teftis 
refucatur.cap.cum  canonicus.de  offic.delegat.in  Dccrct.  Ar- 
gumentum  cft  igitut  a  maiori  ad  minas.  Facilius  reperiuntur 
iudiCes,quamccftes. 


Ad^.IulianHs^al.fidemjfor. 

Vldimus  exempla  qu^dam  de  reo  principaii.qui  legat  crc- 
ditori.  Scquunturaliaquxdamfimiliadcfidciuilorelc- 
gantc ,  &c.  Si  fideiuflor legauctit  ci e  ditori,  valet  I egatum  in 
eorum  perfona,quorum  intcreft.Intereft  autcm  rci  principa- 
lis.vt  iplcliberetur.Nam  fideiufloris  hires  foluens  non  repe- 
tit.  credicuranimodonandi  lcgafle.  Legatumeft  atlus  qui- 
damliberalitatis.l.56^.1egatum.ff.delegat.i.  Etlnftit.  eod.ia 
ptin.  EftaliuscafusnondiflSmilisinl.tfibiis.ft.devfufru.  ea- 
rum  rer.Cum  quis  iuflu  teftatotis  fideiuflit  &  foluir,&c.Hinc 
vulgo  coUigitur ,  Vitiato  expreffo  non  vitiatur  tacitum.  Idcnii 
coUigitur  ex  fupcriorc  fpecic.Expreflum  lcgatum  eft  crcdito- 
ti,non  valet.  Tacite  legatum  eft  aliis quorum intereft, &  va- 
lct.Nec id  mirum,  cum  fir  diutrfaratio  taciti  &  exprefli.  Op- 
pon.  nobisregula  commentitia ,  vitiato  expreflo ,  vitiati  taci- 
tum :  Icd  de  taUbus  regulis  non  eft  laborandum ,  vt  Ispc  ad- 
monui.  Corruptio  maxima  cft iuris harum  regularum  confi- 
QsXo ,  qux  nihil  certi ,  aut  folidi  habet.  1.  omnis  definitio.ff.de 
reg.iur. 

Kj(d%.  memimjfe. 

PEndet  cx  fiiperius  di6lis,vt  patcicula,  autem,oftcndit.Du- 
bitatioexfuperiorefpecic.  Damnatusfolucre  nonrepc- 
tJt,fed  gtatis  id  oflicium  priftat.Scd  alia  caufa  eft  vcnditionis, 
qu2nonconfiftitfincpretio.§.pietium.  Inftit.de  empt.fidc- 
iuffor  obligari  poteft  animo  donandi.leg.  quod  dstSura.  ff.  de 
pacl.  Sed  qua:  eft  vtilitas  huius  legati  ?  Quja  plct unqj  intereft 
noftramagis fundum habere ,  quam  pecuniam.  1. 66. & fi  x- 
quo.infr.eo.I.  y  4  .fi  cuifundus.  ff.de  l.i.  Et  eft  obitcr  notadus 
cafus,in  quo  quis  cogicur  vendere ,  cotra  regulam  1 .  nec  eme- 
re.  C.de  iure  deUb.facit  1.  tutor.ff.de  in  litem  iurando. 

Adlio.Jlferutts, 

Initium  huius  capitis  diHicultatem  non  babet. 

Ad%.fihxreditm5. 

LOcusdc  vi&effedulegati.  Vis eius pricipue  pendetet 
teftamentOjVt  ita  dcmum  valeat,fi  eff  e(Sum  habuet  it  te- 
ftamentum.l.  fi fuperatus.  ff.  depignot.  Itaqiie  fi  pronun- 
ciatumfueritirritum  ,  velinofficiolum,  nihiidebetur  lega- 
tat iis.  Idque  locum  habet  et fi  iententia  lata  fi t  contra  hxre- 
dem tantum.leg.  Papiniauus.§.  fi  ex  caufa.ff.de  inoffic.tefta- 
ment.did.Ieg.fifuperatus.ContrarcguIatr.  vulgircm.rcsin- 
tet cajteros , &c.leg. (j^.fipe.  ff. de re iudic.  Singulare hic ius 
eft  confticutum,quod  teftaraentum  defenderc ,  ad  haredem 
principalitetlpcdat.  Namlatafentcntiacontraalium,puta 
Icgatatium,ahis  non  nocet.  1. 1 .  ff.  de except.  rei iudic.  Vnde 
hafcfententiaiusfacetedicitur.leg.quirepudiantis.^.vltim. 
ff.deinoffic.  teftament.  Sicut&eaptoingenuitate  fertur.l. 
ingenuum.ffideftatuhom.  Excipiunturaiiquicafus.inqui-- 
bushjBC  fentcntianonnocet  lcgatariis.  Piimijs,fifentcntia 
lata fit hsrcde  non defendente,vc  hic  Vlpian.  oftendit.  Idem 
in  didl.leg.qui  repudiantis.§.  vltira.  Idcm  in  1.  fi  proluforio.§. 
vltim.ff. deappellat.  Eteftlocuscommunis  deeremodicio, 
id  eft.fcntentialata  pro  prifente  concra  ablentcm.  Qiii  icn- 
tentianoncandcra  vimhabet,  quamfi  priiente  aduerfario 
laraeffet.ExempIuminl.Diui ftatres.ff.de  lib.caufj.  Nonfic 
ingenuus  ,  quiobtinet  inhbcralicauia,  abienic  aduetfario. 
Nec  enim  pcnuria  aduerfarij  ingenuitatem  folet  tribucre. 
Ahud  exemplum  in  leg.  fi  ideo.ff.dc  euidt.Sentcntia  lata  coO:- 
tia  emptorem  abfentem  non  nocet  venditori.  Magispro- 
pterabfentiam  eui^a  vidctur  ,  quamquodmalam  caufam 
habcat.  Qujd  fi  legatarij  vocati  funt  ?  Qaidam  exiftimanc 
fententiam  latam  ,  non  defendente  hirede  ,  ipfisnocere. 
quodnoncarcttationc:quiaIicuiceisdefendere.aigumcn.I. 
cmpcor.Cod.de  cuitSio.Senccncialacaooncraemptoremab- 
fencem  nocet  venditori  fi  praefcns  fuit.  Hoc amplius  adiJunt; 
idem  dicendumeflc,  ecfi  legatarij  fciuerint  caufam  agi.  Sed 
dehocdicemusadi.lipe.ffdereiud.  Secunduscalusinquo 
fententia  non  nocet  Itgitariis ,  cutn  lata  eil  colludente  hacre- 
dc  cum  aduQrfatio,vt hic  Vlpian.ait.Idem  inl.fi  prolulorio  ff. 

deap. 


<JeappellaHon.vb!perra!ttJrureis3ppellare.Imocauf«adeire 
vitaadiE  coUufionisgratia.  IJqnepcrcinct  gencraliter  ado- 
niDcs,c|Uocum  intereft.l. Titia.  ff  {oliic.  luatr.  Hucpertinet 
titu.ff.jecolIurdvHcgcn.Etcftlociiscommunishicobferua- 
dus.  T.irtinscafns,fipcriudiiis  iniuriamdamnatusfitharres, 
Kccappellauit.Sir3ileinl.fi  perimprudentiam.ff.deeuid.In- 
iuiia,qiixemprorific,aii(5lorcm  nondebcrcontingere.Simi- 
Jc  in  I.  tjS.cxceptionc.  ff.dc  fidciufforib.  Sententia  lata  pct  in- 
iunamcoatraiideiufforcm,nonnocecideoprincipali. 

VerJic.fitAmcn. 

OStcDditVipian.fcntentiamiatamcontra  hatrcdcmno- 
ccrc  legataiiis  ,  cuialcgitimus  hxtescuicit  ha:redita- 
tc...;^«iateftanrientum  ratumnoneft.  Aliuddicendumeft, 
fi  pro  fubftituto  iudicatum  fit.  Manet  ratum  tcftamentum, 
&  legata  intclliguntur  repetita  e(Te.  1. 7  4 .  licct  impcracor.  in- 
fiaeod.  Nccdiftinguitur,vtinfup£iiori(pecie:anper  iniu- 
liam  fuetit  lata  fententia.  Non  eft audiendus,  qui  contendit 
fcnteniiam  profelatam  efteper  iniuriaio,  nifipartimproa- 
liquo.partim  concra  cum  lata  fit.l.etiam.^.  i  .ff.de  minocib.l. 
<jua:dam.fff3mil.crc;fcun.  Quiftioeft,quocafunQnnocct 
feQtcntiaIegitariis,quaaftioncagent,&coctaquem?Etcer- 
lUin  eft,  fi  res  fit  kgata ,  cuiiis  dominiQ  fit  Iegatarij,poffe  eutn 
vindicarcaquocunquepoffeffore.l.i.C.commu.dclcg.Alias 
poterit  3gi aclione  vtili  ex teftamento  contra cum ,  qui  vicit. 
d.l.fi  prolaforio.  $.  vlt.  dc  appel.Interdum  ctiam  poteft  hires 
iplc.qui  viftus  eft  conueniri  propter  dolum  luum  &  collufio- 
iiCffl.§.fcq. 

.   •  Ad%.fiqukAnte. 

VAri!Scxcaufisha:reditasaufertuthircdi,vtindigno:& 
fifco  acquiritur.Duae  funt,quarum  meminit  hic  V  Jpi.  V- 
na  eft,  (\  quis  antc  qu«ftionem  dc  familia  habitam  adierit  hx- 
reditatem.l,3.§.nontantum.l.f.§.non  alias.ff.de  Senatufc.Si- 
lan.Alteraelt,fiquismortcmnondefcnderit,ideft,nonvin- 
dicauerit.l.  1. Cod.de  his  quib.  vt  indign.  1.  cum  fratrem.  cod. 
tic.Ha:cautemh«teditastranfitadliicumcumoncrelega!o- 
rum.l.cum  fifco.ff.de  S.C.SilaniaDo.l.i.  ff.fi  quis  aliq.  tefta- 
riprohib.Qupdlocumnonhabercumproptcrueliilumdc- 
fjrivSi  hireditas  publicatur.l.^S.cumfilius.^.vltira.  ff.de  le- 
gat.  i.  Tunc enimlegatanon debcncur ,  &  teftamentura fit 
irricum ,  &c.  Nota  pcnes hasrcdcm  indignum rcroanere hae- 
rcduatcra  ,  Cfilcuseam  nolit  aufetre.  Non  acquiritur  ipfo 
iure fifco.fed ita  fi  vidcricfibiexpedire. leg.  i  .§.an  bona.ff.dc 
iureiiki.  Non  poffunt  dcca  indignitate  quiti  vel  legititai 
ba:rcdcs,velalij,&c.leg.  hisconfequenter.  §.  z.ff.  famii.  cr- 
cifcuad.Dicitur  hoc  ad  diuifionem  rerum  h^reditar.oonpec- 
tnnete. 

Sedfifitbiecit. 

OSteadit  Vlpian.ita  dem  um  cxoncrar  i  ha:redeni  viiflum: 
iiifi  dataopera  vidusfitappofitodelatorc,  &c.  Inter- 
prctatio  hic  nititur  xquitate,&  ad  fraudes  vitandas  pertinct. 
Huinfmodi  funtpleraquealiacxem.pla,vtinl.5.  J.  iubueni- 
tur.ff.  de  fenatufc.  Sillan.  Sic  tamen  fi  non  data  opeta volue- 
tintfeincludi,  neopctamferrc  poflent.  Aliudfimiie  inl.& 
qui  data.  ff.  cx  quib.  caufis  maio.  qui  affcdaucrit  abeffe ,  &c. 
non  reftituitur :  datur  exceptio  ei ,  qui  a  magiftratu  retcntus, 
nifiipfchociffcftauit.Aliudfimileinleg.Spadonem.^.vlt.ff. 
^ecxcuf  tut.QuittcstuteIashabet,excufatur,nifi2ff:d:aue. 
tit  fufcipere.Hinc  vulgo  reccptum  eft,quamuis  iniraico  capi- 
tali  fidcs  non habeatur ,  tamen  fi  quis daca  opera  aliquem ac- 
cufauetit  capitis,  ne  tcftis  effe  poffec,non  cffe  leiicicndum  te- 
ftimonium.  LocuseftdehaciQfignisinl.i.§.cumquislatro- 
Dcs.ff.de  quxftiotiib. 

\^d^  .fiinumerui. 

LOcusdcinterprctarionevolaHracis,  quipropricRheto- 
umtll:  magis,quam  lurifconf  Wx  quiftiones ,  quae  funt 
facti,pofitxriintinarbitrioiudicis.l.voluntati.s.7.  C.defidei- 
co  n.ludex a:ftimare debcc  quid  teftator  vcnfimilitcr  lenfcrit 
exconfjetudine.chatitatCj&aliisconicdluris.  Conluetudo 
{>au;ufa,uooicuiseft€onie^uca.l.nuramis.7j.ff.deIeg.j.l.fi 


Jn  Tif.  7)e  legatls  (^fideicom.  ^49 

cuiannum.ij.ff.deannuisleg.i.f.exvfu.io.ff.detrir.lcr.l.n-. 
ff.dcalim.l.Necobftatl.4.ff.deirit.l.Dixi2d!e5i.L'2aro2anc- 


ralitcr.fuprahocti.Confuerudorcgionis.d.l.numis.l.tempec 
inftipuIationibus.ff'.dercg.ti5r.  Dignitasleg.itaiij.l.(cd&fi 

fu(ceperit..J.i.ff.deiud.Clarift]misviris&aniplifliir,isvciifi- 
mile eft  tcftjtorem amplius prxftati  voluillc.  Nci effi tudo & 
aftctaio.  His  ampiius  etiam  prsffari  voluifle  vcrifimile  eft.l, 
Aurelius.§.Titiusteft3mento.ff.deIib.lfga.Goncextustcfta- 
menci.d.l.numis.ff.deleg.5.l.c|nilil;,ibiis.i7.fupra.l.ha;rcde$ 
palam.ff.de  teftam.l.  inciuilc.ff.de  legib.  Ineptum  eft  autem, 
quod  plerique hic  dicunt  dc  ordine  fcruando.&c.cnm  hoc  o- 

mne  relinquatur  atbitrio  iuHicis.d.!.voluntatis.&  alibi  muta- 
tur  hic  ordo.d.l.hircdes  palam. 


Adl. 


^^.fiemo. 


LOcus  cft  dc  rationc  legandi.  Teftator  vidcre  dcber,ne  lc- 
gando  aliqmd  contraleges  faciar.  Icg.fiquisinquilinos. 
iii.§.vlt.inftaeo.  Quodadeoverumc(t,vtctiamfi  tcftatoc 
Ipcciahtcr  derogauerit  lcgibus,  id  no  valeat.  Id  enim  (olius  cft 
prmcipis.qui  folutus  eft It gibus.l.ptinceps,  ff'.  dc  leg'b.  Cum 
quid  adueifus  leges  faciun  t ,  addete  (olenc ,  Non  obftantcle- 
gc,&c.  Teftatons  non  eft  ea  audoritas ,  vcpote  hominis  pi  i- 
uaci.  Atquc  itaaccipicndum  eft,quod  dicitur,  voluntatcm  te- 
ftatoris  pro  legs  habendam  efle.auihen.de  nupt.  §.  difponat. 
l.vetbis  legis. tf.  de  vctb.  fignif,  Modo  conira legcm  nihil  fa- 
ciat.  Simileinl.vlti. ft.de cclleg.Similcinipfopntcrisinter- 
di(3o.ff.dc  pa6lis.I.iuri(gcn tium.§ .  pra'tor  ait.  Qua  de  re  ct- 

iamPoropo.noftcrdiflcruicinhoclocojVcapparctexl.pen. 
ff.de pad.quarconferri&coniungicumhaclcgedcbet.  Ad- 
dequodpritoris  quoqueipfiusRomcE  potcftashiscanccllis 
circumfcriptafuit.l.i.ft.cxquibuscau.maio.l.cumfponfis.ff. 
dc  pub.in  rcm  adlio.Hancregulara  probat  Pompoii.  argurr. 
quiancctejsporc,autloco,&c.  Quodgenusarguui.videcut 
infolcnsplenlque.  Non enim rcdte colligi vidctur, Obliga- 
tionon  poteftnniiitempore,&c.c)gonihi!conttalegtsca- 
ueripotcit.  Itaqucfuittcmpus.cumadhuc  iuucni«,&auda- 
cior,quamnuncfim,italegenduu^,Itaque,proquia,&c.Exv- 
niucilali  parciculare  e  fficitur,  non  con  tra :  fed  longo  vfu  cdo- 
dws  fenli  tandemquod  periculola  fit  hxciuuenilis  audacia 
&litetia.  Ledioigiturreceptaidoneumhabet(cn(uro.Naiix 
Pompon.  ihcfim.fiueregulamfiiam  probatargumentoco, 
quodlndu6titncmvocamus,pcrexcmpla.  Quodargumen- 
tun»valetiniuieciuili,piopterfimiltcudinem,adq!iammaxi- 
rnerecurrendumcft.l.nonpoflunt.l.ncqucleges.ff  delcgib. 
Eft  enim  cadein  ratio  in  aiiis  cafibus,  qucE  eft  in  finiendaobli- 
gatione,&c.Ergoidcmiusefledcbet.  I.a Ticio.ioS.ff.de  ver. 
oblig.Vnderegulaconficitur,Nemopoteft,&c.Nunccxfm- 
pla  hacc  dedaranda funr.  Primum  exemplum  eft  de  tempotc. 
Obligatio,quateneturh2reslegatario,nonfiniturtempore» 
etiamfiteftatoridvelit.  Namccrtifuntmodi  oblgationum 
toUendarura:  ficuc&contrahendarumlegibus  incrodadi.l. 
obligationum fere.§.placct.ff. de  obliga.& ad.  Qupd  alicui 
dcbeti  coepit,certis  modis  deberi  dcfi  nit,  veluti  (olutione,  ac- 
ceptiIatione.DehistituluseftinInfti.quib.  mod.tolli.obliga. 
Paftum  inter  eos  modos  non  refertur.§.vlf  .eo.tic.§ .  prxtcr- 
ea.Inftit.  dc exccptio.  De padio  nihil  Roma.legibus cautum 
fuit:  vt  alias  dixi  ad  tit.de  pad.In  p.o.dis  fadum  verfat  ur,&c.l. 
fi  vnus.§  .padlus  ne  peteret.ff.de  padis.  Excipiuntur  qusdan» 
padajdequibusinl.lcgitima.&l.ficibi.^.qu^dam.ffleod.cir. 
de  patii.Ex  aliis  tamen  pa(5tis  datur  cxceptio  prartoria.  di6V.  §. 
prstoria.  Qux  excepcioadionem  ipioiurecompettntem, 
reddit inutilem  &  inefficacem.  1.  rihil  intereft.  ff.  dc reg.  iur. 
Hinc  Ciccro  air,pafta  interdum  iuri  priftarc.  Qua:  ta  m  iufta 
putantur,  vtiuripra:ft,iredic3ntur.  Idemdeccmporeeftdi- 
ccndum.quoddepado.Tempusnonfcpetiturenuineratum 
intecmodoslegitimosobl!gationum.d.l.obl!gationum.  Vf- 
que  ad  calendas  date  (pondes?H^c  obligatio  perpctua  eft  mc- 
ro  iutc,&  (ecundum  lcges.  Protv.iflbr  taracn  conuentus  poft 
calendasjcxceptione  vtitur pacli.vcl  doli.  /£quum  vifum  fuit 
hanc  ftibtilicitem  iuiis  ciailis  fic  tempcrare./Equum  cft,quod 
conuenitferuari.l.i.  D.geft.depadl.  Actamctfilegtsrepu- 
gnent:tamcn  ideoab  cis  rcceditur:  quia  (i.bt  litace  quadara 
Bituncurmagis,quara  vtilitate,  autxquitate.  Inhac  emen- 


55« 

datione  reteris  iurisfcre  verfatur  iuspra:torium,lcg.iusau- 
tcm  ciuile.fF. dc iuftic.  &  iure.  Similis  cft locus  de  ftipulatio- 
ne  in  1.  s  (T.cum.qui  ita.§.qui  ita.ff.dc  verb.oblig.idem  dicitut 
in  §  .at  fi  ita.Inftit.de  vcrbo.obiig.  Similis  locus  eft  in  1. 4  .ff-ac 
fcruitut.  Seruituscooftituta  ad  tcmpus  petpetua  eft  mero  iu- 
rc.Scdvindicaasfcruitutcm.pofttcmpusfummouecurexcc- 

ptionepa6li,vel  doli.Non  cft  conttarium  quod  dicitur  in  leg. 
fi  Stichum.i<r.§.ftipulario  ft.de  verbo.obiigat.  Si legatum  Iic 
in  fingulos annOs , lcgatum finitur mortc.  Canfa non eft la- 
p(u!  tcmpotis  :  fedmors,  &c.  Conditionale  legatum  noa 
tranfiTiitritur.l.fiinannos.^.ff.dean.lega.  Nihiltamcnpro- 
hibetpriftitucre  tempushicrediadadeuduiii.quoeiapfoex- 

cludatur.l.fi  quis ita haErcs.8 z.ft  de liirc.infti. Ddpofirio co- 
fertur  in  cempiis,  quo  nihil  iuris  adhuc  hdbct.  1.  prctia  rerum. 
<jj.ff.adlcg.Falcid.VerbicretionisapudVlpian.titu.quihx- 

rcd.inftic. 

Ahud  exempKim  cftdc  loco.  Nonmagis  finitur  obliga- 
tio  loco ,  quam  temporc.  Non  numeratur  locus  inter  mo- 
dos.&c.Hxres  Stichum  dato  Roms.  aut  quandiu  fueric  Ro- 
tnx.  Sihocanimofitteftaror,  vtvclitei;mncntcneri,cum 
defieritefie  Romjf.  Aliudexcmplum  de  conditione.  Spc- 
cics  fumi  poteft  ex  d  (il.leg.obligationum  fei  c.  Stichum  Ti- 
tiodato,nifinauisexAfiavencnt.Vulth;Eredcmtenetiquo- 
ufquenauisvenctit.  Exiftencecondiiione.teneturdcbitor: 
fcd  iuuatur  exceptione.Idem  dicitur  in  did.leg.^.de  feruitut. 
Qu.iftiocft,anhites  polfitfatueri  exceptione,&c.  Qui- 
damnegant.quiaPompon.ait,  N-mopoteft,  &C.  Verum 
iisaffennor,  quiputanc  locumelleexceprioni.  Namidre- 
ccptumcft in ftipulationc.  di(ft.  Icg  obligarionum.  dK^.  Itg. 
eum  quiira.K^.Item  in  feruitutc. dicft.  leg.4.  ff.  de  It ruit.Ncc 
dabium  eft,quin  cadem  arquicas  fit  in  legato.  Ailde  quod  p)e- 
niusinrc.pretamnrvltimasvoluntates.leg.inteftairiCntis.ff. 
dercg.iur.Exeodcroxquitarisfonteprofljxit  conftitutiode 
lcgatotemporali.l.vltim.Cod.commu.  delcg.quieftvnatx 
nouis  decifionibus. Nam  fubtilitas  iutis  rcfragatur:  led  a:qui- 
tasprzualeredebec. 

Obferaanda  eft  diligenter  rcgula  Pompon.  Nemo  pote  ft, 
&c.cuifimiliseftaliainl.6.quidamdccens,ff. deadmin.  cuc. 
Nsmopocrftinteftamcniofuoiuspublicumremittcre,  nec 
mutare formamanciquicus conftituram.  Siroiiis allegatio eft 
in  c.requififti.ft.dc  tcftamen.Ptiuata  dilpofiiio  teftatoi  is  non 
poteft  genecalem  confticucionem  canonis  ifi»muc.ire.  Hxc 
rcgulaqu^generaliseftjmultacopleftiturfingularia.  Qu«- 
dam  przcipua  hie  atringemus,ex quibus appatf  bit  vlus  rcgu- 
lat.  Ex  r^gula  colligitur  tcftatorem  non  poflc  mutare  for- 
mam  &  folennicatem  teftamentorum.Hqc  folennitas  defcri- 
biturinl.hacconfnlriffima.&l.iubemus. C.dcteftam.  H.tc 
forma  arbicrio  tcftaiocis  non  roucacur.I.teftandi.i  j .  Cod.  dc 
tcftam.  Vno  ex  teftibus  deficientc ,  nullum  eft  teftamentum. 
l.fi vous.Cod.dc ccftam.  Hucpertinet l.codicillis.§.vltim.ff. 
delcg.i.aliasl.Lucias.5).vbipeiunturbonaexcaufainceftari. 
Numerus  ceftlum  &  alia  huiufmodi  folenia  iutis  publici  (unc. 
1. 5 .  ft.  dc  ceftament.  Publico  iure  hoc  ita  conftitutum  eft,vc 
faciliusoccurracur  falfitatibus,  quxintcftamentis  frequen- 
tiiuadmittuntur,quaroinaIiisarribus.l.vlt.C.defideicomm. 
Cafus  tamen  ibi  fingularis  eft,in  quo  prxftatut  fideicommif- 
fum  ex  fcriptura  Don  folenni.  Cum  hstes  delato  iureiurando 
facecurrelicSlnmfuiflc,  necquicquam  allcgat  prxterfubtili- 
tatemiuris.  Idemdiciturin§.  vltim.de fideicommifl!ha:red. 
inlnftit.  Prxtercavalcc  ctiaminterdum  iurcfideicommiffi, 
vt in didl.leg. Luciu$.§. vltim.ff.de leg.i.  Hasc verba vimha- 
bcnt  claufulx  codicillaris.Sicuc  in  l.cum  pacer.77  .§.  hlius  m«- 
trcm.de  leg.  i.jbi,  Enixaivoluncacisprccesad  omnenafuc- 
ceflaonisfpcciem  pocrcdljE  videbancur.  Exiam  didispoteft 
decidiqu^ftioagitacadcinfinuationeceftamenri.Tcftamcn- 
u folent  publicaci & infinoaci.l.ccftamenca.l.  confulca.  C.de 
teftamen.  ne  fides  pereat :  tamctfi  valeat  fi ne  hac  publicacio- 
rc.  Sicucdonarionesvfqucadccrcamfummam.l.fanciraus. 
C.dc  donario.  quat  fine  infinuacionc  non  valcnc.  Hodic in 
Galliaomnes  concradlus  propccc  nounm  edi<2:um  ptincipis 
noftri,  ad  vicandasfraudes  infinaari  debcnc.  Siigicur  forts 
caucum  fi  t  lege  iounicipali,vcl  moribus  recepcum,  vc  non  va- 
Jeatccftamcncum  abfqucinfmuacione,  quarricuranccftacoc 
poflit  haac  infinBationcm  remitcerc  i  Ec  fatis  demonftratuB» 


Frafjc.  ^uareni  Comment. 

cft  folcnnia,qua;  ad  ius  publicum  pertincnt ,  reraitti  non  pof- 
fe.Hzcauceminfinuacio  videcuccirciurispublici:  vtfacilius 
viteturfaIfitas,vcvitcncucfraudes:vcnoC2fintfacultacescu- 
iufque  pco  veftigalibus  &  cribucis.  Hacc  omnia  ad  ius  publi- 
cum  pcrrincnt.quod  cemicri  non  poteft.did.leg.quidara  dc- 
, cedens. Ha:cde folennitate & ritu.  Regula pcrtinct adea ct- 
iam ,  dc  quibus  difponit  ceftacor.  Vc  fi  aliquid  pciccpcricbo- 
nis  monbus  concrarium  de  fepulcura  fua.I.  f  eruo  alieno.i  1  }.§. 
vltim.inftacod.I.quidamin  fuo.17.ff.de  condicinftic.  Qu* 
funt  bonis  moribiis  contraria ,  perinde  habenda  func,  ac  fi  fa- 
<3:ae(renc contca  lcges.I.pafta quzcontta. Cod.  depad.  Si- 
milis  locus  eft  in  l.at  fi  quis.§.funeris.ft.de  relig.&  fumpcibus 
funcrum.  non  opoctec  ornamenta  cum  corporibus  condi: 
nccquidaliud  huiufmodi,  quodhomincs  fimpliciotcsfaci- 
unt. 

Aliiid cft exemplum  regula:  fupetioris ,  Si  teftator t emife- 
rit cautionem  vfuf rucftuario.l.  1  .C.de  vfufr.Lfcite.  Cod.  vc in 
poff.  legac.  Duo  autem  f  unc  gencra  caurionis.quar  exigitur  dc 
vfufrudu.  Vnum eft cum  vlusftudlus  rehnquitut carum  te- 
rum,qua:  vfuconfumuntut.de  quotit.cftdcvfuft.eaiumrer. 
Exigitur  cautio  de  reddenda  pecunia ,  &c.dehac  cautionc  hic 
nonloquimur.  Alcecacftquaccxigicut  aquocunque  vfufru- 
dluacio.titu.vfufru.quemadmod.cauea.Caucc  fe  vfutum  viri 
boni  atbitratu:  &  cum  vf  usftudtus  ad  eum  perrinere  defierir, 
refticucutum,quod  cxtabic.l.i.  eod.  cic.  Hanc  cautionem  te- 
ftator  remitcece  non  poteft,vc  confticuic  Marcus  d.l,  fcirc.Vi- 
fumefi  Marcolmperatori  fapienciflimo,  idquebonismoti- 
buscontrarium.  Earcmiffiopribctoccafionemvlufrudua- 
tioabucc:idife,&c.Facileaburitutfrudluatiuspetfpeciemv- 
fus  &  fruitionis,qux  ei  permitticur.  Hoc  compertura :  vecbis 
vtareiuldera Impcratoris inl.i.cod.cic.  QucEfiiocftadean- 
demreguIanjpcrcinens.deiurepriraogeniturjE.  Hociusor- 
tum habet ex moribus& confuccudine.  Eft concracium legi- 
busRornanis.I.maximum.C.delib.pcic.  Sedvtilitatemha- 
b6c&  pertinetadconferuationemfamiliatum.  Qu5Etituf,an 
patcf  in  teftamenco  pofllc  hoc ius adimece  filio pcnnogenico? 
Ec  receptum  cft  non  pofle:quia  non  potcft  contra  leges,  &c. 
Confuecudo  vim  legis  habet.I.dcquib.ff.de  legib.Confirtaa- 
cuc hic  fentcnria arg.exl.fi  arrogator.  ff.de adopt.  Quja  boc 
non  iudicio  eius  ad  eum  perucnit ,  fed  principali  prouidentia. 
£x  caufa  tamen  hoc  poteft  pacer,cauf  a  ingraritudinis ,  vel  alia 
huiurmodijC.Iiccc.dcvoto&votiredempt.inantiq.Decrcta- 
Iib.De  eo qui  dcnjcns,vcl  vitio aliquo  laborat,  vide  c.gcandi. 
de  fupplen.negl.prilac. 

Quajftioaliacradacuradregulamfpeftans.  Teftatorreli- 
quic  eertam  pecuniaisi  Gcerdotibus  promiffis  celcbrandis:an 
valeac  hxc  difpofi  tio.''  Plerique  interpretes  iutis  ponrificij  ne- 
gant  valet  e,qu  od  non  liceat  meiccdem  accipete  pro  re  huiuf^ 
modi.Qupd  hic  dicitut  de  legibus,ad  canoncs  quoque  ponti- 
ficios  peiiinecSed  ego  fciipfi  dehacie  quid  fentiam  lib.  7.  de 
bencfic.c.if. 

Aliaquxftiocft^Siteftaroriuflit ,  vtmuIierarbitratuTi- 
tijnubac.  Refpondeohunciuirumnonvalcic,  quafibonis 
moiibus  contiatium&  publica;  vcilicaci  fobolis  procreanda; 
caufa.l.hocmodo.<> 3.ff.de  condi.&  dcmonft.  Et  hoc  fatis ex- 
preffum  cftl.cum  cale.71.tj.fi  arbitratu.ff.decondic.&dem5- 
ftrat.Mattimoniadebentcfrehbeia.I.Trtia.i54. ff.de  vcrbor. 
obligat. 

Aliud  ezemplum  regulateft,  Sitcftatoriubearhiredibas 
fuis,vtincommunionemaneant.  Dicendumeftnon  vale- 
cc,fipcipctuo,&c.l.in  hociudicium.  §.  fi  conueniat.  ff.ccm-i 
mnn.  diuid.  Hoc  eft  contiaiium  bonis  moiibus :  cogi  quen- 
quaminuitumadcommunioncra.l.  finon  foitem.§.  ficen- 
tum.ff. decondi<ft.indeb.SoIctcoraraunio  difcotdiisexcita- 
re.l.cumpatcf.77.§.  dulciffirais.  ff.de legat.i.  Ecmagisnc- 
gligi  folencqux  comraunia  funt,quam  qux  pioptia.l.i.  Cod. 
quando&quib.quartapars.  Quxdam  alia  exempla  adduci 
poflentjfcdinfinitum  cflet  fingulaperfequi.  N'inc  accc- 
dcndum  cft  ad  ea,quz  regulat  aducrfati  vidcntui .  Nara  plc- 
runque  teftatoii  Iicetcauere  contia  quara  lege  cautumfit. 
QuareoffiLciumpeideicvideturrcgula.l.i. ff.de reg.iur.  Sed 
animadBcrtcndumcft ,  quod hic dicicui de legibus, accipien- 
dam  de iis,qua; ad  Icm  raagis  publicam ,  quam piiuatam  (pe- 
^ant.  Quomodoaccipituiinedi<ftopfxtoris.  ff.de pa<flis.l. 

iuiif^ 


In  Tit.Delegatls  ^fidelcomm. 


ianTgentiun.§.npacircat.&l.pacirci.«oJ.ticul.  Sedqu^clam 
(pecies  funr,  ia  quibus  dubitatur ,  an  ptiu  j  ti ,  an  potius  publi- 
ci  iuris  fint.  Nec  iane facile  eft  homini  non  cxctcitato  hic  di- 
ftioguere,acdirccrncte.  Nosexensplaquxdampfascipuahic 
refercmus,quibusdcc!atatis,  facilius  potetitdeahis  iudica- 
ri..  Jnptimisccfttiiuriseftciutionem  legatoiumpoflepiohi- 
bcri.l.penuI.Cod.vt  in  poiTlega.Ciir  potius  quam  cautio  fru- 
ftuaiia?  Impetacor!prerationemaffcrt,vtineptumfitaliam 
rcquiteie.lcg.i.eod.titul.  Nonexpeditpublicehanccautio- 
ncmexigi,inuitotcftatofc.  Cut?  Quiaidexpeticntia&vru 
(ompeiium  cft.  Contiain  cautione  ftudluum.  Expetien- 
tia compettum  eft pizbeii  occafionem  ftudtuatio abutendi, 
&c.Expeiieatiadocuit,  faciUus  &  frequentius  abuti  ftu<Slua- 
tios,  quam  hxtedes.  luta debent  aptati  ad  raot es  hominum, 
&c.  Eritautem  I.  diftin.  Quodmedic3mentamoibis,&c. 
Nouel.  1 1 1.  Quibusnonfatisfaciunthastationcs.nonfunt 
apti  ad  ttaiStationem  ciuilis  fciencia:.  Incptum  eft  in  l^c  fcien- 
tiaquacieie  ■^iii^uf.  Aliudexemplum  cxlcg.  i.Cod.cora- 
tnun.dc  lcga.  Si  teftatot iullerit ,  ne  dominium  tranfeat  in  le- 
gatatium  Ime  apptchenfionc.bona  non  funt  obhgata  pto  le- 
gato.  Vixvllushicvettitutpublicusfauor.  Solavoluntaste- 
ftatoris  fpedlatut.didl. leg.i.veif.fi  enim  teftatci.  Eadem la- 
tionciecepturo cft  hiieditatem  non aditam  tianfmitti, &c. 
Iccmlegata  condicionalia.  Cod.decaduc.  tollend.  Acdeiis 
conuenit  intetomnes,  Quidficeftacot  voluciit,  vtlegati- 
lius  capiat  rem  lcgatam  per  k,necab  hxrcde  pctat  ?  Contia  1. 
non dubiam.Cod.de !ega.i.i.§.t.ff.quodlcgat.  Etvciiusvi- 
detuihocprsceptura  teftatorisvaicic,  raodoidfinctumul- 
tu  fiat.l.non  eft  fingulis.  ff.dc  leg.  iui.  Qupd  conftitutum  cft 
dehacie ,  videtutconftitutumptoptet  vetifimilemieftato- 
ris  yoluntatem.  At  contraria  voluntas  hic  euidenter  appa- 
rec.facitl.Titiacuniteftamento.3f.§.Luci«s.ff.deIcga.z.ar- 
gum.cftetiaml.j.Cod.dcpignor.  Pa(5tumva!etvcliceatin- 

ff  cdi  poileffionem  tci  obligati,  &c.Ergo  &  iufius  tcftatotis. 
fetuurafilij.44.§.cum,qui.fuprahocti.Quarftioeftdepio- 
tibitione  Falcidias.Sententia  vetet  um  cft.pcohibeii  non  poC- 
k.l.qiioddebonis.iy.§.t.&§.vltim.ff.adleg.Falcid.  Exifti- 
mauctunt  vcteiesillidcdu^ionem  Falcidia:adiuspublicam 
peitineie.LacacftlcxFalcidia,nehztedicace  non  adita  cefta- 
mcncum itiitum fiat, &  quxcunque in  eo  fctipca fuetint.  la* 
ftit.dc  lege  Falcid.in  ptinc.  Non  valet  tcftamencum,nifi  adi- 
ta  h£iedicate.l.eam  quam.Cod.dc  fideicommif.l.  fi  nemo.de 
rcg.  iurts.  Pub!iceaucemintcreft,vcccftamentumcffe6tum 
habeac.  1.  vel  negate.  fupia  quemadmod.  ccftam.  apei.  Hoc 
aucemius  abtogacum  cftaluftinian.  Nouel.  i.de  hxred.& 
Falcid.J.fi  vcro  expieflim.  auchent.kd  non  teftatoi.  Cod.  ad 
lcg.  Falcid.  hoc  vnum  habet  luctum  hxies ,  pictatcm  gtatui- 
tam,&c.qua  vit  bonus  contantus  eile  debec.Sed  cui  luftinia. 
huius  piecacis  gtacuicx  racionem  habuit  pocius,  quam  veceres 
legiilacoies.'"  Vatixracionesadducifclenc.  Vnaeft,quxmihi 
vidctur  cxteris  probabilior,ac  veriot  elle ,  quacaucum  eft  ea- 
dcm  conftitucioncjvc  hxrede  non  adeuute.legaca  debeaacur, 
modo  fideicommiirarij  auc  legacarij  adeanc.di(^.§.  fi  veio  c.x- 
prcffim.&authen.hocamplus.  C.defideicommiff.  Conftat 
crgo  ratio  iuris  vecctis ,  nec  vllum  fubeft  pct  iculum,  ne  fado 
bxicdjslpeteac  ceftamencum.  anhocnouum  ius  locum  ha- 
beacinTiebcllianiaquarca?  Hxcdeducituicx  hxtedicacefi- 
deicommiflatia.leg.i.ff.adTiebcllia.&Inftitu.dcfideicom. 
faxtcd.illa ex legacis.  Ec  iute  veceti  non  valct eius quaicx pro- 
bibicio.I.fivcallcgas.Cod.adl.Falcid.  Vatixfuntopiniones. 
Ego  iis  affentior,qui  pucant  noux  confticucionilocum  efle  ia 
hac  cciam  quatta.Nam  Iuftinian.!oquicut  de  Falcidia ,  di(5t.  §. 
fi  vcto  expteffim.Necdubium  cft ,  quin  hxcquoque  Falcidia 
dicaiut.di(fl.leg.  fivcaUegas.  Dixiadl.cunifiliofamil.fupra 
cod.quiaadcxemplumlegis  Falcidixindu(Aum  eftSenacuf- 
conful.  TrebeHia.§.  ledquiahxredes.  Inftit.de  fidecom.hx- 
ced.Deinde  tado  cadem  eft,eadem  vtilitas.Nullum  enim  pe- 
riculum  eft,nc  hxtes  fine  lucto  hxteditatem  non  adcac.Nara 
valet  tcftarncncumeo  nonadcunce,  falcem  poceft  cogiadi- 
re  tnuitus  eciam  iucc  anciquo. !.  quia  poccrac.  ff.  ad  Trcbellia. 
Qujdfifilijprimigradus  infticutifinc  .'■  Plctique  cenfentne 
nouoquidcmiureprohibicionem  teftacorisvalere:  quiafpe- 
cialicerid  conftitutum  fuicdefiliis,  neccftacor  poflit  Falci- 
WiaiQ  eii  adiQicr&l,iubamus.C(;d.ad  Ttebell.Se^i  hxc  opinio 


nonfacisfirma  ratione  niticur.  lusaotfquum  non  permitciE 
tcftatotiFalcidisftnprohibetcvciamdixifupia.idqueiiispcr- 
tinetgeneraliter  ad  omnes  etiam  cxtraneos ,  nihil  fpcciale  eft 
in  filiis.  In  1.  iubemus.  non  dubicacur  de  Falcidia ,  quafi  cer- 
tum  fitadimi  nonpoffe,  fcd  dubicacur  de  imputationc  fru- 
<auum;quiafoIentimputariinquanam.l.infidcicommifla- 
riani.iS.ff.adTrebel.  Sedlmperatorhocfauoreptolecucus 
eftfiliotum,  vtquatcamhabcant  folidam  fine  impucacione 
fru(Sluum. 

Dixilocuni  noneffe  legulx  Pompon.  cum  derepriuaca 
magis,quampub!icaagicuc.  idque  aliquocexemplis  &qux- 
ftionibus dcclaracum eft.  A lia  t ft  qmftio ,  an  ceftacor  poffic 
hxtedem  fuum  adftiingere  ad  folucndum  metu  c^rceris  ?  Vi- 
detuihocconcialcgcmeffe.l.cbisalienum.C.dcoblig.Secl 
veriusefthanc  iuflurnceftacotis  valere:  nihilefthic  lcgibus, 
aut bonis  moribus contiariu .  Nam  &  iure ciuili iudicaii  con- 
tinentur catceicdonec folueiinc,  &c.I.i.  Cod.  qui  bonis  ccd. 
poff.  Ec  valet  pa(51:um  dc  ea  rc  fa^ftum ,  vc  moribus  noftris  re- 
ccptum  eft ,  idque  confirmacur  iure  pontificio.  cap.  cx  lefcri- 
pco.dc iutciur.  Nec  contraria  eft  l.ob xs alienum.loquinir  e- 
nim de addi(S:is , quorum menninit Fab.  Quintil. & alii.non 
cftauceminceliigenda  decarcere.  Aliaquxrtio.anpoflicca- 
ucre  ccftator,  vcfides  habeaturdi^So  &  affedtioni  alicuius. 
Volo  dari  Ticio  pccuniam  ,  quam  affirmaueric  fibi  debeti. 
Dux  leges  obftate  videntur.l.iurifiurandi.  Cod .  de  teftib.in 
qua dicicur,  vnius ceftimonium  non fufficeie. idem in c.in o  • 
mninegocio.de  ceftibus.in  Decrccal.  IccmobftarevidetucL 
omnibus.C.de  ceftib.teftis  in  re  propria,&c.Hoc  pr^cepcum 
tcftacoris  adueifusvtiamquc  legemfa^Slum  videtui,  ledve. 
riusexiftimohoc  pracepcum  vakie,  fipoceibeftaccrcctain 
illara  pccuniam  donare,cur  non  poteric  eius  fidctn  fequi?  &c. 
CuilicecquodeftpluSj&c.l.videamus.ff.deiniicemiurand. 
Perindecft,acfidixiffec,legocentuni,fimodoiiuauericfibi 
debcti.Huc  pcicinetl.Theopc  mpus.ff  de  doce  prxleg. 

Piouidcbic  Paulianus ,  qui  nouit  n«eacem  meam  de  xqua- 
licatepeifonarum,&c.  Necad  rempercinet,quoddicicurle- 
gacum  confcrri  in  alcerius  voluntacem  non  pofle ,  vc  dixi  adi. 
Scnatus.fupracod.Mulcurartferc.anquideommictacurvo- 
luncaci  alicuiusran  ccftimonio  &  fidei.  argu.  1.  nonnunquam,' 
f  I .ff. dc condic. & dcraonftr.l.  (i  quis  Sempr onius.  iJ8.ff.dc 
hxied.inftic.  Hocauccm  ica  accipiendum  videtut ,  nifi  ex  ma- 
gna&gtaui  caufaaliudvifum  fueritiudici.Quidenimfican- 
tampccuniam  affirmctfibideberi,  vcincredibilefiteamdc- 
diffe mucuam  ceftacori  ?  Ex  qualitace  pcdonarum  xquum  elt 
iudicem  moderari,  &  taxare  quancicacem  aliquam ,  &c.  argu. 
l.videaraus.ff.  de in  litcm  iuran .  1.  fi  libercus ica iuraucrir.  30. 
ff.de opcr.libei.  Quid  fi  mutauerit motes,ftacum, condiiio- 
nem.arg.Lcum  quis.  38.ff.de  foluc.l.fi  cura  Cornelius.8i.eo. 
tit.Aliaquxftio,  fiteftatoiiufleric,  vccadauerfuurainalium 
locumcransfer3cur,alias,&c.  Qirdamcenfenthocpraiccpco 
hxredcs non obligati :  quia non  licecfine permiiru principis. 
l.ncmo.  Cod.de  relig.Sipcrpecuxfepulcurxctaditumfuerir. 
LDiuiftatfes.35>  ff.dcfclig.I.finccdum.Cod  cod.  Vulgodi- 
citufjidhabetipcoimpoflibili.quodfinciuffu  principis  fieti 
nonpoteft.l.apud lulianum.  3 p.ali2S,cum  feruus.  §.  conftat. 
fupt a  co.  At  impoflibilium  nulla  cft  obligacio.  1.  impoffibi- 
lium.ff.de  leg.iutis.  Verum  cgo  liipr.  admonui  videndum  ef- 
fenumidfoleacfatileimpecrari,&c.l.i.§.permittitur.ff.dca- 
quaquotid.l.f  .quidaraielegatus.ff.de leb.dub.  Sicucaccidic 
inhacfpecic,falceajdebecexpcriri  principisvoluncacem.ar- 
gu.l.quid  crgo.ff.de  concrar.&vcil.a{fl.cucel.Aliaqusrtio,aa 
tcftatorpoffitrcmiccere  confcclicneminucncarij  vclcutoii, 
ycIhxredi?EtccitumeftcucotipolIeremicti.!.vlc.Cod.  arbir. 
tutel.  Siceftacorlpecialiier  inuencafiuraconf.ribi  vetuerir, 
crcdicurpaceridfaccre,vccoiifulacfilio,Deforcepaccimonij 
(ccretap3ndancuf.l.2.C.deaIim.pupil.prsftai}.I.  i.C.quan- 
do&quibusquarcapars.  Neciuihiprobatur  lubcilisilladf- 
fcrcntia  rcmiflionis  &prohihitionis.qufa  nulIabona&  fir- 
maracioneniiicur.  Cum  remiciic,  oftendidc  confidcrecu- 
toti ,  quafi  nonalitei  corife(ftuiusfic,  quamfiid  expedice 
pupiUo  viderir.  Ex  caufa  camen  poccfit  negligi  hxc  volun- 
tas  proptc  r  vcilitatem  pupiIlorum,&c.l.vcilicaccra.  ff.  dc  con- 
fir.cuc.  Siquid  inopinacum  cmcrgat,  dequononcogitauic 
teftator ,  &c.  Aliud  eft  genus  inuencanj ,  quod  fic  ab  hxre- 


5  5  z  Franc.  'Dmrem  (omment. 

dc  & c.I. vlti.  C .  de lure delib.Et  non videtur pofle remitti  in  legatarij?Diuerfa  eft  caufa legatorura ,  quia teftator potuit eis 

prariudicium  creditoris.  Iniquum  cft  Fado^iebKoris  coditio-  non  kgare.  Ergo  multo  magis  l.beralitatem  (uam  arbitrio 

nemfierideterioremcreditotum.l.debitorum.Cod.depaa:.  fuodeHnire.argu.I.videamus.fF.demht.mrao.  Alia<^u2cltio 

crgotenebiturha:resetiam  vltramodura  hzreditatis:  necei  eftdeiute  accrefcendi.  Scripfi  hbro  fecundo  dc  mrc  accre- 

proderit  remiflio,  &g.  Quid  fi  nulli  lunt  creditores:fed  taniu  fcendi  cap.14 . 

FRANCISCI    DVARENI  IVRE- 

CONSVLTI     AD     LEGEM     FALCIDIAM,     TI- 

TVLVS  II.  LIBRI  XXXV. 


C    A    P.       I. 

De  ordine  legii  Falcidu. 

N  intcrpretationc  legis  Falcidia:  illud 
primum  quirifolct,quid  Falcidiale:i 
dicatur.&q^saudoreiusfuerittQuod 
idco  commemoro,  quia  erudiri  qui- 
dam  fatentur,(e  nufquaiii  legiflc,  quis 
hic  Falcidi  us  fuerit,  qui  huius  legis  au- 
(aorelFedicitur.  Dion  autemin  Au- 
guftomeminir  huiuslcgis,  &Iegisla- 
loris,cumqueaitTribunum  pkb:s  RomaEfuilIe:  meminit 
quoqueeius  Hieronymus  in  chronicis  Eulebij ,  &  Gratianus 
incan.quadam.i.diftiiicIio.DictaigiturefthfcIexFalcidia, 

quia  Falcidius Tribunus  plcbis  eam  a  plcbe  rogauit.  Quem- 
admodum  &  lcx  Aquilia,quxplebi(citum  eft ,  lex  dtcitur,  ab 
Aquilio  Tribunoplebis.l  1 .  ad  legem  Aquiliam.  Huius legis 
capita  dcicripta  extant  apud  Paulum  in  l.i.if.eod.quas  nos  ar- 
dimpfrcurrcmuSjquiavclutiviceargumencicredunturcHe 
tonushuiustradtarus.Anrequamautemdifcutiamus.qnarad 
interpretationem legis  Falcidii  a iuris  noftri auCtonbus  fcii- 
,prs  (unt ,  ptius  capita  legis  videnda  (unt.  Primum  caput  hoc 
cftinl.  !.§.!  ff.eod.  Q^iciues  RomAntfHnt.  Paulusadmonet 
hocc.i.dacamliberain  legandifacultatem.  Accutfiusinter- 
preraturhiG  vctba  PAu\i,Diditfacnltatem,U  eft,datam  con- 
lirm^wc,quifihicpoteftaslegandi  priusconceirataerit  le- 
ge  Decemuitali  i  i.Tabul.arg.  1.  verbis  legis.de  vctbo.  (ignif. 
latiili  ina , inquit Iuri(con('ultus ,  viderur poceftas rributa cfle 
hafredem  inltituendi, Icgandi.  St d  diccndum  f ft ,  his vei bis 
reuera  (ig',iificari,liberamlcgandi  facultatem  Fakidiumde- 
di(re:idqucitaaccipercdebcmus,  quafidederit,  quod  antc 
populo  perninnim  non  erat:abrog3t  enim  Falcidius  hac  lcge 
ie2,emF!.iriam,&Voconiam,qua:nonpermittcbantciuibus, 
liberc,qua:cunqucvclItnf,!egate:Vttiu(quelegis&Fi;rije& 
Voconix  meminit  luftinian.in  titude  leg.  Falcid.  Inftitut.Et 
Th.^cphilus  in  eodem  loco  docet ,  quid  vcraque  lcge  cautum 
fuerit.  L'  geF..iriacautunicrac(inquic)  nequisvlcraaureos 
millc  lcgarec.Qupd  eodem  fenfu  Iuftin.dicir,vlcra  millcafles. 
Vocat  autemlcgem  Furiamceftamentum,quiapra:cipue  ad 
tertamencapertinebat.  Eandemlegem  Futiam  didtampuro 
FufiamCaniniam.  Furiamenim  velFufiampromifcuedice- 
bant  vetet  es.  dequibus  meminit  Cicero  lib.in  Vcrrem  j.  Vo- 
conia  legc  cautura  erat,ne  plus  haberct  legatarius,  quam  hx- 
res.Conferuacioni  teftamcntorum  ftudebanc  hi  legislatores, 
led  poftea  tamen  compcrtum  eft ,  vtranque  legem  tacileelu- 
di  pofle.Muhis  enim  petfonis  legari  poterat,quo  fiebat,vt  ct- 
fi  finguli  legatarij  vlcra  roille  alTes  non  acciperenc,tamen  hx- 
reditas  nihilominus  exhaufta  mancret ,  &  inadita ,  &  irritura 
fietet  ea  rationc  ccftamencum.  Ergo  cum  non  cflec  fatis  vtra- 
que  lege  profpedium  confcruationi  teftaroenccjrum ,  lata cft 
hic lex  Falcidia ,  qua  melius confulicur teftamencorum con- 
feruationi,  queraadmodum  dicemus  in  fccundi  cap.  huius  le- 
gisiucerptccacione.  Hincincelligipoteftquorfum  percineat 
cjputpriraumhuiuslegis,cumluriiconfultusair,£,«^fr4»i/<i- 
enltatem  leg^ndt  dedit.  Nam  &  fi  quidem  vcrum  eft,eandem 
faculcacem  prius  lege  i  i.tabu.  pcrmiflam  fuiirc,  tamcn  pluri- 
mum  ei  pet  legem  Furiam.i,  Voconiam  abrogarura  erat.  Vn- 
deius  antiquum  Falcidius rcnouare vult, nifi  quatenus idem 
refttinxit in hac eadcm lege, capite fccundo.  Huicnoti difll- 
inile  eft,quod  attigimus  (uperioribuslocis  in  §.i.C.de  caduc. 
tollcnd.  luftinianus  in  eo  loco  air,  fe  idcm  conftitucre  de  Ic- 


gatis,quod  prius  ftatutum  fuerat ,  vt  portio  deficiens  non  fie- 
retcaduca.fcd  vcKubftitutoacccderet,  velaccrcfccrct  con- 
iandto.  Ectameninplerifque  Pandcflarumlocis  diuerfura 
antiquicus  obfetuatum  fuiflerepcriraus,  vcrura  Icge  Papia 
Pop.ius^antiquumjquodluftinianusconfirmat^immutacum 
fuerat ,  ideoquc  diftinguitur  lex  Papia  a  iurc  antiquo  ,  quo  i- 
demftacucumeratquodIuftinianiisibirecenfet,&confirma- 
uit ,  ius  alcerura  legis  Papix  emendans.  Huius  legis  Papia: 
meminic  Dion  hb.  f  6.  &  Vipianus cap.  29. Inftir.  Q»t  cmes 
Romant/unt.  His  verbis  exdudit  Falcidius  percgrinos  ,  qui 
nonhabent  teftamcnti  fadionem,  quaraciues  Roma.tan- 
tum  haben t.  Peregri  ni  teftaraentum  facere  non  pofTjnt^eo- 
dem  iure  vtuntur  in  Galliis  in  iis,qui  Albini  dicuntur,nifi  litc- 
ras  a  rcge  impecrauerinc:  alias  non  licet  iis  vlcra  quinque  afTes 
legare./'(j/?  hantlegem  rogatam,  Hic  obferuandum  eft,  legem 
ad  prarcerica  non  ci  ahi,(cd  ad  fucura  pcrtinct  e ,  1.  leges .  C  de 
legib.nifinominaciminlegealiudfueritexpreirura.  Bonile- 
gislacoris  eft  futuris  negotiis  formara  dare:fine  naaxiraa  enim 
humanigeneriscaptioncfietialiternonpotcft.quonorainc 
Cicero  lib.  5 .  in  Verrem inuehitur ,  qued  in  edidto  pofuiflet, 
qmcttncjuefectt yfeciritue ,  &edi«5lum  ad  prsteiita  retuletir, 
quod  ft  pcrmitraturjnon  dubium  eft,  quin  valde  id  fit  captio- 
fum  fucururo.Nam  ance  legera  pcenaeuitaii  non  potcrit,  ncc 
poft  lcge.quia  fad  5  mfedtii  fieri  no  poteft.Idcra  luftin.in  l.io 
bello.  §. facla.ff.de  capt.Sed  cura  quib.exceptionibus  hoc  ac- 
cipiendumfit,fuoIocodocuimusinexphcatioaetit.deleg.& 
Senat.SequicurfecunduiacaputhuiusIegis. 

Cap.    li. 

Df  modo  legatorttm  adhihenddi 

J^cunque  ctuis. 

HOcfecundocapitc,  modumlegatorura  conftftuit  Fal- 
cidius.vtPaiilusadmonet.  Ergohoc  pracipuum  capuc 
eft  huiuslcg's ,  &  pertinet  ad  quartam  illam  partem  hiridita- 
tis,qu£  detrahitur  ex  legatis  ,  cum  excedunt  dodrancem :  & 
dicitur  patsilla  aiuris  au<5toiibus  Falcidia,  &Falcidiam  de- 
traherc,id  cft,quartam  partem  decrahere.in  l.in  ratione.ii.§. 
quodvulgo.C.l.paterfiliain.f4.&aIiis.  StatuitigituiFalci- 
dius.vtitaciues  Romanilibeiam  habcient  legandi  potefta- 
tem,dum  ita  legetur,ne  ex  hxreditate  minus,  quam  quartara 
parcem  h«eredes  capianr. 

Quartam  haereditatis  vult  penes  ka:redes  manere,  qus- 
cunquc teftator legata  reliquerit.  Ergo  hac  lege  plenius pro- 
fpc6tucftconferuationiteflamcntorum,quamantea.Voco- 
nia  autem  lege  cautum  erar,  nc  minus  capcret  h^res  ex  haerc- 
ditate,quamlegatarius,  ficutinalceralege,  Furia(c!licet,ne 
plus  mille  afllbus  legaretur.  Sed  eludcbatur  &  hsc:continge- 
bat  cnim  fingulos  legatarios  non  plus  habere,quam  h^reJcs, 
&taaicn  contingebatexhauriri  hjEredicatem  legatis,  neci- 
deo  videbatur  contra  legem  fadtum  efle:  cui  incommodo  hic 
occuritFalcidius,  &ftatuitne  minusquara  partemquartarn 
hacreditacis  retineant  hxredcs  ex  teftamento,qujecunque  tc- 
ftator  legarit.  Ctui^matto.  Hisverbis  oftendic  Falcidius, 
quemadmodnm  ncmo  poceft  legare,nifi  qui  ciuis  Romanus 
fitjita  nemini  lcgai  i  potcft.nifi  fit  ciuis  Romanus.  Ciucs  Ro- 
manitantumteftamentifadionem  habent.Hancfadtionem 
vtroque  fenfuaccepimus.  titu.dehired.qualir.  &differenr. 
Inftitut.  Pcregrinus  neutro  modo  teftamenti  fad/onem  ha- 
bet,quiaciuesRoroaninonfunc.  HucpertinecI.i.C.de  hx- 
ced. inftitu.  vbi  docet  deportatos  hxredes  inftitui  non  pofle, 

nee  taa- 


Inl^it.Jdleg.FAicidiam,  ^^5 

ncctanquam  pcrcgrlnorex  reftamento  Lapete  ptHe  ,  quia  modofietdetra<aioan  squaIirer,anprotata  portione?     £t 

deportatiininfoIaKipercgiinidint:  quol  nocumcftexeo,  conftat  prO  rata  portione  omnium  detrahi  Falcidiara  Jta 

qiiodciuitatcm  ami;tant,&cxciuibuspeiegrinihunc.l.fcd  vtampliusdctrahafur  cXeo  legato,  quodmaijscft  ,  minus 

fihiclege.ff".dein  ius  vocan.  licet  enim  pei  deportaaonem  vcrocxeo,quodrcnuiuseft.l.i.C.dekg.  HincqniriturjSi 

]iberratemnooamittant,amittunttamenciu!tatem.  Et  huc  tantum  fidegatum,  anonus  miun<aum  legitarioiimulmi- 

teferrioporccr,  quodcft  apud  Theophil.in  princ.tir.lnftit.  nuacur:vtfilegatariusgrauatusficonerefideicommi(Ii.  Te- 

defideicomm.  hiered.  vbi  doccc  oiiginem  fideicommiflo-  ftatorcuidam  legauitfundum  ,  &  fideicommifir.vrcentum 

rum  ;  isquiforte  peregrino  &  amicolcgacveller,  cum  in-  rcftirueretalii ,  qua:titur,  firantumficlcgatum,  'vtFalcidia: 

telligerctidperlegsra  hbi  non  liccte  ,  commiccebac  hocfi-  locus  fic ,  an  fideiconjmiffi  onus  firaul  raini)a'iir  pro  rata 

deiamicifui.vtiHibonorumpartcmreftitucrct.    Percgrini  portionc?     Dehacquiftioneantinomia  rcpsriturfub  hoc 

cni.n  ciucsnonfunt,  ideoque  cum  eis  nihilagi  poteftexiu-  tit.I.maritum.§.  vlt.  zf.  &inl.poenalcs.  j  z.§  fi  Tit.o.  (upn 

rcciuilijVt  &octiosfcribitinTopic.Cicer.     iHrepHbUcodare,  Tcftator  legauit  fundumliberco,&  eius  fiaeicommifit    vc 

Ugare.     Hocaddidi«  Falcidius,  vtoftenderet  itahberamle-  annuadecemheridaret.Locus  eftlcgiFalcidia:,quiafiIega- 

gandi  facultatera  dari ,  vt  raracnaiure  publico  non  receda-  tumtotumconfequerctur»  non  remaneretquana  pars  bo- 

tur,  idcft,  vtiurcpublico  formam  ftacutamfeructteftator,  norumapudhiredem.Sedquiritur,anminuaturi!ludfiJci- 

modoiscuilegatur,  (ecundura  ius  pnbiicum  legatum  cape-  commifluraquoque.     Et  inquiclurcconfulcus.in  d.  I.  ma- 

repoflK.Tcftaraentifadlio  Jurispublicieft,  &  tamformam  ritura.  nonminui,  fcdcontratiumdiciturind.l.'  p(Enales,§i 

qaam perfonas  refpicir.     Obfcruaiidumigicur,  quanqiiam  fiTitio.     SiTitiolegatafuntviginti,  eiufque  fideicommif- 

libera  faculras  tcftandi  permitcicur,  tamcnnon  permicticut  fum  ,  vt  quinquchersrcfticueret.locusefticgiFalcidiic,  mi- 

libcrafacuitasrecedendiaiuiispubliciforma.     Hoc  confir-  nuitur  legatura  Titii,  &  fimul  prorara  portione  fidci.ora- 

inaturcdam  aIiislocis,l.fiquando.  jj.  C.  dcinoftic.teftam.  miflumabeorclidlum.     Pro  rataportione  ('inqDir  )dctra- 

Eigofolcnniapublica  obferuandalunt ,  ncc  alitct  intcll'gi-  hiturexquinque,necapcrtiusquicquam  dicipotuit.     Solu- 

turlibcradandijiegandifacultaspsrmiflicflc.  "D/im ita  detnr  tio  ;  Hae fpecies funt  diucrf*,  &  rationcmdmerfam  habentj 

legatnm.  Ex  his  veibis intelligi  f acile  poteft,  cur  lcgara  dican-  In  priorc  fpccie  pars  ipfius  lcgari  a lcgatario  non eft  tclifta; 

turipibiure  minui  per  lcgem  Falcidiara.  inl.  in  quantitate.  Inpofterioriverofpccicparslcgati  rclidaeft.  In  priori  (pe- 

§.ergooptimum.75.hocti.  lp(oiure,inquir,  minuunturlc-  cie,ind.  1.  maritum.teftatorlegauirfundumliberro  cum- 

gata  prorata,  fiexcedantdodrantcm  ,  ideft,  nouem  vncias,  quctogauit ,  vthcraiannuadcccm  prxftarec,bocfideicom- 

quiaipialex  Falcidia  eaminuic.&ipfumius,  idcft.non  cft  miflTuraparsfundinoneft.  Natnnoncxfundo,quem  liber- 

opus  pricoti.v'  iurifdidionis  auxilio  ,  vt  detur  exccptio,  fcd  to  legauic,vulc  partemaliquara  hxrarcfticui,  fed  rem  omni- 

cxipfalcgcdetrahitur.  idcnimipfisverbis  legis  Falcidii  cx^  nodiuctfara,  pccuniam  videlicet.     At  in  pofteriori  fpecie» 

preflunj  eft.  Quslexipfuraiusdiciturcmphatice.Ergovuit  ipfiusrci  lcgatxpattem  vultpra:ftarifideicommiflario.  Ra- 

lex  ipfa ,  eos  capere  &  retincre  quartam  totius  hsteditatis.  tio  diuerfitatis  cft  ,  quia  lcx  Falcidia  minuit  lcgatum ,  &  b- 

Hinc  intelligimus  tantum  videri  lcgitum,  quantumrema-  mncsreslcgatasptoportionc.     Ergoinpoftetiorilpecicjiii 

net^dctradiaquartaFaicidiaE.     Exempligratia  :  fiquadtin-  quaviginrilegatafunt,  totaillaviginti  hlinuuntur,  quiatb- 

gentahabetteftatorin  bonis  ,  &legacit  quadringenta ,  vcl  talegatafunt.     Ergo&quinque,qu«parsfuntiftiuslegatii 

v.iijvelpluribus  ,  treccntatanturalcga(avidencur,nonqua-  minuuncur  pro  portionc,  quia  funt  inlegato,  &  funt  pars 

dringcnta  ,  nifi  forte  pcr  abufionem  quadringenta  lcgata  lcgati.     Teftator  lcgatviginti.pGtiitvtreftituerctlegarariuJ 

effedicantur  ;  ipfoeniraiure  minuuntur  legata,  quatenus  quinque ,  fi  Falcidia  intcrucniat ,  minuec  totum  lcgatumj 

cxceduntdodrantcm  bonorum,  idcft,diminutioillafit  pcr  crgo&illaquinque.     Vctum  in  priori  ^ecie  dcannuisde- 

ipiamlegem  Falcidiara.     Vnde  colligitur  ratiodcttahends  ccmnihilminuitur.     Teftatorliberro  legauitfundum,ciuf. 

Falcidia:cxlegatis  ;  filegatumfimulfitvltra  ,  quamlegata-  qucfideicommifitj  vthcr^  annuadecemdarct,Falcidiain- 

riuspcr  lcgemcaperc  poflit ,  &  prircrea  legata  dodrantera  tetucnicns  minuetfundumlegatum  ;  Sedineofundonott 

bonorumexccdant.inleg.quotics.  67.  qua:  lexconiungenda  continetui  fumma  annua  pcr  fideicoinmiflum  teliifla  ,  cr- 

ertcum  l.(J.devulg.  cuifimiliseftK^i.  dc  hasred.  inftir.  vidc  gononminuetur.     Hzcdiftindio  lumiturexl.  cumparch 

Vlpian.inInftit.tit.i4.ExempIumhuius  reiextat  inlcg.z.C.  §.  fi  pars,dcleg.i.  &l.fimihi  Stichus.  97.  delcga.i.Sticfau$ 

dc  natu.  libcr.     Legata  funtviginti,  cuipcrlegem  nonnifi  mihilcgatuseft.me^qjfideicommifl^umjVtStichumautPam- 

quindecim  lcgarc  licicumerat ,  prxtcrea  intota  hstcditate  philumreddam,  locuscftlcgiFalcidis,qu£Eritur  ,  An  Pam- 

non  repctiuntur  nifi  viginti ,  id  eft  ,  tota  illa  hircditas  cx-  philura  totum,vel  partera  tantum  rcftituam  ?   Hic  fubtiliceic 

hauritur  illis  vigintilegatis.     Duo  ergo  hic  confidcrantur:  refponfumcft,fiStichum  nonrcddam,  &  locusfitFakidi^, 

vnum  quod  plus  legatum  fit  quamlegatarins  per  legemca-  tuncrotus  Pamphiluseftreddcndus,  quia  nihil  ab  eodebct 

perepollet ,  etfihsreditas  foluendoeflet,  alterumquodlc-  diminUiperFaIcidiara,dimidiapars  a  Stichodeducctur,quia 

cata  dodrantcm  hatreditatis  excedant ,  &  exhauriant  totam  is  Icgatus  cft,  Pamphilus  autcm  in  lcgato  tum  non  cftj  ergb 

hireditatem.     Quatc  hic  in  primis  detrahctur  quarta  pars  cx co  nihil  deducctur.Ex  vetbis  ciufdem  legis  colligitui quo- 

Filciiis  ,  quiaincipicndum  eft  aFalcidia.     Deindefiforte  que,communioneminduciinteiIegatatiura&hiredem,c(i 

exccdacquantitas  ,  quifupcieft,  modum  legatotuma  lege  locus  eft  Falcidis  ,  comraunicantur  ipfo  iure  tes  lcgata:in- 

dcfinitum,poteritetiamiddcduci.   Sicicaqucdcdudlio  fier,  tcrhxrcdcm&legataiiumpio  rataparte.  Si  fundusl,egatu$ 

Vtnonfitvltra,  quamlege  definitumcft.legatum.     Inpto-  fit,  in  quo  tota  hsreditas  confiftat,  ftacim  hxresiplo  iurd 

pofitaigituifpecie  dctrahccurquarca  parsbonorum  ,  id  eft,  proquarta  partediui{a  ,  efticitut  dominus  fundi,  proaltcca 

quinque,  manebuntinlegato  quindecim  ,  ab  his  nihil  am-  partcdominus  manet  legataiius.  Exlemplum  eft  inl.  Plau- 
plius  dctrahctur  ;  tota  enim  quindecim  pet  legem  capete       tius.45>.     EftexlibrisPauli  adPlautiUm.atquc  ideoin  ptii 

poteft.  EtfichancdetiadioncmincipimusaFalcidia.  Pct  mis  ibi  verba  Plautii  ponuncur  ,  dcinde  verba  Paulilubii- 
legemilli  caperc  non  liccbatviginti,fedquindecim  ,  vtau-       ciuntur.  Eft  enimacccflio  Pauli  adfcfiptaPlautii.Ha:cipe- 

temcognofcctemus,anlegata  eflent  viginti,  an  vero  quin-  ciesetattradataapudPlautium.  Teftator  teftamcntolcgai 

decim ,  prius  Falcidix  ratio  ineunda  crat  :  quia  tantum  in-  uit  alicui  Stichum  fei uum,cidem  (ciuo  lcgauit  fundum.quaE- 

telligitutlegatum,quantumiremanetFalcidiadctfada.  No-  ftioerat,  deiationedetrahcnda:  legis  Falcidix  ,cum  vni  lc- 

tandum  taraen  legata  minui  proraca  porcionci  1.  in  quan-  gaflecfe*«um,&eidera(eruofundam.     ObtinuicGaflifen- 

titate.fupra.     Hincfit,  vtnonfemper  quartaparscxlegatis  tcntia,quam  probat Paulus  :     Cafliusexiftimauitinpr|mi« 

dcttahatui,(edaliquandorainor,  vtputa  odlaua  pats  ,  (ite-  cx  fetuo  dcciahi  dcbeic  Falcidiam,  deinde  (emcl  cxfundo 

ftacoi  quadringenca  habec  in  bonis  ,  &  legaueiit  quadrin-  legato,  quia  in  hoc  cafu  feruus  legattls  communis  eft  inter 

ecnta.dcctahetur  quidcm  quarta  ;  at  fi  idem  j  qui  quadrin-  lcgaratium  &  ha:rcdem,&  dctradlapatre  ferui  legari  cogno- 

ccntain  bonishabet,  legaueiic  trccenta  ,  &  quinquagintaj  rcitur,quidpertineatadhaeredem,quidadlcgatarium.  Pro- 
detf ahetur  pto  rata  portione,id  eft,o6taua  pars  nempc  quini  batui  ergo  (cntcntia  Cafli.  Sabini  fcntentia  crat,rarionein 
quaginta,nondetrahetur  centura.  Etficdc  fimilibusiudi-  habendam  Falcidix  inferuo  y  iedita,  ficapais,  qua:  cxfcr- 
candam  eiit.Afquidfi  pluribusfitlegatumiteftatorc^quo^      uo  legis  Falcidia:  raiione  decedctcr  j  piius  detrahcietut  lex 

A  A 


554 

f.indo,tanqaamjnutilJtcrrcli(aa:dcin:'cd-muniexreliqiu$ 
f jndi  portionibus  altcram  Falddi^  pattr  m  detrahcndam  pu- 
ljb«.  Nonanimaduertcbat,fi q.Dscommunifcruo kgacct, 
i  i  totum  ad  legatarium  pertinet c  ,  &  nihil  ad  hrredem.l. ve- 
rLtm.tf5.S.fi(cruo.profocio.  Caffiusdiccbat  poftquatn  pars 
Filcid  « ex  feruo  detrafta  cflet.detrahendam  fcmel  cx  fundo 


franc.  Duareni  CQmment, 


per  legem  Falcidiam  liccat.  Eodern  pertinet ,  qnod  dicJtnr 
in§.(cq.ealeg./«r«r<^«»*.  txeo  quoddicimuscommunio» 
nem  ird  :ci  per  legem  Filcidiam  intct  baeredcm  &  legata- 
rium,confequiturlegatum  aliquando  extingui,  fi  fuerit  lega- 
lum  icruitutis.qua:  proparte  non  poteft  confiftere.Teftitot 
duosfundos  hibetSemptoniaDum&Cornelianum  .•  Titio 


t  liauampartemFalcidi*.     Nonquodpars  aliquainfando       legatfundum  Cornel.&viampcreumfundum.ad  fundnm 

legatOinUtilKcrfitlcgata.VtS.binUSpUtabat.-Vtileeft.n.illud         .«J^mnront.nnm.  Pnft  mnrr.mr.ft,rori«lnrncf.,.r  F.lr.d.S. 

legatum  :  &falfumeft,qu-d  Sabinusputauit,  qua?  patscx 
frtuo  decedetct.cam  pirtem  in  fundo  inutilem  fore,&  cx  rc- 
i  q  ta  parte dcirahendum,  quod  h iredis  Falcidis dccflet.  To- 
ti4m(iaciait)adficiHm.  Si  teftator  fcruum  comaiuacm  haba- 
iffetabiaitio,&cifundnmcommunemlegairct,totusadfo- 
cium  pertincret,non  adhiredem.Idfmhic  dicendum,  quia 
lctuasctEpit  eiTe  communis  ptopter  legem  Falcidiam  intct 
hxtedeoi&lcgatatiumjCtfi  cemporertiortisteftatofis  com- 
munis  nonfaciit.  Qaartameigopartemhibetha:tcsexco 
firno  ttesrcliqaaspartcshabsrlegitarius.Perindeigiturcft, 
ac  fifetuusab  initiofaiir^t  communis  ;  fi  enim  communis 
fuiflet,eiquc  teftatot  fundum  legaflei ,  totus  f Undusad  fociii 


Sempronianum.  Poft  mottemteftatorislocusfait  Falcidiae, 
itavt  fundus  ille  Gornclianus  legatus  Titio  inccpcrit  com- 
munisefleinter  hxredcm&  leg.irarium  ;  igiturqaarta  pars 
fundieftipfo  iursdetrahenda.  H  ncfequiiur  legnum  ferut* 
tutis  extirig:ji,quiapef  partes  fcr  jitus  acquiti  non  potef^.fun- 
do  commuoi  nemo  poteft  acquif  ei  e  leruitutem.  1,  pro  patte. 
dc  feruir.Seruitus  non  recipit  diuifionciT).  lautiliter  quis  fti- 
pulatur  communi  fundo  feruitutem ,  toti  etiam  fundo  nor^ 
poceft  acquirere  fetuitutero,cura  proparte  alienatus  fit ,  qui?( 
nemo  alteri  ftipulandoacquirit.l.ftipulatioifta.?8.  §,.j!  eri, 
dcverbot.obligat.  Qui  cnim  fieti  potcft  vtpartiinccrts& 
indiuifjBferuitusacquiraturjCum  nulla  abalterad.rcernipof- 
iii^iNAmJiparsfttndiremanfirit.  S\  pars  fundircmanetin  ha:- 


pertineret.     Ideoqinondettaheturi  lapars,qu£exferuoad       rcditate.communiseftfandus.  Ha:cquecommuniofacit,vt 

s  ,  ..  •  .1  \- n     ...c i_   sirJM%.».J^  rTrinfTiiariir  r\mnic  ^rnirn»  viTp    P/l- lr.me /•/-»»Timiinic  rip  ler— 


cxtiHguaturomnisfcruitus  viac.  Eftlocuscommunis  defet- 
uitute,de  qua  in  d.l.pro  parte.l.fi  fub  vna.i  j  5.§ .  i  .de  verb.ob- 
ligat.H^cautemcommunio  locumnonhabet  in  Icgatis  in- 
diuiduis.Ieg.fi  is  quiquadiingcnta.§.quard3m.8o.  Cumhic- 
reiicas  exhaufta  eftlegatis,  &pars  q  larta  hxtedis.dodsans 
verolegatariiefledicitur  ,  dercbusiishoci  irelhgimus,  qaae 
diuilior.emrecipiunt.Dealiis.quaediuifioncmnonrecpuinf, 
id  non poffumus  intelligerc.  Q.iarda.i' lcgata d.aifion^-m  s  5 
recipiunt,vtfcruiLUS.  Fierinon  poteft,  vtfcruitucquis  pro 
parcc  vtatur  ,  quianonpoteft  confti:  linifi  in  folid  m  ,  ied 
quomodoidaccipiendamfisintcrpretati  famusinieg.  i.tiz 
verbor.oblig.ini  ftipuhtiones  non  diu1duntat.7z.de  v.rb. 
obligat.Idcmdicicur,fidiioad  domum  a:dificandim  cb'ig3- 
ti {int,ncutcr  pro  parre  fiia  fecifft  d.ci  poteft.nifi  integro  xdi- 
ficioabfoluto.Qa  dfi  placeshircJesfinr.finguliinibliduni 
tenencur,  quialegacamvix,itineris,  &aliarum  lcruitutum, 
totum  adlcgatariumpcrtinet,  etfiiocusfit  FaLtdiz.  Ratia 
Bon  patitur,  vt  pt o  parte  (eruitus  conftituatur :  fed  cum  de  x- 
ftimationc lcgis Falcidii  tn.aarur ,  ad  iftimationcm  illarutn 
fcruitutum  quoque  tunc  cric  veniendum,de  qua infta.  Ha:c 
de  commuiiione  bxtedis  &  legatat  ii  fufKcianc. 

C  A  p.     IV. 

DenaturalidrciuiliohUgatime. 

EX  vcrbis  eiufdem  capitis  fecundi ,  huius  lcgis  Falcidiar, 
quaftio  nafi.itur  ,  an  Icgata,qua:  excedunt  doJrantem 
bonorum  ,  debeantur  ab  hiredclegatario  ,  faltem  natu:a- 
licer.  FaLidius  d;(erte  caut  ita  legandum  eire  ,  nz  mmus 
gaco.  Exhjcintelligipoirequota  parsdscefletircx  colcga-  hacredcs,quamquartam  partemcapiantCKh^reditate.  F.x 
tOjfidliudnihilinhiteditace  fuicpricerferunm  &  fandum,  qUibus  vetbis  manifeftum  eft,  hxredcmlcgatacio  ad  legj- 
quattapafsierui  critharrcdis.  DefundjCrffliusaic.totutn  ta  pfxftinda  ,  iure  ciuili  feu  lcge  non  cfle  obligaturo  vltta 
fundumlegatariicffe.  Cetcti  putabant  partcmfundi  vcJli-  dodran  embonorum.  Scdqua:ritur,  an  naiuralicereifdl- 
tetlegatam,partcrainutilirer.  Communio  ,  dicebatSabi-  tcm  ad  intcgra  legata  obligarus  fit.  Qjiftio  nonmodui 
nas  ,  inducituf  pctlegemFalcidiam  intethajtedcin&Icga-  tffeduseft.  Sicnimnaturalicer  illalegataba:resdebeatle- 
tarium.  Seruus,quiIegatuseft,communisficinterhxrcdcm  gitario,  hxreseanon  poterit  repcterc,  fi  pcr  enorcm  iol* 
eclegatarium.  proquaergoparccferuusefthiredis  ,  pro  ea       ucrit.     Sinonfit  obligatus  naturaliter  ,  folutapererrorenj 


hsieiemredit^tanquiminucilitctrelidiaexfundo.&dcinde 
tandem  Fik.du.  Nim  cotusfa.  d  isvtiii^erlegatuseft,&c5- 
munio  mtrod  ict.i  ipfo  iurc  inccr  hajtcdcTJ  &  legatarium, 
proptcr  leg'  •jFai:  dam.quimusabinitiocommuniointct 
illos  nulla  taciit. Dcttahetur  igitar  FaicidJx  pars  ex  feruo ,  & 
deinde  alteraparscxfjido  roto  fcmel,  non  detradis  ptius 
ex  fundo  ■  or  paitibus, jjuot  ex  feruo  d£ceffetint,tanquam  in- 
oiiliter  leli^is. 

C    A    P.    III. 

De  commumoneharedis  &  Ugatarii,  qtuferlegem  Fal- 
cidiaminducitur. 

COE.  l  lus  Intcrpretati  fccundum  caput  legis  Falcidia:, 
'  II  quo  dicitur,ita  cuiquim  Iegareliccrc,ne  minus.quani 
quaftampartem  ex  tcftamcQto  hxredescapiant.&diximus 
hac  lege  co  n!nunioncm  quandam  induci  inccr  hxredcni 
&lcgacan.m  .*  cumlegata  excedunc  dodrantcm  hf redita- 
iv&,  rescommanicantur  inccrha:rcJem  &legacarium.vt  fi 
tota  hiicditas  cxhaufta  fit  lcgitis,  omnium  rcn.m  q'iarta 
pars  h.Eredis  fic ,  &  reliqua  legatariorum.  Ergo  omm  s  res 
intt  r  eos  communes  funt ,  &  in  iis  partcs  habent  indiuifas 
ha:rcs&legita'i)s  ,  &hip.utes  inducunt  coinmuiii^nsrn. 
Cumcn  m  communioncm  dicimus  efle  inter  al  quos.par- 
tvsindiaiUseoshabetcintelligimus.  Id  ficsle  collig  rur  cx 
l.Plautius.cuiusmentionemfecimus.  Tcftatorlciu  m  !e- 
gauital  cui,  &  eidemferuo  fjndum  ,  quxritur  ,  quomodo 
«jiiarra  pars  fit  deducenda  ?  Caflius ,  cuius  feutenii.i  proba- 
tur  ,  ait  dediccndam  efle  Falcidiam  ,  in  pnm;S  exleiuole- 


parteeftinutilclegacumfundi,  atqucideopatabut  ea.r.  par- 
tem  fundi  ranqaaminu.ilitcr  legatam  ,  hxredcm  retincre 
debete  ,  deindecxreliquapartcfundi  dcducendam  cffeFal- 
cidia.a.  Idcm  enim  efl?,ac  fi  f;ruo  communi  eflei  lcgitum. 
Si  feriio  communi  efl.t  fundus  legatus  ,  parcim  va'i;uruni 
cflslcga-i!m,p3;tim  non.  CafliusaJtcmexiftimaiiitfemcl 
dcdnccnd  im  elle  Falcidiam  ex  toio  fundo  ,  &  faUum  efle 


condidioneporeritrepecere.  DifEculcatcmaugentl. i.l.er- 
ror.Cod.ad  legcm  Falcid.  In  prima  dicitur,  fi  vlcra  dodran- 
tcm  foluciit  legatario  hxres  ,  non  vidcri  plus  debito  folu- 
tum.  Inaltcravcro  ,  ait,  condidlionem  foluti  non  impcdi- 
riiqua:  maximc  intcrfe  vidciiturcflcpugnantia.  Magnahic 
akercatio  cft  de  obligationc  naturali  &  ciuili.  Ncquc  con- 
uenit,quidfitnatufalisobIigatio,  &  quz  eius  caufa ,  dequa 


quod  Sabiiuis  &5I  iputabant ,  paitem  fundilegitiinutilcm       aliquando  fufe ttaiftauimus  in  tradlatu  de  obligatio.  &  ^Qt. 


cile,red  cotum  potiuslcgatum  vtile  efle.  Cmn  enira  com- 
niunifcfuolega;ur,  to.um  lcgataro  acquititur,totumper- 
rinctadfociam.l.i  ^.fifcruus.deftip  lcruor.  Egoidemin 
hic  fpeciceftd  cendum.  Hxrcsinferuolcgito  h.ibetquar- 
tampartem.Iegataiiushabctreliquaspartcs:  perindc  accipi- 
m".shoc  leg  cum  ,  acfi  feruo  cotnmuni  legatumeflct,  qao 
cafu torum  iegitum ad  focium pertinerer.  Et  ideo hoc qno- 
que  cafu  nihilretinebithires ,  fedfemcl  deducctutFalcidia 
wfundo,  quafinibilinucilitcrrelKaumfit ,  fedplus  ,  quara 


In  fuperioribus  docui  nataralem  obligationem  fola  nacu- 
rali  xquitatc&fationenici,(iuoddiligcncer  cft  nocandum, 
quiaha:ctotadi(putatioindeaependet.  leg.  Stichum.  9^.  §. 
naturalis.de  lolut.  Qux  obligatio  padlo  contrario ,  vel  lu- 
rciurandotoliitur.  itcjuitas  cnimnaturalis.contrariaxqui- 
tate  foluitur.  Cum  quispromifitrcdaturum,auifadiiirum, 
ex  eo  naturaliter  obiigatus  eft.  Eadcm  obligacio  concriiio 
paftotollitur,  quiaficuc  cor.ucnicns  eft,  priusillud,dcqua 
coouemum  eftjleruati;  fic  &  pcftctius  feruati  squu.n;i  cfl. 


In  Tit.Adleg.Falcidiam. 


Ergofolanaturalirationehrcobligationidtur.  Sunt,  qui^. 
hoc  loco  ius  gentium  a  iaie  ciuih  diftinguunt,  (eJ  hzc  di- 
ftindioremplusobrcurarevidetur.  Cum  enim  quiritur, 
an  quis  naturahter  fit  obhgatus  ,  fcmper  ad  naturalem  ra- 
tioncm&arquitatemeftrefpiciendum  :  annaturafithone- 
ftum,ahquemtencri  :  an  ab  officiobonivitiaheHuraficah- 
quidnonprxftari.  Adhancafquitatemfempcr  eftrefpicicn- 
dum,qua;bonocuiquenotaeft  (vtFabiusinquit.^  Igitur 
in  propofita  qujeftione ,  an  legira  debeantur  naturahcer, 
faltcm  non  dubito  fimpiiciter  &  generahterverumefle,lc- 
gita  deberi  naturahter  ,  hcet  ahqui  diflentlant ,  qui  erudi- 
tionis  nomine  clari  iunt.  Nam  natura  xquum  cft ,  volun- 
tatidefundiparere,  quod  &  Phniusteftatut  incpift.adSa- 
binum  ,  hb.4.  M.hidefundivoluntas  (inquirjomniiure 
antiquior  ieft  :  &  oftendit  fe  foluercvoluifle,  quamuispcr 
legem  cogi  ad id  non poterat.  Honeftum  cft  voluntaci dc- 
fundiparerc,  cumquiseft  hsreditatemamplexus;  contra 
iniquum  eft  cius  voluntatem  negligere.  Hoc  fic  generali- 
terloquendoverumeft,  fedfive.niamusad  hypothefimno- 
ftram,  cura  qua^rimus  deberinelcgitanaturaliter,  non  de- 
tra(5ta  Falcidia  ,  puto  non  debcri :  quia  cauta  honeftatis,  ad 
quamrefpiciendumeft^deficit  :  quianatura  honeftumnon 
eft,quicquidinha:rcditateeft,extorqucriabhjBrede  :  &vc- 
rifimile  non  eft,  fruftra  teftatorem  ha:redem  voIuiiTcinfti- 
tuerc,&  hoc  videturaboni  viti  officio  abhorrerc.  Neque 
vero  turpe  eftpartcm  legatorumrctineriabhaercde,  fi  non 
(ufficiatha:redicasadfoluendum.  Nam  non  eft  credibilcfi- 
necommodo  hseredem  a  teftatore  inftitutum  efle.  Vnde 
fequitur  nataraliter  hxredem  ad  Icgata  prxftanda  vltrado- 
drantenrj  non  teneri.  Quare foluta  per  errorem  poterit con- 
didlionc  tepetere.dic.l.error.  C.  ad  legcm  Falcid.  Ccrtutn 
autem  eft  obligationem  nacuralera  talemefle  ,  vt  ca  obli- 
gacus ,  folutumpercrrorcmrepetere  nonpofllt.Icg.natura- 
lis.de adio.&obligat.  Licet  enim  naturahs  obligatioada- 
(9;ionemnonfufficiat,  tamen  tantaeftciusvis,  vtiSquiloU 
uerit ,  indebituni  foluere  non  dicacur.  Diftindlio  tamcn 
tradicur  incer  h€ti  &  iuris  errorera  in  l.cutn  quis.  i  o.  Ced.  de 
iuris  &  failiignor.  Si  errore  iutis  aliquid  folucum  fuerit, 
repetitio  non  datur  :  atfiecrorefa(9:i,repetitur.  Aliialiter 
diftinguunt,  fed  hic  diftindtio  mihi  verior  videtur,  vt  do- 
cnipauloanted.cit.  dciur.  &fa6liignor.  Scdquidrcipon-^ 
debimusadl.i.Cod.adlegemFalcid.  AitSeuerus,eumqui 
omifla  Falcidia  ^  legata  foluit ,  fi  debitum  foluit ,  debitum 
vel  ciniliter  vel  naturaliter  lolui.-ciuihtcr  debitum  dici  non 
poteft,propter  legem  Falcidiara  .-  crgodenaturaliterdebi- 
tointelhgidebet ,  cumtamenante  dixerimus,hiredem  vl- 
tradoJrancemeciaranaturaliter  nontencri.  Vidcamus  ita- 
que  quid  refpandendum  fic.  Dixi  in  hac  qviiftionc ,  de  ob- 
ligatioiie  nacurali ,  femper  ad  fontes  efle  tefpiciendum  ,  id 
eft,  ai ius  naturale,  an  quid  natura  honcftum  fit,an  non.ho- 
neftumnoneft  ,  qaicquidmhireditateeft  ,  exigere  ab  hs- 
redc,vcnihiieifapertit  ;  quiaverifimilenoneft  teftatorcm 
fine  commodo  fucceflorem  voluifle.  Igitur  naturalitcr  non 
eft  obligatus  hxres  ad  przftanda  Ieg.i:a  vltra  dodrantem. 
Etideofolut.^ipercrroreiTi,  indebiticondiftionerepetet,  & 
fic  cft  intelligenda  i\ik.  I.  error.  Sed  tamen  certnm  eft,ho- 
ncftum  efle  haeredi  legata  intcgra  ("oluere  ,  fi  veiit  plenio- 
rem  fidempriftarc  defundo  ,  laudanJufque  eft  eo  nomi- 
neha^res  :  atqueideoindic.l.  i.  C.  adlegemFalcid.fic  dici- 
lur  ,  non  videti  plus  debito  folutum  efle,  fi  fciens  prudens 
foluerit,  omifla  Falcidia  ,  quafi  plenioiem  fiJera  defundlo 
exhibiturus.  Idemdicitucinlcg.  fideicoramiflum.7.  dccon-. 
dic.indeb.Cod.  Sed cuius  eft  hic  efFedius.cum  quis  ftiens  fol- 
uit.'  Refpondeo  inmultis  cafibus  refcrre,  anindebitumi 
fcientcfolutumfit.  Exemplumin  l.fifponte.§. pen.de do- 
nat.intcr  vir.&  vxor.  Si  quis  ha:res  inftitutus  fi  t,&  ab  co  lc- 
gatum  vxori,  fi  integra  lcgaca  omifla  FalcidiafoIuerit,qux- 
ritur,  an  ideilicueritfaccrc  :  propterD.  Antonini  oratio- 
nem.quaprohibitaeft  donacioincervirum  &  vxorem.  Si 
omninoindebicumfoluifle  diceremus  ,  donatio  eflct ,  <JU2 
prohibita  eft  inter  coniuges  fenatufconfulto  ,  &  n^n  valc- 
rct.  Sed  dicitur  ibi,non  videii  plus  debito  folufi^s  jfi  (ponte 
foIuerit.Refte  igicur  fciens  integra  legata  folu«epoterit ,  fed 
ea  ab  inuit  o  exigerc  honeftum  non  cfict. 


C  A  P.     V. 
^ando  lex  Falcidia  locum  haheai. 


!J5 


SEquiturineod.cap.«rf/?4OTf«re.  Hxcvcrbaoftendunt 
Falcidiamtantumlocumhabetefadtoreftamenro.Nun- 
quamh.rcquartadetrahitur,nififa(ao  teftamento.  Hincva- 
ri^quxftionesnafcuntur.vnaeftiul.i  §.i.fupra.  QujEritur, 
fiisquiteftamencumfecit.ciptusfitab  hofttbus&ibi  mor- 
tuus.quocafuirritumfitteftamentum,l.fiquisfilio.  «J.^.ir- 
ritum.dc  iniuft.rupt.irr.an  fit  locus  Faicidii  ?  Non  videtur, 
quia  eiustcftamentum,  qui  capcuseft  ,  irrirum  fadlu  ;^  eft. 
Paulus  tamen  ait,  ad  hunc  quoque  cafum  Fa!cidi.-im  perti-. 
nerc  ,  proptcrlegem  Corndiam ,  quz  conhrmat  tcftamen- 
taeorum,  quiapudhoftesdeccfferunt,  ecfiirtita  facta  fint, 
cutnferui  hoftiumficrent,  tamen  fi  apud  hofles  decedant, 
perinderata  habencur,  ac fi  in  ciuicate  dcccfiiiicnt.  d.  l.T-tge 
Gornclia.u.deteftamen.ff.  Ergolex  Falcidiaintecpretaiio- 
ncmcapitcxlegeCornelia.  Eftque  locus  conimunis  dc  in- 
terpretationc  legis  ;  lex  vna  ex  ahaiiiterpiccaiiuoem  acci- 
pit.  Legesprioresadpofteriores,  &po!tenorcs.rJ  pnores 
trahuncur.l.non  eft  nouum.dc  hg.ff.  Cum  erc?  j  lcx  Faki- 
dia  de  tcftamentoloquitur  ,  nos  id  intetpretaniur,  fiue  te- 
uera  teftamentum  ratum  fic,  fiucabeo,quiprouuchabe- 
tur,proptcrfi(a:ioncmIcgisCorne!ia,fa(a:umfueric.  Igitur 
ad  conftitutioncra  pontificiam  lex  Falcidia  quoque  perti- 
net.  Conftitutiopontificiatollit  ritum  folennem  inteftsp 
mcntisoliniadhibitum.  cap.  cumefles.de teft.im.  Ecrc^Se 
dicetur  Falcidiam  locum  habere  in  iis  teftamencis, vbi  fepcem 
tcfteserantadhibiti,camenhodiefufficicduos  teftescumpa- 
rochianoefTeadhibjtos.  Sequensquaft  otfl,n§.flq.  Adeos 
f«<.Hicqusritur,fiproxiinus3gnatus  fit  hsrcsu,ftituius,& 
ab  eo  legata reli(aa,&  i.s  omiferit hireditacem  t x  t:ftamenio 
eludcndorumlegat3riorumgracia,&abinteftatoadierir,quo 
cafu  acaio  datur  Iegat3riij,de  qua  fic  tiiulus.Si  quis  omifla  cau- 
fa.atihoccafuIocusfitFaicidiar.''  Lcgatariiex  edidopracoris 
petunt  Iegac?,ac  fi  hxredes  adiuiflent  hxreditatem.Hxrcs  cu- 
pit  dctrahere  Falcidiam,  videcur  ex  his  vcrbis  legis  non  po  flc, 

?|uiateftamenturafuitirritum,exeofiquidemh^r£dicas  non 
uitadica,quocafuirritafiunt  teftamenta.§,i.dchacred.  qns 
ab  inccft.defer.Inftic.Lfi  nemo.dc rcg.iur.I.fi  nemo.  de  t ;  fta- 
roen.tutcI.ft.Legataextcftamencononpetiintur/edaifti,  !  e 
aprartoreintrodu(fta:  videturcrgoFalcidiarloCLm  ndiicik'. 
Sed  PauIusait,eodem  per  prxtotem  dirigi  Falci  iiam.  EUque 
&hiclocuscommunisdeinterpret3tionelcgun):(iciiu&ce- 
icr2qu2ftioncsomnes.AIteraqu.^ftioeftinl.fifiIiu:fami!i- 
as.iS./iipra tit.  Difputat hic  Paulus, &difputando multas ra- 
tionesadfert,quibusvidcturnonfacisintentus,  ahud  fe^tire 
quam  fcntit,fed  tandem  concludic  fencenciam  fuam.   Qus- 
ftioeft,  fi  filiusfamihas  ,  qui  caftrenfe  peculiumhabet ,  de- 
cefllit,  &codiciUispatrisfideicommifit ,  vtaliquid  alterire- 
ftitucrer,an  fit  locus  Falcidia:?  videtur  Falcidiam  non  pofle 
dctrahi,  quia  hxreditasnon  cft  ,  teftamentum  nullum  eft. 
Paternonfucccditinpecaliocaftrenfi  ,  tanquamhires.l.  1. 
depecuI.caftreHfi.  Cura igirur non fitteftamcntum ,  qui fie- * 
ripoteft,  vt  fit  locus  Falcidii?     EctamenPauhisnotatlo- 
cumefleF.ilcidia-.quiafucceflio  quidsmhiceft ,  nonomni- 
no  diflimilisteftamcntarixfuccefljoni.    Ergo  adh;inc  quo- 
q'.iccafura  Falcidiaproducetur.     2)a-«.Hicornn:adixii  dif^ 
patando.&huiufmodifcrefunt,  quseaPauloiniibris  Qus- 
ftionumtra6lantur,capitaomnia.     Monetnrquxftioexeo, 
quod  cx  refcripto  D.  Pii  introda(5ta  Falcidiaeft^adfuccef- 
fiones  codicillorum ,  &adfidcicommifl3.     D.  P.usitiduxii 
legcmFalcidiam  ad  hiredesiniefta(orum,inquit.     Std  hic 
h*reditasnoncft,vtdicicurl.:.decaftrcti.pecul.    Cum  filius 
inftituit  patrem,  nonexcrancum  ,  iusmanet,  &  priftinum 
peculium,nonfitha;reditas.     Si  quis  finquir^  obicceritin 
tcftamcncis  eorum  ,  qui  apud  hoftes  deccdunt,  Falcuiiam 
admitti,  vtancediximus,  noneademhiceftratio  ;  qaiaibi 
Cornelialexfacireum  hsredem.quieoteftamcnto  (criptus 
eft.5d'<^«f«?<7(^«^t'<»^/>.Nuricdemum  refpondcc  Pauliis.Pattr 
vtctur legis FaK idi*  bencricio.  Pa- risfamihas ioco cft Filiuf- 
famihasinpeculiocaftrenfi.I.  i.  adMaced.ff.  Caftrenlepe- 
culiumfiliieft.nmi  pacris,  quamuiiq  jodaliasfilitisacquirir, 
patriacquirat.  l.,placct.75).deatqui.hcEred.l(g.i.fi^  paienie 

AA     i 


b 


$5^ 

qu!sman.  ff.  tototK.perquaiperronasnob.  acquir.  Cod.& 
loftit.Pcculiumcaftrcnfcfoliujeftfiliii  &habecur  in  eopro 
patrefamil.&ideo  cius  peculit  nominc  pater  non  conueni- 
turadionepeculii,fedfiliusipfe,quamdiuviuit.  Poft  mor- 
tcmfilii  hoc  pcculium  patercapit ,  &  tuncfimilc  eftpeculio 
profe(ai[io,nonquodfuccedacfihoiureba;reditatio  ;  quia 
hoccooce(IumeftfiliofamiLroiiiti,vtquodhabear,tanquam 
paterfamilias  habeat.Et  multum  intercft  j  an  tanquam  pccu- 
lium,an  tanquam  hircditatem  id  pcculium  capiat  pater,  pro- 
pter  ^s  alicnum.  Nam  hoc  cafu  tenecur  creditoiibus  in  foli- 
dum,fividelicet  tanquam  hiredicatcmcapiatidpeculium.l. 
quardotis.  j  j.iolut.marrim.  Atficapiattanquampeculium, 
conuenicur,acficonucnirecurviuofilio,depeculioprofcdi- 
tio,  vfquead  modumcancum  pecuiii.Icg.paccrqui.ii.deca- 
ftren.pecul.Succeffichic  quodammodo  filio  prxcorio  iurc, 
nonhiredicario.  Sedtamcn  quiareucrafuccedic  filio  ,non 
mirumeft,filex  Falcidia  adhoc  quoque  genus  lucceflionis 
producacur. 

C    A    P.       VI. 

Cui  lex  FalcidU  competat. 

COEpimus  interprecari  pra^dpuum  capuc  huius  legis, 
vidclicet  fecundum  ,  inquo  permiccic  Falcidius  legare 
libere,dummodoitalegetur,  neminus  quam  quartam  par- 
tem  bonorumcapianthiredes.  Supradiftis  addendumeft, 
txi.caiuanri;mbenefidum  buiu^kgisj^-PiS^eieie.  Hxredis 
meminit  Falcidius  in  hoc  capice,  dumdequattz  deira^io- 
rieIoquicur,vndeneminialii,quihxresnoncft ,  hocbenefi- 
cium  competit ,  ideoque  legatarius,  aut  fideicommiflatius 
quartam  parcem  deducerenonpoteft.l.  Icx  Falcidia.  47.  J. 
vlc.h.t.  Exempligratia :  TeftatorlegauitfundumTitio,ro- 
gauit ,  vteundera  reftitueret  alii,  vel  tantam  quantitatcm, 
eftaeftimatiofundi ,  qustitur,antoturofundumdebeat  re- 
flicaere,an  vcro  quartam  inde  detrahere  ei  liceat  ?  Et  air.non 
poflecum  huius  legis  beneficiovti ,  quiatantumhircdibus 
compecar.  Sed  cur  non  concedicur  eciam  fideicommiflatiis 
&legarariis  ,  ficuchzredibus  ,  racio  obfcuranoneft.  fiquis 
cnnfiderccca  ,  quxancc  diximus  de  origine  huiuslegis,  & 
quartardeduftione.  Dixi  Falcidium  confulerc  voluiirc  ce- 
ftamencorumconferuationi ,  quia  hasredes  vix  reperiebaa- 
tur.quifinccommodovellencadirc  hxreditatem  ,  &  itato- 
tnm  teftamentum  intercidebat.  Cum  enim  h^reditas  non 
adirur,  nihilvaletquodeoteftameaco  reli<Sluin  eft.  I.  fine- 
mo.de  leg.iur.i.fi  nenao.dc  teft.tutel.  Et  ideo  defundus,ex 
cuiusteftamentohxreditas  nonaditur,inteftatusdicicur  dc- 
cedere,perindeacficeftamencumnullumfcciflec.§.i.dehs- 
rcd.quaEabintcft.def.inlnftic.l.i.defuis  &legic.  Hscaucem 
racioceflacinlegacis&fideicommiffis.  Namnullumpecicu- 
lumeft,ecfifidecommiilariusrcpudiecfideicommiflam  ,  vel 
lcgacariuslegacum,  ideotcftaroentumirticumfore.  Legis 
igicucFalcidiibeneficiumcancunhiiedibus  cribuitur.Cum 
aiuem  dicimus,hs:edibus  cantum  tribui ,  non ita  id  incelligi- 
mus.quafi  ad  hxr^dem  bsredis  non  pertineat.Najniucteflb- 
rJiiifHT'^^'^''''""""^'"''"'' '  q"-'"'^'"rr.  T^  C.eo.Qu^oxajdna- 
dum  liTiptiu'^'»'"'''^^""'''"^  poteft  ceciaere  exlegatis ,  fic& 
eius.iiliayau£^iaieftato  fuccedic. 

C    A    P.       V    I   I. 

K_^nexlegAtistantum^  anvero exfideicommi^U  lexFd- 
cidta  detrahatur. 

EXeodcmcapite&hocnotandum,  quartam  partem ,  de 
qua  hic  loquimur ,  cx  legatis  tantum  deduci,non  ex  fidei- 
commiflis.DslcgatisFalcidiustantumloquitur.  Igituradfi- 
deicommilla  ncque  vniuerfalia  neque  fingulariapertinet  hoc 
beneficium.Inteteftautem(vtidobitcrmoneamusJintcffi- 
deicommiflum&Iegatum,quodfideicommiflumvetbi$pre- 
caciuis  relinquitur.Iegatum  vero  vcrbisimperatiuis,Iegis  mo- 
do,vc  doccc  Vlp.in  f  rag.  vc  de  fideicom.  C  u  ccftator  dic'r,Ro- 
gocevcreftituasfundum ,  dicicuifideicommiflum  efle,non 
lcg3tum.§.vlt.de  fingul.fcb.pci  fideicom.relidt.Inftit.  Lega- 
tumlegismodorelinquituf,ideft,imperatiue.  Tcftatot  im- 
pctat  hiredi,&  quafi  legem  ei  dicit,non  rogat  eum :  legis  eft 
iubere,nonrogare:proptec  au(floritacemigicurceftacoris,di- 
citurlcgacum.  Hincvetbalegacidicuncucciuilia:  fideicotn- 
mifliautem  piecatiua,noncidlia.     Verbaeoim  quxdame- 


Franc->  'Duareni(^ommenf, 


rant  folennia,legibus  prxfcrlpta^quibus  necefTario  erat  vten- 
dum  inlegando.-adeo  vcVlpiani  cemporeGncenonpoflct 
lcgari ,  quia  cerca  vecba  eranc  obferuanda  in  lcgaris  relin- 
qucndisjvcdocec  Vlpianus  ticu.i  ^  .Inftic.quod  camen  pofte» 
mucacumcft,&confticucumlegacaGrjecis  verbis  relidava- 
lere.l.vIc.C.deccftamcn.cuccl.l.  dircdas.infin.  quzparscft 
huius  confticucionis,ficuc  &  l.hac  confulciffima.de  ceftamcn. 
C.l.verbis  ciuilibus.de  vulg.&pupill.fubftirut.  Ideoquefi- 
deicommifla  ex  voluntare&fidchasredum  pendebant,  nec 
habebantneceffitatcmprjEftaodi.  Deinde  fidcicommiflum 
aliuddicitur  vniuctfale,aliud  fingulare.Dequibus  tit.inlnfti- 
tut.de fidcicomm.hjcred.& de  fiogul.  reb.  pcr fideicom .  reli- 
6Hs.  Rogotc,vchireditatcmreftituas,fideicom.vniueifale 
eft,quia vniuetfitas  qusdam  in eo  continetur.  Singularc au- 
tem  cftjCum  teftator  dicit,fidei  tua:  committo,vt  fundum  vel 
quamuis aiiam fpcciem refticuas.  Lcx igitur  Falcidia,ad lega- 
rum  tantum  pcrtinet,  non  ad  fideicommifla.  Id  fatis  dcmon- 
ftrat  Falcidius  hoc  fccundo  cap.  Ratio  autem  eft,quia  quo 
temporelata  eft  haEcIcx  ,  fidcicommifla  hanc  audoritatem 
nondum  habebanr.qua:  poftcaillis  attributa  cft,  Augufti  tcm- 
poribus.  Igitut  tantum  de legatis  Falcidia  cauit ,  non  dc  fi- 
deicommiffis.  Legata  iut is  ciuilis  fiunt ,  fideicommifla au- 
temiutifdidionismagiftratus.  §.i.  Inftitut.  defideicommin 
ba^ted.  Poftlegem  Falcidiam  fafta  funt  Senatufconfulta 
de  fideicommiffis  ,  tam  vniuerfalibus  quam  fingularibus, 
Trebellianum  videlicet  &  Pegafianum.Trebclliano  fcnatuA 
coniulto  ,  quodNeronis  temporc  ,  TrebcUio  Confule  fa- 
(ftumeft,  cautumfuit,  vt  reftitutahiteditate  ab  hircdefi- 
deicommiflarioadioncs,  qusharedi  &in  hircdesdarifo- 
lcnt,transferrentur  in  fideicommiiratium.  Namquamui$ 
reuerahxres  manerer  ,  quirogatus  elTct  hasrcditatcmrefti- 
tuere,tamcn  vtilicacis  caufa  ftacucum,  vc  fidcicommiflatius  a- 
dioneshabcrctexvoluntatedefundli.I.i.adS.C.Trcbel.D* 
quarcaj  dedudione  hoc  Scnatufconfulto  nihil  fuic  exprel- 
fum,fedPegafiano  Senatufconfulco  Vefpafianitcmporcfa- 
dlojPegafo&Pufione  confulibus  ,  Senatus  ccnfuit.vtficut 
quarta  exlegacisdcduccrecurpcrlegemFalfidiam  ,  fic  cxfi- 
deicoramiflis,§.(edquiaha;redes.Infticuc.dcfidcicomm.hi- 
red.  Quia enim  hajredcs finc commodo  recufabanc hiredi- 
tatem,Senatufconfultumcftfa(5lum,vcrccincreIiccrccquar- 
tam  ex  fidcicommiffis  vniuerfalibus.adinftarlegis  Falcidiy, 
qua  ex  legatis  quarta  retinetur.  Eadcm  reccncio  permifla  cft 
eodcmSenacufconfulco,exfingul3ribusfideicommiffis,ram- 
ecfiquidamdubiccnc,fed  vcciuseftquoddicimus,  &conftac 
ex d.§.fcd  quia hircdcs.  Ait  enim,  Exfingulu.  Quje  verba  re- 
ferenda  funt  ad  Scnatufconfultum,  de  quo  prius  locutus  fuc- 
rac.EcThcophilusexpteffcidaic  idem  ius  eire  in  fingulisrc- 
bus.pec  fidcicommiflum  rclidiis  ex  Senacufconfulco  Pegafia- 
no.Sed  quare  dicicur  quarta  TrebcUiana .-  cum  potius  Pegafi- 
ana  deberctdici.<*Ideo  diciturTrebelliana,  quia  cxplofo  Sc- 
natufcoflfulto  Pegafiano  ,  luftinianus  omnia  attribuit  Trc- 
bcllianoSenatufconfulco.quiamulca  capciofninillo  rcperic- 
bancur.§.fedquia  ftipulaciones.Infticut.de  fideicommifl^.hx- 
red.Et  ideo  hodic  quarta Trebcllianica dicitur.  Nec  nos  mo- 
ueredcbct.quodpleriqucobiiciunt,  quodquarta  quzexfi- 
deicommiffis  vniuerfalibusdeducitur,  voccturFalcidia.inl. 
paterfiiiara.4i.l.Titiateft.8^.fupra.&frcquenterfubrJt.in- 
rra,ad  Trebel.  &aliismulci$  in  locisapudiuris  noftriauiflo- 
rcs  Sed  Falcidia  ideo  dicitur  illa  quarta  ex  fidcicomnj  iffis  vni- 
uerfalibus.quiaad  excmplum  legis  Falcidis  cftintroduda, 
idque  Senarufconful,  Pegafiano  expreflumfuit.§.fcdquia 
hxred.  Pcgafius  voluit  quafi  intcrprctacione  cxcendcrele- 
gem  Falcidiam,quafi  ex  fideicommiffis  quarta  deducenda  cf^ 
fcCjincerprecationclaltcm,  fiminusexverbis  lcgis  Falcidix, 
quiaeadcmvtilitas&ratioeflc  videtur,  &  idco  hxt  quarta, 
Falcidiadicitur.Simile  aliquando  deprehendiinaiaioneSer- 
uiana ,  &quafiSeruiana.§.itemSetuiana.dea<ftion.  Infti- 
tutio.  ScruianaaSeruioprxtoreintrodudaeft,  prorebui 
acolono  inuedlis  in  fundum  locatum  ,  de  quibus  conue- 
nit,  vt  obligata:  eflent,  quo  nomine  nulla  adlio  iure  ciuili 
proditacrat.  Poftea  proptcr  vtilitatem  longius  produda 
efthicadfn  ,  vtinomnibusrebus  idobligationis  genuslo- 
cum  haberet ,  vtfiiurc  pignoris  aliqua  resobligata^t ,  de- 
tur  eo  nomine  aC^io.quam  quafi  Seruianam  vocarunt.  Sed 

hzc 


In  Tii.Adleg^V alcidiam. 

hrcfimpHciter  Serulanadtciturinqniburjamlocis ,  quia  ex       cx  Falcidiaeiremanereclebcc, 
mentc&icntcnciaSeruiani  ediftiintrodactaeft.     Hrcap- 


pellatiofub  tit.depignor.frcquenscft.  Ergtf^noneftmirum 
(\  quarta ,  qnx  ex  fideicommiifis  deducirur ,  aliquando  Falci- 
diadicatur,quafiperintcrpretationem  Falcidiae  fic  iatrodu- 
Aa.Sedhxc  qua:ftio  de  nomine  tantum  eft,&  fine  efFc6tu,de 
qua  tamen  prolixaeftaltercatio  intereos,qui  bancrcm  tra- 
(ftant.Devcriufqueautem  efFe£lufuolocodocebimus.  Lcx 
igitur  Falcidia  ad  legata  pretinet,non  ad  fidcicommifla.Qupd 
dicimus  de  legatis,idem  de  donationibus  caufa mortis  &  aiiis 
donacionibus,quaclegacivimhabent,  dicendum.l.f.  Cod.ad 
leg.Falcid.  Si  quis  donauerit  caufa  mortis,illa  donaiio  legati 
vimhabet.in  l.vlt.C.dedonatio.cau.morc.  Ecmortcconrir- 
niatur,nec  habet  cfFedlum  ante  mortem.  Idem  de  donatione 
intervirum&vxorem dicitur.ini. indon.ii.C.  adleg.  Falc. 
Ratioeft,  quia&  hacc  donatio  confirmaturdemummotte, 
vtdocuifubtit.  dedonat.  intervir.&  vxor.fF.l.  cumhicfta- 
tus.^i.Ideoquc comparatur  legato,  & lex  Fakidiaad  ea quo- 
que  pertinet.Hadenus  dc  fecundo  cap.  Tcrtium  capuc  huius 
legisc^, Eis^ut^ftt^f/iditadititm.  Hoccaputeft  translatiti- 
um,necferequicquamincocontinetur,  quodad  confirma- 
tioncmaliorum  nonpertincat ,  difficulcas  tantumeftinhoc 
vctboySmefiaudeJkn.  Quidam eruditi ficinterprecantur, vt 
/itidem,quafidixiirctIuriiconful.finepecicuIo&  onerc  a:ris 
alicni.Verumquidemhocperfeeft,  periculum  &  onusaeris 
alienileguariumnonfubirf.fedhicfenfushorum  vcrborum 
non  eft.  Senius autem  eft,  SmefiAHde, id  cft,fine  pcena  qua 


557 

Aliaqiiiftionifciturcxl.fi 
cxpluribus,  KT.hic.  Dubicandijmnoncft.quinhrcquiftio 
oriaturexquartocapitch-iinslcgis ,  quod  de  retenrione  ca- 
uiile  diximus. £(■/<»«» />ro  /:7Af .  Et  fi  dui  res  fi  nt  lcrir.x.Sc  earum 
Vna  iam  d  ica  lic,ex  alcera  qus  foluta  nondum  cft,plenam  Fil- 
cidiam  ha^res  reiinere  poccrir.  Alia  quxdam  crant  capiti 
huius  legis  ,  necfacile  cognofcere  pofrumas  ,  qu^d  (iagalis 
fuericcomprehenfumjfedaliafuifi^cconftatcxl.  fedvfjsfcu- 
dlus.Si.fupra.  IpialcgeFalcidia,  inquit,expreniimtft,vt  fi 
tcftator  vxoridotcm  prilegauerit,vel  res  quas  mulieris  caufa 
emerit,  parauerir,  nondeducaturexillis  Fukidia.  Hxcds 
capitibuslegis  Fakidis  difta  (unt  veluri  argumenti  viccto- 
tius  huius  traaatus.  Toca  reliquadifputacio  ferein  inter- 
prctatione  fecundi  capitis  verfatur ,  quod  ad  quartx  dctra- 
(aioncm  pcrtinet.  Circa  hanc  quarta:  detradi.^nem  iu 
primis  fpedlandum  cft ,  quid , quancumque  in  hxrcdicatc  Ck, 
quantumqueinlegato  fit.  Omnesfcrequiftioncsad  hic 
loca  fcferuntur  ;  cum  cnim  Fakidius  in  lecundo  capite  le- 
gisfua:ait ,  quartampartem  remancrc  apud  hxredcm  ,  ne- 
ceirceft,  vtpciusvidcamus,quid,  quantumqueficiuhafrc- 
ditate,quidlegatum  ,  &quancumlegatumfic.  Aliterhacc 
quarta  commode  deduci  non  potcft,vnc!eficorpori  Jegata 
{int,plerunque zftimatio  cerum  initur  .-  fi  pecunia  vel  quan- 
titas,  rcseftexpcditifllma.  Dehacxftimatione,  muitafab 
hoctitulokriptafunt.  Etlocuscommuniscft  dehacjcfti- 
matione,  quscxtatincapicibus,qu2  nunc  dicam.inl  quod 
de  bonis.  if .  §.  vlt.hicdicicurffftimationcmtefiarons  non 


druplilegisFuria;.Admonuiantca,lcgcm  Furiam,  &Voco-       fpcftandamelTe.fedverumpcetiumrei.     Et  ideo  eificefta' 


niamhjclege  abcogatam  efie.  Liberraslegandi  concefia  pcr 
li.tab.correda  fucrat  legc  Furia&  Voconia.  Inlege  Furia 
cautumsrar,ncquis  vltrarailleaureoslegaret,  &additactac 
pocna  quadfupli ,  fiqais  plusquam  milleaureos  legatorum 
nomine accepilfer.Huius poenx  mentio eft  in  tit.  i.  apud  Vlp. 
in frag.& apai Theophil.tit.de leg.Falcid.  Sic hoc loco fraus 
pro  dam  ao  accipitur,ficut  alias  id  frequcnt er  fi t.  Nam  pet  le 


tor  dicatfe  adtantam  quanticatcm:egane  ,  nihilominus  ta- 
mcnveraxftimatiofpe6fi.bicur.  Eodem  pcftinecl.  inlc^e 
Falc.44.hic.  Simileinl.inlrgc.tri.hic.f.-m**'»,^'/^  inquiCi 
Ego  puto  hxc  verbadeforma  cenfuali  accipienda  e(fe  ,  cu- 
ius  mentio  cft  in  I.  forma.dc  ccufib.Cum  cenfus  Romx  fie- 
batomncs  res  defcribebantur  ,  quxin  patriinonio  aiicuius 
crant.&pretium  fingularumrerum  inibatur.     Si  quxratur 


gcmFuriamnonpocuiirecfiacfraude,iieft,fined3mno  fuo  crgodeFakidia,  noninfpicietursftimatio  cenfus  illius,  (ed 

lcgatumcapere.quodmilleaureoscxcederet.Atquchxcfunt  praEfenspretium-  fortecnimmaiusautminr.s  pretiumerar, 
capica,quxinhaclegcextantde(cr!pta.  "^"       :  -  ^  r---r--:\....i^:--i\^     r-    -i 

C   A    P.      VIII. 


De  retentiom  quart^epartts. 

ALiaautem  pluta  capita  legis  fuific  non  cft  dubium.Quja 
verohaccerantprxcipua  &inprimis  nece(Iaria,aliiso- 
niiifishxctantumaPauIodcfcnptafunt.  Sed  cx  varnslocis 
conftat  caput  aliud  fuifle  dc  rctentione,  vt  videte  cft  apud 
Caium  in  Inftit.lib.i.  tit.  6.  &  in  I.  vnica,Cod.quorum  leg.& 
inaliisplcrifquclocishuiustit.  Nosigiturquartumcaput  de 
retentione  alibi  addidimus ,  quo  oftendit  Fakidius  non  a- 
dlioncm  nequc  petitionem,  fed  retentioncra  atque  dedu- 
«ftionemquartxpaftishxrcdihaclegcconcefram  efie;  non 
vt  hxrcs  aitione  aliqua  quartam  partem  petat ,  fed  vt  cam  ex 
lcgatis de Jucar,&  retineat.Hocque fatis  conftat  ex  titu.Cod. 
de  interdido  ,  quorumlegatorum  ,  cuiusvfusmaximcccr- 
niturinl.Fakidia.   Daturenimhxrediaducrfus  legitatium 


quotemporcxftimatioaCenforibusinitaeft.  Slmilis  qux- 
flioeftin  iurepontificio  dc  decima  Papali,  in  Clem.  vlt.  de 
dccim.  Cumpontifexvelrexhodiclocoponfficisdecimas 
ab  omnibus  facerdotibus  exigic.non  xfliroacio  prxtcriti  tem- 
poris  ,  fedprifentis  temponsineundacft  :  Eft  enim  vcluti 
formalepretium.  Eta^ftimationcm  referendam  efle  ftatuitj 
ad  taxationcm  cocfuctjm  in  illispartibus ,  in  qiiibus  xfti- 
matio  inifi  fblet.  Superius  diximus  deratione  legis  Fald- 
diatineundajficorporain  hzreditate  fint,nonpecunia,  hon 
quantitas,  neceflario  vcniendum  ad  xfTimationem.  Atque 
hinccoeptaeft  difputatiode  xftimatione  cmnium  terumin 
Vniucrfum.  Eftcnimlocuscommunis  dciftimatione  non 
tantum  ad  legem  Fakidiam  pertinens  ,  fcd  aJ  omncsalios 
iurisciuilislocos.  Etdixirausexvetitatc  xftimationemfa- 
ciendam,  ncccfreinfpiciendum,  fiteftator  rem  taxaucrir,  fi 
prccium rei ipfe definierir.  I.  quod de bonis,§.  vit.hic.  Dixi- 
mus  etiam  formale  prccium  non  effe  fpeftandum.  1.  in  le- 


filegatatiusnonpetieritreslcgatas  ex  teftamento  ,  fcdpro-  ge.fupta.  Necadformamccnfus!emrefpiciendiim,quarcJ 
pria  au£loritate  eas  occupauerit  ante  aditam  hireditatcm.  jn  cenfum  redadla;  funt ,  quam  formam  pretium  fonnale 
Daturautcmhxrcdi  hoc  intcrdiiflum,  vt  pofleflio  ilH  refti-       vocariarbitroraIurifconfulto;d.l.inlegG.  infia.     Ethncper 


tU3tur,&accipiatresillasIegatas,  anlocusfitFakidix.  Qiia' 
re  in  hac  parte  in  primis  confpicitur  vtihtas  huius  intcrdi- 
^i.  Ec  commodum  maius eft in retentione,quam in zdixo- 
ne.Hinc  varixquiftiones  oriuntur,vnaeftinl.i.§.filegaca- 
rius.eod.  Nosdicimus  retentionemconceframeire  hxredi, 
nonadionem.  Qnid  ergo  fi  pcr  errorem  tradiderit  fes,nura 
dabituraftio?  luftameftdariadlionem.  Qaodenim  dere- 
tentioncdicimus,  hoc  obhxrcdisvcihcatem  fit ,  non  quod 


tinetlex  ^.§.diuifratres.deiurefifci.  Nonexpriteritaem- 
ptione  j  fed  ex  prxfenti  xftimationc  pretia  conftituendai 
Non  eftinfpiciendapars  ,  quxemptafit,  vtccgnokaturve- 
rumpretium,fedveraiftimatiofpe6landatft,  quiafieti  po- 
teft,vtearcs,  quasrantifuit.cum  priusvcndfrecur,nuncmi- 
noris  vcl  plurisfaiflafit:  Ergo  ncc  xftimatio  formx  ccnfua- 
lisfpe<aandacft,  quiapoft  cenfualera  dcfcriptioncra  dccre- 
fcercporuitpretium.     Er  fic  accipimusd.l.inkge.Prxterea 


non  pofl[it  adioneexperiti,  fieivtilcfit,  vtetureniminter-      infpicitur,  quanti  ea  rcs  vxnire  poteft.  d.l.inlcgcFalcidia 

..«    '  1         .     . ■      •  1    I  r j_j (-_  .      r ^  11: 1 ;ll..j     ;..„!».     ....• J 


A\OiQ  quorum  kgatorum,  in  id  quod  fupra  dodrantem  le- 
gatariusacccpcrit.  Similecftinl.Iineam.icJ.eod.  Teftator 
lineam  Margaritorum  lcgauit ,  qua:  mortis  tcftatoris  tcm- 
poreeratapud  lcgatatium.  Pofl  mortemtcftatorisquxre- 
batur  de  Fakidia  ,  legatarius  ptopria  audoritate  non  crat 
na<Sl:us  poflcfljoncm  ,fed  traditionc  forte  ante  moftem  te- 
{latoris.     Et  tamen  dicitur  ctiam  in  hoc  cafu  hxrcdcm  expe 


4j.fupra.  Hincvulgareillud,  res  tanti  valer  j  quanti  vcndi 
poteft.l.mortiscau(a.i8.§.  vlt.de  dona.cau.mort.l.fiferuus 
14.de  condidl.fur.  Gumqua:ricur  dexftimationcrei.infpi- 
cimusquantiearcsvendi  poffit.  Inffumento&rebusaliis 
quas  rcipublicx intcreft  iufto pretio  vendi ,  fpe61:araus quan- 
ticarcsvendipoflStinpublicofororcrum  venalium.  Quod 
diligenternotandum  eft  ,  quia  fxpc  contingit ,  vt  probatio 


titipoflreincetdiiSlo ,  vcl  vindicare  pattem  in  cahnca ,  quae      ptctiifpccicrumaliquafumineunda  fit.     Hoc  autcra  furai- 

AA     j 


^ 


S5^ 


Franc^  'Duareni  Commenf. 


turexl.fpccicbus.S.G.dccohon     Cum qusEricurj quanii fit       iurehireditariohireshabcatquartam.    Nam G  quid bofre- 
ftftimaciofpecietura.vidcmusquanti  vcndi  potuic  fpccies       diptielegacum fic >  Boa-imputaturiD  Falcidiam.     Simileinl 


illainforopublico.  Dcindc  fi rcs  ficqiixfraausproducit, 
vcager,qiiantitatcmtcdituumin(picimus,&obucntioncm, 
vndeindicaripofficptecium.Lfiquos.  i8.  C.dercfcind.  ven. 
Siagicur  dercfcindenda  vcnditionc,  inlpicimus  quaUtatcra 
rci.&redituumquantitatei*.  Solentadhiberi  sftimatores 
periti,  veluti  arbitri.quod  fumitur  ex  l.hac  cdi(aali.§ .  his  iliud. 
Cod.de  fecund.nupt.  Nihil  enim  audcmus  abfquc  lcgibus 
adfitmare.  Loquitur  iila lcx  de ai bittis,in  quos  vterque  con- 


inquattam.jji.fupra.  liludigicurtenendum.hitedi  impa- 
tariinquarcam,  &proficere  legatariis.quscunqueiure  haj- 
reditario  hires  capiat.  Hoc  quomodo  fit  accipicndum^  & 
quidintcrquartamFalcidiacj&Trebellianam  intcrfit,  poft- 
ea  diccmus  in  interpretatione  I.  in  quartam.  qui  non  eft 
huius  loci  propria.  Hinc  multa  confcquuntur  ,  dc  quibus 
dubitatio  fuic  apud  vetcrcs  ,  fed  omnia  dependcnt  ex  co, 
quod  diximas  cas  res  imputariinquaftam,  &  proficerc  le- 


fentit&vxor&mancus.     Circs  hanc  porro  zftimationcm  gatariis^quiiure  hxreditariohircsaccipit.     £!uaiuaLfiIU 

hotandum,aiFedlus&fingularisvtiIitatisrationcm  Qoneflb  lequitur,quodcftinI.i.§.idquod.  fupra.     Teftatorinfticui^ 

habendam.I.precia.if  j.fupta.  Non  fingimus  pretia cx afFe-  duos  hiredes,  Titium  &  Sempronium  :  Titium  lubftituit 

ftu.noncx  fingulorumvtilitatc  .•  fcdcommuniterinfpici-  Sempronio,fiScmproniusha;resnonerit,Titiusefto:  Sem- 

mus  ,  quanti  communitcr  resvcndipoflit,  &  comrauniter  proniusomifithircditatem,delata  cfthircditas  Titio,  qui 

sftimatur,  non  fpe^^amus  quantam  vtilitatem  ea  rescuili-  totam  hireditatem  confcquitur  ,  cx  inftitutionc  &  fubfti- 

betallatura  fit.     Aliihocloco  Icgunt,funguntur,fedveriot  tutionc.   Qii»ritur,fideFalcidiaagatur,aniIlatantumpars,[ 

cft  Ic(aio,finguntur,id  cft.iftimancur.     Fingere  cnim  sfti-  quam  ex  infticutionc  confcquitur  ,  ei  imputanda  fit  in  Fal 


mareeft.Cicero pro Rolc.itcm in I.fi feruum.  j } .adl.  Aquil 
ALosexnacuraiuafingerc  ;  fieripoteft,vtvtiliorpoflitelIe 
rcscertoalicuihomini.quam  communitcr.  Fierictiampo- 
left,  vtquismaximo  ducatur  afFeduinrem.ecfieanonma- 
iorem  vtilitacem  adfcrat  ipfi,quam  cctcris.  Sed  horum  non 
clFhabendaratio.  Excmplum  adffrcur  in  hac  lcgedefilio 
nacurali,  vcrifimile  cft  pacreraraagno  pretiorede.-npturum 
6flefilium,fi  abaliopoilidcrctur  ,  etfi  forte  vixeflct  decera 
aureorum.ScdexhocafFe6lunooiudicamusaeftiaiationcm. 
Hic  affeftiis  hodie  dcprehenditur  in  equis,  canibus,  gera- 
mis,quipla;rurque  roaximianobilibus  xiklmi^nioltm. Sed 
tjitd.  Inviilgaribnscodicibuslegicur,5tf<^y»<»7.     Legendura 


cidiara,  anveroeciamea,  quaeexfubfticucioneadillumpcf- 
uenic.  Ec  aic  lurifconfulcus, quQdciCibfticuiiQneadeputf 
efthares.profict^rclcgacariis.  Contendichaeres^hacrcdica- 
tem  efle  exhauftamlegacis,  vultcxillis  dcducerc  quarcam, 
&  verum  eft  ,  fiei  tantumparshatrcdicatis.quamexinftitu- 
tione  nadluseft  ,  imputctur,  camnonfufficeread  quartam 
Falcidiz  conftituendam,  fed  neceffario  aliquid  debere  di- 
ininuiexlegatis,adcxplendamquartam.  Rurfusautem,  fi 
ei  imputctur  pars  illa  ex  fubftitutione ,  cam  fufficcrc  ad  quac- 
tam.  Qaja  crgo  vtranque partera  capit iut e  hircditario,v- 
traqucpars  ciimputari  dicitur,  iurchircditario  capit  quod 
tanquamhirescapit.     Deprimapartc,  ex  quafuitinfUtu- 


auccmeftflw.j.  Phrafinhancqus  Latinaeft,  nonintellexe-      tu$,noneftdubium,  quineamtanquamhxrescapiat  .•  alte 

II        .-       •  „         «    - : /?     r>..U; I.»,  .-  ^^r^..^, . rtn-        ■  .     .  '         ,     < 


runtlibrarii ,  igicur  f«.t,mutaruntin  t^ftafi.  Dubicandra  ca 
mennoneft,  qui  aiiquandoratio  habeatur  eius  afFedionis; 
de  qua rc difputauin>.us  m  1. siflionibus.  de in  litem  iur.  C ura 
iufiurandum  inlitem  aftori  defertur,  reusqui  rem  nonre- 
fticuic,  iufluiudicis  daranacur  in  quancum  adcrinliccmiu- 
raueric,  &inhoc  cafu  babecur  ratJo  affediionis.Non  cnira 
infpiciturcunciuftum  reiprecium ,  quia  iniqaum  elt  vifum, 
cogi  quenquam  iufto  prctiorem  fuamaliivcndere.l.  cucor. 
de  in  licem  iur.I.fi  cum  dos.de  acl.rer.amot.  Scd  cuia  de  in- 
eundareiaEftimatione  agi.mus  ,  fingimus  eam  ex  communi 
hominumopinione.Sequiturin^.vk.I.pretia.^PmMz/^jr^VM- 
tem.  Hocmaximepertincc  adnoftcamdifputationem.  Di- 
xiraus  in  sftimanda  re  quapiam,  non  cfTe  affesftum  cuiuf- 
quam  ,  nccvtilitatcm.quamallaturaeft  earescuiuishomi- 
ni:fedcoramunemhominumopinionemrpc;5tandam  :  Sed 
in  hac  iftimatione  tamen  ratio  eft  habenda locorum  &  tem- 
porum.  Igiturcaufidicieftjinconcipicndis  formulis,mcH- 
tionem  ccmporis,auc  loci  facere.  Nam  fi  sftimacio  facienda 
ficinGalliis,  noneftiftimandares,  vcsftimacurin  Hifpa- 
ni3,velinGcrraania,vcIinBritannia.  Invno  acqaeeodem 
loco  te.Tipora  cciam  prccii  varietatera  adferunt.  vnus  an 


ramvero  partem  quam  ex  fubftitucione  habcc ,  nonhabcc 
ticuIoIegatarii,fcdhircdis  :  ccgoexvcraque  parteinfticu- 
tusvidetur.  SimilK /■^n-.jnqnir  P.iriln-ijri qni pr  vna parf t- pn- 
re.exalrcra  parrp  fiib  conditicme  efliinn-ifiirnc ,  vcoftcndat 
Qihilinrfrcffe.anquisinftitnrusflt»aafiihiHmms.  Sipcne- 
remuseunderaexcondirione,  redtetotamhxrcditatcm  ca- 
pere  diceretur.  Hinc  manat,  quod  dicitur.ictcntionem  ia 
quartam  imputari.  L  inrationc.  jo.  lupra.  Qusnam  fint 
h<Eretentiones,alibiexplicatur,in  Icg.non  eftdiibium,i.  ex 
afre.fi.fupra.  Legataretincnturabhiredcquspetiper  le- 
g3tariumnonpoflunc:Sica  pecancurpcrlegacarium  ,  hires 
eumpoccftfumraoucrc.  Scdhuiufmodikgacahircdi  im- 
pucancurinquarcam^quiaeaeapitiurehxredis.  Nam  fi  in- 
utiliter  Icgatumcft ,  hzresealcgatarctincr.pcrindc  acfi  le- 
gacanoneflent.  ExempIuracftind.I.noneft  dubium.fu- 
pra.  Quotics  in  ca  caufa  eft  legatum  ,vt  non  poflit  id  petcre 
lcgatarius,rctineturabhaerede  :  iratamcn,  vtidfibiimpu- 
tecinFalcidiam.SimiIeindic.Lcxaflc.f.§.  i.fupra.  Eodem 
pcrtinetl.inraticne.jo.^.ifupra. Inrattonelegu Falctdu.  Id 
eft,nen  habcntur  pro  lcgatis,  atquc  fi legata  non  eflent ,  vti- 
litcrveniunt  in  Falcidiam.     Excmplafiintin  §.penult.ead.' 


nusfterihoreft,aut  fcrtilioraltcrojVtpixrunqueaccidit:  fed  leg.     Exhacrcgjla(Sc;lIudinfcrtur.quod&r.r£ciumrpi  hy. 

hanc  varietatcra  non  xftimarc debcmus  cx momencis  tem-  re.dirariy,  IvTrc-r^iin  cyiorr-^,^  „y^^^y^f_^^^  ^  ^  teftacor  infffrir 

porum,auc cx ea  varietate,qu2 taro accidic,id eft ,  n 5  ex ccm-  rf  m  h»t,.A\ri>ti^m  YrnTJrr- '"  I.fi  dignum.  i  ^.fupra.  FunduS 

porcbreuifllimo.Ecfienimcribus  diebusfrumcncura  inforo  deccin  valcbat ,  qucm  teftatoriuffit  quinque  vendi,  fiven- 

car-iimfuerit ,  oon  ideo  dicctur  cffc  id  commane  pretium,  didericdecem.dccemcruntinhsreditate ,  &  computabun- 


fedpretia  exeo  debere  conftiaii,  quod  frequcntius  accidic. 
Hadi^nus  de  iftimatione  ret  um  it;eunda. 

Sequens  locus  eft  dehis ,  qui  impucamur  in  quarcam 
Falcidix ,  &  quaiproficiunc  lsg.icariis,  &  de  his  ,  qax  non 
impucancur,&  nocent  legataciis.  Admonui  fupra ,  cum  cie 
Falcidix  dctradtione  quiricur  ,  vidcndum  eflc  ,  quancum 
inhxredicacefic,quancumleg3tum  :  nifi  vtramquecogno- 
fcacur ,  nonpafleiniri  ratioacra  Falcidia:.  Quxftioneso- 
mnes  huius  craftacus  ad  hunc  locum  referuncur  ;  femper 
quiritur ,  quid  in  quarcam  bxrcdi  fic  impucandum  ,  quid 
legaturafic.  Gum  crgo  quiricur,quiddebcatim_9Utariia 
Falcidiam  ,  in  primis  eft  notandum  ,  impunri  in  qnartam 
<r::.qiiyi.irphT.r>..^v-.r;^,-,p..,pr,y  ^ ^  indicjaxdlAtnru,  Sc 
haf  pruhcere  legatariis.l.qaid  autem.  74.  fupra.  Siexindicio. 
Veie  quidem  dicitur  ;  Si  ex  defundti  iudiciohxres  habeat 
quartam  ,  folidalfgata  cfle  prxftinda  ;  fednonfatis  plene 
hocdicitat ,  addendumenim  eft  ,  Si  cx  defunifti  iudicio,  & 


tur  in  Falcidiam.  Ac  fi  cx  voluncate  ceftacoris  fundum  ven- 
dideritquinquetantum,cum  dccem  dignuseflet,  quinque 
manent  in  hsrcditate.&quinquelcgaca  videbuncur,  quin- 
qae  impucabuncur  hxrcdi  in  Falcidiam  ,  qua:  non  canquam 
legacum  capic,fed  iurehsrcditatio.  Pfprinm  "nitH^xei-hx- 
tgditaria;  fucccdjt  in  IflcurajpjfiosjeiJijgreditarig.  1.  fi  &  rera J 
2i.de  petit.haErcd.Simileeftinl.quifundum.S7.fupra.Q11i-. 
dam  habet  tantum  fundttm  inbonis  ,  qui  ccntum  aurco- 
rura  cft,  damnat  hsredem  ,  vt  eum  vcndat  quinqusginra 
Titio  ;  Non  cft  putandus  plus  quara  quinquaginca  legaf- 
fe  ,  ac  fi  ccntum  in  bonis  habuiflet  tcftator,  &  iuflifljtin- 
dc  dari  Titio  quinqaaginca  ,  rcliqua  quinquaginta  manenc 
in  hircditate. A<>»  efi efl^mnndiu amp/ttu.Hicnon potcft lo- 
cum  habere  Falcidia.  Duos  fundos  tcftator  habebai  in  bo- 
nis  ,  fingulos  centum  aureorum  ;  hzrcdcs  duos  inftitair, 
Titium  &Scmpronium  ,  Sempronium  damnauit ,  vt  fun- 
dum  Cornclianum  Ticio ccntum auteis  vendcicc, & contra 

Tuiuai 


InTit.Adlcg. 

Titiam  damnauitjVt  fuhdum  Sefanum  Sempronio  itidem 
ccnrum  aureis  viinderct,  vterque  hires  harrcditario  iure 
hal'-t  parcem  c!imidiam,&  debctur  eis  cjuatta  ramumpars 
cxFakidia.  Ergo  nonpoceft  haberclocum  Falcidia  in  le- 
gitisabilio  teftatorc  relidis.&proficiet  legatatiis,quiani- 
hileis  potcft  diminui.^  Ex  eadcm  regula  coUigimus  ^'^■"- 
qn  fr  ih^^yTnnrT  ^'•'^"'^i  r*^"  '"  q"irnm  imfiinnrlir' 
funt  enim  in  bonis  &  inhxreditatc  non  minus  quam  cor- 
pora.l.bonorum.de  verb.figoif.  Si  atJlionestantumtefta- 
tor  in  bonis  reliquetit ,  non  minus  dicuntur  in  hacreditatc 

e(I?,  quam  fi  fpccics  rcliquiilet.        y^\nr  qn^rirnr  Ar'  !i<^ir»ni- 

bus pnenalihn^ prc^r nrii^ ,  in  i.poEnales.jz.  hic.  Vbidifputatio 
eftdignaoblcruatione.  Ethictraftaturi  fumus  locumcom- 
munem  ds natura  obiigationum.  Mortercorum  adiones 
pocnalcs,  quae  cx  maleficiis  na(cunrur,in  hxredem  non  tranf- 
eunt,nifiliteconteftata.  Vnde  dubitabaturaninbonisef- 
fentcomputanda  jcumin  hxredem  non  dentur.  §.  non  au- 
tem,  Inftic.  de  perpcc.  &  tcmp.  silio.  Porro  hx  adioncs, 
quamuis  non  contra  hiredem  tci,  tamen  hatredi  a(5toti$ 
danrur.  Acloraftionem  inhircdcmtransferc  :  Ergo  non 
ideo  minus  dicuntur in  bonis adoris ,  quia  non  poffic cxpc- 
riri  concra  hiredero  rei:fieri  enim  poteft,  vc  poft  morcem  rei 
non  intercidant ,  fed  lice conccftaca  cum  reo  fianc perpetux. 

F.Yripirrnnrr^nrnlnic^^iffp>..;pr,piil-^rg.;^ft{  aflinnpm  inill- 

riarum ,  gn.-g  in  hnnis  eile  npn  dicuntut.  Popularisa6lioeft, 
quarpopuloiusfuumtuetur.l.  i.dcpopul.adio.  Agitadlor 
illa  adlione ,  non  quod  fua  inccrfi  t,fed  quod  populi :  quomo- 
do  ergo  poftenc  dici  in  bonis  elle  ?  Aliquando  tamcn  in  bonis 
cflc  dici  poifunt ,  cum  prxter  publicam  vtilitatem ,  ctiara  no- 
ftraintcrfic  ca  nosexperiri.  Scd  vbi  publicatantumvtilitas 
vcificur,inbonisnoftris  dicinonpoilunt.  Antelitemcon- 
teftatam  cnm  rco,poenalis  ailio  non  transfertur  in  haeredcm 
rei ,  fed  mortc  rci  intercidir.  Qusdam  alia  dicuntur  in  hac  1. 
pGcniles,  qux  ad  fequentem  locum  petcincnt,ad  quemea 
reiicimus. 

Ex  coquoddca(5lionc  diximus,qu2ftio  nafcicuf  dcduo- 
bus  reis  ftipulandi ,  &  crad:atur  in  1.  Falcidia.  6x.  fupra.  Di- 
ximnsadtioncmin  bonisefle  :  Atquid  diccmusdcduobus 
reis  ftipulandi,  fi  dijo  e*ndem  rem  ab  aliquo  ftipiilaci  fint, 
vc  in  folidum  fingulis  compecac  a6tio?id  cnimconcingicin 
duobus  rcis  ftipulandi.  Scipulacio hic ab  vcroque incell;gicur 
concra£):a.  1.  exduobus.de  duob.reis.  n^£^<»ranfrriftip"Un- 
dj,  viius  deceific,  reliquit  hxredem , legauit quardam , agitur 
de  lege  Falcidia ,  quxritut  quantum  hasrcdi  imputandum  fit: 
■Si;ipiilafi  rprrgJ^jjj^^jaMaa^jflj^^tJV^iifaHyn-rAa^rnidiiMTl 

concumaaipaMbitar  hxredi  in  quaccam  ?  Noneftinfignior 
locus alibi.de  duobus  reis  ftipulandi,  &  natuiara  cius  obliga- 
tionis  manifeftiflime  oftendit.  An  igicur  imputabimus  di- 
midiam  tantum  fummam  in  quartam  Falcidiat,  quia  duo  funt 
reiftipulandi,  aniolidum,quiainfolidum  agcrepoteftqui- 
iibet  ?  Hic  diftinguitur  ab  Vlpiano,  deduobus  reispromit-, 
tcndi,  de  quibus  Vlpianus  hic  fimul  tra(Sat,  nos  nuncnihil 
diceraus ,  quia  id  ad  fequentcm  locum  pcrtinet.  Inquit  au- 
tem  Vlpianus  :  Inlpidmu&aahiduarei  ftipulandi,fociifiir- 

yinr  ,  in  P3  nhligafJQni^  rnnn-ii  iipnHa      Si  fucrint  focii ,  itUpU- 

tabimus  parcem  cantomeiuspecunixinquartam  :  quiaduo 
rei  ftipulandi  focii  funt.  Ergooportccomncs  res  intercos 
co  i municare.  Sed  fi  f ocii  n on  merint ,  in  pendenci  cft,in- 
quit ,  in  vctius  bonis  ca  fumma  fi t  computanda.  Qup  oftcn- 
dic  Vl|ii.inus  eucncum  effe  fpe(5landum,&  ex  co  iudicandum, 
vcriusinboniseafuramafir.  Videndumcft,cuinameafura- 
marolutafit.  Si  cocafummaha;redifoIutafit,diceturinbo- 
nis  illius  efTe ,  &  imputabicur  ei  in  Falcidiam.  Melior  enim 
caufa  pollidencisin  hac  ftipulatione.  1.  ex  duobus.de duob. 
reis  ftipul.r.ec  aliter  repetitionem  habet  ab  eo  qui  folidutn 
exigit,idcnim  verius  efl.  Quiaergo  rotam  fummamexigit, 
luncrotafumma  inFalcidiamimputabitut :  Vndc  fi  vnuscx 
his  reis^ftipulandi  alteri  hircs  cxtitcrit ,  vtraquc  obligatio 
apiidillummanec.  1.  fi  reus.  30.  deduobusreis  conftic.  Sed 

CU,m  guaeritur  quQmndo illa  fnmmma  pn  rafii  ^  ira|mtanH.i  fit 
h  .xr^<Si,aifpnHiimpftj(irnliifaf.iprirpYraiirThTrpHirari3.im- 
fuuandaffHn  Ealddianu  ^d  fi  ex  pj;opria  caufa,  naxLd^hfit 
imputari.d. I.fi  rcus.  Hzres  cnim  agcrc  poteft  cx  hac  obliga- 
tioiie,velexcaufapropria,vel  excaufahxreditaria:  Sedfiez 


Fatcidianii 


Ss^ 


hxreditariacaufa  agat ,  folidilm  ei  iriqnacJrantieinirtiputabi- 
tur,  aliasnon. 

ExiamdilSlis  qna-ftinnrirnr,q[]i^  ft  ny^TT^n  ranriW?  fif  jp 

hstcdiutei,necaliudquicquam,nulIaquantitas,nuUumco«» 
pus:  quariturquidhscrediGtinapucandum  ?  Qniftiohzc 
traftaturin  I.quxrcbatur.  8i.  fupra.  qux  Icx  difficilis  non  eft, 
vt  vulgo  putatur.  Animaduertcndum  cft ,  quicquidjxficj^p- 
tfifteieonominc,  fpn nhligirinnp.jH  Hiiiirlf^xxdumclfeintetr 
faxredrmiVlfgararios.  Exempli gratia :  Tcftator nomen ha- 
bet  quadiingencorum  aureorum,  in  hircdicate  fua  tota  qua- 
dringencanonicahabebuncur,quafi  fincin  hxredicacc.quiii 
tantumfortecxiginonpoteft,  fortc  foluendononell  debi- 
totjfortc  enim  nihilauttotumnonpoteftfoluerc.  Infpici- 
mus  ergo.quid  ex  hoc  nominc  rchci  poflit ,  &  quanti  nomen 
hoc  vendi  poftl  t,&  ex  ea  pecunia  quattam  hxres  dctrahet ,  & 
rcliquum  diftribuetur  legatariis.  ^t^c.  t^n  rr.,^,r.y.,.,r;r.^ 
rem fiimmiFioipidmus.qua;eftinnhlig4tionf.  Cafustamei^ 
ynus  eft.  qtip  totam  fummam  infpidmn^.  Excmpli  gratia 
Cum  ipfi  (iebitori  liberatio  eft  legata.qui  adquadringenta 
forte  obligatus  erat,ncc  aliud  in  bonis  eft  pr^cer  nomeh  hoc, 
debitor  forcaflls  non  habet,nifi  centum.Quxritur  an  ca  ccn- 
tumhircscapercpoflit  proquartafua  ?  Obiicirlegatarius, 
idcmquc  dcbitor ,  cui  liberatio  eft  legata ,  fe  foluerc  non  pof- 
fe.  fed  nihilominustocius  fummx  habemus  rationem.  qur 
eftinobligationcj&quodadipfum  debitorcm  attinet.fcra- 
pcr  dicimus  eum  folucndo  cflc ,  quia libcratus  cft.  De  cxteris 
lcgatariis  idem  dici  non  poteft,quia  cxteri,quibus  ccrta  fura- 
ma.quxinnominibus  aqud  alios  eft,legata  eft,nonfcmp£:c 
folidum  confequi  poflTunt,  fiinops  ficdebitor.  Quxritur 
eriam  de  naturali  obligatione,  'mfjiira^  n^Mir.  ^^h-TT  % 
impiifandnmha.r/.^jjpqpprfaji ;  quxftio  hxc  traiStatur  in  1. 
i.§.  idquodnatura.fupra.  Si  paifto  quid  promillumfitfine 
ftipulationc ,  fi  debitor  foluerit,  nullamrepetitioncm  habec: 
Nec  dicituromninoindebitura  efle,  quod  debecur  natura- 
litet.Idcodubitaripotcft,  quomodoimputandumfitinFal- 
ddiam.  Ecaitlureconfultuseuentum  eflefpe(5landum,quia 
pcti  non  poteft,quod  natura  debetur:  fi  folutumfucrir,rfi- 
pecinonpotcft.  Igicur  debet  expe^arari  cuentus.anfolutum 
fucritnecne:fifolutumfuerit,imputabitur:fi  folutura  noa 
fuerit,  nonimputaripotcft,  quia  a(flionemnon  habethx- 
resad  petendum.  Quemadmodum  fi  folutumfuetit^im- 
putabicur,quia  iure  hxtedicario  obligacionem  habec  nacu- 
ralem  non  minus  quam  ciuilem ,  licec  difFerant  eflei^u,  vt  fu* 
pradixi. 

Dixiraus  a(Stiones  &  obligationcs  hxredi  imputari  ki 
Falcidiam  &  augere  hxrcditatcm ,  &  proficere  legatariis ,  vt 
minus  legatis  decedat,  quia  inbonis  a(51:iooesnuroerantuf, 
nonrainusquamfpccies,&corpota.Supradi(St:isaddendum: 
Idem  dici  dcbere  &  de  ca  obligatione,  qua  erat  obftriitius 
hxres  defun(5lo,antequam  decederet,,fi  debitor  hxres  extitic 
creditori,  obligatio  qua  tcnebatur  defun(9:o,  in  Falcidiam 
imputatur,  &connuraeratutin  bonishxreditatis.  inl.r.  §4 
fi  debitor  crcdicori.  fupra.  Quxftio  eft ,  fi  dcbitox  «cditaii 
hxtes  excitetit  >  aa  hoc  nomeu  obligatioque  impuc.ei^£jA 
quaCUffi  ■  Nam  probabiliter  dubicatumfuic,quiacuncdebi~ 
rordiciturconfufioneliberatus  efl!e,  vt  fit,cum  debitoicrc- 
ditori  hxtes  exiftit,  quiavcraque  perfona  ineandemperfo- 
nam recidic : fieri  icaque  nonpoteft,  vciquicquamdebeatui' 
alicui  a  fcipfo.Si  diceretur  raanerc  obligatio,idem  fibiipfi  de- 
beret.Hoc  fieriautcm  non  poteft,  quia  vt  obligatio  fitjOpor= 
tct  diuerfas  pcrfonas  cfle :  cum  igitur  vna tancum  petlona  fif, 
mctitoconfufioncquadamlibcrarusdicitur  dclstor,  Acque 
hacrationeinlegcFalcidia  non  videbaiut  ratiohabendahu- 
iusobligationis.  Ettamcndicitur  inrationemFalcidiarhanc 
obligationemveniie.  NeglecStaigittiLiiihtilirarf!  inrisj  PaU' 
lusipec^taiiir  ranium>AnJixreditas^  fir  re  ddira  ani^ior ,  <\.  la- 
cupletior oteamxem  JvJam  cum  iu6kiot  fit  reddita  i  conftat 
eam  venire  in  contributionem  Falcidix.  Et  quoddiciinus 
confundi  obligationem ,  cum  debicor  creditori  f uccedit ,  vc- 
rum  eft quantum  attinct  ad a(5Iioncm:fieri enim  non  poteft, 
vt  a  feipfo  aliquisquidpetat,  fedtamen  nihilvetat,quomi- 
nusrctineatdebitor  tanquamhxres,id  quod  debet  defun* 
(So^Ethacrationeau^aiorfithircditas.  Qupautem  au(5liot 
eft  hxreditas,  eo  minus  minuuutur Icgata.  Idem  repecitur S6 

AA     4 


K 


Franc.  Duareni  (omment. 

ErexemplaeiufclemreKuntinl.cutn      tanquam  hzics.     Hocigicurpricipuum  habethsrcs,  nec 

imputatut  ei  tn  Fakidiam.     Qiyre  ex  aliis  capietquartam 


aliisinlocishuiustit 

quo.  ^(J.hic.vbi  deco  loquitut,  quiadlione  depccuiio,  dc' 
fundlo  tcnebatur.  Hac  adione  augecur  ha:reditas.  Simib 
inl.matitus.  ^6.  hic.  vbide  Hiaricoloquitur,quiresadmini- 
ftVauicvxoriscxcradotem  marito  datas,  quajparaphernayo- 
cantur.i.haclege.S.Cod.depaa.  conuen.  Dotisadmini- 
ftrationem&vlumfruftum  habetmatitus,  necreddereco- 
gitur  rationem  eius  adminiftrationis,  fed  fimulier  resdcdit 
extra  caufam  dotis,  maricus  eas  adminifttat,  vt  proeurator 
&  rationes  reddit :  vnde  fi  debitor  fuerit  vxotis ,  ex  ea  admi- 
niftratione  perinde  tenecur  ac  quiuis  excraneus.  Et  ait  lu- 
rifconfuitus  fi  eo  cafumaritus  fueric  haeres  vxori,  imputari 
eam  obligationemin  Falcidiam.  AAiewey  T^iiui  8t  ybliga- 
tipnfliifPf^^"'^"'^^'^^''*''''^'""^!  f]iiinhmrn[jirnriiifimr.  Hinc 
lequitur  eciamfrudusabhitedepercepcos  inFalcidiamim 


fuam,perindc  acfihoc  prjcdium  ei  legatum  noneflet.  Te- 
ftator  jnftituit  hasredem  Titium,  &  Sempronium,  Ifgauit 
prardium  Titio  fub  hac  conditione,fi  decem  dederit  i>era- 
pronio.  HxcdecemSempronius  noncapic  iutchasrcdita- 
rio,  potuiflec  enim  hxc  cooditio  adfcribi  ei,  quibxresnoti 
elfet,  capitur  mortis  caufa.  Et  dicitur  moitis  caufacapio. 
tit.de  motcis  caufa  donac.  Ergo  non  impucatut in  Falcidiam, 
quia  morcis  caufa  capionis  tiiulo  hoc  confequitur,  non  ti- 
tulo  hxreditario.Sic  fi  a  ftatulibeio ,  id  eft,  ab  eo,cui  in  dicm, 
velfubconditionclibeitas  eft  ieli6la,quid  capiac  hires,  il- 
li  peculiaies  nummi  funt  in  ha:reditate ,  &  eos  capic  tinquam 
hxres  :  Eigoimputanturinfalcidiam.  Idem  diciturinl.in 
quartam.pi.fupra.     Hoccaputnobiliftimumeft  toiiustra- 


p.utaii,  qua  de  re  magna  eft  difputatio  apud  luiis  intcipie-       dacus.Etiderahicdocecur,quod&infupeiiori.Dcindefub 


\\cit,SedinfideicorKmfJfariahiredttatereJittHenda.  Marcianus 
hic  oftendic  diff  crenciam ,  inter  quartam  Falcidiam  &  trebcl- 
lianam,ideft,interquartamqu2  cx  legatis,  fccundumFal- 
cidiam,&interquartam,qua:  exfideicommiflis,fecuDdura 
Senatufonful.  Tiebellianum  vel  Pegafianum  deducicur. 
In  quartam  ex  Falcidianon  imputantur,  nifi  qu2  iure  hz- 
reditario  capiuntur.In  qnarram  autem  Trcbellianum  omnia 


tes.  Remaucem  pauds  compiehendam.  DeiiuAihHhCiMT» 
Taif"' Inlfi^T''"''^^!"''"""''^  Fnlrifl'"^'^!  merninifle  opor- 
teteorum,  quae  fupra  a  nobis  tradita  funt  :  ca  imputari  in 
Falcidiam,  qua  iure  hjeieditaiio  capiuntur.  Tunc  autem 
capiuncur  fcuftusiuie  haetedicario,cumexrecapiuncur,  an- 
tecond;cionem.l.quoddebonis.8.§.fru6ltis.  i  j .fupra.  Tc- 
ft.TCoi  Icgiuic  praedium  fub  condicione,  fi  nauis  venciic  ex 

Afiica :  jnre  conditionem  eius  przdiifrudfusharfcscolhgit,  imputancur,  quxindicio  teftatotiscapiuntur,  fiue  iure  ha:- 

fed  qua;ricur  an  in  Falcidiam  impucentut  ?  Et  ccrtum  eft  reditario.fiuemortiscapioniscapiantui.     Etcxempiumhic 

eos in  Falcidiam  imputati,quia  iure  hiieditario  capiuntur,  eftdedudionis,  qux  ex  fideicommiilis  fit,  ex  Senatufcon- 

tanquam  pars  ha:reditatis  finc.  Sed  cum  nulla adfciipta lega-  fitlto  Pegafiano,vcI  Trebelliano.  Cum  rogatus  eft hxres  re- 

toeftconditio,dominiumlegaci  ciansfeitui  ad  legataiium.  ftitueie  alteii  ha:ieditacem ,  dccrahic  quarcam  ex  Senatuf^ 

l.a Titio.de furt.&tot.tit.C.defrudt.&vf.lfg.  Atconditio-  confulto  TrebcIIiano,  fed  quicquid  peicipit  iudicio  tcfta- 

Iienoaeueniente,quoiurecapiechiies  hudmiP^eriufidei-  toris,  id  ei  impurarur  inquartam,  fiue  in  ha:iedito.te  fit,fi- 

coT}:m![fifrunni  reliUos,tn  caufamfidetcommtffi  rton  dedftBos.  ue in  iegatis.     Magna quiftio  eft, &  agitata  roagnopete de 

Haec  vidsntui  pugnantia  efle,fru6l:us  verbis  fideicommifli  ratione  diuerfitacis  ,  incei  quartam  Falcidiam  &  quatcam 

te!i6tos,&nondeduciincau{amfideicommilli,(edvetbum,  Tiebellianaa.     Qui  originem  iuris  non  fatis  norunt,aut 

reIi6los,hic  accipercdebemuspiodimifljs.     Sicenimacci-  ncn  fatis  accuratc  expendunt,  vix  aflequunturhuiusdiucr- 

piturin  fequentibus  veibis  eiuldem  paragraphi.  RelinqiiR-  fiiatisracionem.     lus  noftrum  conftatvaiiisexpartibus,cx 

rpir\TprAnm  Ifgarp figriififat j  fed  inreidum  fignjfifnr  criam  lcgibus,exSenatufconfuhis,excdidis,cx  rcfponfispruden- 

diHjitierc.Ttftatotveibisfideicommiflipiaidiumlegauitdi-  tum:&  diueifis  tempoiibus  hx  paitesieceptasfunr.     Nam 


niiilisftucftibus  penes  hiiedem,  veibisfideicomm.fli  nihil 
eftexprefl~umdc  frudibus:  Atque  ideo  manenc  apudhxre- 
demjimputanturergoinquartam.  Sim1lecftinI.Falcid.z4. 
1.4 f  .hic.  Eodemque pertine 1 1. qui quadringenta.  88.  §.qui 
ducenca.fupra.  Vhi  iHem  <\e  vrnris  dnrer,  qnnri  h'r  df  friKfti- 
bus,devfurisreifub  condi  ionerclidaE.  Atquiddelegatis 
pinis :  Fru>ius  pcrcepii  cx  Icgatis  puris  legat.it**fr non  p>*>fi- 
ciuiUjfed  lucto  hjcredisccduuc.I.inrationc.jo.ibpra.  idem 
dicitur  in  1.  in  quanticace.  7  ^ .  fupra.  in  hac  difpucacione  de 
Falcidia,vnum  axioma prscipuum^&ceiciffimum eft,c(iup- 
tkatii  rationenib^b'^^'^*^'^?'^'^^  raorcis  rpn-a^pri<;.Hna:.l.  in 


non  vno  tcmpoie  /unt  oinnia  conftituta,  quse  a  luftiniano 
conftituta  extant.  Origo  autem  omnium  tradicur  a  Pom- 
ponio  inl.i.deorig.  iur.  Inincerprecacione  iurisciuilisfjpc 
ha;c  func  diftinguenda,  &  infcelicirer  ius  ciuile  cra(5lamus, 
nifidiligencer  cxpenfaracionciuris,&iurisaudlorum.Lega- 
taorcum  habent  ex  legibus  Romanis:  Fideicommifla  cx 
morce ,  &  iurisdidlionc  Magiftratus  audtoritatem  accepc- 
runt.jj.z.de  fideicom.hajtcd.  Inftit.  Lcx  Faleidia  ad  legata 
pertinet ,  non  ad  fideicommiira.  Fideicommifla  nuUas  vi- 
res  babebanc  cotemporc,quolataeftlex  Falcidia:fedcom- 
mittebantur  fideicommifla,    quafi  religioni  &  fidei  eius  a 


quantitace.Idein§.quantitas.Inftit.eod.itavt  fipofteahaeic-       quod  relinquebantur.  Legata  vero  neceifitarem  pr^ftaodi 


ditascreuerit,fempertamen  tempus  mortistcftatoiisinfpi 
cimus ,  &  fiudus poftea  peicepti lucro funt  bire di ,  &  Falci- 
diam  ex  illis  deducic  haercs.  Ergo cum  de  legato  puro  relido 
loquimur.frudlushaereditatemnon  augent,nec  imputantur 
inquarcam.  Excipicur  caius  in  I.  o.fupra.  Teftacorreiiquit 
fundumpIenuramaturisfiu(5tbiis:poft  mortem  ccftatoiis, 
frudlos ilii  func percepci ,  aic  lurifconful.eos in Fakidiam im- 


abinicio,exiuieciuiIi  habebant.  Inlegis  FalcidiKcapitefc- 
cundo,  quod  fupra  interpretati  fumus,  Falcidius  ica  cauir, 
dcquadrancc  decrahendo,  vt  appareat^voluifTe  Falcidium, 
harredem  habere  quadrantera  ex  h^t editacc.  Neque  fim- 
phcitercauit,  neminushabcrethsres,  quara  quadrantem, 
fed  vt  illum  quadrantem  ex  hireditate  deduccrct»  Hanc 
igitur  lcgem  prudcntes  fic  funt  interptctaci,quafi  in  quar- 


piuaci.Infpiciendumquidem  eft  cempusmorcis,fediarama'-  tam  tantura  voluerit  iraputari  Falcidius  id,  quod  caperet 

tuii  erant  illi  frudtus,  cumreftatorracreretut ,  &poterant  h^ces,  iurc  h^teditario.     Et  fi  quis  iudicio  tcftatoris,  noa 

tunc  percipi  tempore  mortis  ceftatoris.  Vulgus  incerprernm  iuie  h^rcditario  haberct  res  aliquas',  non  ideo  magis  h^re- 

hocgeneialicerintelligitde  fiudlibus,  quifacieranttempore  deraquarcamhabeie,  fed  oporceciureh^rcdicario  adh^tc- 

mortis  ttftatotis,quodnonpiobo.  Namdemacuiiscantum  demperuenire,vtideiinquadiantemFalcidix  imputaripof- 

loquiturli  rcconful.  qui  properceptis  habencur:fati  autera  fic.  Succeflic  longo  poft  ceraporcSGnacufconfulcumPega- 

propercepcishaberinonpoflunc.  Hxc  de  fru6fibus,&aliis  fianum.vcconftacex^.fedquiahiredes.dcfideicommif.  Vbi 

qud  iurehireditariocapiuntur,atque  ideoin  Falcidiamim-  ollenditur,  cautum  efle  eo  Senatufconfulto,  vc  ficutquar 


pucantur. 

Alteraregnla  eft  n-gaciuarqux  bairesnoncapit  iuiehiE- 
teditaiioi,  nB.qHe  itidido  tefLuori£,  uoa  imputantur  iu  Fal- 
cijiiam.  Ht)c  exemplis  declaiaturi  fumus ,  ficut  fupeiiorem 
regulam.  Non  proficiuntlegatatiis,  qua:  non  iuie  hariedi- 
tario  percipit  hiies.  Ha;c  regula  ti aditui  piicipuc  legata 
duobusincapitibus,inl.quodautem.74.  Excmplum  eft. 
Teftatof  duos  hitedcsinfticuic,qusdam  ab  cis  leliquit,  vt 
locus  fic  Falcidia:,vni  haeiedum  pra:legauit  fundum,  hunc 


tam,  per  legem  Falcidiam,  cxlegatisretineiet  hiies  '.  fic 
quaicam  letineret  etiam  ex  fideicommiflis  ,  &  nihil  in  eo 
locoaliudcft  expiefliim.  Neque  extant_veibaSenatufcon. 
fulti  Pegafiani:fi  extarcnt,  fortaflis  certius  cognofcercmus, 
quod  nos  hic  angit.  Sed  tamen ,  quantum  pofliimus  colli- 
gcic  exd.§.fedqniahxred.nonfuitfad:a  mentio ha:redita- 
tisinSenatufconfuIto  Pegafiano.  Igitur  parsquartapotefl 
intclligi  de  quarta parte  bonorum.  Verum  eft  adiicere  lufti- 
nianum.FalcidixexempIojintroduftumefli:  Senarufconful- 


fundura  altct  hires  tanquam  legatarius  confequitut  non       tum,fedhocfignificat,quodquemadmoduraexlegatisFalct- 

diade- 


Jn  Tit.  Adleg.Falcidiami 


Aa  cletrahatur,  fic  in  fideIcommiffis,parsbonorumfeu  re- 
raitt  iitiputetur  in  quartim.  Ergo  Senacus  ita  eft  fecutus  lc- 
gecn  publieam ,  lcgem  populi  Romani ,  vt  tamen  tempsra- 
mencuraajquitatisaclhiberet,&  fimplicitatcm  magisample- 
fterctur,quam  veteres  in  legatis.  Et  hoc  frequens  eft  in  fidei- 
commilTis,  vcmultofauorabiliusfideicommiflainterpreten- 
tur  Iurifconfulci,&  plenius  quam  legaca ,  &  negliganc  fubciii- 
tatem>  quatn  legataincroduxetunt.  Mulca  adduxi  exempla 
in  fuperioribus ,  in  fimili  difputatione.     Vnum  eft  quod  an- 
tc  hactedis  inftitutionem  non  poteft  legati.  §.  ante  hajred. 
Inftic.  de  leg.  alias  legatum  inutile  cfTet.     In  fideicommiffis 
antemhicordononobferuatur.     Simile  in§.poftmortem. 
Inftitut.  de  leg.     Poft  mortem  non  poterat  lcgari :  fed  poft 
morcem  potcrat  fidcicommicn.  Simile.  LegatanonnifiLa- 
tine ,  fideicoraroifla  etiam  Gr«tce  relinqui  potcrant.  Lcga- 
taenimeYiureciuilioriginem  habent  :  veteresicaquedum 
ad  excmplum  legatorum ,  quartam  ex  fideicommiffis  de- 
ducivoIcDantiftuduerunt  fubtilitatem  iuris  tempcrare,neo 
Heo  tamen  legesviolarunt,  quod  non  magis  Senatus  po- 
tuit,quam  Prastor.  1. 1  .ex  quibus  caufis  in  intcgr.  I.  cum  fpon- 
fus.  de  public.  in  rem  i(k\o.     Hinc  a(5tio  ex  Senatufconfulto 
Trebelliano  vtilis  tantum  dicitur,  quia  Senatus  nonpotuit 
hircdcmfaccre,vtnecPr2tor,l.fi  filiusfam.  fupratit.quos 
autem,  dc  bonor. pofTefr.  multominus  iurifprudenteslianc 
au6toritatem  fibi  vendicarepotucrunt.     In  recipiendis  cr- 
eo  fideicommiffis  iurifprudentes  exempla  legatcrura  fecuti 
f unt ,  fed  cum  temperamento  xquitatis :  non  quod  omnino 
exemplacircalegatafequivolucrintjqui  finc  violationele- 
gumoraitterc  poterant.     Inde  videmus  filiumfamilias  fine 
iufTu  patris  ha:rcditatem  non  acquirere.l.  fiquis  mihi  bon. 
if.de  acquiren.hxred.  £t iuftus patris prxcedere  dcbet,quia 
videbant  lureconfulti  Icge  cautum  fuifTe  ,  vc  iubentc  patre 
ha?reditatemfiliusfamiliasacquircret.  Sicigitur  inhsrebant 
lcgis  verbis ,  v  t  indc  non  difccderent.     In  pofleflione  bono- 
tum,qux  ad  exemplum  ha:reditatis  acquirends  a  Pra:tore 
introdufta  eft,foIus  confenfuspatrisfufncit.l.i.  Cod.  qui  ad- 
mitti  ad  bono.     Necimmutarunt  quod  cautum  erat  legibus 
de  hztcdicate,  fcd  tameninfucceffionePra:totia  a  feintro- 
^u6la,non  dubitarunt  exemplum  veterum  fequicumtem- 
peramcnto.     Hac  ratione  nihil  decedit  auftotitaii  legum, 
quia  lex  nihil  ad  hanc fucceffionem  Prztoriam  perrinet ,  fed 
adhafteditatem.  Videbanr  magis  (ubtilitatem  efTe  inh*tc- 
ditatis  acquifitione  :  putauerunt  igitur  confcnfum  fufHce- 
tein  ponefiione  bonorum,incrodu(%a  ad  exemplumhzre- 
ditatis  acquirend^.     Simile  cxemplum  in  reftitutione  bacre- 
ditatis.l.  I  .ad  Senatufconful.TrebcU.Tcftator  fideicommifit 
ha:redi,vt  alieno  feruo  hareditatem  teftitueret  :  fiiubente 
domino  adeat  fcruus,  acquiretur  domino  ha^rcditas.  fuffi- 
ciet  autem  confenfus  domini.     Hzc  inftitutio  fimilis  eft  ac- 
quifitioni  hxreditatis:  Nam  fidcicommiflarius  habeturpro 
hzredc.  Dominiiufliiseft  ad  acquifitionem  hatreditatis  ne- 
ccfTarius ,  fed  exemplo  pofleffionis ,  de qua  in  Li.Cod.  dc  bo- 
Dor.  pofiefT.  Prxtorprimumexemplumlcgisita  eflfecutus, 
vt  aliquid  immutaret  propter  a;quitatem.     Ita  vt  etfi  illa  re- 
AitutioexfideicommifTo  fimilis  iit  acquifitioni  hacreditatis, 
nontamenideooporteat  praccedere  iuflus  domini,  fcd  fuf- 
ficit  ratihabitionem  domini  fubfequi  reftitutionem  ha:re- 
ditacis.idqueexemplo  bonorum  pofTeffionis.  Idemfadtum 
fuir  a  Pr3:toribus,a  iurifprudentibus,  a  Senatu  ipfo.     Porro 
vtadptopofitumredeamus,nos  quxrimus  rationcm  diucr- 
fitatisintcrquartam Falcidiac&Trebellianam.  Infideicom- 
iniffisitaiurifprudentes^&ipfefenatus  exemplum  veterum 
Irgim  delegatis  fequutuseft  ,  vt  aliquid  vtilitatis  caufa  im- 
niucarer,  quanquam  nihil  immutaret  de  legatis  ipfis,  pro- 
prer  Ieg'im  audloritatem,  &  voluit  vt  ha:rcs  quattam  par- 
tcm  rerum  omnium  habcrer,non  hireditatis  tantum.  Atque 
ideo  hic  dicitur,  ea,  quz  iurefideicommifficapiuntur,im- 
pntari  hacredi  in  Falcidiam.  Spedtarunt  vetercs  fufficere  hx- 
redijfi  quartam  partem  bonorum  haberet  hzres,quocunque 
titulo.  Qujaiiquihuius  quartz  detraAionis  au(^orcsfunt, 
tantum  refpiciunt  vt  confctuationi  teftamentotum  profpi- 
ciant ,  ne  is  qui  fi  ne  commodo  cft  hzres  inftitutus,non  adeat 
hzrcditatem ,  &  fic  irritum  fiat  teftamentum.  Ergo  fatis  eft, 
£  quattam  reriim  habeat,  quacunque  excaufa,vthzte$in- 


ftitutusalliciaturad  Voluntateihteftatorisperfidendam :  cir- 
go  etfi  lex  Falcidia  voluerit  hzredem  quartam  habere  hz- 
reditatis  iure  bzreditario,  putauit  tamen  fenatus  (ufEcere, 
fi  quartam  fidcicommifii  haberet,  ex  quacunque  caufa,  & 
nihilhacrationeinlegatis  immurauit,  fed  in  fideicommiflls 
tantum.  Docuimusquidintet quartamFalcidiz,  &Trebel- 
lianam  interfit,diximus  in  quartam  Falcidiz  imputari  ea tan- 
rum ,  quz  capit  hzres  iut e  hzrcditario :  quz  vero  iure  legati 
cap!t,vel  alio  titulo ,  ea  non  imputari.  Scd  cum  quarta  dctra- 
hitur  ex  Trebellianofideicommiiro,omnia  detrahuntut  quaj 
hzrescapit,iudicioteftatoris,etfi  noniurchareditario.  Ra- 
tionemhuiusdiuerfitatis  docuimus.vnumeft,  in  l.in  quar- 
tam.  quod  magnopere  omnes  rurbauit,  qui  hac  dc  rcfcri- 
pferunt  :  &quorumcommcntariaextant.Difficultaseftin 
his  wcihis.Tro  ea  veroparte.Sc  dtindc,Extra  ^uartam  ejl  cjuoi 
4.VideturenimMztianus  contrarialoqui:inquicenimfidei- 
commiffariam hzreditatem , &  legacum  in quartam  imputa- 
ri  hzredijfubiicicns,  exttaquartam  eflc,  quod  a  cohzrede 
accipitur.      Quod  videtur  pugnare  cum  ec,  quod  przccflSr, 
quiafiextfaquartameft,non  imputabitut  inquattam.  Va- 
rizopinioncs  extant&  vetcium&recentium,quas  referre 
nonvolumus.     Multaaduerfusveterumfentcntiamfctipfit 
Alciatui,  &  alii.  Opinio  vulgo  reccpta  eft.quod  a  cohzrcde 
accipirur,  extraquartam  efTcjquiadifFotmiteraccipitur.  Sic- 
quediftinguuntinquartam  imputari,quodvniforniiter,  id 
cft  fimplici  aliquo  titulo  accipitur ,  vcl  hzreditatis ,  vel  legati 
titulotantum.     Quod  autem  non  vno  iure,nonvnotitulo, 
fed  partim  titulo  hzteditatis ,  paitim  legati  accipitut ,  id  dif- 
foimiteraccipitur.  Siprzlegauerit  teftacor  hzrcdii  vnifun- 
dum,  difFormitcr  hunc  hzres  accipere  dicitur,  partimtitu- 
lolcgatijpartim  titulo  hzreditatis.     Patsenimeiuscfttan- 
quam  hzredis ,  quatn  velut  i  feipfo  capit,pars  vero  qua  alio- 
qui  cohzredis  cflet futura,iure  przlegati  eius  eft,&  propter- 
ea non  imputatur in  Falcidiam ,  quia  eandem  rem  diuerfo  iu- 
re,  &iurelegati,&iurchzreditatioccnfeii  abfutduraeflet, 
fed  hoc  nugatoiium  eft ,  &  rcfutatum  ab  Alciato  in  Parergis. 
Dicamautembreuiter,quidfeDtiamdehoc  loco.  Mihivide- 
tut  Mztianus,non  de  quatta  TiebcIIiana  hic  loqui,  fcdde 
quaita  potius  Falcidiz,quz  ex  legatis  dcttahitur.  Nam  in  hoc 
capitc  mixtim  de  vtraque  quarta  loquitur,  vclut  initio  lo- 
quiturde  quarta  Falcidiz,  deinde  difleritdc  quartaTrebel- 
liana.  NuncrediradFaIcidiam,ideft,ad  quartamquzexle- 
gatis  deducitur ,  &  ait,  Tro ea vero  parte^ijuam  accipit.  Inter- 
pretaturMztianus,quod  initiodixetat,de  quarta  Fakidiz, 
quia  quodfimpiiciterdiAum  erat  a  Mztiano,  non  videba- 
turvciumefre  :  igituiilludhoc  inlocoitainterpretatur,«t 
quodpriusdixerat,ea  quziurcprzlegati,ycl  fideicommifli 
h^ics  a  coherede  accipiar,non  imputari  in  quartam,non  fim- 
pliciterfitaccipiendum  :  fed  ita  vt  alterapars,quam  cohz- 
res  quafi  a  feipfo  capit,  non  iure  przlegati,  imputetur  in 
quartam.  Teftatorduos  hzredcsinftituic,vnipr»legatfun- 
dum,qui  hsreditarius  cft,hzres  qiH  §c  legataiius  eft,fundum 
illum  accipit ,  partim  iure  hzredirario ,  partim  iute  pizlegati, 
&ficpaitem  veIutafeipfocapit,quia  hzicseft  inftitutuspio 
dimidia  paite.     Eigo  fundum  habct  pro  dimidia  parte,  & 
procaparrecapit  eura  iurehzreditaiio,&  ita  iraputatut  illt 
ea  pais  in  quaitam  Falcidiz.     Alteiam  parteoi  fundi  capit 
a  cohzicdc,iuie  pizlegati,non  iuie  h^rcditaiio,feu  tanquam 
a  femctipfo,  ideoque  non  poteftimputaiiilli  pco  eapaitein 
Falcidiam.  Hzcdiftindiocolligitur,  l.infideicommilla.18. 
§.vlt.adScnatufc.Trebell.  Inreftitudonem  fideicommifla- 
rizhzreditatisveniunt,  qu^  h^tcditatizfunt,  cumquis  ro' 
gatuihijieditatemteftitueie,omnia  icftituic.qu^h^reciit  i- 
ria  funt:in  leftitutione  fideicommiflS  non  i  eftituic  ea,qu^  ali  - 
unde  nadus  eft: vnde  qu^iituiifi  legatum  h?redi  lelidurr'  ii t, 
&tcftatoilegaueritcifundum,V3let  legatum,fedfici  darus 
fitcoh^tes.cui h^tcditatcm reftitueie  ateftatoie  rogatus fi :, 
quzritur  an  fundumprzlegatum  fibifimuldcbeatteftitue- 
re  ?  Hicquzftio  eft  an  fundum  illum  capiatiurchzredita- 
rio ,  an  veio  alio  iuie?  Si  enim  iure  hzceditario  capiat ,  veniet 
in  reftitutionem  hzieditatis.  Sin  alio  iuie,non  veniet  in  le- 
ftitutioncm.  luiifconfultus ita diftinguic, quod  eam  paitem 
fundi  tantum  ictinei  c  debeat  h^ics.quam  a  cob^icde  accipir, 
tanquam  przlcgatum  fibi.Scd eara  pattcm,quam  iuie  hztc- 


5<ji 


FrancfDuareni  Comment, 


dicario  tanc|uam  a  reipfo^accipit,  iii  fic^.eicommiflum  cadc- 
re,&reftituidebete  :  partem  enim  fundi  acphiredeacci- 
pit ,  iurc  praslegaci ,  parcem  a  lcmetip(o ,  id  eft ,  iurc  hiredi- 
tat io.     Recte  igicur  Mxcianus  hic  de  Falcidia  d;irerens  ait : 
Extr.iejmrtAm.  Qupd  enimpriusdixeraclegacumnon  im- 
pucari  iu  Falcidiam ,  quod  hxredi  elTec  relitaum ,  hoc  loco 
apercius  explicar,  pro  ea  quidemparce,  qnani  a  cohsrede 
accipic  non  impucaci ,  fed  pro  ea  parce,  quanj  non  capic  a 
cohirede^feciafeipfo  tanquamiurehxrcditario.     Infidei- 
commiflb  Trebelliano  non  eft  huiufmodi  diftindlio,  fane 
quantumadiraputationemin  Falcidiamatcinct  :  quantura 
enim  ad  reftitutionem  hireditatis,  eadem  diftinilio  adhi- 
benda eft. did;.  l.in  fideicommifla.ad  Trebellian.  Non igitur 
dcbent  confundi  hx  quiftioncs  de  rcftitmionc,  &  de  im- 
putatione  in  Falcidiam.     In  fideicomrailfis  igitur  omniain 
quartam  imputantur,  qua  iudicio  teftatoris  accipiuntur: 
Sed  inFalcidiam  eatancum,  quz  capiuncur  iure  hatrcdica- 
tio.     Fundt)spr£Elegatuscft,pars  qujeacohiredcaccipicur, 
nonimpacacur,  quaEaucemaccipituriurehireditario,  im- 
pucaturinFalcidiam.  Sedetfiacceptapecunia,  Variiscxemplis 
deckrat  differenciam  prius  tradicam  incer  vcranque  quar- 
tam.     Hiccxeraplumadfert,  deeo,quodhxcediimplends 
conditionis  caufa  dacur.     Qupd  dacur  condicionis  caufaira- 
plendx,  non  imputacur  in  Falcidiam ,  quje  cx  legatis  dcdu- 
citur,fed  impiicatiit  in  quarcam ,  quae  decrahitur  cx  fidcicom- 
miilis.  Vc  igitiir  redeamus  vnde  digrcffi  furaus.  Qua?  iurc 
hfredicariocapiuntur,  imputantur  inFalcidiam  :  quzau- 
temalioquodamtitulo,non  imputanturin  Falcidiam.  Hsc 
exemphsdcclaratafunt.     InprimisMaetiani  exeraplaperle- 
quemar,vnum  de  legato  proponitur,fi  quid  legatumfue- 
rit.  Qj£od  enim  legacario  iure  capitur.in  Falcidiim  non  im- 
piuatur.  Exemplum  eftl.  4.  fupra.     Teftacor  mihifundura 
legauitlubcondic!one,fi  nauisex  Afiavenerit.  Antceuen- 
tum  conditionis  fundus  illc  eft  hsredis,  non  legatarti,non 
meus.  Hires ance conditionem  f a6to  teftamento,& mc  hz- 
redeinftituco  deceffic,  quxricur  an  hicfundus  inFalcidiam 
imputari  debeat.     Quiftio  pendet  ex  eo ,  quod  diximus  ea 
tantum  imputari  in  Falcidiam,  qu2  iurc  hzreditario  ca- 
piuntur  :  Quiritur  ergo  an  iure  hzreditario  capiatuc  hic 
fuiidus.necae.     Videtuccapihxreditario  iure^quiahsres, 
qui  me  iiiftituic,  etardominus  fundi,  anteeuentum  con- 
dicionis.     Siexhireditatceiuscft,  videturdebereimpuiari: 
hic  tamen  dici:ur  non  impucari  in  Falcidiam,  fi  cnim  con- 
d.tiocxtiterit,  incipitfundus  meus  elTe  ex  prioriteftamen- 
to,&capituriurclegatario,&ficnonimputabitur.  De  prx- 
legato  cxcmplum  eft  di6t.  1.  in  quartam.  &  aliis  plerilqne 
locishic.     Pr^Iegatafunt,  qua:  lcgantur  ipfi  hactcdi,  vc  ea 
prascipiat,  &  hoc  pra:Iegacum  non  imputaturinFakidism, 
quia  titulo  legati  accipitur.     Hoc  itaeft  accipicndum,  nifi 
contratia  voluntas  teftatoris  appareat,  dc  qua  rcfpeciescft 
dif^na  animaduetfionc  in  1.  Nefennius.  21.  fupra.     Epiftola 
eit  Nefennii  sd  Paulum,  adquam  cpiftolam  reiponder  hic 
Paulus.  Exfaiio,  domtne,fJ>ecieseiHjhiod(.Sic  fcribit  Apollina- 
ris  ad  Paulum.     Propoficumf  uir  Titiam  tres  filias  inftituifle 
cxa£;quisparribus5&afingulispra:Icgaire.  luffit  vni,vtfun- 
dum  Seianum  forori refticueret^fororiitem iuffit,  vc fundura 
Sempronianom  reftittsercT  alteri,  &ita  k  fingulis  przlcga- 
uir.  vna  cx  his  nmiis  eft  onerata  legatis,  legata  cxcedunt 
dod.antem ,  adeo  vt  fic  locus  Falcid)^,  qi^xtitur  fi  velit  vti 
beneficio  Falcidia:  adueclus  fororcm,  qux  pralegatum  ab 
ea  pctit,  anid,quod  ob  ea  accipit,  fibi  prxlegatum,debeat 
imputati  in  quattam  ?  Mutua  legata  funt,  vna  foluitforo- 
ri.nihil  imputando  in  quarram,  &  viciffim  peric  fibi  prx- 
legatum  alorore  quariaui  fuum  pra;legatum  acceperac.  Hic 
dicic,  lcgatumnimisonerofum  tlle.     Obiiciturei,  vc  fun- 
dum  quem  prxlegati  nomiue  accepit,  imputet  in  Falcidi- 
d!am,fi  mcrumiusfcquamur,  pralegatum  ei  non  imputa- 
bitur,  led  hoc  valde  iniquum  eiret,  &verifimile  eft,tcfta- 
tore.n  hoc  noluifle.     Ratio  enim  hicluadec,prafleg«ura  cf- 
feimpucanduminFalcidiam.     Egoperoatefut.dum.qiicm 
teftator  a  te  mihi  prjEkganit ,  peto  eum  folui  fine  diminu- 
tione,  nolo  autcm  fandum  eum,qui  tibi  a  me  pra;legatu$ 
cft,foluereiiUegrum,fedpavtem  imputari  inquartam.  Ini- 
quum  hoc  vehemcnter  eflct,  &  non  ctedibile  cft,  ica  te- 


ftatorcmfcnfifle.  Deprdegato^quxftionesvariarc^xtani  14 
1.  Titia.  8<J.  hic&  aliis,  &  An  prslegata  vcniant  in  rcftitU'- 
tionem  fidcicommiffi  :  fcd  h*  ad  Scnatufconfultum  Trc- 
bellianum  pertinent.     Nos  igitur  eas  rciiciemus  in  difputa- 
tionera  de  lenatufconfuko  Trcbclliano.     Hatc  hatacnus  de 
legatis.     Alterura  exemplum  eft  de  co ,  quod  datur  gratia 
conditionis  implends.     Quod  ica  capitur ,  vt  ncc  legati  titu- 
lo,nec  iurc  hsreditario  accipiatur.     Lcgo  Titio  fundum ,  & 
decem  dcderit  Serapronio,  id  quod  in  conditionecftpofi- 
tum,  difpofitionem  nullam  habet,  non  iubet  teftator  dari 
decem,  fcd  italcgatfundum  Titio ,  fi  decemdcdcrir.     Nuila 
cftadlioconominc,  &  ideo  fi  decera  folucafuerincditen- 
turmortis  caufa  capi.     Quicquid  cnim  capitur  exdcfundli 
voluntate,  quod  fpcciale  nomen  non  habec,  morris  c.-,ufa 
capi  dicitur.l.mortis  caufa.^i.  de  donat.caufa mort.  Hscau- 
tcm,qua:  implends  conditioniscaufaaccipiuntur,non  im- 
putanturin  Falcidiara.  Videndumtamen  diiigentcrin  qua- 
libct  fpccie  propofita,an  vere  conditio  fic,  an  vere  condi- 
tionis  caufa  accipiatur,  quia  fere  accidii,  vt  quid  accipiatut 
ranquara  precium  rei,  non  gratia  conditionis  impicnds, 
Excmplafuntinl.inratione.  §.taiT)etfi.}o.fupra.     Malrum 
intereft,  an  tcftator  dicat  :  LcgoTitiofundjitsCMnciia- 
num,fi  decem  dcdcrit,  quocaluhsresdecemc^p!:  ,condi- 
tionisimpkndzcaufa  :  Anveroita  dicat,  lubco  hircdtm 
meum  Titio  fundum  vcndcre  deccm  :  hienim  de.cir  hx- 
rescapuiure  hireditario,  &  tamcnnihilvidebatur  intcref- 
fe  incervtrunque.     Interefligirur,qui3ptccium,quodacci- 
pitur  loco  rei  hircditaria:,  iure  hsrcditatio  accipitur,  pre- 
ciumfucceditlocoreijVtfupradiximus.     Atcumnon  tRh- 
taamentioprecii,  tunc  noniure  h2reditario,fedcaufa  cod- 
ditionis  implend^  capere  dicirur.     Se d  d.lficulras  nalcitur 
ex  eo,  quod  bic  fit  mentio  inftituendae  hsreditatis.     Erpo 
adSenatusconfultumTrcbeliianum  pertinerevidetur,  non 
adFalcidiam.     Et  vidcturhiclocusomninodeftruered  ffc- 
rcntiam,  quam  tradidimus  inter  Trebeliianam  quartam& 
Pakidiam.     Quarta,  cuius  hic  ficracntio,  exfidcicommif- 
faria  hitcdicatc  accipitur,ergoex  Trcbeiiiana,  idecqneex 
omnibusdcbethicdeduciquaua,fiueiurehsrcditario,fiue 
alioJHrecapiantur.     Sed  veiba  fequentia  oftendunt,  quo- 
modo  «cc/picndum  fir,  quod  hic  dc  hsredicacereftituenda 
dicicur.  Ha:reditatem  hoc  locopro  firigulisrtbusdcbefms 
accipere,  quas  certo  prccio  teftator  vendi  iuffic ,  puta  de- 
ccm.     Ergohocitadcbetintciligi,quafi  ceftatorvoiueritrcs 
quafdamvendipro  certafumma,pioccrcoprecio.     Datum 
igitutimplend*  condicionis  caufa,  non  imputatur,  1;  veie 
fu cond!tio,ideft,  fiex  difpofitione  teftatoris  coi  ftct  vere 
cfle  condifioncm.     Hoc  tamen  cum  exteptione  (ft  acci- 
picndum.I.fi  pupillus.  2 1 .  hic.  fi  quod in  condicione  cft , alias 
debitumcrat,naiuraliterfalttm.     Etexemplumirfignc  hic 
eftdepupillo.     Sipupillodecem  mutuo  fintdarafineturo- 
tc,  conftac  aduerfus  pupillura  ciuiliteradionem  null.;mci^ 
fe,fedtamen  naturahter  cumobligari.  Inquarct.nniennon 
mmimacftdifficultas,  quamtrataauiin  1.  pupillus.  dc  obli- 
gat.     Eftenimdiflicilis  antinomia  ,quamintra  brcuetem- 
pus  explicaturi  fumus.     Eam  cnim  hic  omitt o ,  quia  huius 
locinoneft.     Pupilluscrgo.cuJdeccmfunt  datamutuo.fi- 
octutorisaudloritate.naturalitcr  obligatur.     Crcditorpu- 
pillo  fundum  lcgat  fubcocditione,  fi  decem  dcderit  hirc, 
di :  Pupilliis  dccera  dcdir,  quaritur  an  fint  imputanda  in  Fal- 
cidiara.^AitPauIuseaimputanda  cffe  :  Atqui  non  videbar- 
turimputanda  efle,  quia  implendz  conditionis  caufa  de- 
dedcrat.  Imoveroiurehxreditariocaacccpitbires.    Natu- 
talis  cnim  obligatiohircditatia  eft,  dequalnl.i.§.id  quod 
naturatdiximus.  ^ifolutumnonfucrit.nonimputari  porc- 
ritinFaicidiara  nomen  illud,  quia  nulla  adio  cxea  obliga- 
tionc  coro petit.  Sed  fi  folutum  fit ,  imputaii de bet ,  quia lu- 
re  baerediratio  id  accipii  hacres.  Debcbat  pupillus  naturaliter 
decem.quanmtuoaccepcrat  :  Ergoquoddiumus,implen- 
da  condiiionis  canfa  data  non  imputari  in  Falcrdiam,  fie 
accip:mus,vt  ca  ncnimputariintelligamus,  qux.mpknds 
conditioniscauiatantumdantur  :  infpecienoftranontan- 

tumcau(acondiiicnisimpiends,fed&iurehartditaiio,i!la 
deccm  ha^rcs  accipir ,  quia  etfi  teftaror  hanc  condirionem 
pupillononadicriph(fet,&  pupillus  harediloluiflci  decem, 

dcbue- 


In  T/>.  Jdleg.Fakidiam. 


debuerateaimputa{fcinqiiart3m.  AIiacxcmplafutit,1.3.hic. 

b^ercditas  notl  erat  (olucnJo  ,  eam  hictcs  vciididit  magno 

precio,  legatarius  vult  vniuerd  illius  ptccii  rationem  habe- 

tiinFalcidi£detradionc,&  tanti  hxreditatem  elleconten- 

dit,quanti  efl  venditio.     Obiicic  hxres ,  (e  diligentia  fua ,  vel 

emptorisftultitia,  tanti  vendidiiTe  hzreditatcm,  &ideo  aic 

non  eile  imputandam  eam  pecuniam,  quxexceditHxredi- 

tatis  veram  xilimationcm.     Facilc  quidem  prsfumecurjfol- 

ucndo  fui/re  hxreditatem,  qux  emptoreminuenetit,  ftd  fi 

apcrte  hxtes  docuetit ,  non  tantum  fuiile  in  hxreditate ,  au- 

dictur.     Multum  ergo  intercft,an  fponte  hxreditatem  ven- 

diderit  hxtes ,  an  iulFus  a  teftatore.     Si  enim  iuflus  a  teftato- 

re,  eam  vcndiderit,  precium  iure  hxrcditario  capere  diei- 

tur,  &cocafu  imputabicur  hxrediprecium.     Sed  fifponte 

fine  iufTu  teftatotis  eam  vendidetit,  infpicimus  quantum 

verefueritin  hxreditate.     Aliacxemplahicreperiuntur,vt 

/i  quid  hxres  ex  decilione  fcu  tranfadlionc  confecutus  fue- 

ijt ,  non  imputetut  ei in  quattam.     Aliud ,  Si  teilator  viuus 

aliquiddedcrithxredi,  animputeturin  Falcidiam  ?  Etcer- 

tum  cft  non  imputati^iiquiiJem  viuus  excra  teilanlentum 

cidedeiir.     Nametiam  qux  tcAamentovt  lcgata  eidedit, 

nonimputantur  :  multoergominushxcimputantur,quae 

extra  tcftamentum  eidcdit.     £t  tamen  hoc  ita  accipimus, 

qucmadmodum  ante  de  legatis  diximus,  nifi  contraria  vo- 

luntas  tcl^atoris3ppareat.I.cumquo.§.vit.  f  <^.hic.  Si  appa- 

reat  ex  conie<5taris,teftatotcm  voluille  prouidcrc  h^redi^im- 

putabuntut  ei,  qux  a  teilatore  viuo  acceperat.     Tcilator in 

Donis  habebat  ccntum,ne  quid  oriretur  difficultatis  inter  h^- 

redem&legatarios,in  legis  Falcidixportione,  dedit  vigin- 

tiquinqacfuturo  hiredi  fjo,&  cxceiaiegauit.     Eafumnu 

quarta  pars  eil  omnium  bonorum  teflatoris, ergo  imputabit 

iibi  eam  fu^nmam  hxres  in  Falcidiam.     £c  fic  hxc  omnia  ia- 

teIiigimus,nifiapparcatcontraria  voluntas  teflatoris.  Simt- 

le ert  in l.quod autem.  74 .  hic.  Vbi hxc exccptio generalicec 

tradicur.     Prxterea  non  imputantur  in  Falcidiam ,  qu^  ab 

hxrcdeabfccflurafunt,idefl,quxin  dominio  hxredisfunt, 

fed  ab  eo  abfccflura.  1.  ftiatuiibet  .de  ftatulib.     Scaculiber  eft, 

cuifubconditione  libertas  eft  legata.     Anteeuentumcon- 

ditionis  in  patrimonio  defun^li  eft,  fed  quia  ab  eo  abfccf- 

furuscft,  eueniente  coaditione,  non  imputatutin  Falci- 

diam.     Alia  nunc  funt,  quxnonmodonon  augent.fed et- 

iam  minuunthxreditatem,de  quibus  ordinedidburifumus. 

Docuimus  quxnam  imputentur  in  Falcidiam,  quxnamau- 

geant  hxreditacem  &  admonuimus  quxdam  efle  qux  non 

modo  nonaugetenthxtcditatem,  vt  proficerent  lcgatatiisj 

fedeam  etiam  minuersnt,qusnam  hxcfint,nos  hic  expli- 

caturi  fumus.  Hxreditatem  minuit,  &  exhxreditate  dedu- 

citurfumptusfadusinfunusdcfundi. !.!.§. vlt.hic.  Ibitra- 

i^atur  quxftio  de  impenfa  monumenti ,  &  fepulturx  fcu  fu- 

neris.     De  monumcnti  impenfa maior  eft  dubitatio:Funus 

omnino  eft  neccflatium ,  monumentum  ncccfTariuni  non 

eft.     Igiturquxrituran  fumptus  fai^iin  monumentumde- 

duddebeant  .''  Et  Sabinus  dicit,ita  demum  fumptus  mo- 

numenti  deducendos  cfTc,  C\  fuerint  necefTatii.     Alia  Mar- 

celli  fententiafuit,  quide  vtraque  impenfa  fiierat  quxfitus. 

Marcellus  refpondet,  funetis  impenfam  efTe  deducendam, 

&non  impenfam  in  monumentum,quoniam  diuetfa  eflec 

caufavtriufque.  Dcindefubiicit:/<^(7-f0  euni^quipecHnia.^t 

inl.  1.  feq.  tandem conduditur,  quid  fequendum  fit  inpro- 

pofira  quxftione  de  monumentis,  fi  monumentum  fum- 

ptuofius  fit  extru(5tum,non  deducetur  ex  hxreditate:fcd  fi  ad 

ipeciem  modicam  moQumcnti  impcDfum  quid  fuerit ,  id  de- 

ducipoceric.  Dcfuncrevcroloquitur  fimplicicer.  Sedtamea 

cumexccptionc  debct  &  hocaccipi.     Nam  fumptusmaxi- 

pai  in  funus.non  petmittuniur .     Extat  Ciccronis  difputatio 

lib.z.dclegib.EtIufeconfiiltifententia,l.fctuoalicno.§.vlt. 

1. 14.  deleg.  i.vbidicitur,  inepusvoluntatesdefunftorura 

circafeptilturamnoneflcfequendas.  Si  fupcruacaneus  fum- 

ptus  non  probatur,  etiam  iubcnie  ceftatorc,  multo  minus 

probabitur,fi  dceo  nihil  caueric  teftacor.  Quxftio  traftatur 

de  fumptu.quem  waritus  fecit  in  funus  vxons.l.fi  vir.  6.  hic. 

5i  vir  idemque  hxres  vxoris.in  funus  vxoris  aliquid impcndir, 

an  id  minuat  hxteditatcm  ?  Adcxplicationem  huiusqux- 

Aionis  videnda  cft  i.Celfus.i>.  &1.  veluti.  derelig.  vbiaic 


lureconfulrus,  funeraridcbere  Vxoremexdotcimarito  :  ft 
maritus  lucrifadat  dotem  vxoris,  ex  dote  ilia  fanerari  cam 
debct.  Ex  bonis  etiam  vxoris,  qux  reliquit  hxrcdi,  hoc  fu- 
nuscuraridcbct.  Ideo  fi  hxrcs  ei  maritus  fucrit,  protati 
portione,  cxdote,  &cxhxreditate  confcrrc  debetmatitus 
fumptusfuncris.  Qnemadmodum  fiercr ,  fi  diuerfi  hiiedes 
efienr.  Sialiushxrese(Ictquammaritus,asaiitus  cogerctut 
conferre  pro  rata  dotis,&  hxres  prorata  hxrcdicatis.  Vtrum- 
queiushicineadcmperfonaconcurrit.  Erao  pro  rata  vtriuf^ 
quciuiishabcridebctratiodeducaionis.  QUod  dc  iuinpti- 
businfunus  dcfunsai  dicitur,  intelligendum  quoquceft  dc 
aliis  impenfis  neccflatiis  in  tts  hxrcditarias.  Excmplum  tft 
I.quantitas.7i.fupr.  Sifortc  aliquidvendendumfitexbonis 
hxreditariis  ,  proptcr  zs  alienum  ,  fi  harum  venditionuin 
caufafumptus  fafti  fint,  nocent  legataiiis,  &minuunthx- 
reditatem.  Aliaexemplahoium  fumptuum  funtapudlure- 
coflfultos.l.vJt.§.incomputationc.Cod.deiur.delib.Qux-' 
ftio  eft  de  damnis  contingcntibus  poft  mortem  teftatoris : 
res  quxdamhxieditarixcafu,  vcl  mortalitatcpeiierunt,  vcl 
incendio,  vel  naufragio,  velhoftiumvi,an  hxcdamna  mi- 
nuant hxreditatcm,&  noccant legatatiis  ?  Ait  Mxtianus hx- 
reditatcm  non  minui  :  Infpiciturcnim  quantumfucritpa- 
trimoniumdefun6bi,mortis  tcmporc.d. L in  quantitate.fu- 
pra.&  §.quantitas.Inftit.cod.  Omne  damnum  poft  mottem 
teftatorisadhxtedem  fpciaatjnonadlcgatariura.  Etcon- 
fequentet  integra  legata  lcgatatii,  etfi  nihil  hxrcdi  fuperfic 
proquadrantehxreditatis.  Sedhoccontrararionem  lurisef- 
fcvidetur,&idquodvulgodicitur,  de  periculocafusfortui- 
ti.  Vulgareeftdcbitorcmfpecic  libcrari  eiusintciitu,  fifine 
eius  culpa  fpccies  pcrierit.  Et  dc  legato  exptcilum  eft  l.fi  ex 
lcgati  caufa.2  j  .de  verbo.oblig.  1.  quod  tenctur.  de  reb.cred. 
Emfdemfuntaudoris,  vtcap.infcriptioindicat.  Fortuitum 
cafum  hxres  non  prxftat  in  rebus  lcgatis.  Et  hic  loquitut 
Mxtianus  de  ruina,hoftium  vi ,  qui  cafus  fortuiti  f  unt.  Re$ 
tamcn hic pcreunt hxredi i  non  legarario.  Quid  ergo  dici- 
musliberarihxrcdcmcumfcspcrieritcafufoituito  ?  Hoc 
quomodo  accipiendumfit,  docet  ipfe  Mxtianus§.  diligcna 
ter.l.  j.in  ratione.  jo.  ea  lcge.  Nam  fimpliciter  hoc  di.flum 
videtur  rationi  aducrfati.  Ec  inquit  non  eflc  fine  diftindio- 
nc id recipiendum,fpe(ftandum  quid  iuris  in  toto.Nam  idem 
iuris  eft  in  parte ,  quod  cft  in  toto.  Si  tota  res,3tque  legata 
omnia  pcrierint  fottuito  cafu,  etiam  tunc  cum  non  quxrctur 
de  legc  Falcidia,non  pereunt  hxrcdi,fcd  legatatio.  Ergo  iii 
parte  idera  dicendum  crit,  fi  agatur  videlicetdc  lcge  Falci- 
dia.vt  cafusfortuitus  in  ea  parte  noceatlegatariis  non  hx- 
rcdi.  t)iftinguit  crgo  &  ait  videndum  cflc ,  cuius  generis  fine 
reslegatx,  an  rcs  fint  qux  conftcnt  pondere,  numcro& 
menfura,  quas  in  quantitate  confiftcrc  dicimus,  anfpccies 
certx,anincertx.  AliquandolegaturquantitaS,centum  mo- 
dii  frumenti :  certa  quantitas  vel  vini ,  vel  olci ,  vel  frumencit 
quxfundionem  magisingencrcfuo  recipiunr,vtdicitut  l.i. 
§  .mutui.de  reb.  cred.  Er  de  his  dubium  non  cft,accipi  dc- 
bcrciquod hicdicitur,  damnum  poft  mortem  teftatoris  fpe- 
dat c  ad  hxi cdem.  Nam  quod  dicimus  dcbitorcm  libcrarl 
cafu  fottuito,  intclligimus  fi  ccrtx  fpecici  creditorfit.  I.  in- 
ccndium.  10.  Cod.de  reb.  cred.  Non  definit  obligatns  eflo 
is,quiquantitatem  debet,  fidebetcentumaurcoSjetfinul> 
los  aureos  habet :  Vnde  quantitatis  dcbitor  nullo  cafu  fortui- 
tolib^ratur.  Aliquandohganturcerta  corpora.velfpecies* 
vt  Stichus,  vcl  fundus  Cornelianus :  vel  quantitss  cetta,  vc  fi 
legopecuniamquxcftinatca  mea.  Etcettumeftharumre- 
rum  interitum  non hxredi , fed  legatatiis noccre.  Aliquando 
lcganturresincertx.  Rci  vocabulum  late  pater.  Resincerta 
dicitur ,  vt cum  debeturferuus  homo j  non  eftres  certa,  qus 
numero ,  vcl  pondere, vel  menfura  conftet :  ncc  res  ccrta  di- 
citurlegata  :  vulgo  ralc  lcgatum  dicimus  lcgatum  generisi 
Etcertumcftdcbitoremreiinccrrx  non  magis  liberari  cafu 
fortuito ,  quam  eum  qui  quantitatem  debct.  Quj  quanti- 
tatcmdcbct.nullo  calu  fortuitohbcratur,ficnechic,quiho- 
mincm  deber,qui3  non  poteft dici  cam  re periific,  qux in  ob- 
ligatione  eft.lgituridcm  dehoclcgato  diccndum  cft,quodde 
legito  quantitatis.Idcoqjquod  dicitur  damna  illata  poft  mor- 
tcmtcftatoris,  pertinereadhxredem  .intelligeDdum  cflde 
quantitate&rcbu$incercis.l.jo.§.veiiieft.5/»0f///^4^jrf<^tf 


5<^4 

deperierint.  Hic  loqultur  dc  certis  corporibus.cum  quis  Sti- 
chim  legauit.certum  eft  corpus.Et  iia  dicendum  cft  de  quan- 
titate.quaritscftlegata.vt  conftctccrtamrem  cffclegataro. 
Qu.odcnimhicfcquitur,de  rc  ccrtaintelligitur.  Curaquis 
legit  Dfcuniam,  quam  habet  in  arca,  pcrinde  eft  ac  fi  Sti- 
chumlf  g;iflet,&  potcft  petirefortuito  cafu.  § .  eiufdem.K^o. 
Incertsautem^.  Cum teftatorincertamrcra  reliquit.  diftin- 
gucndiim  tft,  anincertam  rc m  cx  certis  rciiqutrit.  Si  iegat 
argentum.quod  legatariusclcgerit,  intell'gitutdcargento, 
quodeftin  patrimonioteftatoris.  Siomncsrgentura  pcric- 
tit>quodcftinpatrimeniotcftatoris,libcrabitur  haeres.  Dc- 
bcbatuccnimargcntum,quod  erat  in  patrimoniodefundi, 
non  quoduis.  Sifiroplicitcrargenti  ponduslcgatumfuctit, 
tunc  nullo  cafu  fortuito  hberaturhxrcs,  quia  quodcunquc 
damnum  acciderit,  non  poteritdici,  rem  dcbitara  periille, 
debebamr  enim  argentum,{ed  non  luagis  id  quod  erat  in  fub- 
ftantia  teftatoris,quam  aliud  quoduis.  Cum  hac igitur diftin- 
ftione  intelligendum  cftquoddicitur^damna  poft  roortcm 
teftaroris  ad  haredcro,  non  ad  lcgaratios  pertinetc :  fpedlan- 
dum  eft  anrcs  incerta,exccrtisreli<ilafit.  Deindc  hqtcdita- 
tcmminuitaes  alienum.Curodelcge  Falcidi3,de  minuendis 
lcgatisagitur,  antc  omniaxsalienum  hjEtcditarium  dcduci- 
tur.Buna  dicuntur  dcdudo  actcalcno.l.iubfignatura. }<>.§. 
vlt.de  verb.  fign.  Cumergolegata  foluanturexbonishiie- 
ditariis,ncccfie  eft  vt  ante  omnia  zs  alienuro  deducatur.Ergo 
no  dcbetur  legatariis,  nifi  quod  (upercft,  asrc  alieno  dedudlo. 
Etccttaefthxcrcgula,  &traditur,l.circa.<>c>.hic.l.fucceirio- 
ncs.:<f.  C.  eod.§.cum  autem. Inftit.eo.  Qnpd  autcm  de  aftc 
alienodiciKHis,  intelligendutnetiamtft,etfi  hxredidcbebat 
defundusjfidebitori  creditot  h^res  extitcrit.l.quifundum. 
8i.hic.l.imponcnda.C.eo.Si(ubtilitatemiurisfpedcmus,n5 
videt ur hoc  xs  alicnum  deduci  poflc,  quia  aditi jne  hircdita- 
tis^omnisobligatioextiniSadiciturjfiuehj-resexiftatdcbito- 
■  ricfcditor,  fiuecreditcri  debitor.ConfuDduntut  enimobli- 
gationts,  cum  ncmo  fibiipfi  poflit  cfle  obligstus ,  &  aduerfus 
icfe  agerc.vndcvidcbatutid  dcducinonpofle,  fcdcontrata- 
iTjen  dicitur,  videlicctdcduci  polTe.  Rationcm  fupradocui- 
raus,!.  i.§.fidcbitor.  Diximusfidebirorcreditorihsresexi- 
ftat,  qviamuis  confufafit  cbligatio,  tamenhjec  augcthaire- 
ditatem,  &  ptoficit  legatariis.  Etgo  hoc  caiu  hacrcdita- 
tem  nunuit  ^s  alienum  &;nocct  lcgatariis.Et  quod  dc  confufa 
obligatione  dicitur,  id  de  adione  verum  cft,  qua:  intcndi  non 
poieft.nifi  vbidu^pcrfoc^runt.InhacautemquartaFalcidi^ 
deduienda.opus  eft  tancum  rctentionc,  non  atlionctqua: 
retentio  fieripoteft,  ctfiiniudiciononagatur.  Huiusrciex- 
errpla  varia  extant  fub  hoc  tit.  qua:  brcuiter  percurrcrous. 
V num  cft  l.patci filiam.  14.  Supcrioribus locis in  traftatu de 
repetitione  dotis,foIuto  matrimoniOjdiximus  dotcm  pto- 
feCl  tiam  communcn»  cflc  patri,  &  filii,  &  adtioncm  eius 
neutr!,fine  alterius  conieriu  competerc.I.videamus.  C.de 
rci  vxo.  ad.  Ergo  quod  ad  hac  dotem  attinct,  habctur  pro  ^re 
alieno,  &  pater  pro  debitore  dotis,  qtiia  eo  defun<3;o  tota 
dosab:proprofe(Sa,adfiliam  pertinet:  vndc  fifiliam  hire- 
dem  ir.ftituetir>hoc2S  aiienumminuith2reditatem,&  no- 
cebic!rgat2riis.AliudexempIumeft,l.quoddebonis.§.quod 
auus.hic.  Quodauuscxcauiatutelxnepoti  dcbuit,fihunc 
ha:tedem  inftituciit ,  deducctur  primum  cx  ha:reditate. 
Aliud  exsmplum  1.  patcr  filiam.  ^4.  qua:  fpecics  digna  eft 
ammddueifionc.  InfafmltaentntreltH^ueret.  Hicprohibitio 
alicnationis  obligat  hxreditatem,  6c  quod  ad  fundum.quera 
teftatot  cxfamiliaalicnari  vctuit,bxrcsdebitoreftfamiliz. 
Qna:rcbaturigitur,an  poflcnt  deducctc  hunc  fundum  tan- 
quamfibidebitumfiiii  ?  Qu2ftionemfacicbat,quodnuIli 
horumcogebaturrclinquercjfedin  fareilia.  Nullusigitut 
videtut xs  alienum dcducerepofle,  non  cogebatur  vni alicui 
fundum  telinquerc  ob  hocfidcicommiflum.  Potcratcnim 
vni hunc  fundum  Icgare ,  cstctis  cxdufis ,  quoniam  fufficie- 
bat  eum  in  familia  rclinqui :  fed  hac  fnbtilitate  reiefta  fpc- 
ftatur  quod  eft  humanius.  In  alieno  xTc  habuit  huncfun- 
dum , ob fideicommilTum, &  necetritate  fuit  obftridusfilius 
cumrclinquere:&fi  vniillorumpotuifletrelinquere.  Nul- 
hisquidemfiliorumeftquipoflitdiccrc,  fibideberifundum, 
&tame!ihliisdebeb3tur.  Sf-quuntureigoIuricon(ulti,quod 
eft  humanius.     Aliud  cxeraplum  eft  m  1.  fi  dos.  ff .  hic.  Fi- 


Franc.  Vnareni  (ommenf. 


liusvxorcmduxit,dosnonfiIio,  fed  focerodatar^filiush»^ 
rcs  inftitutus  eft  a  foccro,  lcgita  multa  funt  ab  co  rcliAa, 
opus  eft  Falcidia,  quzritui  an  poflit  deduci  dos,  tanquam 
£salicnum?Dabitationcm  facit,  quia  teropus  nonduravc» 
nciat  cxigcnda-  dotis  ,  cum  matrimonium  adhuc  confta- 
bat.  Sedrationemaddit,quiaalitcrvidcretur  indotataefle 
filia.  Scd  qua:ritur,anteftatorprohibercpoflit,vtarsalie- 
numnondcducatur?  Noneft  dtbiumquinpofGt.l.fidebi- 
tor.  iz.  hic.  Dcfundusdebcbat  Titioccntum.Titioinfti- 
tutohircdcvctuit  cteditum  in  Falcidiam  imputari.  Quan- 
quam  quod  facit,  videatur  cx  lcge  facerc,  ramcn  volun- 
tatiieftatoris  contrarium  hoceft.  Dcquoplenius  inquz- 
ftione,  an  teftatisr  poflit  proh;berc  Falcidiaminteftamen- 
to.  Ha;rcs  igitur  antc  omnia  deducitasalienum.&idde- 
raura  debetui  lcg.itariis,  quoddeduftoite  alicnofupeteft. 
Idnon  tantum  in  proprietatc  ,{ed  in  vfufrudlu  quoquc  lo- 
cumhabet.l.  vl  !f!ud:u.<?5).hic.  TeftatorTitium  inftituir, 
Sempronio  vfumfruftum  omnium  bonotum  legauit,  xs 
alienum  deducendum  cft,  vfusfrudlus  ita  conftituetur ,  vc 
prius2sahenumdeducacur,&foluatur  quod  teftatordebe- 
bar,&resha:reditariiB,fiopus  fir,detrahentur,  atqucineo, 
quod  fupererit ,  vfusfruftus  conftituetur.  A^«//<j  ra  eflf 
^ut  non  cadat  tn  vftimfruUMm^.  Extat  Senatufconfultum 
fub  ticul.  de  vfufrud.  car.  rcr.  qus  vfu  confumunt.  lu  iis 
qu£  vfufrudu  confumuntur,  naturali  rationenoneftvfus- 
ftudlus,  vt  in  vino,  idcoque  magis  abufus  dicitur  eorum, 
quamvfu$:Scnatufconfuho  tamen  cautum  cft,vc  vfusftu- 
<Stus  conftitueretur  data  cautionc.  Caucbit  vfufruftuarius  fe 
leftituturum  tantam  quanticatem  vini,  vcl  olci,  vfufru£ta 
lcgato. 

Docuimus,  quomodo  a:salicnum  deducatur  in  compu- 
tatione  lcgis  Filcidix.  Tradlauimus  aliquot  qu*ftioncs  ad 
eamrempcrtincntcs.  Sequensquiftiocft  deeuifto  homi- 
nc,  qui  vcnditus  fuerac,  quantum  deduccndum  fit,  quan- 
tumficin  a:realieno  hxrcdum.  Hxcquzftio  tradtatui,  1. 
cumemptor.48.hic.  QuidamStichumvcndidit,  cxcaven- 
ditionc  non  cftdubium  .quintencaturcx  emptoinduplum 
fi  poftca  Stichus  cuiftus  fucrit  l.emptori.  57.  de  cui<5t.  Ven- 
ditor  croptori  duplumdebeteuidtarc  vendita.  Dchomi« 
nc,  cdi6lo  xdifitio  cxprcfrum  fuir,  de  cxceris  rebus  d.ftin- 
dio  admictitur.  Nam  fi  vilis  res  diftra<Sta  fic  vcnditor  tan- 
turo  fimplum  prxftat ,  fi  rcs  euiifta  fucrir.  fcd fi prcciofior  rei 
fuerit,adduplumtcnebitur.  Siauicmhomo  fuctit  vendi- 
ruSjfempcr  fine  diftindione  ad  duplum  rcnctur.  Si  ergo  ven« 
ditoriemptorha:resextitcrit,quxritutan  fimplum,  an  du- 
plum  dcbeat  coroputari  in  Falcidiam?Emptor  h^resfuit  ven- 
ditori ,  defunt^us  venditor  euido  homine dcbebat  duplum, 
quxritui  cigo  an  duplum  dcducatur,tanquamxsalienum? 
Siftii<%am  rationemfequamui,  &  meium  ius  duplum  dc- 
ducetur,quia  fi  alius  hxrcscxtitiflct,  potuiflct  duplumpe- 
tiivenditorc,  fed  bcnignius  cft  fimplumimputari.  Bcnt" 
gniorem  fentcmiam  fccutus  cft  Paulus,  fumcit  enim  em- 
ptori,  li  confequatur  quod  fiiaintercft,  G  nullo  damnoaf- 
frciatur.  Igitutduplihicnon  habeturratio,fed  fimpli.  Alia 
qUxftio  ttadtatur  codcm  pcrtinens,de  duobusrcispromic- 
tcndf.  Sivnus  cx  his  hxredem  me  inftituit,  quantumde- 
ducctur  xris  alicni loco , an  nihil  dcducatur,  &quantum fifc 
deducendum,fi  aliquiddeducatur  ?  Non  diffimilcm qux« 
ftionem  fupra  tra(5lauimus  de  duobus  reis  ftipulandi.  Duo 
promifcrunt  fimul  candcm  rem,  &  fc  in  folidum  obliga- 
runt,  vtcrquc  potcft  in  folidumconueniri,  elc(Slionemha- 
bec  creditor.  1.  2.  deduobusrcis.  Vnujcx  his  duobusreis 
mc  hxrcdem  inftituit,  volcbam  deducere  xsalienum,cui» 
locus  eflet Falcidix.  Promifcrat centum ,  volebam  ea dedu- 
cere ,  quxritur  an  nihil  deducatur ,  quia  nihil  adbuc  peticum 
fucrit?aut  fiquid  deducendum  fit,antotumdcducidebeat» 
quiatotum  ab  eo  poteft  exigi,  anvero  pars,quiaduoreue- 
taerantreipromictendi  ?  Sedcadem  diftin(ftionc  cft  vtcn- 
dam,  qua  fupra  in  duobusreis  ftipulandi.  I.inlegc.<>i.hic. 
Vlpiahus  in  hac  lcgc  loquitur  fimul  de  reis  ftipulandi  & 
promittendi  :  nosbxc  diuifiraus,dereisftipulandi  tra(fla- 
uimus,  cumquxrcbatur,qux  augcrenthxredicatcm^nunc 
cumdeiisagimus,qux  hxreditatem  minuunt,hxcdifputa- 
tio  de  duobus  reis  proraittCQdi,  huic  loco  eft  conuenicn- 

tior. 


InTit.<iAdleg.Falcidiam.  ^e^ 

tior.  Vidcndum  autem  cft ,  an  hi  duo  rei  focij  faetint,  fi  fo-  fingulis  hxredibus  rationefh  legis  Falcidiae ponendam.  Idem 

cij , communicatur  intereosonus  srisalieni,  Etfivnihatres  apettiusexpreirumeftd.J.&  cumqua:fitum.  Ereomfingu- 

cxtiterit ,  tantum  dimidiam  partem  jerisalienidcducct.  O-  hshaeredibusfpedacuriexFaIcidia,nonautemtotusas.  Du- 

nusafris  alienipio  partead  finguios  pcrtiner.     Si  vcrofocij  rumerat  aliter  ftatuerc,  quiaetfitota  forte  hitcditas  com- 

non  fuetinc,  euentus  expedlandus  eft.  Nam  ficreditor  me  mixta  folucndo  fit ,  idtamcn  nihil  coh«redi  ptodeft  cuius 

conuenerir,  quihircsextiti,folidumdeducam  :  poteftcnim  pars  exhauftaeft  ,  quia  nihilex  femifle  altcriusad  eumpci* 

fohdumaroeexigi,  &tunconus  illudperferrccogor,d.i.i.  ucniet,  quod  contra  voluntatem  eft  legislatotis,  qui  autot 

deduobusreis.     Sedfifortealtcrumconuencric,nonone-  eftlegis  Falcidi».     In  hacquiftione.cumvterqueadiithi- 

rabitur  h^rcditas.     Igituromninohoccxcuentudepcndct,  reditatcmmagnadifticultasnoncft,quiaratio  Falcidisiem- 

fed  cum  fucrit  focietas  inter  illos  inita,a  quocunquc  fuerie  pcrhabcturinfingulis  pro  parte.     Sed  interdumparsvmus 

cxadlum,  (cmper  diuidetur  hoc  onus.     Socij  cnim  omnia  nonadcuntisaccrefcit  alteri ,  quo  cafu  dubitacur ,  quomo- 


coramunia  habent.    Eadem  eft  qua:ftio,  etfi  vnusex  duo-       do  compucanda  fit  Falcidia  ,  an  totius  hiredicatis  habenda 


promittendi  eramus ,  eadem  ODUganonc  in  lonaum  jiicerucro.  7  s .  nic.  Cum  qu^ritur  quo  c 

tenebitur.  Titius  mehiredem  inftituit,  locuseft  Falcidiar,  cum  peruenit,  quia  vnus  tepudiat  pattemfuau) ,  quaiaiteii 

quxrituranpoflimhoc  ssalicnumdeduccre?  Ccrtumefta-  accrcfcit,  anfingularum  parti  im,  antotiusaUis  h.ibeiidafit 

hquid  dcduci  pofTc ,  ncmo  alius  poteft conueniri,  quam  cgo,  ratio, diftindlione  vtendum  eft, qua:  hic  ttadicur.  Diftmftio 

fed  qusticur  quantumdeducatut  >  Hic  fimiUtet  diftingucn-  vulgaris  cft,quara  obferuaie  dcbemus.     Multum  enimrc*- 

dumeft.     Expcdlandus  eftcuentus,  ficnimnullainternos  fertan  pottionon  grauata  accedic  gcauato,  an  vero  portio 

fucrit  Ibcietas  ,  &  proprio  me  nomine  crcditor  conueniat,  grauataaccedatnon  grauaco.     Si  pjttio  accrcicciiscraaaca 

tanquam  rcum  promittentem,  nihildeduco:  Sedfiexcauia  nonfit,&accrefcatciquigrau3ruseftiteftatotc,iuncportio 

harreditaria  mc  conueniat,  tanquam  ahetiusrei  hsrcdcm,  accrcfccBS,  qusoneratanoncft,augeth£erediiacem,&pro- 

totumdeducam.  Quodfivcro  focietasinternosfucritinita,  deftlegatariis.     Titium,  &  Srropioniumcxii^uispartibus 

diurdamhoc2salienum,&propartetantumdcducam.  Alia  inftituo,aScmptonio  multalegata  rehnquo,  a  TitionuUa» 

quiftioeft,  fivnuscx  ha;redibus  damnatusfit  a  teftatoreas  Titij  non  adeuntis  pars  accreuit  Sempronio  ,  legatarij  pc- 

aiienum  folucre,  quomodoid  deducendum  fit  ?  Haec  qu2-  tunt  lcgatafibircHiia,  illevultminuerelegata.quiaaupar- 

ftiotrafl.uurl.inleg.Falcid.  hic.  Teftatortrcshiredcsinfti-  tcmfuamnonfufficcreadea  legara  foluenda,  deduttoqua- 

tuit,vnumdimaauit,vt  folueretarsalienum,  ca:tcroshxfe-  drante.  Obiicitutilli,totamha;reditatcm  Ihfticere , fi  mmus 

dcsexonerarevoluit.  Abeoquiitadamnatuscft^qusdamlc-  ipfiuspats  fufticiat,  &idcoconfufionemcfle  faciendamha- 

gatarclidaiunt,  vtlocusfitFalcidii,legitarijpetuntlegata:  rumpartium,&  non  infpiciendum  ,  an  illiusfemis  tantum 

Hic  vulc  deducerc  centum,  quam  fummam  damnatus  erat  foluendononfit.  Etait  lureconiultus  habendam  elkratio- 

folus  foluere.  Hac  fumma  detraCta,  aliquid  minuetur  ex  lega-  nem  non  tantum  lemiftis ,  ex  quo  ha:res  inftitutus  cft,  fed  to- 

tis,quia  hxredicas  ei  non  fijfficit ad quadranccm.  Sed conten-  tius aflis.     Et  vtitur  fimilicudine,  qiix  nobis pro  lacione de- 

dant  legatarij ,  eum non  pofTe  tota  centum  dcduccre  exle-  betfufficere.  Q^mm(^ legnta.  idanobis  fupradecJacaiumcft. 

gatis,  quiaprotertiatantumpatte  hxresfit.  Cteditorcsad-  Diximus  rcrentiones  omncs  augerc  hsicdicatem,  i.in  ra- 

ucrfusfingulos  hjeredes  faluas  habcntadiones.l.i.C.  ficert.  tione.hic.  Retentioncsinterpietatusfum,legataoinnia,quaE 

per.  Eifi  ab  vno  hirede  teftator  voluetit  «tji  alieaum folui,  retinet  hites,  tanquam  inutiliter  reIid:a,velobper(onam, 

tamen  fingulos  hitedes,  creditorcsconuenircpoflunt.  Er-  vel  ob  cOnditionem  legatarij,  &  quia  manent  penes  hxre- 

go  videtur,  quodnon  pcffic,  nifiprotertia  parccdeducere,  dem,proficiuntleg3tariis,&dieiturhsrcs'cacapereiureh2- 

quia  duos  coh^eredes  habet.  Ec  tamen  dicicur  eum  omnino  reditario.  Idcm  ergo  in  parce  accrefcente  diceraus,  cum  quid 

£s  alienum  deduceropofTe,  quia  daranatus  eft  id  fclus  fol-  legatu.mcftinucilicer.angeturhjErcdicas.  Rcdiceniminuti- 

uere,cxteriidnon  pofTunt  deducere,  ctfipofliut  conueni-  leillud  legatumad  hacreditatcm  ,  &ica  imputacurin  Falci- 

tijfedfaluacismanet  aftioaduerfus  coh.^crcdem,  quiidfol-  diam.  Eademratiofuadct,vtdeparteaccrei^ei.tcidemdica- 

uete  fblus  damnatus  fuerat,  fi  quid  illi  co  nomine  foluere  mus.     Duo  funt  hzrcdcs  ex  a:quis  parcibus  infticuci,iscu- 

coadli  fuerinr.  Quidam  alia  funt ,  qua:  exemplo  xris  alieni  ius  pars  non  erat  ontraca ,  partem  fuam  repudiauir,  quje  ac- 

decrahuntur.l.a;risalieni.35j.hic.§.cumautem.Inftit.eo.  A-  crcfcitalteri,  &  augct  hircdicacem,  &idco  proficiclegaca- 

liafuntpretiaferuorummanumiflorum.  Harc  quomodo  in-  riis,&imputabitur  ha?rcdiin  Falcidiam.     lamdiximuscum 

teiIigendafintconftat.l.fcdfinon.3tf.hic.&  l.eiusferui.l.i.§.  pars  nononerata  accedit  parcioneratx,  eam  prodctle  lcga- 

in  quibufdam.  fi  cui  plus  quam  pet  leg.  Falcid.  Ex  fuperiori  tariis  :  Scd  contra,  fi  pars  grauata  accedat  parti ,  qui  grauara 

difputationc  exiftitquarftio,  quaEtradatur,anlcgis  Falcidia:  non  eft ,  ceflatratio  ob  quam  diximus  prodelie  icgatariis, 

racio  in  fingulis  harrcdibus  ponenda  fit  ?  cum  qu«imus  cum  parsquaroneratacftlegacis,  accrefcic  parcinononera- 

quantum  inha:teditate  fit,  quid  augeat  haercditatera,  quid  tar,  feparatim  habetur  ratio,  &totampartemeiusconfequi- 

non ,  necefle  eft  intelltgere ,  an  in  hngulis  hasrcdibus  ratio  tur ,  qua:  onerata  non  eft ,  cx  altera  parte  deducet  Falcidiam, 

Falcidix  habcnda  fit,  an  feparatim  fingulorum  fitratioha-  &ficdiminuenturleg3ta.     Hinc  vulgatis  diftmdtio  colligi- 

benda,anveroastotus  fpcdandusfit.  l.infingulis.hic.&§.  tur,muhum  rcferre,  an  portionon  grauata  acccdat  graua- 

&cum  quifitum.Inftit.  co.  Tcftatorcx  zquis  partibusin-  to,  ancontra  portio  grauataaccrefcatnon  grauato.  Simild 

ftituit  duos  hrredes  ,  ab  vno  toto  fcmiflem  legacis  cxhau-  cftl.  i.§.ficohaEtcdis.     Hiclocusoftenditdehacquiftione 

fit,  abaltero  nihilexhaufic.  Lcgatatij  lcgata  petuntabeo,a  diflenfioncm  fuifle  intcr  lurifconfultos.     CafHanorum  & 

quorelidbafunt.  Iscontenditfenon  poflcintegralegatafoU  Proculcianorurafcdxolimfucrunt,  Cafltusnondiftingue- 

ueie,&Falcidiamvelledetiaherc.  Obiicituralegatariis,to-  bat  an  portio  gtauata  accedcrct  non  grauato  ,  an  cco.itra, 

tamhircditatemnoneflc  exhauftamlcgatis,  quamuisillius  fedfimplicitetdicebat,  confundendaseflc  partes.  ScdPro- 

fcmis  exhauftus  fit,  ab  altero  nihilelFe  exhaftum,  fufficere  culciuscontracxiftimauit.  ^nam/eittenttant. Hxcvcihide-' 

intcgram  ha:reditatem  ad  legata  foluenda,  fi  confundantur  bemus  accipcre  tanquam  a  luftmiano  prolata.  Ait  enimo- 

vtriufquc  hxredisfemifles,  &quartam  partemnihilominus  mnia  accipi  dcbcre  ,  quafi  ex  feprofc6ia,quiaillisau<aori- 

faluammanfuram.  Qnsritur  an  feparatira  fingulorum  hae-  tatcm  eandcm  tribuit.     Veterum  autem  lurifconfultonjm 

redum  habendafitratio,  nonconfufis  femiflibus,  quocafu  nominaeotantum  afTiribit  lcgumcapitibus,neiUorumroe- 

eritlocus  Falcidix  :  an  totiusaflishabendafitratio^quoca-  moriadeleatur,  fibi  autcmomnia  atttibuit.  Etquodhicde 

fu  non  tcperictur  exhaufta  hxreditas,  fi  confundatur  vtcr-  D.  Antonino  fubiicitur,  nos  mouerenondebct:  isenimfe- 

quefcmis?Hxcquxftiopcrtinetad  vcrbalegisFaIcidix,infc-  cutus  cft  Cafllij  fententiam  ,  fed  luftinianus  Proi,uleiano- 

cundocapitc,  dumitacauitFalcidius,  Ne mttiin tjuam  cjUAr-  tum.  Nequealitcr  hunclocum  interprctaripoflumus,al  as 

Mw^iirww».  Inpropofitafpecie,folutisinrcgtislegatis,manct  cnimaduerfareturd.l.quodalterutro.77.     Hocquemihivi- 

quartapars,  finon  feparcmus  fingulos  hxtedes.  Quxritur  deturfatisefle.  Simileeftl.maricum.if.l.Gplr.ribus.ii.  S  d 

crgo  quomodo  ea  vetba  lcgis  fint  accipienda  ?  Et  dicicutm  ncgotiumnobishoclococxhibct  l.quifundu,quihlium.8(r, 

BB 


5  66  Tranc.  Duarem  (omment. 

vbicontributioi  &confljfio  fithacreditatum,  qaocafupor-  tneratobabebat,  lcgauitTitiopure,Seinpr6t»Ioautcmfua2 

tiograuara  accedit  non  graoats.     Tcftator  inftiiuit  filium  dumfubhacconditionc,fiJocusnonruFalcidi«inteftamcn- 

impubcrem, & Titiura,  ambos et squis  partibus.  A  filio  to-  to,quxritur an  hoc  L-gatum  valcat.an  vero  fit inutilc  ?  Aphti- 

tumfemi(lemlegauit,a  Titio  nihillegauit  :  Titium  fubfti-  canusrcfpondet.  DixiT«»ra'To'pi»»cfrc,ficenimlegendumcft, 

luitfiliofuo.     Hanc  (ubftitmionemdcbemus  intclHgere,&  StaappeIlanr,quodpcrpetuumcft,vclincxplicabilc,fiueclixe- 

yulgarem&pupilUrcm  ,  quia  fimpliciter  fubftituir.  Impu-  rimuslegatumvaIere,inquit,fiuenondixcrimus,falfumvbi- 

bcrc  mortUo,hatresextitit  Titius,  totahzreditasad  Titium  quercperietur.  Eftergo«T(»poii:fienimdixerimusvalerelega- 

pcruenir,  femisenimfilij  quiatcftatore  legatis  confumptus  tum,dicemu$noncflclocut»Falcidia::Sidicasvalcrequiaex- 

fucrar,  peruenitad  Titiiim  ,  quaetituranconfufiofacienda  tititcoDditio,Jdeft,quianonfitlocusFalcidi£E,falfumerit:Si 

fit?  Sccundumdiftindlioncmtraditam,  nonvidetur  confu-  enimlegatum  valct,nccc(rceftiocumcfieFalcidi£e,quiafi  va- 

Coni  locus  efle  ,  quia  portio  gtauata  acccditnongrauataf.  let,cxhauftarepcricturtota  hircditas.  Trccentapurelfgata 

Nos  dicimus  in  gratiam  legatariorum  confufionem  facien-  funtTitio,fundus3UtcmScmproniolcg3tuscftfubhaccon- 

dam,fiportionongrauataacccdatgrauatar.     Scdhiccontra  dirione,  fi  lecusnoncritFalcidiat.  Quadtingcnta  tantumia 

fit ,  portio  grauata  accedit  non  grauatae.     Et  tamcn  dicitur  bonis  tcftatoris  funt.  Si  crgo  valeat  lcgatii,  ncccfle  eft  efle  lo- 

confufioncm  fieti.     Si  fequercmurdiftin(2ioneml.quodfi  cumFalcidix,  quiatotahxreditashis  lcgatiscxhauftacft.  Si 

Jilcerutro.  77.  hic .  Titius  non  foluerct  integra  legata ,  fcd  in  dixerimus  valere legatum,fal(ura  repcrictur:  quia  fi  valet,ne- 

primis  faum  femiflcm  confequcrctur ,  qui  non  ell  oneratus,  cefle cft locura  cfle Falcidix.  Atque ob  hanc caufam  Aphrica- 

&pr£terea  cxaltero  feraifledettaheretquartam  :  &  tamen  nusdixithocefleTiaii«T»V»».  Dixcritquislcgatumnonvalcre, 

dicit,  quodfolida  legara  (olucrcdebeat,qui3confufioncfa-  quiadeficiatconditio,nempcquialocusfitFalcidia:.  Imo& 

£la,rcmanetpenescumquattapars  hareditatis.  Quomodo  hocfalfumrcpcfietur,quiafinonvaletlegatum,ccflatcondi>. 

hxc conciliabimus  ?  Ego  vulgarem conciliationcm  probo,&  tio, quia cum  lcgsta  non  cxccdunt  dodrantem, teflabit  Falci- 

quoddiciturd.l.qiiodfialtctutro.l.  maritum.l.fipupillus.&  dia.Ergoconfcquituridquodomninocontrariumeft,(ciliccc 

§.ficohxred«.d.l.  i.fupra.  In  quibusdiftindlioilla  rraditur:  Falcidiamccflarc.Eftigiturharequarftiofecundumhancfub- 

intelligamuscum  portiovntusdeuencritadaltcrurB,  nonex  tilitatem inexplicabilis.  Quilegati etndttionem.  Aphricanus 

lubftitucione,&  cx  voluntate  teftatoris,fed  ex  potcftate  legis,  tefpondet  quid  fcqucndum  fit,&ait :  Quod  di<aum  eft,iDcx- 

idcftcx  iureaccrefccndi,  quiad.I.quod  fialterutro,  loqui-  plicabilcmefle  hancquaEftioncm,  hoccft  intclligcndum.fi 

turde  parrc  accrefcente,  etfi  fubftirutusnonfit,  &tHncdi-  ftti(%amrationera(pedlemus. 

ftindio  illa  fequenda  eft  :  fcd  cum  proponiturteftatorem  Sedneglcfta(ubtilitate,vifamfuit  Aphricanofcqui,quo(l 

hafrcdesduosiKftituifle,&vnumalteri  (ubftituifle,vthicfir,  verifimilecft,voluiflcteftatorcm.  Cumcnim  tcftjtorhanc 

Titins  filiomortuo,  cui (ubftitutus  erat,  confequitui hacic-  conditioncmadfcripfit,licctnonre<aefcccrit,necfatiscom- 

ditatem.  Hoecafu  omniahxc  legata  perinde  funt  accipien-  modclocutusfitquodvoIuit,tanaenapparetcumhacmente 

da,atquei'i  a  Titio  fubflitutocflcnt  relidla:  cenfentuienim  fuiflc.vtnollet  aliorumlegataminui  proptcrlegatumfundi. 

rcpetita  in  fccundo  gradu.l. licet.74.de  leg.  i.  Quamuisia  Ignorabatfoitcmodum&quantitatempatrimonij(ui,&ita 

fubftitutione  muka  lcgata  cxprefla  rcperiuntur,  tamcn  in-  demumvolcbathoclcgatum  Titioacquiri,filocusnoncflec 

tclligunrur  rcpctita  cx  conicdura  voluntatis,  &  quia  fottc  Falcidiz,ficaterorumiegata  non  minuercnttir.  Ergolcga- 

dubicario  fuerat  inter  vctcres ,  idem  refcripto  Imperatoris  tumnondebebitur,quafidcfedlaconditione.  Etquodobii- 

confirmatum  cft,  poft  quod  rcfcriprum  nemo  de  hoc  dubita-  citur  difputando fubtilitcr  nos  non debct  mouere , quia  lutil- 

repotuir.     Ergohic  perindercncrurTiriusad  foluendahic  coniultusfubtilitatcmnegligcrcdebct. 

lcgara ,  ac  fi  ab  eo ipfo  eirent reliiaa ,  in  L  quod  fi  alterutro.&  Cum  igitur  quzritur  quid  lcgstum  fit,  nos  n cglc^a  fubti- 

aliis ,  nulla  eft  fubftitutio ,  nulla  rcpetitio  lcgatorura,  pais  al-  litatc,mentem  tcftatoris  (pcdlari  dcbemus.  H«cquc  *'f»s-(>i'- 

teri  fuccedit cx  difpofitionc legis, propter ius  accre(cendi.  Dc  ij)o»7a,vel «Top« tunc deraura  nocent,  cura  non  conftat dc mc- 

fubftirurioncpupillariqusftiocft.d.l.quifundum.S^.^.vlti.  tetcftatoris.inl.fiTitins.tf.decondi.inftit.  Siteftatoritad'- 

hic.  Ad  hanc  quarftioncm  facit I.  pater  filiam.  1 4.$. vlr.  in  qua  xerit.Tirius  hxres  efto,  fi  Sempronius hzres  crit,  Semproni- 

traiftatur  qutftio  ad  hunc  quoque  locum  pertincns.  Singulas  us  hzrcs  efto,fi  Titius  hzres  erir.Hicperplcxitas  inexplicabi- 

fpccjestcmpusnonpariturnosatringere,&nece(rariiminon  liseft.ideoquctotainftituriocorruit.     Neutcrpotefthacic»            l 

efteas  figillarini  percurrerc,  aggrcdieraur  igitur  uadtatum  cflc,  fiptiusalterhxrescxriteiit.Semproniumprioiadireo-         J 

demodoiegatorum.  pottct.quamTitiusharcsfit.  Etccontra  Semproniusadire          ■ 

Diximus  in  inirio  huius  difputationis ,  cum  quiritur  dc  non  poteft,  nifi  pnus  Tirius  hatrcs  fuerir :  fic  inftitutio  vnius          " 

jCgcFalcidia,  duoinprimisfpedandaelTe  :  vnumcft,vtob-  alteriusinftirutioDemoraninoinfirmat.     Tunccrgohuiul^ 

ferucur  quar  fir  quantitas  ,  quis  modus  pstrimonij  defun-  niodipcrplexirasnoccr,vitiatqneinftitutioncm,vcliegaturo, 

fti.  Alceruraeft,vrcognofcamusraodumlegatorum,nifiv-  cumnulla  rarionemens  tcftatoriscolligi  poteft.  Atquotiea 

trunqueinrcllexciimus,rarioFaIcidiaEinirinonpoteft.  Nam  conftatr»enstcftatoris,fubtiIitatcmhancrciicimus,vtinbac 

tunc  Falcidii  locus  cft,  cum  lcgata excedunt  dodranrem  hat-  fpccie  noftra  fcquimur vctifimilem mentem  teftacoris.  In his 

rediratis.  Ergo  cft  ncccffe  fcirc ,  quid  &  quantBm  fit  in  lega-  exemplis  omnibus  quiritur  an  lcgatum  fit,  an  non,  id  aft,  an 

to.Ex  primo  raultz  oriuntur  qujeftiones ,  quas  hadcnus  tia-  legatum  vtilc  fit an  non? Ao condirio  extitcrit,an  noa  ?  Inter- 

ftauimus.  De  altcronuncvidendumeft,nempedemodoIe-  duiHautcmquxriturquidlegatumfit.  Nondubitaturfortal^ 

gatorum.     Et  multi  quiftiones hic  traftari  lolenr , qux ad  fis an legatum fit, conftat kgatum  valcrc, fed quxritur,quid 

tresprarcipuoslocos  refcrri  poflunt.  Aut  cnimquastitur,an  lcgitumfir. 

lcgatum(it  a  teftatore,  aut  quxiitur,  quid  legatumfir,aut  Etin  primisnotaDdumeft,nihilreferreanret  propria,ark 

quantum  Icgatum  fit?  Solct plxrunque  qu2ri,an  id,dc  quo  a-  aliena  lcgetur, res  corporalis ,  anincorporalis,  rcs  diuidua,ao 

gitur,fit  lcgatum,3n  valcat,  an  non  ?  Cum  cnim  legatum  non  indiuidua.in l.i.$.noD  foIum,hic.  Ccrrura  cft  enim  non  rcm 

vale.-,perindc  habctur,  ac  G  reftator  nihil  lcgaffet.  I.  fi  a feruo.  propriam  rantutn , fi;d &alieoam ,  id cft ,  preriura  cius Icgarl 

lo.hic.  Tcftarorferuum  mcuminftituit,  &abcomihicen-  pofle.§.nonfolum,Inftitu.delcg.l.cumalicnam.i8.Cod.da 

rumlcgauit,  fifcruusiuflumco  adierir  ha:rcditatcro,inurile  icg.Lcgatumenimvtfit^fatiseftaliquidcxbonisdcfundidi- 

eftlegitura.  Namcftcduha:res  ipfefum.mihiautcminuti-  minui.    Legatumenimeftvclut  donatioteftamento  rcliAa 

litcr  a me ipfo  lcgatur.     Si quid  teftator  hxrcdi  legar,inurili-  feu dclibctario harreditatis.l.legatum.  j  6. dc lcg. z.  Siuc igitur 

tcrlcgat,  ficdominoa  (eruo  inutilitcr  rclinquitur.  1.  anfer-  rcspropria,fiucalicna,fiuecorporalis,  fiue  incorporalis  (ve 

uo.lnftit.dcleg.  SimiIeinl.PlaHtius.49.§.vlt.hic.quodfupra  poitcadiciturd.  §.nonfolum)  lcgatafit,  locuseflepotcft 

expHcatum  cft.     Huiufmodi  cft  quxftiodelcgatofubcon-  Falcidix  ,  quia  tunc  infpicimus  an  ex  bonis  tcftatoris  ali- 

ditionercliftojficonditiodcfecerit.ideft,  noncxtiterit:tunc  quidderogatumfit,  aut  diminutura.     Nihilrefert(pecie$, 

cnim  intetciditlegatum,  &perindeeftacfinihil  lcgatumcf-  anquantitas  legatafit,anvfusfrudlus,autresquxinnomini- 

fct.lndetraaatufquxftioinl.quiquadringenta.88.hic.Qui-  buscft,vcliusaliquod,quonomine  dicunturresincorpora- 

dam  quadringcnta in bonis  habebat^id eft ,  trecenta in  num-  les.J.i.de icb.coip.& incorp.Inftit.Hinc oritur quxftio,quc 

mi$,&fundumcentamaureorum.  Eatreceata,quxiaau-  tradlatutinl.i.$.iterofiita.bic.     Teftatoritalegauit,Hxre« 


li  mcua 


meus  Seio  pcnum  djto ,  &  fi  pcnum  non  dederir,  decem  da- 
to,  quaeritiuquid  kgatum/it,  anpcnus,andeccm,  anvero 
vtrunquc  i  Qujd.im ,  inquic  luril.oiilulcns,  putant  dccem 
tantum  in  legaco  elfc  ,  penuiir  vcvo  mcrtis  cau(a  capi,  fi  ha:- 
rcs  cam  darc  voluerit.  Dixi  antea ,  qux  condirionis  impien- 
dxcai.ridantur,  mortiscaufa  capi  ,  quianecfidcicommifla 
funt ,  vt  oftendimas  inl,  nicrtis  caula.  dcmor.caufadona. 
H<cc(ententia  Paulo  nonplacuit,  quia  penusnon  tantuni 
incoadJtione ,  fed  in  difpontionc  cft ,  &  veie  iegata.  Inter- 
eft enim  an  dixerit  teftator :  Si penum  hxres  meus  non dede- 
rit,dcccm  dato,anveco  fimpliciter  ,  Hasrcsmeus  Seio  pe- 
num  daro ,  fi  non  dederit,  deccm  dato.  In  pi  imo  cnim  cafii 
non  poflumusdicerc  legatameircpcnum,  quiain  conditio- 
netantumeft,noninIegato.  Ideo  fi  ba:rosdcderitpcnum» 
Titiuseaaicapitconditionis  implcndi  caufa,  idcft,  mortis 
caufacapioeti;,nonlegatum.     Sed  Paulus  hicconfiderauic 


.///  T/>.  aAdltg,  Falcidiam.  ~         ^gj 

pecuniam  non  dcderir.  CH6J  Ci  pcc;jn?am anrc  moram  io- 
gatarij  nondet,  legatariusdetandtus  ctfinon  tranrmittacin 
hiredempecuniam,  qusfub  ccnclicionclegatafnit,  t.imcn 
tranfmictedegatum  penoris,  quodfcmper  dutaflc!atcli'i;i- 
tur:qma  fcilicec  viuo  lcgatario  k  gatum  pecunii  conditinnale, 
fldquod  tcncbatur,  poft  moramcommiflambiresnonrol- 
uerir.  Ergolegararius  deccmtranfmittercnon  poteftadha-- 
redem.  Legatumcnim  condicionalc  nonpoteft  tranlmitti. 
Hinc  fi  dicercmuspenum  non  efle  in  legato.nihil  tranlmirtc- 
recuromnino,quiahiresomninonihildebercr.£/c«wi^/«>, 
^finott  dedertt.  Hic  occarrit  aliorum  obiedioni,  quorum  fcn- 
tentiararefcllicinhacIegenoftra.Perindeiudicabanthocle- 
gatum,aGfidixiffettcftator:Sipenumnondederit,dscemda- 
to.Non  aniraaducrteban  t  legnt  um  penoris  prxccfli  (re,&  pu- 
tabantpeDumomninonondcbtri.Eoderopertinctl.cnmfi 
ne.i5).quandodiesleg.ced.7>j^«<j/.<r>i«  W0//*fr«/«r.Con 


penura  cdam  indifpofitioncefle.  Non  cnim  fimpliciterdi-       fentitcum  his,  qusdiximus  penum  tautum  in  pra-ftatione 

_:.../! u-.„. /:.-. j.j..:.  j.        j,.^        effb,noninpetitione:nonquodnondcbeatur,fedqundpeti 

non  poffit.  Subiicitur exempium ,  in  quo  non  pra:ce(Iit lega- 
tumpenoris.  Etinhacpolleciori  fpcciecertumeftnonclle 
duolegata,  penusenim  itgacanontft,(edtftinconditione. 
Siccnimlocutus  cftteftatot,Sipenumnondedetir,centum 
dato.  Hai^enus  cxempla  tradidim  us,  in  quibus  quzricur  quid 
legatum  fit:  nunc  fequuntur  cxcrapla  ,  in  quibus  qusritur 
quantumlegatnm  fit. 

Incomputationelegis  Faicidixmaxime  dixi  fpcdandam, 
quantum  legatum  fit ,  &  ad  hunclocum  muhas  teferri  qux- 
Itionesquaehic  traCtantnr.  Huiufmodi  cft  quaftio  dcfcr- 
uirutibuj,qu2indiuidus  dicuntur,in!.i  §  fi  vfujfrudtus.  Si 


xit  teftator :  Hzres  meus,  fi  pennm  non  dederit,  deccm  dato, 
fed  pracceffit  legatum  penus  :  HxrcsmeusTiciopenumda- 
ro,  fi  penum  non dederir,  decem  daro.  Quidam,inquir  Pau- 
l«is,pt!cantomninodcceminlfgatisefrc.pofte3fubiicit,£go 
smemdtdtct,liincontinentihitru  penMmJeluerit.  AitV»u\ns^i- 
dendura ,  an  in  contincnti,  fine  mora foluerir  pcnum  hasres, 
qnia  tunc  d;cetut  f( iluifle legatum :  At  fi  poft  raoram  foluerit, 
aliud  dicendumcft.  lamentm  trttnsfufumejfe legMiumiC^ de- 
temdebert.  H.svetbisoftendit  Pauius,  pcnuminlegaroefle 
ante  nioram  hiredis.poft  moram  autcra  transfundi  eara  ob- 
ligationem  penoris,inobligationcmpccunix.  Quemadmo- 
duro  in  obligacionibus  fa(^i  ,  cum  quis  promittit  infulam 


atdificari ,  antemoramfadaminobligatione,  poftraoram  quis  fctiiitutcralegauit,  quantum  1  gatumefle  intellgatur. 

velut  confufioquasdam  fit,quxdamnouatio.l.obIigatiofe-  Ecquaftioeftde  feruitutibustamptrlonarum.quamierum: 

rc.4  5.§.vlt.deoblig.&a(a.  Qnodfufiusdocuimusinexpli-  Per(onarum,vtdevfafri.(ftij:ietum, vc.ieitin£re,aau.Pju- 

eationel.iraftipuhtus.de  verb.  obligar.  Qnx  difputatioo-  lusrefcrthic  veterumde  hic  qtirft.one  fententijin  ,  vtco- 

mninoeo  pettinct.     Hiccrgopoft  moram  legatumpenus  gnofcatur  quantum  Icgitudilit.  ve(«ies  diccbanc  totumv- 

transfunditurinlcgatumpccuniaE.     Simileeftinl.i.depenu  lumfruftum*ftimanJumclIe.Ariftohjcrcprehcndit,&in- 


Irgi.  vbi  eadem  fpecies cft.  Videtur tamen  aduetlari hts,qux 
hocIocodicuntur,quia,inquit,  inprxftatione  duncaxatpc- 
num  tlle,peti  non  pofle.  At  fi  penus  lcgata  eft,&  dcbetur  an- 
re  muram,peti  potcft.  Pcr obligationera  cnim  tanquara  nc- 
ceflitace  quadam  ciuili  adfttingimur  loluendx  rei  :  Ergo 
hxrts  videcurcogipofleaddandam  penum.  Hinc  quidatn 
«lefcndcrunc ,  penumin  obligacionc  noncflc,  quodraani- 
fefte  falfamcft,  &contrariumeflc  putohisvcrbis,curaait, 
TransfHjum  legtttum  ejfe.  KtSte autcm  dicitut  antc  raotam  in 
obligitionecfle  ,  fedpetinonpoteft  ,  proptcrvcrifimilcm 
volantatem  teftaioris-.cumficdixit :  Hxrcs  meiusSeiope- 
num  dato ,  &  fi  penum  non dedcrir ,  dccem  dato.  His verbis 
f4Ciilta'cm  dat  hxredi  penum  non  dandi ,  atquc  fi  dixiilcft 
ha:tcspenu(ndato,fivoluericdare,  &fipenumd3rcnoIue- 
iii,tuncdeccmdaco.  Ergononexigiturabco.  Poft  moram 
vcro.poftquam  interpellatus  non  lolucrir,  cum  poflet,  tranf- 
f  iridicur  tnnc  hoc  legarum  penoris  in  legatum  quantitatis, 
vndc  &  1. 1 .  de penu Icg.  dicitur,penus in  ptxftationc  tantutn 


quit.Sivfusfrudlus  legatusdc,  nonneccflccft  totura  vfum- 
ftutSumprxftarilegatario,  &  pccuniam  eonomineaccip<.re 
alcgatario:  quiavlusfru(Slus  di'iidi  potcft  intcr  hxredctn& 
legatatium.1.4..  devfufruift.  Vide  Aiciac.x.Iib.:^^*p.cap.i7.de 
vfu&habic.  ConccflStenim  viusftuifttisinfruttuum  acqui- 
firione.  Sicut  igicur  aliarumrcrum  d^^miniumdiuiditur^fic 
dominiuraftudluum.  Partes  habebuntindiui(asinv(uftu- 
ilu,  vtfingulifintdomioi  vfusfuu^ausproparte.  Haspartes 
Accutfius  vocac  quotas.  Egopoflumcettampattcmvfas- 
fru(5tushabetc,  vt  fociusproxquaparte  rantundem  fibiaC' 
quirat.  Vetcres  igitur^quibus  Ati(lodifceflrt,italoqueban<» 
tur  de  vfufrudlu,quafi  omnino  diuidi  aon  poflet,&  putabanc 
totum  deberc  prxftari,&  recipi  pecuaiam  ab  hxtede  pro  Fal- 
cidia.  Dixiantca,  ficorpural£gata(untduobus,communio- 
ccm  induci  incer  legatarios.  Si  communioiQducitut,qailque 
partera fuam habet :  Cotpora enim partiumcommunionera 
inducunr,  quas  vocant  intelle(^uales.l.  feruus  communis. 
$.t;de  ftipul.  icruo-  Dc operis  autem  fcruorum  idem  dici  non 


efle,  nonin  petitione.     In  oblignioneaucem  nihilominus  poceil,fiquisoperasferuilcgauit:operxcnimdiuidinonpof- 

dtciturcfre,  ficutmultaalia  fimilia  rcperiuntur,  quxinobli-  lunt.l.  i.deope.  fer.     FatSaeuimdiuifionemnonrccipiuar. 

gjtionefant,&taraenpetinonpoflanr.    Dequibusdiximus  l.ftipulationesnondiuiduntut.yi.devctb.oblig.  I.  i.eo.cit. 

litaHipulatus.  t  i  y.devcrb.  obligat.  Conuenitintcromncs  Hxres  non  potcft  fatisfacere  obligationi,  quxin  faCiocon- 

q  lantitatem  pcti  poire  ,  &  in  obligatione  eiTe  penura  peti  fiftit,nifi  infolidum  inoneftdifcteca  parsaparre  cohxieJis. 

non  poflcjfcd (blui  pofFe.  Dubitatio  vcro eft,an  penusin  ob-  Igitur  fi  plurcs hxredes  fint ,  &  do ruus  fic  in  obiigatione,  ccfi 

ligationcfic,quoniam  quidam  abfurdum pucanc ,  aliquidin  rertiampartcmdorausxdificaueritcohxrcs.ramen&rcliqu» 

obligatione  efle,  quod  ia  petitionc non  fit.     Sed  mihi id ab-  pars  xque  cfle cius  dicitur ,  quia hx  partes  fepat ari  non  pof- 

(mduin  non  videtur,  & ad hanc  fententiam  proptcr volunca-  funr, ftd intellcdtu  tancum  percipinntur  .1.  Mxuius.de  leg. 2,, 

tem  teftatotis  ducimur  :  buiufque  rei  magna  vtilitas  eft,fi  d.i.ftipulationes.  Idem  de  operis fcruorum  dicendum  cft.icd 

enim  non  deberetur  pcnus  ranquam  legata  ,  non  capc-  dehisomnibuspIcniustra(Sabimus,d.l.ftip'iIationes.^««» 


tcturnificonditioDrs  implcndxcaufa.  Sed  hiccapiturtan< 
quam  legatum.  Simile eft in  1.  fi  pcnum. 24.  quando dies leg. 
ced.quodcapuceiufdcmeftaut^oris,  Paulivideliccc.  Reue- 
rapenus  cft  Icgaca  ,  cum  tcftatot  his  verbis  vtitur ,  Hxres 
meus  Seiopenumdato,  finondcderit,deccm  dato.  Sedfic 
quxdara  transfufio  poft  naoram  hxredis.  1.  obligationum 


necejfarto  exomntbHs,^utfi4ntfa^i,farsdecederedebet.  Pauius 
aitadvcfcrurafcntcntiam,quidiccbanttotumvfumfru(Sum 
prxftandumeiTc.aliquandorecurti.  .^ftimatioquidcmnc- 
ceflarianoncft,  cum  agitutdc  vfufcu(iludiuidcndo,  (edin- 
tcrdumconcingit ,  vttocius  vfasffU(5tus  xftimaciofif  necef- 
faria  propcer  controuitfiam  hxredis  &  legacariorum.fiob 


fere.45.dca(5t.&oblig.videmuscrgomagnamvtilitatemeffe  eara  concrouerfiara  nccefle  fitvidcre  quantam  legatarnfit, 
huimquxftionis.  Namfiantcmoramhxrespenumnonde-  &  id  fieti  non  poflic ,  nifi  cocus  vfusfiuiitus  xftimetur,  vc 
<icrircampotueticdare,pbligatiopenoris  tunctransfufaerit  Iciatur  an  vltra  dodrantem  lcgacum  fif ,  &  eo  vtiiis  e(t  ve- 
iaobligationcm  ,  & pecunia  Jcbebitut  *  quiaaniemotam       terum  fcncencia.  Deliacdiuilioneferuifutumaliuslocuseft 

BB     X 


5 


<I8 


FrancSDuareni  Comment. 


inl.fi  is  qui  quadrtQgcBta.  8  o.  § .  qusEdstn.hic.  Ego  r.-i\  ioncra 
dbcujfupra,  &quoties  locusconimunis  tradarurde  indini- 
duis  obligationibus,  folethic  locusaddLici,  1.  ftipulationcs. 
TheatrumanteconlammationemtotiusoperisintcUigiiion 
potefl:ante  cofummationem  domus,  domus  dici  non  pott  ib 
fidomusnoncft,quo!iiodopotefte(l"cparsdomus?Si  tundas 
non  eft,quomodo  potcft  efleparsf jndi?hi  his  ergo,qui  pro- 
teleufmata  dicuntur ,  fpcdatur  nccefTitio  opcris  confumma- 
tio.  In  aliis  autcin  alia  eft  ratio ,  dc  qua  iam  diximus,  quianon 
poteft  quis dici  pro  parte fua fecifTe ,  cum  pars  indiuif a  fi t  pars 
quota.  Igitur  in  his  rebus,  quae  diuifsoncm  nou  tecipiunr,  nc- 
ceflatioeltveniendumad  veterumfentcntiam  :  totumlcga- 
tum  zftjmanJjmeft  ,  totumque  legatatio  prxftari  debet, 
prctium  autem  proFaicidia  h^f  edi. 

Sed  quxritur,  quasiti  lit  iftimandus  vfusfruftus  ?  Vfuf- 
frudius  eft  legitus  Titid ,  mjgna  incertitudo  eft ,  quanti  ^fti- 
inandusfit,quiainccrramefi:qusmdiu  vivfturusfitlegatarius, 
cuius  mort-e demurn  vfusfrudius  finitiir.§.finitur. de  vfufruc. 
inccrtumeft  qaandiuvfusfrudusfitdmaturns,  videturcrgo 
aeftinaarinon  poire.  Eidc:i5quc  qn^tftio  tiadaturdclegatis 
anauis.Namhuiufmcdiquoquelfgata,  legatarijmortcfiniri 
foIcDt.  Eademquiftioeltdeaiimentisrelidlis.  Alimcntac- 
nim  alimentarij  primum  morte  finiuntur  ,  vnde  qusritur, 
quantihuiulmoii  lcgataiftimanda  fint  ?  Varia  autcmratio 
oftendituth2redi&  legirarioconlulendl,  circum  vfurafru- 
dam,  annua  legata,  &  aiiraenta.  In  primis  poteft  illis  profpici 
per  cautionem.  1. 1 8.  fi  in  annos.  QHmto ampltm »ccef^t, 
r(r^;.Formulicllcautioms,ciiiusmentioiitfabtic.prox.feq. 
Camincertumeft,quantumlcg3tum  fit,  confuletur  hsrcdi 
caiitionireddendo  lcgato,  fi  compectumfuerit,  locumcfle 
Falcidia:,  &  tota  legata  interca  leg.itario  prac  ft-iri  potet  unt.  In 
hoc  igicar  cafu  haic  cautioni  locus  clFe  poteit.Tcftator  multa 
legatareliquit,  acintcrcactera  Titioannuumlegauit  :  inter 
h.xrGdem  &  L-gatarium  oritnr  controuer  fia  de  Fakidia,  qui- 
ftioeftanlegataexcedantdodrantem  ?  Hocdepcndetexeo, 
qyodincettamcft  quamdiufic  vifturus  legacarius.  Sibreui 
mbriturus  fir,  lcgata  dodrantem  non  excedent:  fin  diu  vi£tu- 
rus,comrafiei-.  Obhaucceiticudinem  Paulusaitcautionem 
elL  exigendam ,  de  qaa  tit.feq.  fi  cui  pias  quam  per  leg,  Lega- 
tari.s ,  quibus  pme  legattmi  eft ,  legata  foiuentur,  exatta  cau- 
tione  ,  vt (\  compertum faetit,  plus eis  foiututn cfTe^vt  id fu- 
perfluumreddanr. 

Eodem  pettinet  l.lex  Falcidia.47  hic.  LexFakidiain 
omnjbus  penfiomb  is  locam  habet.  Tcftator  inanncsfin- 
gulos  deiialegauit,  quot  funtanni,  totiuntlegata.I.annua, 
i(j.de leg.aan.  Siforte tor annis  vixerit lcgatarius,  vt penfio- 
nestotannorum  exceiantd.idrantem,&iitlocus  Falcidiae, 
tuncretro  legata  fingulorutn  annorum  minuuntur,quiao- 
ninia  legataminuuntur.  Si  vnum  lcgatumexcedat  dodran- 
tem,  deducitur ex  omnibus  legatis  pro  rata ,  fic &  hic  propter 
penfionem  ptimi  anni  non  crat  locus  Falcid:^,  fcd  decimo 
fortaflisanno  ,  &tuncrctro  minuuntur  penfiones  omnes 
hngulorum annorum.  Idque eft, qiiodair,  In ommb:ufinlio- 
nihttslocumhabere Falcidiam.  Cautioncig.tarhac,potentab 
initio profpioi hzrcdi, £c tunc pocerit  foluerepenfionem fin- 
gulisannis,&hajcratiocommodaeft,ad3gnofccndum,qua- 
tumfitinlegatis.  Cum  venctitiiiesnnnusjproprerquenilo- 
cuseftFaIcidiar,retrodiminutiofitlegatorum.Aliaratiocon- 
fulendi  hxredi  proponitur,l.cum  Ticio.  ff.hic.  Leg.uafunc 
Titiodenain  fipgulosannos,  interhaetedes&lcgatarmmo- 
riturcontroucrfiaan  fitlocus  Falcidia?,  propter  mccrtitudi- 
nem  legati  ann ui ?  Et  ait  lurifconfultns,  fi  mot tuus fuerit  illc, 
cuircslcgataeft,rcscftexpcdit3:quiafitricnniovixcr!t,infpi- 
ciendxiuntpcnfiones  tricnnij  ,  fed  fi  adhucfupctftes  fir, 
quoniam  incertum  eft  quamdiu  fir  vidlurus ,  ludex  fpediarc 
debet.quantipofletvznireilludlegatumannuum,  fivenale 
eiret ,  poteft  adhibcre  arftimationem  lcgati ,  iflimatores 
peritos. 

Ethic  ratio  commoda  eft  tan»  harredi  quam  legatariis. 
AUaratiotraditufl.hireditatem.<f8.hic.  In  PandeiaisFlo- 
tcntinishuius  capitis  ralis  eft  infcriptio,  nAEmilitutJHacer- 
l.n,  »dle^emviceltmam  hireditatum.  Huius  Icgis  vicefimx 
mentio  eft  ticu.Cod.de  cdido  Diui  Adria.toll.  Vcdligal  ctar. 


qucdexhareditatibus  qusexttaneis  defcrebantur ,  caigt  fo 
lebat:dc  quo  vedigah  alibi  cgimus.In  hanc  legem  vicelimam, 
quar  dc  eo  ve6tigali  lat  aerat,  lctiptum  eft  ab  AEuiiiio ,  &  vcr- 
ham  Hiredttatum ,  quodin  vulgaribuscodicibusinitiumefi 
huiuslcgis,  debeteflein  infctiptione.     Initiumautcmkgis 
t{k,Con>pHtationi  tn  aUmintit.  Teftator  Ifgauicalin:cutaTi- 
tio,ori£utcontrouctfia  interharredes  &  legatarios,  proptes 
incertitudinem ,  quandiu  fit  vidlut us  legatarius.     Ylpianus 
quandam  fotmulam  tradidit  compucationis  incundac  buius 
legati :  &  vulc  vt  a  priiTia zrare ,  id  eft,  a  primis  annis  vfque ad 
annum  vicefimum ,  quantita$«limentorum ,  ttiginta  anno- 
rura  computctur.  Si  duos  annos  habet,  fi  tres,  is  cui alimcnta 
icUi^afunt,  computabitutquantitasttigintaannorum.  Ex- 
empli gratia :  Si in  lingulos annos  dena  legauerir,  &  habenda 
fcmehitratio  huiuslegati,iuxcahanc  computationcm  sfli- 
mabiturquantitashuiuslcgati,  extriginta  annis.  Sichscde- 
naannua  perinde  habcbuntur,  acfittecentalcgacacflcnt,ic 
bxc  comoutatioferuabitur  a  primis  annis  legacarij  vfquead 
annumvicefimum.  AbannovicefimovfqaeadanrosvigUiCi 
o6to  habcbitur  ratio  horum  legarorum ,  quanti  futura  eiienc 
viginti  oGto  annis  femel  praeflita  ,  habebitur  ratio  viginti 
0^0  annorum.  Sunt  qui  pucenc  hoc  idco  etle  conftitucum» 
quiaptaefumacurtantocerapote  legatarius  vi(AurusefIc.  Sed 
hoc  falfum  cft ;  Hominis  enim  longxui  fpatium  eentum  an- 
norum  eft.  1.  an  vfusfruiftus.  de  vfuf rudt.  Szi  vtile  putacuni 
veteresccrtamformulam  habere,  quamediocritasquxdara 
ieruaretur,quamuiscxa^enuliatradi  poflet.  Isquiannicu- 
luseft,  velquitres,  dccem  annoseftnatus,prxfumerctut 
viuerevfqucadannosfexaginta,vtplecumquefit.  Igiturma- 
luerunt  veteresaddimidium  rem  hanc  deducere,cumaliud 
conftitui  non  pofTet.     Hoc  intclleifto  cstera  qu^fequun- 
tur  non  funt  obfcura,  proportione  fetuata.  Circa  compxtatt»- 
nem  vfMfruEltu.  Hxc  cft  quicftio.quam  cxpimus  ttid:,':c  rid 
y(tifru<fiuabinitio.  SolttMmesitMmena prtmaettatetVj^^ii ^d. 
Hifcejvcrbis  AEmiUus  mihividcturab  Vlpiani  fenientiute- 
ccdere,nontantumin  vfufru6lu,fed&inalimentis.    Vipiso 
fctibita  primaaetate  ,  vfqucadannos  viginti  herialimento- 
rumcomputationem  tiigiQcaannorum^quanti  videliccc  ia^ 
turafintalitnentatrigintaannorumfareicipriftitc.  i£mil:u9 
vero  vult  hacc  compatationera  feruari  a  primaitatevique 
adtriginta  annos,  nonad  viccfimum  vfqueannumtanttira: 
licecaliquibus  videacuralitcr.  Hjcquecumput?.t!o/£tnii;jii 
ptimaxtatevfq;  adtrigintaanncs.lorg.eftcxpeduijr.lfifpi- 
civult  quancumhoc  aunuumfit  a  primis  annis  viquoadtri- 
ginta annos, Ci quadraginta annos  natus  fit,  fiat computatto 
vgfintiannotum.  PoH fexage/imHm annum.  Exhacfotmula 
apparec  nunqtiain  ampli.-s  quamtnginta  annorum  compu- 
tationem  iniri,  quod  equidem  fpa;ium  exiguum  non  cfl.Ne- 
que credendum  eft, hanc  vcram eflc caxaiionem  vfusfru^u» 
&  ahmentorum,  fed  locum  tantum  habere  in  Falcidia,  idquc 
vulgoreceptumeft.  Namin  redituharum  penfionuna  arfti- 
m.indo,  hiczftimatio  icqua  non  eflet.  S«  Reitubltc*  vfnnfrit.. 
UiulegetHr.     Subiecithoc,quiadevfufru(fiuReipubliczlc- 
gato  maior  vidcbatur  efle  dubiratio ,  quia  non  vidctur  finii» 
poflevfusfrudlus  :   NoncnimmoricurRefpublica,fcdvfut 
frudhiscilcgatus  finitum  ccntum  annis,  quodlpatiumlon- 
giui  hominis  vita  putatur.     Quarri  poteft  de  pctpetui  rcdi- 
tuszftimationc,  filcgatum  fitTitio  &  hircdibuseius:quo 
cafununquamfiniturvfusfruiftus.l.  inannaiibus.ri.Cod.de 
]cg.  Quarftiohxctradaturdc  legatorelifto  Reipublicar.j. }. 
§,itemfi  Reipublici.  Eftlexquac  difficilis  vehemcnteriEfti- 
matur,  &maiotibusnoftris  vifumcftsaigmacfl^c.     Diffi- 
culras  enim  huius  loci  magna  eft  vifa  his  ,  qui  nonintclli- 
gebant  quarnamcflent  vfuc2tricntes,velcentefim2,&alia 
huiufmodi  ,  quarreshodie  notacft,  &illufttataa  viriseru- 
ditis.  Si quis  iutcllexerit ,  qiiac  fint  tricnccs  vfury, hic difpu- 
tationonerit  difficilis.     Oporrct  autem  priusnofle,quifit 
vfuraccntefima.     Egodicsmhocbreuiter:  quiareseftalrc- 
riusloci.     Vfara  centcfima  dicirura  vcteribus  ,  cum  folui- 
turccntefima  pars  fortisfirgulismenfibus.     Idco  ficdida, 
quia  vecercs  folebanc  vfuras  ftipulari  in  fingulos  mcnfes, 
noninfingulos  annos.  Hinc  Calendiccntcfima;  dicuncur. 
{.cenccfimus.48.de  verb.obligac.Cumquiscentefimamfot- 
lis,  idcft,  fingulos  fingulis  mcnfibuspro  forrc  ftipulatur» 

dicicur. 


dfdtiu  ilipulaci  centelimam.  Sic  ccatcfiroa  crit ,  cura  duo- 
dcna  pro  centtim  fingulis  annis  foluuntur.  Patia  enim 
funt.quiaannusconftat  duodecim  menfibus.  Hmcfacile 
eftintelligerc,qu<cvfuraEtrientcs  fint.  Semifles vfuras vo- 
camus  ,  cumdimidiaparsceutefirasfoluiiur  ,  fcxproccn- 
tum  :  fi  enim  centefima  fit  ,  curo  duodecim  pro  centum 
foluuatur  ,  femis  cciicefimz  erit  ,  cumlexprocentumiol- 
uuntur.  Sic  ttientem  vfuram  vocatunt  ,  cum  tertia  pats 
ccntcfimz  foluitur.  Si  enim  ccntefima  fit  duodecim  pro 
centum  foluere ,  tricns  centefimae  erit ,  quatuor  pro  cen- 
tura  folucre  :  eft  cnim  tcrtia  pars  centeilniJE.  Sic  qua- 
dtans  eritjCum  quartapars  centefiraz  foluitur,id  eft,pro  cen- 
tum  tria.  £t  fic  de  reliquis  iudicandum.  Scnlus  igituc 
huius  capitiscftjfi  Rcipublicsinannosfiaguloslegatumfit, 
&  dc  lcge  Falcidia  quiratur  ,  tancum  videbituc  iegatum» 


Jn  Tit.  aAd  leg.  Falcidtam.  ^  c^ 

ditu,  qui  eam  fummam  trlgfnta  annij  conficeret?  Diximus 
fi  quatcrnaannualegata  fiut  Rcipublic.  in  vtginiiquinque 
annis fummam  ccntum  inde  effici.  Nemo  cft.h  is  reJitus  ti- 
nirctur  ,  pon:  vigiatiquiiiqae  aonos  ,  qui  vcllct  fummam 
centumdareproeo,  nempe  vt  quaternaindceolligcrct  fin- 
gulisannis,  neque  iulh  e  fet  allimatio,  q-  ia  harc  ptiftatio 
noncft  perpetua.  Ergo  fi  has  priftar^oaes  tfmpoiarias  x- 
ftimatc  velimus  ,  iftimandi  (unt  hz  prxftatK  ncs  anaaar, 
qux  triginta  annorum  funt ,  tanti ,  quantum  quis  vcilet  pro 
illisdare,  &:pra:ftaripoirent  illi  quatctna  fingulis  annis  vf- 
quc  ad  triginta  annorum  fpatium.  Nemo  tan-.um  aabir, 
quantum  efiicietur  ex  praftadonc  trigmra  .nnis  :  Com- 
modius  cnim  eft,  eam  lumniam  femel  pra;lhii,  quam  pec 
annostriginta,propterinterurutiumquod  ccmputatur  in 
Falcdiam.  Infpicimusiuqucquantifecundumctgionismo- 


quantum  fufficiet  adtantam  fottemconftituendam,  cxqua       rem  poflcnt  vendi  illa:  trginta  annorum  praitationes,  6c 

ttientcsvfurastantaefumma  ,  quania  legatacft,haberipol-       tantieasxftimamus.l.cumTiiio.^  j.&l.in!e"e  hic.  Inredi- 

funt.  Ponaraus  quaternaannualegatacflcRcipubl.quanti       tuveropcrpetuore<acdiciturtantum  vidcrilegaciini,  quan- 

«ttimabuntur?SccundumMarcclhIentcntiam,*ftimabun-       tum/uniciatfortiadcricnesvfuras  colligendaj  ciusiuiimix, 

turcentum,acficcncumlegataeflcnt,quiaadconficiendam  '  '^  •'  •  ■ 

vliiram  tiientem  ,  cx  ccniefimaquaiuorcflent  ncccflatiaj 

EtwJHmmA.  Id  cft,  tant*  (ummar.quanta  legata  eft,fic  cnira 

rciatiuum  £»«/,accipicndum  cft.     Quantam  oportecctfor- 

rcmelfcad  colligendas  viurasttientes  ?  Oportcretefleccn- 

tum:  Ergo»ftimabunturlegataccntura.     Sidcnacflcntan- 

nualegata  ,  quantum  fuffic  ct  fortiad  colligcadam  vfuram 

rricntera  ?  Oportetet  cflc  ducenta  quinquaginta  in  fortc. 

Si  quis  enim  ducenta  quinquaginta  det,  &  ftipulctur  dcna 

annua,  eritquartaparscenteiimx  vlurs.     Sicfiquisvicena 

annua  legaucric ,  videndum  quantam  opottctct  efle  fura- 

mam,  adtriencesconfticuendas.  Oporcetfottcmcllequin- 

gentorum.  S\  qais  enim  quingentadarec  mutuo,&  ftipulare- 

rur  quatu  or  pto  ccntum  vjginci,hanc  fummam  vfurs  vocare 


quarlegacacft  Idcoautcmnondubicauic  Paalusiantieiifti- 
raarcannuum  illum  reditum.qui  perpecuus  c  it,qijata  clt  lois 
tricncu  vfurarumfcu:elprxftita,quiaYacilc  cmptorrtpene- 
tur,  quiemettantihuncreditum,  idtft,  quicnutquatccna 
fingulisannisin  pcrpetuura  praftdncti,v.c;i;um,hotcft,qui 
tantumdarevoler,qu»ntumcolligipotcftex  ptsftationcvi- 
gintiquinqueannotum.  Nonenim  hnitutleuiijperpetuuta 
dutat,  &forrcmillamcfficicin  viginciquinqaeatiais.  Vndc 
tnfpicimus  ,  quantum  fufEciat  fott',  ad  vliitas  tiientes  eius 
fumms.quxlcgaiacft.  Hadcnusdcannuisltgfltis,  dcvfa- 
frudu, & alimentis Ugatis,  nunc alix  ipecics tra6iai;di  funr, 
inquibusfimiliscft  quaciUoin  quibus  qustitur  quanti.:iific 
legatum.  Huiufinodi  funt  condiiionalialegata,&ind  crn 
rcTida.  Si  quisfubcoridtrione  lcgjfrctcencuro,noniC3illud 
mustricnceni  vfuraro.  Igiturcumceftator  lcgauitviccnaaa-  eftaccipiendum,  acfipurtlegafleccentum.  Dies&conditio 
nua,forscrit  quingcntorum :  cum dcna  ,  lorsciitduccnt»-  lcgaturaminuunt,propter  conditionem&  diem.f  plusau- 
ri!m;cumtctnaannua,quinquagintafors  etunt.  Inicditus  tem.Inftit.de at^io.  Ijquiantetcmpuspcticquodammodo 
ereocomputationefempcr  fpedtatur  quantafumraa  poflet  plusdiciturpetcre,quanjiphctebebatur.£rgomultumintet- 
futficeread  vfurasttientcs  colligcndaseius.fummx»  qu«lc-  eft,anpurc  legatumfit,anfubconditionc.I.mi£geFaicidia. 
ft:&excalculohocfiCiledeprchrndipoteft.  Multum       4j.hic.firaileeftinl.circa.  (J^. hic. &l.inquanticaic.73.§.iQ 


Mtae 


fc! 


ajtcfcrtanvfusfrudus  Rcipub.  lcgCTur,anreditus.Vfuf-       dicm.hic.  Hincquairitiirl.quiquadringeiJta.J.vIf.SS.  hic 


frudusenim  pcrpccuusnoncft:  rcditus  vcroeft  perpetuus 
d.l.an.aua.dtannu.lega.  Docuimus,fiannualcgata  fint.aut 
vliufiru^ftus:  quemadmodum  co.-pputatioleg  sFalcidisiniii 
debeat  &  qaanti  acftimati  leguum.  Diximus  fi  legatus  fit 
vfusfrudusjtngintaannorum  computationemfieii.d.l.haB- 
rcditate.  Ac  fi Reipub. legacum  fic in  fingulus annos,tantum 
videti  legitum ,  quancum  fuffi.  iat  ad  vfiiras  tticntes  colligcn- 
das.l.5.§.vlt.  VtfiquaccrniannuacflentReipubliCzlcgata, 

dicemus  ccntum  cfle  inlegato,  acfi  fcmel  cx  legato  ptiftanda 
efltnt:  opotteiet  cnim  centum  eflc,  vt  quacuoi  cireoc  tcientcs 
vhirx. 

Vna  difficulcasreliquaeft.  miium  videtur,  quodm  vluttu- 
<Sbulegato,quinon  eftpcipetuus,trigintaanni  computentur, 
in  rcditu  vero  pcrpctuo  compucenturtantum  vigintiquiuque 
anni.  SiquisenimReipublicx  legarit  quateina  annua,dici- 
muscencumlegacacfle.  Conftat  autemhancfumraamcen- 
tum  confici  polTe  ,  cx  priftatione  vigintiquinquc  anno- 
rum  :  nonne  igicur  abfurdura  eft  rcditum  tempotarium 
pluris  sftimari,  quam  perpetuum  ?  Hic  enim  rcditus  eft 
perpecuus,  quia  lcgacum  relidlumRcipublicaEinannosfin- 
gulos,  eftperpctuum.  I.  a»nua.  dcann.  lcg.  Inrcdicutcni- 
porariofpcaamuscrigincaannos.CJuotundaralcntentiacft, 


Teftatocducentahabebat,  quae  cmnia  Itg  ic,  pariira  fub  con- 
dicions:  extiticcondiiio  puft  aliquantuoi  cemporis.  It*  lumen 
vttxrtdttH.  Certura  tflfa^redi  vigintiquiiique  toifcrecda 
tflccxlegatis,  qaiaducenta  crantuibonis,  duccncahxclc- 
g3cafunt,pioqaarcadebechabere  viginriquinque.  Emmfli- 
tufriiSitu.  Quia  ba:res  lucratur  frudusmedij  ccmpoii^.l. 
quod  de  bonis.l.  mbemus.  Cod.ad  Trt  bcUia.  Eigo  pricct  vi- 
gintiquinque  habebit  ctiamquinquc,quz  ftintma  cfhcittii- 
ginta.  Conftat  igifuitrigtnca  confcrenda  cfle  a  lcgacariis.  Sed 
nuncquxfitur,  quoraodo  hxcconfeiridebe.inc  ?  Qittdam 
putantquinadtnaah  vtroijHt.  Quiaduo  (unclegacarij&pars 
legacata, etgo finguh dcbcnt  quindcna. Idautcrn  verum  noa 
cft.quia  lcgacaharc  paiia  nonfunt,  vbeciuseft  legatum  pu- 
rum,  quamconditionalc.  £;goarquumnonefteospaiera 
fummam  contiibucre  :  Deducirui  enim  Falcidia  pio  lata. 
ExftpttmptirtibtuegoijUAtHor.  Quicpaiiancn  funtlcgna, 
nondcbentfinguli  pta-lUre  quiudcna.  Magnacftaltercatio 
de  haccomputatione,de  qua  multafcripfit  Alciacus.  Alia  fpe- 
cies  eft,  cum  quis  ciedi^oi i  legarit  quod  ei  dcbebat ,  qujricur 
quancumficin  legaco  ?  SidelegeFalcidiaquxricur^&incer 
caitera  ccperiatui  teftaior  lcgafle  quod  dcbcbac ,  an  hoc  icga» 
tumnoccbitlegatariis,  &detrahatur».xhoclegao,&quan- 


invfufrudulegato.&maliisreditibusduplicemfiecicompu-       tumdecrahatur.leg.pnma.§.hqms<r?ditori.     S.lctqusri 

tationera.  Quimfententiamfequor,inl.h:creditatcm.dixi-  '-"-  ^  '-'  '*  ^ 

mustrigintaannotum  tempus  computandum  cfTe.  Vcium 

cnira  ert  in  vfufrucau  ,  feu  aliis  temporariis  reditibus  fpe- 

«aarcnos,  quant«ra  ex  prsftatione  criginca  annoruracolli- 

gipoffit,  quamuis  fotte  vfufrudtuarius  diucius  vi^aurus  fit, 

aut  etiam  brcuius  :  quo  vi  ielicec  rcs  ad  raoderationem 

quandam  rcducacur.  Scd  poft  hinc  computacionem  alia 

eft  compucatio  neceflaria.  Non  enim  illa  lumma  in  trigin- 

ta  prxftationcs  diuifa  aEftimabitur,  ac  fi  femel  przftaretur. 

Quis  cnim  furanwm  eam  femcl  vellct  ptacftare  pto  te- 


cumdebitorlcgatcieditori  ,  an  vtilehc  Icgaium  ?  &potGil 
cffc  vtiic  propier  comraodum  reprffsntationi.^ ,  fi  fortein 
diemdebcbat ,  &tefta:orid  voluerit  priftari  pia;leDtidic. 
Huiuscommodi  ratio  habebicur,  fi  centuni  lcgauctit  pme. 
Cum  centum deberei  in  dicm ,  nondicemus ccncum lautan 
inlcgacocfle,fedjEftiraabiciirhoccoiiimodu»«i  pra:ftaiionij 
boni  viri  arbi 1 1  lo.  A t  fi  1 .  gat Jt id quod  purc debebat ,  nuJlwm 
etircommoc?um,(S.'inutiieerit  iirgacuui  neceiui  raciohabc- 
bicut  in  Fakidia.  Eodem  percinet  I.  f  .hic.  ex  his  qu^ftio  cit- 
iftic,G quis Reipub.pollitirus fir,  lerictuv  ex ea  pollii.atione.1, 

liB     i 


57 


Q  TrancfDuarmi  Comment. 


1 


1  de  DoUicitat  ITcet  alias  ex  polKdtationc  ncrao  obligetur.  non  cogerctur  illud  fidcicommiflum  prafftare ,  quia  hac r*. 

Ouidio-itur f.  WaxitRcipub.quod pollicitus crat ?  S. cxccile-  tionc fietct  vt vltra quantitatcm priftare cogeretur.Idemdi- 

r7?ebui.modumiateftameoto  ,  rapcrfluum  deduceturin  CJturnil.fifundus.6j.hic.  Maiorinhacfpecie  dubitatiocft» 

Filcidiam  & minuctur pct Falcidiara.  Alia fpecics traaatur  quam la illa quam dixiraus. Qddam legauit fundum digflura 

dc  libcrationc  leeata.l.  quod  dc  bonis.in  ptinc.  i  \ .  hic.  Exat  v.ginti  fub  conditionc,  fi  deccm  dedcrit,  vtile  cft  lcgatum,fed 

tit  delibcrlce»  fnquoraultihuiufmodifpecicsreperiuntur,  fiquinquaglnta  dignusfic  fundus  ,  &  conditio  adlctipta, fi 

cum  teftator  voluit  hberati debicotem.  Ex hociegato ,  ficut  quinquaginta dedctit.videtur inntile eifc lcgatum. Scd ait lu^ 

excxterijdctrahitut  Falcidia.LoquituthocinlocoIutifcon-  ucoai\i\ms,P^uleeJfelcgittHm.  Eflbtquidcminutile, fiquin- 

fultusde  donatione  caufa  aortis,  fcdidemdicendumeftde  quagiuta  cfl~cnt  adfcriptaconditioniseaufa,  fedin  fpeciepo- 

iceatis  vtanteoftcndiraus.  Tcftator  donauitcaufaniorti»,  teftefllecommodum.vtiliuscftfundurahabere^quamiuftan» 

vellegIuitdebitori,quoddcbebathxrestanqu3mcxobliga-  ciusatftimationem                               ..     c-             , 

tionc  nireditaria,  quartam  pt  cet  eius  fumroa:,quam  dcbebat  Alia  fpecies  cftin l.cum  paicr.tf o.  hic.  Si  vnas  ex lcgata^ 

leeatarius dcfun«ao.  Fortaflis  cnun  debitor excipici,  &  volet  riis  pctiit  rcM  ab  harrcde ,  hires  iuflus  cft  a  tcftatorc  legatum 

hfrcdcro  pctentcr»  furamoucre,  eique  obiiccre.lcgatam  fibi  dare,  &propter  contumaciam hxrcdis ,  quiiudici non paruis 

cflclibcrationem,  fcdhxres  replicationcin  fadura  cocepta  iubcntilegatumfolacre,iufiurandumdciatumcftlcgatario, 

cum  (ammoucbir.     Lco^auicquidcm  libcrationcmteftator,  &fccundum  zftimationcm  fa6lumalcgatario  pcriufiuran- 

fcdfecundura  verifirailcraeius  voluntatem,  &legem  Falci-  dumitilitem,  d»mnatuseft  harrcsin  maiorera  quantitatem 

diamquarraparseiixslegatidebctuthxrcdi.   Ergononira-  quaminlegatnmcrat :  carcfaftumcft.vtlegataaudafini» 

pcdicturageteobligationehereditatia.  Falcidiaipfoiuremi-  &ha;rcsvolucrit  vti  beneficio  Falcidiz.  Si  tantom  foluiirec 

nuithireditatcra.  Liberationemigitutitadcbemusaccipcre,  legata,  faluaei  manfiflctquarta.:  qu«ritur  igitur  an  noceat 

acfitcftatorcilcgalietliberationeraptotribus  tantumparti-  hoclcgatariis,  vtcxiishacrcspoffitFalcidiam  deduccre  ?  Eft 

bus.     Rctinebit  etgiJouartara  haeresexlegato  libcrationi».  locuscommunisdcpocaarcaufaaccrcfccnte.  Hacredispeenaj 

Inde  quxricut ,  quid  fi  folucndo  non  fit  dcbitor,  cui  legata  cft  caufa  acquititur ,  quando  punitur  contumacia  eius  iurciuraa- 

liberatio,  quxcritviseius  legati  ?  hajcquiftio  traftacurinL  doinlitcm.I.tutor.dcinIit;iur.  Acccdit  hoclcgatafii$,noa 

l^cicnums.^.\\nm.h.\c,TotHmUgtitHmcomputatHr.  Mirutn  quod  pluris  fiatlegatuin  ,  fed  quia puniturcontumaciaha^; 

cftcotum  legatumcomputari ,  cura  folucndo  non  fit,  fcd  "'^". 

hoc fupra traaacum a  nobis cft in l.quirebatur.  Nam  quan-  Alia fpccies eft  in I.  alienus.d i. hic.  cum  plus  ob  ftultitiaai 

turo ad dcbitorcm  attinet,  feropcr diues  habetur,  ctfi  foluen-  harrcdis  folutum  cft.  Teftator  fundum  alicnum  legauit,  hjc- 

dononfit:leg3tacnimcftIibcratio,quaIibcratur.  Nonefto-  reshuncinfinito  prctiocompatauit,  vtcumdateclcgatatio: 

pu5aliquacx3<aione,nonhaberctuir3tioiftiaileg3ti,fiopus  eracfottcfundus  dignusmilleaurcis,  emitcumduobusmil- 

eflet  adioDC ,  fco  hic  retcntione  opns  tantum  eft,  vc  dicitur  in  libus,  quiritur  an  ea  emptio  ftulta  harredis ,  noceat  Icgatariis, 

AxGtX.qaxxfh^fVt.Sedpalijhoc.  Quancum ad  ipfum dcbito-  vttantundem  dcbcat  diminui  ex  legatis  ?  Ec  dicituidcbcre 

rem  atunc-,  nihil  refeican  iblaendo  fit,:n  noc,fcd  fi  a)ij  illud  tantum  infpici  quantumfucrit  veruni  fundipretiuro.vcraquc 

leearetur,  inilluni  legatum  cflet,&:  hoc  legatum nihil  noccbit  a:ftimatio.  At forte  minoris  non  potuic  cmerc  ?  Refpendeo: 

cjEtcris  legatariis.  Infpicimus  cnim  qnanturacxigipoteft:at  hoccafudcbueratha:fcsfoluiflcpretiuralegatatio,cumiufto 

ex<ginihilpotcft:crgocftinu:i!c  legatum.     Alia  fpecies  tft  prctiofundum  compatarc  nonpotuilTct.l.  non  dubium.de 

inUnratioac,  ?o.§.  i.hic.  Curatcftatoriuflicvendcrc,aut  leg-5'  Supetioribusqutftionibus  traftauimuscaput,inqt3o 

emerealiq'.iid,qusriturqu2nturainlegatofit?  Teftatorh*-  quxritur  quantum  legatum  fit :  iudicatur  enim  & cx patri- 

rediiuflitfundum  Cornelianura,quicentumerat,Tinovcn-  monio,&cxraodoIegatorum,portioFalcidiar.  Similisqux- 

dcre  quinqusemta ,  hindus  cft  vcnditus  ,  dicemus  quinqua-  ftio  nunc  ttadabitur  de  contributione  lcgatorum.     Magna 

ginta efic in  ieg  nto ; Lucratur  eni.ti  quinquagiota  ex hac  ven-  hxc  quxftio  eft,  perobfcura & diflScilis,  &  tradatur in I.in  ra- 

djtione.  Jdeo  pcrinde  hoc  legatum  accipimiis  acfi  qvjfnqua-  tione.  $.  quod  vulgo.  hic.     Cura  enira  quaritur  quantum 

gintacflenclcgata.Similecxemplumdc  emptione.  Teftator  lcgatum  fit,  multum  rcfen,  an  lcgatorum  contributio,  vcl 

iufliich2i.edi,  vtcentumcmerccfundutBCornelianumaTi-  confufiofiaf,anfeparatimlcgataconfidcrentur.  Excmplura 

tio.quiquinquagintatantumcrat,  Icgatavidcntur  quinqua-  huiusreicftintabulis  paternis&pupillaribus.     Cum  tefta- 

ginta.  Ccitaigiturcrit  acftimatioinFalLid:a,qualiquinqua-  torfilio,qucmha:rcdcrainftituic  ,  Titiumpupillaritetfub- 

gintalegataciicnt:  Lucratut  cnira  quinquaginta  Icgararius.  ftituit  ,  icgata  partim  a  filio  ,  partim  a  fubftituto  reliquit: 

AlialpecieseftinI.curaquo,§.isqui.j(J.hic.  Siferuuslcgatus  raultum  rcfcrranfcparatira  hareconfid£rcntur,anverocol- 

fic,vcrasnumictatur.  tcftacorinbonishabebatvnumtantum  leda,&confulafint.  Ficripoteft,vtpcrfcfingulanoncxc8- 

feruum  Stichum,  inftituit  hsredcm,  &  fer  uum  Icgauit  Titio,  dant  dodtantcm ,  &  tamcn  omnia  fimul  confula  dodrantem 

&  fideicoraraific ,  vc  poft  tricnniura  cum  manumictcret ,  hx-  exccdant.     Adhuncigitur  locum,  qucm  tradl»raus,quiftio 

tes  vult  deduccre  Fakidiam :  Icgatariusdicit,nihilperuenite  hic  raagnopere  pcrciner.     Igitur  Papinianus  qua;fticnem 

adfccommodiex  colcgato.  Idqucverumeflct.fifimplicitcr  hanctia^at,  d.  1.  inrationc.  vbiintcrprctatur  regularaab 

ciretlcgatusleruus,  vtraanuraittc:etur,fcdlegacuscft  vtma-  antiquistraditam  ,  In  tabulis  patris  &  filij  vnara  Falcidiara 

numicceretutpofttriennium.  Igicutlcgatarius  vtituiintetea  feiuari. 

tcmporisfcrniopera,  &  fic  conimodum  illudei  Icgatum  in-  Dubitatum  fuit  apud  veteres"',  an  in  tabulis  patris  & 

tcI!ig!tur,quodcxoperi$  kiuipercipipoteft.  Eodernperti-  61  j  Falcidia  icmcl  dcttaherctur  ,  quafi  vtraque  rabula  pro 

netl.fireiuus.55.hic.Brciiitcr,quotiescommodumpctucnit  vno  teftamcnto  haberctur  ,  anverocx  vtrifque  tabulisde- 

a^  lcgaraiiumcx  hocIcgato,idIcgatumincelIigitur,&exeo  duccrctur,  quafiproduobusteftamcntis  habercncur.  Cum 

qaanadeducicui.  patet  filiopupillariterfubftituit ,  certum  cfteura  filiofacc- 

A^ii  quacftio  eft,  cum  If  gatur  fundus  fub  conditione  dandi,  re  teftamcntum.I.  i  .dc  vulg.     Quia  enimfilius  eft  impubcs, 

inl.advctcrani.4®.hic.Tcrtatoifundunihabebacdignumvi-  neis  moriatur  inteftatus  ,  inftituit  cihiredcmhoc  modo, 

ginti,  hunc  Titiolegauit  fubconditior.e,  fi  dederit  deccm.  Sifiliusmcusimpubcsdcccfleiic ,  Ticiushzresefto.  Exhac 

Quiriturquantumiegatumfic?  Videntur  tantum  dcccn:in  fubftitutionc  pupillari,  vcluc  tcftamcEtun»  cft,  quodpatee 

lirgato  continct i,  quia  cffedu  decem  tantum  confequitur :  &  fccit  fili©.     Eft  enim  fubftitutio  pupillaris  velut  appcBdi» 

itaraendiciturtotunBinIcgatocflc./»/ofo///»i/i>.  Hocratione  tcftaroenti  pacetni.     Patet  enimfiliopupillaticcrfubftituc- 

circrevidecur,&contianuml.nonam.phas.2<r.deleg.i.De-  renonpoteft,  nifi^mul  fibifaciat  tcftamentum.diia.Icg.i,' 

ccm  dantur  condicionis  caufa  irapIcnJx,  &  fundus  viginti  devulg.  Efthicveluti  duplextcftamcntura,  fcdquiavtfun- 

tantum  cft, lcd d.l.  non  amplius.  non eft inteliigcndadc lcge  quc  vna &  eadcm  forraa& folennitate fit,  vtrunquehabetUE 

Fakidia,ricutharcnoftra.  InlegcFalcidiatocus  fundusvide-  pfovnotcftaracnto.I.patris&filij.zo.devulg.    Habcturer- 

turlegatuscne,nondetrahituiFaIcidi3paitiracxdeccm,par-  govtiunquc  pro  vnoteftamento  ,  in  auo  patct  fibi  &  filio 

tiracxfundo,kdextotofundo.     Hocigiturlocumtantum  hairedem  inftituit.  Inderegulaa  veteribustfadita  raanauit: 

habctincomputationc  legis  Falcidia:.     Aliasfi  Icgatiiscflet  In  tabulis  patris  &  lilij  candem  Falcidiam  fcruari.  Si  cniro 

fundusdignu$viginti,&adfcriptaconditio,fideceradcderic,  vnura  teftamentum  eftj  coofequens  cft  vnam  Falcidiam 

tantuxa 


In  ^lt.  oAdleg.  Falcidianti 


tantum  cfle  in  vtroque.Qur  aUtcm  vis  fit huius  tr guli ,  Pa- 
pinianus  tiicdocet.fed-vetbisadcoobfcutis.vt  nullaslocusin 
lufc  ciuilicxirtimeture(reobfcurior..Q«.i,w/««;«»?j'«^'f«- 
iHSf^Uitkpuptllorcli^afum.  Hisvcib;scJocctvt  .ijacpoteita- 
tem  huius regu!xj&  ciufJem  vfam>  ac  vtilicatem.  Sed  cxem- 
plo  hocdedarandumcft.  Ponamusigiturpatremhabuiirs 
in  patrimonio  quadtingenta,  inftituifle  hliura  impnbetem 
ha:redera,  &abcoduccntaIegafle,  fubfticuiflefilio  Titiutn 
pupillariter,&aTitiototideraiegafle,ideft,ducenta.  His  Ic- 
gatistamafilioquamdfubftitutorclidis  ,  tota  ha:rcditaseft 
confumpta.  Ponimus  enim  tantum  quadringenta  hsbuif- 
fcteftatoreni,qusomniarcperiunturinlegatis.  Filiusextitit 
hxrcspatri,  adiithireditatcni ,  fedadhuc  impubes  deceifit. 
Vndc  hircditas  cx  fubftituticnepupillariad  Titium  fubfti- 
tutum  delatacft.  Qujcritur  anTitiuspoiEtFalcidiamdetra- 
hcreexlegato?  Legatariipetunta  (ubftitutolegatatamab 
eo,qu3m  ab  impubere  relida ,  fcd  exhauriunt  totam  hjcrcdi- 
atcm.-Sunt  enim  quadringenta  in  legatis.  Quaftio  ex  hoc 
dcpcndct,an  contributio legatorum  admittenda  fit.  Si dici- 
mus  eam  admittendans,  illa  omnia  Icgatain  vnumcollcda 
dodrantem  excedunt ,  ideoquc  dctrahetur  eocaiu  Falcidia. 
Scdiinon  contribuantur ,  fed  fi  fcparatim  fpecSeturj  quan- 
tumafilio ,  quantumafubfticuto  ritIcgatum,noneritlocu$ 
Fakidia:.  Quiacrgocontribuenda  funtlegatapropterregu- 
lam  a  veteribus  fraditam,detrahetur  Falcidia.Quarauis  enim 
paternumteftamentumfit  &pupilIare,Jtficduo  lunt  lefta- 
mcnta,fi  quis  ea  fepararira  confidcret ,  tamen  pro  vno  tefta- 
nientohabentur,&ita  dehislcgatis  iudicamus,quafi  codcn» 
teftamentoeirenttelifta.  ContritiHtioniUcus  efi.  HicPipi- 
nianus  loquicur  de  contributionc  legatorum,quodtamctn 
verum  fit,  &confentaneum  rcgulx  veterum,  tamen  habct 
dubitationem  ,  &abfquefegula  illafacilccontrarcfpondcti 
poflet.Gontrah2redcmenimfacithscratio,qui3  (vt  Papi- 
nianusairjlegatareliftaafilioimpuberc,  vtquodlibet  acsa- 
lienura,debentur.  Atqui2salienumintcgrumfoluitur,ne- 
quc  deducitur  Falcidia  :  Ergointcgralegatafoluendafunr, 
quxteftatorreliquitabimpuberc.  Dcberi  autem  illalcgata 
vtquodlibetisalienum.ficoftcndo.  Patcrharredemfilmm 


17* 

dant :  fi  filius  vereatur  ne  fit  locasiilquando  fubftltutioni,  id 
cft,ncexiftatcondicio,&debeanrurrcgatarelidaifubftitu- 
toi  oluct  qu«dcmlegataimpubes,fedex3<aacautione  cauc- 
bit  legaranus,  fi  locus  fuerit  fabflicutioni  &  Falcidia; ,  ie  red^ 
ditutumquodacceperitfupradodrantcmbxrcdicatis.  Hoc- 
qucdiciturdi(a.i.,.§.ioterdum.  Ratiocft,quuf5  ab  vno& 
eodem,qua:dam  pura.qu.^dam.fub  condjcionc  cflent  relida, 
n  legata  pure  folacrcntur ,  cx.gerctur  caucio.d.  I.in  quantita- 
te.  ^^fh«calialcgatainteil,ganturpure,aIiafubcon(iitionc: 
trgoeadem  cr.tratio.  Quod autcm  obiicimusleguarel.a:» 
at>  irtipubcrc  Jebcri  tanqaam  a:s  al.enum,&  cx  src  alieno  ni- 
b.l  Jcduc.  veram  cft,  fi  (ubftitutus  nullis  legatisgrauatus  fit, 
vci aon pl.jnoi:  :i.ji cxced.inc dodranrem.  Aliud autcm hic 
accidic :  Nmi  eci.ru]eg^.t;.i!ubftituto  reliaaerant.quocafa 
non  fim,>^,c.: er  Jrccn J,im  eft,:il,le^at3,tanquam  <;salienum 
dcbeti.  N.im  hne  caut.oncnon  poHuntlegatariicxiPercilU 
)egataabimpubefeScdidquoddiamusdc;erea'.ieno,tunc 
dcmumverumeft,finuliaic3atafintiehctaafubftituco,vcI 
nonpluraq,iam  pcr  Falc.dial.ceat.Scd.alcgata.qu^caiub- 
ft.tuto  tclida  funt,  in  tclliguntar  relida  ab  impubcre  (ub  c6- 
dit.onc.&tuncqucqueconmbutio  nccc.TarJaeft.  Idciuc- 
n.m  u,d.C3mus  eo  ca(^,ac  fi  vnum  tantum  h^edcm  infticuif. 

iet,3Cabcoqua:damlcg;afletpure.auadar#"  Kr  „j- 
■vr,/-,/,!.  ?  6       '^r"^~  >quaQa[m..Dc..,nditione. 

intabul.spatfis&hliivnam  Falcidiamferuarircucn.re  p6t! 
neubft.cucusquicquamrct.ncat,vtnondefrahatFalcidiara 
exIegatis,(cdvtquarcafuaffaudetur.Patcchabcbatqu?.dfin- 
genca in  boni5,i  iftituit impuberem,cui fubftituit  Titin.m  pu^ 
p.Uaritef,  legata  multa  rcliquit  a  Ticio :  filiu5,  qui  hxres  ex  ti- 

tKpatr,s,con(umpfitpati:i.noniump3cris:diminut.ieftIi?ie- 
d.taspatns,rubftitutusnihiIominus  iegataa  ferehaaf-hier» 
«nihii  rctmebitproquarta.Nam  fccundumre^.ilamvcte. 
rum  vtrumqueteftamentumpro  vno  habetut,nonicpata- 
t.mhabcturratiot^ftament.patfis&filii.  Er,\ko  fpcda  uc 
tepusmort;sp.ternstantum,quotenporefufficcbath«re- 
reditasad  quartam  hireditatistetinend  .m ,  &!eg^tafoluen- 
uenda.  Sihliuspoft  mortcmpatris  diminu,.tpurimo-iium 
patris,non  habeb.turratio  mortis  filii »  fcd  ccn-,uof f,  mc rri* 
paterni.  J,.^  duob.teftamcntis  habercmus  pactis  ttftimen- 


inftituit,Iegauicabeoduccnta,filiushsresexcititpatti,non  .  .^,..........:.,^,.- 

fuit  gtauatusvIrradodrantcmhxrcditatis.-Ergofiliusdcbuic  "!"''P'^'^^'^e'"rq<ioquctcmpusmorrisfiiii,n,:.n  tan- 

ilIaIegataintegra.Noncnimab  eo  Icgatafunt,  nifi  duccnta,  |"™.P*"";  Qiif'dprobabiIitcr  fortedici  poterat  ante-egi,- 

&teperitquadringenta  inhireditate  :  Ergodebuittotailla  ^"""f^avctetibusconftitutam.  Ergoquodfupra  d.ximus 


uni 


in  leg.m  racone.  30.  hic,  ScS.quanriras.Ioftit.co.ipcdandu... 
tcmpusmortis.cumquarratutdcmodo  Icgacorum  &  parti- 
monu:  Iditadebcmusaccipete.vtetfiduplexfic  teftunen- 
tum  ,deft, inftitutio & fubftitutio.patris tamcn  monis tein- 
pus(pcaetur,proindeacfifoIas  pater teftamentum  fecilTet, 
i^e^vibr,geplushabeatqtiartapau.M  h^yednatis.  His verbis 
1  ^P'n"nusoftendit:ficutnonretert,  andiminutum  fic  oa- 
tnmonium  a  fiIio,poft  mortcm  patris,  ita  nibi!  refert  an  idem 
patrimonmm  ficaucaumpoftmottcmpatiis,  fiucfiliusauxc- 
nt (lucdinunucritbonapatris  ,  eorum  nullahibetur  ratio, 

i,uvMua...v..(i..-, ^ -^ — -...,  -w.       J-'='°^"'?  «^  Falcidiam.     Sempcrenim  tempus  morcis  tc- 

codemteftanientoeffentrcli(5ba.  Inhoc  enimcafu.qiiarre-  "«or<s ipeaatur.  Indcfi  quid  auaum  fueric  ,  ceditlu- 
linquuntur  infecundistabulis,  fubconditioncintelliguntur  "on^redi.did.l.m  ratione.  Siquiddiminutum  fir ,  damno 
reli<ftaintabulispatris.  Secundnmeiuepnerateuenire.  Hxc  ijajrcdis cft.  JPonccrgolocumfuiflreFalcidiar.temporcmor- 
vetbacxplanationemdefiderant,  fiponetemuslcgataquac-  ti*  "'°''"''^°3'^**^.poftcaeflebonad)l;gentiafiliih?redis, 
d.-itn  putereli(aa,alia  fubconditione,ab  vno  &eodem,Iega-  it*^^  ^""'^^'^'^'""^'auftiusfitrepertiJipatrimonium.  hic 
taputafoIuereniurintegra,fedcautionedata,iuxtaedi(aum  ^^^'^^""""^""^"'^'^^^'^^'^'^^^'■""'JumrcguJirntraciita.vc 
pcxrotisjcuiusmentio  cft  titulo  proxirao,fi  cui  plus  quam  ^^^'^'"''^^"''"^'^'""iquodreliquitfiliuSjfuffi.iat  sdlcgata 
petleg.FaIcid.ExemplumproponamexI.i.$.interdum,&l.  ^^"^"^^'"'"'^'^'^'^''ominuidctrahatFalcidiamfubftitutHs» 
in  quantitate.7  3  .§.fed fi  lcgata.  Tcftator  quxdam  legata  pu-  qu'a  F^cidii  locus  crar,  cum  teftator  morcretur ,  cuius  ccm- 
rc  reliquicqujE  dodrantem  h(jreditatis  non  excedunt,  aliarc-  porisfolum  rationem  habcmus,  quafi  vnum  tantum  eflet  te- 
liqmt  fub  cond:tione,qui  Icgata  confufa cum  puris ,  dodran-       ftamentum.  QHidergofinonfufficiatpupilli.  htredttM tegatus^ 


legata.  DelacaefthaichircditasTitio,  impuberefilioitior- 
tuo ,  debct igitur  Titius  haec Icgata  fine  detra<^ionc  Falcidiar. 
Quarc  ergo  non  foluit  integra Tcgata  cx  perfona  filii,  cui  fuc- 
ccilii-'  TamenprtptereA,<jutficur}distaMutrelfnaJuNt.  Hic 
vidcntuipugnaatia  eflb,vt&  quidamputaucruntcontribu- 
tionilocumefle,&nihiIominusdcberi,  vtquodlibet  acsalie- 
num,Iegata.  Sed  captare  nos  non  dccet  vcrba  lurifconfulti: 
Senfus  cnim  eorum  hic  eft.Quamuis  alias  legata  a  filio  impu- 
bere,vtquoduisssalienum,debeantlbIuia(Qbftituto  :  ta- 
men  hic  ratio  fuadet  &  rcgula  a  vctetibus  tradica  ,  contri- 
bucndaeflclcgata,  corumqueitaracionemhabendam,  acfi 


tem  excedunt :  (cd  inccrtum  eft,an  fit  cxtitura  conditio,  hoc- 
qucpendetcxeuentufuturo.  interim  Icgata  pura  foluithar- 
tes,fedlef  atariuscauet  ferefticucurum  quod  plus  accepiflet, 
hconditioextiterit,  qua  alter  Icgatarius  legatum  confequi- 
tur.  Hsccautiointerponiturcti3minhacfpecie,quamnunc 
traiStamus.Cumtcftator  impubeteminftituit,  eiquefubfti- 
tuitpupillatiter,  legarareli(5ta  i  fubftitutointelligunturreli- 
(fta  fub  cooditione  ab  impubcf  e  ,  fi  fubftitutioni  locus  fit. 
Quoniaracredituridemreftamentum  cfle,&perindchabe- 
tur  hic legata.ac fi  ab  codem  cflent  rcli(fta.  Vnde  fi  legatarii 
peuQt  afiu©i8?puberclcgatapura,qu«  dodraiitc non  cxcc- 


c«»»/)'»"'*'y»/««^'^-Qn.o«J  prius  dixerat,  de  diminutione  bo- 
notum  ,  nuncapertiusexplicat.  Explicatenimhsc  verba, 
Setundum  ejUApoterit euenne.  Tanta  autem  hic  eft  breuiras 
vt  magnara  obfcutitatcm  pariatiisqui  non  fatis  attentifanr» 
Huiufinadifunt  Papinianiplcraque  omnia :  in  eo  cnim  fem- 
per  plus  reruni  eft.quam  vcrborum,  cu  in  aliisintcrdum  plus 
fitverborum  quamrerum.Patris  hatreditasfufficiebat  lega- 
tis.patcr  habebat  quiDgen  ta  in  bo  nis,ea  funt  con  f  umpra  poit 
mortempatrisafilio  ,  vtlcgata  (blui  non  poflint  ,  an  id- 
eo  quadrantera  deducere  polfit  fubftitutus  filio  cx  lega- 
tis  .'  Nonpoterit.  Piminucio,qua:poftmortcratcftaori« 

BB    4 


■57 


franc.  *Duarem  Comment, 


acciditjtd  dainnum  haredijpcttinct,  ic  ita  ftaudabituf  qua- 
dtantcfuo.fccundumregulam  vetcrum,  inteftamentopa- 
tris&filiivnamFalcidiamferuari.  Hic  non  aliter  fpcaawt 
tcftamcntum  filii.ac  fi  eius  tcftamentum  eflet  pattis.  Defuo 
^uadrante  nimimm  dabtt  fHbflttittus.  Occurrit  obic6lio- 
ni,excocnimquoddicituf,de  luo  quadrantelegata  foluere 
fubftitutum  debere,  nafcitur  dubitatio.Legata  enim  non  de- 
bentur  vltravircspatrimonii.d.l.i.§.fiisqiii.  adTrcbcl.  Ra- 
tio  iuris  no  patitur.vt  vltf  a  vircs  pattimonii  legata  foluantur, 
Lex  pcrmittit  quadrantem  dctrahete,  at  hic  dicitur  non  tan- 
tum  quadrantcm  non  rctinefcfubftituti3,Ied&  dcfuoqua- 
drantc  lcgata  foluere.Imo^longe fupra  quadrante  tenebitur 
inhacfpccic ,  quiahajreditasctatfolucndotemporcmortis 

Eaternar.  Diminutio  cnim  poftea  fadla pertinet  ad  damnum 
zredis:  Nara  ctfi  nihil  omnino  lupeteiTet ,  tamcn  hires 
adl£gataintcgra  tcnebitut,  tcmpus  enim  mottis  tcftatoiis 
infpicimus.  Rcfpondet  igitur  obiedlioni.  Legata  vltra  vi- 
tcspatrimoniinonfoluentur.  Cumtnhacparteluris.  Nos 
parernumtcftamcntum&pupillareinhacpartc  luris  prov- 
nohabemus.  Verumautemcftvltfamodumhxreditatis  le- 
gata  non  debeti.  Sed  cum  de  modo  illius  patrimonii  quaeri 


quam  patrimonii.  Species,  de  quahicquxriturhsccft.Te- 
ftatof  habebatquadnugentainbonis.filiumirapnbetemin- 
ftituir,nec  eum  enctauit  legstis ,  vt  in  fuperiori  ipccie.fubfti- 
tuitpupiiiariieffilioimpuberiduos,Titium&Seium,fifiliuJ 
impubes  dcccircrit,  vnum  ex  lubftituiisTitiura  oncrauitlc- 
gatiSj&  legauit  ab  eo  duccntaisb  altero  nihil  Iegauit,aut  tan- 
iumnonlegauit,vtpoffitlocus  ellc Falcidiac :  Quxritur  aa 
Titiusfubftjtutus,aquoduccntafuntlfgaia,pofiuexpeifo- 
nafuadecrahcreFalcidiam,  fi  hireditasexfubftitutione  pu- 
piliari  dclata  fit  ad  eum  ?  Legatani  petunt  Iegata,id  eft,da- 
centamortuoimpubete  ,  TKiusvultdetfaheceFalcidiam, 
quia  exhauftus  fi t  eius  fcmis :  i  ota  cnim  hxrcditas ,  quas  qaa- 
dringcntorum  eft,dclat4  cft  ad  daos  h«redes,fic  (emis  ex  h^- 
reditatcadvnuiaqucmqucpcrtinet :  quairicur  ancxpcifo- 
na  fua  poflit  detf  ahere  Falcidiam.''  Etfacilt  <juisdtxerii  tonfe- 
fuenter.Hi^c  dicunturaPapiniknodifputando  vtcauiamaf- 
feratdubitationis.  Vidctut  hic  Falcidia  non  pofle  detrahi 
confequcnter,his,quarfupcriusdi(9a(unt.  Ttiacnim  hic 
confidcranda  funt:  Primum,  quod diximus confundendum 
cfte totuoi  patriraonium,  cura  dc legc  Falcidia  qua:r«turi,  & 
totius  affis  rationem  habcndam  non  feiBiffis,  qui  pertinct  ad 


tur,iempusteftatofis  infpicicur.  Qupdquc  ad  hoc  tempu$  vnumexiubftitutis.Infupcriorifpecictempus  rnortispatci- 

tefpiciamus.oiRnditlurifconfulcushis  vcrbis:^«««/f;ir<»»'J  '^*'l'*>™u^<pe<^anduracfle,qua'ntumfueritin  patrimonio 

fubcondttionereli3atntelliguntur.Si\egit3.K\\(k3.imiy^axx.\va.  t=ftatoris,&totumpatrimoniumconfundcnduas.S{habe;- 

ab  hactedc ,  pattim  a lubftituio  pupillariter,perinde  ca habe-  tur ratio  totius  affi"s in hac ipccic ,  non poterit  detf ahere  Fal- 

mus,  ac  fi  in codcm  teftamento ,  videlicet in  teftamcnto  pa-  cidiam :  licct  cnim legata cxcedant  dodrantem  Titii, qui ad  i- 

tctno,circntreli<aapartimpure,partimfubconditione.  Pa-  P^"™pcrtiner,tamcnnoncxccdiintdodrantcmtotiush3Bit. 

tetnumcnimtcftamentum&pupillateinhacpartelurispto  ditatis.   Ponimus  cnim  quadtiogenta  fuifle  in  h^redicatr, 

vno  habemus.  temparc s.ortis  tcftatoris,  & abhoclcgata  rantum  foiil.  du-' 

Cocpimusexplicarc  locum  difficiilimum  de  Falcidizde-  ccnra;   Falcidiaflocusnon  erit,quiaplusnoncft  legafur:, 

traatonc  extabulispaternis&pupillaribus.  Cumpatcrfibi  q'i«"perlcgeniFaIcidiamconfticutumfit.  Secundoco.fi- 

tcftamentumfccic,&filioimpuberi,idcft,  filiopupillatiter  derandumh/c  cft,quod  pupjllusnon  detraheret  Falcidia!, , 


fiabcoeftentlcgataduccnta.  Ec  diximus  /pcaandam  efi^, 
perfonam  pupaii,&  porinde  habecda  cffelcgata  rclida  a  fub- 
ftitutoimpubercacfiabimpuberecflentrclicaa.Idfifacerc- 
mus,inhaclpecienonbaberetLccuraFalcidia.  Quomodo 
igiture«peifonafuapoteftfubftitutus  detfahcre  Falcidum, 
curajpupillus noapoiTct.fi  ab co ididta  cirtnt ;  Tcttio  hic 
confiderandum.fivnustantamefl^ecfubfticutus.nondetra- 
herct  quartam.  Idque certum  eft ,  fi  tcftator  in  hac  fpecie  fi- 
humhitcdcraiflftituiflec,  &Titium  ci  iolumiubftituiiTct, 
&lcg3flctaTitiocentmn,TitiuscafiuedimiDutione(olue- 
tct.Arquinonvidetufmaiotcfleratioinduobusfubftitutis, 
quarain  vnofubftituto.  Hsc  demonftrant  non  finc  caufa 
dubitatum  fuifteinhacfpecic.  Sed  tandem  corcludic  Papi- 
nianus,  vcrius  cflr  quartam  ab  co  detrahipofle ,  pe.inde  ac  fi 
inftitutui  eflcr  in  primo  gradu  a  ceftatore.  ^tauefittapatns 
hartsext>iifet.S\  duofubftituti  Titius  &Seius  h^redes  extitif- 
fentpatri,  ficut&pupilIoextitcrunt,porui(ietdetrahi  Fal- 
cidiaabeoquigrauatuseft.idquc  fupra  diximus  in  1.  fingwlis 
& §.& cum quasfitum. Inftit.eodem. Sihsres  duos cx  *qui« 
paftibus  inftituilTet,  &vnumIegatisoneraflct  :  cnerarus 
quartamdctrahit,quiafcmisciusnonfufficit,adin:cgrale- 
gatafoluenda  ,  quamuis  totahareditasadfolucndum  fuffi- 
cct  et.  Non  habctur  ratio  fcmiffis  altcrius,fed  ciu  s  aquo  lega- 
tumcft;ancaparsfufficiatad  folucndalegata  integra,anca 
cxcedantdodrantcmfcmiffisillius.  Non  cnimci,quione- 

museft,proficitquodnofitoncratusfcmiscoh«rcdis,quia 
exconihilcapit,  quamuisiufficiatadfoluendalegata,  vnd 

-,  .  .  ^'«'^''nujtantumpartem.qua^pcrucnitadlcgarariumooe 

rumcompleditur.  Non(tjfficir,vtcognofcacur  modus  pa-  ratum.  Vndc  Papinianusait ,  pcrindc iudicaodum  efledi 
rrimouii.fedoporcctcognofcatur  modusquoq;  legacorum.  duobusfubftitutisinbacfpecie,  atqucfiteftatordirede  eo 
Fieri  poteft.vt legata  relidain  tabiilis  primis.fi  pet  (e  cofide- 
renrur,  nonexcedancdodranteT>:finiiliter&Iegat3,quara 
fiibftitiKoreliilafunt,  fedficonfundintur  fimul,  excedant 
dodnnrem.  Att  ergo  illa  conrribuenda  efle  in  vnum,  tanqua 
vnum  eflet  teftamentum.   Hocqaecftquoddicifiirin  hoc 


fubftituit, diximus in  illis  cabahs  vnam  Falcidiam feiuati,  fe- 
cundum  t egiilam  a  vereribus  tt aditam ,  cuius  vim  fitam  efle 
diximus  in  duabus  rcbus,  primum  in  contt ibutione  legato- 
rum.  NamobeamFalcidia  dettahitut.qusalias  nondetra- 
hef  etut  &  quamuis  pupillus  non  patuetit  detrahcrc ,  tamea 
fubftitutus  dccrahere  poreric  ,  quiilcgata  icaconfulado- 
drantcmexccdunt.  Alterura  inquo  pofitavis  illius  regula 
cft  confufio  patriraoniijfi  poft  mortem  parris  ani^um  vel  di- 
nutiamfit.nonfpedtamusquantifuctic  poft  tempus  mortis 
pupilli.Icdparris  ficvnaraarum  FalcicLa  imputitur  inv;ro- 
quc  teftamento  Hic  bteuiter  traduntur  a Caio.Lin duplicib. 
7i).hic.Qupdamraododuofeftamentac(revidcntur,ciirnfi- 
lio  hiredi inftituto  fubftituit  pater pupillariter.  Intcrpreta- 
tur  Caius  quod  dicitur  didt.l.in  quantitate.73.hic.&  §.quan- 
titas.Inftit.eo.fpedkandum  efle  tempusmortis  teftaroris ,  fi 
quqramus an  fit locus  Faicidiz.  At hic  vclutiduo  funt  tcfta- 
toies ,  &  licet a  patre  fiac  vrrunqae  teftamentum ,  tamen  pt 
rer  facir  tcftamencum  nominc  filii.  itaiquc  profilii  teftamen- 
rodebechaberitanquamafiliocfletfat^um.  Nihilcnimrc- 
fcrc  annosaIiquidfaLiamus,annoftronominc  alii.  Scdha- 
bitat  pro  codem  teftamento  vtrunquc  nempe pro  paterno, 
&ita vnatantumFalcidiadcducitur.  Principalitercnim agi- 
tuf  de  patcf  no  tcftamento,  cuius  eft  acceffio  filii  teftamentii. 
l.patt is  &  filii.de  vulg.  Ergo  fpeiflatur  tempus  mortis  parer- 
nar,nonfilii:  fiquid  diminutumfucrit  poft  mortempatris, 
damnum  hzrcdis  eric,  ficut  fi  lucrcrur aliquid  ,lucro  harrcdis 
ccdet.d.l.inrations.hic,S/«*af*/^^rfW^«<er<»w«/.  Hoccaput 
vtranq;  qua:ftionem,&dequancicatcpatrimonii,&!egatO' 


e 

ooe- 
e 
eos 


capitequodcccpimusinterpretari,  legata  reli(9:a  a  lubftitu 
roimpuberi,  viderilcg.»cafubconditione,abip('>impubere. 
Eodemq; modoficcontriburio,  acfieodcm  teftaniGncoIe- 
gara  teiiquiirct,  pure ,  nlia  alia|'ub  conditionc. 

Sequitiir§.5«_yf//oy«Oi5(«o/.  innoftral.itjratione.  Sequens 


inftituiflet.  Id  cum  confticutum  fitdc  duobus  l)iredibus,qui 
in  primo  gradu  (unt  inftituti .  &  eadcm  fit ratio faorum  fub- 
ftitutorum,  ad  quos  pcr  pupillum  hacrcditas  pcrucnir  a  tefta- 
toretelitaa  ,  ie(achoclocodicit,quartameirclinqoendam' 
cflc.perinHe  atque  fi  ita  parris  harrcs  cxritiirct.  Sequitur,  rt 
enimtf^sp^tris.,  Ci contnbntio  le^attrum.  Ncn  pucoin  toto 
lureciiihohkuncreEri  lo(umc(Ic:in  codJccNorco  fic  le- 
gitur, 'o'/ f ;?/,»<?/-;//;>«?,-,/. Invulgatiscodicibuv  I  gfcr,  Opet 

/>4m/.ErficlegicuiinFiorcntino,quxlca;o&mihipl.xer, 
quamuis  h.iius ioci  leitio  mihi  fufpefti  fic.  Videtur  «n.ama 


^  locxiititexhis.quianobistradtatalunt^upetii  ricapi-  quoddmv.  lTr;,prjcierti.niijsquinonnorunto.tr.ii'.fcnber.di 
te:  cumdicimus,lnp,tris&  fili-  teftamento.vnamFaicidia  quovtirur  \?^^m^j,Vin%,Opespatris(Sccnt.!b'^no  H.fc  verba 
fciuaii,idquep£rtmec,tara  ad  contubutionem  legatorum,       ficinterprctor,  quafi  gccurrat  obie<aioni ,  qua;  fumi  po- 

teftex 


tcftexfaperioricapkc.clrcafegaUmvetcrutn.Hisenimvcr- 
bis oftendic  Papinianus  rcguUtn  illam  locnm  pon liabere  cu 
pluresfuntfubltitucipupiilojicdcun»  vnustantumcftfubfti- 
tus.     Nam  cum  plurcs  iiint  (ubfticuti ,  &  vnus  eft  oneratus, 
aiter  non,  in  fingulis  hsredibus  compuraturFalcidia.  I.in  fin- 
gulis.  hic.  Ergo  neccfle  eft,  inquit ,  quod  fi:pra  diximus  cir- 
ca  rcgulam  a  vetcribus  traditara,  non  inteliigi  de  duobus  hx- 
redibasfubftitutisintabulispupillaribus.   Opes  fatrts.  Hoc 
eftquoddeopibaspatris,  fetipattimonio  patris,&decon- 
tributionelegaroruminfuperioricapirediximus  :  Deviro- 
quc  enim  locuti  fumus./««/<;.Id  eft,  ex  regula  veterum,  in  qua 
interpretandanuncvcrfamur.  Opespatris.  Regulavetcrum: 
psrtinec  ad  opes  pacris,id  eft,ad  patrimonium  paccis  ,&  lega- 
torumconcributioncra,id  fupra  explicauimus.  Quxricnr 
enim  de  opibus  patris ,  fi  audar  vel diminuts  fint  poft  mor- 
tcm  patris.  de  contributione  legatorum  diximus  legaca  con- 
tEibuendacamin  primis  tabulisabimpubere  relida,  quam 
mfccundisafubfticuco.  Echxcomniamanancexillaregula 
anciqu3,&  eius  regulx  vfus  in  bis  cernicur.Ergo  vc  hoc  verum 
eft,inquic  IurifconfuIrus,icapluresfubfticuci,&c.y^^«»/f//f- 
Rttm  InftttHtioms'   Sicut  hxc  vera func ,  inquit,qui  diximus 
^de  opibuspatcrnis  a  concribucione  legacorum,qu;  originem 
capiunc  ex  vererum  regula  fi  vnus  cancum  fic  fubfticucus ,  Ita 
flHresftfbJlttHttfKbdit^aperfinapupilli.    Hicinquic, non p«- 
teftlocucn  habeieregula  anciquorum.cumplures  lunt  fub- 
fticuci  pupillo,  vc  propoficum  eft  in  (pecie ,  quam  cra(flamus, 
id cft, quamuis reuera hi  duo haredes.  Ticius & Seiusinfti- 
luci  non  finc  in  primo  gradu,  fed  fubftituti  pupiIlo,camen  rc- 
uocandiluncadinrel!eiluminfticutionis,pcrinde  eft  deillis 
iudicandu.acfiinprimogradueirentjnftituti.  SnhdiiEla per- 
jS»<j/»«;;»//<.Qu,Tfi  pupillusinfticucus  no  ellccin  noftrafpecie 
cft  infticucus  pupillus,  fed  camen  hoc  ica  accipicur,  ac  fi  men- 
lio  pupilli  non  ellec  fadla.  Conftac  fi  duo  a  pacre  f uiflenc  ha:- 
ledes  infticuci,&  vnus  fuifledegacis  oncracus,  pocuiiTec  Falci- 
diam  decraherc:Ergo  quod  diximus  in  fuperiori  capice  de  le- 
gacorum  concribucione, &  pacrimonii  diminucione,  id  cunc 
locumhibctjcum  vnuseftfubfticucus,ad  queperuenicha:- 
ledicas.  Tanc  nulla  rario  fuader,  vc  a  regula  veterum  rcceda- 
inus,fc:dcum  duo  func  fubfticuci.regulam  illam  finciniquica- 
te  non  poirumus  feruare,quia  ad  duos  peruenic  hxredicas.feu 
patrimonium.  Ecraciofuadec,vcin  fingulis  hxredibus  ha- 
bcarurracio  Falcidia:,nevnuseorura,  quigrauacus  eft,frau- 
decur  quadrance  fuo.Tocus  enim  eft  exhauftus.  Eft  haec  Pa- 
pinianiincerptecacioinhocIoco.Sequicur,^»WM>»««<^«ffr- 
mxtde  alt(r0 fitbftttHte  ?  Hic  alia  fpecies  proponicur,  qus  ex 
fuperioribuspendec.  Tcftacorhabebacquadringcncainbo- 
nisjinftitait  pupillum  h?redem,iegauicduccnta  abeo  :fub- 
fti  tuir  Titiu  m  &  forte  eciam  Seium,fed  Ticium  oncrauic  can- 
tum  &Iegauicabeoccncum.  SichxcfpecicsmulcumdifFerc 
a  fup£riori,in  qua  non  fueraconeracus  pupillus,fed  vnus  can- 
tum  fubfticucorum.  Hic  ab  vcroq;  legacum  cft.a  pupillo  &ab 
fllcero  fubftitucoj&camen  legaca  per  fe  non  exccdunc  dodra- 
tem,  fed  fimul  iundla excedunc.  Poniraus ducenca legaca ef- 
ieapupillo,  fiadeac  hasredicacem  pacernam,  incegra  legaca 
(oluer,quiadodrancemh^rcdicacisnoncxcedunc.ldedelub- 
■fticuco  dicimus,fieiuslegacaperfefpe6lemus.  Sedquiricur 
de  coniundlione,  id  eft,  fi  legaca  qus  relidtafunc  a  fubfticuco, 
coniungmcur  cum  ca  parce  lcgacorum,  quae  a  pupillo  reli<fta 
funr,quac ille pro  rara  hsredicacis in  qua fuccedic  pupillo,  dc- 
bec  foluete,in  poffic  decrahere  Falcidia?Papinianus  aic  dctra- 
herc  cia  Falcidia  poiTe ,  propcer  concribucion em;  quia  a  fub- 
ilicuco  legaca  relifta  concribuuncur  cum  legacis  reli(5lis  ab  in- 
ftituco.MalcaPapinianushicincerfcricdifpucando,vcoften- 
dacprobabiliterde  eofuiiredubiracum.  Siigicurlegacahsc 
conrribuancur,  excedencdodrancem,quiadacentaabimpu- 
bere  func  legaca.quadringenca  in  h^redicace  eranc,  poft  mor- 
tem  impubetis  hiredicas  pcrueic  ad  iubfticucos .'ad  vnii  que- 
queduccnca,  ideftfemishiredicacis.  Semis illius lubfticmi, 
dequoloquimur,  omninoeftoncracus  legacis  :pofuimuse- 
nimcer}tij;nabeolegacaefle,quxfunf  dimidia  pars  femifliis 
fui:p[ecea ducecilegaci  func  ab  impubere,cui  fucccdic,quo- 
rum  legarorutn  parcem  quilibcc  cx  fubfticutis  debec  foluere. 
Tancum'giruribhocfLibfttcuto  legatum  repcricur,quanca 
efteiuspofciohxrediraria.  Sipcrfelpedlarcncucharclcgaca, 
aon eiTet locus  Fakidj«.£;  alt^md vUrn dodrmtimjit.  Ali-; 


FalciiiMm^  '    57J 

quid  V Ura dodranrem  eft in  omnibusillis legacis cofufis f.ib- 
fticuti,a  .|uo  cencum rtlidta funt,quia  tantum femis  hxredi- 
tatis  ad  eum  ex  fubfticutionc  pcraenitj^ ,  videlicec  duccnta : 
Deindelegataapupilloreliiaaprodimidia  ,   partc  folucre 
debecvidelicercentum,illicnimcuni  heroinfemiflera  f(!c- 
CQdn.  N((^tte  idempatitartnfittHicemparattc.  His  verbis  o- 
ftendit  Papinianus,  duplicem  caufam  fuifle  dubitationis.Pri- 
mum  enim  quartam  habetfubfticucusille,de  quo  quiiimus: 
Habecenimdimidiam  parcem  harredicacis  ,   cuius  dimidia 
tancum  pars ab  eo  reliaa cft.  Ergo  quartam  babet  etiam  dc- 
dutlislegatis.     Atquehocquidem  vcrumeirer,fi  noncon- 
fundercntur  hxc  legaca  fed  propcer  vecerum  rcgulam  confu- 
fione fada,  locus  eft  Falcidiar.   Ec  quod  ait  de  infticuci  com- 
patacione ,  tefercur  ad  id ,  quod  diximus  fupra.    Idem  cnim 
dixic  cfle  iudicandum  de  his  fubfticucis  acfi  inft^cucieflTenc: 
Comparancur  cnim  inftitw tis .  &  fi  teftacor  direde  eos  non 
infticueric.  Hxccomparationonpatitur,  vtquartadecraha- 
cur,quia  fi  inftituto  fubftitutura  comparemus ,  fubdu^iia  "U- 
pilli  perfona ,  non  eflec  locus  Falcidia; :  Nam  habebicur  rano 
cotius  affis,  quod  fi  fiat,  ha:c  kgata  non  excedenc  dodiantem 
cociusaffis.     Comparacioigitur  fubftituiionis^quafupi.iV- 
fifumus,  nonvidecurpatidedaciFalcidiam.    Qjiam  eimd 
VHlgoprobatHm eft.   Hoc  refertuc  ad id ,  quod  pTius  d^;;ei at, 
dcvulgariveterumregula.  Vulgodiciturinpatiis  &iiliita- 
bulis  vnam  Falcidiara  feruari.     secundum  regiilam  anti- 
quam,fecundum  hanc  conrributionem  locusericFalcidx, 
?ro/>?*r£'(»/c»//V^«/?o»(f.OfteditPapin.variecatehicreperin", 
in  fpcciehac  &  fpecie  pr2cedeti,quiain  iuperiori  fpecie  fub- 
ftitucusproinfticutohabetur,  hicverocontrafit.   Ratioeft 
quiain  iuperiorifpeciepupilluSRoneracgrauacuslegacis,feJ 
Iblus  fubftitutus  :  At  hic  vterque  grauatuseft,  «pupillus 
&fubftitutus.  Ergoredefircalculiconfafio.     Q^mproDrio 
nomttie oneratus eH.  Infuperiorc  fpecie  pofuimus  rabftitu- 
tum  proptio  tantum  nomine oncratutn fuiffe, hoceft  teil.i- 
toremnononerafle  pupillum,(edvnumcancum  ex  rubfti' 
rucis.     Hic  vero  pupillum  orerar,cui  I  uccedirur  ex  (ubftuu- 
cione.  Ideoque  non  agicurde  conrriburionelcgatorumin 
fupcriorifpecie   ,  quia  nihil  a  pupiifo  eft  rclidtuni.      Se- 
cundumvecerumregulam  contributia  fic  cum  pop:!Jo&^ 
fubfticiorelitflum  eft.  Quareineafpecicuihilrefercfiiblti- 
tucuro pcrindehaberi^ac fi apatreinfticucus eflec.  In  hac po- 
fteriorifpecie  (ubfticucus  reueranon  eftoneracus,  legacae- 
nim  ab  eo  telida  non  excedunc  dodrancem  nifi  ccnferant  iur 
cum  legacis  relidtis  a  pupillo  ,  Isd  exceduucdodrancemc- 
ius parcis,  quam  capic  ex  hxredicare ,  fi  coniunganrur  onerap 
qux fubic ob  legaca relidla ab impubece,  cuius  hxrediras  'px.t 
parcead  eumperuenicexlubftitutione.  Lscetpcrtioetuslar- 
giatnr.  Id  eft,licet  portio  eius  puflit  largiri,hoc  cft,portio  qo^ 
ipfiuseftcx  hireditatefufficiacad  (oluendalegat:5./ir/wtoK- 
fe^Henseft.  Videndum eft quod dicitur in I.i. §.incerdL:nj.  fu- 
pra.fi  apupilloaliquidreh(aumfir,&deindeetiam£.beo>c'.» 
illi  pupillariter  eft  fubfticucus ,  pupillus  cogecur  (oluerc  Ie(^ 
taafereli(5ta,filegacariipccanc,fedexa61:a  cautione,  quanto- 
amplius  quam  per  Falcidiam  cceperic.   Quia  fi  forte  decedar 
impubes,legataafubftitucoreli(aanocebuclcg3tis,itavtfoi- 
re  decrahenda  fit  Falcidia.  Et  fic  hac  caucio ,  quam  exegsri!; 
pupillus  a  Iegacariis,proficier  duob.  fubfticucis,pro  qua parrc 
quifque  ad  hiredicacem  peruenir. 

Hifce,  qui (uperiori  loco a  nobis  cca(5l;aca func ,  adfinis  lo- 
cuseftis,  quemnunc  explieacuriiumus  :  Quibus ex caulis 
Falcidia  cclrer.  Hielocuslatiffimepatet,noscapit3tantum 
rerumaccingemus  &  omncs  caufas,obquisceflecF.;lcidiar 
adquinqueprarcipuos  locos  referemus.  Cumen;m  quz- 
ricur,quibus  ex  caufislcxFalcidiacellec,  diccnduris  e(t  cef- 
farevelobpetfonasceftacorum ,  velobremlegacam  ,  ve! 
pecfonam  legatarii  ,  vel  ob  voluntatem  tcftatoris  ,  vei 
obculpamhersdis.  Adhicquinquegenera  referendafunt 
omnia.quascunquefub  hoc[itul.&Cod.eodemtra(3;at^.tur 
Primacaulaeft,propcerper(c)namceft3coris.  Huiusreiex- 
emplum  e(t  in  milice,  in  Ly.Cod.eod.Milicibus  in  ceftamcn- 
tis multa iura  fingularia.  mulca  priuilegia  cribuuntui,ae qui- 
buscoc.  cic. Demilic.ceftam.  Incerhscfingulariaeciamhoc 
cft,  dcqaonunc  Ioquimur,quodinmihtisceftamenco  ccl- 
fec  Falcidia.  Ob  fauorem  milicum  confticucum  eft,  vc  iola 
corum  voluncasfpecitcturinteftamencis.  dii^t.  leg.  Dmus 


574 


Franc.  T)uarem  Comment. 


Traianu?,'^^  milita.  tcftatnen.  Ergo  Falcidia  ceflabit  in  ccfta- 
incntosmlicis.  Falcidiaenim  dci.ah  ciircontravolnntatcm 
trftaroris.  Nouel.i.de  h2red.&  FalciJ.  Cum  ergo  fola  vol  m- 
iasteil3cotisrpe6tecurinteftameiuomilitis,ceHat  Falcidia  in 
tiii!itumteftamentis.Hincmultaeqaiftionesnrrcijntur,qna: 
in  variiscapitibus  huius  titulitraftaniur.l.fi  poft  miftionem. 
i7.l.advcterani.40.l.fimiles.9i.Ug.vlii,m.  Similespoftmif- 
fioncmteftaracntumfecerit.fi  veteranusfit,  quideficrit  eflc 
milcs.  Ita  cnim demum  hoc priuilcgium  m ihti  conceditur,fi 
mihfixtcmporeteftamentumfeceut  ,  vclintraannumpoft 
tsiflionem.  Deveteranisquaiftioeftdiift.l.ad  veterani.^s. 
fupra.Secundacaufaeft.quodpropterrcmlfgitaminterdum 
ccflTet Falcidia.  Exemplahuiusreivaria  fui.tjVeluti  cumdos 
iegaturvxoriamarito.i.fedvfasfnidlus.Miriius  dotcm,qua 
abv,vore3cccpir,vxorilegatinteft3mcnto,lex  Falcidia  locii 
incainnonhabebir,quiamul!crremfaam  accipere  videtur. 
Neceflario  cnim  ci  fuiflet  reddenda  dos,  etfi  vxori  prxlegata 
non  fuiflet.  Idcm  diccndum  eft;  de  his  rebus,  qua:  vxoris  cau- 
fac.npci  &  parats  funt  a  marito :  fi  ita  kgauit  maritus.Qur 
vxoris  mez  cau(aemi,paraui,idcm  do,lego,non  habebit  in  iis 
locum  Falcidia:quiaaliasadmuliertmtrantirent, etfi  eini- 
hil  legaflst  cx  illis.  Nominattm  n>fi  Ugt  FJctdnt  txprejfum 
rJ?.Hocadiccit,vtoccurreretobic6Vioiii,pofletenim  obiici; 
indonationibus,quaccaufamotrisfiunr,  locumhnbetFalci- 
dia,cur  crgo  locum  non  habe.  in  hs  qux  vxons  caufa  empta, 
paratafunt  ?  Subiecitigitur,q'JodnominatimhdC  lcge  Fal 
cidiaexpreflumfuerir.Hunrk.cumfopraadduxivtoftcnde- 
rcm,  aliacapitifuiflehuiuslegis  ,  quamqusexpreira  funca 
Pauio  in  leg.  i  .fuper  titul.  Eoqiic pcrtinet  quod  dicitut  in  1. 
cumdocem.j7.Nihilrcfercanm3iicusvxorilegetdotem,an 
alii  qui  vxori  dotem  rcftituat.  Capieniis  enim  ptrfona  infpic*- 
tnr,  noninrerpofiti.  lllc,cuilegatumeftproptermuiiereni. 
intetpofita  pet.onaeft.  Similc  in  leg.  fi  pra^dtornm.  I  f  .Cod. 
eodtm.  Vxordcditdotem  marito,&pa(ftacft,  vt  mariti  s 
dotem  lucrctur  foluto  matrimonio.  Muiier  teftamento  ta- 
£lo,iuflStdotisinftrnmenta  maritoreddi,  quia  intclligebat 
maritumrctinercdotempoftmottem.  Exhoc  iegatonon 
deducetur  Falcidia,  qnia  propter  dotem  aiias  dLbebantur  in- 
ftruroenta.  Etidem  dc  fimihbus  infti  umeotis dicendum  cft, 
vc quotics  If  gentur  pra:dia  ci  cuius  pridia  fun t,  Falcidiam  lo- 
ciimnonhabcrcraiiasveroinftrumcntainFalcidiam  veniet. 
Exeinplumdetalibus  inilrumcntisvidctelic^^tintabtilioni- 
bijsnoftritemporis, qurprofocollavocant.  Earnimtabei- 
liones in pacrimoniis habent ,  &  de his d;fpoimnt  teftamen- 
to  :hinc  dcduceturcxiilisFalcidia.Hicautemvxormanda- 
uerat  mariro  dari  inftrumenra dotis,  quam  matitus  lucraba- 
tur,  &  qiii  fincdoteeraot  imitilia.  Aliud  exemplum  eft 
delibcrtatelegatainicg  Papiaianus.  8.§.  quarta..  enioff^, 
Falcidia  non  minuic  libertJtes :  libettas  enim lcgata  jeftima- 
tionemnonrecipir.&diffcrta  legatopecuniario.  AHudex- 
emplumeftdel(gitima,quxdebeturfiliisinl.(cimus.j(>.G. 
de  inoffic.  Si  vel  cricns, vei  femis,  vci  alia  portio.qur  hbcris 
Jegitima  eft,  lcgata  fir,dc  qua  luftinianus  in  NoufI.de  tiitnte 
vei  femifle.  lurc  natura'  etiam  dicitur  dcbcte libcris  illa  legiii  ■ 
ma, vt cis aufcrri  omnino  non  poflit.  Ideoquc  cum  paccr eis 
legat  hanc  legitimam,nulluin  onus  ei  adiicere  deber,  cum  ex 
legemagis.quam  iudiciotoftatorisacciperedebeant.  Qua- 
reFalcidiainiliisccflaredicirur,nepereamminuantur.Al!ud 
excmpium  cft  in  rcbus ,  quarum  alienatio  cft  prohibita ,  vt 
feruenturinfamilia  legatarii.inieg.filiusfamil.i  i4.§.Diui. 
dc  legat.i.Ex  hocenim  legato  nondetrahitur  Faicidia,ne  hac 
jpfaratio-^ealicnatiocommittatur.arg.^. fiquando.  Noucl. 
fponflargi.  Quiacumteftator  vetucricalicnarf.intelligirur 
etiaravctitaeiredetraiSio.-quiaproparccalienarcturperde'. 
tradiofiem.  Supra monui,  cum  legi  Falcidia: locus  eft, com- 
muQionera  quandam  rcrum  legatarum  induci  intcr  hactc- 
dcm&Iet^atariura.  Rcs  qusfohuslegatariifuiflcnt,ptoin- 
diuKo  hunt  pt o  parte  hitcdis.  Hoc  alienat e  quodammodo 
cft.  QuEriturdeaiimentis  rcli(9:is,  andeducaturFalcidia? 
Magnus  eft  fauor  alimcntorum,  &  ideo  rcfte  dubitacux.Sed 
hodie certi iuris cft , legem  Falcidiam ad  aiimenta quoqj  per- 
tinerc.Icg. Diui.S^.iupra.  EtvtidonetshomimbHs co//otetur 
eapecunta.  Emendanduscfthiciocu$,&lcgcndunicft,iV*- 
mtnibus.  Idonca  nomina  pro  bonis  nomioibu5  accipiraus. 
Jn  leg.  I .  ad  Maccdo.  Tercia  cau<a  eft ,  propter  qaana  ccflat 


Falcidia.  Perfona legaturiorum :n hacquxftione rpc€l:atar, 
cui  legatum  fit.  Pi  oj.ter  cum  enim  cui  Iigatuni  clt,  ccflat  in- 
terd  jmFalcid.a.  Exemplumeftinl.fiquisad  deciinanduin. 
jj.C.de  cpifcop.  Vr  d  quis pauperibus  vel  capciuis  iegiueiit, 
non  detrahetur  Falcidicia.  Idem  aIuft;niaao  conftitutura 
eft  in  Noucl.i  ^  i.de  ecclef.tit.§.  fi  quis in  nomine.  &f  fi  aute 
harrcs.Quibusconftitucionibusiusantiquuro.quodinhunc 
tituium  i  clatum  eft  colligitur.in  1. 1  .§.ad  municipium,  iupra. 
Veletiam  ea  ijHtt  Deo re/in^unnttsr.  Paulus  difertc  hic  ait,Fal- 
cidiam  ad  ea  pertinere,  qu£c  Deo  relinquuntur.  luftinianus 
in  (nprad'6lislocis,  &Nouel.  valere  quidem  Dco  relidlum 
Iegatum,(fdFalcidumnoninteruentreair.Iuftinianusinrer- 
preratur  ^egatum  Deo  relidlum,  legatum  relidtum  pauperi- 
bus ,  ad  aendos  pauperes  &minifti  os  ecclefiz. 

ErgoemcndatumefthociusNouellalufttniani :  quin  e« 
potuetit  cmcodarcnulla  cft  dubitario,&de  hoc  intcr  orones 
conuenit.  Maiordubitacioeftdidl.i.fiquisaddeclinandum. 
Non enim videtur quibufdam fatendum efle,  ius antiquum 
eaconftitutioneemcndari,  nehacratione  fateti  videantur 
pugoantia efle in  hbris  Fuftiniani.  Scd  mcminilTe  debemus, 
quod  in hac  (coia Ixpe dixi, &  fipe rcpctendum  eft ,  diftin- 
guendasefle  conftitutiones  ,  qoain  Codice  reperiuntur. 
Nam  quidam  cx  iliis  compofitz  funt,  cum  primum  compo- 
fitus  cft  Codex,&  ha:  intcr  fepngnantcs  dici  non  debenr, 
necconcrariiiuriquodinPandetSas  telatum  cft.  Additar 
vero  funt  alir  conf^itaciones.poft  primam  editionem  &  co- 
pofitioncu  Pandc'ctjriim,quibusantiquumiusemendatur, 
tamqaodin  Codice,quamquodin  PandedlasrcIatijeft.Hu- 
iuimodi  (unrear, i]u.e  funt cdica  Lampadio,&  Orcftc  Cofl. 
Exquibuseft&hiclcx,  fiquisad  declinandum.  Tametfi 
enim  dcfideretur  eius  (ubicriptio in noftris  codicibus,camen 
cxin(criptione(atis  eftnianifeftum,  eampoft  Confulaturn 
Lampadii  &  Oreftis  cditam  eiTe :  fcripraenim  eft  ad  loanncm 
prxfeftum prstorio.  Eccxcatalogo,&aliisargumentiscer- 
to  cognofcimus,  loannemprxturafunftumpoftConluia- 
tumLampadii.  Hocquecxiegibusfubeodemtitul.Codir. 
decpifc&ali.tit.  facilecoIligipoteft.PauIus  igicuraic  legem 
Falcidiam pertinere sd ea,  qus  Deo  rciinquuntur.Fauorc c- 
nim  non  magno  vetercs  h^c  legata  digna  clFc  putabanr,qu3(i 
Deusnonind  geretopibus.  Hincvidemus  apud  Vipian.in 
fragm.titul.  qui  ha;re^es.  conftringi  iibertatcm  inftitnendi 
Deos.  Chriftiani  vero  Pf iucipes ,  cum  viderent  opcs  cffe  ne- 
ceflariasincccIefia,3d3lendospaupcres,&miniftrosec.ie- 
fia:  putauerunt  hxc  lc  gaca  fauore  digna  efle.Epiicoporum.n. 
cuta  olim  piicipua  e  tar,  alere  pauperes.Ieg.  i.Codic.de  epifc. 
audi.  QiNrritur  quid  G  Principi  fuerit  lcgatum,an  interue- 
niatFalcidia?Icg.4.Cod.co.Vbidicitur.fiquidlegatumfue- 
ritPrincipi,  poflehaErcderaFalcidiamdeducere.  Hicnotan- 
dum  eft,  Principem  iurc com muni  vti, nifi  quid  fingulari  iu- 
recxceptumfi  erit.  LicerenimPrincepsfolutusfitlcgib.ta- 
mcn  nihil  tnm  proprium  eft  imperii , quam  legibus  viuere.  1. 
cx  imperfctfto.  Cod.  de  teftam.  Qupd  refcriptum  eiuidem 
autoriseft,  Alcxandrinimirum,  quioptimus&iuftiflimus 
prioccpsfuir.  Quirirar  de  patre.  Pietas  non  videtur  pcrmit- 
terevtFalcidia  exco.quoi  rcli(ftumeft,dcducatur:  Sedca- 
mendicitur.Falcidiamadidquoquc  perrinere.l.fi  filiusfa.iJ. 
fupcr.tit.  Quarta  caufa.ob  quam  ceirct falcidia, t ft  voluntas 
teftatoti$>fi  tcftator  cxprefleprohibucrir,  ne  Fakidia  detra- 
hatuf.feruadacfth^cvoIuntas.IuftinianusinNouel.i.^.hinc 
nos.de  ha;red.&  Falcid.Hac  conftitutione  ius  antiquum  ab- 
rogatumeft.  NamfrcundumiusPande(^arum,teftatornoa 
poteftptohibcre  Faicidiam,  leg.pater  fiiiara.  14.  §.  auia.  &  ia 
i.quoddebonis.§.i.fup.tit.Vbiadferturratio,quiaadiuspu- 
blitum  pertineai  Falcidia,  lus  publicum  priuatotum  caucio- 
nibusmusari  non  poteft,  Ad  ius  publicum  ideo crcditur pcr- 
tinere  Falcidia,  quia  ad  ceftamcntorum  conferuationem  pcr- 
tinet.  Intelligebantveteres,  faepeeuerti  teftamenta,fi  non 
«direDturhircdirates,quodfieri  (olebar  U  cxhauftx  cflTcnt 
legatis.  Ideoquercc?ptu;nfuitintcriurisau(Slorcs,  necau- 
tionc  aliqua  hoc  ius  intetuerti  poflTet.Quia  vero  teftatores  co 
temporeplcrum(^,aliquid  folebant  comminiici  in  fraudem 
huiuslcgis.putauerunteamadiuspublicumreferendjmeirc, 
ne in  eam  hominum  conuentionibus  cororoiiti  poflct.  Hmc 
multz  nati  funt  qusftiones,  in  quibus  quirirur  de  volunra- 
tc  teftatoris,  qux  om nes  so  periioent,  vc  teftator  n on  po flic 

prohiberc 


^ 


Jn  Tit.bi  tonoyumpoi^eff. 


proiiibere  Falcidiatn.nec  dfrecJo  nec  indiredlo.  Hoc  anno- 
tarepaucisfaciscdriusenim  antiquum  abrogatumcft,  cuius 
mentioficind.l.paterfiliam.i4.1eg.quoddebonis.l.Seius&: 
Agerius.  I.fi  in  redamenco ,  (upra  (^4 .  &  1.  fi  vt  allegas.  I.per. 
C.eo.  Nouel.  I.  luAinianus  magisadvoluntarem  ceftacotis 
refpexiri  necputauirremereteftatorem  prohibiturum  elTe, 
ne  hxres  Falcidiam  decrahar,  ne  bac  racione  reftamencucn 
ruumcorruac. 

Q^ntacau(aeft,obfadum,aurcuIpam  hzredis.  Exem- 
f\i  faic  fubiiciemuSjVnum  eft  in  1.  P^ulus  tefpondic.  i^.fupra. 
Sircs  harredicariasharesfubtraxeiir.  Hoclongius  produxc- 
runt ,  vr  locum  haberet,(i  falfo  ncgaueric rem  efle  hsredica- 
riam.l.68.§.vlr.  Genusenimfubtraftioniseftjquiremfuam 
c/Ieconrcndic^nonhzredirariam.  Idem  &hodiedicendum 
cft,  exconftitutione  luftiniani ,  (i  hzrcs  inuencarium  non 
fecerir.  Hocquediligcncercft  nocandum.didiaNouel.i.de 
b7red.&  Falcu).§  hinc  nos.  Tum  demum  enim  poccft  Fal- 
«idiamdetraberehacrcs  ,  fiinucntarium  publice  defcribicu- 
rauerir.  Siinucncarionondefcripcoadicric  hajredicatero  ,ce- 
oetur  criam  fupra  vires  parrimonii  ad  incegra  lcgata  ,nee 
quicquamimputabitin  Falcidiam.  Hincvidcmus  detra^io- 
ocm  Falcidiz  hodie  non  valde  vAcaram  efTe  ,  quia  omittitut 
inucntarium.  luftinianusautcm  hoc  ftatuit,vcoccurreret 
inconsmodis  fui  tempocis ,  ne  hxres  iubcraherec  res  hcre- 
ditatias. 

A  liud  exeroplum  ,cum  cellat  Falcidia  ob  fadura  hircdisi 
Cumab  hiredc  fidcicomm^frumeftrelidumin  fraudcmle- 
gis,  vc  refticuatincapaci,cunc  priuatur  beneficio  lcgis  Fal* 


>"7^ 

cidix.inIcg.bcneficio.yc>.Sivefci,quicJp4kn(Jneft,vdicali- 
quidrelinquere,velperegrino,  quiitem  nihil  poteft  ext 
Itamcnro  caperc.J.i.defidciconjmif.haErcdit.Theophil.  In- 
ftir.Hoc  cafufiharrcs  tacircaccommodac  fidemceftacori  in 
fraudcm  legis,  habecur  indignus  beneficio  legis  Falcidix.Si- 
milc  cft  in leg.fi  tacicum.  i } .  fupra.  Et  quod  ica  aufectur  tan'- 
quam indignis,  acquirirur  fifco.leg.hxres.i i.  de  his  quibus  vt 
indign.  Aimd  cxempIum.cumhaErescbiigarfeadfbluenda 
incegralegata.l.quiquod4tf.H?rcsquipoteracdeduccreFal- 
cidiam,quialcgata  cxcedcbant  dodrancem  ,  fccutUsvolun- 
tare  teftacotis,ita  fpopondic,fc datiuum  legacariis  inregra  Ic- 
gaca.  Non  improbacur  talis  hxrcdis  voluntas,qui  plcnam  fi- 
dem  teftatoris  fecucus.legaca  integra  foIuar,qu2  dodrancera 
excedunr,  modo  error ,  aut  iufta  ignoranria  non  iorerueniar. 
Icg.  i  .1. error.Codic.eodcm,  in  leg.potcft  h«res.  Hires  ven- 
diditdclatam  fibihacreditatem,&cauitvtfoIida  legata  prac- 
ftarencur,  inrerucnieDtc  Falcidia :  Ler  coim  hxrcdis  caula  la- 
ta  cft.  Poteft  igitur  hoc ms,  quod  fi  competit ,  padtionc  refi- 
gnare.non  enim  fraas  ei fir,qui  fpocc  ius  luum  amicric.Simi- 
lc  in  lcg. vlcim.Cod.cod.  Si  foluerct  hircsintegra  legaca  ,0* 

mifrafalcidia.nonvidcrecur  plusdebicofolucuiiielle.l.i.Ci 

eo.Sed  quid  fi  non  f  jlucrir,fed  fi  cauerit  tantum  fe  folututum 

integta  legata  ?  Idem,  inquii-^diccndura  eft  de  caucione,quo(i 

defolucione,fiuefolucric, fiucGaucric.  Hisexeroplis edodij 

iudicarepoterimus,  quandoobculpam  hxredislex  Falcidia 

,c«flet.  Poftremus  locus  eftdcofKcioIadicis,feuar- 

bitri  ia  boc  iudicio.quilocuspertinsc 

adiic.irqucnr.  . 


FRANCISCI    DVARENIIVRIS 

CO  NS  VL.    IN  LIB.  XXXVII.     PANDECT. 

METHODICA        TP.ACTATIO. 


€     A   p.     I. 
Iftfif.be  ionorHmpoJfepgmbus. 

O  N  o  R  V  M  poirefEo  ,  eftfucceffio 
quzdam  prztoria.  qHOS  enim  prztor 
vocatad  fucceflionem  dcfun(^i  alicu- 
ius,bonorura  pofieflionem  dare  dici- 
tuf  .-eftque  vocabulumvfiutum  apud 
vcteres.  CiceroIib.y.epift.adTrcbat. 
Valerius  lib.y.cap.  7 .  Ac  rametfi  vcrba 
cxquibus  componitur.apptchenfio- 
ncm  &  detcntioncoi  tcrum  fignificcnt ,  tamen  hic  bonornm 
pofTeflionon  proilla  derentioneaccipitur,  fcd  proquadam 
pofleflioneiuris.vtVlpianusaitinl.j.dcbonotumpofleflio- 
oc.  Przror aurcm  hanc  bonorum  pofleflionem  dar  aliquan- 
do  cmcndaDdi  vcreris  iuris gratia  .*  vt  cum dat  bonorum pof- 
feflionem,vndeIiberi,filiisemancipatis  :  aliquando  confir- 
matiusciuile,vcinbonorumpofltflionevnde  Iegitimi.$.  i. 
in  lnftir.de  bonorum  pofleflio.  Sed  cur  hzc  fucccffio  hztedi- 
tas  non  dicicur,cumbzreditatisde&Hiciohuicconuenire  vi- 
deacur?l.nihilaIiud.infradeverborumfignificacion.Refpon- 
deo,hzrcdem  przrorem  facere  non  pofle  eum,  cui  iure  ciuili 
hzredicasoondeferrur,ne  conrralegcs  aperce  quid  faciac.  I. 
ciUB fponfus.§.fi  res  calis.  fupra  de  publiciana  in rcm  a(3:io.§. 
quos  aucem.in  Inftir.de  bonorum  pofTef.  Nam  fi  paulo  alrius 
przcariampoteftattm  &  audoriraccm  reperamus  ,  conftac 
iurisdicendicaufaprzrorcm  Romz  confticucura  fuifTe.l.  1. 
deorigin.iuris.necvllamvnquamfupralegesauftoricacemei 
concclFam  fuiflc.di^.leg.  cumfponfus.&I.^.exquibuscau- 
fismaior.Cundicimus  iutis  dicendicaufa,  ficaccipimuSjVt 
nonmodoiurifdi(5ionem,  ideft,  iurisdandiporcftatemha- 
buifleintelligatur ,  fedeciamimperiumeiiurifdiAionicom- 
mixcum.-cuiufmodicftquodin  dandabonorumpofTcflione 
confiftir,l.imperium.fupra dc iurifdi(iiio.    In caurionc inter- 
ponenda«l.iuberccaucri.codem,&l.(;.de  vcrborum  obliga- 
tion.&  aliis  id  genus ,  de  quibus  alias  difTcremus.  Edidba  au- 
tcm  proponebanr.quibus  admonebarut  populus  dc  quibus 
rebuscflentiusdi(5buri.dift.legc.i.deorigin.iuris.  Comple- 
Acbanrur  his  edi<5tis  quicquidfere  vfu  &  moribus  magis 
^uam  cetto  iuic  coropccheolum  etat,vtteftatat  Cicet.Ub*  1. 


de  inufetitioil.pleruoq;  iut  is  ciuilis  aiperitateiti  temperab^ni 
atq-,  emendabant,  leg.ius autem.de iaftit.  &  iure.ex  qaae-> 
raendatione plerunquc  fequebarur iuris  ciuilis abrogb.c:o Sc 
anriquario  :adco  probancurpopuIoeaedi(Aa,proptcrfum- 
mamzquitatem  &vtiIitatemeorilra.  Vudedicicur,  eosqui 
honorcs  fiue  magiftracus  gcrunc,iuri  przrorio  au(%oriraceni 
di:difrejarq-,ideohoncraiium  appellarum.§.przrorum.  In- 
ftirur.deiuce  narur.  getit.&  ciuil.  Erquamuis  appellatiouc 
IurisRomani,veIciuilis,lexpcipuIiRomanicancumproprie 
fignificctur,  quz  ideo  ipfum  ius  per  eraphafin  dicicur :  rameii 
quiapaDlatiaproprervtilitacem  rccepcum  cftho(;ius  prz- 
torium  ,iusetiamdictcccpit.di(9:.leg.iusautem.  Przror  igi- 
tUfaCiceto.fc(ftedicitur,  Cuftosiurisciuilis,  j.de  Legibus 
lHrisdtfieptator,<juipriUataiudicet,  iudieareveiuhat ,prittor  , 
efi^yiHris ciiiiltscufioi,   Non  enim  credendum  cft  ea  verba 
fiiifTeiz.  TabuIar.cumprztoreslc)ngorerapore  pofthasle- 
gesRomz  crcatifuerint,  vrdocuimuscxl.z.deorigin.iuri». 
Illudinficiarinemopoteft,  Itnperatorum  tempore  multuni 
decreuifrepcccorumau<Soricarem,acmaieftace,l.fiapud.C. 
dcappellat.aciuriscondsQdi  au^orica^em  Imper.  nnllifere 
Magiftraruipecraicccrcfolitosfuifle,  leg.z.  Codic.  de  ofHci 
przf.przr.Icg. vIriro.Cod.de lcgibus.  Quaretametfiedidla 
aliquaproponerenr,I.  fi  quisid  quod.de  lurifdid.  legum  fta- 
tucndarum  caufa  tamcn  nihilinftituebanc  quod  iuri  aduerfa- 
retur.didl.I.  I.  Ex  iatn  diStis  facis  petfpici  poteft  quomodo  fic 
accipiendum  quod  luftinianus aic ,  Qnos folus prztor vocat 
ad  (ucceffionem,  hzrcdes  non  fiunr,§.  quos  aurem.  Inftir.de 
bonorum  pofTeflio.    Diximusenim  ipluraiasi/n(pa^iKa(ia& 
ciuile  legemquc  publicam  dici,&  ius  prztorium  non  nifi  lati- 
6re  fignificatione  ius  appellati  ,    §.non  autcm.  de  pet* 
pct.&temp.a(aion,quiaiurisfaciendipoteftas  pcnespopulii 
autptincipem  fuit"atq}hincfit5Vthi,quot  folus  przfot  vo- 
cat,  dicantuc  loco  hzred  uro  a  IarifconfiiIris,&  baberi  pro  h  ^- 
redibus,l.prztor.ii7,dctcg.iuris,I.hzreditatis.deverb.fign. 
Ieg.vnica,de  poflef.  hzrcdir.  vnds  nec  aiftiones  eis  dired^z  1 
necineosdancur ,  vca!tTheophiI.di(5l.§.quosautem.  fcili- 
CetvtilestantumquasVlpian.inteliquistit.boncrum  pof^ 
fcf  vocarfiifticias,  qu-r^-d  bonoriJipoflefrorcshzicdcsfingu» 
luc  cne.Hf  c  autc  liic  accipicda  de  bis  quos  folus  pc^cot  voc«r, 


57*^ 


TrmcfDuAreni  Comment, 


V'.J.  I.. 


vJufl:inianusait§.quosautem.cuiufmodifunt  libcri  eman- 
cipati.nainqui  vocancut  vtroquc  iutc.ciuili  fciliccc  &pr«- 
torio  velut  agnati &  fcripci hzredes,  ipfo  iure  hacredcs faunr; 
itemquibuslcx  aliqua.aut  Scnatufconf  autconftitutio.bo- 
norumpoireflioneradarifpecialitcriubet.l.i.&j.ff.vndclc- 

gic.§  .y.lnftit.de  bonor.poifel. 


A   P. 


11. 


HefmitioVlfMm. 

VLpianus  ita  definit  bonorum  poflef.l.j.fF.  de  bonorum 
po[ieClitsperfe^Hendiretinendi^patria*onii,^uadcumf- 
gutcummerereturfuit.Adqaimdeliamonem  fubuertenda 
calumniofisargumentationibusnonnuUivtuntur.  VidcAl- 
ciac.lib.TOptpj^v  4.C.7.  Sed  mihi  plana  &  aperca  fatis  efle  vide- 
tur.fi  quis  modo  confiderec  Vlpianum  fpedafle  vim  &  pctc- 
ftatemqujthuicbonofum  poiTef.atttibuitur.  hic  cnimfuc- 
ceflio  pro  hireditatc  habecur:  adco  vc  bonorfi  pofltf  &  ba- 
redicas  plerunq;  confundantur.I.vltim.  hic.l.hzreditatis.de 
verborum  fignific.  Proinde  non  cft  mirum  ita  dcfinicam  cfle 
bonorum  poffel.vtcadcfinitiohircditatiquoq-,  conueniat. 
Quod  dicitor  in  ca  definitione,prr/?^«<^w^«>^f/»«»<^''i'*  <^'"«»- 
»a,&c.fic  accipe,vti  is  cui  datur  bonoru  poffeflio,fi  reriSpof. 
feflor  cas  recineat,aiias  cxperiri  pofllt  vel  quoru  bonorum  in- 
terdido,vel  pecitionehiredicacis.quodfinullsfintres  hs- 
rcditarirjnihilominusbonorijpoffcflbi  &  hircs  rcdle  dici- 
tuc.i.  j  .de  bonorti  poflef.&  1  bzreditas.depetit.hxtedit. 

C  A  p.     III. 

Dediui^onebonorum  ^ojfeponis. 

QV^dambonorumpoflefllo  tantumcompetit  fsfto  re- 
ftamenco,  vt  bonorum  poflef  fccundii  rabuiai,  -  Ui  c6- 
crdiabulas:qu2danonfa(5iotcftamcnto,vcvndeliberi,vndc 
legicimijinliiftic.dcbonorumpoflcfaccedunr&ah^diifio- 
nesex  Pauloj.fed  cum  parrono.dc  bon.poflef.ve]uti  qutj  1 6 
pecunt  coira  voluncace  defundocum,  alia:  fecundum  volun- 
ratem.liemqaidamdancurlegumcuendarumcauia.alijce- 
mendandarum,&c.C?terasdiuifiones  fuis  locis doccbimus. 

Cap.  IIII. 

Deperjonis  qua  homrumpojfeponempetunt. 

NO  a  cantii  finguhrcs  petfjni,fed  &  municipia  &  focie- 
;3tesbo:jorumpoflef  sgnofccrepoflunc.l.  j.^.a.Tiuni- 
cip.de bonorumpoflcf  Nam  municipiisljiwiicbxieditaccs 
deferuncur:nec  feruacur  illud  ius  anciquum,  de  quo  meminit 
Pliniuslib.j.epift.adCaluifiura.H.sautemquiproLbcncur 
caperebxreditateai>nondacurbonorumpoilef 'eg.  noneft 
ambigcndum.fF.eo.cuiufmodifuntreicapicalisdamnatijl.e- 
dido.hic.  Aji;ipflT:iiir:i  cnmmquiiurf  i^iil'"  ""n  vnT^!:ii"' 
prlhn-fprlirjrpmj  vcluci cmancipacus, l.fed cum pacrono.Na 
aliudfiftprohiberc  alicui,  capere  h^rcdicatem,  aliudjKin^o- 
careadha:redicacero,§.i.  Ioftir.de  bonorum  pofFcf.Filiusfa. 
bonorum  pofleflioncra  fibidelaca  agnofcic,nec  ncctffarius 
cftiuflus  patris, quamuisicademum  acquiracur,fi  confcn- 
tiar,  1. z.in  aditione  vcro  hzrcdiratis  pncedere iuflum  opor- 
tct, l.fi quis mihi bona.§.iuflus.de acquir.hxred.  Suhrilirarct 

V^TpriciiiriCjqny  niillaiTi  virlp-karujir  habcrc  VtJJitatcmyfeci- 

i&ccmta33pferuncjM:a:tores-iiibnnoriunpoflefdand;5:  quo- 
rumofficiumerar,ius  ciuilecuraaliquo  terapetamentofub- 
fequi,  vc  fupra  diximus.Idcm  &  a  fenaru  fadlum  incclligimus, 
l.fcruo.§.i.adTrcbel.  Aducnciciam  fanefuccef  filiusfamil. 
ampleiiiirur,  etfi  pater  omnino  diflentiac,  vc  conftitutionib. 
cxpteliam  eil,!.vlci  C.de  bonis  qniliber.  Inf..ntis  nomine 
tu  of  bonorum poflcfrc Ae agnofcir,caq; per tucorem  agni- 
ra  trar.fic  ad  hxrcdesinf  ancis,  leg.  5  .hic.l.2.§.fed  fi  infanci.ad 
Irebel.&l.fiinfanci.C.dciurcdelibe.Patereciamfiliinomi» 


nercifleagnofcerepoteft,  l.i.&5.Pupiflinominc,quiinfan- 

tix  annos  cxccflir.tucor  bonorum  polTef  agnofcir.ncjipupil-       glgcntia  argui  non  poteft.l.pcn.hic.&  i.cum  quidam.flp.co.l 


du$,ca;cus,bonorum  poffcf  admittercpoffnnr,fl  quod  agatur 
intclligant,!.  vltim.de  bon.poffef.futi  efo,infanti.bic ,  fi  vero 
non  inceUiganc  quod  agacur,dacur  cis  curacor,  qui  bonorum 
poffef  admiccic,l.ferao  inuico.  §  .fi  pupillo  ad  Treb.&  in  Inft. 
de  curac.Furiofi  curacor  agnofcic  bonor.poffef  1.  i.tit.;  .1. 1  .§. 
fiquiscx  liberis.  adTertul.Agnofccreccp6tfuTiofuspetfec> 
uum  aut  filium  que  in  poteftate  habet,l. Aniiftius.de  acquir. 
hzrcd.  Sed  coca hxc acquirendi  ratio pleniflime concinccuc 
luftiniani  c6ftitutione.C.de  curac.f  uriofi.qu^  Lapadio  &  O- 
cefte  cofT.edita eft,& ius  antiquum  cc f uper  his  f oluic,l. vlti. 

C  A  p.     V. 

^upmodo  accipatttr  bonorumfojfepo. 

ANte  tempora  Conftantini  adibatut  prjctor,  a  quo  pete- 
bacur  bonorum  poffef  .eracqj  hjcc  pecicio  neceflarfa,ni- 
ii  prxcor  vltro  non  petcnti  daret  eam,  L  feruus.fF.eod.boiie 
pejdcioo«€e^hrtTneB«ft^  fedadireprxtoremautahii  iudice 
lufficit&  tcftariapud  eum  fe vellcbonorum  poffef  adaiiitc- 
rc,l.vltim.hic.§.vlt.inInflit.eo.l.vIt.C.decutat.furiO.Quc.d 
dixfmus  bonorum  pofleffionem  a praetote  non  efle  pcteiida, 
fic  accipiendumeftjnilifirfY  niimprnfariim  fjna-H.^rrefnm 
&  caufa  cngnitinnpm  HpfiH/ranr.  Jllxq;  dff  ff  r?lf '  ^  i""f  ^"- 
«£torihiist4ifnnriir,l  j  §  firaiWa  (^  en.  Dubiumcnim  uon  cft 
quincaufxcognitiofueritneccflariainquibufdamboncruiu 

pnlf  f-r^anf^i<  I  i   ffrjiiit  rtr/^njn  bono.FTf  niplu'^ ''^  '  ■  ^^- 

bonianabonoriipoiref.&eaquaventridaturjl.j.ff.de  Car- 
bonianocdidli.l.j.^.fiea.dcvcntreinpoflef  mitt.nam  in  his 
agiturdcpoflefinaliumtransfcrenda.Nccverboceniisdacur 
boiiorumpoflefcaEter^danturfine  rc,vtverb  svtar  Vlpiani 
in fragment.Inftit.  Huiufmodi bonorum poflcflio fuit qux 
datur  t.itiofo,l. 2  §.fi  quis ex  libetis ad Tertullia.  antc  con fti- 
tutioncmluftiniani.l.vlt.C.decurat.furiofi.itemcaquarda- 
ruriofantiturorem  non  habenti,l.fiinfanci.deiure  dehbcr. 
Ech^  bonorum  pnflef  repiidiari  nnn  pnflp Hir iinrnr.Na  ante 
decrccii  repudiari  non  poITunt  quia  nondu  func  dclai;:delat; 
poft decretum vcro fera  eft repudiatio ,  lcg.i  §. decretalis.de 
luccef  cdi(fl.dchisetiam  videturaccipicndum  quod  dicitur, 
plerunq;  contra  fifcum  plerofq;  admitti.l.n5  eft  ambigendij. 
ft.de  bonorum  poflef  .dc  his  fiquide  fruftra  quxrerccur,quas 
pecenci  cuiuis  prxcor  dac  fi  ne  cauls  cognicione.  AliaLjbaBaiiL 
pofleflIfines,qna  exfpJxj-praiQriigdifiiijZgaiCTI^riefccLecre- 
tuarfquirunx,.edi<^lalesjiici3iiuir.l.cum  quidam.§.quod  di« 
cicur.deacquir.ha:red.l.i.ficabul2ccftam.nullxjcxc. 
C   A  p.     V  L 

Detempore. 

AD  cognofcendambonocum  poffeflionem  lihecispace- 
ubnf>^ueannusdatur,cztetisccncumdiesj.i.&4.hic. 
&i.i  §.largius.dcfuccefcdi(^.hoctcmporeelaprocxcludun- 
tuc  a  bonorum  poflef  nifi  voccntur  alio  capitecdi(%i:nam  ex- 
clufi  a  bonocu  poflefl  vnde  legitimi,  pofTunr  petcce  vndc  co- 
gnaci,&  §.'cd  videndum.dcfuccef  edid.  laripicautcm^Ku: 
tjtnpus  cutrcrc  fecundum  cdidumfuccefrorium,  cx  quo  de- 
laca  eftbonorumpoflef  Icaquequandiuprimiordinis  fuc- 
ceflx)resadmiccipofrunt,c«tetinonadmittuntur,cuiritq-,te- 
puspoftcentumdicsquiprimum  dantur,vclpofttepudatio- 
nem  eocum,fi  ante  finitum  illud  tcmpusrepudiarint,  §.  pen. 
Inltit.de bouor.  poflef  Quod  fi  fccundus intra centuradics 
ftatutosprimoagnoucric&poftea  contigerit  ptimum  cx- 
cludi,  huiufmodi  agnitio  eandcm  vira  babcbit,  ac  fi  fuo  tem- 
pocc&curriculoagnouiflct.  Sicenimexiftimo  Conftanti- 
numfenfiflc,cuiusvetbaeflentclariora,fi  proprieloqui,qu£ 
durioribustranslationibusvcimaluifTct.  Porrcxlioctcmpus 
viilf  fft,  nfrrnrrirignnranti,1.2.hic.&§.vlt.inInftit.eo.At- 
queidco  plcrunq;  contingit,vt  qui  cxdufus  eft  ab  adciida  h^- 
rcditaceiuriciuili,lapfucempotislegicimiquodconcinui]eftt 
&fiispoflitnihilominusbo.pofagnofccre,l.licet.C.deiure 
delibe.  Hincconfcquitur,eumnonexcluditcpore,cuiusne- 


.\.  Ius,nifi.f  umris  au^toricas  accedjr,  1.  bonorura.hic.l.fi  vnus.l. 

..}.  tutor.l  h  pupilIo.fF.eo.QuainuisenirainadcundahaErcdita- 
ie,fecundumiusciuilercquiratur  adus  &confen(us  pupilll 
cum  audoritacc  tutoris,  leg.  potuit.  C.de  iure delibcr.  rame 
vtilius&  ^quius vifum elt  prxtoribus cocij  hoc negotium c5- 
mictcte  tutori,cuiusconfilio  pupillusregidicitur.Mutus.fur- 


gnoranti  fanejion  nocet  fcientiaalterius,  I.4.  de  iui  i<>  &  fiSti 
igaor.pt(cerquainexccptiscafib.vcputafifiIiu&fa.fibidcla(a 
h^rcdiiate  non  agnoueritintratcpus  ftatutij,l.i.hic.Df  tncor 

rF&riirarnrpqiiprimr  hirj^afhirrnrfripnrprnrnrprti;i.  prlff- 
rc,l.fcruus.§.vIc.quauisaliuddicendumfitdccucarorcfuri(  • 
ii.Li.tit.3.L2.5.fi  quis  cx  libcris.ad  Tcrcul.  fcicai£.K£ra4uus 

dics  qui- 


^iesqiiidemcedjr.did.lfg.rcruus.jf.vlt.fcdnonicavcpupillus 
exc!udacur,did.lcg.  i .  &  5.  l.circa.quisord.in  bon.poflr.feru. 
Nocebic  crgo  parri  lapius  diei, fi  force  ha-rcdicas  ei  acquiti  de- 
baeiic.  Qujiddiximusdsignotancia,iid    ■  ■    r  r^- 


In  Tit.  Be  bonor.pojf.f&ctab. 


narmirisaccipieadum-eft.namiurisigQorancianeminemex- 
cufanin  compendiis  ne  focminas  quidcm,l.quandiu.&l.iuris. 
& l.quicunq jc.hic. I.  in  bonorum. ff. eodem.  Excrapla peti 
poHuutexcap.i.deiuris  &fa(ai  ignor.quoddefumptumcft 
ex  hoe  tta(aatu,vt  infcriptio  indicat. 

.       C  A  P.     VII. 
De  effectu  bonorum  foJfeponU, 

AGnita  polTeilione  bonorum  j  omnia  comttioda  &  in« 
commoda  transferimcut  ia  bonorum  pofrel1orcm,per- 
inde ac fi hsres eir£C,l.z.&  j.ff.eod. fic  cnim  bona hicaccipi- 
,  tnus, propter  fubiedtam  materiam ,  qux de  hxredicacc  ell ,  h 
bonorum  appel.de  verb.fign.l.ccgi.ad Trebel.  licer  hoc  vct- 
bum  alitcr  accipi  foleac.l.mulier  bona.de  iure  dot.i.fubfigna- 
tum. §. propc.de  verb.fign.l.cumemancipati.§.illud.dccoIar; 
bono.l.fi  quisferuum.§.vlt.cuml.(equen.delegat.?.  Aftio- 
nes  autcm  qux  dantur  bonorum  pofielTori,  &  in  poiTenb- 
xem,  vtilesuintnondircftac,quiahiresnoneft,fedh2redis 
loco kabecur.§.quos aucem.  Quid igicur  fi  pupillo  cucor bo- 
norumpoil.pecieric,qus  plus  incommodi  quam  commodi 
hibeac  ?  Et  verius  eft  cucorem  iudicio  tutelx  teneri,!.  fi  pupil- 
lo.ff.co.Prztcrea  bonorum  poffeffio  agnira  tranfmittitur  ad 
hi:  cdem:ante  agnitionem  vero  non  craDfmittirur ,  I.  j  4.hici 
I.  j.S.acquirsre.ff.eo.idqueexempIoharcdiraris  quxdefcr- 
turiurei.iaili.§.innouifiimo. C.decaduc.tollend.  Deratio- 
nthiiiusiuris  vulgo  difputari  foIet,extantque  varis fcripto- 
rurrt  npiuiones  apud  Alciatumlib.TOfjpjyv^.capir.  f .  fedhi 
non  "fnisperpendiffevidentur,quammuItaaveteribuscon- 
ftituta  lant  xrarii  locupletandi  graria,  quamuis  priuatis  in- 
comnicdum  adferrent.Qua  de  rc  fub  titul.de  caduc.tollend. 
didtuhfamuSjacfimliltotuhihunc  tradlatum fumus  expli- 
cacutit 

A  D    T  I  T. 
OVANDO     NbN    PETENTIVM 


PARTES 

ACCRESCANT. 


PETENTIBVS 

COD, 


■^i^^^S^'  Nt  E  R  effeiftus  agnitas  bonorum  podelT.  hic 
-'"*''  WvSj^,  enumcratur,quodfi  pluribus  delata  fit  bono- 


/■jiT^j  m:%  enumcratur,quo 
!S?r^'  fc^ft?  '^"™  pollef.  &  vn 


vnus  sgnouerit  pro  patte  fiia, 
'^'^Mlw  1  portioabalio  omiffaj  ipfi  accrcicir,idque  ipfo 
"  "  iure, vcnnllafitopusbonorumpof. agnitione, 

Li.§.vlr.&  Il.feq.  ff.  debono.  poffcf.  &  Gotdianus  nofter  hic 
oftcndit ediifto  prastoris  id  exprelfum  fuiire.  Si  tamen  patro- 
niis  agi^oueritbonocum  polleftlo.contracabulaslibetciprd 
diiTiidia  parcc  quam  Pr^  tor  ei  pollicetur.h^rede  fcripco  omit- 
tcnce,hanc  parcem  omillam  non  aliter  acquirit,quam  bono- 
ium  pollef.denuo  petita  fir,nec  vllum  ius  adcrelcendi  hic  cft. 
l.fi  non  purono.ft.dc  bono.poflef.  nam  alias  pcrcio  deficiens 
••jdcrefcit  ipfo  eciaminuico.l.cumex  duobus.de  acquireh.h^- 
red.  Qupd  autem  m,ceJ/aKte  Ugittmafuccefficne,  fic  accipien- 
dum  puco ,  vt  non  cant um  incet  cos  quibus  lcgibus & iure ci- 
nilidtfcrturhxredicasjhabeatlocuroius  accrefcendi,fed  et- 
iam  inter  eos^,  qui  iute  fuccedunt  tantnm  prz torio ,  veluti  li- 
beiiemancipati.  §.  emancipati.  de  ha:red.  quiabintefta.§i 
£mancipatos.de  exhsred.libe.  Et  hoc  ius quidt  m  adciefcen- 
diinrercosobferuatur,  quieiuidcm  gradus  luntiinteralios 
enimqui  eiufdem  gradus  &  ordinis  non  ii)nc,locuseftfuc- 
cefforio  edi6lo , de quo plura  difturi  fumus  irfra.  §. cum  igi- 
rur.de  bono.poftcf  m  Inftic PrarrerCa  quod  hic  dicitur,  hufo' 
lis  adcrrfiere ,  g^c.  nonitacftaccipienc^um,  quafi  ius  adcre- 
{Lendi  perlonam  non  rem  fequatur.  Verum  eft  enim  quod 
alibi  dicitur ,  pcrtioncm  adcrefcere  portioni ,  id  eft.ci  tantum 


S77 
A  D    T  I  T. 

DE    BONORVM    POSSESSIONE 

SECVNDVM    TABVLAS. 

C  A  P.     I. 

O  s  T  tradlatum  generalcm  debonorum  pof- 
fef.fcquunrur  harum  poff.genera,acmeiito 
mcipit  abhis  qux  fafto  teftamento  compctur 
veluti  fccundum  tab.&  cohtra  rabul.quoniara 
ca-teris  locus  non  eft :  quahdiu  hx  cbmpetcrc 
•  r  L  •  ,.  P°^"°f'§ -^"nr.in  Inftir.de  bon.poH.Proindc 
inrcribituth.ctitulus,5,/4V4m^^«»^r,/«.commuhisvtri. 
quc  bonorum  pofl.tam  fccundura  cab.quam  conrra  tab.quia 
ncurra carum datur nifi  tabulx extent ,  &c.  Quamuis au?em 
bonorum  poflefcontra  tabiiL  pr.^cedar  fecund-um  tabulas,  J: 
2.tt.cod.atqueideopra;ponaiurtituIusdcbonorumpoffer. 
contra  tab.tamen  compofitorcs  Codicis  aliara  f  ationen, /pc- 
«arunt .  nempe  quia  h^c  fecundum  vo!uniatem  teftatoris 
*'.""':^"^'^Qacre^idquaj£h£tHjuod  Vlpian.in  fragmcn- 
tis  Inftic.dmidit  bonof um  poff  in  eam  qus  contra  tabulas  & 

eamqusaduerfustabul.dacur.NamadufiiliiilahiiLiscjicitur 
profccundunrtabulas ,  I.na turaliccr.  de  vfucap.  quo  fenfu  a[c 
aducrfuslegcs.id  eftifecundu  Icges,cituLdc  tefta.&  ficqucns 
cft  hoc  verbum  apud  Senccam  .Ex  ea  autem  qucd  didum  cft 
quandiuhx  bonorum  pofl^competcrepoffunr.noneflelo, 

cumhisqusproximitatisnominedeferuntur,oriturqusftio 
hic  1.2.  ^ 

C  A   P.     li. 

Cur  introdu^ajit  hxc  bonorum  Pojjepo. 

IVftinianus  ait,hanc  bonoium  poffefliontm  neceiratiami 
§.  fedea.de  bono.pof.in  Inftit.  nam  adiones  poffeflotis 
nondantuf  fcriptohacredi,nifi  hanc  boncrumpbffdlionem 
acceperitjl.^.deCarb.edi&cuiufmodieftintcrdidlumquo- 
ium  bonorum,!.  i  .quorum  bbnorum.  Item  prxcot  baoc  bo- 
horum  pbffef.his  ctiam  dat,qui  fecundum  formam  iur  's  ciui- 
lis  inftituti  non  funt :  vt  docet  VJpian.  titul.de  bon.pcf.  &  tlr» 
iquib.mod.refta.infir.namfiqnis-rFmpnrp  rfftameti&mor^ 
tis/a<fHoncmi:^fl«Ben«4i*buetif,rmmiaBHH«dief«npo. 
i:fr,4ure-duiffbxrexlit3s-ii©ft-pot€ft-a4irkx-eiuit£fbm£rLtoi 
cUtoi-tamefl-bxt€di^etKmun  poff.  fecundum-^abuias^iUe- 
ftamentum  fignaculum  feptem  teftium  habeat,  §.  ncn  tai 

men.quib.mod.tefta.infit.inlnftit.qujcfGrttiaiurisptstorii 
eft,§.fedcumpaulatim.in  Inftit.de  teftam. 

C    A    P.       III. 

.^mbm  ex  caujis  detur  bonorumpojfejtio 
fecundum  tabulas. 

PRimum  tabulas  teftamenti  extate  opbrtct  ,1.2.  ff  eod.ac 
eas  extatc  fuflScit.licet  tofa;  fint  a  muribus  tabuls,aut  ali- 
tcf  ruptum  linum,I.i.§.vlti.  eod.  nec  fufiicit  exemplum  tabu- 
latum,  1.  2.Tabulas  accipimus  omnem  materiam  inquace- 
ftamentumlitetisfctibitur.l.  i.& 4.idquerite&folenniteri 
l.cum  tabula:  eodem.  Notae  autem  litcrz  non  funr,ac  ideo  ad 
bonorumpoff.nonprofunr,l.fedcumpatrono;§.vlr.deboB. 
jpoffefl  Tabulas  ctiam  intclligimus  fupf emas ,  quoniam  ille 
(o\x  t  ats  effe  debent ,  didt.  I.  i.Pra^rerea  fecundum  nuncupa- 
tionem  datur  qubq;  h^c  bono.  pofltf.  quaihnis  nullac  fint  ta- 
bularfciiptae,  1. 2.  hic.  Nam  pt itor  polncetur  bonorum  pof^ 
feffionemiisquifuerunriureinftitutih^redes.etiamfincfcri- 
ptura ,  l.fi  ita  fcriptum.  §.  vlc.hic.  conftacque  iure  ciuili,tefta. 
mentum  pcr  nuncupationem  fa(fi;um  valere,inlnftitut.dii 
teflam.§.vli. quodcft  accipiendum,nifialiasteftamentuni 
iurc  ciiiili  irritum  fiat ,  didt.§.hon  tantum.  iDeinde  iis  qui  fc- 
cundumfofmaRiiurispraetbtiifcriptifucrinr,  id  eftifeptem 
teftiumfighatulis  adhibitis,d  §.fedcumpaulatim.  quamui^ 
iurc  ciuili  forte  ceftamenti.m  irrirumfadumfit,  §.nonU- 
men.  quanquam  iureciuilifdquoquc  tempus  fpei^ctur.   Si 


per  fonjE  adquiri ,  cui  portio  prius  acquifita  eft .  1.  fi  totum ,  de  quis  igitur  t  eftamcnto  facSlo  f  e  arrogandum  dederit ,  ^  poft. 
acquir.hqred.Eadcrationcloquendidicimus.feruitutemde-  eafuiiiiriseffedus  dcccflerit.exverbis  edi<Sii  ha:res  fcriptus 
bcti  func!o,&  dcbcri  pcrfonx.  1.  i.ff.fi  feruit.vindi.  Sed  accu-  bonorum  poflef.accipiet.Sed  quia  ccftator  cum  capice fottu- 
ratius  de  iure  accrcfccndi  difputati»  in  fuuhi locum  rciicicn-  nas quoque f uas in  alienam  farailiam  tranftulcrit , atque  ideo 
di  eft,cit.de  cadu.toilend.  muiaffc  voluncatem  cteditut,hxrcs  doli  cxccptiohcfummd' 

CC 


57» 

webitur.l.quiexHbcris.  f  .teftamcnto.hic.  quod  eftaccipien- 

dtim,aifi  literaj  fcripferlr.qitibus  non  voluntaren'.  eius  mut»- 

tam  faiire  apparcat.vt  Vlpia.ait  di(a.§.teftamentam.  Et  hanc 

Papinianietceptioncra  addcrcncceite  cft  luftiniano  cum  ait, 

Si  tcftitor  ciuis  Romanis,&  fuiiurisfuit  duobus  temporibus, 

dandam  efle  bonorum  pollef  d.  §. non  tamen.  Qup J  autetn 

dicicut.prStorern  ciigere  d uo  tempora ,  locum  habct «n  qui- 

bascafibustcftamentumobmutationemftatusiurcciuiliit- 

ritum  ficret.Nim  ex  tcftamento  fafto  ab  hominc  far?^  mcn- 

ri$,quipofteainfi)rDtemiocidit,bon.poflcf.teaepetttur,§.li 

quisautem.l.  z.  Terriacatirarcfpicitinftitutionem  hircdis, 

quem  ita  inftitui  nccelfc  cft ,  vt  ceita  dcmoftt  ationc  defigne- 

lufj&pottio  quaedefcriptacftinueniiipoflitjl.vh.hic.  Ertor 

tamcn  in  nominc  non  nocet.fi  aliasdc  perfona  conftct,l.fi  ita 

fcriptum.§.fcdcuminpiaeaom.Isvcrocuius  noraenconful- 

to  deletum  eft  a  teftarore ,  (lon  potcft  bonorum  poflef.petc- 

re,l.i.§.ficonfuito.&d.l.fiitafcfiptum.  Sedctfifetuushr- 

resfi:fcriptus,eiusdominodeferturbonorumpoflcffadque 

attinebitha:rcditas,l.i.§.vlrim.Inftitutumaccipimus,iiuein 

{}rimo  fiue in^ccundo gcadu fit  inftitutus , fcruato  tamen  or- 

dincinftitutionis ,  1. 1.§.  dcfertur.& §.fi duo.  Hircdi ctiam 

-fub  conditioncfcripto  datur  bonoru  poflef  1. 1.§  .i.l.fi  feruus, 

hic.  modo  fit VtilircT  inftitutus ,  1.  hi  dcmum.  Qupd  fi  poftca 

deficiat  cohdirio,&  is  fit,ob  cuius  pra:tciitionem  potuciit  re- 

fcindi  tcftaraentum,puta  filius  pr2teritus,teftatoris  pofleflio 

tidatavimhabcbitcontrarabul.bonorumpoftefl.i.J.fifub 

condirione.tF.cod.l.5.§.fi  fab  ea.de  bono.pofl'.  contra  tab.  Si 

tamenitafucfintinftituti,  ^/^r  exfrairibui  meu  vxorem  Sff- 

»Viw^».vmV,3ntcquara  cxiftatcondirioncuterperit:  hienira 

fc  inuiccra  impediunt.l.  i.§.  fi  quis  iia.ft.eod.  Qu^arto  requi- 

titurfcn:cntiacxl.i.§.fentenriam.ff^.eo.&I.haEresinftitutus, 

xlc  acquiren.ha:rcd.  Huic  tit.accedit appcndix  quxdam tit.de 

bono.poftcf  ex  tefta.militisjcuius  explicario  difficilis  non  cft. 

A  D    T  I  T. 
DE    BONORVM    POSSESSIONE 

CONTRA     TABVLAS. 

^fe;^^  V I  v  s  bonoriim  poflcflioniscaufaeftpr^reti- 
'^^f^)  i'  rio  hbeiorum  in  teftamento  paterno,^.funt 
£ll-^  \f,  autcra.inliifti.tit.debono.poflfrf.Hincauteni 


Franc.  Buarem  (omment 


jj^  j/)  fit  vt  cxhjeredatio  excludat  filmm  ab  hac  bo- 

l^  J  nc 


>^.^^j  norum  polFcf.fi  ritefada  fit,l.r;6  putauit.l.iub 
condit;one&l.h!ium.§.i.fF.eo.InftitutoigitiuhjErede,n!uI- 
t o  rainus dabitur  bonorum  pofleflio ha:(. ,  quia poreft  iecun- 
dum  tabulas  petere.l. }  § .  fi  quis  cx  Lberis.  Qu  od  fi  dcfcccrlc 
c:  nditio.ac  ideo  eft^e£lu  non  habeat  inftuutio ,  pntor  filium 
tuetur,pcrindeacfibonorumpoircf.  contrarabulas  acccpif- 
{et.d.l.3.§.fi  fub  ca.fic  tamcn  intcrdum  vt  inftitutusad  bono. 
po(Ief.contratabulasadmittatur,propterea  quod  aliusprx- 
teritusfit,qmcommiferitediftum,d.§.fiqr.iscxl.beris.Nam 
iniquum  cflct,ncc  quafi  fcriptum  poflTe  pctcre  bonorum  pof- 
/efquandiucont.tabul.petipotcftmeccontratabul.quandiu 
non nafcicur prstctitus.l. 4. §.  vlt.  Nec cxpedant l.qui pro- 
pter  alios  bono.poflef  petanr ,  vt  prstcriti  pctant,  cum  femel 
Dcneficioaliorum  ad  idbeneficiumfuerintadmifli,l.  fipoft 
jnor£tm.§.vlt.  &  hoc remedium fcriptis aliquando  vtilius cft 
quambonorumpoflef.fccundumtabulss,fifortecx  rniniraa 
paitcinftiLUtifunthiredes,l.nonpuc3nit.§.vlr.Dicitiirlihc- 
torura.quod  fine  dubitarione[:d  narur3!e5&  legitimos  perti- 
net,l.  1 .  nec  rcfert  an  fui  iuris  /i  nr ,  an  poteftati  al  terics  fabie- 
dli,l.i,§.&fuiiuris.adopriui  admittuntiircontra  teftamen* 
tum  patris  adopriui,l.  i  .quandiu  funt  in  familia,  leg.in  omnf. 
deadopt.  Contratcftamentumpattisnaturalesnon  admft- 
tuntur,nifi  alius adroiferit  cdidlum ,  &  hasredes  inftituri  fint, 
d.  1.  non  putauit.  §.  in  adopt.  Liberos  3Ccipirous,filios ,  nepo- 
tcs,&c.quos  pritor  vocat  eo  ordine  quo  vocantur  iurc  ciuili, 
1.1. nec nati  tantum  liberi ,  fed  etiam  nafcituti,  ad  hanc bono- 
rum  poflcflionem  admittuntur,l.i.§.hic  autcm.fF.  eod.  tit.l. 
2.hic.  Itcmliberiintell'g;inturhic,quiiaftituiiurepoflunt, 
quod  ad  te;n  pus  mottis  t  efertur.  1.  j .  §.libef .  qtiauis  alias  ho- 
rumtcmporuminhircdi3minftitutioncrariDhabe3tur,§.in 
/Extraneis.  de  hiredimqualitate&  difFeren.  Dicitur.tefta- 
piento,quia,non  nifi  Facio  teftamento  datut  hic  bonot utn 
poiref.liceccontratcftamentuindetur,§.funt  aucera.de  bo- 


noruro  poffef,  Oportet  igitur  extare tabulas  teftamenti.fj 

deturbono.poflefnocontra  tabulas.fF.fi  tabal.teftamcn.nuU 

If  extab;  &talesefle,vtexeisadiripoflit  hzreditas.  ficenim 

inteiprctatur  Tiyphoninus  quod  vulgo  Romae  rclatum  fuit, 

libcrisditarapofTef.contra  lignuracflc,  idcft,contra  tefta- 

mcntum  quod  ligncis  tabulis  defcribi folet ,  Icg.  quod  vulgo. 

dc  bonotura  poflef.contta  tabul.aditio  tamen  ncccfratia  noo 

cft  in  hac  bonorum  poflcf.  quzhberis  prasrcritis  comperit, 

quia  ad  impugnandura  omnino  tcftametum  datur.l.  4.  Noa 

aduerfarur  fupra  fcriptis  quod  Caius  ait ,  Sipritu  teftamentum 

extet  iMrefaElnm  tjHofilitu  txhtredatMi  eft:feques  imperfe^ur»^ 

itt  ciuoprtteritMfJitfiltiu.pofterioreteftamentopratertttureilepe» 

tet bonorumpojfef.   Non cnim  fitnplicitcr  hcK dicit  Caius.fed 

idditrationem,  Siremoto^uoijuefiliopotioref/tniinea  ktredi- 

tatepofterioreteflamentofcrtptthtredas,  l.fi  duobus.  §.  fi  priUs. 

Et certu m  cft  cum  cx imperfcd o  tcftamento potefl  adiri  h^- 

rcditasjhuicbonotum  poflcf  locumcfleiquod  tura  accidic 

cura  in  poftcf iori  teftamento  fcripti  funt  kgitimi  hztedes , L 

i.de  iniuft  o ,  rupro.l.  hac  conful.§ .  fi  quis  autem.  C.  de  tefta. 

Pritor  aut  era  cos  vocat  qui  futuri  eflent,fi  in  poteftate  raan- 

fiflent.Itaquc  vulgo  dicitur  pritctitionera  matris  haberi  pro 

exhsredationcjj.vlt.dc  exhzred.libcr.  nec  mirum  eft  tamcQ 

valere  prajteritioncm  matris  quantum  patris  cxhsredatio- 

ncm,cum  magis  debeatur  filio  patris  quam  matris  hsreditas. 

Intecdum  dcncgatut  libcris  hic  bonorum  pofT.  vt  puta  fi  ad- 

eundohzreditatem,  autcapicndolegatura,  iudicium  tefta- 

totis  patf  is  compr  obauerint,!.;  .§.  vlt.l.  fi  cx  duobus.  1.  fi  poft 

mortcm.l.fi  przteritus.Refcinditur  teftamcntum ,  &  ad  cau- 

faminreftatireducitur,§.  vlt.d.l.nonpucauit.  Dicurpetirio 

hzrcditatis  filio  aducrfus  fcriptum  hiredcm ,  l.  cum  emanci- 

patus.denegaturque  legariteftamcnto  rclidiiesadio.l.  fub 

conditione.hic.leg.fi!ium.§.omnibus.de!eg.pra'ftan.  Hjtc 

bonorumpoflref.cefratfccunduratabulas.l.  z.C.eod,  Po'eft 

tamen  hzres  fctiptus  adirc  hxreditatem  iure  ciuili ,  I.  is  q  ui.f. 

fed  fi  fcriptus.de  legat.praft.eomque  tuetur  prztor  fi  ex  libe- 

risfitquicontratab.peterepotuerit,d.l.ficxduobus.§.lccl& 

fcfiptus. 

A  D    T  I  T. 


DE      LEGATIS     PR^STANDIS, 

contratab.bon.pofTefpetitai 

C  A  p.     I. 

V  A  M  V 1  s  tcfciflo  teftamento  pet  bonorum  pofi 
feff.contra  rabul.legata  omnia  quzcunque  co  te- 
ftamcnto  iclida  f  unt ,  intercidcrc  videantur :  ta- 
men  prjetor  acquitatc  dudlus  quibuldam  perfo- 
nislcgataconferuat,putaparenribus,liberis,l.i.C.eo.l.i.hic. 
quodcftaccipiendum  nifi  contra  tabulas  petat.  Nam  isqui 
cft  in  poteftatc  prsteritus,Dcmini  legatum  prxftare  ccgitur, 
cum&finchac  bonorumpoflefl'.  hzrcditatcmfit  habuutus 
fuoiut-e^l.is  qui. 

C  A   P.     II. 

^tu  Ugata  conferuentur. 

EArahtumlcgataconfcruanturquz  \^(\s  parentibus&Ii« 
berisrclida  f  unr,non  etiam  fcruis  corum:q\ioniam  iofpi- 

cimu5cuihonorhabitusfit,l.j.qu«apndipfosrcm5ftirafunr, 
nec  funt  rcgari  aliis  reftitueie,d.l. } .  §.  vlti.  quz  vtilitct  tcli<a» 
funt.l  ^§.vlt.  Portioquoqihzrcditatisalicuiteliiaa  confcr- 
uatur,!.  \  .fcd  ctfi  potrio.Etfi  prztor  non  dcfiniat  modum  le- 
gatorum,fedcaquantacunq-,  funt,przftarivc!it:tamen  non 
atnpliuscx  legatis  ad  aliqucm  perucniredcbet ,  quam  apud 
emancipatum  bonorum  poflcflionis  nortiinc  rcmaofiuaa& 
eft,l.«f.7.&8. 

c  A  p.   iir. 

.^htuftrfonis  cmfcri4tntur. 

ALexindcrfolisparentibus&Iiberislegatapr^ftandacA' 
'et  efcripfir.Li.  C.de  bono.pofl.contta  tab.  cum  de  aliis 
fL.rteperfonis  controuerfia  nullacfler.  Athuiufmodiraulca 
reperiunturrefcriptainCod.  luftinia.quzadcunftasperfo- 
nas  &  caufas  alicui  dirigcbantur.  Inprztoris  tamcn  cdido 
qurdam  ah>  pcrfonz  rcccnfcntur,  vcluti  vxor,nurus,leg.  2. 
Ne  fratri  quidcm  &  forori  confcruantur}c2Sta,Ieg.  j.pri- 
tctea  ii«,quibus  bonorum  poflcf^comra  tabuJ.data  cft,  legata 

non 


Jn  Tit.  Vndeliberi 

Bon  przdantur,!.  y .  Aliquando  hic  legata  omnibus  pr^ftan- 
da  func ,  vt  cum  quis  contra  tabul.bono.  poflcf.habet  iure  fe- 
cundum  tabul.bono.pofleCl.nonnunquam. 

A  D    T  I  T. 


noaffentior:quiaconftitutioIuft!n.adfi,cceffionemtan:um 
»0  intcltato  pertineat. 


DE    BONORVM    POSSESSIONE 
contra  tabulas  liberti  teftaraenti. 

C   A    P.      I. 

A  R I A  fucrunt  iura  de  fucccflione  liberto- 
rum,quorum  meminitluftin.inlnftit.tir.de 
fuccef.  liberc.  §.  fed  cum  noftra.  lex  u.  Tab. 
cdiclum  prztorisjex  Papia,conftitutio  lufti- 
niani.Edi(Stum  prztoris  &  legem  Papiam  in- 


terprctaturlarifconfultusfub tit.de bonislib.&raeminitVl-       r'C>m'ttiturventeriapoflef.  exhoccdiaro    Si  tamen 
•     -----•=- '-'i^'  ^■'■- ---^■■''^ •• -       ?«=P^fi'P°fth"™us.icademuminpofl.niiffiofic,rimulierem 


pianus  in  reliquiis  Inftit.  Fuit  autem  editto  pritoris  caucum 
vc  fi  patrono  nihil ,  aur  minus  parte  dimidia  bonorum  relin- 
quat,bonorumpoflefliocontratab.  teftamentilibettipattis 
dimidiat  ei  detur ,  J.qua  de  caufa.in  Inftir.de  fuccef.libcrt.  VI- 
pian.inlnftic.cic.  vlc.Qucbonorumpoflcfliioeieciam  com- 
peti'  qui  ex  caufa  fidcicommiflimanuminc.l.  i.  hic.l.quiex 
Caufa.  de  bonis  liber. 

Caftts  in  quihui  repellitur  fatronui  ab  hac 
honorum  pojfefiene. 

C  A  p.     II. 

PRTmuscafus,  fipatronusexegcrit  opcras  aut  minusali- 
ber'to',I.  vlt.hic.l.ficut.de  iure  patr.qui  vero  operas  rcuca- 
dir,  vel  pro  eis  mercedem  accipit ,  non  folum  repellitur  a  bo- 
norum  poflef.  fed ctiam  omne ius  patronacus  amiccit.l.fi  quis 
a  liberis.§. vlt.de  lib.agn.Lvlc.qui  &  a  quib.l.lulianus.de  bon. 
lib.Secundus,fi  patrOnus  libertum  capitis  accufarit,l.qui  cura 
raaior.l.qiJiro.ft.eo.Tertius,fi  patronus  libertumin  feruitU' 
tcm  pet;it,aut  tcftimonium  in  caput  cius  dixetit.ncc  obtinuit, 


A  D    T  I  T. 
DE    VENTRE    IN    POSSES- 

SIONEM        MITTENDO. 

Ic  tic.ad  bono.  pofl-.contra  cab.  pcrcinct ,  cum 
(cihcecvcncercftpriteritusj.  ,.  in  priDc.fed 
&infticuco  quoque hoc edido  fuccurri ,  1. 1  §. 
ahlius.quinimo  infucccflione  ahinrcftatoex 
,  .  °!?°'P^""^'<^i^ocumhaberepotert,l.vbi- 
^"5"':A-r';- . Qiyfq"<=>"g'curfuccefllirus  eft  vel fado  cefta- 

nterimdum  in  lucemedicusfuc- 

exrra- 


menco,vel  ab  inccftatato : 


S,r      ^'''"""'^«^''"''•^•^^^'^•^'"^'^-h^bearhoc 
ed.<aum  quardam  ncceflana  fun  t.prit«orquod  mulicr  fic  prar- 

gnanS,l.i  .nprinc.fecundo,quodfueritvxordefunai,qua  de 
recognofcecurfammatim,l.,.§.fiea.tercio,auodfi!iusqu; 

defiinaofiicccfl-urus.d.l.i.Malieraurcmexhiscaufisinpof- 
ld.m.fla,nihilex  bonis  dimmuerc  debec,n.fi  q„od  ad  viftum 

ncccflariumeft,l.i.§.mulicr.accandiuinpodef.efl-edebet. 
quandiupatiac,aucaborcumfaciat.I.i,§.vIc. 


SI    A 


A  D    T  I  T. 
PARENTE 


QJIS 


X  E  M  L  o  pacroni  datur  parcnri  qui  filium 
fuura  emancipauic  bono.poflefcontratabuL 
eiufdem  tcftamenci ,  fi  parens  praterirus  fit ,  1. 
2.cumenimmanumifericfihurn,fimilispatro- 
.  ^  noiudicandnseft.licetnonpercmniaeifitii- 

d.l.qui cum  maior.Quarcus,fi  patronusfaUum  ceftamencura  milis,  1. 2,  De  filio  in  poceftare  confticuco  noa  loquicur  Prz- 
dixeric,nec obtinuic , l.fi  patronus. . 5?.  Quincus ,  fi libcrcum  tor,quia ceftameocum non ficic , nifi fic miles:  n ec  railitis  te- 
vel  libertam  adegeric  iureiurando  nevxorem  duceret,  aut      ftamenturaoppugn3tipoteft,!.vlt.deinofE.tefta.Hacautcra 


mus,  fiexteftamenroiibertihiredicatem  adierit.l.nihilin-  mum  refcind!tur,fi  curpcmperfonam  firius  hsredeminfti- 
tereft.  oaau>".»"natalibusfitrcfticucuslibcrtas,nccetiam  tuac^l.j.hic.Ce/Tathacedi^uminquibufdamcafibus^primus 
ius  aursv./inn)  annulorum  impetrauitjl.  5 .  de  bon.  liber.  No-  cafus,fipatcr  accepericpectmiam  vt  emanciurec ,  1. 1  .§  .fi  oa- 
nus,fiIibertusaucpacronusdeporcacusfic,I.fiuepacronns.dc  rens.  fecundus,  fi  filiusviuusin  parencemqaantum  fatis'eft 
iutepatro.l.3.§.fideporcacus,1.4.§.i.dcbon,Iibtt.C?teiica-  contuIit,neiudiciaeiusinquietet,d.§.fiparens.tertius,fipa- 
fuscxtit.de bonisIibett.colIigipoflunt.Differentiainteihac  renscoaftusfuericmaktraftationiscaufa  fiiium  emancioa- 
bonorum  pofll&  cam  quaeliberis  przteiitis  datur,d\iplexeft: 
nam  hacbonorum  poflef.non  omnino  refcinditur  teftatr.en- 
tum,  fed  vfque  ad  dimidiam  partem  tantum,l.fed  cuni  patro- 
no.de  bono.poflef.Item  haEcrequiricaditioncmhireditatis: 
in  illaaucem,quiaceftamtntum  otiininorefcinditur,nonre- 
quiritur,I.4.ft^debonorumponef. 

A  D    T  I  T 


DE    CONIVNGENDIS     CVM 

EMANCIPATO       LIBERIS. 


lum  emancipa- 
re,l.vlc.quartus,fi filius miles,  1.  vk.quod  ad dodiores aduo- 

catosproducendumefledicicur,l.vlr,C.deinoffi.cefta. 

A  D    T  I  T. 
VNDE     LIBERI. 
C  A  p.     I. 
V I  c  cit.rerpondet  tit.  in  fF.fi  tabub  teftamen- 


\  tinullzcxtabunc.  quamuis  in  vulgacis  codici- 

I  busexvnocicul.duofadifunc.  Gompccithac 

j)  bonorumpoflefliodcficiencibusiis  quartefta- 

1  n>encofad:odantur,videlicetcontra  tab.&fe- 


I  c  tit.in  Pande<a.Floientinis  praccdit  tit.de  ventre 
mpofleflionemraiccen.Caucuraaucenjefthocedi- 
do.vtfi  filiusemancipatus  libctoshabeat  qui  finc      cundtmcab.l.i.&H.ff-eo.quodconcingicvcIobrcpudiario 


in  poteftate ,  non  folus  ad  fucceflioncm  admittatuf 
pcrbono.  poflef.contratabul.fedliberi  cum  eoitaconiuij- 
gantur,  vthidimidiarapartemhareditatis^ille  alterampar- 
temconfequatut.Qua:damie!turnecefrariafunt,vthuicedi- 
^olocusfit.  Primo,  quod  bliusfitemancipatus:namalias 
fuccedct  auo,  l.i.fecundo,quod  liberi  natuiales  fint  &lcgiti- 
mi,l. finepotes,  tertio,  quodhxreditasad  eos  fuoromine 
pertineat,l.  i .  hic.  &  l.fi  nepos.  quatco ,  quod  nocam  cxhxre- 
dationisnonhibcant,l,i.hic.&i.pronepos,deinoffi,tefta.Si 
jgitur  haircditas  ab  inceftaco  defcracur,  locumhab:bic  ha?c 
coniun6lio:quiafufHcit  exbxredatoseos  iioneire.l.4.  vnde 
liberi.fF.  Addc  quod  ncpotes  cum  emancipato  prxftaie  legata 


nem>veIoblapfumteropor(sconfticuti,di<5t.l,i.FiIioigicure- 
mancipato,qui  pra;rericus  cft ,  nec  contra  cab.  bonorum  pof- 
fef^pcciciit,noncompctith.'ccbonorumpofld'.  l.i.fF. 

C   A   P.      II. 


.^uihm  competit  hxc  honorumpojfepo. 

REgulacft,  hancbonDrum  poflef,  oranibus  compeccre 
quibusbonorumpofr.contr3cab.dacur.l,i.§,liberos,fF. 
cod.  Icaque  nihil refetc an liberi  fint  emancipati ,  an  in  porc- 
ftate,  l.i.debon.pofl.contrarab.vndeetiamfitvcin  fucccf- 
fione  matris  hasc  bonorum  pufT  ceflec ,  I,  vlc.de  fuis  &  lcgit.l. 
4.$.adtefta.debon.pofl.contratab.  Sucrcdunc  autrmordi- 


coguncucexceptisperfonis..quauisedi6loidcompreber''"f"  Eequivocantutadha:rediratemiureciuili,d.l.i.f)f.  bon.polT 
nonfic.l,  i,  Suncqui  purenc  hoc  edidlum anti(j'iatum efle  concrarab.  Qiiodfinepotescxrer.rin  aui  poreftare.h  Ciim 
luftin.noua  conft.auth.de  hire.abinccft.ven.quibusomni-       emancipaciscoumr.gumur.l.y.ii  vcioplore.-ifinrliberieiuf- 

CC     1 


5?o 

dcni  gradus,omncs  fimul  voc3ntur,pto  virilibus ,  I.i.  hic.  De 
parencibus  agitatur  (^uiftio ,  an  ci$  fic  danda  bonor.polTef  cx 
hoc  capice :  &  cxiftimo  non  compecere.  Cuius  rei  racionem 
reddic  Papin.l.fcripto.§.vlc.Parenti  tamen  qui  manumifit  fi- 
lium  fuum,  ficut  datur  bono.poffcf.contra  tabul.  vt  antc  dixi- 
mus:itavidcturdanda  efle  bonorum  polTcflioab  inteftato. 
vcrumexhoccapite  nondatur,  fcdcx  capitc  fequenti  quod 
adlcgitimospercinet.ExiamdidisnafciturquaEftiOjPaceifa- 
milias  deccffitinteftatus  relido  fiJioin  potcftate,&  prjetcrea 
ncpotc,qucm  cx  filiohabebat:filiusdeceffitnecaditanecrc- 
pudiata  hzrcditate  aui,  quare  ad  nepotem  eius  hzreditatis 
adeundziustranfmifitjproptcr  iusfuiquod  vulgo  fuitatem 
appellamus,l.fi  quis  filiumfamil.y.de  acquir.  hered.  Sed  quz- 
ritur  an  nepos  qui  repudiauic  hzreditacem  pacris  fui,poffit 
auiadirehxreditacem.Conftantinusrercripfitnonpefle,leg. 
quifepacris.  proptetca  quod  pacri  ipfoiurefucrac  acquifica, 
qui  fimul cam  cum  patriraonio  cranfmific ad  nepocem , fimi- 
liter  ncpos  agnofcens  patris  fucceffionem,  non  videtur  ab  aui 
hzreditate abftincre ,  fi  ius  ciuile  {pe(3:emus:quia  patti  hzre- 
dicas  aui  ipio  iurequzfitaeft,&in vnumeundemqucpatri- 
moniumreda(fla:iedobbencficiumabftinend',quodabIm- 
pcratore  confequitur,abftincre  ci  licet,did:.l.fi  quis  filiumf  a- 
mil.ac  fi  proponacur  fic  efle  nepos,dubitatio  nulia  eft  quin  ad 
aui  hzrcditatcm  admitti  non  poffit  iure  ciuili,cum  pro  cxcra- 
nco  habeacur ,  §.cxtraneos.  de  hzred.  quz  ab  intcft.  def.  Et 
hacc  omnia  accipienda  funt  fecundum  ius  ciuile,  non  fecun- 
dum  ius  Pra:toriura:nam  is  qai  (e  hzredem  eflc  negat  non  vi- 
deturbono.poiref.iurePraEcoriocompetcntcm  omittcre,  I. 
{uum.Cod.deiuredelib.  1.  quotiesduplici.dcrcg.iuris.nifi 
aliadai^unicfle  appareat.  Itaqueexclufusabadeundaharc- 
dicatciuicciuili,videcurbonorumpofleffionem  Vnde  liberi 
p2cere  pofle:cametfi  non  fic  expreflum  an  hic  nepos  poffit 
f  iccedcre  patri.iure  Pricorio  camen  dicendum  eft  pofle  fuc- 
ceiere.Conftancir.us  de  auo  loquitur.quia  dc  cius  fucccf.can- 
tum  erac  qu£ftio,&  nr  pos  hqredicaccm  patris  coctcmncbat. 
Echicmihividetur  piobabilior  interpretacio  refcripcialio- 
qui  difficilis  &  obfcuri ,  quam  &  Albericoplacuifle  acccpi. 
Hincobferualonorunipoircffioncm,  nonemancipatis  can- 
tum,fed  eciam  fuis  aliquando  efle  neceflatiam. 

A  D     T  I  T. 

VNDE     LEGITIML 

Eficientibvs  liberis vocancur ad poflef. 
Icgitimi,  id  eft,quibus  lex  defert  hitcd.i  ticem, 

ll.z.§.vlc.fF.eod.l.i.ficabul.ceftam.  Veibacdi- 
fii  hzc  fuiffe  dicuncur,T«,-w  ^nim  ei  hAredcnu 

'  efft  operteret,liinteJlatui  mortutu  ejjit ,  1. 1 ,  ff  eo. 
Icg.exiUaparre.deverb.  fign.meaiinichuiused;<5tiCiceroin 
Prztura  vtbana,his  verbis ;  Toflea^jH^m  itti  Prttorium  confli- 
tutHmefl,fen}perhociurevJifumft*,litabifl(ttefiaTnentinot}pr9- 
ferrentur ,  tum  vttproximum  quemcjue  h£redem  tjfe  oponeret,/! 
ti  tnteflato  mcrtuits  effet  ,(3  ttafecundum  eumpopffio  daretur. 
Inteftatus  autem  is  dicitur  qui  reftamemum  non  fccitcum 
.  faccrepotuericjl.i.ff. eo.l.i.de  fuis&legit.  loprimisigitur 
vocantur per  legem  agnati ,  §.  lo.  dclf git.agnat.fuccef  id  cft 
qui  per  virilis  fexus  petfonas  funt  coniundbi ,  nec  capite  dcmi- 
huti.l.penult.Et  cum  quaftitur  an  capite  minuti  fint ,  habctut 
ratio  non  tancum  temporis  monis ,  fed  etiam  quo  bonorum 
poflcffio  petitur,l.  i.  Prztcr  sgnaros  adroittuntur  &  aliiex 
nou!slcgibus&  fenatiifconfl,i.§.vlr.&l.j.&inInftit.dele. 
gic.agnac.fucccf.  Interlegitimosnumeiantui&fuihzredes: 
quarc  fi abonotum  poirel. exclufi  fint  exprimo  capitc,voca- 
buncurexhacpartdad  bonorumpoflef.l.z. 

A  D     T  I  T. 
VNDE     COGNATI. 

\<i^-^^  Iccfttcrtiusordo  fucccflionum  abinteftato 
'^J  fecundumiusPrzcorium,l.i.fitabul.teftam. 

/"'^&   nullajcxtab.l.  i.quisoidoinbonopoflfcffio. 

J^^^^   Nam  prztor  agnatis  deficientibus  vocatco- 

^^^^^^p^if  gnatos  ad  bono.poIfcffio.Sunt  autem  cogna- 

ti  omnes  qui  comnmne  nafcendiinicium  habcnt,  1.  i.&ex 

fcjminis  tantura  (unt  con.undi,l.i.fF.eoJ.&  l.peni-J-  ^-  vnac 

icgit.  Eftque  hsc  bonoium  poflef.neceflaria  iis  qui  per  foemi- 


Franc.  Duarem  (hmment. 


DE 


nas  iunguntur.quiaiure  ciuili  ad  hsreditatcm  non  admittun- 
tur,l.  Z.&  hic,  & in  Inftit.de  fuccef.agnat.  Ncc  vero refert aa 
vulgo  quzfiti  fint  qui  bonotum  poffipctunt  cx  hac  parte  cdi- 
di  nccnc.cum  vcrccognati  fint,l.i.4.8.fI.eod.  &  in  Inftit.tit. 
defuccef.  cogn.§.  vulgo.  Item  ciuiliscogaatioquzpcrado- 
ptioneracontingit^adhoccdidumpcttinetjleg.  i  j.ff.cod. 
Scruihumtamcncognationum  nullahabeturratio.Li.^.fF. 
eod.&  in  Inftit.tit.  dcfciuil.  cogn.  Deindc  notandum  eft  co- 
gnatos  vocari  ad  hanc  bonorum  poffef.  vfq-,  ad  feptimum  gra- 
<lum.Na  cx  y.ctiatn  giadu  vocantur  qui  cx  fobrino&  fobrina 
funtnati.l.i./.hzcautcm.  Agnatis vcro fucccffio defcrtui in 
infinitum ,  vt cxiftimo,quaniuis  vulgo  rcccptutrt  fit  vltra  dc- 
cimum  gradum  hanc  fucccffionem  non  protendi.  Nam  etfi 
alicubilcgatur,admittiagnatumquidccimogradueft,§.pen. 
de  fuccel.  cog.  nufquam  tamen  fcriptum  cxtat  vltra  cum  gra- 
dumec$fuccedere:fcdnc  cegnati  quidem  ipfi  vltra  fexcun» 
autfcptimumgradumadmittuntur  adbon.pofl.exhoc  ter- 
do  ca.l.oaaui.  ff.  eo.  Itaquc  Papinianirefponfum  fubobfcu- 
rumnobishunc  fcnfamhabcrcvidctur.d.I.o^aaui.  Agnatus 
quio«aauogradu  diftatadefundo,  admittitur  abbonorum 
pofl.  vnde legitimi ,  fiuc  harrcditatcm  adierit ,  fiuc non.  nam 
omifla  hzrcditatc  alcgitimo,nihilominus  rcde  pctitur  bon. 
pofr.vtdiximus,d.l.quifcpatris.  C.  vndclibcti.  Sivcrotan- 
quam  proximior  cognatus  bon.poflef.  petat  cx  hoc  tcrtio  ca- 
pite,quia  fortc  cxclufus  a  bon.pofl.vnde  lcgitimi,non  admit- 
tctur,  quia  non  tanquam  agnatus,fcd  tanquam  cognatusis 
bsbcndus  cft:ncc  profuerit  ei  hzrcdiratisadicio,  vr  bonorum 
foflTcf^confequacur.  Non  cnira  curac  Prztor quis  adierit  hz  ^/«^ 
fcditatcm,fccundumiusciuiIe,fedquispcrat,&cxquo  peta  "•?"*'* 
turbono.poflef.Poftremo  animaduercenduraeft  nouoiure^/  ',^ 
agnatosa  cognatisnon  diff'crrc.S.io.auth.dchsrcd.abimcft.  «/Lr 

A  D    T  I  T. 
SVCCESSORIO   EDICTO. 

V  M  plurcs  fpecics  fucccffionum  introduxifl 
fct  Pr2tor,edi<aum  taa  cn  propofuit,  quo  eft 
caiitun,  vt  fi  plurcs  intra  ftatutum  tempus 
non  pe;anc,auc  rcpudicnr,  fcqucntcsinco- 

_ '■uraloaim  fucccdant:idqucgratiacfedito- 

tumaPrztorecftftatutum,l.i.hic&|.i.§.quibus.fF.eod.§. 
cum igitur.de  bon.pofl:  Tcmpusautcm  .niusannilibcris&: 
parentibu$confHtutumeft,czterisccncumdiciorn.l.i.§.Iar- 
gius.Qupdtempus  anaPrztorc  coar«aari  poffit,  quzrkur. 
Etexiftimocogcntibuscreditoiibuspofle  eos  quibus  dclara 
eft  bonorum  poflcf.  interrogari an  velint  eam  admitterc  fcd 
praxipicandos  non  cfTe^fi  intratcmpusconftitutumdclibc- 
tat e  fe  vcUc  dicant,leg.  i  .§.fanc.Ncc  me  mouct  quod  Prztoc 
moderatum  tcmpus  ftatuit cx l.fi curatoris.  infra ,  de iurc  dc- 
liber.&I.i.fF.  eod.namidde  tcmpore  adeundzhzrcdiratis 
cftacdpicndum.propccrca  quod  iure  ciuili  nullum  certum 
tempus  definitum  cft,l,licct.infra,dc  iurc  delibcr.  Exeludun- 
tur  crgo  hi  quibus  delaia  eft  bonorum  poflcf^vcl  tcmporc  vcl 
rcpudiatione,d.§.quibus.  Atquchincvari^quzftioncsna- 
fcuBCur,quando  rcpudiacio  valeat ,  &  quz  pcrfonz  vcl  rcpu- 

diationcveltcmporecxcIudipoffint,I.i.hic.&I.i.£cod.Vt 
autem  rcs  tota  plenius  explicctur.animaducrtendum  eft  qua- 
tuot  cfTe  capita  cdidii  Pf«torii,&totidcm  ordinesfucccden- 
tium.Primus  ordo  fucccdentium,eft  liberoram:fccundus  le- 

gitiraoru:tettiu$cognatorum:quartusviri&vxoris,I.r.fitabJ 
ce(t.null.extab.I.  i  .quis  ordo  in  bon.  pofl^  feruet.ac  deficicn- 
V.  vno  oidinc^fequcns  ordo  ei  fucccdic:vocacurq;  h«c  fucccf- 
iio  vulgo.dc  capice  in  caput ,  I.i.  fupra  qui  admit.ad  bon.pofli; 
poffint.Etcontingit»Iiquando,vteaderaperfonafacccdatfi- 
biipfi  1  &  pro  pluribus  pcrfonis  ideo  habeatur  ,quod  ad  plura 
capitacdidipertincat,I.i.§.fcdvidcndum.ff;eod.Vtcxemplj 
gratiajflius  exdufus  eft  a  bonor.poflcf.  vnde  hberi:is  aihilo- 

minnsaJmittituradbonoturapoflef.excap.vndcIcgitimi,& 
ci  annusdabitur,perindc  ac  fi  ex  primo  capitc  vocarctur ,  Ice.' 
pen.§.io  quisordoin  bon.pofl.  Invnoautcmquoqjordine 
filii  reperiuntur  ncpotcs,proncpotes,&  deinccps  c?t  eri,in  fc- 

cundofiatrespatrui,  confobrini:itaq;hisdcfcrturbon'oruni 
poffipctinde  ac  fi  omncs  qui  anteccdetis  ordinis  funt,  fuctint 

erciuh.l.i.bic.EthzcfucceffiodiciturvuIgo.dccapiteinca- 
pu'  qu5  tame  olim  in  ordine agnationu locura  non  habebat: 

fed 


Jn  Tit.De  Carbontano  edi£to. 


581 


fcd  ilM  ius  vt  iniquum,5f  a  ratione  alienum,po  ftea  emenda- 
tumcft,§.plac«bat.inlnftic.dclcgit.agn.fuccer.  Acccttum 
cfteamiucceflioncmintereosqmdifparisfantgraduslocum 
non  hibere,  cum  intet  gradus  paris  pctionas  fit  locus  iuti  ac- 
crefcendi,l.}.§.vlt.tF.dcbon.po(r§.cum  igirut.inlnftit.co. 
Ncc  vero  eftedu  caret  h^c  differentiajqnia  ius  accrelcendi  ad 
hsredcm  rraafit,l.fi  cx  plurib.  de  fuis  &  legir.  bonotum  pol- 
fcfliononitem,d.l.}.§.acquirere.Dcgrad«umcomputatio- 
ne,de qua ab  aliis  hic  multa (ctibuntur ,  alias  diiTercmus.  cap. 
vlt.3.Papinianicfthb.ff.  Reiponforuro.proponicurfpecics, 
in  qua  prioris  gradus  cognatus  boa.pofl.accipit:fed  poftea  ob 
bcncficiumpictatisabftinendifacultatem  impeirauit.  Etrc- 
fponfum  eft  a  Papin.Cognatosinfcriorisgradus,  &c.  8c  fifco 
bonorum  poflef.  deferri,l.vlt.ff".eod.Qupd  mirum  plerifquc 
videri  folet,cum  praelertim dc  lucceflione matris &  filii, item 
de  faccelhone  libcrti  diucrfam  coftituiura  fit  ius ,  1.  i.§.fi  quis 
adita.l.  i.J.fi  bonorum.adTcrtul.l..ctfimodica.§.filius.de 
bon.libe.  Sed  expendendu  eft  hic  de  cognatorum  ordine  Pa- 
pinian.refpoDdifle ,  qui  poftremus  eft  inter  eos  quifanguine 
coniundlifunt:3cfortaffisinhacfpecievxofnuIIaerat,ideo- 
qucbona  ftatim  fifco  quifitafunt.  I'aque  exiftimoadaUos 
ordincsfuccedentium  hoc ius  producendum non  efle.  Vete- 
res  nanque ita  fifco  augendo  ftdduei unt,finetjuo ftatum pu- 
blicum  tueri  non  hcet,vt  ptiuatorum  ius  quamrainimum  lae- 
datur :  nec  alia  ratio  in  eiufmodi  rebus  exquirenda  eft.Et  me- 
miniirc  debemus  in  piiblicis  difputationibus  nos  vctfari ,  non 
in  mathematicis  deaiQnftrationibus. 

A  D    T  I  T. 

DE    CARBONIANO    EDICTO. 

C   A    P.      I. 

I  filius  fc  prxterirura  efle  teftamento  paterno 
audierit.&bono.poflef.contratabpetar.rao- 
ra ipfi  controuerlja ,  an  ir  tct  libetos  fit ,  non 
poterit  vindicatefuccelfionera,  nififiliumfe 
^^af^r^^-^xKm  cfledoceat,  fedfiimpubtsfit.vtpropterim- 
bccillitatera  xtatis  periculofum  fit  ei  de  ftatu  fuo  contendere, 
caufa  cotrnita  mirtitutin  pofl:  recumhatredit.dilatainterim 
qua;ftioneiutempuspRbettatis,l.i.hic.idquccdiaocautum 

cft  quod a  Catbone Pt itore nomcn accepit.  Vt autem locus 
firhuiced.aoquqdamnec.-flatiafunt.Primo.quodisquipc- 
tit  bonorum  pollcflionem,cx  libcris  fic,l.i.  in  prin.  Secundo, 
nuodfitimpubss:hnic  cnimfuccurretur  propter  xtatisim- 
Bccillitacem,1.3.§.puberi.ff-.eo.   Tetcio.quodiatnnacusfit: 
hoc  cnim  edidura  ad Iiberos  i ara  natos  petcinet.  Sed  poftea 
aliud  edidkum  adexemplum  huius  compofitum  eft.de  ventt  e 
inpofltfi«ittendo.l.i.§.generalitet.l.cummuiier,hic.Quar. 
toquodinftitucusnonfic:;;smeifimoueacurbsredilcripto 
hecconttoueifia.quodinter  libtrosnon  fit,  non  ideomiaus 
ei  dabicur bcnorum  pofleflio:quia  extraneum  quemhbet  te- 
ftatoriDftituerepoteft,lcg.i.§.Pomponius.l.cumfiiie.Sita. 
menpofthumusinftitutus  fit  apatre.potefthuic  edicaolo- 
cus  cff"e,  fi  meueatur  controuetfia  quod  fuppofitus  fuetit: 
quia conftat eum non aliter inftitutura efle , quam  fi  exl.bc- 
ris  fir,puta  his  ^ti\>\s,Quip]tupofi  mortcm  meam  tiafieturM. 
raefio,  1. 1 .  §.  Pompomus.l. }  .in  princ.  Addc  quod  fi  quatftio 
ftatus  moueatur  fcripco hitcdi ,  quod  fit  feruus ,  ratio  fuade: 
hoccdi<auraferuati,1.3.§.quamuis.Quinto,rcquuiturquoi 
fiUusnonfitcxhiredaius^totiescnim  datar  bono.  po(.  Caf- 
boniana  impuberi,quoties  fi  filius  eflet,h«res  cflet ,  1.  qui.de 
inoffic.tcftam.Excipiturcafus,cumquisexhi:rcdauith!iiJin, 

quod  diccret  cum  ex  adulterio  conceptum,l.i.§  .ideni  ait,hic. 
1  fi  pofthumus.§.vlt.dc  hbcr.&  pefthu.  Idcm  dicendum  cum 
alias  rite  cxhzrcdatus  non  eft,l.fi  impubes.  §.  interdum.  Da- 
tur  creo  hic  Carbonian3bon«.pofl'ef.  vel  cum  petita  eft  bo- 
no  poflef  contra  tab.obprxrcruioaeai^velcuroabinteita- 
tofucceditur.  Naroquamuishoccdiaum  rnaxtrocpertineat 
ad boaor.  poflef  contra  tab.  taracn  in  fuccef  ab  inteftato  lo- 
cumhabet,1.3.iopnnc,l.debonis.§.i.Sexto.duphccramcj. 
ucriquiftionemoportet,vnamdecond.t.oneimpubens,al- 
tetamdehxrei?itatiisbenis,l.bonis.§.itad.naum.Decondi- 
tionc  mouctur  quiftio,  cum  quititur  an  ex  hbet.s  ht  .1.  t.  an 
iurc  adopt.tus.l  7 .item  pe  pacria  poteft.te  interduro  cft  oon- 
troaetfu,l.deccflit.  Sed  k  de  ftatu  quoqj  impubcris  ahquan- 


do  qu^citur,vt  puta  an  fcruus  fit  necQe,l.i.$.red  ^  fi  quis.Nic 
refert  a  quo  rooueatur  qu^ftio.adeo  vt  aducrfus  patrem  quo- 
que  &  fil.um  detur  h^c  pol.l. i.§  .fi  quis.De  bonis  autem  cum 
quf  ftio  mouetutjde  pacernis  tantum  intellige,noB  matcrni», 
l.debonis.l.fiimpubes,§.fipupillus.Septimo,n8CclIeeftbo- 
noiumpoflcf.pctiintraconftitutumtempus,l.}.§.  vlrim.1.4. 
Oiftauo.neceflaria  eft  fatisdatio.v t  folus  impubes  in  ^oiZu  ic- 
tatur,l.  i.§.eum  qui.His  omnibus  concurrentibus,Pix  tcr  dat 
Cacbonianam  bono.  pofleC  &  diffcrt  impubcris  de  ftacu  co- 
gnttionera in  tempus  pubertatis ,  fed cauf a tamcn  ccgnit3,vt 
difFufe  docet  Vlpia.l.}.§.  caufx.vnde hic bonotum  poflc flio 
dcctetalismagisquam  edidalis  dicendaeft,  quoddecretu.n 
cauf*  cognitionem  requirat ,  l.i.fi  tab.teft.nul.cxtab. 

C    A    P.       II. 

Effe6lm  hnMs  edi^ii. 

EFfc(aushuiuspoflefEonisc5Cftitinpofl.rerum&cogni- 
tionisdilationc,vtiamdiximus.  Impubcscnim  inpollef- 
fione  rcrura  conftituitur  a  Prxtorc,l.}.§.milIum.&  quidem, 
fi  folus  fatifdcderir,l.i.§  .eum  qui.l.fcd  &  fi  is.§.quotie5.ff".eo. 
qU2bon.porfiniturpubcnaie,1.3.§.pabeti.ff",eo.&l.i.fFco. 
Derainuereautem  bonavcfccndicaufapoteftiiEpubcs,  1.  f. 
$.an  aucera.neqj  hoc  pa^o  aduerfario  fimul  in  pofEmifloriO- 
cct.l.c;.§.pen.Itaquenoncogitur  ex  hisbonisquidquamte- 
ftituere,quaraui$pofteaiudicatumfucrit  eiunfiliumnoefte* 
l.i.C.I.  i.§.iatcreirc.fF.firauher  vent.nora.raif.inpofl.nec 
ideo  potcric  res  harrcditariaspetere,  fed  cogetur  vtidire^a 
aaione,&  dicere  fe  filiura  elTe^l.  }.f  miflum.  fi  tamen  fatifdc- 
detitreus,  perfecatioeinondeneg3bitur,l.penul.  MifFusin 
pofl.rei  parcibus fungitui poft  pubcttatem.  1.  <? .  §.  vlt.  modo 
pofl.ad  cum  translata  fir.Qu^ritur  an  fimul  &  Carbcnianam 
bonorurapofr.iropabes,&  fcripnishasiesfccundum  tabulas 
pctere  poflit:  vide  1.7.§  .vlt.&  l.fctiptus.  » 

A  D    T  I  T. 
VNDE    VIR    ET    VXOR. 

I  c  eft  quattus  erdo  fnccedentium  ab  iarcftato, 
fecundum  ius  Prxtorium ,  quod  Theodt  fius 
antiquuminsvocar,l.i.fttab.ccft.ntiil^.l.i.quis 
ordoin  bon.poflef  nifi  quis  malitTheodofii 
veibaadl.Romulirefcrre,cniusmcmiBirDio- 
tvy  fius  Halicarnaffeus:fed  vcrifimilc  eft  cnra  dc  iare  Pricoti» 
fcnfi  fle,  cum  Romuh  leges  anciqnatx  eflent,  compofitis  lcg. 
ii.tabul.MouitPrztotemilladiuini&huraanigcneriscom- 
municatio,qus  in  tet  coniugcs  locum  habct ,  I.i.de  ritu  nupt. 
lusciuilcfifcuraviro  &  vxoripracfercbacficuthodieaffines 
cxcluditjl.affinitatis.Ccommun.dcfucccf  Quodautemdi- 
citur,  ^Wf z'/r^z/.v«7r,3ceipiendumeft, fiiuftumfitmatri- 
mcnium,&  vfque  ad  mortis  lempns  perfeuctauerit,!.  i  .fF.co. 
Itera  quoddicitur  dcviro&vxore,ad  foceruu  &  gencrutB 
miaimc  produccndiim  eft,  1.  fi  vcro.  §.  dc  viro.fF.foTnt.roatr. 
licet  aliqai  difle»tiant.H«c  autem  deiure  Prastorio  variis  lu- 
ftiniani  conftitutionibus  iramutatum  cA.  Nam  luftin.  No- 
oella  ^  3 .  § .  vlt.  ftatuitjvt  fi  alter  coniugum  inops  altcri  locu- 
pletifuperuixcrit.quartaropartenabonornmdcfunfticapiat: 
quamuisdcfunausreliqucrithberos.IdemNouelIa117.vtfi 
tres  fint  filii ,  vxor  quartam  partcm  habeat ;  fi  plutcs,  virilem 
porcioncm.  Maritusautftm  omninorepcUituiafttcceflione 
vxcris  extantibus  liberis.Idcm  Nouclla  117.  §.vlt.xquat  ma- 
ritum  vxori,&  vtrumque  altcri  fuccedere  vult,  vt  fuerac  prios 
confticucum.De  aliis  perfonis,a  quibus  excludicur  fifcus,alibi 
diceraus,I.fi  quis  presby  tcr.  C.de  epifc.&  cler. 
A  D  T  I  T. 
DE    COLLATIONIBVS. 

C  A  p.    L 

OLI.AT10  cft  genBsquoddam  contribatio- 

nisaPr^torcintrodudumjadferuanda^quf- 

tatera.NamcumPrstoradfucceilioncmpa- 

ccrnara  cmancipatos  admittat  cum  ii&  qui  in 

po  tcftate  funt.acquitas  &  ratio  fuad«,vc  qu^- 

quebonainmediucoDfcrani:quiafciIicetpateracquifiuifler, 

fiinpotcftatefuiflent,l.i.fF.eDd.I.cumduobus.§.IdcmPapi- 

nianus.profocio.  Hicautcropcrtinet  ^dbon.ppftef.contra.. 

GC     j 


5 


tt 


tab.l.i.L&.Pr*tor.vtVlpiao.oftcnditinInftitu.tituI.debo- 
Ho.polTef.  dand.  item  ad  bonorum  pofleflio. vnde  libeti ,  pcr 
quam  nullo  fado  teftamcnto  fucceditur,  1.  fi  cmancipati.&  I. 
vt  libcris.Hinc  confequcns  eft ,  fi  filius  cmancipatus  nolit  ad- 
roitti  ad  fucccflioncmpaternam,  eum  ad  confercndabona 


Franc.  Duareni  Q)?nment, 


fratrem:quare  fecundumvcrifimilcratcftatoris  voluntacem 
conferrenoncogetutrquatratio  ceflat  in  donauone  obcao- 
fam  dotis.vel  etiam  huiufmodi ,  quar  nonex  mcra  liberalitatt 
donantisproficifdtur,fedex  neceflitatectiam  al)qua,l.rem 
'egatam.de  adim.leg.RercriptumDiocletianinofttifcmcn- 


non cogi.l.fin.fF.dc collat.dot.quod &  tum  locum  habct.cum  ti«  no»  aducrfatur,eum  ait.praccipuum  fundum  non  debere 

lcgitum  ad  fidcicommiflum  teftaroentofibi  relic^um capit.  filiunjfamil.haberequcmapatrcdonatumaccepit.H»cver- 

I.i.bic.&l.apatre.  Sed etfifiliusemancipatuspetitaboBor.  banonfignificantfunduraconferendusDcum  fratribus,fed 

poflef.  tnultum  inc»nimodun«  iis  adferat  qu^in  poteftate  qaia  repcritur  in  rebus  hircditariis.diuidenduraefle.cum 

manferinr,ceflatcollatio,Li.§.pateffilium.ff.eod.  Vndect-  donatioinfilium  collatanulliusfitmomenti.l.i.ff.prodona- 

iamconfequitur,cumfuihircde«fimulpatri  fucccdunt.non  to.  Namincptaqnarftioeft.an  resdonatzapatrcfamil.  filio 

eflccollationilocura,qoa:  rerumpropriarutaeft.nonhire-  conferri  debeanttnifiquo  cafu  filiofamil.  huiufmodiresac- 

ditariatii.nam  quxfita  ab  eis  reperiuntut  in  hsredir  ate,&  di-  quiruntur.  Scd  obiicitur  nobis,prscipuum  eflc  eum  fundura 

uidi  poflunt  ficut  citerar  res  hsrcditariar.Excipitur  dos.quam  debere.  propterca  qu«d  donatio  morte  patris  coDfirmata  eft, 

filiahmil.conferrecogitur,quoniamipfi3cquirituriurefin-  &vi«ilegatifcufideicommiflihabear,l.donatioHes.  Cod.dc 

gulati,l.i.ff.dccollat.dciis.l.Pomponius  Philadclphm.famil.  donat.intcrvirum&  vxor.Verum  eaconfitmatio  donationis 

ercifcund.  Obfuprafcriptam rationcm emancipati filii, qui a  tunc locum habet,cum patcr animum  transferend* proprie- 

patre  (ctiptj (unt  hajredcs.non  coguntur conferrc,l.i.hic.&  1.  tatis  habuir,  non  autem  cum  in  pcculium  tantummodo  con 


hiium,hic.&  l.fi  filia.dc  collat.dotis.admittunmr  cnira  ad  bo 
norurapoflcl.lccundum  tabul.ficut  quiuisaliiextranei:ncc 
idco  queri  pofl^unt  fui,quod  iniaria  affedi  fi  nt  a  Pr^tore.Hoc 
ramcn  lus  immiitatum  cft  a  luftinta.Ncuclla  i8  .§.iIlud.Nam 
coRftitutumcl?abco,etiam  extcftamentocollationi  locum 
cfle,  nifi  patcr  cam  cxprcfltm  habuerit :  nec  ad  cam  iniuriara 
folum  reipcxit  luftioia.  dcquaiamdiximus,  fed  ad  «quita- 
tcm  qus  mtcr  libcros  fcruanda  cft. 

C  A   P.      II. 

^iuresmcollationem  'venta.nu 

VTiIisregulahictraditur,ca  incollationcm  venire,  qa« 
films  cmancipatus  patti  acquififlet,fi  in  poreftatc  fuiflct, 
l.cum  dncbus  § .idcm  P.-pinianus.ff.pro  focio.cx  quo  confe- 
quens  cft,ncc  cjftccnfe  nec  quafi  cafttenfe  conferri  pcculi- 
um,!.i.§.neccaftrcnfe.ff.eo.c3demeftc3ufaadijeBtitioium 
ex  noja  luftiniani  conftitati.l.  vlt.hic.  I.  cu  extct.dc  bon.  quz 
libcris.  Alia  rcgula  cft  qujc  cx  luperiori  pendct  ,catantun» 
confetri  qua:  filuis  habuit  eroancipatus  tempcrc  morris  pa- 
tcrrar.l.cadenmro.hic.l.i.ff.co.vndefitvtqu^ficapoftmor- 
tcm,non  corferantur,  l.ncc  emancipati. hic.aut  qni  antc 
moftcmpatrisafilioalicnatafunc,l.i.§.  viriii.decoilat.dor. 
quoleftaccipicnd.jm  ,  nifieainfraudemaiicnarafint,l.i.§, 
co'  f-Ttur.ff.eod.licm  cxcipiunriirresdcperd:tiafi!ionmil. 
poft  morrem  pariis ,  abfque  cius  doU  aut  tu!pa,  d.l,  i.§.de  il- 
l's.  Porro  in  bonis  corr.putanriuadliones.atqueidcomcol- 
hrionem  vcniunt:excipitnriniuriarum  a(3io,qua:  magis  vin- 
di(fla:qnampccunizpetf?curioncmhabtt,d.l.  i.§.emanci- 
patus.  Qujc dtbcntar fiib condittone,fi cx conrradlii.confe- 
iuntut:  licxcaud;gari,ncnconfenmriK,d.i.i.§.id<5i!oq«c. 
mm  in  conitaii  bis  conditio  rctrottahitBt,  ia  legicis  non 


ceflit: vidcturque  hoc  vcrbum  in  conftir.  Diodcciani  acc^pi- 
cndum  effe  de  fundo  qui  in  peculium  conccffusfuit.vt  ftrifte 
donationem  interpretcmur ,  1.  cum  dc  iadcbiti.de  piobatio- 
nibus.AcmagnopereijmihifalJividcntur,quihancinferptc- 
tationrm  putant  a  vi  verborum&proprietatealienameffc. 
Nam  verbum  Donate ,  cum  dc  donatione  patns  in  fiiium  lo- 
quimur,Ttroquc  lcnfu  accipirur  apud  iuris  audkorcs.vt  in  plc- 
rifquel©cisanimaducrtimus,l.donationesinconcubinam./. 
patet.de  donat.l.  perfoBaro.  §.  fi  vnus.l.  quod  frudluatius.de 
acquir.rerum  domi.  Quzftio  igirur  fadi  eft ,  cum  patcr diri- 
tur  donaffc  filio:quod  autcm  aiStum  fi  t  intcr  c»s,qu:due  c»ii- 
filiifuecit,nonoifi  conie<^uris  expIicaripoteft;facilcaur«n 
crcditur.patrcm ,  cum  filii  ncminc  fundum  emcrit ,  omnino 
donarc velie,l.filis. Cod.famil.  crcifcun.fcd  in dubio  ( vt iam 
diximus)  vetba  ftriiaaminrcrpretationemhabent,  vtdona- 
tor  quamminimum  donaffe  intcUigatur. 

C   A   P.     III. 

^uemAdmodum  collatiofiat  ^  d^quan* 

tum  conferri  dtheat. 

PR?torinedidofuomeRtionemfecitcautionJs,l.T.§.ma- 
lier.ff. co.l.fiiium.  §.  videmus.dc bono.pcflef  conrra  ta- 
bul  quod  &  Vipian.veibfcftenductin  Inftitut.Emancipatij, 
inquit.iiberiscdidodaturbonor.poffeffiparatifuntcauerc 
ftatribus  fiiis  qui  in  potcfLatc  manfcruntibona  qu?  moriente 
patrehabucrunf,coIlaturcsrc.  Icaque  veibaprartcris  vidcn- 
tut  conditioncm  fignificarc:fed  lulianusait  pratorem  non 
fubconditionccollationisbon.poff.contratabul.promififle, 
fcddcmonftrarequiddatabon.poflcffietioportcat.  Itaque 
nihilrefertanante,anpoftbon.poflcf  agnitam  emancipatiis 
conferat.l.praptor.Quansuisautempntorised  (flnmdecau- 


item.l. fi  filius.dc  vci b.cblig.l.qui  lcgata.de rcg iuris. Hx iam       tioneloquatur ,  tamen re cautioncm  fieri poffc  diibitandum 


di(5lisconftat,hod!cfolaprofe(Slitiaconferri,l.vlt.  hic.inc^ui 
b'js  numcraBur  militia  a  patre  cmpta :  ca  fiquidcm  vcnit  in 
commcrciumhominum.&imputaturinlegiriraam  filio.l.il- 
lud  hic.I.omnimodo.§.imput4ri.C.dcinolbc.tefta.  Qjjod 
aurcm  imp^ndirur  a  pattc  in  honorem  feu  dignicareni  hii« 
obtingentem,idnonconfeftur,l.i.§.ncccaftrenfe.ff.dccol- 
lar.Item  fi  ftudioru»caufapatcrfi!ioirrogaucrit,l.  qua.pa- 
Tcr.famil.ercifcun.Dosapattcprofctftaquin  conferatur,du- 
bium  non  eft,tir.de collar.l. pacflum dotali.l.  filia.  1.  dotis.  Si 
vero  filia  ob  mariti  inopiam  non  potuciit  dotem  exigftccec 
per  eam  ftcterit  quo  minus  cxcgeric,  ad  a^lionem  rantum 
tonf;icndamcompellcrur,§.iIlud.auth.  dcajqualit.  dor.  Ea- 
dc.nicftratio  donationisproprernuprias,!.  vrjiberis.Dedo- 
nationcfimpl!C>mignacftc6ccrratia:fcd  laftin.raihioften- 
dire  fotil  vidctur ,  fimpliccm  donationcm  ron  aliterconfer- 
ri,q>iam  fihuiulmodilegemdonator  /uaindulgentiaimpo- 
fjcric :  Conftitutio  vcro  Leonis ,  non  fimplicirec  res  donatas 
confetri  ait ,  fed  pro  tcnore przcedentium  legum ,  quas  non 
habcmiis:  quibus  verbis  oftcndic  Lco,  i=  vclle  rcs  donatas 


non  eft.l.  i.  §.quafr.uis.id  cft,  coramuiiicaGdo  bora  cum  f  a- 
tribus.Fitetiamcollatiominusaccipicr.do,l.i.§.fed&fitan- 
tum.delegando  nomen  debitoris.di(fl.I.i.  libcrando  eum  cui 
bona  confcrti  debent,  l.a.C.l.r,  §.filium.decoIlat.dot. 

Quodauteni  fupradi(flurofuit,  emancipatum  conferre 
omnia  bona qua: acquifiiflct  patri ,  cx  1.  cuaj  duobus.  §.  idcm 
Papinianus.fupra  pro  focio.  fic  accipicndum  cft,  vt  in  portio- 
nibus  faciendis  perfona  confereniis  numeretur,&  partem 
faciat.l.  I. §.  vlt.ff.bic.Item  ficfacicndacollaiio cft ,  vt fi plii- 
rcsfintcmancipati.collatio  ab  vno  faifl^a^citcrisconpro- 
lit,  fed  iis  tantum  qui  in  poteftate  manferunr,  vtexluliani 
fpccieapparet,  l.prartor.  §.  lulianus.  inquafinguli  cmanci- 
pari  ccD  rcna  ex  bonis  patris,  quia  quadringenra  habcbant :  in 
bonis  deinde  fingulicapiunt  partem  terriara  bonorum  a  fe 
collatomm:vt,e.\empligtatia,isconfcratfexaginta,aufertvi- 
gintf,l.3pud.l.cumemancipati.§.  fitres.finguli  cmanciparo- 
rumtertiam  partcm  confcrunt  fingulis  in  potcftare  confti- 
tutis:cm3ncipatuscnimfihabeat  n-cccnta,  vnufquifquceo- 
rumpetitabeocctum,ideft,tcrtiampartcm.  Trescnimpcr- 


co;)fcrri,quocafuiureantiquoconfercbmtur,!.vrliberis.ad       foniranrumrepeiiunrurquibus  hiccmincipatibonacom- 
iin.vrputa  cum  donaror  cam  lcgem  dixerat  fuarliberalitati,       Kiunicaridcbcanc.  Qiymuisauccmf»penumcrocontineic 


vtex  conftitutioneluftiniani  coll  g'tur,  quzhauddubieius 
antiqjumrcfcrc.dKfl.leg.iliam.  Ratio  diuerfitatisintcrfira- 
pliccmdonQtiones:j,&obcau!am,h^ceft,quiaparcrfiliodo- 
naas  fi  mplicircr ,  vidctur  maiori  bcncficcn  tia  vti  vellc.qua  ia 


vtq'jisminuscapiat,  &pIusconferat,  norndeotamcn  indi- 
gnariliccr :  quialiberum  eft  eisbonorum  pc^ricf.omitteie  .d. 
J.i.§ .fi  rrcs.  Si  ramc fimul  cum  filio  qui  eft  io  potcftatc  extra- 
ncujhircskriptus  Cr,  Vlp^ait  tamu  cmancipai  u  collatutum 

^uanium 


^aantnmfr«criabftuIeciT,t.i.§.{iexdodi'antc.  Nam  hice- 
mancipatus  licec  confccat  toram  ponionem  fibi  delatani ,  vc 
in  fupitioribus  excttiplis  odendimus,  non  tamen  a  fcatte  to- 
tam  eam  auferc,  led  partem  ab  extraneo ,  cui  nihii  coufetre 
eogitur. 

C  A  p.  VI. 

Interquasperfinai  Iscum  haheat  collati(K 

INter  defcendentes  qui  fuccedunt  afcendentibus  tantum 
collationi  locuseft,ieg.vtliberis.  Deafcendentibus&iis 
qui  a  latere  coniunguntur,nihiI  cautum  eft  pet  leg.illam.  er- 
go,&c.  Defccndcntcsctiaraaccipimuspetlineammater- 
nam,di(9:a  I.vt libcris.  ncc  refcrt ,  an  nepotes  eum  nepotibus 
fuccedant,an  ver6  cum  patruis  &  auunculis.  Emancipatus 
^onfett  fuo  hxtcdi  etiam  pofthumoj.pofthumo.hic.  kilicet 
j)oftquaninatusfuerir,I.vlt.fr.dccoIlat.bonorum.  Eman- 
cipatumaccipe ,  eum  qui  quouis  modo  fui  iutis  faftusfuc- 
lit,leg.libcros.  Suiconferuntea  qu4  fibi  acquirunt  non  pa- 
tri.vtfiliafam.quacdotemarcepita  patre,  1.  r.  decoUat.dot. 
emancipati  jntcr  ienonconferunt,  vtDiodeciani  verba  o- 
ftendunt,5<  emateipati  vtrique  apatrefuiflis ,  itUatto  cejfnt ,  I. 
fi  emancipati.  Re(cripfit  tamen  Gordianus  Hliam  frattibus 
emancipatis  dotem  proferre  ,  fed  aducntitiam,imo  profc- 
iftitiam,I.filiacdotem.l.vtliberis.  Icaque  refcriptum  lic  in- 
terprecaci  debemus.quafi  generi  psr  (pcciem  derogectc ,  leg. 


In  Tit,T>eofer.nomnmttat.  ^%>,^ 

i«  coto.de regul.iutis.     Nec moneri  no$  apwet  quod  ver- 
baDiocletianigenMalia  fint*  &verifimj!e  cftin  eis  dc  bo- 


nis  profeditiis  quiftionem  nnllam  eirc.  Tamctfi  igicur 
pcator.quiprimusintroduxithoc  contributionisgenus,  re- 
|pcxitadiniuriamquaafiiciiintur  fui,  admittcndoadluccef- 
lionem  emancipatos:  tamcn  pofteriores  conftitutiones  fpe- 
<a3ntconfuetudincmsqualitatisinterlibcros,leg.vtlibcris. 
Qiiodautchidicitur,fublatam  circ  diffeientiam  emancipa- 
iionis&patn>porcftatis,  Autheniic.de  haercdibusabintc- 
ftat.  id  ad  fucceflioncm  tantum  pertinet ,  non  ad  colla- 
cioiaem. 

C   A   P.      V. 

Remedia  aducrfm  non  conferentem. 

SI  cauefittmantii>atus  Cvtfupra  didum  fuit;  conuenie-: 
cui- ex ea cautionc,  1.  fi  quis ftiium.^.vk.frudtuiim  nomi- 
i>ccond;mDatiofir,|.g.^.decoll;  dor.  dencgantutadiones 
hxredirana:noncouttienti,Icg.i.  §.  fifratcr.&leg.poahu- 
mo.Cogtturconfcrensiiidiciofa.iuliseccifcundx^l.i.decoi- 
lac.dot.Etrorinieiueniens  in  diuifionenon  nocer,  qiu.mi- 
nuspctaturcollatie,l.fierror.  qusmiiisfentcr.tiain  eo  iudi- 
cio eilata fit.l.cum putarcm.  f.>mii. crcikun,  quia non deca- 

demreagitur.nequceaderoresiniudiciumdcduaacft.Nam 
iudicium  famil.ercifcun.eft  dercbashxrcditatiis,  coUatio  dd 
rebus  propriis  cmancipati. 


FR.ANCISCI   DVARENIIVRE 

GONSVLTIIN     LIB.    X  X  X  I  X.     PaNDECTARVM 

SEV       DIGESTiORVM:       IN      TITVLVM 

Deopcrisnouinuntiatione,artificiofa 
acMcthodicatradatio» 


G  A  p.    I. 

I  T  V  L  V  s  eftfimiliisinC.liD.  8.& 
alius  in  Noucliis  conftit.  6  \  .argumen- 
tum  autem  tocius  huius  traifbatus  con- 
cinetur  cd:<Slo  praerorisj. practor.hic.de 
qnovide  quiicripfilib.  u  Difp.e.  i(>. 
Poftquam  nuntiaturaeft  alicuihenb- 
uum  opus  faciat ,  cautum  eft  ne  quid 
noui  opctis  faciat ,  etiamfi  conccHdat 
fc  ius  habere  ardificandi,  fcqucihfuoa:dificarc  :  nampcift 
nuntiationemqniefceredebet.  Icaque  nuntiatio  nouiopc- 
ris non  male dicitut  fimiiis elle appcllationi,  1. 1.  if.  nihil  no- 
uari  appeKpendi  H  sc  eft  vis  huius  nuntiacionis,  vt  vim  ap- 
pellacionishabeac,  &quic(cere  debeat  iscnicftnuntiatum. 
Quid  (\  nulla  legitima  nuntiandi  caufa  fuerit?  condcmna- 
bicuinuntifltor ,  faluatamcn  adioneeicompetenrc  ,  vtdi- 
citur  in  l.fcicndum.hic.  Quod  fi  quis  contempta  nuntiati»- 
ne  pcrfeueret ,  opufque  cccprum  perficiat,  quicquid  con- 
ftruxerit  dcftruetur  ,  nrc  audietut  fi  fc  perficiendi  iuftara 
habuiflecaulamdicat.-nififotteeiaptaftoreremittatur,  lc&  / 
zo  §.i.tumenim  perficercopuspoterit,  fimodo  ius  aidin- 
candi habeat.  Haec autem remiftio iis demum prodcft,qui- 
busiurcnuntiatumnoneft.  Sufficitauremadircpractorcm, 
nceiuscentempcavidcaturefleauftoritas  :  necenimapud 
prattotem  de  iurc lirigan tium  difletitur,vt dicitur  1. 1. in  prin. 
vbi  legsndum  e^,Tr»mtttitur,nonfPermfttttur.  Huc  per- 
tinecquoddicitUfinl.nbnfolum,§.fciendum.eod.  Hucper- 
tinet  formulapractoris  de  remiflione  nuntiationis  in  traAat, 
intcrdit^orum  j.tif.deremiir.  vbiformulaquardamprjefcri- 
bitiir,  qua  priror  in  remitrendanuntiatione  vtebarur  ,  his 
vcrbis:  Qttoiipu  ft  i!l>prohiberene(emuitofiiit,ineonitntiAtir) 
ifr!at.Careruf»nu»iti.tttoner/mJlafaciet,An'midaectendum 
eft  aurem  hanciemifljon/s  foimulam  olim  coniunftam  in 
libiisVlpianifuifle  cumediao,  vtindicantitafcriptioneslo- 
corum  ex  lib.  17 .  ad  edi<ftom,  rranslatorum  i  compofitoribus 
PandeAaium.  Alia  quoqnecauia  eft  exqua  opciis  noui  nun- 
tiatio contemni poflj t  sb  ec/  qui  iiif i fuo confidit , &  qui  con- 
fiditidiussdificandihabcrcj  id  eft>  fi  fatildederit  etiam  fifl» 


^ritcre.  Eihilcnim  refert ,  anprirtorsdituireJhiferit  mi*m 
tistionem  ,  an  verononaditopratcore,iscuinunciacur  fatif-T 
dedcrir:quod  exprimicur  in  l.depupilIo.§.fi  is  cui.bic.  l<?oDe- 
iisaucemfideiuflbrdanduseft,quircfticuacomnia,fiisii!ss- 
dificandinoh  babereoftenderit.  Idemquoquedicendnia 
ert,  fi  per  te  ftec  quominus  facisdccur.  idemque  dicitur  in  lc  g. 
pra:ror.§,fiquisparacus.&§.fiiscuinunciarum,l.depupillo. 
Huiusauccm(atifdationfs  vishiccft  ,  vt  poftquamiscuieft 
nuntiatum  fatifdederir,a:dificare  poflir,etiam  eo  &  conrr.-idi- 
Cente  &  inuito  qui  nuntiauit,vt  dicitur  in  lcg.pritor.  §.  dc  .n- 
de.vbi  ediiai  rf  ftitutorii  formula  cft,his  vetb  s ;  ^em  in  lo- 
CHmnMKfitifimefi;  ne^f(idoperisnoUifier'.t:tjiHadereaiitur  fi 
di:  ea  refitisdatum  eji  .-  ^und  etUs  nO Kine  caulHmji',ak tfer  ti 
Jl.it  ejm  minHsfaiisdttur:ejiiomtKiuillitn  ea  loco  oputfacere  .';c<?- 
<sr,w»»j^.-r/Wtf.A:quchaccdeoperisnoiJi  nuntiaiiune  in  v- 
niuctfuradifputata  j  fingala  deinccps  fubtilius  confideran* 
dafiint. 

C  A  p.     i  I. 

■^mdfitmmm  opt^nunfiare, 

"tylima  qu^ftiocft  quidfit  uouum  bpus  nuntiare ,  quocl 
X.  docet Vlpfan.in Icg §.inde quirituir.in 'verropn.c.his ver- 
\)K:Optu  nouumfacere  vidt^ur^ijui  aut  detrahendo  aHquid,  atti 
»dificando,pi^iftihi»m  optrisfaciem  mutat.    Hnc  auccm  facilc 
coiligi  poteft  quid  fit  nouum  opus  nuntiat  c ;  eft  enihi  probi' 
heie ne nouum opusfiat.  Vnde cbnfcquitur,cum  qui  vnutn 
iaut  alteruni  cacmentum  impohit,nec  faciem  mutat ,  nOuam 
bpusfaccrenonvideri,vt  dxiturinl.ftipulatio.^.opiTS.Hinc 
iapparet  (]uid  rcfpondcndura  fit  de  eo  '\\\\  Hifiniim  riii 
nofumfulcit,df  quoinleg.i.^.fiquiSzdificium.aec-emgva 
twntiationoui  opetis  fiori  potcft  ,  cum  faciem  nbn  muter^ 
nec  quid  nouum  moliatut.     Maiof  &  difficilior  qusftio 
cft  dc  vetcre  idificio  inftaurando,  ah  is  dicaturnouUm  o- 
pusfacere  .•  quod  controuetfum  cftinteriunfconfulcos,de 
toquecftvariaopinio.  Quidanjenimrcfeiaioncinadhuric  Refi/ti*. 
tirulum  pcrtinetcnon  putant .-  quam  fcntcntiam  fcquitut  «>■>?,  af 
Alciarus,  lecftione  quadaai  dcprauata  dcceptus.      Kam'^*»''^^' 
inquibufdamcodicibuslcgituriaJeg.  1.  §.  fiquis  ardificiuro^"""'* 

GC     4 


<» 


584 


Franc  DHaremComment. 


r*&,-4^Ytindicat  Accurfius.non  aut«T./*'/fM^quoniodole-      cft ex  i.adcdiaum.vt  &  leg.^de  vcrb.fignif.  Bx  quibus  ia. 


gendumeft.  PraEterGarooueturhocargumcnto,quodqm 
rehcit  x.  Jificium,non  facit  nouuro  opus ,  nec  rautat  vctcrem 
opsrisfacicm.-ficcnirafipeapudlurifconbltos  rcficere  fu- 
mitur,vtinl.i.deviapubl.tit.io.interdi(a.  Similis  locus  eft 
in  l.inde  ctiam,in  vetf.fin.de  itin.aauq.priu.&inl.i.dcn- 
uis.  vbiReficetcfcre  eodem  mododefinitur,  ad  priftinam 
formatH  reuocatc &  reducerc.  Exiftimimmcn,  operis  nov 
ui  nuntiationemlocum  habcre  in  huiulmodirefcdlionc,  fi| 
modo  talis  fit  vt  nouam  rei  fpeciem  adferat :  quod  cum  muU/ 

tisargumentisapparet,tumveroraanifeftcindicatlcx,dcpu-       ^ 

piI!o,§.fiquisriuos,hic.  Namfiproptervtilitatcmpublicam      htis-,  qui  rc  ftatim  initio  &  in  vniuerfam  definita ,  ante- 
iuteconfultus  vultcontemni  opetis  noui  nuntiationem ,  fi      quam  ad  fingulas  fpecies  defccndetcnt ,  fummam  rerura 


teliigicur  quid  fit  nouum  opus  facere  ,  &nuntiatc,nempe 
prohibere  ne  nouum  opus  fiat.leg.  j.ad  1.  luliam  de  annona, 
&l.i.deiurcfifci. 

C    A    P.       III. 

.^ibus  ex  cajibuspracedat  noui  oferii  nuntiaM. 

SE  D  quibus  cx  caufis  procedat  noui  operis  nnntiatio  vi" 
deamus.quasinvniuerfumproponitVlp.inlcg.i.J.  nun- 
tiatio.&  l.de  pupille.§.Sextus  Pedius.ex  quibus  locis  appatct 
Vpreri^sillniiiuriff.nnfiilrgs  vfos  cflf  VJa  JV"  rapV>np  in  (nU  li- 


qiiis  riuos  velit  reficere ,  fruftra  id dicicur ,  fi  aduerfus  refici- 
entes  locum  non  haberet  noui  operis  nuntiatio.  Cur  enim 
haac  caufam  exciperet ,  vt  propter  publicam  vtilitatcm  li' 
cerctreficere?  Icaque  vidcturlocumhabcrcnuntiatio  et- 
iam  in  refcdione.  Necobftant  eorum  argnmenta  qui  di- 
cunt,reficere  efle  ad  formam  vetercm  redaccre.nibilque  no- 
uumfierireficiendo.  Namnouumiilud  dicitur  quod  for- 
raammutat,quxtumfuit,cummutacioeftfifta.ficcnimex- 


diftributioncm  proponcbant,  vtfacit  Vlpia.cum  ait,  Nune 
videamm  ^utbw  ex  caujisfiat  nunttatto,  (^  ijHtperJont  nHntiet , 
<jMibiuveperfonisnHnttetur,(^tjHi4(ftnuntitttioni4  effe^m.  V- 
traquecaufanuntiandi  diftributioneconiungendaeft  ,qua- 
rum  ptioreft  Vlpiani,  pofteiior  S.  Pedii :  quxtamcnverbis 
difFecentes,re  confentiunr.  Nmuiatiofitobpublicamuu- 
famautpriuatani :  vtcolligetelicetexd.§.nuntiatio.l.i.  Ad 
,^  priuaca  caufam  referenda  funt  duo  poftetiora  difttibutio- 

plicandavideturkftipalatio,iH4^opus.  Argumentoeft  quod  nismembra  Vlp.Publicaccaufaeexemplafantind.§.  nuntia-  jau^ 
de  appellationedicitur,  nihilcftc  nouandum  pendente  ap-  tio.vtfiqnidin  publico  ,velrcligiofo,vclfacrofiat,  &pro-  *"-'* 
pellatione  :  hocenimreferendum  eft  adtcmpusquointcr-  ptiitituliiuncin  interdiclis.  Qupraodo  autem  puhlicatn^ 
pufita  eft appellatio.  N am  nouum  dicicur  quicquid poft in-  hnc  acdperf Hphf-Arrm«!jt<i<^iim  eft ad leg.iutcr  ftipulantcm. 
tcrpoficamappellacioncmfadumcft,vt  dicitminleg.vnica.  §.facramrem.  dcvetbor.oblig.  ill^tfl  npmpp  qnnAfninvfa 
ff.nihil  nouari  appeJl.pendcn.  Qjj£ta*dmoHiim  prgo-Noi^  publirn  riiiiraris ,  nr>n  aitrrm  qHod  eft  in  ciugpatrtnatmio. 
uare  verbum,  cum  de  appellatione  loquimur  ,  refertiir  ad  Cum  autem  ex  hiscaufis  nuQtiatiecompetic,  vt  fi  in  loco 
tempus  quo  appellatio  eftinterpofita,  fic&in  nuntiatione  jjcro  vel  rcligiofo  ,  velinpv.blico  zdificctur  ,  amocsauM 
tempusilludquonunciacameft,confideraridebct,  nouum-  f^miifr»  l;','.i"'<modi  npn?  n^infi»ry  poilnnf,  vt  dicitur  in  lcg. 
quevlicituridomnequodpoftnuntiationemfadumcft.Igi-  inprouinciaIibus.§.  vlt.hic.  quaratione  intrcdufts  funta- 
turquircficitvecasa:dificium,diciturnouuasopusfacere,&       dionespopaiares  ,  tit.  depop.adl.quifuumiuspopulota- 

entur,vcdiciturinleg.  i.eiusdemcit.IcaqHcciuibusomnibus 
licet  ex  hac  caufa  nouum  opas  nuntiace  in  publico  asdifi- 


tenetur  intcrdi6Hs  & adione in faftum , dummodo id  quod 
fitjinftar  cuiurdamnouioperisfit. 

AliamhicdifficiilracemSophifts  moucni.-quaituntenitTi 
jjLpeiieiium  opus.aa  imperfedlum  imelligi  debeat?&  con- 
tendunt  pcifcdlurn  opusintcUigi  demonftrare  hac  ratione, 
quiacumoperis  mentiofic,  opusintelligitur  perfe^flum  & 
corpus  aliquodconlummacum,  quodGraeci  ^timw»  vo- 
cant,vcdicicurinleg.reiappellatio.§.opcrc.dGVCtbor.fignif. 
Seci  ccrtum  cft  hanc  fignificationem  huic  loco  &  matcri.&. 
nuUo  tnodo  conuenire.nec  perfedum  opus  intclligi ,  fed  m-r 
choatumtantum&iraperfe6lum:quiafiperfedum  ellec  o-' 
pLis.inaciliseflecnuntiafio.  necenim  pertitieLad.OBeri.fi4j, 
lcdadimpeifedta.vtdicicurinleg.i.^.i.  Eiustamenvfiiseft 
^•f"^-  miximus,per quem  fir, vt qus poft nuntiationem fada fanr, 
^'^'^^^^"■eacrtantur.  Ediaamautem  .  QiiodjdauLda.m.peimi£ud 
JIL  ''=j iam  facta.Scd quid refpondebimasad leg.  ^.de vecb. rignif..''s 
ediaum  vbidicitur,opere  condudloveliocato  ■^■nKy.vp.»-  fignificati, 
Qu^aJ.  v«ideitcorpus  perfe6tura?  Videndumeftquorfuraiddicatur. 
autclaiJt.  i^^^  certum  eft  Paiilum  in  il'"  '"^"  '"q"'  d**  '-'''•'•"  np^rp ,  vt?^ 
domo,theatro ,  quod certara  forraam  habeat :  hicautemlo- " 
qa!cur  iareconfiilriTi  jf  i"''f:rrr'  "pprp-  Itaque  rcdcdixit 
Paulas  ,  quilocatopusfacicndum  ,  ^Ti^^^otlocate,  ideft 
perfedlum opus,idque ccrtara.nam fiinccrtum opus  dixcris 
intelligi,  &opusgencfaliter&indefinicefurai,  ftipulatic& 
contrai^us  ille  non  valerer.vt  fi  fundum  ftipulatus  eflct ,  inl. 
ita  ftipulatus.de  vcfb.oblig.Edidluraprstorisquodlequitur 
de  opeie  locato.fcciptum  eft  ad  intciprerationcm  edifti  .•  eft 
enimexUbr.i.a.ledi£lum,cuiufmodi  mille  reperiantut  in- 
icripciones.  Crcdibilceft  inaliqu»l9COcdi6lide  magiftrati- 
busf-t^am fuiffe mentioncm locaci operis.  Exempli gratia, 
eperelocacoredcmpcorfacifdcc-  quodpertinet  ad  ofncium 
pritorura  &  mag  ftratuum.Opusautet»  varia  fignificat,ali- 
qaando  fadum  quoduis ,  aliquando  non  opcram  vcl  opera- 
tioncm,fcd opus ex  operatione relitluro.vt cum  diximus  lo- 
catiopusfaciendura,incettumeft,  anoperamfuara  tantum 
promittat.Sedinhocedidovidctut  ex  Paulifenrentia  aliter 
interpretati  opus,pro  domo  pcrfcdla.  Icaque  dicic  Paulus, 
cam  locaca  domus  eft  facicnda,  abfolucndam  atquc  pcrfici- 
»..  ■  cndimcfle,vt dicitnrinleg.fi  is  qui.§.quidam,ff.ad  I.  Falcid. 
Sufpicatus  fum  aliquando  co  in  loco  demonftrati  3  Paulo 
difFerentiamintcropus&opcram  .•  mouebat  mequoddici- 
tur  in leg.  i  .de  oper.fcr.operara  in adlu confiftere  ;  qui locuf 


canti,  modoiicpeifoaaidonea ,  vtdiciturin leg.de pupilio. 
hic.&l. mulicr.de pop.atS;.  Haiusaatem  publics  numiatie- 
nis  ratio  rcdditut in  leg.nam  hfc.  Sed  de  perfonis  fuo  loco di- 
ccmus.  Auimaduertendum  cft  autem  iftad  de ciaibus,nQn 
piirfTTi  Hy;  pT^grjniif  ^  anrTiarTtinrrrriri djriit  &  Jn  vthF  mo 
ranphiKf;  d^fterumcnim ifti aciuthbusJ.ciues.Coddeinco- 
Ifs.  Idcmquoqueinaliis  imerdictiscompetit,loci  facri,vel 
religiofi,  vcinpublieilocisdificatione.  Naminhisomni- 
busciaespofTunt  nuntiarcnouumopus  ;  fedinpublicisil- 
lud  magis  ,  quodin  via  publica  nuatiate  couura  opus  pof^ 
fnnt  xdificanci  ctiam  incoi^  &  percgrini ,  vt  dicitur jai,  H-d»^ 
viapub.  vbi  Jicicarhocinterdiiflum  omnibus  dari  &  in  o- 
mncs.  At  omaibus  feraitis ,  fubaudi  p»terit,aut  ib  quibus 
publica  temedia  Ciarapetunt.  aihilciura  faciunt  qua;  dicun> 
tur,Qeminem prohiberi  vti vi3publica,leg.pcr agcum.  C.  dt 
feruir.&aqua.VndeiliudPlautiinCurcul.  Nemo  ire  i^ucn- 
^aam  viapublieaprobibet.  Necinde  efticitur  caufam  publi- 
camdefendiabaliopofle;  opiniotaraen  vulgaris  cftidabo- 
ranibus  ctiara  inccrcis  ficri  pofle.  Qu^ritur  hicao  ideoi-dice- 
dura  fit  de  eo  qui  in  mart  aut  maris  littore  zdificauerit,  4&an 
einouHnvoptunuatianpoflir.  Cuiquzftionirefpondet  VI- 
^\3Ln.S<.3.\x.\n\tg.i.^.naau».mas:Siquiivelninmarivelinlit- 
tereidtficantemprohiberi^HuKaiureprehibet :  tura  vcroin hiie 
non  conaenire  noui  opehsauotiationcra,  vtdicitutinleg. 
quodin  littore.de acquir.rerumdomin.  Ethacratione  Ve-, 
neci  contendunt  fe  cfTeliberos,  nccfubicdosimpcrioRo-Lj* 
raano,qaod in  raari  omnium  comnuni  atdificarint.  Itaquej 
quod  dii.icut  xdificiuiB  loco  cedere,Iocii  non  habet  cum  quis 
in  raari  sdificat.  Acque  hxc  de  publica  caufa  nunt  iationis. 

Priuaraaureracaufaeft ,  quifufcipitnrnoftriiuriscon-t 
fetuandi,  antdamnircpcUendigratia  :  atque  hxc  caufa  da- 
pliciter  con fideratur ,  ex  parte  nuntiantis ,  aut  eius  cui  nsn- 
tiatur ,  vtiorei  vcndicationc  dicimos ,  aut  cx  patceagenti» 
aut  dcfendcntisfped^andumeflcdominium.  Piiuaix  tn- 
temcaufi  inco  ,  quinuotiat ,  funtconfiderandz,  vLaaxci 
eiuiixLin  gna  irdifif^rivrrar.  NaraReiusnoncftcettoico- 
do  ,  id  cft,quiincararemdominium  nonhabear,aucferui- 
tutera  ,  nouum  opus  nuntiatenonpotefl:potcftautem  q«i 
reidominutcftjVtdiciturinl.  i.§.iurisnoftri.  Deferuitutc 
autera&  dominioloquituf  Vlpia.  inl.  i.  deremifl.advctfic. 

iusha- 


Jn  Tit.T>e6per.nomnuntiat. 


585 


ft 


lushabet.  Hacpcrtinet  quoddiciturinlcg.s.§.  ScxtusPe- 
dius.vbi  priuatx  cauii  fpccies  diftinguuntur.  Ait  cnim  natu- 
ralcmcfTccaufam  ,  autimpoficitiam:  nirnrnlfmqiiiflfimad 
dominium,impoficiriam  atUeftttwtemfcferri.  Etfienimvt- 
raqj  naturalis  eft.tamenfvc  plxrunque  fieri  folet  j  nomen  ad 
fpcciem  coanguftacur.  Impoficicia  autem  dicitut  prsdiorura 
ieruitus.quialibcrafuntipfa  naturapr£dia,nififeruitus  illis 
per  nos  imponatur.vt  intelligitur  ex  leg.altius.Cde  feruit.& 
aqaa.Sf  ruitus  vcro  quardam  naturalis  dicipotcft.qui  etiam 
uiuitodomino,  fundoimponitur  ,  vcaquxdeducendai,  dc 
qua  in  leg.i  .§.pen.&  vlr.ds  aqua  pluuia  arcen.  fed  aliter  acci- 
picur  feruitus  lubtic  de  fcruit.  vbi  dc  impofiticia  dilTericut 
tantum.Quiaucem  fcruitutemimponit,iusfuum  minuir,aK 
tetius  augct ,  cum  prxdiumfuum  alceci  obnoxium  rcdditJ 
Hmc  varii  &  raulti  quxftiones  nafcuntur.  Vna eft  quod  dc 
dominio  diaum  eft^ci  qui  habet  doroinium  competere  noui 


bct,nomineautem{uonuQtia'renon  potcft,  quamuis-rfbs- 
f ruaus  fit  ferHiriTT ,  ff  d  perfonal»^.     Atqui  nouum  opus^ 
nuntiariantediximus  ,  abcoqui  fctuitutemhabet ,  dercalil 
intcUigentes.   Scruitutes  enim  perfonalcs  minus  habent  vi-J 
rium  ,  ideo  etiam  vna  cum  ipfis  fcruitutcmhabencibus  ex- 
tinguitut:  at  vcro  reales  tranfeunc  ad  hxredes ,  &  pra:dia  ipfa 
fcquuntur.vtdiciturinl.corrupcioncm.C.devfufrud.  Nec  «""^' 
obftat  quod  dicitur,fcruitutcm  parcem  cfle  dominii.in  J.vfu-    -r. 
fru(au,ff.devfufru<a.neccnimficinrelligidebet.  Namisqui 
vfumfru<aum  habet,ex  proprictace  &  dominio  nihil  minuit, 
l.redtedicimus.dcverb.fignif. 

Sequcns  quxftio  eftdccrcditorequiius  luJb«  UJgHfltis, -*» '»•<- 
anci  nuntiatio  noui  opcmconaeniaii'   GuirefpondecGa-  '^"'"'  ""- 
iusinlcg.creditori.hic.permittcndam  efTcdciure.  QuEftio 
enimindc  nafcebatur  ,  quod  nuntiatiofolidomino,autfer- 
uitutemhabenticonueniat  :  atcreditornec  fernitucemha- 


•>OfH$ 

nuntitt. 


opcris  nuntiationcm.  quaBUcat  vetouan  fi  fundum  aliquem       bct.nec  dominus  efle  videtur.  At  Gaius  ei  feruitutis  vindica- 


infi»-  habeamcumaliocoramunem,poflim  fociomcoinagroco- 
^**  '*'munia:dificantinouumopusnuntiarc,l.inprouinciali.  ver- 
"*"'^  fic.planc.vbi iOpj^ijxaadsr^on  poffc me nouum opus  nu- 


M» 

<tntt 


h*--  tiarc,quiadominusfitqaiidificat,fiuefociusmeus,licetpto 

f»  rt-  parteindiuifa^hmLaaiediLxpaddicuurinl.feruieleditjne.de 

■ttMnn-  jggjj_ ,  Quod commune eft,  meum cft.kaqu&quoddicitui- 

"*"■     noui  opetis  nuntiationem  locum  habere  in  fundo  qui  no-l 


tionem  de iure dari refpondcc.-CrHifnrt.nimJnf,.m  f^H^^ 
iigataavrealeiuji  hahct.  Qiiarciimi^iemimrKvinH.Vn-icfoli 
dorDincxompeiat,  1.  de  (eruitutibus.fF.fi  feruit.  vind.Salc- 
mr  crexlirnri ,  Habitur  quoquc.  n^ceflaiioLA  npRris  noui 
4Uuuiatio. 

Aiteraquaiftioeftdefupcrficitf  ,  an  fupetficiatius ,  idcft,  '^"l"' 


('vtdiciturin*l.fuperficiario,  dcrcivind.^  quiinalicnofoio 


ferjiciit- 


tiet. 

*relin 


fter  cft  ,  aut  in  quo  lcruicutis ius  habemus  ,  id ita  eit  inttdi- \  Kafuperfaaem habet,v t  certam  pcnfionem  priftei('^«» tient  uum  0. 
gendum,nififociusfic,quiincommunisdifi£et;  quiaisfuri-  «r««;f)nouumopuspoflitnunriarc.  Cui  rcfpondet  Vlp. in ^*"'»"'- 
dusnonmeuscftm^gfs  quamillius.  nam  vtcrque  noftrum 
partcmhibecindircietam  ;  nuUaeftgleba  ,  quam  vccrquc 
noftrumkumeilenon  poific  dicere.  AtvCioinfuoiijmo 
prohibetur acdificare,  nec  in eum  noui operii  nuntiatio locii 
hibebic.  Mulcaanonnuliisafferunturdctemcdioordina- 
iio&  extraordinario.     Dixerit  en/m  qws,fi  denegatutexe 


l.inprouinciali.§.ficgo.hic.     Etfi  cnimisquicerca  pecuniai 
conduxir,dominu$  noneft,tameneidatur  operisnouinun-  //X'/?'^/ 
tiatio,vtinleg.  i  .J.quia  autem.de  fuperfic.     Qy*ritut&4ft  habent 
tpIono&iiiquiIiBo,anhi  nouum  opus  nuntiarepoflint.qua«»A'fO'/. 
derenbcaeft  Vlp.  lcntentiain§.  fiego.  inl.  in  prouinciali. 
Notandnm  pftrniomim  &  inquilinum  vti  poflc  interdido 


i,.H.-^.'. 


cutio  in  nouiopctis  nuntiatione  aducrfus  focium  qui  in  quodviautclam.l.quanquam.ft.quodviautclam.  Necvero 

communi  a:dificat,ergo  iocius ifte  omni auxiHo  deftituctur.  omnia opera  fignificanuir &  nuntiantur , fed  ea tant um  qus 

Refpondetlureconiulcus,aliisiudici;silliprouifumcflc:  da-  folofuntconiunda,vtdiciiurinIeg.i.§.hocaurem.Qa3:ltio 

tur  enim  tum  iudicium  dc  corarou  n  diuidundo  aprstore,  hicvulgoagitatur ,  finihilfadumfiradhuc&edificaiumia 

vcldaturarbitcrcxformulacommunidiuid.  auc  ccampra:-  tuofoIo,auteoiQquotibicftfetuitus,nuntiatinoui.m  opac 

totipfeextra  ordinemcognofcit ,  proptct  fauotem  &  gra-  poffit:vtfi  quisdeftinarir  sdificare,  &  iamfabroshabuerir, 

tiamlitigantium.     Siautematbitrumdabitjformulampra:-  autiamlapidcscolIegerit.Accurfius&quieum  fequutifunt, 

fctibct,  vt  dicitur in  1. 1 .  dc  r ci  vindic.&  rit.de  cxtraord.cogn.  vulgo  purant locum  cfTe nuntiationi nullum :  &  fic inter pre- 

Hicautcmpcr  arbitrum&amicabilcm  compoficoremiudi-  tanturl.flipnjarin  §.apns.Ego  verocontrafenrio,finihilfa- 

ccmintelligerecfi^^nimiiiriffv-aharhirrn  <fiflu.tigiiafiirainrif-  dumfit,nouum  opusnunciaripoflie:  fuflScitenim  coEpiflc, 

peritiy/^Tir" fa^pe Hifnimf^p iliiiA^nfiinHitnt,ridenturquc  veldcftinafle,relaggredivcllc.  Mouentmclociexiurecon- 

ideoaCiceroneinOrac.proL.Murena.  fuItisdeprompti,vcirUf.g.dcpnpiilo.§.niinfiarinnem^vhir^;- 

Ahcraquxftiocftexeoquoddeferuitute  diximus:  qyg:-  citurnuntiationemcfrefaciendamdereprarfenti,  fiue  quis 

EitutcnimdequaferuJtutehocintelligendaH» fit.    DifficQl-  sdificet,fiuequisinchoetxdificate;&in4€grm>ftj(elttmTfvn . 

tas  autemoriturexleg.quiin  viam.hoctit.^^fic  enimlegcn-  vbiait^Quiriouurnopusnuntiat ,  fiquidopcrisiamfadum 

dumcft)  vbiantinomiacflecteditur.  Nimantcdidumcft  erit,inteftationemrefericdebet.  Exquointclligipoteft,  ei 
eumqui  feriiitutemhaber,  poffcnouumopusnuntiatc  ,  ex  fieri  poffe  nunriarioncm  anreqiiam  fit  aliquid  operis  quo 
l.i.dercmiff'.  exl.de pupillo.  §.  SextusPcdius.hic&l.inter,  tcmporcnihilinteftationemrefcratur;c)uidfittcftatio,vidc 
dcferu.vrb.ptard.l.iniudicio.fam.ercifcunda:.  Hsc  magna  lib.i.Pifp.c.  jo.Pfagrereamouctmekpfgtor,  §■  fiu&aatem. 
opinionumvarictaseftanobisexpofitalib.  i.  Dilp.  cap.17.  vbidicitut,  Siucautemlocusvacuusfit ,  vbinuntiatumeft, 
Ad  hanc  igitut  quasftionem  relpondcndum  eft  ounriario-  &c.  Necobftarl.  ftipulatio.§.opus.vtpoftcapleniusdice-  =«.(>■ 
nctgJariT^  ^■'bfrR  injtttbanit  fpruitatibHg  .  non  aucem^n  mui,cura dc  cfFedu huiusdifputationis  agetur.  Animaduer-  «^ . 
•;t«fl*€is;ficqueintclligendus  locusinl.qiiiviamhabet.Qnpd  terdumcftenim  quorfumab  Vlpian.iddidumfit :  namin- 
'quarationeanobisdicacur,  fiquis  curioliQs  requirat,  quia,       tciprctaturformulamprastotixftipulationis.  Atquedecaa 


i' 


(/snunciationishadcnus. 

C  A  p.  IV. 

De  rationefactendte  nuntutionu. 


,  r(itffu- 

I  iiuuriM 
auemodo 
nouum 
epM  nu- 


inquam  ,  ctcbtaficmentio  vrbanarum  feruicutum  :  quin- 
ctiam  in  leg.inter.de  feru. vrb.prsd.fic  mei»rio  Vrbana:  ferui- 
tutis  ,  vbimulrafuntexempla,  exquibus  aperteconiicitur, 
operisnouinuntiationcmin  vrbanisferuitutibuslocum  ha- 
bere;nulla  vero  reperiuntui-,quibus  in  rufticis  quoque  ferui- 

tutibusnuntiationcmlocumhabereprobarepoflii.  Qbiid-i  .        r  r        1  -  v      - 

tur  1. 1  .de  remifl.  Ac  quis  nefcic generi perfpeciem  dcrogari.?  '^  ucacis caufa funt  obfertianda.-primum  vero tequiritur,vtiiLD»- 
vrhiclocusdevrbanistantum.nonauteiade  rufticis  latclli-  peteipfnfiarniinri,iiio,l.depupillo.§.nuntiationem.vbidi- 
gcndus  fic,l.in  toto,dcreg.iur.  citurpuero,velpuclla:,iBrclligc,dummodQinrcll{gat:vtdici- 

Alia  quxftio  eft  dc  vfufrudlu ,  quidJe  eo  dicendum  fit  ^      tur  inl.cuilibet.Vnde  intclligi  poteft  rario  difFerentiae  qu.r  ir- 
hAbetvJ[uqiftu6lum,aai&aauura«t.usaumiarepoffit.  Cui       quiturinJ.fiplurium.vbiquacftioeft,anfi  duofinr  qua: 
refpondec  Vlp.inl.i.Vvh.cumait  :^A«^«'«^''*> '««««w»"- 
'i.  numopiuftonomtnenmtiure  norf">tefiyScc(\:  iungendushic 


SEqilens locus  eft  de  tatione  nuntiationis  faciend«.  In  ra- 
cione  autem  nuntiandi  quxdam  vtilitatis,  qu£dam  necef- 


■Mtefof.  §.cum  fupr.fcq. vbi  dicicur  vfufr^ttaarmm  fuo  norain;  nun- 

■'•  tiare  non  poflf,  fcd  procurar>ris  nomine  .  quodaratione 

alicnumnoncft.     Vfu£tu^'uarJliS.snim  rftyrlnrij?rnia^a- 

ii^sias^cmsim^iykiiaf^^mLhsk^t ,  vc  diacur  »n  tine 

L  i.vfufrua.quemad.ca^eat.fundicuftodiam  praeftare  de- 


ncenr,(atis fit  vni nuntiare.Et  fatis  quidcm  efle  rcfpondir  lu- 
ieconfultus:at  fi  eiufdem  operis  a:dificatio  pluiibus  noceir, 
non fatis etit  ab  vno  nuntiari,fed  ab omnibus  nuntiatio  pto- 
cedcredebct. 

SeCUndo  ,  i'nniint;irinnplnr^^<|pftf^pni""^rnndl",  vt  di- 

tliur  m§.qui  nuntiat.di6lalcg.de  pupillo.Siinpluribuslocis 
aidificetiir,plurcs  neceflaria:  crunt  nuntiationcs ,  leg.  dc  pu- 


$%<i  Franc.7)uarem(ommenf,' 

pillo.§  .fi  in  pluribus."  Ex  quo  efl:  confequens,  in  interdido 
quod  vi  aut  clam,vnam  fufficcre  nuntiationcm  pro  oranibus 
locis,in  l.aut  qui  alitcr.fF.quod  vi  aut  dam. 

Terti6,d£b£trTcpinr.ueis.qniniinriarqnidfa(^nnifir,inl. 
non  folum.§.i.l.nullum.fF.quod  mer.cauf. 

QMirr"  nnnri.ir'""  fi*-*"  rpm^nnn  anfpm  in  pprfQnamTlgg. 

operis.  vbi  furiofo  &  infanti  nuntiationem  fieti  dicit  lureco- 
fultus,idcfl,inopusinfantis&furiofi. 

Quint6,nonpfl-npcf(TranrpnnnriarinneiaAdirepra:rQ- 
rcm.lfg.  i.§.  huntiatio.  quodqUidemeftintcUigendumde 


nuntiat7onc  fiinplici ,  autqus  periaftumIapillifit,nonau 
tem  de  prScoria. Simplex omnibus  diebus  ficri poteft :  at  ve 
ro-fr^tre  prffitorcm  ©porteret ,  expeftanda  eflet  dies  cef- 
iionif. 

SextO  i  mGiltAnAfim  Ap  r:i]ntr[i\\?  ^\\gi  ApUpI! -^h  prt  qiii 

nouum  opiif-tumtiat,  vtdicitutinl.  depupillo.§.quiopus. 
Multisfnodisprofpcdtum  eft  ,  vtdutities  &:afperitas  huius 
nuntiationisteroperarctur  .•  duriJcftenimobnuntiationcm 
hominispriuati ,  fiueiurc,fiuciniuria  nuntiauerit.abopere 
defiftcre,  quod  finegraui  incommodo  &reiia6turafacerc 
nonpoflis.ideoeftconftitutum  ,  vtiurctde  calumniaisqui 
nunti3r,qrqi;.Rhnrinrrpr.rrorio.  Atquomodoprstpre  aa- 
ftore,cumliatnuntiatiofinepritore?  neccflaria  cnimnon 
eft prxcbris aditio in nUntiatione,l. i.§.nuntiatio.  Refpon- 
da>.'tn  primis  adiri  pra:tor  poteft,&  fi  nihil  necefle  fit:pr^tcr- 
eapoftnuntiationempr^toradirifolcc.licigatoresenimpra:- 
toris  iurifdiftioni  id  lolent fubmittere, vt  dicitut in  1. 1 .  § .  po- 
teftautem.  is  cui  nuntiatur  cogit  nuntiatorem  iurare  apud 
pritoreni.Hucpertinetquoddiciturinl.nonfolum.§.fcicn- 
«UKB.vbi  dicitur.vtprobacipoflitquidpoft  nuntiationemf.>- 
€tam  fit,cnodulos  efle ei  fumcndos qui nunciac;  qui  vt  fui^ia- 
turpritordecerncre  folet.  Addcndum  eft  ptstereainhac 
nunciatione,eum  qui  alieno  nomine  nuntiatjfatildare  debe- 
re,dominum  ratum  habitutum,!. j.  § .  qui  procuracorio.  Eft 
auteminhisverbis  fcciamfi  verusficprocurator^  difficultas 
qasoriturex  antinomia. 


igiturhic  funt  notanda,  pupillum  obpublicam  caufam  no- 
uumopusnuntiarenonpofIe,cumeius  a:tas  adreip.  dcfen- 
fionem  idonea  non  fit,1.2.dc  reg.iur.&  1.  z  .de  muncr.&  ho- 
no.  Ne  quicquam  hicfacit  tutoris  auiflioritas  ,ad  cuius  offi- 
cium  non  pettinent  qui  funt  publica.  1.  vlt.de  curat.  furiofo. 
Itaque  rede  dici  folct ,  fuffragium  pupilli  non  admitti  in 
publicisnGgotiis,l.fpurii.§.minores.fF.dc  dccur.  Et  fimilc 
cftquoddecanonicisdicitur.fiminotfit  infcriptus ,  coapta- 
tu$,etfi  fportulas  accipiat,  lamen  in  ele£l:ione  epifcopi  fen- 
tcntiamnondicere,quodhicVlpian.docet.     Qiijdd&adul- 


{o  dicemus  curitotejBhabente,yt  e_p  qui  i?  .annos  natus  eft, 
annouumopusnuntiarc  poffit?     Ingcnseftdehacrequa- 
ftio  &  djfputatio  ,  fcd  probabilius  videtur  effe  &  receptuiDi     , 
vt  idem  de adulto quod de  pu;jillo  dicatur,  cuTn  aduTcus  ha-^-~-'i' 
beatcuratorem.  namadulcusineofimilis  efl  pupillo  qui  tu- !!'., j ' 
toremhabet,l.fipfocufacorem.G.deintegr.reftit.  Secundo"' " " 
cx  ea  lege  aliud  eft  nptandum,  pupillum  ex  caufa  priuata 
nuntiarequidem,fedau<Sl:oretutore  tantum.     Sed  cur  ne-    ''"" 
ceffariaeft  tucoris  auaoiicas?  quia  nuntiatio  temere  fa-      ^ 
fta,  pupillo  damnum  adferrepoircr.  naraquitemerenun- 
tiatdamnatur.    Inqiiofcquendaeftregiilatit.deaudor.tu- 
tor.§.neque.Hinc  inteliigi  poceft,quod  dicitur  in  leg.  &  fi  fa- 
tifdationtm.hic. 

Aliaqua:ftiodtdsfcrtto,inl.depupillo.fnprinc.vbi  di-  ^^firJm 
cifurferuuin  nuntiarcnouumopusnonpofle  :  oriturenim  ««»»•« 
jntinomia  ex±_prohibete^^quai_viaut  ciam.  vbidicitur  '""';» 
feruumprohiberepofl"e.  Refpondendumeft,diuerfame/I«Y'"'''  , 
rationem  prohibitionis  ex  interdido  quod  viauc  clam  ,  &1 
huius.   Hacde  hisqui  nuntiant.nuncdehisquibusnuhti?.-) 
tur.     Parumtefeftcuipotiffimumnuntietur:  fufficit  enini-^ 
ei  nunciare  qui  inteUigat ,  &domino  referrepoffit  :  quod 
fatiscft  rainifeftum  exl.de pupilIo.§.nuntiatione,  I.operis. 
&  lcg.  .-tiilibct.Qiijnetiam  ptt^iiHo  &  furiofo  nuntiari  poteft:  i , 

noti  emmin  perionam  fit  nuntiatio.fed  in  rem,d.!eg.  oDcris.  11 

Multo  magis  tutbti  aut  curacori  nuntiatio  fieri  potcft ,  vc 


Necverocxigendaclfevidctura  dicitutinleg.fatifdatione.     Hincdicitur,  adaeifusabfentes 

VBTo  procuratore  fatifdatio  quS  propterincettitudinemfo-  hunti3tionemprocedefc,l.i.§.  nuntiatio.  quodduruna  plx- 

Iwexigi.     Vu!goeftreceptumhiccxigifatifdationem,cum  rifque videtur.     Sed  quidmirum,  cumid  aduerfuspjpillos 

ccrcum  non  eft  hunc prccuratarem  elle:&  hoc probabile  vi-  & infances fieripoffit  ?     Necrefert,  an  is cui  nuntiatum  fir 


detur  efle,  etiani  fi  vcrus  fit  pcocurator.  quia  de  eo  non  con 
ftif,l.i.deprocUr.nififorcciscui  nunciaturcercofdacverum 
illumefleprocuratorem.-tuncenimremittitur  onus  fatifda- 
tionis.  Sed  illud  animaduc;:cendum  eft,  pro  cerco  procuraco- 
lemeumnonhaberi,  nifiid  publicisinftrumencis  dominus 
lic  tcftatus,!.  I  .C.de  fatifd.l.nef  atifdatio.  rem  ratam  hab.alias 
certurahoceflenonexiftimo.  Itaque  fic  intellige  quod  hic 
dicituf ,  etiamfi  verus  fitptpcurator  j  quod  quidam  pacaoc 
iuseflefingularc. 

C  A  P.     V. 
Deferjonts^quie  nunttAnt,  c^  quibfis  nuntiatvr. 

QVaeftiones hic agitantur,  non de omnibus perfon',s,  tcd. 
dchis  ,  dequibusaliquafuitprobabilisdubiratio,\cde 
procuratore,  de  quoiamdi(3:umeft:certumeftautemjiro- 
curatorem  pofle  nuntiare, vt iam  didum  eft  ex  1. 1. § .  nat/.ia- 
tio.  Quidam  tamen  f unt  a£tus  legicimi ,  qui  per  procuraio- 
remexcrccrinonpoflunc.l.nemoalieno.dcreg.iar.Scdnun- 
tiatio  potcft  ctiam  alieno  nomineficri ,  ait  Vlpia.  quod  dt 
procuratoreeftintelligcndum,l.cumprocurator.hic.  Solet 
4^uxri,an  cuiuisalicno  aomine  nuQtiare  petmiua(ur,etiam£ 
nonfitproctKatondubitationafciturcxl.prohibere.fF.quod 
viautclam.  Scdfa:peadmonuiintcr  nuntiationem  qua:ex 
^S^  hoccdi<ftQ  fit:&  prohibitionem  qux  fit  e^dii^nquodviauc 
clam,multuradifferrc:namtantimomentinoneftquantura 


domino  renuntiauerit,an  non.  Itaque  volunt  in  ipfo  opere 
nuntiari,  leg.  f .  §.fiquisforce.igaQiannA£uimjiocctetau 
riiir.ri.iriir.  De  pcfftore  quailioj^  an  ei  quis  nunciare  no- 
Uam  opus  poffic.cum  eius  au(3:oricate  nuntictur.  Et  certum 
eftprxtorem  conuenirinonpofTe^quamdiuprstura  fungi- 
tur^I.iniusvocare.fF.deiniusvocan.l.necmagiftratibuS.fflde 
i niur.leg.de  pupi]Io.§.fi  quis praetori.  hic.  Debcr is  qui  nun- 
tiate pf xtori  vult ,  protcftat i fe  nuntiare non  pofl^e ,  &  poft 
finitura  magiftratum  nuntiabit  .•  ac  pet inde  crit,  ac  fi  eo  ipfo 
diequoteftatuseftnuntiaflet.  Sedcui  fiethicproteftatio? 
anipfiprstori?  Quidamputantfaciendam  eflepubIice:ego 
putoipfiprstori  faciendam ,  autiisquiinipfoopcre  reperi- 
untuf,eomod»quonuntiatiofit.necadrem  pertinet  publi- 
caproteftario.Affcrtuf  leri*um^iiidam^.deappel.&l.  vlt.  ok 
de  his  qui  proprcr  ract.appel.  Se d  illiffdtcondum  eft  publiceT? 
procIamariautappeIIiriproptermetum,auciudicisanimum.-  ^" 
hicveropropcerr-mercntiam.-quoddiciturdciismagiftrati- 
bus  publicis  qui  ad  tempus  pr£funt,non  auccm  deiis  qui  pcr- 
pctuOjlcg.pfzfidis.fF.dercb.cred. 

C  A  P.  Vl. 

De  effeBu  nuntiationis. 

EFfe(<l:uynunt'iationiseiufmodieft,vtpoftnuntiationem 
fiuc  iurc  fiue  itiuriafaaam^opus  dcferatur,  l.pracor  air. 


,..pracorj 

§.  aic  pritor.     1'oft  nuntiatipnem  autcm  datur  interdi- 


illud. Prohibitio  enim  ex  edido  quod  vi  aut  clam,ideo  fit ,  vt       6lum  rcftitatorium , fi  quij  noui  opcris  fiat ,  quod  perpc 

-..-,_, r^ ri..r.A fl-j; _._/:_..:.       juum  cft ,  nonautcmunnale.  Quod  fi  deftiterit  ab  operc 

Iscuifit  nuntia:ura,deiegabiturexecutio  ei  qui  nuntiauit, 
&  (laranabitur  ad  id  quotJotercft  adificantis,  1. 1  .de  reraif.l. 
fciendim.hic.  Sequitur,  r^^pf ^j^m  nnnrinriockjonipata- 
tumfnfijadii^grarimi,  ciii^ousab^fe^iAaumjmcet.  Ita- 
qucmirantur  plerique,  cur  is.^ui  nuntiat,  pofleflorcm  fa- 

ciatcunu:uinuntiatur,l.i.§.ino^risl.j.§.meminifle.  Atve- 
ro  fi  pofleftor  eft  is  qui  nuntiat ,  vhum  definit  pcffidere?nam 
qua:  in  gtjtiam  noftram  compara^  funj,  ^a  nobis  noeere 

ducum 


quod dam mcfadtum eft,vi fa(5l:um cfle dicacur :  nam fi quis 

clam  aliquid  fecerir,non  dicitur vi fecifle.  Hic  autem  prohi- 

bitioaquofiar,nihilintereft,fiucabipfo  domino  ,  fiue  abi- 

pfoprocuratore,fiueabaliodomininominc,vt  feruo.     At 

rnnlrpmafoW^pftn^OITIPnmTiiiitiarinrinninpi^tis^itaqueno 

aqanim  fieripnrpfl-/crl  a  prnruramrp. 

^npu-  Aliaquccftioeftdepupillo  ,  anpoffirnouum  opusnun- 

ftUm       tiarc.l.de pupillo.in  princ .vbi diftinguirur :  qui diftintflio  eft 

nuntiMt  notanda:tali(que  feie  eft  iii  leg.mulieri.fF.de  pop.adl      ^  " ' 


1 


Duo 


In  Tit.Deo^r.nomnmttkt  5S7 

Jorum eft',  & m nos cortucrt?  •  at vcronuntiatio  iuris  noftti  ius xdificandi habeas  fine  caufz  cognitlone ',  rcmiffio datuc 
caufa  confcruandi  inucntacft  ,  J.commodum.iin lnftit.de  iPrstore.  Vndequiritur,aaj«iniflia.aerpEaiajf4SflMra 
intcrdia.&l.^§.red&ficui.Augctdifficultateralex,fia!ius  ^■p»ffir,l.j,§.quircmifnonem.Ita,{edcautiVdeope^e- 
fccerit,§.aitlulianus.  Digcft.  quod  vi  autclam.  vbidicitur,  molicndoexigitur  ,  non  autera  dc  rato  :  quiaquinuntiat 
liccrc  xdificare  ei  qui  fatisdederit ,  cum  pofleirot  hoc  ipfo       -^-.-/i---r  ir       ,  ^    ^       ...     t    .t      -         ' 

conftituatur. 

Alia  difficultas  eft ,  quod  non  videatur  alia  efle ratio  nun- 
tiationis  qua:  fit  perlapilliia^utti  ^  aut  prxtoris  nuntiatio- 
nem ,  ab  ea  nuntiatione  quz  fit  verbis  ab  eo  ,  qui  ius  putat 


l 


habcte  fenuntiandi  adito  velnon  aditoprztote,  in  leg.de 
upillo.§.Doeminifle.DocctIureconfultusvariismodispro- 
iibcriquinouumo6us  vultfaccre.-interquosrefett  iaftum 
lapilli.de quo  l.i  §.(cd  & fi.fF.quod vi  aut  clara.Hicautcm  la- 
piili iadus  prohibitionii  violentx imaginem  habet ,  non  dit% 
iimilem apprehenfioni glebac.  Vide Gellium  lib.  lo.c. p.a- 
pud qucm  etiam  eod.ca.vide quid  fit  vis  feftucaria.  Eigo  vc 
adpropofitamquxftionenire(pondeamus,  probanda  vAc- 
tur  efle  veterum  opinio ,  qui  irlFf^rranjifi-rnpnrai^^ir.rpnflef^ 


adior  cft.qui vcroa:dificat,defcnfor.  Aliaqu^ftiodehacre-~ 
miflione  ,  C\  procuratornuntiaticanrcraiflioin  per(onanf? 
riftBiiniffiirfiirimr,l.i  }.hic.  vbilocuscoramuniseftdepro- 
curacore^cu-;  llmiliseftinl.fiprocurator.     Quj  nuntiat  per 
procurarorcm.adeflepotcftapud  Prxtorem.  T,flrtiiMcaais  ui 
eft,.:'j('r  i$  cuinuntiatumeftfatifdare  mauult,  quam  Prxto- 
feTV>ad,fc:tiim  enim  impune  poteftadificare.lcg.  i.  Prjctor 
4fn lcg,.i. >.fi quisparatus.  Qu^muis.nurcir' fatis'dationemdi-s 
«mus  rcquiri,leg.i.  fF.  qui  fatifd.cog.camen  fola  cautio  &  rc-l 
projpiiiiofatisfufficit.l.nonfolum.§.ficumpoflcm.  vt  cum) 
obpubiicamcaufamopusnuntiatur.    Pritercade  haciatif- 
datione  propofitum  eft intcrdidum  a  Prxtore,Ieg.  Prstor. 
SKleinde.  quod  Vlpian.  intetpretaturinl.  (equen.  vbilocus 
cftcQmmunis  deardificiis,  qualiseftinleg.vlt.ff.  nequidin 


TltHUa- 
«niio- 

■ohiii- 
onit  j>er 
■ttore, 
utU. 
iUi  la- 

'«  ,  CjUt 

'ffercH- 
4, 


feiaemt^iapermittiturgdificareeicuinunriarMmclt.ilta-  loi^opubl.&l.firigularium.C.dexdif.prJuat.Qaoraodoau 

fifHare-tfalurrir.^nraHprTrftfgmvfnfiririi&remiffionem  ac-  temii?  iuntiationenoui  operis  committatutftipulatio,  do- 

«epetir.     Namisquinuntiat ,  accepcafatifdatione,  amittios  cet  Vip.ml.ftipulatio.§.habet.&  feq.  vbicopiolacftdifputa- 

iuspoffidendi,  quamuisincumrainimetransferaturdomiY  tiodevia&effedluhuiusftipulationis  ,  cuius  meminitVlp. 

nium.  Sedairifdixeticquisy'  nonidcradicirausiDlapiilKJ''  inl.iudicatum  folui.ff.eo.Doliautemmahclaufulaciufmo^ 

^u^pratoiiaprobJbitione.?  Refpondeo,quiaexhisc£  iis  difait.DoIusraalusabhacreabefto.Hicdelattidauonctto- 

Bon  admittitur  nuntiatio  ,  fi  quis  prohibitus  eft  a  prstore  tandadil  ;renterqueobferuanda.  Ei«&«mimQditas-multuiA 

asdificare,autpcrlapilliiai5l:um.     Retinebaturautera  lapilli  eftJMnu...-racnt!ftJLU"""p^iftin,lfg.vnica-C  denouioper,' 

»a6lusadimagineniviolent£prohibitionis,ncturaultusfie-  nunt.   Vii    enim non nlitcr  admitti  hancftipulationemlu- 

rct,vtdicituTinIeg.  noneftfingulis.ff.  dercg.iur.  NiniquL  ftinia.qn.?;Tinpofttrcs  raenfesisqui  nuntiauit  non  docue- 

Jii<!mnHkplTprahihirii<!jTjmi-rfir3nTHnrp  paramsfir.  ramen  ritdeluomie.ied  vulttresmcnfesexpeftari.    Cuifimiliscft 

i:iinterirrisJi£c3X£JXQnlic£c:nec  enimilludcautumiure  vl-  Grcgori^conftitut.denouioper.nnnt.  inDecrer.    Qc^mis  IV. 

loreperitur.     Naminedidlopritorloquiturde  nuntiatio-  cafuscft  ,  quocontemni  poffitnuntiatio.fipoft  nunciacio- 

ne,quoingenere  concedicurtemiffio  ;  atverocura  quisa  nemnouioperis  j  nuntiator  dccefleritreintegra,autfirem 

prajrore,  autIapiIIiiaduprohibituscft,non  conccditur  te-  cuiuscaufaiuintiauirjalienauit,  vrdiciturinleg.non  rolup), 

naiffio.itaquein§.meminifle.leg.y.diftinguituriiuntiatioab  §.  raorte.     Nam  ficperobiigationes  ad  hxredes  tranfeun6>, 
aliisduobusgeneribusprohibendi.     OliftAtlex,fiopus.hic,  «t/vqusfiiaLiui:is,!eg.veterfs.Ca.decontrab.veIcornrnit.ftiDulA >.,*„,. 

cx  qua  colligunt ,  pra:toris  prohibitionem  eflc  nuntiatio-.  nonautcm  idem  ius  cft  in  Gbl!gacionihn.«!  gny  hin>  iS,">i  1    ^ 

ncm.   Sedillalexadremnonpcrtinet  .•  nonenimloquitur  s»  qualisefthic.itaquenontranfic  adhjeredem,  J.ficoi  uaareo 

deprartoriaprohibirione  ,  ncc  ex  illius  Icgis  fententia colU-  §.vlt.(ol.  mat.     .SeH  fi  gni^i^fibi^niiiS  prnHi^irr  vnHuixii'^ 

gipoteft,  pritoremnuntiafle.  Exhisigitur  notandum  cft,  nunriarfprn{f;&h,Tredibu5fuisd£b£t,arg.l.diem  profcrrco 

ippnnriafirtrif.  nmii  r.pai:i<ii"inVf4irinnrm  niprnrlpfff  mi  ni"i-  §.i.  ff.dercccpr.arbir.  nam  fiinpcrfonalibusfadla  hxredank 

ti?ftimeft,in;^lii«i  juphu-^Lgea^HhuAprobihrnHi  nnn  prndrf'  rncntio prodeft  ha:redibus  i  cur  non in  nuntiacione ;     AtJi  7- 

ic:atqucidcofitvcnontarafacileamittaturpofleffioiisduo-  huc  verum  eft,  raorte  eius  qui  nuntiac  extingui  nuntiatio- 

busgeneribusprohibendi.    Sed  animaduertendura  cft  prcv.  nera^curinleg.  Pra5cor.§.hocinrerdidura.dic;tur,hocintcr- 

intcrpretatione§.meminiffe.  aliaracffcrationeranuntiandi{.  diduradarihsrediJQuiahocinteiligendumeftjfipoft  nun'& 

opctis,&prohibendiiadulapiIli,aurperpraetorem.     Nanv  tiationemnon  defiitiscui  nuntiatum,a:dificare  finereraif-  ' 

rujntiatio  opcris,  fit  illisqui  inCioxdificant,prohibitioau-  fione,aucfatifditione.tumcniraa(aioqux  deccflori  quaefita 

temprastotia»autperlapilJiiadlum,iisquiinalieno.  cratcxiftanoua  xdificationc  antequara morer.etur  ,  cranfic 

Superiuntexccpci  quidam eafuSiinquibuscontcmnitur  adhircdcs,l.veteris.C.decont.veIcommit.ftip. Scd Hiks^ 

nouioperisnuntiatio  ,  fiquisiurifuo  confidit:  pfimo,cumj.  nuntiauif,tcintegradeceflcrit,priufquamiscuinuntiatumc- 

Reip.  intereftvf  primoquoquo  temporealiquidfiar,  leg.de     ,  rat  a:dificaret ,  ciusmorrefiniturnuntiatio.  necfipoftmor- 


V 


pnpillo.§.fiquisriuos.  vbioftendit  Vlpian.  ediclo prac toris 
cautum  fuifle  nominatim  ,  vthoccafununtiatio  fpernatur. 
Similiacxcraplafuntinleg.  ?.  & vlt.de riuis.§.fiquisriuum; 
&leg.i.de  cloacis.quoloco  Vlpianusdocet,  cloacarumim- 
mundities  minari  coelum  peftilens&ruinas.-  quod  rcferen- 
dum  eft  ad  vrbis  Romaf  fitum  &  figurara ,  qua:  tot  aqua:  du- 
ftibus&cloacisfubtcrraneis  abundabat,  vt  penfilisdiccrc- 
tur,Plinihbro5ff.capite  if.  Vctruuius  etiamfcripfitlibtum 
de  aquxdu6):ibus  vrbis  Roman^.vbi  nota  locura  dc  omitten 


temeiusiscuinuntiatumeftxdificare  cocperir,  interdidlum 
dabitur  cius  ha:redibus:aIienatione  quoquc  tci  cuius  nomine 
nuntiatio  faaafueratperit&nuntiatio.  SedfiiscuLauOkia- 
tio  cft  fa(iiapetiit,  quid  fict?  l.non  folum.  ^.  morte.tcr  chi tuc 
fundi  poflcflor,&  tranfit  ad  hsredem ,  1.  pen.  &  vlt.hic.quia 
noninperfonara  (edinrcmfitnuntiatio.Icg.opetis.  hic.fcci 
faofinrerjeft,quod  is  qui  sdificauit  tenecut  ad  demolieii  Jum, 
hircsautcmtanturadebetprxftare  patientiam:  nonenim 
fucccdit  in  poena:quod  notandura  eft.  Datut  &  inr erdidura 


disnonnunquamremediisordinariis,proptergraueaIiquod       in  quemlibct  fucceflorem  ctiamabintcftato  ,  vtin  cmptb 


imminens  periculum  &  irdcoramodum.  Sirailc  cxcm 
plumeftinlcg.i.§.vlf.deferii$.l.fiquisfilio..§.  vbi  autera.  ff. 
dciniuftorupro,irrirofjft.  refta.  firaile  inlcg.air  Prztor.  §. 
fi  dcbirorem.  ff.  quaeinfraud.  cred.  vndc  apparetiniudiciis 
dominari  ^«xHot» ,  &lcgis  bcnignara  mitioremque  inter- 
prerationem.  Secunduscafuseft,cum iuflu  Practorisremif-Ji 
fa  eft  nun tiatio,cuius  mcntio  eft  in  ipfo  edidko.leg.i .§.poteft 
autem.Pra;roreniraadiruspernuntiationemi  rcraittit  qua- 
tcijnsis  quJ  pctit;ius  habcf  xdificandijlcg.  i  .in  princ.l.non  (o- 
iuin.  §.fciendum.Icg.2.dcremiffio.quxcodcmraodointel- 
iigenda  eft,quohuiustic.  i.  quarauis  Accurfius  aliter  atque 
aliiinterpretentur.  Aliternon  rcmirtitur,ideft,  hmplici- 
ter,incaufacognira  .•  quocafu  vocandusisetit  qui  nuntia- 
uit.     Atvetocumrcmittiturnuniiado,fubconditione  fit,fi 


rem.l.vlt.hic.  AIim£afuseft,fipoftnuntiationemconu&  v 
ncricvcopusfacereliceat  jl.  i.  §.  indequa:ritur.  vbirefpop.- 
dcr  lureconfultus  obicdioni.  Dixerit enira  aliquis.padio- 
nes  contra  Prstoris  edidum  Fa<5tas,  feruandas  non  tffc.  At 
irefpondetnihilfiericontrapriEtorisedi6tum.valeic<quep2° 
i^ionera  fi  ad  rera priuatam  pertineat » non ad  publicara.  fic! 
enim  intelligenda  funt  verba  leg.  huius.  &  1.  iurifgentium.  §„ 
Pi.i:torait.&  l.paGifci.I.dcpa(5lis.  ludcxenimpadaconuen- 
ta(cruaredeber,vbiconuenitinterIirigantes.  Sextmxa&s  vi 
cft.cumminorreftituituraduerfushoc  edi^um.  Ccrtum 
cnim»aduerfusminoreshancnuntiationcm  locura  habcre.h 
i.§.aduerfus.l.cuiliber.hic.  Sedquxritur,anmiQorauk;et^ 
(emplunttmiationem,teftitttatHr?  Hoccftcontroucrfum, 
&  videtut  plerilque  nunUationi  locura  non  cire,  quia  dc 


58S 


Franc.^uaremj^omment. 


dclidoagitur. Delinquit enim  qui contempta  Praetoris nun- 
tiatTmTS-!f»ft?ac:adrtdeii-6i*nnitioiibus  non  fuccurritur,  1. 
auxiliuci).  cleminor.    Prxcereajiiauuccclefiamjionreftftui 
,-j4u6j;IusJjd£  interdidum ,  quo  agicur  ad  defttudJonecuo- 
nerisfaili  :  fed  nullahabetur  ratioEcclefia;,  multo  minus 
niiriotfs.  'Pfiterea habetur  xtatis  ratio,&  reftituuntur  cum 
de  rei  proprietate  ag'cur.  Athic  caufa  cftpofleflbria  :  Jn- 
terdidaenimfuntpofleflbtia  ,  nec  prziudicium  fit  proprie- 
tati :  itaxpg-Roa-wdgfUiabenf^am  frrans  rannnfim. — Qwr. 
feateatia-vcnilmiliMift ,  aififorte  magna  aliqua  caufa  Prx- 
toremmoueat,  vt  reftitutionemconccdat:qii6tnodo  coa- 
ciliatipoceruntcontrarizfencentix  :  namrpftirucioininte- 
gr,i i-n  p.»nr^pr frTP PY ^1^1^'"  PraTr.rK.    VtfifunduSjdequo 
agitur,&  in  quem  fidia eft  noui  operis  nuntiatio ,  fit  eiuaini- 
noris,quicontempfic  nuntiationem  .•  &fupplexdicat{efaci- 
lcobccntufuminiudicioproprietatis,fi  oftendat  fe  ptopter 
atatis  imbecillitacem  negligentem  fuifle  in  petenda  rctnif- 
lioDe.auc  (atisdatione  .•  oftendac  fumptibus  magnis  sdificiUin 
clle  conftru6i:um,quod  finc  magno  incommodo  farciri  non 
pollit.     Hfc  omnia  fimuliun6lapoccrunt  Pncorcm  mo- 
uere  ad  conccdendam  remiflionem.  nam  iurcciuili  minor ,  fi 
quid  omiili ,  refticuitur,  leg.minor.fimilitcr  cum  Prjetorem 
adircneglexerit,  refticui  pocetic.     Ex  iam  didlis  nafcuntur 
quxftlones  ,  anvnoex  plutibusxdificante  ,  poft  nuntiacio- 
4iaacs.teiiteneantur.RefpondctVipian.inl.dcpupillo.§.fi 
plurium.&aic,fa<lumvniusnonnocerecrceris  :  isquifecit 
teneturinfolidum,!.  zdibus.  quia  diftributiooperiseftindi- 
uidua,l.ftipul3tio.§.quifitum.leg.2.ff.dePraetor.ftipul.Prx- 
terea eft  dicendum,nuntiationem  ab  vno  fadam,  ad cxteros 
non  porrigi,vtdicicurin  1. 7  .J.fi  plurium.folus  enim  qui  nun- 
tiauirprofeqaecurcxecucionem,  (edeiusvi(5tociaaliis  etiam 
proderic- quia  operis  deftrucfbio  eft indiuidua,l.Ioci.  § .  fi fun- 
dus.fi  feruit.  vindic.  inleg.fi  priufqua.quiftiocft  ad  operis 
nouinuntiationem  pertincns,  fi  isquixdificaturuscftvide- 
at  futurum  fibi  vtnuncietur  ,  quomodo  fibiprofpicerepof^ 
fit,nempe  li  aduerfacius  cauetit  id ,  neque  nouum  opus  nun- 
liacurum. 

Alteraquiftioeft,  cum  quisinmeoadificat.an  ego  raa- 
nu&viilludprohibercpoflim  :  namfruftra  videreturrece- 
ptum  c;Ic ,  licere  propria  auihoritace  deftruere  &  euerterc, 
cum  quid non  folurain  meo  fic,fed & a  me poflidetur , leg.  5. 
§.eum  qui.ff.de  vi  &  vi arma.  lirrr  fnim  vim  virrppUfrf.r^f'- 
fteadj  pnflf  (iicTnis  caula.  Nuntiacioautem  prodeft  iis  qui 
nonpDfluncvimvifepellere:  atqui  fortioreft,  euertere  po- 
teft,vtfiquidinmeassdes  immittatur,fi  quidpendeatquod 
nocere  poflir.  Cuius  rei  exernplum  eft  in  leg.  quemadmo- 
dum.ad  I.Aquil.aliiiseft  locusinl.fedetfime.fF.defcru.vrba. 
pnerf^.^lius  locusinl.  fivitem.  §.  fiadianuam.ff.quodviaut 
clam.l.i.C.neliceatfi-.eiud.l.quamuis.deacquir.  rcr.  domi. 
quodincelligendumeft  cumexcepcionCjquscftinLoflTa.SccI 
hocfauorcreligioniseftintrodudium. 

_£I  VSDEMINEVNDEM 

TITVLVM    DE    OPERIS    NOVI 

nuntiatione,Pr2ele£tiones. 

A  D     L.     P  R  I  M  A  M, 
PRAELECTIO      I. 

V  s  c  E  p  I  intcrpretandum  hunc  tradtatum 
proptervtiliracem&  obfcuritatcm,  quxcum 
fingulati  vtilitatc  cft  coniunda  .-  &  ftatui 
fingula  capita  interpretati,  &c.  Infcribitur, 
Deopcris  noui  nuntiatione  ,  ideft,  dcnun- 
tiacione  ne  nouum  opus  fiac.  Nouum  opus  eft  quod  lufti- 
nianus  vccac  v^io-njMitu ,  Nouel.  <J  < .  Id  explicac  V  Ipianus  in 
l.i.§.opusnouum.  Qux  ficvishuiusnunciacionisdocet  Vi- 
pian.in  lcg.  i  .in  princ.  Hoc  cdi<fto,&c.In  horum  verborum 
incerprecacione  mira  fuit  Accurfii  cicitas  &  inconftantia, 
Vel  dic  lcxies.  Ego  quid  (entio  de  fenfu  horum  vcrborum 
fcripfilib.i.difput.c.io.  Ofteudit  piimum  Vipian.hanccfle 
vim  nunriationis  vr  fidtum  poft  cam  reftituatur,  fiue  quis 
hahue«kiusxdificandi,fiuenon  habuerit.  Deindeoften- 
dit  fi  Pra:cor  adicus  remiferk  nunciationem  catcnus  remif^ 
Conem  valcre,  quatenus  is  cui  nuntiatum  eft  ius  acdificandi 


habuetir.  Etait  Vlpian.  idpromittihoceJido.Scdquoedf- 
(floquajfoAccurf.aitVlpian.  prophetifare  ,  qui  ponitcxpo- 
fitionem  cdidliancecdidumipfum?     Ait  Accutf.  cdidum 
hoccfleinl.  Pr<Etorait.io.infcacod.Scdinleg.  Prxtor.for- 
mula  cft  inccrdiifti ,  non  edidlum  aliquod.     Ec  Vlpian.ipfc 
vocat  intcrdidtum  ,  &  diftinguit  ab  cdidlo.     Multum  dif- 
fcttedidlurn  quo  promitcitur  aftio,  aformulaadbionisfiuc 
interdi(Sli,qu2  datur  ex  edi  Ao,&  fecundum  edidum.     Edi- 
(5l:a  ptoponuntutdefingulisaftionibus&iudiciisjl.i.  §.  eo- 
dem  tempore  ,  de  oiig.  iur.     Etitaconcipiunturquafi  pro- 
mitf acur.Iudiciutn dabo ,  adlioncm dabo> io terdidlum dabo. 
Vnde  Vlpianushoc  edi^to,  inquit,  Tromntitur.     Sicenim 
legicuf  in  Paiidc^a.Florcn.&aliiscodicibusemendatis.    Alii 
Ugam^^ermtttttur.  Sedmendofacftledio.  poftedictapro- 
pofita  concipiuntur  formul^  a^fiionum  fingulis  cdiftis  ac- 
commodatz.   Ea  fotmula  itaconcipitur  quafi  Praetot  ir.be- 
atvel  iudici ,  vcl  licigatoribus  quid  facere  debeant,  conde- 
mnes.rcftituas.     Exemplum  vtriufque :  Edidlum  proponi- 
turaPrxrorchocmodo  :  Si^uu  eKm ejm pojjidet nonvt  ,mn 
clam,(^c.imped!atpoJJldere,tnterdiRuiK  dabo.Hoc  cdi(5to  pro- 
mittit  Prstor  fe  daturum  acSlionem  fiueinterdiftum.Deinde 
cumoriturcontrouerfia  interduos  de  pofleflione  ,  dat  for- 
tna\3vaAccommodMmz6..&.o(ao:ritpoJitdetiseiU£dei,^c. 
DocctTheophil.Inftitut.dcincerdi(a.inpnnc.    Hajformu- 
\x  tam  edi(florum  quam  ataionum  fiue  iiitcrdi(3:orum  rc- 
periuntur  hodie  in  libris  lureconfultorum  quos  interprc- 
tamur.  Seddiftinguidebenteditaaabintcrdi^ais.     Igitiirin 
l.Prztor  ait.incerdi<aum  eft  non  edi(ftum.     Sedaccommo- 
datumeftcdi(a:o,vtciteraintcrdi(fla&a(aiones.   Prxterea 
contra  Accurf.  confideranda  eft  infcriptio  horum  cspicum. 
PMmumcaputeftexlib.  fi.  adedi^aum.l.Prstor.ex  lib.71. 
vbideinterdi(aistra(fbacur.    Ergo  hxc  vetbanonpoflunteo 
tcferri.     Vatcs  igiturfuicAccurf^  nonintcrpies  ,  &  vanus  {/"' 
'quidcm  vates  ,  qui  Vlpian.  dixir  prophetiiare  &  refpiccrc  j-,'"^ 
adedi^aum  quo(ipofteafequitur,&c.  Exea  tamenformuia^fr. 
mtcrdi^aipoteftcoliigiconceptioeli^ai.     Nam  adtioncs  &/«. 
intetdifftaconcipiunturexedi^ftisip.^is,  vciamci.xi.     Potuic 
ita  concipi  edUum  ,  Sipoft  nuntiationem  facSlum  fit,  &c. 
interdKftomclsbo  vtrcftituatur.     Hoc  -fd.(5tum  inrerprcta-  Edi.'}! 
turVlp.inhocmicio.  EKquodaocolligendafunt.  Primun".  ""<"';; 
eft  poft  nuntiationetii  ii  quid  fa^ftum  fucrit,  id  reftituen-  '*"'• 
dumcflc,fiueiure,fiueininriafa(flum  fir.     Magnaeftigicur 
vis,  aut  mita  potius  huius  nuntiationis.   Mirum  eft fola  nun- 
tiatione  hominis  priuati  iitipediri  zdificationem  ,  vxotis  a- 
licuius  forte  neceflarii  rura  publice  » tum  priuatim.     Tan- 
tumnepotefthominispriuaiiinhibitio?   Nam  ne  magsftra- 
tui  quidem  id  videretur  permicrendum^  fine  cauf^  cogni- 
tione.    Videbanc vecercs non pofle alicer homines contineri 
in  dcio&  quiete.    Vix  poceft  a  vi  abftinere  is,qui  vidct  alium 
ardificanccm  in  fundoluo.     Graue  eft  eriam  idificiirc  vo- 
lcnceminfuoimpediri.     Veruminredubiavtiliusvilumeft 
ica  coniuli  vtrique.vt  interim  in  eodcm  ftatu  r  es  maneat.Hsc 
igitur  nuutiatio  fimilis  eft  quadantcnus  appellationi,  qus 
■ctiamintctponiturabhominepriuato.     Intcrpofitaappcl- 
lationenihilinnouarioportet,I.i.nihilnou.appel.pcnd.  Ec 
fi  quid  innouatum  ,  aut  (vulgo  loquimur  j  attcntatumfir, 
idrefticuidcbetfiueiurefiueiniuria,di<fta  leg  r.c.nonfolum. 
de  appel.  iu<>.  datur  igitur  intcrdiiflum  reftitutorium  ad- 
ucrfuseum,quifpretanuntiationc2dificauit,Ieg.  Prictor.  in 
princ.  &§.aitPra:tor.  Inquointerdi(ftonon  qurrituranius 
adificandi  habuerit.     Caufa  huius  fcueritatis  &  rigoris  cft 
ContemptaPrit0fisau(ftoritas,di6taleg.Prastorait.§.i.Nam 
etfi  homo  piiuatus  fit  qui  nuntiat ,  tamen  quafi  au(5tore 
PraEcore  nunciat.     Quia  nuntiat  fecucus  edidum  Pritoris. 
Addc  inrerdum  lic^re  alicui  quod  fa^fium  eft  dcftruere  ,  vt 
nulla  fir neccflaria  nuntiatio.    Excmpla  fiint in  leg.  queroad- 
modum.  fupra  ad  legem  Aquil.leg.fed  fi  intcr.infta  de  feruir. 
vrb.I.fi  vitem.§.adianuam.infraquodviautclam.     Sed  qua 
ex  caufa  id  permiflumfitpoftea  dicemus,  iscui  nuntiatum 
eft,adit  Prartorcm  ,  oftcndirfibi  iure  nuntiatum  non  efTe: 
pcticfibi  rcmictij&c.Icg.f  .§.is  cui.hocremedio  temperatur 
ligor&feueritasnunciatioais.     Prztorremittitnon  fimpli- 
citer ,  (cd  cum  exccptione,  quatenusiussdificandihabuc- 
rit.  Nam  apud  Prstorem  dc  iute  litigatorum  non  difccpta- 

tur:pcr« 


y 


]n  T//.  D.'  cper.  noui  nunttat. 

tur:perm!ttinirciadificarepenciilofuo,rtj»  ^trds  i^  forttt* 
nu.  Ethoi;(arisexprcllu:iielt  tormulaiuterdidbjlefr.  Prxcor 
ait.in princip.  kicm diciturinleg. non (.^him.8. §. (cicndum. 
Ssdclarius&liiculentiusinl.  i.deremillionibus.infia.  Que 
lexconiungendaellcunl.  Prstor.  Infcciptio  vruulqr.ecll, 
lib.yr.adedidt.  Q^uxdamalia  h;cannocanturabaliis,&pio- 
lixcdirputanturjqaarnosconfulroomittmius.  Huiusgenc- 
ris  eft  difputatio  de  pronomine  demonftratiuo.  Dc  particu- 
lae3tenus&  quacenus  :  de  quahicmira  (cribunt  Accui(.  3C 
Accurfiani,  Pariacumincdifleruntdenaturagenitiuiadtitu. 
ipfum.  VoIueruBt  credooftenderelenonminusfubriliter 
dc  grammatica  quam  de  iure  diflerere.  In(picite  fi  luber, 
fciipta  Alexand.  Ia(on.  Ruini,  Croti,  Alciati,  &  aiiorum: 
tandem  farebimini  non  elFe  msgiftrum  in  artibusadcoacu- 
tam^neinipfoq.iidemcoilrgio  Montisacuti,  quam  iftilunt 
difpatandode  geniiiuocafu.  Sedomi(fisnugisiamferiatra- 
(keraxis. 

Ad$.  Hocautem.  Verbaedidi  figniticant,  id  pertineread 
futuraopera,  vt  facile  colligitur  ex  formula  intcrdidti ,  qus 
fubfecuca eft ediiStum .  Nuntiatur nequidiiat. Si ance nuntia- 
tionemaliquid  fa6tum(itnorefticuitur,nifiviautcIarafadii 
fit, interd^dto quod vi aut clam:  aut nifi  loco (acro,&c.  Pro- 
prij  (unc  tic.de  his  interdiclis.  Mendoft  eft  ledio  Norica  in 
hsverbis,  quod viautclam,quodolimfa(Sum.  Florentina 
rectioi',  quod  viautclamfadtumerit.  Exbacvitiofalesftione 
artipiiefuncoccafioneninoftri(ophift.E&  grammatifticgar-' 
ricndided!dione,o!im,  nonminusincpte,necminusinlulfe 
qiiam  de  ciccris  didtionibus,  de  quibus  dixi  fupra.  Difterunt 
igrurha^cduointerdidladeoper.  nouinuntiat.&quodviaut 
clam.quamuis  multa  habeant  communia.  Si  quid  fadtum  fit 


58^ 


hicIo^jUitur.Videtetir.dcfliminibus&fequenf. 

Ad§.Mtf»/»<j/M.  DocecVlpia.q.jid(icnuntiate,&quomo- 
donuntiaciofiac.  EcaicnoncOe  necellariamPtiionseditio- 
nem.  Quitamendercprobabilisfuitdubitacio  :  quianon 
videcur  conuenire  horaini  pcinaco  aliquid  prohibere  alte-» 
ri,  atque  ita  ius  fibi  quodammodo  dicere.l.  cxtac.  (upra  de 
eo  quod  mec.  aaC.  Sed  hoc  reccptumeft  vtilitatis  cau(a, 
quia  alicer  non  poteft  confuli  nuntianti.  Sed  hoc  ideo  re- 
ccptum  eft  ,  quia  Prajtotis  authoritate  fadum  intelligitur, 
proptereiusedidum.  Simiie  eft  inl.qux  (iibcondiiione.^. 
vlr.iupradecond.inftit.  Deiiireiurandoremittendononeft 
necelTe  adire  PraECorem.  Scmcl  enim  in  perpeiuum  a  Pri- 
torc  remiflum  eft ,  necpcr  fingula  remiccendum.  Sic  remel 
permiflumcfta  Pritoreedido  fnonuntiare,  &c.hucperti- 
netquod  diciturinl.  ^.§.  mcminiirc.  vbidiftinguicur  prohi- 
bitio  Praicoris  a  nuntiatione,  qnamuis  nunciatio  vulgodict 
folcat.  Sedhocaccuratius&fafiusad§.memini(rc,  Oppo.l. 
f .  §.  qui  opus.  vbi  iufiurindumamaore  Pritorc  deftrtur, 
cum  nuntiaturnouum  opus  :  ergo  Pritorinterucnit.  Sed 
nonnegamusadirepofle;  boctancumdicimus,  ncctflarium 
idnonefle  :  deindepoftnunciationcmaditur  Prscor,hacl. 
j.§.&poftoperis.  Iscuinuntiatumeft,aditPrstoreni,vteo 
audore iuretur.  Praetore  auftore dirimuntut coutrouerhar, 
qui  oriuntur  intet  nuntiantcm  &  eumcuific  niinciatio.  Ec 
cft  fimile  exemplum  in  1.  non  foIum.§ .  (cd vt  ptobati.  In ipla 
autcm  nuntiatione  necefle  non  eft  intcrueuiic  Pratotem. 
Qujnimo  vidctur  nunquam  opus  efle  Prascoris  audluntatc 
in  hac  re :  tantum  abeft  vt  neceire  id  fit in  nunciatione.  Nam 
licccmihiquodinmeofaftumeft  deftruere.  Idqueproba- 
rurvariis  locis  iuris  ciuilis.de  quibus  aliquid  actigi  («pca.  V- 


poftnuntiacionem,vtrunqueincerd;6l:umcompecic,l.fiaIius.       nuseftinl.quemadmodum.  fupr.adlcg.  Aquil.    Aq.ia-du 


J.aicluliiinus.inftaquodviautclam.  Necrefcrtiureaniniu 
ria,&c.I.i.eod.ticu.  InterditSlumquod  vi.compctitpoft  fim- 
plicemptohibicionem,!.  i.§.quidfic.infraquodviautclam. 
Imoetiam  fineprohibitionevlla.fi  dam,  &c.inhocinterdi- 
&o  rcquiritur  folennis  nuntiatio  in  ipfo  operc,l.de  pupilIo.§. 
oantiatioucm.inf  ra  eod. 

PR^LECTIOII. 

D^^ximus  fupra  interdidtum  de  no.oper.  nuntiat.  ad  futurs 
pera pertinere , &c.  OftendiiTiusquatenus concutrac 
cuin  eo  incerdidlum  quiid  vi  aucdam.  Apud  Accurl^citatut  in 
bancreml.  Prytor.  §.nonnulli.infra,  inqua  fic  fcribiturin 
Paiidedt.  Florent.  Infa^nmejfe dmdam y^uamtnterdtfium. 
Sed  alias  oftendieum  locii  omnino  impertincrc.Nam  fequor 
ledtionemFlotcnt.  NonnuUiputantlegendum,  Tamtnfa- 
Ruf» ejfedandjm, (£c.  Quprum  verborum fenfus eft, Labeo 
pucauic  daudam  cfl:  adioncm  in  hxtedcm,  quatenu$,&c.(cd 
infa(aumpotiusa(5liodanda  eft  quamintcrditflum.i.potius 
quaiii  inccrdidtum.  ExemplavideapudAnto.lib.^.emcnd. 
cap.8.  Adtio  in  f  adtum  dacur  plcrunquc  deficiente  alia  adtio- 
ne,l.quia.l.quoties.depri(crip.verb.  Hicreperiturantino- 
mia cx I.  j.§.fi  quis ipfi  Praecori.  infra  eod.  quod recro  ajdifica- 
tumeritdeftcuecur,  &c.  Teftacioprxcedens  facitvtsdifica- 
tum  ante  nuntiationem  reftituatur.  nuntiatio  fequcns  retro- 
trahitur  ad  tempus  proteftacionis.  Sed  de  hac  re  alibi  plcnius 


dtusper  domum  traicftusintccciditut  propno  iaic.  Seue- 
rusenim  iclctipfitiurc  fuo  polK;  eum  incercidece.     Alius lo- 
cusinl.  (ed  fiincer.  fupr.  dcfernic.  vib.prxdio.  Imm.irum  in 
xdesmcaspoflum  perdete  f.  Aluislocusinl.fivii(iii.§.liad /^*/?,</#- 
ianuam.  infr.  quod  vi  auc  cLm.     T.< bulas  mihi  1  eligere  licet  A*"'''' 
quxadianuammeamfixi  funt.  Dchocmotetabularumat- 
figcndarum  fcripfi  lib.z.dirp.ci  o.  Ahus locus in  I,  i  .C.vt ne- 
mi.lice.fineiud.audkor.fignareb.imprimere.vbidicicureafi- 
gnaliceredctraherc.&c.     Aliuslocusinl.quamuis.  j  o.intr. 
dcacq.rer.domi.  Alius  in  I.fi  in  area.fupra  de  conclic.indeb.  v- 
bilicet  mihi  occupare  aeiificium  qnod  inarca  niea  pofitum 
eft.  Qui inlitorc  publico  vel  mari  ^dificat , manu &  vi prohi- 
bcripotcft.Decretum,inq;nt,PfxcorisadhibendameIt,  imo 
etjam  manu  prohibendus  eft,  fi  cum  incommodo  cxteiorum 
idfaciat.  Hs  locisadmonemur  licerenobisfine  Prxcoreauc 
magiftratu deftruerc ,  &c.  Et  vulgo receptum eft,hoclocum 
habcre  cum  quis  zdificac in  folo  mco,  &  a  me  poflcflo.  Nam 
fi non poflidcara, quamuis  fim  dominus ,  neceflatia  eft  nun- 
tiatio,  &c.  Licetenim  poflcftioacm  fuara  vnicuiqucdefen- 
dere,leg.  j  .§.cum  igitur.  de  vi .irma.  Vcrum  ha;c  opinio,qu£B 
vulgo  lecepta  eft,non  caret  fctupalo;  &  videncur  iurisaudto- 
res  ad  dominum  rcfpicere ,  eciamfi  quis  poflelTor  non  fi  t,  in  1. 
fcd  fi  intcr.     Si  in  xdes  mcas  proprias  immillum  fit.  In  ieg. 
qucmadmodum.  Percuius  domum  traiedluseiac  aquxdu- 
<3:us.  tcpaulo  poft,  Incereft  enimquod  hicinfuo  procexic, 
illein  alieno  fecic     Docetquid  incetfit  inter  procedtum  & 


Notanduseftlocusdeinterdidlo,nequidinlocofacr.Tit.eft       aquxdudtum.ini.  fiviccm.§.(iad  ianuam  meam.  inleg.fi in 


proprius  infra.ne  quid  in  loc.  fac.  Vlp.  ibi oftendit prohibito- 
riumcirc.l.i.neq.inloc.facr.  fiat.AlibitamenVlpia.aitctiam 
rtftitutotium cITcl.  2.  §.  locorum.  ne  q. in loco.pub. In loco 
facro  non  folum  faccte  vetamur ,  fcd  &  fadtum  refticuereiu- 
bemur :  hoc  propcer  religioncm.  Similis  locus  eft  Pauli  in  L  2. 
de  interd.ne  quid  in  loco  facro  fiat ,  vel  quod  fadtum  eft  rcfti- 
tuatur.  Scd  in  hac  rcftitutionc  non  quzritur  an  nunciatum 
li t, ficut in  hoc interdidto. vt  hic  Vlpia.  oftendit.  Incerdidtum 
quoquc  de  fluminc  publicorefticucorium  eft ,  hoc aucem  ex- 
tatdefcriptum,fcdmendofe.l.i.§.deinde.  defiuminibus.Ita 
reftitui  aliquando:  Qitodtnfiumine  publico  rtpave  eitufaiiumy 
fiuetfutd  intd finmenrtpamve  eitaimmtjfum  habet,  quofiaito 
*tervenautgiodetertMjit,fiat,reJlituM.  Scfipfilib.z.difp.c.i  f . 
Elt  &  aliud  interdidlum  hHic  fimile  in  l.i.§.  penult.  nc  quisin 
flami.pub.  Alia  quxdam  funt  intcrdidladc  (luminibus,(ed 
prohibiiocia.  Hoc refticutorium  eft ,  dc  quo  Vlpianus  nofter 


arca.  xdificium  in  area  fua  ab  alio  pofitum  dominus  occupat. 
Inhis  omnibus  locis  verba  rcfcruncur  ad  dominum  nonad 
pofl"eflorem,  nccvllamcntioeftpoflefllonis.  Itaqueredte 
dicerous  ,  &cxfentcntiaveterum,  fiquisaliquid  teceritia 
meo  folo ,  id  me  polle  mre  meo  dcftruerc.  Nec  ideo  inutile 
iudicandum  eft  nuntiationis  remediura :  fi  quis  fortcnon  au- 
fit  vcl  non  pofllc  demoliri.  Ec  ponderandum  cft  quod  dicicur 
inleg.lcdfiincer.  Tecummihiagerelicec,  aucremperdere, 
quia  conccfla  elcdtione  horum  icmediorum  plenius  nobis 
conlulicur.  Verum  taraeneft  &  poflc(fionis  quoque  racio- 
nem  aliquam  habcndam  efle.  Nam  is  qui  poflidcc  deftruere 
poceft ,  licecdominusnon  fit,l.i.&  1.  Cod.  vtnemi.lice.fine 
iud.audto.  (igaarebus  impri.alicnis.  Rebusapudte  confti- 
tutis.l.  I.  Rtbasquasaliusdetinet,l.  i.dctenfioeftpermifla, 
&c.d.l.  5.§.cumigicur,&c.Eadcmracionedudtusexi(timo,fi 
^uis xdificdueric  infoloa  (epo^Tcflo  ,  non  licerenedomino 

DD 


590 


Franc.  T^uareni  Comment. 


Oifiruit 
U»  loci 
ct/m/nit- 
mit. 


DiebHS 

feriAlii 

fo/iint 
tHftdlTi. 


qnidemid  Aniere  ;*qula  deiiceret  domimispofrciroremdc 
poireffione,&iuftaeflecaduetfuseumdefenfio,d.l.5.§.eum 
igirur.de vi&viarma.  Dominus  ramencxpellic  emphyteu- 
tam.quia  poifidec  ciuiliter,l.i.Cod.  de  iure  cmphy  leur.l.ma- 
le agitur.Cod.  de  przfcrip.jo.  anno.  Excipitur  cafus  in  l.oila. 
fapradereligio.  Non  hcec  dominoloci  eruere  vel  effodere 
ofla  ab  alio  illata,ve!  corpus  fine  decreto  pontificum,  feu  iuflu 
principis.  Religioeft,necorpus  iuftifepulturxtradirum.id 
cft.terra  conditum  inquietecur.l.diui.eo.tit.  Alia  exccptio  eft 
inl.i.Cod.deinterd.Siradiccscgeritarborqux  fundameotis 
domu?mea:  noceaHt,  neceflaria  eft  raagiftratus  audoritas, 
ficcmihilicetexfcindere.Nonenimquicquampofitumeftin 
rtieo.fed  radices  Hicuraiiter  cxcrcuerunt.Nam  etfi  atbor  pen- 
dcatinmeum,6:c.  expetiendumeft  interdido.l.  i.infra,de 
arbo.csden.  Saltemii  vismihiaffcraturcxciderevolenti.  Et 
ftnemulcum  refertanquid  ponaturinmeoiolo,  anveroita 
ponacur  vt  impendeatin  meumjd.l.quemadmodum.fupra 
ad!e^.  Aquil.  Exiamdittisexiftuntmultx&varia:  quiftio- 
nes.Sedin  his  dtgrclfionibu,smoduseftferuandus,neomnia 
docciido,nihildoccamus. 

Sequifur,  NumiaUbnem i^ mjiio (^ altenonomincfaccrt 
toJfuTKfi^.  Hocvideturintclligendum  deprocuratore,nonde 
coquifinemandatonunciat.  Idcoihgiturex  aliis  locishuius 
rit.!.  f  .§.quiprocuratorio.l.cum  prccurator.13.  Oppo.l.pro- 
hibctc.infraquodviautclam.  Scruus  merccnarinsprohibtt 
&  dcnunt!af.;Refpor.deo  dilfi  isilia  hxc  interdidla  elie,vc  iam 
fupra  admonui.  HafC  nuntiatio  maioris  uiomcnti  eft  quam  il- 
laprohibicio.  Hacnuntiatione  acquiiiiurnouaattionunti- 
anti ,  quam  a!ias  non  haberet.  Vbi  prohibitio  facic ,  vt  vi  fa- 
dum  dicatur,  quod  alias  dam  fadlura  cirGt.Interdidtum  illud 
nonminus  compctitobclamfa^um  ,  quam  cb  vifadum. 
Hxc  cft  vera ratio diucifitatis ,  qus collJgirur ex  verbis  ipfius 
l.prohibete.  infraquodvi  autdam.  Nccratiocftaliundc 
fc!  uptilofius  inquirenda,  vt  fit  a  quibufdam,  ne  vidcantur  pa- 
rnm  ac-.Ki&  fubtilcs  clle.  Obfcruatur  hiclocus  communis  dc 
iisquicgeruntutnorainc  alicno.  Sednulius  feruacurmodus 
inhacdiiputatione. 

/»  verhny  ttemmntiath. 

pr;fleclio   III» 

COEpitGocc  ,  /  !pi3n.quomodofiatnuntiatio;nuncad' 
•iit  poficfieriomiiibusdiebus.  Nam  deferiatisdicbus 
pvjtcrat  dobicari ,  quibus  cefTant  lites  iudiciaijx,  1. 1.  fupra  dc 
fctiis.  Sedi.imd\diumfLiic  hancnuntiationemfierifineadi- 
tfoneprstoris.Icaqueextraiusfir,noniniurc,&c.Etfiadeun- 
dirscirerpntor,  ramcn  poftec  aditi  feriatisdicbus  :  quiadc 
pl3noidpctitur,nonpro  ttibunali,  cnmcaiid  cognirionem 
id  noa  requirat.  arg.  1. 1.  fupra  quis  oido  in  bono. poft".  ferue. 
Bcinoium  poflefljo  quz  de  plano  petitur  ,  quocunquc  die 
petitur:  qux  caulxccgnitionem  defiderar,  protribunalinon 
poteftpeti,nifidiebus(cflionum.SimiIislocusinl.n>Jlcs.§.fc- 
xsginta.dcadulcc.  Iniexsgintadiebus  numeranturdiesfcria- 
ti,quoniam  dc  plano  libellus  dari  poteft.  Quid  fi  ituz  fintin- 
fticuts  ob  cultum  diuinum ,  veluii  dies  dominicus  &c  alij  hu- 
iufmodidiesfefti?  Namhisdiebuslicesceirare  debent,l.vlt. 
C.de  fcriis.Nihil  valet  quod  adum  eft,  ccfi  colenferinc  litiga- 
reSjC.vlr.dcferiis, in  decrcc.  Varia: hic func opiniones :  vcrum 
ruagis  aflcntior  iis  qui  putant  nuntiacionem  iis  diebus  pcr- 
mittendam  efle  proprer  vtilitatem:quia  pcriculum  cft  nc  alias 
adminus&acma  veniatur.  Nam  hisfcriis  agunrurcaquae 
difFcrrifincmagnoincommodononpoflunr,!.  5.  Cod.de fe- 
riis.quz  celcritatemdcfiderant,  cap.  vlt.de feriis,indccret. 
nifi  necefficas  vrgeac  vel  vcilitas  fuadeac.  Exemplum  cft  in 
cap.  liccc.eodcmcirulo.  vbi  permiccicur  haleces  pifcari,  quia 
pilcatio  differrinon  poreft.  Hinc  Scxuola  inrcrrogacus  ali- 
qu3ndo,quidfcriisagiliceret:refpondit,quodpr£Etcrmiflum 
noceret.  RefcrcMacrob.lib.r.Sarurnal.cap.KJ.Hxcdcfcriis 
didtaanobis  vidcnrurlufficeread  id  quodinftituimus.  Alij 
quceftiones  mulcas  cra<aanc  dehis  fcriis,  fedexcrarem,quia 
non  eft  nunc  locus  de  his  difTerendi.  Sed  mos  hic  eft  vulga- 
rium  incerprccum,  vcomnia  in  omni  loco  diccre  ftudeanr. 
Dicuncnoa  quoddicidcbec,  fed  quod  dicipotcft,quacunque 


arreptaoccafionc.QupdeftraaximevItiofumininterpretan- 
doiureciiiili. 

Ad  §.  Et  adHerfttt  ab[ente6.  Quod  fequicur  perrinet  &  ad  ra- 
tioncm  nuntiationis  faciendx  ,  &c.  aduerfus  abfeDtes,6C 
ignoranres,  &c.  Quod  tamen  videturdurum  atqueadeo 
iniquumcireprimafacie.  Nam  hoc  edidiura  pocnamcon- 
rincr,quam  fubire  abfcntera  &  ignorantcm  graue  eft.I.vlcira, 
de  dccrec.ab  ordi.facien.  Hic  eft  nodus  fub  ditficilis,  cuius  dif- 
foluentii  caufa  interprcrcs  mulca  comminifcuncur.  Ani- 
maduertendumeft  quoddicitnrinl.opeiis.  lo.hoc  tic.  hanc 
nunciationemfieriinrcm  ,  Nuntio  nc  quid  opcris  hichat: 
nonita,  Ne  quid  facias.  Formula  interdicSihoc  oftendit.l. 

E rxtor.  zo.  Ergo  nihil  refert  cuinuncietut,  &c.  vtdicicur 
f.$.  nunciari.  Modo  pofficdomino  nunciari.  Idemind.l. 
operis.io.&feq.infanci&  furiofo.Noneftergomirumquod 
de  abfence  &  ignorante  hic  dicitur.  Sufficic  nunciacuiu  cflb 
iis  qui  poflunt  rcnunciare.  Nec  rcfcrc,  an  renunciaucrint 
domino,  d.l.  ^.^.nunciacioncm.  &isdefeconqueracurqui 
fabros  aut  rainifttos  ncgligentcs  adhibuit.  Ideo  volunt  iu- 
reconful.in  ipfo  opcre  nuntiari ,  ne  alias  ignorantia  noceat,d. 
§.nuntiationem.&feq.  Itaquenoectignorantidoraino,fire- 
^efadiaFueritnuntiatio.  £t  hoc  eftexpreflumcor.fticutio- 
nepontificia,c.z.dcopcr.  nouinumia.  QuxricurapudAc- 
cur(.  an  minor  poffic  teftitui,  fi  force xdificaucric  iprcra  nun- 
ciacione,  fiminorintcrditflo  rcftirucorio  conueniatur  ?  Ac- 
cut.Cairnon  refticui,  quia  reftitucio  ei  nocerec  magis  quam 
prodcller.  Namfi  lesreponacurincumftaruminquoerat 
temporenunciationis,  dirueturxdificiurn  :  quodnonexpe- 
dietminoii.quiforteius  xdificandihabet.  Sed  tamen  potcft 
ica  pcti  rcftitutio  vc  non  poflic  ei  nocere,  vctbi  gratia :  Si  pctat 
lc  rcfticui  aducrfus  ncgligcnciam  ,  quia  ncglcxic  adire  prx- 
torcm  &  peccrc  remiflioncm ,  auc  facifdare.  Nam  minor  ad- 
uerfus  negligcnciam  fuamrcfticuicur.i.  minor.  57.dcminor. 
Non  pecic  rcfticui  opus  faiftura  ,  vc  Accurf.  &  quidam  alij 
foranianc.  Ha;c  crgo  racio  Accurfiana  nulliujeft  apudmc 
ponderis.  Alij  aliisatgumencisrefticuinon  debereconten- 
dunc.  Vnum  cft  quia  in  deli(9:i$minornon  refticuitur,l.fi 
exc3ufa.§.nuiiCvidenduii!.deminorib.l.auxilium.eod.titu. 
At  delidum  cft  contemncrc  pixtoris  auftoriratem.  Item 
ecclcfis  nonfuceurritur  quxraaxiir.e  fiuorabiliscft.  c.  z.de 
noui  opcr.nunt.  Ergo  ncc  minori.  Prxtetca  in  hoc  interdi- 
fto  quzritur  de  poflcflione  &reftiLUtione  ciufdem.  Ergo 
non  poteft  icftrri  qnaftiode  proprietate.  Omnes  huiuf- 
modi  exceptiones  differri  debenr  in  iudicium  petitorium, 
l.fi  quis  ad  le  firadum.  Cod.  ad  leg.Iul.  de  vi  publ.  Minor  pecic 
rcfticucioncm  hoc  colore  quod  habearius  xdificandi,  &c. 
His  argumenris  reddicur  hxc  opinio  probabilis.Quam  &  ego 
probo  ,  nifi  quarenus  magna  aliqua  &  grauis  caufa  prxco- 
rem  moucric ;  quo  cafu  poterirminor  inintcgrum  reftirui. 
Rtfticutioin  incf  grum  ferependet  exarbitrco  prxroris,l.  i, 
dcminor.  Vciquxqucreserit  animaducitam.  Sithxchy- 
pothefis  :  Minor  contendit  fc  habere  ius  xdificandi.  Itcm  fo 
negligcntcm  fuiffein  pecendaremiffione,  aut  prxftandafa- 
tifdationc.  ^dificalle  (e  poft  nunriationem  errore  aliquo 
magis  quam  dolo  :  quia  purabat  id  fibipcrrniffum  eire  pro- 
pter  dominum  fuum ,  &c.  Opus  fadium  cflTe  magDo  luni- 
ptu,  nec  pofle  dirui  fine  graui  in  commodo.  Circumftantiic 
hx  raouere  debenr  prxcorera,qui  xquum  &  bonum  (equicur 
inreftitutione,&c. 

Ad§.  Inoferit.  Magnuseft  cfledlusnuntiationis,vtiam 
oftendimusfupra,  quiafiueiurefiue  iniuria,&c.  Veruraea 
nunriatio  aliquod  incoraraodum  aftert  nuncianti  ,  qui;i 
poflcffioncm  amittit ,  eamque  cransfcrc  in  aducrfarium. 
Quod  viderut  durum  &  inciuilc  ,cum  nunciacio  fiac  iurisno- 
ftriconferuandigratia.§.nunriacio.infraI.  {.§.fed  etfiinx- 
des.  Ergo  non  cx  cafequitur  iurisamiffio  &  priuario.  acg.l. 
quod  fauore.  C.de  lcgib.  Eft  autera  graue  pofleflioncm  amit- 
tere,§.commodum.  Inftit.de intcrdift.  Scd  hocapcrteex- 
preflura  hic  eft,  iccm  in  1.  y . J.  meminifle.  Alibi  dicitur  poffef- 
foremconfticuihoc  ipibquodfacifdcdic,l,fialius.§.aic  lulia- 
nus.  quod  viaucdam.  Vulgus  interprerum  vaiiascommi- 
nifcicur  rationcs.  Probo  fcncenciam  eorum,  qui  pucanc  ia 
eum  pofleffiooem  transfcrri  ,  quia  farifdanci  permiccicut 
xdificare,auceiquiapixcote  pecic  reraifiioncm  >  lege ,  prx* 

tor» 


fnTit.T>eoper, 

tor.fhfcaeoci.  Qai  (citeumcuiDuntiatur  ponezdificarefa- 
tifdando  vel  adeundo  prxtorem,non  videcui  habere  animum 
pofliJenci,niQaliudapparcat.  Poniilioamicticuranimo,!-^. 
^.in  aiBiaenda.infca  de  acquir.  poiTcl.  Cur  nonidcm  in  iapilii 
iadlu & prztoriaprohibitione  ?  Quia non  perraittic «edificare 
iacifdanciaucreminionempecenci.  NuUo  iureidcaucumre- 
pericur.  Pczcor  ioquitur  tn  edi(^o  de  nuntiatione,  1. 1.  in  ff.ac 
Dunciacioabaliis  duobusdi(linguicur,di(^.§.  memiuiiTe.Sed 
de  his  pienius  diiTeremus  ad  § .  mcminiiTc.  vbi  etiam  tia<%abi- 
tuc  iila  qusflio  hic agicaca :  An  poftauntiacionem  liceat  pro- 
pria  audoritate  opus  deftruere. 

Inverbis,  Sed^fiu.  Interptetaiar  Vlpia.  quodante  di- 
ftumfmc, iiueiure,  iiueiniuria.  Inincerdii^ohoc nonqus- 
titur  au  ius  habucrit  zdiHcandi,  &c.  Quid  ergo  fi  is  cui  nun- 
tiacum  elt  velic  experiri  confellbria  adione  msfibiene,  Ica 
cdificacum  habere  i  Concendic  fehabete  ius  xdificandiob 
fecuicucem  conflicucam.Qup  cafuagicurconfefroria,§.sque, 
Inflit.de  ad):io.l.i.fupraiilcrait.viad.  Sic  vousexpericivulc 
interdi(^e,  alter  ex  aduerfo  adione  confcflocia,  qus  eft  peci-  . 
totia.  Vterqaciniure  eftcoram  pcstore ,  cuius  iurifdi<!i^ioni 
fe  committunt  pofl  nuntiationem.§.prox.  Pcxtotis  efl  adlio- 
nem  dace  ac  denegace.  Vtt i  ergo  dacucus  efl ,  aut  negatucus? 
Vlp.aic,  &c.  Non  debec  adlio  daci per  quam prsiudicium  fiac 
interdido  reftitutocio,!.  fl  quis  ad  fe  fundura.C.ad  leg.Iul.de 
vipubi.bincvulgaceillad,  Spoliatum  anceomnia  celticucn- 
dumeirc,cap.in  licccis.de  cefhc.fpoLQuidamincelligunchxc 
verba  dc incecdido  Vci  po flidetis.  Sed  qui experitur  eoinccr- 
dido,  non  contendit  de  iuie,  fed  de  fa(%o,id  afle  de  pofIefIio< 
ae,d.l.z.fi  feruit.vind. 

%^d%.Potesiauttm, 

PRiELECTIO     Illt 

HJEc  verba  pertinent  ad  rationem  nuntiationis  facienda;, 
ftcut  iupcriora.Non  efl  necefTe  exprimere  cectum  opus. 
Poflu  -n  nuntiare generaiitcr ,  cciamfi ignorcm  quod  opus fi- 
ac:nuiium  tiquidem  opus  facere  iicec.  Addic  Accurf  duramo- 
dohabcac  inflarquoddamopecis.  Citatl.ftipuiatio.§.opus. 
infcaeo.  &  hoc  dicit  Accucf .  conciiiandi  caula.ne  aiias  hit  vi- 
deancutrcpugnantia  &contraria.  fed  falfa  cft  hasc  Accuriij 
opinio.  Nam  poft  hdtam  opus  f  tuftca  fic  nuntiatio.fhoc  au- 
tem.fupra.ficridcbet  nuniiatio  antcquam  fit  fadum  opus. 
lojofinihil  adbuc  fadlum  fit,  nuntiatio  fieripotcft,  &noc 
piobatut muitis  iocisfubhoctitulo.  Vnuseftinl.f  .§.nun- 
tiationem.  Siue  quis  asdificet,  fiue  quis  inchoet  aidificate.  A  li- 
us  cft  io  l.oon  folum.§  .1.  Si  quid  operis  iam  fa(itum  ecit.  Non 
obftatd.l.ftipulacio.  §.opus.  Nim  videndumeflquotfumid  ■ 
Vlpia.  dixerit.  Quod  cognofcicur  ex  iis  quz  antecedunt  &  f> 
quuntut.  Loquicuidecomniilla  ftipulatione>exquapecitur 
quantiearescff.  Etaiteam  ftipuijtior.cm  ommiicicumo- 
pus fadium  cft,&c.  Non  eft  hoc  fctipcum  ab  V  ip.  vt  oftcndat 
quando  nunciandum  fit.  Eft  enim  nuncianduat  ancequam  fi- 
at,&  cum  quisinchoac  aedificare.  Nec  vlla  racio iuris  id  prohi- 
becSeddarum  vifum  eft  a(5tioncm  dari  ob  vnum  aucalterura 
csmentuiD.  Hoc  fefellit  Accurfium,quod  non  animaduertit 
quohxcrcfercidebeant.  InhaciegeVlpia.interprctacuredi- 
^um,Ub.  ^  2.  ad edid.  & docct quando nuntiandum  fit. In I. 
flipuiatioj  interptccacurftipulationem  pratcoriamdequadi- 
xiiinfccibitur,  Lib.  8  o  .ad  cdi(fium,  vbi  tta(ftatum  fuit  de  prs- 
totiaftipuiacione. 

.  In  verbis,  Etpofi  operU,  Oftendit  Vlpia.etfi  in  nuntiatione 
non  fit  neceflaria  prxtoris  aditio  ,  tamcn  poft  nuntiatio- 
nem,  &c  AHocjuiiniquumeflethocremedium.  Liectho- 
mini  priaato  prohibcre  &  impedire  ne  nouum  opus  fiat. 
Idque  interimdum  dccrcuerit  praetor,&c.permodnmpro- 
Qifionis,  vt  vulgo  loquimur.  Hincintcllig'tis  quid  fitcom* 
roittere  fe  iuiiidiaioni :  quod  Accurf  inepce  interptetatuc. ' 
Nam  totum  hoc  ncgotium  quafi  pcztore  auftore  agitur, 
quamuis  pra^tor  nonintecucniat,  1.  pcjetor.  §.  i .  Ergo  quie- 
Icece&  ccdare  dcbetiscuinunti3tumcft,donecaliquid  dc* 
creucritpritor.  Acviipfaid  concineturnuntiationcquam- 
tiisfimpliciternuntiatumht.  Eftauccmridicula  interprctatio 
Accuci.  qui  ait  eos  fe  cofflmittere ,  quafi  compromittant,$£c^ 


mdiHuntiat. 


sn 


H.nc  qu^rituranpoffit  elfg?*vWrpt«tori  ^cliudcxquide 
tccognofcif.  Et  'udidhocpcohibicumcftleecIuiia.l.fcdfi 
in  (cruum.  fup.  de rcccp.  ar,  Sed quod hic diciiur,  nihil  habet 

communccumcompromiira.yEqucalicnumcftapropofico 
quod  hiccra^aacur  dcprorogatione  iurildi^aionis  :  Anliceat 
le  fubmitceic  alien«  iuiifd.ctioni ,  de  quo  ad  1. 1.  fuprade 
lud.Longcenimaliudhic  agitui.  VcibaVlpia.  nuilacenusAd 
camfubie^aioocm,  feuvtipfi  loquuncur,  prorogacionem 
pcccincnc.      '  '  r       & 

Sequicur :  Fnde  tjutritur.  Ex  eo  quod  diftum  eft  totum  ne- 
gotiumhoc  agiaudorc  pricoic ,  nafcicuiqu.-Eftio,aniiccat 
pacif d,  &c.  Caufa dubicacionis  cft,  quia contia edi^aum  pia:- 
tons  non  licet  pacifci.  Aic  camcn  Vlpian.  iiceic.  Echocde- 
clatac  plcnius  m  l.iuiifgencium.§.  fi  pacifcac.fup.de  paft.  Nec 
dinimilecxcmplumclt,!nl.vlc.fup.famil.eici(cun.  Vbi  har- 
redicas  dmidicui  fine  aibicro  :  poftqaam  iudicium  fa«ili* 
crcifcunda  acccpcum  eft  :  quia  hoc  non  peitinecadiuspu- 
bhcuiii.&c.  Nocandus  eft  igicur  locuscommunisdecon- 
lenf u  iuigacoium ,  de  quo  nupci  dixi ,  ad  i.  fi  conueneric. de 
reiudic. 

Ad  J.  Optunouum.  loterprctaturVlpia.edi^aum  piopoft- 
tura  At  noui  opei.  nuntia.  Cautum  eft  ed.ao  ne  quid  noui  o- 
pcris  fiar  poft  nuntiationem  nifi  i  emifla  fit.&c.  Si  quis  aliquid 
demoiiatur.antencaturexhocedidlo  \  Videcui  nullumo- 
pu$  efIc,imo  defiic  cfle  opus  quod  piius  crac.Sed  V  Ipia.often- 
dic  hanc demoiicionem ,  feu  dt^craclionem  ad  ediitlum  pcrci- 
nere :  quocunque  modo  quis  priftinam  faciem  opeiis  muccti 
fiue  sdifieando ,  fiue  detrahendo.  K.ic  petcincc  quod di- 
cicutinl.pra:toc.§,fiueautem.  idcm  diciturin  inceid^iabk 
quod vi auc ciama.fi aiius.§ . vlc.& legib. fequen.  Ex quo ap. 
parec  q  uomodo  locus  vacuus  accipi  dcbcac,  in  l.pricoi  .§.fiud 
aucem. 

Ad§.  Hocauttm.  Aliaeftinterpcetatioedi^ai.  Oftendit 
pectinereadcaoperaqusinfolofuint.  Quodan  fiaeritex- 
ptcflum  edi(aopra:toris,noneftcertura.  Eademeftintcc- 
pretatio  intcrdi^ai  qaod  vi  aiit  clam.l.fialius.§.notauimi!$.' 
infi.quodviautclam.  Vbi  Vlpian.  demonfttatintcrdiautn 
fimpliciterconcepcumcflefinc  mencioae  foli,  &c.  Qupdi 
viautciara  fa^aumeft,  id  refticuas.l.  i.infF.cod,  tit.  Seditt 
ediiao  de  ca  re  propofito  forcaflSs  aliquid  exprefTuai  fue- 
rat.  Nec  facis  eft  crcdibile ,  lureconfultos  ita  reftiinxiflo 
edi(aum  interpretatione  fua.  In  formula  intcrdi^ai  non 
fuitneccfleidexpiimcre,quiaaddlcur,  Quideieagicur.  Ac 
exedi<ao3pparet ,  nonrcdJiintctdicauai  nifideiis,  qn:«iti 
f.slo  fiunt.  InterdiiSti  igitur  intcrpretaticx  coilgitur  ex  ipfo 
cdidlo. 

Seqnknr,ldcircoplactiit.  Exempla  funt  operuraqu*  not» 
fiunt  in  folo  ,  vbi  nulla  difiicultas  eft,  nifi  in  arborc  fuccifa. 
Namquifucciditarborem  ,  vidccutin  folofaccre.  Atque 
interpcctatui Vlpia.ipfe,  inLfi  alius.  §.  notauimus.  DiflSciliJ 
eft  antinomia.  Varix  funtopinioncs,  intcrquasmagis  cfk 
rccepta  opinio  eotum  qui  diftinguunc  hoc  interdidum  ab 
intcrdiAoquodviautciam.fupr.co.J.i.  Sedhicopinionoa 
videtur  conucnire  vcrbis  Vlpia. in  d.  §.  notauirtius.  aic  enim, 
qui  arborcm  fuccidit  tencri  intcrdi^ao  ,  quia  inccrdi^auni 
pettinetadea,qua;inf©Iofiunf.  Id  autem  in  folo fieri  dici- 
tur.  At  eadem  eft  ratio  huius  interdidli ,  quia  pertinet  ad 
eaquxinfoIofiunt,&c.  Mihiautcmvideturnatahscdiffi- 
cuitas  ex  anibiguitate  vetbotMm.  Pro  cuius  dedaration» 
animaduertendumeft,  cxfcntentia  Vipiain  d.§.notauim«Si 
teferrecur  arborcmquiscxdat,  anfrudusfracia,  analiara- 
tionc.  Ait ,  Qui  frudum  tacgit non  tcnctur intcrdicao,  vt  fi 
quis  cafdataiboreraquae  carduaeft.  Eftcnirainfru{au.l.fra- 
^us.§.fifundum.folur.raatii.  DeindeaitVlpia.incodemlo^ 
co,Tcrrsenim,&  quodam  modo  foloipficorrumpcndo  ma- 
nusinfert.  Exquo  apparetcumftntire  dearbore  iracifavj 
quafifolum  cortumpatur.  Quian«nccditur,  vcindefra- 
£tus  qusra  tur  j  fcd  alia  vtilitss.  Idemque  fentir  dc  faiido  8C 
arundine.  Et  codem  modoeft  diftinguendum.  facitLfiim- 
maturam.ig.eo.titu,  Ergofuccifaarboradiliud  intcrdicaun» 
pertinet.  Eridemeftdicendnm  de  hoc  interditao,  itaqoa 
Vlp.  ioqucns  de  iis  quz  in  folo  non  fiunt,  ic6ke  vdturhoc 
cxemplo,  inlcgenoftra.  Etalibiloquensdeiis,quafiuntia 
folo,non  maie  vtitur  c«de  exemplo.Facit  l.in  ambigua,de  1m 


55>i 

gib.  DciDdeamblgaltatem  declatant  yerba  antccedentia,& 
con(equentia,l.h2redes  palam.de  teftam.l.fifcruuspluriura. 
dc  leg.i.I.nummis.de  leg.  j.  de  eo  qui  racflem  £idt,&  vincam 
putat.hacftufluumquaErcndorumcaufafuit. 


JrAYic.  ^uarem  Comment» 


K^d%.  SiqttU^dijicium. 
P   RiELECTIO 


V. 


milis  eft  diuifio  Pedij.in  Lf  i.ScXtua.  Nosaatembreuiui  <M 
dcrc  poirunaus.Nam  caufa  eft.aut  priuata  aut  publica.Dc  cau» 
ia ptiuata  exempla  funt  vulgai ia.  De  publica,cxempla  hic  tra- 
duntur  ab  Vlpia.Si  qui$  zdificct  in  loco  facro,rcbgiofo,pabli. 
co.  Inttrdiaafunt  ptopofica,  &  tituli  pioprij  in  tradtacu  la- 
terdidorum :  boccafu  ciues  omnes  nuntiant.  1. }.  $.  vh.  Iud« 
nafcitut  qusftio ,  Si  quis  acdificct  in  mari,  aut  in  Jittorc  laaril. 
Ait  Vlp.  locum  non  cfle  nuntiationi.  Acqairitor  eo  modo, 
quoresalisqusfiuntoccupantium,  Inftit.  de  rer.  diuifio.l. 
quod in littore.i ^.dc  acquir.tcr.dom.  Qua rarione cootca- 
dunt  Vencti fc libcros cffe, nccfubicdtos  Roman.  ImperiN 
Fundarunt  ciaitatem  fuam  in  finu  maris  Adriatici.  /Ed.-ficmra 
hic  non  cedit  folo  fecundum  rcgoLm  1. 2.  Cod.  derti  viad. 
Notantaliqui  hoccafu  pofls  (peroi  nuntiationcta.  Siquis 
nuntietalicuineacdificetinlittoremarii.Ecq'Joddiei'ur,(iuo 
iure,fiueiniuria,in  lo.ficintflligunt.cumcxcaufa  legitiraa 
twintiar,putapfoptcrdoraimum.  Qiiamuisfottedorainia 
non  fit,  tameaintcrim  cft  quickcndum,  Scd  an  vera  fit  h«c 
opinio.diccmusaLbi.  Nota  obiccr  locura  comuncm  de  mocJo 
adificiorum,  quamuis  dicatur,  caius cft folum ,  cius  eft  vfquo 
adcalum.l. altius.de  fcruitu.Modoqiiisaoncxccdatmodum 
legibus  dcfinitum,  Alias  dixi  dc  his  legibus.adLqui  iuraiaibus. 
dcferuicut.  vrb.pridio.  Haiufmodifuitlex  Augufti,cuius 
mcminic  Sttabolib.  f .  ncqHis  exccdctet  pedcs?©.  Id  proptcc 
pcrieulum  ruinarum.  Similis  fuitlex  Triianivtauthotcft 
Sextus  Aurelius  Vidlor. 

Ad  §./«?-*»  noflri,8c  ad  §.  rfufruEiuariui  Rcdit ad  primum 
xnembrum  diuifionis  de  caufa  ptiuata,  Ad  quem  ea  tes  ptrti- 
net.vtoftendit,  nontantura  doraino,l.verbumilludp8ifi- 
ncre.dcvcrb.fignif.Huiufraodieftfcfpetfidaiius.l.}.§.vlt.  Is 
qui  (eruitutcm  habet.l.  i.  dercraiflio.  Creditor,  L  crediior,6c 
alij  fimiles  Je  quibusdicerausluoloco.  Indcqaxriturdcfru- 
(auatio.EftJctnicuspcrfonalis.l.i.dcferuit.  Nuntiacalicno 
tantumnominc.Eftvelaticuftosproprictatis.Li.^.vlt.vrafr. 
quesBad.cau.car.  ProcuiacorionominenoB  nuntiatdomino 
prasdij.  Abrurdumeftmeonoramc  quenquam  loihi  auQuaa 
re.Idcra  fibiipfi  nuDtiarct. 

Kyidl.  Siautem.i. 

PRiELECTIO     Vr. 

Dlximusdc  vfufrudluario,  ad§.  vfufruduarium.cxquo 
qucdamobfetuandafunt.ideft,  Viufruduaciera  nun^ 
tiarc  luo  norainc  nonpo(re,fed  tantnm  proprietarij  nonii- 
ne.  Contrariaautcmvidccurfcntcntia  laliauifubtita.dere- 
miflSo.  luliano  placet  fruduario  vmdicandirumferuitutum 
iuseflc,  fccundumquod  opus  nouu«  nuatiare  poteritvici- 
no,  &c.  Vertim  luliani  f ententia  intelligenda  videcur  fecan- 
dumhancdiftin(aionem,l.noncftnouum.fupradelcgib.Ve- 
rum  eft  nuntiarc  pofle.  Sccundo  obfcrua  vfufr  u<auanura  ha- 
beri  quafi  procuratorcm  domini.  l.i.§.vlc.  vfufr.  qucmad.ca- 
ucat.Eftquafiprocuratorquidcminrcmf^aaj.  Anidemfic 
ius  in  c^lonofeu icquilino,  mox diccmus  ad  1. ) .  Tercio nota 
locum  coramuncm  de  confcflbtia  adione  qua  vindieatu» 
feruitus,de  qua  duo  funt  ti  tuli:  Si  vfusfr.  peta.  Si  fcruit.  vind.ia 
hanca<aione«  vcnit  &  id  quod  intcreft.L+.^.i.fi  fctuit.Tind. 
Qnarto  nota  vfufiuduatium  domino  pratd.'i  inutilitetnua.. 

poris  quo  fadacft  n  j»<?iacio,  etfi  rtfticuacur  ineum  ftatura  in       tiarc.Rationem  iam  acfduxi:quiaidem  fibiipfi  nuntiaret  quoj 

quo  fuit  decirao  anno  ance  appellicioncra.  Scd  opottet  inftar       cft  abfurdum :  &  not.cft,  inucilera  cfle  hane  nuotiacioncm  & 

quoddam  opciis  fadum,vt iam  dixi.  Nara  qui  vnum  aut  alte-       fpct ni  pofTc.  Quod  dicitur  poft  numiationem  nihil f acicndil 

tumcxmencura  imponicreficiendi  caufa, &c. d.I.ftipulatio.         -^  •> 

Qaod  exafpedlu  iudicari  poteftab  homine  qui  fenfu  cora- 

muni&mediocti  iudicioptzdituscfl.  Itemquifulcicnondi- 

citurnouumopus  facere.  Propter  tibicines  fuppoficos  non 

videcutmutata  facicsopctis,quitumfuit  cum  nuntiatioeft 

fada.  Refteergoconteraoiturtalisnuntiacio,  ficut&cum 

nuntiacur  ne  mellis  fiat. 

Sequicur ;  Siue  <i«/f  w.Intcrprccatur  eandcm  partera  edi  Ai 

de  opece,&c.  SuScit  opus  fadura  efle  in  folo.  Nec  diftingui- 

tut  (olum  vtbanura  a  tuftico.  Plitiquc  difputant,  quid  intcr 


DTAura  fuit  fupia  quid  fic  nouura  opus  facare.  Indc  nafci- 
ur  qu2ftio,de  eo  qui  fulcit.&c.  Sic  eoira  eft  legenduia, 
vciriFlotcnt.  Al  j  leg>jnt,reficiat,fcdraale,vtoftenduntver- 
bafequentia,  Veter  Cuftinendo.&c.  Supponuntur tibicines 
faftinendo  id  ficio,  dutftaju.  Vlpia.  igitur  ait  non facere  no- 
uum  opiis.  Nihil  addit  ncque  dctrahit  quo  muterut  priftina 
facieSj&c.Qinmuis  fubciliccr  dici  poffic  aliquid  noui  hic  ficri, 
quia  alius  s ft  ftatus  rei ,  &c.  Ac idcirco Vlpian.  ait  magis  efle, 
id  eft^probabilias  c(re,  zquius  cfle,  &c.  Qaid  dicemus  de  eo 
oairchcK  \  Varishicopinioncsrcpcriuntur,&nataeftha:c 
vaiietas  ex amphibolia , dc qua raox  dicemus.  Quidam  con- 
tiruauuc  refeiiioncmad  hoccdidum  non  pcrtincre,  &hic 
leguntjRcficiat.  Mouentur  hoc  argumento  prxcipue.  Quia 
q  lifcficic,  nouumopusnonfacit.  Qui  reficitnonmutatpri- 
ftinura  ftacura  &  formamopetis,  fcd  imniunitara  porius& 
Borrupcam  rcfticuit.l.  i ,  dc  via  pub.  tit.io,l,5.§.reficete.deiti- 
nerca(fl:iiquepiiuat.tit.i8.1.i.dcriuis.tit.20.  Huicopinioni 
folet  addi cxceptio,  nifi  xdificium  quod  rcficitui  omnino  de- 
ftruftum  fueric ,  dicicur  aliud  zdificium.  1.  inter  ftipulanccm. 
§.facram.dcveib.obIig.  Si  domus  vfqucad  arcarodepofita 
fuctit,  alij  exiftimant  locum  cflc  nuntiationi.  Quibus  cgo 
rn^gis  aflcntior.  Quafi  nouum  opus  hic  fadlum  (it &  mutata 
facies operis.  Argumcncura  fumicur prscipue exl.  v  .§. fi  quis 
li  (os.iiifraeo.  laeptumeflctquzrcreannuntiaciolocumha- 
beatcwra  teficiuntutriui,  fireficiens  aouuoi  opus  noa  face- 
ret.  Hoc  argumentumnonleuceft,fatenturnonnulliexad- 
uerfanis,  aihil (e  habere,  quod  rcfpondeant.  Sed  tamen  pcr- 
manent  in  cirore  eodcm :  quia  non  habeat  quid  cefpondeanc 
atgUincntisalteiiuspattis:namieficere(vtiamdixi)eftptifti- 
namfacicm  opefs  t£ftitucre&  inftauratc,  Ego  fcionatunj 
eilc  huncerrorcraex  amphiboLa.  Veibum,nouumopus, 
ambiguura  eft,  ;tcm  vetus,  quod  opponicur  nouo.  Scd  in  ara- 
biguaoracioneaccipiendacfteainccrprcratio  quireiconue- 
nientiorcft,Lq  iotiesidcm.de reg.iur,  Magisautcraconue- 
ntc tci  quam  tradamus ,  vt  nuuum  opus faccre  dicaaus,  eara 
formam  opcris mutare,  qus tum  fuit  cum  ficret nunciacio,l. 
ft:ipulacio.§.opus.Arg.cftquoddicitur,N-hilnQuariappeLin- 
tecprvL irifiaintradacude  appeliacioitibus.c. non  foluni.de 
appel.in  6.  vbi  quid  fic  nouatc  vidcndura  eft.  St  id  intellexeri- 
nsui,facili:  eciain  incellig-mus  quid  fit  nouura  opus,&c.Cer- 
tumcftracionemhabeii  eiustemporis  quo  appellatio  cftin- 
tcrpofica.  Quifgiturrefidtpoftappelktioncm  diciturnoua* 
re.Aliquidaoaifaci:  habicaracioncceicporisquoappeliacum 
«ft,qu?.rauisrefps<!lu  antcrioristempcris  poflitdicinihilno- 
uamfaccrc  Nonaudicturdiccnsfe  nihilnouumfccifrepoft 
appellationera,  qjiavetusasdificium  reftituit&inftaurauit. 
Sicin  nuntiacione  cft  dicend  ira  quat  fiinilis cft  quadantenus 
appcUationi.  Vcnouumaucvecusdicaturhabicaracionetem- 


e(re,&c.accipicndani  cftfi  valcat  nunciacio.CoatiDgic  multi» 
ex  canfis  vt  nulla  fic  nuntiatio.  Exemplam  cft  in  1.  dc  pupilio* 
ia  princip.aliud  auccm  in  f  nuntiationem.aliudin  §.fi  quis  ri,' 
uof .  eadem  legc.  aliud  in  1.  qui  viara.  14.  Dixerit aliqais,  nihij' 
referreaniurenuntietur.Li.mptiacipio.  Rcfpondeo, aihil 
referre  an  ius  adificaadi  habeat  is cui  nuniiatumeft,L  i.ii» 
princ,  \.  practof  ,§.  ait  pt  artot ,  :d  eft ,  an  fit  dominus  f  oli  ia  quo 
«dificac.  Exerapligratia,fpe(aararid  quodintcndic  nuntia^ 
tor,  licct  fotte  verum  non  fit.  Contendit  fe  dominium  habe^ 
reautfcruitutera,  curaneatrumhabeac.  Tamcnparcndutn 


fitintcroppidura&villam.Videtel.pupilius.§.vibs,& fcq.de       eftnifiirapetratafberitremiflio.  Scd  fifortc  pcccatura  fit ia. 


vcrb.Ggnif. 

Ad  § .  Nnnc videamw.  Diflcrit  Vlp.  via  &  rationc  de  nun- 
tiationc  noui  opctis,  &  incipit  a  caufis.  Nuntiacio  fit,  &c.  Si- 


nuntiacione  facienda,  &c.  noneflneceflcparcre,&pocc& 
contemni.  Vtcu»  frucauarius  nuntiat  doinino  ne  xdificer> 
|cc  vllam  affert  «aufana  nifi  quia  vfumfruftum  babet.  Atqi  it*. 

iat?^ 


InTit.T)eoper. 

jnrellfgendumeft  ,  qaod  dicitnr  inl. i.inpnnc.  Quatenus 
prohibendiiusisquinundader, nonhaberer.  Qujbusverbis 
/igQificat  Vlpia.  rcmiUionem  valerecura  ius  prohibendi  non 
habet,  fcilicct  veritateialpedta,  vt  Accurfi.air.  qucmalij  fe- 
qu  mtur.  Njm  vt  idcm  Aecurl.  animaducrtit.ambiguitas 
qu^dacftinhisverbisPoiruntintelligicumnuntiatiocltnul- 
laipibiure.  Quiafortepeccaruraeft  inrationenuntiandi.Et 
hic  fenfus  abfurduatcm  conrinet  ,  &  repiignataliislocisde 
quibusdixi.  Tuncenimmutiliseftnnntiatio,neceftnece{Ia- 
ria  remiflio.  Fruftra  peticur remillio  a  pra:tore.  Aliter poflunt 
accipi  ea  verbacum  \n  nuntiatione  nihil  peccatum  eft.Sed  ta- 
menveritate  infpedanonhabetiusptohibendi.  Qujanun- 
tiat  propter  dominium  quati  domiiius  (it.  Cnm  tamen  aliter 
fe  res  habeac.  Idquc  cognofcitnr  cx  euentu  iitis.  Intetim  re- 
millio  vtil.seftac  ncccflariafiquisaEd  ficare  velit.  Sic&acci- 
piendaeftl.  i.deremiflio.  Remillionemibidemum  fjdtara 
vbi  nuntiatio  non  tenec,  id  eft,  vbi  verum  eft,  eum  non  habe- 
rc  iiis  prohibendi.  Vetum  non  eft  quod  intendit,(cilicet  fe  do- 
minumeire,autfcruitutemhabere.  Non  eftautemaccipien- 
dum  cum  nuntiacio  ab  initio  cft  nuIla,&c.Nam  loquitur  Vlp. 
dcrcmiffionequ.-t  petituraprztore.  At  eocafunullapetitur 
rcmiffio,qiiiainutii!seftnunciatio.HaJCcftvcraintcrprerario 
l.i.deremiffio.  Neccaquidemnouaeft,fedrcfepta,probara- 
que  ab  Accutf.fc  c.xteris  omnibus  qui  alicuius  iudicij  fucrunt. 
QuidamhocintelligentescotfuperuntverbaVlpia.  inl.  i.de 
tCii)iffio.  Cum  ait.remiffio  vtilis  etit,&e.legunt,inutilis,con- 
ira  omr.ctnratoaem ,  &contra  fidemomnium  cxemplari- 
um^pr^rerrim  Florcntinoium.  Ego  nihilmutandumcenfeo 
ex  ledione  Fiotentina  &  recepta.  Nam  verba  bonum  & ido- 
fieum  fen(um  h  ibent.  Q;io  calu  vtilis  eft  nuntiatio,f cmi(lio 
eft  vcilis&neceflaria,  fi  quis xdificare  velir,vt  cumfrudiua- 
rius  auntiat  vicino :  non  tenctur  interdidJo ,  necin  poenam  c- 
di<Si  incurret ,  fuccumbit  tamcn in pctitorio, quafi  malezdi- 
£cauerir.  Ar  quo  ca(u  nuntiatio  eft  inutilis ,  remiffio  quoque 
cft  inucilis  &  fupetuacanca,vt  cum  frudtuarius  nunciatdomi- 
noprxdij,  ficuthiclulian.air.  Quxfoquidhisverbisclarius, 
quidraiioniiuris  conucnientius  ?  Corxe<^or  tamennofter, 
auccorruptor  pociits,  &'zs-<cf>a<fiop9«TH(3it,  auc  hscmuta,nda 
c(rc,autnultamc(ic(cieniiam,  nullam  difciplinamiuris.  His 
enim  vei  bis  vticur ,  quibus  nihil  impudcntius  aut  ftultius  dici 
poteft.Si  duo  verba  addidilTet,  fortaffis  vcra  fuilTet  difiu^iua> 
aut  nulla  eft  in  me  (cientia,  nulla  diiciplina  iuiis.  Praetcrea  no- 
tandum  ert  polle  fruduarium  vindicarc  feruitutem.  Obci- 
nu  th«cc  fenientialui:ani,quam  Vlpia.  etiam  rcfertiubtitu. 
deremiffio.  MArcel.  notaaitluhan.l.i.  fi  vfusfcu.pet.vbi  Vlp. 
refercopinionemMarcelli,neCeamprobar.  Iraqueicquen- 
duseft  lulian.cuiusobtinuit  fententia  :  h.TC  omniaficdcbe- 
musaccipere,  acfia  lufti.icripta  elTent.  In  vno  loco  rcfcrt, 
qu^ijihiftoriamquandam,  quid  quifque  fenfcrit.  Inalioex- 
prmiir,quidipfe[enriat.  Coniungih2rcdcbent:acpcrindeac- 
cipijac  fi  poft  relatas  opinioncs  ftatim  fubiiciat  luftinian.quid 
m  3g  s  probet ,  &c.  Et  fimilia  exempla  ct  ebro  occurrunt  le- 
gendo.  Qjxdamaliahictradlanturdereruitutibus.  Scdde 
its  dicemus  ad  l.qui  viam. 

\^dL  Inprottmcialt.  5 . 

INtcrprctatur  Vlpian.  quod  prius  didum  fuit  nuntiatio- 
ncmcompecere.iurisnoftriconferuandicaufa.  Qupdma- 
xime  locum  habec  in  dominio,  vt  fupra  diximus.  Scd  dubi- 
tatur  de  co ,  qui  prafdium  in  prouincia  habct.  Caufa  dubita- 
tioniscogno(citur  cx  Theophi.  Inftit.  de  rcrum  diaif  §.per 
traditioneni.  Pixiiaprouincialiaftipcndiatiacrant.  Adeo  vt 
proprietasvidereturiijagisefleprincipis,autpop.Rom.qu3m 
polleflorum.  Sedtamcn  rcccptumeft,vtprodominishabc- 
antur,quia  pcrmiiTum  cft  eis  alienare  &  dilponere,  &c.  Simi- 
lislocuscftinl.j.C.dcfcruit.&aqua.&C.devfucap.transfor. 
Vlp.inlnftit. 

Ad  §.Sttnlt)coeommHni.  Didlumfuitdominocompetcre. 
Quidliinlococommuni  ?  Vlp.  aitnuntiar8po<Ic,«tiamqui 
proparte  dominuscft,  L  feruieledione.dcleg.  i.Nifi  focius 
in  communi  loce  aliquid  faciat.  Nam  asdificat  in  fuo,  ficuc 
ego.  Noncftreceptum  ,  rtinfuoardificantinuniietur.nifi 
tmpoiueric  fccuicutem,&c.  Socio  tamen  contra  focium  dacuc 


nomnmttat. 


5?3 


intcrdiaum,  quod  vi aur dam,  I.  dcnJqne.  5.  fi  ex  fociis.  II r c 
rnihi  videtuf  efle  vera  racio.quam  vulgarcs  incerpi  etes  allctu- 
tinonfunt.Mulcahicinculcantincpta&nugJtoii3,dcreme- 
dio  ordinario.  Subiicit  aliisiudiciis  proipedum  cfle  Ibcio,  ne 
iniquumficcumdcfticuiomniremedio. 

Se(^mmT,Vel per prxforem.  Variarhicfuntopiniones,&  in- 
terprecationes.  Sicinterpreratifoleo,  Vcldaturiuc(p.v  apri- 
tore, vel ipfc pritorcog«ofcit cxtra ordinem.  Scrij^fi ad l.iu- 
rifgenrium.de  padl.  Notandum  hiccftaiftionem  communi 
diuidundo  noncancum  compecereaddiuifionero,fedetiam 
ad  prohibendum,&c.l.  Sabiuus.commun.diuid.l.  in  te  com- 
muni.de  fcruic.vb.prxdio. 

Ad^.Siego. 

PR.ELECTIO     VII. 

TRadatur  hic  quaeftioaffinis  fupctiotibusdc  caufanun- 
tiationis.  Siquishabcatnon  fiominium  fcd  (upeitic  cm 
taacum,&c.  Quja  acdificauit  in  (bio  cotidailo,!.  vir.uc  (upcr- 
fic.l.fuperficiatio.  de  rei  vind.  Seneca  cpift.  8  9 .  Mathema  u  a 
iiipcrficiaria eft,  cum in  alicno  asdificatur.  Q_uf nrur ci go  an 
poffitnuntiare,fiquidfiacquodnoccat(upe<hi.ici.  Cauiadu- 
bitationistft,quiaeftquafiiiiquiliaus,quiaconducitic.m& 
pro  ea  mercedem  (bluic.  N ec dominus e(^ ,  necpoircllbr qui- 
dcmrci.  Sed Vlpian.aicnuntiationemcicompeicte..  Quod 
cftaccipicndumetiamnominefuo.  Q[iianoiidiltiiiguu,ac- 
ut  cum  loquitur  de  fupcrficiario.Non  habecatitioncui  in  rcin 
(alrem  vcilem.     Habccur  pro  domino ,  propcer  valitactiu, 
quamuisdominusnonfir.l.obligationum  fcre,  deoblig.& 
iikio.  IdeodarureiaiflioqaahinreiH  vd  vcilisinrcm.d.l.la- 
pcrficiario.l.dcfupetficieb.infra.  vb  plcniorelid  iputa;:oce 
bacre.  Eademcftracio  emphyteutar.l.  i.lupr.fiagcr  vcCig. 
Daturctiameiatilio  inrcm  vcilis.  A;qiiehincnacac(t  diltji- 
ttiovulgatisdominijdirc<^ii&  vttiis.     Inquiiiaoaaccniliue 
colonononcompecitnunciaffo.  Si>r.p!excondu<t(ioeft,aui- 
lumh.ibetiusinre.l.nonfoltt.loc.fupra.     Extipitiircondu- 
<3orfiueredemprorve<Sigalis  arg.l.  i.delocopL4b.fiueu.iic. 
5.Darurinferdi<ftum  propierviiluaiem  pi.blic3m,q  aiuuis 
ahas  interdicerenon  poffirconducior.  l.i.^.dciiCuur.  Je  vi 
&  viarm.  Singulare  eft  eriam  in  hoc  tondudtote  vc  pi  a:  \u  & 
poiTcffiones  non  (oluencium  poffic  venderc.  1.  creditor.  dc  a- 
«^ioQ.  empr.  Idem  ius  haber  quod  fifcus  ip(e :  idem  dicendum 
cft,  &fi  in  locatione  fuerit  adictSa  obl  guio  botiorum,  vc 
ficri folet,  1. credirori.  infra.  Idem  li  quid  aliud  addiruin  nc,cx 
quoapparctvoluilTc  locaioremid  lus  cransferre.     Dub  utn 
noneft,quinferuandiafitcontrahencium  vuluntasin  tequf 
adipfosptiua!impertinec.l.iurifgentiuj<.§.fipacifcar.Gcp  dt, 
Arque  hinc  nafcunrur  mulcae  qujcftioncs  rra<itataf  ab  aiiis. 
Qufcmagis  fimtfaiftiquamiuris.  Si  inkcacionc  diittum  fir, 
vt  poffit eondu<5tor  tanquam  re fua  vci,  locum  cenete lotaco- 
ris,&aliahuiulmodi.  Ha^cqua:  fi<a:ifanc,nondcfiiiiuncu;  in 
vniuerfum.vcfacpcdiximus.l.mora.devfur.&fimil.b.  Q__<e* 
ritur,  ancolonuspoffic  nuntiare  &  expeciri  faltcmneiij.ivi 
dominifiuelocatoris  ?  An  (cquemui  exempluai  fiuttluarij 
cuiprocuratorio nomine nuntiat?l.i. §.  vlc.  V  p.  hic lotjuiiur 
fimpliciterdc  inquilino,  quafi  nuilo  mudo  poflit  linnture. 
Rcccptumtameneft  vtiiicaciscaula.vc  domino  abfmtepot- 
fitnunciare&cxpcriri,  quiacura  diligeacicufto  tia  inrelligi- 
turcimandacacfle  ficucfru<5luatio,l.  vidcamus.  (upraloca.i. 
icemquxricur  §.exercitu,eod.cic.ficicl.i.C.fipervimvelalnj 
modo.  NcceosquideicdtiluucabreiitiumDomiiiepolfiJen- 
tcs,  quia  minimc  ipfisdecifio  caufx  mandaca  iit,ab  <  X(.eri.in- 
darefccludant.  Argumcncumeciamducicurexl.filongius.§, 
i.dciud.l.cumfilius,dereb  cied. 

Ad§. Siinpftiiico.  Hicdeclaraturalrcraparsdiuifionistra- 
dita;inl.i.§.nuntiacio.Ciuesotancsnuncianr,Sim!lccfthoc 
remedium  populari  aiitioni  qax  dacur  pubiici  iucis  tiienoi 
caufa,l.i.depop.a<5tio.  Admitcicurad^gendum  quiuiscxpo- 
pulo,modoficidoneus,&c.l.4.&l.mulieri.cod.iit.Acl'pi»\- 
rcsagerevolenc,  praecorisefteamconrrouctfiamdiua.!.u  & 
magis idoneum  cligere.l.fi  plures.eod.tit.Q  lod  genusii.d  tij 
aveteribusdiuinatiovocabatuf.Itaquencmohmcaiflionfra 
dicitur  habere  inbonis  fuis,  nifihiemconccftando,c<cteics 

DD     3 


554 


Franc.  Duareni  Qomment. 

cxduferir,  1.  fi  cui.  de  verb.  fiffnific.  I.  eum  qui,  $.  in  popuUri-  iam  riDgula.hsc  examinanda  funr.  Ac  primum  cft  vldenduro, 
bas.de iureiuran.  Aitautem  Vlpia.OH.nesc.ues,&c.  Exquo  anncccirefu  opusfadumel  e,cumficnunnatio  Accurfms 
:_.„n:„;..,-. „;,.  k„.r»rr.^,jinr,-,  nr.n rr,mnetere. etiam  fi       pucac  oporteremltar  quoddam  operis  tadtum  elle,  cxLUi- 


intelligitur  cxtraneis  hoc  remcdium  non  competere,  etiam 
fortemcol2fint.Manemus&habic3mus,l.cines.C.deincol. 
I.i.infraadmunicip.Oppo.l.  i.§.vit.deviapubl.cic.io.Datut 
jnterdidum  omnib.  &  in  omnes.  Vulgo  recepcura  eft,  a^aio- 
nem  de  via  publica oranibus  compecere ,  non  etiam  dc  castc- 
lislocispubiicis.  Quiadicuncomnium  intereffeetiamextra- 
neorum.  Quiapermicticuromnibusviapublicaire.ctiamU 
ciues  non fir.t.leg.pcr  agrum,  Cod.de  feruitutib.  Via  publica 
^emoredicprohibctur.  Plaiic.  iu  Gurcul.  Nemoircqucn- 
jquampublicaprohibetvia.  Hijceft  vu!garis&  receptaicn- 
tencia  j  qui  taraen  non  fac  iirma  racione  nititus: ,  vt  alias dixi. 
Noa  enim  recSe  coiligitur.Exrrar.ee  licetitevia  pub!ica,etgo 
&caufara  publicamdevia  d':fcr.dere.  Ec  quoddiciturdevia 
.publ!ca,inl.  i.oninibi;s,&c.poi:e!l:accipi,omnibus,qaib.po- 
pularesa(3:iones,  &remcdiapopulariacompeturt.Verbage- 

oeralia &  vniuerfaliaex iubieda  matcria rcriiir.guntur fipc- 
numcrc,d.l.4.&:d.i.  mulieri.Quodauccnicdicitur,publico, 
ficaccipe,publicovfuideftinato,vtini.intcrftipulaniem.§.(a- 
crara.  dc  verb.  oblig.  Nans  pubiicum  poteft  accipipro  eo, 
quodeftinpatrimoniofifciautciuitati3,l.  (edCelfus,  decon- 
trah.empt.de huiu(modirebu$  ii  tantum  experiuntur.  qui  ea- 
ruinadminiftrationehabec,  l.i.§.hocintcrdi6lum,ncquidin 
lo.pub.Cuiufmodi  funt  procuratores  lifci.Itera  fcabini  ciuita- 
Fum,l.ni|lli.fupra  quod  cuiuiquc  vniucr.norai. 

Adl.BefHpUg.^. 

INterpretatut  quod  prius  ditium  fuit  competere  ciuibns, 
&rc.  mcdofit  perfona  idonea,  ficuc  diciturind.l.mulieri. 
HabeturradoperfonaEin'Caufapublica,nonetiiminpriuata, 
h2ca-tasnon  eftidoneaadreipublicsadminiftr.itioncm,!.!. 
dercg.iur.  Dixeritaliquispoireinrerucnirecutotisaudlotita- 
tcm,qua  fuppleitur  iniitmitas  ztaris.Scd  tucor  &  curacor  ex- 
ccdere  fines  adminiftrationis  non  dtber,  l.vlt.  de  curat.furio. 
Guratorfuriofinullomodo  hbertatcmpraftare  poteft,  quia 
ca  rcs  ex  adminiftratioiie  non  eft.  Idem  dicituriu  1.  feruus  hi- 
riofi.de manuisiilio.  Seruus  furiofi  a  curatoremanumitti 
noQ  poterir,quiairi  adrainiftrstione  pacriinonij,  manumillio 
noneft.  QuarationcdicifoletfuffTagiumpnpiLlincnadmiiti 
inpublicisucgotiis,etiamcumtutorcau6toie.f3cicl.rpurij.§. 
niinor£S,de  dccurio.c.ex  eo.de  dcr.  in  6.  Qujd  ds adulto  cu- 
ratorera  iubencc?  Vari^  (unt  opinioncs.  Sci.i  migis  reccptuni 
eft,  idem  tire,  quia  fimilis  eftpupillo,  1.  fi  cutatorcm.C.  dcin 
intig.teftit. 

h^%.Seruo.  Parum  rcfertcuinuauctur,  modointelligat 
&  domino  renuntiare  pofiit.  §.  nuntiationem.  Sed  multum 
refertquisnuntiet.  Seruusnoneftidoneus.l.  feruus.Cod.de 
iudhocvideturquafi  iniurefieri.  IninterdidlotamenQuod 
vi  aut  clam  ,  fufticit  prohibitio  iaita  per  leruum,l.  5 .  quod  vi 
aucclaia.  Qoidamobiiciuat,  hancnuntiationem  (pcciem 
quaudam  dcfenfionis  clle ,  1. 4.  fupr.  qua:  fetuo  denegari  noa 
debear,  1.  feruos.  de  accufatio.  1.  fi  non  defeadantur .  dc  pccn. 
Sed  defenfio  dicitur  abiifiue,  quiaadiusnoftrum  tuendura 
6c  confetuandum  fic.  Sic  defenderc  nccem  defundi,  id  cft, 
vindicare,vlcifci.Proprieauteradiciturdefendere,isquipro- 
uocatur  ab  alio,  vc  neccile  habeat  refpondere.  Atque  hinc  or- 
taeftvulgaris  diftiacliodcfenfioHis  ncceiraris,  &  volunta- 
rix.  Hinctraiaatur  qua:ftiodecxcoramunicato,cuidefenfio 
tantum  pcrmitti^ur. 

i^d%.  ISluntiattonem. 
PR^LECTIO     VI IL 

HAftcnus  difputatumfuit  dccaufisnuntiationis,dcpcr- 
fcnis.&c.Nunc  dc  ratione  uun  tiationis  faciendi.VlpIa. 
ini.i.§.nuntiatio.|oftenditfchacmethodovfumfuiftc.Quod 
m.ignopereneceflariumeft  addocendum.  Hocexemplum, 
&c.  Qjiiriturergovbi  facicndafitnuntiatio,anfaciendain 
'•ipfo  opc-rc,  vbi  quis  vulr  a:dificare.  Necrcferr  quibus  pcrfonis 
nuntietur,modopo(fitrenuntiaridoEnino,&c.  Alibifa<aa 
auntiatio  non  tenct,  etiam  fi  domino  ipfi  quis  nuntiauerit 


us 
putat  oportere  mltar  quoddam  operis 
pulatio.§.opus.Sed  ego  iam  fupra  dixi  §.opus,pertinerc  ad  m- 
tctprerationcm  {tipulationis.  Vlpia.nofterhicfatisoftendir, 
Cciarafiquisnondumxdificet^polTenuntiati.  NuperaddHX» 
fimilera  locum  ex  l.non  folum.  J.  1 .  Si quid  opeiis  f aiSum fit. 
Cur  ergo  aut  in  ip(o  operc,fi  nuUum  opus  fadlum  fic?  Quja  ve 
pluriraum  (olct  ficri,  coepto  iam  opcrc.  Alias  non  cft  certum, 
an  vclit  acdificarc,  aut  quo  iu  loco  velit  acdificarc,  Deinde  ait, 
peneduxerim,vt  oftendai  it  figurate  loqui,  non  proptic.  Ma- 
gis  propric loquitur,cum  ait ,  In  re prifenti.  Verba lunt iuris 
antiqui.ln  rcm  pr  ^rentem  venire,In  re  prxfenti  efTe.apud  Cic» 
&  alios  Latinos  audtorcs. 

Prattcrca  obieruandura  cft,nuntiationem  noccre  doraino 
cuicunqucnuntiatumfit,  ctiamfcruo.  Qnodvidcturprima 
facicdurum&inciuilcefle.  Qupd  fi  faber  aut  (etuusnonad- 
monuerit  dominum  abfentem ,  iniquuro  vidctutdominum 
abfentem  &  ignoracem  afSci  pccna  edidi.  Sediam  fupra  dixi, 
idcp  tolcrari  hunc  rigorcm&  dutitiera,quiainculpaaliqua 
eflevideturquifabris  autrniniftris  negligentibus  vtitut.  Ita- 
que  alibi  dici  tut  ctiam  aduerfus  abfcntc  nuntiationcm  fadam 
valere.l. i.§ .  aducrfus.  Et huc pertinct quod  alibi  dicitur  nua- 
tiationcm  fieriinretn.l.  opetis.  lo.fupra.  Non habetut  tatio 
pctibna:  modo  poffit  nuntiari.  Dixetit  aliquis  hic nuntiati  fa- 
bto,  fcruo,  puero,  &c.  Ergo  nuntiatio  fit  m  petfonara.  Sc<J 
nuntiare  hicdiciturisquifignificaralicuiquidnontier.  Nun- 
tio  tibi  ne  quid  opcris  hic  fiat.  Necefle  cft  alloqui  pafonam 
aliquam.  Sicpsdura  diciturfieriinrcm,iiccicett$perfoax 
pacifcantur.l.iurifgentium.ij.padlorum.  dc pa6t.  Quid  fi  ne- 
mo  ptaclensfit?  Var/x  funt  opiniones.Sed  puto  nuntiationcm 
huiufmodi  ita  demum  nocere  domino  G  ccrtior  fadlu»  fucrit. 
AitcnimVlp.  SicvtdominopofEtrenuntiari.  Qnoddicitui 
fcruo vcl pucro ,  ficaccipc,raodoeius  inteliedusfintvtpof- 
fintrcnuntiaredomino.l.cuilibet.ii.Rurfusobieceritahquis 
nuntiaripoflefutioib&infanti.l.operis.io.Qupstamencon- 
ftat  intellcdu  carcre,l.  cum  pritor.  de  iud.  Relpondco  ambi- 
guitatcm  aliquam  in  hoc  verbo  reperiti.  Nuutiate  dicitut  ,qui 
conuenit&alloquitur,putafabrum,metcenatiu,pue[un),5cc 
Etrcfertanhicintelligatquodagttur,d.l.cuilibet.Sednuntia- 
realitcr accipitur ,  cum dicimus futioio,  & inf anti nuntiatio- 
nera  ficri,d.l.  operis.  Cum  quis  nuntiac  in  ipio  opere  loquens 
hominiiatelligentieoconfilio,vtpcohibeat  infantcm asdili- 
care:eanuntiacioinfjntcmtenet.  Sufticit  poflereauntiarieia 
veleiustutori,  velcuratori.  Sivaletaduer(usabfentcm,cur 
nonetiamaduerfusinfantero,autfuriofaai?Oportetergoali- 
quos  pr^Centes  efle  cu.m  fit  nuntiatio.  Nec  fufticit  eflepiafea- 
tesjfedpoiferenuntiare.  Qiiidergofiquisduxtritfecum  te- 
iiz%  duos,&c.  Hunianius  eft  nonfufficcre,  quia  non  fint  veii- 
firailiter  renuniiaiuri.  Et  ita  videtur fenfiflTe  Vlpia.  Plus  Igicui;- 
rigoriseft,  acduritiei  invocationeinius  apud  aosvfiiata.  Si 
ncmorepcriaturdotr.i.quipcditrenuntiatedomino.Nam^ 
maiuspcriculumeftin  hacnuntiatione,quiadcfttuituiquo4 
poftea  aedificatum  fucrit .  Qiiid  fi  a  fabro  aut  nacrcenaiio  nihil 
renunciacum  fuerit?  Adhuc  nocet  nuntiatio  ex  verb^sVlpiani, 
Salua  adio  manet  domino  aducrfus  eos,  quorura  culpa  id  ac» 
ciderit.Nota  no  fufiicere  domifto  nuntiari,&c.Et  noranduna 
eft  quod  ait  nullius  efle  moraenti.  Exemplunt  elt  in  1. 1  .dc  ro 
miflio.vbi  inutiiiseft  remiftiocum  inutiliseftnuntiacio.  £t 
his  vcibis  oftendit  non  valetc  nuntiationcm.ne  ab  eo  quidc  n) 
tempote  quo  prohibere  potuir,  quamuis  aliqui  diflcntiant. 

Ad§.  StfLnrmmrtifit.  Aiiuslocusdcrationenuntiaadi, 
An  vni  cxfociis  nuntiare  (ufiiciat.  Et  ait  Vlpian.  fufticere, 
quiainrem  fitnuniiatio.  Si  fai^aferuo  nocet,  multoma- 
gis  focio.  Alias  denuntiatio  folet  fieri  oranibus  quotuo^ 
intcreftJ.i.^.pcnul.devenr.infjaicien.Dcindefubiicir.fadun^ 
vnius  cattetis  non  noccre.  Qoa  in  re  videtut  aliqua  tc-s 
pugnantia  cfle.  Sed  diccndum  eft  proptcr  faiSura  vuiu^ 
totum  opus  defttui.  Q^ua  dcftruftio  opcris  indiuidua  cfJ, 
Icg.  ftipulatio.^.  qusfitum.infra.i.  2.  de  prxtor.  ftipul.  Te- 
nentur  ergo  ca:teri  ad  patientiam.  1.  competit.  §.  vlt.  quod  v| 
autdam.  Ideo  autemhic  dicitur  aliosnontencri,&c.  quijl 
nontenenturreftituere.  Vcrbahacc  refercndafuntadinter- 
di(^um,de  quo  io  1.  ptxtor.Is  qui  sdificauit,  tcnecuc  omnino 

pcBO* 


Jn  Tit.  De  oper. 

ptenaedi(fH,Quancaeires6ft,5fc.Nccaliqu!drcpctitafocio, 
Difiinterccacfocieuiisidfieri.&c.l.  fiqiiisputans.^.vlc.pro 
foc.Succubuicquiaforcedetccitprobacio.Pluradicerausde 
hacreadl.xdibuS.iS. 

Ad§.Stpl»nufudi)minorHm.  An fulficiac vnius nantiatio? 
Omnibusnon,ideft,nonomaibas.l.fiferuus.§.fiplurium,l. 
Gr5ce,§.illud,de  fideiuiror.Valla  i»  Dialedica.  Vere  ergo  di- 
citur ,  nuntiatione  e.\  paCce  nunciancis  elle  in  perfonara,  non 
in  tem.Vnus  amificius  prohibendi,  aliqua  pa^ione.Vidloria 
tamen  vnius  proderit  aliis,quia  refticutio  eft  indiuidaa,di6l.l. 
ftipulatio.§.quificum.Facicl.loci.§.fifundus.  fiferuic.vind. 
Seddeindiuiduisalibipleniusdiximus. 

Ad  §.5«  ^wV  </>/?.  Locusdepetfonisquibusnunciaripoteft. 
Quf  ritur  de  pra:tore  ipfo,cuius  au6toritate  fit  niatiatio.Qua- 
tuor hic dicuntur,  i .  dicitur non  pofle  nuntiari.i.pofle tclta- 
tioaerafieri.j.poftfinitampnturamnuntianduefrc.  Quar- 
%o  reftituendum  quod  rctro  sdificatu  f  uerit:ha:c  omnia  fub- 
liliuscxaminandafunt.  PrimumdiciturnuntiarinonpofTe. 
Nam  nec  vocari  in  ius,per  Lz.de  in  ius  voc.l.pars  literarum.de 
iud.l.nec  magiftratibus.de  minor.  Iscui  nuntiatur  quodam 
tnodo  prouocatur  ad  iudicium.  vt  fspe  iam  dixi.Deindc  eon- 
tra  dccus  eft  ac  reuercntiam.&c.priuatum  hominem  his  vec- 
bisvciaduetfus  magiftratum.  PutohocfentircVlp.licetva- 
riae  interpretationes  reperiantur  apud  Accutf.&  csteros.  Eft 
cafus  in  quo  magiftratus  vocari  poteft,l.fenacus.de  magiftra- 
tib.perpetuis.leg.  prjcfidis.  Secundo  potcft  ficti  teftatio  fiuc 
proteftatio,Quod  tamcn  prima  facie  videtur  incptum.  Vide- 
tur  efle  eadetn  racio  nuntiationis  qui  proteftationis.  Prastor 
necefle  habet  ccflare  perinde  ac  fi  nuntiatio  efTct  fadta.  Q»ia 
retro  a:dificatum  deftruitur.  Hic  hsrent  pleriq-,  velut  in  falc- 
bra.  Refpondco  hanctcftandi  rationem  comparatara  eire,vt 
Prastoiifaluum  ojancat decus  f uum  &  reuerentia. 

v_//i  %.Siquisip(iPrat0ri. 
PR^LECTIO    IX. 

LOcusdc  caufaDuntiationis  fubobfcurus,oftenditnun- 
•jari  nouum  opus  pofle.li  in  ?dcs  noftraSj&c.Scd  cur  ait: 
Scd  etfi  ?  Accurf.hjEC  vctba  tefert  ad  id  quod  prius  didlura  eft 
de  Pratote,  quafi  teftatio  facienda  fit  ipfi  Prajtori .-  h^c  inter- 
precaciononconucnitverbis  Vlpianicumait,  Quisimmit- 
titfimpliciter&generalitcr.  SifenfiflctdcPrstorcaliterid 
cxpreffiflet.  Animaduertcndum  igitur  efthancnuntiatio- 
nem  pricipue  comparatam  cfle  aduerfus  eum  quiin  fuo  aedi- 
ficat ,  f cd  if a  vt  noccat  altcti.  Nam  antc  hoc  edi(flum licebac 
manuprohlbere  cumquiaidificabat  inalieno.§.meminifIe. 
i£dihcantem  in  fuo  non  licebat  prohibere  manu.  Eftqj  nun- 
tiatiohoccafuneceflaria.d.§.meminilIe.  Atq;itavideturco- 
ccprum  fuifTe  hocedidum  Pra:toris,viapp3rcrctob  quam 
caufam  introduda  cfTet  nuntiatio.Tamen  pt udcntes  &  con- 
{ultilat:iusinterpretatifuntedi6tum,vcpofutnuntiari  fi  quis 
jcdificec in  aiieno,  &c.  Id  enim  iquum  eft  vt  Vlp.aic.  Vc  pof- 
ficvcroqjremediovciis,  incuiusfblojEdificacur.Manupro- 
;  hibere  &  nuntiare.&c.Quod  xquum  eft,  fpedacur  in  inter- 

pretacioneiuris.Ineoqueconfiflicfcienciaiurisquamproii- 
temur.l.i.deiuftit.&iure.l.fi  feruia,§.fequicur,dcvcrb.oblig. 
Ait  crgo.Scd  ecfi,id  eft.non  folum  fi  quis  in  fuo  aliquid  f  aciar, 
quo  cafueft  necefrarianuntiatio,fedetiam,&c.   Invtroque 
cafa  permifTa  eft,in  altero  neceflaria  eft.Scd  hoc  dedarabitur 
moxfufiusad§.mcminifre.EtbclIeSexcusPedius.  Sicenim 
eftlegendum  vc  in  Florenc.  Referc  diuifionem  Pedii  lure- 
confulciconfirmandi  fenccncix  fuae  caufa.Pedius  dixic  cripli- 
cem  cflecaufam  nunciacionis,&  oftendic  pofle  nunciari  cu  ia 
acdes noftras,&c.  Declarandaeftigicurhicdiuifio  dequaa- 
liquid  diximus  ad  l.i.§.nunciacio.vbi  alia  diuifio  huic  non  dif- 
Ifnnti      finiiliscradiciu:.Nacuralis,publica,impofi'.icia&c.  Naturalis 
tiomstri  caufadedominioincelligitur.  Nacurale  eftaciurisgentium, 
fltxdi.    vtraihilicear  vti  temcahbere,&finecuiufquamintcrpella- 
*^'-       tione.  Dominiarerumfunc  iurisgentium,quod&natura- 
le dicitur.l.ex  hoc  iure.de iuft.& iure.   Dc  publica caufa dixi- 
musfupra.  Legumdefeafio  maxime  adrerapub.  pertiner. 
Impofititiadiciturabimpcficafcruitute.Dixeritaliquis.non- 
ne  ha:c  etiam  caufa  eft  naturalis?  Seruitutes  acquiruntur  no- 
bisiuregenciuficutKscorporjles^S.vIt.Iafl.devfu&habic, 


nommmtmL 


S9S 


Refpondeohancinipofititianaturalefnquoqjdidpofle.Scd 
ideo  oppoftitur  nacurali,  quia  alcera  taucum  nacuraii:  dicitur, 
nec aliud  noraen  proprium  auc  fpeciale  habet.  Nomcn  ^e- 
nerismanficinvno  raembrodiuifionis,  ficucdiciturdeado- 
ptione.l.  i.fjp.deadopc.Dici  etpoceftalceramagisnacurale 
cflc,&c.Iliud  raaximc  fecundu  nacuram  cft,vt  hbere  vtamur 
rc  noftra,  vc  non  liceac  cui  ^uam  nos  impcdire  ac  prohibfire, 
Qui  f  cruicutem  habet,  vtitur  re  aliena.Si  quis  contra  fcruitu- 
tem  irapofita  faciat,tamcn  vfitur  re  fua  non  aliena.Hic  pro- 
babiliter  d;ci  poflunc  tueda:  huius  diuifioniscaufa.  Verum  vt- 
cunqjfereshabeat.inrcipfaparumeftdifficultatis.    Rcmi- 
pfam  tenemus  quod  prscipuum  eft.de  verbis  nos  admodam 
fohcitoscfle  nonoportet  auiaore  Piatone,nifiquatcnusid 
ad  rerum  intclligentia  necellatium  videbitur.Impofititia  au- 
tcm  dicitur,  quia  fincimpofitioneomniapra:diafunt  libera. 
l.altius.C.defsruitut.  Nonignorotamenrepeririquoddam 
genus  feruitutis,  quae  dicitur  naturalis,!.  i  .§.  penult.&  vlc.  de 
aquaplii.Fundusinferiorferuitfnperiori.&aquamprofluen- 
tcm  excipit.  Quo  nomine  datur  adiio  aqua:  piuuix  arcendar. 
Vcrum  alitcr  accipitur  hic  feruitus.vt  &  (ub  tit.de  fcruit.nem- 
pe  pro  injpoficicia,&c.  Obferuandum  hinc  eft^no  folum  do- 
minocopecere  remediura  nunciacionis,fedetiam  eiquifer- 
uitutem haber.  Quinimo aduerfus dominum ipfam compe- 
tit  vt  clare  docet  Vlpia.hic.  Notandum  cft  prxcerea  eum  qui 
fcruitutemimponir,iusfuumminuerc.facicl.vIt.C.deteb.a- 
licn.nonalienan.Ita(j;  foleofic  diiBnirefecuitucem,iuspr^- 
diis  ir.hirensjquod  vnius  vcilicaccmrefpicit,a]cetiushber- 
taccm  minuic.  De  feruicucibus  quacdam  alia  hic  cradlantur.de 
quibusdicemusadl.quiviam.inifra.   Noneft  omitcendum 
quod  Accurf  annorauic  videri  nunciacione:T)  tede  ficri,  &  fi 
nullaiftarum  caufarum  fir.    pone  cum  qai  doraiaiam  nec 
ieruicuccm  habct ,  &c.numiare  nouuns  opus.  Nonne  cenec 
nuniiatio&  fuperfedendum  eft  ?  Nihilenim  refert  anius 
habeatprohibendi,l.i,inprin.Refpodeoeumqiununtiat,a- 
liqua  ex  his  caufis  niti,alias  non  valcret  nuntiatio,Sed  C\  forte 
vera  nou fic,camen  inceriiu  fupcrfedendum  eft,  &c.  Et  fane 
ahqua  ambiguicashicrepcritur  que  imperitos  &  incaucos  fal- 
lcre  poceft.     Qnidorainusnon  eft,&CKr.  h,-ibec  iusnun- 
tiandi,&no  habec  ius  nunciandi.H.abcc  ius  nunt!andi,quia  cii 
contedat fc  dominum  cfle  & iuftam  caufam aHcget ,  interim 
ccllandum  eft,  nifi  fatifdatio  aut  rcmiflio,  &c.Non  habct  ius 
nuntiandi,quia  fi  intcrim  adtietfarius  contra  edidum  non  fe- 
cerit,  &poftea  compertumfuerit  caufam  veram  non  elle, 
condem  nabitur  nuntiator,&c.Hoc  qui  non  animaduertunr, 
non  poflTunt  aflequi  fenfum  l.i.dct  cmiflion.  de  quo  iam  facis 
dixifupra. 

Ad  j.^JMeminife.  Declarat  fufius  quod  iam  diitum  eft  de 
caufa  nuntiationis.Cii  quis  a:dificac  in  noftro,&c.variis  mo- 
dispoteft ptohiberi.  Poteft prxtor mittere apparitorem  qui 
eumprohibeat,&c.HocreraediocxrraordinarioPra:torvti- 
turintcrdum,l.fi  quis  iuflus.J.ne  visfiat ci quiinpofTef  Poc 
etiam  fifleprgtnrpprnhiKprimann  , id cft ,  iatQ-nl-ipiiiivRli- 
i^.Mcntio  eft  huius  lapilli  in  1.  i.J.quod  viliut  clam.l.etfi  for- 
te.§> fciendu.fi feruitus  vind.  Nec id fatis explicatur ab inter- 
pretibus  .Exiftimo  imagincra  quanda  cire  prohibidonis  vio- « 
lentx  &  irapetiofae.  ManUjphibete  cft  vi  prohibere,l.quaijis.« 
j  o.de  acquir.rer.dora.l.  qui  reftituerc.  derei  vind.d.  I.fi  quisr 
iuirus.QJjmpermittebacurvi&manurepeliere.  Sedpoflea  cc 
vifum  cft  vtilius  vi  quada  imaginaria  vti,&  vt  Geliius  ait,  Fe- 
ftucaria,  lib.  io.c.  p.huiufmodicratillaapprehenfioglfeje, 
in  vindicatione.ibidem.     Vindi<5ba ,  in  raanumifnoneferui. 
infr.demanu.vindidt.  Rhapifmata,  inemancipatione,l.vl- 
tim.Codic.de  emancip.lib.  Nouel.Si.  Clemens  Alexandr. 
aitjRomanosin  rebus  feriis  &iudici.uiis  vfos  fymbolis  fuifle. 
Ha:cfcre  cxolcucrunt.  Vix  vllum  veftigium  fupercfthuius  '^ 
antiquitatis  ,  praeterquaminhociaitu  lapilli.   Docetigituc  « 
Vlpianus,  quae  fit  vcilitas  cuiuf que  rcraedii.  Si  quis in  noftro 
aliquidfaciac,  nonexpcdicnanciare.   Qiiid  ficirnmiccere  & 
proiicerc ,  l.malum.§  i.infra  de  veib.fign. Qjii  aliis  reraediis 
vtitur,  poflcflionem  retinet.  Qui  nuntiat  nouum  opus,pof^ 
fefForem  facit  aduerfarium.    Non  ergo  eft  nuntiandum  nifk 
cu  id  eft  ncceflatium.'puta  cum  quis  xdificat  in  fuo,  nullum  a-r 
liudprodituraefttcmedium.  Dixeritaliquisjcumquis  noty 
Duntiac  .  fedpcohibecia^ulapilli  ,  nonvidecur  idmelius 

Dd     4 


55?^ 


TrancfDuareni  Comment. 


elle,quianoncompetitintcrc!i(^um.RcrpondctVlpi3.com- 
peierealiaiiicerdidiaqumonminusvciliafunt.Piimointer- 
didum  quod  vi ;  (scundo  vti poili  Jetis ,  fi  forte  non  tantum 
dominus.fedetiampoirefrotfuent.  Hicienluseftplanus  & 
petfpicuus,licccp!eriq;aliialicerfentiaiit.Seddifticu!tacesali- 
qui  hic  repcriuntur.  Quarritur  in  prim;s  cur  poirellionem  a- 
m!ccatnuntiacor,nonibquialio  moJoprohibet.  Qupdcgo 
iam  tradauiadlcg.t.§.inopctis.  Dixiideopoir.amiui,quii 
permiccitur  aedificarc  ei  qui  fatifdedei  it,  vcl  remiffionem  ob- 
tinueric.Quiafciteumcuinunciatpollejedificare,  nonvide- 
turhabeceaiiimumpoffidcndi,ni(ialmdapparcac.  Pofleffio 
amiccicur{oloanimo,l.i.§.inamitttcnda.j.deacquir.polHxi 

al.icp.-r>>i|hii^r,rijc  nnpi\  Inrin.  Anlr^  i  rjn"'  Jiir  ri-miHumiynul- 

loiiite  i(icaucum  reperitur.Prxcor  in  cdidoloquicur  de  nun- 
tiacione,!.i.inprinc  &l.PrsECor.Acnunciacioab  aliisduobus 
diftingMitui .  Prohibicio  hqc  Pr^f  ocia  nulquam  vocatur  nun- 
tiacio.Nonobftac  l.fi  opus.  i  6.vc  ibi  dicemus. 


ftilesSc  ruinas  roina.cur,!.i.decloac.  ExcepitPrartorgenera- 
hcer  opera,&c.H«c  exceprio  nobis  vfui  ellc  poteft.  Non  ha- 
bemus  eas  cloacas  &  aquaedu^us  qaos  habebat  Romani.  A- 
hahibemusinquibus  morapeciculolaelTet.  Ecobferuandii 
hic  eft  cotetnni  pofle  nuntiationem  quafi  inutilem.  Qup  ca- 
fu  etiam  rcmiflio  non  eft  neceflaria.vc dicicur  in  1. 1  .de  lemiC 
Cognolcitur ex euenru iudicii an  tale  opus fuerit  vt  dcbuerit 
fien  contcinpca  nuntiatione.  Saiuac tamcn  roanent  adiones 
lcgitimi.l.fciendum.  ip.  &  in  omnibus  aliis  cafibus  de  quib. 
fupradixi.Pj^cereahicobferuandumeft.reffdtionemoperis 
ad edidium  pertinere.  Difputaui  de  hac  re  adl.i  §.fi  quis  ^di- 
ficium.  Annotaturetiamiocuscommunisnonindignus  ob- 
fcruationc,omitceudainterdum  remediavficata  acordina- 
riaproptergrauepericulum.  Thefiscft,quaclatiuspatetqua 
quodcdidioexpnmicur.  Exemplafuntvulgariainl.  1  .§.vlti. 
dcferiis.Sircstemporcpeiiturafit.l.fiquisfiiio.§.hiautem. 
(upra  de  iniuft.rupt.vbi  aic  lurifconful.  tunc  punirc  permitti- 
tur,deindc  fcribere,non  posns  fcftinattone,  fed  peticuli  prS' 


PR.ELECT10      X 


D 


ueniendi  caufa.leg.ait  Pra:tor.§.  fidebitorem  ,  iufra  qux  in 

fraud.cred.Licet  mihi  debitorem  meam  fugicntem,&  pecu- 

Tximus cx §.meminiflc,eum qui nuntiac transferrc pof-       niara aufcrentem perfequi & pecuniam ei auferrc.  Simile in 

(eflion.&c.Is autcm qui alio  modo prohibct  non  amic-       l.diiius. depecic.haercdit.  Pofleflorpoteft  diftrahere cum nC' 


Ltcut 

comntH~   I 

fiis  cum    I 

moroff 

Ticulum 

allatur* 

efl. 


tit  pofleflionem.  Scd qusricur  ratio  huius rei,qu2;  fane difti- 
cilis&obrcutaeft.Egodchacrcdifleruiadl.i.J.inoperis.Di- 
XI  ideo  pofTef.amitti^quia  permittiLur  xdificsrc.ci  qui  Ltifdc- 
derit,  velremiflioueobtinucrir.  Quifciteijcuinuntiatpof- 
fesdificarc,nonvidcturhaberepoilidendi  animum,  H;fia- 
liud  appareat.i^ofllflioamiccitm  folo  animo  I.j.^.in  amitten- 
da,infcadeacquir.pofrcf.Inal!isgeneiib.prohibitionisnoeft 
locus  fatifdationi  aut  rcmiffioni.O>Tsnino  cefTandam  eft  poft 
eamproh'bitionem.  Mouetnosquodnulloidiure  camure- 
peruur.  Prartor  in  ediifio  loquitur  dc  nunciacione,l.i.in  prin. 
&I.Prxtor.  Atnuntiatioabaliisduobus  diftinguifur  aper- 
te  in  hoc  luco  &  in  aliis.  Prohibitio  PraEtotiinuli:]uam  voca- 
tcirnuntiatio.Nocbftat  i.fi  opus.K^.vtibidicemus.Prijttrea 
obferuandum  eft,  cumquisacdificac  infuo,  non  poflepro- 
hiberi  iadu  lapilli.&c.Solariuciaiioaduerfuseumcompetir, 
Oppo.i.ctfi  fortc.§.fciendum.  fopr.fi  fcruit.vind.Dicitut  eii 
qai  altius  tollit  ^dcs  fuas  poflcjphiberj  &  ciuili  a<^ione,&  in- 
terdiifto  quod  vi  aut  dam.  Deinde  fubiicit.IJcra  eft  etfi  lapil- 
li ia<5t J impedient.  Ergo lapilli iadiuimpediri poteft is qui in 
luoidificat.  Refpondeo  videndum  eflequo  refctancurea 
vetba,  Idemeft,&c.  Dixeratptius  Vlp.pofTeflorem  poITea- 
gere  &  impcdire,&c.Ec  aduerfarium  efle  pofleflotem,fi  non 
habeam  aUiQS  x.iificatum  in  meo  poft  prohibicionem  cius, 
oftquam  mihi nuntiauic ne idificarcm altius.  Idem  eft etfi 
apilhiadtu,  &c.Ideft,eodem  modo  fit  pofleflor.  Isdus  ergo 
apilliprodeftaduerfario  ,  vt  fitpofrefror  ficonuenetopofl 
iadium.  Nec  id  nos  inficiamur.  Non  tamen  neccflc  ab  eo  cef- 


l 


ceffitasvrgec.     Si  infunus  impcndcndura,in  farailis  ciba- 
ria,&c. 

Ad§. QuiopMs.  Dixiopusfadum  poftnuntiationem  Jo- 
ftruendameflcfiueiurc  fiueiniuria.  Quodduiiim  &graue 
elt,cumpofficcflecalumniofanuntiatio.Sfd  adiBonuilupra, 
iditaellcconftitutummaiorisincoramodivitandicaula.  Pe- 
riculumeffneisqui  videc  in  fuoa:dificari,admanus&atma 
t  andcin  vcniat.-uifi  ftatim  fupetfedeatur,  non  poffic  fe  conti- 
ncre.  Scuduerunt  aucem  lutis  auifloies  noftri  calumniis 
hominura  medcti  quantum  eis  licuit.Itaque  conftitutum  cft, 
vt iurcrur de caiumnia autlore  Prstore.Potcft  adiri  Prxtor, 
licet  necefle  non  fitjl.  I  .§.nuntiatio.Item  poft  nuntiaiionem 
aditut  Prxtor.l.  1  .§.&  poft  operis.Iscui  nuntiatura  eft,  forre 
adic  Prxcorem,vc eo autlore iurecur.  Prscorc audore diri- 
munturcontroucrfiae.  Itadcmum  juratfipetatur,&c.  Hoc 
fo!ennen«neftinnuntiationevtpleraquealia,&c.Similein 
J.iuliurandum  &adpccunias.§.  qui  iufiurandum.fupradc 
iureiur.eigo  poteft  tcmitti.vt  id  quod  exigitur  aht;g3toiibus 
&patronis.Videl.  i.§.fedquiavercmur.Cod.deiuteiur.pro- 
ptercalam.c.  i.deiuca.calum.lib.6'. 

Ad§.  Quinnmiat.  Locusdemodonunriandl:dcraon- 
ftrandus  locus  eft  in  quo  denuiuiacur.Ne  quid  capcionis  (ub- 
fit in le  tanti  momenti,  agenda funt  omnia  apet ce & fine ca- 
ptione.  Sequiturquoticsinpartcra.&cquafidicar,  Sufficit 
dicete,necocumopushoc  facias  quodccepifti.  Afiasdicen- 
dum  cft  ne quid  facias  in  hac  parce.  Si  fimplicicer  nunciauerit 
isquiiushabecprohibendijinpartcfuccumbet.Echoclocum 


lare poft  illiim  u6tti,quia atdifico in  meo.  Ec aduerfarius fer-       haber,cum in  vno loco  xdificacur.  Si in plutibus  locis fepara 


uituie.m  tan tum  habec  altiiis  non  collendi.  Videtis quam  dif- 
fimiliaharcfunr.  Perlpcdahacdiflimilicudinenondifficflis 
cft  £  rpiicatio.Sequcns  quiftio  eft.anis  qui  nuntiauit,&  ideo 
pof.tranftulit.pollitdeftruercopus  propriaauthoritate.Di- 
xiadl.i.§.nuiuiatio.pofTcmequod2dificatumfucritinmeo, 
deftruere.  Gicaui l.quemadmodum.fupr.adl.  Aqml.l.  fed fi 
inter.fupr.dc  fcruir.vrb.prid.  cum  aliis  fimil.  Quod  cft acci- 
piendurnnihadueifariuspoffidcat.  Qujadeiiccrct  dominus 
pofreflbrem  dc  pofleffionc,&  iufta  eflettducifuseum  de- 
fcnfiol.}  §.cum igitur.infr.de vi&viarma.  Exquoconfe- 
qaitur poft  nun tiationcm  non  licerc  deftruere.  Q_uia pofTef. 
fio  ttaoslaia  tft in aducrfatium qui idificauic.  Receptum  ta- 
men  t  ft pofTe ex continenci deftrui,non cx  intcruallo.  Quia 
polTeffijhuiufmodivitiofa  &  violenca  efreincclligicur.  At 
mihiiicctvi.-nillatamrepcllere  ftatim,&c.d.l.5.J.tuigitur. 

Ad§..Si^«fcfn»9/.InteiptetaturV!p.edi<ftum  Prxtorisdc 
nuntiadonc.  Fadum  poftnunciationerareftituitutfiaeiure 
fiue  iniuria.I.  i  .in  ptin.  Excipitut  hic  cafus  ipfo  Prxtoris  edi- 
iko  proprcr  publicam  vtilitatem.  Quod dicitur  de riuis  refe- 
rendum  eft  ad  aquiduftus  qui  Roma:  erant,  dc  qnibus  lufius 
Froncinus Iibrum confcripfir .-alioqui  homines fiti necaren- 

tur.l.vlr.infraderiuis.Ercloacijmnltar&fumptuofsfuciunt 
Koxax.  Hinc  penfilis  &  fubcernauigara,  dicitui  Roraa  a  P!i- 

niohb.5<J.c.i,.Magnicutam&di!igentiamadhibebantin 
cu  purgaodis  &  mcodis.  lEnmaadici»  colocarum  ccclum  pe- 


tis,p!ures  fant  n»ntiationes  ncceflaiis.  Quiain  ipfo  opeic 
nuntiaii  debct.  An  finc  plures  loci,  an  vnus  locus ,  ex  fenfu 
comrauniiudicaripotcft.  Qna  derehic  difpucacurabaliisfi 
voxpofficaudiri. 

Ad^.Jilscm. 

PRiELECTIO    IL 

INcerpretatur  Vlpi«n.  caput  vnum  edidliPrstorii,  nemp c 
defacisdatione.  Cautumefteniraedidlovt  liiscuinuntia- 
tumcftfatisdederitautcaueric,&c.liccateiajdilicare.  Ac  to 
noBiincdattueiinterdidura,  cuius  formulaextatinl.Prx- 
tor,§.deinde.infr3.Sacifdacurautem  deopereieftituendo,!. 
ftipu!atio.§.i.infra.Ha:cfatisdatiocumhabcc  quem  rcmiflio 
fadaaPrajtore,  dequafubtitul.deremif.  Nec  ideoinutilis, 
quafifufficiatremiffio  ,  quia  plerunque  facflius  eft  ac  com- 
modius  latisdatc  quam  Prstorcm  adirc ,  &c.  Ex  quo  confe- 
quenseftfatisdarifincPricorisadicionei&fatisdationepra:- 
ftitaiemitti nuntiationem  etiam  fine  Pixtore.  Si tamen  non 
conueniat  de  rationc  (acifdandi,debec  adiri  Prartor.  Prajtoris 
cftcaafacognitadirimere  hanc  concfouerfiam.l.  quibona. 
1 1  .§.vlc.infra,de  dam.infedi.dicemus  ad  l.cum  piocuracoi:.§. 
vlc.inft'.  Quandofit  netcfrePrafcorcm  adire,  conancur  Ac- 
cur(.&ca:teridefinire  ,  &cercisdiftindlionibusconcluderc, 
Quod  ncc  vtile  eft.nec  facile  fieri  poteft.l.omnis  dehnicio.  de 
icgul.iur.     Occurritaniinomiaexleg.vit.  Cod.de  adificiis 

ptiuacis. 


JnTit.  Deoptr 

prftiatts.Ta  quiburdilibrls  tft  tir.  propt  Jus ,  de  noui  oper.nut. 
poft  tit.de  zdificiis  priuatis.Dicicur  poft  nuntiationem  expe- 
ftandoscfletrcs  menfcs,quibusnegctium  decidatuia  Pt»- 
toreiantcilludteropusnonadmittifatiidationem.Atcertum 
eft,Iuftinianum  derogaffc  iuri  aniiquojfed  ita  tamen  vt  rcpu- 
gnanciaharc  dicinonpoftint.  Leges  pofteriores  debent  ad 
„  priotes  trahi,  nifi  contrari^  fint.l.non  cft  nouum.  fup.  de  lc- 

gib.Sicinterprctaniurvtrunqj  iusquafiiuriamiquoaddatur 
exceptio  ex  nouo  iurc.  Satifdans  impunc  «dificat  poft  nun- 
tiationem,modo  lapfum  fit  tempus  trium  menfium.facit  l.in 
.  toto.dc  reg.iur.  Ac  idem  conftitutum  cft iurc  pontifiGio,c. 
vlr.de  noui  opc.nunt.in  Decretal.  Qu^dam  aha  diccmus  dc 
bacfatifdationc  in  aliorum  capi^um  enarratione. 

Ad^.QHiprofHrtttorio.  Diximusfupra,nouumopu$p«f- 
fenuntiaunomineprocuratotio,I.i.$.vlt.  Qua:titut an (ariS- 
datc  debeat procuraror,dominum  ratum  habiturum.    Et  ait 
Vlpian.  (atisdandum  cfle.  Hic  enim  fatisdatio  exigitur  i  pro- 
curatof  e  atlotis.  Inftitur.  defatifdat.  l.feruum.§.ait  Ptstor. 
de  procurat.  quiapenculum  eft  ne  doiainus  ratumnonha- 
beus,iterumagat,necobfit  resiudicara.  Vtilii  eft  autera  h« 
cautio  in  hoc  cafu  .•  quia  fi  is  cui  nuntiatum  eft  ceflauerit,  & 
nunc  pcrat  quod  fua  intcrsftjdominus  non  tenebitur,  nifi  ra- 
tum  habeatjfed  commicretur  ftipulatio  &  conuenictur  fidci- 
iuflor.Si igirur non  fatifdedcrit,nuntiatio oianimodo  rctnic- 
titur.Curdicit  Omntmodo}  quiaremittitur  fimpliciter&  finc 
vlla  exceptione,&  perinde  eft  acfi  nuntiatum  non  cflet:  Alias 
non  reraitcitur  nuntiatio  omnimodo,fcd  quarcnus  ius  jcdifi- 
candi,&c.l. i.inprinc.  Qiueriruran  fitadeundus  Prjccorpro 
hac  remilfione?Videturadeui5dus  noncfle,quafiinutilisfir. 
l.i.dcremiflio.SedveriuseftPritorcminteruenitedeberc: 
<juia  v-iletab  initio  nuntiatio,nec  prsftatur  fatifdatio  nifi  pe- 
tatur.Ait  W\^).etiamfi  /ti  vcnuprocfiraior,  id  eft  etiam  fi  man- 
datum  ei  fit.Nam  non  fufficit  les  alicnas  procurare  fine  man- 
daco.l.  i.fup.de  procu.ergo,&c.  Verum  hic  rcpericur antino- 
mia.  Nam  cuac  exig'tur  fatifdatio  cum  incertum  eft  an  man- 
ditu.tihabcat.l.i.C.dcptocur.l.j.^.fiprocurator.fupr.vtin 
pofl.legator.   Ali bi dicitur , cum apud a6lafa6kus eft agentii 
procutator,noncompellifatifdare.C.defatifdat.IdcminIa- 
ftit.tit.de  {aiif'datio.§.fin  autem.Ec  hoc  eft  rarioni  confcnta- 
neum.  Namfruftracxigiturfatifdatiocumrcftitutiononfit 
neceiriria.Re/pondco  fieri  poflc.vt  quis  verus  procurator  fit, 
&  tamen  dc  eo  no  conftet:atqi  ideo  rcdle  dicitur  (atifdarc  de- 
bcrc.  Non  enim  ait  Vlp.  etiamfi  ccrtii  fit  eum  procuratorcni. 
Aiibi dcitur cum euidcns  cft abfenris voluntas > non dcfidc- 
rari cautionem.l. qui ita, <J<J.§.ctiam.  ad  Ticbel.  Alibi  dicituc 
cum  apud  k&a.  quis  faft  as  eft  ptocurator.  C.ds  fatifdat.&  In- 
ftit.de  fatifda.$.finautera.Nihil  eft  cerrius  quam  quod  in  a<^a 
rehtum  &  perfcriptum cft.  Alibidicitur,cu  quis libello prin- 
cipidatoprofeflascftfefeciffeprocuratorcro.&c.I.ncfatifda- 
tio.  J.rem  rat.habe.  Alibi  dicitur,  fi  dominus  liccris  ad  aducr- 
fatium  fcriptis  fignificaueric.&c.l.fi  procuratorcm.cTj.fup.  de 
procurator.  Ideradicendameft&fiinftrumentum  publice 
confcdamfirj&c.vchodiefierifolet.  Acinfummadiccndii 
eft,quoties  euidens  eft  voluntas  abfenris.&c.di(fb.l.qai  ita.ad 
Ti cb.at  non  fcmper  euidcnseft,quamuis rcucra quis  fic  pro- 
curator.l.mandatum  ci  fit.Dicit  (e  procuracotem,nonnego- 
tiorumgeftorcm.VoiuntariiisprocuracordicituiaCiceronc 
pto  Cxcinna.    EftaureiafacSiquaftiOjanvoluntascuidens' 
fit,andubia.  Idcorclinquiturarbittioiudicantis.l.volunta- 
tis.C.de  fideicotn.Quitituranhicrcquiraturfpcciale  mani 
dirumJVarixfunropinioncs.Scdverinsmihividcturprocu- 
ratoti  generalitcr  conftituto  id  licere.  Mouet  quod  nufquam 
i  i  cxpi  eflum  rcperirur .   Cafus  in  quibus  fpccialc mandatum 
ncccflarium  cft,  folent exprimi  a  iuris  auftoribus,  in  l.Pcm- 
ponius.  (up.de  procurat.&  aliis  fimilib.hic.non  reperitur  cx- 
preflum  vlla  parte  iuris  ciuilis.  Nulla  hic  litcra  eft  ex  qua  id 
coUigi  poflUt.  Vcrus  procurator  dicicur  etiara  is  cui  generalitcr 
admmiftratioconccflaeftjl.vero.T.dcfoIutio.  Echucpcrti- 
nctquoddiciturinl.i.§.vlt;  Vfiifrudkuariumpoflenuntiarc 
nominc  procuracorio,  qui lamcn  fpeciale  raandatum  no  ha- 
bct. 

Ad§.^i'r*«»»/y;«»f»»,Sicurprocuratorio  nomiiie  fit  nun- 
ttatio^itaetiampetiturremifllo.  Hicautemprocurator  non 
fatifdat  dominumrc  ratamhabiturum:quiadefcnforispar- 
tcsfoftioiCc.Ptocuracoi  cci  qou  cauet  de  raco.La6  cogeadii.$. 


nomnuntidtl 


P^ 


vlt.de  procur.  Cauet  de  iud.  foiuetldo.  Ir  exigftu*  ab  bo  fatii- 
datio,  etiam  fi  cettum  fiteum  procuracoieni  efle.l.vnic.Cde 
fatirda.&  Inftit.de  fatifda.in  prin.  Nemoalienircidcfet^for 
eftidoncus.Ratio,quiafaciscoufulcumeft  ataori  cautionc, 
nifi  in  quibufJam  cafibus,  dc  quibus  in  leg. Potr-ponius.fupt.  . 
dcprocur.  Inhacigiturfpeciecxigicur  fatifdatiofimilis  fatif-  . 
dationi  &  iudicato  foluendo,  quia  defenforis  loco eft,  non  a-  i 
<a:oris.  Nara  etfi  adcac  Prirorem  & petar,&c.  tamcn  hoc  pc-  > 
titquafifcdefendcnsaduetfusnuntianonem.Pfimafacicvi- 
detur  fuftinere  partes  ataoris.Satifdat  ex  operis  no.ii  nuntia- 
tionc  jficuc  dicicur  in  §.fi  is  cui.Satifdatio  de  ODcre  reftituen- 
do  eam  vim  habet  quam  ft.puiacio  iudicacum  ifjlui.l.  ftipuU- 
tio.§.habec.. 

■^d^.vlt.Siprocurator. 
PR^LECTIO     Xi! 

DTxi  ©pus  nouum  nuntiaripofl^e  procuratorio  nomine:  ■'. 
dixictiampoflccumcmnuntiaciimcft^dificacejfifatifi  \ 
dcdciir,&c.indenafcirurqu?ftio,procuratortnihi  nunciauir,  ' 
egoci  fatifdedivtpoflcid  hc?re:dcindc'ntcidicto  xpeiiof 
nevisra  hifiat.nam  fortaflisa  dornino  piohibirui,fumpoft 

fatifdationcra:  quiaexcaufam.h  daturi.iterd  «auinaduerfus 
procuratoremptocuratorionomine.Accuif.&aliialiccihoc 
accipiunr.quimihividenturnoJu.Tiqijireiein  rcirpc.Cum  ■ 
dicirur  intcrdiftu,  cijjf  ponitur  vtiinterdido.idaccipicndtt  • 
cft  ex  ea  caufa,  ex  qua  tompetit  iuterd.<a::,ni.  Nic  dabium  cft 
quin compccac cxea caufa.Qjqrritur in hocinter Jidf  o an  p- 
curacor  fatifdarc  debcat.   Ec  ait  fatifdarc  debere  iudicarum 
folui.  DixialibihancfatifJationema procuratorereiiiona- 
dloriscxigi.Echicrcumdcfendereintelligicur.  Namcuiex- 
periturinccrdi(ao,3gic.l.?<aioais  verbo.infr.de  obli^'.&a-"' 
<ftio.Ergoaduerfaiius  defenfor  eft.  Alia  caufa  eft  eius  q  li  pe- 
ticremiffioncm,noncnimdicituragcre,fcdfedefendfic, §,  >■ 
quiremilfionc.(upra.Hic  rcperiturantinoraia^exl.nocooe-  ' 
du ,§.vlt.(upra dc procui.Ibi  dicitnr  cum  qui cxperitur  inter- 
ditSlonevisfiat^&c.fuftinercpartesdefenforis.ideono.^^ca-   ■ 
ueredcraroSednihilprohibetqiieinoJoaiflorismodtjfea- 
forispartesfaftincre,proutratio,velafquita$idex!g!cinqua- 
quc  fpecie.Hic  dicitur p  ocurator  fuftinere  partes  defcnfcris, 
qui conuenitur  !nrerdi(fio,ne  rogarur cauere rc.m  ratam  hi- 
beri.  Et tatio  fatis  perfpicua  cit  cx  iam  ditflis. Vbi  loquicur  lu- 
reconfultus de procuratore qui intcrdi<fio  expeiicur ,  quia  ei 
nuntiatum eft.  Et  aic  hoc etiam cafu  cum  non  cauctc,  &  de- 
fenforisparreifiifluicrc.  Ergo  procurator  fiuc  conueniaruc 
interdi<fto,fiuc  alium  conueniar,non cauet  dcrato,  &c.  Ra-  ' 
tio  autem  qua:  mouir  lulianiim  haec  fuit ,  quia  caurio  fitic  ili-.^  ■ 
pulacio  de  raro  n«»n  pocsft  committi,  Non  anfmaduerto ,  in-  '^ 
quitlulian.quocafuftipolatiocommitcatur.   Namfiracbtn  ' 
nonhabcardominusquodgeftumtftaprocuratore-,  nopcc 
pecerc.  S  atifdcdit  procurator,&  iaterdiiio  de  fatifdarione  e- 
git:id  fi  ratura  non  habcar  dominus,  quomodo  poteft  agere  j 
At  non  nifi  eo  petente  potcft  comitci  ftipulacio.Vcilitas  &«- 
quitas  cxigit  vt  id  diftinguamus.Subtiliter  difpurando  vrcrqj 
poreft  dici  ador  &  vrerq;  reus,  Sed  aeceflc  eft  placrunqnc,  vt 
altcrproadorehabcatur,alrerpro  rco.   Erhocvariaturob 
vaticcatcracuiufquereidequaqu^ritur.   Omnisdifpurario 
in  iurc  ciuili  ad  aequitatcm  rcfcrridebcr.  Subtilitas  temperarl 
deberex  interprccacionc,  cx  bono  &aquo,inquo  dicitot 
vetfariiucitfcieacia.Li.fupradriuftic.&iure. 

K^dLEtideo.6. 

EXccptioprocuratorianonopporiiturdefenfori.I.exfgeiri-' 
di.Codic.dcprocurac.  Nonquatrirurajjmandatum  ha- 
beat  raodo  caueat  iudicatii.rn  foltii.  Qup  tamen iure  non  vti- 
mut  hodiein  Gallia ,  fed  exigimus  roandatura  ctiam  a  dcfcn- 
forc  rci.  Sicaccipitut  procuratoriacxcepcioinl.iQcerquos. 
}  9  .§ .aHeno.infca,de  d»mno  inft<fl.  Stipulatio  ita  cocipitur, 
extraquamfiapparcatcumprocuratorcEanoaefle.  Naex- 
ccptionesolimicaopponcbantr.riniudiciis.Vadedidturcx- 
ccptio^^conditiocfle.l.cxceptio.iDffadcexcept.HodiccxoIe- 
uci:untill^for."nul?,&exccpciodiciturdefeiifioquacxcludi« 
tuciaceatioadocis,!.  i.cleexccpr.MaQficnomenre  tnutat^' 


S9B 

la  ftipuUrione  (iamni  inFefti  res  ipfa  adhac  ftianet.quia  vcte 
addkurexccpcioftipuhcioni.  Addunt  aliquipofleexceptio- 
oe:n  procuracoriam  opponi  propter  inhabilitatem  pcrfonSb 
Quod  cft  verum,  fi  quis  coDtendat  non  pofle  quem  dciende- 
tealium  in  iudicio.quiamalicr  eft,  quia  miles.&c.l.nailitcm. 
l.alicnam.C.deprocurat.SicinterdiiaccipicurexccptiOjpcu- 
ratoria.vtinl.incxceptionib.fupradeprobat.  QupdnSiicu- 
eritaduecGiiodarevclfieriprocuracore.  Sicaccipiturinl.fi 
fideiuflor.  §.qusdam,fupra  mandat.  Non  imputandum  cfle 
fidciuflor  ,l1  exceptionem  procuracoriam  omifit.De bona  fi- 
dc  agicur,  cui  non  congruic  de  apicibus  iuris  difputare. Apiccs 
iurisvocacVJp.bancfubcilicatcm.inquibusferevetfanturli- 
tes&conrrouerfia:forcnfes  noftro  tempore. 

^dl.EtJifitifdationem.j. 

DEfenforqqinonfatildatdeiudicatotoluendoinbocca- 
fa,  fumiT.oneturab  executione^&c.P^nanon  dcfende- 
tiiprocjracotiscft,vceidencgeturai9;io.l.mutus.§.  pana. 
fupradcprocufac.l.aiftionera.C.eod.  Hilocicommuncs  dc 
frocnraccre ,  piocuratoria  excepcionc  &  facifdatione,obier- 
uari  dcbenr.Rcferedi  func  ad  cit.  de  procuraror.  Scudiofi  h^c 
coU  gere&iniiidiccsreferrcdtbcntad  fubfidiu  memotix. 
Sequicur:£ttutor,&c.Sicutprocuracoropusnunciat,ica& 
tutor>curatot,&C2t.  Similis  eft  procuratori  proptcr  admini» 
ftrationem.  Ec  dicicut  haberi loco domini.l.  incerdum.§.  qui 
tutclam.de  furc.  £t  hoc  eft  accipicndum,  fi  de  rc  familiari  hae 
nuntiariOjhaclegeinfF.  In quibufdam hbris  legitur,Tutoti 
&  curatori  opus  nouumredle  nuntiatur,&c.Quzledlio  bo- 
Bum&idoneumfenfura  habec.dicemus  adl.operis.infu. 


K^dl.  Nonfolam.  8. 

LOcusdecaufa  nuntiacionis,  Dominiumautferuitusl.i. 
ier:mi(So.infr.vcputa,Si  quisdebeatfcruicutem  altius 
non  collendi.  Nec  refcrt an  fic  proxiraus  vicinus,&c.  Poteft 
dtbeii  fcru:tus,ecfi  locus  medius  inccrccdac.  Ergo  &  propcec 
camferuituiem  nouuopuspoceftnunciati.  Deieruicuteau< 
tem  magna  varietas  iuris  repericur.  Scd  videndum  eft  an  abC- 
queviata.adi  intermedii  feruicus  prxdio  vtilicatem  afferre 
polCcnecne.  Exempluraeftinl.fcruitutcs.i^.^.vlt.fuprade 
fcruitnt.  PubJico loco inccrucnientc  hauftus  feruitus  impoui 
potcft,aqiii  diidlus  non  poteft.ini.  vlc.eo.ric.Via  publica  no 
ifnped;tieruitutemitineris,fedimmitcndi,protcgcndi.  Non 
licet  immi  flu  m  habere  in  viam  publicara.in  l.qui  fella.  §  .viti. 
dcferuic.ruft.prajd.  lu  rufticis  prsdiis  impcdit  feruitutcm 
mcdium  pr^dium,quod  non  feruit.In  l.Ioci.§.vIt.fupra  fi  fer- 
uic.vind.feruicusalciusnoncoUendideberepotefteiquivlce- 
tiores  sdes  habet.donec  non  extolluntur  med:?,fcruitus  vci- 
lis  eft,  hoc  ergo  caJu  pocerit  nouum  opus  nunriari.Hinc  ergo 
coiligicut  opottere  iuftam  elTe  caufam  nuntiandi.  Nec  obftac 
quoddicic^rinleg.  i.fiueiure, fiueiniuria.  Idegofupraez- 
pofui. 

Ad§.  QjtinoMumopus.  PfarceptiovtiliseiquinouumopBS 
nuntiat.vctedigatinceftatione.&c.Teftarionenivocattabu- 
las,  qui  confi.iuntuc  fidei  &  prcbationis  caufa.Scripfi  lib,  r . 
difpucat-c.jo.Accurf.nonintellcxic.  Adde§.  fed  vc probari, 
infra,vbi  raodulos  fumi  dc  beic  aic Inrifconf  Moduli  aucem 
func  pert ica;  qaibus  architedi  totum  opus  dimeciuQtur.  Vi- 
tcuuius  Iib.  j  .c.  3 .  Vulgo  nos  dicimus  Toyfe. 

\_Ad%.Sicnmfoj[em. 

PR^LECTIO    XIII. 

LOcusdefarifdacioneiamtradlatusfupra.  Quiritur  aa 
^iifficiatrepromiflloj&nudacaurio.Satifdacio  cft  fide- 
iiilioriiJatio,I.i.fupraq3ifatrfda.cog.Cauriofiuerepromifl 
fioad  nudamftipuIationemrefertur.Lj.T.dcprxto. ftipu.l. 
fancimus.C.deverb.fig.Paulushicdirtinguit  caufam  priua- 
tamacauf3pubIica.Namobvtranquecaufampoccftnuntia- 
ri.l.i.$.nuntiftio.l^.§.&bel!e.fupra  eodem.Siobpriuatam 
caufimnunriiito  fiar,  necefraria  eftfatifdatio.Magis  fauen- 
dum  ell  ei  qui  pctfequitur.quod  fuaintereft. quam  qui de a- 
heno  iure  luigit.  Si  ob  pubhcam  caufam.&c.fufficit  repro- 
miflio.RationemaffercIureconf.tanquam  alieni  iuris  peti- 
i«r,&c.Opponitur  huicdiftin^aioni  cdiaum  ptzt»ris  de  da- 


mno  infcdio.I.pr^tor.y.dc  dam.iof c(^.iafra.vbi  locus  cft  !*• 
cifdationi,cum  quis  cauct  nomine  ahcno.-tcpromiflloni  cum 
fuo.Itemdicicur  deeoopere  quod  influmine  publico  facif- 
dandum  efre.Ea  diftiodio  videcur  omnino  concrari  i  noftrx. 
Accurf  &  cxteri  magnopere  laborant  ia  huius  tcie>:plicatio- 
tioncfcd  tamcn  non  fatis  videntur  aoimaduetcere  cjuam  fine 
hxc  difllmilia.  Ecccdiftindlionoftra  referc  ad  euna  cum  ca- 
uccur.quia  nunriauit  aeuum  opus,infpiciens  ex  qua  cauf  a  n(i- 
ciauerit,  publica  an  priuaca.  Nec  refcic  an  ipfe  nunciaueric  aa 
procuracor  eius  nomine.IIlud  tamcn  quzricur  an  de  iuce  pri- 
uacoipfiusagaturanpublicu.  Namidlutcconf.fignificathis 
vcibis,&c.£t  aliquanio  apercius  in  1. 1  .de  prxcor.ltipul.In  e- 
didloprxcoris  dc  damno  infedo :  diftindio  lefercur  ad  euoa 
quicauct.  Diftinguituranfiionaminecaucacanalieno.Nec 
miruraeft,  fi  magis  onerctur  cautioueisquiconuenicuc  no- 
mioe  aIieno,argum.Inftir.de  facildacio.Si  m  tdiSto  de  damno 
infe&o  fcripcu  eflec,{acifdandii  cflc  ei  qui  cx  publica  caufa  pe- 
ricfibicaueri.hxcpugnanciacflenc.Nihiltaleieperiturinedi- 
&u  prstoris ,  nec  fane  pecicur  di.mxn  infcdli  caucio  ob  publi- 
camcaufamfedpriuacamtantum.l.quibona.§.quidamni.  J. 
de  dam.infecto. h  demum  pecic  qui  contendic rem  ad  f e  pci- 
tinete,quamuis  no  inquiiacuc  fctupulofe  an  eius  intetfic,&c. 
Prstcieafihicdicetemuscum  quiiatifdacnomine  fuo  lacif- 
dare.qui  nomine  ahcno  reproraicric.h^c  cotraria  dici  poficnc. 
Non  ncg^imus  fpe^aadum  quoq;  hic  efle  an  fuo  noinine  qui» 
faeildec, an alieno.d.l.i. j .de  prxcor.  ftipul.hxe  ergo  diuerfi 
omnino funt ac diflimilia.  Hicagiturdeiutcquod  habecis 
cui  c-uciur,  ibi  de  iure  quod  habec  is  qui  cauet.  hic  diftingui- 
tur  caufa  publica  a  priuata:  ibi  diftinguitur  is  qui  defendic  ipfii 
iusfuum,abcoquidefendicurperprocuratorem.  Alia  dilfi- 
cultas  hic  reperitur,  quia  lureconf ul.  ait  ita  nunci  ari,  Ne  quid 
contralegesinlocopublicofacias.  Na  nuntiatiodidturtieri 
inrem,l.opcris.infra.  Ncquidfiat,idcrainl.vlc.infr.co.Rc- 
fpondcndum  cft,Vlp.hic  non  docere  quibas  vcrbis  fiat  nun- 
tiatio.  Qui nuntiat in rem , rcAe dicitur nuntiaie ei qui cpus 
facit.Quinuntiatinrcro,omnibusnunriat,  qui  xdihcaturi 
fune.Sicuc  quipacifcicur  ne  pecac  fimplicicer ,  intclligitur  pa- 
cifcineabvllopetat.l.iurifgenriura.§.pa(aoruaj.fup.dcpa<a. 
Icemobferuandumcfthuncmotcfuilfcveierum,  vtinnun* 
tiarioneexprimereatcaufam  nunciandi,  Ncquidcontrale- 
ges.  Itaque  poterat  iudicari  ab  inirio,an  vtilis  elfec  nunciatio, 
&c.  Sicaufainepca|al'egecur,nunciaiioinutiliseft,acconte- 
raiiipotcf^.I.i.i.qaiviam.h&crit.Necneceflarficflhoccafa 
rem»flio.l.i.deremifl.Vbiautemiuftacaufaaliegatur,quara- 
uui  totte  vera  non  fic,nuntiacio  eff  c(5i;um  habec,  quia  ceflao- 


dam  eftfiueiurefiueiniuri3.I.uinprinc.&§.fciendum,quJ 
proxirae  ftjquicur .  E:  hoc  dicicur  interdiun  non  tcncre  infpe- 
«aavericatc;nara  cognofcicur cx  eucntu.I.i.inprinc.<iere- 
miffio.  Qua  in  re  ambiguitaseft,  &  tencre  aucnon  ccner» 
nunriario,  vancaccipitur.§.Scienduraexiam  di^aisfacis  fuie 
cxplicacus :  ncc  opus  cft  alia  dcclaratione. 

Ad§.  Scdztfrobari.  DocccVJp.quidobfcruandumfitia 
nuntiatione  facienda.Si  quid  ian  operis  facaum  fic,  vt  di<au 
fuit fupra  §  .qiii  opus.  Modus  fiue  moduJus  mecf uram  figni- 
ficat.Horat.hb.i.cpill.  Mttiri  fequcmqucfiio  modulo  ac 
pedeverumeft.Hocfenfuvfurpatura  Vitruuiofxpe,  vc  di- 
dumcftindicatum.  Hocigitut  modulofitdcmcnfioopcris 
faiSli.  adhibentHt  menfores  petiti.  I.  fi  irruptione.  fupra  h.  re- 
gund. vc  probari poffi t,  &c.  Nara  inccrdicao  rcftirutorio  ita 
demumvincitnunti3Cor,fi  docufric  faftum  cfle  epuspoft 

niiriarionem.I.pr5Cor.§.i.Nccf.:flicitdoccrcfa(5lumefleo- 
pus  fed  quancum  operis  fa^aura  fit.  CoIIigitur  cx  his  verbis  Sc 
ex  §.qui  opus.fjpri.daiura  effe.ideo  cotura  dcftrui ,  quando 

aliquidfa(3;urafitpoftnuotiationem.PrxftatilIicitefa(auth 
nondcftrHi.quamiieftruiquodlicitefa^aumcft.In  re  dubi» 
fauctuf  reo.l.fauorabiliores.infr.  de  reg.iur.J.  intcr  pares.  d« 

reiud.l.Airianus.deoblig.&a^a.Vtiliscftigiturhxcdimen- 
fio  nuntiatori,quia  aLas  probatio  eft  difEciLs.Non  eft  came» 
hxc  prxccpcio necciraria,vt  hoc  araillo  nuntiatio  inurilis  fit. 
Complexi  fun  c  lureconfulci  fcripiis  f  uis  a©n  tancum  «juid  ncl 
ceflarium  fic ,  fed  cciam  quid  expediac. 


*^d%.CMorte, 

PRiELECTIO     XIIII. 


DixijM» 


t 


JnTit.  Deoper, 

DTximns  rup.fadutn  opus  poft  nuntiationera  rcfticui  de- 
bcre  riueiure£uc  ioiiuu.&c.leg. t.inpiinc.  Idq-,acci- 
leftdum  n  vrilis  liiecic  nuntiacio.i. i  .l.de  pupii!o>l.c|ua  viam. 
loc  tit. put cft  aucem  inutiiis  cfle ,  fi  aliquo  cafu  cxtinda  fue- 
lit,licet  valueric  abinitio.  Itaquehic  quxritur  an  cxtingua- 
tur  morte.  Et  qua:ilio  duplcx  eft,  vnade  raorte  nuntiantis.aU 
tcta,dcmotteeiuscuinuntiatur.  De  vtraquediccmus  fepa- 
ratim.Qupdadpriorcmattincr,Paul.air,morteeiusquinun- 
tiauic  extiogui  nuntiacionem.  Ergo  (iiccellor  non potcrit  ex- 
periri  interdidio  rcftitutorio,de  quo  in  leg.pra:tor.infra  cod. 
Subdic  Paul.idem  efle  in  alienacionc.Si  quis  alienauerit  fun- 
dum,propter  quem  opus  noaum  nunciatum  eft.quia  his  mo- 
disfinituriusprohibcndi.   InhisVGrbisahqua  obfcuritasrc- 
perirur,  Nam  ius  prohibendi,  id  cft,  ius  propter  quod  fit  pro- 
hibitiofinenunciacio,  videturcfie  dominiumautieruitus.l. 
i.§.vlc.fupraeod.  Qupdiusnonfinicurmorce.l.hxreditas.J. 
dercgul.iuris.  Amiccicurquidem  faocius  alienacionc,fedno 
niorce.  Difiiculcatemaugecquod  valecnunciacio,etfi  quis 
foccecaleiusnonhabeac.Li.in  princ.   Eciarofiabinicio  non 
eflec  dommus,valerer  nunciatio.Ergo  inulto  m3gis,&fi  defi- 
eric  dominus  cfle.Difficulcas  ergo  pendec  ex  inccrpcecacionc 
horumvecbotum,quia  hismodis  finicur  ius  prohibendi.E- 
go  craffiushasc  verba  accipio ."  quafi  hoc  vclic  Paul.ideo  excin- 
gui  Dunciacionem ,   quia  confticucum  cft  his  modis  cxtingui 
ac  finiri.  Dicec  aliquis inepcu  eflc  hunc  fenfum,  quafi  idip(um 
pro  racione  adfei  atur,cuius  racio  qu^ritur.l.quiinteicogatus, 
fupradcincerrog.  adtion.  &{ane  fiiifdemverbisveterccur 
rarionS  adfcrens  Pauli,nihil  cflet  inepcius.  Siita  diccret.Nu- 
tiatioextinguiturrHorre,quia  extinguitur.      Sedvticura- 
liisvecbiSjqu^rciSlcintelleitainecineptanccnugatoriaiudi- 
candafunt.  Hancenim  rationem  adfert,quiaiusillud  pro- 
hibendi,quod  quis  acquirit  nunciacione,  fiuc  dominus  fic,fi- 
ue  non  fic,finitut  morte  &aIienatione.Habec  enim  ius  prohi- 
bendi  nunciator ,  erfi rc veta non  fit  dominus ,   quia interira 
ceflandumeft.Ii,quibusinfolensvideturhocgenusloquendi, 
quomodo  feren:  quod  Vlp.ait  in  l.i.de  excepcion.  Agere  vi- 
deturquiexccptionevtitur.  Nareusinexccptionea^oreft. 
Sic  dicimus  eu  qui  loluic  auc  cui  acceptolacu  eft  hberari ,  quia 
bis  modis  obligacio  tollitur.  Inftit.quibus  modis  tollic.  oblig. 
Sed  mittanius  verba-veniamus  ad  rem.Multa  obiiciuntur  ad- 
uetfus  hanc  lenrenciam  Pauli :  qu^  obiccfta  nos  diluere  opor- 
tet.Ptimu  obiicitur  lex,  veteris.  C.  de  contrahen.Sc  commit. 
ftipul.vbi  obligationcs  tranlcunt  adh^redesridq;  rcgularc  eft, 
paucisexceptis:vclutiexmandato,ex(ocietatc.Racionemad- 
duxi  ad  l.eius  qui  in  prouincia.fupra  de  reb.credic.quia  credt- 
bile  non  cft  hoc  agi  inter  contrahentcs  Apparet  (pedrari  fide, 
induftriam,  mores,  ingenium  pccfonarum.  Rc(pondoo  hic 
null&mcfleobligationemautadionem.   Hxcnuntiacofiue 
prohibiciofa(3:ieftcancum,necaliquidcoromunehabcccum 
obligacione.  Nihil  crgo  ad  rem  pertinec  quod  dicicur obliga- 
tioncs  tranfircadhxrcde.  Neilludquidemaduetfaturquod 
in  ftantia  iudicii  ttanfic  in  hxredem,  1.  fi  eum  hominero.  itifra 
de  fideiuflor.c.quia,  de  iudic.  Namnullumhiciudiciumeft, 
fed  przparatio  quzdam  iudicii  futuri.Forrius  opponitur  no- 
bisquoddiciturinl.  pritor.§.hocinterdi6tum.infra,inter- 
dicl:umhocc6petetehzrcdi.refpondcointerdi(n;umdari,o- 
perc  iam  fado.  Nos  autem  dicimus  extingui  nuntiationem, 
cumnudatantumeftnuntiatio,  cum  tcsadhuc  incegraeft. 
Qu.odIocumhabetetfi  (atifdatumfit,qiiiapra:corde  opere 
tanium  fado  loquicur.Sic  dicitur  mandatum  non  finiti  mot- 
tc  mandancis.fi  rcs  defietit  incegra  efle.§.item  fi  adhuc.Inftir. 
de  mandat.  Hxc  fententia  Padi  fic  a  nobis  defenfa,  &  decla- 
Tata  exceptionem  habet,  fi  quis  nuntiauerit  pro  fe  &  hzredi- 
bus  fuis.Id  enim  vulgo  receptum  eft,  nec  ratione  caiec.  Nam 
in  plcrifquc  cafibus  mentio  hzredis  facir.vt  id  cranfeat  ad  hz- 
redcm ,  quod  ahas  finirecur  morte.l.  diem  proferre.§.  i.  de 
tecep.arbitr.l.anciquitas.de  vfufcud.  Przterea  hzc  nuntiatio 
videcur  adhuc  prodeiTc  hzrcdi  ad  interdiftum ,   quod  vi  aut 
clam.Nam  poft  nunciationem  nonpotcft  non  vifa(5lum  ciTe 
quod  fadium  eft,  1.  i.l.piohibere  autcm.qucd  vi  aut  clam.Et 
<]u«  hic  dicuntur  eo  pcrtinenc,  vc  non  compccac  interdi(5tum 
ex  opcris  nuntiacione.  Si  non  valec  vc  nunciatio,va!et  vt  pro- 
bibicio  propcer  quod  vi  fa(Sum  efle  dici  poreft.  Ec  fane  mulc^ 
difFerencixtcpcriumur  intechzc  duo  inter(ii(^a,  dequibus 


nout  nunttdtx 


iv:> 


dml\ipt!i.Se<\;amr,SicatalieH4tioHe.  Obreniandum  cft  alic- 
nationefiJndinuntiationemfiniti.Videturisquialienacfun- 
dum,8cc.quodammodo  nunciationcm  omittcre,  qucd  nihil 

ampiiusinrerficeius,&c.Neceanunciatiotranficadcmpco- 
tcm,  autalium  fucceflbrem. 

Obiicitur  tamenlcx,iniudicio.fupra  famil.etcifcundi.vt 
oftcndaturnantiationcmcranfiread  fingularcm  fucceffoie. 
Sednullutti  verbumanimaduertiinealegc,  vndeidcoliigi 
poflit.  Dicitur  pendente  iudicio  famili?  ercifcund^,pofle  co- 
hzredesagerede  feruicute&  uuntiace,&c.pro(uaquemque 
parce.  Si  vni  adiudicetur  locus  fundus,  caueri  oportct,vc  qua: 
exhisa(aionib.recepcafucrmc,reddancur,idcft,  fi  cohzies 
ahquid  coiecucus  fic  ex  nuntiatione,  quia  cgit  interdi(ao,&c. 
Loquicur  ergo  dc  nunciatione  quz  effccauro  habuic.propcec 
quama(aumeft,&c.Deindefctii]icur.Ecfieonominca(Stum 
nonfucrir,eumfequiinccgrama(aionerc,cnifijndusadiudi- 
catu$fuerit.Loquicurdeaaione,nondenuntiationc.Alcera 
quzftiodeeocuinunciacumeft.Diciturmorreeiusnonfini- 
ri  nunciacionem.  Racio  fumicur  ex  leg.  vlc.  infra,eo.  quia  nu- 
tiatioficinremnoninpcrfonaiu.ideotrafific  ad  ha;redem, 
quafi  ei  quoque  nuntiatum  fic,l.penu!r.  Argumcco  id  probaC 
Paul.ex  forma  ftipulation!s,&c.Is  cui  nunciatum  eft  promic- 
tit  pro  fc  &hztcdib.fuis.Non  cogerct  eum  prztor  ita  caucre, 
nifiiuftumcflethzredcmteneri.Scipulacioprztoriaeft,qu£e 
concipiturauthore  prztorefecundumnacuram,&c.Deinde 
dlCitur:Siiscuinunciacumeft  alienauerit.non  finiti  nuncia- 
tionem.  Ratio  eade  quz  hxredis,  quiain  tem  fit.d.l.vic.Ideo 
videtutfa(ftaomnib.quiquandoq;adificacuri(unc.Quinii- 
tiac in  rem  omnibus  nunciar,vc  alibi  dixi.  Ergo  compecit  in- 
teidi^flum  adueifus  fiicceflorem  fingaIarcm.l.ylc.H...c  cft  ac- 
cipicndumnifiignorauericnunciationemfadlam.l.^  §.opiis. 
Dixeritali(]uis,im0ignoranscenccnr.i.2.§.3duerfus.Verum 
cft,roodoficn!jntiacumfit,vc  verifimiliterpotueriteirenun- 
tiari.l.f.§.nuntiatione.Atfabri&a!iiquiIuntia  rcprzienti 
iio  cogitant  de  nouo  illo  do.n.iino.  Tenetui  ei  go  (oium  ad  pa- 
ticntiam.l.pcn.Sed hzc  difputatio  p  ropi ie pertinct  ad l.vlc. 

Ad.lcreditori.0. 
PRiELECTlO      XV. 

LOcusde  caufa  nuntiationis.  Caufanuntiationjseftdo» 
nninium auc feiuicus,!.  s  .§.&  belle.fup.eodem.l.  i .de le- 
nidfio.  Nam  dominus  pridii  poteft  obferurcucem  nuntiarcj, 
&c.  De  aliis  qai  domini  non  funt  qu.-critur.  Ec  iam  cra^aacunx 
eftdevfufru(iluario,fupraIeg.i.§.vltim.vbidiximusnuntiare 
eumnomineprocuracoriopofle.  Nuncquzrituc  detoqui 
iuspigneris  habet,  anpoflit  nuntiare  ob  feruitutem.  Videtuc 
non  pofle  non  magis  quam  vt  frui£tuarius,quia  dominus  nore 
cft.l.ncquepignus.infrade  rcgul.iuris.  Videcurcciani  noa 
polTe  feruitutem  vindicare,  qiua  vindicatio  feruitutis  non  co- 
pctic  nifi  domino  przdii.&c.leg.z.  fupra  fi  (cruitus  vindicet»' 
Caius  tamen  hic  ait  nuntiationem  competere:  quia  ius  habec 
inprzdiofuo  ,  cui  debetur  feruicus.  lus  pignoris  reale 
eft  ,  quamuisdominiumnonfic,  leg.pignoris.fupradepi- 
gnor. A tque  ideo  rcceptum  eft ,  vr  crcdicori  decur  vcilis  vin-| 
dicacioferuicutis.l.ciqui.  fupradeferuit.l.i.^.  vk.de  remifl.V«» 
tilisdatur,dire(5ladeficiente.d.l.i.fifcruic.  vindic.  Siccftin- 
telligendum,quod  hic  dicicur  de  vindicacione,  quarauis  fim- 
pliciccrloquicur  Caius.Sicetiara  vtilis  pccitiofundieidatur.' 
d.l.ci  qui. id  eft,a(5tio  hypothecaria.  Relara  ad  ius  ciuile  dici- 
tur  vtilis.arg.§.naque.  Inftit.  de  a(5lio.  Non  copctit  cx  mero 
dire(5loqjiure,fcd  exiurifdi(Slioneprztoriaproficifcitur.  Ec 
notandum  cfthic  nuntiari  nouuin  opus  ctiara  contra  do- 
minura,  quia  hic  nuntiat  nomine  (uo,vt  dixi  ad  1.  i.§.vlc.fupr»' 
eo.  Plus  iuris  habet  creditor  quam  fru£tuarius,vt  ibi  diximus. 
Qupd  Accurf  3ir,fuflicicntem  non  ciTe  hacrationem,inepcu 
fane  eft  &  Accurfianum.  Vulc  Accurf.non  rciXt  coHigi:  Vin- 
dicatio  fcruitucis  datur,ergo  &  nuntiacio.leg.qui  viam,inf  ra. 
Sedparticula,Nam,cauIai!sfempernoneft,(edinterdumalia 
vimhabcr,  vr  (zpciam  dixi.  Qliara  vira  habear,  cgoiamo- 
ftendi.  Occurric  obic (Sioni.  Poteratobiici,noncompctc- 
rc  ci  vindicationem  feruitutis  quia  dorainus  non  fir.Nec  raa- 
le  concluditur  ica,Non  poccft  vindicare  fcruicutem.ci  go  ncc 
ob(eruitucemnuntiate,&czt.ItaqucrefpondetGaius,idne- 
gando  quodairumicur,&ait  vindicationcmfetuicucisconi- 


'0(3 


petei-e.Sed  quiahic  incidimusin  mentione  nuncationis  qu<j 
hc  ob  (cruiciucm,  nuncplenius  de  ea  dllerendnm  elt , «  m- 
terpr:tandal.qaiviam.infra,quxintecdiftiakskgv-shiuu$ 

dtulinumerarifolet. 


Franc.  Vuareni  Qomment. 

temiffio  in  perfonaro  domini  confertur.  Simile  eft  qucddi' 
citurinl.fiprocurator.fuprafiqiiiscautvoD.  SnpuljuOiudi- 
ciofiftiadvtilitatem  dommirctertur.  Ec  in  dubioficmcr- 


)mmete. 
,pote- 


DVoco  inenturhisvetb.sluhani.quarconiungendafant 
c.ml.z.fapr.eod.cuml.e.qui.rapradclcru.r.    Pr.mura 

eltqu^d  ob  feruitatem  vix  non  pore(t  nuntur.,&c  S.qu.S 
,T,e?mpediatvtivia^d.ficando&c.Ha.cverba(ansclaralunt 

fe  i  d  lLul:as  nafcicur  cx  antioom.a.  Nam  b  pe  al.bi  d.citur 
poile  nuntiari.l.v&  J.  &belie.  fopr.co  1.. .  dc  rcmHliombus. 
i.incer.de  (eru.t.vib.prid.l.in  iadicio,fam.crc>  lc.  Var.x  func 
cp;niones,& dnodecim cgo diueinsrepert m alioru  lcr.pt.s. 
Ac  forte  piurtsrepcriripullaat  ab  iis  qui  omo.a  omn.um 
f  ripta c-u.luur.Tres  funi  pr.Tcipue  apud  Accutl.  &  Bart.Vna 

ell  coram  qu.  legut,  P^'<im  ^d.ficu.  Ecinterpretaftttar.rehar, 
cxornar.  Siccuimhibcnt  plerique  antiqm  codices  ,  OC 
Accutfitavidetiitlegiire.Ideoau.emdicuntnoncompetere 
nuntiationem,  quia.dnonfitcaulaimpcd'endxleruitutis. 
hxc  opinio  mihinon  placet.  l'.imum  quia  in  cod.>:ibiis  eme- 
datislesitur,  Invta^dficat  ,^  prilcrdm.nFlorent.  Necte- 
tnere  mutanda  eft  ea  ledio.  Lcgi  in  quodam  manulcr.pto 
Ou,a,nv>am^d.ficat.  Ac  forte  f  i.ptum  eft  fn  v.:mpro.n 
via,vtapudPiautum,/«7Wf»rf»«<#,inAmph,t.proinn 
&apudCic.prolegeMani!i<i,inpoteftatemelle,idclt,f 
ftace.Quade.cCel.llb.i.c.7.  Deindenonv.dtturreaenec 

Latine  dici,  Viam  idific^re:  tum  mouet  vt  ab  ea  opinione  te- 
cedara.quod hic dicicur  vindicationem feruitucisdaii.  Daiur 
aduerlus eum  qui impc Jit fetuitutem, &c.leg. 4-  ^upra  fi  ler- 
uit.vind.Aliicxiftimantnuntiarinouumopusobicruitutcm, 

fedr.onadueifusdominum.  Atq-,ita  intcUiguncharcvtrba 
Idiam  adueifuseum,&c.fidommusllc.  ALcmfitaknhcad 
l.inter.fapradeferuit.  Cuiuslentcntia  raecitocxplolaHta 
plcrifq,  inrerprecibus.N.m  loquitur  Iulian.de  eoqm  (jd.hcat 
liuefit  aomiiuisfiueahus,pura,(uperficiarius,  ttuduarius, 
polTcirjr.&c.talemcxceptionemaddercnoncftinterprecis. 
Hoc  non  eft  interpretari,  fed  legcm  condere  potius.  Et  aper- 
tedicitur alibi.contra dominum nuntiari pollc.l.^§  &  btllc. 
Item  ctfi  fatcamur  aliquo  calu  nuntiari  no  polle  aduerlus  do- 

minum,  tamcn  hxc verba  lacius  patent ,  quam  vt  ita  reftrin- 
ganrur.Sed  de  hac  opin.one  fatis.Qm  nu  gas  accmate  rcf  ellir, 
nugasagit.Aliacftopinioeorumquidiftinguunt  (eruitutes 
vibanasarufticis.  Etharcfententiavulgoprobataeftacrccc- 

pta  magis  qnam  aliar.Hanc  fententiam  cgo  lequi  lolco  ac  dc- 
fendefc.fcr.pfilib.2.dfput.cap.i7.Mouetmeprimumquod 

Vlp.hicloquicurdcvi3,qu.E(eruituseftruftica^-  deinde  nuU 
lum  exemplum  nuntiationis  reperitur,nifi  ob  feruitutem  vr- 
banam,vclut  in  leg.f  .§,&  belle l.inter.  de fcruit. Non  obftat 
lex  i.deremillio.  Loq.iiturindefinifc  isqui  lcruitutemha- 
bet.  Non  fignificat  his  verbis  ob  quamcunqi  feruitutem  nii- 
tiari  pofle.l.in  tcto  infrade  reg.iur.Obiicirur  prarteiealex,in 
iudicio.fupr.famil.ercifc.  vbi  dicitur  de  iureprxdij  nuntiari 
nouutn  opus.Sed  non  magis  aduct  fatur,  quam  1. 1  .infr.dc  rc- 
miflio.Appellationcpriducontineturetiamvtbanum.l.vr- 
bana  praedia.J.de  verb.fign.Icem  cum  mouctur  c5.rouerfia 
de  feruitute  a;dium  qax  funt  in  fundo,dicitur  rooueri  de  iurc 
fundi.  Vc  mir  um  fit  Alciat.in  parerg.lib.  j  .c. z^.hoc  no  ani- 
maduertifle.  Exhisappatcathicpugnantianon  efle,  diffi- 
cultas  ergo tantutn  eft  in  ratione  diuerfitatis.  Ego  cam  addu- 
XI  &decLrauilib.z.difput.Q^sm  ego  non  miror  parum  pro- 
bariiis  qui  noruntquid  fit  ciuilcm  Lientiam  ttadt  jre.  Videtc 
quac  fcripfi.  Nota ,  nihil  agir,&c.  Altcrum  quod  hic  adnota- 
tur,pertinetad  l.lciendum. 

Adl.  CnmprocHrator.i-!,. 

PR^LECTIO      XVI. 

VAri^ intetprctationes.  Mihi aute  videtur  hic fenftis dc- 
dariri  poireinhacfpccic,procurator  nunciat  noaum 
opus.vt  fupt  a  diximus,  no  nomine  fuo,fed  domini:  alias  pro  • 
curatot  no  tirct.Ideoq;  lacifdat  dominum  ratura  habitutum, 
l.j.§.quiprocuratotio.lupra.  Aducrfariuspetitremiflioncra 
a  p.  ^torc.oftendit  lc  dominum  e(re,&c.  Prartor  remirtit  qua- 
tcausaHat.audtiusnonhabucrirjficutator.feddomiaus.Sic 


pretamur. 

Ad  § .  5<  </flw/»»y  J^f  .Hic  quacftio  pcder  ex  fuperioii.SpCr 

cicsefthuiulmodi.Procuratorniitiau.tnouumopus  cxcau- 

fadamniinfc(ai.iuxial.i§.nuntiatio.fupra.leg.quibona.§.fi 

quis opus. infr.de damnoinfcdt.  Satildcdit dom.num taturn 

habitufum.  Aduerfariusfar.fdedic  vrpofletimpune  adifica- 

re.Etcomprehenfumcftcerturatempus.ficutdiciturinl.qui 

bona.§.vlt.dc  dam.inted:.  Siquiddamnicontigetit  intrail- 

lumdRm,hzceitcautiodamniiDfcdi,quid:cuurinrerpo- 

niex  noui  operisnuntiatione.Quiaproptcrdaronuminte- 

(Stum  nuntiatum  elt  nouum  opus.    Poft  eam  latifdacioncm 

dominus  cuius  nomioe  procuratot  nuntiauerar,iternm  nun- 

tiat.QuiriturancommittaturftipuIatiodcrato?Diftinguit 

lurecoD.vt  hic  dicitut .  N  on  poteft  iterum  nuntiare  fine  imu- 

tia aduerfarii  qui  fatildedit.    Committitur  ftipulatio  de  ratq 

concra  procuratotem.quia  ratum  non  habet  dominus. 

Ad§.5«»»rm/^ff»f.DccLtatiopendetexiisquidiccmus 

adl.fi  ptius. 

^dl.  Sipriufqiiam.i^. 

LOcus  eft  de  adione  confefloria&  ntgatoria  pertincns 
id  nuntiationciUjdcquibusadlionibus  variasquaftio- 
nestradauit  AfricanuSjVcapparetcxhackgc,  &cxleg.egi. 
deexception.reiiudic.  Qus  earideminlcr.ptioncmhabeiiC. 
Duplex  autcm  hic  qu^ftio  eft.-vna  eft  dc  adione  conteirona, 
qua  v;nd.catur  fetuitus  l.i.lupr.fi feruitus vind.§.aque.Inlt. 
deaclio.Diciturconfcfloria.quiaconfiteturadtotfiucince- 
ditleruitutemfibicompeterc.did.  kg.2.&§.a:que.Vtcum  ^'^'^'^^ 
quisintcnditiusvicinononeffealtiusaEdestoiletc.  Vindi- 
cat  fetiututcm  altius  non  toUendi,  quafi  ea  (eruitus  impofita 
fitzdibus.Aliaslicet  dominofuo  ^dtstollcre.&c^t.kg.al- 
tius.  Codic.de fcruitut.  Quihacadioneexperitur,fub.to- 
nusprobationis,  1.2.  fupra,deprobat.  Probaredcbetledo- 
minumpridii,&cir.d!d.leg.2.1upr.  fiferuirusvindic.  Item 
probarcdebetfibiiu)pofitamcHeleruitute,l.f.§  &belleSex- 
tus.lupra  eodem.  ha;c  (\  probauetic  teo  defendente  vincet in 
iudicio.  Si  non  prob3uerir,abfoluetur  reus ,  l.qui  acculare. 
Codic.de  eden.Quid  igitur  fi  reus  non  dcfcndat  rem ,  id  cil, 
caufam&Iitem.*  Sicenimplerunque  accipitur.  Ciccr.  pio 
Murena.  Non  folet  reus  damnari  iure  ciuili ,  nifi  iudiciuu»  fic 
acceptum  & iis coreftaca,vc alias dix  f^pe.  Variis  modis cocr- 
cetur  rcus  a  prastote ,  vt  rem  cogatur  defenderc.  Ec  vuigare  | 

eftgenus  coercitionisperm.flionem  in  pofTellioncm  inrc- 
bus  corporalibus ,  titul.quibus  mod.in  pofl.eat.de  feruituti- 
bus autem dubitatur.  S.  is  a  quo  vindicatur feruitus  non  dc- 
fendat.  Noncnimmittipotcftadtor  inpoflcflioncmfetui- 
tutis.  Res  incorporales  non  poffidentur,  Inftitur.dc  tcb.cor- 
poral.l.feruus.§.Incorporales.deacquir.rer.domin.  Aitigi- 
tuf  Africanus.hac  poena  pledi  reum  vt  petitoris  pattes  fuui- 
piat ,  &  dc  iuie  fuo  docete  cogatur.  Exigitur  cautio,  &c.  cft 
cxempium  cautionis  fiue  ftipulacionis  iudicialis^de  qua  in  I.  f . 
de  vcibor.  obligation.&  Inftitut.de  diuif.ftipulatio.  Qu^am 
vltr  o  cgiflet.  Vltro,  idferc  fignificar  quod  vulgo  dicimus ,  er 
(ua  parte.vc  in  1. 1  .vti  poflid.  Adtio  nunquam  vltro  poflcflori 
datur.l.fed cui  vltro.de  negot.geft.  &  aliis  fimilib.  locis quos 
alibiadduxi.  Rcusigitur  efteduspetitoragctiusfibi  eile  al- 
tiustoUete, &cogetuf probare.&cir.  Grauisposnahaiccft 
propter  onus  probationis.  Eft  aliud  genus  cocrcitionis, 
cumiamxdificatumeftinl.4f  .dedamn.infeCt.  Cuiuslegis 
initium  mendofum  eft  in  plerifquc  codic.bus.Hic  non  potcft 
eirdocuscautioni ,  dequaloquimur  ,  quiaiamxdihcatum 
eft,fedpoflefliotfansfertur.  Sedquomodo  portftagicon- 
feflbria  antequam  idificatum  fit  ?  Nam  hic  s6lio  daiur  c5- 
traeumquiimpeditlefuitutem.l.fiquisdiuturno.§.vlt.fupr. 
fi  fctuit.vindic.l.vti  frui.§.  vtrum.fi  cerr.petat.Sicut  .n  aliis  a- 
dionibuusin  rem,requiritiirpoflcffio,&c.l.officium.fiipra 
dereivind.l.i.Cod.dealienation.iud.mutan.cau.  Varia^hic 
funtopiniones.  Etqiiidam  putanthic  agctc  euconteiroria, 
qui  impeditosfuit.  Goeptufuitajdificium.vclaliquidprjcpa- 
tatura.  Egoautemputopoirecompetcrehanc  aCtionem,& 
fi  quis  nonduQi  irapeditus  fit,quia  timet  atftor  neimpediatur, 
|}6  d^tur  poffideti.Sed  1.  teus  d.cat  fc  no  impcd.ce,Q6  cogetur 

fulcipcce 


ifnTu.T>eoper. 


furdperemdiciutn.  Sicutdiciturdereivindicatione,!.  vlr.de 
rcivind.Egoaliasdixiad§.nihilcotamune.eumquivindicaf, 
intenderc  (impliciter rem  fuam  elle.  Apud  vcteres  non  fiebat 
mentio  pofTcffionis.  Formula  vindicationis  apud  Cice.  pro 
lAwtttiz.FHttdum  ^utSairtmu  vocaturjjunc  tgo  exiurtQuirttu 
pieamejfeai}.  lyiegoteextHremanuconfertum  voco.  Reusau- 
rcm  qui  dicit  fe  non  pollidere  vitar  iudicium.d  1.  vlc.  Sic  ctiam 
agiturhicconfcfloria,  nuilafacSla  menrione  poflcffionisaut 
impedimcnti.  Sed  licetaduerfario  dicerefenonimpedirca- 
(ftoremquominusvtaturfcruirure.d.l.fiquisdiuturno.S.vlr. 
Si  vcro  contradicat,  procedit  iudicium.Vnde  vulgo  dicitur  in 
foto,Opj)oJttionvauttr«uble.  Cumloquicurde  intcrdiftovti 
poffidetis.Scd  cur  aic  Africa.  non  alias  partes  efieiudicis^Nam 
poteft  a(5tor  mitti  in  poireffioncm  bonorum  aduerfarij.l.is 
cuius.fupra  fi  fcruit.  vmdi.  Refpondco  his  verbisnon  exdudi 
alias  cocrcitiones  quibus  vtitur  practor  aducrfus  abfcntes& 
coBtumaces.  Poteftmittiaftorm  poffeffioncm  aliarumre- 
rum  qu£  corporales  (unt.  Docer  quxfinc  parcesiudicisco- 
cnofcentis,  magis  quamprzroris.  ludicisdati  noneftinpof- 
(fffioncmmicccrc,  fedpriroris.  l.iuberc.  fuprade  iurifd.  Et 
hocrcmediumprztoris  vtiliffimumcft,quiaiudexparre$fu- 
as  incerponic  cum  reus  prazfcns  cft,  fcd  non  vulr  iudiciutn  fuf- 
cipcre.  lubet eum cauere.  Qupd de abfentc inrelligi non po- 
teft.  Quidergofinolicadeflead  iudicium  ?  Tuncmiffiocft 
neceflana.  Deindc  hoc  remedium  prztoris  vtile  cft  ci  tanrutn 
quinon  pofleflbr  eft ,  vt  onus  probandi  in  aducrfarium  tranf- 
feratur.  Miffio  Vero  vtilis  cft  etiam  pofleflori,cum  a<5lio  quo- 
queconfeiroriacompetic,l.&fiforte.§.  fciendum.fiferuitus 
vindic. 


PR^LECTIO     XVII. 

Uaitne-  TpxTximusdeconfeflbria  adione  :  Nunc  diccndumeftde 
^Mtoit*.  JL/uegacoria ,  &  dedaranda  pars  alccra  legis  noftrz.  Nega- 
toriacompctirproaflerenda  libcrtatc.l.  z.fuprafiferu.vind. 
§. 2aue.Inftic.de adio.  D icur ncgacoria, quia negatfciuitu- 
tcm  alceri  non dcbcri ,  id  cft ,  dicic  non debcri.  boc  fignificac 
verburo,negare,  apud  Latinos  audlores.  Ec  dicitur  aiSkio  con- 
traria.l.ficucj.inprm.fiferuit.vind.Quiaficutvindicaturfeir- 
uitus.&c.ita&contraviceuerfavindicaturlibcrtas.Echocge- 
nus adionis  non cft  receptum in  rebus corporalibus. d.  §.  x- 
qne.adio  non  datur  vltro  ei  qui  poffider  per  quam  negec  retn 
adorisefle.  Quamuisin  pluribuscafibusisquipoffideCja- 
ftoris partes  fuftinear.d.  §.  ^que.  Sic enim  eft intclligendum 
quod  ibidiciturj^rtBfnowx/nocdy^.Corrupcusanccmeftiocus 
abiisquinon  intelligebant  phraficn  Lacinam.  Nonvno  cafu, 
idcft,mulciscafibus.  Huiusadionisexemplumhiceft.  Cum 
ago  ius  mihi  efle  alcius  collere,  hic  vindico  libcrracem  sdium, 
qui liberjE funr proculdubio ,  nifi impofi ta fit  feruitus.I. alci- 
us.Cdeferuit.&aqua.  Quiitaagitprobare  debetiuxtaregu- 
lam I.i.dc  probat.  Probaredebct  fe  dominum  fundi,  &c.  Li- 
bertas  autem  probatur  eo  ipfo  quod  non  apparer  confticuca 
feruitus.l.  ^  .§.xneminifle.lupra.  Dixericaliquis,quid  opus  eft 
hac  acflionc  ei  qui  poflidet  ?  Nonne-  melius  eft  eum  expediare 
dum  aduerfarius  egerit  confeflbria,  ius  non  elTe  altius  tollere: 
quiatuncfoliadlori  incumbecprobatio  ?  Refpondeovtilem 
eflehancadlioncm  ,  maximeobnuntiationemnouiopcris. 
Nam  ica  ago,  quia  forte  vereor  ne  cum  coipcro  a;dificarc,  mi- 
hinunriecur  nouum  opus ,  &  opusinterruptura  maneat,  &c. 
y^tenim  poterit  peti  rcmiffio  a  praetore ,  de  qua  iam  frpe  dixi- 
mus.  Sedhxcremiffiofolcr  concedieatenusquatenusiusa:- 
dificandihabuerit.Li.inprinc.l. i.deremiffio.  Necarbitror 
mibi  facis  confultum  hacrcmiffione  conditionali:quia  vereor 
quisfirfuturus  iudicijeuentus.  Euentus  eftvalde  dubius,ac 
incerrus  non minusquam in bello ,  vc dicitur in I. quod dcbe- 
tur.de  pecul.  Mihi  crgo  magis  expedit  ica  agere ,  vt  poft  rem 
iudicaramcertusfim  deiuremeo,  &nuntiarinonpoffirno- 
uum  opus.Nam  reus  hac  aftione  damnarus,quia  przfens  eft, 
&  rcm  defcndir ,  cauet le  mihi  moleftiam  non  fa^urum,  nec 
impediturum,  &c.  1.  harum.  1.  egi.  (upra  fi  feruit.  vind.  icaquc 
non  poterit  poftea  nuntiare  nouum  opus.Si  vero  non  defen- 
dat, nondamnabicur.  Neccauebit  fimpliciter, (ediradoncc 
docaerit dc iure(uo,  pcr  prouifionem  vulgo  dicicur.  Nec  di(^ 
Amiie  eft  excraplam  in  I.penuLde  aqua  quotid.&  zfti.de  quo 


nom  nunfrat,  "cot 

fcripfimu$lib.T.difpur.c,ii.SententiaIg!turWcproderitvi- 
dori.vc  poflic  a:dificare  poft  nunriacioncro.  Nam  facilc  obti- 
nebir rcmiffionem  a  pricorc,  quatenuS » &c.  Er  tuto  poterit 
zdificarcquia certus eft dciure.  Imo eciam  hoc c  afa  dici  po- 
teftremifcendam  eflenuntiarionem  fimpliciter:  quia  apparet 
rera  iudicatam  cflc  :  caucumeflcne  nouumopus  nuntiftur. 
Qniain  prompcueftprobacio  ,  videtur  inhibenda  omnino 
eflcnunci3cio.arg.I.fiisaquo.vcinpofle(T.lcgac.hod'ericon- 
ftat  quomodo  agamus ,  celTac  facifdacio.  Hoc  igicur  c.  fa  caufs 
cognitio  eft  ncceflaria ,  &  dcbent  vocari ad  ptytorem  ii  quo- 
rum  incereft.  L  dc  vnoquoque.infradc  reiud.vc  piita  isqiii 
nuntiauitauteius  procurator.  Icaquevidendum  eftnefalfus 
procuracorfic.I.cumprocuraror.§.vlt.fupraco.  Prairbrde- 
ccrnendopoceftaddcrecxcepcionem  procuracoriam.  Cuius 
exceprionismcncioeftinl.interquos.§.alieno.infradedam. 
infe.  Excra  quam  fi  procuracor  non  fit ,  poteft  etiam  d.ci,  licet 
_  caexcepriofitomifla,  tamen  taciteintelligi :  quiafalfuspro- 
curatornonnocec,&c.l.licet.fup.  deiudic.  hsceft  plana& 
fimplcxintcrprecacio  huiusl!egis,meo  qtiidem  iudido.  Alda- 
rus vnushie  conccndic  Africanum  non  loqui  de  confcflaria 
adlionc.  Cuiusargnmcnrafacilerefdli  poiruncexiiiqaxdi- 
xi.Prarcipuaciusargumenta  hrcfunr.  Ptimumairnoncon- 
ucnirerirulofidc  confefloriaincelligsmus,  fcdpotiustitu.fi 
fcruir.vind.  Verum  apparer  cx  iam  diftis  pofteriorcm  partem 
legisperrincrcadnuntiationem.  Priorquidcmparsnonma- 
gnoperepercinec.Scdvnanondcbuitabalceraauelii.&fepa- 
rari,cumha:cOniun(aa:e(rcnrab  Africano.  Secundo  aic  ra- 
done carcre  vt reus amittar  pofl^effionem ,  quia  non  defendic 
in  adlione  confcfloria.  Sed  lam  oftendi hoc  nouum  non  efle. 
AclduxiexempIumexL^^.dcdam.infcd.icemobfaliamin- 
ficiacionem  id  accidicin  rei  vindicationc.  1.  vlcim. dc  rei  vind. 
Terrioaic  confcflbriamnon  compcrere  nifi  ciqui  inquieca- 
tuscfl,  1.  lod.  fi  feruir.  vind.  At  hicnulla  cft  inquietationis 
mentio.  Dixi alibi vctum  id  vfqucquaque non  cflc. &  fi  i i  ve- 
rumeflct,noftrainterprctatioadhucconuenirfervcrbis.Cum 
air,agcrcturius  vidno,  &c.  idacdpiendumquocaiblicetita 
cxpcriri.  Non  erar  qurftio  an  poflec  agi  confefloria^fed  dubi- 
tabaturdeofEcioiudicisincontumacem^quocafupoteftagi. 
Quarco air verbis non conucnire  Africani, cum air, non aliai 
partes.  Nam func alia gcnera CGcrcicionum.d.l.  \s cuius.  Ego 
iam  rcfpondijfupcruacanca  cflct  repctitio.RcIiqua  argumcn- 
taleuiafunc. 

x^dl.  Siopui.  i6. 

LOcusdevinunriarionis.Reftituiturqnodfadumeft,&:a 
fi  tenear  nuntiatio,id  perfpidtur  in  hac  fpecie.Pntor  adi- 
tusaTitioiuffitnnntiari:moxprohibuit.Tiriusnihilominiis 
nunriauitfretusiufluprztoris.  Aduerfariuscontempficnun- 
tiationcm  proprerprohibirionem.qui  fecura  eft.  Aic  V.p.po- 
riorcmeflle  prohibirionem.  fadtl.  quodiuffit.  dereiudic.& 
quc)d  ibi  dixi  nupcr.  Nec  diffimilc  eft  quod  dicitur  dc  in  terlo- 
cutioncatbitn. L qualcm. §.  decem. fupra de reccp. atb.  Nec 
dubiUmeft  quinhoccaputfumptum  fitexcotradatu  dear- 
bir.  cum  fic  Vlp.  lib.ij.  ad  edid.  Ecanimaducrtcndum  efthic 
przrorcm  adiri  quamuis  non  fir  necefTe.Li.  §.  nuntiatio.  Sic 
aurcm  iufTus  non  eftprohibicionepraroria,  dequain§.me- 
minifl^e.Eaprohibiriodiftinguiruranuntiatione:hicnonpro- 
hiberpr2Cor,fediubecnunciari,&c. 

t^dl.  Siprocurator.  ij. 

P  Ri£LECTIO     XVIIL 

Dlximus  fupra  locum  cfle  inrcrdidlo  reftirucorio,  5cc.fi 
modo nuntiacio  ceneat ,  ac  vrilis  fic.  Alias non  comperit 
inccrdiAumex  nouiopcrisnunciatione,  dequoinl.  prarror. 
Plerunque  camen  accidic  vc  detur  interdidum  quod  vi  .lut 
clam.  SicuCin  hac(pccie,fiprocuracor  opusnouumfaciefi- 
dumprohibuic.  Inhocinccrdi(5lomulcumreferrqui#prohi- 
beat.I.  f  .J.i.fupra  co.  in  inrerdido  quod  vi  aucclam.  n5  mul- 
cum  rcferc.l.  j  .in  prin.infr.quod  vi  aur  clara.  Nec  dubium  cft 
quin  hocfcriptum  firad  inrcrprecacioneraeiusintcrdi6l;i :  id- 
que  apparecexinfcripcionibuscapicumPaul.  !ib.(S7.adedi(3-. 
Sicenimeftlcgendumnony7.  Di.xcriraliquis.nonneporeft 
nunciari  nouura  opus  pcr  procuratorem  ?  I.i.  J.  nuntiario.  fu- 
pra.  Refpoudeo  nunciacionem  ica  dcraii  valere  fi  fatisdcdcrit 

EE 


6ot 

procuraror.l.  ^  .§  .quJ ptocuritorio.  At  in  interdifto  quod  vi, 
pon  habetur  racio  pei  (onse-  dift.l.  5.  Q^ai^  procurans  alteri- 
usnegotiapotcfl:  prohibere.  Idemdtcitarinl.perprocurato- 
rem.7J..(iipradeprocur.  Safiicitvib<aumc(Te,autclam,vc 
ptohibidue  faaum  dicacur  quod  aiias  dam  fadumcflct.  Sic 
ctiara  d  ximus  alibinuntiationem  faciendam  effe  inrcpra:- 
fcaci.l.y.§.nuntiatio.Necaliterlocuse(thuicinterdi(ao.Ta- 

men  ia  incerdido  quod  vi,  fufficit  quilibct  ptohibicio.l.  1.  & 
I.  ).quodviautclam. 

i^dl.  (^Edihtts.  iS. 

QVsftiohictraaatur,  dequaiam  aliquiddixiadl.^J.fi 
plutium.Duocommunicerpoiridcnteandemdoraum, 
nunciovninea!tiiis  tollat,  &c.  Q:\trituran  hxc  nuntiatio 
noceat alteri ?  Ait  Vip.noccre omnibus qui poftea sdificaae- 
tinc.  Nunt  ^ario.fit  in  re  pra^fenci,  &  nocec  ctia  abfentibus.I.  J . 
§.nuntiatione  n,  Eiaute.Ti  qainonidi(icauic,nonnocerer, 
quaiitum  ad  pcc  r.am  huitis  edidi.  Poena  eft  vt  cogatur  de- 
ftruere.I.pen.L.c.Dcftruetiirramen  totum  opus.quiadeftru- 
«aioindiuidnae(hi.ftipuiaiio.$.qua:fitnm.intra.Ecisqviinon 
aditi(.auicteneturpatieutiampraftare.d.l.pcn.&l.compeiK. 
§  vk. iufraquod  vi.  Intelligitur autem fctide is qui  confenfit 
f„denii.  Non  tcneor  fi  me  igaorante  f.iciusadiftcauerir. 
Qupdautemdicicurdcaedibuscommunibus  ,  ficaccipten- 
dumeft,  quiacommunicerpoflidentur,  Namhocimetdi- 
ftumdaturcontrapufleflbtem.l.vic. 

AdL  Sckndiim,  ip. 

VAriacftinterprctacio  huiuslfgis.  Dicambreuiterquod 
mihi  verius  videtur.  Nuntiat  quid.im  nouum  opus  pro- 
pterdomiuiuropuca.autitnuitutrm.  Aduecrariusquie(cic& 
defiftic sb  operc, &c.  Adic prxtotem^contendit iure nuntia- 
tumfibinonefle,  &c.  Nuntiarornon  poteft  Joceredeiurc 
fuo^arqueitadenegtureicxecutionuntiationis.&c.Darana- 
lur  quanti  intereft ,  &c:.     Nunc  vulc  agere  adlione  lcgitima, 
forteconfefloria,&c.  Awp  fli^quiricur.Dubi^.acur^quiade 
co iute  cognitum  t(\ ,  &c.  Vr.de  videcur  obftare excepcio  rei 
i,udicatiE,&c.  1. cam quiritur.de exccp.rei iud.  Sed tamcn ait 
Paal.atfiionesin:egras  miuere.  Namnon  foir  ptincipalirer 
hocdedt.!(ftumin  iudicium.  Nec  egitadorvtfc  uiicccbte- 
turfibi  dcberi :  quamuis  de  eocognitu-^  fuerit  (urt^macim. 
Af  ic  vc  pronuncietur,  iure  nuntiat  um  efle.Sic  iu  plerifque  in- 
terdi!^4:is  poliedbtiisaccidit.  luterdiiium  quorum  bonorum, 
iii  quocogoo'citiir,  m quis  fic hsres,(ed(ummatim.  Eo fpe- 
£i:ac?p-ens  vt  pofleflionem  nancifcatur:  ideononpra:iudicat 
peticionihEreditar.is.l.i.C.fidemomcn.poff^.Agenipctiiio- 
n  -  h  yreditatispetit  fe  declarari  hicedem,  &  ho:  ptincipaliter 
dedudiurir.iadiciam.  AitPaul.ficutiniis,&c.Oftend.t'ugt- 
tiraas  adtiones  inccgras  raanereciim  ab  initto  pta;ror  deue- 
gir.&c.v-t  in  l.qui  viam.l.fi  qu-s  riuos.&  fimilibus.  Non  enun 
ideo  denegatcr  numiatio ,  quod  (eruitucem  nonhabcatnun- 
tiaror,  fedquiation  fithxciuftacaurmuntiandi:  quodnon 
fuuiciatjteruitutehabete.Idautcmfufficicinadionelegitima. 
Secl  fioem  dicendi  hic  faciam ,  vc  ad  templum  eamus  gracias 
adturi  Dco  omnipotenci,  quod  tam  feliciter  fiifceptum  &  au- 
fpicatuninoftrumfiiperioribusdidisgubefnarit. 

I  N    T  I  T.     II. 
DE     DAMNO     INFECTO. 

C    A    P.       I. 

«^^*ar^^;^  Rgvmentvm  huius  tituli  ferc  continetur 

^'■i.v[/'ik'W^;  edidloprxtoris^quodediftum eft propofitum 

^/iiiiA^Njj^,  l.pritor,vtcon(uleretut  eisquidamiiumfibi 

tiitieicnt  ex  ruina  xdium  vicinarum.  Nim  au- 

j^^j»)V^  te  caucionem  damni  infedli ,  de  qua  cdidlum 


Franc.  'Duarsni  Qomment. 

tesinftaurare.l.redanvltro.§.i.d&nego.geft.Neceflitatisigi- 
turcaufa  incrodudumeft  hoc  remedium  ftipulationis  pts- 
torir,qua:  damni  infedi  vocacur.  Vocandus  eft  autcm  domi- 
nus  vicio(irum  jEdium  ad  pricorem,vt  caueat  fe  reftituturum 
fiquiddaiTini  abeurs^dibus  fucritillatum:quac  cautio  prz- 
toria,ftip;d4cioeft,velpociusimpcriumpr2toris,vcdiciturin 
l.iuberecauere.  dciurifd.  Fotmulaauccmhuius  ftipulacionis 
eft,vt  fiintra  tempusa  praetoredefinitum  domus  decidetit, 
agi  ex  ftpulatione  pcflit  quanti  intereft  eius  qui  fit  ftipulatui. 
Q_2id  fi  ptstorcm  adire  vitiolarum  idium  dominus  nolic? 
Adior  mittecur  in  pofleflionem ,  &  fi  perleuerer  obftinatusis 
a  quo  caucio  exigitur ,  pofle^Tor  conftituitur  aftor:  a  qua  fi  ar- 
ceatur,  aiStioeiinfaftumdatur  :  quiatanturaconfequitur, 
quantumexftipulationeprstoriae(rerconfecuturus.H«ecar- 
menciIocoytvi;)t(a{&gcneraliter  di^afinr,dcinceps  fingula 
coufideremus. 

Humjiipulationiscatife. 

C    A    P.       II. 


PRimum  autem  ftipulationis  caufat  confiderandas  funt, 
qui  exiftunt  vcl  cx  rei  ftatu,  vel  ex  qaa  damnu  tuctur,  vcl 
cxfado  aquo  exigitur  ftipulatio ,  vel  ex  eo  fddo  eius  qui  exi- 
git.idcft,  adtotis  velftipulatotis.  Rem  igitureiufmodi  clFeo- 
portctjVt  ex  ea  damnu  aliquod  euidens  timcri  poflix:  vnde  ia- 
fcdtumdicitur,  quianonadfaftum,  fedfuturumpcrtinet.l. 
prxtoT .§  hcccdifkam.Scl.i .Damnum mfeBum e/t,dammi» 
tionfaRum.cjusdfHturHm  veremur^Hams  autem  ftipulationis 
vtilitas  dcdararur  in  1. 6^.  hoc tir.  Verum  elljtipularione  nQJti 
'0.fgrpofitjjdo!jMnunTjiQnj:eneriy^itio(atiitn 
rie  rudctaj}uidemjo[Iere£ijgarur,l.  prartor.§.  vlr.  Qujd  fi  no 
negligentia,(ed  iufto  aliquo  impedimento,cautione  non  exe- 
git?Reddcndumcrit  eiintcrdiitum,quovicinuscompellatut 
rudera  toUere,  aucea  proderelido  habere.I.  quodforte.8. 
Quod  fi  extraius  fibi  caueri  poftulauerit,ne  hoc  quidem  cafu 
ci  competet  adlio.l.cum  poftiilaflem.  4  4.  Hic  vulgo  locus  ob- 
feruari  folet,  cum  sgitur  de  in terpcllatione  cxtra  lus.  Non  e- 
nimncceflccft  debitorcminiudicio  interpellari,  fedfiextra 
ordinem.idoneo  loco  &  tempore,I.fi  ex  legati  caufa.ds  vet  b. 
obl.&l.iTiora.  dc  vluris.ideft,  eum  quemnobis  habemus  ob- 
ligatum :  hic  agicur  de  co,cum  quo  (tipu!acio  concrada  e(t.  In 

fu m m 3  ar|  A  .mniimfiirprnm  p^rrinp;- |7;Tr  fHpnl-irir.  ■  nnn  -i^ 

iam  fa^^tum, cum res huiufcemodi  eft ,  v;  verifimile damnum 
ahquodtimcarur,vtruina,vtfi  vitiumtftloci.i.i^.J.  i.Atquo 
hic  deitaturei. 

Secundum  eftvtexpartetci,ideft,pfomiflorisfeudercn- 
forisvisipe6tecur,veifa(5lumeius:qaxluntdifticgMenda.iia- 
quc de iuce priore loco , deinde de fadlo,  Ins iiJtclligimus do- 
minium,v(umftu(flum.l,eotum.inptin.vifuperficiem,vfiira, 
habicationem.  Exigitur  ca.itio  ab eo , qui  dicitur dorriinus  e f- 
fe:qui  fi  nolit  cauere,mitti!:ur  adtor  in  pofleflionem.  Idem  f.ft 
d-l"eruituteinl.quibona.§.i.Scruitusaucemrealiseflintcl» 
ligenda,  cumfimpliciter  feruitutem  dicirou3,vtinl.  ftipula- 
tionum  quaedam.i.de  vcsb.obl.Idem  cft  diccndum  deeo  qui 
rem  bona fide,in  I.qui  bona.in  prin.  Illic quaEricur de  caucndi 
ratione,  conftat  enim  cauere  debere :  vbi  addendum  eft  idem 
eire  diccndum  de  pofleflorc.I.intcr  quos.  5  j).§.fi  domus.Ind« 
quiftioncs  mulci nafcuntur. Primo de domino. Qv\i cnim 
fitaurumdominusfitpropatte  ?  Dicendumeft,cauerceuin 
debere  pro  parte  noninroturo.l.f,§.fiplures.nificumipfo 
peticorcorDmuncsideshabcst,!.fia:dibus.  Quotiesenitn 
ciaEEnumaliarationcfarciripoccft,Iocusnoncft  damniinfc- 
(2:i.l.quibona.$.deillo.  Proprcrfatftumeciamcogicurdomi- 
nus2diumnominecaucre.l.fifinira.§.deindeaicprvEtor,hic. 
I.qui  vias.  §.  quod  fi  quis.de  no.ope.  nunt.  Huius  rei  eft  exem- 
plum  apud  Plin.  lib. ;  ^.  c.  2.  de idilitatc Scauri,  qui  Romara 


eftpropoficum.nonvidebacurlacis  prcfpetlumcflehuicin-       columnas  marmorcas  cflFctcndas  cutauit,  taiitxmagnicudi 


commodo :  ac  vero  fi  vicina  domus  ruinara  minecur,  hac  cau- 
tione  mihi prcfpicitur.  Quid cnira aliud  fiec  ?  neque cnim  x- 
qium  antiquis  videbatur,  vt  eiusdomusdominus,  qu«da- 
mnumfjocaruactuliflecvicinissed  bus,  damnum  farcircco- 
get  e:ur,in  d.l.  Priror.§.hoc  edi(9:um.argumento  ab  animali- 
busqiix  noxam  commiferuntdudlo.  Duromeftvitiofarum 
admm  dominum  cogi  vc  eas  reficiat,  qui  tancislumptibus  par 
eflTe  non  poftic,  aut  maht  zdes  defetere ,  quam  vicium  facicn- 


nis,  vt  redemptot  cloacarum  fibi  caueri  poftularir,  quod  pro- 
pter  pondus  &  grauitatem  noccre  poflent  doacis.quarum  ille 
redempcorerac.damnumquercceperar.Excipelocumquipa- 
blice  reficitut:  tum  cnim  adeundus  eft  Princeps,qui  curet lo- 
cumpublicumrcficifinccuiusquamincommodo.l  fluminiJ. 
§.quidergo.  Isautemquicuracaliquid  pnblicc  reficiendum , 
damnicaucrenon  cogicur. 

Tertiuneft  vcdeaiftoiis  pcrfooa  videamus,&qua;cau- 

fa:  nua- 


JnTit.  Deoper.ndmnmttAt 


€t 


feniintiandiabeopendeant.  Hunc  autcmaliquodiusopor» 
techaberccurcautionem  requirat:  cuiautem  cauendumfit, 
doclarat  Prajcor,  cum  au ,  Qjn  'Wautrit  non calttmnit caajafi 
^«/?«.'.'ri;.1.7.qao  J  q'jomod  j  accipi  cl.;bear,  docec  Vlpianus  in 
l.qui  bcna.§.qu:  damni.  I:s  enim  tanciim  eft  cauendam,  quo- 
ram  in'eieft.  Quodautemfit  hocius  ex  prudentum  inter» 
pretationeindiiilum,  hinccolligipoteft.  Primumhocius 
qiiod dicimus ei  corops:ere oporcere ,  qui petic caueri , debct 
e(Iedominuseiusdomus,quxeftproxima  vitiummir.anti.I. 
damni.jS.Idem  dicendumeftdeeoquivfumfrudrum,  (uper- 
fici;m,aathi.iuf  nodiiiisaliquodhafceciquiaeiusintcreftfibi 
caiieii.i.quit>ooa.§.fiipeificiarium.hic.  Hucpertinetl. inter 
qios.S.da^-onimfedi.  Qausftiftfi^n  proprietarius  vfufru- 
^uario,  vel'  fihudluarius  proprietat:iocaueat:qua:di(puta- 
rioextatinl.daiii»!i.§.eiquiinccndu<ito.Nam  ahaadlioneei 
poteft  conful:.Excepcio  camen  eft  vna  in  1.  inter  ftudluarium. 
Qui  i  de  iure  pignoris  dicecur  >4nis(}iubabecf  igQUC,iiu«fibi 
Ciuaci&poffii.M.  d::mni.  Diciturcautionemeicompetcre,cu- 
ius  pei iculu  sedes  haber ,  in  1. 1 }.  fF.  de pign.  aft.  &  tamcn in  1. 
quiddecredtore.  dicirurciuiliter  eicaueri.  Quaricuc  deip» 
quiiinis; nam  domini  non  funt:(ed  cis cauei ur  propter  vtilita- 
tem.l.  quibona.  §,quidamni.  Sed  hociDcelligendumabex- 
traneo  &  alieno:  nam-LJomiaq-fteo  cau?  rur.cum  co  cnim  ex 
co»^<^agi^e«€ft.  1.  eadem.  §.  de  illo.  &  1. 3 }.  vbi  zGtio  pro 
ftipulacione  lunnitur, 

Aliaquzftioeftde  emptorc,aQempteii£auendufnnt,ao- 
trq""^  Hnmu^  rn^imir  '  rum  emptor.3 S.  non dcbet caueti: 
vt  li  anrequam  craderetur  empcori.cmptor  precarius  io  ca  do- 
mo hr.biiaret.  Addendum  eft,&  fi  emptot  ftipulatus  fit  ante 


C  A  i»,     II!. 
Forma  hutHsJlipulamnts. 


EX  hiitus  ftipulationis  forma  frequentes  folcnt  qtia:  ftionr  S 
oriri.  Primo  enim  quxritur ,  an  fit  necellatia  iatiidaciot 
nam  vcrbum  promitrercpoteft  intelligi  de  fimplici  reprotnif» 
uone,  itera&defatifdatione.  Hocautcm  verbis  Pta^rorisef-i 
cxpreirum  in  I.Practor.in  princ.  In  huiuimodi igitur quaftio» 
ne  diftindtio  adhibenda  eric^fuone  an  alieno  nominc  quts 
promiferir.  Nam  qui  fuo  nomine  proreittir,  fatifdate  non  tc« 
necur,  necfidciullorcm  darc,  Nihil  autem  refertanisqui 
promiccic  fit  dominus,  an  inquilinus  i  (ed  tantum  eft  confidc<» 
randum  an  ab  eo  fuo  nomine  petat  ur  cautio,  vt  fi  rem  bona  fi- 
deanondominoaccepcrir,l.quibona,inprin.quiautGmalic» 
no  Don  fuo  Cauent  nomine ,  fatildare  coguntur,id  eft,  fi  Jeinfi 
forem  dare,I.i.  qui  fatifd.  cog.  <juia  in  ratione  proprictatis  pto 
procurarorehabentur,l.i.§.vIt.deope.nou.nunr.  Namcu- 
ftodiam  debet  priftarcftudluariusj.  i.  &  1.  vfufruta.  quem- 
adm.cau.  a  ereditore  autem  exigenda  eft  fatifdatio  cius  nomi- 
ncquidcditinpignus,l.ficumvend.&  feq.de  pig.ad.qusta- 
tio ccflat in co  qui feruitutcm  habec,  1.  qui  bona.  § .  i.  qui  fic 
concilianda  eft  cum  citctis  quibus  cotrariacfTe  videtiir.Cuin 
dicimus  vfufrutftuarium  fatifdare  ,  notanda  cft  ratio  quana 
fubdir  lureconfultus:  ait  cnim  vfufrutniuarium  eileveiuc  pro- 
curatorem:at  qui  feruitutem  habet  itincris,  aut  aliarn,Dori  eft 
ciufiTiod;:nccenimhabercuram,autfundicuftodiam.auara« 
tioncdicitur  vfufruduariusprocurator.  Cauetautemis,  qui 
habct  fcruitutcm,pro  iure  feruicucis,non  autem  pro  pi  opr.e- 
tare:  fcdcumagiturin  frutftuarium ,  debet  cauerecedomo 


traditionem:tameniIlaftipulatiotantumaddamnumrcfetri       ipfa,cuiushabctvfumftu(fium,Hincqua:ritur,quidficontro 
deb£tquodpoftcradicionemaccidit,l.damni.i8.§.etnptor.  ucrfiaficquisficdominus,  ic3vrnonfacileapparear,anfim- 

Alj^elLc^uallio, de eo qui iuxra monumencum acdificauit,       plexrepromiflio , an  vero neceiraria fic facifdacio.  H.sc qiis 


3UC iuxta  xdtficium  fuum  monumeotum  fieri  paflus eft.  1. qui 

bona.  $.  fi  quis  iuxta.  an  pofllitdamni  infedli cautiooem  pete- 

re.  Quia:dificauic,damniinfefti  cautioncm  petcrcnonpo- 

teft,  quia  rcm  illicitam  admifit :  fed  con  tra  propter  ius  monu- 

menti  ca^utionem  peterc  pofTumus.     Hmc  obferuari  foletK 

idemdiccndum  encdecaucionein  iudicio  peti  folita,  quatn/- 

nos  fecariutein  vocamus,S<«««ff4r</f,l.iUicitas,§.  potcniio-J 

res.de  ofii;.prart7.Videtarcnimcauendumnoncflc,quiarcra 

illicitamaJaufi  :  f;dquiaaliternonquiefcerent,publicxqui- 

ctiscaufa  datur  ciuiio,!.  i.§,  quies.ft.de  offic.  prafcdt.vrb. 

o^yfli  t  pfl  A^  ■-  .  r^-it  rr.-.imr  ccdcre ,  quamcaucrc,  In  1.  qul 

boiia.§  ^\  quis  quia.  Nam  fi  is  vicinas  habecet,  &  ceh'6lis  vitio- 

iWw  cjs  comrnigrarit :  in  cuinofas  autem  vicinus  miflus  fit;an 

li b  poft  aiabic  ab  co  caucti  qui  mifTus  fic  in  vitiofas  ?  Minime, 

rcl^>onder  lureconfuitus,  1.  damni.§.  fivicinas.^pts-iddetut 

^ii^^^S^  ^j-|-i  •j^ihnngfiflfii  poiTrff"-"  eft  diceQdittn ,  an  po- 

teit  caijtioi.e»iTex!gere?nam  caucredebct,ini.quibona.§.fu- 

pc  licuriam.&iol.quid,  decrcdir.  Inl.quibonafide,  priore 

lef^rcurierteMciaMarcefli,  quxnec  probaturnecimproba- 

tur.-jriiipift-riorcvidecurimprobarijfiledioncmvulgacem 

leqiamjr.  Ha!oanderautemadmoner,ha!CVCcba,»Wr/?crf- 
duort^xzK  quib;ifdam  codicibus  dcefTe^qui  fi  expungantur,rc- 
f crri  pocerunt  ad  eum  qui  a  non  domino  emit.  Tutius  cft  ta- 

mcn  Flcrcnfjnam lcdlionemfcqui,  vbilegitur,  huic profpici' 

endmmytdefi  crcditori ,  quod  de  eo  dubitaflet ,  quia  refcrt  fcQ- 

tcnciam  Marcelli :  cuius (entcntia eft fequenda ,  nifi  iudex ali- 

quaiufti&idoncacaafa  motuscaucndumputacit,vtdicitur 

inl.qaibona.§.quidamni.     Quid  ergo li  cuaeat ue fibi per 

viameuntinoceat  cafusacdium^anftipulari  poflic  fibi  caucri 

damni  infedli?  Non,fed  adire  debet  magiftratus,  I.  ad  curaco- 

ris.hic.  quicuret  domum refici ,  1.  praclcs  prouincis. dc offic. 

pnf  Sed  pacum  hoc  videtur  confcntancum  his  quae  fupca  di- 

ximusjideftjnecefllitatiscaufahoceffe  inucntum  rcmcdium. 

At diflimilicudo in illis  eft.  nam  ob  mecum  vicini non  cogitutk      latur , quxdam  obfecuanda  funt , de quibus  m  1.  ince.  qu  s.^ 

dominus  ruinofsdomHS  domumceliccceifedcumagicucde       alicno.   Pcocuracoriaautemexceptioaccipitur,  vdn  ;-v  to, 

Vibispulchritudine&decore,  cogi  poteftadccficiendum.iQ..'     fubcxceptioncinLquivias.vtfimccumi^isfLsbnom   -e  .  j- 


ftio  fic  foluicuc  in  1.  Prstor.  in  princ.  Si contrcuerfta erii,domi'  , 
tiwfit  necne  ejui  cauebit,fatifd.iretttl;etofHbexc(ptton{.lSzm  di- 
citur  in  l.qui  vias,  Sub  exceptione  autcm.id  eft,  extca  qnam  fl 
dominumeum  cflepofteaconftirerir,  Namfidominnmtfla 
cum finishtis demoftrarit, fideiuflores liberabuntur.  Quod 
autem  hic  dicitur ,  intelligendum  eft  nifi  a  vcro  domino  peta- 
turrcproraiflio,l.  fi  proprictatius,  §.  Plaiitius.  Nam  fi  a  veio 
dominopetiturrepcomiflio,  inaniseftalrcriusfacifdacio.De- 
indequzricur, an in foliduro, an  pro parrecauendum  fic.  Re- 
Ipond.fi  quis  eius  rei  q  jz  vicium  iacir  eft  dominus,in  foliduai 
dcbctcaucre,I.in  ftipulatione.  quod  fi  pro  parteilladommas 
fit  tantum  alicuius,pro  parte  tantum  cauebit,l.plures.hic.&  I. 
fi quis putans. §. fi damui. ff.cotnmuni diuid.  Quxricur icetn 
an  caucndum  fit,decerminaco  cerro  cemporc,an  vero  fimpli- 
citer  fiue  praffinitione  cerri  tcmporis:  qui  quacftio  (obiicur  in 
\.l?tSlOt.h\s\ti\i\s  ,In  eamdism,tjttani  caufa  cognitajhtuer], 
Tcmpus  autcm  hoc  dilHnicuc  aibicratu  iudicantis.l.qui  b  3ii  -.-. 
§.vlt.&l.fifinita.     Finitaautemdie,cenouatur,inK4.vnd : 
h£cftipuIatiodicituraPrztorisinrifdi6ltonepcofici(c:.l.f .  \c 
verb.obliga.vclpotiusexPraftorisimperio.l.iuberc.i^eiuc.fJ. 
eft autcm  impenj  mixti  cum  iurifdidtione.  Hint  fit,  vt  luoni- 
amhsccautio  Priroriaeft^inplcrilqiiccaf-icibissrefcrani  r 
infcciptionestit.dcPczr.  ftip.  Tame  fi  aucemha-cc.iiuiofit 
Pcxtocia,tamendelcgintucmagiftratibusmunicipalb  s.!.4. 
inptin.Vndc  folct  obnci  l.ea  quz.fi^.  ad  municip.  quz  qujae.-n 
vcraeft,haccau(acxcepra  :  cuius  exceptionis  ratioe'iinl.i, 
quiapericulofafzpefirdilatio.Hicautcmlocuspertinet  ^diu- 
rifditilioncin  fimplicem.&qnzhabenturinl.  i.&4.!umpca 
funt  cx libco deiurifd.  cum  quibu';  coninngi  debet,  (i  qm%  t  o- 
rum  fenfumplancvelicaflequi,  Nocanda  cameneftmeaft!- 
pulatione  hxredum  mentionem  fieci,  &  eorumad  quosca 
resperrinet.I.  fluminum.§.adiicitur.  Prxcereacauecutdevi- 
tio.I.ead.co.  &  §.  vlci.  Deinde  cum  quis  alieoo  non.ine  (i  ipa- 


l.i.  de  his  qui  deiee.  vel  effud.  Inctreft  enim  rcip.  vt  fecure  per 

viasitetfiat^l.Prztor.^.hocinterdidi-i.ff.denouioper.  nunt. 

Scd  fi  domus  eft  curi,&  multum  cft  iter,hoc  cafu  non  cogitur 

ceficece,  fed  cauetucpcoximo  de  cuina.  Hadtcnus 

de  caufis  cautionis  damni. 

infedti. 


tij.pctovc  mihide  catocaueas,deindede  damnotibi  i.<u 
extcaquamfi  pcocucacornon  fit ,  hz:pro  uratio  lar  :v 
habct,vtfipo(teaappareacprociiratoief.oni.lfc,uili'U  t   ■  i 
fir, cxeacautione  damniinfedi  ag'  aonpo(rir:deindciai;u- 
randumdecalumniaexigicura  ftipulatore.l.quibon.i.?-     ' 
damni.quodiufiurandum  ahquaud  j  cepcticur,  d.l-  qui  box..i. 

EE     i 


^G4 


TrmcfDmreni  Comment. 


§ . fi  quis  ftip.  Atquc hoc  iufiurandum  ctiam  ab  eo  qui  alieno 
nomiue  petit,exigitut,l.  qui  bona.  §.  fi  alicno.  (ed  a!io  modo, 
vtcxillo§.fiaiicno.&cxcdido  Pricorisinceliigitur.  Hoc 
modocgocalumnia  caufa  non  peto ,  ncceomirjuspctiturus 
efletjfi  hic  adeflet.  Solec  obiici  cum  quis  de  alieno  fa6io  iurat, 
l.MatceUus.§. iurarc.fF.de  ad.rer.arao.Refpo.nd.ptocuraco- 
remnonfubireancepsiudicium  ,  qui  fciatvel  fcuepoflitan 
pet  calumniam  pctacur. 

C  A  p     1 1 1 1. 

DecommittefidaJiipul.ttmie, 

COmmittiturdamniinfeiti  ftipulatio,  fidamnumvicino 
dacum  fit  ruina  idium,vel  alia  eaufa.  Opottet  autcmda- 
mnum  datum  fuillc,vc  diminucum  ius  aliquod  incellig3tur,vt 
cxdaram  definitionc  iutelligicur,inl.  5.  Siautcm  ftipulator 
lucrum  facere  defieric,  non  tenetur  promiflGr,l.fluroinum.$. 
vlt,vbinotalocumcommunem.i.z.§.metitonequidinloco 
pub.  quomodo  publicum  opus  sdificaiur.  Nam  tum  etiam 
damnum  accipi  dicitur  ,  fi  quis  priuacus  lucrum  facerede- 
fierit.  Praetcrea  da.-nnum  intcliige  naturale  ,  non  extrin- 
fecus  veniens  :  nam  fificdamnumeiufmodi,ftipulationon 
commictitur,l.fluminum.§.adiicicur,&l.zd.  Itcmdamnum. 
inielligcre  debemus  datum  intra tcmpus  ftipulationis,  1.  fi  fi- 
nica.inptin.Vndeeftqusftiajdeeoquiadmortemeftvulnc- 
ratus,ana6lio  csdis  mftirui  pofllc:  quod  qu^runc  argumento 
fumptocxeoloco  ,  vbidicituradionem  damnicornpetetc, 
vbi  paries vuiari coepir.  Ssd  diflimilia  lunc hxc ,  nam  ftipula- 
tionis  coceptiopercinerad  damnumdacum&cumdamnum 
dacumeft:vccumlcxvuIchomicidampuniti,loquicucdeho- 
micidiofatlo.  Atvbi  graairerliluscftaliquiSjnondumho- 
niicidium  eft  parratum.  In  fumma  norandum  eft,  cum  quid 
sdueifas  ftipulacionem  commiffumeft.ftipulacionemcom- 
miui ,  fi  conccpca  eft  fecundam  formuhs  prar.^cripcas,  (cd  ali- 
terconueniri  potcritexatbiiriocontrahcutium,!. damni.§. 
cum  paiieicm.Quem  locum  nota. 

C  A  p.     V. 

T.jfe^iishuiti-sJlipilAtionii. 

HVius  ftipulationisefJedus  huiufnsodieft,  vt  coramifla 
ftipulatione  decur  adio  adaerfus  ptomiflote  ad  id  quod 
in:ereft,  1.  in  hac.  &  lcq.  Quod  intereft  autem  incelligi  dcbet, 
vrnonlblumdamni,  iedetiam  lucriratio  habeatur  vcdocet 
lureconfulcus  d.  1,  inhac.  quod  mihi  abeft  5c  lucrari  pocui,  l.fi 
co.mmiiTa.temrat.hab.Nihilautemrei:ertanJsquiagicfitfti- 
pulacus,an  alius  eius  nomine,vt  mihi  a(5tio  competat.  Exem- 
pla  fun t  in  1.  fi  fxpius.  vbi  locas  eft  comnjunis  de  ftipulationc 
leruorurrralius  eft  in  l.damni.§.vlt.  Dubicatio  autem  nafcicur 
cx  co  quod  diAum  eft  fub  cic.dc  acq.  polF.  per  libctam  perfo- 
namnobisnonacquirij&l.homoliber.ff,  deacqui.rcr.dom. 
&l.pofleflio  quoque.ff.de  acq.poflef.fedcognitacaufadacur, 
I.in  omnibus.  s  •ff-dc  Prxt.  ftipul.  quamuis  alias,  fi  iuris  fubci- 
litatem  relpiciamus ,  per  liberam  perfonam  nulla  nobis  pof- 
iefliio  acquiratur.Pnterea  quod  diximus  de  co  quod  intereft, 
connumeranda^funtexpenfx,  fcilicecmoderatz,l.exdamni, 
in  princ.  vbi  locuseft  fumpcuum  communis  deeorum.xfti- 
matione. 

De  remediU  in  cauentcmproditis, 

C   A  p.     VI. 

POftremus  locus  cft  dc  remed.is  in  cauentcm  proditis: 
nam  fi  caucre  nolit ,  quo  temcdio  ei  confaletur  qui  da- 
mnum  infedum  timeat  ?  Id  exprimicur  in  l.Praecor  ait,  Micci- 
tur  cnim  in  poifeflionem  a  PrjECorc ,  deind* iubctur pofllde- 
ie:datur  a6lio  in  fadlum  aduerfus  eum  qui  non  permitcit  po(^ 
fiderc,  &aducrfu5inagiftrarum  quihunc  ordincmnon  fcr- 
uac.  Quje  vc  dilucidms innorefcac.nocanda  f unc  qui  fcquun- 
tur.Primumdenunciaciocftfacicndadomino  viciofarumx- 
dium  abfenci  vc  caueac.cuius  mcncio  eft  in  Prztoris  edi<lo,& 
in  1.4.$.  Prastor  vbi  notanda  cft  tatiodenuntiandi.  Nara  cum 
alicui  denuntiatur  dies/ufficit  domi  denunciare,  fi  is  qui  pect- 
tut^abefleiatelligacur  J.t.§.  domum.ff.  delib.  agaof.  Hicau-, 


tcmdiciturdomi  denuntiandumcfle,  fiabfitisquiquacrituf' 
Itaque  iUud  verbum  abeffc ,  Vlpia.incerpretatur,  &  dicit  eum 
abcfle  qui  in  iure  non  eft,id  cft.eo  in  loco  vbi  Pracoc  ius  dicic: 
&  videcurid  fipeconflitucum,  quodtesceieticaceradffiJe- 
rec,vc  dicitut  in  1. 1,  hic.  Domum  autem  accipimus  pro  domi- 
cilio  &  ho(pitio,d,l,i.§. domum dc  agnof.lib. bi l.lex  Come- 
lia.§.domum, ff, dc iniuriis.  Quod autcm  de Pr a-t.iuflu dici- 
tur,  intclligendumeftjVcliuflu  municipalis  magifttacus,!.^. 
§.i  .  Ficauccmhaccmiflioincocasxdesviciofas,  etiamfipats 
fit tantum  vitiofa,  1.  fi  finica.§.ex hoc edido,  Aliquando par- 
tes  domus  funt  d!ftindtaf,&  tunc  in  integras  non  tit,!.cmpcor. 
§.i.ratiodiffimilicudinisibieft.  Hincqnstitur.quodfipluri- 
buscauendum  fitanprorata,  anzqualitermitteinuiinpof^ 
fe(fionem?Mittentur2qualiccr,l.fi  finica.§.fi  pli-rcs.lclemdi- 
cicurinl.i  J.i.idcininl.damni,§,vlt.  Contravnoexplunbus 
noncauentc,mifliofictineiusportionem.l.Pia:toris.§.i.Ef- 
fctlusautem  huius  miflioniscftcuftodiatei  &obfetuatic,!. 
J5.§.vlt.  1.  cum legati, ff. quib. ex cauf in pofl^ eat.  Quid cpm 
eftautcm  ,  vtfaltemcidio  perpctua:  cuftodiae  extorqucutuc 
faaercdi cautio,!,  is cui.in  ptimvt in  pcircf .  legat.  Quod  hodie 
fic  in  Aquicania,  vbi  mictuntut  appaiicot  cs.  hoc  auc£  m  iure  m 
Gallia  non  vtimur.Itaquc  nan  potcft  is  qui  mifTcs  eft  vtucapc- 
re:noB  enim  cft  tam  poffeflot ,  quam  in  poflcffioncm  miflus, 
l.fi finita.§.Iulianus.  & §. vbi autem.  D.cicur dominum noa 
cogi  dc  domo  exirc^quia  mi^Fus  eft,fimul  cura  illo  eft  :inde  di^ 
citureumnon  cogiad  reficiendamdom.um,d,i.  fifinita.§.ii 
quisdani,vt&confequitur,eumquimifluseft,cuutioueobIa- 
tadeccdere,d,l.fifinita,§.itcmvidearaus  Prxteieahocbcnc- 
ficium  amitcicur  rci  defercione  vei  ncgligeutia,  1.  ii  finica.  §.li 
quis  mt  cum.  Tercio  obfcrua,  quod  perfcucrante  concumacia 
non  caucncis,  Pncoriubccpoflidcrccaufadiligenterpetfpc- 
d:a  &  coguita,  1.  j.  in  princ.&  in  edido  Pritons.§.de  eo  opr- 
rcl.fi  finita.§.non  autcra.crgo  inccruallum  aliquod  debct  in- 
terccdere.  Hoc  autem  tempus  noa  cft  definitum :  &  idec  in« 
tcUigiturPrarcoris  arbitriorelidtum.  Prstorautemhanciu- 
tifdidioncm  fibircfcruauir.raunicipalibusautem  non  pcimi' 
fir,1.4.inprin.l.cognitio.§.i.deoffic.ciuscuitr.and,  cftiurifd. 
Indefcquicur,cumquiiuflusfitpofliderc,pc)flsvfucapcre.;  '. 
finita.§.Iulianus.  vbidicitureumdominumconfticuiftcun- 
dodccrcto.  At  fidominuseft,quomodo  viucapeie  poterit? 
(noftraenimnon  vfucapimus)idelt, noniuredonuii*jpoiii- 
dere,  &  tanquara  dominus  domiis  clle.  Tanca  eft  vis  eius  pial- 
feflionis,vi  qm  poflcflor  cft,  doii;inum  pciiit  ciicete,  1.  fi  fini- 
ta,  §,vbiaftccm.  cuncenim  nulluseftlocus  t.b!ationicaurio- 
nis,  1,  fi  finica.  § ,  poftca.  Pritet  ea  no  tandum  cft,  quod  fi  qua: 
iuracompctuntiis  quinonciuerunc,  corumpetfvcutionem 
iliisdencgari,d,l.fifinita.J.  fiqu«funtiuta.vbidixit,  Qutpa- 
/««/•««/:  quiaeoiumquibonafidcabfunt,  iaianoncoiruiu- 
puntur,!. corum.in princ.  Hinc quxftio !.ii fiiuia.§. fi de  vc- 
(Stigahbus.vbi  Alciatuslib.j.Diijj.cap.io.muiauitlediionem 
contrafidemomniumcodicum.Qu.idautcmfifandusveSi- 
galisdiciturinl.i.ff.fi.-)gerve<^ig.veiemphyt  pet..^<'<'Ki'ii//.> 
nrente.  QujBritur  ergo  de  veitigali  agro  ,  ii  de  eo  non  faeric 
cautum,  quznamemnc  iudicis  partes  ?  Dift:ngucndume(^, 
an  condu(^or  ipfe  non  cauerit ,  an  vero  municipes:  ficon- 
dudor  non  cauerit  ,  in  pofleflioncm  mittetut  qui  fibica- 
ueiipoftulabat:polfidcteautcmnoniabetur,quiavcctigala- 
mittcicntmunicipcs.Pr^toritafuaspattesintcrponetjVtnul- 
lum  indc  raunicipibus  damnum  inferat.  Idem  aucem  ius  ha- 
bccisouimiiticutquod  habebacisquinoncauir.  Sivcro  mu- 
nicipes  cauere  nolucrint,iubcbicur  poffidcre.Obiicitur  l.cum 
fponfcs.§.  de  ve(ftigalibus.ff.  de  pub.  in  rem  ad.quz  vera  eft. 
Nam  prxdia  vediigaliaregalaricer  vlucapi  non  poiruuc,fcJ 
propcer  cocumaciam  poilunr  vfucapi ,  vc  cum  hac  exceptione 
hafclexincelligcndafic.  Qnarto,  aduevfus  magiftratum  qui 
hanciudicij  formam  tenucrit ,  vt  ptimo a<5tio detur, !.+.§. ia 
eum.quod  demunicipalibus  intclligcdum  efle  videcui,  no  ds 
PriEtorc,aut  Prxiidc.  Qnjnto  &  vltimo.adio  in  fadtum  da- 
turaduerfus  eum  qui  non  admittit  miflum ,  vel  poflidetciu(-" 
fum,  vte<lincdi(ifoPr2toris,l.Prx:oc.§.dceoopcre.&l.fi 
finita,§.vlc,Pctituraucemhaca<5tionet3ntumquantumpr-x- 
ftarioporrcrer,fic3utumcflct.Hincv3tixqua'ftioncsoriun- 
tui,vtinl.fiquisroiirun),i7.&l.i8.f  fipupillus.quodintelliga 
iipupillus  fi  t  doli  capa:(,l,i.^  ,i.ae  vis  fiat  ei  qui  in  pof  niif  cr- 1. 


I  N 


Jn  Tit.  III.  De^ijjmplumaarcenda. 
T  I  T.     I  I  I. 


'<Jo5 


DE  AQ^VA  PLVVIA  ARCENDA. 

C  A  p.     I. 

Vb  hoctituIopropo'ni;ura(^io  ahtiquiffima, 
I  quxdicitur,AqujEpluui:Earcendx.AntiquJta- 
tis  argumentum  cft.quod  eius  memincrunt  & 
alii  vctcrcs :  quam  etiam  cx  iurcconfukis  con- 
_  >  iicerc  poflumus,  ieg's  I i.tabul. eflc vetba. Lo- 
cuseftinl.Labeo.ff^.dcftatulib.  vbi  lureconfultus  harcrcfert 
ex  1. 1 t.uh.Si atjKapluuia noceti id efi, nocerepoterit.  Qno ar- 
gumento  ait  h^c  verba,  Sifirfttu  videi>ttttr,id  cft,  videri  pote- 
litjinterpretandacffe.  Daturautemii«ca<^iocumopusali* 
quodmanufadumeft,  propterquod  noccataquavicmo.vt 


eft.fi  vetuftas  hominis  mefnoriam  excedat,  1. 1 .  §.  Cafljus.  vt 
ii  opus  manufaiaum  fir,quod  tamen  quandfn  fadum  fir,n  e- 
momcminerit.autabaliofadbumaudiuerit :  tuncenim dici- 
tur  vctuftasjideoque  huic  adlioni  locus  minime  eft.Qaomo-, 
doautemprobaripoflitmemoriamextarcdocetlineconfuf-l 
tusinl.2,§.idemLabeo.&I.fiarbi{cr.iF.deprobat.Sat!scn;m|[ 
cftaudifletedicicxalio  ,  etiamquiexalio  audiiilet.  Adden- 
dum  eciam  hanr  ai^innfm  Hari  prii  npiiynnulif  n,-.....^ 
«lurtt,  vc fi naturaljs fit sger, quo adicquato aut  cucr/o , aq:!» 
pluuiainvicinuminfluat ,  datur  enimadtioaqiix  pluuiicar- 
ccndx.finon  d,re(aa,(altem  vtilis,  l.2.§.  itcm  VarTTsrvbiTMTft 
variasopiniones  Paulusconcluduadioncaj  inteiulipoHe  v- 
tilitateluadente,  etfiiusdeficiat,  vtfircftitutioaggetismihi 
profitjt.bivcrononnoceai.  H.EC2quitaseft  naiuiati  ,pec 
quamiurisrigorcorrigitur.vt  aic  Anftor.lib.  y .  Etiiic.  D  Jrdc 


opusilludeuertatur:vtcumaquaaliterfluitquamnacuraliter       Hirirnr^rnynM  r^f^r^^^grg-mmrtfi  jnajiiluai,„t^^       ..,^. 


hufa<aumnoceat*dibus,  iamunicipio  vcloppido,  nonerit 
huic  adioni  locus,l.i.§.  icem  fcieriium.  &  eft  lentenn^  Cice.  SecunJa 
itiTopic.inlocofimilium.  H«c  de  primacaulahuiusattio   '•-«'>*«- 
nis.Alceraeftcaufa.quirerpiuradtotispcclo!  am:  opori.ect-  "*"«''»- 
nimeumquiagithacaaione.iusfiaOereintundojVt  putaeflc  ""' 
dominum,vtinexigendadainniinfe6licautioriedi6tumcrt 


fM/it  hl4- 

im  *3i<i. 


folet.Haccnima(5tioneeaarcetur,&opusquodmanufaftum 
eftreftituicur.  Dcinccpsconfiderandaluntcaufat&cffedus 
buiusadioois.  Huiusauteraadionis  caufx  funttriplices,vt 
mopcrisnouinuntiationcj&damniinfedi  :  qujeadioncs 
maximam  habent  cum  ifta  aflinicatem,vt  iure  a  compoficori- 
busPandedarumfubiungaturiftcciculus.  Pdma  caiifa  relpi- 

cicremfiueftatum,vlalteraperfonama6l:ori$>tefciaadius&       l.fiterrius.§.fiquisprius.l.port  vcnjuionem.hoccit.vb>  no- 
facaumpercincc.  Primacaulaeft,  aquapluuiaagromeono-       landaeftdiftindio.  Quod  auctm  dedamnodittumcft  xa-^ 
Prim*     ccns,l.i.§.l.  luteconfultus  definit  aquampluuiam,qua:de       telligideber>fiuequisin(oiidum,fiucpropartetior.nt)usii3' 
"''"  "'czlocadic,  &imbrecxcrefcic,qu£&c2leftis  appellacur:  vt       ScdquiddJceiijusdcvfufai^^auJnamdcmiiiuseft.  Dehacrff 

flamcquodimbreexcreuit, aquapIuuiaappellatur>vtoften-  fuicdiflenfio  incer  vcceres,  &  v^deortcfle  decaeicm  reant  -  M 
dicM,  CiceroinTopicis,inlocoaconiugicis,cuiusfententia  nomiacxLj.ijfScl.fi  vlusfruftusrNaiijinilladicirur  vffru- 
confentitcum  lureconfultifctiptis, vtintelligiturexl.i.§.t.&  (Sluarium  aquz  pluui;^  atftione  neqne  reneri,  neque  aeei'-: 
§,idemaiunt.circafin.  Ciu\Aftrc,hA^^(^\\^^^r\<it\nctax.,st^  conttainl. li.magisefTevc  eioqiispluuiiatccnds  adtioac- 
fontes  habeam  calidos  ,  cxquibusaqua  profluensagrotuo  commodecur.Qji<etamen  nonpugri3ut:nan)pnorficiRtci~ 
noceat,an danda  erit hicatilio  ?  Non :  nam non  eft aqua plu-  ligenda  eft ,  non poffe  vfufr udtuanum  agerc,  (unple  di  e6Sa 
uiacontraTreb3tium,vtdiciturinl.}.inprinc.  Dcindedici-  fcdvtili  tantum:  namgcneri  perlpeciemaerogitur,  i.i.iro* 
tur ,  aqua  pluuia  nocens, id  eft,  quae  noGcrc pofllt,  cx d.l.  La-  toto.de reg.iur.  Q^srtio  eft de co quihabct  agfuitt vsaSfctu. 
beo.de ftaiuliber.tWHJHee^to locuna-habetJadamno non- >  lem,l. principis.  §.  hic  atitio.  namqui  vcdtigalem  h  bcta- 
dumiii4tovl.i.&  I.  Ateius.§.  I.  Prstcrca  noccntem  aquam  ace 
cipimus,  qux  damno  aSiciat  vicinuin,  non  qui  lucrum  aufc^ 
rat,l.i.§.  idem  aiunt,  &  l.fi  in  mco.hic.  Idcm  dicitut  in  cautio- 
nedamniinfe(Si,exl.  Proculus.de damn.infedJ:.  Multame^ 
nim  in  vtroqae  iudicio  intetcft,  vtrum  quis  alteri  lucrum  adi-^ 
mar,anver>damnum  inferat.  Dcindediciturarccnda:quo<r 
verbum  eft  Cic.in  Top.vbi  difletit  degenere  &  fpccic.Gcaus 


eft,ait,  aqoa  pluui<i  nocens  >  quarum  alccra  iubctur  ab  arbitto 
coerceri ,  altera  non iubetur,  1. 1,  § .  i.  Inde fi aqua naturalitcr 
flaendonoceat,  ccfTatadio  ,  1. 1.§.  idcm  aiunt.  aut  fi Vitio 
loci.l.Ateius.§.  1.  HarcenimeftagrorumnaturajVtinfetiora 
fupcrioribusfcruiant,  &inferioraex  fuperioribus  fluentem 
aquam  cxcipiant.l,  i  ,§.pcn.&  vlt.vbi  narutalisquadam  fetiii- 


grum,dominus  non  eft,  1. 1.§.  in  pcrpecuum,(ed  tameu  com- 
petit illi in rem adio, ac  Ci  dommus  e(Ier,  l.fi f:ni:a,§,  (]  dc  i-e- 

d:ig.ft,dedaranoinfed:.l,casderc.ff.arbor.furt,cii,Qus.rtfo 
cftaniscuiusfuudo(eiuitusd£btcur,hanca6tioncraKib^3r, 
l.pcnul.hocrit,Ira,&dire6ta&vr.iIis,exl.ii,Tab.I.Labeoff. 
dcftatulib.  N.ecobrtatqBo.d  adduxitAccutfius cxl.  vfusfru- 
ctus.  Idemcnimdici  nonporeft  defiu(ftua!io,quinoino- 
teft diccf  efundura  eflc  fuum  cui  nocctur.Ttrtia  caufi  in  iure  rr.*»  ..,.;:/. 
&fadloeiusconfiftit,cuinocctur:namhaca(5tioneconufni-  H-"  "?'•"■• 
ti non  poceft  nifi  dorainus ,  aucis qui  ius aliquod  habet  in  a- 
gtoinquo  opuseftfa6tura,propterquodaqua  pluuiaalteri 
undonocet,1.3.§.aqus.&l.4.inprin.  Quofitvtfiinpubli- 
:oopusfj(5turafit,  noncompetacadtio:  vndcftquirur  alie- 


co 


tus dcfctibitur.que  diftingucnda eft  ab impoficicia,ex l.de pu-  nato fundo  in quo opus  cft fadtum ,  cum  emptcre clFe aeen- 
pillo, J,memini(re,ff.de noui.ope.nunt.  Icaque fi duo funt vi-  dum , non cum venditote , fi modoantc fufce-prum iudiciom 
cinaprsdra,  quorumneucrum  alceroeft  fupcriusnecinfcri- 

usjhcct  vicino opere raanu  fadto  fibi  confulere.  1. 1, §.  vlt. A- 
quam  autcm  manu  nocentem  accipimus  qux  opere  roanu 


hOto  nocercpoteft  :  quodeftintclligendum,cxccptisccrcis 

cafibus.  Yiiusxft,  fi  opus  publica  au(5lorirare  faiitom  fit,l.2.§ 

Cafllus. &1. quodprincipis.  1?.  vbiait.  ^itiprtmia^rescon. 

fittfterunt.Quje  vciba  non  re(5te  interpretatut  Accurf.iniclli 


fundus  vcnditus fit,l. 4. §, lulianus.  HkxrgadJlmguaiilma 
cft,  alifnarn  fm<\n  rnnrn  qiif-m  dftiiraiftio,  Sialienatusfic 
fundus  poft  litem  contcftatara ,  alienatione non  murarur iu- 
d;cium:quodcuraaliacxceptionecftintclligendum,l,Aceius. 
nifiiudicijcommictendicaufafa(5tafitalicnatio,  Hmc  exiftit 
hxcquaeliio,  3nhica(3:ioficinrem,aninpei£inam,  Dubi- 
taturenimanfitinrem,  quiadaturinpofleiiorem,     A6tio- 


givcropoffuntcxl.quitutclam,ff,adl.Iul  pecul.Oliminaffi-  nesinrem,  remfequuntur.inpcrfunarn  ,  h^erentperiona-k 

gnacione  agrorum  leges  ferebancur,  de  quibus  Flaccus  de  Siquisfundura  vendiderit  ,  deinde  isa^laliumperuencrit 

condit.agr,S££uaiuieafuseft,fiopusfa(5tumfitpatientevi-  a(9:ioex  cmpronon  datur  aduerfus  cum  ernprorcm  qfjido- 

cino,l.Labco.  hic.     Etnotandumeftquodaic,paticncevi-  minusnoncft,l.vlt.ff,decontrah,empr,  Dicirurhancaiftio- 

cino,nonfilente,vt  expatiencia  tacitus  confcnfus  atguatur.  ncm,  in  perfonam  tantum  dari,  l.fi  certiuj,§.  fi  quisprius. 

Neceffc  eftigitur  vc  vianus  contradicat,  cumtaleopusficti  Huic  obietSlioni  vt  refpondeant  incerpretes  ,  aiunc  aftio- 

fentit,  ex quo aqua pluuia noccre pofllii.  Tenius crifiis  r  ft  fi o-  nem  cfleinrem  fcriptam.     At  r:on  intelligunt  quid  fittes 

pus  fit  fadum agti  colendi  gratia ,  quod ad  agriculturam  fuit  fcripta.  Sed  dicendum  cft  &  in rera  & in perfonam  d  iri :  quod  %r 

neceflarium.l.i.§.deeoopcrc,&l,j,§,fi  vicinus.l.vicinus.24.  &in  aliis  atSionibus  accidic  qua;  (uncin  pcrfonarn,  vraiitio  ^ 


tfli^. 


Pirctt 


vbiverba  funtfumptaexagricultura.  Terra  elatainterduos 
^md.  fulcoS dicitur  patca,  Dirc(aiquidamfuntfulci:quidamtranf- 
uerfi :  direi^idicuntur  a  Fefto  Pompeio  limi ;  tranfuerfi  funt 
idonei  ad  aquam  eliciendam ,  vnde  iAixt;  dicuntut  a  lut econ- 
fulto,  &  a  Columclla  aquanj  ^quiGriecelsAmjappellantur, 
Qujrtiiyrafiic  eft  fi  fetuitus  fit  fundo  impofiia,  v  t  fi  agct  pro 


adexhibendura,!,  3.§,cftautera,.adexhib.&ramendaturm 
eum qui polfidec  vel naturalicer  vel ciuiliter,di(S:a I.3  § , vltim. 
H^dfiguiimUiftikai^ieLvera  :  a(5lionesinrem,rcmfe- 
quuntur:  inperfonara,  hacrcnrperfona::nccicadift!nguirur 
a(2:ioinrcmsba(9:ioneinptr(bnam.  Nama(5iioinpeiionam 
incumdatnrquiobIigacusert,§.  omnium.  Inftit.de a(2io.vt 


flucniemaquam  pluuiamexciperedebeat,vtdicituiml.i,§.       inhaca(5tionc  aquajpluuiae  arcenda:  pofleflTor  tft  obligjtus 
vlt.fcruituscnim  impofititianaturalcmtoUit.Qujniutcaius      vclutcxquodaincontta«5lu.  Curnaurcm  inremagitur,non 

EE    3 


4®  6 

agitutvclutiin  petfonamobligatam  ad  aliquid  c3indum,vel 
hciendum:  ficresmagisconucnid  videturquampetfona.yt 
dicituf  in  l.prsdia.fF.deacq.vel  amit.  pofleflio.atqi  hicaaio 
quamuis  fit  in  rem,  datur  tamen  &  in  perfoaam.  Adde ,  hanc 
aaionem  plsrunque  fequi  pcifonas  contraquasagitur,ncc 
ab  cis  rccedit:  vt  fi  quis  opus  fecerit,  aduerfus  aiium  non  datuf 
a£lio,l.iscumquo.  Sedvifiimeftvtilc,  hancaaioneradati 
non  folum  aduerfus  cum  qui  fccit  opus,  f;d  &  in  eum  qui  do- 
minus cft agri, in  quo opus fadliim eft,qui tenetur  adpatien- 
tiam,nonautemad  reftitutionem.  Qe eo qui  t^ntw» Biinf t 
iftnpfmAnm  quarrimr,l.li  vfusfrudtus.  vbi  dicitur,  nondirc- 
dtamdari.lcdvtilemadionem.  LLg-'i im a 31^ ie.^rft f nm dacuf 
.ptoptietirio^,  exl.  iz.Tab.  Alia  qusftioeftddeoquifcpul- 
chrum  in  fao  ffdificauit,in  1. 4.  in  piin.aliain  1. 6.  fulScit  cnim 
dommuincireeius  fundi  perquemfluicaqua.  Hscdecauus 
huiusa(^ionis. 

De  rebfts  qu^  vemtint  in  hanc  a^ionem. 

C  A   p.     1 1. 

CVrainomni  acftione  confiJcretut  quidpctnur,vidcn- 
Jam  cft  quaries  in  hanc  aflionem  veniant.ln  hancigitur 
aaiOiicm  vcniant^fadti  operis  rcftituJo,  &  damni  rcftitutic. 
Deprimofichabendaic^petJmusvtopustadiumreftituacur. 
Q^d  fic  autem  rcfticueie  exp-.imtt  lurctoDruUusinl.  i2.§. 
no;i  aliter.  Refticutio  antcm  optris  fitridcbet  impenfis  eius 
qui  fecit, !.  6.  §.  vlc.  Si  sgacur  adutifjs  eum  qui  fecic ,  fuaim- 
pcnia  opus  erit  refticaeulum,  ftd  li  adceriu»  eum  qul  r.or.  fc- 
cit,patientiam  przftate d.-beblr.  Quodica eft  accipienuum.fi 
Opus  ante  licem  contcftstamdiimnum  dcdctiCjl.fi  opus.§.of- 
ficiuni.  H.^cjJiinn  iT  'vnrMn  'jamnoHit^  vrlta';'!:^,  Huc 
petiiacc  l.non  poceft,  IF.  Jciaoic 


Tranc/Du:i'rem  Comment. 


eaqti. 


'^ducfu. 


«.«■■w._v..  j— ..;  )— fi 

^  _(.  V--A    ■!-'  -V-_'<  Jf', 


A    P, 


'm:^^ 


..  -,~V'-... 


AQ£Tcfu<5liiseftfctuitusruftica,  fiueiusducenda*  aqu« 
perfuadumalicnumjl.i.deferuic.tuft.ptsd.  Hoc  ius 
vaiiis  ex  cai.fis  proficilciuur.  Caufa  efiiciens  eft,  cerca-urn 
p€rfoo:runconfenfus:vcfiquisaqi:ampubl;camducereve- 
lit ,  comenlus  principis  fic  necciritius ,  l.fi  ii  pubiico.hic.  1. 1. 
^.permircitur.ffdeaquaquoti.&^ftiua.  Pti-'cistempr.ribus 
non  licebat nifi ex caflello aquam d jcerc:qucd  ScnaiuIccH- 
fuko  cautum  failfe  ,  lulius  Fr ontinus  dicit.  CJl£iiiim_au- 
rrifi  ^M^^fprnrnliinr'  quod  aquam  publicam  recipir.  Hoc 
ius  ad  hsicd-m  nontranUc,<cJrcnoutcuraptinc!pc,vtait 
idcm  Frontinus  in  libro  dc  squrEdud.  vrbis  Romx.  Quid 
cft  igif.ir quod  ait lurcconfultus in  leg  prima ,  de  aqus  qucc!. 
&<eftiu3.  Iniutiam  efle  fi  non  imperrarit?  Hocdicic  lurif- 
cocf  iltus.hoc enim  principes ita cor.ftitucrutit  a  fe  imperra- 


deferuitutibus.l.fiprius.  17.  in  principio.  Nafciturquxftio» 
qua:  pertinecad  ticu.dc  amic.  (cruicu.  nam  fi  quis  eo  iurc  tem- 
pote conftituto  non fuei ic  vfas ,  amittit  feruitutcm .  Hzc de 
prima  caufa :  fecunda  caufa  eft  vetuftas  temporis,l.vlt.hoc  tit. 
vbi in  relatiuo,^«/^<Ai, fubaudi, aquffidudlibus.  Ius nonproha-' 
m»r, ideft,  quamuishccius  legitimo  aliquo  titulopiobari 
non  poffit.Qjiam^uam  al.j  interpretantut  alio  modo  vt  Bar- 
toius,quificexplicauic,^«/^«.f3fupplc,iudicibus.  Vndeanno- 
taCjiurifdidionemdarivecurtaceiudicnfcdineptc.Hicauccra 
nocandus  eft  locus  communis  de  confuctudine ,  qualis  cft ia 
hociurc.fF.de aquaquotid.&inl.i.&i.hoctitulo.  Caufaeft  jr^^j^j 
finislitium.Vidccap.j4.1ib.i.Difput.Poftrcmuslocuscrtde^«4^, 
formaaqu2ducends,in!.fiprius.  i7.§.placuir.  Aquaautem  cend4 
tribus  modis ducidicitur,Plin.lib.3 1 .  cap.  d.  Vitruuius lib.8. 
canahbuslapideis,  tubulis,ideft,vtsic  Budacusin  Annoc.in 
Pande<9:.fi(iilibui  caiialibus,  &  fiftulis  plumbeis.  Ptimus  eft 
damno  fuo  conccdendi,  quia  trtaior  aquac  vis  per  canalcs  lapi- 
deos, feu ftracum lapideum emictitur, d. §. placuit.  Notalo- 
cam  communem  dc  confuctudine,qualiscft  in  l.fi  fundus.  dc 
euidb.  Prxtcreanonlicetarcum  faccteaqua;  ducendx  caufa, 
l.fupra.  boc  cic. 

I  N    T  I  T.     I  I  I  I. 
DE  PVBLICANIS  ET  VECTIGALI- 

BVS    £T    COMMISSIS. 
C    A    P.       I. 

,  V I V  $  ttaftatus  loci  funt  prxcipui  ttcs ,  vt  ti- 

tulusipfe&  eius  inlctipcio  latisindicat.  Vuus 

eft de  publicanis, alter  dc  vcdigalibus,  tertius 

decommiffis.Publicanorumautcmvtfuitor- 

,do  Romac  max!mus&  potcntiflimus,  itaau- 

dacia  &  fceleruminfamialaborauic,  vcdocec 

Vlpian.l.  I X.  VulgareilludeftexEuangelio,Sic  cibitanquam 

ethnicus&  publicanus.  Therfitesintcrrogatus  quacferief-\ 

■      "      "~  "  ■  iA 


fcntfsuifl3mar,Refpondir,inmontibusvrfi,invrbibuspubli 
caci  &  fceneratores.  Huius  ergo  audaciz  coraprimendae  caa-' 
fa,adio  aduerfus  illos  data  eft  cx  cdi(5bo  prxtoris ,  cuius  ver- 
ba referuncur per  Vlpia. in l.i.hoc tit.  Hoc autcm edidto pro- 
ponitur  adtio  aducrfus  pubHcanos,  fidamnum  alicui  velab 
ipfis,  veleorum  familiaillatum  fucrir,dequodicendumeft 
perlocos  comraunes.  Huiuscrgocaufaeft  miuriaillataapu- 
blicano,velquopiamcxeiusfamilia,vtintelligttufcx!.i.Sunt 
aurem  publicani  vecftigalium  ac  redicuum  publicorum  re- 
demprores.l.  i.§.i.namPublicumabfolutedi(ftum,vediigaI 
fignihcar,l.quantar.J.vltim.Qiipd~fiaxiaitat£»yeImuiiicipio 
cor.diixcriL»e4ligai,is.pablieaft«s  prepm^io&dicitur.n  am  il- 
lorum  res  priuats  funt.l.  eum  qui.  de  verb.  fign.  &  l.bona.eo.' 
ri,  v :  forte  aliquid  exrorquerenr  a  nouis  fuccefloribus.QuocK     tit.  f?d  camen  hoc  edidum  ad  auicaces  &  municipia  peicincr, 
^  TiS.TJn  6c  eius  fucccfloribus  ad  Titum  vfquefidicacura  /     l.fed&hi.hic.  HorumprincipesfuDC&dicuntur  Mancipcsa  ^'*«"»" 
fuifl^  dicirar  :&  Tif^K  omnia  beneficia  vnoedidbocorifir- j     vcceribus,  vtaudotefl  A(conius:ci:iusverbieftmentioinl.A"'*"' 
m3uit,necafepetipafluseft.  Sicconfiimatiomauerumpa-/     quifidciuflbr.ff.locati.  &iiil.fiquisfinc.  CdevCiflig.Inpu-  ^/,f*'/e. 
blicorum  a  prindpe  apud  nos  peticur ,  qua:fidcncgarecar,       blicanorum  auccmfamilia  funt  feiui,  qucsinhoccdidlolu-  tumiit* 
iaiuiiafieretaprincipe.  Harceftca^afaaquiduftus^cumquis       rifconfulti  intclligunt,  non  omncs,  fedeos  duntaxatquiad 
nempf  iushabetaquxducendzexpubhcoloco.  Sedtamci*>      coll'genda  ve^Siigaliaapublicanisconftituuntur,  1.  pronun- 
hoc  eft  intellir,edum  de aq .la  qu^  cft in vfa piiblico ,  ad  quam^     tiado.  §. familis.  dc  vet b.  fign.  Deind£.hoc  verbum  nosjate 
ducendam  prmcipis  permifsicnc  opuseft.  Diucifa  eft  fluV      =rfipimp<!,  prr>ii»!nmnihii«:  quifuntin  publicanotum  mini- 
miium  pubUcorum  ratio  ,  leg.fi autcm.§,vl;imo,deaqua       fterio, fiuehbcrifinr, fiucfcrui,fiuebona,fiucmalafidepof- 
pluuiaarcenda.licetenimcuiqueexpublicoflumineduccrc,       fideancur,l.i.§.familia.l.quantr.§.familiz.Cuiufmodifami-' 
fimoJonr.uigabilenonfit, lcg.quominus.fF.de  fluminibus.       lisfuetuntinpoitibus,vtfatisdecJaratCic.inOratio. prole- 
vide  librum  primum  Difpucar.cap.  f  2.  Atque  hatcdeaqua       geManil.  vtiquumficvifum  lureeonfultis,  hanchominum 
^ijMAfri  publica.  Cumamem  iquapriuaradeducicur,conlenfasdo-       fugitiuorum  colluuiem  a  farcis&  exadlionibus  cohibeti,& 
ujtj^uo  njinorumrequiritur,&eorumadquosvfusr;quipertinct,!.       aliquo  edido  cfle  compelcendam  :  a  quibus  fadlam  iniu- 
^   '    in  cou:cdsndo.  hic.  Ngcohftarl.  f  ucio.de aquaquotid.&       riam  intelligimus,cummrrum,veliniuria,  veldamnumda-  j 

aft.quxcumliacexceptioneeftintclligeDda.  Hincfacilein-       tum  eflcca  familiafub  fpccie  ved^iealis  exeiccndi.l.vlcim.j^J 
telii;^!  porcft  Batcoliquiftiode  frarribus  pra:dicacoribus&      magnus.     Hic  de  caufa  huiusac3-.o.ii$:nuncvidcamusqui 


iiuttitr. 


miaonbus.  Nam  cum  minoribus  ciuicas  iusdeducendata- 
qua:conceiritadfibam  conquendam,  idem  iuspetierunca 
ciairace  ptaedicatores  :  aoillisperraiccipollecaciuitace,non 
permitccntibus  minotibus  ?  In  hoc  iurc  conccdendo  conuc- 
nire  poceft  quomodo  quis  vtatur,vtquandofit3quamdu- 
43;ucus,aa  diurno,  an  nodturno  cempore,l.via.$.vfuirudu.fF. 


in hanc familiam veniaoc , & qui  finc  tm%  cfFedlus.  Duo cafus 
func  bicconfiderandi  :  Vnuscft  ,  cum  publicanus  fuo  no- 
raine  conucnicur  :  alius,  cnranorainefamilia::quicafuspo- 
ftcrior  fingularia quardam  habet,  icaquc  a  priore diftingucn- 
dusfuir.  Cum  publicanusfuonoiBiaecoouemrur,quiaip^ 
4d^iJKt  ptimoin  cura  datutadlio  induplurn, !.  i.ioinicic.' 

Vndc 


1 


i 


In  TitAniT>efuhlk.^ve^tg. 


60J 


Vnde  qu«ritur ,  ^■""Miailrbf^-irripiflidmnrfMnlr'"-"'-^'' 
(;4i(l2|e>Caiushancqu^(lionenadirtmicinl.hQcedi(%o.§.qus- 
tcntib.nam  hanc  homonymiam  lurifconfulri  putaucrant  eire 
interpretandam,vtrcsinduplofit.Eademeftinterpretjtioin 
l.locacio.^.quod  illicite.  Vnde  vulgo  eft  annotatum  ,  qiiorips 
t^.ipli  vrl  tjiiarfrnpli  fir  mrnf in ,  rem  in  eci  CQntiaeri.  Solct  ad- 
dacilexvlr.  C.defponfal.Ratio  exartciuris  umiptahocfua- 
derstyiiainpnpriis  melinr  fKnrenria  r fl-fj-gnpnrl.»-  Similiseil 
qucftio  in  l.aaionc.fl.  vi  bonorum  raptor.  vbi  eadem  fenten- 
riacftfequendaialitertamqnin  adione furti.     Prxtcreaell 

nriranfliim,mnlri«!  rlfiinqnpnrih.nnn  miilripijrari  pfrn»ft>,l.U 
multi. hic.fi  quid  ab  vno  (olai  non  poffir.ab  alio  peti  &  pr^fta- 

ti  <;^riin,^ni°fl-nr.ron,-li.i-r.^£-t,,/-,.,l^i|-,nA.rlnpliimpprarm.elTe 
T/'rr.p/:^3riim  ^  fir^  (^mpllim  ^  pf  rppniam  j  vrHirifiir  in  I.I.&L 

fed&hi.^.vlt.dacurcontrahiredem,quatenuseftfa<fluSi0- 
cuplcrior.l.4.in  ptincip.Tertio  notandum  eft^qaod  hi;r  a^in 
rpnrurrirr^HTinliit.vf  hirriilrj^i-i  Aqiiili.Tji^CYibc^f^^-MTir-ipr- 
].!.§. dixeritaliquis  Pritetea  extra  ordinem  animidueftitur 
ineum,quiviextorfitaliquid,leg.!oca;io.§.quodillicitc.non 
tantum  ciuiliter,fed&criminaliter.  Vbinotandus  loeus  de 
diftindionecriminalis&ciuihsadtionisjdequavide  5  ^.cap. 
lib.i.difout.ann.  Tamctfi  autem  concuctat  cum  aliis  adioni- 
bus ,  non  tamen  eft iudicanda inutilis ,  vt  dicitur in  1. i.d.§ .di- 
xctit.  Similis  locus in  1. 5  .ftinaut.caup.ftabul.  vt  rec.  Quai to 
notandum  eft,qnnf4hziiiu9-in<^pnpg^rnrei,quiremre(L[Uit: 
namisabioluitur.vtdicitur  in§.dixcrit.&inl'g.4  hoetittil. 
Miuus  eft  hoc  edittum ,  quam  dc  furtomam  fur  non  abio'ui- 
t!ir,(iineijmadpoBnamagitur:atveropub'iCanusabloiuicur. 
Vnd"  qusricur ,  anhjc  adiio  ficathitfiaEii:  qu6d  mulcis  vide- 
tur.f-d^onrrafentio.  Namnacura"adionisarbitcarixeft,vt 


4.C.de  '--— "  '^^xr''""r'r''"pT^-'-— infiiiiiiliim  fii  ilirr" 
duin.Ica.ficeaiin  iudicati{olctincuriis,quiaefteadem  ratio 
ccdefiie  &  reip.l.vlr.C.de  facrolan.ecdel.  Dcinde  fidciuiToiC 
exig  t ar  l.locai io.in  princ.fed  hic  locus  valde  ad  tem  non  pet- 
tiuei,quianonlempercolorelicitationisvlcramoduminfla- 
turlocatio.Vtillicdicitur.  Pi^tereaillicfuntquaedaexceptio- 
nei:excipiunturenimrchquatore$,l.locatio.§.ssl^Awte*#s^%*** 
i^..H^^iy:  .iiMialjiiiiid  dtWnrrTvrrrrrlnriirinnr  Fifripinnrni^''"''*^'^ 
ctiimdcbiiores,d.l.locado.§.debitores.qUilocus  arguitfal- 
fani  elie  eornm  opiaionem,qui  putant  ofFeicndara  elle  (atiF- 
darioaem.  E-^ccipiuntur  prattetea  lutores  &  cutatores,  tir.eft 
inC.l.i.§.tmores.adl.  Cornel.de  falfis^ 

Sequcas  locus  cft  de  folutione,  qui  in  du6  capita  diuidltur: 
vnum  eft  de  rtbus,  quarum  vcdigal  folucnduiti  eft,  alcerura 
depetfonis,quideb£ntfjlucre,aut  noa  debent.  Qupdad 
pnmum/cicridumeft  ,  abomnibusquincgotiationiscaufa 
quid  vchant,  vedigal foluendum efle,  1. omniura.  C.  de ve- 
6tig.&ho£jliopfiecftveaiaal,firdii^iimi4tehea4o.  Intcr- 
dum  etiam  penditur  vciaigal  earum  rcrum  j  qus  vencunt.no 
vehuiitur.  Exemplum  cft  la  falis  vcnditione,l.fi  quis  fine.C. 
de  ve(itig.quod  fit  ne  clandcftina  fiant  vendiciones  veiftlgalis 
fraudatidi caufa:cuiafmodirerum  naonopoltura  folet  aprin- 
cipe  conftitui  &  exerccri:vade  tit.G.nemini  liceat  in  venditi 
fpccieram  (efe  excufare.  Aiiftoteles  ic  Politicis  vocat  Mono- 
polium,  cum  princcps  cogit  eracre inuitos.Hoc genus  vedd^ 
gatisiaftituitpti:nus  RomsC.Liuius  quidam  Salinator  ittV 
odiumpopuli,  aquodamnacusfucrat:  hiftoriaeftapuiLt-^ 
uiura.  Alurum  rerura  nomine,qu£  venales  non  fun^,  vedi- 
gal  non  penditur,  nifi  vcd  gales fundi  fint.  na  pra-dia  vc<Sli- 
g -.lia  dicuntaf,no  quia  veneant , fed  quiahoc onus  vedigalis 
pendendi  illis  cft  impofitutn.  Eft  tic.  fi  ager  ve6Vig.il.vel  em- 


iudex  non  ante  condemnet  ad  pcEaam,  quam  prius  atb'tratus 

fit quomodo res teft  tuipoffir,§.ptaBterea.de adion.iii  Inftit.       phytcu.-.l.iaipcraf otes.hoc tic.Locus eft dligcntet notandus: 

Atinhaca(ftioneidnonfit,qaiafi vkronontefticuaSjiudsx       valtcaimprxdiateneri,perfonasveroconueniu.  Prscerea 


V1 1^1. 


tecoiidemnjbitaJ  p^namciuscdidti^quod  fiarbitraiiaeflet, 
iuberetremreft.tui.  Arquehaecdfiprimocafu.  QgldliuaiX 

*""  ^—'^•firiiinnminr''"'"'"iiriir!f^° '""'''"'*'' T'"''^""^""'' 
finguliriainedidopra:toiis,vc  luriftonful  i  dicunt.  Vi\i: 
enim  o.nnes  ieruos  exhiberi,quos fi  no  exh  b Jerir.damnacuc 
fine  nyx?  dedirionc,l.i.$  vlt.Eft  fim  Is loi.-usinl.(ed  &  hi,§.i. 
Animadiiprrpnrjiim  cfl-  ;inrpm,riim  qiii.s  pominc  Familit^  cnn- 
iirnifiirrnnpln-iprT.iiarfiqmm  filihfraliiisHrPq'"'^'''^^^"' 
a  o.Tincs  leruos  dedere  cogeretur.facile  cius  pattimonium 
euerte:  etur.  Itaque  liberatur  tantum  ptzftandojquantum  li- 
berprsftitillec.Atquehxcdepublicanis. 

C  A  p.     I  L 

De  'ueciigalibus. 

VEd'gil  eft  qilod  Reipub.  &  fifco  ex  fundis  vcdligalibus 
penditur,&  rebus  qua:  vqneunt :  qua:  eft  o(3:aua  parsin 
I.cs  priftatione.  C.de  vedigA.vnde-Q^iinjii  .ippellantur, 
l.allegatis,C.eod.SfdiaharLf;pft(pfi'land,^riinfiiPt^o,1.4. 
§.vltiini.hic.  Dcveitigalibusautcmlunt  trcsloci,dequibu$ 
or.-line  dicemus  de  inftitutione, locatione,  &  (olutione.  Pri- 
mo  igitur  qua:ritur,quis  vedigal  iollitucrc  pollit :  &  certum 
cft inititui  nullo  niodo  pofle  hne confenfu  pt incipis.l.i o.hoc 
tii.nequcinftituraroutaiiautreformaripofle-.  vhdecit.inG. 
vetiignouainftituinonpofle.Imonedecreto  quidem  ciui- 
tatis,l.i,&  j.hoctic.quodetiara  notumeftidiocis.-ficontra 
faiSkum  eft,v3rir  pceni  funt  c5fticutx,Li.ad  l.Iul.de  vi  pubL 
pontificcsaddideruncpcenam  excommunicationis,c.inno- 
uandum.de  cenfib.indecret.  Reftituiturprastcrcaid  quod 
adcmptumeft,l.}.C.vedlig.nou.inft.Caufaigiturve<3:igaliu 
eft  ptincipis  voluntas :  eft  ctiam  rcccptum  vetuftatem  tcm- 
pptisfufficere,  1.  vlt.de  aq.plu.arcen.&c.  fuper  quib.  de  vcrb. 
fignificac.in  Decrec.  leg.  impcratotes  S.  dc  poUicitationi- 
bus 

Sequif ur  de  locationc , quandolocati debeant  vcftigalii. 
Fotmam  auccm  locationis  colligo  cx  variis  locis.Proponi  de- 
bcnt  publica edidla,  vel  publice  denunriandum  eft  voce  prae- 
coiiis,  vt  fi  quis  publica  vcdigalia  conducere  velit ,  accedat 
certadie.lcg.j.Cod.dclocat.prid.ciuil.leg.vItim.C.  ve6b.no. 
inft.quod praefcnti  magiftratu  fieri  debet ,  quje addicet  ci  qui 
lupetiotialocatioQefaeiit,  vtlpotiusinlicicationibus.  lcg. 


nQalaltiirUtVP.-^igalf-irnm  rfrnm,  qn,|-f}ri  vilim  pivAprinrQ^ 
i.ift-rnniur,l.vaiueifi.C.dsve(5I"g.  Qir^^ficaiuemadvlum 
prbpriura  nferre,docec  Alfenus  Varus in.l.inlcge  Cenf ^ria. 
ff.  ie  v..tb.  figu  f.  vb.d.citur,  qiiodviiflus  fu.caa(a  para-.um 
eflet,iJfuovfudc!.Ieg.4.§.i.dicicarmun  fi;uineire,ficjuid 
ampLus  quam  mandacum  fir,rranslatuiri  fi-.Muulficum  au-  ^""ifi; 
tera  & immunccontraria func : neque enim id imnmnc t ft,(i  '"'" '•"-' 

n-ii  ■  r     rt         n  t      r^  '  "-'3      imm-i^t 

vcaigih obnoxium nc. HiC eltquoque (pettanda cc nfuetu  ,.,-w «'// 
do.-twdiS  cnim  protebas  quibukunq;  vehuncur,  vecbgai r.«»«/. 
exigifolet.  H«ceft  jonlaetudo,velpotius  pnncipaniarbi- 
ttium  qurlibct  veftigaliai.TJponenriu^T!,  vt  o!im  R»  .hii  Ca- 
ligula, (id  eftapual  Sueconiura^qui  ex  quxl^u  proiHtutatu 
&lucrodeditarum  vc(5b'galexegic.querr»mulrifiint  iequuti 
quib'Jshoceftvfitatum   :   Lucribonuseft  odorcxi^iquili- 
bct ,  Ieg.vlcim.Cod.de  edid.  Diui  Adtia.toli.Sunc&  .ili^  vcs 
apraiftatione  ve6ligalis  immunesvclun  res.qnxad  toiendi  >s 
agrospertinent,!. vniuerfi.Cod.de  vedig.  Idcaid.cfnduni 
derebus,  quacxxercitui  lunr  paratar,  1.  locatio.§.  eaaitn .  hoi; 
tit.In  vcitigalibus  autcm  pr^fcriptiolorurn  oon  habec,  vt  di- 
citui  incademlcge.  Siquisdicacf.:nonfoluifle,aud'ecur:  fi 
coi.fuctudinemnoncfledicar.non  audiecur.Hicdertbusi 
dcincepsdepetfonis.  Qiimes4iutemcuiufr:u-iq.icmoii.yge- 
oeri^T^^gnitarJs  fintjad  vfi^ignlium  pfffrfolutiijncm^cntm- 
tur.lfg.omnium.Cod.devectig.fecuadum  pioporrioneni  » 
Atichmctita,iit  Aiiftoteles  lib.f  .Et  hic.non  autein  G.ome- ,^ 
tricam.   Se i  tamen  quardam  pcriona:  excipiuruur ,  vc  aJ  fi- 
neraIeg.omnium.dicitur.ExcipiiurfiiLus,Ieg.Iocatio.§.fi/i.ns. 

IfgaripvrfrariimgpnriiimJ  a  Ifgaric  C  r(p»p/>g^l  Mijirpg 
qUam"'*"'"lra3i'Jp'in'lpg'a-halipan>jnf>nr..n)i;.n,»Ylipi..ri 

tur,l.exptzftatione.  C.de  ved;;g.I.  ncminoresquidem.l.li 
excaufa  §. penult.de minoribus.  Soletqu:rrideclericis& 
fcholafticis^^dequibusincap.non  minus.de  immunicoecclfif, 
inDecrcr. 

c  A  j..  m. 

Decommips. 

DE  coriimiffis eft  tit.in  C.de  ve6lig.&commiffis.  E j  au- 
cem  committififco dicuntur , qus  ob aliquas caclisfi- 
lco acquiruntur, eomodoqiiCLpainam  &  ftipn^r'"'^^--'-'  r  o- 
QUttLdidaius.  HincCic.tettiainVerremait,  hxredicatem 

£e     4 


^oS 


commKramVeneriErycinT.  Afconios  4.aaionc,qusfint 
eommi(ra,docct.Locus  eaapud  Suctonium  obferuationcdi- 


gnuj 
Calig 


vbi  de  his  vccaigalibus  loqaitur ,  qus  inftituta  f uiflc  a 
^...gula  ante diximus.  Ait  cnim  multa commifla fafta ,  cdi- 
«aisfadis&nonpropofitis.  CauIkxQmmitomJilnthS. 
Prtmocaduntincommiflumrcs^proquibusveaigallolutu 
noneft,nififorteidpublicanuspcrmi(erit,l.vlt.§.fiquis.Mcc 

vero  quifquam  igaorantia:  cxcufationc  pijnam  dcprccanpo- 
tcft,l.vlt.§.iicct.quamuisapublicanisadmonitusnontuerir. 


"Prnnc.  ^Udreni  Comment. 

iur.Htncvulgareillud  Modeftini,  in  neceflltarencmo  libe^ 
ralis  exiftit.l.rem  legatam.de  adim.lcgat.  Dicitur autcm  ne- 
ccflitas,cumqiusaddandumvclnaturalitcrtantumadfttin- 
gitur,l.Aquilius.l.hocinre.§.fiquisferuo.hic. 


Irrar 


d.l.vlt.§.diui  quoq;.  Succurdmrjanicni;iubuIdamf«fiMJis, 
vt  pupiilo,  1.  imperatorcs.§ .  vlt.pr^tcrca  ci,  qui  errore  clt  la- 
pfus,  l.vlt.§.diui  quoqj.qui  videtur  rcpugnare  §.licct  cmldem 


1.  At  non  repugnant.-aliud  cnim  eft  ignorantia.aliud  crror.lN  a 
crror  cft  in  eo.qui  culpa vacac,l.regula,de  iur.ignor.  Sic  in  c- 
pift.  Flanci  ad  Cice.vbi  ait :  Credulitas  potius  error  eft  quam 
culpa. 


Decaufamateriali..      C   a  p.     III. 

MAteria  donationis  eft  resipfa,  qu?  donatur.qux  an  cot- 
poralis  fir,  nccne,  nihil  intereft.  Itaque  fi  gratis  ipfutn 
vlum  vcl  habitationem  alicui  concedam ,  v;  l  debitorem  meu 
acccptilationc  liberera.vel  adtionem  mihicompstemem.fi  ne 
fpecrealicuiusadlionis,cedamalicu',v3!etdoti;rio,l.insed.D. 
inprincip.  .fiinftipuIatii.l.Modeftinus.hic.l.fidonacionis  C. 
co.Dercpropriadonantis,nullidi-.bitatioeft,qainreario- 
trahaturdonatio,  etiamfiteicumaliocommnnis,  neciiuiifa 
portioficjl.portionem.C.eo.ResveroalicDaptopric  donari 
non  vide(ur,cuiusdominium  m  accipientem  non  tranfic.  I.in 


quxnofuntinfinuatacapudpublicanos.Qu  >dfiresvtfttga.tt 
lcs  no  funt,tame  eas  apud  publicanos  vcdor  profi-cn  debcr,  ^, 
aut  earum  dommus ,  aut  apud  tabelliones ,  aut  fcriptiiratios,'! 
fic  enim  vocat  Fcftus  eos ,  qui  faipturam  faciunt  pubhcano- 
'"c^  rnm  nomine,l.vlt.§.quocies.  Poena  autehic  remittirur  mi- 

..T..J:   nonb.proptcratatem,l.vl.i§.diui.Ignofcituretiammilitib. 

^triifui.  prop  cromiflamprofe(rionem,l.}.C.dcve6ligal. 

Tcrcia caufa cSmilfi  cft ,  cu  quis  hoftib.  aut  bai baris  arraa 
vcndit,fcrrum,cotcm.l.cote.hic.l.  i  .C.de  commer.  &met- 
car.orarcerea,  fiquisahquidcontralegum  pnfcriptumvcn- 
d.d^r.ceciamfi  nonhoftib.l.fi  qnis.C.de  veaig  F  Yripirur  ra- 
meai.scuiusonus  propter  neceflitatem  adutrdtcmpefta' 


rAht- 

lonts 
criftu 


pairi.C.eo. 

Be  caufaformali. 


A    P. 


IIII. 


DOnatioformam  nuUam  aut  foIenniMtcm  fpecialcre  fe- 
i£  eiigijaiam  eifi  ttadinonc,  vel  vfusfi  udus  retentione, 
qii^vimhabet  traditroais,autinftrumcntorum,  quibus  rci 
empiio condnetur,donatio petfiL iatur :  tame  fi  nihil bonot u 
jincrL^enetic.ac  ne  ftipulatio  quidem,fed  hmple  x  nudaq;  pro- 
miflio,vtpa<flij,noi:-acofti:utioneIuftir,ianiadhucfubl!ft  f,'. 
i.,!k  i.quilquis.l.fiquisargenrum  C.eo.Sctipturaveroacinfi- 
nuationc,id  eft,in  adlis  fadla  profeflio,vicanda;  fraudis  gratia. 


ti>fxpcfiiutDerit,l.vl.§.fi^pter,&l.Ca:fat.Poftremuslocus       iamolimfuitcxcogitata.l.Mod;:ftinus.&l.!ata.C.eo.Scdht 
"      ""     '        '   '^  ■'^         '-     -    '  — -»       tandcmabcodemluftinianolegcadeas  donationcscoatdia- 

tacft,quifummamquingentorum  folidorum  aurtotun.ve 
exccduntinfraeamfummam,&inquibufdamcafib.etlupra 
noncrtneceflaria,l.pen.C.eo.Necm3gnoperercfert,quibus 
verbisfitcxceptadonatio,dumraodoeafinc,quib.don3ntis& 
donatariicxprimaturmutausconfenfus.  Quapropterfi qviis 
lcripcuraforreauraliquacautione  refterur  ic  alicui  donalfe, 
vel  debere,nulla  donatio intelligicur,tamctfi  ea  vcrba in  do- 
nationevimubtincaor.l.nudaratio^tametfih^cvetbain  vl- 


cft  j t: Litevtucomiflit&lLauie effe(^>iK iplf ,  confafcatio  rei ex 
caufis  lup: j  poficis,  qux inteidu  cocurr.t  cu  grauiori  pocna.l. 
cote.  J.doninus.vbi  nota  n5  cintu  merces ,  ted  &  naue,  qua 
vehiin tur  merces il!icitc,coraitci :  quod intel!  gimus ,  earum 
ftanm  fi(co  dominium  acquiri ,  &  tLuigv-d^minum  definere 
cfl-eum^qnic^n^-Tl-g-mff^-eriril-commifl^a.trx.quodfio- 


gulare  eft  contcaiuris  ratiouem.l.tradirionib.  Cde  pad'S.I- 

taq;fifcusvindicatftatimres  fibi  commiflas,eriam  aducifuj 

h?redem,l.fraudati.hic.Sed  animiduettcndum  eft,huic  per-\ 

fccutionilocumnoneflepoftquinquennium.l.ncquccom-^  ^^^^^  volantatevimfadcicommifliobrineantjleg.cx  hacfcri- 

mifldm.C.de  veitig.  &  commi.  ptut  a.  hic.Sed  quid  fi  in  iudicio  interr  ogatus,  nihil  fibi  alium 

debere  confcftus  fucrit?Papin.reIpondit,a(3iocem  amillam, 

I  N     T  I  T.        V.  nonvidonationis,  fedpotius  confeflionis.quaccuminiure 

r»0>J  A  TTONTRV^  fadtafic,infirmariHonpoteft,l.donari.§.quidaminiure. 


DE 


p.    I. 


Decaufafinali. 


A  p 


V. 


,  O  N  A  T I  o (vr crafllore Mincrua  dcfineamas) 
^*?^$^  m.mificenuaeft  qaam  quis  crga  alium  acce- 
^I^D  ^^r)rantem,nulIarie.i.flirarccompulfur,  gratis 
^l^»  J^^Sc libcraliter  excrcet,  vt  dominiuro,aut  ius  a- 
^fe^C^^^liqnodimmobiieinip^.mtransrerat.Hzcde- 
finitio,quanquamnonadmodumobfcura  eit,e2:ca  quxfc- 
quirur  caufarum  explicationc,dilucidior  fict. 

Cauftefftciens do?2ationis.       C  A  p.     II. 

C.\ufa  igitur  efficiens  donationis  cft,confsnf js  coril  inter 
quos  d  jnario  contrahicur,donanris  videliccr,qucm  ncq; 
inuitum.neqi  ignorante  donare  lex  air,I.ncc  ignorars.  C.  eo. 
l.cuius  pcr  crrorem.dc  reg.iuris.item  donatar)i,cui  noleoti  li- 
betalitas  acquiri  non  pofle  dicitur,I.hoc  autem.§.non  poteft. 
Nam  vt  ait  Ciccro  in  Top.Neq;  deditio,neq-,  donatio  finc  ac- 
ccptationcintclligipot.  Proindefiquisabfenri  donarequic- 
quam  velic,  per  nunrium  auc  epiflolam  id  fieri  debec ,  nccan- 
tcvalctdonatio,quamiscade  rcccrtior  fadus  voluntatem 
fuam  declaraucrit.I.2.§.fi  pccunia.l.abfenri.l.nudaratio.hic. 
&  l.necambigitur.l.fiquisin.C.eo.  Accipercdebemuscon- 
fcn(um  etiam  lacitum.qui  ex  coniedtura  colligitur.l.cenfua- 
lis.l. fi  prjefis.cumrequenti.C.eo.  Neclufficicqualifcunque 
confcflio  (ed  fponcanea,nul!aque  ex  neccflitate  proficifcens 
cxigitur.I.  donari.hic.cumid  pra:ftare  alteri  quod  d.  betur, 
iuftiux  fic  magis,quam  libcralicacis ,  argumcn.l.i.dc  iuftir.& 


DOnarionis  finisduplex  eft,vnus  vrexercearurliberali- 
cas,n6  vt  donatori  qiiidquaadquiracurinam  fi  vr  aliquid 
dccur  vel  fiar,largiamur,proprie  ntgorium  porius  contrahi, 
quamdonatiovidctur.i.i.I.quodftatuliber.&l.hociarc.hic. 
& toto tit.dedonar.qux fub modo.  Acfxpe  vfuucnir,  vt mi- 
xtumfitdonationi  ncgorium:quod&ptxtetaliascaufas,in- 
zquabilitas rci donatz,&  cius,qua; a  donatario accipitur,ef- 
ficitjl.Afifto.Hocautcmiraaccipicndumeftjficaufadcnan- 
diexprcfla,nonmcnrcretentafuerir.  Suntenimnonpauci, 
qui  (pe hircdiratis.aut lucri alicuius,  facultatcs  fuas eroganr, 
ncgotiationequadam3rrificiofa(  vt  Hippoccrarcsaii)ma- 
gis  quam  munificcnria  vtenrcs,  quorum  munera  Plinius  iu- 
nior  quara  lepide  hamata  vocat  arq;  vifcata,  Iib.^.Epift.Hi.n, 
fieafidudadonatint,  acdcinde  eosfefelleritopinio  nihilo- 
mious  rat3,firma,arq;  irrcnocabilis  manc  bit donatio.I.fi  ma- 
iorcs.  C.  de  tranfadi. Altcr finis eft  donationis,  vt  nulfo  cafu 
q^  donatu  c  ft,donator  ad  fe  reaerti  velir  .1.  i.hic  in  prin.  Hinc 
precsrium,  & alii  huiefmodi  contra(flus  non  parum  a  dona- 
tionc  difFerunr,  etfi  liberalitatis  tantum  graria  fianr.l.Lucius. 
l.i.d«prcrar.  Scdhxr  omniadevcra& abfolutadonatione 
intell'gui)tur, q'ia  fimpliriter  &propria donacio dicicur.Ni 
quod  ita  damas.vt  aliqao  Ci(u  rcuocari  poflit.non  fimplicitcr, 
fcdcu  3d!un6lioncdonatur:puraobcaufam,ve!  mortiscaura 
appcllai i  foler.de qua in fcqueiui  tradtatu  plcnior &  accura- 
tior  difpucacio  fucura  cft.l.i  .in  princ.l.fenatus.ric.prox. 

Deper- 


In  l!"ttVSDeDonationihus, 


C    A 


».     VI. 


h; 


t>eterfonis  qtu  Aomnt ,  qnihitfue  donatur. 

Ic  locus  ad  caufam  efficientcm  refcrri  poteft:&  de  eo  ia 
^  ^ptimisquiricur.quicapitale  crimen  commifit :  &re- 
^iptumelt,eum  donarcpoireantecondemnatione,!.poft 
contradtum.quod  eft  accipicndurii,ctiam  fi  reus  capitalis  cri- 
cminis  (ic  acculacus,  nec  ob  contumaciam  bona  eius  obfigna'- 
tafint.I.auf«:rtur.§.inreatu.infradeiurefi(ci.l.rco.de(olut.I. 
vlt.de  requir.reis.in  C.  Excipe  nifi  in  fraudcm  fifci  fadum  id 
elTc  appareat:quo  cafu ne  ante  admiftum  quidem  donatio  fa- 
da  valet.l.in  fraude.de  iurc  fifci.l.fed  fi  macitus.qui  &a  quib. 
Lfialiquis.tit.proxi.  Perduellionisquoq-,crimencum  paucis 
«liisexcipitur.dequibusaliolocopleniusdiccmus.l.donatio- 
nes.§.vl.&l.ex  iudiciorum.de  accufac.l.  commifla.de  veftig, 
&c.cum<ecundum.dehiret.in^.  Sedetficondemnatio  ic- 
cuta  fit,ncc  ea  appellatione  fufpenfa  fit,interdicetur  donatio. 
l.poft  contra6lum,hic.l.  qui  a  latronibus.§.  vlt.de  tcft.l.  z .§. 
vlt.de pocnis.  Icem  quxritur,  an  filiusfa.cui  a  patre  libera  pe- 
culii  adminiftratio  concclla  eft.donarc  poflit.  Qua:  fane  qu^- 
ftio in  fadbo  potiilimum  confiftic :  & cota ex  voluntacis con- 
ie^aura  pender,fi  pacer  eam  diferce  non cxprcfleric.l.filiusfa. 
Nam  fi  filius  Scnacotis  auc  alct  rius  principis ,  ac  viri  potencif 
cfle  proponacur,  in  quo  bcneficiencia  fiueliberalicas  maioro 
quamfrugalicascommcndationemhabeat  (vtCicero  ino- 
racione  pro rcge  De iotaro  fcribir)hanc ei facultate  coceflant 
facilc  interpretabimur.arg.l.cum  plures.§.vlti.de  admin.tut. 
Aliasvalicuraeft.fiiuftadonandiraciofuecic.d.l.filiusfa.Am- 
bicio  snim  & iadlaniia,  inquic  Plinius  in  Panegyrico,  magis 
quamliberalicaseftatftimanda,cuiraciononconftac.  Idco- 
que  in  dubio  a  patre  concefla  non  intelligicur.   Illud  nocan- 
dum  eft ,  quod  patris  iufTu  donat  filius,  a  pacre  ipfo  donacum 
videri,  vc  paccr  ad  eius  donacionis  obferuacionem  cencacur.  1. 
i,inprin.l.inadibus.§.pcn.  Plane  furiofos&mente  capcos 
inutilitcr  donare  petfpicuuni  eft.l.Modcftinus.licet  muti,auc 
{urdi,fenesetiam,nifidcliriiam,  &iuxta  Varronisprouer- 
bium ,  bis  pueri  efieifli  fint,donare  non  p rohibentur.Lqui id 
quod.hic.&  1.  fenc(^us.  C.eo. 

Ccrtum  donatio  non  tantum  in  amicum  &  bene  meri- 
tuin,fed  in  quemcunq  j  alium  ignocum  &extraneum  confer- 
tipoteft.quinctiammcretrici&concubinx,  quivxornon 
fit,re6fedonaturl.afFed:ionis.&l.donationcs.hic.  lcg.hatc 
donacio.  de  donacintcr  vir.  &  vxor.dumnaodo  miles  non 
fit,quifocatia:  fua:donet,vc  Anconinirefcripto  caucumeft 
leg.  5 .  Godic.de  donac. inter  vir.  &  vxor.  quod  incerprecura 
communiconfenfuadeos,qui  diuinamcogatamqucmilitia 
cxetcent, porr igicur.  Ncc  hoc  fiicntio  pntereundum  eft  fa- 
d:am  apacte  donationem  filio  eraancipato,  etiam  infanti,ra- 
cam  eile :  in  poceftaccconfticuto  non  item.leg.cum  de  bonis. 
leg.  fi  quis  in  emancipatum.  Codic.  eodem.  Denique  teipub. 
fadadonatio,putaobhonorem,validaeft,fiuequispromit- 
fttici-    tar,  fiue  tantum  polliccatur.leg.hoc  iurcin  princ.  Eft  autens 
utio       poUicitatio  (  vc  obicer  id  cxpliccmus  ,   in  quo  plerofque 
jW.      hillucinacos  comperimus)  fohusofFerentispromiifum,cum 
pa<ftum  duorum  confenfus  fir,leg,pa<3:um.  de  poUicic,  Vnde 
vulgoab  intcrprctibustraditumcft  ,  inter  prxfentcs  magis 
padlum  quam  pollicitat  ioncm  dici :  quod  is  cui  aliquid  ofFer- 
turtacensconfentircprasfumatur.leg.qui  patitur,fF,manda. 
Quibus  ergo  minime  aflencior:  non  enim  is  qui  concinuo 
tacccofFetenticonfentirevidctur,  cumfortaflis  erefua  id 
non  futurum  elFe  credac :  aut  bcneficium  accipiendo  liberta- 
tem ,  vt  in  Mimis  Publii  habetur,  venderc  nolit.   Hoc adeo 
inhis  pollicitationibus  perfpici  poteft  ,quaead  publicumo' 
pusextruer.dumoiimreipub.a  priuatis  hominibus  ficri  fo- 
lercntjdequibustradbatum  depollicitatio.  qui  titul.de  opc. 
pub.ideo  f  abiicitur,  accipiendum  elTe  non  dubito.  Fiebat  au- 
lem  fcre  per  epiftolam,  cautionem ve.  Macrob.  Ub.z.  Satur- 
nal.in locs  Angufti.leg.Charidemo.  & leg.  feptitia. de pol- 
Iicit.leg.metum.§.fedquodpr.-Etor.quodmet.cau.Qupcafu 
confcnfumduorumnon  interuenirc  antequam  acceptetur, 
certiflimum  eft.  Sed  fi  quis  apud  rempub.ideft  reipubl.  ad- 
jflinittratores,l.cxpollicitatione,infra  depollicit.  coram  ad 
opus  faciendum  pecuniam  promiferit,  pollicitatio  pioprie 
n6padumdicicur>confeafuforccdecurionuinfu(penfo  de- 


C09 

libcrantium.antalcopus  exidificare  Hceatpublice.ac  expe- 
diat.  Hucpcrtiaet,quodCiciliuslib.io.epift.fabens  ad 
Traianumdethcitro  Nicenfium.ait:  Huictheatroexpriua- 
torurapollicicacionibusmulcadcbencur,vcbafilic«  circa,vc 
porticusfupra  caueam:qux  nunc  omnia  difFeruntur,ccfl[ant« 
co  quod  ante  peragendum  cft.  Cui  Traianus  ibidem  rcfpon- 
dic :  Tuncapriuatiscxigiopeiaribicursfic.cnmtheattum, 
propterquod  illa  promilIjfunr,fa(aumetit.  Necverendum 
eft,nc quis  tali  donatione  fiue  pollicitationc  in  legem  luliam 
dcambitu,committat ,  qux aduerfus cos tantum lata cft,  qui 
tributim  centuriatimve  diftributa  pecunia^firgulos  ^  populo 
corrumperenitebantur,  adquosmagiftratuum  creatio  per- 
tincbat.l.vnica.ad I. Iul.de ambitu. I.  Publius. decond.& dc- 
mon.Lqux  vtilitet.dc neg.gcft.  quqd  .i  Budio  noftro anno- 
tatumcft&obferuatumadl.fiquis  obhonorem.  depoUicir, 
C  A  P.  VII. 
Deeffe^tidonationis. 

EFfedusdonationis  tribusconftat  regulis.  PrimarcguU 
eft.rem  donatam  redte  repeti  non  porte.l.  Arifto.  leg.  qui 
alienum.  quod  naturali  «quitaticonfentaneumtfle,  velil- 
lud  argumento  eft,quod  I^lato  in  Philebo  hic  vetba  vt  rrita, 
&pucriscognitareferc:'?iif«p3(y'f/«et»7av«:>ipij;{i,V'^i.  Idque 
adco  verum  eftjvc  ne  principis  quidem  refcriptum  ad  reuoca- 
tionetnfufficiat,  I.  fidonationem.C.dereuocan.donar.tra- 
ditionefiquidemreidonat:B,auteoa(5lu,quivim  traditioniS 
habear,dominiura  nancifcitur  donatarius,l.qui  'Gsnm.  1.  qut 
mihi.l.fitibi.l.quiidquod.S.ealege.quod  fine  fadofuo  iii- 
rcnonamictit,l.idquodnoftrum,de  reg.iu.nififortedona- 
toripfc  domiausnonfuerit,quocafu  ad  vfucsploncm  tan- 
tum  proficiecdoaatio,!.Arifti),§.i,  Hxcprima  regida  paci- 
tuccxceptiones:namobingratitudinem,atrocemqueiniuri- 
am&orteniam,donatiofeuo£acuc,l.dona£iones.§.i. &:.  lci'. 
vlt.C.deccuoc.donacIicet  alioqui  adaerfusingratosiure  ci- 
uili  a(9;io  non  ficpiodita.AnueusScnecaracionetn  oftendic. 
fedhocdeeadouatione  nonsccipicar  ,  qui  remuneratoria 
eft,quam  nullocafu  rcuocjbilemefleinterpretesaffiritiant: 
quodnoncarctratione,l,fipatcr.§.  i.     Obcsufam  quoque 
donatum  ,  ficanon  fequatur  ,  fccundumdift;n(ftioaem  ab 
Vlpi3.tr3dicam,rcaccacur,l.z.§.vlc,cuml.feq.  Sed&fiquis 
poft  doin;Jjnem  perfedlam  pra^rerfpemliberosfafceperir, 
cum  ance  non  h^berec ,  idem  crit  dicendum.leg.  fi  ynquam. 
C.dereuoc.donac. 

Secunda  regula.  Donator  a(fttonc  ex  ftipulacu,  vel  con- 
didionecskge  ad  rei  donacx  tJaditioneuiicomp.lliuir,!.  fi 
quisargentum.  C.eod.inquoiudicio,  ciuaboua.  fideinoa 
ficjvfurarumpropternjoramnonhabebirurratic,  leg.cum 
qui.Prstereanoncondemnarurin  lohduia  donator,  (ed  ;a 
quanrumfacerepotcft.habitarationenecgeac.  1.  qr.iexdo- 
nacione.&  l.qui  id  quod.  hic.ctiam  fi  pecunis  conftitutaf,auc 
iudicatinomineconueniatur. 

Tertia  regula.Donator  eui(5la  re ,  nulla  nifi  de  dolo  a^Sio-' 
nctenetur:extra  quam  fi  nominarim  hoc  conuencrir,  ,-,uc 
traditioneccfTanterem  fenonmcdotradturum,  fed  ei.iam 
daturumpromifcrit,l.Arifto.§.vlc.&l.i.C.  deeui(5t. &1.  i- 
G.de  iurc  dot.Proinde  fi  rcm  donationis  caufa  promifetir,  &: 
nondunitradiramexpofueritpignori,fiimanihilominusre- 
manebitp!gnorisobligatio.l.vlt.§.i. 

I  N    T  I  T.     V  I. 
DE   DONATIONE   CAVSA  M  O  R- 

r  I  S,     E  T     Q__y  vE     SITMORTIS 

eanfA  denatio ,  C^  mc  rtis  lanfA 
cttfi». 

C   A   P.      I. 

Oftaiionis  vc  rbum  Kcet  fit  fpecialc,  ac  proprie 

libcralitatem non  teuocabikm  fignihccc,dc 

quainpr^cedentitraifatudiireruimus.tJraca 

Ji^  plsrunquelatiorem  fignificaiionem h.;ber,  vc 

I  i'  morcis caufa donationem  compledtatur,  1.  ali« 

enatum.dc  vetb.fig.&  l.i.  hic.  Eft autem  ca  cum  quis  ii.ftan- 

tispeticulimetu,  velfola  mortahtatis  ,  aut  humani  fbccisi 

co2itationeaJdu(5fus,  icaremfuamdonac ,  vtfe  poiius  h.v- 

becevclic ,  quamdonAcatium;  illum  veiopotiuiquara  hx- 


redemfuum.l,i.cumfeq.l.fcnatKS.§.i.hic.  Necadeorefert, 
mortisfua:aaalieni  caufadonec,l.inouis.io.&leg  mortis 
caufa capimws.fed  nec  an  vctbis expreiTnm  fi',  vt  cum  dona- 
tor,  vdqmfpiam alius  conuslaetit , aat  periculum  cffogerlt. 
reddatur,  Tekmachi  illius  Homcriciexemplo  :ar.  veroex 
niottis  faila  mendone  coieaiuis  i.^  faaum  elle  apparear.  Ac 
fi  de  eo  non  coaact,  dcnatio  pro  (m>plici  habctur  etiamh  a 
moribundohomiHefadtafuialiudhquidemeftmornscaula 
&  morientem  donire,l.Ssia.§.vlc.quod  niulto  m-gis  admit- 
tendumeftjtuncnominatim.vtnullocafureuoceturdona- 
tio.conuencrit,!.vbiitadonatur.Petficicuretiamfiucpubli- 
cisadis,modoquinqueteftesadfint,donationcvidclii.et,aut 
ftipulaiione,vciconuentionemuta3,l.vl.C.co,Adonationc 
autemineodiifenlgatum,  quod  donatio  mortc  donantis 
Confirmatur.quamuisintcftatusdecefleritjCumlegatumabf- 
qiie  teflamcnto non debearur.l.non videtur,l.tam is i^ui.  Et 
hisomivbusfufFragaturFeflusPomp.Lb.ii.cuiusvcibaharc 
funt:  Mortis  caula  ftipulatio  exift :maturficri,vtaitLabco 
AniiftiusjquaritafitvtmorrepromiHoris  confifme>.ar:aut, 
vtquidadixcrunt.cuius ftipulatioms mors fuit caufa.  Porro 
mouiscauiadonatio  ,  &roortis  caufatapio  cx  genete  «iV 
»aua/po'ii7wiie(rcvidentur,ficutemptio,veiiditio,!oca[io,con- 
dudtio^fedlonfTcaliatflhorumveiborumfignificatio^naia 
raortis  caufaiddemum  capiiiittlligitur  ,  qucd  occafione 
moriis  alienx  alicai  obucnit,tiec  in  donationis  fpeciem  cadit, 
aut  aliam  capiendi  figuram,  qua:  proprio  nomine  appellctur. 
l.mortiscaufa  capitur.&  Lintei  mortis.  vcluti  quod  harrcdi- 
latis adeundx ,  velrepudiandac ,  vel conditionis  implcnds 
gratia  datur.I.qui  prctio,Lfi  mulicr.l.cura  qui.l.coditionis.  1. 
quodftatulibor. 

Deperfonis.     C  A  p.     I  I. 

QVs  in  fupctiori  traftatu  dicla  funt ,  cadem  in  hoc  loco 
cpeiitaefleintelliguntur,  quibus&bicregula  ger.e- 
raiisuccedit.Neminicaulamortisdonarcquicqnam.autca- 
perepermittitur,nifiquiteftamcnti  fadioncm  habeat.l.o- 
mnibus,&l.fenatus.filiusfa.tamen,  cui  nepermittentequi- 
dempaire,teftarocntumfacerelicct,donaremortiscaufan5 
prohibetur ,  fi  cxpreflus  pacrisconfcnfus  accedar,  qui  milite 
exiftente filio neccfTarius non  eft,!.tam is.§.i  leg. Marcellus. 
hic.l.filiasfa.fupratit.proxi.&l.quiin  potcftarc.de  tcftam. 11- 
lud  prxtcrea  adiicicnduro.de  capacirate  donatarii,non  cx  do- 
nationis, fed  cx mortispotius  temporeiudicandum  efle,  l.in 
mortiscaula.i5.Adcaveroquatdercbus,autdonationisfor- 
ma  diximus  antea,  nihiloccurrit,quodaddioportcat  ,  nifi 
quod  hxc  donatio  intcrdum  f  ub  conditionc  fit,  vt  puta,Si  no 


Frafjc.  ^Dmreni  Comment. 


conualuerit  donator.interdum  pure,fed  ita  vt  fub  conditione 
rcfoluatuf  ,l.2.hic.l.i.ti.  proximo.  Irem  quod  donatario  per- 
indeatq-jhxredi  fubfticuitur-.acindonationc  incunda  qui- 
cunqi  lex  fuper  eius  rcuocationc  dici  potcft ,  1.  ci  cui.  &  l.fi  a- 
lienam.§.i. 

Deejfecludonationiscanfamortis.       C    A  p.     lll. 

Effcdushuiufcedonationiseftduplex:vnus  quidonatarii 
fauorem&comodumrefpicir.alterquidonatoris.Quan- 
tum  ad  primura  attinet,ira  diftinguendum  vidctur,  vt  fi  qui- 
demdonarorisrcspropri3,necadie(5laconditione(ufpenda- 
tur,dominium  eius  in  accipientem  tranfcat,!.  fi  mortis  caufa. 
hic.tamethconualefcente  donatorc  poflitrepeti,  necante 
mortem  ipfius  adhuc  firma  fit.I.non  videtur:  fin  ahena ,  falie 
ad  vfucapione  ptofit  ,&  vfucapta  res  ab  eo  tantum  qui  dona- 
uit,no a  vero domino repetatur,l.fi aliena  t c.&  l.qui aliena. 
Quod  fic  hirographa  vel  tabulas  dcbitaru  fibi  pecuniatu  I;be 
tadi  animo  donauerir,hoc  cofequitur  donatatius,  vt  petentc 
exccptione  raortis  fummoucat.i.mortis  caufa  capimus.§.Ti- 
tia.&  l.auuDculo. 

Sccundo  illud  obfet  uandum  eft,  vt  fi  rei  donarx  dominiti 
acqiiifitum  fit  a donatatio,  ramen  reuocari  pofTe  donatione 
ficonualucritdonator,nifiahuda<5tumfit.  Idemdiccndum 
eft,  fiprarmortuusfit  donatarius,autcertefimulcumdon3- 
torcdcccfrerit,  aliufveextiteritcafus,  inquemfitreuocaia 
donatio,l.non oronis.de rcb.crcd.  l.mortiscaufadonatio.  1. 
fenatus.l.fi  alicnam  rem.I.fi  is  qui,hic.&  hoc  cafu  filii  vcl  fec- 
ui  raors,qaibusipforum  c5templatione  dcnatum  eft  ,potius 
quampacrisautdominifpc<2:adaeft,I.fifihofa.i3.&vlt.  Qua 
autem  aftione hsc rcuocatio fiat , quaeficum  eft.  Ec  refpon- 
dent.diredlamadioneminreracuiusdorainusremanfitdo- 
natot .- alioqui  vtilera  tantum  competere,l.fi  niortis  caufa.cu 
l.fcq.inquomdicioncceflariarumatqjvtiliumrctumquasfe- 
cetittcus,raciohabebitur,l,fimortis  caufa,  i  ^.Sivctotcm 
donat2nidonatariuspoflidetedefierit,non  modopietiii  ab 
cocondiciporcrit,ideft,  quanti  vendipotuiflet.iedotTinej? 
acceflioncs,l.mortiscaufac3pimus  §.vlti.illud.§. vlt.fi  iscu'. 
hic.l.cu  quis.de  condi£t.cauf.dat.Sed  &  fi  filiusfansihasfit  do- 
catarius.agetur  aducr(us  patrem  de  pcculio,l.filiofd.Is  quoq; 
quimortiscaufaaccepcumfecetitquodlibidebcbatut,  lede 
condicetjVcvetusJnhaureiutobligatio^l.quoddcbiton.&L 
fenatus.^.pe.  Denic);  animaducrtendutK  cft,  cum  dt  efFedVu 
donationum  caufa  mottis  agiiur,  eas  ad  inftar  itgarorum 
redadlascfrcLMarcellus.&Lilludgeneraliter.hicl.vl.C.eo. 
Ex  quo  confequens  eft  eas  morte  confirmari.nifi  po^na  capi- 
tis  fit  afTedus  donator,&  vlt  i  a  vires  hxrcditatis  non  valetc.l. 
noa  videcut.l.fi  mortis  caufa.l.fi  aliquis.l.ecfi  debitor.hic. 


FRANCISCI   DVARENI  IVRE- 

CON.SVLTI     IN      LIB.     XLI.     PaNDECTARVM 

SEVDIGESTORVM. 

IN    TIT.    L     DE     ACQ^VIRENDO     RERVM    DOMINIO,     ARTIFL 

CIOSA     AC     METHODICA    TRAGTATIO. 


C    A    P.        I. 

A  v  s  it  dominioru  acqaifitionis  mult« 
&  vatix  funt  tum  iure  gen  tium,tum  ci- 
uiliproditz  :  dehisqusiuiegentium 
funr,copiofa  eftin  hoctradtatu  difputa- 
tic.-catterifubaliistit.  contincntur,  vc 
tit.de  vfucap.&pcimultisaliis.  Eftau- 
tcraiusgentium  ,  vclquodnaturao- 
ranium  hominum  mcntibus  infcruir.vt 
■7uf^ee,y  fidera  feruare,  Dcum  colcre,  ncmincm  Ixderc :  vel  quod  vti- 
f «^  •  litatis  vcl  ncceflitatis  potius  caufa  confenfu  omnium  getium 
natuf alcm  racionem  (cqucndum  conftitutum  cft,vt  eraere, 
veDdcre,&  reliqua  id  genus.L i.hic.&  L 1  .§.vlt.  de iuft.&  iur. 
§.iusantcm.Inftir.deiur.natur.gent.&ciuiL  Acfecundum 
h aac  definitionem  rcae  &  vere a  Caio  in  huius  tradacus  in- 
itio  diclum  ell,iu5  gcotium  fimul  cura  gencrc  humano  pto- 


ditumeflc,l.i.hic,§.fingulorum.inIrjftit. dercr. diuif.  Nam 
fiueproeotantumaccipiaraus,  quod  vfuexigeace  ad  nue- 
nit  prudcntia, nihil  poteft  a  vero  efle  alicnms :  iiue  prc  eo .  a- 
tum  quod  hominib.  etiam  impericis  eft  iunat u  atc;;  infiri^m, 
quod  et  natutalc  appeJlatur ,  id  a?q;  faKum  elle  vidf  r ur,  cii  co 
iure diftindla  nofincrcrii  dominia.  C^o.iusgei.ciLm.d  ft.i. 
quod  tamcn  ex  vcrbis  CaiiaLter  dedaratis  conle>.]ut:eiui.     . 

C  A   p.      II. 

Deprima  caufa  acqitirendi  domimi^  qu£  esi  occup.ttio. 

PRimaigiturcaulaacquitendi  dominii  iurc  gentiara  cft: 
occupacio  ,  aquadominiumrerujBquondam  toepfle 
NeraafiHusaitjLi.deacquir.velamit.pofl.  Cuin  cnim  inter 
mortalesadhuccommunia  eflcQt ,  iudicarunt  sbfqued  ui- 
fione  &  diftiniiione  dominiorum  nec  tranquillitatem  i cri- 
neri ,  aecnatucaiem  intcr  fe  focieiatem  conleruati  p>  lle. 

Icaque 


Jn  Tit.  De  acquir.Yer.dominio, 


Jtaqueq'iodquIfq;priiis2pprehcndiflec,vt  idcflsccius  pro- 
priuconr2Dreruac&:  dcciciiiiium:  qaamdilliridionemox 
e.irum  rerum,  qiixcuiquecbcig''(renr,coaimutat!0  ac  vlus 
(OncrafluuTs  cft  fecu:us,d.§  ius  aatera  gencium.  Hinc eciana 
Cic.iib.i.  jffic. SHntauten:pr:u^:4niilUnat»ra:fedam v  teri 
»i:cupAtioKe,v:  ^ni quond^i  in  v-icna  venerum  : aut  bsllo,  vt  cjui 
viBd^tape^itifiint  :  aKtlege,aHtpaElione,cond!ttone,forte:ex 
^uofit,  vt  ager  tyirpinM  Arpinatium  dicatur:  Tufinlantu,  Tt- 
fiuUnorum  Stmilifij^  efiprtHaturumpoJfeffionnm  defirtptio.  Ex 
tjUtt,ijHi.tfuiicHiHfq  fit eorum^u^  naiurafuerunt  communta, 
fn:?dcu:<j!jokigit,id^tttf^jUne.u.Haias  antiquilfimi  rerum 
acquifitionis  luculenta  nunc  etiam  veftigiain  quibufdam  ap- 
parentinnacuraliiila  cotnmutaione  manencib.quxantcdo- 

m  nia iure gentium  didindafuiile credicur, quod  videlicet  a       exemplojqui  v Lamptidiusaudlor  eft  agros ab hoftib.captos 


fccndacftBrenni  Gallorurtircglstatio.^qui  interrogantibus 
Romanorum  legatis ,  quanam  ratione  Clufiam  Hetiurix  vr- 
bemob!idionepremeret,lureinquam,nacurali,dixir,hocfa- 
cio.quojinfcriorpotentioriccdcre  iubetur.  Latrocinium 
autemeftidbellum,quodcunq;({5o!iandialiquemcaufa  fuis 
forrunisfdkipitur.-neciurinaturxquidquani  magis  cootra- 
riurtieft.canon.militarc.zj.q.i.  Quodautemdirimuscapra 
inbellofiericapientium,nonfineratione&diftmdtionead- 
mittitur.nam  immobilia  capiuntur  pro  fifco  quamuis  loca  fa- 

crafinrautreligiofa.l.ficapiiuus.ft.dccaptiuis.l.cumloca.  dc 
tclig.l.fepukhta.defepulc.viol.nifiprincipifortecxcaufami- 
Irtibusconv-edere  vifumfuerit.l.item  fi  verberatum.  ff.  de  rei 
vindic.l.LuciusTitius.fupr.-«,deeuia.idqueAlcxandriScueri 


Cemine-vnquam  occupati acpofleiTi  funt , aut  fi aliquando 
fortaifis  apprehenls  cafualiquo  vel  domini  voluntace  ad  pri- 
ftinum  ftdcum  rediarunt.atquc  ideo  huiufmodi  res  in  nuUius 

bonis  efle  dicuntutjl.^.nam  res  facr^  &  religiofi.St  ali?  fimi- 
les.quas  quidem  ipiasnuUius  elle,  fvjd  aliplcnfu  dicimus,  oc- 
cupanti  minimeconccd jntur,  1 1.  de  rer.diuif  Ex  hacum  re- 
rum  numero luntin primis  omnia  animaHa fiae  terreftria.u- 
uc  aquatil!3,volatiliave,  qus  feram  habenc  natur  jm,vt  cerui, 
pauones,apcs ,  nec  a  quoquam  cicutaca ,  auc  manfucca  facla 
{jntjl.i.l.nacuralem.  §.3pium.&  fcq.carum  enim  beftiarpro, 
q\]x  vcl  natura  cicurcs  func,vel  cicurantur.qui  quid  iucrandi 
animoapprchenderic,furcife  a!lig3t,l.nacuralem.infi.l.Po- 
ponius.8.famil.erci(c.Vndepcrfpicuumeft,venacionemaut 
occupacionem  in  agro  eciam  aheno  iute  perraiilara  eire ,  niu 
fortcquiiiningreilufundi,  a  dominoarceatur.§.fer3E.Inft. 
derer.diuiuo.  Echacvenandiattemquam^^ipo-nxv^vocanr, 

honeftam,  ac  rei  familiaris  rationem  habere ,  maximeq-,  le- 
cundum  .iacuram  efte,  Ariftot.oftcndidibr.i.Pohcic.Qiiod 
au  em  dicatur.hafcercs  occupantium  heri,  eo  pertinet re  ap- 
prche.id^nda:in:fle,vtfcramcertumfitinnoftrampotefta- 
icmperaeaiire.l.inlaqucum.fj.hic.  Proinde&fiferamgra- 
ui-era.^e  vulneratamqui^eifequarur.antequamtamence- 

peritjipfius non  e(Ie, & ideo a quouis aho pomde;i pofle  ob- 
tinuit.ciiolimiuscocrouerfumcffer.quodincertusficrcieue- 

tus ,  &  ex  infperato  multa  accidere  po(Iiat,vt  ab  eo ,  qui vul- 
nusinflixic,nonaccipia':ur,l.  natuialem,  j .hic.cuirationi& 
prouerbialis  verfuscongruit,  TroMd  /Uy^u  ■m\etiwMKC(  ksMX"'^'^ 
«xf  *.Ceccrum  bitaria  concingere  poteft,  quod  &  fupra  attigl- 
muSjVt  rcs  fcrael  occupaca  ruifus  omnium  comunis,&  occu  - 
patio  obnoxia  reddatur  cala  fcilicct  &  voIiitate:cafu,vc  fi  fcra 
cuftodiam  euaferit ac in  naturalem  Hbertatem  lefe  reccperit.- 
quod  fir  & in  cicuratis omiiFa  domum  redeunoM  cofuecudine, 
1. }  .4.&  ^.verum  fi  calis  res a  lupo  force  corrupia  fic,  non  an- 
te  definic  noftranon  efle ,  quam  ab  eodem  confumpca  fuerir, 
v:Dal!aipfinsrccuperandifpesfit,l.Pomponius.44.  hic.&l. 
Pomponiusfamil.ercil.  Volunraccdominiidoccupanticon- 
cedf.u^quod  is  pro  dcrelido  habec,non  quodignorans  amit- 
tit,  auctempeftateadidus,  inraareproiccit,l.qua  ratione. 
hic.Jqua  racione.Inft.de  rcr.diui.Dcniqucinfulainmarinata 
histebusar.umcraudaeft,quasoccupantiumfieridiximus,cu 
in  nallius  bonis  fit,  l.adeo.§  .itifula.hic.De  ca  veto,qux  in  flur 
mineaafcitur.pofteadicemus. 


Decaptmtate. 


A    P. 


III. 


limitaneisducibus  ita  donauit,  vteorum  eflient,  fi  hxicdes 
eorum  militarenr,  nec  ad  ptiuatos  pcruenturos.dicens  eos  at- 
tentius  militaturos,fi  eti;.m  fua  detenderenc.Mpbilia  vcro  iq  - 
pr^eda  funt,l.fi  quid io  bcUo,  ii.fra  de  capti.  &  poftlim.reueif- 
&  aducebclUinter  milices^Xo  cuiufq;  mcrico  diftribuuntur,^ 
l.Ti  quis  pro  redv.  mptione.C.  de  donat.qaod  &  vecuftis  tem- 
poribus  aGrascisRomaniiq-,  obferuatum  efle,nontantum 
cxHoraero.fed  eciam  exaiiis3u6boribustamGrscis,quam 
Latinis  cognofci  poteft.  Flau.  Vobifcus  in  Probo. 

C  A  p.     IIIL 

Deimentione. 

Tertiacaufa  acquircndi  dominii  iuregcnrium  eft  inuen- 
tio ,  fcilicet  earum  reru rn,quas in  nuihus  dominio  funr, 
vc lapillorum  & gemmarumin  htore mans ,  leg.item  lapilli. 
fupr.de  rcr.diui.aut  quarum  eft  inccrtus  dominus,  vt  thefau- 
ri.     ThefiutumautemdefinitLeo  Imperaror  condita  abi- 
gnotisdominis  te.aiporcvetuftiorcmobiiia,l. vnica.Cod.de 
Thsfauris.  hic.  plerunque  tamen  hoc  verbura  Jaiius  paret 
pro  rcrum  vttlium  vi  pariter  reconditarum,  tametfi  dominus 
qui  eas  recondidir,incertus  non  fit,  leg.  pcregre.  44.  infra  de 
acq.poflegrhefaurus.fupraadcxhib.   Scd  nos  inhocargu- 
nieato  fecundum  priorem  (ignificationem  intelLgimus.His 
autem  praecognitis,  vc  dilacidius  fingulapertraftemus ,  du.^s 
regulasobletua.   The(aurusinuentoriincuiusJccoproprio  ^riorre' 
cftinuentusacquir!cur,idquerefctiptoD.  Adriani  cautum  /"''"'' 
fui(IetradiditIuftin.§.the(auros.Inftit.  derer.diuif.quod&  "'f'"'^*' 
Spattianusineiusvitafcripfir,  veruntamcnfiemptoriQcio- 
moemptaaucfaberadeiusrcfedlionem  indudus  pecuniara 
inucneric  a  venditore  dcfofTam,  quia  thefaurus  eft,  vt  iam  di- 
ximus , eius dorainiam  confequecur, l.a tucore,  57.  (apra de 
rei  vind.Irem  fi  force  quis  rem  alienam  humi  iacentcm  fuftu- 
lerit  ignorans  cuius  ea  fit,  quod  adeo  verum  eft ,  vt  nc  tiJpiS^» 
quidem,   ideft,   pretium  aut  merccdem  inuenroris  rciSe 
petat  ,quinimo  lucrandi  anirao  id  facicns  tenetur  furti.l.fal- 
lus.4  5. §.qui  abco.infr.de  furt.ThefaurusinalicnofortuirOj^      , 
ca(u  inucntus,intcr  dominum  loci  &inuentorc  diuiditur,  d.  re/uU. 
§.thefauros,&l.vnica.Cod.dethefaur.Dominumautemac- 
cipimus,  fiuc  fingularis perfona,fiue fifcus,  fiue re(p.  fiue  ci- 
uitas  fit  qu£E  hoc ius  habear.  Idcirco crcditor ius pignoris ha- 
bens,quia  dominus  non  eft,  ab  hac  regula  feparatur,  lcg.  fi  is 
quiinalicna64.§.quodfi  creditor.hic.  Sed  quidfi  in  loco 


facro  velrcligioiofirinuentus  thefaurus?  Nam  neutra  h 

SEcunda  acquircndi  iure  genrium  dominii  caufi  eft  Captiui-  rum  regularum  ifte  cafus  comprchenditur.Et  hanc  fane  qu^- 
cas.nam  qux  ab  hoftibus  capiuntur,  ftatim  eo  iure  capicn-  ftionem  cxplicatu  difficilem  &  obfcuram  Impcratorem  inter 
riiim  fiant>l.naturalem.§.7.  &  l.transfugam.f  i .  hic.quod de  fe  pugnantiarefcriptaeffecerunt  rncmpc  Adriani ,  cuius  fu- 
iuftoac  legitimobelloaccipicndumeft,  quodritcdcnuntia-  pranicntionemfccimus,  &  Mirci  ADConini,&  L.  Vcrifra- 
tum  eft,&  cui«s  finis  cft,  vt  in  pacc  viuamus,  leg  hoftes.fF.de  truro,  quos  Calliftrarus  diuos fratres vocar.  Hic  naraquc ab 
capc.&poftlim.reucr.can.iuiium,2}.q.2.quodPontiusHe-  eodemCalliftratodicumurftatuifre^vtjhefaurotimiinJo- 
renniusapuiLiuiumlib.j.inorar.adSamniteseleganterex-  cisfacrisrepertprm^.autreligiofis,diraidiapar<firrr.y.ndirf- 
prcflit  his  vcf  bis  :  luftum  cft  belli.im,  quibus  ncceflarium  &  tiir,l. }  .^.(\  quis in locis.infr.de iurc  fifci.contra  Adrianus  co- 
■  I     -r-     _    •       1;        r  ._  r- -.  ir-_.n?         ccditei qui inuenit,d.§.thefauros.tametfi  hoccaput rcfcriptl 

non  commemeret  Sparr.in  vira  Adriani.Nec  mihi  fatisfaciu 
quodvulgo  interpretes  cenfentrefcriptorumaltcrfihue^ 
terum  xquirate  naturali  niti ,  cum  aequitatem  non  cx  natura- 
libus ,  (cd  ex  ciuihb.  prscepris  meriti  oportcar,  idcoq;  adhuc 


piaarma,quibiisnullanifiinarmisrehnquitur  fpes.  Veriffi- 
mum  igitur  eft  qaod  dicitur,  vfu  cxigente ,  &  humanis  nccef- 
fitatib.bellaiure  naturali  fiue  gentium  introduda  eflc,lcg.cx 
hociure.fapra  de  iuft.&iure.quiahomines  fcelerari,  &  vc 
Hcfiodus  loquitur.;)^«po  J^xai ,  nifi  ab  inferenda  iniuria  vi&  ar- 


mis proh:bcantury&  magiftratib.cogantur  parerc  humanam       dubium  ias rcliBquitur,  vtrum  naturalem ,  qua: f auet  inucn- 
tbdetatcm  pcrturbari  ac  diflolui  nccefle  eft.Itaquc  mecito  di-      toci,an  ciuilem  racioaem,qux  publicura  ac  hfci  commodum 


TrancfDuareni  Comment, 


refp'cit  ample(aidebeamT.s.l.bon3fiJes.rupradepofiti.Vci-       tu«,eainterDosc6municabuntur,l.}.$.Pompr>nius,fupr» 
eirurinaeouequodcenfecdicam.maiuiacdfri^iumimpla-        de  reivindjcatione.Neciaujdiaiscontrariuro.  ft.quod  VI- 

cabiiiusmih.cllevidetur  -    nnamvtdiftintl.onevllafcdari 


,    quamvt  ciftintl.'one\ 
i  auilanduteft-l  afiiaknii^^«jucra 
jjsiuis.afe 


P^.   q'iear;n 

4;Jii!oj3iiam-v«€jfcdpii(L:xJxiein 

ejliris  anciDiim^-p«ii:i^. i •  Cde vcc.iur.enua.  Cum  cnira 

vcrobique  hiftorica  narracio  fic  ^  pugnantu  loqm  ex-.Itiman- 
das non  eft ,  qui  nihil  iple  conftituit , fcd ab  aliis  anfce conlti- 
tutasqjanqi.amafe  inuicemdiffidencia,referc.  Idquc  nec 
nouum,  necalienumeire,exhisqusdiximusalibi,ammad- 
ncrtereHcec,l.quoddeacdicore.!.quibona.§.quifuperhcia- 


rium.fupra  dc  dam.  infcc.  camecfi  force  nonnuUis  videiri  po- 
reft  refcciptura  a  fe  reiiaum  probalTccui  ncq;  quicquam  ad- 
dere.neq;  decrahere  volueric.l«iqucBu<laMWl£i-Coniilium- 

fecucus,temporishabenda;n  ra:ioncmduco,  &  refcnpcura 

Adriani  diuospechatresrelcripto  ,  quosvciquepofterio- 

rcsfu:IIeconft.u,ccdere.arg.l.vlt.decoaftit.princ.Eccoma- 

gis,  qaod  noftraopinionouiflimea  Fndecici  coafticutio- 

ne  fii  maca<:ft,tic.qax  fi  lu  rcgales.Perin  Jc  igitur  harc  func  ac- 

cip  er.da ,  ac  fi  vao  eodemq;  loco  delcripta  ellet  hsc hiftoria, 

>;  hocmocio:  AJrianusnatucilem  iquicatcmlecutusthefau- 

,;  rurainuentoriconceiric.IcddiUifcaucsconfticuerunt.vtdi- 

'7  midiaparsfifcovindicecur. 

DeteMjicdtione.        C  A  P     V. 

QV.irta  acqu: fitionis  forma  eft  aedificatio ,  cuius  explica- 
■  io diuerl-ss regulas continet. Prima,  i£dificans in folo 
no.i  Jieno,fed  fuo ,  ex  matcria  aliena,dominus  efficiiur  ma- 
teria:,  l.adeo.§.cum  in  luo.bic.  Qupminus  autem  polTu  ma- 
teriam  vindicare  nondum  zdi  fic:o  diruto,fauor  publicus  e«- 
igit,  vt  xdifidis  conlulatur :  verum  locum  vindicationisadio 
in  duplum  legeDecemuiralicomprob3t3cft,cuiusverba,Ii 

'vindicato,nccfoliiito.\A.inftzAtng\nnik.\.<:\\i:\.ics.^.\ii.&.ie 
foiuc.  Secunda,  is  cuius  \n  (olo  ve!  pariete  alnis  zdificat.acdift- 
cii  dominium  acquirit.d.l.adeo.^.cx  diuetfo.&  1  fi  fnpra.  hic. 
Sed  hoc locum  obtinet  iajiiifi*iaJaKlhili^«od  folo  non  co- 
hsrer.qualia  fueruntea.quibas  Romanosvfos  fuifferefert 
Paulus.leg.in  rcm.§. tignum.Iapra de rei vindic.leg.  Tuius. 

Bejpecijicatione.       C    A  P.     V  I. 

QVintaacqui<:tioniscaufa  eft.cumquis  exalicna  matc- 
tianonamaliquamfpeciemfacit,  velutiex  vuis  alicnis 
vinani,  vulgo  fpecificacionem  appellant,  1.  adeo.  §.cum  quis. 
Camenimvinumnouafpecies  fit  abvuisd  ftnda,  dom;- 
nus  vuarum  non  continuo  S:  vini  fuifle  intclligeDdu^s  cft.  I- 
taque  vinum  confcdiori  acquiiitut ,  quafi  antc  nullius  in  bo- 
nis  fuetit,Iuadente  tum  iquitare  aduerfus  dominura  ad  xfti- 
macioncmmatcriarpetcpdamaifliodabirut.atgum.l.inrem. 
§.iremquxcunqnc.  Hocgenusacquifi'ionisduobuscafibus 
ctllat :  primuseft, cum  quis  mala fidcaliena  vtitur  matcria.l. 
dc co.  1 2. .§. fi quis ex vuis.fupra cd exhben.  Altera,cum fpe- 
cies  eiufinodi  eft ,  vt  ad  eandem  roatetiam  reuerti  poflit ,  vc 
vas  aureum.autargcnteum.noncnimficutvino  fadlovua, 
ita  frado  v.;Ie  aurum  eire  dcfieric ,  d.§.cum  qriis.l.in  omnib. 
cumll.ieq.quodvciq-,accipiendumeft,fitotamateria,fxqiia 
nouafpeciesfa(aacft,alienafueric,§.quodfipaic;m.Iaftit» 
derer.diuifl 

tieconfujione.       C   A  P.     VII. 

Snxtacaufaacquirendidorainiiiurcgentiuro  eftconfufio 
.iaecommixcio.incniusexplicationeficdiftinguendum 
eftjVt  fi  voluntateduorum  resconfafi  &commixtar  funt, 
inter  cos  fint  communcs.l.adeo  §.vo!antas.Si  autem  abfque 
eorum  voluntate  accidetit,  vt  rcs  feparari  queanr,  rei  quifque 
fua:dominiumretineat:vtfidiueifametallainvnammairara 
conflencuf .ha:c enim ab  arcificibus feparari  poflunr, !.  lacus. 
hic,licec  abfquc  graiii  detrimenco  id minimc fieri folicum  ac- 
ceperimus.pncer  quam  fi  aucum  ab  argeto  leparctur:  quam 
fcparationemneq-,damno(im  neq;difficilcmnoftri  tcmpo- 
risj^-uiro^ar^Ii^a*  allemnt,  acihibita  ncmpe  aqua  ,  quam  ipfi 
f  ortem,cruditi  chryfulcan  appeliar.Qupd  fi  feparan  non  pol- 
funt,quaE  confula  lunc ,  vr  puta  meum  &  tuum  ai gentum  in 
tnaflam  redadium,  auc  alta  eiuIcemodi,qua:  eiufdcra  fnnt  aa- 


pianus  ex  Pomponio ait,  Scd  fi  deduci  ron  pofli t,  vr puta  x% 
&autummixtafuerintpiopattecllcvindicandum.&c.l.idc 
Pon3ponius.§.fed  fi  plumbura.  fupradercivindicacione.  ni 
fieri  poceft ,  vr  artifices  dcfiderentur ,  quorum  indunti  1  talis 
dcdudio  ficri  folet.d.l.lacus.quo  cafu  vere  dicetur  ea  fecerr  i 
non  pi.(Cc.  Scd  nec  ea  verba  intelligcnda  funr,quafi  i.T  ter  plu- 
bi  argcnriqj  difcrctionem.zrifq;  ac  auri  quic  qua  in  tcj  fir ,  func 
cnimfragmentaverborura  P6ponii,nonVlpiani,  quarmco 
quidcmiudiciolitcrismaiulculisfuntdefcrbenda.quofati- 
lius intclligatur  id,quod  prius  adduilum  cft  cx  eodem  Pom- 
ponio,ref  crri  non  ad  proxima  verba  Vlpiani.qu?  alioqui  vcr- 
bisintcricAaPomponiilocuraobfcurumefficiunt.  Scnfici- 
gicur  Pomponiusintcr  mellis&vini  commixtionero,&s- 
ris arq-,  auri,liccr  quantura  ad dedudiionem  fot caflls  nihil i n- 
tcrfir,  hoc  camcn  differrc,  quod  nullam  mel  priftinam  fpccie 
obtinec.-aurum  vero  fiue  a:s c6flarum,id  quod  prius  erat,ma- 
net.Sunt,quicoinloconegationemabundarecenIent,quo'J 
citra  fidem  vetuftotum  codicum  affirmare  noti  aufim. 

Deaccepone.        C  A  i?.      V  1 1 1. 

SEptima  caufa  eft ,  cum  vna  tcS  alcet i,  veluci  acceflio  qa^y- 
Jara  adiungitur,vtftatU£Ebrachium,f  yphosnfj,!.  iedi\ 
exmcis.cumfequen.  Quainreconfiderandu  eft,  qnid  cni.  $ 
reiornand^caulaadhibeatur.nectamquidprcticlum  fir:vii- 
de  fic,vt gemi  cedat phialis vc!  lancib.  incluff  auro  .irgc'.oq« 
I.cura aurum,  §.perucniamus.fupra  de  aut.ai gen.l.Qjai  igi  uc 
reiprincipalisdcminuseft,  acceffionis  iuredondnn.mn^n- 
cifcicur,ira  came,  vr  precium  eius>qnodacceffit,  exfoluac.Scd 
numadexhibendumadiocompctat^vcicsquae  acceirerunc, 
fepatentur,&ficvindicaripoflint?  Pauliisaicinappiumbacs 
non  in  fctrurainatis  id  admicti,  quod  ferruminacir  pcr  eandc 
maccriamfaciacc^infufionem.plurnbaturanon  idemefficit. 
l.in  rera.§.iccm  quzcunqi.  fjpra de  rei  vindicationc.  1.  quic- 
quid.27.hic.  Saneadhoc  C3putreferripoirunt&ea,Qn^tx 
animalibus  noftris nobis nata acquiruntur,  cum  acceffi  jni« 
contineanturvocabulo,l.itcmquaE.<j.hic.l.pa6l:um.C.derar 
viadicat.l.idemPomponius.fupra,eo. 

jDecultura.     C  A  p.     IX. 

OCrauacauIaeft,  cum  q'.iisin3gro,finefuo,fiuea!ieno 
quicquamferir,autplanc3C.facaenimomnia  &  planra- 
tata,  [\  tadiccs  egerinr ,  lolo  ccdanr,  vt idem  hic  fit  intellicc- 
dum,  quodde2dificationeIuprafcriptumeft,l.adeo.§.fi»-- 
1  ienam.l.qua  ratione.l.Ied  fi  ex  raeis.§.arbor. 

Defcriptura.       C  A   p.     X. 

NOnacauraeft,Icriptuiaacquircndidominiiiurcgenr:u. 
cafiquideracharr2cedir,licetpi6luranonitem,l.  qua 
r<itione.§.!iteri.hic.  Ecbteuicerquodde  xdificiofupradi- 
ftumeft,  dehac  caufa  dici  poteft,necobftatl.inrem.fupra, 
de  rei  vind.fi  coniungatur  cum  d.§.literar. 


De  alluuione. 


C  A   P.      XI. 


DEcimacaufa  eftalluuio  ,  cumperfluminis  aUuuioncin 
paulatimagtomeoitaaliquidadiicitur.vtconfpedluta 
{enfamq-.quoiidianumfallat.Namquodvi&impetuflurai- 
n is  ftatim  accrcfcit ,  nobis  non  acquiricur.  leg. adco.§.i.cu- 
iusdiuctficatisrationemcx  Aggcni  Vrbici  commcnrarioe- 
difccrelicet:  Deal!uUione,inquit,  cbfcruatiocft,  fihxcin 
occupatof  iis  agitur  agris :  quicquid  vis  aquz  abftuletir,  rcpe- 
titionem  nemohabet.  Qnacresnecefficatem.  lipxmunien- 
dsiniungir  ♦  itatamcn,  vtfinealcerius  darnno  quicquam 
fiat.  Si  vero  in  diuifa  &  affignata  regione  tradabit ur ,  nihil 
amictetpoireflor,quoniaraformis  pcrccnturias  ccrtuscui- 
que  modus  adfctiptus  cft.  Girca  Padum  .-lutera  cum  agcrc- 
tur ,  quod flumcn  tortens ,  &aliquando tam violentum  dc- 
cutrit,  vtalueum  muter, &  multorum  lateagros rran.s  ripam, 
vritedicam,transferar,  fipcetiam  infulas  efficit.  At  Caf^ 
fiusLonginus  ,  virprudenriffimusiurisaudorhocftatuir, 
Yt  qujcquid  aqua  lambendo  abftulerit  ,  idpolle/ror  amit- 
tat  :  quoniam  fcihcet  ripam  fuam  finc  alterius  damno 
tucri  debet.     Si  vero  maiore  vi  decurrens  aluenminuta  flci, 

fuum 


In  l^it.Deacqm.rerJomimo, 

fuumquifqiie  modamagnofceret:  qufa  nonpofleffbrisne- 
gligentia, (ed tcmpeftatis violentia abreptum apparet.  Haec 
ille.  Hisintelledlis  necdiflicile  necoblcuriieflepoteft.quo 
fcnfuverba  Florentini  funt  accipienda  ,  inaarislimitatisius 


6i 


:  accipienda  ,  m  agris 
alluuionis  locum  non  habere ,  l.in  agris.  i  (J.hic.  Siculus  Flac- 
cus  de  hac  limitatione  tradar. 

DeiKfulitmjlumme  nata.       C  A  p.     XII. 

VNdecima  caufaeft,  cuminfulain  fluminc  itanaicitur, 
vt  amnis  locum  qucndam  aluei  relinquat  ficcum,&  cir- 
cumfluat,autpaulatim  collucndo  locumfaciateminentcm 
fupra  alueum ,  aluendoqueeum  augeat .•  iis  enim  acquiritur, 
qui  propicra  iuxtaripamprsdiapollident:interquosregio- 
nibusdiuifisnonproindiuifofitcommunis.Quarautemmi- 
hifeinelquasfitaeft,fialluuionecreuerit,vtviciniagrifron- 
tcm  refpiciat ,  nihilominus  tota  mea  eft ,  &  nec  eo  iure  cen- 
fenda  eft,  ac  fi  ab  initio  eius  longitudinis  lata  eflet.Qupd  fi  i- 
tanafcaturinfiila,  vtlocum.quialueinonfuit,  circumfluac 
amnis,  caufa proprietatis non muratur,!. 3deo.§. infula.l.in- 
tercos.Z9.I.fcq.l.infula.f<s.&l.pen.Hincrault?&vari^qii^- 
ftiones  agitantur ,  qua:  in  re  prxfenti  commodius  tradan  at- 
que  dcfiniri  poflunt,  autcertidcfcriptionibusmathemati- 
cis,  in  quibns  ftrenuam  operam  nauauit  Bartolus. 

De  traditione. 


A    P. 


XIII. 


DVoJecima  caufa  eft  traditio  ,  vidclicctcumquisalium 
.eifijidominum  efficere  volens,  demanuinroanum 
ipfam  ineuratransfcrt.noncnimfblavoluntas  duorum,& 
conuentioaddominiitransIationcmfufticit,pnterquarain 
cafibus  exceptis:fed  apprehenfione  eft  opus,  l.traditionibus. 
C.  depa(fi.l.feruura.C.dereiviudicatl.quaratione.§.inter- 
dum.hic.  Verum  animaducrtenda  quatdam  funt,  finc  quibus 
dominiumiftomodoacquirinonpoteft.  Nam  inprimiso- 
portet  rem  corporalem  efle ,  cum  incorporales  traditionem 
non  recipiant ,  velut  feruitutes.fed  patientia  in  eis  &  v  fus  pro 
traditione  habetur,  1.  feruus.  §.incorporales.l.quoties.fupra, 
deferuit.&I.j.fupradevfufrud.  Secundoeiusreidominura 
tradentem  elfeoportet,  velprocuratorem,cuiliberancgo- 
tiorumfitadminiftratioconcefla,l.quaratione.§.h£equoq-,. 
Etenim  ne.mo  id  ius  in  alium  transferrc  poteft.quod  ipfe  non 
habet,I.traditio,hic.  Itaqucrcs,qu2incommcrcio  homi- 
numnonfunt ,  nequaquam  alienaripoflunt,licetcutnvni- 
uerfitate  craufeant  ad  hiredem ,  &  aharuni  rerum  alienatio- 
ni  plerunque  acccdant  ,l.i.hic.l.i.fupradcfund.dot.&l.iQ 
modicis.  de  contrah.cmpt.  Excipitur  creditor ,  qui  pignoris 
dorainium  transfsrt.quamuis  ipfc  non  habuerit,l.noneft 
nouum.4^.hic.  Sed & bona:  fidei poflcflor excipiendo  fru- 
(kas  etiara  ex  aliena  re ,  fuos  facit,  l.boni  fidei.  4  8 .hic.  Ter- 
tio  voluntas  dominii  transfercndi  neccflaria  cft,did.§.haB 
^uoque.vndc  nudatraditio,quam  vendJtio,autahaiuftacau- 
<a  minime  ptieceflit,  dominium  non  dicitur  transferrc,quod 
non  prxfaniaturdominii  transfercndivoluntasefle.l.nun- 
quamnuda.  ji.hic.  Qupd  multo  magis  etit  dicendum,  fi 
quisex  caiiiadepofici,  autcommodatirem  tradit,  ex  aliaue 
limili,  qua ipfum  nolle  rci  fua:  dominio  catcre  appareat,  l.rci 
commodat£E.fupracommoda.l.hcct.i6^.fupradepofiti.Indc 
ctiam  confcquicur  eum,qui  in  corpore  errans,tradiderit  rera 
fuam ,  noD  amittere ,  1.  fi  procuracor meus.  3  y.  cum  fcq.  hoc 
m. 

fom.  C  A  p.     XII II. 


Deperjoi 


IAm  ad  perfonas  tranfeundum  eft ,  per quas  nobis  acquiri- 
tur  dominium.ad  quem  locum  pcrtinet  titul.per  quas  per- 
tonas  nobis  acquiricur,tam  io  C.quam  in  Infti.In  hoc  auteni 
ira^flatu  hberaeperfona:,  idcft,quaenu'Iiuspoteftatifubie- 
dta:  funt,  abaliis  diftingucndifunt,caqucdiftin<fliocertis 
regulis,  velut  canccllis  quibufdam  concludipotcft.  Prima  re- 
gnlaeft,  Per  feruosnoftros,&filiosnoftraBpoteftatifubie- 
tlos,  nobisctiam  inuitis,  &nonconfenticntibus  acquui,l. 
acquiritur.  10.  &  l.ctiam.^i.hic.  Proinde  fi  fetuus  fuerit 
communisinihilominasomnibusdominispropartedominii 
acquiri ,  ctiam  fi  cx  re  altcrius  acquifierit.l.communis  fcruus. 
quod  adeo  verum  eft,  vt  duobus  dominis  feruo  corarauni 
cem tudenubus ,  alicri  ac^uicatut  ab  aUero,!. fi duo.hic.  Sc- 


cunda  regula,Per  fcruos  hireditarlos  ha:rcditatlipfi,non  ht^- 
redi  acquiritur.  ea  cnim  pro  dominio  habetur,&  dcfundli 
non  hiredis  perfonam  fuftinct,  &  quodtraditur  feruo.cs 
perfona  defunfti  vires  aflumit ,  I.per  hxreditariumj.in  eo.§. 
vlt.  1.  hircditas.5  4.  &  ^  I  .Tertia  rcgula,  Per  feruum  alienura 
nihil  nobis  acquiritur  ,  nifi  ineovfumfrudumhabcamus, 
aut  bona  fide  eum  poflldeamus  :  quibuscafibusiddemum 
quodcxrenoftraautoperafua  ,  qusquodammodorcsno- 
ftraeft ,  quifierit ,  noftrum  eft :  etfi  fortcfurtiuus  is  fit ,  qui 
bona  fide  poflidetur , I. acquiritur.l.  fi  fcruus meus.l.nemo 
feruum.l.quibonafidc.l.etiamfurtiuus.l.qufffitum.l.fcfuus 
quibona.l.frudluarius.Ieg.pcrferuuradonatum.Itaquccte- 
ditori  nec  pofleflio  quide  per  fcruum  pignori  datum  acquiri- 

tur^l.pcrferuumquipignori.Dethefauroinuentotracaatum 
cft,an  opcra  fcrui  qua:fitus  videatur.Et  refponfum  eft,ad  do- 
minum  ferui  magis,quam  ad  fru6i:uarium  pertincre,quod  no 
induftriahuiusrepertares.fed  donum  fortunxfit,I.fiisqui 
in.ffj.Quartarcgula.Perliberamperfonam.quiinpotefta- 
tc noftra non  cft, ciuilirer nihil  acquiritur.  idcirco  fi  quis  mi- 
hi  co  nominc  quicquam  ftipulatus  fit ,  nulla  mihi  eo  nomine 
competitadlio:  quod  eft  accipiendum  nifi  bona  fide  pofside- 
atur,quoc3fuidemquod  deferuoalieno  dicendumeft,I.ac- 
quiritur.l.Iibcrhomo.l.quibonafide.l.quKfitum.&l.homo 
hber.Vltimaregula,  Poueflionemauidominium  pcrtutorc 
procur3torem,auc  aliam  huiufcemodi  perfonam  acquirimus. 
cft  enim  acquirendi  modus  naturalis,  quifolamapprehen- 
fIonemexigar,l.eaquas.&l.pcn.hic.l.perprocuratorem.  C. 
deacq.poflef  l.i.C.perquasperfon.l.  traditio.§.vlt.hic.  Dc 
bis  qua:ftio  eft  I.  pupillus. . 

IN  TIT.  II. 
DE  ACQVIRENDA  VEL  AMITTEN- 

DA     PO»SESSIONE. 

J^idftpopjfio.  C  A  p.      I. 

-- «^-^^^.  N  T  E  R  cctcras  poflcflionisdefinitiones  ,  quas 
^^M^-^s5i  vulgo  proditx funt ,  vc  fimpliciflima ,  ita  longe 
^^5^  's^^.vcriflima  mihi  Thcophili  defirjicio  videtnr  tit, 
^ii^  l^(;--.dRinterd.Iib.Inft!t.4.  Ni),a»t%'[r»|U«^>c»'Sjgpt-),^. 
c^i^^Kfi»  5?  fisL-ny!}.  PolTeflio  eft  rei  corporalis  deicntio. 
Ac  tamet fi  plerique  non  fatis  exadtam  eam efle putei :  fi quis 
tamen  maioris  cuiufdam  declarationis  caufa  adiecerit,  cui 
adfcdtus  tenendi  ineft,  aut  his  fimilia ,  nihil  in  ea  dcfi- 
derauerir. 

Gcnerisloco  ponitur  in  dcfinitione  verbura  KaiD^,,  fiue 
detcntio,  quod  latc  patcr,&  omnem  tenendi  poflidendio; 
jationemcomple6litur,l.i.hic.  Quodfiquisobiiciat ,  cum 
arc  poflefla  diiceditur^  animo  nihilominus  retineri  poiref- 
fionem,  nequecamcn  vllam  detentionem  videri,  quia  res 
corporalicernontcnetur :  Relpondco,  nuHampofleflionis 
caufameflecuihocverbum,  firedc&commode  inrelliga- 
tur,  optimenonconueniat.  Cuiusrci  demonftrands  gra- 
tia  fcicndum  cft ,  poflciflioncm  quandam  efle ,  qui  natut alis 
fiuecorporalis,  aIteramquxciuilisvocetur,l.z,§.quodvui- 
go.  infra pro hirede.  1. 1 .  J.dciicitur.infradc  vi  &  vi  arrnata. 
Naturalicer  dicitur  poflidete is ,  qui co^pore  incumbit  rei  eo 
animo  ,  vtvelfuo,veIaIienonominc  poflideat.l. naturali- 
ter.in  princip.Quod  genus  pollidendi  non  minus  in  feruum 
quam  in  liberum  hominem  cadit.  leg.  ftipuiatioifta.  §.hxc 
quoquc.infr. dc  verbor.  obligat.  Ciuiliter  vcro, qui  cum  rci 
noninfiftat,  iuris  ciuilis  tamen  interpretationeeamtenete 
ac  poflidcreinrclligicur.-veluci  cum  quis  proficifcitur  ad  nun- 
dinasncminedomi  reli<5lo,  nihilominus  eundemanimura 
poflidendi  quem  prius  habucrar.recinec  ,idque  vcihcacis  cau- 
farcccpcumeft.netcftudinis  moreperpetuodominoscon- 
tincrc.aut  ius  noftrum  amittere  cogamur.l.  j .  J.faltus.l.dam 
poflidere,  §.quiadnundinas.  Eadem  cftcorum  ratioquo- 
rum  coloni,  procuratorcs ,  filii, ferui ,  naturaliter fcu  corpo- 
raliterrem aliquam tencnt ipforum  nominc.  Ciuiliter enira 
intcrpretationa  hi  poflidere plerunque etiam ignorantes  di- 
cuntur  ,  eum  eoruranomincpoflideatur.ltg.  j.^.itemac- 
quirimus.&§.perprocuratorem.leg.gencraIiccr.  l.quicquid. 
l.quod  meo,iu  prin.l.fi  id  quod.I.fi  quid  piguoris.  Qux  cum 

FF 


Ci^ 


Franc.Duareni  Comment. 


ica  fiat ,  poileOi^em  ciuilem  femper  iuftara  crteoportet, 
^uouiam  ca  iuris  interpretatio  noa  niii  ex  iuftacaufafit.l. 
cum  hsredcs.&  l.fcq.  lade  etiara  illud  confeqaitur  rcra  ean- 
dem  ab vno naturaliter ,  ab  altero  ciuiliter poflideri pofle :  q> 
Jc  eodem  gcncrc  poflefsionis  dici  nonpoteft,1.5.§.excon- 
trario.hic.  l.fivtcerto.^.duobus.  fupra  commoda.  Rurfus 


pcrprocuratorem.&l.  quodmeo.inprincip.  1.  pofscGio.  & 
quorundam.  Per  filiura  quoque  in  poccftate  ccnrucutura 
acquiritu.  poflcisio.  Item  perlcruura  eun^qviequem  vr/er- 
uum  bona  fide  poisidemus,  licet  is,  quem  fillium  noftrum  cf- 
fecredimusiufto errote du^i ,  nobis  oon acquirar,!.  i .§.  pet 
(eruura.curafcquent.l.percum.  DeindeqaoJcliCturaeft^a- 


impiignari potcft  hrc  diflinitio  ,  quafiadeosquoqueperti-  nimo pofleisionem  acquiri,ficaccipioportcc,  vrqui  ingcc- 

ncat ,  qui  damniinfe<9;i  nominea  prxtotc  inpollersionem  diturfandum,aUtcumcotum,autceri:ameiuspattem,non 

mittuntur  ,  quos  tamen  veteres  coniuiri  ncquaqnam  pof-  incerrampofsidere  velit,1.5.J.i.&l.locus.  Ex  quo  colligitur 

fidetci  aiunt,Lf  .§.vltim.l.fi  quis  antc.  Vetum  huic  obie  dio-  furiofuaa,  pupillum ,  muoicipium ,  aliarum  tantum  perlona- 

ci  ita  occurritur.Etfi  naturaliter  po(sidcanr,fimplicitcr  tamc  rum  minifterio ,  non  per  fe  poflelscKicm  adipilci  pofle.l.  i,  §, 

eoi  dici  folitos  nonpofsidere,quiivelutreicuft©desapr2-  adipilcitaur.&J.vhim.cumleg.fequen.  Icemnonpofsideia 


tore  conftiiuuntur:  idcoque  alieno  nomine  m3g's,quam  fuo 
tenenc.Nam & eadera  racione  vfufru(51:uarius  modo nitHra- 
liccr  pofsidere ,  modo  non  pofsideic  abfolutc  dicicur,  l.natu- 
rahter.  hic.  1.  acquituntur.  hic.fupra  tit.prox.Lcerte.infra  dc 
prccario.l.Celfus.§.('jlianus.f!pra2dexhibcud.Cuimagno- 
pereconfcntiuntverbaharcTheophii.rit.quibusmodis  tol- 
lit.  oblig.  &tit,  perquajpetfonas.  KsstTftvoJj^i^f^f  Ka-n^eiv, 
ti/xiSmi^-n-^-v^M licaii^tv-nfKani^^v.  Id^it,  Tcncf  e  cil  naturali- 
tertenere.  Polfidere  vero  elt  do:r.inantis  inimo  detinere. 
Deindc  adiicitur.  Reicorporalis:quodrcsinco!porales  non 
pofsidcri.fed  quafi  pofsideri dicantur^l.^.iu  piinc.  Atcj  hinc 
judicariporcft,  quara  refte  Neoicrici  quidam  /^liumGel- 
liumfecutidefinieriurpollefsioncm,  viura  tci.a  iurclcpara- 
tumefle.EafiquidemdEfinicioquafipoflefsionem,  quam  i 
po(rdsioncdifceroi,reruraqueinc;jrporsliurB  vfum  non  dc- 
tcntionemeire,&c:Thcopliilusaic,comple(5l!rur.  Poftrema 
ver'»a  loco  differentia;  a  nobis  adieda  iunr ,  vr  oilendei  emos 
nuiaradcceKdoncrafincafledtu&animopofsidcndi,  vcl  fi- 
bi  vd  alii ,  poflefsioncra non  e(rc.l.i.§.adipiicimur.l.qui  iure. 
Qupdqutrnadmodumaccipidebeac,  paulc  noft  explicabi- 
lur.  CcteruiMpoflc(sioomnis,autiuft3,auciiiiKfta  eft.  In- 
iuiix  poflelsionis  plsraque  fab  hoc  ticulo  exemplaleguntar, 
cxqaibus&quxiuftaficcognolcipocen: :  veliui  cum  res  in 
cemmerciohomiaumnoneft.  Pucaliberhcin^io,  rcsfacr.i, 
autrehgiofa,  aut  cuius  alicnatio  aliqua  cxcaulalegibusin- 
terdidlaeft,l.cumha;redes&l.cumvjcor.  icem  cum  abfqtie 


eum ,  qui  alium  pro  alio  fundum  per  errorem  ingreflus  fic ,  1. 
fi  me  in  vacuam.  An  auccm  vt  corpore  fic  animo  quoque  a- 
lienoacquir.iturpoflclsio,tradaripotcft.  Sed  hocidubita- 
tionem  uon  habcr,  cum  ignoractibus  furiofis  vel  pupillii  per 
alium  acquirifxpe  dicatur,  quos  cocftat  animum  pofsiditndi 
non  habere ,  1. 1.  $.  item  acquitimus.l.  3 .  §.fdltus.l.peicgic.§. 
quaEfitum.l.quamuis.  §.infans.  Animus  quoque  cius  pcr 
qncmacquirimiu,omninoneceir<knuscft.l.i,§.eeceiura.& 
§.hicqua?. 

^uemadmedamamittAtHr  j>ojftpo.      C  A  p.     III. 

SOloanimo  &  affciStu  poflclsioncm  amitti,  &ficodeKi 
modononacquiratur,  PaulusatqueYlpianusaiuur,!.  j. 
J.  lu  amirrtcnda.  &  1.  fi  quis. in  J.difl^sreotia.  Cum  igitur eo 
alFeClii  careat  furiofus , rccc Jens dc fundo,  non  definit  pof' 
fidere:idcmque  dc  pupillo  rc(pon(um  cft.  leg.fi  is  qui  animo. 
&leg.po(rc(sionem.  Hinc  ctiamcflicirur,poflefsionema- 
mittcreeum,qHirempo»iseirpmadominoconducir,quialo- 
catoris  nor&ine  eam  tencre  videtur ,  nifi aliud  at^um cile ap- 
parcae,!.  qui  bonafidc.l.  fialiquam.l.qiiodmco.inpriucip, 
Nec conrrarium  eft iis,  qua:  iam  diximus .•  quod idem  Paulus 
non  vno  in  loco  fcripfir,  vt  nuUa  poflcflio  acquiri ,  nifi  animo 
&  corpore  potcft,  itanullam  amitci  nifiioqua vcrunquein 
conrrariurn  a(2:um  eft, leg.quemadmodam.hic.leg.fefe.de 
r  cgul.iuris;     Nam  ab  eo.qui  nacuraliccr  incumbit  peircflio» 


i.talofeuc.iufak"giti.-Baquispo(sidcc.  CauCeaurernluntha:      ni,  nonanimoeamaaittiverumett,qu;aceflanteciuili,qux 

animo  rccinccur  &  amutitur,  adhucnaturalispofleUioma- 
nec ,  donec  rem  corporalicer  occupare  defierit.  Tsmetfi 
antera ,  vr plutimum  animo  poflidentis  amiitacur  poflcflilo, 
idtanien  noneftperpccuum:fedinplerifquc  cafibus  ctiam 
inuiti  pofieflionem  araiccimus ,  quos  diftindlionc  compledli 
&connc(n:ere  conabimur.  Nam  fi  deimraobilibus  rebui 
qusraiur ,  dii-cndum  cft  cas ,  aut  fa(fto  hominis ,  aur  cafu  ali- 
quo  defiaere  polfideri.  Faiflo  ,  vt  fi  quis  rae  pervimda 
fandomeodcie,.cric ,  aut  abicnce  rae  claminua(cricpoflef» 
fijns£a,nequepritin3ore  accedereaufim,  fufpicans  abeo 
repeliime  poiJe,1.5.$,aquisnuacicc.l.clam.§.quiadnundi- 
nas.  1. poflidcre^cum  icquen.  1. {i idquod. §.  vhim. & l.quo<i 
meo.§.  vltim.Qup  cafu  inccrdi<9:o  vnde  vi,  recuperaii  poccft 
pofleiiio.l.  fiquisvim.iupfincip.lderaiuris  cft  ,  fi colonus 
meus  aiii  tradideiic  polfelfioncm  .•  /ccusfidefundotantura 
exierit,  aut  fundum  ab  aiio  conduxetir.  Nam  nec  co  morcuo 
polleihoaem  amicto  ,  fi  Doneamadipifcineglcxerim,1.5.§. 
quodfileruus.l.ficolonus.l.pcregre.§.vltim.I.quamuis.§.i. 
l.h  deeo.  J.  i.  Scd  &  fi  iocuspcrclationcm  mottui  religiofu» 
etfedtusautapricotepcflideriiuirusfuerit.anjittiturpcflct 
fio.l-quivniuerfas. 

Cafu ,  vt  C\  flumen  auc  mare  agrum  occupaueiit,  l.j.J.  La- 
beo.&  l.qui  vtiiuerfas  Hatilenus  de  immobilibus.Non  diflt- 
milis  in  mobilibus  diftiuiftio  adhibccur,  vcicilicet  vclfa(!to 
kosainisjvelcafu  eam  poflcflloncm  amittidicamus.  FacSlo 
hominis  ,  pura  fi  rcs  furrepca  ,  vc!  per  vim  crepca,  prxctr- 
quamabco,quiinnoftraficpoteftatc,vclinahara  ipecicn» 
tr«nsiatafic.Aut  depoficarius,c6raodacariufuecoep£ritcani 
fibi  poifidere.l.  5-§.fircrn.l.rcraqua:nobis.l.fiqa!srcra.§. 
qui  vniuerfas.l. fi  rem  mobilem.  Itcm  fi  leruus  pioLbero  fe 
gerat,  ac  diuin  libertate  morctur,  Spartaci  illiusexeniplo, 
cuius  apud  Paulum  &  vereresrerum  Romanarum  icriutotc» 
Cf  ebra  meraio  eft,l.  5.§ .  fi  icrilius. 

Cafu ,  V  i  (i  rcs  depcrdica  fic ,  ac  fub  noftra  cuftodia  cfle  dc- 
fierit,licet  a  nuUo  aliopofli  Jeatur.Nam  quod  fub  noftra  cu- 
ftodi*  adhuc  cft ,  non  jd^iiss  0  a  nobis  dwfiait  |>oflideri ,  quoi 

f3lQi| 


ferc,  quaea  Paulorecenienrur,  pro  crr.ptore,  pro  donato, 
pio dere!i(3:o ,  & ceterac ,  ds quibus fiio loco fufius. lcg.  5. §. 
gencra.  Sed&  fiquisautmoremag  l^ratopofsioicarjinftam 
pofsidendi  cauiam  habcre  dubium  non  cft, l.iuftc.  Quare 
qaodRondereli(5tum,fcJexnaufrag'o  expuiffim,velialuris 
caufainmarcproie,5umeft,porsidciuriai!iftc:ideoque  ncc 
vfjcapitur,I.in;crdum.§.i.IniuftusquoquepoirelIor  (iil:,qai 
mala  fide  pofsidet ,  feJbonafides  ininitiofuflidt,neccius 
per(eaeracioneceflatiaeft,  i.fideeo.§.(eruum.Nocetetidm 
quodquis  iamindcabinitiopartem  fuadiaiienam.fiucpro 
diuifo  ,  fiue  pro  indiuKo  elie  fciuerir,  quominusaliampaf- 
temredtepoisidear,  l.fiquisfundum.  Porroviciofepofsidet 
qui  vi  vel clam  tundum  ingceduur alicaum .  Ec  is  pi  ido dici- 
tur,qui  rcm  a  vero  dommo  cmpcam  propria  inuadic  au<Sor  j- 
tace,  non  ab  eo  tradicam  nancilcitur,!.  fi  ex  ilipuLitioae.cura 
l.feq.l.fundum  vendicor. 

,^>uemadmodnmacquimurpoJpfio.     C    A   P.      II. 

POirefsiohem  adipifcimur  corpore  fimul  &  anisae.nccal- 
tcrum  fufncic  horum ,  1.  3.inpiincip.Pr;Mudeha;res,ad 
quemadira  hireditate  omniaiuratranfount  fineapprcbeii- 
fionc,pofldlornonefficirur.  SediuriRomanoGailicisruo- 
ribus  hacin  partcnonnihil  dcrogacumeft.  Hincctiamve- 
terum  opinio  iraprobacacft ,  crccicncium  ihifaurum ,  quera 
quis  in  (uo  fundo  eire  (ciar,aflc(^u  folo  pofsideri,i.f  ,^.Nera  • 
tiui.  Q_ipd aatem  di(fium  eft  corpore ,  dc  accipim us,  non  vt 
pofsiderefunduravolens,totumcircumabulatccogatur,fcd 
quamlibetciuspartemingredifufficiac.di^a.leg.j.inprincip. 
Qu;neuamfoloafpc6lu,animoquequarundamrerum  pof- 
lefiionem  nancilcimur  :  vc  fi  vcn<i!cor  mihifandiim  vendi- 
tum  6X  cdica  turre  demonftret ,  vacuamquc  poflcfsioneni 
tradercdicac.L  i  .§.fiiuflerac.lcg.quodmeo.§/i  vendicorem. 
Scd  ncc  rcfert  proprio  corpore,  analienoresapprehenda- 
tur  :  vcluriper  procurarorem,  tutoiera,autquemlibecmi. 
Qiftrum,qaiaitcri  operarafuara  a^coraraodarevelir,!.  i.§c 


non  ftatim  inueniatur ,  fitie quia in  nacntem  non  veniat  quo 
loco  repofuerimus :  fine  quia forte  celTct  diligens  inquifitio. 
Excipitur  homo,  quein  omiiTa  etiam  ipfius  cuftodia  poflide- 
mus,  quiaanimo  redeundi  pofleffionem  fuidominos  con- 
feruare  poteft,1.5.§.  Nerua.&l.Pomponius.l.fiidquod.in 
{>xinc.l.peregre.&:  l.fi  ccra  mobilcm. 

Deeffecitifojfefionis.     C   a   p.     IIII. 

EFfeftus  poflTellionis  vnuscft,  dominiitranslatio.l.t.qut 
non  femper  locum  habet  .■  fed  tuncdemum  cum  inter- 
ucniunt  ea,  dc  quibus  abunde  tra(flariim  e(l  fupra  titulo  pro- 
ximo.  Poteftenimficrivtquipollcflbrfit.dominusnonfit. 
&  contra :  vnde  Vlpianus,  Separata  enim  elle  debet  proprie- 
tas  a  poftefllone  :  &nihil  commune  habct  proprietascum 
pofleifione.lc.i.infravtipoflid.l.naturaliter.&l.  nihilcom- 
niune.i.exitus.&  I.permifceri.  Qj^a  propter is ,  qui rem  vin- 
dicare  capit ,  interdido  vti  poflidctis  experiri  non  prohibe- 
tur  ,  quia  vno  iudicio  de  proprierate  jaltcrodepofli^flione 
contenditur.  Ncc  sos  moucre  debet,  quodvulgo  dicitur, 
Vindicationemdominoaduetfuspofleflbremcompetcre.M- 
deoque  videri  eum,  quivindicatrem.poireiToremaduerfa- 
rium  fateri , &  fic pofleflioni renuntiare.  Nam  pofleflori  et- 
iam  aduerfus  eum ,  qui  rem  tenct ,  puta  colonum , commo- 


In  Tit.  T>e  acqmr.n^elamitt.pojfe^.  Ci; 

datarium.depofitariumreivindicatiodatur.i.etttciurti.liipra 
dereivindicat. 

Aliuspofleflfionise^edtuseft,  vfucapio.quoddcinftici 
ciuili  cft  intelligcndum  ,  vtinfequcnti  traftatu  commo- 
dius demonlbabitur.  Ea  vcro , quxcorporalis tancum  eft & 
iniufta ,  non  prodeftad  vfucap.licetplerunque  interdivflo- 
rum  pofleflbriorum  caufafit:cum  videlicet  quis  luo  nominfi 
nonalienoremtenet.l.i.^.deiicirur.devi&viarmata,1.2.§. 
j.vtipofl!id.Sedanimaduertendumcft,cumquislonga  pof- 
feflione  muari  vult,accefiionem  temporis,quopofledice- 
lus  audbor ,  ei  proficere ,  dumraodo  continuata  non  alio  poC- 
fidente  interrupta  fuerit  poflefsio.  Audlorem  eum  hicvo- 
camus ,  a  quo  rem  obtinemus ,  puta  qui  rcm  vcndidit,  dona- 
uir.indotemdcdit.emptamrtdhibuii-jteftamcntoreliquir, 
fiue  legati  ,fiue  inftitutionis^iure.  Nec  rcfert  a  te  rem ,  an  te 
Vcndente  a  (eruo  filioue  tuo,  aut  tutore  vel  curatore  acccpe- 
tim.  Cccerum  ficut  vitiofar&miuftspoirefsioninonaccd- 
ditiufta:  ita  iuftz  nonpotcftiniufta&  viciofaacccdere.  Is 
enim,  qui aliquod adminiculum  ex  petfonaaudloris  qusrit, 
vti  co  cum  fua  caufa  fuifquc  vitiis  debet.  Qna  omnia  ab 
Vlpiano  fufius  explicica  bteuicer  &  (ummatim  peftrir.ge- 
revoluimus.videI.Pomponius,vfqucinfin.l.fequens.htc.& 
l.dolia.dccontrah.empt. 


IneUndemTitulum 
DE    ACQVIRENDA    VEL    AMITTENDA    P  O  S  S  E  S- 

SIONE    EIVSDEM     DVARENI    ALTER     COMMENTARIVS. 

P  R  ^  F  A  T I O. 

*^^^'^T^^3P  '^^'"^F^M^""^^  ''^^fi^'^  ^"'^^"  ^^'q'(i^fortaps  enpeBahit  k  nobis,  vt  de  injlituto  nofiro  diciimm.  Ve- 

^Mm  \^Si%  rumomnesoftnor  tntelltgitismevelleinaperetttukmdeAcc^ttir.%elamitt. pojfepone:  qmtnidtis 
.  fartem  luris  Ciuilis  non  modo  vttHpfmam ,  'verttm  etiam  obfcuriptmam  conttnet.  Res  eft  vtilis  ad- 
1  modtim ,  vt  qttidam  hicprapntur ,  cttm  vbiqtte  locorum ,  tttm  maxtme  in  Gallia  noftra ,  in  quafre- 
'  quentijjim^  funt  controtierfi^  depopepione  tnttidtctts-.nec  qutfqtiamesiinforoverfittts,  quideeo 
'  dubitet.  Dtffcultas  non  tam  in  verbts  tpfis ,  quam  in  rebus  verfittir^  tn  qttibits  mira  deprehcnditttr 
ftibtilitas.   Seddabtmus  operam ,  vt  quo  fubttltora  h^cfunt ,  eg  dthtcidttis  ,popttlarit^s  dr  crapttisa 

nobis  tra£fentur,  efftciemusque ,  Deo  itiuante ,  vt  tt  etiam ,  qui  non  valde  acutifunt  ,pmedofe  attentosprxbeam ,  6-  apt- 

duos,  dtjpcilem  hanc  rem  qttoque  adfequantur. 


Adl.i.  Popeptoappellataeft. 
NctPiEMvsa  declaratione  vocabulorura: 
&  inptimis  docebtmus  ,  quid  fit  pofTeGio. 
'-_  Princeps  hic  occurrit  quzftio  de  poflefsionc .• 
quidficpofTcfsio.Homonymiahiccft.  Varia 
fignificationemhabet  poflcfsio.  Scdquzri- 
inusquid  fignificetin  hoc  tnftacu^dcacquir.  velamit.pof^ 
fcfiioae.  Conatifuntaiiivariismodisdcfimrepoflefsionem, 
led  nimis profeC^io  fcrupulofi  fuerunt.  plcriquein  his  dcfini- 
tionibus  conrra  morera  veterum  inciderunt  inhocvitium, 
quod  Galenus  ^tM\isia.vvo<:it  quafilibidincm  &nimium  a- 
morem  in  dcfiniendo.  H  Iongirsimcrecefreruntamorc& 
cxemplo  vcterum  lurifconfulcorum.  Paulus  hic  contentus 
fuitetymoverbi&nudaaliquadefcriptionereijde  qua  agi- 
tur.  Pojfejfto, inquit, appelUtaejt.  Hanc  fimplicitatem  fecu- 
tus  eft  Theophil.in  Inftit.tit.de  interditft.Nam  Theophil.  in 
co  loco  definit  pofTefsionem  ,  rcicorporalis  detentionem. 
Nos  autcm  vtmorofioribusfaci$faceremus,addidimusalias 
quidam  verbadcfinitioni  Theopbili  dc  afFedlione  &  animo 
eius,qui  pofsidec.c. iS.lib.i.  Anniuer.difp. ficdefiniuimus. 
Po(re6io  eft  rei  corporalis  dctentio.cui  afFcdlus  &opinio  do- 
mini ,  vcl  ptoprio ,  vel  alieno  nomine  tenendi  incft.Hajc  de- 
fioicio ,  vt  mox  a  nobis  cxplicabitur,naturam  poflefsioois  fa- 
ciledcmonftrat,&fiforteincaaliquiddefideretur.Namdif- 
ficile^ftpro£ria^erb£rcferrc mdcfiniendo, qua» nemo  ca- 
nillarTgofik^E^P^nHendalgitur  funt  fingula  vetba  huias  de- 
finitionis  ,  in  primis  dicitur  detcncio :  &  hoc  vcrbam  io  de- 
finitione  pofTefsionis  gencris  locum  obtinet.Latius  enim  pa- 
tct  tenete,  quam  pofsidete.vt  patet  ex  l.i.hic.&  §  .adipifcitur. 
Furiofus  &  pupillus  non  poflunt  pofsiderc,  quamuis  teneant 
rem.  Idsm  dicicur  alibi  dc  f eruo ,  l.ftipulacio  tfta.  §.plane.d8 


aliquis  rem  aliquam  tenere,  quamais  ei  corpore  non  infiftar. 
Excmpla  funt  in 1. 5 .  §.  faltus, hic.  1. clam pofsidere.§. qui ad 
nundinas. &al(isfimi!ib.  Vtquispofsideacdomumaliqiiam 
fuam  ,non  eft  necefle  petpetuo  morariineadomo,vtnon 
pofsit ab  ea  recedcre  Na  valde  ibfiirdum  cfl"er,cum  quis  mo- 
ucrpedcra  a  duroo  fua,eum  ftatim  eius  poflefsionem  aniic-e- 
re.Habccurergoprocen£ntevti!icanscaufa,quaron!SCcrpo- 
tc  rem  apprehendere  defieric. Atq  -,  ira tenere  verbam  accipi- 
tutinhacdefiriiLione.Hincorraertdiuifiopoflefsionisinna- 
tuf alcm  &  ciuilem ,  vt  dicemus.  Naturalis  pofFefsio  dicirur, 
qu2 nacuralirer  fir.  Alii  in  definiendo  malunr pofle fsionem, 
ius  dicere  qaam  derentionem  ,  neque  idablurdedefiniuni: 
pofl^cfsioncm ,  ius  efle  infiftendi  rei.  Sed  nos  hic  Paulum  8c 
Theophilum  fccuti  (bmus.  PauLs  vocat  detentioucm  ,  vt 
Thcoph.5edanpofl.(.s!ofitiuris,anfaftf,  pofteaV'd?bin;us. 
Eftqu£Eftiovulgoagicata,quia  nobtsdecidecur.  Sequitur 
indefinitione, >«.  Hocderccorporali  incell!gerdnra,qaia 
rc5iocot{>oraLsnQupu£iidec(ir,rciiDcorporalisaliquiscftj^ 
i!u5.-excmpligracia.  Nosfernitt:tev;imur,via,  iquidudlu, 
fcd  hxc  iure  non  pofsidemus.l.  j  .§  .dare.  de  vfufr.  Huic  fiini- 
le  cft ,  g,  dicitur  in  1.  f  eruus.  § .  incorporales.  de  acq.  1  er.dorn. 
Vnde  diftinguitorpoflcfsio  a  quafipoflefsioneinl.quorics. 
lo.dcferuitut.Quafipuflefioremdicitlurifc. cum  loqiiituc 
dcfcruit.inccrdittavelut  poflefroriacomparaca  dincp^jfer- 
uitucibus.Hocautemeononpertiner,vcnegeinuspoi{ciMa- 
ncvftimcfrc,vfumfundipofle(sionemcfl^ea!iint  liuifc.  Sed 
prarftathic  verbis  vciiQdcfinitione.qusEfeparant  pofltfsio- 
ncmaquafi  poflefsionc.Sequicurindefinic.C«i<»^ff/£.f  «»<•'- 
«/«.Hisverbisadmoncmurnudarcitencionempoirefsiciirra 
n5eflc.exeplafuntind.l.i.§.adipi(cimur.inl.4i.quiiurc.hic. 
Nihil  vctatfuriofum  rem  manuapprehendere.nonidc 


verb.oblig.Teaercaatcrahicaccipimus.autcoiporcjauij;.^.      dicitur  poircfsio  ,  quiadceft  animuspofsidendi,nonuififtic 
:  iutis.  iacclligicut  intcrpteutioae  iuris       reiopiRionc&animopofsidcndi,  noncfthsceiusvcluntas, 

FF     2 


4i6 


Franc.  T>uarem  Comment, 


cumfuriofus  Jngr«diturdoiniimaliquam,  vteampoflideac. 
HAiK:-^;feceiuiam-poiIcifiQtiJi-&d^cntioim  oblewauia. 
pud  Theophil.  duobus  in  locis.  Vnus  eftinrit.deperquas 
pctf.nob.acquit.Similis  locus  eft  in  kg.  fi  fcruus.  §.  i.  dc  no- 
xa.  aia.dc  co,  qui  pignori  rcra  tcnct,  an  tcncatur  adione  no- 
;tali,  &  dicitur  non  teneri,qui  &  iuftc poflideat,  opinionc  ra- 
jnen domini  non  pofsidet.  Alius locus  obferuatione  dignus 
«ftinl.vlt.de  itin.aduquc  pri.interdi^Sum  de  itinere  adluquc 
priuaro  datur  ci,  qui  quafi  poJsidct illud  ius.  Vndc  fi  quis  co- 
meauit,inquit,  non  tanquam  fuoiureidfaceret,hocinter- 
didumcinoncompctitjfinchocanimo  pofsidcndi  noncft 
poflefsio.Scquitutindefinitionc,Tre/)r/o  nomine  vclAltenoj 
C^rHoceftadieftumanobisproptercolonum.commoda- 
tarium  &  alios  huiufmodi,  qui  pofsident  naturaliter  corpore 
&  animo,  non  tamen  fuo  nomine,  fed  alieno  potius.  De  vfu- 
ftuduatio  locus  eft  inl.  naturalitcr.de  aliisomnibus,vtde 
dcpofitario,  commodatario,colono,locus  clt  in  l.^.^.fi  rcm. 
&  §§,feq.Sedquomcdonai:uralitcrpeflLder£-dicuntixryOon 
videncurpoflidcreanima^omini.Imopoflidetnominc  do- 
tnini:  polfident  raihi  qui  dominus  fum.Sed  hic  rcpctitur  an- 
•^'A-  tinomiacxl,4€quirJawvio.$»vldcacq.rer.dom.  Vbidicitur 
hos no polIiderc.l>cetteT^.§.isqui rogauit.de prccario.  Fru- 
dkuarius,  inquit,  inquilinus,colonus,non  p«f$idcnt.Idc  dici- 
tur dc vfufrudluario  in I.CeIfuf.^.§.Iulianuj.ad exhib.  Idera 
"TV  jnl.  officiura.de  reivcnd.  Dehacantinonaia  nosplcniusdi- 
duri  fuwusahoinloco,  (cdinterimbreuitcrnotandumcft 
fchema  hic  f.(Ti^.CiimI^^ri(cQnfdicuntv{Lifruduarium.colo- 
pnniiSc  ^lJQs  huitifmndij  nnn pnfsidete: idcodicwHUi-aoa 
polsidefe^,  quia  non  fibirfedaliipofMd^tfrnofvfetbcatarpre 
^olIeflbtibus.Raci«exigit,vcis,cuiusnomincpo(sidctur,di- 
catur  poisidcre.l.quod  meo.  1 8 .  hic.Dominus  polsidet  mini- 
fteuoco!orii,colonofuovcluc  inftrumcnto  quodam  vtitur 
in  poIlelsione.Sic  proprietarius  poflidec  per  vfufrudlaatium. 
&  fic  poieft  imellgi ,  qiiod  dicitur  dc  eojqui  mirfas  cft  in  pof- 
Jeflionemreiferuandscaura.l.io.fiquis.&l.  ?.§.quiautem. 
Sedideo  dicunturnonpo(fidcrc,quianon  fibi.fcdaliipol^ 
fidcnt.Scd^aaftin  eft  de  vctbis  tawiim.gMy  inwilis^JlLiiif- 
ficitremitHclligcre. 

Nuncvidendutncftdepoflcffionenaturili&ciuili.  Pof- 
fcfiio ,  qua: iam  a  nobis dcfinita cft ,  folcc  diuiii in  naturalcm 
&  ciuilcm.  Dubicaciohiccft.&tBagnaquiEftio;  Anfitdiui- 
lio  gcncris  in  fpccies.  Nam  alii  gcneralicates  malunt  efle.  Sei 
parum  refcrt,an(pecicsdicamus  eiTcan  generalitares.  Nos 
Conftantinum  Insperatorcm  hicfcqucmur&diccmuspof- 
fidcndidupliccm  cfle  rationcm,vtviceturhi'CAt^,tuivf('«.!. 
Gemo  .1  o.C.hoc  cic.Pofleflionis  igicur  duplc x  cft  racio :  vna 
eft,  quj  diciturnaturali?,alterj.qua;  ciuilis.  Ethafc4i«i6o 
muhis  in  locis  ccaditur^vtin l.i .§. deircitur.de  vi  &  vi arma.  &: 
l.i.§.quodvulgo.prohactede.  CognitioaurcrnacdiftiBCtio 
vcriiifquc  colligi  poteft  cx  refcripto  Conftantini,cuiu$iam 
meminimus, l, nemo. &ciuiIispo(Ieflio  dicitur  a  iute ciuili, 
Alia  quac  iaiurcconfiftic,  Nacuralispofisfliodicicurab  ap- 

tirehcnfione  nacurali.Nihil  enim  magis  cft  aacuralcquaui  il- 
aapprthenfio.  Ciuilispoflciliodicicuriiiurcciuili.quiaple- 
funqucnonlufiiciccorporalis  apprehcnfio  adpoHtlfioncm 
finc  iuris  ciuilis  auxilio,&  plerunqj  eciam  finc  iila  apprchen- 
fioaciicicurquispoflidere.  HocnopoceftacciderGnifipro- 
pceriiu:i«ciuilisconftitutionem,vndeaiure  ciuili  diciturci- 
ailispafleflio.Argumentoclt.quoddiciturinl.ficum.dcdo- 
nat.inter vir.&  vx.  iMaiiuu£UUuem aliquam abalio,& iuf-«: 
fit  vcnditori,  vtcam  traderec  vxori:  cercumeftdominiumoc 
non  transferri  in  vxorera  ,quia  lege  prohiblu  eft  donatio  in-  « 
tecconiugcs.  Sedanpoflitccansfirtiin  mul.etcra  polTeflio^a 
quzritur.  Transfettur  quidem  naturalii  pofleflio ,  non  au- 
tem  ciuilis.qux  eft  exiure  ciuili.  Hx  autem  poirgfliones  mn- 
At}  gnniiinr9-.T  rf  pf;rii;nf  qr,rnr>dn  fpparar^g.Ciim  quis  corpo. 
rc  infiftit  rei  &  iufta  eft  pone(sio,dicitur  polsidere  &  nacura- 
licer  &  ciuiHter.Naturahccr  propcer  aaturaleia  occupatione, 
&apprehcnfioncm  :  ciuiliter  propcer  approbationem  iuris 
ciuilis :  quia  polTelsio  non  eft  violcnta,  non  cft  clandeftina.l. 
nacaraUcer.  §.nihilcoramune.infraeo.  Nacuralisaliquando 
reperitur  fineciuili,vc cum quis po/sidcc.fcd poflclsio  iniufta 
cft,  vt  in  exemplo  d.l.fi  eum  qui.de  donac.incer  vir.&  vx.  Cii 
i;«s  coturaius  ciuiie  donacafit^non  poccft  diciprobariiuce  ci- 


uilicapoflefsio.AltquandociuilisfolaeftfiDe  naturali.  Vtili» 
tatis  caufa  comparatum  eft,  vt quis intclligatur  pofsidcrc ,  vt 
inl.  }.§.("altus.l.clarapo(sidcre  §.quiadnundinas.H^cdcdi- 
uifionenacutalis&  ciuilispo(refsionis,qua:orania  latius  ex- 
plicabuncur  in  fingulis  quxflionibus.Ec  ex  his ,  qui  dixiirus, 
nafcicur  quxftio  vulgo  agicaca^poiltfUiofif  iusgnn  f;iii"nrn;i 
velaafitritu;is,anfaai:  harcquxftio  inucilisnoneft/edraa-  i 
xiiaeprodeftad  cxplicationem  diuifionisfupcrioris.  Vaii« 
auteahicrepcriunturopiniones.  Alii«lieuntiuse(re,aliifa- 
(ftum.  Acin  pyimisxertum  eft  ius  aliquod nafci  ex  pofiefsio-. 
nE.-exempligracia,expoffe(sione  nafcicur  dominucransii- 
tio.l.cradicionibus.C.depa6k.&§.pertraditionem.Inftit.d« 
rcrum  diuiC  Siquis  ex  caufa  venditionis ,  velalia  huiulir.odj 
tradideric  ahcui  remaliquara  ,cxca  tradiiioncacquiriteiu* 
rei dominiucB.&  hic ibos acquirendi doroinii  vetufius eft,  Sc 
maximenaturalis.  Vc  Vlpian.docccinnono  c.  huiuscicuLia 
princip.  DomimnmtjHereriim,  iSe.  HincFeftusPeraponius 
aic  poflefsioncs  dici  agrcs ,  quod  olira  non  maDcipatione,fed 
vfu&occupationcfiecenc:&fr6qucntiuiJdemapudCicero- 
iiem,&alios.C,eod,pcrtinetquoddiciturinleg.inte[duic<, 
dc  vcrborum  fignifi,  Interdum  poflcfsio  proptieraccra  iigni- 
ficac.  Prg.tglCjt  ey  p>Qfl£fi,jnce  nafcinir  viucapio  ex  longa.|>Qi^ 
fcfsione.l.j.infr.  de  vi\ica.'^\oa,yjHeiipio,\xii(^\ik,eJty^c.etuim' 
Jt  ea  c*nfi  idonea  nonfii  addomtmHm  irantferendumttaine» 
lengapojjeffione ac^iiiruHr dominiHm.Scidto ikkat  vfucapi» 
efse, quia  vfa acquiricur.  Eft adicdio  do  miniij& force ica le- 
gendumefsecexInfticucionibusVlpian,  PixcereafcuduoBa 
acquificio  ex  polsefsione  nafcicur.1. bonxfidei.de  ricquircnda 
terum  domiuio.Sic^ideliccccx^oflefsione  ius  aliquaiinaidb 
tur,  vc  in  leg.fi  fanduni.§.  fi  quis  ojecn.de  damno  infcflo.  S» 
quis rx cauia daniniinfedi  miirus  fic  in  poflelsioncm, ius h&' 
bec,&fidecefseric  depofsc($icnc,iusfuum  retinec :  &da- 
bium  nc  n  eft,  quin  habeac  ius  pigncris.  A  c  pignus  ius  eft.Sed 
«liudeftpolsefsionisiusefse,  aliudexpolseisioneiusnadi.fi- 
cut  contraftui  dicuncurfafti  efse,  emete,vendere,locarc, 
coaducere  f.:dli  (uncKcoafilio.dccursc.furio.&tamencx 
hiscontradibusnafciturobligatio,  Obligatiocftius;  A&ia 
nafcicur:  Actioeftius  pro(equendi,  Sed^uaftio  tioftraeft, 
tjon  an  ex  poflelsion^  iu^Qfiarnr,(cdan  pofselsiQfitiusaaT 
goiiusfa^uKi,  Inhacquxftionebreuiterrecitaboquicquid 
ab  vtraque  patte  adducitur  tam  ab  his,  quicontenduntius 
efscquamabaliis,quidicuucc(sefadium.  loprimisfiduo» 
e(se»A6tidAaUuijrgainej8tJs,  Primum  argumencura  eft, 
quodpo(sefsioeftdetencio,x«7»;^^i«!l.C.vocanc.  Nerao  da- 
bitat ,  quindetentio  fadlifit.  Ergopofseisiodicenda  cftfa- 
&\  efse,  non  iuris.  Si  quis  dicat  concurrere  animura  cum  cor* 
poic  ,  &aDimum  iuris  e($c  ,  vtpleiique  (entiunt,egodic<> 
vtrunque  efse  fadli ,  non  taorura  corpus ,  fed  eciam  anunum.^ 
veltcfadieft,  eavoluntasnoncftiuris.  C^u,pu<»«{-iiMi<i£^ 
fe  fumunc  argumencum  ex  l.pco  hxrede.de  acquiren.hxr  ed* 
Pro  hsrede (e  gererc  non  tam fa(^i  eft,quaraanimi,  Hic  lu- 
riconfult.diftiaguic  fadum  ab  animo.  Animus  igiturfadU 
non  eft,  Sed koc argumentum fophifticum  cft  meo  iudicio« 
Eg»fciofadluraaliquandoopponianimo,cumloquimurda 
fado  extraneo  :  tuuc  illud  animusnondicitur:probxreda 
gerercnoneftcarafad^iquaraanimi:pro  hxredegetere,elt 
vellehxtcdcmeisc.  Sedoportecillam  voluncatcw  dcdara- 
ti  fadlo  excranco.  Nam  deanimoiudicare  non  pofsumus, 
nififadloaliquodeclarecur.  Eccuraanimus  oppooiiur  iuri, 
dicicur  quxftio  voluncatis,  Quxftio  fadli  &  voluntatis  di- 
ftinguitut  a  quxftione  iutis.  Egofcioeise  ,  quicontrafcn- 
tiaat,quorumargumentanosfuoloco  dilucmus,  Secun- 
dura  argumcncuraeft  ,  quia  r-"i--""f"i.i  ..^.-^or  p^f.;f.(.^]Yi-^. 
Rcmvfuro.hquxftio.deveiborumfignificat.vfusreifadtum 
eft.  vci  re  aliqua  hoc  facete  eft,  K-g.  vix.de  (eruicuc.  Cum  quis 
it  por  fundum,dicicur  vti,  Ego  lcio  homoDymiam  hic  efse, 
&  vfura  accipi  pt o  iure  vtendi,  Tertium  argumcntum  eft. 
I.Cdiftinguunt  iura  a  po(se(sionc  in  leg.cum  hqrcdes.  i  j.hic. 
Ergo  pofsefsJo  iusnoneft,  &valdeincptumeft,quodqui- 
dam  dicunc  his  verbis excipi  pofselsionem.  Verborum  (igni- 
ficatio  oonpatitur,vthicdicamusexcipipo(se(sionem. /^o/^ 
feJfioaHtem.  hxc  particula,  <i«r«i»,inqiiiunc,habetvimad- 
uerfandilupcrioiibus.ergohiclocusoftenditinccriurapof- 
iefsioQem aon numcrati.     (^uuiofacic,  quod  dicicuEyii£^-f' 

miuiuiai 


In  ITtt.  Deactjuirendavelamitt.bof^ef 


!• 


r- 


.miniumat^ins.-poGefsionemadfaftumpercinQr-.leg.bona: 
Hdei.dcacquir.rei. d.mni.  Q^giyXicii:  ,  quod  dicicurini. 
j,§.fedpupii!us.hic.  Q_uxftiofuitapud  vetercs,an  pupilius 
poiiic poisi Jere  fi ne  cutore.  Et  rcfponfuni  ell ,  pofse.Eam  c- 
nimrcrafadtielie,  noniuris.  Q^iixfunrmerifidieacadun: 
in  periojiam  pnpilii,  Quis  dubitat ,  an  pupiihis  pofti t  ire  am- 
buiare  ficut  maior,  quieftconfirmanarcacis.''  Nocanduta 
cft,quodIunfcon(.a!t:eamenim  remfafti  eire  non  iuris.'^* 
His  vetbis  vidctur  omnino  dirimi  controuerfia,hac  quxftio- 
nepropofita ,  an  poflellio  ficiuris,an  fadli.  Eodew  pertiner, 
quoddiciturinl.pofleisioncm.  Qupdenimfadicft,  amir- 
tere  poteft  pupiilus.  Sflxtofacit  ,quod  dicituriRlcg.i.§.fi 
vir,  hoc  citul.  Maritus  vxori  iui  aliquid  donat ,  qu«  ius  tradit 
cijquiriturjanacquiratpofl^ellloncm.' Aitl.C.non  impedi- 
ri  poftefsionem.  Quia quod  fa(5tum  eft ,  infcdbum  ficri  noti 
potcft  vlla  conftituiione iuris ciuilis.  Fadlum eft : crgo infir- 
niariiure  ciuilinonpoteft.  Ujiicfin»il£xIt,quoddiciturin 
l.denique.exqaibuscaufismaio.inl.inbeIIo.§.fafti.dccapt. 
&  poftlim.  teuer,  iura  recupcrat is , qui  poftliainio  rcuerfuS 
cft :  poflsfsio  autem ,  qusfafti  cft,  non  nianct,  quiainterru- 
pcactl.PoilramamargumentHmeftexl.t.^.Scxuola.SiquiS 
teftamenrolib.tireiulius.  Hisargumentis  probatur  poflcn- 
fionem  cfle  faf^i,  Nancvidendumeft,quidexalterapatte 
adduci  pofsit :  qui  concendunt  pofscfsionem  iurisefseaon 
fa<^i,^s^gumeiiusvtuatur,  Primiim argumf'"''""' "^ft '^^ 
l.percgre, 4 4 .hic,  vbi  I.Cait.Iurc poflefsionis ,  fi quis  condi- 
derit  pecuniam  fuamin  tcrra,  &oblirusfiteius  loci.inquo 
condidic ,  non  ideo  dicitnr ,  inquit , poirefsionis  ius  amififlc. 
Cum  aitl.  C.iuspolTefsionis  pcremptum  nonefle,  videtur 
iiinuerepoirefsionisius  eile  ,  non  faflum.  NficohilaLhuic 
fencentiac ,  quoddicitur  a  quibufdam,  his  verbis  pociusdi- 
ftingui  ius  a  pofsefsionc :  aiunr ,  fi  ius  pofseisionis  cft,  polscl- 
fioaiure  diftinguitur:  Si  porsefsio  iu$cfset,nondiccrctius 
po&efsionis  quafi  ius  iuris.  Sed  ideodixicius  pofsefsionis, 
quia  ex  polselsionc  ,  quac  fa<fii  eftiusoricur.  Sedexiftimo 
pociusl.  C.  fenfifseiuspolselsionis  pcremptum  noncIsc,i(l 
eft,pofsefsionem  pcremptam  non  else.  Similc cxeroplgtn 
eftin  leg.fi  nemo.Cod.eod.vbilmpcratoraitiusdorainii.id 
cft  doounium  quod  ius  eft.Sceasdum-axgumemuiafumitur 
ex  l.ftipulatio ifta.§.fi  quisforte.de  verbor.  obligat.  difputat 
lurifconfal.  deftipulatiene  baberelicere  :  fiquis  ftipulatus 
fit,hobere  licererem  vcnditam.  Qustitur,  quandocom- 
mi.ctatut  \ixc  ftipulatk)  ?  I.C.ait  eam  ftipulationem  commit- 
ti,fi  fottemocafuericcontrouerfia,noncaacum  dereipfa, 
redeciamdepofseIsione,&alioiuce.  Deindc  fequitur ,  ha- 
here  entmndn  Ucet  cut  aliijhtd  deiurediminuilur.  Apcrtcvo- 
cat  ius ,  poftefsioncm,  Huic-fimiie  eft quod dicitut in  1,  fi  ca 
rcs.de  a<2:,erapt.  Loquitut  dc  re  duobus  vendita,  qu*  vni  ta- 
tumtraditacft,&qua:ricurvtcrpotiorefsedcbeat<&a)t,eu 
tuendunj  efse ,  qui  prior  ius  eius  apprehendit,  Vocat pofscf- 
fionemius.Sig>H«exemplameftinl.^.delib.  cau./wcgwgAi/^ 

tHS pojfeJftoniS obtinebis.  AHuf^a^giHTo-ni-nmfiimimr cx I.pof- 
f^Isio.49 . Et  cum iaq{ik,poJfefflopiKrimitm ex iure  mutuetur. 
I Jeo  non  eft  mirum,  fi  quis  acquirat fine  vlla  apprchcnfione 
pi-rf>Tiipm  M<Tnf>.r>Hjctnirin5.rt"]i  AliiiHarg^^ifn"''^^^ 
quia  fctuus  non pofsidct ,  vt dicitur in d. I.  pofsefsio.§.  i  .& I. 
nunqua.§.feruus,devfucap.l.ftipulatioifta,§.h£cquoqvde 
vcrb.obl,  Qu2fa<51:i  funtcadunt  in  perfonamferui,ficutia 
petfonamlibeiihominis.§.fedcQfadlum.deftip.fer,Seruus 
redtc  ftipiUatur  fibi  ire,agere  licerc.Seruut  non  minus  quam 
liber  homo  poteft  irc  agercCu  ergo  dicic  lurif  .5«-««  K»/'<?/7/- 
dere  inde  confcquitut  pofsefsionem  iuris  efsc,non  fadti,  Po- 
fkemnm  arg^u»eotttm-eft ,  ^  pofsefsio  diuidatur  inpartcs^ 
indiuifo,  quod  intellecftu  magis  habencur  quam  corpore ,  de 
quibusdifseruimusad  l,4,de  venobl.Huiufmodipartesha- 
bcncfocii  in  recommuni.Nonfuntpartcsdiftinftsinemo 
fociorum  poteft partem fuam difcrctara  ab  altera  oftendcrc. 
Cum  dicimusrera  communcm  cfse  ,  intclliginaus  fingulos 
habereparcem  eiusrei.l.Mxuius.§.duobus.delegat.i.&l. 
fcruus  com  munis.de  ftip.Icruor.Pofsefsio  in  huiul  modi  par- 
tcs  dluidicur,  ficut  &  alia,  quas  iuris  funr :  fadum  non  pateft 
ita  diuidi :  non  poteft  quis  ire  per partem  fundi,  quam  kabec 
c6muncmcuraalio,quine3tpcrpartem  focii.Scd  qu?  func 
iurisdiuiduntutinbaspactesproindiuifo.  Ideoque  res  dari 


poceftproindiuifo.cradi  atnrm  nonpoteft.  MTfdinifio  fu- 
fi"us  a  iiobisexplicitaeftiiid.i.  4.  de  veib.obl.&dicBmusvie 
caad I. locus,  f6.  hic.  Pofsunws  poisidere funduni pro  indi- 
uifo , cxempli gratia , Tibi  &  mini  vendicus eft  communitcr 
fundus  aiK  donatus,  autlcgatus.Voloadipifci  pofsefsionem 
ciusfundipto  parteiantum  mea,  quxindiuifaeft:egopof- 
lum,  fi  velim  paricm  iilam  mcam  pofsidcre  fine  tua,qu^cum 
meacoromixcacft.  Argumento  eft  polsefsionem  iurisefsc 
nonfadli.Hxcfunr,  quiprobabilicer  adducunturin  vcram- 
quc partem  difputando.Dc  quibus quid  fentiam.nunc dicen-  x^^„j/, 
dum  eft.  In  hac qua:ftionc  ,  in  qua  quarritur,  an  pofsefsio  fic 
iuris,  an  fadti,  ego  fic  refpo ndeo  .pofsefsionem  iurfs  &  fnfti 
else.  Vtcunque  verum  eft  pofsefsionem  clse  fadi ,  &  pofscf- 
fionem  iuris  clsc.Pofsefsio ,  quod  prxcipuc  confiftit  in  UOiO  m 
&  corporis  apprehcnfione ,  vr  ant e  diximus,  fed  aliquid  iutis  m 
plerunqueeiaccedit.Idoftendimusfuprain  explicacione  di-  ■i> 
uifionis  pofsefsionis  in  naturalem  &  ciuilem,&  huc  pertiner»' 
quod  dicitur  in  leg.  denique'-^ex  qnibuscaufismaio.&4,peC.: 
felsioyhic.in  d.l.denique.  dicitur  plurimum  fa<ai  haberc  pof^' 
feflionem,  fcd  addendura  cft,quoddiciturindi<a:.leg.pof- 
{efTio.PeJpJ/io ,  \nqmt,plurimtim  faEli  hnhet  •.ftdex  lUre  etiant 
mutuatur.  lus.plerunque  accedic  poflcflioai.  quz  fj<fti eft,  jd 
eft,acceditapprobatioiurisciuilis.Iiemfupplerpriiraliqnan- 
do  iutc  ciuili,  id  in  quo  fadlum  iplum  deficit,  ideoque  dicitut 
iuriseffe.Exempligratia,finaturamipfamfpe<flemus ,  nulU 
potcftd:cipoflefliofinccorporalia<5iu,fineoccupatione,-& 
tamen  poftquam  quis  adeptus  eft  pofl^t  flionem  ,  is  animo 
folodicitureampoflreflionemrctinere.i.licct.C.eo.  .Tlocvii- 
litatis  caufa  ita  compata  um  cft.fine  maximoincommodo 
lion  poteft  ita  conftitui ,  vt  fimnlatqne  quis  exceflic  e  domo 
fua,definateam  poflidere.  Cumqiiisanimumhibcrpofli- 
dendi, retinetpofleffionem,&fi  is  cxicritedomolna  ;  haC 
pofTcfliio  aliquid  iuris  baber  immixtnm  fadto.Animusf  jtli 
eft ,  voluntas  ita  poflSdendi  fatiti  eft.  Sed  tamen  opus efl  au- 
xilio  iuris ,  quodam  fupplcraenco  inris.Quia  animus,volun- 
tasfola,finaturamfpc<^cmus,  nonvidctutlufficere  ad  pof- 
fcllionem.  Ngn  poindemus  lolo  animo,  efgqin  hoc  animo 
opus  eft  auxjlio  iufisjJurisjntelle^Ujincerpfctatiouequa* 
damjurjajddeturrenere  rem  is ,  qui  exm  ^  d jmo  fua.  Sicvi- 
dctis  iuris  auxilium  accedeie faiSto > & polltflioncm  iuris& 
fa(ftiefle.  Etanimaduerrcndum  eft  quandam  poliefiionem 
efle ,  quae  plurimum  iuris  habet,&  magna  hiccft  vatietas.A* 
Ijgiijtpdn  minimnm  iiirishaher,  aliq!:andr»{jnr'"^^lF'i  £x- 
emplumpofleflioais^quarplariraumiurishaber ,  eftini.  i. 
§.perliberamperfoaam,  Perfirocuratorcrameum  mihicc- 
iamignorantiacquiricurpoireHio.  Hicmihiacquiricurpol- 
felsio  fine  vllo  failo  meo ,  id  eft,  fine  coi  p<K6  &  auimo  mea. 
IdoftendicIarifconfulcus,curaair,ajcquiri  ignoranti.  Pof^ 
fefsioigicurhabetplutimumii.ifis.-plurimumhic  potefi  iuris 
au^otitas,  poteft lex  efficcre.vc  fine  vlla  apprehenfione  iuis 
pofl!eIIbr  conftituatur.  Cumigicurvelirlexhoccalu  actjUKi  , 
poireflionera,confcquenseftplurimumiuris  haberc.  Pol- 
felsio  acquiricur  cotpore  &  animo  alieno,inierucnit  qairiem 
corporis  apprchenno  &  animuscius,fedalienaha!cfunt  §. 
itemacquirimusJ.peregre.hoctir.Eft&apudnosvfiratapof^ 
felsio , qu2  fine  vllo  fa(5to, aur etiam  animo  transfercur  iuris 
auctoritate :  &fu{tincognita  veteribusIunfconfi;l.fedmo- 
ribus  rtoftris  cft receptifsima,  H jres moribus  noftris.  mor- 
tuoeo  cui  harrcscxtititjftatimacquiritpofrcfsionemrcruni 
ha:reditatiarum.  lureJi.omano  ftatim  quidemarquiritdo- 
rainium  rerum  hiredirariarum  ,  paflefsionem  aufcm  non 
acquiric.l.cu  hsredes.vcr.Z^  mortfMliflle  vif.  Sed  quomcdo 
hoc  accipiendum  fic  nos  diccmus  ia  interprctationedi<:l.]. 
cura hsredes.infra.igicur poflelsio  noti  cintum  fadti  e  ft,  fed 
etiam  iuris.pofFt  fsio  partim  fa<Si  eft,  partim  eciam  iurfs ,  Vn- 
de  fitj_vcleg;es .  quzloquumiir  de  pofleIsi<;>np.  n>Qdod£.pQll 

(ffsinrn-,  qna'  f^i^a-i  f>ft,mncio  Hfi poireGlOne.  qua  iurjs Rfl-)  in- 

telligantur  ,  vcresexigic,  &fjciliuscftidexcmplisdeutton- 
ftrare,quaminvniucrfum  definire.ego  id  cxeraplis  oftcn- 
dam,qiix  inobisiam  addu<ftafunt,  GumdicimusferunnK 
pofsidere,&  nonpofsidere,hicdiftin(aioncopusefl. nc  vi-{ 
dcantur  hasc  pugnantia,  diftinguenda  eft  poffefsi.)  fa^Si  4r 
poflefsionciuris,  Namfide  poirefsioneiurisloquamur,r|i-j 
citutferuusnonpoflidere:  SiverodcpLifl^efsionequz  fa<^ii 

FF    5 


61% 


Franc.  Duarem  (ommmt. 


cft/erua^^pofsidcrediciturj.ftipulatloifta.^.b^c  quoque.dc 
verb.oblig.  PxiildkioiMuii^-^uxiurisAft^lkjaiiiubfJXJ^ 
«Qt£ft*at:cjut:-idiioiioixviucapiei  (f  riuis  •  ^fA  trta-cotporaii- 
icrjpprthcadcccpoteftr  Tcnemus  etiam  firic  atfcdupofai- 
dcnd.  .•  Pofsicicmus  cum  afFcdu ,  cum  atiimo  tcncndi.Sic  pu- 
pillusdiciturporsidcrcnonpoircfinetutoreruo.  Diciturct- 
iam po(sidcrc.  1.  i .  §.  pupillus.  hoc  tit .  H^c  dno fufficiunt ad 


etiamfa(aicft,cinonrcftitu)tur.  Qriodanrpm  norhibcat 
animuin  poisidcndi  probawipotell  ex  variJs  locis  huiuj  nt.cX  ^ 
1.5.§,fitjuisn5tict.&$.Labeo.l.fiidg)J.quodmeo.$.vl.ldei 
iamdidliscffiatur.QqpticsnequeCijrpoicrequeanirai  o- 
pus  c(l  eius  ,  quicaptuscft  ab  hoftibusadretincndara  pof- 
fcfsio/iem  ,  ci  reftituicatnpoficffionem.  Exi?TCplumvnuin 
cft  huus  pofteffionis  in  ieg.inbeUo.5  fafSi.de  cap.&  pof  re- 


pofTeisioneiH,  qux dicirurfaSicflc-:  Appiehcnderccorpo-       ucr.&iai.fiisquiprccmprorc.t^dcvfucap.Poftremumex- 


ralitcr  &  intellcdu.  Aliud  cxemplutii  (Lftiul.poflcfsioncm 
t5).hic.G»i^uxrimfr^i  pupillus-peis«wwxci£pnff"f  (sinncm 
jii.e-M»^^te^-Po(refiioncm  ,  qna;  iuriscft,  r.oopoteftamit- 
terc  piipiilns  finc  tutote  (uo.  P.flefsionem,  quxfa6iicft> 
poreft,  Si  ambulet,c.'4rpHpinu,sp..-raiiqucmlocumfinctu- 
H  ttrc,  po:  e(t  defiacvcirc,  quia  ho;.f  A(5ti  eft :  crgo  in  polTcfsio- 


cnRpIumeftinIeg.i.§.Sca!uoIa.  Siquistcftamcntol.ber.vbl 
quxriciir,  aa  hacrediratis  pofleflio  acquiratur  poft  morteni 
dcfandti:anrcaditionem;acethjcrcdJtas,qusdiciturrcpv5» 
ientsrc  perfonam  defundli.  1.  morruo.  defidciuflor.  Et  fi» 
(^ioneqaadam&iuttrpretatioriciurishabetur  pro  perfona 
quadani.   Quxriturigituranpofiideatf  liujfconf.  ait  hsrc- 


t^pc, qUdf  f  di dt,  idemd'.ccritiiimeft:in iit tartfatn , qua funt       diratemnonpoffidcrcquiapoirefsio  fafticft&  animi  ,  vbi 


/sS^  iiirisj  ifr  rflirn  •'^  '^T^^n^  ii"f^  ■^r'r-^T,  A  '"i^  exereplumeftin 
l,i.§.fiv;r.  Nos  didmus  cxcontraC^u  lcgibasvctitopoflcf-^ 
fioncm  tr.i.^$icrri,  dicirauscti.im  ex  codcm  contra<Stu  pof- [ 
f.fsioneiH  Pon  rransfrrri,  Vrrui-»qucvcrumeildiftingucn-l 
iio  polTeisiunem,  qu^  fadi  cft  ih  ea ,  qujE  iuris  eft.  Si  loqua- 
nxjrdepoflclbionc,  qii,Tf,.dicft,lexq.iJcproh:becdonario- 
«jcmintcr  vuuna  &:vxorcm,  nonpoteftfjcerc  quinpoircf- 
fio,quxf..(^iilt,trat)sfcraturin  vxorcm,quianullaiureciui- 
lififiuminBr.nianpoteft.  Scdpoflcflio.quiiuriscft  ,  non 
traijsfirtur,  idcoque  inulier  non  poreft  vfucapcf  e  ex  eo  can- 
ira«5tuicgibijsprchibito,quiapoflcffio  ,quiciuiliscft,  ne- 
ceijaria clt  ad  vfucapionciTi.   Aliud  c xcinpium  cft in  1. locus. 

Cum  qusriruc  inrjlii'p^'^'^'"'T"^'T'""r'""'''''^'^""£"''"' 
da  eft  poflcflio  iuiis  a  poflellione  f a(iVi :  quia  fi  de  poflcfsione 
iutisloqaami.'r,  pofinicrepoteftpro  parteindiui'.a:  Sivcro 
depoflelsionc,qU2fa(fiie(tloquamur, non  poteft  poffidc- 
le  pro  parre,  pro  indmilo.  Non  poHum  infiftercTundo  com- 
muii!  coipore ,  quin  in  rotuminfiftam.  Nam  pars  mei  a  rua 
n6icparaturiurisintcllc(ftu,  diuiditurtanturoh.ee  pof^cflio, 
quic  iuiis  eft.  Aiiud  exempljm  cft  in  dici.Ieg.dcnique.  cx 
quibuscaufii  maio.  vbidicirurpofleffionem  aon  contiucri 
p...,ftliminio,quiafa(fi:icfi.  CutaquaEri-urjatLpiilkimtiinr 
-tijU£amriurcpoHiiminii,q';nrfrnpfrar  i<  j  qi)i.?aptuscfl-ab 

t>/^ftibi'F,'^"^  amiffrar  prnp»-al-r^pri!iifjfejr.-    D^ftingUen- 

dumcftii7$afa(ilo.  l^oITclsioquziidli  eft  ,  ccrtum  cl^  eam 

cinonrcftitui,  vr  exprefl.irr^eftind.l.uenique  Poftliminifi 

pcrtiiict  tanum.idea,qva;iurisfunr.  Poftlnrinio  refruui- 

tur  libertas ,  ciuitas,  dominium,  obligatio,  patria  pocf  ftas  & 

«lia  huii)l<ttCGi ,  de  quibus  in  l.poft'iminium.dc  cap.  &  poftl. 

rc!',er.  Fa(ilumiguurad  ii;s  poftliminiinonpcninerproprct 

^aptiu!tatc:aiplim.nonfingiturfa(ftumefre,g>nonfa(Siieft. 

Hoc  eft  qaod  dicitur  ius  poltliminii  ad  f atta  non  pertincre. 

n  Ego ru.iiexemplo id  ; ftcndsm.fiis qui captus eft ab hoftibus 

f)  Kdificarurusf.rteeiatdomumjficaptusnonfuiflcr,  corc- 

j)    uerlo  abhoftibusrccupcraromniaiara  qu«  amifit,fcdnoa 

Y>  fi;,gitur^dificafledomumquamnona;dificauit.  Nonfingi- 

Y)    tur  ctiam  rcm  tcnuifle  ,  quamnonapprcheadit ,  ctfi  forte 

*i   eam  apprcheEifuius  crat,  ficaptusnon  fuillcr.  Denacurali 

pofl^J&uiae  ian'um  noa.citjnagna-d  ibitaiio in  hacrc,  fed 

/^iiLujri  pnFtfft  fln  pnr<ifft.innf!  riiiili  rjn.im  animfv  rrtin»- 
mus-an^ap"'^^'^'"^'''*-"'^-^'!''!^!'^ p^itlipFiinii  Itquicapcus 
eft  ab  hoftibus  pofsidcbat  animo  tantum,istediitabhofti- 
bus  :  qujerirur  an  recuperct  campolscfsioncm  ciuilci»:  8c 
in  primi$dubiumnoneft,quineapofscfsioamirtatur.l.cuni 
ha:rcdr;s.hic.&  l.homo  liber.dc acquir.rerum  dom.  Dc  cor- 
porali  ctiam  cettum  cft,nam  cotporcabcft,amifit  ciuitatcm; 
&qiii  amifit  ciuitarem  ,  omniaiura  ciuiliaamifir.  Gcrrum 
.  igitureftomncfBeumpofse(sioncmamittcrc,&  nacuralcm 
einoa  rcftitui'.  Inl.cum  haitcdcs.dicitur  opuseisc  nou*ap- 
prehcnfionepoftquamtcucrfuseftabhoftibus.  Sed  dixcriK 

aliquiSjGur  ci  rimlK^pnf^ffjjn  nnn  rpflifiiiriir  firiif  fl^mi- 
pjnm  ■•  ctim"KjrpnAe(5;io  ciuilLs-firiuris,  ficnrdaminium? 
Refpon.quatnuis in  hac  polselsione  aliquid  luris  fi t ,  aliquid 
tamen  fa(3:i  quoquc  efse.  In  ciuili  pofscfsionc ,  qui  rctine- 
tut  animo  ,  aliquid  ctiacn  fa(5ti  cft.  Iniovoluntasipfafa^Sti 
cft,  quia  voluntatc  concutrentc  iuris  fubfidio  dicitur  pof- 
fclsio  f etincti.  At  non  videtur  animum  habcrc  pofsidendi  is 
quiabhoftibuscaptuseft.  Aniinum  pofs  dcndi  non  tctiDcr, 
ideeque  quicquid  f<4(^h  eft ,  aniicuc .-  &  aoimus  ille  ,  qui 


0 


eft  opus  apprchenfionecorporali,animo,volui»tate  :  hscc 
«onconucniunr  hircdirari,qnatnonpoteft  quicquam  voU 
lc.  Ar qux  iuris  (un t ,  h«reditati  conucniunt, vt dominium, 
cbligationes  rctincntur  iacentc  hzreditatc.  Scd  fi  loqua- 
mur  de  pofTefiione  ,  qua?pluriniumiurishaber,vtciimfi;r- 
nusaliquidtcnetextepeculiari,  aliud  dicendamcft.  l.iufto> 
§.Rondiim.  devficap.  Et  tunccogBoicitur  dificLetutapol^ 
f&ffioim&^OQatumpoireluoais.  BoDotumpoflcffio  inris 
Ciiiilis  cftomnino,  quicdam  cfthxrcditas.Ieg.ha:rcditas.d» 

{ict.hzrcd.  Oitcndiinus  quid  firpofleffio  nacuralis  &  ciui" 
is,  an  poJieflio  fit  iuris ,  an  potius  fadli.  Hxc  ad  cxplicatio- 
Bcm  tifulimaxime  perrinenr ,  necquicqr.am  aiBpliusvidc» 
tur  maguopcrccfle  Deccilarium  ,  nifidedifpofiti  .<ncrituli« 
^aamvu»*ocoi<riinationemtirulorumvccant,dic>.mus. 

Qiii^ftio  cft  vulgai  is  cur  hoc  loco  collocarus  fit  hic  tituf, 
^eacquir.vcl.anoiti.poflef.  Vulgoteccprumcft, quiainhoc 
libro  &  lupcriorc  rra(Satur  dc  rarioncacquircndi  dorainii. 
dominium  autcm  acquiritur  partim  iure  gentium  ,  partitn 
iurc  ciwkratio  acquirendi  dominii  iurc  genrium  traditur  (ub 
tit.de  acquir.rer.(Jom.  DcquodiiSurifumusin  intcrpreca- 
tione  1. 1  .ia  priiicip.  Dominium  acquiricur  iurc  ciuili  vfuca- 
pioncqiix  cft  longa  pofltffio.acquirituretidmreiudicara. 
Ad  Iianc  rationem  acquirendi  rcfpcxir  Tribonianuscompo- 
ficorPand^vtmihividecur.  Invercribiiscimmcntadis  Vlp. 
& Pauliad ed!(5lutn pi ato! is, ahusordo fair.  N^m fub titul» 
dc  iDterdi{5t!s,  tra^ftatum  tft  depofleflione.  Argcmento  eft, 
<|uod  eardem  func  ir.icrjptioDcs  fubhoctituio,  &eardeniin 
tra^iiatu  de  interdii^is  ,  in  qutbufdam  capitibus.  AUi  vatia» 
hicrr3(^3nrqu£fiioi  es,qiiibusmodis  acquiratur  pofleffio» 
quibtisnvodiseadem  amitratur.  Sed  hoccommoiiius  dice- 
musia  inccrprcraiionc  fingulorum  capitum. Alii  multo  in»> 
ptius  diiputaut  de  nat  ura  coutrariorum. 

PAVLVS  LIB.  LIIIL  AD 

EDICTVM. 

L.i.  Pojfepoappelkta  eji^  (^c. 

Hlcdocet  Paulusqijidfirpoflcifioj&qiwmvim,  qaca 
r  fFeijtum  h  ibcar.  H«c  duo  hoc  primo  capite  conrinen- 
lur.  Qird fic poflcffio.Rudis quzdam hic defcriptio poflct 
fionis  tiadi.nra  Paulocumetymolcgia,  vclpotiusquadam 
allufionc.  His  verbis  iignificare  videcur  pofleJfionsra  cfli 
rcruia  apprchcnfioncin.'Z)»ff<i  eji,  inquic,  tifedibiu.Vo&ic- 
re  is dicitur quafi ,  qui  potis  cft fcder«.  argumcoto  eft ,  quod 
diciturinl.j.^.exconcrario.hoctir.aitenimjA^oBw^^wfM;»^ 
&c.  SicufjinquitjinquolocQ  cgofcdeo,iuuoapoiCsfcde- 
re , ira ctiam  eundem  locum poffidcre  non  potcs  quem  poi- 
fi:!co r  quia pofridcrc cft quafi in loco f edcre,  Poflcffio  crgo 
di^g<iaiir.dibtis^  Atque  hinc  varijc  qusftioncs  tra(aantur 
de  rarione  acquirendx  pofTeflionis,  an  pedibus,  an  Baanibtu, 
an  oculis  acquiri  poffic  pofleffio.  De  his  diccmusfueloc» 
inlcg.quodmco.infra.vcrurafftnontanturopedibus.fcdct- 
iammanibus&oculis  acquiripofleflionem.  EtpedumijHap 
fajim.^c.  Hic vidctur  quafdam  allufio  eirc  potius ,  quam  e- 
tymologia.  Hincetiata  tr^darurdeargumenroab  etymo- 
k-giaduiiio , quatcnus valeac.  Ec buiulmodimultac quiftio» 
ncs  fatis  incpt»  meo  iudicio.  Dchac  rationearguracutan- 
di  confulcndi  funt  thcrores.  Intirmum  eftadr»oduta  hoc 
genus  atgumentationis ,  &  Gaienus  Phaleratum  te ftem  hoc 

arguraca-; 


In  ^it.  Deac^uirenda  njelamk.popf^ 


jirgumcntiicn  appclht.  t>erominc  hadlcnus.  Nudc  difpa- 
tatl'»ulusde  cttedu  pollcfsionis.  DotKintnnvtjuamrerumt 
f£s,  EffcftnspoflcfsioniskTnaximus  eftquoddominium  ac- 
quiiiiur  pofTelsionc.  Id  auccm  triplicucr  accidere  poicft. 
/cauiiituc  domitiium  fi  ros  ex  iufta  caufa  tradatur  a  domi- 
no.l.traditionibus.  Cod.de  paiSl.&  § .  per  ttaditionem.de  rer. 
ciiuii.Inftitu.  Hac  pofT  (sione  doininium  acqniricur  excau- 
faYcnditionis.donationis,  litradcnsdominusfit.  Ecpoflen- 
fiooemetiam  poflumus  intclligcif  ex  longa  pofleflliorie  & 
Tfucapione.  PofiramusctianJinteliigcreexpofleflSonefim- 
plici.  Idin  his  rcbas  accidit  quas  innullius  bonis  funt»  do 
quibui.  hic  Paul.  Icquitnr.  ExnAtHralipoJfefianecepiJfe,  £^c. 
tft  vcttiftirsimus  acquirendi  modtjs  p.-r  apprehenfionem, 
pcroccupationem:qaodeftprii.ipi)e  exhoclocoobferuan- 
dum.  Notaadumigitnrcft.eaquinulliasinbonisfuntfie- 
ri  occupantiunj,  idem  dicitur  in  1  j.fupra  dc  acquir.rer.  dom. 
Sic  olira  diuifa  iunt  quat  inter  homiocs  crant  communia.  In- 
telligcbant  fe  non  poflc  permanere  in  communione  fine 
rnaximoincommodojideoqueconfenfuquodamhominum 
f  cs  qux  communcs  erant  natura,inter  eos  diuif»  funt.  Id  do- 
cctCicero  inofiic.  conuenit  vtid  proprium  cuiufque  cflct 
quadoccuparet.  Sicetiam  nobis  occupatione  acquiruntur 
res  quidam  ,qm  vidclicetremanferun:  inilla  communio- 
ne.did.leg.j.discquir.rer.domin.Huiuitnodifuntaniraa- 
liaterrefttia,aqua:ilia,qijaferamnaturam  kabent,  ncccicu- 
rataadhuc&roaninefadafunt.l.i.dcacquir.rcr.dom.Ioqui- 
curde  hisqu*  fcrara  naturam  habcnr  hc  manfuefadla  non 
iunt:idcnimdc  aliis  intelligi  non  poteft,  fcd  potius  carum 
fu :  tum  commictitur.  didi.Ieg.5 .  Exemplum  eft de  columbis 
inl.Pomponiiis.§.IdemPomponius.famil.€rci(cund.  atque 
hinc  dicitur  occupationctn  permiflam  cflenon  tantum  iure 
ci.uii ,  fed  ctiam  lurc  gentium ,  &  non  tantum  in  proprio  a. 
gro,!"cdetianjinalieDo.leg.Diuus.  t<J.defcr.ruf.prafd.quam- 
uis  pcohibere  poisit  domiDus  ne  alius  ingrediacur  fundiira 
tuum.lrg.  5.de  acquir.rcr.dorain.  Ec  fi  ingrcdiarurinuito  do- 
niino,  datur aduerfus cnm iniuriarum  adlio.  Hanc racioncm 
•cquicendi ,  augenda:  rei  familiaris  honeftam  clTc  ait  Ari- 
ftoteies.  Qufftiotradaturapud  Accur.anfufficiarafFedio 
&  animus  acquircndi  in  hisrebus.  Dehac  quacftionc  dicc- 
■tuspofteainl.}.  Scquiturnunc,//^iiw^^//oc<i;»<<i,  C^c.Capca 
inbclU  cfficiuncurcapiencis,  necrcquiricur  addiciovllaaut 
longa  poffcflGo  :  idepquc  occupationis  veftig^um  remanc- 
tein  hisquxmbello&abhoftibus  captafunt.  Reftc  Paul. 
rit :  Inbonis  aJicuius  (uncqux  ab  hoftibuscapiuntur  NoQ 
funt  in  nullius bonis ,  fed  veftigium  eft , &c.Eodem  pertiriet 


tAfieu  ducibu*  d'ir,a-^t ,  ■■t~t  /tii^erieorrimrhiHtayeHt,  Hfcvn 
i3ft'*mudpriK.itosrtd'rtnt,i>cdi:t3scosatre„itntn.ilitMiiros^Jfe  /i 
defenderem  tnra-fbidjirincipedonata.  Hi  iicai.cip.cndnm  ell 

q'od  dcitur  in  It  g.I  em  ii  vet  beracum.  I  f  .§.a.de  rci  vend.Sc 
«jiiod  (iicitiu  in  I. L.icius.  I  I  .de  emdio.vbi  loquirui  luriflon- 
fdcus de sg- o  mii irib  1«. affignato.  Cum ager eft  roilicibus af- 
figoacusmodic-o  h.-;  oii-icaufaconccfl^o,  nonefthocaccipi- 
endum,vtquidaminrerpicrantnr,  desgrispriuatorum  ho- 
minum,quosprincepscisaufcrrepoff5r,&militibusafl1gna- 
rc.modico  honoris  caufa  acccpco.  Hor enim  cyrannicum  ef- 
^c&mic|uum.  Sedintcllii^,cnd.im  cftde^gris  captis  abho- 
ftibus,velariaGermanis,dcqnibusindi(a.leg.Lucins.§.i.d<4 
cuid.  Ethincvideturorigofuiflemilirarium  beneficiornm 
quaefeudadicuntur.  H^.  der.bus  f  li.  ViJeamnsnnnc  dc 
rebusmobilibus.  Mobtliaquatcaprafuotabhoftibusdicun- 
turcflemprxda.Etficaccipioquoddicirurindiia.tc-g  fiquid 
in  bello.28.de  capti.De  agro.  de  rc  r.,li ,  quo  min.s  id  accioia- 
tur,vetat  lex.fi  capciuus.Cod.  eod.  Mihtatis  tamen  dird61ina 
•xigit  vt huius prid<e fiat diuifio inter  milites a djcc  b^  ll'  pro 
cuiufque  merito.id  fumicurex  Lg.fi  quispro  rcdera.  C^d  dci 
donat.  vbiIrapcraroraicindon,.tione  ncceiljiijr,,  trfl>i„fi. 
BUationcm,pra;tcrquam  inquibufdamca^ifis ,  veliunndo- 
nationefadipro  redeprione  captiaofum,vel  pr^da  diuicicn- 
dainicrmilices.&ho  in  rr.ilitibusRom.inisoIim  ptj-cipue 
obferuatum  fuit  ,  vrprxda  ita  diftribuereiur  m.litib  isdu- 
cisarbitrio.  Adducifv.>ie£locus  cxiure  Pontificio  cxcai.  ius 
miii.are,diftin.  1.     Placranquereperitiirfifco  arqnin  h.^nc 
pradam.vtinleg.  Diuus.  dciure  fifci.  Ethuc  penii.erouod 
dicitur  in  leg.i  { .  qui  prxdam.ad  Icg.  Iiil.  pccul.'pcculatiis  eft 
furcuiuppcanfEpublicx,  (juiergMfubiipie.ido  pra-dani  te- 
necurpeculatus.ficiJeoquia  pr.xd^  publica  eft.     Atqaeica 
inrelligenda  fmr qax  Paut.  dicit dt  his quj> cspca fiint :ib ho - 
ftibus.     DehisaJKcmquxquis  hoftifurripnir,  nonitoufto 
bello  ,  noninacie.purofiuevllad.ftinftioeeejrurnrfiu.n 
domini^im  acqm.  i  capienri :  id  C  pe  acxidic  inrei  finituv.oi ,  vc 
incerPicardos  &  Fhndros.     Etdchis  in.dligi  eriam  puieft 
quodhic  dicitura  Paulo.     Bcllo  capro  cffe  dicuntur  criaiu 
caqnsccapcafanc  temporebJli,  belioiamindidoa  ni^nci- 
pc.  Ex iam did.s  nafcitur q lu fti.  vulgo sgitara dc- re.': us  qu.C 
ab hoftibus captx f unr  &  poftea recupt rar«.     Qiu:ritur  aa 
fauiufmodires  fincinprida,  anvero  veteri  donuno  rcflitui 
debeant.  Exempligratia  ,  Gilli.^iiqtiid  eripuerui.ia  Cifa^ 
rcanis  ,  illudftatimrecuperscnmeit,vetuspofre(rorid vin- 
dicarevult.   Fifcusconcraid.i)bi  vendicat,  velnnlufs  d'Ci»Tu( 
idinpridaefle  ,  capturaciiimeftinbello.     Ecoifmenexi- 


uoddiciturinl.^.^.vltim.fupradeacquir.rer.dora.l.trans-       ftimoiure  ciuilires  abhoftibusrecuperatas  vetetihits  Jomi 

ugam.  Sieotransfngam,  ifiquit,qr.aEres  apudnos  hoftiles       nis&pofrefloribusrcftitiie.idascfll-.  Idmihivideiurcxprcf- 

fuatuonpublicantur/edacquiriturcGrumdorainiumiisqui       fumeflcdu^^^businlocis.Vn-iseftinl.ficaptiuus  2o.§.Expul- 


l 


apprehenderinr.  Accurfius&cztcri  admonentdeiuftobel- 
lo  hoc  acapiendum  eirc:  alias  ne  hoftes  quidcm  dicuntur, 
non  dicuntur  capta  alitcr  ab  hoftibus.  Hoftes  dicuntur 
qmbdspubliccbcnumrededenuntiatumeft.l. h0ftes.i4.de 
c»pc.&  poftlim.reuer.  Alias  latrocinium  potius  oft  quam  bd- 
lum.  Hocautemius  gentiumdehis  quxin  bello  capiuntur 
varie  tcmpcratum  cftiurcciuili  prppter  militarcm  difcipli- 
nam.  Hicrcperirur  niagnaiurisvarictas,  &vidcnturaul- 
ti  loci  huic  rcpugHatcs,vtpote,l.fi  captiuus.20.dc  capt.vbi  di 


fis.de cap.  E.Kpuirts boJlibw,inc^\m^ex ngru ^uos cnpernnt .d»- 
minia  eorum agrorum  adprioru  domwos > edeunt.  A ii us  fi m il Js 
locus  eft  inl.ab  hoftib.  1 2.  Cco  fi.de  cap.Quida  capcus  ab  b  o- 
ftibuscffedtus  tftferuus  hoftium  ,  deinac  milicufti  noftro- 
rumvirtutc  isabhoftibus  ereptuseft  :  quxtiiuran  fic  h€ias 
capicntis  Capti  hoftesinbcllocapicnrisfii-ntinreRomano, 
quodtamenhodienon  obletuatur.  Ecclcfix  Chriftianyci- 
uesomnesintelliguncur.  Ideobcllaciuiliacfrc  dicutiturqu^e 
gerunturintcrprincip£sChriftianos,inbelloaureinciuih"ca- 


dtur.agrumquicaptuscftabhoftibuspublicati.I.Diuus.j  i.      •ptinonfiuntcapiencis.dt<St.!.i2.§.vltim.dec3pt.   Sedrair.en 


de  iur.  filci ,  vbi  dicitur  bona  captiuorum  in  iifcum  referri 
lcg.  is  qui  przdam.  1 4.  ad  leg.  lul.  pec.  vbi  dicitur  fi  quis  prar- 
damfurripucrit  euratcnerilcg.  luIiapccuLcrgopublieacft. 
Nam  pcculatus  cft  furtum  pecuniz  publicx.Ieg.  fi  quis  bcllo 
iS.decapt.  vbidtciturfiquidin  bellocaptumcft,  idinprx- 
da  cfle.leg.fi  quis  pro  rcdempt.  3  S.de  donat.  vbi  dicitur  a  du- 
ce  facicndara  efle  diuifionem  prxdx  intct  mUices,  pro  cu 


inbelloquod  ciuflcnoneftcapcusab  h*ftibus  (ubiicturdo- 
minio  capiencis.  Vnde  videtur  dici-ndam  bunc  qui  fuitca» 
ptus  abhoftibns  &  recuperatus.fubiici  dominio  eius  qai  cum 

recupcraui",ied  aliud  in  (( ruis  eft.Eriam  fcrui  capc/ reftiruiin- 
turdom.inis (uis.  Snbiicit  loiiiconfultus, ^^-f.?/-^*/  entm  coi 
non  captos  iudicare  debemn^,^mtlites  noflros  defenfircs  eorunt^ 
w<»»«^i»»»/»oi(rj^>.i/(fm.Alijdiftinguuiuanexinteru.^lioanftii. 


iufqucmeriro.  In  hac  quaiftionediftingucndz  funt  rcs  foli  tim  rescapta  ab  hoft  bi>s  ercpta  &  r.  cuptrsca  fuerit,ar£ru' 
irebus  mobihbus.  Et  inprirais  cercum  e(t  fi  ager  capiatur  mcntoI.}.§.eur:iigitur,  dc  vi&viartn.  MihiautcmviJctuc 
abhoftibus,  eumagrum  publicari.  Id  aperte  cxprefTura  cft       tiulluslocusrch(5useflc.irgumcncisiniurepcrfjjicuo,  txd;ji 


ind.l.ficaptiuus.decapt.ideft.fifco  vindicaturilleager.  HoC 
tamcneftintelligendum,nifiprinccpsagrum  captum  abho- 
llibus  militibus  concefletit :  quod  oiim  fieri  coufueuerat 
ab  Impcratoribus  &  principibus  Romanis,  &  fittis  vuigare 
eft  cxemplum  Alexandri  Seueri  cuius  meminitLampridius 
io  vita  eiufdera.  Etagros ,  inquit ,  ab  hejhhiu  captot  Utni- 


leg.abhoft.bus.&lcg.  ficaptiuus.§.expulfis.iusapcrcurac(- 
feputo.  Ideoque  nihil  intertft  anei  incerualio  ,  an  fta» 
rim  dominium  earum  rerura  rctuperetur  :  firuaada  ta- 
men  eft  confuccudo  in  quibus  Ioc»<  leruata  cft  contrariaS 
ConfticutiocftducisMediolanenfisq  'X  vnic  vtfircsperuo» 
daucritapudhoftcs.canonrcftituatur  veteridon'ino,vci.e- 

FF     4 


6lO 

ri  pod  iV>n  contra  :  corftinitionem  autor  vivlgaris  diftin- 
dionis  videcur  fecucus  elk.  Sequicur,  /nfula  m  martenata.  Fic 
ctiatn  occupaniis  infula  in  mari  naca.  1.  adeo.  7 .  de  acquir.rer. 
domi.  Alia  caufa  eftinfulx  qua:  nafciturinflamine.nonm 
mari,  dequa  dixiaiuj  aliquando  fufius  fub  ckuI.  deacquir. 
tcr.domi.  Gemmtlaptlli,^c.  Hicetiamaliudcxemplumeft 
earum  rcrura  quarum  dDminuim  nobis  acquiritur  fola  ap- 
prehenfionc,  exemploillius  veteris  occupationis ,  da  qua  iam 
diximus:  quomodoharc  diftjrant  videtc  fub  ticulo  dc  auro 
&  argento,  Irgato.Ieg.  &  fi  non  fint.  Idcra  djcitur in  Inftittu 
§. item lapilli, de rer.diu.    Nifi quod luftinianus aicinuento- 
tis  eflc  cas  rts.  Et  folet  quxti  an  ei  qui inuenetit ,  qui  confpc- 
xcrritaut  gemmas  autlapillos  ,  eciamfi  pollcirioncm  carum 
retum  nailusnonfit ,  anearumdominium  ipfiacquifitum 
e(seintc'!!g3tur.Namdici-,£'^»»in«*«»r».n«Bdicit,£»f«» 
occupanerit.  Paulustamcnaiceiusfieriquiprimuspoireflio- 
nem earum  nadus fueric.  Er puto eodem  fcnfu accipienduna 
eircquodluftmianus  aiticilnftiiut.  Nam/^/;«<r««'rf,cti3ma- 
pud  Lacinos  fignificat  aliqtiid  nanciki  &apprehendere.  Et 
puto  hoc  verbum  itaintclligend.!mapudluftinianum,cuin 
nit, EtifKi$u(tenerit,  ^c.  InucnireYerbumadapprehenfio- 
nemrcfertur.&cftinlignislocusinleg.  i  \.  SiBatiatorcm. 
Cod.de  fideiufsor.  Siquisaliquem  rcumiauenirc  promifc- 
tit.-  fiquis  tanquam  intcrcefsf^r  aut  fideiufsor  promiferit  a- 
liquem,inuenire,  isintelligicur  obligatus  efsc  ad  eum  exhi- 
benduminiudiciotvidecurhicverbispromififscleapprehen- 
furunuUum  &cxhibitutumini»idicio.  Ecboceciamprodu- 
citur  ad  alia:  vtfi  edicflo  caucum  fit  aduerfus  eum  qui  fu«- 
titinuencusfercnsarnianoftu,vclinterdiu,inuentumacci- 
picmus€umquideprehen(useft,y«i(f/?<«rr^f.Nam&fifoc- 
te  poflit  probari  aliquando  vifum  fuifseferentc:n  aima ,  non 
idco  dicecur  incidifjc  incdidlum  ,  fiita  cdidlum  vt  dixiraus 
conceptum  fit.  Hefterna  dic  ctepimus  dicete  de  his  rebus 
quaiu.-r.  dorainiumnobisacquiritutfolaapprehenfionCjCU- 
iulmodi  funt  caqux  coclo,raari  &  tctra  capmntur ,  qu£E  capi- 
unturab  hoftibu»  inucnti  lapilliinlittoremaris.  Itetoinfula 
aata  in  mari.  Cum  auccm  Paulus  res  ccrcas  recenfcat  quarum 
dominiHm  fola  pofscffione  acquiratur ,  dubitari  poteft  an  rcs 
vllx  aliae  hocmodo  nobispoffinc  acquiri.  Sednon  dubito, 
quinaha:  quoqus  resita  nobisacquiri  polfinc  :  hatccnima 
Pauloproexemplo  adducuntur  vtoftendat  aliquibusexcm- 
plisvcftigium  antiquz&  naturalisapprehenfionis,  fcupof- 
iitfionisadhucrcmancrcinquibufdamrebus.  Nam&addu- 
ciqusdam  aha  pofsunt  exluperiore  tituiode  acquircn'.  ter. 
domin.  cuiufmodieftthefaurus.  Siquisthefauruminuene- 
tit  ,  thefaurusoccupanciseft,  fecundumdillintSlioncmqus 
alibicradicurinf.  Thefaurus.de rerura.diuif.  Egohancdi- 
ftmilioncm  cxplicaui  iu  inccrpretatione  Icgis  fruclus.  §.  fi 
funduro.  folut.  mattimon.  Adde  &  res  pro  derelidis  habitas 
itaetiamnobisacquiripofie.lcg.i.infra,  prodcrel.  Dubita- 
turdeahisrcbusvelmobilbusvclfoli.qusdominumautad- 
fertorera  non  habent,  an  occupatione  &  naturali  tantum  ap- 
prehenfione  nobis  acquirantur :  cuiuimodi  fnnt  qua  nos 
linguaGaIIicavocamus£/^'j.'<«.Gf^civocancair£,r»oio,vcfunt 
pliraquc  aniraalia  aberrrantia.  Poteft  ctiam  dubitari  de  do- 
mo quz defcrta & dctclidla eft a domino ,  cuius  nullusrepe- 
ticiudorainusautpofscfsor.  Siquiscamdomum  occupaue- 
tit,  quxrituranipfiacquiratur  dominiumipfius  domushac 
occupatione.  Motibus  noftris  reccptuin  cft  ,  quod  adea<t^ 
iko-wtta.  atcinet ,  proclacnationibus  (olemniter  fa(5lis ,  &  noQ 
appatentedoiT)ino,neque  concendentefccius  rcidorainum, 
vc ea res acquiracur  domiuio  cius  territorij ,  ei  qui in  eo  terri- 
torioiurifdidliooem  exercerct,  fiucis  ficiex,  lluc  princcps, 
fiucahus.  Sedanhociuriconlcntancumfitquxritur.  Etpu- 
tononelse.  Egoputofihzresdominum  nonhabcnt,eiac- 
quiriqui  ptimusapprehcndcriteas,  nonrcgi,  nonprincipi, 
nondomino  territoiij.  Certienimiuriscft,  rcsquzinnul- 
liusbonisfanc ,  aucdominio,fierioccupancis,  exieg.noftra. 
lcg.  5.fupradeacquircndo  rerumdominio.  Sedhocaccipi- 
cndum  eft  cum  aliquoc  ex  commuoibus .     Excipiuncur  in 
primis  agri  cributalesvelvedligales.     Agri  tributatij  fi  dc- 
fcrancura  colonis,  quibushicolendi  conccffiiunt,  vtpen- 
datur  vadigal ,  potior  caula  cft  doraini  cui  pcnditur  vedtigal. 
.lcg.8.§,&agro9.  Cod.dcoraaiagrodeler.lib.i  i.  Secuude 


Franc.  Duareni  Comment. 


excipiunturrcsinqiiasrucccdJtfircus.I.  vacantia  4.  Codic.dc 
bon.vac.cumquisdefunduscft  finchz£ede.cumfil(.uslegi. 
timusfit  fucccirorin  iisrebus  ,  nonpoflumus  diccre  easin 
nullius bonis elFe.  Quomodo autcm probccur res huiulmo- 
di  dominum  non  haberc ,  alcerius  loci  eft :  cuiufmodi  funt  ca 
quz  a/sVsTorodieimus.  An  fufficiat  proclamatio,vt  fi  quis  con- 
tcnda:  ic  dominura  cfle,adfit intia  ceitum  dicm ,  vt  ius  fuuni 
oftcndat?  Nosdicemusdccaquzftioneinleg.remquzno- 
bis.infra. 

zAdipifcimnr^^c.  Hic  locus  cft  de  pcrfonis  per  quas  nobisi 
acquiruur  poflclBo.Vnu?  locus  cft  prqcipuus  huius  tradiacus. 
EtPiulusaitnosacquirere  pofleflrioncmnojantumpcrnof- 
mccipfos  (ed  ctiam  per  alios,  vt  pei  filium ,  per  leru  u ,  pcr  pro- 
curatotcra.  VirunqueenimdicituraPauloinhoc§.  &in§. 
Itcm  acquitimus.intta  ead.  1.  qui  cum  hocconiungendus  cft. 
Hoc  cgo  dixi  vt  obiter  oft^endam  quam  incpta  Ut  quxftio 
abaliis  tradata  de  vi  huius  particulz  Iffe.  Nam  cum  aitlu- 
i^fconfultus  nobis  acquiri  pofleflionem  per  nofmetipfos  , 
quairunt  &difputant3n  hzc  veibapcrfonaIitacerahabeant> 
vt  a perfona rcccdi  non  polfit.vt  cura  1.  VAfer  nofmetipfis ,  cx- 
cludi  omnes  ahas peifonas.  £t  multa hic adducunt  valde  nu- 
gatoria  &incpta.  Sedhicvidetur  lutifconfultus  dicerenoa 
tantumnobisacquiri  poircflioncm  pcrnolmecipfos,  Icdct- 
iam  pcr alios:  vcicur  diuifione  quadam.  Pojfejfio ,  inquic  Pau- 
\as,nobi<sactjuiritHr  velfernofmetipfisvelperaltos.^  prius  mc- 
brum  fux  ciiuifioQis  hic  cxplicat :  alcerum  auccm  in  §  .icem  ac- 
quitimus. 

Vcrfic.  Sedfuriofwpupilltu ,  ^c.  His  veibis,  vt  fumma- 
tim  omnia  compleftamur  ,  hoc  fignificat  PoulusnoUer: 
Qujliiuisanimum  habct&intelledum  aliqucra,  ipfumhbi 

Eolic  acquitcre  pofff  ffioncm.  Quj  vcro  imellcdtum  non 
abctjHiquit,  nonpoccil  incipeicpoffidere,  cuiulmodicit 
funofus.  Furiofinulla  eft  voluntas.leg.  furiofi.dciegu.iur. 
Cumdicitlurcconfuit.  Noninctpertpojfidere,aoa dicicnon 
pofl^epofliderc  ,  feddicinon  pofle  acquircrc  pofleflioncra 
quam  nunquam  habucrunt.  Poflunt  tamcn  poflidetc &  poi^ 
fcflionemiamacquifitamretincre.lcg  fiisqui.  Sedquomo- 
do  hoc  aecipiendum  fir,  dicemusin  di(5t.lcg.fi  is  qui.Non  po- 
teft  inccpere  pofliderc  fuiiofus ,  ^uta  affeUionem  itnendt,  Hc. 
PoflelEo  acquiriturnontantumcoipotc,  fedctiam  animo. 
Vtfunque  ncccflauumeftinacquiiendap<.flcflione,&cor- 
pus  &  animus.Hoc in tcreft  inter  ccnere  &  pofljderc.  Tene- 
mus  lem  ctiam  fine  animo  &  affeitu  poflidciidi ,  vt  holpcs  & 
amicusqui  aliquamdomumingrcditur,  norihabecanimutn 
poOidendi ,  quamuis  rei  infiftac. 

Licet  maxtme.^c.  A  ccui  f  &  alij  hinc  annotant  maximum 
cfle  &  przcipuum  in  poflcflione  acquirenda  apprehcnfio- 
nemc«rporis:quiaaitI.C.  iS\€axime.  Sedhoceft  puetile, 
non  mKl[lgiimphtaCim.Licetmaxtme,Jtcutfi<juis,  ^c.  Simi- 
litudine  vticur  I.  C.  vt  probet  eum  qui  infiftit  rci ,  qui  contin- 
gitrcmcorporcfuononcontinuopoffideie,nifianimumha- 
beat  &  afFcftum  poflidcndi.  Nam  alias  dorraicns  cui  impo- 
nicuraliquidinmanus,diccreturpciflidere,quicaracndicicuc 
non  poflldcrc ,  quia afledum  tenendi  non  habet.  Hinc ob- 
fetuandura  cftanonnullis  fjnrmi/T.rem  iuxxoio  eompar^i, 
fimilcraeflc  furiofoeijquifomnofopituseft.  Aiquehincdi- 
ciciufi  dormiensaliquid  admiferit,  aliquem  percufleric,oc- 
cidcrit,  nihilo  magis  punicndum  efle  quam  furiofum.  f  u- 
tiofus  Qon  pledlitut  fi  aliquid  admiferir  in  f  urore.l.  Diuus.i  4. 
deoffic.  przfid^  Nulluscft  animus  delinqnendi  in  furiolo, 
qui  iudiciocarec,&  quifatisfuo  furorc  punicur.  Brgoidera 
dicemus  dedormicntc.  Etmemorizproditum  elt,  ncquis 
putec  ociofam  cfte&  dc  nihilo  hanc  quzftioncm  ,  plercf^ 
que  dormicntes  cxiiffe  de  dotno  fua  armatos  &  inteifccil^ 
lc  alios.  Hoc  facinus  impunicum  effe  dcbec.  leg.diuus.ad  Icg. 
Cornel.de ficar.  Hoctamcn  itacftintelligcndum,  nificul- 
pa  aliqua  eius  arguatur  qui  in  fomniis  ahquid  commifir. 
Non  cnimuouumeft,  culpamfinedolo  puniii.leg.  fiputa- 
tur.adlcg.  AquiLvtfifortc  fciebathocfibiacccidctc,  vtali- 
quem  domicns  peicutetct.  Poflcflionem  igitur  is  demum 
nbi  acquiric  ,  quianimura  tenendihabct  :  icaquequi  carec 
tBcncenoQ  potcft  dicipoffiderc.  Hincnafcitut  quxftiode 
pupillo  ,  anpupillus  poflit  fine  tutoris  fui  audlontace  pof- 
iidere.  Hzc  quzftio  cradtatur  in  boc  loco ,  de  qua  diflenfio 

fuic  in- 


In  ^it.T)e  dcqmr.^ueiamit.popf 


Fuitintcryettresl.C.OjJfAw  f  »<<iff»  fi?  Kl^rHay^c.Ci^izm. 
exiftinaabant pupillum  (inc  tutods  autliorii ate  non  polie  ac- 
qaircreponeifioncm,  nifitutorisanthortatcfupplcrctura- 
nimus&  iudiciura  quod  decft  pupillo.  Oifilius  autem  exi- 
ftimabat  poffc  inciperc  poffiderc  pupillum  fine  tutorc  au- 
thore.  QuamfententiamaitPauI.  efTerecipiendam.fieius 
jetatisfit  pupillus  vt  intcilcAura  habeat.  Sententia  igitur 
^autieft>  &boc  fummatinaobfcruandum  eftexhoc  capite, 
pupiilum  fiac  tutorefuo  acquircre  poireifioftem,  fiintclle- 
^utnaliquem  habear.  Si  intclle(fJura  non  habeat,non  poilc 
^Bc  tutore fuo pofleflioncm  acquircre.  Huic fimile  eft quod 
«Jiciturinlcg.quatnuis.  31,^.  pupillus,hic.pupillusctiamfi- 
nc  tutorc  auihote ,  qui  intelledum  aliquem  habet ,  quamuis 
£rmumnon  fitciusiudicium ,  tamcnpoteft  inciperc  pofli- 
dcrc.  Sic  debemus  accipcre  fcntcntiam  Offilij ,  quamuis  Of- 
filius  fimpliciter  dixerit  pupillum  polle  finctutore  poffide- 
tc:&:crcdibilecft  Offiliumitafenfiire.  ratio  hxcefl  Offilij 
exprefTa verbis Pauli.  EamentmremnoniHruejfe.  Moueba- 
tur  Offilius  hoc  argumcnio,  quiaacquifitio  pofTeflionis  fadli 
eft ,  apprehendere  rem  fadi  eft ,  velle  rem  habere  ctiam  fa6l;i 
eft.  Si  iuris  efTct ,  poflet  dubitari  an  pupillus  poffit  poflcffio- 
ncm  acquirere.  In  his  enim  quae  iuris  funt,pupillus  perfonam 
lcgitimam  non  habct  fincrutore  fuo,fed  in  hisqux  fafti  funr, 
illaiuris  authoritas  non  fpedlatur.  Non  potefiimpedireiu- 
tisauthoritas  quominusrem  teneam  ,  quominusegove- 
limtcnere.  lllaenim  voluntasfaftieft.  Nccvoluntatcmca, 
uecapprehenfiocorporis  vlloiurcimpcdirepoteft.  Sedad- 
uetfus  hanc  rationem  Offilij  mouetur  dubitatio.  Nam  vi- 
dcmus  contrahcre  obligationcm  fine  tutote  fao:non  quia 
obligeturaIii,fcd  quiaalium  fibi  obliget,  titulo  deautor.tut. 
fnprincip.  Pupilluspoteft  ftipulari  remaliquam  fibidatiab 
alio  fine  tutore  f uo ; obligatio  cft  iutis  vinculum .  Cur igitur 
non  dicimusicifi  pofTcffio  iurisfit,  pupillum  pofTc  finetu- 
torcfuo  fibiacquitercpofleflionem  .'  Scddicendumeft,iQ 
his  qua:  iuris  funtadmitti  perfonam  pupilli  vtlegitimamfi- 
netutorisfuiautbotitate ,  cumhocpertinctad  commoduna 
&  viilitatem  pupilli ,  receptum  cft  vt  deteriorem  conditio- 
ncmfuam  faccrenon  poflitpupillus,  meliorempoffit.  Sed 
inhis  qux  fadi  funtnon  diftinguitur  an  ea  re  pupillus  mc- 
liorcmfuam  conditionemfaciat,  annonfaciat.  Eaenim 
quaemeti  fadifunt  adius  non  pertinent,  &mcminiflevos 
oportet  eorum,qu2  a  nobis  difputata  funt  fupta ,  in  quxftio- 
nc  vulgati  cxpl  icanda ,  an  pofl:effio  fi  t  iuris  an  fadti ,  vbi  addu- 
xitnus  hunc  locum,&  diximus  polleffionemfadi  cfTc  non  iu- 
ii5,&acquiripupiilopofrcffionem  qua: naturalis  tantumeft 
fine  tutore,non  ctiam  qux  iuris  eft. 

Sed  fi  hoc  verum  cfl  (dixcrit  aliquis)  quomodo  hxc  pofTef^ 
fio  prodcflc  poterit  pupillo  ad  vfucapionem?Nam  cercum  eft 
fine  tutorc  pupillum  vfucapere.  1. 4.  § .  pupillus.de  vfucapio- 
nibus.  Sipupilluspoteftvfucapcre,cumapprchenderitrem 
finc  tutoreluo,  confcquens  ellcmihi  vidctur  poiTeffionem 
non  tantum  eorporalem  &  naturale,  fed  etiam  ciuilcm  ei  ac- 
quiri.  Namciuilistantum  pofleffioadvfucapioncmprodeft. 
Refpon.Duarcnus.  Hocearationsconftitutumeft,proptec 
vtilitatempupilli,  quia  melioremfuam  conditioncm  faccre 
poteft pupiiluSjdeteriorem  non  poteft.  In  pupillo  receptum 
eft,vtqualifcunque  pofreffioeiprofitadvfucapionem,  quia 
vfucapione ,  meliorem fuam  conditionem  facit,  &  conftitu- 
tum  eft  quocunque  modoid  accidat,  eum  meliorem  fuam 
•conditioncm  facere  pofle.-quamuis  deteriorem  non  poffit  fa- 
ccre.A7  intelletlnm  M/>»<j«r,£<fc.Hincigitur  obferuandum  eft, 
vt  fi  alius  infans  eius  statis  fit,vt  non  incelligat,  cum  non  pof- 
fe  pofTcffioncm  finc  tutore  fuo  acquircre.  Hoc  fatis  colli- 
jBxmtcyi^vtihis^ivMao&tihoclocOySieiusdtatisJintf^^c.  Si- 
mile  eft  quod  dicitur in  d.l.quamuis.  §.  infans.  VtilttAtii  enifa 
■eanJa,(Sc.yiis  vetbis  oftcndit  PauLin  did.§.  infans.  Vtilitatis 
caufaidreceptumefTe  contraftrid:amiurisrationem.  Nam 
fimcrum  ius  infpiciamus  ,  non  poteftdici  poffiderc  :  quia 
in  acquirenda  porteflionc  animus  rcquiritur.  ludicium  e- 
nim  infantis  propter  vtilitatem  exceptum  eft  ab  hac  fubti- 
Jiratc  iuris.Scdhic  incidit  valdc  difficiiis  antinomia  ex  leg.do- 
nararum.  3  .Cod.  eoH.donataeft  res  infanti  &  ei  tradita:qu«- 
iituranpoileffio  infanti  fitacquifita  eatraditione?  Dubita- 
(iuez  cooiicur :  qiua  animo  opus  cllad  acquicendam  j^oC^ 


€11 

feffioncm :  infans  non  habet  anlmutVi  poflidendis  fed  camtn 
Imperator  refcripfit  corporequxti,  quia  vidcbat  difleniio- 
ncmcfreinterveceres  Iuri(confultosdehacre,vteti3m  per- 
fpicuum  cft  ex  iam  d.dis.  Subiicit,  ^amni^y^c.Nosinquit, 
Impcrator  Decius ,  moHerenon  debet  ijHodpUntimnon  efitttdi- 
tinm  infanth.  Namfihacfttbtilitate  vteremur ,  neper  tutorem 
^uidemeipojfet  accjmrt  foffeffio,  Tucornon  facit  vt  firniiorc 
iudiciofitinfans,quam  eirctfinetutore.  Sihancfubtilitarfm 
ampledlcrcmur  ,  fi  nobis  non  permittatur  reccdere  ab  hac 
fubtilitate  proptervtilitatem.  Aitigitur  Decius  donatatum 
rcrum  infantiper  traditionem  vacuaropofltffionem  acqui- 
ri.  Hocvideturcontrariumcfl^eiisqus  diximus  cxdid:.  (cg. 
quamuis,§.  infans.nam  Paulus  in  le  g.  quamuis.aperte  oftea- 
ditpoflcffionem  nonacquitiinfantifinctutorc.  Vixhocrc- 
ccptumeft  vtcumtutorc  acquiratur  pupillo,  hocreceptura 

eftcontrafcriptamrationem:&tamenaitDeciuspofleffio- 
aem  acquiriinfantt.- 

Hic  varis  opiniones  rcperiuntur  incerpretum  vulgarjum, 
^uarurareceptior  cftcorumqui  cxiftimant  refcriptum  De- 
cij  ImpcratorisintcUigendum  efle  de  re  qux  tradita  eft  infan- 
tiaccedentetutorisauthoritace.  CumaitDeciusD«»4/4r/<w 
rfrww^a^f  .ficintelliguntjcum  rei  donata  poflefl^io  tradira  eft 
infanti  tutoreautore.  Sihoc  verumeft,  resnullamdifficul- 
tatem,autrepugn3ntiam  habet.  Sedhjecfentcntii  mihivi- 
dcturaliena  efrea  vcrbisrcfciipti:  loquicurcnim  Dcciusee- 
ncralicer  dcpofscffionecradica,  nccvUumverbum  ficdetu- 
torisauthoricaceaccedentc.  DoHatarum ,inquit,yer(im.  In 
tanta  difsenfione  &  varictate  opinionum ,  magis  mihi  placec 
opinio  eorumqui  putant  fpeciale  cfse  quod  dicitur  in  di6t. 
lcg.donatarum:  vt ficintcrpremur  vtranque  Icgcm  quafi  per 
fpeciem  derogctur  gcneri.hocfrequenscft  vtperfpeciesde- 
rogeturgencri , leg. in toto,deregu. iur. quod ergo  dicitur  in 
dift.Icg.quamuis.nos  accipimusvelutiregulam  generalcm. 
Infansnonincipit  pofsiderefinctutorisfuiauthoricate:cxci-  ' 
piturfpeciesilladequarcfcripfitlmpcrat.indidli.leg.donata- 
ruro.  Expendenda  eft  diligenter  fpecies  &  hypothefis  De- 
cij.  Certum  efthoc  rclCTiptum  efsca  Dccio  in  certa  caufa. 
Atque  ideo  omncs  circumftantia:  iilius  hypochefis  dilit^en- 
terexpcndenda:funr,vtintelligamusquid  mouerit  Decium 
vtcontra  rcgulam  &conftitutionem  iuris  veteris  rcfponde- 
rct.  ProponebaturinprimisDtcio  remdonatamfuiisenon 
venditam ,  non  alio  titulo  translatam  in  pupillum.  Donatio 
contradlus  cft  ex quo  non  nafcitur  mutua  obligatio ,  ficuc  ex 
vendicionc,locatione,empcione,&  cxteris  huiufmodi.  Rein 
donatam  accipicndo  pupiUus  non  vicilfim  oblig^tur  ci  qui 
donauit,ficut  vendendo,emcndo,  locando.  Hic  non  ageba- 
tutdcobligando  viceverfa  pupillum,  agebatur  dedonatio- 
neinpupillumcollata.itaqueresmaxime  vtiliscrat  pupillo. 
Proponebaturdcindc  pupillo  ttaditam  fuifscrem  donatam 
inmanu. 

Tradita  fuitinfanti  res  aliqua  quam  infans  manu  appre- 
hendcrepoterat:vtvcrifimileficinfancemafFc(Suma]iq  em 
habuifsc  ciusreitcnenda?,  ficutfereaccidit,  vcpueri=fFtdu 
ducanciirinrcsfibidonatas:auidcaccipiuntcurn  sfletSfute- 
nendiquodfibidonatur,cumaudiuncfibidonati.Dealiisre- 
bus  qua:  no  cradunturin  manu  idcmdicinon  pofsec.vc  d  for- 
tefundus  donatusfit,  &fipedcminfundo  pofuerit  infans, 
nonideointelligemus  eumpofselfioncm  acquircre.  Harco- 
mniaquiegodixi,  colliguntijr  exvctbis  ipfius  rcfcripti.  lo- 
quitur  in  primis  de  re  donata.Ioquitur  etiam  dc  re  ttadita.Sed 
dehisqu2dameiiamdiceniusindi<51. §.infans.  Exiamiiidlis 
quaeftionalciturdefuriofo:  Anfaltcmcumtucoiisiuiautho- 
ricatcincipiat  poffidere.  Diximusiam  pupillum  ,  fiintelle- 
6lum  aliquem  habeat,polf;dere  pofsc  fine  tutorc,  roulto  ma- 
giscumtutorc.  Diximusdtinde,pup!llumquiinfanstftnoa 
poffidere  finctmote,  curn  exteptione  tamen  deqiiaianidi- 
ximus.  Opusefttutoris  auihbritatcacccdente  :  anidcm  di- 
cemus  deftiriofo  .''  Paulusnofter  aic,  non  po(sideic  :  anid 
intelligemus  cum  cxceptione  ,  nifi  curator  authoritatcn» 
fuaminteiponat?  Hicquarftio  noncftfatis  decifihisveibis 
Pauli.  Quidam  dicunt  hic futiofum  diftingni  a  pnpillo :  ita 
vtquamuispupillusacquirat ,  vclcumtutore  vclfinc  turore 
pofselfionem  ,  furiofus  tamen  non  pofsideat  ne  curatoro 
<]uidcm  intetuenieote.  Sedaiugt  curatotcm  ip(um  fuiioft 


6it  Franc.  Duarenl  (omment. 

nomine  dcbere  apprehendere  pofTeffioncm.  Adducunt  ti-  litatis  hoceflet  dicere  rem  pro  apprehcnfa  non  haberi  qu« 
tulum  de bon.  pofl.  infanti ,  fur.&c.vbi dicitur ,  Si  bonorum  apprehenla eft.  Nam  tametfi  dicamus  r«m pro  tradita  non 
poflefliodelatafitfuriofojcuratorcmeiuspeteredeberecius       cfle.nonideo  retinebitpofleffioncm,  maiitusquiceflitpoC. 

ferfionemvxoriluT^pofleffionemamifit. leg.fi quisvi.  i7.§. 
difFerentia.  hic.  Egovolosl  meinte  poflcffionem  transfer- 
te.  Et  C\  ea in  te translata  non  fit,  eam tamcn  amifi :  nulla  er- 
go  vtihtas  cflct  diccre  rem  pro  non  tradita  habendam  efle. 
Exhis  apparet  pofleffionera  natUtalem  &  corporaicm  tan- 
tumhictransferri,  nonetiamciuilem ,  quamuismagnahic 
fitcontentio  quaEpoflefho  transfcratur.  Egoexiftiraona- 
turalem  tantum  pofteffionem  in  muHerem  transferri.  Hic 
fola  poflt  ffio  transfertur  quac  fadi  c(i.Q»ortiamreffaEii,S$c. 
Satis  oflendit  his  verbis  lurifconiultus  hanc  poflelfionera 
cflecontraiusciuile  :  fieftcontraiusciuile  ,  quomodoci- 


ipeterec 
nomine  bonorum  pofleflionem,  nonfuriofum.  Etdicunt 
noneandem  cflerationem  futiofi  &  infantis  ex  vulgari  re- 
gula,I. ^.in  negotiis.  Sed  animaduertendum  cft in  ca regula  I. 
C.non  difcecncre  furiofumabinfante,feJa  pupillo  quifari 
poteft.  In  negotiit^iaqak.contrahendus  alia  catifa  habita  efifu- 
rtoforftm,  alia  eorHtn  qtttfartpoJ]Hnt,<^namtti4  a&etm  rei  non  m- 
telligerent y^e.  Deinfantibusnonloquitur  dequib.hictra* 
dlata  fuitqurftio:  atqueita  malcadducitur  ill.ilexabiisqui 
probare  voluatnoneandem  eflecaufam  fariofi&  infantis. 
Nam  furiofi  &infantis  Vidctur  eadem  ratio  eflc :  hiriofus  fo- 
letinfanti  comparari,  vtapparctex  tituloqucHs  egoreulto- 


tics  citaui  de  bon.  pofll  fur.  &c.  Et  quod  d(citur  fariofum  uilisdicipotcft  ?  Eopettioetquod  diciturinleg.fi  eumqui 

nullum  ncgotium  contrahere  pofle  ,idem dicitur  de pupillo.  i,  (T .de  dona.inter  vir.  &  vxor.  Qujdam  mihi  vendidit  rem  a- 

§ .pupil lus.de inut.ftipu.infans  nullum  negorium  contrahere  liquam ,  ego iuffi  vt eara  traderet  vxori  mea: donationis  cau- 

poteft  Etluftin.aitinco.§.pnpil!umnoaiulturadiftareafu-  fa  :  egocupiebam  eam  vxori  donare  ,  quod  non  poteram, 

tiofo:itaqueprobabilemihi  videturacqniripofl^cflioncmfa-  qua^rituran  venditor  fit  libcratus  earatradendo  vxori  ?  Li- 

tiofoauthotitatccuratorisacccdcce.  Sifariofuscorporcrcm  bcratus  cft  venditoi,  quianihil  habet  amplius  quod  tradar, 

contingatjfifortcfuriofoimpoaatnrinmanuresdequaagi-  quamuismulier  eamremiureciuilipoffideren5poffii.  Hinc 

tur.  Et  hacc  opinio  longc  vtilis eft.  H  jc accedit,qiJod curator  confcquens eft  quod  dicitur  in hoccapite de  veia  traditione, 

authoritatem  fuaminterponendo  vidcturacquirere.  Qu'd  nonautemfifta  &imaginaria  accipiendumeft.  Loquiturdc 

rcfcrt  an  curator prasfens  fit author furiofo,  vt apprehedatur,  re tradita  &  corporalitcr apprehenfa  ab  vxore.  Hoc cafu  raii- 

anYcrocuratorip(ea{>prchendit?  lnteremncsconuenit,fi  licrdiciturpoflidere  ,  quiarcs  fadii.Et  illa  corporalis  apprc- 

bonorum  pofleffiofit  delara  f  iriofo,  eam  pofle  acquiri  per  henfionulloiureciuiliinfirmaripoteft.  Seddeapprehenfio- 

curatorc.Tj  nomine  furiofi.  argumen.  eft  quod  dicitur  in  1.  fi-  ne,qua:  fitta  cft,  idem  dici  non  poreft:  veluti  fi  conftituerit  fe 

lio.Codic.deiur.dclib.  Eftlexquam  intcrprctati  furausiu-  poffidcrenominevxoris.transferturpoflerfio. 
pra  in inrcrpretaiionc  tradtatusde  acquirenda  hireditate.  Namispoffidetcuiusnominepoffidetor.l.Quodmeo.in 

Cumfiliofamiliasdclatacfthxieditasjcahireditasnonpo-  princhic.  i8.itatransferturpofle(fioqua:plurimumiurisha- 

teftacquiripatti,nififiliusearaadieritiuflupatris,incuiuseft  bet^quamuisdicaturpoflclfiofadlicfle&plurimumfadiha- 

pofcll.ue.  Etoportctiuflum  pra:cedere,aliasiuirus  noncf-  bcrc.  Sedkarcfi(Sionon  potefthiclocumhaberc,quiahoc 

let. Icg.  fi  quis.  §.  iuflum.  de  acquircnda  hiredicate.  Vnde  totumnegotium  geriturcontraiusciuile.  Qupmodofiftio 

qu.Tficum  fuit :  Sipater  ipfe  pro  hsrede  geflerit  vol(n'e  &  &interpreratio  iurislocum  habere  poteftin  hisqua:  contra 

confemiente  filio :  an videacur ci  acquifita hireditas .''  Impa-  ius ciuile  fiunt? Condudendum  igitur eft  pofl^.  hoc  cafu  natu- 

racorait,  ciacquificamcire.quidenimrcferr.fiadvtilitatcm  ralcratantum&corporalemnonetiamciuiIem,transferriin 

&a:quitatem  magis  IpciScmus  ,  quam  ad  (ubtilitatem  ina-  vxorem.  Atq',hincfacilediluerepoflumus  quxvulgoobiici 


nenn?anpateriubcat  filium  adirc  hirediratem:  anverofibi 
acquirat  volente  &  confentiente  fiho?  Idem  dici  poteft  in  hac 
fpecie. 

§  Sivirvxoriy^c.  Hlctrai3:irHrqna»ftioi(!inisA'pcr}ori 
quzftioni de pofleflione quaefafti non iuris efle dcitur.  Di- 
dtam  fuitin  luperiori  capite  cx  fententia  Offilii  luriicon- 
fulti,  piipillum  fine  tutore  poflidere  quia  fadi  eft  noa  iu- 
rispoireiiio.  Resfa<^i  infirmari  nullo  iureciuilipotci^.  Ex 
eoigitur  quod  diftum  eftdeeapofleffione  pupiUi  ,  fcilicet 
fafti  clfe  non  iuris  ,  quatritur  quid  fit  dicendum  fi  rcs  forre 
ttadita  fit  ex  caufa  II.  prohibita.  Exempli  cau(a :  fi  maritus 
vxori  fiia:  conftaute  matrimonio  donauerit  &  tradidcrit  rem 
donatam,3 n  poflelfio  tiansferacur  in  muherem  ?  Dominiuna 
non  transferri  cercum  cft,  quia  hzc  alienacio  prohibicaeft. 
L  i.i.&j.dedonar.intervir.&vxor.  Seddepofle((ionedu- 
bitatam  fuit.  Ait  lurifconfultus  idem  hic  d'cenduiTi  eire  quod 
infuperiorifpccic.  Sivtrvxort,^c.  Dqplexratiohicadfer- 
tur.  Vna  eft,  quia  pofleffio  fadti  eft,& res  fadti  nullo iure  ci- 
uUiinfirmaripotcft.  Nulloiureciuilifieri  poteft  vt  cgonon 
reneam  quod  tcneo  ,  vt  ego  corpore  mconon  contingam 
quod  contingo,nolim  haberc quod  ego  volo,  &c.  Ha^c  funt 
exquibus  conftatpoflcffio,fcilicetcorpus&animu?,vcrun- 
qne  fadi  cft  ,  &  fado  non  poflunt  vllo  iure  ciuili  infirmari. 
Hnc  notandum  cftillud  vulgarc :  fadum  non  poteft  infe- 
6t(imreddi.leg.inbcllo.§.fjdi.decapr.&poftIim.&c.F<iff«, 
inc^mt^CAHftnulloiMrectMilitnfeEiifieripofsiit.S-.rnActAanofi 
dicitur  in  icg.vcrum.de  reg.iur.  Imo  ne  Deus  quidem  ip(e,in- 
fcdum  facere  poflcdicitur ,  quod  fai^um  cft.  Secundaratio 
cft:£r ^uidattinetf  (^c.  Scntcntiam  fuam  alia  ratione  confir- 
matIurifcon(ulrus:quianulIavtilitas  exigitvtaliud  iuscon- 
ftituamus,  tametfiidfi(ftuinnon  poffitreddiinfe(9;um:  ra- 
menprobabiliter  dici poflet rem  quitraditaeftptonontra- 
dita  habcndam  elTe^quafi  fidione  quadamiuris.Sed  nulla  hic 
exigit  vtilitas  vt  fingamus  reni  apprehenfam  non  eiTe  qua:  ap- 
prchcnla  cft.  Vtilitas  eftiuris  ciuilis  ,  qux  apud  Horatium 
dicitur  matcr  «qui&  boni  ,  adquam  tanquam  ad  fcopum 
referridebentomniainiureciailiinterprctando  :  cuiusvti- 


folentaduer(ushancfententiam.Primumob]iciturl.intervi- 
tam..^6.dsdQn.imerv'n,dcvxo./ntervirii^vxoremnecpof 
fejftonis  vlla  donatio  <?/?.  His  verbis  fignificare  videtur  I.C.cum 
mnritusdonatvxori(ur,vxorenonpo(fidere.  Sedhoc  nihil 
ad r6 pertiner.  Loquirur  cnim  I.  C.  de donarione  ip(3,non de 
pofle(fionis  translatione.  Eccc  q?  dicirur  lcge  prohibitam  efle 
donationem  intetvir.  &  vxo.  hoc  eftita  intelligendum  fiue 
altei  aiteri  donec  proprietatcm, fiue poflef.cancum.  Quia  ge- 
neraliterlexprohibctdonationem  intervir.&vxo.conftan- 
tematrimonio  lncell'gicuricaqucprobibica,n6tancumpro- 
prietatis  donatione, fed  etiam  pofleffionis.  Si  maritus  donet 
fundum  vxoii,  ita  vt  fru(ftus  rancum  capiac ,  nec  h:ec  quidcm 
donatio pofleffionis  vakc,  quamuis proprietacis non  fic.  Sed 
fi  ex  hac  cauia  poflcffio  transferatur  in  mulierem.alia  qu^ftio 
tft,&nosdicimushicpoflef.naruralem  &corpor3lemtrars- 
ferriin  vxorem,  quiarcsfacfbinullo  iureciuili  infirmaripo- 
teft.Rurfusobiicirurl.3.§.Sciendum.dedon.inter.vir.&  vxo. 
vbidicitur5<<j//*r  cSiugumalteri  t^utdifuam  donauerit,ipJo  tu- 
retrrttamefiedonationem,  (^ tradittonem  nihilvalere.  Eccel. 
C.Don  cantum  loquitur  de  translationc  dominij,fed  etiam  de 
ttiashtionepoffcCiiot\isCuma\t,tradittonemnonVii/ere,nO' 
refatisoftcndithisvcrbis  po(reffionemnonvalere?Sedcgo 
i  xetptctot,traditionemnonva/ere,id eft ,cff^.(5lum iiiiis Bc;n 
haberc,hanc  traditioncm  fa(iti  tantum  non  luris  efle.  Ipfo  iu- 
tc(ait)non  valct  ncc  donatio ,  nec  tradirio  rei  donatx.  Itaque 
hac  traditione  dominium  non  acquiritur,  quamuis  alioqui 
traditionedominiumacquiratur.l.  Traditionib.C.  depa^a:. 
Seddcfa(flo  ipiohoc  intelliginon  poteft.  Nam  nullumius 
cfficcre  poteft,vt  quod  traditum  apprchefumve  eft,  traditum 
apprehenfumve  nonfit.  Nonpoflumus  dicere  tradirionem 
non  valerc,  id  eft ,  rem  rradiram  non  efle.  Eodem  pertinct  1. 
^vxor.itf.hic..^«^z'A-cr(inquit)wr(?.Eccehis  verbisfignifi- 
cat  I.  C.  quod  vxor  viro ,  aut  vir  vxori  donar ,  id  poffidcri  pro 
poircflbrc.Pofreffio  ha:c  iniufta  eft,  ncc  cft  c5probata  iure  ci- 
uilijjf  pofleflore  poifidet  pr^do.  l.jp  h^rcde  enim.§.  vl.de  po- 
lit.hxted.^odvxor.  His paucidimis  vcrbis compie(fticnr I. 
C. qua:cunque a  nobis di(5ta func :  nempe hanc poircnionem 

clTein- 


effc  inlnftam.Sunt  &  alij  loci  quib.oftendi  pofle  vidctur  hanc 
poflerfionem  iuris  effcj  atque  ideo  ciuilcm  poffef.  nedum  na- 
turalem  transferri  in  vxorem.  dc  his  nunc  vidcndum  cft.  Pri- 
mum  illud adducitur , quod hic  pofleilio  ad  vfucapionc  pro- 
dcft.Vfucapio  autem  iuris  eft.Ergo  hsc  poflcffio  ciuilis  eft,&: 
iuris  effed  u  habet,  vfucapio  dubiu  non  cft  quin  iuris  fit,vt  di- 
turinl.  Bonxfidci.4  8.§.i.deacq.rcr.do.  Etidexeoconftar, 
^uia  eft  acquifirio  dominij  per  continuationcm  pofleffionis. 
l.^.dcvfuca.  HancautepolIeffionequ?transferturinvxore,i 
prodcffc  ad  vfucapionem  fa  tis  vidctur  exprcffum  effe  duobus 
in  locis.vnus  eft  in  1.  fcd  &  fi  conftante.if .  dc  don.intct  vir.& 
vxo.  Alter  fimiiis  cft  in  I.j.pro  don.Vir  vxori  fuas  dedit  rc  alie- 
Bam,eim  vxor  podcdit  longo  te.TJpore ,  an  vlucapiat?Et  dici- 
tur  eam  vfucapcre.fi  res  alicna  data  fuerit ,  &  hoc  apcrtius  cx- 
plicatum eft in d.l.Sed &  fi conftantc.  Si vcruraeft hanc pof- 
icffionem  prodelTe  ad  vfucapioncm.cur  non  diccraus  eam  ci- 
uilemcffe  i  Secundumargumentumcft,quiamulierreifibi 
donat^  a  marito  acquirlt  f  ruclus.  Fruduum  acquifirio  cft  iu- 
ris.vidci.  17.de  fru<Sib.dedon.intcrvir.&vxo.Dominaefti- 
cirurfru(Suumperceptorumextedonata.Ergoh(jcpoffr(fio 
cffcdum  iuris  habct.Qupd  fi  verum  eft,dicenda  eft  pofieifio 
non  tantum  corporalis.non  tantum  naturalis,  fed  etiarn  ciui- 
lisflle.  Tertiumargurncntumeft,quiapropterhancpollef- 
fionem  compcdtvxori  interdidum  f^/nle  vi.c^uod  cftrecu- 
peranJaEpofl£ffionis.I.i.§.deiicitur,dcvi&viarma.Z)«/«>«r 
fs ejui pfjjfidet.  Dcnique  &  fi  maritus  vxori donauit  ca  qu»  vi 
deicdafinrjpotcritintetdidovti.ProptcrhancigiturpoflcI- 
fionem  competit  intcrdiitum mulicri ,  fi  vi  deictta  fic.  Hoc 
iQCerdidum  eftaiftio  quafdam.  Adlioeft  ias.  Sicviderisali- 
quod  iusnaf:iexh3Cpoffeffione,  vndeconfequcns  efthanc 
poQeffionemnon  tantum  cotporalcmeffe,  fcdaliquidiaris 
habctc.  NancdilucndafuncoEQniaobiedta.  Primumquod 
obiicirurde  vfucapione,  quodhxcpofrcffio  prodeftmiilieri 
advfucapioncm.  Ergoiuieciuiliconfitmatur  &comproba- 
turhzcpofleffio,crgoaliquidiurishabet.  Hiclocusnosad- 


In  Tit.Beacqmnnda  njelamit.pojfef 


^ldem  ad^ii!rim!u,&c. A\mxi\x\  hlc  tttembrHm  eft  diuifio- 
nis fuperius tradita: ^dtpilimHra^tepofffione^inc^nn  Paul  ) 
^fpfrnofT»etipfo,:aHtperalwscjuesinpotefiaten^PAhal;emmi 
Hiceftdm.fio:dcpo(Moncqua:pernofmctipfosarquiri- 
tur,iamd;a:;imfuir.  Nuncincipitl^aul.  diccredecapoffef- 
lionequacnobisacquirirurperalios./^^/tfWrf^ywtWww.  Harc 
pofreflio  acquiritur  nobis  nontantum  fcicntibus,fcdetiata 
ignorantibus,excaufapcculiaii.  Siexcaufa  pcculiari  (cruuj 
meus  l  me  poireflus  aliquid  poflideat ,  ea  poflcflio  ftatin  mi- 
hi adquiritur etiam  ignoranti.  Er  hxc  eft poffcflio  quamtiixi- 
mus  plurimum  iuris  habere.  Et  licet  pofleflio prscipue  h^i 
litjhactamen  dequaloquiraur,pIurimumaiurc  mutuatur. 
tgononpoflideoperfcruum  ,  nifiinterpretationeauadain 
&fi<aioneiuris  ,  vndedidtur  hxcpoffeffio  plurimum  iuris 
haberc,  plurimum  a iure mutuari.  Quod  non  cft intclligea. 
dum  quafi  aliqms  adtus  coiporaljsnon  fit/ed  quia  non  e/f  ap- 
prehenfio  corporahs  cius  cui  acquirirur  ,  ac  ne  animus  qui- 

dem:ideodiciturmereciuiliseffepi>ffeflio:acquirifurqani- 
mo  &  fadlo  alieno,!.  5.§.fa{cns.hic.i^r««^y?^^  w/««.I.C.ad- 
dit  rationera  cur  ita  conftitutum  fir,  vc  pofleffio  per  alias  per- 
fonas,  vrperferaosinrcpeculiari  nobisignoranribus.&in- 
nitisacquiratur.H?ceftratioPau!i,^,4«o/?MW;<»M/f»». 
telligHntHrpoffidereejHodeispectiliHm  habereperrnifenmtis.  In- 

tcfpretationciurisintelligiturdominusvcllehancpoffefha- 
bcre,quauisignoransfit,propterconceffionempeculij,qnia 
pccplium  quidemaliudcft  quamquod  feruusvolunratcdo- 
minifeparatum  habet  a  rationib.domini ,  pcrmitrcndo  fcrno 
pcculiumhabcre.  Videturetianjeigcnetaliterpermittcrcvt 
ftipuletur,  vtpofleflioneapprehendatreiquam  vifam  fuerit 
ci  acquirere.  Ergo  in  terpretatione  aliqua  iuris  dicitor  quoda- 
modo  hic  intcruenire  vohintas,quamuis  ignorans  fir.  Igttur 
e?<f.v<:/««/S,Exhisqua:diximusapprchenfioneacquiripoir£f- 
fioncmeiquiintsIlediumhabet.quamuiialiasaniiBusneccf- 
farius  fit  &  intelledius  ad  acquirendam  pofrcflioncm:hinc  ta- 
menintclledas  eiuscuiacquiricurnoncft  neceflarius.  Noa 


hionecvccxccptioneaddamusiisquaifupradiximus.  Qupd  n.tantumcorpotcalieno.fed&anifaoaiicnoacquiriturpof^ 

dicituHS  hancpofleffioncm  nihiliurishabcre, iurenoncon-  fcflio.  Atq;itaintclligendumfftq(?oddlciturin§.  Furiofus. 

firmari,hoce(iinteIIigcndumrcfpedtuipfiusmariti,quido-  iup.vbidiximus.Furiofumnonpofleacauirerepoffcffionera: 

nauit  vxoii, nonautem  rcfpcdtu  cxtraneoium.     Exempli  perfequidemnonpoteftacqr.i.-crepcfleflione.ffdperferuii 

gtstia.  Si  matitus  donauit rem  f uam  vxori,  non  poflumiis  di-  acquirerc  potcft.£/  vfucaptHnt.  Pleiunque acquiiicur poflef^ 

cereeffcdumhabcrc  eamdonationem,propterprohib!tio-  fioignoranti, qua;poflefliononprodeftadvfuc.^t>iontmnifi 

ncmlcgis.  Namlexprohibctdonationeminter  virum&v-  fcicnti.Exemplum  vnumcftinl.pcflcflioquoq;.§.vlt.hic.& 


xorem  conftante  matriaionio,ne  alcer  pauperior  cx  donatio 
ne,alterditiorfiat.Conrralcgemfiet,  fidicamusacquiriexea 
donatione  vxori  vcldominium  rci  donaty,  vel  etia  poflcffio- 
nem , ciuile  poffeffionem  qua:  ciuilis  fit per quam  aliquid  ait- 
fcratur  marito,quod  noceat  matito.Eo  enim  refpexit  legisla- 
lor  ne  donans  fiat  paupcrior,  nc  proptet  mutuum  amorcm  is 


l.i.C.eod.pofIcfIioraihiacquiriturperprocuratorem,etian| 
ignorancJ,  f(:d  non  poflum  vfucapcre  cam  rcm,nifi  a  tcmpore 
lcienti^.  Sed  pofleflfiio  qua:  nobis  acquiritur  perfecunm ,  eara 
etiam  ignorantes  vfucapimus,  Ei  hoc  eft fatis  cxprcflum  in  I. 
Labeo.S.de  vfuc./^i«w  /H/ianHs.H^c  rcgula  Pcdij  multum  ex- 
hibuitnegotij  inintcrprctatione  huiuscapitis,  fcdearcguU 


ad  paupertaie  rcdigacur.  Sed  fi  ponamus  rem  alicnadonatam       vera  no  efil.Rcgnla  Pedij  cuius  nieminit  Labeo,  no  cft  vfque- 


cflCjCeflat  hjccratio;  &fidicamusacquitJlegat3rio  prcptet 
logi  tcmporis  poflef  fionem ,  ca  rcs  nihil  nocet  ci  qui  donauit. 
Nam  ne  eui(5la  quidem  re  tenetur  donator  de  eui<3:ionc.l.  A- 
tifto.18.  §.  Labco. de don.l.i.  C. de eui<il.  Inre igitut aliena 
quidonatacft,pfoptfrcuiusdonarionenihilamirtitdonan% 
diccadumei];,qiiodh:cdicimus  locumnonbabcrevt  ^oiVif- 
itoh*ciuris  cftcdum  hibeat.  Naincum  iutis  effe<Suraha- 
betjptodeft  ad  vfucapionem, 

Ad  illudargumentu  defru<^uum  acquificione  fic  tefpoa- 
^co.Malierreidonacgacquiricfru<5tus,ineaacquificionefru- 
ftuumiusaliquodverfatur:conccdo.Sedidnonficriproptcr 
poirt  flioncjfcd  propter  bon  i  fidcm,contendo.  Mulier  bon  a 
ndem  habcns  acquirit fru<3:u$.  1. 4 f .  frudus.  dc  vfur.l.dc  fru- 
ftib.i  7  .dc  doa.intcr  vir.&  vxo.  Aliud  argumentum  eft  de  in- 
tetdi<3:o  vnde  vi.cgo  rcfpondeo,Interdi<iiii  vndc  vi.compctic 
mulieti  fi  dciiciatur  dc  pofleflione.  In  eo  interdi<^o  ius  vcifa- 
tnr.Haccigiturpoffefiiononcftfinecffc(3:uiuris.Hocverum 
cft.fcd  hic  effe<aus  habet  locum  tantum  aduerfus  extraneum, 
aduetfus  tertium  a  quo  deieika  fuit  mulier,  non  aducrfus  ma- 
ritum.  Et  brcuiter diccndum,omnc  ius  transferri  ex  hac  do- 
nationc,quatcnus  donans  ex  ea  donacionc  non  cfficicur  pau- 
pcrior.  Tuncenim  aduerfus  legem,  qux  donacionem  pro- 
iiibet,nihil  faftism  videcut.Quid  cnim  interel^,vir,an  muliet 
vcaturinterdi<flo  aliquo  aducrsus  cum ,  a  quo  deic<ili  funt  ?  I- 
^cigiturhicdicedum  cllquoddevfucapione.  Cjeteradiiflu- 
lus  fuiQ  inifituprctatiooc  d.l.quod  Yxoc. 


quaq-,vcra,neccaprobacPaul.Ha:enimperfonxdcquib.hic 
loquimur,fiio  nomine  vfucapcrc  non  poflunt ,  &  tamen  pof- 
funr  pcr  fcruum,  vt  hic dicitur.  Diflicilis quxllio  hic tra^Sari 
f  oier.an  cx  quacunq;  caufa  fiae  fit  peculiaris,fiuc  non  fir,pofi 
feilio  acquiratur  ignoranti :  quocunq;  modo  fcruus  apprehe-  ^^ 
dcrir  pe^flef.rci  alieuius  ignorantc  domino,  an  acquiracur  do- 
mino?Vari2Efuncopiniones,quarumreccp[ioreft:corumqut 
exiflim.int,quacunq;excau(aeciamnonpccul!aripoffacqui- 
xi  doraino  ignorilti  pcr  f eruum.  Scd  mihi  probabilior  vidcruc 
contraria  opinio.Et  puto  ex  caafa  peculiari  hoc  tancum  habe- 
te  locii.  Mouec  me  q?  hoc ex  capite  noftro  fatispetfpicuu  eft 
hanc  f  uifle  Pauli  raenre,cum  air,  Et  tjHtdeeartim  rerH.  Si  ex  o- 
mnicaufa  poirctacquiripofl.dominoignoranti  petferuum, 
nihilopus  erathafcadiiccre.  DixifletPaul.  Itcmacquirimus 
poffef  per  feruum  aut  filium  qui  eft  in  potf  ftate  noftra  ctiam 
ignorares.  Non  fuit cotcntus  Paulus  dicere ,  Acquirimus  per 
feruu,fedait,  £f  ^«/«/fM^wr^rw.  EiufJemPauhfentcriarepe- 
titurinl.}.§.  faltiis.  hic  Saltus  hyberni.  NecmsmoHeredtbet, 
N5  potuit  manifeftius  exprimcrc  fcntetiam  fuam.Paulus  alio 
quoq-,  in  lcco  ip(e  ide  (enlit  l.pegrc.  44.  J.  quifitii.  Vt  doceac 
cur  poffeflio cx  peculiari  cauia  ignoranci  domino  pcr  feruum 
acquiracur,rationemaffert  qusaddendaeft  fupctiori.  Du- 
plcxenim  cft  rario.  Singularc hcccft-,  vtilitas fuafit vt  cx cau« 
fa  pcculiari  ira  doraino  pcr fciuum  acquirerctur.  Veiba  Pau- 
litoties  rcpetita  inioclocis  adco  fimc  perfpicua,  vcdubiiim 
Don  fit  quin  ica  feuicuc.  Sed  videndura ,  an  quid  repugnas  re- 


pe:.::_. 


.  £xqiuciiiMpcaiili,aaciiani 
DifimSando  cft  proptei 
:.  Preoiraroteft qai man- 
'.  :  icpcocScniasmi- 
.  .'•'.  iidsniniqiikleinge- 
;:.:-:!  i.h-cHxc^ 
:r;::      '       -^reiaobitf- 


^24  Tranc.  'DiiarcKt  Comm(nt. 

■vaasm.  Nam a|5  ^i5e|f>fT»  <MMiiinym»rgs  Tidenrar ^  mo-  didrox  acqoiri  nobis  psr  emn  qacm  bonahJe  pofEdemas, 
aennix.^apeRftvtol)ie£baconHn<liliiaiiuBiPdmaaobBci-  lccuDdamdilliactcaeniqazpriuscradiMelljidcft,  scqui- 
tatfenceDUxnofii^aodpoflfifioperpceoatauffemiiomi-  daitnobis  cdamigoonLnubus  ex  caufa  peculi3r::ex  alia  cau- 
rr  rdi~  :.-ao:i-ri  1:: :':  ra£J-pofleCq;ao<p.$.»ltJ.i-C.eod.  {afiicnribusiantumnobiSjacqQiritur.Aiiier.dujHeilpr^rer- 
:o,Ttlicncperptocatatoreacqci-       eaacqoidnotnspolIeiliODe  exduabusc2uLsp;ream,quem 

booahdepoffidcmns.  Patafiacquiratexcencl^ra  velex  o- 

pctBrus.  HrcdifticdiotraditarinlDllLtut.  5.  icemplacet. 

pcrqas5  rerlon.nobisacqair.  EccumhacdillmifboDcinrel- 

:::;::.;;;  >  ;  Puilasait  :  licet  firoplidter  dixerir. 

:::.;:;:;.;  ^Txjra  fi  me  mandaate,  vcl  certum  ha- 

r ;  ■;;:;: ,  hiacqotrere poQciEonem  cxhac 

-!;:::!    ;:.;:.::   ^  :  ■. !  -  :"s.  Colligiiurexl.li  tr.ein.§. 

.:  •;';^  ':.'-'.:•..  ;_r.T  ;c..  rrutexleg.  Xunqaam.5i.§. 

.  r  "cndam  eit  hanc  lctuum  ac- 

: ; .: r ; : c ::a ,  vel  negociorum  geftorera, 

r:.  rr;Driam  vel  a.Ii£nuai .    Sicut  nobis 

; :  :tuin  geftor  acquireret,  itaeriam  ac- 

:  :;.T.;s  :;£;:'J5  —.eusabaliopclliiearai? 

;  r;.-i  r.c;  pc..-.ras  habetur  pro  leruo 

r^.IeuioQe.  Aniderj  dicemus  dc  fiiic? 

noneft  ,  &:diccndum  per  cum 

-T.i::.  :   criair,U  bonan  iiiem  habeanc. 

cc  ciii  obler  aanda  cx  l.per  eum .  hic.  Ra- 

rrrinl.  lulto.  devlacap.  %.'c  .■  lECuir^ 

■  3  elr  dicetUtaris,  ortenditur  hoc  con- 

;rurr.:eracddit,  vtcotrpsrentutliberi 

;:; ..  ^rr.rjdsptariadeaquajftequencer 

:r:  adea.de  legibus.  Seddeco 


:utiKf*te- 
:*P*- 


.:peraliu~  N 
;:  rftaltiAck:: 

; :  ; ;  :nocftr>.n ; 


:a£lt 


:I 


hi%cz 
Qu.r; 
bcn:e 
caoli  : 

vJdn-.  . 


;;r.5ti 


C 


1 ;  ■;  3  ; 


.m 


.-.  :c:eipre:.^ODed.l.pcrcia.  Diximuseihoc 


nosoofitosc: 


-  I  . : ;  r  ; ;  :  i  r. :  : : ; : ;  3  pecnliaremabalia 
.':,-;,:.;:.'    ;  -. ;   E  : ;  diceadomcft, 
-  :  ;.;-:l  :i ::-.;;:.  .    -.ioobispetfct- 
;    1  ;  ;■;  ;    ::;;;;3.acqoiri. Retpon- 

deo,loqailc::         I ;      ;    ; : ;  rjnmdoroino 

eda^^ocanc  ;.    .-.     ;-  _-:;:;-  r^jhtionenon 

polieffi(»us.Domioiniasmcracj :;:  :..;  .antplon^ 

moiB&^h^ietzideodomiiuar;:  .:-:  1  ::c-::;;-rre^:a 
anaaipofldEo.  Daolofiiniana: :  - r : : .  T;  .-c-r:;:.  ..:jcs 
noftras  nobis  edam  innids  &  jgc  c : ;.  r :  r  1 :  c  _  :  . : ; .  -  r  i  om , 
iasaontantadMnin^peciaiuu..  ;;  ;::;.r  ;..:;::.  :r,  :c- 
qiiiriJnliocfetmidodiftoTecfaii.-'^'»'  ;«r;-;  :  .:,ly    ;- 

t»appaietliocqiioddpat,A»ai,f.:r.::..  ; :  c:  ~:- 

imvQaanomatgpmentaeftexi.:;  r-t :.- . ;;  ;:r-  ; 
iM-Sermm^ua^mKm^Xk^pi^mtt:-  :-:-■■:■;  .^'^^  :■:    -  u^ 
r(r.Noodi£icczcai&peciiliari.£r;:       c;^:-- ;;:  :: 

(exaiimiialKsi|^iacaDfab.acqoir.:-: :  .:.r:;.  ^:; ;:  :  l.to 
qoodibididnKiotdl^endame;. :  .::;r :_:::  c  .:.c;:  ;nem 
qiizl[apcdastcaditaeft,(ciL'ce:  £i;i;.; :::;.;::,  :;-::;: 
Boftdaliqiiidpeca]iaiitCTpomde.-.r ;  -  . ; ;  ;~;  r  :.:ui 

LC.in§.red&pcTeiim,qaipic:;  _::;:  c  .:;;;;;:  1:- 
qgifirionitcanta.  Interdarr. ;;:  ; .-  r; :.  ;,  :^:c;  :;:, 

fcilKXtTdcZfemea,vclczcr::.    ;_;.;:;;;;--;:.- 

^B^ii^lfi—  iiriFiffiimiiMnwn ^ ■ t,  i  t r _i ^ ^ t r.  ^      '. z  ziz . . ii,' 

aoiieiBdJ.fi  iDciDvacaxiD. 

^.SedSffn^atm^mam^e:  Hicj  :    2  ;rr  :  i  ~    ;    :  ::- 
aoperqocm  nobtsacqoif:;;:  .;:;i  r  .z  ;     rti 

oalbaiicnr.  H^wrenimc-JT:-  :,  :;::::-;;:.;;.;..;  .';a 
mem,«lidfiaefiaiia!  :;:::;    ;  :;z::  ;:::;i;:i 

qoidfifcniascommac  :  ^  i  ;  :  ui 

fitfeans^Pdaiaqazfr;-  .  r  . .  J.  :: : ;  : ;  ;  ..:_-,  v; 
ptopdiiskia.S.  Egopc.'::;;:  i  :c-  r  ::-;  ■;-ein:, 
vdpoffideoiibetamli ;::::-.  ;:rc;:  .  .:  ;  r  :  2::;: 
a<9peream3cqiBauii:r.  r  ....;..-.;;.;  ;^.;  ;: .;;; 
rapitCjinqaotriapcgdp  .::;:;:;:::.:.::  ;:  .-a 

diduifiiiBQS.P.~;mac:  ;:::::;,.::;  :  :  : :  ;;  ^  .;-.;::  c .'- 
fidctBrpc3i£:;r:~  a::  -;:.  ■  c  :  r^  s:;.  ::.;:;I: ;  p.:;:::r 
BCovcii:: ' : ,  -  .  ; ;  .-.:::;  ; ;  ' - ;  .:;;::;::::  .:;;:.  A ::  aa- 
ICUlbbc:  -  ;  V  .  .,;;;;:.;.:;::  :  :2 ;:.;:;:  .  :  .  :-;■.;;  ^-  -'i 
eftLCE-::  j:;:;:;  :.  :.:  -..;..:;::.::::.:;  ;;;..:.  L  ;:: 
hoiBoq.:.  ;.;:;:■:;.:;:.::;.;:  :.7: ,:.::;':;: .'!;::.,  :;a  ca- 
■IBberh  ;  —  -  :  ;  :.::;;;;.:;;:;  .■::;:.;;.::;::  r , :  iici- 
tBt.  Sipc  .:::;-:::.;..::  r ;  r  ::.  :j  c :;::;:;:::::  :c:- 
Irifioncni  :..' .  '=■■   ,-,■■■  ■-■-.,-,•-- n-- 


Primamex 
fbremncc  ;: 
podidtcj  :r 
alien^.r.  t.'.i, 
eftob  :  : 
fiio  p ;  ' . 
fiicns ;:: 


r.  Sscundam  cft^malaefidcipoileC- 
:;.::::;;  .':iEonem.  Qufdi^imiiUf.de.  Ego 
-.r: .;:.;.-  :;.-,quara meiim,quem tamcnlcio 
;sm:hiDonacquiret  poffefiSonem.  RanonoQ 
:  eft  '.'ilam  vtiJe,  nequc honefrora,  vc ex  delicio 
.a.ramfadat.  la  delrdoeftisqui  prudens& 
amvel  libcrQmhcrainem  pcffidctvtlu- 


t:r3.  i  c:t.ua£ft,  SeraammcaiaquiabaIiopciliderar,n!>- 
hi  non  accuirere  pcuciljcDcm.  Itera  iiberum  hominem 
c;  ;-;;:  :;..  ;r:jr,  fibinon  acquircre  polTtllionera.  Si 
:::-  .  r;:;.  ;:  ;  ;  rc;:::c::nr,  plzrunqucacquitit  poirei- 
:. :  .  :  .:.;  .._;.:.;  l;  bonafidepolIidea:ur:pJ,itun- 
c  -  : :  :: :  -  tit,  putaii  poifideatiir  malafidc.  Sedcumhoc 
;;  _r  ;  ;.c.::ratpoflcflionem  poflelTori^anlaltcmeammi- 
.-,; ;: :  -  :::  qm'  donuQus  eioslata  .-  hicdidrurnon  acquire- 
re  a;.-.:  :  :  .:  ;r  iiio  pGfiidetar.  Et  hinc  annotanda  eft 
d.f;:::::;  :::::  :ratis&  polleflionis  in  acquirenda  pio- 
p::::;;: ;_: : :  Jcliione.  Ecceieruusmeusqui  pcilideturab 
i-:  DZZkZzz,  acquiritcipcilellionem  exduabuscauiis.  Si 
i:r  ;;:::  ex  re  pcileirrris  velex  operisluis,  mihi  autem  vc- 
r;  ;;-  .:  eirraeas  canfas  acqairit  proprieutem  ,  fedpol- 
:;  :;  :r ;~  ~  biacqaiftt,G  makfidcpoffidearur. Ex  quono- 
:;:-;.;  :.:  ricihas  peraliam  acqaid  dominium  quam  pof- 
:  ;;:r:rr,  qaia domininm mcramita eft, vt dixi.  Pofleflio 
f\;::  t;:  ,  aur  plorimam  fadli  hibet.  Acquirit  fgitar  pro- 
p;.::i:;.r.  finepoLleliionc.  Scdquomodofieripoteftvtdo- 
rrr.;-;  :;-;:;:  :;ne  pollcfsione  ?  Oportet  apprehendcre 
r:~.  T:ii,:iC/r.;QLLiaomiciarcrama<:qairanrur.l. Tradirio- 
r.:3us.C.dcpaci.5.pcrLradirioacm.detcr.diuj.inInftit.  Ecce 
er;  ::;:»a<feoinlioccaru:isqaibonahdepolsidctar,appre- 
r  :cd::  :aideaicem:  hacappiebeniioncacquirit  mihidomi- 
l:;-  c;;  dominosciai  1'Lira:  quamuis  ib  aJio  pcliidcatur. 
1  : :.:.:  ;  aatcm  interpretarionc  iuris  non  inteUigitur  nuhi 
accx.„:2. 

^.  Per ferHHm ccmmnnfm ,(fc.Hzcqux[iio de  commnni 
Cevao  edam  pendet  ex  luperiotibas .  Diximos  per  reruuia 
acqoiri  potlefiioncm.  De  lerao  prcprio  non  dubiutur. 
Quidfllenias  communism:hilircatnaiio,  aomifai,  anfi- 
biacqoitetpoflcLsioQem  :-  Xoneftdabium  qainferausmi- 
hi&  alij  communis  nobis  acquirat  pcflclsionem  propaite. 
Seddabinmcftao  mihi  acquitctc  poisit  poflefsionem,  aat 
(odomeotnfiilidtmi.  HicI.C.iit,iD  folididampoircacqui- 
rere,quodtamenDOD caretdQbitadoDC.  Namleiuuscom- 
C^anis  1^6  eft  Ungdoium  tocu},lcdpro  parub.  indiuilis ,  qa« 

Lnteiier 


In  Tit  De  acfjuir.  velamu.pofef.  c  i  j 

fDtcllcau  magts  qaam  corporehabentur.ireruuscommu-  plxrunque  quem  intelkaum  hibeat"is  cui  acqnlricut  :  ex 

nis.  dc  ftipul.Cer.lnfolidum  tamcnacquirit.NamiDtatioai-  quibuscaulisacquiricurignotautipoirefsio.     Tan;c.:r''qu^ 

bus  acquirendi feruus  c5munis  duorum  (cruorum  pcrfonam  ritur in  eo,  pcr qaem acquintur animus  &  iudicium .  Quca,t 

fi:ftine.cdicitur.di(a.leg.fetuascommunis.  Cumnonpoteft  tmpuberem  ,  &c.     H<ec  ditFsrentiafuriofiSiimpuberisde- 

orambusacq'iiL-crc,3cqt'tcittantumvni.Sedquomodoidfie-  ciatata  eftanobis  in  §.iedfuriofus.     Sedquamuispupillus 

ri  poccft  ?  D.io  non  poilant  eadem  leiri  polsiderc  in  fclidum.  firmum  iudicium  non  habcat,  non  tamcn  iudicio  protfus  ca- 

1.5.§.excGn:rario.hic,Sedhicnondicitduosinfo!idumpof-  ret,ficut  futiofus.     f  uriofus  nullam  menremhabet,  nul- 

fidctceandcmrcm  ,  feddicit  poflc  vnum  in  folidum  acqui-  lum  iudicium.     Nos  diximus  hanc  efte  difFtrcntiam  intct 

rcrcpetfer  jum.  furiofum  &  pupillum.   Quiricurapud  Accurffiquiscradi- 

§.PereHmintjU9vfHmfritElum.(^c.W\ctxa.&.zz\m\\z<\M%-  derit  letuo  meo  futiofo  real  quamcoanim.ovtmihiacqui- 

ftio  pertinens  ad  caquzfjpetiusddiafunt.D.dlum  eftpof-  raturperieruummcHrcfuriofum.anacquiraturmihipoflef- 

feGioncm  nobis  acquiri  per  feruumqui  eftinpoteftateno-  fio.anfuiiciatanimustradentis.  Isquimihivendidicrema- 

ftra.Vndeqjzritntaiiidem  dicendumfitdc  eocuiusvfam-  liquam  volcbat  mroe  transferre  eius  rci  poilcfsioncm,  tra- 

frudlum  h^bemus.non  dominium,ncn  proprietatem.  Aic  denseamleruomco.anproprereiusanimuro,  cius  rei  pct 

Paulus, per eum in  quo  vfumfru<fium  habcmus  nos  polsidc-  fcGio  mihi acquiratur ?  Varii iurt rationes & opinicnes qux 

repo/n-.  Ergogjdicirurpirirruumncbisacquiripoircfsione  bineinde  adducuntur.  Qniputant  animum  trjdcniisfuffi- 

intelligendum  cft,  fiue  domini  fimuscius{crui,fiuevlura-  cere,vtuntur  hoc  argumcnto,siunt:  Quipcteftnobisin- 

frudum  tancum  habeamus  :  non  quod  n.hil  interlit  inter  uitis,potcfteciamnobisnoninteIl'gencibus.!.4.dchdeiccm. 

propriecacem&vfumfru(9:um,fcdquodinhacrcconueniar.  lib.l.qui  poceft.de  rcg.iiir.&l.qui  mihi  don.  i  j.dedonar. 

Suut  (X  operisfuts.^c.  Hic (abiecic,  vcoftenderctnon  ac-  Qirdammihircmdonaramacquirivolens.tradidircampro- 

quiri  nobis  poirefiionem  per  feruura  frudluarium  ex  qua-  curatori  meoeo  confilio  vc  mihi  acqmrecet.     Procuratoi 

cunquc  caufa.  Per  lcruum  in  quo  habemusvlumfru<3um,  mcuscamaccepic,nonmi!ii,fedfib!potiusve!alii  acquirc- 

duplirircrnobisacquiricurpoflelsio,  fiapprchcnderitpofscf-  revolens.   Q^srituranmihiacquifitafit?  I.C.ait,  acquifi- 

fionem  vel  propter  rem  noftram  ,  velpropter  opcrasfuas.  tam  cflc  mihi  etiam  procuratorc  mco  inuito  propccr  ani- 

H  jc dift. ndlms  rraditum  eft  m  1. Poffetsio  quoquc.    Nec  ai  mum  tradentis,qui  valt  eam  rem  mihi acquin inuito  (eruo:iQ 

rf»w;>m/«ff.i;^c.  H  coccurrit  obiedlioni.  Sciutis  trudlua-  propofica  ipedeacquirereturdominopofl^elsio.     Qaider- 

rius  a  nobisnon  poffidetur,isquihaber  vfumfrudlumnoa  gorefcrtanferuusfuriofusfir,aii  nonfirr  Quia  filccuusfa- 

pofiidct.     Qjpmodo  igitur  poteft  fetuus ,  cuius  vfumfru-  na?  mentis  elIcr,non  poflec  impedirc acquificjonem  &  crar  f- 

dam  tantum  ,  non  etiam  dorainium  habemas,  acquircrc  lationcm  poflefsionb.  Hoc  argumenro  vtuntur  quiexifti- 

nobii  poircllionem  ?  lurifconful.  ait  ad  rcm  nonperrincre  manc  hoc  cafu  acquiri  poireisionem  domino  :  quibus  non 

quod  ipfum  non  poflldeamas.   T^mnecfiUHm.^e.^i^oa  aflentioi.  Exiftimocumplnifquealibhoccaiuno-i  acqui- 

cft  verum  ioquitPaulus  nonpofl^  nobis  acquih  pollcflio-  ri  donjino  poircisionem.  Nam  verumeftcum  ncbisacqai- 

ncTi  nifi  ab  eoqucm  pollidemus.     Nam acquirirur  nobis  rirurpoflefsio.pcrahumrequirianimumeiusperquemDO- 

pofleiCo  per  filium ,  qui  tamen a nobis non poflSdccur.  Filii  bis acquiiitur.  Hoc liqnct  ex  vetb  s  Pauli qui hic interpieta- 

nulla  cft  polTcflio  ,  vt  libeti  hominis.  Hinc  obitcr  nocan-  mur.    Eigononfufficit  voluncas  &  confilium  ciustjUicra- 

dumeft  quod  vluftU(5luariusnonpoflidcc.  Necndrtmper-  dicrcmlcruomeo,vrmihiacquiracur:fsdnecclIariaeft  vo- 

{'iunt  ( in(quir )  tjHodipfum  non  poffldeamus.  Idcm  diatur  in  luncas  eius  per  quem  nobis  acquiricur.Nec  fuifi  .ic diccic  ani- 

a!i!squibuldamlocis,vtinl.acquiricur.deacqu.rcr.domi,&  mum  meum  qui  dominus  fam,incecuenirc  fimulcumap- 

aliis  umiiibus.  Alibi  camcn  dicitur  vfufrudluaiium  poflSdere,  prehcnfione  corporali  ipfius  fcrui,hoc  non  fufficic.Nam  pre- 

velutiinleg.naturaliter.hic.  NaturalitervideturpoflSdereis  tcranimumdominicuiacquirendaeftpoflelsio,  aniruusct- 

qui  vlumfru(ilum  habet:  Poireiiionaturaliseft  Ipeciespot  iamfeiui,perqucmacq'jir;cur,nccellariuseft.  Animusdo- 

fcfsionii  Egoartigialiquiddchacreininterprecacioncipfius  mini  neceiracius  eft  ,  nificuraacquiric  fcruDsexcaafapccu- 

riruli.&dixieumquihabctvfumiirui^amrcucra  naturaliter  liari.  Excra  hanc  caulam  non  acouiricur  poirc  sio  domino 

pofsidcre.   O.nnia  quzcunque  necelTariafuncadpoflclsio-  prarterquam  lcienri.  Sed  prscer  banc  volunrarem  domini 

nem,hic  concurrunr.  Primuminterucnirpoflclsiocorpc-  neccflarius  cftanimus  eins,perqaemacqairicur.     Nihilre- 

ralis,deindeacceditanimuspoiIidendi,fi  nonfibi,falccma-  ferc  quo  animo  is  fucrit  qui  feruo  rera  tradiderit ,  fi (cruus 

Li.  D  ximuseumpolsiderequianiroumpolsidcndibabctvel  Donbabucriraniniumacqi.ifendidominofuo.  Sedquidre- 

tcncndi  vclfibivelalii,  vcvfufrui^uarius.-igirurmericodici-  fpondcbimusadleg.quimibidonatum.dedon.  Ad  eaml.a- 

tur  polsidere  nacurahrcr.  Scd  idco  dicicur  inaliis  omoino  licer  rcfpondeo  quam  ciceri ;  cam  lcgcm  cilcaccpicfldam 

□on  pofsidere,riam  nonfibifedalii  porsidec.  Quioonfibi  deacquidtioncdominii.&ncndcacquifiuonepcflcisionis. 

poliidct ,  fidalii.ispolsidece  non  poteft.&harc  difficultas  Qu2rcbaturinealcg.quimihidonatum,aninuitopiocuia- 

n3(citjrexhomonymia.idqucaliasoftcndirfimihrudinc.V-  toreacquificunieirctdominiumdominoqui  procuracorem 

fafTuftuariusigicurnacurahccrpoIsidcr.fcdnon  fibipofsidet  conftituir.  Eaquzftiopropriacftrir.dcacq.rcr.dom.  Q^jc- 

fi-dpropricrario.  Hoc  vu!gareeft,fcdtamcQ  oblciuacione  rebatur  igitur  an  domin  uefler  raihiacquifi:ummuitopii.- 

dignum,  vfuffuduarium  habcri  pro  procuratoro  cius  qui  curarorc:&aitI.C.;nuitoctiaraprocuracoredo.iiiniumefle 

propriccaccm  habec.l. i.§.Tlcim.deope.noui  nunc.  Dsquo  acquificum.Egoiamia;peadmonui,facihasnobisaccuirido- 

diccmusfufiusiniDterprecadoned.l.Daturalitcr.inpriQc.iQ-  miniumperaiiumquampoflefsionem.  Dominiumeft  me- 

fraeodem.  rumius, potsefsiofacli.  Cumigiturpcraiiam  perlonam  de 

§.  Ceterum  £^»V/#^«'y«*n», ^c. Paulushicinterpretacur  acquircndarcagicur,mu!rumincereftinrerpoIselsionem& 

ca  qua:  iam  d^ifla  funrabcodemin^  iccmacqairimus.fupra  dominium.  Acqte  ideo  &fi  dixerimusinuiropiocuratore 

di^ura  cft  in  eo§.acquiri  nobis  polIeliioQcra  per  fetuum  dorainiumacquiridomino.nonidcoconfequcnseftpofsefl 

qui  in  poteftate  noftra  cft  ,  ctiara  plerunqucignorancibns  fioncmacquiii.  Egofcioquidaliirelpondeanc,&!deo  vide- 

nobis  :  vclutifi  ex  caafa  pcculiari  poircfsioapprchendacur.  bicurforre  -srtfpaVo^a  noftra  opinio.  Sednon  videocurpro- 

Hic  quzrirur  qualis  eflc  debeac  illc  fcruus  per  qucm  acquiri-  curaror  qui  non  habc c  anim um  acquircndi  dominc ,  a  feruo 

cur  nobis  poflcfsio?  An  nihU  refcrac  cuius  fic  xcatis?  Hic  furiofodiftinguacur.  Egodicamdehacreplcnius&accuta- 

Paula$noftcrait,Cffrr«w^</7r,£^<r.Sicutcum  acquirimus  tiusin§.perprocuratoicm.infr.hacI. 

pofrelsionempernofraetiplos,neceflaciuseftiBccllc(5u$no-  §./'«^j//«j^?ry?r«««»y«r<i»»  &c.Hocpcrrinccadc3quidi- 

ftcr.iudicium  noftrumin  acquircndapoircfsione:  icacciam  fta  func  in§.  Cartcrum.  Didumeft  poirefsionemmihiac- 

cum  acquirimus  pcialium  ,  puta,pcrferuumnoftrum,nc-  quiriperleruufflctiamimpubcrem,fiiaflero  leruo  meo  uc 

ccflarium eft  eius  iudicium & aaimus eias pofsidendi.£.'»</*»  in poire(siopem.Hicc quxntur quid fi ego impubcs  quoque 

fifuriofHm,  FuriofusquiincclIc(ftacarcc,noQpoceft  habere  fim  nonminus  quamferuiKillccuiiubeoraeo  noraine  pof^ 

animumacquirendzpoflelsionisdominofuo.  Quja  aJ  ac-  icfsionemapprchendere^cum  vterqucncft  uraficimpubcj, 

quircndam  ooflclsioncm  requiiiiur  animus ,  incelleclas,  iu-  quzricur  an  mihi impuberi acquiracur poirdsio  ?  I.  C.  air^w- 

diciaffl.     Hoc  tcquiiicur  iQ  leiuo  }  ^aamuis  cihil  teferac  ftUusperferHHmy^c.  Quzdi^afuQciQfupcriorecapiccac- 

GG 


«juiii  nobis  poflclsloncra  pcr  (crnumquoqueimpubcrcm,  i- 
taiotclligendafunc,  cuamfiimpubesfitquiiubet  faruo  fuo 
impuberi,rt  ia  poflclsioncm  catimodo  tutorc  autorciubeat. 
HjcaddiditPauIusvtoftendcretfceciam  loquidcco  pupil- 
loquiinfans  eft.  Namin§.fcdfuriofus.&lcg.quamuis.§. 
Infans.diftameft.pupillumetiamfinctutorcacquircrepof- 
fcfsionem.Scd  notandum  eft  non  rcquiri  iuflun»  pupilli,  ncc 
aucoricatem  tutoris  in  caufa  pcculiari.  Quja  ignorantipu- 
pillo.infanti ,  fariofo  acquiritur  poflefsio  pcr  feruum  cx  cau- 
fapcculari.  Acquiricurcnimcapoflcfsioanimo&corporca- 
Iicoo.lcg.j.§.falcus.hic.SedcxaIiacaufaquampecuIiarinoQ 
»:quiricur  nifi  fcienti.Idcoquc  non  acquititur  furiofo,  infsn- 
li.qui  iudicium  non  habct.Hinc  quiritur  apud  Accutl.Qujd 
iif*ruuspupil!ivi  occupaueritpoircfsioncm,  idqjtutorcau- 
torc>anpcrhuncfcruumacquiraturpofle{siopupillo  ?  Ego 
ciiftim»  (vrbreuitcr  dicam  quodfcntio  )  poflclsionem  hic 
nonacquiri.  Quar3tionemouear,cgomoxoftendam.  Scd 
interimillud  nocacc  quodlxpciamrepetiui,  Poflefsioncu», 
qux  nobis  acquiritur  pcr alium,ciuilcm dici taagis  quam  na- 
tutaiem.  Ciuilisdicitur,quiaintcrprctationequadam  iuri» 
intellJgitLr  polsidcrc;  Poflefsio  autcm  ciuilis  non  potcft  in- 
iufta  efle.  lcg.  quod  fcruus.hic.  A  tque  ius  non  lingic  aliquem 
pofsiderc,  nifi  eumpofsiderciuftumfit.  Cumnoneftiufta 
caufa  polsidendi ,  abfurdum  cflet  diccrcciuilemeflepoflef- 
fioiicm.  Quomodoiusiliquid  contraxquurainterprctarc- 
tur?  Necquicquam  facit  tutorisautotiias  inbachypothefi. 
N;hil  ad  rcm  pcrtiiic  t  quod  dicitur  tutoris  autoriratcm  iiiccr- 
ucnifle  ;  inrc  legibusptohibita,quid  facittutorisautoritas? 
Tutorisauroritasnonpertinctadca,qua£  legibu»  prohibita 
fuiu:  cuiufitJodieftpoircisioiniuft»,vioccupata.l.fi  procu- 
rator.de  condid.indcb.NecmouerenosdcbetquoddicicuE 
in  I.is  qui  in  puteum.  §.  fi  tutoris.quod  vi  aut  clamEx  qua  le- 
ge  arguracntum  ducunt  ii,quicontrafentiunt.  Situtorvcl 
curator  aliquidfcccrit  viautclam  inalicno.aduerfusptjpil- 
lum  datur  intcrdidum  quod  vi  aut  clam ;  co  nominc  agitur 
aduerfus  pupillum,  quia  accebit  tutorisautoritas.Scd  diccn- 
duracfta2,iaduerfuspupillum:  nonquodispofleflbrfit  eius 
operis.fedvtpaticatiampr^ftscdemoliendieiusopcrisquod 
fadumcft.  HocinteidiaumadpatientiaiMpr?ftandamda- 
turetiam  aduerfuicosquinon  polsident.putaadueriusco- 
lonum.l.Dcniquc.quodviautclam.  Quemcertumeftnon 
poflidere,&c. 

§.  PerferuHin  ^ui infuga, f^c.  Hic  qtioque  tradatut qil«- 
ftio  ad  fuperius  dida  pcrtincns  deacquicendapofs.pcrfcr- 
uam.  Acquiricur  nobis  pollefsio  perferuura  qui  ia  noftra 
potcftaceeft  Sedftletuusaufugcricadoaiinoruo.anis  quo- 
quc  dicecur  pofleflSonCtn  acquirere  domiuo  fi  poflcflioncm 
alicuias  rei  apprehenderit  ?  D^iranfio  fuit  veterural.  G.in 
hac  rc  &  opinionum  varictas.  Nerua  hlius  cxiftimauit ,  nihil 
nos  poircpeticruum,  quiinfugaeft,  poflidetc:aliidtflen- 
riebant  ab  eo.  Etobtinuitper  cumnobisacquiri  poflcflio- 
nem,fianulloaliopoflideatur.  Namnecfibi.necaliiacqui- 
rcrct,  fi  diceremus cum non acquirerc domino.  Non poteft 
alii  acquirerc  quam  domino ,  quia  i  nullo  alio  paflidctur.Si- 
bi  non  acquirit ,  quia  cft  (cruus.  Vtilitasigicurfuaficvcita 
conftitucrctur.  Pra:tcrca feruum  qui in fuga eft  nos poflidc- 
rau$,pr«terquam  incxccptiscafibus.  Tamctfircsaliamo- 
bilis , poftquat» dcfinimus  eara rcuncrc  fubcuftodia noftta, 
cara  amitEamus.  Taaicnaliterconftituiumeftdc  (cruov- 
rilitaciscaufaiurefingulati.  Hocdicicurduobusmlocis  fub 
hoc  cic.  Vnus  eft  inleg.  Pomponius,  i  }.in  princip.alcctin 
l.remqux  nobis.  £^o,inquic  Vlpianus  iadid.leg.ij.*^»»»- 
tr.t*mmeretinerepHto,pc/feJfienemnonputo.Vici\iasimiaim\u 
pofTcifionemreimobilisquamiramobilis.Prietcrcarei  mo- 
bilis  dominium  no  amittimus.quod  in  maic  demerfafit.Ncc 
cfle  fimile  fugiriuo.  Hoc  racionequadam  fingulari  confti- 
tuturn  cftinieruofugitiuo,  ncaliascifitliberum  aufugicn- 
do  quotiefcunque  voluerit ,  priuatc  dominum  polTefllionc 
fui.  Idraultumincommodiadfcrretdominis  fais.  Huicfi- 
xnilc  eft  quod  dicitur m did.leg.rem  quz  nobis.Ec hjcc racio 
cft  quare  videamur  fugiciuura  pofliderc,quod  is  qucraadmo- 
dum  ^iiacum  rcrura  pofleflioncm  iaccrucrtete  non  potcft, 
itanc  fuaraquidcmpotcft.  Ecfiferuus  mibifurripuent  rem 
Aliquam  mcaiQ ,  ooo  ideo  poircllioaem  amifi  eius  rci  >quaa- 


FranC'  Duareni  Comment. 


uis  fi  fubrepta  fit  ab  alio,  poflcflSoaetn  amiferira.  Nam  ne 
pofreffioncmquidemfuarapoteftintcrucrtereferuus.  Huic 
fimilccftquoddiciiurinIeg.3.§.fiferuu$Spaitacus,propter 
quem  belium  ciuile  ortum  cfl  Roma:.  Sciaus  ig'tar  qui  ia 
liiga  cft,nihiIominus  poflidccur  l  domino  fuo,  poffeflionem 
fuam  intcrucrtcre  non  poteft  nonminasquamaliarumrc- 
tum.  Cum  poflideamus  eum  ,  mirum  non  eftfipofleflio 
per  cum  uobis  acquiratur  :  fcd  animaducitcndum  ,  in  hac 
pofle/sioneacquirendadominoanimumipfiusferuineccfra- 
riuraeflcr&fiplcriquealixercxiftiment.  Idapertifsimc  cx» 
prefTum  cft,&difcrtifsime  inhaclcg.  quaminterprctamurt 
§.hic  qu^  dcferuis.infra.A'aiwy?/*r««re  tuumpoffidere  lubeM 
Scc.  Generaliter  loquitur  lurcconful.  quarcunquc  hadenus 
de fcruis difta  funt  in  hac prolixa  dif putationc de  acquirenda 
per  fcruospoflcfsione ,  intelligenda  funt  fi  fcrui  fuis  dominis 
velint  acquirere.  Et  fortcferuus  quiinfugaeft,  habctani- 
mura  redcundi  ad  dominum  fuura ,  &  vult poflcfsionem  ac- 
«juircrcreiallcuius,  vtin  gtariam  eiusredcat.  Hsquzdi- 
ximui  opponitur  vt  contrariaI.fi  feruus.de  public.inrtma- 
<^io.  yhiPomponiusiit, Sijerue,jiuifnfu£ae/f^resjittra(ii- 
ta  ipublicianam  ctwpettre  doaiine,  licet  pejfef/iottem  ret  tradit* 
periuofnaUtuKen/it.  His  vcrbis  vritutlunlcoufulrus.Zafius 
ait,nunquamfevidifreaDriaomiamcxplic<iiu  dilliciliorem, 
nec  difsimulat  fe  eam  explicarc  non  poffe  fiue  diuinatione.vt 
ait.  Vctba  Poroponii  ita  accipit  Zafius  ,  quafidiccrctpec 
feruumpoflefsioDem  nobis  acquiri  nonpofle.  Scdnoni- 
tadicit.  5enfusvcrborumPorapon!icft:Publiciana  a<^io 
comperitetiameocafuquopoflefiionon  acquiritur  pcrfct- 
uum  qui  io  fuga  cft  :  &cercuroeftnoafcmpcracquirip«)f- 
f efsioncm  pcr  (ctuura  qui  ia  fuga eft.  In  prirais  excipitur  ca- 
fusinnoftrocapice,  fileruusabaliopofsidcacur.  Aliacxcc- 
ptio  cft in L  3  .§ .fi  f eruus.  Sifcruus ptoclaraet ad libcrtaccm, 
&:diutn  libertate  fit  motatus.  Quidcrgoincotamodi  tH 
m  ea  rc>  Publiciana  a(5tio  mihi  competit,  licctpoflefsio» 
nerjrei  tradit^percum  nadus  non  fim:etiamco  cafuquo 
poflcfsio  non  acquiritur  per  feruura  qui  in  fuga  cft,datar  mi- 
hia6liopubIiciana.  Vtcpetac  a^Skio  publiciana  fulficit  qug- 
cunqueapptehenfio.  Ineafpccicapprehenfaeftres,aut  ab 
coquipubljcianaagerevult,autabeiu$feruo;noneftncccf- 
fatia  acquifitio  poirelsioais  ,  vc  publiciana  adlione  agtpof- 
in. 

§ .  Terferfmm  corporaliter.^c.  Scquitur  alia  qijxftio  per- 
tinensadeaqux  fuperiusiidiafunt.  DiiSumenimfuic  pof^ 
fcfsionem  nobis  acquiii  perfcruum  noftrum.  ladequard- 
tur  quid  fi  feruus  alicui  iu  pignus  datus  fit  ?  Dcbitor  tradidit 
feruum quendam  f bum in  pigaus , an  per hunc fecuum  debi- 
rorpoisicacquicerepoflefsionem?  Hxcqua:ftio  cftnoftra. 
Hic  dicicur  poflcfsionem  non  acquiri  ex  fentcntia  luliaoi, 
necidmirum,cumdebitorhuncfcruumnonpofsideat.  Dc- 
bitor  qui  rcadiiic  fcruuui  fuum  in  pignus  alicuicredicori,  de- 
fiitcumpofsidere,tradendopjgnoricransferc  pofTcfsioncm 
ia  crcdicorem.Nara  pignus  proptie  eft  cura  poflcfsio  tranfic 
leg.fitem  alicnam.  c).§.proptie.dcpignor.ad;io.  lurccon- 
ful.aic  dcbitorem  non  pofsidcre,nifi  ad  vnaracantumcau- 
fam,fciliccc  advfucapioncm.  Dubitacum  fui:  apudvetcres 
quifnam  pofsidcat  rem  pigaoratam ,  debitor  qui  ttadidit,aa 
creditor  qui  acccpit.  Et  reccptum  eft  debitorem  pofsiderc  ad 
vnam  tantumcaufam,fcilicctadvfucapionem:  crcditorcm 
ad  alias  caufas.  Sed  cur  ita  conftitutum  eft  ?  Quia  cum 
quatritut  an  ttansfcratuc  poflefsio  in  aliqucm ,  plerunquc  in- 
ipicifolet  quod  adlum  cftinterdantcm&accipientenj.leg. 
interefle.  hic.  Vbiidfufiuscxplicatuti  fumus.  Gum  quceri^ 
cur  aa  fequcfter  pofsidcat ,  infpicimus  quoanimorcsapud 
cumficdcpofita.  Inpignorccontrahcndohocagiicurvtcre- 
«licor  pign  orc  accepto  f ecurior  fiat.  Ita  confulitur  credito- 
ri  pro  pecunia  credita:  quia  mcliuseftci  iarera  incumberc 
quam  obligatam  perfonam  habcre.  Acquirit  iusinipfam 
teta.Rcs  ipfi  obligatur,  non  tantum  perfona.l.pigaori.sper- 
fecutio.  de  pignoribus.  Hxcrei  petfecucio  maximeadcius 
(ccuritacemperciBcc.  Sccurioreft  poflcfsioneinfe  cransiata 
crediior ,  quam  fi  potTelsionem  non  haberet ,  vt  videlicec 
non  tantum  pofsit  vindicarc  ,  fed  iotcrditlum  vti  pofside- 
tis ,  quod  eft  retincndz  pofllefsionis,  vel  vnde  vi,  quod  cft  re- 
cupetaQdx,exetcere,-fiforteab  cotcsauferacur.  Vrilialunc 

iuditia 


In  Tit.  Deacquirenda  'uelamitt.po^ef 


iudiciapofTe/Ibria ,  quibus  non  vceretur  fi  poirellionem  non 
habcret.  Vt autem  ita  polsideat  cteditor, vc  polsit  vlucapere 
rcm  pignoratam  ,  non  eftcredibile  hoc3giinterdantem& 
accipientem.vthocagiturvtlccurior  (it.Atqueidcononpo- 
teiit  vfucapcre  crcditor.etfi  loitgo  tetivpote  poircdcrit ;  v- 
fucapit  aute  a  debitor  ipfe  qii  dedit,  hfoite  dominus  non 
erat.Hoc  cnim  receptum  efl,  quantum  ad  v(ucapionem  pof- 
fidere  debitorem  ,  tancum  ad  aliascaufascreditorem.&ita 
accipiendifuntqu«pleri(qiinlocisextantfcripta  a  iutis  au- 
toribus  de  hac  po(Ie(sione  pignoris.  Vekitiinlegpignori.in 
Ieg.ferui.de vfucapion.  in l.cum & f3lum.§.pignus.& l.fi  pi- 
gnus.de pign.a6t.leg.per  feruum  deacquir.rcr.dora.&l.  fi 
(eruus.  depof  ,Iri  quibufdam  dicirur  crcditorem  pofsidcre ,  in 
®aliishxcdiftin6lioadhibecur.  Hzcquidiximusde  pignoro 
deeopignoreintelligenda  funt,quoddicitur  conucntiona- 
le,  quod  propriepignusdicitur.  Non  funt  intelligendade 
practorio  pigaore,  vt  dicemus  ad  1.  ?  .§.  vlcim.  hie.In  prxtorio 
pignorc  nulia  cft  voluntascontrahentium,autoritatcprae- 
tonsconftituitur.nonvoluntatcconttahcnrium./'*/-/??-»»»» 
fflr/>er.<//r<?r^i'^»»rf</^/«»w,{^f.Debitorqaitradiditrcmfuam 
in  pignus  non  poflidct  cam,  nifi  ad  vfucapioncm.  Sed anfal- 
temcreditor  potcrit  acquircrepoJreflioncm  perferuumpi- 
gaoracum  .<"  Hic  lurcconlultus  air ,  Sed  neccrediterem.&c. 
Videbatur  creditorcm  acquircre  poflleflioncm  ,  quiapofli- 
det.  Di.xiinis  dcbicorem  poinderc  quancum  ad  vfucapio- 
ne>n,  quantumadomnesaliascaufasdicicurpoffidere  credi- 
tor.  CuritJiturperferuumpignoracumnon  acquiricurpof- 
fefliocredicori?  Refpon.  Solampofleffionemnon  fuffice- 
rc,  vt  nobis  acquira  tur  poflcifio  per  feruum.vt  fupra  dixi,  no 
futK.it  fimplex  &  nudipoflcflioadacquiieadampoflcflio- 
neu»  perferuum.  Vfufruduarius  acquirit  pcr  (eruumcxre 
fua,  vel  cx  operis  cius :  fed  hoc  fit  propcer  vfumfr  udum,quia 
jlla  atquificio  pofleifionis  eft  in  frufta.leg.pigoori.ij.dcvfa- 
frud.  Ptgnoratur»,(^a(\mi)ferui4mnonvfMcaftmMs,^HiaaUe- 
notiomine pojfidemui.  Supeccfthictantum vnaquaeftio.Cur 
hic  diciturpignus  vfucapia  dcbitorc?  zy^dvfucapionem.hic 
dicitur  valere  poflcflionem  debitorisquipignusdeditcrcdi- 
toriadvfucapioDcm.  Inaliisetiamlocisapertedicitur  debi- 
torem  vfucapere  po^fe :  Creditorcm  vero  vtucapere  non  po(- 
lc.  ScJ  hoc  videtur  confiftetc  non  poffe.  Namrcsdataia 
pignns,  vel  eft  propria  eius  qui  dedit ,  vel  ahena.  Si  propria 
clt,  nonpotcii  camvfucapcre,quiaresmeanonpotcftam- 
pliusmeafieri.  Sifitaiiena,non  valetpignus.  Pignus  de  re 
alieaanoncontruhitur.  Qupmodoigitur  accipicmusquod 
hic  dicitut  hanc  poileflionem  prodefle  debitori  ad  vfucapio- 
nem,id  eft.vt vfucapeie  poflStrEgo refpondeo,  rem  alienam 
inpignusdarinonpofll\  nifibonafide  poflideaturab  eoqui 
in  p:gnu«  dat:  id  enim  accipiendum  eft  cum  hac  cxplicatione: 
res qu^E  a me  bona  fidc  poflidctur poteft  a  me  in  pignus  dati. 
1.  fi  ab  eo.de  pignor.  Res  propter  quam  practor  dat  mihi  pub- 
hcianaiB  ,  ea  poteft  itampignus  diii:&ficutpr«tortuetuc 
me  per  publicianam.ita  eciam  cum  cui  pignus  dedi  cuecur  per 
Scruianam.  Acque ica poceft locum habcrc quod hicdicicut 
a  Paulo  noftro.  Potcft  fieri  vcrcs  alienabonafidc  poflcfla, 
decur  pignori  adebitore.  Cxtcradiccmusadl.quipignori. 
jtf.hic. 

^.reterespMtauermt.  Hic  quoque  tradatut  quxftio  pen- 
dens  ex  his  qux  faperius  didta  lunt  in  §  .item  acquirimus.  Di- 
6lumeftanobisacquiripoflefl[ionem  per  feruum.  Quxri- 
tur  quid  fi  fctuus  hxrcditarius  fit,  &agatur  de  acquirenda 
pofleflione  alicuius  rei  hxreditaiix  ?  Hic  dicitur  ex  fententia 
vctcrum  iuris  autorum  non  poflc  nos  pcr fcruum  rem  hxre- 
diuriam  acquirere  quxficeiufdem  hxreditatis.  T^eteres ,]n.- 
qakfputauerunt.  Id eft ,  non  tantum  hxreditas ipfa  nan  po- 
teft  acquiri  nobis  per  feruum  hxreditarium  ,  fed  necquic- 
quam  quod  cius  hxreditatis  fit.Seruum  autera  hxreditaiium 
hic  nos  accipimus  quiiure  hxrcditario  obuenitalicui  >  qui 
obuenic  ci  tanquam  fucccflione  in  locum  dcfandi.-  hoce- 
nimeft  hxredem  eflc,  dequofufiusdiflercmus  fubtitul.de 
acquiren.hxted.  Hxredicas  cft  fucccflio.&cl.nihil  ahud.  de 
vcrb.figni.  Hxrcdemellecft  eum  locum  rcnere  quem  tcne- 
rct  defun6tu$.  Idcoque  veFcdiciturinleg.  hxtcditas.ckpe- 
tit.hxred.hxicdem  cfle,  ctfi  bona  nulla  fint  in  hxreditate.Si 
cui  fit  dclatabjereditasi&dcclaxauericfe  vclle  hxcedcmel- 


«fi7 

fe  defun6ti,nonideo  p.iterr  d.-tredtatpxris  alieniroliitio- 
ncm,  quod nihil  fit  in  hxreditacc :  non  potcrit  ideo  c.iufari  fe 
hxrcdem  nonefle.quodnihilreperiaturinboni';  defnndti, 
h^redemenimcfleeftreprxfentatcpcrfonamdefun6ti.Ser- 
uus  hxreduarius  cft  qui  hociure  obuenitalifni.      Necve- 
tura  cft  hxreditatem  rantum  dici  antequam  adita  fit  { vt  plx- 
riqucputant.)   Cenumcnimefthxreditatem  dici  dcfuniSH 
ctiam  poftquam  adita  eft ,  ctfi  plxiunqucies  bxieditaiia  ac- 
cipiaturanteaditionemhxredicatis.vrin  lcg.  Mortuo.dcfi- 
deiuf.l.i.§.i.fiqiiistcftam.lib  &c.  HTredi^-asdicitur  domi- 
na,fcdpoftquamhxteditasaditacft,nihilominusdicirnrhx- 
res.  Si hxies cft , eigo hxreditas eft.arg  a coniugaiis.  Qoz- 
ftio  cft  enim  de  ratione  loquendi.  In  hac  igitur  qusftion» 
fcquamurvfumloqucndilarifconful.vrinpecitionehxredi- 
"os-  Petitur hxreditas poftqram adira pft.  Hxc hxreditas 
diuiditurfamilixcfcifcundxiudiciointer  hxredes.  Sic  ven- 
ditnr  hxrcditas  adita.  Itaque  nihil  incoir,m.jdi  eft  iudicio 
meo,  fi  dixciimus  femum  hxieditatium  hicaccipi  etiam  p(,ft 
aditam  hxrcditatcm.licetaliquidiflentiant.  Regula  gitut 
antiquorum  eft,  nonpofle  nos  per  fauura  hareditariuu.  ac- 
quirere  quod  fit  ciufdem  hxreditatis^nonmodohxieditas 
ipfa  non  potcft  acquiii  pei  leiuum  h^^^cdi  tariij,  (ed  nec  quic- 
quam  quodfiteiushxieditatis.  Idem  dicituiijleg.pciier- 
uumhxrcditarium.iS.deacquiren.rer.dom.&inlciT.  h.-e- 
res.4j.de  acquir.hxred.Sed  cur  hoc  ita  confticutum  eft  a  ve- 
tcribusvtneque  hxrediias,nequcaliareshxtedir3tijpi.flic 
pcr  feruum  hxredicarium  acquiri.ciunciiam  lesemjita.iC- 
quiratui  pei fciuum  cmpcum  .■  &  pei  feinum  legatum  atqui- 
racuiieslegata?  M.^gna  eft  contioncifia  &  dilfenfiodchac 
rc , nec  vllus eft qui affiimarc aufic pcc-pcdam  fibi  raricncm  I 
huius  veccris  iuris.   Scd.^gofemprrcxiftim3t)icJi.vcterisiu- 
ris fubcilicacc hocorrum  cl!e.  In  iure  veitri  malix erant  (iib- 
tilitaces  qux  magna  expartecmendafxfunc,  vcia  pcxcoii- 
bus,vcl  aliis  magiftrat.vel  etiam  ab  ipiisiunsprudentibias. 
"Pialashicvezeiesmit.f^eterrs {inauh)  putauerant,  ^c.  Vc 
oftenderet  quod  hic  dicitui  vcierum  aatoiuate  r.ici  magis 
quameuidcntialiquaratione.   Pnrcisillis  luiifconful.  vide- 
baturalieftum&quodammodoablurdiim,  vthxteditasper 
hxteditatem  acquiiatui.  Id  qiioJ  acqiiiii  &  id  quod  acqui- 
riturdiftindaeiledebcnt  fifubtiliratcm  fequarnur.  Hxre- 
ditaiius  fciuus  etfi  hxicdit^s  nonfir,  tan-cnhxrcditascon- 
ftatcxrebusquxcontinenruiinp.T;rirrjonio  dffuncJi.  Ma- 
gnafoleni.itasfuit  olim  inhac  le.  Hocfatisoftcnditfolen- 
nitas  illi  cretionis,qux  tantum  folennitas  fait.l.Crerionum. 
C.dciuiedelibe.  Ex  hisfubtilitacibusiutis  annquiqaxdam 
emendatx  funt  vt  dixi,  quodiniqai/ .item  habc  e  vidc  cntur, 
alixicmanfeiunt,vthxcdsquair:ftitutaeftanobisd.fputa- 
tio,quxnonvidebatuiaiiquidincom.'nud  habete,  autnon 
multum  habcre,  eas  immacare  neglexerunc  prudenter  iegis- 
lacores  ipfi.     Admonec  nos  V  ipijnus  in  citul.  de  conft;cuc. 
princip.in  nouis  rcbus  introducendis  enidentea:  vtilitat.-m 
cfle  debere.     lusvctus,  etfinondeprehend;tui  fortcvtile 
magnopere  efle  ,  modo  non  mulrum  inconmodi  sflerar, 
nondebetabrogari.  Aliarationefib'Con(ulerep.-iteft  isqui 
vultacq')ircte,vclhxrediratcmvelremaliam  hxreditariam 
quam  per  hxrcditatium  feruum.     Eadena  ratione  diximus, 
cum  diirereremus  de  iure  accrefcendi,non  cflTe  a  lurifpcuden- 
tibus  mutatura  iflud  ius  antiquum ,  quo  fuerat  cautum  ne 
quis  pro  partc  decederet  tcftatus  ,  &  pro  parte  inreftatus: 
quamuis  hoc  fubtilitatcm  potius  q  lam  cuidenrem  xquita- 
temhabcrevidcatur.     Quxitafubtilia  (unrvt  iniquitatem 
habeantjcaforte  matata  &  c.T«cndata  videncur  a  p:  ^coribus, 
ficyt  in  fciuitutc  ad  tempusconft'tuta  :  ficutin  obiigatione 
adtcmpus  contiadta.lcg.  feiuiiatcs.de  (eiaitut.l.cbl)gatio- 
nura  feie.  de  oblig.  &  atflio.     Apud  Paulm.  igitur  hic  tia- 
dtatur  quomodo  (enientia  vecetaui  accipienda  fit  .•  An  lon- 
giuspiodocidcbeath^cregula.Exempligratia.     Sicut  dixi- 
musrcm  hxrcditaiiam  non  peiTsai-quiii  peifeiuum  h^ie- 
ditatiura,  an  idem  diccmus  de  pluiibus  feiuis  cmptis,  aut  do- 
natis  ,  aut  legatis?     Vt  peivnum  exhisaliinon  poifintac- 
quiii.vt  fieinptor.vcl  Itgitariuspci  vnum  velira.-^qairer» 
pofleifionem  aliorum  ,  non  polsit  pruprer  rigulam  vete- 
rum.     Ait  lutifconfultushucprodaccndam  noneflsicgu- 
lamvetcrum.     Nam  icgula  a  vetcribus  tradica  percinet  tan- 

GG     i 


61% 


Franc.  Dttarem  (ommtnt. 


tumadresfaareditarias&adferuos  harcdicarios.  Adfcruos 
donatos  ,  vel  emptos,  vellegatosnonpercinet.  Atqueidco 
adeosproducinondebec  imerprctatione.  Hinc  notandum 
jf  efteaiqu£fubrilitatcmhabent,inccrpretationeadaIiapro- 
j^  ducendanonefle.l.quodvero.&l.neq;res.delcgibus.Cuin 
quid  legc  exprefliim  eft,bona  occafio  clt  id  ad  ca  quae  ad  ean- 
tlem  vtihcatemtcnduncproducerc.  Scdquodfingulan  iu- 
Tc  receptum  eft ,  id  produci  incerprecacionc  non  debec.Sub- 
tilitas  non  eft  facile  ad  alios  cafus  extendenda.  Prarccrea  nott 
producitur  adcos  quipartimlegacatiifunt.pattimhzredcs. 
C^idam  cx  parce  mehxredeminftituic&mihiprxlegauit 
feruum,  proparce  meus  eft  iure  legaci ,  pro  parte  meus  eft  iu- 
re  hireditario.  Quihtur  an  poflefsio  mihi  acquiri  pofiit 
per  eum  feruum  rei  alicuius  hiEt€<litaria:?Iurifconfulcusait 
pofls  per  cum  poflcfsioncm  acquiri.  Sic  defledtic  Paulusa 
JubtihcaieadiEquicatem.SimileexempiuiMcftinleg.quiab- 
fenre.i S  § . vlt. Q_>pd  exemplum  nos fcqui debemus  quocies 
£miiis  ^'ccurtic  (ubtilitas. 

§.  Hjtce]Hiideferuudtximits,8cc.  Ex  fuperioribus  quoq; 
pendec  hxc quxftio ,  id  cft ,  ex  his  quz  diximus  de pofleftio- 
r.c  pcr  feruum  acquircnda,  mulcs  ad  eura  locum  quacftioncs 
perciuentes  a  nobistr.  data:  func.  Exiamdi<5tisergonafcJ- 
turqmftio.  Cum  dicimusperferuumnobisacquiri  poflef- 
lioacra ,  an  fic  accipcre  debcamus ,  Acquiri  corpocaH  appre- 
faenfione  fcrui ,  ctiam  fi  non  adfic  ipfius  ferui  voluntas  Scani- 
mus  ?  Ec  vidctur  fufficere  <;orporalis  apprehenfio  ferui, 
cuius  minifterio  acquiritur  domino  poirefsio.  Prarfentm 
cutndominoiubcntcres  apprchendicur.  Polfefsio  quidem 
torpore  &  animo  acquiritur.  Scdcura  feruusdomino  iubcn- 
tc  &  volente  rem  corporaliter  apprehendit,  vtrurnquehic 
concurrit.animus&corpns.  Animusfcilicecdominipoflef- 
lionetn  fibi  acquiri  volencis.  Corporalis  autcmapprehen- 
fio  ferui.  Sed  Panlus noftet  hic ait Toluntatcm  fcrui  nccefla- 
riam  cflc.non  fLifliccrcfadumipfiuSjCorporalemappr^hen- 
fionem  ferui.  Ergo  duornm  voluncas  requiritur  hic  in  acqui- 
Tcnda  poflefsione,  vna  domtni,alcetaferui,volencedomi- 
no  debet  feruus  intrare  in  poflefsionera  ,  debcc  fcruusap- 
prehenderepuirclsionemanimoacquirendidominofuo.A- 
lias  per  fcruum  non  acquidtur  doraino  poflcGio.  Hoccft 
quod  dicitur  corpore&  animo  atieno  poflefsionem  nobis  ac- 
quiri, vcdii:iturial£g.3.§.SaItus.h!C.  Nam (s feriium,^c.Di- 
iknm  fuir  a  nobis  fupra,hoc  locura  haberc  etiam  in  fetuo  qui 
infugaeft.In  eaquxftionequam  tra(5lauideferuoquiinfu- 
gaeft,quxfi£umfuic,anfetuusquiinfugacft,  quianulkja- 
lio  polEJetui:,  acqairacduminopofl'cflionem,etiamfinon 
habeac  animirm  acquiccndi  domino.  Qujdam  cxiftimant 
non  eire  necedaiium  aaimum  (erui.quiaaliasnihilperfer- 
«um,quiirifjgac^l:,do;»inoacquireretur.  Nam  (inqui- 
unc)  non  eft  crcdibilc-fcruum  qaiinfugacft  habetc  animutn 
acquirendx  polli^ilionis  domino  fuo  ,quam(ciKcntiara{u- 
pra  confjcaui.  Incidit  difficultas  ex  leg.  qui  mihi  donat. 
de  qua  diximas  &  -mox  diccmus  in-iiaiefpretationc^.rc- 
qucn. 

§.  Perprocuratorem^^c.  Hic§.  pcrtinctaddiuifionem 
fuperius  tradiiocuin  in§.icem  acquirimus.  Hxc  eft  diui- 
fioPauli.  Poireflfonem  nobisacquitimus,aucpcrnofmcc- 
ipi.>s  ,  «ut  psr  alios  qui  func  inpotcftatcnoftra:  cuiufmodi 
func  fiiii,  ferai :  aut  per  alios  qui  non  lunc  in  poccftace  noftra, 
vcluci  per  procaracorem.  Qusftio  igiturhiccftanpcrpro- 
curacorem  nobi;  acquiratur  pofleflio  ?  Ec  videtur  acquiti 
noii  pofl  r^filiibcilitatemiuris^peiicmus.  Regulaenimcft 
peciiccraraperfonamnobistionacquiciJ.  fiit3ftipulatus.§. 
Ghiylogonus.de  veri>orumobligation.  Scd  tamenvtihta- 
tis  caufa  reccpcum  eft ,  vt  poflit  pec  liberam  pcrfonam  nobis 
acquiri  poifcflio.  Non  cancum  valuic  in  hac  re  fubcilicas  iu- 
ris.quanturavtUitascoramunishominufn.  Subtilicacerc- 
fragancchocrcceptumcft&conficmatunt.  Idfacis  oftcn- 
ditlex  C.pcrprocuratorem.Cod.eod.  Per precuratorem  vti- 
Utatis  Ciittfi,  ^c.  Hoc  fuafitvtilicas,  vt  admitterctut.-cum 
ftricloiure  lecundum  fubtilitaterahocnon  videacurrecipi- 
cndumefle.  Kocconftituturaeftraagnarationede  his  qui 
func  in  poceftace  noftra.  1.  Scipukcio  ifta.J.alceri.dc  vcrbo- 
tum  obligac.Dicebant  veceres  quodfadlum  cflcc  a  fiho  vidc- 
ti  a  pacre  tadtura,qui  filius  a  pacre  procteacus  eft:quamr3tio- 
'  acm  imicaci  fiint  iuiis  ncftriautoics,  vta^JoneniEliiaba- 


<5tione  patds  non  diftinguanr.     Nonigicur  mirat«cft  fi  tf- 
nines  obligacion€s  &  aftioncs  acquicancurpacri  pcrfiliunj 
incuiuscftpotcftate.  Seddiftinguunt  hiciurifconf.  acquifi- 
taciuihtcr,abacquifitis  naturahtcr.  Hxc  diftinditioeftinlo 
Ea qu«.dc acquir.rer.domin.  Pofleflio adtus  eft  maxime  na- 
luralis.  Nihil  magis  nacutale  eft  t^t^m  apprehendere  rera 
cum  animo retinendi  &  poflidendi.  Pofleflio  per  quamcun- 
quc  pcrfonam  nobis  acquiri  poteft .  ncc  rcfert  an  f^c  lui  iutis, 
an  in  poteftate  noftra.Solct  qu^ri  quomodo  accipcre  debea- 
musprocuratoremin  hocloco.  Cum  dicimus  per  procura- 
toremnobis  acquiri  pofleliionem :  an  procuratorcra  accipe- 
rc  dcbemus  cui  hocfpecialiccra  dominomandacumfit ,  ve 
poflcffionem  acquiiat :  an  vero  qui  genetalis  Ilt  ptocuracor  ? 
Ego  exiftimo  procuratorem  accipiendumeflc,cuigenerali«g 
bonorutn  adminiftracio  mandatacft.ctiamfinommacimci 
mandacum  non  fic.  Iscuilibcrabonorum  omnium  admini- 
ftratio  conccfla  eft ,  dicicur  procuracor,  &  huic  conucnic  de- 
finicio  procuracoris.l.  7.  dcprocuracor.  Pr octtrator  (inf^ait 
Cicero  in  oratione  pioCxcinni)  efit^uialteniiuriivicani^* 
eft.  Cum  ergodcprocuracore  hicfimphcitcrloquanturlu- 
ticonIul.nccrequiracfpecialemandatum,  dicemus  quodhic 
dicitur  ad  procuratorem  quoque  vniuerlorura  pertinere, 
qucmlurifconful.  vocancaliquaHdo  procuracoreia  vniuer- 
forum  bonorum,  cocorumbo.iotum,vniuerfarurarerura. 
Aliquande  procuratorem  fimplicitcr  eumcui  Ubcraadmirii- 
ftratio  bonorum  conccfla  eft.l.procurator  cui  gcncraUtcr.  I. 
procuratot  cocorum.  de  procurat.  Nec  diftinguendus  cft 
procuracor  cotocura  bonorum,  a  procuracoic,  qucm  vocant 
cum  hbcra.  Hxc  diftindtio  fuit  incognita  vcccnbus,vc  puto. 
Exiftimoigiturquodhicdicicurdeprocuratore.accipieadcni 
ranoncdccocuihbcrabonorumadminiftratioconccfracft. 
Mouct  nos  prscerea ,  quod  his  verbis  videtur  Paulus  noftee 
procuratorcm  tucori  &  curatori comparare.  Non  eft  <liecn- 
^um  tutoti/pecialiter  mandatum  quid  cflc  ,  habettantum 
gcnctale  mandatum.  Illud  etiam  quxlicumeftanpoireflio 
per  procuracorem  acquiracuc  doraino  diredto  &  line  vlla 
ccflione.  Ec  bfcuiccr  dicendum  eft  nullara  hic  ceflionem 
procuratoris  requiri ,  fed  concinuo  dicedo  pofleflioncm  ac- 
quiri  domino  per  procucatorem  minifterio  ipfiusprocura- 
toris.  Procurator  hic  diciturminifterium  alicnaEpofleflio- 
nis  praftate.l.  Qupd  mco.  iS.hic.  Dominus acquitic pollel- 
fioncm  pcrprocuracorcm.idemminiftcrioprocuracor  pol- 
fcflbr  efficirur.-non  ica  accipcre  debemus,<]uafi  inprocurato- 
Tcm  poITeflio  cransftiacur,deindeeamdorainoccdac.  Ina- 
iSionibus  acquirendis  haec  cellio  neccflaria  eft.  1.  Poflcliio 
quoque.inline.hic.Multumegointeieftiotcra<3:ioncs  iiue 
obligationes  qu£  per  procuratorem  acquiruntur,&  poflci- 
fionem.  Poflefsio  ftacinuraQsfercur  miniftcrio  procurata-, 
ris in  dorainum ,  non  a6tio,non obligacio.  Sed  obieccric  aii- 
quisidcmdea(5lionibus&  obligacionibus  diccndumvideri, 
quiadici{urinplerifquclocisempdonem,vendicionem,ai'a»- 
«^uchuiufmodiobligadones  cc  pernunciumcontrahi  polre. 
i.  z  .§.  I  .dc  concra.cmp.l.qui  autcm.dc  conftit.^pec.Eccc  em- 
pdo  non  tanmm  contrahitut  inter  pralentes.Icd cdim  inter 
abfcntespetnuntiumvelpcrepiftolafn.Contrahitureropdo 
confenfu.  Nihiiautemvetat  quominuseroptorpcr  cpifta- 
4am,vclp€rnuntium  confcnfura  fuumdeclarcr,atq;ita  coa- 
trahant  emptionem.Per  nuntium  contraifia  vendidone  cci- 
tumeft  obligadoncm  &a6tioncm  dircdtodominoacquiri. 
Sedego  aliasdixi,^  fjcpe  hoc  a  nobis  repeiitii  cftjlocos  huiul- 
modi  dc  nuncio  accipiendos  cfle,  non  de  pr  ocuracote.Hi  ioct 
dcnuntioaonperdnentad  procuratotc.Nobis  nonacquiri- 
turad:iopcrprocuratorcmexcmpdone,fedcancum  acqui- 
ricur  nobis  pcr  nundum.Nccobftathuicfentctitisrcgulai 
nobiscraditain§.Chryfogonus.Perhberampcrfonamnchis 
nuUa  obligatio  acquiricur.non  tamen  pcr nuntium  inter  ab- 
fentcs  aliqua  obligaiio  coiKtahitur.  Nuntius  nobis  non-ac- 
quiric.  Vnde  dici  non  poceft  pcr  hberam  per lonam  hoc  talu 
nobisobligatioqusEfitacflre.  Nuntiusquimittituroondici- 
tur cmetcvt  dici  poflic acquitcie  domino  obligarione.  Ego 
micco  aundum.vc  mihi  ic  aliquam  fiuc  mobilcni  fiuc  immo- 
biicra  vendas.Vcndido  hoccafu  non  cu  nuntio  mco  contra- 
hicur,fcdniecu  cancum.Ego  ci  cancum  mando  vc  nunticc  dbi 
mcam  voluncatc.Non  inando  ei  vc  cmac.Hic  nundusoffitio 
uaciinuatiifun^itui,no  ipfe  cocnJbit.Simandauero  ci  vcipib 

emac 


Jn  Tit  De  accjuir.  'velamitt.poffij[.  c  2.9 

cfnat  nommcmeb.iamnonfimplcxnuntiuseft.fedprocu-  ferenriam.inf.  NotanJum'!gi^ureft  perprccuratorcrodo- 

ri:or.Naiitiusfimplrxiplenonconcr.itiit,{eddomniusipfi-  mino  acquiri  poOcisionem  ,  Itd  voIuntaieprocur3tctis,& 

us potius qui mifit nuntium ,emere vel vendere cogitur.  Vc  huc pertinet c]uod dicir ur in  §. hic qu^ de  feruis.rup.  Aroue 

hoc  demonftrarem  dixi  aliquaado  nuntium  hunc  firaileiii  itaintelligi  poteftquoddiciturinlcg.resmandatu.deacquir. 

e(rcepiftoIa:,foletquccomparariepiftoUinlocisiam  addu-  rer.dom.(.^.-id  videture(recontrariumiis,qua-iaui.^  nobis 

dis.   Conrrahitur  etiam  pcr  epiftolam.  Nuntius  cft  velut  dida  funt.   Rcs  mandatu  meo  emfta{\naah\.C.)non  print 

cpiftolaloqaens.  Poneigiturabfentcmprifenti  mitteree-  meafiet  cjuamfiilletradiderit  »;»/!;; 9«/>«!/r,ideft,nontranf- 

piftolam  qua  fignificei  fe  velle  emerc:atquc  perfecasmcire  fertureoinaito.  Hucpertinetquod  diciturinl.  Communis 

cmptionctninterabicntes.  Nemodixeriropinorillamepi-  i^T^ans. ^i. %. ■vliira.hic. Procmratorj: cfuidem mandante domi- 

ftolait?  contrahere:  fic  ncc  nuntius  contrahir,  Multum  ergo  no  rem  ementprottnHt  ijU  actjuirit p.  Jf-jfionem,quad /i ftia  fion' 

intercft  an  dicamus  aliquem  contrahere  obIigationcm,aa  tetment,  nonnipratamhcbutrit empticnem  :  fedbocintclii- 

verominifterioal-cuiusvci.  Nam fi  mittaturnuDtiusadc5-  gendum  eft  denegotiorumgeftore  quifinemandatoccrir 

ttahendum,isconcipir  verbacontradtusinperfonamdomi-  &  procuratorplerunquc  dicicar^vtdicemusineiusirgisin- 

ni  (ui.  Non  dieit,  P^efidu mihi,  fed  dicit ,  fettdti domino  meo.  terpretatione.Ec  obferuauj  vnum  exemplum  in  l.qui  negotia. 

Contta  de  procuratoie  tft  diceodum.  Cum  procuratori  fup.mand.Difficultas  hicincidic  exl.quimihidona.de  don. 

o  mar.uo  vt  emat.non  mando  ei  vc  Bunciet :  &c ita contra-  Stprocnratori wf<>.Quidam  tradidit  procuratori  meo  vt  mi- 


meo 


hic,  quafifibieinat  ,  non  domino.l.eumqui.§.Iulianus.  dc  hiacquircret.procurator  accepit  tanquam  fibiacquireret  I. 

conftic.pecun. 1. Quicunque.de oblig.&adio.  Qtttcunqut  C.ait,mihiacquiri.Diximusautem  voluntatemprocuraioris 

geyimus.  Curaexnoftrocontradluorgincmhabent, oihcx  neceirariamciTeadacquircndampoflefsionem.Quidarapu- 

noftra  perfona  vires  fumant , irtitus  eft  aftus.  De  nuntio  i-  tant (ufficerc  voluncacem  cradencis,fed  hoc fal/um  cft  cx  hoc 

dem  dici  non  poceft  ,  quia  ipfc  noneftquiconcrahic,otigi-  loco.Egoadmonuifup.d.l.quimihido.inteliigendameiredc 

nemnoncrahitnegotiumexcontradununtii.  Pernuntium  acquifiiione  dominii,non  deacquifitione  poflUiionis  etfi 

igitur,ideft,  rainiftciio  nuntiiacquititur  .nonipfenuntius  plerifque  non  placcat  hicincerprecatio.  Aiuntacquirirem 

acquirit.  Sed  procuraror ip(e  acquirit  a(ilionem,eamque  rai-  domino,non  procuratori.  Ergo  non  tantum  dc  dominii  ac- 

hi  adlione  mandati  cedere  cogitur ,  quia  mandatu meo  con-  quifitione,  fed  ctiam  pofteftionis legem  illam  genet ahter in- 

rraxit.  H.EcfubtilidifFeientianuntii&procuratorisnon  vf-  telligere  debcmus.  Scdillinonmihividenturfatiscxpendif. 

quequaque  feruatur  in  acquirenda  pofleflione:locum  ca-  feverbailliuslegis.  Egovoloprobarefencenciamnol>;ama- 

men  habet in  his quje ciuilicer  cantum acquiruntur , vcluti in  xime connenite  verbis I  C.cum dicit.^fw ac^ntn.  Aiiud  t ft 

obligationibus,iua(5lionibus,&c.  Inhisquznaturalitetac-  acquificiorei,aliudacquificio  pofninonisemfdcnirci.l.  5.S. 

qniruncar  ratioiurisnon  vetacpetliberam  perfonam  nobis  vh.vtipoLT.Aliudefipretiumrei,{inc]ait.l.C.).a/fudprettupof. 

acquiri.  Idcoque  hzc  diftindio  non  eftncccflariainpoflef-  y?;^o«w.Sicftipulatioreratradicftfa(5ti,&diftertaftipulatio- 

fioue.   Deinds  locum  habet  in  dominio.  Pct  procutato-  nerem  dari.l.vbiautem.§. vlr.de  verb.obl.  Quiftipulaturie 

rem  igitur  nobis  acquiriturpoffcfllionon  dominium,nifia,  dari ,  non  ftipulaturfadtum,fcdft;pulaturdominiumrdin 

pcfl;flione(epararinonpolIit,  vtdicitur  inleg.  Perprocu-  fc transferri.  Qui  ftipularurrenjfimpliciter,intelligicurfli- 

ratorem.C.eod.  Si feparari non poilit , id eft, cum is qui tra-  pulari rem dari.l.fi ita diftrahaiur.f  vlr.de contr. emp.  Qaod 

ditdominuseft,transferendopoireflionem,transfertetiam  cftvalde  notandum  ,ftipulari  pulkflioncm  rei,noneltl'ti- 

dominium,  nifi  aliu J  obftet.  Si dominus  non  fit,  vfucapicn-  pulati  rem.  Sed  cur non  intelligemus  acquiri  quoque  poileC- 

dicancumfacultasttansfertur.Sedicademumacquiricurpof-  lionem?  Nondicirl.C. remacqairi,quiares  minus  ncftta 

fefl[ioadvfucapionemnece(raria,fidecapoflcflioncperpro-  noneft,ccfialiushabeatpofleflioDem,vfumfrucSum  vclfer- 

curacoremquacfiraadmonicusfuerirj&cerriorfacftusdomi-  uicucera,l.quoddicimus.deverb.fign.Dixerical!quis,ecfidi- 

nus,  vc dicicur in  leg.i.C.eo.l.pofleflio quoque.  §.  vltim.hic.  uerfa  finr pofleflio  &  dominium ,  ramen  diueifira  non  cfle 

ProcuratormeushmulatqueapprehcnderitpoffeflSoncma-  racionem.Certuraeftperaliumfacilius  nobisacquiri  domi- 

licuius  lei ,  volens  eara raihi acquirere  ,  ttansfcrt in  mc pof-  niura, quam  polTcflioncm.  Id cura  verum  fir,  mirum  non  tft 

feflionera^etiamignorantcra.  Seditapoflelsioadvfucapio-  fiquoddicituriul.quimihidr^n.dicaturnonperrineread  ac- 

nemmihinon  prodefit,nifi  exquofcieroeamraihiacquifi-  quifitionempofleflionis.SimilisditFerentiaacquificionisdo- 

tamefle.  Vfucapioiutis  ciuilis  maximecft,poflefsiofa(5li.l.  minii  &  pofleffionis  eftinl.  Liberhomo.adficieacqui.rer. 

bonjE  fidei.deacquir. rer.dora.quod  mouitiutis  autoresvt  do.  Hincigiturnotandumcft  nonacquiri  poireflRoneinper 

vfucapionem  a  poffefsionc  diftinguerent.  Aliaeftratio.ad  procuratoremdominoabfquevoluntateprocuratoris.  Etfi 

v(ucapionemnecefrariusefttitulus,&bonafides,vtdicemus  foftcvoluntasdominiinterueniaf,ve!etiaratradentis,quam- 

infr.tit.de vlucap.  Sinebonafidcnoneft  vfucapio.  I«bona  uisaliud  de  dominio  dicendumfic.  Harcdiffisrentiadoininif 

fid^  eil  isquicrcditremfuaraefTe  quaefibittaditaeftabalio.  &  poflcffionis  abaliisconfirmari  folcralii$rationibus,qus 

Icaqucbonafidesnoncaditin  ignorantem.  Siquisignorec  nunc  a  nobis  expendendi  funtrinprimis  vcuncurnonnulli 

fibiquaEfi:ameflrepofrefsionempctprocuratorerafuura,etfi  hac  ratione  ,  quia  fine  contra(flu  ^ominium  ron  transfer- 

longo  tempore  permanferic  in  eapoflefsionc,  non  tamen  di-  tur  vcl alia caula  huiufmodi anrecedente.  At pofleflio  acqui- 

ci  poceft  bona  fide  pofredifle  ob  ignoranciara.  Nam  cum  i-  ritui  fine  vlla  caufa.  Vciunque  a  nobis  probandum  eft ,  nihil 

gnorec ,  noncredicremfuamefle.  Altocjtttfidicamia.   His  veriuseftquamqjdiciturdedtiiordominiumtfaditionenon 

vctbis  oftendit  Paulus  pet  piocuratoreni  itademumnobis  acquiti,nificoncra(Susvelaliacaufaqu2idoneafitaddomi- 

pofTefsioncn»  acquiti,  fiea  mentefitvtoperamfuamnobis  niitranslationem,prsceflerit.l.  Nunquamnuda.ji  .dt  acq. 

accommodet.  Si aucem  fuo  nomine procuratoi  nancifcatur  rcr.do.lup.veluti cum  ex caufi<  don.itionis  aliqua rcs  tradicur, 

pofTefsionemjnondicitut  peteumnobis  qnxfitapoflefsio,  pofrefliociansfeicurinaliumeriamfinecaufa.exemplnnaeft 

deficiceiusvoluntas:&cumhacexplicacionei'ntclligenduni  inhaci.§.fivir.  Cumvirvxorifuf  donationiscaufiiem  tra- 

eft  quod  fupra  diximus  poflTcfsioncm  nobisper  piocuiato-  dit,hicnullaeftcaufafaltemiufta&legitima:&nihilominus 

lem  acquiti.  SwhiiM  ^ayiliociui (idtcamfiSy(^c.  Oftcndit  dicitui  pofleflaonem  ttaiisftra  ;n  maiieiein.  Hn.l  tonlc- 

Paulns  vtilitatem exigcic  vt  dicamus  nobis  acqaiii pofFefsio-  qucns cft  ad  tiansf eiendam  poflefsioneic  nullaru cau fam  nc- ' 

nempcr  pfocuiatoiera,cuniisappiehendit  reraaiiimono-  cefrariameircqua:antecedac,ficuccau(a  fequiricmadcianf^ 

bisacquiiendi.  Abfuidumefret(inquic)curaiestiadicutpio-  lationem  dominii.  Ponc  igiturmevefididifle  icm  aiiquam 

curatori  meo  ,  vtraihi  acquiratut:&procuiatoi  habetani-  Titio,deindeearatfadidiflcipfiiispiocuiaioiieoanimo,  vt 

mura  raihi  acquiiendi  poflcfsionem ,  raihi  eara  non  acqui-  Titio  acquiieretur.  Si  procuratot  hanc  lem  accepit ,  non  vc 

ri.naoi  cui  bono  hocefTet?  Piimoccrtumefteumqui  tta-  eam  acquiieret  dominofuo,fedfibi  velScmpionio  potii;. 

«lidit  piocuiatofi  meo  ,  amicceicpoflefsioncm.isquiciadit  Quasiicui  quac  fic  vis  huius  traditionis.quomodotesSem- 

aliiiem  animo  ttansfercndi  poflefsionem  ,amittit  poffcfsio-  pronio  acquiri  poteft  ?  Nulla  prscedic  caufa  ia  eius  Sen.- 

nem.ctfi  eaahinonacquiratui.l.  Qiodmeo.infracod.ai-  pionii  peifona  ,  nuUa  tiaditioeft.  quomodo  igitur  ineum 

gumcntovfuscftPaulusinl.fiviivxoii.fup.hoctir.  Soloa-  transferri  poteft  dominium  eiusiei?  luftacftcaufatiansfe- 

nimo  admittitur  poflefsio ,  vt  dicemus  ad  l.fi  quis  vi.17.  J.  dif-  rendi  dominiiin  perfona  Titii.  li^Oie  igicur  dijaum  eft:  in  d.l. 

GG     j 

( 


€^o 


Trmc  Duarem  Comment. 


qut  fnthiclonatuin.ad  translarionem  dominii  fnfficereani- 
tnum  cradsntis.  Animus  tradenus  cft ,  vc  res  acquiratar  Ti- 
tio ,  cum  in  perfonam  Tidi  iufta  (n  caufa  transfetendi  domi- 
nii.  \n  perfona  vero  Sempronii,  noa  icem  ;  idque  vrilitas  exi- 
gic.Harc  ratio  Iiuic  hy  pothefi  congniit,  (ed  iohcianon  eft  nec 
perpstua :  non  enim  conuenit  ahis  fpecicbus.  Nara  ahx  fpe- 
cies  occurrunc,quibus  hxz  ratio  conuenire  non  poteft.Qujd 
enim  ll  v  ccique res  donata  fir,  Ticio  &  Scmpronio  ?  contco- 
uei  fia  eft  inccr  cos  de  translatione  dorainii:  in  qna^ftione  do- 
minii  potior  caufaefteiascuires  traditacft.l.quoties.  C.dc 
ni  vend,  Q.  '^ft  io  igitur  eft  de  doniinio  inter  Titium  &  Scm- 
pronium.  i^. oponicur ,  procuratori  Titii  rcm  traditam  elle : 
proponicur  etiam  procuratorem  e->nomineacc«piflcvtac- 
q(»irerer$fropronio.Inhachypo[hefin6rc(Scdiftingui  po- 
teftrccundamhancdiftindiocieiadominiiapofteflione.No 
igituvconuenichzcraciooninibu!  fpccicb.de  hacrCjnecper- 
-  pecuaeft.-arqucideononm^ignifacienda.Aliaeftratioargu- 
tior  cnrum  quidicunt,vnum  dominium  eflc,  pollciuoncs 
piures. Videamus  an  hoc vcrum  fit.  Cum  ego  transfcro  in  tc 
dominium  alicuius  rei  mcxcxcaufa  domtionis  vel  ven- 
ditionis  ,  idem  dominium  quod  cgohabebanjintcvidetur 
transferri :  non  incclligitur  duplex  dominiura  hic  efle :  vnuia 
vi  jchcet  q?  in  me  fit,alteriim  &  diucrfum  quod  in  tc  tranife- 
rarur.  Sed  vnum  potius,  quod  a  mea  perfona  in tuam  perfo- 
n  im  transferacut,  Dominium  non  aliier  amicto,quam  fi  vo- 
luntate  mea  ahusacquifieric.l.  Id  quodnoftrum.de  reg.iur. 
Nonamittiturioloanimo,ficutpoirefl"io.l.fiquisvi.§.diffe- 
rcntiam.  Sedcumtradittemvreiusdominiumaiceriacqui- 
racur  cranslatoin  cumdominio,  dcfinitdominuscfleisqui 
tranftulit.  Non  ergo  hic  Ipedatur  animus  procuratoris,  led 
tradentis.veldominivoluntasvtdicicurind.l.Qnimihidon. 
Dcpofleflioncidemdicin6poteft:plurespoirclIiones.quoc 
cnim  lunt  homines  qui  pofliderc  incipiunt ,  tot dicemus  efle 
poflefliones.Ego  polfideo  rem  aliquam.volo  eam  in  re  tranl- 
ferre,nouam  poileflionem  conlequeris.l.fi isquipro.de  v- 
fucap.SiirjuIatqueconftituinonpoflidere ,  poflelTionem  a- 
mitco. !.  fi  quis  VI,  § .  difFerentia.&:  alius  qui  apprchendit  eam 
poireflioncm.confequicurcam  vtvacantem:  &eapoflreflio 
quamhabebameuanuic.    Ergoaiximus  procuratoris  hiceft 
Iieceflaiins  ,  vt  fine  animo  procuraroris  acquiri  nonpoflir. 
Iijeceft  dfferentiadominii&pofleQionis,  qua:hisracioni- 
bus  confirmatur.Salis  eft  hsc  leuiter  attigifl^e  ad  vtiliora  pro- 
perantcs.   Alia  eft  antinomia  non  minus  difficilis  cx  leg.per 
feruam. 57. §. vltim.de  acquir.ter.dom.Inealegeeademfpe- 
descradacurquarindi^t.leg.quodmihidon.EgocradidiTi- 
ri procaracori vt acquireret domino fuo, i$ co animo  accepit 
Tt  acquircret  vclfibi,  velalii.iutifconful.aicnihilagi.  5«/'?'»- 
e(irator{\n<Ym)alta  mente  accepitymhdagtt.  Cum  ait  luiifcon- 
ful.nihil  agi.  vidccur  fignificare  ncc  dorainium  necpofleflio- 
nemtransferrihaccrariicione.  Icemnihilacquiri  nec  domi- 
no  nec  procuracori ;  led  cercum  eft  lurifconiult.  loqui  dc  ac- 
quifitionc  dominii ,  non  poflcffionis.  Verba  lurifconfulti 
id  facis  oftcndunt.imo  titulus  iple  &  infcriptio,  de  acquir.rer. 
dom.ecfi  verba  aliquid  ambiguitatis  habeanr,ea  tamen  fic  in- 
terpretari  debemus ,  vtconueniant  ipfi  titulo:  argumenco 
^umpco  ex  eodem  citu.de  acquiren.rerum  domin.no  n  de  ac- 
<]uir.poircflione.  Sedverbalurifconful.oftendunteum  !o- 
quideacquifitionedominii.  FtremTititfaciat.   NamTitii 
xcm  facere  eft  dominium  Ticio  acquircre.  Rcs  non  fic  mea, 
cirius  pofleffioncns  acquiro ,  fed  cuiusacquiro  dominiun»,  I't 
fuamfaceret.  Hscverbaaperdifimeoftenduntlurifconf.Io- 
quideaGquir.re.dom.nondeacquir.pofleff.Ponamiisigitut 
enm  loqui  de  acquifitionc  dominii.  ^upererit  adhucdiifi- 
cultas.  Supcterir  afius  nocJus  expediendus.  Aitenim  lutif- 
conlult.  nihil  agi.  in  didl:.  leg.  qui  mihi  donat.  aliquid  agitur, 
non  acquiritur  procuratori,  fed  tamcnacquiriturdomipp, 
cui  is,qui  ttadidic  procuracori ,  acqairi  voluic.  Ergo  ali,:juid  A- 
gicur  in  qusftionc  dc  dominio.  Indift.leg.quimihidonar. 
dicicur  acquiri  dominium  ei  cui  voluit  acquiri.  Hic  vero  di- 
citurnihilagi.  Sednoshzcvcrbaacciperc  dtbemus  cumait 
lulianus ,  mhilagi , qaafi  itailiicrit ,  nihil  agi in pet fona pro- 
curatoris.  Id  quod  expreffum  fuit  apertius  in  divS.leg.qui  mi- 
hidona.  Nam  quxftioeratandomioiumacquirereturpro- 
«Htatori ,  &  dicitar  nihilagi.  Vcrba  fcqueniia  hanc  ambi- 


guitatem  fatis  declarant  cum  lureconful.ait.  Qitodft  ferHut 
communu  tnparte  vniM  domim  aliqmdoperetttr.  i6.  eft ,  ci  ac- 
quirerur.  Sicdicendumeftinfuperiorefpeciecum  procura- 
ror  ea  menteaccepit  vt  fibi  acquirerer.nihil  agi  fcilicet  in  pcr- 
fo»aprocuratoris.Curaahquaeftambiguwas  inahqua  kge, 
ea  eft  cxphcanda  exhisquxantecedunt  velfeqimntur.l.  Si 
feruusplurium.§  vlc.de  lega.  i. 

^.Siiuffertm,^c.  Hoccapucpaulorcconditioremhabet 
fcnfum  quam  vulgo  credacur.  Ideoque  hic  diligentcr  ani- 
maduercendumeft.  Qusftio  efthuiufmodi,'Cum  tumihi 
tcmvenderes,&domiMium&pofleffioneminmetransfer- 
tcvellcs,  cumtumihi  eamtraderevelles^ego  iuffiprocura- 
toii meo qui prxfens erat , vt cam  acquireret.  Iseam accepit: 
forte  procuracor  ea  mence  fuit  vt  fibi  poflcffionem  acquire- 
rer ,  non  mihi:ideoquedepofleffioneotiturcontrouetfia, 
an  fit  raihiacquifita  pofTcflio.  Caufadubicationiseratexeo 
quoddi<3:umeftinfuperiori  capice.  Neropeperprocuraco- 
rem  mihi  non  acquiri  pofTefsioucm^nifi  eo  animo  fuerit  pro- 
curaror ,  vt  mihi  acquireret.     In  hac  igicur  fpecie  non  vide- 
tur  mihiacquifica  efle  poflefsio.     SedPaulusnoftet  inhac 
fpecic  ait  rem  mihi  videri  traditam  eflc,  cumresiufliameo, 
me  pnfcnte  tradica  fuerit  procuratori  meo ,  m  videtur  mtht 
traditaeffe :  quamuiseamfortecorporemco  nonattigerira. 
Cura  me  abfence  resaliquactaditurpfocucatorimeo,mul- 
rum  refert  quoanimoisfit,&anvelitmihi,  velfibiautalii 
poflefsionera  acquirere.     Sed  hic  nihil  refert,  fufficitmc 
prxfenteremtradicameireprocuratorimeo,  vcmihitradica 
eiFe  incelligacur.      Sic  te^nperaturo  eft  iquitate  fuadeniea 
iurisautonbusquodiamdixirous  decorporali  apprehenfio- 
ne  ncceflkia  in  poflTetsione  acquirenda.     Noniemperne- 
ccfTe  eft  Gorpore  retn  attingere,  attredlare  m-anibus  quam 
voluraus  pofsidere.  Vtirur  Paulus  argumento  rei  demon- 
ftrand^  gratia.  Non  emm  corpore  ^  a£iu  necejfe  tfi  appre- 
hendere  pojfeffionem  ,fedettamoculu.   Parscorporis  eftocu- 
lus ,  ficut  pes ,  ficut  manus :  ideo  non  minus  oculis  &afpe<3;a 
plasrunqueacquiricur  poflefsio,qu3m  fi  quis  rcm  manu  con- 
tre<flaucrit,pedem  in  poflelsionem  pofuerit.  Idem  dicituc 
in  leg.quod  meo.i  8.§,fi  vendirQrern,infraeodem..<t?/-^KW^«- 
toeffe,eares.   Peruulgatum  eftiiluddecraditione  clauium.I. 
Clauibus.  fupra.decontrah.empr.  Siquis  vendideric  vinura 
aurfrumcntumquodinhorreoeft,&horreiclauesctadide- 
tic,  dominium  ftacim  in  me  transfctror  viiii  vcl  fruroenticla- 
uium  tradicione.  Er  hic  sdus  aliquis  cotporal)scft,vidcli- 
cet  acceptio  clauium.   Qnoddiciturdetraditioneclauium, 
accip:'endam  eft cum  id  adlum  efle  appareat :  vt  transfcratur 
doitiinium  rei  vel  poflcfsio.     Videndiim  enim  cft  quid 
adumfitincerdantcm&accipicncem.  Namplecunquecla- 
uescradunturcuftodi^Caufa.  Exemplunjeftinleg.cumpa- 
tcr.  77.  §•  paterpluribus.  delcga.  2.  Secundumaiores  vc- 
terum  claues  plcrunque  trsdebanturfcriptisafehiredibus, 
&anaulis  fubfignabatur  res,  quatumcuftodianeceflaciac- 
tat.Hicannotandus  cft  obiter  locus  communis  de  prfflentia. 
Cum  quid mc praf fente faftum  eft,  plerunquc  fic  accipimus 
ac  fi  a  meipfo  geftum  eflet.  Hic  mihi  res  tt adita  inteliigituE 
propter  pnfentiam  nieam,  quia  me  prxfenre  tradica  eft  pro- 
curatori  meo.      Sunt  alii  fimilcs  loci,  velutiinlegStatuli- 
ber.41.de eoquodmetuscaufa.     Quod ab atio {iDs\\xit)  n»~ 
mine  tpjisu  ipfiprttfinte  datum  efl ,  prcpc  tji  vt  ab  tpfi  datum  efft 
«■«ftfi/A^^irwr.Aliusfimiiislocuseftinkg^pecuniam. 75.de  (o- 
lutionibus.Cum  cu  mihi  pccuniam  dcDcres,&  eam  mihi  vcl- 
lesfoiuere  ,  cgocaminconfpedlu  meo  deponi  ialsi.  lurif- 
confulcus  ait ,  dominium  eius pecunia?  me  acquifiuifie ,  licet 
eam  corporc  non  attigerim:  eaenimquafimanulongami- 
hi  rradita  cfTe  intclliguur ,  quamuis  tradita  non  fit.     Simi- 
lis  locus  eftin  lcg.  Fulcinius.44.§.fedetfi.excr.dcfurc.vbi 
lurifconfult.  ioquiturde  eoquiindcbicum  fciCQsaccepit. fiC 
quzritur  an  furti  teneatur  ?  Quarftio  eiijm  c ft  de  co  qui  dc- 
legauit fcicns  ,  nonautemacccpir;&aitIuriiconfulr.  Siinc 
prjEfcnte  ei  folutum  fic ,  furtum  a  me  fadumefle.     Nam 
cummeprajfencefolutumfit,perindecftacfimihi  fokuunt 
fuiflet.  Alius  fimilis  locus  cft  in  leg.  fi  pc ocuratori  prarfenti. 
79,  infr.  de  vcrb.oblig.  Si  procuracori  meo  me  prafiencc- ali- 
quispromiferitjVtilis  aftio  mihi  cx  ftipulatucompetic,quam- 
urs  ex  ftipuiationc procuracoris  mihi  non  detuc  aCiio,  fed 

upusiic 


In  Tit.  Veacquir.  'velamit.pofef 

epusficceflione.l.Poireflloquoquc.  §.v!tii-n.hoctitul.  Se- 
quensqaillioeftan  lit  vcui&naturalis  poircUioqui  itaac- 
quiritur  cum  rcsahj  ttaditur  mc  pralcntc  vcl  ablente.  De 
hacrcmagnaeftdiflcnfio.  Pliriqucputantfidam  eflctan- 
tutumodopofleflioncm,  cutnvidcnquadatn  interprciatio- 
neiuris  poiliderc  quinon  poiTidet.  H.ic  qn.-flio  tradatuc 
propterdiflitKfl-ioneml.eaqui.deacquiten.ier.  dom.  Poi- 
ieflio  quinaturaiiseft,  dubinmnoneftq-ainnobis  acquira- 
turpcrprocuratorcm.quauisliberap^rfonafit.Exftipuiatio- 
ne  procuratoris  nobisnon  acqiiiritur  ,  quiaadiuscmiltseft. 
Quidigitur  diccmus  dchacpofleflione?  Vidcturciuiliseire. 
Etcercumert,inpri;r,is  rcmnon  pofle  diciproprie  mihicra- 
ditam  eflcquz  polita  cftin  coni^jcclu  meo,  qujealij  tradita 
cftmiruinco^ms-praerentc.&lurilconful.dicuntcamprotra- 
dicacfle.  Scdtamcuverapropriaque  poflefliohic  mihi  eflo 
videtur,quamuisvcrapropriaquetraditiononfit.Verumeft 
mihi  tradit''mnonefle,fedvctumeftmihi  pofleflionemac- 
quifiramefle,cumfitreccptusvfus  procuratorisinacquircn- 
djpofleflione.  Egononputoeumimproptieloquiquidicit 
mihi  acquifitam  efle  pofleflioncm .  Imptopric  loqucretur 
quidiccrctremmihi  traditam  cfse.  Aliaenim  ratione  pofleC- 
uoacquiritur  qnammihi  tradendorcm.  Tradendo  remalij 
videlicet,  vci  in  confpeftu  meo  ponendo.Sed  quetn  autorcm 
requirimus huius  rei locuplctiorem quara  ipfum  Vlpian. in  1. 
Certe.<J.§.  i.infra,de  precario.  Quinimoin  conftitutoi- 
demvideturdicendumcire.  Eftralioacquirendae  pofleflio- 
nisvficara  moribiisnoftris,cumisqui  poflidet  rcmaliquam 
eaniqueinmetransferrevult,conllicuicfe  nomincmeopof- 
fidcrc.CiJquiSConftituitrcnomincmeopoflidcre.ftatiniac- 
quititurmih!pofleflio,quiaispoflidetcuiusnon>inepoflide- 
tur.l.Qupdmto.infra.NonpoflidetcolonusmeuSjnonpoI- 
fidetprocuir.tor  nicas,fedego.  ErhxcpofleflTjonaturaliscft 
etiam  &  corporalis.  Acquiritur enim  corpore  mco &  alieno, 
vidciicctcorporemciprocuratorisvclcoloni.  Curapofleflio 
afpedunicoacqi.iritur,dicituracquiria<ftucorporaIi.  Dein- 
delex  latacft  dc  hacracione  acquiccndx  pofleflionis  qus  v- 
tilitatcmhabec.i.perprocuracorcm.S.Cod.eodem.  Qujeob 
id  producenda  ell:  &  adiuuanda  interpretationc.l.  Nam  vc  aic 
Pedius.de  iegibus.l.  hocmodo.  jtf.dcconditio.&demon- 
ftratieddehacqusilionequzdamaliadi.eemus.adleg.quod 
tnco.infra. 

^.iSHHnicipuperfe, ^c.  Didam eft fupta,poflcflionc,m 
Bobis  acquiri  vclper  nofmetipfos  vclper  alios.  Hincvari» 
qujEftionwStradancur  ,  prarfcrtimdelcruisper  quospoflef- 
fio  nobis  acqairi  dicitur.     Hicalia  quiftio  traitatur  pcrtl 


Dicimus  crgo  ciuicatem  imaginarlattJ  perrotiaw  qnandam 
eflecxfingulispctlbnis  qu«luntiiiciuitate,conflataiT).  Pro- 
indeciuitas  nihilpoteftagerc,  imonecogitare  quidcm.  Id 
quodnon  fubfifticinrerum  natura,  fedintclligitur  tantum, 
iiihilpoteft  agere.  Hincconicqucns  eftciuiratem  nonpof- 
fc  pofliderc.  Pofsidemus  animo  &corpore,horum  neutium 
eft  in  perfona  imaginaria  ,  polsidere  igitur  non  poccft  ci- 
uicas.  Imonc  pcrfcruos  quidem  fuos  pofsidet.  Quomcdo 
igiturpoflclsionem  alicuiusprxdii  porerit  pereos  lcruosac- 
quircrc?hoceft  quod  Paulus  aic  in  princip.huius  cap.rcferens 
opinionemvercrum.  l^-npoffunt.  Intcrpretatur  Accurfid 
•ft,nonfaciIcpoflunt.  Simiiissftciusintcrpretatioinl.  vni- 
ca.fup.de lib.  vniucif.  Ego vcro intelligo non  omnino pollei 
idverumeft  &facis  perfpicuum  cxiamdidtisnon  poflcciui- 
tatem  pofsidere.  Pofluncquidemfingtiliciucspofsidere,  v- 
niucrfi  autem,  idcft ,  qui  conftitunnt  corpus  illud  intclle- 
ftuale,  non  poflunt.  Certum  eft  fingulos  ciucs  promifcue 
vtircbus  ad  ciuitatem  pertinentibus  :  fed  non  ideo  confe- 
qucns  eft  vniuerfirarem  ipfam  pofsidere.  'Sied  T^ruafiUw  ait. 
Quprundam  fuit  fententia  ciuitatem  non  pofre  polsidere 
nc  pcr  feruos  quidcm  ex  caula  peculiari  ,  qnoni.im  feruos 
iplosnon  pofsidcantvniucrficiues:quamuis  piirunqaepcr 
ietaos  acquiratur  etiam  ignoranticx  caulapcculiari.  Con- 
ftat  exhis  quae  diximusciuitatem  vniuerfitatem  non  pofsi- 
dere.  Sedhycfccundumfubtilitacemaccipiendafunr.  Nara 
vtilitas  cxigic,  vtciuicas&  alia  huiufmodi  vniueificas  pofsi- 
dcte  in telligatur.  Hic  prseualnir  vtiliras,  negledta  lubtilitate 
iuris  ,  adquam  vtilitatem  interpretatio  iurisrclerendaeft, 
quamnonfinecaufa  Horatiusvocauitmacrcm  iufti&arqui. 
Scopusefttotiusiurisquodinterprctamur.  Subtilitatemni- 
hili  facimus  ,contra  vtilitatem  horoifutTO ,  iniure  interprc- 
tando.  Qupticsdcpreh;nditurinutileefle,quodIr.btiIeeft, 
tuncprsuaiecvcilicas.  Inutileeiredicunt  lurifconliilt.  quod 
eftcontravtflicatemhominum,vtinl.i.depof.  Similchoceft 
exoroplum  :  quodficaciuibuspublicepcr  maiorempartem, 
videtur  id  ficri  per  ciuicacem.lcg.aliud.  §.  rcferrur.  de  reg.iur. 
Vndcconrentireintelliguncui:vj;iaerfi,cumfingulicoi/fen- 
ciunt  publico  nomine:  Etfi  veredicinonpolsit  vniuerfitas 
iplaconfentire.  Sedperiudeaccipimus  fingulorum  conlen- 
fum,cuniidagiturpubliconomine,  acfi  ab  vniiicrfitate  gc- 
ftunn  ellet.  Idem  dicendum  eft  aliquando,etfi  aiiquid  facianc 
hi  quibus  fumma  reip.  com  mifla  eft,etiamfi  a  ciuibus  auc  ma  • 
iore  parce  ciuium  non  fiac.  Si  aliquid  agerecur ab  his,  qu^  ad- 
niiniftratoresdicunturciuitatis,Syndici,procur3tores,l.mu- 
nicipes. ad municip. municipes lcire  id inielliguntur.  Cum  ij 


nensadeundemlocum  ,  anmunicipiumvcl  ciuitaspolfidc-       kiuntquibus  fummareipu.commiflaeft.&Iic  accipiendun» 
repoflitperfe  vclperaliamperlonam.  Diflenfiofuitdehac       eft,quoddicituriDl.i.hic 


icinter  veceres  lurifconfult.  eum  alijfubtilitatciuris,  alijas- 
quit3te&  vtilitatepotius  moucrcmur.  Actamen  vc  incclli- 
gitisquadere  hic  agatur:animaducrtendum  cft  ciuitatcm, 
viiiuerfita&em  quandamcfle  eonftantcm  ex  fingulisciuibus 
a  quibus  difccrnitur  &  diftinguitur .  Ccrtum  cft  aliud  ciui- 
tatem  efle  quam  fingulos  ciucs  ex  quibus  conftat.  Argumcn- 
to  eft  quoQ  dicitur  in  l.in  tantum.<;.§.  vniuerfiratis.  dc rerum 
diuif.  vbidiftinguunturresvniucrfitatis  abhisqu^funt  fin- 


\^dl.i.Sedhociure,^c. 

SIcaccipiendumeft,quoddiciturini.  T(gni.§.municipes. 
fupraadexhib.  Municipes(inquit)  adionead  cxhiben- 
dum  conucniri  poflanr.  Nam&eos  polsideri  &' vi^ic-pce 
pofletconftat.  Sicvaiuerficasdiciturconueniripofl^jini.fic- 
ut.quodcuiufquevniuerf.  PofTunt  conucniri  nmoicipesii:". 
gulorum.  Res&poffeIIioncsqua:huiusciuitatisfuntinqua       iudicio,aduerfuscosdarnrat5lio.  hcmpoflunrbonorim  •-■of- 


vmimus,fingulorumciuiumnonfunt.  Nemocft  ciuiumin 
hac  ciuiratc  qui  poflit  dicere  hanc  domum  in  qua  profite- 
mur,qua:ciuicatiseft,  fuameflre,  nepropartcquidem.  To- 
eius  enim  ciuitatis  eft,  id  cft ,  vninerfitatis  quac  conftac  ex  fin- 
galisciuibus,non  aucemfingulorumciuiura.  Huicfimileeft 
quod  dicicur  in  l.fed  fi  hac  lege.  J.  qui  manumictitur.  dc in  ius 
voca.  Qui  manumittitur  ( inqujt  lurifconful. )  a cinitate ,fin- 
gulorum  ctutum  tibertfu  non  efi.  Ideoquefingulos  ctuapotefifi- 
nepermiJfufr*toris  in  ius  vocare.  Idem  dicitur  1.  ficut.  y.quod 
cuiiifque  vniucrf^  quoddebetciuitas,  nondebcnt  fingulici- 
ues.  ficut  quod  debetur  ciuitati,  non  debetur  fingulis  ci- 
uibus.eodcm  pcrtinet  quod  dicitur  in  leg.  proponcbatur.  7  S. 
dc  iudic.  Morruis  ciuibus  qui  nunc  funt ,  &  aliis  in  eorum  lo- 
cum  fubrogatis,manet  eadem  ciuitas.  Sed  quid  ergo  eft  ciui- 
tas  ?  Ciuicasvniucrfitasquaedamcft  quidiciturrungiloco 
pcrfonx.I. mortuo.de  fidciufl.Pcrfonaquasdameftimagina- 
ria,pcribna  quidara  eft,vt  ita  loquar,  inrcllcftualis.qua:  non 
videtur,  Icdintclligitur&aninioconcipitur.  Nonmagisvi- 
decurciiiicasquamldex  Pkconicx.  Singuli  ciues  videatur. 


felsionemagnofccrerfifijccefsioaliqiuipfisdelatafit.  1.  ;.de 
bonor.poflcf d.l.Iicut.quod  cuiulqoe vniuerf.  Q«*muii 
rumfit,  fifubtilicacemfpc(^eraus,  confentireeosnonj-olli.. 
&eonfenfum  cirencceflariuminagnolcenda  bonorunipaf- 
fcfsionc,  caraen  rcceptum  eft  vtilirans  caufa ,  vt  pohin:  ae^no" 
fcerebonorumpoflefsioncm^fibonorumpoirslsio  eisdeii- 
tafic.  Prxtereacadcmracionedicuncurmimicipesiurare:  li 
adfcriptafit  conditio  iurifiurandin^unicipib'JS,eanon  dici- 
turimpofsibiliseflc.l.  murticipibus.  oecondif.&demonftra. 
iurantenimijperquosres  eorum  gertuicur.  AdiiauJiieuua 
iniferrc_dicuiiiut-mujiidpci,  ciucs  vniuerfi ,  vt adu-.  rlus ciui- 
tatemdeturaftio,Quodmeti?scaura.I.metnra.§.animaducr- 
tcndum.de co quod metus caula. Qoja cddtum  Pracoris de 
aftionc  quod  metus  caufa..in  rem  concepcum  eft,  ncc perfo- 
naexpreiraeft.Idco.aiiiurifconluLjiihjliw^&s-fle,  afrfir^uia- 
rispcrfona,ancorpusaIiquod,veIutciuitas,auccclltgHl  nie- 
tuniintulctit.  Sedmirum  quodnon  cadem  ration;  diciruc 
municipium&ciuiratcmdcdolo  teneri.lcg.fi  ex  dolo.de  d.4i 
aalj.ex,<xJfiipJ!lUQidp£&££mueuiiiailgoliunc.  Qirdcr.im 

GG     4 


Franc.Duarcni  Comment. 


^ 


municipesdolo  facere  podunt  ?  Vlplan.ait.  Subtilitasiuris 
nonpatitur ,  vtdicamusmunicipes  poHealiquid  facere  do- 
lo,  ficut  intcUigimus  mctum  circ  illatum  a  ciuitate.  Ego  (u- 
periorianno  fubtitul.quod  mct.  caufa.&fubtitul.  dcdolo: 
faancdiffcrcntiamdoliadmiffi&metusillati,  declaraui.  Er- 
godiximus  ideovifamcffe  Vlpianode  dolononteneri  mu- 
nicipcs,riuemunic!pium,fincciuitatem.  (namdeJUiillEtfiw- 
JtcjQijuimuc,cumdidmus-mu»i«p€s.)  Qujamunicipesnon 
(olent  canegotiagerere&tradlarc  ,  inquibus  machinatio 
aliqua  adhiberi  potuit :  hoc  cnim  dolus  eft.  Dolus  cft  ma- 
chmatio  ad  circumucnienduns  aliquando  adbibita,  vt  dicitut 
inl. i.J.  i.dedolo.  Singuhciues,velBiaiorparsfingulorum 
non(olcte3ncgoti3tra(a.trcinquibusdolj$adnaittitur.  Ge 


<yafldfiD^ulixjues3^X£lieild£n'nrrem  iliginm, quia ciuitas 
afingulisciuibusdiftett.Aliaeftcaufahireditatis.  Hireditas 
quadam  vniuerfitaseft,ficutciuitas:vctumeft:h^reduas  no- 
men  vniuerfale  eft,  petitiohireditatis  diciturpropofita  de  v- 
niuerfitate.l.i.derei  vindi.  Sedhicvniuerfirascomple£Vitur 
res hireditarias,fi qna:  fint^nonconftat  perfonis.  Nam  (erui 
hrreditarij habeniurprotebus.  Cum igiturh^c vniuerfitas, 
qux  ha;reditasdicitur,conftet  ex  rcbus,quae  non  viuunt.qus 
non  inte!Iigunt,qua;  non  agunt:ea  non  habet,  quiadacqui- 
rendam  polfefsione  necclfana  funt.no  idem  receptu  eft  qnod 
dcciuitatc,quod(vihtet  hacreditaspoflKsioncmhaberepof- 
fit.  Et  ficintelligendum  cft ,  qucddiciturin  l.i.§.  Scaeuola.fi 
quistcfta.Iib.&c.  A-tqvJiincconfcqucnsfft,pnflr^ha>rtuUfj»^ 


reb.iturenimper  adminiftratorci,  quicxdolo  fuotcncban-  k,    po(sJder«pcr{eruos_hircditarif>5excauiiLpeculiari.  Etquod  i<^ 
tur,&  videbatur  confentaneumrationi,  vtadminiftratorcs  ^*    diciturind.§.ScxuoIa.raihivideturaccipiedumcumhaccx-  v 


tcnerentarexdoloafc  comnTiifiomagis,  quaia  municipium 
ipluni.  Scd^haratiojn£tusilJari,  autyisillatx:  (blentenim 
bclium gercrc^  ^Tconuocasopepulopublice^&publicono- 
mine bellum geratur  dthberationeantecedente  tanquam de 
rcad  pubhcumftatum  pertincnte,  tuncveredicitur  vimin- 
ferre ciuitas.  Refpexit igitut  Vlpian. adid quod fuo tcmpore 
vfitatum  erat.Non  V  dtbatur ipfi idcra de dolo dicedum  eflc. 
Ex  his  confcquens  eft  ciuirat  em  dehnquere  polle:  &  cft  quac- 


ceptione,quac  exceptio  colligitur  ex  I  .iufto.§ .  nondum.  de  v- 
fucRatio  autem  hacc  eft.  Qu;a  quoties  neq;  animus  neceda-i 
rius cft,ncqi faftu  eius  per(on«e  cui  poflefsio acquiritur ,  nihil 
prohibethireditatem  haberepoflefsionero,  quodacciditin 
eafpecic.  Perferuuexcaufapcculiari  acquiriturdominohi- 
reditatis  etiam  ignoranti,etiamfi  dominus  neq;  corpore,  ne- 
que  animo  fuo  quicquam  agat.§.Idcm  adipifcimur.fnpr.  Cef- 
fatigiturratiopropterquamdiciturharreditasnohaberepof^ 


<«. 


ftio  vulgo agitatflxan ciaitas poifit ob delidtntn puniri.  Orten-       fefsionem ,  neq, animus eius perfom cui  acquiruur poflc fsio 


diiam  ex dehdo teneri.  Metusillatus delidum eft. dift. §.a- 
nimaduertendum.atque  ideo  ciuitas  ipfi  poteft  puniri  ob  de- 
lidum,&a!iael1poenaciuitatis,  quamfingulorum.  None- 
nimaccipiendumeft.ciuitatempuniricumfinguh  ciues  pu- 
niuntur :  &videndumeft.,  anabvniuerfis  anjjingulis  deli- 
dutnadroifrum  jit  Ji  ab  vniuerfis.vniucrfi  punieHtur:fi  a  fin- 
gulis ,  finguli.  Mentio  cft  poenae  quas  inflida  eft  ciuitati  dc 
Catihagii)e,qnxarairumpaflaeft.l.fivfusfrudus.ii.quib. 
mod.vfusfruausamit.  Eteft  vfitataignominixpoena.mul- 
cla  pccuniaria.Idque  accidit  nuper  in  iudicio ,  quod  latuai  eft 
aduetfusBurtegalenlemcinitateni  obmorus,&  feditiones. 
Solcnteiiam  muriciuitatisdirui.  Vnutnhic  notandum  ert, 
qnod  conftitutumeftiuic  Pontificiodefent.excomro.intf. 
r;j|ijratprri  nr.npft(7f  PYrnmmiininri ,  quiaciuitas  animam 
nonhabet.  Eccicommunicatiodiciturad  animampertine- 
re.  Quarfitumfuitinvkimalcdtionean  vniiinfirasfioJlidc- 
xe-pulliL.  Cuiufmodieftciuitas,  municipium,  &aliahuiuf 
modi  corpora.  Diximus  propter  vtilitatem  rcceptura  elfe, 
vt  ha:  vniuerfitates ,  ha;c  corpora  pol]ideant,concra(ubtiHta- 
tGmiuris.  Quiacumacquiratur  poflefho  corporc&  animo: 
<c  vniuer(itasnequecorpusnecaniraamhabeat,videturnon 
poflcper  vniuerfitatem  acquiri  poireflionem.  Tametfi  fin- 
guliexqu;biisconftatcorpus,pofliintpofjidere.  Sedvniuer- 
litasaliudeft,quamfinguli  cxquibusea  conftat.  Huicaffi- 
niseftquxftiodcha^reditate  ,  cur hareditaS-PQisiderenon 
pofHriimP  riiiira'!  pr>fsir:ctini^iui^sdicaiur  pofaiderc ,  curi- 
Aem  de  h.-creditatc  non  dicimr.''  Harreditasdicitur  poflcfsio- 
nem  habcrc  non  poffe.l.  i.§.  Scxuola.fi  quis  teftam.hb.  &c. 
lurahireditaria  hatreditas  quidcm  retinet  poft  mortemde- 
fundli  antc  aditionem  hireditatis,  cuiufmodi  t  ft  dominium, 
obligationes  &a(ftioncsh2reditaris,  fed  pofli:(sioncm  non 
>)   retinet.  Poflefsiofadlicft.quacfadifuntnoncaduntinhae- 
,;    teditatcm.  Sedcur  itaid  conftitutum  eft?  curdiuctfumius 
7 7  conftitutum  cft in  ciuitate,quam in  hxreditatc?  Vtraque  vni- 
>;    uerfitas quxdam eft.H.ereditas vniucrfitas quzdam cft,'ficuc 
>;    ciuitasaliqua.  Ideocomparacur  ciuitatihxreditasinl.  mot- 
,,    tuo.de  fidciufl.Hjicdicas(inquit)pet(onaBvicefungicurficuc 
„     ciiria,municipium,focietas.  Adquxftionempropofitamre- 
fpondeo ,  magnam  effe  dflsimilitudinem  vtriulque  (cihcct  ci- 
uitatis&hxreditati$,tametfiinahquareconueniant:&vtfi 


neque  faftum  afquod  requiritur.Hocigitur  intereft  inter  ci 
uitatem,&hxreditarem,quamuisvtraq;vniuerfitasqii?dara 
fit.  Similis  diff^ei  en tia  rcpctimiun-vfi^fiitufbvafqmTts^^.  V-^ 
fusftu^us  hxrediraii  acquirinonpoteft.   Vfusfrudlusenim  V 
3cq«iriturpetfon.T.I.vfusfru(flus.deftipu.feru.  Atciuitaspo-  j 
teft  acquiret  e  vfumfru.  1.  vfusftudlus.  dc  viufrudl.leg.  &l.v- 
iusfrudus.de  vfufrudt. 

LryPoJiideriatttempolJiint^c^c. 

HOc  capite  tria  prxcipuc  continentur.  Ptimum  ad  res 
pcrcinet  quarum  poffelsio  acqiiiricur.  Alia  duoadra- 
uonem  acquiredi.  Primum  enim  dicitur,quxcoipoiaIia(unc 
pofsiderip&fle.  Al.erumeft,po(fefsionemnobisacquaicor- 
pore&animo.  Terciumeft  cumdicimuscoipore  &aaiino 
poffeisionemacquiti,  nonifareminrelligenda.quahcorpo- 
re  tota  res  contre<Sanda  fi  t,  cuius  poffeisionem  adip:(ci  volu- 
mus.  Vt fi quis  velit adipifci poflefsionem fundi ahcuius, non 
necefle  fit  lingulas  gltbas  ciustuudi  circum  re,led(iifticiac 
per-quamlibeceius  partemintroire.  Hxctria  nos  dilcutie- 
mus  &interpretabimur  figillatim.  Primum  igitureft,  Ea 
quxcorporalia  funtpofsideri  Paulusfentit  ,  cumdicitcor- 

J)oraIiapo(sideri ,  nonquidemomnia  quxcunquecorpora- 
ia  (unt  pofsideri,fed  non  nifi  corporalla  pofsideri  pofle.Qujd 
enim  fi  tes  facra  fir,  fi  religiofa  ?  non  dicemus  eati>  poflepoisi- 
deri.atqueidemdicituriiii.Seruus.§.incorporales.deacquir. 
rer.dom.Necidmirum,quiapoffefsiofa6tieft.  Poflefsioac- 
quirituranimo&corpore.  Atcorporeapprehendinonpo- 
ieft,quodincorporeumeft.  Tanginullarespoieft  nificor- 
poralis,vtinquit  Luccetius.  Qux  lint  corporales  &  incor- 
porales rcs, arbitror  vos didiciflc  vel  ex ipfis  Ini^itut.. titul.de 
rcb.  corpo.  & incorpo.  &  titul.  de  rer.diuif  Incorporales  res 
f unc, vclutifcruitutes ,  qux  apprehendi  non  poflant,qux in- 
telliguntutj&animotantumconcipiuncut.Hd^ciuradicun- 
turres  incoporales.  Ideoicruitutes  dicuncur  nonpolsideri, 
l.(equitut.§.fi  viam.de  feruit.l.fixdes.§.libertas.de(cru.vib. 
ptxd.  Sed  tamen  eo ventum  eft  vtilitatis  caufa,vt  harum  re. 
rum,  quxincorporaIcsfunt,vfus  habeaturpro  pofleisiunc. 
Idcoquchxtcsdicunturquafipoisideri.  Vndediximusinin- 


terprctatione  ipfius  tituli  diftingur ndam  cfle  pofTefsionem 
mihtudoahquarcpcriturinter  hxredicatem&ciuitatem,fic  aquafi  poirefsione  cxfenrentia  fheophihin  Inrtitur.  dein- 
etiamdifsimilitudo&diffcrcntia.  Ciuitasexperlonistantura       tctdidl.  vbivocat;^<jnV/ii  vfum.non  K^-n^^lui.     Poflumus  hi$ 


conftatquxperfonxvinunt,  intclliguntjagunt.  Hxpctfo- 
nx  corpus  habent,animum  haben  t.Quamius  aliud  fit  ciuitas 
quam  (jRguli  ciues ,  tamen  ex  fingulis  ciuibus  conftat  ciuitas. 
Singuh  ciues  vniti  corpus  illud  conftituant,  quod  dicimus  ci- 
uitatem pcrfonaraimaginariam cire.  Atqueidcofacilerccc- 
ptumcftjVtconftetex  hominibus  ,  quiviuunt,  quiintclli- 
gunt,qui  agunt  ,per  eos  homines  inteUigatur  ciuitas  poiside- 
K^ca^ei^iubtUitetiiLfputaiidi»  nondi»     ciuitas  pojsidere, 


rebus  vti,idque  eiprcflum  eft  in  l.quotits.de  feruic.  vrb.pr^d. 
Rceeptum  eft,  inquit  lutiiconfult.  ex  (cntentia  Labconis, 
v(um  (eruitutis  pro  pofleffione  habendum  effe,  arqueideo 
quadam  iuris  traditione  ius  aiiquod  transfectur  in  eum  cui 
(eruicus  cftconftitura,  Hmc  fit,  vtpro  (etuicunbus  dentur 
intcrdidaquafi  pofl^soria.I. quoties.de (etuit.I. ficuci. §.  a- 
rifto.fi  fcru.  vendi.  interdiftumdatur  vcipo(sidet,s.  iiquis 
nonpatiatur  mevtiferuicuce  incuiusquafi  po($e(fioi;e(um, 

guia 


In  Tit.Beacqmrenda  "velamit.popf 


AKta  qua(i  poHeffio  quzdam  fft  harum  icruai  incorpora- 
lium.  Echodiehocgenasexpcriundivdcatum  eftapudnos. 
D iciiMt  y  Complainiie eij  CM dejat/ine.  HincLtaclaca  eft  quae- 
ftioavulgatibus  intcrpretibus  ,  anlcxmunicipalis,  fiuefta- 
tutum  de  poftcftionc  loquens  iQtelligedum  iit  etiam  de  quali 
poflellione  fetuitutum ,  &  aliarum  huiufmodi  rerum  qu2  in- 
corporalcs  funt.Qu.cftio  eft  multum  vexata,iB  qua  reperitur 
ingens  conflidtusdSc  contentio,  &dubitaripotcft  vtraexo- 
pinionibus  contranisplures  defenforcs  habeat  ,  autmaio- 
res.Ego  auccm  noa  dubito,  quin  lex  huiufmodi  de  quafi  pol- 
feflione  accipi  dcbcat.quo  calu  non  lit  diuerfa  ratio:cum  ptq- 
fer cini  verbis  intetpretatio  conucniat.  Non  enim  male  dici- 
turpoflidercquiquafi  poifidet.  Mouetme  cxemplum  ve- 
terumIurifc6(ultorum,quotiesagiturdeinterprctadonelc- 
gis,aut  ftatuti ,  lurifconfulti  vctercs  quod  dc  poireflionc  con- 
iticutum  cft  producunc  interprctationc  ad  hanc  quafi  pof- 
leflionem,idque  apparctin  interdidkovtipoflidctis.  Inter- 
didam  vti  poffidetis ,  ita  conceptum  eft ,  vt  appateat  praeto- 
rem  loqui  depofleflionc:&  camcn  lurifconful.  fic  producunt 
&  extcndunr.vc  ad  quafi  pofl^effionem  &  ad  vfum  fcruitutum 
pertinear. 

Sentcntialurifconfulc.eftintcrdidlamvtipoflid.  dandum 
effeproferuicucibus.di£l.leg.ficuci.§.  Arifto.  Sifcruitusvin- 
dic.Nec  nos  mouerc  debent  argumenta  dilFenticntium ,  qux 
mihi  ineptiffima  &  leuifli.Tia  effe  videntur.  Veluti  quod 
dicunt  vcrbaftatutotum  proprie&ftridleaccipicnda  eflccx 
leg.  5  .§.  hzc  verba.  de  ncgot.  gcft.  Ego  iam  fxpc  alias  often- 
diquam  fit  alienum  arationc  id  quod  ab  cis  pro  certiffimo 
axiomate  adducifolet ,  Iciliccc  verba  ftatutorum  proprie& 
fttidc  accipicnda  cfle:  quafiin  ftatutorum  interpretationc 
non  magis  fpcclarc  dcbearaus  fententiam  lcgislatoris,  quam 
t«rba  quibus  vfuscft;  In  eaquclcgis  intcrpretatione  fiue  ea 
nnnicipalts  fitiiueciuilis,  locumTempcrhabere  debcntilla 
ihtiKetcc :  &  mcntem  magis  quam  verba  lcgislatoris  Ipedlatc 
debemus.leg.fcirclegcs.  dciegibus.  Etmirumeftnonfatis 
animaduetfam  efle  rationcm  illam  inccrpretandi  qua  vtun- 
tur  lurifconfulti  in  interptetationc  cdidtorum  pntorio- 
rum,  abhisquiilludaxioma  fuum  confinxiflc  dicuntur  imi- 
tationcVlpianidid.lcg.  j.dencgot.gefto.  Sinobisconce- 
dant  fequcndum  eflehoc  cxemplum  ,  conccdctcetiamdc- 
bcntnobispermittcndumefleinintcrprctationeftatutorum 
id  quod  Vlpian.  fecit in  interprctationc cdi£lorum.  Dubiiim 
enimnoneftquinfalfiffimum  fitquod  dicicur,  inintcrpre- 
tatione  ftatutorum  ftridc  &proprie  rciba  accipienda  eflc. 
Hxcde  primoquod  obfeiuandumeflTc  diximus  exhocPau- 
licapice. 

Secundum  eft  corpore  &  animo  acquiri  pofleflionem, 
neclbloanimo,  nccfolocorporc,fedvtroquc  concurrentc. 
Debetintcrucnirc  corporalis  apprchenfio  ,  debetaccede- 
're  animus  pofsidendi.  Loquitur  enim  de  acquirenda  pol- 
felsionc.  Nan»  tetinetur  poflTefsio  folo  animo  ,  licet  abfic 
■corpore.  Icg.  liccc.  Cod.  cod.  vulgo  excipi  folenc  aliqui  cafus 
in  quibus dicitur  finc corporis  apprehenlione foio  animo  ac- 
quiri poflclsionem.  Scd  in  illis  fere cafibus  fenfu  aliquo  eor- 
poreo  vcimur.lftoscafus  nos  fummatim  perftringemus ,  eoC- 
dcminaliis  lociscopiofius  cxplicatuci.  Vnuseftinleg.  i.§. 
fi iutreiim.fuptahoc  titulo.  Item  acquicitur  mihi  poflefsio, 
etfieam  non  apprehendcrim  corporcmco  ,  fcdtamenac- 
quiriturfinonmco,certcalieno,  quodfufficit.  Itcmfiiu- 
beamremin  conlpedu  mcoponi  ,  cumquismihi  traditu- 
ruscft  remaliquam,&iubeoinconfped:umcoponi,  liccc 
eam  corpore  meo  non  contingam  ,  tamen  folo  afpeftudi- 
cor  poflefsioncm  acquircre.  Scd  tamcK  acquirkur  ha:c  pof- 
ielsio  non  fine  confenfucorpoico.  AfpciJlusenim  lenfus 
•cft  corporeiis.  Vnde  non  potcft  male  dici  etiam  corpore  ac- 
quiri  hoc  cafu.  quidcnimrefert  anpedes,  anoculosinalie- 
liuminferas  i  Paulusnofter  videtur  diftingucre  huncaipe- 
AamicotpoTccatazitiCorpore^aSittaJpeSlMmetUfitiqiiitt 
■ade^m  remperuentt.  Sed  nos  de  vetbis  admodum  folicitos 
■eflfnonoportct,  fcdmagisdcrebusipfis,  modorcm  ipfam 
adfcquamur.  Siuc  hicdicamus  corporalem  clTea^Slum  ,  fiuc 
tantumanimifiuccorporis.nihilrefert.  Difputatio  eftma- 
gis  dc  nominc,quam  de  re.  Huic  non  eft  difsimile  cxcmplum 
ia  1.  gaatuadam.  ad  Haem  huius  citul.  Cum  quis  cuftodcm 


ponit,cuftodiscorporcdicicur  acquircre  poflefsionem,  hic 
interucnit  aiilus  corporalis,non  quidem  cius  cui  poflefsio  ac- 
quiritur,  (edeius  qui  apprthendit  rem.  Apprehenfio  qus- 
dameft,qua:fitcorpcrealicno,nonautemnoftro.Similecx- 
croplum  eft  in  reiccionc  vfusfru6lus,in  l.quifquis.C.  de  don. 
Siquisdonauerit  mihirem  aliquam  retCBto  vfufrudu,  hac 
rctcntione  vfufrudus  transfcrtur  m  me  dominium  rei  do- 
natx.Scd  corpore  donancis  &  recinentis  vfumfrudlum,  mihi 
acquiritur.Idem  reccpt  ii  eft  in  conftituto ,  fi  quis  conftitueric 
fc  alterius  nominc  pofsidcre.  Ecce  ego  tibi  vcndo  aliquod 
prxdium  hocanimo,  vtpofTefsionem  intctransferam :  tibt 
non  licet  ad  eum  locum  acccdcrc.quiaforte  longe  abeft.Egc» 
conftituo  mc  tuo  nominc  pofsidcre,  poflefsio  tibi  acquiri- 
tur.Quiais  pofsidct  cuius  nomine  pofsidetur.l.qui  meo.  infr. 
hic.l.  acquiritur.de acquir.rcr.  dom.de quofufiusdi<autifu- 
mus  ad  dic.l.quodmco.  Alius  cafus  eft  in  l.dauib.de  contrah. 
cmp.Siquismihivendideritftumentum.quodinhoireoeft, 
&mihi  tradiderit  clauesciushorrei:  traditis  dauibus  trans< 
fcrtinmcdominiumfrumentijlicctfrumetumilludomnino 
noarpcxcrim.Ccrtcinteruenicetiamhic  aliquis  adusintra- 
dicione&acceptionecIauium.Hocvtilitatis  cr.ufa  receptun» 
cft,ctfi  rcs ipfa non  tradatur.  Aliud  fimile  exempliim  eft in  1. 
i.C.dcdon.  Siquisvendidcricrem  aliquam&tradiiieritin- 
ftrumetum  cmptionis.quo acquifierat  eam rem  ab  alio,  pof- 
ftfsio  transfcrtur.  Hoc  eft  ctiam  i  cceptum  vtilitatis  caufa.  V- 
tilitas  hominum  exigit ,  vt  paulo  bcnignius  hscqucedepof- 
fcfsionetransferendadicuntur,iriterpreraremur.  Hifuncca- 
fus,qui  vulgo  cxcipi  folet,in  quibus  vix  vnus  repcritur,  in  quo 
non fit aliquis  a<Sus  corporalis,  aliquaapprehcnfio.  Solo  igi- 
tur  animo  fine  corpore  nonacquiricur  poflefsio,  vcPaulus 
ait.  Etquodmoribusnoftris  reccptumeft  dehxrede.vtac- 
quirardominium  rerum  hxreditariat um  &po(Iersioncmfi- 
ne  vlla  traditionc:hoc  contrarium  eft  iuri  Ilomano  l.cum  hf- 
rcdes.  Protinus  transfenur  pcflersio  &  continetur  a dcfun- 
fto.Exiamdidiscxifticquxftio  anfufficiatanimusrecinen- 
di:vcIutipofsidebamfundura,qacmm:hicraditumputabani 
ab  alio ,  qut reuera  traditus  non  crat.  Sic habcbans  animu:n 
tantijretinendipofrefsionem.  Anhccanimotetinendifundi 
mihiacquifita  dicipofsitpofTefsio  ?  Quarfliotftin  vtranciie 
partem  difputari  folita,&  vtraque  opinio  fuos  habct  dcfcri!  o- 
res & propugoacores.  Egoautcm  putofufficere  animumii- 
lum  rctincndi.  Paulus  enim  vult animum  cantum  interuc ni- 
re.Necobftatanimum  hicretincndiinterucnirc,  non  acqui- 
rendi,hoccnimcftnimisacutelegesinfpiccrc.loquiturdea- 
nimo  acquircndi,non  rctincndi ,  aiunt , &  vtuntui  bi ocardi- 
cofuoaxiomate.l.  nonomnis.de  tfg.iur.  Ad:usagenfis(in- 
quiunt)  tion  vltra  eius  nncntionem  operatur.Ego  f  ateor  hiic, 
qui  pofsidet  fundum  animo  retinendi,  habere  pofTeGionero, 
fed  credibilc  eft  eum.qui  retincre  vulr ,  libenter  acquiuturun» 
efrc,fifciretfibinondumtraditumfuiire..Aliaqu9ftioadcun- 
dcmlocumpertinenseft,  dequafipofrcfsione  rerumincor- 
poralium.  Diximus  enim  hefterna diercs  tantum  corporales 
proprie,  &  vcre  pofsideri,  Rcs  autem  incorporaIcs,cijiufmo- 
difuntfcruitutes^&aliaeiufmodiiuranonpofsidcr',  fciiqua- 
fi  poisideri.  Quja  vfus  eatum  rciuro  habctur  pro  pcflefsione, 
quamuispropriepofTefsiononfit.  VndequjEriiurquomodo 
acquiraturhzcquafipoflefsiorcrumincorporaliuiri.Nonc- 
nimidcmpofrumusdicerequoddepofrefsionc.  Pofseliiodt- 
cituracquiricorpore&animo.  Quafipofscffiorerumirtcor- 
poraliu  nonpoteft dici acquiri corpore.  Quod incorporeum 
eft,nonpoteftcorporetangi.Qiiidigiturdicemus..<'Vlpi.nO'. 
fter  in  1. 5  .§  .darc.de  vfufr.  docct  rationem  acquirendi :  ii  a  ac- 
quirenda  eftnobisres  aliquaincorporalis,velutvfusfru(Sl  .s 
('vfusfrudlus  enim  numeratur  intcr  rcs  incorporalcsl.  a,  dc 
rer.diuif.  Inftitu.  dcreb.cor.in princ.J  Docet  igitur  l.C.ouo- 
modo  vfusfruftus  detur.  Dicitur  enira  dari  viusfiudits  Sc 
quafiquoddamdominium  transferriinvfufruduariurxK  lus 
quoddamineumtransferturfimilcdominio.Eftiusquodda 
realc, proptecquoddatureia(3:ioinrem.§..-eque.  Inftitu.dc 
aflio. Scd  quomodo daripotcft^^inquit)  vfusfruftus,  cum  no 
pofsit  apprebendi  manu.corpore  ?  lurifconfultus  atc  vfum- 
fruiflum  daridupliciter,  vclinducendoia  fundum  eum  cui 
vfusfruiStus  conftituitur.  Sidominas  fundi  qiii  vulc  confti- 
tucre  vrumfru^utn  induxeiit  vfufruduatiu  in  pofscllioncnt 


^M 


^34 


Franc.  Duareni  Comment. 


fandstiincintclligiturei  datusvfusfrudus,  Wfinquit )/»<«- 
ttenda  eum  vtifrui,(^c.  Etiamli  nonindaxent  eum  infun- 
dum  ,  fedcamanpairusfit  cumperciperefruduscx  cofun- 
do,tunc  ctiam  intclligitur datus  vlusfcudrus.  Quiftio  cft  hic 
vulgo  tradata,  an  vtrunquc  fi  t  neccflarium.id  elt,&  indudtio 
infundum&patientiadomini,  vtindudum  afeinfundum 
patiaturvtiffui.  SedvcrbaIurifcon(ulti,india.leg.3.§.darc. 
facis  demonftranc  alterum  fuflii:ere,  loquirurcnim  difiun- 
«aiacinducendumeflein  poflcflionem  ,  vclpaticndumvti 
frui.  Siifficitigi[uralterum,velpaticntiad(iaiini,velindu- 
dio  in  fundam,  &  fic  cft  inteliigcndum  quod  dicitur  in  l.fic- 
go.§.i.dc  public.  in  rcm  aiflio.  Cum  air,'n  rcm  publicianam 
aClionemnontantum  daridcrccorpotali,  (edctiamdevfu- 
fnicfia  ,  ac  etiam  dc  feruif.uepcr  traditioncm  conftitutam, 
vdperpatientiam:aIteroigicmhorum  conftituuncur  ferui- 
tutes,ve!traditionc,ve!p3r',cncia.  Traditioneinduccndoin 
fandain  ,  velpatiendo,  fipatiaturdominus  fundi  eumcui 
conftituere  fcruitutcmvulr  ,ealeruituccvti.  Sicctiamraihi 
accipicndum  videtur , quod  dicitur in  l.i.  §.  i.  dc  feruic.ruftic 
^txA.Traditto  ( \a(\nit)  ^ pattentiA  firuitntnm  inducuHt offi- 
«»»>;)r./f»r(,f.  Loquicurluiiiconlulcusdequibufdam  feruicu- 
tibus  excraordinatiis,pro  quibus  non  videbarur  adtio  confef- 
foria &  ncgacotia,qui  iutis  ciuilis (unt,competere.  Et fubii- 
cithacvcrba  :  Traditio&p.itientia,  &c.prir*um  officium 
prjecotiseftadioncmdire,  ficonftitutafiLhuiufmodiferui- 
luSjVel  per  craditioncm,vcl  per patientiam.  Hic  mjhi vidcn- 
tur  fep^itanda  effc,quamuis  aiiquid  ambiguitacis  fit  in  his  vcr- 
bis.  Alcerum  enim  lufficic ,  vt  ex  his  quac  iam  di6ta  func  mani- 
ftrtumeft.  Harcderccundo.quoddiximusobicruandumef- 
feexveibis  Paulinoftiiinhoccapite.  Admonuimusheftcr- 
na  die  h  is  vcrbis  Pauli  tria  pr.-ccipuc  contineri ,  primo,corpo- 
tA:2 poili .JtP,nonincorporalia , fccundo,poflcflionem  ani- 
nif>,8ccotporcacquiri.  Tertiumeftdequonunc  dicendum 
vid.nur. 

Adacquircndam  poflfinonem  fundi  fuffii;it  quamhbet 
cius  f.indi  parccm  circumambulare.  Quod  aucem  hic  di- 
duii  famus  pertinet  ad  intcrpretationem  fuperius  di£lo- 
rum.Dixirauscorpore&animoacquiripoirdrioncm.Quid 
hoc  eft  animo  &  corpoce  acquiri  pofleflionem  ?  Qupmodo 
fundus  aliqins  corpore  acquirirur  ?  an  oportet  pedem  po- 
nerein  omnesglebas  fund;?  Hocvidecurliibrilicasiurisexi- 
gere,  fi  nonpoccft  finecorpore  acquiri  poflcifio.  Scdrc- 
cepcum  cft  concra  hanc  fubcilicaccra  iuris,  vcilitatc  fuaden- 
ccjvtfufficiat  quamcunquefundi  partcmintroire  ,  vtnon 
ncceflcfic  fi Dgulas  eiusglebascircumire  ,  vthic  Paulus  ait. 
Dumeamente,(^c.  AcTufficicingredipatcem  ahquam  fun- 
dicoanimo,  vtisqui  ingreflus  eft  fundum  vfque  ad  ccrmi- 
numpoffideac.AdJendacfrexccpcioexleg.quodmco.i8.§. 
vltimo  ,  &aliisquibufdam  legibus,  quxaiias  videnturcon- 
trariac  clfe.  didlales ,  quod  meo.  opponitur  huic  legi  ran- 
quamcontrariaapud  Accurfium.ineacniradicirur  ,  Siex- 
ercicuj  ingrciras  cft  ,  cum  magna  violentia  fundum  ali- 
quemmeum,  &exaliaparte  fundiexpulfusnon  fim.  Nam 
inalceraparte  fundi  eram  ,  cum  excrcitus  ingtcflus  eft  al- 
teramparcem.  Hicqaa:ritur  an  amiferim  polfeffionemc- 
iusfufidi  ?  Cclfus  ait:  exercicus  qui  ingrcflus  eft  fundum, 
eamparcemcancum  ,  quamingrefluseft,poffidete  ,  meal- 
tcram  partcm  poffidere.  Hocvidecur  repugnans  cire  his, 
quiiama  nobisdida  funt  Diximus  fiquis  ingreflus  fue- 
ritparcem  quamlibet  fundi  ,  totum  fundum  poflideredi- 
ci.  Acind'dlal£g.  quodnieo.cxercitus  quiingrefTuseft  par- 
tcm  alsquann  fivndi  dicituc  eam  tantum  partcm  poffidere. 
Cur  non  dicimus  excrcitum  totum  fundum  poffideie  .'  Sed 
vcrum  eft  quod  iam  dixi  ,  di(5lum  PauH  accipicndum  efle 
cura  cxceptione.exccptio  eft,  l^fireltqua  parsfundt  peffide- 
nnonpoffit  ,  velutiquiaab  aliooccupatacft.  Abfque  hoc 
impedimento  quodin  rceft  ,  velahacaafa,  quiingreditur 
quamlibet  parrcm  fundieo  animo,  vc  tocum  fundum  pof- 
fideacvfque  adterminum  ,  isdiciturtotiusfundi  pofleffio- 
ncm  acquifiifle.  Hinc  qua:ritur  quid  fit  diccndnm  fi  plu- 
rcs  finc ,  puta  plares  ferui ,  plura  pradia,  an  qui  pofreffionem 
apprehendit  vniuspraEdij,vniusferui,reliquosferuos,  reli- 
quapra:diavideacurqiioquepoffidere?Paulus«ofterhi$ver- 
bisfatis  (oifif^flor  Joftendiioranium  harum  renim  appre^ 


hcBfionem  neccilaiiam  cflead  arquirerdam  pofrtffionem, 
Sedfuffictt  quamhbet,  ^c.  Exhis  verbisapparcc ,  Pauluia 
loqui  nonde  rebiisdiuerfis,fedde  eademre,  Vttotumfun- 
dumvfi^ne adtermtnum ,^c .  Loquicur  devno  fundo  qui 
ccrcum  cerminum  habet,  &  finem ,  res  eadem  eft.  Non  efl 
igitur  mirum  ,  ficum  apprchenfione  vnius  parcis  eius  fun- 
dianimo  accedente,  acquiracur  totius  eius  fundi  pcikflio. 
Hucpcrtinetquoddiciturinleg.  pradia.  48.  Quidamdona- 
uitpr^dia  fimul  cum  feruis,  iscui  ha:c  donata  funt  poiredit 
feruum  vnum .•  qua?ftio  cft,  an  per  illum  feruum  adipHci  pof- 
fitpofleflionem  ptatdiorum  fibidonatorum?  lurifconfuitus 
ait  pofle ,  fi  vel  vnus  ex  fcruis ,  qui  fimul  cum  przdiis  donatus 
eft,adeumquidomumaccepic,  peruenit&inpraEdia  remif- 
■  lus  fic.  Argumcnto  cft,  apprehenfione  ferui  non  videri  ap- 
prehenfacflepraEdiadonaca,  quamuisfcrui  donatifint  cum 
•ptxdiis,quia  res  diuetf^  funr.  Vno  pofleflb,non  videncur  re- 
Jiquapollcflaeire.Obiiciturhuicfcntentiacl.rcftituta.adS.C. 
Trcbel.qua:  nihil  ad  rern  pertinec.  Reftituta vna  hireditate, 
totahireditas  videtur rtftituta.  Sed illa reftitutio , qujE  fit cx 
S.C.  Trcbel.iuris  reftitiitio  eft,  non  fadli.  Haeres rcif ituit  fi- 
deicommiflarioiurahxreditaria:poflefIiononreftituitur.Sic 
accipitur reftitutio  in  S. C.Trebel.  Argumcnto eft ,  quod  di - 
cicurinl.cumhiredes.  Namnios  noftcrcuius  mentionem 
fecijContrarius  eft  iuri  Romano.  Iivre  enim  Romano  non 
transfcrcur  reruiii  hsredicariarum  pofTsffio  in  hsredero,  nec 
in  fideicommiflarium. 

Exhisnafcicurqiixftiode  vniuerfitatcrerum:cum  agitur 
de  vniuecfitatc  aliqua:qux  res  multas  compleditur.  Vno,aut 
alcero  exemplo  contentus  ero.  Si  mihi  donatus  fit aliquis  co- 
roitacus,aut  ducatus ,  &  velim  pofleffionem  eius  adipifci ,  an 
fufficiat  ahquam  paricm  occupare  ,  quodlibet  caftellura, 
■■  quodiibet  oppidura,an  vero  quzcunque  in  vniuerfi  tate  con- 
tinentur  apprehendcnda  &  poflidenda  fint,  vt  dicatur  pof- 
fefsio  acquifica  efle  comicacus  aut  ducatus  ?  Inhac  difputa- 
tione  quocics  conftac  rcmvnamefle,aucrcsfeparacas,nulla 
eft  dubuacio.Nam  quocies  conftac  rem  vnam  cile,  fii|ficic  ap- 
prehendere  parcem  aliquam  eius  co  animo,vc  totius  pofff  fsio 
acquiratur.  Cum  vero  conftat  res  diuerlas  efle  certum  eft  o- 
mmumrerumapprchenfioncftineceflariamscfre.  Scdinfpe- 
cie  propofita  dubmm  cft ,  an  fit  res  vna  qui  vniuer  ficas  qua:- 
dam  eft.  an  res  plures.  Potcft dici  vna  res  cfle  ficut  vnus  grex 
dicitur,  quicxmultisouibusconftat.  hascdiftindtio  tradicur 
in  l.rcrum.  de  vfnc.ipio.  Ad  qua^ftionem  igitur  propc  ficam 
refpondendum  eft,  Tamctfi  aliqna  diflenfio  fit,  &opinio- 
num  V3rictas,mihi  tamen  probabiiius  videtur fingulorii pra:- 
diorum,qui  tines  .Iiftmdos  habenr, poircffionem  apprche- 
dendam  elfe,  vt  i\  in  vno  ducacu  vel  comicacu  plures  fint  pagi, 
plura  caftella ,  qui  diftinftos  fines  habeanr,  omnia  ea  appre- 
hendenda  cflc.   Alias  non  dicicur  cocius  ducatu.s&  cocius  co- 
micacus  acquificaefle  poflcffio.  Argurocnco  cft,  quod  dicitur 
in  l.i.§.veccrcs.  quara  fupradcclaraui.  Si  plures  finc  fcrui  hae- 
redicarij,vellegaci,non  fufficic  vniusfcrui  pofleffionem  ap- 
prchcndere,  nifialiorum  quoque  apprehendacur  poireifio. 
Qui  apprehendic  polfellionem  vnius  ferui  hircditatij ,  eum 
taatum  poffidcre  intcHigitur,  cxtcrosnonitem.  Ettamen 
harcditas  vniuerfirasquxdameft,  fubquavniuerfitate  hajc 
omniacontinentur,   Sicutcaftclla,  oppida,continenturfub 
comiracu  &  ducacu.  Argumecum  videiur  mihi  facis  idoneura 
afimilicudine  adconfirmandamhanc  fentcntiara,  vcomni- 
ura  praediorum,qua:  fines  diftindbos  habenr,  apprehendenda 
fit  pofleflio.Ego  (cio  tflc  qui  diirentiant, nec  improbabiliter: 
horum  tamcn  arguraenra  facilc  efrcc  mihi  diluece.Sed  vercot 
ncnirais  vcrbofus  fimin  hac  re  cradtanda.  Verura  illud  eft 
eura  maledocere ,  qui  omnia  doccc.  Nocandum  igicnr  eft,  & 
mcmorix  commendandumillud.^fchiIipoccae,  Sapienteni 
effe  noB  qui  multa,fed  vtilia  nouenc.  Hadcnus  igi tur  de  hac 
qua:ftione. 

§.Etenim incertAmparterei,  ^c.  Sic enim  hxc  vet ba  vidc- 
turconiungcnda  cfle  cum  fupcrioribus,  quia  cx  eis  depende- 
anc.  DiAum  fuic ad  acquircndam  poflcffionem fundi  fuffici- 
re  parcem  quamlibec  cius  incroire,duracamen  ea  mente  fir  & 
cogicacionc.vt  ingtcfliis,  totum  vfquc  ad  terminum  acquirat. 
Vndequsritur,quidfihacroenteficis,quifundumingfcdi- 
tur,non  vt  totumfundum  vfqiadtciminumpoffideat:  led  vc 

quicquid 


'  In  Tit.  De  acquir.  njelamit.pofef.  c  3  5 

^uicquid  Ifiias  habctin  ^o  fundo,  poflideat.  Ticiusraihi  tam  partcpropter  maceriamfubicftam  inhac  di(pututione: 

vcndidit  quicquidiiuis  habcatin  altccofunJo  ,  egoinore-  parsillaindiui(3diciturceita,quSuisaliasincettadiC3tur.  In- 

dior  fundum,  vtpollideam  quicquid  iutis  habebat  in  eo  nin-  ccrta  igitur  pars  quxnam  dicitur  in  hoc  tradlatu  ?  Multum  in- 

do.   Qiixrituraahacrauonefiracquilicapolleflio?  Paulus  tereft,vrrumitadicam,vcndotibitertiamparcemfundi,qu« 

aitacquilicatn  nonefle;  tunccnim  acquitjtuc  poflelTio  cum'  inihicoramuniseftcumalio-.An  vero.tibivcndam  qtiicquid 

quis ca  m cnte  ingredicur f undwm ,  vt totum  vfquc  ad termi-  iuris  habeo  in  eo  fundo,  in altero  maior  eft certitudo. lam  re- 


num  poflideat.  In  quibufdam  hbris  ita  legitur,  ^denimin 
ttrtamreifArtem^tSc.  In Florentin. diuctfa ledlio cft, fncer- 
tampartem.^c.  Scdpriorlcdliomagisconuenichuicinter- 
pretacioni, ccfi non multum referat.  Priot ledio paulo ma- 
nifsftius  oftendic  hic  vcrba  pendere  ex  fuperioribus ,  &  cum 
fuperioribus  iungenda  cfle.  Inccrta  pars  fundi  non  poccft 
poflidcri,  oporreteum  quivult  poflcffionem  alicuius fundi 
acqtiircrc,  coanimocirg,  vtvel  cocum  ,  vclceitam  partem 
poflidcat.  Sieoigituranimofit,vtpofl[ideatquicquid  Ti- 
tius  poflidet ,  nihil  agit.  Sed  qua  ratione  id  confticurum  eft 
iveteribus,vcpoflelfio  itaacquirinonpofliit?  vidctut  enim 
idpauloalienum  cllearatione.  Certumcfthuiufinodi  ven- 
ditionemvalere  ,  fiquismihivendat  quicquidiuris  habctin 
aliquo  fundo.  Valct  vendicio ,  etfi  incerta  fit  pats,  quam  mi- 
hivcndidit.  Curigitur  non  dicimus  partis  inccttx  mihiac- 
quiripoflefsionem  .''  Egorefpondeo.-  Vcilcvifumnonfuifle 
iuris audoribus ,  tam  late  hoc  potrigere intcrprctatione  1  ua, 
fluodconftitucum  cradure  ciuih,  de  acquircnda  poflcfsio 
ne,animo&corpDre.  Ecceiurevetcticonftitutum  eftfub 


fpondendumcftaigumentoAccurfiano,quodplerifqucad- 
modumargucumelievidctur.SicilIcratiocinatur:Quicquid 
vindicaturpofsidetur,  inccrta  pars  vindicatur:  crgo  incerta 
parspofsidetur.  Eft  (yllogifmus  Accurfij.  rei  vindicatio  darur 
contrapoflcflbrcm.l. officium.fupradcrcivcnd.  Daturdo- 
mmoaduerfuseum,quipo(sidet.roinorpropoficioveraeft.!. 
qua:  dc  rota.§  .inccrts.de  rei  vindicat.&  1. 1  .Cod.dc  alic.iud. 
mut.caufa.Inceita:  rci  admitcicui  rci  vindicatio  ex  caufa.  Ego 
rcfp.Cumdicimusinccitampartfm  vindicari,  (harccftcnim 
minor  propofitio)intelligimus  partem.qu^  incerta  eft  aduer- 
fus  alium  in  iudicio  agcnti.  Aliquando  pertmittitur  ci.qui  vin- 
dicat.inccrcam  partera  petere  ex  caufa,  quia  non  pocc  ft  ci  co- 
gnitaefrcpars,quampccituruseft,propter  alterius  fadum, 
veiproptcr  aliquod  ahudimpedimenrum.  Exemplum  eftin 
d.§.inccrtar,  Silcgatarius  petat  ex  ceftamenco  incercus ,  an  fic 
lacuslegi  Falcidis,  iuftaefl  caula  admictendi  pecicionisin- 
cercaEparcis,aliasadimeretur  agcndifaculcasinconclufione 
eius:ergo  mcerta  pars pofsidetur.  Hoc  verum  cft  de  ea  parte, 
quxinceitaeft  vindicanti.  Egoid  oftendam  planius.  Nihil 


tili lurc ,  poflersiouem  non  acquiri  nifi  animo & corpore.  Si  prohibet rae  poisideie parcera fundi, qui  tibi incerta  fic ,  mi- 

jusillud  omninofcquamur,  nihilquetcropcrcmus  interpre-  hiverocerta,idpoteftaccidcrc.  Egopofsideopattem  fundi, 

Mtionc  ,  &  arquicace ,  necefle erir.vc qui  volec acquirerc pof-  quz mihi cerca cft,fcio  cnim  quam  parcem  pofsidcamjtibi  ve- 

fdsioncmfundialicuius  ,  omncscius  fundiglebas  circum-  toincerta,quiaquampartcmpofsideamignoras.  Sialicerin- 

ambulcr,  &  corporc  f  uo  apprehendat  adco ,  vt  fi  aliquaparti-  telligas  conclufionem  Accurfij,non  ic6te  ratiociuaberis.Ce- 

cuiafitfundiinquampedcranonintuierir,eiaspofrefsionon  tcraqu^adhunclocumpcrtinentdiccmusininterpretacionc 

^tciacquifica.  di^a:I.locus. 

Scd contra  hanc fubtilitatcra  iuris  vtilitate  fuadcnte indu-  ^Neratim  ^  ProcuUu ,  ^c.  Exco,quod antc  dixirous  po(^ 


Aumeftaptudcntibus,  vtlufficiacqusmhbet  fundi  pattem 
.  circumambularc ,  nec  ncceflefit in  fingulis pai tibus cius fun- 
dipedem  poneie.  Inhac  incctpretatione  (ua,  mcmincrunt 
vetercsI.C.  pr2ccpti,2^<ff«/</«««»ftf.InhacextcnfioncS.C. 
voluerunt  veteresmodum  adhibeie  :  eatenusreceflcrunta 
fubcilitate  iuiis  veceiis,  quaccnus  id  vcilicas  hominum  flagita- 
bat.  Sacis  vifum  eft ,  confultum  cflTe  vtilitati  hominum :  nec 
vlcet ius  piogredi  voluerunt.  Ergo  nos  mouere  non  debet,fi 
contraitus  empcionis  icainitusvaleat :  Siquismihi  vendat 
quicquid  iuris  habet in  fundo,id  enim  non  pertinet  ad  poflcf^ 
£enem.Ex  eoque  incelligcre  poflumus,  quod  ciadlacur  apud 
Accurfium :  Titius  cercam  partem  funtii  pofsidcbat,  is  mihi 
tradidit.Is  in  me  tranftulit  quicquid  iuris  habcbat  in  ea  rc:ego 
quiinccttusfumquidTitius  pofsidcat,ingredior  funduma- 
nimo  acquirendi  quicquid  Titius  pofsidct:  qusricuran  fic  ac- 
quificapolfeisio?  Ecdicendumeflnonacquiri.  Igiturincer- 
tam  partcm  fundi  non  pofliimus  pofsiderc.  Huc  pertinet 
quod dicicur in  1. fi fui.  j  2..§ .  vlt.  de  vfufiud.  obfeiuandus eft 
diligentci  locusinquodocec  uosPomponius  quomodoin- 
telhgenda  fic  pais  inceita in  hac difputationc.  Mcia fubtilitas 
iuiisvcccrishicrecinccur,  quiaalioquifatis  confultum  cftv- 
tilitati&  commodicatihominum  :  fccuadum  (ubtiHcacera 
iuris  vcceiis  opoicec  nuUara  non  partcm,nullam  non  glebam 
fundi  actingeic.  tcccflum  cft  quadantenus  abhac  (ubcilica- 
te ,  fedicacamenvcccitumopoitct  cfTe  confilium  eius  ,  qui 
pofTpfsioiiemadipifcivalc,  alioquinihilagetfundum  ingie- 
diendo.  tSMerafHbtilitatey^e.  Eigo  fccus  de xquitate,vt  ait 
incptifsime  Accurfius.  Eodem  pertinct,  quod dicitur  in  1.  lo- 
cus.  5 (f.  ex eo  quod  diximus incertam  paitcm fundi  poGideii 
nonpoflc,  exiftithuiufmodiquxftio.  Titiusfundumcom- 
muncmcum  Sempioniohabebat:dimidiamcius  fundipar- 
tcmhabebat  pro  indiuifo,  quzpars  habctur  magis  animo, 
^uam  corpore.l.fi  feruus  communis.'de  ftipul.  feru.Is  partem 


fefEoncm  acquiri  corpore&  animo,  exiftitqusftio  dethe- 
fauri  poifefsione  acquirendi.  Qua;ftiocft,fi  quis  pofsideac 
fundum  in  quo  fciat  thelaurum  reconditum  ef("e  ,  an  intel- 
hgatur  thcfauium  pofsidece,  an  poffeflo  fundointclligacuc 
thefauium  quoque pofsideie , quem  chelautum  pofTeHor  no 
contrcftauic,& attigit  corpore  fuo  ?  In  hac  quiftsone  diflen- 
fiofuitintervctercs  lurifconful.inter  Proculianos,  &  Sabi- 
nianos.  Diucrfafuerunt  fcdzlurifconful.  quaiummentio 
eftinlcg.  i.deocig.iur.  HicfenteniiamProculianorumre- 
fertPaulusnoftcr  ininitio.  Horumfencenciafuit,foloafFe- 
dupofndendiacquiiipoircfsionemthcfauiiabeo,  quifun- 
dum  pofsidet,  in  quo  thefauiusreconditus cft ,  quafi  neccile 
nonfitcorporahter  apprchendi  thefaurum,  fcdfufliciath-- 
bere  animum  ipfum  pofsidendi.  Apeicifsima  eft  fenccntia 
Neratij&  Pioculianorum :  nonnihilobfcuiitatis  cftin  vct- 
bi$:namNcratius&ProcuIus,vtnobishicPaulusait,dicunt, 
folo  animo  non  poflenos  acquirere  poflcfsionem ,  nifi  an- 
teccdar  naturalis  poflcfsio,&  indc  fubiicit:Ideoque  ponit  pri- 
roum  (olo  animo  non  pofle  nos  acquitere  poflefsionera. 
Deindeex  eoinfcrt,  (olo  afteilu  polsideri  thefaurum,  imo 
contrarium  potius  effici  videtur.Nam  oportebat  diccre  prz- 
ccdcce  dcbere  corporalem  apprehenfionem.  fdeotj»e,(Sc- 
Quidam  cxiftiraant  hanc  pai ticulam  tdeotjne  ,  ncn  habere 
viminfercndi,  fcdconiungendi.  Sednullum  auchorcmin- 
uenio,  quiidprobec.  Venfiroilcigiturefthicintegramfcn- 
tcntiam  non  referri ,  quam  plcnius  aliquanto  exprefleranc 
Neratius  &Proculus,  camque  ideo  dclctiberenon  cuiauic 
Paulus, quia cxtabanr corum  libri.  Simile quoddara  annota- 
ui  ad  1. 4.de  vet  bo.  obligat.in  explicacione  Caconianx  diftin- 
<^ionis,cura  ciadlaiera  dc  diuiduis ,  &  indiuiduis.  Scd  fruftra 
hicdifletimusdeverbis,cumapcrcifsimafitfentcntia.  Accc- 
dithorum  fententiae  opinio  Manilij&Bruci,  antiquiisiaio- 
rumlurifeonfulrorum.  Brucus&Manilius  pucabanc  thefau- 


communemraibidonauitveivendidit,egovoloadipifcipof-       rumfundo  poiFefrononfoIum  pofsideii,  fedeciam  vlucapix 


feisioncm  dus  paicis,ha:c  pais  inccita  cft ,  &  adeo  cft  incerta, 
vtnonpofsic  oftendidifcieta&  fepaiataapaicealteiius,cu- 
iufmodi  (unt  pattes  intci  hxredes  ante  diuifioncm  leium  h^- 
«ditatiaium..Cuiu(modifuntetiaraintetfocios.  Ideoq;cer- 
tapars  abincertadiftinguitui.l.ad  certam.de  fciuit.Quprao- 
do  igitut  pote  ft  acquiii?  I.  C.ait  ac  quiii  pofle,&  quod  didtum 
eft4e  inccrta  parte,intelligendura  cfle  aliter.  Hic  vocac  ccr* 


quod  Tcium  non  eft  fecundum  Pauli  fentcntiam ,  qui  often- 
dit etiam fi  Pcocuh  opinio  vera  eflet ,  etiamfi  vere  &  reftc  di- 
6l;ume(retaPioculo&Pioculianis,tamennonvfucapete.ls 
cnim  qui  nefcit,non poisidct thefauiura.  Aut  fcic  cheiautuns 
cflc  in co  fundo:aut  nefcit :  Si nefcit,  quomodo  poccft  poisi- 
deie  ?  non  habet  aniraum  pofsidcndi.  Pioculiani  leqaiie- 
bant  affe Aum  pofsidendi  >  Si  dicas  fcire  poflefloiem  fundi 


<^3<? 


FrancDuareni  Comment. 


thefaurnm  effc ,  proptcr  fcientiam  inhibetur  vfucapio ,  quia  co  mouerit.  Ergo  videtur  nccefle  non  efle  quod  Paulus  hie 

bonadcies  invfucapione  rcquiiicur.  Qupmodo  poteft  bo-  aitvc  the(aurus  loco moueatur.  Haicobieftioninos  icarc- 

nafidepoflidere,quikita!ieuumeire?leg.fiuepoireflionem.  Ipondemus  ,  quoddicitut  inlocis  iam  addudlis  acquiriia» 

infradevfucap.  Hocargumcntovcicur  Paulus.  AHaeftopi-  uencori:idaccipiendumcftde  dominio&propriecate.   Hic 

nio  Sabini ,  quam  Pauhis  nofter  probac.  Sencentia igitur  cft  aucem  nos loquimur  non de acquifirione  dominij  ipfius ihc 


Sabini ,  quam  fequi  dcbemus  in  propofita  (pccie.     The(au 
rum  ita  demara  poflideri  a  pofleirore  fundi  fi  loco  mocus 
fit,  fiappcehenfusfic.  Ergoiblo  anirao  nonacquiritur  po(- 
ft;tEo,quodeft  confentaneumiis.qux  iatni  nobis  trai^ata 
func  in§.proxim.poflcflionem  nonacquiri  aut  animo  tan- 
tura,  auc corpore  tancum.  Si quis obiicist podideri fundum, 
&ideo  thslaurum  ,  vt  didtuni  eft  in  incerpretationc  iftius 
capitisinpriacip.fuffi^itquamlibct  parcenaatcingerc.  Siin- 
grcdiens  fundameamcntc&c  >gicacioncfic,  vttotumfun- 
dum poflideat.  Cur ergo hic nou idem  diceir.us ?  vt qui f un- 
dump  (fidet,  isctiam  thefaunim  quieftinfundo,poffidc- 
reincelligatur.  Sedratio  manifcfta  cftciusdiffercncii,non 
eoitn theiaurus cft patsfundi , ac nc acccfiio quidera.  Qupd 
fupra  diclum  cft  de  acquificionc  fundi  cum  quisingreditut 
parcem,id  diuer(am  rationcm  h  jbet.  Thefai^rus  non  cft  pars 
rundi  ,  cftrcsotnnino  diuerla&  rcparaca:apprehcnfapof- 
(eifionevaiusrei,nonideoresdiucr(adiciturpo(fideri.Con- 
cludcndamigitureft  thclaurumquiinfundocft,itadcmum 
pofiideri  flloco  motusfit.   Adueifushanc  feiucntiansniul- 
taobiiciuntut.     Inprimis  obiicitur  id  quod  iam  fxpca  no- 
bis  di<ftum  cft  &  rcpctitum  cx  leg.clauibus.  fupra  de  concrah. 
empt.   Siquismihi  vendideric  trumcntumaut  vinum  quod 
inhorrcoeft,traditiociauis(utficit  ad  transfercndam  in  mc 
poflsffioncm  fruBjcnti&vuiivenditi  ,  ctfiegononappre- 
isenderimfrumcntumautvinum  mihivcnditum  ,  acnea- 
(jjexcrim  quid.  Curcrgoidcmnon  dicemusinlpecienoftra 
vcacquiracurpolTcffiothefauri  ?  Videncurcnimfimiliaefle. 
Nam  ficuc  frumcntum&  vinumcontincntur  horrco  cuius 
claucs  mihi  traditz  fiint ,  ita  eciara  thefaurus  f jndo  in  quo  re- 
condicuseft.  Sedha:cdi(simihafant,idquePaul.ollenditpo- 
ftrcmis  verbis  huius  capicis  cum  aic ,  Q^^m  nonfttfnb  cujlodia, 
(^c.  Eccc  cum  vcndicor  cradic  empcoci  horrci  dauem  in  quo 
pofi:um  cft  firumentumaut  vinum  venditum  ,  acceptacla- 
ui  id  habct  fub  cuftodia  (ua  ,  atquc  ideo  facilius  intelligi- 
tur  in  cum  translata  poflcffio  rei  venditr ,  eifi  theiaurus  fit  in 
agro  mco ,  non  ideo  eft  fub  mea  cuftodia.  Rurlus  obiicitur 
idqnodanobisditSlumeftinleg.  i.$.  fiiuflerim.&leg. quod 
meo.§.fi  veadicorem.infra.     Acquiricurnobispofletiiorei 
ccfilocomocanonfic :  exempligratia,  Siquisnsihiremali- 
quam  vendiderit ,  &eam  ptocurarori  meo  tradidcrit.  Hoc 
ampliasetfi  pofitatantumfitin  confpedla  meo,  diciturmi- 
hi  acqnifita  polfefsio  huius  rei  oculis ,  afpcdlu  meo.I.  &  meo. 
§.fi  ven Jiroreaa.infra boc cicu.  Cureigo  hic non  dicimus ac- 
quiripoflelfioncai  thelauri  quieftintundo  recondicus,ecfi 
locomotus  nonfit  ?  quzratiomouit  Paulum  &Sabinum 
vtdicercnt  thefaurumciremoucndjm  loco  ?  R.efponden. 
eft  eiiam  diffimilitudincm  efle  ia  his  omnibus  fpecicbus. 
Diffimilitudo  &  varietas  rcperitur  qua;  varium  ius  inducic. 
Svd  ca ab  o.nnibus  non  prolpicitur ,  fed ab  attentilfimis  taa- 
tua  &  exercitatiffimis.  Adeo  vcrum  eft  quod  Plato  dixit  (a- 
pientis  eflc  fimilitudincs  rerum  &  diffimilitudincs  cognO' 


fauri , fcd quiritur  ,  quomodo  acquiraturpofleifio  thelau- 
ri  :  &  dicitur  acquiti  polFelsio  theiauri  cum  thefautus  loco 
motusfuerit.  Nonpertinet  hiclocus  ad  acquifitionem  do- 
minij  autproprietatis.     Namfzpcacciditalias.vtnobisac- 
quiraturdominiumfinepoflefsione.leg.cumharcdes.  infra. 
Egoquidem  fcio  dub:rari  an  dpminium  acquiratur  fola  in- 
uentione ,  an  vcro  neceflaria  fit  corporalis apprehenfio.  Eft- 
que  quxftio  vulgo  agicaia  qux  nihil  pertinet  ad  poflcGio- 
nem.     Egoputo  indubitatum  cffe  quoddicimus  depoflel^ 
fione,fcilicec  appcehenfionem  ncceirariam efle.     Sedcura 
quxriturde dominio,maior eft quarftio & dubicacio.  Nos de 
earealiquidatcigimus  ininccrpretationcl.  i.  Etinuemre. in 
locis  qjos  adduximus  videtuf  fignificare  occupate.Ieg.fi  Bar- 
facoram.  Cod.de fidcinffor.Sedhscquxftiocftdepwffefsio- 
ne,nou dedominio.  H^ccde fententia Sabini & Pauli in hoc 
loco.  Ex  his  confequens  eft ,  non  refte  dixiffe  Brutum  &  Ma- 
nilium  vfucapi  pofle  thefaurum  :  fed  hic  incidit  difHcultas. 
Nam  vfucapio  videturhic  locum  habere  nonpoflc,  etianafi 
thelaurus  ioco  motus  fit  ,  ctiamfi  thefaurus  pofsideatur. 
Qjjod  fi  verura  clt ,  incpte difputatum  cft a  veteribus  de  vfu- 
capionea  Maailia&Bruto.ldegopIenius  explicacurusfam. 
Thelauruspoftquam  inuencuseft&  apprchenfus,  ftacimfit 
occupantis.§.th;fauros.  Infticu.derer.diuifion.&ahislocis 
quos  adduximus.     Cumftatim  cffedus  ficmeus.ineptutn 
cftq'isrcrean  amevfacapipofsit.     Namquodmeumcft,a 
me  vfacapinon  potel^.l.  (equitur.  §.  Lana.  infra,  dc  vfucap.§. 
fic  i taque.  Inftitu.de  adtio.  &  I.  ^ .  dc  vfucap.  Res  mea  fit  pcr 
vfuc3pioncm:vfucapiocftacquifitiodominij.di(3;.l.}.  Cer- 
tumeft  thefaurum  acqairieiquiinucncrit  &quioccupaue- 
rit:fi  igitar  ftatimei  acquiratur,  quideftquod  bic  ttadatuc 
devfacapione  thcrauri?nonfuitopushacdilputacione.  Hic 
ita  diftinguit  lurilconlultus  ,  acfichefaurus  vfucapi  poflet, 
poftqiiam  apprehenfus  eft.     Haius  nodi  explicandi  caiifa 
quiJam  dicunt  thefaurum  duphciter  acc  pi.     Ecreuera  da- 
plex  cft  fignificatio  huius  vetbi/^f/»«»'M.j.Vna  efl  in  leg.  nun- 
quam.  § .  chefaurus.  de  acquir.  rer.  domin.  thefaut  ns  elt  qux- 
dam  vetus  depofitio  pecunix  cuius  non  extat  meruona.  £t 
fic  Pauius  definit  cheiaiuum.  eod  &  Imperacor  (ub  titulo dc 
thefauris iib.  lo.  C.  Sed aiitcraccipitur ihcfautusapud luril^ 
confultos , pro reb.  nempe conditis ,  etiam  fi  exccc  mcmoria, 
&  extec  forcalsis  domiiuis,quo  fenfu  accipicur  in  ieg.  pcrcgre, 
hoc  ticul.  vocaclunf  onlultus  thefaurum  pecnniam  quara 
peregre  profedurus  rccondidcrat  ia  terra  :   ficetiamacci- 
pitur in leg.  thelauius.  ad  cxhib.  Hic  manifeftam  cft  thclau- 
rum  aliter  accipi  quam  definierit  Paul.in  di6k.  leg.  nunquam. 
§.thefaurus.deacquiren.rcr.dominio.Thelaurus  hocpofte- 
riore  fenfu  dubium  eft  quinpoffet  vlucapi  ab  ignorantc  & 
bonamfidcm  habcnte.     Non  enim  acquiritur  eiqui  inu«- 
nerit.     Thefauruscuius  nonextatmemonapoccft  vfacapi, 
quiadominum  non  habct ,  vt  a plzrilque  vifum eft.  Sic  hunc 
nodum  dillbluo,  vtquod  diciturde  thcfauro  apud  Pauiuni 


fcere.  Diffimilesfuntha^fpeciesin^.fiiuflerim  :  aliquamo-       inhoc  capite  intelligaturnon  dcco  thclauro  cuius  nonex. 


tioeft&aliquis  a(^us corporalis  inceruenit.  Cum  mihi  of- 
fertura  venditorc  rcsvendita  ,  eaqucponitur  in  canfpcdla 
meo  iuflu  meo ,  hic  aliqais  adus  corporalis  eft  q uarauis  cani 
corpore  non  contingara.  hic  a<5tus  videtur  fufficere  ad  ac- 
quirend.im  poffcinoncra.  Inhac  autem  (pccicin  qua  qua:- 
ricurde  poffelfione  chefauri  acquirenda,  nihiltale  apparct. 
thelauro  no  effoflo  nullus  adus  cft  corporahs ,  nihil  eft  prz- 
teranimum&affe(flum,  exquoponimusdicerc  acquifitam 
eflcpoflcilionem.  £''go  thclaurus  cft  loco  meucndus,  vc 
acquiratur.  Nonait  corporaliter  fundipoffeffioncia  opor- 
tct e  apprehendi ,  fod loco mouendum  cllc ,  vt  faltcm  in  con- 
(pe(ftu  eius  ponatur  quipoflidet.  Prastcreaoppugnaturbacc 
fententia  aliis  quibufdaca  arguincntis  cx  §.  thefauros.  Infticu. 
de  rcr.  diuid.  vbi  dicitur  acquiri  inuentori.  Peruulgatum  cft 
fi  quis  inucncrit  thefaurun»  acquiriintientori.  lcg.  fi  is  qui.  I. 
nunquata.f.thefaurus.de  acquit.  rer.  dem.  &  d.  § .  thelauros. 


tat  meraona  ,  &  quiacquiritur  inucntoii,fcd  deeo  potius 
quidominumhabet ,  &  cuiusextat  mcmuria.&qui  potefl 
vfucapi  ab  ignoranta  pt  opter  bonam  fidem.  N  ou  enim  ve- 
rumeftquod  Zafius  ait,furtu[n  facerequif(juisihcfaurum 
contrc(ftauerit.I.thc(auros.adexhib.  Njm  poteftcontrc- 
ftarefineanimo  furandi.  Ha;c  fcntcnciamihividecurlacis 
probabilis,(ed  forcafsis  locuseratvfucapioni  ihelauri  cuius 
nonextatmemoria  temporc  Bruti&  Manilii.  Opinio  Bru- 
ti&  Manilir  hic  obitcr  refertura  Paulo:  fortalsis  icmpore 
Bruti&  Manilii  itaconftitutum  non  fueraftacouireretut 
thefaurus  inuentori :  &  luftinianus  in  Inftit.  fatis  hoc  ius 
qaoddcthcfaurohabeturortumeffcexedi(5to  Adrianiofle- 
dit.§.thcfauros.derer.diuif  Atqueideononeft  magnopere 
contendendum  dc  viucapione  thclauri.dequa  Paulus  hic 
nonloquicur.H^cautemfcntentia  B[uti&  Maniliiecfiim- 
probetuta  Paulo:tamcn  poteftnobisvfumaliquemadfer- 


Noa  auieaeiqoi  occupauerit,  quiapptchcnderit,  quilo^       re.Namhsrationesnonfunt  omninoiroprobanJar.     Vlus 

colligiiur 


Jn  Tit.  Deacfiir.veUmit.pflffeff. 

col!  g'rur  cx  f.<5Vo  qnod  inrcrdiifn  accidiile  proponhur,  6c 
h)ritconiuliosplxrui)queitarefpondfllenoftristemponbus. 
Quidammercator  LidjxSenenlisex  H  fpaniareuerfusattu- 
lit  certam  quantitarem  cera:,  intra eam  ct  i  am  induia  crat  pe- 
cunia:  inclniaeranc^ooo.ducatsrum.  Htcmercatorinopi- 
na;o<ieccffir,rel)(n:ohlto,quitotiusreieracig!iarus.FiIiusim- 
prudcns  vendsdir  illam  ccram  alij  mercaton ,  emptor  pofledit 
hancccram  criennio.  Dtinde  vendiditcuidatn  Pharmaco- 
poli,  ortacft  controueriia  intcr  hos  omnes ,  quccrebatur  cu- 
•iHteiretl)a:cperuni3,aneraptoris,vnveroeiusfilijquiceram 
fibiapatrereli6i:imncfcius&  ignarusvcndiderac  ?  Refpon- 
fum  e(l  ab  omntb\s  hanc  pecunu  filio  rcd  Jendam  efle ,  quafi 
{emper polJelsor  manlcrit.  Idque optimaratione.  Nam filius 
non  trallulit  illius  pecuni»  dominium.  Nam  id  ignorabar. 
Id  quod  noftmm  eft  fine  fado  noftro  ii.  alium  transfcrri  non 
poteft :  id  igitur  quod  tranftulit  in alium fine  fadto fuo, recu- 
pcraredebct.  Dcinda  vlucapionon  poteft  huncemptorem 
iuuarcjfi  quis  forte  dicar:etfi  non  fuerit  tanslatum  dominium 
inemprorera,  tamcn  vfuccpille,  quiapofteditbonafidetri- 
cnnio.  Nam  eo  tempore  vfucapitur  res  mobilis.  Refponf.ett, 
vc  Paulus  nofter  dc  Bruti  &  Minili;  fentcntia  fcribit.Haec  pe- 
cunia  viucapi  non  potuit  tricnnio  fine  poilclsione:  vtrunque 
necefTarium  eft  aa  vf.icapionera,  bona  fides  oCpofleffio.  Ego 
pcnbo  non  potciUrc  vfucapere  didiam  pecuniam.  Nam  auc 
kiuir  aut  nelciuit  pecuniam  incluiam  efle  in  cera.  Si  (ciuitt 
nonpotuic  vfucaperc,  quiaeftmaliefidei.  Si  nefduit ,  noti 
potuir  ,  q:iia  non  puiledic.  verumergoeft  quodab  aliisre- 
fpoBfum  el^. 


«37 


{_^d§.  Explurimis caujlsj^c.    . 

Hlr  tra£latnr  quiftio  qua  nulla  reperitur  difficilior  aur 
oblcurior  in  hoc  tratStatu  de  poireflione.  An  ex  pluribus 
cauuspoflkrespoffideri?  Etanimaduectendumeft  inptimis 
variastflccaulas  poflidendi,  fiue  pofleffionis,dequibuslo- 
q  iturPaulusnofterinhacl.§.gencra.vbiait,  Pofleffioiufta 
cflenon  potcftfinecaufa:  vtquisiuftepoffideatoportetcum 
rem  pofliJere vcl  vcemptam, vcl  vtdonatam, velexaliahu- 
iulm.  di  caufafibiquifitam.  Harccaufa  dicilblettituluspol^ 
leifionis.lcum  rts.Cod.de  contrahen.emp.idexplicacThco 


lindexcmphiai  eftcum  ci  attiemirrem ,  fgohatfesextiti.  Siis 
cuiego  hi-res  exciticmittcm.pofsidcbat  eam  proe.ciptorc, 
ego qui  ha^res  cxciti ,  pofsideo  cadem  ex  caufa  quod  ille  cmit, 
cuicgofuccefsi,  vidcoremiflc.  Ex  eademigiturcaufaexqiia 
pofsidebatur,&egopofsidleo.Acccdit&aliacaufaha:rcdita- 
ria,  ego  pofsidco  ranquam  hastcs,  ctiam  fi  non  pofl^edifletdc- 
fan(5luscararem  tanquamemptamfi  tamcneamreperiflem 
in  eiusbonis  putans  h<Ereditariam  efle,  quamuis  forte  non  cf- 
fcc ,  tamen  rede  &  iuftc  pofsidercm.  Ex  his  cxetnplis  demon- 
ftratur verum efle ,  quod Paulus air, eandcm rem cx pluribus 
caufis  pofsidcri.  Deinde  k^wmf.Necentm/icutdominfum, 
^«•.lurifconful.occurtitobiedioni.  Potefthocobiicifenten- 
tia:  noftrae  quod  de  dominio  dicitur,  vt  hic  &  aliis  in  locis,  fci- 
licet  dominiu  ex  plurib.caufis  non  tontigere.l.non  ex  plurib. 
dereg.iur.&  1. & an  eandem.  §  atftiones.  de  excep,  rei  iud.  Si 
dominiumnonpoteftconfingereexpkiribuscaufis.idemvi- 
detur  dicendum  eflede  pofTcfsione,  cummagnafitdominij 
&poflefsionisfimflitudo&affinitas.  Scdhuicobic(5lionire- 
fpondctPaulu$cumait,iytf»(?«<»3/ff»;d'cw«»//.  Hisverbiso- 
ftcndit  difi^erre  domiaium  a  poflefsione.  Sicuc  &  alias  certum 

cftdominium&pofrefsionemniulcumdifferre.Multsvaria:- 
qus  difFerentia  repcriunrur  inter  doir.iniuin  &  poflefsio- 
nem.Sc  j  qui  namratio  cft  huius  difsimilitudmis  in  hac  qu.£- 
ftionc  de caufis ,  cur  pofTelsio  cx  pluribus, dominium  vero  cx 
plurbiis  caufis  non  concingit  ?  AnimaduertcnJum  tft  iura 
conftitui  ad  vtihiatem  hominum  :  ius  ciuile  diciturqiiodin 
quaqucciuitate  vcilceft.l.pcn.deiuftit.&iur.Iniurecoi  fli- 
tuendo  femper  refpiciunr  legislatores  ad  vtilitatem  homi- 
num,&plirunqueius  varium  conftituitur,&  diuet  fum  in  his 
rebus  quxprimoafpcdlunonvidcnrurdiuerfi  propscrvtili- 
tatem hominum.  Vcilitas autem  vifa eft  hocrequtrere in  pof^ 
lcfsionevc  expluribuscawiis  pofsitrts  poisidtfi&  pofsidfn- 
do  facile  pofsic  perueniri  ad  acquifitionem  dominij.polsiden- 
do  enim  acquirimusdominiiim.I.i.in  princ.hic.Vtile  fuit  hoc 
admicti  vt  ex  pluribus  eaulis  res  pof,it  polsideri,  vt  facilinf  do- 
miniumrerum  quaspolsidemusacquirercpotsimus  :  vcfiex 
vnacaufainterriimpaturpoflefsio,exaliacaufipolsimcisvfu- 
capere.  Inrerrumpitur  autem  vlucapio,  &impediturvtfijo 
locodicemus.  PritereacuTi  quiriturdeacquilitionedomi- 
nij  rerum  aliquarum  per  vfucapionem  &  poflelsionem ,  m- 


t 


phil.inlnftit.tirulodeinterdid:.   Atqueideo  pofttitulumde       fpicimusiuftafit.anprc  b-bilispoflcfsio. nonrantuminfpici 

■■'' • '"'  ./:-:r.._.iT.;i: n n._j„A-,...^        musanquis  pofsidcat^fcdinlpicimusquamiiiftam&ptoba- 

bilem  polsidcndi  caufam  habeai:  &  fanciuftiuspoliider  &  fa- 
ciliusacquiritdominium  vfucapionequipluribus  titulis  vti- 
tur,quipIuribusexcaufispofside;.  Etfipeaccidit  vtquisfibi 
confulerevolensexpluribus  caufisrcmfibiacquirac  propcec 
maioremcertitudincmacqaihtionis.  Exempligracia.  Egoe- 
mirema  Ticioquemcgo  putabam  dominumefle  reiv-ndi- 
ta;, deindc  acccpi  venditorem  eamrcm  priusalij  vendidiire, 
fcilicct Sempronio.  Ego  ftatim  acccfsiad Sempromum:  cgo 
eam  rcra  ab  co  cmo ,  vc  fi  quid  f oi te  iuris  habcar,  co  ctiam  iu- 
remihiconfulatur,  vtvtcrcorumdominus  fitfiue  Titius,fi- 
ue  Serapronius,  rcsraihiacquiratur,ccrtumfitremmihiac- 
quifitamin.  Nemo  prudensauc  cordacus  homoncgibicfa- 
uendumefle  huiuscwnfilio  qui  rortituHspoflefsioncinfuam 
confirmando  ptudcntcu  fibi  caucr  &  profpicit,  vtquicquid 
cucnctit,  fcsfibiacquiraiur,  Idemdicinonpoteftdcdorai- 
nioquoddc  poflelsione.  SufS.jta«eex  vnacaufadominum 
cfrefattum.  Nam  nihil  arwpluis&maiusrecjuirere  poflum, 
atque  ideo  non  eft  reccpt urrs  vc  dominium  vnius  rei  tiobis ex 
pluribus  caufis  contingat.  De  polleisione  idem  dici  non  po- 
teft.  eftlonge  diucrljratio  pollclsionis.  Dffcrunc  in  hacie 
dominium  &  pollcfsio ,  veluti  curlus  &  meta in  ftaciio.  Is  qni 
pofsider  cupit  dorainiumacquitcre  :  poftquamdominium 
acquifitumcft,  nihilamplius  potcftdefiderare.  Hicqucefl: 
difFercntia  dominij  &p(.fle'sionisinhacre.  Scddcvtroque 
fpecialiter  diccndum  cft.  Primutr!  dc  poflefsionc :  deindc  de 
dominio.  Aic  Paulus  nofter  polfefsionem  pluribus  ex  caufis 
nobisconti  gere  poffc  :  &  exemplis  vtirtir  quibus  oftenHic 
nihil  rcferrc  an  has  caufa"  poflefsionis  conciirrant  in  idtm 
tempus,  annon  concurranr.  ecce  priasexemplum  hoc  eft. 
Cumquisemit,deinde  vfucepicremcmpcam.  Inhocptiorc 
exemplo  diucrfumcft  tempusvtriufqiie  ciuf^r,  nonconcui- 
runc  in  iJcm  tcmpus :  at  vlucepit,  &  pro  emptofe,5;  pro  fuo. 
Non  eodem  cempore  cgo  pofsideo  ex  vtraqj  caula.  Ego  ptius 

HH 


vfuirapionib.poficifuntaTribon.compofitorePandedtarum 
rituli  proemptotc,prodonato,profuo,&alij  fimiles.  Qup- 
niatn  vficapio  non  procedic  finciuftapoflcfliojie,  oportet 
rempoflideribonafidej&iuftotitulovtvfucapiatur.Hiefunt 
caul<E  poifideudi  tit.pro  donato,  prodote.  Difficile  id  non  eft 
intelfgere  in  titulo  pro  fuo ,  altquid  cfledifficuitatis,  huius  ti- 
tuh  mcntio  fit  a  Paulo  in  hoc  capite.Scd  hic  citulus  eft  genera- 
lis&etiamlpecialis.  Duplcxeft  huius  verbifignificatio,  Ge- 
neraliter  pro  f uo  poffidere  is  dicitur  qui  poflider  ex  quacun- 
quccaulacx  qua  dominiumacquiritur.  Nam  &  fi  fortcres 
ipfius  non  fit,poffidet  tamcn  vc  dominus.poffidct  animo  do- 
minantis.  Diximus  vetam  propriamquccflc  pofleffionem 
cum  q.iis  dominantis  animo  tenet.  I.  fi  feruus depoficus.l.vlt. 
dcitin.adiiqucpriuat.  Spccialiter  autem  polsideturprofuo 
id  quod  in  aliam  fpeciem  non  cadit.I.  i  .&  5  .pro  fuo.Exempli 
grati.i,fi  qiis  pofsideat  gemmas  auc  lapillos  in  lictore  maris  in- 
uenros,  is  non dicitur  ncc  pro  emptore  titulo  vel  pro  donato 
poffidcre,  &tameniuftaefteiuspofrefsio.  Resenimhuiuf- 
modt  ai  quiruntaroccupanti ,  vt  fupradiximusin  I.i.  in  princ. 
Titulus  huius  poflefsionis  eft  citulus  pro  fuo.hic  rem  caquam 
fuam  poflidct :  &  quia hic  ticuluspoflefsionis  non  habct aliud 
fpcciale  nomen,nos  diciraus  pro  fuo  pofsidere:  itaquc  fi  forte 
gcmma  exciderit  doraino  in  httore  maris ,  potetit  vfucapi 
propter  iuftam  pofscfsionem  &  bonam  fidem.  Ad  propoli- 
tam  igicur  quaftioncm  an  ex  pluribus  caufis  res  polsideri  pof- 
fit,  relpondet  Paulusnoftet  :£Ar^/*rr;>ww,i^«:.  Duoexempla 
func  huius rei apud  Paulum :  vnum  cxcmplum  cft  cum  cgo  e- 
.mi  rcm,&  poftea  eam  vfuccpi.Ego  emircm.  Caufa  pofleffio- 
nis  mci  eft  emptio :  ciculus  pro  cmptorc.  Deindc  cam  rem  v- 
fuccpi  longo  tcmpore,  eam  poffidendo ,  alia eft  caufa  poflcf- 
fionis.Ob  eam  caufam  eam  t  em  titulo  pro  fuo  poflideo.Nam 
rcm  qua  vfuccpi  poflideo  vt  meam.Hicconcurncduplex  cau- 
fapoffidendi ,  cmptio  qua:  iufta  cft  caufi,  eciam  fi  res  vfucapca 
non  eflec.  acccdic  alia  caufa  eaqu«  iuftior,fcilicec  vfucapio.  A- 


c^% 


FrancfDuareni  Commcnt. 


polTiJeopro  cmptore  tanquatnemptam,deindefequimiv- 

fucapio :  vfucapio  fequitur  pofk  llic.ncm.  In  pofteiiorc  exem- 

plo  eodem  tcmpoie  podideo  ex  vtra^jue  cau(a,  pto  fuo  &  pro 

emptorc.    Dcfundlus  polfidebat  rem  vt  empram ,  cgo  illius 

hxrcs  cxtiti,  &  apprchcndi  pofleflioncm  cius  rei  eodem  tcm- 

pore.  Ego  cocpi  pofliderc  ex  vtraque  caufa ,  ego  non  poirum 

diciprius  poflidcreprotemporequamtitulo  prohxrede.  A- 

haell  poircflio  mca,  quam  pofTelliodefundi ,  quamuisiun- 

cantur,vtdiecmusinl.Pomponius,infra.Hxcigiturexcmpla       vhi.proempt.  Strcm  alienam.  Ego  temaiienamabeoemi 

toftcndunt  candemremex  plutibuscaufispoflidcri  poflc,fi-       qucmputabamdominur.tciusrcieire:itaca:pivfucaperc:do- 

tic iJcm  tcrapus  iit  carum cau{arum,fiue diucrfa  fint  tcmpo-        minus eius rei potcft  a  ine rcm  vendicaie,dominus pctiit  a mo 

r3,fi'jeconcurrantinidcmtempus  fiucnon.  Huicfimilecft       rem.dominusvcndicauicaraeremvtapolItHbrc.  Qi^acritur 

eaoddiciturinl.nonvtexpluribus.  Expluribuscaufisrcme-       an  hac  pctitione  fit  incerpellata  &  inteirupia  vfucapio?  Ait 

Bndem  dcberipofts.licecexplatibuscaufisnoQ  pofaitresali-       lurifconfultus  hacpetitione&  litisconteftatione  non  inter- 


Rem  meam  cgo  vfucapere  jio  poflum,  deinde  id  quod  meuta 
eftamphus  meum  ticn  nonpoceft.l.propnas.  C.  de  iegibus4' 
fic  itaque.Inftic.de  adio.AtvfucapioneiesctHcitutmc3:via- 
capiocftadicdtiodominij.l.^.devfucap.  Ergocumtes  mihj 
quasfitacft  vfucapione,  etiamfieam  pofsideamcx  aliacauli, 
capoircfliononpotericvalereadvfucapionem:ficvidctutac-. 
cipiendu  eflc  qucd  dicitur  in  I.  z.§.vlt.pro  cmpc.qua  folcc  no- 
bis  obiici  vt  contrariaab  his  quidiuerfum  fentiunt  in  d.  1. 1.  §, 


quamSiCire:tamcnpotcftcxplunbuscaufismihidebitaeire. 
Idctu  ditiiurinl.&an  ca<l;m  adticncs.  deexccpt.  rei  iudic. 
Idcm  in  l.non  eft  nouum.dc  d(a;io.cmpt.&  aliis  fimilibus.Po- 
teft  mihi  deberi  les  ab  vno  ex  cauia  venditionis ,  ab  alio  ex 
Caufa  Itgati.ab  alio  cxcaufa  donationis.  hs  omnescaufK  con- 
curruiUjhocqueeft  reccpcumpropter  vcilitatem  hominura. 


rumpi  vfucapioncm.  Sed  filitisjEftimationcm  lufferrc  ma- 
luerim ,  ait mutaricaufam  poflsilionis  ci  qui  licu  sftiraatiot.e 
fiiftulerit  :  veluti  cgo  vidensfotcvteuincerecurrcs,  malui 
ofFcrre  litis  jeftimaticnem,  vt  f ^pc  fit  in  iudJcio  peticotio.  Li- 
lis  kftimationcra  accepit  aduerfatius,  &itacgo  rempoiuC- 
famrctinui.  HoccafuIurifcoDful-aitmihimutacaiaciicpof- 


vt facilius pofiit  rci  dominiuiu  qus debica cft.acquiti.Etfi  cb-       lcffionis  caufam.  Itaque  ctfi in  ptiori fpecie  non  incerrumpa- 
ligatiis  fic  quis  ad  eandem  rein  dandam  quam  alius  mihi  de-       tur  vfucapio  ,  hic  lamen  vfucapio  non  potctit  procedete 


feet,nonidcodominiummihiqua:fitumeftvtiIc:hoccft,vcfi 
dthciac  voa  caufa,  cx  alia  caufa  quis  poflic  agcrc,&  ad  dominij 
acqu;fitioD-mperucnirc.  Indequasritutfiquis  pcflidcitdu- 
plici  cx  caufa,  &  ex vna  caufa  fit  complct a  vf ucapio ,  an  cx  alia 
adhucdrcaturpofliderc?Diximuspluribuscxcaufispoflcrem 


Quia  dominus  fatius  fum  eiusrei,  quia  iitis  aeftimacioncna 
folus.litisenimxftimatiociuiliscisptioeft.  Ponarausitaquo 
cumquidominusciat  ,  mihirem  vcndidifTeiamanteatm- 
ptam  ab  ahonon  domino.  Quiritur  an  cx  vttaque  caufa  pof- 
fiicam?  Quidamexiftimautmenoo  pofsidere,fedcxiftimo 


*liq;iampollidcri,vtexemplisquif"upraexcantapudPaulum  lurifconfulcum  rcfptxiflc  ad  vfucapioncm.     Quamuis  noa 

nofhuojin  hoc  loco  oftenfumeft.  Egoccspi  rempofliderc  pofsit  vfucapicxalteta  caufa,  puto  taiaen  eura  pofsidctcex 

quamcmiabalio,  &  poft  aliquod  teinpusca  rcsmihilegata  vctericaula,fcdimpeditutvfucapio,qui3cauf3poflcfsionisfit 

cfl abalio  vcl donata.  Ex  priorc  caufacam  rem  vfuccpi, eam  mucara. Sic mihi  videntut hscaccipipoffe.  Aha antinomia  cft 

vluccpitiiennio(cratforccresmobili<)  quastiturannunceara  exl.cum rcs.C.dccontrahcn.  cmpt.  Cur» ra tilii, (^c.  Titiu» 

poflidciinex  aliacaufa?  Exhisqusiamdiximusviderurexa-  mihirem  donauit&tradidit,  ficquctranslacum  cft  domini- 

liacaiifanonpoflideri.  Poft  vfucapionem  complctam  nulla  umeiusreiiniBe,quiatradensdominiiserat.Eomortuo,cmJ 

VtilicascxigirjVticsarae  poilidcatur  exaliacaufa,  raciamef-  candemremabipfiush^rcde.HicconcurricduplcxcaufipoC- 

fedo  domino.Id  cniai  nuliius  vfu5,nulhiis  vcilitatis  efle  vidc-  fefsionis.  Donatio  fcihcet  fadaa defun(5lo,  &  venduio  fada 

lur.  CumiampcruentumeftadmetamjCumiamacquifitura  abharrede.  AitlmperatornondupHcatititulumpoflcfsionis, 

fcftdominiam.quidiamproucftpofliderccxa!iacaufa?Cum  InnHigeredebekoi,  CS'(?.  in  fpccie  propofica  Imperatoraitnon 

\i£C  vtilicatis  caufaconflicata  fint,  videtuidiccnduminhoc  duplicariciculum  poilefsionis.  Qiipdvidjcur  contrarium  ef- 


cafuremtancum  poflideiicx  caufa  vfucapionis  ,  non  exalia 
caufa.  Vcruin  PauUisnofter  aliudfeniiic  videturinpriotc 
exemplo  cum  iit,EteK:m  ^ui  vf^cepit  ^  froem^tore  ^  frofm, 
^c.  Hicvidetis  Paulum  loquidevfucapicne  toinp!cta:non 


fefentcntiaf  Paulinoilti  camaitj  explaribus  caufiseandcm 
rcmpofsideri  poise,  n?Ciefcrrc  an  ex  vna  caufa  dominiuai 
fitmihiqusficum^annonfit.  Ha-cvide.irurpugnantiacsc. 
Sedanioiaduertendiim  eft  refponfijiahoccfle  abimpciato- 


enim  ferendacft  opinio  corum  qui  iiitcrpretantur  verbum  rc  confulenti  ex  fa<fto,  cumcx  fadio  confulctetui  Impctat. 

hocvrucepetit.vfucapeiccoepcrit.  Quafidcvfucapionecos-  Cumei  hypothefisalicjua  proponetetur,  deeaque  confulc- 

pta&inihoataloquaiur  Paulusnondecomplera.Rtpugnat  retur,cuiuirnodiiaiit  fcripraomnia  qusinC.Iuftinia. rcpcj 

vcibiproprietas&figniticatio.  Qjtivjticepit i^ proerripto; t (3  riuntur.  Infpccicpropofitadequaconfuhusfuit  Imperator, 

frofiio ,  ^c.  Loquicurdecoquivfucepit,quilongotempore  credibileeft  qusftionemfuifse  dcacquifitioi  c  dominijpro- 

acquiijuit  dominium  rei  tanquatn  pofilflx-  titulo  pro  cm-  pter  pofsefilionein,  id  m^hi  videntur  ofteadcre  verba  lutif- 


ptorc.  Isdicitur,  inquit,  poft  vfucapioncm  pofliderc&pro 
cm.pcore&profuo.  Ego  nondubito,  quin  hxcfucritPauli 
fcntentia,taiactfiobfcurus  fitlocus.  Vlpian.dubicarevidetuc 
referens  Minihjopinionem.l.i.§.vlr.  ^'coUw. Inapio pojfide- 
rtf,c!^f.Sedandcfinamcxcaufa,&c.Mauritinusdii.iturcxifti- 
mafreeum  definere  ,  cumrcfcrttantum  Mauiitani  opinio- 
nera,  nec  apcriatquiddccare  fcnciat,  hicvidecui  hificalic, 
rcfcrc  cJus  fententiam  Vlpian.  vt  in  ic dubia.  Scd  raanifcftior 
cft  Pauli  fentcntia  in  hoc  loco.  Sed cur ,  dixerit aliquis,  exifti- 
inauerunt  vetcres  cx  alia  caufa  adhuc  rem  poflidcri,  cumid 
nul!iusvcilitatisctrcvidcatiir,&iuraadvtilitatem  hominum 
conltiLtit.i  fintjVC  iatn  diximus  ?  Ego  cxif^imo  cum  fciac!  coii- 
fticucum  eflct  rem  poflidcr i  ex pluribuscaufis , facile non ad- 
dutiosfuiireveteres  lurifconlul.  vtexiutcconflicutoaliquid 
immutarcnr,  etfi  non  admodum  vtilis  fit  ca  poflcflio ,  nec  ob 
canjpoirefljonem  vfucapiatur,vtpofteadicemus;ccrtumta- 
ineneft  polliflioncranihil  incommodiadferie.  Iniuiecon- 
ftituendoU.  latoicseumfcopum  fibiponunt,  fcilicetvtilita- 
temhominum.  Sediusquod  confticucumcft,  nonidcofaci- 
Iciautatur.quodinutilcdcpiehendaturll.  mutarc.l.innouis. 
deconftit.  princ.  Inrebus  nouisconftitucndiseuidcnsdebct 


confulti.  Dom%nnmfa£inmfrufir(i ,  ^c.  Oblcuru.m  cft  &  in- 
cettum  quid  libello  co  qui  oblatus  fuit  pr.ncipi,  continerc- 
tur.  Scdnoshocconiicimusexverbisipfiusrcfcripci.  Exvcr- 
bis refcripti apparet ,  de  acquifitionc  dominij  conlultum  fuil- 
fe  Impetatoiera.  Itcm  in  eo  cafu cmptio  nulla  eft,  ideoque  ti- 
tuiusille inutilis  eft  &  iriitus.  Idco  empcio  nulla  eft,  quia emi 
tcmmcama  defundo  :  proponicuriesmihi  donata&tradi- 
ta,abco  quidominus  crat.  Deindecmieam  ab  hiicde.rei 
fui nuUa  eft  emptio. L  nequc  pignus ,  dc  rc g.  iur.l.rci fiix.de 
contrahen.cmpt.  Ideoque  rcfcripfic  Impcraror  non  muhi- 
plicari titulum.  Quid  fi  vcerque  ticuliis  Ipeciaiis,  anfcncenti* 
PauU  locus  eric  ?  Veluti  cmiremaTitio  ,  cadem  rcmeraia 
Scinpronio ,  vcl  donaca  eft :  hi  ticuli  func  Ipccialcs.  Quidam 
putant  fcntchtiam  Pauli  locumhabcrcjcumvnustitulusefl; 
fpecialis,a!tetgencralis.  Mouentur  cxcmpiisquibuahicvci- 
tur  Paulus:in  piiori  excmplo  titulus  eft  generalis  pro  f  uo.  Ti- 
tulusfpecialiseft  proemptorc:  titulus  gencrahsefthicintel- 
ligendus  pro  luo.  Inpofteiiore  cxcmplotitulus  prohiicdc 
cft  vniuerfalis,  titulusvero  proeraptorecft  fpecialis.  petitio 
hireditaiis  dicitur  de  vniucrfitateproponi.Li.dereivindic. 
Hac  rationc  addufti  quidam  exiftimauerunt  tunc  fcntcn- 


efTe  vtilitas  vt  a iure  conftituto  rccedatur,quod diu  xquum  &  tiam  Pauli locum  habere  cum  res  polfidcrctur ex  pluribus  ti- 
vtilevifumcft.  Hxcpoflcfliodequanos  loquirouradvfuca-  lulis,quoiumvnuseftgcneralis,aItet(pccialis.  Sedvciiuseft 
pionemnonprodeft,etfedtumnonh3bctvfucapionis:quod  cxcmplisnon  icftringt  gencralia  Pauhvetba.  Vulgateillud 
mcum  eft  a  rce  vfucapi  non  pottft :  hoc  pro^rcgula  &  axio-  eft,  cxcmplis  non  rcftnngi  rcgulam.  I.  regula. J.  vlcim.dc  iur. 
mate  cerciflimo  nocandum  eft  ex.  1.  fcqiutur.§,  Iana.de  vfuca.       &  faft.igno.Paulus  air  gencralicer  ex  plutibuj  caufis  nos  ean- 

dcmcetn 


//;  'j  it.  Deact^iiir. 

«Jcm  rcm  poliide.c  polT?.  Ite f.  cxemplijmeiliii  l.cumrcs. 
tj^uod  uin  a  nobis  r,'Ci:anin)  cft  de  diiob\js  iingutaribus  ti- 
tiilis.   Rfscdmihidonitaa  dcf  iuilo,&ib  eiashxrede  efl: 
mihi  veiidica.hic  ticuKis  veriduianis  &  donationis  vcerque 
eft(pecialis:6ccamenex  dtubas  illis  tauiis  oftendit  manifc- 
rtiflimc  Imperatorrempoile  pol!ideri,&  ideon«)n  prodeilc 
aic  policliiur.em  ex  poflerioii  caufa.  ex  caufa  vcndicionis: 
i.empoqnaecontraciaertcum  hxrede:quiattadita  fuerat  res 
&c  dorainiuju  translatum  in  cmptorem.in  donararinm,  & 
alia  ratio  impedic  ne  hoccafa  iuultiplicetur  cauia  podellio- 
nis.  Qiuareifjacemptio  null.ieft.  .iiproponcretur  defuii- 
6tamfoitaffisnonfiiiiredom!rmi«qmtradidir,&nontranf- 
latumelledominium  ,oftendit  Imperaror  hoccalunihiiim- 
pedirequommiis  titulu'.  multipiicettsr.    Hefternadieccepi- 
niusdcciarare  id  q-sod  Paulusnollet  hicait:  Non (icut domi- 
»««»».  Ecdiximuspriiiioaepofircilione.NancdedomiDiodi- 
cendjmeft.  Kegulacft,dominiamexpluribuscaufisnobis 
acquirinon  poire:qiii  regula  extat  non  folum  in  hocloco.lcd 
etiam  in  l.nou  vt  ex  plutibus.dc  reg.iur.&  in  1.&  an  cadem.§. 
adiones.de  except.rei  iadic.  In  rcgula  iuris  dicitur ,  vt  expla- 
ribus  caufiseadem  resnobisdeberi  poteft.itadorainiuraex 
pluiibus  cauds  nobis contingere  poteft.  At  eadem  res non 
nifi  (emel  mea  effici  potcft:&  hocintet  eft  incerdominiam  &C 
polfcflioaem.  Diximus  heri  multiplicanonera  caufarura  pro- 
«ieHe  noununquam  pollidenri,  vcfacilius  acquiracur  domi- 
ri!!im.  DominiuiTiauceraelleexpluribuscaufis,uullamvtili- 
ta:em  adferc.  H*c  iencenciaquibufdam  aiguraentis  impu- 
gnan  lwler,de  qaibus  quid  ludicandnm  fic  bteuiter  nunc  dice- 
»nus.  I^nmum  argamcncum  cft  eorura  qui  dicunc.Si ex  pluri- 
busccjalis  pollidecur  resatqne  vfucapicur,  hinc  confequens 
<lle  v.dctur  vt  ex  pluribus  qaoque  caufis  dominium  nobis  ac- 
quiiarur.  Cerrutueft  poilellionem  cx  pluribus  caufis  nobis 
a.qu;r,polIe.  Id  explicatumfait  hefternadie.  Siexplutibus 
c  tuli » rcs  poisideri  poteft,  ex  pluribus  etiam  caufis  res  viucapi 
poieit.  i^uidaliudeft  vfucaperequampofsiderelongotem- 
porc?l. 5.devfucap.  ContinuatapoiTefsione  quaeexpluribus 
taufis  cft,  longo  tempore  acquiritur dorainium.  Vfucapione 
eigocx  plunbascaufisacquiriturdominium.  Siqtiispolside- 
atTegicirao  cempore.pofsidendo  fitdominus.Illudergcido- 
miiiuim  acquiricur  ex  pluribus  caufis :  acquiritur  exillis  titulis 
cxqaibuspoflidet  remis  quieam  vfucapit.  Quiargutiasfe- 
tlaucur  magis  quam  res  &  iententiarn,  &  coniuetudraem  lo- 
qucjidivci:ei.uIurifconrultorumnonrelpiciunc,hiscalamniis 
vrifolenCj&cenebrasofFandunt  rebusper  fenonadmodurn 
obiciiris.  Inqa<Eftione  propofita  vna  proculdubioeft  cauiii 
dcmi;)ij,(cihcetv(ucapio.  ViLKapionedicituracquiridomi- 
hmm.i.craditionibiiS.G.  de  paft.hic  duplex  vfucapio  noneft, 
fed  vna  tantum.Rcs  qmdet:n  vfucapitur  polsidendo  tera,qus 
lespoi-i  Setur  expluribuscaufis:  SedcamenvetumefthuiuS 
do.miuii  acquifiti  caufam  efle  vfueapionera.  Ergo  vnatantum 
caulaefthuiusdominij.Nifiquisdixeticduplicemcfle  vfuca- 
pionem,quodnemoopinor  dixerit.  Vtatexemplishuiustei 
demonlicand*  caufa ,  cx  quibus  cognofcetur  etiam  quando 
vaafircaufavelduplex  dorainij  velpoflefsionis.  Ecccfiquis 
intcrrogecur  qui  dominum  fe  ciTe  contendit,  cur  dominus  fic 
tei  Je  qua  agitur.  Ego,  reipondeat,  ego  fum  dominus  duabus 
cx  caufis.  Prima,quia  rem  vfucepi,deinde  quia  in  me  domini- 
um  ab  eo  qui  dominus  crat  translatum  eft;is  allegat  duas  cau- 
fas  iui  domiaij.  Cettum  cft  has  duas  caufas  noti  pofle  concur- 
rere.  Ponamusaliudexcmplum.  Interrogatuscur  dominus 
fit,fi  irarefpondeat,  Ego  (um  dominus,  quiapofledi  rem  lon- 
gotempore  vtmihidonatam.certevnam  tantum  caufaro  al- 
kgat  dominij  fui.  Allegat  vfucapionem :  vfucapio  hic  vna  cft, 
Tioneftduplexvfucapio.  Vfucapioquidem  naicicur  cxconti- 
nuatione  poirefsionis :  Etpoflcisioex  pliuibuscaufiscft,fcd 
vna  tantum  eft  vfucapio.  Atque ideo  vna tantum  caufa dpmi- 
nijin  hac(peciedicendaeft.Ha;cfolutionon  potcftfatisface- 
leiis  qiibus  nihil  eft  adco  certum  quin  controuerfum  rcd- 
dant.  Hacratione,inquiunr,nihildiftertdominiamapoffef- 
fione,  nec  poffefsioa  dominio.     Cumtamcniahoccapite 
•PauluspoffclsioncradifFerre  a  dominio  oftendat.  Siccnim 
dicerecur  pofleisionis  vnam  caufamcflc,fiadmitteremus  v- 
Tiamcau(ame(r:;dominijfcilicctvfucapionem.  Poircmusdi- 
ccrc&  vnamcaufara  quoqucincxcmplis  quibus  Paulusvti- 


vefamitt.pofef.  r.^p 

tur,tlTe:quiavn3tantrrti  ihimohf^.  Quamuisiresfhdjtur 
tituloharreditano,  titiilocmptn  nis,  tamen  vnatradirioeft. 
Et  ca  traditio  cft  caufa  poflefsionis.  Sed  luri(con(nltus  air  pla* 
rescaufas  e^fe  poflclsionis,  ergo  eciamdedominio  idemdi- 
ceiidum  e(>,  nec  recipiendum  eft  quod  dicimus  vnam  caufam 
elIedomin'j,quiavnacftvfucapio.Sedegorc(pondeo,inepte 
hocdici  rradirionemefle  caufam  pofleisiohis.  Cauiam  pof- 
lefsionisnon  vocamusquia  poirefsioapprehenditur.  Cai;fa 
varie  accipitur.  Vna  eft  remota,aItera  proxima.  luris  autores 
poflefsionc  hic  voranr,contraiaum,vel  aliam  huiufmodi  cau- 
famobquampofleisioiuftaredditur  ,  qu2  diciturtitulus.l. 
poflldcriautem.3.§.genera.  hic.inepteeigo  dicitur  traditio 
caufa  poffefsionis,  vt  caufam  hic  accipiunt  lutifconfulti.  Ec 
certumeftrem  poflepofsideri  finetr.^ditionc.l.f  .hic.  Vnd« 
inapprehendendapoircfsionennneftneceffariatradicio.Ha 
funtcaufa;  poffefsionis.  Caufa:dorrtinij  coiligunturexl.  tra- 
ditionibus.  Cod.depadt.  Vnadominijacquirendi  ratioeft, 
curadominusremfuaminalium  rransfett.  Alteracft  vfuca- 
pio.  Aliud  argumentumeft  acqueineptumaut  fortaisisin- 
eptius.  Aiunt in  vfucapio«e requiri  titulum  &  prarrer  titulum 
requiri bonam  fidem, quac  caulie (unt diuei fx.  Ha?  cauis  funt 
dominij  acquirendi  pctvfucapioncm:  aliodeft  titulusquam 
bona fidcs.  Aliud eft bonafidcs quam  titulus.  Ecce hic lophi- 
ftisnuUuseft  modus&  finis  garriendi.'&fatiseftrefpon(utn 
huic  obieiHoni  cura  fuperius  obiedum  diluimus.Ego  often- 
di quomodo  caufas  accipianc  lurifconlulti.cum  loquuncur  de 
cauiis  acquirendi  dominiJ:vna  eft  tantum  caula  domimj.Scio 
pluresefle  caufas.  Verum  h*caufac  nonpoffuuc  fimulcun- 
currere.  Vfus  &  mos  loquendi  luriiconfultorum  hic  (e- 
quendus  eft , cum  de caufis  loqui  nur.  Alias nullus  effet  finis, 
nuUus modus  alcercandi.  Aliud  argiimencum  eft  cx  I.  fi  mo- 
do.  §.  cadem.  &  § .  fi  quis  autem.dc  excepr.rei  iudic.cx  1.  &  an 
eadem.J.atftiones.  eo.tit.  Is  qni  vindicat  rem  fimplii.itci  in  lu- 
dicio,  nullacercacaufa  cxprcira  lu^petitionis.omnemcau- 
faminiudiciumdcduxiflevidecur,ideoquefi  VKftuspcjftcaa- 
gerevelit,  fubmouebitur  excepcionereiiudicata^.  Si  vero  v- 
nam  caufam  cxprefTeric  &  viifius  fueric.eo  iudicio  non  prohi- 
beturexalia  caufa  poftea  vindicate.  Etfi  vindiccc,  nonfub- 
mouebicut cxccptione  rei iudicari.  H«c  ego  detjionftro  ex- 
cmplis.Ego  vindico  a  re  rem  quam  dico  meam  ciTe  ex  caufa  v- 
fucapionis,  vel  quia  domiruis eam  veadidic mihi  &  rradidic  v- 
nam  tancum  caufam:ex pri  no  ncm  pofTum  docerc  mihi  ab eo 
traditam  &  vcnditam  efle.Vincor  in  iudicio.Deinde  comper- 
to  crrorc  meo  volb  dcnuo experiri ,  meam  elTe dico  quia  vfu- 
cepi.  Nihilptohibetme  iteruincxperuri.  Sedfimpliciterdixi, 
medominumeffe,  &hoc  genusitttionis  admittimrcumres 
vindiCatur,  noncnimcogituris  qui  agitrei  vindicaiioneex- 
primerccaufamdominij,  fatis"  ftdiccrc;  Egoiumdominus, 
iuadlionibuspcr(onalib'js:idemnonrecipuuc,  fiaducrlarius 
contradicat.  Siisquiremaliquamvcnd>cat,litempo(equa- 
tur,docere  quidcm  debetexcertacaufa /ibiacqailirum  effe 
dominium.  SedloqQordeintentione.  Cumigtcurquisvin- 
dicat  fimpliciter ,  non  expreffa  caufa,  fi  vincatur,  nuila  tx  ca«- 
fapoterit  eandemreminiudiciumreuocare.  Quiafiaphci- 
ter  petendonulla  cauiaexpreffa,  videturomncm  cau(<*mex. 
quadominuse^Te  poteftin  iudiciumdeduxiire.  Exeocolligi- 
turex  pluribus  caufis  domioium  acquiri  pofff.  Nam  fi  o- 
mnemcaufamin  iudiciumdeduxifle  iHtcllfg^.cur, (equiturv- 
nam  caufamnoneffe  doraini;  acquuendi.  Sophifticumhoc 
cft,  fed  tamen  hicnonnunquam  rf  morantur  cxetcitatiiH- 
mos  quofque.  Inteliigite  quid  fallacii  fit  in  hac  ratione  ar- 
gumentandi.  Ergo  ex  plutibuscauiisacquiri  potcftdom  - 
nium.  Ego  id  non  inficiot,  verum  cft  ex  plunbus  caufis  ac- 
quiri  domiuium  pofle :  acquiricur  cradicione  fatSta  a  domino. 
Acquirituretiam  vfacapione,  etfifortctiscraditaadomino 
non  iic.  Acquiritur  ecam  fi  res  lcgaca  fit  ceftamcnto.  Var;s 
funtcaufx  acquirendidomimj,  fcdcamcn  omnes  illa:  cauls 
nonconcurruntinacquifitioneeiuldsmrei.  Ncgamusinac- 
quirendo  dominio  eiufdem  rei  has  omnes  caulasconcurre- 
re.  Pecitorpoceftvariascau(as(u«Erci,  fui  domunj  allegaie: 
poteftemptionem,  veliushajrcdicarium  vellegaci  velauam 
caufara dominij allegare.  Quaecunque  caula  firdominjj fui, 
videcur cam in iudicici  deduxiHe , cuninullam cercam caulara 
dominij  expreflitin  intentione  fua.  Aliud  argumentum  ell 

HH     i 


4^o 


Franc.  Duareni  Comment, 


ex !.  iii  numerationibus.  de  folut.  &  I.  cum  quis.§.  de  pcculio. 
eocl.&: cx l.fi crcdicor. §. MarccUas. de leg. i .  In d.!. in nume- 
f  acionibuf.Iurifconfultus  variis  exemplis  oftcndere  nititur  ex 
vna  numcracionc  piurcs  obligaciones  nonnunquam  oriti. 
quodverumeft.  Hinccfficiaiunc.nonnunquamdominium 
«cquiricredicoricxpluribascaufis.  Qnamuisidinea  legcex- 
prclFum  nonfic :  nondicic  lurifconlulcusex  pluribuscaufis 
dominium  acquiri.  Sed  camen  id  eoiligere  nicuntur.  Si  ex  plu- 
libuscaufisfaluicKrres,  cadcmracionecx  pluribuscaufisac- 
quiricur  dominiBmrei  {oluc^credicori  exillisomnibus  cau- 
i\%.  Ycemurcxcmplisqua:  (unt  in  l.creditori.  Debes  raihi  rem 
exftipulatu,candsmdebisex!egaco.  Regulaiuiis  pcrmiccit 
remexplurrbuscaufisdebeti.l.noneftnoiuim.dea^io.emp. 
i.non  vc  ex  plm  ibus.dc  icg.iur.Is  qui  debebac  cx  plutibus  caa- 
fis  (oluirtrci  folucx  dominm  .-.cquiricur  credicori.  Er  go  ex  plu- 
ribuscaufis  acquiricurdomimum,  videlicerex  caula  ftipula- 
fionis.excaufalegati.Sihocvcrumcftjnecefiecftfalfarncfle 
f«gu!aa»noftram:quiadicimusdominiuniexpluiibi;scaafis 
Bcquiiinon  pofie.  Sed  iam  oftcndi  quicania  accipiacurhic. 
Caafa  hic  eft  liculus  ( vulgo  dicunt  litulum )  in  hac /pccie  vna 
cauia cft, fciliccc folucio, ciculus eft vnuspro /olt:to.  Si inter- 
tog:cur  is  qui  poHideccur  poflideac eam  rem ,  quo  citulo, di- 
cec  ciculo  pro  foluco.De  eo  fpccialis  eft  citulu?  poft  ticui  um  de 
vfucapionibus  in  reccncioribus  libris :  in  vctct ibus  CcJ  .'  ibus 
cftl.4(?.lit.de  vfucapio.  Dixericaliquis  aon  vidcri  ipcrialctn 
cfle liculum  acquifiiionis , pro ioluco.  Quja resfo!;' :t ui  fem- 
per  cx  ahqua  caufa,  veluii  cx  caufa  dotis,es  cauraenipi.ijn!s  & 
fimsl.bus.  Sedncceflariuseft  hicpla:runquc  ciculus;  Z-  plf  • 
runqueaccidicvtomnisciculusdeficiar,excmpiigcaci3.  Cura 
aliud  pro  alio  foluitur,  lcgata  laihi  cft  veftis.  libcr  cft  railii  fo- 
lucusprovcfte.  Aliud  enimproaliofolui  potcft  voler-wirre- 
dicori,  hcei  ci  inuico  folui  non  poflic.  Creditor  contencux  ruic 
libro :  ii liber alienus erat , poiredieum longo tempore,9JK- 
tituranvi'uccperit?VidendumantituIusfutriciuftus,q:'.icldi»- 

cecius ?  Dicimus valere vIucapionem,quia  ciculus fai ' ; '  «> fo- 
luco.iuftusefthiciiculaspro  foluco,8c  prodcftad  vi  ;  ipio- 
ncm.  Iflhisergoexemplisdicendumeft,  vnam tantr.ncau- 
fam  efl'e,fcilicei  Iblutioncm.  Alij  huius  nodi  diffoinenai  caufa 
comminifcuntur  dominiutnex  pluribuscaufis  poirc  acquiri 


Paulus  differentiam  aftlonum  la  perfonam  &  adlionum  in 
rem.  Cumquisagitin  perfonam&  vincituteoiudicio.non 
prohibecar  denuo  agcre :  fi  modo  ex alia  caivfa  sgar.  Variis  ex 
caufis  poteft  res  debcri.d.l.  non  vc  ex  pluribus.  A  t  cum  quis  a- 
gicinrem&agic  fimpliciter,nonexprc(ra  cerca  aliqua  (aufa 
dominij  fui.omncs  caufas  videtur  fua  intentione  Cf  mprr  hcn- 
diife.  Ethacrationevticur,  quianon  potcftrcsnififcmclno- 
ftracffici:isquiagitinreracontcnditfedominumeflc.Paulus 
hocdilcrimen  adlionumin  perfonam&adionum  inj:erao- 
ftendcrevolens,nihi!habctfirmiusquamhancregul3m;Rcs 
cxpluribus  caufis  noflrafierinonpoteft,  &hoc  translatuta 
cftinregulamiDrisincip.  Nonvtexpluribuscaufis,  &c.  Ea- 
dem  eft  infcriptio  d.l.Sc  huius  regola:.  H*  funt  coniungcadar, 
quxa  compofitoribus  Pandectarum  fcparantur,  vt  vfusre- 
gulajmagisintclligatur.  Aliaobiedioeftcxl.fundum.4.adI. 
Falcid.in  qua  luriiconl^ait ,  Quidam  mihi  legauit  fundum  lub 
condiiione,  haires  mihi  debet  illud  legatum  fi  exticetit  condi- 
tio.Ha:res  ipfe  a  quo  lc  gatum  mihi  relidlum  eft,  me  hasredem 
inftituit  teftamento ,  &  dcceflic  nondum  cxiftentc  conditio- 
nelegaci,adiuieiushaEfediratcm,  adicionehxreditatis  Eiclus 
fumdominusrerum  hacreditariarum.  Rcsillalcgatafaftaf  ft 
tneaaditahacrcdicate.ficutaliaEres  hireditaris.  Nam  resie- 
gataerathairedispendente  conditione.  Poftcacxticiccondi- 
t?olegaci,eadem  res  mihi  acquiricur  cx  caufalr  gaci:  legacarios 
acquiric  dominiumrei  legaca^  poftquam  cxticic  conditio.l.  sk 
Titio.  de  furc.  Hic  ex  duabus  caufis  acquiritur  mihi  domini- 
um  ciufdcm  rci,acquiricur  mihi  cx  caufa  ha;redicaria:qui3  cgo 
hxres fum, acquiriiur criam  mihi ex  caufalegau, ergo  vcrum 
noneft,  quodhicdicitur,  Expluribuscaufis  dominiumnoa 
contingere.  Sed  in  d.  1.  f undum.  non  dicitur ex  vtraque  cauf* 
tem  legatam  acquiti  legatario  iure  legati,  &  iure  hxi editario. 
Scd  lurifconfultusair,  Mefuejfefundiu  tmelligitHr.  Non  dicic, 
quodiure  hxreditario&iure  legatifundus  mcuscfleintclli- 
gatur.  Ego  quidem  dominus  fui  tci  lcgatz  antc  conditionit 
cuentum.  Scd  conditione eucnicntc  mutata eft  caufa domi- 
nij  :cgohic  duatum  perionarum  vicem  fuft)nco&  harcdit 
&lcgitarij:  pendcnteconditione  fumdominusexcaufaha:- 
reditaria,exiftentc  vet  o  conditione.cgo  fum  dominus  cx  cau- 
fa  legati.Sic  videtis  has  caufas  non  concut  rcrc,Ied  fe  fubfcqai. 


ha:caufje  concurruntiaidcm  tempusquod  Paulusaic  inhoc  iurekgati  t3ntumn.ihi  acquiticurlegjcum,  non  autcmiure 

capitc.Eiurdemreidominiuranonpoirenobiscontirje^creex  h2reditacis.Scdcucval£Ccxpoftetiorecaufa?Quiapofteiio« 

pluribusc3ufis,vcaiunt.  SicintcUigendumtft  ,nifihacaufjB  tisc3ufiotigoa.^tiqiiioteft.Idcoq;diciturlegatum  valcre.Id 

jncuirant  in  idem  tempus.  Siindiuctfatenspota^tationon  autemconftitutUintlicbcnigniusptoprcrFalcidiamanimad- 

pcrmittit  vccxomnibus  hiscaufis  dominium  nob.s  acquifi-  uertendunacft.     NamlubtiUtas  iurisnonpatitur,vtfundus 

tum  eflc  dicatur.  Ego  poflidco  rcm  cx  pluribus  caufis  .* ex  vna  raeus  efle  dicaturiurc  iegati.  Domicium  cnita  iam  acquifiuc- 

caufacompletutvfucapio.vfucapionemihidcminiumacqui        ^''-  — «-— -j- *  j- •_      i        ■•     •         r     - 


ritur.  Dcindcexalracaufa  etiampolTcifio  concinuaturvf^ue 
adlegitimum  rempus,  an  cx  hac noua  caufa  acquiratur  domi- 
nium^non.  Nara  lam  dominusfui,  quod  ante  acquificram,& 
nonpoteftmihiacquiti.  Sedeuminidcm  cempusincurratv- 
iraquc  caulajica  vt  continuctut  ccdem  temporc  vttaquc  cau 


raniaditionehaereditatis.  Aditione  hsrcditatis  coiifunditur 
quoddebtbaihasics.cuiegolucccfli. 

%.Exconirarii>pltt>es ,^e.  Hictradlaturquiftiodifficilli- 
ma  omnium,  qui  t  cperiuntui  in  hoc  cradatu  de  pofle  ffionc. 
Anplurcseandemreminfolidum  poffiderepomnt.  EtPau- 
lasanyExcentrari«p/Hres,(^c,  IdcoPaulusait,  ExccnirArio, 


fa,aiuntacquiricx  pluribuscaufis  dominium,&cuni  Paulus  quiaptiusde  vnopo/fidentcrem  cx  pluribuscftufis^difpita- 

hicdil^inguicdominiuma  poffiffione,  aiuncica  accipiendura  ucrat.  Nunc  de  plutibus  poffidcntibus  candem  remloqui- 

eflc.  Cum  qusritur  de poflcffione an  ex  pluribas caufis  pc ifit  tur,non  ex  pluribus  caufis , fed in Iblidum.  Ait  crgo lurilconfl 

respolfiJeti«diccnduraeft  gencralitcrpotreexpiuribuscau-  'Plnreseandemrem,  ^c.  Rationemfubiicit.  Quippe(inquit) 

fispoflideri,  fiue illa: caufe  incuifantiuidcmtempus,fiuein  conttanatutameft.  Tcncoremaliquamaur  mere,  autcor- 

diucriatempora.  Scdindominiohoc  accipicndumciretcuia  poraliter,  autiurisaliquaintctpretatione.  Natura  non  pati- 

diftindione,  &ficfiin  idem  tempus  incutrant  caufx,  nihil  cui,  vteandemremahus  rcneat.  Alias  hoc  non  cflccrotam 

<liffertdon>iniuma  pofreffione.  Scdfententiacontrariamihi  rcm&in  folidumcenere.  Tenere  inlolidura  eft  totamrcn» 

vidccurprobabilior.NamPaulusfenfiflevidecurciufdcmrci  tencre  :  repugnatergo  natutane  pluresin  lolidumeandcnj 

<lominiumnon  poflTenobisacquiricx  diucrfiscaufis,  fiuchs  rcmtencaucfiuepoflideant.  Sahintu  tamenfcrUit ,  ^c.  Re- 

•cauixinidcratempus, fiueindiucrfaccmporaincurrant. Sed  fertfcntcntiam  Sabiniquinon  loquiturdc  cadempofltifio- 

quid refcrc,  dixeric  aliquis,  an  dicamus  nobis  acquiri domini-  ne.fcd diuerfa.  Si  quis fuam rem  precario pctenti dcdctit,  Sa- 

umcxpluribuscaufis,cumplurcscaufxconcutrunt  ?  Cum  binuscxiftimauitvctunquepoffidect.&eumquiprcfarioco- 

non  concurrunc, ratio fatis  manifefta  eft :  quia quod  iam ra;hi  ccffit rcm  vtendara ,  &  eum  qui  piecatio accepir.  Sahwfut*^ 

acquificuracftnoQ  polFumamplius  acquircre.  Scd  quidin-  m(H,^c.  Ecfihocverumficquodd^ximuseandcmremnoa 

commodieft ,  cum  concurunc  plurcs  caufx ,  fi  dicamus cx o-  poilc a pluribus in  folidum  poflidcri ,  nihilominus  camen  exi- 

mtiibuscaufis  dominium  nobis  acquiri  ?  Videcuchocprima  ftimauitSabinuscuaiquisptecarioconceffit  icmfuamvten- 

faciep!usfubti!itatis,quamxquitatishabete.  Scdexhacfub-  dam,vttunqucponidere,&cumquiprccarioc5ccffit,&cum 

tilitacc  alia quxdara  •fcquuncur,  qux  vtilicacera  habcnr,  pet  fe  qvii  acccpic :  quia  t ft  diucrfa racio  pc  flidcndi.  Idem  TrehAtiiet^ 

huiufmodi  plxrunque  vidcntur  inania  cfTc.  Hoc  vidcturita  £^f.AdiccitTiebatius:nontantumprobauit  fcntcntiamSa- 

«onftitutum,  quia  inde  confequuntur  alia  quxdam  ex  quibus  bini  Trcbatius,fed  etiam  3diecit,quod  didtum  eft,plures  can-j 

aondiiputaturinutiliter.  Exemplum  vnumcftinl.&ancan-  dem  rcm  in  folidum  pofliderc  non  poflc.  Trcbatiusexifti- 

dcni.f  .adioaes.de  excepc.reiiudic  vbi  do££C  lurifconfolc.  mauic  «ccipicndum  elle  cum  hac  cxccptione.  Ne  vousiu- 

ftc,alius 


Jn  Tit.  De acquir.^velamit.poJleff, 


fte,aliusimufte  poffidcar.  Sed  hic  lententia  Labeoni  non 
ptacuit.acnePauloquidem.  ImprobauitiiancTrebatij  fei> 
icntiam  Pauluspoft  Labeonerti.  QHoniaminfumma.  Cum 
quiritur  an  quis  poflideat ,  an  non  pofsideat,  ineptum  eft  re- 
fpondcre de  iuftitia ,  aut  xquitate  po lteffionis.Hoc  cft  orani- 
noalienum.  Cumego  quxroanhiduopofsideant,qu£ftio 
meapcrtinetad  fubftantiam  poftefsionis  ,  num  iuftcpofli- 
dcant,  an iniuftc.  In famma pofteflionis ,  nihil rcfert  an  quis 
iufteaniniuftepoflideat.  Ux  dusquzftionesnonfuntcon- 
fandendx.  Nonemmmaq^u.  Sententiamluamconfirmath- 
militudine  :  Sicutabfurdumcft  dicereahquem  ftarceoloco 
in  quo  cgo  ft o ,  vel  fedcre  in  quo  loco  ego  icdeo :  ita  ctiani  di- 
cendum  cft  de  poflefsione ,  fcihcet  qucm  non  poflc  poflidere 
camrem  quara  ego  poffideo  :  poflcfsio  detentio  cft.l.i.  m 
princ.Simile  ergo  eft  quod  hic  adducitur  de  ftationc  &  felsio- 
ne.  Hicefticufushorumverborum  Pauli,  qua:  nos  accura- 
tius&fubtiliusnuncinterpretaturi  fumus.  Adnotandum  efl: 
igitur  cxhoccapitcplureseandem  remin  fohdum  pofsidere 
nonpofle.  Infolidum  pofsiderccft  totamrem  pofliderc.In 
foHdumboc  textu  ,  alij  quidam  intcrprctaDturvaldeacutei 
iudicio  meo  in  foUdum ,  cx  eadcm  caufa.  Sed  hoc  mihi  vide- 
turquamridiculumeflc:  inauditacfthaEcfignificatio,  necvl- 
lumpotcftexcmplumptoferri.  Sicineptumcft,quodaddu- 
cuntexLadca.  dcreg.  iur.  in  folidum,  &c'.  pro  harreduana 
parte.  Quod  autem  hicdicitur  depoflbfsionei  idcmdicitur 
dcdominio.in  Lfi  vt  ccrto.  §.  fi  duobus.  commod.doihimum 
eiufdcm  reinon  potefteffe  apudduos  mfoIidum,ideft,to- 
tiusrci.  Non  pofliint  plurescfledomini  eiuidem  tcnnloli- 
dum.Naturalis  ratio  demonftrat  fatis  hoc  non  poflc  hcti :  do- 
minium  etfe  totius  rei,  hoc  eft ,  plenum  &  liberum  lus  diipo- 
nendi haberc  de  tota  re.  Sic accipitur dominium,  vt  dicemus 
adl.fi quisvi.i7.§.difFerentia.inftahoctit.  Siqmshabcatto- 
tumiusinhanctem,  non  poteft  fieri,  vtiUudiusincandem 
rem  alius  habeat.     Poffident  quidem  duo  candem  quam  ha- 
bent  comtr.unem  vt  focij :  fcd  focij  nonfuntdomimmloli- 
durarei  coramunis,  fed  propartibusindiuifis  quacamraoiC 
intelleaumagishabentur  ,  quamcorpore.l.(cruuscommu- 
nis.S.i.deftipul.fer.Cumdicimusrcmcflbcomnlunemduo- 
rum,non  hoc fignificamus fingulos eflb in folidum  dommos 
ei.is  rci.  Naturahocnonpatilur.Scdhocintelligimusfingu- 
los  habercpartes  cius  rei  &  partes  indimfas ,  quarmagisha- 
beumranimb  quam  corpore.     Partes  funtincett2,ficacci- 
piunturinpofleffionefocij.quicommunemhabcnteandetA 
iero,ficutdomininonfuntinfolidum,fedpropart.busindi- 
uifis.ita  eciam  pbffident.l.fi finita.n-§.  cum autem  de damno 
infea.  Si  plures  mittanturin  pofleffionem  iqualitcrpolsi- 
dent,  &concutfu  partes  faciunt,  quia  fierinonpotcft,vcm 
folidum  eandem  rem  poffideant.  Pcffident  rem  candcm  pro 
partibusindiuifis.Hxcqu^itabreuiter&furamaticnanobis 

diftafunt,  excmplis  demonftranda  fant &  illuftranda ,  v:  ta- 
ciliusintelligantur,&vtfaciliusobie(aactiamdilu£mus.MaI- 

ta  cnim  obiiciuntur  aduerfus  hanc  fententiam ,  quae  abaliis 
prolixetraaantut.Eadicamfimpliciflimeraorcmeo.D.cara 

primum  denatnuli  pofl"effione,  deindede  ciuih.poftiemb 
mixrim  de  vtraque.Qopd  hic  dicitur  duos  in  folidum  eandeitt 
rcm  pcffidere  non  pofle,  intelligitut  primum  de  naturalipof- 
fefsione,  cum  v triufque  pofleffio  eft  naturalis,  aut  duo  h  pol- 
fidcantnatural:tcr&  coiporalitet  eandemtero^&quitatut 
andicipoffint  poffiderein  folidum.  Refpond.eftexfenten- 
tia  Pauli  eos'non  pofle  in  folidutti  poffidere.  De  naturali  pof- 
feffioneoftcndit  idmaxime  accipiendumcfle,  cumloquitut 
dedetentione.^fc«w>4%OTW<r^of««MW,C?f.Appofitumeft 
igitut  hoc  cxemplum  de  duobus  natut  alitet  poffidentibus.  Id 
autem  demonftrari  potcft  exemplo  vulgari.  Hoc  tritum& 
peruulgatum  eXemplumeft  ;  Si  Titioabfente  nutidinaruni 
cau(a,duoingrediantureiusdorauth,vtinLclampoffi.§.qui 
ad  nundinas.  infra  hoc  tit.  Non  pofliint dici  poffidere  nifi  na- 
turaliter.  Nam  qui abfens  eft  nundinarum  caufa ,  poflidet  ci- 
uiliter.  Sedilliquiingte&ifunteiusdomumj  dicuntur  pofsi- 
derc  naturahter  tantum.  Hoc eft esemplura naturalis poflef- 
fioriis.  Sed  an  pofsideant  in  folidum  ?  Paulus  aegat  in  folidunl 
pofsidcre.  Contta  natur5  eft,vt  cum  ego  teneo  rem  aliquam, 
eam  tencre  videaris:quomodo  ergo  dicuntur  pofsiderc  .=  Ha:d 
poffcflio  naturaliscffedu  non  caret.  Intcrdidaenim  com- 
petunt  ob  hanc poffclsionera.  1. 1. § .  deiicitur.  dc  vi  &  vi atnu 


C41 


Si  vtcrque  velit  experiri  intetdido,  non  dicemus  eos  ooflide- 
reinfolidum,  fed  potiusdicemusconcurfum  partesfaccte, 
ficutin  d.l.fi  finita.§.  cum  autem.de  dam.infed.  Prxcer  hunc 
Pauli  locum  alius  fimilis  eft  in  1.  duo  rem  precario.  Dpio  (in- 
quii  lurifconful. )  nonfajfmt  m  folidum earidem  rem  pojfdere 
viautclam.     Hoc  accipiturde  naturalitantum  &coipotali 
poffeflione ,  qux  eft  violenta.     His  argumentis  (atis  videtut 
confirmata  fcntentianoftrade  naturahpofleflione:  fnpereft 
igitur,  vt obiefta diluamus.  In  ptimis obiicitur aduerU.s  hanc 
lententiam ,  quodafpcdu  acquiiitut  naturalis  poflefsio,  vt  in 
1. 1  .§.fi  iufferim.&l.quarundam.  hoc  tit.  Duo  poflant  polsi- 
dere  hoc  modo  naturaUter :  quia  afpcdus  vcriuique  poteft 
concurrere,  nihilimpedit  quo  minus duo fimul  pofliui infpi- 
ccreeandemrem.  Cumaipettusduorum  poflitconcurrere, 
ccffat  ratio  propter  quam  dicicur  duosin  foIidumnonpolTe 
eandem  rem  poflidete.  Ecce  huius  fententia;  defenforesid 
Jgnorant,quodprxcipuum  fandamentumeft  huiusdifputa- 
tionis.  IlHputanthanc  rationemaPauIo  adferticut  nonpof- 
fideanteandcmremduoin  folidum.  Quiain  quo  loco  f^o 
fum,alius ftare non  poteft,aucih quo loco  ego  fedco,a!ius  (e- 
derenonpoteft,necanimaduertunteflefimiIitudinera.  Vfus 
efthacfimincudinePauIus,vtfaciIiusquodfubobf  urumerat 
cxplicaret :  non  eft  ratio,  fed  fi militudo  tantum.  Ratio  eft  in 
^incipio  capitis  cum  air, jQutppe  t^uia  con:ra  n(i'.uram,(^c.Te- 
nerc  latius  patct.quam  ftate  aut  ledcre.  Dixi  naturolem  ratio- 
mem  non  pati ,  vt  cum  ego  teneo  rem  aliquam  totam  &  in  fo- 
lidum  fiue  vere&corporahter ,  fiue  iilris  aliqua  inteipreca 
tione,tum  candcm  rcm  tcnere  intelligatis.Si  alius  tenere  p.j\ra 
rcmintelligcrctur,  non  ego rem  totam  tenerem.  Q»ia  zxro 
res  videbatur  ei  obfcura  &  difficilis  explicatUjIurifccniul ,  .ius 
cft  {im\\\ta^inc,Necenfmmagii,^c.  Rutfus  oppugnatut  fen- 
tcntia  noftra  argumento  dudoex  l.vlt.  vti  poflid.  Vfuarius 
&vfufru6tuarius  vidcnturfundumnatutaliter  poflidere,ex- 
periuntur  interdido  vti  poflidetis.  Vnus  habct  vfum  fundi.al- 
tct  vfumfrudlum  ciufdem ,  vterq',  aducrfus  alterum  experitur 
iatetdi&OtVtipeJfdetit!,  ^c.  Ergo  vrerqjpoflidet.nonpotcft 
dicicDS  poflidereciuilitcr.  Hocdidtumcftininterpretacione 
l.i.hiduopoflident.aliasnondaieturcisinterdi!!ium,/^/«^(>/^ 
Jidetis,&c  poflidenr  naturalirer.  Ergo  poflidet  naturalicer  ean- 
dem  rem  in  folidum.Sed  refpondendum  eft,diucrfam  efle  ra- 
tionempoffeflionis.Idqucpofteaanobiscxplicsbitur.Vterq; 
cxperiturinterdid:o,quatenusidncceffariumeft  adinsfuum 
conf cruandum.Vfus &  vfusfru<ftus iura funt  diuerfa.  Cum  fic 
diuerfa  ratio  pofsidendi ,  no  eft  mirum  fi  vterque  dicatur  pof- 
fidere.  Egoid  poftea  dicam.  Sequirurdepofleffioncciuili. 
Quod  PaulusnofteraitpluresCanderareminfoIidumpofli- 
dere  non  poffc :  hoc  quoque  intelhgendum  cft  de  poffeffione 
ciuili.  Exemplum  alterum  eftin  pofleflioneciuiIi,inpoffef- 
fione  quac  animo  tantum  rctinctur,  non  etiam  corporc.  Cii  m 
quisnon  tenet  corporaHter,  fed  interpretationc  iurisciuilis 
cam  tcnere  intelligitur :  diciraus  duos  eandcm  rem  non  poffe 
hoc  modo  in  (olidum  poflidere  :  ratio  qua  fupra  vfi  fumus 
conuenit  quoqucciuili  poffeflioni.  Dicimuscumquistenec 
totam  rcm.abfurdum  eflc  dicere.candem  rcm  quoquc  ab  alio 
teneri,quiahictotamrcm  nontcnerer.  Vtvtdearu^AkVia- 
lus.Qup  vcrbo  vfus  effc  videtur,vt  oftenderet  fe  non  tantum 
dc  naturah polTeflione^fed  ctiam  de  ciuili  loqui.  Id  confirroa- 
turargumentoacdnfequentibuj.  Nam  alias  confequerettir 
duos  vfucaperc  poffecandcm  rcm,  &dominosfiefipoffein 
folidumciufdcrtirei.Poneduosinfelidumpoflidereciuilitct 
eandem  rcmiconfcqucns  crir,  vt  arabo  longo  tcmpore  pofsi- 
dcndo  vfucapiant  eandera  rcra.  ciuilis  poflefsio  caufa  eft  \(vL' 
capionis,non  naturalis.l,acquirirur.§.vlt.  deacquir.rer.  dom. 
Idemetiamdiccreturdeacqnificionefru(3:uurn,namciuilitet 
&bonafide  poflidcns  acquirit  fru6lus.l.quifcit.§.3lieno.de 
vfuris.  NaturaliS  poflefTio  qua;  naturalis  tantura  eit  non  pro- 
batur  lure  ciuili,nifi  quatenus  ad  publicam  quietem  pertinerc 
videtur.     Huc  pettinet  quod  dicitur  in  d.  1.  duo.de  precatio. 
Gum  dicit,  Heejue  iufle,  netjueirtiujle  dttt.  poffeffionts  concurrere 
poffitnt.  Cum  loquiturde  iuftis  pofl^  intelligendumideftdc 
ciuilibus.  Illelocusigituroftcnditfententiam  Paulinoftriin- 
telligendam  effenon  tantum  depofleflionc  natutali,{edct- 
iam  ciuilii    Ad  obic(9:a  facile rcfponderi  poteft.In  primis  ob- 
iicitut  lclam  poflidere.  §.  qni  ad  nundinas,hic.Si  quis  ad  nun- 
dinaspiofedlusncminemiehqueritdomifuxj&aliquisfuey 

HH     } 


6  4^1 


Franc.  ^uarenl  Comment. 


rit  ingreflus  domum  fuam.^  Vterquepoflidct,  fed vterquc 
i}on  poflidctciuHiter.Isquiingreflus  eftdomum  ciam  abfen- 
tc  domino,  pofl5dct  naturaliter.  lurc  ciuili  non  probatur  hxc 
pofl^efliDcImofialiterfortetcrritusmetunonaufusfucritiQ- 
gredidomumfuam,nonpoflidetciuiliter,quiaiusciuilenon 
probat  hanc  poflcflionem.  Deinde  ha:c pofleflTio.qus  vacua 
non  cft,  non  p.oteft apprehendi.  Non  cft  vacua  ciuilis poflTef- 
fio.l.quod mco.^.  vlt.  iofra.  Non  obftat ctiam  fcntentia: no- 
ftrs,  quodadduciturcxl.  alicna.  io.§.  i.  dcpign.aA.&l.U 
fundus.  1  f  .§.fiduo.depignor.Eccchislocispig.-iusobliga:ur 
duobusin  folidum,ergo  duo  pofludcnt in  foli  iura.  Itaqae  ci- 
uilircr  duobus  obligatur  rcs  in  folidum,  qui  fi  apprehcndcrint 
poflident in  folidum.  Ergo  duo  pofliint  poflidere in  folidum. 
Egoreipondeo  nihilimpcdire  quominus  duobusreseadem 
obligeturinfolidum  ,  ficutperfonaduobusiafolidumobli- 
g-rur,  fednegamus  ideoduos  crcditores,  quibus  rcseadem 
crcobligata,poflidereinfolidum.  Poflidentquidemaequali- 
lcr,redjionpoffidentinfolidum,vtinl.fifinira.§.cumautem. 
dcdam.infcd.  Etinl.vlr.vtipoflid.vbixqualeiushabentitc- 


quarritur  de  eadem  po0e($ionei  aut  de  diuerfis  poflcfsioni-^ 
bas.  CumqaaEtiturancadcni  poireflio poflit efle  pcncsduos 
in  folidum,  an  diucrfz,  non rc£le  relpondctur  dc  iufta  vel in- 
iufta pofleflionc ,  fubftatia  enim  poflt (sionis  in hoc non  con- 
fiftit.  Acciderequidcmpoteft,  vtvnus  po6idcatiufte,alter 
iniufte.Scd  ha:c  non  eft  fubftantia  pofleisionis  iuftaan  iniuft» 
eaufa  fitpofleflionis,  caufa  diuctfaeft  poflelsionis.  Vnaeft 
polTcflio  iuris  &  animi:altcra  cft  corporalis  tantum.in  co  con- 
fiftitfubftantia  pofleflionis,  cumqjajrituranquispofsideat, 
an  non: videndum  eft an corpore infiftatrei,an vero  animum 
habeat  poisidcndi.  Nonautcmaniuftafit,aniniuftapoircf- 
fio:&idco  Paulus  Trcbatiumreprehcndit,quodvidtbatur 
hocinepte  referre.  Obiterque  hic  veterum  iententiie  refe- 
runtur,qua:  no  funt  plenx .-  &  verifimilc  eft  in  illis  locis  difpu- 
ratum  fuifle  de  (ummapofle(sionis.2y«»  multumy  ^c.  Quaii 
aliquid  intcrfit ,  & reueraaliqaid intereft , fcd hoc  aon  petti^ 
net  ad  caulam  polFeflionis. 

§.  /«  amtttenda  ojUocjHet  ^c.  Prius  traftatum  fuit  dc  poflei^ 
fioneacquircnda,  quomodo  acquiratur:  &diximus  poflTef- 


nent  fuadum  a:qaa!iter  viufruduarius  &  vfuatius ,  fcd  non  ia       fioncm  acquiri  animo  &  corporc.  H;nc  viris  quxrtiones  na- 


folidiim,  vnufqujf que  eorum  poflidet ,  quacenus  ad  ius  fuura 
conferuindam  netcfluiuiaeft.  C^omodopofsideatcredi- 
tor  dixi ad I,i.  SuflrLU  igitut  aftendcre exernpHs eaadcm  po(^ 
fe(sionemciu(d':m  reiiniblida-n  pcaesdnoseflenon  polFe. 
Paulus  loquirurdceadera  pofleGionc.  Alia  eftigirurratio 
diuf  tfj  pofleflionis.  Duo  igicur  pofllmt  eandcin  rem  poflide- 
rein  folid  im,  cam  diaerla  eft  latic  poUidendi,  veluci  cutn 
vnuspofliJctanimo,aItercorporc,idcft,  njspoflidetanimo 
tanrum  &  ciuiluer  :  alter  corporctBmum  &  natiiralitcr:o- 


t2  fant,de  quibus difputatum  eft.  Nunc  tranfit  Paulusno- 
fter  ad  rationem  amittcndsc  prafleffionis  quomodo  amitta- 
tur:&  ait,  inamtttendApoJfepo.  quafi  dicat,  non  tantum  in  ac- 
quirenda  pofltflione  ,  (ed  ecians  in  smittenda  afFcdiio  eius 
quipofsidetintuendaeft.  /tai^ug,inquitt^infmdo.  Aniiiso 
igitur  amittituf  pofleisio  &  folo  animo.  Nara  etfiin  fundo 
nonfi.fn,voluitameiiamittcre  po(re(sivincm:nonpropterca 
aiiiiittopo(rt(sionem.  Quamuu,  £*ff.  Acquiruurquidempo(^ 
feisio  anirao ,  fcd  non  animo  folo  acquiritur:  acquiruurani- 


mainodiucriac  pofllfiiones  hifunt.  Ego  (cro  magmimifle       mo&corpore,  fcdaraittitur  foloanimo,  ftacim  atquequis 


confl  Aurj opinioBum  iii hacre,an diueilk  fint  pv..lieflic.nes, 
in hoc cafa :  fed  puto  diuetfas efle.  Dico  «girut  iviliam  r JCiO- 
nem  proh  bere,  quominuseadcm  rcsin  il)i;dum  poffidt.jtnr 
apiuribjs,  cumdiucffaeftratioporiiJsndi  :  namvnuspol- 
fidec corpore :  ahus  animum  tantum  h:;bet  poniJendi.  FliC 
repii^nancianon  fuat  proptcrdiueifain  iafonem  poffiden- 
di.K^cnonfuatniagis  pugnantiaquaiacum  dichnuivnuin 
haberadoniiniuaj  rei,  alterum  pofleifionem,  yelcuvndici- 
mas  vnum  propr.etat.-m  habere  ,  alcerum  vcro  viuirfru- 
(Sum.Exemplum hoc efi: er S^hino.S.ilfmu ta/xen,  ^c.  Ego 
tibipri-carjorcmmeam  vtendam  conceifi,  Sibiaus  exiftiiua- 
uicvcrunq«c  mftramentum  poffidere&  eumqui  conceisit, 
quiaaoimorecinet  pofle(fionem,  &euin  quiprecario  acce- 
picquiacenet  rcm.  PaulushicfimpHciicrrtferropinioncm 
Sabini,  cani  nec  probatnccimprobat. &puto  accipreniiara 
cilcSabinirententiara  ,  vtinl.  &habet.  i  f.§. eutnqui.de 
prccario.  vbihsec  quxftiofufiustraftacar,  c;imquisprecano 
rogauic ,  vt  fibi  poffiderc  liccar.     Ergo  non  incciligcmas 
fimplicicer,  quemcamrempoffideie,  quamprecanoacce- 
pir,  vtfibipofnderclicear.  Atqneita  defendipoteitSabinio- 
pinio.   Niin  aiias  non  poliidet  is  qui  precario  rem  vten:^am 
accepit.l.re!5le.§.i.deprcca'..l.ofli;iuni.dereivend.Al!udex- 
cmplameftinl.  cirm  poffidere.  ^.  quiadnundinas,  &l.fiid 
quod.n^.^.vlt.infra.  Eceftcxenr.pluminfigae.  Naliustftlo- 
cusquomagisdemonftrcturidqiiod  hicdicituivtrunq;  pof- 
fideceinfolidum:cumdiuet(aeftcatiopo(siaeiid;.ccdemper- 
tincc  quoc?  dicirur in  1.  fi  duo.  j .  vri  pofl.  vbi  quzritur ,  Si  duo 
jn  folidiim  poffideanc ,  vrri  dabitur  in  tcr  Jiifium,  vttpeffidctis. 
Ego  rem  emi,tirulum  habeo,  &  bonam  fidem,  tti  poifides  in- 
iuiie,quiapoffidesvivclclam:ercptacftm!hi  poflcflio&Iu- 
rifcociul.dicit:  Sipoffidejsamequia  mihiremeripuifti,rae 
pociorymeira.  Si  veroaliusmihieamcripuerit&  tibitradi- 
derit,  neuter  nofttum  vincetur.-  vtcrque  poisidet,  vncs  ciufli- 
ccr,  aiiuscorporaiiter.  Cumdiuerla  cauiaell  pnfsidendini- 
hilurohibctduoseandemreminfijlidum  poisidcre.  Hocvi- 
derurconccariumeire  verbis  Pauliinhocloco.  N.imindicia 
1. fiduo.cicitur,  daospo(sidcrein(ol.'dLim,  cumvnushabet 
iuftam polkCsioncm, altei  vetoiniuftam.  Hicautem fcntcn- 
■  cia  Trebaiij  reprehenditut  a  Paulo  qui  idera  exiftimabat. 
IdemTrebatins,  ^c.  Dicebat  Ttebatiusdnosuonpoisidere 
iufte  vel iniuftc,  ied vnum  poire  noilidere  iufte  ahum iniufte. 
Reprehenfione  igitnr  m^gis  dignus  cft  Paulus,  quodnota- 
ucricTrcbatium.  Egcnon  exiliitaoidco  Trcbaciiim  repre- 
hcndia  Paulo,  quod  acciderenon  pofsit,vtvnusii5ftc,alius 
Jaiufte  palfidcat  :  fcd  quod  cxecaplum  non  quadtet :  cum 


coiifticuit  lenollcpofsidcre.  Exeoquoddidlumeftaftcdtio- 
licmpofsidentisefle  fpe&andam  :  (equicurqaod  Paulusait, 
qi!od  ecfialiusin  fundo  fit  quem  poisidebam,  nihilominus 
pofsideo,  fpe^aatur  cnim  afFrdio  mea,  &  animus  nicus.  Hiac 
aliaquxdam  con(cquuntur.5«y««(f «««/»« ^i?«»»wj,  ^c.  Cum 
quis  abfcns  effet  domo  (ua,  &  animum  ad  huc  polsiacndi  ha- 
becer,  ci  nuntiatum  cft  domum  a  lattonibus  otcupatam  efle, 
timore  conterrifusnoluic  accedere  addomumfuam,  hicdi- 
citurcumamifiirepofseteioncm.Quiacamtimorclatronun» 
conterritusfuerit,  vtaddomum(u»i'aau(us  nen  fucritacce- 
dcre,  creJibileefteumanimarnpoisideiidiamififle.  Exeotd 
confeqnitUi,quoddixiaiu*  in  potlcllicnf  amittenda  (pc6tan- 
dumefle  animumeiusquipoflidec.  Hiuc  aliud  coniequirur. 
Qmdliferutuvelcolouui,  ^c.     Fingc  (eruuravelcolonum, 
cuiusego  corpore  poisidcbara,dilcc(riifecxtando,veImor- 
tiiumeflejanegoamiftrim  pofltflioucmi  lurifceofultusait 
aniasoretinebo  polTeflionem,  vthoccdfunonamictampol^ 
feflioucm,  quiaarimuratencudi  poflcflioncmhabco.  Eifi 
ali$ tyadiderim ,  ^c.  H(cIocuscoiTuptuscft,inomnibuscx- 
smplaribus  practcrquam  in  PandccSiis  Florencmis.  Legen- 
dum  sft,  S«dfmUttradtdertm,noti,iradtdennt.  Prxtereale- 
gendum  ti\ ,  Donec autem  nejiravoluntate  dtfcefferimtu ,  aut 
videietitfuerimw.     In  liimraaigitur  cum  qua:iiturdeamit- 
tcnda  pofleJEoncquomodo  ansittatur  pofliflio,  exfentea- 
tia  Paulinoftriinhoc  locodiccnduracft  polTcflionem  amit- 
ticum  quis  defiit  habere  aQirautn  poflidendt ,  &  quamdiu 
quisretinec  animum  poflidendi,  tamdmcutn  poisclsieneni 
non amittere.     Sunt  tamenplcdque  cafus,  in quibusinuiti 
pofselsionemaraittimusjdeq  ybusluoiocodicemus.Vnum 
cxemplam  eft  in  capite feq.i;. §.  Labeo. & ieq.  Cum  quis  nos 
expcllit  :cum feruus noftcr  (c  pro liberogcric, runcnobis ia- 
uitisamictitur  pofsefsio  ,  nihfl  curamus  quoaniniofitisde 
cuias  pofsclsionequaEiitur.  Std(untc«fuscxcepti:&hafcre- 
gulatraditacfta  Paulo  ,  polselsionem  retinerianimo,licec 
non  acquiratur  (olocQimo  :  &  harc  cft  diffcrentia  tradicaa 
Paulo  intcr  dominium  &  poistfsioaem  in  l.fi  qr  is  vi.§.  difFc- 
ienria.infr.hoc  titu.  Sntficit  aiiimum  habcie  dimiccendac  ooC- 
fefsionis,  vr quis po(se(sioncia  amittat.  Acquc  hincfurioius 
homo  non  poise  amictcrc  pcleiiionem  dicitur  in  I.  fi  is  qni. 
hoctif.  Etfifortedecc(scritCA  fundoisqm  furiolusell.noa 
amitticpofsclsioncm.     Nam  furiofi  nalla  voluntaitlt.iua- 
miccend.1  autcm  poifcfsione  requiiitur  auimnsi  Scd  hitcc- 
curric diflitilis  ancinomia  cx  l.quidam.  8.  hic.  Fixc  capiia  vi- 
dentur  magnoperc  pcrgnantia&  coutraria.  Hic  diciturlolo 
animoamittipofsclsioncm.indiittai.quidatri.diCitmcQocm 

modo 


Jn  Tit,  Beacquir.^velamit.popjf.- 

Biodo  amitti  quo  acquiritur.  Acqairitur  aucem  animo  &: 
corpore.  idcm  dicicurinleg.fere.de  reg.iur.  vbi  hoc  falius 
explicatur.  Fireaccidttvt  <j(tf^Mmi)dts  acqummus,ttjdema' 
'mttamitiNztix  opiniones  hic  referuntur  ab  Accuriio  iScaliis, 
quasomnesreiicitquidamnoftritemporis  profelior  no  ob- 
kurinocniais.quiadditnegationem  vcrbis  l^auh,  ied  nimis 
audadcriudicio  meo,  ficlcgit,iVo»  aattmeii,&c.  Sed  nuaia 
cft  hic  confi  Jentia,  ne  dicam  temericas  contra  tidem  omnm 
librorum,&  vetuftiffimos  quofque.  Deinde  hic  ctrcr  con- 
uincitur  reg.iur.quam  cgo  lam  adduxi  inleg.  teie.  In  hoc 
capit.g.cftpatticula  iiliuscapuisquodtranslatumeftin  reg. 
■iar.Infcripcio  vtriufque  capitis id  latis  oftendit.  hifcubitur  V- 
tjtunquecaputPaul.lib.5.Adcdi«aura.deintcrdi6t.vtipoaid. 
&deviarm.  AtBegatioiUanonpoceftlocumhabcre  in  reg. 
iur./M^  wtt  qaemadmoditm, noQ  poller  ita  leg!,retinenda  elt 
ig.turit(aio  atfirmaciua,quxvcram  Ytilemque  ienccntiam 
coatinct.lirefte&abrquc  vlla  cauillationcmtelligicur.  Na 
pia:runqiaccidic,  vcpolleiriodicatur  non  amittinilicorpore 
«canimo.  Hocdemonftrandura  cftexemplis:&vnamex- 
emplum  eft  vulgare  apud  Accurfium.  Si  quis  corpore  dcccl- 
fetit  de  fundo,  animum  adhuc  habec  recinendx  pollellionis, 
Si  qu^racur  an  is  amiferitpoHellionem,  retterelpondeOicur 
eum  non  amififle :  &  li  obiiciacur  eum  cotporc  deceriilie  dc 
fundo,nosre(pondebimuscorpusnonfafticere,fed¥crunq5 

cfle  neceirarium,oporcere  quoque  accedere  animum  prx-ier 
<:orpus :  &  nonpollenificorpore  &anirao  amitci  policliio- 
cem.  Simile quiddam annocaui iupeiisribus  ditbus ad leg.a. 
tSc  tefta.  Explicand  o  ditficilem  antinomiam  in  qua  detlaraii- 
d.,amaicisludaiumeif,ft;dfruftra.  loealege  dicitur,  laeo 
Qiii  teftacui  fpedtandamctlcfanicatemmencis  que  tcmpore 
tcftatut ,  adco  vc  fufticiac  fana:  meucis  cum  elie  quo  ten;pore 
fecic  teftamentum,  licet  antc  raortcm  f urere  ccepent.  Nam 
fanx  mentis  erat  quo  temporc  teftametum  IeCit.i.i.§  .exigit. 
de bon.Doir.iec.tab.  Diciturduo tempora  cj^igi, & tempus 
tcftamGnti&terapusmortis.  Horcvidentur  coniraria,  led 
Ron  funt.  Ego  dixi,  cum  proponitur aliqucm  idoneum  f uiftc 
tcmpoie  teftaraenti,&q;)?ritur  de  tempotcn:ortis,reae  re- 
fpoiiderifufticere  iliudtcmpus  teftamenti:fed  cumpropo- 
nicur aiiqucm  faifte  lanz mciitis  tempore  mortis ,  &  quxn- 
tur  an  hoc  fufliciac  ?  Et  re«5te tcfpoade bitur  non  lutticerc  il- 
ladtempusmoitis,fedrequiri  etiamcempus  teftamenti:& 
quamuis  iubtiliter  ditputando  poflit  dici  non  requiri  tempus 
tcftamenti,  tamen  ratio  loquendi  non  eft  incpta,  fi  quis  con- 
lulcus  de  lure  in  hac  fpecie,  ita  refpondeat.  An  lufticiat  fanu  a- 
liquera  fuilfe  tempore  mortis,  non  eciam  tempore  tefta- 
tneiuinonmalerefpondebir,  non  fulficere  morcis  tcmpus. 


quod  dicitur  in  l.fi  id  quod.§.  vlt.&in  1,  clam  pofndere.§ .  qui 
adnundinas.iofra.exhisqua;  dixiraus  facile  intelligi  potcftj 
quod  dicitur  in  1. 3  .C.eo.Kvidetur  quiddam  contratiumco- 
tineri  ea  lege,fed  taraen  repugnantia  ea  non  iunt :  tunc  amit- 
licur poflellio  cum  quis  metu  perterritus ,  no  audct  accedere 
adfundumiuum,  vt  credibilefitomnenjanimum  abiecifse 
recincndafpofleffionis.  Sedquamdiunoh  abiccicanimum, 
fpem  &  cogitationem  pofljdendi,ctfi  mctu  dcferucric  fundii 
fuum,non  idco  dicitur  pofleflionem  amififlt,  vt  dicitut  in  di- 
dislegibusaliegacis.  Deindehicobferuandaeftiedio  Flo- 
rcnt.proptcrquamccflantmulrasambagcs.  Legendumeft, 
vt  dixi ,  tradtdtrim ,  non ,  tradtderint.  Nam  Vulgari  lc6lioni 
tammultaobftimr,  vt  ncmopoflitfeexpedire.lnfr.inl.vlti. 
hoc  tit.dicicur,feruum  non  pofle  conditionem  domini  iai 
deteiiorcmfaccrequamuismcliorcm  poffit.  Atdetctiotcm 
facerctconditionemdominifuijfidominusamittererpGfltC 
fionemreiquam  perfcruumpoflidet,ideoquodferuus  eam 
aliitradidiflrt.  Prstereaobftatl.quamuis.  ji.^.condudtor. 
hic.Condudlor  rem  raeam  vendidit  &ab  emptore  conduxir, 
quatftioeftanamifcrim  pofleflioncm.  Illa  cnim  condudio 
habctvimquandanitraditionis.ConductorpofIidctnomine 
locatoris,&  diftinguitur  traditio  fi(fta  a  vera  traditione.  Sed 
nihilopusefthacdiftin<5tioneita  Icgendo,  vt  diximus :  Aa 
auccm  domini  cbnditioncm  detcriorem  poffic  facere  feruus^ 
dicaminloco  magisidoneo. 

i.Stfiruut  quem  foJftdebam,(Sc.  Hic  tradlatur  quaiftio  n5 
dilsimitis ei,  quz  tra<^ata eft  a nobis  ad I.i.  §.  per  feruum  qui 
in  fuga  eft.Qujcfitum  ibi  fuit  de  feruo  qui  in  fuga  eft ,  an  pof- 
fideatur  &anacquiraturpereumpoflefno.  Hicquiriiurde 
eo,quifepro  libcrogefiiit.  Si  feruusgeracfcproliberofive- 
lic  fe  viudicarc  inlibcrtatem  cx  leruitute,  fi  paracus  fitliberai 
leiudiciumfafcipere&  contenderc  cumdomino  fuo,  ana- 
mictaturpoiseisiociusfenjicumdominus  definat  eura  pof- 
fidere  ?  Hic  dicitur,  Sifirui*i,(^c.lu  demura  dominus  amittie 
poflTefsioncm  cius  ferui,  fi  diu  iu  libertatc  morctur.  Ergo  &  Ci 
feruus  pro  libero  fe  get at ,  Spartaci  exemplo ,  &  paracus  fic 
f ubire iudicium  Iiberale, non  continuo dicitur dominus  pof^ 
feisionem  eius amififTe,  vt  Spartactet,&c.Pato hiftoriam  vO^ 
bis  noram eflc.  Bellum  geftum  eft  feruo  duce,  qui  Spartadis 
«iiccbatur^quitandcmvidlusefta  Crallo,  vtauc^orcft  Plu- 
tarchus  in  Craflo.  Appianus ,  Claudianus,  vilemfiunc Vo- 
cant ,  cum  feruilis  conditionis  eflet.Nihil  enim  erat  viiius  fer- 
uorum  conditione.  Hinc  crgo  notandum  eft;  Si  feruus  fe ge- 
rat  pto  libero,  no  priuare  dominumfuum  poflfeflionefuj^cifi 
diumoratusfitin  libeitatc,autliberfifpronuntiatiis.  Etcft 
exempluminquo  inuitiamittimus  poflcffionetn  ,  quamuis 
fcdneceflariumcfle'vtrunqueterapus.  Sicin  polfeffionGa-  aliasdicatur  pcfleffioamitti  animo.  Qujdfitdiu  morati  ira 
mittendiaccidit.Siproponamusahqucmdecelfifle  corpore  libcrtatea  Pauloexprcflumnoneft,  vcrumidvidcturreli- 
def.jn.'o,&qu2ratutanamiferitpoflelhonem,rc6tequisre-  dtumefledefinienduraarbitrioiudicis.  Sedinliberalicauia 
lr,ondeb.tcHmnonamifiircpoflcflioKem,quiaaiaimumha-  dccenniumreceptumcft.  Icg.fi fidcicommifl.^.  Arifti.!.  qui 
bec recin  iids  poireffionis.  Si  integrz tfleac  fcntentis  vetc-       &  a quibus  manummi(.hb./'/-o«»«MdW ,  &c.  Ergo poft  pro- 

'^      '  '  huntiationemdefiniteurapoffidcce,etiamfidiuinlib.rtatd 

tnoratusnonfuerit.  Ethoc  ptoduci  poteft  ad  Isruos  noftrf 
tcmporii.  Agricoliefuntjquinonrainusvindicinturquati^ 
res alia;,qui dicuntur manus  racrcuz  homines,  qiii non  raul  I 
tumaferuisdifFerunt,&dehiscontendimusiniudicio  &  a,i. 
dlionibus  pofleflotiis.  Itaque  vtile  eft  notTe.an  poffidcantuc 
anobispropter  edidapoflefsoria,  fequendaque  cricinlioc 
diftindtio,quxhictradituraPaulo,vt  fifcruus  fepro  libeta 
^erat,&  proclametin  libertatem,  nonideo  domious  dicaH 
tut  pofsefsionem  eiusamifilse ,  nifi  diu  inhbertate  mor»-^ 
rus  fir. 

§  .Saltiu  hylnrnos,(ic.Q^Aio  eft  de  his ,  qui  faltus  fcaSenC 
hybernos  &  aiftiuos,  qui  tcmpore  hyberno  rclinquun  t  «fti- 
uos  faltus  &  ad  hybernos  fc  conferunt :  contra  tempore  .Tfti- 
■uorelinquumhybernos&moraturihfaicibusaftiuis.Qu*-' 


rum  lurifconfultoiu,  diliicida  &  pecfpicuaefrcnc  hzcomnia, 

qui  omnia  fubobflura  nobis  videntur,  intelligeremus  quor- 

fumidaPaulodi(aumeflct,quoquidquC  referendum  eflet. 

Nambicfententia  Paulipoceft  dici  vera &  falfa.   Si  refera- 

liiuseamad  (peciemquampropofui,  eriivcra.   Aliocxem- 

pi  3 demoaftracui  vericas huius fencentiae,  fi quisdcicdlus fit 

<i..  pofleflione.QuJdam  vi  depulfus  eftde  fundofuo.is  animu 

habe.polfidend<,quasricuraQamiferitpofl"effionera.Con(ul- 

tus de hac  le ita  rcfte  relpondebit ,  Eum  non  araififle  poflef- 

fioncm,qiiimu.sdeie6tusfueiitdepofleffione,   Quia  non 

(ufficueumabefleapofleffione.  Noncnim  corporeamitti- 

tdcpofleffiojtedaniioo.    Opoftuitanimumaccedcre,vta. 

mictcrecur  poflcino.  Non  amictitur  pofleflio  hoc  cafu ,  niu 

cftcdum  lir,  vt  non  tantum  corpore  abfit  a  f  undo  fuo,  (ed  et- 

iamaiiimum  abiccerirpolfidcndi.&fatiscredibileeft.Pau-  ^  __ 

lumitafenfifl£.Argumentoeft,quodh«ccapitalumptafunt       titut  quomodo  poffidcant  hosfalcus  cum  corpore  abfint? 


ex  hb. Pauli  ad edittum  in  tradatn de vi arm.&  vn  potfid.  A- 
giturdepofleflioneextorquendaab  inuito.  Cuiusalicuiin- 
fcttucncpoffideat,  &qusritur  hoc  calu  an  isqui  deieCtas 
fuecit  de  fundo ,  dicatur  amififle  pofleffioncm.Quod  coi  po- 
r  ..le  eft  ab  eo  atifettur ,  (ed  pofft  Ifio  non  toio  corpore  amitti- 
turfedetiamanimo.Aliudobteruandumcft.  Eum  quifun- 
dumdcleruerit  afcpoflcffiim,poiretfioncraaraJttetc.Sjmilc 


Huic  quaeftioni  rcfpondet  Iuiitconfultus,5/«//«#  hybernos,ejc. 
Obfcurah«c non  (unt  his,  qui nobis  operara  dederunt,cum 
interprctaremur  capitisprimiinitiuai&huius  leg.  j.   Nan«>v 
tametfifubcilicatem  iurisfpetftemuSjnGnvideaturrespolfi- 
deri  finecorpore,  quiapofsefsio  cftdetentio  :  uaieajai-Y- 

^atiscaufa  [«CeptUm  eft    ,  vr  animr»  rM^^^^^-.y  p/>f^fi(tipj   I 

jptopter  vtilicatcrqi  hominura  ,  hoc  ica  comparatum  «ft^ 


Franc.  Duareni  (jomment. 


<^44 

Sic  vifameftiutisauaotib.  a  fubtiVitateillaiurisantiquide- 
fli<ftcre  ad  vcilitatem  hommava.  Anim9  tiofiro,  ^c.  Poffidc- 
mus  animo  noftro  &  corpore  alieno.hfljLintelljgendumeft 
|»ontamum^pollcfliomsjx£ciuiaiie,i£<i&d€ac^ 
^et(eruum»f€r^roearat«r«m.  Acquiritur  nobis  pofleflio 
.  corporeferui,  corporeprocnratoris.LperproturatotemiC. 
eo.Sed  animo  nofhro ,  imo  etiam  plxrunque  corpore  &  ani- 
moalieno  acquirimuspofleflioncm.  Hoc  longius  produ- 
dlumeft,vccumferuusacquifiic  poffeflioncm,  excaufapc- 
culiari.Cumdicimascorpore&animoacquiripoflefliouem.u 
hocintelligendumeftetiam,  vtpofleflTioacquiratur  animo  , 
alieno  &:corporcexcauf3peculiari.ld  aduerfus  multorum  o-, 
pinioncm  defendi.l.  i  .§.icem  acquitimus.Ec  hunclocum  ad- 
«iuxi,quamuisnobi5  ignorantibusacquiracurpofleflio.  Cii 
feruus  ex  caufa  peculiari  aliquid  comparaueric.  Hoc  tameft 
noneftconttaregulam.  Corpote&animo  acquiritur  poA 
fcflio. 

%.Neruafiltus ait y^c.  Locus  efthicproprius  rei  mobilis 
inpolFeflionc  velretincnda,velamittenda.  Res  mobilis  in 
pofleflione  hoc  proprium  habecquod  candiu  dicatur  a  nobis 
poflideri  quandiu  cft  fub  cuftodia  noftra,  &vbidcfiicfub 
cuftodia  noftra  efle,defiit  quoque  poflideri.  Variis  exemplis 
demonftracPaulusinhoccapit.&feq.  Sipecus  aberraueric 
non  dicitur  efle  in  pofleflione  noftra.  Pecoris  aberrantis  a- 
laiccicurpoflcflio,  quamuisdominiumadhucretineatur.De- 
fiic  effc  lub  cuftodia  noftra  ,non  eft  amphus  in  potcftate  no- 
ft  ta.  Et  fi  velimus  corpotalem  poflefllionem  nancifci ,  id  pof- 
fimus.  Icaqucnondicituranobispoflideri.  Ideradiciiurdc 
vafe  quod  ica  excidit >  vc  non  poflic  inueniri,  cunc  cnim  vafis 
dicicur  amifla  pofleffio  effc.  Alia  funt  excmpla  de  fetiis  beftiisi 
de  pifcibus  &  auibus, &  aliis  huiufmodi  tebus.  f  erx  bcftis  ff 
inclufaefint  viuariisnoftris,  dicuntur  anobispoffideri,  liin 
nacuraIilibercaccmaneant,nodicuiitutanobisp«ffidcti.  £c 
fi  fylui forte  finc  noftrx  in q.iibus  f ers illi  vsganiur.  Idem 
de  pifcibus  dicendum  eft ,  fi  pif.es  fint  in  magno  aliquo  lacu» 
&  fi  iacus  nofter  fit,  non  ideo  dicuncur  poflidcri.|Sed  (\  in  pi- 
fcinis inclufi  fint,dicuntur a nobis  poflideri.  Eadeir,  cft  raao 
aliarum  rerumde  quibushicloquicut  Paulus.  H^c  orania 
qui  breuiccr &  fummacim  pcrftinximus , nunc psuio  ! atios 
difcucienda  &  explicanda  funt.In  primis  igicur  hic  obferL  an- 
dum  efl, id quod prxcipuum ia  hacnoftradilputatiojit.  Res 
mobilcs  tandiu  anobis  poflideri  quandiu  luntlub  cuftodia 
noftra,  &  hoc  intereft  inter  raobiles  rcs  &  iramobiles.  Rci 
imm  obiles  non  ftatim  dcfi  nunt  poflideri  cum  in  cuftodia  no- 
ftranonfunt.Ieg.clam  poflidere.§.qui3dnundinas.hic.  Ec 
fiquis  abfensfic  defundofuo  j  ctfiforccdeeoficexpulfusj 
isnih!lominusdiciturfundu;ripoflidcre,animo  reinctpof- 
feflioncm.  Nam  etfi  amiferic  corporalem  pofleflionemj 
tamendiciturpoflcflionemrecincre,qu£e  dicituiciailis.  In- 
tcrprctacione  quadam  ciuili  intelligicur  rcm  adhuc  ccncrej 
quamuisnoateneaccorpore.  SictaciliusamicuLUtpoireflio 
rci mobiils, quam iiimobilis.  Hocperciner, quo i Jicicur in 
leg.fi  remmobilem.47.cicu!.vbicraditurratiodi'jetlicatis& 
difterentix.  Cniusreiforfitani^c.  HiceftNercafiiius  cuius 
fententiam  Paulus  noftet  hic  quoq;refert.  Idemfcribtt,i^e. 
Hicigicurdiffercrcs  mobilisab  immobili.fcdfcjius  rcirstio 
quincur.  MihiearatiovidecBreffe  ,  quiafacilius  abiici.-iic 
fpes&cogicaciorerummobihumquamimmobilium.  Ci:tn 
amiffa  eft  rcs  aliqua  mobilis.ea  facihus  occulcatur,  res  fo!i,rc$ 
immobilis  nonpotcftlatere.  Ideocumquis  amificrcm:,li- 
quam  mobilcm,  cred.bile  eft  eum  animum  depofuiffe,&  cc- 
gicacioncm  poflidendi.  Inrcimmobiliidnoncam  facileac- 
cidic.In  iure  conftituendo  folenc  legislacorcs  fequiid  quod  vt 
plurimumacciderefoletfecundum  lententiam  Theophr.  itt 
l.iura.de  legib.Secundo  obfcruandum  ex  hocloco  hominem 
poflidcriexhisecfinonfitfubcuftodianoftra.  Quod  enim 
diciturde  pofleflionereimobilis,  hocaPauIo  noftrointel- 
ligitur  excepto  hominc ,  vt  Paulus  ipfe  loquitur.  Neruafiliut 
exceptohomine,^c.  Cur  cxcipiaturhomoanobis  poffeffus 
r  docuiinl.i.§.pcr  feruum.lup.adduxi  rationem  diffcrentiar, 
;  quqeftinl.Pomponius  ij.inprin.&l.firem^j.ind.I.Pom- 
fCirulTC.ik.Nc  ejfe  /im!le,^c.  Cu  lapis  in  flumine  demerfus 
eftjfratimefuspofrefrioamitticur,  dominium  quidemreci- 
netur,  fedpoflcflio  non  rccinecur.     Nscfimilc  eft  hocin 


leruo  fugi tiuo.  Hoc  vtilitatis  caufa  reccptum  cfl  in  fcruf s,  ne 
priuent  luos  dominos  polTcflione  fua  ,  qua:  ratio  ceflac  in  a- 
iiisrcbus, qui animacarent.  Aliaratio traditur in lcg.fi rem 
mobilcm.  Scdnos  diximusdc  earc  fupra.  Tcrtioexhoc 
loco  obferaandutn  eft,  hic  diftingui  naturalem  poffeflionera 
&  cfuilem.  Cum  3k,Ha£ienuspoJfideri,  f^c.Mccdofa  eft  No- 
ricaledtioJegendum  eft:  QHatenwJtvelimusnaturalempof- 
ftjfionemnancifcipefiimw  (3c.  Dicunturresmobilcsquandiu 
fubcuftodianoftrafuntanobispofsideri.  Quiafi  vcllemus 
carum  reram  tiaturalem  poflcfsioncm  nancilci  poffemus.Hic 
difcrimen  naturalis  poffclsipnis ,  &  ciuilis  apcrte  cxptimitur. 
Etfi  no  tencam  corpore  rem  ahquara  mobilem  qux  mea  cft, 
fi  animum  adhuc  habeam  retinendi,&  ca  euaferic  cuftodiam 
incam ,  cgo  dicor pofsidere  ciuilitcr, id eft , ciuili  quadara ra- 
tione,incerpretacioncquadam  iurisciu.Iisinterprecamutea 
pofsidcrivtilicatis  caufa.  Abfurdumenim  elTcc&valde  in- 
comodum ,  fi  ftatira  amitterecurpoflefsio  rerum  noftrarum, 
cum  defiimus  corpore  incumbere  rebusnoftris.  Ecgo  qui 
habencciuilempoflefsionempropceranimum  tccinendi,  fi 
apprchenderintremjnancifcuncurpoflcfsioncmnaturali/m. 
Ante  igitur  naturalem  poflcfsioncm  non  habebant.  DicitUc 
naturai.'s  poflefsio,  quiaac^usnaturaliscft,  quod  poisidcre 
dicimuseum,quianimUmhaberpofsidendi,hoc  c(t  exiurij 
ciuilis  interpretacione.  Seddehocdifcciminevtriufqoe  pcl- 
fcfliionis&ciuilis,&nacuralis  plenius  &  accuratius  a  nc  bu 
dicftumeft  ad  It^.i.huius  tic.  Qoat  to  nocandum  eft,  quoci  di- 
cicurdepccorcaberrante.Z,»V«<iK«&,£^£-,  Pecus  abeaans 
ampliusincuftodianoftra  non  eft,nondicicut  anobis  pol- 
fidcri.Notandum igitur  efti  qnod hic  dicitur de pecore  abec- 
rantc.  Namcquusvclbcs,quiinpafcuis  cftanobii  pofside- 
tut,non  vcre dicicur  a  cuftodia  noftra  deccfsifleiSed  cum  ib- 
ccrare&  vagari  cctpit,  tunc  dicitur  extra  cuftoiiam  nbftia 
cfle,&anobisnonpo(sideri.  Difimtliterat^fi.iS  quiapT£~ 
ftntia,(jc.  Aliileguntinprasfentia.  Etquidamadeofuntin- 
dodi^vcprifentiaminterprecenturabfcnciam.  Rescftfub 
cuft  odia  mea  fortc,  qua:  camen  nOn  pocc  ft  inueniri  ftacim,  vc 
plerunq;  accidit  in  fupellcdili  domeftica:  praleas  eft  reSjCgo 
icio  rcm  efTc  in  domo  mca  fortii  in  arca  inclufam ,  &  fi  diliges 
ioquifitio  fiat,poterit inueniri.  Adhuc  diciiur  efle  fub  cuflc- 
dia  noftta.atq;  ideo  non  redlc  dicicuc  eius  poflefsionem  amit- 
li.  Quinto  notandus  eft  hic  locus  dc  poflefsione  ferarum,pi- 
(cium  &sliorumhuiufm9di.  Prxterca&obferuandaeftdi- 
ftindio  PauliinhoclacOj&Ci 

§.  Itetnferas t>efiiai ,^c.  Ferarquafuntinfyluisvagantcs 
autpifccsinlacuvidcnturcfle  innaturalifualibcrcate,  idco- 
quc  a  nobis  non poGidencur.  Vnde  dicicur  venationcm  pcr- 
roiiramcfTeferarum,  &aucupatioaemauium,nontantum 
in  fundo  fuo,fed  etiara  alieno,quod  vulgare  eft  in  §.  Fcr^  igi- 
iurbettia:.derer,diuif.eaderaeftr£,tiopifcationisprcpcer  li- 
hiilitudincra  rationis,etfi  loquatuc  de  aucupationeaut  vena- 
tione  .•  licetingrcdifundumalienumpifeandicaufanifido- 
hiinus  prohibear.  Nam  iniuria  fit  domino  cum  eo  ptohi- 
bfnte  aiiusingtediturfundurafuum.  Vnde  aduetfusmgrc- 
dicntcmdatura<ftioiniuriarura.  .Sfdjampn  receptum  eft 
fi^nidcapmm  £iujiJiindo^ali^no  prohibp^f  d.-jm<«»4ftg^e  - 
riiiiiiiduraTid^mhilonMmisciacqiHfiquicepki  Salua  tamen 
ci  adlione  iniuriarura  aduerfus  cura  qui  prchibcnte  domino 
fundum  ingreffils  eft.  in  quibus  locis  hoc  ius  non  oblerua- 
tut,  folctfictipublica  &generalis  prohibitionequis  ingtc- 
diatur  fundum  alienum,pifcandi,  venandi,  aut  aucupandi 
caufa:&tantamvim  habeigcncralisilla  dcnuntiatioquan- 
tam  habctprohibitionominatimfa(fla.  His  exeraplis  oftcn- 
ditucquomodopofsideantucres  mobiles ,  cuiufcunqucge- 
neris  finc ,  &  quomodo  ca  poffefsio  amittatur.  Huius  di- 
ftindiionisvtilitaSmaximcprofpicitur  inintcrruptione  vfu- 
capionis.  Dehacinterruptione  locuseft  fubtitul.  devfu- 
cap.  Vfurpatio  eft  interruptio  vfucapionis,  vt  dicitut  in  lcg. 
i.de  vfucap.  Vcteresaccipiuntvfurpationem  ,  frcqucntcm 
vfum.  Qupmodo  interrumpatur  vfucapio  docet  I.  C.  iii 
leg.naturaliter.infr.de  vfucap.  Cura  poffcfsio  interrumpituc 
non  poteftproccdere  vfucapio,  eainterruptio  nocet  vfuca- 
pionijquiadebetconcinuatasffepoflcfsioin vfucapione,  vc 
apparetexdciinitioncviucapionis.Ieg.j.devfucapio.  Sicr- 
go  noncontinuatafucritpoffefsio,ncapoteft  vfucapiolo- 

cumlu> 


Jn  Tit.  Deac/jmr.n;elamIft.pofe/» 


^mhihere  IlftMt  tttcaretrtcu^.maneer.DchicimcrtaT^iions 
loctfs  ellia  iurc  Pontihc  Jub  ciculo  de  prxfcript.In  his  exem- 
oUt  non  abs  re  quaeritui  an  fn  atnilla  pulIel{io  rei  mobilis 
proptcrvfacapioneni.  Ecceegopoflidcbamreraalienamcu 
(icuIo&  bont  Bdc  quamcgo  vlucapturus  cram  poflidendo 
tiieonio.Eareseuafitcudodiammeam.Deindeeamrecupe- 
raui:complcitiracftcriennium,quxritur  anvfucapione  fa-  \ 
&z  lit  mea.''  Hic  multum  confert  diilintlio  Pauli  in  hoc  capi- 
te:  linc  bacdiitinifliooe  non  poteft  intelligi  an  procelletit  v- 
lacapio.  annonproceHeritrdillinguendum  cnimeftan  res 
extra  noftra  cuftodia  fuerit ,  an  vero  fcmper  fuerit  fub  cufto- 
dianoftra.  Sicuftodiamnoftram  enalerit  ,  tuncinterru- 
pta  dicitur  polTeliio  ,  ita  vt  vfucapso  non  potuerit  pro- 
cederc. 

§.Lai>t9^  Nermajjlha,^citt.  Paulosnofterexfententia 
Teterum  oftcndit  in  re  quoque immobili nonnunquam  acci-> 
dere  vt  pollcflio  amittaturnobis  inuitis,  etii  forte  nolimus 
polIelTionem  amittere.  Exemplum  vnum  hoc  eft,  li  iiumen 
«utmaccoccupaijeriteumlocumquempollideo  ,  tuncego 
Jcfioopoifidere,etfifortcidmcinuitoacciderit:  ergo  dixe- 
ritaliquis,nullaeft  difFercntia  rei  mobilis  &  immobilis.  Si 
occupauerit  Humea aut  marc fundum ,  poirellio  f undi amit- 
citurnobisiauitis  ,   non  videtur  aliaratioeirerei  immobilis 
-quacn  mobilis.  Diximus  rei  mobilis  poflellionem  amitct  cum 
ia  cuftodia  noftra  amplius  non  eft,nonnc  idem  hic  dicicur  dc 
reimmobili  ?  Explicatio  nonadeo  diificilis  eft  exiis  qua;  2 
fnc  fuperius  di6ti.  lunt.  Rei  mobilis  pofleflio  facilius  amitti- 
turquamimmobilis,veluti  cum  defliteflefub  cuftodia  no- 
ftra  :  Reiautcmfoliamittitur.cumincacaufaeftvccogita- 
tioDcm&animumpofsidendidepoluiflevideamur.leg.clam 
pof$iderc.§.qui  ad  nundinas.     Qi^idam  tne  expulit  de  fun- 
<lomeo,  quacritur  an  cgoftatim  poflelsionem  fundimei  a- 
xniferim  ?  Dicitur,nconcercituscimore  nolimadfundum 
acccdere,ita  vt  non  amplius  Ipere  ncc  cogitem  de  pofleflione 
tunc  dicor  amilifle  pollcfsionera  ••     Alias  poirefsionera  a- 
Dimoretineo.  Sicvideorretinerepofleisionem  fundi,  ta- 
metli  ab  alio  occupatus  (it  fundus  Sc  decencus.     Simile  eft 
<:um  raareautHumcnoccupauitfundumquem  pofsidebam. 
In  ea caula  eft fuadus  vt non  videar cogitacionem  vUara  ara- 
fliushaberepolsefsionisrecuperandx.     Ideo  dicitur  arnif- 
la  cfle  poflefsio.  Hicqua:ritur  quiddicendum  (itli  inund^- 
lus  fit  ager  meus  vt  mihi  non  liceat  eum  f  undum  ingredi,rai- 
hi  non  liceat in eum  fundum  pedem  ponete ,  an  tune amife- 
timquoquepofselsionerafundi  ?     Non  linecaufa  dubita- 
tura  cft  de  ea  rc.     Nara  Paulus  non  loquitur  hic  de  eo  fun- 
doquia  Huminevcl  mari  eft  occupatusfcu  inundatus.  agcr 
flzrunque  occupatura  mari  aut  a  flumine  aliterquam  in- 
undatione,Flumcn  pla:runque  exicex  alueo.&mutato  alueo 
«huro  locum  occupat.locus  eft  dc  hac  occupatione  in  leg.  ad- 
eo.§.infula.deacquir.rcr.dcm.&§  quodli  naturali.Inftitur. 
codem.  Sed  dixerit  aliquis :  Quid  fi  non m  ucaueric  alueum, 
fedaliquatancumlicinundatioflurainis  ?  Qwbuldara  vidc- 
turaraiflacllepoflefsio ,  acqueita  accipiendacflchxcvetba 
Pauli,  CuwJlHnte»  occupauertt,i^c.Ei  huc  pertinet  quod  dici- 
tur.exquoctiara  argumentum  abeisfumitut  inlcg.  cumv- 
tius.$.  vltim.de bon.aut.iud.pofl.  Sipra^toriulleritaliquein 
pofsiderc&nonpofsitpofsiderepropterpoteutiamlatronu 
A quibus fundus  occupatus  eft ,  vel inundatione  fluminis,re- 
i^e  dicicur  non  efle  quod  pofsideatur.  Decretum  pra:toris  de 
pofsidendo  hic  inane  eft,quia  tiihil  eft  quod  pofsideatur  pro- 
ptet  lacronum  porentiam.      Hzc  duo  exempla  Coniungun- 
tur,  quafl  fimilia  fint  occupatio,  &pocentialatronuii>,&  in- 
uodatio.     Sed  male  fumitur  ex  hoc  loco  argumentum  iudi- 
cioraeo.  5(»o»^»ff/?,inquit.  Aliquandoacciditvtpropter 
iatronum pocentiara  non  pofsidcatur  fundus.     De inunda- 
tione itaque  videtut  ita  quzftio  intelligenda  efle ,  fi  res  non 
pofsideatur  propter  inundationem.      Sed  an  pofsidcatur  an 
tioninccrtumeft.  Argumentum  eftfirmius  cx  leg.  fi  ager. 
auib.mod.vfusfruA.amir.  vbiedocemur  quibus  mod.  vfus 
rtudus araittatur.  £t ait  lurifconfultus amitti  vlumfrud:um 
ji  fundusaHumine inundatus  fit ,  adiicit  etiam  fi pifcamur ia 
eo  fundo  non  retineri  poflefsionem  pifeando,  quamuis  is 
^ui  pifcacurio  eoloco  qui  occupacus  eft  inudatione  fluminis 
videacuccorforctcocreeundemfiindum.    Corpoce  noQ 


€4S 

tenecfolum,fedaquam,qiizrupet/b!utneft.  Hrr prrtir.cs 
lex,&  alicuius  .dc  leruit.  ruft.  praf  d.ergo  inundationc  flum j- 
nisamitticurpoflclsio  fundi.  Sedbocnonvideturacc  pirn- 
dumeflcdeinundationemomenranea^deinundatione  bte» 
li  s  temporis ,  cuiurmodi  accidere  fa?pe  folet crcfcenrc  fliin;i«' 
ne » przlercim  in  ea  ihuDdacionc  qnz  vtilis  eft  fundo  ad  irtf- 
gationem  fundi,  cuiufttiodi  cft  iniindatio  Nili  in  j€gypto,da 
quoefttitulusCod.de  alluuionibus.  vtilitas  e.xigir/adquara 
ha:comniareferenda  funt )  vt  de  hac  inundacione  id  nofi 
accipiamus.     Nam  cum  talis  eft  inundatio  mcmentaneaji 
qua;  plzrunque  vtilis  cft  agtis  ip  fis  proptcr  irrigationem,cer- 
tendnvideturdepofuifle  animum  ptlsidendi.  Inalia  inun- 
dationenonvideturretinerianiraus  rempofsidendi ,    ficuc 
cumexetcitusingreiruseftfundumalienum.lcg.quodmeo. 
§. vltiro.leg.fi  id  quod.§.vIcim.Ieg.clam  pofsidet e.§.  Qui  ai 
nundinas.hoc  tit.     HzcfuntaJdomatacertifsirpainhacdil- 
putationedepoflefsione.  Nosinfpicitnusancredibile  fic  a- 
nimum  depofitum  efle,cogitacioncrtj  omncm  abicdkam  efla 
pofsidendiinrcarabigua,  vtin  hacquiftionc^in  quaqoz- 
titurdeinundatione.  Ambiguitasad  hancregulam  refercn- 
daeft.    In  ambiguaorationeeaintcrpretatio  accipiendacfl: 
quzvitiocaret.animaduertcnda  funt  vtiaiti  admonui  inin- 
terptctationc  fupcrioriscapicis,  cumde  intetruprione  vlu- 
capionis  in  poflefsione  quzricur.     Si  quisexemphgratia, 
contendacfundijeirefuum,qui3pofrcditdscenr.ioiiiter  pr^- 
fcnteSjVel  zo.  annis  ioterablenies  cumritulo  &  bona  fiue» 
potcfteiobiici  quod  aliquo  tcmpore  fundus  occupatus  tfl: 
afluminevclinundatus.   Sedquzritur  anadi^etfcshsnci.i- 
terruptioncm,quocalu  inrcrruptaeft  poflrf^io,  pofsit  qais 
reftituiinintcgrum  ^przcorccumqinspofleds.it  funrJum. 
bonafide,  inundatus  eftfluttiine  ,  dcinde  difccfsir  flarrcn. 
Etfictediit  fundusinpriftinuai  ftjtum  ,  interrupta  pcfl;f- 
fionenonpotcriccompleriYrucapio.     Sed  an  laitem  rctli- 
tueturaduerfus  hanc  interruptionem?     Receptum  fft  rc- 
ftitutioailocumnoncfle,  in  hoccafu  rcftuntioncin  locum 
nonhabcre,  quiaidzquum  noneft.  /E^jiuimnon  eft  vt  is 
quivolaitvfHremalicnarafibiacquircre,!uuctur3uxiliopr^-| 
toris  extraordinario.      Isquivfucap  trera.acquiritfibifint 
contranaturalera  zquitatem&ci;miniuria&  irConimodo 
alterius,quiverus&iuftuscftdcminus.  Vetum  tft,  vfucaJ 
pionera  bono  &  commodo  publicointrodaftam  cflecoii- 
tranaturalemzquitatem  :  cumhocaduerfetur  naturali  ss- 
quitatij&remediumillud  Przti  risextraordiDaiir.m  ccrn- 
paratumfitcotralLbtihtatcm  iuris,c6crafummun:  ftriCiiiGi 
iuspro  zquitace,non  videtur  hic  locum  habere  conrra  cf  qm- 
tatemcuminiuriaaltetius.  Argumenioeftquod  dicicnrin  1. 
deniquc.exquib.caul.ma.  Pollefsio  quz  fcdliefttioniefti- 
tuiturel  quirediitpoftliininio.  I.ait  prztor.J.hodic.demin. 
DifEcultasoriturexl.i.§.fi  quisantcm.deitin.adLque  pri. 
vbidiciturintetdidtumdeirinerepcluquepriuatoqij.odpcf- 
feflorium  eft  ,  dariei  qui  vfuseftitincre  velailu  hoc  anco 
quo  experiri  vult  mterdifto.     Quiritur  ergo,  quidam  pol- 
ledit  fuperiorianno,nonhocanno  quovulc  cxpcriri.  N.im 
non poteft  vti  adlione  vel interdidto  pi oprer inun dationctn 
fluminis.     Cefl^athocintcrdidumprztoris.  HocannovluS 
noneft.  Sedan  faltempotcrit  inintegrumrcftitui?     lurif^ 
confultus ait  eum  pofTe  in  integrum  reftitui  qui  non  poflcdiC 
hocanno.Isinintegiureftituicur,vtvidc3turpoflidifsehoc 
anno.     Huius  difFerentiz  quznam  cft  ratio  ?  Ciir  idt  m  no  t» 
dicemusinhacfpecie  ?     Huiusreftitutionisftindamentumi 
cft  zquitas.  Idlads  demonftrat  prztorfuoedidodcmaio- 
ribus,inintegtum  reftituendis.leg.i.     Ex  quib.  cauf.  m.if. 
Quiaprztor  cd;do  fuo  non  poteiat  facis  complc<ai  cmnts 
caluscxquibuszquumcftaliqucmreftituiihintegnim.rub- 
iccitgcneraletDclaufulamjDfffiyj/ifjC^c.Ergocumproponi- 
turaliquahypothefis.omr.escircuirftantizptopofitzhypo- 
thefeosdiligentcrconfiderandzfjnt.     Expendainas  i^i;irnc 
fpecicradequapropofitaeftqusftioin§.fiquisptop:er.d:6h 
1. 1  .de  itin.aduq;  ptiu.      Is  qui  vult  reftitui  in  inregriun  in  ca 
fpecicnon  contcnditdedominio ;  fed  tantnm  depi.  (sefsiono 
rei.Intcrdiituradeitinefeaduqipriuatocompetiteitantuin 
qui  vfuseft,i$de  pofsefsioneconrcnditvtprzrorei.mtuea- 
tutioso  vfiifuo,  non  comendit  dc  feruitutcitincris  fibi 
qu«fica,feddevfu&pofsefsiocceiufdcm.inl.dcnique.sgt- 


<?4<^ 


Franc  T^uareni  Comm^nt. 


turdedominloreiacquirenclo.  Pr(jrereainfpeciec!.§.fiquis  l.fiquisrcm  mob.^-.ChcmaviJefurfflj  figuratalocutio.cu 

propter.quificaiameratpo(lefli.>,vnde  videciirdedamno  isquiconftituitfibipolHdete,idea,quivolens  poflidet  tibi, 

magispugnarequam  delucrofaciendo.  Pefit(ereftituima-  aitIurifcon(uItus    ,  Siremmohtlempo(fidere  rtheonjtiiucns, 

gisvtnedamnumpatiaturquamvtlucrumfaciar.  Vfus  erat  (^cat.  Isdicicurconftituerefibipoflidere  velle  qui  volensi- 

icincrefuperiorcanno:   i£quitasmignaeft  vtcum  vfusfit  pfepoflldetjidertconrredat&attingitrem.iocoquemouer, 

ponefl[ione,& contendat  vt  pritor  eum  tucatur,  vt  dct ei  in-  id  eni m  efl:  pc)flldere,   Nam  pofleflio,  vc  diximus, acquirirnr 


terdi(aum,ac  fi  poflediflet  eo"  anno  ,cu  fupcriote  anno  pofle 
dirit.ind.l.deniqi.agiturdedominionondumqaxfito^vult 

vt dominus habeat re cuius  dominium  b iiquam  fibi  parauir, 
atqueitahiccontcnditdereacquirendaquam  nunquam  ac- 
quifiuic,  contendit  delucro 


corpore&animo.  Simiiislocutioeftobieruatain  ahisiocis, 
velutiinl.vlt.derer.diuii.  Vbidicitur  Remum  a  fratrello- 
mulo  inteifedum  efle.quod  muros  tranicederc  volucrit.Di- 
citur Remum rauros  rrar.fcendere  voluiiTe, id  eft,  volentem 
tranfcendifle  muros.N.irn  reucra  rraofcendit  muros,fi  Liuio 


§.Siref»apfidtedepsfitar/i,^c.  H'.c tradarur quiftio ie eo  & ahis  vereribus fidem habeamus.  Sirniie cxemplum eft in  1. 

quiremfuam  apud  alium  depofui:  cuftodiendara,  anisfa-  ficonftuerit.C.fiu.reg.   Siconftitcritaliqucm  fibircmalie- 

d.odepofitarii  poffit  amittete  poflcflloncm.''   depofitarius  namvfurpare,isnontantumeamremfedduplum  eiusred- 

tsm  depoficam  reddcrc  non  vult ,  fibi  poflidGt,non  ei  qui  de-  dere  cogetur,quod  rem  alienani  fibi  voiucrit  vfurpare,  id  efl. 

pofuic,  cum  ante poflcdciit non  fibifed alii,videlicct domino  fi  volens rem  alienam  vf urpauerit.Itaque  videntur  mihi  h^c 

deponenti:  qusrituran  hac  ratione  amiflafit  pofTeffio  teii  verbaPapinianific  accipiendacfTe^fircmmobilem  tibi  pof-  ■ 

pjukisnoftcrhicaitamiirampofleflSonem  moxatquecon-  fiderecoftitueris,quafic5ftitucrefibipofliicredicarurisqui 

tredauerit depofitaiius rem  &  loco  raouerit ,  id  eft , fi  incc-  voiens  fibi poflidec.Et  huc  pertinct regulacuius  ego  mcntio- 

pitpoflidere:anteenimpofldTornoncrat,quiatenebatrcm  nemhefterna  diefeciinl.ambigua.dcreg.iut.  In  ambigua 

nonfibifedalii  ,quatationcfurtumquoquecommitti  dici-  orationeeainterpretatioeftaccipicndaqua:  vitiocaret.  Dii- 

tur,quodaIias  noncommittitur:  non  cnim  inficiationc  rci  plicifcnfupoteftaccipih2Cor.«ioPapiniani.  Nosigituream 

depofitifurtumcommittitur.vtpofteadictmus.Seditade-  ample6i:emurquiviciocarer.  Alia  interprccatio  vitio  noa 

mum  fi  depofitarius  rem  depofitam  contreftauerit  &  loco  carct.NamahasI.Cpugnantiafibifcripfifleviderentur.  Sed 

mouetit.NeGobftathuicfencencia:regulaiurisantiqui,pr«-  dehocdicemusfufius,  cum  peruenerimusadl.firemmobi- 

ccptumveterumlurifconfultorum.    Dicebantemim  veteres  lem.47.   Sccundonotandus  eft  obiterlocus  ccrtnmunis  de 

lurifconfulcinemincmpoflefibimurarecaufampofTcflionis:  futro.FartumfiericontreAationereialienae.l.infici  ando.de 

hic  dcpofi tatius  vidcturcaufam  poflefliionis  fibi  mutai e  con-  f urc.l.i.  eo.  Nec mouere  nos debet quod  dicitur  de  eo  cuius 

tra  regulam  veterutn.  Scd rcfpondct  Paulus aduerfus prxce.  ©pe  &  con fiiio fuci um  fadum  eft.Is  cuius  ope &  cb  filio  fur- 

ptumveterum,  Bihilhicficti.   CuHndoroincinonpofliidcat  tum  fadumeft ,  f urti  quidcm  adiione  tenctur  :  quamuis 

depoficarius,nonpoteftdicifibi  mutarccaufampoireflionis.  ip(efurtumnonfecet!t.§.interdum.Inftitut.  deoblig.  qux 

Idqueprobatfimilitudine.Hxceftfententiatotiushuiusca-  exdel.  nafc.     Sed  obiicitur  nobis  lex,  alienam.  vbi  dici- 

pitis  ;   (edlinguladiligcntius  cxpendcndi  funt.  Obferuan-  tur.  Siquisferuumalienumcontrcdet,  velapudfetecinear, 

dumeftigicnrinprimis  qiiodhicdicitur,reidepofits  poflef-  furcunsfacere.difiundtimhocdicimrablmpcratore.Ergoal- 

fionemamittij  n  depofitatiusfibipoflidere  inccpciit  j  hoC  terumfufficitnecconcrc6tatioeftneceflaria,fcddctinerea- 

cftintelligendumdcrcinobili.Paulushicderemobililoqui-  pud('e,in  leg.  alierjam.  vetbum  artibigUHm  cft  detinere  a- 

tur.       Haec  vcrba,  Sedjteamlgcotionmoueris,(^cat.o({ea-  apudfe.Namadapprebcnfioncmcorporalcmrefcrripotcfl. 

dunt  Paulum  loqui  deremobili.     Res  cnim  fbliloco  non  Poteft  eriamdici  decinere,  quiahabetvfumdomifua-.quare 

mouehtut ,   non  conttediahtur.     Exquoapparct  duonc-  'cuarab.guumvetbumficnoseamiuterpretationemaccipic- 

ceflariaefle,vtisquidepofuitdicaturpoflcfl!ionemreidepc)-  musquaivitiocaret:  &credibileeft  Imperatoiem  adiecifle 

ficiamififle.  Primum  cft  quod  depofitarius  incipiat  pofli-  h^cveibamaiotisdcclarationiscaufa.Tertioexhoclocono- 


dere :  atquc  ideo  hic  contred:atio  dicitut  cfle  neccfTaria ,  quia 
nonfuitpofJTcflorantca.  Vndcvtpofleflloncrticquitat,o- 
pottet  eum  lem  contredlarc  &  loco  mouerc.  Acquiritur 
pofleifio  ccirpore  &  animo.non  folo  animo.  1. 5.  hic.  alterum 
cftvtfibi  poifideat.-hocefledebet  eiusc5filiuvtpoflideat  fi 


tandaeftregiila  veterum  lurifcoiilultorum,  Ntmincm  fibi 
poflemutarecauiiinp.  fleflionis. 

^  Illudijttogjav!terthns,^c.  Eaderegulavariis  inlocisre- 
petuaeft,velutiinl.cumnemo.  Ceo.Eadcmrcgulaextatet 
plcniusdeclaratain!cg.nonfoluin.§".quodvuigo.devfucap. 


bi.cx  q'\o  annotandumeft  vc  locura  habcant  qua;  hic  diximus       Exemplun;  vulgare  elt  in  crcditoie.Creditor  poflidcr  pignus 


oportere  depofitatium  animura  habcre  poirefliionis  intet 
uenenda:.  Quimuisigituraliaeiccaufadepofituth  nonted- 
d3t,etiamfilocofortcraoUcrit ,  finonfitcoanimovtinter- 
ucrcaturis  quidepofuit ,  nonamittitpofltflioncmquodefl 
ap  tius  exprefl  am  in  l.fi  quis  rcm.  hicv  Hinc  cognofcitur  diff^e- 
reniia rerum mobilium & iramobilium.  Reiinobilis poflef- 


nifi  quantum  ad  vf ucapione actinct.l  i.§.pei  feruum  hic.  q?  fi 
velitdominusvfucapereanpoffit.  Dicendumcft  nonpoire. 
Non  cnimlicerjei  quipoffidet  mucarccaulam  pofleflionis. 
Quodautem  hic dicitur  de depofito, contrarium  non  eft  re- 
gu!?antiquorum.Sidepoficariusemtricreraqu£apudfede- 
pofiracft,  nonideofiapptehenderirrem  vteiusdominium 


fio  facilius  amictitui  quam  immobilis,   vt  iam  facpe  dixi-  fibiacquirat.nondiciturconttarcguLmfadtamelie^nonpb- 

mus :  cuiusreiexempiumhoccft.      Sircsmobiiisdcpofita  teftdicimutaflecaufampofleffioniiiqtiiaptiusnonpoflcdit. 

fit  apud  alium  fa<5to   depofitarii  ,    amittitur  cius  pofTef-  Deindeextrinfecus  acceffit  aliacauia,  vc  aduerfus  reguiara 

fio,   fianimofibi  pofliidendieam  contreftauerir  :  reive-  iurisantiquinihilfadtumefleintelligatur.ci.l.cnmnenio.C. 

roimmobiiispoireflioanimorctinctur.lcg.  clam  pofliderc.  eo.SimilceXemplumeftinleg.quodmeo.uifra.Egopoflideo 

§.qui ad  nundinas,  hic.    Scd  hicincidic difhcultaS cx  I.  fi rciti  honiinemeo,poflum alieno nomine poflidcre &  alinm  pof- 

mobilcTJ.  hic.dfficilis  aniinemia  de  qua  varia:  opinioncs  fefTorem  facere.   Indidt.leg.quodmco.in  vnbu,  A^^rf  z»»r#, 

fiir.t.  S'rer}imubilen7,\nc\^:\x.   Qu<Eftiopropo«iturin  ealc-  (5c.  lurifconfultusoccurritobiedtioni  tacita-.poteiatcnira 

gedepofitaiioqui  rcm  dcpofitara  fibipoffidct ,  nequc  eam  hocobiiciaductfusrcgulamveterumfieri,quiahicfibimutat 

rcddete  conftituit.&ait  Papinianus  ineotempore  confe-  caufampoflcflionis.Poflidcbatenimfibipnus,nuncaiiipof- 


ftimamitterepofleflionemeum  quidepofuit,  etiam  igno- 
rantem.  Simulatquecrgodepofitatius  fibi  conftituic  pof- 
fidcrc,  poirefrionem  amitcit  is  qui  rem ilcpofuiti  Et  tamen 
Paulasnofter  hicait  ncccflatiumeflevtiesloco  raoueatur, 
nccfufficcreanimum fibipoflidcndi.  SedJieAmhsononmo' 
uerii.  (^fianimum,  (^cat.  Varixfolutioncs  excogitatae  funt 
ab  aliis  qiix  raihi  parum  probantur.  Ego  afiquando confide- 
raui  refsrre  hic  opinioncm  vcteium  a  Paulo ,  tandera  mihi 
vifumeftpiobabiliusvtranquefententiam  probaria  veteri 


fidet.Sedis  quipoflidctalii.nonpoteftdicifibipc.ffidetc.Na 
ijpoffidetjCuius nomine poffidetur.  In priore tenipore cgo 
«onpoflidebam.  Egonuncpoffideo.  Icaquenonmcontra 
rcgulatn  veterum  qui  dicebant  nemini  licete  fibi  caufam  pof^ 
fefilionis  mutare.  Csetera  quat  pettinent  ad  huius  rcgulxde- 
clarationcm, pctcnda funt  exLnon folum. §.quod  vulgo.  de 
vfucap. 

§.GenerapoJfe//ionumtot,(^c.l^aalasnoliernvh  &ratio- 
nc  diflereret  de  poflcffione ,  voluit  vti  non  tantum  definitio- 


bus,a  Paulo&aliis,  ncc  repugnantiahascefTc  animaduerfa       nequaifuperiusexplicatafuitjfcdetiamdiuifionibusquibuf- 
phraU  &  taciouc loqucndi :  vidccuc facilis  cfle explicatio.  Id       da,  GcntntfoJfeJJivtmmtm({W,tot[unt quotfunt caufxac^mre- 

di.PoC' 


Jn  Tit.  De  acquir.vdamitt.popj^. 


4r.Pofleflio  yatie  diuidi  porcft,cau(x  poflldendi  varias  {unc,t- 
mopliires  quam  polTefliones.  Nam  poUeCsio  quxdam  iniu- 
ftaeil:  VDum  tancumexplic.it  Paulus  qaodnuUa  obfcuritas 
videtur  cflc  ia  cxteris.  Quid  lu  pro  fuo  p  ^fsidete  docui  fupra 
cxlt.&i.proTuo.Pofsidctpro  fuocuraciopoisidendiinalia 
ipccicm  Doncadit,  vclutiliquislapillum  inueneritin  licore 
maris  quem  credcbat  nuUiui  efle,atquc  ita  eum  appiehende- 
tit:  is  potefl:  vfuc3pere,quia  iufta  polsidcndi  cauia  eft  pro  fuo. 
NuUus  cft  fpeciaiis  lituius  qui  fpecialem  appellatione  habeat, 
vt  pro  donato:  pro  dote.Pro  fuo  igicur  poisidere  dicitur  qua- 
ois iilc lapillus doininum  habucrir,  nec  fiac occupancis.  Ge- 
Bcra &  fpecics apud  Paulum  noa  accipimus  vc  apud dialedli- 
cos.  Nosgeuera  &fpeciesvocamushicomniavulgarimo- 
rc,etiamfidiuifiogenerisinfpecics,cociusinparces,  &  fub- 
ieiiiin  accidcntia  fiat.  tJ^tuguvnMm,^cMiXQ  Zafius  col- 
ligit  cx  hoc  loco  pofTefjione  nacuralcm  &ciuilem  fpecies  non 
efre  diftindas  &  feparacas.  Non  ideo  plures  func  fpecies,qua- 
uis CKwnam gta\ss^ols\Acnii.l^elctiamfotefidiutdi,^c.  Eft 
etiamdiuiiiofumpraacaufis  pofTcfsionis.  Caufa  polsidcndi 
eft  empcio  bona  fide concradla.  Si  quis  incerrogecur  cur  pof- 
fidcac,  dicec  quia  ego  emi  ab  eo  qui  dominus  erac.  Prxdo  in- 
tcrrogacuscurpofsideat,  nonpoieftica  rcfpondcre,  fedrc- 
fpondebit,  quia  pofsidco.l.qui  incerrogacus.de  pccic.hxr. 

^.QitodAutem  /^/«««/.ci^tr.Quincus  Mucius  vecuftifsimus 
iutisaucorcxiftimauicgenusquoddampofrefsioniscire,cum 
pra:cor  aliquem  miccic in  poflefsioncm,  quod  variis ex  caufis 
fic:velutiquiaiscuiusdomuseftruinofa,  noncauccdamni 
infcdi  vicino  fibi  petenci  caucri,apricore  raittatur  in  poflef- 
fionera  eius  domus  quae  ruicofa  eft  propcer  concumaciam 
non  cauencis.  Hancfcntcnciamnonprobat  Paulus.  Ine- 
fttjfimuefi,  inquit  I.C.Temporc  Mutii  hxc  noneranc  diftia- 
(ftaadeofubcihier.  Ac  ccmporePaulihicdiftinda  fuerunt 
tccuraciuj.  Diftinxerunt  cum  qui  miflus  eft  in  pofrcfsioneov 
abeo  quipofsider,inl.fiquis.io,hic.ey^Aa</inquit,(r/?^^j^- 
dtrefaln4dijt pojftputte ej/iy^ctt .Ph:iC\sla\iCcoa(^a\ioia  ob- 
feruanda  efia  rudioribus.  Qui  mifluseft  inpoflcfsionera 
dccrcco  praccorisnomagispofsidetquaraquibonorum  pof- 
fcfsioneacccpicaPricore,vcfucced3cdefund:ocxccftarae- 
tovclabincefhco.  Mirum  non  eftfidicacurin  poflefsione 
cflcquinonpofsidet.-cftratioloquendivfitataapudl.C.  /» 
re,  (^cAt.  Hoc  eft  qui  mitticur  in  poffefsionem  rci,  cufto- 
diamhaberc&obferuationem.datur  ei  cuftodia  rci  &  ob- 
(cruatio,  vt  tsdio  huius  cuftodias  cogatur  aduetfatius  parere 
dccrctoprffcoris.  Cogicurcauereve!  quoddaraaliud  facere. 
SednonconftituicurpofTefroi:  vcpoGicvfucapere^&aliaqu? 
cffcdusfuncpolIcfsionis.Vndeinl.fiduo.§.Credicoces.hic. 
dicicur ei  non  dari incerdidlum  vti  pofsidecis-  Addendum  eft 
Paulo,Ec  ius  quoque  pignoris  eos  haberc,  hoc  dicicur  pignus 
praecorium  efle.  Qui mi(?us eft in poflefsionera rei feruand^ 
caufa  rem  obligacara  habct  iure  pignoris.  leg.qui  legari.  vt  in 
pofTlcg.l.non  cft  mirum.de  pign.a(i.  Ec  hoc  dicitur  pignus 
pritoriuquoddiftinguituracouencionali.jcic.C.depr^t.pig. 
Arfw^««',C^<:<«?.  Hicobferuandumeftaliquandoexhiscaufis 
dc  quibus  diximus,aliquera  pofleiTorem  confticui  nonunqua 
aprscorefedcaufacognica.  Siquisiniudicio  vocacusfenon 
fiftac,  fi  daraniinfc^inon  caueac,  auc  nomine  legacorura 
mitticur  aduccfarius  in  pofleflionera  bonorura  eius  cicu- 
lo.  Exquibus  caufisin  pofl.eacur.  Sed  caufa  cognitapla;- 
tunque  przcor  eonfticuit  eum  pofrcflorcm,id  efl,  lubcc  cura 
poflidere  vc  pofsic  longo  tempore  pofsidendo  rem  vlucaperc 
& dominiura acquirerc :  Quod eft  apercius cxprelTum  in  I.  fi 
finica.§  cum  autcm.de  dam.infcc proptcc niraiam  moram  e- 
iusquiconcumaxeft.idfic.  Hascnos  leuicer  actigimus  quia 
excrarem f unc :  ticuli  fpeciales  func  de  hac re :  veluci  ciculus  de 
bon.aur.iud.pofl.ciculus  vc  in  pofs.l.ciculus  dcdam.  infec.  cic. 
Ex  quib.caufis  in  pofT.eac.  Quseftio  hic  eft  vulgo  agitata  an 
hxc  mifsio  iudicis  vcl  magiftratus  in  poirefsionem  compctat 
jurc  magiftratu.«,an  iure  Imperii.&cuius  impetii.Occafio  dif- 
putandi <i; hac  rearreptaeftexeoquodPaulus  dicit :  lafiU 
magtflrMut.laSa  magiftratus  pofsidere  iubctur,  iullu  practo- 
tisaut  przfidis  velfimilismagiftratus.  Etquodquzrituran 
corapctatiuremagftratus,  non  eftdubirandum,quincora- 
pctatiurcmagiilratus,  nam  refercur  hoc  inter  eaqux  lcgc, 
S.C.vcIconftuutionepriQcipumttibDuntur,atqiideomaa- 


H7 

dari  poteft.ertquc  Imperii  quod  mixtum  efle  dicitur.l.iuberc 
caucre.de iuniuicl.om.iud.  riitorqui  pra;ettiurifdi^ioni. 
hocimpcriovtiturpropcctmtifdiiaionemqiiamhabst.  Cu 
priiBu  ptscoi  creatus  eft  Rom  x ,  ei  data  cft  iurifdi6tio:  dcin- 
decxtcracipermiflaiuntquarfuntimperii.  Nonobftat  fen- 
tentiajnoitr^quodmagiftratus  municipalis  hoc  facerenon 
poffe  dicatur  in  1.  ea  qua:.ad  municip.Si  conipetetcnt  hzc  iu- 
re  magiftratus,compctcrent  ctiam  magiftratibus  municipa- 
libus.SedTa:peadmonuiillamd.ftin<aionemiuri(di(aionis& 
Impcriinonpcrtinetc  ad  alios  magiftratusquamqui  crean- 
tut  a  pop.  Rom.  plirunqj  in  caufa  damni  infedi  qux  celeri- 
tatcm  defidetat.l.i.dedam.infcccumresmagnum  pericu- 
lumpofsitadferte,permittit  pritormagiftratibus  munici- 
pahbusiubeiecauercdamniinfedi  nomine,&in  poflefsio- 
ncmmittcrc.l.4.dcdam.infe.  H^comnia  fcparatafuntaco- 
pilatoribus  Pande(aarum,quKin  eodem  loco  coniunaafuc- 
tunt&fctiptaabVlp. 

L.4..  .^icqnidjilms,  ^c. 

QVod  pertinct  ad  hanc  l.id  declaraui  in  intcrprecacione  f.' 
i.§.icemacquirimus.  Namiahacieg.duocancum  con- 
nufcuiur  qu2  f  uprafacis  expiicaca  (unc.  Pr  mium  eft  polTefsio- 
nem  acquiri  pacriper  filium  eciam  )gnoranci  ex  caufa  pcculia- 
tijHonexquauii  caufa.  Sifihusexcaufapeculiati  aliquidap- 
prehendac,eiuspoflefsionem  acquiiicpacri  etiamignorann. 
Plurimumiurishabcc  hicpoffeisio:inprimis  non  interue- 
nicpacriscorpusjdeindccius  animusnoninccrucnic  axxs.  a- 
lioqui  ad  aequirendara  polse(sionem  necefsaria  funr.  Alter ii 
quod  cx hoc capice  nocari  debet.eit,  quod  & ciuilsus ,  fi  fijius 
poisideacurab  alio  vcferuus,  non  acquiiic  ci  pofselsioncm 
f  cd  pacri.  Simile  eft  qaod  dici  tur  in  1.  fi  ex  iVpulatu.feq.hic.a- 
liacaufa  eft  lcrui.  Nam  acquirit  mihi  (cruus  aiicnus ,  fi  a  me 
bonafide pofsidcatur.  ratio diucrfitatis  traditur in  1. iuflo. §. 
nondum.de vfucap.  Hocrecf pcum  cftpropterfrcquenttin 

comparationem  ictuorum  :hlu  enim  nou  ica  (spe  arrogancuc 
vclvenduntur. 

L.^.Si  exfiifuktioney  drc. 

Hlctradaturquaeftiopeninensaddiuifionem  pofsefsio- 
aisaPauionoftrotraditam.l.5.§.gener3,fupr:;,£odem. 
VbiPauIus^aitcotcfsepolselsionumgeneraquoc  func  cabfs 
acquircndi  dominii,  vt  pro  einptorc,  pro  donato.  Ea  diuifio- 
nccontinenturcaufaEcxquibusiuflapofsefsioelscdicitar.ex 
quib.pofscfsiotanquamiuftaprodeft.veladacquifiiionedo- 
minii,veIadvfucapionem,  Indcexiftit  quaftioqns  hictra- 
ttatur.    Siquis  ftipulacusficremaliquam,velfi  qnis  rema- 
liquamcmcric  ab  aIio,&  cius  pofseilionem  apprehendcrict 
cu  res ei  tradita  non  efser,auc cG  voluncas  promifsoris  vel  ve- 
dicoris  no  accedcrcc,hic  quqricur  an  iufta  fic  caufa  pofleflons? 
Dubicatio nafcicur cx  eo  quod  vedicio & alii huiufmodi  citu- 
liinter  iuftas  caufaspofsidcdi  numeracur :  vnde  hic  iufte  pof- 
fidctcvidetur,&  canquamiuftus  pofsefsor  longj  cemporo 
rem  vfucapere  pofse.Sed  camen  Paulus  uoftcr  auprxdonem 
cfsc.Tamecfi ei res dcbica fueric  vel  cx  ftipulacione  vel  ex  ve- 
dicione.  Quia  camen  viciofc  nacaus  cft  pofsefsionem  eius 
reiquiaperlcfincvoluntacevendicorispofiefsionemappre- 
hendic,dicicurcfseiniuftuspofsc(sor.   Namquoddicicureii 
poGidcrc  exiufta  caufaqui  emic  rcm ,  hoc  eft  incelligeadum, 
li  voluncace  debicoris  a  quo  caufam  habec,  polscfsionera ap- 
prchenderic.  Siexfi.pulmone,iSc.Sedpr£do  efi,^c.  Prsdo 
auccm  varie  accipitur  in  iure ciuiii,  In  primis  dicicur prxdo  is 
quinulluciculumauccaufampofsidendihabct.f.pcohircdc. 
§.vlc.&(cq.dcpet.haEr.l.(ed&  fi  lege.  §.quodauc.eod.  Pc- 
ticiohiredicacisdacuradueifuscum  quipoTsidec  velprohc- 
tedevelpropo(se(sore.      Prxdo cft  qui  fi  iuterrogccurcuc 
poifidcac, refponfurus eft qu:a pofsideo.  Sccundo pta^do di» 
citur  et  is  quifortc  titulu  haber,  vt  is  qui  emit  aut  cui  tcs  lega- 
ta  aut  donaca  cft.Sed  tamcn  ingrefsus  efl  pofsefsioncm  rei  (i- 
bidonaca:inuirocoaquocaulamhabEcinuico,ideft,concra- 
diccnte  vcl  non  confencientc.  Vnde  non  cantum  pca:dois  di- 
cicur  qui  cotra  volun  tate  ingrcditur  po(sc(sioaem ,  fed  ec  qui 
praeccr  voluntate.IdPauIusnofter  facis  oftendichis  vcrbis, 
^HiHpr^dv  isM  cft,quia  es  iniuftus  pofseisor.  Icko  dicedu,ci 


nonprodeflchanc  poflcfllonem  adacquifitionemdominii. 
tradicione  acquiritur  domin^ijai.  Sed  cum  quis  fine  tradi 
tionc,aucfinevoluntatevi  aucclan»  apprehendit  pofleflio- 
ncm ,  dicicur  improbaeffe  pofleflSo :  cum  effedum  non  ha- 
beatacquirendidominii.l.improbi.Cod.cod.  Etfiquishoc 
modo  nadus  fit  pofleflionem  rei  alicuius,  is  cogirur  eam  re- 
ftitucre.lfg.ncc  vera,  Cod.cod.huc  pertinet  conftitutio  Im- 
per.qasE  excatfubtit.G.vnde  vi.l.inuafor.ftip.  &1.  cum  qux- 
rebitur.hic.Hinccomparatumcft:interdi(aamquodlegato- 
rum.interdKaumquodlcgatorum.daturhjcrediaductlusle- 
gatarium qui  per  fe  fine  voluntacc  hztf  dis  apprchendit  pof- 
feflioncmreifibilcgacx,  vtcampofleflioneir  teftituat.non 
cnim  xqnum  cft  vc poflcflionem  pet  d: apprehcndac &  Jus fi- 
bi  quafi  dicat.H  jc  (caconfticurinu  eft  dc  legarario  ,quamnis 


Franc.  Duareni  Qomment. 


noneft,qiiohicpridod!cicuraPan!onoftrc?  FurSf  pratij» 
multumdiff^eruntapudiurisaucorcs.  Eteftdiuerfuhoiu  ver- 
borumfignificatio.  Furdiciturqui contrcdlatrem dlieiaio- 
cri  facicndi  caufa.l.  i  .de  furt.Inftit  tic.de  obl.  qux  cx  del.naf. 
vndc  in  propofica  fpecie  dici  non  poteft  fur  efle :  no  c6'iediat 
remalienamanimohicrifaciendi:nullumlucrum  hic  facicis 
quircmemptamcuius  pretiumfolucritclamfurripuic.  Sini- 
hil  lucri  facit.non  poteft  dici  furti  teneri.non  lucracur  nc  pof- 
feflionemquidem.  Siquisforteobiiciat  furtum  fieri  poflef- 
fionis.  Refp.  ne  poffeflionem  qnidem  furari  dici  pofle  poft- 
quam  (oluit  pretium  rei  ipfius: venditor  cnim  ei  rem  tradere 
debcc:ergononcenecura6lioncfurti.  Sed  nihilominus  prx- 
do  dicicut.Przdo  dicicut  qui  vitiole  rero  occupac  quafi  fibi  ius 
dfccns, nccrefert an  lucri faciendi animo id fecetit nccne.  Id 


dominium  rei  lcgatij  ftatim  in  :pf  ira  tranfeat  a  morte  dcfim-       iignificat  verbum  ptsdo.  Pridari,  inquit  Varro,  eft  vi  cripc- 


<5bi,etiarahncapprehcnfione,vid,cicurinlfg  aTitiodefurr. 
Nontamenpcrmicticurei  apprebcndercpolielfionem  pro- 
priaauthotitate,&profe,(;dncccffchabetabh2redepecere. 
Nocandum  camcn hoc eft.traditior.em  non efle neccflariam. 
Pauliverba  idfatis  oftendiint  ,  vt  pi  fleflio  iufta  dicarur, 
non  eft  neccfle  rem  tradi  ah  eo  a  quo  caulam  habemus.  Sed 
fuficitvclunrareeiuspofreflioneir)tfleapprchtnraro.5/wo>» 
t/o/««Mf(r  WM  «dfl«.f//;>cy/"£^c.  Su  Sicit,inquit,i  e  apprehcndi 
cofcnticncevcnditorc.  Cotif  niiteauteeumaccipimusnon 
tancum  qui  veibis  exprimit  coiifenfbm  luum ,  nam  c5fenfum 
ec  tacitom hic accipimus.vt  is qni  lcir  &paticur  pro  confentic- 
tchabeatur.l.2.C.eo.N:hilrcf<uanvcndiccrtradidcritcm- 
ptourcmvcnditara,anvcrormpcoripfofcifnie&:  pacicnie 
eampoffidear,atq;itavidelicctaccipicndatftl.pcn.prol.i.§. 
fiquistem.deexccp.rtivend.&trad.quxprocontraiioob- 
iicifolentind.Ieg.pen.ptol.legataresvfucapipotcftttfiira- 
ditanon  fii  :modolegacariusingreflusfic  fincvitio.  Hic  lo- 
cuspri^bat  neccffariamnon  efle  rci  legatar  tradicionemad 
acqnirendam  pofliflioncm,  fcdfufficereapptehenfameflc 
pofl;  fllonem  fine  vitio.  Hcc  non  eft  conrrariimj  noftrx  legi 


re ,  ficur  przdz in  bcUo  folcn t.  Atq; ideo  fi  quis per  vira  noa 
morelcgitimo &  vfitato  nancifcatur pofleflTione rci  alicuius, 
re61:c  pr^do  nominatur.Rurfus obiicicur  nobis  reg.iur.  Ne- 
mo  prxdo  eft  qui  pretium  numerauit.l. nemo.de icg.iur.Idc 
diciturinl.nccvllam.^.quifcicns.depetic.hasr.Qiiiclamemir 
alicnab;reditate,roIuicpcetiumilliush^feditatis,qu;titut  an 
poffitconucRiritanquapoffidcnstetPjf  poffcflore.  Petitio 
hsrcditatisdaturharedi  aduerfus  eum  qui  poflidet  vel  pro 
harrede  vcl  pro  pofleflore.  An  igitur  conucniccur  prc  potoef- 
forc?  Poffidctpropoffcfrore  pracdo.Is  quifcienscmit  rtm 
alicnam  pi^do  eft  Sed  I.C.in  ea  I.ait eum  vt  pridonem  ccn- 
ucniti  nonpofle^ui  fbluitpretium  h^rfditatis.  Nonenim 
eftprxdoquipietiumnnmcrauit,atquehincfiimpta  eftiuris 
regula.  Ii.fcriptionescapituminhbrisrecentioiibus  hoco- 
ftcndunt.  Sincninprsclceftquipretiumnumerauit,quo- 
modohicprido  diciiurquiemitrcma  venditore  cuiuspof^ 
fcffiortm  nadus  eft  nonvoluntate&confenfu  vcnditoris. 
Ecccrertumeft&indubitacumhxcnoneire  pugnantia  ipfo 
iurejffdcafutantum.Diiasll  quatumpriorhochabet,pra:do- 
nem  cflTe  qu'  p  fc  nancifcitur  pcfleffione  fine  voluntace  eius 


Namfatemurfuffitctejpprchenfamcireremfincviciojfipa-       aquocau'amhabct  Aheraeftemptoremquipretiumnume 


ticnte&  fcienteco.aquocaufamhabemuspofltffionemin 
gtediaraur.  Er  Paulusi.ofterin  hacl.aperteofteDd  tvolun- 
rarcmvcndititorisfutficcrc.  Hicvoluntas  plsrunq-, ccgno- 
fcirur.  Namquomodo voluniascognolcaturinvniucrfum 
dehniri  non  poteft ;  quxftio  cnim  fat^i  msg's  eft  quam  iutis. 
Se  i  placrunq; cognofcitur ex daukilis qu^  n i  ferunrur  tabulis 
fiije mfttiimcncis  publicis.    TabelHones aliquardo  ponunt 


rauirpia-dcnemnoncire.nullarepugnantiaeftiudiciomco. 
diueifa  funt  ha:c  magis  quam  pugnantia  iplo  iure.  In  priori 
fpecienonficmentiopretii  numcrarionis  ,  nor  dicitiicm- 
ptorjpprchendcrirpofltffionemfinc  voluntarc  &  confen- 
fuvcnditoiiSjCtiamfipretiumnumerauit.prafdoclI:.  Inpo- 
ftetiori  fpccie  nulla  fir  mentio  vitiofaf  pof!e(fion'S,  non  dicit 
rcmopixdo  cft  quipretium  numetauit  ^etiamfi  vitiofe  & 


venditordcdirempn  rifacultatemingtedxndipoirtffionem       &per(epofleffioneninadlusfit.  Siturigirurinpriorilegeco 


propria  voiuntate.  H  svcrbisarguiturcotfenfas&voluncas 
venditoiisi; a  vt ctfi  nadliis  fit  cmptor  poilv  iTionem  fine  tra- 
ditione,iuftaficpofleffi'i.Necdubitandume(lquinhocccn- 
uenire poffic  inccr  concrahentes  vc  apprehendatur  poffeffio. 
Qujiniuiscamenhsc  lcxdidla  fitconftitui,  fitamenprnhi- 
beaiuteinptoi  viingredi  fundum,per  magiftratum  ingredi 
dtbetpofleffionemfundi.  Siveroncmo  viprohibeat  eum, 
poteltpcrfe  pcopria  autboritate  fundumingredi.  hicqi  cft 
fcntentiaPauli  noftriinhacl.exceptionfsquiclaabaliistoi- 
lcdt jc  (unt  h quibiis  vna  mihi  videtur  memi.i ai  u  digna  ex  l.fi- 
ftulas.§.i.decontra.cmp.  EgoremcmiaTitio:vacu3pofle(- 
fioab eo mihi tradita non  e(t,  fed dcceffit  antcquam  adeptus 
eflem  pofleffionem  rei  vcnditar.Ego  tutor  eius  pnpiflo  datns 
fumquopofleffioncraeiusfundimihivcnditiacquircre  po- 
tcro? An  (equimur  quou  a  Paulo  hic diritur  apprehedcndam 
eire  pofleflioncm  vuluntate  tutoris  ?  Hocabiurdum  videtur 
rcq- iricoi.lenfuinpupilliquifortcinfans  eft.  idcoquc  I.  C. 
ait  ipdiin  fibi  traderc  poffc  rem  vcndicam.arquc  ira  poircffio- 
nem  ,idipifci.  Non  cft  vifum  expcdire,vc  alius  tucor  vel  cura- 
tordeturmhoc  ncgotio:exiftimauicinhac  re  nihi!  incom- 
modi  fffe  ecfiipfe  non  confencicntceo  cuius  incereftaquo 
caufam  habcc  poflcflioncm  ingrcdiacur.Et  Pauli  didtum  cum 
haccxc^pcioneincclligendumcft^adalioscafus fimilcs  pro- 
ducidcbec.Supercftobieftorumquorundamfolutio.Hicre- 

ficriuncur  quijdam.vt  vidcturantinomiq,quij  tamen  n5  funt. 
npfimisobiiciturl.cuqui.§.i.defutt.vbidicicur.  Siemptor 
rei  alicuius  ance  traditionem,ante  pofleffionem  fibi  craditam 
ca  re  furripuctit,cum  furti  non  teneri  fi  modo  preciura  foluc- 
rit.Naita  diftinguitl.C.Sipoftquampretiumfoluit  rciven- 
Jiticafutripuetit,n©ntenerifurti,nondicitarfurcfre.Sifut 


fitprciiinumcrationis  mentio,itainpoftctiore  lcgc  nonfic 
mentioappichenfa^ptfftflionis.  Ergo  hzc  ptignsntianon 
funtfeddiLCtfa.sllegandofpccies  in  c5trariumnectfreeftv- 
nam  alteri contrariaii.  Exemph gratia.  Quidam  cmit rcm. is 
prctiutp  cius  rei  numcrauic  vcndicori ,  appi c  hendit  fine  vo- 
luncate&confcnfuvcnditoris.ln  hachypothefi  videturc5- 
fligcrehiduaEll.quaEaliasnonfuntpugnanrcsipfoiurc.  Ica- 
qucvnaalcctidebetccdere.  Inhachypotheli  non  quatritur 
anvitiofafitpoffcffio,annonfic:vidciuriuflaeflepofIcffio, 
propccrrtg.iur.inquadiciturncminempr^doneeflcQuipre- 
tiumnumerauir.SedconirafacitaLalexquardicirpiqdontm 
eflcquipcrfcapprehenditpofl'effior.cm:vfra  gicurlexiupc- 
rior  erit.vtra  vincet  alteram.''  Ego videndu m  c flt  puto  de  qua 
re  agatur.  Nam  plajrumqjpro  prafdonc  hobciur  is  qui  ptetiu 
numerauir,pl2runq;etDonhabctur.Inpeit  onehiicditatfs 
pio  przdonchabcndus  non  c(t ,  fcilicet  cuin  quactitur  an  pc- 
titioneh^ieditatispcflirconueniri.Ecidemdiccndijeftinin- 
tordicSIoquorumbonorum.Peciriohxredicatis.daturaduer- 
fus  euia  qu poffidet  vel  pro  hccrcdc,  vel  pro  pofleflore ,  ficuc 
intcrdidlum quorum bonorum.  Petitio hsreditatis non da- 
tut  aduerfus  cum  qui  iufto  tit.poffidcc.l.pro  hirede.§.vlt.& 
l.fcq.depct.hir.  Ergocumquiriturde  eoquicmithxrcdi- 
tatcfcicnsahenaefle,&prctiumci«s  harreditatis  numcraut 
vcnditori,  an  poffii  conueniti  peticione  hafreditatis  tanquam 
pr^do  fit.tanqiia^  poffefrorcpo(fidcat?Ait  I.C.no  pofle.Na 
^pofleflorepoflidercaccipimus  inpeticionehereJicaris  qi  i 
ticulii  n5  haber,cuius  titulus  fortc  irritus  eft  in  \.^  h^r.de  per. 
hxr.Cettij  eft  huuc  titulum  vitiofum  non  efre:6c  luilus  cit.e(- 
feapparcccxprcciinumcracione.  Acqjidcohicnontft  habe- 
duSjppr^done.Isnoefthabeduspofliderepropoffeflorcfed 

pto  em- 


\ 


pro  eroptore  potius.  Hacc  eriam  coliiguntur  cx  1.  ncc  vUam.in 
quaeddiilindiodehac  repo(icaviquead§.  Siquis  fciens.ia 
quo §.  reguta  extat  qu<e  eft  a  nob^s  recitata.  In  aliis  cauHs  prs» 
do  habetur  qui  nadtus  eft  poflcllionem  finc  volunrate  vendi- 
toris.  Et  lic  praedo  accipicur  in  hoc  ioco  apud  Paulum  no- 
ftrum.  Proftereacumquiriturdereftituenda  pofleflione,di- 
cendum  eft  eum  cogi  reftitucre  poflcflionem ,  quia  vitiofa  cft 
poflcflio,  v^uodmaloraore&quafiius  fibidicensapprchen- 
dcriceam  poiTeflionem.  Hxc  euidcnterita  diftinguendaefl: 
proconcihatione.  Necdubito,quinapertifljime&  dihgenrer 
hajcfinttradicaal.  C.veteribus,  quidehac  varietate  kripie- 
runt  eodem  loco.  lurifconfiilci  veceres,  Vlpianus  &  Pauhis  de 
prasdonefcripferunradinterdift.  Qujjrum  bonorum.  Hoc 
caput  nimptuin  eft  ex lib.i  f .  ad  intttdiO:.  Ac  eodem  ex  loco 
fumpcacft hac l.nec vllam.de per. hatr.  Dubitandum non eft 
.qnincodemiriloco  pleniushxccraftatafuerintacqucdiftin- 
<iia,quon>odoin  vnoquoqueargumento  prsdofitaccipien- 
dus:hic  vocac  pra?donem  qui  emir,qui  ftipulatus  eft,  &  vitio- 
fenaftuscft  pofleflIonemrcifinetraditione&  fioevolunta- 
te  eius  a  quo  caufam  habet. 

L.  6.  clampopdere,  drc^ 

HIc  locus  pcrtinctadinterpretationem  Ediftorum  praf- 
.  oris,qua:  de  intetdidis  propofita  funt,cuiufmodi  eft  in- 
cerdidum  vti  poflidetis,interdi<%um  de  fupetficiebusjnterd. 
deicio.adt.pti.interd.quorum  bon.&alia.  Necdubitandum 
eft  quin  hoc fcripcum  fit  ad  interprctationem  edid:i  pr^etorij, 
quoddehuiufmodi  interdidis  propofitum  fuit.infcriptioid 
facisofteodit.Sumpcumcfthoccap.exlib.tjo.adediftum.A- 
pud  Vlpian.reperietishuiurmodiinIcriptionesfub  tit.  vti  pof- 
lid.&  iub  titu.  de  fuperficie.  &  crederc  eft  (ctiptum  hocfuifle 
fub  tir.  quod  vi  aut clam.  fub  quorepcritur fiinilis  inierpreta- 
tio.  Hicquacricurquidfitclampoflidcre.  ClampoJftdere,'m- 
quir,e«w dictmus,  ^c.  Ex quibus  vctbisapparct duo necefla- 
tiaeire,  vtdicatur  clandeftinacfTepoflefliOjprimoquodfur- 
tiue  pofleflionem  ingrefTus  fit  eo  ignorante,  &  admonito  cu- 
ius  incereft.  Deinde  quod  furtiue  ingreirus  fic  poflefl.ne  fi  pa- 
lam  ingicderecur  pollel.  fundi,  conrrouerfia  fibificret  eius 
pofleflionis  nomine.  Similis  interpreratio  eft in  1.  prohibere. 
§.vlc.&  1.  fcquen.  quod  vi  aut  ciann.  Ahus  fimilis  locus  eft  in  1. 
quo  tutela.§  vi  fadum,&  1. feq.de  reg.iur.Qui  locus  fumptus 
eft cx lib.  fing.  Modeftini -Ttiv ofuv,  id eft ,  dcfinitionum.  Is  au- 
icra  quidem  na^us  eft  poflef^  non  clam  fortaflls ,  nullus  erat 
metus  controuerfiae  fututs  quo  tempore  pofleflionem  ap- 
prchendirjfedpofteaintellcxit  eumqui  domiuuseft  einsrei 
controucrfiam  fibi  moturum,fiintelligat  cum  poflidere:is 
clamretinuit  poflcfl.  andicemus  vitioiaracfle  pofTcflionem? 
HicPaulusait  hancpoflcf.  dandcftinam  dicendamnonefle, 
&  ait  .•  JVanenim  ratio  obttnendx.     Non  curamus  qua  ratione 
poflef.obtmeac,  fedquarationepoflef.adcptusfit.Hicqusri- 
tutfiquisiuftamcauiam  habcatpoflidcndi,  forteemitrem, 
vel  aliam  huiufmodi  caufam  probabilera  habec  poflidendi: 
quaetitur(inquara)  fifurtiuc  ingrcfllisfit  pofleflT.  anhxcpof- 
feflio  dandeUina  &  viiiofa  dici  debeat?Hic  I.  G.ait,  clandefti- 
nara  non  efTe  hanc poflefs.  t>4ut altqua rattonebonajide.  Si iu- 
ftam  probabileraque  habeac  racionem  ingrediendi  poflef- 
fionem,  quarouisintelligat  nonfibi  expedire  palam  ingredi 
pofTefT.  non  tamen  dicitur  clandeftina  cfTepofleflio :  quod  a- 
ptiusexprefruineftinl.fideeo.40.§.(eruum.hoctit.Jnf.Sed 
Ixpius  idfolet  fieri  cumquis  putat  fe  iuftam  caufam  habere 
poflTcflionisingrediendae.  Etiamfi  nodlupoflcf.apprehendar, 
nondiciturclampoflidere.  Vtileautemcftfcire  quidfitclara 
polsiderc.  Is  cniro  qui  clam  poflidcc ab  aduerfario  non  potcft 
vincere  interditflo  vti  poflid.  Vtilc  ergo  eft  intelligcre  quid  fit 
clam  poflidere.  EfFeftus  etiam  cft  in  vfucapione.  quia  fi  quis 
clam  nadus  fit  pofTcflioncm  rei  alicuiu$,eam  vfucapere  non 
poceft.l.i.C.  deferui.&aqua.&l.  Siancillam.inf.profuo. 
Docuiraus  quid  fit  clam  pofsidere ,  &  diximus  cum  clara  pof- 
fidere  quifurtiue  poireflioncm  ingteditur:  cum  intelligac,aut 
fufpicctur  adueifarium  fibi  controuerfiam  fadurum  efle. 
Deinde diximus  infpicicndamefTe  originem  pofreflionis,  ad- 
eo  vt  is  qui  caufam  iuftam  habet  acquirends  pofleflionis,  qui 
claoi  non  eft  ingceniis  poiTeflionem ,  non  polsic  dici  clani 


Jn  Tit.  Beacquir.n^eUmit.popjlf, 


^49 

pofsidcre,  tamcifi  pofteife  eiladetit.  Fietienifttpt^feft.vt 
quisabinidoiuftamcaulam  babeatadipifcendjepoircfsioriis, 
quiraracncum  iniuftc  fe  polsidere  incclleXerir,  fccelauerit. 
Verba  Paulifatisclara&perfpicuafunt,  leddiflicultasoritur 
cx  d.I.  Si andllara.  inf.  pro  fuo.  Videtur  enira  antinoniia  efle 
difScilis  ex  noftra  I.  &  ex  d  .1.  fi  ancillam.     Quidam  croit^n- 
cillam  qu:Eeratfarriua  ,  emir  bonafidecxiftimanseamau. 
cillam  venditoris  efle.pepeiit  andlla  apud  empt  6rem :  quiri- 
tur  de  yfucapione  huius  partus.     Si  poftea  emptor  refdue- 
ritfuttiuamefle  anciUaraquamcxiftiraabat  tcrapore  vendi- 
tionis  contradls  furtiuam  non  efle  ,  fcd  efle  Venditoris: 
Porap.  diftinguit.  nji  nefiieru  imrajfatutam  temptu.  Hic 
Pomp.aitcumquicmicbonafideancillam  ,  fipoftcaccepil 
malatn  fidem  habere,  qui  prius  ttat bon jfidd  pollcflor,  noQ 
poflevfucaperc,     Eccequa?ritur  de  viriopoflefsionis  :  inea 
Ipcde  quiftio  cft  an  pofTefsor  fir  maiafidei  an  non  fir.  Et 
dubiratio  nafcitur  cx  co  quod  fi  fpederaus  iniiinm,  id  eft, 
terapus  concrada  vendirionis  ,  eo  tcmpore  fuit  bonifidei 
pofTcfsor.  Siverolpedcmus  quodpcfteafecutumeftjisdi- 
ccturmalxfideieflc.  EtaitPomp.fpcarandumcfle  quodpo- 
ftcafecuturacft.  Ha:c  videntur  pugnantiaeHe  &concraria: 
fcd  videndura  eft  vrrura  magis  diuerfa  dicenda  finc  quam 
conrraria.     Vidcnduraeftanaliqua  difsimilitudoficin  vcra- 
quclpecie  :  &  farisdifsimilitudoineo  apparetquod  Porop. 
in  d.l.  fi ancillam.Ioquiturderefurriua.  Co^nojcei-ci rantrem 
tiiu furtiuam ej/e.  Loquirur  Pomp.derequamemprot  refci- 
uitfurtiuam  efTc  poft  concraftara  emptic:  em.  Nos  aurem 
hicnon  loquimur  de  refurtiua,  loquimurde  alio  vitio  pof- 
fefsionis,  dere  quamrefciuit  pofTeflorveladfenon  percine- 
rc,vcIfeaIiaraiuftaracaufarapofsidendinonhabfre.  Etcer- 
tumeftmulca  fingulariaiura  reperiri  in  rcfurtiua  pra:(ertim 
l.Attilia.§.  Furtiuaf.lnftit.devfucap.R-sfariiua  vfucapinon 
poteft,  nontantumab  eoqjiflictem  eirefurtiuam,feiincc 
ab alio  quocunque.  Alia  igitur caula  cft  lei  alicnae,  qui fut ti- 
ua  non  eft  ,  quam  quis  poftea  refciuic  alienam  cfle ,  &  le  iu- 
ftara  caufam  pofsidendi  non  habere.     Ec  cercum  tft  fi  quis 
ferductitrem  alicnara  efle  quam  cmit  bona  fide,  eum  nihilo- 
Riinuspoflceam  remvfucapcre.  I.iufto.  devfucap.  Sedhuic 
iuri  dcrogatum  efle  conft:(Utionibus  Pontihciis  cap.  vlcim. 
deprsfcriptio.  Dixcric  aliquis  hanc  diftindlioncm  reifnrci- 
uaE&  aliensqus  exaliacaufa  pofsidcrinonpoceft  ,  nonex 
caufa  furriua ,  non  poflle  conuenire  verbis  Pomp.in  1. fi  ancil- 
km.  Nam  Pomp.  hac  diftindione  cancum  vtitur,  quod  dani 
pofsidearur  res,  non  quod  res  furtiua  fit.  Cumpojfideas  clamy 
(inquit)  noncftmirumfi  dicarisnon  poflcvfucapere.  Scde- 
gorefpon.proptereamcaufam  quianobisiam  adduftaeft, 
propterodiumfurti,  Pomp.facilc  adducflMra  cflr,  vtiuter- 
prctaretur  emptorem  clam  pofsidere.     Cum  dubia  rcs  efler, 
facile  inclinauit  in  eam  pattem  in  odiura  rei  furcius.  Ahas 
cumqusricuran  quisclampofsidear,  non  rara  facileadrait- 
titurhicinrcrprecatio.  Aliadifliculrascftexl.fcd&  filege.^. 
deeo.depccit.  hircdit.  vbi  diciturcum  quiriturde  reflicu- 
endahajredirate  cum  frudlibus  inpecic.  hserediratis^nihilre- 
ferreanquis  inuaferitbona  hsredicatia^cumfcirec  adfcnoti 
pertinete.  H.Tcdidta  furat  ab  Vlpianoad  intcrprccationem 
Senacufconfalti,cuiusverbadefcripcafuncinI.Iccmveniunc. 
Spratccrhzc.dcpccicion.hzrcditatis.  «yin  Senatw,  Sitjuis 
bona  alitna  tnuaferit ,  cumfctret  adfe  nonpertinere ,  pcrmde  te- 
tteri,  ^c.     Quid fialiquis  (inquit  Vlpianus) putauericadfe 
pertineiecuminuaderer ,  iedpoftcainreIkxerit,fenihiliu- 
ris  habere,an  pcrinde  ceneacur?  Vipianus  air  ceflare  verba  Se- 
natufconfulti.  .  Sed  tamen  idem  dicendum  effe  in  eo  cafa 
propter  fimihtudincm  rationis.  hic  videcisnon  infpiciinici- 
um&otiginemacquifitionis,  vtPaulusnofterhicair.  Ideo- 
quevidencurha:cefle  conrraria  ,  cum  quarricurdevitioha- 
iufmodipoflefsionisanviciofe  pofsidcac ,  an  non.  Mulcura 
refert  anab  initio  vitiofe  pofsideat  ,  an  poftea  coepcrit  vi- 
tiolepofsidetc.   Sed  refpondendum  eft,  Alirer  vitium  pof^ 
fefsionisaccpi  in  pctitione  hircdicacis,  quaminaliiscaufis. 
Idque  demonftratum  eft  a  nobis  fuperiori  lciftione  cum  in- 
terpretaremurl.  Neraoprafdo.  dereg.  iuris.&I.  fiex  ftipu- 
lationc,  hic.     Diximus  varie  accipi  pra:doncm3pu(lI.C.& 
aliter  in  petitione  hzreditatis  quarain  aliiscaufis.  ficitaque 
dicendum  cft.  Cura  quxritur dc  vitiofa  poflefsione  an  quis 

U 


^5©  Franc.DuaremQ)mment, 

clampofsideredicendosfiti  an  noQ  i  multumteferrequa 
de  re  quxftio  proponatur.  In  petitione  hsreditatis  alicer 
quis  clam  pofsidere  dicitur  ,  hic  alitcr  etiam  dicicur.  Gura 
qua:ritur  an  quis  pofsit  conueniri  petitione  hxred.pro  pof- 
feflore,  diciturpofsidere  prxdo.  Itemcum  quxriturdere- 
ftitucionerei.  Nos  vicio(e|po(siderecumquoque  dicimus, 
quiabinitio  iniuftamcaufam  poflefsionisacquirendashabet. 
inaliiscaufisaliterdicimus.  AliJ  quidamdicuntnon  mutari 
efFedtumpoflefsionis,  fedquaiitacemnonmale.  Soletquz- 
tianhzc  dandeftina  poflefsio  habeat  vitium  reaieanperfo- 
nale.Qniftio  eft  vulgo  agitata.dcquadicemus  ad  l.Pompon. 
ij.infrainprinc. 


§.  ^uiadnrmdinas.  cuml.  7.  Sed^ 
nolit,  drc. 

I 

Piulus  nofter.vt  cgoiam  admonui  in  hoc  cap.interpre- 
tatur  cdidum  pr^corisin  quo  fit  mentio  violenti  &  dan- 
deftioz  poflcfllonis.  Argumento  eft  inlcriptio  ipfiuscap. 
exhb.70.adcdi6l.NamIibr.7o.adedid-.  ^Paulusinrerpteta- 
tuseft  edidum  ptscocis  dc  interditiis  vci  poflid.  de  fupeif. 
quodviautclam.  in  quib.  interdiiflis  fitmcntio  dandeftinac 
pofleflionis.  Quiftio  igicur  cft  fiquis  ad  nucdinas  profc- 
dus  fit  nemine  domi  fua;  tehft  o,  &  alius  ingreflus  fic  eius  do- 
nium,anpoifideat,  &quomcdo  poflSdcatisqui  funiuedo- 
nnnniugrefluseft?Hicdicitureumckmpolfidcre.  Nontft 
diccndiisiuftus  pollefl^oreire,  noneft  dicenduspoflidcreci- 
ui!iccr&  nacuraliter.  Hxcpoflefliononcoiifirroatiu  uneci- 
uili,  cftdandeftina  pofllflio,atqueideovi[iv3fa,quod  f  ve- 
ruraeft^,confequcnseft  eumqui  profc<5lu$  tft  ad  inuidi'  .s, 
quamuis  nerainem  domi  reliqueiit ,  retincjc  pciirelsionem 
quamdiuhabetantmumpofidendi,adeQVtfireuer(usi.iom!-r 
nus  non  admittatur,  poflit  dici  vi  dciedus  de  poiTcfiior.?',  nec 
ante  dicitur  amififle  poircflionem  quam  fi  uoliieti-  :a  eun» 


animo  eius  qui  profcdius  eft  ad  nundinas.  Ficri  fgicur  noa 
poteft,  vt  duo  m  folidum  eandem  rem  omnino  pofiide- 
ant.  Quidam  fic  intcrpretantur  pof^idcre  ,  id  cft  ,  deti- 
ncrc  corporaHtcri  Sed  mihi  videtur  vcra  eflc  poflcfsio, 
&  fi  duilis  non  fit.  Id  conftat  ex  definitione  poiiclsionis: 
pofsidere  is  dicitur  qui  animum  tencndi  tem  habet  vd  fibi 
vclalij.  Cum  vtrumque  hic  concurrat&  corpus&:  animus: 
hicdicendus  eft  pofsidcrc  :  is  dccinct  tantum  ,  non  ecian» 
pofsidet  qui  animum  tenendi  non  habet  ,  cuiafmodi  cft 
hof pes,  amicus.  Rccte  igitur  Paulus  noftcr  aitcuradani 
pofsidere.  Hactenus  de  eo  qui  ingrefluseft  pofrcfsioncrw 
abfenteakcro.  Nunc  viiiendumeftdeeoc{uiproIed;u$efi; 
adnundinas  :  isqui  ptofcftus  adnundinas,  &finemincni 
domi  f  uae  teliqueiit.tamcn  animo  dicitur  pofsidcre,  quamdiu 
habetanimumpoisidendi.  Id  etiamcxptcirumcftin  l.fiij 
quod.z f  .§.vlc.hic.  Ego  dixi  fupr.  excipi  les  mobdcs  in  L  ).§^* 
Nerua.fup.  Rei  cnim  mobilis  poflefllio  non  ita  facile  rcti- 
netiu,  vt  reiimmobilis.  Rcm  mobilcm  polfidemus  quamdia 
fubcuftodianoftratft  :  vbi  euafit  cuftodiamnoftram,&fi 
habeamits  animum  poflidendi,  tamcn  dicitur  amilTa  iflc  poi- 
fefsio.  Alia  hic  exceptio  additur  cum  nulla  fpes  eft  eiicicndi 
eumquiingreffuseft  pofrefsioncm,  tuncetiam  dicicur.-in3i(^ 
fapoirefsio.SeddeeoPaulopoftdicemus.  Prxtereanotasi- 
dumeft  vi  deicd:umeura  incelligi  qui  polsidct  ciuiticct  tatr- 
inm.RittnetergopoJfflftonem.  Quidamprofctluscftadnun- 
dinas  ,  alius  domino  abfente  mgrelTus  tft  pofscfsioncm, 
tum.  rcucrfus  cirer  ex  nundinis  dandcftinus  poffeflor,  no- 
luitcum  admittcre.  Vimagi6{3.k)fntell>gtturpa.lJi(Ure,^c.\lii 
vetbis  oftendit  Pdulus  pofle  dici  vi  tunc  deietlum  cfreprc^ 
picrciujlcm  poireisionem  quamrctinuit.  Hoc  ddieexptcf- 
ium  eft in  1. 1  .§. deiicitur.  dc vi &  vi arm.  Clarius hoccxpriml 
Jion  poteft  quam  in  eo  loco,  vnde  quiftio  agitata  eft,  an  licc* 
ac  cum  qui  corporaliter  tantum  pofsidet  vi  cxpeilerc  vt  id 
propoficafpecie.Dominuseftreuerfuscnundinis:rcperirdo- 
mumfuamclam  abaliooccupatam:  qusricuran  pois.thunc 


^ 


fundumreucrti:tuncenimdicituramifiirepo!]eli'i;-':H,huc  ftatim  expcUerc  propiia  autoritacc  i  Plurimorum  fentcn- 

verinseftj&cftfummariahuiuscap.expl.cado.  ci  •]r,oqu.E-  tiaeft  licctecumexpellere,  quamuis alij dillentiant  numero 

dam annotanda lunt.  Primum eft,  duosin lolidum  p  iic  ean*  pauciores.  Mouetur  eo  argumento ,  quia  vim illatam  tepei- 

demrempoflidcrc.  Isquiprofcduseftsdnundi>;a5Drmiae  ierelicet,!. }.§.eum igitur.de vi&viarm.l.vtvim.fiipdeiuft. 

domirelido,dicitufpo(sidere,isetiamqui  ingrelTustftpof-  &iuri     Siquismeviexdomomea  eiiciar ,  vi  iilata  polfum 


fcflionem  abfence  domino  dicitur  pofliderc:(ed  vnuspcffi 
det  animo  tantum,  alter  corpore :  is  qui  prof  e&us  eft  ad  nun 
dinas  intclligitur  animum  redeundi  habere.  Non  enim  crcdi 
bile  cft  eum  qui  ad nundinas  profedus  cft,  velle  defererc  dO' 
nJumfuam,&fidomi  neminemreliqucrit.  Animoigiturin 


cum  rcpellerc.  At  vi  dde(ftusisciredicitur,cuiuspt>flclsio 
clamoccupataeft,  cum  nundinarbm  gratia  profcdus  eflet. 
Ergo  licet  ei  de  doma  fua  cum  eiiccre  qui  furtiue  &  clatn 
eara ingrelTus eft.  Contrarii opinionis defenlbi es argumcu- 
tum  fumunt  ex  I.  fi  alius.  7.  quod  vi  aut  eiarc.  Tu  rccifti  o- 


c-eHigicurrctincre  poflcffionem.  Necquicquaracftmhacrc       pus  in  meo  fundo  vi  aut  clain  ,  egoid  opus  demolitusfani 


ineommodi.  Nam&  fidicamusnon  pofleduosinfolidutn 
eandcm  rcmpolfidere,  cum  idemeft  gcnus  pofsidcndi,  ta- 
menratio  diucrfaeftpofsidendi,  nihil  prohibct  duosinfoli- 
dumeandemrem  poflidcre.  Nihilprohibit  vnumpolfiderc 
corpore,aItef um  vcro poflidere animo.  DiuerfahjEC funt  ge- 
nerapofsidcndi&  diuetfos  cfte<5tus  habent.  Altcr.T  poirelfio 
advfucapioncm  prodeft,  alteranon  prcdeft^quamnisisqui 
eampoflefl[ionemhabct  poftitinterdicerc.  Egodixiininter- 
pretatione J.cx  concrario.1. 3.  fup.  Duos  non  polfe  dici  polli  ■• 
dereeandcmrcm  animo&cotporc.  CumquispcfliJcirem 
vnam  totam aut verc &  corporalitcr , aut interprctatione aii- 
<juaiutis,quifieri  potcft  vt  alius  pofsideat  eandcm  rem  aut 
partem  eius rci , alias  totam  non  pofsidcret.  Poflunt  quidera 
duo  eandem  rem  polsidcrc  pro  parte ,  fed  non  in  (olidum.l. 
Seruus  communis.dc  ftip,  feru.Scd  nihil  prohibct.vnum  pof- 
fidere  naturaiiter  ,  ahcrura  ciuiliccr.  Diuerfa  funt  geneta 
polIefsioniSjdiuerfi  quoque  effedlus,  vt  iam  dixi.  Scd  hicdif^ 
tindiusexplicandafunt.  Etprimum  videndumeft  decoqui 
clam  ingrclTus  eftfundum:quiclamingredicurfundum  do- 
xninoabientc  quiadnundinas  profe6buseft,hicpoGidctna- 
turaliter  tantum ,  non  ciuiliter.  Huic  fimUis  cft  alius  locus 
inl.fiidquod.§.vlt.hic.2)cn?f/«//»«co>-/>orr.I,  C.vocatcorpo- 
ralcm poflefsionem  cius  qui  clam  ingrcflus  cft  fundum :  cor- 
porc  tantum  polsidct :  non  probacur  iure  ciuili  ea  pofTcfsio, 
Siquisdicat,  isquiclamingteiruseftfuftdum  animumhabcc 
polsidendi.  Ecccisquianimumhabcc  pofsidendi&corporc 
infiftittei  ,  vidctur  ciuiliter&  naturaliter  poflidere,finihii 


vi  aut  clara ,  qua;rii  ur  de  intcrdi^o.  Agis  adueifus  me  quod 
deftruxi  vi  aut  dam.  Quicritur  an  polsim  te  fubmouetc 
hac  exccptione  ,  quia  vi  aut  dam  opus  illud  fecifti.  Hxc 
qu^ftio  tradbatur  in  §.  bcllilsime,  1. 1.  quod  vi  aut  dam.Ee 
ait  I.  C.  non  efle  dandam  hanc  excepiionera  nifi  msgnacx 
caufa.  Oftendic  I.  C.  &  fi  quisopus  fcccricin  fundomco  vi 
autclam  ,  nonhccremihiopusillud  viautdamd[.ftruetc;l- 
dcm  diccndum  viietur in  propofica fpccie,vt  fi  quis  mihi  vita 
f  aciat  quia  ingreffus  eft  domum  meam  clam,  mc  abfente,  mi- 
hinonliceat  viraflliinfcrre.  Sedfivtraque  fpeeiesdiligen- 
tcrexpcndatur,  magna  rcpctietur  vtriufquc  di(iimilitudo. 
Isincuius  fundoopus  fadum  eft  ,  non  potcft  dici  vi  deie- 
ctnse(re,eilicet  vcirecincndspoflcfsioniscaufa.  Achicde- 
ieft us  cft  de  poirefsione  per  vim.  Hic  dciicitur  de  poflcfsio- 
ne  qui  non  admiccicur  in  domum  fuam  quicx  nundinisie'- 
\izn\ist& ,  StAMtttMnonrelii^MeratpopJJionem.  Amittit igicur 
poflefsioncm  cam  pcr  vim,  ideo  dicicur  vi  dcicftus  efle.  Qua- 
rcdicicur  pofle  viiilara  expellerc  dc  domo  fuacum  qui  vim 
intulit.  Sedind.  §.  Bdlihime.non  potcftdicideieduseire 
dc  poflefsione/ua  ;  is  pofsidct  ciuilitcr&  natura!itcrvtan-« 
tea,quamuis  opus  fadura  fi  t  in  fuo.  [Alij  alitcr  diiroluunt,  fcd 
quod  cgo  dixi  mihi  videtur  probabilius  eiTek  Ec  interim 
notandumeftexd.  §.  Bdlilsimc.  mihinonlicercnlficxma- 
gha&  graui  caufa  viautclam  opus  tollerc  quod  vi  aut  clam 
fadumcftinmeofundo.  Poteftenim  talcopuseiTc  quoi 
grauc  in  coramodum  adfcrac.l.  fedfiinter.deferuitut.  vrb. 
prsd.  Ex  hoc  eodem  loco  obfctuandumeftex  dandeftino 


aliudimpediat, fedaliuspolIidecanimo.-tQU{es«ccupata€^      pollefloie  violeocum  eftici.     Is  qiii  irgreirus  cft  fundipof- 

fefsionem 


Jn  Tit.  T>e  acquir. 

feffionem  dominoabrente  nundinarumcaufa,cumnonad- 
mictatdominura,  diciturvi  poffidere.  Nonobftathuicfen- 
tentix  I.fequitur.  §.  Item  fi  occupaiieris.  de  v(ucap .  qui  pri- 
ma  facie  videtur  contraria  efle  lis  qux  fupcrius  di(fta  lunt. 
JtemfioccupaHeris  ( inquit  I.  G. )  vacuam  pojfejfionem ,  deinde 
venientem  dominumprohibuerisjnon  viderisvi  prohibuif- 
(e.  Sed illa I.nihil ad  rem f acit.  Loquitur  enim  Paulus in d.i.de 
eo  qui  occupauit  vacuam  pollefsioncm.  In  hac  noftra  fpecie 
non  dicitur  occupata  efte  vacua  poirellio.  Vacua  poflefsio 
non  eft  qux  animo  rctinetur.  Nam  animum  retinenda: 
pollefsionishabetisquiad  nundinas  profe6tuseft.  Ideoque 
nondiciturvacuapoirefljo.  Sedquomodo  Cinquit  aliquisj 
concurrent  claudeftina  &  violenta  pofleflio  ?  Accurl.  ait 
comparatiue  non  eleiftiuehanc  voculammagisaccipiendam 
eflc  :  egonon  putohocverum  eflc.  ego  puto  enimquiccE- 
pit  clam  poflidere  ,  quia  furtiue  abfente  domino  ingteirus 
efteiusdomum  ,  cum  dominum  e  nundinis  reucrfum  non 
admittit  ,  vi  poflidere  incipere&  definere  clampoflidere. 
Si  fic  intelligamus,  ceflabunt  innumerabiles  quiftiunculs 
&  fophifaiata  de  concurfu  poflelsionum.  Poftremum  eft, 
cum  qui  cxpulfus  eft  defundo  fuo  anirao  amittcre  poflcf- 
fionem  ,  quiadefiithabere  animum  reuertendi,nonhabet 
animum  expellendieum  qui  ingteffiiseft  ,  cum  adeo  terri- 
tus  eft  armis  aut  vi  ,  vt  vjdcatur  omnem  cogitationem  de- 
pofuiirepoflidcndi  ,  tunc  dicituramififlepofltffionem:id- 
queexpreflumeftaIiisinIocisvtinl.j.§.  fiquis.hic.&l.  3.$. 
finautem  cum  dominus.de  vi  &  vi  arm,  Sed  fi  quis  ablens  no- 
lit  reucrti,  an  tunc  is  qui  ingrcfliis  eft  poffit  dici  poffidere  ciui- 
lirer  ?  Videtur  pofledici  hoccafu  ciuiliter  poffidere.  Dixi* 
mus  cum  animo  non  poflidere  ,  quiaanimo  alienoresoc- 
cnpatacft.  Sedearatiohicccflat,quiaisquiabfenseratnun- 
dinarum  caufa  defiit  habere  animum  poffidendi.  Quidigi- 
tur  vetat  quo  micus  dicatur  hoc  cafu  non  tantum  coipoie, 
redetiamanimo  poffidere  ?  Sed  diccnaum  cfteum  ciuilitet 
poffidere  non  dici ,  quia  iuiis  intcrpretarione  non  dicitur 
pcflidcre.  Qnomodo  iutis  intetptetatione  intelligctur 
iuftepoffidetequiciam&iniuftepcffidec  ?  luftum&iniu- 
ftumpugnantiaiunt.I.quodferuus.hic.Poflcffioquaeex  iuris 
tantummterpretatione  oritur,  femperiuftatft.  Abfurduni 
crgo eflct dicere cum qui  iniufte pv.flidct,iurisintcipreratio- 
ne  poffidere  inteiligi.  Sed  de  hoc  diccmus  fufius  infr.adl. 
quodlcruus. 

L.  S.  ^uemadmodum.drc. 

QVid  ergo  fentiani  deinterprctationc  huiuscapitis,  dixi 
3dl.?.§.inamittenda.  quxvidetut  contraria huic fen- 
tcntixefle.  Namind.  §.inamittcnda.dicitur  animo  loloa- 
mittipoflTefsionem,  quamuis  foloanimo  acquirinon  pofsit; 
Hic  dicicur  eodcm  modo  amitti  poflefsionem  quo  acquiritur, 
&  quemadmodum  acquiritur  animo  &  corpore,  ita  etiam 
corpore&  znmo  zmku.QHemadmodum  nuUapoJfejfio.  Ego 
tdnionui  in interpretatione d. § . in amitt.  &  videri  difficulra- 
temoririex  eoquod  plcna  intcgraque  non  funt  horum  au- 
■  torumkripra,  necfansapertumeft  quofingulareferiidebe- 
ant.  Cerrenoneftcredibilecontrariaeflequiab  codrmau- 
tore&  eodeminlibrofcriptafunt.  Cuiufmodifunihxcdiio 
capita.Vtrunque  eft  cx  commcntariis  Pauliad  ediClum.Si  di- 
ucrforum  autorum  eflenr ,  verifimiluis  eflec  pugnartia  eos 
fetipfiirc,  aut  fi  diuerfisinlibris  hxc  eflentab  eis  pcrfcriptai 
Sed  ptaeterquam  quod  eiufdem  autoris  funr ,  accedit  quod 
funipta  funtcxeodem  libro:  neccredibileeft  ita dormitafTe 
compofitores  Pandediarum  vchzc  duocapica^  fipugnanria 
efle  mcelligef  cnt,  poncrcnt  fub  eo.tit;  iu  vt  alterum  ab  altcro 
non  longe  difter,  ne  quis  pofsit  caufari  obliuionem  &memo- 
t\z  lapf um.  Ego dfxi  fupra quod  hic Paulus aic  pofie  vcrc dicij 
&  etiam  falfo.  Vere  dici  poteft  poflefsionem  amitti  corpore 
&  animo.Id  etiam  falfo  dici  poteft:  (ed  tunccognofci,  falfo  nc 
anveredicatur,  cumintelligimus  quorfumid  dicarur&qud 
referatur.  Nam  fi  loquamurdeeo  qiiideicftuseft  de  fundd 
pec  vim,&  quxratur  an  is  am'(ifle  poiFefsioncm  dicatur:  nihil 
poteft  verius  dici  quam  quod  hic  Paulus aic  anirao  & corpo- 
rc  pofTefsionein  non  vidch  amiilam  efle,  quia  animus  non  eft 
amittendiC  poflcfsiouis.  Nam  quamuis  corpore  non  infiftac 


'velamitt.pojfef. 


tundo,  «s  tamenanimum  habetretinendspofl'er.ionis.Ideo- 
que  non  d.acur  amififlcpoflefsionem ,  non  amitcitur  hoc  ca- 
lupofl-efsio,  mfiprxccrdeieaionemqux  cftcorpotis  acce- 
dac eciam  ammus, id  eft,  nifi  in  concrarium  vtrunq.e agacur. 
&.dquod  corponseft&  animi.  Siauccmloquimurdeeb 
qmnonvuIcampl.us  pofsiderc,  quinullumampliushabeca- 
n.mumpofs.dendi,hocfalfo  dicerecurnon  amitci  poflefsio- 
nemfoIoammo.NamvcrumeftquodPaulusnofteraicind. 
§.mara.ctenda,  vbiaiiquisampliusnon  vuIcpofsidere,tunc 
cumamKtere  poflefs.oncm  foloanimo:  &  quiahxccancum 
.•eauS^^^^^  n^cadmodum  cerca:egoconatusfumcon- 
icauris  oftendcrequam  verum  hoc  fic.  Argumcnto  vfus  fucn 
m.mme  vulgar.cx  infcrip-ionc  c.picum.  Egodixiho  c"^ 
fumpcumefle  exus  quxPauI.  fcr.p.eratadcitu.devi&v  £ 
mac.& t.c. vc.pofs.d  Infcriptiones horum cap. demonft  nt 
Inmccrprccacionc  horum  ediaorum  agebacur  de  dc.S  0! 
neperv.mfaaa,  deeoquipcrvim  deie?t.  scft.  AlfudarJu. 

mencum  ha.c  fim.  e  eft  ex coniunaione capicum.  In  fupet^o. 
ncap.rc  quod  her.  in.erpretaci  famus,  qu^ftio  eft  de^deie- 
<a.onc.  Sedfinobunfund.  Qn^ftio  .ft  an  fi  quis  deiedus  fue- 
rit  dc  poflefs.one  per  vim,  is  dicatur  am.fifl-e  poflefsionem  •  & 
Kad.ftingmtur,vtfiammum  habcat  reuertendiin  fundum 
ammum  habeat  rednendx  p.flefsionis,  isnon  dicuurari- 
aiIcpoUefsionem,quamuiscorporc  cxiericdefundo.  Sedfi 
non  habeat  animum  rccuperands  poircfsionis  ,  quod  vi.a 
ma.orem  vereacur,  am.fiflV pofTefsioi.e  (u,quit  Pals)  vidc- 

b.tur.De.ndeIequ.tur,^«.«W«,.i,*^«.Egorciohxcnonfu. 
iflccomunftaa  Paulo,  ledcamen  credibileeft,  hocco..fii  o 
Tr.bon.&al.cscompoficoresPand.hxc  dirocapice  con-un. 
xilicquod  mcell,gerenr  poftcrius  caput  quod  incerpietamur 
adfupcr.uspcrtii^ere,  &quaficxeo  penderc.  Confirmatur 

hxcfcntentianoftraexl,Quamu.sfalcus.4^.boccic.Qu.dam 
mgrefliiscft  meinuico&  .gnorantc  falrumquem  eghoisi- 
debam,propofito&animo  pofsidcnd..  Quxrituranegoa- 
m.fenmpoflclsionem.?I.  C.aitmepofl^cfs.onem  honamifif. 

^^-  Qit^r^dmim^^^ik^pojfejftonemabaliooccrip^tamiimrareu 
ied  cum  pcHcfs.o non  amittatur nifi  animum  habeam  relin- 
quendx  pofl^clsionis,  fierinonpoteft,vtalio.ngrediencefun- 

dummeummemuico&ignorance.fundumamittam.Iifdcm 
verb.s  ycicur  Paulus  in  1.  Fere.de  reg.  iur.cuiusl.  hoc  caput 
pariiculaeft.  eeo.am  fxpedixi  fumptura  eire  quod  hic  dici- 
turaPaulo,exlFere.dereg.iur.  Loquiturdeeo  quivideie- 
etuseftabalio.  H.s!girur  argumentis&  coniccaurisaddu- 
cimur  vc  credamus  Paulum  ita  fenfiffe,  ideft,  recul.flever. 
bafuaad  eum  qni  deicdus  eft  de  poflJ-fsione  ,  quia  conftac 
cumcorpore  dcfi.fle  pofsidere,&pr«tethocnecefleeft  ani^ 
mum  ems  accedere. 

L.p.Generaltter. 

HIc  locus  iam  fepe  a  nobis  tradacus  fuJt,  prxfertim  in  iti^ 
cerpretationel.}.  vbidiximusvtiii  atiscaufaco/T.para  ii 
«flecontralubtiLtatcm  iuris,  vrquicorporrnon  ii,fiftitrei, 
nihilominus  cam  pofsidere  inrelligamr.  Non  potuic  alicer 
confticuifineraagnohominuraincommodo.P<  (sidemuser- 
gocorporeetiamalieno.vtdicitiirinl.j.flJtus.Siquisnomi- 
nemcoinpoflefsioncfic,cgopereumpo(sidered,cot-corpo- 
recius&animo.  Ispofsideccuiiisnomineponiidctiu.l.quoc! 
mco.inf.eo.  Ceneralitercjuifcjuis.  His  vcibis  Caius  i.ftcndirex 
quadamiurisincerpreratione  hoccflcieceptum  m.ig^squam 
cxveritate.'z//Wm«?-,idcft,fi.  gimurpofsidere  Pofs'dciever- 
bumadlum  corporalcmfign.fiLar.  Sedtamen.nteiptcfario- 
neiuris  proptcr  vtiliratcm  &  Commoditatcm  hominum  cfFc- 
dura  c  ft,  vt  is  petinde  habcatur  atquc  fi  infifte.et  rei,  arquc  fi 
occHparet  rem.  Atque  ideo  dicitur  pofsidei  e  ciuilicer,  iuris  ci- 
uiliSincerprcracione.  'Klohui  Wmt^«*.  ExcoquodCaiusait: 
Nohis  velentibut.,  potcft  dubitari:quid  (\  amicus  quidam  mcus 
infundomeo  ficmcignorance,anegopercumpLfsideredi- 
cendus  fim?De  procuracore  mandatum  habenrc  nulja  eft  du- 
bicatio.  Nam  pcr  procuracorem  mandacura  habentem  nobis 
acquifituirpofrefsioetiaraignorantibus.l.Pofsefsio.§.vlt.hic. 
&l.t.C.eo.Sedquxricurdeamicoquinullumforccm3nda' 
rum  haber,  qui  negotit)rura  geftor  eft,  licc  t  inccidum  procu- 
tacordicacur ,  proprie  tamen  diftinguitut  a  procuratore,  id 

II     X 


^s^ 


pranc.1)uareni  Comment. 


ftenJkdiuerfitastitul.deptocumorib.&deneg.geft.inl.Si       dentem&accipiencemprecario.vtisquiaccepitmoteturta 


cgo.  de  neg.  gcft.     Negotiomm  geftor  dicitur  Procurator, 

iiffup  quodgerat&procurctresalienas.  Quid  igiturde  hocdicc- 

*"ii'-    mus^Receptumcftpoflerctincripofleftloucra  peramicumj 

^"''        per  negotiorum  geftorcm  qui  vcre  procurator  non  fit ,  qui 

mandatum  non  habeat.  Argumentum  fumitur  exl.  Procura- 

totib.§.non  (olum,de  vfu^r.  Vbi  dicitur  per  hunc  pcfle  vfum- 

ftudlum  retineri.  Conuenit  tame  inter  omncs,per  hunc pof- 

feirionem  non  acquiri  qnimandacum  non  habet:  nifi  fic  ieca- 

laraiihabitio,  quamuisper  procuratorem  acquiratur.  Vim 

mandati  habet  ratihabitio.I.  i  .ad  Macedon.  Opas  ergo  eft  ra- 

tihabitione.d.i.fiego.dencg.geft.  HincigiturcoUigendum 


tuminfundo,nonvtpoisideacfundum  •  ideoquedicitaro- 
mnempoflefsionerapenes  concedentem  rcmanere,nullam 
poflefsionem  in  eum  qui  precario  accepit,transferri.  Simi- 
lceftin  haclegenoftra.  Aliudeftpofsidere,  aliudin  poffcf- 
fioncefl"e,vtdixiinl.j.§,eenera.  InpoiTefsione  cfle  dicituc 
qui  cuftodis  caufa  in  poiTcrfsionem  miflos  eft ,  vc  is  cui damni 
inf e(5ti  nomine  non  cauetur.  Aliquando  vero  ita  conuenit ia 
precario  contrahendo,vtis  pofsideatquircmprecariovten- 
damaccepit,  &tunc  dubiumnoneftquinpoflefsioinipfum 
transfcratur,quamuis  aliqiia  poflcisio  pcnes  concedentem 
temancat.l.&  habct.§.cum  qui  precario.deprccar.vbi  I.  C.  a- 
ir,  Vt  IfbipoJJidere  liceaty  nondichyt^t  rKoremrinfimdo.  Pofleli 


cft  nos  pofljdere  non  tanium  per  nolmecipfos ,  fcd  etiam  pcr 

procuratorcm,peramicum,quirem  teneatnoftro  nominc,       fioigiturpcnesvrrunqueeft.   Quiacadempoflclsiononeft| 

nobis  volcntib.  Scd  an  bi  quoque  dicantur poflidere qui infi-       diuerfafunt poflefsionis  genera.  Nam  tametfi  cadem  poflcf- 


fio  penes  duos  efle  non  poisit  in  folidum ,  nihil  tamen  prohi- 
betdiuerfam  poflefsionem  pencs  duos  elTe,  vcheftsrna  d'e 
diximus&adl.5.§.cxcontraiio.  Qnidergodicemusfi  n(  n 
fatis  exploratum  fit  quid  conuenertt  inter  dantem  &  acci» 
picntcmJnoncftcertumconueniircintcrcosvtmorcturtar* 
tum  in  fundoisqui  precarioacccpit ,  nec  ctiam  certum  eft: 
conuenifleivtpofsideatfundum.  Hoctantumconftat  pre- 
cibus  petenti  prccario  conceflum  cfle  f  undum.Qmd  diccmi  s 
in  hoc  caiu?  Res  raultum  difficultatis  &  obfcuruatis  habet. 
Sed  videtur  h^c  fententiafuifle  vcterum,vt  is  qui  rogauit  prt- 
carium,pofsidereintelligatur.l.4.§.i.deprec..(^(r«»i»»/i'ff<i«r<^ 


quoque « 

ftuntreinoftro  noraine?  Quaftioiam  fspea  nobis  tradata 

eftdeprocuratore,  decolono.  Et  diximuseum  quianimum 

faabet  polfidendi,  vcl  fibi  vcl alij  reiftedicipoflidcreietiamfi 

animu  habeacpoflidendi,aIij  cameninterdumdicuQturpoflS- 

dere  naturaliter  vt  colonus.l.7.$.  neque.com.diuid.  Scd  quia 

alij  poflident ,  proprie  non  poisident.  E  t  fi  ad  etFeclum  rcfpi- 

ciamus  dicuntur  interdura  omnino  non  pofsidere.  Namis 

toofsidet  cuius  nomine  pofsidecur.d.l.quod  meo.infr.eo.  At- 

queideo  vthidicantur  pofsidere,  aliquando  non  pofsidere, 

firapliciter ego  dixi  hos pofsiderc ,  cum  animum  habent  pof- 

fideudijvel  fibi  vel  alij.Nam  interdum  accidic  vc  quis  in  domo 

alterius  fit,  ncc  taraen  animum  habeatpofsidendi,  vel  fibi  vcl       nts  oportet  enm  i]Hiprecariohabet,ttiiiimpofidtrt.  Non  tantum 

transfcrtur  in  cum  faculras  quaidani  vtcndi ,  donec  preca- 
rium  fuerit  rcuocatum  ab  eo  qui  concefsit ,  fcd  etiam  pof- 
fefsio  in  eum  transfertur :  &  idco  ei  qui  prccario  rcm  aliquam 
haber,  datur  interdidlum vti  pofsidctis,prxcerquamaduer- 
fuseumaquoprccarioacccpit.l.quiprccario.iy.eo  tit.  Qjti 
precario.  Et  hoc  fatis  oftcndit  formula  interdidi  vti  polii" 
dctis.  PfxtordatinterditStumvtipofsidetis  eiqui  prccario 
habet  j  quia  pofsidet  j  modo  non  agat&  expsriatut  incer- 
di6to  aducrfui cum  a  quo pofsidct  precario.  Is  qui  prccario 
femaccepit,pofsidct.  Sedcurpotiuspofsiderc  diciturquam 
commodatarius  ?  Nam  intcr  commodacum  &  precarium 
hon  videtur  tiiultum  intcrefle  ,  vtcrque  tam  coramodata- 


alij.cxemplumcftl.quiiure.hic.  QtiiturefamiUar.  Amicus 
quiiure  famfliaritatis ingreditur  domum  amici fui, is  nonvi- 
detur  pofsiderc,  non  eft hoc animo  vt poisideat  fibi.  Nullura 
ius  fibi  vindicat  in  domo  araici  fui  in  quam  familiariter  recipi- 
tur,acne  amico  quidemcuius  domum  ingreditur,  pofsidet. 
Non  enim  co  animo  eft  vt  rem  tcneat  ipfius  nomine,  ideo  hic 
dicitur  omnino  nopofsidere,  tenct  quidem  remjfed  non  pof^ 
fidet.  detentio  muit  um  difFert  apofleflione  fiue  ciuili  fiue  na- 
turali.LStipuIatiu  ifta.^.hi.&  §  .plane.de  vetb.obligt 

L.io.St  qttU  antejdrc. 


H/Ec  quasftio  pertinct  ad  difputationem  capitis fuperioris      rius  quam  is qui prccario  habet,  rcm  vtendam  accipit.  Preca 
quodnunc  interpretacifumus.  Namin  (upeiioricapite 


qua-titurde  procuratore,  dehofpitcjdeamico&aliishuiuf^ 
modi  perfonis  an  poflideant, an  pet  eos pofsidcamus.  Simiiis 
qusftio  eft  &  de  aliis  perfonis,  cniufmodi  eft  condudor.  Du- 
bitari  poteft ,  an  condudtor  pofsideat ,  fi  quis  fundum  ab  eo 
condtixc-icvcendumjaniseiusfundipoflcflbrfiti&cettum 
eft  ex regula iara  dida locatorem  ipfum  pofsideie.  Is  poisidet 
cuius  nominc  pofsiderur.  d.  1.  Qupd  meo.infr.  &  perfpicue 
hoctraditumcftinl.oflrcium.dercivend.Vbidiciturreiven- 
dicationem  dari  aduerlus  cum  qui  conduxit ,  quamuisnoa 


numdicitur  quodprccibuspetenti  vtendumconccditur,  fed 
hoc  intcreft  quod  prccarium  reuocatur  voluntate  conceden- 
lis  non  itcm  commodatum.l.in  commodato.i7.§.ficut,com» 
mod.  Intcmpeftiue commodatum  tepcriri non  poteft  cum 
incommodo  commodatarii ,  feditaconceditur  res  vtenda 
prccario  ,  vrquotiesvolueritisquiconcelsit,  iliud  reUocara 
pofsit.  Qmigiturfitvtcommodatariusnon  dicaturpofsids» 
re.cuni  is  qui  precario  accepit  rem  vtendam ,  dicatur  pofiidc- 
re,?  Varishicfuntopinionesvtinteobfcura.  Sedmshivi- 
decurhaic  efle  natura  huius  contradus,  &  obhanccaufara 


pofsideat.Namvtquistcncaturrei  vcndicatione,fufficiteum       przcipuc  inftitutum  &  cornparatum  fuifle  hoc  genus  con 


tcnerc  rem  &  habere  rei  reftitucndx  facultatem,  idque  con 
traOpinioncm  quorundam  vcterumqui  dicebant  poflefsio- 
tjem  neccflat iam  eiTe  in  rei  vcndicatione ,  vt  in  intcrdido  vti 
pofsidetis.Sed  cxplofa  cft  hxc  fcntcntia.  Aic  igicur  I.  C.aduer- 
lias  commodacarium  rei vcndicationem  compctere,  &  depo- 
iitarium,&  fi  non  pofsideant,  quia habeni tci  reftuuendf  fa 
cultatera ,  fed  vere  pofsidet  is  cuius  nomine pofsidetur.  Suui' 


trahendiquodprecariumdicitur ,  vtpofsint  rcs  caradiupof^ 
fideriquamdiudominusvoluerir.  Nam  cuiufcunque  con- 
iradtatus  natura  diligenrer  cft  difcernenda.  Sicut  excrapU 
gratiajvidemusincontradumutuihocagi,  rtdominiumrct 
transferatut  in  accipientcm.  Prxterea  vt  non  idcm ,  f ed  tan  - 
tundcm&aEqucbonumreddatur.l.  1.  &l.cumquid.  fup.de 
I  eb.cred.Cura  quis  dar  vinum  mutuum,hoc  agitur  inter  dan- 


lis  quxftio  cft  de  commodatario,  cui  rcs  aliqua  eft  commoia-       tcm  &  accipientem  vt  vinutn  confumat  is  qui  accipic ,  &  tan- 


ta,inl.coramodatx.fup.coramod.Idemdiciturdccondudlo- 
re in  d.l.  ofHcium.  Idcra de co  qui precario  rem  vtendam  ac- 
cepit.Magna  eft  dubitatio  & hic  magna varietas  reperitur,  aa 
isqui  precariorem  vtendam  accipit,  dicatutpofsidere.Hjc 
jg«<<i^r<-qua:ftiotradaturvariisinlocisfub  tit.de  precario.Precarium 
t»rturn.  (JefinitVlpia.ini.  i.deprecar.quodprecib. petcntivtcndum 
conceditur  tam  diu  quamdiuisqui  concefsicpaticur.  Quod 
genus  libcraliratis  cx  iurcgentium  defcendit.  Quiritur  igi- 
tutan  isqui  precariorem  vcendam  accepit  ,  polsideat  nec 
ne  ?  Dicendum  eftmultum  hicreferre,quida(9:umfitinter 
Concedcntcm  prccario  &  accipientem.  Si  di<9:um  fit,fi  ita  pre- 
carium  contradlura  fit  ,  vt  isquiacccpitmoreturinpra;dio 
cuftodia: caufa  ,  vel  quidhuiufmodi,  tunc  cercumefthunc 
non  pofsidere.Et  fic  eft  intclligendum  quoddicitut  in  l.is  qui. 
dCipreca.  Is  qmrogitnit  -jt  moretHr.Hoi  adlum  eft  intcr  concc- 


tunderared<dar:cuiuscaufainftitutumfuithocgenus  contra- 
dlusquodmutuumdicitur.Etexpeditintcrdum  nobis  pofsi- 
dereresalicnas  commoditaiis&vtilitatis  noftrx  caufa.  Er 
propterhancvtilitateinvfum  venithoc  genus contradlus  oi 
precarium  dicitur.Non  tantum  aobis  vtilc  eft  haberefaculta- 
temvtendireaIiqua,fcdetiampofsidendi.  Hocgcnus  cotra. 
hendi  dicitur  prccarium.  Gum  agitur,  vt  is  qui  prccario  rem 
vtcndam  accepit  tldiu  pofsideat ,  quamdiu  voluerit  is  qui  co- 
cefsit.  Hoc  dixi,nonquodalitcrconuenirinonpofsit  intet 
dante  &  accipiente  ,  fcd  quia  Vt  plurimum  ita  conueniri  folcto. 
Ex  iam  didis  nafcuntut  quarflioncs  tra^aata  in  hoc  capite, 
cuiusintetprerationcm3ggtcfsifumu$.5»y«ftf<j»;f.  Qnidam 
conduxit  rcm,  deinde  cam  precario  rogauit:  vel  e  diuet  f  o  pre- 
cario  rogauit  rem  vtcndam, dcinde  eam  conduxit ,  quiritnr, 
•nvttttnquevale<ic«cpr*eariura&condu(aio,analtcrum,a« 

ncutrum. 


inTtt/Ben 


Keutrum ,  &  vtrum  horutn  va!ej-,  Hic  quxftio  aiaxime  per- 
t'necadpollcHionem,dcqua  hic  dilpuratnus.  Hic  quxftip 
haius  loci  de  polTenione  propcia  eft.     Natn  11  dicamus  ccne- 
recondudtionem  ,  non  precarjiim  ,  diccinnsnonpollideirc 
eumquiaccepic,  conduftorcmnoa  pollidere.  Sidixerimus 
valereprccacRimhancondudlrionern.exeocoofequiturpol^ 
fcirorem  elle  eum  quj  accepit.  Nam  is  qui  precario  rem  h  i- 
ber,interdumpoflIdec ,  vtdiximus.  S\  dixetimus  vtrunque 
valere,  videbiturqiisdamrepognantiaeire.     Nampoffide- 
rc&non  polIiJere,  pugnantia  hint.     Ecceis  quilocat  rem 
coanimoeft,  vtnonpoilidcac  condadtor,  fediprequilocati 
Isvcro  qui  precario  concedir,  eo  animoeftnon  tantum  vt 
poffideat  :p(e ,  fed  etiam  pollideat  is  qui  rcm  accepit :  vterque 
igiturpciliderjfeddiuecfaratione.l.&haber.^.eumqui.infra 
deprecar.  Sicutacciditin  pollcdionepignorisdcquaiamdi- 
ximus3d!.i.§.pcrferuum.fupca.  Cumquisrem  fuaminpi- 
gnusdsr,  ibvcroqueincelligiriTrrespoffideriquzpignorida- 
r?eft,  fcddiiserfarario'  e.      Namquancumadvlucapionem 
artiner,  polfiJerd>»bicor  :  quantumadaliascaufas,  credicor. 
Ficriergo  not:  poteft  vtex  vtraque  caufadicamus  pollideri: 
dicamas  vciiinquegenuscontradlus  valere&iocationem& 
prccatium.  Quiatepugnant!a  eircnt.  Necefle  ergoeftdicere 
altcrumt.^iuamv3ictc.  Sed  vcrum  v3iebitanprccarium,an 
condi:^&.io:l\n'cvnin\.m,Tetirii  hocprocfdere  vtdehituy  (juod 
njuijfii;)e  fjtlumsit.  Sicutdiximus nouiffimadcrogareptio- 
rtbus.l.  P..Ciiuoiiiir. df  pid.  liaetiamhicdiciturpropterve- 
rilimilem  contCihentiumvohintareiii.Siquisigiturprecario 
rogauerir,  dsindeconduxerit,  quiicondutiliopoftcriorcftj 
piecanumaocemprius,  facile  videtur  recellumefre  a  preca- 
rio.  P..iii4ieitimhoc.  Huicfentcntis^contrariumeirevidccur 
quod  dicitur  in  1. 3 ,  §.  ex plurimis,  hic.  vbi  dicitur,  ex plurimis 
caufisrfmpoUideripoire.  Idqaevariisexemplis  demonftra- 
tumeftanobisin  eiuslociexplicatione.  Siex  pluribus  caufis 
cadem  res  polli  Jeri  poteft ,  cur  non  dicemus  eum  qui  condu- 
xit,&deindeptecjrior«gauit,  exvtraque  caufatenere?Sed 
quod  dicitur  in  d.  J.  Ex  plurirais,intclligendum  cft  cum  in  illis 
pluribuscaufisDullacftrcpugnantia,ficuthicreperitur.Nihil 
prohibct  qaemeandem  rem&  pro  empcore  &  pro  hsrede 
poffidere:  hsc  enim  rcpugnantia  non  funt.  Sed  repugnantia 
funt  valere  pi  ecatium,  &  valere  condu(5tionem,eo  enim  ani- 
moeftisqui  rt^mlocacvt  ipfetanrumpoffideat,  noncondu- 
Hox.  Coiitraiiamcftinprecario.  Huc  pertinetquoddicitur 
ih  1, (S.iiifr.  pro  emp.  Qjjod autem  diximus  de ptecaiio,intel- 
ligendum  eft  nifi  conuencrir,  vt teneat  magis quatn  poffide- 
ac:cunccnim  ccihtratiopropterquam  dicimusvtrunqueva- 
lcre  non  poflc :  vt  puta  ll  conueneiit  vc  ceneac  cancum,vc  mo- 
recurinfundocuftodiscaufa.    QuodlifaUumefi ,  vtrun^ue 
frocedit.     Hnius'  probatio  eft  ouod  reddit  obkuram  le^io- 
ncm,>d  eftji  hoc  conueneric  vr  qui  prccatio  rogauit  non  pof- 
fideat,(ed  fit  in  polfcffione  cuftodiz  t antum  caufa.  Priterea 
id  intelligendum  t^d  condu(ftio  valeat,  nam  tunc  diftindtio- 
nciftavtimurcumv3letcondud:io.     Si  inutilitercontrada 
fit  condntSio,  tunc  aliud  dicendum  crit.  Vt  puca  ii  conduttio 
faclafitinvno  nummo.     FiAa  enim&  imaginaria  condu- 
dlio  nulla  cft.l.fiquis  conduxcric.locati.  Conduvflio  nummo 
vnocftgcnusloquendil.  C.Conducere  nummovnointelli- 
giturisqui  nonhabet  animnm  conducendi  :  ied  diciscaufa 
conuenicdc  minimoprecio,  vtvideaturcondutflio  elTcquat 
non  eft ,  imago  tancum  eft  condudionis.     Diximus  hefter- 
nadiefiquisprecario  rogauerit  ,  deinde  conduxerit,  con- 
dudionem  valere,  noa  precarium, quafipofterioricontra- 
61:ua  priore  videatur  rcceflumefle,  quodtamcndixirausita 
accipiendum  elFe  fivtilisfit  locatio  ,  fi  vtiliCcrconrradlafir. 
Namfiinutilitcr  conrradtafitlocatio,  idcm  dicendum  non 
erit,  vtputafilocatiofadla  ficvnonummo.  Locatiofadbav- 
nonummo  iocationon  eft  ,  imaginem  tantum  quandam 
locationishabet,  &donationisinftarinducit.  Hucpertinec 
quodcftinLfiquisconduxerir.  locati.  Is  qui  locatprxdium 
fuum ,  cxempli  gratia ,  vno  nummo ,  videtur  de  nummo  pa- 
cifci,  &conuenirc  vt  videatur  locatioefle  qusnon  eft,  fic- 
utapud  Cicc.contra  Verrera.  Vcrres  dicitur  imperaflecui- 
dam  vt  vno nummo cmcrcc.  Sed  obiicitut  huic fententix  1.  fi 
I  vfusfrudl.  dc  iur.  <^ot.  vbi  matitus  vendic  vxoridotera  vno 


c^iiir.  njelamitf.po^e^. 


& 


)  ? 


nummo  :  idquc  cx  fenrer;r!a&  confilioiurtfperiroru.in.  ,'^i 
venditiodotis  Vnonu.T.mo  fadia  valec  ,  ideni  de  locanonc 
d:cendum  cfle  viderur  :  &  tamcn  hic  dicitr.r  locatiofada  ' 
ynonummononvalere.  Proexplicarione  huiusnodisnini- 
aduertend:im  eft  hos  atlus  imaginarios  tunc  admicti,  cuiii 
id  vtilitas  exigit  ,  ad  quam  omnia  refercnda  funtquafcun- 
que  iure  &  legibus  conrinentur.  Alias  har  fubtilitaies  fere 
reiiciuntur  a  luris  autoribus ,  &  contemnuntur,  Sed  plsra- 
que  fubtilitcr|  inuenra  &  excogitara  funt  a  iuriis  autoribus 
propter  vtilitatem  ,  quoties  h.-ecfubtilitasad  vtilitatem  ho- 
niinum  fpedlat.  In  cxreris  rebus  vriliter  vifum  cft  hoc  ad- 
mittcre  ,  vtcxempligratia,  fiquislocct  vno  nummo  nulla 
nccefsitateaut  vtilitatc  3^3^11«;.  Nnm  {\  ve!itdonare,libe- 
rumeftci  donare  ,  fedind.l.  fi  vfosfruft.deiuiedot.  vtilii 
tasmagna  verfarur  :  in  ea  enim  leg,e  qjinrurdeteftituen- 
dadotequsinfrutauconfiftit.  Si  vrusfrua-n<;  datusfitin 
doternmaritoabcxtraneo  ,  quomo^^o  vfusfnittns  reftitui 
poterit  ?  Conftat  viumfrudium  hxrerein  perfmafruiaua- 
rij|,  a  perfona  frutauarij  nrn  feparatur.l.fivlusfr.  4,  infr.de 
nouar.  Atque  ideo  vfufrudtuatius  non  poreft  aHj  cedere  v- 
fumfrutaumnifidominoproprietacis.^.finicur.Inftic.devfu- 
frudl.exrraneo  ccdcrenon  poteft ;  fi  non  hasreret  in  petfona 
v(ufru6tuarij  id  fieretcuni  incommodo  proptietarij.  Quia 
vfufrudiuanj  morce  finicur  vfuft'ru(aus,&  ad  proprietatisdo- 
mipum  rcdir.  Quiftio  igicur  eft  dc  vfufru6t;j  reftituendo, 
quidatuscftindotemmaiitoabcxttanco.  Difficiliseftratio 
huiusreftitutionis.  Qopmodoenimtransferrerura  petlona 
maritiin  pcrlonam  mulicris  perceflionem  ?  Namcedinon 
poteftnifidominoproprietatis.vtdiximus.  Quidam(inquic 
lurilconlultus )  rcmcdij  loco  introducendum  hoc  putaue- 
runr,  vtniaritusvendat  vnonumniovxorilolutomatrimo- 
nio  illam  faculratem  percipiendorum  fruduum.  Subrili- 
ter  boc  cxcogitatum  eft,quod  id  vtiHtas  &  neceffitas  poftula- 
ret,quamuis  vera  venditio  ncn  fit,  fcd  imagin3ria,&  fpecicm 
quandam&  imaginem  vcudicionistanrum  hjbeat.  Placuic 
tamen ,  huiufmodi  venditionemin  faoccafu  propret  vrilita- 
tcm  valere. 

PAVL.    LXV.     AD     EDICTVM. 

£.11.  lufiepojfidet  qui,^c. 

BReuis  cft aphorifmus ,  luflepojjidet i^uiautoreprAtorepof- 
l/Ti^rt,  HuicnodifsimiIiseftaiiusfubtitulodercg.iur.l.qui 
autoteiudice  comparauit,  bona;fideipoflefloreft.  H.xcau- 
tmm  reg.  lumpta  elle  videtur  ex  citul.  vti  poffide  t.&  cum  1. 2. 
illius  tir.  vti  poOid.  coniungenda:  vbi  d;fputatio  eft  de  iufta  & 
iniufta  pofleffione.ln  illa  l.i.vti  poffidet.dicitur,nihil  referrc 
in interdidlo  vti  poiT.  iufta,  an  iniulla  fit  pofleffio  aduerfus a- 
lios :  non  nocec  ergo  dam  auc  vi  iniufte  poffidcre  in  interdi- 
(£lo  vti  poffid.  Nifi  fi  quis  poflideat  ab  co  aducrfus  qucm  in- 
terditfto  vult  experiri.  Panl.lib.  <J  f .  ad  edi(5t.  de  iufta  &  iniufta 
pofleisione  difleruit,  oftenditque  excmplis  qus  fit  iufta  & 
iniuftapoflefsio.  Etaitiuftepoilidereeumquiautorepr.Tto- 
repofsidet,  hcet  aliasiniufta  dicipofsicpofleflio.Id  variisex- 
emplis  demonftrari  poreft,  cgo  ea  cantum  refcram  qux  mihi 
aptiora  cflevidentur  adeius  explicatroncm.  Vnumeftdeeo 
qui  pofsidct  iubente  prztorecx  caula  daihni  infe^fii  velalia 
fimili,inI.fifinita.§.Iulianus.dcdar3noinfe(5t.Siiscuiusdo- 
musvitiofaeft  autruinofa,  nolit  vicincjiubente  pritoreca- 
uere  damni  infetfti  nomine,  mittitur  adoerfarins  in  poflelsio- 
nemeius  domus  cuftodiscaufa.  DcinJe  aduerlarius  obni- 
miam cius conturaaciam  fecundo  decrero pr.Ttoris pofsidere 
iuberur,  Siquisob  hanccaufimiiiflusfirpcliidere  domum 
autoritate  pr.-Etoris,  dubium  n(sn  fft  quin  is  iiiftam  polsiden- 
dicaufamhabcat.  1S(amiuftepoJftiet,{viiix.]?M\\.v)ijutauto- 
roprAtorepoffidet.  Isquiofficio  prscorisacautoricateiubecut' 
poflidere  ,  hocenimfitdPritorc,isiuftuscft  pofleiror.  A- 
liudcXemplum  cft  inl.  &  generalitcr.  ad  finem.  denoxal. 
3(5tionibus.  Sttuffu  (inquit)  PrrfWrw^c^c.  Agonoxali  ^Odo- 
tte  ad  damnum  mihi  iniuria  datum  a  fcruo  adueilusdomi- 
num  ipfins  (erui  :   dominus  feruum  fuum  non  df  fendit, 
prstoriubetmehuncferuumducere.feruuraducoiuflupie- 

II     3 


6y4 


Tranc.T)uarem  Comment. 


toris,fcruumiu(Iupra:torisarnedu<3:utn  poflicieo.  Jujiam 

iiR(yinWnkoa(a\i\i&) pojfidtndt  caufim  haiso.  Hinc  igitur 

notandum  eft  autoritatcm  prxioris  iuftum  cfie  tirulum  ad 

Vfucapionem.  Cum  dicitur  in  vfucapione  iuAum  tituium  efTe 

neceHarium,  iuftumtitulumaccipcre  dcbcmusautoriratera 

roagiftracus ,  quia iuftc  peffidet qui  pr.-ctore  autorc  poffidet. 

Nonminusiuftuseft  hictitulus,quamtitulus  pioemptorc, 

autprodonato.autalijhaiuimodi.  Itaquefi  quisiemacccpit 

exhaccaufajftatimacquiiitdomJnium.fidoniiciusfueritisa 

quores  proficifcitur,  vel  faltemincimi  transfettiir  vfucapi- 

cndi  facultas.d.l.  ii  finita.  § .  lulianus.  £t  hoc  ptoprium  eft  tit. 

qui  iuftus  eft  vt  dicitur  in  1.  Clauib.  de  conttahen.empt.Si  rcs 

niihitraditafita  doniino,  ftatim  inmetransferiur  domini- 

um^Stfinonfueritdominus.iuftatameneftpcllcfllo.Sicex- 

cmplis  illaftratut  regula  noftra:  qux  cxcmpla  ad  autoritatera 

prastorispertincnr,  noniodicis.  Pauliishicdepra:toreloqui'- 

rur,  lu-flefelfidet  ijuipr£;creaKtorepoJfid(t.  De  fententia  igitur 

cuiuluis iadicis  dubuaii  poief]:.     QuoDidm  certum eft  pra:- 

tori-m  difceini  a  iudice.     Apud  iurisautoresdiftinguuntut 

pra;torii  ftipulationcs  a  iudicialibus.  1.  f .  de  verbor.  obUgat. 

Officiumiudicisabofiiciopraitoris,  vtcgoaiias  deraonftra- 

uifubtit.deiurifd.diftinguicur.  Prxtornondicituriudicare 

nccfentcntiam  ferrc,  nifi  interdumcstraordinem  :  iullus 

prstoris  a  fcntentia  diftingaitur.  I.  Quod  ir.flit.  dereiudic. 

Dccrctumdiciturpronunti.^tiopra-toris.velprjEfidis.l.^mi- 

lius.dcminor.l.nccqaiLqiiam.§.  vbidecretum.de  offic.pro- 

ccn.Sedanidemdicerausdefentcntiaiudicis?  Nonneiuftus 

efttituluspuflidendi?  egonondubico  quiniudicis  fententia 

iuftus  titu.fi  t.l.Pomp.  §.  fi  iuflu .  hoc  ticu.  vbi  id  plcnius  ciice- 

inus.§.vltun.dcoffic.iudic.  Sentenciaiudicisditituriusface- 

re.quamuis  forte  fit  iniufta.  1.  Cum  putarem.  fam.  ercifc.  Ni- 

hil  refert,an  iufta,  an  iniufta  fit  fentcntia,  raodo  lata  fit  (erua- 

to  ordine  iudiciario,  modo  cognofcens  iuiiex  ricc  pronuncia- 

ucrit.  Naraaliasfententianullam  firmita;emobcir.e:.l.pto» 

latam.C.de  fent.&  intetl.  Aha  additur exceptio ,  nifi  fcnten- 

tia  contincat  iuris  errorera  exprefTuin.  i.  i.C. quxfenc.fi n. 

appell.  Si  pronuntiatum  fit  de  iurea  iudice,  ita  vtexprellus 

appareat  etror  iudicis,dicitur fcntentia nulla  cflc, fed  alias in- 

iuftafententiaiiis  fac!t,  idcoquetribuitiuftamcaufimpcffi- 

dendi.  Ilurfijs  addendumeft  cum  dicimus  iuftam  elle  cau- 

fam  poflidendi,  fi  qiiis  autoritateprstoiis,  veliudicispoffi- 

deat:  hocitacireaccipiendum,  fiadueifariusinpoflcflioncm 

jndudtusficautoritate  pratorisveiiudics.  Nonenimlo.fficic 

magiftracus  aut  iudicis  pronunciatio  :  fed  oportet  cum  qui 

hanc  fententiam  obcinuit,  induci  in  pofleflionem  a  magiftca- 

tuveia  iudice.     Nec  alicer  accipienda  vidcntur  hajc  vciba, 

/ftflepoffidet  (^niattt.pritto.pojf d.ycl<\ai'mdkis  autoritatcin- 


anvaleatalienatio?  Nosdseononloquimur.  Sed  vtcunquc 
difputeturdealiiseiicdibus  huiusautoritatisptartoris&hu- 
iusdccteciprajtorij.  Dubit.mdum  taraen  non  eft  qr.in  (lue 
falla fit  caufa ,  fiue  vera ,  iufta fit  caufa poliidcndi, & f acultas 
fitvfucapiendi,  translatain  eum  qui  pollidet,  tanquamiu- 
ftura  titulum  babeat. 


I  N    T  I  T.     III. 
DE     VSVRPATIONIB 

VSVCAPIONIBVS. 


V  S     E  T 


It  V  L  vs  dc  acqiiirenda  pofTeffionchuic  efl 
\if&4'  prxpofitus,  qu!3  vfucapionis  pisecipua  caala 
^^»  eftpoflifllo.  Haius  autemticuli  devfucapic- 
2J^V)  nibas  funtdus  partcs,  aicerade  vlucapiooe, 
'Cl^^^  altcra  de  vlurpationc.  dequibuscunalepara- 
timfitfaciliusdicere,  devfcjcapioneprirauradicemus.  Defi-  ^/»'<'<^ 
nitiovfucapioniseftinl.  j.  Cura  quisdominium  alicuiusac-  ''"■  '' 
quirit  poireflione  tancura  &  longo  vfu,isdicicur  vfupccillc:&  jj^ 
hoc  genus  acquifitionis  dicitur  vfucapio,  quiavfurescapia- 
tur.  Etvlucapiore<5tedicitur,vtpignoriscapio,vtfcribitGfI- 
liuslibro  feptimo,capite  lo.  Inttodutiuracftautcrcihociu» 
propcerpubhcamvtilitatera,  i.i.hic.  nec  cnim  eftiutifgon- 
tium,autnaturalis,  fedintereas  acquificioncsquaefiuntiur» 
ciuili  annumeracur.  Non  enim  naturale  eft,  &c  naturaJixqoi- 
tati  confentaneum  quemquam  fieri  alieai  incornmodo  di- 
iiQtem,  1.  iure  nacura;.  ff •  de  rcgul.  iur.  ftd  proptcr  vtilitatcra 
pcibUeam,  vtdiximns,  introdudlaeft  huiulmodi  acquirendi 
raiio,  vc  fcilicet  cetta  tflent  dominia.  Res  enini  eas,  quaruai 
eftiacertumdoounium,  faciledeferimus;  quodnefiatRei- 
pub,  intereft.  Prxcerea  indudla  cft,  vt  eflet  liciuro  finis,l.v(u- 
capio.infraprofuc.  Eticde  CicctovfucapionempericaliSfi 
folicitudiiiis  litiumfinemappellatinOrat.  pro  Cscimia.  Et 
Ifocratcs,H2iedicatesvflicapioneconficmariait.  Atquicum 
non  (laturalis ,  aut iurifgcnciura  fit vfucapio ,  ffquitaiera in  fe. 
aliquam  habete  qui  fieri  poteft  ?  Qjujd  ?  au  tantum  r  gorc  iu- 
risnititur  ?  Hic  qujitio  msgci  vfuseft.quoticscnimali- 
quid  obfcuritatis  accidit  in  legibus  ,  id  bcuigi.ius&  huraa- 
niusexplicarifolet,  firesarquitatenititnr:  cumauctmtcsti- 
eoieiuris  nitirur,  nontantum  faiiarab:{itcr  intt!prctaraur» 
Vnde  qusci  folet  anh  iudexex  squirare  indicaic  inbcattjr, 
y fucapionis rationem fit habituius ?  In  qua quarftionediftia- 
dbodc  videtur  efle  vcendura  aequitatis.  .i£quitas  enim  cft  -^'?«"* 
duplex,  ciuilis  &c  naturalis,  vt  intelligitur  ex!.  i.fF.  fiis  qui  '"' 
tella.l.bona  fidcs.  ff.  de  bon.  pof.     .(£quitatcm  habec  > 


ciui- 
dudus  tft  inpolleffionem,  velquem  mifitprastor,  nonqui  lcm  vfucapio.  Qii.der.iraeflctiniquius,  quamcuciquifun- 
propter  pconuntiationera  iudicisvel  prxtoris  proptiaauto-       dumemctitjnunqviaraccmpertum  habercan  ficciusdooii- 

-    -      -  nus.^AtcontraobiicitutNouclladcprifcripc.ceatumanao- 

rum.  vbi luftinianus  vocat  irapiara  &c  impicbanj  vfucapionis 
allegationem.  Sedh.^cIuftinianiNouellair.ultisdo^isvi- 
ris  Itjlpeda  adraodum  vifa  eft ,  &  fubrepttria  vi Jcri  poteft,  ve 
I.C.  verbanonfinr,  quippequihoc  raodo  lociuinonfoleat, 
fed  Pontificis  cuiuldara  .Quaricur  hic  an  idcm  fir  pra;fcriptio 
&vfucapio  ?  Sed  conftac  vcteribusidera  noiLfiiiffe:  quod 
arguic  titulorum  diuerfitas  :  alius  eni.-n  cft  tiiulus  depra:- 
ftiiptionibus.  Prsfcripcio  aucem  nihil  aliud  tft  quamcK-  p^^fifi.  \ 
ceptio  ;  nifi  quodgencraliuseftcxcepcionisnoc  cn.  Pfa-///»(/*< 
fcciptio  enira  cft  cempoiis  excepcio.  His  auic.u  vocabi.-  "V"» 
lis  vtuntur  promifcue  i.  C.  vt  oftendit  citul.  dc  annal.  ex-  * 
ccpt.  Vnde  conftat  diftindionem  eotum  clT^  nJ.culaoi, 
quidlcunt  prsfcriptioncm  efle  immobilium,  vfiicapioncra 
vero  mobilium.  nam  dicicur  fundus  vfucapi.  1.  i;.  In  de"!- 
nitioncvfucapiodicitur<je^«//J"f»(;,  t/f/;qu2  duo  vcibainco- 
dicibusFlorencinis  ronfuut: deindefequicur,cj^itfSrff,quoi 
praua  litcrarum  inic(5lione  vidfecur  cflTe  imniutatura ,  vt  Jc- 
gcndura  fic, adtpttodi/min';,  vt  a  luftiniano  in  Inftic.  Deinda 
Aicii\xt,Per conttmtationein poffefsionif.  vbicnimdcfiit  pofTcl- 
fio,defiit&vfucapio.!,  if  .hic.  Additurinfine,  tcnlpori* 
legedcfiniti.  quodnam  fic  tcmpqs  illud  lcge  dcfinitum,  ex,- 
plicat  luftinianus  Inftit.  dc  vlucap,  §.  i.  bienniura  in  te«us 


ritateoccupauitpoirefsionera.SLddefencenciaiudicispleni- 
us  dicemusadl.  Pompon.§.fiiufru.infrahoccitu.Qua;rifo- 
lct,  quid  fi  cx  talla  eauladecrctum  pra;coris  fit  incerpoficum, 
vel  tes  iudicata,  ita  vt  appareat  obreptum  efle  pra;tori,  aa 
tunc  iufte  poffideat  is  quem  pritcr  induiit  in  pofleflio- 
nera  ?  Magnahic  cftdilIcufio&  opinionura  varictas  pro- 
pteriurisvanetatcra.  Exiftimant  plaiique  Boncflrlocum 
tegulic  noftia:  ,  cum  cx  falfa  caufa  decietum  eft  interpofi- 
tura.  Aiij  diftir>guunt  pronuntiatioacm  pratotisadecre- 
to,  &adducunti.  Cum  veto.§.fubuentum.deft3tulib.I.i. 
§.hicvciba.  Nevisfiateiqui.inl.m.igisputo  ,  dereb  eor. 
quifubtat.  C.  Sedhill.  nonmihi  videnturad  reramultum 
pcttine. e,  Non  enim  dicimus  dccretura  ob  falfara  caufam 
inteipoficura  per  omnia  vim  &  cfFcdlura  habcre.  Nos  di- 
cimus  eum  qui  hoc  titulo  nititur  iuftaracaufam  poffidendi 
habere  :  fieri  poteftvtrcs  auferaturabeoquiiuftaracaufara 
habecpoflidendi.  Sed  devi&  cffedtuhuiusdecrcci ,  &au- 
toticace  prxtoris  hic  in  vniueifura  difpHtarc  non  eft  huius lo- 
ci.  Ego  lcio  vt  decretura  pr^toiis  valeat ,  vt  vim  &  aucorita- 
tcmcoramunemhabeat, muitaeire neceflaiia.  Cumquiii- 
turdecfFedtuhuiusdecreti.opuseftdiftindione  ficutind.l. 
cumvero.§.  Subuentum.  quasriturdcfideicomra.iib,  anfi- 
deicomra.  fibertas  valeat,  in  I.  raagis  puto.  deicb,  corura 


Quxtitur  de  alienationc  xerum  quae  ad  miaores  pettiaent,       mobilibus ,  in  immobilibus  iongi  tcmpoiis  pufTeflionem. 

Longaru 


Jn  Tit.  1 1 1.De  vfurpat.^ ^Jticap. 


^S^ 


U' 


♦ 


LoDgaiBautcmpoCrcffionemcxpoDitdecemannoruminrer 
prxicntcs,  incet  abicntcsviginci.  Nequeveroomnescaijli 
vrucapioDishacvnadefiaicioneconcinentur  ,  quxcumde- 
fccatcflebreuis.tam  mulra  coraple(5tinonpotuit.      Sedin- 
tciligendum  vlucapireoihocmodo,  fiineaomnia  ptaecefle- 
tint  lincquibusaonpoiScacquiriaitulus  enimefllegitima 
Ciufa  poiridenili.ticaUautemdefcribuntur  in  lcg.  i  .1.  ^  .7.  fF. 
jc  publi.in  tem  ad.Quod  li  quis  remribilegatam,  donatani, 
Tcnditam,  qua  kgaca.donata,  vcndita  non  erat,  cxiftimauit, 
ytrnm  vfucapit   ?  Dubitatum  fuic  de  hac  re  apud  veceres : 
fed  tamca  conftitutum  cft  tum  nulium  eflevlucapioni  lo- 
cum ,  cum  titulus  eflet nuiius ,  lcg.  i.infra  pro  emptore.leg. 
tf.iafra  proderciifto.quodtamencum  huiufmodiexceptio- 
nceflincelligendum,  ndi  iiterroriuftus,  I.quodvulgo.  infra 
pcohjcrede.namfiiuftusefl^titulus,  eccorpoflidentis  nun- 
quamnocet  vlucapienti,ieg.nunquamia  vfucapionib.^.vl- 
tun.hic.Qujid  il  (xtx  mencis  non  fueric  venditor.critne  iu- 
ft..!S  viacapieaJi  tituliis  ?  nira  cum  venditio  fit  titulus,vendl- 
tio  autem  auiii  fir,  fequicur,  vt  riculus  quoque  nullus  videa- 
tnr.fcd  eft rccepcUin  locam  efle  vfucapioni ,  leg.  pignoris.  §. 
eUia^cjui.lcg  4..li^\piipillo.Siafuiio(oautemnon  licet,anti- 
nomia  erit  dc  publiciana a(3;.leg.  8 . vbi  aic  I. C.ei qui i  furiofo 
eniit,cumno.i  pucareteumfurcre,  pubiicianam  adionem 
«iari.  Sed  rcfpondcudum  eftlocumnon  efleatStioni  pubii- 
ciaaxjUe  vfacapioai  quidem,  futnmo  iurc,  led  vtilititis  caufa 
eau) djri :  vel non  dari  huiulmodiadlioncm  conrra  furiclum 
vendicoccm, fcd  coniracxcraneum.Bonafideigiturcftopus 
ad  vfucapiendum :  bonxfideiaucemquid  fit,  vide  lcg.bona:- 
iidci.de  verb.fignificat.excmplaluntinleg.pot£ft.&  inleg.fi 
fur  Miisfi Jei pofleflor eft  is  qui  non  ignorac  eum , qui  ven- 
didic ,  dominum  non  elFe,  aut  ius  non  habere ,  leg.  d  quis  ab 
aho.hic.l.quifindum.§.quifciens.procmpt.  Hincquiricur, 
fiis  q  libonafidccmitjVclrem  abalioaccepir,  coepericeire 
maixhdei, an  pofl[ic vfucaperc.   Refpondco initium elFc fpe- 
^aadumpofreHionis,vtinl.iufto.§.ecfipoireflio.  Ecin  ve- 
tere  iutc  poncificioincanon.piacuit.quxft.3.Sedq'3aero,an 
inicium  concraftus  fit  inlpiciendum ,  an  veto  traditionis ,  &c 
bonahdes  vcfiufquetemporisconfiderandafit,vtinleg.  pro 
empco.ff.proei«pco.&  1.  ^.profolut.  vbiapetteponiturdil:- 
ferentiaintercoacrad:usconuentionis,&aiios.Quodaucem 
dicicutin  lcg.fi  aliena.tradicioniscempuselle  fpcdlandum, 
L  .cficeftat\.ipiendum  cuta  comparacionc  nonfblua»  em- 
ptiDnis,lcd&craditionis:quodecfipaulodutiusvidcatur,  ta- 
men  ex  aliis  locis  fic  cft  intelligendum.  fumpcus  cft  enira  hic 
locus  ex  leg.  7  .d  e  pubiic.in  rcm  adtio.qui  fi  coDiungatur,lcn- 
fus erit clacus &inceger,  Quod autem dicicur bonam fide in 
initio  fufficete,  hoc  intellige cx iure pontificio ,  vt capit.  vlti. 


lantur  res  ill.E,  qu^e  funt  in  patrinlonfo  ciuitatis,  qnaj  vendi  & 
alicnari  pollunc,  Hc  \n  ftipularioncm  dcduci:aliquan.Ho  figni- 
ficaucur  res  qua:  lunc  in  perpetuo  &  quotidiano  vfu  cuiiratis, 
vc  campus  Martms.i.inccr  fiipuiancem.  §.  facram.de  vcrbor. 
obligac.  Siniilis  iocus in  lcg.  cumfponlus.  §.fi  res.  Inpra  de 
public.inremad.quas  tamenresquiprxcoreaudoie  pofli<- 
det . vfucapere videcur poffe,  1. (x  finita.§ . fi dc vedigali,  Qui 
tcnec  domum  veaigileni ,  non  eft  dominus ,  &  tamen  datui 
adtiovcilis. 

Alia  quasftio  cft  de  locis  gentium  pubiicis  in  I.prifcriptio. 
hoctitulorvbioccurritantinomiaexl.fiquifquam.dediucrf. 
&temp.pr^fcript.qu^adcodiftiLilis&obfcnravifacftjVcqui- 
dain addiderint  negationem.  Cura  fic refponderi pollic,cuin 
quilongoterapofisfpacio  locum  pilcandiindiuerriculo  ce- 
nueric,auccalaminIiccorepofledetir,qii3rfnnsoccnpar,pof- 
fealiumprohiberc.atfi  defitrit^nonpofle.Quod  fignirica- 
re  vidctur  Vlpianus,  cum  dicit  quod  ir.i  procedir.  1.  a  v  c  bxc  h 
non  quifquam  ,cu.ra  hac  cxccpcione  fi  t  intelligenda,  vt  videre 
licet  ex  lcg.in  rautura.dererum.diuif.  vndc  videcur  defuinpra 
lcx,  fi  quifquam.  ty4d  obmer,da.  hxc  verba  fignanc  do- 
minium,vndeapparcc,  qiioddicifolet:  vrbs  Venecorumfi 

euerieretur,aquoi)isiuftepoflideripofle,cuminmarificafit 
quodiuregentium  comm  jne  fic.  Sed  qua;ritur  de iure  &  rc- 
bus  fifci ,  an  vfucapi  poflin'?  Qoxftio  cft  in  l.quamuis.ad  qua 
eft  rcfpondendura,  vfucapi  non  pofle,  vt  dicitut  in  cit.rie  reb. 
fifci.quodincelligendumeft  derebus,qua:fifcoiamfunc  ac- 
quificac  &  incorporar^.  De  adionibus  autem,  qu;i  fifco  co- 
pecuDC, ha!cincel!igi  non poreft.  Nam adueif]is acftiones fi- 
fcicftprsfctiptioio.aanocum.l.inomnib,dediuerf.&cemp. 
praelcripc.fed haec difpucatio  non  eft  buius loci :  ad  hunc loc \x 
pctcinenc res forcius  &  vi  po flelii  ,  de  qiiibus  didura  in  1. 4. 
§.qaodautem.&ialeg.  Pomponms,§.  cum  qais.de acquir. 
p»fl,  ^  , 

Proximas  eft  locus  dc  perfonis ,  qui  pofTunc  vfucapere>de  ^*'  ^!^ 
quibuspaucaluardiccnda^quiafi  nouimus.quipoflintpofli-  catere. ' 
dere,  nouimus  &  qui  poflunt  vfuc?  perc,dc  quibus  in  l.fcqui- 
tur.§,i.&leg.iufto,§.eum  quidefempore.deinde  agendil 
eft  fecundum  ordinemaPaalo  propofituminlcfT.  4.  dict- 
rurenimindofinitionc^/w/ioyw  Irgedefiniti.  Actcmpusquf- 
dem  illud tcmpore horum  l. G.ex quorum fcriptis  Pandeds 
funccopoficK,  eracvniusanniiiimobilib,  bienniiin  iramo- 
bilibus,vcdocecIuftinianusin  Infticuc&tit.Codic.  devfu- 
cap.  Sedmatacaeft  a6tiocemporisperIuftinianum,&pro 
annoin  mobiiibuscriennium,in  imroobilibusprobiennio, 
deccnnium incer  pracfenccs,  viccnnium  inter  abfences.  Poft- 
eaveroinuentaefttrigintaannoruin  prxfcripcio  ,  qui  vi- 
fa  cft  conduccre,  propterea  quod  vtile  non  fic ,  ei  qui mftum 


fucMpi 


de pra:fcriptio.   Hx  funt caufae  vf ucapionis ,  finc  quibus  noa  titulura,  vel iuftam  caufam  habet , rem  per tres annos  poirel- 

poceft  vfucapi.     P.oximus  locuscftdc  rcbus,  qus  vfucapi  fam  adimere,leg.  ficut.  Codtc.de  prilcript.  jo.  annorura. 

poirant.  lapcimisquiEiiturdcrebusincorporalibus,anpof-  Hiticqua:ftiooricur,quomodoannusfitcomputandiis,quaS 

fint  vliKapi,lcg.vlucapioncBi.diciiurautcmvfucapionemno  cftinl.in  vfac3pione.de diucrf.tempor.pr^fcripr.vbidicspo- 

recipercjinicg.  fcruus.de acqutr.rer.dom,  Exemplumeftin  ftrcmusctEptushabeturprocoroplcto.in  leg.adrerop. infra 


feruitucibus, leg.fi  aliena.§.  exhoc  iurc.&lcg.  feruicuccs 
fuptadeferuir.  ruft.przd.ncc  obftathuicfentcnciarlcx, 4.J. 
vlcim.  &  lex ,  fi  xdcs.§.  vlci.de  feruir,  vrborum,  prar.  Nani 
hxcdicuntur  meroiure  ,  quodfcruicutcsvfucapi  nonpof^ 
func  ,  quianonpofluQcpoffideri  :  fed  iure  ciuiii  vtqua- 
fi  poflidcnrur,  fic&  quafi  vfucapiuntur,&ab  haciurisfub- 
tihtate  ptopccr  vtilicaccm  eft  deflexum,&damus  ei  atSionem 
J.quocies.delcruic.&l.fiquis  diuturno.fi  feruit.vind.Namvc- 
tuftas  pofleffionis  viccm  legis habec.leg.i.lupra dc  aqua & a 


dc  munc,&  honor,  Aliquando  dies  tocus  ccdic  vt  in  fauorcm 
minorum ,  leg,denique.§.minore.fuprademinoribus.iniis 
enim  aequum  eft  diem  numcrari  a  momento  ad  momentum, 
vtinpraefcriptionibus  numcramus  amomenio  admoraen- 
tum.vtdiciturinleg.inomnibus.  infra  deobiig.  &a6lio.& 
haeciradiflinguendafuntjdequibusinleg.  aqua^tate  .  fu- 
prade  teftam.  Priterea  animaducrtendumcft,  vt  conti-' 
nuum  fittempnspofleffionisad  vfucapioncm,l.nunquam. 
§. in  vfucapionibus.  Non eft  cempus  vtile, ex quo remouen- 


quapluuia  arcend.Icaqucdatura^iovcilisquafiin  rcm.  Ncc       rurdics  nephafti.  Advfucapionemnobis  prodeft  acceffio» 
cnim  cft fcruit us,fcd  quafi  fcruitus :  qui  locus  magis proximc       dc qua eft  di6tum  in  leg. Pomponius.infra  de  acquir,  poflell. 


conuenitcum  i.fiquisdiucurno,qu2adhibcndacfle  viden- 
turadfincm  lcg.i.quiavtraqueeft  exlib.  ^j.adcdidtum,  De 
hac  feruicucis  acquificione  locus  eft  in  leg.i.&  i.C.  de  feruic. 
&  aqua.Idquegencralitcr  de  omni  feruitute  eft  accipiendum, 
fiue  vc alii diftinguunt,cominuam caufam  habeant, fiue no, 
vt inteliigi  poccft  ex  icg.vlt.de  prifctipt.Iongi tempotis.  Hic 
alia quzftio crit , dc rcb. quae non funt  in hominum comer- 


Poftremovacuumrcmpus  ,  quononduraadiracfthiredi- 
tas,accedic,vcinleg,nunquam,§,vacuum.  efFcdusautem  V- 
fucapioniseftmaximus,ideft,dominii  adeptio,  vc  conftat 
cxvfucapionisdefinicione,hic.  Valgoqu^ricur  ,anverum 
dominium  vfucapione acquiracur  ?  Et res mobiles  quidam  & 
immobiies  diftinguunc  ;  fed  ance  di(5lumcftvenfliraum, 
iuftifllimuniquc  dominium  acqniri  non  tancum  in  raobili- 


ciis,vcrcsfan(5t^,facrar,rcligiof«,pubhcjE:add:dicauteciuita-  bus,fcd&immobilibus  temporealegibusdcfinicopoireflir- 

ium,ncderebuspopuhRomanipubIicistantum  dicerccrc-  nis  :  &ftultumeit,quodquidamdicunc,vlucapionemef- 

detctur.      Namca:cer^re$ciuitatum  ptiuati  ccnfcbantur.  feimmobilium,prxfcriptionemveroimmobiiium,cufape 

Public^resduobusmodisdicuntur:  ahquandoenim  appcU  (esimniobile$vlucapid(cacutaIuftiniano,& Panded.copc- 

-  -                      •                                      II     4 


<f5^ 


Franc.  'Duareni  Comment. 


ficorib.vtinl.eamqmsdes.Itaq-,nonfolutnexccptio,(ed& 
dominium  acquiritur  pcr  viucapionem.Hjcpcrcinetlex,ti 
conilicutio.de  vlacap.transfor.Nam  fi  anriquo  iure  acquire- 
baturdorainiumreicuiufquefiue  mobilisfit  (iueimmobi- 
lis.anno.vel  trietfnio,vt  conftat  ex  Inftitutiombus.cur  non& 
triennio  & decennio ,  vel  zo.  annis,i n qui  tepora  transfor- 
mata  eft  vfucapiendi ratio  ?  Vnde  vetcres  dicebant  rea»  v(u 
mancipari.td  eft,v(ucapi.Horatius : 

Qtiitdamjteredas  confultis  tMancipat  vfns. 

Poftrcmusiocus  cft,  De  vfurpationibas,  de  quo  titulus 
eft  coniuudus  cum  tit.de  v  lucapionibus.-vnde  apparet  difFer- 
re  vlucapioncm  ab  v(urpatione:quamuij  in  quibufdam  codi- 
cibus  lcgatur,feu  vfurpat.VfurpJtio  autem  dchnitur  l.z.hoe 
tic.  vsf  bum  autem  laoc.vfurpari.ex  duodccim  eft  tabulis  tf  a$- 
hcum,vcdocctGclliuslib.  i.c.i,  Difputatioautemdevfur- 
patione  msximc  ad  hunc  lo ,  u.n  pertinct,  quia  c5cinua  dcbet 
clle  polleOio  cura  vfucapione.Itaq-,  videndum  eft,  quibus  er 
caiilis incetrumpacur  pollellio  &  vliicapio.  Duplex  cft  inter- 
ruptio,naturalis&ciuilis.l.natiiraliter.naturaIiscft,cumqui* 
amitcitpo(re(Eonem,vt  enim  nihilcfttamnaturalequapof- 
(iderecum,quiin(iftit,(iceftnaturaleinterrHmpipoflc(fio- 
nem  cum  vi  deiicicur.  Exemplum  vnum  eft  in  leg.natura- 
litcr.  Qaodcumhacexcepcionecftintelligendum,fiisqui 
deiicitur,  animum  poflidendi  dcponat&abiiciat.  In  hadego 
notandaeft  nouahuius  vocis ,  <j«<«fr/w,(jgniiicatio  qua?  fit  in 
iurc  pro,fecandum  leges.vt  &  l^pc  apud  Senecam  obfcruaui. 

AiiudexemplumhuiusiiKetcapnoniseftinl.&aquo.Ra- 
rum  aucem  e(l  quod  in  eo  exemplo  dicitur,vt is qui  dominus 
non(if,!ocet  domino.Simileexempluminl.fialiquamrem. 
fupradeacquir.pofl".in  I.liisquiproemptort.   Qu,iftioeft, 


l.rerum  miftura.nequeenim  eft  nouum  rocptam  vfucapio» 
nem  per(ici,et(ires  a  nemine  pofiidcratut.Nondum  enimadi- 
tx  hacrcditati tempus  vfncapioni  eft  datum  ,  vr  dicitnr  in  leg. 
nunquam.§.vacuum.&l.iufto.§.nondum.Ei  hscdenamra- 
lipollefsionisintertuptione.  Alceraquidameft  interruptio 
qua:  ciuilis  appellatur,  a  naturali diftindta,  vt  ea  qujc  fit  p  iuis 
conteftationem,  vt  dicitur  in  1.  nemo.C.de  acquir.  poflei.  & 
l.moti. C.dcrcivendicat.l. (icut.de ptiiiript. 30. vel 40.  an- 
no.  Pcr  denuntiationem  quoque  interrumpitur  vfucapio  ,K 
vt  pcrfeftius.C.deannali  except. 

IN    EVNDEM     TITVLVM    EIVS- 
DEM     DVARENI     ALTER 

COMMENTAMVS.  ' 


V I  v  s  tituli  du2  funt  partes,  vca  eft  de  vfuca- 
capionibus,alteradevfurpationibus:de  vtraq-, 
dicerausleparatim.Primumdcvfucapionibus. 
In  hac  difputatione  de  vCucapionibus  princeps 
quajfti-o  cft:  quidfit  vfucapio.  Itaqiabcaex- 
ordicmur. 


^uidfit  'vjucapio. 


A   p. 


I. 


VSucapionem  definitModeftinusinl.j.huius  titulihbc 
r      " 


modo, Vfucapio  eft acquifitio,  vel  adiedio  dominii  per  yputK 
continuationem  pulTcflionis temporis  Irge  definiti.  Cii  quis  f""". 
acquiritdominium  reialicuiuspolTeflionetantum  in  ip(um  ^■^'"' 
_  translatapropterlongampoflelfionem,  propter  longumv- 

anpsir.-fliopcrcapciuitatemeius,  quipolfidebat.rtftituatur  fum,isdieiturremvfucepi(re,hocgcnusacquircndidiciturv- 
perias  poftliminii.  Dubitatumfuitoliraapudvcteres,vtex  fucapio.Diciturauteravfucapio,quiavfu,ideft,  poflefliione 
hac  1.&  zn  l.in  libello.^.faili. J.de capt.&  poftlim.reueri.  hic  res capi  &  acquiri  dicitur.  vnde  Gellius lib.y.c.io.air,  ficut pi-  ^*''''* 
auccm  V!detucPanlusopinionestantumreferre,&nonde-  gnoriscapiodicituracapiendo&apignore  »  ita  dicitutvlu-  ^'j^)*j'' 
finire,quamuis!uliani  fenccntiamprobfC,  ind.l.iabello.  capio, quia res  capitorv(u.Ecccrtumeft,fiis,quimihitradit 
Prohuiusautcm  legis  intcrprctationc  cftaduercendum,ca-  remnonfiteiusdominus,  dominiura  in  me  non  transfer- 
ptiuicace  amittipofltlfioncm.quod  exprimicurapertiflime  ri.  Ncmoenimplusiuris  inalium  transferre  poteft  ,  quam 
inl.cumh^icdes.^.i. infc.de acquir.polT.  dummodois,  qui  habet.l.nemo.  de  reg.  iuris.  Scd  fi  continuetur  poflcflio, 
eft  captus,pet  fe pofli Jeat.Nam fi  pcr  (eruum  aut  filiumfam»  dominiam polleifioni accedit &  adiicitur.  Hoc genus  acqui- 
excaafapccuharipislfifict^ctiaraignaruspofliderepoteft^vt  rendidominiiintrcdudumeftiure  ciuilipropcerbonumpu- 
dixiinl.peregrc.iufr.deacquir.poir.&(atijexpre(fiiminl.iu-       blicum,proptervtiIitatempublicam.   Numeratur  intereas 


fto.§.vlti. 

Alia  cft  caufa,  fi  per  fuum  feruum  dominu*,aur  pernliuni- 
fam.pster  non  polfideat.  Sed  quiftio  elt  an  reftituatut  pof- 
feifio  paftliminio.  Certum  eft  poflcifionem  quam  quis  per  fe 
habuit,  ita  amitti,  vt  nulio  iure  rcftituacur,  vc  dicitur  in  1.  dc- 


acquifi tiones,quae  func  iuris  ciuilis,  non  gencium,  non  naru- 
talis.§.vlt.lnft.devfu&habitat.vbiluftiiiianusaicfetranfire 
adeasacquifitionesjquxfunt  iuiis  ciuilis,  poftquam  difpu- 
tauitdehis  ,  qui  (untiurifgentium  .•  iiicipitautem  abv- 
fucapione. hocigiturgenusacquirendinon  eft  iurisgentiom 


nique.cxquib.cauf.maior.quiapolIc(fiomulcumfa6liconti-       nec  naturalis.Inio  videturhocgenusacquirendialicnumeflc 


nct.Ciula  vero  fadli  non  continetur  poftliminio.  Quare  ea, 
io  quibiis  fuit  faftum  neceflarium,iure  poftliminiinon  refti- 
tuuntur,vtinpo(fe(lione.Qapdautemattinetaddominium 
reftituituf,l.bona.§. pen.de capti.&poftlim.teueif.  Primo 
fequcndaeftlex,  inbello.§.fa(il:x.  cuml.ifta,  Siquispro 
cmpcore  ,  conferenda.  Nam  in  illa  Tryphoninus  fen- 
tenciam  Paaliincerptetatur  :  hic  autem  explicantur  opini- 
onesIuliani&MircelH  ,  vbidifputacMarcellus ,  &oftcn- 
ditcaptiuum  vfucaperepolTeiuftotitulo  polsideri  coeptam, 
&  ad  harredes  mortuo  captiuo  peruenire  h^reditarem  non  a- 
ditam.  H£resv(ucapit,quamuis  nonpoflideat,necintetriJ- 
picurpoirelCo.quiahxreditasvice  perfons  fungitur.  Qnid 


a  ratione  &  yquirate  naturali.  Nam  iequitati  nacurali  conue- 
niensnoneft,aliquemfierilocupletiotemcum  incommodo 
alterius.vtdicicurinl.iurenacuraj.dcreg.iur.&Ieg.namhoc 
nacura.f upra de  condiil.indeb.Scd  cum  publica  vti!  tas  id ex- 
igit,  idvifumcftmaximeadbonurapublicuin  pertincre,  vc 
docec  Caiusinl.  hic.  honopul>lico,iv\c^\ih,introdnna  eflvjuca- 
/i<9.,Publice  expedic  dominia  rctum  incerta  non  c(rc,&  qua- 
rum domiaium incercij  cft nobis , an domini  (imi7s  facile eas 
rcsnegligimus,quodmaximccontrarium  eftpublicz  vtili- 
tati,nedominiarcrumincertafinr.  Ideointrodui^a  eitvfu- 
capio.non  nihilrepugnanrc  iure  naturali  propccr  bonum  pu- 
blicum.     Nonperomniaiusciuilenaturalifcruir,  ficurnon 


lus  cimh 


igirur nouum  ii  captiuitate  durante  vlucapio c^ptapfocedat?       per omnia  ab  eo  recedit.  I. ius  ciuile.  (J.fupra  de legib.  Si  locus  „,nper 

_i-.-:...l -.C U,l-.*: _'1--1 1_jCL; n C. .■    _;     ; n i    _°;-       i^ ' 


ad cuius  legis  finem  vulgo  legitur ,  n5  habere ,  qui  leftio re- 
pudiaadaeft.necenim  conuenitMarcelIifcntentia:,vtmeri- 
to  Accutfio  fulpedla  fi  t,qui  &  in  quibufdam  legi  fignificat  fi- 
ne  ncgatione:  &  quod  teftatur  Alciatus,qux  lciStio  mihi  ma- 
gis  probatur.  Sunc&alia  cxempla  ,veliuinl.nonfolum.  §. 
quipignori.&(eq.Hicqua!ritur,anrerumraiftura  vfucapio- 
ncm  iiicerrumpat.  Exemplum  eft,  fi  tcguls,  quas  quis  vfuca- 
pcrc  cQEpii.,  in  sdificium  aliquod  conicdla:  fuerunt,& intcr- 
rumpacur.  Dubitatio  hinc  profeftavidetur,  quia  qui  do- 
mum  poflidet ,  non  poflldet  tcgulas,  patietes ,  trabe*  &  rcli- 
quas res  fingulas,l.cum  qui  a;des.  Si  igitur  qui  a:dcs  poisidet, 
tcgulas  non  poGidcr,  quomodo  vfucapiet  ?  iure  enim  ciuifi  y- 
fucapi  nonpQffuntjfedvtilitaiiscaufa  ab  illaiuris  fubtilitate 
cftreceflum,necraifturahaiufmodiiotertampitvfucapione 


noncflet  vfucapioni,  incerta  cflentrerum  dominia.    Cum  tmm* 
quismihivenditremaIiquan3,incertumeftmihi,anfitdomi-  «•»""•<- 
nus.  Atque  ideo  Giccro  pro  Cecinna  vocat  vlucapioncra  V*'*'"'' 
fincm  periculi,  &  folicicudinis  licium.     Nam  poft  viuc.ipio- 
nemnullumeftampliuspericulumnercspoflcirona  aufera   vfneafit 
tur  idommo.  EodempertinetquodaicNeraciusinleg.  vlci./»"^' 
iufraprofuo,  conflitutamefle  vfucapionem,vtaIiquiscflct  '"""  ^ 
litium  finis.  Conjiituta,  inqu  it,  vfucapio,  vt  aliijhii  lititim  fi  j"'"' ' 
niieffet.  Inde  quiri  vulgo  f«Iet ,  an  xquitatcm  haheat  vfuc^- 

fiio.anverorigoretantumiurisnitatur?  Quaftiohscinuti- 
i$noncft,fcdmagnivfus.  Ea  qusxquitacenihabeat,  ncs 
quotiesaliquid  ob(c'iritatisaccidit,  plenius  benignius&fa- 
uorabilius  interprctamut :qua:  autcro  nituntur  aliquo  rigore 
iurisconcraintcrpretamut,  noncambenigne^noncample- 

ne,noa 


tfUx 


fn Ttr.  IIL'Devfurpdt.^n;JHC4pi 

iie,nontamfauorabilitcr.l.<^uod  vero.de  legib.Idcoquevd- 
lecftinquircrc,anvtilitateni,ana:quiratemhabeat,anvero 
cdotra  tenorern  rationis  introdu(^a  fit  vfucapio.  Et  fpe- 
cies  eft  vulgr)  agitata.  Si  iuiTus  fi t  iudcx ,  aut  arbitet  iudicare 
fecandum  zquitatetn,  an  debeat  habcre  rationem  vfucapio- 
nis?Controuei/ia  cft  de  rc  aliquaintcr  duos ,  datur  iudcx,qui 
iubeturiudicarefecundum^quitatem.dominusvindicatrcm 
(uam,aductrariusallegat  vlucapionefadlameiuseire,  (ene- 
fcirc  an  tradcntis  fuet:c ,   fed  fe  vfuccpiHe  ,  an  huius  vfuca^ 

{lionis  babenda  fitraiio  in  eo  iudicio,  in  quo  a:qaitati  tantum 
ocus  efl ,  in  quo  iudex  fecundum  zquiratem  iudicare  iube- 
imi  Inhacquxflione  mihi  videtur  diftindtione  vtendum 
eflca:quitatis,quamegOaliasdecl3raui,  adlcg.i.in  Commc- 
tariis,  de  padl.  Dcrcripfi  duplicem  elTc  arquitatem :  naturalem 
&  ciuilem.     Naturalis  squitaS  dillinguitur  a  ciuili  in  leg.  i 


menn.  hic  rudis  lufficit  vesjfcriim  explicatio:  Alias  quajftio- 
nes ,  qux  hic  tradari folent,  fuo  loco  tradabimus.  Primum 
igiturpoiTeffio.deindecontinuatiopofleffionis.  Pofleffione 
ncccflariaracfledocctlurifconlultusinleg.flncpofleffionc. 
2  f  .hic.Eft;que hoc  diligcntcr  notandum ,  quod  etfi  videatu* 
Icueeflc.tamcncftmagnimomenti :  excocnimroulta  col- 
liguntur  ,  dc  quibuspoteft  eflccontrouctfia&  dubitatio. 
Qupticscrgodcliftit  pofleffio.dicendum  eft  vfucapioncia 
ccliare.  Adquam  rcmmagnopcrcvtiliscftfupcriordifpu- 
latiodepofleflione,  idcoque  ancccedit  titulusde  acquiren- 
dapoflcflionehunctitulum.  Namfinonintellgamu$,quo- 
modo  qu^que  tcs  poffidcatur,  non  poterimus  intclligcrci 
quando^usqucrcsvfucapta  fit.  Ego  hic  attingam  tantum 
ea  cxcrT.pla,qus  repcriuntur  fub  hoc  titulo  portinentia  ad 
polleffionem.     In  hi^  exemplis  quititut  an  is ,  qui  vlucepir* 


«»"'-•    /-       •       /1    iL         ^  ,'  •  ,°,r    ■  °  'r  i  -  -  ,— "-r"'"l"*"i"ia"'s,quiviucepir* 

fi quis tefta.Iiber.  Cum  desquitatcdiflcrimus,nontantum       poflidcar,annonpoffidcat.  Etficargumcntanturlurifcon 

,!:_-__. .u :-_- i.u...    r-j„:,„       fulti :  RcspofTeira  non  fuit  ,crgo  vlucapra  noH  fuit.  Vnuttl 

exemplum  eftin  leg.fi  fur.3  i.^.vlr.  hoc tir.  faunc  locum  nos 
fopraattigircusfubtitul.deacquir.poflifliadleg.jS  i  vbi 
d.ximus  inceaam  partcmfundipoffiderinonpoflc.  Addit 
lurifconfuhusmerafubtilitatenonpoffideri.quiahicfequi- 
murmeramfubtilitatcmiuris.Hicadhucfuperfuntreliquia: 
veteriifubtilitatisinacquirendapoflcffionc,  vt  admonui  in 
lcg.^§.  i.dcacquir.poflcfliDixivtiliiratisgratiarcccflum  cflc 
afubtiliratciuris,  vcexemphgratia:  Cumquiisvult  acquirc- 
re  poflc  fli  uncm  fundi  j  non  cft  ncceflc  in  fingulas  glebas  cir- 
cumambuiaie :  id  vtilitatis  caufa  contra  fubtilitatcm  rcccptii 
eft.  Inhis  autcm.inquibusnonvidcturmagna  vtilitas  cC- 
fe,  in  quibus  lurcconfultis  vifum  cft  vtilitati  pubUcs  fatis 
conftilcum  alioqui  efre,rcmanferunt  fubtilitatcs  veteris  iuris-. 
Es  ideo  hic  lurif confulcus  ait ,  tSKertifubtilitate  ^ctt.  Noa 
oport  et  igitur  dicerc:ergo  fecus  cft  de  squitatc,  v  t  hic  Accur~ 
lius  ait. 


eamzftimarcdebcmus  exprxceptisnaturalibus  ,  fedetiam 
ex  ciuilibus:  fi  eam  cx  prxceptis  ciuilibns  non  xftimaremus^ 
fcdmcrum  ius  tantum  gentium  fpedaremus  ,  magna  efTct 
iniquitas.  lcg.  bona  fides.  depofiti.  itaque  non  dubito  qum 
.  rcdcdicatutvfucapiohaberezquitatemciuilcra  j  quamuis 
T^"  nonnihil  reccdac  a  rationc  naturali.  Quid  enim  iniquius  cf- 
MAte  fcr,  quameum,  quiemitrem  aliquam>nunquampolic  do- 
w/w.  minii  fiii  ccrcicudincm  aliquam  habere,nunquam  poflTc  com- 
pcrtum  habere  fe  dominum  efTc  rei ,  quam  emit  iufto  titiilo? 
Scd  nobis  obiici  folcc  Nimclla  luftiniani  dc  prasfctiptione 
ccnt  *m  annorum  contca  Ecdefiam  Romanami  Audore- 
ius  conftitutionis  de  ea  prilcriptione  loqucns.vocat  tmpiam 
«l/egttionem,  tmfiumprsftdium.Woc  mulco  maius  eft ,  qusm 
fidicerec  rigidum  &  daraui  hcc  efle.  Eccc  ego  quodam 
in  'oco  dixi  ex  fcntencia  virorum  iurifprudcncum.fuppofititia 
efl ;  cam  conftitutionem.  Nam  ucc  hodic  reperitur  in  Co- 
dicc  Grzco :  &  illa  verba  hoc  fatis  arguunt ,  vcrum  efle.  Vi- 
deturbocgenusloquendi|alicuiuspontificis,nonIaftini3n', 
autlarcconfulti  alicuius  :  ncc  rc6le  ncc  vcrc  impium  dici 
debetprxfiditim  vfucapio.  IUaigiturconftitutio  tanquam 
merirofufpecfta&fuppofititiaparum  nos  raouere  debcc.V- 
lucapioigitur  cft  acquifitiodominii,  &caet.  Qusritur,  art 
idemfitprajfcriptio&vfucapio.'  Videtur  quibuldam  idem 
eflc,  & quod dicimus  vfucapioncm, barbati homines  in f cro 
pracfcriptioncm  dicunc.  Sed  ccrcum  eft  apud  vecetes  dif- 
Uiiprt  £gjj^  prarfci  iptionem  ab  vfucapione.     Id  in  primis  argoi: 


riftt 


111  a- 


M, 


titulorum  diuerficas.  Pr^ fcripcio  apud iuris  autftoresnih 
liudcft.quam  cxceptio.  Titulus  infcribiturde  cxccptioni- 
bas  ,  &  pracfcriptionibus  &  praciudiciis ,  nifi  quod  cxceprirt 
gciicralenomeneft.  Tltulasdediuerf&tcmpor.prajfcript. 
l-quituf  titulum  de  exccption.  Cum  tcs  ab  aliquo  vindica- 
tor  j  i«  opponit  exceptionem  tcmpoiis  ,allegat  fe  longo  tcm- 
porecam  remvfucepifle  ,  atque  icaeius  duminium  fibi  ac- 
qufiflc.    Sicaccipiturfercprxfcriptio.     Vt przfcriptio fo- 
li  eftcxceptiofoti,  quamdeclinatoriamvulgodiciroiis  in  1. 
'setttii  vltim.dccxccptio.dicitur  raoratoriain  leg.pcnult.  God.  eo- 
»ow».  dcm.inleg.  quialitis.de  cxceptio.  Isqui  allegat  fentcntiam 
latamcflecxfalfisinfttumentis,  ptxfcribcre  dicirur  ,  &fic 
exceptionC  &pra;fcriptionevtunturpromifcuc  lurifconfuU 
ti.  Idoftcndittitulus  de  annali  exccptionc.  Annalis  cxce- 
ptiocft  prifctip;iotemporis:  ficdiciturlongitemporispraE- 
fcriptioin  leg.  fi  quis  cmptionis.  de  praffcriptio.jo.  anno- 
tnm.  Male  ig  tur  d:cu.'jt,& fententia  eorum  eft  explodcnda j 
q>ii  putant  vf ucapionem  eflc rerum  mobilium ,  prxfctiptio- 
nem  unmobilium.  Vfucapioeft  tam  rerum  mobiliu,quam 
immobilium.  Definitio  Modeftiniad  omnes  rcs  pcrtinct. 
Ecinl-g.q  jiaedes.hiCjdicicurfundusvfucapi.  Vfucapio  igi^ 
tuf ,  &c.Mclius  cft ,  vc  fingula  vcrba  huius dcfiniiicionis  bre- 
u'ter&  fimmatim  cxplicemus.     Dicitur  adieSlie  dominiii 
inquibafdamlibris,  &hxceft  Flotcntina  le«3;io :  inaliislc. 


C4t. 


■Sllflirtt 
ftdefi. 

\nuionii 

ifitnit. 


Aliudexcmplumcninl.eumqui  1  j.  hlc.  vblquxtitutde 
vfucapione,  &pofleffionedomus.  Si  quismercatus  firdo- 
mum  aliqUam,is  non  dicicur  fingulas  rcs,quibus  domus  cott- 
fta%poflidcrc,fcddicitUrdomumipfampoffidere.  Aliudeft 
domusquamfingula:res,  cx  quibusconftar,  puta fapirlcs, 
cxmenta.  Nam  domus  vniuerficatcm  quandam  fignificar,  vt  j, 
hic  larifconfultus  ait.  Et  fi  dicamus  poffidcri  res  fingnla-i  ab  w**- 
co,quidomum  emir,indemulcaconfequunturabfui«la,.  Na:fiatem 
hiBics  qu9  mcb.les  funt.puta  lapides ,  cjemcta  vfucapereiub  t  f'"'"^'"* ) 
bicuicriccmpore»quam  folumiquodeftctiimpars  doirjus/^^'"./^. 
&  abfuidum  eft ,  vt  eadcm  domus  diuerfis  tcroporibus  vfu-  "" 
capiatur.     Aliudcxemplumeftin  pofl!cffione  pignorisin  I- 
feruinomine.KT.&leg.pignori.i  j.hic.  Ha:c  quxftiofipc  a 
nobis  trataata  eft  de  pofleffione  pignotis ,  vtet  poffideat  pi- 
gaus  an  dcbitot.an  creditor:  fequcnda  diftin<aio  quam  tradi- 
diadleg.  1 .  §.pet  fetuum  pignoti.  fupta  de  acquircn.  pofl 
feffio.    poflidct  vtcrque  diucrfa  tatione.     Poffidet  debi- 
torquantumadvfucapioncmattincc  :  quantumvcr6ad  a- 
liascaufas,credicor.  Ratiohuius  iutisamctradira  eftad  Jr?. 
i.§.petfcruum.^8.   Dcindedicitutindefinitionc  noftrarf^' 
contintiotionetn.  Acqaim\uhocdomim\jta,de  quo  ioqaitrtup, 
non  tantum  depoffcffione,fcd  cciara  dc  concinuatione.Nolx 
fufficitpoflidctc,fcdopwctpofleffionemconiinuatamef- 
fe.  Hincdiciturintettuprionemfiuevfurpationem  nocere 
vfucapionii  vrinleg.nataralitci.  lurifconful.  vfurpatio.iem, 
vfucapionis  incerrupcioncm  vocant ,  vt  leg. z,  hic.  /ed  de  hac 
vfurparione  nos  fuo  loco  dicemus.     Nam  commodius  eft 
feparatim  ttadtare  de  vfucapionibus  ,  &  de  vfurpatloni- 
bus. 

Prxterea  dicitdt  in  dcfinitione,  tetitforu  kge  definiii. Tsm.-.' 
pu$legcdcfinitumquodfit,docetIuftinianus  in  Infticutio^ 

nibusfub  titul.de vfucapion.inprincip.&vidcnturhxcver- 
ba  vt  vere  dicam  quod  fcntio ,  luftinianj  cflc,  vcl  Triboniani 


gituracquifit!o.Ncutralc6lioquicquamablurdi,autincom-       potius,quam  Modcftini  i^&m.ttmperig legedefiniti.     Mo« 


modt  hibet.  Rstiic  d 'citurjacquifitio. Acquiritur  dominium 
vfucapione.  1  :g.traditionibus»Godic.de  paftis.  dicitur  ctiam 
non  malc adictftio dominii.Nam  dominium poflcffionilort- 
g  ceroporis  accedit .  Scd  diu  non  eft ,  quod  admonui  hunc 
iocura  mih;fjfpe<ftum  cfle.&dixi  lcgcndum  cfle  adcptio. 
Facilis  tftlapfas  Mouct  mc,quod  Vlpianus  in  Inftitutioni- 
busbocvcibojadcptio,  ytiiurjfed  hoe  noncft  magnimo- 


uctme,quod  VlpianuSinlnftitut.&Paulusinfcntentiis  df 
cuntvfucapionem  efle  adeptioncm  dominii  pet  continua- 
tioncmpofleffionisanni,vclbicnnii.  Namiure  vctctianre 
luftinianum  in  rcbus  mobilibus  annus  crac  definitus  in. 
rebus  immobilibus  bicnnium.  Scd  hoc  ius  antiquum  ab 
Impcratoribus  emendatum  eft  ,  extat  titnins  in  Codice  lu^ 
ftiniani  ,  de  vfucapioaettansformaod.  adquemtitalmti 


^  j  g  Trdnc.  T>uarem  Comment. 

referunturvetbaluftiniani,  tcmporislegedefiniti.Vndeab-  verbademonftrant.fi  meram  fubtilitatem  {pc«aemus,  non 

furdaeftdifFerentiainterresmancipi,&resnomancipi.Non  efle  locumvfucapioni ,   quianullacftvcnditio.      Qnidrc- 

cnimin  vfucapione  differentia erat  inter  rc$mancipi,&  res  fert,  anresomninomihivenditanonfit,  anfitvcnditaafu- 

no  mancipi.fed  de his dicemus fuo  loco.  Erit  enim proprium  riofo  qui omni  iudicio caret?  fcd  vtilitatis caufa hoc receptum 

caputdetSpore.quoresvfucapitur.Sufficitbreuishacc&ru-  eftinquit.hicrcperitur  antinomiadifficiUs.Nam,ait,necc5- 

dis  verborum  dcclaratio  huiusdefinitionis,  qua:  tradiia  eft  a  petit  publiciana in  1.7.§. Marcellus.  de publicia.  in re  aftionc. 

Modcftinoinhad.  j.cxquadefinitionecoliigipoflunt,qu?  difertefcriptueft,;«^//CM»5/)»//Jz/y«<;<i/>*r<f&copetereei,qui 

neceflaria  clTedicantur in  vfucapione ,  fiue qux  fint  caufa  v-  emit  rem  a  furiofo,<fr^o  ^publteianam habere.hic  vcro  dicitur, 

mcaDionis  Necpubltcianacompettt.Hon  poflunt  dici  magis  pugnantiael- 

,_              yi.  feduocapita,quamha:c.  Quidigiturdicemus?Egorefpon- 

,^U£'neceJfma:Jinta.dvfuUfionem.      Cap.      \.i..  deononcflelocumpubliciana;,acnevfucapioniquidemme- 

-r\Offcflieinprirais  neceflariaeft  in  vfucapione.   Deinde  roiure,merafubtilitatciuiis:fedvtilitatiscaufareccptumcft, 

Jl  continuatio  pofleffionis.prstereatempusquodlegcde-  vt&proccdat  vfucapio,&competat  publictina.     Hic  mihi 

finitumeft.   Non  tamenomnescaufaecontinenturhac  de-  videtur  fenfuseflc  vetborura  Iureconfultiindi(ft.§.  Siafu- 

finitione,necetiamfuitpropofitumModeftini,quidefinie-  riofo,^»<iw«fef««//<»*j^?«»>/irw.Reveranulla  emptiocft,fi 

bat  vfucapionem,  vt  omncs caufas compledererur.  Wx  cau-  mcrum  ius  fpccftemus.  Si nuila cft  cmptio  ,  quz  contrahitur 

fs refpiciunt  effedum,  ne  quis miretur nullam  hic fieti men-  cum furiofo,  non  nafcitur  adio  deeuidionc ,  non compctit 

tionemtituli,nullametiam  bonaefidei.   Oportet  definitio-  pabliciana,  imo  ncvfucapioquidemproccdit..  Sedconfti- 

nemeflebreuera  defcriptionem  &declarationemrei,  quae  rutum  eft  vtilitatis  caufa.     Extitit  de  eo  aliqua  conftitutio 

definitur.     Gumcrgoquiritur  decaufis  vfucapionis,  qui  Iropcratoris  temporchorum  lureconfultorum  ,  quara  quia 

proximuseftlocus  pr2terea,qu£Bdiximus,necefrariuscftti-  videbantmeramrationem  repugnare,  volueruntaudborita- 

tulus  ,   id  eft,  iufta  caufapoffidendi  :  iuris  auftores  ti-  teconfirmare,vtcunquc  contratium  poflit  defcndi.     Ccn- 

tuium  vocant,  ex  quo  domir,ium  acquireretur,fi  tradens  do-  ^ttmum  eft.  Hxc  igitur  verba  etiam  ad  publicianara  referen- 

minus  eflet :  fine hoc titulo  non procedit  vfucapio,  vt dicitur  da funt,quarauis de  publiciana non loquatur :quia  d  fputatio 

inlee.vltim.  Codic.de  vfucapion.prohasrcde.   Vericaufz  depubliciana  adtionead  hunc  titulum  non  pertiner.  Con- 

pofliaeudi,  ex quibus res  vfucspitur variis in locis  huius  tituli  ftitutum  eft  vtiiitatis  caufa publiciana locum efle  & procede- 

defcribuntur,veluti  inleg.  5.§.genera.fuprade  acquirend.  revfucapioncm,  quamuismero  iure  non  fitemptio,  atquc 

poflefio.  Tituiifunt  fpecialcsdehiscaufis,  qui  fequuntur.  ideononfirlocusvfucapioni.noncompetatpublicianaatque 

Defcribunturcriamintcg.i..2.5.dcpublic.inrema<ftio.&in  aliahuiufmodi. 

leg.y.eodsm.vbidicitur^exquibuscaufiscompetitpublicia-  HeftetnadieccEpimuspaucademonftrarede  vfucapione, 

na  adio ,  vfucapioni  locum  efle,fi  continuata  fuerit  poflTeflSo  &  dixim  us  in  vfucapione  ncceflariam  efle  pofleffi  onem.eam- 

temoorc  lege  dchnito.  Addendura  eft,  tunc  etiam  iuitam  quc  continuatam  fpacio  temporislcge  dcfiniti  ;  diximos 

cfle  caufam  poffidcndi  cumres  aliqua  perfenttntiam  alicui  pta:tereatitulumcfleneceflariura,ideft,iuftamcaufampof- 

adiudicaraeft,vtdocuimusadlcg.iiiftepoflldet.  luptadeac-  fidendi.      Pratercaaddcndumcftbonamfidem  interueni- 

quir.poflTcf  EtlocusvnuscftdchacrcinLfipererrotera.hic.  rcdebere.     Nonfatiseflecumhaberetitulum,  quivfucapc- 

Aiiusfimilis  locus  eft  inleg.y.inpnntipio,  depUbliciaha  in  re'cupit,fedoporrctcumhabercbonam  fidem  ,  vtluftinia- 

rem  sdione.Qjid ergo,d)Xerit  aliquis,fi  quis  piuer  fibi lcga-  nus  ait in princip.tit.de  vf ucap.in  Inftitut.  Nam  fieri  poteft, 

tameire,    veldonatam,  aut  veni^.itam  cfle,    qasneclcga-  vtquivultvfucaperc,habcattituIum,putavcnditioniSj  aut 

ta,necdonataeft,necvendita,anproL-edet  viucspio?   Ego  lcgati, fedtamenbonarofidem  non  habeat.vcrunqucnecef- 

cum  crcdcjcm  muii  vcndi  am  efle remjqu^  vendira  non crat,  farium  eft.    Sed quititur  quis  bonam  fidem  habete dicacur? 

camloreotenn-otepolledijquiiitur^anmeafadlafirquafi  Bonamfidemhabereis  diciturinhoctradatu,  qui  reraetrit 

vfuc t  pciim  ?  de  ha*.  t e  f i;it  d)flcnfio intet  vetercs  lureconful-  ab  eo,  qucm  cxiftimar dominum  efTe,  aut  vcndendi  ius  habe- 

tcsquacxtatinl.CeHus.i7.hic.  Sedtandcmobrinuitvfu-  re.     SicdefiBit  lureconfultus  inleg.bonz  fideicmptor.  de 

capionilocum  uonefTc;  ,  quia  hicdeficittltulus.     Bonaro  vcrborumfignificar.  Exempla  funr  fatis  ttita&  vulgaria  in 

quiiif^mfidenjhabetjquicreJiditremfibivenditamefie.-led  leg.potcft.  }(?.&inaliisquibufdamcapitibushuiusticuli,  Si- 

hicdi-hdttitulus.  Vcrunqueigitureftnccefrf.dumadvfuca-  miJeexemplumeftin  leg.fi fur.  jz.^.i.  Quidfit  mala  fide 

p!n-.pm.tirulus,&boi-.ifidcs.  Celiusimprobatcorurafcn-  poffidere,hincfacilccognofci  potcftpropter  natuiam  con- 

rentiam,quiexiftimabanc  nihil  lefctre  ,  anquisemcrit,  an  trariorum.     Siquisintelligat,quidfitbonafidcpofliderc,is 

quisfecmifleexiftimaueiit,arque  itapoflederitrem.  AJiilo-  facilc  ctiamintcUiget  ,  quidfit  malafidepoflSderc.dicimus 

cifuntfimilcsjvcluciinleg  i.procmproickg.i.prodoriato.  eumbonafidcpoffidercquiexiftimatcum,aquoremconfe- 

1-g.ner^o.ptoderclido.      Oporiit  re  vera  tera  donatam  quiturdominumeflre,auraIienandiiushabcre.Ergodicemus 

efle.     Hoc  camen  intelligendum  eft  cum  t>:ceptione,  nifi  curaeflepoflcfloremmal2fidei,quinonignoraceum,aquo 

iuftuscrrorinccruencrit.kg.  quod  vulgo.proemprore.  in  rememir,dominura  noncfle,autiusvendendinon  haberc: 

hocexemploiuftus  efterror.   Ego  raaiidauifcruo  meo,  vt  hicprioris  exemplaobfcura  non  funt  :  pofterioris  aurcm 

emeicc  rera:  isrenunciauicfeemifle,  quarauisfJso.hiciu-  exemplafuntin lcg.fi abeo.iz.hic.  Sicuibonisinterdidum 

ftuscfterror.   Ec  propterca  dicir,?w<j^M^j  vt  ■vfacapiofi-  fit ,  vtnonliccateircsfuasalicnare,  inmalafidecft,  quiab 

auatur.     Hisvetbisoftendichocccrtiiurisnonfaifle,fed2-  coemir,licctintelIigatrem  eiusefre,quivcBdic  ;  fcd  quia 

quuatemluadcrejVthaecfententiatccipiatur.Sinecituloigi-  fcitcumnonhabcreius  alienandi ,  dicitur  inmalafidecfle. 

Tiiulu4  rurncnproceditvfucapio.  Etanimaducrtendum  eftcumti-  Hajcpofleflliocftiniufta  ,   ficutdicituriuftepcflidere,  quia 

ad<iju-'  tulusiufiuseft,  puraemptio,lcgatum,auraliushuiufmodi,  prartoreinduduseftinpoflcflSonem  ,  quiaudore  pritore 

tafio-      errorcmhxredisnon  nocereviucapioni.  leg.  nunquam.  ji.  poflider.  lcg.iufte  poflidct.  fupradeacquirenda  pofleflionc, 

"T"'    §.vkim.hic..Si^(f/«»ff»»*w*.',£^(rtfr.Defun(ftus£micrem,ha5-  icaqui  vetantepr^tore  poflidetremaIiquam,dicitur  iniufte 

etjjariu).  ^^^^^^^j^    Qjljjjjjgjj^  yt  jonatam.luicconfulcusait  nihilc-  poflidere. 

miniiscum  vfucaDturura,iuftusenimefttitulus,ncctantus  Aliudexemplum  fimile  eft  inleg.qui  fundum,  7,§.qiii 

eft  etr.ir, vt  debcat  impcdiri  vfucapio ,  quia  etfi  donata  eflct,  fcicns.  infrapro  eropr.    Siuepritot interdicatbonorum  ad- 

pofleceamvfucaperc.  indequsrirur,quidfifan«n-.entisnon  miniftracionemalicui,  vcluciprodigo,fiucfuriofo,quocun- 

fueritvcnditot?  .Rcsmihi  vendita  fuicab  hominefuriofo,  quemodovcccteumalienare  ,   quifquis  fcicns  abco  cmit, 

egoeam  pofledi  longo  temporc,quaEtitur,  anfit  vfucapta?  diciturinmalafideefrc,idcoquenonpofrevfucaperc.   Hinc 

Dubitarioexeonafcitur,  quodiitulus  neccflariuseftinvfu-  quiritur,fiis  quibona  fide  emit,vel  rem  bonatide  accepic 

capione,  vendiiioquidem  conttadafuit,  fcdhacc  vcndicio  abalio,   poftea  coepitcfleinraalafide  ,  an  poflitvfucape- 

perinde  habend.ie(revidecur,acfinunquamcontrada  fuif-  re.''  Restnihivcndita  ,quam  putabam  eiusefle,  qui  ven- 

fet.     Deeoprobdbilicerdubitacum  fuita  vccctibus,  fcdre-  debac ,  dcinde  rcfciui  aiicnam  efle  :  &  nihilominus  pof- 

cepcumeft  vfucapionilocjmefle.  leg.pignori. I  5.hic,&Ieg.  fedifpaciocemporislegedefimco  :  qn£Eriiur,an  rcsviuca- 

z.§.fi  afuriofo.infratic.proempcorc.  Stfuriofi,  ^cict.  hxc  ptafit  ?  Etbreuitcr  refpondcndumcft,  iniciumpcfleflionis 

infpi- 


Jn  Tit.  De  njfurpMtonihmi  ^^fucapiomk 


infpiciendu  efle.  lure ciuili procedit  vfucapio j  fi  cjuis  ab  inicio 

^ucjic  in  bonafide  quamuis  in  ca  non  perieueraueric,  licec 

poftca  habuerit  co  nlcicntiam  rei  aiienae.Idem  fcriptum  extac 

invetcrijurepoatificioincan.placuic.  KJ.qusft.j.indscreto 

Gratianl   Hfcigitur  resdubicationcmnonhabet,fedqux- 

ftio  eft,  an  quod  dicicur  infpicicndum  efle  initium,intelligen- 

dumfitdeinitiopoffeflionis,  an  verorcpctendum  fit^con- 

-(ra(5busipfius  initio,  an  longius  rcpetemus  ante  tradicionem? 

Tcmpore  contradtus  quis  erat  forte  in  bona  fide,  tk  tempote 

traditionis  erat  in  mala  fidc,  vel  co  n  tra  an  habebitur  raiio  tra- 

■dicionis an contraftus  ?     lurifconlultusinlege  iufto.§.Et- 

{i  pofleflionis.  air,  initium  pofleflionisnoncontradus  fpc- 

«ftandum  efle.  Idque  verurn  eft,fed  tamen  non  fine  cxceptio*- 

Dc  intelligendura.  Excipitur  cnim  contra«ftus  venditionis 

tn  leg.i.in  tic.pro  cmptor.  In  ceteris  contracflibus  fufficit  tra- 

ditionistempus,  vtindonatione,ftipulatione,&c.  Sifetenf, 

^«•.vtrunquetcmpus&conrradus  &c  tradicionis  in  vendi- 

tionc,in  ca;terii  concra<Sibus  fpedatur  tancum  traditionisj 

fiuc  pofleflionis  ccmpns.Idcm  dicicurinlcgej.infra  profo- 

lat.Stexifttfftans ,^c.H.ic  contrafStus  emptionis  &  venditi- 

onis  viius  eft  czteris  frequentior  efle  &  vtilior  hominum  ge- 

neri,&  idcoid  conftiturum  eft,vtvttiufquetemporisbona 

fidesexigatur,vtfpe6leturvcrumquetempus,cumquiritur 

de  bona  fidc,&  cempus  contradt  us,&  tempus  craditionis  fiuc 

poflcflionis,quia  compertum  eftexcomaiora  incoramoda 

fcqui,  quam  ex  aliis  contra6libus,quinonadeoftequentes 

funt.Eodem  pettinet,quod  dicitur  in  leg.i.  pr»  cmpcor.£<«j 

temporis, qwo  craditur.InftipuIacione&  aliishuiufmodicon- 

traitibus  fpedatur  tancum  tempus ,  quo  res  traditur,in  vcn- 

ditionc  non  iccm.  fic  accipicndum  cft  quod  dicitur  in  l.fi  alie- 

na.io.  in  princip.hiclocu?  videtur  ceteris  contrarius  quos  ad- 

duximus.  Aitcnim  traditionis  initium  fpedlandum.  Qujc- 

ritur  ,  aniniciumiafpiciemuscradicionis  invendicione,aa 

coacri6tus .' Et  ait  obtinuit  fsncencia  craditionis initium  fpc- 

dtandum  elfe. Sed  hoc itaaccipienduni eft ,  vt diximus ,  non 

tancura  contradlusinicium.fedeciam  cradicionis  fpeftandu 

^*'f*'"efle,inveadicione.  7><iaf»>«o»«r,ideft,eciamcradicionis.   Et 

;   '^'  {icech2ECverbaaIiquidambiguitatishabeaat,tamcnhafcam- 

iitio-  biguitasex  aliislocis  cxplicaridcbct.   Jnfcribitur  hoc  capUE 

*tni.    lib.  i<).adedid:um,inquohbrofcribitVlpianusadedi6lura 

'  *      propofitum  a  pratorc,de  publicianain  rcm  a6lionc  in  l.S.de 

publicanainieadio.  Eadem  eftinfcriptio&  difputatio,&  fi 

quisconiunxerithxcduocapita  ,  qusaliquandoconiundla 

fucrunt,dcindefeparataacompoficoribusPandedarum,fa- 

cile hjec  intelliget.  Qupd  autem  diximus  bonam  fidem  f ufH- 

cerein initio fiue conttadusj fiue traditionis ,  neccontinua- 

tionem  bon?  fidei  fpedandam  cfTe.hoc  iutelligendum  cft  fe- 

cundumiusciuile,  nonfecundumiusponcificium.  Namiu- 

Iteponcificiobonafidesomnitemporeiuuat.  Vulgarcs  func 
dehacreconftitutionespontificiic.  poflefTor.dereg.  iur.  in 
«.&cap.vlcim.de  prifcript.Bona  fides  requiritur  quocunque 
tcmpore  currit  vfucapio.  Itaque  fi  fuperucnerit  mala  fides  n5 
potcrirprocederevfucapio.hx  iunc  caufaefice  quibusnuUa 
tcsvfucapipoteft. 

c  A  p.  ni. 

D(?  rehits  qu<e  vfucapifoJptnt,aiit  non  pojfunti 

DEquibufdararebusdubitatum  eft  ,  anhzvfucapipof- 
ienc.  Inprimis  qusritur  derebusincorporalibus,  an 
resincorporales  vfucapi  poflunc  .<"  hsc  quzftio  cradlatur  in 
kg.vlucapionem.  9.  hicvfucapionem  igiturnon  recipiunt 
rcs incorporales.  Necid mirum  videri  debet,  cum non  poffi- 
dcantur.lcg.feruus.§.incorporales.  deacquinrerura  domin. 
patiencia in iis  eft  cradicionis  loco.  Ac  fine  pofleflione  noa 
procedicvfucapio.  Ergorcrumincorporalium  non  cft  vfu- 
capio. exemplum eft in feruicutibus  psdiorum inl.  fi aliena. 
io.§.hociure.hoctit.  Seruitutes ,ia^aity  longo tempore capi 
ntnpojfmt.  Idem  dicicurin  1.  fcruicutes  pracdicrum.  fupra  de 
fetuicutibus  vrbanorum  prxdiorum.  Duplexratio  adfertur 
huius  iuris.velquiapoflideri  nonpoteftleruicus  ,  velquia 
noncontinuopoffidetur.  Necobftachuic  fententix,qiiod 
libertas  fetuitutum  vfucapipofllt.leg.  4.§.  libertatera»  hic. 
Nullaeaimcatioprohibeclibercacent  feiuiiutis  vfitcap],quia 


^59 

pofleflio  ncceflarianoheftadeamvfucapiotiett)  rnfRcicfi.n* 
dumpoflideieliberumoinnifefuicuce,  dubiumaiutmnort 
cftqurafunduspoflideripofllt.  Si  quis  poflideac  hilidum, 
in quo nemolongo cempore  vfus  fic feruicuce  ,  dicitut  Iibcr* 
tatem  fecuicucis  vfucepifle.  Idcm  dicitur  dc  hac  libercate. 
inlege,  fixdes.^J.  i.  de  feruicutibus  vrbanorum  prsdiorum, 
Echarcfccundum  merum  ius  accipienda  funr,  Mero  iure 
feruitutcsdicunturvfucapinonpoflb  ,  quiapoflideri  non 
poffunt,fcd  vtilitatiscaufarcccpcum  cft.vcficut  quafipofli* 
dcntur,  ita  ctiam  quafi  vfucapiantur,  Vfus  feruitutis  habe- 
turpropofleflione.leg.quoties.fuprade  feruituc.  Atquc  id- 
eo,  ii  quis  longo  cemporc  vfut  fuerit  fcruitutc,  is  acquirig 
fabi  vtilcmadionem:  diredlam  autem  adionera  non  poteft. 
qma  hircs,  fi  merum  ius  fpeaemus,  non  poflldentur.  S^A 
proptcrvtihtatemci ,  qBilongotemporcvfuseftferuitute 
daturvtilis  a<aio. leg.fi quisdiucurno.fuprafifcruir,  vindic* 
dem  d.cirur  in  Ieg.i.§.vItimo.de  acjua  pluuia  arcenda.  Rfl 
ocuscommunisdetcmporisvetuftatc  i  vetuftacemvicem 
legis  obcinere.Quamuis  non  dicaiur  propric  feruicus  qusfi. 
ta,quunoneftvfucapio,eftcan3en  quafi  vfiicapio.  Ec  \AS 
co  datur  quafi  in  rem  vcilis  adio.  hic  verba  Vlpiani  maximti 
confentaneafuntiis,quarextant  inleg.fiquisdiuturno  hic 
Nec mirum ,  cum  in  codem  loco  hajc fcripca fuerint  didl  le?'' 
fi  quis  diuturno.  fumpta  eft  ex  1. 1 .  &  ideo  ei  fiibiicienda  eft! 
Infcriptiovtriufquccapitiseft,  ripiafiHs  Ub.  ^-^d  ediElnm, 

Dehac lcruitutis acqmficione per  vfum  longi  temporis  fimil 
lislocuseftinlcg.i.&i.  Codicdc  feruic.&aqiia.  Ec  hoc 
gcneraliter accipiendumm  eft  de  omnibus f eruicucibus  liceis 
vulgodiftinguiioleantferuitutes ,  qus  cauf?.m  concinuara 
habent,ab  his>  qus  non  continuam  habent.  Egomulcis 
argumentisinueteratam  illaraopinionemrefutaui  :  hocefl 
fatisexpreflumconftitufioneiuftinianiialeg.vlr.G.deprx- 
fcripclongiccmpor.ftatuitluftinianusfpatiumloagicc^mipo- 
ris,decenniumincerpra;fences,v;ginciannos  iucer  abfences 
advfiicapionem. 

Deindefubiicicuralia  quarftio  dcrebus,qux  non  funcin 
commercio  hominumi  vs  funt  res  facrar,religiofa-,fan61:x.h3S 
res  non poffc  vfucapi  dicuntur ,  quia non funr in'commercio 
hominura.  Deinde puhlici^  popnli  Romani,  ^  cimtauim. 
Pubhc»  res  cum  in  commerico  hominum  non  fint,  nec  libe- 
ri  homines,  mirum  non  e ft ,  fi  vfucapi  non  poflin t.  Adiecie 
^ciuitatHm,  ne fi  dixiflet  fimpliciter/>«^/«tf«,  nos  id in^^elli- 
gereraus  de  populo  Romano  tantum.  Nam  publici  appella- 
cioadpopulumRonsanum  propriepertinet,ceceriE  ciuicaccs 
priuacorumlocohabentur,leg.curaqalvea;!gal.infr.deverb* 
fignif.   Nec  dubium  eft  de  his  rebus,  qu.-E funt in  publico  vfrt 

magis,quaminpecuniapopuIi,autinpatrimoniociuitatum* 
Publica  res  duplicera  habet  f^gmficationcm.     Publican» 
rem  aliquando  vocaraus ,  qus  eft in  patrimonio popuii ,  vel 
ciuitatum :  &  huiufmodi  res  alienari  poflunc  lcg.fed  Cclfus. 
de  concrahend.empc.  Paulus  in  leg.  incer  ftipuianceiu.  §.  fa- 
cram.dcverb.obl.  vicandsambiguitas  caufaalio  verbo  vfus 
eft :  resfeHra,  ^  tnperpetmm  vfihuspubhcii  reltEla ,  infttpula- 
tumdeduci  no»pote^,His  verbis  vfus  eft  lureconfultus.  Nam 
fi  dixilfet  fir.ipliciter  ,  publica  tes  in  ftipulatum  deduci  non 
poteft ,  ambiguitas  obfcuritacem  aliquam  peperiflet.     Ex* 
emplum  titulo  de  campo  Martio,in  d.leg.fed  Celfus.  de  con^ 
trahcnd.emption.   Non igitur  mirum  eft,  fi  hx  res  dicantuU 
alienari  &  vfiicapi  nonpofle  ,  cumnon  fintin  ccmmetcicJ 
faominum.  Similis locus  eft in  leg.cum  fponfus.de publicin 
rem  aftio.     /« t>eSligaithi{<i\nc\mr,pt-tl>lic!anaa5itoinrem  lo- 
cumhabet.  Vedigaiiaquaidamerant,  qua:  notlpotcranta^ 
lienari  ,  cuiufmodi  luntca  ,    qua;  non  poflunt  vlucapii 
Notandura  tamen  cftrcshiiiusgeneris  abeoj  qui  decrero 
prxtorisiufluseftpofnderevfuc3pipoflc4l.fifinita.§.fideve.a 
<5fcigaIib.fupradedam.infe6l.locu-cft,  qui  obfcurus  eilevi- 
detur.5/'</fz'fS/g^//^.ef(;.vi(usefthiclocuS  oblcurus  &dif'». 
ficiIisp!a:rifq-,.Alciatusmutauitvecerem&receptam  lcilio» 
ncm,&  aiclegendum,fimancipes  non  caueant,  hsc  let^io 
omnino reiicienda eft,quia eft  concra fidem  omnium  exem- 
platium,&contrarationemfatisapercara,  Vtraihi  videtur. 
Quidam  habcbac  domum  vc6tigalem  i  municipio  aiiquo, 
cuius  domus  nomine  ccrcum  ve6tigal  pcndeba:  municipio.is 
noa  eft  dominus  doraus ,  quarauis  atitiotiem  in  reai  habeac. 


PonamusjCumquivciSbigalcdomumhibcbita  municipib. 
noncaacicdaraniinfedinominc,  quomodo  cocrcebi[Ui[a 
prxtore.?anaducifariusiubcbiturpolfidcrc?  Noniubebituc 
poffidercfed  cuftodix  tantum  cauia  raittetur  in  poffeffione. 
No  cnim  petitur  hxc  cautio  damni  infedi  a  muriicipib.(ed  ab 
eo.quidomumhabct.  Hoc  eflct  iniuriofummunicipibusfi 
iubcretur  poflidcre  aduerfarius.Eode  iure  is  ent.qui  mittitur 
inpolleflioncm  quoquidomumvcdigalemhabebat.Quid 
fi  cautio  petatur ab  ipfis  municipibus^  djccaduracft,  inquit> 
dominiuaiperlongumtempusacquiri. 

Aliaquiftiocftdelocisiuregcntiumpublicis,  an  vfucapi 
pcflint ? hic quxftio  traa: itur  m  1.  vlt. hic.  Quardam  func 
locapubhcaiurifgentium,  iicut  marc,  flumina:  quarritur  i- 
gitur ,  fi quis occupauerit  haec Ioca,an  poflit  illa  vfucapcrc?Et 
l\itHcon(iikas'm  d,\,vh.hkM,<^tteditaprecedit,Ji^uisit}lne- 
>-*<fJ»^6rf«m>,&dirutoidaicioaliusafdificiumineodeloco 
cxtr^xtrit :  vetus  poflellor  non  potcfteumfumraoucre  ab 
co  1  jco  propter  longi  lemporis  pra:f.riptioDein. 

Aliu J exemplura idfm,<ilter>imeodem iure.  Si quisdiuct- 
licalumhuiufmodiiongotcmporchabeat.cuiufoiodihodie 
vfitata(unt,folentauertercav.jU3maflumiiiepublico&poft- 
caomiierithancpilcationcm.&aliusineolocopifcati  velir, 
an  poflitimpcdin  abalio  ?  led  hic  difficilis  antinomiaB  occur- 
litexlcg.  fi  quifqiiam.  dediuecf.  &tcmpor.prxfcriptio.  al- 
terumtidemture.  Adeod  fii(.ilis&ob(curavifaeftquibuf- 
^m  hxc  antinomia,  vt  quidam  non  dubiiauetint  addcrc  ne- 
gationem  vtrbis  Martiani.  Alii  alirer  imrautanr ,  aut  corrum- 
pnnt  vcrbaMarciani.Siimcgraclfcnt  vetba  lurcconlultorij, 
minijs  ^fcdohiciaboraicmus  Egoitacociliarefoiitus  furr, 
Tcqui  huiufmodilocumoccupaui[,quandiupoflit  cius vfa^ 


TrancfDuarcnt  Comment. 


P 


dicitar  in  Inftit.  tit.  de  vfiicap.  §.  rcs  fifci.hoc  ius  fingnlare  ha^ 
bct  fiicus,  vt  muha  alia ,  vt  res,qux  (un*  fi(ci,non  pclfint  vfu- 
capi.hoc  eft  intelligendum  de  rebus,  qux  verc  funt  fafci,qux 
iam  funt  quxfitx  fiico.  De  adionibus,  qux  competunt  (ifco 
hocintelliginonpoteft,  fiquam  adbionem  habeatfifcus,  fi 
quamextraordinariam  perfecutionem  fortc  aducrius  hanc 
periecutionero  fifci  copetii prxfcriptio tempor.s ,  vt eft  pi z* 
(criptio  viginti  annorum,ni(i  in  ce.tisquibufdam  caflb.l.in  o- 
znn1b.13.de  diuerf&cempor.prxfcrip.Etficeftintclligendu, 
quod  dicitur  in  hac  lege.  QuaitTsnondHm  nuntiatf6.  Scd  hxc 
difputatiodepr^fLriptionib.n5efthuiusloci.Depr^fcriptio- 
neadue[(usa<5tjionec6pctentetituluseft  piopiius  dediuerf 
&tcropor.prx(cr.hictra(^atusadv(ueapioncmpropr!e  pcr- 
tinet,n6  ad  prxfLriptioncm.Et  certu  eft,  ptxfcriptione  ab  v- 
fucapione  multia  difFerrc,vt  ego  iam  dixi.  Adhunclocum  rcr 
ferripofluntrcsfurtiux,&  vipofleirx,qux  non  vfucapiun- 
tur,dequibusabundediximusadl.Pomponius.i;.§.cCiquis. 
fupra,deacquir.velamit.pofl.haiSlcausdcrcbus. 

C   A    P.       II  II. 

^u^^erfona  'vfHcaperepofmt,aut  contra, 

OMneius  noftrum  dicitur  pcrtinere,autad  rcs,  aut  ad 
petfonas,  aut  ad  adtiones.I.  i  .dc  ftatu  bora.  Nam  quz- 
cunq^quxftio  tradlatur,  eaferevcladperfonasrefertur,  vel 
ad  rcsjvel  ad  aftiones.Sedde  peilonis  pauca  hic  dicunrur.Lo- 
cus  de  perfonis  paucis  pcrftringiturin  1. 4.in  prin.&  I.iufto.  §, 
eum  qui.hic.Dff  vfucaptone,^c.hzc  ratione  &mcthodo  difl^e- 
ruirPaulus  devfucapionib.  paucahic  dicuntur  de  perfonis, 


liumprohibcre:eumau[emdefiicoccupare,tenere&  vci,  id       quiaficognouerimus,quxpcrfonxpoflintpoflidere,cogno 


nonpoirHahumprohibcrevticodemiure.  Mouentme  P. 
pmuni  noftiivciba  in  haclege,  Ottodttaprecedii,cam  dixic 
pr£(cnprio,&c.De  vidcretui  laii  conicntaneum  uon  efle,  ira 
di<ftum(impliciterair,  Qjioditaprocedit,  Qni,^.imxditicauit 
in licore  in loco publicoiutiigentium, deindediiutum cftii- 
!tsdxdificum,autabeoomninodercIi6lum  deiiit  occapare 
&  tenere  eum locum ,  quem  prius  occupaucrat :  alius  extiu- 
xitineoloco:  lureconiulrus  aitprxicriptionem  longi  tem- 
poris  ad  altccum  fummoucndutn  ci  non  prodrfle.  Idem  de 
pifcationc  Jicendum  cft ,  fi  quis deficrit  in  eo  I oco  pifcari ,  in 
quolongotcmporcpifcatus  crat,  nonpoteftproh  berialtc- 
rumeodtmiurcvti.  Qupdergo  Mar[ianusait,inte!ligen- 
dumeftcumhac  exceptione,quafigeneripcrfpeciem  dcro- 
getut :  vc  quod  gcnetalitcr  dicicur  in  l.fi  quifquam. inrelliga- 
turcumhacexceptione.  Hancfentcntiam  noftramconhr- 
mant  verba  ciufdem  Martiani  in  l.in  tantum.dercrum  diui  fio. 
Martianus  in  d.I.in  rantiun.idcm  dicit  quod  Papinianus  in 
hoc  capite.Imo  aliquanto  apertius  dc  xdificio  diruto ,  quan- 
diu  manecxdilicium.aliusnonpotcftineo  loco  quicquam 
ponere,fedpo(tquamdirutumcft  xdificium  cfiicituroccu- 
pantis.  Quifqniscum  locumoccupauetit,  habeciusxdifica- 
di.ind.I.fiquifquam.&l.  intantu.coniHndtx  aliquando  fr»c- 
runcvtrunqueenim  caputfumptumeftGxlib.j.Inftic.Prx- 
lerea  argumentum  mihi  vid  .'tur.non  bcnc  efle  ex  ipiis  titulis, 
lubquibusvtrunquecaput  pofituma  compofitonbus  Pan- 
de(fiarum.  Nonfinc  caufacompofitorcs  Pandcilarum  vi- 
denturhoccaput  pofuiircfubtitulodevfucip.  &iilud  Mar- 
tianifub  tic.de  diueif.&ccmpor.prxfcript.CapitatituIidedi- 
u«ri.&terapor.prxiciiption.pettincnt  ad  excepcionem  ac- 
Quirendam,  nonad dominium acquirendij.Ficri pot,  vt qux 
excepcione acquitat, dominium  non acquirat,vt  dicemus  in- 
fia.Poitquam  deferuitrcm&  aliusoccupauit,  iam  nonha- 
bct  cxceptioncm :  fcd  cum  adhuc  occupat ,  (i  alius  vclit  quic- 
quam  in  eo  loco  ponere,  exceptionem  habct,fed  cum  qn^ri- 
tur,  an  dominium  acqui/ierit,  hoc  pertinct  ad  vfucapionem. 
Vndc  quidara  dicunt,  fi  vtbs  Vcnetorum  diruta  cflet,&  alius 
occupaflet  eum  locum.eos  non  pofle  vti  pr^fctiptione.In  tra- 
ftatu  de  vfucapione  cocpta  cft  difputatio  dc  rcbus.qux  vfuca- 
pipoflunt,autnonpo(runt,&diximusdcfcbusfacris,rcligio- 
fij,publicis:  anvfucapiantur.annonvfucapiantur.  Nunc 
quxricur de  rebus  fifci,  an res  fi(ci  vlucapiancur  ?  hxc  quxftio 
traaaturinl.quamuis.  i8.hic.  Adquxftioncm  igiturpro- 
pofitam  relpoadendura  eft.rcs  fifci  vfucapi  non  pofle.  Idcm 


icemuscciam,quxperfonxpo(fint  viucapere.  Q;  x  auttm 
perionx  poflldere  poflint ,  tradatuc fupra  fub  tit.de  acquir. 
poflef.  Sequitur  igituc  aUus  locus  huius  tituli,  in  quo  trada- 
turdetetnporc. 

Be  tempore  qno  res  vfitcapipoteH, 

1N  definitionc  vfucapionis  dicitur  vfucapio  efle  adcptio  do- 
miniipcrcoDtinuationempo(r(fliioniscemporislcgedefi  ^ 
nici.vndequxricur,quodnamfithoccempuslegedefinicum, 
quo  res  vfucapi  poceft  ?  Tempore  Vlpiani.Pauli,&  alioru  lu- 
rcconfuIcorum,exquoiumfcriptishbii  Pandedlarum  com- 
poiiti  (unr,  annus  erat  in  lebus  mobilib.in  rcbus  loli  erat  bie- 
nium.VIpianusinlnftitutio.CiceroinTopic.Conftitutione 
autemluftiiiianitit.C.devfucapion.transforman.hociusan- 
tiquum  immutatume(t,cuiusconftirutionis  meminit  lufti- 
nianusin  tit.Inft.de  vfucap.in  piincip.Ea  transtormationc  v- 
fucapionis  ,  qu^irdaftaeft  aluftiniano  in  locura  anniin 
rcbus  mobilibus  fuiceflit  tiiennium  ,  in  locum  vcro 
biennii  in  rebus  immobilibus  fucccflSt  tempus  dcccm  vei 
viginti  annorura  intcr  prxfcntes,  viginti  annorum  intec 
ablentcs.CopofitorcsPandcttarumccrtitemporisnonme- 
mincrunt,&credibileeftcosfuftuli(retcmpus3nnivelbien- 
nii  ex  Vlpiano ,  quod  intelligcrcnt  hoc  conflitutionib.  lufti- 
nianiimmutatumcfle:  hocigiti.r  tempus  cftlegitimum,dc 
quo  intelligcnda  eft  dctinitio  vfucapionis,  id  eft,  huius  vfuci- 
pionis,dcquahicdiflciuimus&quarcquiiiturtituius,requi- 
ritur  bona  fidcs.  Sed  poft  ea  introdudla  eft  prxfcriprio  5  o.an- 
norum.dcquatituIustftinC.Iuftinianide  prxfciipticriejo. 
annorum.  Vi(a  cft  vtilis  eflc  hxc  prxlcriptio  .-quia  aliquando 
accidit,vt  quis  iultum  titulum  non  habeat,nec  bonam  fidem 
&  tatocn  poflSdcatlongiflimotemporc.l.ficut.Cod.deprx- 
fcript.50.  annor.  Ex  i.imdictis  exi(titquiftio,dcrationcte- 
poriscoraputandi,  quomodohicannuiacomputare  debca- 
mus  ,  an  dcbcamus  computare  a  momento  ad  momen- 
tum:adco  vtfi  (upcriitmomcntum  vniusdici,  nondicatur 
completacfle  vfucapio  ?  Hxcquxftiottadaturin  J.fiv/u- 
capionibus.^.hic.  /«  vfucapionihus,nan  a  momento  ad  mo- 
mcntumnoscomputamustotura  poftrcmumdiem,tanqiia 
quiduistotum,nontanquam  inparticul3sd'uifum:nontam 
fubtiliter  illura  diuidimus  in  horas  &  momcnra ,  (ed  compu- 
tamustotumdiemtanquam  vnum  &  indiuiduum.  Idem 
dicituc  inl.ia  vfucapione.infr.de  diuerf.&  tcmpo.prxfcripr. 

Hac 


In  Ttt.  De  njfurpationihuii  ^^fucapionihui. 


Hac  ratione  fir,vt  cocptus  dies  vltimi  annl  habeatur  pro  com- 
plcto :  vt  quis  anno  pollediHe  dicatut  (uflicit  treccntefimunt 
fexagefimun»  quintum  diem  ccsptum  eire,etfi  completus 
non  fit.Idem  receptum  eft  in  honotibus.l.ad  iempub.de  mu- 
ner.&hono.Alibitamencomputatiofitamomentoadmo- 
menrumjViluti  inrdhtutione  minoris.  l.^.§.minotem.fii- 
praderainor.  Pntorait,  Quodcumminorex^.annisgefiHm 
ejje dicetttr ,vti(juit^jneresem fadnimaduertam,  Cummino- 
re  intelligitur  geltum  eile  ,  eifi  vltimo  dieif  .annialiquid 
cumeogeftumht.  Dicituradhucminore(Ie,atqucideorc- 
ftitiiitur  in  integrum.  hoc  fuafit  fauor  statis ,  ficut fuafit  hoc 
fauor  vfucapianis .  proptcr titulum  &  bonam  fidem,&  vt  vi- 
teturinccrtitudodomu!iorum,qijxm3gn3incommodapa- 
rir.Sicinprxftationibustempotalibuscomputaturtempusa 
momenro  ad  tnomentum  l.in  omnibus.de obligat.  &  adlio. 
Noneft  credendam  tantutnfauorem  vcrfariprifcriptione, 
quantum  in  vfiic.ipione.  Et  hicdiftinguenda  (unt ,  vtego 
pleniusdifieraiin  l.quasEtate.  fupra,dctcftament.  Incuius 
Ifglscxplicatiooeego  admonui.hxcolimitadiftintfla  fuille 
ab  Vlpiano  & aliis  uireconfulris,  in  interpretatione  edidi  de 
minoribus.  Qu;cquid  hic  dicimus  fcriptumfuitabVlpiano 
codem  in  loco ,  ad  rditSlum  fcilicet  De  minoribus :  hxc  igitur 
omniaconiungendafunt,  vtplaniorfitdiftindiio.  Pr^tcrca 
animaduertendam  eft  hoc  tempiis  dequoloquimurconti- 
nuum  elle,  non  vtile ,  vt  dicitut  in  l.nunquaia.§.in  vfucapio- 
nibus.  5  i.hic.  Noncft tempus vtileexquoferiatidiesdedu- 
cantur,&aliiqu  busagendipoteftssno  eft, vtdiciturinleg.fi 
feruus.^.i tifr.de  diuerl.  &  tempora.  praelcript.  Olim  de  hac 
re  fuit  iuris  variet  as ,  fed  decifum  de  ea  re  randem  f  uit  confti- 
tutioneIuftitiiani,l. vlt.de pr^fcript.longitempor.  Deiude 
acfcfsio  temporis,quo  aliuspo(Iedit,plerunqucnobispro- 
deft  ad  vfucapioaem.l.fi  hominemhic.&l. fi  duobus§, vl.de 
diuerf.  &  tempor.  prifcript.  Sed  de  acccfsione  temporis  nos 
fatis  dilferuimus  ad  I.  Pomponius.fnpra  dc  acquir.poircf  Po- 
ftremo  adiiciendum  eft  de  tcmpore ,  tempus  vacuum ,  quo  \ 
nemine  respoffefla  eft,platrunqucha?redi  proficcre.l. nun- 
quam.§.vacuum.&  l.cceptam.hic.h^c  de  tempore  fufficianr, 

C   A    P.      V. 

Deeffecfu  vfitcapiofils. 

HTc  qu^ritur  quis  fit  cfFetflus  vfucapionis.Et  fane  magnus 
- "  ft"(^us vfucapionis ,  videlicec  acquifitio  dominii. v 
f  ucapioneacquiritur  dominium ,  quod  conftat  velexipfa  dc- 
fiaitionevfucapionis.l.j.hic.vulgotrat^tarifolethscquiftio 


66i 

fucceflerittempusdecemvclvigintiannorura.tftloCumaDni 
triennium,  dubitandumnon  eftquin  idemdicendum  fitde 
hoc  tempore  triumannorum,  veldecem,  vclvigintiaono- 
tum ,  fi  tanto  tempore  res  poirefTa  fit.  Veteres  diceban  t  man- 
cipare :  mancipatio  alienatio  quacdam  cft ,  vt  docet  Vlpianus 
fub  tit.de  acquir.rer.domi.in  Inftit.H  iftcnus  de  prima  patte 
huius  tituli,reftatvtalteramaggred!amur)  quscft  devfur- 
pationibus. 

DevfHrpatiombus.     C  A  p.     VI. 

Tltulus  noftet  ita  infcribitur ,  de  vfucapicnibus  &  vfurpa- 
tionibus;ex  quoapparetvfucipioncmdifFeireabvlur- 
patione.  T>e  vfucapiombw  ^  vfurpMtombut,  fic  enim  If  gen- 
dum  eft  :  licetin  quibufdam  hbris  legaturde  vfucapionibus 
feuvfurpationibus. 

Primumigiiurvidcndumcft,quidfitvfurp3fio.  Vrurpa-* 
tionem  definit  Paulusinl.  i.  h\c.vfurpatio  eft  vfucaptonii  tn^ 
terruptio. Ovitoxzs autem , &c.his  verbis oftendic  ahter  acci- 
pi  vfurpationem  apudlureconfultos,  quara  apudoratores. 
Vfurpatio  vcrbumeft  exlegeduodecimtabularumfumpta, 
vt  teflatur  Quintus  Mutius  apud  Gcllium  lib.  5  .cap.i.vbi  lo- 
quitur  de  mulicrum  vfuipatiune.  Difputatio  de  vlutpationi- 
bus  maxime  pertjnet  ad  hunc  tratilatumdevfucapion.quia 
in  vfucapionedebetefTecontinuata  pofleflio.itavtfiintcr- 
rumpaturpoflcfliojfinoncontinneturpoHeflio,  nonpofllt 
proccdere  vfucapio.Ergo  videndum  eft  quibus  mcdis  ihter- 
tumpacurvfucapio  vclpofTefliojVttunquedicituralurecon- 
fultisjintcrrumpi  vfucapionem,  &  interrumpi  polIcflioDcm, 

.^uotuflexfitinterruftio,     C  A  p.     VI L 

ANimaduertendum  eft  duplicem  efle  interruptionem  V- 
fucapionis,  fiuepoflt  flionis  ,  vnaeftnaturalis,  altera 
eftquzdiciturciuiiis.i.naturalitcr.  { .hic.  Cum  l.C.uir,natu- 
talitcr  interrumpi  vfucapiontm,  oftendltalicerquociueia- 
terrumpi  poflc  quam  naturaliter.  Vnde  nos  diuidimus inter- 
tuptionem  poflcflionis  &  vfucapionis  innaturalcm&ciui- 
lem.  NosdevcraqueditSburifumuslFparatim. 
C  A  P.  VIII. 
Denaturali  interrnptiom. 

NAturalis interiuptio  cft  ctm  q^iis pofl:  fllionem  ami^tit. 
Nihil  tam  naturals  dici  poteft  quam  vtcum  dicimus  ali- 
quem  poflidcre  Cumtenct ,  ita  amitterepoflrfiionemcum 
nontenet,  cum  nonpoflidet.  Exemplahuiusrei variafiint 
fub  titul.de acqui.pofTef.  Namquibusmodis  interrumpitur 


anvetum,  diicciumque  dominium  acquiraturvfucapionc}       pofTeflio,  iifdemmodisvfijcapiodicirurinrerrunipi.Sednos 


Ecquidarn  hicdiftinguuntresmobilcsabimmobilibus.  Sccl 
cgo  iam  acJraonui  f  upra ,  vcrum,  iuftum  direi5lumque  domi- 
nmm  acquiri  vfucapione  fine  vlla  rerum  diftin<^ione,fiue  res 
fintmobiies, fiucimmobiles,  fiue tesmobilcspolsidcantut 
tciennio ,  fi iic  rcs  im mobiles pofsideantur  decem  vel  viginti 
annis.  H  c  demonftrat  dcfinitio  vfucapionis.  Non  enim 
oportetintelligeie,definitioncmtantumadrcsmobilcsper- 
tinerc.Stultum  eft  quod  quidam  dicunt  vfucapioncm  efTc  rc. 
rum  mobilium  ,  pr.-Efcripcionemimmobilium.Namvfuca- 
pio  eft  etiam  rerum  immobilium.vnde  inl.traditionibus.  G. 
de  pititis.gencrolirer  dicitur,  Traditionibus  &  vfucapionibus 
dominiarerumacquiri.Etin  l.cum  quixdcs.i  ^.hic.I.C.lo- 
quens  de  a:dium  longa  poffefsionc  ait  mutate  dominium. 
Conrtat  autem  ardes  resimmobiles,  non  mobiles  eflc.Et  lu 


cxemplis  vtemur,quf  fiib  hoc  ticulo  reperiuntur  &  infignio- 
ribus.VnumexcmplBracftinl.naturaliter.f.hic.iVi»r»)'.j/«rfr 
&c.hoceftintclligcndumcuraquisitadeiiciturdcpo^ireflio- 
ne  ,  vt  DuUum  araplius  animum,  aut  cogitationemhabeac 
rccuperanda:  pofTelfionis ,  vt  fupra  diximus  fub  tit.de  acqmr. 
vel  amitten.pofTcf.vel  cum  res  mobilis  eripitur..^»  cafu  ad- 
uerfiuomnes.NotiDdzed  fignihcatio  vetbi  aduerlus ,  f  ub  hoc 
titulo.  Nontantumaduerfuseumquicripnitjidtft.pro  c 
quieripuit.SicapudSenecacgopleti/queinlocis  i  bfcrnau!, 
Aliud  exemplum  cft  in  l.ei  a  quo.  ii.Ego  pc  flidebdm  tun- 
dum  tuum  tituloprohaErede,repercu$illefui)dusfucrariii« . 
ter  res  hacrcditarias  ,  cgo  coepi  vfucapere  ,  deindecuiK;em 
fundum  tibi  locaui ,  hac  locatone  dic  tnr  interrumpi  pofl^ef- 
fio.BtinprimisIurifconfult.aitnulliusmomentitflelocatio- 


ftinianus  in  initio  tituli  de  vfucapionibus  loquiturdcrebus       ncm.Namlocatioreiproprienon  valet.&idcnonprodcft 
tamimm,;bilibus,quammobihbus.Aitenimfimplidterdo-       ad  retincndam  poflellionem  :  ledd.xfric,qi'omodopoteft 

mlni'..-^.;,.^  . ;-;../: ; o.l .- n-. •  i-   •         -n-         n    n~       ; j u.! n„/r_ 


minia  rerum  acquiri  vfucapione ,  &  huc pertinet  conftitutio 
illa  lufti.iiani  de  vfucapione  transformanda  ,  cuius  iam  me- 
minimns.  luftinianusitatransformat  vfucapionem,  vtloco 
anniin  tcbus  mobihbus  conftituat  tempus  triennii,loco  bi6- 
nii  in  rcbus  iramobihbus  deccBi  vel  viginti  annos.  hzccft 
transformatio.  Ar  conftatiurcvctcri,  quoftatucbaturan- 
nus in  rcbus mebilibus ,  bicnnium in  rebus  foli ^  conftat  in- 
quam  acquiri  dominium  illo  iure  veteri.  Vlpianus  in  Infti.  tit. 
deacquir.rer.dom.hxcfatisdemonftr3tdefinitione. /7«c*. 
pio, inquk, ejl  adeptio  domintt  ,per  continuationem  poffeljienis^ 
anmtnrebusmahilibut.btennitveroin  rebuiimmobtlibui.  Cu 
igitur  illo  iurc  vcteri  ccrtum  fit  acquiridominium  cuiufcunq; 
reijfiue  mobilis  fiue  immobilis,  &  ita  transformata  fit  vfuca- 
pio  a  luftiniano,  vt  terapus.mutatura  fic,&  ia  locuro  biennii 


diciamiflapoflcflio,cumanimum  videatuihaberepoflefJio- 
nisretinendx  is  qui  locaait  ?  Is  qui  locat  domino  tci  propns,- 
videtur  hoc  animo  eflc,  vt  rem  retinear,&  hoc  ani(uo  retinc- 
tur poflefllo. hoc pcrquam  rarum eft , &  fingulare quod hic 
dicitur  ,  fed  hoc  plenius  explicabiiur  a  nobis  in  intc  prcca- 
tionel.fi aliquam rem.  1 8 ,dc acquir.vel amirr.poflef.Eir  no  • 
uumgenusloqucndidurarcvfucapionem&prxfcripcionera. 
Quidam  ex  hoc  loco  haulerunt  errorem,  nifi  falior ,  qui  pr^- 
fctiprionem  non accipiunt pro exceptione.Si cxcepcio  cflc t, 
dicunt,  quomodo  dicetet,durabit  ex  eptic  ?  Sed  a-qiie  .-.blui- 
dumeft  ,  quoddicit  vfucapioncm  dnrarCjCumrcsvlut.^^pL 
cft  tcmporelegitimo,  nullainterruptio  potcft  valere,fed  ab 

Mjrdum  eft ,  (cilicet  pofl^ffionem  dur  arc,  qux  caufa  cft  vei  v  - 
'ucapionisvelprsfctiptionislongitemporis. 

KK 


€6l 


Franc.  Duarem  (omment. 


Aliad  exenaplum  eft  interruptionis  naturalis  inl.nisqui 
ptocmptore.if.h^ccftlcxcclebernma&obfcuritIima.Pau- 
lus  ,  qui  vulga  hiberurobrcurus.tiibilvoquaisrpurciusauc 
obrcttriusfcrip(i(r«creditur.  QuiHio  bic  eft ,  anpoireflioa- 
iniKra  per  capciuitatem  eius  qui  ponidebat  rcftituatur  iurs 
poftlifly  nii ,  dequa  re  diflcnfio  fuit  inter  vetercs  lurcconfui- 
tos ,  pra  fertiin  inter  lulianum  &  Marcellum,  qui  notas  in  lu- 
Jianu  fcripfit :  quac  opiniones  hic  referuntur  a  Paulo  &  a  Tri- 
phoninoinl.inbe]lo.$.fa6li.infradecapti.&poftlim.reuerC 
varixfunrjntcrpretationcs&varizopiniones,  In  hac  tanta 
vaiietaiccgo.quiomBia  (urfum  &dcorfam  voluiquscun- 
que  ab aliis lcripta funt ,  fcmper  cxiftimaui  Paulum  noftrum 
hic  opiniones  autorum  rcferrc ,  ita  vt  ipfe  uihil  affirmct ,  icd 
alibi  probari  luliani  fcntentiaro  vt  veriorem ,  nempe  in  diit. 
ieg.  in  bello.  §.  iadi  quoqnc.  Pro  explicatione  igitur  huius 
tapiri.sanitnaduertcnducft&proprobandalulianifentcntia 
poflcllionem  amitti  capciuicatc  :  cum  fcilicerquisperfeali- 
qiUEQ  rem  poflidet.Hoc  fitis  cxpreflum  cft  in  lcum  hircdes. 
$ .i.dc acquircn.poil.  Sequitur crgo fi quis poflideat rem ali- 
qiiauj  &  vfucapcre  incipiat,  dcinde  capiatut  ab  hoftibus ,  illa 
captione  defiaitpoflidete^&iriterrumpiturpofl^cflio^quo- 
niam.inquic  lurifconfultus ,  non  poceft  poflidere  videri.Quj 
ab  aliopoffideturomaiaiufa  araittit  quxcunquehabuitaa- 
te  capciuitatem.  Primum  eft  illum  nonpoflidere  corpore, 
ueq;  intclligitur  aoimum  poliidendi  habere.  1.  fed  fi  nuntiet. 
leg.petegrc.l.  clampofliJerc.de  acquircn.poflafl.  Siracio- 
nem  habeamusanimi ,  vekarpotis  ,  nonpollidct.  Dein- 
terpretacionc  iuris  ciuilis  nulla  eft  dubitatio:  is  amittit  omnia 
<]ua.'iurisciHilislunt,quiadcfinicciuiseirc:fed  i\  poflidcbat 
pcralium,puta  pcricruii.velfiliumfamil.  excaufapeculiari, 
aliud  dice.ndutn eft.  Dominus poflidct ex  caufa  pcculiari  pcr 
Ictuuravelfiliumfamilias,etiaraigoorans,&vfucapir,quam- 
uis  aniarius  neccflatiusfic  inpofieflSone.  Poflidetquisnon 
tannimcorporealicno, fedctiamanimoalicBo,nempe  fer- 
ui , vcl hliifamiliaa.  Et dixi hoc tanrum locum haberein cau- 
ia  peculiari,  illud  fatiscxprtlIuminIeg.iufto.§.vltim.hic.an 
ct  teneri  incipiat.euius  (cientia  non  efletin  ciuitatc  neccflaria. 
Ergo  &  ficaptus  fitabhortibus,  nilulominusdicendumcft 
cumpoflidere&ctiamvlucapere.  Siverohocnoneft  rccc- 
ptum  ex  aliacaufiqu3i»peculiati,vtpofliJeatvei  vfucapiat 
dominus  per  ieruum  (uu.Sed  quiftio  eft  an  h^c  poficflio  re- 
fticuatur  poftliminio.  Cercura  eft  poflefsionem ,  quara  quis 
habuit  per  fe  non  peraliura,itaamicci,  vcnulioiurepoftli- 
minii  rellicuatur.  If  g.  denique.  fupta  ex  quibus  caufis  maio. 
poirellio  plurium  f^di  habet.  CauG»  fadi  non  coutinctur 
iare  poftliminLi.FiEri  ncn  poteft  ,  vtiscjuieftapudhoftes, 
fecifle  iotelligatar  quoduonfecit.did:.kg.inbello.§.fafti 
quoquc.  de  capti.&poft!im.Eaigiturinquibusfa(flumeius 
qui  captLis  cll  ab  hoftibus  requititur  ,  non  fupplentur  iu- 
rcpoftlimiijii.-domiaiumqaidemrctincr.nanifimanfifletia 
ciuitatererinuiflet  dominiumiinefadlofuo.  Idemdicitiirin 
I.bona.^.pcn.decapri.&poftlim.rcuctf.  Nunc  cgofingiila 
verba  cxplicacurus  famhuiuslcgis,fedinprimisvidcndaeft 
didl.  iex,in  bcUo.  § .  faiii.de  ca.pti.fa3tcaiifk.  Hoc  iam  cxpli- 
catum  eft  a  nobis.ldeoque  Tiiphoninus  hic  raulcum  intercf- 
le  ofteodit  an  quisperfepoflcdcrit.anper  fetuumex  caufa 
peculiari,^«/4cm«wf^.quiacertumcft  cumdcfiifle  polli- 
dete,  &  {i<k'\  caufa  do  rtftituitut  pofthminio.Loquitur  enira 
lutifconiult.  nominatimdeeo  ,  quipofildet  per  aliaspctfo- 
nasfuoiurifubieda$./«/M«;*i.HicrefertIuIiani  opiaionem, 
quametiararefertPaulusinlegcnoftta./«/»(»«««/f>-/^//crf</<, 
&  ita  legendum eft ,  non  hiredi,  vt  Accurfius  legit.  Et  dicit 
credi,  quia  tcmpore  fuo  de  co  dubitabatur.fed  tamen  videbat 
indinari  in  hanc  partem.  Qu^id  moucrit  lulianum  hic  non 
cxprimitur.fedcxptimiturinlegenoftra.initiumcftfatispet- 
fpicuum.  5»»/,^«/pr(7*»»/irtfrf.  namvfucapiointerrumpicur, 
etfiipforcuerfo.  Siiurepoftliminiircuctfuscflct,  nonpro- 
dcflct  ei  vfucapio.  Qapmodoigiturfidcceflctitapudho- 
ftes  ptoderit  ciushzrcdi?  Quodjtferuus.  Hic  lurifconf.  di- 
ftinguit  an  pec  (€  poflederit,an  vcro  per  feruum,&  eadem  eft 
diftindlio ,  qux  eft  in  l.in  bello.j.fac^i.dc  capt.hic  refcrtur  o- 
pinio  IulianiGcut&  aTriphonino  indi6l.lcg.inbello.§.fa- 
(Si  quoque.de  capt.  &  eft  eadem  opinio  luliani.  emerit ,  acci- 
pc cx  caula peculiaii , vnde hoc.  Qoi  contt atiam opinionem 
xucotur ,  dicunt  nullum  hicelTe  vcrbum  de  cauirapcculian. 


Sed  certum  eft  hic  non  efleplenam  luliani  fcntentiai».  Tri- 
phoninus  inl.inbello.  §.fad^i.teferenshancluliani  (cntCD- 
tiam  loquitur  nominatim  de  caufa  peculiari.Cur  ergo  id  noa 
fupplcbiturcreoloco?  Namfidominuiy^c.  Obitertantum 
&ftridira  attingitopiaionemluliani.  Accutfiusaitnondu- 
biiari in  di(^o ^.fadii.hic autera dubitari.  Accutfius incidit ia 
codices  mendotos ,  &  legeddum  cft ,  Crtdt.  lulianus  diccbai 
crcdi  tcmpore  fuo :  his  vcrbis  oftendit  fe  in  hanc  pattero  pro- 
penfiorem  efle ,  (ed  tamen  dubitari  an per  legera  Cornclian» 
adfucceflores  eius  pcrrineat.  tJlfarcelffu pejfe.  lulianusdi- 
ftinguebatanis ,  quicaptuseftabhoftibuspoirederitpetfe, 
anveropcraliaspctrouasiurifuolubiedlasexcauli  peculiao 
ti.  Marcellusveruexiftimauitpleoiusfi(%ion£lcgis  dc  poft- 
iimiifio  accipiendam  cflc,idtft,vtnon  tantura  reftituatuf 
poffeflio,cum  quis  pofledit  pet  fc,fcd  &  cum  pcr  ahii.^r»»-» 
admedum  enim.  Non  pcrfpicicbat  Marcellus  rationeni  di- 
uerfitatis  inter  hos  duos  cafus,  cumquispoflidetpetie,& 
cua  pcr  alium,  &  cxiftiraabat  plcnius  ndionem  legis  accipi- 
endam  efle.  Nam  htreduM  ,  ^s,  hxce>ftratioqux  mouit 
MarceUum , qux  non  exptimitut  apudTriphoniumind.^. 
ii6t\.  inquit,/W>«rcrtf<w,  &cft  fufpenfavfque  adfiQ.cmfeo- 
tentia.  Hareditates,  hic  ab  aliis  diflTentio.Mihi  videtur  hoc  ar- 
gumencovti  Mjrccllus;ha:rcditate  non  aditapoftmortcn» 
defiin^i  vfucapit  hxrcs,  quamuis  non  poifidcat.l.  nunquam. 
§.  vacuum.&  l.ca;ptam.hic  non  inteirumpitur  vfucapio ,  ei  (i 
nonpoflldeathzrcs,  quiahxreditasviceperlonae  fungitur, 
vndcalicnumnoneftdicere,quamuis  propter  captiuitateio 
vlucapio  fit  interrupta ,  nibilocBinus  complert  viiicapioacm. 
Alii  intelligunt,Paulum  loquide  hxredeciusquicaptuseflt 
iibhollibus.Aliiadduntncgationem,  locumnonhabtre  vf*' 
capionem :  fed  fi  ita  lcgamus,  hatc  vcrba  non  poirant  cohxte- 
rc  cum  prxcedentibus  iudicio  meo.  Alioqui  nifi  iotciliganibs 
hacufquefcntcntiam  fufpcnfam  cfle,  nullus  fcnfus  crit.  Ac- 
cuifius  admonctinquibufda  vetuftiscodicibusiegifineno* 
eationc,  &  ita  tcftatur  Alciatus,  quam  lcdionem  magis  pro- 
bo,  &  fcquendo  hanc  ledlionem  nos  ita  Pauluro  intcrprcia- 
mur,quafi  rcferat  tantum  opioionera  luliani  &  Marc  elli,  uo 
probct  ,noc  improber.  Ttiplaoninus  in  d.  1.  in  bello.  §  .fa^^ 
aperte  dicii  fequcndam  efle  luliani  fententiam^ioniurgeadv 
funt  igitur  hx  dux  leges,&  omnia plana  et  ant. 

Invltiroa  leflionectEpimus  dillererede  nattualiintcrta- 
ptione  :  dixiraus  pofleflionera  naturalitcr  intcrrumpicum 
quis  de  poflcfsione  deiicitur,  vcl  cum  alicui  tes  raobilis  etipi- 
tur,  denique  cum  quisfundum ,  qucm  pro  hxrcde  vfucaptu- 
rus  erat ,  locauitciaquovfucapcrevult.  Prsterea  curaquis 
abhoftibus  captuscft.Multa  aliaexempla  funt  huiusintsr- 
ruptionis,  qux  lc<ilionem  tantum  defiderant,  vcluri  in  l.noa 
folura.  j  j .  §.  qui  pignori.&  §.fcq.  Si  quis  dcderit  alteti  tera 
fuam  in  pignus  &  poirefsione  ei  ttadiderit,!.  C.  aitintettanv* 
pivrucapioncm. 

Hinc  exiftit  quxftio  an  tcrum  mixturaviucapionera  io'» 
terrumpat :  vcluti  fi  tegulx ,  quas  quis  cccpit  vfucapctc,  con- 
ie^x  fuerint  in  zdificiura  aliquod,hic  eft  commixcura  qux- 
dam  rerum.  Domus  componicur  ex cxmeato ,  ex  iapidibu» 
ex  tegulis  &aliishuiufmodi  rcbus:incompoficionc  dorou» 
fit mixiura quxdam coniuuklione harum rerum .  Quxritur 
crgo  an  hxc  raixtura  intcrrumpat  vfucapioncm  ?  Ec  in  pri- 
mis  ccrtum  eft  eumqnipofsidet  doraumuonpofsidctetr- 
gula$,nec  alias  huiulmodi  rcsfingqlas,quibus  conftat  doaias. 
Multaindcincommoda  fequetentur,fi  diceremus  fingala* 
tesdomus  a  poflcflorepofsidcri:  vnaenimresdiuetiistcm- 

fioribus  vfucaperetuf  :  tegulx  vlucaperentur  tticanio  ,  k»- 
um  autem  non  nifi  deccm  aut  vigind  annis.  1.  eum qui  xdcs 
ij.hic.  Sipofre(rorxdiumBonpo(sidettegulas,videtutvfB- 
capio  intcf  rurapi :  cum  tegulx,  quas  quis  cocperit  vfucapcrc, 
xdificium  conieftx  iunt  :  fcd  tamcn  vtilicatis   caufa 


m 


concfafubtilitatemiurisrcccpruracft,vtvfucapion£minter- 
tumpatur,vt  fi  quis  CGcpcri  rcgulas  pofsidcrc,non  interrum- 
pacurvfucapioquodeasinxdificium  coiecerir.l.  retum  rat- 
xtura,hic.Similis  diuifiocorporum  cftapud  PlautaichumiQ 
hb.de  prxcep.connubiai.Similis  etiam  eft  apud  Senecam  lib. 
I  y.epiftolarum  in  epiftola  lo  j.nouu  autem  non  eft  coeptam 
viucapionem  pci  fici,&  fi  fortcres  defierit  pofsidcri.  Nos  (u- 
pra  adduximus  cxcmpla  ex  ],caeptam>cx  l.ounquam.§ .  vacuil, 
&  i.iufto.5  ,oo()4.^jn,iiic. 

Aliui 


in  Thukm  Troemptoy^e. 


Aliudcxemplumeftinfurdref;iperiienicntcinl.nunquai 
§.fi(cruu$,hic.  Perferaum  vfucapit  dominus  etiam  igno- 
rans  cx  caufa  peculiari,  fi  rcruusanimumliabeatpofsidendi 
&corporereiincumbat.SimiIiscafuseftinl.iufto.44.§.eum 
t^\i\.h.\c.f^tiUtate,i*:c.V{is  verbis  oftendit  iubtilitatctti  iuris  re- 
fragari  quotninns  hoc  admittamus  ,  fed  propfer  vtiliratem 
hoc  receprum  eft.oe  languor animi  damnum  etiam  in  bonis 
adferat.Hadenus  de  naturali  interruptionc. 

C    A   P.      IX. 

DecmUmterritptione. 

Cluilis  qna;dam  intcrruptioeft.quardiftinguituranarti» 
raii,aliquandociuiliquodammodo  intetrumpi  dicitur 
vlucapio&pnfcriptio.velutipcrlitifconteftationem.Siquis 
litem  conteftatus  fit  cutn  co  qui  pollidet  rcm(uam,dicitur 
ititcrrupra  elIepolTc(sio.l.nemo.C.eo.7'«»«>*«  exinterpojita. 
Simiiis  locus  eft  in  l.more.Cod.dc  rei  vindic.Imo  plirunque 
fufEcit  fola  conuentio ,  veluti  in  ptzfcriptione  triginta  anno- 
rum.l.ficJc.C.depritfciipt.^o.anno.fedprolixaeftdehac  re 
diftiadbio ,  quas  non  eft  huius loci  propria.Interira  videte  l.fi 
poft  acceDtam.  fupra|defei  vind.l.  vtprofe^us.C.dcanrMi 
cxccpt.6c  fiinilcs.vidcte  d.l.ficut. 

TIT.  IIII.  LIB.  XLI. 

PANDECT. 

PRO  EMPTORE. 

r^^^l^^V*^  Ititulifequcntespcndentcxfuperiorititulo  dd 

ft^^il^^  1  vfuc3pionibus,&contincntiuftas  poflefsionis 

■^     l!  caufas  ,  propterquas  res  vfucapitur.  Egohos 


^(?J 


titulos  (ummatira  compleiflar.  Hicergo  varia; 
;  cauf£dc(cribunturpoftc!sionis,fiDequibus  rcs 
vfucapi  noti  pot  eft ,  de  quibus  diximusad  l.3.§.  genera.iupra 
deacq  pois.  has  caufas  vocamus  titulos.  Cum  dicimusretn 
vfucapinonpoflefinetitulo  :  tituluseftcaufai  Prima  igitur 
caufa eft emptio.  luftus eft hic titulus, emptio.  Cum quis e- 
mit  rem  alienam  ab aliquo bona fide ,  po(sidet pro  cmptore: 
Ron  acquifiuit  dominium  traditionc.quia  dominus  non  crac 
vcnditor.  Ideoque  non  potuit  ineum  plus  iuris  cransferte 
«^uam  habebat :  fcd  cramfert  in  eum  vfucapiendi  facultatenn. 
Requinrur omnmo  vera emptio.Error  non  excufat cuftl  qui 
putdbac  hbivenditam  efie  rem  quzvenditanoneft.l.i.hic. 
&  1.  CelfuSi fupradc  vfucap.  Fuit  dillenfio  de hacre inter  vc- 
teres  lurecoafulcos,  vt  conftatex  d,  1.  Celfus.  Sedobcinuic 
fentencia  eorum  quidicebantvcraemptionem  neceftariaiH 
cik  :  fiqaisergoputctfccmifle,  cumnonca!etit,illcerror 
nonptodeciteiadv(ucapiunem,quodintclligendumeftnifi 
ri5.-;giafitSciuftacaufaerroris.  Cura  valdeprobabiliscftSc 
iufta  caufi  erroris,  v '  pucacum  mandaui  (eruo  mco  vt  emcrct 
&is  renuntiauit  mihifc  cmifTe.l.quod  vulgo.)  i.hic.Sedhic 
bona  fides  requiritur  duobus  cemporibus,quodeftnocan- 
duna.  Requiritur ccmpore  vcnditionis , & tempore  traditio- 
nis  fadf  ,vt  diciturinl.i  inprinc^  Eccefiisquipromiferac 
rem  alienam,c3ramihitradar,fuificitmetenipore  cradicio- 
nis  in  bona  fide  cfTe ,  vc  dicicur  in  l.fi  is  qui  pro  cmprore.§.  vlt. 
devfucap.  Egofciebameiusnon  cirequifortc  promittebat 
guo  tcmporcftipulacus  futn,hocn6nocetvfucapioni.Cura 
uipulot  rem  alienam,hocagiturinternosvtobligerisadre 
dandam  alienam ,  quam  forcalsis  tibi  liccc a  domino compa- 
rarc  ,  cummihi  cradidifti :  comparaftiforteab  eoqulvetus 
dominuseftjftjfficit.Atinvcnditione  requiritur  bona  fides 
temporc  vendiiionis  &  cradicionis.  Huiusreiracio&caufa 
videcur  cflc  frequentia  huiusconcra^fbus.Ideoque  hocfaci- 
liusrcccprumeftincmprioncquaram  aliis  concra^ibus,vt 
rcquiterecur  fid..s  in  cmptionc  &cempore  vendicionis,li 
tempore  tcadirionis.  Ad  hunc locum  percincc  licis aeftimacio. 
l.i.hic.& l.j.Litis zftiraatio  vcnditio quzdam  eft.  Ego  petii  a 
tc  rcm  meam,quiafortenon  habcs  rcftituendi  facultatcm 
^uo  tempore  pcio  .'daranaris  a iudice ad  raihi  folnendam  rci 
acftimat!oncra:foluispretium,&practercaquodintercft,hoc 
eft  litisarftisuatio:&hzccaufanonminus  iuftaeftquara  ti- 
talus  vcndicionis&crapcionis,non  minusvfucapicurquam 
fi  vercresempcaeflct. 


IN  TIT.  V.  LTB.  XLt 

PANDECT. 

PRO  H^REDE. 

L I  A  iufli  caufa  poiTersionis  ell  pro  h^redei 
Ciim  quis  pbfside:  rem  aliquam  h^reditariamj 
(Juia  lure  hires  cft.  Hzres  qui  rem  aliquara 
vcluc  hxreditariam  pofsiderj  qus  forte  aliena 
i  eftiquz  nunquan»  fdrte  defundifuir,  pro- 
prer  iuftum  titululuin  eam  vfucipit,fedoporteteumicve« 
rah«redcmeflc,vtdiciturihl.  i. hic.fi reveratiircsnonfici 
nofl  potcrit  hoctitulo  rem  vfucapete.  Harreditas  non  cft  vi- 
ucnris,etfi  quis  me  inftituent  harrcdem.fi  viuarinon  pofluni 
dici  hires,  quia  haeres  non  eft,  nbn  poreft  dici  pofsidcre  prd 
hircdc ,  atquc  ideo  non  pofcft  vfucapet  c.  Simile  exempluin 
eftinl.vlt.hi€.dccoquinoneftcap;;xhxreditatis.Opotteti- 
gitur  re  vcrahircdemeire,  necfufticitfi  puteclehsredenl 
cfle,nifierroriuftifl[imusinceruenerit.vtfupradiximus.  Ali- 
tcrfumiturprohzredepoflidcreintraaaiUdepctitionchs- 
teditatis.Poflidercptohsredcinpetitionehirediratis  acci- 
pimus  eum  qui  contendit  fe  haercdem  efl"e,quamuis  forie  h§- 
ires  non  fit.l.pro  ha: tede.de  petit.hxred.varie  igirur accipii uC 
pro  mareria  fiibieda.  Pnmumanimaduertendumidemdi- 
cendum  eire  dc  iufto  errorc  quod  diximus  de  aliis  titulis,fi  iu- 
fta  crroris  caufa  incerucniar,  vlucapit  is  q;ii  putat  fe  hiiedem 
(Efle,etfihzrcsnonfit.I.nonfolufh  §.quodvulgo.  deviucap. 
Sed  quacricur an  hoc gcnus  pofleflionis  &  vlucapionis  in  fuis 
iiasredibuslocumhabeat?VuIgodiciturinfuisha:redibuslo- 
curanonbabere.  Suu$harrcs,inquiunc, nonpoceftdicic  cu- 
lum  habcrc  prohsrcde,&  ficincerprecancucl.i.tirulidev- 
fucap.prohacred.in  Codice  luftiniani,led  ego  alias  fiixi  alium 
feflc  lenfum  hornm  veiborum  ,  mhtl pro  httredepojfe  v'ucapi 
fHishitredibitsextflenttbu«obtinMtt,\iic(\^(^aiaimi\i\hsitdcS 
exiftunt  i  alii  nonpoffunc  vfucapere  pro  hiredc:  aliienim 
hzredes  ndn  funt ,  quandiu  funr  fii;  hiredes.  Alii  perinde  ac- 
cipiunt  ac  fi  tmperaror  dixiflet  fuos  h  jrcHes  ron  pofle  viuca- 
pere ,  non  hoc  dicit.fed  air,nihii  poife  vfucapi  fuis  h«Eredibus 
exiftcntibus,  quandiu  ^xiftunt  (ui  hxredes.  An  autem  fui  hac- 
rcdcs  fincpoffelfioncapprehenfa  vfucapianr ,  nos  dicemus 
adl.cumhsredcs.dcacquir.pofli  Qua:ftioeftanficutdoaii- 
niumipfoiurehabenrrerumhxre.iiuriarumfineapprehen» 
fione,  ita  etiam  an  vfucapere  poflunt. 

TIT.  VL  LIB.  XLL 

PANDECT. 

PRO  DONATO. 

L I A  poflrdcnd'  inftacaufa  ,eft  donario.Iscui 
donara  eft  ressliena  ranquam  propria,pro- 
ptcrtitulum  &bvjnamfidempotefteam  vfu- 
capcre.  Titulus  iuflus  poircfrionis  cft  dona- 
>tio,  non  minusiuftuseftquani  vcnditio.l.l. 
fauius tituli. Oporcec re  vera  donatum  eflc ,  nec  fuffiL it  fi  exi- 
ftimec  fibi  donatum  elTe.  Donacio  autcm  dicitui  etiam  ea 
qui  vcndicionis  colorc  velata  eft,  vr  dicicur  in  L  i .  haius  titu- 
li.Aliquandovcnditioficdonationiscau(a.Velatut&adum- 
braturdonatio  colorc  &ptatextu  venditionis,  vtvidcaruf 
venditio  efle.cum  tamcn fit  donatio. Nosautem infp>cimus 
potiusquodagiiurquam qu  >d fimulatur,quam  qiiod fimu- 
late  concipi:ur.&  de  co  efttitulusinCodicc,plusvalerecf> 
agitur  quara  quod  &c.  Simulatavenditio  eftqua?noncft: 
fcd  hic  reperitur  antinomia  exl.  9.inidibiis.§.vlt.fi'ptade 
donat. Donartnonpolefl ntfi qKodetusfit cntdonu.inr .  Pensde 
eft  ac  fi  lurifconfultiis  di,xifla  c!oa,ri  noi.  polfe  rem  alienam. 
Xtl tantum  propria  donationis  fit  cius  cui  doriatuf.  Ergo  d  j- 
tiatioreialicnas  inutiliseft  ,  fidonatiureialienxinucilis'!!;: 
quomodo  prodcfleporeftaol  vfucapionem?  Nos  tamenhic 
dicimus  ad  v(ucapioncm  prodcfle:)ed  hicqaa-dam  eft  homo- 
nymia.Homonymiainrelle<Sa,difficilisn6eritexplicatio.A- 
liquado  donare  is  dicitur  qui rcm  accipiencisfacit.l.  Senatus. 
dcdonac.  Scdplsrunqueaccipicurdonanoinhoc ticulopro 
conccfllonerci  eciam  alienz ,  per  quam  camen  alie<;0  luri  no 

Ecaciudicarur.NoneftcxiftimandaRicum,quidonar  renia- 
ena,auferceproprietatemverodomino.frdinrerim  is  qui 

KK     X 


tf(?4 


Franc.  Duareni  Comment. 


iccepic,  eam  r«m  poflidet :  &  interim  longo  temporc  poteft 
vfucapcre.Valctergo  donatio  rei  alieniE,ficut  vsndicio.I.rem 
alienam.de contrahen.cmpt.  Is  qui  mihi  vcndit rcm  alien am 
obligat  fc  ad  ren»  tradcndam ,  fi  non  poffit  in  me  transf erre 
dominium  eiusrei ,  isqui  obligatuscft,foluit  mihiidquod 
intercft.Non  valet  aute  hypotheca  rci  alienat,quiaqui  hy  po- 
thec2dat,obligatrem,nonperfonamfuam,ficutquivendit. 
Itaque  noccrct  domino  fi  hypotheca  valcrec  rei  alienac.  Ea- 
dcm  ratione  vidctur  dixifledonationcm  non  valcre  inl.in  as- 
dibus.§.vlt.quaiusconftitutumcftdeobligationcreialiena:. 
Pla:runque  ita  dcmataliquis  vtnonobligetpetionamfuam. 
Ecce  qui  dicit  eam  rcmtibidono,nonobligatfeadtradcn- 
damrem  :  nam  rem  tradit.necreeuidtapoteilconucniri.l. 
Arifto.  dedonat.nifidolusintetuencrit.  Vnde  lureconfulti 
exiftimaucTunt  nifi  les  fiac  eius  cui  donatur ,  donationem  nS 
efle,  fedctiam  conceffioncmrci  alienzeriftimaucruntdo- 
cationem  efle,<:um  agicur  de  tic.pro  donato. 


TIT. 


XLI> 


VII.  LIB. 

PANDECt. 

PRO  DERELICTO. 

Iquispoffidcatremaliquamqnaabaliodere- 
lida  eft  ,  dicituc  etiam  iufta  eflepufleffionis 
caufa,  &  ea  caufa  prodeft ad  vfucapioncm.  Ec 
animaduerCcndum  eft  firesdereli<5laficaba- 
lio  qui  eiusreidominusfic,eam  ftacim  occu- 
panci$fieri.ki.prodereI>d.quiaiifdem&c>  Idcminl.fi  id  q> 
f  .^.  vlc.hic.ficuc  cum  quis  mihi  vcndic  rcm  cuius  dominus  elt, 
ftacim  acquitit  mihi  dominium  traditione  )  fed  \\  dominus 
nonfit  isaquorcsderelidtacft,  nonftatim  ficovcupantis.l. 
4.hic.(edpoteftisquioccupauitvfucapere.  StJop^ttet  rem 
veredercli6l:amcflc:noiifuffi<:itopinioeiusqi)ioCwUpauit.l. 
ncmo.^f  .hic.Scd  quideft  lera  dcrclinqucre.'(^ia  fic  rcm  dc- 
rdinqucre  quxftio  magis  faSipftquamiuris.Eoanimoo- 
porteciem  amicci  vtomnino  abiiciatur.  VnJe  iiquiabiicit 
mercesinmare,nonvideturderelinquerc.§.vii.«rift!?,dere- 
rum  diuifione ,  (cd  potius  vc  falua  fit  nau-s.l.fi  quis  merce.4.7, 
hic.  quceftio  rradatur in  I. vlt.huius  cituli  de  eo  ^ui  negac  ali- 
tncacaf&dicttuteumintclligiproderelidoLabere. 

TIT.  VIII.  LIB.  XLL 

PANDECT. 

PRO  LEGATO. 

J^^J^f/^^if  V  »  T  A  eft  etiam  caufa  &  iuftns tituli;s  pofl^f^ 
^^  "t^i  fionispcolegaco.Sircsalien3hgata  iir.lcga- 
^^  tariuspocetiteam  vfucapcre.i.^.hic.  Hocve- 
^^^  rum  cft  fi  vere  legaiafit,  velfiiufta  fucaufa 
-!  erroiis.l.  vltira.hic,  M^gnafuitdchoccrroic 
qu^ftio&controuccfiaapudveceres.l. Gclfus.de  vfucap.Scd 
hoc  obcinuic,  Poftmagnam  variccatem  cum  eft  pcobabilis 
caufa  ercoris ,  habecur  rcs  legata,  etfireslegacanon  fit.L  u  Sc 
4.hic.l.vltim.hic. 

TIT.  IX.  LIB.  XLL 

PANDECT. 

PRO  DOTE 


It  V  L  v  setiamtuftuseftpofleffionis  prodo" 
te ,  cum  quis rem  vc  dotalcm  pof Hdec.  V  Jpia- 
nus  vocac  eum  ciculum  iuftiffimum.Ego  hanc 
quiftionemdcvfucapionedotisctadauinu- 
diustertiusadl.Poroponius.fijpiadeacq.pi.fl^ 
Ego  dixi  fi  mulicr  dederit  maritoindotcm  rcm  alienaro  vc 
propriam,  maritum  eam  pofle  vfucapcre.  Eft  cnim  pofleflor 
fidionc  iucis,  incelligicuc  &  dominus  &  poffeilor  c  flc,&  vfu- 
capic  ad  commodum  luum  quandiu  durac  raaciimonium,  fo- 
luco  autem  matrimonio  ea  vfucapio  cadic  commodo  vxoris : 
vfus  fum  argumenco  cx  l.fi  alienam,  j.dedonacionecaufa 
morcis.Cumresalienadonacaeftintccim  eain  vlucapir  d^ 
nacarius,fedrefolutadonacioneeavfucapiononprodcft  do- 
aacario,  fed  donatori  pocius. 

TJT.  X.  LIB.  XLL 
PANDECT. 
PRO  SVO. 

^It  V  L  v  s  cfteti3miuftusprofuo.Profiioau> 

i  tem  poffidere  dupliciter  quis  dicitur.hoc  ver- 
^bum  &  generahter  &  Ipecialiter  accipituf. 
.  Quandoqj  dicitur  pcilidetc  pro  fuo  quifquis 
f^^^^^w  poffidetexquacunq;  caufacxqua  dominium 
acquiritur.I.i.huius  tituli :  veluti  excmpto,  cx  legato.Specia- 
litcrautemdiciturprofuo^offidcre.curaiufta  eil  caufa  pof- 
feffionisjfedalius  titulusdcficit,  conftatiuftam  cflecaufam 
poffidendi.I.2.hic.l.i.2.&5.fupcadeacq.rcr.do!n.  Qusc  in 
coelo,cerramariuccapiunturfiuncoccupantis.  Quidfi  for- 
te  gemma  qux  inuenta  eft  in  lictot^  maris,  erat  aliena?ctede- 
^bameam  nulliusefrcinbonis.  Prodcritmihicapofleffio  ad 
vfucapionem,  acquirituc  mihifacultasvfucapi€ndi,ficutifi 
in  nuUius  bonis  eflet ,  ftatim  eius  dominium  mihi  acquirere'. 
tur.  Is  etiam  poffidctpro  fuo,quiiufto  ertore  dudiuspro  fuo 
feputatpoffidere. 

TIT.   PRO  SOLVTO. 

^N  quibufdam  codicibus  titulus  Profolutopr^. 
'  cedit  titulupro  empcore.fedinvetcribus  co- 
I  dicibus ,  maximein  Pandcd^is  Florent.  nuUus 
icft  fpecialiscitulusprofbluto:  &pofttitulum 
.devfucapionibusfequiturtitulus  pro  eptore. 
Et  qua:  legunturin  libt  is  noftcis,fub  titulo  pro  foluto  in  FIo- 
rentinis  Pandc<5tis  pars  funt  titulidc  vfucapionibus.  Quia 
pauca  fcriptactant  de  hoctituloprofoluco.non  eft  vifum  nc- 
cefTe  proprium.  ciculum  de  coconfcribere  .veluci  in  l.i.pro  fo- 
luc.  Seddixeritaliquisjhictitulusnonvidetur  nccefTarius: 
quiafemperprzceditaliquacaufa  poffefsioais,  putacmptio 
vel  legatum.  Ergo  fufficit  illc  titulus vel  empcionis, vel lcga- 
ti.Cur  ergo  dicitur  efTe  fpecialis  titulus  pro  foluro  ?  Ho<:  idco 
fit,quia  aliquando  tcs  aliaquamquxdebetucfoiuitur,fific 
alicnation  mca :  qui  fbluo  tibi ,  in  tetransfero  facultatem  v- 
fucapiendi ,  veluti  alium  librum  quam  eum  quem  tibi  vcndi- 
di,  in  folutum  do.in  l.cx  caufa.C.de  vfucap.Pro  emptore  di- 
crtutex  caufa  tranfadiionisrem  poile  vfucap.f  n  Digeftis  nul- 
lifuntalii  tituli  fpecialesprxtcrhosquoscnumcrauimus,^» 
quemadmodum  accipiendum  fittradatutinl.fiprofundo. 
3  j.G.detranfaifl.Resetiamiudicatatitulusiuftuseft  poflef^ 
^onis,Ttdixirausadl.i.Pomponius.&l.iuftepoffidct.fupta 
«leacg.pofl^ 


FRANCI- 


FPvANCISCI   DVARENIIVRE- 

CONSVLTI     IN     LIB.     X  L  H.     P  A  N  D  £- 

CTARVM    SEV     DIGESTORVM,' 
AD     TIT.     I.    DE     RE     IVDICATA 

^  V  A  B  V  s  ^^  caujis fufceti  interpretatidum  hmc  traEtatum  Be  re  iudicata  :primum  me  mouefvtili- 
V  ]  tAS  materia,  qua  inforo,  &  ludiciis  nulla  ejlfrequentior  dr  magis  'ufitata :  Demde  cogitauifudio- 
'cjipmum  quemque  a  me  expeciare  vt  locos  iuris  nofiri  ehfcuriores  declarem ,  non  vt  confumam  tcm- 
^f^M^c^  f  p'^^  '^  ii-^  f *^  kuioresfunt ,  &  kclionem  tantum  defiderant.  2(am  iiixijlUparipf  i„r;(a„fi,\jj^ 
''M  t %  %^  P)  ^"^  ^^ ^'^  reperinnfr dfj^dli'^'"^ ,  qunm  in  Imc tra&atu.^  quiadrei  tudir^tMpfrfmft  ■  m  cums tnter- 
'^^^0^-^^\  pretationeperfeqnarfinguU  capita,quo  defcriptafunt  ordme  a  compo/itoribu.s  Pande£ijicut  a  mefa- 
■^'^^-r^^^-k  ctum  ejifuh  tit.  de  lcratis.  ^uxftmies  omnes  qux  ea  rempertinere  videhuntur ,  accurate  traciaho : 
fcdmore  meo  dr  omips  inutilihus  argutiis ,  quihusfere  libri  aliorum  referttfunt.  Acfpcrofore  vt  ex  lahore  dtligentiaque 
noftra  audttorcs  attenti  atque  afidtit  frucium  minime  vulgarem  capiant. 


^>'7''-v\iry. 


PR^LECTIO.     I. 

NscRiBiTvahic  tra(5tatus  De  re  iudicata& 
de  cffcdu  fenteutiarum  ,  &deinterlocutioni- 
Ibus  iudicum  ,  &c.  Etcompleditur  ea  quzfub 
jriistitulisdcfcriptaextantlib.j.Cod.ti.quom. 
'  &  quan.  iud.  tit.  dc  fenc.&  interloc.  &  plerifque 
aiiiSj&c.Pro  huius  explicatione  videndum  eft  in  primis,quid 
fit  tcs  iudicata.  Eftenim  dedaranda  visvcrborum  ininitio 
CLiiufque  difputationis,propter  rudiores,quibusetiamnos 
confulercoportet.-ignofcantmihica:teri,quimagispromo- 
uerunt iu  ftudio  iucis  ciuilis.Scquentur  paulo  poft  alia  capita 
in  quibus  fpero  me  iis  fatisfadurum  efle.  Ait  Modcft.  %ejiiu- 
dicdttA.  Qujbus  vcrbis  oftendit  nonquauispronuntiatione 
iudicis  rem  iudicatam  intelligi,  fcd  cum  finitur  lis,&c.&  a  to- 
ta  concf  ouerfia  receditur.Huc  pertinct  quoddicitur  in  l.qua- 

Ifm   To  §  flirprp  f^iprjr^parhir  nirerpfpQrpnpam  pviftima- 

mus  eum  ,  qui  ea  mentequidpronuntiat,vtdifcederecosa 
tota  conaoaetfia  velit.Exquo  apparetinterlocutioHemiu- 
dicis  proprie  (en  tentiam  non  efle ,  nec  pro  re  iudicata  haben- 
daellc.  Ac ininfcriptiocehacnoftradiftinguiturinterlocu- 
lio  a  (cat£mia&  rc  iudicata :  ficut  &  in  tit.Cod.  de  /enten.  & 
inter.oa^n.iud.Iaterloqui  enim  dicitur  iudex  cum  aliquid 
pronuntiacpertinens  ad  pra?parationem  cauiac ,  magis quam 
addecifionem,d-i,q«alem.§.d!cere.dearbit.  lude«iubetli-j 
tigatores  ad.Hc  calcndis,  moxidibus,&c. hancpronuntia-7- 
tionem  vocare  (olent  lurcconlulti  interlocutionem.Cod.  de' 
lentent.&intcrlocut.&c.{uftin.<!;^?iaA/flU'Vocar,Nouel.ii2. 
delicigio.-gfex'ry^<ft<[yii.Irempronunriati»qug^ftfenten- 
tiam  ia.  ia  execucionc,rc6i:c  dtctf  nr  Intetlocutio,l.adiuo  Pio. 
§.  invenditione.  hic.  Inierloquiautcmdicituriudex,  quafi<;- 
mtecimloqui,idcft,dumfucntIententiadi(5l:a,  vel  executio>4. 
faAa.-ficut(aterdid]lum  pleriquedicicKiftimat,quafiinterini  ^ 
di6lum,incerpret.&Pauhfentenfia.Jibro  f. iit.de interdid. 
Nam  in  in terdiftis  pronuntiatur de  poflcffione ,  ncc  dccidi- 
tur  lis  qus  de  proptietate  eft  vel  efle  poteft.  Intcrdicia  ferc 
pra^paran  t  caufam ,  vt  dicitur  in  l.i.§  .vlt.de  aqua  quof  .Sed  de 
intetdidis  difputacio  eft  alterius  loci  :hoc  tantum  meminifle 
nosoportet.Sicutpronuntiatiode  pofleflioneininterdi(5tis<« 
prziudicium  non  facit  proprietati ,  itaintetlocutiocaufam^ 
plcrunque non perimit ,  1. poft fententiam.  C. de fcnt.&in-  < 
terloc.cut  autemlexdicat,  pJerunque ,  dicemus  adl.quod 
iuflir, &ahbi.Hicqa»xiiil£t  an pronuntiatio iudicis dc pof-  l 
feflionc  poifit dici res iadicata,vel fententia diflinitiua.In  hac  ' 
quxfti one  expendenda  eft  definicio  Modeft.  Si  principalifcc 
dc|poflcflionc  atftum  fit,vt  hodie  fif,  no  video  cut  res  iudica- 
tadicinon  poflit:quoniamterminatumidcft,dequo  pria- 
cipalitcr  agebatur  in  iudicio  ;  non  agebaturdeproprietatc, 
<cd  de  polIcflionc.Si  vero  incideritqusftio  de  pofleflione,& 
proauntiatum  fit  ordinand^  litis  gratia,erit  interlocutio,&c. 
vt  ia  I.cxitua,  3  y  .de  acq.pGifle(.£x  iam  dicflis  appatet,appella- 


l 


tionc  fcntentiae,  aut  rei  iudicatar  proprie  non  contineri  inter- 
locutionera.  Proprietasiermonis  cognofciturexvfu.l.  La- 
beo.dcfupell.  lcg.  Vinm  hic  intelligimusnon  vulgi,  fediutif- 
pcritorum.Nam  ahi  hic  no  adco  iubtilitcr  difcernunt:  quin- 
imo&  ipfiautoresiuris  plcrunqucabutunturhis  vetbis,& 
fententiamvocantdiffiniriuam,  &inferlocutionem  pafllm 
fub tit.  C.  de fcnt.& interlocut.omn.iudic. Vnde qusiiaK-fi  ^ 
reperiaturmentiofententia;  ,anintelligidebeatde  difiiniti-  * 
ua.andeinterlocutoria.Egofipeadmonui  talesqusftiones 
nonpoflein  vniuerfumdfliniri.  E.xpendendaeft  dilgentec 
qusquc  (pccies  propofica. Confideranda  (unt  ea,  qux  alias  a. 
nobis  tradita  funt  deexplicatione  ambiguitatis  fub  titul.de 
legib.  Hacviapoterirhomoiudiciomediocripra:ditus  vide- 
re quidiudicandum fit in quaque fpecie : quid acciderit.  Qui 
hoc  non  animaduettunt ,  accumulancquxftionesqusftio- 
nibus,&  confundunt  omnia  arque  obruuncverius,  quam 
docent.Sequcnsquzftiocft.Aaaliudfif  res  itidicara,  quam 
fcnrFntia  :  dequaremagna  eftapud  interpreres  contentio. 
Sed  vitanda eft in  omni difputatione ^•^oi^a.yja.in^ms ,  vbi  de 
veibis  contentio  eft ,  niagis  quam  dc  rebus,  ficut fere  hic  ao- 
cidit.Modeft.noftcr  oftendir  caufam  ipfam,&  litem,qux  de- 
ciditur,rcmiudicatamdicimagis ,  quampronuntiationem, 
&c.Res  pro  caufa  &  lite  interdum  accipitur.l.f  .de  verbor.  fi- 
gnificat.l.  I.  dctranfadt.Cicc.prcMure.Hucpertinet  quod 
aitCice.lib.z.deInuent.Iudicatumeftiddequoalicuius,aut 
aliquorum  fententiis  conftitutum  eft ;  fenrfintia  eftipla-pro- 
nuntiatio  iudicis ,  fic  di<fla,  quia  quod  fentir,  pronuntiat.  Sed 
quiahsc  ita  coniun(5la  func,vcfepararincqueanf,alceruti» 
pro  alcero  inrcrdumaccipicutper  mcconymiam  quandam: 
vt  cum  dicimus  cxecucionem  rci  iudicaca;,  cicul.  Cod.dc  exe- 
cucion.  reiiudic.  Rebus  iudicatis  parendum  effc,  l.i.de  rc  iu- 
dicCod.  Primo iudiciis ipfis ac fententiis res intet alios iudi- 
catas,aliis  nonnocere.  Cod.quibus  res  iudic.  nonnoc.  Alii 
pleriquc  hic  diftinguunt  rem  iudicantem  a  re  iudicata,  fed  in- 
epte.  Veie quidem loquuntur , fed nonapte necappofite ad 
docendum.Quzriturdepronuntiationearbitricomprotnif. 
farii : ag (ententia rc(9te dicatur ?  Diciturfententia,fub titul. 
de  atbitr.Imo  in  ipfo  prztoris  edi(flo ,  Senuntiam  dicerecoga. 
Nec  vllum  cft  aliud  nomen  Latinum,  quo  appcUetur  ha;c 
pronuntiatiolaudum;  quoenim  vocabulo  vtunturltalLda- 
Aores barbari , & inepcum eft  :  dicendumcamcneftremiu- 
dicatam  n5  cfle  ex  dcfinicione  Modeftini.Mode.  loquicur  de 
pronunciationeiudjcisjnonarbicricompromiirarii.quanqua 
arbicer  proiudicenonnunqua  accipicur,&contra,  vtdicam 
adl.aDiuo  Pio  .inprinc.  Hinc  Paul.Hb.  f.fent.tit.f.Ex  com- 
promiflo  iudcx  fumptusrem  iudicatamnonfacit.  Vlpianus 
in  Lquid  ergo.§.cx  compromiflo.dehis qui  not.infamia.  Ex 
c6promifloarbitcrinfamianofaGitquian5peromniafente- 
tiacft.Ex  ea  fententia  n5  nafcitur  z^kxo  iudicati,nec  exceptio 
l.i.C.detece.1. 2.  fl^co.nifiincafibusexccptis,1.4  &I.J.C. 
co.Eft.eigohichomon^rmia  qiiarHa:  nJLaitCcr  accipimnshfc 
r^ntatiaQTijrjjJpqpjmiirHparhirrn&rriln.^iiimiir  Ap.uiAi.Cf. 

KK     5 


^66 


Franc.  Duarenl  Qomment» 


^  Alia  qaaftio  eft ,  ati  ngsinHiirata  re^c4icatur-,  fi  appglla,- 
*  Mm-fitrVel-appeHaripoflic.  Varia:funtbpinic)ncs.Putono'a 
rAalcdicircm  iudicatam  exModeftino,quiaIudexfinitnc- 
gotium  quancum  in  ipfo  eft.SpeiiSlatur  confilium  iudicis,arg. 
di(a.lcg.qualeni.§.dicere.  hic.  Video  iuris  authoresita  lo- 
qui,  l.licigatoribus.  Cod.dc  appel.  Litigatoribus  licct  appella- 
reillicoviuavoce ,  cumrcspopofceritiudicata.Interdumdi- 
cicur  res  iudicata  qux  nuUo  remedioattentaripoicft.l.  ele- 
ganter.§.i.dc  cond.indeb.Cum  dicimus  poft  rem  iudicatam 
tranfigi  non  pofle;  quafi  non  videatur  finisimpofitus.&c.ln 
priorefignificatioacfpedaturfadumiudicis,  in  pofteriorc 
Ipcdatutquodeuenircpotcft.  Sicaccipiendum  illudquod 
aic  Cic.pro  SiIla,Rebus  iudicaxisrcmpub.contineri,nere- 
fcindatlcur  iudicia,  a  quibus  prouocari  noH  potcft.Hac  rario- 
ne  videtur diftingui  cit.de  re iud.^ titul.de fentcot.in  C.Huc 
etiaropercinetvulgarcilludexiute  pontificio :  Poftdcccm 
dierum  tpatium  fententiam  tranfire  in  auftoritatcmreiiadi- 
cat2,c.qaodad  confulcacioncm.de  reiud.  Et  hrc  hadlenus 
de  homonymia :  dc  rc ipfa  quid  iudicandum  fit ,  btcuiccr  di- 
cam.  Certum cft appellatione  nihil nouandum effe ,  tic.nihil 
innoua.appei.necincraidtemptss,  quoddatur  ad  appellan- 
dum,c.nonfolum,deappclI.in(J.HiccftcfFedusiuris,quo- 
cunq;  nomine  rcs  appellctur.  Na de nominibus nos notLad- 
modum  foUcitos  plif  nportet,  au6lore  Platone.  Vndc  dici- 
cur3ppelIationisrcmedioextinguipronuntiariJ,l.i.§  vltinj. 
adTurpil.AIibitamcndiciturfufpendifencencia.I.ficaufaco- 
gnita.C.detranfadcap.vcnientes.dciureiur.  Sednulia hic 

f-(S:  rppiYnanria  in  xe-  ,  4i Uf-C (\ taS-^Jmkmxft in-tationglQ- 

queadi.  Qui  dicuntextingui,  habentracionemftatusprx- 
icntis . Non  habet maiorcm  vim  fentcntia ,  quam  fi  omnino 
lata  non  efTec,  l.i. nihiIinnou.appcI.lofurti.de  his  qui  not.inf. 
i.fiqaisfi!io.§.hiautem  Q.uidicuntfufpendi,rcfpiciuntad 
futurum  cucntum  :  incertum  cft  an  iudex  appelhtionem 
confirmaturus  fit,  &c.  Qusritur  apud  Accurf.exquafcn- 
tcntia  detur  adlioiudicati,  ancxfentemia  confirmance.an 
exconfirmata?  Scd  remocior  efth^cqusftio  ipropofico: 
uaclabimus  eam  loco  magii  idoneo.  Ex  iam  didlis  obfcr- 
uandum  eft ,  cuf^xceptiarciiadicata^vulgo  dicatut  litis-fiai- 
ta^^xceptio :  nam  rcs  iudicata  ad  finiendas  lites  pcrtinet.Qua 
rationc  quidam  putant  non  improbabiliter  pontum  eile  biic 
titulumpofttit.dcvfucapion.Cicc.pto  Ca;cin.sit  vfucapio- 
nemeflcfinempericuli&  folicitudinis  litium.  Huiusexce- 
p*tionis  harc  eft  vis,vt  impediat  litis  contcftationcm.l.elegan- 
ter.§ .  fi  qu  Js  poft.  dc  condiiSt.  indcb.Sicut  &  exceptio  iutifiu- 
randi,&  traniadionis, c.r.&  i.de litis conteft.in  (>.fines non 
procedendivocaot  pragmaticiinforo,  Derationepronun- 
tiandi.oConderanatio  aut  abfolutio  neceflTaria  eft.Ieg.pi  xfcs. 
C.defent.&interloc.quibusvetbishocfiat,diccmus  ad  leg. 
in  (entcntiis.hic.  Duo  interim  obferuandafunt,vnumell 
de  ptxiudiciOjin  quo  non  rcquirirur  condemnatio.Theoph. 
§.pr£iudiciales.  Inftic.  de aft.  fcripfi  lib.  i.difp.c.i.altcrum, 
iudicespronuntiabantinterdumdefadtojintcrdumdciure: 
fcripfi  lib.  I  .difp.e.^  i  .l.i.quas  fent.fine  appcUar.  Dicam  ad  1. 
cum  probabilis.  hic.  Imo  pronuntiabant fibi  videri  dc  inter- 
didovcipofndctis. 

Adl.  ]^uiprotribumli. 

PR^LECTIO.     IL 

PR.0  dcdarationc  huiuscap.vidcndum  cftdetemporeitt» 
dicatijintraquodtempusiudicatum  ficcre  debcat  rsus. 
In  D  gcllis  fit  mcntio  tcmporisquodreis  indultumeftpcft 
condemnatroncm  ,  vt  in  1.  fi  dcbitoti.dc  iudic.  vbiccrtum 
tem  pus  non  expriraitur.  Qua  lex  ex  hoc  tradatu  fumpta  «ft: 
infcriptiociuslegisidoftendit,Vlp.lib.7o.adcdift.a  jo.ad 
yo.tradratura  fuit  de  rc  iudicata.&c.Infcriptioncs  id  dcmon- 
ftrant  fub  hoc  tit.  Ac  videtutinfcriptio  huius  cap.  Vlpian.  hb, 
Tff  (j.ad  edi(5t.ctfi  in  quibufdam  libris  legicur,^  .ad  edi(3:um.  A- 
lius  eft  locus  in  leg.  ficum  milici.  decompenf  humanitaciS 
gratia  tempus  indulgeri  folutionis.  Non  fit  certitemporis 
mcntioinl.debicotibus.  ji.infrahoccic.duomcnfes  dancur 
noa  adioluendum  fed  ad  vendendapigaora.Aliundeigitur 
dilccndum  eft  quodnam  hoc  cempus  fuerir.  lAJ-i*Uj£ujLS 
fepericnrftatutumtcmpustrigincadicrum.  Gellius  lib.  i.o.c. 
I .  Aeris  conf elfi  rebuiqiiure  iudicatis ,  trigintadies  iufti  f un- 
ko.  Poftca  aucturu  cfthoctcBipus,&ftatutum  efttempus 


duorum  menfium , !.  vltim.  C.  de  vfur.rei  iudic.  Anriquitaii, 

i^nqnir,  rpjs  rrtriflfninariS:  laYatTlentum   dllfirnr"   rr.i-nfinm 

praftabar.  Huius  bimeftris  laxamenti  mentioeft  inCod. 
Theod.Iib.^.tit.iy.de  vfur.rei  iudic.  raodetB-luIlini  conccflit 

^■pmpiKfqu^rnnr  napnfiumjHiiQ-lp^  vlfim     £ftq-,iushocno- 

uiffimum  de  hacre  :  v£«HH-morihHSCuiufqp.elQci,  ftamtiii, 
fitediiftisvarie-CQar^SUmm  eft  •adecLVtmrftituriQluftinia. 
pai;^vfitatafir.Etanimaduercendumeamconftitucioncm 
locum  non  haberc  in  adionein  rcm.Nam  in  ea  ftacim  fic  cx- 
ecucio,&  reftitucre  cogitiu'  reus  rem  alienam.quam  poffidct. 
luftin.loquicur  de  co  qui  damnacus  fuic  ad  foluendum.Solu- 
cionisverbumnoncoDucnicreivindicicioni :  itemloquitui 
dcvfuris.  Qimitur ,  an  tcmpushoc  legicimumpoffitmii-   \ 
tari,autlongiusaucbreuiuscempusdari  ?   AitVIpian.pofle 
ex  caufa ,  fed  patce,  &  raro  cempus  coardlandum  cft,  nou  ni- 
fiex  m3gna&gratiicaufa.Qpp0ili4^$.fiquis  condcmnacui: 
hic.  Varia:funropinioncs,qua*ncceflenoneft  hicrcfetre. 
Exiftimo  diucrfaharc  cffe  magis,quam  conrraria.  Nara  Vlp. 
in  1.  noftra  loquicur  non  de  quouis  iudice ,  fed  de  eo  qm  pro 
tribunali  cognofcit :  buiufmodi  eft  Prxtor  vtbanu$,quiiurif> 
didioni  prareft :  hic  cognofcit  plcrunque  cxrra  ordinem  >  tit* 
de  extraord.cog.quamuisalias  iudices  det  litigantibus  magi5> 
quam  iudicet.  Dixi  fiipcrioreloco,  fub  cit.dc  lurifdiA.ludcx 
datus  a  Prxtore  priuatus  cftnullumimperiumhabec,acno 
iurifdidionemquide.   Qiyrcfentcntiamfaamnoncxequi- 
tur,  l.a  diuo  Pio.  in  princ.hic.Idco  non  potcft  prxfinire  tcra- 
pusmaigiftratui,adquemperrinctexccucio.  Simile  eftquod 
alias  notaui  ad  cxpjicacionem  l.qui  iuri(di<51:ioni.de  iuriidift. 
l.in  priuatis.77.de  iudic.Scripfilib.i.Dirput.cap.n.&fufiu» 
dcclaraui  fub  tit.  de  iurifdiift.  Supcreft,vt  diflcntjcntium  ar» 
gumenca  expendamus :  primo  delegarus  fungitur  vicc  dcle-  1 
gantis,l.  I.  .§.qui  mandatan.de  offic.cius.cui  mand.  cft  iurifdb 
ergoidem  poteft,&c.  i\efpondcofalfuraidefrc§)proccrto 
aflerunt,  fentcntia:  fuaj confirmandae  caufa.iudcx  datus  non 
fungitur  vicc  roagiftratus  qui  dcdit  ,&c.  necimperiumha- 
bet  ncc  iurifdiftionem,  arg.1.4  diuo  Pio.hic.difFcrt  ab  eo,  cuJ 
mandata  eft  iurildidlio.  Sccandfl,  poteftinminoremfum-  -^. 
mara,autmaiotem  condemnare  :  ergo&breuius,vcllon- 
giustcrapusftatucrc.namefteadcmratiotemporis.quxrei 
«utquantitacis.§.plusaucera.lnfticut.dea6t.  Rdpcuideoiu- 
dici  dato  non  licere  \  formula  fibi  prxfcripca  rcccderc.Si.ripfi 
adl.iurifgencium.  §.i.depa(a.  quod  abiis  intelledum  noQ 
cft,  quihocargumento  vcunrur.  T^uiej^arbitercompro-  3 
miiTarius  iubet  intca  cercum  diem  foIui.Lfi  cum  dies.§.  vkim. 
dearb.ergo&iudexdarus.  Refpondeo,dllIimi!iah2c  efle: 
longeenimdiflimilistftarbitercompromiflariusiudicidato, 
idfatisoftenditlocusScnecflib.^.dcbencfic.Meliorvidctur  ^ 
conditio  caufa:  bonx  ,  fiadiudiccm  ,  quam  fi  ad  arbitrum  * 
mittatur  :  quia  illum  formula  includif,&  ccrtos,  qucsnon^ 
cxccdar,  tcrminos  ponic:  huius  libera&nuilisaftti(aavin-  -^ 
culisreligio,  &  detrahere  aliquid  potcft,&adiicefc,&fen-  *> 
tcntiamluamnonproutlex,fedprouthumanitas,aut  mifc-  * 
ticordia  impulit,  rcgere.  Satisprobatumatbitror,iudiccm  «j 
daium  non  pofTc  fcntentia  fua  tempus  moderari,&c.  Poccft 
tamcnidinagiftratus,quiprp  tribunahcognofcir.  Sedcauf* 
cognitio  hic  requiricur.  Barrol.  &  alii  conanrur  enumcrare    - 
caufasproprcrquas  iudexpotefthoc  tempus  modcrari,&c 
Scd  hxcnon  pofTunt  generalitcrdiffiniri.qusconfiftuntin 
fola  «quitate ,  1.  dc  acccffionibus.  infr.  de  diuerf  remp.prx- 

fcript.  Totura  hoc  com  micticur  atbictio  iudicis,  qui  de  co  fta- 
tuetjConfideratisdiligenccromnibus  ciicumftantiis,  vthic 
dicitur,&inl.noni]unquam.fupradciudic.Qaiftio£ft,ani-  X 
dcm  diccndum  fit  de  quouis aHo  tempore  legicimo.  Excmpli  " 
gracia ,decem  dics  dantur  ad  appcllandum.  Nouel.dc appcl. 
annusadpcrfequendum.C.detcmpor.appel.quadrienniuni, 
&c.l.vlt.  C.detenipor.ininceg.rcltic.Magnahiccftvarictas 
opinionum:aIii  fcriptum  tucntur,  alii  pro  squirate  pugnant. 
Vtraqucparstot  defenfores  habct,  vt  vix  poffit  chTcerni.vtta 
fit  magis  rcccpta,  Qni  contcndunc  hoc  rempusoonpofle 
mutari,hi3fcrcargumentisvtuntur.  Primoquianullalege 
id  cautum  repciitur  :  PritorisfatSlumiuiidcrogarenono- 
porrer,l.i.fupra  de  feriis.  Secundo  adduciturl.  ^.C.dcad- 
ult.vbi  dicicur,  Pnfctipiiones  lcgib.reis  datas  auf  etri  non  o- 
porrcc.Tcrtio  adducitur  l.ncmo.  C.de  temp.appel.  vbi  ccm- 
pusUIudnctefcnptoquidcpiorogatur.C6tratiaopinio>qua 

ego  ve- 


In  T^it.  De  re  iudicatd. 


«goreriorempiito,dcfcodituthisargamcntis:ptimumargu- 
tncDCum  dacicur  ex  icge  aoftca,  vbi  tempus  legicimum  iudex 
excaufainodccatur,0fc.  Ecineptumeilquodalij  dicuntfpe- 
cialiier  idcontlitutum  elTe  detcmpore  dato  adloluendum. 
Kon  enim  lex eft ,  aut conllitucio ,  (ed  incerptetatio  pruden- 
cum :  quam  imicari  debemus  in  iure  interprecando.  i£quitas 
illa  nuekV(M'x«<x  a  nuUaparce  iuris  ciuilis  feiungi  debet  ,1.  i .  de 
iuft.& iur.l.placuic.C.dc iud.  Deinde occurrunr cxcropla, in 
quibus  iudici  idem  pcrmiiTum  repecicur.Nec  dc  eo  dubicacur, 
cum  lex  non  iUcuic  tempus  fimplicicer,{ed  iubet  ftatui  a  iudi- 
ce.vt  in  I.peremptorium  .de  iudi.l.  i.  C.de  dilat.l.  oratione.  dc 


CCy 


tendume(Ie:fauorabilior  enim  eftabfolutio,  quamconcie- 
mnacio,!. fauorabiliorcs.de  rcg.iui-.I.  Arrianus.de  obli.&aii^. 
l.abrencem.depaEnis.EtI'aneca(usreperiuntur,quibiislicec 
ei  abfoluerc,cui  non  licec  condemnare.  Vnus  eft  in  I.  q  noties. 
§.adeo.C.vbi(enacor.velclarii.Nonpoiruncdanari,nificon-. 
fulto  principe,  &  tamen  pofluut  abiolui.Racio  diueria  eft  co- 
demnacionis,  &abfolutionis,pcopcereorum  dignitarsin & 
amplicudine.  Alius  cafus  cft  in  Nouel.  85 .  vt  der.  apud  propr. 
epilc.Magiftracus  clcricij  non  poceft  ob  crimen  damnare,nifi 
priusfucricexaudoratus^&dcgradatusabepifcopofiio  :  Ec 
tamen  abfoluetc poteft,  inconfulco  epifcopo.  Ex  hic  appat et 


feriis.  Idem  oblcruatur &  currflex  fimplicitcr ftatuic cempus,  fc  non refte colligi  ica:Non  poteft condenare,  ergo  non  poreft 

&c.vtintemporccxccpctonuraopponendarum,l.exceptio-  <;*  abfolucre.Necobftachuicfentecixl.folect.de ofF.proc5fXe- 

ncm.C.dc probat.l.peremptorias.C.fenr.rcfcind.tamen hoc  ^  gatus non poteft reos liberarequonia apnd eum accufari non 

tcmpusmutatur 31  bitrioiudicis, cap.paftoralis.dcexceptio.fi  ^-  poffunc:quianullahabeccognitiore.infiiperioribuscafibus 

iudcx  animaducrcat  malitiosc  ditferri  oppofitionem  cxcc-  ^  pofruutaccufariapudmagiftraiii.  Exiamciidisnafclrnrqui- 

ptionum.&probandxlitisgratia.  Aliudexemplumin  tem-o;  ftiovficatahoctepore.percinensadintGrprecationemconfti- 

porc ftacuco ad  agcndum,  I.ficut.l.  cum  nouillimi.C.  de pras-  tucionis  Clcmecinat dc hacrecicis.  lure  ver eri  poteft  epifcopus 

faip.50.anno.Inftic.de  perpec.&cemp.Poceftcamenexcau-  cognofcece,&fencent!afecrefineinquifirore,&e6cra,c.per- 

Cipriftitui  ahud  cempus.l.difFamari.  C.  de ingen.manumif .!.  dcrc.de hirec. in  6.  Clementina derogac iuri  antiqno,  &  fta- 

cura  Ticia.de  accuf.  Alia  exempla  breuicacis  caufa omitto.  Ex  tuit,  vt alt et  fine  alcero tion  poffit  fentencia  ferre  cotra  reum 

his appatct  iudieena^eflgxquitate&vcilitate  fuadentetem-  hzreticx impietatis, dc abfolutione  nihi!  dicit :  Quxrit ur  an 

pus lcge  pxxftuutum  mtttafe,id eft.quacenus xquicas & racio  poflic abfoluere? Varix  fun t  opiniones  quida enim  pucanc  nc 

idpaticur.Excmplicaufa.Tcmpusdacumadappcllandamno  abfoluerequidepofIe,&c.  Naecfiabfolucionominatimpro- 


poceft ica coat Aare ,  vc  legcm  dicat fupetiori.cap. ex infinua- 
tionc.de  appcl.vtiubeaccaufam  iudicariincra,&c.fedftacuet 
tempus,incraquodreusfeprxfenccciudici,&appellationem 
pcrfequatuc.  Id  enim  fic  fiue  ofFcQfi  fHperioris ,  c.  oblacx.de 
appel. 

PRiELECTIO     in. 

SEntenda  valec  ab  eo  laca ,  qui  iudicandi  hsbet  poteftatem. 
C.fi  ^  non  compct.iud.I.ait  Prxcot.hic.  ludicandi  ficacci- 
pimuSjCondemnaQdi  &  abfoluendi^l.fup.  eo.  Sed  quid  fi  data 
£c  faculcas  iudici  condemnandi  cantum.^^Exempli  gracia,Pr2- 
tordediciudicem  &formu!amica  cenccpicrSiparetTitium 
darcoporterec6demnation5,anpofi[icabfo!uere?  Dubicacio 
nafcicur  cx  co,quod  dixi  in  vlcima  ledlionc  dc  prxf  cripro  for- 
iTiulx,i  quo  recedcre  non  liccr.ait  Paul.pofTe  abfoluere.Nam 
eadcm  eft  racio  abfolutionis,liccc  exprcffum  id  non  fic.  Prs- 
tor  qui  alcerum  concedic :  intelligitur  tacite  &  alcerij  pcrmic- 
tct c.  Hoc  cxemplo  ideo  vfus  f um,quia  mihi  videcur hoc  cap. 
fumpcumcxl.cum  Prxcor.de  iud.Oftendicinfcripciovcriuf- 
quec.  Paul.!ib.i7.adedid.inI.cumPrxcor.agiturdcindici- 
bus  dandis  a  Prxcore :  Qui  dare  poflunt,  qui  dari,&  quomo- 
do.Coniun<^a etiam fuetunt cum  hoc duo  aiiacap.  huius tit. 
l.PompoDius.  3  (^.l.inter  patcs.  3S.  hic.  vbi  quxcitur  an  valeat 
fentcntialata  ab  vno ,  fi  fint  pluies  dati  iudiccs:fed  hoc  deda- 
rabimus^cumpcruenerimusadeumlocum.  Hucpertinetl. 
Bcmo.58.de  reg.!ur.Nemoquicondcmnatepoteff,abfoluc- 
te  non  poceft.Sic  legiruc  in  Florcnr.in  aliis  alitcr.  Ledio  Flo- 
tenr.eundcm  habet  fenfum  que  lex  noftra :  ncmo  non  abfol- 
«ere  poceft  qui  condemnarc  pot  eft:id  eft ,  quif  quis  condcm- 
narepoteft,isabfoluercpoceft.  EftautemearegulaexVipia. 
lib.  ji.  ad  Sab.  Coniur  gi  dcbec  cum  aliis aIiquotlocis,in  qui- 
bus  eadcni  reperitur  infcriptio,l.cum  qui.fup.de  iut  ifd.l.fi  lo- 
cus.f  S.deiudi.I.iudex.hoc  tic.In  quibus  omnibus  qu^ricur  de 
officio,&  potcftacc  iudicis.Opp.huic  rcgulx.  Ex  ea  colligi  vi- 
dctur:Nocenccm<Iamuarcpoflum,crgo&abfo!uerc.Sophi- 
fticum  eft.rcgula  ad  pcrfonam  iudicis  refertur.  Non  ica  dici- 
inus,quera  poftum  damnare,vcl  cx  qua  caufa  poftum  damna- 
rc:fed  ica  qui  poteft  damnare.  Huic reg.afHnes  funt quxdam 
alix,veluci  hxc,Eiu5  cft  nolle  qui  poteft  velle ,  I.3.  dc  reg.  iur. 
In  quibufdam  legicur  j  Nonnol!c:fed!ocusvnde  fumptaeft 
tegula,indicatlegendum abfque negatione.  Sumptaeft ex  1. 
4.de  acq.hxtcd.Nolle  adirc  hxredtcacem  non  vidctur,qui  no 
poccft.Vlp.!ib.5.adSab.Aliaefthuicaffinisreg.inl.quiveta- 
tc.§  .eius.de  rcg.iur.  Eius  eft  adlionem  dcncgarc  qui  poflit  & 
dare.Sicut  fc  habent  codcmnarc ,  &  abfoiuece  in  iudice  daco: 
ica  in  magiftracu  a(5lionera  dare,  &  adlionem  denegare.  Cum 
cnimpermiccitur  magiftracui  a<5tioncmdarc,  pcrmiccicurci 
&dcnegare.  Quxdcur  an  viceuerfa,  qui  poceft  abfoluecc, 
pofllc  &  condemnate?  Refpondeo  non  tarafaeile  hoc  admic- 


hibita  non  fit,tanie  ex  mencc  coftituentis  tacite  prohihitain- 
tclligitur,quiaeademeftratioabfo!utionis,&conc!6natiouis.' 
LexDOUaeadequoquecorredoriaexte.iditurinterpretacio- 
neadcafusfimites.  SimilcsaliquicafusfunrfecitnJuiusanti- 
quum.not.ad  l.fi  quis  feruo.  C.de  furr.  AI  j  eiifhmant  abfol^ 

ucreinhoccafulicere,quibiisegomag'salIen!.ior.Mouetme 
in  primis  quod  pofterioris  conftiiutjunfs  acdcr  nullum  vcr- 
bii  facit  de  abfolutione,fed  tantu  de  condPmDacione.  Ergo  in 

abfolutioneferi3andiicritiiisantiquum,l.prxcipin)iis.  C.ds 
appel.  Nec vcr ij  eft  q,  dicunt eandi; m  cfle ratione abfolurio- 
nis,&c.  Nam fauorabihoreftabfolucio, vciam oftcndi,I.ab- 
fentem.dcpcen.cuiMa!iisfinjilibus.Pkrifq-,excaufisiicetab- 
foluere,quamuiscodemnarenonlicear. 

Adl.Sifenonohtulit. 

PRxcipuus  effedlus  rci  iudicatx  cft  executio  eiufdcm.  Hu- 
iuscxecutionisc3ufaprodiracftad:io,quxdiciturIudic3- 
ti,dequadicemusadl.miles.inf.hoctic.Datuchxca6tioc6trft 
reum,qui  damnatus  eft,  &c.  Inda  quxricur  fi  danatus  fit  pro- 
curator,&c.Namfententiaferturinprocuratorero,!.i.  C.de 
lenc.&interloc.  Sedcamehicdiciturnontererieumadtione 
iudicati.  Iniquum  efTct  enim  eum  cetieri,qui  non  lirigauic  no- 
mine  fuo,fed  altene.l.  i .  de  prccur.  •  Addimr-iTrcff)  iiojnifi  fe 
obtukrit.Idem  dicicur  de  cucore,curarore,a6l;ote,fiue  fyndi- 
co.Obferuaprocuratorcnonceneri.  Videcurtamciineciure 
tencri,  fcdpropterxquitatem  compecercexcepcionem.l  fl 
procurator.  i8.de  procur.  Procuratcr agens  adionc  iudicati 
fummouetur  excepcione : Idem  dicedum  eft  de  procuratore, 
qui concraxic,&c.l.  vlc.dc inft.adt.  Nec  obftac  1.  procuraccri 
quiproeui6bione.(}7.deproc.loquiiurdeeo,quifidemfu3nA 
obftrinxic.Nonobftacetial.feruumTitij.45>.fup.mand.  Lo- 
quiturdccoquirem  fuamproalicnavendidit  mandacualce- 
tius.  Aic  obftri<5tu  emptori  eflc,quamuis  quafi  procuracor  ve- 
diderir.     Excipitur  is  qui  fe  lici  obtulic ,  qui  procuracor  di- 
cicur non proprie,fcd  per  abufionem. 1,1.  fupr.de proc.  Nam 
hicdecipic  a(Sborem,qui  nulla  eo  nomineadionem  habec  ad- 
uerfusdominu,quintiIlummandatuhabens,vlccofeingcrit, 
&o£Ferciudicio,facicI.cuqui.4C7.deminor.Quiexvolunca- 
re  minore  defecdit  in  iudicio,conucniri  poceft  nec  prodeft  ei 
xcas,&c.  hocaccipcnifiecrore  dudusidfeccric.pucansfibi 
tnandatiJ  cfle.l.Plautius.fTi.  dc  procur.  Item  nifi  fdebac  adoC 
cum  non  haberc  mand3tum,&c.l.  qni  fe  Iici.  4^ .  de  pecic.  hx- 
tcd.Adlor  ifto  modo  non  eft  decepcus;  Alias  poccft  conucni- 
ri is,qui fc obculit.  Ex «suo apparet  iudiciij  omnino  nullii  c flc 
cumfalfGDrocuratote,l.licet.C.deproc.  nocet'cnimproca- 
ratori  falfo,quarouis  non  noceac domino ,  nifi  ratum  habue- 
iit.l.3.§.falfus.rem  raram  habc.l.licer.^  <J.fupr,dciudic. 

PRi£LECTIO     IIII. 

D^xi procuratorem no ceneri a(ftione iudicacJ.  Addidi ex- 
ccptioncm,SifeobculitIiti,&c.Aliaexcepc.eft,fificpro- 

KK     4 


66^ 


Franc.DHareni  Comment. 


curator  in  rcm  fuam ,  I.PIautius.  fiipra  de  procur.  Nam  hxc 
conftitutio  procuratoris  non  vera  cfl:,  fed  iraagtaaria.     Or- 
tutn  habethac  fLibtiiitas  cx  veteribusformuiisiudxiorum. 
Adiones  noQ  transferuntur ,  ficu:  r  es  corporalcs :  Quja  im- 
petranda  eft  a<5lio  a  Pra:tore,quidatadtionem  cx  formuU 
edi<5tifui,&c.  hucpertinet  l.z^.fupr.pro  foc.l.plane.famil. 
ercifc.     Simileeftquodaliasannotauiadlcg  i.tF.dccmanc. 
Lexvetus  hic  erat:    Sipaterfilium  tervei)undcdit,filiusa 
patreiiberefto.Vlpian.inlnfti.rit.io.  Declaratplene&co- 
pio.se  Dionyf.  Hjlicar.lib.i-antiq.  Rom.  Vndc  ottus  mos 
triplicisvenditionis,manumil]ionisin  emancipationc.  Ca- 
ius  ,  Vlpian.  Theop.in  Inftit.  fuis.-Fadla  cft  veluti  quacdam 
frauslegijVtfaciunt  nonnunqiism  lurecorif.  propter  vtili- 
tatem  ;  Sicatacciditinhac  procuratoris  conftitutione.  Ita- 
qiie  noa  limpliciter  dicitur  procurator,  fed  m  rem  fuam.I. 
qui  ftipenJia.  C.de  procur.  Notandum  tamen  cft  pofle  con- 
uenid  dominum  ipfum.fi  hoc  malit aftor, l.fi  a(5lor.{npra 
dsprocur.  Gedendoiusliujmalceri,nonpoteftquispraritt- 
dicaictreditoribus  fuis.leg.x. C.depadl.cum  fimil.Secundo 
cblertiandum  cft  contra  tutoccm  aut  curatorem  non  dari 
adionem  iudicati,quia  non  fuo  nomme,  &c.  nec  poflunt 
dici  ofFcrre  IeIiti,propter  munus  piiblicu(n,quodgerunt. 
facitlcxvlti.fuprafiquis  caut.  I.i.  Cod.  quandocxfadlotut. 
Idem  madiioneex  contra<5ia,l.i!Ind.fiipr. deeuitStio.l. poft 
nioitem.  §.  turor. fjpr.  qiia^ido ex fadto tut.  Excipe  nifi  qais 
fa(5lus  fit  au<3:or  dolo  malo ,  cum  tutor  non  e(Fer,&c.  Ieg.no- 
uiilime.  fupra  quod  fall.  tuto.  au<3:o.  dar.datuc  in  eum  a(5lio, 
quanti  eareseft.   Similiscfteiquife  ofFert  litide  quohiclo- 
quimur.  Ad.^equodtutor,3Utcura£ordamnaturmterdura 
adfumptus  litisnominefuopropter  calumniara,  &:c.I.  non 
ertignota.m.Cod.deadmini.tuto.fiidcxprcirumfueritpro- 
nuntutioae  iudicis.     Aliasdatura(i:lioinminorci^i,  quam- 
Dii  ex  cuipa  tutoris  id  acciderit.  leg.  qui  folidum.7  8.  §.  etiam. 
de lega.2.  Sed id poftea repetit & recuperat a cutote , &c.  d. 
§.eciim.  Idemdicendumcftdeprocuraccrc.  Procuratore- 
nim  condemnari poteft  nc>mine  fuo  ob culpam aliquam ,  di- 
Aaleg.noneftignocum.  Necnouumcft  procuratore.Ti  te- 
neri  exTadto  f  uo,&c.  fupra  fi  quis  ius  dic.non  obtcm.§ .  fi  pro- 
curator.  Teneturfanedominus  nonprocurator,  fifpcciali- 
ter  mandacum  eft, &c.  1. 5.  §.  fi  procuraror.  fupra  quod quif- 
que  iur.damnatur  etiam  dominus ,  fi  quid  omiftum  fit  a  pro- 
curatore,  quoi  facete  dominum  oportcbat :  imputandum 
eft  ei,  qui talem  procuratorem  eiegir ,  1.  C^  procur3torem.§.  fi 
tutoris.fupra  mand.  Non  funt  excufati  quod  contutori  man- 
dauerint,quiaemeredebuerunt.  Tertionotandumeft,a(ao- 
rem  muHicipum  non  tcneriatflrione  iudlcati :  dicicur  etiara 
lyndicusl.i.quod  cuiufquevniucrf  eadem  ratioeft,quipro- 
curatotisj&c.quia no  nojnine fuo,  &c.  IntcUige nifi  fic datus 
inremfaam,l.itemeorunB.§.a(aor.fupraquodcuiufqucvni- 
uer.A(fliodaturinmunicipes,ideminmunicipiumipfum,fea 
ciuitatcm.Namciuitisipfaobligatur&conucniturjI.i.  quod 
cuiufqucvniuer.I.ciuitas.fupradcrebuscrcd.  Quifumpta 
eftextit.quodcuiufcjaevniucr.noinine.Vlp.Iib.  io.adcdi6t. 
Sedquomodo  poteft  tenedciuitas  ?  Ciuitasconfentiienon 
poteft  vt  ex contra^au aliquo  tcneatur, I. i.f  vlt. de acq.  pofT 
Qu^irc  ne ex  deli^ao  quidem  teneri  videtur ,  I.  fed  fi  cx  dolo. 
fupiadedol.mal.  Vniuerfitasqusdaincftconftansexfingu- 
lis  ciuibus:aliud  eft  ciuiras.quam  fingiili  ciucs,  I.  in  tantum.§. 
vniucrfitatis.dcrerumdiuif.I,  fedfihac.J.quimanumittitur. 
J.ficu:.§.fiquidvniuetfita!is.quodcuiufquevniuerfI.propo- 
nebatur.de  iud.  Morcuis  fingulis  ciuibus,manec  eadem  ciui- 
tai.:d!citurfungi  vicepcifonar.l. raortuo.de  fideiufTo.Corpus 
eft  intelledluale ,  quod  non  videtur ,  fed  imelligicur,  veluti  i- 
niDginamurperfbnamquandamcfteexpIuribusconflatam: 
nihil  poceft  agere,  ac ne  cogitare quidem :  nullum  poceft  ne- 
gocium  contrahcndoobligati.  Vniucrfi  non  confentiunt,  li- 
cetfinguliconfentiant.d.l.i.^.vIt.delib.vniuer.Etharcfccun- 
dumfubtiIitatcmitafchabent:ScdnihiIominusdiciturciui- 
tasobligari,&c.  Vtilitatiscanfa  intcrpretamurfataum  aciui- 
tatc  quod  fic  a  fingulis^aut  maiorc  parte,  &c.  I.  aliud.  §.  rcfcr- 
tur^de  reg.iur.publice.id  cft.non  priuatim,fed  publico  nomi- 
Bcfaccre  aliquiddicuntur  vniuerfi,  cum  finguli  faciHnt  pu- 
bIicoDomine,eoaniiBo  vtgeratur  negotium  vniuerfitatis: 
Jdcm  li  aliquid  faci^nr^id  efl.quibus  fumma  rcipub.co£nmifr« 


eftjl.raunicipesjfup.adraunlci.  Qupmodofietcxecutiocori' 
traciuicacem  ?  Q\ipdcommunecftpoflidetur.l.i.§.quodfi 
nemo.fuptaquod cniiifvniucr.  Quid fi  nihil commune  fit, 
ancapientur  boHafingulorum.^^hocrationon  pacitur,  quia 
finguli non funt damnati,vt iam  dixi.  Vulgo rcceptum  eft, vi 
cogancur  conferre  finguli,vc  ex  coIIctSla  peciinia  fatis  fiat,&c. 
frf/rfz/«<i?<«7/?.Arg.duciturex  1.5. fup.de alim.&cib.lcg.  Di- 
uifioficlibertorumintcrheredcs.nccoganturlibcitialingu- 
lisminutatiniaIimenrapeccre:ficcogiturvniuerfitasindu:e- 
rcfiDgoIis  coIIe(5iionem ,  nccrcdiror  cogatur  partcm  pcte» 
rcafingulis,&c.  Non  eftcredi(orfingulorum,(edvniuerfi- 
tatis , &c.d. I.  ficur.§. fi  quid.  An principis permiflu opus fit? 
Quidam  itaexiftimanc  1. 2. Cod.no.  ve(5lig.&  tot.tit.nifi  non 
polf.NulIainditStio  permifTa  eft  fine  confenfu  principis.l.pla- 
cer.C.deexcu.mune.C.dcfuperindift.  Alij exiftimantnon 
efle id  accipiendum  de  indit^ione  qux  fit xris alieni exoluen- 
dicaufa.  Scdtuciuseftprincipem  adirevt  hodicfit:  Nam& 
facile  impetrari  hoc  folet ,  ncc  quicquam  peien ti  negatui :  an 
confcreczquaIicerincapita,anpromodo  faculcatum  ?  M<hi 
placec  quod  vulgo  probacum,rcceptumque  video,vc  inlpicia- 
turcaulainditSionis.  Pone  :  accepturafuitmutuuma  ciui- 
tate.nc  folueret  principi ,  quod  princcps  exigebat  pro  viiibus 
patiimonij  cuiufque.  /Equumeft  finguloscotifeiic  promo- 
dofacultatum,lcg.fecundumnaturam.deregul.iur.  Pone.- 
foluta  cftpccuniaPrincipi,  nefinguliciues  cogercfuurmili- 
tarc,&c.Confercnta:qualiterinduhio,conferent  promodo 
{iC\iiiix.\im,Lefortportat>tUfoible.\.oi:ants.u.CodAeo^tT. 
pub.I.vltim.C.dcimmunit,ncm.conced.Idenimefta;quius, 
quia  magis  a:quale ,  fecundum  proponionem  Geometricaro: 
aiiasxqualicace  nihileftct  inxqualius.  Quxdam  aha  h;cdi- 
cuntur  ab  aliis,  de  muncr.  &  collationibus ,  fcd  mihi  videntuc 
«xtiaieracile. 

Ad%.  AitPrator. 
PRiELECTIO     V. 

INcipit  Vlpian.  interpretati  cdi<aum  Prstoris  de  re  iudi- 
cata ,  cuius  cdi<;Fi  pats  (qusdam  extat  in  leg.  aic  Pritor.hic. 
Vndc  colligimus  hoc  fuiflc  cautum  edi^fto  ,  vt  condemna- 
tus pecuniam  foluat  ab  eo  cuius  de  ca  re ,  &c.  ludicatum  fa- 
ciat.  Si  non  fccerit,  aduerfuseum  agacur  iudicati  vel  coer- 
ceatur  a  Pritore ,  &c.  hoc  editaum  interprctatus  eft  Vlpian. 
lib.5  S.ad  edi<51:.&  Paul.lege  f  tf .  hic.  id  apparet  cx  capitum  in- 
fcriptic)nibus.  Inhocautemloco  incerpretatur  Vlpian.  vcr- 
bum,fbluat.  Soluercd!cicuris,quipecuniam  debicam  nu- 
mcraccrcditori,leg.folutura.45).defoIut.harceftproprictas 
verbi  c^as  cx  vf u  cognofcitur.  Icg.  Labco.de  fuppellc(5l.  iieg. 
Indevideturnomcnhocdedu(5lumcfle,  quianumeratdebi- 
cor.vtfoluatur&liberctur.l.folutionis.  f^.dcfolur.  Obli- 
gatioiurisvineuluraeft,Inftir.dcobliga.inpiinc.  Eftautem 
lumptHmilludcaputcxhoctra(5latu  ,  vtinfcriptio  indicat, 
Paul.  s  «j.adediit,  Hucctiam  pertinetl.  liberationis.  47.de 
-Vfrbo.  fignificat.  Libcrationis  verbum  eandcm  vim  habec 
quam folutionis.  Qii|e  coniungenda  eft cum  Icg.folutionis. 
Proindc  quod  fcripcum  eft  de  folutione,  fic  inicrpretamuc 
plerunque,  vtlocumhabeat  inacccptilatione,  &aIiismodis 
quibustolliturobIigatio.Infticucis,quibusmodi>toliiturob- 
ligatio.  Quanquam  proprie  fatisfa(5tio  hic  dicaiutcfle  raa- 
gis,quamfoIutio.dr<5l:.leg.folutam.4c,.  defoluiionibus.  Sed 
iatisfa<5lioIocofolutioniseft,l.f3tisfa(51:io.f2.defoIut.l.folu- 
tionis.dcverbo.fignifi.  Ethoccertamrationem  habet,  cum  . 
Iatisfa(5tionemaccipimus,quaconteQtusfuit  dcbitor.  Quo 
fenfuaccipitur  plerunque  hoc  vei  bum.  I.i.  fupr.  quifarif  cog. 
§.yltim.dc  pcrp.&  temp.a(5l:.  Sic  etiam  interprecatut  Vfpian. 
I.firemalicnam.$.omnis.depign.a<5t.Satisfa(5iumaccipimus 
quemadmodum  voluiccrcditor  ,  licetnon  fit  folutum.  Sic 
eciamintcrpretaturideraVlpian.inl.itemliberatur.§.quipa- 
ratus.fupr.quibus inod.pign.vcl hypot h.  Sibi imputare dici- 
turcreditor,  quifatisfa(5lionemadmi(itvicefolution  s.  Sed 
vcrbum  fatisfaccrc  interdum  aliteraccipitur,  ncmpcprofa- 
tisdare.  Satisdare,eftfidciufl[(3rcmautpignusdaie,lcg.i.qui  ' 
fatisdi.  cogan.  Satisfacercita  videcur  aliquando  accpi.v  t  in  1. 
proBjiflotStichi.§.  vlti.dcconftit.pccu.  Siquiscoultituatfe 

faiis- 


In  Tif.  Dereiudicata. 


C6^ 


fHtisfafl;uriimj&:fideiu(Iorcm,vclp!gnoraclct,nontenetur. 
Hicnondiftinguicur,ancontcntusfuericdebitorfideiuflbrc, 
aatpi^nonbus:quafilatiifaccre  ,  nihilaiiudfit,quamfatif- 
date.Btfaneetymologiaeftcademvcriufqucvctbi.Hincna- 
fcJturqu2ftio,adinterptetationem  edidti  pertinens.  Prstot 
Joquitur  de  foluente,  an  idem  diccndum  fit  de  fatisfacicn- 
tc,id,cft,fatifdante ?  Labcoexiftimat  diuerfahaEceilc.  Etre- 
•ucra diucrfa iiint ,  vt  apparet ex  dict.  leg.  promilfor.  Deindc 
«iftimabat  Labco  eandcra  efle  rationem  latifdationis.  Non 
putabac  (atis  cxprellum  fuiftea  Prstorc,  fcd  dcbuille  adiici 
ha;c  vcrba ,  &c.  Sufficit  ergo  fecundura  Labconcm  darc  ex- 
promiflorcm,ideft,fideiu(rorem.  Sicaccipiturplerunqueex» 

f)romiflor,licutadpromiiror,l.f.§. fatisacceptio.de  verb.ob- 
iga.quamuis  alias  cxpromilTor  diftinguatur  a  fideiuflore.£x- 
fromtjfor pUrunijite  dtciturit,  ^niobligAtionemfHfiipit proeOf 
^a«o^/r^^r««»oBf/?.I.&eleganter.§.(cruus.dcdol.l.aliquan- 
do.ad  Vellcia.  Senientiam  Labeonis  non  probac  Vlp.  Ait  pe- 
cunixfoluends  mericofeciflemcntioncm.  Necveroa:quii, 
auc  vtiie  cflfi  reum  liberari  dando  cxpromiirorcm ,  nc  obliga- 
tio  ex  obligationc  oriatur,  &  lices  ex  litibus  nafcantur ,  1.  ter- 
niuuto.  C.de  imSt.&c  lit.  cxp.Poft  abfolutum.dimifliimque 
iudicium ,  nefaseft  iitem  alccram  confurgere  exlitis  primat 
matcriajd.l.terminaco.  Rcsiudicatsadfinicndas  litescom- 
patacz  funt,  l.i.fupr.  Cauendum  eft  ergo  ne  cx  ca  lites  orian- 
tur, vt  acciderc  folec  cx fideiuirione.  Deplatgeplaid.ldqi  ma- 
ximc  ad rcmp.perciner.  Huc  pcrtinec  quod Ifocratcs  ait ,  eas 
legesoptimaseHe.quspauciflimaslitesgignant.  Etquodlu- 
lian.ait.ad officium  PtsEtorispertinerclitesdiminucre.l.qui- 
dam  cxiftimauerunt.de  rcb.crcd.  Illud  ergo  prascipue  hic  ob- 
icruandum  eft.fatifdatione  no  impediri  executioncra  rci  iud. 
Vlp.hicnominatimloquiturdefideiuirorisdatione.  Idem  dc 
pignorc  dicendum  eft:&  eft  cxprelTum  iurepontificio.c.cum 
aliquibus,de  fent.&  reiud.No  obftac  l.nemo  dubicac.  de  re  g. 
iu.  Nemo  dubicac  foluendo  videri  cum.qui  dcfcndicur.  Nam 
aliud  eft  folucre.aliud  folucndo  cfle.  Addic  cxcepcionem  VI- 
pian.  nifi  ex  magna  aliqua  caufa  fideiuflPor  accipiendus  efle  vi- 
dcatur.  Hinc  annotandus  cft locus  communis  dc interpreta- 
tionelegu.Exmagnacaufareccdimusintcrprccandoaverbis 
lcgis.Dixifubcit.dclegib.  Quodlcgibusomifliim  cftidfup- 
plecur  interprctationc :  vt  dicitur  in  l.qusfitum.  fupra  dc  tc- 
ftib.alioquifumraumius.fummaeffeiiniuria.  Dubitaturex 
qua  caufa  id  fieri  dcbeat.Rcfpondco,  id  committi  arbitrio  iu- 
dicis.  Nonpofliintin  vniuctfumdiffiniri,qua:confiftuntin 
lola  aquicate.l.de  acccifionibus.de  diuerf  tcmp.prs(cri.  Dixi 
ad  1. 1.  fupra  cod.Exemplum  (umi  pofle  vidctur  fatis  apcrtum 
cx  l.inierdura.de  iud.Cum  aliquid  inopinatum,ac  fortuitiim 
3Ccidit,proptcr  quod  non  poteft  ftatim  folui  iudicatii.  Quani 
obcaufamctiamlitersimpetrarifolentaprincipc,  quasSta- 
tusvocamus. 

Ad§.  5»tf.i>:f«»«if»f«'o«f.NouatioquaEfitc6(cntiente  adlo- 
re,impcditexecucionemfencentia:.  Simplexcaucio  fineno- 
0ationcnonimpedit,&c.  Cautiodicitur  ftipulatio.l.fahci- 
ruus.C .de  verb.  fign.  Nouatio  cft  veteris  obligationis  in  no- 
uam  transfufio.l. i.de  nouar.  Non intelligitur  nouata  obliga- 
tio.nififpecialiteridexpreflumfitjd.l.  vlt.de  nouat.§.practer- 
ea.Inftit.quib.  mod.toU.oblig.Scripfi  adl.qui  vfumfrudum. 
dc vcr.oblig.  Ob  hanc  caufam  minor rcftituitur,l.minor.40. 
fijpra  de  min.Moribus  tamen  noftris  ha:  obligationcs  habcnt 
promptam  executionem,  ficutfentcntiar,  fideiis  confcfta: 
fint publics tabula:;fcd hoc alienum  eft  aiure Romano.  Va- 
tia  lcdlio  hic  repcritur :  in  quibufdara  libris  lcgitur  Recedatur. 
non  raalcjid  eft,reccdatur  a  re  iudicata ,  vt  verba  (equentia  o- 
ftcndunt.inFlor.legicur,m*««/<i/«r<ire«W»c4M,fedmedura 
eft.  forceinarchetypo  luftinianierar,  Accedatur,  fcilicctad 
Labonisfententiam.  Sednonmagniintereft,  quiaidemeft 
lenfus.  Obfcrua.quieligitvnamviaraproexccutioncreiiu- 
dicat3e,non  prohiberi  ad  aliam  redirc;vt  captio  pignoiii,  pra:- 
hcnfiopcrfons,&c.Oppon.regulabtocardica,Prouifioho- 
minis  prouifioncra  legis  cxcludit.l.vl.G.dc  padk.conuen.  S^- 
pe  admonui,qua  fint  rallaces  hs  regul2,&  theles.l.omnis  de» 
finitio.dc  reg.iur.Exepcndenda  eft  vtraque  fpecies,&  viden- 
dum  qua:  fimilicudo ,  aut  diflimilitudo  fit.  Ibi  agitui  de  hypo- 
theca tacita ,  qu2  contraius commune inducitur fauore  mu- 
licris.hicagitur  de  executioticrei  iudicats,  quz  iurc  cominu^ 


ni,nonfingularinititur.Sunt&aliS(3!fFcrentia:quasfaciIec- 
tit  cuiuis  mcdiocriter  rem  coafideranti  animaduetteie. 

A^%.Si  qtiis  condemmtM..  ■ 

PRiELECTIO     VI. 

VErifimile  cft  in  edido  mcntioncm  fadlam  efTe  temporia 
quoddaturiudicatis,  vtputa,nifiintra  legitimumtem- 
pus  folueric , &c.  hoc cempus  hodie  quadrimsflre  eft ,  vc  dixi 
ad  1. 1.  Eam  partcm  edifti  nunc  interpretatur  Vlp.  Quiricur 
fiiudcxftatucritcettumtempusadfoiaendum,vndecompu- 
tari  debeat  tempus  illudlegirirnum,&c.  Diftinguic  Vlp.vc  hic 
Icgitur.In  hac  diftinftione  magna  reperitur  dimcultas  &  ob- 
fcuritas.NarainprimisvidecurHxccfleVlp.fencen[ia,vcnon 
poflitardlariaiudicetempusiud;caci,concral.z.fupraeo.De- 
indedicitur  pofleprorogari:cumratiodlueifa  nonappareac 
ard3tionis,&  prorogationis.  V  arix  hic  (unt  opiniones  incer- 
pretum.  Sedmeminifle  oporiet  eorum,  quscancbis  didla 
funtadl.i.fupra.Dixi,magiftratumquiiuri(di<rcionipi-2eft, 
pofle ardtare ,  & prorogare  ex  caula :  iudici  daco  non  idcm  li- 
cere,diximus  propccr  forro  ulam  qua  cxcludicur  cius  poteftas. 
Excipiendus  camen  videt  ur  iudex  dacus  a<5lioni  bon^e  fidei.  L 
cuiuseftlaciorpoteftas.§.inbonjEfidei.Inftit.  deadiio.  Idem 
fiiudexadditusfitadlioniarbitratiaejI.quodfiEphefi.  fup.de 
eo  quod  cerr.loc.Sed  quicunque  iudex  fir,valec  lencentia,  ni- 
fiab  ea  ficappellacum.  Noneft  haec  fenccntiaexgencreea- 
rura,  qua:  finc  appellatione  r/fcinduntur ,  vc  in  1.  i  .infra,  qus 
fencenc.fineappel.Sedqusricurquocafuv2lec(entencia,vn- 
de  computacur  tempus:for  tc  non  eft  appellatum:nec  dubita- 
tur  quin  competat  zOixo ludicati :  fed  dubium  eft ex quc  inci- 
piatcurreretempiislegitimii:&c.  quoiModoacciperedcbea- 
musfcntcnciamfiueitue,(iueiniuiialacam.  Vlp.scaincerpre- 
tacur,vcrema:quicateceroperec.Diftir)guitduoscafiis.  Vnus 
cft,cum  iudex  flacuic  breuius  leropus  qiiara  legitiratim.Ponc 
iudicemftatuifleduosiT3enfes.  Obfcuricaseitinhac  fenten- 
tia.Potcftitaaccipi,vtfexmenfeshabeatreus5poteftit.Tacci- 
pi,vthabcatduo5cantum:poteftita3Ccipi,vthabeacquatuor. 
Vtramcrgo  interpretationemfequemur?  Primainterpreca- 
tio  non  videtur  (acisa:qua,  vccancura  habeat  duos  men^es, 
quianonexprcffic,ncctempuslegitimumexclufic.  Er  pclfu- 
mus alitcr  intcrprecari  pro  reo ,  vc  tempuslegitimum  ei falufi 
fit.Alteraintcrpretatiodcfexmenfibusdurioreft,&alienior 
avcrbisfentcntiae.  Resergofictcmperatur,vtrepIeatur,&c. 
Ergo  quatuor  menfes  habebit  reus ,  duos  ex  definitione  iudi- 
cis,totidem  ex  lege.Sccundus  cafus  eft.cum  iudex  ftatuic  loa- 
gius  tcmpus  lcgitimo,puta  fex  mcnfes:in  qua  pronunriatione 
aliquaetiaobfcutitasreperitur.  Naravideturita  poircaceipi, 
vtdeccmmcnfeshabeatreus,nempcfcxcxfententia,&qua- 
tuor ex lege.  Verum  dura  eft  h«c in cerprctatio  in  t  e  d ubia & 
obfcura.Humanius  eft  ita  interpretari,  quafi  iudex  in  fex  me  • 
fiura  (patio  tempus  legitimum  comprchcnderit.  Ad  temp us 
lcgitimum  breuius,aut  etiam  ad  tcmpus  legitimu ,  verba  len- 
tentia:refcrri  non  pofTunt^quoniam  iudcx  aperte  ftatuit  ma- 
ius  tcmpus  legitimo.Ergo  fex  menfes  habcbit  reus.  Ex  his  in- 
tclligitur  non  pr  opric  hic  qua:ri  an  iudcx  polfit  tempus  ai(5ta- 
rc,vclprorogare,&c.Scdquocafuidfiar,&pronuntiatioha- 
bere  authoritatcm  rci  iudicata: ,  quomodo  accipienda  fit.  Si- 
milcquiddamcftinl.i.§.biduum.infr.qu3ndoappel.non  eft. 
nccef  Si  fententia  dida  fit  fub  condicione  vnde  incipiat  cora- 
putari  tcmpus.Hacintcrpretatione  noftra  mults  inanes  (ub- 
tilitatcstoUuntur,  quibusfane  libri  vulgarium  interpreium 
teferti func  Oblcruandum  eft  tempus datum  ad foluendum, 
currere a  diefentcntis latx ,  1.  z.  C.  de  vfu.rei iud.Si  appeila- 
tumfita  dieconfirmationis  fententia:,  fidelertafit  appella- 
tio,vuIgoreccpcumeft,exdicfententi«E,aquacftappellatun:: 
quoniam  defcrta  appellatione,  petindc  eft  acfi  omninoap- 
pellatum  non  eflct,l.vlt.§.illud.C.de temp,  appell.  Non  ob- 
ftat  l.quonia nonnulli.  Cod.  de appell.  vbi dicitur  dcfetta ap»- 
pellatione,  mox  debitum  exigendum  cfTe.  Loquitur  deti- 
fcali  dcbito ,  nec  debct  extcndi  ad  priuatos,  1.  quod  vcro.l.ius 
fingulare.  fupr.de  legib.  Quairitur  de  fententia  conditionali. 
Gertumeft  tempusad  appcllandunicurrcre  cxdie  latslcn- 
tencias.di^.leg.  i.§.biduani.  Yndevidcturidcmdice&dum 


6-jQ 


Franc.  ^uareni  Comment. 


«n  hoc  temporc  dato  ai  {oluendum.  Sedlonge  diuctfa  cft 
tatio:  namantecondicionis  euencum  nulla  eftnata  obliga- 
liojnecadtio,  1.  cedere diem.de verbo.fignificat.  Necimpu- 
tati  poteft  f  eo  condemnato,quod  pecuniam  interim  non  pa- 
rauerit,propterincertitudincm.  Speratforevtcondicionon 
exjftat:  non  poteft  intcrim  cogi  ad  parandam  pecuniam  fi- 
nciniuria,  &incommodo.  Diuerfa  ratio  cftin  appellatio- 
ne.  Appellariinterimpoteftfinc  vUbincommodo.lolovcr- 
bo,&c. 

Ad§.  condemnatum.  Interpretatio  eftedidi  Aitprartor, 
Cofidemnacus ,  &c.  Supplec  interprecarione  quod  videtur 
deedeveibisedidi  .•  fe>1racionon  pacicur  vc  condemnacio- 
ncm  incelligamus  quzeffecfturanonhabcc.  Sicinrerpretari 
lolcnt  hoc  verbum  lurcconfuhi,!.  i.§.  vhim.  adTertull.l.i.J. 
vltim.de  pcenis.SicetiaminterpfecacurpontifexiprcRom.in 
clcaien . piltoralis.  dc  re  iud  lo .juens de  (entencia Henrici  7 . 
L?iceinburgsn('is,conrraRi.b£rtum  Sicilisr  Regcm  :ficet- 
umgeiieraiircr  dici.iuisvcrbacuojeftcftu  accipiendacfle.l. 
i.§.hxcau:em.  qaodquiiq.iiir.  Quibuscxcaufisfentcntia 
ficnuUajCxaliislociscolligipo.cft.  Hincannotandumcftfi 
dicatui  fentcntia  nulla.exccutionein  ifnpediri ,  1.  fi  pr2tor.§. 
Mircellus.fupr.de iudic.l.vitim.  Cod.fi  exfal.inftr.ctiamfifit 
talis (encentia ,  a  qua  non  polfic  appeliaii :  cui4.thnodi  funt iu- 
diciacurisparlamenti :  Na.i.ifententiapronallahibetur,vt 
nenomen  quidc.-n  habcac  fcncentia:.  Quodeft  intcUigen- 
dum  nifi  iudici  apparcat ,  cilumniole  id  ailegari ,  morandaB 
fokitionis caufa.  1. 1.  Cod.  cie faH.icem  nifi res longiorem  rc- 
qa;rat  inquifitioncm,  ncc  in  prornptu  ficprobacio.  In  execii- 
tionefentenci.ECOgniciodtbcteflcfummaria,  l.  aD.  Pio.  §. 
fi  fupcr  rebus.infr.  Ac in  caufis huiufmodi  cxcep'  iones.flc al- 
iegationcs  quslongiorisinquifirionis  funt,  noii  rcmorantut 
pronujitiacionem  vel  cxecutionem.l.  }.§.  ibidem.adexhib.l. 
illeaquo§.  fidc.adTrebel.i.fiisaquo.Vcinpo!!.  leg.l.vltim. 
C.de  ord.cog.Iib.7.  Ali.i  exceptio eft  ex  Pontificia  conftitu- 
tione,de re  iud.  Si  quis  obtinsicrit tres  fententias,  vt  non  pol- 
fic  appellan,aducf  ftrius  potcft  nullam  dicere  fcncentiam :  fcd 
interim  non  difFerrurexecutiofentcnti^.  cle.i.  de  rciud.nec 
diftinguiturjan  ftatim  prubarc  paratus  fic.  Hoc  facit  mulcicu- 
do rerum  iudicacarum.Qu_ando dicatur  ftatim  probari , mul- 
ta  hic  dicuntur  ab  aliis  leuia iudicio  meo.   Ego  fipe  admonui 
quipofitainzquitatefolafunt,  nonpoireinvniucrfumdc- 
finiri,l.de3Cte(fionibiJs.dediuer(.tempor.  Committiturar- 
bitrio  iudicis.arg.l.  i  .de  iurc  delib.   QiyEftio  hic  agitanda  eft 
cicrefticucione  in  integium,  animpediat  cxecutioncra  fen- 
tencii. Er  cercum  eft  iure  ciuili impedire. C. in  inccg.  reft.  po- 
ftuIa.oiftniadcbentmanereineodcmftacu.Similiscftappel- 
tionitit.nrhilnoua.appellat.inter.  Idemdciturinl.fi  caufa 
cognita.C.detranlati.AlceracxccptioexiurspontificiOjNi- 
fiex  citcumftantiis  caufa:appaieat,interim  (enccntiamexc- 
quendatnei!c,cap.fiifcitata.deininteg.refti.vtputa,caufare- 
fticucionij  rcquirit  alciorem  inquifitioncmiapparet  cx  conic- 
dluris  malicioie  peci reftitutione  & caufam  impediendi exe- 
cutionis:adjerfariusoffcttcautionem,incetimfcntentiama- 
dabiturexccucioni.  Hacxquitatetcmperaturrigoriurisciui- 
!is.S£d  longius  rcceifcrunt  raorcs  noftt  i  a  iure  ciudi,quam  iu- 
re  pontificio  vt  dicicur.Hoc  iure  vtimur  in  Gallia ,  vt  non  dif- 
feratufcxecutiofententi^.  Vfucompcrtumeftfolerehasre- 
ftitutioncs  irapett  ari  morada:  folucionis ,  &  cxecutionis  cau- 
fa-in  i.  i.C.de  falf.Damnacus  ergo  cogitut  foluere  lite  pendc- 
tc(uperrcfticutione.Summouecurexceptioneis,quircftitu- 
tionem  impetrauit :  qui  exrcptio  dilatoria  eft ,  &  intcr  fincS 
non  recipiendi  numeracur. 

t^d§.  Soluijje. 
PRiELECTIO    VIL 

VLpianus  interpretatur  eamparcem  ediAi,  inqua  fblu- 
tionis  fit  mentio,J.  Ait  prxtor.fupra.  Sed  quomodo  ac- 
cipiatur  hoc  vei  bum,fatis  ance  docuimus.  Addendum  eft  no- 
XX  dedicionem  pr o  (olutione eflc in  aftione noxali,  1.  miles. 
infraeodem.Hacpeftinctquoddiciturin§.prscerea.  Inftit. 
de  adl.non  reinus  abfoluendum  eutn,qui noxa: dedit ,  quam 
qui  rcfticuic.  A  cq;  ita  fuppletur  interpretatione  edi^aum  pras- 


torisdemctu,Ieg  ficumcxceptionc.  14.  §.  quatenus.  de eo 
quod  mct.cauf  Ahj  alicet  inccrprccantur,qua(i  noxalcs  adio- 
ncs  fint  arbitrarijE .  Ego ,  iam  odlodecim  anni  funr,oftendi  ia 
hac  fchola  quam  falfa  (it  ca  opinio:ac noftram  (cHcenciam  (c- 
cuci  fcre  func  crudiri.qui  poftea  ius  ciuile  in  terpretati  funt.In- 
dcqua:ritur,Siquisdederitnoxacferuuminquovfusfru<St.a- 
licnuscftjanficliberacu6?AicVlpian.pofleadhucagiiud'cati, 
qtii  foluit  hominem  in  quo  vfusfru.ahenus  eft,l.cum  quis.jS. 
§.qui  hominem.  de  (olucio.quonia  non  fit  petfe(fte  accipien- 
tis.  Quptiesaliquidiuureideeft,  adhuc  respctipotcft.I.fi 
rcmmeam.20.I.£tiam.i7.defoluc.EchscfentcntiaCclfiex- 
tatplenedeiciiptainl.fihov.incm.  Gp.defolut.  Inlcribitur, 
Celfushb.  14.  Digefto.  Oppon.l.locum.§.  ptopriecarius. 
fupra de  viufr.vbi  cenccur  vfufruCluarius  iple ,  quafi  propric- 
tarius  oranino  fit  liberatus :  idque videtur  conientaneum ta- 
tioni.nam  proprictarius  facit quod in fua potcftate cft.  V aris 
funtfolutioncsapud  Accurf&alios.  Exiftimoduphcircme- 
dioconfuhci,  quinoxaaccipit.  Naminprimis  poteftagcre 
iudicati ,  vt  hic  dicitut  aduerfus  proprictarium.  Icem  fi  ftu- 
dluarius  petat,potcrit  eum  (ummouere,  nifi  foluerit  arftima- 
tioncm  litis  pro  parte fua.  Nam  certum  cft adlionc noxah  te- 
ncri  ctiara  viufruduarium.  Icg.  fi  cum  vfuftu<3:uariD.fupra  fi 
excaui.noxal.agat.I.  ficxduobus.17.  J.  fipIuies.fuptadGno- 
xa.ad.RuiIus  opponiturIcx,fi  olcum.§.&  fi  tu  fcruii.dedol. 
vbidacuradiodsdolo  noniudicati,  infimilifpecieloquitur 
deferuo  pignerato.  Sedeadcmcftratioinleruo  cuiuscftv- 
fusfru<3:us  ahcnus.  Rclpondeo  diuerlas  (pccicseflc  :  quo- 
niam  hicdamnatus  fuicreus  noxah  iudicio  :  Qujremcrito 
competit  aduerius  eum  iudicati  a^io .  Verum  in  §.  &  fi  tu 
feruum.  nulla  fuic  condemnacio.  Vlcro  dcdit  reus  noxa 
feruum&abfoIucuseft.OmniaiudiciafuncabfoIutoria.§.vl- 
tim.Infti.de  pcrpecuis&tempo.aftio.Itaquefolafupcrefta- 
ftiodedolo. 

Adl.  tAitprttor,  InterpretatutVlpian.  verbaediftiquae 
coniungenda  funtcum  fuperioribus.§.  aicprattor.Oftendit 
pr^torem  proprie  loquucum  non  efle,  Cum  meminic  iarif- 
didhonis,  debuicdicere  A/o»»»»*.  lurifdidioeft  magiftratU- 
um  qui  non  iudicanr,fed  iudicia  dant,nifi  cxtra  ordmem:  no- 
tio  complciftitur  iurildidionem  quam  h.:bent  iudices  dati,fi- 
neiurifdidionc. leg.notionem.iieverbo.  I^gnificat.  Dehac 
rc diflerui  fatis  fufe  in  fuperioribus ,  fub titul.de  iunidid.  O- 
ftendi  iurifdidlionem  confif^ere  magis  in  iudice  dando,quatn 
in  iudicando ,  fecundo  ius antiquum ,  l.°g.  imperium.  ludicis 
licentia  dandi,l.  i  .codem.ticul.iudiccshcigancibus  date.  Co- 
gnolcebant  magiftracus  de  quibufdam  caufis  cxtra  ordir 
nem,l.  i  .d?  excraord.cog.leg.i.derei  vindic.leg  peconii  vcr- 
bum.§.  a«3;ionis.dcvcrbo.  fignific.  Ethocoftcndicfacishic 
locusVlpian.  Siofticiumpracoriscfletiudicaic  ,  nonrede 
corrigere  edidlum  Vlpian.  produccret interpretatione  ad  iu- 
dieesdatos.Scdideorcprehenditeum,quiconccpitedidlum, 
quoniam  vcibum  iurifdidtionisnon  conuenit  iudicibus  da- 
tis,  quorumproprium  munuseftiudicarc,  &c.  Veracftigi- 
turopinioveterumdeiudicibusdatis,  quamAccutfi.  &Ac- 
cutfianiimprobant.  Ineoautem  maximcfalluntur,quod 
putentiudicemdatumefTeeum  ,  cuimandaiaeftiurifdidio. 
Mandare  fuam  iutifdidionem  alicui  rnulcoplus  eft  ,  quam 
eum  iudicen  dare.  Iscui  mandata  eft  iutifdidio,  fungituc 
vice  cius  qui  mandauit.Ieg.foIet.de  iurifdid.l.  edi  przcor.  de 
olfic.  eiuscuimanda.  Eftlocumcenencem(uumfateie,vt 
verbovulgarivtar.  Icaqueis.cuimandacaeftiuriid  dio,ha- 
bet iutifdid.& impetium  quod cohzretj&c.i. i  d,-  otfic.  eius 
cuimand.  Poteftexcquilcntentiam,  quoniamexectiti&illa 
eft iurifdit^ionis.I.  iubcrc  caueri.dc iunldid.  ludex  datus  ha- 
bettantuHi  cognofcendi  &iudicandifaculcatem,  fineiuii(^ 
didioneaurimpctio.I.aiudicc.  C.deiud.Iudicianomunctc 
fungitur.  Nonpoteftcxequifcntenciam  fLiam.l.adiuoPio. 
inprincip.infraeod.  Alijediffercntixcolliguntuicxaiiislo- 
cis:cgo  quafdam  ftridim  commemorabo.is ,  cui  mand.  ludi- 
ccm darepoteft.l. cum prxcor. deiudic.  Atnon porcft man- 
date.I.  more.  dciurifdidio.  Aliadi(Ferencia,is  cui  manda.iu- 
diceiH  dat,l.cum  pt  actor.  ac  iudex  dacus  iudicem  nun  dat.  d.  1. 
aiudice. 

Alia diffcrentia,  exl.i.idfra quis a quo appcll.  A  locumre- 
Qeate  Bailliui ,  aon  appcllatur  Bailliuus ,  quia  idem  eflc  in- 

itelli- 


In  Tit.Dereiudicata, 


Cjl 


KUigitur:recl£iudicem(]£derit6iilliiius,poteft  ad  eumao- 
pcUafi ,  fiiu9i<.om.lcquaniuc,  &  vetcrcm  Galliac  morem. 
Nam  hodie  locum  ceoeDtes  magiilcacus  funt  regij .  £x  iam 
diftij  apparet  aptuni  &  idoneuna  exemplum  eiie  de  iudici- 
busd3tis,<]uinonhabenciurirdrCHonem,tedcogDitionemde 
^uauis  aliacaufa,  qux  noneft  iurildic^ionis,  idcHiproptia 
magiftratus,  quiiurifdidlionipraseft.  Vuigatesiaterpretes, 
^uifercanti(]aitatisfuntrudes,nullum  ponuntidoncumcx- 
cmplum  affcrrc.-nam  ioeptum  cft  quod dicunt dearbitro  co- 
promiflatio.  Ex  arbitri  (cntentia  hoc  iura  non  datur  idxo  iu- 
dicacijl.i.  fupra  de  atbitr.  Conftimtionibus  quidem  luftinia* 
ni datur adio  ex  q uibuidam  cau(is,l.  ne  in  arbicris.  1.  cum  an- 
tca.Cod.de  aibicr.  Si  homologiaaccederit.Scd  abfurduiu  eft 
vetba  Vlpiani  iic  iacerpietari,  vt  ad  nouas  illas  conftitutioDes 
rcferantur. 


Ad%.Simdex. 
PRyfiLECTIO 


VIII. 


HIc ctiam  locus  pertinct  ad  intcrptetationc  edi(fti ;  Con* 
dcmnatum  inedido  accipimus  re6le.  &c.§.  condem- 
nacum.  fupta.  Sifentencianon  contineatccctam  quancica- 
tcm,  non dicicur re(!ie  condemnacus.  C.  dc  fcntcn. qua:  fine 
cetca.Inde  quarciturjfi  vt  quod  habct  cx  teftamento,&c.Cet- 
tum  eft  propter  dcnjonftrationem  tcftamenti.l.  cercum.de 
reb.cred.Similis  cft  locus  de  icncentia.  l.in  fententiis.? 9.  Si- 
miliacxemplareperiuDturinteftamentis,  &contra6libus.I. 
aflctoto.77.deha:ted.iuftit.  Quemhjercdemcodicillisfece- 
to,hxrcs  cfto.l.fi  ica  {cripfcro.5  S.de  cond.  &  demoDl.Quan- 
tumcodiciilisTitiolegaueto.l.ha:cvcnditio.§.huiufmodi.de 
contraheo.empc.  Quaoci  cueum  emifti.  QuiDtum  prccij  in 
atcahabeo,l.vbiaucem.§.illud.  ViDumvclttiticum  quodin 
hotreo  cft,&c.fF.  dc  vcrb.obltg.  Ex  iara  didis  coUigiiur  cer- 
cam  dici  fcatcntiam ,  qux  rsfcratur  ad  a(5ta ,  aut  ad  fcripiuram 
quxapudatflaptobacaeftl.j.C.defcntent.quKG.ecrt.quat. 
Ud  fcntentiis.infra  hoc  tit.Credibilc  eft  Vlpia.loqui  dc  tefta- 
mcDCo  quod  prolacumfuicia  iudicio,  aucfalcem  quodieus 
coDfeflus  eft,  &c.  Confeflio  cft  ex  adiis  iudiciariis.  Hic  dc- 
duDtnodosplerique.Dicuncvideriiacercicudinera.quianon 
pronuncict iudex ,  vt  quod  eft relidum ,  &c.  fcd quod  habet. 
H«c  autcm  longelaceque  diffcrunc :  quia  fieri  potcft ,  vc  non 
hibcac quod  fibi  relidum  cft.l.Imperator.7 1  .de leg.  1.  Pof- 
ramusrefpondcrc  nonfuifle  hic  cootrouerfiaman  habetet, 
&c.fortc  noDiDficiabatur  fe  habcre.  DeiDde  ecfi  non  habeat 
tem  lcgatatius,  tamen  cogitut  cedere  ad;ionibus  fuis.  d.l.  Im- 
crator.  Cod.  de  cdend.noD  raalc  dicitur  reftitucrc  quod  h*- 
et.AnDotandumeftigiturfcncentiamnonvalere,qu«Don 
coDiiDetcercam  quaDticacem.  C.defenccDt.  quzfioc  certa 
quaDt.§.curarc.Inftit.deadio.PropriumeftfeDtenti«,quod 
dubium  cft;CoLro'jerfum,incertum.obfcurum ,  idcertum  & 
darum  redderc.  Hoc  maximc  pcrtinet  ad  officium  iudicis.  §. 
cutare.  Inftic.de  ad.eciamfi  deinccrca  quancicateadum  fit. 
nam  pletunque  incetta  petitio  admittitur  :  fedoihilominus 
certa  ferenda  eft  (ententia.     Vt  fi  quis  pctietit  condemna- 
ti.quantum  ex  bona  fide  pta:ftari  oportet  :  certamtamcn 
quantitatem  iudex  definirc  dcbet.  Quid  autctn  fit  cettum 
autinccrtum ,  fadli  magis  quiftio  eft,  quam  iuris.  Necfa- 
cilepoteft  in  vniuerfumdenniri.argum.leg.mora.devfuris. 
Hocrchnquicur  iudicandumboni&  prudentisviti  atbictio. 
Exemplatamen  aliquot  ptoponi  vtile  eft  docendi  caufa,de 

5[uibus  probabilis  eft  dubitatio.  Quztitur,  aDvaieat  harc 
eatentia :  Soluo  quod debes.  Qujdara  exiftimanc  valcre ,  fi 
exa6lis  probatoriis  appateat,quancum  debeatur.  Moucn- 
tut  argumcDto  dud:ocx  hoccapite,  &exleg.  in  fcntcDtiis. 
Sedverius  mihi  videcur  hanc  fenccntiam  non  valcre.  Mo- 
uetme  inprimis,  quodVlpian.  alibihoc  exemplo  demon- 
iftrat,  incettamfententJamnonvaierc.l.quidtamcn.§.Poio- 
ponius.de recepc.atbir.  Quantumeidebes.redde.  Necdi- 
ilinguicur  an  ex  ai^is  appareac ,  quantum  debcatur :  oam  iu- 
dicis  eftpronuDtiare,  andebeatur.  Qupmodo  lolebaDto- 
limiudiccsproDUDtiate,vt<lixjadl.  i.hic.  Itaefle,autaoa 
cflc.l.i.qux  fentent.  fine  appell.  alias  incettum  eft ,  quanta  fi- 
6e& habeQda ix.  teftibus> aut tabulis.1. \ .  de  tcftam.l.  Lucius. 


l' 


de  his  qui  not.  infra.  Totum  hoc  pandSf  ex  prudentia  tudicis. 
Cicero  pro  Fonteio.Nec  nos  mouete  dcbet  quod  hic  dicitur. 
& in l.in  fententiis ,  ha;c  cnim  fimilia  non fuDt.  Maior cft  i;i- 
ccrtitudo  in  hac  fententia.Quod  debetut  (olut-.In  hoc  cxem- 
plo  apparere  potcft  ex  nuda  infpecflionc  teftarnenii ,  quid  ic- 
lidtum fit ,  nec opus eft alia  inquifitione.   Sicctiam in excm- 
plo  l.qai  feDtcntiis.poteft  appatcre  cx  formula  pctitioni.^s.Scd 
quanium  debeatut  non  cognofcitut  cxfola  infpedlione.SC 
lcdlione  aftorum ,  vel  teftamenti :  multa  plcrunque  cxsmi- 
nanda funt tam de iure, quam de fadlo.  Similis dillindio ex- 
tat  in  l.vbi  autcm,  §.iilud.  de  vetbo.obiig.StipuIatio  harc  cet- 
ta  eft ,  Vinum ,  aut  ttiticum  quod  in  horreo  eft  dare  (pondcs. 
Hic eft incerta,  quod  mihi  Seius dcbet :  Quod  cx  teftam en- 
tomihidebes.  Quamuis  hycfitcert3,Quodextcftamcnco 
mihi  reiidtumcft:facilius  &expeditius  eft  cogtiofcere  quid 
teii6lumfic,quamquid  debeacur.  Exi.imditftisapparecfal- 
fuia cflc  quod  Batco.  &  citeri aiunc  valere  i^anc  fcntenriam, 
Conderanofisftprobatum.&c.Stultacft&ineptahsecpro- 
nuntiatio.vtcxfapcriusdidiSconftac.Sueto.  fcribitinClaud. 
Cifar.  Claudium  C«faremitapronuntiafle,(ecundumeos 
fefcntire.qaivcrapropofmflent.  Ecaiteumcontemptuha- 
bicum  eire,necimmerito,cum  nihil  polfic  ftukius  proanniia- 
ti,nihil  ab  officio  iudicis  aiienius.Quid  fi  iudex  ira  pron  ancia- 
uerir,  Vc  reftituatur  pofleirio  aduerlario,  quam  habcbat  tem- 
potoiitismota:  ?  Reccptum  eft  hocgenus  pronuutiarionis 
cap.  vit.de  rcft.fpol.m  dtere.  Nv;c  tanca  hic  cft  incertirado,vc 
in  (uperiotibixs  cxemplis:  ntc  ficile  cft  iudsci  ica  pronu;.  tiare. 
Facit§.curare. quanruracipofljbilceft.  Maletamen  Accur- 
fias,&Accurfiani  putanciudicem  itapronnntiare,  vtipolfi- 
detisicapo(fideacis,&c.l.i.C.vc!poflid.quiaBond!r!miccon- 
ttou«rfiam,&c.Verb3  haec  (unc  pra:rorisiudicem  dancis,  non 
iudicis  proDunciancis.Thcophil.lQftirut.de  incerdiift.inpiin. 
Itcrateceptumeft,  vcproi.iuntiecur  generalirer  de  cXj-.eiifi$ 
licis,ftu(51:ibu$,acce(non  biis.LcertrsiDato.  C.defruclib.& lir. 
expeo. §1. Inftit.de  offic.iud.Deindcinexccutionefcntentix 
inqoirirur  quantum  impeafunjfit,velquantumpcrcepcuni 
ficfru^uum,&c.Itemiudexpronunti»thxcedemTitiume(- 
fe  pro  tcitia  patte,&c.  1.  non  poflumus ,  fupra  fi  pars  ha:redit. 
pet.  non  poteft  alitctpt  onuntiarc  §.  curate ,  quantum  pofli- 
bile  eft.Sic  prooanciac,decem  auc  noxi  d?dere.  1.  miles.  infr. 
eod.  Scichijm  aut  Pamphilum  dandum  eire.  Talis  eft  pencio, 
^.huicautem.deaftion.Nccaliterpotcftiudcxpronuntiare, 
quiarer.snoncogiturcligereantefententiam,  arga.l.miles. 
iofra.Sufficic  cam  certitudinem  efle,  quam  rei  &  cjiui^r  natu- 
ra cxigit,  Adde  fupradiftis , quod in  rc dabia,&  incena  iudex 
iotcrdum proDUDtiare poceft fibi non liquere,!. Po  rponius. 
36.iofra.  hocquotaodo  accipiendum  fic  nosad  eam  lcgeni 
dicemus. 


Adl.CMilei.6. 
PRyELECTlO 


IX. 


HIc  locus  concinec  interpretationem  cdidi ,  Gondemna- 
tus  vt  pecuniam  foluat,&c.  Ex  vcrbis  ediifiri  oritur qux- 
ftio,  Qujdfireuscondemaatus  nonhabeacvndc  foluacco- 
tumquoddcbct,  vidcturtotum  cxigi  debcreex  vetbis  cdi' 
(ku  ludicatidetincnturcarccredouecfoiuerint,!.!.  Cod.qui 
bon.ccd.pofl.dicemusadl.  fiverbum.infraeod.  Sedcxdpi- 
uotur  quacdam  pcrfonaf  ,de  quibus  ad  l.IaDt  qiii  in  id.  inf.  Hu- 
ius  gcDcris  eft  miies.-ius  fir.gularc  cftpropcer  faiicrem  mi- 
litix.  Nam  &aliapleraquepiiuilegiareperiuncureiscoDccr- 
facfle  prarfcrcimiub  cic.de  ceft.milit.  Hincvarix  quaftio- 
ncscxiltunt:&qua:titur  inprimis,  anhocbenefioiovcantur 
aduocaci,do(ftoies,clerici,qui  militesdicuncur.  Ecvalgo  id 
rcccpcum  vidco  :  quia  mihtum  appcllatione  contiocnciir. 
I.aduocacum.  C.deaduoc.diuerf.l.fori.eoc!. tic.de  m:giftiis 
&dodioribus.l.vic.C.deinoft.  ccftam.  Mihiau:emha:coj.5i- 
nioprobarinunquampotuit.necctiamvluteceptscft.  Njtu 
Vlpian.  hic  loquitui  non  de  quauis  n>ilicia  ,  (e  1  dc  armata 
tantum :  noc  crcdibile  f  (t  fruftia  hccadiedtum  eir-.  Deinde 
ius  finguiace  non  eft  bcile  producendum  ad  confequen- 
tiam.etiam  fi  cadem  forte  fic  tatio.lrg.quod  vcro.fiipra  de  ie- 
gibus.  Simileeftqaod  diciturinlegei.Cod.  deiur^s&tict. 
ignor.  Miles exceptionetn  petemptoiiam  opponic  pu(t  icm 


6jx 


Franc.Duareni  Comment. 


iadicatam,  propter  (implicitatcm  artratsmilitiar.  loquitot 
nominatim  dearmata  militia:non  dchacincrmi,  &togata: 
ficeamvocarcfoleo.alijmaluntliteratamappeUarCjCxl.pro- 
Timos.  C.dc  proximis  facro.fcrin.  Scd  cgo  alias  admonui.hoc 
vetbum  accipiendum  dc  iis,quifcriptioiii  dant  operam.  Scri- 
pfi  lib.i.dilput.cap.j.Qujd  de  dericis  dicemus?Nam  &  hi  mi- 
lKibuscomparari(olent,I.facrofan(!iac.C.deepifc.&cler.Sed 
durumefthociusfingulareextcndereintcrpretationcjvtiara 
dixi.cum  prafertim  verba  adeo  plana  fint ,  &  perfpicua.  Non 
loquitur  fimplicitcr  derailitia.  Prztcrea  iutc  pontificio  cc- 
dunt.quod  fruftra  fieret.nifi  totum  ab  cis  exigi  poflet.cap.O- 
doardus.de  foiut.  Scio  variara  efTc  intcrpretationem  confti- 
tutionis  illiuspontificia:,  verum  breuitcr  narro,  quod  mihi 
probabiliusvidctur,quodqucetiamraagisprobatumc«teris 
video.Huc  pcrtinet  quod  dicitur  in  cap.petuenit.de  fideiuflb. 
in  Decretal.dcrcditibus  clericorum  foluendura  cflc  quod  de- 
berurcreditoribus.  Moribus  tamenncfttis  efttcceptum  vc 
bona eorum  mobilia  capiantur.  Sed  dc co  dicemus  ad  l.a  di- 
uo  Pio .  hic.  Exiftimo  tamen,vbi  magna,&  euidcns  eft  vtili- 
tas ,  quod  Icriptum  eft  de  militibiis  produci  pofle  ad  clericos: 
Vtinquacftioneillavulgari ,  antlericuspoiliidunarc  concu- 
binar.nam  dubium  non  eft,  quin  alias  donatio  collata  in  con- 
cubinamvaleat^l.afFeftionis.dedonatio.fF.Sedcxcipitutmi- 

le$,l.  5 .  C.  de donat.inter  vir.  &  vxor.  Milites  mcos  a focariis 

ruisfidlis  aduladonibus  fpoliici  nolo.  Idcm  de  quacunque 

muUere,in  quam  turpis  fufpicio  poteft  cadere.Icg.miles  ita.§. 

mulicr.lupradcroilit.teftam.  Anaddcricosporrigidcbeat, 

qijiritur.  Egovtilitateprxfcntistcporismotus  liperelpon- 

di  ex  facto  donaiionem  non  valcrc.  Et  eofacilius  admitticuc 

ca  interprctatio.quia  in  illis  legibus  nihil  cxpriraitur  nomina- 

tim  de  ai  mata  miiitia.Deinde ait  Vlpian.Stipcndia  merucrit. 

Ex  qiio  apparct  honorarios  milites ,  & titulotenus hoc  bene- 

ficio  frui  non  debere.  arg.  lcg.  qui  fub prjetcxtu.  C.  dc  facro- 

fan<a.  ccdefi  Non  aflentior  tamen  Accutfio,  &  C2teris,dc  co 

quiin  caftris  contraxit,  &c.  Nira  vctba  Vlpianicondpiuntur 

in  priteritum  tetnpus, qui  meruit ,  &c.  Ncc  cootrarium  cft 

qaoddidturdetcftamento.l.pcn.Cod.dcteftam.milit.Nam 

alia  rario  eft  tt  ftamcnti:  quia  in  ca  ftris  &  expeditionc  non  f  a- 

cile eft militi  (olennitatem  adhibere,&c.  Ergo locus t ft  huic 

beneficio,  &  fi  milcs  amplius  in  expcditione  noB  fit.  Hoc  ac- 

cipenifi  ignominiamiflusfit.  1.  teitamcntacoruai.  lupradc 

milic.tcftam.  1.  qui  cum  vno.§.  ignominia.  de  rc  milit.  l.mili- 

tes.§.minionum.cod.tit.  Scquitur.Eatenusquafaccrcpo- 

teft.Hsc  verba  intcrpretatur  Vlpia.in  l.in  condit.  de  reg.  iur. 

Non  tot  um  quod  habent  extotquendum  eft,  (ed  ipiaium  ra- 

iiohibcnda,neegeant.SumptaexI.funtqui.VIp.lib.tf3.ade- 

dift.non  cogitur,&c.Qujd  fi  vltro  folucrit  ?  Exiftimo  repcte- 

tc  nonpoire,l.nam&maritus.dccond.indcb.Seddehisplc- 

nius  ad  Lfuni  qui.hic. 

Ad§.  Decem.  Locus  eft  pcrtincns  ad  interpretationcni 

edidii ,  Condemnatus  vt pecuniam  foluit.  Quid debeatur, 

dcbetur  id  quod  in  condemnationera  dcdu<5lum  eft.  Ta- 

rnen  fi  quis  fitex  caufa  noxali  damnatus  ,  liberatur  noxz 

dedendo.  *  Quid  ergo  fikdex  ita  pronuntiauerit,  decem, 

aHtnoxajdebere.  Hajccnim  eftratio  pronuntiandi  vfitata, 

Inftit.dc  ofEc.iud.in  princ.  Quid  poflit  cxigi  adione  iudica- 

tijiitVlpian.  decemtantumin  obligationc  efTe.  Adlor  igi- 

tutrefledecempetct.  Qiumuisaliasilludaut  illudpetidc- 

beatdifiun(fiim,§.huicautctn,Iaftit.dcaftion.  Verumcura 

itaiudex  pronuntiat,  non  intclligitur  mutare  naturam  ob- 

Itgationis.  ViJcturhxc  vcrba  cuiufdara  declarationis  caufa 

adieciire,  vtadmoneat  poflc  liberari  rcum  noxae  dedendo. 

Hoc  autem  benefidum  habct  icus,  donec  iudicati  adione 

conueniatur.l.  idemvcniunt.§.idcmre<ic.  depetit.hatred. 

Proprium  hoc  eft  adionis  noxalis  :  alias  id  quod  eft  in  fo- 

lutione  ,  poteft  folui  vfque  ad  litem  conteftatam  in  caufa 

principali  I.  fi  quis  ftipulat.fuer.  decem  in  roelle.dc  folutioni- 

hus.  Oppan.l.Paulusrefpondit.infra.  Spccies  diflimiliscft: 

diflimilitudo  ibia  nobis  dcdarabitur.  Anidamdiccmus,  fi 

quis  ftipulatus  fit  dccem,aut  noxac  dcdcrc.^Ait  Vlpian.  vtrun- 

que  deberi  fab  altcrnatione ,  &  alceracrum  peti  non  pofre.§ . 

buic  autem.Inftit.de  adio.Stipulatio  mutac  naturam  obliga- 

tionis.non  lcntentia.Rauo  diuerfitatis,quia  in  ftipulationem 

fingulx  paties  per  fe  veniunt.Siue  quis  ftipulecui  decem,  flue 


noxae  dcdete,  valet  ftip  jlai  io.  A  t  fi  iudex  pronuntiet  fimpHci- 
tct  noxa:  dedcre,  non  valet  fcntentia,contra  folirum  ludicio- 
tum  ordinem.Inftit.de  olfic.iud.inprin.Dixer!taliqui$,Quid 
teftrtandicamus  efft  inobliga'ione,aninfolutione  ?  Nara 
femperdcbitoris  citele<fiio.  1.  plerunque.de  iur.dot.  fiuefit 
fententia,fiueftipuIatio.Idcoinanisvidctureflchicdifputa- 
tio.  Refpondeo , otiofam  non  eflc  hanc difputai ionem, pri- 
mum  propter  rationem  petendi:ex  fcntencia  petuntur  de- 
cemcxftipulationevtrunquc.  DeiDdefiponercmusexfen- 
tcntia  vtrunque  deberi,  ficut  cum  quis  ftipulatur illud ,  aut iU 
Iud,morcuoalterono(»libcrareturrcus,l.  GraEcc.§.  fiquis 
Stichura.  de  fideiuflor.  Hic  autcm  roorruo  feruo  liberatut 
teus.l.fi  plurimum  feruus§. vl.de  noxal.  Vttunque  non  eft  in 
obligatione  principaliter ,  led  pec  unia  debetur  propter  feiuii, 
quiaeftinfolutioneiantum. 

Ad%.  ^utiudicAti. 
PR^LECTIO    X. 

INrerprctatio  cdii5li,«x/(3«oi»f»;  dahoy^c.  Ideo  darut  aftio, 
quiainciuileeftpropria  audloritatcres  capere,&c.hacca- 
(tiiodicitur  iudicati.HocnomefortitaeiHiudicato,quiad»> 
tuf  ex  iudicato.    Accurf.ait  in  fa<5ium  agi ,  quafi  nulla  fi t  pto- 
pria  a(^io.Sed  proprium  nomen  eft  huius  aclionis  id ,  de  quo 
iamdiximus:  non  minusquamcxcmpto  ,  exftipulatu.ex 
tcftamento:  namitaloquunturpalfim  lurcconfuiti.  itaquc 
non  eft  ncceirc  corifugere  ad  a(5lioncm  in fa<flum ,  1.  i ,  fupra 
de  prilcrip.verb.  Mouit  aiitem  Accurf.lex,  a<iions.  Cod.  de 
reb.  cred.   Ad  fimilitudinem  iudicati adtio  in  faiftum  con>pe- 
tit.  Verurailla  lexmagis  iuuat  contrariam  opinionem.  O- 
ftenditin  fa<51:uraagi  exiureiurando,  ficutagitur  iudicatiex 
fencencia.  lufitirandum  fimileeftquadanteuus  tciiudicatJe, 
feddffirttamen.l. t.&  i.fupradeiureiur.  Aiflioexfcnten- 
cia  atbittieadem  ratione  diciturin  facSlum.leg.cum  antea.  C. 
de  arbi.non  per  omnia  fententia  cft,leg.quid  eigo.§  .ex  com- 
promiflo.de iisquinot.iofa.  Oppon.l.fifamilis.Cod.famil. 
ercifc.  Vbicohsrescohaercditcneturreeuiifia.at^ioncprz- 
lctiptisvetbis.  Refpondeorcbusdiuifis,  &  traditishincinde 
faiflam  efTe  executionem ,  &c.  ideo  iudicati  non  agimr,  fed  a- 
gitucexftipulatu  ,  fifucritinterpofitaftipulatiode  euitSio. 
ne,&c.  Quarationecauciones  interponunrurin  executio- 
ne  nonnunquam,!.  s  -de  vetb.oblig.  Si  non  fut  rit  interpofi- 
ca  ftipulatio,  videndum  eft,  an  contra<5lus  fit  nitus,  ex  quo  a- 
liquacompetataftio,  ficutinfpeciel.  fifamilia;.lifamil.furr. 
f cci.  dic.  Contra(5lus  quidim  eft  nomine  proprio  carens,& 
quafiqusedam  pcrmutatiorcrum^ideoprifcriptisveibisagi- 
tur.  Hodie  nonefi  magnoperc  laborandum  Jc  nominea- 
<lionis:agi(oIetinfaiStum,  nonexprefronomine,  &c.  Eft 
autem  vtiTis  admodum  hic  atSio.  Ptimum.quia  non  quxri- 
turnifianiudicatum  fit.l.  poftrem.fcT.  hic.  Sicurinacitionc 
exiuteiurando,§.item  fiquis  poftulante.lnftir.de  adtio.  Alia 
vtilitaseft,quiapcrhanc  adtioncm  petitur  executiofenten- 
tiae.atg.l.cum  antca.  C.de  arbitr.  Quod  accipiendum  cft  fe- 
cundum  tcmpoia  luftin.  quia  magifti  atus  tunc  cogiiofcebar, 
&  aftiones  apud  cofdcm  inftituebantur,qui  &  poterant  exe- 
qui  fcntcntiam:antc  illud  tepus  non  ei  ai  eiuldcm  &  iudicarc, 
&cxcqui.  ludiccs  datia  pr^tore  cognofcebanc :  iidem  non 
exeqaebantur,l.adiuo  Pio.infr.eod.  Ad  bacurmagiftratus, 
quicxtraordincm  cxequcbatui  (entcntiam,I.  fipignora.de 
euicSt.  Diccmus  adl.adiuoPio.  anfitnecellarius  eidoiudi* 
ciacius,  &quarcaulicognitio,dicemusalioloco  magisido- 
neo.  Hincannotandum  eft,  non  fufficere  fententiam,lcd  nc- 
ccflariam  cflcexecutioncm  eiuldempcr  msgiftracuro  ,  &c. 
Vimfacir,quiau<5ioritatefua,  &c.  Similefftquoddicicurdc 
contra<3;ibusinI.fic'xftipulatione.fupfadcacq.poirei.Rece- 
ptumtamcneft,licefevi(ftofircm  capere  iudice  permitten- 
tc:quiatuncnon  videturidfacerc  authoritatefua,!.  nonvi- 
detuc.§.  qui  iuflu.de  reg.iur.  ha:c  fcntentia  confirmatur  dao- 
bus  locis:  vnus  cft  in  l.dotis.  C.fol.matr.  Ingrediendi  in  pof^ 
feflionem  rctumdocaliumfincauthoritace  compeccntib  lu- 
dicis,nullamhabesfacultatem.  Altereftinl.  pignoris.  Cod. 
depign.  a(fi.  Creditorcitra  conuentioncm  autprxhdiaiem 
iuffionera  ,  rcs  dcbitoris  arbitiio  fuo  auferie  non  potcft. 

Nonvi« 


In  Tit.  De  re  tudicata. 


Non  viietur  tamen  permittendliini ,  vt  poffidenri  ^  ac  rcfi- 
ftcntivimadfeiat.  argumentol.  noneftfingulis.  de  rcg.ju- 
ris.  Obreruanturaliquicafus,  inquibus  exccutiofcntentia: 
noneft  necefiaria  :  veluti  fi  'ententia  contineat  abfolutio- 
nem,  Suffidtexceptioreiiuclicata;,dequacitul.eftinfra  fe-' 
paratusabhoctitulo,argumen.cft  l.i.§.fidebitor.  vtinpof. 
leg.  Si  debitori  liberatio  fit  relida ,  non  eft  exigenda  cautio; 
quia  habet  penes  fe  legatum  j  &c.  exceptibne  doli  vti  po- 
reft.  Erfincpra^torinedidto  loquitutdecondemnato,!.  4. 
fupra.idem  in  pronuntiatione,auc  declaratione  iuris  alicuius, 
in  qiio  fadlum  nuilum  requiricur.  Prxtorloquiturdeoeo, 
qui  pecuniam  foluere  debet.Siiudex  pronunciauerit  Titium 
daminum  eflc,  &c.in  a6lione  reali,!.  Pomponius,  de  procuf; 
ha:c  fentcntia  rrahit  fccum  executionem,nifi  depofief  tranf- 
ferendaagitur.Puto  tamen  vtilem  hic  efTe  aftionem  iudica- 
ti,&competereexedi<3:o.argumen.l.napofte3.§.  vlt.de  it|i 
reiHr.  Vrilt  boc eft  vidlori,  ne denuo cogatur probare fe dd- 
minumeirc.  Sedinrerimprodominohabetur  ,  abfquevlla 
cxecutione,!  .ingcnium.fF.de  ftatihorhinuni,l.resiudicata.de 


tj\ 


rcg.iur. 


K^d  §.  iudicati. 
PR.^LECTIO  XI. 

COEptaeftdifputatiodeadioneiudicati^pcrgit  Vlpiani 
Sc  ait  eam  ptrpetuamelTe.  huiufmodi  qmftionesfere 
trattanturdc  quacunqueadlione,  anficpcrpetua,  antem- 
poralis:an  rei  pcr  iccutioncm  continear,an  poenamran  tranf- 
eat  ad  hircdem  ,  &c.  Dubitatioautem  probabilis  eftina- 
ftionciudicati :  quiavideturnataramrecincrcvetetisadbio- 
nis  fuper  qua  iudicatura  cft.  Qu.£e  modo  temporalis  cft ,  mo- 
do  pcrpetua  eft ,  &c.Diftinguuncur  aiiiones  ciuiles  a prsro- 
riis.Iifticuc.de perpct. & tcmp.Ieg.in honorariis.  j4.de ob- 
ligat.&  aft.  Vlpian.hic  oftcndit  hanc  adlionem  propriam  na- 
luram  habere  :  necrcfcrt  qualisfuerit  vetus  aftio.  ^od 
apertius  dedaratuc  I. }.  §.idem  fctibit.  de  pecul.  Non origo, 
inquit ,  fpedianda eft  ,fcd  ipfa iudicati  vclut  adio.  In iudicio 
quafi  contrahitur.  Simile  eft  ,  quod  dicitur  de  conftit.pc- 
cun.l.item  ilIa.§.quod  adiicitur ,  de conftitut.pecun.  Si  ob- 
iigatus  adione  tcmporali  conftitucrit.&c.Oppo.l.fieum. 
§.  qui  iniuriarum.fuprafiquis  cautio.a6tioexftipulatuqu« 
(urrogatutinlocumat^ionisiniutiarum,  naturam  eius  reti- 
nct:noiitranfitadhiredem.Re(pondGo,  hscdifliniiliaefle, 
vbi  ftipiilacio  ludicio  fifti ,  interponiturpropcer  adlioncm, 
quiad  bsredera  nontranfit/ &ipfiuslitisexpericnda?gra- 
tia.  Q^d  opuseft,  iudiciofifticum.inquoiudiciodamna- 
ri  ncn  potelt ?  Er iam  iiOtis  nafcitur quxftio , an  per fenten- 
tiam  fiat  tiouatio,  fifentenciacontinet  condemnationem: 
nam  de  abiolucionc  non  dubitatur.  Et  certum  cftproprie 
riouationemiionheri ,  quiamanetvetusobligatio.l.  i.infra 
eod.de  nouit.Sedpoteftdicinouatio.quiaveteti  obligatio- 
ninouaacccdit.leg.aliam.dcnouat.huc  pertinet  quoddici- 
turinleg.nouationc  ,  de  nouat.&inleg.  Iite.de  vfur.  Qiys 
duaslegesconiungo,  vcohtnconiuntStjE  fuetuntapudPau- 
lumlib.  j7.aded  dtum.  Exillislegibusconiundlisduco  ar- 
gumcncum :  Nouation e  f adla  vfurx  non  currunt ,  litc  con- 
reftata  vfura:  currunc.  Ergo  litem  conteftando  non  fit  no- 
uacio.  Sed  plenius  dchacre  tradlatuf  ad  leg.  i.  C.deiudic. 
QuJEricurcciam,anhzca(5i:iofitciuilis,anprxtotia.  Pleri- 
que  dicunt  adtionem  pta;toriam  eile,  quiaotiturexedidlo 
pr^coris.  1. 4.  fupra  eodem.  Qupdfiadmiccamus,nullaerit 
aftio  non  pra.coria:edidto  prxcorisconcincntur  omnes  a- 
d:iones.l.i.§.eodemcemporc.dereg.iuris.  Praetoradliones 
dabat,etiaraqua5cxlegibuscompeterent,  acftioncm  dabo, 
&c.  Dabac  autera  quaidamlegibus,  &iureciuili.'  alias  ipfe 
nouasintroduccbat.  Scripfiadl.iurifgcntium.depad.  Qui 
hoc  non  intelligunt ,  maghis  erroribus  fxpe  implicantur.Er- 
gonon  iudicaruraiftioprxroria,  cx  coquoddaturaprafto- 
re,vel  praitorisedifto  proponitur,  Si  vetercs  leges  extarcnt, 
nonlaborarcmus.SedcredibiIenon  eft  rem  tantamquaiad 
iudiciorumcxecutionempertiner.Iegibusomiflameflis.Ulud 
etiam  argumento  cft,  quod  dicitur  perpetuam  cfle  ,&  ad  h^- 
redem tracfirc.&c.  Hxc funt figna adiionum ciuilium pro- 
ria.Inftirut.dc  pcrpct.&  tempor.  dcinde  lege  1 1.  tabul.lice- 
at  iudicatum  duccrcincarcercm.docetGelHuslib.io.cap. 


l 


i.Multo  niagisadueriuseumexpeririiudicio  \  qubdciUilius 
achumaniuscft. 

Adl.  Intra.f^ 

CAiusinterpretaturcdicaumprxrorisdeteropore.  Naiii 
fuitfadlamentio  tcmpotisinediiao.dixiad  leg.  4.§.fi 
quiscondemnatus.fupr.NafciturergoqusftioexedidlcaQ 
interim  pofllrreus  foluere  ,  velfe  alitcrliberarc.  Poneita, 
condemnatus intra dies  jo.folucre debet.  Et  ait  Caius  pofle; 
quiaproiudicato.&c.I.quodfauore.  C.delegib.inrerpreta- 
tio  eft  ex  mente  legislatoris  ^  quamuisfubtilitas  verboruni 
repugnare  videatur.  1.  fcirc  leges.de  legibus.  Hi  loci  commu- 
nesoblcruahdifunriquiaciintcrpretationempertinent :  iil 
qua vcrfarur ars  noftra.  Facit  Iex,quod  in  diem ,  dc  folut.  I.  fi 
itarclidlum.§.Pegafus,deleg.i.Eteftlocu$propriusdehoc 
tetnporc  iudicati  inl.  fi  cum  milici.§.  cum  intra,  tle  compen- 

ration.Opponiturcompenfatioctiamintradiemiudicati. 
K^dl.  Sihomo.8. 

LOcusdeoffictoiudicisinpronuncianciafententia.  Cer- 
tura  eft  ofticium  iudidshoctfle,  vt  debentem  conde- 
mnet,flondebenteraabfuluat.§.i.deoffic.iudic.Inft.  Inde 
quiritur ,  fi  homo  pecitus,  &Ci  Dubitatio  hinc  oricur ,  quia 
intcritu  libetarur  debitor,  fineculpafua.l.fiexlegaticaufa. 
2j.de verb.obli.l.quodtc.dercb.cred.  Quarevidecurabfol- 
uendus  eflc.FacitJ.vltim.Ihfti.de  perpet.&  temp.Paulus  ta- 
mcnair,abfolutionemnoneflefaciendam,&c.Senfentiafe- 
rcnda  cft,non  proprer  rcm^fed  propter  fiudtus  rei.  Duo  func 
atii  fimiles  loci  ciufilem  Pauli :  vnus  eft  in  J.fi  feruus ,  infra  iu- 
dic.fol.  An  fideiulfores  pro  lire  dari  teneantur,  dubitacur,quia 
nullaiamresfic.  Expeditfrudtuuranomineremiudicari. 

Alcer  locus  eft  in  l.vtique  .derci  vindic.  Vtiq;  moi  tuo  ho- 
mincjneccflariaeftientcntia  ,  ptopterfrudtus.&partus,  & 
ftipularioncradecuidlione.  Hic  mihividetur  efleveriisien- 
fus.quamuis alii plerique alirer  interpretentur.Qaorum  ob- 
iedtisrefpondendumeft.  Priraumobiicicurlitenihicconte- 
ftatam  fuifle,  ideoque  rcum  non  liberari  mortuo  homine.d. 
l.fiexlegaticaufltaque  dicuntifti  condenandura  eile  reurn 
ad  xftiraationcra  hominis,  & fructus.*  quam  (entenriam ad- 
iuuatledtioFlorentina.  Stdfiudtuum  hicfitmentio.quall 
dubitatioaliquafueritdefindtibus.  Hocargumehtumagni 
ellet  pondeiis  ,  fi  verura  elfet ,  morara  feraper  fieri  lite  con- 
teftata.  Qoi  probabilera  habenc  caufam  ad  iudicium  pro- 
uocandi ,  nondicunturmoramfacere.l.  fiquisloIutioni.de 
vfur.  1.  paratum.eod.tit.  I.  qui  fine  dolo.  de  rcg.iur.force  fuc- 
ceflit  in  locum  debicoris  is,  quiconuenicur:&ideoiuftam 
habec  ignorancia;  caulam.l.quiinaiierius.eod.  Aliudobte- 
dtum:   AdtioneprincipalinonfubfiftentCjdcfrudtibus  co- 
gnofci,  autiudicarinonpoteft.l.eos.C.devfur.l.^.  C.depof. 
1.  quiper  colIufioncra.de adt.l.  centuraCapuz.de  eoquod 
ccrr.l.tcrminato.C.de  frudt.Refpondeo,  horaine  loluto  auc 
mortuo  ,  non  poteftinftitui  adtio.  Sed  ccepraadtiodurat, 
ncc  finitur  inftanria,&c.  hinc  apparet  quam  diflimilia  \\x& 
fint.  Hocteceptumeftprf>p.'ervcilitatem,cumlisccepta  e- 
rar.  Aliudobiedtum.  Rcpugnantiahafcvidentureflc:non 
deberi  asftimationcm,quafi  mora  fadta  non  fif,&  debc  ri  fru- 
dlus,  quafi  mora fadla  fit.  Refpondeo ,  quantum  ad  frudtus 
attinet,  eos  dcberi  indiftinde  pcft  litemconteftacam.l.vi- 
dearaus.devlur.l.cumfundns.dereb.crcd.  Necdiftirguitur 
an reusiuftam habuerir  caulam  litigandi,  I.  (ed  &  li  iege.  §.Ii 
ance.de  pctit.h^red.Sed  non  ideo  tenecur  rcus  ad  ^ftimacio- 
ncm  poft  interitura  rei.  Ratio  diuerficatis alFerri  folct ,  qu ^a 
prudentis  hominis  eft  licc  mota  confiderareeuencum  iudicii, 
qui  dubiuseft,  &frudlusconlcru3re,&c.  Quzracioceflac 
cura  agicur de  periculo inceticus.  Necdebetpropter metum 
huius  pcriculi  teraere  indefenfura  iusJ^uura  rclinquerc.  i. 
illud.fupr.Hepetit.hired.  Derarione  pronuntiandi  qua.'ri- 
turapud  Acccurf  Eccertumcft  itapronunciandum.vtreus 
non  *ftimarioncm  prasfter,  fedfrudtus,&c.  Pitcft  pronun- 
ciare,  lc  ideo  condemnareadfrudtus,  quiaconftit  reum  dc- 
biturum  fuiirehomincm,finondecefliiret  lire  conttft.ita.. 
Summa ,  Mortuohomine  poft  lirera  conceftar.rin,  non  fini- 
turinftancia,^pterfrudtus,&c.NaIijmatiumhicvitiofutft. 

LL 


674 


Franc^  Duarem  Comment, 


'Adl.furiofo.0. 
PR^LECTIO  XII. 

LOcus  dc  ofGcio  iudicisinferendafcntentia;  dcpcttinct 
»d  interpretationem  cdidi,  Condemn*ttu  £?  t  .1.4.§.c:on- 
demnatum.fupra.  Qiixritur.anvalcat  fententiaproforio- 
(o  difta.  Ccrcum  &  indubitatum  cfl  in  furiofum  non  vais- 
rc  :  quia  eft  abfcntis  loco.l,dcvnoquoque.infracod.l.ii§. 
furiofus.fupr.deilir.codicil.  fcddubicatur  de  fentcntia  pro 
furiofo  dicfta.  Aitlureconful.nefuriofo  quidemdici  poflc. 
quod  picrifq;  duruni  vidccur :  nam  quodfauorcfuriofi  con- 
ftitucum  efl,noa  dcbet  in  eiuspernicicm  coauerti.l.intra. 
fupra.  Q.'jare  flonnulli  interpretantur  ctiam  idemincura: 
fedvisveiborurarepagnathuic  incerprctationi.  Ego  adhuc 
iuuenis  fic  incerpretatus  f  um ,  quafi  iudex  furiofus  non  pofBc 
fententiam dicere.  1. cumfuriofus.  5  j.fupr.dciudic. Scquc- 
bar  regulam  ,  qux  traditar  de  ambiguitate  cxplicanda.i.ia 
ambigua  fupta  dc  legib.Nunc  mihi  probabilior  videtur recc, 
pta  iutcrprctado,  fcntentiam  nro  futiofo  di(3:am  non  valcrc- 
conuenit  enim  proprietati  verborum ,  ncc  aliena  efl  a  ratio- 
ne.  Namfuriofushabecur  locoabfentis,  d.l.i.^.fUriofus.de 
Jur.codicil.l.diem,§.coram.dereccpt.  arbit.  Abfenti  autcm 
lencencianonreacdicicur,l.ccrtum.§.fiquisabfente.infra. 
de  confcirHic  locus  me  fcntcntiara  mutare  coegir.Magis  hic 
icfpicimus  ad  tblenncm  ordincra  iudiciorum,quam  adcom- 
modum  litigatoris  vcl  furiofi.  Ordoiudiciorum  feruandus 
dl ,  leg.proiatam.C.dc  fentent.&  incerlocut.Hodie  fenten- 
ria  dicitur  pro  abfcnte,  qui  ritc  vocatus  efl  ad  iudicium :  fi  ap- 
parcat  exaftis  cum  bonam  caufam  habcre.  Hoc  cll  indu- 
«ftura  noua  conflitutionclufliniani,l.properaadum.§.  fin 
aurem.C.de  iudic.ca  conilicucio  efl  cdita  Lampad.&  Oreftc 
colI.Eft&ahuscafus.inquofcntcntiafcrtur  abfcntc  accufa- 
torc.l.quamuisindubitati.C.dcaduher.  Milesabexcubiis 
cuocandus  non  eft:.  Oppon.l.nonco  minus.C.  dc  procurar. 
Sententia  valct  pro  fcemina  minorc,  qusdcfcnfanonfuic 
in  iudicio:  Minoribus  itasindamnisfubuenire,nonin  re- 
bus  prolpete  gcflisobefTe  confucuir.  Idcm  &defuriofodi- 
cendum  visletur ,  quia  comparatur  minori,l.Fulcinius.§  .{^la- 
r.e.quib.excauf.inpofcar.    ■* 

Refpondeo,  aliamcirecaufarafuriofi,  qoam  adolefccn- 
tis.  Furiofui habetur  loco  abfcntis  omnino,  vc  iam  dixi :  mi- 
r.or  adultus  non  potcfl  dici  omnino  abfens  ,  cumipfecaa- 
fam  luara.vcl  per  fc,vcl  pcr  alium  dcfendic.d.l.non  eo  minus. 
Furtofus  comparatur  pupilllo  &infanti,magis  quam  adulto. 
did.  leg.  Fuicinius.  §.  planc.pupillus  infans  nullum  intcUe- 
dtum  habec.  1.  pupillus.  fupra  de  acq.  ha:re.  Ideo  re-6le  com- 
paraturfuriofo, quamuisnonoranino  fimihsfic.  Eflahqua 
d  fferentia  pupiUi  & furiofi.l.in ncgotiis.de  reg.iur. Furiofuj 
nullamncgociutn  contrahcrepoceil:  pupillusoraniJi  nego- 
tiamcoreaacSotc  agcre  poteft.  Pupillusahqucmhabctin- 
telledura,  li  infantiam  erceflerit ,  furiofus  nuUum.l.furiofi. 
jjereg.  lur.  Et  cfl:  illarcgulafumptaexleg.pupillus.dcacq. 
hsrcd.  Apparec  cx  infcripdone  capitum,  Pauius  hb.  i.  ad  Sa- 
binum.  Prztereaopponiturl.fia  furiofo.i  j.infradeoblig. 
&  ad.I.fi  a  furiofo,  de  rcb.credit.vbi  acquiricur  obligatiofu- 
riofo  CK  quafi  concradu.  Vndc videtur ide dicendum  in fcn- 
tcatia.Iudicioquaficontrahit.l.3.§.idcra.depecul.Rcfpon- 
deofariofoacquiriobligationera,  exquacaufaacquircrctur 
abfsnti&ignorantijdiiSt.leg.fiafuriofo.  Idacciditmtcrdum 
rcacquiraturabfcnri&  ignorantiobIigatio:fedin  fententia 
idlocumnonhabec,quia  publicc  cxpedit ordincm  iuJicio- 
Eumferu3ri,d.l.prolataro, 

Adl.  .^Uiamfe.io. 

LO cus  cfl pcrtinens a \  interprctationem  edidi.  Qurri- 
tur  quid  foluere,& quanrura debcat condemnatus  .Di- 
XI  -^iofdam efle , a qilibus folidum non exigitur , I. raile j.hic. 
H;c  lccus  illi  limilis  efl.  Pro  cuius  deciararionc  fcicndum 
efl,  filiurafamil.ex  omnicontradlu  obligari ,  &c.Ieg.  tara  ex. 
de  iudic.  1.  filiumfamil.  de  obligat.&ad.l.  fi  quis  cura.de  pe- 
cui.  Excipiturmutuum,-propcerS.C.Maccd.  Iceravocum. 
1.  li  quis  rem.  §.voco.de  poilicit.Si  tamen  filiusfamil.emanci- 
patusfic,  aut  exheredatus,  nonteneturnifieatCQUS  quatc- 
nus  facere  potefl.  Id  expredum  eflcdi6toprxtoris,leg.  1. 
fupra  quod  cuui  eo.l.&  cxhercdatum.4^.iafi;aeod.vbiid 


pleniusdeclarabimus.  PrstoraHtemcdidoruoaddir,  C»*- 
yac(!r^«iV<i.di£l.l.  z.narainrerdumcondcronaturinfolidum. 
Excmplura  hic  cfl ,  cum  fc  patrefamiL  mentitus  cft,&c.Idein 
diciturin  leg.  ^.fupraquodcuraeo.  Puniturproptcrmcn- 
dacium  fuum.  Hoc  autcra  noncflaccipicndum  deco,qut 
falfo  dixit  fc  patrcmfam.fortaflisaliquocrrotcduftiis;  ied 
qui  dolo  &  malitia  fecit.  lureconfultus  bic  loquitutdeeor 
qui  fingit.  Quod  verbum  in  malam  partcm  accipitut :  ficut 
inl.4.fupra,quodcumeo.  Mentirincmo  dicitur  finedolo 
&  fraudc.G  ftcndit  N  igidius  Figulus  apud  Gellium  lib.  1 1 .  c. 
1 1.  QUiracnritur,ipieaonfallitur,  fedalccrum  fallercGO- 
natur;quimcndaciumdicic,ii)fefallicur.  Virbonusptaifta- 
te  dcbct ne  menriatur :  prudens ,  ne  mendacium  dicat.  Huc 
pertinct  quoddisitur  dcvafalloinlib.i. fcudotum.tit.itf.fi 
dcfeu.defun.conten.fitinterdorainuoi.§.li vafallus.  Si va- 
fallus  fciens  abnegauit  feudum ,  illud  amittit :  ignoranti  fub- 
uenitur.dubitansdebecdubitantcr  rcfpondcre.  Qustitur, 
anquodhicdicitur  de  mcndacio  ,  produccudumfitadalio» 
cafus.  Rcccptura  eft  produccndumnonefle  :  quod&mihi 
probatur.  Namiusfingulareeft,  quod  nondcbct  extcndi, 
l.quod  vcro.fupta  de  legib.  Cafus  igitut  iurc  cxprcfli  diligen- 
ter notandi funt ,  quibus  ob  raendacium  quis  ius  fuum  amic- 
tit :  veluti  in  1.  fedhocita.zz.iufraeod.  Siquisnegauetitfe 
fociumcflej&c.  Aliusinleg.fi  dubitatur.§. icademum.de  fi- 
deiufTor.  Non  permittitur  becieficium  diuifionis,  fi  ncgat  fe 
fideiufiifle.Aliusinl.vlcim.fupraderei  vindicat.  Qui  ncgac 
fe  poffidere ,  ttansfcrt  pofleffionem  in  aducrfariura.  Alius  ia 
1. 1  .C.ad  Macedon.tncnticns  fe  patrcfamil.amirdt  exccptio- 
nem  Senatufconfulti.  Alii  funt  cafus,  quipofTunt  lcgendo 
obferuari  ■-  f  ed  non  producuntur  ad  cofequcntiant,  vt  iam  di- 
xi.  Non omnia qux pcccant homincs , lcgibus  compiedun- 
tur.Conuenicnt  legislatorcs  qu^dara  hominum  pcccata^qu? 
videntiit  fanari  facilc  non  pofle.Vndc  dicicur  in  l.ccfi  quis.§, 
diuus.  de  relig.hxrcdem,  qui  prohibct funcrari  ab  eo , quem 
teftatorelcgit,nonre(Aefacer8:pGBnamtamenin  eura  fta- 
tucam  non  eire. Valeria  lcx  apud  Liuium  hb.  10.  Iiaprobc  fa- 
(ftum  vidcri.  Sic de  mendacio videtut  dicendum  cfle.Tanta 
cft  vanitas  in  vita  huraans,  vc  otnnia  omnium  raendacia  noa 
poflinc  punitifineraaximoinccmmodo.  Addequodfctibic 
Seneca  de  adtione  ingrari. 

\yidl.fiakndis.  it. 
PRiELECTIO  Xin. 

LOcQs  de  olHcio  iudicis  ,  in  pronuntiatione  fentcntije. 
Condemnar  ad  sftiraationera  in  obiigationibus  fa- 
ciendi.l.fiquis.infraeo.  Cuiusterapotishabcndafictatioia 
zftimationc  in  cunda .-  nam  ccmpore  mutatur,  ac  vatiatur  z- 
ftimario,l.preiiarcium.<J5.adl.FaIcid.  Videturfpedanduin 
eflc  tempus  acceptiiudicii,  quiaftri(%ura  cft  iudiciura.  1.  cuni 
fundus.  dexeb.  cred.  Celfus  tamen  ait  fpe&andum  tcrapus 
folut ionis,  quod  anteccflit  litem  contcftatam ,  quia  co  tem- 
pore  nouiffimo  folui  potuit.  Fadtura  folui  poteft  vfquead 
calendas ,  poft  calendas  pecunia  eft  in  obIigarione,did.Ieg.  fi 
quis.l.ftipulat.non  diuiduntur,7  z  ,de  vcrb  obii.Poft  moratn 
fitquzdamtransfufioobIfgadonis,&c.l.obIigarionunifcte. 
§.  vltim.dcoblig,&a(it..Nccobftatquodadmictirur  purg»- 
tio  morjc  vfque ad litcm  coatcftacara.l.fi iafulam.de  vcrbor. 
oblig.IdenimfitrepugaaRtemcroiure,propccczquitatera, 
&humanitaccm.l.fiieruura.§. fequitur.de  verb.obltg.igicur 
a  iurc  rllo  non  recedimus ,  cura  quxritur  dexft:miatioae,&c. 
hicraihivideturefTefenfusveibotura.  Exto^mm  umpere, 
&c.  tdcmahbidiciturdeobligationibusdandi.  Siquispro- 
mifeiic darc  vinuni  calcndis.Inccrdum  cRim  veniendii  eft  ad 
aEftimationcm  :  dcbitor  fortc  non  habcc  vinum ,  velctcdi- 
tor  non  vulc  poft  morara  vinum  haberc.  Et  hoc  cafu  fpe- 
diaturtcmpuscalend£rum.l.vinum,fupradercbuscredic.  I- 
dcm  diciturinl.  vlrim.de  cond.ttitic.  Qnjdfitcinpusadic- 
fturanonfit?lulia.aitindid:.l.vinum.fpcdandumcfI'etem- 
pus  iudicii  acccpti.Idcra  inl.vlrira.de  cond.trit.Sedraagna 
iuris  varietas  hic  reperitur :  nec  vlius  locus  creditur  ditficilior 
explicatu  in  iurcciuili.  Modotcmpus  licis  conteftatat,l.vi- 
num.niodotempuscontradi(is,raodo  tcrapusrci  iudicatx, 
L  j.  de  coad.  ctic.  icg.ratio.§.  &  pervenditoiem.de  a(%.empc. 

Vulgt. 


^ 


In  TiL  DereiuMcaU. 


Vulgarcs  interpretes  ita  nodum  expediunt ,  vt  dicanc  hxc  o- 
mnia  tempora fpedari deberc.  Et eius  tcmporis  habendatn 
cde  rationcm  ,  quorespiurimifuitpoft  raoram:  vulgodi- 
cunt,  (?uantip/unmi.  Diftinguunttempusa  quo,tcmpusad 
quod.  Intc'. precantur  legcm ,  vinum ,  de  iitc  conteftaca :  nifi 
vuium  cari js  fnerir alio  lemporc.  Sed  hic interpretatio  ma- 
nifcftercpugnat  verbis  lutilconful.  deinde  iniquicatem  con- 
tinet,quiapoteftm3gnumfpatiumtempoiisinterccderein- 
tcr  moram  ,  & fenteaciam :  nec poiTunt  tamdiu  res  alTeruari. 
Itaquc  nihil  ad  rcm  pertinec,quod  adducitur  exleg.cum  fun- 
dus.dcreb.cred.l.pra;ccrca.dereivind.vbidicitur  reftituen- 
dum  id  efle  ,  quoi  hibiturns  cftet  adot ,  filitisconteftatae 
lemporefolutusftiiiret.  In  vtraque  Ifgeloquiturdefrudii- 
bus,&  acceinonibus ,  quas  proculdubio  habiturus  ciTcc,  &c. 
Frudlus  qui  proueniunt  ex  re  quoque  an  no  ccdunt  in  vtilita  • 
tempo!L(roris,qaifiUitur,  quandiumanetipfares.Nonca- 
d  m  eft  racio  .Tftiinarionis  vini &  frumenti :  quia vinum  non 
leruatur  ranco  ccmpore,&c.  Sicetiatn  reiponderipoteft  ad 
leg.  luliiiius.  17  dereivindicat.vbi  dicitur  fruduum  ratio- 
ncm  vrque  a.^rei  iudicata:teinpusfpedandame(re.  Longe 
duieflacftratiofrudhuim,quara2ftimationisinhacrc:  ftu- 
<Siiscoll'g-inrur  lingirlis  annisquandiuresdurat.  Aliisqui- 
baldaiM  argumentis  vtuiKur:fednonmagniponderis  funt, 
vtoftcndi  nisidlLg.vinum.  Ccrte  vfuforcnfireceptanon 
tilvuigaris  opinio:repudiatur  aiudicibuspropteriniquita- 
tem  ac  duriciem  :  dicunt  fc  ius  Romanumnon  obfctuarc. 
Mihi  ctiam  hoc  commentum  nonprobatur,quianon  tan- 
tum  ab  acquicatc  mihi  videturalienum,  fedctiamafenten- 
tia  vcterum  iuris  audorum.  Ne  vulgaribusquidem  inrer- 
precibus  hoc  probari  exiftimo:  fedintantadifficulcatcnul- 
Jumhabent  aiuid  perfugium.  Egoquidfentiamaliasdecla- 
rauiadlcg.vinum.&nuncquaEdamrepeticurusIum,  Diftm- 
gucre  folco  iudicia  ftrii^ra  a bonae  fi Jei  .•  ficnt diftinguit  V Ipia- 
nusinlcg.  5.§.inh3c.commod.  African.leg.homincra.  iJ- 
mand.  In  ftridlis  fi  de  tempore  non  conucnit ,  fpcdatur 
tcmpuslitisconteftata;,l.vinum.  I.  vltim.  detritic.  id.  dift. 
le.j.  J. in  hacidem in did.lcg. hominem.tcmpus quo agitur, 
pcierc,agtrcad  htcmconteftatam  refertur,l.ampliusnon 
peri.rem  ra.hab  Nec  mirum  eft hic  fpedari  tempus litis con- 
tcftatijcum  idcm  confticutum  fit  dc  frudlibus,&  aliis  accef- 
fiombus.didl.leg.ciimfundus.l.videaraus.  5  8.|§.fia£lioncm. 
de  vfur.quia  natura  horum  iudiciorum  cft.vc  ftridta  intcrpre- 
tatio  hac.Certu.m  tcmpus  dcfinitura  eft,puta  litis  conteftarq; 
cuiushibeaturratio .-  quamuisaliquid  inteffitintcrfru(^us, 
&iftimationem,vtiamdi5cimus.5iconuencritdctemporc, 
eiushabcndaeftracio,vthicdicitur.Idemindidl.leg.vinum. 
di6l.leg.vltim.de  tric.adl.  Qnamlibet  ftridumficiudicium 
lciuari debet :  quod adlum clleapparec cx conccpcione  vcr- 
borum:l,quicquiJ.dcverb.obIig.Oppon.Accurf.l.cumqui$ 
ii .  i-ifra  de  obli.&  adi.vbi  fpcdlacur  tempus  contra6tus,non 
teinpus  folutionis.  Varije  lunt  folutionesapud  Accurf.&a- 
hos.  Ego  femper  ex  ft imaui  tunc  id  locum  habcre,cum  fide« 
iulfor  conuenitur  ob  moram  rci.  Mora  rei  nocct fidciuflbti. 
l.mora.8  8.deverb.oblig.nontamcnaugetobligationem,l. 
ccntum  Capoar.de  eo  quod  cert.loc.  Si  (pedraretur  tenipus 
quo  moram  fecit  reus  ,  pollecaugcriobiigacio  fideiufloris. 
Moucr  me,  vt  fic  intcrpretcr  quod  fumptum  videtur  illud  ca- 
pucex leg. c.°ntum.Infcriptio Afri.lib. }.  Quacftion. hoccx- 
emplumconucnitrcgulajddl.Ieg.centum.Ali^quardaman- 
tinomiaehic  tcpcriuntur.  Vnaeftexlcg.fundi.denouat.fe- 
cnndaexlcg.vbi.§.isaucem.deeden.cettiaexl.;.detritic.a(f);. 
quartaexl.inrefurtiua.decondid.furr.  Seddehis  diximus 
plenc  &  accurateadl.vinum.  Putocxccptafuiflea  multis, 
quae  ego  tumdixijVtrepetitiononvideaturneccfTaria  elle. 
O  ftendi  1. 5  .accipiendam  cfle  cum  rcs  ipfa  mutata  eft,  in  1.  vi- 
Rum ,  8cc.  arftimatio  crcuic ,  aur  decreuit,  ftatu  rei  non  mu- 
tato.  Iniquum  cft  dcbitocem  liberati,  qui  reddit  rem  fai^am 
detcriorem  poft  moram  :  idcm  ficontrafurcmagarur.l.in 
furtiua.  1.  ex  argento.  1.  pcn.  rer.  amot.  Nunc  vidcndum  eft 
de  bonifidci  iudiciis.Mira  hic  vaiietas  deprehcnditur.Tera- 
pus  rci  iudicatz.  1. 5 .  §.in  hac.  commod.  Tcmpns  venditio- 
nis,autcondemnationis,I.;.$.fipetvcndicorcm,dca(3;.emp. 
Alibi  dicicur  crcfcere  obligacio,l.fi  ftcrilis.eo.  Alibi  cempus 
quo  folucum  eft.l.hominefB.hxcvaiiecasoricurcxnacora 


6ys 


bon?fideiiudicioruml.atiilimapotfeftas.l.t;dea(a.pmp.§.ia 
bonxfidei.de  adtio.Inftit.modoillud  tempus,  modo  aliuds 
prout  iudici aquum  vifum  fuCtit.in  1.3.§ .in  hac.  ret  iudicatt^ 
id  eft,  etiam  rei  iudicarar.l.in  ambiguis.de  legib.  Sic  interpre- 
tatur  Vlpian.diiaum  Seruii in leg.j.de tfit.ad. Speaari  con- 
dcmnationistempus.nifiresdfetcrior  faifta  fit  poftmoiam. 
Sic  in  l.qui  hominem.non  quo  agatur.id  eft  non  tantu  >  quo- 
medofzpeaccipitut.  "^ 

Adl.in  depofiti.  t2. 

LOcus  dc  cfFetau  fentcntia:  referendus  cft  ad  titu]um,Da. 
mnatus  cft  dcpofitarius,&c.propterdolumfuamiura- 
tumcftmlitem:iuxtal.ina(5lionibiis.deinlir.!i.<rand.damna- 
tus  eft  non  ad  r<jm,  fed  ad  ift  imationero .  &. .  b^rc  aftimatio, 

vendicioquidameft.lcg.ii.fupra.proempr.  Sire.is  pofld- 
lorcflcr,dominmmci  ftatimacqui.eraur :  fiaiaorcrardo- 
minus.leg.ciusrei.  fupra  deteivindic.  Inhac  autem  fpecia 
proponiturremabcfli^,nccareopoflidcri.Iraquedijbitaripo- 
tcft  quomodo  ei  fuccutrenJiim  fit,  vc  confequaturrem,  fi 
repertaaliquando  fucrit.  Eccei tum  eft ,  fi reusrfa fit in po- 
tcftatcm  domini,pofledepofiraiium  agere  contrario  iudicio, 
leg.incommodato.§.vltim.commod.Poteftecismexigicau- 
tio,vtrepertamremdominuspr*ftet.leg.fiquis.inprincip. 
eod.tit.  Sed  quacritur,  quomodo  confulendum  fit  leo.-fi  for- 

tcrespofteaperuenciitinpoteftatemalterius  excranei.  Ait 
^^ud\\x%->DomtnMm cedere aiitontbttifHt6 ,icc.  h&^\ont{\\A 
ccffa ,  id  eft,  rci  vindicatione  ,  aget  reus  concra  poileflor em. 
Soluta  ergo  iftimationc litis,  non  rranfit in cum rci  vindica- 
tio  ,  nifi  cefla  &  mandara  faerit.in/pecieautcmnoftcahoc 
difccptaturina(5tionciudicati.  LoquiturMarcell.de conde- 
mnato,&c.aducifusquemfitcxeciitio  fenientix.Jsopponic 
exceptionemccdcndarum  ,  vtvulgodicitnr.  Excepnones, 
quae  non  impugnant  fcntentiam ,  pletunque  opponuncur  in 
exceptionefencentiaF.lfg.exdiuctfo.§.vltim.  fol.matr.  Hic 
pccurrit  antinomiadifficilis  ex  leg.is  qui  dolo.fjp  .fupra  de  rei 
vindic.  Paulus  :  isquidolo  fecirqaominus  polfidcrcc:  hoc 
quoque  nominc  punitur,  quod  aitor  ei  caucre  non  deber,  a- 
^ionesquaseiusrci  nominehabeat ,  feeipra:fticurum.  O- 
ftendit  ita  dcmum  cedendas  efle  a^aionc!!,  f^  dolo  non  abfic 
rcs.  Et rarioncm  afFerc-  quia  propter  dolum  futim dignus  eft 
hac posna ,  vt  &  pretium  rei  foluat ,  nec rcm  conf equa tur.  At 
in  fpecic  noftra  dolo  rci  abfuit  res,  &c.  Varixcxcogi  atse 
funt  folucioncs  ab  Accurfio  &  aliis.  Vnacftmagisprobara 
vulgo & recepta :  quod  Paulus  in  leg.  is qui  dolo.loquitur de 
a^aionc  in  rem,  Marccllus  de  aftionc  ex  contratau ,  &c.qu?- 
cft  in  perfonam.  Addunt  alii  Marcel.  loqui  de  adione  ex 
contra<Su  bons  fidei ,  dcpofiti,  commodati,  &c.  Verum 
cgo  iam  oftcndi  hocnondifceptariinacSbionedepoficij&c. 
fcdin  a(Stione  iudicati.qux  a(n:iononeftcxcoHcra(flu,nec 
exbonifidci.  Nonorigoiudiciifpe(5landa,  fedipfa  iudica- 
li,velutiobIigatio,leg. 5. §.idem fcribit.de pecul.  dixiad  leg. 
milcs.J.quiiudicati.fupia.  Quarrendaeft  igituraliadifTolu- 
tio nodi.  Exiftimo  diuerfa  hic  eflc  magis ,  quam  rcpugnan- 
tia.  Ncc  id  difficile  crit  intcllediu ,  fi  quis  paulo  diligentioc 
vtrunquelocumcxpenderit.  Inleg.isquidolo  .qurriturdc 
cautione  ,  fiue  ftipulationciudiciali ,  quxcxigitur,cumiu- 
dex  eft  pronuntiaturus ,  &c.  Et  Paulus  ait  aiSorem  non  ca- 
uere  ,  &iudicem  ,  quicognofcit  nondebetecumcogeread 
caucndum,  fedfimplicicer  damnarereumadajffimacionem 
in  fpecic  noftra.  Marcellus  non  loqiitur  de  cautione  illa, 
qua  exigirur  in  fententia,  &c.  Oftendit  nonalirerfacien- 
dameflecxccutionem,quamfia(5l:orccfIerica(iiionibusfuis; 
fifortcatStorpetat  litis  xftimationema(Sione  iudicati.  Sed 
forraflis  eam  peterc  non  vulr.quia  ad  nimiam  fummam  reda- 
dlaeft  taxationeiudicis:  mauult  recupcrare  rem  fuam,quara 
intelligit  ab  alio  poffidcri.  Duo  igitur  funt  notanda&  di« 
ftingucnda;  Primum  cft  ,quodreus  damnatusadlitis  ifti- 
mationem  ptopter  doIum.&c.rciSc  petit  in  «xccucione  fen- 
tcnti2fibimandaria(5l;ioncs,&c.fia(5borpct3tcxecutioncm 
fcntentia: :  nam  libcrumeftcinon  petere  (vtiamdixi)fiu9 
in  rcm  a(3;um  fit,  fiue  in  perfonam,fine  iudicium  fic  ftriiSum 
fiue  bon<E  fidei :  nam  nulla  bona&  ficma  rariodiuerficac;» 
adduci  poteft.  Secundum cft ,  quod  in  omni  adionc ,  fiuc in 
rcra ,  fiuc  in  pecf  onam,  in  (]ua  litis  xftimationi  locus  cft,  pco- 

LL     1 


ptcr  dolura  iudex  pronunciat  non  exafta  cautione  ab  adote, 
&c.  Pronunciaclimpliciter,  non  ccgiceum  cedc:e,velca- 
uere  fe  ceiTurHm  ,&c.hac  poEna pleditur reus  ob  dolu  fuum: 
vdiberam  fic aftori ,  vel  pofthtam  fencenciam  conccmnere 
litis  acftimacionem ,  &remipfam  vindicare.Ha:cfaculcas& 
libertas  adimeretur  adorijfi  iudex  pronunciacione  fua  coge- 
rec  eum,  vel  mandarea(5Hones,veIcauere  feraandacurum. 
Argumento  eft  1.  fi  culpa.  6^.  eod.  cic.de  rci  vindic.Sicculpa, 
&c.non cft  f acile  audiendus  ador ,  i\  velic  pecuniam ,  quam 
cxfcntcntiaiudicispericuloiudicatirecepit,  rcftituere.  O- 
ftendir  fi  dolo  pofleflionem  amifcricrcus.licerea^Slerilicis 
«ftimacionenfgledli,  remfuanjrecincte,autvindicatc.&c. 

K^dl.fi  qtils  i\h  dio.  1 5. 

LOcusdeofiicioiudicisinpronunciacione,&c.  Spe<9:an- 
Jaeftnacuracuiufquc  obiigacionis  &  adionis.  Inobli- 
gadunibus  dandi  fic  condemnaiio  ad  id  quod  incereft.  Ec 
iudicis  eft  vidcre ,  quacenusincerfic,  l.quatenus,  de  reg.iuris. 
Exemplum  hic  eft,cumquis  ftipulacuseft  facildari^itemfi- 
deiuflorem  dari.l.  i.fupraqaifatifda.cogunt.hzcobligatio 
fadi  cfl  ;  nonpromictit  daredecen3,qaipiomittitfati(dare 
pro  decem :  ficut  qui  promittit  curari  decem ,  1.  vltim.de  rcD. 
credic.  Quae  lex  olim  fuit  coniuniaa  cumnoftta,  vtiufcti- 
ptio  oftendic,  Celfus lib. (J.fF.  Igitut  infpecie  noftra fpedan- 
dumeft,  aninterfit,  &  q.iatenusintetfit.  Simiiis  locus  eft 
inl.fi  quis  ftipulatus.iii.§.  vlcim.de verbor.obligat.  QujJ 
fiquis  dicac  (ecimere,  nercus  labacurfaculcacibus.^aic  Cel- 
fus ,  P^Am  timoi « ,  hinc fiimpta  cft  regula iuris.l  vani.  de  reg. 
iur.Lr geadum  eft hb. (J.vbi legitur  7 .id  eft ,  nuila fit  acftima- 
tio  cius,quodintereft,&c.  Regula  non  potcftcommode 
explicati.nifiadhunclocumtcferacur.  Huc  pcrcinec  quod 
alibidicicur.aduencicioscafusfpedandosnoneire.l.Iulianus. 
fupra  qui  &  aquib.  Eceftobiternocanduslocuscoramunis 
demctu,  feucimore.-dequoinl.  f  .&ftqacnci,fupradceo 
quod  met.caufa.  An  fic  iuftus  raetu$,&probabilis,anva- 
-nus,nonpoteftinvn!uerfumdiftiniu:  fatSiquarftio  eft,  & 
commitcicur  arbitrio  iudicantis.l.mora.de  vfut.Opponitut  1. 
diuortio.fupradenegot.geft.  Sedctfifacerepcfltc  maricus, 
a<5lionego.geft.inducicui:quiafortepericulumeft,nefaccre 
pofle dcfinat.  lUa fpecies  longe diuerfa eft.  Qm  fufcipit pro- 
cutaroremrerumalicnaruro,exigcrcdebet,&c.necptuden- 
tis  eft  ideo  difFerre  exa<^ionera  quod  foluendo  fit  debitor.  In 
hacfpecienihileftfimile,  Alisquidamfpecies  occurrunt: 
veluti  inleg. cum  qui.  §. Papinianus.  de furt.  Scd in quaque 
fi)ecie,qu2raciofit,hominipaulom3gisacuto,  noncftdif- 
nciiciudicare. 

Ad^.Ji  qitis  fromiferit^ 

PRiELECTIO  XV. 


SPccics  eft  fimilis  fupcriori  de  obligatione  faciendl.  QtiE- 
itur ,  an  fic  damnandus  ad  faciendum :  dubitatur ,  quia 
ptomifit&obligatuseft,  &c.SedCclfusaitcumcondcmna- 
riinpecunianumerata.  Ecaddic, generalchocclle  in  onini- 
busfaciendiobligationibus.  Hitfuit  fententia  Tuberonis 
veteris  lureconlul.quamrefertidem  Celfus,I.ftipuIatione$ 
non  diuiduntur.de  vetb.obligat.  Exiftimaruntveteres  inci- 
uile.imo  feruile  quodammodo  cfle  quenquara  ad  facicndum 
poirecogi:argu.l.  Titio  centum.70.de  cond.&demonftrat. 
Deindc  res  exitum  habere  non  poceft ,  fi  quis  cam  obftinaco 
animofic,vtnunquamvelitfacere.vtiiitasergo,  &comaio- 
ditas  hominum  exigit ,  vc  pccuniain  locum  faftifuccedar. 
Qjiiricur,  an  faclura,  an  pecuniaficin  obligacione.  N..m 
Celfushicloquiturdecondemnacione  cantum.  Varijefunt 
opiniones  apud  Accurf.  &  alios:  Ego  iis  aflTentior ,  quipu- 
tanc  vcrunqueeffe in  obligacione fa6lum  ab  inicio.pecuniani 
poftmoram.  IdoftenditCelfuscxTuberonisfententia,  ia 
did.leg.ftipulat.non  diuiduntui.vbi  quid  fieriftipulemur ,  fi 
non  fuerit  fadum  ,  pecuniam  dari  oportere.  Similislocus 
inleg.quories  quis.Si.devetbor.  obligat.  Qriantiintercft 
fiftijfuftineturftipulatione.  Sirailis  locus  inleg.  fipoenam. 
<j8.deverbor.obligac.  Pecuniamccmihi  crcdicutum  fpon- 
des.  Idvenit  in  ftipulationem  ,  quodmeainccreft.  Simills 
locus  in  I.  vltim.fupra,  fi  quis  in  ius  vocat.incerti  agendum  in 
id  quod  iateteft.  Similis  locus  in  §.  aoafoIum.de  vctb.  obr 


Franc.  Dmreni  (omment. 

ligat.  Inftitut.  Optimum  eritpttnam  fubiicete ,  nc  quant»-" 
tas  ftipuIationisininceftofit,&c.SimiIislocu5inleg.ftipu- 
latus cs.4f.de fideiuiror.  Stipulor a te opus fieri, &  a fideiui^ 
for9pccuniam,&c.  Confequens  eft  pecuniam  effein  obli- 
gatione :  quia diuet fa  non poteft cfle obligatio rei &  fideiuf- 
loris.I.Grsce.dcfidemflor.  Exiamdii^isapparctduasquo- 
dammodo  obligationes  efte  ,  qua:  altetnationemhabeant. 
Pcrinde  eft ,  ac  fi  quis  promiferit  facere,  &  fi  non  f  cccrit,  pe- 
cuniam,l.quoties  quis.  Icaque  cnm  moram  fecit reus,  tran& 
fundicur  cbligacio  fatftiinobligacionempecuniz.l.obliga- 
tionum  feie.§.vltim.  de obligac.  & ad.  Sequens quacftio  eft 
de  rationc  agendi,    Et  hocmihi  videtur  commodiflimutii, 
vt  difiundim  petatur,  vt  faciac  reus,  vel  pecuniam  foluat.  Ni 
tali$pecitioquamuisincertaplerui.queadmittitur.l.i.§.quia 
autcm.infra.quodlcgator.  Cuminccrtitudooriturexfade 
reimagis,quama<5toris.  Poceftetiamintetdum  fola  pecu- 
nia  peti.  C^emadmodum  fi  fatftum  fit  huiufmodi ,  vt  ani- 
plius  non  poflit  praeftari.  Siquiscertam  operammihipro- 
milcrit.  1.  fi  quando .  dc  oper.hber.mc  cdmitari  in  itinere  ali- 
quo  ,  non  cffet  cademopcra.l.  finonfortcm.$.libcttus,do 
cond.indcb.  Simile  cxcmplum  eft  in  leg.^.dc  vfufr.legfupra. 
Vfusfru.inbienniumamotte  tcftatoris.  Prztctito  biennio 
petetur  xftimacio  ,  quiaaHuscftvfusfru<3:us.Ec  hscracioa- 
gendineceflariacft  .•  cum  ftipulatioinnon  faciendo  coikc- 
pca  eft,quiafa<aa  non  poflinc  fieriinfe<ila.l.in  bello.J.  hStx. 
de capt.&  poftlim.  rcuerf  Exiftimo  &  hanc rationem  agendi 
probandara  cflTe  cum  fi<flum  ipfum  adhuc  prxftari  poteft,  vt 
fimpliciter  pecunia  pctatur.  Quiaverumeftpccuniamcfle 
in  obligatione  poft  raoram,  vt  iam  oftendi :  fadlum  cft  in  fo- 
lutione  vfque  ad  litcm  conccftacam.Ieg.fi  infulam.  8  4.dc  vcr- 
bor.obligar.  Ea petitio  non adiraic rco  facultatcm  faciendi : 
qumioiofaiSlumipfumpetipoffeexiftimo.  Eapetitio  debet 
iccundum  ius intelligi ,  quafi  a:ftimatio  pcci  intelligatur.  1.  fi 
quando.  dc  op.libcr.  Pr^cerica  opera,  qus  iara  dan  non  po- 
tcft, pctituritenssftimatio,  Exiamdidl.leg.  i.dea<a.empt. 
confequicur,  venditorcmliberari  prsftandoquodintcrcft, 
quia  obiigarur  ad  facicnduro ,  idcm  tradendum.  Tradcrc  nu- 
dumfa<5lumeft,l.firemtradi,dcvcrbor.obl;g.d.I.ftipulatio- 
nes  non  diuiduntur.71.eo.  Seddifficilis  quiftio,an  cogatuc 
pr2cife,tradcre,cumhabcc  faeulcatcm  rcitradendae.Rccc- 
ptaopiniomihinonviderurabaequitatcabhorrere,qusfpe- 
<ff anda efi^in  iudiciis  bona:  fidei.  Cum  venditor  eft  dominu» 
&poflifforreivendica:.  Sicutinrcivindicationemanu  mi- 
litari  poflefno aufertur >  l.qui  rcftitucre.de  rci  vindicat.  At- 
qucicadcfendi  potcft  fentcntiaiilla,  dequaextac  conftitu- 
tiopontificia,c.cumIoannes.dcfidc  iiiftrum.  Vt  dominu» 
pofreflion€vacuatfaderet,&c.Op.l.fittaditio.C.dea6l.em, 
Si  traditioprocacia  venditorisnonfiat,  dsmnaturvendicor, 
quanciintereftemptoris.Refpondeo.pcfleiudiccmvtrum- 
Lbec  faccreproatsquumefle  vidcrir,  Inquaqiic  caufalaca 
cft  iudicis potcftas ,  nec  vllis  finibus,  pra:c(  rquam  arquitacis, 
circumfcripta,§.in  boni.de  a<^.  Inftitut.  Scd  confultiuj  c- 
ric  a  iutc  ordinario  non  r  eccdere ,  nifi  magna  aliqua  ratio ,  Sc 
cuidenssquitasidluadeat.di<fi.leg.ficraditio.  Scqucnsqu^- 
ftio  eft ,  an  obligacus  ad  dandura  hberecar  foluende  id  quod 
incereft.  Vulgo  recepcum  eft ,  eum  cogi  debere  ad  dandun» 
prxcifc.  NamCelfhicloquicurdcobligicionibus  facicndi, 
quz  diftinguuncur  ab  obligationibus  dandi.  I.  i.inprinc.do 
vcrbor.obligat.quamuis  /Wtfr^^vcrbum,  alias  generaliter 
accipiatur.  Pritcrca  non  cft  eadem  raciofa<5ti,quidatio- 
nis.  Inciuileeft  qucnquamcogiopusfaccrc  manibus  fuisac 
feruile-darcpccuniamnon  ique  inciuile  eft.  Icaque  pecu» 
niahic  non  cft  in  obligatione,nccinpetitionc:fedtantuin 
resipfa,&c.Hincvulgodiciturincarccrandumcfrc  eum,qui 
nondcdcric.l.i.C.quibon.ced.  Exiftimo  tamcn  offiicio  iu- 
dicis  conucnire,  vt  reus  interdum  abfoluatur,  qui  iftiraatio- 
ncm  priftet.  Hoc  pcrtinet  ad  minuendas  litcs ,  vt non  facile 
audiacur  licigans  is,cui  ofFertur  acftimatio  rei  petici.Ec  hoc  v- 
cilicate  habec  in  vino,frumenco,& aliis  rcbus.in  quibus  nulla 
probabiliscaditafFe(ilio,I.vinum.dereb.cre.&I.quoties.  ^tj. 
devcr.obl.Reusconcendicfenonhabctevinura.  Vcilenoa 
eflecfcrupulofe  inquirere  an  habeat,cum  poffit  pccunia  vinii 
arquebonij comparari.Si camen  vinum  q>  debecur,  non  pof- 
fit  facilc  comparari ,  aequum  eft  cogi  dcbitotem  ptacifc  darc. 

Inma* 


inTit^^Deyeiuclicata. 


Inmagnacaritatc  annonc  non  rcperiturFrunicntum:ficut 
dcftumento  Siculo  fcribicCic.lib.  jiin  Verr.Beneficiiloco, 
&gratii  concGfTum  ciuitatibus,vt  nummos  profrilmenco 
dareiit:quiapopuloRom.annonacratneccrraria.Obrerua- 
ni huic  litis  xftimationi  locum  cfle  in  ipeciebus  etiam  &  cor- 
poralibus.  Excmplaaliquorcollegiad  l.vbiaucem.§.vlritde 
terb.oblig.Confideraruncvecercsrcsomnespccunia  com- 
pcnfari  &  ^ftimari.ldeoque  non  mulcum  incommodi  eflc  in 
ca  folucionc  ;  vc  Ariftoc.aiciib.f .  Eihic.  quamuis alias aliui 
pro  alia  non  foluacur.  1.  z,  fupra  de  reb.cred. 

Adl.  ^uodiufit.14. 
PR^LECTIO    XVI. 

LOcusdcefFedlufcncentix.  Scncencia  fincmimponitli» 
ti,  l.i.iupra  eod.inde  quarritur,  anpofllicreuocariaiudi- 
ce,  fi  forte  cognoueric  fcerralle,  &c.dubicacio  nafcicuret 
co ,  quod  ii  quid  pritor  iufleric,  auc  Vetucric,  id  mutare  po- 
tcft,&c.  ^tA.  Ceifusoftendic,  aliameflccaufamfenccntix, 
qua res definicur ,  &c.  Non  qusuis  pronunciacio,  qua iube- 
turaliquid,aurverarur,  fcncenciaeft:docuimusadleg.i.fupr. 
Inccriocutio  diftinguituri  fentcntia.C.dcfencenc.&inccr- 
locut.  omoium  iudic.  Duo  igicurhic  nocandalunc,&fcpa- 
racim  examin'.ndi.  Vnum  eft  deiufluprsroris,alterumdc 
fententia.  Obferuandum  cft igirur quod  iuflum  eft ,  aut ve- 
ticum  a  prartorc  ,  id  raucaiipofle.  Accurl.afFeri  excmplum 
ex  leg.quaiem.  §.  diccre.fupra  dc reccpt.arb.  luflit adeirc  ca- 
lcndis, moxidibus.   Sedhocexcmplumnonconuenit  prx- 
roris  officio ,  faltcm  cura  imperio  vcitur.  Prartornon  cogno- 
fcicdecaufis  ptiuacis,nifiextraordinemin  certiscafib.  Nec 
tcifaturimpcriumprztoris  in  ca  cognitione.  Dixifuperio- 
re  loco  ad  tit.  de  iurifd.  Necefle,  vtintelligamusha^cvetba 
lic  tmperio  mero ,  aut  mixto :  quare  aliud  exemplum  inuefti- 
gandumcfle.  Videturfatisappofituraefleinieg.io.de  prae- 
tor.ftipul.  Pczfcs  caucri  iuflir  damniinfe^tiin  rricnnium, 
deindein  longius  tcmpus.  Hzc  cautioimperiicft,l.iubere 
caueri.  de przror.  ftip.  & pertinet ad cfticiuin  iudicis  ,  1.  f .  de 
vcrbor.oblig  Hic  mutat iuflum  (uum  prafes concrario impe- 
rio.  Hoc  decrecum  praecoris  non  cft  fencencia:  non  enim  iii- 
fticutafuicadiocorameo.  &c.  Aliud  cxcmplumfimilsinl. 
fiopus.deoper.nou.nunc.  Prsccoriuflitnouum  opusnun- 
tiare  ,  deindc  prohibuic.  Hicnulla  inccnditur  adio,  necea 
prorainciacio  eft  fencencis,  dicicur  ergo  colli  &  reuocati.  A- 
iiudexemplumexleg.quamuisdercb.cred.quifubcut.  Pra:- 
tor  decteiiir  prasdia  venundari ;  deinde  ipfe,aut  eius  fucceflor 
iddecrctum  mutauic.  Nullahic  fencencia,necadio.icaque 
hrcpermifllio  praicoris  reuocacur.  An idem  dicendum  fic de 
intcilocucionibusiudicum  cognofccntium, &c.Refpondco, 
has  interlocutiones  rouocari  pofTe.idquc  exprelTum  eft  dc 
arbitro.l.quale.§.diccre.s  derecepr.arb.fi  iuflericadeflecc» 
iendis,moxidibus.Ci  m  iudex  aliqnid  pronunciac  percinens 
iad  prajparationcm , & otdinationem  liiis  msgis , quam  diffi- 
nitionemaddscifionem.  VIpian.inieg.fi  opus.hicoftendit 
idemeflein  decrcco  pratcoris  ,  quodiniudicis  inceilocucio- 
nc.Nam  fumptum  cft  illud  caput  ex  ticd.dc  recept.aibicr.  Vi- 
pian.lib.1  ;.adedid.iddicendum  deiudicequod  de  arbicro> 
propter  fimilitudinem  rationis.  Vtilicas  exigic , vc  hxc  muca- 
tio,&corre(5lio  permitcatur iudici.  Crebrzfunchuiufmo- 
diinceriocuiionesinquaqueiite:  &celericcr  expediuntura 
iudicibus  ,  ac  fine  magnadeliberatione  ,  plerunqueinma- 
gno  tumultu  &  ftrepitu.  Vtiiitas  igitur  fuadct,  vt  fi  quid  ha- 
iufmodi  imprudenter  excidcrit,  vtiudiciidcorrigere  liceac. 
In  iis ,  qua:  lice  ordinaca  pronunciantur.finiendx  concrouer- 
fiscauia.idexempium  perniciofum elTet  Qupddixidein- 
tcrloeuiione ,  accipiendum  cft  eciam,  fi  ab  eaappellacum  fi'. 
c.cum  ceflance.de appeli.  Qupcies mucari,  auc reuocari pof- 
ficinccdocucio,  nullo  cerco  luredefinicumeft:  quareidre-' 
linquitur  arbitrio  iudicis ,  ita  vt  nimia  variatio ,  &  inConftan- 
tia  vitetur.  Verba  legis  noftrs  gencralia  funt ,  ficut &  1.  qua- 
lcm.§.diccre.hic.  IdemdiccnduraeftderemporeintraquoJ 
muraripoteft.arg.l.i.deiur.dehb.hscqu£Epofirafunt  in  fo- 
laa:quitate&vtilitate,diffiniri  non  pofTuntin  vniuerfum.l. 
deacccflionibus.infradediuerfterop.pra:fcrip.Secundoob- 
fcruandum  cft  fentcntiam  femel  latam  reuocarinonpofle. 
Reuocarc  dicitur ,  qui  lenceotiam  mutaQt  magis ,  quam  vec^ 


#77 


bahadlionum.4(?.infra.hic.  Idque  priclpue  locnfniiabet 
iniudicedato.quiaiudexeiredefinit.I.iudex.j^.irfraeod.i- 
dcminarbitrocompromiirario,di(5l.leg.qaaIem.§.diccrc.t 
detn  &in  raagiftratu»  quem  vulgodicimus  ordmariam  1» 
Paulus,  4 1.  inFraeod.  criamfi  eodem  difeiudicec.l.  c«m  qua- 
rcbacur.tJz.infraeo.eciamfidcpcEnainfligendaagacutiniu- 
diciocrimioali.l.a(aa.4j:.§.i.infraeod.Siforteiudcxccgno- 
Uerit  innocentem  efle  eum  j  quemdamnauit.I.diuifratrest 
depixn.l.moris.^.fedcum.eod.i.t.^.vltim.dequa-ft.luftaert; 
caufa  difFercnds  cxecutionis  ,  fcdnonmutandifetjtcnti^i 
doncc  princeps  confultus  refcripferit.  Quiritur  ,  fi  iude* 
muldlarn  dixeric  alicui,  an  poflic  cam  remiccere.  Nulla  hic  efl 
fenccncia:mulaaeftpa:napecuniaria,  quamagiftratus  co- 
tumaccs&inobediencescoercent.!,z.fupra,fiqui.'siniusvoCi 
I.i.C.deepifco.aud.l.aliud.l.fiqua  poena.de  vetb.fign.Vide^ 
tur murari pofTc ,  quia  non  fruirnr ,  &c.  Sed  hoc  p^ rmiccitur 

tancuraptopterihOpiam.l.illiciras.§.prircs.deoffic.pra:fid. 
i.cos.adfi.C.demod.muia:.Coliiguncaliiplcrof<juec3fus,irt 
quibus  fcntentia  reuocari  poteft.  Deiis  dicemus  adcapiti 
quatdam  fequentia.  Barr.  male  excepi  t  viros  illuftres.ex  leg.  2  < 
C.de  fenc.ex  IibeI.recic.Qii.r"ti"',fi  fencemia  nuila  fir,an  iu- 
dex,quicamcuIiripofEcinucare.  Diuerfa:hic  opinioncsre- 
pcriuncur.quasfuperuacaneumeffet  rcferrc.  Dicambreui- 
terquodfentio.Exiftimoiudicemdatumdcnuo  pronuncia* 
renonpofIe.i.4.C.quomodo&quandoiud.  Dfficium  iu» 
dicisdatipronuntiationcipfafinitur.i.iudcx.infraeod.  qno- 
modocunquciudicauerir.Magiftratus.quiviilgo  dicitur  iu» 
dexordinarius,itcrupronunc!arcporerit  I.fipra:(<s.C.quo« 
modo  & quando iudex.ron  finitur  eius  officium,  ficur  & iu» 

dicisdari.Idemdicirurinl.4.C.deaccufa.Iderainl.i. Cod.de 
fcntent.  &inrcrloc.  Oppo.  1.  abfcntem.  <>.  eod.  iir.de  acc.vbi 
pra:fes  non emcndac  fenteniianj fuam , &c.fed  fuperior  ma- 
giftracuSjidem  prarfedtus  prytorio.  Varia:  funt  cpmioaesi 
Exiftimo  fuperiorem  magiftratum  adeundum  cfle.cumin- 
feriorerratumfuumnoneniendar.  Ineafpecicnon  propo- 
nirurpr.-rfideravoluiflecognofccre,fedcamedamnsire,&Ci 
Hodiein  Galliafnperior  cfgnofcerenon  poreftfine  appel- 
lacione.  Denique  animaduercendum  tft,  fuperiorem  ad  que 
appcllacuraeft,  pofle  eciam  ccgnofcere,&pronunciarcde 
nulliracc.l.qiiedamraulier.4i.famil.crcifc.l.vltim.deiur.pa- 
tro.  Sunc  ex  codemIoco,&pofica  funcfubdiuerfisritulisi 
verbispaulumimmucatis.  Paul.Iib.  1.  Dccrec.feu  imperii* 
feacentiar. 

K^dl.  a  Diuo  Pio.  1  y. 
PRiELECTIO  XVIi. 

HOc  capiteconcineturdifpucatiodeexccucione  fenceti- 
tia:admodumvtilis.HuiiJsduofuntpr£*cipuiloci:vnuS 
depcrfonis,&c.alterdemodo,  &  rationeexequendicfen* 
tentiz.&c,  Primumergoquxrirur.quipoflint  excqui  fen- 
tentiam.  Pone datum  efFc  iudiccm  a  priCore j  qui ccgnouic 
&  iudicauic :  an  poflic  exequi,&c.diuusPiusrefcriplicnoa 
poflc:nam  neque  impciium  habec,nequciurifdidionem. 
vcdixiadleg.aitprxror.fupra.  Simplicemnotionem  haber» 
ac iudicandi  facultatem:nifi  aliud  ei  permifFum  fit.l.  aiudice* 
C.de  iudic.  Exequitur  ergo  ipfe  magiftratus,qui  iudicein 
deditjnonalius.  Non  cnimfinjpliciteraitD.Piusexecutio- 
nera  compctere  magiftratibus,  fed  iis,qui  iudicem  dederunt» 
Nec  vero  dubium  erat  ante  D.  Pium  quin  magiftratus  exc* 
qucrcntur  :  feddubitabaturanisrantumiquidedit,  cxequi 
poflif,&c.  Itaq',rcfcripfitmagiftratibuspopuIi  Romani,&c« 
Quod  eftinteiligcndum  (^vtpofteadiceraus  )  nifi  aliusfue- 
ritiufFus,  aut  rogatus,  &c.  Defententia  atbitriquiddiccn- 
dumfir,docuiadleg.aitpra:ror.  AdmonuihocnonpolTqin» 
tclligidearbitro  compromifFario,  cuius  fententia  tempore 
horum  lureconfultorum  non  habebatexccutionem.l.t.C. 
de  arbit.  Arbitrumhic  aCcipercdebemus  datumapra:core> 
Arbiccr  profocio,  arbitcr  familii  ercifcundx,arbiiercom» 
munidiuidundo,locusCic.proMurena.Obferuandumhin<; 
eft  iudiccra  dacum  j  fiuedelegacum,non  polTc  exequilen- 
tenciara  fuam.  Fun(5tus  eft  officio  fuo  cum  iudicauit,!.  iudeXi 
infra  eod.  Erhocintereftinceriudicemdacum  ,  &eumcui 
mandaca  eft  iurifdi(Sio.  Non  enim  eft  fercndus  error  eoruin  ■ 
qui  pucancea>  quxfunt  mixtiirapetii,  nonpollemandari.* 
cuiufmodief^executiofetitenciX)&c.hcogtiitio.deuifi.  eiul 

LL     ) 


^7^ 


Pranc.Duareni  Commsnt. 


\ 


ciiimand.eftiiirird.  Necadreraprrtinet.quodobiicitur  dc 
magiftcadbus  municipaiibus.l.ad  quac.ad  municip.  Eft  enim 
miiorpoteftaseiusjcuimand.quamduumuiri  alicuius  mu- 
nieipalis.  Is  cai  mandata  eft  iurildicliojfungitur  viceman- 
dantiSj&c.l.etfipraEtor.deoffic.eiuscuimand.  Omnia  po- 
teft  quie magiftratus ,  exceptis  iis  qua;  fpecialiter ,  &c.l.  i  .de 
ofSceiuscui  mand.Accurf.  &  Accurfiani ,  quiharc  non  di- 
ftintruunt, incidunt  in  raultos  errores in  hac difputatione.  I- 
tadiireruntdehisrebus,quaiinihilinterfitintcriudicemda- 
tura ,  &eum  cui  eft  mandac.  Adueifus  ea ,  qus  diximus  mul- 
taopp.onunturafophiftis  ,  &  parumcruditis  interpretibus. 
Primumoppo.  Nouellaconft:tutiodeexhibeii.reis.§.five- 
ro.  qui  confticuciofircdleintclligatur  ,  fuftiagatur  noftra: 
fsiucntiijmagisquamaduerfacur.Oftenditlaitinian.reum, 
^Lii  ptomifit  iudicio  fifti,&  poftea  aufugit,  exhibendum  cfte, 
&c.  ■  E:  ici  diftinguunt ,  fi  adminiftrator  fit ,  idcm  magiftra- 
tus potcft  cam iubete exhibcri :  Si  fit iudex datus , debet re- 
ferreadeum.aquodatuseft.  Invulgariinterpretatione  le- 
gicur,  Renunciare  adeunn,a  quodatuseft.  Inea.qusad- 
Iccibitui  luliano ,  referrc ,  Grxce ,  ^ i^flviVjulMiM ,  nuncia- 
re ,  iudicarc ,  referrc,  Prxterea  obiicitur iex,etfi  non  cogni- 
tio.  C.fi  contra  ius  vclvtilitatem.vbimandata  exccutione, 
mandatur  cognitio.  Inde  argumentum  ducunt  fi  ci  cui  raan- 
daturgxecutio.&cognitioquoqueintelligitur  mandata;  i- 
dem  eft  dicendum  econuerlo ,  vc  mandata  cognitione,  intel- 
ligaturmandata  executio.  Verun»  hicparianonfunt.-qus 
ficdilfimilitudo.nuncdemonftrabo.  Cumcui  committituE» 
CQgnicio  ,  non  ideo  committitureidemexecutip:  quiaplusl 


Vni  mandata  eft  cognicio,aI:eri  executfo ,  fiuc  exa6lio.Vnus 
eftiudex,alterexecutor.  Iudexrecufatur,eligunturarbicri: 
quorum  fententiam  exequitur ,  non  iudex,  fed  ille  cxecucor, 
&c.  Quidam  cxiftimanc  fuifte  quofdam  executorespubli- 
cos  ,  qui  fententias  iudicum  exequerentur:  hoccommen- 
tum  fuum  confiimare  nituntur  Nouel.conftitut.deiudic.  §, 
is  qui.  Ibi loquitur  luftinia.non  de  excccutoribus,  (ed  de  cx- 
ceproribus ,  fiue  acfluariis.il^^-o-^paif  «u!  dicitur  a  luftin.in  Codi- 
ce  Gnco  :  nos  paulum  graLCjfanres  ,  ^refbiers ,  vocamus. 
Probabiliuscft  crgo ,  quod diximus  executionem  campete-. 
re ei ,  cui  mandita  cft  (i  forte  rnandata  fit ,  &c.  Plura hic  tra-| 
<SanturabaIiis,fcdp2rerp,a&extrarem. 
<^d%.Jl'ntentiam. 

PR.ELECTIO  XVIII. 

Dldumf  uit  mngiftratus ,  qui  dederunt  iudices ,  pofTe  eo- 
rum  fententiam  exequi :  alios  non  polle,  Quod  cft  ac- 
cipiendum  ,  inuitis  magiftratibus  quiiudicarunt ,  vel  iudi- 
ccsdedcrunt.  Quidenimfimagiftratusiubcataiteri,vtexe- 
quacur  j  Et  hoc  demonftratur  refcripto  principis ,  quod  Vl- 
pianus  hic refert-  Varia hic eft leftio. In  Florentinis lcgitur, 
Si  hoc  iujfi  fuerint .  Quod  fic  accipe ,  fufli  fuerinr  pra:fides, 
ab  iis  qui  iubendi  habenr  poteftatem:pura  magiftratibus  aiiis, 
quiRomxiudicarunt,  veliudicesdedcrunt.  In  quibuidam 
hhx\s\?Q^K.nv, Sthacvifamfnertt.  Hxc  litera  aliquidambigui- 
tatis  habet ,  fed  defendi  tamen  poteft.  Si  hocvilumfucrit 
magiftracui ,  qui  Romxeft.  Vtraqueigiturle(5tio  eundera 
habet  fenfum,  poflc  magiftratum  exequi  iententiam  alterius 


cit  c-xequi,  quara  cognofcere  &iudicare.  Executioeftim;?^       permifrucuiuidam:hocvtilitaspublicaex'git, vtfacilius,  & 


perii  cuiuldam  ,  vciam  diximus.  Cui  concedicur  quodmi 
nuscft  ,  ncn  condnuoci  concediturquod  eftmaius.  Cum 
aucem  commitcicur  alicui  executio,incelligicur  commifta  co- 
gnitio.did.Ieg.etfinoncognido.  VtfiprincepsrelcribatT!- 
tio,  vs:  Miuium  deic6lum  a  Seiodepolleirione,  reftituat, 
&c.  Poceritcognofcere,anMiuiusaSeiodeie6lus  fuerit: 
non  cnira  cft  credibile  princlpem  aliter  fenfifle:vetifiraile 
eft  pdncipem  id  velle ,  fi  appareat vcrum  efle ,  quod  ei  cxpo- 
fitumeft.Siceftintelligendalex  ii.fi noncognido.Nonlo- 
quiturdecxecutionelcntentis  :  namquiexequiturlcnten- 
dara ,  non  cognofcic de toto  negodo :  alioqui elulotia  ellent 
iudicia.hg.  fi  prstor.fupra  de  iudic.  Cognofcic  an  iudicatum 
fit.  Itemderebusquxcapiuntur.vcdicernusad  §.invendi- 
tione.&rcquent.  Qnxftiohictra6lari  folctdeludice  dele- 
gaco  a  priacipe  an  poUitexequifentendam.  Quainrecer- 
tiuseft:iuspontificiumquam  ciuile.  lutepontihciofatis  ex- 
preiTjm  tii  poire,c.paftotaIis.deofficio.deIcg.  c.  fignificafti. 
c.quircnii.  eod.  Etdehocconuenitinteromnesinterpre- 
t«s.  Anautem  hociusfitconcrarium  iuticiuilidubitacur.& 
vatiaj  opiniones  reperiuntur.  Quidam  cenfent delegatum  a 
ptincipeexequipolTe,quafiiaonhtfimi!isei ,  quidatuseft  a 
magiftratu.arg.l.aiudice.C.de  iudic.CitantNouel.Iuftin.de 
exhib.rcis.§.fi  vcro.item  I. vltim.  C.dciudic.  Ego  vcro  exi-, 
ftimo  iJem  diccndum  c  (Fc  de  iudice  dato  a  prinope :  quafi  Cx-^ 
milis  fit  in  hac  re  iudicidato  a magiftratu.  NuIIam  aliam  dif- 
ferentiam  reperio ,  quam  qui  eft  in  leg.  aiudice.  C.  de  iudic. 
Vnde  verba  Vlpian.producenda  func  ad  delcgatum  a  princi- 
pe:  Diuus  Pius  ita  refcnpfit:  quiadeeoturaeratdubicacio. 
Refcribebant  principes  ,  prouc  in  quaque  caufa  id  necefta- 
riura videbacur.  Maxirae autem rae mouct conftitutio No- 
nella  ,  qua  ncs  oppugnanc  adueifarii.d.authenc.deexhib. 
reis.  § .  fi  vero.  loquicur  enim  luftinianus  cam  de  iudice  daco 
a  principe,  quam  a magrftracu.  Ec aic refcrrc debere  ad  eum, 
a quo  dacus  eft.  Ergo  datus  a principe,  referre  debec  ad  prin- 
cipem.  Sicaduerfariiconfodiunturarmispropriis.  Noneft 
concrarium  noftra:  fententiat,  quoddiciturinleg.  vldm.C. 
de iudic. Executore  ncgocii ,  cui  mandata  eft huiuf modi  cau- 
fae  executio  feu  exadio ,  iraminente ,  &  ftatuta  ab  arbitris  ef- 
fc6tutraancipantc,&c.  Executorcraintelliguntiudicerada- 
tura  a  principe,  quirecufatuseft.  Etaiuntcumexequifen- 
tcntiara  arbitrorum  ,  quamuis  non  cognofcat.  Hicinter- 
pretatio  fi  recipiatur  ,  idem  eric  dicendum  deiudice  datoa 
magiftratu.  Nam  de  vtroque  luftinianus  loquiturin  initio 
conllitutionis.  Veriusergocftluftinianumloquideco,cut 
flaandataeftcxecutiovmandarienimpoteftjVtiaraoftendi, 


expeditiusresiudicatx  mandentur  executioni»  Nec  poteft 
aUter  fieri :  quia  prxccpt um  vel  decretum  vnius  magif tratus 
vlcrafinesprouincia:quamregit,vel  ditionis  ,  non  poriigi- 
tur.l.cum vnus.i i.§.is qui.infra de bon.aud:. iudic.  poir.  £c 
fimilceftexemplurainlcg.argentarium.§,nomine.  fuprade 
iudic.  TutoresinprouinciacondemnarijCuratores  Roroae 
iudicatum  facere  coguntur.  Eft  aucem  rccepcum ,  vc  magi- 
ftratus  literasfcribatad  alterum  raagiftracum,  &c.vulgo  lite- 
ras rogatotias  vocamus.  dequibusinauthen.  vtnul.iud.§.fi 
veroquis.&inc.  Romana,§.contrahentes,de  rorocon-.pet. 
iniJ.  Qupd  diximus.maximelocum  habetiniis  iudicibus, 
quinul!umhabencterritorium,nonhabcnt  cam  cocrcitio- 
nem ,  qux  neceiraria  eft  in  executione  (edtentix.Exemplum 
eft  in  lcg.  cpilcopale.  C.  de  epifcop.aud.  Per  iudicum  quo- 
que  officia ,  nc  fit  cafla  epifcopalis  cognitio ,  diffinidoni  cxe- 
cutiotribuatur.  QuodAccurfiusmoQecnocanduraeflepro 
fcncenciadodtorum.doftoreshabenciurifdidlionem  m  di- 
fcipulos  fuos,vtIufti.aitinprooemiofF.&Fridcricus  OEno- 
barbus  in  conftitutio.  qux  incipit.habita.  Sed  fi  bona  ca- 
piendafuntproexecutione(ententix,autperlon3  ipfa  prae- 
hendenda :  id  perdnet  ad  officium  magiftrarus.Icem  poflunt 
dodtorcs  exequi  fentendam ,  cum  nulla  vi  opus  eft , nec  ma- 
numilitum,  aut  lidlorum.  Exemplum  eft  inc.exliteris.de 
conftit.  DequodammagiftroGuilelmoquinKgiftereratin 
artibus  Parifiis  :hic  magifter  contumaxcrat,&ftulcus,nec 
volebat  parere  dectcto  dodiorum.  DoiStores  tandem  eura 
pf  iuarunt  communione  &  fociecace  (ua.  Ha-c  (cncenciapo- 
teft  ab  ipfis  raandari  execudoni ,  non  admittcndo  eura  ia 
focierace  fuam ,  denegando  ei  bencficia  locietads ,  &c.  Sicut 
prxtordenegaciurifdidcionem.  Eitgenusqnoddamcoerci- 
donis  prscorix.l.fed  ecfi  per  praecorem.fupra  ex  quibus  caul. 
maio.  Quxftiocft,  anhxclocumhabcantin  iuclicio  crimi- 
nali.  Pleriqueputantreumdamnatumremittendumciread 
raagiftratura  loci ,  in  quo  deliquic.&  hoc  videtur  fenhfle  Ac- 
curf!  Sed  hoc  non  puto  verura  ,  quia  nuUoiureprobatur* 
Reraiffioquidera  fitad  locura  delictiantecognidonem ,  auE 
eondcmnadonem.l.fi  cui  crimen,  § .  vlc.de  accufat.  inf  ta.  au- 
thent.vt  nul.iudic.§.fi  quis  vero  comprehenior.Eft  enim  fa- 
cilior probatio  in loco  de!i(3:i :  idque  publice vtile  eft ,  ne  de- 
Mdiz  manean  t  impunitt.auth.quia  in  prouincia.  C.vbi  dc  cri- 
mi.agi  opor.  Hoc  ius  quatcnus  fit  receptum  moribus  no- 
ftris  ,  fxpc  aUas  docui.  Remiflio  fitalocodelidi  adlocura 
domicilii,  aut  originis  .•  fednonextraprouinciam.  Prouin- 
ciam  vocant ,  quxcontinetutfinibus  cuiufqueParlamemr!. 
id  dcclarandum  eft  exemplo. 

Ad§c 


in  T^it.  Dr  fe  iidikdfA-. 


Ad5-  Tnvettdhiotie.  tJijECverbarererunturaclid,quoddi- 
«fbum  eft  de  prilidibus,  lcilicet  eos  polle  execjui ,  &c.  lam  in- 
cipitdemonftrare.quomodocxequantur.  Etait,/«if»f,  fcili- 
cet  prsfides ,  de  quibus  prius  dixir.  Primum  igitur  capiunt  pi- 
gnora.  Pignoravocancrcs,  quxcapinnturpro  cxecutione. 
quiaiurepignorisobliganrurcicditori.Cod.deptastor.pign. 
1. 1.& i.C.li in cauf  iudic. pign.i. qui legati.  C.  vt in poiT.leg. 
l.non  eft  mirum.  de  pig.aA.  Ordo  feruandusin  hac  captione 
pignorum  dckribitur  ab  Vlpian.  Poftquod  tempus  diftra- 
hi  debeant  ,dicemus  ad  1.  debitoribus.  hic.  Addunt  aliqui in 
fingulis  quoque  rebus  tam  m  obilibus  quam  immobilibus  de- 
leMumhabend^uTi  eile ,  &3b  iisincipicdum  eile,  qaarum  ad- 
empcio  minus  eft  grauis  ac  damnofa  reo.  Argu.  ducunt  ex  l.ii 
^.diminutio.rupradcvcncreinpoflel^mitt.  Mulier  in  poffef- 
lioncmmiflaalidcbet.&c.  Diminutioadhos  (umptusfieri 
debet,primum  cx  pecunia  numerata.-li  eanon  fuerir,ex  iis  re- 
bus,qu£B  pacrimoniam  onerare  m3gisinipendio,quam  auge- 
re  frudlibus coo(.ieuL'runt.  Verum  mihi  non  vidctur  hoc  li- 
milccfle.NamiucxecutionefentencisEilludprajcipucipedla- 
djmeft.vcpromptius  &expcditiusfiat,  vtpoftea  dicemus» 
Acimputaturrco  ,  qninonipfe  bonadiftrahit,  &fat!sfacit 
creditori.  Liberum  eft  ei  ea  diftrahere ,  quorum  omiirio  ipfi 
futuraeJlminusdamnola.  Putaigiturpoffecapi  eaquacvci- 
liora, & cora.Tiodiora vifa fuerinc  pro execurione (cnrentiac. 
Argumecoquoq-jilludcft  ^luftin.  aicinNouel.de fidciuf.§. 
quod  autcm.Cuin  pro  auro  debico  res  ali^  danturin  (olutum, 
quascunque  meliorcs  funt  dandas  eftc ,  deceriorcs  apud dcbi- 
toremmanerc.Hiefaueturcredicori.vtratiopoftul3t,nealias 
iniuria  afGciatur.  Fateor  camen  ciuili  modo  hxc  accipienda 
elTeunciuile  cfteacaperc,quorum  captionihil  profucurafit 
creditori,&  multum  nocicura  debicori.  Exempli  gracia, fi  exi- 
gaa  fit  pecunia  debita ,  &  res  magni  prctij  diftrahatur.  argu.l. 
li  cui.  de  leruit.  fupra.  Per  quamlibcr partem  ire licebir.ciuili 
tamennsodo  :  nam  quajdam  iniermone  tacitecxcipiantur, 
Non  enini  per  viUam  ipiam ,  nec  per  medias  vineas  ire,  agere 
Jinendus  cll ,  cum  id  sque  commode  pcr  alteram  partcm  fa- 
cerepolllt.&minorefundiferuicntisdettimento.  Sicinpro- 
pofita  fpecie permittitur  fimpliciter res  capere ,  fed  tamcn  ci- 
ijilimodo:aliaspo£etitappellariabexecutore ,  quafiexccdat 
modum.labexecutione.Cod.quorumapp.nonreci.  Exhis 
vuigo  annocan  folec,prius  pcrquirenda  elTc  mobiIi3,&c.Ho- 
diem  Gaiiia  ha:c  perquifitio  raobilium  non  eft  necellatia, 
propter  ed  dlum regis  quod  de  ea re  fadtum  eft anno  i f  5 5).  A 
quocamen  edidto  excipi  (olent  minores  damnati  ptopterl. 
magispuco.§.n6pa(Iim.fup.dereb.eorumquifubtut.  Cum 
igicurde  pra.'diis:rjinoru  vendendis,  priusinquirendumeft, 
anpecunia  ficinnumerato,  velinnominibus.  Ethocvulgo 
receptum  videorquanquam  videntur diflimilia ,  fi  quis paulo 
diligentius rem  expederit.Sed de co dicemusalibi.  Qupdau- 
tem  continecur  cdi(flo  rcgio,  alias  defcndi  non  elle  contrariii 
huic  iuri.in  quo  verfamur.  Moueor,cuia  hic  ordo  videtur  cre- 
ditorisgracia  introdudlus  efic  magis  quam  debitoris,  quod 
hac  ratione  facilior  fit  &  expedicior  exccutio.  J.ite  quod,  infr. 
hoctic.  Nemoeftquiignorec  faciliusinucniriemptote  mo- 
biliura,qua  immobiiiura :  itcm  vtilius  eft  debitorinominibus 
executionem  fieri,quara  in  rcbus  (oli,l.  magis  puto.  §.  nopaf- 
fim.  Tamenad  haecnon  perucnitur  nifi  deficientibus,&c. 
Argumento  eft  hunc  ordinem  non  percinere  ad  fauorsm  de- 
bitoris.  Quodfiverumeft,  poteritcxecutorarebusfoliini- 
tium  facere.Nec  ad  rem  petcinetl.  vlt.§.  vbi  auteju.  C.de  bon. 
quae  liber.quia  fion  loquitur  de  executione,  (cntentia; :  fed  de 
vendendis  rebusfiliifa.  vtfoluatur  zsalienum.  Illudcertum 
& indubitatum,ob  contumaciam  rei  adorem (latim  mitti  in 
polTrcrum  foli.tit.ex  quib.cauf.  iu  poiTcat.  Et  hoc conuenit 
inter  omnes ,  quia  non  eft  executio  (ententiac; :  atque  ita  acci- 
{>iendum  eft  quoddiciturin  l.vlti.  §.  cum  autem.  C.  deiisqui 
ad  ecclcf.confug.  Adde  non  tantum  res  pofle  capi ,  fed  ctiara 
perfonara.l.i.  C.qui  bon.ced.Sed  bocquomodo  accipiedum 
^t,dicemus  adl.fi  vidum.^  4.infr. 

PR^LECriO  XIX. 

DTxirnus  fupra  ,  quomodo  fententia:  executio  fisri  de- 
beat :  &  quid  capiendum  fit,  &c.  Nunc  tradlancur  qu^- 


ftiones  ailquotad  eancJemlrempertirientls  *  'Vnaeft,  an vo- 
catio  parcis  fit  neceflaria.  Varia:  (unt  opiniones.  Exiftimo 
neceflkiam  efle :  quia  iudex  pronuntiat  caufacognita.  facit 
I.dcvnoqaoque.icx.namitadiuus.lupradeadoptio.  Inter- 
eft  parcis  aduerfe ,  qu^E  mulc^s  exceptionespoteft  opponcrc: 
Qupdanon  competenriiudice  :  Quoddieferiato:  Qupd 
non  feruato  ordine.  lccm  exccptioncs  de  quibus  not.  ad  1.  r '•. 
Cod.de iur.&  fadi  igno.  Iccm  pecitur  execucio  per aiStionctn 
iudicad.  Dixiadl.miles.fupta.  Ergcieftvocandaparsaducr- 
fa.  1.  i.fupradeedcnd.  Verumcrgononvidctur,  Nonnulli 
putantcumfcntentia  latacftdf  certa  fpecie.nccaliare  capi- 
tur,&c.quiatunc(inquiunr).infercndaeftmanumilirari,lcjr. 
qui  reftituit.<J8.de  rci  vind.  Non  idco  conftqucns  eft  vocan- 
dum  noncflc  aduerfarium :  &  rario  (Iipradaa  oftrndit  vo- 
candumhicquoque  cfls:qi)ia  ipfius  intereft  ,  &poteft  ex- 
ceptionemopponcre,&c.  Prsterealocuscftapertiisdehac 
vocationepartis  inl.mcmincrinr.  C.  vnde  vi.  Probabiliot 
eftigituractutiorhicopinio,qnamuispleriquedi(ientiant. 
Alteraquxftioeft,  anobprinilegium  aliquodccITat  hiccx- 
ccutio.  Accurf.hicquofdamlocoscitatdc  ciuitate,minorei 
dote,  Ecdefia.  Scd  hoc  paulo  pleniotem  difpiuacionem  ex- 
igit.  Ac in  primis  dicendum  ell.ciuicatcs  eodem iure vti quo 
homines  ptiuatos.  leg.  ciuirate.  fupra  quod  cjiufque  vniucrf. 
loco  priuatorum  habenrur.l.eum  qui  ve(5tig.  de  vec  bo.  figni- 
fic.  Minorisetiambonacapiuntur,l.  i.  Cod.  deprsd.min.l. 
3.§.itemqua;ripotcft.  fupradercbuseor.quiiubtute.  quia 
hscalicnatio  non  eft  voIuntaria,(ed  nece^raiia.Dc  doce  qui>- 
r/tur,quaE multum  fauoris habet.I.i.fupr.iblur. matr.  Et ccr- 
tum  cft,fi  fundus  doralis  adiudicatus  fit,  ipfum  poflecapi.I.  i  ^ 
defund.  dot.  Lcxlulia  non  pcninet  adhancalienaiionem, 
quz  voluntaria  non  eft.  Damnaro  autcm  mariro  ad  onc 
j)er(onalinonporeftfundi)sdotaliscapi.l.i.Cod.depriuileg. 
fi(ci.  Reiaepecicmulierresdoralesabaliisfeparari.l.  obma- 
ricorum.Cod.ne  vxor  pro  mar.  Excipitur  caula  primipilaris. 
did.  1. 1.  Si maritus  habeat  curam annonat;  in  excrcitu,&  ob 
eam  rem  conueniatur :  res  eft  niaximi  momenti  in  belio.  Ita- 
que  caufa  primipilaris  cft  maxime  f  auorabilis ,  &  dote  ipfa  fa- 
uorabilior.  Ethociurenosvtimur  inGallia^atqueitacau- 
famprimipilarem  intcUigunt  quiin  foro  vcrfantur,  rcdiu» 
quam  Accurf.&  alij  interpreres. Sed  res  dotalcs  capiunturdc- 
ficientibusaliisrebus.!.4.Cod.inquibuscau(^tac.pign.contrJ 
Qujdfivxor  damnatafit  ?  Dicendumcft  nonpofle  auferri 
dotcm  a  marito,quia fierer  ei  iniurja.  Dotis  dominus  eft qua- 
diuduratmatrimonium.i.prooncribos.Codic.  deiur.dor.L 
doce.Cod.de  rcivind.Publicaturramencertisexcaufisl.j.in- 
fra,debonisdamnaror,  QuiddeEccIefia.'  Nececclefiaqui- 
demexcipitur,fidamnatafit.l.iubemusnullam.C.defacro- 
fanft. ccdef.  Sicutdiximusde  minoreexl.  1.  Cod.deprsd. 
minor.Sccus  fi  laca  fit  contra  cpi/copum,  aut  alium  paftoretn 
nomine  proprio.  Executiofic  in  redicibus  qui  (unr  vfufru- 
«5luari).c.peruenir.defideiufl.commodis.  40.infra.  vbiple- 
niusdicemus.  InGallianoncapiuntur  bonadericorummt)- 
bilia  propter  conftitutionem  Philippi  Puichri:  qu^econfti- 
tutio iuri ciuili,  &  ponrificio  concraria  eft.  Quxdam  hic  obi- 
terannorantur,  &velutiTOpsf;i9'«.  Vnumeftdediftindione 
bonorum  mobilium,&  immobiliuro.Vip.hic  oftcndic  nomi- 
na  fiue  iura  diftingui  a  bonistam  raobilibus,  quamimmo- 
bilibus.  Similislocusinleg. quamTubcronis.iJ.  inpeculioi 
fupradepccul.  Resmobilts,  &fo!i.hocamplius  d^omina 
debitorum.  Bonorura  tamen  appellacio  compleclitur  no- 
mina.I.bonorum  appeIlatio.49.de  verbo.fignjri.i.princcps. 
eod.titul.Sedhicquxrimusquidmobilium,aucin]mobilium 
appcllatione  contineatur.  Si  cui  igitur  doncm  bona  mea 
mobilia  &imitiobili3,  noncontinentur  nomina,  Hoccit 
intclligcndum  nifi  appareat  de  omnibus  bonis  a6bam  efle, 
vc  nccelle  fic  fiiib  altera  harum  lpeci'i  contineri  noaiina.  Ec 
vulgo  receptum  eft  eius  rei,qu£E  pcr  adlioncm  pericur,  ratio- 
ncm  habendam  cflc  :  vc  fi  mobilis  fit ,  adiio  quoque  iudice- 
turmobilis,&c.  Ponelegemunicipalicautum,vtomniabo- 
naad  agnatos  &cognatospettineant,  mobiliaadcognatos, 
immobilia  ad  agnatos.  Ratio  huius  incerpietationis  cft, 
quia  qui  aiSiionem  habet ,  rem  ipfam  habere  videtur.  leg.  qui 
adtionem.i  f.dcreg.iuris.  AIterumquodhicannotatur,cft 
deientenria  conditionali.  ludex  hic  iucerloquirur  (iib  con- 

LL     4 


<JSo 

ditionc.  D!fficultasnafciturexl.i.§.biduum.infra.  quando 
appellan.  fic.  vbiVlpianusaitnon  elle  diccndam  fubcondi- 
lione  fententiam.Sed  hoc  eft  intelligendura,  nifi  conditio  fit 
de  natura  negotij,&  adus ,  nifi  ad  a6tum  ipfum  pertineat :  vt 
in  hoc  excmplo  Vlpiani./i  moucntia  non  fi nt.  Vulgo  diftin- 
guitur  conditio  inttinfeca  ab  extrinfeca:  fedhxc  difputatio 
non  eft  propria  huius  loci. 


Franc.  l^uareni  Comment. 


hicdicuntur  abVipian.qaidiftinguendafunt.  Primunieft 
quod cognofcic dc  proprietate ,  &c.  Secundo,  quod  fumma- 
tim  debf  t  cognolcere.  Tertio.quod  fcDtentia  non  facit  pta:- 
iudicium  iis,qui  iui  e  o!  dinario  pcerc  volitm  rem,&:c.  Quar- 
to,  quodhxcIenteDciaprodeftadvfucapionem,  quiaiultus 
eft  tuulus.Iam  fingiila  hic  plenius &  accuratius  examinanda 
funt.  Notandum  eft  in  piimisexecutionem  itr.ped:ri,fi  con- 
hii^.Siftqnora.  Quafftio hicttadlatur,  quarcxiamditftis      troucrfia  moucatur  dercbus  captis  :  etiamfi  contradicatis. 


pendet.Qiiid  fi  pignora  non  inueniant  cmptorem?  Addiccn 
dafunt  creditoriproeaquantitate,  qu2debctur,fiuemaior 
fit,fiuc  minor.Sic  omnes  interpretantur :  cum  tamc  hoc  per- 
quam  abfurdum  vidcatur.Qupdcum  animaduertcret  Alciat. 
conatus  eft  colore  aliquo  hanc  iniquitatem  cxcufarc.  Scripfit 
de  hacre  I.b.(J.  Paradox.c.  j.&  ad  l.creditor.dc  teb.  cred.  Ego 
alias fctipfi quid fentiam hbro  i.  Di(put.&  nuper  adl. credi- 
tor.fupradereb.  cred.  Seinperexiftimauirccipiendamnon 
cflehancinterpretationemj^-a^wawnMrrjideft^procftquan- 
titate.  Ncmo  ita  loquitut  qui  Lacinc  loquitur.  Sic  ego  inter- 
precor,M ^«.««r«M;f ,id eft,  ad  quantitatem qui  debetui.  Vel 
ad  cantam  q  janciratem.quanta  cft  fumraa,  quidebetur :  vel 


qui  non  fuit  in  iudcio ,  vng  tners  o^pofant ,  quia  ipfiosinterc  ft 
propter res.  Oppo.huic  (entenria: I.is  a quo fi^ndus.  ^ 7.  de rci 
vind.vbiresreftituuntur  exadtacautionc.  Specieslongcdi- 
Uerfa  eft.  Vindicataeft  res,cognitio  de  ptoprietatc  eiusrci.  In 
iudicio  de  eadem  rc  fir  executio :  hic  autem  loquimut  cum  res 
aliqua  adiudicata  cft ,  &  alia  res  capitur ,  de  qua  nihil  actu  fuic 
in  iudicio.  Quxritur  vtri  incumbat  probatio.an  ei  qui  conte- 
dic  f  es  cfle  fuastan  creditot  i,  qui  dicit  eas  cfle  dt  bitotis?  V  ulgo 
ttaditumcftidiudicatumefleeXpofl^cfliionc.not.  adl.obma- 
ritotum.C.ne  vxot  pro  marito.Nam  probatio  non  incumbit 
eiquipoflidet.§.fetincnds.Inftit.deintcr. 

Alia  quaftio  eft.an  impedietur  executio,mota  controuer- 


(vc  vulgo  luquimur)  vfquc  ad  concurrentcm  quantitatem.  fiadepolfeflione.  Vlpia.loquiturdeproprictatc:fedidcmre 

Inhacmterpretatione  lequimur  pfcptietatcmverbotum.a  ceptumeftinpofleflione.quianoDdebetquispriuaripofltf- 

quanoneftfacilerecedenduro,!.  i.^.vliim.decxercit.aftio.  fionefuajfinecauf^cognitione.l.vltim.  C.fipet  vimvelalio 

dcindexquitateminqu3v;rlacurarsnoftra,I.  i.fupradeiu-  modo.  Quid  fi  dolo  dcbitorisfuerit  in  cum  trar.slata  pof- 

ftit.  &  iure.  Quid  tft  jcquius ,  quam  pignora  addiccre  paris  lcffio?PIerique putanc iure  ordinatio cxpeticndum  elTe ,  quo 

quantit3tis,&aftimationis?i.6traquioiiniquius,quamcapta  rcuocancur  alicnata  in  fraudem  crcditoium.  titul.  quando 

omniaaddicere,nuIlahabit.?ratione£cftimationis  ?  Prarer-  infraud.cred.inf.^.itemfiquisinfraudem.Inftit.dcai^io.l.i» 

eafcquimur  conluccudinciB  loqucndi  &  vlum  fotenlem.l.  §.ncc£irario.fuprafimuliervcncr.nom.Hoc&aliisptobatur, 

minitne.fupradelegibus.Omncsfatencurhocreceptumcfle  nifipoflcfliotranslatafitin  fraudemexccutionisipfius,kili- 

moribus,  &iusRoman.  nonferuari.  Quxfequunturapud  cecpoftfenceniiamjautlitem-motam.Quifenientiavtihta- 

Vlpian.confentancafunthis,  qusdiximus.  Contirmatlen-  temhaber,quamuiscertoiureDonprobetur.  Addiiciturl.is 


tentiara  fuam  alio  refcripto.  Eo  refcripto  cautum  eft,vt  credi- 
tornihiiampliuspoflitpetete,fifucritcontentus,  &c.cuiuf- 
cunque  xltimationisfintpignoracapta.  Apeiteloquiturdc 
eoquicontentusfuir:alitengiturintetpietatidebemusfupe- 
riusrcfcriptum,inquoccflathjECtatio,  quianonfuitcociten- 
tus.  Eft  &  alia  ratio  fatisfacicndi  creditori,cum  pignora  non 
inueniuntemptofem;vt  Accutf&alijhicannotarunt,  vtres 
pignoris  iurc  teneatur  line  diftradione.  1. 1 .  C  fi  in  cau(.  iud. 
pign.  cap.  fit.  Sedhacvianon  (atisconfuliturcreditori,quia 


cui.§.quiinpoircflionem,(upravtinpofl^legat.l.i.ettafurma. 
C.eo.(ed  non  multum  ad  rem  pertinet,vt  Bart.  oftendit.Sin- 
gularc iu^  eft in  Irgatis ,  &  hdeicommifl^is,  notandum  tamca 
eftcumaIiuspoflidet,&c.  poflreitacxecutiopemlieii,vtdo- 
miuium  quod  eft  debitoris.transfcratur  in  crcditoretn ,  faluo 
iure  poflefforis.argum.l.fi  finita.  §.  fi  dc  veftigahb.  de  damno 
iDfct^. 

Sccundo  notandum  cft  executoris  cognitionera  porrigl 
adeas  perfonasde  quibusadu  nonfuit  iniudicio  p!incipa'i; 


ff udus imputantur in  (ortem.I.i. Cod.de pignor.adtione.  I-  etiamli  alias iudex  competens  non fit,  vt  dicemus ad § .fi po*t 
teropotcftfmcrccrcdicor,vcquiuisextrancus.l.i.Cod.fiin  addidlum.SiquisforfeLugdurefisincercfdac,&fcopponac 
cauI.iud.pign.AddidlioautcmdcquaIoquimur,cuncfitcum      coramvtbishuiusmagiftratu.Rcfpondeo.qiiiaiudexcogno 


noneftqisiveIitemere,I.vItim.  C.fiincaul.iudi.  &impetra- 
turapriacipe,didaI.vrtim.Velficauchoricatemagiftratus,vt 
hic,&l.otdo.C.deexecuc.reiiud.inl.vlc.  Aic,folec,nonde- 
bet.l.vlti.  C.deiutedom.innpetr.adhocgenuspignorisnon 
pertinet. 

PR^LECTIO    XX. 

DTximus  fipignora  noninueniant  cmptorem  ,  eaaddi- 
.cnda cfle cr edicori, &c.  Annocanc Accurf. &  slij  hanc 
clle viam,quacon(ulacur credicori, fed  non vnam.  Nam  alia 
racione  poteft  ei  lacisfieriivc  puca,vt  rem  p^gnoris  iure  teneat 
fine difttadionc , l.i.  C.fi  in  cauf  iud.  pign.  hoc quidem  fieri 
poteft:(ed  ncmo  audorc  me  hocremedio  vtetur:h3C  via  non 
fatis  confultum  cft  creditori :  frudtus  rei  pigneraca;  imputan- 
turinwi:tem.l.i.God.depign.a<5l.  Pr2tereaemerecrcditur> 
vt  quiuis  extraneus:cum  alius  non  rcperitur ,  1. 1.  C.fi  in  cauf. 
iudx.  pign.  Sed  nuUum  eft  lemedium  vtilius.  autcommo» 
diiis,quamhzcaddidlio,  dequadiximus:raodotecleintelli- 
gamus  ,  vt  pignora  addicantut  vfquead  quantitatem  dcbi- 
tam.  Ea  autem  addiiftie  non  fit ,  fi  quis  fit,qui  vclit  emere.vt 
l»icdicitur,&l.vlt.C.fiincauf.iudi.  Anhocimpctrandumfit 
iptincipe,dubitatuf:pfopterI.vltim.C.fiincaufiud.Vlpian. 
hic  fatis  oftendit fufficere audloritatem  magiftratus.  Similis 
lociisinl.ordo.Cod.deexecut.reiiud.  Nonobftatd.I.vltim. 
Ait.foler.non debet.  Non pertinet etiam  ad rem.l. vlti. C.de 
mrcdom.impctr.  Loquiturdealio  genere pignoris, nempc 
conucntionali. 

^A^.  Sifuperrehtu.3\hs,SirerHm.  Docet  Vlpian.  quod 

fit ofiicium  cerum ,  qui  exequuntur ,  &c.  qui  fit eorum  co-      ._ „ „.^,,. „,  v.w....«uv. 

gnuio,ficontroueifiafiatluperrebuscaptis,&c.  Etquatuot      clarar.additaexceptione.  Vtilitash 


fcitdequatftioneincidcntiinterquafcunqueperlonas.l.quo' 
ties.C.deiud.l.i.C.dcord.iud. 

Tertio  notandum eft,in executione fentetia; fnmmatiam 
cflecognitionem,ne!iresexhtibuscruancur.l.4,§.airprxtor. 
lup.eo.l.cerminato.  C.defrud.&lic.ejpe.Itaqueadmittitur 
i^uslisqualis  prcbatio,Iicer  plcna  non  fic,  I.5 .  §  .caulae.  fupr.de 
Carbon.edi(il.l.i,§.fica.  dc  vcnt.inpoflei^mitt.  Etcftlocut 
communis  de  fummaria  cr  gnitione. 

Quarto,notandumeft(ententiam  latamin  iudicio  fum- 
mario  non  prariudicare  in  ordinario,l.  fi  quis  a  iibens.§.  fi  vcl 
parcns.fuprade  hb.3gn0fl.fi  iudex.fupra  de  his  qui  funt  (ui.c. 
vcniens.i.fupradcccftib.  Hifentcntiivulgodicunturpro- 
uifionales.  Namiudcxnonplene  cognitacaufjpronuntiar, 
quafi  neccflaria  cuiufdain  prouifionis  &  camionis  gratia :  ia- 
terim  oportet  prouideri,&  confuli  adrori. 

Quinto,obferuandum eft rem iudicatam  prodcITc ad  vfa- 
capioncm.Iuftus  eft  liic  titulus,l.iuftx.(up.dc  acquir.poflefl. 
Pomponius.§.  fi  iulTu.eo.  tic.  Si  igitur  iudex  diuderic  rem  pc- 
nes  eum,qui  controuerfiam  fecit  de  propriecate ,  &  is  ea poll 
federit  legitimo  temporc,non  poterit  amplius  ab  eo  peti  pro- 
ptervfucapionem.  Hicvideturefleverus  fenfushorum  vci:- 
borum:inquorii  intcrprecacionevariatumeft.  Exceptavfu- 
capione  omniamanentintegfa  .-quialiberumeft  cuiuisiure 
ordinario  experiri,&c. 

Ad^.Sed&illud. 
PR^LECTIO  XXI. 

DEclarauit  Vlpian.  ofEcium  executotis,  cnm  rei  capt* 
incaulamiudicatifit  controuerfia:  nuncid  pleniusde- 


ple 

ocexigic,  vtpromptiu» 
&  citius 


■ 


In  ^Tit.De  re  iudicata. 


,dic*- 

Itrtr 

viiu 

<4Mt. 


&,driusfiatexccunorententi'2.Redetamenadmoncntno- 
oulli,  »idcndume(requiconctoucrliafit.  &antraftumha- 
bituia  fit.  Nam  fi  ca  fi t  lis  vt  pcimo  quoque  tempore  expcdiri 
polfit.quia  probatio  eft  in  prom  ptu ;  tuHC  no  erit  vtile  pignus 
captum  dimittcre.  Hoc  enim  totum  pendet  ex  arbitrio  exe- 
Cutoris,§.item  quid.infra. 

Ad$.,^W/f/-«.Qu3:ilioaf5nis  (uperioribus.Didum  fuit 
dequasftionemotafupcrproprietate :  nuncdeiure  pignoris, 
&c.Et  ait  VJp.aliam  cde  caufam  pignoris:non  diiFetecur  exe- 
cutio,  necvlJaadhibebitur  cognitio,  nefummariaquidcm. 
Aliaeft  ratiocommodior  cxequendi,  vtexpignorc  vendito 
fatishat  prioricreditori  ,fuperfluumin  caufam  iudicati  con- 
uertatur.  Hyperocba  vocatur  alibi.l.  quirebatur.qui  potio. 
inpigno.  hab.  hocfit  fine  dctrimento  prioris creditoris ,  5c 
cumaliquo  comraodopoftetioris:  Gfortc  pignuspluris  ve- 
nundari  poffit  ea  fumma,  ob  quam  fuit  obligatum.Notacre- 
ditoremnoncogivenderepignus,quamuispoflir,&c.Cogi- 
tur tamen  pati  vr  vendatur ,  &  oftendere  debitori  qui id  vcn- 
dere  velit.J. qaamuis.de  pig.adJio.  Nota cafum,in  quo  feCun ■ 
duscreditor  aufert  pignusaprimo,  propter  rem  iudicatam: 
alias  primus  creditor  inftantefecundonon  cogitur  vcndcrc 
pignus,  ctiamfi  fulficiat  vtriufque  foIutioni.arg.I.nulIa.  C.de 
folut. 

Ad§.SfpoJiadJicI(tm.  Declaratioefteorumquxfuperius 
di(Sa  iunr,&  quafi  txceptio.  Didum  fuit  cxecutorem  cogno- 
kere  furamatira  dc  proprietate  rei  captar.VJpianus  docet  hoc 
itaaccipiendaraefle,firesadhucfitintegra,ideft,finequead- 
didlum  pignus  eft ,  neq;  empcor  miflas  in  poflcflionem ,  &c. 
hic  addidtio  vel  fblo  verbo  fieri  poteft.  Tribus  verbis  przto- 
riis  iurjfdidio  abfoJuebatur ,  Do,dico,addico.  Macrob.lib.i. 
Satur.citf.  Ouidius  i.Faft. 

IlUnefaftm  erit,perquem  tria  verhafilentur: 
Faflus  erttyper  quem  lege  licebit  agt. 

Quidergofi  pignusiamaddidlurafit:  Ffiroujfe.  laiMpro- 
nunciatum  cft.vt  dctur  licitatori  alicui,vel  crcditori.  Ait  Vlp. 
ccllare  furamariam  illara  cognitioncm,  &  veniendura  elTe  ad 
ius  ordinarium .  Grauc  eft  id,  quod  ita  geftum  eft  refcindere, 
vnderctardecur  exccucio fcncentis.  Rationcm  afFert  Vlpia. 
quia  emptio  perfeda  eft  ,  &  periculum  vertitur  emptoris. 
Poft  vcnditionem  pcrfe<5lara  resperitpericulo  craptoris,I. 
ncceflario.de  peric.  &  commodo  rei  vend.  Accurf.&  alij  plc- 
rique  alicer  interprctan  tur ,  vc  re  cuidla  emptor  adtioncm  no 
habeat.  Vcrum  fane  illud  eft,te  cuifta  non  corapetere  adio- 
nem  empcori  aduerfus  vendicorcm,I.  fi  ob  caufam.C.dc  euic. 
l.fiplas.}4.ff.cod.  cit.  Sedtamcncompeticconomincaftio 
8duerfusdcbicorem,d.l.fiplus.  d.l.fiobcaofam.NulIumigi- 
tur  cft  pcriculum  cmptoris  in  hac  re ,  quia  adione  habet ,  &c. 
Probabilior  eftergointerpretatio  noftrade  periculo  intcri- 
tus ,  vcl  alio  fimil  periculo :  quam  &  nonnuUi ,  quamuis  nu- 
mcro  paucioreSjfcquuntur. 

Ad  i.  Certe.  Vccunque  dubitctur  dc  pignore  adiedo,cer- 
tura  cftiudicum  parcescelTare  ,  vbi  empcorindudiuseftin 
pofleffioncm.  Cum  nonmodo  pcrfcdlacft  empcio,  fcdct- 
iamrcstradita.  Legendumeftigitur,2y(>««f,vtin  Pandc(fV. 
Florentin.&  aliis  codicibus  craendatioribus:alij  habent ,  nett. 
Sedvcrum  eftcefTare  partesiudicis  exequentis,  vtiaradixi- 
mus.  Non  ignoro  priftinara  obligationem  remancre,  fi  eui- 
ftaflicritrcsfoluta,  leg. fiquis  aliam.^tT.  defolut.  Scdor- 
dinaria  eft  cogaitio  de  hac  re,  nec  ad  officium  cxecucoris  per- 
tiner. 

Ad§.  Sedjiemptor.  Aliaqusftiopcrcincnsaddeclaracio- 
nemcorum,qu2Eiamdi6lafunt.  Ponclicitatori  cuidamad- 
didkumcfTepignus  ,  nccfolutura  pretium.  Didlura  fuit  fu- 
pra  ccfTare  partes  executoris  poft  perfcdlam  vcnditionem: 
fcdhoc  videtur  accipiendum  ,  modopretiumfoluerit,  &c. 
Non  transfertur  dorainium  inemptorem,  nifi  pretio  folu- 
to.§.venditi.  Inftitu.de rcr.  diuif,  Verum ha;c ratio Vlpiani 
non  mouet.  Nam  alias rcs  longc  abiret ,  nec  finis  aut  exitus 
facile  reperirctur.  Condudit  igitur ,  mclius  efle  vt  fe  non in- 
ierponant:&  maxirae  cum  nec  habeat,  &c.  Contextus  ora- 
rionisexigit,vth2CVcrbarcferamusad  emptorem:  HabeM 
*5iionemu,  fciliceteroptor.  SedlcdioFlorendn.probarior 
eft>//f/i«'iW«f<i/»j?fr/,^f.Emptornullaraa^ionchabctad- 


uer(uscreditorenj,vtfamdtxl,d.l.fiobcau{am.C.deeuiaio- 
nib.d.l.fi  plus.de  cuiar.defF.ncccreditoraducrfusemptorcm. 
fecundum  kdlioncm  FJorent.  Ita  fir, vt  pretij  nuUa  fir  perfe- 
cutio  aducrfus  eroptorcra.Hinc  igiiur  annotari  folcr.crt  dito- 
rinon  compctereadtionem  exvcnditoaducrfusemproie-w. 
Non.n.vedidit:fcdexecutoripfcpotius,I.fipignor.i.deciu6l. 
Nccadrcrapertinetl.ficbcaufam.C.dceuKaio.quamnonV 
nuIJiobiidunt.SedopponiturnobisrcguIabroc.udica.quam 
coUigunt ex  ea  lcgc.  Faftum  iudicis  reputatur  fadum  partis. 
RcguJa  cft  fi(airia,qua;  perquam  fallax  cft,  &  indigna  qui  hic 
anobisrefellatur.  Necmiuria  adficietur.  Occurrictacitsob- 
leaioni^am  fi  hancfentcntiam  Vlpia.  admittamus.videtuc 
aliqua  afficiiniuria  crcditor,  &c,  quianonpotcric  cogicm- 
ptor  ad  foluendum  precium  pro  executione  rei  iudicats.  Sed 
huicmalo paratum  eftrcmedium ,  vrprsfcnri pccunia  res  di- 

ftrahantur:Graccafide,vcPl3ncusaic,inAfinaiia.Tcmpcrac 
Vlpian.  quodafcdi«aumfuic,&r.  Notarem  duobus  vendi, 
nccIocuscfthuicpoEns.I.quiduobus.  defalfis.  quiahocre- 
cepcumeftvtilitacis  caufainexccucionefenccntia:,  cumpre- 
num  non  foluitur.  Auferetur  ergo  res  manu  militari,l.qui  re- 
ftirucre.de reivcndicl.noncftfingulis.  dGrcguI.iur.  Quid 
ficontcndatfefoluifle  ?  Iniuriofum  videcurei  rcmaufeiri. 
aic  Vlpian.capicndam  cflerem ,  &c.  Ex quo  incelligimus  nifi 

euidcnccrdoccat,&ftstimdoceatfefoJuifle,fungidebere 
exccutorcm  partibusfuis.  Exhodocoannotari  foleteuin 
quirem  vcnditalienonominc,  nonpofTe  transferre  domi- 
niumhabitafidedepreiio:iuxtal.qi:odvendidi.fupr,deccn- 
trahen.empt.Sedfingularisrarioeftincxecutioneiententi^, 
&c.Idcra  fi  res  fifci  veneat.  I.  f ,  infra  dc  iur.  fifci.  Idem  de  mi- 
nore  &  ecdcfis  cft dicendum.  V.i!et  tamen  venditio  eatenus 
vtpofl]tagi:l.cumvendcnte.CoJ,  vbicauf  fifcal.  Alisspro- 
earator gencralis poteft  vendere  fidc  habica  de  pretio.  1.  i .  J. 

I  .de  cxcept.  rd  vendit.Icg.  f  .§.  fi  ciquem.dc  inftitcr.aftion. 
Nihil  facit  contra  mandatum.nec  contra  bonam  fidem :  quia 
idciuile&vfitatumeft.imoplcrunqneneceflarium.  Hoc  & 
in  creditore  pignus  vendente  rcct  ptam  eft ,  1.  clegantcr.  §.  fi 
vcndidcrir.de  pign.adio.  Sifitprocuratcrfpecialicerad  ven- 
dendumdatus,  vidcndumeftquid  adurafit.  Simandatun» 
fit ,  vtvendat  fiiBpIicitcr,  nehccquidem  cafuvidetur  con- 
tramandaturafaccre:fortalfis  eoplurisreravendit.  Sicer- 
tumpreriura  definitumfit ,  videcutexccdere  fines  manda- 
ti.I.diligcntcr.  mandat.  Namquivcnditindiem,  quafipre- 
rio  minori  vendcre inreliigicur.  §.  plus  autera.  Inftitur.  de a- 
dion.I.fipratdio.  deindiemaddiftion.  Sedhic  quzpofica 
funtin2quitate,nonfacilepofluntinvniuerfumdcfiniri.l.de 
acceffionibus.  dediuerfistemporum  prifcriprionibus&ac- 
cclI.pofTefl^ 

K^d%.Sicquoque. 
PR.ELECTIO     XXII. 

DEclarat  Vlpian.  quod  prius  dixerat  perucniri  ad  iura.' 
§.invcndirionc.  IuraiIlafuntnomina,icemediftiones. 
&obligariones.  Eacapiuncurficut  rcs  corporales.  Nam& 
in  pignus  dari  pofle  conftat.leg.  nomen.  Cod.  qua:  rcs  pigno.' 
l.ficonuenerir.iS.dcpign.adio.  AddicVlpian.  ncmenran- 
tum  confcfTum  capi.  Subcilicer  dici  poceft  po.le  cxecutorcn» 
cognofccre,an  debeacur.  &c.  Sed  hoc  recepcum  non  eft  pro- 
ter  vtilicatem .  Nam  ifta  cognitio  de  nomine  longura  tra- 
ftura  habet.  Si  quis  ergo  neget  fe  debicorem  condemnatl 
efle,non  fiet  cxecucio ,  fed  opus  cric ordinario iudicio.  leg.  5 . 
Cod.  quaad.  fifc.  vel  priua.  Hocaccipe  nifi  cuidens  fic  ca!u« 
mnia debicoris  inficiantis,&  in  prompcu  fit  probario,aigum. 
l.vlt.  C.decompenf.  Ccmpcnfatioadmittitur,ficaufaliqui- 
da  fir,&  non  multis  ambagibus  innodata :  fcd  poffi  t  iudici  fa- 
cilcm  exitum  fui priftare  .•  vt  fi  inftrumentum  fit  de  eo  dcbi- 
toconfeftum,  idque  executionemhabeat,  vtmoiibus  no- 
ftriscftreceptumcontraitisRom.l.  minor  i^^.annis.  demi- 
norib.Hucperrinetquoddiciturinl.i.  Cod.adleg.Corn.de 
fal.Debitorcogiturfo!uere,cumapparetcxinftiuraen:o,&c. 
Etiamfi  faifuradicatur  inftrumcntum  caula  moraiid.r  (ola- 
rionis.  Huc  acceJit quod  dicitur  in  lcg  fi  is  a  quo.fupra  vt  in 
poflefr.leg.     Siisa^uofaiispetitur  ofFeratcognicioncm  ,& 


6Bt 

dicat ,  Hodie  conftat de  fideicommiflb ,  hodie  agamus-.ceflat 
fatifdatio.  In  fumma  executoris  officium  conflct  lequi ,  quod 
cxpeditius  accommodius  cfl  ad  cxequcndum,  vt  poflca  dici- 
tur.Non  cnim  hxc pofTunt aliter definiri in  vniuerfum.  Hoc 
autem  cafu,quo  negat  debitor,  vulgo  receptum  eft  dari  cura- 
torem  bonis :  qui  aduerfus  dcbitortm  cxperiatur.  1. 1.  &  i.  dc 
curat.bo.dand.  Additur&aliaexceptiofi  annuapenfiodc- 
beatur:iiameademeflratio,quarcorporaliumrerura,necre- 
fert  an  debitor  negtt  le  debitorem  aut  fateatut,  &c.  Rcditus 
annui  pro  rebus foii  accipiuntur :  &  hoc hodiereceptum  efl. 
I.iubemus.i4.in prin. C.dcfacrofandis ccd.  Annoni ciuiles 
comparanturprxdiis,  necpifluntahenari.     Etvuigo  cita- 


Franc.Dmreni  Comment. 


mulam  fequitur  iudex  datus  condemnando.  Poteft  &  iudicifi 
firoplexdari ,  noncontradicentereo,  pererrorfmfortcali- 
quem.  Scqueturcondcmnatioinfohdum:fedinadlioneiu- 
dicati  addetur  exceptio.l.item  miles.infra.l.  Ncfennius.^i.  §. 
vlt.hic.l.cx  diuerfo.§.  vltim.fol.matr.  De  his  perfonis  figilla- 
tim  diceium  efl.  In  hunc numerum refertur in primis iocius. 
Vifumcft  indecorumfociumafocio  fpoHariomnibusfortu- 
nis  fuis.Magna  cft  necefl^itudo  (ociorum,&  Ipeciem  fraterni- 
tatishabct.  1.  verum.  fupra  profocio.  Socium  interpretatur 
Vlp.omniu  bonorum.Maior  cft  neceflicudo  &  coniundlio  in 
gcnerefocietatis.  Sedhicoccurrit  antinomiaexd.l.  verum. 
alienari.     ttvuigo  cita-       Vcrumeft&finonvniueiforumbonorulbcijfint,  fedvnius 
turconftitutio  Pontificia,  quxderegulafratrum  minotura      rei,&c.Nonefttamencredendumconrrariaefle,qua:eiufdc 
faaaeftjciement.cxiui.^.cumqneannui.deverb.fignifi.Ego      auiaorisfanr.nempe  Vlpiani.  Vipia.hicdicit,locumhaberein 
cepta::s  fententiam  ita  probo,fi  caufa  fic  huiufmodi,  vt  cau-      focio  omniu  boaorum:addit  in  1.  verum.idem  cfle  in  focio  v- 


recepta::s  lententiam  ita  p 

fa  videacur  pofle  breui  tem  pore  finem  acciperc.alioqui  vcrius 

cft  execucionem  dimittendam  efle,&  tranfeundum  adius  or- 

dinarium,vtiamdixi. 

Ad%  Item^uiddieemui.  Demonftrat  Vlpianus  rationem 
cxequendi ,  cum  nomen coofc Ifum  capitur.  Vcndet  nomcn 
prifcntcpccunia:nififorteviderjtftatumexigipoflc,&c.Se- 
quidcbctquodfaciliusvidetuc.  Vixpoteft  vUaccrta  lexprs- 
fcribi  executotibus:  fed  multa  (unt  committcnda  corum  arbi- 
trio.  Mulca  occurrunt  in ipfa  executione,  &  cognitione,qua: 
non  pQlfunt  cogitari  a  legislatore.-ideoque  nihil  m  vniuerlum 


nius  rei.Plus,&  minus  dicece.non  eft  comraria  dicerc.Similc 
quoddam  annotaui  de  iudiciis  bonaefidei  &  ftriftis,  ad  1.  iuiif- 
gentium§. quinimo.de  padt.  Sihxccflcnticriptain  eodem 
l©co,nulla  repugnantia  repctiretur. 

PR^LECTIO    XXIII. 

COcpimus  diflererr  de  perfonis ,  a  quib.folidum  non  exi- 
gitur,&c.Acprimumdefocio,ctiamfificvniusreifocius. 


pr£cipi,autdcfaniripoteft:ficutdiciturdemora.l.  raora.de      exl.verum.hic.Sicenimintcrpretatifumusduoslocos  Vlpia 
v(ur.  quafi  in  vno  fuppleat  quod  in  alcero  omiflun»  eft.  Coniugere 

Ad§.5.7^f^y7;)iff««M.  DedaratVlpian.quodpriusdixitde      igiturdeberauseoslocos,perindcacfidixi(retVlpian.focium 


rebusraobiiibus.  Dubiuranoneftquinredte  capiaturpecu- 
nia,fi  quam  habeat condemnatus.  Necrefert , an apud eum 
fit,an3piidalium,putaargentarium,  Angentaiijerancveluti 
proxenecxquidam,  apudquos  pecunixdeponebantur,&c. 
Mentiocftlubtit.decden.l.hlix.infra.dsfolu.Etnotapecu- 
niamiplamhiccapi,  nonnomen:quiacftindominioreicon- 


omnium  bonorum  accipcre  dcberaus .-  nam  &  fi  vnius  rei  fo- 
cius  fit,  vetum  eft  cum  conueniri  quacenus  facere  potcft, 
&c.Sic  interprctati  fumus  alias  quod  dicitut  dciudiciis  bon^- 
fidci,&  ftridlis,in  I.  iurifgenriura.  §.  quinimo.  de  pad.  &  in  1. 
ledla.dcrebuscred.Necfortaffisalitcrfenfit  Accurl.cumair, 
Vcl  illa  lex  ad iftam  trahitur.  Ex co  numcro  eft etiam  Parens, 


demnati.Hoceftintclligendum,ficonftetpecuniamdepoii-  propter  reuerentiaraquajipfidcbctur.  l.liberro.  deobfali- 

tam  cire,&c. Quid eniiB,fi idneget argentaiiui.JLocus cft di-  bert.  Filio femper honefta  & fancla perfona patris  vidcri de- 

ftinC^ioni  lupetiori.  Quo pcrtinere  vidctur  didio,.^que,de-  bet.  Aurea  cft  fententia  Vlpiani  furapta  ex  hoc  loco, vt infcri- 

ftinatatamenci.Exemplumpoieftadducifatisappofitum:fi  ptiooftendit,lib.5<r.adedi6l.  Hocnoncftaccipierduradefi- 

quit  iBihi  pecuniam  obtulerit,  &  cam  depofueric  obfigna-  liisinpoceftatc.   Narafiliusfamil.nonpotcftagerc,&c.l.  lis 

tam.&c.Iuxtal. obfignatione.  Cod.de, folut.  1. acceptam.C.  nulla . de iudi.  Qup cafupoteft conuenirc  filius pati era,itein 

devlut.l.vltim.delcg.commif.Sifiatcontramccxecutiopo-  patronus,&c.  Debeturetiara  rcuercntiapaiiono,  proptet 

tcritcapi.  Seddehocdiccmuspleniusad.l.commodis.inrra.  grandcilludbeneficiumIibertatis,quam(eruodcdic.d.  l.li- 

eod.  berto.addcl.y.  eo.  citul.  deobicq.  Vbi  non  datur  adiofamo- 

hi^.HocampUus.  Adeo verum eft,quod iara diftum fuit,  (a ,  fi  ob negotium faciendura ,  vel non faciendum pccuniam 

vt  locum  habeat in  pccunia  pupillan ,  quar depofica  cft ,  &c.  acccpcrit,&c.  Qu«c  ctiam  coniungenda  eft  cum  haclege.  In- 

Probabilis  tamen  fuitde  hacredubitatio:  qniapccuma  pu-  fcripciovtriufqueeftlib.io.  adcdidt.acvttunquecapucfum- 

pillidcpoficaadpr2diorumcomparationera,praEdioiumlo-  ptumeft eod.tit.de calumniat.  Quiritur,quid fi patronus a- 

cohabetur.leg.quidcrgo  §.  v(uras.fupradecontraria&vtili  mileritiuspatronatus?  Videndumcftquomodoamiferit.  Si 

aft.tut.Non  poccft  tucor  ex  ea  pecunia  folucre  assalienum  fi-  illud  ius  rcmifcric  (ponte ,  nihilominus  ci  dtbetur  reuerentia. 

nepetniidupntoris.  Veruntamen  Vlpia.aitpoflecapi  hanc  l.vltim.Codic.  debon.libert.  Quarcbcneficfim  hocquod 

pccuniara,&c.Necid rairum  videri debet:nara & pridiaipfa  competit  propter  reuerentiam ,  non  videtur  ei  adimendum 


diftraherentur  pro  execuiionc.  1. }.  itcm  quzri  poteft.de  reb 
cor.l.  I  .C.  dc  prsd.miuor.  Hxc  alienatio  non  cft  voluntaria, 
fedneccflaria. 

Adl.  Sunt  qui.\6. 

HOc  cap.  continetur  interprcratio  edi(Si  prsrtorij  dea- 
dione  iudicati,  Condemnatus  vt  pecuniara  foluat ,  &c. 
Qubiisvcibis  fignificuturcocum  exigendum  eflc:fed  exci- 
piuiKur  quxdam  perlbnx  dcquibus  hic  dilTcrimus.  Eccre- 


elfc.  Sivcropriuatus ficiutepatronatusobculpim fuam,ec- 
iamhocbencficiuraamittit. d.l.vltim.adfin.  Quiriturani- 
dcmdicendum  fitde  domino&  vafallo.  vtoraucem  verbis 
vulg3ribus,& recepcis  doccndi  cau(a.  Et  certum  eft rcueren- 
tiaradebcti,  &c.  cxquocolligitZafius  nonpolfeabcofoli- 
dumcxigi.  QiKe  opinio  probabilis  eft,  quamuis  ccrti  iuris 
nonfit.  Narainlibrofcudorum.vbiiurahuiufmodichenrc- 
Ixplcnc  de(cribuntur,nihiltalereperitur:  &durumcflerad 
omnes  eos,quibus  aliqua  debctur  reuereniia ,  hoc  ius  produ- 
cerc:cuiufiTiodifuntmagiftri,pr£eceptotes,magiftfaius,fc- 
dibileeftin  aliquapartccdidli  pta:totesdeiisraeminiirc:  ha:  niorcs,  &c.Sedmagnaillaconiundio&neceflitudc,qujcft 
perfona;  conueniri  dicuntur, quatenus facere  poffunt.  Qupd  inter dominum  &  vafallum ,  facit  vt  hic  fentcntia  raihi  non 
quemadmodumaccipiendumfit ,  docetregulaiuris,qua:cx  improbabilisvidcatur.Etreceprumeft,acvfitatumargume- 
hoclocofuraptaeft,  vtinfcriptiooftenditlib.  6^.  adedid:.  1.  tumalibcrtisadvsfallos,proptcrfimilitudinemconiuii<itio- 
in condemnaiioue. de reg.iur.  Non tocum quod habcnt ex-  nis & ncccffitudinis.Sequitur,  Si liberi,eorum  parentes.  Pa- 
torquendumcft,fed&ipfarumratiohabcndacft,ncegcant.  rcntcs  &liberihicaccipiunturininfinitum.  1. 4. §.parentes. 
SoietquefianpolTitpetifolidum.&cquafidcbcaturfolidum  deiniusvoc.l.(edfihac.§.libcros.eod.  titu.facit  lex,  appella- 
nifi reus cxceptionera opponat ex bencficio iuris.  Vlp. hic v-  tionera.da  vcibor.figntfi.  Par reuercmia his oranibus perlb- 
titurverbo,conueniuntur.  Similislocusinleg.^.fupraquod  nisdebetur.  Nonobftatl.Iurifconfultiis.§. parcntes.de gra- 
cum eo. Alibifit raentio coademnationis,& cxadlionis.  Ita-  dib. Parentes vlque ad tritauum proprio vocabnlo norainan- 
quaanimaduertendura  eft olira  variara  fuiffc  rationcta age-  tur.  Nonnegatvltratritauumparcntcsdici,  (edaitproprio 
di.Abinitiopoteftrcuspetcreaprstorc,vtaddaturexccptio:  vocabulo  non  nominari.  Verius  hoceft  ,  quam  quod  Ac' 
tuncdaturiudiciumnonpuruai,&  fimpIex,&c.eamquefoi:-      c\xi(iaizh,propriev/^ffe  adtritaHHm,  (^c.  Quanquam  negarc 

oon  pof-^ 


In  Tit.Dere/uJkata. 


cs^ 


nonpoflutnuscleproprietate  horum  verboruna  dilTenfio- 
ncin  f  uillc  intcr  veteres  Iureconfultos,vt  apparct  cx  did:a  1. 4  • 
de  in  ius  voc.  Przterea  maritus  hoc  beneficio  vtitur  in  exa^ 
i^ione  dotis.l.  maritum  .fol.mat.  Cautio  ab  eo  cxigitur  de  fol- 
uendo,  fi  ad  meliorem  fortunam  peruenetit.  C.  de  rei  vxo.a- 
<Jlio.§.cum  autcm.Cautionem  nudam  accipe,!.  (ancimus.C» 
de  vcrb.fign.non  facile  reperiret  inops  maritus.  Nec  eft  con- 
trarium  quod  dicitur  Inftit.de  a6tio.§  item  fi  dedote.  In  qua- 
tutnfaculratespatiu;ntur.  Noaenim  fignificat  facultates  o- 
mnes  eiauferendas  eire:fed  quatenus  facultates  patiuntur,  id 
eft,quatenu$  facere  poteft.  Sophifticum  eft  aliter  intcrpreta- 
rijprscfertimcumcxverbis  antecedentibas  &  confcquenti- 
busidfatisintelligatur.  £xhismultxexiftuntquxftiones,de 
quibusdicemusin  capitibusfequentibus.  Itemmileshocbe< 
ncficium  habet  proptcr  vtilitatem  reip.  Sed  hic  locus  de  mili  • 
tcfatistradlatus  eftfup.  adl.miles.  Accurf.addicaliasperfo- 
naSjCuiufmodi  eft  donator.  1.  inter  cos.  inf.indigniji  vifum  cft 
eum,qui  conucnitur  ob  liberalitatem  fua  omnibus  bonis  luis 
fpoliari  a  donatatio.l.&:  exhatrcdatum.^^.cum  l.fcq.  infr.co. 
Qupd  cft intelligendum  de donationc fimplici ,  non  ob  cau- 
ram.l.i.fup.dedon.Itemisquiceditbonis.1.4.  Cod.quibon. 
ced.pofll  InhumanumcftfpoliatumfortunisfuiSjinfoliaum 
damnari.§.vlt.Inftit.deadion.Itemfiliusfam.quiemancipa- 
tus eft i patre.l.  i.fup.quod  cum  eo»  Item,fi  exha:redatus  eft 
apatrc,vcifeabftiniiitabhxreditare:hxcomniacontincntur 
edi(5lo  Prxtoris.dubicaturdefratre,  anfraterconueniripof- 
retafratreinfolidum.  EcquidamexiftimantbocbeneficiuQi 
non  compecere:quia  non  numeracur incer  has  perfonas :  nec 
debet  ius  fingulare  excendi  incerprstatione.  1. quod  vero.  de 
lcgibus .  Alij  putanc  compecere  fratri  propter  neccfficudi- 
nem  &  coniun<2:ionem  fraternam.Qux  fententia  humanior 
cft.  Deiade  confitmatur  hxc  opinio  argumento  dudo  ex  1. 
vcrum.  pro  focio.  focio  conceditur  hoc  beneficium,quia  fra- 
ttis  loco  habctur :  ergo  raulto  magis  fratri.Item  Vlpia.  hic  lo- 
quiturde  liberisparcntis,  quiafratres  funt.  Addunt  aliqui, 
Cfatiftiani  hominisefle,  a  nemine  Chriftiano  homine  foli- 
dum  exigerejCum  fraternaquidam  coniuncSio  &  neceflitu- 
do  fit incer omnes  Ghriftianos.Ego  vero  non  puto ab  homi- 
ois  Chriftianiofficio  alienum  id  eile  quod  legibus  eft  permif» 
lum,  fi  nuUaalia  idratiofuadeat.  Fruftradiftinguerentura- 
<Aiones,qux  dantur  in  f  oliduni  ab  aliis.  §.  funr  praeterea.  de  a- 
dion.  Etratisnorunthominespolitici.noneffeidpublicev- 
tilc,  vt  debicor  pr^ccxcu  noxi^  non  poffit  daranari  in  folidum, 
&c.    Fides  maxime  concinetur  ,  &  conferuacur  rerum  debi- 
tarum  f  olucione,  vc  ait  Ciccr.  Quiritur  an  in  hac  condem  na- 
tioncj&exadlione  deduci  dcbeac  xs  alienum.  Vlpian.  aic, 
^an  deduiio  tre  alttKo.ldcm  dictcur  in  I.  raaricus.  j  f  .fiipra  fol. 
roat.  Excipitur  donator,didaIeg.intcr  eos.  infr.  1.  &  exhaere- 
datum.45>.  &l.fequenc.infra.  Qusrituran  padum  valeat, 
vcin  Iblidum  conueniacur.  Exprcflum  eftnon  valcre  incer 
vicum,&  vxorem.l,alia.§.elegancer.fupr.folu.macr.  Concra 
bonosmores,  &reccptam  reuerenciam  intcralias  perfonas 
padumvalec,  finihil  bonismoribusconcrariumfic.l.  fiquis 
inconfcribendo.  C.depad.pura  fifociuscumfociopacifca- 
tur,  donacor  cum  donataiio.  Dicemus  ad  L&  conaenetit.  i  £, 
tofra.£od« 

x^dilntereos.ip. 
PR^LECTIO    XXIIIL 

Dlximusquafdam eflepetfonas,  qua:conucniunturqua«> 
Lcnus  facere  pofTunt.-cuiufniodi  funt  focius ,  parcns ,  pa- 
tronuSj&c.Inde  nafcitur  quzftio.an  deduci  dcbeac  quod  aliis 
d£betur:ponemaritum  conuentum  cfTeprimum  ab  vxore, 
deinde afocio.  In  adionc de  dote  quxricur,  quacenus  facerc 
poffit:fic ctiam  in  adione pro  focio.  Cura  qu^ritur de facul- 
tatibus  rei,videtur  inquirendum  quid  debeat  aliis :  in  a£):ione 
pro focio ,  quid debeat  vxoridn a&ione  de  dote, quid  debeat 
focio.Non  poteft  alitec  cognofci  modus  facultatum,&  patri- 
monij.  Itaquedubitatur  vttiuspotiorcoditiofitfutura.PaU- 
lus  ait  occupantis  meliorem  cfTG  conditionem ,  ficut  in  zGtio- 
ncdcpcculio.  Occupantem  intelligimnsinhacrecum,  qui 
ptimui  ad fententiam  peruenit.l.fi  vero.dc  pecul.  QuamuJS 


alias  hoc  vetbum  varle  accipiaturpro  fubie(£ta  materia.  leg.  fi 
plutibus.  35.del.i.  Igitur  lupriote  ienteniia  non  habebitut 
ratio  eius,quae  fecutura  eft:  vc  fcilicet  deducatur,  quod  poftc- 
riorpetit,quinondumperuenitadfcntentiamiudicis.  Inpo- 
fteriorc  autem  fententiahabcbitiirratiopriotis.  Deducctur 
id  quod  priorc  fententiacontinetur.vt  fit  mclior  coudicio  oc- 
cupantis.Itaque  deducitut  xs  alienum,de  quo  lata  eH^  fcnten- 
tia:quamuisaliasnondeducatur,vtfupradiximus.  Sed  curait 
Paul.  Ex eademcaupi ,(Sc.  ^ eiufdem condiucnis  hotKtnthus. 
Quia  intereos  rantumqui  ciufdcm  conditionis  funt,  locus 
eft  occupationi.Nam  fi  quis  priuilegiarius  fir.femper  eius  cau- 
fapotiorefledebct.I.j.fupr.quodcumeo.l.ex  fadc.de  pecH. 
huiufmodieftcaufadotisfuneraria,&  alijBfimilcs.l.i.infra. 
de  priuil.cred.  Et  harc intelligenda  fiuit dc  adionibus  pcrfo- 
nalibus:in  hypothecaria  adione fpedatur quis  prior  fit  tem- 
pore.I.potior.I.quibalneum.fup.quipotinpig.hab.  Atquei- 
laintelligendacftl.vlt.J.exceptis.C.quipot.inpig.Cuiusme- 
minit  Accutf.  Cum  vtraque  mulier  petic  dotem,qnia  vtraque 
hypothccam  habet.Qus  prior  eft  ccmpore,&c.  H;c  occutric 
ancinomia  cx  l.in  iudicaci.  61  .infr.eod.  Vcria  h*c  diuerfa  (unc 
magis,  quam  contraria.  lulianus ibi  loquitur  de  adione  iudi- 
cati,&cxecutione  fcntenciie.  Cum  plures  concurruncin  cxe- 
cutione  fcnt5tii,patitcr  facisfi  t  oranibus :  alias  potior  eft  caii- 
fa  eius,  qui  prior  vcncric  ad  executionem:non  Ipedacur  tem- 
pu$  quo  quaique  fencentia  lata  eft.  Sed  nihilominus  ver u  cft, 
meliorem  eflc  condicionem  occupantis,vt  hic  Paul.  aic ,  quia 
admiccuncur  pro  raca  parte  cuiufq;  debiti ,  &  quatenus  iente- 
tia cuiufquc continetui.  Sed  de  hic  re  plenius  dicemus  ad  d.I. 
iniudicati.tfi.  Sequitur, //,^«o^«<f,  CS^c  Hocfi»gu!arecftia 
donatotc,  quod  dcducitur  xs  a!ienum.l.&  exhseredatum.in- 
fra,eod.  Alij  nihildeducunt,nifi  de  quo  .^ententia  iam  lata  fir> 
vt  iam  dictum  tii.Quihni  exftmih  caufa,\A  eft,ex  catifa  dona- 
tionis.Exhisnouiflimisverbisfumptaeftl.incondemnatio- 
nc,infradereg.iur.Quxrirurapad  Accutf.anexceptiohuius 
beneficij  fir  perpctua,an  dilatoi ia.  Variie  funt  opiniones :  fed 
videtut dilatoria magis  diccnda  cire ,  quam  perpetua ,  &  pcr- 
cniptoria:qutanonpetpetuoagfntiobf*at,ncccanfamperi- 
mit.§.appellantur.lnftit.deex.cpt.  D.fF>.rturfolutio>&exa- 
dio ,  donec  perucnerit  debitor  ad  meliorem  fortuna.  § .  cutn 
auccm. C. dereivxor. ad.  Itcmhaeceftd  fFmatiodilatoiis 
except!onis.&  peremptoriae :  Quod  curus  excepcioDC  dilaco- 
ria  folucns  non  repecit ,  l.in  diem.  10.  fup.de  cond.indeb.Tu- 
tus  exccptione  perpetua  rcpetit.  1.  qui  exccptionem.  ^o.eod. 
tit.  Atproptcrhancexceptiohtmnon  datunepecitiofbluti. 
l.quod  nomine.&  1. feq.de  cond.  indeb.  haber  tamen  aliquid 
commune  cumexceptionibus  pereraptoriis.  PereraptoriaB 
opponunturvfqjadfenteciara.l.peremptorias.C.fent.refcin. 
nonpof.Cumdilatoriaropponanturininirio.l.liciseicceptio- 
ncm.C.de  probac.  Qujnimo  &  poft  fencentiam  quoque op- 
poniturhaecexceptio.i.NGfennius.§.vI.inf.l.exdiucrfo.  17.J?. 
vlr.fup.fol.raar.  Noncftautemhicmagnoperelaboranduni 
de  non)ine,fed  de  cffedujqui  ex  iam  didis  cognofcitur. 

Adl.  Non  tanturn.2  0. 

Dldum  Fuit  fupra  ,  maritum  conueniri  dotis  nominei 
quatenusfaccrepoteft,  &c.l.patronus.fupra.  & verifi- 
mjle  cft  id  cxprcflum  fuifle  cdido  Prffcoris.     Qujd  ergo  fi 
conueniacurmaricusexaliacaufa,&c.  Nonvideturcdidum 
produci  pofTc  interprecatione  ad  alios  contradus,l.  quod  ve- 
J:o.fupr.deleg.Seditaconftitucumcft,&c.  Sineconfticucio-  ; 
ncnonfacile  admiflafuiflec  ba;cexcenfio.  H^cconftitucio» 
^usiam  proiuie  cerco  habebacur  rempore  Modcftini,  ex- 
tenditur  incetpretatione  ad  mulicrem.  Nihil  ergo  refert,ex 
iquo  contradu  agat  marituscontra  vxorcm,non  magis  quam 
eum  vxoragit  contra  maritum.  Locuscomraunis  cftde  x- 
^uiiaccsinquavarfaturinterprctatioiuris>leg.i.  deiuftit.& 
iure.l.placuit.  Cod.de  iud.  Repcritur hic  ancinomia,  e;:  l.di- 
uortio.fup.de  neg.geft.vbi  datut  adio  negotioruix  ge  ftoTum 
contra  maritumin  folidum.  Sed  conftitiitio  eftaccipicnda 
cum  hacexceptionc :  nifi  contradissihitusfit  fotiito  iam  ma- 
trimonio.  Ait  enim  Scacuola ,  d'Hortiofa£io.  Nec nos  mouet 
quod hic  Modcft.loquitur dc  contradibus  fimpliciter.  Nam 
ficinicrptctari  debcmuSf  vtvna  ka  trahaturad  aliam,  kg. 


(^84 

noneftnouum.fup.clelegib.facul.mtoto  iute.de  reg.iur.Si 

dicececModeft.  exaliiscontraaibusetiam  conucntisfoluto 

matrimonio ,  manifefta  eflet  repugnantia.  Non  pollet  addi 

hxcexceptio.qus  fme  vUo  incomodo  hic additur.  Qupd  au- 

tem  didum  eft  maritum  teneri  in  folidum  ex  contraau  mito 

poftdiuortium.ficaccipieadumei>,nifiexconftitutoconue- 

niatur.l.quod  fi  maritus.de  conftituta  pecu.  Obligatio  de  co- 
ftitutoiniocum  priorisobligationis  fuccedit,«ccfteiufdem 
natur^.  Qu;d iuris  fit,  fi  agatur  ex  dehdo^dicemus  ad  l.fi  rc- 
rum.fz.int. 

Adl.SkutdHtem.2i. 

QVoddi(aumcftdcmarito,producituradfocerura,idcft 
jaccem  marici.Idem  honor  ci  habetur.quiaparentislo- 
cuui  ob:inet.l.reiiudicata:.i  ^  .§.vlt.&  l.feq.  fol.  mat.  dubita- 
turdep.urevxoris.EtaitPaul.hocrecepturanonefle,quam- 

uis  aliqua  xquitas  id  fuadcat.  Additur  exceptio,  nifi  matnmo- 
nioadhuc  mancntc  dos  pecacur  ex  promiflione.Oppon.huic 
f encentis  l.cx diuerfo.17.fol. mac.  Neratius &  Proculus fcri- 
bunt  hoc  iuftura  cfle.Varis  fun  t  opiniones,  &  intcrpretatio- 
ncs.  Egoaliasfcripfihiftoricamnarracionem  efle,qu«nulla 
repugnantiamcontinet.  ConiungendifunthiIoci,quifepa- 
li  (pecies  repugnantiac  habcnt.Ego  plene  &  dilucidc  feripfi  de 
hac  re,ad  l.ex  diuerfo.foi.matr.  vbi  etiam  docui  quomodo  ac- 
cipiendaficl.pcnui.de  iure  dot.Hincannotandum  eft  pra:te- 
xtu  squitatis,aut  iuftitix  non  iicere  nobis  a  certo  iure  recede- 
re.l.profpexit.qui&aqaib.yEquicatGmfequitnurjvbiiusccr- 

tum  deficit  in  fpecie  dc  qua  quxritur ,  1,  placuit.  C.  deiud.  vbi 
malelcgitur.l^ripts,  &contrafidem  omnium  veterura  cx- 
emplarium. 

Adl.Sedhocita.22.  ' 

Nlhil  obfcuritatis  habec,  eaque  ex  fuperioribus  explica- 
caFuic. 

Ad^.  .^Hoda.utem. 
PRiELECTIO     XXV. 


INterpretatur  quod  prius  diitum  eft  dc  focii$,in  I.  (unt  qui. 
fupra.  Et addit  cxcepdone™ ,  nifi  negaaerit  fe  focium,  aut 
dolofecerit,&c.  IdquecolligitcxPntorisedidto,  vbifcri- 
ptum  fair,  C»t*fa  cogmta,fficiitsfocio,  ^c.ailione,  caufa  cogni' 
ta^dalfa  mtd  ^fiodfacere  potf0AaCiuls  cogniiioneliocvctC^- 
lur,mcdo  focius  negauerit  fefocium,&c.aut  dolo  allquid  fe- 
cerit.  hocteceptum  fuit  interpretatione  prudcntum.  Doli 
claufula,quxiuferiturincontra(5libus,itaconcipitur,De/««» 
malum iibeffc^abfHturnm^jne effe.  1.  ftipulatioifta.  jS.^.fiquis 
dolum.devetb.obiig.l.ltipulationes.fj.l.doli.ii^.cod.tit.l. 
nouiftima.iud.fol.  Echarcclaufulaadiiciturcautionismaioris 
caufainfo'.ie;ace:naminiudiciisbonxfideitacitcinteIligitur> 
quia  nihil  eft  tam  contrarium  bonx  fideiquam  dolus.  I.^.fup. 
pro  foc.Hinc  dicitur  exceptio  doli  incfTe  bon£  fidei  iudiciis.  I. 
led&fi.folu.macr.l.huiufmodi.$.quiferuum.dclegat.  i.ba:c 
igitur  eftinterptetatio  edicti  dclociis.  Similis  incerpretario 
cdic^i  dcfilioemancipato.l.  4.1hpraquod  cumeo.  Dixiadl. 
quicumfc.io.fupr.Idemdiciturdefideiuirore,quiinficiacur 
lefideiiiflorem.l.fidubiict.§.ita  demuBi.de  fideiuflor.amic- 
tit  beneficiura  diuifionis.  Vulgo  receptum  eft,idcm  ius  efle  in 
marito,qui  negauit  fe  maritum  cfle.quafi  eadem  fitratio  ma- 
riti,qua?iocij.l.nonpofl'unt.l.nequeleges.fup.deIegib.  SeJ 
huic  opinioni  non  aufim  fnb(cribere,tametfi  neminem  rcpc- 
riodiireatientcm.  NataPomponius  hic  difertc  loquitur  dc 
fociis,  &italoquitur,quafifentiat  diuerfum  iuseirein  aliis. 
Deinde  hoc  ius  quod  fingulare  e  ft ,  &  paulo  durius  atq;  odio- 
fius.non  debet  produci  ad  confequcntiam.  1.  quod  vero.fupr. 
de  legib.l.cum  quidam.fupra,  de  liber.&  pofth.Non  eft  con- 
tratiumnoftrxfententix  quodinl.etiam.§.licct.folu. matr. 
maricum  teneri ,  fi  dolo  faccre pofle  defiit :  id  enim  generale 
eftin  omnibusperfonis,  quxhocbcneficium  habcnt.l.  vc- 
rura. J.  tempus.  fupra  pro  loc.  Facerc poflc videtur,qui dolo 
fecit  quo  minus  pofliir.  Neccnim  iquum  eft  dolum  fuura 
qucnquara  releuare.  Hoc  vero  dicitiir de  eo ,  qui dolo fecir, 
quominusfacerepoffir :  feddeinficiantenihiltalcreperitur 
fctipcum.Itaqueob(eruandifuntcafus,inquibusitapunitUf 


Pranc.  T^narent  Comment. 

mcndacium,  &falfiinficiatio  :  nectemereproducendifunt 
adcofequentiam.vtdixiadl.io.fupra.HociaCio  fundamcn- 
to  pofTunt  decidi  mulca:  quiftiones,  de  quibus  magna  eft  dii- 
fenfio  in  fcriptis  vulgarium  intcrpretum.  Haius  gencris  eft  iL- 
la ,  Si  ncget  (ociu$(e  debete ,  cum  fateatut  fe  focium  effc ,  &c. 
lurifconlulti  loquunturnon  fimpliciterdecoquincgat,  fed 
qui  negat  fe  focium  cfls.  Non  quoduis  mendacium  hic  puni- 
tur,fed  certum  mcndaci j  genus.  Hoc  ius  igitur  quod  fingula- 
re  cfti  non  extenderous  ad  alium  cafum :  cum  prifertim  non 
fiteademratio:quiaqnincg3tfcfocium,idnegatquodcau(a 
eft  beneficii.Non  eft  ergo  mirum  fi  proptet  eam  negationem 
beneficiura  amittat.  Qujd  fi  poftea  faccatur  quod  negauerat? 
Et  recepcum  eft  vfque  ad  litis  con  teftacionem  pcenitcntix  lo- 
cum  eire :  nam  humana  cft  haec  interprctatio>qua5  in  re  dubia 
admitti  debct.I.  bcnignius.  (up.dc  legib.  Nec  aliena  cft  a  vcr- 
biscdiaiinquib.dicitur,C<t«/^cog»<r«i,e"c.D£indchoccon- 

firmaturexeraplis  in  quibus  (irailis  admittitur  intcrpretatio: 
vnumeftinl.qu«m  uis.fup.de  iniusvoc.Sip^nitcatlibetturo, 
&  aaionem  remittat.Et  hicintcrpretatio  admittitiir,quam- 
uis  Pritornon  adiiciat  fe  caufa  cognita  iudicium  daturum. 
Ergo  multo magis  in hoc  cafu.in  quo  Prstor id  adiicit.  Aliud 
cxemplumjinl.cledio. 26. §. ncque.fupc.de noxal.a<ft.  Si ne- 
gaueris  feruum  in  tua  poteftate  cflc.poftea  fateri  pocetis,  nifi 
lamlisaduerfustecontcftatafit.  lllecafuseftfiraillimus  no- 
ftro:quia  qui  negat  feruum  io  poteftate  fua  efle^hac  poe  na  pHr 
niturproptermendacium  fuumvtdamnetur  infolidumj& 
finenoxsE deditionc.I.quoties.§.Pr2torait.eo.tit.  Sedhanc 
pcEnamvitatreus,fatcndopoflcaquodnegauit.  Ergoidem 
&hic  dicendum,  quiafauorabilis  eft&  humana  hxcinter- 
pretatio.  d.l.cumquidaro.  Aliudcxempluminl.de«tate.§. 
vlt.de  interroga.adlio.Licctrcfponfipcenicere.finuIlacaptio 
nt.cxeiuspcenitcntiaaftoris.  Ethicquoquccafus  fimiliseft 
noftro.  Nam  ob  mendacium  &  falfum  refponfum  tenetur  in 
folidum.qui  alias  no  teneretur.  Scd  huic  poenae  eximitur  pcB- 
nitcntia  fua,&c.  Alia  quaftio  eft  dc  eo ,  qui  negat  fimpliciter, 
&gcneralitcrquod3<5l:orintendit.Duocontinenturintetio- 
nea61:oris:vnumeft,quodfocietascontra(ftafif,&c.Alterura 
quodreusdebeatcxlocietate.  Negacrcusfiraplicicer,neca- 
liud  exprimit, Variae  hic  funt  opiniones.  D uriorcs  interpretcs 
ScetiLfiioijK^Ji  cxiftimanthoc  beneficiumamicti  propterinfi- 
ciationcm:quafi  fatis  inficietur  fe  focium  efle  is,  qui  ita  loqui- 
tur.Sicutin  l.fi  isqui.§.  vtrum.de  reb,  dub.  Eorum  quid,cju« 
tibiobiiciuntutfecifti?nonfeci,ideft,nihilhorumfeci.  Siiui- 
lis  locus  in  l.fi  finc  interrog.  §.  qui  incerrog.  (up.  de  intcrrog. 
ad.Intcrrogatus  an  ex  dimidia  pattc  ha:res  fic,tefpondit,  hx- 
rcsfum.Intelligiturrefpondifleadintcrrogatum.Ergoidcra 
&  hic  diccndum  eft.vt  refponfio  referatur  ad  intentionem  a- 
dloris.Similis  locus  in  §. praetcrea.Inftit.de  inutil.ftipula.  Da- 
bis  calendisJdabo.  Harc  qnidem  fubtiliter  dicuncur, &  ineto 
iate  defendi  poflunt :  fed  longius  recedunc  ab  humanitatc, 
Quam  hic  dicimus  fequendam  cflc.  Durum  c  ft  interprctari, 
reum  his  verbisgeneralibusid  compledi  voluilfe ,  quod  vcrir 
fimile eft  fpccialitcrdidurum  non fuilTe.aigu. I. obligaiiooe 
gcncrali.de  pign.Non  eft  verifimilc  rcum  (pecialiter  id  di(Su- 
rumfuifTepropterquodin  posnamincideret.  Scintcrpreta- 
tur  Vlp.  cdi(Sum  Pr^toris  (ic  eo  qui  nouum  ius  impettauit.  I. 
5  .Ci  procurator.fup.quod  quifq;  iur.  Impetratio  procuratoris 
non  nocet  domino,nifi  fpecialiter  mandauir,  &c.  No  eft  cre- 
dibilein  mandato  generali  eura  non  (enfifle  de  eo,proptcrea 
quodp(£naedi(Sliteneretur.  Pntereahuiusoracioiiis  incet- 
pretatio,cftrciipfiusquiidaccipietquodeiert  vtilius.Uiquis 
intcntione.fup.  deiu(j.  Pocuicautemteuslentireienonde- 
bcre  cx  focietate,  quamuis  focius  fit.  Ambigua  igitur  ora- 
tioeft.  Confulte  crgofeccritaiStor,  fipeticritareo,  vt  (pe- 
cialiterdcclaret,an  htfccius  :  ficut  fpecialiter  declarate  de- 
beta(Slor,&c.I.i.  fupradceden.itaeciarareus,cumficeadera 
ratio. 


Adl.  Sicumprocuratore.2]. 

INtcrpretatioedi^ffipriror;)  demarito.&c.  QuidfiaBnm 
(itcumprocuratore.  Vei  ba  deficiunt cdi(Si,(ed  (ententia  no 
deficit.  Nihil  refert  an  conueniatur  procurator  ,  an  mari- 
tus.  quiaprccurator  non  conuenitur  nominc iuo ,  ied  mari- 

tnmodo 


In  Tit.Bereiudicatk. 


ti:(nodo  condemnatio  fiat  viuo  adhuc  niarito,  quia  perfona- 
lebcneficiHmeft.&c.vtmoxdicemusin  c.  ieq.  Morcuo  do- 
minomanet  adhucprocurator,  cumqnolis  conteftata  eft, 
qaiaeftcfFeftusdominuslitis.l.procuratoribus.Cod.depro- 
cur.Ceepto igitur  iudicio  ante  mortcm  rei ,  condemnatio  fit 
contra  procurat«rem,vclin  folidum,vel  quatenus :  vt  hic  di- 
ftinguicur.Idemdiciturdedcfcnfore,l.a!ia.folut.mat.dchoc 
dcfenfore  extat  edidum  prajtoris ,  in  leg.  feruum.  §.  ait  prx- 
tor.fup.de procur.  CitiwnominetjuisaBtonemfibidarifoJlH- 
Iairit,i* eum  boni viri arbttratn defendat.  Qup pcrtinct inferi- 
ptio  illa,dcprocurator.&defenfor. 

PRiELECTIO     XXVl. 

i^dl.  Etjifideittjfor,  3.^ . 

DT(^um  fuit ,  procuratorcm  aut  dcfcnlbrera  mariti,  aon 
condemnari  in  folidum,&c.  Quxritur  an  idem  dicen- 
<lum lic de  fideiuftorc \  PompoBkait , fidciuftorem damnan- 
dum  efte  in  {olidum  rci  vcl  a6lionis,id  cft,dotis ,  vel adlionis, 
qus pro  dotc compctit. Dam natur  nomine  fuo,  non  vt pro- 
ouratornomincalicno:a(flioiudicaticontraeum  datur.  £x- 
ccptio  cohzrcns  perfuna:  rei  non  prodeft  fideiuflbri.  1.  excc- 
ptioacs.infradeexcept.§.vltimo.Inftitut.dercplicat.  Dixc- 
ritaIiquis:fideiuffbrplusdebercnonpoteft,quam  reus.  leg. 
grxcc.§.illud.defideiu(ror.&l.  centumCapux.  decoquod 
certoloco.Reipondeo,hutcfubtiiitacilocumnonefteinhac 
re,qua;  iola  hamanitate,&  benignitate  niticur.Si  ad  fubtilica- 
temiurisrefpiciamus,dicemus&reum  quoquetcneri  in  fo- 
lidum:fed  humanitate  fuadeate ^» iuuatur  hoc  beneficio  con- 
trarigoremiuris. 

Aliadifficulcashicexiftit :  namquod  foluit  fideiuftbr,id 
poftea  exigit  a  reo  a<5l:ione  negociorum  geftorum.l.  quod  di- 
dum.fupradepad.  SicefFedlafolidumprxftatrcus,&  be- 
neficioiurispriuatur.-quodvideturiniquum.  Quidcnimre- 
ferc,quavia,autre(3;aanindtre(3:a,mihiquadmeumcft  au- 
feratur?l.vlt.adfin.C.devfur.teiiud.Excogitatumeftreme- 
dium  a  noftris  incerprecibus  quo  vccique  fuccutratnr:  vt  rcus 
ipfe  opponat  cxcepcioncm  pro  eo  quod  (uaintereft.  Quam 
fideiuflornon  poteftopponere :  fideiuflorcnimconuentus 
dcbec  denunciarereo,  vtledefendat,  &iudiciura  fufcipiat.' 
alias  nullam  habebicadionem  contrareum.Oeindereus  op- 
ponitexcepcionem  ,  &oftendit  fua  iaterellc,  ncfideiBflot 
condemnecur.Ha:ccolliguncurexleg.idemque.  §.generaii- 
ter.fupra mand.  Vbi  dicicur,  cum exceptio  compccit  reo  tan- 
tum.nonetiam  fidciuflori.debct  fidciuflor  denuntiare  reoj 
vtipfe  iudicium (ufcipiat.  Hoc  commentum  adco  placuit  in- 
terprecibus,vt  nullus  fit,qui  non  magnopcre  ptobet.  Ego  ta- 
mcnaliashocrefutaui&alicerdilTeruidehac  re  quaAicsce- 
ti  vulgbfolcanc.Priraum  memouet,  quodnuUoiureproba- 
tur  hatc  cautio,quam  ipfi  Cantelar»  vocant,  nec  ad  rem  petti- 
net  d.lex,idcmque,§.generaliter.  Non  cnira  loquitur de  eX- 
ccpcionccohsrenceperfonaj.cuiufmodi  haeceft.d.leg.  exce- 


Cl^ 


C.dereivxot.ad.Ego  aliisoftendi  falfam  haiyc  eflc  opinio- 
nemvulgarcm  .•  &fcripfiincpicomc  tra(2atus  deiuredot. 
Demonftraui  mmltis  argumentis  fideiuflorcm  obligari,  qua- 
uis  maritus  non  cogatut  fidciuflorem  darc. 

Ad  § .  Si  maritui.  ^  adl.  Sciendum.  3  y . 

HOcbeneficiumperfonalceft,  nectranfitad  hxredem. 
Idemdiciturinl.  maricum.  §.vlt.  &l.feq.  fol.mat.l.in 
omnibus.de rcgul.iur.quxfumptacftexilloloco  ,  vtinfcri- 
ptioindicac :  idemque  cftinomnibusaliisperfonis,&c,leg. 
4.fupra  quod  cum  eo.l. verum. tf  5  .pro  foc.  Filiis  fane  mariti 
prodeft  hoc  beneficium,  fi  ex  eoiJcm  matrimonio  fufcepti 
nnt.l.etiam.  i  S.  in  ptin.Iol.matr.  Si  nouerca  agat  contra pri- 
uignum.noniuuabicuchocbencficio.  Infiliiscrgo  aliarum 
{)crfonarum  ,  cuiufmodifuntfocius  »  donator,diuerfumius 
cft.De  ncpotibus  mariti  fcripfi  ad  Letiam. 

\^dl.  Si  comenerit.  2  6. 

LOcusderatidneferendifentcntiae.    Qujdptonuntiarc 
debeaciudex ,  non  poteft  dilEairi  in  vniucrfum ,  proptcc 
varictatemnegotiorum.dc  quibusiudiciaexercentur.     Ex 
quaquc  re  &  cauia  id  facilius  iudicari  poteft.  Sed  «axime  fpe- 
drandumeft,  quidintcrlicigacoresconueniac,  etiamfifotce 
minos  iuftum  videatur.Vtihtas  hoc  fuadct ,  quamuis  alias  iu- 
dex  datus  a  prsfcripta  formula  non  debeat  rccedere.     Hoc 
pr«cipuedebeteflepropofitumiudici,  vtcontiouetfias  iiti- 
gatorumcollac.l.  i.  §.  indequasritur.denoutopcr.nun.  huc 
pcrcinecl.iudicem.fupracommun.diuid.quodomnibus  vci- 
liflimum  eft,vel  quod  maluerinc  litigatores.  Ac  in  locis  qui- 
bufdam  tabelliones  tali  munere  iudicandi  funguntur.    ludi- 
cantenimexconfenfupartium  ;  itaque  inftrudam  habent 
executionem.Hinc  colligi  poteft,  ob  conlenfum  litigatorum 
iudiccmfequi  debciJeconfilium  prudentisalicuius  ,  aclme- 
confulci.    Qua  de re difpucacio prolixa  hic eft;fcd  nimis eua- 
gantur  a  propofito.  Adduntur quardam  cxceptiones,de  qui- 
DUScftbreuitetdicendum.Excipicurconucncio  bonis  mori- 
buscontraria^  Sedintcrpretacio  cftneceflaria,  quiadecon- 
uentione  iufta nccefle eft.vchoc incelligamus ,  leg.iurifgen- 
cium.§.pra:corair.dcpa(5l.l.  pa(5laqua:Gontra.C.eod.  Indc 
eflicitur  in  iudicio  criminali  locura  hoc  non  habcre ,  quia  ius 
publicum  Ixditur  tali  conucntione.l.locatio.  § .  quod  illicite. 
fupradepublic.  &  ve(^gal.     Quxdara  alia  inde  deducun- 
tur,fedfuperuacaneum  eft  cam  multaexemplacommemo- 
rare.Deinde  excipitur  iudex  compromifrarius,qui  arbitcr  di- 
citur.I,  qualem.fupra.de  arbitr.     Si  fic  comptomiirum  fictVt 
cercam  fencenciam  dicac ,  nullum  cft  arbitrium  >  nec  cogituc 
fcntentiam  dicerc.Refponfio  non  Vna eft :  nam  in  primis  re- 
pugnancia  qu^dara  hic  repericur.quia  arbitcr  non  eft,qui  ar« 
bitrio  fuo  non  pronuntiat.-cognofcitur  ex  ccynBO. Sencca  lib. 
3.debenefic.Huius  libeta  ,  &  nullisaftriiftavinculis  religio. 


ptio.Et  fi  ita  intelligcremus,eluIoria  eflet  ac  plane  nugatoria       j^q^  prout  lex,fed  prouc  humanitas  impiilic,&c.  Dcinde  hxc 


diuifio  illa  excepcionum.-nuIIa  eflcc  cxccptio  comperens  reo, 
qux  non  prodeflet  vtriquc.  Ncc  arbitror  au(5lores  huius  co- 
raenti,acdefenforesidtuerifinefcrupuloaliquo  ,  fiqui  fint 
inter  cos  lanioris iudicii.  Sed  fortalfis  hoc dicunt ,  quod  nihil 
habeant aliud,quod  obie(ilis  refpondeant,  vt  fieri  folct.  Ve- 
rum  ego  aliter  refpondeo ,  folidum  quidem  hacrationc  prx- 
ftariamaritOjIcdvxorcmidnonexigerc,  imb  fideiuflorem. 
Ecforcalfis  vxor,  quxconuenicfideiuflorera,  ignoracanisa 
marico  fic  peciturus.  Poteft  donandi  animo  fideiubere.  leg. 
quod  di(flum,fupradcpa(Sl.  Siquisergodixerit,nihil  rcfcr- 
re,quavia,&c.  Fl.efpondeo,hic  multum  rcferre:quiacumv- 
xor  exigic  ab  ipfo  marico :  indignicas  ac  curpicudo  maioreft. 
Necveronouumeftabhis  pcrfonis  folidum  exigi  in  fimili- 
buscafibus.Dicemusadleg.Nefennius.infra. 

Alia  difficulcas  hic reperitur  ex  eo ,  quod  dicitur  de fide» 
iuflore,&c.namfideiuflordotisnomine  inutiliter  accipi  di- 
citur.Cod.nefideiufTdot.dcntur.Accurf.aitPorop.  nonlo- 
qui  de  marito.  Concrarium  facilc  apparcc  cx  iis  quc  antece- 
dunc,&  fequuncur.  Aliis  placet  Pomp.  loqui  de  fideiuflora 
acceptopoftfolutummatrimonium  :  namfacentur  foluto 
matrimonio  fidciuflorem  obligari.di(Sla leg.exceptiones.  de 
exccpc.I.fi  conftantc.  1 4.§  .quocies.IoIuc  jnact.S.non  autcm. 


ptonunciacio  atbitii  nuUam  alFerrec  vcilicatem ,  quia  non  da- 
tur a(^io iudicati.I.i.Cde  recept.arb.  Qu^fitum  cft, an  hxc 
conuentio  valeat  inter  maritum  &  vxocem.aut  perfonas  qui- 
bus  hoc  bencficium  tribuitur  proptct  tcuetcntiam.Rcceptii 
eft  non  valeie  hanc  conuentionem ,  quafi  contraria  bonis 
moribusfit.  1.  alia.§.  eleganter.  folut.raatrimonio.vbiqnid 
fentiam  de  hac  re  fcripfi.  Oftendi  non  efle  hoc  vfqucqnaqu* 
vemm.Nam  maricus  poceft  amittcre  hanc  cxceptioDera,nee 
cogitur  ea  vti.Paftio  ante  iudicium  fai^a  non  valec,  nifi  in  ea 
perfeucraueric,&c.Simile  de  Senacufconf.  Velleia.  Mulier 
non  poceft  renunciare  Senacufconf.  Vellcia.quiatarafacile 
ad  rcnuntiandum  quara  ad  fideiubendum  inducitur.  Si  ta- 
men poft  interceflionem  exceptioni  fibi  competenti  rennn- 
liarc  voluerit,aciudicium  accipcre,valct  nuntiacio.I.vlc.§.Ylt. 
adS.C.Vclleianum. 

PR^LECTIO  XXVII, 
K^dl.PraJes. 

LOcus  d«  cfte(!lH  rei  iudicatx.     Efte Ahs  rel  iudicatac  eft 
exccucio  eiuldem  &  «xa Aio pecunic&c.Si  quis ita co»- 

MM 


JReno- 

uuetU 

mentd, 

^fHves, 

qnAnd 

cncon- 

uertit  lei 

arrier  a» 

gesenfort 

frincifnt. 


6S^ 

dcnjnatusfitvt(ententiavalcat.l.4.§.con<Jcmnatum.fupra. 
alias  non  cft  opas  prouocationCvC.quando  prouoco.non  eft 
ncce(r.Indequ£ritur,  SiiHioi conitmnautt  AdvfurasvfnrA- 
rum,^c.     Non  eft  appcllatum,  vel  non  eft  ricc  appellatum: 
fortcnoneftappellatumintradeccmdics.  Nouel.  de  appel. 
Qazritur  an  po(Et  cxecutio  fieti.     Ador  contendic  facien- 
damefle,&c.  Qupniam,inquit,appellatumnoneft,autnoa 
eftritcappellatum.Reuscontra,(ententiamc(re  nullam  ipfo 
iBre.nec  opus  eflc  appellatjonc.     Itaquc  non  nocere  conde- 
mnato  quod  non  rite  appellauerit.-  quiafinonomniooap- 
pellaflet,nuliamvimhaberecfententia.   Modeftin.  exfado 
confultus  ,  refpondit  proaftore  ,  iudicati  eum  agercpofle. 
Exquoapparet  nullam  non  efle  hanc  (entcntiam,quamuis 
ioiuftafit.     Sedobiiciturl.i.C.quandoprouo.noneft  ne- 
cefl.  fententia  nulla  eft  contramanifeftiiurisformam  data, 
vtputafiiudex  ptonuntiauctit  ;  potuifle  minorem  14.  an- 
nistsftamentum  facerc.     Nihilcftcertiusiniure,  quam  v- 
furas  vfurarum  non  deberi.     Apud  Accurf  vacis  (iint  dilTo- 
lutiones  cx  quibus  animaducrtere  licet,  hominemiroperi- 
tum  antiquicatisparum  incellexilTe  morcm  profcrendarum 
fcntentiarum.  Dehocmorefcripfilib.  i.  Difjju.c.^i.Infta- 
tu  coniedlurali  de  fado  pronunciabat ,  iniutidicialidciure: 
vtcolligiturexl.i.infraquajfcnc.fincappell.nonrefcin.  Ac- 
cucf.  dehoc  morealiquid  atcingit ,  fedqusfi  fomniansma- 
gis,quaa»  inielllgf  ns ,  morc  fuo.     Gum  igitur  pronuntiatur 
deiure,&contraiuscertum,fentcntiaeft  nulla  .-  ficut  inex- 
emplod.I.  i,C.quan.prouo.noncftnecef.Minoremi4.an- 
nis  teftari  pofle.  Alias valet  fententia,Iicct contraius lata fir. 
1.  cum  prolatis.  ;i.  infra.atqucitaaccipiendum  efthocrc- 
(ponfum  Modcft.    Ex  quoDotandum  eft  executioncm  fen- 
tenria:nonretardariob  appellationem  non  riteintcrpofita. 
Nihil  refert  an  aliquid  non  fiat  omnino,an  vitiofe  fiat.l.  quo- 
ties.tf.lupra qui fatifd.cr g.    Idem  videtur diccndum, etfi ap- 
pellatiolitdeferta.quarrite  interpofita  fuit.Citaturl.  vlt.  §. 
illud.Cod.de  temp.appel.ade(rcdumpfrduci,tanquamfiab 
initio  minimefuetit  prouocatum.Facicl.  fi  contra  raaiorcm. 
S.C.deappel.l.quoniara.iS.eo.tit.   Sedquomodoindicabic 
de  appellatione  is,  qui  fentcniiam  tulit?  hoc  enim  magis 
pertinere  videtur  ad  olficium  fupcrions  iudicis.  C.  de  ap- 
pel.   Refpondco,  poflepctereviftoremcxccutienemvoca- 
to  reo,&c.Sifcusaliegecfeappellafle,a(3:or  quafi  replican- 
dohicdiceccempusIapfumeire,&c.     Arque  ita  cognofcet 
iudexdeappeliacionedcierra,  quiptincipahtcr  ob  eara  cau- 
famnonpofleradiri.-licutaliasfipe  accidir.I.  quoties.  C.  de 
lud.  Poteft  etiara  reus  vocari ad iudicem  fuperiorem,fi  aftor 
hancviam  elegeritqm  ttitaeft& vficata.   Pctet  appellatio- 
cem  ptonuntiati  dcfercam,di<5tal.eos.C.dcvfur.reiiud.  Ec 
poft  eam  pronunciationem  fier  executio  (entcntis.  Priter- 
ca  obferuandus  eft  obiter  locus  communis  de  vfiiris.Quam- 
uiscnim  vfuras  permifli  finciureciuili  ad  cercum  raodum, 
C.de  vfur.tamcn  vfura:  vfurarum  non  poiTunc  exigi.  1.  fi  non 
(orcem.§.i.fupradecond.indeb.    Hic  ADatoci(mus*mergit 
miierosdebitorcs^^multaqucincommodaafferttumpublicc, 
tum  ptiuatim,vt  dscet  expericn tia.  Cice.  vocat  Anatocifmu 
inquadam  cpift.  ad  Attic.  Dicituriraprobumfoenus.  I.ira- 
probum.Cod.exquib.cau.itrog.infa.  EcnocaBtur  infamia.- 
nulla  alia  pccna  reperitur  cerco  iurc  definica.   Sed  quiagrauc 
crimenelTeconftaCj&grauianimaduerfionedignumjpuniri 
ioIentpoEnaarbitraria.I. i.iofradee(Fra<3;o.&cxpil.  Necte- 
fert.an  vfurarum  pctautur  vfurz.an  (ortis ,  in  quam  tedafta: 
luntvfurar.l.vk.C.devfur.Aliasverbismagis  leximpofitacf- 
fcc  ,  quamrebus.     Nihilfaciliascircr,quamlegemcludere, 
cenuetfisvfuhsinforteiB. 

Adl.  Dtio  iiidices.  z  8 . 

LOcusdecifeikufentcDt-^.Sentcntiadebetmandariexe- 
:utioni,fi  valeat,necfic appellatum ,  &c.  Si plures fint 
pronuntiationes ,  plurium  iudicum  maior  pars  minorem 
vincit,lcg.P.imponius.infr3,cod.  Scntcntixnumerdntur, 
non  ponderantur ,  ait  Phnius  in  epift.  Idcmquc  de  arbitrio 
iuseft.l.iremfi  vnus.§.  vlr.de  recept.arb.l.diemproferre.§.fi 
plures.eod.iir.  Quid(iparesna."erofintiudices.>  Mwdcft. 
air,inpcndtntiertr,&c.  Contrariura  viderurquoddicicur 
ial.  incerparcs.  ^S.infracod.  vbifauecurrco.lifauorabilio- 


Frartc.  Duareni  Comment. 


res.dc  regulis  iur.Hoc  (pcciem  habet  rcpugnantiar.-  cft  «<m»»^ 
(jjotiPif  jVtdiciturinBafilico  rcccns  cdiro.  Vulgo  dicitur  rc- 
(pon(umhocModcftrniintelligendumefle  deiudicibui  da- 
tis.iiicnim ,7)u0 iudicei Jati.  ExpecflatutcrgoconfitmatJo 
cius,qui  iudices  dcdit :  in  aliis  iudicibus  fcquiraut  regulam  L 
intcrpares.  Atqueitad:ftinguitRom.Pontifexinc.vlt.dc 
fentent.&reiud.inDecrct.  PoteftctiamrelponfoModcfti- 
ni  locus  ciTc  in  iudicibus  duplicibus.leg.  in  tribus.de  iudic.l.5. 
infravtipolfid.Ecanimaduertcndumefttempus  appellatio- 
nis currere cx die confirmationis.quia antc  confirmationcm 
incettumeftaquafententiafitappcllandum.  Argum.  etiam 
illud  eft  quod  dicitur  in  I.z.  Cod.de  vfur.rei  iud.T.=mpuj  cur- 
rit  non  a  die  condcmnationis.fed  confirmationis,fi  fucric  ap- 
pellacum  :  quia  ante  confirmacionem  nondum  cft  cerccn» 
quidfoluidebeat. 

yiJl.Temptfs,ipi 

LOcus de  tempore  quod  dacur  iudicacis ,  de quo  dixi  ad  t. 
i.fupra.Tranfii  ad  ha:redem,  quia  bencficium  perloHale 
houeft.l.inomnibus.I.priuiIegia.dercguI.iur.Qupdcxqua- 
drimeftrideeft.Nihiladfcmpertinetl.vlc.  G.  fipend.appel. 
vbi vlcra illud  tempus  dantur quatuor  menfes.  Loouiiiir  de 
tempore  dato  ad  profequcndam  appellationem  :  hic autcoa. 
dc  tempore  dato  ad  (oluendum. 

yidl.  Cum  ex  caujk.  3  Oi, 

LOcus eft  de adlione iudicati.  Dacur quatcnus facere reus 
potcft  ccrtis  ex  caufis ,  de  quibus  iara  dixi.  Scd  quiritur 
ao  fic  habenda  ratio  facultatum  in  ipfa  adtior  c,  an  vero  in  c6- 
demnacione,autcxccutione.Pomp.hicair,5/</»^;»wyJf,£5<r. 
Sicinterprecor,aliialiter.  Hancquxftionemcraiaaui  ad  I, 
funt  qui.fupra.  Qux  hic  ttadan  tur  de  donationc,  parei  ga 
lunr,&  cxtra rcm.- An  fiat  padlo^an  ftipulatione.  Ec quid  dc 
donationccaufamorris?anl.fiargcntum.  §.  vlt.C.dedonac 
habcat  locum  in  donatione  caula  raortis. 
AdL  Dehitorihtii.31. 
PRiELECTIO     XXVIII. 

LOcus  de  executionc  rci  iudicata: ,  de  quo  iam  dix'mui 
fupraad  leg.  1 .  Cum  quis  damnatus  cft,non  ftatim  cogi- 
tur  (oluerc  ,  fed  ci  humanitatis  caufa  conceditur  dilatio  ad 
folucndum.l.ficummiliti.  fuprade  compenf     Iccm  fi  qiiis 
conficeacurfcdcbcre,vthicCaIIiftrar.  ait.     Namconfeffio 
rei itidicatar cemparatur.I.poft rem.infra  eo.& d.l.  i. de con- 
ftir,  Hoctempusolimfuit^o.  dierum  exn.  Tab.  Conde- 
mnatisadfolucndum  triginta  dies  iufti  funco.  Gel.  Iib.  ic. 
Cap.i.Pofteaau(3umcft,&ftatutum  tcmpus  duorum  mcr,- 
fium.l.vlt.  C.dcv(ur.reiiud.C.Theod.iib.4.tit.i7.dc  v(ur. 
rei  iud.  Ad  extrcmum  luftin.ftatuic  teropus  qnacuor  menfii'!, 
d.  I.  vlr.     Hocautemtcmpuspotcftexcau(amutar;,dando 
vel  longius,vel  brcuius  rempus.  d.l.  2 .  Et  D.  Pius  hic  oftcn- 
ditdandume(rcarbitrioiudicis.     Quodnonnulliautemdi- 
cuntnonfuiflc  certum  rempus  ,  falfum  eireconuincitur.d. 
l.i.vbiprorogatur,&c.  Poiilapfumeius  temporis  pignora 
capiuntur,vtdiftrahantur  cxecutionis  caula.     Verumnon 
ft  icim  fic  diftra<aio  pignorura ,  poftquam  capta  funt ,  fcd  cx- 
pc(3;antur duo  menfes.    Ex  quo  appiret  iure in  Pan<l. relaco 
dariduosmenf-sadvcndcndarancumpignora.  Quodpleri- 
que non  intellexcrunt.  Nanc  de  vtroque  tempore  par lo  ac- 
curatiusdicendumeft.     Dacuriudicaro,  velconfeffoalcge 
rempusquatucxmcnfium  :  nifiiudici  vifum  fucrir  breuius. 
auc  lcngius  darc ,  vt  iam  dixi:  n?.m  hoc  pcndec  ex  aibitrio iu- 
dicis.    Datur autcm  hoc  tempus  tantum  pecepti ,  vt  hic  Cal- 
liflratusait.   Namfumraoiurcftatimccgi  dcbec  adfoluer^-v 

dumvi<9:ori,(edhumanitatiscaufaconccdtutfa2C(ii'atio.d.' 
l.ficnmmiliti.  Iniquumigiturcflet  atque  iniuriofum  darj 
tempusreoquinonpctat  :  quiaforte  nulla  cfteiopusdila- 
tione.  QupdpIcriquchinccoIligunt.iHdicfmnonimpcr- 
titi  officium.nifi  poftulanti.falfum  cft&  jncptum ,  fi  quis  rc- 
gulam  vniuerfalem  faccre  vclir.  Ncc  magu  a  ^  rem  pcrcinct 
1.4.§.hocaucem.ded3mnoinfe<9.  Manifefta  ratio  eftir.eo 
cj(u,cur  poftulari  debea t  .■ /i:d  inepi um  cft gci  e' alcm  tor.ft- 
cercregnlaexillahypothefi.Ofiicinm  (num  iraprrMT.rpic- 
runque  vlcro,c;fi  non pecatur ,  rr dicitur  io  Ucc qnicouam. 

$.oblci;- 


f  otferuare.  fupra  de  offic.  procon(.  &  aliis  fimilib.  Non 
poted  aucem  hocin  vniuerfum  difliniri.leg.omnis  deHnitio. 
dcrcg.iur.Sedinquaquctc&cauravidendumeftquidzqui- 
tas  atque  vtilitas  cxigat.  Pratcrcaanimaduertendum  eft  hac 
dilationem  concedi  iudicato  ,  vcl  confeflo  exada  cautio- 
oe,&c.  d.l.  fi  debitori.  cumcompctenticautela.quodrecc- 
ptum  eft  dc  fatifdatione  intelligi  :  quia  licet  appcllationfe 
cautionis  contincatur  nuda  ftipulatio  fine  fideiuirore  ,  auc 
pignoribus.leg.fancimus.  C.  de  vcrbor.  fign.  Tamen  cautio 
compctensjvel  idoneade(ati(datione  intelligitur.i.  fiman- 
datoTitii.§.vIt.fupramand.leg.4.  §.  addici.  defideic.  libcr. 
Quirirur ,  anhoc  tempus  indulgeatur  ci  quidamnatuseft 
(cntenciaaibicri.  Pleciquc  exiftimanc  idem  iuseffe  ,  quia 
compromiflum  ad  fimilitudinem  iudiciiredigiturtleg.  i.de 
reccp.arb.  Sed h«c  ratio  videtur  mihi  non  fatis  firroa  &  ido- 
ncaeflc  .-  quiaccrtum  eft  non  per  omnia  fimile  efle  arbi- 
triumiudicio  ;  Hac  fcntcntiaenim  atbitri  nondaturadlio 
iudicati.l.i.Cod.  cod.dicitur  eius  pronuntiatio  nonpero- 
mnia  fcntentia  eSe,  I.quod  ergo.  $.  ex  compromiflo.de  iis 
quinot.infam.  Deinderaouetme  quoddiciturinl.fi  cum 
dies.alias,quidtamcn  ,  ii.  §.vIt.dcrecept.atb.inefl^emodi- 
cum  tempus  ,  quodvbiprieterierit,  poena  ftatim  peti  po- 
tcft.  Non  aliter  lequitur  lureconf.  de  ea  fententia  ,  quara 
de  quauis  obligationc.&c.l.  qucd  dicimus.de  folut.  Qua:- 
rifutfifententialata  fit  a  peifcft.  pratoriointraquodtem- 
puscxequideheat.  Vulgodicitur.intradecem  diesfenteo- 
tiamexequendamene,  cum  lata  eft  ab  eo  iudice  aquo  ap- 
pcllatinonlicer.  Citaturauth.  vcfponf.larg.  Nouel.i  19. 
§.  aliud.  necvUnscftincerpretum  qnihonid  probcr.  Ve- 
tum,  j^vcvcrc&ingrnucdicam  qucd  fencioj  nihihalevn- 
quam  coll.gere  potui  ex  ea  conftitutione.     Ni.(cioanhe- 


«87 


h  Ttt.  T>e  remdicata. 

Adl.  CttmprolatU.i2. 

VAria  cft  leftio  &  interprccacio  huiusc.  Quidam  lcgtlnh 
CognitionihM.    Ec  videcur  hic  error  orcus  ex  nocis  com- 


ur 


pendiariis.lncodicibusemcndacioribuslcgicur,  ConJlitHUo 
mb:ts,  quam  kaionem  (equor.  Quarftio  igitur  hic  trac^Vatu, 
peitinens  ad  interprctationem  eoruhi  quy  dixi  ad  1.  prz- 
fes.fupra.  Sentcnciamnullameflicpntra  l'gesautc'onfti- 
lutiones/ideiurepronuntiatum  fit:hoc  cft  incell  gendum. 
ilcowcaiu^^cifcKam  iudicatum  fit,aeft^«bwm,_naacontto- 
uerfom.  Profcttur aliqua  lex  vel  confiitutio ,  ex  qiia  a liquid 
trolligitur  per  rariocinstionem,quod  ad caufam  pectintrc  vi- 

detur.Iudexn6putatadc3ufampertinere,&pronunri3r,&c. 
M on  eit  lenccntia nulla,  quamuis  impcrice id  facia^  iudex   & 
aliqms pericus iuris aliter  mdicaturus  foeric.  Nec  ra^io  n ec  v 
tilicas  pacitur  vt  fcnteniiam  nullam  efle  dicmus,  qL:£  latac(t 

de  lure  non  cei  to  (ed  dubio,&c.prs(ertim  cu.n  tanta  fit  con- 
tfouerfia,&  diflenfio  in  kgnm  interpretatione.  H^c  mihi 
vidcturefle  fcntentiaCalijftrati.  Alii  aliter  incerpretancuT. 
Confirmacur  hic  incerpretatioduob  is  locis  .•  vuus  eft  in  leg' 
cxpreflum.infr.dcappcll.  Siexprcflimfcnienciaconrra  iuris 
tigoremdacafir,VaIcrenondebec.AltereftinIeg.i.C.qua'n- 
doprouoc.noneftneceir.Sentcnciamconcra  ta^ii  mamfcftl 
iutisformam  datam  nuHas  vires  habcrcpalam  eft. 


xyidl.Dmis^i^y 
■pRyELECTIO 


XXIX. 


LOcusdcefFf<aurciiudicarx.   Resiudicacafinetxiimpdi 
aichci,l.  I.  fupraco.  Nihilampliusquiriiur,quaraan 
iudicatamfic,  1.  poftrcm.infr.eod.idquevtilicascxigir.cum 


betior  fim  oninibus  ahis  ,  qui  huius  cpiniohis  autftorcs  ac      rebasiadicaiisrcfpub.maximcconcincacur ,  vc  aliasdixi  ex 

j„f„,-r..„. /:...-      t^..-j: VI..A;-  n.:.^ a_..i»j       Cicer.proSylla.     Facicl.  feruoinuico.<f f  .^.curoprxtor.ad 

Trebel.  Repcriuncurcamen  cafus  excepci,in  quibnsdc<.e- 
gotioadhucquafricurpoft  remfudicacam.  Viiuseft.quera 
rcferthicCalhftr.cxre(cripco  Adtiani.  Ciimquis..btinuic 
(enccntiamcircumuencoiudice,  falfis  ceft.bus  pccuniacor- 
rupcis.  Huiusadmi(Iigrauitasfacic,vcdenuo  cogno(cacuc 
dc caufa ,  &  animadiietcacur in tcncs,& eorarti corruptores. 
Itaque  duplex  iudicium  eft  poft  rem  iudicacam  :  vniimeft 
criminalc,quodpcttinecad?.nirtiaduerfionera,&c.altetum 
ciuile  i  inquoqimiturdeebncgocio,  deqio  fcmellacaeft 
fcnccncia.  De  iudicio  aucem  Cn.Tsinali  nulla  eft  dubicario: 
de  ciuili,in  quo  plus  cft  difl5culcatis,nuncd!cendum  eft,  Ob- 
ferua  igitlit  nemiucmcogi  parcrc(encencia;,  quslacaeft  zx 
falfisteftirooniis,prs(crcimfipccuniacocropcifucrinc.Iderti 
diciturahbi  dcfcntcntialata  ex  falfis  inftrunicatis.  C.  fi  ex 
fal.tnftr.tud.fit.SedanhocIocumhabebit ,  fiapparc^tfalfos 
teftcseflecancum,nonetiamcorruptos,&c.  Probabilius  eft 


defenforesrunr.  Duodictmcuraluftin.  Piii«uracft,qUbd 
oblaco  libello  incra  decem  dics  ,  fencentia  hon  tnandatut 
cxecucionifincfatildatione:  alccrum  ,  quodnonoblatoli- 
beiloiniraidtempjs  ,  fcncenciamandacur  exccutioni,  finc 
fiC.fdacionc.  luftinianus  non  exprimitintraquodtcmpus 
fic  executio  facienda,  ftd  intra  quod  tempus  fit  ofFcrenda 
fupplicatio.  Quxritur,  an  hic  dilatio  detur  in  caufa  crimi- 
nali,fiquisfone  capitisdamnatusfit.  Tiberius  Impcracor 
ftacuic  tempus  decem  dierum  ,  vc  fcribunc  Dion  &  aliihi- 
ftorici.  Scd  iure  noftro  nullumreodamnaco  fpaciilm  da- 
tur.l.cumrcis.C.deptEn.nificxraagna  aliqua  &  graui  cau- 
faJvelutifimalicrpra^gnansdamnatafit.lcg.  prasgnantis.  d4 
poenis.l.  Irapcrator.  dc  ftatu  hom.  Qnod  ab  Ar6opagitis 
obferuatum  faifle  jfilian.  (ctibithbro  ^.dc  varia  hiftoriai 
Idcmdiccndumeft  ,  etfi  ratio  innoccntia:  conftitcrit  poft 
fententiam.l.i.§.vItirao.dcqua:ft.  Principi  enim  (ctibere 
oporcec,interiro  dikta  executione.     Aliud  exemplum  me 


morabile  in  I.  fi  vindicari.  C.  depoen.dequofcripfilib.i.dd  lufiiccrealter.um,quamuisviriufquchicmenciofiar.     Nani 

bencfic.  ex  hiftoria  ecclcfiaft.  Theod.     Qujd  fi  condemna-  ita  acciderat  in  ea  fpecic,de  qua  con(ultus  fuit  Adrianus.  Qui 

tiofirpecaniaria  in  caufacriminali,  anhoccaludandafitdi-  idemrc(ponfurusfuit ,  ctfipropofitum  fuiirctteftcs  falfum 

lacio,&c.Et  probabilius  eft  dandam  non  efle.     Leges  de  hoc  teftimonium  d;xiffc  fimpliciter,  &f .  Arg,  eft  quod  fuflScic  ei 

temporclacspercincncadiuui.^.ia  priustai  &ciailia  .-  quod  falfo  inftrumencoiudicatum  cflc.hec  aliud  quicquam  gua:. 


conft«exloccGeliii.'a.ii.icat>.  Oftendiritiimieg-m  il. 
Tabul.lacam  c(readiierfuseos  qui  fidem  non  re:u;..'  &c. 
Nccvllaaliaeftlexaacconfticaciodecaufacrirnitiali,  fed  de 
ciailicancum.  Necproducendumeflehoc  iusad  cauiascri- 
minales ,  cumpratfcrcininonfitcademratio^quarauisinv- 
troquefitcondcmnatiopecuDiaria.  Humanitatis  caufac5- 
cediturhoc  tempusrcis.d.  leg.  fi  cum  militi.quiahuraanitate 
dignusnoncftjquiobdelidumfuumdamnatuseft,  arg  I.  fi 
reum,infra,eo.l.4.§.  quanquam.fupraquodcumco.  Nec 
contrariumcft  noftras  fementia:  quoddicitur  itera  inlcg.fi 
cum  excep.  1  4.§.quatenus.Ioquitur  de adlione ciuili,  qua:  ex 
deHftocorapetit:  non  de  criminaliaitio.quodmetuscaufaj 
AltcrumtecBpuscft  quod  daturad  vcndcnda  pignora,  &c. 
duoruramenfiura.Interimmanebicrcsobligaraiure  pigno- 
ris.l.i.C.fi  in  caufiud.pign.  An  hoc  cempuslocum  habeacin 
pignore  pricorio,quiricur:&  variz  func  opiniones.  Sed  ve- 
tiusexTrtimo  nullam  cercum  tempusdcfinicumefle,  &co- 
micccndnm  eflearbicrioprxcocis.l.fi  finita.§.  non autcm.  de 
damn.infcd.DcpignorcconueatioaaliexcacconftitucioIu- 
ftin.C.de  iurc  domi.impeci 


licur.C.ficxfalfoinftr.  Eadcraeft  racio  ceftium  inftruracn»» 
toram,I.incxercendis.C.tlefid.inftr.  Inftrumencorumap- 
pcUacione  continencut  ccftcs.l.Lde  fid.inftru.Deinde  cic.illi 
C.  pertineretiaraadteftcs  ^  vtoftcnditipfainfcriptioi  Si  ex 
falf.inftr.vel  teftimonio  iud. fi\  Videndum  tamch  eft  quicl 
probandumfu(ceperitis,quifentenciamoppUgnar.  Nam  fi 
vcrMnquealkgaueric,&ad  vcrunqucpcobandumfcadftrin- 
xerir.nori  alicr  bbcinebic>&c.  Idquc  eft  cxprcflum  confticu- 
tionePoncificia.c,liceccau(arn.de  probacion.  inDecrccalibi 
An  autem  is:,qui  vtrunquc  ailcgat,  videatur  (e  adftringere  ac! 
Vtrunquc  ptobancljm  ,  qaajiiio  cftfadii ,  quiboni&pru* 
dentis  iudicis  arbitrio  dirimenda  eft.  Alii  prolixe  diflTe- 
runtdehacrcj&couanturinvniuetfum  id  diffinire  :  quod 
Vixfieripoteft.  Rcccptutn  quoque  eftvtfufficiat  prbbare 
corruptionerareftium,  licet  non  oftcndacur  eos  falfumce- 
ftimoniumdixifre.ldquecolligifolecex  hisvctbis.  Sititiproj- 
hauentt&cc.  ScdmihialiceraccipiendacireVidcncur.  Nanl 
cum  ait ,  exfrefHmeJfe^&cc.  mahifefte  oftendicfaKumfuif- 
fe  eorum  reftimonmro.  Scio  lcgc  Gornelia  tcneri  eum, 
qui  ob  ccftimonium  dicendiim  pecuniam  accepit.l,  i.infcii 

MM     i 


<f88 


TrancSDuareni  Qomment. 


adleg.Comel.dcfal.  Sedvercorneiuftacaufahicnonfit 
te:ractanda:fententiie.  Potefteniniadmiirainpuniri  fine 
retradlatione  fententia:  :  ficut  accidlc  inpcri^Jtio,l.quodfi 
deferente.&  l.feq.fupra  de  dol.  Verius  eft  ergo  ob folam  co- 
fpirationcm,&c.uonretraiftari  fententiam,  nififecutusfue- 
rit  efFe(3:us.  Hoc  amplius  etiam  videtur  aliud  neceftarium 
efle  ;  quodhisteftimoniisiudex  motus  fit  adiudicandum.- 
alias  non  poteft  dici  motus  efle  his  teftimoniisis  ,  contra 
quemiatacftfententia.  Ethoccft  confticutura  de  inftru- 
mentis  in  I.5.  C  fi  ex  fal.inftr.Pra:terea  animaduertendum  eft 
hodieretraciationemreceptatnnoncfte.vbircftiraoniafunt 
f  liblica:  vcplerunquefit,cumaltera  parsidpetit.  Videtuc 
faocpericulofun3c(rspropcerfub0rnationem,&:  corruptio- 
nem  tcftium.J.quia  vero.auth.de  teftib.  Is  cui  cognita  iunt 
tetlimonia,faci!eadducicur  vc  teftes  alioscorrumpac ,  fi  vi- 
deacprimam  ceftacionera  idoneam  non  efle.  Iraque  confti- 
tucumeft,  vcnon  modo  in  caufa  principali  non  liceac  pro- 
duCetenouosteftes,fed  cciam  in  cauia  appellarionis.  dem. 
i.  de  tcftib.  fiipcr  eifdera  vel  dircdo  contraviis  articulis. 
Qupd  hicacciderer.-atqueitaintclligiturvulgoquod  dicitur 
inl.perhanc.C.dcrempcr.appeilat.  Quirituranfentcntia 
/lcnullaipfoiure,an  vero fic  neceiTaria  reHiicuiio ?  C^uxftio 
eft  magni  momenti propter  tempus pctcndi  reftitucionis  irj 

intcgrum.l.vlc.C.derempo.in  inceg.  rcft.  Ec  varis  ©pinib- 
nesreperiuntnrEoudAccurf.&alios.  Sedraagisprobatum 
rereptumqae  eft,  rcftitutionem  hic  neccflariamefle,  pro- 
pcec  verba  Calliftrad,&  Adriani.  Qui  dilTentiunt,  mouen- 
tu;;  aliqiiibus  arguroentis  ,  de  quibus  quid  iudicandum  fit 
breuicec  diccmus.  Horum  argumenrorum  qusdam  nobis 
videntur Ieui3,&nu!l!us fcre ponderis.  Cuiuiraodi eft  quod 
daciturcxi.  npra:toi:.§.  M^rcellus.dciudic.  Siperdolum 
fcienssfalfo  aliquidaliegaueiit,  &c.  iudicem  deberc  querc- 
Jamrci  admictere.Solatio.Loquiturdefencentialata  aduer- 
fus ab/entem  ,  vtapparcc  ex  antecedentibus  &  eonfequen- 
tibus.  NotacftM"aiCeUi,quareferendaeftadiuperioraIu- 
liani  vetba.  Simile  argumentum  eft  ex leg.  cum  vero.§.fub- 
uentum.de fiieicommif.  iibett.  Siobreptum  fit  prxtoride 
libcctate,libertas  non  competit.  Hoc  fic  propter  vetba  Se- 
natufcorif  Si  iiaquibuslibertatempr3:ftarioporret,euoca- 
tia.prxtorc,adcflenoluiflcnt.  Hocicnatufcoi-sf.fadumeft 
conrratenoremrationis,vtfcnrentiaferaturinabfeDtemin- 
dida  caufa.  Non  temere  a verbis  eius  rcccdendum  cft intcr- 
pretando.  Simileargumentum  extituloC.ficut.vclcursr. 
falf.allcg.  Decrctutnnullumeft,FaucrajtatiSj&c.  Nonde- 
■berprociuciadconfequeutiam.  Alia  funtargiirnencamul- 
io£iriniora,&vtitadicam,neruofiora.  Vnuracftextic.  C.  fi 
cxfil.inftr.vbinullaeft,neminima  quidem  mentio  reftitu- 
tionisptiusimpetrats.  Aherumcftin  leg.  qui  agnitis.infra 
«le  cxcciptionibus.  vbi  diciturncn  obftare  exccptionem  rei 
iudicarx  :  nec  vllaeftnietitiorcftitutionisprius  impctratz. 
Con(cntaneaefthuicinterprcta:ioniconftitutio  Pontificia, 
CTMO  venerabilis.deeircept.  Egohuicfcncentiz  (ubfcribo, 
cu  od  ea  prcbabilior  fi  t,ac  plus  vtilitatis,  &  minus  inanis  fub- 
tiiuatis  habeac-.  Nc::  me  mouec  quod  dicitur de  confticucio- 
ne.  Nam  non  fempcr accipicur  pro  auxilio  illo  exrraordina- 
tio pra:roris:de quoincrad.deinincegr.reft.  Reftituidici- 
tur  caufa  cum  interim  dc  ea  cognofcitur.  Reponitat  ia  prifti- 
iium  ftarum ,  quantura ad factum  at cinet ,  licet iure iplo fta- 
tum  non  rautsucrit.  Non  diilimilc  exercplum  obferuaui  in  1. 
ab  en.7pci0nc.dc  pad:.Reftitutis  in  intcgrum  iis,  quaf  prsftita 
fi.im  .Huc  pertinec i.in  ambigua.fupra  de  legib.Hodie  in  Gal- 
lia  impccrauturlitersin  forma  rcquefts  ciuilis.-cft  neceiTaria 
auftoritasprincipiscontraiudiciaiupremjBcuriac.Deiudicio 
cvirainahyidendaeftl.diui.  depoenis.  qus  cum  hac  coniun- 
gcnda  eft,vt  appatet  ex  infcripcione. 

Adl.  Si  viaum.  ^4. 

VAriaeftinterpretatiohuiuscap.  Dicambreuitcr,quoi 
raihi  verius  vidctur.  Videtur  hoc  pofitum  efl"e  ad  in- 
tcrprecatioueni  edidli  de  re  iudicata.  Edidlo  cautum  eft,vt 
qui  iudicatum  non  feccrit,in  carcerem  coniiciatur.non  enim 
dubiumcft,  quinidfueritconftitutumiurevcteri,!.  i.Cod. 
quibon.ced.pof.  Acverbalegis  iz.  Tabul.  dc  hacreextant 
apud  Gell.lib.zo.cap.i.     Niiadicacuoifaxitfecuraducito, 


vincico,aut  neruo,aurcompedibus.  HocfuitiusRotn.quo 
hod:eno.ivtimur,nifiincaufiscriminaIibus.  Cautumfuit 
ctiaraiureveterideviiS^upr^bcndo.  Sivolet.fuoviuito.-  ni 
fuo  viuit,  qui  eam  vindlum  habcbit^Iibras  farris  in  dies  daro. 
Opinio  igitur  Accurf.ad  leg.  vlr.  C.de  erog.  milit.anno.  con- 
fen  tanea  eft  legi  1 2.  Tab.  Si  quis  incarceratqs  fi  t  ob  is  alie- 
num.-fi  obmaleficium,  publiccdanduseftvidus,  finonha- 
bcatjl.iudices.  Cod.  decpif.aud.  indc  qusritur,  fi  quis  vi- 
clum  non  patiatiir  inferri.  Ait  Licinius  dandam  aClionem  v- 
tilem ,  fiue in fa(ftum , deficientealia acJiione. lcg.quotics.de 
pra:fcr.verb.l,Iiberhomo.adIeg.Aquil.  Qnantumiudicis- 
quumvidebitur.l.fireum.decufto.reo.Vcliniuriarum,qu« 
exfimilibnscaufisjl.iniuriarum  a6tio.13.de  iniuriis.Inrcrpre- 
tatioreIiquorumverborumpercndacftcxI.vcibovi(5lus.  & 
feq.de  verb.fign.qusfumptifunccx  hoctradatu,  vt  planc 
inf(:riptiooftendit. 

Adl.  imptratores.  3  $. 
P  R  ^  L  E  C  T  I  O     XXX. 

LOcus  dc  cfFcdu  rci  iudicatx.  Res  iudicatanon  facile 
rcfcindicur,ahoqui  nullus  litiura  finis  eflct.l.i.Cod.dc  re 
ludic.  Inde  qusiirur,quid  fi  poft fententiam  repcrtum  eft  in- 
ftrumcntumquodnonhabebatcondemnacus,&c.  Anfal- 
tem  hoc cafu.^Rcfcriptum  eft non  pofle.  Nouainftrumenti 
hicvocac,qu2poftearepcrtafunt  :  atqucitaintcrprctatut 
Gordianusinl.fub  fpecie.  G.  dcreiudic.fimilcs  fuur  confti- 
tutioncsdehacre.quatvideriturexhislegibus  fumptz.  c.  iri- 
ter monaftcrium.c.fuborta.de re iud.indecret.  Idem dicitus 
de  tranfa6lione,I.fubpnctextu.C.dccran(aft.  Quidli  non 
teftesptoducanturPEtreceptumcftidcmefre ,  quod  eadem 
fitratio  teftium  quzinftruraenrorum,  1.  in  exerccndis.C. 
defideinftru.  adco  vt  appellatione  ihftrumenrorura  teftcs 
plcrunque  contineantur.l. i.fupra  de  fid.inftr.  QuiJLiixefia- 
mrntHm poftoQropertiHa.fic?  Varizfuntopinionss.  Egoifs 
aflcntior,quiputantrefcindifententiarapofle.  Nam craDfa- 
dlioraranoneft,crgonecfentcntia,l.dehis.fupra  de  tranfa- 
ftio.item  nec  iufiutandum.  Similis  eft  tranfadio  rci iudica- 
tz,quiaadfiniendaslitespettiriet  vtraque.  IdemiufiacandiS 
rerradatur proptcr  teftamentum  poftea  rcpertum.  I.  vir.  C. 
de  reb.crcd.Ergo  &  fententi3,1.2.1upra dc  iureiur.  Animad- 
uencrndum  rameneft,fiinteruenerit  dolus  aducrfarii ,  pofte 
de  hoc  dolo  quzri  poft  fentcnciam,  fi  forte  dolo  aduerlarii 
facSumeft,quominusinftruraentareperircntur.d.hfubpr9- 
tcxtu.C.de tranfad.Huc pertinct I.fi ndeiuf §. in omnib.  fu- 
pra raand.  Quamuis non  detur rcpetitio foluti poft  fenten- 
tiara,tamenaduerfarius  teneturcrimincftcUionatus  obdo- 
lum  fuum.  Quirituranpoflicrcftitutio  in  intcgrum  iiti- 
pctrari  ob  hanc  eaufam .'  Et  fciendum  eft,  reftitacionem  ia 
intcgrum  concedi  cum  arquiras  pratorem  mouerit.  leg.  i.  ad 
fi.fupraexquib.cauf.maio.  Necpoteftaliterdiffinin.quia 
pofitum  eft  in  zquitate.  Icg.  de  acccflionibus.fupr.de  diuctf^ 
tcmp.  przfcr.  Nihil  crgopoflumaliudrcipondere,  quam 
rcftitucionilocum  cfl!e  inhoc  cafu  ,  fi  apparcat  ex  circiim- 
ftanciis  caufzid  zquum  efle.Pone  reum  conuentunj,qui  fuc- 
ceflcrat  in  locum  altcrius  ,  diligcntiam  magnaRiadhibuifle 
iaqusrcndisinftrumentis,&c.  Probabilis  eftigoorantia, 
&C.1.  quiinalterius.  dercgulisiuris.  Noncritiniquumci 
rcftitutionem  concedi ,  prsfcrtim  fi  reus  fit.  Reo  non  po- 
ttft  vitioverti,  quodinftruftus  non  veneritadlitigandum, 
ficuta(aori.l.purc§.vltimo.inftade  dol.  cxcep.     Aliainon 

pnrpO  rpfria<U-fi»orpnr;-.  ullr.  r,.mp.^jn  fvr.r-^^^iyflinarir»  :  410  ' 

piia€Jpi*j}uid«B-«lai{itf).  arg.I.  caufas.  C.dctranfac.     Iq  ' 
caufa  ramen  criminali  fiirrn^-nrBr  |-flp  innoccnti  per  prin- 
cipem.leg.i.§. vlr.de qu^ftio.leg.diuifratres.depcen.  Faci^ 
liush3cadmitticur,quiaagiturdccapicchorainis.  Verurainl 
priuatacaufaaonidempcrmictitur,  &c.   Excipitur  cafus  ittf 
I.3dmonendi.deiureiurand.    Sireus  abfolutusfitcxacftoiu- 
rciurando  in  dubia  caufa ,  nonprodcftci  cxceptio  rei  iudt- 
cata:,fiaduerfarius  noua  inftrumcnrainucncrit,&c.     Hoc 
ideofir.quiadubiafuicprobatio:  vtoftendihbro  2.  Difpu- 
tac.cap.33.     IdemdicicuriniarePontificiode  fcntcntialata 
contramatrimoniura.cap,!at3.dereiudic.fauormatrimonii. 
Hxcde  caufispriuatis:qiiiid£4iuljiic^>Veiba  tefcripti  often- 
dunt  in  ncgotio  pubJicoidexcaufapermicci,  fauorrcipub, 

Non  di- 


Y^ 


Jn  Tit.Dereiudicatd. 


Noo  dicitur  fimpliciter.jn  negotio  publico.'  fed  ex  caufa :  vbi 
cuidens  vtilitas  id  fuaferitrquod  non  poieft  alitcr  diftiniri,fed 
cotnmittitur iudicantis arbitrio.  Si  potuilTec  hocfacile  d>fti- 
niri.nonfuiftetadicdium.excaufa.  Cecmm  tamon  «ftinira 
rrifntTfnmtnTiru""  ^'•nrfnria"'  r^kirrii  ['oftr  C.  defentenr. 
«duerf.fifc.lat.retradl.lib.io. 

K^dl.  Pomponitts.  5  6. 

LOcusdecfteSufcntentix.  Sententiavalet  difla  ab  eo, 
qui  iudicandi  habet  poteftatem.l.ait  Prztor.fupta.Quid 
fipiuresfintiudices  ,  &(]uidamiudicauerinr,  quiefcentev- 
no,qninon  vultpronuutiare  ,  quod  ei  non  liqucatderede 
quapronuntiandumeft,&c.  AitPomp.valerefententiam 
eorum,qui  numero  plures funr.  Non  cogitur crgo pronun- 
,  tiaredecaufaisquiiuratfibinonliquere.  Hic  tnoseratve- 
-  terumindubiiscaufis,  vtdocet  Aicon.  Psd.  A.  C.  NL.  Ac 
tametfi  iudicarealiascogaturiudex.I.vltima.§.iudicanti.  de 
'maner.tamenhxcnecelfitasremittituriudicanti.  Locusfi- 
miliseftinl-idemPompon.i  ;.§.vlcimo.derecep.arb.  Siar- 
bicer  iurec  fibi  de  caufa  nondum  liquere ,  ei  fpatium  datur  ad 
pronuntiandum.  Eceftezemplumnonindignumanitnad- 
uerfione  apud  Gclliuro  I1b.i4.cap.  i  .luiaui  mihi  nonliquere, 
atque  itaiudicatuillofolucusfiim.  DifputaturapudAccnrf. 
&czteros,quifietipollit,vtdecaufanonliqueat  :  quiaaut 
probat  ador,aut  non  probat,&c.Ita  difterunt  de  hac  re,  qua- 
fi  quotidiana non  fint exempla caufarum dubiaru.  Id accidit 
vel  ob  inopiara  probationis ,  vel  ob ius  controuerfum.  Sic 
in  dubiis  caufis  exigitur iufiurandum.di(Sla I.admonendi.  Sic 
indubiisqaxftionibuscontrafifcumimpune  refpondetur,!. 
non  puto.de  iur.tifc.  Notandum  cft fententiam  plurium  ob 


C%^ 


teft  dicipluriumfentcntiamobunere  ,  vtfupr^di^^uni  fuit. 
quiafuntparesnumero  faitPaul.;  inliberalibuscaufis^&c.' 
Libertas  eft  rcs  fauorabilis.  1.  libercas.  de reg.iur.§.  vlc.  Infti- 
tut.  dedonat.  I.  generalicer.  §.  fiquisfcruo.dcfideicom.li- 
bert.  faUorabiliscft  caufarci  magis  quamadtoris,  vc  Arift. 
docetinproblem.fcdl.l^.l.  fauorabiiiores.dereg  iur.I.  Ar- 
tianus.de  oblig.& a<a. cex lireris.de  prob.  H. nc f acile  inrel- 
ligiturnihilretcrre  cuius  dignitatis  ,  condicionis ,  fint  iudi- 
Ces.Irad.ftinguitPaul.quafinihilintetfit.  Sedhoc  dcckra- 
tumfuitfupcrioriloco.Hicrcperiunturquadamantinomi^.  , 
Vnaeftexl.duoiudices.fupraeo.  Dehacancincmiaiam  di- 
Ximus  fupra,  Alia  eft  cx  I.  fi  pars.fupr.de  iuoffic.ccfta.  v  bi  in 
alucauniiudieacur.idcmftruatur,  nen.pecumagitur  de  in- 
officiofoteftamento.Reipondccquod  hicdicicur  dc  hber- 
tate,ficaccipiendumefle  ,  quafidittum  pro  cxemplocaulaf 
fauorabihs.  /«^//^.ideftj  quxnonfuntfauotabilescauf*: 
cuiufmodi  cft  caufa  ceftamcntaria  :  fauorabilis  cft  confcr- 
uatio  teftamcnti.l.  vel  negare.qucmad.tefta.     idem  in  caufa 

dotis.l.in  ambiguis.de  iur.dot.Suntautemconiu..g.-ndahsc 
capitacumd.l.fipars.  vtexinfcripcionibuscognoicitur.     Et' 

hicinterprecacioconfirTO3curconfticucionePcntificia,C2p. 
vlt.de rciudicin  Decrec.  Qu»ricur,anidcmdicendumfirde 
caufafifci.  Plcriqueputant  contra  fifcum  iudicandum  cne; 
Citant l.non puto.de iurefifc.quafivelitModtft.  contra  fi- 
fcumindubiorelpondendumefTe.  Sedcertumeft  taulara 
fifcifauorabilioremeflecaufapriuata.lcg.lmpcratores.fupr. 
dereiud.  Caufapublica  feroper  nobisantiquiorefledebcr! 
Nouell.  dereftir.  &eaquafparitdecimo  menre.  Refpu.  in- 
columispiiuatasresfacilefabaspriftat  .•  publicaproden- 
dotuanequicquamferuas.Li'jiusdcc.3.lib.(r.  Sicutin  nauc 


tinereiniudicando.l.diemproferre.§.fiplures.derecepr.ar-       Vedlores  finguli  magis  ftudenc  confcruationi  nauis  qnam 

1  .        «  _/--L-i j -• i; ;...:.    -..jO -;...:.    r jn....:.  rnn.m .........>:...._       n._Ll:-   _-   .  '" 


bitr.  A  n  fit  habcnda  ratio  dignitatis ,  au(5);oricatis ,  fene^ucis, 
anciquitatis,etuditionis?  Qujdam  itaopinantur,3rg.l.  maio- 
retTi.fupra,  depadtis.  fcdhacc  fententia  non  mihi probatur, 
quialurifconfloquiturdefentcntiaplurium.quoddcnume- 
ro  eft  accipiendum,ex  vfuloquendi.  Cum  fit  mencio  maioris 
partJs,ambiguitas  aliqua  eft  hic  nulla.  Sententix  ergo  numc 


rerumpropriarum.  Publicam  autcra  rem  tuetinonpcllu- 
mus  fine  fifco  :  vnde  tributa  vedigalia  dicuEtur  ellc  r.trui 
reipub.  leg.i.^.incaufatributorum.  infiadeqiiffft.aiibidi- 
cuntur  pertinere  ad  vtilitatcm  publicam.l,  I.  delc c.  f.  tbi  c. 
fruend.  Neccontrariumeft.quoddicicurind.l.nonpmo. 
Non  cnim  ncgat  Modeft.  in  dubio  iudicandunj  pro  filcc: 


rantur  magis,  quampondcrantur,  vtPlin.aitinepift.adAr-       fed  oftcndit  eura  noneflepuniendam  quafidclinquentcm. 


ria.lib.i.Nccaliud,inquit,incdnfiliopublicoficiipoteft,  ia 
quo  nihil  eft  tam  i  na:qualc,quam  arqualitas  ipfa.  Nam  cura 
fit impar  prudcntia,par  omnium  ius  eft.  Hoc autem  ideo  vi- 
fum  cft  magis  cxpedire ,  ne  conrentioncs  ociantur  inter  iudi- 
cesdeipforumdignitate,&conditioae. 


Adl.  Tunc  iiutem.37. 


quicontrafifcumrefponderir.  Hocidco  ,  ciuianr.nnulliaf- 
fentatorcs  ipalotam  ,  &  auarorum  principum  hoc  in  cri- 
mcnvocabant  :  quafigraucfacinus  efl:eccontra  fifcumre- 
{pondcre.  OftenditPlin.inPanegjrric.adTraianum,  Qr» 
przcipua  tuagloriaeft  ,  farpiusvinciturfifcus  :  cuius  mala 
caufanunquameft  ,  nififub  bonoprincipe.  Qu^ritutan 
idem  fitdicendum  fi  tcftes  difpari  numero  fint.  Hcrraog. 
^  t)ftenditidcmcflc,l,]egelunia.fuprademanumif.     Qund 

OMnesadefredcbcnt,neclocuseftregul2,Quipoteft  eftintclligendum,fircliquaomniafintparia  :  fi  teftes  fint 
inuitisaliquibusalienarc:multomagis,&ignorantibus  eiufdemhoneftatis&a:ftimationis.l.obcarmen.§.vltim.dc 
&abfentibuspoteft,&c.l.  quipotcft.de rcg.iur.quiapoteft  teftib.  Noh  etum  ad  multitudinem  refpici  oportct.fedad 
prifentiavnius  traherealiosinfcntentiamfuam.l.fiintrcs.  finceram  teftimoniorum  fidcm  ,  &teftimonia  quibus  po- 
fupraderecept.arbit.  Icempronuntiaredebentomnes,nifi  tiusluxveritatisafliftit.  Poftremoquaritur,  anidemdicen- 
quisiurauerit.l.duo.infra.l.cummagiftratus.  C.  quan.pro-  dum fit,fi arbitri  diflentiant.  Rcfpondeodiucrfumiuscfle 
uo.non  cft  necefl.Hoc  eft  accipiendum  nifi  poteftas  tribuca  in  arbitri;.  Si  difTentiant  duo  arbitri »  neutra  fcntenria  te- 
fitfingulismagiftratibusin  folidum  ,  vcinl.r.deoffic.conf.  net.l.itemfivnus.  §.  principaliter. fup. de reccpt.arb.  Co- 
Seorfum&fingulimanumittunt.Prajtereaconfiderandacft  gunturtertiameligcre,cuiusauftoritatiparcatur.  Hzcdi- 
formarcfcripti.quoiudiccsdelegantur.  cap,  prudentiam,de      ftin(3;ioiudicum&arbitrorumdifcrteetiamtraditurinc.vlt. 


offic.delcg.inDecret.ccumplurcs.eod.  cit.Iib.  6.  Qnidfi 
nonomnes?Hodiereceptumeft,  vccxpluribus  iuditibus  v- 
nusnominecommuaipronunciet.Qupd  fumptum  videtuc 
exc.cumab  vao.de  reiudic.in(}.  Naminlureciuili  nullum 
cxemplum  repcritur  talis  pronuatiationis.  Qaseritur de  in- 
terlocutione.  Accutf.  pntat  vnum  ex  iudicibus  interloqut 
pofre,arg.l.vlc.C.de  auth.prxft.  Sed  hxc  nemo  non  vidct  dif^ 
fimilia  efle.  Sic  extendere  legcm  non  eft  interprctis,fcd  lcgis- 
latorisnfficiofungi.Iouianus  Pontanushoccomparac  cori« 
ariis,qui  dentibus  producunt  corium,&  pellem .-  &  confticu- 
tioPontificia  bttic  incerprecationi  repugnaC}  di(A.cap.  pru« 
denciam. 

K^dl.Interpares.7)S. 
PRvELECTIO     XXXI. 

TRaftacuchicquzftiopertinens  ad  fencentiarum  diaer- 
ficatem,de  qua  iam  dice  rc  coepimus ,  Quid  fi  pares  nu- 
mcrofintiudices,&  diuerfasprofcrancfcncencias?  Nonpo- 


dcreiud.  inDecrec.  Hodicin  Galliaid  fere  ius  fequimur, 
quoddc  arbitris  conftitutumcft .'  namaflumunturaliiiudi- 
cts,QHandilji(tp4rtage.  Leges  rcgiarquatdamfunrlatsde 
hac  partitioncquibus  vtimur. 

Ad  §.  Si  diMtrfis.  Ex  iam  di^ais  nafcitur  quxftio  hic  tra- 
data  .'  Sidiuerfisfummiscondemnetiudicc$,vnusinquin- 
que,alius  in  deccm,alius  in  quindecim.qoid  ioris  fit.  Vide- 
turhicfequcndaconftitutioD,Pii,de  quaiamdiximus  :  fcd 
nonitaeit  i  quiaconfentiuntin  minorem  fummam ,  nifi  a- 
Jfud  aAum  appareat.  Nam  in  maiore  fumma  minorcon- 
tinctur ,  1.  in  eo  quod  plus  eft.  de  reg.  iur.  Idcm  dicitur  de 
arbitro.l.diem  proferre.§.fi  plures.de  arb.  vbi  refertur  etiam 

opinioluliani:nccdubitoqainlulianusbzcfcripferiteodem 
inloco.  Qiiidfiduocondemnaucrint  indccem,tcrtiusin 
quinque.^  Dicendum  eft fententiam  valcre  ia  decem,&  plu- 
rium  fentcntiamobtincre.Nam  lulian.loquiturcumomniii 
iudicumfententiarfuntdiuerf«:&  hoceftcxpreffum  confti.. 
tutione  Pontifieia  c.i.de  arb.in  ^. 

MM     X 


6sf 


Tranc.  Duareni  Comment. 


■ML  Duo  ex  mbtu.  3  p'. 


INterpretatiocftfupferiusdiaoram.  Dicaumfuitplutium 
fentcntiam  obcinerc,&c.Hoc  eft  incelligendum,Ii  omnes 
fmt  prafentes,&  iadicent.  Nam  om  nes  debent  pronuntia- 
re  quod  fibi  vidcrur.  Cum  dantur  iudices,iubentur  omnes 
iudicare.  At  nihil  minus  cft  verum ,  quam  omnes  iudicare, 
cum  vnus cft  abfens.Idem  dicitur  in  1.  ficuti.  fupra  de  recept. 
Quid  fi  vnus  iudicum  datorum  mortuus  fit?In  conftitutione 
Pontificia  dicitur aliorum  officiura  expirare .  nifi  aliud  in  da- 
tionefueritexpreflumjC3p.vnodelegatoruni.de  offic.deleg. 
indecrec.hanc  confticutionemputant  nonnulli  contratiam 
clFe  iuri  ciuilii  quo  cautum  eft,vc  alius  iudex  dctur.l.  fi  logius. 
fup.deiud.l.pen.dcvaca.muner.l.pIacuit.C.depedin.iudic. 
Sed  hic  repugnantia  non  fun  t.-expirat  quidem  officium ,  fed 
dato  alio  iudicc  conualefcit.  Alia  quaftio,  Si  vnus  ex  iudici- 
busnoIitadeflerequifitus>&  vocatusacxteris,  anpoterunt 
iudicareJReceptum  cft,ne  hoc  quidem  cafu  id  eis  licere:  quia 
dicirur eos  vno abfcnte iudicare  non  pofle,  ncc vlla  fit  diftin- 
^tio.arg.I.deprctio.fupr.dcpublic.inrem.sd:.  Idque  de  ar- 
bicris  dicitur  in  d.l.ficuti.de  arb.  Sed  iure  Pontificio  aliud  co- 
ftitutumeftdearbicris.c. vlc.de  arbit.intj.  quodius  feruatur 
iniislocis^quifuntPontificisditionisaciuriididlionis. 

AdLCommodis./f.oi 

LO:usderebus,quicapiunturproexecutione.Qua:ritut 
deprimiis,qnapr<Eft3nturathletis,quivi(floresfuerunt 
iniacrisccitaminibus  :  harumcoronarum  mentioeftC.  de 
athletis.& in  l.athletas.de  his  qui  not.infa.leg.  fpem.'C.  qus 
respigno.oblig.LccuseftSuetoniiinNeronc  :  Sacrascoro- 
nas  in  cubili  circum  ledlos  pofuit.  Qusritur  ergo  an  hxc 
prsmia  poffintcapi  inexecucionemrententis.  Dubitatio 
nafcitur  ex  eo,quod  noa  videiitur  efle  in  bonis  debitoris,an- 
tequameipr3Eftitafint;ideoconpofluntpignorau,d.I.fpero. 
Tamen  vtile  vifumeftea  capi  proptec  cxicutionem  rcrum 
iudicatarum.Idem  dicitur  dc  ftipcndiis  milicum.  in  i,  Itipen- 
diaC.de  exec.rei  iud.  Sc^  additur  exceptio,  fi  non  poflit  aliis 
rationibusexecutio  fieri.  Papinian.  aucera  non  duling.iit, 
necputodiftinguenduoicfle.  Namaliacauiatftfliptndio- 
rum  milituni  qui  fauorabiliQres  funt  athlecis.  Idcni  dicitur 
de praebendis  clcricorum.de  qua re  citatur vulgo  ccnfticutio 
pontifiGia,c.pctuenit-dc  fideiuflor.  Mirantur  vulgires  ii2ter- 
pretes  qu  ad  hic  capiatur  pecunia,cum  potius  nomen  c^pi  de- 
be2t.I.adiuoPio.§.ficq'JoquGiudices.fupraeo.  Vulgodici- 
tur  pecuniam  hic  paratam  cife  lolutioni,&c.  Qux  diftindiio 
nec  iurf:  vllo,nec  vlla  firraa  ratione  fulcicur,  Nec  vero  hi  non 
fenti«ntfenugari,nifif3llor;fedineptiremalunt,quamfate- 
ri,rcid  ignorate-.qijafi  turpisfitignorantia:  confeflio.  Puto 
noncapinomen  :  quianullumnorneneft,  nuilaobiigatio. 
Sedfireperiaturpecuniaadiddcftinata  ,  rccepcum  eft  vtili- 
tati$caufa,v:cipiaturquafidebica  :  nonfunt  ftipendia  ficut 
militum.  Malc&infcitchscconfunduntAccucf&Accur- 
£aniomnes. 

Adi.l^Cenmni.Afi. 
PRi^LEcVlO     XXXII. 

LOcusdebeneficio  competente  certisperfbnis,  necon- 
ucnianturin{oIidum,&c.dcquodixi  adl.  funtqui.  Di- 
ximus  hoc  beneficium  cfle  peribnalc ,  &  non  competere 
neauehiredi  neque  fideiuflori.  l.etfifideiuflbr.  &leg.(eq. 
fupra.l.maritum.§.vlt.fol.mat.  Hic  autcm  Paulus  oftendit 
perfona!eeflebeneficium,etiamexpartecius,  contra  quem 
competit.  Species  de  qua  confultus  fuit  a  Ncfennio  A  pol- 
lin^r'i,efthuiufmodi  :  Donare  volebas  mihi  certam  pecu- 
niam,putacentum;  debebamTitio  tantundem  ,  aquocu- 
piebaraliberari :  itaquepetiiite,  vtpatercristedelcgariTi- 
tioillicreditorimee.ideft  ,  te  rcum  vice  mea  dari,  1.  dele- 
gare.de nouat.  HincormnturvariaEquaftiones.  Vnaeft, 
an  crcnicor  meus  poflit  te  in  folidum  conuenire.  Videtur 
non  poflc.quia non  poflcm,&c.I. incer  eos.  leg.  cum  ex cau- 
fa.fupraco.  Donatoradonatario  nonpoteftfolidum  exi- 
g£rc;crgonecis,qui  vtituriuremeo,&c.  SedPauI.rcfpon- 


det,H«//<2  creditorem  exceftisnejutnmotteri.  Don  atarius  ipre 
pofletexccptionefummoueri:(ed  aliusnonpoteft, quiahoc 
bencficium  non  cgreditur  perfonam  donatarii.  Ac  ccrtum 
eft creditorem  hunc  donatarium  non  cfle.  Exceptio igitur, 
quat  opponitur  deleganti ,  noncontinuo  opponitur  ci  cui 
raftacftdelegatio.l.doli.infradenouat.  Dixeritaliquis;Er- 
go  liberum  erit  donatario  beneficium  hoc  adimere  dona- 
tori,nempe  delegando,&c.  Refpondeo  id  non  pendere  ex 
folaeiusvoluntate,  fed  donatorisquidelcgacur.d.  Ldelega- 
re.VoIentinuIlafitiniuria.  Hincexiftitaliaquzftio  :  Vole- 
basmihidonarecentutn  ,  pctiiate  vtpatereris  te  delegari  \ 
Titio,cuidonarevolebam  ,  tametfinihileideberem  :  An 
hoc  faltem  cafu  donatatius  Titius  pofSt  excepiione  fum- 
raoueri.?Videturpofle,quiadonatariuseft,&c.TamenPaul. 
generaliter ait reum damnandum  cfle in  folidum.  Si  conue- 
niatur  afccundo  donatario,damnabiturintolidum  :  non 
enimeidonauit,fedprimo,  &c.  hocpleniusdeclaraturinl. 
quiid  quod.34.§.vItim.dedonat.fupra.  Tertiaqu^ftioeft: 
Quidam  volebat  donaremulieri,  promifit  ciusmatitodo- 
tisnomine.  Sicdelegatuseftbicdonatornjarito,  maritus 
petit  eam  dotem  promiflam.  QujEritur  an  poflit  folidura 
exigerc.  Et ait  Paul.pofle,quamuis  ab  vxore  non  exiger etut 
foIidum,l.ficutautem.fupraeo.  Nam  hoc  bcncficiumnoa 
cgrediturperfonam:necpoteftdicimaritusinhacfpccie  do- 
natarius  cfTe.Caufa  dotis  onerofa  eft  magis  quam  lucratiua.1» 
expromiffione.infiadeoblig.&adlio.l.prooneribus.  C.  de 
iur.dot.  Non  eft  ergo  mitum,fi  is  i  quo  eXigitur  dos ,  benefi- 
ciononvtaturquod  donatori  eft  conceflum.  Hic  occurric 
duplexantinomia.  Vna  eftexl.fi extraneus.  (upradeiur» 
dor.  vbiextrancusdotempromifit  promuliere,  &  conue- 
nicur non  infoIidutn,fed  quatenus  facere  poteft.  Varix  (unt 
rolutiones,quasfuperuacaneum  cfletreferre.Sufficietin  rae- 
diura  adducere  quod  mihi  verius  vidctur.  Exiftimo  fpecic» 
diflimiles  cfle,atqueideoiusdiuerfumcfle.  In  fpecie  Pault 
preponitur  diferte  dotcm  promiflam  eflc  contemplatione 
roulieris  tantum  non  etiam  mimvTro  mu!iere,cuidonare  VO' 
lebat,  ^c.  Proindemaritonihildonatumcflcdicipoteft. 
Qiiidergo  vetat  eumexigerc  folidura  a  promiflbre  ,  idque 
maxiriiejfi  conftante  mattimonio  agatur?  Soluto  matrimo- 
nio  agicur  nomine  mulieris.Ergo  cxceptio  videbatur  obftare 
marito,  quiobftaretipfimulieriagenti.  SedtamenPaul. 
oftendir.nihilreferre,  anconftante,  an  foluto,&c.  In  fpecie 
Vlp.in  i.fi  exiraneus.  proponitur  fimpliciter  dotem  promif- 
farj4efleabextranco,non  proponitur  cum  donare  voluifle 
mulieri.  QuaredonationontantuminmuIiercm,fcdctiam 
inmaritumipfumcollata  cfleintclligitur.  Fortafle  hcccft 
propofitumdcnatori ,  nemaritus  indotatam  rauliercraha- 
beat.arg.eftl.  Titioccntum.§.  Titiogenero.decond.&de* 
monftiat.  Titiogeneromcofuturo  ccntum  dotis  noniine 
do  lego.Gener  pctere  potcft  legatnm ,  quia  non  tantum  mu- 
licri,fed  genero  quoque  confultum  videtur.  Alia  antinomia 
eft  cx  leg.  fi  prior.  fupra  folut.  matrim.  vbi  prior  maritus,qui 
promifitdotempofteriori,nonteneturinfolidum.  Diuer- 
iz  hx  quoque  fpecies  funt in  l.fi  prior.  Prior maritusproml- 
fit  vtdebitormuheris.  Itaqueintelligiturpromififle  quod 
debcbat.AtnGndebetnifiquatenus  faccrc  poteftefFe(^u.I. 
i.de  dote prsleg.  Infpecic  noftra promifla  eft ccrta quanti- 
tasdotisaomine ,  nccadicftum  efl  quod  dcbet  proraifior, 
&c.Tota  igitur  tamraa  cxigitur.Nam  ctfi  hic  dicatur  promif^ 
fam  dotem  fimpliciter  ,  tamen  accipere  debemus  ccrtam 
quantitatem,&c.Aliaspromiffioinutilisefret,l.  i.C.  dedot. 
promif.  Id  noneft  cxprefTum  in  hac  fpecie ,  quia  de  eo  non 
quxrebatur.  Accipimus  orotr.ifilam  doten»  ita ,  vt  valeat  pro- 
miffio.  Etfimilia  cxemplaoccurrunt  vbiquelegentibus,vt 
inl.reconiundi.dclcg.5.Tir!o&  Seiofundumiego :  con- 
iunftifuntficertnsfundasfitlegatus.  Oppon.contra  hanc 
diftinc^ioncml.etfifideiuflbr.fap.eo.vbinihilrefertanrei, 
an  atftionisfitfidciutlor.  Si  promittat  quoddcberura(3io- 
ncdcdote,condemnaturinfolidum.  Refpondco.eircaliani 
caufam  fideiufToris  ,  quam  eius  qui  principaiiieiie  obligat. 
Fidciuflorftccipifolet.vtroagisconfuiaturcrcditori ,  fi  forte 
reusnonfuericfoIaendo.§.vlc.Inftit.dereplic.it.  Venfimilc 
eft  igitur  adlum  eflcvtfolidumillefoluar,  nifi  contrarium,  c- 
uidentet  appareati 

Ad^ 


fn  Ttt.  i^fre  iudicAt4. 


Ad§.  FMndrim.  Declafarioefteohim.quxiam  diftafurtt 
-<!edonatore.Donacorconuentusreivindicatione,nonvtic«r 
benehcio>&c.Si  forte  rei  donats  &  traditx  pofleffionem  na- 
duseft  aliquocafu.adlioinreradaturcontra  pofleirorem.l. 
officium.dere  vindic.Non  conuenitur  vt  donator,nec  vl!a  fit 
mcntio  donationis  Jn  petit!onc,&c.Qiiid  fi  agatur  de  reftitu- 
tione  non  fundi,fed  frudusJNam  certum  efl  fruftus  prxfta- 
•ti  hac  aftioneetiam  antelitem  conteftatam.l.  videamus.de 
vfur.  Cumpetoquod  meumeft.  Reftituuncur  in  folidum 
frudlusj  iuraturinlitem:ficucin  aliisadionibusin  retnpro 
atftimatione  fruduum.  1.  in  adlionibus.  de  in  lit.iur.  Et  hoc 
certum  cft,  cum  frudus  confumpcinon  funt:  fi confumpci 
funt.diftinguendus  eft  bona:  fidei  poireflor  a  mals  fidci  pofl. 
i.certum.C.de rei vind.l.mala  fide. C.de cond.ex  leg.J.  (\  quis 
sinon.  derer.  diuif.Inftitu  .Seddifputatiodefrudtibus  noa 
cft  huius  Ioci:dixi  ad  cic.de  vfur.&  nouiffime  ad  tic.  de  lcg.  j.U 
cum  feruus. 

Traftacur  hic  qusftio,  an  maritusconuencusadlionc  it4 
rcm  pro  dote ,  vcacur  hocbeneficio }  Ratio  exigic,vc  idem  di- 
camus  de  macico ,  quod  de  donacore ,  quia  idem  beneficiura 
compctitmarico:quodeft  inteHigendum,fi  maiicusconue- 
niatur,vcquiuispofl!eflbr,  vcpucaquiafundumdotalem  re- 
fticuic.deindepofleflioad  eum  reuerfaeft.  SedfiConuenia- 
tur  vc maritus ,  aliud dicendum.  Poccft conueniri,vt maricus 
aftione  in  rcm.l.in  rebus.Cde  iur.doc.Mulier  aeit  tanquam 
vxor,&  dicit  fe  vxorem  f aiffe ,  &  rem  dotalcm  clle,&c. 

Ad§./»y3/i^«w.H2cexceptioopponiturpoftcondemna- 
tionerainexcciitione,  &c.  Interpretatiohuiusloci  petenda 
eftexcommencariisnoftris,adl.exdiuerfo.J.vlt.fuprafoluti 
inacrim. 

K_/[dl.  Paulfu  rejponait.  42.. 

PR.£LECTIO     XXXIII. 

LOcds  de  ratione  fetrendi  fentemis.  Nonpoteft  iudcxi 
quem  forte  poeoitet errati  fui.mucate ,  aut  corrigeie  Ten- 
tenciam.  1.  quod  iufllic.  lupra.  Peteft  camen  fupplcre  qus de- 
funt ,  fi  confequentia  fint ,  modo  id  in  eodcm  die  faciar,  Ex- 
emplum  eft  in  frudibus,vfuris ,  &  aliis  huiufmodi  accefli6ni- 
bus.Mutare camen auc  refcindere nihil poteft , nein acccflb- 
riis  quidem.  Qjipd  ergo dicicur officium  iudicis ceflare  & ex- 
pirare  poftquam  culic  fentenciam,l.4  .C.depof.eft  incelligen- 
dum cum  hac cxcepcionc»  nifi eodem  dic  fupplcatur  j  &c.  Sic 
etiam  eft  accipiendal.terminaco.C.de  frudib.Sed  receptum 
eft ,  vciudcx ,  qui condemnauic ad cxpenfas ,  poftea quando- 
cunque  poflSceas  taxarc:nccidcontrariumlegi  noftrac.  An 
idem  dicendum  fic de  iudice  dato  quiritur.  Nam  Paulus hic 
loquiturde  praccorc.  Dicemusalibiadl.iudex.infrai 

Adl.  Pdulm.  4.\. 

LOcusdeeflc6lureiiudicatae.  A<aioiudicatidatur  aducr- 
fus  reum  iudicacum ,  vel  ad  reos ,  &:c.  fi  forte  plures  fint. 
An  in  folidum ,  an  pro  virili  parce  ?  Paul.  ait  ceneti  non  in  fd^ 
lidum.fed  pro  parte  virili.  Idera  in  1. 1 .  Cod.fi  ptur.  vna  fencen. 
cond.  Ideo  iudicis  eft  addere ,  vc  in  folidum.&c  Idem  dicitur 
inLfiquifeparatim.§.quoties.infra  deappell.  Hoc  eftacci- 
piendum,eciamfialiaspluresreicenebantur  in  folidum,  1. z; 
C.  fiplur.vn.fenten.  ludexirapronuntianicper  impericiam, 
autmaIiciam.Similislocuscftinl.fi  mandacoTicii.S.j.fupra 
manda.  Vnusexmandacoribusin  folidum  eligipotcft.  Poft 
condcmnationem  autem  in  duorum  pcrfonam  collatam,ne- 
ceflariocxcaufaiudicati  fingulospropartcdimidia  conueni- 
ri,ratio  hiceft:quiain  dubio  humaniuseft  intetpretari,  vt 
non  in  loliduro  teneamut  plures  rei ,  &c.l.  reos.  §.cum  in  ta- 
bulis.  infra  de  duob.reis.  Ideminftipulatione  locumhabet: 
ereo idem &  in  femcntia intra  tempus legitimum.  Poft  tem- 
pus  vero  chpfum  quod  appcllationi  prxftitutum  cft,  ftan- 
duroeft  rei  iudicatx,&  fententis,qujE  nullam  aliam  interpre- 
tationem  recipit.  Dixerir  aliquis,Ergo  res  iudicata  prodeft  ei, 
contra  quem indicatum  eft :  quod  eft  iniquum ,  1.  euidencer. 
jnfra  de  exccpt.rei  iudic.quia  ante  condemnationem  teneba- 
tut in folidum,nunc  tenetur  pro  partc  virili.  Refpondeo ,  hic 
non  omnino  iudicatum  elTe  conttarcum:  nam  cxpartcab- 


foluitur  quodamm6<j[o,rcilicet  a  rolidi  exaaibnc.kes  iudici-' 
ta  non  prodeft  iudicato  quatenus  condemnatuscft:fed  hic 
tacica  quidam  eftabfolucio,  quoad  folidi  exad:ionem  atci- 
nec.Rurfus  obiicicur  vulgare  iIlud,Sentcntia  dcbec  elTe  con- 
formislibello.l.vlr.fundus.fupracom.diuid.l.vIc.C.defidei-' 
Commif.  libcr,  Rcfpondeo.chefem  illam  gencralcm  mihi  vi- 
deri  inepce  admodum  colligi  ex  illis  locis :  quo  in  genere  fipe 
errari  folec  a  noftris. Verum  eft  iudicem  non  pofle  de  eo  pro- 
nunciare , quod noneft dedudumin iudicium.  d. I.  vlc. fun- 
dus.  Verumeftiudiccm,cumpeticur  feruuslegacus.nonde- 
bere  condemnaread  iftimationcm ,  d.  1.  vlt  .C.de  fideicom.' 
liberc.fed inde  nihil  efBci  poccft,  quod  fit  concrarium  noftrz 
fencentix.Ncn  enira  hic  dicimus  redc  iudScare  iudicem ,  qui 
itapronunciet.  Maleiudicac,qui  pronuntiacfimplicer.cum 
dcbeac  condemnare  in  foIidum,vt pecicum  eft.  Sed  qujeritur 
de  interpretatione  fentencia: ,  qu?  au(ftoricatem  habec  rei  iu- 
dicata:,a  qua  appellacum  n5  eft,nec  appcllari  poreft.  Ac  enint 
debecintelligifecundum  petitionem,&c.  Huius rci proba-: 
tionem  rcquiro:non  enim  id  potcft  colligi  cx  legibus  iam  ad-i 
du(5lis.  Golligiturtatum  exregulaiIla,quamnosvtineptam> 
&commentitiam  repudiamus.  Etfanedurumeflet,acperi- 
culofam  hanc  interpretationcm  fententia:  adraittere  in  exc- 
cucione:quiaincertum  eftquid  iudicem  mouetit.  Hoceflcc 
itcruni  cognofccre  de  iudicato,contra  l.fi  pr^cor.dc  iud.Rur- 
f  us  opponirur  l.miles.§  .decem.fupr.co.Ha:c  verba  fencenci?,' 
'Z)/cem,aPstn0Xitdedere yiatclligantm  fccundumnatutamo- 
bligacion!s,de  qua  iudicatun»  fuic.Scd  cafus  diffiimilcs  funr,  ac 
in  vtroq;  cafu  benignaadmitcicur  interpretatio  pro  rco:iuxt» 
l.fauorabiliores.  dercg.iur.  In  fpecic§.decem.ficintcrpreta- 
mur,vcreo  bcncficiumlegisfaluum  maneacquiavcrbahanc 
incerprecacionem  admictunr.  In  hac  fpecie  intcrprecacio  eta' 
iara  fic  pro  reo ,  vt  potius  pro  virili,  quam  in  folidum  damna^ 
tus  intelligatur.  Humanius  id  eft.nec  eft  aliena  a  verbis  hjee 
interpretatio.Sl  ergo  poacremus  e  concrario  plures  efle  con=« 
demnacosinfolidum,forcaflisnonmale  diceretur  pofle  ni- 
hilominus  opponi  excepcionem  diuifionis,  vc  Barc.  hic  ait. 
nam  fauorabilis  eft  hjec  interprecacio  pro  rco.Sed  hcc  tri€!:a- 
bitur alio  loco.  Solent addi  quaidam  cxceptiones ,  de  quibus 
dicam  breuicer  &  fummaciro.  Excipiturinprimiscafusjcum 
pluresfuntcondcmnaci,vcvniucrfi,nonvcfinguli.Noncnim 
tuncfai^a  diuifio  incclligicur.nifi  aliud  cxpreflum  fir.Conue- 
niuntur  ciues,do6torcs,&conftituentes  cDrpus.col!cgiiT,vr.i- 
uerfitatem,  Adio  iudicati  non  datur  in  fingi  !los,I.4.§.  sdor. 
fupra  eo,I.in  tantum.§,  vniueificacis.fupra  de  rerura  diuif  In- 
terprctaciDne  iutis  intelligicur  vna  quodiramodo  perfona 
condemnacaeflre,nonplurcs,l.morcuo.infr.defidciuf.    Alia 
excepcio  eft  cura  plures  condemnantur  ex  maleficio.  Cicacur 
l.i.C.decond.furc.exqualegeidnonreftecolligitur.Ofteft- 
dit  Diocletianus  rationem  fcrenda:  fententi^ :  nos  autem  hic 
aliudqua:rimus,&c.  Seddamalcficiisopportunius  dicemus 
alibi.  Certior  cft  alia  exceptio ,  fi  de  re  indiuidua  agatur :  non 
interptetabimur,iudicem  diuidercvoluiflequoddiuidi  notl 
potcft.l.ea  qujE  in  pattes.de rcg.iur.Exemplum  cft  in  1.  qui  in 
aliena.^.  ylcim.  de neg.geft.  Aiiud in I.  rem  hzteditariam.de 
cuidh 

\^dl.Exco)Jtra6fu.44. 

LOcus  de  ai^ione  iudicati.  Datur  coritra  iudicatum.vel 
eum ,  qui  in  eiils  locum  fucceffic.  Id  demonftracur  hac 
fpecic.  Non  obftac  1.  fkpe.  infra.quia  vidctur eadcm  efle  per- 
lona  propcer  fucceffionem,  &c.  Hinc  igicurcolligcndum  cff, 
gefta  cum  minorc  hircde  raca  manere,  licec  in  incegruftj 
reftituacur  propter  vtilicacem  :  incellige  camen  ea  tantucs 
ratamancre,qua:bonafidegeftafunt.  1.  quoties.  44.  deac- 
quiren.hxred.  1.  tutores.  de  ccndid.  indeb.I.pupillus.qns  in. 
fraud.  credic,  Noca  rcfticuco  minore  aducrfus  aditionemj 
locum  clTe  fubftitucioni  :  quamuis  alias  fubfticutio  vulga- 
ris  expirec  adica  hasredicate.  Cod.  de  impub.&  aliis  fubftituto 
Nam  perinde  eft ,  ac  fi  adita  no  fuiflec  propter  rcftitucionem  „ 
Ha:c  opiaio  vulgo  recepca  eft:qux  mihi  non  vfquequaqac 
probatur.  Nam  rainor  nondcfinic  haeres  efTeimpctrata  re- 
llitucionc.l.aicprstor.§.fedquGd.  demunerib.  Benigneta- 
men  dicitur  locum  efle  fubftituto,  fi  haercditas  non  fic  fol- 
ucndotex  fencentia  Vlpian.in  d.§.fed  quod.  Necccntraciuni 

MM     4 


C9t 

eft  hoc  refponfum  Pauli:hic  non  exprimitut  cx  qua  caufa  pet- 
uenerinc  bonaad  fubftitutum.  Fortairishircditasnoncrat 
folucndo.  Alias  non  eft  crcdibile ,  tutorcs  abftinuifle  pupll- 
lam.  Ideoautcinid  noncft  ahterexpreflum.quianonqux- 
fcbacur,  an  boaaperuenirc  poflentad  fubftitutum.  QiL*" 
ftioeratdc  executionefententis  :  Quo  cafubonaperucnc- 
runt,&c.  Hicdiligentcranimaduertendafuntin  rcfponfis. 
Similisqusftiocft  deiureaccre{ccndi:quiapars  fcmclacqui- 
fita  vni  nunquam  accrefcit  altcri.l.i.§.intcrdum.  dc  vfufruft. 
accrefc.  Sed  reftitutio  omnia  rcponit  in  priftinura  ftatum. 
Seripfi  lib.  i.deiur.  accrefc.cvlt. 

PRiELECTIO    XXXIIII. 

Dlxi  reftituto  rainore  admitti  fubftitutura,  vclcoharre- 
dcm,&c.Quiritur  apud  Accutfium.Si  non  habcat  fub- 
fticutum,  vel  cohiredcm ,  ad  quem  pcruenient  bona,  ad  co- 
gnato$,3nadfifcum  ?  Qujdamputant  fifcodeferri.arg.l.vlti. 
de  faccef.edia.Reftituto  ptiore  cognato,qui  bonorum  pofl'. 
accepcrat,  non  admittiturinferioris  graduscognatus  :  fcd 
fifco  bona  vacantia  deferuntur.  Puto  fiicum  admitti  in  ea  fpc- 
cie,dequaPapinia.  re(pondit:nec  temerc  id  produccndum 
adconfequentiam,cnmfitiusfingularc.l.quodvcto.fupradc 

lcgib.  Proponitur  bono.  poflcflionem  fuifle  delatam  vni  ex 
cognatis  dcfunftijqui  erar  prioris  gradus ,  idquccontta  ius  ci- 
uile,&c.deindeeumabftinuifleimpetratateftitutione:an  fe- 
quens  cognatus  admittJdebeat?  AitPapinian.  non  admitti, 
fcd  fifcum  potius.  Exiftitnauit  Papin.  in  ea  fpecic  fucceffio- 
nem  non  admitti  degraduingradum,  fedtantum  decapite 
in  capur.  Primum,quia  hi  cognati  admittuntur  contra  ius  ci- 
uileadhsreditatem  :ideoboni  confulerc  debent  hoc  fucce- 
dendi  genus.  Magnum  cft  cos  admittere  ad  fucccflionem 
contraiusciuile:maiuspermittere  fucceflioncm  intctcosdc 
graduingradum.  EafucceflSone  intet  agnatosquidcmper- 
mittebaturiurcveteri.§.placebat. Inftitutio.de  legitira.agna- 
tor.fucceflion.  Nonobftatquodprior  abftinuit.impctrata 
reftltutione :  ideo  perinde  cft.ac  fi  ftatim  delata  fuiflet  iecun- 
do.  Nam  benignior  ha;c  e  ft interprctatio,&  latior.quiain  ea 
fpecie  non  admittitur  proptcr  rationes  quas  adduxi :  ftrift  iot 
ficincerprctatio,vtfimulatquepetierirprior,fcquensexclu- 
dacur.  Anexcludacurftquensordo?Puto  nonexcluduquia 
hoc  ius  fingularenoncxtenditur.  Inhac  fpecie  Papin.  non 
erat  qua:ftio  dc  viro,&  vxore fortaflis.  Eft  ex  hb.<J.iefponfo- 
rum.Qu;hocnonanimaducrcunt,iiingrauifiimosit.cidunt 
errores.Scdiamforreplusfacisde  hacre.  AicigicurScanola, 
Nijic(tlpa,&c.  Inhorumvetborum  intctprecanonediflen- 
tiuntiatcrpretes.  Putoficcommodeaccipi  poflejquafi  vclit 
Scatuola,  itademum  dariadlionemiudicati  conttarubftitu- 
tum,&c.fiiuftafueritdcfenfio,&c.  Nam  aliis  fententiacft 
nuUa ,  vc  ne contta pupiliam  poflit agl a«flioDC  iudicati.l.cum 
&  minotes.Cfi  aducriirem  iudic.fiue  defcnfiis  non  fit  Qmni- 
Do,fiuciuftanonfucricdcfenfio. 

VAria  eft  intcrprctatio  huius  capitis ,  quod  fubobfcutum 
videtut.  Puco  id  maximepettinetc  ad  dcflarationem 
eorum,quae  didta  funtadl.  quodiufl!ic.fupr3,vbidicituriut 
fum  vel  interlocutioncm  pofle  mutari,fententiam  non  pcflc 
mutati:velutiiuflitiudex  adeflc  calendis,mox  idibus.  Inde 
quzritur,an  iudex  poflit  iuberc  adla circumduci,id  eft,dclcri, 
"jR^yer.  Quafi  nihil  referar,  an  ipfe  vcrbo  dcclarct  (e  rcuocare, 
quod  prius  fecerat :  an  vero  id  iucidat ,  dcleat ,  circuroducat. 
CuTO  fimplicitet pronunciar ,  vcrunquc  repcricur in  adis , & 
quodiuflic,&quod  vetuic.  Sed  poftcrius  priceptum  pta;- 
ualet.d.l.qualem.fupraderecept.  Hic  autemaftacontincn- 
tia  prius  pnccptum,  quod  rcuocatum  eft,  inciduncur,cir- 
cumducuntur.  AitPaul.  a(Slahxccircumduci  poflepcrroiflu 
iudicis ,  fi  partes  conlcntiant ,  raodo  id  fiac  codem  die.  H«c 
caucio  neceflaria  eft ,  quia  raaius  pcriculura  eft  in  hac  circum- 
dudione ,  quam  in  fimplici  leuocacionc ,  quae  vctbo  ficri  fb- 
let.Si  vero  concineatur  adlis  fententia ,  qua lis  finita  cft ,  non 
licet  ea  ada  circumducere :  Nam  nc  mutarc  quidera  ac rcuo- 
care  poflet.d.l.quod  iuflit.Ncc  multum  refert,quod  confcn- 
(us  forte  partiura  interucnic.l.  i  .§.inde  qua:ticur,dc  oper.no. 


frartc.  'Duarem  (omment. 


nunciation.quia raali  exerapli tcs  eft,  monuoienta  teruiB  la- 
dicatatum  incidcte  ac  pctdcte ,  &  ad  tem  publicam  pettiner, 

Ad§.  DcAmpliandit  .Dixiiara  farpe  fententiara  teuocari 
non  pofle,&c.  Qmd  fi  damnatus  fic  iudicio  ctiminali,&  poft 
rcntcntiam  appareac  iufta  caufa  minucnds,  vel  augcndx  poe- 
na  ?  Quarftioncmfacit,quianon  omainorefcinditurresiu- 
dicata,  non  abfoluiturcondcmnatus,  ncc  abfolutus  conde- 
mnacur.EcaitPaul.  dc  hoc  quidem  licete  fine  principis  au.> 
dloritacc.  Confulcnduseftprinceps,ficutdicitutinl.i.$.vlt. 
de  quzft.  QujEdamigiturhiccolligcnda  funt.  Primumeft, 
quod  iudex  poftfententiara  non  poteftpaenamaugcrcvel 
minuere.Potefttamcniaul<5l;amtenitteteptoptctinopiaro. 
l.illicitas.§.pt2fes.fupradcoffic.pra;fid.l.cos,ad  fin.Cod.de 
mo.muldlan.  Mul(51adifFertapo;na,l.aliud,eftfraus.l.fi  qu» 
pccna.de verb.fignifi.  Mulda cft  pcena pecuniaria, qua  ma- 
giftracus  concumaccs&  inobedieces  cocrcent.l.i.fupra  fi  quts 
in  ius  vocat.  non  ierir.cum  fimil.  Qupd  autcm  alibi  diciiur, 
poenam  grauiorcm  imponi  poflc,id  cft  accipiendura,  ante 
quam  lata  fic  fenccncia.  1.  quod  ergo.  §.  pocna  grauior.  dc  his 
qui  nor.infam.&  l.fi  feucrior.  C.ex  quib.cauf.irrog.  Ex  cau- 
fapoccft  iudcxpcEnamalcge  ftatutamaugetc.vel  minuerc, 
poft  fencenciam  non  poteft.  Ac  ica  puto  accipicndum  in  1. 
non  potcft.  «>  4.  de  furt.qui  eft  coniungenda  cum  l.Diuus.de 
iniur.  v t  ex  infcripcionibus  cognofcitur.  Secundo  hinc  colli- 
gitur,principis  audoiitate  pttnam  minui vel augcti,&c.  Ncc 
dubiumeft,quia  patcndum  fit  refcripto,quoprinccpspce- 
namminuit,vcleciamrcroittif,atqucinduIget.l.icfctipta.C. 
deprecib.impcr.  offct.quamuisaliasrefcripciscontraiuscb- 
tentisiudices  paretenondebeant.  Nfhil  cftmagisvfitatum 
quam  ha:c  indulgentia  &  iefticufio:dequa  videndus  eft  cit. 
de  fencen.paf.&  reftitu.in  Pandeft  &  Ccd.  Vfitata eft  eciam 
refticutiofamjB,quifoliprincipi  competcre  dicitur ,  aut fe- 
nacui,l.  i  .ad  fin.de  poftul.  AmpHatio  pceni  cft  rarior  &  odio- 
fior,  ncc  facilc  debec  iudcx  parere  tali  refcripro  piincipis- 
argum.  d.  1.  relcripta.  Duo  cxempla  vidimus  illuftria  huius 
pcenx  au(5tac  poft  fententiam  noftro  tcmpote ,  condcmnatis 
duobus  icis,  quotum  altet  Cancellariu$erat,altermag'ftcr 
libellorunjprincipis.  Quod  zgrc  tulcrunt  iudices  adco,  vt 
neceflefuericeostandcmvicogcread  parendum  au(5toritatf 
principis. 

A^.§.Contraindefenfos.  Locus  derationefcrendxfentcn!- 
tix.  Ecnocandumcfthancfententiamnullaro  cffe.l.conrra 
pupllium.5  4.infraeod.  Idemdicitutinl.cum&minorcs.C. 
fi  aduerf  rcm  iud.  NihU  aucem  ref et c ,  an  minor  curatort  m 
habeacjvc  hic  Paulus  oftendir.  Opponiturl.  ficurarorem  ha- 
bcns.C.deininteg.reftit.vbivalercontra(5lus  cum  mincie, 
qui  curatorem  non  habet.  Refpondeo,aIiam  efle  caufam  iu- 
diciorum.quara  contra(ftuum.  Sentcntia  lata  contra  folicum 
otdincra,eftnulla.l.ptolatara.Cod.de(entcn.&interloc.  At 
hoceft  neccflariurain  ordineiudiciario,  vtadfitcurator.C. 
quilegit.petf.  ftaB.in  iud.  hab. 

y^dl.  K^^orum.  46. 

INtetptetatio  eft  cotam,  quae  alibidicuntur  de  fcntentia 
nontefcindcnda,necrautanda,l.quodiuflit.  1.  Paulus.fu- 
pra.  1.  iudex.  infracod.  Aic  lureconfultus  non  efleitatefc» 
candum  ad  viuum,  vt  non  permittatur  emendatio  vetbo- 
rum  :  fi  quid  fotte  ineptum,  batbatum.foloccon  tepctiatur, 
roodo  tantum  vctba  mutentut,  non  tcs,&c.  Idaccidebat 
frequcntcr  fuperioribus  asnis  in  parlamenro  Parifienfi,  & 
aliis,  cura  fencentia;  prsfcribcrcntur  Latino  fermene,  non 
vt  nunc,Gallico.HuiHS  genus  cft  dlad,CHriadel>i>tai4it,& de' 
Aof4^Prxftateraendaceloqui:nequisputec  curiam  damna< 
to  ocrcasdetraxifle  pedibus.Haecemendatio  vcrboram  per- 
miflacftinfentcntia:quod&  ad  contra(flus,  &  teftamenta 
ptoduccndameft.  Excmpluminl.contta<ftus.C.defidcin- 
ftru.  QuidfincqHcincptafint,neque  barbara^autinemcn- 
data,  fed  tamcn  obfcuta  fitfentcncia,&mensprofcrentis: 
an  liceac  intcrpretationem  addcre  ?  Vix  eft,  vt  hoc  admitcl 
debcat ,  ne  hoc  praetexcu  facile  refdndacuriudicatura.  Fa- 
tcortamen,  cura  in  executione  fenteniis  oricur  calis  con- 
ttoucrfia,  magiftracus  effe  incerprecari,  qui  exequicur  fen- 
tcntiam,  I.abexccucione.  infr.de  appel.  Hacinccrprccacio- 
nenonmutatarfentcDtiaiamlaca,ncc  vllumei  vctbumad- 

dicur. 


^n  T'it.  T>er€  tudicAta. 


dlroi'.  Falluntur  crg»,  qui colKgunc  ex  calcge.poffe  iudicern 
•liduid  infercre  fcntmtii.declarands  obfcuritatis  &  incerti- 
tudinis  caufa.  Sed  d:  haccmcndatione  fufmsdifputaturifu- 
iQusincomnienc.a<ilegem,edi6l;a.  C.decdendo. 

Adl.  Devnequoque.  4j. 
PR.£LECTIO     XXXV. 

LOcusdcrationefcrcndxfcntentije.Sentcntiadebetfer= 
nprxfcndbusiis.quoscaufacontingit.Sententialataad- 
ucrius  abfentcm  non  valet.  Sententia  lata  contra  prxfentem 
non  nocet  alij ,  qui  abfens  fuit.  Sed  locum  habet  non  tantum 
infentcntiis,fcdetiam  inaliisquibnfcunqueadibus,  I.nam 
ita  diuus.  fupra  dc  sdopcionibus.  Hjc  adeovulgareeft.vc 
Bart.dicat  omaes,  qui  forum  attigeranc.hoc  nolle :  fed  &  alii 
qaoque  communi  fcnfu  pra:diti  iliud  norunt,  quod  nacuraid 
homincs  doceat.  Vnde  Seneca  in  Medca : 

QHiflatHit  alicjmd  pitrte  inandtta  altfnt, 

^E^uum  licetj}atuert:,kafid  eijnttffutt.     Phocylides : 

Quem  vcriiira  tefert  Pkto  in  Demodoco.  SimiliS  eft  iea- 
tentia  Euripidis  in  Heraclid.  Reperiuntur  &  Menandri ,  & 
aliorum  veterum  vcrlus ,  vt  micum  non  fit,quod Barr.  ait ct- 
iaraiurisimperiii$hocn«tumeiIe,  Numeracurincer  Kcivmiv- 
vow^quasproleg  busacciperedebemus  :  etiamfideiis  nulla 
lcicfcriptaeiTet.  Ac  ne  qnis  hocputet  paruimoracntiin  re- 


i^iil.  Et  exhxrectatum:4g. 


(T^j 


LOcus  iam  fxpc  trad^atus  dc  iis,  qui  condemnancur  non  in 
folidum  fed  quatcnus,&c.  Estat  cdii^um  pra  cotis  de  hac 
te,l.i.(upra  qucd cum  co.  Emancipatus,  cxhiredatus,abfti- 
neus.Daturadiercfciffbriaaduerfusemancipatij^rcpugnan- 
tefubtilitateiuris,I.z.dc  cap.minijt. fed  dacurcum  hac  mo- 
deratione,£<4?tf««i*  quxfacerepotefi.  Idemineo,quinoneft 
ha:res patri ,  &c.  arquiffimum  hoc  vifum  cft.  Acquifiit  ex eo 
contraifbu,  cumefrettnpoteftate,!.  i.  Iia  parent.quisraan. 
Nuncfadtusfuiiuris.nihilcapitcxbonispatris.  Durum  ellec 
tcneri  in  foHdum.  An  dcdudo  xre  aljcno  ?  Aic  Paulus,  &c. 
Contrariatamenvidetutcfrcl.j.lupraquodcum  eo.  Scdca 
dcclarat  potius  quod  hic  dicitur:addita  fcilicet  exceptionc. 
Non  deducicurquoddcbeturaliis  creditoiibus,  nifi  poftca 
contraxarint,quimisfi(auscftfuiiuris.Primicrcditorcshat: 
dedudioncmboniconfuleredebent^quia  admittunturcon- 
tra ius.vt  iam  dixi.Sccundo  autem  iudicio  admittuntur  mero 
iuread  agendam. 

K^dl.T^cexliberdlitate.  ^o. 

VEfba  Tryphon.  manca  funt:  apud  quem  camcn  plen4 
fait  hac  dere  difputatio.  Et  pars  quasdam  eft in  l.li  filio- 
fam.fj.folu.matr.Eadcminfcriptiocft. 

Adi.ftquisdolo.  57. 

QVoddiduos  eft  ccneri  no  in  folidum.fcd  quatcnus ,  &c? 
ficaccip!endum,HifidoIofecerir,  quominus  foluendo 


pablicaefie,  Athenisiurabant  iudices  fepartcmvtranqueex       clTet.  Cnrauitbonaf!javcndicxinduftria,quominu5i:eperi- 


tquo  audituros.  Dubitabatur  de  principe ,  an  principi  liccat 
altcrapartcnoa  vocata,condemnare.  Varia:  funcopinioncs. 
putoneprincipiquidemliccre  hoc  ius  quodgcntiumomni- 
um,&natura!c,violare.  Citancurcouftitutionespontificiz. 
cap.  i.decauf.poftcfr.  Ggorgiut.  Nec  nos  contra  inauditaitt 
partemaliquidpoflumusditliuite.  Etvulgonota  eftconfti- 
tutio  Clementis  fupr.  dc  Hcnrico  feptinio  impcratore,  & 
Robertorcge  Sicilia:  .Pronunciatnuilum.&itritumquod 
iudicaturaeft  abiraperatore,quedRobertus  nonritcvoca- 
tusfucrit.  Ptincipiseftigitur  fequi  exemplum  Alexandtiil- 
lius  n»agni,qui  altcra  aure  ocdufa  audiebat  accufatorc :  eam- 
quc  dicebac  fe  abfcnti  faluam  &  intcgrara  feruarc.  Quate 
non  cft  parendum  refcripto  principis ,  qui  mandat  abfentem 
dciicidepo(leflionefua.l.vlti.C.  fipetvim.  Idemfiptinceps 
natalibus  rcftituac  libertum  ,  abfente  &  non  confentiente 
patrono.l.vlr.dcnatal.reflit.  Notumcftautcmcxhisvetbis 
fufficcre  prifentiam  fine  vocationc.  Qup  enim  vocatur  reus 
nifi  vc  adficJHancfcntcntiam  puco  yeriotem  &  zquiorcm 


tccur  in  bonis  fuis  poft  condcranationem.  Punitur  ob  doiuri» 
•fuum,ficutinl.fedhocita.§.quodait.fupraco.  Dolum  acci- 
pimus  adhibitum ,  non  proptcrquemlibec  credicorem ,  qui 
nuncagiciudicati,afg.l.cciam.§.t.(ol.matr. 

Ad§.  Stqaucrednorem.  Vaiiaeftinterpretatio.  Dican^ 
quodmihividetut  magis  conuenire  vcrbis,  &  rationi  iuris. 
Credicoriufruscft,&c.cit.quib.cxcauf.in  pof.eac.no  0  eftad- 
minusadcbitore.Obhanccontumaciam  vcnditafuntbona.' 
tit.dcbon.auth.iud.  peciicctedicor  quodfuainccrerac  fcrd- 
mifTum  non  cflc:idquc  pr2fticumcft,&cx  bonisvcndicis. 
Pergic  credicor  cxperiri,  &  pccerc  fummam  prius  pscJtam. 
Caufadubicacionis,quiconfccucusefteampccunJaa:  C3  cau- 
fadcbitij&c.  Scdpropcer  dolumdcbicoris,quinonacr.iifif. 
Solucunihoccftctedicori  in  panamconcumacia:  debitorij, 
facicl.idquodpoena.74.defol.  Id  quod  poena:nomineadc- 
bicorccxadum  eft,Iucrodcbcccedere  crcdicoris.  Pauli  sia- 
mcnaitimpiobumeum  cfTe.qui  vulticctumconrequit.'jodi 
iamaccepic.  OftcndicfccQdum  fubtilicaccmeumpetetepof- 


fle,licccaliquidiflentiant.facicl.eciamfipacrc.§.vlt.iuprade       fe:fedsquumidncnefle,quafi  odio  dignafit  hic  TA4oi«g;«, 

ninor.  Ncmincdecreditoribusprxfente,  velad  agcndum       &impi^obitas.facitI.boaahdes.d.etcg.iutis.  Noneftautemi 

-  -^      -       '  "  hicmctapccna.quiafolutum  cft  quod  imercrac  crcditoris. 

Oppon.Letiam.§.pen.depecit.hjered,  Scdhicpctituridem, 
ibialiudpeticiu::repctiturDicabvno,  ibiadiucrfis,  Opponi- 
tCirl.j.§.C8udemnacio.dccab.cxhib. 


euocaco.Ergo  alcerum fufficic.  Poceft camcn rcus.fi  paratus 
&  inftrudus ad  iudicium  non  vencrit,peccre dilationcm  vfi. 
tataraaddelibetandum.inauthen.dcexhib.&introd.reis.§. 
fanciraus.Dicec  fe  non  vcnifle  ia  iudicium  vocacum,vc  illi  pe- 
titionircfpondcrctj&c.Hinc  ctiam  annotari  folet,iudiccra  in 
caufa  communipoflc  quofdamcondemnarc,  dilataconde- 
mnacione  aliotum :  quia  vidclicec  alii  pcatfences  func.  1.  non 
idcitco.fuptadeiudic.Excipicuriudiciumdiuifoiium.l.inhoc 
iudicio.  fuprafatail.ercifc.ahasadiudicacioncs  non  pofTunt 
ficri.PIutadicciaiusdchacreadl.farpe.infi:a. 

Ad  § .  Q»i  apudfifcum.  Excipit  calTura.in  quo  feoccncia  fcr- 
tjjt  in  abientcm :  fi  conuencus  non  adfic :  facit  I.  concumacia. 
Quomodo  autem  feracut  fcncencia  io  abfemcm,  docetIu« 
ftin,inl.propcrandum.  C.deiudic. 

Adl.  Decreta.  4S. 

LOcusdcrationeferendafententis.  An  Latinc  decerai, 
anpronunciari  dcbeac  decrctum :  dieicur  quodpconun- 
ciac  prscor,Cuc  iudicando ,  fiuc  non  iudicando :  vc  fa:pe  alias 
docui.  IdcovulcLatine  pronunciandura  efle,  quia  Latinus 
fcrmo  erat  vulgaris  Roma5,&  impctitx  multitudini  ctiam 
communis.HincigicurcoIligimusfencenciasproferendasef- 
fcvulgariliDguacuiufqucloci.  Permifliim  cftcamcnprofer- 
tccciam  Grxcalingua.I.iudiccs.  C.de  fcnc.  Hoc  poftquam 
irapcrium  cranslacum  cft ByzantiBi».  Sctipfi de  hac  te ad 1. 1 . 
i.vlt.dcvcrb.oblig- 


Adl.  Si  rerim.  p. 
PR^LECTIO    XXXVl 

QVaeftio hic tradatur pendens ex  iis, qua: dida funtadL' 
quifupra.&adl.feq.  Di(flumfuit,fimaritus  abvxore 
conucniatur,aut  contra ,  damnari  non  in  folidum,  fcd  quate- 
nusfacerepotcft.Indcquarritur,  quid  fi  aherconitigumrid- 
ucrfus  alterum  agac  rerum  amocarum,  obres  amocas  cauf» 
diuorcii?  Prodicaefthxc  anSio  loco  aftionis  fmci,dup!icir3« 
tionc:Vn2,quiafociet»svicz  quodammodoeam  donsinsni 
facic.l.i.dca(3^.ret.amot.  Seciida,quiainhoaereiii  matiimo- 
niicurpis  i&Xo  dari  non  dcbec.itj  J.z.eod.tic.  Ponc  igitut  mu- 
lieremagcrccumviro  rctum  araotarura,ani^tbcJcraaritu9 
damnari  in  folidura  ?  Tryphon.ait  in  folidira  da  ijsnari ,  quo- 
niam  cx  malo  concraftu  &  dclidto  oritur.Non  vritur  hoc  be- 
neficio  iur's,qui  conuenitur  ex  maleficio.l.fed  hoc  ita.  s .  eod. 
1.4  5 .quod .  jm  eo.Ec noca concradum  hic accipi late  pro  de- 
lidlo:ficuc  apudArifto.(rau<>,\)a>|Ma,iib.f.Ethic.Scr!pfiadl.iu- 
rifgcnt.de pad.  Vcteres,Labeo&  Anfto  contraftum,  ftuc 
fynallagmaaccipiuntpro  mutua,&reciproca  conuentione, 
&cl.iurifgencan  pr.I.Labeo.de  verb.fignifi.  Horum  fcnccn  - 
eia  refertac  ab  Vlpian.  qui  Qoa  expiimit  quid  dc  ea  te  fentiac» 


^5>4 

Pofterlorcslureconfaltilatius  accepcruntcontradlum ,  cum 
obligatio  contrafta eft.licct  non  mutua ncc reciproca.  Et ia 
ftipulacionc.l.non  folum.  dc  oblig.  &  a(a.§.vltim.Inftitut.de 
oblig.vbiTheoph.Eft&alialaciorfignificatioproobligatio- 
ne,qu2  non  naicitur ex  conucntione.l.fed  cutn  aliquis.fupra 
denegor.geft.  Deliiaum  quoque  appcllatur  hiccontraftus 
Ka7Bv»nn<i7i/.ov.  Et  cft  rara hic locutio,  quac  videturfumpta  cx 
Ariitoteie.  Dixerit aliquis , hxc aftio datur ob praccedentem 
fccietatem  vits.d.  1. 1 .  rer.amot.  nec  datur  adiio  farti ,  quafi 
fjrtum  non  fit.  Ergo&  hichaberinon  dcbetpro  furto.  Re- 
(pondef.Tryphon.huicobiedioni.Quinquamvideatur.&c. 
Reuera  oritur  hsc  adioexfurto-.fedproptcr  honorcmma- 
trimoniiconfticutumcftjVt  tcmpereturadio  vcrbis,vtfiat 
mcncio  non  f jrti,  fed  amotionis.  Sic  in  ea  aftione,qu2  datur 
filio  aducifus  pacrem.  l.non  dcbet.  fupra  de  dol.  l.honori.fu- 
pra  de  obfeq.  Et  eft notandus  locus  dc  focietate  vits,  quaj cft 
inter  coniuges.Suiiilis  locus  in I.i.fupra de  i itu  nupt.  Nuptia; 
futit  coniun6ti3  maris&fojoiina»,  conforcium  omnisvitar, 
diuirji  &  Ivjmaniidtiscommunicafio.  Similis  locus  inl.ad- 
uerfus.C.decri.expil.hacrcd.  Sociarci  diuinatatquehumanx 
dornus.  Similislocusind.l.i.dcacft.  rer.amot.  Socictasvita; 
quodammodoeamdominam  facit.  Egotamen  aliasadmo- 
nui  no  elfe  veram  illam  (ocietaccin,propcer  quam  datur  adlio 
profocio.tit.profoc.fupra.&confuctudinem  Galliz  contra- 
riamefleiuti  Roma.  qufamobilia  communicantur,&con- 
qua  ftus,&c.Scripfi  de  hac  re  fab  tit.de  nupt.O  ftendi  non  lc- 
uibusargijmentisnon  clTe  talem  focietatcm  intercooiugcs, 
qualiseltreccpta  moribus  noftrist. 

;Adl.  ComumacU.  5  3 . 

LOcus  de  contumacia,  maximc  pertincns  ad  hunc  titdt. 
'am.Sa?pe  enim  quititur,  quomodo  fint  coercc  ndi  con- 
tumaces,  &qui  nonparcntprafccptoiudicis.  AitKcrmog. 
Co»««W(a«<»,£ff.Quodfanc  durum  &graue  eflevidcturjvc 
qainon3dfuitadiudiciumvocatus,caufacadat,caufamaroit- 
tat.Qinre  varia  eft  excogitacainterprctatio ,  vi  in  re  obfcura. 
QMiJaindicuntdamno  litis  affici,  quiamictitur  aducrfarius 
inpj(]e{Iioncm,deindepoffidcre  iubeturdecrcto  prxtotis. 
tit.quib.ex  cauf.in  poffef.eat.  Alii,quia  non  audicur  appdlans. 
l.&poftedi(5lum.  §.vlr.  fjpra,deiud.  Egoaliquando  docui 
hic  veibartferendaefTe  ad  edidlum,deeo,qui  iusdiccnci 
ncn  obcenspera.  Qup edido,  non  obcemperans  damno  licis 
«ffi  Jcur.  fi  qtiis ius  dicenti non  obtcmper.Si  adeo perkueta- 
uerit  in  concumacia  fua ,  vc  quod  cxtrcmum  cft  in  iurifd.  non 
fecerir,  datur  aducrlus  eum  adio  in  faftum :  in  quaquieritut 
non  q::iddcbiatur,fedquidpecicumfic,de  quo  ficconcro- 
uerfia.Poeiiaigicurcdidieftperdicio!itis,&c.Siaftorcontu- 
maxfit,denegatureiiutifdi(flio,l.fcdctfiperpr*totem.§.fcd 
ctfidecreto.exquibuscaufmaio.quia  pocna  contcmptama- 
ieftas  pritoris  vindicatur.  Non  cnim  ad  qucmcunque  iudi- 
cem  pertinct  cdi^ftuvn.Ius  diccnsdiciiur  pr^ecor.l.  i.de  iuvifd. 
l.fifiiiusqui  patri.devulg.  1,  i.deiurcdelib.Crcdibilecftau- 
temHermogen.  ha:cfcnpfilTe  adinterpretat.  eiuscdidi.In- 
fctiptiolib.  i.cpitom.  Hermog.  vetetumfcriptaadcdi(5lum 
tcdegit  in  cpicomcn  :  in  caquc  epicome  fccucus  eft  oidj- 
rcm  perpetui  edi(5ti.I.2.de  ftacu  hom.  Scripfi  de  hac re  hb.  \ » 
Dirputac.eap.  50.  Aliorum  incerpretaciancs ,  etfi  raticinen» 
aliquamhabeant,tamenlorgiusrcccduntaproprietatever- 
borum.facicl.in  ambigua.de  legib.Variiscxcaufiscontumax 
quis dicitur.  Quia non  comparec in iudicio ,  vc  in  § .  feq.quia 
non  refpondec  incerroganti ,  l.de  itate.§.qui  tacuit.de  inrer- 
rog.2(fl.  Quia non reftituir, &c.l.cutor. dcin lit. iur.I.qui re- 
fticuerc.  de  rei  vind.  I.  fi  cum  dos.§.  vltim.&  1.  (eq.  de  a^fi.  rcr* 
amoc.quianoncxhibec.l.credicor.§.iu(rus.infradeappeI.In 
hac  variccace  &  ambiguicate  accipienda  eft  interprctatio,quje 
vitiocarct,  qua:conuenit  vetbis,  necabhorrctaratione  iu- 
tis,vtdixi:idquc  mulcomagis  eft  admiccendum,quiaHcr- 
mogenia.  non  loquicur  fimpliciccr  de  contumacia,  fed  ad- 
Sx,Eint,cjuiiiu duenttnon ohiempcrat.vunx.c\\\gAm\is  rcftrri 
ad  ediftum  illud  pritoris.  In  quo  edidto  hoc  vecbum ,  Non 
obtemperareiiiidfcentt ,  peculiarem  quandam  habet  fignifica- 
tionem.  Quiquodextremumcft  iniurild  (3:ionc,&c.  Hasc 
funt  conicttura:  noftrae ,  qui  (acis  videncm  habere ponderis 
adtollcndamambigui[acem,fiquafortehictcp6ciacur.VuI- 


TrAtic.  DuAreni  (omment. 


go  hic  annotari  folct.contuinaciam  efTc  d^ljdum.quia  puni- 
tur:  (ed  hoc  fatisincptcannotatumcft.  ^on  loquitut  Her- 
mog.dc  quauis  cbntumacia,red,&c.  Conttmacia  ea  aduerrus 
magiftratum , dcqua iam diximu$,graue ddi(3;um  cft.  Atro- 
cior  redditur  corttumacia  ob  perfonamcuiaonobccmpcra- 
tur.Siccontumacia  aduerfus  duccminbeIlocapiteple(^tur. 
I.omnc  deli(5tum.§.contumacia.dcremiIir.  Mihil  eft  tam  nc- 
ccfratium  in  bcllo ,  qiiam  obedicntia  milituni,nihil  pernicio- 
fius  quam  contumacia,  &c. 

Ad§.  Contumax.  Hermcg.hicvidctur  interprctariquod 
diciturcontumaccmdamnandume(Ie,quafipr2fenrem,l.de 
vnoquoquc.§.i.fupraco.docetquisfit  contumax.  Aitcon- 
tumacem  efilc  eum ,  ^ui  tribtu  ediBi^ propofitu ,  vel  vno  ex  tri- 
bM,^c.  Mos bic fuic  ptifcus  vocandipcredi(5tapublicepfo- 
pofica,I.  i.§.itcmcumexedi(5to.infraqu2fent.fineappel.l. 
colcntaneum.C.quomodo  &  quan.auth.de  litig.  §.omncm. 
Hodie  non  Vtimur  hoc  genere  vocationis^niG  ex  magna  cau- 
fa,  &expermifluprincipis.clem.i.dciud.  Notacrgottibuj 
cdicStis  opus  e(re,vel  tribus  denunciationibus,  vt  fencencia  fe- 
racurin  aliqucm.l.adpercmptorium.  fupradeiud.d.I.con- 
fentaneum  l.tres  dcnunciationes,cod.tir.  DifFcrunt  edidta 
adenunriationibus.I.abfentcm.dcpGEnis.inl.  nonnunquam. 
de  iud.  d.  1.  confentaneum.  Quidam  dicunt  fufEcerc  vnam 
monitioncmiudici3iniudiciofa(flam.I.2.Cod.quomodo& 
quandoiud.fcdidnonredlecolligunt.  VuliGordianusnon 
c(Ie  ncceilacium  peremptoriura  cdi(5lum.fufficere  monttura 
rcum,&c.fcilicectribusinoDitionibus,l.cresdcnHnciat.Cod. 
eod.  Hcrmog.nofter.  hic  (atisoftendit  alcerumhorumfof. 
ficere.  Hodie  inGaliiafufficitdapIex vocacioj&denantia» 
tio  iegibus  Rcgii». 

Ad  §.  Pcemi^. 

■PR^LECTIO     XXX  Vl!. 

Dlxi  contumaccm  cfle.&c.  Nulla  eft  ergo  coiitilinada  d- 
necontemptu.  Indeconfequitur  contumacem  b\bcn- 
Humncnc(reeum,qm3de(rc  non  poteft  proptet  aducffanj 
va!etudinem:quodanobis  declarabitur  plenius  ad  1.  quzfi- 
tum.  ir.fra.  Idem  diccndum  cft ,  ecfi  quis  maiore  aliquacaufa 
occupatus  fit.  Idem  dicitnrin  1.  feq. 

Ad§.  contHmaces.  Aliudexcmplumiuftx  cxcufationis ,  6 
quisnonfitaliena:  fubiedtus  iuti(di(Sioni  eius,  cui  nonvult 
obfeq-.i.  Hicoccurritahiinomiaexl.  fiquis  exaliena.dciud. 
l.i.fiqaisin  iusvoc.  nonicr.  Reccptumeft  tuncvemVenon 
dcbcrc ,  cum  certum  eft ,  &  vu!go  omnibus  notum,  eum  qui 
voca:ur,a!iehx  iurifdiiaionis  eflt:Hxc  diftinAio  (pcciem  ali- 
quara  vsritatis  &  rationis  habct.  Sed  verbis  non  conuenit 
aut(irum,quodm3ximeneccflarium  cft  in  iuris  ciuilisinter- 
prctacionc.  Ego  aliter  conciliare  foleo,quafi  diucrfa  hxc  finr, 
raagisqiampugnancia.  Venire  debec  inius.&allegarefeaU 
teriuseflciutifdi(2ionis.  Idcutafeterit,&prartoraliquidde- 
creuci  itiimpune  ei  non  obtempcrabic.facu  l.vlt.fupra  de iu- 
rif d.  Qu5  vidctur refercnda ad edi(ilum  de eo,qui ius dicenti 
I  tjnobccmpcrat:vtappafetex  infctiptione,  Venirccrgode- 
bctjV  t  cognofcat  pr^ccr.an  ius  dicerc  in  eum  debeat:an  ad  iu- 
d;ctnifuumpotiusrcltiitterc.Dixi  adl.  vlt.fupradeiurifd. 

K^dl.  ContrApupiUum.  S4. 

DEcIar.itlo  eft  fupetioiis  c.dc  contumacia.  Contumax 
cft  euocatus  cdi(5to  petcmptotio,  &c.  Excipiunturhi 
lici  ca'"us:de his fcparatim, & diftin^Ste eft  diccndum.  Acpri- 
mu:ndc*tate.  Minorergoihdcfcnfusdamnarinonpoteft. 
l.a(5ta.§.v!t.fupracod.  Ecfentcntiaadutrfus  eumlata,nulla' 
cft.l.ciim&minorcs.C.fiaduer.rcmiudic.Potcfttamcnad- 
ucifarius'.nit:iinpoflcnionem,fi  minor  non  defcndatur.  /. 
? .&  feq.irfr.quib.cx cau.in  pof.  car.  Ha;c miflio  non cft  ma- 
gni prsiudicii ,  quia  cuftodia tantum  datur rci ,  &c.  Itcm  non 
potcftalitcrcoufulicreditoii,  cuifubuenieDdumcft,ne  dc- 
birofraudetur.  Nuncvidendumcft  deabfenria.  Paulusair, 
ContraahfititetKtndeftnftmpropofitumperemptortum  non  va~ 
/<r<r.Quod  tamen  videtur  nonf  c(5te  dici,quia  alibi  dicitur  ab- 
fenteiflreftituendumefleinintegtum.  I.  i.  fupra  ex  quibus 
cauf.maio.l.quiaabfente.  Cod.dcprocura.  Eifaneratiodi- 

ucr(« 


Jn  Tit.  i>ere  iudicatdl 


detfs  eftmiaoris  indefeofi ,  &  abfentis  :  quiaabfens  pnteft 
inittcre  procurac6tem,minor  indefcnfus  non  potcft  proptcr 
imbecillitatem  artatis.Ratio  igitur  poftuiatjVt  fenteotia  con- 
tra  abfcntcm  ita  demum  fit  nulla,  n  omnino  vocatus  non  fir. 
vtinl.  I.  §.  itemcum  ex  edido.  infra  qui  fent.  fincappel. 
refc.Cum  ediAum  nequepropofitum  e(i,ncque  ad  notitiam 
peruenit. 

Aliacauiaeft  edidlipropofiti,  dequohicPaulusIoquitun 
Prodcclaratione  aaimaducrtendum  eft  hscvciba  aliquam 
■mbiguitatcm  babcrc.  Nihil  momcnti  habent  quatcnuj  ad 
abfentemreferuntur,dc  quonunc  difieruimus.  Ambiguum 
eftjanfitfentcntiaipfoiurenulla,  anvero  nonfitnecelTaria 
appellatio,veIreftitutio,3n  vero  perappellationemautre- 
Aicutiooem  poflitrefcindi.  Verbiclara  eflcnt,fiitadicerer, 
nuIlumipfoiure,&c.xque  claracfl^entjfidiceretjRcftituen- 
daa  efle  caufam ,  &c.  Neutrum  fatis  aperte  ac  diferte  expri- 
«litur.Quarcinambiguaorationefequenda  cft  cainterpre- 
tatio ,  qui  vitio  caret.  I.  in  ambigua.  fupra de legib.  1.  quoties 
idemfetmo.infraderegu.iur.Egoigiturficinterpretor,quafi 
PauK  ad  cffcdlum  leipcxerit,  loquens de abfcnte:quia potcft 
abfensrcftituiinintegrum.  Nec  vero  nouumcfthocgcnus 
'loquendi>vccumd(cin1usa(!iionem  non  competcre  alicui, 
quod  exccptione  poflit  fummoueri,!.nihilintercft.  de  reg. 
iur.  tunc  ad  eflTeiflum  refpiciraui,  quem  habec  oppofita  exce- 
ptio.Si  ad  ius  ipfum  refpiceremusi  falfum  id  cflet.  Sic  dicimuS 
nullam  cfle  fcnrentiam  ,  vel  edidutti,  rcfpicientes  ad  efFe- 
Aum  rcftitHtionis,&c.Sirailia  cxempla  alibi  reperiuDtur: ve- 
luti  in  l.vniucrfa ,  C.de  precib.  itnpcr.ofFer.Refcripta  non  va- 
ietfincfiieiuilionctquiapoteftaduerfariuspetcrefideiuffio- 
DeiB,fi  velit.  Hicefteffcduspetitionis  illius,vt  rcfcriptum 
noD  valeat,&c.SimileexempIuminI.noftram.C.deteftam. 
Sitcftator  linum  vel  fignacuIaincJderit,  vel  abftulerit,  non 
Talet teftanientum.  Non valet,quia pctens exceptione  fum- 
mouetur.i.i.dehisqusintfftam.delent. 

Ad  §JtifUfadmauu.  AIiaeftdecIaratio,&exccptiofupe- 
tius  didorum.  Qui  abeft  non  per  contemptum,  fed  iufta  de 
caufa,non  dicitur  contumax ,  vt  fi  ad  maiusaudicorium  voca- 
C3tU5  fir.  Nota  etgo  pofle  quem  in  vno  auditorio  ad  aliud  vo- 
cari.Sedoppon.1.t,i,3.4.s.deiniusvoc.quicaufamagicapHd 
prsrorem. Accurf.  non  redc  mihi  videtur  refpondere  :  Ait 
nonpofle  vocari  nifiadmaius  &c.Nonintellexitvirbonus, 
quidfitcaufamagere:pucauit  idem  efle  quod  litem  habere; 
Caufam  agere  dicitur  orator ,  caufidicus:interimidum  is  eam 
caufam  orar,indccorum  eft ,  cum  vocari in  ius.  Sed litcm  ha- 
bcnspoteftvoc3ri,nifineceflehabeat  fefiftere,vt  diciturin 
d.  1.  4.  quique  litigandi  caufa  neccflehabetin  iurc  vclcecto 
loco  fifti. 

LOcus  iam  facpe  tradatus  defententia  non  refcindendaj 
atiam  fi  maleiudicatum  fic.  Hac  apertafeneftrares  iudi- 
cats:  facile  refcinderentur  arbitrio  aut  libidine  cuiufqueiu- 
dicis:quonihil  eftpcrniciofius.  Aliasxquum  videturiniqui- 
ratrm  fententiae  fuae  corrigerc.  Sed  hoc  cxemplum  pernicio- 
fumcft,ideoqueprchibccuc  icuiufmodimulca  funtaliainiu- 
re  ciuili.  Et  hcc  maxime  locum  habet in  iudice  dato,qui  poft- 
quatii  iudicauit  fundius  dicitur  officio,  &c.  Sed idem  de prz- 
torcdidumfuitfupral.quodiuilit.l.Paulusrefpondit.l.im- 
peratoces.  1.  diuus.  1.  atfta.  1.  adtorum.  hic.  Qiue  hic  tra6ban- 
turapud  Accutf.dedarata  funtalaobisineorumcapitumin- 
{erptetatiooe. 

kjidl.PoJirem.^6. 

L(5cus  infigois  de  vi  &  effedlu  rei  iudicata;.  Ex  ea  datur 
i(fiio,tn  qaa  nihil  quzritur ,  nifi  aniudicatum  fit :  hacc  eft 
v;jliraseiu$a£lionis.  Idcmdicitur  deiureiurando,&decon- 
fcffione.  Dc  primo  lam  fitis  dicflum  eft  fuprade  iureiuran- 
do,deconfeflionealiq"'<i«licenduracft.Adionafciturcxiu- 
reiuraado,  ficutexfentania.l.acaori.C.dercb.cred.  A<9tio 
ih  fiftum  ad  fimilitudinens  iudicati ,  in  qua  quacritur an  iura- 
tumfic.§..itcmfiquis  poftulame.  Inftit.de  a^a.Idem  dicituc 
inl.v.$.daco.(upcade  iurciur.fubeo.tit.copiofa  eftdifputa- 
tiodehac  aaione.  Vndc/ampt«inefthoccaput,apparctex 


i?5,j 


infcriptioneVlp.lib.iy.adedift.  Qujdfi  iutaciitn  focricia 
cocradlu?  An  contradlus  exccutione  habcbir ,  vt  res  iudica-ra? 
Vlpi.hicloquiturdelitedecifa,&diffinitaiureiurado.  Opor- 
tetigitur  licem  motamcfle,  quz  dirempta  fit  iureiurando, 
quamuis  nonnullidifllentiant. 

Deconfeflione.Confeffioiniurefa6tavimhabetrei{udi-' 
catz.l.i.deconfef.  Lexiz.tab.zrisconfeffi.Neccondemna- 
tur,necadiudiciumaccipicndum  cogitur.l.fidomns.yi.^.ia 
pecunia.d^fe  lcg.  i  .1.  fi  reus.de  procur.Nullz  funt  iudicacis  par- 
tes in conficentem.l.proinde.ad  leg. A quil.  Datur  t empus  ad 
foluendum  ficucindicste.I.fi  debJtori.dciudic.l.cctcum.§. 
vlcim.de confefl. /trisconfeffi.  Hzc regula accpicnda eft  de 
confeffiohe.  quzaddecifionem  liris  &  contronerfi^  perti- 
ner.tot.  tic.de interrog,  adb.  Sccundo de  confeflione  qiiz fit 
iniure,vthicdicitur.&in!.vnica.C.deconfe(.  CJliz  fitextra 
iudicium,probationislocoeft.l.publia.§.vlr,depcf  Qird  fi 
confeffio  concineatur  inftrumenco  quod  confedum  eft  a 
publico  tabcllione .^  Habet vim  rei  iudicacz,in  quibus  locis  hi 
tabellionesiurifdidiionemhabentvoluntatiampxconfuetu- 
dine,  Hodiein  Galliaomniahuiufmodi  inftrumenraexecu- 
tionemhabent,ficutresiuHicatz,Quidfiquisconfeflu!!firfe 
bominem  occidifie?Idem  fi  in  iudicio  ciuili.l.^.de  confef.  Di- 
ucrfum in iudicio  crirainali.  1,  r.  §.  diuus.de quzft.  1.  non  tan- 
tum.deappcl.l.ficonfcHus.dccuftod.&exhib.teor. 

K^dl,,^dam  confHlehant.  $j. 
PRiELECTlO     XXXVIII. 

MVltum  refert,a  quo  fet  atur  fententia  vt  valeat.l.ait  prij- 
tor,fupra  eodem.  NcccfTecft,  vtiurifdiftioncm  aut 
notioncm  habcat.  Indeoritur  qmftiodeminorcij^.  anni* 
iudice.  Diftinguit  hic  Vlpian.cuius  diftindio  paulo  obfcurioii: 
eft iis ,  quibus  notanon eft difFerentia iudicis, & roagiftratus. 
Ait  ita  demum  valerefententiam,  fiiS.annorum  fit :  infra 
eamztatemiudicarenonpoteft,nifi  fit  magiftratusaprinci- 
pe  creatus:item  nifi  ex  confenf  u  partium  dacus  fic,  &c.  Vc  au- 
icm  hzc  commodius  declarentur,  fcparatim  dicendum  efl 
dciudiccdato,&demagiftratu.  ludex  daripoteftminorzf. 
annis.modo fit i S.annot um , &c.  Eft hzcztasplcnz pubcr- 
tacis,I.Mela,de  aliment.&  cibar.leg.^.minorem.  Inftit.de  ad- 
opt.  Ad  poftulanduBi  fufficit ztas  1 7.  annorum.  1. 1.  § .  puerii 
tia.de  poftul.Impubes  ergo  non  poreft  iudex  dari.Lcum  prz- 

tor.fupradeiudic.l.i.dcrcg.iur.Antinomia  exl.cun3Iege.de 
recept.arbitr.  Cum  lcge Itdia  cautura  fi t,  ne  minor  z o .  au nis 
iudicare  cogarur.  Sed  exverbis  Calliftraci  apparet  ouid  re- 
fpondendumfit.  Ait  cnim  cogendum  nonefTc.  Namalins 
munus  iudicandi  eft  neceflarium.d.l.vlt.  § .  iudicandi.de  mu- 
nerib.Qppon.eciamconftitutiopontificia,quadefinitt3mefl 
tempus  10.  annofum.  c.cum  vicefimum.  de  ofh.delcs-it.iit 
Dccretal.Sed  dubium  no  eft,  quin  ius  pontificium  hic  dilcre-' 
pet  a  iure  ciuili.Et  fortafle  legic  poccifex  non  lo.fed  iS,&  fa- 
ciliserrojrfuicin  numerisprepcernocascoropendiarias,  For- 
teeciamVlpian.  vult  dandum  quidcmnon  efT; iudicem mi- 
norem  lo.annis.  Sedfi  datusfit,&fententiamdixerit,tuen-: 
dam  eflc  eius  fententiam,propt6r  zquitatcm.  Gu  m  aif  xc^  uif- 
fimumeflf,oftcnditfummoiureidnon  liccic.  /Cquitasacqs 
vtiliascxigit,ne  hoc  prztextures  iudicata  refcindatar,fiis! 
annorumfit.Excipituriudcx.quidaruseftexccnfenfu^cuja 
fcirenteumeius  ztatisefle.Parumtcfcrt  cuiusztatisfic,  qui 
ipforum  confenfu  probatus  eft. 

Nota  ergo  partium  confefifu  confirmari  dationem  ludi- 
cis  :  quamuispriuatorum  confenfus  non  tribuar  iurifdidio- 
nem,  &C.1.  priuatorum,  God.  deiurifd.omn.iud.*E  rcipicar 
etiamiudexdelegatusaprincipe.d.c.  cum  viccfimam.  Ri-  , 
tio  diucrfitatis  intelligitur  exiis  ,  qui  mox  di<5tu-i  fumtjs» 
Hadenus  de  iudice  daco,  fiuedelegato.  Magiftratus  minor 
1 8.  annis  poteft  ius  dicere,  &  fenrcntiam  fcrre,  luriidiclio 
interdum  accipitur  pro  decreto  ipfo  magiftratus  ius  dicm 
tis.I.quamuis.fijpradeiniusvoc.  Quamuisal/asproiure  o 
ficultatcaccipiatur.l.impcrium,  fupta  de  iurifd.  Rariontin 
rfferr  Vlpia.  quia  princeps,quieim3giftrarumdcdit,&c.M«- 
g  ftratuum  crcati©  principis  eft.l,  i,ad  lcg.  luliamdeambir, 

Certaquidrma-rasdefiDiracftlegtbuscuiqaemagiftratuijVt 
cftcndit  Ouidius  bis  vecfibusin  Faftis  > 


6p6 


—Fmita^uectrtu 
Lcgibus  eft  £tas ,  vndepttatur  honos. 
Sctibit  Liuius  lib.  4  o.togationcm  latam  efle  a  L.Villio  trib. 
pleb,  quot  annos  nati  quenque  raagifttatum  peterent,  com- 
pecerentque.  Indeccgnonaenfamilis  inditum,  vt  Annalcs 
appellarentur.  Sicucleges  annalcs  dicunturaCicerone.  Sed 
principis  eft  foluere  magiftracum  his  legibus ,  &c.l.  princcps. 
lupra dc legib.  Nosvulgo  dicimusdifpcnfare,ideft,graciam 
legisfacere.Icaquefiprinceps&prudens  magiftratumdede- 
titminori,videcureilcgisgratiatnfeciire:idquefolet  annota- 
ri  ex  hoc loco.  Nam  tunc  dubia  non  eft  voluntas  principis, 
nec  cius poteftacetn  licei:  in  dubiu  vocate.  Et fimilis  eft  locus 
inl.Barbarius.fupradeoffic.prsto.Sedctfifciftctfcruumcf- 
fc  liberum  eum  efFeciflct.  Qtiod  ius  in  imperatorc  multo 
eft  obferuandum ,  id  cft ,  fi  eius  conditionis  non  ignarus,cre- 
aHet  eum  prxtorem,  eo  ipfo  liber  eftedusfuiflct.  Scicntia 
principis  omnem  maculam  delct :  omncvitiumtolIit,pro- 

titerquodnonpoteftquis  afpirare  ad  magiftratum.  Similis 
ocuseftinl.idem  Vlpian.§.i.deexcufat.cutor.Liberacurtu- 
tela,qui  domicilium  alio  tranftulit,  principe  pet  mittente ,  & 
fciente  eumtutorem  efle.  Cum  phDceps  ignorans  id  facir, 
noncrcditur  vellecontralegesfacere.  I.vlt.  Cod.fi  contr.ius 
yelvtil.publ.Hucpertinettit.C.fifer.autliber.addecur.afpin 
Sidubitatur,  an  ^necelFe  fit  id  fignificari  refcripto  principis> 
(cilicet  principem  id  fcientem  fcciflc.  Varia:  funt  opinioncs. 
Sedmagisreceptaeftopinio  eotum,qui  putantidliterisex- 
primendum  efle.  Vndc  mos  hic inolcuit  in Gancellaria  prin- 
dp\s,DeHo/lrecertainefiience.E(  hanc  fententiam  iuuanc  vcr- 
ba  Vlpian.in  did.l.idem  Vlpian.  Modo  princeps  vtrunque  U- 
teris  fignificauerit,  idcm  de  racione,  &  de  fcienciafua.  Sic 
enira  legendum  eft,  quia in  Grarco  legitur  ixA-nfiy.  Sed  vt co 
redeamus,vnde  hucdigrefllfumus  :  Princcpspoccftmagi- 
llratumcrcareminorcm,&c.quiafupralegescft.  Praftoriiu- 
diccm  tale  darc  non  licet :  quia  inferior  cft  legib.  I.  cum  ^on- 
fus.de  public.l. i.cx  quibus  cauf maior.  £x  iam  diStis  apparet 
in  magiftratibus  municipalibus  hoc  locum  non  habere.  Ver- 
ba  Vlpiani  id  fatis  oftendunc.  Ad  muncra  fiue  bonores  muni- 
cipales,minot  z  f .  annis  non  admittitur.  1.  ad  rcmp.de  mune- 
tib.L  fpurii.  §.minores.  dedccur.  Nonpermitticur  ciuibus 
contra  Icgcs magiftratum  crearc :  nifi  ciuitas  fi t  libera ,  &  te- 
giapoteftatefoluta.  Qu<eritur,fi  princcpsmagiftraturade- 
deric  impubcri,an  valcat  ?  Pleriquc  exiftimant  dationem  non 
valere,quafi  princeps  tollere  non  poflit  vitium.quod  natura- 
le  eft.Impubes  natura  prohibctur  iudicare,quiaiudicio  caret, 
l.cun  prstor.de  iudic.i.i.de  regul.iur.Sed  illa  lex  loquitur  de 
iudice  dato,non  dc  co,qui  crearur  a  principe.  Ecgrauceftpo- 
tcftatera  principis  in  dubium  vocare.1. 2.  G.  de  crim.  facrileg, 
Legimus  puero  confulatum  a  principe  datum  cflc.  1.  nemo. 
C.  de religio.  Honorio  nobili  puero ,  &  Euodio  Cofl".  &  in  I. 
vlt.G.detefta.milit.  Tribunatusmilitumdaturpupillo,AliaB 
leges , qax  adducuntur,  pertinent ad  honores  municipales.L 
2.  §.  impuberes.  de iur. immuni. I. Lucius.  §.  pr«  infantc.  ad 
muriic.Nonpoteftfacercprinccps,vtredleiudiGetimpubes, 
vcl imperitus  homo :  fcd poteft  prebalis  caufa inccrdum  mo- 
uerc  principem,vt  tales  patiatur  magiftratus  gerctc ,  perinde 
ac  fi  digni  cflcnt.Malum  quidem  hoc  eft  per  ft,fedpoteft  vti- 
Ic efle interdum  reip.  maioris  alicuius incoEnmodi  vitadi  gra- 
tia.  lafoThcflalus  dicebatinpatuisrebusviolandam  eflcin- 
terdum  iuftitiam ,  vt  in raaximis  melius  confcruari pofllc.  Sic 
iurifdidio  beneficiaria  &  hzreditaria  ttasfcitut  in  pupillum  i 
exetcetut pcr  tucoiem.arg.c.grandi.dc  fuppLncgl.  prila.  De 
tege  Portugallis  &  demence ,  &  prodigo  Catolo  8.  datusra- 
tor.  De  xmc  eorum,qui  ad  facra  muncra  promouentur,fcri- 
pfi  lib.  4.  de  benef.  cap.  9.  vbi  quadam  ad  difputationem  no- 
■  ftram  pertincntia  leguntur.Hic  annotari  foIet,{entcQtiara  U» 
tam  a  iudice  incompctenti  nuUam  cfle.G.fi  a  non  corape.iu(i< 
Hoc  eft  accipicndura ,  nifi  parces  in  cum  confenferint ,  vt  iara 
dixi.  Initio  oppencnda  cft  excep.I.  vlc.  C.  de  cxcep.  l.fedetfi. 
(upta  de  iud.  Potefttamcn  litigaiequis,Honconfcn- 
tiens :  quia  foite  ignorat  cius  atacis  cfle.  Quas- 
ftio  fadti  cft,an  conicnferint.  Notadcdo- 
natiene  Conftantini  fecundum  Ra- 
phaelcm.  c.  fundamenta.de 
ele6t.  in  6. 


Franc,  Dmreni  Qomment, 

\yfdl.  Si  cum  nuHd.  st. 
PR^LECTIO    XXXIX. 


MA  gna  vis  eft  fentencix,fiuerei  iudicatap,vt  iara  fitpe  di- 
ximus.  Sine  fentcntia  non  poflumusconfequiquod 
nobis  debetur.Nerao  fibi  ius  dicerc,  &  alii  vim  inferrc  dcbet, 
Lextac.(upra,de  eo  quod  mcr.cau.  Gapiigicurnon  pofluntpi- 
gnora  ancequam  res  iudicata  fit  caufa  cognita.  No  cft  ab  cxe- 
cutione  incipiendura ,  fed  fcn  tentia  dcbct  prsccdcrc :  execu- 
tiofequifententiara.l.i.  C.deexecat.teiiudica.  Hinc  prohi- 
bita  eft  fequeftratio  pecunis.  C.dc  prohib.fequeftrat.pccu  n. 
Specics  qua:dara  exccutionis  eft,  qus  antefcntcntiamfieri 
nondebet.  Indequaeritur,  anpignoraitacaptaj&diftrada 
poflint  tecuperari.  Caufa  dubitacionis  eft,quia  rcs  non  eft  in- 
tegra.Et  non  poflunt  tccupcrari  fine  graui  forte  incommodo 
eiwpcorum:vcrumnihilominus(aitVlpianus)poflcrecupe- 
tari,  quianulloiurccaptafunt,  nec  defiicdorainusefle,qui 
priuserac.Icaqucvindicabitapoflenbrc,fiuccraptore.  Vnde 
confultum  vidcturplcrifquc,vtcraptor  pignoruracaptorum 
in  cxecutione  habeat  a(aa,&  fentcntiam,vc  poflic  fc  cueri  ad- 
ucrfus  eum ,  qui  vindicauerit  pignora.  St^  grauc  ac  durum 
hoc  vifara  eft  aliis:idquc  racrito,vt  cogatur  orania  a<fta  ferua- 
rc  pro  emptione  rci  diftradls ,  aBaoritate  publica,  in  audlio- 
ncpublica.  SufEcitpra:ccptumiudicis,proquoprsfuraitur, 
nifi  contrariura  quis  probaucrir.c.  ficut.dc  rc  iud.  Hic  occur- 
ritantinomiacxLvlt.§.vlt.  deeo  quodmcc.cau.  Quarauis 
nou  extraordincm,fed  ciuilicet  exadionera  ficri  oportuit: 
qu2  tamcn  folntioni dcbitatura  ab  co  quantitatum  profece- 
runt ,  rcuocari,  inciaitc  eft.  Rcfpondeo ,  non  rcuocari  quod 
geftumeft:quo  cafuapparetpecuniamdebitamfuifle,  &in- 
teracnitiuflusiudicis.&c.Fortcnoninficiaturreusfedebaif- 
fe  pecuniara :  vel  in  ptomptu  eft  pt obatio.  Vtilius  eft  tatum 
manerc  quod  gcftura  cft^quarauis  non  rcdlc  feccrit  iudex. 
Aliud  diccndum  cft,  fi  negct  reus  fc dcbuifle  pecuniam ,  nec 
id  poflit  ftatim  probati:  vel  fi  fotte  finc  iudicis  audloritate  ca- 
pta  fint  pignota.tunc  potctunt  tccuperari.  Hic  igiturnon 
funtpugnantia,fedvnalex  pet  alteram  dcclaracur.  Hinccol- 
ligunt  nonnulli  non  efleadmictendamhancincencioncmia 
iudicio:  Pcco  reum  cogi,&  c«mpclli  ad  folucndum,&.  Quafi 
hac  vcrba  adexccucionc»referantur,magis  quam  adcon- 
demnationera.  Huius opinionis defenfores magn^  funt au- 

aoritatis:rcdtamenaflentiotiis,quiputanchancpetitionem 
reiiciendaranonefle:quia  comraodcimpettando  pottftiu- 
fta&  ciuilis  eflc.  Non  maledicicuriudex  cogefc,qui  iubet 
foluipecuniam.Miflusinpofl^cflioncmjidcft^mittiiuflus.l.fi 
quismiflus.infranevisfiatd.  Acverbadubia,  &obfcurai*n- 
tcntionis,fiue  a(ftionis,debemus  intctpretari  pro  a6lore,  &c. 

Lfi  quis  intencione.de  iudic.Vcrbum  cogcre.poceft  refcrri  ad 
condemnationem  magis ,  quara  ad  execu tionem.  Qm  aliter 
intcrprecantut,nimisacute  verba  refpiciunt  contra  lentcn- 
tiamMcnandtL  Aitfycophantamefle,qui  nimisacutelcees 
iiifpicit ,  &  vetba  confctaatur ma^is ,  quam  fententiara :  J»» 
TWc«o/t»f  >J<uvieACS(,avufa,n(  (pcL,nTai.  Mcminiflb  debcmus 
J^Kxeiwinomnireaeceflaiiameflc.l.in  omnibus.de  tcg.iuf. 
Li.dciuftit.&iut.Ha;cauteraexecutiointcidumpctmitdtuf 
fine  fententia ,  vt  fupctiusdixiraus ,  I.  poft  rera .  fupra  hoc  tir. 
Sed  hocideo.quia  taro  iufiutandum,quara  confeflio  vira  ha^ 
bet  rei  iudicac?.Sic  in  Gallia  cuia  iuftiumcntom  publice  con- 
fcdumcft,  eftiecepcura  motibus , vt executio  fiatfine  fca- 
tentia :  iutc  Rom.  id  non  peiaittitui,Bifi  ncccflitas  aliqua  id 

exigat:vtputa  fidebitoiquinullas  poflefEoncshaber,fuBiat 
&  pecuniam  fccum  ferat,licet  «um  perfequi,  &  aufctie  pecu* 
nialH,l.aitptartot.§.fi  dcbitorcm.J  .qH2inftau.cied. 

Adl.  Infententiis.  jp. 

HOc  capite  continetut  declatatio  qusdara  capitis  pti- 
mi,  in  quo  dicitur  iudicera,  vel  abfolucic ,  vel  conde- 

mnaic,&c.IdcrainLj.C.defcntent.&inteiloc.Hocnoneft 
ita  accipiendura  quafi  necefle  fit  iudici  ccitis  quibufdara  & 

folennibusveibisvti:hzcfcrupulofitas,&  fupcrftiriofa  ob- 
fcruatio,  quam  iure  fuo  ridet  Cicero  in  orat.pro  Murena 
fublatacft  interprctationc  prudcntura.  Olim  ina<aionibns 
&  iudiciis  ccrta  erant,  acfolennia  vcrba,  quibus  neceflario 

erat 


JnTit.DereiudkdU. 


cratvccndiim.C.dcformal.&rimpctrat.rubiat.ficinftipula- 
ti»nibjs.l.omnes.C.d:coiura.&com.ftipjl.ficintcftamen- 
tis.vtalibi  dcmonftrauimiis.  SufBcic  ig'turin  fententiaiudi- 
ccmhis  verbis  vti  ,  excjuibas  apparcateura  alcerum  conde- 
mnare.al&erumabfolucre.  EKemplijmin  l.(^uitamcn.§.fiar- 
biter.  (upra  de  arbitr.  Nihrl  vidf  ri  Titium  dcbere  Seio.  Hxc 
vcrbivi  ipfa  abfolutionemqsiandamhjbent.  Dcindeinter- 
pretatur  Vlp.  quod  dicitur  dc  cerc»  quantitate.  C.  de  fcntent. 
quxfinecert.quanc.  Hocanobisdeclaratunifuitnonindili- 
geutcr  ad  i.iit  Pritor.  hipra. 

Ad§.Oriifirtu.  Etiam in accefloriis fcntentia debet con- 
tinere  ccrtam  quancicatem.Hinc  annotant  plcrique  non  pof- 
fcpeti  vfuras,  autaliashuiufmodiacccffiones  generales.  Eft 
eademfcreratiopetitionis,quxfcntentiie.Cicantl.5.§.arma- 
mcnta.de  rci  vindic.  Armamentanauis  fingula  crunt  vindi- 
cauda.  Non  fufficit gencralicer  petere  armamenta  nauis.  Alij 
diirentiunt»  quorumopinioeft  probabilior,  fi  red;e  &fine 
caailbtionc  intelligatur.  Eclociluncclari&apertideliacra- 
tioncpronuntiandi  j  tam  in  iure  ciuili,quam  in  pontificio.  V- 
Buseftin^.i.Inftit.dcoffic.  iud.fi  contrapolTcfloremiudicer, 
iuberedebeteivtreftituatremomnemcum  fru<5i:ibus.  Alms 
eft  iocus  m  1.;.  C.  de  inurilib.  ftipular.  vbi  petituc  id,  quod  in- 
icrcftgeneralirer-  Aliuseft  locusinl.terminato.C.defrudb. 
&iit.fc;!pen.  Condemnaturrcusad  expenfasgeneralitcr.  Er- 
go&peci  poftunt  gcneraliter.  Aliuscft  locusinc.cumadfe- 
deia.C.dercftit.fpol.Caftrumcumpertinentibus.c.cumve- 
acrabilis.de  except,  V  erins  eft  igitur  neccflariam  non  eilc  cx- 
prefiioncm  huum  acccftioaum,  ncqueinpecicionc,neque 
infeatcntia.  Nonobftatquoddiciturhic.quiaiudexnonco- 
gnouif ,  andebcanturvfjrx.  Stultumcft  itapronuntiare,5f' 
^!t£  dfbetintMy  vfira^autfiuBfUjattt  expenjs.  ludcx  pronontia- 
redrbctviara$deberi,fru<5l;js,cxpenfas,&c.  Sedneccflenon 
eftcertam  quantitatem  d^^finire.  Sic  accipiendaeftl.j.C.de 
fcnrent. qux  fine cerc.  quantit.  cam  vfuris  competentibus,  id 
t:i^,\\  qux conipetant  viurx.  Species 1. 1  .eo.  tic.  ionge diuecia 
eft.Hic inceruenit caufe  cognitio,  &  caufa  cogniia  pronuntic 
atviuras  dcberi.  Necpoteft  aliterexptimiquantitas.etiamn 
iudex  vellet.  facit  §.curare.  Inftit.dc  ad.  Non  obftat  §.atm3- 
mcnra.NonenimaitIureconfulcuspetiatmamenta,vtacce(^ 
(biia.-poilunt  pcd  ptincipaliter  fine  nauc.  St  quis  poftideat  ar- 
;na  meiua  nauis ,  mca  pctece  debco  fingula,  &c.I.  fi  in  reni.d« 
leivind.tupra. 

Kyid%S'tqulsexedi£io. 
PRitLECTIO     XL. 

DE  ediiflo  psrcmptorio  diximus  fupra  ad  l.contumada. 
CitauimusI.adperemptorium.<j8.dcJudic.cumfequcn. 
Cuna  quibus  debet  coniungi  Icx  noftra:infcriptionc$  capitum 
id  oftendunt.  Inde  igicut  nafcitur  ha:c  quarftio :  Litc  contefta- 
la  vocatus  eft  reus  ediiflo  propofito:  mox  deceflHt:  deindc  lata 
eft  renremia.  Quxntutjan  valeat?  Vlpian.ait  non  valere.^»«i» 
msriereiftremptoriumfoliiititry^e.  Inmortuumtton  poteft 
ferrifcntentia.l.i.infraquaefent.SneappcIl.I.dequare.74.§. 
cum  ablcntem.de  iudic.  fupra.  In  haircdcm  poteit  ferri,quia 
iranfic in euminftantia. I.  fi cum hominem. 35.  de fideiuflbr. 
^cd  nullam  vim  habebit  ad  eum  condemnandum  cdidlum il- 


Adl.  qtt£fitum.6o. 


Co-} 


LOcus  derationc  ferendifententi«e,  ocquoiaraficpirdt- 
ximus.  Sententia  ferri  dcbct  prifentibus  litigaroiibps, 
t>:c.I.devnoquoque.hic.  Nonnoccc  Iententiaabfenn,iiin 
vocatusfueric^&c.d.l.devnoqaoque.I.contumaci.i.bic.lnje 
quiricur.Vocatus  quis  eft  ad  iudicium,fed  non  adfuic  prcp:cr 
febrem,quafjiccorrepcus:an  ci  noceacfentcnciafRcfponiec 
la\iin.ty\€orbumfonticumetiaivmnitiiiudice($liiig.ritorihiu 
<//cw^/^rrf.HocrefponfumfumpcumcftexipfaIegeii.T3- 
bul.cuius  meminic  Vlp.in  1.  z  .§.  fi  quis  in  iudicio.^.fi  quis  caa- 
tion.  Siiudex,  velalccrexlitigitoribus  morbofoncicoimpe- 
diatur,lexiubetdiemiudicijeirediflifljm.diffindcredicm(iJ 
cft,difFerre)veteresdicebanf,Ge)l.iib.i4.c.2.Loquicurauteni 
non  de  qaocunque  morbo ,  fcd  dc  fontico,  id  eftjmaiore,  ac 
vchcmentiore,  qui  impedimento  cft  ne  quis  rem  fjam  agar.l. 
morbus.  de  verb.  fignif.l,  vlt.  de zd il .  cdia:.  Dcdarat  Gcllius 
lib.io.c.r.SontesQocecesvocamiis.  Anautcmfonticusmor- 
busfit,qua:ftioeft  fadti,  qua:iudicacurexconie6biris,vthic 
lulian.oftendit.  Confulendietiamfunt  medici.  ObLruan- 
dum  eft  crgo.fentetiam  nulla  elFe  aduetfus  abfcntem,qui  pro- 
ptccinfirmam  valetudinemadelTe  nonpoteft.  Goncrarium 
tamencfle  videturquod  dicituralibi,  vaIerefententiam,f"cJ 
reftituipoflein  integrum.l.vlr.fupradereQit.ininreg.  Idque 
confcntaneum  efle  rationi,  quia  potuic  per  procuratorem  de- 
fendi.Li.fupra  de  procur.  Bart.  &  fere  ceteri  refpondenr,ru  nc 
fententiam  nuliam  efle, cum  iudex  fciuit  eum  infitmura  efl?, 
&c.Secus  autem  fi  ignorauit  iudex.Nam  eo  cafu  valet  fenten- 
da mero iure,  fed  teflituitur.  Vnde  mos  inoleuit , vc  mittatur 
excufacor,fiueexoniator,neiudexcaufeturfeignoraflc.  Acii 
iudex  pronunciauerir,tam  iufta  excufationeconreropca ,  i;on 
valetfcncentia.  Ha:copinio  vuIgorcceptaeft,qu.£inihinca 
probatur.  Nam  hafc  diftindlio  fcicnd2,&ignorEnti*,non 
conucnit  verbis  luliani.  Nulla  hic  eft  fc!enti.-E  menno,  nnlla 
inendo  ignorantix  inaliislocis.  Deinde  confiierand.im  ?fl 
quod  ait  luIianus:/««<>o  ittdice^i^c.ccgo  &  eo  ignorante.l.qui 
poteil.uc rcg.iur.  Imofortciddidum  proptctabfendamiu- 
dicis,qus  caufa  eft  etiam  dici  diff  ei  endx.l.z.fi  quis  cautio.  Ve- 
riuseftigitur  fententiam  nullamefle,  etiamfi  iudexignora- 
uerit.In  abfente  caufareipub.diuersu  ius  cft.d.l,  vlt.  'ed  de  to 
pofteadicemus.Hucperdnetquoddiciturinl.  apud  Ceifum. 
$.fiin  arbitrum.de  doIimaliexcep.Petensp^namfummouc- 
turdoIiexcepdoncfinevI!arefticutione.Nccdiftinguitur,iu- 
dex  fcisrit,an  ignorauerit.  Quid  fi  fir  longa  infirmitas  (v:  ple- 
tunque  accidic)  nonne  iniquum  erit  intctim  d  tf crri  iudici- 
Vim? Refpondeo exfententia quorundam ,  pofTe dari curato- 
rerabonis,cumquo:iidiciumexerceatur.l.iiquisinft!tuatur. 
J.vlr.dehicred.inftit.  Valetudine  itai.Tjptdid,  vifniuspro- 
ducinonpoffint,  nec  defendantiir.  Adden^aefthdfcipt  f- 
pretado  iniquitatis  vitandas  caufa,  ne  fummumiusjfi^nma 
fiatiniuria:fi7tpw70iifimpliciteraccipiamus  de  diei  diUdone^ 
&c.  Necdiffimileeft,  quoddicituiinl.filongius.deiudic.!. 
penul.devacac.mun.  Dixeritaliquis.  Poteftperprocurato- 
rem  defendi infirmus ,  ergo  non  videtur Cvcufadonc dignus. 
arg.l.fedctfiperPr^torem.fi.exquib.caufTnjaior.  Rel^ga- 
to  non  fuccurritur  ,  quia  potuic  pcocuracorem  reiinqucie. 
Ideminl.  Papinianus.de minor.Refpondeo',  difii.Tiiiia  ha:c 


lud,quodfo!utumeftmerterei.Quidergo?Vlpia.ait:A?«»r*       efle.Relegatusfacilepoteft  procuracoremdare:morbogra 

'"  uicorreptusnon2que:impcdim£ntocfthicmorbus,&pco- 

curatoris  dadoni,&  cuiquc  rei  agends.Itaque  huic  edvim  ple- 
niusfiKcutritur,quamabfcnd  caufareip.  Abfenscaufareip. 
tcftituitur.d.  1.  vlt.  Nccdiftinguituranprocuratoremdimir- 
tere  potuedt.  d.  I.  fed  etfi.§.  vlt.  Fauor  rcp,  facir,  vt  plenins<ii 
fuccurratur  ,  quam  relegaro.  Sicut  &ei  quiabfenseftcaufa 
ftudiorum,I.necnon.eod.cit.  Scd  his  omnibus  dignior  cft  fa- 
uoreinfirmus,&c.  Alij  omnes  poilunc  procurarorcmdare, 
hicnon  poceftne  cogitare  quidem  delice,  aut  procuratore. 
Nam  hic  de  moibo  tantum  fontico  loquimur.Icaque  aon  ad- 
«erfacur  fentendac  noftcae  quod  aic  auchor  R.hecor.  ad  He- 
tcnnium  lib.  2.  Ex a:quo  &  bono ius conftat.quod  ad  vtilita- 
temcommunem  videtur  perdnere.  Qupd  genus  vc  m.tiar 
<f  o.annis,&  iam  motbus  caufa  eft,cognitorem  der.  Loquitur 
fimpIiciterdcmorbo,nondefontico.SicucI.iz,  Tab. i.;uam 
KhsiQA\,\\h.lQ,c.l,Siiniiuvacattir,(imorbmauttiifvevttiii 

NN 


integra  cognitio  caiifc  adhibebitnr ,  ^  ^uod  optimttm  videbitur 
ftatuetur,  Debecvocari  hxres,vtcumeorepccatuc  cognitio. 
£«r?/)«»/?</«/'roc«.l.i,C. fipcnd.appelI.motsinteruenit.de- 
indeexeiufdem  adis  fententia  fcretur,  non  in  defunftam, 
fedin  hxtedem.  Siquistamcn  fueiitprocurator  datosade- 
fundo,  &dominus  Htisfadtus,  poteiitadhuc  caufamagere 
nomine  hairedis,  fine  alio  mandato.l.nulIa.C.  deprocur.  Oc- 
ciirdt  andnomia  cx  l.cum  quafi.de  fidcicomm.libcr.  in  princ. 
Decretu  fuit intetpofitu,  cum  iam  mortuus  cfTet,  &c.  Trans- 
fettur  decrerum in  hasredis  perfonam,  Perinde  cft, ac  fi  prx- 
torhuncipfumexinftacaulaabefre  pronundaflct.  Refpon- 
deo.multafingulariaconftitutacfle  de!ibcrtate,I.  gcnerali- 
icf.eod.  dcu.  Eanon  funt  producenda  ad  confcqnentiam.l. 
quodvcro.fupradelcgib.  Quodergoconftitutumcftdcde- 
creto  intcrpofito  Iibcrtaiis  caufa,non  pcrtinct  ad  fententiam, 
dc  qua  hicdiflecuimus:  qus  mottuo  reo  lata  non  valet,&c. 


<98 

fSi,  qsiiniuf  vocnhit,  itif»ent!edMo:f!)iokt,arceram  neficrnito. 
Huiuslegfsrigorteniperacur  xquicace,  vcnon  cogaturveni- 
re,  fcd  cognicoreca  dct,  Si  vero  fic  moibus  foncicus,  ncc  veni- 
te,  nec  procuracorem  darc  teoccur.  Qupd  aucem  dixi  noo 
fuccurri  relegato ,  & aliis  huiufraodi,  quod  iiceac  eis  procura- 
toretn  mitcerc:  hocaccipc,nificxm3gn3,&grauicaufa,5cc. 
didal.  fedetfi.§.i.  Excaufatamcn  puto  ipfiluccurrcndum. 
Grauiseftcaufa,  quae  prifenciam  dumini  maxime  rcquirac. 
RefpondiproLandgrauioHaflioincarceraco.Diccbacurpo- 
tuide  diraiccere,&c.Ideoquc  rcftitui  non  deberc.Ego  concra. 
Caufaeratffl3gniponderis.Comicacuspotensadueriariu54& 
graciofus  apud  Ca:fatem. 

Adl.Iniiidicati.dJ, 
Dedaratum  hec  fuic  ad  1.  inccr  eos,  fupra  eodetm 

Adl.  Cum  qaitrebatur.62. 
PR  ^  L  E  C  T  I  O     XLL 

LOcus  iam  fipecraAatus,  Aniudex,  quimaleiudicauir, 
poflic  irerum  judicarc,  lahemeodtm  die.  Ait  Aifenus, 
noupofle.  hocaccipe  nifi  fupplendo  circaacceflona.  1.  Pau- 
lus. fopra.  Et  hoCtertum  eft  ac  indubuacum  ,  cum  fcntencia 
va!ec:quaniuis  fcfrreficiniufta.  Acqueitapoccllaccipididlio 
Ferptram.  Seddubicacurcum  ftntCfitiaeftipfoiurenulla,an 
poflitdcnuoiudicarc.  Diuerlx  funropinioncs:fcdaliasdixi 
d  flingucndumefleiudicemdatumamagiftracu.  ludexdacus 
tion  pocofl  amphus  iudii  are.l.^C.  quomodo  &  quando  iud. 
ficic l.iudcx. fupra cod. M  giflracusircrum  poccric iudicare.l. 
fi  prK(cs.C.quomo.&  quan.iud.non  fiui:ur  eius  oflicium  fic-^ 
«t  &  iudiLJsdacio.idtm  dicicur  in  l.4.C.deaccufar.idem  in  l.i. 
C.de/eur.&inccrioc.Adl.ibfentem.C.deaccufquidrcfpon- 
dcndumficdixiadl  qaodiuflic.(upra.  Quarticuraniudicabi- 
tur  cx  ciuldem  adis,  an  tora  cogniriocx  integrorepetetui? 
Mibipiacet  diftindio.qui  vulgorecepca  tft,  vt  videanniSjaa 
vitiH«adfentcntiamtantum  pectincr.  Q^*.c;  c;{;i  iUJitjbi- 
tur  cx  ciufdem  ad  s :  vt  fi  die  fedaca  laca  fuic rcntencia,  1. 4.C 

J|uomod.  & quand.  iud,  non  fuit  coudeiua.icus  ptocuracor,* 
cddorainus.l.  i .C. de f£nc.& intcrloc. non fiic  eiptefli tcr- 
taquantitas.C.defent.  quajfincccrc.quanc.  Aliquandoviii- 
wmefpicicomnia  quxgeftafuntiniud»cio,vcfi  minorinde- 
fenfus  fic,l.ada.§.vlt.I.concrapupil]uim.rupra  cod.Ei  hoc  cafu 
oinniaexintegroiunt  rcp^tenda.  Aiiquandovirium  rcipii.it 
partem  adorum  tantum :  &  rcpetenda  crun-  pro  ea  parie.  (n 
rumma,  fi  dcnuo  parrcs  fuas  inicrponit  propicr  nuliicacem: 
ergoqujtcnusnuUumcft  idquod  geftumeft.  Dcbetauttm 
priuscognoicidenullitate(vtvulgoreccptumeft)  quamite- 
rum  pronunciecur  de  caufa.  Vt  £iSt.x  m  cft  in  Senacu  Parifienfi 
fuperiorcannoincau{ancbil(,curi>dicertcuriudiciumquod- 
damcurisparlamenci  Diuionenfisnuiluraefrt :  idcoqucpe- 
lerec damnatus , vt  rcs d<nuo iudicarctur.  D^ becigicui  prius 
Cognofci  de  nuliitate;  vta^  fotcnfi  vei  bo  do  jcndt  cauG.  Ratio 
cft,  quia alias  incPi tum eft  iudici , an  fi t  iudex.  Non  debct de 
co pronuntiarc ,  deqno  non liqueai.  1.  Pomponius. fupr.co- 
dera.l.hxcautem.quibusexcauf.inpo(l.Qjodeftintell!gen- 
dum,  nifi  vitium  appareat  ex  fen'cinia  ipfi ,  nuUo  alio  proba- 
to  exttinfccus  :  vc  quia  non  cv,  ccica  quancicas  ,  quia  non  eft 
damnacus  procuracor.  Sedandcbeat  pronuntiar.denuUica- 
tc.an  vero fuflSciac de ea cognofcere, &  fencentiam  principa- 
Jemferre?  Notate  fequentemdiftinfl^iorpm,  q"avtimuria 
foro.  Siprincipaliterperitumfit,vipronuntieiUilenccncia 
r<ulla,pronunciacio  cft  ncccflaria.arg.l.  incerti.Cod.dein- 
lerd-vbiprincipaiiterquxriturdcpofl.irintcrdi^ovtipofli- 
detis.  Decidicur  quzftio  dc  pofrclfionc  ,  &  dc  poflellione 
pronuntiatut.  Aliquando  pctitur  principali' cr  vt  iterum  iudi- 
ccturquod  fentcntia  fimulla.  Et  hoccafunoncft  necefljria 
pronunriatio  de  nullitatc:  fuffidt  dc  ca  cognofccrc.arg.l.i.C. 
dcord.iud.  Deincidentcquiftionenon  cognofcitiudcx,fed 
deretantumprincipali  pronunriar.  ItaquciniudicioilloPa- 
xihenfis  parlamenti,  de  quo  iam dixi ,  duplexfuit  cognJcio,& 
•duplexpronuntiatio:vnafuitdctvulIitateiudicijDiuionenfis, 
altera  de  caufa  principali ,  &c.  Yixc  notanda  funt  diligcntcr, 
^uia  vficata,&  cognitu  ncceflaria  iis  qui  in  foro  ve  ifari  cupiuc. 


Franc,  'Duareni  Comment, 


Adl.Sape.6s. 


IAm  aggrcdior  cel''berrimam,&  difficiUimam  legem  totitt» 
nuiuscrailacus.Haiuslegiseft  varialedlio  in  aliquotlocis, 
ledfequorvbique  ledionea»  Florcntinam.qu»  ve<iortft,vi 
tnoxoftcndam.  Expooamautcmpnmum  fimplicius&craf^ 
fius,deinde  fingula  accuratius  cxaminabo.Locus  crgo  hic  tr«- 
dlaturpertincrjsadvim&cffcfturafcntentia-jfiiiexeiiudica- 
cas.Res  iudicata  pro  vcricacc  habecur,l.res  iudicata.de  rcg.iur, 
1.  ingenuum.  de  ftacu  ^)om.  fijpra.  fed  intet  ca'dera  pctlona» 
tantum,  &c.  Sed  quatritur,  an indcftiude  vcrum  fit,qi5od  ita 
conftitutum  cft :  an  aliis  interdum  norcat ,  quibus  fciennbus 
eftiudicatum,  licetnoahtigauerint  iniudicio.  AlciusicpciiK 
Maccr,&ait  fentcntiaminrcrdum  ftientibusnoccrcjiutcr- 
dumnon  nocere.  Etiam  fcitnttbus  non  el>eii.  Sic  legiturin 
Pandcdis  Flotent.alij  Codicesnon  habcnt  ne gacioncni: led 
Florentinam  ledioncro  probo.Nonnocccctiamfilciuetini, 
&c.imo  eriam  fi  cotra  ipfos  iudicatu  fit.Pa'  ij  refect  contraqufe 
iudicatum  fir,fcd  refctt  quis  caulam  cgerit  in  iudicio.Id  oft  ea- 
d>f  Macer  duobus  exemphs.  Pr imuiu  eft de  hactcdibiss  debi- 
totis.quorum  vnusconuenituralrcrofticnte.  Alterintcliigit 
tem  f uam  agi,  cum  qazritur  an  dcfundtus  dcbuerit ,  cuius  cft 
hxres.  £ft  eadem  caufa  condemnationis  vtriulque:  netnre 
quia dcfun(3:usdcbuit.  Videtut  cigo  imputat  duni  eijtur  pal- 
fusfitcohxrcdem  damnari,  fi  putitbatdcfundium  nondebu- 
ifle.Aliudcxemplumcftdcduob.hsrcdibuseredicoris,qco- 
rum  vnus  agir,&  vincitur.  Cur  ha?c  fcntentia  alij  non  nocet, 
oftenditpolteaMiCcr:quiapropriacftcuiu(quctubffrediia- 
6lio,  vcldefenfio,  nccpoteftvousproh  bcre,velia.pedirc, 
&t.  Aftiodiuiditurinietcchircdts.l  i.C.fictx  .pct.r.-sfunc 
feparatae ,  &  pcrfon  a:  f t paratas,  quamuu  cadcHi  ex  caula  pca- 
dcatvriiulquc  condcrnnatio. 

Ad ^.Sedfitetiiihtts  Altckum  eft men>brmr. diuifior's,qn« 
vfusf ftMaccr.  OftfndarQi-siidof mciitiaahsncteat : Oim 
^wM^/fr^rf.Stf.icioliendirurtnbuscxempIiS.quaflongelur.E 
dilhmil'3  (upc  riof  ibwstpnus  eft  cum  rrcditot  expciiri  U(  bito- 
rcmpatitufdc  pfoptieratepignoris  H  rccft  Florcrr.  hdlioj 
quam  Accutl  votat  Pifanitam.qnxm  hi  vidctut  vcrior.Mo- 
ucurcontroucrfia  intet  creditorcm,  qui  p'gr.us  actcpirjSe 
dcbifoiemquicontenditpignns^iimB.Primumccmpccitde- 
ftnfio  cteditori,  fcd  patitur  debitorem  audorem  fuum  cxpe- 
riri.  Eftenira  hoccoDgruumrarioni.vtiolitedepfopricrat» 
cxpcriaturis  quifedominum  cflc  contcndu.  H.{cigiturfen- 
tcniiaTioccbitctedicori,quiaipf...fcientc&confeucuntea6la 
eftcaufaa  debicore.  Aliudexcmplumdemarico,  quipacicut 
foccrum  expcriride  propriccare  docis.  Aliud  cxempiura  d* 
pofliflbrc,  fiuc  emptore ,  qui  pacitur  venditorem  expcriti. 

Ad  $.  Cnrautem.  Oflendit  qux  fit  dif&militudo  horum  ca- 
fuum,  &  fuperiorum .  Nam  et  fi  demonftrar  vcrum  id  eflc,3c{- 
dudia  fimihrudinc,  racintetuenienre,  &  afliftente  in  iudicioj 
quamuisnequeai5tor,ncqucrcuscircm.-diueifacaufaefthic» 
non  vindico  ex  co  iure,quo  Tirius  vidus  efl  Contt  a  in  cxcnt» 
plo  de  ctcditore ,  &  dcbitote ,  &  aliis  duobus.  Similior  crgo 
hiccafus  fuperiori  decohzredc.  Obferuanda  cft  vulgacisre* 
gula:Rcsinterahosiudicata,&c.l.  Modeftinus.de excepcio.I. 
cnm  quzticut.  de  exccpt.  rci  iudic.cap.  quamuis.de  rc  iudic.ia 
Decrcc.huc  pcrrinet  tit.Cquibus  tes  iud.non  noc  Accedit  a- 
liustituiusgcnerahor,C.resintcraIios.  Exempla  vulgaria 
funt  in  l.i.  C.  de  fid. inftrum. itcm  in  I.  Lucius.  de  his  qui  nct. 
cip.i.dccxcept.iteminl.i.  C.quibustcsiud.  defiUoquiaoa 
cilprocura  oi.1. 5 .§.fed Ci fortc.iudie.fol. 

PR./ELECTIO    XLIL 

EX  hoc  capite  quardam  obfctuanda  funt  :  primuin  cH 
,>bletuanda  vulgatis  rcgula ,  Res  intcr  alios  iudicata, 
&c.hxcreg.ila  ttadirurin  locisaliisplurimis.l.  Modeftinus. 
decxcepc.  cuc.  C.  quib.resiudic.  non  noc.  &  iniure  i^ontifi- 
cio,c.quamuis.  dereiud.iqDecrct.  Rariohuius  reg  ilstft, 
quiaics  aliacft  proprer  diuerfitaceut  pcrlonarum,  i. cum 
qucrirur.  decxccpt.  rciiud.  quanmis  forcepQricum  firiJent 
corpus,  vclquancicas,  dcqna  nuncaginirttamcndiucifiras 
pcrfonarumfacic,  vcaliares,  &aliaqiiiftioeflein.'cllij;arur, 
RcdicergodiLunushancremnuiiqi.amiudicaramfiiilTc.d.L 
cuiD  quxritur.     Ad  hanc  regulam  petciaet  quod  dicicur  ia 

Li.G. 


Intit.  T)e  re  iudkata. 


I,  i.C.dsfidciVdr.  Confei^uicur  quoque  ex  eadem  regub, 
o.iocJ(i...a(irtnLL'.ieiu5.  'upradc  hisquinoc.infa.c.  i.decx- 
-pr.Qoiid  autem  ad  perfonas  attinec.animaduertendii  cft.fi 
,u..slicig;i  perprocuiatorem,  tdtorem,  &c.cos  proeadem 
iLinahaberi:q'riahireminiudiciumdeducunt.l.+.l.  fima- 
§. hoc mrc. de except. rei iud.  Non efl: idem dicendum de 
.c,?£iilio,l.2.C.quib.resiud.  nonnoc.&fifiliusngatpro 
i.. ,  finemandato  j  nonelltamen  procuratot.l. 5.§. <edfi 
t-. lad.t  «i.Ex  his poteft intelligi, curin populanbus adtio- 
....  ia%  l,)cnsnoi)  fii  hu  c  regulx.  1.  j.de  popul.adlion.l.euni 
ou  «^.in  popuIaribus.de  iuteiur.Si  vnus  egerir,  &c.  alius  fiim- 
iac  istur  excentione  rei  iudicata;.  Sed  ratio  eft ,  quia  eadera 
peiioua  ellc  videtur,  nempe  populus,  cuius  quafi  cognitores, 
&pro;uratores  fiintfingoli,  &c.  Idemquemseft,&fiquis 
ttoioUitusfinudiciopublico.l.  fi  cui  crimen.  §.iifdem.  deac- 
ImI.  vbiadditur  exceptio,  nifiquis  fuumdolorem  peclequa- 
tar,  &c.  nam  tunc  non  tam  pupilli  nomine  quam  (uo  videtut 
cxpenii:  Idemque  dicendum  eft  &  depopulatibus  ailioni- 
bus,d>.-quibas(upra.  Hicreperiunturqu.Tdam  velutancino- 
mije :  vna  eft  ex  I.  ingenuum.de  ftat.  hom.  Si  quis  pronuntia- 
tus  fuerit  ingenuus,ea  fententia  ius  facitincer  omnes,nifi  col- 
lufiomteruenerit.I.4.decolIufdereg.  qua^djilegesconiun- 
gi debent,vt admonui fub tir.  de  ftacu  hom.  Refpondeo,  hoc 
receptum  efle  in  cettis  caufis ,  veluti  in  caufa  ftatus.  Quare  fi 
iudex  pronuntiauit  rem  meam  eiTe,  fententia  non  nocebit 
vero  domino ,  &c.  In  caufa  ftatus  fufficit  pronuntiatum  efle 
iuftocontradidorepra:fentevtvaleatfententiainteromnes. 
I.}.  de  coibf.  detcg.  Et  hoc  hodie obferuatur in  quxftione  de 
nobilitate :  Nim  ad  ftatum  quoque  pettinet.  Alia antinomia 
eft  ex  I.  Papin.§ .fi  ex  caufa.de  inoffic.teftam.Si  teftamentum 
fuerit  pronuntiatum  inofficiofum  contra  hiredem,  nocec 
fententia  legatariis.  Idem  dicitur  in  l.quirepudiancis.§.vlt. 
cod.tit.  Relpondeo.hocetiamefleteceptumincaufainoffi- 
ciofiteftamenticontfareguIam;quia  ptincipalis  petfonaeft 
hsres,quoconttadicentefufficit  pronuntiatumelTe:  nifiin- 
teruetjerit  collufio.  1.  fi  pcrlufotio.  de  appellat.  Secundo  ob- 
feruandumeft  lententiamlatamcontra  vnumexhairedibus, 
alteci  nonnocerc:hoc  confcquiturex  regulaiam  declarata: 
enamfi  iciueritcaufamagi :  vtriufqueenim  proptiadefenfio 
cft :  neuter  ab  altero  cauiam  habet :  neuter  altcrum  impedirc 
poteftne  expetiatut.  Obiiciturl.afentencia.infiradeappeU. 
Sentencia  mteralios  dida  appellarinon  poteftj  nifieXiufta 
caufa:  veluci  fi  quis  in  cohiredum  priiudicium  fe  cotidemna- 
ripaci^cur.  Eigo  eafenccncia  pr^iudicic  cohiredibus.  Re- 
fpondeo ,  priiudicium  hic efle ,  quod  adferc  iufpicionem  ali- 
quam,&  pta:lumptionem  concra  cohsredes.  Prziudicium 
h.caliteraccipitur.quamind.l.afencencia.  Necidaduerfacut 
regul^  pciuscradita: :  nonideo  alij  coha:iedcshabenturpro 
condem  natisiidque  oftendit  lurifconf.in  eodem  loco,quam- 
uis  &  fine  appellatione  tutus  eft  coha;rcs.  Nemo  dubitat, 
quincondemnato  iamcohzrede,  cuiusefteadem  defenfio, 
iudex  propenfior  fit  ad  condcmnandum,  &c.  plus  fidei  &  au- 
doritatis  habet  adaerfarius ,  vt  verbis  vtar  lureconfulci,  in  \Xi 
duo  patroni,fupra  de  iureiur.in  rc  non  fimili.  Qua  racionc  ait 
Cicer.  ?.  in  Verr.  Metellumnoluifle  dareiudicium  de  vi& 
roctuadueifus  Aproniuni  miniftrum  &  imcrprecem  Verris 
in  expilanda  prouincia.  Dicebac,  inquic,  Mecellus  prxiudici- 
umfedecapiceVerrisperhociudiciumnollefacere.Maiorc- 
nim  fuifTet  &  gcauior  f  ufpicio  aduerfus  Verrem,  damnato  A- 
pronio :  licet  id  non  fufficeret  ad  condemnationem.  Sic  pra:- 
iudicium  accipiturind.l.  afententia.de  appel.  Ambiguavox 
cflet,  fedverba  fequcntia  declarant  ambiguitatcm.  Anhzc 
conieftura  faciat  femiplenam  probationera  ,  quaeritut  .•  ail 
poffitdefetri  iufiurandura  neceflarium  :iuxtal.admonehdi. 
fupradciureiur.  Putoid  rclinquendumeflTe  iudicis  arbitrio, 
ficuc  &  alia  quae  in  fadlo  confiflunt ,  &  ad  probationem  per- 
tincnt.l.  3 . fuprade teftib.  Prarteieaobiiciturl. quidam.ii.de 
cuid.vbivenditiofadlaabvnohxfcde,  nocetcjEteris,  fi  pra:- 
fentes  fuerunt,&  confenferunr,&c.  Ergoidem  dicendum  eft 
&  in  fentetia,vt  noceat  cohiredi  pta:fenti  &fcieti.Refp5deo 
haecdiffimiliaefle:  ibiqua;riturde  vcnditione  in  qua  fafficit 
confcnfus eciam  cacitus.  Tertio annotandum  eft, fcncentiam 
alij  nocctecui  piimumdefenfiocompetit,  fi aaorcm agero 
patiatur.  Idem  diciturine.quamuis.quodhincfuraptunavi- 


^99 


detur.  Exemplumeftdedcbirorecondemnatopatientecre- 
ditore,  &c.nonadaudtorem,  fed  ad  fucceflote.Tj  comperit 
primum defenfio :  quamuis alij  aliter  fencianr,  vt  poftea  dice- 

mus.Hincergocolligendumeftjfententiamlatamconttadc- 
bitotem  prsiudicarecredicori.  Idcolligiturex  ledi.^incFlo- 

rent.dcqjadixialibi.H^cIedtioconucnitverbislurcconful- 
ti f^equentibus.  Loquitur  M  icer  vbique  de  Itte  mota,  de  prd- 
prictate :  ac  debitoris  eft  non  crediroris  litigate  de  propnetatc 
reipignoratx.vtpofteadicemus.  Itcm  conueniraliisvetbis: 
Quipriorem  domtnum,  £^c.  Necefle  tft  vt  hxc  Verba  referan- 
tiiraddebiiorem  potios,  quamcreditorem.  Rationeerijm 
nicitut  h^c  interpretatio :  lata  cft  hic  (ententia  lufto  contradi- 
<5lore,  fciente  &  patiente  eo,  qai  ab  illo  ius  habet.  Pr  xterea 
alij  funt loci in  itire ciuilide hac  rc  ;  vnus locus eft  in I.  ab exe- 
cutote.§.i.infra,  deappell.  vbiiiicicur  fententiam  latamdfe 
Jjignore  aduerfus  dtbicorem  nocerc  creditori ,  fi  prifens  hie- 
rit:namab(enti  nullumprsiudicium  debitor  facit.  Al  uslo- 
cus  eft  in  l.pra;(es.C.  de  pign.  vbi  dicitur  non  noccre  cteditori 
fetiteiitiain  duobuscafibus;  (idebitoc  colluferi.tcumaduer- 
fario,  item  fi  n5  caufa  cognita,(ed  pr«fctiptione,Vuperatus  fitk 
Ahus  locus  in  I.  iudicata:.  §.  vlr.de  execuc.  rei  iud.  vbi  non  no- 
cec fenccncia,  fi  debicor  non  admoniro  creditore  caufam  ege- 
rit:ergoacontrario,&c.Namcertumeftfententiamnonno- 
ccre  creditofi  abfenti,  nifi  fencentia  pricefletit  conuencio- 
nem  pignoris.  1.  fi fuperatus.  fupra  de  pignor.  An  e  concrario 
fencentialaca  concra  creditotem  noceat  dehitoti  fcienti,  &c. 
Hocvulgoreceptumeft  paucisdiflentientibus,fednouputo 
hoc  verumefle.  Primumnuilo  iurcptobarut^iamcnimo- 
ftendi  vcrba  Macri  non  pofle  referriad  creditoremdamna- 
tum,  fed  potiusad  debitorem  Macet  Vbiquchicloquirurde 
quiftione  ptoprietatis,  qu£e  eft  cumdoaitio  i  addequod 
nullaquiftio  deproprietate  pignoris  poteft  efle  cumctedi- 
tore,faltcm  ptincipaliter  ,  ita  vtnonptonuntietutdedetni- 
nio,  &c.  Abfurdumcft  igiturfcnteiciam  latamcontr  l.  .; 
ttoccrcdL-bitori.  Fortcfuccumbit>quianor;  probatoDi  cra.. 
tionera  contrafStsm  fuifle  t  nam  vtrunque  pirbave  dcbei..L 
aiiteomnia.  dcprobac.  fedprincipalis  qu«ftio  efl:  de  obl  ga- 
tione.  Obiiciuntaliquijdebitorempofltpcohiberenecreui- 
torcxperiatur,  &c.  Qupd  non  puto  verum:nam  inuito  de- 
bitorepoceftpignus  fuum  tueri.d.l.antcomnia.d.l.firupe- 
ratas.  Siquisfortedicatdebitotemadefleiudicio  :  Refpon- 
deo,  nonideo  pofTe  prohibere,  &c.  Item  cohites  poteft  ad- 

cfrciudicio.&c.Lafententia.  deappell.nonideotamienfen- 
centiaeinocet; 

PR^LECTIO     XLIIi. 

OStendimus  fupra  quando  fententia  inter  alios  larand* 
cetaliis  fcicntibus  :  diximusfententiamlatamaduerfuS 
dcbitotcmde  proprietate  pignoris,  nocerecreditori:impui. 
tandum  efTc  creditori ,  cuiptimumacftio,  Vcldcfenfiocom» 
pctit,  fidebitotemexperiri  patiatur.  Idem  dicendumcftde 
fentcntia  lata  aduerfus  vxotem  de  proprietatc  dotis;  Adtio 
veldefenfio  primum » &  principaliter  competit  marito,  I.  do- 
ccancillam.G.dcreivend.Linrcbus.C.deiur.  dot.  Sedmati- 
tusvidens  fibimoueri  controuerfiam  deproprictate,laudat 
fuumauiStore^quimagisinftrudtuseftfortei^ffwj-^r/wf.  Huic 
audori  primum  non  competit  dcfeafio  ,  fed  fecundario. 
Idem  eft  diccndum  de  Venditore  ,  contra  quem  iudicatutti 
eft,  &c.  Sententia  lata  contra  venditof  em  non  nocet  empto- 
ri,&c.  Emptoriprimumcompctit  adiojveldefenfioiisagit 
&  conuenitur,fed  denuntiat  audtoti  iuo,  id  eft,  venditcti,  /It 
»ipellga£arettt.l.GcunivsnditoT.detmO:,ApudAccmf.qu^n* 
tur,  an  idem  fic  dicendum,  fi  venditor  ipfeagat ;  &  hocitl 
qua:fitur,quafipoffitagcre.  Quodeftverutti,  vtdiciturinJ* 
abc)cecutote.§. alio.de appell.  Sedquomodo  poteft  agerei 
cum  non  fit  dominus?  1.  in  r eni.  de  t ei  vind.  Reccptum  cft 
pofle  agerc  nomine  emptoris , in  qucm  eft  translatum  domi- 

nium.Etquifciente&patienteemptoreagitjvidetureiusno- 
mineagere.I.Caius.  dcpig.adt.  quia  eum  pfohibere  poteft. 
Item  fi  eroptor agerct 3  dcbct et  venditofi denunciare,  vt c«u- 
fam  defendat.l.fi  plus.§.  quiftione.deeuift.  Ergo  fi  fciens  & 
prudens  patiatur  eum  eJrperiri,id  ei  mandatc  intelligitur.No* 
tnineluoincpte  agetct  vcnditor  ,  quia  defiitdorainuselle» 

NN    a 


70O 

Eadsmque  dicenaafaDt  defocero.autvxore-.aguntnominc 
mariti  non  fuo.  di«a:3 1.  doceancillim.  Nihil  ergo  refert.an  a- 
aacvendicor,3nconueniatur :  vtroque  cafunocet  fenceDtia 
cmptotifcicnti:&c.  IdoftenduntvetbaMa  ri,quipaffim  v- 
furpat  hoc  vcrbum  agere,  pro  cxperiri ,  &c.  Et  iiotandum  eU 
executionera  fieii  poHe  contra  has  perfonas,crcdi:orem,ma- 
ritum,emptorem,idque  vulgo  receptum  cft.  Vcrba  Macri 
intelliguntur de  adione iudicati,  vel  exceptione,  &c.  vt  lete- 
rantur ad  titulum.  Sub  hoe  citu.  agitur  de  aaionc iudicati,vt 
conftat  velcxiplo  Pr^torisediao,  dequo  dixifupra,1.4.§. 
aitPrxcor.hic.  Prxiudicium  hic  accipimus,  quafi  iamiudi- 
catumfitaduer(usemptorem,&c.  Exiam  didiscoiligimiis, 
fiproteftetur  creditor,  maricus,  emptor,  ienonconlentite 
aucitoriagenti.&c.  fentenciamnonnoccrc.  NamMacerhic 
loquiturdcco,  quipatituraudorcm  agere,  &quivolunta- 
temfuam  accommodat.  Ergo  finonpatiatur,Bonconfen- 
tiat ,  fed dilfentiat  potius ,  non  debct ei  nocere.  arg.  I.  fi  dcbi- 
tor.§ .  I  .quib.  mod.  pign.  Credicor  confentit,  vt  debitor  ven- 
darpignus faluo iute luo.  Idem in l,ficut.§.  non videtur.eod. 
titu.  Sufficitcrgoproteftatio.  Nonnuilidificntiunt^fedlcui 
rationemoti,  ncc  fatis  confiderantes  veiba  lureconful.ho- 
rumtaraenopinio  poteftdefcndi,  cum  caula  huiufmodieft 
vt  fententia  ius faciat  inter  omnes  :  vtinl.  ingenuum.  fupra 
dcftatuhom.  Cum  iudicatur  de  ftatu  hominis.  Nonenim 
ideonocetcc:eris,quodpatiintur,&c.  fedquod  vtile  vilura 
fic,vim  rei  iudicata:  adomnes  pertinerc,  ctiam  ignorantes. 
Hoc  igituf  caiti  non  poterit  aiiter  confuli  aliis  ,  nifi  vt  ipu 
adfintmdiciopropter  fufpicionem,&c.  1. fi (ufpedla. de in- 
offic.teftam.  Prstereanotandumeft  fententiamlitamcon- 
tra  libertura  nocerc  patrono  :  fi  intcrueniente  patrono,id 
cft  lcientc,  patisnte,  prarfente,  vt  aate  diximus.  Sic  enim  lo- 
quitur  alibiidem  audor  de  debitorc  &  cteditorc  differens, 
in  1.  ab  exccutote.  de  appell.  Ac  vcreor  ne  ha:c  coniun(2:a 
fuetiatapud  Macrum,  &etratum  fit  in  infctiptionibus  hic, 
lib.i.deappell.ibilib.i.  Ecnotandumeft  hanc caufam prin- 
cipaliter  efle  liberti,  confequentur  etiam  patroni ,  ptopter 
ius  pacronatus.l.ptincipaliter.  Cod.de  liber.cauf  Ratioeft, 
non  folum  quii  magis  intereft  liberti,  fed  etiara  lis  mouc- 
rur  deea  rc  contra  libcrtum  ipfum,  non  contrapatronum. 
§.priiiidiciale$.Inft'"t.dea6l.  Dixeritaliquis,hicvcrbanon 
coha:rerecum  fuperioribus.     Prius  dixerat  Macer,  fenten- 
tiamnocereei,  adquem  aftio,  vel  defenfio  piimum  perti- 
ncr,  fipetatur,  &c.  hic  aurcm  fcrtut  fcntcntia  contra  eumj 
adquem  pettinet  piincipaliter.&diciturnocereakeri.   Va- 
riz  funt  cpiniones  :  fed  putonon  fuiflehoc  additum  aMa- 
cro ,  qaafi  om?!ino  fimile  fit.     Similitudo  in  eo  eft ,  quod  in 
vtroquecafufententia  ferturinalios:  invtroque  cafualijin- 
lerueniunt  tancum,non  defendunt:&  dicitiir  eis  nocete.  Ad- 
de  quod  patticula.  NAm,  non  fcmper  caufalis  eft,{ed  plcrun- 
que  difcretiua,  vt  docent  Grammatici:  fed  hoc  viderint  magi- 
Itriinatcibus. 

AdLNegotiorttm.64.dr  vlt. 

REfponfum  hoc  Scasuola:  quod  fubobfcurum  eft.proptct 
antinomiam ,  qux rcfcrtur fab  tit.  de appcll.  verbis pau- 
lumimmutatis,cap,  14.  Qupdideomonercvolui.quiacol- 
latio  vtriufquc  prodcft  ad  vtriufque  dcclarationcm.  Dicara 
fimpliciter  quod  fentiode  dcclaratione  vcrbornm,&expIi- 
caticne  antinomi».     Sciendum  eft  inprimisliteccnteftata 
vfurascurterc,l.lite.(upra,devfur.l.i.  Cod.de  iudic.l.Gumfti- 
puliti.  90.de  verb.obligat.  namhoc  gcnerenouaticnisnon 
to;  itur obligatio.l.  aliam. de nouar.  Qnamuij ea nouatione, 
qua:  pct  ftipulacionem  fir,tollitur  priot  obligatio :  ideo  vfurx 
deluiuntcu;reie.  I.  nouatione.  de  nouat.  quxconiungenda 
e!>ciimd.l.lite.  Noncurrunttamcn  latafententia.l.i.fupra, 
deviur.l.vlc.  C.devfur.rciindic.  namfufficiunr  centefimi, 
qii£exl(gecompetuntvidori,d.l.vlti.  Succeduntinlocum 
vlurarum  primicontraibus,  fiqux  fortc  fuerint  debita:,&c. 
Inde  quiiitur  :  negotiorumgcftor  condemnatuscft  adfor- 
tem  ,  &  vfuras  :  nam  iudiciura  bonas  fideieft,  exquede- 
bentur  vfara;.  I.  mora.  §.  in  bonifidei,  de  vfur.  De  vfuris 
fucuri  cemporis  poft  condemnationem ,  nihil  dixit ,  quianon 
petcincc  ad eius ©fficium,&c.l.  1  .fupra  de  vfur.  Reus appella- 
uit  ab  ea  fcatentia,&  diu  negotium  trai^um  eft :  tandei}!  fen- 


Vrdnc.  'Dmrem  Comment, 


tentia  pronuntlatacft  iniufta,  adeo,  vtcompetaea^ioiudi- 
cati,&c.  Ncc  dubiun»  eft,quin  poflit  exigi  quod  eft  dedudtuift 
in  fententiam:id  eft fors,&  vfurac  pra.'tcriti  cemporis.  Sed  du- 
bicacur  dc  vfuris  medij  temporis :  facit  qUsftionem,  quod  tii- 
hil  didum  eft  in  pofleriorc  fententia  de  vfuris  huiufmodi. 
Qnamuis  potuenteumad  eascondemnare  vfuras  judexap- 
pelbtioiiis.l.  tutor.in  princ.  de  vfur.  Scxuola tamen  ait, dan* 
dam  vtilem  adionera  iudicati,  deficiente  dirc£la.  Quod  dici- 
tur,  noncuirerevfuraspoftfententiara  :  verumcft,  fircsita 
fit  iudicata,vc  finera  acccperit.d.l.  vlt.C.  de  vfur.rei  iud.  Aliud 
eft  dicendum  fi  appellacum  fic,  &  iniufta  ac  fruftratotiafuetid 
declarata  appellatio:  fic  enim  ex  bono  &  xquo  inteipretamur 
pofteriorem  fententiam  ^repugnsnfe  fubtilitate.  Qupd  fatis 
oftenditSea:uola,cumait,vtile.'na(aionemdati.  NonobftaC 
1.4. C.  depof  1.  in  bonifidci.  C.  de  vfur.  cum fimilib.  vbi  noa 
petunti?rvfura:poftfententiara,  quxnonfuerunt  inobliga- 
tionc,  fedpriftanturofficio  iudicis.  Satisenimiamrcfpon- 
fumeft.  Nam  primafententia  damnatusfuitreusadfortcm, 
&vfuras.Sicinterpreramurvcrbum,'Z)fi^»^<«,quodambigu- 
umeft.l.in  ambigaa.de lcgib.  ludexigitur  appellatiouis,qui 
appellacionem  imuftam  pronuntiauic,  Tideturetiamadvlu- 
ras  condcmnaflre.  Perinde  accipimus ,  ac  fi  dixiflet ,  condc- 
mnoadvfurastotiusprzteriti  tcmporis,ideft,mcdij.  Et  sd- 
mittitur  hxc  intcrprctatio  cx  bono  &  iquo,  proptcr  appella- 
tioncm,  quanegociumprotradumeft,vtiaradixi.  Deinde 
videntur  quodammodo  faifTein  obligatione  vfurx  proptcc 
priorera  fentcntiara.  1.  j .  f  idem  fcribit  dc  pecul.  Ec  cei  tum 
eft,vfura$qaa:funtinobligatione,  redepeti  poHe  poftfcn- 
tentiam.l.  ccntum  Capux.  fuprade  co  quod  cetto  Ioco.tit.4. 
lib.Pande(5tar.ij. 


EIVSDEM INEVNDEM 
tuliim,  Methodica  Parcitio. 


fl- 


;  E  rc  iudicata,idcft,  qua:  pronijtiationeiudi- 
icisfincmcontroueifiarum  af<.ipit,tra(Satuti: 
\  quia  quidera  re,vt  in  orarione  pro  Pubiio  Syl- 
'laaicCicero,  Reipubliciftatus  maximecon- 
r  tinetut :  De  perfona  iudicisprimuui:dcinde  do 
ipfapronuntiationciifferemus. 


Deferfom  uidicis. 


C  A  P.       I. 


QVi  rcm  iudicat ,  vt  de  ea  notionem  habeat  necefle  eft. 
Eft  autem  notionis  vcrbum  generalc,figiificansnon 
modoiurifdi(5tionem  qus  ptopria  eft  magiftratuum,  {ziSiC 
cognitionera  quzad  ptiuatos  quoque  iudices  pertiner.  1.  ait 
Pra:tor.l.  notionem.inf.  de  vctb.  fignif.  Pixterea  fan«  mcn- 
tiscumcfle  oportct,l.cum  prstor.  1.  cum  futiofus.fuprada 
iudic.  Ec  hocfenfu  vetba  Pomponij  accipiendaeflsaliquan- 
do  ccnfuimus.  Furiofo  fententia  a  iudice ,  vel  ab  aibirro  dici 
nonpotfft.l.furiofo.hic.  qua:ficabaliisinte]Iiguntur,quafi 
Pomponius  vclitiudiccm  nonpoflTe  hominifuriofo  fcnten- 
tiam  dicerc :  id  quod  falfum  meo  iudicio  atquc  iniquura  cft. 
An  aiuem  fcntentia  a  minorc  i  j .  annis  lata  Valeat,  qusfi tum 
cft.  Sed  cum  ha:c  res  diftin(^ionem  recipiat,  ccrtis  regulis 
com  mod  ius  explicabitur. 

Prima,  Impubes  neque  iudcx  efle,  n  cque  fentcntiam  dicc- 
re  potcft.l.cum  prztor.fupra  de  iudiciis.l.i.de  rcg.iur. 

Secunda,Minor  2  f .  anais  adultus  magiftratum  gcrere  po- 
teft,l.quidamconfalebant.  hic.  Fa(3:uraenim  Principisira- 
probandum  non  eft,ad  quem  magiftratuum  creatio  pcrtinet. 
\.  i  sad  leg.Iul.dc  ambitu. 

Tertia,  Ad  muncra  fiue  ad  honores  municipales  minor  i  y.' 
annis  non  admittiturjl.ad  Rcmp.de  muner.&  honorib. 

Quirta,  Minorvigintiquinqueannis  dummodofitmaior 
i8.rc(ac  iudexdatus,  fcilicetiPrstore,autaliomagiftritu, 
quiius  dandorum  iudicumhabeat.  Non  enim  tantampcti- 
culi  in  ea t e  eft  quantum  in  adminiftratione  Reipublici,  d.  I. 
quidam  confulebant.in  princ.  Noe-ttmciuanttvigfifimuin 
arumnvpiQlclLqtiiiimiiius-eeghhi-iudicandam,J«  cum  lege. 
fupra  de  arbic.licec  alioqui  munus  iudicandi  decre(5tare  nc 
queat,I.vlt.§.iudicandi.dcmuncrib.&hijnorib. 


V 


fft  Tit.  De  re  iudicatA, 

C    A     P.         II. 

Demodo  c^formapronuntiationis. 

SEntentia  prilentibusiisquoscaiifa  contingicferendaeftj 
nec  abfenti  nocet,ni(i  contumax  tuerit.  Sed  &C  fi  didia  fue- 
nc  abfenci aut  fiuiofo ,  idem  dicendum  eft,  1.  certum.§ .fi  quis 
abfcnte.  infr.  de  coiifcnis.&  l.furiofo.  Contumaccm  aucem 
eum  accipimus.qui  rite  Si  leg  time  euocatus  non  obfequitur, 
cim  ii facere  poflic  & debeac,  N im  qui  ad  maius  auditorium 
vocatur,autquem  valecudo.velaliaiuftaexcufatiodefendir, 
contumax  non  dicitur,  1.  devnoquoque.l.contumacia,&l. 
contrapupiilum.&  l.qusfitum.hic.  Sed  &  fi  fententiaaduet- 
lus  mortuum  velminorera  indefcnfumlatafit,ideraeritdi- 
cendum.l.a(5la.§.vlt.  didla  l.contra.l.  in  fumma.§  .vltim.Por- 

ro  ^■r"tf"T'-'    yfrn-jrnlr.  fe'  pl»hpir.    Cfrmnnf^  fcfnr\^\   AfUff 

Cuins  rei  argamentum  cft  quod  decreta  a  prxtotibus  La 
rine  interponi  iubentut ,  1.  decreta.  hic.  Fuit  enim  apud 
Komanos  quondam  Latious  fermo  vulgaris  &  imperits 
multiiudini  etiam  communis,  quem  hodie  eruditi  deraum 
literati  homines cal1ent,3rg.l. fi  ciiorus.de leg.j  Et hoc exem 
plum  Princepsnofteriudiciaria  legenouiflime  fequutuseft. 
Item  verba  fententiae  huiufmodi  cfleopottet,  vtabfolutio- 
nem  contineant aut  condemnationem.lege  i.&  I.in  fumma. 
hic.  Nam  ea  pronuntiatio ,  qua  non  definitut  negotium, ab-i 
foluendo  fcilicet  aut  condemnando,  (ententia  noncft,  fedy 
intcrlocutio,  1.  quod  iuflit.  hic.l.  dicere.  fiipra  de  tccep.  atbit  J 
Ad  quid  autem  condemnatio  fiat ,  vt  vniucrfum  prxfcribi 
non  poteft,  propcer  negotiotum ,  de  quibus iudicia  exeicen- 
tur,vanetatem.  M  odo  enim  iudex  ad  id  ipfum  quod  peri tum 
eft  condemnat ,  modo  ad  aliud ,  vt ad id  quod  inteteft io  faci- 
endisobligationibus.l.  fiquisabalio.  Sed  hoc  mazimeipe* 
ftandumeft,  quidinterlitigatotes  conuencritvt  ptonuntic- 
tur,  nccab  eoruni  confenfu  recedendum  eft,  1.  fi  conuenerit. 
Quod  Ci  forte  pronuntiando  quicquam  omiflum  fit  eorum 
^a.ead  confequentiam  iamftatutorumpertincnt,idpoterit 
aiadicc  fuppleri,  ficur&empndari  veib4fententig,caaietfi 
cacdctxidiaat-mmaH-non  polBm.L  Paulus.&Lafta.I.ado- 
rum.&l.iudex.&Lconquercbatur.hic.  Practcteavidendum 
eft  iud  Jci,  vt  /encentia  (ua  cettam  quantitatem  cxprimat,  1.  ait 
Pcaetor.  §.  i.Linfumma.§.  i.&  vt  nequidcomta  legesaut 
conftituciones  ptonuntict.  Eteniralicct  fentcntianonideo 
nuUafic,  ntfi  de  iute  confticutionis  potius  quam  litigatotis 
pronuncietut ,  ab  ea  taraen  vt  iniuiia  tcc^e  appellabitut,  L 
Prxfes.&l.cumprolacis.hic.I.i.quaefentent.  fioc appell.  te- 
{cind.Qu^dfni£il,fiiadexpoftea  quamdctecognouit,veI  <* 
iotdibusvcl  gtatiadudus  nolitfctte  (ententiam,fedvcllcfe 
ad  Principem  referre  teftetur ,  an  hac  artc litigatotes  impuae 
ffui1tati&cludercqueat?Scdcettocertiuseithociudicinon 
Jicere.quod  &nomin3tim  prohibet  luftinianus  fua  nouiflima 
conftitutione,l.de  qua  te.de  iudiciis.  &  I.  v  bi,  &  Authen.  oo- 
uoiuie.  C.deiclat.  Ajotexuius  coaftittttionis  ptomulgatio- 
nemdeiutcquidem,  nondefadlo  ptiucepsaut  magiftratus 
confulia  ludicibus  folebat,  I.  cum  queratcmcte.Iupradciu- 
diciis,  &  1.  folet.fapra  de  offic.  proconf.  1.  penuLad  I.  Flauiara 
deptag^ar.  MilLo^ami^m  inrf  vngnam  perm  flumfuitiudici 
li:igatores  ad  principera  aut  fenatum  prartextu  obfcuritatis, 
aucdubicacionis  fententia;audiendxcau(a  tcmittcre.  IcaqufL 
iadicem  qui  ira  ptonuntiauerit  pet  impmdentiam  forte,  li- 
rem  fuarafaccrc.grauique  pocnadignum  arbitrot,  1.  vlt.  C.de 
V9(iis&  exttaord.cog.  pxadmira  fTis  indet  fir  qni  fc  iuti^ea- 
tum^i;tfSt€atur,inquoiatiserrnrnnHammcteturrTcnfatio- 
nem,  arg.  1. z.§.f^ruusautem.fiiptadeoiig.iutis.  Etquam- 
quam  hxc  veriflima  fint,  fi  tamen  ampliate  voluerit ,  iuiauc- 
licque  de  caufa  fibi  nonliquercveterum  exernplo,qui  defcri- 
ptis  in  tabella  duabus  literis,  N.&  L.  id  fignificabanr,hoc  cafu 
neque  abfokiere  ncque  condemnarc  cogetut. !.  Pomponius. 
hic.  1.  idem  Pomponius.  §.  fi  ex  compromiflo.iupr.de  tecept. 
arbit.  A(conius  j .  i€t.  in  Verrem.  Gell. lib.i^.c.i.  Ac fi plu- 
rcsfint  iudiccs,  vnoitaiuranre  &munere  iadicandi  defun- 
gente,  cxteri  fententiam  tc(fteptofetunt,quamuis  vneab- 
lenteduoexttibus  iudicibusiudicateaon  pofliatjd.L  Pom- 
f  onius.&  l.dua  ex  tribut.hic. 

Cap.  XXIII 
Jieeffc£iufententi£. 


yot 

DE  eftediu  rei  iudlcatse  fit  bsr  prifDiregyfa.  Lita  L-n- 
tcntia  nihil  quxritur  nih  an  iiidicatum  fit,  l.poit  rem. 
Eafiquidera  finem  lici  iroponit.  Ncc  prxtextu  ronoruai 
inftrumentorum,  autinnocentixrei  pofteacompertx,  e.im 
retradtare,  acvt  inveteri  prouetbioeft,  adtumagerelicer,  I. 
quod  iuflit.  hic.  I.  fub  fpecie.  C.  eod.l.  diui  fratres.inf.  de  pcE- 
nis,Lt.§.  vlt.dequzftio.  ExufkCjDifi  negotiumpublicumfit, 
£lU_£on(piratione  aduerfariorum  teftibus  pecunia  corruptis 
rem  iudicatam  efle  appareat.I.  Impetatores.  &  1.  diuus  Adria- 
Qus.hic. 

Secundaregula.  Siparesfintnumero  fententix  a  diuerfis 
iudicibusprolatx,  abfolutoriapotiotelTedrbet.  itemeaqua 
minimam  concinet  quantitatem ,  1.  intet  parcs.  hic.  Faixn- 
dunx£(lcniatxe0-magis-qe»*»^ilori,  Quod  &  AriftoteL 
Probiemar.  ij.feft.demonftrat.  &1.  fauorabiiiores.dereg. 
iut.l. Af rianus.  infra  dc  oblig.&  aft.  E t  quod  Modeftinus  re- 
fpondit,  cumduo  iudices  datidiuer(as  (ententias  dedcrunr, 
vtranque  fentcmiam  in  pendenti  effe  ,  donec  competens 
iudex  vnam  earum  confirmauerit:  1.  duo  iudices.hic.ficinter- 
pretaturRom.  Pontifexvt  hic  de  iudicibus  delegatis  :  hxc 
vero  regula  de  ordinariis  intellig^tur.  cap.  vlci.  de  reiudic. 
extra.  Quanquam  cgo^Modeftini  refponfum  ex  fententia 
quorundara  ad  ea  iudicia  pertinere  raalira.  in  quibus  vtcr- 

Juelitigatotumadtoifimul&teuseft.  1.  j.vtipoflidetis.cura 
railib. 

Tcttiategula:  Resintetaliosiudieataaliisnonnocet.  Ru- 
btica,tesintet alios,  &c.  C  Qn^od  eft  accipiend(im,nifi  ipfis 
fcientibus  &  paticQtibus  cum  prohibete  poirent,iudicatum 
fit,L(zpe.hic. 

C  A  p.     IIIL 


De  executionefententia. 

Ifkofi  ad  executionem  fententix  inHirari  a/>io  com- 
perit.  BoQaenim  condemnati  priuataaudoritacc  capi 
ac  diftrabi  prohibentur,l,miles.  §  ■  qui  iudicati.  Hxc  autem 
ai^io per petua eft, &  ajJiiTrrdpmtranfirt  &  fi  vetus adtio  (u- 
per  qua  iudicarum  eft,tcmporati3  fuerit ,  nec  ad  hxredem 
tranfitori3,d.l.miIes.§.vIt.  Hxcadio  datur  aduetlus  eam  qni 
rite damnacus eft, ita  vt  fententia  valeat,  1. 4.$.  pen.idque  no- 
mineproptio,nonaIieno.  Ideoregalarircrnon  conuenituc 
hac  adtione  procuratot ,  ficut  nec  tutor,curator,  adlor  muni- 
cipij,quietiara(yndicusappellatur,d.l.4.inprinc. 

TtaAatipoteft,  intta  quodtempus  hxcadtiocompetar. 
Conftat  enimex  plerifquelureconlultorumrcfponfis,  cem- 
pusaliqued  humanicatisgracia  iudicatis  indultumefle,d.I.4. 
\.  fi  quis,  hic.  1.  fi  debitori.de  iudic.  &  1.  fi  cura  militi.  fupra de 
corapeni.  £t  qiiamquam  Iuftinianus  rcferat  atiiiquitateta 
bimeftrctempusftatuiire,  1.  vlti.de  viutis  tci  iud.  nulliusta- 
tncnapud  luteconfultos  cempotis  alicuius  cetti  mencionem 
rcpcti.  Nam  teicriptum  D.PijrccitatumaCalliftrato,duos 
menfesQonad  exequendam  (ententiam,  &pigooracapien- 
da,  fcd  ad  ea  potius  qux iam  capta  f unt  diftrahenda  concedit, 
Ldebitoribus.hic.  CertelegibtisdnoHecim  iabHlarHra,dabi- 
uranoneft  triginta  dies  datos  fuilTe,  quos  idco  Deceoiuiri 
iuftos  appellarunt  ,  quod  totoeotempore  iuftitiumquod- 
dam&  iuris  adionifque  ceflatio  inter  litigantes  foret,eiu(^ 
que  legis  verba  hxc  faiflc  accepimus.  Aernconfeffs,  rebuf^ut 
iHreiudicatutrigtntddtaiMfiifutito.  Gell.Iib.zo, cap.  i.  Vc- 
tum  vtcunque  les  olim  fe  habucrit,  exploratum  eft  bodieui- 
rcRomano  qnatuormcnfium  rcmpusteotribui,d.  l.vltim. 
Quodquidemipfumlegibus  regiis  protiincialibufque  mori- 
bus  varie  coardarum  e(t .  Aridpgiiod  tempos  hoc legitimura 
cxcau(a  prorogarc&  minucrclicer  magiftratui  qui  lus  dicit 
&feQtenriara  exequitur  :  iudici  autemdatonon  licet,1.2.& 
L^.^.fiquis.  Itcm  reale  potius  quam  pcrfonalebeneficium 
cft,&  iudicatoeiufdemque  hxredibu$&  fuccefloribus  prai- 
ftatur,Ltempus.faic.  Quodvtiquenoneo  pertinetvtintraid 
tcmpus  fe  libetare  non  poflint,  fedvtneinuiriid  faceteco" 
gantut,I.intradie$.hic.  .. 

lifqnprn!  qiiyn-in  p(^,  an  iiflt\QX^e\nA\C!XT\  rnlidiim  PTJgiiriir  j- 

integrumque  debitum  ,  etiam  fi  iudicati  facultates  id  com- 
modenonpatiumuc.  Rcfpondeo  tegulaiiter  a  reoviiSto fo- 

NN    } 


Tranc.  Duarem  (Jomment, 


yot 

lidumexigi,  vc  ne  tetuntius  quidemeirelinquatur,  &  quod 
leg3  acerbius  eft,  in  carcerem  quoad  debicum  petfo!uecir,c6- 
iici pofle.l.i.C.quibon, ced.  pofl.  Sed  fi  in eum  carcercm  vi- 
^umvelftratuminferri  quisiudicatonon  patiatur,adioad- 
uerfuseuradabicur.l.  fividlum.  Nec  (ufficit  expromiflorcm 
dare,  nifi  pecaniam  foluac ,  aucca  obiigacionc  fc  iibetcc ,  qus 
excaufaiudicatidefcendic.d.l.4.§.i.&§.foluifle.Ex€Jfiimuu: 
fprriTpfrfnniTj  quaruminfxecmione  h^bf^MTTario^jieesgi. 
^K^euamJliQfoliduffl-^eBdeimiatiafa^U&jl.in  condemna- 
iione.iDfr.de  reg.iur.Exeo  numeroin  primis  iuncparrs^pa- 
tronus  qui  a  filio  vel  liberco  conueniuntnr.  Non  enim  decet 
Vr  quos  omni  officio  &  honore  profequi  tcnenrur ,  eos egerc 
finant,&  vidu  ncceflario  fpolient,I.funt  qui.hic.l.  i  .§.de  ob- 
fequiis.  ProximuseftiisnwHHis-dotisnominc  conuentusab 
vxore,!.  Patronus.  hic.  Ea  cnim  marito reuercnciam  quoquc 
debct.i.slia.^.eleganier.fup.folut.Tnatr.ldemqueiuriseftjetfi 
nondedote,  feddequauisaliarCj  prsterquamexmaleficio, 
agar,  I.nontantum.&l.firerum.  Idcm  dicimusetfimaritus 
non  conueniatur ,  ledfnrer,  aut  vinnmaririxeini  prnriiraior 
veldefenfor.l.ficut.cumfequentibus. 

Aliacaufaeftfideiuflorisauc  hiredis,adquos  hocbcnefi- 
cium  non  tranfic,!.  etfi  fideiuflbr.  &  1.  fciendum.  1.  maritum. 
fuprafolut.  raatrim.  Adde  milLci-hoc  quoque  pnuilegiura 
concedi,l.milcs.  Uludque  prsterea,  vcneftipcndiaemsin 
caulamiudicacicapiancur,  extra  quamfi  nuilaalia  fenccncis 
exequenda:ratiofuperfit:idquetefaipto  Antoninicontine- 
tur.l.ftipendia.C.  de  execut.rei  iudic.  Principis  vero  noftri e- 
di£to cautum cft, quantum  ad hic ftipendiaattinct ,  vc qu2- 
ftoresea  retineant ,  &  annonam  miJitibus  creditam  perfol- 
uanCjfiamilitibus  ipfis  exoluta  nonfuerit.  Porro  Lnrin.s  adr 
uerfiisfociumhocbeneficiovticur ,  nififcnegaucritlocium 
efle,diita!.funtqui.l.fed  hocita.l.  verum.  fupra  prolocio. 
itcm hlinspmanrip.^p;s a  patrc ,  vcl exhzrcdatus , fi ex co nc- 
gotio  conueoiatur  quodiupoteftate  patrisconftitutuscon- 
tt3xit,l.& cxha:iedatum.  Quod beneficium amiccic,fi cum fe 
patremiam.  eirementiaturcum  concrahit,l.quicumfe.  Po- 
liremo  loco  eft  doaatar,  qui  conuenitar  a  donatario  ex  libe- 
ralicate  fua,non  ab  alio  cui  fortalfis  donator  ipfc  delegatus  eft, 
l.diuusPius.dsreg.iur.l.Nefennius.inprinc.  hic.  Damnatur 
eniminquantumiacere  poteft,  &  quidemiiiQius.d£«iu^ 
aisi.ilieno,,  vteovidelicet  exoluto,  liquid  praetcr  alimenca 
refque  alias  ad  vitam  honeftc  degendam  neceflarias  reliquum 
iit,  id  donatarius  confequacur.  Nam  czteti  quorum  ptius 
meatio  fadta  eft,  ;es  alienum  non  deducunt ,  acintercrcdiro- 
ixs-gotujnfipare5fint,melioreftconditiooccupancis,  1.  inter 
cos.I.&cxhajredatum.&l.  cumexcaufa.  Quoddedonacore 
didameft,  ficaccipe,  nifireidonata:  &  traditje  aliquo  cafu 
poireflionem  natSlus  fuerit,  &fic  vt  quiuis^ofleflor conuc- 
niatur,l.Nefennius.§.fundum. 

C   A    P.      V. 

^Htfentemiam  exeqtimtur* 

MAgiftratus  non  modo  fuam ,  fed  iudicum  ctiam ,  fiuc 
arbitrorum  a  fe  ddtorum  fententias  cxequuntur,!.  a  di- 
«o  l^io.in  princ.  Qua in  re apparitorum  opera  vti  folcnt,  1.  fi 
pignora.  fupra  de  cui6t.  Nam  iudiccs  dati ,  qui  ctiam  arbitri  a 
vetcribusconfultisdicuncur,  quodvcl  ex  Orationc  Cicero- 
nis  pro  Murena  cognofci  poceft,  cum  ncquc  impcrium  vllum 
hibeant,neqaeiurifdidiioncm,fcdnocionemcancum,idcft, 
fimplicem  cognofcendi  faculcacem ,  fententiam  a  fe  didam 
exequinonpoirunt,  l.aic  Praecor.bic.§.fivcro.  Aucbenc.de 
exhib.reis. 

Execucio  igitur  magifhatuum  cancum  eft ,  noniudicis  pri- 

Uad.       Pjitq  ramen  pnmrni  t  m-igifl-rani  rp^ndprapft  inriC 

AlPe\n  fr-nrpnriam  nYpqni  i^c\<^p.  Is cnim  iurifdi6lioncm  ha- 
ber,  impermmque  cohxrens iurifdi<fiioni, quod  mixcum ap- 
pcllatur,  f ungicurque per  omnia  vice  cius  qui mandauic,noa 
liia,  I.  etfi  Pricor.  &  1. vlt.de  offic.  dus  cui  mand.eft  iurifdift. 
&l.folec.(upradeiurifdid.  PriccrcjLieitteimama^vaojna- 
giftraru  diftam  ipfnpnftnlanrf  porpft  31111«;  executiQnimaa- 
date.,  idquenonnunquameftneceflarium:  velucicumis,qui 
Kom£  damnacus  eft,  prsdia  alibi&poflefliones  habeCi  d.  1.  a 


DiuoPio.§.afententia.VelF)pifcopHSquicaretterritotio,3ut 
rf^rn^yniiierfirnfiikholaftiryjTnlirffnrrntiamjl.fpifr^p^lg- 
Cde  epifcop.audient. 

C  A  p.     VI. 

Forma  executionlsfententu. 

VLpianus  hunc  ordinem  a  Prxfidibus  prouinciarum  fen- 
tentias  excqucntibus  fcruarifolidumtradit,  vttcinui- 
bikf^mo  &  animales ,  iifque  omnino  deficientibus  vcl  noa 
fufficicntibus  ,  iffimobtlcs  quoque  capi  acdiftrahi  iubcant. 
Quid  fi  harum  omnium  (irprnnnr  A^tiinnndrm  i^nfrmi- 
n3,velut  fubfidium  perucniecur.l.a  diuo  Pio.§.in  veiiditione. 
Echocicaferc  intcrpcetesaccipiunt,  vtiaseflc  Ufgent  hunc» 
ordincm  peruertcre,  &formam  qus  dcbitoris  fauoremre-  ^ 
ipiciat,in  eius  prxiudicium  immutare.  Mihi  a)rfQipi.ohahi- 
lius  vidctur  id  gratia  crcditoris  introduftum,  qucd  hac  via 
commodius  &  expeditius  cxccutio  fiat,  arg.§.ltcm  quid  dice- 
mus.cad.l.  Rcs  cnimmobilesfacilius  quamcicerzempto- 
rem  tcpcriunc.Huc  acccdac  quod  debicori  eft  vcilius  in  norai- 
nibus  cxecucionem  fieri,  arg.  1.  magis  puco.§.  nam  paffim.  de 
tcb.eorum.  Eacamcneoordinefcruaco  pofttema  omniura 
inexecutionemvcniunt.  Qnamobccmfacileadducorvccrc- 
dam ,  cxccatoa-Iibmim  ^fle  velho€-Qfd40^-B€gle€to  quod 
proinptiti&eiIe-duxfriradiemeotiam.£xequcndam  id-ieqai. 
Quod  &iudiciaria:  legisrecensin  Gallia  promulgacat  capice 
fcpcuagefimo  quarto  nominatim  cautum  eft.Hinc  varia:  ori- 
untur  quxftiones,  vt cum  qusricur,  Quid iuris  fic,fi  pignora 
capta&fubhaftata  emptorcmnoninueniant:  Quid  fifupet 
tebuscaptis  controueifiafiat^  &  alix  huiufmodi  permuitx, 
quasab  Vipianotra(3:atas  copiofeviua  prxcepcoiisvocetra- 
(^ari fufficicc.  Ad  excremum  ifludadiicicndum  eft,  quod  vul- 
go  dicifolec,  aUj^j^nr..->n'°  nnn  Ffl^ifmpi^^ftfltim ,  frd  priv^r- 
d€r€feutciKiain-»pd«er£,l.fi  cum  nullam.hic.l.i.C.de  exccu. 
reiiudic.  Verumnosalioiutc  vtimur,  &inftrumenca  apud 
nosnonminus  quam  resiudicaca  piomptam  habent  cxccu- 
tionera,nouilfima  conftit  utionc  cap.  (Jf . 

A  D     T  I  T.     I  I. 
DE     CONFESSIS. 

O  T  vs  hic  citulus  nihilaliud  quam  vnamte- 
gubm,  ciufdcmquecsplicationcra  continer. 
Regula  eft ,  Confejfnm  pre iHtiicato  ejfe ,id esiy 
confelJioneTn  vim  rei  tudicau  obitnereX.  i  .hic.& 
l.poft  rern.fupra  de  re  iudic.  Ex  quo  confequi- 
lur,  cumqui  conucncus  ftacimbonam  fidem3gnofcic,&fc 
deberc  facetur,  neccondemnati,necadiudiciura  fufcipien- 
dum  cogi,  1.  fi  domus.§.  fi  pccunia.fupra  dc  leg.  i  .1.  fi  reus.fa- 
pra  dc  procur.  NuIiaLeniriaiiiac4adicamis  partcs  in  coofitea? 
tfimil-J>roinde.adleg.Aquiliam.Poftc6feffioncmergorcra- 
pusabfoluendum  habebicreusidem  quodiudicatislegcprx- 
ftitucum  eft,I.cercum.  J.  vlcim.hic.  1.  fi  debitori.fupradeiudi- 
ciis.  PlerunquccamcniudcXjfiucaibicerinconficcncemdari 
folet,licissftiraanda:velcompuracionisfaciends,  vclteicu- 
iufpiara  fimilisgtacia,d.l.pioinde.l.Iu!ianus.&  l.qui  Stichum. 

$.penhic  H^^^rpgiiliinprimiqarcipif-nHaf-ftr^&ga^rnnri-fTTr.- 

nequa^^adjdecifioaeinJitis&^oawotjeffopcttinet.  Nam  in- 
terrogationesaliquandofiuntiniudicio,nondcreprincipali, 
fed  aliaquapiam,  cuius  incertitudo  aiSori  obeft,quominus  li- 
temraouere  aut  motam  coeptamquc  pcragerc  poflit.  Quo 
cafuconfefliocxpreflaareo,fentcnti?poteftatcranonhaber, 
toto  titulode  interrog.  Jn  iurc  faciend.  fupra  :  de  quibus  fit 
nientioConftitutionisnouifliraic.37. 

Secundo,  hag^icgulAnon  procediMiFigttieie-cBmittali. 
Nam  conFcfTus  crimeu  >  quamuis  ciuilitcr  ex  confeffione 
fua  teneatur,  I.  4.hic.  vt  tamendccofupplicium  fumaturin- 
quifitione  aliqua  ac  piobationc  opus  cft.  Videndumque 
num  fortc  mortis  cupidine  magis  quam  facinoris  confci- 
cntia  du6lus,  id  confeflus  fucrit,!.  i.  § .  diuus  Scuerus,infra  de 
quaeft.l.aon  tantum,  dc  appell.  Sed  tantifpcr  in  vinculis  con- 
iicitur,  dum  fuerit  de  co  ptonuntiatum,  1.  fi  confcflus.  dc  cu- 
ftod.rcor.infra. 

Tcttio ,  conf effioncm  hic  intelligimus  iniute  fa(ftam,I. 

vnica. 


Jn  Tit.De  cefione  honorum» 


703 


vnica.G.co.Etenim  quaf  ettraiuJidum  fir.non  fentcnti?  ,fed 
probauonis  tantumlocoeft,  &  itadcmum  valet  fi  caufam 
contincat,l.Pablia.§.vlt.lup.depof&l.cumdeindebito.fup. 
deprobat. 

Q£art6,Regulara  acdpimus  dc  eo  qui  certum  confitetur, 
l.certum  .in  ptinc.idque  mcrito,cuin  ne  (ententia  quidem  va- 
lcat,  qus  cectamnoncontinetquantitatem,§.curare.Inftit. 
dcad.&  tototitulodefenten.quar  finecertaquantiratc. 

Quintb,  inhuiufmodi  confeflione  przfentiaaduerfarii 
neceflariaeft,d.l.certum.§.fiqaisabfente.l.fin.  de  interrog. 
aftio.l.nuda ratio.de donar.Neciudicisprzfentia  confirma- 
tur.  nifi  abfentis  nominc  confentiat  &  acceptet  confeflio- 
nem,arg.l. i.§. exigere.de  magift.conuenien. 

SextS.confeflSo  f adla  per  errorem  fafti  non  iuris  minime 
nocet  confitcnti.leg.i.hic,&  reuocari  poteft  vfque  ad  fentcn- 
tiam.l.crror.  C.  dciuris&fadiignor.  Compertoqueerrore 
«b  comagiftratucoramquo  confefluseftreus,non  i  iudice 
poftconftflionemdatoabfoluitur.l.pcn.hic. 

Scptim6 ,  confeflio  procuratoris  tutorifve  aut  curatoris 
fion  lufEcit,vt  quis  pro  condemnato  habeatur,d.l.  certum.§ . 
fedanipfos.l  .fidefcnfor.  fupr.  deinterrog.in  iurefaciend.l. 
proinde.adlcg.Aquil.  Nam  licet  bonamfidem  agnofcere, 
neciniuftam  cauiam  tucri  debent,l.quoties.§.ficut.  dc  admi- 
nJ.tuto.noncontinuotamendomino  aut  pupillo  pra^iudicat 
talisconfeflio  :  alioquiipfisrera  quodammodoalienamdo- 
nandi  prxberetur  occafio. 

O(5lau6,confefliofa<aa  a  pupillo  citra  tutoris  audJiorita- 
tem,nulla  eft.-abadultoquidem  meroiurcvalct.fed  captusin 
jntegtum  reftituitur,!.certum.ad  fin.hic. 

AD    T  I  T.    III. 
DE  CESSIONEBONORVM. 

C    A    P.       I. 

Vmprifcis  temporibus  debitoresqui  iudicatum 
non  facerent ,  coniici  in  vincula  &  fuppliciis  effi- 
ciraoriseflet.legeluliatandem  hzc  afperitas  eft 
_^___^_  mitigata.  Eftenimcalegecautum  vt  inopes  de- 
bitoresbonis&fubftantiafuacreditotibus  cedcndo,  amo- 
leftia  carccris  &  quacunque  alia  poena  liberentur.l.  i.  &  4.  C. 
qui  bonis  ced.pofl'.&  C.Th.qui  bonis  cedere  cx  1.  lul.  De cef- 
lioneigitur  traftacuri  inprimiseaquemadmodumfiatvidc- 
amus.reliquos  huius  argumcntilocosqaambreuiflamc  fieti 
poteft.exequuturi. 

C    A    P.       I  I. 

.^omodofiat  cejjio. 

IVre  Romanorum  nuUus  cxigiturinbonorumceflloneri- 
tus  ,  aut  folennitas  ,  fufficitquc  fola  voluntatis  jprofefliio. 
Necquicquamintereft,iniure,an  extraius  :  prjElensanab- 
fens:  pec  nuntiumvidclicet,autepiftolamdebitorbonisce- 
dat,idcft,bonafuaomnia,fiquffint,creditorib.ferelinquerc 
ac  velutidedereprofiteatur.leg.vlti.hic.l.inomni.God.eod. 
Sed  cura  ea  res  in  Gallia  decodioribus  nimiam  fraudandi  an- 
Iamdaret,Ludouici  11.conftitutionecap.70.  fancitumcft  vt 
iiemonifipr3:fens,&iniudicio,difcina:uiqucac  nuda  cerui- 
ce  boniscedat  .•  vt  huiusignominix  &  dedccorismetupau- 
cioresinperniciem  creditorum  ad  tam  f osdum  &  roiferabile 
fubfidium  confugiant.  Notandumautemcftquodinbono- 
rura  ccflione  confenfus  creditorum  neceflarius  non  eft -•  nifi 
cum  ipfis  refcripto  Principis  datur  ekaio,  vel  quinquennale 
fpacium  indulgcndi,velbonorum  cefljonemadmittendi:quo 
cafumaiorispartiscteditorum  confenfus  prxualet  minori.l. 
vlt.C.eo.  Antequamtamcnadmittaturha:cceflio,audiendi 
funtfempercreditores,caufaturifortcncquedamnatumne- 
qucconfeflum  eflc  reum ,  vel  cx  maleficio  eum  teneri  ,  auc 
quidaliudfimilcjpropter  quodceflioreiicidcbcat.I.  penult. 
hic.l.i.de  poenis.l.fed  fi  ex  parte.§.quodcura  co. 
C   A  P.  III. 
^ukcMcedat. 

DEbitor cedit crcditoti ,  vt  ex iam  didis  liquef.ncc diftin- 
<aio  petfonarum  adhibetur,  fed  cuiuis  cedere  permif- 
fum  eft,fiue  ma(culo,fiue  foemTns :  fiue  patrifamilias,  fiue  fi- 
liofamilias.l.eum.§.filii.  Cod.  eod.  nam  &  ecdefia  fi  foluen- 
dononfit,hocvticurbcncficio  ,  idque  adquamcunq;  etiani 
vniuctficatcm  porrigitur.auth.vc  dcter.fit.nura.colla.i. 


Dc  effe£lu  cefionis. 


C  A  P.     IIII. 


LEgcduodecim  Tabalarum  debitorcs  qui  foluendonon 
li:nt,inferuitutem  temporatiam  addicebantur  credi- 
loiibus:quib.fipinresforent,reum  fibi  addidum  diflccare 
acpartirilicebatjVt  notatGcll.hb.zo.ci.&Tit.Liuiuslib.S. 
Verumhocfcruitutisgenusiamdudummeritoiublatumeft, 
Lob a;s alienum.  G.de adio.&  obligat.  Quo iure conftituto 
pojnacarceris&vinculorumadhucremanfirj&alixfortaflis 
nonnuUa: ,  |quarum  apud  veteres  eft  mentio.  Nam  lege  Ro- 
fcia  certuminfpeftaculis  locum  decodtoribus  conftitutum 
fuifle  fcribit  Giceto  in  (ccunda  Philippica,quamuis  fortunz 
vitio  non  fuo  decoxiflent.  Adrianus  quoque  Imperator  eoi^ 
dcm,  fi  Cux  authoritatis  eflent ,  catamidiari  in  amphitheatro 
iuflit:cuius  rci  auftor eft  Spartiinns.  Sed  legis luiia:  beneft 
cio  cuius  ante  meminimus,  aliarumquc  pofteriorum  legum' 
cedcns  bonis  omni  poenz  atque  infimii  eximitur,I.i  ,&  4.C* 
eo.l.debitores.ex  quib.caufis  infim.icrogat.&  tantum  ei  bo- 
na  fortunz,  fi  qui  excant,aufcruncur :  ita  tamen  vt  creditotes 
ea  inter  fc  non  diuidant ,  auc  iute  dominii  non  retineam :  fed 
vendant  ponus:nifi  posnitencia  dudus  is  qui  ceflic  corum  di- 
ftradlioncmimpcdiac.l.  }.&  y.hic.l.i.&^.C.eod.  Qupdfi 
bona ad  totius  debiti folutione  non fufticiant,  non  libet atur 
hac  cefliioncdebitor.I.i  .G.eo.fed  locuplerior  effe(5lus,poflea 
quatcnus  facerepoteft,non  in  folidum  conuenictur,vt  vidlu 
neceflario  &  alimentis  non  careat,l.qui  bonis.&  1.  fi  debico- 
ris.hic.§.vlt.Inftit.dead:ion.c.Odoardus.defoIat. 


A  D    T  I  T.     I II I. 


QJIBVS 
S  E  S 


EX    CAVSIS     IN 
SIONEM     EATVR. 


POS- 


A    P. 


1. 


ViAhociureindidacaufaabfcnsnondamna- 
tur,fedin  pofleflTionem  bonorumeius  mitti- 
turaduer(arias:con(encancum  eft  vtpofttra- 
(Sbatum  dere  iudic3ta,de  hac  miffione  quoque 

ciuscaufasgencralicerinquiredo,  rradtemus. 

Qupd  vt  commodiusfiat,a  declaratione  vetbornm  cftin- 
cipiendum.  Igitur  in  pofleflionem  mittere,  confuetudine 
loquendia  lureconfultis  rccepta.nihilaliudeftquamrei  a- 
lienscuftodiam  &  obferuadonem  concedere.  Isenimqui 
Praetoris  dccretoraitcitur  in  pofleflionealicuius  rei  ob  cau- 
fasinferiusdicendas,nonpoflidet,cumnominetantumalie- 
no,velatcuftos,remdetineat.l,cum  legati.hic.  Nec  vilum 
aliud  ius  in  ea  re,  pntcrquam  pignoris  haber,  l.qui  lcgati.  G, 
vtinpofl^lega.itaqidominum&  pofleflorcm  cxpellere  nc- 
quir,  fed  fimul  cum  eo  rem  tcnere ,  vt  tidio  perpetuae  cufto- 
dia:extorqueat  ab  eo  quod  petit,l.is  qui.fupra  vt  in  pofl".Iega- 
torura.  Eadem  rarione  fit  vt  nec  fruibus  perceptos  lucrari, 
nec  etiam  alii  ex  cis  debeat :  praEterqaam  in  excepcis  cafibus, 
l.Fulcinius.in  princ.hic.&  1.  qus  legaco.  fupr.vc in  pofl^legar. 
Agrorumnihilominus  cultura  fru<5luumquc  colledio.ac  de- 
nique  tocius  rei  rutela  ad  ipfius  curam  &  ofiicium  pertinet ,  1. 
invendicione.&leg.Pratoraic.infr.tit.proximojd.I.is  cui.§. 
qui  legatorura.  Quod  fi  f ru 61:us  perccpcos poftea  non  refti- 
tuat ,  aut cius dolo  deterior caufa  pofleflionis  f a€ta fi t , aftio 
in  faitura  ex  edidto  aduerfus  eum  dabitur. 

C  A  p.      II. 

Decmfismpeffejsiofsemmijitonis^ 

CAufashuiusmiffionis  variac  funtrhicobiterj&primorib. 
('vt  aiut)digiris  taikx.i.i.  hic.  priter  ca  de  qua  pocilJjmu 
agitur.VnaeftjCum  damni  infc6fi  nomine  116  cauecur,de  qua 
fuperiusabunde  tradatumeft  lub  cit.de  damno  infcdbo. 

Alceraertjcumlegatoruma  fereli(ftotumnomineh,xres, 
poftulantelegatationon  fatifdat :  idquc  non  tantum  ficil- 
demdiesautcondirioadfcripta  fic,ideoquepctinondu  pof- 
fint,  fed  cciam  fi  pure  fint  reli<a;a,propter  moras  quas  execu- 
tio iudicii  haber.i.eriam.vtlegati  nomine  caueat.  &  lupr.  to- 
to  tit.  vt  inpoiref.legat.l.  1  .&  I.fi  quis  cteditore.&  Lfi  hliofa. 
hic.Necpetemib.tantumlegatariis,  veru  eciam  quibuicunqj 
'     '    "'  '     "  NN     4 


Franc.  T)uareni  (jomment. 


7^4 

aliU  creditoribus  h*c  cautio  locum  habet,  eaque  non  prafti- 
ta,  in  poiriirioacmmillio,  fi  vclfulpcdum  hxredem  habei', 
Vil  dia  hxrsJicatisaditioiitFiricac,  1.  fi  diu,cuitifcqucn- 
ti,  hic. &l. fi  creditores.  iafr.de  priuileg.cred. 

Qu^irta  veto  &  ptxcipua  caufa  cft.neque  huic  loco  maxi- 
inecongcuit,cumreus  iuiudiciumvocatus  deferit  vadimo- 
nium.ideft.ncque  (ui  potcftatemfacit,  neque  a  qucquam 
dcfenditur,l.i.hic.litcenim  nondum  contcftata  ob  contu- 
maciam  damnari  non  potefl:,fed  hac  ptena  vifum  cft  antiquis 
cumaiudice  coerceti,vt  inomnium  eiusbonotum  poflef- 
fionem  aduerfarii  inducantur.  Qupd  &  Cicero  in  oratione 
pro  CVuntio  apcrtc  Jedarat^cum  ait ,  Bonorum  pofleflionc 
Ipedati  no  in  aliqua  parte:  fed  in  vniuerfij  qua:  tcneri  &:  p.ol- 
fideri  poflunt.  Verum  cxneuiflTima  luftiniani  conftitutione, 
non  nih  pro  modo  quantitatis  dcbitx,  &  lummatim  ncgotio 
difculiom  polTcflioncm  itur,§.  fi  vcro.  inauthen.  dcexhi- 
bend.reis.collat.^.Ethocgcnerccoctcitionisaducrfuspupil- 
lumquoquc&alias  fimiUspetfonasPrartor  vtitur,fim«ido 
iphhqucaceasnondefciidi;fed  fimulatq;  rcdc  dcfendico:- 
pciinc, de poflcilionecrit deccdendum, lcg.  j  .cum (cquenti. 
Tametfi  ab  ahis  nunquatn  non  dcfcnfio  exigatur,  1. 1  .hic.Eft 
ptactcrcanotandumqooi  crcditore  inpofleflionem  miiTo, 
fi  qus  adiones  tcrapote  periturae,  fint ,  dandus  e  ft  bonis  cu- 

tator,  aduetfusquem  agi  pofllt,l.creditore.tit.fequenti.Itcra       quoniam  abfque  cius  opcres  faluafuturanonfuit,l.i.fuptam 
fiplutescrcditoresmiflilint.vnumcligi  oportet,a  quo  i»-       quibus  cauf  pign.tacit. contrahat.l.  intcrdum.quipotio.ia 
fttumctoiura  dcfcriptio  fiac,&  qui  rationum  coram  &  folici- 
tudincm  (olus  habeat ,  ne  a  (i ngalis  ttadatx  corrumpantur, 
l.vlt.eo.tit.  Hidcnusdcmiflioue  in  pofleflloncm,  iam  de 
bonorum  vcnditionc  vidcndum  eft. 

A  D     T  I  T    .V. 
DE    REBVS    AVCTORITATE 
IVDICIS     POSSIDENDIS, 

SEV       V£ND£NDIS. 


fraud.ctedit.Excjpiunturpriuilegiarii^ideft.quI-soitTesil/a/, 
vtPhniusvocat,&  ius  antealiosexigendihabent,  qiiosotdi- 
ne&figiUatim  rccenfebimus. 

Ptimuscftisqiiiinfunus  dcfundti  pccuniamimpendit,!. 
impenfa.dc relig  &  lumpt.func.fiuc funcratia ,  fiue quacun- 
quealiaaiStionee.\periatur.l.  i. 

Secundo  loco  eft  muher.qu^  dotem  repctir.quod  in  fpon- 
fa  quoque  locum  obtinet,fi  ptzmature  dotem  dedit,ncc  ma- 
trimonium icquutum  eft ,  1. 1 . §.vlti.cum  fcquenti.  Hocam- 
pHus  cx  (uftiniani  conftitutione ,  tacitam  habet  hypothecatn 
ptodotefua  mulict  in  bonis  marici,!. aftiduis. quipotior.in 
p?gn.hab.§.fiierat.Inftit.  deadl.  Pupillusprxtetea  inbonis 
tutoris  priuilegium  habet,&  in  bonis  etiam  eius  qui  pto  tuto- 
re  ncgotia  gcflir,!.  vlii.de  tut.  &  rat.  diftrah.  Idemqjde  furio- 
fo,prodigo,  ahilque  id  genus  hominibus  in  bonis  curatorum 
fuorumdiccndumeft,l.4.hic.  Hocautempriuilcgiumcum 
pct foni  dctur,non  caufs ,  ad  hitedem  non  tranfit,!.  ex  plu- 
ribus.fupt.deadminift.tutor. 

Quaitus  eft  is,  qui  ob  reftitutionem  sdificiorum,aut  rera 
aliamliuicnon  diflimilcmpccuniamcrcdidit,!.  i.decefl.bo- 
norum.fupr.l.fi  ventri.§.  i  .l.quiinaaue.  &  I.  quod  quis.hic. 
I.creditor.fi  certum  petat.Quinimo  tacitam  hypothecam  ha- 
berc  dicitur,&  citcfisvctuftioritcmporefubnixisprxfeiri. 


On  Aabfenris  qui  non  defenditur,  pignoris 
latum loco dcineri pofle fupra diximus.  Eiis 
vero  qui  fraudationis  caula  latitat ,  bonoram 
venditio,  nonfolupoflcfljioPraitorisediito 
p.;iiiiitiicur,i.FuIcinius.§.i.hic.l.itcaitPrxcor.(upr.exquib. 
cau(. maiores.  In  qua  vcndicionc  vlus  frudlus  quoq:  venit,fi 
quadebiiorhabeat.l.invenditio.tit.feq.  Statna:veroin  ho- 
noreraeiusinpjblico  pofics,concubina,  libtrinaturales, 
alixq-,  res  huiulmodi  non  veneunt,l.  Au  fiJius.l.bonis.infr. 
de  ptiUil.credit.  Excipiuntur  piipillus,furio(us,captus  ab  ho- 
ftibus,  itemque  is  qui  finc  dolo  malo  Rcipublicz  caula  abeft: 
quorumomniumbonanonftatimdiftrahidicuntur,  rametfi 
in  eorum  poflcllionem  catut.l  .in  pofl.hic.l.eum  qui.l.  vlt.de 
priuil.ctcditor.  Veodiautcm  bona  oporcct  in  co  loco  in  quo 
reusdcfendenduseft,ideft,  inlocodomicilii,&contra6tus 
1, 1  .&  i .inf.tit.fcq.nifi  fotte  in  alieno  tet litorio  fita  fint,  l.cii 
vnus.§.is  cui.eo.tit.  Poftremo  animaduertendnm  eft,  forma 
hanc  toiam  qus  iurc  Romano  aducrfusabfentesinttodudla 
eil;,  conftitutionibus  regiis  abrogatamefle,  quibuslicct  ad- 
uerlus  contumaccm,  quamuis  hte nondum  conteftata ,  fcn- 
texttiam  ferre :  modo  aduerfarius  prxfens  de  iure  fuo  docue- 
rit.conftit.nouiflima,artic.  14. 

A  D    T  I  T.    VI. 

DE  PRIVILEGIIS  CREDITORVM- 
j  V  M  bona  debitoris  vencunt  intet  ctedicorcs, 
nonnunquam  otitur  cotrouerfia  quis  cui  prje- 
|feratur,quia  forte  ca  ad  integram  ^ris  alienicx- 
'folutionem  non  fufficiunt.  HiC|igitur  dere 
quid  iudicandum  fit,  ex  his  quac  fequuntur  re- 
gulisagnofjipocctit. 

Pfima  regula:  Qui in  bonis dcbitoris ius  pignorisvcl  hy- 
pothccashabcnt.csEtcris  omnibus  antcponuntur,  ac  inier 
eos  pocior  eft  is  qui  anteriore  tcmporepignus  contraxit,  nifi 
in  cafibus  qui  fpecialitcr  cxccpti  r cperiuntur,lcg.eos.qui  po- 
tio.inpigno.hibcan.  Secundarcgula:  intcr  creditores  qui 
hy  pothccas  non  habcnt.occupantis  mclior  eft  c5ditio,id  eft, 
eius  qui  pecuniam  dcbitam  npmine  alio  inftantc  accepit,an- 
tequambonapoireflaeflent:  poft  bonafiquidepoflefla  par 
eftomniumcooditio,l.quiautcm.§.fcicndum.  infra  quatn 


quiDus  caul.  pigii 
pignor.  hab. 

Quintus  eftjis  qui  apud  menfularium  pccuniam  depofuir, 
non  qui  f ceneratus  eft :  ac  tametfi  VJpianus  alibi  gencralitet 
lcripferit,euraantepriuUegia  hoc  bcneficio  vfufum,l.fiho- 
minem.fupradepofiti.bocramcninloco  id  accipicndum  cf- 
fedcclarac.finummi  depofitiadhucextent,&  vindicentuia 
depofitario.l.fi  vcntri.§.in  bonis.hic. 

Sexto  his  annumeratut  fifcus ,  qui  etia  ptffter  priuilegium 
lacitipignorisiurenititur,rototituI.depriuileg.fif.l.  z.  C,in 
quib.caufpignus  tacite  contrahitur.  Alioqui  iure  ptiuatotura 
cenfcri  folct.  I.  item  veniunt.  §.  in  priuatorum.fupra  de  petir. 
hired.  Vndc  Modeftinus  non  putat ,  cum  delinquere  qui  ia 
dubiisquaftionibuscontrafifcum  facile  refponderit^i.noa 
puto.infra,deiurefi'ci.PliniusinPanegyr.adTraianum.Qn5 
pr^cipua  tua  gloiia  cft.inquit.farpius  vincitur  fi(cus,cuius  ma- 
Iacaufanunquamcft,nifi(ub  bono  Principe.hscilie. 

Poftremojin  hunc  numerum  referuntur  &  ciuitatcs.fiqu^ 
fintjCjuibushocpriailegiumfpecialitcrcompctat.  quodidcni 
Plinius  epift.libr.  10.  Biihynicis  quibuldam&Ponticisiiui- 
tatibusconceflumfuifTe  (crjbit,vt  &I,  Antiochenfium.bic. 
Saneinterpriuilcgiariospares  nullusordofpedtatur,  fed  fi- 
mulomniumhabcturratio.l.pnuilcgia.hic.l.fi  homincro.J. 
quoties.fupra  mandat. 

A  D    T  I  T.     VII. 
SEPARATIONIBVS. 

C  A  p.     I. 

Eparatio  eft  bonorum  h^rcdirariorum  ab  his  quj 
harrcdis  funt  autaoritatc  Pf  artoris  fafta  difcretio. 
Cuiusdchnitionisexphcationcm  exfubiedlisca- 
pitibusdifces. 

C    A    P.       II. 

^ifeparationem  imfetrarefojfint^drohquascaufas^ 

PRimum  omnium  hsc  fcparatio  crediroribus  hxrcditariis 
conceditHr,fi  fortecontendant  bonis  vtriulqueconfufis 
&  conimiftis,fe  minus  confecutos.l.  i  .in  ptin.  Ncc  rcfert  pu- 
re,anindicm,anfubconditionedcbeatur,I.cred;coribus.hic. 
Harcautcm  fepatatio  tum  crcditoribus  defundli  vtilitatem 
adfcrt,  cum  ipfiusbonafoluendofunt^nonhsredis.  Adde 
quodsquitatiscaufacontraftridamdilputandirationsniin- 
trodudacft,  cumhaeres&defun^us  vna&cadem  petfona 
efleintcll)gantur,&adira  hsrcdiratc.bona  hzrcditatiacum 
proprio  hsrcdis  patiimonio  confundantur.^.i .  jn  authen.  de 
iurciur.imoricn.praftito,l.  cumhiredes.lupradeacq.pcr. 
Qupd  didlum  eft  de creditoribus , id  in  legatariis  quoquc lo- 
cum  haber ,  l.quories.hic. 

Secundolocoimpctraturfepatario  a  crcditcTCvCum  dcbi- 
torfidoiuflorihsrescxdrit.  Natn  ctfi  obligario  fideiuflionis 

extmd^a 


DE 


txnn Aa fit.zqaum  tamert non  eft  damno  affi :i  creiitorem, 
qui iforcalEs  intclligensbona  dcbitoris  folueado  non  elle,&- 
daiuilbtc  acceptoIibicaueat,I.debitor.hic. 

Tcrcio  hzc  fcparado  permitttitur  ctiam  creditorib.  iprtus 
hitcdis  in  ccrtis  cafibus.  fcd  rcgulatiter  eis  denegatur.  H  jere- 
di  enim  licet  adcundo  hxrcditatem  qux  foluendo  oo  eit,cre- 
ditoresiuosoncrarc.  At  crcditorum  defunfticuiusbxres 
c(l,condicionem  dcteriorem  facere  adcundo  non  poteft,  i.i. 
§.ex  contrario.&  ^.qua:  fitum. 

Quarto  impetratur  feparatio  ab  ipfohairede,  ficoaftus 
hxtcditatem  adierit,&  non  fic  cuircftituatur.  Alioqui  de  fuo 
creditoribus  hircditariis  foluere  c  ogeretur,l.i.§ .  fed  fi  quis. 
Idcmiuriseftinhairedenecefiario  ;  putaieruo,quipatroni 
fui  vitafundli  bona nondura attigit,  l.i.§.vlt.  Nam  is  qui at- 
tigit,non  nifi  obtencu  minoris  icacis  impetrat  ieparationem, 
l.air,Pra:tor.  fuprademinor. 

Qujnto  qui cum milite contraxerunt ,  poftquarh  militiae 
nomen dedit, &  caftrenfe  peculium  coepic habere ,  aduerfus 
alios  creditorcs  qui  ance  id  rempiis  contraxiHe  dicuntur ,  bo- 
norumcaftrcnfiuraabaliisfepatacionemimpetraicpofTunr, 
/ifuaimcrcfleexiftimaucrinc.lcg.  l.§.fifilii.Necquenquara 
moueacquodhiccafusfubdefinicione  noftranon  continea- 
tur,inquaeatantumqusfrequcntiorafuntincludere  Volui- 
mus. 

K^quo  &  quomodo  impetrandajit  hxcfeparatio. 


Jn  Tit.  Defepamionihi.  .  y^t 

BOnorumfeparatio  nonnifia  Pra:tore,  idquecaufa  tad- 
cum cognitadecernitur,!.  i  .in princ. &  1.  de his autcm  .1» 


iprmc. 
i.de  bonis  aud.iu.poffid.C  Nam  qui  nouandai  nimo  ab  ha:- 
redeftipulatus  eft,autalioquouis  padlo  eius  fidcm  fecutus 
eft,hocbencficiumamittit,l.i.§.iIludkiedum.&§.fiquispi- 
gnusifccusficreditorhiredemconuencrit,  litemque  cum 
coconteftatusfit.I.vlt.hic.Horumigituromnium  rationum 
habiturus  eft  Pritor.  Sed  &  illud  quoquc  animaduertere  de- 
bebit,numvtriufquebonaconfula  atque  commixtafint,  vc 
fecerni  ncqucant  t  num  effluxerit  quinqucnnium  ab  aditionc 
hxreditatis.  Numdeniquchsreditasabhsredefinc  dolo  & 
fraudevenditafit.  Qnibuscafibusfeparationis  beneficium 
nonindiilgecur,  !.!.§. Prxterea.cumfeq, 

Deeffe^iufeparationis.       C  A  p.      II II. 

POftimpecratam  a  creditoribus  defundi  bonorum  fc- 
parationem,  ctfi  forte  non  inueniatur idonea  hircditas, 
cxpropriataroenhsredisfubftanrianihileonfequuntur.qua- 
uisaliquidcxearupetfjerir.  Creditoresautemhiredis  pro- 
pniquodfupcrcftex  bunis  itftjtorisiurc  capiunt.His  enim 
nihilcftqucdvitiovcitipolTit.  liliveroexpenfumfuiE  faLil- 
tati&  tcmcritati  fcne  dcbent,  li  leparaiionem  poftulando 
bonaminimeiJoneapr«tuletintidoncij.l.i.§.penult.i.ficrc- 
ditorcs. 


FRANCISCI    DVARENIIVRIS 

C  O  NS  VLTI  IN  LIB.  XLIII.     PANDE^ 

CTARVM    SEV,      DIGESTORVM. 

IN    TIT.    L    DE    iNTERDlCTIS     SEV    E  X  T  R  A  O  R- 

DINARIIS       ACTIONIBVS       CLX^*       P»-»       "'*       COMPETVNT. 


iVEMAD  M  odvm'  pro  dominio  & 
proprietatercrum  vcl  acquirenda,  vei 
iconferuanda  prodita  funt  iudicia  &  a- 
dionesiita&poirefliones.Sipeadmo- 
nuiiiutcr  proprictatem  &  poftefilionem 
I  multum  intcreile.l.  Naturalem.§.nihil 
commune.de acquir.poflefl*.  Harciudi- 
cia  autem  intcrdidla  vocantur,quafi  in- 
tcrim  diifla,  quia  non  finiunt  caufam :  fed  prarparant  tantum. 
Sunt  quxdam  ad  interdicendum  &  prohibend"m,  aliqua 
qu« ncc prohibent , nccinterdicunt.  Pro poffeflione com- 
pctunc  hzc  incerdidla,&  iiuerdiciicur  :&  ideo  pofleflbria  di- 
cuncur.  Eft  iudicium  aliud  pecicorium,  aliud  pofieflbrium,in 
qoo  de  fola  poflcflione.  Fab.libi  i  .Infticut.orar.  Pofll  flionis 
caufainterdidacomparatac-fle.  Laborandum  eft,inquir,ve 
iudcx  de  noftra caufa  optimc  fentiat.  Non  tantum  pofledifli 
nosprobandumcft:  fedctiamiutepofledifie,  facilius  obti- 
ncamus  quodpetimus.Proprie  adlioncs  no  iant.-nifi  a^tionis 
vcrbumin  lata  fignificarionc  accipiamus:  fed  tamen  poft- 
quaradefieruntpctia  prstotibus,coEpcrunt  vocaricxtraor- 
dinatiac  adbiones.  Suntigiturcoercitionesadcogcndos  ho- 
mincs  inucnt«,non  autcm  proptia: aftioncs,  vt  de  rci vindl- 
catione  dici  poteft  .•interim  dum  expedlatur  aliud,  de  poflcf- 
fione dicitur.I.  I  .§.vlt.fl^.dcaquaquocid.&a:ftiua.lDCCtdi(ftij 
proptie  eft,  quod  intcruenit,nc  fcilicet  vis  fiat  ci  quipoflidet* 
QujEftioeftinI.z.§.quacdam.  quomodo  poflcfloria  vocan- 
tnr ,  cum  tamen  proprictaiis  fint.  Sf  d  dicendum  cft  quod 
inllum  interdt  6lum  cft,  quod  ccfi  proprictatem  habcat :  ta- 
r;  i:npofiefloriumdicitur,vtdeicinerea(5tuqucpriuacoq^iod 
ri».xiiiicpropcictatcmcontihcant:tamcn  dcpoflTcflioneco- 
fetuan  da  fcmper  agunr.quod  in  beneficiis  hodie  raaxime  cb- 
feru.itur,  in  quib.  de  pofleflione  maximc  agicur.Inccrdift  um 
a^remTheoph.dcfiniclib.Inftit.^.  Formula  Practoris,  qua 
nondirimic  controuctfiam  :  fcdremittit  ad  iudicerapcda- 
Bcum,vt dc  ea  cognofcat,&  eam  diriraat*  fatis  oftendic  anci- 
quum  morcm iudiciorum.  EditCta generaliafuerunc  &  per-^ 
pecua,  quae  proponebanc  Practores  .leg.i.fllde  otig.iur.  qui- 
busfeprxmuQitcnt  otBncs.Ciccrolegcm  anauam  vocata- 


dioncinVerrem/perpetuunivocatedidtiim,  qnodgenftald 
erat :  quod  nouo  Prxtoti  aliud  hcet etcolii  ere,led  quod  pro- 
batc  no.i  f. r  bacur,  etfi facs conftet pcrionalia quxda m  fuifi» 
fe.Atincerd!A3erancforroula:Pra:corim,quibusiudicesda- 
tiinftruebaturquopaifto  earescrar,qiia:apudjpfos  didere» 
batur,vtd.I.i.Conceptuminterdiduni,inremdiciturcLipa- 
cifcor  nc  petam,  cura  vero  addo,ne  a  Lucio  Ticio  petam.pcr* 
fonale  dicitur.  A dtio  metus  caufa datur  non  tantum  in  eum» 
qui  rem  habct,  fed  ctiam  in  eum  ad  quc  ptruenit  metus  cauC 
leg..ficum  cxceptionc.  ff\de  hisqucEvi  mctus.cuf;  Idco 
hxcintcrdicflapciionaliafunt.Suntinlcg.i.&i.ftlhic,  qu^- 
dam  diuifioneS  interdidtorum,  dc  quibus  cciam  in  lib.  Inftic 
4.dc  interdidt. 

A  D    T  i  T.    II. 
Q^V  ORVM    BONORVM. 

Cc  V  R  R  i  T  inprimisinterdidum :  Quorunt" 
\  bonorura.  Adipifcenda:  poflenionis , n  erdidtfi 
)  comparatum  eft  ad  pcflt flionem  adipifcedam, 
'  datur  ba:rcdi  cui  dacaeft  a  Prscore  boncrun-i 

„_^  .       pofleflio,vcispoflidcac.Bonorumpofieflio,& 

bonorumpofleflorcftha:resPra:toriusis,cui  ha:rediras  de- 
feriuriurc  ciuiIi,nonPr5torio.  Legibusvetcribus  cautum 
fuitncmincmh?redemficri,nifiqucmlegesadha:reditaiein 
vocant.  Prastorhsredem  nonfacit,  fed  mitcicinpoflcilio- 
nem.§.quosautcm.debon.pofl.in  Inftit.  Hiredcs  vocire 
non  porerat  Prxtor ,  ne  legis  latx  audor  haberctur,  l.etfi.tfi 
dcbon.pofleflI&  C.quiadmittiadbon.  Adbonolum  pof- 
feflionemadmitterc&adirehaEreditatcmidcmcftjVcdicicur 
didlis  ll.hodie  hac  miflione  in  pofleflioncm  non  opus  habe- 
mus:quia  confuecudinc  £.(? wtTf  y2if/iV/f  •l'//,vtimur,  qua  fta- 
limhircditasmortuoeoquipolfidebat  in  hacrede  ttansferi 
turil.i.C.eo.&  l.i.&z.ff.hic.datur  hocintcrdiaii  bonotum 
poflefrorijid  cfthacrcdi,quiiurePi«roriofuccedit.Suntqui- 
da  quib.non  eft  opus  bonotii  pofTcflionis  edifto.vt  qui  ex  te. 
ftaroeto  fuccediit.  Solet  qusEti  cuius  vtilitatis  fit  bohoiQ  pof- 
leflio  fecundum  tabulas.^Non  datut  hocinterdidu  bon.  pof. 
oiii  his,  qui  ab  eo  qui  poisidet,acccpetunc.  Hoc  io  terdit^ura 


yo^ 


Franc.7)uarem  Comment. 


dGfrefloriumeft.IneodepolTeflione  qustitur.dc  pofTeffio- 
ne  tantumagicur.   Etpropterealicetadhiredem  pertinere 
dicatur,tamen f iDimatim  cognica re pronuntiatur  pofleffio- 
neni  ei  tradendam  eile.poftquam  fammatim  docuit  fe  haere- 
dem  elTsjac  ooffidere :  &  pronuntiatur  tantum  fuper  ea  pof- 
feffione :  &li  quis  velit  de  h^reditate  agere,  no  impedieti.li- 
cct.ff.cle  netit.hzred. Pronuntiatur  aute  ha:rcs  efle  ;,  vei  aon 
efle.Aliadifterentiareperiturinterdidorurajinleg.vl.hic.fF. 
Petitio  h  iieditatis  non  tantum  datur  aduetfus  eos ,  qui  cor- 
pora  poffi  Jent:fed  etiam  aduerfus  pofleflores  iuris,  id  efl:,qui 
iaspaifidendihabent.hocconuenitinter  petitionem  hacre- 
ditatis,& interdidum  quorum  bonorutn ,  quod  petitur  quo 
padloquispofliJet.  Antinomiatamenquxdamcft  aductfus 
I.vlt.hic.fF.lcddehacaliaS. 

A  D    T  I  T.    I  r  I. 
Q_V  OD     LEGATORVM. 

c  I E  N  D  V  M  lege  Falcidia  cautum  efl^e.ne  fi  le- 
'^  gatateftamentoreIid;a  dodrantem  excedanr, 
S  ^^^liceat  hiredi  quariam  partcm  retinere,  vtea 
-*/^-^dedufta  foluantur  legata  legatariis.  Ob  cam 
_^5^^^^caufamabhirede  legatariilegatapetunt ,   & 
Ideo  bsredis  eft  videre,an  excedat  quartam  patrem.  Itaquc  fi 
regatarius  velit  petere,  &  habcre  nolcntc  hsercdc,  vtctur  hx- 
res  interdido,  quod  legatorum:  fi  modo  per  eum  non  ftete- 
tit,quominusei  facifdetur:quodcolIigiturexI.i.&i.hic.fF. 
Datuc  ergo  hiredi  aduerfus  legatarium,  qui  propria  audori- 
tatelegatumacccpit&  abhjeredibus  nonpetiit.  Itaquedif- 
fcrcnria  qu?  inter  interdidl  u,quorum  bonorum,&hoc,quod 
legatorum,  fatis  liquet :  coercentur  igitur  legatarii  hoc  inter- 
didlo,  qui  non  iuftis  vti  iudiciis  volunt.  Hmc  quxftio  eft  an 
is  qui  rem  poffidet,  poffideat pro  legato ,an pro  hsrede?  Lo- 
cus commanis  de formula agendi:  Qupties cxfado aducr- 
{ariiincetticudoeontingit.vtraqueadlionevtetur.  Exccutor 
poreftnegareresfibiIegatasfumere,cumvtramq;perfonara 
fuftmear,  quo  in  loco  non  obtinet  hoc  interdi(^um.  Ai  con- 
tradicit  I.  non  dubium.  C.de  legat.vbi  nuUa  ei  fupereft  adlio, 
£  fibi  foluerit.Sed  fic  refpondendum  vidctur ,  A6kio  quidem 
lcgatorumdenegatur  Iegatario,qui  fubtraxitde  haereditate 
pro  portione  competente:  in  hoc  vero  interdifto  datur  exce- 
pciofiperhajredemftetetit,  quominusfatifdetur,  ab  hire- 
dc  fcilicet:  nam  alioqui  non  vtctur ,  fi  fcit  rera  legatam  refti- 
tutu.rum  fe  legatario.  Hanc  cdidi  partem  interpretatut  Vlp. 
n  I.i.§.vlti.&  l.vlt.  hic.fF. 

A  D    T  I  T.    I  I  I  I. 

Ne  visfiat  ei,  qiii  inpojfejf.mijfits  erit, 

Oc  edidlo  Praetorinpoffeflionem  miffis  fuc- 
;  currit,  licec  non  poflideant ,  nc  vis  fiat  eis  :alio- 
™™^,  |iquininutiIisefletinpoffeffionemmiffio.  No- 
!N4'i,./ya  M[andura  tamen  duplic& eflc  viam fubueniendi 
l|eiquimifl~useftinpofleffionem.  Inprimis  per 
cxtr3ordinariammiflionem,Ieg.  ^.fiqui  iuflus.ff.hoctit.Ali- 
quando  per  manum  militarem,vt  fi  per  apparitotes  fuos  non 
poffithodic,nifi  Princepsmittat,nonpermiIitarera  manfi 
mittcntur.  Etiamfirefifiaturcuriz  Parlamenti.l.fipignon 
depign.l.fiquisteftituere. ff.de  reivendi.Hocintcrdidi:iieft 
prohibitorium.  Alia  enim  prohibitoria ,  vc  hic  reftitutio,hic 
prohibetnevisfiatei,  quera  Prxtorin  poffcffionem  mittit. 
Terciura  remedium  eft  adtio  in  fadbura.  Quiritur  an  fit  pot- 
nalis  aut  rei  perfccutoria.Ex  parte  aftoris  eft  pcrfccutoria.l.! . 
§.h^c  verba.hic  enim  quod  f  ua  inccreft  perfcquitur.Nam  nifi 
interfic  non  poteft.I.i.§.vlt.Exparte  rei  pcEnalis  eft.Damna- 
bicur  enira  id  ad  quod  incereft  adloris.  Vnde  fic  vt  hzredi  de- 
tur,in  h^ccderanondetur^nifiquoad  eum perucncrir» 


DE 


A  D    T  I  T.    V. 
TABVLIS     EXHIBENDIS. 


Oc  intcrdi(9:um  comparaturaeftingratiam 
eotum,quiteftamenta  habent,  vt  infpiciant 
tabulas  ceftamentiquas  eosincereft  haberc.vt 
vidcant  quod  ex  tcftamento  habcnt :  vt  acSio- 
'nem  inde  confequantur.  Solet quxri quid in- 
terfic  inccr  hoc,&  incerdid^um  de  aperiendis  teflamentis.Ide 


1. 1  .J,  i.hic,ff.&  1.2.§  .vlr.qucmad  teftamenr.aper.Tbi  de  ape- 
riendo  teftamento  agitur  quod  aperiri  non  poteft,  nifi  exhi- 
beacur  ab  co  qui  habcr,  aut  fe  habere  confitetur.  Et  tunc  fra- 
ter  cxhibere  cogit.confeffi  pro  iudicatis  habentur.dabicur  tc- 
pusadexhibendura.I.fidebitori.ff.dciudiciis.Si  ncgetfe  ha- 
bcre.remJtteturadintcrdiftumdetabuIisexhib.Haicfimilc 
eft  quod  dicitur  i.nam  poftea.§.  i  .ff.  de  iureiuran.  Nunc  vi- 
dendumcuidctur.  Dacur  inprimis  ha!redi,Iegatariis,fidei- 
icommiffaris,  &  omhibus  qui ccftamenco  aliquid  adfcriptum 
habcnt.l.5.§.folent.ff.hoG  tit.Idem  l.i. eo.de  infticucis  dacur. 
Itera  ab  hjercde  &  omnibus  fuccefloribus  tranfi  i:  ad  hircdes. 
Sed  quxritur,andeturteftatorcviuohocinterdi6tum,  nec 
ne?  I. j.J.fi ipfe.dicitur quod  non.  Pritor loquitur  hic de ra- 
bulis  quasquisreliquit  teftamcnti.ficlegcndumeft  ex  Flo- 
rent.Pand.  verbumverorelinquercad  viuos  non  pertinct. 
Datur  contra  eum.qui  poffidet.l.j.raulcis  exemplis  probatur, 
l.officium.ff.dereivind.Poflidcre,protenere.  Hinc  qua:- 
ftio  de  tutore.  Hoc  interdidum  pcrpetuum  eft.I.j .  §.vlti.  VI- 
timuslocuseft,quodficofficiura  iudicis?  Ec  quid  veniatin 
condcmnationem,vtadidquodintereft  condemnet.l.  3.§. 
condemnari  hic  quzritur ,  an  fi  condemnatio  fir,  punietur? 
Repcriunturduocafasinquibusnunquamcogituris  a  quo 
teftaracntitabul^petuntur.l.vlt.hic.  Hoc  intcrdidluraper- 
tinet  ad  prsparationem  publ.iud. 

A  D     T  I  T.     VI. 
NE     QjyiD  IN    LOCO     SACRO     FIAT. 

jOc  Interdidtum  fatis  deraonftrat  qua^  tan^ 
iurara  habuerint  veteres  locorura  facroiarn, 
|propterrcligionem:vetatur  hoc  inteididios- 
Jliquid  facereinlocofacro.Locus  facerdicittu, 
'qui  publice confccratus eft,  Deo  dicacus a  P5- 
tifice.l.facra.ff.dcrer.diuif  vocacurfacrarium.Iacariuma  vc- 
tcrib.eft  inquam,Iocus  in  quo  rcs  facrz  ponebancur.  Perti- 
nctigituradcahocinterdidlum,  qua:  DeoaPontif.  dicata 
f  unt.  quid  de  fandis  diccmus,cia  Przcor  nihil  dicat  in  hoc  in- 
terdidio ?  In auchenr.  ad  res  fan^Sas  produximus.  Qiye  fint 
resfands&rcligiof^videluftin.lnftir.tit.dcrer.diuil.&hic. 
1.J.&  i.Idemcolligi poteftexl.i. fup.de  interdidl.Naraquaf- 
dara  res  facit  dinini  iuiis  quafdara  humani.  Si  quid  in  loco  re- 
ligiofoigiturtadumfir,  daturhocintcrdidum.Dicicurau- 
tem,  nc  quid  fiat,  quod  fcilicet  deformicatcm.auc  incommo- 
dum  adferat:  vt  1. 1  .hic.ff.Itcm  hociaterdidtum  populare  cfl:, 
daturcuiuiscxpopuIo,quamuishicexpreflumnonfic  ;  ex 
feq.tit.fatisconftaf.Vidcndumanprohibitoriumfir.aurefti- 
tutotiura.  Siinfpicimusverba  Pritorisprohibicorium  tan- 
tum  effc  dicemus.  Tamen  ex  aliis  locis  deprehendicur  non 
tantum  prohibitorium:fed eciara rcftitutorium  efle.  Nara  fi 
quisanemineprohibitus  aliquidinlocumfacrum  poluerir, 
vcl  feccritjquod  deformitate  adfcrat,rcftiruere  cogetur&de- 
moIiri,l.z.§.locorii.ff.ne  quid  in  loco  pub.ide  in  1. 1  .§  .1.  fupr. 
deintcrdidl.inprinc.  Exhislocisfupplere  pofTumus  quode- 
di^oDoftrodeeft. 

A  D     T  I  T.    V  I  I. 

Be  locis  CT^ttineribuspublicis. 

I  En  E  R  A  L 1  s  efthictic.Antequam  rradetla- 

ftin.deinterdid:is,quxbonorumpublicorura 

'  diftafunr.rradatdelocispublicis  ,   canqaam 

■  'i!%i!j(<fMadfequcntcstit.Tempusquodhomi- 

^._  ^^,^ .     inummeraoriamcxccdit,facir,vcvia  vicinalft 

h  abeatur  pro  publica ,  1.  i.ne  quid  in  loco  publico.  Militat«s 
a  militibus  dittx  funt. 

AD     TITVLVM    VIII. 

N E    QV I D    I N     L  O  C  O    P  V  B  LT- 

CO     VEL     ITINEREFIAT. 

V  B  hoc  tit.proponuntur  quatuor  intcrdicf^a 
de  locis  publicis.  Primum  eft  in  I.i.in  princ.Si 
quis in  locum  publicum aliquid immittere  ve- 
lit,dabiturinrerdi6lum,fiaIteriincommodum 
adfcrar.  Et  eft  prohibitoriura  tantum :  no  au- 
tcmreftitutorium.Publicodcllinalus,publicovfui  priuato- 
rum  homiaura.   Aliquando  dicitur  locus publicus ,  qui  fifct 

eftvt 


Jn  Tit.  De  'vi^<vi  armata. 


eft.vt  §.feqaent.  Locus cotnmunis  eft  de  6(co  hic  pto  t ebns, 
quz  publicorum fanc  hominum.  lute  ciuicacis,  co  quod  fu- 
mus  ctues,  nobislocapublicadekruiunt.  Ttintummrtshti- 
btmusy  C^f. Vulc  ofteadetc  VJpianus  hoc  iuterdicium  prohi- 
bitorium,non  tcfticucoriuni  cde.  Non  efl  vifum  vtile, eura 
qui  aliquid  fecit ,  cogi ad  tellicucndani :  fed  antequam  faclac 
prohiberi  potcft.Huc  pertinet  quod  dicicur  hic  in  1.  z  .§.fi  quis 
ucmine.  Acqui  poftquam  prohibicum  fuir,dicuccur.Inde  qu^- 
ftio  cradlacur,  (i  quis  a  Principe  impecraucric  vc  in  publico  x- 
dificcr,  an  hocincerdi^um  dabituri^dicictK:  compecere.Nam 
Refcripcum  Principis  ficaccipiendum  eft  v  c  nemini  noceac.l. 
i.§.fiquis^prtncipe.hic.  Locuscft  communisdebeneficiis 
Principum.  Secundum  cft  incerdidu m  de eo,  qui  viam pu- 
blicam  deceriorem  reddic.L2.§.aic  Pr^tor.Intcrcft  cum  fupe- 
riore.hic  de  via  &  itinere  publico,in(upcr  de  loco  pubhco:hic 
ii  via  iccrqi  dcterior fiac,&  eft  prohibicorium,non  rcfticuco- 
rium,  vc «  verbis  edifti  conftac.veco.  Noc.  quamuis  Prxcor 
Ioquaturdeviagcncraliter:ramen  ad  viasrufticas  pertinctc, 
nonadvrbicas.l.z.§.hocintetdi(5tum.hic:quiaa:dilescurules 
viarum  publicarum  curam  habcnr.  Vcile  eft  igicur  hocinccr- 
didum in  viis  publicis.  Vias aucem  publicas  explicat  didt.l. z. 
Tecciumeftintcrdi(5):umdeco,qui  fa^fbumimmilTumqi  ha- 
bet in  viam,  aut  iter publicum.l.  z .§.Prxtor.hic.hoc reftitu- 
torium  eft.aduetfus  eum  qui  immifit  non  datur :  fed  qui  i m- 
iniflum  haber.hoc  intcrdiilo  vtitur :  ptohiberi  tamen  potcft 
nc  quid  iramittat is,qui iaimifit,&:  ita  aducrfus  eum  prohibi- 
toriu  eft  :  aduerfusveroaliumquiimmifTumhabet.teftitu- 
torium.guid  fit  reftituere  vidc  leg.z.  hic.  Quartum  eft  dc  eo, 
qui  vi  m  facit:  noa  qui  opus  facic,  quo  minus  eac  agat.  \.i,  faic. 
&  cft  prohibicotium. 

A  D    T  I  T.    I  X. 

DE     LOCO     PVBLICO     FRVENDq- 
O  c  pertinec  ad  condui^ores  ve5ligalium  pu- 


( blicorum.Nam  fi  prohibcacur  alitet  quam  lcge 
^locationis  comprehenfum  eft,  dabitur  interdi- 
)(5bura  falua  a(%ione ei, qui oftendit  fibi ius efte 
|prohibcndi:hocfauorcpublicorumve(3:igaliij 
facit.  Nam  nerui  funt  rcipublics.l.i  .ft.dc  qua:ftionibus.  Lo- 
cus  eft  communis  de  vei^igalib.publicHuius  intcrdi^ime- 
tio  eft  in  l.iniuriarum  a(^io.§ .condu(5);oii. ff.de iniur.  Datur 
adtio  non  tancum  redempcoti  &  locatori,  f  ed  cius  focio  pro- 
ptcr  fauorcm  vei^iga:lium,  quamuis  fit  contca  rigorem  iutis. 
1.}  fF.profocio.Itemquauisfocictasadhircdcmnon  tranf- 
eac|:  hic  camen  craseunt.l.adco.fF.pro  focio.hocintelligendu 
de  adione  quz  dacur  fcK;io,nifi  malit  experiri. 

AD    TIT.     X.    ET     XL 

DE  VIA  PVBLICA,  ETSIQJID 
IN   ea   factvm   esse    dica- 


T  VR, 


E  T 


iTDE     VIA       PVBLICA, 

itinerepubUea  rtficiendt. 

,  V  o  funt  tituii  in  Pandc(5t.Flotet.  Primus  de 
\  via  public.&  in  eo eft lex  Gr^ca.  Deinde  eft  a- 
iius  tit.de  via  publica,  &  itinere  reficiendo. 
'legesreliqu^pertinctadpeiitia  ciuitatis.  Hoc 
'  intcrdi(%um  quo  fit  via  dteerior ,  pettinetad 
rufticas.  Eft  addcndum  quod  tracStatur  in  di^i.tit.de  via pu- 
blic.& itin.refic.  ad  quacuor  illa  dequibus  diximus  f upra :  dc 
teficiendis  viis  aublicis,  ne  vis  fiat  ei,qui  vias  reficcre  vult.l.  i. 
hic.&eftptohibitorium.Quidfitviamteficctefequituiind. 
I.i.Mcntio  fit  fub  hocediiito  de  quadara  a^ftionevis  reic(3:«. 
J.vlt.hic,qua;datutincum,quicumviam  publicam  reficcre 
dcbctjinagtum  vicinireiecit.  Vicinus  vtcturhaca(5tione.l.fi 
locu$.iF.queadmod.fetuit..amitta.Exceptioeft,  quxnonda- 
tur,cutepeftatecoaftusviapublica  inagtum  vicini  rciicerc 
eoeitur. 
A  D    T  I  T.     X  I  L     E  T    X  I  I  L 

DE  FLVMINIB  VS,    NE  QVID  IN 
FLVMINEPVBL.   RIPAVE   EIVSFIAT, 

QJf  O       PEIVS    NAVIGETVR.     ET     NE    Qjr  1  O 

mjlHminepublicofiat,ciH9ttlittratjuafiHattiU- 
.tjHCVtifmretfiMtfiHXM, 


707 

V  yE  D  A  M  tnterdi^aa  proponunturde  fltimini- 
^  bus fimilia his, qux delocis publicis  fupr. dixi- 
mus.Primuminterdi(ftumrecitatur,r.i.§.i.fi- 
^  "liie  ilii  de  loco  publi.quod  damnum  alicui  ad- 
^'M  fe"t:percinccad  (iuminapubl.vc vetba  often- 
dunt,&:§.hocinterdi(a:iim.Si  quidfiatin  flumincpublico,id 
vetat  Praitor  hoc  inteid.fi  deterior  reddatur  nauigatio,ex 
quo  conftat ad  flumina nauigabilia  tanturo  pertinet e.  Scatio 
eftlocus  quonauesftatcpoifiint.  Inhocinterdiaoadditiir 
exceptio,cuiusmentioeftin!.  i.§.Labeo.  Exemplumeftea- 
lumexceptionumquzolimaiudicibus  folcbant  addi.  Ho- 
die  exccptionis  nomcn  man  fit,  dcfenfiones  vocamushoc  in- 
terdum prohibitorinm cft.Ex  verbis editai  Pryroiis qnxftio 
traaatur dc infula.fi  quid in ca  facftura  fi t.an  dabitur inccrdi- 
(au,l.i.§.in(ula.hic.Qu^ricuc  an  hoc  incerdi^au  ad  mare  pcr- 
tineat.ini.i.§  .fi  in  maii.  Dicitur  compeiere  vtile,no dii  cdu: 
nam hoc  vtilicacis  caufa fic,  vc ibi di<icur.Secuduminterdi(:>u 
hoc  eft  rcfticucorium.dcinde  darur  aduerfiis  cum,non  qui  fc- 
cicauciramific:  fedquiimmiflamfa^itumvehabet ,  vtfupr. 
ne  quid  in  loco publ.diximus.longe  igitur  vtihus  cft  fuperio'- 
ri.Tercium  intcrdi6tum  cft  in  titulofcqueti.  Superiota  inter- 
diftaadfluminanauigabilia  pertinent :  hocdc  flamitnbus 
publi.fi  quidinhis  fadlum  fic,  quo  minusaqua  mote  foliro 
fluxic,dabicuchocinterdi(flura.  Eft  hocinterdi(a>jm  prohi- 
bitotium,nonieftitutorium.Quacfequuntuipoftvcrbaedi- 
fti,pertinentad  edi(ftiexplicatianem.  Quartum!ineademL 
i.rcftitutorium  cft.  Na  cogetur  re  ftituei  c  fi  minus  fl  nac,  qua 
confucuit.  Quintum  eft  m  tit.feq.  vc  ia  flumine pubhco  na- 
uigafehccat.Umileeftcidequolup.vt  perviampublicam  i- 
rtjliccat.itaquiimpcdit  menauigarc  per  flumea  pubLcum. 
Sipiiuatafint  flumina,intetdi(aum(eirat.  Locuseftcomu- 
cis de  vc^aig.Sextum  intefdi(ftum  eft, de ripa  muiiienda ,  fi- 
milecideitincrepublico  reficiendo.  hoc  intcidiiftum  hdbc- 
tuf  in  1. 1  .fF.de  lipa  munienda.Prchibitorium  cft  hoc  iatcidi- 
(Stum:AddunturexceptionesquaEdam,dumfaodonjuigatio 
deceriornofic.Ecdummodofatifdecdamniihfe^ainomiae. 

A  D    T  I  T.     XVI. 
DE    VIET    VI     ARMATA. 

i^  Y  o  R  V  M  interdi(ftorum  fit  mentio  hoc  tit.de 
guovidedifputat.  Cicer.inorar.  pro  Cecin- 
na.Non  tamen  de  vi priuata ,  fcd  cie  vi publ.ca 
l&armata.  Priuataqua:armis,quan)  quoiidia- 
.  nam  Cicero  appellat .  publica  qui  armis,quO(i 
armorum  vfus  priuatis  iege  lulia  inceidi(ftus  erat.i.  i.  ft.ad  k  g. 
Iul.de vipublic.&Ni-iuel.dearra.  Devtroquehicloquicui. 
Primumdevipriuaca.Dc  hacvi  perlocosc»mmui;esdifci'.- 
ticraus.  Priraum  quacfitcaufahuiusJncerd.tai  videamus,5c 
diftintaione  quadam  vcamur.Caufa  eft  dcie<aio  de  n.  (iia  f^)ii. 
hocincerd.vccorapccacqujedancccffariafiinc,vctepoiI?d.;ac 
velnatuialicer,  velciuihcer.l.i.  §.deiicicur.  Nacuiaiiter  quai 
corporeccnctur.ciuil.qu?animo,vtfequen.§.dicicuthic.Se- 
Gundo  vt  dctui ob  vim  priuatam.  Non  fatis  eft  eum  pofledif^ 
fc  aiiquando.fed  opoitet  nec  v{,nec  cla.necpiecario  poifedif^ 
fe ,  quod  in  intcrdi(5to  fcf  iptum  fuiffe  non  dubito  ,&  hoc  m- 
reidi<5tumnonintegrumeiIeexiftimoexleg.videamus.§.in 
FauiaDa.ft.devfur.Itemexorat.  Ciccro.ptoCccinna.vipof- 
fideri.l.i.§.vi.hic.Tertiooportetrevcracfl'edeie(ftumcum, 
qui  vult agcic.leg. i .§ .non  alii.hic.  Quis autem  aicatur deie- 
cifle.icg.i.§.deiccifti.hic.  Vlpianus  docct.  Locuseftcora- 
munisdciatihabitione,  qUcTperindceft  atq;  mandaiiatfticv: 
&itapunitur.ieg.noneominus.CodiC.deatcufat.£uam  ia. 
maleficiis  petinde  punitui  qui  itr.andauit  atque  qui  |.e:  pc  tra- 
uic.  Quidficompuhtmepcrvira  adpofreffior.cnj  tcad.i.ta^ 
Nondaridicicur.l.fiieium.aliasfiueium.tt.hicquianondl 
videic(5tum.  Hinc  vulgo  viscompulfiua  abaliisgencnbas 
diP.nguicur.  Ob  vim  cxpulfiuam  dacur  hoc  imerui<5t,.m: 
propcercompulfiuam  nonitem.  Sedfuccurriccd;(aodeco 
quodmccus  caufa.Quarco,quidfidcie(2:usdere  foli,  dcre 
imraobili.f^i.i.^.iliud.hic.Proniobihbusaliaiuditiacopacaca 
func.hincquaericurdcnauc.l.i.§.denaue,hocadducicur.lncec 
mobiles  annumeratur  nauis.  Iccdcvchiculo.  IccneLeflec(t 
vim  ahquam  acroce  illaca  elic  vt  detui  boc  inteidi(!,t.  vnde  vi. 
Notitancuin  doininodacurqui  deie^^us  eftpoflcLfaa:  kd 


TrancfDuareni  Comment. 


ctiamei.quidominusnoneft.l.S.Fulcinius.boctit.ft.itaquc      docognofcentis.TrescalusfunthiccHftingnencli.Primuseft 

" '^  cumvnusexlitigaioi.b.  tantumpcffidet.hoccafualierpto- 

culdubiovincitur&condemnatut.^.RetinendiE. fF.de  mtcr. 
d.Jnlnftit.  Fraterea  fatifdatio ab eo  quivinciturexgitur:vi 
cxiftimo,ne  vidori moleftiam  vUa inferat,&: inquietet  cura 
in  polTefli«ne ,  donec  de  proprietate  iudicatum  fuetir,6c  do- 
cuetitfcdominum  cffe.exl.penult.ftl  de  aquaquotidiana  Sc 
«ftiua.  OfBciumiudiciseftvt  iubeatcauereeum,quivinci- 
tur eo iudicio.PtJEterea damnatur  quanti intereft  aduetfarii, 
qui  contcndit  hoc  ipterdifto,  &  fuccubuit.lege ,  fi  duo.  J.  vlt. 
hic.Locuseftcomunisde^ftimatione.Ethocfitcumiudexv- 
num  poffi  jcrc  tantum  competit.  Secundus  cafus  cum  ambo 
poffideniifed  vnus  poflidet  ab  alio  vi,  aut  clam ,  vel  precario, 
ciuiliter,  vel  naturaliter.&  is  vincetur  hoc  interdido.Prater- 
cacogeturcorpoialempoHeffioncm  inalium  transferic.& 
ficinterpretanda  cft  1. 1  .vti  poflidetis.  a  vidlore  exigi  (atifda- 
tionera  nufquam  repcri ,  id  eft,ab  eo  qui  docuit  fe  pofleiloi  e 
elle.Tertius  cafus,  fi  vtcrque pofiidcat» fiec  vi,nec clam ,  nec 
precario,  ab  adue>lario ,  ncuter  vinciturJ.  Si  duo.hicin  prir>- 
cip.fF.no  vincetur  is.qui  fine  vitio  pofSdet.ncc  alter.quia  qua- 
uis  vitio  poffidet,non  ab  aductlario  pofSder  :nifi  per  vim  ha- 
bucricabaducrfario  cu  quocotcndithocinierdido.Neutro 
vi6toiudex vtriq;  adiudicabit  pofleffionc  tcicotroucifx  pio 
pattedimidia  proindiuifo.Uocus. ft.de acquir.pofTef.  Nam 
hoc  ficri  potefl  vt  conftat. 

A  D     T  I  T.    X  V  I  I  r. 
DE     SVPERFICIEBVS. 


fupeiticianodaiur.l.  i.§.vlufiu6tuarius.hic.l.5.§.vndevi.De 
colono q-iaeftio  tradatur an ei decut  tnterdi(ftum.  1. 1. §. deii- 
citur.l.coloQus.i.curafundum.hic.fF.datureiiahqredi.^hoc 
interdidbam.hic.  Ad  rcm  perfequend.im  datur.  nam  non  eft 
poenale.diturcontraeumquideiicitaiiquiddcpo(lenionc,li- 
cet res ad alium perucnciit.i.i.§-ex luteididio.  Itaqi  h jc i  n- 
tcrdiduminremfctiptumnoncft :  licucplcraqaelunt,  vt 
quod  vi  aut  clam,  in  quo  non  cxpreflit  Pra-c or  pcrfonara ,  in 
quam  hoc  interdidlum  detar.  A t  hoc  vnde  vi , datur  tantum 
ineumquidciecctit.l.cumate.hic.  Quift.eftdcpaicntum 
patrono,an  dctur  ?  Dicitut  quod  non.!.  i  .§.interdidum.No 
eft  faujofam  hocinterdidum.I.i  j  Dcq-,  vnde  vi.fF.hic.quem- 
admodum  &  citera  non  funt.d.l.  I .  §  .intetdidum.Qna-iitur 
anin  hxrcdemdetur.l.i.^.vlt.hic.l.p.fiplutes.  hicidemdici- 
tur.  Seq .'.eiis locus eft, intra q-sod icmpus  hoc intcrdiftum 
dctur.(^uodfuisconftatexvcrbisediifli.I.  i.inprincip.  An- 
naleertquociescontracos  .adquosresnanperuenitagitur: 
perpetuum  cura  contra  cos,  ad  quosrcs  peruenerit  agitur ,  1. 
i  dadiuetf&temp.prxfrip.  Vltimuslocusde  fine  &cffc- 
(ftu.Ertreftitutioreidequaquisdeieduseft.qiiodcaputde- 
fidetacur.  Vadctu.vclfamiliatuavideiccifti,  eum  rclFitua- 
mus.l.videaraus.J.an Fauiana.  fF.de  viuris.lcg.  i .  hic,§. quod 
autera.hocinterdi(fio  etiam  habetur  ratio  ftudluum.ad  quo- 
rumreftitutioncmcondemnaturrcusl.  i.§.cxdie.habetur 
ctiamratiodamni&omnisvti!!tatis.l.i.§.quiautem.&§.no 
folum.  Rcftitutionis vcib«m  hic  omnia  cotuinet.  Quxftio 
cft,  quidiircsintetietit,amilla  ,  cuiuseiicpcriculam.-^vidc 
Lmerito.hic.  EthjEcdeptioriincerdidtodcvipriuata.Inter- 
didumdeviatmatafinc  cxceptioneconceptumcft.I.^.^.ar- 
mis.Qupmodoarmisdeie(ilum(icaccipiendum.  Armotum 
appeiiau^jne  muica  intelliguntur.l.armBrum.lF.de  veibo.  fi- 
gnific.  Pon  d  armes,  cum  turba aliqua  coada  clle  dicitur.i. 5. 
hic.  (edliarniata.ideml.  ^§.cumigitur.ft.hic.  Locuscom- 
munis  de  defenfione.I.i.C.  vnde  vi.&  qiialis  efle  dcbeat.l.fci- 
enciam.§  .qui  cum  aliter.fFad  I.  Aquil.  Videndum  an  aliter  no 
pocuerit  fe  tueii.l.fi  ex  plagis.l.tabernarius.lF.ad  1.  Aquil. 


A  D     T  I  T.    XVII. 
VTI    POSSIDETI 


S. 


;  A  V  SA  huius  interdi(3i.  Ptimum  proponen- 
Ula  fuit  ordinatio  &  ihftitucio  iuuiciorum,§.rc- 
*  C^SJ'inendjt.fF.dcintcrdi(a:.&l.i.§.hic.Oriturt5- 
■  v*.^:^5^crouer(ia  inccr  duos  de  proprietace  &dominio 
^  rei. Vnus  le dominum  eire dicit :  aique  fi  pelfit 
probjre  fe  dominum  tlle,  alter  ei ccdic.  No  poteft lis inftitui 
nffi  ptius  hoc dirimatur. Nun  oportet  vt  vnus  onere proban- 
di  teneatur  ,&  prius  cognolcendum  eft  quis  pofllidet.  Et  ideo 
hocinterdidtum  eft  vti  poffidctis,&proptcc  turbationcm  da- 
tur.Pri.-r.us  locus  eft  cui  dctur  hoc  interdidturo,  datur  poffcf- 
fori.l.i  .§.intcrdidu.hic.  petit  a  iudice  vt  tueatur  in  pofleffio.^ 
ne. Hacinterd  (^umpolIefloriumcft.Exhocconfequiturci, 
quimilluscftinpofleifioncra  caufa  rei(cruanda:,noncom- 


..  ■  ■^Yi%ii  Oc  interdi(Sum  magnamfimilitudinem  ba- 
^l^^f^  I  betcum  illovti  poffidetis.SeddifFertqucdv- 
^  ^y^  r^  tipoflTidetisprorcb.foli.alteriideluperficieco- 
ra^Vfe  p|  petit.  Superficiem  habcrcdicitur,  qiiixdifi- 
m^i^^^sja  cauitinfolocondu(5to.l.vlt.hic.Nacondo(5lio 
dcminium  non  transfert.  &qui  fuperficiem  habet,dicitur  fu- 
perficiarius.&hocintcrdi^^tumdaturquafidominiumquod- 
dam:&  vcile  vocatur:quiavtilisa(Stiodatur.Hocincerd  (ftu 
duplexcft:quia  vteiq-,eft  a(ftor,  vterqjreus.  g?  colligitur  ex  \. 
i.exedi(flo  Prxtoris.inprinc.VetatPricorvimficri,  quiius 
habetfrucndilocijinquofupeificiefeii  ,quominusvranir& 
fruatur.  Hibetlocumhocintcrdiiilurx.inter  duosquidcfu- 
pcrficie  contcndunt.vt  vterque  fruatur.modo  ab altero  non 
clam  nec  vi,  nec  prccario  pcffidcat.  Sunt  alix  a(^iones  pro 
fuperficieb.conditx,  vt  ex  condu(fto,  cx  cmpto,&  3(5lio  ciui- 
lis  nafcitur.L  i  .hic.lF.  Alia  a(5lio  in  re  quafi  in  rc.  vt  hic  dicitur, 
fuperficiariodarur.  Nam  in  rem  a(ilio  datur  ei  qui  vere 
dominus  cft.Ieg.inrem  ,  ffdc  rei  vindic.fedtamendatur 
ei  vtilis.vtintem  agetc  liceat.lcg.  Superficario.  fF.  de  rei 
vindic.Exleg.i.§.vItim.  Notand.eft  quid  intetfitinteriusi- 
pfum  &  iu5  prxcorium.  lus  ipfum  aiure  diftinguitur.Ipfo  iure 
conftituca  funt  ex lcgibus  Romanis.  Populus  lcges  fei cbat, 
Prajtoraunquam.l.Cum  fponfus.fF.de  public.  Praetor  cdicc^ 
batquidem  .•fedcontralcgem  nihiledixit,  nifiinterprccand* 
lcgis gracia. Vndc  ius  pr^toiiii  dicitur  viua  vox  iuris.  lurc  ipfo 


pcterel.fi domino.§.cieditorcs.hic.  Hinc  apparetvctiiquod       acquirirousferuitutcs,cumquisconcedit  mihiiuscundiage 


dicituf  in  1. officium.fF.de  t  ei  vind.rci  vindicationem  compC' 
tcreaduerfusomncs,quiremtcncnt:fedhicalitcraccipitur. 
Not.nihilrefcrrc,an  finc  vitiopoffideat,annon,vt  dicicur 
inipfoe(ii<flo  Pract.  Necvi,neclam  ,necprccario.  Da- 
fur  pofltiTori  hoc  intcrdi£tiim.  Confequitur  ex  eo,hoc  in- 
ter(ji(£ium  duplex  efle.  Duplicia  funt  in  quibus  vtetque  iOiot 
cft,vtcrque reus.l.  fi duo.  hic.L in tribus.fF.fam.ercifcun.  Ec 
contracumqui  protiibetaHumvtire.quampoffidct.d.I.  Si 


diperfundumfuum,immittendiinxdificiufiiumqucdpof^ 
fidccquod  poflidct  iure,  id  eft ,  legib.Romanis  qua;  hoc  per- 
mittunc.Etprxtordatfupetficiano  vcileminremai5tionem, 
&durabitquandiuconftabit.Ieg.fiabco.fF.depigDor.lupeif. 
titu  .ip.de  itin.a(5tuque  priuat.  Duo  interdi^a  pro  feruicuti- 
buscomparatafunr,  tufticisfcilicet,  non  vrbanis.  Primum 
eftquodVlp.refcrt.Li.inprin.Nondiflimileeftintetdi^um 
vtipoffidet.    Si  quisrempolTederit^&quisimpeditquomi- 


duo.'d  cft.adueifus  cunj.qui  turbat  impeditve  quominus  pof^       nus  vtatur,Pra5tor  hoc  interdi(5to  vim  ficri  vctac  Vnde  quali 


fideat.  Sequens  locus  cft,  pro  quibus rebushoc intct di(5tura 
dctur.Daturin  primisproreb.omnib.foii.l.  i  .§.penult.qug- 
cunqi  in  hominum  coraerico  funt.Ide  in  Intcr  di(5to  vndc  vi, 
dicendum.  Datur non tantnra fi  depoflefljonc totiusrsi (eti 
ctiim  partis  ccrta;  vel  incerts  pro  indiuifa.l.i.  §.  hocinterdi- 
fium.Hic  quxft.eft  de  vfufru(5t.l.vlt.  dicitur,an  dctur  pro  v- 
fufru(9:.qua:ft.eftdeleruit.ruft.pra:d.diciturcompetercpr^- 
dialibus  realib.l.quotics  via.ff.de  fcruit.  Vfus pro  poffcfljone 
habetur,atq,  ideo  intcrdi(5ta  quafi  pofFefloria  finr.  de  cloacis 
nondatur :  aliud  enimeft  incerdiftum  cleacaruranominc 


pofle(roriafic,vtl.Qiipties  via.fF.de feiuit.  Hocintcrdi(Sum 
pcohibitotiiam  eft.&  pettinet  ad  tuendas  feruitutes  ruftica;, 
&  poilefrorium  cft :  vc  reliqua  pofTefloriafunt,  modo  ncn  vi, 
clam,vclptecarioab  aduerlariovfusnonfit.l. i.hic.  Qu,x- 
dara  fum neceflTatia  vthoc  intefdi(5lura  detur.  Piimum  o- 
portct  ei3,qu!  hoc  expctitur,vfum  efle  feruitute.l.i .hi  .q'.!od 
pofledetir,dicitnr v(us  leruitute.Icg.vlti.hic.  Locus eftcom- 
munis hic,de  poircfllone  eius,  qui iure familiaritatis  d(.  nmm 
alicuius  ingtediiur,  no  polfidere  dicitur ,  quia  no  animo  do 
minantis.Theoph.ita,Siquispetftindumraeiiambuler,noa 


Pufticmuslocuscft,quodfitiudicisofHciamdehocintcrdi-       diciturpoflidete,nififortcfi^hibicusefrct,noIui(retitjfiftcie 

&  tat;' 


Jn  Tit.  beaquM  quot.  i^aftiuA. 


I 


&canquam  te  fua  vti.  Vnicapiohij  fehiitute  tempus  non  inci- 
pit,nifiatemporeprohibitioni!j,Vbiprohibitiofa6laeftvera 
poiledio.  Prztcrea  oportet  eum  qui  experitur  hoc  interdido 
vrameileeoanno  quoexperitur  hoc  interdi6l:o,non  ^altera 
tninus  3o.diebus.i.i.§.i.ncediAumpra;torisiurisaudores 
iaterpretatifunt.  HocintellJgitUrDiuiufta  caufant  reftitu- 
tioDisinintegrum,vtnquisimpedicusnt.I.f.$.nquispropter 
inundationera.  hic.  Deinde  oportct  vfum  elTe  itinere  non  vi, 
non  clam,  non  precario  ab aduerfario,  cum  quo  agit ,  vt  prz- 
corisinterdidto  dicicur.  l.i.  §.  i.  & vlt.  hic.  vt in  intetdifto  vti 
pofHdeciSf&defupetiiciebus.  Poftremo  oporteteumqufa- 
git,prohibitum  eile  (eruitute.  1. 5 .  §.  item  lulianus.  Alioqui  a- 
gerenon  poiTet  hocinterdi(fto,ni(i  fit  prohibitus-.namineum 
qui  prohibuit  datur.Nunc  de  officio  iudicis  in  hoc  intecdido. 
Iden  eft  ac  in  intetdi(%o  vti  poHidetis.  tuetur  eumin  quad 
poiTcflione fcruitutis ,  &  iubet cauere  vt nbn  prohibeatur ire 
agere.l.peaul.fF.deaquaquot.&^ftiua.quodadhocinceirdi- 
^um  percinec.Condemnac  item  quantiintereft.l. ;  .§.id  hoc 
interdJ(fio.  Alterum  interdi(9;um  eft  de  reBciendo  iiinere 
quoddaturaduccfuseum,  qui  impediteum  quircHccrevulc 
icer.l.3.§.  AicPraccor.Incerhoc&rupetiusinccceftmultum. 
Nam  hoc  propcietatis  caufam  habct.Neceflc  eft  vt  doceac  iuis 
feruitutrfibicompetere,  vtipfo  edidio  conftat:idcft,vtdo- 
c:at  fibi  longo  tempore  acquificam ,  vc  apparec  hoc  tic.  Dicet 
«liqtiis ,  Nanquid  fufficerec  a(3;io  confefToria ,  abfque  hoc  in- 
iecdi(flo,&  longe  vcilior  efle  videtut.^Non  ideo  minus  dicun- 
tur  pufIcfIo[ia,quia  dc  proprietate  qu;  ratur:fed  vtiliera  ruDt> 
quiafummaciai  cognoicunt ,  &  rera  difcutiunt. 

A  D     T  I  t.     XX. 

DE   AQJA    QJOTIDIANA 

hT    ^i>TlVA. 

V  B  hoc  titul.  &  fequenci  fex  incerdi(£la  ad aquana 
pertinentia  proponuntur :  fub  hoc  deduob.tra- 
(5tatur,  quorum  vnumdeaquaquoridi.altetum 
de  a;ftiua  aqua,  vnde  rubrica  interdidi  deaqua 
quotidiana extat apud Vlpian.l.  i . hic.hocprobibitorium m- 
terdiftum  eft.  Efltamenintcrdi(5turareflicucoriuhj.  Nam 
Prstorrcfticicuic  quod  fa^aum  fuic,vc  compctat  a^lori,  fufS» 
cic  fevfum  efTejnon  cogicur  oftendete  hoc  fibi  competcrc, 
rncdo  vi,  vel  clam,vel  precacio  duxcric  ab  aduecfario  fuo. 
Qu^atlicquotidianadocec  Vlpian.l.i.qux  quocidieducipt)- 
reit,&  folfc :  a;ftiua,  quae  «ftace  duci  folec.  Ec  eft  duplex.  Hoc 
anno,&  aliquadieilliusanni.  Namidfulficic,  Nocaoduslo- 
cu$co!iimunisdeferuituce.§.pr:ECecea.hic.hocinccrdi(5tuch 
pro  zqux  duiflu  dacutn  efti&  fi  non  fit  aqux  du(flus  f  undi,le- 
gendtim  videtu':,quia  quocunquc,id  cft  i  in  quemcuncjuc  lo- 
cum  fandi.  Scruicutesprzdiorum  non  dicuncur,  nifi  prxdio 
feruianc.Delecuicucenonloquicur  hoc  interd.cx§.Trebati- 
us  (aic.)  Lo cus  com munis  de  rebus  ditiiduis ,  eft  ir  fepacabilis. 
Alcerumincerdi(5lum  eftinl.  i.^.aicPraetor.  Pcccinecada- 
quiiXi  atftiuam.vcpriusadquocidianam.  Ratio  fuadet  vtdi- 
uerfaintcrdi(5laproponcrencuc:quiadiftirgaenduTfiiic.Di- 
citurin  prioti , vti  hoc anno.  Ih  hoc ,  vti  ptoxiitia aftate,fieri 
poceft  vccocoanno  non  d«xeiic,&proxinia  a?ftaceducipo(- 
£r,&  iniquum  fuifTcc  fi  prohibcretiur.Ideo  duplex  facicndiim 
faitinterdi(£lura.  IurifconfulciiVCVuIgc>idiuiduncannum  ia 
hyemera  &  iftacem.  Vnum  in  quo  de  aqua  quac  qaotidie  dli- 
Ci  pocefi  &  folec:  Alterum  de  ^ftiua.hic  duo  cranlcunc  ad  h^- 
tedci5,&  quofcunque  fucceflores,ecfi  iuris  non  fint,qcibd  edl- 
i£bocauetur,&hocadvtrunquecransfercur.Terciumincerdi- 
iftumcftdeaqua(^ua:cJccaftelloducicur.l.i.§.aicPiijtor.hic. 
Supeciora duo  percihenc de  aqua  qua:  ek  fonce , ex  capice du- 
cicurihoceXcaftello.Caftellum  eflrecepraculumaquaE.  Iil- 
lius Fiontinus de  aquac du(Sibus vrbis Roma;. luris f uic,&c.a 
principefciIicer.Quandoque,&c.ideftiquandocunq-,  ,fica- 
pUdHoracium,QiiindoquebonusdorinicacHomecus.&fic 
lutiSautttatcsvtihequenterfolent.Lecus  Communisdebe- 
hcficiis  Principuna.l.  I  .§.  plahe.  hic  quiritur  an  pofrelloriuni 
fit.vide§.fi.l.l.hic.hocinterdi(5iuhifinitutaffignationibus, 
tumaliapofIefrioniscaufaintrodu«Sacfredicamus.Adfigna- 
tiones  vocatrclcripta  &  diplomata  principura.quibus  adfi- 
gnat  ius aquam  duccndi  fibi ,  qua:titur  de  iuce.crgo  poflcfTo- 
rium  non  cft.  CaUfam praprietatis  habet,  vtinterdiiflnm  de 
itinete  a(5i:uquc  priuaco,fic  de  iure  b^cNihilominus  pofleflo- 


7op 

rium  eft  interdi^aura :  quia  ad  hiibc  finem  vtimur hoc  intcr- 
di<a:o,vtconferuemuspofrefnonem,&advirapfohibendam, 
&  ne  vira  faciat  aduerfatius ,  cogitut  probaie  dc  iure  (uo,ex  I. 
3.§.  da{km  aqus.  Notandus  locus  corahiunis  de  vetuftato 
tcmporis.quartura  cft  fub  tit.  feq.  deriuis. 

A  D    T  I  T.     XXI. 
D  E    R  I  V  I  S, 

1  O  c  pcrtinet  ad  refeaionem  riuoruni ,  &  «latur  a(J« 
I  uecfuj  eos ,  qui  pcohibenc  riuos  reficcrc.  1. 1.  hlc.  vt 
I  compecacfuflficic  vfum  elTe,nec  cogicur  de iui c  fu6 
fiderafacere.l.i.§,hocincerdi(5tum.Cumagicurde 
icincrc,cogicura(aorfidemfaceredeiurcferuicutis,qLiafibi 
corapecic.hicquoqicurnoncogacurfidemfacectiuiifibifer- 
uicucis  compecere cra^aat.  Quiftio in  1.  vlc.  hic,l,pupillo.§. 
liquisnuoS.  fF.de  opcno.nunc.  Prodefthiclocusadincer. 
pictationemLii.aliasi^quiviara.ff.deoperisnouinuntik.  ' 

A  D    T  I  T.    XXII. 
D  E    F  O  N  T  E. 

ViNTVM  intcrdi^aum  eft.quod  pertinct  ik 
aquam  ex  fontchauricndam.  Non  enihi  tantum 
dcaquatluceda,  fed&  hauriendainterdt^aadan- 
tut,Li.hic,fF.Etcftprohibitorium:qu)aprohibet 
quo minus de fontc hauriatur acjua.  Pertinec hiclocus maxi- 
hieadferuicuceiruft.  pr«d.  Nocahdumlocuscbmmunisdc 
fecuicucibus.  Scniicuces  omncs  perpccuam  caufam  habcrb 
debencquiavtiquandolubctoportet.  Hoc  interdi^aumde 
ciftctnanon  loquitur.  L  vnica.  §.  hocintcrdi(2uni.Elhic. 

Scxt«meftinterdi(aumdereficiendofonie.§.deindeaitPi'c- 
toc.d.I.vnica,hic.  Hauricnds  duo  fiint  interdi(aa,viium  pro- 
hibirorium,  altcrumrcftitutorium,  quorcftituiturcjuodfa* 
^um  non  fuir. 

A  D    T  I  T.    X  X  I  I  t 
D  E     C  L  O  A  C  I  S. 

S  T  interdi(fium  vnum  dc  cloacis  priuatis,aJce- 
rum  de  cloacis publicis.I.i  in  fi.ft.  hic.  Magnui 
olim  Roms  cloacatum  vfus  fuit.  vude  fubcer- 
nauigabilis Roma  dicebacur.  Duofuncdcpu, 

blic.cloacisinretdi^aa.Nullumrefticutorium: 
quia  ad  curacorcs  boc  muflus  rcficiendi  pertiriebac.  vide  Ll.§! 
pen.hic.  Dacur  prohibicorium  nevisfiat  reftituetc  volenti' 
teficetecupicnti. 

A  D    T  I  T.     X  X  I  I  I  I. 
Q_VOD     V  I,    A  V  T    C  L  A  M. 

ll^fC'^'  O  c  interdi^auro  propofitum  cft  aduetfus  cos; 

VyS^i  I'  quiinprsdiisalicnisopusaliqhodfaciutquod 
noceat.cftciue reftitutoriuoi.  Extat huiiis  for- 
mula  in  Li.liic  in  princfF.  non  eft  prohibirori- 

^  ^,..^. um.iubeticftituifiquidvi,autclamfaaumfit. 

Adqua;pertineat,vidchdaeftl.i,§.hoCintcrdi(aum,&Lfia- 
lius.§.notauimuS.fF.bic.  Qui fru<aus colligit ex  slienb agroj 
ali<^atdfacit:fedhicintclligiturde  operc.  Idcml.  vimfacit.§i 
vhi.hicLocushicnauismiDterrcsmobilesefrebftendit.Per- 
lincthocinterdidlum  adeaquiihfolofiunt.  Quidfiinloco 
Iacro,pnblico,religiofo?adhuChocinterdi(auincompetetidi 
l.vimhcit,§.v!ci.  Vimfacereeft,  vt  docec  Vlpiah,l,t.§.infa- 
idlum.hic.Clam  faccce  quid  lic  docec  in  1,  j  ,§.vlti.  &  fcq.  No- 
tanduslocuscommunisdeignoranriaf.!<ai:nuncvideiidilrti 
cui,&:concraquemdccuchocinccididlum.  Dacur  noncan- 
tuth  domino fundi :  fcd  his  omnihus  quocum  incercft  faoc d- 
puSfa<aumnonfuifle.l.i.t>.qui,J,vlti.hic&ifgib,(eq.l.  coirl- 
pecic.hic.  fF,  Nocanduslocuscommunisdeebquod  inccrclti 
Dacuriccmconcraeuminprirais.quifccic  vel  quimandauic 
fieri,LAurquiaIicer.§.Ha:cverba.Locuscommuni$dem2n- 
dance.Dacuricemconccapofrcfroreni  operisfitai.LSempeti 
iF.hocric.  Hoc  incccdid:umfcriprumcft  inrem.quodviaut 
clamaquocunqueeft  refticuas.  Sequenslocitsdtdcofiicio 
iudicis.  Ad  qui  J  condcmnati  dcbec  is,  qui  quid  vi.aut  clam  fc- 
Cic,videl.fempec;§.hocinccrdi(5bo  hic.  Litissftimatioinhot: 
iudicio ineurida  eft.  Similis  locus crt ih  1. coinpecic  J.  vlcim.It» 
hocinteirdidiononinquititutaniutefa^aumfic.nainpoflef- 

00 


\ 


y  1  o  Franc.  VuAreni  (omment. 

(ormraeft.ficut&cxtcra.l.  i.§.i.&  nihilpronuntiatiudex  velit  quisdicerequodpoflidcatnoraineaHcno.Isqui  prcta. 

nifivtrcftituat.  Suntautcm  ccrti  cafut  inquibusabfoluitur  rioremacccpitab  aIio,potefteare  vncumluis.l.cum  preca- 

rcus.  Prirous,  fi  remifla  fit  nuntiatio.  Nam poft mifiionem  rio.pen.ft.hic.nec eft  opus cxprefljonc.Eft  locus eommunis, 

non refticu!tur.l.7.§.ait lulianus.if.hic.  Secundo abfoluitur  in  1.(1  ita ftipulatus fuero.fr.de veib.obligidcm dicitur, vbi £ 

reus  etiam  in  hoc inteidido.cum  atftot  ipfe  opus  vi,  vel  clam  aiiquem  ex  familia  promiflor  prchibuent ,  tenctur.  &  ita fti, 

f£Ccrat.l.fialius.§.bclliflime,hic.ff.Tcrtiofiinccndiiarcendi  pulatiointerpretatur.quamuisftriftaminterprctationcmre. 


caufaopusfiat:rcdeftdiflin(aioinl.fialius.§.eftautem.  Hac 
exccptionc  vtetur  rcusita  dcmum,  fiadbunc  vfquelocum 
ignisperuenerit.  Contrariavideiurl.  fi  quisfumo.  ff.adlee. 
Aquil.  nifi  probabilis  fuit  mctus  ioccndii,  &  verifimilc  nt 
igncmvfque  adillum  locumventurum.  Namtumcxceptio 
daretur.Quatto  non  datur  exceptio,  fi  pracdium  in  quo  opus 
fa(ftHmfmt,nonnoceat.l.fialius.§.plane.Quintoisquipara- 
tus  cft  iudicium  fubitc  &  fatifdationcm  offert.  1.  j .  §.  fi  quis 
paratus.  ff.  hic.  Nunc  vidcndu m  in  quo  diffcrat  ab  interdid o 
de  noui  oper.nuntiac.  Datur nifi  nouum  opus  denuntiatum 
fuerit :  hicnonitcm.  namnontantumdator  .-  fedetfivi,vel 
clam.Pr^teteaintcrdidumdcnouioper.nuntiat.perpetuum 
cli.d.l.Pia:tor.ft.denouicper,nun.hccannaIccft. 

A  D    T  I  T.    XXV. 

DE    REMISSIONIBVS. 

E  K  D  E  T  cx  tit.  fupctiori  quod  viaut  clam 
It^v^T^  Diximus  intetdidum  quod  vi  aut  clatn  com- 
\\  %fj^/^^  pe  erc  fi  nuntiatumfitnouum  opus  :  nifi  rc- 
r/  M;^^?^  mula  fir  nuntiatio.  vc  autem  intelligcremus 
cuiuscffc-(Suseflet  hxc  remiflio,  hic  parsedi- 
(iliadfcripca eft.Formulaeft hic. Dixi  eum.cui 
noui'mopu$nuntiatur,accedere  Pra:rorcmfolcre,vtremit- 
t.ic  ci  QUntiacioncm,  fi  nuniiandi  ius  habeat,alioqui  tcnet 
tiUntia[io,&  remifSo  nuUa  eft.  Siius  habcam  prohibendi.va- 
lccpronLintiatio.l.i.ff.deopcr.no.nunt.quodlacuit  Accuif^ 
Pr  odt  ft  ei  qui  habec  ius  acdificandi  ipfa  rerrsiflio.Docui  in  cx- 
plicationel.Qui  viaoi.  if.de  ope.no. nunc.quomodo  hascvcr- 
ba  accipienda  unc.  Vidccurcontrarial.i.§.vlt.ft. deno.ope. 
nunr.  nifi  alieno  nomine  nnntiac :  fednon  eftcontrarietas. 
VfufiUtSuarius  in  re,in  q:ia  vfumfrti^flum  habet,ptocuratio- 
ncm quandam habct.  1. 1.  vfufrudl.  qusm.caue.nominepro- 
prictariipotcrit  nouum  opusnufitiarc. 

A  D    T  I  T.    XXVI. 
DE     PRECARIO. 

C  A  p.     I. 


cipiat.hocimelligiturdonec  precariumreuccatur.  Reuoca. 
turautetn,cumis,quirogaiuscftexpreflimreuocauit.d.l.5; 
habet.  Quid  fi  conuentiocontiariaadiefta  fic  in  prccarioi 
traifiatur  in  l.cum  prccario.ff.hic.  Definitum  eft  tempus  pie. 
catiiinCalendasIunias:quiconccfllir,vultantereuocaie,  An 
fitdandacxccptioei,  quiprccario  acccpic,  videturquodfic; 
&camcn  hic  concratiumdicitur.  Vulgo  hic  diciturpa^um 
cfle  contranaturans  prccarii:fcilicctvc  libeacprecariumfol- 
ucre  cum  l)bueric,foctafIis  non  malc  dicccctur  prccaiium  va>. 
lereinCalcndasIunias.  Ha:c  verbafuncambigua,fcilicccvt 
vlcra  non  pofHdeac^non quod  non  poflic  ance  Calendas lun. 
reuocare. 

Sccundo  finicur  morte  ro^antis.d.l.cum  ptecario.  §.vlt.&: 
l.qua:ficum.§.quodaTicio.ff.hic. 

Tertiofinicurfolucioncdebici.l.fidebicor.ff.  hic.  Quarto! 
alienacione  rei  finitur.d.l.quxfitum.  §.  illud.  Sed  cum  diftin-t 
dtionc  hoc  accipicndum  eft.  * 

Quinto  finitur  finico  temporeprecarium.l.  4.&y.ffhic. 
Videudum  eft finito  prccario ,  fi  non  reddatur rcs ,  quac prc- 
carioconcefraeft,quxnam3(S:iodecur.  Ec  dicitur  dari  inter- 
di(ftum  dc  quo  loquimur.  I.i.  hic.  £c  ita  habec  loium  fi  aliccr 
fibi  non  cauerit.  1.  &  habec.§.  cum  quis.  Subfidiafium  efthoc 
iucerdi(f):um. 

C   A   P.      II II. 


¥ 


Cui  (^  contra  quem  detur. 


HOcinterdi(ftr,m  datur  non  domino  fcd  ei,qui  dedit  pre- 
cacioremvtencamalii.d.l.quzfitura.vultprzior  reAi«i{ 
tuieiaquoprccariohabemusrem.  Dominus  crgo  ncnvte-|| 
turbocinteidi(i.fo.Dacureciamhacredi.  Daturauccmconnall 
eum  qui habet,licct aiius  rogauerit.l. 4.  Hx  oranes quzftio-jj 
nespcndencex  formulaprzturis&contraeum  quidolode-| 
fiic poflidere ,  vc  edido  Prxtoris  ccntLnctur.  1.  quxfitum. §. i 
cum  quoque.ff.hic.Ec  perpecuum  fece  cft  aduerlus eum,  qiii  i 
rem  habct.  An  concca  pupillam  datur  ?  Dicitur  quod  fic.  l.vlt. 
J.fin.Noc.locumcomrauncmdcpupillo,qQipoflidecabfqu» 
cucoris  auiftoricate.  Contra  hztedes  etiam  dacur.  d.  1.  quzfi- 


tum.§.fin.ideminl.i.C.eud.Intraquodtempusdccur.  Ecdi 

n        •       j  c  •  iri  •  •   1  f  ••       .  citurpeipctuumeire.l.quaEficum.§.bocincerdi(ftum.quiafo' 

RecariuradcnnicVlpi.jnl.i.quodcciiceditquis  1       *„ij!  j 

j         L-        L     j  rr        •      1,      •'-""H"'»  lemusprecariumsliquando  vltraannum  extenderc. 
vtcndum  :  his  verbis  difterre  intelliginius  hunc  *     _      ^^  .        ,.  . 

contradure  ab  aliis.in  quibus  res  traditur.Differt 

adcpofito,quiaresnon  datutvtenda^fedcufto- 
dienda.  A  locaco  d.fferr,quia  gratis  fic  &  precibus :  a  ccmmo- 
dato  diffett  e<iamquod  ad  ccrtuai  fuum  res  comm..dacur. 


1.  inrcbus.  §.  ficuc.  ff.  commod.  hic  aucem  quotiss  volueric 
reuocatCjidiiceat.ccmmodatatium  nonrcuocarenifivfufi- 
oito..\donationeetiaradiffcrc,vchic. 

.^ieresprecarioconcedtmtur.  C  A  p     II. 

Rhsomnes  piccarioconcedipofl"unt,nontantumcorpo- 
r:iies:(cdeiiamimmobiIes,iuraetiara.l.i.  i.j.^.hic.ffl. 


De  offcio  iitdicls.  C  A  p.     V. 

OFficium  iudicis  cftjVtiubeattem  rcftituicum  omnicau- 
ia&vtilitate.I.qajefitum.J.  exinttrdi(fto.  ff.hic.alioqui 
lis  aEftimatur,&  damnatur  reus  ad  intcreile,  &  culpa:  ratio 
nonhabetiir.Dv;litamcnratiohabetur.d.!.qu*fiium.§.cura 
quoqce.&iu  hocdifferta  commodato,!. fi  vtcerro.§.nuiic 
vide.imus.ff.  commoda.  Hiceftlocuscommunis  delatacul- 
pa.  quia  licec  reuocare  ci,a  quo  precario  acccptum  eft  cuoli- 
bucric.  Concurritcumhoc  interdi<5to  a(5lio prsfcriptis  vcr- 
bis,vtdiciturioI.duo.hic.videturcontraiial.i4.intcidiftuiD. 


&h-bet.§.prccario.ff.hic.  SeruitutescnimpofTunt  precario       hic.vcdocuiinl.iufirgcntium.ff.deps^a.NuIIaccrtafctmula 


concedi.itaquc  defendi  poteft  fcruitutcs  in  pignus  dari.  \Ms. 
ff.de  fetuitucib.concrarcccpram  opinionem.  PofleflSocnini 
conceditur  precario.l.&  habct.^.vIti.Scd  an  rei  propiis  con- 
filhit  recariura , tradat.qujeft.  in I, cert^. §,  qua^fitUiTi.hic. 
Cum  dicimus.emptio  rci  iua:  non  confiftir.Verum  cft,fi  pro- 
pi  ietai  ius  poffeflbr  fic :  fed  fi  ahus  poflcilionem  habct,poccft 
precurio  habere  poireifionem. 

De  ejjfeciuprecarii.  C  A  p.     JII. 

I^Ffeftus  prccarii  eft,quod  is  qui  prfcuio  rem  viendam  ha- 
jbcc,campoilide2t.l.4.§.i.&l.&habec.hic.ff.  H'.cdccec 
Pompotiius  quomodo  accipiendum  fit  quod  dicitur,  duos 
ncn  pc  fle  eandem  rcm  in  folidum  pofiiderc.  Verum  tft  enim 
de eodcin  ge nere  poifciEonis :  taraen  in  I.qui  ptecario,ei  qui 
precario  po.lIidet,datur  intetdi(ftura  vti  poflidetis:in  interdi- 
ftovtipoilidstis  ille  excipitur,quiconceflicprcc3rio.  Huic 
fcntenti3econcrariumvidccurquoddiciturinl.cerca:.§.is,qui 
ro  -^auic.ff.  h[c.  verum  ibi  rogauic  vt  pofBderet  prccario :  fed  vt 
[ji.ecario  inf  undo  morccui,&  cunc  nulli  tranficpofreffio:nifi 


a(5lionio  prodita  fuic  lure  ciuili:quia  vcro  ciuile  negotium  cft> 
poictat  a6lione  praifcriptis  vcibis  agi. 

A  D    T  I  T.     XXVII. 
DE     ARBORIBVS     Ci£DENDIS. 

Vplex  cft  intcrdi(ftum  de  arboribus  czdendis.Vnnm 
»1:  eius  arboris  nominc proditum  eft,qu^  in alicnas ^des 

impcndet.  Altcrum ,  cius  atbotis ,  qua:  impendecin 
ahenum  agrum.  Deiintiandura  eft  prius  vr  ai  boreni  adimat, 
idquctcftato.vel  ptobaticnisgratiacocificianturtabula.  Si 
nolitjpermittitur vicino, cui nocet,adimcre.  Si impcdiaf,da- 
tur  hoc  interdi(!^ii,quo  vis  vetatnr.  hocinterdi6f  ii  prohibito- 
rium eft,& licet adimcie & fecii  pcrcare domii.  Alcerii eft de 
arbore,qu(jimpendecinc;l:eruagrum.l.i.§.AirPic:or.fifci- 
licet  vmbra  noceac  agro  meo.dei  .untiandii  eft;  fi  noiir,f  go  ra- 
mos pr^icindam.  Si impcdire  vtjit,dabitur hocincerdi(tium. 
quarc  aute  vetet  pra:cor  ne  deradicctur  aibor,  vide  veiba  cdi- 
di\.  Dicet aIiquis,non f uadere ratioine,vt interdiClo locus  fic, 
vccxSoloQisfeatcaciaqu«cftLvk.ft.Hjui)i(g.Lexpcrmittic 

intf» 


In  Ttt.Bearhorihmc&dendis, 


iit 

hoc  competit:etiam  fi  dolo  malo  non  detincat,  &ftadolus 
malusnoneftncceffarius;  QuTftioeft.fifilia.quxfftjnpo- 
tcftatcpatris,alicuinup(eric,&l.ititet  apud  mahtum.sn  ad- 
«erfus  eum  agcndum  fi?,  vt  exhiBcat^fic  de  matre  apud  quam 
latuatfilius.Dicendumcftpatri  competerc,?xcep'js  quibuf- 
dam caufis.l  j.§.ctiam.hic.fF.tametfi in poteftate marris non 
lit:puta  ob  ncqnitiaai patris.  De  fiiia  quxftio  eft ,  in  |.  fi  quis 
filiam.d.l.  5  .hic.  ft.  Nota  interdiaum  de  vxcre  exhibenda ,  & 
non  tantum  aduerfus  excrajieum^fed  etiam  adnerfus  patrem, 
vcexhibeac.Carterisnondaturiemper.aliquandodacur.vtd! 
1.3.§.pati  modo.hic.ff.  Alierum  de  liberis  ducendis  inicr.iidi 
huius  mentio  eft.l.  j.  in  princ.  hic.  Pntor  ipfc  cognofcecetfi 
ahasnonfoleat  cognofcere  &hicexcraordinariaericco2ni- 
tio.tir.de  excraord.adno.ff .  Not.  hoc  iudicium  deferri  ex  cau- 
la ,  fi  impubes  fic ,  cuius  nomine  vel  interdicitur ,  ve!  Prator 
cogno(cit.I.5.§.Iulianus.donccadpubertatcmvenerit.  Not. 
lequeftrationemaliquandoIocumhabere.i.5.§.vltim.ff.hic. 
hodielocumhabct,  vtpendcntehte  tes  lequcftrctut,quod 
luri  Romano  contratium  eft. 


D    T 
V  T 


atra  quinq;  pedes  arborcm  plantare:fcd  tamen  vulc  non  no- 
^ercvicinixdibuSjVclagro.quxftiotradacuri.i.C.de  intcr- 
\  id.  Videtur  intcrdi(5lo  locus  non  cfle.dicet  aliquis.  Nara  lo- 
laitur  de  arbore,qu2  impendet  in  sdesalienas.Ideodcca 
;ionloquitur,qua!  non  impendet:  minusetiamex  z.capite. 
,  jed  competcre  tamen  ibi  dicitur  d.l.i.  C.de  intcrdiCl.Nam  ap- 
)areteamraentemfuiffcPractoris,&vtilitas  fuadet,vt  pto- 
lucamus  interpretationem  adillam  canfamvcilitatisgratia. 
|;,ocusnotandus  eft  de  intcrptetatione.  Pra:tcrea,fi  quid  in 
nco fit,quod mihi noceat , an  non  potero propria audloiita- 
c  diriraere,&  fucciderc?Lex  loquitur  de  operc  fafto :  &  licet 
ollcre  de  opcre  kilicet  manu  fa(5lo,de  quo  iex  loquitur,  non 
.le atbore ,  qu£  non  manu  fa6la  eft ,  nec  vifura  fuit  vtilc  eam 
:xciderc. 

A  D    T  I  T.     XXVIII. 
GLANDE  LEGENDA. 

Nccrdidlum  itapropofitumeft  a  Prartore  1.  i. 

hic.  Si  ex  arbore  mca  glans  dccidar.volo  agtum 

tuumingrcdivccolligAm&legemfrudlum  :  tu 

prohibes.qua:rituranhcebir.>Dabiturhocintcr- 

did:um,quo  permittitur  frudus  colligere.  Pro- 
hibitor!umeft:&dicitur  finiri  prxfcriptione  trium  dierum. 
■hoc  eft  fjuore  vicini,  in  cuius  agtum  decidunt  fruft  us,ne  ego 
mokftiaafEciam;fedtertioquoquediecolligam,itaeftintcl- 
ligendam.  &  male  interpretantur ,  qui  praelcriptionem  alitcc 
cxiftimanc:&  quartoquoque  licec,fecundo  die  non  Hcet ,  aut 
I  vnoquoque.  DixericaIiquis,Nonne  fufficiebat  ad;io  de  paftu 
pecoris?Hic  non  peftinct.Datur  in  eum  qui  in  mco  pecus  pa- 
icit  (uum,&  ita  locum  haberc  non  poteft:etfi  immittat  pecus 
fiium  in  agrum  vicini.  habet  vero  locum  1.  qui  feruandarum. 
§.vh.ff.de  przfcrip.  verb.  fi  in  meo.  Si  vero  immittat  quis  pe- 
cus  in  alienum  agrum  vt  depafcat  glandem,qu  5  in  eius  agt  um 
d£cidit:quia  nulia  eft  certa  aclio.danir  pr^fcriptis  verbis  in  f  a- 
fturj.  Addendiimefthocincerdidtutnicadcmumcompetc- 
f  e.fi  darani  infedi  caueam  vicino.l.  lulian.  ff.  ad  cxhib.  Con- 
cutrit  etiam  aftiolcgis  Aquiliac.cuml.vltim.C.  ad  lcg.  Aquii. 
Datur,fi  quis  mauu  aut  corporc  damnum  aliquod  fecerit.hic 
nonfacit:Ted  pr;cbct  occafionem  damnumfieri. 

■  A  D    T  I  T.     XXIX. 

LIBEilO    HOMINE    EXHIBENDO. 

Nterdidbum  hoc  cucnda:  libertatis  caufa  proditum 

ell.  Ditr.i  aduerfijseum  quidetinethberumhomi- 

nem  pro  feruo^vc  exhibeat.  De  fcruitutelocuseft 

coinunis.l.Tiriocjr^iUiVi.ff.  decondit.  &:demonft. 
Vifumefthoc  inteidi<5tum  Prastoriproponere,  quamquam 
incum  qui  detinec,  animaducrtaturlegeFabiadeplagiariis. 
Exhiberc  dicitur.vt  videatur  an  liber  fit,an  fcruus.Dicendum 
locun»  habere  ita  deraum  ,fi  dolo  niilo  detinearur.I.j  .§  .is  ca- 
men.  ff.  hic.  alioqui  non  habec  locumvtexedidioprstoris 
conftat. 

Cui  competit. 

HOc  interdidum  populare  eft ,  &  cuiuis competit.  L  j .§. 
hocinterdidum.  hic.ff.  Adfiones  itafere  comparatx 
lunc ,  vt  litibus  via  praicludcrctur :  vr  pcrfcqueretur  vnuf  quif^ 
qucquodfuaintereft.  Hincquarriturinrra  quodtempusde- 
tut?Perpetuumeft.&annononfinitur.l.5.§.i.hic.  Qiaarri 
poteftjfi  debicor  laticet,an  aduerfus  receptantem  dabicur  hoc 
intetdiftum,  vtexhibeat  ?  l.vlt.hic.dicitur  noncompecere, 
neque  vtilc.  Finis  huius  incerdidli  eft ,  vc  libcrcati  faueacur,  & 
ptopcie  propcet  eos  qui  feruos  includunt ,  &  ita  eorum  libcr- 
tacem  infringunt. 

A  D    T  I  T.     XXX. 

,     DE   LIBERIS    EXHIBENDIS, 
ITEM    DVCENDIS. 

V  p  L  E  X  eft  hic interdidlum ,  de  primo  refer-  iure  pignoris ,  &  non  eft plcna  cognit'io,  vt  in  acaione^Scruia' 

turabVlp.in  l.i.mpnnc.aduerfuseum.quifi-  na.Differtigiturinhoctaatum,quod  vnumpecitoriumeft 

hum  racum  dolo  malo  detinet,  vc  exhibeat.  altcrumpoffellorium^camcnproprietatipr^iudiciumnonf:' 

Daturpatri,cuiusdetineturabaliofilius,hoc  cit.Hmcquxftio^cui&contraquemdcturhocinterdiarum? 

eft.fiinuitumdetineat,Lvlc.hic.ff.Namfifua  Concraconduftoremdcbitorcn.C.dcprcca.  Vtileinterdi" 

II   iponcefiliusl3Cicct,nondabituraducrfuscum,apudquemla-  (aumdabituraducrfusquemcunquepofteflorcra   vtcolIiBi" 

I   mat.nam<latuteifacultastcccdcndicumyoluctit.Not.(juod  turexl.i.hic.necdiieaumpotericcompccae.     ' 


I  T.     XXXL 
R  V  B  I. 

Ocintetdidlum  eft  fimile  inccrdido  vti  pofli  Jctij. 
Eft  comparatum  retinendx  poffellionis  caufa.Dif- 
feic,quod incerdld;.  v ci  poflid .  datur pro  rcbus foli 
&  immobihbus:hoc  pro  mobilibus  datur,&  in  hoc 
differuncDuo  funr  qui  de  proptietate  &  dominio  Stichi  con- 
tcnduntj&nonconucnitvtcr  vindicaredcbc2t,neccffeeft 
vcinccrdi(aum  vtrubi  interucniac.  Exiquatum  eft  cum  in- 
tctdi^ao  vci  poflfidctis.ccmpus  rei  iudicat  s  /pcdlatut.Hoc  da- 
rum  eft  cx^.  retinend^.  Inftic.  de  icterdift. 

AD    TIT.     XXXn. 
DE    MIGRANDO. 

f?*^^  Ntcrdi^aum  dcn^igrandoin  gratijminqui- 

t^,_^^'  l.noaimf  roditnmcft.qui  exdcrcocondu- 

r^  «^aniigrant, fi  dcminusvelit  cos  exportare 

S^  )upel!e(ail< m,  nc vis fiat in  ca  exporrard3i& 

fucsoblig3rfffuntouffportata:funtina:c'es 
Ioi.aias.&  ideo  intell.igcndum  fi  Jocator  ntgetfc  intuliile  vt 
obligareniurci.caiuftacaufaerir  reddtndiinterdi^a:.  Aut  fi 
dicatfequidemintiiliflecar£tione:fed  tameperfoluiflemci- 
cedem.h^ccxveibisinterdi(aifaciliusccgnokur.tur.2.i.hic. 
ff.Hoc  extraordinarium  erat  remedium ,  &  raro  hoc  inrerdi- 
(aumreddifoIebar,vtl.2.ff.exquib.cauLmaic.Dcdoraolo- 
cata  loquitur  Pra  tor  in  interdi^ao  ruo,&  de  mercedc  vtilc  in- 

terdi(aumdabitur,etiamfigratuitahabitariodatafit.  Itcm  fl 
antctcmpuslocationis  finitae  velittranfportare^cump.nfio 
non  debetur,  nifi  velit  reprsfcnrare,  &antetempusfoIue- 
rit.Non  poccrit  vtihoc  intcrdi^ao.nifi  totam  penfionem  per- 
folucrit.  Hocintcrditaumadquafcunque  respeftinet,quas 
inquiliniisinduxeritindomumlocatam. 

A  D    T  I  T.    XXXin. 
DE  SALVIANO  INTERDICTO. 

<&^fe^t>  A  L  v  i  A  N  v  M  intcrdi^aum  interpofitum  eft  in 
f^-^hi  g""amcorum,quilocantres  fuas&pr§dia,&eo 
Y^^R  nomine  obligatas  habenc  res  debitorum.  Pro 
^^^^  mercede  dacur  ad  pcrfcquendas  res  mercedis  no- 

mincoblignas,vceatumpoflcfiionemihiacquiram.§.itcm 
Seruiana.Inftit.de a^aio.  Dicicur  adipiicendi  poffeflionis  ef- 

fe.§.adipifcedae.Inftic.dcincerdi(ais.DiffcrcaSeruianaa(aio- 
ne,quod,vc  farpedixi,  hzc  iudicia  fint  poffefloria,non  petico- 
ria.InSeruianaquiricnr  de  iurc  pignorispra:fercim,&pcti- 
tut  eas  dici  obligatas  cffe:&  iudex  pr onuntiat  id  pro  merccde 
debita,&  domolocaca.Addicuretiamvcrcsrcftituarurei  cui 
resobligacacft.  Acinintcrdi^ao  nihil  pronunciaciudcx:fed 
iubecreftituipoffefEonemreieius,  qux  dicicurobligacaefl* 


yit 


FRANCISCI    DVARENI   IVRIS 

C  O  N  S  V  L  T  I    I  N    L  I  B.    X  L  I  I  I  L    P  A  N  D  E- 

CTARVM     SEV     DIGESTORVM,     PAR- 


TITIO        METHODICA. 


AD    TIT.    I.    DE     EXCEPTIONIBVS,     PKMSCKl- 

PTIONIBVS,       ET       PRj€IVDICIIS. 


V  D I  c  I V  M  aprstore  olim  conftitui 
folebac ,  aut  purum ,  aut  fimplex ,  aut 
cum  cxceptionc  feu  pra:fcriptione  ali- 
qj3,quamaddi  iudicioreuscommodi 
lui  gratia  pcftulabat,  vt  dominus,  in  1. 
iuriigentium.  fupra  dc  paftis.  Si  enim 
additanonfuiflct  inconftitutioneiu- 
dicii,fruftrac3m  reus  coram  iudice  da- 
toopponebat.  £xempligracia,fiTiciuspetat  fibi  iudiciuma 
prstore  dari  aducrfus  Miuium ,  fi  paret  eum  Msuio  ex  caufa 
n:iutuidedifti,poteritMa;uiuspetere,vt  cum  exceptioneali- 
quaidfiat,  putanifipofteacoaccdatvtea  pecunianonpeta- 
lur.l.f  .Hanc  cxcepiionem  «it  Paulus  conditiouem  efle,  l.ex- 
ceptio  eft,  hic.  Ncc  vcro  prohibecur  reus  plurcs  adderc  e rce- 
ptiones ,  quamuis  diuerf^  fint ,  l.is  qui.  l.Ma^uio.hic.  Veluti  fi 
concedat  ne  depecuniapecatur,fi  mtcr  me  &te  iudicatura 
noafitjfiiurciurandolishnitaficjfiaonlongotemporepoC- 
fcdecim ,  &c.  Id  enim  expedir  ci  qui  vel  omnes,  vel  ex  his  ali- 
quaspro  arbittiofuoprobare  potucrit :  necideo  uiciturad- 
uerfariiintentioneraconfitcri,quamu:s  hcs  exceptioccsiu- 
dici  jacidi  faciat,  l.non  vtique.  hic.  Scd  cum  impettaciones 
tamadionum  quamexcepuonumfubktacfinc,  de  fotm.& 
impet.fiibl.quaEri  poteft  quomodo  &  quando  exceptionibus 
vtiquispoffit.  Etdiftinguenda:(unt  exceptioncspciempto- 
tix feu perpetuae  a dilatoc iis &  temporalibus ,  vt  1.  2.&  3 .  hic. 
Nam  exceptionesperemptotis  poflunt  quandocunquean- 
le  fenteatiam  opponi ,  modo  prius  earum  conteft^tio  habita 
fitjl.prsfcriptioncra.l.fi  quidem.C.eo.I.£mptcr.  C.  Jepr^- 
fcript.longi  ten;po.l.perempcotias.Cod.fentcn.tclciiid!  non 
polTe.   Aliquando  reus  confidit  adboris  mtentioncm  proba- 
tionibusdeficerc,&  nullaexceptioeft  eineceflaria,fedtan- 
tum  inficiacionc  opus  eft.  Aliquando  vera  eft  eius  imer.tio,vc 
inficiari  eam  non  poflit  reusrquo  ca(u  confitcndo  vcrcra  cfls 
quodintcnditaAor,  exccptionemopponcrepotcft.  Intet' 
durareusdiibitatau  adarisintcntio  verafit  ncc  nc,&  tunc 
inficiaripotefthabitaexceptionis  conteftationc,  vcDiode- 
tianusaitji.fiquicJem.acpcfteaquamadorpvobaueiiciiiten- 
tionem fuam ,  reus exccptionem  cpponete &  ptcb.^rc pote- 
rifjinodolatanon  fiifententia.quodfacerenon  polle  vidc- 
tur,nifi  ab  initio  eius  exccptiouis  fa6ta  f  uei  it  conttitacio ,  di- 
Ha.  l.prjelcriptione.l.eraptor.  Lice  t  vulgo  pcrccptuir;  fic  hanc 
contcftationera  minimc  neceftariara  cfle.  Dilatori;?  autem 
cxceptiones  inicio  opponi  deb^Qt ,  nec  fufficit  eatum  ccntc- 
ftatiojfcd  tunc  demum  probate  eas  oportet,cum  a6t  or  dc  in- 
tentionc iba docuerit ,  l.e.xceptionem.  C.  de  probat.  1.  iu.  de- 
mum.fupradeprocur.  C.  Prarfcriptioncs  foriquxvalgoDi- 
latoD£d!CUUtur,in  initio  oppotii  debent,&etiam,  vu  cen- 
fencintcrprctcSjprobari.l.vlt.C.eodcm.Qusdamexcepcio- 
nes  coherent  rci.alix  perfonje^l.y.hic  1.  in  omnibus.l.priuile- 
giuro.deregulisiur.not.in§.vlt.deperpe.  &c.Inftic.  Depts- 
iudi.alibi  dzircremus 

A  D     T  I  T.     II. 


DE    EXCEPTIONE 
I  V  D  I  C  A  T  /£. 

C    A    P.       I. 


R  E  I 


On  immcrito  conftitutum  eft,  vt  res 
iudicats  ncn  tradentur,  &vtfirgulis 
controuecfiis  fingulx  adliones ,  vnum- 
que  iudicium  (ufhciat.Nam  alioquin  li- 
tesaduerluscommodum  ptiblicumul- 
fiplicat  entur,  nec  vllum  cxitum  res  ha- 
6ercpclIec,l.finguli$.hic.Vndea6lura 


agere  vetamurvctcreprouetbio,quodadconfuetudinemiu- 
diciorumtra6lumen^eadmonet  Don.inTercntium.  Itaque 
quamuis  abfolutus  fenientia  iudicis adbuc  ipfc  obligatus  ma- 
ncatjtamen  fi  iccrum  conueniatur,cxccptionem  opponetrei 
iudicat2,l.Iulianus.decondi6l.indeb.§.Itemfiiniudicio.In- 
ftit.de  cxccpt.  Hxc  igitur  exccptio  datur  rco,fecudum  queni 
iudicatum  eft :  adori  autem  non  dacur contra quem  eft iudi- 
catum,l.cuideter.nifi  forte  in  rcftitutionem  fru61;us,  vcl  par- 
tus  vcnerint,  zftimstique  fint.  tunc  enim  cxccptionem  hanc 
obiicere  potcrit ,  l.fi  quis  cum.§ .plane.  Datur  etenira  a£koxi 
aduerfus  reura  conderanatum:fi  poft  exequutioncm  fenten- 
ti£reuscontrouetfiaraeifaciat.quGdPaulus  Caftrenfis  an- 
notauit,l.fiate.  §.vlt. 

Caiffe  huius  excej>tio»U.  C  A  p    .II, 

CVm  eadem  res  fiue  caufa  agitur,  vel  ( quod  idera  cft )  ea- 
dem  quaftio  reuocatur  apud  pofteriorcm  iudiccm.huic 
exceptioni  iocus  eft.  Tuucautcmdicitutcadcrarcs  agi,vel 
eadcmquaftiorcuocati,  cumtes  cadera  pttitur,  eaderaeft 
conditioperfonarura,  eadem  eft  petendi  caufa:quorumo- 
mnium  fi  quiddeficiat,aliudnegotium,ali3qu^ftio,fiuecen- 
irouerfia  cfle intclligitur ,  nec  obeft  exceptio rci  iudicatx ,  I. 
cura  qusritur,I.cura  de  hoc.De  iis  igitur  figilladra  videaraus. 


Derepetita. 


C    A    P.       III. 


REraaccipercdebemuscorpus,quantirarcra,autius,exd.' 
l.cum.qu2ritur.Corpusautcm,ctfidiminutura>relaa- 
tcamfit,autaliquomodo{vtfit)immutatumfuerit,idemni- 
hiIon:iinus  rcdc  fic  dicetur ,  1.  &  an  eadem.  hinc  illx  quaftio- 
nesexiftunt:  Qu.idfitotumpetitumfueritin  iudicioprioic, 
deindc  pars  in  pcfteriore  petatur ,  l.fi  quis,  cum  tctum :  cum 
dnoi.  jrpora,  deindchorumaltcrum,  d.l.Cquis.§.idemcric 
ptobandum.fi  cumfundus,deindeaiboresexeoexcif2:inru- 
la,deinde  a>  ea ,  aut  iigna  vel  lapides:nauis,  deinde  fingula  ta* 
bu!a::ancills  prsgnansjdcindc  partus  editus^haereditas,  dcin- 
de  rcs  fingulx :  dcbitum  hsreditarium,deinde  hzi  editas,  d.I. 
fi  quis  cum  toturn.&  1. 5  .polTeffiojdcinde  proprictas ,  1.  &  aa 
cadera.$.fi.itcr>dcindea<9:us,l.fimater.§.fiquisiter.grcx,de- 
inde  fpeciale  corpus,l.fi  cum  argentum.fundus ,  ddnde  vfii(- 
fru(51;us,autcontra,d.l.ficumargcntum.§.fifundum.vfura, 
deinde  fors ,  l.fi  in  iudicio.ius  toliendi  vfque  sd  decera  pedcs, 
deinde  vfque  ad  viginti  pedes,l.egi.fundus,tnfuladeinde  ere- 
gionenata,d.l.cgi,§.vlt.menfslcgats,deinde  totumargcn- 
tura  legatum ,  deinde  vcftis  legata.  d. I.  fi  cum  argcntum.  dc 
quibus  hic  abunde  tradlatiim  eft  aiurisau6loribus. 

Deferfinis.  C  a  p.     1 1 1 1. 

INtet  eafdcra  petfonas  pofteriorem  efle  Iitemoportct,y| 
eadem  caufa  agi  intelligatur,&  cxccptio  tei  iudicatz  locum 
hibe2t:necreferranpoftcriorcontrouerfiaabipfismota,an 
aptocuratore,tutore,  curarore  aliifue  huiufmodi  pcrlonis, 
qu(jrcroiniudiciumdeductmt,!.42.1.fimatcr.§.hociurc.fcd 
etfi  cum  bxtede hic  fit ,  pro eadem perfona  habeiur,  in auth. 
<leiureiuran.  amotienteprxftito.  Quidficumfingularifuc- 
ceflore ,  Guiufmodi  eft  cmptor?Conftatrcmaduerfuscura, 
vel  pro  co  iudicatam,slteri  necprode(rcnccnocere:quamuis 
econtrario  exceptio  rei  iudicata  a  perfona  audloris  adcm- 
ptorem  tranfeat,l.fi  a  tc.  § .  fi.  Notandum  tamcn  eft,renj  ad- 
uerfus  audrorcm  iudicataita  demum  nocerc  fingulari  fuccef- 
(c>ri,fianteaiudicatafuc;tit,queisfucce(iiflcr,&abeocaufara 
habuiflct,l.iudicat?.§.  fi  debitor.Ite  ex  rc  pro  fil/o  iudicata  pa- 
triacquitut  hzccxceptiojl.fi  mater.§.fiquishomuie.  fcilic.li 
filius  coueniatur  vtprincipaiis  debitor:pacet  veto  de  peculio. 

His 


His  perfonis  exceptis  res  in  ter  alios  iudicatx  aliis  nec  profunt 
nec nocent.  Vnde  fcntentia  lata  contra  legatarium  non  pri- 
iudicatlibertacijl.i.&provnohiredelata  cajteris  nonpro- 
de(l,I.n cum  vno.  necetiam nocet, niH  fauoielibertatis iure 
/ingulari,  Liudicatz. 

Decaitfapetendi.         C  A  P.     V. 

EAdemresagi  intelligitur,cum  eadem  e(l  cauia  petendi. 
Nam  ii  idem  corpus ,  de  quo  iudicatum  eil,  denuo  peta- 
tur,led  ob  diuerfam  caufam,  non  nocet  rei  fudicatx  exceptio, 
vtdiximus:nec  mulcumintereil.an  eadem  aAione,anaiia 
quisexperiatur:(ed  tantum  hoc  fpe(^amus  eademne  fit ,  aa 
diuetfa  caufa  ptopter  quam  petitur ,  1.  de  eadem.  l.n  quis  cum 
totum.§.&generaIiter.l.(i  mater. §. eandem.§.denique.  1. & 
an  eadcm.^.adtiones.  1.  vlii.  Sane  incer adliones  in  rem  &  in 
pet fonam aliqua rcperitur dfferentia.  Nam fi eadem res plu- 
ribus  ex  caulis  mibi  debcatur,I.non  eft  nouum.  de  iSt.  empt. 
fingulat obligationes  (ingulx  caufx  fequuntur,id  e{l,pro  fin- 
gulis  obligationibus  fingula:  caufa:  fiue  controuetfi£  poflunc 
moueti,l.&  an  eadem.§.  a6liones.nec  obftat  agentiin  perfo- 
nam,hoc  modo  exceptio  rei iudicacs,  quia  aliam  adior  expri- 
mitcaufamfu^intentionis.Atcuniquisinremagit,tanquam 
dominus,quia caufam dominii  exprimere  &  omittere  potefl, 
fi  eam  non  exprcfletit ,  omnis  ei  via  ad  agendum  ptxduditur. 
Poflcemo  animaduertendum  efl  aliquandode  rceademiQ- 
ter eafdem  perfonas,eandemque  ob  caufam  denuo  agi  pofle, 
cum  vel  cellac  caufa ,  proprer  quam  reus  abfolutus  fuit :  cuius 
tti  exemplum  efl  m  a^fbiombus  in  rem ,  &  ad exhibendum,  fi 
reus  abfolucus  ficquod  non  poffideret ,  &  is  poffidete  poftea 
coepetit,d.l.fi  inter.l.fi  a  te.l.fi  tem  mea.I.fi  quis.ad  exhibeod. 

A  D    T  I  T.     Iir. 


fn  Tit.  *Z)  e  diHerftemp.prAfcrip.  7 1 ) 

acquirendam,ncc  titulo  nec  bona  fi  de  opus  eft ,  fed  pofTe  ffio 
tantum  eft  neceflaria.vndc  quis  nominc  alieno  h  ac  exceptio- 


DE     DIVERSIS 
'     BVS 


TEMPORALI- 

PR/ESCRIPTIONIBVS, 
&c  acceflionibus  pofTef- 
fionum. 


Vb  hoc  ticulo  quarundam  praefcriptionum  fiue 
exceptionumtetTiporalium  fitmentio.cuititulo 
refpondencpIeriquehb.S.C.Iuftiniani.Inpiimis 
igitur  prsfcriptio  qusdam  eft  ttiennii,compc- 
tens  ei  qui  rcm  aliquam  mobilcm  cum  titulo  &  bona  fide  tii- 
bus  annis podedit.  Cum  enim  tanto  tempote  poffidendido- 
minusfiteffecaus,  dubitandum  noneft,quinpf«fciiptione 
tempotisquemlibetagcntemfubmouerepoffit,1.2.C.Jnqui- 
buscatifis.Hancautempoireffionemconfummataefleopor- 
tcc  fine  temporis  legitimi interruptione.I. j.&  s  •dc  vfucap.Et 
fciendum  eftincerrupcionem  hanc  non  fieri  denuntiatione 
aliqua,aut  etiam  litis conteftatione , fed fententia  tantum ,  I. 
i.J.vhfuprapro  empt. prxterquam  in  cxcpptis  cafibus,l.vt 
petfedius.  C.  de  annah  cxcep.  Siramenlisfueritconteftata 
adutrfus  reipoirefrorem,quamuis  vfucapio  interim  procefle- 
ric.umen  ex  bono&xquo  fcquitur condemnacio ,  atque  ita 
effeftapf i  licis  conteftacionem  fat  intcrruptioj.  fi  poft  accc- 
ptum. (up.de rei vind.  Sed de hoc tempotc plenius fupra tra- 
itauimuscit.dcvfucap.  Eft  alia  pta^fctiptio  decemannorum 
interprxfentes.&viginti  inter  abfcntes.cui  tunc  locuseft, 
cumrcs  immobilis  tanto  tempore  pofTefla  eft  cum  ticuIo& 
bonafide.I.3.1.refcriptis.hic,  &haEcIongi  teroporisprifcri- 
ptiodicitut. Imo poflefTori quoquc  adlio  datut tanquam  do 


quisnomincaiienohacexcepti(_ 
nem  fibiacquiietenon  poteft,I.ma!e  agitur.  C.  deprxfcripr. 
trigintavel  quadraginta  anno.  Prxlcriptione  trigintaanno- 
rum omnis adlio fiuein rem  fiue in  perfonam  tolluur:bis ex- 
ceptis ,  quz  ohm  perpetui  non  etant ,  fed  breuiore  tempore 
finiebantuf  .I.ficut.  C.  de  prjEfcripr.jo.  vel  4  o.  annorum.ncc 
vltimusdiescceptushabeturprocomplef  0,1. inomnibus.de 
adl.&oblig.infra.  Adlio  autem  hypothecatia  hac  prsfcri- 
ptione  non  fubmbuetur.nifi  tertius  poflellorconueniatur. 
Namficonueniatutreus  qui  rem  fuam  obligauic,diintaxat 
annorum  prsfcriptioneiuuabitur.d.l.cum  notilfimi.  1. 1  .&  1. 
C.deannaliexcept.cuiustempofisprasfcriptio,&inaliisple- 
runqilocumhabet,vtinl.  i.§.vlc.C.deannahtxcep.l.inres. 
C.deiur.dot.&l.ficut.C.depra:(cript.}o.anr;no.Huiuslon- 
giffimspofTcffionisaUuseft  efFeiauspracccr  prifcripcionem 
fiue  cxceptioncm.de  qua  iam  diximus.Nam  fi  pofTeHor  ab  in- 
itio  bona  fide  poflelfionem  rei  nadtusfic,  adioeicompetit 
tanquamdominoaduerfusquemlibet  alium  nouum  poflef- 
forem ,  1.  fi  quis  cmptionis.  §.  quod  fi  quis.  Si  vero  mala  fide 
pofleffioncmacquifierit,deindeeamamiferit,nullaeifuper- 
eft  aftio.nifi  aduerf us  violetum  poflrflorem ,  d.l  fi  quis.J.fed 
hsc.Eft  &  pra:fcripcio  viginci  annorum  in  fifci  quiftiombus, 
1.  in  omnibus.  exceptis  quibufdam  caufis  in  quibus  minora 
tcmpora  feruari  fpeciahter  conftitucum  eft ,  veluti  cum  bona 
vacantiai  qux  nondura  fifco  nuntiata  funt.abaliquopofli- 
dent.  Nam  is  quadticnnii  prarlcripcione  agcntem  (ubmouer, 
l.intra.hic.I.i.J.vIt.infradeiurcfifci.I.i.C.dequadrien.prs- 
fcript.Alioquires,qujefifci  femel  effcdifunt.perdenuntia- 
tioncm  fcilicct,  &incorporationem,non  poflunt  vlucapi ,  vt 
fupra  didturaeft,  tit.de  vfucap.  1.  viucapionem.  Sed  &  hsc 
quoqj  prxfcriptio  annorum  ^.ahas  locum  non  hibet, vt  puta 
cum  fifcus  aut  Piinceps  vel  Augufta  rem  alienam  vt  fuam 
vendidit,quo  cafu  emptor  nunquam,fifcus  vero  ante  quadri- 
cnniumduntaxatconuenitur.l.omnes.I.bene.G.dcpr^fcrip. 
3  o.anno.& §. vlt.dc  vfuc.  Inftitu.dc  cempore dato iudicatis & 
tempoie  quo  lis  peiit,mentio  cftinl.  i.  &2.  deaccefllone 
pofleffioaisjinl.  ^(^.14.1  y.KT. 

A  D    T  I  T.     VI. 

DE    LITIGIOSIS. 

Ic  tiadacutdeaiio  quodamgenere  cxceptio- 
5^!|  ?  nis.  Nam  fi  quis  rem  litigiofim  fciens  eraerit  a 
t==    I  quoctmqueeamdeindepetat.exceprionefub- 


m^.  j)  mouetur,l.z.§.i.&  I.i.quiahuiufmodialicna- 
^i^^j  tio hodie non  tenet ,  fiue  fciens ,  fiue ignorans 
quid  emifTc  proponatur,l. z.&  vit.  C.  co.Idem  dicendum  eft, 
ctfieamin  pignusaccepit,!.  i.fupr. quxrespign.obl  g.poIT. 
quouisalioticuloeamconfecucusfic,eadcmque  cft  veraeius 
cui  reddicur  adlio,  I.2..&  vlt.  C.  eod.  Litigiofa  aucem  resnon 
fit  pcr  denuntiacionem,qus  fit  venditionis  impedienda;  gra- 
tia, I.1.&  1. 2. C. cod.  Sed cpus eft conucntioneiudiciafia.in 
autben.de  htigiof.§.i.nec  refert  ancum  afiquo  fit  motalis,aa 
cum  eius  tutore,cutatoie,piocuiatoic ,  vt I.i.  hic.  Verum in- 
teteft.an  ab  eo ,  cum  quo  lis  motafuerir,  emerioi,  an  a  tcrtio: 
quiahocpofteriorecafunondiciturrcs  litigiofa^nccimpedi- 
turalienatio,l.i.§.i.Hincappatethoc  iusmultum  diflL-rreab 
t6\€to  Prztoris,  dcaheu.iud.mut.  cauf.fad.  cumilludedi- 
€t\xm  de  alienatione  loquacur  ante  iudicium,feumotamIi- 
tem  fada ,  1.&  hoc edidio  dicitur.  de  alien.  iud.  mutan.caufa 


fa(3:.  Pf  ^terea  notandara  cft,tam  in  emptorerp.quam  vendi- 

mino,I.fi  quis  emptionis.O.de  przfcrip.trigintaanno.Necid  torcm  rei  htigiof*  poenas  conftitutione  luftiniani  ftatutas  ef^ 

mirum,  cum  aiufisau6toiibusisdicatuivfucapeie,vts.hoc  fc,q:TaruminPanded;isnuIIareperiturmentio,I.  vlt.  C.cod. 

quoquctcmpuscontinuumeffedebet.&  litis  conteftatione  Gaiustamenhiccap.vlt.duplici  pccna  eura  afficiendumcfle 

interrumpitur.I.mora.C.de  rei  vindic.l.nec  bona.  C.de  prz-  fcribit,qui  lem  litigiofam  dedicat  in  facrum. 

fcrip.longitcmpoiisjitemdiesvltimuslegitimitcmporiscas-  Sunttaoicn  aliquotcalus  in  quibus  non  prohiberuralie» 

ptus.non  eciam  completus  fufficit.I.peimittit.hic.&  in  vfuca-  natio  ici  litigiofz ,  vt  puta  fi  ex  caufa  legati  vcl  fideicommifll, 

pionibus.fupr.de  vfucap.H^cprzfcriptioccflatinquibufdam  dotisantenuptias,donationis,tranfadlionis,diuifionisrcrum 

cafibus,veluti in  adionibus peifonalibus ,  1.  nequc.Cquibus  hzreditariarum  fiat.  1. 5.  &  vlt.  C.eo.Idem  dicendumeft,etft 

non  obftat  long.  tcmp.przfcfip.Icem  in  iis,  quac  mixcam  cau-  cx  quacunquc  caufa  neceflaria  resalienetui.l.diuus.  fupia,  de 

fam  habent.  1.  vnus.  C. in quibus caufis prasfcript.  De quibus  petit.hzrcd.I. alienationes. fupra fam. ercifc. 

videtic.Cod.inquibuscaufiscefl.long.remp.przfcrip.&feq.  ^   j)      X   I  T.      Y  1 1. 

Ahacft  longiffimi  temporis  przfctiptio ,  fcilicet  tiiginta  vel  /-.  c  t  T  /"  A  T  T  r-»  M  T  n  Ar  c 

quadiaKintaannor.cuiusmentionuUaeftinPande(ais,fed  DE      O  BLIG  ATIONI  B  VS 

"         ^     .  .   ^.  n:  :  _  -.:u_  .ju „r...-..; ACTIONIBVS. 

00 


dc  ea  exwt  tit.ia  C.Iuftiniaaeo  Iib.7.  Ad  hanc  pr^fctipitoncm 


ET 


714 

I  Vivs  tiraliinfciiptiocortupta  circutEfertur, 
;  nam  vulgo ficinfctibiturjDe  adionibus &  ob- 
I  ligationibus.quod  perabfardameft  &contra 
i  fidcm  Pande<5taruni  Floren.Rationieniraco- 

^    _'  gruutn  eft,qucmadmodum  cx  obligationibfS 

g^ioncs  nakuntur,  itaprior  tituliparsfitdc  obligationibus 
poftcrior  de  adlionibus  iofcribatur:quem  ordinem  nos  fe- 
qucmur ,  vt  prius  de  obiigationibus ,  poft  de  adionibus  dica 
rous.  Obligationisdefinitionem  tradit  luftinian.fubtiti  luj 


Franc.  ^mreni  (omment. 

namhocnatura.&§.  prxcedenti.  itconi\(k.  indebiti.  n;tt^ 
squum  eft  naturali  obligitioni  latisfaccre.Ex  his  fatis  conftaC 
nafciobligationemexpadoconuentOjtametfimulti  diflcn- 
tiant.  Scd  noftirafcntentiaex  eo  nititurquod  aitPaulusinh 
cumamplius.iijfradereg.iuF.cumnatura  debcre  quemiure 
gentium  dare  oportet.cuius  fidem  fecuti  fumus.  £x  iis  ampli- 
usconfequitur.ftatus&conditionispcrfonarum  hullam  la- 
tionem  habendam  efle,nec  feruum  aiibero,  nec  fiiiumfan».a 
patrefamil.diftinguendum.-quianaturalisratioharumpcrfo- 
narum  aliquam  diftintflioncm  non  nouit,!.  naturalis.l.  fratec 
a  fratre.fupr.de  condidi.indeb.  inde  quari  folct  an  is  in  qucm 
beneficium  collatum  eft,  natura  tcneatur  ad  remuncratio- 


ftit.de  oblig.  Obligaiio  cft,  inquir.iuris  vinculum,quo  necef- 

Ctate  aftringimur  aiicuiusrci  foluendargratiafecundum  no- 

ftrs  ciuitatis  iura.  Ex  hac  dc finitione  fatis  apparet  dc ea  obii- 

Catione  nos  loqui,  quzad  aliquid  pnftandum  auftoritatc       ncm?EtcertumcftgratitudinemaI.C.maximecommcnda- 

pubHca  nos  obligat ,  non  de  obligatione  naturaii,  quacpro-       ri.vndere6teabVlpianodii%umeft,eumquidonat,aliquem 

prie  non  dfcitur  obligatio.nam  (vt  lulianus  ait)  in  l.fideiuflbr. 

i7.§.fideiuflb'tff.defideiuirori.minusproprie,&abufiuena- 


turaiisdebitordcberedicitur.  Nec  mirum  cumveredebitor 
obligatus  dici  non  po(fit,a  quo  inuito  exigere  non  poflumus» 
l.debitor.infrade  verb.fign. Similislccuseft  inl.iscui.§.fin. 
hic.  Creditores(inquii)  eos  accipere  debemus,  qui  aliquam  a- 
dioncm  vel  ciuilem  Iiabcnt:fic  tamcn  vt  exccptione  iubmo- 
ucantur,  vc  honorariam,vcl  in  fadum.  Ex  quo  loco  apparet 
adhocvcquiscrcditordicatur,non  referrean  aftionemha- 
beac  ciuilcm  vel  honorariaro.vcl  in  fadum  extraordmariara 
vcl  ordinariam:dire6lam,an  vtilem :  ccrta.an  incertam.  Pot- 
rotunc  agcre  in  fadumdicimur^cum  ncc  formulamncca- 
(ftionemprsfcribimus^quajadio  plerunquc  extraordinaria 
dicitur.  Nam  quoniam  adionumplcnus  noneft  nuntcrus, 
plerunque  adiones  in  fadum  defidetantur ,  ait  Pomponius 
inl.qiiiadionum.dcprxfciip.  veib.  Hincextraordinar:i.m 
ius  dicitur  in  l.cum  filiusfa.fi  cerc.pct.Et  ordinarium  &  extra- 
ordinariumiusinl.creditores.  io.de  vetb.fign.Hincvtilciu- 
diciamtnl.filor.gius.§.i.deiud!C.Exhisoriturqu2ftio,anis 
qui  fr,b  condi- ione  debet.propiic  obligjtus  dicatur?haEC  qu^- 
ftio  tradatur  in  1.  is  cui.41.hoc  tit.  In  qua  deciditur.ia  legatis 
quidem  non  dici  creditorem  eura  cui  fub  conditionedebe- 
tur:vtiqueveroin  ftipulationibus.  Inquacftlocuscommu- 
nisde  ftipulationum&legatorumdifFerentia.  Ex  quoappa- 
tet  adioncm  ex  flipulatu  firmiorera  adioneraeflcadione 
exlcgito.quodrxsliisetiamiurfs  ciuilislocisappatct.  NHm 
lcgaiun:conJiiienatcnonvran(ic2dh«redcm,l.vnica,$.  Im 
«utcnoCod.dccaduc.tollen.  Inflipu!a:ioneverofpes  dtbiti 
etf2rRadhitedcs;tanfmitti:u«.l:.ft.tUt.deverbcr.obiig.§.ex 
cc:.ucnrionali.  [tci:i condi.io  adieda  leg3to,fac't vt  res inte- 
rimCcbaErc.^is  !.!.§. iui.  aJSiian. inftipulaiione  noncbfcr- 
uarar.  Exdef.nitioneluftinianicolligimus  eaftipulationcra 
nuilitis  ciremomenti,qu2  continct  conditioneni  in  volunta- 
temptomifl«3tisco!l3tam,l.ft!pulatiot:6valet.infradeveib. 
obiig.l.fub  hac.y.hoctit.  Ex  eadein  edam  colligitur,eum  qui 
obljgnioncta  conf raxit ,  non  pofle  obligacione liberari ,  nifi 
idaaiborumconfcnlufiat.  Inftit.quib.mod.toll.oblig.§.vlr. 
quamuisin  cettis  contradibus  plerunque  eueniat,  vt  liceat 
etiamfineamborum  conienfurccedere,  vcinfociecatcrfcd 
harcnonfuntnofttiloci.Exhdc  definitioneetiam  colligitur, 
hanc  cflc  fubftantiata  obligationis,  vt  rei  dorainium  acquira- 
raus,  fed  vt  alterum  nobis  obligatum  habcamus  adaliquid 
dandum  vel  faciendum.I.obligationum.vtque  poftea  per  tra- 
ditioncradominium  acquiramus,  vtibidicitur.&inl.tradi- 
tionibus.fupradcpadl.  Ncceflariacniraefttraditio.  Sedcb- 
iicictaliquis,  ctiamfolo  confenfu  donsiniumtransfcrriinl. 
vlt.C.dcfacrof.ccclef.  Seddicimus  inconon  confiftcrcvim 
obligationis:prxtcreafauorccclcfia5expofcit,vtnonfitnc- 
ceflariatraditio. 


c 


A    P. 


II. 


De  diuijione  obligationum> 

PRoximus  locuseftdeGbIigationumdiuifione:cft  autem 
alia  ciuilisjalia  naturalis.Hacc  diuifio  fumitur  cx  1.  hires  a. 
debitore.de fideiuf.  Portohoc  loco  obligationeralatiusfu- 
irimus  quam  in  dcfinitionc Iuftiniani:quandoquidem  &  na- 
tuialcm  comprehcndimus.  Quac  fit  ciuilis  obligatio  valde 
controuerfam  cft.  Dixi dc hac  re  fentcntiam  in  commun.dc 


fi  bi  naturaliter  obligarc.l.  &  fi  legc.§.  confuluir.  dc  petit.  ha:- 

rcd.  verura  hic  nuUa  proprie  eft  natuialis  obligatio :  cum  hoc 

non  agatur  intcr  confcrenrcm  bcneficium  &  accipicntcm,vt 

aliquid  eo  nomine  is  qui  donat  rccipiat.Cum  enim  loquimuc 

de  obligatioue  naturali,  bam  intelligimus  proptet  quam  ft 

non  iudicio  expcriri,faitcm  pctcre  &  iiagitaie  liceat  quafi  dc- 

bitum.&  fi  non  prsfterut,conqueri  poflumus.  Turpe  autcm 

cft,&  viro  prudenti  non  fatis  conuenit.ab  eo  in  qucra  benefi- 

ciura  contulitjavTi/aipov  fcu  debitum  cxigcrc :  alicquin  bet]  efi- 

ciuraaoncrit,fedcreditum,vtdifputatSenecalib.}.dcbcne- 

fic.  omncsenim  obligationesqux  vere  &proprienaturalc9 

dicuntur.ita  contrahuntur  vt  quo  ad  propofitum  &  volunta- 

tem  attinct  conttahcntium,necefratiam  pta:ftationem  habe- 

ant.Atcumliberalitatem  inalium  exercemus.idtotumaibi- 

trioaccipientis  relinquimus,  vt  idcm  Senecaair.  Nacutalis 

autem  obligatio  pletofque  ciuileseffedushabet^nequisex- 

iftimetdifputationem  hanc  adphilofophos  penitusteiicien- 

dam.  Naratamelfinoneani  vimfe»tpethabca&t,vtinuitu9 

debitotadfoluendumcogi  poflit,  fitamenfolueritpra:textii 

ettoris,  folutum repeteie  non  poteric, I. naturalis.  hoc titul. 

Exeroplumeftinfigneinl.fiqucd.decond.indeb.vbifiieriio 

debicarapecuniammanuraifio  pofteafoluerit  dominus,  re- 

p£cetenonpotciit:quia(inquitl.C.)naturaIcdebitumagno- 

uit.Stcundohxcobligatioadconflituendampecuniarapro- 

dcftiinobligationenamqucnaturalietiam  conftituipccunia 

potcft,vt  in  I.I.J.  vltins.de  conft.  pcc.  Tertio  ad  compcnfatio- 

nemprodcft:quianaturalectiara  debitumin  compenfatio- 

ncm  venire  pcieft  >  1. 1 .  §.  fideiuflor  obligari.  de  fideiuf  Item 

nouatio  quoque  in  cam  cadit,l.  i .  de  nouat.  Verum  ne  litibu9 

via  aperirctut ,  vifum  eft  iutis  auiStoribus  n  6  om  nibus  his  ob- 

ligationibus  vim  agendi  ttibuete,  fed  ccttis  quibufdam  ad 

rempub.  ruendamncccflaiiis:vtdiximustit.  depatfl.  1.  iuiif- 

gentium.  Atque  hx  func  obligationes  qua:  ciuiics  dicuntutj 

quiaexipfo  iuteciuili  tobBtaccipiunt,&  anaturalibus  obli- 

gationibusdiftirguuntur,l.  hxrcs  adcbitore.  defideiuflor. 

Nam  etfi  naturalis  obligatio  quofdam  efFe<^us  habcat  ciuiles^ 

vt  lupra diximus :  eos taraen  babere  ex  moribuspotius & in- 

tetprctatioBeprudenti!  m,  quam  ex  lcgibus  dicendum  eft. 

Quacftio  hic  vulgo  agitaii  folet.an  pupillus  natutaliter  ob-  p^fiji„ 
ligetur.cura  ciuiliter non obligaii  certumfit.  Et  vulgo  dici-  ^„»«1* 
tur,confenfum  parerenaturalcm  obligationcm:quiaxquum  rAUttr 
fiteadequibus  conuentuinfitfcruati,!.  i.fupiadepadl.quo*^^'.^*'*" 
fit  vtnatutalitetobligctut.  nam  quiinfantixannos  exceffir» 
confenfum habet.  Difficulratera  augct  1.  pupillus.hic ,  in  qua 
dicitur,pupillum  mutuampecuniamaccipiendo,nequidem 
naturalitcr  obligati.  Similis  cft  locus  in  1.& quod pupillus.  dc 
cond.ind.  vbi  fi  ptomifit,  aut  foluit pupillus  finctutotis  au- 
doritate,  repctitio  cil:quia(inquit)nccftatufadebet.  Qui 
locicxdiamctfo  pugnate  videntut  cura  infra  fcriptisin  1.  1. 
infradenoua.  infin.l.cumillad.§.hxrcsmcus.  quandodic» 
legati  ccdat.l.  fi  pupillus.ad  lcg.  Falcid.  1.  in  num erationibus. 
de  folutio.  1.  Sticbum.  §.  natuialis.  cod.  tit.l.fi.  de  iureiui.  L  fi 
eius.adS.C.Trebel.Vulgusintcrpreturo.vtcfFugiatheccon-' 
ttaria , exiftimat  1.  pupillus.  hic.  &  1.  quodpupillus.  de cond j 
indeb.dc  infante  loqui:con ttat ias  vcro  leges  de  co  qui  infan- 
tiara  exceircrit:quod  perabfurdum  eft.  Nam  de infante nulla 
vnquam  fuit  dubitatiojcum  cius  nccconfilium  vllum  fit,ncc 


paftis.  inl.  i.  naturalis  obligatioeftquxcxrationenaturali       voluntas.  fruftratoria  fuiflct  ctgo  hscdifpofitio  I.C.  Gutn 


oritur.  Cuiusfundamcntum  eftipfaxquitas:quxfententia 
confiimatur  cx  l.fi  noxali.  fupra  de  pecul.  &  1.  Stichuro,§.na- 
tutaiis.  Viiti de  roiuuo.  vbi  vinculum  xquitatis appellat.&  1. 


veroidperpendercntnoftrJtcmporispIeriquedoitiiliimiYi- 
ri,aliasrationcscxcogitaucrMntlegumconciliandarum.Fcr- 
rctus  exiftimauit  faanc  legca  i(»  accipicQdara,  vc  mutuain 

pupiliu& 


Jn  Tit.  Deoblig.  ^  aBion. 


71S 

pnpiiluj  pecunJam  accipiendd ,  ne  naturaliter  quidcTi  obli-  nalcebatur  adlio ,  fed  poft  S.  C.  coBfJit ex  sqaitat6  vtilis  dari, 
gctur,id cft ,  aduerfus pupillum  non poffic  agi honefte ,  ob-  1-  5^fupracojnmodata j.de neg.  geli.  Quarepupilllus hodie 
Itante  naturali  arquitatc 


Sed  cius  fentenciamihinonpro 
batur,  &  loci  quos  ipfccitat,  adhunc  locum  pertinere  non 
videncur.Baro  intellexit  hunc  locum  de  iurc  naturali,  quod  \ 
iuregentiu[ndiftingaitur,ideft,demeroiurcnaturah  :  cx- 
terasautemleges  contrariasintelligendas  cfledeeo  iurena- 
turali  quod  in  nomen  tranfiit  iuriTgentium,  idcft,deeoiu- 
rcgcntium  quod  plerunque  ctiam  lus  naturale  appellatur: 
qux  etiam  diftindio  non  fatisfacit.  Ego  cxiftimo  naturalem 
ratione  &  asqniratem  fpe<!iandam  cfle  ,  &inprirais  confu- 
lendam  philofophiam.  Nec  puto  quemquam  philofophum 
fimplicitcrrelponfurum,pupilIum,finonpra:fter,quodcon- 

iKniens  fit.contraofficium  facere.raulca  enim  hic  a  philo- 
fopho  cxpcndenda  eflevidentur.     Necillud  foluminfpici- 
endumcft,anquis  confenferit  &:fidenj  dederitj  vcprohoc 
naturadeberedicatur  :  lcd  ctiaman  cxfirmo  iudicio  con- 
filioque  confenfus  proficifcatur.     Nam  licet  pupillus  fanx 
nientis  dicatur  ,  nec  fit  omnino  firailis  furiolo  ,  non  ideo 
tamcn  cius  confilium  firmum  eft.  cuius  ('vt  inquit  Caius,in 
lcg.vlt.fuprademanumif.vindifta.jinfitmum  confiiiii  mul- 
tiscaptiouibusfuppofitumeft.  Qjiamobrcm  iurisaudlores 
naturamduccmfecuti,  itaremteroperant,  vtmodoobliga- 
ri,modononobligaridi6litent.     In  iis  enim  inquibusnul- 
lumaut  ccrte  leue  incommodum  pupillo.adfertur  ,  faten- 
rarcumnacuralicerobligari  .•  nempe  vt  nouatio  eius  obli- 
gationis  ,  quiinpupillum  translacaeft  ,ratafad:aintclliga- 
tur,di<a.l.i.de  nouat.vt  fideiuflor  accedat  obligationi  pupillij 
d,I.Stichum.§.naturalis.infr.defolur.l.vlt.  deiureiur.vthx- 
res  quod  fibi  a  legatario  datum  eft  impucet  in  Falcidiam,  lcg. 
fi  pupillus.ad leg.  f  alcid.& huiufmodi ,  de  quibus  fupra dixi- 
mus.Hscenimnonlxdantpupillum.    QuotieS  autemagi- 
rut  de  graui  incommodo  pupilli ,  vc  de  rerentionc  rei  per 
crrocem  abeo  foluti ,  ne  natnraquidem  obiigatus  intelli- 
gatur,di(ft.  l.quod  pupillus.de cond.  indeb.  atqucita  acci- 
piendum  eft  quoddiciturinl.pupiilus.^ic.  cxLicinio  Ru- 
fino  ,  pupillummutuampecuniam  accipiendo  ,  nenatutali 
quidcmiureobligari,     Verba  gcncralilfima  funt.  Videtur 
autem  ideo  generaliter  locutus  ,  quod  pia:cipuus  effeduS 
naturalis  obligationis  in  folutiretcniioneconfiftere  videa- 
tar.  I.  naturales.  hoctit.moris  autcmnoneftlurifc.  aliquid 
generaliter  dcfinire  :  fed  itOiQ  corum  dida  confidcremus. 
C um  igicurgeiieralis  fit  Rufini  definicio  ,  bona  occafio  eft 
ctntiliacionis  &  cxpeditilHma  ratio  ,  vtgcneti  hic  per  fpe- 
cicm  derogetur,Ieg.in  toio.de  reg.iur.vetba  ergoRufini  gc- 
ncralitei  accipienda  funt :  cxtcratum  legum  conttarietatcs 
fpcciales  erunr.  Addo  quod  infcriptio  Ruhni  lib.  8 .  rcgul.  ge"- 
neralitatisfidcm  probar.  Sedobiicituraliudnobis  ineadem 
Ipicie  contratium,ex  leg.  fi  cui.(?4.adTrcbell.vbipupillus  fi 
pecaniam  fine  tutoris  audloritate  ei  creditam  fquia  natu- 
riiiteribi  debere  dicitur^  defundo  crcditotis  hxredi  fol- 


poft  S.  C.obligatur  tam  ciuiliter  quam  nacuralitcr^fi  locuplc- 
tiorfa(5tusfit,cumidS.  C.Iexquxdamiurisciuilis  vidcatur: 
ledtempotcveterum  lurifconf  vimiurisnon  vfquequaquo 
habebac.Hxc(cnacufGonfultageneralianoncrant,(cdinfin- 
gulas  caufas  &  negotia  iutis  prxftabantutjvt  alias  docui  lib.  i; 
Di(putation.cap.4i. 

Scquitur  alia  obligstionurii  diuifio.Quidam  eft  obliga- 
tiopr.'ncipalis,qii^clam  accefloriafeufidemfloria.Dupliciter 
na(r.q'jequisob';garipoteft,fuonomine,velalicno.Qui(uo 
nomine  oblignturjrcus  principalis  dicitur,qui  alieno,  fideiu(- 
iorappellatai,l.i.§  fedautproptio.  Defideiufloriadicemus 
infradeveibcr.obligu.  Citc-hancfii^eiuflioriemtraiilaEur 
hicqusftio.l.cum quis. ii.  Quidar;'.  ftiputaci;s eft roercem  a- 
liquam,  KaIcndis,put3,quiriCilib.  &  vttutuscllet,  fideiuflo- 
rem  accepit.Quiritut  cuius  tempoiis  haberida  fit  ratio  in  2- 
ftimatione  mertis.Refpondec  Aphi  icanus ,  fpcdrandom  efle 
tcmpusquofideiairorfeobligauit.  Dilficu!tashicnaic':urcx 
eo  quod  nonnullisinlocis  dicitur  fpediandum  cflc  cempus 
quod ftipulationibus  adicdium  eft ,  vt  dicitut  in  1. 4.  fupia  de 
cond.triticiar.I.vinum.fupraficcrt.pet.l.^.fupra  ccmiaoda. 
Diximus  de  his  quxdam  fubtit.rcr.amot.&iit.  dc  veibor. 
oblig.Sed hic breuitcr  aliquid  attingam.  Exiftimo  hic  aduer- 
fusfideiuflotem  a(3:um  cfle  propter  moram  rei  principalis^ 
non fuam.  Cum  enim  agirur  contra  fideiuflorem propier rci 
principalis  moram,non  xquum  eft  (pe(Stari  tempus  quo  mo- 
raareofa6taeft,fedidtantumquoobl!gatus  eft  fideiuflor; 
Vtautemhoc  faciliusintellig3tur,duon  tandafunc.     Pti- 
mum  eft  rnoram  rci  principalis  nocere  fideiuflori,l.mora.  in- 
fradevetbor.oblig.Alterumcftproptcr  moram  reinonau- 
gerifideiu(rorisobligationem,l.centumCapux.  fupradeeo 
quodccrtoIoco.Vthunclocumita  interpretcmur  moucori 
quodhxcl.  cumquis.&l.  ccntumCapux.eiufdem  fintau- 
^oris.    Proconciliationcigiturdicendumeftinipccie  pro- 
pofita,fiponamasreuaiprincipalcmconueniri ,  temp'isfti- 
pulationisfpeftandumeire.SinautemfideiuITorem,  &  qai- 
demnon  fuo,(edreiprincipalisnomine  ,  tunc  (pe(5fcari  tera- 
pus  deberc  quo  fe  obligauir. 

C   A    P.       I   I   I. 

Vnde  nafcatur  obligatioy  dr  quomodo  contrahatni^. 

CAiusinl. i.hicait,  oblrgationes  nafci  autexcontradlui 
lutmakficio  ,  aut  ptoptio  quodam  iurc  cx  variiscau- 
farumfiguris.  Quibuspoftrcmisvetbisoftendittan^arnef- 
fe  carum  varietatera  ,  vt  partitionc  al'qui  comprehendi 
noD  polfint.  Eadcm  fere  dluifione  vtiturluftin.inlnftir. 
tit.de a(5bio.§.  i.  obIigamur,inquit,autexcoDirailu,3urex 
maleficio  :  &paulopoft  (ubiicit:&aliisqaibufdammodis. 
Exobligationumtamcndiuifione  tir.  deobiigationib.  idem 


ucric.fi  auidemanrereftitutioncm,nonrepetet.    Cxtcrum       ^(iiccit ,  cxquaficoncra(5luvelquafimaleficio  ,  rion  ramen 


anima  jijcrteodum  eft  ,  ita  aliquando  obligari  natutaliter 
capecuniacredita,  vtfolutumnonrcperat,  cum  fcilicct  cx 
pecunialocupletior  fa^^useft.  Cafus  cftin  Ieg.naturalis.§. 
vlt.dc coad.indeb.  Nam  vt  diximus, natutalis  obligatio to- 
taexnatutalixquitatependct.  Atnaturaxquumcft,  nemi- 
nemcuraalteriusdamnofierilocupletiorem  ,  Icg.  namhoc 


id  aflecutus  eft  ,  vt  omnes  cau&s  obligationum  amplcxus 
videatur.  Quxcxquaficontra(5libusnafcur.tur,func,  qux 
contradlibus  ,  quam  maleficiisluntfimiliotes;  qax  vsto  ex 
maleficiis  nafcuncur  ,  funtqux  malefidorum  magis  naiu- 
ram quam contra(5luum redolent.  Sed redeamus ad Caii di- 
uifionem.     Quxdam  igitur  obligationes  ex  contradu  na- 


oatura.fupradecond.indeb.Cum  igiturind.leg.fi  eius.qux-  fcuQtur,quxdamexmaleficiis,quxdamexvariiscaufarumfi- 

ricur vtri  acquiratuf  naturalis  obligatio  pupilli ,  hxrcdine,  guris.Qupddecontra(5iudicitur,noneopertinet, vtinteli- 

anfideicommilTaiio  :  intelligere  dcbcmusdenatutahtan-  gamusexomnicontra(5buoririobligationem,fedq':ibufd3ni 

tum  obligstionc  qux  repetitioncm  impcdit.     Quod  idco  i  cercis.     Et  id  fa(5kum  eft  a  iuris  au(5loribus,ne  via  luibui  jpc- 

Msvianoibiexprcflumnoneft,  quoniam  nonibi  quxrcba-  tiatur.     Nara  quamuishoncftum  arbitrenturferu&re(.(>n- 

tuiquib.  excaufispupillusnaturalitcr  obligaretur,  vcl  noQ  uenta,ftandumeflepoIlicitisccnfuerint,n6tamenexomr.i'« 

obligarcturexmutuo  :  fed  quzftio  crar,  cui  folurio  vtilis  bus  pollicitis  &  pa(5lionibus  voluerunt  obligjwonesintiO' 

eilct co eafu  quo  obligatetur.    Nec  me  mouet,  quod fortaf^  duccre:fed quxdara  etiam fidei,& rtligioni ,  &  pcobitati  ho" 

fisquifquamobiiciat,  pupillum  eo  cafuquo  locuplctior  fa-  minumcommifcrunt.  Atqjideotraditumeftin!.  AtrianuSi 

ftuseft  ,  non  tantum  naturaliter  ,  fcd  &  ciuilitcr  obligarii  promptiores  noscfledebereadIiberationem,quamadcb!i- 

cam  adueilus  eum  aftio  dccurin  quantum  locuplctior  fa-  gationcm.  hucpertinctqucddicitur  1.  fauorabiliore?.  infra 

<5las  eft,l.pupillus.fupra  de  aufto.tut.     Nam  iuris  au(5lorc$  dc  reg.iur.     Ccrti  igitur  tantura  contra(5lus  funr,  cx  quibus 

de  hac  obligatione  naturali  tantum  difputare  confueuc-  obligationafcitur,quia  cxtcrisdifcctnuntur,&propriuni 

runt.vtapparctcxd.  1.  naturalitcr.  cum fequcn.de cond.in-  nomenhabent,dequibusinl.iur:(gentium.fupradepa(5i.ex 

deb.&d;  1.  pupillus.de au(5t.  tut.exquaquidemobligatione  quibusetiamfolisaAiodatur.   Cxtcrumfi  quifint,  quibus 

auteS.C.diuiAdtiaai>CUiusaebraeftiniutementioinull4  caufafubfit,&fiiQconcradunominatimnontranfcant,ex 

00     4 


yitf 


FrancSDuareni  Qomment. 


37 


iistaracnaftionemdariVlpian.  wt,  &Qa(ciexeisobligatio- 
ncmin  d.  1.  iurifgendum.Excmplumvnumeftinl.interfo- 
cctum.§.conuemt.rupradepaia.dot.&in  l.fi.hic.  Prxtcrea 
animaducttcndumeu,  obligationes  qux  ex  contradu  na- 
lcuntur,contfahiautre,  aut  vctbis.autliteris,  autconfenfu. 
Inftit.de oblig. ^.  vlt. &ial. i  .hic.  Cura diciraus vctbis con- 
trahi,oIim  dubicatum  eft ,  an  ea  obligatio  valetet,  quacin  ta- 
bulas  relata  eflet.  Hic  quiftio  tradatur in l.non  figura.57. 
udimn  hoctit.  quaminterprctes  inteiliguntdc  obligatione  literi- 
finr*.  jynj  ^  quod  non  placec:  quia  exiftimo  talcm  literarum  obli- 
gationem  tempore  Pauli ,  ex  quo  hoc  caput  defumptum  cft, 
incognitam  fuifle,  v  t  appatet  euidentet  cx  leg.  vlt.  de  conftif. 
pec.  atg.  etiaml.  vlt.  hoc  tit.  vbicxpriuata  cpiftola  nullara 
nafciaC^ionemSczuolz  temporefolitamefleconftat.  Sed 
potius  cxiftimarim  Imperatorum  conftitutionibus  intro- 
du<ftum  hoc  genus  obligationum.  Argum.  ctiam  eft  quod 
Caius  in  diuifione  fua  hic  nullara  facit  huius  genetis  obli- 
gationis  mentionem  :  quod  autem  dicicur,  confenfia  con- 
trahiquafdam  obligationes  ,  non  eo  pertinet  vt  arguaraus, 
incztetis  obligationibus  conlenfum  nonrequiri,  quando- 
quidem  nulla  conuentio  fincconfenlucflepcflit.  1. 1.  (upta 
de  padlis.  Sed  eo  referri  debet,  vc  dicamus  quafdara  eflc  ob- 
ligationes.inquibusnullafolennitas  autttaditio  requiratur, 
fcdfoloconienfuopusfit ,  &isfafficiat ,  vndeobligationes 
exconfenfudicuntur,quafi  foloconfenfucontrahantur.  £c 
hucpertinetquoddiciturinl.  in0mnibus.y5.hic.  Inomni- 
bus  rebus  inquibus  dominium  transfercur  ,  concurtere  o- 
porterc  atfedum  ex  vtraque  parte  contrahcntiura  :  alio- 
quin  produci  ad efFe(5lum  quod  coiptum  cft ,  non  pofle.  Er- 
govc  diximus  confenfusinomnibus  iiscontia&ibus  requi- 
ricur,  acquehinc  confequicur  cx  contrai^u  iraaginationul- 
lam  nafci  obligationera.  1.  concradusimaginarii.  f  j.  &huc 
percinctrit.  C.  plusvaletequodagitur,quamquodfimulatc 
concipitur.Nam  cum  apparct  confenfum  deficcic,  deficit  ct- 
iamipfaobligatio.Hincaliudconfequitur.exiiscontradlibus 
qui  errore  contrahun  cur  non  nafci  obligacioncra,  quia  &  hic 
confcnfus  deficir.  Exf mplum vnum  cftin  1.  vhim.  in  princ. 
Prxtereaexomnibuscontradibusquibus  impoftibilisadic- 
dia  fit  conditio ,  nulla  eciam  oritur  obligatio :  nec enim  con- 
tradlus  valent.l.  non  folum.  50.  hic.  &  l.impoflibilis.infr.  de 
vcrb.oblig.cumidcacice  agiincerconcrabentcsiudicatur.  In 
Icgicis  &  fideicommiflls  iddiuetfura  eft  :  nara  impoflHbilis 
condicio  pro  non  adisdtahabecutt 

C  A  P.  IV. 
Dehis  qux  obligatiom  extrinfecns  accedttnt. 

INprimisdiesobligitionicxtrinfecJsacccdit  :  quiaidsd 
(ubftantiam  obligationis  non  cft  n^ceflarium.  Variis  au- 
tem  modis  id  concingit  :  aliquando  enim  adiicitur  cau- 
{x ditFcrendi folutionis.leg.obligicionum  fere.  4 }.  qnod m 
fauotem  ptomiflotis  fir,vnde  ance  diem  pcti  non  poteft.leg. 
cederediem.infradevetb.  fignif. &1,  quihocanno.infrade 
verboi.  oblig.  Diuerfum  autem  eft  in vltimis voluntatibus: 
quia  ab  inicio  anni  petere  poteft.l.  i.  C.  quando  dies  leg.ced. 
Pleniusenira  interpretamur  defundorura  voluntates.l.  in 
teftamentis.de reg.iur.  Cum  autcra  dics  adfcribiiur  caufa 
difFetcndx  folutionis  ,  ex  die  folutionis  mora  commitcicuc 
ctiamfineinterpellacione.l.magnam.C.decoutrah.&com- 
mit.ftip.  Exbonotamen&zquoconceflumcft,  vcanceli- 
tis  conceftationem  purgiti poffic.l.fi fcruum. §.  fequitur.I.  Ci 
infilam.  infra  deverb.  oblig.  Si  tamen  adicfta  cum  d  c 
pcena fic,vt  fi  eo dic non  foluerit,pcEni  nomine  det  aliquid, 
nonadmitcctur  hzc  purgacio.lcg.  craicdliciz.hoctitulo.nifi 
per  eum  non  ftctcrit  quin  folueret ,  vt  quia  pccuniam  ob- 
tulit,vt  ibi  dicitur.  Aliquando  etiara  adiicicur  dies  demon- 
ftracionis  caufa  ,  vtoftendacur  prAfenscempus,  vcinl.Iiber 
homo.§.deccra.infradcverbor.oblig.  Tercio&diesadiici- 
tur  muIcipIicandzobligationisgratia.l.fiStichum.  §.  appcl- 
latio.  infra  de  vcrbor.  oblig.  cuminfingulosannosftipula- 
mur.  Qmrcoadiicicurquoque  diescaufa  finicndzobliga- 
tionis.  1.  obligacionum  fere.  hic.  Ec  licet  poft  diem  illum 
non  finiacut  oblig3cio,id  eft,roIlatur:quod  patct ,  quia  cciam 
a  luftiniano  hic  modus  collcndz  obligacionis  nonreccnfe- 
turfubcic.quib.mod.col.oblig.  Infti.taracnexxquicate iH' 


troduftum  eft ,  vt  poft  tempus  finitz  obligationis, is  quipe- 
tit  ex  obligatione  ,  veIpa6ticonuenti ,  vel  doli  excepcion» 
fummoucripoffit.  Sccundoconditio  obligationis  cxtrinfc- 
cusaccedit.- fubconditionc  namquc  inteidum  contrahituc 
obIigatio,qux  condicio  cffedlum  obligacionis  fufpcndit  in  c- 
uentumconditionis.-adeovtanteconditionemobligatioin- 
cfEcax  fit.Huius  conditionis  racntio  eft  in  d.I.  obligationum 
fere.  vbi  notandum  eft ,  conditionem  eam  tancum  cfficacera 
cfle.quzinconfticuendaobligacioneinlcritur,  nonquaspcft 
pctfe(5tam  obligationen»  ponitur.-nam  ca  locum  exceptionis 
tantumdohmaliautpadli  conuenci  obcinet,  vt  ibidicitur. 
Tcttio  acccdic  raodus,cum  ftipulamur  deccro  auc  homincm: 
namaltcriusfoluciofolam  obligacionem  perimic ,  necalcc- 
rum  peci  poccft.d.l.obligstionum  fere.  hic.  D;ti^stt  auiema 
fupcrioribus,quianecconditio,necdiesrequiritiir,fedcercus 
modus.  Modusautemvatieaccipifolcc,  fedhicrpeciaiiter 
fumitur  a  Paulo.De  hac  porro  alcernatiua  dicen.us  xn  I.  fi  Sci- 
chura.de verb.oblig.  Quarcoobligacioniaccedircxtrn.iwCus 
acceifio  ,  &  hzcquidem  aut  reiacccdir.aarperfons^it.ciuit 
Paulusin  d.l.obligacionum  ferc.de  hacdiccmusinieg.  eum 
qui.&l.vlc.iiifradeverbor.oblig.Exiis  cus  fupradecondi- 
tione  diaafuatnafciturquzftio  ,  ItaftipDlacusfuni.fi  fun- 
dumnondedcrisjdeccmdaiefpondef.?  quidiuris?  &  Paiiliis 
aitiud  l.obli'gationumferc.  deccmfola  cflcinftipuistionf. 
AitcamctLberumeflcpromiflorifundumdare,vclibc;i;tLr. 
Quiricur  quidinhacfpcc:c,fi  nauem  ficriftipulacus  (iCii ,  & 
finonfeceris.ccntura?  KefpondecPauIusibidtmduplice  j 
efleftipulacioncro,puramvnara,altcramconditionalcn,  :  v- 
namquzf3(flumcontineat,altcramquzquanticacem.  Sci 
maximaconcioucrfiacft,vtrurahzccondicionaIii&  princi- 
palisftipulaiio,  piincipalcm  tanquara  pernouatiouuntol- 
lat.Et cxiftirao  n©n  tollere.I.obligationura  fere  §  fi.!.  ita  fti- 
pulacus.infra de  vctb.oblig.Solus  hic locus  adducicur  ad licr- 
fusnoftramfencentiara,  ledquod  hicdicirur,  deobiigar;o- 
ne  fafti  accipicndum  eft.  Prxcerca  hic  Paulus  non  afiirraac 
nouacionemefle,  fedaitquafinouacionemvideri.  Pluradi- 
ccmusindidal.itaftipulacus.  Quinto  prsrcrealocus  adiici 
obligacionibus  felet ,  cum  ftipuiamur  aliquid  ccrto  loco 
dari,quilocusconttadlusd;citurinI.contraxifrc.hoctit.nam 
contraxifle  videmut  eo  loco,vbi quis  fe foluturum  obligauiri 
Similiscftlocisinl.  5.  debon.auft.iud.poflid.l.  hzresab* 
fens.§.i.fupradeiadic. 

C  A  P.     V. 
Deferfinisinterquas  ohligatio  contrahitur. 

DE  furiofo  in  prirais  quzritur :  &  dicitur  hic in  leg.i.in  fi. 
Fatiofura  neque  obligati  ncque  alterum  fibi  obliga- 
re  :  deniquefiueftipulctur,fiuepromittat,  nihil  agercma- 
nifeftumeft.inquit  Caius  .-  necmirum  ,cumfuiicfinulla 
voluncasfic.l.furiofi.infradereg.iur,   Arinobligacione  vo- 
luntas  &  iudicium  contrahcnriura  requiritur.     Cftcrum  fi 
obligatiofit,  quz  confenfunon  cgeat,nonminusadfurio- 
fum.quamadaljumqucrauispcrtincbit.  I.  fiafuriofo.  velu- 
tiinaiaionibus  quzexrcveniunt ,  vtdiciturinlcg.furiofos. 
Dcmuco  &  fufdoiceraquaetitur  :  &  hic  diftindlione  opus 
eft.    Nim  obligacioncsquz vcrbis  conrrahunrur,in  mut  iira 
&  fjrdum  non  cadunt  :   nam&inuiccra  loqui  &  cxaudiri 
dsbent.I.i.mutum.  Surdumnoneum  intelligimus,  qnuar- 
diusexaudic,fcdquiomninoaonexaudir,  vtibidcm.     Qm 
natutamutuscft,  furdusquoqucefle  creditur.I.difcrctis.C. 
dcteftam.Sunialiagcneraobligarionum.quzfoloconfcn- 
facon:rahuntur,vteraptio,vcnditio,locatio,&c.  In  iis,quo- 
niani  fcrraonc  opus  non  eft  ,  fed  folo  confenfu  ,  mutus& 
fijrdusintcrucnircpotcft  :  quiapoceftintclligerc&confen- 
rirc.l.inquibufcunquc.47.  hoctit.  Depupillo  quatritur,& 
fatie  furicfo  proximus  vidctur  ,  vt  qui  nondum  intclligac 
quidagatuf.  Cenignius  tamen  rccepturaeft.vtquifaripof- 
fit,ideft,infansnonfit,  &ftipulari&promittererc(acpof- 
fit.I.i.in  fin.     Qupd  ait,promittcre  pofle.non  aliccr  inrclii- 
gendumeft,  quamcam:utorisau(5ioritatc.-nam  fineiuto- 
risaudloritatcnon obligacutiureciuil.U.obligaii.^z.  Qupd 
fi  obligatio  fic  quzex  rc  veniat ,  obligabitur  eriare  finetu- 
torisau<aoritatc.l.furiofiHS&pupillus.4j.  Aliaquzftio  cft 

dcfcr- 


In  Tit.T^eobligat.^a^tion. 


«leferuo  ,  &  hic  quoque  diftinguenda  funt  genera  obliga- 
tionis.  Saneexcontra6libusnouobligs'ar.lcg.  obligari.  14. 
intellige  in  iis  quae  lunt  iurisciuilis.  Nanjqnodatiiuecad 
iusciuilCjferuipronullishabentur.leg.qiiodaciinet.infEa  de 
reguJ.iur..AtnaturaHtcrobligantur&obiigant.leg.ferui.  1 5. 
Ex maleficio  vero obligantur  ex  delidis ,  &  Ii  manuraittan- 
tur,aohucrctnanentobligati.  Qujd  ergo  fi  domini  lulfu 
maleficium  commifiHedicatur.='  Haec  quzftio  dilucide  tra- 
daturin  leg.  feruus.  10.  &ingrauioribus  delidishocGne 
nonezcufacur :  iniisveroaquibusfacinns.;beft,b6lusIit)er 
nonampliustenetur,  &eiignofcitur.  didal.  feruus.&l.ad 
ea.infra,deregul.iur.  Poftremaeftqu2ftiodefiliofamil.& 
certumeft.exomnibus  caufistanquampatremfam.  obliga- 
ii,&cumeo  tanquam  patrefaroil.agi.l.filiusfamil.  i8.Icg.fi 
quis.de pecul.  Excipiuntur  tamen  quidam  caiusexmucuo, 
propter  Macedon.  fenatufconful.  fed  cos  nunc  enumerare 
noftti  inftituci  non  eft. 

'      C  A  p.     VI. 

^uomodo  tolkturohligAtio. 

HViclocorefpondettit.  Inftitut.  quib.mod.toll.  oblig* 
Suntautemcertimodi  quibus  quoddebericoBpit,  de- 
beri  definic ,  inquic  Paulus  in  1.  obligationum  fere.  Ccrti 
namque  modi  iure  ciuili  ad  tollendas  obligationes  inuenti 
funt,qui  partim  fub  hoc  titulo ,  pattim  fub  di6io  titulo  Infti- 
tuc.commcmorancur.  Primusmoduseftfolucionis.§.i.In- 
fticucis,  quibusmodiscolliturobligacio.  Secundusmodus 
cft,acccptilacionis,qua:  nihil  aliud  eft,quaro  itnsginaria  qux- 
damfolucio.Nyncamenpado  conuento  obligatio  tollitur, 
vtaitluftin.in§.  prsterea.  Inftitut.  deexceptio.  Cxrerum 
quia  iniquum  cft  padanoncuftodiri,  datur  excepcio  pa£li 
conuenti,  tiaquocontrapadiioaempetitur^i.h  vnus.de pa- 
^is.Excipiunturtamenquidamexcepiiones,deqi;:  basinl. 
legitimam.de padis.  Tertio  nouacionecoll  g  rurcbligacio. 
§.pr£Eterea.Inft;icut.quib.mod.tolli.ubl!g.Eft  aut  m  i=ouado 
prioris  obligationis  in  aliam  tranfmiflio ,  vt  prior  perimatur, 
&nouaconftituatur.l.i.infracienouat.PottoiureinPande- 
dlisrelato  ,  innouation6  fpe(5latur  magis  quod  adum  eft, 
quam  quod  didium  eft,vtcognofcJiUir an  nouat<o  lecuta  fit, 
l.i.infradcnouat.S^pecniml.C.nouationcmtxeononef- 
feargmint,qacda6lumnoneft,vtinI.(J.7.  &  1.8. §. idem.de 
nouat.&  l.fi  is  cui.d.tit.Ideo  etiam  prodita  eft  luftiniani  con- 
ftitutiointit.C.denouat.  ErgovultnouationemnuUam  fa- 
a:araintclIig!,nifiidacontrahencibusexprimacui  :  hincpo- 
teft  colligi  ex  lege ,  Lucio.  18,  hic.vbi  nouatio  non  prifumi- 
cur,quia  adum  non  eft,nec  vni  per  aiteram  renunciafle  vide- 
tur.  Pr2terea&  quartoobligatiotolliturquotiesfpecicm 
qujE  raihi  ex  lucratiuacaufadebetur ,  exalia  caufa  etiamlu- 
craciua  confecutus  fum.  Puta  tenebaris  mihi  donare  Sti- 
chum,eumabaIioexlegatoadeptus{um,  vcdicitur  inlcg.o- 
mnesdebitores.  cumfeq.  huc  pertinet  quod  dicitut  in§.fi 
rcs.Inftit.de  lcgat.  Duas  lucratiuas  caufas  in  eundem  homi- 
nem,&  eandem  rem  concurrere  non  pofle.  Quinto  obliga- 
tio  tollitur amiflione ciuitatis,aut  deportacione.l.  fi debitori. 
infra  de  fideiuflor.nam  concra  eum  qui  deporcacur,tota  obli- 
gatio  toUicur.Hinc  quaeritur in leg.i^eruus.  1 9 .hic.  Qjjid fi  is 
quideportatusfuerar,&itaferuuspocniBefFedus  crat,puft- 
ca  indulgentia  principis  liberatus  fit ,  an  adhuc  priftinam  ob- 
ligationem  reafll^umere  videatur?  Ec  Sczuolarefpondit,  non 
reaire  a J  priorem  obligationem.  In  perpetuum  fliblata  obli- 
g;irio  non  reftitui  poceft.PauIus  in  leg.quid res.  §.  aream.  in- 
iiz  defvjlutionibus.&ideofifetuumalienumpromifi,  arque 
ispoftc  manumflusfit,  licerpoftea  aliquo  cafuferuus  ite- 
rumefnciacur ,  nihilominusIiberacusfura,quiaferuusefFc- 
ftur,  aiiusvidecur,vcibidicitur.  Cicerumfia  principcplc- 
nam  indalgentiam  mcruir,  &  ius  recuperandi  bona  quoque 
confecucus  eft,&  fi  ea  relinqaere  malueric,  prioribus  obliga- 
tionibus  quibus  ance  fencenciam  fubieiflus  fuecac ,  liberari 
non  poterit.leg.i.infradefcntent.paffis.  Sexto,obligatio 
extinguitur  intcritu  fpecieidebitac,lcg.io.  quibus  fi  antc  mo- 
ramdcccflcrit,  quiapcreumftcciirenon  videtur  quominus 
praeftaret.SimoraaurcuIpa  commiflafitquominus  przfta- 
rctjobligationonperimitur.I.fi  cxlegaticaufa.  infradcver^ 
bw.oblig.Ucm  fi  ancequan»  in  morara  inciderct/avto  f  uo  a- 


717 

liquo  poffidcre  dcfinir.I.quod te.fupra  fi  certum  petat.  Hinc 
quxftio  nafcitur.  Certum  eft  nobis  obligationem  per  fer- 
uumacquiri.  Inftic.  pcrquasperfon.  nobis  acqui.quidergo 
fi  feruuscuius  nomine  aiilio  mihi  compecic ,  poftea  manu-' 
miflus  auc  alicnatus,  vel  mortuus  fuerit?Et  dicendum  eft,  eaC-_ 
dern  cbiigationes  durare,<i.I.qu2CHnque.  Quod autem  dixi- 
musde  inferitureifupra,  intelligeuduni  CK  de  intetitu  rei, 
qu<Einftp:il3ti.;rr)emdediidaeli.  Qujcftio  autemcft,an 
aliquocimpoic  fiuiaiur  obligatio.  Et  Pauloplacct,adtera- 
pus>jb''gatioueir(conft  tuinon  pofTe.  Ergonecccmporefi- 
nie.ur,l...b!igationumfere,  §.placet. hoctit.  Exajquoca- 
men&bonoiiitroduGtuineft.vcfupradiximus.vtisqmpofl: 
terapusperit.dolimahvcl  pacSi  excepcione  fab:.Tioncrip..f- 
fic,d.§.  placec.  Sed  hic dixcric  aliqiiis.hic  omnino  adsicclart 
iis  qux  de  temporariis  aiSionibus  paffim  in  iore  dicuniur: 
vcluiiflib tic.de diuetf.&tcn;pora!ibi.isprar(ri/p.ioDihus.  Ee 
quidemvcrumcftjfiiusmecumfptia^imuSjCcmporeobLga- 
tionem  omnino non  finiri:fed  cariicri  -:%.  bono  &  .equo  ei  da- 
tur  exceprio ,  vt  dicicur  in§.  priterea.  Itiftuut.  decxccpc. 
Qiizii  folct  de  iureiurando,  icem  de  fentcntia.an  obligaiio- 
nem  exringuanc:&  cercum  neucrum  refcrri  inrer  mcidus  col- 
lcBdaeobligacionis  ,  ideoque  rccenfcnturaluftiniano  intec 
cxcepciones  fub  tic.de  excepc.  Qui  lotus  nos  admonec,euni 
quiiarauic,autqui  fcntentialataablolutuseft,  quamuis  na- 
turaobligatusmaneat.vtaitPaulusinleg.  Kihanus.  di  con- 
dicl.indcb.  exceptionetamenaiflorcm  (ubmoueie  pofTe  ab 
intentionefua.  Qapddicimusiuceiurandonontolliobliga- 
tionem,aduerfativideturl.  StichLim.J.nacuralis.  infradsfo- 
luc.Sedl.  G.  ibiloquiturdenaturah  obligationejquaretiam 
pasiloiollipoteftjVtibidicitur.Nihilauremaliudvideturiuf^ 
iurandum,qjam  paftum  quoddam.  Cxterum  nos  de  obli- 
gaiioneciuililoquimur,  quarpadro  tolli  nonpotcft,vtdixi- 
miis  ex  §,  przterea.  Inftic.  deexccpcio.  muUo  minus  iure- 
iutando. 

c  A  p.    vn. 

T>e  a£iionibu5 ,  quis  esijecundapars  huius  tit. 

IAra  ad obligationum  efFedlum  vcniendum  e/l, qu^  eft  a- 
clio,  qu2  ab  agendo  dickur,  vt  admonuimus  in  tit.  de 
padr.cxfenrenviaTheop.  P  rro  r.ihiIaliudeftaftio,q'iara 
ius  quod  fibi  dcbeatur  ludicio  perfequcndi,vtait  Ce.ir.tsia 
Lnihilaliud.  hic.  qusd.^finitio  conuenicei  quam  tradit  lu- 
ftinian.Inftit.deadio.  Eftauteraadionisnome  'fpccialeiSc. 
generale.I.pecuniaE  vcrbum.§.  aftionis  verbo.ii  fra  dc  verb. 
fignif.  A(Sionis  verbo  generali  comprehendirur  &  omnis 
perfecutio  in rcm  etiam  extcaordinaria.  licm  conciae,  ur  ia 
perfonanavtilis,  prsiudicium,  direda.vtdicirurind.ifg.pe- 
cuni^.  §.  a<ftionis,&Ieg.a£tionis  verbo.37.hic,  Extraordi- 
naria  perlccuiio  dicitur  ,  cura  magiftrarus  folemnem  iudi- 
ciorum  dandorum  ritum  non  feruat.  Hmius  extraor dinarias 
cognitioms  exempla  multa  fuatfubtit.  devar.  &extr3ord. 
cognir.  &  excraordinarije  cgmciones  fideicommiflbrutn 
dicuntuc  apud  Vlpian.tic.defideicommif.Ioftic.  Gompre- 
hcndic  &  a£t;oasra  in  rem  quaro  pecitionem  appcliauKjs, 
d.leg.pecuni£e.§.3ftionis.  vndc  petitotium  iudiciuto  dicitur. 
inl.quipctitotio.dercivindic.  Etinfuinma  quamlate  pa- 
teat  hoc  verbum  a^tionis.dicitur  hic  in  If^g.adlionis.  Direda 
a(Stio  ahquando  opponitarconirarixadtioni ,  vt  cum  dici- 
mus,co:!crariaa(ftiotutela?,  commodst»:  aliquandovciliet- 
iam  opponicur.  Direi^a  aucem  atSlio  dicicur  qux  ex  dircdto 
iuce,  &legeiplaquacomparatus  eftconcra(5lus,exquoagi-> 
tur,darur,vnde facile cognitu eft ,  cur  in  Icg. in  commodato. 
§. i.fupra commod.  hsec  aiftio principalis  dicatur.  Conrraria 
a(5tio  eft  quac  datur  ci ,  puta  qui  rem  commodatam  accep!r,& 
ineafoctecxpenfasfecit,contracommodacariur^.H.cquac- 
ripoteftjcurinempticne  ,  vcnditionc,  Iocato&CGnJu(flo, 
contraria  a(ftio  nonrepcriarur.  Ratio  eft  facillinsa,quia  in- 
ter  emptorem  ,  vendirorem  ,  locatorem  &  condu(^orcra 
vtiinque  ai^io  eftprincipalis.  Nara  non  magis  obiigarur 
vendicoradrem  tradendam  ,  quamcmptorad  pretiu..  fol-' 
ucndum,&econtra.  Vtilisa(ii»jeft,quzex  lcge  ipfa,  (cj! 
cx  interpretatione  fuppletur,  proptcr  vtilitatemaliquam,vt: 
eleganterdiflreritPompon.in  leg.quiaa6lionum.fup.de  prs.-i 
(crip.verb.  vuigodicifoIct,ex  vcrbislcgisdite^itama^aione 


7i8 


TrancfDuareni  Comment. 


dari.cx  {entemia  vero  &  mentc vtilero ,  quod  fi  fimpliciter, 

intelligatur.falfam  efle cxiftimo.  Nam  ex  mentc legis  quan- 

doque  datur  di rc6l:i-    Exemplum  eft in interdido  v ti pofli- 

detis.Et  huc  pertinet  quod  dicitur  in  1.  non  dubium.  Cbd.  de 

leg.  fed  quoties  non  eft  certalegis  fententia.fuadet  autem 

vtiliras.datur adlio  qua:  vtilis  dicitur.  Sequitur  in  ea.l.  adlio- 

•        ncs.hic.  Priiudicium,dequopleniusdicemu$fub  tit.de lib. 

agaof  fed  tamen  cx  hoc  loconotandumeft  ,  Praciudiciura 

Vlpiano  dici  ad:ionem  ,  quam  luftinianus  praeiudicialem 

adionemvocat.§.priindicialis.Inftitu.dca«Slio.   Porro  his 

acflionibuspraeiudicialibus  ,  folet  fere  quairi  dc  ftatuhomi- 

num^pura.an aliquis libcr fit an feruus.  Exemplumeft inl. i . 

fupra  dc  rei  vindic.     Non  poteft  quis  per  rei  vindicationera 

liberum  horoinem  petere,(ed  peter,  ait  lurifcon.  priiudiciis, 

aut  interdi£tis,aut  cognicioneprstoria.Prxiudiciuniautem 

fiueadlioprxiudicialiseft,  quxpraeceditalia  iudicia,  quibus 

agitnusjad  aliquid  vel  dandum.vel  faciendum.     Ex  his  facile 

inteliigi  poteft  definitio  Theop.tradita  in  d.  § .  prafiudicialis. 

Priiudicium  eftjinquic ,  yJwff  iiro  /uTivT^aJvix  ^9"««  <n/7K«/a»o«» 

id  eft  ,  formub  ex  iola  intentione  conftans.     Et  huc  perti- 

net  quodaicVlp.ini. vlt.filiberingen.elTc  dica.     Quoties 

dealiqnoqua:rituran  fit  libertus,eciamnulla  caufa  interue- 

niente.priiudiciumreddi,velcumqu2ritur,  cuius  fitlibcr- 

tus.  Hoc  autem  aftionis  verbura  tam  late  patet,vt  etiam  fti- 

pulationespntoriascontineat  :  quiaadionum  viccm  ob- 

tinent.d.l.aaionis.SuntautemPrartori«ftipulationes,  quai 

inrerponuncur  audoritate  Prsroris ,  qusamero  Pratoris 

officio  proficifcuntur ,  vt  damni  in  fedi.     ludicialcs  ftipula- 

tiones  his  opponuntur ,  qua  ex  meroiudicis  officio  profici- 

(cuntur.cit.cicprjEto.  ftip.  Plurade  iis  dicemus  1.  (f.infrade 

veib.obli.Interdida  quoqueaftionis  vetbo  continentur ,  vt 

ait  V  Ip.in  d.l. adionis.  Sunt  autem  interdida,iudicia  poflcf- 

foria.Inftit.de  interdid;.  Potifll mum autera  comparata funt 

ad  compefcendam  eorum  audaciam ,  qui  poflTcflbres  fua  pof- 

fcflScnedeiiciunt  >  reiedlis  ciuilibus  &  lcgitiraisadJionibus. 

SFclvtirndefumusdigrefllircuertamur.  Primuseffcdus  ob- 

ligationiscfta<ftio  ,  qux  nobis  datut  in  obligatione  :  nam 

alioquin  inutiiisefletobligatio.     Sedcircahunclocum  oti- 

rurqusftio  ,  quaEtantimomentiapudPaulum  habitacft,vt 

Vecen-   je  ea  fingularem  librumfcribendum  exiftimatit ,  vt  appa- 

curfu  a-  j.gj.  g^  infcriptione l.qui  feruum.  5  f .     De  concurfu  fcilicec  a-* 

Vn""le  '  <^!onum  qua:ticur ,  namquc fi ex eadem obligatione plurcs 

cJ^Wafaacli^^nesnafcantur^anliceatoranibus  experiri.     Sedinhac 

<■/./.<//.<   qiiiftionediftindHoneopuseil  :  plerumque  enim  accidit, 

ulUtur.  vcomnes  hs  adionesreipetfecuroriifinr.  quo  cafa  maxi- 

madubitationoneft,  cumvoaaliamtoliat  :  elediotamcn 

eftfcmpetapuddebitoreni.    Exeraplumclarum  eftinhacl. 

quiferuum.  Contingicetiam  aliquaodo,  vtvnafitpoenalis, 

altera  perfecutoria  ;  hocque  cafu  vna  per  aliamnontolli- 

tur.-vdutifimihi  furto  rem  fubtraxeris.     Habeo  condicio- 

nea5,vcrempetam  .-  fjttietiam  actionemhabeo,  quapoe- 

nam  peflequar.leg.fi  profurto.§.i.decond.furti.Euenitet- 

iam  aliquandoj vt omnes  adliones  paenales  fint .  tivncque di- 

ftinguendumeileexiftimo.  Nam  fiplurafintdelftajlicebit 

omnibus  adtionibuscriam  poenalibus  expetiri :  nunquam  e- 

nim  plura  delida  concurrentia  faciunt ,  vtvlliutimpunitas 

decur,vtaicVlp.inl.nuraquam.fupradepriua.deli(ft.Quiigi- 

turhominemfurripuit,&occidit:quiafurripuit,futti :  quia 

occidit ,  Aquiliatenetur.     Sedvideamus,  anexvnodelitto 

plnres proficifcantur adiones ,  qus proptet varietatem iu'is 

difficiliseftquxftio.     NamPaulusait,Sicxvnaobiigatione 

plurcsnafcantur  adiones,  vnatantumnon  omnibus  vten- 

dum  cire.l.plura.  f  i .  Contra vero  Hermogenianus in  Lcura 

ex  vno.hic,  ait ,  Cum  ex  vno  deiido  plures  adliones  nalcnn- 

tur  ,  omnibusexperiri  permitti,  poftmagnasvatietatesob- 

tinuifle.     Vndecentarepoirumushaclegefupcriorem  cor- 

redam  efle.     Sed  alia  rationc  conciliandx  funt.-idcoquc  dt- 

cen Jum  eftjcum  agimus  vna  aftione ,  altera etiam  poife  nos 

expeririadid  quod  pluris  intereft  ,  vt  quod  in  eapluriscft, 

coniequamur.Exempligratia,  Seruumracum  iniutiofe  ver- 

berafti.cenetismihi  &  legc  Aquilia,  &iniuriarum  adione. 

Egiaclionelegis  Aquili«Equa;dupIumcontincbat.*alterac5- 

tinetquadrupulura  ,  anagerehac  quoqucpofllmquiritur. 

Etcertumeftmeadhuc  duplum  petiturum  ,  vtcompenfem 

quod  ptiori  deeft,&  quod  amplius  ia  ea  efi;  confequat :  quod 


rationabilius  vifum  cft  Paulo  ,  quihanc  dtftint^ionem  tri* 
ditind.l.quiferuum.adprin.d.l.quiferuum.hic.  H^clexin 
finedupliccmhabetleftioncm.Quidamlegunt^yfti-ymWr/? 
«onremanere ,  qusledtiotextuiroaxiraeconuenit.  Aliile- 
^am,verifuefiremanere,  reieda negatiu3,quae  ledio tolera- 
biliseft,  &confirmaturl.  vndequxtitur.fupracommod.ad 
fi.Igftutvctumeritquodait  Hermogenianus  ind.I.  cumex 
vno.poflenosomnibusexperiri,curahac  fcilicct  diftindlio- 
nePauIiin  d.  1.  qui  fetuum.vt  agaturadidquod  aropliusia 
aliacft.  Etita  verificabituretiaraModeftinidiftumind.leg. 
pluta  non  pofle  nos  omnibus  vti ,  fcilicetadtocum  conlc- 
quendum&fimul.quodautcmvnac2retasconfumat,nura- 
quam  euenit:quodVlp.not.inl.pen.  hic.  &quodimocon- 
curranrpcenales  aftionesfimul.  Excmplumclaruraeftia 
Inftit.fi  quadr.paupe.fecif  §.vlt. 


A    P. 


VIII. 


Be  diuijione  aBiomim.  '^' 

PRima&fummaa<Sionuradiuifiotraditurinl.adHonum  -rf<J»»i 
genera.i4.&  in  J.  i  .Infti.de  atftion.  A<aiones  autem  in  "*?• 
rem  funt,aut  in  peifonam.  In  rem  zGtio  cft,  inquit  ibi  Vlpi. 
per  quam  rcm  noftram  qua:  abaliopoflidetur  petimus  ,  & 
femper  aductlus  eum  qui  rera  poflidet.  qnod  intclligen- 
dum  eft,etiam  qui  nufloiutenobiseftobligatus.  fufficit  e- 
nimipfurapoflSdere,  vtdiciturind.§.i.  Vndcfiraulatque 
definitquispoflRdere,dcfinitctiamineum  a(5tio,  nifidoio 
malofecerit ,  quorainus  poflidere.  1.  finautem.derci  viti- 
dic.quod  in  a(Sione  in  pcribnam  diccndura  non  eft.  Nara 
fi  mihi  Stichum  promiferis,&  cum  poftca  manumiferis ,  S  ti- 
chi  nihilominus  pen'ona  femper  obligata  manet.  Viide  a 
Papitioluftofcripturacftinl.  Imperacores.  fuprade  public. 
In  adionibus  in  rem  res  ipfas  conueniri  non  pcrionam.  A- 
&.'\o  in  rem  femper  datur  domino  aduerfus  eum  qui  poffi- 
det.  Dedominio  multaeft  dubitario,  &fspequa:titurquo 
iurefitdominus.l.inrem.i4.dereivindicat.  fimile  eftinl.in 
fpeciali.de rcivind.  Dominiumsutemhic  late  accipimus, 
vc  eciam  quafi  dominium  comptcLendamus:  vcluti  luper- 
ficiariiim  ,  cuietiamhsGa£liocompecit.I.i.§.  quiautem,fu- 
ptadefupeifi.  l.fuperficiario.  74.  de  reivind.  Gomprehen- 
dit  etiam  emphyccutara  ,  &  eum  qui  emitainondoraino, 
cui  datur  aiCtio  publiciana.  §.  naraque.  Inftic.  dea<5iion.&  to- 
to  tit.de  pub.adlio.  Idem  de  feruitutibus  dicicur  toto  tit.de 
feruir.vrba.prsdio.  Simiiis  huicadioni  eft  a<ftio  Seruiana, 
quafi  Seruiana,hyporhecaria,de  quibus  §.itera  Sctuiana.  In- 
ftir.de  a£lio.  PoflTcflionem  hic  quoque  accipimus  pro  qua- 
cunquedetentione.l.oflSciumfupradereivindic.&itainccl- 
ligendaeftI.vnica.dealien.iudi.mut.C3ufafa(5l. 

Ha(ftenus  de  a<5tionibus  in  rcm.Scquitur  de  adtionibus 
inperfonam.Inp£rfonama(3:ioeft,inquitVlp.  ind.  I.  s<ftio- 
num.quacuraeoagimus  qui  obligatus  eft  nobis  ad  aliquid 
ficiendum  vel  dandura.  Et  feraper  aduerfus  eundem  lo- 
curahaber.  DDturenirainperfbnam,noninrem.  Exem- 
plnmcftinl.eumcui.  C.  eo.  aliudinl.  vlt.de conttah.empt. 
A<5tio  in  rera  femper  fequiturpofreflibrcra  .•  a^Stio  vcro  in 
pcribnatti  femper  fcquitur  peifonara  obligatam  ,  &  ci  in- 
hxretjnecintereftvLrumpoflideatnecne.  Hoctamencura 
aliqua  cxcepcione  accipiendum  cft.  Exemplum  vnum  eft 
in  noxalibusa(5iionibus.  l^Ioxales  a(5tioncs  func ,  quac  ex 
malehciis  feruorum  profici(cuntur,quibus  doraino  conuen- 
to,iscogiturautIicisjEftimationemfuffetfe,auc  feruum  no- 
xrdedere.Hica(5tioquamuispet(onaIiseft(namqueexma- 
leficiootitur^pofleflbrcratamcnfequitur.§.  omnisautem. 
Inllit.de  noxalib.a<^io. 

Aliud  exemplum  eft in  leg.a(5tiones.  fupra  ad  exhib.  &  ta- 
roenineadem  lege  dicitur  eam  dari  aducrfuseum,  qui  na- 
turaliter aut  ciuilitcr  poflidet.  Aliud  exemplum  eft  in  qui- 
buldam  interdi(5tis  ,  <\\ix  quarauis  perfonalia  fint ,  dantuc 
taraen  aduerfus  poflTeflorem.vt  videre  eft  cx  leg.feraper.  &  I. 
competit.  quod  vi  autclam.  Aliud  cxempium  eft  in  qui- 
bufdam  a<5tionibus  qus  a  Prztore  concepta  funt  raagis  in 
rera  quam  in  petfonam  :  veluti  a(5lio  quod  metus  caufa. 
Hanc  aucem  peifonalcra  cfle,ex  eofuadecur,  quodexma- 
lcficiooricur  :  dequareconfulenda  funtqua:  fcripfileg.  iu- 
tifgentiuro.§.pa6torDra.  depadtis.  Hincapparctquam  per- 

peram 


In  TitSDeobltgat.^aBion, 


peram  vulgo  adiones  diuidant ,  in  rem,  in  perfonam^in  tem 
iccipcas .-  qux  melius  &  commodius  diuidi  potTunc  hoc  mo- 
do, A<Sioncs  quidam  in  rem,G|uaedam  in  perfonam.  Rorfus 
aAionum  perionalium  quxdam  in  rem  concipiuntur  ,  id 
efl ,  quxdam  exequuntur  perfonam  concra  quam  dantur, 
quzdamnonexcquuntur:  quoficvccotraponefloremdeu- 
tur.Sequituraliadiuinoa(5lionum.    Qua^damenimfuntci- 
niies,qnzdamhonorari£.vcind.  1.  a(5tionum.2  4.infin.  Si- 
milisefldiuinoadlionum,qu3:tradituraIu(lin.  Inftituc.  de 
oblig.  Ciuiiesa(!:iionesruncqnxautlegibusconfticuczrunc, 
«utcercoiure.  Prxcociaefeuhonoraciariunc,  quasprxcorex 
fua  iurifdiifbione  confticuic,  quzhonoraci^  dicunturaiure 
honorario  ,  dcquoinl.iusaucem.  deiuftitia&iuce.§.  pcz- 
torum.Inftitut.de  iur.natur.gent.&  ciui.    Sub  iis  honotaiiis 
contineotur  etiam  aiiorum  magiftcatuura  a(ftiones  :  puta 
edilitisjVtinl.f.deveibor.oblig.     Non  cancumenimprs- 
tores  edi(fba proponebanc ,  fed  etiam  ^diles  &  alii  raagiftra- 
tus.vtcolligicurexl.i.deoiig.iur.  Qua:retaIiquis,quorao- 
do difcetni poterunt prxtotiz a(^iones a ciuihbus?  Sane dif- 
fiLile  efthoc  in  vniuecium  definiti ,  fed  ex  incerprecacione 
lutifcoof.  hoc  facilecognicu  etit :  non  caracn  arugendum 
etitobida(^ionem  efTeptxtotiam,  quod  pcxcot  dicatine- 
AxSto  fuo,  A(^ionem  dabo ,  &c.     Soiebac  enim  &  legicimas 
&  ciuiles  a(5tiones  dacc.    Pocro  quomodo  daci  folic*  eircnr, 
videquxdixiinl.  iucifgencium.  fupra  depa(Sb.     Cuma(f!lio 
prztoriacft  ,  idexprimunclucifconf.  pucahocmodo  ,  Hoc 
ex  iurifdi(Sione  prstoria  venic.  &  huiufmodi  vetbis  vcicut 
Iuftin.in§.fed iftx.de a(5l.inlnftitut.&  tit.de petpe.  &temp. 
a(^ionibus.     Sequitur  alia  diuifio  a(5tionum,  quod  quzdam 
funt  pecpetuz  ,  quzdam  temporales.  ctehacdiuifionecxtac 
tit.Inftit.lib.  4.  vbidocetluftiniancu  quibufdama(5lionibus 
nuUum  olimcempus  fuille  przfcciptura.  vnde  merico  per- 
pecuza(Stionesdicebancur.     Quamuisaucem  pofteaimpe- 
latotum   conflitutionibus  tcmpus   pra.ftitum  fuetit  50. 
vcl  40.annorum;  feroper  tamen  nomeu  pergetuarum  a(Sio- 
nu(D  recinuerunt ,  addifFetenciam  aliarum  ,  vceftredhibi- 
toria,de  qua inLi.de  xdil.  edi(5t.  &  iniuriarum ,  de qua  in l.fi 
hon  conuitii.Cod.de  iniur.Hucpertincc  1.  inhonorariis.j^. 
hcc  cic.     Solebanc  Przcores  in  fuis  edi(^lis ,  fe  dacucos  a(flio- 
netn  incra  annum,adiicere:&  tunc  cum  psnalis  erac.     Cum 
vero  rei  perfecucorix  func  a(5liones,nullura  cempus  adiicitur, 

vr  doccc  Paulus  d.  1.  54.  hisvcrbis.Illsaucemreiperfccucio- 

ncm  contmenc ,  quibuspcrfequimur  id  quod  ex  pacrimo- 

nio  nobis  abeft.  vc  cum  agimus  cum  bonorum  poffeflore 

debicoris  noftri.  &  Publiciana  quoquc  in  eacum  numero 

cft.&refcifForia ,  quz  &  ipfa  incra  annum  finitur,  quia  con- 

ttaciuile  ius  datur.  huiusa(fiionismencioeftin§.  cafus  cft. 

Inftic.de  adio.  Hinc  quzftio nafcitur,  An  fufEciac  cius  cem- 
'  porispoftremura  dieraccepcumeflc  ,  an  cporceac  cfTefini- 

tum,vc  cxcindla  a6tio  dicacur.    £t  Paulus aic  in  omnib.  tem- 

poralibus  a(!lionibus,  nifi  nouiflimus  totus  dies  complea- 

tur,non  finiri  obligationem ,  1.  in  omnibus.fupra.  Sed  vide- 

tur  aduerfaril.  pen.  de  diucrf  &tcmp.a(5lio.vbiinvfucapi- 

cnda  aliqua  re  ita  feruatur  ,  vt  etiam  fi  rainimo  momento 

nouilfimi  diei  pofTcfla  fitrcs,  nihilorainusrepleatur  vfuca- 

pio,  nectotusdicsexigitut  ad  cxplendum  tempus  confti- 

tutum.Idemdiciturinl.mvfdcapionibus.  de  vfucap.  leg.  5. 

§.minor.de  raino.  1. 1.  de  manumif  I.  cum  aucem.de  yecbor. 

fignif.l.quaztate.fupradeteftam.  Ergoibifufficitdiemcoe- 

ptumefle,  hicautemopottctefrccomplecum.Animaduer- 

tendumtft  ,  vctetes  Legislatoies  vatie  interpiecatos  fuifle 

annum,ptoucvelvtilicas,  velzquic3J,vel  fauorcxigebac.id 

docencvniuerfafupradi^Slaexempla.ficonfiderentur.  Cum       fuspatrem  ,  dumemancipatusnonfifjvelexcfapofeftafem» 


(aura  qtiod  cum  minore ,  &c.  de  moWento  ad  momtntum, 

dequaresnobisidem  faciendiexemplumpcxbcc  :  ncmpc 
quia  id  ibi  fauor  pupilli  cxigit. 

Scquens  diuifio  eft.a^aionum  quxdam  funt  famofz  ^  qu« 
fcilicec  infamiam  ircoganc  :  quxdam  funt  qux  infamiam 
nonircogant.hxcdiuifio  colligiturex  §.  vlf.  Inftic.  depcEna 
teme.litig.Harum  autcm  a^aionum  qux  infaniiam  irroganr, 
menttn  eft  in  1. 1  .de his  qui  noran.infa.&  in  AxQiG  §.  vlt.  Ad 
hapc  diuiiionem  pertinccl.cefrac.  hic.  Prxtorinedi^aofuo 
dehisqainoran. 'nfam.iiileg.i.aitfurti  damnatum  infamia 
notaci.  Dub  riiipotcftquomodointelligendafinthscver- 
ba.  Vari!scnJmrar:onibusnoreftexfurco3gi,condi(5lione 
fuitiu.i  &  3<aisMif  furti  ;  vnaeftindopliim  ,  alteca  in  qua- 
drupalum.  Qmi  daranatnr  aaionefiuti  inf^m."seft;ca-te- 
rumiacotTdi<fi:iouei:tflatinfamia,vtciic!tnrino'(Saltg.cef- 
fac.  quamuisexfamofiscaufispendeac ,  &uaitH(.ll:gidcbeC 
cdi(iiumdceaa(S(o:)c.       ' 

Sequens  diuific  «(aionum  eft,quod  ad  hzredc  m  qnzdam 
tfanleunc,quxdamnoncraiifeunr.  Adhunclcc^mptrcinec 

cit.deperpec.&tempo.3(ftio.&rt3Clatucquiftioinl.i4.hic* 
Quidg m petebiic aliquid ab ba;rcde:  fumir otus eft excepiio- 
neiila.qozficbatinhancformulam  ,  acfinonineacaufata- 
bul*  teftsmenti  fint ,  vtcontra  eas  emancipato  bonorum 
poflefliodaripoifir.  Qiixtiturfiemancipatus  non  peticric» 
&cr3nfierit  cempusaaionis,  anfupraduausaduetfushxre- 
demreftituidebcatPEtrcfpondecutdeberc.-quianonvideba- 
tur  quodammodo  h^-  res  debicor  efTe,  quamdiu  non  erar  cer- 
tushitcs.     Notaibiforniislam  excepcionis  quz  fiebacfub 
conditione.  vnde  merito  alibi  exceptioncs  c.-ndiciones  di- 
cuntur.    Q^izricur  qux  fint  atf  ioncs  qtix  ad  h.Tredes  tranf^ 
eant.Etdiftingucndzfunc  cbligatio(<cs  &  a(fl:ioncs.  Qux- 
damexconcta(5iuoriuntur,  &iftxadhxredemtranfeunt.L 
exdcpofici.n.l.excontra(aibus.48.  Necieferr,anc!eli(aLim 
inccrueniac,nccnc,vtdiciturind.  leg.cxcontravtjbus.vel.ui 
cumtutotincucelagercnda  dolofeceric ,  autis  apu<J  quera 
dcpoficum  eft.Similis  locos  eft  l.fi  homincm.§.datur.dej.ioC 
Cxtetumnobisnegotium  facit§.  alit|uando.Inftit.  deper- 
pet.& tcmpo.  Aliqu^ndo Cinquir^' etiam ex contraifiu itixo 
contra  hxiedem  non  competit,  veluti  cumdolofeteftator 
vetfatus  fit.Ec  Thcophil.exemplum  adfeit  propriededcpo- 
fito.Huiuslociincerpretaciofumendaeftexd.l.lihominem. 
§.dacur.depofquamquamenim,ir,quic,3liasexdclodefun- 
(k\  non  lolemus  ceneri,nifi  pro  ea  pat  te  qux  ad  nos  peiuenit; 
tamenhic  dolusexcontradtu,  rei.]ue  pcrfecution;  defcen- 
dit :  quafiinferat ,  tuncdemuindacia^arioncni  propter  do- 
lumdefun^aiinhzrcdero,  cumex  contra^au&reipcrfccu- 
tioncfemeloiitur,  &vttunqucconcurtir.     Nonnunquam 
euenit,  vca(flio  depofiti  ficcantumpceailis,noneciamper- 
fecucoria,  vcapparet  ex  fnpradi(aoed;(5loprxtocis,  &tunc 
nondaturinhxrcdem.  &icaintelligcnduseft  is  §.  aliquau- 
do.  &eius  obie(ftio  refokictur.  Aiixfunca^aioiies  ,  qniex 
malcficionafcuncur,  quzpcenalesdicuntur,  &  adhxredes 
nontranfcunt.§.nonaUccm.Inftic.dcperpet.&cempor.  nifi 
lisconceftacaiamfuifIecviuenteiamceftacore:n3meopoft- 
camottuoliteiamconceftaca  ad  hziedes  cianfmittifuc.leg, 
confticutionibus.ji.l.fciendum.f /.l.omnes  pcEnaies.Huic 
lococongfuuseftlocusinl.  fieum.§.  quiiniuriatum  (i  quis 
cautio.   Hzcautemd;ftin(5liodepczcociisftipulationib.eft: 
incelligcnda  :  namprxcoriza(5lioncsqux  posnalesiuuc  ,in 
hxredemnon  competunr.§.  nonautem.Inftitiudef^^erper. 
&tcmp.a(5Ho.Quxcitufdepctronisincerquasagiponif.huc 
pertinet  l.a(Siones.  nempe  filio  non  dati  a(5l'onemaduer- 


devfucapione  loquuntur,  aiuntfufficere  diem  vltimum  aa 
ni  coepcum  fuiffe.id  fauor,  vcilicas  &  zquicas  cxigic.  Vfuca- 
pio  enim  proptcr  titulum  &  bonam  fidem  fauorabilis  cft.' 
de  prxfcriptione  autem  de  qua  hic  loquimur,  id  dici  noa 
potcft  :  namnulla  hicbonafides,fed  tantum  ncgligentiae 
mcz  confulitur.  Quod autcm  dicitut in I.  qua  ztace.  fupi a 
deteftam.  fuflSccrediera  vlcintum  decimiquarci  anni ,  quo 
teftaripcrmiccicur,ccEpcumeffe  ,  fauorpoftulat,  vcplenius 
ius  intet ptetemur.  Idem  refponderi  potcft  cztetis  omni- 
businlocisfupta  diftis.    Huiusreimaximumargumentum 


nifiincafttenfipecuIio,vtdi(ituiinUisnulJ3.  deiudic.  Huc 
dcnique  pcttinct cit.de in ius  vocan.  A Iter  locus de atStioni- 
bus  quz  vnicuique  fuo  nomine  ccrapetunt ;  &  huc  perti- 
necl.filiusfamil.8.  &1.  infa(5lum.  i  i.vbidea(3;ionibosqiije 
filiofamil.compctuntd:fleritur.  Etgcncraliternonhabetfi- 
liusfamil.fuonominea(Sionera.d.!.8.arg.etiam  l.vlc.  C.  de 
bonis  quz  liber.ei  tamen  extta  oidincm  agcre  petmitticur.  I. 
cura  filiusfamil.fi  ccrt.pet.&  vtili  iudicio  ci  agi  pecmitti  extt  a 
domumcumabeft,vtdicitutinl.fiIongii3s.§.  r.dciudic.  A- 
€i\o  namque  in  fa(51:um  ci  datur.cum  nulla  alia  competat.  Vi- 


eftial.j.S.rainorca.dcminorib.  vbiylp.interpictaturcdi-      detcquzfcripfiinl.iurifgentium.fupr.dcpaaii. 


7iO 

FRANCISCI   DVARENIIVRE' 

CONSVLTI    COMMENTARIA    IN    LlB.XLV- 

^ANDECTARVM   SEV   DIGESTORVM. 

I  N  T  I T.  I.  D  E   V  E  R  B  O  R  V  M  O  B  L  i  G  A  T  i  O  N  I B  V  S. 

C.  Satis,fifHturHm  tfi.f.  Roga  me  viginti  minM, 

f^tmceffe^HrHm  ttti,^nodpr}mi/t\  fcias. 
Roga.C.ohficrohercte.l^  gejfiopromittere. 

C.  Dahis»  e  argenti  mrhi  hod  e  vigtntt  minat? 

7.         D^ho:moleliM6  nnnc  iamtHntfis  mihi. 

I.     VLPIANVS     LIB.    XLVIII. 

ADSABINVM. 

TiPvLATio  nonpoteftconfid,niJ[i 

vtroqueloquenre :  &:ideo  ncquemu- 

tus,neque  furdus,  nequc  infans,  ftipu- 

lationem  contrahcre  poiTunt.  Ncque 

abfensquidcm:quoniam  exaudirein- 

uiccm  debcnt.Si  quis  igitur  cx  his  vult  iHpuIari ,  per 

fcruumprjeientemftipulctur,  &:  acquircteiexfti- 

pulatu  adioncm.Item  il  quis  obligari  vclit,iubeat,&: 

crit  j^^i///^,obligatus. 

Qaiacx  Itipulationenafciturvcrborum  obligaiio ,  idco 
Vlpianiu  in  initio  docet ,  qub  modo  ftipulatio  concrahaturj 
&ait,ftipulationeranonpofleconfici,  nifivtroquelooaen- 
te.  Vcrbaigituradfiibftantiamftipulatioriis  adeoneceflaria, 
(unt.vtfinehisnonvalear.  Vtilitatis  tamsn  caufainrccdaca 
firgiiur  ftipulatio  conttada  cfle  ,  quamnis  folenhitai  ver- 
borumnoninterucnerit  :  vtex  plutibusaliislocisariiraad- 
ucrterc licet.Ccd.de rci  vxor.ad.in  prin.I.cum  oftendinaus. 
$.vlt.de  fideinflo.tutor. 

EtideontejMemutHi^ne^uefitrdM.  De muto  & iurdo  Jubi- 
tati  potcft,exeo,quod fcnberepoffunr.  Non  cnim  (vi  alibi 
Vlpian.sif^minus  valer,quod  fcriptura ,  quam  quod  vocibus 
JinguafiguratiSjfignificatur.l.  nonfigura.  iupra  dc  obIig.& 
adlio.  Sedexfcripturaprafumiturftipulatio  contradlacfle, 
incracaspctfonastantum,qua:fari  poifunt,  quiainiis,  qua 
impoflibilia  funt,pra:fuinptio  iuris  locum  non  babet. 

/»/.iB>.infansiiipuIarinonpoflehicdicitur:idemqucina- 
liislocisia:perepcritumcft,l.mBlicr.l.vlt.infra.I.  i.§.pen.fub 
tir.praEced.quialoqui  nonpoteft.  Infanremvocamuseum, 
qai  feptem  annorum  non  cft.l.fi  infanti.  C.de  iure  delib.l.  i. 
§.fufficirifupr3  deadminiftr.tnt.  Namlicetaliitardius.alii 
citiusfariincipiant  :,tamen  viCumeft  vtileiurisauthoribus, 
certum  aliquod  tempus  infantis,  ficut  pubertati ,  pisfcri- 
bere  .•  idqne  cauilla.ionuEn  vitandarunicauia.&coiurouer- 
fiacuir>,qua;exhacincertitudine  orirentur.  Infantia;proxi- 
mus,cuiu(modieft  fepccm  vel  odo  annorum  puer  ,  quath- 
uis  iutelle6lum  non  habeat ,  tamen  vtilicatis  caula  receptnin 
eft.vtfibiftipuletur,  idquenon  ftipulatione  rempupiliifal- 
uatTif6retantum,fed&dealia  quacunquc  accipicndumcft. 
Caias  lib.  i  8.ad  edidumprouinciale.I.  (eruum.rem  pupil.ial. 
fore.Setuumpupilliftipulatiita  ncccflccfl.fipupillus  abeft, 
aut  fari  hon  potcft.Nam  fi  pr«{en$  eft,&  fari  poteft,  ctiam  fi 
cius^tatisctit.vtnonintelligat.quidagat.tamenprdptcrvti- 
litaterarcccptumeft,re(accum  flipular),&agerc.  Etlufti- 
nianuslib.i.Inftit.tit.zo.Pupillusomncnegotiumrcdlege- 
i-it:itatamen,vtvbi  rutorisaudoritasncceflaria  fit,adhibea- 

tuttutorjVcIutifiipfcobligetur.Namaliumfibiobligarciet- 
iam fine tutoiis auaoritate  potcft.  Sed quod  diximusde  pu- 
pillisjVtiqiic  de iis  verum  ert,qui  iara  habcnt aliquem  intclle- 
dum.Naminfansj&quiinfantisproximus  eft,non  njultua 
furio(odiftant;qaiahuiufmodia:tatispupilli  nullum  habenB 
intcllcdium.Scdin  proximisinfantia*,proptcr  vtiliiatem  eo- 
rum.bcnignior iuris intcrpretatiofacaa eft ,  vc idem iuris ha- 
be3nt,quod  pubcttati  proxftni. 

iVr£-«»^y?«/.InterabfentesftIpulationonrc(a:ec5trah!tun 
J.itcmvetborura.Inftit.deirtuti.ftipuI.I. }.  C.dcccnrrah.  & 
c6mit.ftip.l.3 .  Cde  iauti.ftip.  Nec  obftat  reiponf  um  Pauli  de 

donar. 


X  conuentionibus  luriigentiuro,  pau- 
cs  admodum  comprobatx  funt  lure 
ciuili ,  vt  cfficaces  eflent  ad  agcBduo», 
veluti  emptiojVenditio ,  locatio ,  con- 
du(aio,&aIisBhuiufmodi.I.turisgen- 
tmm.luptadcpaft.  Csctersnon  pro- 
furitadagendum.  Nara  quamuis  ho- 
'  neftum  fit,fidem  fcruare  :  tamenmi- 
nuendarum  litium  gratia ,  cautum  eft  lure  ciuili ,  vt  cx  certis 
tantumconucmionibus  a(ftiodetur,quxCJBtcris,  adRem- 
publicamcontiriendam,  vi(a:furitmjgisncceflaria: ,  vtalias 
intradatumdepacaisannotaui.  Idenimcft  irifitum  homi- 
nibuSjf  quod & nos docct  experienria^trt  ad promittendurii, 
pacifcendumque  procliues  fint ,  finc  magna  deliberationc, 
&confiliononnunquam,  ac  fortaiSs minime  futurumfpe- 
rantcs,  vcacceptctaIter,quodpromittitur.  Quamobremu 
iiirepublicoadpromiflumicruandumadigcrencur  ,data  a- 
Aionc,magno  fane  incpriimodo  afficcrcntur ,  ncc  vllus  cflct 
litium  finis.Eftenim  hocpricipuum  optimicuiufque  Legis- 
latoiis  propofitum,vt  omnem  iitiutnoccafionem  iater  dues 
tollac.Et  hae  leges  optimar,  vtiliffimsquc  hominibus  iudica- 
da:  fimt(vt  Ifocrates  ait  jqua:  quam  pauciflimas  Iites  gignunr. 
Itaquenonimmetitocelcbratur  Catonis  fententia  ,  qui  fo- 
rum,in  quolitigatotes  Romi  confiftetent,  fternendum  efle 
inuricibus  centuir.  Dixericaliquis,  Nonpotcrit  igiturquiC- 
quam  aut  obligaii  altcri,3ut  fibt  alium  obligare,  pract  crquam 
eracndo,venden(io,Iocando,&c.ctiamfiicrio  agat  vtcrquc 
&conrrahaturobIigatio?Relponde®,idcuiuis  Iicerciure  ci- 
uiIi,modo  interueniar ftipulatio ,  id  eft,  pcscedat  inicrroga: 
tio,& feqaatui rciponfio.vt,Piomittis?promitto :  Spondes.? 
fporidco.v  t  hoc  ricu,ac  veluti  cztemoni » fetio  fe  agere,&  ob- 
Iigatioriemcontr3h£revellcteftetur.Nam,vtau(5ioreftCle- 
mcnsAlexandrinuSjlib.  f .  Stromar.inplerifquenegotiisci- 
uilibusRomanifymboIisvfifunt :  cuiufmodividetuthicri- 
tus  cflcjde  quo  Ioquimur,vtiIis ad  obligationem  incer  bomi- 
nes  contrahendam.  Quodcunque  enim  ncgotium  qiiis  cdrii 
alio  contrahere  volet ,  ex  quo  naturalis  tantum  nafcstur  ob- 
ligitio,hacformaferuatafibiproipicercpotcrir,&e:rt:ob!i- 
gationcm  confirmare,atquc  corroborarc.Icg.  luris  ijeniium. 
§.qaod fere.de pa(St.  VndePauluslib.f.Sentcnt.ftiuuiad^-.- 
ncs  obligacionum  firmandarura  gracia  incroduftas  eireait. 
&  a  Pomponio  dicuncur  pendere  ex negotio contraifio.l.  ^ . 
infra.  HincYlpian.  ftipulacionesinuentasffle,inquir,ycv- 
nufquifqueper  easfibiacquirat.quodiuaintereftl.iijpulitio 
ifta.§.altcii.infra.  Namab(quefiiptilatione,mulrisex  caufis 
acquirinonpotsftnobis ,  qaod  noftraintercft  .•  vccxempli 
caud,  fiquempiamobligare  velimadremmihidandam  ,  ex 
f aufa  perrautationis ,  cum  rcs  mea  force  prsfens  non  fit,qua 
ei  traditurus  fum  ,  autmihinon  cxpediat ,  cam  ftatimdatc. 
Hiicpcrtinct.qubdidem  Paulus  cumluftiniano  fctibit,  fti- 
pulationcmafiipulodici,  quod  fitmum  fignificat  apud  ve- 
tcrcs.§.i.Inftit.dc  verb.oblig.  Quanquam  aliis  placer,^  f 
roipeivpotiusdeduiflumcflc  vocabulum.  Hincconfequens 
cft,quotiesappafet,  nonideo  pticefliflc  intcrtogationen!, 
vtaliquafirmareturobligatio  ,  pa(5bioncm  circ  magis  quara 
ftipulationcm.d. J.quod fere.  Fieri  enim  non  poreft ,  vt  pa- 
cifci  tantum  velint  aliqui,  nec  ftipulationem  contrahere  .•  ca- 
futamenaliquoforruitovnusaliumrogct ,  vt  alibi  oftendi- 
*  mus.d.§.quodfere.  Namitademumftipulatiovcrecontra- 
6la  intelligitur,  cumintct  contrahentes  hoc  a^umeft  ,  vc 
quodintet  eosconuenit,  ftipulationcconfiimetur,  &moz 
vno  intetrogante,&  verba  concipiente ,  alter  promific.  Et 
bocmc)do  icipulacionem  olimconcrahifolitamfuifle  ,  indi- 
carPlautusinPfeudoIo  his  verfibus.* 

P,  Satin'  efl.fi  hanc  hodie  rnHlierem  ejficio  tib$t 

Tna  vtfiiiAutfitibt  do  viginti  mir.Oi? 


^n  Tit.  ^e  njerhomm  oblig. 


donar,  mter  vir.  &  vxor.  cap.  ?  8 . 1.  ea  (^ux.vbi  inter coniuges 
{iip.jLrio  videiur  lonttahi  litetis.  LoqaitutcmmPaulusde 
cpirtoU,  Jiae  cauiione,  qaam  prifeos  prafenti ddt.I.  i.  C.  de 
(oarrah.&  co.ti  ruir.ftipul.  vt  docuimas  in  Difpurananniner- 
(ar.  llcoauceiTi  deformaftipulacionis  nihiUliud  cxprelTatn 
.  eft,']'a:a  Je ea  non  dabicabicur ,  fed  q  ixcebatur  de  vi  ftipuU- 
tio'iijrice,5cfolenniterfaddC,proprercaquodinterconiugtS 
fadaftac,  idqucaHas  ixpcacciditin  iiscapitibas,qusextc- 
fponiJS  fumptafunc. 

Siquisigi-turexhU.  Docec  quemadmodumconfulaturhis 
petfoiiis, quff  ftipulationem  conrrahere  non  pofle  dicuntur* 
liipforum  intetficvelftipulari,  veiobligari.  Potcruntenim 
petlerHuru  ftipulari,  quiprjEfcnsfir.  Itcm  poteruncperfer- 
uumqJoqueobligarijlliuHusprscedat.  Namiuflusvcrba 
non  reqaitit.l.  1.  quod  iufla. licet auftoritas  vcrba  tequirat.l. 
i.detuto. 

.Quitrafens  mterrogauit,Jiantequam  rejponderetur 
dijcept :  imttlem  effcitjiipulationem.  Si  veropr.tfens  in- 
terrogauit^drantequamrej^onderetur,dtjcefit^crreuerjo 
reJbonJumesi,obligat.  Interuallumenim  medtumnonvi- 
tiauit  ohligationem. 

Docet  quod  fupra  ditJlum  eft.inter  abfentes  ftipulationeni 
contrahi  fton  poiTe ,  fic  accipiendum ,  vr  prsfentia  tam  in  rc- 
(ponfione,quamintefrogationc,neceflariafir. 

SfveroprtfittS.  S\  quisintettoget,&vrgcntefortafl[isali- 
quaneceflkace,  fecederecogatur,  moxrcditurus.fireucrfo 
eo  rcfponfum  fit, valet  ftipuiacio.  Nam  interuallum  raedium 
non  vitiat  ftipularionem.Qupd  eft  incelligcndum.nifi  ftipu- 
lator  alind  agcre  coepetitjid  eft,nifi  aliquid  fccetit,  ex  quo  ap- 
parct  cum  coeptam  ftipulationem  omififle.I.continuus.infra, 
hic,  Nam adlus concrarius obligationi  vitiat ftipulationem.l. 
duos.  I.  fi  cx  duobus.infra  dc  duobus  reis.  Itemlongum  cem- 
poris  intcruailum  nocct  quoque ftipulationi ,  quia  prifumi- 
tur ftipulator  ftipulationem  omittere.d. I.  duos.  Adde,  quod 
hunc  concra^um ,  qui  cccerarum  obligationum  firmanda- 
ruracaufaiutroduftuseftjomniiurisfolcnnitatc  fubnixum, 
fiumerilque  oranibus  abfolutumefle  placuit:  probabileque 
eft.idsohanc  formama  vctciibus  prarlcriptamfuifle,  quod 
intcrdum  promiflbr  oblitum  fc  cfle  incerrogationis,aut  de  ea 
non  ccgicafle  caufatetur^ideoque  padum  magis  quim  ftipu- 
laciorera  conttaheic  voluiflc.l.  iuiiigentium.§.  quod  ferc. 
dspadis. 

Siiju/sitainterroget,  Dzhisic^refionderit,  Quidni? 
is  vi  icne  in  ea  cauja  ejl,  vi  ohligetur.  Contrajijine  verhis 
admijjet.  Non  tmtum  autem  ciuiliter,Jednec  naturaltter 
ohliTatur^qui  ita  adnutt:  &  ideo  reBe  di£ium  efi,  non  ohli- 
garipro  eo  nejidetujforcm  quidem. 

Non  omninoeademveibaftipulatoris,  &promiflbriscf- 
fc necelTe efti  fcd fc^fficir ,  vtibis idem  fignificantibus vti.I.o- 
mnes.  C  de  contrab.  &  commir.ft,p.§.  i .  Inft.  de  veib.obl.l. 
quaccxccinfecus.l.fifubvna.infra.hiclcaquefiitarefponfum 
fir,quidni?etiam,/.t*A/5-a,autaliish'iiufmodivetbiS,refponfio 
iaceirogacioni  congtuere  dicitur.l.blanditus.  G.  de  fideiulTI. 
Pamphilo.§  propofitum.de lcg.j. 

Non tanium ciuiliter.  Sic legendnm  hic cft ,  ex pun<^a  ne- 
gationc ,  quam  audaculi  fcriptorcs  qnidam  hic  adfcribendam 
eflcvolunt.  Scd  phtafiro  nonintelligunt:dequa  Budxusio 
Annotadonibus,  &  in  commencaciis  Grxczlingui.  Quo 
aucemnutu,  velfigno  confenfasdcclaretur  ,  non  facileeft 
difBnire.  Qua-ftioenimfadlieft,  inquaconfiderandifunt 
varij  hominum  mofes,  &  mulca  alia,  qus  non  magnopcrc  ad 
lurcconfulci  munus  pertinerc  videncur.  Sunc  qui  caput  incli- 
nantesdiflentiant,  atque  renuant,prxter  morem  3horum,vt 
docecGalenuslib.i.deDecrec.Hippocr.&PIaco. 

Necnaturaliter.  Inuiilisftipu!aciovti!epa6tumhabet,l.fi 
Vnus.^.pcn.depadt.nifiapparcacconfenfumdeficcie.l.anin- 
ucilis.  infrade  accepcil.  Facile  aurem  crcdicur  non  confenfifle 
is,qui  fcicns,  prudenlqiie,  in  co  ncgocio,  quod  tancam  foicn- 
nicatemdefiderat,ncvctbumqu!dcmpiotulit:quarouisalio- 
quinucu  voluntas  plerunque  fignificecur.l.nuiu.dcleg.  3.I. 
dclcgare.dc  nouat.I.feiuo  inuico.  ad  Tr&b. 


7ti 

Siquisjimpliciter  interrogatt*s  ,fuh  conditionereffon- 
derit,Si  illud  fadum  cnt,da^o:non  ohligari  eum  conftat 
Autfiita  interrogatui,  Intra  Calendas  quintas  ?  rejpon- 
derit,  Diholdihus,  tequenonohligatur.  T^onentmjicre' 
Jpondit ,  -vti  interrogatns  esi.  Et  verja  vtceji  interrogattis 
fuh  conditione ,  rejponderitpure :  dicendumerit  ,enmnon 
ohligari.  Cum  adiiciti{raliquid,vel  detrahitur  ohligationi, 
femperprobandum  eB,  vitiatam  ejfe  ohligationera:  mji(ii- 
fulatori  diuerjitas  rejponfionis  illico  placuerit:tifnc  enim 
aliafiptdatto  contra^a  ejfe  videtur. 

Diuerfiras  in  c6ndicione,aut  ternpore,  ftipulationem  viri- 
at:necrefert,anb:euiiisterapuscontineatrefooiulo,ank'n- 
gius.§.pixtereai  lnfticut.de  inucil.ftipul.  hccc  quidam  diifen- 
tiant. 

IntraCalendafquintaf.  Idcft,incraquincura  mofem.E^lk 
enimhic  mos  loquendi  vecerum.l.liber  homo.§.fi  'caicri- 
ptura.  dc  ha:rcd.  inftit.  Martialis  iib.  i.  Epigr.  ia  Cii;umn 
auarum: 

ty^t^  intra  fputo)feptima<  Cakndas 
ij^ortes  hoc  ttbi  t^uattucr  dederunt. 

Quidam  Calendas  quinras  inrerpietanturmerfis  Qu'n- 
tilis.feuIuIij.Sednoftrarainrerpretacionem  iui'at<.o,i'uecu- 
doloquendi  vctcrum,  apud  quos  ptfmarum,  f!;cuL  -4a'-um, 
tertiarum,atqueadeoccntefimarumCrtIendatum,eitmea- 
tio.  Nec video quid incommodi ,  abfuf dit atifve  fic  i.'i  hic fti- 
pulatione.cumquisftipulatut,  ioira  Calendasq  lintn-ij&ei 
rcfpondetur,ld  bus.Nam  camecfi  Idus  qjintas  no.i  folt  ltius 
diccrc  ;  tamcn  quia  intetrogarus  eft  prcmiflct  de  C.ilc.idiS 
quintis,  nonmalc  inteUigeturiefponfiode  Id.bub,  qus  eas 
Calendas  fequuntur. 

Cumadticitur.  DiuerGtas  rerponfionisfiillicopIaceacCi- 
pulaturi,  conualefcit  ftipulatio,  cura  adiicitur  aliqui  qiialrras, 
liue  caufa,  obligationi :  non  autem,fi  de  alia  tc  fiac  ilipala;io, 
vtincapitefcqucnti.  Atqueicamih;v!detar:qaanouan»ari!' 
culuseftiuris  controucrfi.  Nam  qui  d  (rentiunEinfiie,vei 
conditione,in  eo,quodad  fubftantiam  ftipulationis  pei' ir  •;' 
nibilominHS  confenriunc:  vc  manifeftum  cllicxdifHnii-o ^v 
ftipulationis.  Itaque  mirumnoneft,  ficonualefcatinhoc 
cafuflipulatio  potius  ^  quamcumiesnouaia  obligaci0:iem 
deducicur. 

Sijlifulanti  mihi  decem,  tu  viginti  rejpondeas :  non  eflc 
contra6iam  ohltgationem,ntJiin  decem  conjlat.  Ex  contra- 
rio  qtioque  ,fime  viginti  interrogante ,  tu  decem  rejpondc' 
oi:  ohligatio,  nifitn  decem  non  erit  contraBa.  Licet  enim  0- 
forteat  congyuerefummam,  attamen  manifefiifiimtim  efl^ 
in  viginti  drdecem  ineffe. 

QHiritur,andiuetficasinfumm3,vit!etftipu!atioherti.ta- 
ftinianusinInftit.aitftipuIationcminutilemefle§  prscerea. 
Inftit.de  inutil.  ftipul.  Quod  eft  accipicndum ,  vt  hic  dicitur, 
nifi in mioorem furomam , &c.  Snnt , quiluftinianitRi  infe- 
(ftentur,  quod  fimpliciter  dixerit ,  ftipulationem  inutilem  cf- 
fc:fedillinon  confidcranthoccius  inftitucum  fuifleinlnfti- 
tutiv^nibusconfcribendis  ,  vtcapicaterum  atcingeret,  exce- 
ptionibus  in  alios  libros  reiedlis. 

/«.  viginti  ^  decem  inejje.  Vulgaris  binc  rcgula  colligt  lolet» 
la  maiore  fumma  minorem  concineri)  quaefallax fane,&  pc- 
riculofaeft.vcaliidifEnitioncs  iniurc,!. oranisdiffinicio.de 
reg.iur.&fatisinfclicireroperamfuamcollocaremihividen- 
tur  j  quiius  ciuilc  in  huiufmodi  ihefes  concludeic  ftudent) 
qusperplexicatcmmagnara  acconfofionem  pariuntiniuiis 
difputationibus,  nec  firn-ii  quicquam,  aut  folidi  habcnt.  Et  fa- 
nc  facilius  cft  homini,  qui  iudicio  pra^ditus  fit,  &  ttjediocriter 
iniureexcrcicacus,vnaquaqucprcpofiraquasftionc,quidiu- 
ris  fit  refpondere,qHam  in  vniueif  um  de  his  rebus  aliquid  dc- 
finirc  ac coij ftuuere ,  quamuis  nuilras  exceprionfcs ,  &exce- 
pcionum  excepriones  corximinilirancur.  Nec  eo  id  dico,quod 
has  rhefes  oninino  contemna  m:fcd  quod  in  ei$  colligendis  aC 
tradendis ,  mod  im adhiberi  velim, quem in  fcholaflicis  Do- 
dioribus,  a  quibuscoiiuptacfl  mituminmodumhisnugiS) 

PP 


7X1 

ac  prope  dcleta  lutirpradenria.defadcto.  Vt  igitur  de  hoc  vul  - 
gari  diilo  aliquid  brciiter  ,°ac  fimpli:itctdicimus,duono- 
tanda  (uat:  vnum.quod  qui  maiotcm  fummam  dicit.is  mino- 
remquoquedicereintelligitur.l.dicm  proferrc.§.fi  plurcs. 
ds  recept.arbit.  1. cum  futci.de in lit.iuran.  Qua in rc tamen 
fpedinda  eft  femper  mcns  proferentis.  1.  diligentcr.  manda. 
c.cuidenon  facerdotali.de  prarb.in(f.l.cxfa(ao.§.itcmquz- 
ro.de  vulg.&  pupil.Itaque  h  qui$  domum  fuam  locans,  ftipu- 
letuf  deccm ,  &  condudor  promittat  quinque :  ftipulirio ita 
demum  valet  in  quinque.G  ftipulator  poft  relponfionem,  vcl 
expreflim,  vel  tacitc confenfetit :  quia non  clt  vctifimile,  lo- 
catorccn ,  qiii  ftipulatur  maiorem  pecuniam  mercedis  nomi- 
re,  velle,vcquscunqucei,velminimafumma  promictatnra 
cc.:c!u(aore,valeac  locatio.Lfidccem.lupraloca.  Quidara 
hicaIiqi'idnuganturdeforma,locumVipianiadduccntesde 
fideiufloribus.l.Grjece.J.illud.defideiullo.  cuiusfenfum  non 
perceperunt,vtego  aliasdocui.Nam  omnino  non  obligari  a- 
pud Vipanum rignificacnonomninoobligari.l.fi  fecuus.§.fi 
plurium:fupra  fi  q.caut.  Secundohicnotandum  eft,eiim,qui 
naioremfumm:ra  negat,  non  continuominotem  nrgite. 
N(jn  enim  rctteita  coliigitui.Centum  non  habeo:non  igitur 
hibeo  quinquiginta.  Vcrura(vi  iani  diximus)  quid  adlum  fit, 
prscipae  hicfpedlati  dcbet.  Exenipligra  i3,is,cuidcbtntur 
deccm, pacifcitur ne  viginti petat , petcns decem,  exccprione 
pa(5li,veidoli(ummouetidicitur.l.ftvnus  §.ficam  nihi.fup. 
de  pafSl.Nec  audicndus  eft.fi  cauilletur,&dicat,Dccem  pcro> 
non  viginti,de  quibus tantum  padus  fum.  Nam  in  hac  qus- 
ftione.quxfadieft,  prifumimuscum,quj  roaiorcm  lit.m- 
inamrcmittit,  minorcroquoquercmittcrctnifialiudaftura 
cilc appucat.  Eadcrn  ratione &  calumnia  ciusreiicitur,  qui 
cumpeticrit  centuminiudicio,  ab(jlutoreo,nonagiota,6c 
nouem  petit,  iudiuj  eludendicaula.l.  fiquiscumtotam.de 
»xc.  reiiudic.  Merafiquidemcalumniaelt,neciniudi^iisfe- 
rcnda,  cius ,  qui  dicir,  iuilus  fum  non  peieie  ccntani,  non  au- 
Km  noa  petcte  nv>naginta,&c. 

Sed&ftmihi  Pamphilnmfiipilanti,  tu  PamphituTn^d' 
Stichum,reJJ)onderis :  Stichi adiecfionemfrofupernacno 
habend<xm  ptito,  l^am/itotfiintJlipuUttoncs,  quotfmt 
corp0ra,du£funt  quodammodofiipulationes ,  vna  vtiiiS^- 
iia  inutiUs-.neque  vttiatiir  vtiUsper  hancinutikn*. 

Si  voa  hic  ftipulatio  cflcr^eam  redderet  inutilcm  diuerfitas 
interrogacionis&refponfionis:fed(iasftipulationcs(unr,vc 
iofi a  docebimus.  1.  fcire  debemus.  Cum  ergo  vtihs  ftipulatio 
non  vineturperiDiuileiti,di:biumnoneft,fidevnoinrc-rro- 
gjtiim  fit,  ac de  duobus  relponfum ,  aut  contra,  quin  ftipula- 
ti"ovnii:svslear.l.interftipulantem  J.fedfiego.  iafr.  Diuec- 
f.raiuscftmaketnaticne,vtput3,fiqimftipulatusfiKruSri'- 
ch  jm ,  aut  Pamphilum  ,  &c.  quia  ineft  io  hac  ftipuiidone 
conditioqjxdam.Arg  l.5.qui&  aqulb.ma.Ube.l.cumia.cic 
optio.  leg.  Sed  hic  fuo  loco  tiadabuntur  cousmodms.i.  fi  u* 
ftipulatus.iDfrai05>. 

iVir^»ew«.<f«?-f«Vii.Con3ntur  AccutfianiDoftoresinv- 
niuerfum  d:tHnire,  quando  vwle  per  inucile  vitictur ,  aiu  noo 
vitictur,  &rcgulisfuis  limitatioie;,  rbl.micaticnefqucad- 
dunt.  Scd  frtiftta :  res  enim  infinica  eft ,  in  qua iutis  ftudiofus 
mulcam operam  ponere non deber,iudicio  njco  Quanquam 
non  inficior ,  qux ab  eis fcripta funr  de  hac  rc,  nos  pofle iu::a. 
tc.fi  cum  iudicio  ea  lcgimus,  nec  ca  pro  cetcis  rcgulis  accipia- 
mi";  quale  illud  eft,  iam  vulgirc  ac  procritum,  In  his,  qux  in- 
diiiidna rimr.& feparationem non  facilc i ecipiunt,quod vtile 
cft.per  inutile  vitiari,in  cecctis  contra.l.i.§.iIlud.J.  Trcbatius. 
de  aqua  quot.&  ifti.l.pecuniae.  1.  placuit.  de  vfur.  Spc£tanda 
autem  fempcr  hicratiocftlcgis  ,  &voIuntascorum,  intcr 
quos  negotium  conttahicur.  Vt  cxerapli  gratia ,  vt  in  fetuam 
quendam,  & libeium  hominera ,  corapromiflum  eft a litiga- 
totibus:cumferuusiudicarenonpoflit>conftitutumeft,alte- 
rumquilibcrcft,  etficompromiflura  receperit,  cogendum 
noneirc,iudicare,&c.l.  Pajdius.de reccpr.arb.  Namfortafliis 
compromiflum  non  rccepiiret ,  fi foltis a  litigatoribus  arbitex 
lumptus  fuiflet.  Eadem  latione ,  ne  volcns  quidem  iudicare 
^oteiit,quia  licigatoies  eiui  folius  aibicto  fele  cotQmitteie  ab 


franc.  'DudreniComment, 


inirio  noluiflcnt.  Eft  &  cum  in  his,qu£ feparari  Qon  pofiunr» 
quodinurilc  alioquin  eft,valec:vt  in  donaiione  inter  virum& 
vxorcm.l.fi  (p61us.§. generaliter.de  don.inter  vir.&  vx.  Nitn 
enim  vtile  hic  per  inuulc  vitiatur:led  quod  inuulecft,proptee 
vtilii  coniun(3:ioncm,conualefcit. 

Eadem,dn  alia  lingua  refpondeatar,nihilintere!i.  Pre" 
indejiquls  Latine  tnterrogauertt.,  c^refpondeaturei  Gr<e- 
ce,dummodo  conqruenterrefpondeatttr,  ohligatio  confiitu- 
taest. idemper contrarium.  Sedvtrum hoc vfjue ad Gr^- 
curnfrmonem  tantttmprotrahimm:  an  vero  O"  adaliumy 
Panumforte,vel  Affyrtum,  velcuiusalterias  lingua^dubi- 
taripotest.  Et  extatfcriptura  Sabinijedcr  vrum  patitury 
vtomnis  fermoconttneat  verborum  obligationetn  ,itAta- 
men,  vtvterqtie  alteriu^  linguamintelltgat ^  Jiueperfi 
jitieper  verum  interpretem. 

Stipulatio,  quxciuilisac  legitimacft,  nonvidebaturalia 
h'ngua,quamLatina,conttahi  pofle.  Suntcnimcettaverba 
ad ftipulaiionem  contrahendam , legibus ,  &iure cioili  in  lu- 
Aa,  quxideociuilia,  &lcgirimadicipi>irunt,ficutintefta- 
mentis.I.  vlt.C.dc  tf  fta.  tut.  1.  vcrbis  ciuilibus.de  vulg.  1.  dirc- 
<5tas.C.dctcfta.man.  NamolimLarinalingua  vtendumctae 
in teftamcntis ,  fi  quis  hxredem inftitucrc ,  a jr  lega^e  velbti 
quiavctbaciuiliahicncceflariafurt,nonaureminfiJcitoro- 
inifKs,quxnoncxiufeciui!i,fedex  prs-torLim  i'infJi(^ioDe, 
profioikutttr.vtaudoreftvip.infiagraenrislnfticuciopuaj, 
tit.de fidciccmm.  Sed  corandemveufumtft,  vttamrefta- 
nncfjta,(]uam  ftipularionei,&aIij  i(k\\%  legitim:,  Grxca  quo- 
que  hngua  fiant.i.hac  ccnfultifiima.C.de  tefta.  d.  1.  vlt.  C.  ds 
tefta.ruulGr^ce.dcfideiufl.Fing-.turcuim  (lipul-tiocctisex 
C2u(}siur:sgcr.tiumcfle.l.an!i,utilis.§.vlr.c'eacceiitilat.  Dc 
roagiftratuiimDecrctis,&fententiisiudicumdubicatumeft. 
Et  Trrpboiiinus  ait,  dcrreta  a  ptitoiibus  Laiir.e  inteipori 
debere.l.dccreca.dt:  re  iudi.  Atcadius  vero  ait,iudicts  tatn  La- 
tinaqnam  Gvxci  liuguafenteatias  proferrc  pofTe.l.iudices. 
C.dc(cnren.StdhxccontrafiariOn(uDt.NiiiiAfcadiusTii- 
phorinoaddir,ctiamGrxcalingua,&c.T-^metficrjimaGr£- 
calir.guaaiieniorcs  quondam eftent  Romini,&GrxciiLi- 
t:a:;rc'pcnt!erenr,eofqueperiBtcrptetcm!oqmcogctent,ve 
auclcr  eft  Valerius  lib.  z.  ritu.  dc  Inftituc.  anriq.  tamca 
pofteaquam  impcrium  traoslstum  eft  Byaorium,  peimile- 
runt  Iitipetitores  ludicibus  Gixce  fententiisprofcrrc.  SiC 
igitur  di<:ium  Triphonini  intcrpretamur  ,  vt  nulla  alia 
hcgiu  poilint  decreta  inteipoDi  ,  quam  Laiina  ,  auc 
Gra.:a.  Quidam  dccrcta  apud  eundem  pro  cdii^isf  gene- 
ral'bu«  accipiuEt  ,  fed  puerilc  crratum  hoc  tft  ,  ac  indi- 
gnum  oranino  ,  qjod  fefcilatur.  Ex^ftimaui  atlqaando, 
lef  rip'um  Arcadij  de  iudicibi^s  daris  accipi  pofle.  Sed  eo 
fr.t.uloiucicesetiamraag  ftratusdicebantur.  Qnaderealibi 
fufius.  Scdc.u  ftipulatio  quacunque  lingua  concipipotcft, 
dccicca,  &i':Dcentixiudicumnonxque  ?  Refpc'ndeo,fti- 
puUii.">riCs&  coDi.ra(%us  ,  cum  cxtiancisfieii,  quiLatinare» 
lingaam,  aut  Gixcamnoncallent.  Atmagiftratus,  &iudi- 
cespopuliRomaai,  nondeccbatlinguam  Romanamigno- 
rare.  Vnde Tibeiius quendam albo iudicum  ciafiflc dicitur» 
quod  Latincncfcirct. 

Congrnenterrejponckrttur.  Vtile vifum  non  efliurisaufto^ 
ribus,  obtantillam  diaeifitatemintcfiogationis,&iefpon« 
fionis  ftipulationem  viriari.  1.  omnes.  C.  de  concrab.  &  com* 
roit.ftipul.§.in  hac  re.  Inftit.dc  vetb.oblg. 

PfriBf^^m*».  Qiixfitumcft,anhuicinterpreiifidesh«- 
bcatur.Et  certum  eft,li  controucrfia  fit,  an  ftipulatio  contra- 
Aafit,necne,teftimoniumeius  folumnonfufiiccrc.l.iurif^ 
iurandi.  C.dc  tcfta.  Proferri  enim  debcnt  tabul^  de  ca  re,  auc 
ptodudteftes  ,  qui  teftificcntui  fc  inteffuiile,  cum  Titius, 
exempli  gtaria ,  Sempronio  ftipuianti  ccntufo  promifir,  ve 
Mxuius  tum  afletebat,  queni  adhibuerant  intcrpretem,  &c. 
Poftquam  autem  tabulis ,  vcl  tcftibus,  hocprobatum  fuctit, 
dubiumadhuceft, fialtcrcontrahentit]  conrcnd.u  feicanon 
dixifrc.vtinterpresilleveltabulario.vcltcftib.pr^renribusre- 
tulir,anau(licodusiic.   £cexiftirod,fifiroplicicciacceprusfic 

intct- 


'nterprcs,verit2tilocumfupctfore.Nonenimhicfimpliciter 
Vlpianusait,  ftipuladonemredcconrrahi  perinterptctem, 
fed  itademum ,  fi  vetus  fit.  Qu^od  fi  adhibitus  cft,  vt omnino 
fides  ci  haberetur  ,  aliud  videtur  diccndum  eHe,  argum.l. 
Theopompus :  de  dot.  pnlf  g.  Ai  bittor  tamen,  fi  interprctis 
perfidiadareprobari  potucnt,  decepto  fiicciurendumefle, 
ialtem  beneficioreftitutionisinintcgrnm,  exclaufulagene- 
rali  edidi.l.  i  .ex  quib.cauf  maio.arg.l.  fi  libertus  ita  iurauerir. 
dc  opcr.liberr. 


II.  PAVLVS    LIB. 

EDICTVM. 


XIL  AD 


STiPVLATioNVM  qu^edam  in  dando,qu^danl 
in  faciendo  coniillunr. 

Stipuktionum  quardamindando,  ali^EJnfaciendoconfi- 
ftunt.In  dando,  vt  cum quis  fibi  pccuniam dari ftipulatur.  E£ 
bocverbovt  plurimum  dominijtranslatio,nonumplextra- 
dirio.figoificarur.l.  vbi  autem.  §.  vlt.  in  faciendo,  vt  cum  quis 
ftipulatur,infulama;dificari,  remttadi.  1.  firemtradi.  18.  Et 
animaducrtendumeft,verbumfacerc,  hicangufteaccipijVC 
dationi  opponatur.  Nam  latius  accipiendo,  qui  dat ,  faccrc 
quoq;  dio  potcft.l.  in  fadio.  de  cond.&demonftr.  1.  verbum 
faccre.  de  vct b.  fign.  Sicut  &  is,  qui  loquit ur,  &  aliquid  dicit: 
tametfi  dicfia  oppoiiantur  fad^is,  nonnunquam  apud  noftros 
au6b..>res.  1. aut fada. de poenis.  Sed de huius veibi fignifica- 
tione f ufiiis diflcruimus lib.  1 .  Difpura. anniuerf. c. ^  9.  Huic 
diuifioni  pleriqae  tcrtium  membrum,  quoda  Paulo  omi(- 
fum  eft,addtmr,  &  quafdam  aiunt  mixtas  eflc ,  vrpote,  qui  ia 
dando  fimul&  faciendo  coiififtanr.  1.  vcter  is.  C.  dccontrah. 
&  com.ftip.  Vt  fi  quis  ftipuletur  fibi  rat  ioncs  reddi.l.cum  fer- 
uos.dc cond.&: demonftrat.  Sed nouum  non cft,  vt (ub duo- 
bus  fimplicibus  exprcfHs,  mixtus  cafus  contineatur.  1.  fi  ita 
fcriptunj.  de  lib.  &  pofth.  Qua  de  re  Galenus  elegantcr  diffe- 
ritjiib.i.de  Sanita.  cuend. 

Et  harttm  omnium  qu^dam  partium  praftationem  r^- 
cipiunt,  veiiiti  cum  decem  darijltpulamur:qu<edam  non  re~ 
cipiunty  vtinhis,  qu£  natura  diuij/onem  non  admtttunty 
njeluti  cum  vtam,  iter ,  a^umjiipulamur :  quiedam  partii 
qutdem  dationem  naturafui  reciptuntjedntji  tota  dantury 
Jlipuldtiont  fatis  nonjit :  veluti  cum  hominem  generaliter 
Jiipulor,  autLtncem,  aut  quodlihet  vas.  Nam  etJiStichi 
parsfolutaJit,nondum  invllaparte Jlipulattonts  Itberatio 
nata  estfedautjlatim  repetipotefl,aut  inpendenti  eli,  do- 
necalimdetur.  Etufdemconditionisefihincjiipulatio,  Sti- 
chum,aut  Pamphilum  dabis? 

Sequenriacapita,  qua: ad obligationes  diuiduasatquein- 
diuiduas  pertinenr,  infigaem  quandam  obfcuritatem  habere 
creduntur:vtnonimmtritoquishancdifputationemaggref- 
furus,illud  Homcricumexclamet,?(rT/t7tiit;w;U0(  M?df  Mihiaa- 
tem,fi  quiddifKcultatis  ineft ,  non  tam  in  rebus  iplis,qux  tra- 
ftantur a  iuris auftorihus ,  aut  in  vetbis  eorundem ,  quam  ia 
cra6landidoceudiq-,ratione,acdexteritatcquadam,eflevide- 
tur.Qnam  ego  in  vulgaribusiuris  Do<5toribus,acutis  quidem 
illis  fortafle,  fcd  patum  eruditis  defidcro.  Ncc  veto in  quem- 
quam  adhuc  fcriptorem  incidiflc  mc  puto ,  qui  rcm  ita  expli- 
cetacdoceat,vtplaneintelligatur.  QoanquamEguin.  Baro- 
nis,collegxquondamnoftri,prxclarumde  indiuiduis  obli- 
gationibus  extat<rt(J7£tJ/.(«c,  quod  diligentem  lctftorem  mul- 
tumiuuarcpoteft.  Quidprxftiteriminhocgencre^alijvide- 
rint.-certe  inanimo  femper  habui,  non  alios  iubtilitatc  vince- 
re  (idquod  homini  mediocriter  exercitato  non  admodum 
difficilc  hic eft)  fed  breuiter ,  dilucide ,  &  cnucleate  de  his re- 
bus  diflercre:rametfi  id  me  aflequutum  efle,vix  afHtmare  au< 
iim,adco  opcrofa  res  eft  orarionis  perfpicuitas.  Sed  vt  ad  rem 
accedamus :  Stipulationum  tam  qua;  in  dando,  quam  qux  in 
faciendo  confifttmt ,  Paulus ait,quafdam  partium  prx Aatio- 
Bcm  rccipcrc.alias  non  recipcre.  Partium  priftationcm  rcci- 
piuatftipulationesquantitatis,  fiucpecunis.  Eademquecfl: 


tn  Tit.  T>e  verhorum  oMi^.  j  ^ « 

caufa  fpcciei ,  fiuecorpori?  certl.  VlpianUscap.  c).<}efoIutio. 
Qiy  decem,  inquit,  debet,  pat  tem  foluendo ,  in  pairem  obli- 
gationis  liberatur,  &  reliqua  quinquc  fola,  in  obligationere* 
manent.     Itcm  qui  Stichum  debet,  paite  Siichi  data,in  rcli- 
quam  partcm  tenetur.     Hoc  tamendiffertobligatiopccu^ 
nix,ab  obligatione  fpeciei  cerrx,  quodquantitas  feupecu- 
nianumero  diuidicur  ,  fpecics  diuiditur  intelle<au  ,  inpar^ 
tcs  incerras.l.in  ftipulationibus.  infra.     Nam  iuris  noftri  au- 
«aoresaliaatquealia  diuidendirationevtuntur,  ad  commo- 
ditatcm  hominum  &  rei  cuiufque  naturam  refpicientes.  h 
cum  Stichus.  I.  fi  is  cui.  de  folut.  Hxc  vt  faciliuJ  aflequantur, 
quirudesadhucfunt,  acryronesin  iureciuili,  quorum  gra- 
tiahxc  potifllmum  fcribimu$,hiconfidcrentvclim,resncn 
folum  corporc,fed  eriam  intellean  diuidi.  I.  M^iiius.§.  duo- 
bus.  de  leg.  1.  Cum  enim  dic.mns,  Titium,  &  Scmprunium 
Giufdcmreidominosefle,  lemdinifam  eflein  partes  fignifi- 
camus,  quarum  parrium  vnam  Tuius  ,alrerani  Scmpronius 
habet.  Ve tum  ba;  partes  corporalitei  icpatati  non  (iint,  fed 
confufaj, &:commixt£B ,  vt  Deuter  poflit  luam  partem a parte 
foci)  fui difcretam  oftendet e.  Vipia. cap.  y . de ftip.  feruo.  Ser- 
uus  communis  fic  omnium  eft ,  non  quafi  firgiilorum  totus, 
fed  propartibus  vtiqueindioifis,  vt  inrclletftu  magis  partes 
habeant,quamcotpore.  ItaquepatsStichi,exftipuiatione 
tamdeberi,  quampetiacfoliji  commodepoteft.  Quienim 
dominuscftStichi,  potelidominium  nonmodo  totiusSti- 
chi,  fed  etiam  patrisitjdi(creraE&  incem,  in  ftipulatoiem 
transferre,  vr  feruusqui  proprius  erar  pron>ilforis,incip  at 
communiscfre.  Cumigiturde  diuifioncin  parceshicloqui- 
mur,partes  indiuifas,  atqueindifcretasfeieaccipimus,qua 
appellatione  partium  proprie  continentut:  quia  cum  diuifio, 
ac  feparatio  corporalis  fir ,  veluti  inrer  focios,  a  communione 
reccdentes  ,  quod  cuique  obtigit ,  totum  quid.iam  vfiins 
quatn  pars  appellatur.  I.  rede  dicimus.  dc  verb.  fign.  1.  fi  quis 
duas.  §.  fi quis partem.  com.  pradio.  Sed cum  pecuniain  fti- 
pulationem  dedudla  cft  ,  aut  aliacieshuiufmodi,quxcon- 
ftantpondere,numero,aurmen(ura,  nihilopusefthacincel- 
leftuali,vtitadicam,diuifione,cumquantirascommode&: 
vtiliternumero  diuidatur.  Nec  veroeum  iudicoiatisapturei 
iurisciuilisftudio ,  quicredat,cumde  diuifionehominisde- 
biti  loquimur,tunc  hominern  diuidi ,  cum  in  parres  gladio  fe- 
catur.Hocenimeftremperdere,accorrumpere.  Vndeillud 
Cairellianum  apad  Macrob.  Nauemlidiuidu,  nectu.necfect' 
ushabebiiis.  Hinc  etiam  Q^Fabij  Labeonisvaftities&calu- 
mnia  cognolcitur ,  qui  cum  a  rege  Antiocho,  quem  bello  fu- 
petauerat,  ex fcEdete \(ko dimidiam  partem  nauium  accipere 
deberer,mcdias  omnes  fecuit.     Natura  diuifionetw  non  ad- 
mitcunt  feruitutcs,quia  vfus  carum  indiuifus  ert.l.viar.  de  fer- 
uit.  Sednonfacilc  poteftintelligi  difputatiode  feruitutibus, 
nifi  prius  de  fatfHs  traftatum  fucrit,  atquc  idco  melius  eft  hac 
partefupeifedcre,  vfqueadcapitisji.enarrationem.I.  ftipu- 
lationesnondiuiduntur.  Dubicaripotuitdeftipulationcbo- 
minisinccrti,quianaturadiuifionemhicadmittit.  Namtara- 
etfipromifliis  fithomoincercus,tamencumpra;ftacio,  fiue 
folutio  facienda  eft,  neceirario  deueniendum  cft  ad  fpeciem, 
id  eft,  ad  certum  homincra,  quem  diximus  fine  incommodo 
diuidipofle.  Verum  a  iuris  audoribos  deprehenfumeft,  ex 
huiuimodi  diuifione  magnum  incommodum  fequi.Fit  enim, 
vtftipulatoraliud  confequarur  ,  quam  quod  ftipulatuseft: 
ncmpe  pfovno  aliquo  hoiaine  ,  partcsdiueribiumhomi- 
num.I.in  cxecutione.§.pro  parte.Quod  iniquum  acque  iniu- 
ftum cft, cum  aliud  pro  alio ,  inuito  crcditon  folui non debe- 
at.l.  i.dc  rebus  credit.  Paulus,cap.8  f  .infra.Pro  parte  peti,(bl- 
uiautemnifi  totumnon  poteft  :  veluti  cum  ftipulatus  fum 
hominem  inccrtum.     Nam  petitio  eius  (cinditur:  folui  vero 
nifi  in  (oiidum  non  poteft:  alioquin  in  diuerfis  hominibus  re- 
^epartes  foluetentur  :  quodnon  potuitdefundiusfacerc: 
nec  quod  ftipularus  fum ,  non  confequar.  Idem  iuris  eft,  &  (i 
quis  decem,aut  homineiB  promi(erit.  Nam  fi  ponamus,pro- 
mifrorem  hominis  incerti,  dando  partem  Stic  hi ,  pro  part  e  li- 
beratumcfle,fupcrcrit  paishominis  incerti,inobiigationc: 
quam  partem  fi petat crcditor, poterit ei folui pars Pamphili, 
aut  cuiuiuis altcrius hominis,  arbitrio promifloris.§.  huic au- 
tem.Inflrit.  de  a£t.  Itaque  huios  incbmodi  vicandi  gcatia,con- 
ftitutumeftjVtquamuisparshominisincecti,  afingulis  puta 

PP     z 


7H 


Franc.  ^uareni  Comment, 


hircdibus  petatur,  tamen  folutio  pattis  non  ftatim  liberet 
debitorem,  fed  pendeatlibcratio,  donecalter  foluerit  rcli- 
nuam  partem.quam  debct;vt  fi  eiufdem  hominis  partem  fol- 
ucrit,  hbcratio  nafcatur :  fi  altcrius  hominis.non  nafcatur.l.u 
non  (ortera.§.  fi  dccem.  dc  condid.indeb. 

Tracaatur  hic  quaiftio,  an  creditor,  cui  debctur  quantitas, 
vcl  (peci£S,parrem  a  dcbitorc  inuitus  accipere  cogarurv  Et  ex- 
iftimo.cogcnduranonciTe.fidercIiqua  partenulla  fitcon- 
troucrfia,pr£tcrquamincafibuscxccptis:l.fitutor.§.Lucius. 
dc  vlu.I.obfignationc .  C.  de  (olutio.  1.  cum  hxres.  §.  pen.  dc 
ftatuliber.  quia  particularis  (olutio  magnam  incommodita- 
tcm  afFcrt.l.  plane.fupra  fami!.ercifc.Qu,od  ii  debitot  in  iurc, 
jd  eft,  apud  prxtorcm,  fateatut  (e  par.em  debere,  pro  iudica- 
iohabcnciuseft,quodadeampirttmattinet.l.i.!.certum.dc 
confef !.  poft  rem.dc re  iudic.  1.  fi  debitori.  dc iuiic.  Dc  reli- 
quapaitecuius  fedebitcrcmcfleinficiatur, aprajtoreiudici- 
um  dabitur.l.  quidans  exiilira.mcrunt.  de  rcbus.  crcd.  Ethaec 
fcntcntiavulgoreccptacfl;lcdcamtefcHitAlciatus,cuiusra- 

tiones  perqua  leues  m ihi  elle  videtur.  Nam  quod  ait,  hoc  pa- 
Ao  meliotem  fieri  couditior.em  neganris,  quam  confitentis, 
locum-quoque  haberet  in  eo ,  qui  totum  fc  dt  b.-rcnegat,  auc 
confitetur.  Is  cnim,  qui  totum  conhcctur,  itatim  ccgitur  fol- 
uere,  non  is,  quiinficiatur.  Dcinde  ait ,  diuidi  obligationcra 
interharredes.lege  i  i.tabular.quodnoaficrer,nili  adefun- 
Sto  diuidi  polfct,  quoniam  ex  peilbnahsredum  coiiditio  ob- 
hgationisnonraut3tur.§.cxhis.infra.  Sedhicnonmutatur 
conditbobl!gatioais,cumfcmpeidioiduafit:&foluetispar- 
tcm,proparteliberatur.  Qijpd  enimdiciturcxpeifonahac- 
tedum  conditioncm  obligationis  iion  mntati,  ficaccipien- 
dumeft,vtobligatio,qusindiuiduaeft,vclutiexilipulatione 
hominisincerti.diuiduaproptcrhxredesnonfiat.Qupdautc 
hicvulgodicitur,  fiquisdecemdari  ftipuleturjpattem  adc- 
bitore  iolui  pofle  creditori,  fic  accipiendum  eiV,  (i  crcditor  id 
velic.  Nec  me  mouet  Alciatiratio,  diccncis.  itaforc,  vt 
nulla incer  ftipulacionem  ccrtx  quantitatis,  auc  lpccici,& fti- 
pulationcm  iciinccttaf,  puta  hominis,  difictcnriarepctiatur. 
Si  cnim,  inquit ,  debicor  hominis  incerci  partcm  Siichi  foluc- 
iit,vclcnti  cieditori,non  potcftconqiiericieditor,quodin- 
iuriaaffedus  fit :  &  fic  ceflat  ratio,  de  qua  ian»  diximus.j  •  pro 
pattc.  Icaquc  dcbicor  hominis  hberabicur  pro  parii; ,  iicut 
debitor  quantitatis  ,  vel  fpccici.  Scd  puto,  debitotc-m  ho- 
minis inceiti, folucndo  partem  Stichi , lion continuolibcra- 
ri,idquc  (atis  exprcflum  cft  ab  Vipiano  his  verbis.l.ftipulatus. 
§ .qui dcccm.de  foluc  Qui  deccm  debcc ,  pattcm  foluendo, 
in  parccm  obligationis  hberacur  ,  &c  reliqua  qmnque  fola 
in  obligatione  reinanenc.  Icem  qui  Stichum  debec,parte 
Scichidata,inreliquam  partemStichi  teneiur.  Qiiiautcm 
hominem  dcbet,  pattcm  Stichidando,nihilominashomi- 
nemdcbcrenon  definit.  Denique  hcmoadhucsbeopcti 
poteft.SedfidebJtoiteliquampartem  ScichifolueritjVelper 
a(Sorernftecerit,quominusaccipiac,liberacur.Namcurisin- 
telligat  cieditor ,  banc  efle  naturam  ftipulationis,  vi  libcratio 
ex  eucntu  pendeat,  cum  hac  exceptionc  cancum  pariem  acci- 
pereintelligitur. 

^u^dAm  partis  quidem  datiofiem  mturafni  reci-pi- 
mt. 

S\  quis ftipulatus  fuctit  homincm  inccttum,natura  noa 
impedit,  quo  minus  pr^ftatiodiuidatur^quia  certus  horao 
prxftari  fcmpcrdcbet,  qui  diuifionera  recipic,vtantedixi- 
mus.  Sed  quia  corapercumeft,  exeadiuifionenonleuein< 
commodum  fequi,  conftitutum  eft  a  iuris  au(5loribus,  eum 
qui  partem  certi  bominis  foluit ,  non  ftatim  libciari,  ne  fi  po- 
fiea  alterius  bominis  pars  prxftecur,  loco  vnius  hc  minis,cte- 
dicordiuerforum  hominum  parces  confequatur.  Liacxecu< 
tione.§.pio  patce.infia.Nam  aliud  pto  alio  foluiinuito  ciedi- 
toti,iniqu  um  eft.1. 2  .de  tcb.cied.  An  igitut  folutio  p3tci$,pr« 
paite  ad  libciationcm  proficiat,ex  eucncu  omnino  pcndct.I. 
fi  non  (oitcm.§ .  fi  decem.de  cond.indcb. 

EiHfdemconditionii,  Similiscft  obligationigenciis,  ccrta- 
rura  rerum  (ub  alternatione  promilTarum  obligatio.  Nam 
qui  promictic  horainetn  >  fingulos  homincs  quodammodo 
Inb  alternationc  &  couditione,pi  omictece  intclligitiii:.l.iMa:- 


uius.§.duobus.deleg.z.(.j.qui,&^quib.ma.Iibe.I.cumita.' 
dc  optio.  lcga.  Diffcrunt tamen  ha;  obligationes  in  plerifque 
ahiscafibusjdcquibusalibi  difputaturaeft.  I.fi  vnus.§.  fedfi 
ftipulatus.de  pa^.I.quidccem.j.Stichum.defolut. 

Ex  his  igitnr  Jlipulationibtis  ,ne  hdredes  quidem  -fpr» 
partefoluendo ,  liberaripojfunt,  quandiunon  eandem  rem 
omnes  dederint.  2(on  entm  ex  perfona  hxredum  condtti» 
obligationis  immtttatitr,  drideojidittijionem  resprcmijjk 
non  rectpit,  velutt  vta :  hxredes promtjforis Jingtdi  injbli- 
dum  tenentur.  Sed  quo  cafu  'vnn-s  ex  hxredtbtt^s  folidum 
pr^fiitertt,  repetttionem  habehtt  a  cohiiredibuf.,famiii£  er^ 
cifcundxiudicto.  Ex qito  qtttdem accidenpcjfe  Pomponitn 
ait,  'vt  (^ ftipulatoris  vt£,  'uelitineris  h^rcdes  finguli  im 
folidum  habeant  ailionem.  Sedqutdam  hoccafu  extingtii 
fiiptilationemptitant,  qtiiaperfingulos  acquirijeruitm  no» 
poteH.  Sednonfacitmutilefttfulationem  dtfficultaspr*" 
ftationis. 

Obligatio  genetis,  autrcrumfubaIternacionepromi(nif> 
rum,nc  inter  ha:redes  quidem  proroilToris diuiditur.  Cum  c- 
nim  eadem  omnino  fit  ratio  in  hxiedibus ,  qux  in  defundlo» 
naiura &  condiiio  obligationis, cx  peiibna  hxiedum mutaxi 
non  debet.I.2.§.incettam.de  prxto.ftipuL  Si  tamcn  plura  gc- 
nerain  ftipulationem  deduCla  fint,numerofictinterhxrc- 
dcsdiuifio,I.inftipuIationibus.f  4.Lficemum.i  17.  Quidd 
incettumhomincmnonconfentiant  hxiedcs?OflEciumiu- 
dicis eft inftat e apud eos,  vt conicntiant. I. huiuimodi.  8 6.  J. 
vlt.deIcg.i.Quodfitantafitcoiumpertinacia,vcadconcot- 
diam  reduci  nequeant,  lis  xftimabitur,  mancbitquc  a6lio  (al- 
ua  cohxrcdi,aduerfus  eum,pcr  quem  ftecic,&c.Lhxtcdc$.§.fi 
incerto.fuprafam.ercifc.  Suntqui  putenc  fortorcmdifcctnt 
pefte:  quod  rationc  non  caiet.I.  j .  Cod.commu.diu. 

Non  fnim  experfona.dae  putes,  thefim,  fiue  rcgulam  ge-' 
nci;alem,a  Paulohiftiadi.  Loquiturenimdegencrisobliga- 
ticnc.  Icaquefiquxracurin  vniuerfum.anex  pcrfonaharre- 
dum  condicio  obligacionis  mutcrur,  nihil  aliud  poftamus  rc- 
fponderc,  nifii"pe<aandameflcrationcm,  &c.  vccumratic» 
eadem  appaicbit  in  hxccdibuj ,  obligacio  naturam  fuata 
rctincat. 

Etideojidiuijionem.  Hxiedespromifloris,  fi  ob!'gationa- 
turadiuifionem  nonrccipiar,info!ldumceneuCur.l.eaqu«. 
de  rs  ind.  1.  vix.  de  feruir.  1.  hxrcdes.  §.  an  ea  ftipulatio.  fupra 
fam.ercifc.Exift!m©tamen,redHusfa(5turumiudiccm,3nte- 
quam  vnum ex hxiedibus condemnct in  folidum ,  fi tcmpus 
prxfticuat  ceteriscohiredibus,  intra  quod  feruicutem prx- 
ftcncfecundum  refciipcum  DiuiMarci,l.fideicoromifra.§.fi 
inopcrc.delcg.  j.cuiushxc  verbafuat:  Siin  opere  ciuicaci» 
faciendo  aliquid  teii(Sum  fit :  vnumquemque  hxredcm  ia 
foiidumteneri,Diuus  Marcus,  &Lucius  VerusProculxrc- 
fcripferunt :  tempus  tamen  cohxredi  prxftituerunt,  intra 
quod  mittat  ad  opus faciendum :  poft  quod  iolam  Proculana 
voluerunt  facere  ,  imputaturam  cohxtedi  fumpcum  pro 
partceiusrErgo  &inftacua,&in  feruicute,ceceiisque,  qu« 
diuifionemnonrecipiunt,idemD.Marcusrefcrip(it.  Fitau- 
tcm  condemnatio  ad  litis  xftimacionem,  quam  folidam  & 
integram  exoluit  teus,  d.  L  hxiedis.  §,  an  eaftipulatio.  li- 
C8C  in  fadli  obligationibus  xftimacio  diuidatui.  L  ftipula- 
tiones  non  diuiduncui.  infra.  Arbitror&  fcruitutcmipfaia 
ab  vno  conftitui  pofle.  atg.  l.procuratorem.§.  fi  ignorao- 
tcs.mand.l.  fideicommifla.§. fiinopere.de  leg.j.quamuisv- 
aus  cam  promiccerc  &  ccderenonpoffic.Lper  f undum.de. 
feruit.ruft.prxd. 

Seiiquo  cnfu  7/««/.Qiipd  neceflStacc  cogentc  foluit  vnus  cx 
hxredibus,  id  ab  alccro  rcpecit  iudicio  familix  eicifcundx. 
1. hxredcs.§.fi vnus. fam. ercilc.  Nec dubito , quin id locum 
quoque  habeatin  obligationegeneiis  :  quiacogituitocuta 
foiuerc,  fiveliclibeiati.  Acnccefliltatera  hic  accipciedcbc- 
rous,noncantum  fimplicem&abfolucam,  fcd etiara condi- 
tionalem,quam  Cicero,  cum  adiunAionc  neceifitatc,  vocac. 
lib. i.de Inuenc.  1.  ^,  C.  de neg.  geft.  Nec nos mouct  aigum. 

Alciaci> 


JnTh.Deverhoyuniohltg,  y^^ 

Alclati.qui  Paulum  ait.y?</^«tf  M,'«,dixiire,non  .7«/^/«  capw.  Qupd  ante  diftum  eft ,  vnum  ex  hseredibus  pf  omi(Toris,i 

Namhxcvcrba,yf^^«tf<:^ya.,generaliafunt:qu2perindeac-  quo  peticur  pars  hominis  incerti,  fi  parrcm  Scichi  foluerit, 

cepit  Alciatus,ac  fi  Paulus  dixiffct,  ^ho  cafnfivniu,  ^c.  Vult  non  concinuo  liberari ,  fed  liberationem  cx  eucntu  pcndcre* 

igttur  Paulus  ,  quocunquc  cafu  vnus  folidum  priftitetit,  id  perpetuum  non  cfli  Paulus  hic  oftendic,  &  quofdam  cafus 

petitionem  habere>  &c.  Rcpetitio  autem  fiet,  non  modoi  fi  refert,  in  quibus  ftatim  contingit liberatio :  Veluti  fi  ab altero 

«ftimationem  feruitutis,  fedctiaminterdum,  fiferuitutcm  cohxrcde  pats  hiredicaria  prius  petita  fnerat,  &abrolutio 

ipiampraftiterit.  VtputaGcoaausfucritredimcrefundura  fecuta.Nullumenimtuncpericulumeft,ncindiucrfishomi- 

alicnum  hzre5,cuivelut  proprio  fcruitutemimpolueratde-  n'busfolutiofiat.l.ineiecutione.§.proparte.T. 

ia^^^^'                                    ,.        ,     n      »              r  ^^'''*-  Quibufdamvaldeabfutdumvidecur,quodhoc 

Ex<]Uoeiuidemacctdere.S\ng\i\ih^rtAts  ftlpulatoris  ad  fer-  Verbum  ad  abiolutionem  referatur  j  nonad  fimplicem  aftio- 

uitucem petenda in  folidum agunt.  d. l.vias.de feruit.d.l.ha:-  nem. Vetum  hi confideraredebenr.in ambigua  voce  lcgis ac- 

redcs.§.aneaftipulatio.  «'picndameHeeaminterpretacionem,  qu^  viciocareac.l.in 

5r^^^W4«>Wc^/«.Videb4turextinguidebereftipuIatio>  ambigua.de  leg.b.  Ambigua  autcmhscoratio  proculdubio 

quia  per  fingulosferuitus  acquiri  non  poteft.id eft.fi  duo ha-  eft.quia poteft de  fimplici adionc incelligi, quam nulla fic fe- 

beantfundumcommunem,  nonpofluntfinguH  feruitutem  cutafentencia.  AcfifcnccutiamfecncameHefateamur  dubi- 

ei fundo acquirere.l.pro parte.  fupra de feruic.  Nam  nec pro  Um  adhuc  rclinquitur,an abfolutotia  fueritjan  conderwnato- 

parte poteft vnus acquirere.quia (eruitus diuifionem non re-  '    ria.  Ncc fanc vlla viletur  intcrpretatio afterri  huic loco con- 

cipit:necinfolrdum,quiaalceriacquirerct,contrarationcm  ueniens,hifiabfolutumreuni,contraquema6luinf.ft  dica- 

iuris.l.proprium.commu.prjcdib.  Hicaucemhxredesfun-  mus.  QjieniinvcrbisihhxrenCi  de  pcncione  cai.cumh^C 

dumh?red:tariumcommunitcrpoflident:nonigiturvniler-  vcrbaincclfganc,  quafipetitione  rolaftipulatorfibinbcear, 

uitutemeifundoacquircrelicct.                                        _  ^™''^ ''eceptionc  quidem  partisfibi  nouet.l.fiftipjIatuS.§! 

Sednonfacit.  Subobfcura  (unthzc  verba  Pauli,  nccfatiS  quidecem.infra.  Ac  timetli  >vtaniur  quidam  nolbasracio- 

conuenic  inter  viros eruditos  de eorum  fenfu. Sed  mihi  vidc-  nes refellcrc ,  fatis tamen  pei  fpicmi j»  elt,  quanris  n ■. c>is c har- 

turobie<aumdilucnsintcrpretari,quoddicitur,perfingulos  tas  rcpleuctint  in  hac  difpuratione  ,  dumpU.baieltudcnti 

acquitiferuicutemnonpofle.     Id  enimdeftipulationeipfa,  eum^quicgitadjpartiJtn  ;  aduerlusvrmmi  xbicrcdibuspro- 

quaacquiritut  obligatio^&adioin  pctfonam.accipiendun»  n>ifloris,fibiprsiudicare,c:ontraiusapcrtum.l.teos.  C.defi- 

eft,nondeprxftacione&  conftitutione  fetuituds,  qua^iam  deiuflo.QuidcnimapcrtiiiSeft.quam  qu<»d  Vlpianusaic.pro 

promifl^aacdebitaeft.  Nam  ecfi  nemoftipulando,aucpaci-  pattequidcm3gipofle,fcdnonnifiiafolidumpoflep'-iftAr!> 

lccndo,poflit alteri acquirere obligationem,  aut a<Sli(Jncm,l.  l.in  executibnc.  § .  pro patte. iufra.  Adde,  quod  plenfoue aliis 

quo  tutela.  de rcgi  iur.  1.  ftipulatio  ifta.  §.  alteti.  infra.  tamea  in  locis  hoc  vci bum apud  iutis  autUot es ita accipirur.l.  fi  qnis 

poftquam  obligatio  ex  ftipulatione  quiefita eft » pofleflio,  ac  cum  totum.l.fi  a  te.de  excep.  rei  iud.  Non  enim  cura;  fuic  eisk 

dominiumpcrquamcunque  perfonam  poteft  acquiri  alteri*  aliterrem  exprimcre  ,  cum  exiftimarcnc  ,  ncmioem  tara 

Leaqux.l.  traditio.§.  vlc.de acquir.ter.dom.  Senfu?  igitur  auerfumaveroefl^e  ,   vtnonita  i*terpretarecur  ,  quen^ad- 

horum  verborum  eft,  cum  dicimus  difiicultatem,  fiueim-  modum  ratio,  xquiras  ,  &  materia  fubicfta  poftular.  Et 

poflibilitatem  acquifitionis,  inutilem  facercftipulationemi  hoc  (cnfir  pofterior  ca(us  de  acceptilatione  rcfte  compara- 

iddeftipulatione,nondepracftatibneincelligi.  l.propriumi  rurpriori:  quia  ficut  acccpcilacione,itaab(olutione,!iber3- 

com.  prxdio.  quoniamin  prxftatione  diflicultas  noneft,fi  turreus. 

ftipulacio  iam  conttadla  fir.     Difficulcatis  autem  verbohic  Acceptolatum/tt.  Acceptilationeergo  vnif.ifta,  nonlibe- 

vluscft  Paulus,proimpo(fibiIitate,fortaflis  vt  infolensver-  taturalcer.  Quod  cft  accipicndum  ,  nifiacceprolita  fittcta 

bum  rcfugeret,  a  qao  ex  iuris  audloribus  nonnulli  adeo ab-  res,qu£edeberur.l.  i\ ex plucibus. de accepr.  Quid,  C\  accepio 

horruerunt,vtGrffcovciraallent.  1.  abomnibus.dclcgat.  i.  feraturvnafpecicsJEcconftattotam  obligarionemtoili.i.St 

Quodfiquisobiiciat,  fiftipulator  fundi  partem  alienauerit  petiufiurandumJ.fiisquihominem.dcacceptil.Qiiamuisa-. 

ance  conftitutam (eruitutcm ,  cottumpi  omninoftipulatio-  I-aficcaufapad;  jquoddenonpetenda  fpecicfa<9umcft.i.  (I 

Bem,  1.  pto  parre.dc (eruit.l.fi (ub vna.infr.cum  tamen  fupet-  Vnns.§.fcd  Ci  flipulatus. de padl.Cuius  iiuctficacis  racionccU 

fittantum  pra:ftatio,adexecutionem  ftipulatioois:refpon-  aliasdocuimiis!  pcn.jS.fi  vir.folut.mact. 

deojnondcioiapr^ftationc&cxecutionc  tumagi,fedde  ob-  Fidnu^ortbiu.  Eadem  eftratio  pljriuhl  fideiuirorum  pro- 

ligacione quoqueemptori acquirenda  ,  cui nbh compciit a-  hiifloris , qus eft hacredum ,  vt non aliter inrer eos, quam in- 

dioexftipulacione,  ficutha:redi,&c.  Seddixeritfottequif^  terhiredesj  diuidaturgcneris  ftipulatio.§.  fiplures.  Inftitt 

piam.hacrationenonfadsconfultumpiomiffoti.quipoftea  dcfidciufli 
abalterocoh.-rrede  conucniripolTet.  Vetumnullamagendi 

Ciufjm altcr baber ,  conftituca  iam  ,  &  impofita  fetuicute  Item &fimfaBoJitppulatio: 'velutiJiitaRipttlatus 

fandoNamveriuseflbarbicror^viaoriamvniusprodtflict-  >f/-<;,Perrenonfieri,nequeperh^redemtuUm  aurt 

lamalceri,  qaamuisde  conftituca  tancum  fctuicuteidvulgo  m;niici-nil-.;.r,»orr«,-«l.-^„^.-  O                  /     7      p"" 

;.,.  II-         1 1    •  f  ri     j     rr     •     •  j  c-     •          ^  "^•"usminiireagereliccat:  c7'Z';z«f<'Ar^'/«r/p/itr/&^*'>»^ 

intelligatuf,l.loci.§.firundus.fiferuic.vind.  Stenii^piVBusex  ,/          1 -i       ■  ^                     ,           '■■^  1^""'^^^ rjxre- 

fociis  qui emerunt  fimulfundum ,  poteft  folus alceri  poflcf-  dibusprohtbuertt:  tenenturqmdemcohxredesetus.fedfa^ 

fionem,  acdominiumqua:rere,l.ttadicio.§  vlt.de acq.rer.  mili^erctjcundx itfdicioabeorepetent ^  quodpr^Jliterttnt, 

dom.curnonidemdicamusinrerumincorpoialiumacquifi-  Hoc cr lulianus ,  & Pomponiits prohant.  Contraautem (t 

tione,non  video.  Nec aduerfatur  nofti * fententis,qnod lu-  fiipulator  decejferit, quifipidattts  eratftbi  hxrediquehta 

lianusaiticinereadpra:diumcbmmuncduorumlegaco,ni(i  ireagerelicere^&vnttsexh^redtbuseius  prohtbeatttr-in- 

vterquedeIocoKineriscon(cntiat,(eruitutemn6nacquiti.l.  t..,Jrnj-              ^         ■    n-i       n-     , 

itinere.dc  feruit.ruft.  prxd.  Cum  enim  dicimus.  vni  pet  alie-  ^'''''Jpdtcemtts,  'vtrum  tnfohdumjltpulatto  commtttatun 

rum  paffeffionem  acquiri,  non  ita accipi volumus,  vt vcl dif-  ^*ifroparteeiils,quiprohlbitusesl. l^mjip^^nafttpulatio^ 

fentientibusrociis,  fiuecohircdibusacquiratur.d.I.eaquat.  f^i^iiii^ctdfit,  inJoUdum  committetur:Jed  qui  nonfmt  prd->' 

Sedquxftio  hic  proponitur,  quafi  nullo  modo  fetuituspcr  hibiti, doliexceptione fubmouebuntur.  Sivcropcenantillit 

fingulos  acquiti  poflit.  Quod  quidem  de  ftipulationc  verura  appoftaft ,  tunc proparteeius  tantum,  quiprohibitus elt 

eft,tametfitdvclintomnescohsredes:fcdinpta:ftat.onefer-  tommittetur  fttpuUtuJ. 

Uitutislocutanonhabet.  ,       ■« 

Pbftftipulationesdandi,  nunctfanfit  Pauiusadcis,qn« 

Sitamenhominemfipulatus,  cttm  vno  ex  hxredihtti  in  faciendo  confiftunt :  cuiufmodi  eft  ftipnlatio,  iter  fierii 

promiftorisegero,parsdtmtaxat  ceterorum  obltgatienifu-  «^iffi^"  enim  hxc  ftipulatio  i  ftipiilacione  feruitutis,  qu* 

.pererit,vtexoluipo(^tt.Tdemqt(eesi,/ivntexh^redibuiac-.  i^^scontincc:  qiiia  quiftipuUtur  «^/w.^,  (eruitutemicine- 

,^^*/,/.»       r.   tJ             n      ■  r          -ir      ^  ■   nj  ■  r  '^'*  (tipUlari  in  dubio  non  inteliigitur,  \.  (et^iper.  de  rei»ul(* 

ceptoUtttmftt.  ldemqtteesltntpfopromtJfore,&tnfdetuf  iar.l.ftipulatioifta.J.  inftipulanonibus.infr.  Sed  huiul^rnol 

JortlfMeiits,quoddtxtmttstnh*redibt*s.  di  ftipulationcs  folebant  accedcre  conftitutioni  feruitutis. 


PP 


} 


Tr4nc,  DuareniQ^mmgnt, 


ficut  ftipulatle.Aaiw^JJ^tf^r^acqmfitioniKrum  corporaliura. 
h  igltur,qui  vcndlit,aut  promittit  feruitutcm  itincri*,  tenctut 
addandamferuitutcm.l.^.dcvfufruca.l.fivnus.deierui.tuft. 

pr«d.occ  aliter  libcratur.qoam  fi  ius  illud  rcale,  quod  przdio 
h«ret,incmptorcai,autltipulatorc,tranftulctit.Poftquani 
uanslationcm,fiimpcdicritftipulatorcmvtifcruitute,com- 
mittctur  ftipulatio :  nccrintuma(9:ionc  confefloriaintem, 
fed  eriam  cx  ftipularu ,  aducrfas  eum  agetur ,  propter  ftipnla- 
Bonemfa«ai,qujcpr)ndpalioblig»tioniacceffit.l.quoticsvia. 

4c(eruit.l.ftipulacioifta.§.fiquis,hic. 

TtHtntHr ^uidem  (f  eohtredcs.  Quja ftipulatio ha:c indiui- 
duaeft,vnius  fadoomnes  promifloris  hzrcdcs  tcnentut.l. 
in  cxecutione.§.  quod  fi  ftipuUtus.infra.l.inter.J.quod  cxfa- 
^o.famil.  erciic.  Scd  pro  partc  tantom  ha:rcditaria,  vt  ex  Ca- 
tonisdiftiiidionccolli^.ur.l.^.infra. 

CentrAftftipHUtar.  Intcrftipulatoris  hatcdesnon  diuidi- 
tur  haec  obi  gatio,  ad  id,  quod intereft ,  quia  is,  qui impcditu» 


niL  p AVL vs  LiB.  xn. 

A    D       S    A    B    I    N    V    M. 

Tn  Adem  dicemus ,  ^Jidolum  abejfe  a  te,  hteredeque  Ufg 
XliftipuUtus  fum,draut  promifforyatttJlipuUtorfLifribHS 
httredibusreUSiudeceJferit? 

In(criprio  huias  capitis  indicat,  fumptura  ideflc  exlibris 
luli)  Pauliad  Sabinum,ficut  &  totura  caput  fecuadum^id  cft, 
exnotis,quas3dlibrosSabinifcripferar.Itaqucfatisprobabil* 
eft,hatc  verba.no  Pauli.Sed  Sabini  potius  eflcVcrum  vt  corv» 
cedamus  Pauii  oon  Sabini  cfle ,  fic ea  interprctabor,vt  vttius 
fint  non  magnopcrc  intcrfir.Nam  poft  ^ivavt,dectjferitf  nota 
intcrrogationis  fcribi  poterit ^  vtadmoneatur  Led^or,  Pau- 
lumnihil  hocloco  amtmate^  autdiffinire,(edquxftionem 
«^untaxat  proponcrc,de  qua  morc  fuo  difpotaturus  cft.Quic- 


«oncft,nonpotcftcontenderefaaintercfli,nihfortequif-  ftioigiturcft,  Anhicft.pulatio,^9/«a»^^r/atc  hiredequ» 

piamexipfiasfamiliaimpcdit.ufit.I.fi  ftipulatus  fuero.iii.  iuo,diuifioncmtccipiaf,necne:  &anfimilisfnftipuIationi, 

Lfra.Quamobremfi  vnuscxh.i:rcdibusftipulacoristantum  fertenonfieri,  dcquaantc  locutus  fucrat,  Ytvcrbaipfalans 

ptohibitus fir . alteri nulla  competet aaio.l.  4- §•  fi >« qu» ^u-  oftendunt. 
plam.nifiquisfortccoh«redisquoquenomincpctfandam  ,i         ■       t  f    , 

irevolebat.arg.l,fiftipulacus.  Cato Ubro qmntodtctme  fcrtbit ,  peenk  cert^ pecunts 

N»mjif(tm.  Cum  ptcna  ftipulationi  fubicAa  iion  cft.du-  fromiJfA,fiquidaliterfa£iumfit :  mortuo  promiJ/ore,Jiex 

bitacionemrcsnonhabet.Sedfiptrnaadieaafuerir,nonyi-  plurihusharedibuseiuS  vnuscentra,eiuamcautumfit,fe-' 


detuf  qu«rend6m  cfle,  an  intcrfit.  Verum  Paulus  hic  nihilo- 
rnmusaic,  fi  isquiprchibitus  noneft,adpocnam  agat,  cum 
exccprionc  dtjliiabfBoucndumcfle.  NamtametfiinpoEnali 
ftipnlationc  non  infpiciatur,an  intcrfit,  1.  ftipuhrio  ifta.$  .al- 
teri. infr.  I.  cum posna.  de rccepr.  arbitr.  tamen  infpicitur,  aa 
conttaftipularionemahquidfadumfit.  Atinhacftipulatio- 
nc,  fi  voluntatem  contrahentium  &  xquitatcm  magis,  quam 
fubtilitatem  iuris  (equamur,  nihil  ccntra  ftipulationem  fa- 
6lun»eflevidetur,quodadpctfonameiusb*rcdisattiiter,qui 
prohibitus  non  cft.  Cam  cnim  ftipulatnrquiSjfibijhxredi- 
que  (uo  ire  liccrc,  &  fi  contra faifbum  fucrir,  cerram  pcenam, 
intcllis;itur poenam  ha:redibus  fui$ftjpulari,qnatenusvnuf- 
quifqtJeeorumprohibJtujfucrit.arg.l.Suchumjqui  meus.de 
leg.  I .  Proinde  is,  qui  prohibitus  cft ,  ron  cogity r  docer?,  an 
fuaintcifir,q'iiaconrraftipulationempecra£urae(iecoDftat. 
Qupca(unih'lrcfcrrc  csifl:irao,  animeifitagCDciSjnecne. 
Itaqac  cumftipulor  ccntum,  nifiTitio  fundum  dederis,ex 
hsc  ftipulatienc  mihi  datur  adlio,  quamuis  force  mea  non  in- 
icrfic:  quiafinondctutfundHS,  contravo!untatet»contra- 
hciuimn  id  ficti  cettum  cft.  Adde,  quod  ccrtam  fummam  fo- 
lemu$ftipBlari,ncindifficultatcra  incidamusid  quod  inter- 
cft  piobandi.l.vlr.dc pixtot.  ftipul.  Qupd  fruftra fieret,fi  in 
iudic!  jqimcrcturan  intcrfit,&c.  Ethxcinterpretationo- 
flra  prob<ibil:or  cft,vulgari  D:?<^otum  diftini^ione,  &  ad 
lem  explicandam  accommodatioi. 

UI.  VLPIANVS    LIB.     XLiX. 
Ab   Sabinvm: 

IDemmrifelit  &in i//afiipulatione  mihi  lixredicjuC 
mcohzhcTchcexe.  SedhMdifirenti^i//amhabetra- 
tionem^ijuodfbi  vnus  ex  h<eredU)Hiprohtbetuf,nonpoteTi 
coharesexfiipttlatu  agere,  cuim  nihil  intereB  j  nifipana 
fubteSi.ifit.  'Nampana  fubieBa  efficit ,  vt  omnibui  com- 
mittatur^quiahk  non  (juarimm ,  cuiusinterfit.  Enimuero 
vbi  vnus  ex  hjtredibm  prohibet ,  omnes  haredes  tenentur: 
interesl  enimprohibiti,  a  nemineprohiberi. 

Haberc,  aliquandoadfa(flumreferrur.l.ftipularicifta.§. 
habere.inf  r.l.habcrc.  de  vetb.fign.  Et  hoc  fenfu  ftipulario  fa- 
ftumindiuiduumconrinct,  ficut&ftipularioircliccrc.  Scd 
dehocpleniusinCatonianx  diftindionis  cxplicatione.  Di> 
cetfottequifpiam:ctfiiusconri.ieat,tamencumadiicituthxc 
ftipulatio  ventiitioni ,  adhuc  indiuiduam  cflc ,  quia  vendirio- 
oisnaruraindioifaeft.l  cumcxcaufa.infra.Scdvcndirionon 
eodcm  modo  indiuifa  eft,quo  fadta  indiuidua  funtjde  quibus 
hicloquimur,vtpoftcadoccbimuj. 

Sfi^/^i^^^/t^^eMrM.Explicatdiffcrentiamintcthxredesfti- 
pulatoris  &  ptomiflbris,  de  qua  fatii  ante  didura  cA^ 


cerit,  aut  ab  omnibus  h*redibus  paenam  committi  pro  por- 

tione  hareditaria,  aut  ab  vno  tantum  proportionefua  ab  o^ 

mnibttsfiidfa^um,dequocautumefi,indtuiduumfit,vel- 

uti  Icer  fieri,  vel  non  fieri  ?  quia  quodinpartes  dtuidi  nott 

foteli,  ab  omnibtti  quodammodo  faSium  videretur.  x^tfi 

de  eo  cautumfit,  quod  diuifionem  recipiat,  veluti,  Ampli- 

us  non  agi ,  tum eum hdredem ,  quiadutrftts eafecit  ,pro 

portionejudjolum  posnam  committere.  J>iJferentU  hanc 

efferationem,quodinpriorecafuomnes  commififfe  viden- 

tur  {quodnifiin  foUdumpeccarinonpoterat)  illamfiipuU- 

tionem ,  pcr  te  non  ficri ,  quo  minus  mihi  irc  agere  li- 

ceat.  Sedvideamus,ne nonidemhicfit :  fedmagisidem^ 

quodin  illafiipuUtione ,  Titium  h  jCredemquc  eius ,  ra- 

tum  habiturum.  2^w  hac  flipuUtionedrfoltis  tenebiturf 

qui  non  habuerit  ratum:(^fiUis  aget,  a  quofueritpetitum. 

Idque  dr  Marcello  videtur:  quamuU  ipje  dorninusproparte 

ratum  hahere  nenpoteH. 

t>efiiodi  potcftj  hxc  qtioquevkrba  Sabinicflc,  Catoni» 
fcntentiamrecitantis,fiixconarmandargratia.Q>K)d  fi  Pault 
ea  efle  magisplaccar,diccndum  cft,ideo  rcfcrri  a  Paulo  quoi 
rario,quavfListftCato,Volensoftcndereflipulationem,«w 
^f  ri,aductft)S  omnc  j  hxrcdts  commitri,  fufnccre  videatur  ad 
probandum  ftipulationem ,  AoUtmabeJfe  ,  indiuiduamefle. 
Nam  ficut  non  nifi  in  folidura  prohiberi  poceft  ftipulator, 
qubminusiterfaciat,itadolusnon  potefipto  partctantum 
admitti,  fed  in  folidum.  Exemplieratia,  Pone  Tcaditorcm 
SnchimihiftipulanripromififTedoIumabefte,&c.deindcab 
vno  exciushxredibus  intokicatumfuiffereiuufli,  vttraditus 
mihi  emptori  ftatim  moreretut  rnonne  hic  eadera  tatio  cfl« 
qux  in  ftipulationc  iterfierii 

'Proptrtione  htreiitMrid.  lo  faAis  itidioiduis  ticet  ftipulatio 
committatutinfolidom,].hxtedes.$.inilla.fuprafamil.cr<' 
cifc.&vniusfado,  vel  culpa  eranes  (eneantur,l.in  execa- 
tione,  iofra  :  taracn  finguliadxftimationcm  nontcncDtin 
iofolidumi  fedpro  porrione  caotum  hxrcditaria.l.  adea.$. 
vlt.de reg.iur.  Infadis  verodiuiduisobfadlumVnius,cete- 
ri  nullo  modo  tencntur  .-  fcdis  tantumpto  partefua.  Fa- 
6c\xm  autcm  diuiduum  ,  aut  indiuiduum  quidfit,  nondi^ 
fininnt  iuris  auAorcs  in  vniucrfum  j  fcd  exemplis  rem  de- 
monftrant :  vcluriiterfaccre,  feuirc,  abcis  fatlslumindiui'» 
duumdicitur,  quiapro  parte  bxreditaria  atquc  indiuifane- 
mo  per  fundum  ire  poteft,  aut  aeeatt  altcrum  prohibere. 
Idque  gcneTale  eft  in  omnibus  faiflts,  qux  corpore  cxequi- 
.inur.Lftipuiarioaes  noadiut«luiitar.inti:a.l.fideicom.$.  fiin 

opcrc. 


Jh  Tit.  T>e  'vertorurnoWg. 


7*7 


•|»crtf.dcleg.5.1Gijqui.400.§.qa^datn.acll.FaIcicliam  Diui- 
£0  enim,  de  qua  hic  ioquimur,iQtelle(5ta  fic  in  pactcs ,  fcilicet 
proiadiuifo :  neceadiuiiio,quzfitinparcescercas,  adhunc 
tradlatum  pertinec.  Itaqueiaii5,quzcorporccancum  fiunt, 
h«c  inteiledlualis  diuifio  locum  habere  non  poceft,  vt  docui- 
mus  lib.  I .  Difpucationum.  Quidam  vero  funt ,  qaa:  animo 
mag  s ,  quam  corpore,excquimur,z//  ratHm  habere  fi  uc ,  am- 
^/iM  »»»<({rrf  .Nam  bzcduo,  pro  eodem  hicaccipiuntur,  at- 
quc  idco  inccr  indiuidua  refcruncur  a  iuris  aucoribus.  Nam 
iusquoddamhuiurmodifat^iitransfercurin  aliumqnod  in- 
telledbudiuidicar.lcg.  rernus  coiamuais.  dc  ftipulat.  fetuor. 
Quamobtcm  non  malc  di£lum  eft  a  Cumano,  ca  fafta  indi  • 
Biduaeirc,qu*  vifibilia  funt  .-diuidua  vero,quz  innifibilia:  fi 
quisabfque  cauillatione  dii^um  eius  accipiac.  Et  quodob- 
iiciuntaliqui,  dationemrei  vifibilem  ac  corporalcm  ells,quS 
tamen  diuiduam  elTc  conftat,  patum  nos  nouete  debec :  qut 
tametfi  ttaditio  corpore  fiar,  lamen  dominium  animo  ctans- 
fcnur.  Vnde  tradc ns  rcm  alicui  co ammo, vt domiaium  par- 
ds  in  ipfum  transferat.non  totius  rciaccipicntem  pro  parte 
doninum  efficir.     Traditiocnimcorporaliscft  ,  feddacio, 
ideft,dominii  traaslatio,v t  ita  loquar ,  incclledualis.   Cuius 
reiargumencam  cft,  quod  traderepoteftis,   quiincclleftu 
carec,  ciim  camen  darc  nequcac.leg.  i  .§.adipifcimur.deacq. 
poff.     Arquehincintelligipoteft  ,   quodiupra  anobisdi- 
Aam  fuic  dc  ftipulationc  hac hnbere /««r^ ,di<ft.l.  j .  qu*  tunc 
indiuiduacft,cumnudumfadum  ,  nonctiamdoroiniuas, 
continet. 

Dtferentu  hmt.  Sic  legitur  in  vctetibus  cmendacifque  co- 
dicibus:  nccdubiiandumeft,  quincafit  veraledioi  quara 
non  fcqui  cur  Alciacus  qaod  pcccari  ftipulationcm ,  rc<S  c  dici 
Latincncgec.  Vctumhicnondicicurpeccari  ftipulacioncm, 
(edcommittere  ftipulationem  potius:  quod  vctburoa  iuris 
«uc»tib.vfurpatur.l.Stichum.§.fameifi.'dcfolut.Et^hi5cvcrba 
5  Hodmft  infoIidHfeecart  no»poter4t,Ka.  TaTOpi»9t<n»  1  eged  a  lu  n  t. 
vtfitlen(us>inptiorcc4fu,ideoomnescommififls  videntur 
illam  ftipulaiioncm,/itfr«  nonfieri ,  (ictt.  quia  non  potcft 
peccatipropatte,fedtantummodointctlidum.   Ex  quoap- 
patet ,  haac  ftipuiacionem,^«- «  «««/rr/ ,  y «»»»/»»«  wi/;»  «r* 
if^rr<//fMf,pnusdidarafuiflc,»«r/«M'.  QiK>  compendiovci 
loleotiurisautorcs,oecrcbratot  vcrborumrcpetitio  mole- 
fta  fir.S  c»i/»/'/»i« »»» <»g',t/f /r<«r»i»  Wm,  vocat pafllm  hanc 
(lipulationem  ,  Tttinm  haredem^ue  eiiu  ratum  hMbitHrum, 
nemtnemejueeo  mminefetiturum,  cuiwdeeare»Qio,petttiot 
^?rytfc«r/o/;,l.procurator.inf.rcmrac.habcti.SicVipianus  c. 
i4.dcleruit.vrb.prxd./*<»»/»/»voc3t(cruiturcm,Mf/iw»»w«^»« 


fteodiflc.cur  altcra  ftipulacio (f»>y<W Ren if^»',diuidua  fit.Et 
foriafli?  aliquid  ctiam  fubiccit  de  ftipulatiooc  doli,cam  com- 
parans  ftipulationi «>rry?rr» ,  cum  in  vcraquceandcm  tacio- 
ncm  f  iTe  crcdcrcr.     Scd  Paulus  cam  diftindlioncm  attinge- 
refacishabuic  ,   cum przfcrtim  libriCatoniseotcmporem 
man  bus  omnium  vetfarentur,  ex  quibusfentcntia  eiufdem 
picnepeicipipoterac.     Quidamfic  incerpretamur,  nenon 
tdem  hicjii ,  id  cft,  in  ftipulacionc  pertenonfieri  S^cat.  quod 
in  ftipulatione«frr/?<rr»,atqueicalcgiint,paulo  antcharcver- 
hi, peccarinonpoterat,  vtinilla  ftipulatione,;irr /r»«»/rr»,»f« 
perhtredemtuum,  ^c*t.     Scd cum in  vctnftiffimis , cmcn- 
datifquccodicibusdiuerfafitledlio,  non  potcfteorumopi- 
niointerpretatioqucconfifterc.     Suntquihzcvctba  aliter 
accipianc,»*»c»»</r»»A«c/fr,ideft  ,  in ftipulatione  <i«'^/«W 
»0«  agt ,  quod  in  ftipulationc  tterfieri,  Gueterte  nonfiert ,  <jmo 
minw  &ctt.   Nam  vna  &  cadcm  cft  ftipulatio,  non  diuctfz. 
A  tque  ita  intciprctantur ,  quafi  Paulus  dedararc  diftinAio- 
rtcm  Caconis  volens ,  dcmonftrec  ftipulacioncm  ampUiet  tiom 
agi,non  cfle  fimilem  ftipulationi  ifrr/m,  fed  pocius  ftipula- 
iioni,  Tttiumhtredem^ueeimratumhalnturum.Vtxam  bzc 
interprctacio,  nrc  verbis,necrationi  congruit.  Nam  hzc  Tcr» 
ba,   Sfdvfdeamuf  idcat. ^^eMiziuislMm i  non probantis» 
necdeclaraQcis,vcantcadmonuimus.     Deindcadcoapecte 
djidtrque  ,   Caco  diftindione  illa  fua  ,di(crimcn  vcriufque 
ilipulaciouisdocuit.vtnetnofittamhebetiingcnio  ,  quiex 
eaciiftindiionenonfacilcpcrcipiat,quantumintervtranque 
ftipuiariooem  interfit.  Cum  igitur  dubia  non  fit ,  ncc  obfcu» 
ra  Ci;:onisdccarcfententia,efedendumnoneft,   Paulum 
dc  eacxpli^andalaborafle.     Adde  quod4»»^/»MV»0»<^i  fti- 
pulatio ,  nihil  aliud  efle  videtur  hocinloco ,  quam  ftipulatio 
remratamhaheyi.     Patticulsauteni  demonftratiua,  quav- 
ticut  Pauius, 3(i id tefctri  (olct,quod  in  qua-ftionc  pociffirou 
vetfacur   ,  nnnadidquodpoftctiusfortaflisobitct d^flum 
eft.VIpian.cipit.  ii.dcdam.infcd.  Ait  Marccllusinuulitet 
caueti  creditori.  Idc.Tsqicctiamdeeocaucndjm.quianoa 
dominoemit.     NaranecialiuiuspcrfoQacommittiftipula- 
tioaera.  .^qjilfimuTitameapuiO  huicprofpiciendum,iJ 
cft   ,  credicoripct  ftlpulacionera.     Ciccro.  lib.  ^.defini- 
bu5.     CumqucdajefiQtparrcsquibusperfedcracio&ora- 
tiocompleacur,vnainueniendi  >   alcera  diflercndi ,    hanc 
poftcriorem&  Stoici  &  Pcripatctici  ,  priorcm  autem  illi 
egregie  ttadiderunt    :  hi  oronioo  nec  attigerunt  qui- 
dcm. 

Namhacftipulatione.  Oftendit  ftipuIationemderato,in« 

terhzredespromiilorisdiuidi.     Namficxpluribushzredi- 

ifficfatur,Sc  c.  1 6.  tit.dc  doIo,B»rt«w ,  pro  aft  ionc  juod  metui      bus  vnns  ratum  non  habuctit,is  (olus  tenebicur  pto  patte  fiia. 


taufk,dfck. 

Sed  videamtu  ne  ntn.   Dubium  non  eft  ,  quio  hzc  Vctba 
Paulifinr,nonSabini,autCatoni$;quzqucmadmodiiaiac. 
cipicnda  fint,  non  conucnit  intct  eos,  qui  hunc  locum  inter- 
pretacifunt.  Equidcmatbicror.fihaacnus  locucum cflc  Sa- 
bioam  fatcamur  ( quod  mihi  ptobabilius  videtut )  hoc  (cnti- 
rc  Paulum,quod  didtum  eft  a  Sabino,  idem  diccndum  de  fti- 
pahiionc dolumabefe,  quoddealiisftipulationibus  .vidcli- 
cet. tre  Itcere,^  haberebcere,  id  non  vfqueqaaque  vetuth  efle, 
camquciliptjlationcmmagisfimilcm  vidciiilliftipulationi» 
TittHm  htredemtjHeei-e*  ratum  habiturum,  quam  vriquc  diui- 
duamcfleconftit.   Namhocvcrbo,videamus,folebantni 
vetcrcslurcconfulti,cudcrc  dubiaSc  controuerfiiuriisquid 
fencirenc,vcrccunde,&modeftcvellencexprimcrc,vcplene 
docuitnuslib.i.Difpat.Necvetoinficiariquifquampoteft, 
quin  rtipulatio doli fadum  diuiduum  pla:runquc continear, 
&:propartecoromittatttr:  vtfivnuscx  promiflori»  harrcdi- 
bus  rei  par  tcm  pignotauctit.Ieg.redhibcrc.de  zdil.edid.  Sio 
autemquismalitaPaulo  huculq;  refeiri  fententia  Catonis 
potius  quam  quis  a  Sabino,  non  mulcum  rcfcrt.  Na  rccitata 
ca  fcarcntia ,  cx  qua  coUigi  pofle  vidcbatur,<^/«»»  abejfe ,  fa- 
tkumefleiudiuiduum  ,&hzrcdcs  promifloris,  vno  dolum 
facicntc,omncstcncri,ficucinftipulacionc»r*r/rr«,tandem 
apcritdccatequid  ipfe  fentiat,  &ait ,  Vidcamusnenoni- 
demhicfit,   &caBt.     Quamincctpretacioncmeolibcntius 
ampledlorjquod  eam  Lzlio  Tautello  homini  ctudito  pla- 
ecrcintclligam.     Acvctifimilc  eft  pleniorcm  fuifle  Gato- 
ois  fcntcntiam,  quam  hic  tecitctar  a  Paulo,  &  Catoticta  o- 


&  a6kio  cx  ft  pulacione  aduetius  eum  tantum  dabitur.Ec  h^c 
ftipulaciocohaentionaIi$eft,non  Przcocia,quia  nona  pro- 
curacorc,  fcd  a  domino  procuratorcm  confticucote  ,  inccr- 
ponicur.I.fi  procuracorcm.iiipra  de  ptocurat.N;<m  ex  Pr^to- 
ria  de  rato  ftipulatione,  non  conucnicur  is  qui  ratum  non  ha» 
bet,fcd  ptocuraror  potius  aut  cius  hzredes. 

Quamuis  ipfe  dtmintu.  Dominus,  qui  promittit  fir,  hzre- 
dcmqifuumiatumhabituru»,  quodaprocurator  cgeftura 
fuerit,proparrcrarumhaberenonpoteft,adpcrQam  vitan- 
damquzftipulationifubiedbaeft ,  quamuis  obligatio  inter 
hztcdesdiuidatur.  Scdhocquemadmoduroaccipicadu  fif, 
{>aulo  poft  di(%ucifurous.I.;.§.fifoicem. 

Siis,  quiduplamftipulatuscft,deceflerit,pluri- 
bus  hxredibus  rcliftis ,  vnufquifque  ob  euidionem 
fusEpartiSjproportioncfuahabcbitadionem.Ideqj 
cft  in  ftipulatione  quoqj  fru£i;uaria,&:damni  infedi, 
cx  opcris  noui  nGdationetrcftitui  tame  opus  ex  opc- 
rishoui  nuntiationeproparte  non  poteft.Hjec  vti- 
litatis  i^aufa ,  ex  parte  recepca  funt  ftipulatorum :  ipfi 
autem promiflbri,  pro  partc  neqs  reftitutio,  neque 
defcnfiocontingcrc  poteft. 

Subiicit  hicPauluscxerapIa  quzdam,  quibaseftendit, 
quz  ftipulationes  faiSoruraindiuiduz  fint. 

froportioni.  Si  ftipulator  duplz,  io  contraAu veodicionis 
deccfluitidaobus  hzredibuscelidiis  ,  finguli  pro  porci»< 


7^8 


TrmcfDuareni  Comment. 


nefua.aductfusvenditorcm  cundemq-,  promirroremagunr, 
quamuispcEnahicpctatur.  Cuiustei  cxhis.cjuzfupradixi- 
raus,rariofatismanifeftaeft.l.2.$.item&fiinta<ao.       ^ 

Fr(tana>-U.  In  hanc  ftipulationem,  ficuc  &  m  ft  ipulatione 
damni  infetai, id  quod intereft  venit :  1. 1.  vfuf.quem.ca.l.m 
hancftipulationcm.dedam.infe<a.itamirumnonefthdim- 

flonem  mter  ft-pulatoris  hxrcdes  hic  recipere  dicatur. 

ExoperU  «o«/.Eadem  caufa  eft  ftipulationis  cx  operis  nout 
nuntiatione,  fi  quantitas  pctatur .  non  fi  petatut  rcftituno  o- 
pcris.  Nam  vcrunque peti poteft  ftipulatotis atbitno.l.ftipu- 
latio.^.fiueautem.dcoperisnouinunt.  ^ 

Reftitui.  His  vctbis  oftendit,  ita  dcmum  hanc  ftipulatione 
diuidi  inter  ftipulatoris  hajredcs,  fi  quantitas  pctatur.non  rc- 
ftitutiooperis:quia  teftitui  opuspropartenonpoteft. 

Hic  vttlitatis.  Quamuis  ftipulationcs ,  dc  quibus  diximus, 
f adlum indiuiduum fcre contincant :  tame  vtilitatis cau(arc- 
ceptum  eft,  vc  intcr  hzredes  ftipulatoris  diuidatur  ftipulatio, 
quod  fine  cuiafdam  iniuria,  &  incommodo,eadiuifiofiat,  vc 
antedidum  fuir.I.i.§.vlt.&I.}. 

Ipjiautemfromifofi.  Ex  partc  promiflbris  nunquatn  diui- 
ditur  ftipulaiio  in  cxemplis,  qus  adduximus,non  modo  fi  pc- 
tatur  reftitucio ,  qus  indiuidua  eft ,  (ed  ctiam  fi  defenfio.qux 
natura  fui  diuifionem  recipit,  vc  poftea  dicemus.Lin  cxcutiof 
ne.&  l.cum  ex  caufa.  Nam  &  in  quibus  cafibus  pecunia pcti- 
turapromiflbrishsrcdibus,propterfadumind:uiduuro,fti- 


d:ione  dicuntur  venirc,quiaaonfolum  Pra;torcsR6mjc,fed 
etiam^diles  Guruics  iurifdidionem  habebant.  ludiciales 
funt,  qua:  iullu  iudicis,  dc  lite  cognofceDtis,&  rei  ipfiusgratii 
qu2 in  iudicium dcdudla eft ,  interponunrur.excropla idcm 
Thcophilus  valdc  perfpicua  tradit,&ex  noftris  audorib.qu^- 
dam  colligi  poftunt.l.n  poft  acceptum.dc  rei  vind.Lcrediter. 
dc pign.ad.leg.fi cum  excepcione.§.  quatcnus.de  co  quod 
metus.l.rcdhiberc.dci^dil.edid.  Comunes  fcu  mixtafunt, 
qumonexmero,ideft,(bloPra:toris  ,  autiudicis  ,  fedex 
vtriufque  ,  ideft,modoPr2toris,modoiudicis  officio  pro- 
ficifcuntur  :  vtftipulatio^i?«»/>«/»//.y«/«iJw/(;>-ff,dequarpe- 
cialiseftrra(5lacusinfra.ItemftipulatiodupIx,cotnmnnisdi- 
citur,quianon  fi;lum  iudicis  luiTu  interponitur,  fed  etiara 
^diIisipfius.Vndeab.£dilitio  veniredicitur,ideft('  vtnos 
interptecamur)iuflueiufdem,feuimperio  :  Iicccaliialiter. 
Qucetesmaximorumerrorum  caufa  fuit.  Conuertionales 
funt ,  qus  finePraftoris,  autiudiciscuiufpiamiuflufiunta 
contrahentibus.  Actametfi  prsetoriarum.  &iudicialium, 
paucaadmodumexemplafunt.harumtamentot  funt,  quoc 
genetarcrumcontrahendarum.  NuUum  enim  ncgotium 
interhominesconcrahitur,lupcrquonon  reftc  interpona- 
turftipulatio  ,  vifuptaalioinloco  fcripfimus.  Hincfir,vC 
Prstorix  ftipulationes  cx  PrsEtoris  ipfius  conuentionales  ex 
Contrahentium  mente  interpt  ecationcm  accipiant .  I.in  pra:- 
cotiis.infra  dc prztor.ftfpul.  In  Przcotiis  quoque,fi  quid  ad- 


pulatioaduetfuSomnescommittiturinfolidum:hcetfinguli       dive!detrahi,vclimmutariopotteat,Prxtori2ideritii7r>rd  - 
*    -■  -  '  ■  L  —  i-....:.        ctionis:inca:teriscontra.d.i.inconuentionalibus.l,i.§.v!(', 

infr.de  praetor.ftipulat.PorroPrartofisftipulacionesfiib'.'!- 
uidunturiniudiciales^cautionales&convmunes.I.i.in  priii. 
j.deptitor.ftipul.iudicialcsdicuntur.quxiceoautorePr; 


m  folidum  non  tcneantur,  fed  pro  parte  tantum  hireditaria. 
V.  POMPONIVS    LIB.  XXVL 

S    A    B    I    N    V    M. 


A    D 


STipiUtionum  alU  iudiciales  fnnt  y  ali^Pr^tQri^^  alix 
connenttonales:ali£commitnes,  Pr<etorite  d^iudiciales. 
Iudicialesfunt,^u£  du  taxat  a  meroiudicis  officio  frofici- 
fcuntury  veltttt  de doP cautio.  Pr^tori£,qtu amero Pra- 
toris  officioproficifcuntur^veluti,  damniinfe^i.  Prxtorias 

autem  Hipulationesficaudirioportet,vt in  his cotineantur      iam  iudicialcs ,  contrado  vocabulo, quod  alioqui  latc  parer. 
ttiamAEdilitia.Nam&haaiurifdiSiioneveniunt.Con-      ):iaiasgcaemCantydamnitnfe^t{iipahtio,rcmpuptlitfaiua?a 

/(Wf,acnonniiquam  etiam  de  rato  ftipulacio  :  quam  &  iudi- 


cpic  intcrponuntur,vtiudiciumracum,acmagisfirmum  fir, 
vt»W*Mr»w/o/«»,&deratoftipulatio.d.l.  i.§.i.&Ir;ftii.ce 
diuifftipul. §.  vlti.  Quacum  hsc a procuratore  adloris,fi  de 
mandatonocoftet,illaaprocuratofeeius,vndepetitur,qua- 
uis  mandatum  habeac ,  exigi  folcr.  tit.C.dc  fatifd.  &  Inftit.  de 
latifdat.Cautionaicsfunt.qusnonad  iudicii  confirmatione 
fiunt,fedad  hoc  tantum,  vtquiscautior,acfccuricrfit.Di- 
cunturqj  cautionales,  quod  tac3tum  caucionales  finc,non  ec- 


uention4esftmt-,qu£  ex  conuentione  reorumfitmt,quarunt 
totidemgenerafttnt,qtiot  pene  dixenm  rerum  contrahen- 
darum.  Nam  dr  obtpfam  verhoriim  ohligationemfiiint,0' 
pendent  ex  negotio  contraSlo.  Commttnes funt  Hipulatio- 
nesyveluti  Rem  faluam  fore  pupillo.   Nam  &  Pr^tor 


cialcmefiepofrediximus.Communesfuntftipulationes.qn^ 
fiunt  iudicio  fiftendi  caufa.Licet  enirn,vt  iud;cium  rarum  fit, 
minime  intcrponantur,ideoq;iudicialesdicinonpofGnt:ta- 
mcn  quia  ad  iudicium  aliquatenus  pertinenr,  non  merc  cau- 
tionalesdicuntur.  Itaquehsquafi miftamquandam naruil 


iubetremfiluamforepupillo  catteri:  drinterdtimiudexji  babentes,  tertiam  fpeciem  conftituunt.I.i.^.i.  depr«cor.  fti 

4hter  expedin  hac  res  nonpoteB.  Item  dupU  Hipulatio  ve-  P"  * 

nit aiudtce,aut  Atdilis edi6i-o>     '  Stipulatio autemeH verhorum  conceptio,  quihtts  is qtti 

,,,../.                    rt       I          !■        '             -  interroqattir,daturum,fa£ittrumvefe,qttodinterroq:atu,s 

Hancdiuifionem  nonreac  vuIgoexp!icant,q»J3nquam  H      C     d  t 

exThcophili  paraphrafifeufus  eiufdempcrcipipotucrrr.  Et  J  ^    JP         '                     , 

fane  fieri  non  potcft,  quin  obfcura  fitii$,qui  officium  Pr?to-  Hxc  eft  ftfpulationfs  difiinitio,  tuJus  fingula  verbaexpen- 

ris,aiudicisolficiodifcernere  non  norunt:iudlcemque  non  deada,  atqucexplicandafunt.     Acinprimisdicitur,  conce- 

hicmodojfedinaliisquoquefcxcentislociSjproiudicedato,  ptio  vt  intclligamus,  licet  hoc  verbum  pro  interrogatiofic 

nonpromagiftratUjaccipiignorant.Qiaadercnosfatisaccu-  nonnunquam  accipiatur,vtintituIo,deduobusreispromic- 

rate  difleruimusintra(5lacudcPa(ftis.leg.Iurifgcncium.§.i.  tendi.  Vndc  Stipulator  teftium,  Ciceroni  in  Quintiana: 

Thcophilusautcm,  quafiremfuo  tcmpore,vcopinor,non  tamen  hocinlocofignificare  intotam  eam  complexionem 

dubiampractcimific.  Praecorisenimofficiumnoniniadican-  Veibotum,  quxcx  iuterrogatione  &  refponfione  cocftac 

dis  rcbus olim  verfabatur ,  priterquam  in  certis  cinfis  excra  Deinde iic\tw,verborHm,fyiii liccc in  plaerifque  aliis  contra- 

ordinero,rediniudiciis,acbonorumpone{fionibusdandis,in  ftibus^confenfumquomodofignificatifufficiat.-I.fiftipuUr.' 

deccrnendisc3utionibus,qusPritoria:hicdicuntur&  aliis  §.vlt.tameninhocobligationisgcncre,vcrbisexprimideb£r, 

idgenusnegotiis.leg.i.l.iuberc  cauerc.dciurifd.  ludicisvc-  idqiita^vtalccraltcrum  cxaudiat.Ieg.i.inprinc.Pratcrcadi- 

roofficium,incognofccndoconfiftitaciudi<ando,  fecundij  citur,«iff«/««rffrr(7?;j;»r£«ffrf^quoniamftipulatio  interroga- 

eiusformuIspr«fcriptum,quamamagiftratu  accepit.  Nec  tionc  ,  acicfponfione,  nedum  vcrbiscontrahicur.leg.obli- 

ideoiurifdidlionemhabet,  'edtantumnoticnem  .•  vtargu-  gamur.  fupradcoblig.&adl.^.i.Inftit.dcvcrb.oblig.  Idem 

mentispenemulcisineodemcomcntario  noftrodocuimus.  diciturindiffinitio.(a(.«/«r«K»y?t^^a»x(v{idcirco  ,  quiafiquis 

Stipulationesigitur,  fiuccautioncsdicuniurPrxtoiiar,qu3S  aliumqucmpiamdaturum  ,  fa(^urumveprorftittac,  inutilis 


Prattor  ex  officio  illo  fuo  dccernit,  vt  damni  infe(5li,  &  lega- 
torum  nominc.  tit.  dedam.infe(3;.&cic.vtlcgac.nomi.ca- 
uca.His  fimiles  func ,  .(£diliiii,  quz  ab  .(£dilibus  videlicec,  er 
ipfotumofficiodecernuntur.circaeasres  ,  dequibusiurif- 
didionemhabent.l.fi  venditor.  dc  sdil.cdi6t.   Etaiurifdi- 


eftftipul3tio.§.fiquisalium,  Inftitut.deinutil.ftipul.leg.fti- 
puIatioifta.§.i.hic  Vnde  tra(3;atumcft,fifucrit  «''ate>»^a'Ta>'t 
concepta  ftipulatio,hoc  modo ,  Dabis? d.bitur,  an  valcat.& 
plerifq;pIacer,ftipulationeinutiIeefre.MouetnrcofHtui)ono 
Iuftiniani,qaacauiueft,hocvetbo,(atisfict,noorc(^epecu- 

nian^ 


Jn  Tit.  ^e  njerborum  oblig* 


ototacoaftitui.  Auth.fiquando.C.deconft.pecu.  Etquod 
dicitur  de  conftttuto ,  ad:  ilipulationcmextendunt.  Alu  di- 
ucifa  caufam efTe  c6ftituti,&  flipulationis  exiilimant.  Cu  c- 
oim  ftipulatio  non  conttahitut ,  nili  intcrcogatione  prxce- ' 
denti,5l:refpon(ioncfcqucnte,videtur  refponlio  impcrlbna- 
lisitaaccipiendaellc  ,  vt  congruat  interrogationi  prxce- 
denti,  &  vctbum  imperfonale  fic  intelligitur , quafi  promil- 
foricadixerit,Dabituramc.§.prxterca.Inftit.dcinut  ilip.l. 
fidcfcnlor.^.quiintcrrog^tus.dcinterrog.aft.Scdinhacva- 
rictacc  opinionum  animaducrtedum  eft,  cii  qu£ricur,an  im- 
perfonahcas  noccat  confticuco ,  auc  ftipulationi ,  quxftio- 
ncmfa^fticile^&inftatuconietfturahconfiftcic.  Nam  cum 
fimpiici(errefpo(idccpromi(roradinterrogationem,dubita- 
ri  potcft  an  vcrba  ad  interrogat ioncm  tetulerit ,  an  vcro  co- 
gitauerit  pccuniamvelafejVflab  aho  fortcdatumici.  Vi- 
dendum  ergo  eft,quid  a(flum  fit  inter  contrahcntes,quotum 
roens  cx  conie(fiutis  coihgenda  cft :  fi  vcro  quid  adlum  fic  no 
apparcatjVsibaftipulationiiobfcutacontraftipulatoremin- 
tcrpretamur  ,  iuxcarcguiamvulgarcm.leg.ftipulatioifta.J. 
in  ftipulationibus.  infira.  Obiiciet  forcailc  quifpiam, 
cura  rcfpondens  'a.irf«taTia(  teipondec  ,  minime  obfcu- 
ram  viderirefponfionem,propter  inccrrogationcmantccc- 
dcmem.atqne  ideo  contta  ftipulai  orcm  nos  interptecari  non 
debcrc.  Verumloquendiconluetudomaximc  fpc(5tandacft 
io  iadicandis  hike  controuctfiis,leg.  fiferuus  plutiuia.§. 
vlc.de  1. 1.  (ccundum  quam  is,  qui  it  a  tcfpondet,  Dabitur,oon 
defuapetfonavidctuf  fencice.  Idqjin  GalUco  fetmonefatis 
pcripicitur,cumquisitatc(pondet,c»/f 'V<»»«^<J///tf'"<«. 

Satifacceptio,esi  Bipuldtio  :  quititaobugatpromijfo- 
remj  vt  adpromijjores  quoqueab  eo  accipianturjd  eH ,  qui 
idempromittant.  Satisautem  acciperediilum  ejl  eodem 
modo  quojatisfacere.  Nam  quia  id,  quo  quis  contentus  e- 
rat,eipr<esiabatur,fatisfieridiclum  elt.  Etfimiliter^  quia, 
tales ,  quibus contentus quisfuturus effet,itadabantury  vt 
verbis  obligarentur,fattfaccipi  di^umesi. 

Genus  quoddim  ftipulationis  eft,  quod  facifaccepcio,  fiue 
facifdatio  appsllatur,cum  proraiflot  ica  obligacur,vt  ab  eo  ad- 

frcmiirores,feufidciuiIotcsaccipiantur,quiideprcmictant. 
i.quifatifd.cog. 
Fcrhu  obligarentur.  Adpromiftbr ,  fcu  fideiuflbr ,  vcrbis 
tancum,&ftipulacioneobligatur.l.blandicus.C.defidciufri. 
1,  (up.de  a(fl.&  oblig.  Proindeinter  abfentcsperepiftolam, 
autnuntium,  coobligationon  rccStecontrahitur.  leg.  i.  fu- 
pra.eod.  Idque  verum  eft ,  nifi  fauor  publicusaliud  poftuler. 
leg.cumoftcndimus.jf.vlti.iupradefidc.tut.leg.vltim.C.ad 
Velleian.QuJdaexiftimantjhunc  locum  adteos  ,  quiobh*-^ 
gantur  in  foiidam,  non  ad  fideiuirorem  pertinere.  Sed  dubiii 
iioncft,quinadpromiiror  pro  fideiufiote  accipiatur, leg. in 
omnibus.43.de  iolut.noa  apud  lurecofultos  tantum  noftros, 
fcdetiam  apudveccrcsLacinosau^Storcs.  IntcrquosCicero 
cum,qut  pro  alio  f  e  obligat,nufquam  fidciuftorem,  fed  fpon- 
forem  potius ,  aut  adptomifTorem  vocat.  Sed  nonne valebit 
vtcoafticucum,talispromiffio,perepiftolamfa(fta  ?  Nara 
confticucum  nullam  vetborumfotmam  rcquiric.  Etcxi- 
ftimoitademumpecuniamconftitutamintclligi  ,  fianimo 
conftitucncis  promil1afit.leg.i.§.eumqui  ,  deconftit.pe- 
cu.  Nam  vtfufiusalibi  docuimus,  obligatio  ex  conftituto 
nafcitur, non  fi  quis  fimpLcitcr  fe daturum  promiccat ,  quod 
jpfc  vel  alius  debet  fortaflls,  fcd  fi  ea  promiflioad  folutioncm 
debitircferatur.  Qoate  verum  vfquequaquenoneft,quod 
vulgo  dici  folct,  ex  pa6to  geminato  ac^ionem  nafci.§.dccon- 
fliiuta.  Infticut.dc  a(St.  Si  igitur  animo  conftituentis  ab  ali- 
qnofcriptumfitinepiftola ,  fefoluturum,  quodTiciusdc- 
bet ,  &cxt.  is  ex conftituto  obligatur,  nec  minorem  vim  ha- 
bethzcobligatio,  quamfideiuflotia.  DifFcnint  tamen  in 
quibufdam,  conftitutum  ,  &  fideiuflio  ,  quia  fideiubemus 
nominetantumalieno,leg.hxtes  adebitore.$.feruo.  defi- 
deiuflbribus  &  man.  at  conftituimus  eciam  nomine  pro- 
puo. 

Sifortempromiferis,  drfieafolutanonejfet  ,poenam: 
etiamfivms  ex  hAredib,  tuisportionemfuam  exfortefoL^ 


725» 

uerit ,  mhdominuspaena  committetur ,  donecportio  coha- 
redisfoluatur.  Idemque efi depcena  ex compromij[o,fiv- 
nusparuerit,altermnparuerit  Jententi^  iudicts  ■.feda 
cohxrede  eifatisfieri  debet.  Nec  enim  aliiidin  his  Htpula- 
tionibusjme  iniuriafiipulatoris  confiituipoteU. 

Quidampromificforcem,  &ficafolucanoncflec ,  pcE- 
nam,anconcrapromiirorishxredescommitcacurinfoli(JuDa 
posnxftipulacio  ,  an  vero  diuidacut  intcr  ecs  qnxritur. 
Caufadubitacionisincoeft,quod  tesquxin  ftipulationede- 
du(ftaeft,  tamprincipaliter,quamacccflorie  diuifioncm  rc- 
cipit.  Sed  Pomponius  ait  ,  infolidum  commicrihanc  fti- 
pulacionem,&  aduerfus  cum  quoquc  hxredem  agi  poflc  qui 
parcemfuamex  focre  foluerit.  Idemqueabaliisiutis  au^ito- 
rJb.  fcriptii cft.l.hxtcdes.  §. idc iucis.  famil.ercifcl.  in  execu- 
tione.  §.  uem  fi  ic3.infra.  Nara  pcena  fub  conditione  pt o- 
miffa  eft,  fi  fots  foluta  non  fueiit :  nec  dubium  eft.quin  ex- 
titerit  condiuo,paf te  aliqua  forcis  non  foluca.  Qua  tatio- 
ncpaulopoftPomponiusait  ,  aliudfineiniuriaftipulacoris 
confticui  non  pofTe.  Actametfilex  duodccim  tabularun» 
diuidatobligationes  intcr  hxredes,  conditioncscamcnnon 
diuidit. 

Txnacommutttur.Oh  caIpamvniushxredis,p<;nacom- 
mitteturaduerfusaIteiumquoque,fedpropartetantumh^- 
redicaria ,  vt  ance  didum  fuit  in  Caconians  diftin^fbionis  ex- 
plicacione. 

Idennjueefldefcsnaexcompromijfo.  Panaergoin folidum 
commitcicut  aducrfus  hxredcs  promiffbris  ,  non  modo ,  fi 
dacioncmquancicatisjfcd  ctiamfifa(5tum  contine^t  ptinci- 
palis ftipulatio.Nam aibicri , feu iudices  coropromiffariii,  vc 
fiatquoquealiquid,  velnonfiit,non  foIum,vtdscurpro- 
nnnriant  ac  iudicant.Qmd  cnim,  fi  atbitet  iudicando  pixce- 
pcric,  ne  alter  aduerfus  alt  erura  amplius  agac,  vt  quam  fxpifl 
firae  ab  ai  bitris  prxcipi  folec  ?  Icaque  huic  Pomponii  f  enten- 
tix  magnoperc  aducifari  videtur  illa  Caconis  diftin(5rio,  in 
quadicitur,  fi  fai^um  diuiduumfir,  pcsnatnaduetfus  eunx 
commicti,qiucontrafecitpro  parecfua.leg.  4.§.Caco.  Au- 
gencqus  difHculcacerovctba  Pauli,quxCaconis  diftin(5lio- 
nemfequuncur,  deAipahiioncremratamhal/eri,  cumait; 
fingulos hxredes  promiffbris,  pto  parte  ratum  habct e  pofle, 
quamuis ipfe  dominus ,  fiue ptomiflbr  non  poffit.  Exiflima* 
uialiquando  multumrcferre,  aninconcipienda  ftipulatio- 
nehxredum  fitfadamentio,necnc:  quam  fentenciam  ma-^ 
gisac  magis  ampled:or. 

Nametfiverumfit,  condit'onem  nondiuidiinrethxte- 
des^quxapromifTotenoneftdiuifa:  tamenfi  plutibusper- 
fonis  adfciiptafit  condicio,benignioiiinterpietatione,qua- 
fiabinitiodiuifa  intcUigitui.  1.  cui  fundus. .  pen.  de  cond.& 
deraonft.SiigiturquiSjpmifeiitfacijhabere,q>aprocuratoic 
fuo  gcftumfuerit  &  fi  id  fadlii  no  fuetit  pana,  isq;  dcccfreiir, 
duob.  hxicdibiclidlis,oes  hxtedcsqui  in  iociieiusfubfti- 
cuuntiu,provnaperfonahabendifunr.d.I.cuifundus.Quare 
in huiufmodi ftipulationibus,omnes hxredes ,  ob fadlum  v- 
nius  cenerijredte  Pomponius  hic  ait. 

Cum  aucem  nominantur  hxcedes  a  promiflorc,  hoc  mo- 
do,mchsrcdemquemeumraturahabitufum:piomifrora(l 
vitandam  p^nam  ,quxhuicftipularionifubie(^aeft  ,  non 
poteftproparteratum  haberc  ,vtPaulusfcribir,di(S.leg.4, 
iinguU  vcro  ipfiushxrcdes,propartctancumfua  tenebun- 
tur :  quia  cum  cot  um  mencio  fa(Sta  fic  in  concipienda  ftipulaT 
tione,diuifaiam  indeabinitiovidccureireftipaiatio.  Arg.l. 
falfa.§.vlt.de  condit.&  demonft.  At  enim  in  diftin(Sione  Ca- 
tonis,nulla  hxrcdum  mendo  eft  in  codicib.  eraendacis,  pr^- 
ferrira  cum  de  fa(Sto  diuiduo  loquitur. 

Vcrumance  admonuimus.integram  Caconisdiftin(ftio- 
ncmaPaulononreferri&hisvcrbis  ,  Iterfieri ,  tAmfltus 
«5»<i|*',quaficompendioquodam  formulasftipulationum, 
inquibus  &hxreduro,  &p<£nxmenrio  fiat,  eumdefigna- 
re.  Id  quodtamcxiis,  qu£  ptxcedunt  ,  quam  quxfe- 
quuntuffacileincclligipoceft.  Adde,  quodiuambiguavo- 
ccicgis,eaincetprciatioaccipicndacft  .quxvicio  caict.leg. 
inambigua.  dclegibus.  Necdubium  e(t,  quin  ambiguitas 
iitiahisveibis  ,  Iterjim:  x/4mpltm  nonagi,Rata/» ha^ert: 


7  3  o  Franc.  Duarem  (omment. 

^ on (unt enini verba contrahentiiim ,  fed  lureconfultorura 
potius  qui  breuitatis,&  copendii  caufa  fic  vocare  lolcnt  ftipu- 
Wiones,qu2plene?  contrahentibusconcipiuntur.  Quam- 
uis  autem  vatie  concipiantur,  pro  contrahcntium  arbirrio,& 
modo  hxredis  mentio  fiat,  modo  non  fiaf.interdum  adiicia- 
turpocna,interdumomittatur  :  rameneodcm  compendio 
vcrbonum  eas defignant  lureconfuUi.  Itacj', ciim  quacritur,an 
dcft  pulationcfenferint ,  inquafintha^redesnominatijaut 
poenaadie6ta ,  ambiguitasexplicaturconie6luris,&  eain- 
tcrpretaiiocastcrispocioriudicandaeft,  qus  minus  vitiiin- 
comodiq;  habcat.  d.l.in  ambigiia.  Ac  fi  quis  pertinacius  tuca- 
tur.non  aliter  fcripfifle  vidcri  Catonem,qu3  m  fit  a  Paulo  c6- 
memoratum.necfercndos  cire  nos,quileuifortaflisconie- 
(fluiaducVi,'dafleramuj:  huicre(pon«lercnondubitauerim, 
tanriaptidmehuncCatonemnoneflc  ,  vteiujauftoritatc 
multimi  mouear ,  nifiquatenusfcntentiameiusprobaucrit 
Paulus,autaliusqui(piameorumIureconfulcorura,  exquo- 
tum  iibiis  Pandedas  fuas  defcripfit  luftinianus ,  quibufq-,au- 
djritatcmtribuit,autquatenuscius(entcntiahorumfcriptis 
cunfentaneafit.Ntccomoueor.quodaquibufdamfortaflis 
obiicipotcft,Catonisicntentiam,cumaPauloreferatur,nec 
improbeturab  eodem,  quafi  ipfius  fit  Pauli ,  habendam  eire. 
Nam  videndum eft,quorfura  ea fcntentia  commemoretur  4 
Paulo.Si  enim  a  Paulo  rclata  effet  eadiftinfti  o,  nec  aliud  ad- 
iedum  cidero.probabile  eflet  pro  ipfius  Pauli.atqueadeo  lu- 
ftiniani  fententiahabendamcfle.  Verum  exPaulidifputa- 
tione  apparer.ipfum  rationcm  tantum  adducere  voluifle,qua 
fubiecerac  diftinftioni  iax  Caco :  &  quia  non  pocerat  illa  ra- 
tio  commodcintelligi,  nifi  bteuitct  &  (ummatim  recitata  di- 
ftinftione,  quicquid  ad  eam  rationem  aflequendam  neccfla» 
ti  im  videbarur,ex  ca diftindione  ftridim  commemorauit. 

Sed  quarritur,  an  is  qui  pro parte fua foluit ,  aduerfus cum 
quipeticpcEnam,cxceptionedcli  faltctfi  fe  tueripoflit  ?  Ec 
verbaPomponiilatisdemonftrant»  nullamdoliexceptione 
hicdandamefl^e,  cumait,fineiniuria  rtipulatotisaliier  con- 
ftituinon  poflc.  Exceptionanqildolijaddcpellendaminiu- 
riam,non  ad  eam  infercndam  competit.leg.i.de  dol.  except. 
Scribic  tamen  Labeo  apud  Vlp.fi  plurium  (eruorum  nominc, 
iudicio  fiftendicaufa ,  vna  ftipulatione  piomittatur.pccnam 
qindem  integram  committi,  licet  vnus  flatus  non  fit:quia  ve- 
rum  cftjomnes  ftatos non  efle.  Verum  fi  pi  o  rata  vnius rfte- 
ratnrpoEna.cxceptionedoli  vfurumeum^quicxbac  ftipula- 
tione  conuenitur.l.fiferuus.§.pluriuro. fiipr.fi  quiscaur.Sed 
animaduertendumeft,  humaniorem  interpretatiouf  m  ad- 
mittiinftipulatioBibusPritoriis,  cuiufmodi  cft  ftipulatio 
/•tdicio fiJhAe qua  loquitur  Labco,  quam  in  ftipulationibus, 
qos  conuentioriales  dicuntur.arg.l.in  conuentionalibus.in- 
fra.Acidcirco  faciliusdiuifioficearumftipulacionura.l.  poe- 
nales.  ad  1. Falcid.  Hanc  auce  incerprcracionem  adiuuac &  il- 
ludquoq;quodenumerationc  perfoiiaru,quosfiftioporce- 
bac,  diuila  ftipulatio  intclligi  poteft,d.l.  cui  fundus.&  I.  pen. 
decondit.&  dcmonft.  quafinon  vna  ftipulatio,  fedplures 
diuerforumfadorumftipulationcsc6trad;atvideantur.arg. 
I.  (cire  debemus.infra. 


VI.     VLPIANVS     LIB. 

AD       SaBINVM. 


I. 


IS^citi  boais  interdlcium  esi^  Hipukndojihiacquirit:  trd- 
dereverOj  'velpromittendoohligarimnpoteH:  (jrideo 
nec/ideiujforproeointeruenirepoterit ,  Jicuttnec  trofn- 
riofo. 

Quiritur,an  prodigus,cui  bonis  intcrdid:um  cft,  ftipuia- 
tionemcontrahcrepoflic.  EtVlpianus  ait,  ftipulationem, 
qua  is  fibi  acquirit,valere:eam  vcro,qua  altcr  i  obligatur,non 
valcrc.  Eft  autcmprodigusaudorcVlpiano  ,  quincque 
tempus  ncque  fincm  cxpenfarum  habet :  fed  bona  fua  dilace- 
rando ac diflipando prof undit.Icg.i.de curat.fuiio.  Ec huic 
curatorcmdandumcfre.  DiuusPiiisrcfcripfit,t3mctfi  cao- 
oratione  vcatur :  qui  mcntis  fanitacem arguac.lcg.is ,  qui.§. 
Diuus.de  tut.&  cur.  Non  continuo  igitur  diftblucis  homini- 
bus,&  malcrem  gcrentibus  pcrmittenda  cft  bonorumad- 


miniftratio,quodeorumfermo  ,  autfcripraptudenti-m.ic 
fincericatemiudiciiredolcanr.  idquod  Sophothquordam 
TragicoPoers.afiliis  iniudiciumvocato,  vr  atcifamiliaris 
admi»iftracioneamoucrctur,accidifle(cribitCicero,inCa- 
tonemaiore.  Sednumanteincerdiilionein  Practoris  ob- 
ligecurexcontra(Stu,isquiitaviuit  ,  vtintcrluxurio(os,ac 
profulosncpotesvulgohabeatur,  anopitisiuiisrftqniftio, 
&  in  vcranque  partem  difpurari  folita.  De  qua  fic  ego  ccn- 
fco  :  Legei2.tab.ficiritetdi<fJumfui(reptodigisbonorum 
adtniQiftratione,  vcipf.i  lege  poftintcrdiilioncramagiftra- 
tus  ,  eorurycuraadagnaros  proximosdeferrecur.  Nara 
Pra^corintcrdiccbjtcis bonornm adminiftrarionc,  vtdoccc 
Pauluslib.5.(encenc.ticul.f.hisveibis:  MotibuspetPrxco- 
rcmbonisintetdiciturhocmodo  :  Quando  bonapacerna 
nequitiacuadifpcrdis,  libcrofq-,  tuosadegeftatemperducis, 
obeamrcmtibicommerciointerdico.  Ec  Vlpianusin  In- 
fticurionumrcliquiis  :  Lexduodecimrabularum  ,  inquit, 
funo(umirem  prodigum,  cuibonis  intcrdi6lumeft,  incu- 
ratione iuber  efle  agnacorum.  Sed cum  hoc  ius  aliquid  in- 
commodihabercc  ,paulatimconfuctudine  antiquacumeft: 
CGEperunrque  amagiftraribuscurarorcsipfis  dari,  non  tan- 
tumagnati,(edaliieriamexrranei,fiidexpedire  magis  vidc- 
retur.leg.i.l.f^pe.decutat.furio.^.furiofus.  Inftitut.de  curar. 
Itaqueantchuiufmcdi  intcrdidioncm  ,  &curatorisd3tio- 
nem,fraudicuiquamefle  nondcbct,quodcum  eo  conira- 
xerit.  leg.Iulianus.de  curat.furio.leg.  fi  curatorem.  Cod.  de 
intcgr.ieftit.capir.vefitatis.de  dol.&  contu.Plane  fi  quis  hcl- 
luoni,acluxuiio(ohominipecuniamidcdent,quara  lcicbat 
eum  fcorto protinusdaturum , autalias curpitcr  coniumptu- 
rum,  quorundam  opinio  eft  inucilem  contradum  efle  ,  vel 
anreintefdi«Slioijem:quodnec  ratione  caretnec  audorita- 
tc.leg.fi  quis  cum  fcirct.lbp.pro  emp.leg.  fi  vero  non  remu- 
neraiidi.  §.fiadolefcens.  fupra,mandat.Quod  aucem  di(5Ki 
cft,  eum  excontradu  non  obligari ,  fic  accipicndum  eft ,  ni- 
fi  ad frugem  bonam  (e reccperit.  Qm)  cafu ,  ipfo  iure  de finit 
efTe in  potcftare curatorum,  vt Vlpianus ait, leg.  i. de curar. 
furio.  VerbaauremVlpianieopettineicm.hividentur,  vt 
oftendat,idnon  exmoribus  autintcrpretatione,  fedexiure 
ipfojid  cft,l.i  2  .tabu.qui  ius  ipfum  t/^ipa-nxalf  dici  folcc,  profi- 
cifci,noa  quod  decretum  aliquod  magilratus  cum  cauiae 
cognitione neceflarium  non fit. Nam  caufa cognita decernit 
Prxcor,  ob  vitf  mutaiionem, bonoiumadminiftraiioncm 
eicomrBitci.cuianteintcrdii^umfnerar.  Mutaiioncrovero 
hanc  non  ex vna  aur  slcera  frugahtatis adtione ,  (ed  ex  mulris 
iudicate,ac  metiri  debemu$.§,cumque.  in  prooe.Inft.Nam  fi- 
cutvnahirundo  ron  facitvcr.itaadiudicium  demorib.im- 
niucacis  faciendum ,  nec  vna  adiio,nec  breue  ccmpus  fufficit. 
NoueLdemonach.§.fancimus. 

Necfideiufforpro  eo  wtertienirepoterit.  Cu  m  hic  dicatur, 
pro  futiofo,aut  prodigo,  interucnire  fideiuflorem  non  pofle, 
latis  perfpicuum  eft.eos  ne  natuta quidcm  obligatos intelli- 
gi.  Noncnim  vcrumcft,exomnicon(en(unaturalem  na- 
fci  obligationem,  (ed  itademum ,  fi  confenfis  ex  firmo  con- 
filio,  iudicioqueproficifcacur,  vt  alibi  oftendimus  in  lcg.fi 
pupillus.infra.  Naturalis  fiquidem  obligatio  nitirur  iquicate 
&rationenaturali.leg.Stichiim.§.nacmal(s.deroluc.  1.  nam 
hocnatur3.dccond.  indcb.Necnaturaxquumeft,eumdc- 
bere,  qui cum  fans  mentis  non  efTct,  ncgutium  aliquod  c5- 
traxit.  Pfodigus  autem ,  &  fi  demcns  omnino  non  fit  ,tamen 
quodad  bonorum  adminiftrationcm  attinet  ,pro  futiufo  ha- 
betur,quod  non  mulcoaliterbonafua,  acfurioius  quiuis, 
traiaarc  (oleat.lcg.his  qui.§.Diuus.fup.de  tu  tor.&  eurac.dar. 
Iraqueiutisciuilisaudorcs,naturalemrationem(ecuti,con- 
fcnfui  prodigi  eos  cffedbus  ciuiles  attribuere  noluerun t,quo$ 
naturalis  obligacio  habec.  Hinc  dicicur  in  rcgula  iuris  antiqui, 
furiofi  ,  vcleiuscuibonis  incerdicitur  nullam  volunratem 
cflc.lcg.furiofi.dereg.iur.Marcellusc3meneiiftimauir,fide- 
iufloren» prodigi, aut  furiofi,  non  minus,quam  pupiUi>ob- 
ligari,necnecefle cfle,  vc  ei (ubueniacur , quoniam aduerfus 
prodigum,aucfurio(um  ,  nuUam  mandatiacflionemhaber. 
l.Marccllus.infradefideiufl.  Gonfiderabat,opinor,  Marccl- 
las, non  (olum id  finc vllo horumincomm.odo tieri ,  (ed etia 
(inciniuriafideiufToris  ,  quiiponrefealicno  nomineobli- 
gat.    Verum  ca  fcntcntia  nonplacuit  Vlpiano  ,  cuius  hoc 

capuc 


C4pilte{l,exlib.ii.adSabinum.  Ncc  ideo  infimulandus  eft 
Vlpianns  aut  luftinianus  potius,  quaii  pugnantia  contratiaq^ 
inlibrosfuostetuletit.Nam  animaduettcndumcft.Iuftinia- 
num,qui  hic omnia  vult  ita accipi ,  ac  (i  a  fe  vno  profc<fla  cf- 
lent.C.de  vctcri iurc  enude.hic probare fenccntiam  eorum, 
qui  putabant  prodigum ,  aut  furiofuni  naturaUtet  non  ubh- 
gati,  ac  pro  cis  fidciuftbrem  non  intcrucnirc.  Sub  titulo  aute 
de  fideiuflorib.ci  f  .refert  MarceiU  fentcntiam ,  exiftimantis 
fidciulTorifubuenicndum  noncfle.d.l  Marccllus.eiufq-,  fcn- 
tentiamnec  ptobat,  necimprobat.  Quod  &  in  locis  piefifq; 
aUisaHquandoabeofA(5lum  obferuauimus. l.quidde crcdi- 
torc.l.quibona.§.&  fuperficiarium.de damn.  infcA.§.ihe- 
iauros.de  rer.diuK.i.j.dc  iurc  fifci.l.  fi  is  qui  pto  emptore.  dc 
vfuc.l.  ?  .§.dc  arbore,de  rei  vind.  Cum  igitur  aliorum  opinio- 
ncs refert,ita demum eas probatiab  codem inteUigimus.fi a- 


JnTit.  ^e^erbommoblig,  731 

fibilis  noceat  tcftamento,  vd  ftipulationi  non  tam  iuris ,  qua 
fafti elle,  &  in  voluncatis  conicdura  veriari.  Q^critur  enim 
quid  vcrifimiUtcr  a(ftum  fir,  aur  a  tcftitorc,  aut  a  cmttahen- 
tib.  Atquiincetta  eft,  &ob(cura,  tam  tcftatorls,  q  jam  con- 
ttahcntiumvoJuntas.  Namquilegat,autpromut,t,(ubcon- 
dltioncimpoflibili,veluti/»/«£a?/«w.a;/c«»/^fm,cogitare  po- 
teftnunquam  futurum.vccondiiionipareitur,  ideoq-,dcfi- 
cicnteea,nihildcbitum  iti.Potcft  etiam  nugatorie,&  ridicu- 
le  taicm  conditionem  adiicerc,  &  ioci  cuiuldam  gratiam  ma- 
gis,quam(ciiocogicans  :  quiainciuileeftquenquamadid 
quodimpoflibileeft,cogcrcvc!ic  ,  eumqui  non  pavuerit 
conditioni ,  rem  legata,  promiflamve,  nihilo  minus  con(ecu- 
turum.Cum  igitur  ambigua  fir,&:  obfcura  voluntas,  viii  pru- 
dentis  arbitrium  defiderar.  Verum  in  contra<aibus,  qui  duo- 
rum  pluriumvc  confenfu  fiunt,contra  cum,  qui  ex  contraiila 


lioinlocofententiamipicconttariamnoncxprcflcrit.Qaod  agit,obfcuritacemintcrprctamur,l.rtipulatioifta.§.inftipuia 

pierunq-,accidit,inhacfarragine,quamfincordinc,acdi(po-  tionibus.inf.l.cumquxritur  dcrcb.dub.quafiomnium  hic 

iicionenobisrcliquit.  EamauteMarcelU  opinioncm  vfque-  voluntasfit,&cogitatio,  vtnihil  agiexiftimcnt,appoficaca 

quaqueei  nonplacuiflc.vclexeoconiicimus  ,  quod  exVl-  ccndicione.quamfciantcflciiVipodibilcm.l.nofolum.fupr. 

pjanomagisquamex  Marcello,illudcaput(umeie  voluerit.  de  obligat.&a£l:.arg.l.auinutil)s.j.deaci.ept.ln  vltimisau- 

Nam  non  minus  ex  MatceHi,quam  Vipiani  libris,  Pandedas  tcm  voluncatibus,  qux  ex  folo  ctft.'.ntis  acbictio  penden  t,  ta- 

fuas  confici  voluitluftinianus.  Acvcrifimileeft,fi  MarccUi  metfieafortecogitatioteftatorisfir,rair.ei.legacatio,authq- 

fcntenciam oinnino piobafler,eu ita delcriptutum illudcaput  redi nihil minus cogicanti, ideo  uoceie non  debet ,  quia fibi 

fuiirecuminfcfiptioncnonVlpianijfcdMarcelli.  Siquispro  cauerenonpotuic, ficut  ftJpulator.lmpucacur  eniraftipula- 

pupillofinctutorisau(5l:ontateobligito,  vclprodigo,velfu-  tofi,cuiuscorenfuc5d2tioad(ctiptacft,quiq;pofuicfibi^fpi 


110(0  fideiuflerir ,  magis  eft,  vt  ci  non  (ubucniatur,&c.Infcri- 
pi  io  autcm  eft  Vlpiani  libr.  1 1  .ad  edi(itum,  quem  fatis  conftat 
cxhocloco,  renteotiamMatcclUaferelatam,  fecutumnon 
cfle.  Quorfumergo  ,  dixeritaliquis,  luftinianus  fub  ti- 
tulojdc  Udeiuflonbus  ,  illud  MarcelUdidura  collocauit,fi 
ptob.indumnonfit.{edvtfalfumpotiusrciicidcbeat?Rcfp6- 
deo :  Sententiam  MarccUi  vera  efle,  &ad  tt a(ftatu  de  fideiuf- 
loribusmu!tumpercinere.tametfiexcrapladefuriofo,&pro- 
digo  boiia  non  fint.Nam  fi  quis  pro  pupilio  fidciuflerit ,  non 
ideo  (ubuenictur  eius  fideiulTori ,  quia  nnUum  peticulum  eft, 
nc  fideiuflor ,  qui  (olucrit  pecuniam,  poftca  ai^ione  manda- 
datiadueriuspupiUumcxpcriatur.  Eftque  locusilleVlpiani 
lumptusexUbrociusn.ad  edidtum,  fubtitulode  minoiib. 
inincegcum.  tcftituendis,  inquofimilcsquacftioncs  tfaifta- 
bantur.l.  in  caiifx.dc  minoribus.  Sed  obieccrir  quifpiam,  rc- 
<2:iusfa(fiurumfui(rcluftinianum,  fieacxemplafuftuliflct, 
quae  minimc  idonca  efle  dicimus.  Verum  ego  luftinianum  ab 
omni  culpa  vindicare  hic  non ftatui ,  fed  eum  in  hoc loco ,  a- 
Ui(q-,huiu(modi,qu2hiftoricam  tantum  narrationem  con- 
Dnenr,pLignantia  fcripfilTe  nego. 


VII. 


I  D  E  M    L I  B. 

S  A  B  I  N  V  M. 


VI. 


A  D 


Mpepbilis  conditit^ctim  infaciendtim  concifiturJiifUr- 
Imonihusohjixt:  ditery  atqiiefitdis  condttio  infera- 
turJHpulatiom,Si in ccelum  non afcenderis.  Nam  h<ec 
njtilis  crpriifefts  eji,  ^pecuniam  creditam  continet. 


I 


Conditio,  qua: impoflibile  continet,  cum  in  faciendo  co* 
cipitur,nocet  ftipulationi,  eamque  inutilcm  rcddit.-  vt  exem- 
pligratia  ,fitKcalum  afienderis.  Cum  vcro  in  non  facicndo 
concipitur,non  nocet: vt7?'«  ccelum  non  afienderis.  Nam  etfi 
invtraqjdeducaturimpoflibilc  •.  tameninvnaafBimatio  eft 
in  altcto  negatio.  Quaic  poftciior  ncceiraria  magisquam 
iropoflSbilis  dicipoflet.  Cuius  enim  affirmatio  poffibilis 
eft-^,  ciuldem  ncgatio  eft  neccflatia.  Impoflibile  autem 
aliquid  dicitur  non  modo  ,  cumnatura  impcdimentocft, 
ne  fiat.§.fiimpofl!ibilis  Inft.deinutiLftipul.fcdetiamcumid 
iusbonivc  morcs  ficri  prohibent.  lcg.continuus.§.cum  quis. 
Na  qu^  honcfte  non  poflumus^ca  necnos  poflc  facerc  credi- 
mur.l.fiUuSjde condit.inft. l.fi  flagitU.  infra.  Nec  vcro  diibiii 
cft,quin  omnib.  c2teriscontra(ftibiis  noceat  talisconditio, 
nedum  ftipulationi.lcg.non  folum.fup.de  oblig.  &  ifk.  Tc- 
ftamcnto  tamcn  adfcripta  non  nocct.l. }  .dc  cond.&  dcmon. 
l.i.dccond.in.J.impoflibilis.dc  hjErcd.inftit.Inft.Scd  cur  hoc 
tam  vatic  ?  Re(pondco,qua:ftionem  hanc,aa  coditio  impof^ 


cetc,&cufare,vtvcleacodit>oieiiceretur,vil|apcrciusvoiii- 
tas  viriufq;  declararetur.  Huic  autem  diftin(iioni  noftrjc 
magnopcre  adueilarividetur  ,  quodPaulusdcftatulibero 
fciibic,io  haec  verba,l.4.dc  ftatuliber.  Non  eft  ftatuUbcr ,  cui 
Ubertasin tam lengum tcmpuscoHata  cft ,  vt eo tempoteis, 
qui  manumifli?s  cft,viuere  non  pofljr,  aut  fi  tam  diflTcilein  i- 
mopeneimpoffibilemconditionemadicierir,  vtaUundeli- 
ber  tas  ei  obtingcte  non  poffit:  veluti  fi  h^iedi  milies  dcdiflcr, 
autcummofctetur,Uberumefleiufliflcr.d.1. 5.decond!t.& 
demon.  Sic  enim  libeitas  inutiliiei  datui.  Et  ita  lulianus  fcri* 
bicquianecanimus  dandx  libercacis  cft.  Verum  cxiftimo 
Pauium  hoclcnfiffc,  fi  (eruo  libcrtas  reIi(Sa  fir,fub  codicione 
ingentcm  pccuniam  dandi ,  quia  nulla  probabilis  (pes  ei^  eius 
conditionisimplendf ,intetim  ftatulibcrum  habendum  noa 
effe, Impoifiliilistamcnnoneft  hasccondirio,  vcil!s/?«»ffl?- 
Ittm  afiendent.]>iim&C  oWm  ditiflimosquofdam  fttuos  fui(fe 
lcgimus.NecratiofuadetjVtcodenvmodohancconditione, 
&  cxceras  qui  impoffibiles  (unt,  inrerprctemur,cimi  potuc- 
tir  cogitare  teftator,  eam  conditioncm  aUquando  forre  exci- 
turam ,  &  lucro  ceflbram  hasrcdis  fui :  tamecfi  id  minirae  fu- 
turum  (perarct:(ed  qaia  nuila  (pcs  cft,  fcruuluminopcm  tan- 
tam  pecuniam,id  tft  raiUes  ct  nrena  milia  fi  (iertiorum  confi- 
cctepofl'e,cumqu£titur,aninterimftatuUberiudicandusfit, 
iicincctpretacurconditioncFnPaulusquafi  inutilitcrdatafic 
libertasj&animusnonfueiit  dandx  libcrtatis.   Eiustamca 
conditionisexped:aturcueutus,  aUoqitiprononiciiptaha' 
beietur.d.l.;.decondit.&demonft'.cumprxfertimidfauoc 
libertatispoftulet. 

Si  in  ccelum  non  afiendert^Hqc  conditio  neceffaria  eft,quia 
id,quod  impoflibile  eft  ,  negat.  Itaqj  non  fuipendit  obliga- 
tioncm,&  figutam  conditionis  magis,  quam  poceftatem  ha- 
bet.l.fipupiilus.§. quifubconditione.de  nouat.  Notanduin 
tamcn  cft,  fi  quis  piomirciit  in  coclum  afccndcie :  &  fi  non  a- 
fcendcrit,  pasnam:ex  tali  ftipulacioncpoenam  pcci  non  pofle. 
quiacura  piincipalis  ftipulatio  inutiiis  fit  pioptciimpofllbili- 
tatem,confequtns  eft,neacccfloriara  quidem  valere.l.  (i  ho- 
ftio  moituus.infra,(jp .  Hic cnim  loquimur de impofllbiUta- 
tc,  qui in conditione tancum  fit,non etiam in  obligaiionc. 
Pratctca  fi  quis  promifcrit  alicui ,  fi  h  omincm  non  occidciir, 
conditio  hzc  nocet  ftipulationi,quia  turpitudinem  contincc. 
l.Iuiifgentium.§  .fi  ob  maleficium.de  pa(9:is. 


VIII. 


A    D 


P  AVL VS 

S    A 


B    I    N 


LIB. 

V    M. 


IL 


IN  ilk  ftipulatione,  J"/  Cdendis  Stichitno»  dederis^  de- 
cedareJpondesFmonuo  homine,queritur,an  ftatim 
antc  Calendas  agipofsit?Sabinus,&:  Proculus  expe- 


752,  Franc.DmreniQ}mment, 

^anJumdiem  adionis  putant :  quod  eft  verius  .To- 
taenimobligatiofub  ccnditione,  &:indiemcollata 
eft,&  iicet  ad  conditionem  committi  videatur,dies 
tamen  rupcreft.Scdciameoquiitapromifit,  fiintra 
Calcndis  digito  cceJilin  non  tetigerim,  agi  protinus 
poteft.  Hxc  £$i:  Marcellus  probat» 

Cum  Itipulatio  diera,&  condirionem  habet,exiftente  co- 
ditione  non  ftatim  potcft  agi,  (eddies  expcdari  debet.leg.fi 
cius.  §. i.fi  quis  caut.Hxc auteftipuIatio,/?C(*/?«</«  Stkhum 
vondedeiisydecsmdarefpondes  ?  dicmcontinet  cxpraefum- 
ptavcluntatcconcrahentium.  Nam  perindehsc  ftipulatio 
accipienda  eft  ex  mente  contrahentium,  ac  fi  ftipulatus  fim  j 


accip;i 

tc  Sdcham  Calendis,&  fi  Calendis  Stichum  non  dedcris  dr 
cem  icilicet  Caiendis  :vt  dies  repetita  intelligacur.l.qui  fic  fti- 
pularur.infra.  Auc  fic  accipietur,quafi  ftipulatus  fim  Stichum 
aut  decem,  Calendis  mihi  dari.Q\iamuis  aliquadiflimilitudo 
inter  has  ftipulaciones  rcperiatur.  Pecunia  fiquidem  loco 
Scichipromil]avideturcire,qui  Scichus  licetin  obligationc 
non  fit,in  folutionc  tamen  eft.  Aliud  dicendura  cft in  hac fti- 
puIationc,5«  Luciw  Tiiiw  intra  Calendas  Mutas  in  ItaUam  no 
v^nerit,decem  darefiondes  ?  Ex  qua  non  cxpc6latis  Calendis, 
dccem  poftunt  peti,fimularq-,  explorarum  fueric,Lucium  vc- 
nire  non  po  fle.I.hoc  iurc.quoniam  hic  fupra  didta  racio  ceflat. 
Nunq-jam  eniro  diem  r-peticum  interpretamur ,  nifi  conie- 
ilura  aliqua  probabilis  id  iaadeat.  lcg.  fi  qui  hires.7 1  .fup.de 
acq  hxre.  Eftautemhiclegendumvtin  Florentinocodice, 
licct  ad  conditionem  curnmicii  videatur,td  eft,liccc  ftipulatio 
corsmicti  videacur,quantum  ad  conditioncm  atrinct.H^c  e- 
nim  eft  vis  psrticula; ,  ad,3pud  Ciceroncm  &  alios  vcteres. 
Commitci  condicio  naa  lede  dicicur. 


S«o,w/it^<i^«i?vtricompetata<aioexhacftipulatlonepcft- 
quam  extititcondiciOjid  eft.poftquapcr  promiflbrem  ftetir, 
quo  minus  daret.  Nam  vcriq;  per  moram  promiflbris agendi 
facultas  qusfita  efle  videtur.Sed  Pomponius  hic  air,  occupi- 
:is foreadionemnonaliccr.acfiduorei  ftipulandi  eflenc:!. 
ex  duob.  2.  J.de  duob.reis.cum  par  fit  vtriufq;  caufa.  Ac  libcru 
erit  promiffori^vtri  voluerit  dare,viq;  ad  iudicium  acceptum, 
feu  litis  conceftationem.-quia  nullum  ius  pcr  moram  dcbito- 
ris  acquificum  eft  vni  ex  credicorib.magis,  quara  alreri.  Veru 
Vt  vitecur  perplexicas.vtile  vifum  fuit;iuri$  autorib.fine  alique 
altcri  dandi  prafticuere  debicorincmpe  quoad  iudicium  acci- 
piaturlcaqucfalluntur,qui  nondum  exiftenre  conditione, 
hic  agi  exiftimant ,  quamuis  nulla  fit  nataa^io  ,qu2  fperatuc 
oriri  in  litis  contcftatione. 


IX. 


POMPONIVS    LIB.  II. 

S  A  B  I  N  V  M. 


A  D 


Si  Tiutis.,^  Seiusfeparatim  ita.jlipula.ti  ejfent ,  Fun- 
dum  illum,li  illi  non  dederis,  mihi  dare  fpondes; 
jinem  dandi  alterifore ,  qtioad  iudicium  acciperetur ,  ideo 
occtipamis fore  alitonem. 

Tra<!:.i:atumfuicaveceribushacccondicio,y«  Stichnm  naH 
<^?(ifrw,quandocxiftei:dic2tur,vtexftipuIacione  agi  poflit* 
Pegafusrerpondic,nonantfecommittiftipu]acionem,  quam 
dcIiericpofleStichusdari.  Quam  fentcnciam  Papinianusfe- 
quicur.  Sabinus  aurem  cxiftimabat,  ex  fententia  concrahen- 
tium  poftquam  homo  potuiflec  dari,  cofeftim  agendum,&c. 
Echanc  fencentiam  ait  Papinianus  poflerecipi,  fiftipalatio 
conditioBempra:ceflerir.l(g.ita ftipiuatHS.inf.il {.  Nec  du- 
bitandumcftquinfcquencJaiirPapinianidiftindio.  Puto& 
in  aliis  cafibus  fentencis  Sabinilocum  cfle,  vt  puta,  fi  decem 
inconditionefint.NoQenimexmentcccntrahentiumre(fte 
dicecurcommitciftipulatio,  cum  exploratumfuerit,deccm 
darinonpofle.  Namperirc  nonpoflunt.  l.incecdiu.-n.C.fi 
cert.peta.i.in  ratione.§.incertx,adl.Falcid.Necmort!iopro- 
miflbredefinuntpoflediri,quiaconditiones  dandi  poflunt 
ab  barede  impleri,  vt  alias oftendimus.  1.  qui  Romar.J.  Agc- 
rius.infr.i 2 2 .  Papinianus autem  non de quibufcunquc  con- 
ditionibusloquiturcumair,committiftipuIationem ,  cum 
ccrtum  efle  ccrperit ,  &c.red  de  conditionibus ,  quar  in  fafto 
confiftunt  &  cohxrencperfons  wt]at\,Ale)candriamire,Ca- 
pttoltttmafcendere.\<itm(\\icVe^i{asA\xkdehic  conditionc, 
JiTh^mphtlum  non dederii,  quia licet m orte  promifloris  non 
definatpofledari.mortetamenPamphilideiinir.  Atdeccm 
dandorumconditio,  nunquam  hoc  modo  txiftcre  poflct. 
Quireneccfleeft.vtfecundijmcnte  contrahenciumaliain- 
rerprerationem  accipiac ,  ficq;  locus  Sabini  (en  tentiar.  Eadcm 
ratiocft&  hiiiusconditionis,///'««^«>««o»<3^i?^fr/>,nifivehc- 
mencer ipfc fallor.Nam  camecfi  f undus aliquado  pcrirc pof- 
fit,chafmatc  puta  vclinundarione:  ran»en  qni*  rariflimum 
id  eft.rario  no  paticur,  vc  de  eo  cocrahmtes  ferj  fifle  incerpre- 
tcniur.Eam  igiaircondiiionemficaccipiemusexmcnrcco- 
trahentium,  vrpofiquamfimduspotueritdaticommiflafti- 
pulatiointeliigatur.  Vndehicqu2-iitur:SiTitins,&Sciusfe- 
paratimita  ftipulati  fiaia.tA.xmo,StnondedertsfnHdMm$llMm 


X.     I  D  E  M    L  I  B.     III. 

AD       SabINVM. 

JJociure  vtimur,  vt  ex  hacfipulatione,  Si  Lucius  Ti- 
tius  anre  Cal  edas  Maias  in Italia  n5  venerir  de- 
cem  dare  fjsondes  ?non  ante  quirquampetipopt,  cjn..  'it 
exploratumfit,anteeam  diemtn  ItaliamTitium  rjem  - 
nonpotuiffe  neque  veniffefitte  eo  viuo,fiue  eo  mortuo  •da:  - 
ciderit. 

HoccaputfatiseXplicatumeftfuprac.S. 

.XI.  P  AVLVS  LIB.   II. 
Ad     Sabinvm. 

Ij"  Ilius  dum  in  ciuitate  efijijiipuletur  fatrireuerfo  ab  ho- 
fiibm  videttiradquifijfe. 

Cii  in  ftipulationib.terapus  ftipularionis  fpcdari  folear,!. 
fi  fi!iusfami!ias.infr.7  S.videtur  ex  hac  ftipulatione  patri  qu^- 
fita  non  efle  adio,in  cuius  potcftate  non  erat  filius  contradt  ^ 
ftipulationis  tcmpore.  StA  propter  ius  poftliminii  fingicur 
fcmperinpoteftatcfuifleJ.rctro.dccapr.&poftI.reuerf:§.fi 
ab  hoftib.lnft.quib.mod.iuspatr.poceft.Qojd  igitur  diccmrs 
fipatcrapudhoftcsdeceflerit.?Etfiquidemfiliusfibiftipula- 
tusfitdari,ipficompetetaa;io  :  quialex  Cornelia  fingicpa- 
ticm  decefliflc,an' tquam  caperctur:(ccundum  quam  tiftfo- 
ne  filiu5fuiiurisfuifleintell;getur  tempore  ftipulationisto- 
tradir.  Q^arcfi  ponamuspatri  nominatim  ftipulatumjin- 
utilis  erit  ftipulatio.quafi  cxtraneo  homini  ftipulatus  fit.l.bo- 
na. J.quod  filios.de c.& poftlim.l.fi feruus cotamunis.  §.  fet- 
uus,captodomino,deftipul.feru0r. 

XII.     POMPONIVSLIB.  V 

AD       SaBINVM. 

Slitasiipulatu^fuero^^Dtcem  aut  quinquc  dare  fpo- 
dcsfquinquedebentur.Etfiita,  Calehdis  lanuariis, 
vel  Fcbruariis  dari  Opon^cs? perindeeri,quafiCalendu 
Februariis  darifiipulatusjim. 

IscuipromiflaiuntdeccmjaurquiHqucagitadUcrfuspro- 
miflorem,& fola quinque petit. Quzntur an plus  pctcrc di- 

ccndus  fit.Nam  plus  petcf e  caufa is dicitur,  qui  ex duabus re- 
bus  fub  alternationcpromiflis ,  altcram  tantum  petit.  §.plus 

aurem.Inft.deaa.Scdratio.vtilitafqjpoftuIatjvtiubtilitate 
iurisneg!c<3:a,rcd:eispetereintelligatur,ptoptere3,quodno 
corpor3,autfpeciesfub  alternatione  hic  promifli  funt,(td 
fummx  potius.in  quib.mmima  fempcr  fpe^^atur, quamVc- 
iifimileeftdebitorcmcIe(aurumefle.I.fiiraftipulacusfucro. 
i05>.l.interftipulantem.§.fiftipulante,infr.l.fiicarclid:u.§. 
vlri.del.2.l.quiconcubina.§.i.dcl.j.  Qnoticsigiturapparcl 
rec  intecefle  promifloris,  maiore  potius  lumma  (oluere,  aliud 
dicendura  efler.  ExempIigtatia,fiqu!3promiferirLugdura" 
deccm  ,  aut  Rom?  quinqj.l.qui  rcs.§.mihi.dc  folut. 


XII. 


VLPIANVS 
S 


LIB.  XIX. 


A    D 


A    B    r    N    V    M. 


QViante  Calendasproximasflipulattir,  Jimilis  ejlei^ 
qiitCalendisJlipuletur. 


QuianteCalcnd:s  ft-pulaturjiiihild  licfcabco,  (JuiCa- 
lcndis itipuUtiKjVc  luliatuis iit^l .ciim  quiica.ij.qui ica.  Proiti- 
decxhac  ftipiilationc  aginonpoccfl,  doiiec  cotus  dies  Ca- 
lendarum  prxtcricus  iractittl.  qui  hoc  anno.  1.  ftipulacioncs 
non  diuiduntur. J.  pen.  iufr.  Quod  lanc  mirum  plctiique,  & 
paradoxumvidecur,ablurdumcicdencibus,cumquianceCa- 
lendas  ftipulacurinon  niii  pol^  Calcndis  petere  poile.Verum 
hic  mos  cft  loquendi  veterum,  vc  cum  antc  dicm  diciint,fini- 
tumdieminteiiigant.  CiccroTironilib.KJ.Epift.Antcdiem 
S.Idus  Nouembris  has  litcrasdedimus,idcftj  odlauo  Idus 
Nouembris  ,  vc  eruditiflimi  noftri  faculi  interpretati  funt. 
Hinc,  Antcdiemtertium,  pronudius  tertiusaccipi  videtur, 
compcndiola  locutione, quafidicas,antedicmtertiumfiai- 
tum.  Hinc  Gellius  Ciceroncm  natum  ciTeaitantediem  terti- 
umNonas  lanuarijj  lib.ifx.  iS.  qui(vtip(edefefcribit)na- 
tus fuit  tertio  Nooas  lanuar ij.  Sic  dicitur  Chriftus  tefui rcxil- 
le,^ira7p«5fjf.fV«?.  MatCiCap.  8.  figurata  locutione,  quam 
Grammacici  iyiiccdoi.hen vocanr.    Atque  huc  mihi  vidctuc 
pcrcmere,quodPaulusaitlib.3.adIeg.  lul.  &Pap.AnniculuS 
ainittitiir ,  qMiexiremi  annidie  moritur,  &confuetudolo- 
qaeodi.id  ita  clle  dev.l3ric,  Ante  diem  dccimum  Calendarunij 
Poft  diein  dfcituum  Calendarum.  Neutro  enim  fermone 
vndecimdicsiignificancur.l.anniculus.devetbo.  fign.  Antc 
aiinum  vtro , aut antc uicnftm, cum  dicimus ,  v(us  ioqucndi 
non  permiciir,  vt  finiium annum ,  vclmerifem , fed cosptum 
potiusintellg  imus.l.  fi  ita  fuerit.  41.  inprin.de  manuroil»  f  e- 
fta.l.qui  filium.§  .vlc.ad  Tieb.  7  4.  Haic  fi'pulationi  non  d.iTi- 
milis  eft iila ,  Inirii  C.ikndaidari,  1. 1.  §.  fi  intra.  de  luc.  edi.l.  fi 
quis  fic  dixent.de vcrb.  fig.  I.  prox.  fupr.  Sed  animaduertcn- 
dumeft.cumquis  ftipulaturiotra  Calendas  dati,  verbipto- 
pnctatem  rcquirerc,vcdebitor  non  expedlatis  Calcndis,  foi- 
ucre  pollit.l.li  ita  fuctit.§.vlcim.de  manu.tefta.  Qiia  de rc  A- 
polhnatis  apud  GeUium  difputac  lib. 1 1.  cap. 1 5 .  Cum  aucem 
Itipulatarquisdari  Calendis,  multumrcfert  promiirorifne, 
aii  ftipulacoris pocius  caufa dies adiiciatur, I.  fi ita  ieli6lum.§. 
Pegalus.  de  legac.  1.  vt  poftea  fufius  explicatuii  lunms.  1.  qui 
Rom<e.inprinc. 

XII II.  POMPONIVS  LIB.  V. 

S  A  B  I  N  V  M. 


Jn  Tit.  De  njerhorum  oUtg.  7  j  J 

qtinm  duntax.it  expecijudur/f,  quoddeerit  ?  O'  veriUiiJi-^ 


TJt  tntezruM  ci  dctiir. 

o 

Sicuc  in  iupet  iore  capice,  cum  quiritur  i  quando  cotr.mit- 
tatur  ftipiihtio, damum «e^r/jM»-/, intelligimus  ftipularionenl 
huiufmodi  eili ,  vt  eommiti  i  poilic  j  nec  qtiaErimu.';,  an  certus 
locusadicdlus  fuetit,  cuius  otDilIib  ftipulationcm  inutilcnt 
redderet:l.}.§.fiquisin(ul3ni.deeOqubdcerf.loc.  itaetiami 
ciimlifcquaftitur  ,  confumpta  incendiobartciniular,  quan- 
tutil tempotis dandurti  fic debitori  ad .tdificandnm) fatis per- 
fpicuun1cftiobl;gationem,dequaagitur,itacoiitr2dl3me(Iej 
vcdcbitorca(ufortuitononIiberefur:vtputa,fihaeresittfta- 
totc damnatus  fit 2dificare,(i  quis  ftipulanti promiferit,fe  x- 
dificiturumjnon  mercedis  alicuiiis  nomine,(ed  gratis,  &  im-» 
pen{afua,&c.Sed  &  fi  quis  conHiixerir  opns  f'Cicndum,dini* 
taparte  operis  ca(u  aliquo  fonuito.non  ideo  libcrari  eum  pu« 
to,quiaadopus  faciendum  obligatus  fuit,quodnonrccipic 
diuifibnem,l.fiisqui40o.§.quidam.adleg.Falc.l.pen.C.dd 
iis,  quib.  vt  indig.  Itaque  huic  quoqiie integiuin  tempus  dan- 
dumericjadxdificandumjfc-diocatofisfumptu,cuiuspericu- 
lura  eft,  non  condudloris.l.Marcius.  fup.locaci 


XVL 

A 


I  D  E 

D        S     A 


M 
B    I 


L  I  B. 

N    V    M. 


VL 


A  D 


SlitaJIipuUttfsJ/mabste^DomumxdiEcavi^velJtfM' 
rcdem  meum  damnauero  infulam  xdijicare,  CelfipLacet, 
non  ante  ^gipojfe  ex  ea  caufa,  quam  tempMprjeteriJfet,  quo 
injulaxdijicanpojfit:  necjideiujjbres  datiante  dicmtene- 
buntur. 

Quamuis  hasc ftipulatio  pura(it,taciretamend  tempus 
incit,  quoiniula^dificari  poflit.l.  ft  continuus.  §.  itcm  qui 
iniuiam.  intr.  lcaque  dcbitor  per  inccrpcUationcm,  non  ante 
conltituiturinmora,  quamid  tempus  praetericrit.  1.  ii  infu- 
lam.  mf.  Nec  eorum  (entcntiam  ptobo,  qui  nullam  intcrpcl- 
lacionem  hicneceirjriamcile  ailerunt,  quoddies  tacitanon 
ininus,quamcxpre(ra,interpellaredicacur.l.i.  C.deiuieem- 
phyc.ld  eoim  de  die  cerca  tantummodo  accipiendum  eft;  nec       gationem  fubmoueti 


SI Stichum,aut  Pamphilum mihideheas,^:^ alter exhis 
meusfacitisjit  ex  aliqua  caufi ,  reliquum  mihi  debetur' 
ate, 

Stipulatio  Scicnf,  auc  Pamphili,  quafi  fub  condicione  qua- 
dam  contradta  intelligicur,  vt  St  chus  dccur,  nifi  detur  Pam- 
philus,&c.l.cum  italcgatur.dc  opr.h  gJt.Cum  igiiur  vnns  cx 
iis,cx  alia quapiam  cauia.ft  puiaroris  taiSiUS  fir,rede  peti  altcc 
poterit.l.quidecem.§.  Sf.chu-n.  (ie  foluc.  Nec  verendum  cftj 
ncpluspctetedicaturatitor,  cumeiedtionemniillamloluea- 
direoai  fcrar.f  plusaurf  m.  Infttcut.dcadion.  Qiiodtaraeit 
icaaccipiendum  eiljnifi  .rftimacioucm  eius  qui  ftipulatoti  ac- 
qusfitus  cft,  promifTor  maiit  (oluere.  id  enim  racioni,&  ^qui- 
taciconfencaneuraeftl.cumres.^g.§.fcdfiStichu?.delegati 
i.Qjpd  fi  quis  obiiciat.duas  caulas  lucratiuas  concurrere  non 
po(Vc,'.omnes.  fupratitulo  proximo :  refpondco,huicrcguls 
iocuai  ciFe^cum  de  vna,  eademc^ue  rc  agicur ,  non  de  duabus  j 
(ub  alcernacione debitis. I.  non  quocunque.  §.  vlt. de legac.  i . 
84.  Deduabusrebusdifiund:impromi(iis,quarumvnapcri- 
ir,alio  in  loco  tradabitur.I.  ftipulatus  fum  Damam.  j  o.  inf.l. 
Stichum.de  l"olut.I.fiinemptione.§.  vlt.de  contrahen.cmpt. 
BxiUtqHacatifi.  Caulam  hicincellige  aliam ,  quam  cx  hac 
ftipulationc  difiundiua,  Ahoqui  folucione  vniusrei  totam 
obligationem  tolli certum eft.  1.  fi  vnu?.§.  fed  fi  ftipulatus.dei 
pa<5b.  Sed  fi  ftipulatas  decem.aut  Scichunl  dccem  padus  fin)i 
&petam  Scichum,autdecem,  exccptionempafti  conuenti 
in  totum  obftaturam.  Nam  vt  folutione,  peticione , &  acce- 
ptilacione  vnius  rei,  tota  obligatio  loluerecur ,  ita  quoque  pa- . 
Sto  couuenco  de  vna  re  non  perenda  interpofito,totam  obli- 


ob  incctcam  diem  a  communi  iure  vidctuc  ceccdendum  cllc, 
quod  intetpcllaiionem  requicit,  in  omnibus  tam  faciendi, 
quam  dandiobligationibus.l.  fi  ex  legaticaufa.inf.l.  moca.de 
viuc.cumpcifectimeademinvttifquefitiatio.Vtcunqueigi- 
tucncceitariumcft,  &  inccrpellatio,  &lapfus  temporis,  vt 
promifioropcris  in  moraelle  dicatur.  arg.l.fiquislilium.§4 
ftipulatio.de  collat.bon. 

Ntcjidetujforu dati.  Obligationi  igitui  facicndi  «potcftaC-* 
cedere  fidciu(loc,l.fi  quis  pco  co.de  hdciufT.non  qui  reum  fa- 
dlutunn  pcomictat,  quiaalicnifadli  nulla  pcomidio  eft,l.ficuC 
reus.  <f(S.  defidciuiloc.  fedquipcomittat,  quantieacesecic,L 


Stipulatiohuiufmodi:  Inannosfingu!os,i';?/it'//,  & 
incerta  crperpetua:  'JS(on  autem,quemadmodumftrntle  le^ 
gatum,morte  legatarijfinitur. 

Guminannosfingulos  cerca  pecunia  promittitur,puta 
decem,nonideopluresftipulationcse(reintclliguntur,quod 
plurcsfumm£e,pIurefqiiepriftationesfint  :  quiaadconce- 
ptiouemvcrborum  rcCpicimus  in  ftipulationibuSjVt  poftca 
doccbimusjl.  fcire  debemus.  ramecfi  in  legatis  aliud  conftitu- 
tum  fit.  I.  i\  in  fingulos.l.  fi  in  annos.  de  ann.leg.  l.cum  in  ati- 
nos.quand. dies legac. ced.  Icaque in  huiufmodi  ftipulacione 


ftipulatus  es  opHS.4  j .  de  fideiuiTo.  aut  qui  fimpliciter  fide  fua       f  emel  conditio  ftipulatoris.vc  cui  acquiri  debeac,incelligatur, 
_ii_:..i j^ -.cr. n.     r\ r. a;™...'«_        ./-....       ,  /-  ,    1     1     1     _   r -- 1  c.c.\:.,..c : 


eile iubeat ,  quod a ceo  pcoraiffum  eft.   Qup cafu a:ftimatio 
Hem  ptomitcece  intelligituc. 

XV.     I  D  E  M  LIB.    XXVIIL 

AD       SaBINVM. 

ET  ideo  hjifitatur ,  fi  aliqua  pars  infuUfaftafit,  deinde 
incendip  confumptafit ,  an  integrum  tempm  compu- 
tand  mfit  rurjtti  ad  itdificandam  infulam-,  an  vero  reli- 


«nfpicidebet.l.fenatus.iJ.  vlr.de  don.caur.mocc.I.fifiliusfami- 
lias-  inf.  Nec  nos  moucre  debet ,  quod  luftinianus  conftituiti 
multasdonationes  iniclligi,  fi  quis  ftipulatus  fuerit  cerram 
quantitatemannuam,quandiuvixecit,&c.  Njmracio,quam 
exptedic  eaconfticucione,  facit,'Vt  quod  ad  infinuationenl 
donationis  attinct ,  non  vnam  ftipulationem  conrradam  e(- 
feinterpreterauc.l.fancimus.§.vlc.C.  dedoriat.  Siquis(irt- 
quit)  talera  cecepit  donationem  j  in  qua  ftipulatus  f  uecit,  art'» 


734 


FrAncfDuarsni  Comment. 


nuam  quandam  fibi  ptacflati  quantltatera  tants  famms>qus 
non  exccdat  legitimum  donationis  modum:  vanabacurjV- 
trum  eum  cx  particulari  donatione  multas  fccifle  donationes 
.  exiftimandum  fit,&  eas  adis  non  indigerejan  ex  totius  ftipu- 
lationis  fundamcnto,  &fontecius,  cxquaannuardonatio- 
nesprofiuxerunt,  &  vnam  eirc  eamdonationcm  putandura, 
A^  proculdubio  monumentorum  obferuatione  vallandami 
quodveteresquidemfat,  abundequevariaucrunt.  Nosau- 
tera  certa  diuifionc  condudinius  ,  vc  fi  huiuimodi  quidcm 
fuerit  donatio ,  vc  intra  vitam  perfonarum  ftec ,  vcl  dantis  vel 
accipicntis,&  multa:  intelligantur  donaciones  &  libcrs,  mo- 
numcntorum  obferuacioce.  Incertusautcm  fortutis csitus 
hoc  nobis  fuggeffit,  vt  poffibile  fir,  vnius  anni  cantummodo, 
velbieuiotis,  velctiamampliotistcmporismctasiuperuiue- 
re  vel  dcaatotctDjVcl  cum,qi--i  donationem  acccpic,&  cx  hoc 
inueniricoiam  lummamdonationisco  cxcc-deie  iegitimara 
quantiiatc.Sin  autem  eciam  hqi  edam  cx  vtpaquc  pat  le  f  uerit 
meu tio ,  vcl  adiiciacur tempus  vici  vel donatotis,  vel qui do- 
naiionemaccepit:tuucquahpcrpecuacadonatione,&conti- 
mlationcciusmagnam&opuIcuiioremsameititientCj&v- 
naintciligatur,&quafidcniiorih;isdonationibus  cumulata, 
excedere  legitimummodumi  &omniaicdoatiaicpofcerc, 
&aliterminitHe  conualcTccrc. 

MinusnosmoUet,quod  Poirponills  fcribitde  feruo  fru- 
dliiatiajOperasfuasinqainquet.uumlocantc.i.hleruuscom- 
niunis.§.cum  fcruus.de  !lipLi!.reruo.Cumieruu5(inqait)fril« 
duarius  opeias  fuas  locaiict ,  &  co  norainc  pecuraam  in  an- 
no3fingulosdariftipulacusellct:finitof£u6i:u,'.ior:;inoreii- 
dui  temporis  acquiri  ftipulationem,  lulianus  ktipcura  rcli- 
quit.Quifentcnciamihividecurficmiflimaracionciubnixa. 
Nam  &  fi  in  annos  force  qi;inque  locacio  fadla  ellet,  quoni- 
am  inceuum  eft  >  frudus  in  qucm  diem  duraturus  hc ,  fingu- 
loi  um  annorura  inicio  cuiufq;  anni  pecunia  fi udiuaiio  qux- 
rcrccur i fecurjdum  quar  non  cranfic ad  altcium  if  ipulaticsicd 
vnicuiquc tantura  acquincur , qusncum rado iurss permiccir. 
Nam  &  cum  idem feiuus  icaftipulacur :  (^untart peiuatam 
ttliiintrailium  dumdedero :  tantamdart  fpottdii  ?  mpcndemi 
eft,  quis  ex  ftipulatu  fic  habicurus  adionem.  Si  cnim  cx  re 
ftuituarij  ,  vcl  cperis  fuis  pecuniam  dedciic  fiudiuario:  fi 
vcro  aliundc  ,  domino  quaeretur  ftipuJatio.  Quara- 
uis  enim  vna  ftipulatio  [n,  non  plures,  tamentotiusquin- 
quennijpecuniam  fruiiuario  acquiti  iniquutneir£t,hvlus- 
frudusante  quinquennium  finitusfir.  Aiioqui  daicturoc- 
cafiofraudandi  proprietarijjlocationcm  inlcngum  tempus 
conferendo ,  quo finicus  fuetic  vtultrudlus.  C.Tcera,  quae  ad- 
ueilaci  viJeniur,  aliis  in  locis  explicabit&us:  1.  plunbus.l.  fcire 
dcbemus. 

Incerta.  Sipluresftipulationesellent,  vnaqujtquc  eatum 
certacircr,  &  certam  quantitatcm  continercr,fcd  quia  infini- 
tumcft  atqucincertum  ccmpuspr£Eftacionis,exhacftipula- 
tioncjdicicurinccrcacire.l.vbiautcm.infr. 
.  Etptrpetua.  Hxc  ftipuUcio  fi  fimplicicer  concepca  fit j  pet- 
pccuaeft,  &adha!redcm  rranficjfccundumcommunemre- 
gulaml.veceris.C.dcconcrahen.&commirc.ftipul.Scdfiad- 
ie6tura  fit ,  queadviH.im,  quamuis  mero  iure  ad  hxtcdera 
tranfeat,  tamcn  fi  petat,  cxccpcione  doli  furamouecur.l.  eum 
qui  ica.inf.J.at  fi  ita.  Inftic.Cod.  Ac  fi  ita  ftipulcris,  Dccim  aure- 
osannnos,  ^uoadviiiam,dare/pondes}  8cpmcEd&:i  obligitio 
f  ate!ligicur,&  pcrpccuacur,  quia  ad  rempus  non  potcft  debe- 
li.Sedhaercs  pcLcndopadiexcepiioncfummouebicur. 

Quemadmodnm  fimthle^atum.  Siinannos  fingalosali- 
quidlegecur,totfuntlegaca,quotannua:pr2ftatioucs.i.  fiia 
auaos.de  annuislcgatis.Namproptcrmulcitadinemprzfta- 
t'onum,  interpretamur  legatadiuifaelTe.-necadconceptio- 
nemvcrborumrcrpicimus  vti^iftipulationibas.  Primiigitur 
anui  If  gacum  purum  elle  dicitur ,  fcqucntium  vci  o  annorura 
conditionalia.  d.  I.  fi  in  annos.  &  1.  fi  in  fingulos.  lacft  enira 
hic  conditio,  Ci  viuat lcgitarius ,  qua: tranliiiiflioncm  ad  hx- 
tedes impedic.  Cuius rci illaratio cfle vidccur,quia ccftacorcs 
vtplurimufolcncin  plurcs  annuas  prxftatioucs  legaradiui- 
dcrc,  vt  confulant  pcifona:  ipfius  legararij,  quaU  alimcnta 
quidam  e's  priftari  velinr.  Atque  idco,cum  aliud  aifbum  cllc 
apparct,  lcgacumhuiulraodiad  hsrcdcmcranfiredicicur.l.fi 
Oimpraiinitionc.  quaud,  dies  legac.  ced.  Qui  verc  ftipulaa- 


Q 


tur.non  fibi  cantum ,  (ed  etiam  harrcdibus  fuFs  acqiiirerc  prz- 
fumuntur,  quodficquentiosid  accidercfoleat.l.  fipai^um, 
fupradeprobar.  Proindcftipulatio  annua  quantitatis,  noa 
ctiam  lcgatum,  ad  hiredcm  transf  ercur. 

XVII.  VLPIANVS  LIB.  XXVIIL 

AD    SaBINVM 

STiftilitionofy  vakt.,inreip-miittendi.irhitntr,n  coUA' 
tdcoiidttionc. 

Cumoblig3tioficiurisvinculum,quoncceflJcaceadftrin- 
gimur,  vcIuftianusa!r,§.i.Infticuc.deob.'g3c.ctrt;'meft!. 
ucilemcllc  ftipulacionem,  eaiuscondicioin  prom.iroiisvo 
lancaiem&arbicriumconfertur.l.aTicio.ini.l.Iubhac.iupr. 
ticul.prosi.l.  cencefimis.§.  vltim.infra.  Nihiligiturimpedit, 
quominuscx  voluntatc  ftipulacoris  pendeac,  aig.l.  fi icalf^- 
gatum.  §.  illi fi  volet.  de  legDc.  i.  Indc cciam  ccnfcquicar,cam 
ex  concra(fla  nafcicur  vlno  cicroque  obligacio,  in  neucrius 
voluncatem  confetri  polle.l.  invcndcncis.  C.deconcr«hen. 
cmpt. De  ca qui  confcrtur in  arbitrium  tcrcj,  tradat  Vlpia- 
nuscap.4;.  Scd  bsc  omQia  accuracius  infra  difcucicntut.  1. 
centefirais.§.vlt. 

XVIIL  POMPONIVS  LIB.  X. 

AD    SaBINVMv 

VlhUidem promittit,  ipfeiurejampltn-s quAmjQmel 
nontenctur^ 

His  vcrbis  fignificat  Poropbnius ,  non  mcdo  bis  idera 
exiginon  poirc,  fibisidem  proroiirum  fir,  1.  bonafi.:ic.?.d3 
regul.iur.  lednead  eandem  qnidem  remagi  pofFeex  dupli- 
ci  liipularione.  Nara  cx  poftctiorc  ftipulatione,  canquara  Ul' 
utili,  non  ccmpccit  aCtio.  argumcnc.  1.  fi  dari.  infra.  idquc 
ex iureipfo, id cft,  h g.bus ipfis  Romanis,  non cx Pritotum, 
auc  lurifpiUdencUra  intct-prccatiohe  piofectum  eft  \  qui- 
bcs  Ifgibus  nemo  aumittitur  ad  agcndum  cx  ftipuiacione 
nififuaincerfic.l.ftipulatioifta.s.alicri.infr.  At  cx  du^bus 
ftipulacionibus  agens  ,  nihilamplius,  quamex  vn3,conic- 
qui  poilec.  Ex  ftipulatione  autcm  ,  contiadui  bcnahdei 
adicd;*,ceEtiflimumcftfg'pofle.I.duofocictaccm.profQcio. 
Cumenimca,  qua:  ex  bonahdeiiudiciorumnatuiavcniunr, 
ccr:a  fere  non  finc ,  &  cx  lujicantium  aibicrio  pcndcanr, 
vcile  eft  concrahcntibus  ca  iLpulationibus  comprehcnde- 
r&:vt  in  tradlacum  de  paCl:is  annocauimus.  1. 1.  §.  fed  conuen- 
tionurr..  Sed  &  fi  inucilis  fit ,  &  incfHcax  ptior  ftipuiatio, 
propccr  cxccptionem  ,  ex  pofteriore  licebic  agete.l.  fi  dari. 
infr.  Idcraqucdicendumeft  ,  &  fi  pofterior  ftipulacio  alj- 
quidampIius,vciliurqnccontineat.l.h2resadebi'core.$.i.da 
ttdciuflor.  Arbitror  &  cunc  qucque  agi  perraitcendum  ex 
poftcriore  ,  cum  ftipulacot  cxea  tantum  fe  agerc  vclledc- 
darac ,  nfec  aducrfarium  contcndit  ftipulationc  duplici  ob- 
ligatum  fibiefle.  .i£:juiras  enim  ipfum  ius  hac  cxccptione 
tcmpSrandumcflc  luadcc  ,  nec  tara  fcrupulofe  inquiren- 
dum,  an  ftipulacoris  intcr  fic,  qui  cx  ca  f  ola  ftipulaciouc  agerc 
vuIc.Nara  quocies  occuctit  huiufmodi  iocus  in  lure  ciuih,qui 
merara  arcis  fubcilicacera  habcc ,  d.mda  opera  cft,  vccom- 
moda,acbenigna  incerpretatione  quoad  fitripotcric  ada:- 
quicatera,  &i':v;»(<t«a»rcfcratur.  Idque  Pra:torum,ac  Con- 
fultorura  veteruracxemplo,  quod  nobis  fcmperad  imitan- 
dum  proponere  debemus.  Itaque  non  dubito ,  quin  prio- 
re  obligatione  pcr  prafcriptionem  xxx.  annorum  fublaca, 
cx  poftcriore  ftipulator  agerc  poflit.Quadc  re  magna  cft  al- 

tercatio.l.cumnotiflirai.^.fcdfiquis.Cod.dcprarfcript.xxx. 
annor. 

Idem.  Hxc  fcntcntia  Pomponii  ad  eum  tantummodo 
pcttiaet,  quiidempiomittitViraqiicftipulatione.  Qnpdin 
fpecie,  feu  corpore  prorniiro  difliculcatera  non  habec.  Scd  fi 
quanticas  bis  fucric  promifla,  cuius  priftacio  mulciplicatl 
poteft,  I.planc.dclcgac.i.  anidcmprorniflumficfadimacT'« 
quam  iuris  cft  quiftio,  qu.E  alio  in  loco  craftabicur.  1  ftipa-. 
ladoifta|.eumqui.inf. 

XIX. 


JnTit.  T>t 
XIX.   IDEM   LIB.   XV. 

AD    SaBINVM. 

S/  itaJlipulatiofaSiAfuerit ,  Si  culpa  tua  diuortium 
faftum  fuerit,  dari  ?  nullaJHpulatio  eFt ,  quta  contenti 
effe  dehemuspcenis  legibus  comprehenfis,  nifiji&fiifulatio 
tantundem  habeatfcen^,  quanta  legefit  comfrehenfa. 

Sicutpoenzmetu  nonpoteft  quisad  contrahendutn  ma- 
-  ccimonium  cogi,  ita  nec  ad  matrimdnium ,  quod  iam  contca- 
.  ^um  eft, retinendum.  Nam  pai libcrtas  in  vtroquc  rcquiri- 
tur.l.Titia.inf.l.z.  C.  deinutil^  ftipul.  1.  neque.  C.  de  nuptiis. 
Proinde  fi  ftipulacus  fit  maritus  ab  vxore  centum  dari,  h  cul- 
pa  eius  diuortium  fadtum  fuerir,milla  ftipulatio  eft.Qupd  ta- 
men eft ita  accipiendum ,  niti  eam  pecuniam  ci  dcderit  mati- 
tusealcge,vtdiuortio  (ecuto  cam  reddat.l.  eaqui.fupr.de 
donat.intcrvirum&  vxor.  Nonenim  hicmetucompeilitur 
ad  manendum  in  matrimonio,(ed  primio  potiuS  inuitatuc.l 
Titio  centum.§.  I  .de  cond.&  dcmonft. 

XX.  VLPIANVS  LIB.  XXXIIli. 

AD    SaBIN  VM 

'TJJViufmodi  fiipulationes  non  funt  inutiles  quod  tibi 
•'^Titius  debetjCum  debitor  efle  defierit,darefpo- 
^cs  ?  Nam  valet  fiipulatto,  quafifubquauUatiaconditione 
concepta. 

Vaiiacftleftio,  variaqueinterpretatio  bnius  capitisifeci 
moremcodicam  fimpliciflime  quod  fcntio.  Cuma  Miuio 
centum  mutuapcterem ,  &haccxcufatione  vterecuc,  quod 
TitiuspecuniamcidcbitamBon  folucret,tandcm  conuenic 
intec  nos,  vc  ftipulationem  ica  contraheremus,  jQetodtikTi- 
ttiadel>et,ct4mdtbitoreJfedeJiertt,daref!>oncia  ?  Quzritur,an 
hafcftipulaiiovtilisfic. Noncnimvidecurinid  tempusrefte 
conferci,quo  nullum  amplius  debicurn  fucnrum  eft,cum  ha:c 
Ripainio, ^odtiliiTttiw dehetydarefpondm  ?Titionihildc- 
bente,nonvaleat.l.fific.78.delegatisi.  Sed  Vlpianus  air, 
pcrindc  hancftipulationcm  valerc,  acfi^ubquauisaliacon- 
ditioncconceptafit.  Cum cnim ftipulor  ,  Qttod ttbtTuitu 
<^ff^«:ft::pu!orcertamquantitatem,fituncveruTificcumdc- 
bere.d.l.  fi  fic.  nec  adieda  conditio  eara  ftipulationcm  vitiat. 
Stipttlationa.  Qujdera  adeo  ftupidi  iunt,  vc  dubitent,  cur 
ftipulationes hic dicat  Vlpianus ■r^muvitKSf ,  cum  vna tantum 
ftipulatiofubiiciatur.  Necaniraaduertunt,vefbaVlpianiad 
'ftipulaciones,quaEhuicfimilcsfunt,  pertincre.  QuodTitius 
debet,(ie.  qnafidicerer,  Stipulationcshuiu(mod!,ideft,huic 
ftipulationi fimiles, noniuntinutiles.  Sed hacc, quaepucriiia 
funtjminafaciamus. 

.    XXI.  POMPONIVS  LIB.  XV. 

AD    SaBINVM. 

SldiuortiofaSio,  ea,  qtt£  nihil  in  dotem  haheat ,  dotis  no- 
minecentumdarifiipuletur,  velqu£centum  duntaxat 
hciheat,dttcentadotisnominedarifiipuktur:Proculicsait,fi 
dticentafiipidetur,  qute  centum  haheat  ,fine  duhio  centum 
'.  quideminohligatione  venire,  aliaatitem  centtim  a^ione 
dedotedeberi.  DicendumitaqueeFi,  ettamfimhilfitindo- 
te,  centum  venire  tamen  infiipulationem  ificuti  cum  filix 
velforori,  velalij  cuilibet  dotis  nomine  Ugaretur ,  vtile  le~ 

gatum  effet. 

Falfacaufanonnocet  ftipulationi,  vtfiquiscentum,vel 
ducenca  vxori  dotis  nomine  promittat,id  eft,propter  dotem 
quamabeaaccepit.  Namne  legatoquidcm  nocerefalfara, 
caufam  conftitutumeft,nifiprobetur  teftatoremaliaslcga- 
turum  non  fuifle.  1.  cura  tale.  § .  falfam.dc  condic.  &  dcmon- 
ftrat.  SitamenertalTe  pcomiflotcmappaceat,  nonobligabi- 
tucexcaptomiffionc.l.pcnulc.§.mulier.  foluc.marr,  Quod 
facile  prjefumendum  non  eft,nifi  probetur,cum  fadli  proprij 
ignorantia  tolerabilis  non  fir.l.j.  de  iur.&  fad.ignor.l.vltim. 
fupr.profuo.Nec  vcrorcdtc  quisdixerit  ftipulationemhanc 
quafifinecaufafacUaranonvalere.l.  i.J. cjrca.de doliexccp. 
Eftcrunnhiccaufaadieiaadotis,  iicccvcrumfit,  dotemnul- 


'verbomm  ohlig,  ~y  ^  j 

lam  maritum  accepifle.  Nam  &fi  quis  cuiuis  tnulieri  lege^ 
centumdotisnominc,  vtile  legatumeft,  vthicPomponm» 
aitrnecinfpicimus.an  tcftator  dotem  accepcrit  ab  ea  mulicre, 
quaneciusquidem  vxor  fortaffis  vnquam  fuit.  Qu;3d  au- 
tcmaitVlpianus,venditionemnuIlamefle,fiquis  vendidetic 
fundu,  quanti  a  tcftatorc  emptus  cft,  fi  fort c  non  emptus  iUc 
fundus,(cdjdonatus  fuit.l.fi  quisfundu.;de  concrah.  cnjpt.  ad 
hunclocunihil  omnino  pcrtinet,quia  nuUa  ibi  falfa  caula  eft, 
fedideon5confiftitvcnditio,quiapcctiijmcertu  non  habet. 
Hic  omniaintccucniunt,qui  ad  fubftantiam  vendinonis  ne- 
ceflariafunt.  Mitanturpl:Eriqae,quodhjec  ccncum  pcri  di- 
cancuradiionededote,  cum  ex  ftipulationc  dtberi  videan- 
tur,propcccnbuationcmpra;cedentisobligationis.  Scdcer- 
tumeftexfaouaConftitucioneluftin.vececem  fempec  obli- 
gacionem  manere,nifi  aliud  exprcfllim  fit  a  contraher.tibus. 
l.vlt.C.de  nouat.Iuf  e  in  Pandedtas  relato,q.7omodo  fi,u  n  o  - 
iiaticalibicraaatur.l.quivfumfrua.infra.  Necdubiumeft, 
quin  de  Ca  rc  fuerit  diflenfio  incer  vctcrcs  inris  auctores, 
ptopter  quam  diflcnfioncm  cdica  eft  illa  luftiniani  Conftiru- 
cio.AcfcntentiaquidcmProculi,  quam  hic  obiter  Pompo- 
liius  refcrr ,  Gonftitutioni  luftiniani  conlentanca  eft.  Sed  de 
hisaliaspliuibus. 


XXII.    PAVLVS    LIB.    IX. 
ad  sabinvm. 

S^Iid,  quodaurumputaham,  cum  xs  ejfet  ,fiiptilattts  de  te 
fuero:teneherismihiht{iusarisnomtne,quoniam  in  cor- 

poreconfenferimui:fedexdolimaltclaufukt€cumagam,fi 
fciens  mefefelleris. 

Si  quis  cectum  vas  sncum  ab  aliquo  ftipulttur,quod  putct 
auccum  efle,valetftipulatio:quialicetin  mareriacrrafura  fir, 
tamcn  in  corpore  confenfum  eft.l.intcr  ftipulancem.^ .  fi  Sri- 
chum.infr.  Alia  caufa  eft  venditionis.  1.  iu  venditionibus.de 
contta.  empt.  quabonzfideicontracauscft.  Nambonafi- 
des,cuiusmaximeinhuiufmodiiudiiiis  ,  rario  habenda  cft, 
non  patitur,  vt  tencat  emptio  eiusrei,  quam  alioqui  forre 
crapturus  non  cram.  Ar  in  ftipulationc,  qu^  ftridi  iudicij  cft, 
verba  (pe(aantur.qua:  fi  fuetint  ad  ftipulationeni  contrahen- 
dam  idonea,&  confcnfum  in  corpore  fueric,nihil  aroplius  te- 
quiriiur.Qupd  autem  didum  eft  de  bonjefidei  iudiciis,fic  ac- 
cipiendumeftexVlpiano,  fiomninoerrattun  ficinmateria: 
vduti fi  2S,  quafi  aurum  vaeneat.  Si  enim  id,  quod  aurum  pu- 
tabatur,vel  inaurarum  crat.vel  ex  parte  aut  eum,  valebit  vca- 
ditio.l.quidtamen.decontrah.  empt.  Sedaddendaeftexlu- 
liano  exceptio,nifi  adtum  fic  intcrcontrahentes,vt  pto  fobdo 
auro  va:neat,quo  cafu  no  tcnet  venditio  deficicnte  confenfu. 
Scd  &  fi  deceptus  nolit  a  veditione  reccdcrc,quia  fortc  ipfius 
intcrcft  eam  feruari:  verius  cft.tunc  ratam  venditibnem  efle, 
1.  Labeo.  de contrah. emp.  fcd ira ,  vt cx  capoffit deceptns ad 
id,qnod(uaintereft,agere,nonvt  venditum  corpus  pctere 
cogatur.  Quarc  is,  qui  cmit  aurichalcum  pco  aaro,aurum  pc- 
cic.quoniam  ipfius  inteccft  aucum  habecc.  Sic  intelligendum 
eft,quod  Paulus  ait,  Quamuis  (upcad  ximus,cum  in  corpore 

confentiamus,dequahtateautemdiflcntiamus,emptioncra 
cfTe:  tamen  venditortcnerideber,  quanriintereft  cmproris 
deceptumnoncfle,  &c.l.fifteriiis.§.quaniuis,  dead.emp. 
Qupinlocoplcfiquecodices  ncgstioncm  habent :  fed  hxc 
eft  purior ,  emendatiorque  leftio.  Priterca  cum  quis ss pro 
auco  in  piguHS  dedir ,  finc  diftindlionc  rraditum  cft,  pignori» 
obligationem  confiftet  c,  1. 1 .  de  pig.adio.quiacautionem  a- 
liquam  habere  quam  nullam  prxftat,  &  raagis  cxpcdit  ctcdi- 
tori :  licct  venditionem  non  matierc,  nounanquam  ipfiui 
interfit. 

Ex  doli  mali  ctaupda.  Scipulatio  dolo  inita,  ipfo  iure  nulli 
non  eft.l.delo.C.dc  inutil.  ftipul.ncc  dolus  vindicatijr  in  ftri- 
disiudxiis,  fiiasipfanj,ideft,  legem  publicam  fpccaemus. 
Qupd  acciiratius  a  nobis  de»''  or  (^  rarum  eft  in  comraentario 
de  in  lifsm  ioraiido. Proinde  fi fcicns proraiflor  mefefelletit 
itademum  adio  mihi  aduerfus  eum  datur  eo  nomiQe,fi  adie- 
da  fuerir  ftipuiationi  doli  clauful.i.id  eft.dolum  malum  abef- 
fe,abfuturumqi)ee(re.  Arbictor&fiomifl^i  fueritdoliclau. 
fula, iudiciam de dolo  (quodeuerriculiim  omnium  malitia» 

Q^i 


7  ?  V  Franc.  Dpiareni  Qimment. 

tiim  dicitur  a  C!cerone)adliucfupetcflc.L&  eleginter.§.noa 
foluni.fupra  de  doSo. 

XXIII.  POMPONIVS  LIB.  IX. 

AD    SabINVM. 

SlexkgiiticaHfi,  aut exjlifuUtuhominem  certutn  mihi 
debea-s^no  aliterpoH  mortem  eius  teneherk  mihi ,  quam 
Jiper  teJ}eterit,quo  minm  viuo  eo,eum  mihi  daresiquoditA 
Jitjimt  interpellatui  non  dedijlt^  aut  occidijlt  eum. 

Qui ex ft-pulatu  Scichum  debccmortc  eius  liberamr,fi 

fiercumnonllcierir,&c.l.fiStichus.j5.iDfra.  Quod&inco 
ocum  habe:,  qii  Scichum  m  iudicio  iiftcte  promific.  1.  fi  dc- 
ceflerit.  qui  fjCiiii jr.c.  ganr.  Idemque dicendum  eft,& fi aii- 
teramjirusficjvelcommerciocxempcuSjTtpriftarineqacat. 
J.argencum.commod.l.is  qai  alicnum.infr.f  o.  Sed  qu.Tcitur, 
an  roortuo  boue,  qui  debcbacur  ex  ftipulationc,  vei  ti  ftame- 
to,(aIcemcaro,&coriam  debeantur.  Et  certuracftnihilo- 
mniao  dcbcri,  1.  mortuo bouc.  ^  o.  dc  legat.  i.  quamuis  con- 
ditione  furciua  :^Iiud  confticacum  fit.l.u  fecuus.^.  boue.  de 
condictfurt.not.inl.fiScichus.inf.  Necmuliumrtferrepu- 
XOt  vc  libcrctur  dcbitor  fpeciei  certx  ciufdem  iotcritu ,  an  ex 


(us  cum  perpc  uatur aftio.L qui  feniutn.i.fi feruum.inf .I.qui4 
ergo.§.fihifes.deleg.i.Itaquefiiaodium  dcbitoris alius oc- 
cidctic,'tate[:erurdebitor,l.fimerccs.§.culpa;.  fupralocat.fi 
aliquaeiusculpiarguatur.l.pen.fol.ffiat.Quodfifaaocfcdi- 
tuiis  intetieritres,  ipfiuspericulum  eft.l.lcgis.  fupr.ad  leg. 
Aquil. 

XXIIII.  PAVLVS  LIB.  IX. 

A    D       S 


A    B    I    N    V    M. 


SEdJiexJlipulatu  Stichum  deheatpupillm ,  non  videhi- 
turper  eum  morajieri ,  vt  eo  mortuo  teneatur^nijij 


tijifit»^ 


tore  autore,aut  folus  tutor  interpelletur. 

Moram  f  acere  non  dtcitur  pupiUus,nifi  ipfe  tutcre  autore,' 
aatfolascucor,incerpellctur.  Exdupl«tamcn  ftipulationefi 
tucornonappareaCjpupilloctiainfine  tuteris  autotitatc  po-  . 
teft  denuntiari,  Idque  bcnignius  recepctu»  cfle  Trebatiub  ait, 
l.fidi(ftum.§.vlt.  f5.dcctuft.  NaminterpcHaiio  fccenocec 
deb:tori,  vel  propter  pcriculum  intetitus ,  vel  propter  vfuras, 
&c.Sed  cum  in  iudicio  re$  aga^ur,  &  caufam  Ibam  autocilque 
fui  dcfendat  emptor,nu]lum  cei  tum  immiiicc  peticulun)  pu- 
pilio.cui  dcnuntiatio  fadla  cft;fif  riquc  potcft,  vt  quod  i*piuj| 
accidit,  bonamcaufarahabcns  vincat.  Deinde  aonsLteint 


Conuentionedebeatur,quxcranfitinpfcpriumnomcncon  

trat^us  nccnc.  Nam  fi  lcyphos  tibi  dcdi.vc  mihi  Stichum  des,  h*c  dcnun  tiatio  pupillo,  quam  fi  tutor  non  appircst,  n?  nape 

inccritu  Stjcti  iiberaris.l.  naturalis.^.  fed  fi  fcyphos.dc  pr?-  poftdiigentem  ewptotis  inquifitioncns.  Sic  euiin iios len- 

{ccipt.vccb.Necprajfctiptiyinfadum  verbisaduerfustccxpc-  tenriam  Trcbatij accipcre  oportctpropter  vnlicaicm  pupil- 

liii pc Qam , vt m'.l»i Stichum des :  v^rum ad  repetcndos  lcy-  loruin. Sed & eadem vr ilitas faadet, vt ablcnte tircre cogua- 

phcs ,  q ws  a^^^L ,  tanquam  caula  non fecuta , coudi^^io  mihi  ti,affine$ &  amici  pupilli  requirantur &  admooeaatur.i.  bs6 

autem.quib.excauf.inpofl.eat. 

XXV.  POMPONIVS  LjIB.  XX. 

AD       SaBINVM. 

^ldarijlipuler,  idquodmihiiamexjlipulatu  deheatury 
^cuius  ftipulationii  nomtne  excepttonetutm  fit  promif 


'Competic.l.vlt.dc  cond.cauf.dac 

Hsmtnem  certnm.  Idcm  diccndua»  eft,  &  fi  quis  pecuniam 
cectaiT;,  cci  lofve  nurcoj  promi(erir,puta  qui  in  atca  funt,&c. 
J.fi certos.iafr. }7.  Siaurem cerratiODfitfpccies,velquanti- 
tas,  a^illus  iatetitus  debitoicm  lib;  raie  poteric.  L  incendium. 
Cod  ficcrcumptcac.i.uiistionc.§.intertas.ad!eg.F:iicid.Ni- 


hiiergoreferr,anquactU35,aniesdiaucDcatur:fcdanres     for,ohUgahtturexpoprtoreJltpuUtione,quiarHpertorquafi 
«cta,*n  mcertadebc3rur,muliamintere»t,  V  •jTiimhoccum       nulla/ite '  ei>tit)     o'  ff    t  'i     J  c         7    J 

qaibulilam  cxccpricnibus3CC'p;cadum  cftjdc  quibus  aLbi  „-'       ,'-,',' 

^  ■        -      ■  ■  •  *<l«»<>huiuslegiscxpIicatio«empertinent,actigimusfai 

pracap.  .S. 

XXVL    VLPIANVS  LIB.  XLVIL 

AD       SaBINVM. 

(•-,  Bneraliter  nouimtii ,  turpes  JlipuUtiones  nutUu^eJfe 
^momenti. 

XXVII.  POMl^OlSflVS  LIB.  XXIL 

AD    SaBINVM. 

V'Elutifiquii  homicidium  vel facrilegiumpromittatfi 
fncirir^tm.  Sedaoficio  quoque  Prxteris  continetury 
ex  huiu.fmodiokligationtbt4iaht0nes  denegari. 

Cumaliquidtuipt&iijhoncftumptoroittitur.ilipulatio- 
ccmnulliuseflsmo*cnticor.ftat:qaiabonijiMoribuscon- 
tfariaeft.ProindcofficiamPra:toriseft,exfauiafmodiftipu- 
lationibus  iaiooei  dcnegare.  Idcm  &  dciis  dicendath  fcft, 
quK  turpem  caufam ,  vel  conditioncHi  continenr,  licet  quod 
promirticar,  foctaflis  rurpc  non  fit.I.fi  flagitij.infr.j,  quod  ex 
turpi.In.lic.dcinuril.ftipuI.l.mercalcm.C.decondic.obcurb. 
cauf.l.Iutifgentium,§,fiob  maleficium.de  pad.Suntta«en 
quiputent  hasvalctcquidem  ipfoiareifcdsgenremdohcx- 
ccptione  repellcnduracfle.  Ethanc  fcntentiaa  faAravcrbi» 
Pauh  confirmant  fub  tit.dc  condi.ob  turp.cauf.  Si  ob  tutpetn 
caufam  promiferi«Titio,  quamuisfipctat,  exccptione  doU 
mabjvcl  infadamfumraouereeara  poflis,  tamcn  fi  foluerirj, 
nonpoiretcrepetetc.&c.l.pcn.Qupdfincvcrumcflcexifti- 
Rio,camid,quodpcecaafa  vclconditione  pcfitumcft.ncn^ 
prohibetur,nec  vindicatur  iureipfo,  id  eft ,  iure  ciuili,  &  legi- 
bus:  fed  quia  contrariu  m  eft  bonis  »oribus,inaprobarur,  vc  ff 
quis  mcrctricialiquidlibidiniscaufa  ptomilerit.  4.de  condi. 
dion.obturp.caiu. 

SifltpuUtttshocmodcfiuro,  Siintrabiennium  Capi-' 
toliiim  non  afccnderis,  ckri  >  non  nijipraterito  hiennio. 
re6iepetam. 

Hzc  vcrba ,  5i  «■«  CMfitalium  non  afitnderie,  ambigua  funr,' 
Poflunt  caim  fic  accipi,  Ttfi  a,on»fccodcrit,  c*m  primun» 

pQtu%5 


nof  a,in  i.q'Jod  c.T.^upra  He  rcbjss  cred 

St tnierptUtt^f  Kundedifii.Pan  .nterpellationemigirur.qaa 
de!>.n'r  coaftitdiur  iamora,!.lcii:iidi5  !.naoia.f.;p.Je  vfur.fi 
rcs  Jebitaperierit.s^libeiati^r dcbiior.fed  adutrfus  eum pcr- 
pctj:jiura(aio.l.liieruij.inf.  Scdhic  ckiftit  disScilisqLfftio, 
«' ..  fi  imcritu  naruriiipedsric  16$,^..*  penes  ctcditorein  for- 
taflis  crat  coicm  modopcfitur3,n)hilo  minus  poft  morara 
teneatur  debitor  ad  arftima-iouem.In  qua  qujeftior.e  tres  mi- 
h;c.  lusconfidcrandirflevidcnrnr.  Piimuseft»cumcxplora- 
tu;M eft,  aur  rx  vciifimihbus  conietfturLS apparec ,  rt m  de qua 
agicur,eodemmodnpctituramfoiiTc,fitedJicaeflet,nei:ideo 
Vcaditorempotuiflceamdiftraherc,prcciJ  luctandi  gratia,l. 
fi  plures.§ .  vlt.  fup.  dcpofi.  1.  fi  is qai  Stichum.  j  7 .  fup.de  iurc 
dot.l.fiadom!oo.55».§.fipraEd  o.lup.depeticio.h^red.vcpu- 
ta,iera-js  erat  fcnio  confcftus ,  quem  q  lis  fe  datut  tix  prooti- 
ferat.  Sccur  das caf JS  eft,  cum  conftat rcm  pcriruram  eo cafa 
DoafuCCc,  fi  redditaf«iflct.  Periit  cnim  foicc  fciuns  d=bitus, 
vcl  ruina,  ycl  naufragio ,  &c.  I.  fi  cua  exccptione.  §.  quod  fi 
homo.  fupra  de  eo  qu<.d  mer.  cau.l.  dc  eo.§  .ii  poft.  ad  exhi.l. 
iicoi  li  vei  berjtum.  § .  fi  ferat:s.  fup.  dc  rei  vind.  Tertius  caius 
cft,cani  dubium ,  atqueiccerium  cft ,  an  code.^B  raodo  peri- 
tun.'jfuctic:vtpucaquiafcbr8aliquavfiiataoccubuit.Lchoc 
call' fruftratorcm  irterpretamur , perinde  ac fi  ^erture eirit, 
interiturumnonfujfle  Atqucitamihiaccipiendum  vii^etur, 
quod  hic  dicit  ar,&  io  aliis  locis  fimilibu$,dc  morte  fsrui.l.  ne- 
mo  rcm  (n3m,8  z.iiif,  1.  fi  in  A  fia.  §,  vlt.  (up.  depoi",  Vndewus 
ininrcrdido.t/mift/i^indDbiomorcali.atem  mancipifrum, 
acpccorartspriftared!citur,l.i.§.redliflirr.e.l. merito.fup.de 
vi,  &  vi  arm.  Hiuc  etian  coufcquitur ,  fi  fundus  ligstus  poft 
nr.oramhitfd'iS  chafmate  peticrit,  b^tedcro  non  hberati.I. 
j6umre.<i49.§,vlt,delega.i.NimIegatatiusfortecuir,  ftatim 
dftraxifTit  .-icaquc  apud  eumnon  periifret.  Nam  ille  hiatuj 
teira:  inopmaioaccidic,  necdetetrct  fundi  cmptorem,  vc  fcr- 
uiaccs.dequai^mdiximns.  Verumbons  fidcipofltfTjrcx- 
cipitur,  qoem  conftac abfolui ,  fi  res  nacuralicer intcr icrit,  fe- 
cundum  Paali  diftin(aionem,c|uaProculianorura,&  CaflS*- 
Bornm  opiniones  conciliat.l.illud.de  petit.hircd. 

Attt  occtdiJH.Si  culpa  debitoiis  inteiiciii  ics  debita,aduet» 


JnTit.  Deverb 


potucrlt ,  committatur  ftipulatio.  Poflunt  &  ica  accipi,  cum 
ceitum  fuerit,promiflbrem  amplius  afcendere  co  pofle.  Sed 
nosx:ontraftipuhtoreminterpretamui-.l.  Qujcquidadftrin- 
gcnd2.(j5).infr.l.ftipulatioifta.  §.  in  ftipulationibus.^.fi  quis 
ica  ftipulccur. Inftic.  co.  lit.  Qua ds  re acturacius infra  craiita- 
cutifumus.l.icaftjpulatus. 

XXVIII.    PAVLVS    LIB.    X. 

AD    SaBINVM. 

S/  rem  trMHJHpuldmur,  non  intelHgimm  d^proprieta- 
tem  eius  darijlipulatori/edtafitum  tradi  rem. 
Tradere ,  eft  rem  ica  alicui  porrigere ,  vc  eam  apprehcndat. 
Dareaucem,eft  dominium  cransferre.l.  vbi  auccm.  7  f .  §.  vlt. 
infr.§.fic  itaque.Inftit.de  a<aion.Quit3mentraderepromit- 
tit,  aliquando  non  nudum  fadum  promittete  incelligicur, 
fed  caufam  bonorunr,  ica  vcfrudtus  poft  ftipulacionem  capti, 
exftipulacionedebeantur.  Qupd  tumaccidit,cumnonfim- 
plicicer  de  tradenda  re,  fed  de  vacua  poHelfione  cradcnda, 
adlura  eft.  1.  in  conuencionalibus.  ^  2,.  § .  vlc.  infra.  1.  j.  de  adt. 
empt.Lfi  ftipulatus.  de  vfur. 

XXIX.    VLPIANVS  LIB.  XLVL 

AD    SABINVM. 

SCtre  dehemiis,  injtipulationibus  tot  eJfeJiipulationeSy 
quotfummdfitnt,  totque  effe Jlipulationes  quotfpecies. 
Secundum  quod euenit .,  'vt mixtavna fumma,velfpecie, 
qu/e  nonfuit  inpr£cedentiJlipulatione,nonfiat  nouatiofed 
effciat  duas  effejlipulationes.  .^uamuis  autempUcuerit 
tot  effe  fiipulationes  ,  quot  fimimA  ,  totque  effejlipula- 
tiones,  quotres :  tamenfipecHniamquis,qu£inconfpeclu 
eim  esi^fipulatmfit,velaceruumpecuni* ,  non  totfuntfti- 
tuUtiones,quot  nitmorum  corporafedvnaftipuUtio.  ?{am 
per  finguios  denarios fingulns  effe  ftipuUtiones  ahfurdum 
esl.  SttpuUitoncm  quoque  legatorum  conftat  vnam  effe, 
quamulspluracorporafint^velplura  legata.Sed  d^familiie-, 
velomniumferiiorumftipuUtto  vna  efi.  Idemque  quadri- 
g£,aut  leciicariorumftipuUtio  vna  eTi.  ^tfiquis  illud  & 
'Ahidftipuiatmfit,  totfiipuiationesfunt ,  quot  corpora. 

Cum  phira  corpora,  aut  fumma:  dedacuntur  in  ftipulatio- 
ncmjqiiiEricuranftipulaciovnatantumdiccndaficjquodvna 
fit  vcrborum  conceptio:  an  vero  plurcs ,  quod  plures  ca con- 
cepcione  res  com  ineantur  ?  Ec  diccndum  eft,fi  plures  res,  auc 
fummf  (pecialiccr  exprimanuir,  plures  ftipulationes  efle.l. 
quoddituur.8(J.infra. 

SecmdnmejHodenenit.  S'\  quis promiferit  deceni,  deindc 
decc!!!,  &  qumque :  dubicari  poceft,  an  pofteriore  ftipulacio- 
neprior  nouacafic.  Namiureveceri,cuiderog3uicIaftinia- 
nus  confticucione  fua,I.vlc.  Cod.de  nouac.  intcliigebatur  no- 
uaciofieri,  cum  pofterior  ftipulatio  aliquid  amplius,  quam 
prior  continebat.  l.qui  vfumfrudum.^S.infr.  Etfanefihic 
vna  tantum  ftipulatio  elle  diceretur.qua  quindecim  contine- 
antur,  nouatio  viderecureflefa6ta.  Sedquiapluresfummas 
fpecialitcr  expreflas  concinec,  cocfunc  ftipulationes  ,  quot 
fummx.  Necvllacft  harumftjpulationum,quxp!us,quam 
prima  ftipulacio,concineat. 

QH^tzmtf^autem.  Siquisftipulctur  aceruumpecuni2,aut 
legata  tcftamento  relidta,  vna  tantum  ftipulatio  eft,  quamuis 
muUi  fint  niimi,ac  multx  res  legsra: :  quia  nulla  hic  eft  fpccia- 
lisrerumdcfignatio.Cumcrgo  pluribusrebusnominacis,& 
expreflis,  fubiicitur  generalisftipulacio,  eaomntaejut  fuprA 
ycr;/)f^/««r,«i<<r/,coc  ftipalationes  eflcintelliguncur.quoc  fant 
rcs:I.Ticia.i  5  4.  J.  vlc.l.  pluribus.infra.  1 4o.quia  verura  cft,res 
fingulasacocrahencibusexprcirase(re,fiminusftipulacionc, 
falccm  padlo,  cui  fubiedla  eft  ftipulacio,quodque  ftipulacioni 
incfle  crcdicur.l. Ie6ba.fup.de reb.cred.  Aliacaufacftrcrum 
legacarum,  quas  cercum  eft  nullo  modo  a  contrahencibuS 
cxprimi,  quamuis  ftipulacionem  referendo  ad  ccftamcntum, 
pluccs  les  legatas  efle  appareat. 


"uerborumoblig,  y  - 

Dubitatum  etiamfuit,  apudvctcres  dc  hac  idfpulat.onc, 
Mnua,  btna,  trtma  die  dari,  d.l.pluribus.Sed  hoc  fuo  loco  ex- 
plicabitur.  Illud  videndum  eft ,  quid  rcfcrat  plurefne  ftipula- 
ttonesfint,anvnatantum  ftipulatio.  Ecexhis,quxiamdixi- 
mus,  de  nouacione,  perfpicuum  eft,  mulcum  refcrre.  Icem  fi 
quisftipulanti  Stichum,promittat  Stichum,&Pamphilum.- 
ideorcfponfionisdiuerfitasnonnocet,  quiadu*  ftipulatio- 
ncscontraai  efTc  intelliguncur,  quarum  vna  vcilis  eft,  alcera 
inutilis,nec  vtilis  per  inutilem  vitiacur.l.  i ,  § .  fed  fi  mihi.fupra. 
Sed  &  fi  quis  a  vendicore  ferui  ftipulecur,  furem  non  efl~e,fu. 
giciuum  non  efle,  erronem  non  efle,&c.  fipius  agi  poceft,  ad 
duplam,quod  plures  ftipulacioncs  finc,  vt  Vipianusaic,l.quia 
dicicur.deeui(a.3  2.  Dc  venditior.e  autem  incerdura  idem, 
quod  dc  ftipulacione  dicicur,  vc  eui<aafcilicet  rc  vna,  auc  red- 
hibita,  rata  maneatin  ceceris  vcnditio.  Sed  videndumcft 
quid  a^aum  fit,&  num  fortaflis  empcor  non  nifi  fimul  omnes 
tes  cmpturus f uerit.  Ac  volumas  ex pretio,  vel  confufe in  rcs 
vmuerlasdcfinuo,  velinfingulacapicadiftinao,  aatfxaliis 
conicautis,  argumcntifque  coil.g.car.  1.  cum  Dlures.yz,  de  c- 

Uiaion.l.fiduos.44.deconcrah.£mpc.l.cumduo.oe!n  'iem 
addi(a.l.curaeiufdem.54.&feci.l..£dilesaiiint.§.vl,.dcadil. 
cdi(ar.  Verura  vccunque  fenfcrinc  concrahenccs,  defingulis 
rebus  feparacimfacileagi  perraitcirur,  fipluresrcscontraiaa 
concineanrur,quoniaminracioae&modoagencii.magtiuni 

incomoduraaoneft.l.&fivno.dea^a.empcd.incommoda- 
to.§.  duabus.commodar. 

Dedonacioneeciamcra^aarifolecpropcerinfinuacionem: 
fcd  ahascft  Ibcus  huic  difpucacioni  magis  idoneus,l.fanci- 
mus.§.  fi  quis  autem.  C.dc  donat.ficut  &  de  legatis,de  quibus 
facis  difFafe  alibi  diflericur.l.1.4. 5  •<?•  de  leg.z. 

Siafurehominemfim ftipuUtus^  qu£fittimesi,anfti- 
fulatio  vaieat  ?  ^iouetqu.tftionem,quodftipuiattis  ho}7ii~ 
nempierunqucmeum  vtdeor-.nonvaletautem  huiufmodi 
ftipuiatio,  vbiqtiis  rem fiamftipuiatus  esi.  Etconftatfi 
qutdemitaftiptdatusfim,  Qiiod excaufacondiaionis 
dare  faccre  o  portet  ^.fiipuUiionem  valcre.  Si  vcro  homi- 
nem  darifiipuiatusfuero ,  nullius  momenti  ejfefttptdatio- 
nem.  quodji  pofteAfine  7nora  dccefjiffe  proponatur fermiSy 
nontenerifurcmcondi£lione,  Marcellus.iit.  '^u.xndiue- 
nimviuit,condtcipotertt .  ^tfideccftffe  proponatur ,  in 
eaconditione  esi ,  vt  euancfcat  condiclio  prapter  ftiptda- 
tionem. 

Quimuis  nemo  poffic  rem  fuara  vcilicer  ftipulari,  I.  nemo 
remluam.Si.infra.&l.firemmcam.ji.camenfiquisftipula- 
rusfaerita  fufenonfimplicirer,  ledrelacaobligscioneadid, 
qjod  excaufacondi^aionis  furcius  dare  eumo^crcer,vale- 
bicftipulacio.  Sicuc  enim  vcilicatis  caufa  recepcum  cft,  quo 
pluribus  a^aionibus  ceneancur  fures,  vc  dominus  rei  furrcpta 
aduerfus  faremad  dandura  agere  poffic:  §.ficicaque.Inftic. 
de  a^aio.  ica  eius  a^aionis  exemplo  hic  ftipulatio  def enditur. 
Scdcur  non  fimiliccrconcipicur  ftipulacio,  vcintencioa<ao- 
ris,qui,vcdiximus,  rc^aeinrcndicrem  furrepcamfibidario- 
porcere  >  d.  §.  fic  icaque.  Refpondeo,  ftipulacionem  fine  vllo 
incommodo  ita  concipi  poflt:,  ejuodsx  caufAfitrtiu.%  mihidari 
eportet.  Sed  hoc  de  incencione  asaocisdicinonpoceft,cuni 
res,qu»pccicur,(pecialiccr  defignari  &  expiimi  debesc,  vt  co- 
gnofcat  reuscedendumne,  an  conrcndcndum  ei  fit.  1.  fiia 
rcm.dcrei  vin.l.  i  .decden.  vbi  not. 

f^tettAi:efcatcondt£lto,  Si  ftipulacio,  de qua  hic  diflsrimus» 
nouarec,  dubitare  poflct  nemo ,  qain  promiflor  interitu  Sti- 
chi,ante raoram  liberarecur.l.parui. de condi^a. furr.  Sed hic 
locusdeftipulationenouanceincell.'ginonpoceft,cumhicdi- 
cacur,furciuaracondi(aioncm,quaadiuviuicfcruus,compe» 
tere.  Hxc  igicur  ftipulacio ,  camecfi  non  nouec  pftcedenccm 
obligacionem ,  camen  ad  purgandam  motam  plutinium  mo- 
menri  habf  1. 1.  fi  Scichum.dc  nouat.  modo  prifens  fic  res 
quiptomircitar.  Ineademcnim  caufareseft, acfioblacaef- 
fec.  1.  qui  decem.  7 1 .  de  foluc.  cum  pr^fercim  vi Jeacur  omifla 
cflc  debici  rcpetendiinftancia,  quodad  purgandammorara 
{ufficic.l.raora.  de  vfuris. 


73' 


TrancfDuArmi  Comment. 


XXXII.  VLPIANVS  LIB.  XLVIL 

AD    SaBINVM 

SI  in  nommeferui,  quemjlipularemurdarij  erratumfu- 
ijjet,  mm  de  corpore  conftttijfet ,  placet  Jiipulationem 


'valere. 


Vt  valeat  ftipulatio,  fufBcit in  corporc  de  qao  agitur,  con- 
fenrum  fuifle :  nec  errorin  homincrcipromifljEobeft.Qupd 


XXX.   IDEM  LIB.  XLVIL 

AD       SaBINVM. 

SCiendum  eB  generaUter^  quodjiqulsfcripferit^fejide- 
iufiJfijXiideri  omniajolemniter  atia. 
Cumhdeiuffiofine  vetbisnullafit,l.f.§.fatifacceptio.fup. 
I.blanditus.C.defideiu(.fatisconftat,  fi  fcriptum  fit,aliquera 
fidciuffiflc ,  omnia  folcnniter  ada  intelligi,id  cft,  finc  quibus 
nemofideiubcredicipoteft.§.vlt.  Inftit.de  fideiufl.Idemque 

traditumeft,  &fi(criptum  fit  aliqucm  promififlc,  autfpo-  accipiendumcft,nondcnomine  communi,  quod  quafina- 

pondiffe.l.Titia.§.idcmre(pondit.intra.§.fi  fcriptum.Inft.de  turaliquodamhommumconfenfureiinditumeft,fedeono- 

inutil. ftip.  Qua  dc re  alio in  ioco  opportunius.  Sed notan-  mine, quod hominis cuiufque arbitrio,  vel imponicur  rei,  vel 

dumeft,hocKaaccipiendumefle,nificonttarium  probetur.  mutatur.  Namfiisqui  vult  promitterefetuuiUjpromitiatli- 

l.iuri/genaum.§.quod ferc.de padt.  Nam  &  fi  quis  fcripicrit,  brum,  credens eo  veibo  feruum  fignificari ,  non  vakbit ferui 

feptomififlc,  authdciuffifle,nifiresinterpra:(cntesa6iafit,  ftipulatio,  cumnetale  quidemlegaturtivaleat.l.^.delcg.  i. 

nonvalcbitftipalatio,autfidciuffio,qu2intcrabfentescon-  Cum  enim  ha5cvocabularerum,immutabilia  certaquefinr, 

trahi non  poteft.l.  r  .C.de contrah.&  commit. ftip.Qupd au-  pcndeatquc corura  fignificatio,  non ex  cuiufquc  hominis  ar- 

tem  vulgodicitur,fiproteftimonio  di(9:umfit  aliquetapro-  bitrio,  &  voluntate,  fedex  longo  vfu,  &confuetudinclo- 

loififle,  non ad ftipulationem ,  fed ad nudam  conuentioncm  quendi inter homincs rccepta:  I.  Labeo.  de  fupcl.leg.fercada 


potius,  hoc  vcrbum  rcfcrendum  efle,  mihinonadmodum 
probatur.  Nec  Antonini  refcriptum  ,  quod  fcntentiac  fuac 
confirmandsgratia  adducunt,multum  ad  rem  pertinet.l.  i. 
G  .de  vfur.  Qaasrcbatur  cnim  ab  A  ntonino,  an  vliitarum  ob- 
ligatio  fcripturam  rcquireret,  ficuc  ftipulationem.  Et  refpon- 
det,  abfquc  kriptura,  &  inftrumcnco  valerc,  fi  interrogatio- 
ncptaecedentepromiffiovfurarumredtcfadaprobetur.So- 
laeairaftipulatio  abfqucfcripturalufficit.  Qnpmodoamera 
plobaripofluinterrogau'onemprajceffifle,&refponfionem 
fccutam  efle,  non  docet  Antoninus.  Et  arbitrornon  multum 
refcrrc,aniacautione,feuinftrumentofcriptumcxter,Titi- 
umpromififle:an  vercidprarfentibus  teftibus  confeflusfit. 
Boni  tamcn  iudicis  cft,  interrcgare  teftss',  dc  modo  &  fotma 
conuentionis  init!B,fi  f  orte  pro  teftimonio  dicant,  fe  przlen- 
tes  fuifle,cum  Titius  fe  dacurum  promifit,&c.  Eft  enim  quas- 
ftio  fai^i  magis,  quam  iaris ,  qux  prudentts  atbittium  iudicis 
magnoperedefiderar.  Dixericaliquis,  Curnonxquevendi- 
lio  valet,  ac  ftipalacio,  cum  intabuIisfcriptumeft,Titium 
Sempronio  illamrcm  vendidifle,  fipretiuradefinitumnon 
fic?  Nlhilo  enimmagis  emptio,  fiueptetio,  quaraftipulatio 
fine  verbis  confiftit.  Sed  refpondeoin  vcnditione  contra- 
her.ia,no»  '"Jcis  efle,fi  deprctio  conueniat,nifi  cetcum  preci- 
Vimdefiniacur.§.iccm  pcecium.Iaftitut.de  empt.&vend.Nec 
cx  verbi'>  inftrumentimodus&  quantitasprccij  cognofci  po- 
feft.Ea  fiquidem  intcruenifre  pr^efumimus  tancum,  qui  vcr- 
bisfignificantur. 

Ex  iara  diiSlis  perfpicuum  eft,  fi  fcriptum  fit,  aliquem  ipu- 
pillo  emifTejaudoricatem  tutoris,&  c^tcra  folennia  intcrue- 
nifle  non  pr2efumi:l.qua:cunque.J,  vlt.  de  pubiic.  quia  ad  em- 
ptionisfubftaotiam  ea  minime  neceflaria  f  inr,quamuis  pro- 
ptet  pupilli  perfonam  his  omiffis  cmptio  iio  tencar.  Sunt  qui 
dic3i,ex  diufurnitate  tea»poris  omncm  folennitate  pra:furoi. 
l.fifilius.G.depet.ha£:re.I.quiinaIiena.§.i.deacq.hxr.  Quod 
itaverum  cfleputo,  vtiudicantis  tamcnreiigio  noE  adeam 
(olam  prsfumptionis  fpeciem  ailigetur.  aig.  I.5.  de  tcftib.  Eft 


non  cft  ftultitia  eius,  quiin  corum  vcrborum  fenfu  errafTe  di- 
citur.  Redle  igitur  ac  verc  Pomponius  Marcellus  Tiberio 
Carfari  aIiquandodixit,Hominibus  Barbaris  ciuitatemRo- 
manam  dare  potes,  nominibus  autem  Batbaris,  non  potes:vt 
fcribitSuetoniusinlib.de  CIarisGrammaticis&  Oracoribus. 

XXXIII.  POMPONIVS  LIB.  XXV. 

AD    SABnNVM. 

S/  Stichus  certo  dte  dari  fromijfus ,  ante  diem  tnoriatur^ 
nonteneturpromijfor. 

Qus  pcrtinentad  huiuslociexpliationcm.traftitafunt 
cap.13. 

XXXIIIi.   VLPIANVS  LIB.  XLVilL 

AD       SabinVM. 

MVltum  intereB,  vtrumegoftipuler^remcuittscom' 
mercium  hahere  nonpojfum,  anquispromittat.  Si 
ftipulerrem,  cuius  commercium  non  habeo,  inutilemejfe. 

(iipuktionemplacet:ftquUpromittatrem,cuiiiicommer~ 
cium  nm  hdbet,  ipfinocere,  non  miln. 

Quardamtcsacommercio  hominum  omnino  cxempta 
funcvt  tcs  facrx,  &  religiofae,  dc  quibus  infra  diccmus.l.inrct 
ftipulantem.  §.  facram.  Alia:in  commercio  certarurii  pcrfo- 
narum  non  funt:  vt  excmpli  gratia,  prxdia  Italica  in  commcr- 
cio  percgrinorum  non  funr  ,  nifi  quibus  commercium  da- 
tum  cft,  vt  fcribit  VIp.  in  rclicjuiis  Inft.  tit.de  dom.  &  acq.rcr. 
Pone  igitur ,  ciucm  a  pcregrino,  aut  pcregrinum  a  ciuc  ftipu- 
latum  eflc,an  harc  ftipulatio  valeat,qua:ritur,  Et  Vlpia.  hic  di- 
ftinguit.Nam  fi  pcregrinus  ftipuletur  a  ciue,  inucilis  eft  ftipu- 
lacio:fiverociuisapcregrino,  valec.  Huic  nondiifimilceftj 
quod  de  feruitutum  acquifitionealibi  fcriptum  cft.  Et fi  enira 
pradium  non  habcns ,  fcruicutcm  vtilitct  promictat,  I.  hsre- 
dcs.§.an  c*.  famil.  ercifc.  ramen  prardium  nonhabentiinuti- 


enim  comc(auralis  ha:c  qua:ftio,  in  qua iudicis  prudcntia do-       licer promittitur.  1. 1 .  commu.  prsd.  Sed  & eadcm  diftindio 


minatur,  nec  vlla  iuris  auClorum  conltitutionsin  vniuerfum 
facis  commodc  definiri  poreft.arg.l.mora,  de  vfuris. 

XXXL  POMPONIVS  LIB.  XXIIIL 

AD       SaBINVM. 

S'  Irem  meamfub  condttione  ftipuler,  'uttUsftiptdatio  eB, 
\ji  conditionis  extftmtis  tempore  mea  nonjit. 
Si  quis  ftipuletur  t  cm  fuam  dari ,  intitilitci  ft'pulatur,  quia 
dati ci r.on poteft.§. fic itaque. Inftit. de a6tio.  Quod & tum 
locum  h:;bcc,  cum  quis  fimpliciter  ftipulatur,  vtputajpro/w/f- 
ttA  ?mki  Stichu>»?iC\.iti  diftfahatur.ij.de  conttah.cmp.Nam 
fimplexftipulatio  ,  quiadercipfa  ,  nonde  cius  pofrcflionc 
coijccpta  eft,  nonde  tridenda  aucrcftitucndare,  feddcea 
poaus  danda  ar  cipietur.Valet  tamen  ftipulatio  rci  taex,Ci  fub 
co/idKi-.ine  ftipuleri  &  tcrapore  exiftends  conditionij  mea 
no.ii.:.  Hiccnim  condicioiisexiftentii  ccmpus  infpicimus, 
licatalias  einstcmporis,  quoftipulatibcontradticft,  magis 
hubeatur  ratio.Sed  de  hoe  inf  ra  copiofius.l.  fi  filiasfara.7  8 .1. 
iiuctIlipulantcm.§.factam.I.exiftimo.^8. 


de  legato  ttadita  efta  Paulo ,  refucata  Trcbatij  opinione.I. 
mortuo.fo.§.  Labeo.dcleg.2.  Sedinfideicommiffisbcnii 
gniorinterpretatio  reccpta  eft  :  vtdebeatur  a:ftimatio,eum' 
res  prsftari  aon  poffic.l.  filiusfarailias.  $.  fi  quid  alicui.de  leg; 
i.l.fideicommifla.^.fifcruo.deleg.  j.  Atqueitaaccipicndura 
eft  quod  Vlpia.  ait  c.40.  dc  leg.  i .  Sed  fi  res  aliena,  cuius  com- 
mcicium  legatarius  non  habet,  ei  (cui  ius  poffidendi  non  eft) 
pcr  fidcicommiflum  rclinquatur  ,  puto  a^ftimationcm  de- 
beri.  Qupinloco  lcgatarius  accipitur  profideicommifTarioi' 
ficut  alibi  legaeum  pro  fideicommiiIo.d.§ .  fi  fcruo.Idque  cgo 
plenius  dcmonftraui ,  Sc  accuratius  ad  librum  priraum  d« 
lcgatis. 

XXXV.  PAVLVS  LIB.  XIL 

AD       SabINVM. 

Slftipuler,  vtidfiat,  quodnaturafierinon  concedit,non 
magis  obligatio  confifttt,quam  cumftipuler,  vt  iddetur^ 
quoddarinonpoteU :  niftperqucmfteterit,quo  minusface- 

reid 


fn  Tit.  De^erhorumdMtg^ 


rddpftt*  Jtem  quodlegesjieriprohibent  ^fiferpetuam 
caufamfernaturumeB ,  cejfat  obltgatio :  velutififororem 
mpturamfibi  aliquis [tipuletur.  .^anquam  etiamfinon 
fitperpetuacaufa{vtacciditinfororeadoptiua)tdemdicen- 
dumfit,  quiafiatimcontra  bonos  moresfit. 

De  ftipulationibus  antc  tradatum  fuit ,  quibus  conditio       t"r.  quod  verura  dixifle  ftipuhK>rem  credcret.   Iraquc  cum 
impoffibilis  adfcripta  eft.  l.impoffibilis.  Hic  autera  de  his  dif-       voluntate  contrahentium  omifla  fitconditio ,  nHllura  fuper- 


73^ 

fumendieft  vt  doli  exceptionte  nihilopusfit?I.Titi3.§.idcm 
refponjt.infra.  Refpondeo,  hicpricfuraptioni^&conieau- 
ra:  locum  non  efle,  cum aulla  fit  yoluntatis  quxftio.l.conti- 
nuus.J.Nonenimob(curum<ft,ana(aumfitintcrcontrahe- 
tes,vtconditionaliscfletpromifljio,necne.Scdconuenitinter 
eos,  fcrio  promiflorem  dixifle,  vc  ftipulatio  purc  concipcre- 


feritPaulus,  quibus  aliquidimpoflibile  principaliter  conti- 
nctur,&  ait  huiufmodi  ftipulationem  inutilem  efle,  vt  fi  quis 
Stichum,  qui  mortuuseft,  promittat:  quoddubitationcni 
non  habet.  l.fi  homo  mortuus.infr.  69 .  Si vero impoifibilis 
fit  eftcdla  prxftatio  rei  promiflTs  cutpa  promiflbris,  non  ideb 
minos  obligabitur.l.fi  leruum.9  i.§.vlt.infra.l.  i .  J.quod  dixi- 

mus.lupraSquiscaut.  _ 

/r<f»»  j«o^/.f^«.Nihilrefert,  annatura,anlcx  aliquidhcri 

prohibcat.   Eafiquidcm  dicimur  faccrenonpofle,quaeiure 

non  poflumus.l.  filius.  fupra  de  condit.inftit. 

ContrAbomsmorts.  Quimuis  difloluta  adoptione  pere- 

mancipatioriemfororemadoptiuamducercliceat  ■•   taraeii 

pudor  &  boni  morcs vetant,  quandiu  (oror  eft,  de  ca  ducen- 

dacogitare. 

Siinlocando iconducendo .^vendendo .,  emendo,  adin- 

terrogationem  quis  non  refpondertt  ,fiitamen  confenttatur 

in  idquodrefponfim  efi^valetquod  a^um  efi :  quia  hi  con- 

fra^us^  non  tam  verbis^quam  confenfu  confirmantur. 

Difterentiahic  traditur  intcr  ftiputitioncm  &  atios  con- 
traausjputatocationcm ,  venditionem,&c.  Naraftipulatio 
incerrogations  praEcedente,&  tefponfione  congrua  lequen- 
tecontrahitur.l.obligamur.fupr.deablig.&aa.  Hi  autem 
contra<ausconfenfumfolumdefideranr,fincvllainterroga- 
tionc  ac rcfponfione.  Q-iaraobrcm  fi in  iocando.conduccn- 
do.emcndo,  vendcndo  ,  interrogatusrefpondetit  quidem 
fed  non  ad  interrogatione,  autvt  Grarci  loquuntur,^?" 4to?: 
Valebit  nihilominus  contradusjmodo  cofentiatnr  in  id  quod 
refponfum  eft.d.l.aetate.fupra  dcinterrog.aft.  Et  hicmihi  vi- 
detur  fenluis  cfle  horum  verborum :  quem  qui  non  pcrcepe- 
runr,mirantur,&dubitanr,  curhicPaulusininitio  refpon- 
fumnonfailTeinterroganti,deindcrefponfumfuifleait:ncc 
animaduettunr.his  verbis  fignificari,  tclponfum  quide  fuifle 


cft  auxilium,prartcrexccptioncmdoli. 

QmtYiimptrdolum  ob/tgatM  tfi.Stipuhtio  igitur  dolo  raa- 
lo  inita,  fi  ius  ciuile,  &  leges  populi  Roraani  fpedlerausjnuila 
noncft,quiaveteribusIegibus,anteCaium  Aquilium  Gal- 
lum  non  vindicabatur  dolus  in  contrahcndo  admiflus,nifi  in 
iisiudiciis,  inquibus  Ex  fidcbonaaddcbatur.  Cicerolib.  j. 
Offic.    Sed  iureprxtorio,proptcrexceptionemdoti,velde 
doloa6lione,ftipulatioinutilis,&  inefticaxrcdditur.l.nihil 
intereft.de  reg.iur.l.dolo.C.deinutiI.ftip.ItaquchodieJnter 
contradus  bons  fidci,  &  ftridti  iudicii,  non  multum  interef- 
fevideturjnifiquodinftridiscontcftatio  cxccptionis  inini- 
tio  litis  neceflariaeft.  l.prajkriptionem.t.  fi  quidem.Cod.  de 
except.  Nam  fi  quis  dolo  attcrius  contraxit,  alias  non  contra- 
durus, irritus  oranino erit contradus,  non tantum bonae  fi- 
dei,  icd  etiam  ftridli  iudicii.  Sed  in  ftridiis  iudiciis  opponen- 
daeftexccptio,q'asbonxfideiiudiciis  ineflc  dicitur.     Qu^i 
exccpcioneoppofita,iudcxcontra(Suminfirmat.l.3.pro(oc, 
l.eleganter.  dcdolo.i.incaufx.dcroinor.   Sinautemquisa- 
lias  contra(3;urus  erat,  tamctfi  dolus  tioninterueniflet,  ratus 
quidem erit contradlus,  tam  bona:  fidei,  qu:im ftri<Sti iudicii, 
fed cx contradtu  agetur  ad id quod intereft ,  &c.fi  fi t  contra- 
d;us  bona:  fidci  :  fi  dti&i  iudicii ,  adio  de  dolo  dabitur.  l.6c 
elegantcr.§.r!onfolum.dedoto.l.Iulianus.dcad:.empt.I:cni 
aduerfusagentemdohcxceptiointcrdumcompetifjVtinrpe^ 
cie,qti3mhictra<^amus,inquacorrigiturdolus ,  quatcnuJ 
doiopeccaturaeft.  Eftauteropure  conceptaftipulatioquas 
fub  conditione concipi debuit.  Ac in lumma nocandum  cft, 
in  omnibus  contradibus,  fiucfint  boni  fidei ,  fiue  ftridi  iu- 
dicii,  eatcnuscorrigidolumdebcre,quarenus  dolo  faftum 
eftjVtnon  aliter^contradlurecedatur,  quamfiinhocquis 
circurafcriptus  fit,  vt  contrahcrcr.d.l.&  eleganter. 

Ipfares  tnftdolumhabit.  Inpropofitahypothefiquarrituf; 
fi  falfo  perfuafura  eft  vcrjque  nauem  venifle  in  portu^abfque 
dolo  ,  aut  machinationeftipulatoris  ,   ideoque  confeafic 


fednonadinterrogationem.  Qup  genere  loquendivfuseft       promiflbr,  vtftiputatiopureconcipcrctur.Etait  Vipian.co- 


PaulusinfrajC.Sj.r.intcrftipul.  Arque  hiric  faftumcft,  vt 
quidamccterisaudacior.ficlcgcnduraeflecontendcrit.Sita- 
men  confentiatur  in  id,  quodrcfponfum  non  eft. 

XXXVI.  VLPIANVS    LTB.  XLVIII. 
Ad     Sabinvm. 


S 


demmoiopromiflbri  (uccurrendum,  vcfcilicetciaduerfus 
ftipulatorem  ftatim  agentcta,  detur  exceptio  doli.  Nani  licec 
dolum  non  admiferir  in  cotrabenda  ftipulatione ,  tamcn  hoc 
ipfo  dolo  facit  ,  quodfcicns&prudensaduerfasidquoda- 
iknm  cft,  pctit.  .^tquitas  enim  non  patitur,  vt  contra  volun- 
tatcm  f liam  promiflor  ,  ante  nauis  appulfum  coniicniatun 
Nec  multum  rcferre  arbitror,qu2  fit  quantitas  &  itiodus  da- 
mniacceptiapromiflore.  Etquod  alibi  fctiptum  eft  de  di- 
midiaiufii  pretii,ad  hancrcm  non  pertincrc,vcrius  eft.l.i.C. 
de  refcin.vcnd.  Gumenira  vcndicor  in  conttahenda  ven- 
ditione  ,  remvenditamminorisvendidir,  auteraptor  plti- 
risemir,quamuislexcifuccurratob  immodicara  Ixfionem, 
nonidcotamcnvltusaduerfariidolusarguitur.  Hic  autem 
flipulatordolocarercdicinonpoteft,  qui  hoc  aftum  fuiflc 
intelligit,  quamuis  crrorc  quodam  cxpreflliin  ncn  fucrir ,  vc 
Huius  capicis  cxplicandi  grati3,hypothcfis  fic  fingcnda  vi-       promiflor  ante nauis  appulfum  non  tencatur.  Sed  qua:ri  po- 


Tquis,  cum  aliter  eum  conueniffet  dbligari ,  aliterper 
machinationemobligatti6efi,eritquidemfuhtilitateiu- 
ns  obflriBm,feddoli  exceptione  vtipoteB.  ^i  enimper 
doUimobligatusefi,  competiteiexceptio.ldemefi,etfinul- 
lu6  doltis  intercefferitfiipuUntis,fidipfa  res  infe  dolum  ha- 
bet.  Cum  enun  quispepat  ex  eaftipuUtione,  hoc  ipfo  dolofa- 
cit,  quodpetit. 


detur:  Conucherarinternos.vttibipromittercm  ccntum 
ex  caufa  donationis ,  fiucremunerationisalicuius,  non  pure, 
fcdlubconditionefinauis  inporturaappulerit,  quia  fpera- 
bam  appuKa  naui  me  pecuniam  confecuturum.Tu  decipicii- 
di  mci caula  falfo aflirmafti nauem  in portu cflc.  Itaquc mi- 
hiincauto  homJni,&  nimis  crcdulo  facile  perfuafifti,  vt 
conditionem  cam,  in  contrahenda  ftipulatione ,  quafi  fut^cr- 
uacaneam,  omttterem.  Stipulatio  igitur  pure  concepta  eft, 
&confcriptxtabuti:quaeritur,anhicftipulatiovaleat  ?  Et 
dicitut  valere  qiiidem  ipfo  iure,  quia  lcx  Romana,quae  ipfura 
iusdicitur,ftipulatioi>empropterdolumidmifliim ,  nonin- 
firmat,vtdccuimusin  Commcntario  de  in  litcm  iurando. 
Vcrurapra:toracquitatemotus  ,  doti  cxceptionem  dat,qua 
fexftipulatuagensfummoucatur.  Sednonneconditio,  de 
quaaaumfuifleproponitur  j  tepetitainftipulationeprae- 


tcft ,  quantara  oportcat  laefione  efle  ,  vtvenditio,  qua:  boua 
fide  conttac^a  cft^rcfcindatur.  Et  animaduertenduni  cfl,  na- 
tutalitcrlicercjcmcndo,  &  vcnd^ndocontrahentibus  ini;i- 
cem fe circumfcribcrc ,  ic|efti,rem,  quatminoriiefl,  pliiris 
vcndcre,autqua;plurisefl:,roin3riscmcre.Nat.!meifi  2011.1- 
litas  in  commerciis feruari  dcbcat ,  tamen  natura noS  deccr, 
ea  efle  horainura  vitia,vt  nimis  exada  eius  zqualitaris  obfer- 
uatio,plutim3atq;  maxima  incommoda  paiiat.  1.  in  cauft;.  de 
mino.  t.ite  fi  prctio.tocat.  Vcruntamcn  vtile  vifum  fuit  iuris 
au6torib.certamquantitatcmdcHnire,adquam  vfqihxccir- 
climfcriptio  pcrmittatur.  Nam  Dioclcf.de  circumfcripto  ve- 
ditorcconiultusrcfcripfit,  ita  dcmumeifuccurrcndum  cfle 
fi  nec  dimidia  quidcm  partc  iufti  pretii  acceperit.l.i.C.  dc  re- 
fcin.vcn.l.fi  voliitate.co.ti.  Quare  fi  fiJidus  vcditus  valeit  de- 
cem  aureos,  &  vcnditor  pretii  nomine,quatuor  tantu  aureos 

9SL^  4 


74  o  VrAnc.  *Duarem  Comment, 

acceperit.ratus  non  crit  contraftus .- qaia verum  eft ,  cum  ne  minusliceat  nobishabere.  ^^resfacit ,  vtvideaturfeuf 

dimidiamquidcrnpartemiuftiprcciiaccepifle.   Deempcore  tromtftfJe^promnesfutHrum,  -vttibi  habere  Itccat  Vtde- 

circumfcripconihiirciipmm  mmreciumcomperimus.Nani  \,.^i  ■:       ,■          r  ^i                r/r  ^                      '. 

refcripcumDiocleciaai,Iex,conftitutiovenoncft:alioqui  ^^^'"''^^^^"'^^^fffyromtffe.NemoautemaUenurn 

generalicer conflicuendum ab  eo fuifl^et,  nec de  vendicore  ta-  pctumfromtttendo obligatHr,  &  ita vttmur :  fedfe  obli- 

tummodo  loquendura.  Refcripc3namquehuiu(modi,cer-  g^it ,neipfefaciat,quominus  habere  liceat.  obligatur  et~ 

tarum  caufarum  ac  pcrfonarum  eranc,  qua:  luftinianus  in  fuii  ^'if»neh^resf{usfaciat,-velquisceterorumfiicce(forum  ef- 

r^x,r.^  ^^ngeffic,  pro  legibus  haberi  general.bus  voluit.  fidat,  nehabere  liceat.     Sedfiqutspromtttat  per  aUtlm 

ddevenditorea  DiocletianorelcriptumeIt,ad  nnnfifrif^r^t^vU^^^J^'^  r,.,.Z,    J.      j         r/    • 

'  nonjiertprxter  hareaem Juum ,  dicendum  eH,  tnuttUter 

€umpromitterefa£lumalienum.  i^tfiquis 'velitfa^lum 
dienumpromittere^pcEnam^-velquantiearesfit^potefiprO' 
mittere.  Sedquatenus  habere  Itcere^videbitur  ?  Sinemo 
contro!ier/tamfaciat,hocefi,nequeipferetts ,  neque  h<ere~ 
deseittSjh^gredumojefucceJfores. 


Codiccm  co 

Proinde  quod  de  venditore  a  Uiodetiano  relcrip 

cropcoremita  producere  neecfleeft,  vt  intcremptorem  & 

v«nditorcmxqualicas,&proportioferuetur.  Idquevtcom- 

modiusFacercpofllmus,  exeahypothefi  thefisfaciendaeft, 

&generalitcrconfticucndu,  eiquiitadeccptuscft,  vcnedi- 

midmmquidcmacceperiteius.quoddedit,  fiuccius.quodac- 

cipete  debuit,  fubueniendum  eiTc.  Vel ita ,  Quotics id,  quod 

datur,  altero  tanto  amplius  cft  quam  quod  accipitur ,  &ca:t. 

Quamobremfiponamus,  inuctfa  fpccic,mercem  valere^. 

pretiumefle  lo.dubitandumnon  eft,  quinfuccutratur  em- 

piori.-qaiaverumeft,  cumaltero  tanto  ampliusdarc  quam 

accipiat,   &nedimiduumquideracius,  quoddar,accipere. 

Quvid  C^  ponas  prctiura  eflefeptem,aliud  dicendum  erit,quia 

hicnonditemptoraltergtantoplus.quamaccipiat.   Icemfi 

ponamns,  merccm valetc  dccem, & empcorcm  prctii  nomi- 


Hicincipit  difputatio  fatis  prolixa,  de  ftipulatione,  haLer» 
//«r<r,qua:pr!{cis  temporibus  vfitatiflGma  fuit,  prxfcrtim  in 
coniradlu  emptionis  &  venditionis,  vt  conftat  ex  Marcd  Var- 
ronelib.i.de  Reraftica.  Namemptoravenditotcicaftipu- 
labarur.Fundumillumhaberelicereraihifpdndes.^idcft.fu- 
tUE  u.vc  mihl  haberc&obtiocrc  liceat.Itac ;  hanc  ftipulatiooe 


nedcdifle  viginti,nonrefcindetutvenditio,quia  verum  eft  P"""»vaIerc,pattiinno  valereVlp.hicdocec.  Naquatenus 

cumdimidiampartemaccepifle  eius,quoddtdit,quodque  dc  lepromirtit,  oblguurproraiflbr,  et  hxredura  fuorum, 

acciperec:  fixqualitasin  comerciiscxadcferuarccur.Quod  &mcceaorum  nomine.     Quatcnus  aucem  promittete  vi- 

fi vnum  & vigintidederitcmptorvcnditoii.tuncdeceptionis  "SCirjperquofcunquealiosfuturum,  vc  emprcri  hibereli 


rquonumpar 

venditoiis, quiabcmpcotequatuor  accepit  :  vtfiqueeaim 
abfunc  fex  aarei.  Std  ill:  non  animaducrtunt  ,  magis 
decipieum  qiiidatdecem  proquatuor  ,  quam  c^ui  dat^i- 
gintipro  decem,  eande.iiqus  eireproporcioncm  vigimiaJ 
decem  qa«eft  decem  ad  quinquc.  Ac  certum  eft  ,  ei 
non  fuccurri  ,  quideceraproquinque  dediti  quod  tunc 
dimidium  accepiflcdicatur.  Exquoconfequcnsell.nceias 
quidemratioaemhabcndara  eire,quiviginti  dat,&decem 
accipit.  Sicuiauteminiquumvidcitur,  &abfardum,cum  v- 
terquefix  aaieosamileiit,vtr{qucpariternonfuccuiri,isco- 
gitctvelimacanimaducrtat,  grauiratem  damni,  in  quaque 
fpccie ex eo,quod rautuo datiit & accipitur,arftimad3ra  efle. 
Ex  quo  fit  interdum,vt  facilius  ei  fuccurratur,  cui  minus,  qua 
ei ,  cui  plus  abeft.  Exempli  loco.  Titius  rem  valentem  i  o. 
veadidit^.Semproniusrem  valentem  20.  vendidit  10.  Hic 
f  uccurritur  Titio ,  cuius  dimnum  cft  fcx  tantii,non  Sempro-' 
nio,cuiasdamni!mcft,decem. 


s 


XXXVII.    PAVLVS  LIB.  XII. 
AD   Sabinvm: 

Tccrtosnitmoi,  putaquiinarcafuntfipuktusfiin,  di* 
hifine  ctilpapromifforispericrint,nihilnobis  dchetnr. 

Huinscapicisexplicatiocxc.ij.pctendacft.Vnumtameii 
hic  eft  no:3Ddurn,qaod  vulgo  dicirur  de  difctiminc  quantita- 
tis  &  fpeciei,  valde  alienum  efle  a  more  loquendi  veterum  iu- 
ris  au6torum.qui  rem  ccrtan  abinccrta.non  Ipcciem  aquan- 
licatc  difcerncrc,  ac  d;ftingucre  f^lcnt.l.in  radone.§.inccrtar. 
ad  l.Falcid.  Cum  ergo  quiritur,  an  interrcmpt3,vel amifla rc 
dcbica,  liberetur debicor :  refpondcndum  cft ,  fi  rcs  ccrta dc- 
beatur,  eciam  fi  in  quancicacc  confiftat  ,debicorem  liberari,vt 
fi  quis  promiferit  Stichum  vcl  centum ,  qui  in  arca  funt:  fi 
resincerta, eciam  fiin  quantitatc  non  confiftat.debitotcm 
non l,b-rari,  vt  (\ quis  promifcrir  cenrum, homincm.d.§.in- 
cem.i.iricendium.C.ficer.per.  Exquoapparcr.ccrtum  hic 
ali;  er  accipi,  quam  in  ftipulationum  diuifione,quar  poftea  fc- 
qaitut.l.ftipulationum. 

XXXVIII.    VLPIANVS    LIB.  XLIX. 

AD       SabiNVM. 

STtptdatioifta,  Haberelicere  fpondcs'  hoccontinety 
vt /fceat  habere,  necper  qttenquam  ommnofieri ,  qtta 


vchabcteliceat.l.  inter  ftipulantem.  in  ptinc.mfia.  Itaqi  ca- 
rate,&operamdaredeber,ne  quis  ctiam  excraneus  ftipula- 
torcrn inccrpellcc,  ab  eoque rem  auferar.  Qua in  re  fi ftuftra 
dil:gei-'.t»araadhibueiir,cui(aareabexcraneo,noncenebicur, 
quiacurarerantum,  noneciamfacere,  vt  rcm  obcineat  fti- 
pulator.obftringiiur.Tiia  igitui hacftipulatione  comiaen- 
tur,qnorumdao  vtilialunf ,  tcrtijminutilitcr  adieduiu  in- 
tciligirur,     Continct  cniraha-cdifputaiioin  primisfsCiunj 
promiflbris.&hiredumluorum.Sccundopromittitreusfe 
cutacurum,vtanulIoetiamextrancorcscuincatur.    Teriio 
piomittit(efad:urum,vt  ntmo  etiam  cxctancus  rem^uin- 
cat.   Scd  hoc  poftremum  inutiliter  promitcitur.  Przcerea 
notaLduraeft.licctproraiffbr  cxhac  ft'palatione  noncon- 
ueniEturrecuidaabexcraneo^tamenconomincad.onem 
ex  empto  comprcere.l.  venditoi hominis .  de euJd:.  Ncr no- 
uum  eft, eius iudici;  poteftarc, quod  boni  fidei eft,  qua dam 
contineri,quaj in adionem  ex  ftipulata uon  veniunr', I.  ; . de 
aft.empt.idquc  propter  variamiudiciorum  bonx  fid;iftii- 
drotumque naturam.  Aliiputant, fi  ftfpulatio acced.n  vendi- 
tioni,quapromitcarurper  oroneshabere  licere,camftipula- 
•tionem  omoiraodo  valere  ,   &  rc  euida ,  etiam  ab  exiraneo 
committi.     Vcium  Vlpianiverba.  quibusopinioncmfuatn 
conficraare  nituatur,mihinonvidcnturdcftipulatione  ac- 
cipiendaefte,  fed  depadoconuento  potius  ,  quod  itaincfl 
venditioai,  vt  proptcr  id  agarurj  ex  cmpto  adlionc,  qux  bo- 
naefidccft.  Quiautc^»,inquit,habcre  licerevendidir,  vi- 
deamus  quid  debeat  prarftarc.  Et  mulrura  intcrcfl^e  aibitror 
vtrumhocp:!lliccjrui  perfe.venicntcfqucafe  pcrfonasnon 
fieri,qaominushab£reliceat,anvero  pcromnes.     Narafi 
pcr  fc  ,  non  videtur  id  pra-ftire  debcre  ,  ne  alius  euin- 
car.     Qua;  vero  fequuntur  vci  ba  eiufdcm  audoris  in  eo- 
demloco,  miniqje  argiiunt ,  inantccedcntcfpecie  ftipu- 
latior.em  contradlara  fuifle.     Proinde  ,  inquir  ,  fi  eui<5ta 
rcs  f  rit ,  fine  ftipulatio  intcrpofita  eft  ,  ex  ftipulatu  noa 
tenebitur,  fiuenoocftinterpofita.cxemptonon  tcnebitar. 
Nam  argumencumqiiodacontrariofcnfuducituthic,  pcr- 
quamlcueinfirmumqueeft  ,   vtmirumfit,  eu.-n  locam 
a  vulgaribus   Dodoribus  diligentius  cxpenfum  non  fu- 
iflc. 

Nem»»ntem»lunHmf^aum.  Stipulatio,  cft  vtrborum 
conccptio,  quibus  is,  qui  interrogstar,  daturutB ,  fadurum- 
ve  fcquod  in  tcircgatus  eft,  refpondct.l.  f  .if .  ftipi)  iacio.  fiipr?. 
Hinc  Vlpianus ,  Interftipulancem,inquir,  &pr(.rr.!ttcntem 
negotiora  contrahitur.  Itaque  alius pro  alio proi.iitccns ,  da- 

turum 


In  Tit.  T)e  verborumohlig. 


i 


toraitijfaft atumvc  eum,  non  dbligatur.Nam  de  fe  qucnque  ' 
promittcre  eportet.  Scd  pnrerlubtilitatem  artis,  qux  in  fti- 
pulationibus  maxime  cernitur, creciibile  eft ,  no!i ti  iiitis  au- 
dtorcsadvtilitatemhomiauinhicpUirimumrefptxifie.  Te- 
merariaeniai  eisfortc  vifa  cftfadli  alieni  promiftio,  quod 
nbnex  poteftatc  promifforis  ,fcdex  alieno  potics  aibitrio 
^endeat.I.fiapud.G.dexdil.aiSio.  IdquodCiceroinf.  Phi- 
ip.fatisoftcndithisvctbis:  Audebo  ctiam  obligarcfidera 
meam,P.C.vobis,popuIoque  Roraano  quod  protedto  cum 
aie  nulla  vii  cogerct,  facerc  non  audcrem ,  pertimefcerctisq; 
inrcmaxiiaa,  pcticulofamopinionemtemeritatis.  Pcomit- 
to,  rccipio,  fpondeo  ,  Paucsconfcripti,  Cifjrem  takra 
feraper  f orc  qualis  hodic  fir,  qualeraquc  eum  maxime  vclici 
fc optare debcmus.  Idcm in  epiftola  quadam  ad  Brutum,de 
eadciBrcloqucitu.Eftautem,inquit,grauror&difficiIior,a- 
nimi&fenientiae,  mjximis  pnlcrcira  in  rcbus,  pro  alteto 
«uam  pccunis  obligatio.  H«c  enim  folui  potcft,&  eft  tei  fa- 
miliarisiafluratolctabilis  >  reipublicE^quod^popondcrij, 
quemadmodum  foluas,  nifi  isdependi  facile  patiturjpro  qub 
(popondcris?  Nc  igitut  homine  s,  qui  ad  ptomiirioacs  huiuf- 
niodinimis  procliucs  funt  in  graue  aliquoddamnum,&ca- 
ptionemcreDroincidanr,conftitutumeft,itadeniumquen- 
que  obligari,  fi  dc  fe,  no  de  alio  promifetit.I.  inter  ftipulinte. 
85.inprin.infra.§.fiquisaIium.Inftitut.dcinutil.ftip.I.ficut 
f  eus.6<r.iiifra  dc  fidciuf.  Si  quis  tamc  in  fcrui  venditione  pro- 
miferit,  furem  non  cfle,  fugitiura  non  effe,  &ca2t.  tcceptun» 
cft,huiufmodiftipulationeravalete.l.  fiitaquis.de  euid.  I- 
jemque  rcfcviptuiti  eft ,  &  fi  quis  promilcrit ,  i  n  poftrcnv.;tn 
farem,vcIfugitiumnon forel.fiapud.C.dexdil.cdid.  Ide- 
nimvtilitascontrahentiura  poftuIat,curapromifrioadqna- 
litatemrei venditi pertinct.  Ac tametfi teiheritatc  non ca- 
teat  vfquequaque  hsc promiflio , d.1.  fi  apud.  quod  h  omo  fic 
f)i;<r«nl//»i^£oAov(«M,au<3:orc  Platonc  ,  tameniS  j  qui  pcife- 
ftam  habet  vircutem  fcrui,  probabile  habet  cauiam ,  id  dc  eo 
lecipiendi  ac  promitteBdi,  m  quo  falli  abfque  vitio  fcrui,  non 
poteft.  Nec cadem  ratio  eft  eius, qui  promittit  ncmincm  eui- 
^utum,&c.  Sed&fiquisTitiura  pro  fe  fideiuftarum  pro- 
nlfcrit ,  obiigaturcxeaproiTiiflione,!.  qui auteia.de conft. 
pccquoniamisdaturumfc  Titium  fidciuilorcm  promittere 
intcIlig'tut.Diuerfaratioeft  cius,  quialium  pro  fe  folutuiura 
conftituit,l.cumqui.§.Iulianusquoque.dcconftit.pecu.cum 
eadem  non  poffit  admittiinterpretatio.  De  ftipulationibus 
prxtoriisalio  locomagisidoneotradlaruri  fumusI.quotieS. 
Si.infta. 

Sedfi  obligAt.  Qui  gencraliter  promittit  haberc  licerefe 
bbligar,neipfe  faciat,quominu$habefeIiceat:  alieniautem 
fadi  nominc  non  obligatur,pr«tcrquam  h^redisfui.adde  vel 
corum,q'josprofaibcrcpoteft.I.fluminun?.§.  quanquam.de 

dam.infed. 

^tft^uisvelit.  QiAipocQampromittit  fubcondItione,fi 
aliusfeccric  aurnonfecerir  ,  fadlumfuuEopromittitmagis 
quam  alienum.  Itaque  valcthuiufmodi  ftipuiario,  quiainfpi- 
cicur  tantum, qu£  fit quantitas ,  &  conditio  ftipulationls. §. 
iilteri.infra. 

Std ijuatenm.  Hibcrc  licerc  em ptori  rcdie  ac  vcrtf  dicitur, 
cum  controucrfia  non  fit,&c<Nam  haberc  cum  dicimus,qui 
finc  interpellationcrem  obtinet.I.habcre.dc  vcrb.fignif ,  An 
autem  is ,  cui  fit  controucrfia ,  dicatur  non  habere ,  vt  com- 
mittatut  fbpulacio ,  poftca  vidcbinuis. 

Siqtdsfortintn  deproprietate^  fid  depojfejftone  ntt- 
dd,  tontrotierfi^Tnfecmt-,  velde  vfttfruSfUyvel  de  vfu^vel 
de  cuo  aUo  iure  eiu^s  difiraiium  efl ,  ^aUm  efl  committifii' 
pulmonem.  Hahere  enim  mn  lictt  ei ,  cuialiquidminui- 
tttr ,  ex  iitre  quedhabttit. 

Qm promittit  rem  habere licerc, deplena  re, attjueinte- 
gtapromittereintelligitur.  Prbindehaberehon  dicitur.cui 
ex  iurc,&  emolunnento  rei,  aliquid  decctpicur  ic  diminuicnn 
l.ctiam.ij.infradefolut. 

Controuerfiamfecertt.yahi  fequentia  oftendunt ,  no  fuf* 

ificetecontrouerfiam  fadl;amcfle,fcdrera  cuinci  oportcre, 

*  pcrfeateaciamiudicis.  Namiintefentemianlnihildummi» 


>4i 

nni  dicitur.  Addc  quod  fi  fola  controuetfia  fufficeret ,  ftuftra 
quactetetur,  an  hxcftipulatio  alicnac  rei  nominc  interpofita, 
vtilis  fit,  §.  qusfitum.infra,cum  i$  qui  dominus  non  eft,con- 
trouet  fiam  moucre  poffit.  Itaque  Caius  abdudtam^ablatam- 
vetenscfleemptorioporterc  ait,  vtexftipulatuadiocom- 
mictatur.lcg.  habcre.  5  7.  de  cuia.  Eaque  fuit  aliorum  iuiis 
au(aorumfeacentia.l.euida.i(J.§.duplar.l.  fimancipium.54. 
§.v)t.<L"euidl.  Exliisconfequitur,rcpervimabJata  abem- 
pro:e,nonpcriudicero,  minimeftipulationem  committi.I. 
vlc.C  -lcad.cnipc.Non  enim  xquum  eft,  venditorem  fifl  H 
er.i.uTiprarftare,qui  Nonex  iHremanu  confirtMm,fedmaoi 
f.rur^,;ir--^-:f:Mt,  vt  Ennius  ait.  QjiatameO  inre  diftia- 
c"l.i.).id:i.bcndaeft,deqaaalibidixiajus.l.fimcrccs.§.culp?,j 
loi..i.l.;ien.ioptin.fol.matr. 

Fet^ua altu inre.  Qu^ raui.< hacc verSa late pateanr.t smcrt 
deiiiccpigauiis,fui-.c,hciatio,rmphyieunco,auriIiobjiul- 
modi,accip!ci:>?.4fuat,q'-,o  nii-cditiirftiyularoremolun  en- 
tum  reicapcre.  Dcferii.vii,ibijstnir.  accipinon  poftlint.qua- 
lum  aomiDc  vena.c-.  prc.niuotvf  itaderau  tenetur, fifu»- 
dua-,  li bei «m ,  vti vri  o- tim. j>  maximuf .]ue  r ft , vendidetiri 
sutpcoiai!erir.j.quo<Iadferu;tutes.decn!^51:.I.cuvedercs,dc 
coiJtrah.eiu.Nimqui;implicit<;rvendttfen'ium,talempi(g- 
ft*rt  c'j.TR,qaali»efl, ^i-hn : niii forte  fciensprudenfqueem- 
piot i  iii ignotanti veudidtrit.l.  i .de ait.cmpt.   Cum  igitur id 

ipecialitcr  &  exprcffim coijfticutum  fir de  feruitutibus,  d  )bt- 
tandumnune;t,q  jjn  harc  verba  quamlirer  generalia,  cutn 

hacexccptionciutellig^^?  •J':.".nr,vtgcn:hperfpecicm  dero- 
gecur.I.in  coio.dcueg  icii.  Ac  cerrifli.Tiuin cft  incer vfurt- 
rrudlam & ferai.utci  praffdio' um , quod ad .'■em noftrara  at- 
tincc,plurimumintcfe'le;qmavfiisftuCJa:;eraolumencuni 
ei  omnino  contincr,  ferU'tutes  ron  jeqac.l;  g.  Msuius.fi  8.§. 
fundo.l,cumfilJus.78.§.doG5int;s.dc  h?,.t.  Nccmemouctj 
quodVlpianusait,quatiesdcfemitDrejg'tnv,  vidtum  tan- 
tam  debcre praiftarc,  quanto mlno;  iS e f. jilet  eraptoi .  &c.Ii 
quoties.de .'£dilicioediiao.   Qu;bu5  vcibis  illud  fignificar» 
mihi  videtur.quo  ca(u  cie  fcruitute  agiturj  offi.  i  ura  iudicis  tfl 
fe,vt  venditcrem  condemnec  quanto  minor;s,<?cc.  Awicut  au- 
tem  dc  fet  uitutc  ccrtis  cx  caufis:vcluti  curti  ver.dicor  ftindurti 
hberum  vendit , aut fcruiiurem  dolo  mala  cclaujt ,  vt  jam  di- 
ximus.  RefponfuiB  vero  P.-ipiniani,  quod  etiam  nobis  cbiici- 
lur,  l.in  vcndiuons.  41.de  ztk.  empr.  ncn  de  feruitute  loqui- 
tur, fcd deannuo veiSigali, (eu  penfione jin  tutelam publij 
aquacdudus  pt^ftari  loii: a ,  1.  fi  pendente.'. ie  vfufruct.  qus 
cmolumentumrci  magnopeie  diminuit.Eius  h?c  verba  fur/ r, 
mi!ca  ccteris  vu!gointcllc(aa.     InvenJitionefuperannua 
pcnfacisnepro  aqux  dodu  infca  doraum  Rom^  confticu- 
tam  nihil  commcmoratum  cft :  decrptus  cb  eaia  rem  ex  em- 
ptohabebit ailionem.  Itaq  jc  fi  conueniatur  ob  ptetium  c.t 
vendito,taiio  improuifioneds  habcbitur. 

.^afitum  eFl,  vtrumj>ropriam  demum  rem ,  an  dr  a-^ 
lienampromitterepopthaberelicere:^magisefi^  'ut&' 
alienapromittipopt.qu<e  re-fita  effeBum  habebit ,  fi  pro- 
priapromijforis  effe  coeperit.  ^uarefiperfeueratterit  alie- 
na,dicendufnerit,fiipulationemnon  committi,  nifipam 
adie£}afit,cumnequepereum,  nequeper  fuccejforem  eius 
quicqtiamfaiiumjit, 

Haec  ftipulatio  iSra  jpliciter  cofaccpta  finc  pocns  adie(fiionb 
vidctar  ita  dcmura  vtilis  ef!e,fi  quis  rem  fuam  v  endat ,  n  ori  a« 
lienam.  Nara  alienam  rem  euincere  non  poteft  venditor, 
hxrefveeius.-&reabextraneo  euidainon  comnjittiturfti- 
pulatio. Verura  hic dicitur, vendita  rc aliena ,  ftipulationcRi 
adhucc6mmittipofte,fifortepoftvend!tionem  ilipulatio- 
nemq^propriaproraifloris  eflc  cceperir.  Liberum  enim  cfi 
emptori,veI  intentioncm  agentis  excepcioue  rei  vcndtt^,tra- 
Jit^q-,  elidbrc,  vel  exceptione  omifla  poft  e3i(5lam,ablatamq3 
tcmex  ftipolatu  £gere.  Icg.  vindicantem.fup.dccuidb. 

Sicut  autern  exparte  reijucceffores  eius  cum  ipfe  tenen^ 
tur,  ita  etiamex  partea£ioris  committiturjiipuiatio  ipft 
siipuiatori,ceterifque,  quicunqtteeifuccedunt  .fcilicet  ft  ri 
i^hahere  mn  iicuit.    Ccterumjialii  rem  hahere  mn  li^. 


742. 


Franc.  ^UAreniComment, 


cucrit ,  certo  certius  eH ,  non  committi  BipuUttonem :  &      liter  infuamperfonam  concipere ,  videamttt,  Sedqmmtih 
mhilintererit,  vtrum  ita  Bipttleryhabcic  licere  i  an  mi—     ture  ciuiliferuusnonfofideatytamen  adpofeponcm  natU" 

'^^^emhocreferendumeji  ,dr  ideo  dttbitarinonoportety 
quin  drferuus  re£le  itaJHpuletur.PlaneJitenere/ibt  licere 
Hipulatusfitferuus^vtilem  effefiipuktionem  conuenit.  Li^ 
cetenimpofitdere  ciuiliternonpofiit ■,  teneretamen  eosne- 
modubitat. 


hihaberelicere? 

Hfcftipulanofiueimpcrfonalitercocipiatur,fiaccxprcf- 
fa  contrahenriu  pcrfona.tranfit  ad  hiredes,  tam  ftipulatoris, 
quampromifloris.  Adeosautem,qui  (ucccduntintemma- 
gis,quam  in  vniuerfum  ius.non  tranfit.arg.l.fi  pro  rc  pupiili. 
§. vit.de  euid.Ec  hocfatisindicanthascverba,  QuicHnqHeti 
/iicceditnt, 'Nzm  emptor,donatarius,Iegatarius,  nonfucc*- 
dunt  perfoni,fed  rei.  Quarc  licet  apellatione  (ucceflotum  a- 
liqaado  contioearur  pro  iubie(5la  materia,l.flumiDiim.§.  ad- 
iicicur.  ie  djmiiafed.tamen  pro hzrediiaus  neceiFario hic ac- 
cipidebcDc. 

ffi  quifunt  in  aliena  potefiate,  his  in  quorumfuntpote- 

fiatejoabere  Itcerefiipularipoffut  ea  ratione  qua  cetera  quo- 

qtie  hispojfunt  Hipulari.  Sedfifcrutisfuerttfiipulattts fibi 


Cuniquis(tipulaturpoffiderelicere,poteftinteli;gi{lipu- 
latio  depoflTcfllonc  ciuili.cuius  capar  feruus  non  e  ft.Sed  fi  ad 
pofleifionem  naturalem  rcferatur,  in  perfonam  ferui  vtiliter 
concipitur,ficutdeftipulationcA.j^frV/(«rr ,  iam  diximus. 
Quid  fic  pofCderc  tam  naturalitcr ,  quam  ciuilter ,  docuimus 
in  Difput.anniuerfariis. 

PUne.  Ecfi  probabiliter  dubitctur,  de  ftipulatione  fupe- 

rioti !  tamen  fi  fcruus  ftipuletur ,  fibi  tcncrclicere ,  planum  ac 

certumeftjftipulationemvtilemeflc:  quiahoc  verbum  dc 

nUdadctentioneaccipitur,quacinfcruumeque,aclibenim 

habere  licere,  quxfitum  est.,an  reilefitpulattis  videatur  ?c^      homine  cadit.Poteft  cnioi  quis  tencrc ,  quauis  nenaturali  ter 

S^i^lf  ">  poffi<l"t,  quia  fortc  nec  affetaionem  retinendi.ncc 
opinionem  dominii,  vcl  iuris  alicuius ,  aut  fuo.aut  aiieoo  ao- 

minehabcc.l.vlt.dcitinc.a(auq;pri.l.fiferuusdcpoficus.   de 
nox. 


aitlulianitshb.  jz.  Digesiorum,fiJeruus  Hipttleturfibiha 
bere  liccre  ,  aut  per  fe  nonfieri  ,  qtio  mintis  habere 
fiipiiUtori  lueat ,  prorntttat  :fiipulatto,tnqtiit ,  non  com- 
mittitur  :  quamuis  auftrriresei,  e^  tpfi  auferre  eandem 
pofiit.  ^■(onenimfacfum^fedius  inhacfiipulattotte  verti- 
ttir :  cum  verojlipulatur ,  perpromijforem  nonfieri,  quo 
minti-sfibiire agere hceat :  nonitti  Htpulationts, ,  inqtiit, 
fedfaBum  verfatur. Sedmiht vtdetur,licet iuris  verba  co- 
tineat  h^c  Htpu/atio,hzhcrc  liccrc  ?tamenfic  ejfe  acctpte- 
dam,vtm  fertio,  ^fiitefamtlias  videatur  acftim  efie  de 


Haheredupltcitereaccipitur.  "^am&eumhaheredici- 
mus,qui  rei  domtnus  efi :  ^  eum,  qttidomintis  quidem  non 
efi,fedtenet:  deniqttehabereremapudnos  depojitamfole- 


musdicere. 


\ 


Reditad  explicatione  ftipulatiotiis  hnberelicere,  At  qua  fa- 
tis  antediftumfair. 

Siquis  ttafiipttlatusfiterit,Yu  frui  fibi  licerc>adhere- 


pofiefitone  rettnenda ,  aut  non  auferenda :  d^  vires  haheat      demfiipuktto  tfia  nopeninet.  Sedetfinon  addiderit,  Si  bi 

fionputofitpuktionemdevfufru^ttadhdiredemtranfire: 
eo^^ture  vtimur.Sedfiquis  Vii  frui  fibi,  hxrediqu^  fuo 
ftipulatus  fit,  videamtisanh^resexfiipuktu  agerepofiit. 
Etputempojfefiicet  ditierfifitnt  frttctus.Nam  etfi  ire  age- 
rcfitpuletur  {xhi  hxredique  fuo  hcere,  idemprohauert- 


ntus. 


h£c  siipuktio. 

Certocertiuseft,feruum,&  filiumfamilias,qti  inalicna 
funtpoceftatCjdomino  ,autpatri  ftipularipofic  hab  ;clice- 
re.Sed qusri potcft,an  fi ftipulenrur  fibihabctehceif  .  /oti- 
xnendo  perfonam  fuam,  valeat  ftipulatio ,  &:  comrnitti  l  cfEt. 
lalianus  de  feruo  tintii  qua-ftione  tra61;auit&  exiftiaiaua  iti- 
pulatione  inutile eflc ,  quod  ius ,  non f idtum ,  in  hac  ftipuh- 
tionevertatur.  Hdbercetenin,cftremiuredo;riiniiietieffi 
quod  in  feruum  caderc  non  prteft,  ac  nc  in  fihufansilias  qui- 
dem,  prnpterea quod  non  fibi ,  fcd  patri  acquirit.l.  i.fi  a pa- 
rcnt.qaisfuer.manumifl.l.plar et.de acquiren.hsrcd.  qaod 
fi  promiferic feruus  haberc  liccre,  concepta in  pcrfonam  fua 
ftipLilatione,  zqueinutilisiudicanda  videcurhzc  ftipalatio. 
quiataraetfifetuusauferripofllt  rcm  ,  tamencuincercpet 
iudicemnonpoteft.l. fcruiis.Cod.de  iudic.Etvetbahuiusfti- 
pulationiscredebat  lulianus  adiusduntaxat ,  non  etiamad 
fadum^tefcfri.Vcrumhicfentcntialulianinonvfqnequaqi 
probatur  Vlpiano  noftro ,  qui aic ,  hoc  vcrbum ,  quc d ambi- 
guumeft,§.habere.infra.inferuo&filiofamilias,ficac(!pic- 
dumefle,vradfa(5lum,nonadius,refcratur  ,  quofulicet 
magis  valear,  quam  pcrcat ,  ftipulatio.l.  quotics.  80.  infra.  1. 
vlt.dctebusdub.  Sed  dixerit  quifpiam,  Etfihzc  itipulatio 
ius contiaeat , nihil prohibcre ,  quo.minus  ex eadomino ac- 
quiratur.  Namquziurisfunr,dominopcrferuum  acquirii- 
tur.  Nec  rcfert,  an  fibi,  an  domino  ftipuletut  fetuus.l.  i  .l.fi- 
ue.de  rtipulat.fcruoium,Cuirefpondeo,quotiesapparet,(er- 
uum  fibi  ftipulatum  clfr,  non  donkino ,  ftipulationcm ,  quae 
ius  continct ,  nullam  cfle.  Scd hoc  non  tamex  vetbis ,  quatn 
exmenteconucnientium  iudicandum  eft,  vi  de  padisinre 

&pctfonam,alibidicitur.l.iuri(gentium.]5.pa<5loiij.depa<3:.  .  ,       ^,-, 

Nccidcopcrfonalisftipulatiodicedaeft,quodferuusexpref-  antemorcemftipulatoridatusfucrir.  Exigicurqueabeofo- 
fericpetfonamfuamnondomini.dift.leg.fiue.  Itaquecum  'cn"'Scautio,nui]aciushabicarationc  quamdcfundlusfor- 
hicqusritur,  anftipulatio  vale3t,qnaferuus  ftipulatus  eft,  tcpra:fticir.  ScdhacredisappclIacio,deprimoranrumhzre- 
fibihabercliccre,fiaccipimus,quafiqua:ftioproponacurde  *^^>"""^V"^''^^'  '^^""^'^^"''^'^ccipiendaeft.l.antiquicas 
(eruo  ,  qucmfibiftipulatumeflc,velexvcrbis,  vclexcon-       C.deviiifcud:.    Aaautem  exhacftipulatione  hjrcspeterc 

poflitvfnTnfruanmfibi  dari,  vt  infundof  iiduario  iusac- 


Sicut  R.\^yiUt\oncMerel!Ctre,&cpo[fidere  licere ,  interpo- 
nunturin  emptionibusrcrum  corporalium,&aliishuiufmo- 
di  contradiibus,  ica  cura  quis  acquiric  vfumfruduiT) , (olec 
hzc  ftipulatio  accedcre  comri&:ai,wifrutUcere.  Quz  ftipu- 
litioadhzrcdemnontranfit,ficut  (i\pahtio  hahre/icere.  $. 
ficutautem  fupra.  quia  vfusfruaujs  hzc  natura  eft ,  vc  morte 
finiacur .  § .  finitur.  Inftitut.de  vfijftu<a.  1.  anciquitas.  Godic. 
dc  vfufrudl. 

Scd^ftnon,iddideritj:bi.lm^ttioai\itis  n5  nocet  ftipula- 
tioni,expattcftipulatoris.jf.(icutautem.  fupr.  Anexpar- 
tcpromifforisnoccar,  diximus  fuprac.  f .  inexplicandafti- 
puJationis  difiiuitione. 

Diuer/ifintfrHaut.SiiaAi^nhtioM^vtifruilicere  ,  fsda 
fit  mcntio  hzrcdi^  vt  puta  mthihtredtcjne  meo  vtt  fruilicert, 
hsrcs cx ftipulatu agcrc poterit.  Quod  non itaaccipiendum 
cftquafiv(usfruclu$ftipulatoriacquifitus,inh?redemtranf- 
eat.  Isenimfinicurmorteftipulatotis.  Verum  ca  ftfpulatio 
continercincelltgiturdupliccm  vfumfru<aum ,  propterdi- 
uctfitatcmpcrfonarum,  qu?  ftipulationecomprchendun- 
tur,  ncmpc  ftipulatoris &hzredi$.  Nam  & ratio iuris  prchi- 
bct ,  ne  in  diuerfis  perfonis idem  vfusfrudus  fit.l.  fi id quod. 
it5ffadeduob.reis.l.4.dcnouat.  Hzresigitur,  mcrtuofti- 
pularore,vfumfru<aum  fibi  dari  petct  ex  ftipulatu ,  qnamuis 


iedluris  apparct ,  vt  vox,  fibi ,  emphafinhichaberc  videa 
tur. 

Hxc  qieoqtte fitpu/atto  ,  pofsidcremihi  hccre  fpon- 
A.CS  ^.vti/isefi,qHamstipH/ationem,  anferuta pojftt  vti- 


quirat,&po(fit  confeiroriain  rempoftea  expenri:  sn  vero 
ius  habcat  tantum  petendifruftus  a  promiilbi  e,f  <fl)  ^uzftio 
cft,ac  voluntaris,  q*Jzconie<aurisexplic3cu!.  l.fiiudi  Tic- 
batiani.(upra«icvfu.lcg.l.vit.dcconirah.empc.  * 

:^m. 


N»in  ^ltireagere.  tl±c  ftipiilatib  iaterponitur ab  eo,qui 
fcruimccmitineiis,  veladusacquint.  Ac  tairictfi  feruitus 
xnortc  non  finiatur,  vc  vrasfruiiius,  tamen  li  quis  fuetit  ftipa- 
latus  fibipeifonam  luam  cxprimendo,  hxc  ftipulatio  ad  hx- 
f  cdempon  tranlibit.Itaque  necelTaria  erit  hireiis  mcncio  fi- 
cutinftipulatione,w/yr«i//«rf.  Namcrediderunt  veteres 
nuda,  meraq-,  fa(^a  perfons  cohsererc,  adeo  vt  in  perfona  al- 
teriusptitadominijVelhcEredis  eademnon  videantiir.§.fed 
cum  fadum.  Inft.de  ftipui.feruo.Quam  fubtilitarcm  impro- 
bat  luftinianus  Conftitutionequadamfua,quahociusemc- 
datur&corrigitur.l.veteris.C.decontrah.&comit.EfteniHl 
caConftitutio  vt  fatisindicatfubfcriptio,  Codiciin(ert3,poft 
Pandeftarum  compoficionem.  Quaredubicandum  non  cft, 
quin  faciendi  ftipulaiiones  hodie  ad  hatrcdcni  tranfire  dici 
dcbcant t  nifi  nacura tei,  de qua negotium concradlum  cft,id 
Don  pitiatur,  vr  ia  ftipulatior.ej^z^^^wi^aut  nifi  failum  tale  fic 
vt  induftriampcr{oCi^eievtaraefieapparcat.|.neautem.  C. 
de  caduc.tolkn. 


.V;  r^iusdolummdumfromiffomh^rtdisque  eiusdbejfi 
velitfifficere.AbciVc^abfuzurumqieiXcfipulari^Sivero 
depliirium  delo  cauere  'velit ,  necejftrmm  ejfe  adiici ,  Cui 
rei  dolus  malus  non  abliCjVel  non  abfuerit,  quaii  ea 
res  critjtantam  pecuniam  daii  fpondes  ? 

Siipulatio  doli  (olebat  o!im  adlcribi  contradlibus,  propter 
incercoscafusj  quiin  mcntcm  venireomnesnonpoifrant.i 
llipulationescommodiflirauro.infra  <;  ^.atqjitaconcipieba- 
tui ,  Dolnm malnm  abeffe,abfnturHmg^  ejfe. 

Eadcm  autem  quxftio  tradlatur  de  bac ftipulationc ,  quz 
fuperiusagitacafa!t,deftipuiatione/&.j^ff?-f/»«r«.  Nam  fira- 
pliciterconcepta  dcluracontincttantumpromifToris  ,  & 
eius  hajredum. ,  iie  alioquin  fa^lum  alienum  promitccns  ob- 
1  gccur.Quare  ii  quis  fibi  caueri  Veiic  de  dolo,  etiam  diacura 
pei  (onarum,  ncccflaria  eft  poenx  ftipulatio.i.  nouiffima.  iu- 
dic.  folui.  Qripdautcmdicitutliancftipulationeranonfira- 
plex  abnmiuum continere.leg.inter  ftipulantem.in ptincip» 
quon:odoaccipicndumfit,Gtispeifpicuum  eftei  his»  qu£ 
diximus  in  inicio  huius  capitis> 

,  Sm  pirfoax  adiun^re  quis  h^redis  perfonam  fotejl. 
Seddr  iidoptiuip^itris perfona  coniun^poterit, 

Etfinemo  alteti  vtiiiter  ftipulccur. §.alteri.ir.fra,tamea 
bxrcdiftipularilicer.  Idem  diccnduraeft  depaircadoptiuo> 
qdifiliOadopUuofaccedit.Inft.deacquiii.per  arrogat. 

Innrincertam,  certafTJque  diem  ,dijcrimen  efe,  ix  eo 
duoque  iipparet,quod certa  die promijfum ,  veljlatim  dari 
potcjJ.Totum  cnim  niediam  tempu-s  adfdluendum  Uberum 
promijforirelinquitur.<^tqniprOm!fit,Si  aliquid  fadii 
lic,  vel  cum  aliquid  faClum  V\i,nificum  idfaciumfuerity 
dederit^non  videbtturfecijfe  quodprmitftt. 

Qupdin  diemcertam  debetur  quamuiy  antcdiem  exigl 
non  poflir,t.cedcie  dlcm.de  veib.  fign.  tainen  ante  diem  fol- 
iii  poceft ,  fi  id  debicbr  velir.  leg.  quod  in  diem.70.de  lolut; 
Qupdeft  accipieiiJum,  nifidicmgraciacteditorisldiedam 
eflc  apparcac.l.qui  Romx.  in  pcinc.infra.i.cura  qui.  de  annu. 
legac.Sed  hoc  in  dubio  praifumendum.  non  eft.  Itaquea  crc- 
dicore  id  probari  debct.i.cum  tcmpus.dc  reg.iur. 

At qut promifit  aliquid.  Diesincertusconditionemhabct. 
I.dies  incertUs.de  cbnd.&demonft.I.fi  Tiiio.quan.dics  l.ced. 
acidcircoantcdiein  nihil  debitum  dicipoteft.did.  l.cedere 
diem.  Ex  quo  confequens  eft" ,  foiui  atite  dicm  noli  polte  in- 
uitocreditori,cuiuspicruciqucintereft,  fuadie  pociusfolui. 
froinde  obiatio debitoris  ante  diem  fafta ,  non  nocebit  ctl:- 
ditori .  arg.  l.fi  foIuturus.de  folut.poteft  tathen.fi  vclit  credi- 
tor  foiutionem  rccipcre ,  ita vt  ea  folucio,  conditione  poftea 
cxiftence,liberecdebicorem.ieg.  (ubconditibne.ii^.infrade 
foliiCi. 

^lteri  siipKlari  nemopotesi  ,pr*terquAnfjtfer^us  do- 
mino^autjiliu^spatriflipuktfir.  Inutntdtenimfimt  kuiuf- 
fnodi  obltgationes  adhoc,  vt  -vnufquif^^fthiacquirdt ,  quod 


ne,fi'velimhocfactre,p(en.impipu\ari'cdnuiniet  ,^t  fsitii 
faBumnonJit,  vtcemprehenfumefi,  committatur  Hipu- 
latio  etiam  ei,  cuius  nihtltnteresi.  PanAm  emm  cum  sitpu- 
Ivturquts,  non  illudinfptcttur,qi(td  interfit  .^fed  qn&Jit 
quantitas,  quxque  condttiojiipr.Uttonts^ 

ObHgationunafirmandarumcaufaiftipulationcsiiluehtai 
cfle, (upradocilimus.  Quodmnrheiis  confentaneumcftj 
qux hicdfcuntur. Nam piera-q;  (iintconuentiones ,  ex  quib* 
acquirere  non  poflumus,quc.d  noftra  intfctcft,ni  fi  ftipulatioj 
quaconfirmentur,  acccdac.  Qu^re  vcilicas  msgna  neceifitaf- 
qucfuafic,hocgenusobliguioi.isintrcduci,qHodftipulatio- 
ne  eontrahitur.Cuigitur  inucnci  fic  flipulatifiin  gratia  eoru , 
qui  fibi  acquirerc  voiunr.quod  (!ia  inrereftj  &  ad  confirman  * 
das  obligationes  pertinc-ar.ex  quibus  vcteres,  licium  minuen-*- 
darumcaufa.adtioncm  non  nafcivolacrunt:  ratiopoftuiac 
Vt  itadcraumftipuiatiovtilisfitatqueefficax.fi  quisidquod 
fuaintereft,ftipulatusfit.  Vndepro  tegulatradirur,  aiteri 
neminemftipuiaripofle.§.  fiquisaiii  Inft.de inutii.ftip.ifg» 
qU2Cunque.fupra,de  obi:g.  &  ail.i.  fi  ica  ftipuiatus.  §.*Chi  y- 
fogoiuiSiinfra.  1.  folutum. §. per liberam.  de pign.  aft.Lquo 
cute!a.§. vlt.de reg.iur.  Ex  qua inteiligi potcfti cur  per  quara- 
uispeclonam  poilelGo,  dominiumquc  nobis  acquiratur.  1. 
eaquas.fupradeacquir.ter.dom.  Noneniin  eares  litigandi 
occafionera  praibcr,  vt  obiigatio,  qux  aheri  acquitiiur. 

Intereirc  autera  hicaccipimus.nonfi  quoquo  modoiil- 
tcrfit,  puta  propinquitatis,  ncceflitudinis,  amiciti^ ,  aut  de- 
nique  humanitatis  rationc :  fed  fi  id,  de  quo  ftipuiamur.pi  ^- 
cipue  ad  noftrumcommodum,vei  incommodumrefpiciar» 
Arg.l.fideiuffbris,  lupra  de  pad.  Nam  etfi  nihii  alienum  ab 
horaine  exiftimare  debear,  quod  huraanum  fit,  &  hbminem 
afficibencficio ,  hominisincereire,nonmaIedicatar:l.{er- 
uus  ea  Iege.de  (cruis  export.  tamen  non  ideo  crcdiderunc  ve- 
tcres,ftipuIationeshuiafmodiv  reshabereper  quas  inma* 
ximamreipublicspctnieicmlicibus  ic  conientionibas  viaa-» 
paicrur. 


PrttercjitAm  ftferuttt  domino,vdjHii(if.'ltri.  Exfipiiicut fer* 
uus  &  fil;us  famiiias,qui  alieau  luii  (ubieiiii  (unt.Sed  de  vcro- 
queplcniusdifleremusalibi,  ficuc&dealiisquibufiam  per- 
fbnis ,  qus  incerdura  alreri  reiflc  ftipulari  dicancur,cuiu(mo- 
difuntprccur3cor,tutor,curarorj  adlotmunicipumpeifona 
publica  j  &c. Sententia  tamen  Hicroclis  de  hac  re,  non  vide- 
tuthoclocoprxtermitceJaeflejqui  adiionssnoftrasomncs 
aitparentumadlionesvideripoirc.  Nara  queraadmodum, 
inquit,  Phidis,autalioruhi  arrificumopera,fi&ipfa  ruifus 
aiia  quxpiam  opera  faccrcnr ,  ea  non  dcbitatemus  operanb- 
minarcartificum,  Sicadtioncsnoftrx^patentumnoftrorutn 
operaeflediccfitur,perquos&nos  nati  i^umus.  Verbaeius 

n<EC  funttaM'  ot<9Jf  xAvJluiiuii  iyij  taiur' eiifivav  tfyx.Tuy^veiVjC  .H5t| 
rfMti7ii(  imjTtt  lo^Tlovntf  cKeiuo/  ■m-mlKaam.  waospiwra^uOT  <p«<fto» 
)(St(i#i(f  «Mfi)»  n^.TtUKiCTaf^aiSiinajii-iipf&aomnipiilivA  Ka^nirictua- 
C^VyVK.eu  6>Knm/*iv  nctj  mumTUiv  Tip^^v.TOn  ifyt9a.a)cetv.  Kraf  «ix^TttC 
>C5t}  5t  ti ^  1)',«^  S^afHA^a.  h iyiM i  aui  tfjT-jnviaiv  ift^  '^fy^i <A'  *{  S  l)|£t«i  j 
yi.y>va/MV. 

Poenam  cSfiipultitur^uis.C  a  poenam  ftipulatur  quis  nifi  al- 
tcrideturredepctitur  paEnaexftipulatujnifiiUuddatu  fue- 
rit :  quia non inipicimus^  an  interfic  ftipulatoriSj  id  alteri  da- 
ri,quodin  conditione  cft  magis ,  quam  in  obligatione;  Scd 
fiafncit,  quantitatem  promiflam  eflcicui  adiefta  fit  conditioi 
Hic  cnim  milii  videtur  fenfus  effe  horum  verboruih  j  ^»* 
Jtt juaHtitai,  (junjUe conditiofirpulationij ,  qu£E  non  (at  re^e 
vulgo  cxplicaiifolent.  Nocandum  tamencft,  fiquisftipuia* 
tus  fuerit,  fibi  hircdiquc  fuo  ire  agere liccrc ,  &  fi  contra  f a- 
dumfueritipcEnam  :vnoex  hxredibus  tantiim  prohibitc» 
ire,fi  aher  pxrnam  petat,eum  cXcepcione  doii  fummouendii 
c(rc.i.i.§.icemfiinfado.fupra.  Cuiusreifuprarationcmdi 
ftendimusjlonge  diucrram  ab  eiquam  vuigus  Doftotum 
hic  afterrc  confueuic. 

insiipulatibnibus,  ctimqu<eritur,quidaBu7nfit,  ver^ 
ha  contrajltpulatorem  interpretandafimt. 

Si  obfcuricasaliqua  ,   velambiguitasih  ftipulationefe- 


Jita  intm^i.Ceterum^  vtaliidettirmhtl  interelimea.PlA-      periatur,^uid  vctifirailtcia^u  fic,antc  omniainfpicicnduni 


744 

eft,l.cumquiCalcndi$.l.fiftipulatusfaero.iii.!.quotics.8o. 
Si  vero  non  fatis  apparear,quid  adiuni  fit,  verba  contra  ftipii- 
latorcminterprctandafunt.l.cumqu^ritur.clerfb.dub.Nam 
agentiincumbitprobatio  quam  neceflariam  elle  oportet.i. 
matrem. Codic.de  probar.  Et  certum  eft.iuris  noftri  autores 
litigare  volcntibus,  fauere  non  (olcte.  leg.  ArtianuS.de  oblig. 
&  a6l.  Qupties  igitur  videmus  eos  pro  ftipulatore  vc rba  in- 
terpretari,ideo  id  fieri  intclligendum  cft,  vcl  quia  vctbotum 
proprietas  idiuadet.  lcg.  fimihi&Titio.  iio.aquarecedcn- 
dumfaciienonert,  leg.^.delegir.i.l.illeautillc.delcgat.  5. 
vel  quia  ex  vetifimiiibus  coniedotts  colligitur  voluntas  con- 
ttahentium.  did.  Icg.  cum  qui  Calendis.  leg.  fi  ftipuiatus 
fucto. 

^(ifn  cjuiita  dicat :  Mihi  decem,  &  Titio  decem>f4- 
dfm  decem^?]on  alia  decem  dicere  credendum  ejl. 

Siquisftipulcturfibideccm,  &  Titiodeccm,  Titionihil 
«c.juiiit ,  qui.i  alreri  ftipulati  nemo  poteft.&c.Sibiautcm  ac- 
quirit  pattcm  eius  pecunia;.quq  m  fl  ipulationc m  dedu6la  eft; 
l.li  mihi  &  Titio.  infra.Sed  quu^duerfus ftipulatotcm fit in- 
terprctatio,  vtianidiximus,iioDdccemintcgra,feddimidiam 
partem,idert,quinque,cxhacftipulationeconfcquctur,quafi 
cadein  deceiri  ftipulatus  micilgatur^tameifi  dccem  bis  ftipu- 
laudodixeiit. 

Siftipulcr  alii,  cum  mea  interjlt-,  videamM^an  Hipula- 
tio  commttttatur.  Et  ait  mUrce/liiSyJiipuUtionem  vale- 
re in ipecie huiujmodt:  Is  qmptipillituteUm  admintjirare 
coeperat ,  cejut  adminislrattone  conttttorifuo,&  siipuUtiis 
est  rem pupillifaluamfore.  ait  CMarcellm ,  poffe  defendi, 

JlipuUtioncm  valere :  interejfe  emmJlipuUtons  ^fieri  quod 

JltpuUtus  ej,  cum  obligatiisfutuntsjitpupillo  ,Ji  aliter  res 
ccjferit.  Sicjuistnfulamfactendampromifcrit,aut  condii- 
xenty  deinde  ah  altquo  infiUm  Hipulatonjenjiipulatus 

Jit\  autfiquis  cumpromifi.(fet  Titiofundum  CMieuium  da- 
turum,  S-Jiis  non  dedijjct  ^poenam  fe  daturum  siipulatus  a. 
AUiiiofiierit^fuVidnmTmo  daciimiri  .''  Jtem  ,fiquis 
locatierit  idficiendum.quodipfe  coduxerat,  conftat  Ijabere 
eum  vtiiem  ex  iocato  a6lionem.Si  quis  ergofiipuUtusfue- 
rit,  ciimfiua  interejfet ei  dari,  in ea  erit caufa,vt  valeatfti- 
pulatio.    Vnde  drjiprocuratoriin  eo  dari/iipulatusfim, 

ftipulatiovires  Ijabebit  :  &ficreditorimeo,  quiainter- 
eftmea,  neveip<znacommittatur ■,  veiprxdia  diftrahan- 
tur,  quApignon  data  erant. 

Ex  h:s ,  qux  fuperius  diximus ,  I.  altcri.  confequitur ,  tunc 
ftipulationem  vtilcmefle,  cum  quisalteridari.autficrifti- 
pulatur.quod  (ijaintereft.  Idqjvariishicexemplisdemon- 
ftratur.  Sedhoccafuadionemfibiacquirit  ftipulaior,  non 
alteti.l.l)ber.homo.§.vlt.infr.n8. 

Si  quisfiipuUtusfiuertt :  illum  {Azs?nuUa  caufia  eft,ci^ 
non  obiigatio  conliet. 

Qnii  promittit  homincm  fiftcre  ,  fadlumfuum  magis, 
quam  alienum,  promitteteintell'gitur.quod&  infra  pau- 
lo  fulius  cxplicaturi  fauus,I.quotic$,S  i. 

AEdem  facram^veiiocum  reiigiofium  xdificari,siipuiari 
pojfumus :  alioquin  nec  ex  locato  agerepojfumus. 

Quamuisttmlactam  ,  autreligiofamftipularinonpof- 
fumus,  leg.intcr  ftipulantcm.§ .  facram.  dc  vetbor.oblig.inf. 
tamenratio  &  vtilitaspofcit.vt  ft^pulatio  dexdificando  lo- 
cofacro,  dutrcligiotovaleat,  ficut&locatio  valct. 

XXXIX.    PAVLVS    LIB.   XII. 

AD       SaBINVM.  d 

DOminusferuoftipuiandofibiadquirit  ,fi'ddr  pater^-^ 
lto,fecundum  quod  ieges  permittunt. 

De  bac  re  alio  in  loco  Jiximus< 


TrancfDuAreni  Comment. 


XL.  POMPONIVS    LIB.  XXVII. 

adSabinvm. 

Slfilius  mcus  feruo  meo  ftipulecur  ,   adquiritur 
mihi. 

Hocquoquccaputalibianobisexplfcatnmeft. 

XLL     VLPIANVS     LIB.  L 

adSabinvm: 

EVm,  qiii  Caieridis  Tanuanis  slipidatiirfi adiciiat,  Pri- 
mis  ve.\'pr:oy.\m\s ,nullam habere dnbttationem  ,pa~ 
laesi.SedJidicat,  Secundis  vel  rertiis,  veiquibufiibeta- 
liis  £que,dirimit  qiixsiionem.  St  autem  non  addat ,  quibus 
lanuariis  ,fa£iiqu£siionem  inducere,  quidfiortefenferit, 
hoc  eU,quidititer  eosaBifit.  Vtique.n.  hocfieqtiimur ,  quod 
aElumeli^eafiqueadfumemus.  Siautemnon  .topareat^di- 
cendiim  eft  quod  Sabinus,  primas  Calendas  Linuarias  Jpe- 
Bandas .  PUnefiipJa  die  Caiendarum  quisfiipuUtionem 
interponat ,  qmd fiequa^iur  ?  dr  puto  a£ium  vtderi  de 
fequentibus  Caiendis..^uotiesautemin  obltTatiombusdus 
nonponitur  ,prxfe;ni  dtepecunia  debetnr ,  mfijiloctis  adie- 
£lusfipatium  temporis  inducat ,  quo  ilto  toj^it  perucniri.  Vc.- 
rum  dies  adieBiis  ejficit  ncprafientidiepecunia  debeatur. 
Ex que apparet,diei adiecitonepro reo ejfe  'Op rojitpulato- 
re.ldcm  in  ldtbus,(y-  Nonis probandtim  cft ,  drgeneraliter 
in  omnibusdtebus. 

Quiftiofafti  eft  fiquis  ftipuletutfibi  Cslendisdari.nec 
aliudadiciiat,quidaftumefre  iHtelligatur.EraitVlp.fi  non 
poflitapparete,  quida6lumfir,depriinisCalcndisverbaac- 
cipienda  clle.  Nihil  enim  occurrit  verifimilius :  quia  fi  cx  me 
tepromifrorisintcfpfetemur,facilcfier,vtinutilis,elufoiia- 
queteddatur  ftipiUatio  cotrapr^fumptacontrahentium  vo- 
luntatem.l.quoties.  infr.  Si  veto  nulla  vetifimilitudo  ftipula- 
toremiuuaretjContraipfumpotiusquam  contta  proroifTote 
interprctarcmur.I.f^ipulatioifta.§.inftipulationibus. 

XLII.     POMPONIVS     LIB.    XVIl 
Ad     Sabinvm. 


Q 


Vi  hoc  Jinno,aut  hoc  mefe  dariftipulatusfit,  nifiomni- 
biiSpartib.anm  veimenfis  pratentisnon  reciepetet. 

Cum  quis  hoc  anno  fc  datutum  promittit,ambiguaoratio 
cft, atque ideo  conua ftipulatore intcfprctamur,  vt non  nifi 
finitoannopetat.l.cumquiccrtarum.infra.i^S.I.ftipuIatioi- 
fta.  $.in  ftipulationib.  fupra.  idem  dicendum  efi ,  &  fi  quis  ia 
annosfingulospromictat.  Quieniminannos  fingulos  pto- 
mittit,hocannoetiampromictetcintclligicur.Atvitima$vo- 
l(jtatespleniusinterpreramur,quafideinitic>anni,  nodehne 
aiftumfit.l.i.Cod.quandodiesleg.  ced.I.in  teftamcntis.  de 
tcg.iuris.  QupdautemCclfusaitc.^S.decond.&demonft. 
Si  m  annos  deccm ,  &c.fic  accipicndum  videtur ,  cum  legat  ii, 
aut libcrtas  coUata eft  a teftatotc  in  tem pus decem  annot um 
I.Thais.§.hzrede.dc  fid.liber.  Haloadct  legit,  fi  incra  annos 
decem  .  Quatlediononvidecurrcpudiauda.  Nsmfiap- 
parcatteftatoremvoluide  nonftatimdebetiicgatum,aut  li- 
bertat«m,l.fi  inann0s.4S.de  cond.&demonft.fedliberiicf^ 
fe  haerediintrddeccm  annos  pr^ftarc.voluntas  erit  fcrnanda. 
Sed  Hon  continuo  interptctabimur  t  eftatorcm  id  voluifrc ,  fi 
his  tantum  veibis  fit  vf us,  aut  aliis  huiufmodi ,  Stichum  libe- 
tumcfrciubeo.&c.l.fiitafuerit.dcman.teftam.  Falfiigitur 
fuDtverfusAccutfiani: 

t/4nnualidehes,  tunc  rtjpicias  caput  anni. 
jinno/idebes,infint  ter^ekfit  anr.i. 

Sane  dies  interdum  adiicitur  ftipulationi ,  caufa  demon- 
ftrationis ,  ncc  vt  diflt  ratur  exa  (5tio ,  fed  vt  pra:fcns  obiigario 
oftendatur:  velutiin  hac  ({\^\i\3Uanc,T)ecemhodiemihtdare 
/pondes}  Qupcafurcifieagitur,  licetdiesaonprattcticrir.l.li- 
bctbomoi.18.  §.dccem<, 

XLin. 


in  Tit.  Deverhorum  oUi^;. 


XLIII  VLPIANVS  LIB.  L 
AD     SABINVM. 

ST/jHis  arbitratn  ,puta^  Lucii  Titiifihi  rcjiituijlifulatm 
ek ,  dcinde  tpjejltpulator  moramfeccrit^  quo  minus  ar- 
bitretur  Titim : promiffor ,  quaft  moramfecerit .imnte- 
netur.  ,^uidergo  Jiifje,  qui  arbitrari  debuit  ,  moram 
fecerit? magis probandumejl ^aperjonanon  ejfe  receden- 
dum  eiusjcuiiis  arbitrium  injertum  ejl. 

XLIIIL  PAVLVS  LIB.  XIL 
AD  SABINVM. 

ETideoJiomnino  non  arbitretur ,  nihilvaletJHpuIatio: 
cideo  vt  crjipxna  adiiSlaJit ,  ne  ipja  quidem  commit- 
tatur. 

Stipula  tus  efi;  quidam,  fibi  rcm  reftitui  arbitratu  Lucii  Ti- 
tii ; interpeiiauitque promiflbrem ,  vt reftitucrec ; fed  Lucius 
propcermorasnftipula-orisarbitrarinonpoterat.-qu^ritur, 
ao  promiiror  cencatur ,  quafi  moratn  fcceric  ?  &  cercum  eft, 
sum  nonteDeri;qaiacumprotTlifEonihuiciafitconditio,  fi 
Lucius  TitiiTS  arbii  recur ,  m otam  facere  is  dici  non  poceft ,  (\ 
per  ftipulacorrm  ftct ,  quorainus  LuciusTitiusarbitrctur. 
Arg.l.lciendum.dc  vfur.  Siceoimmihividentur  accipicnda 
hic  verba  efle  ,  quz  rcholafticiDodtoresvulgo  intcnigunc 
ds  promiiTjre  moram  faciente :  & quasrunr, cum vcerq-,  mo- 
rain  facic,  an  promiflons  mora,an  ftipulatoris,  rnagis  noceat; 
Dnbicandum  autem  non  eft  ,  quinpromiftore  impediente 
necondttio  exiftat ,  committacur  ftipulatio.  Qua  dereop- 
portuniusinfra,l.iQexecutione.  §.vkim. 

Qufdergo.  Curahxcftipulacioconditidnem  habeat,  Si 
Lttcitu  Tttiui  arbitretttr,  deficicntc  condicione  conftac  ftipu- 
lationemeuanefcerc.  Dcficitautemcondicio,nonarbicran- 
te  LucioTicio,cuiusperfonaexpreiraeft.  Non  enimaper- 
fona  huiusarbicti  recedicur, cuius  videcur  fidcs  induftriaque 
a  concrahentibus  eledaefle.  Q<iod«iinaliis  quoquecon- 
tr.i6tibu$  locum  habet.l.in  compromil5s.de  recept.atbic.l.  fi 
mcrccs.  locat.  1.  fi  coita.pro  foc.l.  vltim.  de  contrahen.empt. 
Quid  ergo  dicemus  fi  arbitratus  fit  Lucius ,  fed  ita ,  vt  cius  ar- 
bicriicusdensiniquitasappareat?  Etexploracumeft,  in  bo- 
nificiei iudiciis  hanc iniquitacem  corrigi  pofle.leg.fi  facieta- 
tem,§.acbitriorum.&l.feq.fup.profoc.  Idemqueinfttidlis 
iudicus  receptumcft  ,  proptcr  verifimilcm  contrahentium 
voluntatem  ,  cuius  nullo  non  in  iudicio  habetur  ratio.  l.  fi  li- 
bercnsita  iurauctit.de  oper.liberc.  Lcgatavero&  fidcicom- 
mifla  plenius  atque  benignius  interpretamur ,  quam  contra- 
ftus  ;  &  quamuis  ccrcaperfona  expreflafit,  tamenperinds 
accipimus,  ac  fi  in  viri  boni  atbitrium  collata  eflet|  dilpofitio. 
L I.  deleg.  z.l.vltim.§.  fed&fiquis.C.comrad.deleg.Idque 
verum cft , nifi de poena  muI6lave alicui iiifligcndaagatur. L 
muI^ta.Lin  teftaraento.de  condit.  &  demonft. 

XLV.  VLPIANVS  LIB.  l 
AD  SABINVM. 

QVodcimqueJlipulaturis ,  quiin  alteriuspoteltate  eft, 
pro  ed  habetur  -,  acjiipje  ejfetpful  ttm: 

Hoc  capuc  alibi  explicatum  cft.l. ftipulatioifta.§.alteri. 
fupra. 

Sicuti,  cum  morietur  quis  ^fiipuUripoteJl^  ita  etiam  hiy 
(luiJubieBiJunt  alien<epoteJlatt ,  cum  morientur  ,Jiipulari 
pojfunt.  Stita  quisjlipulatuifit ,  Poftmortcmmeam 
filije  meae  dari  ?  velita,  Poft  mortem  filise  meaz ,  mihi 
^2iX\>vttlitereritflipulatus:JedprimocaJufili£  mea  vtt- 
lis  aiiio  competit ,  licet  hares  ei  non  exiftat.  Nonfolum  ita. 
Jlipularipojfumtis,  Cum  morieris  ,Jedetiam,  Si  morie- 
ris.  Namficut  interh&c  nihilinterejl ,  Si  veneris ,  aat^ 
cum  veneris ,  ita  &  ibi  nihil  interefi ,  Si  moricris ,  aut, 
Cum  morieris.  TiUttti  daripatrifiipularividetur^  etfi 
hocmnadticiap. 


Valechicftipulatio?  Ty.iiuryiihi decer» CHmmnria^-?  Nec 
vnqnamdecareiniecveccresiurisaudores  fuit  controucr- 
fia.  Nec  refett ,  an  is ,  qui  lui  iutis  eft ,  ita ftipuletur  ,  an  vei  o 
filius ,  auc  feruus,  qui  fubiedi  (unt  aliens  poteftati.  Sed  &  fi 
quis  poft  mortem  fuam  ftipulecur,aucpridicquammoric- 
tur ,  vctlis  eft  ftipulatio,  vc  luftinianus  anciquo  iuri  dcrogans 
confticuit.l.fcrupuIolam.C.decontrah.&commit.ftipul.l. 
iC.vtaftio.abhsred.&contraharcd.S  poft  morcem.  In- 
ftit.dcinucil.ftipul.  /wJ,A 

5«r<i9»fcf.Gumpaterftipulaturfil!'o,vtpoft  ipfius  patris 
mortem  efFedbum  habeat  ftipulatib  .•  mot  tuo  patrc  dlreOta.  a- 
<aio  deficit :  quia  non ,  ficu;  filius  patri ,  ita etiam  pater  filio 
acquirit,  lute ciuili ^fecj vtilis  a^io  filiodabirut.lfg.fi  quis  o- 
peras.l.vtiurifiurandi.§.Iiberi.l.cu  pattonus.de  ope.hb.l.  pa- 
terpro  filio. C.depaa.conuenr.  Quiri poteft , an eraanci- 
pacoquoqueperpatremacquirafutadio?  Diocletianus  nul- 
lamquxnadronemaperterefLripdi.i  fi genero.de iuredot. 
Scdbocrefcriptunideacaioncdirtdaintelligi  ^  vulgo  rece- 
ptumeft.-vtilemqucadionemmhilo  niinus  cidandamelle 
placuic.I.vtiurifiurandi.  §.filiberi.dt  oper.Iiber.  Quiien- 
tentiaargumentisdefcndiporeft.  Nam  finihil  rcferc ,  cer- 
itoneccmporealiquidfiac,  an  vero  inidtempus  conferatur, 
l.quod  Iponfas.C.dedon.antc  nupr.  conftetque  adtionem 
cotnpetcre  filio  exeaftipulatione.quamcontulitpaterinid 
tempus ,  quo  filius  fui  iuris  etfedtus  efl^et,  confequens  e  ft ,  fi- 
lio  iam  fui  iuris  t  ffcdto  ftipulari,&  acquirerc  poiTc.Huc  acce- 
dit ;  qiiodpatre  fibi  fuisqueliberisoperasftipulante,  Vlpia- 
nuj  ad  pofthumos  peruenire  itipulationem  fcribit,d.i.fi  quis 
operas.quos  in  ipfi  us  poteftace  tunc  non  eflc,  nemo  dubitat. 
Lvlt.de  cond.inftit. 

XLVL  PAVLVS  LIB.  XIL 
AD  SABINVM. 

CEntefimis  Calendis  dari  vtiliter  fiipulamur  :  quia. 
prxjens  obligatto  efi ,  in  dicm  autem  dilatajolutio. 
Scipulatio,  quasconfiftitindando,  inmortistcmpusre- 
(a:econfertur:quianonficucfadum,itactiam  dacio  cohi- 
rec  petfonaE.l.vlc.decond.inftic.  Itaq;  ctfi  longiflimum  tcm- 
pus  adiedlum  fit  ftipulationi,  putaccntumannorum,adq> 
tempus  contrahentium  vira  produci  nonpoteft,  nonideo 
inutilis  erit  ftipulacio.  Centcfimas  autem  Calendas  ,  cutn 
dicit  Paulus, nuraerum  finicum pro infinico ponere  videtur, 

figuiatalocucione.Nccd.flimileeftexemplumeiufdemau- 
^otis  cap.  zi.quandodiesleg.  ced. 

Idautem ,  quodinfa^oefi,  in  mortis  temDm  conferri 
nonpoteli :  veluti,  Cum  morieris,  Alexandriam  veni- 
re  {pondes  ? 

Credebant  veteresjfada  perfonalia  ciTcmnltum  referre, 
aquaperfonaquidquefieret.  Vnde  fi  quis  ftipularetur  ,  fibi 
ite  agere  licere,non  cxiftimabant  hant  ftipulacionem  ad  hx- 
tcdem  traHfire.  I.  ftipulatioifti.§.  fed  fi  quis.fup.Sed  hocius 
cmendatnm  eft  aluftiniano.i.vetcris.  C.dccontrah.  &  com- 
mit.ftipuLCumigiturqiiisitaftipulacur,C»««»?mfw,(>.^/(f- 
xandrtamvenirefpondesi  ftipulatio,quafiimpoflib(leconci- 
nens,dicicurinutiIiscfle:quiaIicccperahumtempore  mcr- 
tisdatepoflit,  tamenperahumfaccrenonpoteft.l.vlcim.de 
cond.inftit.Afbitrorramen  ,ob  conftiturioneroluftiniani, 
hicfaftaadhircdcmtranfite.nifialiudadumefleapparear. 
d.l.veteris. 

SiitafiipulatusfuerOyCum\olucns,quida:ne(/e  in- 
Utilemfiipuiationem  aiunt.  aiit  ttainutiiemefje ,  fiante- 
quamconJittuas,moriaris.quodverumeB.  fiiam  autem 
Bipuiationem,Sivo\ncvis,da.n-<ii»tttiiemeffecenUat. 

Hac  ftipulatio ,  Sivolueri^,  dari  ?  inutilis  omnino  eft,quia 
inpromifloris  voluntatem  confettur.leg.ftipulationonva- 
let.  fupr.  Nec  promifl^ore  poftta  voluncatem  fuam  decla- 
rante.conualeltit.  Siveroquisitaftipuletur  ,C?<»»  W»«r«if, 
w«A»/i<»r»,quamuisinfitconditio,l.quodcuDque.§.vlc.fupr. 
lee.fi  Titio.  quandodicslcg.ced.  tamenexprcffanoncltea 
^  RR 


74<J 

Conditio,  ficut  in  fuperiore  cafu.  Quarc  fic cam  jnterpretan- 
tur  iuris  noftri  audores.vt  ita  valcat,fi  proraiiTor ,  antequam 
moriatur,voluntatem  fuam  dedacauerit.  Velleliquideraa 
vetcribus  cxiftimatum  cft  fadura  perlonaleeire,  atqueita 
cohaercrcperfon2E,vtad  ha:redero  non  tranfeat^&aliaeflc 
iatelligatur  voluntas  defumai,  alia  hacredis.Hinc  vulgo  dici- 
car,  voluntatem  morte  iiniri.l.^.locati. 

XLVII.  VLPIANVS  LIB.  L 
AD  SABINVM. 

Qm^c  stipulatur,  Quod  tc  mihi  illis  Calendis  darc 
oporrec ,  iddare  Tpondcs  ?  videtur  non  hodie 
flipuiari,  (cd  fua  dic,  hoc  efl  Calcndis. 

Exemplum  hic  cft  valdc  appofitum  rcguls ,  qua  dicitnr, 
in  ftipulationibus  ,  vetba  contraftipulatotem  interpretan- 
daclIe.l.ftipuIatioirta.§,inftipulaEionibus.fup.Guraenirai- 
taihpiilor,  Q»odu ijithi CaUndii  fulmdureoportet ,  id  dtrt 
fpondesi  quxitio  fa^i  eft,  quida^aumfit.intercontrahen- 
tes,  id  eft.anrcpetitadissvidcatur,  anveroftipulatiopura 
fit.  Et  hic  dicitur,  repetitam  dicra  intcUigi  adco  vt ftipulatoc 
antc  diem  expcriri  ncqueat. 

XLVIIL  IDEM  LIB.  XVL 
AD  SABINVM. 

Idecem,cumfcti€rd  ,  darifuero fiifuUtm^ 
adifnonitionem  magis  qunndam.quo  ceknus 
reddantur,  (^quafifnie  mora ,  qti.tm  cendi- 
tionem  habet (lipuUtio.  Et  ideo  licet  decejfc' 
ro,trtufqHampetier9,non  'videtur  defeciffe  conditio. 

Veterum  quorundam  fuit  opinio  ,  ante  conftitutionem 
luftmiani ,  didl.leg.  veteris,  ftipulationes,  qusin  facicndo 
confiftunt ,  ad  hacredcm  tranfire.  Proindcfiquisitaftipu- 
latus  fuerit,  Decem,fipeti/;r«  dahi^^Ezis  dcceflcrit,  antcqaam 
petierit,  defeciflc  videtur  conditio.  Quod  ius  tataen ,  haud 
fcio ,  an  conftitutione  luftiniani  antiqnatura  fit.  libd  con- 
ftat  cumquis  ita  iiipahtaJ: j^Decem  cfi?»  petitrs  ,dal>isi hxc 
vcrba,  quibus  quod  tacite  incft ,  exprimitur ,  admonitionem 
quandamhaberemagis,quamcondicionem. 

Conditio.  His  vcrbis  fignificat  Vlpianus ,  fi  app2rerer,con- 
trahentes  conditioncm  adfcribere  vcluiftc,  futurum  vr  mcr- 
te  ftipulatoiis  deficiat.Qua  de  rc  dilTcruimus  accuratein  Sc^- 
.  4iola« 

XLIX.  PAVLVS  LIB.  XXXVIL 
AD  EDICTVM. 

CFmfiliu^sfamilias  Stichum  dareffofjjonderit,  drcunt 
fereumfiaret,  quomtnnsdaret ,  Stichtis  decefferit : 
datur  inpatrem  de peculio  a[iio ,  quatenm  manetjilitts  ex 
JlipuLitu  obltgattis.  i^tfipaterin  morafuit,  nontenebi- 
turfilitisfed^vtilU  aclio  inpatrem  danda  eU.qaix.  omma  (j* 
infideiufiorisperfona  dictmtur. 

Qoi  contrahitcum  filiofamilias  ,  duos  debitores  haber, 
filium  m  folidum ,  &  patrcm  de  peculio.l.fi  quis  cum  filiofa- 
milias.depecul.  Eth£cpatrisobligatio,acceflbriaeft ,  fijii- 
>que  obligitioni ,  vtprincipaliaccedit.cxcmplofideiafroria 
obligationis-.quamuis  a  fidciullotia  obligatione  in  multis  dif- 
ferat.Itaqucobmoramfiliiteneturpater:  fcd  noncontra  fi- 
4iu5,ob  morampatris.  Sedanobmoramfuampatcrfaltcra 
tencatur,  fi  forteisfolus,  nonetiamfilius,moramfecerit. 
Caufahicdubitationiseft.quia  fubiata  obl;g.Kione  princi- 
pali ,  accefforia  quoqacrubiatavidctur.  Vcrurahic  Paulus 
ait,  vtilcra  adioncm  dari  aducrfus  patrem  ,  quod  xquum, 
vtilequc  fic.morarafuam  einocerc  pocius,  quam  prodeffe : 
quamuis  ftri(5la  ratio  nonpermittat,  vt  agipolEt,ideoquc 
■direda  non  competat  adlio. 

t^itlfs  a£lio.  Papinianusrefcrt,  infimihipccie  Netatium 
Ptilcum  ,  &  lulianum  telpondiile  ,  adionemdedolored- 
^cndamcflc ,  quafi  deficijtaliaadio.l.fifidciuiror.dedolo. 


Trmc.  Dmreni  (hmment. 

Scdidcohocrefponfuraabil!iscft,qaiaa<aionesvtilesinccr- 
tx  erant  ferc ,  pendcbantquc  cx  Prxtotum  arbitrio.  Dirc- 
^x autcm certis iotmalis crant condufz.  Cum igitut vidc- 
rcnt  nuUam  ccrtam  de  ea  re  formulam  elle ,  cenfucrunt  ad  a- 
<aionemdedoio,  qualubfidiariaeft.recurrendumefle.Ne? 

ideo  dicendus  eft  luftinianas  pugnantia  fciipfiflc  ,  cumhic 
dcfiniat ,  vtilcm  adionem  dandamefle,api!d  Pjpinianum 
vcro  audlorum  vcterum  (cntcntias  tantum  rcfcrat. 

QHAomma.lAotz.  promiirotis  fidciuffori  nocct ,  qaamuis 
mora  fidciufloris  promiirori  non  noccat.  Sedquemadmodu 
idaccipicndura  fit ,  poftea  docebimus.l.morainfr.  8  8. 

Si  Htpulatusfim,  Per  tc  non  fieri ,  quo  minus  mihi 
irc  agcre  hceat ,  drfidetujforem  accepero  ■.fiperfidetttjfo^ 
rem  Jkterity  neuter  tenetur  -.fiiper promtfforem,  vterque. 

Stipulatusfum  Ptr  tenenfieti,  tjHeminuimihiire^gercli- 
eeat,  &fideiufforcm3Ccepi,  quipromifit,quantiiniercflce 
me3,l.ftipulatuses.dcfidciuf.autfiiaplicitcthdc  fuacfle  iui^ 
fit.Nafadumalienuminutiliterpromittetet.l.  ficutteus.de 
fideiufl.  Quiritur ,  prohibcnte  me  fideiuilote,  an  commit- 
latut  ftipulatio.  Qiueftioncm  facitquodfupra  diduraeft, 
fideiufloreai  ob  culpam  fuamvtihadiioneconueniri  poHe. 
Sed  hic  dicitur ,  ncutrum  teneri ,  nifipcr  promiffbremfa- 
<ftum  fir,&c.Non  enira  fideiuflot  fafti  fui  nomine  fefc  obli- 
gar.ahoquidiucrfscaufscfllent  vtrarumquc  obligationuia 
lcilicct  principalis  ,  &fideiufloria:.  Eaque  diuetficas  caufa- 
rum,  &  faiiorum  nafcitur  cx  pcrfonatum  diuerfitate.Et  hafl 
fuitveterum  fententia ,  quicredebantobdiuetfitatcmpct- 
fonarum  aliud  atqueaHudfadluraefre.l.ftipulatioifta.^.fci 
fi  quis.l.vetciis  .C.  de  contrah.&  commit.  fiipul.  In  obliga- 
tionibus  autem  dandi ,  quia  nihil  lefcrt ,  a  quo  aliquid  detur, 
l.vltim.dc  cond.inftit.  facilc intcrpretamur  vttunique >  pto- 
m  flbrcm  fcilicct,  ac  fideiufTorcm  de  fc  ipfo  ptonaitteicncm- 
pe  rem ,  aut  pccuniam ,  dc  qua  agitur ,  datiuum,  &c.  Aiguau 
l.fiLbertus  moram.de  oper.Iibert.  ^ 

7\(eHterteKetHr.  Quamuis  hacftipulationcncurcrtenca- 
tur  ob  fadum  fideiufloiis , tainen  adio  iniutiarum  aduerfu» 
fideiuflorem  comper.et,quod  ftipulatoreratcfuavtiprchi- 
bcarl.iniiuiarumadlio.§.fiquismeprohibcat.(upr.deiDiur. 
l.qiii  pendenrem.de  ai^.erapt. 

Jn  hacfiipulatione,  Neque  per  tc ,  nequc  pcr  harrc- 
dcm  tuum  fieri  ^.perharedem  'videtttrfi.eri,  quamutsah^ 
fit,  &igr.oret,  (frideononfacit,  quodfieriexfiipub.tuo' 
portet.  Non  videtitrautemperpupiilumfietifii  ex  huiuf 
modifiipulattone,fipupillus  hxres  erit, 

Quj  protKittit  ncque  per  fe,  neque  per  harredem  fuum  fie- 
li ,  &c.non  fimplex  abnutiuum  prominit ,fed  fc  curaturum. 
l.feq.Unterftipulantem.&c.  Ita  negligentiz  nomine  teofe^ 
tut  iijercs.Nec  enim  excufat  abfcntia  &  ignorantia,  quia  dili- 
gentiani  piajftarc  debet :  tamctfi  alias ,  quiin  ius  alteriaj  fuc- 
ceduat,  iuftam  ignoran  tia  caufam  habeant.l.qui  in  altcrius. 
it  reg.iur.  Si  tamen  talisfitignorantia.quieinvirumdili- 
gent.lfimumcadat ,  vidcturex  claufulageneralicdidiPr*- 
lotii  in  integium  refticui  pofle.l.i.cx  quibus  cai^fis  maJ.fe»- 
per.J.f  id  &  fi  is.qaod  vi  aut  mct.cau. 

Non  videtHrnHiem.  Sj  pupillus  hites  fit,  ob  ncglfgcntjam 
ciusnoncommrttiturhscftipulatio:  quiaprobabihorcft  i« 
caartate  ignorantia  ,  &excufationcdignior.Argum.l.  i.C. 
dcfalf.mon. 

Sedobieceritqu»rpiam,pupillumiuredefan(Si  vti  debe» 
tetoiis,  quxexconttadludefundiidefcendunt.l.apudlulia- 
num.  quibus  ex  caufis  in  pofT.lcg.  i.  C.fi  aduetf.  vend.  pign. 
Quod&Paulusfenfithb.  j.Decrctoium.Nccabeafcnictt- 
tiadifcrepat  Antonini  decietum,cuius  apudcuudcmraca- 
tio  eft :  l.i£milius.de  rainor.quia  tametfi  pronuntiauerit  mi.< 
norem in  intcgrum  rcftituendum  tfle,  tamen  ob  varias  cau^ 
fzcircumftantiasid  fecit.quibusrcmotis,  ahterpronuntia- 
turus  fuit.  Nam  &  dido  Piatotis  ita  dcmum  leftituitm 
hiinor  fi  quid  cum  co  geftum  fi t.l.  ait  Piitot.  dc  mino.  V ul- 
godicifolet,cumftipulacio  taliseft,  vtfaciendocommitta- 
tur ,  xihxc pertenonfierf,  &c.rationcmhabcndamcfr!:pu- 
pillaiisstatis.Cumveiocommittiturncgltgcndo,atqicraic- 

ceado. 


tn  'Tit.De  vefLoruni  b 


^47 


tendo,tunceodemiurevtipUpillutii,quoclefundJ:usdebuit 
d.l. .^miiiiis.  Sc i  fatis  condac ex lis ,  qux iam  diximus,  haac 
ftipalationcmfa(5lumcontinere,&  ob  ntgligentiam  com- 
mitti.Iraquc  probabilius forte  dici  poteft , ideo  pupillum  iu- 
reaiidorisfuihicnon  vti,  quiaobiigatioabeiiis  pcrfona  in- 
cipit ,  ncc  a  defundo  in  ipfann  transfertur.  Aig.I,  ftipulatio  i- 
fta.§.fedfiquis.fupra. 

Sipromfjfor  hominls  ante  diem,in  qHemfromiferat^in- 
terpellattis^t ,  d^ ferum dccejfcrit y  nonvtdetur fer eum 
fetife. 

HiiC  a  nobis  declaratum  cft ,  fupra  cap.i  j .  lcg.fi  ex  legati 
caufa. 

L.  VLPIANVS  LIB.  L. 

AD  EDICTVM. 

I^UaJiipulatione  ^Vct:  te  non  fieri  ?  hoc  non  fignifica- 
tur^  nthtltefi^urum ,  quomintufacerepops  ,fedcMra- 
turum  •vtfacerepofis.  Item  in ftipulatione  emptx  hxredi- 
tatis,  Quanca  pecunia  ad  te  peruenerit ,  dolo  ve  ma- 
lo  ruo  fadum  eft ,  quo  minus  perueniat ,  nemo  dubi- 
tabit^quinteneatur  ,  qui  idegit  ,ne  qutdadfeperueniret. 
Hoc  caput alio in  loco  a nobis explanatura  eft. 

LL  IDEM  LIB.  LI. 
AD  EDICTVM. 

IS  quialienum  fertmm  promijn ,  perdu6io  eo  adliberta- 
tem ,  exfiipulatu  aciione  non  tenetur.ftiQicitemmfi 
dolo,  culpave  careat. 

Hic  qHoque  locns  alibi  dcdaratus  eft. 

LIL  IDEM  LIB.  VIL 

D  ISPVT  A  TION  VM. 

IT^onttemienalibmfiipulationibin,c»ntra^uiforma.m 
contrahentesdant.  Emmuero  Pr/ttonxfiipulationesle- 
gem  accipiunt  demente  Prxtoris ,  qui  easpropofkit.  Deni- 
que  in  PrxtQriisJlipulatiombm  nihilimmutare  licet,»eque 
addere  ,neque  detrahere. 

Conucntionalesftipulationesapraetoriis  diffsrunr,  quia 
ia  conuentionalibus  contra<5buiformam  contrahentes  daat> 
nec  a  forma  contradtui  datarecedimus.  Formula  autemia 
hoc  loco  modum,  legem ,  conditioncra  fignificat.I.Scptitia. 
depoUicit.l.i.admunicip.Prstoriz  ftipulationcs  benignius 
accipiuntur,&  cx  mente  Prxto[is,quicas  propofuit.l.in.Pr^- 
toriis.infr.de  Prxcor.ftipul. 

Denieiiietn  /'rjforw.SialterutcrfiucftJpulator ,  fiuepro- 
miftbc  ,  aliter  velit  ftipulationem  concipi,quamaPra?toro 
propofita  eft,  altero  fortaflisdiflentiente,  cogcturformui- 
iam  Praetoriam  fequi.  Nifi  iuftamaliquamcaufamalleget) 
CHrabeaformularecedidebeat.  Qop  cafuPrztoriseritco- 
gnitio,  &C.1. 1  .§.  vltim.infra.dc  praEtor.ftipul.Hic  mihi  vkie- 
tur  planus,  &f<icilis  horum  verborura  fenfus,  quem  czteri 
vulgo  aflecuti  non  funt. 

Siquisvacuampojfepenem  tradipromijerit^,  nonnt$- 
iumfaUum  hM  Hipulatio  cominebit  ,fed  caufam  bonO' 
rum. 

Qinmuis  ftipulatio,  rtm  tradiy  nudum  fa^ura  continear, 
l.fi  rcm  tradi.fupra :  ta  m  cn  fi  quis  ftipuietur ,  vacuam  p  ^  flef- 
fionem  tradi ,  nen  LfHccicc  ci  rera  tradcre ,  fed  ita  tradeie  o- 
portebit ,  vt  in  bonis  eius  efle ,  eaque  ftui  poific.  Sic  accipicuc 
caufa  apud  Vlpianum  infira  fi  quis  cefta.Iib.I.  i  .hxc  adtio. 

LIIL  IVLIANVS  LIB.  XVIL 

DIGESTORVM. 

STipMlationes  commodifiimum  esi  ita  componere ,  vt 
quMunque  fpecialittr  comprshendi  pojfunt  con  tiac- 


antur :  doli  autem  clatifula  adeapcrtineat ,  qu£  iti  prjtfen^i 
tia  occurrere  nonpopnt,  ^  adincertos  caJnspertineAnt. 

Doli claufub generalis eft, & complei^uui  ca om  .la.qu^ 
eontra  bonam  fidem  fiuht :  ideoque  vidcbatur  iola  abfquC  i- 
liis fpecialibus  claufulis  lufficcte.  Sed  tamen  lulianus  hic  no* 
bisconruIit,vteacontcntinonfimu$iquia  mag  lam  iuccr- 
titudinem  continet  j  nec  certum  fempet  cft  j  qUid  a  bbni 
fidealicnuni  fit.  Itaqueconfulcius  cft,  ta  nominatira  e<- 
primere,  quscunque  fpecialitercomprehendipcflunt:  de- 
inde  fubiicetc doli claufulam , qu« inccrtos  cafus ^ qui  occur* 
tere  non  poflianr»  id  eft,  in  mcnccm  venii  e.genetaJiter  cdm-> 
pledatur.Haec  enim  claufulacomprehendit  otnnia,  qu^  fpe- 
ciahcetexceptanonfaerunt.l.doli.ti5).inf.I.fifinc.ii.§.fiia 
Aipulacioncrem  ratam  habeti. 

LIIIL  IDEM  LIB.  XXI. 

DI  GE  STORVM. 

I7^ipulationibt*s  altasfpecies,  aliasgenera  deducuntur. 
Cumfpeciesfiipulamur ,  neceffc  eft  tnter  dominos  (Jr  in- 
terheredes  ita  diuidifiipuUtionem,vtpartes  corporum 
cuique  debeantur.  .^uoties  autemgenerafiipulamur  ^nu- 
merofittntereosdiuifioi  Feluttcum  Stichtim  c^rPamphi- 
Ifim quls Hipulatur,duos haredes  aquis partibtts  reliquit, 
neceffe  efi ,  vtrique  partem  dimidiam  Stichi,  dr  Pdmphili 
deberi  Si  idem  duos  hominesfiipulattisfuiJJet,finguli  ho- 
minesfiingulis  heredtbus  eius  deberentur. 

In  ft  pulatioaibus  ,  qns  diaifioRem  recipiunr,  variadi- 
uidcndiracioproditaeftaveterbusiurisau£turibus,  ad  vti- 
litatem  hotninum  ,  &rei  cuiufquenaturamaccommodata. 
Itaque  quantitas  diuiditur  numero :  velut  fi  quis  ftipulatus  fit 
centum ,  &  deccfl^erit  duobos  h<credibiis  telidtis.  Nihil  enim 
zquius  coaftitui  poteft ,  quam  vc  finguli  quinquaginta  aufe- 
rantexhsreditate.l.ficentum.infca.l.cumScichus.defoIuc. 
Alia  eft  tatio  fpecici  cetta:  diuidendjc ,  pura  Stichi ,  vtante  di- 
ximus  in interpretacione  capicis  2. N^m  C\  is quiftipulacuseft 
Scichum  ,  deccflerirduobusrelidshzrcdibus,  nihilcft,g> 
oumero  diuidi  qucat  vtiliter : fed  diuifio  rei  licc  in  pattes,qus 
intelle^u  habentur  mag's  quaiTiCorpore.I.feruuscomma- 
nis.deftipul.feruo.l.Maeuius.§.  fiduob.de  leg.i.quoniam 
hacratione  ^qualicas  commodilfime  fcruacut  intet  haprcde.c, 
Qujd  igitut  de  eo  dicemus  ,  qui  ftipulatus  eftScichum,4c 
Paasphilum?  Dusenimrcs  debcntur,  qaxn.imcrodiui- 
di  peflunt,fed  commodicasacque  vt<liraS  hon)inum,ad  quam 
hzcomnia  referimus ,  talem  diuifionem  non  admitcic :  quia 
dandoStichumvniexh2tedibus,&  P  mphilumalteri,ii:a- 
gnainxqualitasrcperiripoflet.lcaquevciliusvifumeft  ,  par- 
tescorporumcuiqucaffignarijVtvnufqiifque  hitedum  di- 
midiam  partem  vtriufque  ferui  capiac.  Cum  autem  duo  ho- 
minesinccrti  deducuntutin  ftipulanoncm.  fingulis  hapredi- 
bus  fingulos  homines  dati  nihil  ptohibet.Ieg.ficentum.in> 
fra. 

Operarum  Fiiptdatio  ,fimiliseB  his  fiipulatiombtts,in 
quibusgenera  comprehenduntur.dr  ideo  diuifio  eiusflipu- 
lationts  non  inpartes  operarum  ,fedin  numerum  cedit. 
^uodfivnamoperamferuus  commiinis  sttpulatus  fuerit, 
neceffe  e(i  vtrtque  dominorum  partem  operx  tantam^ 
quantam  inferuo  habuerit  ,peterc.  Solutio  autem  eius  ob- 
ligationis  expeditifitma  eft  ,Ji afitmattonem  opera  malit  li- 
bertusofferre,  autficonfentiantpatroni,vthis  communi- 
ter  epera  edantur. 

Siquisftipulatus  fitdecemoperaSj&decefletit ,  duobus 
harfedibiisrelidis,numerodiuidunturincer  hasrcdes  ,  finc 
vlloincommodo,vcfingulisquinquedebea(Jtur.  Vnam  o- 
peram  in  partes  diuidi  non  poflc  fatis  petlpicuum  eft  ex  c.yv. 
infr.  &  aliis  quibufdam  locis.  I.  libecuts ,  qui  poft.de  oper.Ii- 
bert.quamuisaEftimatiooperi.vtquiuisaliaquantJcasdiui- 
dacut.I.fi  quando.dc  oper.Ubert. 

RR     z 


748 


Franc.  Dmreni  (omment. 


LV.  IDEM  LIB.  XXXVI. 


DIGEATORVM. 


filii  ad  obligationem  Hbi  acquirendam,  CHmezprefliOpesii 
f onx  ptoprix  adhoc  fulficiat  ?  f.  Stichum.§. quxntum.de  {o- 
lut.  5icutautem  petcum,  qui  folutioniscaufaadhibitusrft» 
nuUa  obligatio  quxtitur,  itaei.cuiusperfonapropterobli- 
gationem  nominatur  ,  foluinonpoteil.  Namneobligatio 
quidem  in  Alii  petfona  hic  coQfiftit,  (ed  ftaiim  transfertur  ia 
pattem.l.placet.de  acquir.hxred.Nec tr ouerc  nos  debet ,  ^ 
Scsuolarcfpondit,  fiauus  materuus  nbi,autnepti,dotcni 
dati  n;ipulatuslit,id  nepti ,  &  ad  folutionem ,  &  ad  aiSiiionen:) 
prodefle.l.Caius,  folut.matrim.  Eftenimiusfingalate  pro- 
pter  fauorem  nuptiarum  ,  &coniun6tioncm  perfonarum, 
vtidemSczuolakribit.  Quodautemdicitur,  etiam  eioaiv* 
cipatof]iioredlcfolui,ratioQemhabet:  quamuis  alias  adie« 
do ,  ptoptcr  mutationem  ftatus  non  redefoluatur.  I.cutfe 
quis.de  f  olut.TuDcenim  nocet  iblucnti  mutatio  flatuiijcum 
verifimile  efl,  ftipulatorem^fi  hoc  cogitafTct,  nominaturunt 
eum  non  f  uiflcVnde  fit ,  vt  filio  cmancipatofoluem,IibcrB- 
tur  .Teruo  maiiumifIo,Donitem.l.fi  quis feruo. iofra dc fo 
lut. 

.^iitaJiipuUttir  DecemquotlTiuamdarc  fpon- 
des  ?  cdnfejitm  decem  re^e  darifetit  :fedhxres  eit^  exce^ 
ftiontpacii  comentt  fubmottindu-s  eFt:  7s(a.mftipuUtorem 
idegifseneh^reseius  peteret-,palameJl :  quemadmodum 
is^qtwufqtie  in  Calendas  darifHpuletur  ,poteJi  quidem  et" 
iampoji  Calenda^petere  ,fed  exceptione  paili  fummoue^ 
bitur.  ISlam  dr  h^res  eim ,  cui  feruitt*5 pr^dii  ita  conceffc 
ejl ,  vt  iiis  eundt  haberet  ,quo  adnjttieret ,  pa^i  conuenti 
excepttone fummouebttur.  ^ui  ita  Htptd.^tur,  Ante  Ca- 
lcndas  proXimas  darcfpondcs  inihtldijirtabef,  qui 
Calendis  dari fibi  stipuUtur. 

Quidam  ftipulatus  cft  decem ,  cum  hac  a<fbionc^«o<(«/ vt- 
nam  :  quibus  verbis  fignificat ,  fiviuus  eampecuniamno» 
peticri  .nollefcjVtbsies  fuuspctas:quatitutanha:rej  pe- 
t erc  p®flit  ?  Eadem  qusftio  cft in Inftitutionibus,  de  ee.qui 
fttpulatus  eft  deceoi  annua,  quoad  viuec.  §.  at  fi  ita.Ir  ftit.  co. 
T)iiier&  cnim  funt  ba  ftipulati»nes;  nec  credendus  cft  ij,qaJ 
^Ci.  em  ftipulacur,  annua  decemftipulari,  nifi  aliud  adum  z(- 
feappareat.i."ftipulatioifta.§.inftipulationibus.fupra.  Simi- 
Jisqua:ftiohiceft,deemptoreccrto>quodadic^um  eft  ftj» 
pulationi,aondrfFcrcnda:foIutionis,  leafinicnaa:obligar(e- 
nis  caufa ,  vt  fi  quis  ftipulctur,  vlquc  ic;  Calendas  dati.Et  ccr- 
tumeft  inliisomnibus  ftipulatiof;ibus,fim£rumiusin(pi* 
•ciamus  ,  promiflorem  adfauc  poft  tcmp"us  obl  gatirm  osane- 
re.Nam iure ciuili cci tismodis  tollitur obligatio ,  intcr  quos 
non  numcratartempus.i.obligationumfere.fuptatrc.  pijp-^ 
«d.tit.Infti.quib.inod.tollit.oblig.Sednepaftoquidcmes- 
preflb  obligatio  rollitur.§.pnttcrea.  Inftit.de  exccpt.nc  qai« 
1  ortc  putct ,  ideo  hic  finiri  obligationcm,  quiaadium  videtui: 
intetcontrahcntes.ncpofttempuspetatur.  Vcrum  contrii 
hunc  rigorem  luris  ciuilis ,  datui  \  Pi  xcore  cxceptio  ex  bono 
&arquo,fipoft  teropus  agatur.  Eadcmque  eft  ratioferni.. 
tutis  ad  tempus  conftituts :  d«  qua  alius  eft  dicendilocus.l.4. 
defctui. 

^uiproprietatemfine  'vfufruEiu  habet ,  re£fe  vfum- 
fructumdartftbifitpulatur.ldemmin  obligationem  dc- 
ducit,  quodnon  habet  ,fedhaberepoteJi. 

Vfusffudtuseftiusalienisrebus  vtcndiJ.i.de  vfufru<fl.ncc 
dicitut  proprie  vfiimfrudum  haberc  ,  qui  re  fua  vtitur,& 
fruitur.l.vci  frui.fi  vfusfru6l.pet.Vndc  fi  dominus  ptoprie  ta- 
tisnudsftipulecut  vfumfru(^umfibidari,idvideturin  obli- 
gationem  dcducere,  quod  habere  non  potcft.SedhicdicituF 
valere  ftipulattonem  ,  quialicccvfusftuiftuspropriefignifi- 
cet  fcruitucem  quam  quis  habctinrcalienia,  tamenpiofa- 
cultatepercipiendorumfrudtuum,eti3mexrefua,nonQua-; 
qtiam  accjpitur.l.^.dc  vfufrudt.l.qui  vfumfrudt.infra. 

Si  a  te  Htpulatus  fuero  fttndum  SempronidttHm  ■, 

deinde  eundem  fundum  ,  detra^lo  'vfufrti^iu  ,  ab  ali9 

Iltpider  ,  prior  Jitpulatio  non  nctmbttur  :  quia  nec 

inatjfoiuuoiiis  caufa.  Q^oifuracnimadhibcrctpctfonara      foluendo fmtdttm  dura^»  vfttfru^tt  Uberaberis  ,  fed 


Cymqitisftbi,aut  Titio  dariUipulattu est,foli  Titit, 
non  etiamfuccefforibm  eittsreficfoiuttur. 
Cumquisftipulatur,fibiautTitiodjri>TitiipGrfona,non 
obligationis,  fed  folucionis  tantum  caufa ,  adiici  videcur.  leg. 
eum  qiii.§.qui  fibi.infr.  Sed  hscfaculcai  (olucndipcrfonam 
adiedli ,  qua  a  ftipulatoic cledta , probataque eft,  non  egce- 
ditur.  1.  fi  ftipulatus.  §.  1 .  infr.de  fblut.  Itaque  debitorcm  alii 
foKientemliberari,ciiiiisfidcm,acinccgritatemnonperfpe- 
xirforce,necprob.iuilcredicor,iniquum,atqueiniuriofum 
cifec-. Argl.Caius bonis.de curat.furio.  Aliidefacultarefol- 
uendi,  q'ia:  m.crifadieft,nefcioquidcomminifcuntuEsin- 
dignumulanequodhicrcferamus.  , 

LVI.  IDEM  LIB.  LII. 

DIGESTORVM. 

EVmqiii  itafiipiilatar ,  Mihi  &  Titio  decemdarc 
ipondes  ?  vero fimilius esi ,  femper t<na  decem  com- 
muniterfibi  &  Tttio  stiptd&ri  :ficHtiqittlegatTttio,(^ 
Sempronio ,  non  alttid tntciitgitttr ,^^uani  vnadecem  com- 
muntter  duobas  ietiare. 

£>e  hac  ftipulatioue  fatis  didum  efl,  fupra,l.ftipatatio  ifta. 
$.cum  qiii. 

Te,  &  Titiumharredem  tuum  decem datiiriim 
{pondes?  Tititperfona  fuperuactie  comprehenfieji.  Siue 
tnimfoltis  hteres  extitetit  ,in  foltditm  tenebitttr:  fiuepro 
farte  eodem  modo  qtto  cstericoh^redes  eias  ohltf/ahittiY.Et 
quamuis  conuenijje  videatur  neabaiioh£red:,qitaa  Titio 
peterettp'  ^pamenintftilepa^tim  conucntu?n  coharedibtis 
'dtkerit, 

In  hac  ftipulatione  Titiusnoh  tenetur,tiifiguatcnuseft 
h£res,&  vltraportionem  hxteditatiamlubeturproextra- 
neo.l.cum  amatrc.C.de  rei  vind.I.fi  adulta.  C.de  hsr.  adio. 
At  fi  qais  excraneam  aliquid  -laturum  promiferic,  inutilis  eft 
ftipulacio.  §.  fi  quis  alium.lnftic.deinutil.ftipul.  Vndefir.vt 
Titii  perfbna  hiciuperuacua  efle  dicatut.  Idco  auccm  paili 
exceptio  non  competic  cicetiscohaired  bus,ficonueaian- 
tur,  quia  voluitdefundus  totadjcemdcberiftipulatori,& 
canfaeximendic2:teroserat,quiaTiciuscotuni  daturus  (pe- 
xabacur.  Icaqucfiaperte,acmaQifeftea<3:amfit,vta  ca:te- 
Tis  nonpet2tur,cxceptionemcompetereexiftimo,quamuis 
fubiihtas  iuris  refrigccut:arg.l.  oi)!igationumfere.§.p]ane. 
fupradeoblig.&acftio.ynifiqoidem  exhzrcdibus  confulere 
Jicet,excepcionera  ei  acquirendo.l.auus.de  padtis.  Scd  de  his 
^ua^damalia  paulopoft  didtutifainus.leg.IuIianus.l.conti- 
jiuus.§.vltiaa. 

^tdfihi,  autfiltofuo,  darifiipulatur,  manifefieperfo- 
.namfiiiiinhoc  compk£iitttr  ,  •vteirecie  foittatur.  Ne- 
qite  enim  interefi  ,fibi  aut  extraneo  cuttibet ,  anfitbi  autfi- 
lio  ftio  quisfiipuietur.  .^are  velmanente  eo  tnpotefiate, 
(veiemanctpatofitto ,  reHefoltatur.  l^eqtte  ad  rtm  perti- 
net ,  quodqui filto fuo  darifitpulatur,Jibi  acquirit : quia 
contun£lafuaperfonafitpuiatorefficit,  utnon  acquiren- 
dx  obttgattonts  gratia  ffedfoluttonts  caufi  perfonamfitii 
apprehendiffe  inteiltgatttr.  ^^odfifotifiiiofto ,  qtii  inpo- 
teftatefuafit ,  dari  quisfiipuUtttsfit,  non  reciefilio  ftiofol- 
uetur ,  qutafitiiperfona  obiigatieni  magis ,  ^jtiam  fotutioni 
appltcatiir. 

Tametfi  is^quiftipolat-urfiKo,  pctionam  filiicxptimere 
intelligacur ,  non  fol  utionis  caufa ,  fed  obligationis ,  id  eft,  vt 
fibi  acquirat  per  filium ,  tamen  fi  quis  ftipuletur  fibi  aut  filio 
fuo  d|fiunctim  ,  dubium  non  cft  quinperfonamfiliiexpri- 


fedadhuc  a  tc  >  cEtefundt  'vfunifruBiifn  petam.  J^der- 
go  esi  ?  Cum  mthifimdum  dcderis ,  is  quoqtie  liherdbttttry 
a  qtio  detrafio  'vftfrti£iufiindu7n  sit^ulattisfueram. 

Intcruencunouiperfonjefitnouatiojfiidcmpromiflrom 
fit  a  pofleriore ,  quod  a  ptiore  debebatur.§ .  prxterca.  Inftit. 
quibus  raodis  toll.oblig.  Cutn  igitut  hic  ptior fundum  pro- 
mittat,  pofterior  nudamciusfundi  proprietatcm.fatisper- 
fp;cuumeft,nouationemnonfieri.  Namidemvttaque  il:i- 
pulatione  no  concineri,  velhoc  argumenco  oftendicur,  quia 

[)romiflbrfundi  ,dandopropriecacem,fine  vfufiuifbu, non 
iberarccur,  fedadhucaduerfuseum  aginolTet.l.etian-.defo- 
lut.i.Iulianus.infra.Sanehpriordebitjrfiindamdcdctit.hac 
atSionevterqucIibcratur.  Qaoticsenim  (inquitPaulus)  id 
quod  tibi  debtbam  ,  ad  teprruenit ,  &  tibi  nihilablic.ncc 
qaod  lolutum  eft  iepetipolfic,competichbcratio.l. inpcr- 
pecuum.<Ji.ds(olut. 

S/  hominem ,  qiiem  a  Titio  piro  fifttLxtusfueram ,  Sc' 
itis  mihtftih  condtttonepromifcrit,  &  ispcndente  condttio- 
nepoflmora-m  Titii  decejferit :  confcfim  cum  Titto  agere 
potero :  nec  Seiuspendentc  condttione  mihi  obligatttr.  \^t 
JiTitio  accepttimfccijfem ,  Scius  exisiente  conditione  obli- 
gari  poteTi.  idcirco  hxc  tam  -varie  quodhomine  morttio 
definit  ejfe  resin  quarn  Settu  obltgetur :  acceptilationein- 
terpofita,fnpercflhomo ,  quem  Seitt-spromiferat. 

Quoties  id ,  quod  pure  mihi  ab  aliquo  promiilutn  cft  ,  ab 
alio  fub  conditione  ftipnlor ,  non  ftacim  fic  nouatio ,  fed  cum 
conditio  cxtiterit.l. quotics.de  nouat.§  .pi ^terea.  Inl^i.  qui- 
bus  mod.coUit.  obligac. Ac  fi rcs ,  qux  dt;dud;a  eft  ia  ftipula- 
tioncm  ,  petieric  anteconditioniseuentum  ,poftcriorpto- 
miiror  ea  exiftente  non  tenebicur.  Rcm  enim  fupcrellc  o- 
porcct  eo  tempore,quo  condicioimplecut,cumabeo  im- 
plemento  vires  capiat  ftipulatio.did.l.quotics.  Alia  caufa  eft 
acccptilationis ,  vt  hic  dicitut ,  fi  ct  cdicoi  pendcntc  condicic* 
nc ,  priotem  debicorcm  acceptilacione  libetaueric :  quia  luf- 
ficit  rem  fupcfelFe  .•  de  qua  ftipulatio  contradta  eft.  Exhis 
confequenseft,cumpoftetiorft!puiatio  euanefcit ,  quiarcs 
tempore  exiftentis  conditionisnon  extat,prioremdcbito- 
rem  ita  teneri ,  fi  ante  moramfecerac.quocalua-ftimacio- 
nem  dcbet  ftipulacori.l.fi  (eruum.^.vltimo.infra.  Non  enim 
vctum  eft ,  pofteciote  ftipulatione,  qux  non  nouat ,  moram 
purgaii.nififortcrem  ptiefentemfuiirctemporc  contrafts 
ftipulationis  pioponatur  ,  {ecundum  Marcelli  fencenciam, 
quam  ref«rc  Vlpianus  his  verbis.I.quocics.dc  nouatio.  Vnde 
Marcellus,&fipoftmoramScichusin  condicionalcm  obli- 
gacionemdcdudluscft ,  purgarimorara,  necmfequentem 
obligationem  dcduci  putat.  Na tametfi  apud  Vlpianum  nul- 
la  pixfcntix  fiat  meniio ,  quod  obitcr  ab  eo  commemoretur 
dicftum  Marcelli :  tamcn  alibi  plene  defcripta  extat  fcntentia 
Marcelli ,  cum  ea  diftindionc ,  de  qua  iam  diximus.  Locus 
ert  in  cap.  7 2.  tit.  de  folut.  Qnpd  caput  adfctibitur  Marccllo 
in  Codicibus  emendatis.  Cur  autem  prxfentiarei  tantam 
vimhabcat  ad  purgandammoram,non  admodum  obfcutc 
eodcmin  locodocctMarcellus.  Sedhacdiftin(%ionenen  v- 
rimur, cura  pofterior  ftipulatio  nouat.  Tunc enim ccrtum 
eft.vcteremdcbitorem  omnimodoliberari  Lparui.de  cond. 
furr. 


In  Tk.  De  verhorufn  5^//^» 


7A9 


LVII.     I  D  E  M    L  I  B. 

DI  G  £S  T  O  RVM. 


LIIL 


SIquis,fTitius  Confulfa£tus  erit^  decemdarifpopon- 
derit:quamuk pendente  conditionepromtjfor  moriatur 
relinquet  haredem  obligatum. 

£x  ftipulationeconditionali,  fpes  obligationisinhzredc 
promilloris  ttanfmittitur.  Eademquc  eft  caufa  ftipulatons. 
% .  ex  conditionah.Inftit.  eo.  tic.  Idque  ahbi  nos plene,dc ac- 
cucate  craAauimus.Lqui  Romz.§.  Agetius. 


LVIIL  WEU  LIB.  Lmi. 

DIGESTORVM. 


Qri  vftmfntaumfundiJiipttUtur ,  deindefttndum^ 
fmiliscjlet ,  quipartemftindtfnpulatur  detnde  to* 
tum :  qutaftndus  dari  non  intelligitur  ,fi  vfitsfruclns  de» 
trahitttr.  Et  e  contrario ,  quifundumfitpulatus  efi,  dein" 
de'vfiimfruBum,fimtlisestet,qititotumftptilattir,dein'. 
departem.  Sedquia£lum  Htpttlatur,  deinde iter,pofterio* 
resitpulationenthtlagtt:(ictit  o-qtttdecem ,  deindequin^ 
que  mpitlattir ,  nthtl  agtt.  Itcmfi  quisfrucium ,  deinde 
'Vfum  Fiiptilatus  fuerit ,  mhtlagit :  nifiin  Ommhtis  nouandi 
ammohocficere,fpecialtterexpreJfl'rit.  Tuncenimprig^ 
re  obligattone  expirame ,  exfccunda  tntrodiicitttr  petitio^ 
&  tam  tter ,  quam  vfis ,  nec  non  qutnquc  extgi  pojfunt. 

Magnaoliminccttitudovedabaturcircanou...ioncs,ncc 
rllo  cetto  lare  definitum  crac ,  quando  nouatio fada  intelli- 
gerccur,  fedtota  res  cxcon.cduris  quibufdam.plerunque 
fallacibus  pendebat.  Credebanc  aucem  ve-  er cs ,  vc  cx  hoc 
loco  appar  et ,  multum  referre ,  an  pofterioc  ftipuiacio,  plus , 
aii  minus,  quam  prior  concineat.  Srd  hodic  feq.iimut  coo- 
ftitutionemloftiniani,nccaliteffa<aaranouationcmintclii- 
gimus  ,  qaam  fi  id  fpecialiter  a  contrahentibus  CApreirum 

fucrit.I.vlrim.C.denouar.§.pritcrea.Inrti.qmbusmoJ.tol. 
obligat.  EftenimeaconftitutioinlertaCodici  poftpriorem 
Codicis  cditionem,  &  compoficioncm  Pandecaarum,  vt  mi» 
rum  videri  non  debeac,  quod  dicimus,  eam  iuri  in  Pandedas 
rclato  derogare. 

LIX.  IDEM  LJB.  LXXXVIII. 

DIGESTORVM. 

QVottesindiem ,  'velfub  conditione ,  oleumquisHiptt' 
latttr,  etti^s  xUtmattonem  eo  tcmpore  fpeBare  oportet^ 
quodtes  obligationts  'vemt:tuncenimabeopettpotesi;a^ 
lioqtiin  ret  captio  erit. 


LX.  VLPIANVS  LIB. 

AD    EDICTVM. 


XX. 


IDemerit,c^fiCapUiecertumoleipondtfs  dari  quislii' 
pulatusfit  Nam  eitis  temporisfit  Jfiimatio ,  cumpetipo- 
tesi.Petiautempotefi,  quoprimttm  in  eum  locttmperueni' 
ripoterit. 

SiX  ftipulationi  olei  adit  dta  fit  dics,  vcl  ea  tacite  infi  t ,  &  pe- 
taturpcr  iudiccmoleia?ftimatio,  incasftimationeircunda 
ciusdieiratiohabcbitur;tcmpusantcccdcns,quofortctcm« 
porccarius  fuic  oleum,  non  fpedabicur.  Id  enim  captiofura 
reoeftet ,  cjuiantc  eamdiem  conucnitinonpotuit.Sedboc 
plcne  a  nobis  tradatumeft  fub  tic.de  reb.cred.vndeaftumi 
poccrunc,qu£  ad  hunc  locum  percinerc  vidcbuncur.l.  vi- 
num. 

LXI.  IVLIANVS  LIB.  11. 

Ad  Vrseivm  Ferocem. 

STipulatio  hoc  modo  concepta ,  Si  hxredem  me  non 
feceris ,  tamen  dare  fpondes  ?  inutilisesi ;  quta  con- 
tra  bonos  mores  efi. 

Sicuc  ftipulacio  mutilis  cft,  qua  coniicnit ,  vt  me  hircdeni 
facias,I.ex  eo.C.de  inuci.ftipul.ica  ftipulacio  pecuni^  non  va- 
let, fub hac  condicione ,  fi  mc  hsredcm  non  fcceris.  Omnes 
enim  huiufmodi  conuenciones ,  canquam  bonis  motibiis 
Contratii,  i.mprobantur,  &  adeo  inutiles  funt ,  vt  liberam  te- 
ftandi,&  ahum  quemuis  hasredem  inftituendi  facultatcm 
non  impediant.Lpadum  quod  dotale.C.de  pad.l.hiEredicas» 
C.  dc  pad.  conuen.  Nam  captand^  mortis  alienx  occafio- 
nem  prsbent,propterea  quod  certam  fpem  habec  ftipulator, 
hseicditatem  obtinendi,  mortuopromiflore,  qui  piomiflio- 

RR     } 


75» 

nfem  {uam  matare,  aut  reuocare  non  potcft.l.ficut.C.de  ob- 
ligat.&adlio.  Aliacaufaeft  tcftamenti.quod  teftator  arbi- 
irio  fuo  reuocat,  ideoque  non  tam  certa  eft  hsredis  expedka- 
tio ,  Tt  alias  oftcndimus  m  particionc  tradlatus  de  padis.Hoc 
igitur  pa6lum  nuUius  momenti  cft,  etiamfiiuimrandufnei 
acceftetit.l.  nondubium.C.delegib.Sitamcnintercomrai- 
litonesconuenerit,  vtalterucromortuohxredjras  ad  fuper- 
flitem  deferatur,  valet  ea  difpofi tio ,  vt  teftamentum  milita- 
t:e,&  vltima  voluntas  ,  nonvtpadum,  quodrcuocarinon 
poflit.l.licet. C.depadl.  Nam  vOluntasmilitun3,quoquo 
modo  dcclarata.pfo  iufto  tcftamcnto  habetur.I.Diuus.dc 
tcftam.  mi!it.Scd&interliberosquoque»patcreodemmo- 
dodiiponerepoteft:  valetque  conuentio  patrisitadcmum, 
fitcuocatanonfueric.I.vItim.C.famil.ercifc.l.hac  confultif- 
fima.§.cximpctfc<9:o.C. deteftam.  Qurdamaliafuntgc- 
nera  conucncionum  ,  dchxrediracc  alicna  ,  veluticumpa- 
cifcor  tecum,  vttibi  hacrcj  nonfim,&renuntioha:reditaii 
tu;e ,  vt  vulgo  faciunt  iiiix,  dotc  accepta :  &  hoc  paftum  fer- 
uandum  non  eft.l.padlum  dotali.C.dc  coHar.  Vtilc  cnim  vi- 
fum  eftlegislatori,  hocrcincdio  iis  profpicere ,  quifacilead- 
ducuncut ,  rac^dico  pri/enci accepio ,  vt  opuI";uam  hiredi- 
taiem  repndient. argum.I.cumhi.dccranfatfl.I.  vlcim.C.ds 
padl.pign.Ec  hocpadum  iureiurando  confirmari,  a  Pontifi- 
Cibiis  confticucura  eft,  c.quamuis  padum.de  p'dQt.ia  6.Qm- 
damexifti:aantvalerehuiiifniodirenuntiationcma  filio  fa- 
ftara  5  cam  filius  apatrc  tancam  accipit,  qaanta  eft  eius  kgi- 
timaporcio:q'iamfententiamfec]Uor.I.  i.§. fiparens.fi  apa- 
fcn.  quismanumif.  Sed&confaecudo  feruandaeftlocicu- 
iufquc ,  qna huiuimodi paftiones confirmantur :  cuiufmodi 
eftMediolancnus,  apud  Hortenfiiini  rclata.tit.de  fil.nat.ex 
taatr.3dmorg.contra.c3p.i.§.fiiii.fidefeudofuer.contr. 

Aliudeftgcnus  padi,  cum  pacifcorcumaliquo  ,  nonde 
cius  h  rredi  tate ,  kd  cuiufdam  tertii ,  certo  modo  diiridenda: 
&it3  demum  valet  ha:cpa<5iio,fitertiusilIeconfcnlcrit,& 
ineo  confenfuvfqucadmortensperfeueraucrit.I.  vlcim.C. 
depad.  1.  qaidsm.§.  vltini.de  donat.l.i.dc  his  quib.vt  ind'g. 
De  hxredicate  tameo  homiais  incertipacifcilicet.L  j.§.de 
illo.profocio.  ^ 

LXII.  IDEM  LIB.  11. 

E  X    MlN  VTIO. 

SEruus,  'vetante  dommo  ,^pecuntam  ab  alio  quo  Ftipu- 
latusftt ,  mhtlommus  ohligat  dominopromrjforem. 

,  Seruus  ftipulandoacquirit  dominofuo,  vtantediximus. 
Nec  refett , an  promitttence domino, an  piohibente,  ftfpu- 
latiisfit.l. eciam.de  acquir.rer.dom.l.quemadraodum.  deiu- 
redot.Icaque  fi  vctante  doraino  ftipulatusficferuus,  pote- 
ritdominus,mutatavo!untate,poftcacxpefiri  ex  ea  ftipu- 
latione,qUamuis-obIigatio  ipfi  inuito  no  acquiratur.Khoc  iu- 
re.  §.  non  potcft.de  donar.l.inuito.  de  reg.iur.  Nec  vero  du- 
bito,quin  eodem  modoacquiraturpoileffio,  tamctficon- 
ttadicant  aliqui.§  item  vobis.lnftit.per  quas  perfon. 

LXIII.  AFRICANVS  LIB.  VL 

QJ.«STION  VM 

Slita  quis Bipuletur ,  {iiic  nauis  ex  Afia  vcnerit ,  fiue 
Titius  conlul  fadus  fuerit ,  vtraprius  conditio  cKti- 
t-erit,FiipuLitio  committuur,&  amplius  committi  nonpo- 
tesi.  Sedenim  cum  ex  duabus  dtftunBuiis  conditiontbus 
altera  defecerit ,  necejfe  eJi ,  -vt  ea  qux  extiterit ,  huiufmo- 
diftipuLitionem  committat. 

Cum  plures  conditiones  adfctibuntur  difiuniSim  ftipula- 
tioni ,  fuffictt  vnam  exifterc,  vtcomtnitcaturftijpulatio. l.fi 
quisitaftipulacus.ii5>.  Idqueaccidit.curaqiiisiraftipulatur, 
Siue  natiu  ex  Afia  vmeritfine  Ttiiits  ConfiljpaElMffne)  r/.Nam 
didio,  fiue,  difiandiuahiceft.  Aetametfiplerunqueahter 
accipiatur ,  arg.  I.  fi  quis ii a. de auro &  arg.  lega.  r amen  rado 
nonpermiuit,vtahcerhicincelligamus:cumpra;fertimVer- 
fea  llipiiiacionis  ambigua  concra  ftipulatorem  inttrprecari 


Franc.  T>uarem  Comment, 


dcbeanius.l.ftipuIatioifta.§.in  ftipulationibus.fupra.  Atqu* 
hinc  etiam  fit  ,vt  non  nifi  femel  committatur  hscftipulatio. 
vnde Vipian.de hacftipulationeloquensjvbi  cotnmilla  eft, 
inquitexpriori  caufa,exaltera,licetexiftatconditio,amp!ius 
non  committitur.Alteraenimcaufa,  nonvtraqueineratfti- 
pulationi.  1.  cum  quxrebatur.  iud.  folui.  Sed  plufcula de  hi» 
infra.l.fific.i5j. 

LXIIH.  IDEM  LIB.  VIl 

<iVyE  S  TI  ON  V  M. 

HViiifmodtftipHlatiointerpofitaeli,  ^\  Titius  CoS* 
ful  fadus  fuerit ,  tunc  cx  hac  die  in  annos  fmgu* 
los  dena  dare  Ipondes  ''.poft  trienniutn  conditio  extittt: 
an  hitim  temports  nomme  agipofit,  non  immerito  duhitd- 
bitur.  Refpondi ,  eamftipuLttionem  vtilem  efe ,  ita  vt  in 
ea  eorum  qtioque  annorum ,  qui  ante  impletam  conditio- 
nemintercejferint ,  pr^Hatio  in  td  temptts  collatainteHi' 
gattir :  vtfententia  eius  talisftt ,  Tunc  ciim  Tttius  Ccfiftd 
fa£lusftierit ,  inannosftngubs,  etiam  prateriti  temporU 
habita  ratione ,  denaprsflentur. 

Si  quis  ftipuletur  decem  annua ,  fub  conditionc ,  fi  Titius 
Conlul  fa6tus  fucric,exiftente  conditioncitacommittetur 
ftipulatio,vtfucurit3ntumtemporispenfio  debeatur ,  noa 
etiam  eius ,  quod  euencum  condicionis  antccefiic.Nam  tam- 
etfi  verum  fit ,  conditionem  aliquandoincontradibus  re- 
trotrahi.I.ncceiTario.depericul.&commo.ratiotamen  non 
patitur  ,  vc  obfcuritacem  ftipulacionis  contra  promi*rorcni 
interpretemur.l.ftipulatioifta.J.inllipulationibus.fupra.Scd 
hoc  ita  eft  accipiendum ,  nifi  aUud  inter  contrahentes  3(5tum 
clle  appateat ,  veluti  in  hac  ftipulacione ,  Si  Luciiu  Tttisu 
ConfMlfaElusfuerit ,  tuacex hac dtein annosfltJgttles  dena  dare 
finndes ?  Vcilis  eft  cnim  hsc  ftigulatio ,  nec eit  eis  fimilis.quf 
ante  Confticucionem  luftiniani ,  cb  prxpofteram  conce- 
ptioneminucileshabebancur,  de  quibusalibi.l.prxpoftcrf, 
C.deceftam.§.itemfi  quis.Inftit.de inutil.ftipul.  Ac  devfu- 
ris  idem  fcnbit  Paulus ,  fi  conuenerit,  vt  ex  dre  ftipubticnis 
pendantur  antemoram.leg.ledia.  de  reb  .cied.    Nec  ad- 
oerfatur  huic  fententis  rcfcriptuin  Diui  Matci ,  cuius  me  ncio 
cft  fub  cic.  de  vfutis.  1.  cum  quidam.  in hxc  verba  : Cum  qui- 
damcauf(rcc,fequotannis  quincunces  vfuras  praftituium, 
&  fi  quo  anno  non  foluiffec,  tunc  totius  pecuuis  cx  die ,  qua 
mutaatus  eft,  femiffes foluturum ,  &  reddiiis  per  aliquot un'- 
nos  vfutiSjtnox  ftipalatio  commilTa  elIet:Diuus  Marcus  For- 
tunatoitarefcripfic,Prsfidemprouincisadi,quiftipulatio- 
ncm.de  cuiusiniquitate  qucftus  cs,  admodum  iuftaeexa- 
dionisrediger.  HascConftitutioad  infinitum  modunt  ex- 
cedit.  Qnjd  ergo  ?  fic  temperanda  tes  cft,vtin  futurum  dun- 
taxat  ex  dicceflationiscrefcatvfura.  Idcoenim  voluitMar- 
cusinfuturumduntaxatvfurasctcfccre,<juodcdiofa  &  ioi- 
gua  ei  videretur  ea  ftipulatio. 

LXV.  FLGRENTINVS  LIB.  VIIL 

In  s|t  IT  VT  lONVM. 

QVinextrinfecus,  (^mhiladpr^fentem  aHumperti'' 
nentia  adteceris ftiptilationi  ,  pro  fuperuacuis  habt" 
buntur,  nec  vitiabunt  obltgationem.  Velutifi dtcas ,  Ar- 
ma  virumque  cano ,  fpondeo ,  nihilominus  valet.  Sed 
etfiinrei,  qu£  promittitur ,  htt  perfonx  appellationeva- 
rietur ,  non  oheffe  pLuet.  Nam  fttpulantidenarios,  eiuf 
dem  quantitatis  aiireos  fpondendo  ohligaberis.  Etferuofti- 
fulanti  Lticio  dominofuo,ft  Tttio ,  qui  tdemfit ,  daturun» 
teJpQndeas  ,&hligaheris. 

Tametfi  diueifitas  inccrrogationis  >  &refponfionis,  in- 
utilemftipulationemreddat,  vt  diximus  in  ptimi  capitisin- 
terpretatione ,  tamen  cb  fupcruacanca  verba  non  vitiatur 
ftipulatio.  Idem  dicendum  ,  etfi  diuerfitas  fic  inrci,  qus 
promittitur,  aujpetfonarappellatione.lcg.  fifubvna.infca. 

SuiHcit 


I 


Sufficicenim  taliaenevetba  intettogantis ,  &  lefpondencis, 
vceosinidciiiconfcnliireappafeac.l.omnes.C.decontiahenk 
ifccommitt.ftipul. 

A'IjK»y?</>«/<j«/»  i;/f«4rw/.Si  de  vna  raoneta  inceicogatus.de 
aIiaicfpondeat,quiEfiteiufdemquancitatis,  non  vitiatuc  fti- 
"pulatio.  Quancitatemhicaccipimuspublicam  numiacftima- 
tionem,  quam  Aiiftoccles  liTnn»  vocac,  vc  oftendimus hb.  i. 
Difputa.cap.<?.  Vc cxcmpli gt atia,  apud  noftiaccs  canti  eft  au- 
reusvnusiolatus,  quanci  ^(^.folidi.  Ideoquexftimacio,(iue 
quancicas  auiei  folaii  dicicuc  efle  4 tf .folidoium.  Acque  hinc 
annocandum  eft ,  nihii  tcfeiie ,  an  cadem  foima ,  an  diuciia, 
debitoi  cteditoiinumos  foluat.  Aliasdidcnfus  inievitiaiec 
ilipulationem.l.intei ftipulantem, §.i. infia.  Qupd eft acci- 

f>iendum,vt  Paulus  icfpondic,nifi  ex  ea  folutionc  damnum  a- 
iquod paiTuius Hc creditoc.l.Paulus. 99 .  dc iolur.  Qup cafa 
non  dubico ,  quin  ftipulacio  ob  diuetficaiem  acdiftenfum  iu- 
ucilis  /It. 

LXVI.     PAVLVS     LIB.     IIL 

AD    LEG.    ALIAM    SENTIAM. 

Slminor  vigintiannls  a  dehitore/uojfipuletur  ,feruum 
mMumijfurum  ,  mn  eU  executio  JlifuUtionis  danda. 
Sedjitpforum  viginti  annorum  erit ,  no  impedietur  manu- 
mipoiquia  de  minore  lex  loquitur. 

Hoccaput  fumptumeftex  Pauli  fciiptisad  Icgem  itliara 
Scntiam.vt infccipio indicac.  Qua lege minoii viginci annis 
nonaliteimanumicteie  feiuum  peimicticui,  quamfivindi- 
^a  apud  confilium  iufta  caufa  manumiflionis  appcobata  ma'- 
numittat.  §.  eadem  lcge.  Inftit.quib.ex  cauf.  inanu.  &  titu.de 
raan.vindi.  Vndehicdicitur,fiminoiio.annis,cuidebetur 
(eiuus,ftipuIcturadebitoieeummanumicci,nonvaIccema- 
ilumilfioncm,quafi  concia  Iegem,id  eft ,  concia  iegis  fenten- 
tiam,fa(Stafic.  Camenimlexconfiliorainotis,  vcpacumfii- 
tno,rcfiftac.  1.  fi  minor.  de  fccuis  expcrc.  non  multum  refeic, 
An  fciuum  ipfe  fuura  manumictac,  an  debicum  fibi  fciuum  ab 
alio  manumiccendum  cuiec.  Quid  ergo  dicemu$,fi  ipforum 
riginciannorumenc  ftipulacor .?  Paulus  non  impcditi  manu- 
roiflfionem  ait,quod  de  minorc  Icx  loquatur.Eft  enim  ita  fcii- 
pcuminlcge,vtancediximus.Siigicui!exdemaioieIoqucie- 
tui,  &eitancummanumiccerepetmicceiet ,  quimaioreflet 
viginci  annis,non(acis  eflcc  ftipulatotem  viginti  annoium  el- 
fc.  Verbum  autem,ipfotura,emphafin  habeie  hic  videiur,fic- 
ut  apitd  Giceionem  in  iis ,  qux  fequunrui  locis.  lib.  3.  ad  At- 
tic.  Triginta dies  eranc  ipfi ,  cum  has  darem  liccras ,  pet  quos 
nullas  a vobis  acceperam.  Lib. f  .ad  Attic.  Ego  has  pridie  No- 
nas  Quintiles  proficilccns  Athcnis  dcdi ,  cum  ibi  deccm  ipfos 
faiiremdies,&c.  EcadCzl.  CumAthenisdeceraipfosdics 
fdiflem. 

LXVII.  VLPIANVS  LIB.    IL 

AO    £DICT  VM. 

IL 1  hfiipulatio ,  Dcccm  falua  forc  promittis  ?  va- 
let. 
Hxcftipulatio,  Decetn  faluafore ^  vtilis  cft  eandemquc 
vimhabet ,  quamilla,  habtretieere  ,  dequa  diximus  fupia, 
cap.  }8. 

Eumqui  decemdarifibi  curarefiipulatmfit ,  nonpojfe 
decem  petere  y  quoniam  pofiit  promtfior  reum  locupletem 
dando  lihcrAri^Labeo  ait.ldque  dr  Celfm  lib.C.Digefiorttm 
"  refert. 

Qui  deccm  dari  ftipulatur,  decem  peterc  poteft ,  nec  libo- 
tatur  reus  fatildando.l.  promiflbr  Scichi.§ .  vlc.  de  conftit.  pe- 
cun.  Idem  dicendum  cft ,  &  fi  quis  piomiccat  fc  fa(ftuium,vt 
alius dec  decem.§ .fi quis  ahum.Inftic.de  inutil.ftipul.l.  fi  hx~ 
tes  iuflus.  7  <J.dc  Icg.i.Si  veio  quis  piomiccac  fe  cuiatuium,Vc 
alius  det  deccm  ,  fideiuflorem  dando  locuplctem  liberabicui. 
l.vIt.§.vlt.dereb.cicd.Cuiaenimabeotantumcxigicur,qu£ 
fcilicec  non  nudis,&  inanibus  vcibis,  fed  re  &  fadlo  aliquo  o- 
fteadatur.Hoc  autcm  C  elfus  cefcrt  cap.  vlt.de  reb.cied» 


LXVIIL 


PAVLVS 

AD     HDICTVM. 


751 


LIB.    IL 


Si  Ipoenamfitpulatmfiwrofipecuniam  mihi  non  crcdidif 
fes^certa  eU ,  &  'vttUsfitpuLitio.    ^odfiitafiipnLitm 
fuero,  Pecuniam  tc  mihi  credicurum  fpondes?  imer- 
ta  esifiipuUtio-.quia  idvenit  mfiipuUtionem  quodmea  m- 
terefi. 

Qui  promittit  mutuam  pecuniam  alij.dare  tenetur,quan- 
tiftipulatoris  inccceft ,  vc  nifi  docucricfuaincercflc,  nulla  fe- 
quaturcondemnatio.Arg.l.fiquisftipulatus.ii2.§.vIt.infra. 
Scd  quia.quanticuiufque  intcf  fir.in  hGto  magis,  quam  in  iu- 
rc  confiftic.l.quatenus.dc  if  g.  iur.  &:difEciIis  cft  cius  rei  pio- 
batio,l.vlt.dcprjEtoi.ftipul.idcoficint£jdum,vrpa:n2ftipa« 
Jatioadiiciaturrhocmodo,  Stpecuntam  mthinon  credtderis, 
decem  darefpondts  }  Et  hoc  intcreft  inccr  has  ftipulationcs, 
quodhicceicaeft,ilIaincetra.I.ftipulacionum.74.inf.Quod 
autem  obiicitur,dationem  contineri  ftipulationcjqu^  de  cire- 
denda pecunia incerponicnr,!.i.  dc leb.  cicd.  aique idco cei- 
tam  vidcriifacilc  dilui  potcft ,  fi  quis  confidercr,in  huiufmodi 
cbligitione  vlum  pecunis  .magis  quam  pecuniam.concincii. 
Hoc  cnim  agitui  inter  contrahentes,  vc  liceac  cicdicoti  pecii- 
niacredicaadtempusvti,  quamuisadeum  vfumdacionecef^ 
laria  fic.  Itaque  facflum  quodammodo  continec  ha:c  ftipula- 
cio,vt  metico  incerca  dicacur. 

LXIX.  VLPIANVS  LIB.  VI. 

AD     EDICTVM. 

Slhomo  mortumfifit  nonpot€st,necpcena  rei  impojiihilis 
committetHr.quemadmodumfiiquis  Stichum  mortuum 
dare  (lipuUtm,  drfidatti^s  non  ejfet^cenamJIipuLtretur. 

Cum quisid ftipulatur , quod impoflibile elt ,  fiue in dan- 
dojfiue  in  faciendo  confiftar,ftipu!ai  io  iiiucilis  c  ft:adco,vc  ne 
ftipulacio  quidem  poenac  ci  accedens  valeat.  Nec raulcum  re- 
ferc,anconcrahencesidfciuerincimpoifibilecfle,  anignora- 
uerinc:  quoniamvcroquecafudeefl  confcnfusfinequonon 
valecftipulatio.I.nonfolum.fupr.  citu.prsced.  Qupdauccm 
hicdicitar,  homomortuiM,  ficaccipicndumcft,  fiuemorcuus 
iameraccempore  ftipulaticnis  concra6lx,  fiuepcftea  moi- 
tuus  eft.  Nam  fi  cafus  fuperucniensieddat  pixftationem  im- 
poflibilcm,iatio  non  paticuipusnara  debeti.  I.  fi  vehenda.  ad 
leg.Rhod. 

LXVIL  IDEM  LIB.  XL 

AD    EOICTVM. 

MVlier,qu£  dotem  dederatpopuUri  meo,  Gldhrioni  tfi- 
doro  ,fecerat  eumpremittere  dotem  ,fiin  matrmo- 
nio  decefiijfet,infanti :  &  deceffirat  cenfiante  matrimonior 
fUcebat,  exfiipidatu  aSiionemnoneffe ,  quoniamquifari 
nonpoterat,necfiipuUripoterat. 

Eciam  fi  docem,qux  aliasf  auorabilis  eft ,  ftipulecur  infans,' 
inutilis  eft  ftipulatio:  idque  pluribus  a  mc  demooftratum  eft» 
in  capicis  primi  enarracione. 

LXXL  IDEM  LIB.  XIIL 

AD    EDICTV  M.J 

CVm  quidvtfiat,fiipuUmurpcenam  ,fic  reUe  concipie' 
mm,Si  ita  fa^tum  non  cnt„cumquidnefiat  ,fic ,  Si 
aduerfus  id  fa<^um  f  it. 

Si  verba  piincipalis  ftipulationis  aientia  fint,ftipulatio  poe- 
nxveibis  ncgantibusconcipidebec,  &concia.  Acquchinc 
facile  poteft  inceliigi  latio  concipicndi  posnalis  ftipulacionis, 
fi  cam  agentibus,quam  ncgantibus  veibis  mixtim  &coniun- 
(5fcc  piincipaiis  concepca  fic.Quod  &  Venuleij  locus  oftcndir, 
cap.i}7.&Iuftinianiin  Inftic.tit.de  vctb.oblig.Eftauccmhoc 
capucfumpcumexcitu^  dereccp.aibit.  vtcx  infciipcione  co- 
guofcitur. 

RR     4 


1^^ 


LXXIL 


I  D  E  M 

AD.  EDICTVM 


Franc.DuAreni  Comment, 

L  I  Bv    XXIL 


\  TimUtiones  non  diuiduntur  earttm  rtrum ,  quA  diuifio- 
\nem  non  recipiunt^feluti  vi£,ttineris ,  acfm ,  aqu£  dw- 


prid.  1.  fi  vnus.  dc  feruir.  ruft.  prard.  Nam  nec  in/olidum ac^ 
quiretepoteft,quiainutiliteralcetiftipulamur.d.l,proprium, 
l.ftipulacio ifta.§.alteri.  fup.  nec propar(e,qiiJa  pro  qua  patte 
dominuseftjferuitute  nequaquamvtipottft.  Adiquispu- 
tec,  ft  pulacorem  hunc ,  cum  pcr  fundum  itcr  facit ,  pro patce» 
dominij ire, nonin folidum , quanto in  cttore vcifetur ,  noa 


I 


€ius,cMerarumcjucferuttutum.  idemputo, (^Jtquiffaci-  difficile cft oftendcrc.Nam adiuscorporalis.quo vticur in hac 
€ndumaliquidj!ipt(latusft,vtputa,fundumtradiynjcl 
fojfamfodtri ,  velinfuUmfahncari ,  veloper-ds,  velquid 
htsfhuk.  Horum  emm  diiitfid  corrumpit  fltpulationem. 
Celpts  tamen  iihro  3  8 .  Digejforum  refert,  Tuheronem  exi-' 
jitmaffe.,  vhi  quidfierifltpidemurfi  nonfueritfa£lum ,  pe- 
cunlam  dari  oportere,tdei>que  ctiam  in  hocgenere  dtuidijli' 
pulationem.  Secundum  qu£  Celfus  iiitpoffe  dfci ,  ittjla  ajli' 
mattenefaifi  dxndam  ejfcpetittoneffh 

Qui  ftipulacur  rcm  al  qi;  m  |i  duobus  i  ira  ftipulari  intel- 
ligitur,  vcnon  infohdam ,  led  pio  partc  obligeutur  finguli, 
nih aliud  aduiri  fir.infra, de duob.reis.  Sed  hoc eft accipien- 
Tiain  deiisrcbas,  quxdiuifionem  recipiunc.  Nam  ftipula- 
tio,  obltgatioquc  carum  rerum ,  qus  nacura  diuifione  m  non 
recipiuntjdiuiJinonpoteft.I.  i.§.  i.fupra.  Ciiiufmodifunt 
feruitutes  rufticorum  prxdiorum ,  &  vrbanorum .  Vfus  c- 
nim  earum  naturaindiuilLi.s  cft.  i.  viar.  fupra  dc  feruir.  ncc  fie- 
ri  poteft ,  vt  pro parrcqmfqiiam  ear ,  tametfi per certam  par- 
tem  fuud!  quis  irepoflit.l.ad  cercam.fupr.de  (eruit.  In  h jc  fi- 
quidcm  d.fputacionc  diuifioneir.  intelligimus  in  pattcs  in- 
ccrcas , atquc indiuifas , qualcs func ex ,  qui coramunioncra 
inducunt.  Quod & Accutfium  fenfiftc crcdibileeft , cum dc 
parrcmukip  uatiua,fiucquota,hicloquicur.  Verumvtcun- 
quc  icnfetit  is ,  nec  rc(Se  ncc  commode  id  elocutus  eft :  aoc 
incaquidemcpin!oncpermanet,fedflu£kuantifimilis,varia$ 
aliorum  fcmenrias  rcrtrt.  Eadem  igitur  ratione  fen'ituit$ 
indiuidus  dicuntur,  qua&  fadaoinnia,vtantcdocuimus, 
in  CatonianjE  diftindlionis  explicationc.  Nam  ficerc  opus, 
autifc,  nemopoteftptopartc  iudiuifa,  propter  earutnpar- 
tiumcoDfufioiiem.atquccomm  ftionem.qu^uitellecfiu  ma- 
gishibenturquamcorpore.leg.leruuscommunis.deftipula. 
lcruo.  Adde,quodcuTndeopere,fiueapotelefmare  agitur, 
cuiufmodieftdomus,theattum,balincum,nihi!f?diuTiin- 
teliigitur,nepropartequidem,antec6fummationtm  tocius 
operis,  qu^  proptiam  formam  operidat :  quiapats  domus 
dici non  pote^ ,  nulladotnoadhuc ex  ftente:  ficut paisfundi 
non  tc€le  dicitur,ii  nuHus  fimdus  fir.l.  fi  is  qui  quadringenta. 

5  qusdim.adleg  Falcid.  V*.llemhic>4w/^iTtt)tJ{oftendere, 
li  licet  et>{ed  qui  ingcnio  func  paulo  acutioie,noftram,  vc  (pe- 
to,  fcntencjam  aCequcntur.  Nara  craniblis  iatisfacere  qui 
poilumus? 

Execquoddefcruitutibushicdicitur»  multa  co!I'gipoC- 
func,qu^nos(tri6limaccingemus,quacenusneccirariaviden- 
tur ,  ad  huius  loci  explicacionem.  Nam  proprie  pcrtinent  ad 
tra6l?tum  de  (et  uitucibus. 

I.Seruicutis  pats  in  obligationem  non  dcducitur,  vc  hic  Vl- 
pia.ait.  Quare fi  quis ftipulatus fic a duobus (eruitutem  icinc- 
tis,  ica  vtlingulipartcmdcbcant  ,  cotrumpitur  fiipulatio, 
quiaferuitutcm  pro  parte  przftari impoffibile  eft.lrg.via;.  de 
fcruit. 

Il.Vnusexdominisferuitatemfundocommuniimpone- 
re non  poteft.l. i.de  fcruit.  I.  per f andum.  de  (ernir.  i uft.  pra:. 
Nam  fi  in  (olidum,&  toti fundo imponat, manifefta eft  iniu- 
ria^quam (btio inferr, cius patteca,qualibcracft ,  onerando 
feruitute.Si  pro  parte  tantum  fua,nihil  agic.quia  ("eiuitus  non 
recipit  diuifionem.Nam  cum  partcs  fingulorum  incertac  fint, 

6  per  totum  pr^sdium  fic  diff.ili ,  vt  nulla  fic  vel  minima  glc- 
ba,  inquafinguliparce(nnonhabcant,quificripoteft,  vtv- 
nam  partem  abique  alia  quifquam  attingat/  Itaquc cum  fun- 
dus  tegionibus  diuifus  eft,  parresquc  cerrx  ac  (eparati  fingu- 
lorum  (unr,  partis  cuiufquc  doroinusferuitutem  ci  imponcre 
poteft.  1.  ad  certam.  dc  f  cruit.  1.  fi  quis  duas.  §.  fi  quis  pattcra. 
commu.prxd. 

III.  Vnusexdominisftipulandoferuicutcm  fundocom- 
CQuni,  Qihii  agic.  1.  pro  p^rce.dc  fecuic.  1.  propcium.  commun. 


rc,intcger  ac  fohdus  cft,nec  alicer  facetet.fi  iolus  fuDcli  domi- 
nuscfier. 

IlII.A(3:ioexftipuIatuadpetendamferuitutero,necintct 
ftipulatocis  ha;redes,nec  promlloiis,dii;'d,rur.  I.  z.  §.  exhis. 
fup. Vnde  Pomponius, Si  ft  pulator  deceflrrit  plnnbus harre- 
dibus relidJis,  finguliin (olidum  vijm pctuni;& fi promilTot 
deceflerir ,  pluribus  hxredibusrelclis,  alingulisbsErcdibus 
folida  pcticio  cft.l.  viz.  de  feruir.  Ac  de  his  fcruituobus  multo 
plura  (ubcilioraqi  dici  hic  poiTcnczde  quibus  accurace  diiTciui- 
mus  lib.Pandet^arum  o(^auo. 

De  fcruirutibus  pcrfonarum  quzftio  hic  tradlari  foler.qu^ 
non proprie feruitutcs dicuntur.§.  vlti. Inftit. dc  vlu &  hab't. 
atqueideo  vcrbaPapiniani  deferuitutibusreriimatcipicnda 
f(re,fupraadmonuimus.Etconftat,infervfumftu(^um,&v- 
fum  hocinterefle,quod  vfusfruClus diuifionem  rec  piat ,  vius 
nonicem.l.4.fup.devfufi.l.i.§.fivfusfru(5Ius.adl  Falcid.l.  v- 
fuspars.  devfu&habit.  Nam  frui  pro  patte  diuiia  polTu 
muSjCumvfusfrudusdominiurafruduumcominear.qucd 
diuifitjnem  recipir,  vc  ance  dixiraus :  vti  autcm  non  magis  pio 
patte indiuila po(Tumu$,quam  irc.aut  agcre :  quia  vfus  in  atftu 
tantumcorporaliconfiftr^finedominijacquifiiione.None- 
nim  vfuanus  fru«Susfuosfacic,acque  idco  necvendcrc,ne<; 
legare,nec  graris  concedere  potcft.§.i.Inftit.dc  vfu ,  &  habit. 
Exquopcilpicuumeft,  cum  dicimus,  minusiuiiseflein  vfu, 
quam  in  vfufru(Slu,I.i.fupra  de  vfu,&  habic.non  icaaccipien- 
dumfire.quafiraaioreraparcerafrudluuro  vfufru(Suariusca-,)| 
piac,  vluariusminorcro.quiaviuarius,  Dcpropartequidcm 
rainima  frut^uum  do.iiinium  naacifcitur ,  quamuis  modice 
cifdcm  vtipoflit. 

/a'<"w;i«/o,£Syf'^«fe(yi«>r^«7».Exempla,quafubiiciuDtur, 
fitisoftendijtvetbum,facere,adcahicpertinerc,qujcco!po- 
rc  tantum  cxequimur,  quamuisUtiorcm  habeat  alias fignifi- 
cationem.vcluti  in  dift  ir  (ftione  Catonis,qua  f.:  (Slum  diuiduii 
ab  indiuiduo  diftingiiitur.l.4.  §.  Cato.  fup.  Sed  dc  hac  re  plc- 
niusalibid  flcruimuSjLb.i.Dilput.c.f*). 

Fundnmtradi,  Curoh^i  ft  pulatioiterumf.  (flumconti- 
ner.dmifioncmnon  recipic.lcg.  fircmcradi.lupra.  Qupdfi 
transferendi  dominij  vcl  pofliflionis  cau(a  rcstradendafit, 
ahuddiccndumcft.l.decus.deacquir. pollcf  Nam&poflci- 
fio,qux iuris  cft ,  &  dorainium , in partes  intellc<Au diuidun* 
tur. 

FoJfamfodiriyVelinfulamfabricari.  Faceflit  nobis  negotiij, 
quod  Paulus  air,fi  teftator  opus  fieii  iufTerii  prc  poitione  (ua, 
cos  prseftare  cogendos  efle,quibus  pars  hireditatis  acccifit.l. 
morcuo.§.vlt.dcleg.z  Scd dubitandura non cft,quin iudicio 
farafliscxcifcundscoganturinterfecohtredcspartcmprx- 
ftare,taracifi  legatario  in  folidura  teneantur. 

CelfM  tamen  libro.  Qupd  diiftum  eft,ftipulat!oncni  qtia:  in 
facicndo  confiftit,  diuifionem  non  recipcre,  hc  accipiendura 
cft ,  nifi  poft  moram  promiflons pctatur  sftimacio ,  qu2  na- 
ruradiuidi  potcft.  Namctfi  ob  ceflationem  vnias  cenean- 
tur  omncs,tamen  pto  paite  f  ua  cos  tcncri  vilura  efl.  lcg.4 .  §. 
Cato.fupra.  Hinc  igitur  annotandura  eft,eumqii!nonfa- 
cit,quod  promifir,ad  pccuniam  condemnandum  cflc.  Idquc 
generalecftin  omnibusfacicndi  obligationifaus.  1.  fiquisab 
alio.  i  3 . de re  iud.  Credidcrunc  enim  veteres inciuile,atque 
adeoferuilcquodammodocflequcnquamadfaciendumco- 
gi,l.Titioccntum.dccoiidic.&demonft.curapcflitdatapc- 
cunia creditori facisficri ,  nec poflit rcs exitum  haberc,  fi quis 
tam pcruicax,  &  obftinacus  (ic , vcfacetc noht.  Cum  tamen 
nuUum  aropliusremediura  fupereft  ,  quofatisfiat  credito- 
ri,quiaforcctcusnc>.faceie,  quodpromifit,  necpecuniara 
foluerevult,  ahquandoinvincuIaconiicitur,l.i.  Codic.qui 
bon.  ced.pofl.  Eranimadueitcadumcft^fatiiuia,  &pccu- 
niam  in  obligatione  elfe^fed  pecuniam  lunc  deroum,  cura 
mora  fa(5la  eft.  Qiiod  Vlpianus  nofter  hic  fatis  oftcndit, 
&plecifque  aliislocis  confitmari  poteft.  leg.  fi  quisab  aho. 

dete 


1 


% 


JereiuJic>I>fipaeDain.Kquotiesquis.hic.l.vltim.(iquisiniu$ 
voc.nonierit.§.non  folum.Innic.de  obliga.l. ftipulatuses.de 
fideiuff  Santigicurhicquodammododusobiigationes,  al- 
ternationcfn habentcs, quz perindc accipi debenc ,  ac  ii  quis 
fafiumproinirerit  ,  autfinonfccerit ,  quautiiatereil,&c. 
Pcoiadc  firauiatque  ftcterit  psr  proroiilorem ,  quo  minus  fa- 
ciat ,  obligatio  faciendi  in  obligacionem  pecunix  cransfundi- 
nir.  Arg.l.obligationum  fare.§.  vlt.de  oblig.Sc  iik.^^.Ex  quo 
«oafequitur  ftipiilatorem  ita  agere  poITe,  vt  vtrunque  diiiun- 
Aimpecat.l.i.§.quiaautem.fupraquodlegat.Pecuniamvero 
folam  te£te  petec,ii  fatflum  amplius  pi^ftari  nequcac.aut  pur- 

Jjandxmorznon  ntlocus.l.li  quando.de  ope.libcr.t.  6.  de  v- 
iifr.leg.Nec  aliter  (ane  Heri  pcteft  in  iis  ftipulationibus ,  qus 
innonfaciendoconcepta;funt,ficoncrafa(5tumfueric.'  quia 
{i&x  res  iafedx  fieri  non  poflunt.I.in  bello.J.fadx,  de  capc. 
Sc  poftlira.  teuer.  Hoc  amplius  exiftimo ,  ctfi  fadum  prifta- 
ri adhuc pofiic,  nihilo  roinus rede intendere  enm ,  qui  pecu- 
niampetit,quoniaraeafoIapoft  moramin  obligatione  eft, 
lccapetitio  morxpurgationem,  &faciendifacultacemreo 
nonadimir.vfqueadliciscoccftationem.I.fiinfulam.S^.Sed 
&fiquisfadumip(umfimplicicerpctierit,  nehunc  quidem 
male  agerc  crediderim ,  quod  ea  petitip  fccundum  ius  incclli- 
gi  debeac,quafi  asftimatio  peti  videatui.d.l.fi  quando.de  ope. 
Iibcrt. 

Quarrifolet ,  an  vendicor',  qui  facultatem  habetreitra- 
dcDdx,  cogipofiitadtradendum,anveroiibcrctur,  idquod 
inccreft,pra;ftando.l.i.dea(%.empt.  Etputo,quiaineoiudi- 
CiOy  quodbonffifideieft,ipe{ftaturmaxiineaEquitas,  officio 
iudicisinterdum  contineri,  fi  rei  vendita:  dominns  pofleflor- 
quefitvenditor,  vtabeoauferatur&in  emptorem  transfe- 
ratur.  Ar.I.qui  reftituere.de  rei  vind.Sed  &  illud  indubitatum 
eft,po(reiudicemhtcma:ftimflre,  acommuniordinarioque 
iureminusrecedendo,  acjjuantiintereftcmptoris  vendito- 
rcmdaronarc.l.fitraditio.C.deacft.cmpt.Necidmirum.cura 
inii$iudicii$latiiCmafitiudiciispoteftas.§.  inb«nxfidei.Ia- 
fiit.de  adlionib. 

SiquU  itaJiipuUtuiJit,  Si  antc  Calendas  MamaS 
primaSjOpus  pcrfcdum  non  eric,tum  quanti  id  opus 
crit,  tantampecuniamdari.''  diempromiponis  cedcre., 
mrtex  cjuo  locatum  efiofus  ,fedpoJl  Calendas  (JAiartias, 
t^uiattcc  conueniri  ante  Calendas  CMarti-as  retispromit- 
tendi poterat .  PUne fiinfulam fulciri  quisflipuUtusfit-, 
non  efi  expe£iandum ,  vt  tnfuU  ruat ,  -vtfic  deinde  agipof- 
Jit,  «fcj^infulam  fieri  ?  vttantnm  temporis  prxtcreat, 
fuanto  inftda  fabricari  pofit ,  fedibiiam  cceperit  mora 
faciendi»  infid<efieri^tunc  a^etur .,  dicsque  obltgatiom  ce^ 
det. 

Hictradantarquacdam  fpecies  ab  Vlpiano  ,  vtoftendat 
quando  poflltagiexftipulatu  adpecuniam,  ptoptereaquod 
fadlumaliquidnonfit.  Diximus  enim  paulo  antefi  fadum 
nonfit,  pecuniamdari  oportere,  &poft  raoram  transfetrl 
obligationem  faciendi.in  pecunis  obligationem.leg.obliga- 
donumfere.§.vItim.fup.tit.pra:ced.  Idquodfatisszpeditum 
eft,Cum  fa(%um  quod  ftipuiamur ,  tra^um  temporis  non  ha- 
bet,  velutirem  tradere.  Dealiisverofadisptobabiliterdu- 
bitatur.  Prima  fpecies  hic  propoaitur  de  locatore  operis :  qui 
ftipulatus  eft  a  redemptore  hoc  modo,5/<3»/tf  CaUndai  Mar- 
tiMprimM «ptuperfeBum nen trit ,  tuncfUAntiidopw  erit tAH- 
t»mpecHniam  darefpondts  ?  Guius  ftipulationis  dies  non  cedit 
anteCalcndas  Mattias,  necante  Calendas  exea  agi  poteft. 
Nonenimeftfimpliciter  conceptaftipulatio ,  fubconditio- 
ne,  feddiempracccreacertumhabet,  queraexpeftarinecef- 
fe eft.I.in  illa.fup. eo.  Confirmatur  ha:c  fententia verbis  Pa- 
piDiani,it]Lfr.  cap.  i  z^.  Infulam,inquit,intra  biennium  illo  lo> 
co  aedificari  fpondcs  ?  antc  finem  biennij  ftipulatio  non  cora- 
n)ittitur,quamuis  reus  promittendi  non  acdificauetit ,  &  tan« 
tumtcfiduitemporisfit  ,  quoxdificium  extruinon  pofllit. 
Neque  enim  ftipulationis  ftatus ,  cuius  dies  certus  in  exordio 
(uit,ex  poft  fiiko  mutatur.l.infulam.infra.In  fecunda,&  ter» 
riafpecieftipulaciofinjplicitcrconccptaeft,  fincdie,vtputa, 
lHfulamfulcirefpondtis?Infulamadificarejp»nduhitxaet^id\e%ei 
uciic  iafit  >  qu«  non  eaadcm  vini  habec ,  <juam  dics  expiefla. 


In  Tit.De  ^erhomfnohltg. 


753 

Cumenimdifcrteexprimitufdfesivtmpt;rharpecie,nuMi)s 
autconicdur*,  autintcrpretationi  locus  iclinquirur,  Die 
verononexptefla,  cxrcinatura  ftipulationem  intsrprcca- 
mur,atqueidfequimur,cjucd  vctifimihuseft,inrci  c6  rr.he- 
tes  adum  efle.  Itaque  Vlpianns  nofter  hic  aic ,  fi  quis  iufula  m 
fieriftipulatusfitjnonefleexpedandum,  vctantumrpmpij- 
ris  pra:tereat ,quanto  infula fabricaripoteft ,  (td  vbi  iam  cce- 
perii  morafaciendaf  iniiili  fieri,tunc  agi,dicmquc  obligatio- 
niscedcre.  Inquib.verbisnuliaeftobfcuiitas.SedPompo- 
nius  atque  Marcellus  ab  Vlpian  o  ita  diflencire  videntur.vix  vC 
conciliaria  quoquam  poflint.Pompooius  cap.14.fupra.Si  ita 
ftipulatus  fum.abs  te  domum  £edificari,vcl  fi  hairedem  mcum 
damnaucro  infulam  sdificare.Cclfo  placecnon  antc  agi  pof- 
fe  ex  ea  caufa,  quam  tcmpus  pntcriiflet ,  quo  inftila  sdificari 
poflct:necfideiuflbresdatiantedicmtenebuticur.Marccllu$ 
cap.cjg.  Exhacftipulatione, fnfnlarKfiflcirifpondcs^c^viinio 
nafcaturadio,  quiritur.  &vtiquenon  eftexpeaandumvt 
ruar.necenimnihilftipulatorisintereft,  fultampciiusefle, 
quam  non cfle,nec  tamen  redle agetur,  fi  nondum  priterie- 
rir  tantum  tempus  quo  fulcirc  potucrit  redempcor.  Ex  his  igi- 
tur locis apparer, ance cempus quod caciteineft ,  agi poflTc ,  6c 
agi  non  pofle.  Sed  hoc  qua  ratione  fiat ,  (atis  colligiturex  ver- 
bisVenuleij,ca.ij7.inf,  Isenimd:ftipulacione,«»/«/4w7?frt, 
loquens,Item,inquit,fi  non  inchoetur  opus ,  id rantum  ifti- 
metur.quodinillointerualloffficipotuit.d.l,  continuus,§.i- 
tem  qui  iniulam.  Itaqnecum  Poroponius,  &  Marcellusa- 
iunt, ante lapfuna  torius  tempors 3gi non pofle,  fic acc:pien- 
dum  hoc  eft,vt  ^ftimatio  totuis  r  per?s,de  qi'o  ftipulatio  con- 
trada  eft,  peti  non  pofljc.  D  dt  'm  vero  Vipiani  co  perti- 
net,  vtfiquispetetevelit,  sft  muiunem  nonroiiusopcris, 
fedeiusquod  illointeruallo  efiicipotuit,  antctempus,  ini- 
Bimedenegctureiaftio.  Ethicdiftindio,  vtvulgorecepta 
eft,itaetiam  mihiprobatur.  Alckrus,  &alijquidam>ahtec 
intcrpretantur:fednihil  adferuntquod  mihiprobabiliujvi- 
deacur, 

LXXIII.     PAVLVS     LIB.     XXIIII. 

AD     EDICtVM. 

INterdumpt&afiipulatio  ex  re  ipfi  diUtionem  capit :  -ve- 
lutifiid  qttedinvtero  eU,  autfruEius  futuros ,  autdo~ 
mum  xdificarifiipuUtusfit.  Ttinc  enim  incipit  aciio ,  ctim 
ea  per  rcrum  nattiram  pritfiart  poteFi.  Sic  qui  Cartha^ 
gi/fi  darifiipttUtttr,  cum  Romxfit:  tacite  tempus  compleBi 
•videtur,  quoperuentri  CarthagincmpoteB.  Item  fioperai 
a  Itberto  <jtiisfiipuUtusfit,non  ante  dies  earttm  cedtt,  quant 
indiU4efuerint,necfintpr<efiit<£.  Sifertttts  hj^reditariusjli^ 
pulatusfit  mtlUm  njim  habttura  eli  fiipulatto ,  nifi  adit* 
hareditasfityquaficonditionemhabeat.ldemclijdrinfer' 
Hoeius,qtiiapudhofieseB. 

Stipulatio,qua;purecoBCeptaeft,  variiisexcaufis  dilatio- 
nemcapir,acveldic$,  velconditiotaciteiDcft.  CaufaeftauC 
tes,  autIocus,autquidaliudhuiufmodi,  vtcxemplahicad* 
fcriptademonftrant.Propterrcmquajdedudaeftinftipula- 
tionem,dies  tacite  ineft,atque  adeo  conditio ,  vt  cura  id  quod 
in  vtero  eft  aut  fruc^us  futuros  ftipuiamur.k  i.dccond.  &  de- 
monft.  Propter  locum  ineft  tcmpus,  vt puta  cum  is,qui  Ro- 
ma;eft,fibi  Carthagini  dari  ftipulatur:  quod  apertius^xpreflil 
eftinfr.ca.i37.1,continuus.§.cumita.  Itempropterverifirai- 
lemcotitrahentiumvolijtatemineftconditio:vccumpatro- 
nusalibertooperasftipulatur.  Idenimagiinteteosvidetur» 
nc  antc  prvtftentur  opcra:,quam  indicantur,cum  ex  commo* 
do  patroni  pracftari  dcbeant.l. quoties.de  opc.liber.  Sic  pro- 
babilc  eft,  quod  vulgo  dicitur,  cum  qui  mutuam  pecunia  datf 
non  pofle  eam  confcftim  rcpcfcere,anicquatn  ea  vti  potucric 
crcditor.l.sncotnmodato.J.  ficut.commoda.I.qui  fic.de fo- 
lut.Sic  in  omni  ftipuk  tionc  pura,  tempus  aliquod  inc  fle  dici- 
iur,quo  res  promifla  iblui  poflSt.§.  vlt.Inftit.de  inutil.ftipu,!» 
quod  dicimus.l.ratum.de  iolut.  Qijpd  tempus ,  qiiia  iure  de- 
finitumnoneft,  aibicrioiudiciscoinmittitur.l.  i.deiurede- 
libc.  Gitera exempla nec magai momcntifunr,cec  adco  dif^ 
Ecilem  explicationem  habent. 


754 


Franc»  Duareni  Comment. 


Stichiprofnipr.foftmor.tm ojferendofurgtit  moram: 
certe  doli  malt  exceptio  nocebttei ,  quipecuniam  oblatam 
*<:ciperenoluit. 

Certat rci protniflor, vcluti  Stichi ,  vt poft  moram  perem- 
pta  te  tcnctur  ad  «ftiraationcm.l.  fi  ex  legui.lupra.ita  purga- 
ta  mota  per  obligationem  fadlam  crcditori,oinne  pcriculum 
vitat.Lfifcruum.  §.  fequitur.infr.  Anidem  dicendumfitde 
promiirorcreiinccrts,putapccunix,  nonimmeritodubita- 
tur.quoniara  hic  nullo  cafu  liberari  dicitur,l.incendiura.  C.fi 
cert.pct.l.inratione.§.iacertK.adl.Falci.vtantedixiraus,tnl. 
ficeirtos.  EtPaalushicait,  fictcditot  pecuniam  certam  fibi 
pblitam  accipcrcnoluit  ,  quxpoftca  cafa  aliquo  amiflafit, 
quamaisdebitoripfoiureliberatusnonfit.tamenproptera- 
quitatcm  doli  cxceptionem  ci  competcre.ldquc  Marcellus  a- 
iiquanto  fufius,ac  diiucidius  exprcflir  cap.7  i.de  iolu.Qui  de- 
cem.inquit,  debet  ,  ficademobtuleritcreditori,  &illefi- 
ne  iufta  caufa  ea  accipcrc  reculauerit,  deinde  debitor  ea  u- 
neculpafua  perdiderit,  dolimah  exctptione  poteft  fetueti: 
quanquamaliquaiidointerpcilatusnonfolucrit.Etenimnon 
eft  xquutn.teneri eum pecunia amifla ,  qui  non  tencretur ,  fi 
creditoraccipcrcvoluiflet.Quarcprololutoidjinquocredi- 

tor2Ccipicndomotamfecerit,oportetefle. 

LXXIIII.     CAIVS     LIB.     VIIL 

AD    EDICTVM     PROVINCIALE. 

STiptdationum  quadam  certmftmt ,  qtixditm  incert£. 
Certum  eli quodexipfipronuntutione apparet ■,  qutd-, 
quale,  qtiantumfit.  Vt  ecce  atirei  decem  ,fundits  TttfcttLi- 
n-Mjiomo  Stichtis^trtttci^^fricioptimimodtj  centtim^vi- 
m  Campam  optimi  amphorx  centttm. 

LXXV.    V  L  P  I  A  N  V  S    LIB.    XXIL 

AD     EDICTVM. 

VEt  autem  nonappAretiqttid^quale^quantumque  injli- 
pulatione  efljncertam  ejfejiipulattone  dicendum  efl. 
itrgofiqulsftindumfinepropria  appellatione,  'velhominem 
generaltterjine proprio  nondne ,  aut  vtnum ,  frttmenttim- 
've  yfine  qttalitate  darifibifitpulatur ,  incertum  dedtictt  in 
obligationem  :vfqueadeo,  'vtfiquisttafiipuhtuifiit  ^Txx- 
tici  Africiboni  modios  centum  ?  viniCampani  bo- 
ni  amphoras  ccnmmhncertum  videaturfitpulariy  quia 
bono  melins  tnueniri  potesi .  .^uofit^  vt  boni  appeUatio 
Honfittcertt  reifignifcatittaf  cumtdquodbono  meliusfit, 
ipfitm  quoqtte  bonumfit.  x^tqttUcum  opttmtimfitpuU- 
tur-,idfitpuLirttntelligitury  cuius  honitasprincipalemgra- 
dum  bonitatis  habet :  qu£  res  effcit,  vt  ea  appellatio  certifi- 
gnificatiuafit. 

In  hoccapite ,  &  lequenti  Caiqs ,  atquc  Vlpianus  doceiit» 
quxfintftipulationes  ccttxatqucincertz.  Cuiusteicogni- 
tio  vtilis  eft  in  primis,  prcpter  adtionum  formulas :  quoniara 
ex  certa  ftipulatione  certicondi(aio,  cxinccrta  adioex  fti- 
pulatu competit  §.i.Inftit. de  vcrbor.obligat. leg. certi con- 
didlio.dcrebusctedit.  Deinde  etfinihil  hodierefcrat,  quo 
genere,  auttituloaaionisvtamur.tamcnalia  tatio  pttendi 
eftexcetta  quamexincerraftipulatione.  Incertaenimpeti- 
tiotuncadmittitur,cumftipulacioincertaeft,vtpofteadice- 
mui. §.  qui illud.  Adde,  quod ad difcernendas ftipulationes 
vcilGsabinuti|ibus,hxcquoquedirputatio  conducit.  leg.ita 
ftipulatus.infra.  Stipulatioigiiurccrtaeft,  cumexipfa  pro- 
nuo  tiatione  apparet ,  quid ,  quale ,  quantum  fit  quod  ftipula- 
mur:iDcerta,  vbihxctrianon  concurrunt.  Ccrtxftipula- 
tioniscxemplahxclunt,  Aureidecem,  fundus  Tufculanus, 
HomoStichus,  Tritici  Aftici  optimi  modij  centum.  Nam 
cum  (^ uis  Stichuni  ftipulacur ,  au  t  fundum  Tufcuiaoum ,  fa- 
tispeiipicuum  eft  cxpronuntiationc.qaalis.quaBuque  eares 


fit:tametfinecqualitasrei,  nec  quaniitasalircrexprimatrtr. 
Inccrtx  ftipulationis  exerapla  hic  referuntur  ab  Vlpiano:  vt  fi 
quis  ftipulatus  fit fundum ,  hominem ,  vinum ,  frumcntura, 
&c.  Sed&fiquis  vinumCampanum  bonumcertx  quanti- 
tatis  ftipulatus  fit ,  inccrra  nihilo  minus  dicitur  ftipulatio. 
Quja  cum  bonitatis  gradus  variifint,&aIiudalio  roeliusin- 
ueniatuf ,  qualitas  vini cerra  dici  non  poteft.  Proinde  vt  cet- 
ta  fit  ftipulatio  ,  ita  concipcre  eam  oportet ,  Vini  Campa- 
ni  optimi  amphoras  centum.Atque  hinc  quititut ,  an  vinura 
quodmutuum  datum  ^ft  ,  petipoffit  condidione  certi ,  fi 
optimum  forte  datum  non  eft.  Sed  non  dubito,  quin  com- 
pecat  cet  ti  condidlio,  cum  cerrum  vinum,id  eft,  eiufdcm  bo- 
nitatis,&  xftimationis  debcatur,ac  petatur  propter  natutara 
conttadlus  ,  &  vetifimilem  contrahentium  voluntatcm.  I. 
cum  quid.dc  rcb.crcd.  quamuis  de  ftipulatione  idem  dici  non 
poflit,  cum  nulla tes ccrtadatut  a  ftipulatote ,  quam  reddi  o- 
porteat. 

Fundi  certifiquis  njfumfruBumfiipulatusfuerttJncer- 
tum  intelltgitur  in  obligationem  deduxiffe.hoc  entm  magis 
iurevtimttr. 

Siquis  ftipuletur  vlumftuiSbum  fundi  Tufculftii,  incetta 
cfthxcftipulatio.  Noncnimfundumftipulacut,  qnicertus 
eft,(edfundiv(umfru6tum,quieftincertus.  Namcumvfus- 
frudusmortc,&plerifqucaliismodisfiniatur,J.  finitur.  In- 
fticut.  de  vfufrud^.  incerta  eft  quantitas  frudtuura,  quara 
ftipulator  exfundo  percepturus  eft,  vtante  diximus  deeo, 
quiftipulatur  infingulosannos.leg.Srichura.§.ftipu!atio.Et 
idempaulo  poftdiciturdcvfurarum  ftipulatioQC.  §.  quiibr- 
tcra.infra.  Nec  aduerfatur  huic  fententi*  rclponlum  Pa- 
piniani,cle  v  ufrucflu  cercx  pccunix legato  cum  cauiione.leg. 
tribus.de  vfufruft.  carum  rcrum  qux  vfu  confum.  De  vtro- 
qucenim  legatoloquens,  vfusfrn(ftusfciiicet,  &cautionis, 
ait,  alterum  cflcveluticerti,  alterum  incerti.  Quibusvct- 
bisoftendit ,  noncerti  legacumefle  ,  vlu$ftu(9:us  fed  velati 
certi,  quodaltetolegato,  nempecautionis,  aliquanto  cer- 
tiusfic. 

IlhiddtMtationem  recipit.fiquis  id,  qtiodex  <^rethu- 
faanctlla  nattim  ertt-,autfrttcltis,  qtittnfttndo  Tufculano 
nati  eruntydarifibtfiipulatusjityan  incertumfitpulattts  vi- 
deattir.  Sedipfa  natura  mantfefiifitmtim  efi  ,  tncertiejfe 
hanc  fitptilattonem.  Sedqut  vtnum  ,  autoletim,  veltri- 
ttctim,  quodtn  horreo  eli  yfitpttlatur ,  certumfiipnlart  in- 
teliigttur.  .^iveroa  Tttiottafiipulatur  ,  Quod  milii 
Seius  debct,dare  fpondes  ?  &quiitafitpulatur,  Quod 
ex  teftamento  mihi  debes,dare  fpondcs  ?  incertttmtn 
obligationem  deduci ,  Itcet  Seius  debeat  certtim  ,  velex  te- 
fiamento  certumdebeatur:  quamuis  tfi^Jpectes  vixfepa- 
raripofiint  ab  ea,  quam  propofuimtis ,  devino  ,  veloleo, 
veltrtttco  ,  quodin  horreo  repofitum  eH.  Etadhuc  oc- 
currit,  quodfideittjfores  certum  viieantur promtttere  ,fi 
modo  &  is,pro  quo  obligentttr,ce)  tum  debeat,  cum  aiioqutn 
&ita  interrogentur,ld  Hde  tua  ejnfe  iubes? 

Trcshicfpccics  proponuntur,  inquibusquxtitur.an  fti. 
pulatiocertafit.  Prima  fpeciescft,  cumquis  ftipuldturpar- 
tum  ,  quinafcetutex  Atethufa,  aucfru(Sus  ,  quinafcentuc 
exfundo  Tufculano.  Et  Vlpianusait,inccrtamefleftipu- 
lationem,  idquenatura  manifeftiffimum  efl^e.  Nihilefte- 
nimnaturaincertiusrcbusfuturis,quxn5dumfub{iftuncin 
rerum  nacura.leg.cum  ad  prxfens.&  feq.  de  reb.  cred.  Cum 
auceraccrtus  cxancillapartuscdicusfuerir,  auccercifrutSus 
exagronati ,  probabiiius  acverius  mihividecur,condi(Sio- 
nem  ccrti  compctere.  Nam  tametfi  condi(ftio  cct ti ,  ex  cer- 
ta  ftipulationc  detur,ficut  adlio  ex  ftipulatu ,  ex incerta.  §.  t  . 
Inftit.de  verbo.obligat.tamen  cum  ftipulatio  inccrta  eft  pt  o- 
pter  rem.qux  ccrta  aliquando  fu  t  ura  cft.vt  in  hac  fpecie ,  non 
tamfpe(ftaturccrtitudocontra(ilus,quarei,quxpeticur,quo 
temporecompetita^ajo.  Hinc Vlpianus fubtit.de reb.cit.d. 
Certi  condi(5tio  copetit  ex  omni  caufa ,  &  ex  omni  obligatio- 
ae,exquacettupetitur,  fiueexcertocontra(5lupecatur.  fiue 

exincet- 


r 


itxiacerto.  Sed  obilciturhuicrententizlocus Vlpianicap.4. 
devfur.  Siftipulatuslitremdari,  vacuamque  polleilionctn 
tradi,  fcudus  poftea  captos  adbionc  incerti  cx  ft'pulacu ,  pro- 
pter inferiora  verba » confecuiurum  tc,ra[io  iuadet.  Ego  au- 
temrefpondeo,  non  fimplicem  clle  rationem  pecendurum 
fru(^uum.  Poceftenim  peticcrta  quanticas  f:cu<^uumcon- 
didioncccrtijVtiam  diximus.  Poiruntetiampecigenera- 
literfrudlus  capti  a  promiilore,  quorumquantitas,  &mo- 
dus  ftipulatori  forte  ignotus  eft :  quo  cafu  incerci  adtione  ex 
ftipulacu agendum  eft.  Idem diccndum,&  fi quis  velir,quod 
fuaintereft,pecetea6lioneinccrci,inqua  pecicione  fcu(5lus 
quoque  comprchenduntur.  Altera  (pccies  eft  cum  quis  il:i- 
pulaturviRum,  autcriticum,quodin  illohorreoeft:  inqua 
Ipecie  demonftracio  certam  ftipulationem  reddit.  Cercum 
cft,inqait  Paulus,cap.  6.de  reb.credit.cuius  fpecies,vel  quan- 
titas ,  qux  in  obligatione  vet  iatur ,  aut  nomine  fuo,aut  ea  de  - 
tnonftratione  ,  quxnominisvicc  fungitur  ,  qualisquanta- 
que  iit ,  oftenditur.  Nam  &  Pedius  lib.i.de  ftipulationibus, 
cihil  refcrreait,  proprio  nomineres  appeilentur,  andigito 
oftendantur,an  vocabulis  quibufdam  demonftrcntut ,  &C. 
leg.  certuni.  de  reb.  credit.  Cum  igitur  ex  demonftratione 
fatisapparet ,  quid,  quale,  quantum  fit  in  ftipulatione,  meti- 
to  dicitur  Getta ftipulatio  efle.  Tertia  fpccies  cft,  cum  quis  fti- 
pulacuc,  quodSeius  dcbet  ,  velquodcxteftamentodebe- 
tnr.  Qu<elpccies,  fecunds  dicipoceft  fimiliselTc.  Invtra- 
queenim  vcrbaprzfcns  ccmpus  demonftrant,  Sc  relatioin 
hac  poftcema,non  minus,quain  in  fecunda,  rem  cctcam  efti- 
cerc  videcur.  Sed  fi  quis  vcranque  paulo  diligencius  confidc- 
cet,non  erit  ei  difHcileiudicare,  quanto  cettior  ha:c  fic  alccra. 
Infecunda  enimtes  ita  demonftratur,  vtfenlu  percipi  pof- 
'  fic  ,  cumqualicate&quancitatefua,  fiquismodohotreura 
ingrcdi,  &frumentum,  quodoftenfum  cft,  infpicere,ac 
mctirivclit.  Dcbitivero,aut  indebiti  cognicio  ,  non  adeo 
expedita,facilisq;  eft.  Atque  hic  locus  nos  admonet  quam  re- 
^e ,  ac  vere didum  fit a  Platone ,  nihil difficilius, quam  fimi- 
litudines,  acdifliatilicudines  rerum  nofle.  £ft  enim  id  he- 
miois  valdc  perfpicacis  >  8c  qui  in  quaque  re,aut  arte  multum 
excrcitatus  fit. 

^uiid,quodifrfaciendo ,  mt  mnfaciendo  confiflitfli- 
fttlatur ,  incertumflipulari  videtur:infaciendo:vcluttfof- 
famfodiri,domum  adificari,  vacuampojfefionem  tradi :  in 
«onfaciedo,  velutiper  te  nonfieri ,  quo  minus  mihiperfun- 
dum  tuum  ire  agere  liceat ,  per  te  nonfieri,quo  minm  mihi 
hominem  Erotem  hahere  liceat. 

Cumfadum  quisftipulatur,  poteftvideti  nonnunquam 
ftipulaciocercaeflc :  vtfiquisquaDticatemcxprimatdomus, 
vcl  fofFs^aliaque  huiufmodi.cx  quibus  poflit  apparcre,quod, 
qualc  ,  quancumquc  opus  fieri ,  velt  ftipulacor.  Sed  quia 
nonfubfiftanc  ,  fa<5l:ainrerumnatuta,antequamfiant,leg. 
I .  de  ope.  fcruor.  &  incertum  cft,  an  futura  fint ,  ideo  inccr- 
tacfledicuntur.  Adde.quodtalisftipulatio,  idqucdinter- 
cft  continet,  ieg.  fi  quis  ab  alio.  de  re  iudic.  in  quo  magna  vcr- 
iatur  inccrtitudo.Icg.vlti.de  prxtor.ftipul.l.  quatenus.  de  re- 
gu.iur. 

^uiillud,  auttUudfiipulatur ,  velutidecem,  velhomi- 
mm  Stichum :  vtrum  certum ,  an  incertumdeducat  in  ob~ 
ligatu>nem,non  immerito  qu<tritur.  Nam  dr  res  certx  de- 
fignantur,  drvtraearum potiu^s prafiandafit ,  inincerto 
cli.  Sedvtcunque  is ,  quifibi  ele6lionem  confiituit,  adie£lis 
hisverbis,  Vtrumego vclim^potefividericertumfiipu- 
latus,cum  d  liceat  velhominem  tantum ,  veldecem  tatum 
intendere fibi  dari  oportere :  qui  verofibi  ekBionem  non 
tonfiituit,incertumfiipulatur. 

CuraquisScichum ,  autPamphilumftipulatut,  hxcal- 
tetnatio incettitudincm  patit.leg.  Prxtor.§. quodautem.de 
iniur.  Gum  erum  eledlio  eft promifToris,  nihil  certum  ex  hac 
ilipulationepctipoccft.§.huicautem.  Inftitut.de adt.l.ple- 
cunqae.de iure  dotium.  Stipulationis  enim  certitudinem  cx 
adione,quxcompetitftipuIatofi,mecimur.  Proindeficon- 
ucneritjVt  ftipulaftoris  fit  eled-io » rcdlc  dicitur  ftipulatio  ccr- 
acflc. 


In^Tit^Dsverhorumolplig»  7^5 

^ifoftcmfitpulatur ,  &vfuras  quafcunque ,  certtm 
drincertufufitpulatus  videtur ,  &totfiipulationesfmt, 
quetres. 


S\  quis  ftipulctur  fortcm5&  vfuras  quafcunque,  id  c  fl: ,  fiue 
tiientes,fiucfcmines,fiucaliasgrauiores,autieuiotesvfuios: 
duxfuntftipulationes,vnarotiis,alccravfurarum,  vtpcrfpi- 
cuum  eft  ex  his ,  qux  diximus  cnp.  1 6.\.  Ct  St)chnm.§.vlc.fupr. 
quarumvnacetcaeft,ncmpeftiruiatiofotcis,alccraeftincer- 
ta.Eft  enim  vfurarum  prxfl^tio  infinita,nec  ccrtum  cft ,  qua- 
tum ,  aut  quandiu  in  fututum  penden  tur,  vt  fupr.  diximus  de 
annux  quantitatis  ftipulatione,cap.i(S. 

Hacfiipulatjg ,  FundiiinTurcuIanum  Ain?ofiendit 
fecertt  ejfi  continetque,  vt  domimum  onmimodo  efficiatur 
fiiptdatorisquoquomodo^ 

Curacxipfapronimtiac!oneappareat,quid,quale,quan-. 
tumquefit  inhacftipulatione,  fatisapparet,  eamcertamdi- 
ccndam  eflc.  Non  idcm  dicendum  eftde  hac  ftipulatione, 
Fundum  Tnfculanum  tradt ■.^uuaon  fundus  Tufculanusea 
concinetur.fed nuda cius pofleflio.  Qu.i cnim ftipulatur fun- 
dum  Tufculanum  tradi ,  nudam  pofleffionem ,  qusc  fadi  eft, 
ftipulariintclligitur.Ecquiafada^antcquamfiant,  intecum 
naturanonfunt:ideoinccrtadicuntur.§.illud.f(!pra.l.i.dco- 
pcr.fer.  Itaque nihilo magiscetta eft hxc ftipulatio , quam  fi 
quisfundiTufculani  vfumfrudium  ftipuletur.f.  fundi.fupra. 
Qui  vero  ftipulatur  fundum  Tufculanum  fimpliciter  ,  auc 
quodideraeft,  fundum  Tufculanum  dari,  remiofam,  cnx 
certaeft,  nonciuspoflcflioncir. ftipulatur.  Acenimacqniri 
non  poteft  ftipulatoci  fine  traditione,  dixeticaliquis :  faflura 
igitut  continct  hxc  ftipulatio.  Refpondco,  eum  qniitafti- 
pulatur.nihil de traditione exprimcre.  Itaque continetur hac 
ftipulationc,  vt  dominium  clEciatur  ftipulatoris  fiue  tradi- 
tionc.fiue  quocunquc  aliomodo.Nam  &  fine  traditioncdo- 
miniumaliquandoacquiiipotcft.§.intcrdum.  Inftit.de re- 
rumdiuifio.I. i.decxccpt.  reivcndit.  Hincvulgo  annotari 
folcr,eum,quidafepromifir,prxcifeaddandumobligari,ncc 
libcrari,id  quod  intereft  prxflando.  1.  (\  feruum.  5»  i .  §.  vltim. 
infra.I.in  rc  fut  tiua.  de  condi.  furci.  &  hcc  difFct  rc  obligatio- 
ncs  dandi,  ab  obligationibus  facicndi ,  vt  fupra  diximus.  1.  fti- 
pulatioacs  non  diuiduntur.  Alius  tamen  eft  fenfus  horum 
vciborura,  vtexiamdicftisconftat,  Necper  omnia  veraeft 
vulgarishxcdiftindlio.  Nam  etfires,  quamquisdariftipu- 
iatus  cftjin  obligatione,  ac  petitione  fic:  tamen  ofHcio  inc^icis 
concinctur.vtlicisxftimationemfoluens  abfoluatur.  Qupd 
maximelocumhabctinrcbus,pondere,numero,  mcniura 
conftantibus,in quas nuHa probabilis cadit affeftio ,  niii  for- 
tehxres  funt  neceflarix  crediroti:vt  de  frumento  Siculo  fcri- 
bit  Cicero  lib.  y.in  Vcrrem.lcg.quoties  in  diem.fupra.  Jcg.vi- 
iium,fupra,deteb.cred.!.cumquis.fupra,deobligat.&a(5tio. 
Sed&de  rcbusquoquealiismultaexemplareperiuntur.leg. 
fi  leruus  vcnditus.de  eui<a:.leg.vcnditor.2.§.vltim.de  hxred. 
vela<ftio.vendit.Ieg.j.§.iremquxri.  fi]pra,dereb.eor.quifub 
tutei.l.  certum.  dcconfefl.  Nametfifttiftam  rationemfe- 
quendo  ,  dicipoflit ,  aliudpro  aliohicfolui  :  tamen  ea  rcs 
non  aiultum  incoromodi  affert  :  quia  pecunia  res  omnes 
compenfantur:  &inlitcxftimanda,  nonmodopretium  rei 
fpe(5latur  ,  fed  eriam  id  ,  quod  prxterea  intereft  ,  adeo  vc 
contumacix  quoque  interdum  h.ibeatur  ratio.  Iiaqueiu- 
dicatum  ,  quipccuniam  ,  &litisa'ftimationcmdare  paratus 
eft  ,  incarcerandumnon  eflearbicror.fcdcumtantum  ,  qui 
omnem  folutionem  detre(ftar.  1. 1.  Cod.qui  bonis  ccd.  pofH 
Qupdcumitafehabeat,  pcrfpicuomeft,intcr  obligationes 
dandi,acfaciendi,nonmultuminterefre.  Noninficiorra- 
mcn,  invtrifqucaliquandojfuadcntexquitate,  rera,  quxi 
rcopoffidetur,auferripofle,  vtfupradiximusinleg.ftipola. 
non  diuiduntur.  Quodin  obligationibus  reftituendi  prx- 
cipue  obfcruatur.leg.  qui  reftituere.  dc  rei  vindic.lcg.  ftipula- 
tio.^.fiueautem.denouiopetisnunt.Addc&quoldanicafiis 
vulgo obfef uari,  in quibus ab eo, qui dare proraific , id quod 
inrereft,tantummodopctividetur,ficutinfaciendiobiigatio'. 
nibus.I.fipoenam,fupra.Uiberhomo.j.vIt,infra.  Seddehis 
«libi  opporcuniusj 


LXXVI. 


Franc  'DuareniComment. 
PAVLVS     LIB.     XVin.  LXXVII.     IDEM    L  I  B.     LVIIL 


AD     EDICTVM. 


AD     EDICTVM. 


Sljlipul4tiufuert?»,l]\ud,2uti\lud,  quod  ego  voluc- 
ro  ^h£c  elcSiioperfimlls  eji,  cr  ideofiruo  velfiUo  talis  e- 
leSlio  cohdiret:in  hxredes  tamen  tranjit  ohligatto,etiam  an- 
te  elecltonem  mortuojfi^ulatore. 

S\  quis  ftipulatus  fic,illud,aut  lilad,  vtrum  voluerit,qua:ri- 
tur,an  hscccledio  perlonalis  fir,&  an  alius,qua  ftipulator  cli- 
gere poffir?Et  Paulus docet , quarenus pet fonalis  fit hicelc- 
6tio.Sicnim,inquit,(cruus,autfiIiusicaftipulacusfic,eligeD- 
difaculcasitacohxretpcrfonxftipulatoris,vtnecpater,nec 
doiiinu'.  eligtrc  poflu.Idemqae  fcriptum  eft  a  Caio  cap.  vlt. 
de eletftioiic,  qusin  perfonam  extranci  coliaca  cft.  Scd  cutn 
is ,  qui iui  i jris  eft,  ftipulatur,  co  mortuo  tranfit  faculcaseli- 
geudi  ad  hiredem,ad  q-jem  d^c  adtio  hireditaria  cx  ftipulatu. 
Acquod  magismirumeft,  tranfitcledlio  quoquc  inlegata- 
rium.in  quera  adlio  ex  ftipalatione rransfertur.  Ait  enim  VI- 
pianus, (ab  tit.de  leg.i.I.fificlcguu. 78. §.vlt.Siquisitaftipu- 
liias^Sticloutn,  aHtclecem,virttfn  ego  veltmi  legauerit ,  quod  ei 
debeacur,  tenebicur  hires  eius ,  vc  priftcc  legacario  atlionS, 
cledionem  habituro,  vtrura  Stichum  ,  andecem  perfequi 
malit.  Sed vnde varicras  hic iuris,  vt eleclio  a  pcrfona  filj  in 
patrcmnoncraiifcac,  aperlbnatamen  defandi,  nonfolum 
in  hiredcm ,  fcd  ctiam  in  Jcgsrai  ium  rransferatur  ?  Variac  ex- 
cogitantur  rarionestantz  diuerfiratisavulgaribus  Dodlori- 
bus:raihi  aurcm  cxco  pendereid  videtur,  quod  iam  i^pea 
nob.'sdi(flumcftincnjpc,inrtipulationibusl'cmperinfpicicn- 
dumeflequidaftumfit.  l.eumquiCalendis.lupra.  Cumc- 
«im  vni  a<.  quititur  obligatio ,  fiue  per  fe ,  fiue  per  alium,&  al- 
terins  pc rlona cxprimitur:  pcrfonalis  intelligitur  elle  elecflio, 
nefruftta  nominariea  perlona  vidcatur.  excmplumvnum 
hiceft,cumfiliusftipuIatur,iS£c.  Alrerumexemplum  eftin 
cap.vic. cum quis ftipularur,illud,aucillud ,  vtrum Ticius  vo- 
luerit.  Si  vero  exprimarur  perfona  ipfius.cui  acquirirur  obli- 
gacio,  vcrifimilc  non  eft  hoc adlum  elle ,  vr  perlonalis  fit  ele- 
Aio.  Arque  idco  is  cligendi  faculratem  habet,  ad  quem  rranf- 
it  cbligatio ,  &  ailio  cx  ftipulatione ,  fiue  hires ,  fiue  legara- 
tius is  fic,vt  ance  diximus.K  illud.  de  opr. leg.ditfl.  1.  fi  fic  lega- 
tum.§.vlt. 

CumftipuUmur ,  Quicquid  te  darc  facere  opor- 
tcV.id  duntaxat ,quodfrxfintidie  debetur,  tnjiipulatio- 
nem  deducitur,  non  ,  vtin  iudiciis,  etiamfuturum.  Et 
ideo  inJiifuUtione  adiicitur  'uerhum ,  Oportebit,  velitHy 
Prxfens  in  diemve.  Hoc  ideofit ,  quta  quijicflipulatur, 
Quicquid  tedarefacere  oportet?  demonfirat eampe- 
cumam ,  qu£  iam  dehetur.  ^uodfi  totam  demonfirare 
vult,  dtctt,  Oportet  oportebitve,'i/r//>4,prxfensin 
diemve. 

Siquisitaftipuletur  ,  Quicjuidtedareficerecportetihoc 
verbum,quod  prifens  tempus  dcmonftrar ,  ad  futurum  non 
refertur.  1.  fiicolono.infra.  Atqueideocxhacftipulatione, 
nibil  poteritpcti.nifiquodtcmpore  ftipulationis  contradse 
dcbebatur.  Nam  fi  verba  obfcura  contra  ftipulatorem  intcr- 
prctcmur  ,l.ftipuIatio  ifta.  §.  in  ftipulationibus.  fupra.  multo 
magisvcrborum,  quacclarafunt,  fignificationcm  ampledi- 
mur,eique  hiremus,ne  promiftori  noceatur.  I.  R  feruicus.  dfi 
feruit. vrb.prid.  Vnde  fit, vt inlegatis idem ius eflc dicatur,L 
fi  ica  (cripfifle.  dc  Icg.  z.  quoniam  in  vlcimis  voIuBtatibus  non 
alitcr  a  verborum  fagnificationfc  rcccdimus ,  quam  fi  teftato- 
tem  aliudfenfifle apparear.l.non  alitcr. dc lega.  5.  Contra  ta- 
mcn,fi  vcrbo  fururi  cemporis  vfi  fint contrahentes ,  puta  hod 
modo  ,  ^uictfutdtedareoporieht.ptxkDsanoqacdchkam 
conrinetur.I.  verbum  opoiccbic.de  verborura  fignif.  quia  hic 
avcrborum  lignificacionenon  tcccditur.  Quod  enim  mibi 
nuac  darc  oporcec,  id  poftea  darc  oportcbit ,  donec  folutum, 
fatisfadumvefuerit.  Sancinplctifqiiudiciishocvcrbumla- 
tiusporrigitur,  cumitaintendimus,  Siparetdare  oportere.l. 
vcrbum  oporrere. dc  verb.  fign.  fed  de  iudiciis alius  eft  difle- 
tendi  locu*.  Noc.ia  1.  non  potcft.l.  non  qacmadmodum.de 
iodic» 


AD  diem  fuhpanapecuniapromijfi,^  ante  diem  mor- 
tuopromtffore,  committetttrpoena ,  Itcet  nonjit  htere- 
ditaseimadita. 

Cum  ftipulatio  f  oenalis  diem  certum  habet ,  lapfu  diei  fta- 
tim  com  nitritur  pcEna.l.magnam. C.de  contrah.&  commit. 
ftipul.  Nec intercft an  ini e; pellatus  proroilTor  fit ,  nccne, vt 
vuigo recrptuin eft,l  cet  aiiqai  difleniicinr.  Nor.in  1.  vinum. 
dereb.cred.  Acneilludqu-.deminquirimus,  anfacultatcn^ 
hsbuent  promiflor  (oluend;  anie  dicm:quia  lufficit  conditio- 
ncm  extitilFe.  Icaque  mirum  vidcri  non  dt  bet,  fi  iacentc  hi- 
rcditatepromiflbnj,commiftaturhiepoBna,quamuisfipcar  j 
lias  tcmpus,quo  iacuit  hafreditas,detrahi  foleat.  l.is  cui.§.  ccf- 
fatum.vcin  poirei.  I.  Diucrlum  ius  eft  fi  hactedicas  ftipiilacoris 
adicanonfic,quiainccrimnullaeftpcrfona,cuipromiflbrfol- 
uercpoflir.I.pecunia:.§.i.devfuris.Illudquifitumeft,anh5- 
resptomiiroris  inintegrnmrcftituatur,  vtpoEnam  comrnif- 
fam  non  exoluar.  £c exiftims  ira reftitui  pofle ,  fi  magna  ali- 
qua & gtauis caufa id fuadet.  Argum.l. i.quib. ex caulmaior. 
Qupd&iupraannotauimusinlpecienondiflimili,cap.49.1. 
cumfilius.§.inhac. 

LXXVIII.     I  D  E  M     L  I  B.     XLII. 

AD     EDICTVM. 

ST filittsfamilias  fuh  conditione  fiipulattfs  emancipatui 
fuent,  detnde  exttterit  conditio:  patrt  a^tocompettt: 
quia  infitpulationthfu  td  tempusjpeitatur,  quo  contrahi- 
mm. 

Inhacfpecie  ftritaaratioexigit,  vttempusexiftentiscon- 
«Jitidnisinfpiciamus,  cumexeo  rempore  ftipulatio  vircsca- 
piar,ncc  antc  quicquam  ex  ea  debcatur.I,  ccdere  die.dc  vci  b. 
fign.Idq-,  obferuarur  in  legatis,qus  fub  conditiooe  reiinquu- 
tur.I.quilcgata.dcreg.iur.l.fivxor.C.decond.itifer.  y£qui- 
tasautemfuadetvtabeoftridoiurenonnihildefltftamusin 
conrradlibiiSqui  fadtum  filij.operamqac  defidcrant ,  &  eiiis' 
teraporis  ritionctnhabeamus,  quoftipulatio  contrataaeft, 
nonquocxticiccondicio.Namfiliusonpncmoperam.ftudiij, 
induftriam ,  atlioncm  debet  patri,ficut  feruus  domino ,  qua- 
diucftineius  poteftjre,  adeovtquicquidagir  filius,idexre 
fubftantiaqjpatriseireintelligatur.arg.I.qui  bona.de  acq.rer. 
dom.Qupdnon  accidit  in  legatis.qui  nullam  filij  operam.a- 
ftioncKiverequiiunr.l.cumpater.J.  furdo.de  legat.  z.  Stri- 
<aaraigitur  rationemin  lcgatis  fequimur,  quodin  eis  pirec 
minas lutb.quam  in  contradlib us  fili j  hsbere  videarur.  Cas- 
tera.qua:  ad  hunc  locum  pertincnt,tradlaturi  fumus  cap.  1 3 1. 
l.quidam.§.vlt. 

Cumfundumfiipulatttsfim ,  non  veniunt frHclus ,  qui 
fiipulattonis  temporeftierunt. 

la  ftipulatione  id  omiflum  efle  intelligitur  ,  quod  palam 
verbis  expreiTum  non  eft.l.quicquid.^  9.  Iraque  cum  fundum 
quis  ftipulatur,  non  veniunt  frudtus,  qui  rcmpore  ftipula- 
tionis  pendentcs  eranr,  quamuis  adione  ex  cmpto ,  qus  bo- 
n2fideieft,petantur.l.IuIianus.§.fru(ftibus.deadt.emp.No- 
ta  eniia  eft  ftriftorum ,  ac  boni  fidei  iudicici  um  ditF.  rentia, 
dequanoftetcxtat  Commentarius,  quiante  annos  duode- 
cimedituseft.  Sed&fiquisremfuamabaiiquo  vindicer  iu- 
dicioperitotio,  frutSus  quoquc  pendentes  veniunt.  Quid 
cnim  iuftius  eft,qulm  rei  fux  tru<aus  dominum  capere.''  Qua 
ratione fub  titul.  de  rci  vindica.  collocarum  eft  a  Triboniauo 
illudCaij,  Frui5tuspendentesparsfundi  cflevidcnrur.  Vti- 
litas  quoque  exigit,vt  in  iudicio,qUo  alienata  in  fraudem  cre- 
ditorum  reuocantur ,  horum  frutftuum  habeatur  ratio.l. vlti» 
§ .frut^us.de his qux  in fraud.credir.  Alias in  ftriftis  iudtciis, 
caiafmodicfta(Slioexftipulatu,nullahorum  fruduum  no- 
njinefit  condemnatio.  Qupdeft  accipiendum,  nificorura 
mcntio  fadla fic in ftipulatione  concipicnda ,  vtl  ex  vi  verbo- 
rumdciis  a(9:um  cfle  apparcat.argum.  1.  fi  ftipulatus.  de  vfur. 
Dealiisfradlibus.quitcmporeftipulationis  infuni^onono- 
rant,vtdeadaeftPauIidiftindiocap.3  8,de  vfuris.leg  viuea- 

nius.§.fi 


In  Tii.  De  'veAorUm  oMf£. 


tnus.§.n  adlioncm.  QupmodoaccipiGndum  ficquoddici-^ 
tur,  promiflbrem  fiindi  poft  mof  am  damnandum  tSh  quan- 
ti  interen:  ftipulacbris  i  alioinloco  vid&birhus.  1.  fi  fundum; 
114. 

LXXIX.  VLPIANVS  LIB.  LXX; 
AD  EDICTVM. 

SI procuratori  pr^fentls  fuerit  cautum  ,  exflipulatua- 
Bionem  vtikm  domino  competere^nemo  ambigit. 
Si  ftriftum  merumqueius  infpictamus ,  ex  ftipulationc 
procuratoris  nulla  domino  corapetit  aftio.l.pofleffioquo- 
que.§.vItim.dea;qnir.poflef.l.i.C.perquaspcifon.vtolten- 
dimus  fipr.cap.  }8.1.ftipuIatioifta.§.alceri.  Sedhaeclubtili- 
tas  negligitnr ,  quoties  vtilitas  aliquavel  iquitasid  iuadet,  &t 
deficientedirf  6laa'd:ionedaturvtilisa(5lio.-vefuticumdomi' 
no  pra:feate  ftipulatus eft  procurator.  Qupd  enim  a  procu- 
racote  fit ,  domino  non  confenticnte  folum  j  fed  etiam  pra:- 
fente ,  prope  eft ,  vt  a domino  ipfo fadlum  intclligacur.l.fal- 
fus.§.fed  fi  is.de  farcis.l.quod  ftaculiber.de  danac.cauf.  mor- 
tis.  1.  fi  diftum.  §.  fi  prscfente.de  euift.  Eadem  vtilitas  eft,& 
cum  procurator  exredominiftipulatur.l.quod  procurator. 
<>  8  de  procurac.l.pen.C.ad  exhib.Nec defunt alii  fimiles  ca- 
ius  ,  quilegendofacileobferuari  poflant.l.incaufs.J.vltim. 
de  procur.l.in  omnibus.dc  prator.ftipul.I.Iulianus.  J.  fi  pro- 
curator.dead^.empt. 

LXXX.  IDEM  LIB.  LXXIIII. 
AD  EDICTVM. 


Votiesinjlipulationibus  ambigua  oratioej},  commo- 
difimum  ejl ,  idaccept ,  quo  m,  de  qua  agitur ,  in  tu- 


Q 

topt. 

S\  in  verbis  ftipulationis  obfcuritas  aliqua  vcl  arobiguitaS 
reperiatur  ante  omnia  videndum  eft,  quidaiSumfit.l.eum 
qui  C  alendis.  fupta.  1.  fcmper  in  ftipulacionibus.de  reg.iuris» 
Qupd  ex  variis  conieduris colligitur,de  quibus  nihil  poteft 
in  vniuerfam  definiri.l. }  .de  ceftib.  Incer  ciceras  autem  con» 
jedturas  h^c  multum  mouere  iudicem  debct,cuiushicnoS 
adraonet  Vlpianus.  Si  cnim  exprimat  oratio  duas  fenten- 
tias  ,  ac  fecundura  altcram  inutilis  futurafitftipulacio.cam 
accipiemuSjpcrquamresincucocflcpoffir.  Qupdenim  E- 
pidlecus  Ictibit  in  Enchiridio,cuiu(q;  rci  anfam  duplicem  effe, 
alteram  quaferripofliitjalteram  quanonpoflicidmaxime 
locum  in  hac  re  habct.  Eftque  appofitum  huiusreiexem-» 
pUim  lupra  cap.41.de  eo  qui  promifit  Calendis  dare,  &  infra 
capitcproximo,cumplerirquealiis.Ethuicfimilesrepcriun- 
t ur peim ultac iuris authorum  lententix,  quas iudices  ante o- 
culos haberc feraper debent , quoties occutrit quzftio ,  qua 
inftacuconicduralivetfatur.c.i.dsrcb.dubiis.  Commodif- 
fimum  cft  iJ  accrpi ,  quo  res  ,  de  quaagicur  jmagisvalcar, 
quamperear.cap.ii.eod.tic.  Seroperindubiisidagcndum, 
vc  quam cuciflinio loco rcs fic ,  bona fide concra(Sta. cap.  <»  5 . 
de  reg.iur.  Qaoties  idemfermoduas  fentenciasexprimir) 
eapocJflimumaccipiacur,qua:rcigcrend£e  apcior  eft.  Cum 
autcm  nulla  conie(5tura  cft,  exquapoflicvoluntas  concra- 
hcncium  apparerc ,  (equimur  id ,  quod  minifflum  eft,&  con- 
iraftipulatoreramcefpretamur.l.lemper  in  ftipulationibus^ 
deregul.iuc.vcdiximusfupra,c.3S.l.ftipulatioifta.§.inftipu- 
lationibus. 

LXXXI.  IDEM  LIB.  XXVIL 
AD  EDICTVM. 

QVoties  quis  aliumjijli  promittit ,  nec  adiicit pcenanif 
Puta ,  z/eljeruumjuum,  velhominem  Itberum ,  qudt- 
ntur ,  an  committatur  Jlipulatio.  Et  Celfusait,  etjinon 
tjlhutcfiipulationiadditum,  Nill  fteterit,  pccnam  dari? 
idquanti  tntereHJifli ,  contineri.  Et  verum  est,  qttod  Cel^ 
fitf  ait.  7^m  qtii  aliumJiUipromittit ,  hocpromittit ,  tdfe 
'aiiurum,  vtsiet. 


7S7 

Siquis  aliutri  aliqiiid  (JaruFurii  \  fa(9;ilrurB\fe  jstdmittar, 
inutilcm  ftipulationem  efle  jcerti  iuriseft.§.  fiquis  alium, 
Infti.de  inutil.ftipul.Quidere'nonindiligen(etdilieraithus 
cap, }  8.  Sed  hociuS  cxlubtilitatequadam  atcis  oritur,  quam- 
uis  vcilitatenl  habeat.  Proinde  quotiesoccurrii  ftipulacioj 
quxaliqiJaiubtiliinccrptecationedcfcndipoflScfacilecoin- 
ciinanc  lurtfCdnfuld  ,  vc  eara  valcrc  dicant.  Sic  fubtilitate 
fiabcilitas,vcclauoclauuseiidituf.  Exemplumvnum  eft  fub 
tir.de  conftitut.pecu.I.quiaiitem.fiquispromirericTlciun» 
prdlefideiurtiirum.Hanceniminterpretanturfa^Stuftifuum 
prornitcere,quafifedacurumTitiumfideiuflorcmpromittat 
Vtraque  cnim  oratione  idem  fignificatur.  Si  igittit  quis 
l^romitcac  alium  fifti ,  nuila  ratioimpedic,ache  verbotun» 
quidem  proprietds ,  quo  minn.<!  ita  accipiami;s ;  quafi  fiftete, 
&exhibereilhimpromittac.l.fiipuIacioifta.§.fiquisica.fupr. 
Quidamhunclocumintclliguncde  ftipulatione  Pritoria* 
ciiius  eft  benigniorinterptetacio  quamconuentionalis.l.in 
ftipulatione.infra  tem  rat.hab.l.in  conuentionalibusj  fupta. 
Na & infcripcio capicijiHdicac fumpturn id eflc  ex  ticide  pcx-» 
tor.ftipul.  Sedmcliuseftfortaflis.vchacverba.quigene- 
raliafunc.dequocunqueftipulacionisgenereaccipiancur; 

SiprocttratorJiHialiquem  ,ftnepcena  tlipuktmfit  ,pO- 
telt  defendt  nonfuam  ,fedeius ,  cutus  negottum^efit,  vti- 
litatem  tn  eam  rem  deduxiffe  -.idque forttus  dtcenduni  eftt 
&  li  quanti  ea  res  eft,  Ftipulattoproponaturprocuratorii^ 

Gumprocuratoraliquemfiftiprotnittir,  nonviderur  vci- 
liscfle  ftipulatio,  quia  ftipulatoris  non  intcrcft.l.ftipulatio  i- 
fta.  §.  alteri.  fupra.  Verum  vt  valeac  ftipulacio  pocius ,  quani 
pereac ,  fecundnm  regnlam  pt  iiis  cradicam  cap.  S  o.  fic  accipi- 
mus,  quafi  vtilitatem  domini  in  hanc  ftipulaiionem  deduxe- 
tit.  Q^amuiscnim  prccuratorexftipulatione  fibi  acquikiC 
obligationem,  nondomino,  vtdixicip.^cj.camenftipula- 
tiopiopcerco.Timodum  doraini.vtilitacemque  defcndicur» 
Scd  hic  locus  pauloplenius,  &fufiuscra(5i;acurapudNera- 
tiutn,c.i4.tit.  Siquiscaution.fupra. 

LXXXII.  IDEM  LIB.  LXXXVilL 
AD  EDICTVM. 

NEmO  remjuam  'Vti/itcrfltpulatur,fdprctit*mreiju4 
non  intttiliter.  Sane  rem  meam  mthi  rcjtituire£ie 
(iipularivideof. 

S\  quis  rem  fuattt  ftipuletiir,  iuutilis  eft  ftipulatiolquia  qui 
dominus  c  ft  rei ,  ex  nulla  alia  caufa  potcft  cam acquirere.  De 
precio  tamen  rei  ftipulario  vtilicer  contrahicur ,  cum  rci  pre- 
tiumitemuItumd-fferat.I.quiVas.J.vlcim.defuct.l.funiJuni 
Corndiinum.  dc  nouar.  leg.  fi  alii.  de  vfufru.  Eadeiaque 
eftraciopoflellionis,  aucvfusfcu(S^as.l.cumquiica.f(}.  §.qut 
pcopriccacem.  Proindefiquisftipnlccurremfuamfibi  rcfti- 
tui ,  auc  ccadi,  quam  f  orce  non  poflidec  ,vcilis  eft  hasc  ftipula- 
tia ,  qux  non  cam  de  re  qiiam  de  pofleflione  rei ,  incerponi- 
tur.  Qupd  aucem  dicitut ,  inutilem  efle  ftipulationem  rei 
propricE,  pcrpetuum  non  eft ,  fedexcepcioncs  aliquas  habec, 
dequibuscap.2^.&cap.;i. 

Sipojl  morampromtjforis  homo  decejferit  •,  teneturni» 
hilo  minus ,  perinde  acji  homo  vtueret :  &  hic  moram  w- 
deturfectffe ,  qtii  litigare  maltterit ,  qUam  rejliiuere. 

Qui  ad  huius  capicis  intet  precationem  percinenc,  (acis  di- 
ligencec  tra(!laca  iunt  fupra,cap.  13.  Illud  addendum  eft,euni 
moram  facete ,  qui  litigare mauult , quam  reftituetc ,  nifi  iu- 
ftam  aliquam  ac  probabilem  licigandi  caufam  habeat,  vc  puta 
quiafucceffitinlocumdcbicocis.  I.quiin  alcerius.de  rcgul. 
iut.  Hinc  dicicur  in  regula  iuris,  Qui  fine  dolo  malo  ad  iudi- 
cium  pronocar ,  nonvidetur  moramfacere.l.quifinedoloe 
Ec  in  aliartgula,  Non  poceft  iinptobus  videri,  quiignorac 
quancum  foluete  debeac.I.nonpoceftimprobus.  EtPaulus 
fubtir.de  vfur.cap.24.  Siquis,inquit,  folutioniquidem  mo- 
tam  fecir ,  iudicium  autem  acc)percparatusfuic,nonvidc« 
tut  fecifle  mocam,  vcique  fi  iufte  ad  iudicium  prouocauic. 

SS 


FrAnc.  Duarem  (pmment. 

PAVLVS  LIB>  LXXIL  fummis ^idqmdmimtscft ^f^onderiijidetur^  Itemfitas 

flnres  resftipuler ,  Stichumfuta,  drPamphtlHm ,  Itcet  v- 
ntmfpoponderis  yteneris.  Videris  emmadvnan)  ex  duA- 
busftipulationihmrefpondiffe. 

Si  intetragatus  de  vnare  ,  duas  coniuniaitn  proroittat, 
«ut  contra ,  quatenus  valet  ftipulatio ,  fatis  didum  cll  ci.Dc 
alternation«  rerum  maior  eft  dubitatio  i  veluti  cum  mihi  fti- 
pulanti  Stichum ,  aut  PamphiUim,  tu  Stichum  promittis.Cu 
enim  promiflorisiit  elc(3:ic,nifi  aiiud  aftum  fit ,  1.  vbi.§.  qai 
illud.fnp»eaq5  fit  mens  ftipulatoris,  vt  altcrum  habeat,  qucm 
promiilor  volucrit :  vidctur  valere  ftipulatio ,  quafi  Stichum 
promiflor  ftatim  eligat ,  atqueitaftipul3ror&  prproiflbrin 
idcm  confentiant.  SedPauiusnofterhicair,  ftipulaticnT;i 
non  valere.quod  ad  interrogatum  promiilor  nc  n  reipc  ndc« 
tit.  Necverumeft,  ftipulatoremhocanimodifiundtimfti- 
SiStichumfiipuLttu-s .dealiofentiam ,  tudealio ,  nihil      P"'"/ »  vt alt^r  tantum  fibi  promittatur ;  q»afi  nihil  intcifit 


75' 

LXXXIII 


AD  EDICTVM. 

INterftipulantem ,  c^promirtentemftegotitmcontrA' 
hitur.  ItaquealtuiproaliopromtttensdaturumfaBu- 
rumve  eum,  non  ohtigatur.  ISl^m  defe  quenque  promit- 
tere eportet ,  (^qtdJpondet,T)o\nm.m3kim  abcfleab^ 
'flituriimVe  efle  ,  nonftmplex  ahnutiuttm  fpondet  ,fed 
curatttrumfe,  vt  doltts  mdtts  ahftt.  idemqueinilitsftiptt- 
lationihtts,  Haberelicere,  />m,Nequepcrte,neqi 
per  b^redem  tuum  iieri,  quo  minus  fiat. 

Hoc  caput  fatis  interpretati  fumus  cap.3  8. 


d£ittm  erit.  ^kod  dr  in  iudicils  \^riIio  exiHimauit.  Sed 
hic  magis  eli ,  vt  ispeiitt^s  videatitr;  de  quo  a^orfenferii. 
Nam  Utptdatio  ex  vtriufque  confnfu  valet :  iudtcium  au- 
tem  etiam  in  inuitum  redditur,  drideopotitts  a^oricre- 
dendttm  eji :  alioqtitnfemper  negabit  retisfe  confenftffe. 

'Cum  ftfpulatio  finc  duotum  confenfu  nOn  pferficiitui', 
jpcHpicuum  cft,  fi  Stichum  ftipalatus  dc  vnofcntiat.promif- 
for  de  alio ,  quia  duo  funt  forte  eiufdcm  nominis  ferui,  ftipu- 
lationcmnonvalere.l.continuus.§.i.infra.l.inomnibus.fu- 
pradc  obligation.  Tunc  enim  adconieduras  recurrimuSi 
auteisdeficicntibuscontraftipulatorcminterpretamur.cum 
inccrtum  eft ,  quid  attumfitintercontrahcntes.Nam  ficer- 
tum  fic  eos  diucnfiirc ,  nulluseftinterprecationilocusreli- 
^us.  ludicii  alia  ratio  eft  ,  nec  itritum  fit  proptcr  ditFenfum 
adloris,  &  rei.Non  cnim  vtriufque  confenfus  hic  requiritur, 
Vt  in  ftipulatione,  quiaiudiciumcciamininuitumredditur. 
Si  quis  igitur  Stichumpetens ,  fentiatdevno,&rcusforte 
vidensfeconuinciteftimoniis,  contendatfedealio  ciufdem 
nominis  fenfiftc,iudicium  accipiendo>fecundum  a(^orem 
inrerpirecabimUr  ,  nt  alias  reo  eludendi  iudiciioccafiopra:- 
beatur.  SicenimpolTetreus  tergiucrfando  diccre;  Cumde 
Scicho  intcr  nos  iudicium  acciperetur ,  quia  duo  Stichi  finr, 
de prim 0 fenfi :  quem me  deberc  pernego.  De  (ecundo illo, 
dc  quo te fenfiflTe  ais , tunc  videro ,  cum  eius fcrui  nomine iu- 
diciummihididabitur.  Hicvidcscluforiumfore  iudicium, 
(\  id  accipiamus,  quod rcus ,  non quod  zQlqi  (enferir.  Vnde 
Vlpianus  fub  tit.dc  iudic.Si  quis.inquirjintentione  arobigua, 
vel  oracione  vfus  fic,id  quod  viilius  ei  eft,  accipicndum  efti  i. 
fiquisintentionc.  Scdiequinonpotcftcondemnatio  ,  nifi 


ftrpulatoris ,  vtrum  horum  fiat.  Nam  ftipulatori  iouge  vti- 
lius  cft  vtruraque  fibidifiunttim,  quam  altcrura  prcraitti.- 
quiacumduxresinftipulationem  dcducuntur  difiundim, 
vna  percmpta  ,  velftipulatorisfa(ftaexaliacaufa,n)hilomi- 
cusdebecuraltera.l.fiStichum.s.l.fiinemptione.§.vItim.de 
«ontrah.cmpt.In  fummis  vcro  nihil  caufari  poteft  ftipulator, 
cur  difiun<aim  fibiplurcs  fummas,  quam  vnam  tantura.pro- 
mittimalit.Acidcircodiuecfitasrelponfionishic  non  nocet 
ftipulationi.  Qupd  autem  hic  dicitur ,  valere  ftipulacioncm, 
fi  de  minorc  fumma  rcfponfum  fit,  rationem  habet :  quia  fi 
iimpliciter refponfum  efle^,  minor fumma  deberetur ,  fnpr. 
cap.iz.  Sedctfidcmaiorcfiimmarclponfumfitiadhuc  fti- 
pulationem  valerc  arbitror ,  quaG  in  cam  fummam ,  tara fti- 
pulfttor,quampromifror,confenfifleintelligantur. 

Sacram  rem ,  velreligjofam ,  velvfthmpuhlicis  inper- 
fetuum  reli£iam ,  vtferum ,  mt  haftUcam ,  *ut  homtnem 
Itherttm ,  intitiliterftipttlor :  qitamuisresjacraprofanafte- 
ri,aut  vfthtispuhlicis  reliBa,inpriuatos  vfus  retierti.e^ex 
iihereferuttsfteripofitx  Nam&cum  quisremprofanam^ 
•atit  Sticbtim  darepromiftt ,  ItheratuY  ,fiftnefacio  etus  res 
facra  tfje  coeperit ,  atttStichus  adlthertatemperuenerit: 
nec  reuocatur  in  bhltgationem  ^firWrftis  leqe  aliqtta ,  &  res 
ficraprofanaefie  cceperit^&StichttsexUhertoferttusefte- 
Busfit :  quoniam  vna  atque  eadem  caufi  cr  Hberandi ,  dr 
ohligandifiit ,  dr  quod  aut  dari  nonpofit  ,aHt  daripofit^ 
Nam  ^finauem,  qtiam  fpopondtt ,  dominus  dijjoluiffet, 
CriifdemtahuliscGmpegilfet ,  quiaeademnauis  ejfet,in- 
ciperet  ohligari.  Pro  qiio  &  illuddicipojfe  Pediusfcribtt ,  Si 


«nte  fencenciam appareat iudici , de quo  acSlum  fi t,  vel  cx  ipfi-      ftipulatusfuero exfundo centum amphoras  vini ,  expecia- 
us  a(floris  declarationc.  Ad  hscprobatiofemperhicncccf-       redeheam,donecnafcatur:  drfinatumfineculpapromif- 


iplures  brotes ,  nec  apparcat  de  quo  actum  nt,  l^ompomus 
dicit nullam  fieri  condcmnationem.  Q^pd  cum  ita  fit,  nul- 
lam  habet  conquircndi  caufam  is ,  vnde  petitur ,  ob  hanc  de- 
clarationem  voluntatis ,  qu£  permitticur  iikou,  quia  nul- 
lum  efFe(5I:um  habitura  eft ,  nifi  certara  rcra  fibi  dcbitam  efle 
docuerit.In  fumma,  nihil  refert  in  iudiciis.quid  fenferit  reus, 
fed  tantum  infpicimus  quid  fenferit ,  acdecl3rauerita(3:or, 
quidqac  fibi  debitum  cfletandemprobaucrit.  Siccnimfic, 
vc  fine  vila  rei  capcionc  racum  fic  iu(Jicium.  Chlldam  vir  cru- 
dicus,cuiusmonumcncaiamfacofun(3:i,nonicapridemcXic.. 
runt,  Connanus,tit.de  verbor.obligat.aliumhuiuslocifen- 
fumcommcntuseft  ,qucmha(5lenuslatuifrc.iir,fed  opinor 
bominem,non  vulgarisdodrina: ,  aciudicii,fi  vixifTctdiu- 
tius,  id  emendaturum  fuifle. 

Sifttpulnnte  mc  Stichum  ,  aut Pamphilum ,tuvnum 

datiirum  te  fpoponderis  ,  conftatnon  tencrite  ,necadin- 

terrogatum  ejfe  refponfum.  Diuerft  cauft  cftftmrnarum, 

velnti,  Decem  aut  viginti  dare  fpondes  ?  Hiccnim,et- 

Ji  dicem  fpoponderis  f  re£ie  refponfum  eft:quiafemperiri 


ftint.  Adeo  enim ,  cum  Itber  homopromij^us  eH,feruitutis 
tempus  fpeiiandum  non  cft,  vt  ne  hdc  quidemftipulatio  dc 
homine  Ithero prohanda Jit ,\{\um  cum  feruus  eile  coe- 
perit ,  darc  fpondes  .=>  Ittm  eum  locum  cum  ex  lacro, 
religiofoue  profanus  cfle  coeperit ,  dare  fpondes  ? 
quia  nec  pr*fentis  ohliqationem  temporis  reciperepoteft: 
dr  ea  duntaxat,  qu£  naturafuipofiihiUafuntJdeditcuntur 
in  ohltgationem.  Vini  autem  nonfpeaem  ,  fed  gennsfti- 
pttlari  videmur,  dr  tacite  in  ea  temptts  continetur.homo  li- 
ber  certafpecie  continctnr ,  c'-  cafum  adtterfamqucfortu- 
namfpe£iarihomtnisliheri,neque  ciuile,  neqite  natttrale 
eft.  Nam  de  his  rehii-s  recie  negotiumgerimus ,  quafuhiici 
vjihui  j  domimoque  nojtroftatimpoffitnt.  Et  nauis  ,fthae 
mete  rcfoluta  eft,  vt  in  altiivfum  tabuU  deftinaretur ,  licet 
mutato  csnjilio  perficiatur,  tamedrpercpta  prior  nauis,  d' 
h<tcalia  dicenda  eft.  Sedetfirefictente  natiis  caufa  omnes  ta- 
buU  refixAfint  ^endiiintcrcidijfe  nauis  videtur^dr  c^opih- 

fitiirur- 


tn  Tit.  De  ^erhorum  oUtg. 

Jitts  rurfus  tahidis  eadem  ttauis  effe  incipit  •.fictiti  de  cedibus 
depojitatignaeamente .^njt  rcponantur,  Adiumfunt.  Sed 
Jivfqueadareamdepoftafnt,  liceteadem  materia  reUi- 
tuatur ,  alia  ertt.  Hic  traciatus  etiam  ad  Prtetorias  siipula- 
tiones  pertinct ,  quibus  de  reHituenda  re  cauetur  ,dran  ea- 
dem  resft  quxritur. 

Hoc  capuc  pertinct  ad  ftipulationemearumrerum,qu3e 
incommerciohumanononfuDt.Cuiuscapitisloci  quinque 
funt  praicipui. 

I.  Stipulationem  rei,qu^  non  eft  in  commercio  boreinum, 
inutilcmcfle. 

II.  Non  ideo  conualefcere  eam  ftipulationem ,  quod  rcis 
in  Gocnmercio  efle  coeperit. 

III.  S\  res  alii-yia  poft  ftipnlationemdeficrit  incommer- 
cio  efTf,  debitoi  citi  iiberari. 

1 1 1 1.  Obligationcm,qu:E  ob  eara  caufam  extindta  eft,non 
reftitui. 

V.  E;fi  conferatur  ftipulatio  intempus,quofuturacftin 
commeicio,non  protinus  eamvalcre.  Prjetorhosquinqu* 
locos,  quietiarainloftitutionibusbreuitcr,  &dilucidc  dc- 
(cribuatur ,  (<ib  citul.de  inut.ftip.cxtera  qui  hic  extant ,  -arot- 
()jp7a  funt ,  &  horum  gratia  explicandorum  adieda.Nunc  fc- 
qaitur  eorura  verbotam ,  qus  nobis  vifa  lunt  obfcuriora,cx- 
planatio. 

Sacram  rem.  Exempla  funt  earum  rcrum ,  qui  non  funt 
incommercio  humano,  dequibusfuprafub  tit.de rer.diuif. 
Nam  publica;  rcs  ( vt  de  citeris  taceam )  id  cft,  qus  pubiicis 
vfibusrelidtas, vtPaulushicloquitur,in  commcrcio  homi- 
num  non  funt :  veluti  theatrum ,  campus  Martiu» :  l.apud  lu- 
lianu-Ti.  §.  vltim.  dclegat.i.tametfi  carum  rcrum,  qui  in  pe- 
cunia  fijnt  popu!i,commerciumfit:cuiufmodi(unrpracdia 
quidjm,vc(5ligaliaquepublica.  l.fied  Celfus.de  contrahend. 
emprio.  Huum  igitur  inutilis  eft  ftipulatio,quiadarinoD 
poir.int.  Nos  enim  deftipulationehicloquiraur,  quarem 
dari  ftspulaniur,  raon  de  ca,  qua  ftipulamur,  rem  rradi ,  vel  a- 
lia hiiufmodi , qiix nudum fidfcum continent.l.fi ren)  rradi. 
fupra.  N am  &:  fi  quis  ftipuletur  ardcra  facram,  vel locum  re- 
ligiofum  afdificari,valetftipuIatio,(upracap.j8.  Deiisre- 
bus ,  quK  commercio  hominum  exempta:  non  (unt ,  fed  ta- 
luenearumcommercium  nonhabenraliqui,diximus  (upra 

cap.J4- 

QHamuUresfacra.  Secunduscftlocushuiuscapitis,  quo 
a^m.nemur,ft;pularionemnon  penderecx  euentu,fedab 
initto  non  valere.§  .idem  iuris.Inftit.de  iDutil.ftipuI. 

l^m  (S  cum  ^««.  Tertius  eft  locus  de  liberatione:  de  quo 
&  aliquid  actigimus  cap.f  i. 

Hec reuocantur,  Q^frtus  locus  hic eft , quo  ofteRdit  Pau- 
lus,  exLin>Stamobl'gacionemnon  ideoreftitui,  quodresad 
piiftinumftatumredietitpoftliberationem.  Cumenimrcs 
huiufinodt  ftatum  fuum  ,  &condicionem  mutat^aliaquz?» 
dam  res  nouaque  cfTc  intelligitur.Id  quod  Paulus  <?  8  .cap.rir. 
defolut.Iubciliterdemonftrar.l.  quires.§.aream.Quamuis 
aute  Ji  in  eo  cap.PauIusCclfifententiamreprehendatjqui 
exiftimabat  in  hoc  ca(u  (eruum  ex  ftipulatiene  pcti  poftc :  ta- 
men  obtinuit  fententia  Celfi  in  legato.  Vcrba  eius  ha:c  funt, 
fnbtit.dclegatis ;.  Seruusquoquelcgatusninterimmanu- 
mictatar,  &  poftea  fiCtas  fit  feruus»  peti  poteft.l.  fi  chorus.§. 
vlr.  NecPaulifententiailli  contrariaeft,qua:adftipulatio- 
nes  tantura  non  etiam  ad  legaca  pertinct.  Nam  vt  illad  ge- 
nerale  mittam,pleniorem  elTeteftamentorum  interprcta- 
tionem.  1.  in  teftamcncis.  dereg.  iur.  nouum  nen  eft ,  media 
tempora  in  teftamcntis  non  nocere.Idquc  eum  fcriptum  cx- 
tet  de  perfonis,  curadresminimeproducatur,  nonVideo. 
l.f.§.foleraus.I.fialienum.§.i.dehaercd.infti. 

QMorttm  vna , 4?^«* eadem.  Obfcurus hic eft noftet  Patt- 
lus,&coDcifusmorefuo.  Scd  mihi  videtur  hic  fenfuscfTe, 
nonideoreftituiobligationem,tcatu  rei  mucaco,  quodvna 
&  eadera  caufa  liberandi  &  obligandi  fic ,  &  c.  Videbacut  e- 
nim  hac  racione  res  in  obligacioncm  rcuocaTi,quia  vna  atque 
eadem  cau(aeftliberandi&  obligandi.  Caufa  obligandieft, 
quia  rcs  datiporcft.  Caufaliberandi,fiueobligationcmex- 
tingucndi  ,  quiadatinonpc^Fecoepit ,  quod  deficrit  cfTein 
commercio.  Ergo  fiadpnftinum  ftatumredietit,&coBpe- 


r0 

tit  rurfus  incommcrciorfn.,  vidcrurln  obligatjonbmra-io- 
cari  debere.Scd  hxc  raiio  Paulum  non  mouet,  quia  cr  r^nfta 
obligatio  ia  perpetuum  rcftitui  nofi  potcft.d.§  .are.ir/«. 

Nam&linauem.  Exrationefupcriorc,  quam  d.lputaii- 
digratiaobiter  commemorauir  Pauluscohfequi  videbatur, 
quodiamdiximus.ftatut-eimutato  j  obligationem  reftirui. 
lamduas  fpecies  fubiicit,inquibusvidcfur  obeandcmcau- 
fam  obl.igatibextincaa  conualefcere  .-  (ed  Cas  huicmultuni 
difli  miles  cfle,  poftea  oftcnd't. 

tAdeotnim.Si  ftipulatior.onferaturin  teropusquofuturi 
cft  res  in  commercio  humano  ,  nchoc  quidemcafu  valct." 
quia  pra;fentis  trcmpotis  habenda  ratio  eft,id  eft,cius  tempo- 
ris  ,  quo  contrahitur  ftipulatio.  Eadera  igitlir  tationtnon 
conualefcit,cumpoftextin(5tamobligatibncmrescaEpitda- 
ri  pofle.  Qupd  autem  dititur ,  prsfens  tempus  fpedtari ,  ve- 
ru  cft  in  ftipulacionibus  harum  terum,  de  quibus  loquimur, 
qux  in  commercio  hominUm  non  funt ,  quoniarrt  ,  mutato 
ftatu,&conditionerei,ipfaquoqucresmutati,&aliaquo- 
dam^tnodo  efle videtur.  Cum  vero  quis (tipulatur rem  fuam, 
fpecTiacurtempusexiftentisconditionis,  vt  fico  temporea- 
liena  fuerit ,  ftipulatio  valeat.l.fi  rem  meam.j  i .  Status  enim 
rei  idem  femper  manet ,  erfi  dominus  rei  mutatus  fuerit. 

riniatttem.  Oftendit,quantafitdiflimilitudointerfupe- 
riore-i  (pecies  i de  vino,  &  de  naue  &  ftipulationem  rei , qu« 
excmptaefthominumcommercio.  Sedhorumnonadmo- 
dum  d.fficilis  cft  explicatio. 

Sirem ,  qttam  ex  caufa  lucratiuafltpulattufum ,  naBm 
fuero  ex  caufa  lucratitta ,  euanefcttflipttlatto.  Sed  etji  hx- 
res  extttero  domino ,  e.xtingttiturflipulatto.  Si  vero  a  mt 
hxrede  defunclus  eamlegauerit  ,poteflagiexftipulattt.  I- 
demqtte  efl  &fifub  conditione  legatafit ,  cjuia  crfiipfe  de- 
hitor  rcmfttb  conditione  legatam  dedtfet,non  liberaretur: 
fed fi  conditione  deficiente  remanferit ,  petitioinfirmahi' 
tur. 

Quod  vulgo  dicitur ,  duas  lucratiuas  caufas  concurrere 
non  pofle,§.fires.Inftir.delegat.l.omnes.fupradc  obligat. 
&a6t.quemadraodijaccipieodumfit,  Paulus  nofterfarc  do- 
cec,  vtputafiis  ,  quiftipulatuseft  remahquam  excaufalu' 
cratiua ,  vcluti  donationis,  ex  alia  caufa  lucraciaa,  veluti  lega- 
ti,campofteana<5lusfit.Proraifrorenimnon  mmus  libera- 
tur ,  quam  fi  ea  les  fine  eius  culpa  interiifTet ,  cum  neutro  ca- 
fudari  poflit.  Acquircre  enimnemopoteft,  quodiamha- 
bet.  Inter  caufas  autem  lucratiuas  numeratur  caufa  ha^redi- 
taria,vthicPaulusait,G.deimpo.lucr.defcript.qu3muis  ha:- 
reditas  onera  ,  atque  incoramoda  plcrunquehabear,quia 
gratis  ,  &  fine  prerio  defertur  hireditas.  Quod  fi  cx  caufa 
emptionis  rem  confecutus  fit ,  quia  harc  caufa  ncc  lucratiua, 
nec  gratuita  eft  ,  isaduerfaspromtfllbremagercBonptohi- 
becur. Qui enim  prerium  pto  re dcdit,te  habct e  non  intelli- 
gicur.  Pra:tcrea  fi  rcs  ad  ftipula totem  ita  pcrucnerir,  v t  po(^ 
fit  ab  eo  auocati ,  adhuc  agi  aduerfus  promiflorera  potetic,vc 
his exemplis demonftratur.  Hinc lulianus  (ub tit.de iegat.i. 
Non  quocunque  modo,ait,  fi  Iegataciiresfa(5ba  fuerit,d!a 
cedente  obligacio  legati  extinguitur  :  fed  ita ,  fi  eo  modo 
fuCrit  eius ,  quo  ab  eK>  auelli  non  poftic.Ieg.non  quocunque. 
«4. 

Stichum  quidecejferit  ififiipuler  ,fqttidemcondici  et- 
iampotefi  mortutfs ,  vtfuri :  vttliter  mejiipulatstm,  Sahi- 
nui  ait.  St  vero  ex  aliis  caufis,  inuttltter :  quia  etfidehere- 
tur  ,morte prornijfor  liberaretur.  Idem  ergo  dicetur ,  d^fi 
morafa^a  defun£tumfitpuLarer. 


Scipulacio  horainis  mortui  inutiliseft,quia  dari  nonpo- 
teft.l.  fihomomortuus.Iupra.  Qupdeftaccipiendum,  nift 
homo  morruus  itadebcatur  ftipuiarori,  vt  eum  condicetc 
acpetere  poflic.  Idquccontingit ,  cumquisftipulaturafu- 
te.auf  abeo,quimorarafecit,fipoft  iBoram  homo  dccel^ 
fcrit.  NeutcrcnimStichoraortuoliberatur.l.fiexlcgaci.fu- 
pra.  1.  in  re  futtiua.  de  condic.  furt.  l.merito.de  vi  &  vi  aima. 

SS  i 


7^a 


Franc,  'Duareni  Comment. 


Si  quis  ancilI.tmftfterefediquo  in  locofromiferit ,  ijux 
fragnam  erat-,  dirfifine fArtueamfiflnt ,  ineademcaufa. 
eamfificre  intelligitur. 

Qilipremitdtferaum  fiftcre.in  eadem  cauf3,&  flatucuin 
fiftetsdcbet.l.i.fupr.fi cxnox.cauC  At fi paitusancillzpr^- 
gnantis  editus  fit  poft  contra6lam  ftipulationem ,  matrcm  i- 
pfam  fiftcre  (ufficit ,  ncc  partum  fiftei  e  necefle  eft,  VI  Paulus 
hic  ait.  Adlum  enimeftdematret3ntum,cuiusnonmuta- 
tur  ftatus ,  autconditio  ,3C  idc»rcoineademc3ufafiftidici- 
tur.fuora  fi  ex  noxali cauia.  Nam partus ancill^r poftquam  e- 
ditus  cft ,  adeo  lepirata  res  eft  sb ancilla,  vt  pars  eius  non ha- 
tur,  au6iote  Vlpiano.c.  io.de  viucap.l.li  alicna. 

LXXXIIII.   PAVLVS  LIB.  LXXIIIL 
AD  EDICTVM. 


S 


linfdamfierifiipuLittfffim,  O-tranfierittemftu^quo 
'potuensfcerc ,  qtundiu  litem  contefiatui  jionfiim  ,fof- 

fe tefiaentcm  lihcranflacct.  ^luodfiliicm iam  contefia- 

tmjim,  mhdfrodejf  tibi  ■jfiadifices. 

S\  quis  ftipislatus  fuerit  infula^n  fieri,nonpoteftcogere 
ptomiflbrem  ad  faciendum  .•  itJ  adueifuseumagir.adzfti- 
mationemfadlipofttrorim,VLdixiiT>usc.7  2.1.ft'p!jl?ticncs 
non  diuiduntur.  Qujd  igit8r,(ueumpoftcamors,&ccl- 
fttion!S  ii\zt  poenitcac,  malitqae  f^cere,  qiiam  iftimationem 
foluere ?  Paulushic ait , facicntemliberari, doncc ftiptiiitoc 
pccuniam  pctens,  litcm  cum  eo  conteftatusfucrit  .-pcftii- 
teaicontcftatam  non  libetati.  Cuius  diueifitatis  ratiorera 
pofteadocebtmus.  Duoigiturfontlociprxcipue  obleruan- 
cliinhocc2pite.Vniiscfl,dereot3purg3tiorieinvniueiium. 
Alter  cft  de  teropoic  ,  quod  pinguioni  pi.xftitut!5m  cft. 
Quod  ad  primum  attinct ,  fciendum  eft ,  fi  prom:fibt  epsris 
moram  fecerit ,  hanc  vimeffe&eff^.diuramor2;,  vttrans- 
fundatuf  obligaciufaciendi  ,inob!igationerapecur.ia\  Ncc 
refert,an  certapccunijpiomiflafit ,  anrionfit.l.ftipulatio- 
nes  non  diuid.fupr.I.obl'gationam  fcfc.  iuprade  obbgat.  &' 
adio.  Idqueacciditinhacfpfcie,  inqna  tuncpreniif!ordi- 
citur  eire  in  mora  ,  cum  pcft  ioterpeilationesa  ft-piiistor  s 
tcmpus  prartcriit ,  quopotuitfacerc:  vtannotauim.isfupra 
cap.i^.  Sednimisdurum^&abarqniratealicnumviiumeft, 
itaftti(ac,&(vtGraccid*cunt)aVo7o/ia?  hccaccipete  ,  vrre 


toris  moram  purgarL  Sed  addendum  illudeft,  fsdoqiio- 
quealiquopurgaripoile.quodvimoblationishabcat  ,  pura' 
nouationc.aut  ftipulatione,  vcoftendimus.c.jS.adfintm. 
Alterumeft,mora:  purgaiionem  admitti,  propter  arqtiita- 
tcm,  &  'f?n»Knivi ,  cum  ius  repugnct,  aut  ccr. e  d:  fictar. Vecb» 
hicfuntPauIi,cap.5)i.qaibi.;sidapertcdemor.itfac :  Celdvs 
adolefcens  fcribit ,  eumquimorarofecetic  in  (olucndoSti- 
cho ,  quem  promiferar,poire  cmendateeanj  moram ,  f  oflea 
ofFcrendo.Hanccnim  quiftionem  cfle  de  bono  &  arquo :  in 
quogenerepleranquefubautoritateiuris  fcientii  pernirio- 
fe,inqair,erratur.Ethoc3nimaduerfionedignaratft  vtinttl- 
ligamus ,  inhacdifputacione,  qu2totqii2:fticnes,t.-mqiie 
varias.continet:  oirjniaadhuncvelutiicopumrctetcndie/ 
fe.  Atquehincconfcquenseft,buicpurg3cioni  tunc  ioiuin 
non  eiTe  ,  cum  id  iquum  non  cire  apparct :  vcliiucumita 
conuenitintcr  contrahentes.l.fancimus.  Cod.defideiuflor. 
nihil  cnim  m3giscoEgruitffquitati,,quamea,qua-pliCue- 
rint  inter  aliquos  ,  fcruari.  1. 1.  de  pa^.  ConucDifle  autcm 
tum^uoqueintelligiraus,  cumin  concipicnda  ftij>ulatione 
ita  fibicauit  ftipulator ,  vt  rainime  obfcutum  fic,  eum  voluif^ 
fereopurgandsmorifacuhatemadirocre,  vt  cum  ftipula- 
tio  d  cm  certam  ,  pcBnamquccertamcontinet,bocmodo, 
Sitntra  Calendaiinfttleim  nonftceris ,  centuw  dairn  ?  I.traiedli- 
tii.dccbligat.&adion.l.Cclfus.dcaibitr.  Inhacenim  fti- 
pulatioreadcocertaeftcontrabentium  voluntas,  vt  nu!lu» 
locusindulgtntis,autinterpretationii!li,quff<>!t7?;oi^ft)c«'a{ 
fir,  relinquatur.  Sed  vt  h^c  comraodiu.sexplictntur,qHa- 
tuorcaft.Sicparatimconfiderardifunt.  PiiiEUScil:,curafti- 
pulatio nec diem ccrtam , ncc pcenaR;  habet,  vt in  boc  Pauli 
exemplo  ,  fnfuUm  fterifpondes  ?  Secutidus  ,  cutn  ft  puldcio 
dieu'.  habct ,  (ine pcena;  vr, Intra  Calendas  infHlam fien  fpoH' 
«/w?Nam  hic  nonlatisiibirauetflipulator,  tJjpiusexpri- 
mat, quam in priore calu.  Quamui»  cnim  cett.tr. d.em adii- 
ciat.tamcnquiacertamp CEiiarar.onftipulau.r,videiur  bcc 
animodfe,vtfi  ijorifiatintraCaicndasinfjla,ft/.tuatii^d(X, 
quod  ffcuum  effe  vifHns  fuerit.  Qi_iate  bic  loci  s  tftir.dul- 
gcntia', &  mtci  pietationi ,  quam  ex  hono  &  aqufc  ficri  disi- 
nius , & iudex tcum condemnar ad afti»T'arioi:erc  qea:  pCii- 
ta  cft,  vel  eum  facere  volunratem  abfoiuit.  Ttruus  tafiis, 
cumftipi;lat'opcenait!habct,finedieccrfa:vt>Cf«';;>w«^<?yi 
jfj»/«/.aw;io/^f«m,&r.Cimcnim ttmpusii.fi  huu  flipola- 
tioni  ,qut^dii.icettunitft  ,quodquetfa6)-!;mh2bct,  nccefla- 
riahiccrtintciprctatio.  Act3n'etfifereidtcmj.us  iniflcin- 
tclligai^U!-,  quoinfuiafieiipotcft,  l.continuus.iiifta.  rsnr.cn 
jtquirati:  iuadentc,latius  'd  interpretamur ,  vt  f  oftea  f^cicns 


fip.fcent!  nulla  dctur  vcnia.  Quare  fi  pcft  motam  cfFtiat       hberttur.l.ficumdies.§.vinm.deaib.i.quiRcmx.§.F]auios, 


prum  floi ,  quod  centintrur  ftipulstione ,  is  morai»  a  le  fa- 
dam  purg.!ie&  emendarc  dicitur,  it3vtnonimpuEcrurei, 
&fcqucnscblatiovitiumomnc&incomm6dum  ,  quodtx 
mof  a  nafi.ur ,  quafi  dilu;.t  &  abftcigcat.  Itaquc  obhgatio- 
nes,qu:Ein  nonfacieadcccni^ftunt,  wsrlmiTerteiianJitri, 
^«o «>««»*' »W//fMf,noniTiagnopcirGadbiinctfadaturr.  per- 
tinent,  quia  n«llum  fadum  eft,quod  ofteiti  queat,2.Q  vitan- 
damcondcmnacionem:necqiiodfaditimcft,apioii>iflore, 
inLiilum  vllaratior.cketipoteft.l.  inbello.§.fa6lar.de  capt. 
&pofthm.  Eaderr.quecftcaufifadorumquorundam  c}U2 
ampliusprift^ri  non  poflunt ;  vt  certa  cpcia  qui  pi  xceriit.  1. 
fi  quando.de oper.lib.KcJ.dcvfufr.legat.  Sane  inteidum  o- 
bligatio  fadli  eaeft.vt  fiis,  quicontraquamcautamtlt.fe- 
cit,poenitcntiadu(ftusquiefc3t,&  dcfiftat  3bincacpto,nul- 
lum  patiatur  damnum  aduei farius.  Qnp  cafu  pcenicentifaci- 
leignofcitur.  ExempIumeftapudPauiumdclocatoicfun- 
di.qui  paucis  dicbuscolonum  fruiprohibuit,dcindepocni- 
tcntiamcgit,  cum  omniacolono  integraeflent.Icg.fi  in  Ir  ge. 
§.coIonus.loca.  Hxcautem;cquit3s,ex  qu3  moix  purga- 
gatiooritur,  nontantumin  obligationibus  faciendi  locuin 
habct,fedetiamintetduminiis  ,  quc  indaftdo  confiftunt, 
vt  ii  qais  Stichum  ,  vel  aliam  certam  tem  pt omiferit.  Cum 
enim  mora  hic  quoqae  incommodum  afferat  debitori ,  fi 
fortc  res  poftea  intericrii,  qui.a  poft  inreritum  tenetur  ad  x- 
ftimationem,  asquum  noa  videtar  ofFerendi  facultatcmei 
d£negaii,fi  moram  corrigere  vclit.nepcriculumincerirus 
fubear. !. inrerdum.  §.  vKim.fupra.hg  fi  lcruum.§.fcquicur. 
iutc.  Duoigitarhicnotaadifunt.vnumeft,oblaiioncdeb;- 


jrifia.Qusr!Uscifciseft,ci:niftipuIatiod  emcertaria  poenaiK. 
oucceiiam  coiUDct,  vtiamdiximus.  Quocafunullacftin 
Ibpuiatione  ohicutitas ,  qua:  iudicis  clcmt  ntiam,  bcnignita- 
teinqucininicrpretandavokntate  exbcno&arqusicqui- 
rat.didl.l.  traieilitia;.  Sed  &naturaquoquccondi!ionishic 
fpedaridcber,propterqucimreusadpurgandaFnmoramn5 
admittitur.  Conditionccnim  txiftcnte,  coramittitut  ft  pu- 
latio;cadeficicnte,noncciTitr.ittiiur.  Necvnqiadiciturexi- 
ftere  conditio  ,  fiafoim^  &conceptioneeiusreceflt:rnfii: 
rifi  fotte  contrariavoluntascx  conieduriscollgatur. l.qui 
hxrcdi.decohd.&dcmon.Ptiiindefiquisftipulatusfitccn- 
tum  ,  liintra  Calendasdatumnonfir,HiIpiodtft  tco,poft 
Calcndas  ofFcrrc,  ad  vitandam  pcenam :  quiaquoquo  (e  ver- 
tac  reus ,  fcmp<;r  veruro  eft,  vt  Celf  us  ait ,  intta  Caiendas  da- 
tumnonefrc.l.Ceifus.dearbitr.Inhacigiturfpecic  ficexiflit 
conditio,  vt  nunquam  poffit  non  exiilere.-quia  licccdarc  pcf- 
fit ,  tamenintra  Calendas  darenon  poteft.  Qupdfipona- 
mus,pQ:nam  pr&miflam  efle  ,  fidatumnonfuerit,noncx- 
picflo  cci  to  tc  mporc :  &  fi  modicum  tempus  infit ,  quo  pras- 
tento,pceoapotcftpeti,tamenpoftilludtepuscfFetens,non 
condcmnabitur.  1.  fi  cum  dits.  §.  vlt.  Ac  fi  quisobiiciat,  prx- 
tcritoillotcmporejCXtitifleconditionetrj&commiflamfti- 
pulatiore  cfle.tcfpondeo ,  te  poftea  oblata ,  dcfecifTc  condf- 
tioneai  videii :  quia  ver ii  cft  darum  cfle,  quamuis  intra  tem- 
pusdatumncnfit.  Cumenimtempusaftipulatote  exprcf- 
fum  nonfit,iudexincetticadinem  &obfcaritatcailatius& 
benigniusinterprctati  potcft:  nec  ideo  afotma,&conce- 
ptione  conditioais  reccdmu' ,  qux  cetium  cempus  nulluin 

habuic. 


In  'Tit.  de  verhorum  oUif. 


habuir.Itaquequotiesobligatiodierr.  &coriduionemhabet 
morxpurgaciononacimittitur:  vcScajuolarefponditdsfer- 
uis,  qui  conditionireddendarutorationam  inttacertatem- 
pora  npn  paruerunt.l.Thais,  J.intra.de  fideicom.liber.Sem- 
per  enim  verum  eft,  intra  tempus  prafticutum  rationes  red- 
dicas  non  elTi ,  ideoque  coiiditionem  exifterc  non  pofTcjqu^ 
(emeldefecit.  Superiordiftindlio  conlirmaturverbis  Vlpia- 
ni,c.  i.depenuieg.qusnefcioquomodo  aliis  quibufdamei 
aduerfari  videncur.  Sipenus,  inquit,(emellegata  fit,non 
per  fingalos  annos  ,  certo  iure  vtimur,  iiiprxftationeelle 
duntaxatpenuni,quanti:atemveropeti  pofle.  Habebit  igi- 
turha:resoblationeir!tamdiu,quamdiulis  cumeo  de  pecu- 
nia  conteftetiT;  nifi  forte  aliud  tempus  vel  mentc,  vel  verbis 
teftatorpr^fticoeri',  Hadenus Vlpianusineocapite.inquo 
mhil  iliud  eft ,  quod  ad  cem pertineat.  Nam in  priorc  (pecie 
depenuleg5tjiiifing'ilosannos,inquadies  c€rtaeft  ,  mo- 
rampurgumondicit.  EftquefimilislocusIuliani,tit.quan- 
dodieslcga.ced.c.ip.  Cumfineprxfinitionctemporis,  le- 
gatum  ita  datum  fuerit,  tJxori  Tneapenumhires dato-.finott 
dederit ,  centum  dato  :  vnumlegaturhintelligitur  ,&ftatim 
peti  poteft.  Pcnorisautemcaufaeo  tantumpertinet,  vtan- 
tc  litcm  conteftatam  tradito  penore  hxreslibcrecur.  Pau- 
liquoquerefponfumcap.^j.deadt.empt. quodpro  contra- 
rio  nobis  obiicitur ,  vc  noftram  fententiamiuuarepotius  qui 
infirmare,mihividetur.  LuciusTitius,  inquit,  accepta  pe- 
cuniaad  materiasvcnJendasfiib  posna  cerca  i  kavt  fi  noti 
integras  pra?ftiterit  intra  itatntatempora,  poenaconuenia- 
rur  :  parrim  dafismatcriis,  dccefiit.  Cumigiturtcftatorin 
poenam  comaireric ,  neque  eius  haercs  reliquammatetiam 
cxhibuerit,aninpoEnam,&invfutas  conueniri  poflif,prs- 
(ertina  cum  emptormutuatuspccuniam  ,v(utas  gtauiffimas 
cxpendit?Paulusrefpondit.Excontra(fludc  quo  quxratur, 
eciam  hjeredem  venditoris  in  posnam  conueniri poire*    In  a- 
(3:ione  quoque  ex  empto,cfficioiudicispoftmoraminter- 
ce  jencem,  vfutarum  pretii  tatiooem  haberi  oportere.In  hac 
fpecie ,  in  qua  obligatio  certani  diem  certamque  pcenam  ha- 
ber,  ceduntaiiqui ,  poft  terapus moram  purgari ,  proptcr  ea 
ycfba ;  7\^ifue  ettu  h<tres  relt^nam  materiam  exhthuer)t,q\iii& 
pcEna  exigi  non  poftlt ,  fi  hires  matcriam  cxhibcre  vclit. 
Sed  infcripcioeiuscapitisadmonctrefponfumrfllePauli ,  cx 
fid:o  confiiki,  cui  res  vii  gefta  erar,  expofi ta  fuit.  A  c  fit  ple- 
runque  vc  in  huiufmodi  con(ultationibus ,  ca  narrcntur,fine 
q'j<busidemre{pondc-ndiie(Iet,vtahasadmonuimus.QiU- 
re  argumento  ,  quodhicducituracontrariofcnfuabhomi- 
n'.bas  patum  cruJuis  ,  nihil  eft  incptius.  Probabilius  cft 
quodcontranosadducitur  exCaiOjCap.  S.fiquiscaut.iudic. 
fift.  Ecfipofttresjinquit.aut  quinquc  plurcfuedies.quani 
iudiciofillifereuspromifitjfecumagendi  poteftatem  tccc- 
nc,  necaitorisiusexmoiadeterius  faftumfitrconfequens 
eft,  d  ci ,  defcndi  cum  deberepcrexceptioncm.  Sediijpe- 
riocdi!putatioadftipulacioucsconuentionalcsnon  ad  Pra:- 
torias  pertinet,cuiufmodi  eft  (l'\p\ihiio,i/tdtciojtfii.  Eft  enim 
PrsBtoriarum  ftipulationura  benignior  interptetatio,quam 
conuentionalmm ,  fup.cap.  ^  i.Iraque  mitum  non  cft ,  fi  nec 
certadies,nec  p  oena  mora  purgationcm  hic  jmpcdiat,vt  Ca- 
jus  ferifiire viJetur ,  quamuis apud  eum nulla fit paenx  men- 
tio.  Sedhafteausdedie&conditione,  fiueposna.qua:  fti- 
pulationi  adiicitur.  Ad  alia  tranfeundumcft,excoacquita- 
tis  fonte  manantia,adquamdiximus  (empcrrcfpiciendum 
elfe  ,  in  hacdilputatione.  Acin  pritnis  animaduertendum 
eft,  fiiusacftorisfadlumfitdeterius  ,  raorara  oblatione  non 
purgari.-velutiin  ftipulationc,^«/«/<»»»  .«/*/<:<»>•»,  filocus  de- 
hinatus  zdificationi  poftnoram  alienatus  fit:autinftipu- 
huoae  y  /f*dicio0i,  fi  aftio  teraporc  pericrit.l.&  fi  poft  tres. 
fi  quis  cautio.  iudic.  l.raancipiorum.de  optio.leg.  Ac  genera- 
liter  idcra  dicendura  eft,fi  quocunqne  raodo  adtoris  interfir. 
1.  vtique,dearbit.  Quodcftaccipicndurainobligationibus 
faciendi,  fi  fupra  fa^i  xftiraationem  interfit.  Nam  quod  ad 
cara  aBftimationcmattinet,a6lorisferaperintcrcft.-  alioqui 
nc  vlla  quidcm  ei  competcrct adlio.  Sed  reccptum  eft ,  cum 
qui  non  folum  faccre  vult :  fedetiarafoluere,quodprjetor 
aftimationem  fadli  intefeft,abfolucndum  elTe.  Hocenim 
xquitas  exigit ,  nec  vlla  hic  cft  ccrtiorregula.-  cumin  tanta 
variecate  caufarura  &fad):orum,  nihilinvniuerfumdefiaiti 


poflit.  Argum.l.deaccefl^onibus.fiipradediiJerf.ieiTip.pr^i. 
fcript.l.Mxuia.§.vxor.deann.leg.  Qupticsi£;icur  rcs  ciefiit 
intcgraellei  nonrecipiturmoraB  purgatio.di6t.l.mahcipio- 
rum.  Hinc  luliarius,  Qui  ob  rem  defehfam,  inquiti  "oh  CoU 
uir,  quamuis  poftea  paratus  fi  t  defendere ,  nbn  reperct  ijuo4 
loluerit.  l.qui  obrem.decondi.ihdeb.  Exiamdidis  conle- 
quitur, ne crcditori quidem  mors purganda? fjcultateni  de- 
negandam  efle  ,  cum  eadCm  fitiquitas,  &rafio:vtputafi 
remfibi  oblatarha  debitoreacciperenoluit.quamnuncpa- 
ratus  cftaccipere,  neipfius  ptriculumfir,fiforteintereat.l. 
lerael  raora.foliit.  mat.  lliud  enimnonminus  a^quumeftt 
quamvulgoia<ilatum  jnoijiflimamquanque  moram  nocc- 
re.l.illud.deperi.&commo.rei  vendir.  Acderaoracreditb- 
tiscxtatSc^aolirefponrurtiinrracap.i  u-ihqno  crcditbri, 
vtagerepofl[it,permirtiturpoft  moram  off"erre.l.fiitaquis.§. 
Seia.  Sedhoccxplicabimusiuoloco.  Exduobuslocis,quos 
pra:cipu«ob(eruandos  hicefle  admonuimus ,  alter  nunctra- 
dlandus  fiipcrcft  i  de  tempore ,  intra qUod  mora  purgari  de- 
beat.Paulus  nofter  in  obligationibus  faciendi  pr^lcribic  tcm- 
pus  liris  conreftatJE.  Quod  &inahisobligationibus  locum 
habet,ihquibusmorapurgatur,aliudofFeiendo  ,  quam  g» 
debetur, ac pctituril.fi quis ftipulatus.f7.de folut.l.  1 . de  pe- 
nu  legat.  Namiudiciumaccipiendo,nouaqujedara  ebliga- 
tio  contrahitur  inter  adorera&reum.l.j.g. idemfctibit.de 
pec.ac tacite  conucnit  inter  eos^  vt  fi  adtor  probauerit  quod 
iotenditireusidprxftetquodpetitur,&c.  Vt  exempli  gra- 
tia,  intendit  a^torreum  prcraififle  doraum  zdificari ;  &  quia 
id  faiftum  non  eft ,  petitxftimationera :  reusconteftatut  in- 
ficiando :  deinde  paratus  eft  facere,fed  proptcr  noitum  hnnc 
contra(Slura,nonadmitticnreiusobIatio.    Eodem  pertinec 
quod(a)buntyipianus&  Paulnsad  edi(5tum  de  conftituta 
pecunia.   HscauteravcibaPritoris,  A^(f^«c/;«;^,  vttum 
adtempus  conftituci  pertuieant.an  vero  vfqueadhtiscon- 
teftationcm  trahamus,  dubirari  potcft.  Etpuroad  ten-.pus 
conftituti.  PauIushb.io.adEdi<ftum.  Sed&  fialiadicofFe- 
rat ,  ncc  a(5tor  accipere  voluit ,  nec  vllaiuftacaufafuitnon 
accipiendi :  a:quura  eftfuccurrireo,  autcxceptionc,  autiu- 
ftaintcrpretationc:vtfa(3uma(fiorisvfquea(Jtcmpus  iudi- 
cii  ipfi  noceat :  vt  illa  verba ,  Ne<^HefectJJe ,  hoc  fignificent,  vc 
neque  in  diem ,  in  quem  conflituit ,  fecctit,  neque  poftea. 
Quem  locum  ideo  recitaui ,  vr  vulgariuro  interpretumfo- 
cordiamoftendere,acpatefacerem,quinoanimaduerterunt, 
vtrunque  de  obligationefacienditantura  loqui,&eavetba 
cdidti  interptetari,qu2  adfacftum  perrinenr.  Nec  fenten- 
tiae  noftrs  illud  con  trarium  eft  quod  fcribit  Caius.c.S.titul.fi 
quis cautio.  Et  fi  poft  tt es, au t  quinque,  plurefue dies,quam 
iudiciofiftifcreuspromifit,  fecumagendi  poteftatem  fece- 
rit,nca(5lorisius  exmoradeteriusfa(5tun8  fit ,  confequens 
cft  dici,  dcfendicum  debete  perexeeptioncm.  Naminco 
loco  ita  fit  mentiotemporisvcnullumcertumtempusdefi- 
niatut.  Proindeintelligendum  eft  (ecundum  hanc  Pauli  fen- 
tentiam  ,  doncc  lisfuetit  contcftatain  a(5tionepoenah,&c. 
NeVlpianiqoidemlocusc.  j.iudic.fol.ncbis  aduerfatur:  Si 
pluresfuerintfidciuflores,  poftea  quaracumvnoiisconre- 
ftataeft ,  cx  daufula,  ob  rcm  non  defenfam,  ipfe  rcus  potcfl 
fufciperedefcnfioncra.  Noneniraadraittiturhtccontefta- 
ta,  ad  defcndendum  fideiuffor ,  cum  quo  liscontcftataeft, 
fcd  reus  principalis  porius  ,  cumquo  hsconteftatanoncft. 
Sed  in  confcquentiam  idquoqaefideia(roriprGdeft,vtab- 
foluatur  ,  propterea  quod  fideiuflbria  obligatib  principalis 
obligacionis  acceflio  quidam  eft.  Eftque  exemplum  huic 
nondiflimilefubtituIodetranfadtion.cap.j.AHuslocusob- 
iicitur  cx  lib.^  .refponforum  Sc2Uola:,de  fideiuflTore  euiitio- 
nis ,  aduerfura  quem  emptor  pra:dii  agebat,  pctcns  quod  fua 
intcreratprzdium  cui(fium  non  efle.  Quain  fpecie  rcfpon- 
dit  Scxuola ,  reum  ofFerentcm  prxdium,  quod  eui(5tum  cft, 
non  raodo  poft  litem  contcftatam  ,  fedetiam  poftfenten- 
tiamabfoluendum  t&.  Vetbaeiiisharcfuntcapit.ij.dedo- 
li  cxccpt.  Fideiuffor  eui(5tionis  nomine  conderonatus  ,  id 
prxdium  quod  euidumeft  ,  &omniaprxftarcparatus  eft, 
qux  iure  empti  continentur :  quxro  an  agentem  emptorem 
ex  caufa  iudicati  exceptionc  doli  mali  fubmouete  poteft?Re- 
fponditexccptionemquideraopponi  pofTe^iudiccraautex- 
fiimaturum,vtprodamDiscraptotifatisfiat.  Vetum  fidili- 

5S     5 


7^1 

gentcf  hypothefim  expcodamus,  dc  quaconfulcus  fuit  Scx- 
uola  ,  facile  apparcbit  nihil  proponi,  cur  abfolui  rcus  non  de- 
beat.cumncquemoravlla  ,  ncqueculpaeiusargaatur.Ini- 
quura  enim  cHct  fideiuflorcm,  quifortcconucntusabem- 
ptore  bonarai  fidcm  agnouit ,  nec  pcr  cum  ftetit ,  quo  minus 
pridium  obtincrct  cmptor ,  offctentempra:dium,&quic- 
quid  ptatercaintereft,  non  abiolui.  Solet  autem  Scxuola, 
vt  &  pletiquc  alii  vetercs  Iureconfulci,fccundumid,quod 
proponitur  rcfpondcre ,  omillaquzftionc,  acdifputationc 
defadlo,vtaliasadmonuiinus.leg.quiRomat.  §.  Agerius. 
Eademquevideturratiovendicot!SPlIe,fimoramnonfecc- 
rit.l.cmptori.(57.de cuift.  Hsc dc obligaiionib.facicndi, 8c 
aliis  hiiiufmodi ,  in  quibus  aliud  oftcrtur  mora:  purgand» 
ca-.rraqaamquodpecitameft.  AlJudeftgcnus  obiigationis, 
inqnoreusnonaliudproaliofoluercvult,  fcd  idcm  ,  quod 
petitUmeftabaftore.Huiasgeneriseftftipulatio  ccrtz  fpc- 
cici ,  puta  Scichi.  Nam  tanictfi  pctitus  fitStichuj,&li$eo 
nomine  contcftata :  tamen  cffcrrc  eura  potetit  dcbitor,  do- 
necrcsiudicafafucrirjfivelitpericuluminteritusvitarc.l.in- 
terc!«m.§.vlt.Iapr.  Nonenimirapediclitisconteftatio.quo 
minus  iliud  ipfarn  oft:ratur ,  q uo  J  peiitum  eft :  quia  cum  o- 
inninof£ti^hts(S::ri,iudiciumabfGlutoriumeflcncce(rceft, 
fccundum  iuris  srui  ]ui  rcguiam.  §.  v!tim,Inftir.dcpcrper.& 
tcmp.  Intcrd.m' va'.ta!iquismoramafcfa6lam  purgare,vt 
aducrfus  alium  agei  epo  iii  t,vt  in  lefponfo  Sciuolx ,  cap.ij  f . 
cuius  antemcjRir.imGs.  Q^ocaUiabfutdumeft  licis  con- 
tcftacx  tetr.pusexpeAari, ;dci},tcmpusquo  aductfarius  c- 
getit,  &  litera  conteftaius  f  u£iic,quiforcaflis  de  cgendo  non 
cogitar.ProindcintramcdicutetnpuSjqjdefinJeturarbitrio 
iudicii  offcrrc  g>  debet,&  rao;  a  purgare  polTe  dicicur,Ex  iam 
diifiis  pctfpicuii  eft,  cxvaricratecaufariijtantaiurisvarietatc 
nafci ,  &  cos  ,-qui  ob  hanc  Pj  n  Ii  fcntentiam ,  quam  intetpt  c- 
tarnur , pucant in oranibusobligationibus,  tempus litis  con- 
teftatx  ipedbandum  efle,  non  d-ilimilicer  f-acere ,  aceos,  qui 
twxaAoVctnxaiiTaftVjiftwf^vtCiaudiusGalenusait.  Sed  b^c 
hadienus,  ne,  vt  apletiiv^ue  hic  fa(%ani  eft,defxce,quod 
aiunt ,  nirais  hauriamus, 

LXXXV.  PAVLVS  LIB.  LXXIIII 
AD  EDICTVM. 

1N  execHtiOiie  ohiigatiSriis  fcienilmn  eji ,  qiuituor  cdufas 
ejfe.  Namintcrdum  eji diquid-,  quod kfngulis  h^re- 
dihm  dhiifwm  csnfequi  j)ejfujnui :  aliud  quod  totumpeti 
■necejfe  zjl^  nec  diuiJiiVi  pr.ijl.tripotejl :  aliud,  qucdpro  par~ 
tepciiii<y .,  fed  (hluimjitotum  non  potejl :  aliudquodfoU- 
duynpetendmn  esijicet  infoiutionem  admittatpartis  exe- 
cutionein.  Frir^afpecicspertinetadpromijforem  certdtpe- 
cur,:. -  N  •--  ::-r  peiitio  drfolutio ,  adportiones haredita- 
riasfi.  .  ■.■>'.  h':undxadopus,quodteftatorfertiuJfcrit. 
Na/njingidi  htt^edes  infolidum  tenentur :  quia  operis  ejfe- 
iius in  yiru. ,  ^'idinonpoteji.  .^uodfiJiipuUttisfuero: 
Pertc,h2:-"'.'uc  iqaetuumnonfieri,quommuseani 
agam?  iiaduerfuseafadiUTifit,  tantumdari?  ^v- 
mts  explurihits  hxredihits  promifforts  meprohiheat^^ue- 
rior  cjlfententia  exiftimantium  vniusfacio  omnes  teneri: 
qiiomam  licet  ah  vnoprohibeor ,  non  tamen  inpartempro- 
hiheor  :  fed  cxteris  famili^  erafcundix.  iudicio  farciet  da- 
mnum.  Pro parte pett,folui.iutem ntjitotum  nonpotejl: 
'veluticumjiipulatm  fttm  hominem  incerttim.  7S(ampe- 
titio  eiits fcinditur^foluivero ,  nijitnjoltdum^nonpotejt. 
Alioqutn  in  dtiterjis  homtmbus  partes  foluerentur.  quod 
nonpotutt  defuncifts facere :  ne qtiod Jltpulatits fum,mn. 
csnfequar.  idem  iurisejl,  (J^^JiquUdecem^aut  hominem 
promtferit.  Infoltdum  vero  agioportet,  drpartisfolutio 
adfert  Itherattonem ,  cumex caufaeuiciionis intendimus. 
Nam  aucloris  hitredcs  tn  folidtim  denunciandi funt .^O" 
mnefquedehentfubfisiere,  (^quolibet  defugiente  omacs 


Fr4nc.  Duarem  Qmment. 

tenebsintur  :fed  vmcuiquefro  parte  hitrtditariapraftati» 


tniungitHT. 


Pauluslib.  74.  adedi<^um  vatias  diuifioncs  cbHgatiosie 
defctipfit,  quat  um  aliqux  ad  modura  &  rationem  obbgstio- 
nis  contrahendx  magis ,  quam  ad  exccutionen!  perr.inent ,  v  C 
caqua:legitutcap.4j.titul.deoblig.&adian.  Alixverian- 
tur  circa  cxecucioncm  obligacionis ,  id  cft ,  peticioacm,exa- 
diionem,folutionera.  Sicenim  accipituthoc  vcibura  apud 
iuf  is  audotcs.lege,  fi  rainor.  <5  <3  .f jpra.l.quidim.i  5  z  .infra.  1. 
centum.dcco  quodcert.loc.  Q_uatuorigiturrpfdlanda(iir.t 
cifca  exccutionem  obligationis  ,  velquatuoi  C3ufa;lunt,vs 
Paulus loquitur,non hic  iola i«,fed  &  in  c3pit.45.de obi  git. 
cuius  capicis  eadt  m  cft  qus  huius  inlcripcio. 

I.  Quxdam  eft  obligatio  ,  exquapropartepetiporeft.ac 
pro  parte  quoque  folui :  vt  (i  qtiis  Iripulatus  fit  pccuniani  cer- 
tam  ,  puta  ccntura.  Nam  li  ptotnillordeceflcrit ,  pluiibus 
hxredibaa  relidlis  ,  ftipularor  a  fingulis  diaifim  pccunia.ia 
debitam  confequetur.  Eadlmque  eft  ratio  fpectci  e.tv», 
veh] ti  Stichi :  1.  ftipulatus . §.  qui decem ,  de foluiio.  liquc o- 
ftendiraus  fupr.cap.i.&c.  j  4. 

II.  Aliaeft  obligatio  omnino  indiuidaa  ,  cx  qua  folidans 
peri,&pixftarineccfleeft.  Vtfiquisftipulatusfit  opus  ah- 
quodcenumfieri,putadomum,theattuna.  Nsmhuius  o- 
peris  cffetaus/fiuecffedioinparteshxrcditariasfcindi  nou 
poicft :  ideft,pro  parte  hxreditaria  opuscflScicon  potcft. 
Qupdaoobisdcraonftratumeftfuptara  Caconianx  diftiu- 
«fttonis  enarratione  ,  &rcpetitumc8p.72.  Idemquc  iBsell 
iaftipulatione  concrpta  in  nonfaciendo^dcqaadaimusc. 
z.fupra.  vbi&  dc  feruicutibus,  quarum  eft  ea«|ci2,quxf»- 
ilorura,ratio, 

III.  Aliaeftobligatio,exquaparsquidcmpetitur,ac(blui- 
tur :  fed  partc  foluta  pcndet  liberatio  cx eucntu.  Veluti cura 
quis  homiacm  in  certum  ftipuiatus  cft,  vc  docuimus  fupra 
cap.i. 

n  ir.  Alia  eft  obligatio  ex  qua  folidura  quidcm  pcticur,fcd 
diuiditur  folutio  proparte  hxrcditaria.vtputacuracmptor 
adueiius  venditotis  hxrcdes  excaufacuidionis  agit.  Nanj 
ramctfi  omnesbiredcs  infolidumdenunticntur,&conue- 
niantur  ,  vt  dcfenfionem  caufx  fufcipiaat  ,tacocn fiidnott 
fist,  finguUcondemnantur  propartchscreditaria.l.^.i.fiis, 
quiduplam,  fupra.l.cum  cxcauia.infra.l.firem  qux.  6i.^.x 
de  cuid.  Cur autem  in  fohdura def endere  debeanth^redcf 
venditoiij,  mirura  plerifque  videtur,  cura  obligatio  fit  diui- 
dua  ,  &  rcmvc/iditam  haberepro  partehxreditaria  liceat. 
Scdanimadiicrtendum  eft,  quocafuprcmittitiudupla,ra- 
tioneuj  iuris  non  permittere ,  vt  pto  parte  dcfenfio  adroitta- 
turcquJacondicio,fubquapromittitureapoen3,diuifioncra 
Don r^cipit.l. ^ .§.vhim.fupr.  Si vcro promifl^anon fir  pccnz 
aliqua ,  taraen  quia  in  iu<3iciis  bonx  fidei  ea  pro  expreflis  ha- 
bentur ,  qux  moris  funt ,  ac  confuetudinis  .*  I.^uod  fi  nolir.§. 
quia  affidua,  dexdilit.edid.ideoineflcaliaua  conditio  hie 
intclligitur ,  vt  fi  res  defenfa  nonfucrit ,  fimpla,  vcldupla 
prxftetur  a  vcnditore.  Quare  venditionis  natura  didtur  in- 
diuilk  effe  a  Venulcio  cap. i  j  9  .infra.  Et  hanc  fententiara  ne- 
fttam  adiuuat ,  &  confiimat  (pccies,  quxraoxfubiiciturds 
pctna  ,  iub  conditione  promiffa.  Hxc  ftriiiliiii  annorare 
voluimus  de  diuiduis,  &  mdiuiduis  obligationibus,  vi  fi  t  hxc 
diuifio  veluti  anacephakofis  quxdam  corum  ,  qux  fupta, 
variis  in  locis  tradata  plenius ,  explicataque  funt.  Naia  alio- 
quihoccaputvberiorem&  accutatiorera  iaterptctationcBi 
lequirebat. 

Itemfiitappitlatiofa^aftt ,  SifundusTitianus  da« 
tusnonerit,daricentum?»//i"?t)^«j<:/(?/ar  ^peena  c«m- 
mittiturcentum:  necprodeji partesfundi  dan:  ceffanteV' 
na:  quemadmodum  nonprodeji  adpignus  liberandumpaf' 
tem  creditorifoittere, 

Idco  hic  iubiicittir  hic  (pecics  ,  quia  Crailis  cft  fuperioti 
ds  cuiAionc.  Nara  fi  quis  ica  ftipulatos  fit,  .^> /»»</«<>  7'//(<usM» 

dAtm 


In  T/'/.  De  njerhorum  ohltg. 


dtttmnon  ent,cmufn  darh^(ta\  cookitciiur  adaetrus  ooanes 
wfolidura,nijGtotusfundusdccui:quiadiuJlloncmnonteci- 
pit  canditio.  Sed  aihilo  tninus  tencntut  iiDguti  pco  patte,  vc 
docuimusfupracap.  5.  adfincmrexquoloco  lumendafunr, 
qu^ad  huius  explicationem  necciTatia  vidcbuntur. 

^jacunque fuh  conditiom  obligatHS-,  curauit,necondi' 
ffO  exiJleret:nihilo  minus  ohligatur. 

Nullura  inter  homines  geritur  negotium ,  qaod  ncgle6lis 
rcrboruraanguftiis,  paulolatiusaliquando  nonintcrprcte- 
nittr ,  vitandx  iniquitatis ,  &  abfurditatis  caufa,  quamuis  alias 
ftridam  interpretationemiecipiat,  vclutiftipulatio.L  fi  fti- 
pulatus.iii.infr.  Itaqucpromittensaliquid  fubconditione,/ 
«««■«^c^/Jrfv^wmfjobligatar.quamuisnoavenecitnauisex 
Afia,ficuraueritneveniret.l.  Labeofciibit.de  contrah.emp. 
Hinc  dicitur  in  rcgula  iuris ,  Quptics  pcr  cum ,  cuiusintcrcfl 
conditionemHonimpleri,fiat,quomiHUsimpleatut,perinde 
haberi ,  ac  fi  conditio implcta  eftet.l.in  luie  ciuili.  de  reg.  iur. 
Videndum  tamen  hic  eft ,  quid  adum  fi  t,  vt  in  omnibus  fadi 
quaftionibus.l.cum  qui  Calendis.  fup.l.femper  in  ftipulaiio- 
nibus.de  reg.iur.Nam  plerumquc  huiufmodi  conditio  eft ,  vt 
liceatiropedire,ncexiliatfccundum  voluntatcmcoHttahen- 
tiuna.  Qupdinfponfionibus  ludendicaufa  faftisaccidit,  vt 
pHta,  Sivitero^dabiimihtcentHm.  Sienimartevcl  indufttia 
tua  forte  perfecetis.ne  ego  vincam.defieicntc  conditione,pe- 
cunia  ex  fponfione  mihi  non  debetur. 

LXXXVL  VLPIANVS  LIB.  LXXIX. 

AO    £DICTVM. 

QVo  D  dicitur,  totjiifulationes  ejfe ,  quot  res-.ibi  loctan 
habet^ubi  res  exprimunturjiipulatione:c<eterumjino 
fuerint  expreffe,vnaeHJlipulatio^ 
£xplanatum  hoc  fuit  lupra,cap.  19. 

1.XXXVIL     PAVLVS    LIB.     LXXV. 


AS     £DICTVM. 


N 


E  Mo  rtmfuamfutttram,m  eum  cafum,  quofua^t,V' 
tiliterjlifulatur. 

Sicutnemo  remfuamvtiliter  ftipulatnr,  quiadariei  non 
poteft,vtdiximuscap.3i.&8i.itanonpotcftquifquamic« 
aiienam  ftipulari,  collata  ftipulatione  in  tctopus ,  quo  rcs  fua 
fatura  fir.quoniam  diri  eo  tcmpore  ei  non  potcft.  Lcgatarius 
tamcn  rcm  fibi lcgatam  fub  c5ditionc ,  interim  vtiliret  ftipu- 
laturfibidari.cumcxtitcritcondicio.l.  i.§.  fi quis fub  condi- 
tiooc.f  upr.vt  lcgi  no.cau.Nam  ctfi  cxiftentc  conditionc  do- 
minuselIbdicatur,l.aTitio.defurt.tame  vcrumgcrmanum- 
qiicdjminiumnonhabct,quodiurisgcntiumeft,quodque 
poflcffioncacquiritur.§.pcrtradiaoncm.  Inftit.dcrcr.diuif. 
Vdlitatisigitarcaufareccptumeft,  vcquauisfubtiiitatcqua- 
damiutishabeaturprodomino:arg.l.inreb.C.deiurc.dot.ij 
nihilo minus rcde ftipuletur fibi dari.  Sicad petendum  lega- 
tum  agit legatarius ex  tcftamcnto ,  fi  paret fibi dari  oporterc: 
&  idem  vindicar,vt  dominus:  quod  ius  fingulatc  cft,&  a  ceoi- 
tnuni  iure  multum  abhorrct.1.  i  .G.com.de  leg. 

LXXXVIIL  PAVLVS  LIB.  VL 
Ad  Plavtivm. 

Mo  R  A  fideiujfori  quoqtte  nocet.  Sedjifdeiujforfer- 
uum  obtulerit,&reus  moramfecerif.mortuo  Sticho, 
jideiuffon  fuccurrendum  eB.SedJiJideiuJfor  hominem  occi- 
derit,  retiS  liberatur  ijideiujjor  autem  exjliptdatione  con- 
ueniripotesi. 

Mora  rei  nocet  fideiuflori,  vt  ante  diximus  cap.  45; .  Quarc 
poft  motam  rci  fi  perempta  fit  res  dcbita ,  tenetur  ad  sftima- 
tionem  fidciuflbr,tamefi  fortc  moram  non  fecerit.  Ob  hanC 
tamcn  moram  non augetur  fidciufloris  obligatio ,  vt ahbi di - 
dTur.l.centum  Capux.dc  co  quod  CKt.l.vlt.dc  fidciuf  .Quod 
aucem  dicicur »  fidciollocem  tcneri  ob  moram  a  cco  hStixa^ 


ficaccipiendum eft ,  nifi  fideiullor fpfe difS^ens f eo occurt e» 
ticrcm  debitamolFcrcndo  :  idenimafquitas  maxlmeexif^ir, 
Contra  fidciullbris  mora,  vel  culpa  minime  nocer  ico,vri  hic 
dicitur,&c.45».N®cctvero  fideiuflori.tcneiuiqnevtiliadl  o- 
ne.quamuis  reus  omnino  hbctacus  fic.l.mota.§.  vlt.  de  vfur.l. 
cum  filius.fupra. 

LXXXIX    IDEM     LIB.    IX. 
Ad  Plavtivm. 

Sla  colono,cuifundum  in  qmnqHennium  locaueram,toB 
tres  annos  itaJiipuUtusftero,  Quicquidte  darefa- 
Cere  oportec  ?  non  amplitis  in  fiiptdationem  deduicitary 
quam  quoddariiam  oportet.  Si  aiitem  adiiciatur  oporte- 
hitwc,etiamfutura  obligatio  dedticittir. 
De  hoc  fatis  didlum  cft  fupra,cap.7  6, 

XC.    POMPONIVS     LIB.    IH. 
Ex  Plavtio. 

CVmfiiptdatifumuspro  vfuris  lcgitimis pcenaminfin-^ 
gulos  menfesfiforsfoluta  nonfit,etimJiforttsobl?rra~- 
tto  in  ludicittmfiit  deduBa,  adbuc  tamenpcena  crefcit :  (iidii 
veritm  efi pecuniamfolutam  non  ejfe. 

Obbgacicne  fortis  iu  iudicium  deduda  per  conteftatio- 
nemhcisjvfutxnihilominuscurrunt.l.i.C.deiud.  Quofen- 
fuaccipieudum  videtur  cap.^ y.  tit.  de  vfur.  quod  alij  aliter iri'^ 
terprctantur.NametfinouationevoIuntatiaimpediacurcnr-. 
fus  vfutarum.l.nouatione.  infra  denouat.tameu  de  ea  noua- 
tione ,  qux  fit iudicio  accepto ,  idcm  dici  non  potcft,  vc  c!r,rc 
dcmonfhatPauluscap.ip.denouatio.l.aliam.dcnoVt.Pa:-- 
naautem  hic  pro  vfura  accipii  ur,vt  &  alias  fxpe.I,  ie6ta.dc  re  - 
bus  credit.Lqui  fine.de  ncgo.gefti.s.  Acque idso  fi  cjuis  in  (\.n- 
gulesannosvclmenfespcEriamftipulatusfirprovfipecun!^, 
fcEneracicius  contradus  rc61:e  dicipotcrit.  Aliuddicendun» 
eft,fi  quis  rcditum  annuum  ccrta  pecunia  emetitjCuius  merio 
eftinNouellis  luftiniani  Conftit.  icjo.&in  Conftitutiocib. 
Pontificiis,Extra.regimini.deempc.&vendi.  Scdharcdifpu- 
tacio  huius  loci  non  eft. 

XCL    PAVLVS    LIB.     XVIL 
Ad  Plavtivm. 

Slferuum  Hipulatus  fuero,dr  ntdiamora  intercedente 
feriius  decejjeritji  quidem  occidat  etimpromijfor,  cxpC' 
ditum  est.  Si  autem  negitgat  infirmtim ,  an  teneri  dchect-. 
promiffior,qtt^rentibM  confiderandum  efi,vtrum  qttanad- 
modum  in  vindicatione  huminisfiinegle£ius  apojjejforefu  - 
erit,  cidpx  huiu-snomine  tenetiir  psjfejfor,  ita  S"  ctmdari 
fromifif.an  cuipa[quodadsiiptdationem  attinet)  infacien- 
do  accipiendafit,  noninnonfaciendo.qtiodmaqisprohandil 
efi:quia  qtti  darepromifiit,addandttm,nonfaciendum,tenC' 
tur.  Sedfifiit  quidem  res  in  rebus  liumanis  ,fieddari  nonpof^ 
fit ,  vtfundus  religiofius ,  puta ,  velficerfaBus ,  veifieruus 
manumtfius,veietiazn  ah  hoFiibtisficapiatur:  ctdpa  in  Imnc 
modtfm  diiudicatur  ,vtfi quidem  ipfiuspromijforis  res  veL 
temporefiiptdati$nis,velpofieafuerit,  &  quideorum  acci' 
derit,nihtio  mintis  teneatur,  Idemquefiet  crfiiper  alitimy 
fofleaquam  ab  hoc  alienatusfit,idcontigerit.Si  autem  alie- 
msfuerit  ,cirab  alio  tale  qtud  acciderit ,  mn  tenetttr :  quix 
nihdfecit :  nifi pofieaqtiam  moratus  eltfolutionem,  aiiqidd 
htiiufmodi  acciderit.  ,^uam  difiinBionem  dr  lulianus  fc" 
quitur.ltemji  home,qutfuitpromiJforis^  exprxcedeticau- 
fa  ablatus  eifuerit,quodfiatuiiberfuerit,  permde  habendus 
efi,acfiaiienumpromtfifet :  quiafmefatio  iffiiusdxfiiteitis 
ejfe.  De  iUo  qtiaritur,an  d^  is,  qtd  nefciensfe  debere  occidity 
teneatur:  qtiodlulianusputat  in  eo,  qui  cum  nefciret  afepe» 
titttm  codiciliis ,  vf  refiitumt ,  rmnumifiit. 

SS    4 


7^-4 


Franc.  Duare?7i  Comment. 


Didt:imfu<t(upracap.  i;.  fi  prorniflorisculpa  pericritrcs 
debica,  n  hildatinuseut\iad  a;!timaiionem  tener;:  vcluti  li 
leruum  promiflum  occident.  Si  vero  ncglexetit  eum  infir- 
raumjobeamquccaufamdeceHetit,  quitritiiran  teneride- 
beat  promiffor.  Et  Paulus noftcr  h  s  vcrbis,  q^i^  ft  bobfcura 
funt,  oftendit  promifTorem  eius  tantam  culp*  nomine  tenc- 
ri.qui in  facicndo.non qua;  in  neglige  lo.coi.filtac.  Sic enini 
legendumhice(l,vtinPand=(!iisFloie.ntinis,v4«i-«^<»(fW 
adfltpuUtionem  atttnet)  mfitcienda  accipiendajtt,  non  in  non  fa- 
cjfwiio.^quodmagisprobandumeff.-quiaquidarepromificjad 
dandi.im.nonf.jciendura  tenecor.  Nccmelatct,quomodo 
•bunclocum  vuigo  interprereiuurci-teti.  Sedinierprctatio 
nodra  veibis  Pauhmagiscongcuic,  necaratione&jcquitate 
alieiia cft.  Nam  qui darc ptomitiit  frruum.ad curandum eii, 
cuitodiendanive  non  obl  giciir,(cd  ad  dand jm,quamdiu  ex- 
rac-.  Noiienim  iquumeft  um  negiigentiampraftarc,  qui 
niotam  nontacit,  &perqnemnon  ftat,  quorainus  foluat, 
quoddsbcc.Hincidcm  PauKiscap.zi.dehzrcd.vcnd.  Fundi, 
iiiquir,venditor  fru(5lus  praftat  bon^  fideiratione :  quamuis 
lineg!execir,vcalienum,nihilci!mpiitaripolfir,nificulpaciu8 
arguatur.l.venditotcxhxiedicaie.  Arqueicaactipicurculpa 
in k-ge  Aqailia,ncmpe in faciendo,non in  nc- gligeado.l.fi  cu- 
ius.§.denique.de  viufr.In  aliis  aucem  plerifque  iudiciis.ncgli- 
gentije nomine fiat  condemnatio ,  vclutiin rei  vindicationCj 
i.qui  pctitorio.I. fi  homo.de  rei  vindicat.  in  petitione  hxrcdi- 
tai.is,l.fiquidpofteiror.§.ficiitautcm.I. eiqui.§.  vlci.dcpstit. 
ha:redit.iniLdiciorcdhibitorio.  I.quod  fi  noht.§.fi  mancipi- 
um,dexdil.cdid:o.  Sednosdeiudiciocxftipulacuhicloqui- 
itiur.quod  illis  mulrum  diifimilc  eft. 

SeU/i/it.  DocctPaulus  vatiiscxempIis,quandotencatut 
prom  ll'>f,('b culpam,qu2 in facicndo conhltit. 

De  t!tn  ^/?<f  r//«r.Ignorantia  igitur  dcbitoris  eum  non  excu- 
f it  ,fi  h-o/ninem  debitum  occiderit.  Culpam  cnim  femper  ad- 
mncithominisoccifor,  etiamfi  debitusnonfit.nififortciu- 
ftam  aliquam  occidendi  caufaro  habuerit.  lu  (pecic  quoq;  lu- 
liani  de  manumiflione  (erui  culpa  imputari  poieft  biicdi, 
quod  diligentet  non  inquifietit.an  codicilli  a  tcftatotc  relcti 
cllent.ScdpottftincidercfpecicSjinquanuIliuscuIpiaffinis 
reperiatur  proiniftbr.  Qujd  cnim, fi  bouem,  qucm  le  Hcltie- 
bat  dcbcf  e,vefcendi  caula  occidetit?  Icaque  in  hac  qux  ftione, 
qu2  fjdlicft.confidcrandi  iunc  omnes  circumftantii,  vt  co- 
gnoicacar,anincuIp3fucritpromi(Ibr,  necnc.  Aclufticeret 
lurifcoiifulcofortallisdicere,  promifloremob  culpamluam 
teneri ,  fecundim morem refpondcndi vetcrum lureconlul- 
torum.  Sed  exempla  nonnihil  ad docendum  vrilia  func ,  qui- 
bushic  Paulusnoftervfuseft,  modocadextre,nccfapetfti- 
tiofe  nimis  accipiamus. 

Sequitnr  ■videre  de  eo ,  qtiodveteres  conjiituertmt,  quo- 
tiescitlpa  tnteruenerit debttork ,  ferpetiiariobltgationem, 
quemadmoditm  tntelligendumftt.  Etquidem  ,  fifecerit 
fromtjfor,  quo  mtnusfoLuerepoftt ,  expedttum  intelleiium 
habet  conftttutto.  Si  i'ero  morattuftt  tantum ,  hafttatur, 
anftpofteain  moranonfuerit ,  extinguaturfuperiormora. 
Et  Celfus  adolefcens  fcribit ,  eum  ,  qui  moram  fecerit  in 
foluendo  Sticho,quempromiferat  ,pojfe  emendare  eam  mo- 
ram,poftea  ofterendo.  hanc  enim  quiftionem  ejfe  de  bono  dr 
aqtto,  tn  quo genere plerunqtie ftb  autoritate  turtsfcientix 
permtiofe[inqutt)erratttr.EtfaneprobabiUs  est  ktcfenten- 
tta:quamquidem  cr  lulianu^sfeqmtur.Nam  cum  qturitur 
de  damno ,  (jrpar  vtriufque  caufa  esi:  quare  nonpotentior 
fit  qui  tenet,quAm  quiperfequitur. 

Conftirutum  aveccribuseft,  obculpam  dcbitorisperpe- 
tuari  aduerfus  cum  obligacioncm,  ita.vtinteritu  reidcbica: 
non  extingaatur ,  (ed  (cmpcr debeacur  cius  rci  «eftimacio.  la 
qua  conliicucione  culpa  accipitutinfaciendo  ,  vt  ante  dixi- 
mus.Sed  &  in  culpa  quoquc  dicitut  debitor,qui  mcram  facit, 
ncc incciitu  rei  poll moram  hberatur.l.  fi  cx lcgati.  fupr.  Sed 
Paulushiclcribit.exfcntentia  Cclfiadolefccntis,  rcum,qui 
jnoramfecit,  poirceamemendare,  poftcaofFerendo.idqae 
ex  bono  &  equo  receptum  efle ,  cum  ius  ftridlam  hic  deficiar. 


Ectacio  probabilis  afFcrturhrius  fentcntiar,  quia cum  vre|;- 
quemoram  faciac,  nempe  debitor&  creditor,  inpari  cauf^a 
ix.eljorcftcondiciopoffidentis.I.cumpar.  190.de  tcg.iur.l.z. 
nequis  eumqui  inius.  Notandaautcm  obiteifunt  aureok 
Cc\iiycvh2i,lti honi  ^ £!jut difputationt plerumtjHe fab an£ioTi' 
tateturtifctemutperntttofeerrari.  Eft  cnim  «quom  &  bonum, 
"benigniorachumaniorinteiprctatioiuris^quaffcriptocom- 
prehenfa  non  eft.quam  Ariftoteles  ^«i'x«a>  vocat.Quam  ini- 
lerprctandi  rationem  iurifprudentia  nosdocet,  idcoqucius 
dicicurars  boni&a;quicfleab  VIpiano,I.  i.  deiuft.  &iure. 
Cum  igitur  harc  boni  &  irqni  tradtatio ,  propria  fit  iuris  fcien- 
tix,  ncccuiufuishominisfir,fedarcificisrai>ti!m,  ideftlurif- 
conluitinon  immeriro  CeHiis  ait  in  hoc  genere  inttrdum  er- 
rarifub  audtoriiareiurisfcienti^.  Scdhurclociimdcbono, 
&  iquo,plenius  tracftauimus  fub  tic.de  iuft  it.&  iur. 

Nunc  videamt-ts,  in  quibits  perfonis  hxc  conftitutio  lo- 
cum  habeat :  qtu  infteciio  diiplex  esi ,  vtprimo  quaramm^ 
qtixperjonx  efftciantperpetudm  obligationem ,  detnde  qui- 
htis  eamproducant.  P^tique  autemprincipalis  debitorperpe- 
tuat  obltgationem:acceftiones  autem  anperpetuent,dubium 
efi.  PompOnio  perpetttari  piacet.  ,§uare  enim  facio  fiio 
fideiuftor  obligattonem  tollat^Cuifisfententia  vera  esi.  Ita- 
qiteperpctuatur  obltgatio ,  tam  ipforum ,  quamfuccejforum 
fuorumperfona.K^cceftonibm  quoquefius ,  idesi,ftdeiuJfo- 
ribtis ,  perpetttant  obligationem ,  quia  in  totam  caufamj^o- 
ponderunt. 

DiAum  fuit  fupra  cap  88. 

K^nfiliu-sfimtltM ,  quiiuffupatrlspromiftrit  ,occiden-!- 
do fruumproducat  patris  obiigationem,vtdendiiesl.  Pom- 
poniitsproducereputat,fciltcet,quaftaccefttonemintelligenu 
eumqtittubeat. 

Diximus(upracap.4$. 

Ejfecius  huius  conftttutionis  ille  eli,  vt  adhtic  homopeti 
pofit.  Sed  dr  acceptum  cipoffcferri  creditur ,  cjrftdciujfo- 
rem  accipi  eius  obligattonis  nomine.  Nouart  autem  anpoftt 
h£C  obligatto,dubitationis  e(i:quta  neque  hominem,qui  non 
csl  ,nequepecuniam,qu£  non  debetur^ftipulari poJfnmus.Et 
egoputo  nouationemfieripojfe ,  fihecaclum  tnterpartesftt. 
quodlulianoplacet. 

Veterc!  coftitnernn'- ,  ob  culpam  debitoris  perpctuari  ob- 
Iigationcm,vtpauloaiicediximus.§  fequitur.Cuiusconfticu- 
tionis  cfFe<5tiis  in  quatuor  cofiftit.Nam  in  primis  rcs  promifla 
adhuc  petipoftinteritumpoteft.quafifemperduret  obliga- 
tio.  Quia  tamctfi  ofEcio  iudicis  contincatur ,  vt  condemnct 
adxftiraationcm:  tamcnte£te  peticurresipra,  fiparct  eam 
darioportere,  vtPcmponiusaiccap.pen.  decondidt.cauf. 
data. 

I I.  Promiflori acceptum  fieri  poteft ,  quafi  durante  adhuc 
obligatione,fine  qua  non  valeret  accepcilatio.  §.  item  per  ac- 
ceptilationem.lnftit.quibusmodtoll.obl. 

III.  Fideiuflor  accipi  poteft  eius  obligationis  nomine,  fine 
quanon  valeret  obligatio  fideiufToria.  1.  curaprincipalis.  de 
teg.iur. 

1 III.  Nouari  potcft  obligatio,  fi  hoc  inter  partes  adlum  fit: 
quiain  locumhuius  obligation  s,  quae  adhuc  manet,  noua 
fiicccditobligatio.l.i.denouat.  Ecnotandum  hiccft,hacno- 
uatione  moram  non  purgari ,  quod  iam  incerierir  res,  quam- 
nisaliasnouacionemorapurgetur.l.fiStichu.denouat.l.par. 
decondicS:.  fur.  Ratio  ha;ccftdiuerficacis,  quiare  nondura 
percmpta,cum  ftipulor  animo  nouandi ,  rcm  ipfam ,  qu^  ad- 
huceftjin  rebus  humanis,ftipuIor :  cuius  intcricupofteacon- 
tingcnce.liberor.  Ar  pcrempta  iam  re,cum  ftipulor,videor  n6 
remipfam,  fedacftimationctnciusftipulari,  quxperircnon 
poteft.l.inracione.§.incerca?.3dleg.FaIcid. 

XCII.    I  D  E  M    L  I  B.     XVIII. 


Ab  Pl  a  vtivm. 


Si 


In  ^it.  De  ^erhorum  ohlif. 


Slitajitpuler  ^  Vct  tc  non  fieri ,  quo  minus  mihi  hx- 
rcditq;  meo  vindemiam  tollere  liceatJfm»?/'^- 
redidatura^io, 

Vetercs  credcbantfsdta  perfonaliaefle,&perfonamnoa 
egredi:  quafiperfonarumdiuerficas  fadlorum  diuerfitatem 
iiiduceret.§.fed  cum  fadum.Inftit.de  fHpul.  fer.  vt  annotaui- 
niusfuprac.38.1.ftipulatioifta.§.fedfiquis.fupr,  Quaratio- 
fleftipulatio,dequahicdi(Ieritnus,  adhiredem  itadcmum 
tranfit:fihsredismentiofa£tafic:quiatollerevindemiamfa- 
St\im  eft,ficut  perfundum  ire.arg.i.  apud  lulianum.  §.  fi  quis 
alicui.de  lega.  i.  Ideo  autem  ha;redi  datur  adio^quiaftipuiari 
ci  licet.  d.  i.  ftipulatio.§.  fus  perfons.  quamuis  alias  nemo  al- 
tcri  vtilitei  ftipuletur. 

XCIII.  IDEM  LIB.  III. 

AD    VlTElLIVM. 

SIJicJlipuLitnsfuerOyper  te  nonfieri^quo  minus  hominent 
ex  hii^quos  habes.,fumam?ele^io  mea  erit. 
Harc  oratio.^o/»!»?»»  exm,ejuoshabes,fnmam ,  vidctur  du- 
as Icntcntias  exprimcre,&  fic accipi pofle ,  vt  vel  promilToris, 
vel  ftipulatoris  fiteledio.  Poteftenimftipulatarhominem 
capere,quem  promilTor  voluerit.  Atque  interpretatio  oratio- 
nis  ambiguscontra  ftipulatorem  fieti  lolet.l.ftipulatioifta. 
§.inftipulationibus,fupra.  Scdconfuctudoloqaendihicfpe- 
dandaeft,  fccundumquam  nullahic  rcperitur  ambiguitas. 
His  enim  verbis,nifi  cauillemur,eIe<flio  pcrmittitur  ftipulato- 
ri,quibus  exprimitur.vt  fumatipfe.non  vt  promiflot  ei  cradar. 
Non  enim  adeo  faucndum  hic  eft  promiflori,vc  non  magis  v- 
fumloquendiinipiciamus,quamquodisfenfit,autfefenfifle 
contendit.Eftquehuiusiaterpretationisaliudexemplum,ia> 
frac.iio.l.fimihi.§.vlt. 


XCIIII. 


MARCELLVS 

DIGESTORVM. 


LIB.     III. 


R 1 T 1  c  V  M  dare oportere [lipulatm eFf  aliquls-.faBi 
quaflioeH ,noniuris.Igiturfi  dealiquo  trttico  cogita- 


7^S 

lam  fieri  voluic ,  vt  dc  ttitico  didlum  eft.  Si  ramen  in  fundo  a- 
lieno  quis  iniulam  fieri  ftipulatus  fic,cum  non  interfic  cius,  a- 
liaratione  vitiacur  ftipulatio,  quia  ftipulari  alceri  nemo  po- 
teft,&c.l.ftipulatioift3.§.altcci.fupr. 

XCVL    IDEM    LIB.    XVIII. 

DI  G  E  ST  ORV  M. 

QYiferuum  mihi  exfiipulatu  debehat  ,fiinfacinore  e» 
deprehenderit,  tmpune  eum  occidet:  nec  vttUi  aclto  f- 
rit  tn  eum  conftituenda. 

Conftitutioncmveternm,  dequadiximusc.^i.hiclocus 
interpretatur.  Nam  qaod  dicitur  promiflbrem  ferui,  co  occi- 
fo  ccneri.fic  accipiendum  eft^nifi  ob  iuftam  caufam  occiderir, 
vt  nulla  ei  culpa  impucari  poflit.I.quid  ergo.  §.fi  hires.de  leg. 
I  .l.eleganter.§. vlr. de pign.aclio.  Ponc dominum  occidifle 
feruum,queminfacinorcdeprchcndit.Eftcnimdominiani- 
madaerfioinfamiliam/uam.l.i.dehisquifuntfui.  &1.  ficer- 
tus.de  S.C.Siilanr.EtpIeriq-jaliartradaturabaliisfpecics.in 
quibus eadem  interpreracio  locum  habct,  & iuftacaulafem- 
perexcipicur.l.quxro.^.intcrlocacorcm.Ioca.cumfimilibus. 
Quaracione  motiquidam  aiunt  dientem  icadcmiim  adiu- 
uandum in bello  dcminum  tenrri , fi iufta belligerandi canfa 
fic.SedeoiurejquodinHortcnfijibapfodiahodieexrarjobli- 
gacurclicns.finehaccxcepcionc.tic.hicfinir.lcx.  Nccidfine 
rarione.  NullumenimimperiumefletPrincipis.autdomini 
infubditosnullaauftoriras,  fiincaufam  fiifcipiendi  bcllun- 
quircrecislicercr,  cxcmpIoTherfitisillius  apud  Homernm 
libr.lliad.i.  NorBmeftilludEuripidiS7a{TKf«Ti!U7tiiiia/<iy;7rM 

Necvtilus.  Poft  interitumrci  debits  non  videtur  adio 
direclacompetcre  :  led  vtilisdatur  propter  corJtitutionein 
vcterum.l.fi  fciuuin.§  .feqiiitur.  fupra.qux  tamen  in  hoc  cafa 
locumnonhaber,quiapromilfcroi"nnicuIpavacar. 

XCVU.  CELSVS  LIB.  XXV. 


DIGESTORVM. 


T 

uerttMe^hcerttgeneris,&certxquantttatts,tdhahelttur       Q/,/4//>»Wy?/fr^,  Tefifti^&nififtiterisjiippo- 
proexprejfo.  ^ltoqtttnficum  deftinaregent^s&modum      Occnuumvnd^xi^perindecrit.atquefitefifitJ-ohimmo- 
'vellet,nonfecerit,nthtlfitptilatti>svidetur:neigtturvnum      dofttptdattt^effem. 
quidem  modium. 

Stipulatio  tritici ,  nulla  ccrta  quantitate  exprcfl^ ,  inutilis 
cft ,  vt  pofteadiccojus c. iif .  1. ita ftipulatus Ridiculum  enim 
eft,eura  obligari,quigranum  vnum  ttiticidando  hberetur.Si 
tamcn  appareat  decerto  triticoaftumelle,  valetftipulatio, 
non  minus ,  quam  fi  cxprefTum  cfTer.  Sycophanticum  cnim 
eftjita  ha:rcre  verbis ,  vt  fententia ,  ac  voluntas  nobis  antiqui- 
or  non  fic.l.  eum  qui  Calcndis.  fupra  l.femper  in  ftipulationi- 
bus.de  rcg.  iur.  Voluntas  autcm  colligitur  ex  variis  coniedtu- 
ris  :  de  quibus  alibi.  Vnum  exemplum  hic  pofuifle  fufficiat 
Cumiermohabitus  efTetinterduosde  certatriticiquantita 


Stipulatio  acceffbtia ,  etfi  inutilis  fi  c  propter  impoflibilita-i 
tem,  nonideoprincipalisftipLilatioviciatur.-vtinhoccxcm- 
flOyTeJiJli,^  nijijfiteru! ,  htppocentar-iruf»  dari?EI\(^ue  CitRiUs 
IocusiLfra,cap.i2<>.I,fiitaftipuIacus.§.vlr.infra.Contratame 
acceiroria  &pcpnalis  vitiacurpropter  principalera,  quseim- 
poflibilecontineC,fuprac.<J5).l.fihomo.fupra. 

Vojfumvtiliterateitafttpulari,  NomineTitij  tefb- 
\v\tnt\xm^.neq!ie  enirn  hocfirnile  efi  i//i,Titi\\m<id!.t\xmm> 
fedex  eaftipulatione,dum  interesi  mea,agerepoJfum.Et  td- 


te  alteri  danda,ncc  quidquam  aliud  fupereflrec  agendum  intcr       eofi  bcuplesfit  Tttiti-s,nihilex  hacfiipulatione  confequipof 


eos,prjEtcrftipuIationera,confirmandi&adftringcnd2ob- 
ligationis  gratia:tandem  ita  concepta  eft  ftipulatio,  Trittcum 
t»ihtdai>tc}dal>o.  Inhacfpecicquantitas  triticinoncftexptcf- 
fa  a  contrahentibus  in  ftipulationc  concipicnda:fcd  ex  tra6i:a- 
tu  prius  habiro  apparet  de  certa  quanticate  atStum  efTe.I.Titia. 
§.idem  refpondit,inff  a. 

XCV.     I  D  E  M    L  I  B.    V. 

DIG  E  S  T  ORVM. 

QVi  injitlamfierifiipulatur ,  itademum  acquirit  obli- 
>iationcmJiappareat ,  quo  in  locofieri  infitlam  volue- 
rit,  (ythi  injulamfieri  eit^s  interfit. 

Hxc  fpccies  fupcriori  fimilis  eft  de  rritico :  acin  vtraqne 
vcrfaturinccrcirudo,  propcerquamdubitatur,  anvalearfti- 
pulatioNam  fi  quis  infulam  fieri  ftipuletur,  non  dcmonftra- 
to  loco,inuriIis  dicitur  efle  ftipulatio  propcer  inccrcitudincm. 
I.itaftipuIacuS. infra.l. 5.§.fiquisinfulam.  deeo  quod  ccrto 


Jitm.^S^idenim  mea  intereUida  tefieri,  quodfinojecerts, 
aquejalttampecumamhabiturttsfim? 

DehicRipuhtionCyNomineTitiiteJolutf^rum}  duplexefl 
quasftio.  Vna cft,an  valeat.  Et  hic  dicitur eam  valerc, nec  fi- 
njilemefleiIli,Titiumdaturum?quafa(£l:umaIienumpromir. 
titur.l.ftipulatioifta.fupra.  Altera quarftio eft dc  vi  & efFedlti 
huius  ftipulationis.  Et  plerifque  vidcretur  fideiufllio  qua:- 
dam  hic  efTe,  quafi  promiflbr pro  Titio  fideiubeat.  Scd  fi Je- 
iuffionemHoncflc,iIIudargumentofft,  quodfideiuirorno- 
minefuofoluir.l.indcbitam.dccondid.indeb.l.Papinianus. 
mandati.  Proindc  liberum  non  eft  ftipulatoti.aduerfas  pro- 
mifTorcm  agereex  hac  ftipuIatione,fi  locuples  fit  Tiiiu',cuta 
tamcn  hoc  lureaduerfus  fideiuflorsm  ftatimagercliccac,  I. 
iurenoftro.C.dcfideiuflo.Idcoautemcxhacftipularioneira 
demum  agitur,fiintctfitftipuiatotis  propterinopiamTitij: 
quiahxc  Itipulatio  nudam  fadum  continet,quafi  rcis,  vc 
minifter ,  procuratorveTitij ,  promittat  foluere,  &  numera- 
repecuniam,quodfa6ticft.lcg.confilio.decarato.furio(.fu- 
loco.  Qupd eft acci|ieadura)  nifi  appareat ,  quo  in loco infu^       pra.  Nam  tamctfi  promiflor ,  foluendo pccuniam creditoii. 


ICG 


Franc.  Duareni  Comment. 


eamacdpientis  faciaftamen  infpicitur,quod  ptincipalitera- 
gicur  inter  eos.vc  fupra  annotauimus  de  eo,qui  ftipulatur  pc- 
cuniam  fibi  tnatuam  dari,c.  58. 1.  fi  poenam.  (upra.  Ncc  difli- 
railiseftftipulatioilla.ti^^^^^DtrTiWo^/^jwPdequaci  i  8.1.li- 
bet.J. vlt.  Nara  ex eo, quod foluendura  eft  Titio,incerta clle 
dicitur,quia  fadum  continer,&  hoc  agitur,vt  Titio  nunlere- 
tur  nomme  meo.quafi  is  minifter  meus  procutatorve  fit :  aut 
vtptomiflbrTitio.tanquam  creditorimeo,  (oluat  nomine 
mco,  quafi  promiflbr ipfe  procurator  mcus  fit.  Similes igitur 
funt hr ftipuiationes, 5o/«a Tttionominemeo ?  & Soluesmihi 
HomineTttiii  Sc  vtraque  fa6):ura  Biagis,quam  dationem  coa- 
tinct. 

Si  tibi  nuffero ,  decem  darefpondes  ?  caufa  cognita  dene- 
gandam  aciwnempito :  nec  raroprobahilU  caufa  huiusjli- 
fulationif  csi.ldemfivirk  muliere  eodem  modo^non  in  do- 
temfiipttlattts  eli. 

Si  muiicr  i  viro.aut  vir  a  mulicrp  pecuniam  ftipnletur ,  co- 
ferendoobIigationemintempusnuptiarum,poteftvtiIi$eflc 
ha^c  ftipulatiOjC.de  illis.de  ccnd.appof  in  decret.  Veluti  fi  do- 
tis  caula,vel  anciphcrnorum,vcl  ex  alia  huiulmodi  iufta  cauf» 
promictatur.Sed  videhdum  eft  ne  in  fraudem  legis,  donatio- 
nem  inter  coniuges  prohibentis,fa(5la  fit :  quo  cafu  denegan- 
da  eft  actio.Hic  mihi  videtur  efle  ff  nlus  huiuscapitis:cui  con- 
fencancumeftrefcriptumGoidiani.Cod.  dcdon.ante  nupt. 
Qu/jd  fponlz ea Itge donatur ,  vt  tunc dominium  cius adipi- 
fi.acar,cumnupti:Eruerintlecuti,fineeffcdtueft. 


XCVIII. 


MARCELLVS 

SIGSSTORVM. 


LIB.  XX. 


ip  X I  s  T I M  opoJfeid,quodmeumeH.,fubconditionefii- 
JZtpulari:  item  vtamfiipulariadfundumpojje^quancjuam 
tnterimfundus  nonfit  meus.  Autfihoc  verum  non  esi^  dr 
alienum  fundum  fub  condtttonefttpulatusfutro^,  ifquetx 
lucratiua  caufameus  ejfc  ctcperit  ^  confejiim  pertmetur fii- 
pulatio.  Etfifundidominusfubconditione  vtamfttpulatus 
fuerit^ftatimfundo  alieno  euanefcitfttpidatio :  dr  maxime 
fecundumillorumopinionem^quietiamea^quxreBeconfti- 
tertnt ,  refolutputant ,  ciim  in  eum  cafum  recideritnt,  a  quo 
mnpotutffent  conftftere. 

Dubitatumfuitapud  veteres,anquispoflit  rem  fuam  fti- 
pulari  fub  conditione:  id  cnim  ccrd  iuris  uon  erat.  Scd  Mar- 
celli  opiniocft,  Valcreftipulationem:  quanquam  timidcac 
diffidenter  de  ea  rc  hic  loquatur ,  vt  vix  appareat  in  quam  par- 
temindinet.  Aitenim,  fcttaexiftimare  :  fcdpoftea  fubiicit 
tyiutfihocverumnone^.  Vcrumquiddc  hacrefentiendum 
fitdiximusfuprac.  }i.&8?.  Delucratiuacaufacap.8i.§.fi 
rem.DefundoaIicnatopdftftipulationemferuitutis,ca.ijtf. 
I.fi  fub  vna.  De  cafu,a  quo  non  poteft  incipere  obligatio,  cap. 
I40.1.pluribuis. 

£x-A4cy?//'«/4//i)»e  Infulamfulcirifpondes  ?  quando 
nafcatura£tto,  quxritur.  Etvtique  noneFi  expecfandum, 
vt  ruat.  Nec  enim  nthilftipulatorls  intereli  ,ftdtampotius 
eJfe,quamnoneJfe.  Nectamenre£Ieageturft nondumprx- 
teriertt  tantum  temporis,  quofulcirepotuerit  redemptor. 

Dixi  (upra  c.7 1  .l.ftipuIationes  non  diuiduntur. 

XCIX.  CELSVS  LIB.  XXXVIIL 

OICEST  OR.VM. 

Qv  I  c  Qv;^! D  adftrtngendx obligationis caufa  eB,  id 
nifipalam  verbis  exprimatur,  omiffum  e(fe  intelli-' 
gendum  est:acferefecundumpromt(forem  tnterpretamury 
qutafttpMlaton  Itberumfuttverbalateconcipere.  Necrur- 
fum  promtjforferendus  eH  ,fietus  intererit,de  certispotius 
i^afisforte,aHt  homtnibus^  aBumeftfe.  Sifiipulatushocmo- 
^(^yv/«7v^,SiintrabienniumCapitoliumnonaiccftde- 
ris  d3.n:nennifi'prxtentobtef7W«,reaepetam.   Namet/t 


verba  ambiguafint,fic  tamen  exaudittnttir,fiimmutabili- 
ter  verumfutt,te  Capitoltum  non  afcendtffe. 

Stipulationescomparatz  funrconfirmandatum  &  aftrin- 
gendarum  obligationum  caufa.vt  in  explicationc  tituli  docui- 
mus  ex  Paulo  lib.  f .  Setiten.  Tametfi  aliquando  promiflbris 
gratia  aliquidadiiciatur,  quod  adminuendam  ac  velutireU- 
xandam  obligationem  pertineat.  Quoties  igicur  ftipulacot  a- 
liquid  inftipulationem  deducere  vult  caufa  adftringends  ob- 
ligationis,qua  teiicatur  promiffor ,  videndum  eft  ei,vt  omnia 
palam  acdiferte  exprimar.Nam  obfcuritas,  vcl  ambiguitas  ei 
noceretmagis,quampromiflori.l.ftipulatioifta.  §.inftipula- 
tionib.  Aciitaliquando,  vtquodfatisapcrreexprcflumnQn 
eft,oaininoomiflumefreintelligacur:  vtcum  quis  triticum 
Aipulatuseft.l.triticum.  fupr.  Aliquando,vcfecuQdumpio- 
m.iTorem intetpretatio  fiat:idque  contingic,  cum  oratio  am- 
bigua  eft,&  duas  exprimit  fentetias:  vt  in  exemplo,quod  pau- 
lo  pofl  fubiicitur,  SimtrA  hienmum  Capitolium  non  afienderit, 
d*ri}de  qno  &  antc  aliquid  dixicBUS ,  cap.2,7.1.  veluci.  Sed  hoc 
ita  accipiendum  eft^nifi  apparcat  quid  adtum  fir,  aut  cx  vi  ver- 
borum,  autex  verifimilibusconiei^uris.  I.  fcmper  in  ftipula- 
ttonibus.de  reg.iur.  Cum  enira  voluntas  certa  eft,  quid  ini  er- 
fitpromiflbris,  quidquefenfiflefedicat,  curaodumnon  cft. 
Cuius  rei  vatia  in  hdc  tradlatu  exempla  occurruQt.cap.5)  j .  ca. 
ho.cap.iti. 

C.    MODESTINVS  LIB.  VIIL 

REGVXARVM. 

Co  N  D  r  T  r  o  inprxterititm,non  tantum  inprxfens  tem- 
pus  relata,fiatim  autperimit  obligationem,  aut  omni- 
nonondijfert. 

Cbnditio  tunc  vim  fufpendendi  habet,  cumin  futurum 
tenipus  confertur.  Qiyc  in  prxfens  tcmpus  aut  ctiam  in  prx- 
teiitumjnonfufpendir,nccmotaturobligationem.Atqueid- 
eoficonditiovcrafit.ftipulatio  tcnet,  ctfi  contrahenresrci 
vcritatcro  ignorcDt.I.fi  ica  ftipulatus.  i  lo.  infra.  Qus  enim 
per  rcrum  naruram  cerra  funt ,  veluti pra^fcntia  &  pra;rerita, 
non  morantur  obIigationem,licetapudnos  incerta  fint.§. 
conditiones.Infti  co.l.cum ad prxfcns.de reb.cred. Nec illud 
Senccx  hic probamus:Quid ad me,an naturx  ccr^ u  fir,  quod 
mihi  incertum  cft  !  Itaque  h«  a6lionej ,  Si  rex  Parthorum  vt- 
uit,Si  Tittui  confulfaBm  f7?,conditionis  figuram  magis.quam 
vim,&  poteftatem  obcinent,  vt  vcrbis  vtar  Proculi  fub  tit.  d« 
hxted.inftit.l.Cornelius. 

CL    I  D  E  M    L  I  B.    IIIL 

DE     PRv€SCRIPTIONIBVS. 

PYz^KEsfine  curatorihtts  fuispojfunt  exftipulatu  eb- 
Ugari. 

A  mbigua  efl  hxc  oratio ,  &  dubitatur  quid  quo  rcfcrri  de- 
beat.Scd  accipienda  eft  ea  iuterprctatio ,  quz  vitio  caret.  I.  ia 
ambigua.dc  legib.vt  fit  fenfus,  Pubercs  qui  curatorcs  fuos  no 
habcnrpofTuQtcxflipuIatuobligari.  Nam  fiiraaccipimus,vc 
pubercspoflint  cx  i^ipulatu  obligari,  quamuis  no  accedat  cu- 
rarorum,quoshabent,auAoritas:idfalfumreperiretur,&re- 
fcripto  Diodatiani  contrarium.I.  fi  curatorem.C.de  in  inrf  g. 
NccfcntcntiamcorHmptobo,quidiftinguuntalicnaticnem 
rerum,  abobIigationeperfonali:cum  Diodctianusinteicri- 
ptoillo  fuo  devcnditioDeloquatur,  exquaperfonalis  nafd- 
tur  obligatio.  Nec  rninus  ftipuIatione,quam  venditione,res 
aIienaripofIuQr,fi  fcquatnr  traditio. 

ClL    IDEM     LIB.     V. 

Kesponsorvm. 

VEnditores  emptori  pfo  euiclione  cauerant , 
qiiantt  eim  mtereffet  :fed(jrjpecialiterfe  agnituros,fi 
in  lite  motafumptttsfeciffent,  &  emptoriftipulatipronnfe- 
rant.  poH  mortem  emptoris,  vnm  ex  venditoribtts  adiu- 
dictum  vocauit ,  pretiumfibi  debert  dicens ,  hxredes  eius, 

qui 


InT^if.DeveA 


&aifumfmtndefenfiomcAui£fiiBos{cumfroharentfre-' 
mmfolutumfuiffe)  exfHpulationepetebant.  CModefiinus 
re&onditfieas  impenf^  venditerespromifiJfefit,quie  ob  It- 
tideprofrietateinfittutafaBiieffent ,  minimeexfiifuUtu 
fttipojfe ,  cfuoderogatum  effct ,  dum  alter  ex  venditoribns 
fretiu>n,quodiamfueratexoiutum,petit. 

Stipulatio  de vnarefadaadaliamnonportigitui.  1.  quic^ 
quid.fup.Veluti  fi  venditor  cauit  emptori,fe  agniturum  ium- 
ptus  Fa^os  oblitem  de  proprictatc  rci  venditz  inftitutam, 
non  tencbitur  ex  ftipulatuadfumptus  inalialite  fados:  vt 
puta  fi  mota  fit  ei  eontroucrfiadc  pretio  rei  vcndits>quod  fo- 
lutum  non  cfie,falfo  dicebatur.Hajcautcm  ftipulatio  dc  fum- 
ptibus  valde  vtilis  eft  einptori ,  quoniam  omnes  (umptus  c6- 
prehendit  fados  in  lite.fiuc  obtinuerit  emptor.fiue  vidus  fit. 
Quodvtpleniusexp!icemus.animaducrtendueft,futnptuum 
nominc  ita  venditorem  tencti.fi  emptor(uccubucrit.Nam  a- 
lias  ad  Venditorcm  reuetti  non  poffe ,  Diocletianus  refcripfit. 
I.fi ftatus»C.de cuidiio.  Qupd rcfcriptiim fic interpretantur 
nonnulli|,  vtfiminusobeuiaam  rem  ,  faltemobremnon 
defenfam,3gipofleexiftimcnt,quodvenditoremptoremdc- 
fenderc  debeat.  l.fi  plus.  §.  mota.de cuid.l.qui  abfentcm.de 
procur.Eft  crgo  ha:c  qu^ftio  j(J'  pii7tv,)(stj  uTn^afp*'"'»^ '"  rcfcri- 
pti  intcrprctatione  verfatur.  Mihi  autem  videtur  -n  f\-nv  cum 
hac  exceptione  accipiendumcftc,  nififit  bonafidcspropter 
iuftam  aliquam  probabilemque  caufam  cmptori  venditorem 
tencri.  Onsnia  enim ,  qua:  ad  bonamfidem  pcrtinent.in  iudi- 
cium  crapti veniunt.  1. 1.  deadio.empt.  Quare  fi  nulli  forte 
fumptus  adiudicati  fint  emptori  in  iudicio  de  proprictatc,  aut 
foluendo  nonfitreus,  quiadfumptus  proptef  temeritatem 
fuaiii  damnatus  eft,fane  congruit  bon?fidci,&  xquitati,  vcu- 
ditorem  eo  nomine  teneri.Ex  quo  apparcr,vtilius.confultiu(- 
que  elTehorum  funiptuumnominc  ftipulationem  interpo- 
nere,  vc  initio  diximus. 

CIII.  IE)EM  LIB.  V. 

ei  G  E  STORVM. 

Li  B  E  R  homoinfiipulatumdedncinonpoteU,  quianee 
dari  oportere  intendi,nec  dfitmatio  eimpr^fiaripdtefi, 
non  magis  quarnfi  quis  darifiipHlatmfueritmortuumbo- 
mtnem,4utfundum  hofiiuni. 

De  rebus,quz  non  funt  in  comraerclo  humano,  culufrao- 
difuntrc$faci2,rcligiofi,publicas,libcrhoraoiantediximuJ 
cap.85.§.facram.DeliberohomiaehicloquiturModeftinus: 
quem  ait  in  ftipulatum  dcduci  non  poflc.Si  quis  tamen  igno- 
rans  liberum  hominem  pro  feruo  emeritj  venditio  tenere  di' 
citur.l.& liberi.l.liberi.dc contrah.crapt.  Qupd ita accipien- 
dum  cft,  non  vt  liber  homo  dcbeatur,(cd  vt  emptori  deceptd 
ad  id  quod  intereft  detur  adlio.Q^a  de  re  luftinianus  in  Infti- 
tutionibus,tit.deempt.&vend.hicfcribit:Locafacraivelre- 
ligiofa>itcm  publica(velutiforum ,  bafilicam)fruftra  quis  (ci- 
cnsemic:qus  tamenfi  proprofanis  velpriuatis,  dcccptusa 
venditorc,  quis  emerit,habebit  aftionem  ex  erapto,quod  no 
habere  ei  liccat,  vt  confequacur ,  quod  fua  intcreft  cum  dcce- 
ptura  non  efte.  Idem  iuris  cft ,  fi  horaincm  liberum  pro  (erud 
emerit.Scd  &  de  ftipularore  idera  dici  potcft ,  fi  dolo  promif- 
forls  circumfcriptus  proponatur.De  dolo  enim  at^io  ei  com- 
petit,tametfi  forte  ex  caufa  lucraciua  ftipulatus  fit.l.  Arifto.$. 
vlt.de  donatio. 

FundumhofitHntj.  Fundus  hoftium  non  eft  in  commer- 

cio  noftro.  Nam  fi  cum  pcrcgrinis  hominibus  commercium 

non  eft,  vt  Vlpianus  in  Inftir.ait,id  cft ,  emendi  vendcndique 

inuicemius,  multo  minus  cumhoftibus  eftedebct.  Quare 

necin  ftipulationem  deducifundus  hoftium^  ncdegaripo- 

tcft,nifi  fotte  aliquo  cafu  cmi  poftlt ,  vc  Sabinus  dicebat.  1.  ab 

omnibus.§.etiam.delcgat.i.Ccflatenimcaufa5quaeacquifi- 

tionemimpcdit.Rcccptumfaneeft,vtrcscaptK 

ab  hoftibusjin  commcrcio  habeantur.pro- 

pterfpempoftlirainij,tametfiinterim 

hoftium  fint.l.  vlcim.de  adiioi 

empt.l.id  quod.  hferuujSj 

I  oi.de  leg.l. 


'vertforumbhlig»  y^-f 

ciiii.   iaboleKvs    L16.   Xi. 


EX     CAS  SI  O. 


CVmfefKWpectmiampro  lihertatepaclilsfit,  <y  oh  eam 
rem  reum  dederif.quamuis feruus  ab  alio  mannmtffui 
est,  reustamenrcBc  obligabitur :  quianon  qukrituraqui 
manumittattir^fednjtmanarnittatur. 

Si  hic  verba  laboleni  fic  intclligamus ,  vt  pto  libertate  pe- 
cuiiia  promifla  fit ,  non  eKprcfiialiter  perfona ,  tiianifefta  ra- 
tib  eft  cur  obligetur  reus  ftipuIacori.Nulla  eft  ehitti  itl  his  veC- 
bis  ambiguitas.qu?  ftipulatoti  nocetepoflit.  Itaq;  hoc  aftutil 
intcr  contiahentes  interpretamur  ,  vta  quocunque  manu- 
mittatur.  Scd  fi  ponaitius  proltiiHam  efle  pecuniamdomino. 
fi  ferua  manumifent,  videtur  hoc  agi ,  vt  ipie  manumittat.vcl 
alius  eius  nomine.l.  cofcntientc.de  manumif.  1.  patcr.de  ma- 
numif.vind.  Mulcum  enim  refert,  a  quo  quis  raanumittaturj 
quemque  forciatur  pattonum.vt  ahbi  V  Ipianus  ait  l.generali- 
ter.$.  vlt.de  fideic.liber. 

CV.  IDEM  LIB.  HXi 

EPI  STOLARVM. 

ST I  p  V  L  A  T  V  sy«;w,Damam,aut  Erotem  feruuni 
dari?  cumBamamdares,  egoquominm  acciperem,i)t 
morafuii  CMortHfM  esi  Dama.  anputes  me  aSiionem  exfii' 
puiatu  habere? Refi>ondit,fecundum  Mafurii  Sabmt  optnto- 
nem,puto  te  exfipulatu  agere  nonpoffe.  Nam  is  recie  exi- 
fiimabat^fiper  dchitorem  mora  nv  ejfet,  quo  minu4  id,  quod 
dehehat,folueret,continuo  eum  dehito  liberari,  ' 

CamqQislVipahtarjTJamamaHtErotemfirHumdari^c^nl:^ 
Hiscle(Siofitprotniflbris,l.vbiaiiccm.§.quiillud.tamenaite- 
ro  mottuo  alter  folus  debetur.l.fi  in  Gmptione.§ .  vlc.dc  coi.- 
ti:ah.cnipt.l.Stichum.defoiution.Quodeftaccipiendum,ni- 
fi  altcrum  obtulctit  reus,  quem  accipere  noluerit  ctcdicori 
Qupcafu,fetuo,quioblatuscft,mortuo,reusomninolibera- 
tut ,  nec  alteri*  fciuinomine  adtio  aduetfus  eia  c6pecic.  Quod 
autem  in  hoc  refponfo  laboleni  dicicur,  concinuo  debicorcni 
libcrari,  adverbaconfulcacionis  refcrendumeft.inquapro- 
ponitur.fcruum  poft  oblacioncm  morcuum  efle.  Nam  obla* 
tione  debicor  ita  demum  libera  t  ur,  fi  fecutus  fuerit  rei  inceri« 
tus,vt  annotauimus  cap.i  z  i.§.Sciai, 

CVL    I  D  E  M    L  I  B.     VL 

IPISTOLARVM. 

QVi  explurib!isfundis,quib!.{s  idem  nomtn  impofituni 
fuerat,  vnumfitndum,fine  vlla  nota  demonfiratio-^ 
nhfitpulattir,  iiTcertumfiiptdattir,idesi ,  etimfundtimfii- 
pulatur,  quempromiffor  dare  voltterit.  Tamdiu  atitem  vo- 
luntaspromijforis  inptndenti  eH,quadtu  id,  qttodpromif^ 
fumelt^foluatur. 

Siquisftipuhtut  vnumexpluribusfundis  eiufdem  nomi.» 
nis,fine  vlla  demonftrationis  nota ,  valet  hsc  ftipulatio^qui- 
uis  ftipulatio  fundi j  non  cxpreflo  fundi  nomf nc ,  non  valeat» 
cap.iif.infra.  Non  enim  hic  tantainccrtitudo  cft.vt  ftipula- 
tionem  vitiet.Haecautem  ftipulatio  incertum  continct.atque 
ideo  ex  ea  agendum  cft  non  certi  condidione ,  fed  ex  ftipula- 
tii,vtfupraannotauimuSjCap.74.Eftqufepromiflrorisele6tio, 
lion  aiitcr  ac  in  ftipulatione  bominis.tametfi  in  legato  diucr- 
fumiusreperiatur.I.quiduos.io.deleg.i.Seddelegacisahbi 
opportunius.  Mutare autem  poteft  voluntatem  proraiflor,(i 
forte  ele  Aionis  eum  poBniteat>  idque  donec  res  foiuta  fuetic« 
Verum  de  hac  voluntatis  mutatione&poenitentia  alii  fune 
lociinfracap.iii.&cap.i  3  S. 

CVlL    i  D  E  M    L  i  B.    VIIL 

epistolaHvm. 

VT  R  V  M  tttrpem  talemfiipulationemputes ,  an  non^ 
quxro:Fatcrnatt4ralisfilmm^  gitcm  Tttiitshabebatia 


7^8 

^dopmnemMredeinptmt  Jpatriapotepte  efet  Ubera- 
tuifater  eim  adopttuus  non  alt^  emamtpare  volutt,quam 
Jt  etdedtfet  d  quofttpidaretur  certamfumntam/teum  ma- 
mn^Jfei.  &poJl  emacipattonem  adttt  hareditatemfiliui. 
Petitntmcpecumampater  exfiipuUtionefuprarelata.  Re- 
fpondi-^non  turpem  effecaufamfitptiUttonis ,  vtpotecuma- 
literfiliumemancipaturu4nonfuertt.necpoteJii)tdentn- 
iufia  caufafiipulattonisjialtquidadoptiuuspateir  habere 


Tranc^  Dmreni  Comment. 

enim  altena  in  ohligatione  deducitur ,  vt  qtiodextraneo  in- 
ittiliierfitpulatusfum,nonAugeatmeampartem. 

Incapice38.clicitur,alcerinemineniftipulanpoflc,  nifiin 
cnius  poteftate  fir.  V ndc  exiftit  qusft io  de  hac  ftipulai  ione, 
M  .hi,&  Titio  dece  dariJEt  in  primis  quztitur,quid  hac  ftipu- 
latione contineatur:quod ante  traftatum  fuit  cap.  5  8,§.  eum 
qui.^c  c.j<>.&  demonftratum  fuitjnon  viginti ,  fed  decem  vi- 
dcri  in  ftipulationem  deduci.  Altera  qwaeftio  cft.quatenus  va- 
leatharcftipulatio.EcPomponiusDftendirhisverbis,eatenus 


'voluertt  ,pri>pter  quod afitiopoU  emanctfiationem  magti      vaiere.quatcnus ftipulator  fibi,ncn cxtranco ,  ftjpulatus  eft, 
,„„;.^^,„«  Proinde  ftipulatori  quinque  debentur.cxrraneo ,  cui  ftipula- 

tus  eft.nihiLQ^iod  cnim  vciie  hic  cftj  per  iniuiic  non  viciatur: 


ficium 
adid 


curaretur.  .  ^ 

Pusrpro  cmancipando  filiopecuniam  ftipuUn  botelt: 
hec  turpi»  cft  caufa  huius  ftrpulat^onis.HoC  ei>im  bencfir<""' 
'patrisinhliumexeiusvoliJtaccaibitrioquependet,nec 

tiliotnbueadum  cogipoteft,  nificcrtisexcaufiS,  quiexcc 
pcireoeriantur.l.non  poteft.de  adopti.§.vlt.Infti.quib.mOi 
iuspatr.l.fiiinsfaml!ias.J.fecudumvulgarct^.deleg.i.l.ficut. 

decttnd.&dcmonft. 


A 


CVIIL     I  D  E  M    L  I  B.    X. 

EPISTOLARVM. 

TiTio  itafiipuUtttsfum,S\  qua  mihi  hupfentjde- 
^  _  cem dotis  eius nomine daic fpondes? ^ereba- 
tur,an  cmfifiat  taUsfitptibito  ?  Rtfpondi,StfiipuUntt  miht 
dosttaprorMfftesi,^amamquevxoremduxcro,dotU e-  . 
■fiffnomtne  deccm  darefpondes  ?  nthtlin  c.nifa  csi ,  quarc  ea 
%ecunta,condttioneexpleta,non  debeatur.  Tiam  aim  condt- 
metta  m  ex  incerta  perfon^faaoparere  obltgaitonem  pof 
ftt,wlutt ,  Si  quis in Capitolium afcenderit,  deccm 
dai-efpondcs  ?  Siqiiisame  dccempctierit,  totdare 
fpondes  >  ciifnon  idem  &in  dotepromifirefpondeatur, 
faWb  reddi  nonpotest. 

Vtilis  ftipulatio  eft,tamet  fi  fi-b  conditione  concepra ,  qra: 
ex  incerta  perfoni  fado  pcndeat:  veluti,5»^«.i  mthi  nupjcm-. 
Sit^Huin  CapttoliHmAfcendertt,(^c.  Quanquamhicinceni. 
rudoalias  plcrunqucnocet:  vtfiquishxredem  ita  inftiruat, 
Q^Mipjtw primMttdfunMweumvtnerit.  Certumci  iiiidebec 
eirecorifiliumteftautis.vtVlpianusaitinlnfti.tit.qucmadm. 

hajrc.inftit.poir. 

fn  Capiteltumafctnderit,  Hincvulgoannotarj  folet  ft:pu- 
donem  conditionalem  valere  fine  caufu:  &  conditionem  pro 
caufihabendameflettjimetfialiasftipulatiofineeaufacfficax 
a(i3gcndumnonfit.l.z.§.circa.dedo.exce.Idqiieetiaminea 
conditionc  locum  habet.cuius  euentus  nullara  vtilitaccm af- 
ferc  promiflbri:cuiufmodi  cft  hxc  conditio ,  S<  f «« »»  Capito- 
liumafiendtritfirex  Parthorum  vtutt.l  cumadpra:fens.  de 
reb.  cred.  Quilibet cnim  caufafufficere  vidctur  quafi  gratia 
promiflbi  is  ea  adiiciatur.l.fi  quis  eum  debitorc.de  iurciur. 
"    NulUpromtftopoteHconfifiere^qu^eexvotuntatepro- 

f^ittentisfiatum  capit. 

Di(a:unifuitfatisdehacre,cap.i7.&cap.4^. 

CIX.    POMPONIVS     LIB.    III. 

AD    (iylNTVM     MVTIVM. 

SlitafiipuUtusfuero ,  Decem  aut  quindeci  m  dabis  ? 
decemdebenttir.Itemfiitta,Voik.znn\xm,  aut  bienni- 
um  ^-abi^fpoH  btennium  debentur:  quia  infitpuUtiontbui 
idferuatur,vt  quodminus,quodque  longius  esi,videatur  irt 
obitgattonem  dedu&um. 
De  hac  re  fupr3,cap.i  r. 

CX.    I  D  E  M     L  I  B.    IIII. 

AD    QJINTVM    MVTIVM. 

Stmihi,  &Titio  ^incuiuspotefiate  nonfim,fiipider  de^ 
cem-.m  tU-a.  decem^dfoU  qtunque  mihi  debentur.  Pars 


cum  pecunia  commode  diuifionem ,  ac  feparationem  recipi- 
at.l.  I .  §.  fc<!&  fi mihii fupra.  Idco autcm  siteta pats non  de- 
becur  ftpulatoti,  quia  inutilitet  ahi  ftipulacus  eft :  &  cum  fibi 
non  fatis  cauerir,  vc  cocum  acquiretcc  j  parcc deficientc  j  con- 
traeum ficinterpretatio.  1.  quicquid.lnpr.  §.  quod  {\ quis.  In- 
ftit.de inuti.ftip.  Devenditioneextat  refponfumhboleni.ia 
^uo  dicicur ,  vcndirionem  fundi  omnino  valere.  Verh.i  eins 
hicfunccxHb.i.  Epiftolacum:FunduSiilecftmihi  &Tit'o 
empcus.  I.  fundus  ille.  de  contrahend.  empt.  quiro  vttum  in 
partem,anintotum,venditioc6fiftat,annihiladlumfit?Re- 
fpondit,  PcrfonamTicijiupcruacuoaccipiendam,  idcoque 
totius fundi cmptionem  ad mepercinere.  Sed c5fiderandum 
eft  labolenura  cx  fado  confulcii ,  de  fund»  vendico  ita  te(p  0 
diflcex  bono  &xquo,  cum  animaduerrerec,  venditjonem 
bonaefidciefle.Vidcbarcnimbonifidei&ajquitatinoncon- 
uenire,  vc  pro  parce  fundi  cencat  vcndicio ,  cum  ncc  verdn  ot 
ciim  errpcorc ,  nec  empror  cum  vendicore  fundum  conimu- 
ncm  habcre f orcailis  volueric.arg.l.fi  quis aliam.dc  (ol.  Qu;d 
ergo  dicemus,  (\  fundum  quis  flipulacus  fit?  Exiftin'o  cx  cauia 
ftipulationi$,&aliisconie(3:utis,iudicandumefle,quidvctifi- 
militer  ad  um  fit.  Sed  in  dubio  contra  ftipulatorem  interpre- 
tab:mur,('ccuBdumregul5mvulgarcm.l.quicquid.fupr3,qus 
in  coniratflibus  bonifidei  locura  non  obtinec.Plane  in  (erui- 
tntibusquarnacuradiuifioncmnonrccipinnt,  valecincocum 
ftipula:io,vclpadlio.Atqi!eitaideIabolenusref^iodic.Quod 
relpoi'.luni  cx  eodem  lumptum  hb.extat  fub  titui. commun. 
prsd.cap.f.* 

StipiitatM-sfiierodete  ,  Veftem  tuam  qujecunque 
muliebris  eft,dare  fpondes  ?  magls  admentcmfitputan- 
t'ts,quam  admentempromittentii,tdrcferri  dehet,vt  quid 
inrc  fitjdfiimaridebeat ,  nonquidfenferitpromtffor.  Ita- 
quc  fi  fotitn-s  fucrat  promiffor  mutiebn  quadam  vefie  vti, 
nthtto  minus  dehchitur. 

Isquiveftcm  qiiamcurque  muliebrem  ftipulatuseft,cer- 
tam  veftem  pccit  cx  ftipulatione.  Promiflor  eam  non  efle 
muliebremcontendir,quodea,  vtvirilivefte,  v.ifolitusfuc- 
tit.Quxftioeft,aneaveftisdebcaturftipulatori.  Pomponius 
deberi ait,  & rei  veriracem  magis infpiciendam  cflc ,  quam  o- 
pinionem  promifloris.qui  pucauit  virilem  vcftem  cfle,  qiia  vt 
virili  v(us  fuerit.  Veftis  enim  muiicbris  cft,qu£E  matrisfamili- 
ascaufaparataeft,quavirfinereprchenfio!ie,acvituperatio- 
Bcvtinonpoteft.l.  veftis.dcauro&argen.leg.Quamu!S'gi- 
turfolcat  fieri  intcrpteratio  contra  ftipivlatorem  inredubia 
&  ob(cura,l.quicquid,fupra.tamen  ftipulatoii  imputari  nihil 
hic  potcft.cum  iis  verbis  vfus  fif.qui  tem  pccprie  figrjificcnt: 
necpotuericdiuinarcqHflcnamcflecpromitcencisopinio.  Si 
quistamcn  legauerit  v£ftemmulicbrcm,idcm  Pomponii  s 
aitopinionem&  confuetudinemtcftatorismagis,  quavcri- 
tatemrei  fpeftandamcirc.  El>quc  locus  ille  Pomponij  fub 
tit.de  auro&arg.leg.fumptusexlib.4.adQuint.Mutium,ex 
qtto  &  hoc caput translatum  eft, quod interprctamur.  Eft  e- 
nim  vtriufque  capitiscadcminictiptio  invetuftis  codicibus. 
Ex quo facilc intclligi poteft ,  voluifle  Pomponium ,  co  loco 
differentiam  lcgatotum.ac  ftipulationum  oftendetc.In  lega- 
tiscnimqua?pcndent  exvnius  tcftatoris  voluntate,  excon- 
fuetudine  eiuidcm  facile  coniicimus.quid  (enlerir.  In  ftipula- 
tionibusautcro.inquibusduorum  confeniuscft,  l.nonlo- 
lum.lupr.dcoblig.  &a£b.  contrapromiflorisconluecudinem 
opponiturexaduetfo  voluntasftipulacoris,  quiprcprerve- 
titatem  rci,&  verborum  proprietatem,qua  vlus  eft,prxpon- 
derac. 

Gxr. 


PROCVLVS     LIB. 

EpiSTOtARVM. 


IL 


Jntit.Deverhommoblig.  y^g 

C  X  I.     I  D   E  M      L  I  B.      V.  tantumexpatriraonio&facuIfatibus,fcdetiamexfide.Qiia- 

At^      Ovtmxvx^      MvTrvvf  rcctfilocuplesfitatqjaffiduus.tamenfiperfidushomofK.cal 

rn.      ,  Q:L^NTVM      MvtiVM.  ^  lidus,aclitigiofus.aquononfadlepoffitdebicumex=ef,isne- 

SI Itipulatus  fuero, Pertenonpen.quominiismthiiUa.  quaquam idoneus habendus eft.  l.z.  qui fatifdar.ccg  Contra 

domo  vtiliceat?zn  etiam  li  me  non  prohibeas,vxo-  deficiencibus  in  eo  faculcacibus,propter  fpedacam  fidem  atq; 

rem  autem  meam  prohibeas ,  vel  contra ,  vxore  mea  incegritatem,  poterit  idoneus  iudicati. 
ftipulata ,  me  prohibeas ,  an  committatur  ftipulatio  ?  C  X  1 1 1. 

Et  fatius  eft,  \\xc  ver  ba  iic  accipi.  Nam  etll  ftipulatus 
fuero ,  Perte  nonjieri ,  qito  minm  mihi  via, ,  itinere ,  a^it, 
''vtiliceat?  &:nonme,fedalium  nomine  meo  ingre- 
dientem  prohibeas,fciendum  erit  committi  ftipula- 

tionem. 

Scipulationem  non  ita  ftridte  interpretamur,  nec  verbis 
adeo  feruimus ,  vt  non  raagis  fequamur,  quod  verifimiliter  a- 
(ftum  eft.  1.  quicquid.  fupra.  Idqj  (atis  demonftrant  hxc  Pom- 
poniiexempla.meraenimaucupia  veilborum  haecfunt.me- 
rsquecauillationes,non  teprohibui,fedvxorem  tuam,vel 
procuratorsm  tuum  prohibui.  arg.l.  citerum.  de  vfu &  habi. 
SEdhiclocusiamfxpeanobis  tra^atus  cft. 

C  X  1  I.     I  D  E  M    L  I  B.    X  V. 

AD  Qj^intvm  Mvtivm. 

SI  quis  ftipulatus  fit  Stichum ,  aut  Pamphikim ,  v- 
trumiprevellet,quemeIegerit,petet.&;hiceritlo- 
cus  in  obligatione.  Anautem  mufare  voluntatem 
poflit,&:ad  alterius  petitionem  tranfirequarrentib. 
refpicicndus  erit  fermo  ftipulationis  vtrumne  talis 
fit,  ^emvoluero,2iaqiumvolam.  Namfitalisfuerit, 


CV  m  ftipulatus  fim  mihi ,  Procule ,  fi  opus  ar bi- 
tratu  meo  ante  Calendas  lunias  eftedumnoil 
fit,pffinam,&protulerim  diem,putafne  vere  pofte 
me  diccre  arbitratu  meo  opus  cfte£tum  non  efi^e 
ante  Calendas  Iunias,cum  ipfe  arbitrio  meoaliam 
diem  operi  laxiorcmdederim?ProcuIusrefpondit, 
nonfine  caufa  diftinguendum  eft,interefle,vtrum 
pcrpromiflbremmoranonfuifTct,  quo  minus  opus 
ante  Calendas  Iunias,ita  vt  ftipulationc  comprehen- 
fum  erat ,  perficeretur :  an  tunc ,  cum  iam  opus  effici 
nonpoflet  ante  CalendasKmiaSjftipulator  diemin 
Calendas  Augufti  protuliiret.  Nam  fi  tunc  diem  fti- 
pulator  protuHt,  cum  iam  opus  antc  Calendas  lunias 
eflici  non  poterat,puto  poenam  elFe  commilIam,nec 
ad  rem  pertinere,  quod  aliquod  tempus  ante  Calen- 
das  lunias  fuit,  quo  ftipulator  non  defiderauit,idan- 
te  Calendas  lunias  eflici:  id  eft^quod  non  eft  arbitra- 
^  ^  tusvtfieret,quodfierinonpoterat.  Atfihocfalfum 

^emvoluero,c\m).  femel  elegerit,mutare  volutatem  eft,etiam  fi  ftipidator  pridie  Cale.  lunias  mortuus  ef- 
non  poterit.  Si  vero  traftum  habeat  fermo  illius ,  &  fec ,  pcena  commilfa  non  eflet.  Quoniam  mortuus 
fit  t:Ais,^em  voLim  Aoncc  iudicium  didet,mutandi      arbitrari  non  potuifiTet,  &  ahquod  tempus  poft  mor- 


poteftatem  habebit. 

Cum  quis  ftipulatur  illud,  aut  illud  difiunftim,  ita  demura 
eledio  ftipulatbris  eftj  fi  id  nominatim  conuenerit.  Sed  mul- 
tum  refert,  quibus  vcrbis  ftipulaiio  fitconcepta ,  cum  quxri- 
tur,anftipuIator  voluntatcm  mutarcpoflit.  Namverbum, 
voIhcyo  , 'cg fiitutunt  cxailum ,  fiue  abfolutum  vocant  Gram- 
matici,quia  nbn  fimplex  futurum  cft.fed  admixtam  habet 
pritericionem  quandam,  hanc  vim  habct ,  vt  lemcl  declarata 
voluntate,cam  poftea  mutare  non  liceat.  Vctbum  autem  vo- 
lam,  cxtenfiuum  eft,  &  tra<aum  habct.l.  filii.  ad  S.  C.  Tertul. 
ideoqi  mutate  non  prohibetur  voluntatcm  ftipulator,  qui  eo 
vetbovfuseft,idq-,doneclisconteftatafit.  Depromiflorise- 
kaione  poftea  videbimus,  cap.  i }  8.  In  legatis  fane  receptura 
eft ,  vt  eleaione  femel  fadla,  non  mutetur  voluntas ,  quibul- 
cunqv verbis teftator vfus  fit.  Cuius  diuctfitatis  hxc forte ra- 
tio  eft,quiafauor  vltimarum  voluntatum  exigit,vt  no  lufpen- 
dantur,fcd  primo  quoq;  temporc  exitum  habcant.Non  enim 
('inquitPaulus,cap.vIt.comm.pr2d.)ficutviuentium,ica& 
defuHdorum, adusfufpcndi receptum eft.  Adde,quod fi tes 
legata,faciit  teftatoris ,  dominium  eius  ftatim  tranfit  in  lega- 
tarium,fadaele(aionc,vtmitumnonfit,mutativoIuntatera 
nonpo(re,cumrcsintegranonfic.  HincLabeoIib.i.  Pofte- 
tiorum,Omnc,inquit,ius  legati  prima  tcftatione,qua  fumere 
(c  dixiflet,coniumpfit,quoniam  res  continuo  eius  ht,fimul  ac 
dixetit  eam  fe  fumere. 

Si  quis  ita  ftipulatus  fiierit,  Pro  centum  aureUfatls  da- 
^Af  .?&reumdederitiniftamfummam :  Proculusait, 
fcmper  in  fatifdationis  ftipulationem  vcnire,  quod 
intereflct  ftipulantis,  vt  alias  tota  fors  inellet,  veluti  fi 
idoneus  promiflbr  non  eflTet^alias  minus,fi  in  aliquid 
idoneus  eflfet  debitor,alias  nihil,fi  tam  locuples  eflet, 
vt  noftra  non  interfit ,  fttis  ab  eo  accipere ,  nifi  quod 
plerunque  idonei  nontam  patrimonio,  quam  fide 
quoq;  xftimarentur. 

Quiptomittit  fatifdarc  procentam  aurcis  ,tnultum  diftett 
ab  eo,  qui  promittic  ccntum  aureos.Nam  id  quod  intereft,  ia 
hanc  ftipulationcm  venit ,  ficnt  in  ahis  faciendi  ftipulationib. 
adeo  vt  fi  idoneus  fit  debitor  principalis,  agi  non  pofllit.  Icg.fi 
quis  ab  alio.de  ra  iud.  Idon«us  autem  debitor  iudicatur ,  non 


temeius  operi  perficiendo  fuperfuiiret,&propemo- 
dum,  etiamfi  ance  Calendas  lunias  fiiturum  efle  cce- 
pit,  opus  ante  eam  diem  effici  non  pofle,  pcena  com- 
mifla  eft. 

Initio  admonendi  fumus,Proculum  hicrefpondere  ad  epi- 
ftolam ,  cuius  vetba  hic  inferuntur ,  deinde  f  ubiicicur  refpon- 
fum.Idnonfoluminfcripcio,fedetiamcontextusiplefacisin- 
dicat.Qmjdnonadmoncrem.nifiveibaconfulentiSjproipli- 
us  Proculi  verbis  interdum  accipi  videtem.  Vnusmihilocus 
inmentemvenit.ca.ijdeferuir.vrban.prxd.vbihicverba, 
Volo  vt  cum  Iberio  lo^uaris,  nerem  illtctmm  faciat.,  in  feriis  dif^, 
pucacionibusproverbis  Proculiab  ineptis  hominibus  addu- 
cuntur.  Sed ad  rem.  Species ,  de  qua  conlultus fuit  Procnlus, 
hzc  eft:  Q^iidam  a  redem  ptore  operis  ita  ftipulatus  eft,5/  opttt 
ante  Calenda4  iHntoi  arbitratu  meo  effeUttmnonjit^cemKmda- 
his?  Deir.de  prolata  eft  dies  in  Calendas  Augufti :  opus cfFe- 
<^um  non  eftancc  Calendas  lunii :  quiritur,  an  psEna  debea- 
turexftipuladone?  Quarftionemfacitprorogatio  teinporis, 
proptcrquamvidcturapoenareceiriimefle.StdProculusaic, 
poenam  commicti  poteft  Calend^s  lunii ,  fi  tum  prot ogatum 
cfttempus,cumcertumerat,propter  moram  debitorisopus 
ance  eas  Cal.  effici  non  poffe.  Qnocies igicur poena iara  com- 
mifTacftjaut  ccrtum  eft  fore,  vt  comittacur,  prorogatio  tcm- 
potis  debitori  ad  pcenam  vitandam  non  prodeft.  Idqj  mihi  vi- 
detur  gencralicer  accipiendum  efle,  propcer  verba  Proculi, 
quamuis  pleriq;  adlorem  cxceptione  doli  f  iimmouendum  ef- 
fcputenr.Qnpd  autem  vulgo  creditur,ex  hac  ftfpulatione  p^- 
nam  coromicci ,  fimulatq;  certum  elfe  cceperir,  propter  mora 
debitoris  opus  effici  non  poflc:  id  quani  fallum  fic,fatis  often- 
dimusfupra,c.7i.l.  ftipulacionesnondiuiduncur.§.vlt.  Nec 
enim  aliud  fcnfic  hic  Proculus,iudicio  meo,quam  poena  com- 
micti  lapfu  dici,fi  tunc  diem  ftipulator  protulit,  cura  iara  opus 
anteCalen.Iuniasefficinonpoterat.  lcaq-,  Proculusadfifien-» 
huiuscapicisait,pasnam  propemodum  commiflam  cfTe^fi  an- 
te  Calcndas  opus  effici  non  poflic,  quia  certia  eft  forc,vt  com- 
mictatur.  Illudnotandum  hiceft,dehac  flipulationcitade- 
mum  committi  pCBnam,fi  per  ftipulatorem  non  ftetetit,  quo 
minus  atbitretui.  Eo  fiquidera  non  arbicrante.quia  opus  cffi- 
ci  non  poteft^promiffor  ad  pCEnam  cencri  non  debet.  I.fi  quis 
atbittatu.fup.I.rault^a.de  cond.  &  demon.  Poftquam  tamen 

TT 


770 

co  ventura  eft.vt  opus  ante  Calcndas  effici  neqtfeat,nihil  po- 
teft  iraputari  ftipularori.cur  eo  cempore  arbitratus  non  fic.Id- 
queiisveibis  figni&cat  Vtocul\is yT^cadrempertinere ,^uod 
aliquddtemptu, ^c.  Itaq;  fi  poft  moraiD  promilloris, puta  pri- 
die  Calcn.lanias  mortuus  li  t  ftlpulator ,  vt  arbitrari  tunc  non 
poflir,  nihilominuscommitteturpaena. 

Cura  vendcret  aliquiSjpr  omif  it  emptori  fideiuflb- 
res  prxftaxe ,  &  rem  venditam  liberare ,  qux  Vt  libe- 
tetur,nunc  defiderat  emptor :  &:in  mora  eft  is,qui  ea 
ftiputatione  id  futurum  promifit.  qua:ro  quid  iuris 
fit  ?  Proculus  refpondit,  tanti  litera  seftimari  oportet, 
quanti  adloris  intereft. 

Exemplumhrccftflipulationis,  qusconfiftitinfaciendo: 
ex  qua  petitur  quanti  adotis  intereil.  Sedlocusiam  fxpe  tra- 
dtatus  ac  repetitus  cfl  c.7  i.c.  11 1.  &c. 

CXIIII.     VLPIANVS     LIB.     XVII. 


Franc.  Dmreni  C^mmenf. 


A  D 


I  AB  1  N  VM. 


Slflindumcerto  die  prseftari  ftipuler ,  «5<:  per pro- 
miftbrem  fteterit ,  quo  minus  ea  dic  prxftetur, 
confecuturum  mc,  quantimea  interfit,  moram  fa- 
"'£tam  non  efle. 

Qjifundum  prxftari,aut  tradi  ftipulatur,  merum  fadlum 
iftrpulaTiintcUigitiir.l.firemtrad:,s.Icaqipromiflbrpoftrao- 
ram,  ad  id,^-  intereft  ftipulatoriSjtenetur.l.ftipulationes  non 
diuiditur.fup.Sed  an  ad  ftuftus  teneacur,q.  vulgo  agitata  eft. 
Etpleriq;  cxiftimanttcntri ,  cum  in  tantu  noffraintcrefiedi- 
ciitur,  quantura  nobis  abeft,quantumq;  lucrari  potuimus ,  vt 
l*aulusair,l.i:  cbmmiira.rcm  ratam  hab.At  frudusablunt  fti- 
pulatori,  quospercepiiretjfimorafadbanohfuiflctaptomif- 
lorc.  Alibi  ramen  dicitur,  in  ftridisiudiciisfru<fluutii  ratione 
nonhabcri,nifiextempoteiudiciiacccpti,feulitisconteftat3: 
I.vidcaraus.§.fia£lionem.  devfur.  Exquoapparet.an^tvo^o/ 
hlceflc  «J'«feiWi»:dequadixiitiusfub  tit.de legib.  Itaq-,me- 
lius  eft,  fic  ititerpretari,  vt  generi  per  fpeciem  derogctur ,  I.  in 
totoiutc.dereg  iur.&  lexgencialisdeeoquo  intereft,cedat 
fpeciali  de  frudib.  Nara  id  quod  intereft generaliter ,  &  firu- 
Mus  &  vfuras,  &alias  huiufmodi  acceffioncs  complcdlicur.d. 
l.ficommiffa.  Sedproptera»2iwo/cja*frudtus  hiccxcipinccefle 
eft.hic  ergo  debetur  ftipulatori  eftimatio  fundi  no  tradici,&  fi 
quid  pr2tercaintercft,extr3  eas  accefnones,  qui  in  fttida  iu- 
dicia  vcnirc  non  ftilent.De  fruftibusjqui  erant  io  fundo  tem- 
{)oreftipulationiscontiaftx,diximusc.78 

CXV.     PAPINIANVS     LIB.     IL 

q^    ^    S    T    I    O    N   V    M. 

ITa  ^{^\i\ztm(\xmyTeJifiiincenoloco?Jinonjiiteris-y 
^idnquaginu  atmoi  iiinfpondes  ?  Si  dies  in  ftipula- 
tioneper  errorem  omifrus  fuerit,cum  idageretur, 
vt  certo  die  fifteres ,  imperfeda  ericftipulatio.  Non 
fccus,  acft,  quod  pondere ,  ntmicro ,  hlenfura  conti- 
tietur,  fme  adiedione  ponderis,  numeri,menfura: 
ftipulacus  efTem :  vel  infulam  sdificari ,  non  demon- 
ftratoloco,velfundum  dari,  non  adiedo  nomine. 
Quod  fi  ab  initio  id  agebatur ,  vt  quocunq;  die  fifte- 
res ,  &  fi  lion  ilitiires ,  pccuniam  dares ,  quafi  qu^li- 
bctftipulatio  ftib  conditione  concepta,vireshabe- 
bit :  nec  ante  coiiimictetur,  quamflierit  declaratum, 
reimi  promittendi  fitli  non  pofle.  Sed  &  fi  ica  ftipu- 
iatus  fucro  -,  Siin  Capitoltum  nonafcenderis,  velAkxan^ 
driamnonuris ycentttm  darijpondes  ?  non  ftacim  com- 
mictiturflipuIatio,quamuis  Capitolium  afccndere, 
Vel  Alexandriam  peruenirc  pocueris,fed  cum  cer- 
tum  elTc  cceperic ,  te  Capitolium  afccndere ,  vel  Ale- 
«andriam ire  non  pofre.  Itcm  fi  quis  ica ftiptdecur ,  Si 
Famphilumnondederis,  ccnttimdarejpondes?  refpondic 
rcgafus,non  ante  cSmitci  ftipuIationem,quam  def  1- 
iflec  pofle  Pamphilus  dari.  Sabinus  ^uce  exiftimabac, 
ex  fcncentia  cotrahentium ,  poftqua  homo  potuiflbc 
dari ,  confeftim  agcndum,  &:  tam  diu  ex  ftipulationc 


non  pofle  agi,  quandiu  pcr  promifTorem  no  ftctiflefj 
quo  minus  eQ  daret.Idq;  dcfendebac  exempio  penus 
legaca:.  Harredem  cccnim,fi  dare  potuiflet  penu,  nec 
dediflct,  confeftim  in  pecuniam  tegatam  tcneri  fcri- 
pfii.Idq;  vtilitatis  caufa  recepcum  eil^ob  deflindi  vo- 
luntatem,&:  ipfius  r ei  hacura.  Itaq;  poteft  Sabini  fen- 
tcntia  recipi :  fi  ftipidatio  hon  a  conditione  coeperic : 
veluci,  Si  Pamphilumnon  dederis ,ditritantum fpondes? 
fed itaconccptafit,  Pamphtlum darifpondes?  Smonde- 
deris,  tantum darijpondes ?  Quod fine dubio  veril  cric, 
cum  id  ad:um  probatur,vt  Ci  homo  datus  no  fuerit,&: 
liomo  &c  pecunia  debeatur.Sed  &  fi  ita  cautum  fit,vc 
fola  pecunia,non  ibluto  homine,  debeatur,idem  de~ 
rendendumerir,quomamvoluncaSfuifreprobatur, 
vchomofoIuacur,aucpecuniapcratur. 

Celcbrisq.  hictradaturde  ftipulatiouib.  conditioneraiii 
nor«.  dando,vcl  non  faciendo  conceptam  habentibas,quando 
vidclicct  hs  ftipulationes  commictantur,  an  cura  cercum  t  flc 
cceperic  id  fieri,aat  dari  non  pofle,  g>  in  conditione  eft,  an  ve- 
ro,cum  per  promiflbr  em  ftecerit,  quo  minus faccret,  &:c.  Ec 
rcferunruropmionesdiaerra:  Pcgafi  ,&  Sabini.quifcdaruni 
iniurcciuilivelutiducesfuetuntjVtlcribitPompo.deoriginB 
iuris.Quam  lite  Papinianus  quafi  decifione  quadam,&  cranf^ 
adione  dirimens,aic  fpeftandum  efle  tempus,quo  certum  e(- 
fe  cospcrit  amplius  fieri,aut  dari  non  pofle :  nifi  ftipulacio  non 
aconditioneincipiat,idcft,nifi  quicquid  inconditioneeft, 
idem  quoq;  in  obligatione  fi  t.S!.  d  quia  huius  gercris  cft  ftipu- 
lacio ,  Tejifli  certo  loco  ?  ^  JinonJiiteris,qitinqMgima  dart .''  q  uae 
poceftvalcrc,&  poteft  no  valerE.cni  e  omnia  docct  i^apinianus 
vtihfne  ea  fit>,an  non  fitjalias  enim  fruilra  qu^rei  etur,quando 
commictatur  ea  ftipulacio.  Pone  tgicui  ftipulationem ita  con'- 
ccpram  tRt,Tromtttis,te0ere  RomA?iSfinonJiiterts,cjHin<jKa- 
gtnta?  fine diei adiedlione , an  valear  quatitu> .  Et  ccrt um  eft, 
liancqiKft:oncm  tadi  m3gis,quam  iuris  efle.cum  ex  eo  pcn- 
dcatquodintcrcocrahetiCcsadumeft.Namfiagebatunntec 
contrjhentcSjVt  dies  aliqua  adiicerctur  obligationi,  qua  die  lc 
fifterec reus,fed  per  crrorem ,  obliuionemqne  omifla  eft :  di- 
cenda  eft  inutilis  ftipulatio  cife.Si  aute  3gebatur,vc  quocunqj 
dieilfterecur.Vxihseritftipulacio.Sedobiiiietfoitcquifpia.in 
concrahedoquodagitur,jpcaurohabendueflc,l. cumquid.de 
teb.crcd.ideoq;dieir)dequaa(ifumfuii,^txpiefrahichaberi 
vt  fic  vtilis  ftipukcio.  Qupd  proculdubio  v  crum  eflet ,  fi  adiS 
cfle  conftarec ,  vt  ccrra  die  te  lifteret  rtus,qu2  tamcn  inflipu- 
lationeomitrafit.Hiccnimnonappatet,  dequadie  fenferint 
contrahentes.fedproponitur,eosdediecxptimedacogicafle: 
quaad  extrcmu  minime  expreflerunt.Inhis  ergo  qu?ftionib. 
quacfaclitunrivtiadiximus.fpctaaturmaximcvoluntas^qus 
ex  coniefturis  plerunq;  colligicur.  Vnde  fit  v t  in  Prartoria  fti- 
pulatione,!Z).z»7«;V»/f  a,fi  dies  pcr  crrore  omiccatur,  ea  dieni 
incerprecemur  adieda efle, qui  vt plurimum  addi  confueuic. 
l.fi finita.de damn.infe(5l-.quiaadconiicicndavoiticaC(m  plu- 
timumyalccconfuetudo.l.fiferuusplurium.§.vlc.dclcg.i.Iii 
ftipulationeautem  conuentionali,de  qua  hic  loquimur.nulU 
cettaeftconfuetudo,quamcnsconcrahentiumexplic3rique- 
at.Sane  cum  in  PtiEtoria  ft:pulatione,/;.'^/«o75?;.  contrahen- 
da,  non  conuenic  inter  licigatores  de  die  ftipulacionj  adiicien- 
da,id in ftipularoris pocefta;e efle,non immerico d  citur, mo- 
derato ramen fpacio, a  Pr^tore ftatuendo.f.de die.qiu faiifJ. 
cog.  Sedilla  quarftio.ab  ea.quam  hic  traftam  us.longe  diue  rfi 
cft. Ac  ex  iara  diStK  f acile  imelligt  poccft,  cur  hgaru  /alere  dt- 
catur,fi  vicoslegaueric  tcftator  ciuitati,  qui  proprios  fines  ha- 
bcat,&mortepr2uencustines  corum  nondemonftraueriti 
quosfcdcfigiiaturumdixerat.l.cupacer§.vic.del.2.  Autcuc 
Valcathjrcdisinftiturio,hocmodofada,llleh?rcsmcuserto, 
rccundurticonditionesinfrafcripcas.l.pen.C.deinftir.&fub- 
ftir.  Nam  in  his exemplis  quicquid  ad  fabftantiam  legiti ,  vcl 
infticutionispertinet,ccrtum  eiLQuoddcftipulacioncCfr;* 
/ocoJiftr,dki  non  poceft,  cam  temporis  diuerficas  faifbi  cautam 
mucec.l.finonforccm.^.hbcratus.decondict.indeb. 

Nbnfectu,ac/ijHod.  Siquisftipulatus  fueritvinum  ,  frui 
mencu,m,3ucrem  huiufmodi  aliam,  qui  conftecpondere, 
numcro,auc  mcnfura,ncc  certam  raeUuram,autpondGS,aiiE 


numetuiD 


In  Tit.  De  'verhorum  ohlig 

»iimeramexpre{rerit,  ftipulatioproptcrincertitudincmin- 
utiliseft.  Qjpditaacc!picQdumeft,finon  apparcatde  cetta 
qaantitatc  aCtum  cfle ;  vt dc cxteris facti  qj^ftionibus ante 
diximus.leg.triticum.fupra.  Itaqucpleraquelegata(unr,qua: 

firopter  incertitudincm  videntut  ihutilia  eflc ;  fed  idcirco  va- 
cnt.quia  voluntas  cx  coniciluris  ccrtitudinem  accipicvt  pu- 
ia,fiquisintutelani  vias  Aurelia:leg,iuerit ,  certa  quancitate 


7/1 
ditur  elle.vr  non  afirendatur.Sed  hocgcnus  cmticfnis  in  con- 
tta6t!busrcceptumnon  eft.  Genctaliterigicurconftirucn- 
dum  eft,pcEnales  ftipjJationes ,  qua?  condicionem  in  r.on  fa- 
cicndo,aut non dando ,  conceptam  habent , tunc coinmitti 
«um  exploratum  clTe  casperir,conditioncm  amplius  di  ficerc 
honpolfe,  vclpfopreriaortempromifforis,  velprnpicrin- 
teritumrei,qu2inconditioneeft.  Hincluftinianusinlnftir. 


nonadic(fia.l.quidaniin teftamcnto.de leg.i.fiquisannuuni       §.fiq'"sita.dcverbo  oblig.9iqu's,inqait,itaftipuJeruf,  5. ;« 


iegauctit  fimplicitcr.l.ficui annuum.de  annu.lcgat.  fitefta 
tot  hacredem  damnauerit.vr  Stichum  edoceat  artificium.vn- 
de  fc  tUeatur.l.Siichus.de  leg.jln  his  cnim  omnibus,5c  con- 
fuctudd  patrisfamilias,&  modus  facultatum,  &c  dignitas  per- 
(onarum,&  legatae  rei  naturaconfideratur.Proinde  a  vetcri- 
bus  rclponfumcft,  fiteftatorvxorifux  vinum,  oleum,fru- 
mentum,mella,(alfamenta  lcgauerit,  eavidcrilegata,quxi- 
pfchabuifletinbonisluis.  1.  quidam.  de  tritic.  vino&  oleo 
leg.  Apparetcnimtcftatoremdebonis  difponcrevelle.  Ea- 
dem  ratio  eft  ftipulationis,qux  dc  dbtc  dand  a  intet  focetum^ 
acgcncruminrerponitur.l.cumpoft.  §. gener.de  iuredotiu. 
dcquaquidiudicandumfit.alioiniocooftendimus. 

Nondemonfi> Atdhco .  Siquisfimplicitetinfulam ficrifti- 

fiulecur,nonadiedoloco  ,  inutiliseftftipulatio.l. i.§.fiquis 
nfulam.de  eoquodcert.  Hocaccipe.nifiappareatexconie- 
dlurisaliquibus  ,dcquolocolen(erintcontrahences  :  quia 
mens ,  voluntasque  fempcrinhis  quasftionibusinfpicienda 
eft.l.triticum.fupca.  Quamobremfitcftatorinforoaliquid 
fiefivoluerit,deforofuimunicipii,autciuitatis  fenfiflc  facile 
cteditur.l. qu^  conditio.fupr.de  conditionib.&demonft. 

VilfHndumd^irinen  adieEiommine.  Stipulatio  fundi.non 
aliedo nomine  ,  inutilis eft ,  ficut & legatum.l.cum poft.§. 
gcner.de  iur.dot.Stipulatio  tamen  hommis  incerti  valet.  1. 1. 
deopt.leg.  Qu^iacumfundicertitudinem  nuUamhabcant, 
nifiexvoluntate,  acdeftinationc  hominum,  1.  quod  inrc- 
rum.de  leg.  i.  ideoquepalmumterrsdando  promiflor,aut 
ha:teshbecaripo(fit:deri(oriumvideture(rehoclegarum.  At 
in  homine  promi(ro,vcllegato,non  tanta  incertitudo  rcperi' 


Capttoliumnonafienderoyd  ir^^Jpo^-dei?  pttinde  erir,  ac  fi  ftij-H- 
latuscifet.cummorie  ur.fibiajij.  Necenimadtempi.smo- 
raECommiflioftipulationisrcfe:enda  eftinhisexemplis  ,  & 

aliisfimilibusinquibusftipulatioincipitacondiriouf.Quod 
tameii  mihi  accip.cndum  efle  viletur,nifi  quantitas,  puta  de- 

ccm,autfundus,incondiuonefinr;vtfupraannotammus,l.fi 
Titius.Idcmqnedicendum,&quociesa!iquaconie(ai.)r3fua- 
detc^trahcntesadtempnsmorirefpexilie.l.fideiufl^irobli- 
gari.§. vlt.iaf.de fideiufl:  TuncenimfequiiaurSabi«ifcnte- 
tiam,cuius  mok  fiet  menrio,qu  imuis  a  coditionc  incipiat  fti- 
pulatio.SedetfiferuoIibertasitarelidafit,fiinCapirol  u  n5 
afcenderir,fiuorlibertatisexigic,vtcu  pnmu  data  ficultate 
n6a(ccnderir,libertatec6.ffqu3tuf.!.iibertus.demai)u.tcfta. 
SiibintM aHtemexifitmabar.  Sibiniopiniofiiit,in ftipnla- 
tionibus  pGenalibus,dequibus  hicloquimur,fimulatque  fte- 
tit per ptomilLrem , &c.  quafi  exiftente iam  conditi.  ne  fti- 
pulationem  committi.  Nam  etfi  intelligeret  Sabinus ,  eum, 
qui  Pamphilum  hodic  non  dar^cras  dare  pofle ,  ac  ideo  (ubii- 
litcr  dici  pofle,  nUnquam  eiciftcie  poifc  conditioncm ,  quan- 
diuccrtii  fuerit  dari  ndn  po(re,&c.  tamen  exiftimabir,  riugij 
fpc(3:andameflcvoluntatemconrrahcntium,qu(is^'C.ifitni- 
leeftita  fenfiflc  ,  vt  promiflore  cefllanre  Pan  ^  hilum  ^;!re, 
tommittatutftipulatio.  Moucbai  prarterea  S.binuir.  t  »ei  - 
plumpcnuslegatar.Namfi  quisiraKgauerir,kS' Wftijwf  ...»•- 
humnondedirit  vxori  mea/entnmeidatr.-poit  nioi*m  ha.e- 
disftatimdebeturpenus.  I.  i.  depenuleg.l.i.§.item  fiit^  jd 
lcg.Falci.l.cumfine.l.fipenHm.quandodiesleg.ced.Sednon 
videtur  Papiniano,quod  de  pcnu  legata  recep'  um  eft ,  ad  iii- 


tufi     Ide.nquededomopromi(ra,  vellegata,dicenduilieft,      pulation'esv(queqaaq;produceDduiacfle.  Efteniminle-^a 


quod  de  fundo  promilTo,  vellegatopropterfimilitudincrn 
rationis.l.fi  domus.de  leg.  r .  Sedin  vtroque  fpcClanda  vo- 
luntaSfft.vtfupraadmonuimus.Njm  fiteftator  domosha- 
beatinfubftintiafua,.iutfundos  diftintflos ,  de  vna  domo, 
iiutfando,eiimlenfi(reinterpictabimur,  quem  legatarius  :- 
legerit.d.l.fidoinus.atg  d.l.qaidam.detri.vin.&oleo.  Pl4- 
nefiexplut  busfundisciuidcmriominisquisvnumfundum 
ftipuletUr,fincvllanoradtmonftratiohis,  cum  fundumfti- 
pulari  incelligitur.quem  promiflor  date  volucrit.hqui  ex  plu- 
tibusfupra. 

NcaniecommitteturJftpttlatio.Cambocagkatlatercoh- 
trahcnteSjVt  proraiirot  quacunquc  die  fe  fiftat,libetum  cft  cf, 
quadie  voluerit  fe  fiftcre.  Itaque  curo  ante  mortem  fuam  co-. 


topenonsduplexrario:  VH3,  quiadefuntSti  voluntater.ipie- 
hiusintci:piccamur:leg.  iuceftamentis.dereg.iut.alters.quia 
natura  penocis  huiufraodi  cft,  vc  ptimo  quoquc  tempore  iol- 
uidLbsat. 

ItacjHe pr4efi Sabini fimentia  recipi.  Papinianns  ergo  fen- 
tentiam  Sabini  probat,cum  ftipulatio  non  incipic  a  cotiditio- 
ne  ,  ideft  ,  cumnihileftinconditione,quodincbiigatione 
quoquenonfit.Sienimaco.-idicioncinciperccraoramface- 
reproprieacveredici  non  poiTet  promiflor ,  id  lcilicet  non 
przftandcadquodobligatusnoneft.  L  fipoptllus.tzy.infr. 
l.fiquis(ubconditione.(apra,fiquisomiffacau(itfftamenti. 
Proindetuncdemumcf^mmiflioftipulatibnisadihora-tem- 
pus  refcrtur,cum  Parophiluspromifluscft,&c.  Arbitrcrau- 


ginonpoflitfefiftere,  perfpicuum  eft,  antemortistempus       tcm  ,  vtmotamfaceredicatur  promiflor  ,  eum  interpellah- 


ftipulationemnon  coramitti;  qiiia  tuncceftumeflc  incipit, 
rcumpromitrendififtinonpofle.Necverohicdiftinguimus, 
an  ftip  alatio  a  conditione  indpiat,&c.  Nam  fi  nec,  vt  certa 
die.necvtquacunquedicfiftaturrcus,  atSum  efle  appareatj 
illi  diftintSioni locus eft.Poteft enim  hoc agi,  vt  fiftacut fim- 
pliciter,qua  fcilicet  die  eum  fifti  stiilum  fuerit. 

Sed  z^Jf  itxfi!p«la;tu  .Hxc  ftipulatio  non  coihmittitur  (ta 


dumcfls.I.fipenura.quandodics!fg.ccd.  Non  enim  video 
turacommunircgulahicreccdehdum  fit.l.fieklcgatitaufa. 
fupta.l.niora.de  vTur.  Vcrumiioclocum  habcres  opoflcvi- 
detur  ,  cum  conucnitpai^o  conuentb  fincflipulacione  ,  vt 
Pamphilusdecur.-quiaeipaifto  budopetinihil  potcfti  Au- 
getque difficulcatem  JDiocletiani  refciiprum ,  in  quo  diciturj 
licemotaconditiohernejtifterc.l.huda.C.deconcrsli.&co- 


rith,reo  non alcendente  Capicolium ;  quia licet  hodie non  a-       tait.ftipu;  Scd  videtur  abfque  vllo incbmmodo  agi  pofle fub 


fcendatjtamenpofteaafcendefepotcrit;fcdtuncdcmumc6 
raittiturs  cum  certumeflecoeperit ,  eumafcendereampHus 
hcJn  po(re:quod  vticjue per  eius mortein.contingir;  Idquc di- 
cendumdehacftipulatione  ,  STarK/.'hi'umr.o» did(rii,&e. 
(ecundum  fentcntiam  Pcgafi,qua?  paulo  pu(t  fequitur;  Ncc 
tautioMutiana  hiCilocumhabcrcpotcft  ,  quar  tcftamentd- 
lilmcaula  tantumintfodudlaeft.l.  MutianjE.de  conJ.  &de- 
mon.Nam&conditiohicconfertur  in  perfonam  debitotis, 
noh  eius,cui  debetut:quo  cafu  inepta  clFct  hxc  cautio,  &  vo- 
luntati  contrahcntium  omnino  conttaf  ia.  Cum  enim  ica  fti- 
,  pulor  ,  Siin  Capito/ium  non  afienderii,  eentum  dnrefipondai 
quiavoluncasmeaeft,  vt  Capitoliumafcendacur,  caucio  de 
nomalcendendocontra  voluntaterameam  proculdubio  in- 
terponeretur.  Sin  autem  ita  ftipulatio  concipiatur,5«  i«  C(</;i- 
toliMmnon  afie^derisy  centum  darefiondeo  :  vtilis  polTet  e(is 
kzc  cautio  de  non  afcenHendo:  quia  voluntas  mea  h;c  oftea- 


alterhatione,  velvtrcus,quodconuenir,faciat,  velptEnam 
prsftet.l.fipadtoquoposnafn.  C.depaift.  DiodetianiVerO 
refcriptumi  (ecunduth  propofitam  fpecicm  accipiendum  eftj 
^uS(JefideratnrjVtplerzquCali2inCodiceIuftiniani.  Sed 
feafpeciesfingendacft ,  qu2conueniatverbisrefcripci,neca 
tationeiuiisabborrea!;veluiificoriUeneririnterahquoSjne 
alrer  ab  altero  petat.  Naro  in  hac  Ipecie  exiftit  conditio  ftipa- 
lationispoEnalis,litcmota,&committiturftipulatio. 

JQuodiinedubioverfime-it.  H  sverbis  oftendit  Papinia- 
nus ,  cum  ftipulaciocondicionem  prxcedic,recipiendam  elTe 
Sabinifcnccnciam  fine  vlla  dubiratione  ,  fi  appareat  at^um 
cfl^e  int  r  c6trahent es ,  vt  fi  homo  datus  noD  fuerit,&  horoo, 
&  pccunia  debeatur,nec  alterum  dando  p  totniflor  liberctur. 
Cum  cnim  tunc  peti  horoo  poflu,dubitandum  con  cft,qmn 
tticiram  facere  promiflor reifte  dicatur.  Gum  vcro  atftum  eft, 
vtfibomo(blutusnonfaeiii,fulap(£aa  debeatut  .maiorvi- 

TT     i 


77* 


FrancSDuarem  (^ommen^. 


debatur  effe  (tebitatio,  qaiapromiflbr  ad  dandum  homioem 
cogi  non  potcft.Scd  Papinianus  ait ,  idcmhic quoque  dicen- 
dutn  cfle;quia vcrum  eft ,  in ftipulationcm  deduftum  homi- 
nem  cflc.&hancvoluntatem  fuifle  contrahentium,  vtho- 
md  foluatur.aut  pccunia  petatur. 

Traaarihicfoletquxftio,  an  ftipulationcpoEnaliprinci- 
paJis  obligatio  nouetur :  in  qua tot ,  ac  tam  vari^  opiniones 
rcpcriuntur.vtmeritodchis  Tctcntianum  illud  dici  poflir, 
Quot  homines.tot fcntcntix.  Ego  autem  non  nouari  exifti- 
tno,quia  pcrna  videtut  in  fauoicm  creditotis  adieifta  non  dc- 
biron$.$.noa  folum.lnftir.de  vcrb.oblig.lcg.  vit.de  Praet.fti- 
pu.Proinde  non  prohibctut  crcditor  id,quod  in  principalcm 
flipulationem  dedudum  eft.petcre.fi  vclit.I.duo  fociecatcm. 
pro  focio.  Cuius  rei  crebro  excmpla  eccurrunt  in  iuris  auto- 
ruca  libris  de  focietate,venditionc,&  aliis  huiufmodi  contra- 
dibus.l.fi  quisaferuo.fap.profocio.l.pra!  dia.de  aA.empt.I. 
quiRoma:.  §.  fiauius.infr.I.refcriptum.§.paAo.fup.depa- 
dlis.l.apudCelfam.^.Labeo.dedoI.excep.Sedhoctamcneft 
ita  3ccipicdum,nifi  cautum  fit,vt  fola  pecuniapetatur.Qupd 
nequ3qu3tnprxfui»endumcft,nifiprobatumfucrit.l.vlt.C. 
de  nouation.  Excipiuntur  quoque  ftipuIationes,quz  fadlum 
contincntjinquibuspoftmoram  fit  transfufio  obiigationis 
faciendi  in  obltgationcm  pecunix.vt  fupradiximus.l.ftipula- 
tiones  non  diuiduntur,cciamfi  pocna  nuUapromiiTa  fit:  vnde 
mitum  non eft,poft moram,quafi  nouatione  qoadam fac^a, 
poeaamlolamdeberi.l.obligationumfcre.S.vIt.fup.deobli. 
&a6t.  Vera  tamen  nouacio  h?c  dici  don  poteft.-quia  poft  mo- 
ramreas  facultacem  habet  faCiipii:ftandi,doneclisconte- 
ftacafucfit.l.fiinfulam.Eademcliritiolcgatfjfiteftator ,  e- 
xcmpligratia,  penum  legauerit,  &  fi  hxres  non  dederit 
cenium.     Ideo  enim  penus  peti  non  potcft  ,  qaia  adem- 
pcioqusedam  ,  &translatio  legatihiccft,  condiaonemha- 
beas,qua:exiftit,moramfacietitehxrcde.I.  fipcnum.  quan- 
do  diss  k ga.ced.Fit namque  cranslatio  legati ,  cum  res  pro re 
datur.l.tj .dc  adimend.leg.  Nec  vero  vlla proprie  hic nouatio 
eft,cum  penus  poft  moram,&  transfufioncm  peti  pofl[ir,vfq} 
ad  iiteni  conteftatam.Lcum  fine  prxfinitiooe.qu Jtid.dics  le- 
ga.ccd.SeddehisIcgatisalibi.  I.  i.depc.leg.l.i,§.iccmfiicai 
adleg.Falcid.Q^odauccmdiximus.ftipulacione.rtpcenalera 
nonimpedite,  quominasresprincipaliccr  promiflapctatuc, 
ficaccipiendum  eft ,  vt  ele(aionem  h.ibeat  ftipulator,  non  vt 
eicxigcrevtrunquelicear.leg.apudCel/uiv§.L  bfo.de  doli 
except.l.rcfcripcum.§.fipAtilo.(up.depa(flis.  Notandumau- 
tEmeft  ,  fi  ex  ptincipaliobiigatioae  aftum  fir.  n  :'Ic  q'io.l 
ampliuscftinpoEaaliftipuIacionc  peii,  i?£C''>r»i;ra.  1.  (i  vji$a 
fefuo.fupr3prorocio.l.pridia.deaift.emjjt.  Qjiiiii'.soirter- 
dum  ,  quicquidvtraque  oblgatione  concinTuij  promiiror 
re<3:ccxigit,cun»  videlicct  aAumidprobaur,vcbic  Papinia- 
nus  ait.I.  qui  fidem.fup.de  tranfa^. 


CXVI.    IDEM    LIB. 

Qv^iEST  XON  VM. 


I  I  I  L 


DE  c  E  ii/i  JiipuktHS aTkio ,  pojiea.  quanto  fKmus 
al/eo  tonfequitoJJeSfJia.  (JMteMoJlfpuleris  ,fineduhio 
C^-Uuius  vntuerfumpenLulHmpoteHfuhtre.  Sedetfide- 
cf--:i  pmerisa  Ttiio^Mxuius  non  erit folutus-,nifiiudicatum 
Ti-.tiisfecerit.Paulus  notat.  7^n  enimfunt  duo  rei,TitiM, 
dr  Oytsaiuseiufdern  ohligationii  ^fedCMduius  Jubcondi- 
tiom  ddet  ,fa  Titio  extgi  nonpoterit.  Igitur  nec  Tttio 
tonnento  -J/ti^uiui  liheratttr^e^uian  dehiturt4sjit,i»certum 
ejr:  Cy^foluente  Titio,  nonliheratur  MMiu^,qtiinec  tene- 
tur,  cumconditiofttpulationis  deficit:  nec  J^lteuitis  pen~ 
dintejiipdationis  conditione  recicpotefi  conueniri.  A  Md- 
uio  entm^ante  TitiumexcuJfttm,non  reciepetetur. 

Isqvii  dccem  aTicio  ftipulatuserat,  poftea  ftipuktus 
eft  a  Mf  uio.quanto  roinus  a  Titio  confcqui  pofl!ec.quxritur, 
quxiuvishumsftipulationis.  Acin  primisdicicurMxuius 
poflc  vniucrfum  periculum  (ubirecvt  pura,fi  nihil  a  Titio  cxi- 
gipoterif.Minusnamqueis(oIueteintclligitur,quinihilfol- 
ilit.l>fiita.io;.deYerb.fignifii 


I L  Etfift'p'.jI.«tordecenspet!eritaTitio,&litcmcamco 
conteftatus  fir,aon  idco  liberatur  Maruiiis  j  alioquin  fruftra 
hxc  ftipuUtio  itttcrponeretur  .leg.fi  decem  .de  folut.l.  vk.  dc 
rcb.cred.Manetcnim  Maruii  obligatioin  codemftatu,  do* 
necTitiusfoIucfit.  Obiicictfarce  aliquis,duosreospromit- 
tendihosefle>  atqueidcopccita  rc  ab  vno  altcrum  liberari 
debcrc.  Hoc enira  antiquo  iure  cautum  erat ,  lcg. z.dc  duo- 
bus  reis.  prxterquam  in  bonx  fidei  iudiciis,  1. 1 .  §.  fi  apud  du- ' 
os.depof.antc  Conftitutioncm  nouam  Iuftiniani.l.vlr.C.  dc 
fidwufl^.Sed  Paulus,qui  ictipfit  Notas  in  Q^iiftioncs  Papini- 
am,hicnotatTitium  &  Mxuiumeiasdem  obligationis  rco» 
non efl(:,fcd Miuium  fub  conditione  dcberc.  Nam  dilpari- 
tas  obligationis  conftitutibncm  reorum  impcdit.  leg.  can- 
dem.inrrade  duob.reis. 

III.  NonpoteftconueniriMxuiuSjdoncccxploratuni 
fuerit,nihilaTitioexigipofl!e.  Eft  enim  obligatus  lubhac 
conditione,fiflCquatenusaTitiocxigipotcrit.  Nam  quam- 
uisfideiuflbrnonraalcdicaturbicMsuius,  fecundum  morc 
loquendiveterumiuri$autorum:l.fideiuflbrobligari.  §.  vlt. 
Lfifidciuflorcs.^i.dcfidciufl^.tamenquianonpureaccipitur, 
fcd  fub  conditionc ,  cxpc^tandus  eft  cuentus  conditionis ,  vc 
conucniri poflHt.  Itaque fi  quis  fideiuflerit^fub  hac condicio- 
ncjfi  reus  non  folucrit ,  reo  moram  facicnte.ftipulatio  com- 
mittituf:necantefideiuflot  conueniri  poteft.  Ea  fiquidcra 
conditio  tunccxiftcreintclligirur,cumreusinterpellatus  lol- 
ucrenegligit,  pfopter  verifiroilemcontiahcntium  volunta- 
tem.Lfideiuflorobligari.§.vlt. dcfideiuf.  Hocigiturintcrv- 
tranque  conditionem  itKcreft ,  quod  ex  huius,de  qua diflcri- 
mu5,conceptioneapparcr,earanoncxiftere  ,  donec  fpes  ali- 
qualolutionisfupcrcft.Inaltcravcro,  fimulacquc  ccflaucrir, 
teus,exifterc  dicitut  conditio.  Quia  verum  cft,rcum  non  lol- 
aere,quamuisfortefoluetepoflit.d.Lfideiuflbri 

II 1 1.  F;deiuflor,deficicnceconditione,  qnia forte rciis 
totum  foIuir,proprie  non  dicitur  hberari,  quia  nunquam  ob- 
ligatusfuitjl.fi  decero;defolut.Subconditionetamen  dcbi- 
tor,fipendcnteconditionefoluerit ,  ealcge,  vt  condiciotio 
exiftente  in  folutum  cedat,Iibcrabicar  ca  folutione ,  (i  poftea 
extiteritconditio.Lfub  conditione.de  folut. 

C  X  V  I  L    I  D  E  M    L  I  B.     X  I  L 

Q^    -«STIONVM. 

Qi  I  centtim  hominei ,  quos  ego  h^refve  meus  elegijjety 
<yjiipulatus,  antequam  elegerim ,  duos  hxredes  reliqueroi 
numero  diuiditurfiipulatio.  Diuerfum  erit  ,fiiam  eleSiis 
hominihusfticceferint. 

Ancc  cle(!lionemdebenturgenera,&resincctts ;  ideoq; 
fit  numero  diuifio.Poft  clcdlionem  fpecics,  ac  corpora  cctta 
in  obligatione  funt ,  ad  idcirco  finguli  hzredes  dimidias  par- 
tes  fingulorum  hominura  petunt.  Dc  qua  diuidendi  racionc 
fatisdiximusfupracap.f4.Linftipularionibus. 

CXVIIL  IDEM  LIB.  XXVIL 

Qv^it  S  T  I O  N  V  M. 

T   I B  E  R  homo,quimihibtttafide Jeruit ,  cjuodfiipu- 

lanti  mihipromittit,prope  efi ,  vt  ornni  modofit  vtile^ 

quamuis  ex  re  meaprtmittat.  Nam  quidaliuddicipotefi, 

qtio  minus  liher  homo  teneatur.  Nec  tamen  ideo,fifitptiian- 

ti  eidem  ex  eadem  caufafpondeo,tenebor.,^uemadmoduTr» 

enimhabehit  eiusaSiionem  ddturfusme,  quodabaUofii- 

fulattisqu£reretmihi?Hoc  itaqtte  iatere  fru£iuariofirutt 

velalieno,qui  bonafideferttit,comparabitur.  Serausautem 

fruciuariofipromittitexreipfius,velalienusquibonafide 

fertiitemptori,nuliadepecuUo  dabitur  in  dominum  a^liOi 

Nam  in  his  cafihus  domini  effe  intelliguntur. 

Si  libcr homo,qui  bona  fide  mihi  feruit ,  aliquid  ftipult:- 
tur  ex  re  mc3,vel  ex  operis  fui$,mihi  acqiiirit.-fi  cuc  &  fr  udua- 
riusfcriius,velferuusalienas,qQibona  fide  pofliJetur.  Infti. 
per  quas  perfo.nob.acquir.Qnamuis  enim  libcr  fir,tamen  et 
hiscaufishabetuf  pfoferuo,  vtpofteflotiacquirat.  Q^^iodfi 
ftipulanti  pofleflbri  aliquid  promittat ,  ctiamfi  ex  te  pof- 
ieflbris  ,  vciliseftftipulacio,  &  excaacquiritucadiopoflef- 
j^ri  :  tametfi  feruus  doraiao  pron^tttens  non  bbligctur; 
-         -  '^         -  "  Hic 


In  T^a.De  verbomm  oblig. 


775 


Hic  enim  verirasmagisinfpickur',  quamopiaio,  vc  Scalias 
plcrunquc.§.fiquisrem.  Infticur.  delegac.  ncaliaspolltirori 
nooacquiratur.  N;chibebirarprofcruoinhocca(u,  pro- 
pccr  opinionem  polFeiroriSjfcd  pro  hbero  pocius ,  propcer  rei 
veritacem ,  quia  verum  cft  eum  liberiiro  eile.  Homo  igitur  li- 
betbanafidepoffelluscontrahendocumpoirjirore.ipfiob- 
ligatur.l.homoliber.dcacq.ret.  dom.necobftac,  quodnon 
hac  mence  cum  eo,qui  libcr  bona  fide  nobis  fecuit,concraha- 
mus,quafi  eura  obiigatum  habicuri.  Plcrunque  enim  id  acci- 
dit,vt  extra  id  quod  agitur ,  tacita  obiigatio  nafcatur  :  veluti 
cum  per  errorem  indebitum  folucndi  caufa  datur.I.fi  is  cui.§. 
filibero.commod.  Excontrarioquaeritur,  fi  polleflbr  pro- 
mitcat ex  cadem  caufa  libero  homini,an  ei  obligctur.  Ait  Pa- 
pinianus.eum  non  obligari :  idque  propter  rcgulam  luliani, 
cuius aiibi fit mcntio.I.fi  feruo.de  vfufruolu.Qupd quis ab a- 
lioftipulando  mihi  acquirir ,  idameftipulando,  nihil  agit. 
Cuiusregulih2Cratioeft:quoniamalias  idcm  fibiipfi  obli- 
gjrctur:quod  perquamabfurdumcft.  HocitaqucUtercho- 
mo  bona  fidcpollelTuSjfrudiuarioferuo,  aatbonafidepol- 
fcfFocomparabitur  .•  quiaferuofrudiiario,autbonahdepof 
felTopromittcns^exeadcmcaufanon  obligacur.Incontrario 
lacere,id  eft,cum  poflellori  proraittit  libcr  homo ,  non  com- 
paraturfruduario  :  quialiberhomo  promiitens  obligatur 
poileirori:  feruus  fru>fluarius,aut  bonafide  pollelfus,  no  obli- 
gacur.ac ne dominum quidem oblgat de peculio.  Eft aucem 
nocgenusloquendiviuacum  apudmrisaudiotcs,  hocUtere, 
contrariolaere.ca\\i^excm^\tim  eftfub  cit.de  damnoinreit. 
cap.  1 1  .quod  ideo  admonui,ne  quis  hic  cum  Zifio  nugetur. 

Deccmhociic  darefpondes?  dixiypop  veleodem 
dtepecuni.impett,nec  videri  pr^maSKrinsagt-,  nonfinito 
fiipulattonls  die-.quodin  altis  temponht^s  turis  eft.  Nampe- 
ttiiondebct,  quodintra  tempu-s  comprehenfum  folut  po- 
tesi.Inpropofitoemmdtemnon  differe»d£  aciiomsinfer' 
tum  ytdcrifedqti.opr^fcns  oHendutur/Jfe  rejjonftm. 

SViiiConct^iiQdiW^pwXmo^DHemhodiedtirejpondes^cO' 
demdie  petensftipulatorantediem  agsre,  aucplus  p  terc, 
nond:cicur.§. plasautem.Inftit.de  adion.Nametfiis.quifti- 
puia:urhocmenfr,authoc3nno,nonpofficancefinemanni, 
aiit  menrispecere,l.quihocanno.fupra.l.eumquicercarum. 
iuf.a.  quia  tempus difFerenda:  adlionis  caufa  infcrtum  vide- 
tur.ramen  aliad  diccndum  cft.cum  quis  ftipulatur.hodic  fibi 
dari.  Hic  cnim  Ipedlatur  confuetudo  loquendi,lecundum 
q'iamquiftipuIatur,hodiefinemora  ,  &  dilatione  ftipulari 
in;e''igicur,quafiitaftipuIeturjDf<rfw««nc^!r'^^oK<!/«.''  Si 
taai£nproa-,irtorcontendu,feftatim(oluerenonpolle,mo- 
Qicum  ci  (paiium  ccmpori«,hnmanitatis  cauta  dabicur,  iudicis 
&f  biuio.i.quod  dicimas.de  folut.§.vlc.Infti.deiautil.ftipul. 
1. fi  cum  miliii.de  compenl. 

Decemmihi,autTitio ,  vtrumcgovelim,darc 
fpondes?  f.v<?(? ,  quodmihidandum  eJl,certifiipitlatio  elt: 
ex  co,quod  illtfoluendHm,t?icertt.  Finge  mea  intereffe ,  77- 
tiopotttis,quam  mihtfolui  ^qttoniampcenam  protmferam, 
Ji  Titiojblufj-m  nonfuifiet. 

Cum quis ft  prlacur , fibi , aut Titio dari.Titius non obli- 
2itionis,(ed  folutionis  caufa  adiedlus  elTe  dicitur.l.eum  qui  i- 
ta.IupcItaquenullaeicompetita(3:io  :  (cddsbitoreHuluens 
liberacur,eciam  inuito  creditore.l.quod  ftipulatus.  I  o.  de  fo- 
lut. Ea  enim  adieftio  ad fauorem  dcbitoris  ipe(9:at.!.  aliad.de 
folu:.  Qupd  eft  accipicndum ,  nifi  aliud  cautum  fic,vt  id  hac 
a^pvAiUoae.Dscemmihi^antTitio^vtritme^ovtlm^dareJpon- 
<i«.'Qjio calu agic  ftipulator,non  tantom  vc  fibi detur,  icd  et- 
iam  vc  ricio,fi  fuaintcrfit.l.ftipulatio  ifta. §.  fi  ftipuler.  Nec 
tamenidcoTitius  obligationis  caufanominatus  dici  poteft, 
vtquidamcxiftimant:quianuiiahic  a<Stio  ei  datur  ,  fed  tan- 
tumftipularori.l.  quicunque.  i"uptadeoblig.&a(Stionibus. 
Compeiitautcm  acitio  incetti,  vt  foluatut  Ticiofecundum 
hanc  Papiniani  (enteiitiam.-cuius ratio  (ububfLura  eft.  Cura 
enimccccaquantitasfoluendafic  Titio,  cectavidccutcficin 
hac  quoque  pattc  ftipulatio.l.vbi autcm.iupta.  Sed  quia bf  c 


ftipulatio  mcrum  fa(ftum  continct  in  perfbna  Titii.dicituc 
incertac(Ie,vtquodintereftexe3pet3tur.l.vbiautem.§.  qui 
id  quod.Hoc cnitn  agitur,  vc  Tirio  foluatur ,  cui intereft  mca 
forcain$folui,quia  procutator,  aut  creditor  meus  eft.  Ideo 
nudam  folutionem  ,  numerationemqqe  hic  fiipulatio  ad 
petfonam  Titiirelatacontiner.Gumenimhocquicquideft, 
genturnominemeo,  exhac  ftipulationemihi  fcmpi-rdari, 
Ticio  autem  folui ,  ac  numerari  intcrprct  amur.  Idque  fignifi- 
cathisverbisPapiaianus  ,  Ex  eo ajuodmshi dandHm efl ,  ctrti 
(HpuUto  fjl-.ix  e»  cjmitlLifoluendHm  fi ,  tncerti.  Ntc  obftat, 
quod  pccunia  foluta  accipientis  plttunquefiat.-  quia  hicin- 
fpicimus,quodprincipalitcragicur,vtin("pccie  non  diflimili 

annotauimus,c.<J8.&c.5)7.1eg.fipa;nam.l.fiitaftipulatus.§. 
poflum. 

CXIX.    IDEM    LIB.  XXXVI. 

<iV;  ^STIONVM. 

DO  L   I  clattfttla,qu£infiipulationib.fubticitur,non 
'pertinetadeaspartesfitpidationis,dequibtisnomina' 
timcauettir. 

Doh  claufulaitaconcipitur,  DelummalHmabrfe^al^futu- 
rum!jHeefJe,  vcdiximuscap.  zz.  fic  55.  &cornplrXucurquic- 
quid  contra  bonam  fidem,&  asquitatem  fit.  Dolo  enim  f  acit, 
qui  contrabonum  &  arquum  aliquid  facit.  1.  qui  squiiatc.  de 
exccpt.doli.Qnstamenipecialitercxccpta  func,hac  cbulu- 
lanonconcinencur.Vlpianus  fubticuloremratamhaberi,c. 
li.  Siin  ftipulationc  ratam  rcm  habcti.ha(Senus  ci,mprc- 
henfumfueritjLuciumTitiumratumhabiturum,  cumid  a- 
pcrteagereturjvchsredis  caEceroruraquepcrfonx,  adquos 
earcspercinerct,  omitterentur  ,  diflicile  cft  cxiftimare  doli 
claufulam  committi.  Sanecura  pcr  imprudentiam  hx  per- 
fonx  oraittuncur,a(Sliocx  doliclauiulacompccic. 

CXX.     I  D  E  Mj  LIB.  XXXVII. 

Qy^STIONVM. 

Slitafiipulattisftiero ,  Hanc  fummam  ccntum  aurc- 
orum  dare fyondcs^  etfi maxime ita  exaudiatur  ilie 
fermo,  Si  modo  centum  aureorum  eft ,  nonftcit  condi- 
tionemh<xcadie£ito:quoniamficentum  nonfint  ,fiipula~ 
tionitlla  efi  :  necplacuit  infiar  habere  condittoms  fermo- 
nem,quinonadfttt:i"um  ^fedadpr^fens  tempus  refcrtur^ 
etfitcontrahentcs  rei  'ueritatcm  tgnorent. 

Wxc  ft  p\i\3iio,Hancftmmiimeentumattreorumd'ireJpan' 
eUs?  coadicionalis  noneft  ,  etiamfi  cx  i-nentc  concrahencium 
huncfermoiiemincireinierptetemur,  (imodocentHmaHreo- 
rum  r/?.Nam  etiamfi  verbis  id  cxpreflum  elIet,non  ideo  con- 
ditionaliseiTccftipulatio,  quiainfucutum  tcmpusnoncon- 
cipitut  conditio.vt  diximusfjprac.  1  oo.Anautemita  ficac- 
cipienda  hic  ftipulatio  ,Jicentnr/t  anreorum  f/? ,  non  apeiit  in 
hocloco:icdiocusefthac  dete  Aphcicani,  fub  cit.  de  leg.  i. 
cap.ioS.l.fi  fcruus.§.qui  quinqiie.  Qui  quinque  in  arca  ha- 
bebac,ita!cgauic,vsl  ftipulancipromifir,  Decem,  ^uatnarc* 
habeo.Silc^iinra  ,  &  fiipulatio  valebit:  itatamea  ,  vt  foU 
qainqae  vel  exftipulatione,  vel  ex  tcftamenco  debeancur. 
Sedhecvetba  Aphricani  fic  accpienda  func,  nifi  alia  fucrit 
mens  contrahcntium.  Sienim  de  numero  ,  &  quantitate  a- 
dumfuin^eappateat^nectantafummarcpeciatur,  inutiliscfl 
ftipuhtio. 

C  X  X  I.     I  D  E  M     L  I  B.     X  L 

Responsorvm. 

EX  eaparte  cautionis ,  DolumqueiTialumhuicrei, 
promiflloniqucabeire,abfLiturumqueefle,isfti- 
pulatus  cik,(^o^ox\d\t\\\c,incertfageturfiipttlattonisv' 
tiliteriHterponcndxgratta. 

In contraiSibus  bonx  fidei,  cuiufmodi  eft  emptio ,  aut 
vendicic,3gicurintctdum,vca!tera!tericaucac,  acpcrftipu- 
lacionem  promiccaciveluci  cum  cmpcor  a  vendicotepctit ,  vt 
duplampromitrar,ficui(3aresf'!erit.l.i.de  cuiiilo.lcg.quod 
fi  nolir.§.quiasflidua.de«di].tdj(li.  In  ftri(itiiudicii  contra- 
Aibiisideradici  potcft  ,  fi  inccria  fnetit  dolimali  dauluia. 
Coni  ratSlus  cnim,cuihjrc  cl.<u!ula  :idlciibitur,quam  piuxitns 
adnacuram  bonxfidei  iudiciorum  accedic ,  vc  diximu^cap. 

TT     3 


Franc.  Duareni  Commenf, 


774 

I  i9-l-doliclauful3,Pi-opterhancig!tur  daufulam,  fiparum      Jlipnlatione obligatus eB,obtulentyati eo loco,w /juofoluen 
vciliterconccpcafit!Vpuiatio,aduerfusproaiiIIoretn  poterit         .-'---  -         - 

ag',vt  rcde,  vtiliterqae  intcrponatur. 


fJMuUer  ab  eo,iff  cuius  matrimonium  comeniebatJH- 

fnUtafuerat  ducenta  ,Jicoftcubin<etempore  matrimonii 

cbnfuetudinem  repettpt:nthilcaufeeffe  rejpondi ,  cur  ex 

Jiipulation€,ciu£ ex bonli moribus  conceptafuerat ,  mulier 

impleta  conditionefecumam  ajje^ut  nonpopt, 

HicftipnlatiobonJsraotJbusmaximc  congruit ,  imo 
legibus,&  conftitutionibus,quia  vxorcm  fimul,  &  concubi- 
nam  bsbcre  non  licet.Cdr  concu.quamuis  alias  concubina- 
tus  iure  ciuili  permiilus  fit.Kin  concubinatu.de  concub.  Ita- 
que  ia  hac  fpecic  commitdtur  pcena^fi  concubina  confuetu- 
d; ticra  repetiecit  maritus.  Idem que in  quatunquc  alia ipecic 
fimilidicendumeft:  velutifialeatorpromifcritccntum,  (ub 
conditione,fialcaluierit.  Hscenimftipulatioex  bonis  mo- 
ribascoaceptaeft,cumaleares  fitturpis,  &  a  fapicntiflimis 
auibufquefemper  damnata.  fupra  de  alezlufu,  &  aleator. 
<4upd  vel  Ouidiani  vctlus  oftendunt: 

Si*nteti<imfcripu,^tnhMiil-eAliid'tur,4rtet. 
Hoc  efi  ad  veflros  non  leue  cnmtn  auos. 
Obiicitur  a  nonnuliis  didlum  Vlpiani,  fub  tit.de  padis ,  c. 
7.Siobmalcficium,ncfiat,promiflumfit,nullaeftobligatio 
exhacconuenttone.  Scd  Vipianusdecoloqaitur,quipro- 
raictit  aliiine  maleficium  fatiac  ••  veluti  fi  mulier  matito  pro- 
iBitfatcentum,necoacubinaratepetat.  In  quiftipulatione 
iQertcurpitudo,cumgtat!s,&fincmercecic ,  amakficio  ab- 
ilin«redebeat.l. i.decond.cbturp.cauf.  Hic  aurem  loqui- 
n\ur  de  ftipulante  pecuniam  ab  eo  ,  quem  vulr  a  maleficio 
mrtupcBHidcterrerc.Quamdiuetfitatetnmirumcft  a  Za- 
fioauimad  K rfam non fuiile. 

I»  infulam  deportato  reo  promittendi  ,fiipulatio  ita. 
concepta,  Cum  moriensdari?  nonnijimorienteeocom- 
Thittitur. 

InftpuUtioneqtiicquidpalara,  acdiferte  verbis  nonex- 
primicur,id  omalum  elFe  in;e!l:gendam  eft  l.quicquid.  Itaqj 
fiqui^itaftipuiatnsfi.jCsiwwzo/v.vAf  ^^-'«.''Jeportatominfu- 
lam;>roni:l1oie,ftipukuononcommtttitur,  camded;pot- 
tatione  nihilcaatam  fi.^quarauisaliasplcrunque,  quicapite 
ininuitar,  &libercatem  ,  autciuitatema;nictit,promortuo 
hab:ar!i:.Idaccidit,vbicademtacio,  atquevtilitascire  vide- 
tur.l.  1. §.  vlr.de  b.inor.poflef.cont.tabul.l.iiitercidit.decon- 
dit.&  demon.l.a(3ioiie.  §.publicatione.pro  focio.  Nam  vbi 
diueriaratioeft  ,  hicinr^rpretatio  extenfioque  locumnoa 
habe(.Q__iodinquaquefpecieiiidicate  non  adcnodum  diflS- 
cilef.ftj.cum  pater.§.hasreditarem.deleg.2,leg.  fed  fi  mots. 
dtdona.intervir.6cvxor.l.Statius.§.vlc.deiurefifi;i.  Seddc 
ifidgulis  hypothefibus  ad  huiiclocum  pertinentibus,diccmu$ 
luoloco. 

Exfa£ioreipromittendi,doUftipulatio  hxredem  e- 
ius  tenetjtcut  ex  cxteris  aliis  contra^ibus ,  veluti  manda- 
ti,depofit*. 

Ex  deli<^o  dcfundi  hzres  non  renemr ,  r.i^  quid  ad  eum 
pcrae.icricaut-cti-ndcfuneaolisconteftarafit.  C.  cx  deli(fi. 
defun.Qupd cft accipiendiim.nifi  ex comra^ftu, & lei perfe- 
cuuione  nafcatiir  a^ario.-veluti  ex  ftipulatione,  qna  proir.iflum 
eftdolummalumabelle.abfuturumqueefre.  Nam  hiresob 
dolum  defun(^i  cx  hac  ftipulationc  conueniri  poteft.  Idemq; 
deiliiscontra(Sl  busfcriptumcxrar.l.cxdepcfi-i,!  cxcowra- 
(^tibusjdeoblg.&ad.l.adea.g.vlt.dcrcg.iur.l.fihoniinem. 
§.datur.iepoI. 


dapromijfa  eH,  fua  die  integrapetipofit.  ReJpondit,poJfcj 
fiipulatorem  fua  dieibi  ,  vbi  foluendamjfipulatus  ejfetj 
fetere^. 

Isquipromifir,ccrtoloco  &reiDporcfcpecaniam  folu- 
turumjqua.m  mutuo  accepir  alio  loce  &  tcmpore ,  non  rcde 
eamoffcrr.l.isqui.deeoquod  certoloco.l.obfignatione.  C. 
de  folutioltaqueeaoblatioaprarftationcvfurarum  miuime 
eumexcufat.l.tutor.§.  Lucius.  de  vfu.quiaminus,qusmde- 
bet,ofterreintelligitur.3rg§.plus  autem.Inftir.de  ad.Rece- 
ptum  tameneft,idoneam  cblationcm  e(Tc,  fiaIioin!oco3- 
lioque  tempore  priter  pccuniam  creduam,  quodiniereft 
cfferatur.Nam  &  creditori  alio  in  lcco  ita  petere  licec,  ad^io- 
neicilicet  arbitraria,vt  eius  quod  intetei't,racio  habeatur.l.i. 
&i.deeoquodcertoloco.  Nccmemouet,  quo(iaquibuI^ 
dam  obiicitur,hac  ratione  iniuriam  fieri  ftipulatoii.qui  doce- 
tecogctur,quantifuainterfir  ,  non  abfq;  msgnad  fficuirate 
&  incommodo.l. vlt.de  prxr.ftip,  Nam  imputire  libi  di  bsc, 
quodcettam  fummam  ftipulatione  non  coroptchendt.tic,(e- 
cunduraVcnuleiiconfihum^dift.l.vit.DkrniQjreonuriquatn 
foluenteineo,dequoconuenic,loco,necefririo  arl  ^ftima- 
tionemeius,quodincereft,deuenieadumeat:C"i  .sj-robatio 
incumbic creditori.Idem diccadum  eft.erfi  locus tantur;  fti- 
pulationi  adic(ftus  fit.Non  potcft  enim  debito^  aho  loco  iol- 
ucrcjiouito  ftipulatorc,cuius  forte  intereft,  pecuniim  co  lo- 
cofolui.l.is  qui.de  eoquodccrtoloco.    Qii  jdenim  dicirur, 
promiiTjrem  vb  qaefo!uerepoire.l.continuas.§.curnita.<;u 
hac  cxccpcioae  accipicudum  eft,nifi  cteditor,  cuius  intereft, 
dillentiat.  Qu*ri  lolet.fi  ponaraas iocum  nuliam  ftipulacio- 
niad!e(3:umtuilie,fedtantuaJconueni(rc,  vt  poftdiem  cer- 
tam pecuQiareddatur:auaace diem rcdJi poQit.  Et  vuigo ui- 
citur,quia rempus  non rantum  debitoris gratia adiicitnr ,  fed 
edam  crcditoris,cui  promifla:  funt  wiazz  ,ante  dicm  offcrcn- 
temnihilagere.  arg.  1.  euraqui.  dean.leg.l.fiitateh(iam.§. 
Pega(as.dc leg.  i.  Q^ts fenteatia  fi  veca elt.raulco  facilius  ea 
fequcniur,fidiiertecautumfit,vrdebitociantediem(olaetc 
aoaliceat.Ssdcruditioresputanthuiufmodipa(2;ioncs,con- 
trarias  bonis  moribas ,  &  publics vtilitati ,  om nino  reiicicn- 
dascfle.l.paaaquxcoQtra.  C.  depa^ftis.  Mohnsasde  vlar, 
qaibusaflentiornongrauarepropter  vtilitatera  :  quamuis 
certiiutisidnoncflefatear.DarumenimatqucoJ  ofameft, 
noapafledebitorera  ab  vfuraria  obligadonc  (oiuendo  fele 
liberare.cuoi praslertim huius  vfurariz  vcilitatis in hac difpu- 
tationc  nullum  apud  iuris  auctoris  excmplum  rcperiatur. 

JDetr^Ba eajumma. Hifce  verbis fig  lificat Scxuola in  mu- 
tuocontraheado  dsbitoccm  crfditoriprofuturis  vfuris  aii- 
quamfammaminanteceflumdediffe.-vtexempligratiajcrc- 
ditaf ait fumma centum auteorum ,  ac dcbitor  pro  vfutis dc- 
ccmrepra?fentauir;  quocafunonagintatantumpencs  debi- 
toremrefident.  Vndecxiftiniarunraliquimutuura  nontfle 
concri^aum,  nifiianonaginta.I.fitibi.dcpa<a.l.  rogafti.de 
rebus  crcdi.l.cum  vltra.  Cod.  dc  non  namcpecun.  atquc  id- 
eo  vluras  eius  tantutn  fumtQx  dcberi.Qus  fentcntia  recepta 
noacft:necmihivaldcprobarut^  laodohullafrausarguatur 
contrahentiaro.arg.l.quiinfuturum.dcpaftit.ltg.r.  §.non 
raule.de  doli  except.Qu^jd  autem  hic  dkkut,det-«iSaJumma, 
ficaccipimus.debitoremobtuLflcquidcmincegramlortcm, 
qu£  ccncim  aareotum  eft  ,  &  aliquid  prsrerea  pro  vfBiis 
brciliffimi iliiui tempotis,  quo  pccunia vfus  cft ,  vt  fequentia 
verta  oftendunL:Ieddctraxiflt  quoddcdcratinanteceflum 
provfurisciastcmporis,quodnondum  prxterierat  tempc»- 
re  oblatronis.Nec  verura  cft,nonaginta  tantum  acccpiiTc  dc- 
bitorem,cumis  reucracencamaccepcrit,  exqaibasdtctra 
fGcneritotidcdit. 


CXXII.  SCJEYOLk  LIB.  XXVIII. 

DIGESTOPvVM.       , 


Callimachus  rmt^iam  pecuniam  nauticam  accepit 
aStichoferuo  Seii  inprouincia  Syria ,  in  ciuitate  Beryto 

QV  1  Romapecuniammutuiimacceperatfoluendam  'Ofcftie  Rrentefittfn  ^idque  credtttsmeffeinomnesnauigii 
inlongtnquaprouinctaposi  menfes  tres,  ea^nqtteibi  ^^^^  ducentbs  ftib  ptgnoribtts  cr  ex  hypothects  merci- 
darifiipuUnttJJopondcrat ,  poH  paiicos  dies  Romx  tesiato  ^*^  ^  Beryto  comparatis  ,  (*r  Brentefium  perferendis ,  C" 
credttoridtxtt,  paratumfeejfe  Romaeam  numerare  ,  dt-  qtMs  Brentefioempttruseffet ,  drpernauem  Berjto  inue- 
tracla  eafimma^quam  creditoriftio  vfur.trum  nomtrtz^  iitirtts-.conuenttqueintereos^vticum  Calitmachus Brente- 
de.lerat.qu<efitum  esiycum  m  integrumfttmmamjn  quam    ^n^  peruemjfet ,  inde  intra  idus  Septembres  ,  qux  tunc 


troximdftitarx  ejfent ,  aliii  mercthm  emftis-,  &  in  natiem 
tttifiSjipfe  t»  Syriamper  nauigtumproficiJcatttr-MitJt  intra 
dtemjiiprafcrtptumnon  reparajfet  meres,  nec  enmigaffet 
de  ea  ciuitate/edderet  vniuerfam  continuopecuniam.,tjua- 
fiperfe£to  nauigio.&pr^efiaretfumptiis  omnes  perfequen- 
tihin  eampecttniam^vti  in  vrhemRomam  eam  deporta- 
rent :  eamquefic  reBe  darifieri  ^fide  roganti  Stichofertio 
LuciiTitiipromifit  Callimachtts.  Sedcum  ante  idtfsfupra 
fcriptasfecundumconuentionemymercibmin  nauem  im- 
tofitUyCum  Erote  conferuo  Stichi,quafiprottinciam  Syriam 
peruentttrtii  y  enaiHgatteritiquAfttttmefi,  naue  fitbmerfa., 
cumfecundumcatitionem  Callimachitsmerces  Berytoper- 
ferendas  in  naiiem  mifiiffet  eo  tempore^qttoiam  pectmiam 
Brentefio  reddere  Romxpcrferendam  deheret,an  nihtlpro- 
ftt  Erotis  confenfits,  qtiicum  eo  mtffttserat,  ctitque  mhil 
amplitts  de  pecunia  fupra  fcripta  pofi  diem  conuentionis 
permijfum,  velmandatum  erat,quam  vt  eamreceptam 
Romamperferret,  &  nihilo  mintts  aBione  exfiipulatu  Cal- 
Umachus  depecunia  domtno  Stichi  teneatur  ?  ReJpondit,fe- 
cundum  ea,quxproponerentur,teneri.  Item  quarofiCalli- 
machopofidiemfuprafcriptam  natiiganti  Eros  fupra  fcri- 
ftttsferuus  conJenferit,an  aciionemdomino  fuofemelac- 
qaifitam  adtmere  potuerit  ?  Rejpondt ,  non  potuiffi ,  fed 
f)re  txcepttoni  loctim  ,fii  feruo  arhitriitm  datum  effet, 
eam  pecuniam  quocunque  tempore  in  qUemHis  locum 
reddi. 

In  hac  hypoihefi  proponicurCallimachum  pcGUniara  nau' 
ticamaStichoferaoSeiimutuamaccepinc.  Eil  autcmpccu- 
iiianautica,qux  &tr3ic<aida.  &maritimad!citur,qu«trans 
marcv£hicurpericulocrcditoris.l.i.ruptadenaut.fcSJn.l.i.& 
vlt.C.co.l.traicdlitiai.de  oblig.&adio. 

Nam  tamctfi  alias  pcriculum debitoris  fit.l.inccndiuro.C. 
fi  cert.pet.l.in  ratione.S.incettar.ad  Icg.Falcid.hoc  tamcn  hic 
agitur,  vt  periculum  creditor  fufcipiat,  &  ita  demuna  ci  tcnca- 
tur debitor, fi  falua  nauis  in  portura  appulerit. Itaquc petmit- 
titurcrcditoti,maiorcmvfuram,quafipericuUhuiusprctium 

<iuoddam,ftipulari. 

Eftque  centefima  hac  vfara,ex  luftinianiconftitutionej 
quaantiquum ius emcndatum eft.l.cos.  Cod. dc v{ur.  Nam 
vetcri iurc  modus  praefinitus  non  crat,  vt  Paulus  oftendit  lib. 
j .  Senten.  tit.  de  vfur.  Traie<aitia ,  inquit,  pecunia.propter 
periculum  crcditoris,  quandiunauigat  nauis,  infinitas  yfu- 
rascapercpoteft.Qu,em  locumnon  videntur  legilTe  qui  de 
hacreante  nos  faipferunr.  Gallimachusigiturmutuampe- 
cuniam  naiiticam  accepit ,  fed  in  hoc  mutuo  p3<aa  quidain 
interpofita  funr.eaq;  (olcnni  ft  ipulatione  confirmata,de  qui- 
busdicendumeft. 

I.  ConucnitjVt  periculum  fufcipiat  focnerator  nauigatio- 
nis  a  Bery  to  vfque  Brundufium  (quod  &  Brcntcfium  dicitur) 
non  pro  commcatu  tantum ,  fed  etiam  pro  rcmcatu:idque  in 
omnes  nauigiidies  ducentos.Ex  quo  apparet.vfuram ,  dc  qua 
hic  a2itur,«^?a7if>o-jA5».  Scd  hoc  extrarem. 

II.  Debitor  obligauit  creditori,  huius  pecunix  nominc, 
u;erces  Beryto  comparatas,  &Brundufiumperferendas,& 
prjEtcrca  merces,  quas  Brundufiiempturuscflct,&per  na- 
ucm  Beryto  inucdburns. 

I I I.  Corjuenit,vt  dcbitor  rcparet  mcrccs  Brundufii,  id  eft, 
loco  vcadirarum  alias  cmat,  &  eis  in  naueraimmiflisintra 
Idus  ia  Syriam  proficifcatur  :  aut  fi  intra  idtempus  non  re- 
parctmerces,nec  enauiget  e  Brundufio,  vninetfam  reddat 
continuo  pecuniam,  id  cft,  antequam  in  Syriam  redierit. 
Siue  ergo  non  rcparauerit  merces ,  fiue  non  cnauigaue- 
rit  h.  Biundufio  ante  Idus',  eam  pecuniam  loluere  debct 

Brundufii.  a         /r 

Et  aniroaduertcndum  cft  ,  idco  hanc  legem  dittam  eirc 
Contra(aui;,quoHiam  coferctcmpotcmariaclauduntut,  vt 
Veg,ctius  ait ,  &  pcticulofa  incipit  cflc  naulgatio.  1. 5.  Cod.  dc 
nauft.  Ncctgotemete  periculum  nauigationis  fiibeat  ctc- 
ditor,filiccataductfo  tcaporcdcbitotinauigarc,!.  quipe- 


Jn  Tit.T^cverhorum  oblig. 


77$ 

ticorio.  §.  vltim.  derci vind.  vtilis  eft  ei  harc  conditio.  Hxc 
funt  prscipua  capita  ftipuiacionis,inter  Callimachum,&  foe- 
neratorem  contraAac. 

Nunc  vidcndum  cft,  quid  pofte?  accidcrir,  quidquevel 
f^undum  ftipulationem,vcladucrfuscamfa(aum  fit.  Qupd 
vtiqucfubobfcurum  cft,  necfacile  exboc  locopcrfpici  po» 
teft.  Wxctamstvhi ,SedcMm Atite Idw  fnpra feri^t/ufecnn- 
dum  conHentionem,  ^c.  oftendunc  Callimaftum  ante  Idu» 
nauigafle. 

Verum  fcqiientia  rcpugnant :  Cum  fecundum  cdutionem 
^'aUimachw  merces  Berytum  perferendas  in  nauem  mtftffet  eo 
tempore,  ^c.  Std vetior  vidccur  mihi kdio.quam aliqui Co- 
dices  habent,  Cum  fecmdum  eawionem  Calltmachm  mercei 
Biryto  ferferendoiin  ncntemmifijftt  eotemfore,^c.  Ex  ea  enim 
lcdttone  colligimus  Callimachum  merccs  in  nauem  impo- 
fuifleanceldus^feclancelduieamiionenauieafle.  Ha:cenim 
vcth3,SedcumanteIdriipipraf,rfptai,&c.quxzTr>higa&[mti 
quia  obfcurum  eft  quid  qrio  refcrendum  fi[,fequcnubus  ver- 
biscxplicancur. 

Ex  quibus  apparet  non  cnauigafle  .allimachum,  led  in 
nau;  pocius  manfifle.  NaniPcUeeftaiiimaducnere  ,  hanC 
Ipecicm  ab homiQC rudi ,  & p.irnm difcrco , propofi tam  fuif- 
fe,in  qua  hyperbaca,  &  batro"ogiaf ,  arque  adeo  (olcecifrai 
oracionem  obfcuranc.  Sed  dc  orationis  genere  minus  eft 
laborandum,cunaincelligimus,  quidconfiilrorfenciac.  Al- 
ciacus  negacionem  hic  addendim  cfle  ccnfet  :  cui  non  fa- 
cileaflencimur,  ^uod  veteris  codicis  nuljius  audoiicace  ni- 
tatuti 

Ex  iam  didis  perfpicuum  eft,  Callimachum  ante  Idus  non 
enauigiflc  e  Brundufio,idque  concra  forma»n  conuencicniss 
fdconfenfii  Eroris  fcrui  idfadlum  eft,qui  mifliis  cum  eo  fue- 
rat  ad  pericquendam  pecnniam,  qua:  Brundufiifoiuidebc- 
batfubcondicionc,&c.  Qintiturergo.annaue  pofteafub- 
mcrla  nihil  profitCallimachoErocisconfenfus,  qiiominuS 
fortcmcumvfurisfoluat  foeueratori.  Ec  rcfpondic  Scafuola, 
nihilo  minus  tencri.  Non  enim  aliccr  periculum  hic  eft  foe- 
neracofis ,  quam  fi  Callimachus  inttaldus  nauigauertt.  Nec 
poteft{eruus,cuimandatumcft,vfpccuniamex!g3tccrto!o- 
coactcmporcjConfenfu  fao  conditioncm  domini  decerio- 
temreddere.Idqucad  procuratores  quofcunque,  &  aliena- 
rum  rcrum  adminiftratores  pettinet,quos  necefle  eft  fincs 
mandatidiligentcr.cuftodite.l.diligenter.mandat.  Nor>  po- 
teft  igitur  procuratottempusfolutionisprorogare,  nffifpe- 
cialiter  id  eimandatum  fit,  aut  nifiplenam^liberamquere- 
r  utB  adminiftrationem  habeat.  1.  ptocutacor  cui  genetalicer. 
de  procuracor. 

Si  tamen  appareat,  in  propofica  fpecie,  arbitrium  feruo 
dacum  efle  ,  pecuniam  quocunque  teicipore  in  quemcun- 
quclocuraicddendijprorogando  tetapus  non  videbiturS- 
ncs  mandati  fai  cxccfllfle.  Proinde  rametfi  Caliimachu» 
mero  iure  reacatar,  propcer  vcrba  ftipulacionis,  tar.en  es 
bono  &  xquo  ob  fcrui  confcnfum,  qui  a  dcmini  voUinca- 
te  alicnus  non  eft,  cxccptioci  dabitur.  Gur  aacemrsseiiis 
quiveftigal  nonfoiait,publicano  conccdtnte,  in  commil^ 
fam  non  cadkt,  aiio  iniocoopportunius  travStacut.l.vlci.de 
publica. 

Flauitts  Hermes  hominem  Stichtmt  manurhiftonu  eau- 
fa  donauit,  dr  ita  de  eofiipttlatm  efi,fihomo  Stichtis  -,  de  quo 
agitur,qttem  hacdietihidonationiscaufa ,  manumtfiiomjZ, 
qttededi,a  tehxredeque  titomamimijfus ,  vindtclaquc li- 
heratus  nort  erit,quod  dolo  malo  meo  nonfidt,pxn£  nomine 
qtiinqttaginta  darifiipulattts  eU  Flauius  Hermesjpopondit 
Ciatidius.  .§u£ro,an  Flauius  Hermes  Claudium  de  liberta- 
te  Stithi  conttenire  poteH  ?  Rcjpondit  nihilpropom,  cur  nof> 
fotefi.  Item  qttxro,anfi  Flauii  Hermetis  h^res ,  &  Clandii 
hitredepcenamfuprafcripta.mpetere  voluerit,  a»  CUtidii 
hxresltbertatem  Stichopr^fiarepofiit ^inpxna,  liheretur? 
Rejpondi ,  pejfe.  Item  qtt^ro ,  anfitFlau^  Hermetk  hares 
ettm  Claudtf  h^rede  ex  cattfafuprafcripta  nolit  agere,an  ni- 
htlo  minus  Sticho  Ithertas  ex  conuentione ,  quA  fuit  in- 
ter Hermetem  &  ClaudiHm{vtfiipuUtio»efuprafcripta 


-j-jc  Franc.  Duareni  (omment. 

ojlenditur)  abh^rede  Claudiipr£jlare  debeat.  Rej^ondit, 
debere. 


Exhachypothefi  tripltx  nafciturquxftio.  Primacft,  Aa 
Fiauius  Claudium  de  hbertate  Stichi  conuenire  poffit.  Ec 


vcrbis  expreflum  cautumque  fit ,  I.  quicquid.  fupra.c»n]en 
vcrbaaucuparinondcberaus.fed  infpicere  quidvetifimilitcr 
a6lum  fir.c.  1 1 1.  Exceptiones  cnim  infunt  aiiquando  ftipula- 
tioni  ex  verifimih  contrahentiuinvoluDtate,finequibusea 
iniquitatemaliquam ,  abfurditatemuecontineret.i.quoties. 


S:a:uoIaait,nihilproponi,curnonpoflit.  Nonenimincon-       So.  lcaque  fi  conucnerit  intercohzredes,  vt  fiquiseorum 
ditione  cantuta  cft  manuroiflfio  (erui,fed  etiam  in  obligatio-       prxdii  communis  partem  venderc  velit ,  eam  cohjEtcdifuo 
nc  :  quodfatisex  comanifeftiim  cft,  quia  Flauius  Stithuni       vendat.  Hancconuentioncm  cum  exceptioncacripicmus,G 
rr     ■        /    .  _-rr_  j :..•-...    A i;.„  j_  i.u.,,,.»  ,,,;       cohircs emcrc  vclit.  Nam  alias  71  piiTiw , adco iniquuH  cft , & 

arationealicnum,  vtconttahcmcs  itaici  fiflc  crcdib'!'ncn 
ficValct igiturpadura , ne rcm alii  vcndas , quam roihi.;.  :)ui 
tundum.dccontrah.empt.l.fifterihs.^.fitibi.deidio.emp'-. 
Cuiuspadieaviseft,nonvc  ccgarisraihivcDdere^fedvraHi 
vcnderc ncraici poffis.  Sed & fi  qiiis padli^s fit  fimpliciter, nc 
tere  dcbeat ,  vt  a pocna  I.betetur.  Et  aic  Sc2Uola,poflc,quia       rcm  vendcrc  lic t ar ,  boc  quoque  padlum  vrile  cfle  poteft.  1. 


nianumiffionis  caufa  donalTe  dicitur.  Alias  de  libcrcate  agi 
non  poflec.I.icaftipulacus.fupra.  I.fiquisfubconditione.  fu- 
pra,fiquisomifl".caufceft.  Hicautemlocusfatisdemonftrat, 
ftipulaaonc  posnali  principalcm  obligationemnon  nouaii. 
Qu3d?redifputatumanobisfuitfuprac.iiv.l.itaftipulatus. 
SecundaqujcftioeftjAndonatariihsrcs  Stichuramanumic- 


idemius  competic  hiredi,  quod  defundo,  cum  praffertim 
hs tcdis  mentio  fa<5ta  fit  in  ftipulatione.  Qupd  autem  hic  di- 
citurdepoena,  videturcontrariura  Diodetiani  refcripto,iQ 
quo  fctiptum  eftjidco pocnatu  non  exigi in  fimiU fpccic , quia 
fcruiis  poftduos  men(es]iberfit,ab!que  fa<5o  donatatu  ex 
conftitutionediuiMarci.I.vlt.  C.fimancip.iravend.l.vlc.  fu- 
piaquifincmanumif.  Verifimi!cenimcft,deefFe£lu  nsagis, 


vlc.  C.  de  pad.incer  empc.  Sed  dc  );n)C  genetc  pad):i  diccDiUS 
cap.ij  ^.§.eal."ge. 

C<r«t«OT^/^««n^«/«^«f.Hicprctiumcertumacontrahen- 
tibusprudcnterdefinitumeft,ncqnaconominccontiouer- 
fiainter  cos  poftea  oriretur.  Nara  fi  dccerto  pretio  intec 
eos  non  conuent- rit ,  dubitari  potcft ,  an  quancum  ab  alio  of- 
fcrtur,praftaridcbeac,anvero  fufficiacccmmunevfitatum- 


quamdead:uipfo,acontrahentibuscogitatuaieire,nccaliud       quepretium  foluere.   Etcxirtimoinfpiciendumcfreante  o 


fpe6lafle,  quam  vt  libertatem  feruus  coniequerctur.L  vcndi- 
tor.difctuis  exporc.  Veruminhacfpccic,quiaccrcusraanu- 
mittendimodus  i  contrahentibus  exprefluscft,  ncmpcpcr 
vindidlam  apud  magiftratum ,  crcdibiHus  cft  ,  non  eo  tan- 
tuM  animc  fuiflTe  donatorcm,vt  feruushber  fieret,  fed  vt  cet- 
to  modo&rationeadliberratemperucniret.  Cupicbarfar- 
teapudmsgiftraturamanumiiti.vthbertascius  magisinno- 
tciceret.  Nec  enim  probo  fententiam  eorum,  qui exiftiniant 
coi) filium  domini  fuifre, vt  per  vindidlara  liberacus  feruus  ci- 
uis  Rcjnanus  fieret :  quoniam  ex  conftitutionc  diui  Marci 
ic?efn  cor,fequcretur,ctfiadonatario  raanuraiifus  noncfrct. 
Calliftratus  cap.^.qui  fine  manu.adjibett.  Eum,qui  ita  venir, 
vtintratcmpusmanumitteretur,cura  dics  prarftandaelibcr- 
tatisvcDeric,  viueiite  vcnditore,  &  perfeuerantein  eadtm 
volun  tatCjperitidf  haberi,  ac  fi  ab  eo,a  quo  dcbuit  manufpit- 
ti,ixianijmiflustflct :  mortuoautemvcnditore,nonefreh«c- 
redum  eius  voluntarrm  explorandara ,  diuus Marcus  cum  fi- 
lio  iijo refLripfir.  Tenia  qusftio  cft ,  Si  Flanius,  aut  eius  has- 
res,3gerenolic  aduerfus  donatariuro,anferuus  ipfedelibcr- 
tacefuaeumconucnirepoffic.  Etiefpondct  ScjEUoIa,pofle. 
Seruo  enim  hic  confiftcre  in  iudicio  permittitur.argam.  I.vix 
cercis.fupr.de  iud.  Actametfi  cx  alterius  ftipulanonc  altcri 
non  acquiraturftndoiurc,  1.  ftip ulatio  ifta.§.  altcri.tamen 
vtihtatis  atque  humaniratis  caufa  ab  co  iuris  rigore  fjcilc  te- 
cedirur.  Idemqiie  conftitutum  eft  de  eo ,  qui  fundum  alicul 
don5uir,ea k gc,vt  poft  lo.  annos  enm  aliirefticuciet.  I.  quo- 
cics.  C.  de  dor.at.qu2  fub  mo.  Sed  teccpmm  cft,  in  vtiaque 
fpecie  donatoii  licere  voluntatcm  rautare,  quamdiu  lesin- 
icgra  eft, adeo  vt nifi  in  eadem  voluntatc  pctieueiet ,  tcitio, 
ciirn  quo  ncgociumgeftum  noneft,  nulli.m  usarqii.ratur. 
1.3.d;fer.expcrr,  Quje  (cntcntialocumhabert  nor.  poteft.fi 
teruusilleftipulatus  fir.I,cumroarirus.§.  vlti.de paft.doiai. 
auc  cius  nomine  alius,  quo  cafu  vcl  ex  iutc,  velcx  recepta 
coifuetudine,  alii  ftipulari  liccc,  ficut  tabcllioncs  mcribus 
noftrisftipulantur  abfcntibus.  • 

Cohisredes  ctimfr^dia  htsredttaria  diuijijfent  ^  •ununt 
fr^dium  commune  reliquerunt  ,fub  hocpa^o,  vtfiquU  eo- 
nrmfartemftiamalienare  z^luiffet-,eam  'velcohterediftiO, 
"veleitis fucce(forivenderet centum  vtgintiquinque-.quod 
fi  quls  aliterfecifjet,pccnam  ccnttim  intiiccmjlipulatifunt. 
quxro,  cttrn  coh^res  mulier ,  coh^redis  Itberorum  tutoresja- 
pttts  tejiato  conttenerit ,  ^-  defideratierit,  vtfecttndtim  con- 
uentionernaut  emerent ,  attt  venderent,hiqtte  nthtltalefe' 
certnt-.anftmulterexterovendiderit  ,pana  ab  ea  centum 
exigtpofit  ?  Rejpondtt  ,fectindum  eaqttct  proponerentur^ 
objiaturam  dohmalt  exceptionem. 


mnia,quid  adum  fit.quod  tura  ex  conceptionc  ftipulationis, 
tumexaliisconicc3:uiis,cognofcipoteric.l.  fcroperin  ft^pu- 
lacionibus.de icg.  iur.  Siid  nonapparcac,  ccntra  ftipulaco- 
tem intetprciamur ,  qui pocuit ftipulationem  latius  ccncipe- 
le.I.quicquid. fupra.  Ac  pretiumrciindubioidefle  intellig;- 
mus ,  quo vcndi  potcft.  I.  fi  fcruusfurtiuus.  de  condi.  fi  ic.l.i . 
^.fihsrcs.  adTrebell.  Scdvidenduroeft,  nefdlfusfimula- 
tufqueemp;or,maiorisprctiiaconfortc  cxtorquendi  cauf , 
fubiiciatur.l,vlt.G.deiuieen5phyt.l.curoqui.§,cuni;gitur,da 
indicm  addic. 

5<f/)«V«»/cy?^rtf,Inconfultaiionibusmulta  recitari  folcntcb 
impcritis  hominibus,  qui  non  multum  ad  rem  perjincnt, 
ncc  ius  vaiiam  indurunc:ficuc  hic  accidic.  Quamcis  cnina 
vnainrerpellstJo  dtnuntiaticque  fuffiteie  pcfr;r,modonec 
inftantiiintcipcllantisremifla,necvoli5t3smntatafir,l,n3o- 
ra.de  V)i3r.ianjcnbicproponitur,cch5rcdem(.TpiDsconuen- 
tum  fuifTe.Pofthancaucemconuentionem,acdtnuntiaiio- 
nem  n;odicum  rempus  cxpedari  aibitrio  boni  virj,  ratic, 
2oui;ciquefuader.argum.I.  continuus.  §.  cumita.infa.I.i. 
deiuiedr^liber.  Sed  &  cIap(ocotcmpore,qaandiureseftin- 
tegra,>«oi3fi.  purgaripofle,receptunieft.  Quaderediximus 
fupracap.  84. 

ty^ut  tmerent ,aut  vtndennt.  Ex  verbisfupra  fcriptisnon 
videtur  flipulatio  tam  plcna  conceprafuifle,  vt  rali  denuntia- 
ticnenecellario  hie  vtendum  fit.Scd  quia  hic  cchstcs  a  ccni- 
n'.uriicnc  tantt m  recedtrc  fortafl'.s  vci<  bac ,  denur, tiiuit  tu- 
tciibus,  nontanturo  vt«rcficr.t,<edeiijm,fiitaeisviVcrc- 
tur,partempupillivtnderent.  Eaqucdcnuntiauo  fccunf^um 
conucnticntmfidahitdiciiur :  quoniimqui  iradeni-ntar, 
nihilccntracoruentioncm  facercdicipcccft.  Sedquccun- 
qucmcdo  ftjf  olatio  corteptahictfle  propcnatut,  aib.trot 
tutcrcEnc.npolieparttmcupilh  fitjc  decrtto  Pryioiis  vcn- 
dcre.  Nim  etfi  c  b  voluntarem  parcntis  dtfuridli  peimit- 
tatur  a'ien3tio  rcrum  pupillantm  fincdtcreto,I.  i.&  vlt. 
de  rt b.  toium ,  qui  fub t ute.I.  j .  Cod,  quardc,  dt  ct et.op.ta- 
men  ciim  ha:c  parentis  voluntas  efTcprobatur,  vrpartcm 
luam  vcndat.autpartcmcchirediscraat,  vtihus  tft  ficcam 
\oluntatem  interpretari,quafi  id  vclueric,qi;od  niagis  ex- 
pcdircvidcictur.  Vt  ergo  cognofcatur,vtruro.etc  j  upillifu- 
turum  fi  t ,  Prastoris  interuentu ,  decietoque  <  pus  eft.l.  c  ae  is 
puco.  dcrcb.cor.qui  iub. 

Agerim  JilnisfamiUas  feruo  Ptiblii  CMauii  Jiiptt- 
Unti Jpopondtt,fe  datttrum,  qmcqttid patrcm  fmm  Pu- 
blio  tJM<tuiodebcreconJiitiJfet.  qtt^fittim  estpatre  dcftm- 
cfo  ,antequam  conftittffet  qtiid  quantumqtic  deberet ,  anfi 
aduerfis  h^redem  eiu-s  acittm  fttijfet ,  aliumue  fuccejfo- 
rem ,  dr  de  debito  conjiitsjfet ,  f^geritts  tcneatur  ?  Refpon- 
dit,f  condttio  mn  €xtttiJfet,JitpttlationcK-/KoneJ[ecom- 
Quarauis  in  flipulationibus  maximc  infpiciamus  ,  qaid      mijfam, 

Hoc 


Hocrefponfum  Scaeuolx » ante  aliquot  annos  accurate  in- 
tci^rctati  fumus :  cditufq;  cft  nofterdecarecommentarius 
qucm  ideo  Scatuolam  infcripfimus,  quod  Sczuolx  lurccon- 
<ulti  morcm  dc  iurc  tantum  rcfpondendi,  nondeiisqusin 


In  'Ttt.  De  ^erhoYum  oblig.  ^  ^a 

non  fit.  CuiusgeneriseftmaxfmaparslurisciuiHs^qnodin- 
tcrprctamur.  Nequis  autem  putct.paruimomcntielTehanc 
difputationcm,  cxpertiis  quidem  hic  fum ,  quam  vcrc  diiauin 
fit  ab  Ariflotde  ,  leuem  etiam  errorem  in  iis,  qui  femel  a 


6onie(ft:urapofitafunt,minimc  vulgonoturo  ,ineo  libropa-       vcro  difcedunt,  progrcffu  tcmporis  infinitis  paitibusmaio 


tcfecifrcacdemoBflrafle  nobisvideamur.  Huius  igirurcapi 
tis  interpretatio  ex  eo  commentaiio  petcnda  efl.  Poft cuiuS 
editionem  incidetuntinmanus  nofltas  fcripta  qusdam  eru- 
ditorum  hominum ,  Franc.  Conani,&  Bart.Faii,quorum  al- 
t«  noftram  interpietationem  probat ,  altcr,  aut  vterque  po- 
tius  acrius  in  Scajuolam  inuehiiur ,  quam  quifquam  adhuc 
aliusante  eosfecerit.  Sed  cumego  nonSciuolsmodofen- 
tentiam  explicem  ,  fcdconfiliumetiam  tucar,acdefcndam, 
caufaScacuolatanoilra  fciungi  profedonon  poteft.  Atque 
eoiuftiotfuturaeftdefenfio  noftra,  fi  quando  cam  meditati 
nobis  contigerit.  Qupd  mihi  non  videtur  magnopere  ncccf- 
fariumeflc.  Si  cuienimlibeatfcriptanoftra,quxiamdiuexi- 
erant,euoluere,  ifque  omnianimi  pertutbatione  vacet ,  quae 
hominem  a  veri  cognitione  auertat;fututum  confido,vt  eunl 
adftipulatorem  habiturus  fim.  At  vc  vere  iiigenucquc  dicatn 
quod  fentio.cum  bona  dariilimi  &  dodiflimi  viri  Barto.Faii 
veniarationesquibus  Scajuolaril  oppugnat,  eiufmodi  funti 


rem  exifterc. 

Seia  hxres  vnim  tutoris  cum  h^rede  pupilU  tranfa6lio-^ 
nefolGfaBofa^a.,maiorempartemfoluit,in  reftduum  ca- 
uit  :  fedillico  negauit  haresfetYanfaSlionernferuare^  ^ 
apudiudicem  tuteU  egit,  drvi^tisprouocauit  adcompe- 
tentem  iudicem,  dr  ab  eo  qtioque  adPrincipem  idemprouo- 
cauit,  df  iniujta  quoque  hxc  preuocatio  eiusfronuntiatk 
eji.  ^uafitumejt,  Cumfer  hxredemfuplU  mora  inter* 
cefferit,  quominuifecuniainJiipulationemdedu£fa  ahhx- 
rede  tutorisfolueretur,  nec  vnquampetierit,an  hodie  eide^ 
beanturvfurieabharedetutorisfReJponditjSiSeianoncef 
fajfet  exfiipulatione  pecuniam  offerre ,  iure  vfurks  non 
deheri. 

Wxc  quajflio  h&.\  eftmec  fatis  apparct ex  fpecie propofx- 
tajquid  faftum  fit.  Atquc  ideo  Scaiuola  morc  fuo,  dc  iur e  re- 


vtveldubitant^cmmedehuiuscaufae  squitacc  coufiimareia       fpondet,  fubconditione,ficut  &  in  fupeiiore  capire  ab  CO' 


meafcntentia,  fciupulumque  omnem  mihi  eximere  poffint 
Nam  qunnto  maior  eft  apud  me  ralis  tantique  viri  au^oritas, 
cuius  ea;  funtingenii  dotes  ,  vt  fenatotia  dignitas  patum  ci 
fplendoris  ornamentiq;  adfcrar,  eo  profci^o  difficilius  a fen- 
tcntiaauellor,  quamis,  meoquidcm  iudicio,  expugnareac 
conucHerenullo  conatupotuerit.  Caetera,inquit,aflentiot 
Duarcno,modo  vnum  mihi  viciffim  concedat,minime  expc- 
tcndamclleelusiureconfultiinduftiiam,quideiuretantum 
apcrto,  nec  «le^ii^os  refpondcat:pcrindequafiIureconfulti 
fit,de quacunq; repropofitaconfulentibus refpondere.  Ego 
veto  ficoncedam  nuUumefTe  lureconfulti  vfumin  republi- 
ca^qui  dc  iure  tantum,  non  de  iisjqua:  Oratorum  au  Medico- 
rum  propria  funt,refpondcat:cui  idem  dcMedico  nonfa- 
tear ,  de  morbis tantum ,  non  etiam  de  lure  ciuili  refpondeii» 
tcinon  video.  Qui  cnim  in  ftatu  coniedurali  verfantur.  ni- 
hilo  magis  ad  luicconfultum ,  quam  quiftibnes  iuris ad  Me- 
dicucipettinent.  Quanquamnon  inficior.quiftionesfaai, 
feu  conieduralcs.imq  &  ad  Mcdicinam  pertinentcs  aliquan- 
doaIureconfultistra<aari,fcdparcius  multoqua  nofiritem- 
porjs  caufidici  foleant.  Hi  enim  lureconfulti  officio  non 
contenti ,  in  fadi  qusftionibus  fere  occupantur.  Memini  ta- 
mericonfultam  a  roc  aliquando  magninominiscaufidicum 
inBafilicaParifienfidicere,fetcftationesinfpiccrenolle,quae 


dem  rcfponfum  eft.  Nametfi  confultorproponar,haredtni 
pupills  nunquam  petiifTc,  &  pcr  eum  ftetifTc,  quo  minus 
folucrctur,  quia  tranfaftionem  feruaturum  fc  neeauir ,  & 
diu  litigauit,  6cc.  tamenbiEcohiniainoram,&ceffationeni 
eius  necelTario  non  arguunt,  erratque  confultor,  qui  mo» 
ram  ideo  inrcrceflifre  putat.  Non  enim  petcreneccflcfuir,' 
cumvfurxnonproptcrmoramdcbeanturjfedproptcrvfuni 
pectinis,  &  ftipulacicnem  interpcfitam.  1.  leda.  ad  fin.de 
rcb.  cred.  Irem,  non  quifquislitfgat,mofam  facere  dicitur. 
1.  fciendum.l.fiquisfolucioni.fupr.deVfur.  fcdquxdsmali^ 
funt  neceiratia,  de  qliibus  nihil  in  vniuerfum  conftitui  po- 
tcft.I.mora.dcVfur.  IcaqueScJBuclarefpondct,vt  plerunque 
in  aliis  fadti  quxftionibus  folet  vfuras  non  deberi ,  fi  Seia 
nonccfTaueritpecuniamoffcrre,idcft,  finulla  mora  pcflic 
Seiacin»pucari,fedpociu$pupillo.  Tunc  autcni  ceflaciociir, 
8c mora arguirur, non  pupilli,  cum  eanon  obculic  pecuniam , 
neciuftam  differendxfolutienis,  autoblscionis  cauramha- 
buit.dequo  non  fatisconftat  cx  recitatahypbthcfi.  Exiam 
diftiscolligicur,ad  inhibcnc4umcurfumvfuraru:n,cbLino- 
nemprodefTc.  Sedquarrirur,an  depoficiofirncceflaria.  ^t 
exiftimooblationemfufficere,  modo  res  dcbitapioferatntj 
&  exhibcatur  creditori  a  dcbitore.  Id  cnim  Ofterre  verbuni 
fignificat.  Nec  fatis  cflet,  profitcrife  yelle  folucre,  vtalibl 
adfidemprobationcmquepertinerent:  fedfi  facis probatum  docuimus.l.fi  mora.folut.macrimon.  Dcpcficioautcm  ne- 
exiftimarem,femihideiureconfuIcntircfponfurum.Quain       ceflaria  cft,  ad  plenaih  libcrationemconlequcndam.I.cb- 


remihi vctereslurcconfultosiraitati  videbatur,  quicunque 
eum  ratio  moucret.Excac  quoque  refpoiifum  celcDre  Philip- 
pi  Decii.inquo  hypochcfim  propoficam  de  concilioPifano 
nc  accingcre  quidera  voluic,  luliiopinor  Pont.Romaniofi. 
fenfamveritus:fcddeiurein  vniucrfum  refpondens,  multa 
dc  au<aoritace  conciUi  Poncificifque  Romanidifleruic.Quod 
jgicurnoftrotemporefitneccffitatcaliqua  intctduhi  cogcn- 
tcapud  vcceresvfitatum  erar,ecfi  nulla  neccffitasvrgcrec: 
quia  huiufmodi  quiftiones  pucabant  iuris  fcientiar,  quani 


fignatione.C.de folut.l.acceptam.  C.  de  vfur.  quia  iniuftuiri 
eflct ,  ideo  iquem  liberari  a  prxftacione  rei  debits ,  quod 
creditor  eam  fibi  oblatam  accipere  recufauerit,  fi  falua  ad- 
hucres  fit.l.quidcccm.yi.in princ.de  folut.  Sedajquum  efti 
eumjqui  proptcr  vfumpecunixvfiiraspendit,  tuncdefine- 
re  tencri ,  cuhi  pecuniam  dcbitana  cfFerendo ,  oftendit,  fc  ea 
vti  aut  nolIe,aut  non  pofle.I.fi  creditrici.  Cod.de  vfu.Ac  tara- 
etfi()uzdararefcripra,  rcfjjonfaque  extent,inquibusdepO- 
fitio  videtur  requiii,l.fi  pcr  te.C.  de  vfur.  1.  dcbitor  vfurarius;' 


profitebantur,  prcprias  nbn  efle.  Qui  eriira  ita  refpondeti       fF.eod.tamenfireAeinfpiciantur,fatis  apparcbir,dcpcfitio 

•  ..  .      '       r.  .       • /T  t    •       \tr.\ J Cj_; .! r. n : :_: ..:^: ./"_  j:  j.: j /T.:_ 


excmpli  gratia,condicioni  fideicommiffi  hircdem  fideicom 
I'  illirii pareie  non pofle,is  proculdubio  ius refporidet , & lu- 
iCLonfultiofficiofungttunvt  ScacUoIaprudenrer  fccirc.ioS. 
<)6Cond.  &demonft.  Quivero  condirionale  fidcicomniif- 
lumeiTc  rcfpondet,  cumccftatorablatiuisabfolutisvfus  eft, 
r  cceptis  nummis ,  &c.  non  de iure  refporidere.fed  de  fadlo, 
uuod  incbniedurapofitum  cft,  dicitur.  Ac  tariiccfi  eoruitt 
opcra  non  cbntemnam,qui  intalibusqua:ftionibusvcrfan. 


ncm ;  quafi  ncceflariam,  minimc  cxigi :  fcd  idcirco  dcpofitib- 
nisibifirmemio,  quia  incideracfpecies,in  qua  res  cepcfics 
iefledicebacur.  Etrcfpondetur;ealndepofitioneirjd  fiftcn- 
dutn  curfum vfuratum  vtilefai  cfle.  Nec itfke  collgi  isde 
poteft,  depofirionc  oriiifla  vfuras  dcbcri.  Et  hocgcnusar* 
gumenti  ex  couftitudone  aliya  gcrierali  facilius,  quam  cx 
refcriptis  huiufmodi  perforialibus  ducerctur.  Njm&ple- 
runique  ca  refcripta,  qua  fciiicet  ad  firgulas  caufas  acccni- 


tui:oon  ideo  tamcn  iudicandus  eft  parumvtilisreipub.  lu-  modancur,  non  cahi  quid  hcceflatio  facienduin  fit,  quanl 

rifconfultus ,  qui  ab  iis  quaeftionibus  abftincris  de  iute  tan-  quidfieri  expediat,  contincnt :  ficutPhiIippusrcfcribir,de- 

tum  refpondeac.  Nec  inucilia  fanc  habenda  funt  refponfa  poncndamtfrepi^cuniara,  vr  cutfusvfuriium  legitimus in»- 

quidam  Sciuol;e  in  Pandeftas  telata,  quibUs apertum  ius  hibeatur:  quoniam  vidcr,hoc  fubfecuco,  debirorcmoroni- 

j:efpondic.Nonenimapertumiushicinteliigimus,qubdidio-  noliberatumiti.l.acccptam.  C<id.devfur.Depecuniadcbic3 

tisnotum  fit  (quanquam  nchuiufmodiquidcmprxceptaab  pupillb  feparatatradi:ariocfredebet,ncre$  confundantur.Ec 

iiscontcmnendaacreiiciendafunr,quiiurisfcientIamdocent  certumeft,fifinicatutelatutoi  velit  feliberareab  vfuris.de- 

acptofitemur)  fcd  quod  intctlurecoafultos  controucrfum  pofirioncopuseflcinccfolaoj  oblationcmfufficcrc,ift  Vlpia* 


778 

nus  in  Mircellufn  notaair.l.tutor  propupillo.  deadmi.tut. 
Quod  eft  accipicndutn ,  fi  certa ,  liquidaque  fit pccunia,  <\ax 
debctur.  Nam  alioquin  ne oblatio  quidcm  neccflatia  cft,  fcd 
*  frequentes  denuntiationes,aepublic2  profefliones  (ufticiut, 
vr  refcripto  Dioderiani  continetur.l.  vlti.  de  vfu.  pupil.  Cod. 
Alium  vero  debitotem  pupilli  non  putoad  depofitioncm  co- 
gendum  e fle.  Quinimo  fi  tutorem  non  habente  pupillo.fol- 
ui  ci  non  pofljt,  etiam  fine  oblatione  vlla  debitor  a  prajftatio- 
nevfurarumexcul'abitur.l.cumquidam.§.fi  pupillo.de  v(ur. 
VerUm  quia  rainor,  caufa  cognita,inrerdum  reftituitur  in  in- 
tegrum,!.i.C.fiaduerf.folut.cutioreft,acdcbitorivtilior,de- 
pofitio.l.fireus  paratus.de  procuril.aitPraEt  or.de  minor. 

Duofratmhiereditateminterje  diuifermt^  ^fihicA- 
uermt ,  nthilfe  contra  eam  dttiiftonemfaBuros ,  o^fi  con- 
trtquisfecijfet^pcenam  alter  alteri  promiftt  pojl  tnortem 
dlterim^  qtnfuperuixtt  ^fetiit  ahhxredihu^  etti^s  h^redita- 
tem.,quafiexcatifajideicommtftfthtapatrerelt£tidehitam: 
(jr  aduerfu^  eum  pronuntiatnm  esi,  quafi  de  hoc  quoque 
tranfactumfuiffet.  qu^fitum  efi-,anpcena  commiffx  effet. 
Eejpondttfecundum  ea  qttaproponerentur-iCommtjfam. 

Abfoluto  reo,a  quo  contra  ftipulationem  pOenaleta  ador 
pereredicebatur,pa:naaducr{usadloremcoaimittitur.  Ncc 
rcfert,iufta  fuetit  iententia ,  an  iniufta ,  qua  conrta  adtorcm 
pronuntiatum  eft ,  fi  ab  ca  prouocatum  non  fir.  jtquitas  ta- 
mcD  fuader,  vt  reus,cui  proptcr  petitionem  fidcicotDmifli  ni- 
hil  abtft,  pocnam  petens,exceptionc  doli  funjmoucatur :  nifi 
aliud  adlum  efle  appareat.  1.  refcriptum.  § .  fi  padlo.  fupra,  de 
padl.l.qui  fidem.de  tranfa(2:.Proindeinhac{pccie,curaqua5- 
ritur ,  an  competat exceptio ,  quid ioter  contrabentes  a(^uni 
fitjVidendum  eft.not.in  l.ita  ftipulatus.fupra. 

Quajide  hoc cjnoqite trmfatiumfuijfet.  Duofratres  apatrc 
haredes  fcrip;ifueranr,&  fidei  eorum  commiffum ,  vt  u  quis 
eorum  decederet  fioe  hbcris.hireditatem  fratri  fuo  reftitue- 
ret.  Et  quarrebatur  inter  eos,an  diuifiooe  rcrura  hstedita- 
riatum,hoc  fideicommifllira  videretur remiflfiim  efl^e ,  in  qua 
diuifione  fibi  caueranr,  nihilfecontradiuifionemfafturos, 
&c.  Sed  ramen  iudicatam  eft,  de  fideicommiffo  quoque 
tranfadlum  videri.  Qu^ire  d.ibium  non  eft,  quin  poena; 
ftipulaLiocommiflafit,  vtiamd;ximus,quamuis  forteiudex 
non  rc6le  iudic::uerit,quod  tamen  credendum  non  eft.l.He- 
rennins.de  eui6b  An  aucemdefideicommifloquoquctranC- 
adtum  fir,quirtio  fa(fii  magis ,  quam  iuris  eft ,  &  tota  ex  con- 
iedarispender.  Sedprobabiliuseft.fideicomniiflumhicdi- 
uifione ,  cautionequeremiflum  non  videri :  nifi  aliud  adluni 
cflc appateat.  Quia  cum fi^Jeicommiflo  fatis  cautum expref. 
fumque  non  fic,verba ftipulationis  fic  incerpretari  debemus, 
vcftipulatofi  potius,  quam  promiflorinoceanr.l.ftipulatio 
jfta.§.Jnftipuiacionibus.  Qui  enimpromiccitfecontradiui- 
fionem  nihil  fadturum ,  is  rancum  promittere  intelligitur ,  ft 
piopter  communionem.a  qua  recelfum  eft  diuidendo  res  h^- 
reditarias,nihilpeciturum.  Si  igicur  ex  alia  caufa qukquatn 
debeacur,id non videturrcmiflum efle.  Qujdautcm moue- 
rit  iudiccm  ad  pronunciandum  concra  fideicommiflarium, 
nec  expreflum  hic  eft.nec  ad  Scasuolx  refponfum  id  pertineri 
cum  (uflSciat  rem  iudicaram  efle,  vt poena coromittatur.  Di- 
xerirahquis,  cchxrcscohiredi  tenetur,eui6la  rehircdita- 
ria,&c.l.fifamJlia.C.famil.ercifc.l.fifratres.  C.  com.Vtr.iud. 
Ergoeameuincerevolensjfummoucbiturexccptione.  l.vin- 
dicantem.de  cuid.Vcrum  non  videtur  euida  re  harreditaria, 
ob  fadum  eius,cui  fucceflicis.  contra  qucm  3gitur,a(^ioni  dc 
cuidlionc  locus  eflc.  Cum  enim,eui6ta  re  ob  faftum  meum, 
mihinoncompecat  a(5io,l.fundummeum.  deeui(^.  ncob 
fa(^um  quidem  au(5lotis  competere  mibi  poterit. 


Trmc.  Duareni  (omment. 


Deftipulationibus,quzturpitU(!inemc»minent,<lbtimo« 
fupra  cap.iif  .l.gencraliter.Hic  autem  locus  nos  admonet  fti- 
pulacioneminutilem  clTepropter  tutprtadinem,nonnodo 
cumfljgiciifaciendi  caufa  concipitur ,  puta.  S«  ;)/<)g««w/«e- 
rwj^f.fedetiamfiin  prsreritum  tempusconferatur,  Qui* 
flagtHmfeciflt,  Nammaleficiirenumeratioturpiscft,  acbo- 
nis  moribus  contraria.l.  fi  a  rco.  § .  vlr.  de  fideiulT.Ncc  ad  rcm 
pertinfet,quodpoftadmiflumdolum,fiquispacifcatur,acde 
dolo  agar.vcile  pa(5lum  cft.  1.  fi  vnus.  § .  pa(Sta  qui  turpeoi.  de 
pa(ft.Nonenimmaleficiiadmiflicaufatuncficpromifljo,ncc 
maleficiiremuneraciocaufaefthuiufmodiconuencionis. 


CXXIIII.     IDEM    LIB. 
DEFINITIONVM. 


II. 


CXXIII.     PAPINIANVS 
DEFINITIONVM. 


LIB.     L 


^(^;  I flagitijfaciendi  'velfa6iicaufa^  conceptafitfiipu- 
%^  latio,ab initio non^valet. 


N  s  V  L  A  M  intra  biennium  illo  loco  jediiica- 
re  fpondcsiantefinem  biennijfitptdatio  non  com~ 
mittitur,  quamuii  rensfromtttendt  non  <edifica- 
u^rtt,  drtantum  refiduitemporisfitt,  quoadificiumextrui 
nonpoftt.  2(equeentmfitpulattonisfiatus,ctiitis  diescertus 
tnexordioftm ,  expoJtfaBomutatur.  Idque&tnfiipula- 
tione  iudtctofifiendi  caufafa£iaplacuitfcilicet  vt  ante  diem 
fiipulattonon  committaturficertum  effe  coeperit^parerifii- 
pulationi  refiduo  tempore  nonpoffe. 

Diximusfup.cap.7z.&cap.ii3.1.ftipulationes  nondiuid. 
l.cumftipulatUs. 

CXXV.     PAVLVS    LlB.    li. 
Q^^STIONVM. 
V  M  ftipulatur,  quicquid  te  dare  faecre  opor- 
tet  ?  nihUaliudinfitpulationem  deducittir,  quam 
quodprxfenti  dtedehetur.  Hoc  enimfolum  hxcfiipuUtio 
demonfirat. 

Satistra^aatiisefthiclocus  cap.  7tf.&cap,  8i>.I.fiftipula- 
tus  fuerim.l.  fiacolono. 

CXXVL     IDEM    LIB.    IIL 

<ay^STIONVM. 

litafiipulattisfuero,  SiTitns  Conful  hStus 
fuerit,  tunc  ex  hac  die  in  annosiingulos 
dena  dare  fpondes  > pofi  triennium  condttia- 
neexifiente,trtgintapoterimtpeti. 
t)i(puratum  hac  de  re  fuit  c.  <?4.1.  huiufmodi. 
Tititts aCMauiofundumdetra^o  vfufittBufiiptilatui 
eU,  &ah  eodem  eiufdemfttndi  vfumfiuilum.  duafuntfii- 
pulationes:  &  minus  eliineo  vftifruclu,  qttem  perfe  qitis 
promifit,quam  tn  eo,quipropri€tatem  comitatur.  Denique 
fiille  vfumfru£lum  dedent,  eumqtiefitpulatornon  vtendo 
amtjjent,  tradendopofieafundum,detra£to  vfifruBu  Itbe- 
rabitur.  Non  idem  contingtt  ei,  quifundumpleno  iuretro- 
mifit,  &vfumfruclumdedit,  deinde  amtffo  eoproprieta- 
temfinevfufru£lu  tradidtt.  llkenim  Itberatus  eU  ,dand$ 
vfitmfiucttim :  hic  in  nulUparte  obltgatienis  exoneratur 
nifipleno  ittrefundum  effeceritfiipuktoris. 

Vfumfru^aum  proprie  dicitur  is  habere  j  quiitisiabet  rc 
aliena  vrendi ,  fruendi.  1. 1.  (upr.  de  vfufruca.  Iccm  j  qui  domi- 
nus  eft  rci  alicuius,inrcrdumhabere  vfumfru^aum  dicitur 
propter  commoditatera ,  qus  in  fru^auum  perccptionc  con! 
fiftic.  Eftergo  quidam  vfusfru^aus  \  proprierato  fcparatus, 
quiferuiruseft.  Eft  alius  coniundlus  cum  proprietacej^qui- 
quepropriecatemconcomitatur*  vt  Pauliishic  ait.  Echinc 
diuifi(3nacaeft,ii3eptaadmodum.yfusfru(a:us ,  ijQ^rmalem, 
&^caufalem,  apud  vuigares  interpretes.  Vtilisautemdfferc- 
tiavtriufqv.c  hic  traditur  a  Paulo  in  duobus  excBiplis,  qua:  fe- 
qaunia».Pnrauajexcmplumeft,curaquisftipuJatuseftpro- 

ptietacem 


prfcratem<iu  Jam  fundli ,  (eJ  quoi  i^em  eft,fundura  detrado 
vfufrudtu,  d«inde  vfumfrudum  eiufdcm  fundi  ftipulatus  cft. 
Inquaipccic  promiflor  vfusfrudus  liberatur,  vfumfrucSum 
dando,adeo  vr  obligatus  tan  tum  maneat,ad  dandam  proprie- 
tatem,  Sicut is,  qui  Stichum  &  Pampbilum  promific ,  dando 
Stichum.nonnifiadPamphilum  dandum obligatur.  Hice- 
nim  dua:  ftipulationes  funt ,  vna  proprietatis ,  alcera  vfusfra- 
«us.  Atquehinc  confequenseft,fipoftea  vfuftuftuarius a- 
miferit  vfum  frudum,  non  vtendo  forte :  ifq;  redierit  ad  pro- 
prtetatem,  non  ideo  promillorem  teneri  ad  proprietate,  cum 
vfufrudu,  (ed  ad  proprietatem  nudam  tantum ;  quia  femci  ab 
vfusfrudtus  obhgatione  hberatus  fuit.  Alterum  exempluni 
eft ,  cum  quis  ftipulatur  fundum ,  id  eft ,  proprictatem  fundi, 
com  vfufrudu  qui  eam  concomitatur.ln  quafpecie  promiflor 
dando  vfumfruiSum, nulJo  modo  libcratur.  Ideoque amiflb 
vfufrudlu,cogitur  pleno  iure  fundum  efficere  ftipulatotis, 
perinde ac  fi  nihil  omnino dediflet.  Nec  obftat , quod  liebi- 
tor  foluendo  partcm  reidebitaf,diciturproparteliberari,l. 
/iftipuhtus,;§.quidecem.defolut.  Aliud  enim  hic foluitun, 
quam  quod  debetur  ftipulatori :  nec pars  debiti  eft.  Nam  ta- 
metfi  debitor  fundi,folucndo  vfumfru(3:um,videatur  par- 
tem  foluere,quafi  plenumTdominium  conftet  ex  proptietate, 
&  vfufru6lu,1.4.dc  vfufr.tamcn  alterius  naturx  eft  hic  vfusfr» 
quiToluicur,quam  qui  debetur  ex  ftipulatione.  Soluitur  enitn 
vfusfrud-u3  feparatus  a  proprietatc,qui  (etuicus  eft,cum  vf  us- 
frudus  diuer&generis  debeacur  i  id  eft ,  quiproprietatem  co- 
TOitatur.  Eftautemminusin  vfufrudufeparatolproptieti- 
te ,  quam  in  eo,  qui  cum  proprietate  coniungitur ,  vt  hic  Pau- 
lusait.  Qupd  vcIexeoapparcr,quia  v/usfrudlus  feparatusa 
propriecace ,  amittitur  non  vtcndo ,  alter  non  amittitur.  § .  fi- 
hitur.  Inftit.  de  vfufr.  Ac  fi  quis  obiiciat  promiflorem  ideo  vi- 
deripro  paircc  liberatum  eircjvfumfrudlum  foluendo.quia 
vdlenti  credirori  foluit.  1.  i.de  reb.  cred.  huic  refpondendum 
cft.vt  diximus  de  ftipulatione  generis,in  fccundi  capitis  intet- 
pictatione. 


fnfiL^cverhorUmohlig.  77^' 

enda  font,raro  melTe  tempS,vercofiditi6nein  ex  eo 
quod  agi  apparebit  intelligendum  eft ,  perfonam 
hunquaili ,  nifi  exprefTa  Hf. 


Cautio  qu^dam  oblata  eft  Paulo.cum  de  iurc  confulerctuc 
qua:  iferuoquodam  pericriptafuerat,  domino  non  folu  prs- 

fente,fed  etiam  (ubfcribente,  &  annulo  fuo  obfigante.Itaque 
dubium  non  eft ,  quin  ca  magna  vim  ad  fidem  faciendam  ad- 
uerfus  dominum  habcat.  Nam  &  fubfcriptio  fola  prodefle  ad 
probationem  dicitur,  aduerfus  eCim  qui  fubfcripfit.l.  fi  cgo  §.' 
dotis.dciuredot.I.fiquisexatgcntafiis.^.i.deeden.J.i.Inftit. 
deempt.nifi forte, vt teftem,fubfcrrpfifle eu appafeat.  I.  Titiii 
ciireftament6.§.Lucia.deleg.z.l.fipacerC.defideiuf  Huius 
cautionis  exemplum  hic  delcriptum  eft,cuius  duo  funt  capita. 
Vnunieft,depecunia  thutuo  dataahberto,&  procuratore 
cuiaiHam,  quam  ftipulatus  eft  hbertus  dari,  n5  fibi,f£  d  patro- 
no.Alcerumeft,devfurarumftipuIationeconceptaimperfo- 
naliter,id  eft,necpatroni,  ncc  libertiperfbna  expreflTa.  Ex  hac 
cauti6netripIexnafcitutq.Primaeft,anvaIeatftipuIatiofor-, 
tis,  conccpta  in  perfonam  patroni.  Et  ait  Paulus,  eam  non  va- 
lere,quiaperIiberamperfonatn,&c.Eft.n.libertusIiberaper- 
fona,  quamuis  aliquid  iurisin  eum  retine.ic  pattonus.  Eftque 
adeo  inutilis  hxc  ftipuIatio,vt  necad  folucionem  proficiat  ad- 
ic6tioab(cntis:cumhscfueritvoluntasc6nttahentium,noh, 
vtabfentipatronololu!poflit,tibcrtiftipuIantisnominis,(ei 
vt  ei  obligatio  acquiratur.  Et  quiageneraliter  Pauius  loquitui: 
de  omni  obligatione ,  hinc  obferuandum  eft ,  non  tantum  ex; 
ftfpulatione  non  acquiri  alteriper  liberam  perfonam,  I.  ftipu- 
latio  ifta.§.alteri.  fup.  fcd  ne  ex  aliis  quidem  contradtibus,  ct- 
iamiibon^fidcifint.l.quxcunqj  fup.de  oblig.l.fundusille.do 
contrah.empr.hpoflt  flSo  quoq;.  §.  i.  de  acq.  pbf  Ac  fi  loqua- 
murdeliberohomine,qui  procurator ,  autnuntiusnoneft, 
nullam  resdubitationem  habct.  Nuntius  autem  aprocurato- 
re  hic  diftinguendus  eft.  Nam  emptio,VTndicio,Iocatio,  con- 
du6lio,&:  alii  huiuimodi  contrad:us,qui  prsfentiara.ac  folen- 


Chryfogonus  FlauiiCandidi  feruus  ador  fcripfi  nitatenondcfiderac.pernuntiumreaecontrahutur.exeoq? 
coram  fubfcribente,  &  adlignante  dommo  meo,  ac- 
cepiireeumalulioZofaagcnterciii  iulii  Quintilia- 
niabrentis,mutua  deharia  mille:  quje  dariQiiinti- 
liano,  h^erediue  eius,  ad  quem  ea  res  pertinebit ,  Ca- 
lendis  Nouembris,qux  proximx  funt  futur^ :  ftipu- 
latus  eft  Zofas  libertus ,  &  rem  agens  Quintiliani^ 
fpopondit  Flauius  Ccindidus,dominus  meus,fub  die 
fupra  fcripta,  fi  fatis  eo  homine  fadum  non  erit,tuhc 
quopoft  foluetur,vfurarum  nomine  denariosodo 
4)ra:ftari,ftipulatus  eft  lulius  Zofas,fpoponditFIa- 
uius  Candidus,dominus  mcus,  fubfcripfitque.  Re- 
fpondi',  per  liberam  perfonam ,  qux  ricq;  iuri  noftr6 
fubieda  eft,  neque  bona  fide  nobis  feruit,  obligatio- 
nem  nullam  acquirere  nobis  poflitmus.  i^lane  fi  li- 
'ber  homo  noftro  nomine  pecuniam  daret  vel  fuamj 
vel  noftram,  vt  nobis  folueretur,  obligatio  nobis  pe- 
'cuni^  credite  acquireretur,  Sed  quod  patrono  liber* 
tus  dari  ftipiilatus  eft,inutile  eft,vt  nec  adfolutio- 


contradtu  diredto  acquiritur  obligatio  ei ,  qiJi  nuntium  mific. 
1. 1  .§.vlt.  dc  contrah.  crop.l.qui  aute.§.  vlt.dc  conft.pce.Noa 
.n.nuntiusipfeemif,vendic,autaHudnegociumcontrahit,vt 
polfic  dici  concrahedo  acquirelrc  do.fed  nudij  minifteriii  prx- 
ftar,l.&hcet.decoft.pe.ideft,nijtiar»monet,fignificatabfenti 
ad  quera  mittitur ,  quid  dominus  petat ,  aut  velit :  hoc  mbdo, 
Milit  me  huc  hctus  meus ,  vt  tibi  fignificarem ,  velle  cum  a  ce 
fundiim  illum  emcrc,fi  ica  ribi  videatur.  Pone  igicUr abferite 
con(entire,acqi  ita  mutuo  confeniu  perfici  veriditionem  int6r 
abfentcs ,  neriio  fane  dixerit ,  boc  cafu  nuntium  emehdo  fufir 
dumillum hero acquirerc,qui3 no nuntius  qui nuntiantiis,&; 
monentis rantum  ofticio  fungitur ,  fed  herus potius hic  eme- 
reintelligitur.  Arq;ideoverbacontrai5tusinperfonadomirif, 
non  nuncii  concipiuntur.  d.  1.  &  licet.  Hic fiquidem  nuntius 
fimiliseftquadantenusepiftoli,quaabfensabfehtivoli!nta"- 
tem  fuam  declarar,  vt  non  irifcite,  nec  inepte  nuhtius  cpiftola 
Ioqucns,epiftola  vero  nuntius  mutusdicipoflit.Nam  ecfi  pec 
epiftolamcontrahatur  err.ptio,non  idcirco  tamen  epiftola  ac- 
quirit  ei,  qui  eam  mifit,  fed  ipfa  potius  perepiftolam,  quafi  ih- 
ftrumcntum  quoddam,  fibi  acquirir.  Sic  nuntius  pro infttu- 
inento  quodam  habctur,adeo  vt  nihil  referat,cuius  conditio- 
nisfif,(aItevtcontra<flus,miniftcriociusinitus,valeac.  Mul- 


rifem  proficiat  adiettio  ablentis  ,  CUl  prmcipalitcr  ^^^  ^^^^ inteCeft ,  an  quis  mihi  a(5tionem  acquirerc ,  an  veto 
obhgatio  quaerebatur.  Stipercft ,  vt  qua^ramus  an  fa(aoeiusaliquomihia<ftioacquiridicatur.l.(iquisfoluti6ni. 
«X  numeratione , ip{*e qui  contraxit,pecuhiam  cre-      idev(u.  Cumau:cmmandoaIicui,vtemat  nomiireftieo,hic 


ditampecerepofTit.Namquotiensmutuapecumam 
dantes  eandem  ftipulamur  ,  hoh  diia:  obligatidnes 
nafcuntur,  fed  vnaverborum.  Plane  (i  prjccedat  nu- 
"meratio,  fequartir  ftipulatio ,  noh  eft  diccndum,  re- 
zefTum  .1  naturali  obligatione.  Sequens  ftipulatio ,  in 


procuraror  eft ,  hon  fimplex  huntius :  quoniam  emptio  ip(a, 
non  nuda,  & fimplex  nUntiatib,  ei committitur.  Itaqiie  cmic 
ipfe,  &  verba  concipi  t  in  petionam  fuam,  non  domini.  I.  etirii 
qui.§.  lulianUs.  dc  conft.  pecun.  Sed  quia  aheho  mandatri ,  ac 
nomine  dieno  emit,  cOgitur  mandati  aftione  fibi  quarfita  ce- 
dete.l.pbireflloquoque.^.vltim.dcacquireh.pofl.  Qopd(i 
Qua  fine  adiedionenominis  vfuras  ftipulatus  eft ,  no  vcrba  contradlusin  perfonam  domini  concipiar,  nih;'i  agiiruh 
eodcm vitio  laborat.  Neq;  cnim  maligne  accipren-  c,itn  quod  hic  geritur  ex  ipfius  contraftu  origintm  trahac. 
dnm eft  ei ftipulamm  vfuras ,  cUi &  fortem , videri.  ^"''^ Paulusc.io.de obl.g.& ad. Qua:cunq-, .no,u.t,gerim us, 
clumeit,euupuiaLuiii  vn..iao,^  ,  cum  ex  noflrro  contradu  orig.nem  tiahunc  ,  nifi  cx  noftra 

Ideoq;  inlibertiperfona  Valet  ftipulatio  v(uraruhi,iSL  perfonainitium  obligationis  (umSt ,  inancm  noftcum  adum 
cof^iturcapatroAocedere.Plcruhquccniminftipu-  efficiunt:&ideoncqueftipulafi,nequ;eemefe,vendeic,con- 
iadonibus  verbaj  ex  quibus  obligatio  oritur-,  inlpici-     ttahetc^  vt  alterfviQ  Jjpmifle  refte  agat,  poflumus .  leg.  qu»* 


78<? 


Franc.  Duareni  Comment. 


^unque.De  nuntio,quia non iplc  conttahit ,  fedquafi  organi 
cuiufdam  vicc  fungi tuc ,  quo  domini  vox  ad  abfencem  pei fe- 
ratur,  idem  dici  non  poteft.  1. 1.  § .  fue  rogauero ,  vt  rem  rae- 
am.fF.depofitivelcontra. 

Altetaquicftioeft.an  exnumeratione  pecunii  faltem  ac- 
quiratur  vel  patrono.vel  liberto  obligatio.Er  aduertcdum  eft, 
ca  qus  naturaliter  acquiruntur,receptum  efiTe,  vt  pcr  liberam 
perfonamacquiripoflint:Guiufmodi  eftpoilcflio.quz  aftu 
naturali.accorporali.ideft,  apprehenfionc  acquiritur,  1.  ca 
qux.  l.traditio.§.viti.  de  acquirendo  rerum  domitiio.  1.  fo- 
lutum.  §.  per  libcram.  de  pigno.  aa.Li.  C.  per  qiias  perlonas. 
1. 1.  C.  de acquircnda  pofleflio.  Idque  vtilitatis  caufa produ 


ipfa  nafci.  1.  vfura.  dc  vetborum  fignificatione'  Ac  tametfl 
pignoris  obligatio  tuoc  acquiratur  alteri  per  liberam  perfo- 
nam,  cum  ca  obligatio  acccdic  mutuo ,  ex  quo  acquiritur  alte- 
ri  propternumerationem  naturalem,  ex  noua  Conftitutione 
luftiniani,  1.  z .  C.  pcr  quas pcrfonas.  tamcn  alia  caufa  eft  vfu- 
rarum  obligationis,  de  qua  nihii  conftitutum  eft  a  luftiniano. 
Quamuis  cnim  propter  pigous  contradlum  mclius.tutiufquc 
nomcnfitjtamen  non  augec  obligationem,ficutv(urarum 
ftipulatio.  Atque  ideo  pignoris  obligatio  facilius  acquiricut 
finecefllone,  quamobligatio  vfurarum,  ctfi  vtraque  acccflo- 
tia  fit. 

Si  ita  ftipulatus  fuero ,  Te/ip ,  &  mjijliteris,altquid 


ftumeft  adnumerationem  pecuni2,fifortemutuapecunia      ^4r/,quodpromittenti  impoflibile  eft :  detrada  fe- 


detur  abfentis  nomine.  Nam  ex  numerationc  abfenti  condi 
Stio  acquiricur.  1.  ccrci  condidio.  §.  fi  nummos.  fupra,  de  reb. 
crcdicis.  Eftenimadusnacuralisnumeraciopecunij;.  Ideo- 
que  obligacionem  pccunii,qus  nafcitur  ex  ea,  Paulus  hic  na- 
turalem  vocat  ,cumait,fiprzcedat  numcratio,&fequatuc 
ftipulatio,recefllim  nonefleanacurali  obligacione.    Exhac 
autem  numerationeobligationemacquiripatrono  infpecie 
propofica,fignificare  videcur  Paulus  his  stihi%:flanefihber 
homo  noftro  nominefecHHiam  dttret ,  velfti4m,  velmftram ,  obli- 
gatto nobtspeennia  credttA  actjuireretur.  Dcmdc  cranfic  ad  quac- 
ftionemdeiiberto,  qui  pecuniam  numerauit:  de  quamaior 
erat  dubitatio.  Supereff,  inquir,  vt  ^H£ramui,anexnumeratto- 
ne  ipft,  qui  contraxit  ,pecumam  credttam  petere  poftlt.  Et  m  ox 
dubitationem,  acd^fticultatem  mouet,tam  circa  patronum 
quam  libertum.  Nam  ^««w,inquit,  mutuampecuniam  dan- 
tes ,  eandem  ftipulamur ,  non  du£  obltgattones naftuntur  ,fed  vna 
verborurru.  Acccdit  enim  ftipulatio,  confirmandae  obligatio- 
nis  caufa ,  vt  ex  ftipulatione ,  tanquam  firmiore  agatur ,  ac id 


cunda  ftipulatione ,  prior  manet  vtilis :  &:  pcrinde  e- 
rat,  ac  fi  te  fifti,  ftipulatus  eflbm. 
Huncloeuminterptecacifumus,c.57. 


C  X  X  V  1 1. 


SC^VOLA    LIB. 

^  -S    T     I     O    N    V    M. 


V. 


SI  pupillus  line  tutoris  auftoritate  Stichum  pro- 
mittat,&  fideiufTorem  dederit,  fer  uus  autem  poft 
moram  a pupillo  fa6tam  decedat ,  nec  fideiuilor  erit 
propter  moram  pupilli  obligatus.  nulla  enim  intelli- 
gitur mora  ibi fieri ,  vbi  nulla petitio  eft.  Efle autem 
fideiuflforem  obligatum  ad  hoc,vt  viuo  homine  con- 

ueniatur,  vel  ex  fua  mora  poftea. 

QuamuismorareinoccattideiuflorijVtanteadiximus,  ca. 
88.1.mora.  tamen  fi  pupillus  fine  tutoris  authoticace  Stichum 


circo  proptet  vetifimilem  concrahencium  voluntacem  vna  promiccac, ceflacio  cius  fideiuflbri nocere  non  potcft,  quia cii 

tantumobligatiohiceft.qus  verbis  contrahitur.l.  y.deno-  naturalitertancum  obligatusfit,necvIIaaduerfuscumcom- 

uat.  Exquo  videtut  confequi,ncc  pacrono,nec  liberco,cx  pecata6tio,moramfacercnontededicitur.l.nulIa,dctegu. 

numeracioneadionemcompeccre.  TandemcondudicPau-  iur.I.  Ie6la.de reb.cred.  Acque  hinc  fumpta  eft  tcgulaiuris, 

lus ,  fi  ftipulatio  fi  mul  non  fiac  cum  numcratione ,  fed  prace-  jn  qua  dicitut,  mot  am  nullam  efle ,  vbi  nulla  pcticio  eft,  vt  in- 

dat  numeratio ,  &  fequatur  ftipulatio ,  duas  obligationcs  eflc,  fcriptio  oftendit.   Nec  tamen  ideo  inutiliseft  hafc  fideiuflio : 

vnam  qux  re  contrahitur :  altctam,qu2  veibis.nec  pei  ftipu-  qnoniam  fidciufTor  ex  ftipulationc  conueniri  poteft,  vel  viuo 

lationem rccelfum  eflc a naturali  obligatione,id cft,  ab  ea ob-  Sticho ,  vel  poft moram  fuam ,  S ticho  mortuo.    Rcfcriptura 

ligatione,  quz  ex  nacurali  a<5lu,  &  numerationc,  nafcitur.  Diodetiani,  cuius  hic  mcminit  Accurfius.qucmadmodura 

De ftipulatione  autem  qusc  fimul ht  cum  numerationc ,  nihil  accipi  debeat,  docuimus  fupra  c.  1 1  j.  1. ita  ftipulatus.  Diximus 

diffinit.  Sed  dicendum  eft ,  ex  Vlpiani fententia ,  fub  titul.  de  ctiam  de fententia  Marcelli,  ad  fideiuflotem  pupilli.velfuiiofi 

reb.crcditis.tunc  obligationem  nafci  ex  numerationc,cum  fpedlante,fuprac.tf. 


inutilis  eft  ftipulatio.l.  certi  condiftio.  §.quoniam.  Stipulatio 
igitur  iuutilis  non  impcdit,quo  minus  ex  numerationc  acqui- 
tatur  aftio  patrono,  ac  etiam  intcrdura  libcrto »  fecundum 
PWlippi  refcriptum,C.  fi  cert.  petat.  cap.  4.  Hic  mihi  videtur 


Ulud  pr^cipue  hic  obferUandura  eft,pupillum  abfque  tuto- 
ris  auchoricacc  nacuralicer  obligari.  Nam  alicqui  fideiuff.  non 
obligarecut.  l.cum  principalis.  de  regul.  iur.  Qua  tamen  in 
reiuris  variecasobfcuricacem  non  minimam  dimculcacemq; 


efle  fcnfus  Pauli  verberum ,  qui  obfcura  funt ,  propccr  genus       peperic.  Nec  facile  eft  rem  adeo  obfcuram  explicate,nifi  oblt- 


fcribendi  perplexum ,  inuolutum,  ac  perturbatum,  quo  vcitur 
in  Difputationibus  fuis.  Qupd  ctiam  anobis  obferuatum  eft 
fuperius,inaIioIoco  eiufdera  autoris,cnarrandoI.  interfti- 
pulantem.§.  facram.  Tertia  quiftio  ad  ftipulacionem  vlu- 
rarum  pertinet ,  quam  ait  Paulus ,  non  eodcm  vitio ,  quo  fti- 
pulacioncm  forcis ,  laborare,  quoniam  imperfonalicer  conce- 
pcaeft,acqueideolibercus  fibi,non  patrono,ftipulacus  in- 
telligitur ,  vt  ftipulacio  pocius  valeac,  quam  percat.  Nara  &  fi 
videri  poffit  repetitain  pofteriore  ftipulatione  patroni  petfo 


gationis  naturaiis  origo,&  vis  paulo  alcius  repecacur.  Nacura- 
lis  igicur  obligacio ,  ex  racione ,  &  zquitate  naturali ,  oricur,  1. 
Scichum  .§  .nat.de  fol.Nec  vlla  alia  regula  eft,qua  obligatione 
hancmetiri  poflimus.  I.fi  noxali.  de  pecul.  I.  nam  hoc  natura. 
de  cond.indeb.Icaq;  ius  naturale  hic  aiute  gcntiii  diftingueic, 
nihil  opus  eft.fed  ad  racionem,qua:  nacuralicer  hominib.infi- 
ta  eft',refpicerc.  Ac  cum  fpeciales  aliqua^ponicur.in  qua  qu?- 
titur,  an  quis  nacuralicer  obligacus  fir,  necnc,  confiderandum 
eftqaidverifimilicerrefponfurus  fir  Ariftoceles  ,  autCicero, 


na,  qu2  in  priorc  nomiaaca  fuerar :  tamen  hic  maligna  inrer-       aut  alius  vir  prudens,&  in  Philofophia  cruditus,  magis,quara 
prctatio  hicadmittendanoneft,perquam  ftipulatioinutilis       quidlegib.&iureciuiliconfticutumfit.  DiiputantenimPhi 


reddcrecur.l.quoties.  8o.fup.l.Titia.§.idemrefpondic.infra 
l.feruoaIieno.§.fi abimpubere.de leg.i.  Tcmpus  fancaut 
condicioncm  plerunq;  ftipulacioni  ineftc  intelligimus ,  quod 
caresftipulacioneranonvitiet,pcrfonam,cuipcraltetumac- 
quiracur,nunquam,neob  cara  incerprccationera  inutilisC' 


lofophi  de  his,  qux  ad  viri  boni  ofEciura  percinen t,  &  qus  fi- 
dcs,&  honeftas  alteri priftanda efle  fuadet.  Quare dubitan- 
du  non  eft,fi  conucnerit  inter  aliquos  padto  tatum  conucnto 
abfq-,  ftipulatione,  vt  alter  alteri  quicquam  det,  vcl  faciat,quin 
cxcaconuentionenaturaIisnafcarurobligatio:quoniamfide 


uadat ftipulatio,  Adeo  autem  hic  vtilitas  valet,  vt  contra  fub-       fetuandum  eire  nos  docet  natura  &  Philofophia ,  qua:  natu 


tilitatcm  iutis  obligatio  fot  tis  in  vno  horaine,  fcilicet  pattono 
cuiexeanumctatione  acquiri  diximus,vfurarura  obligatio, 
in  alteto,fciIicecliberto,confiftat.Sed  quia  procuracor  domi- 
nocedit  adlione  fuam,obIigatio7ii<Aiu«/<<incadcmpcrfona, 
ncmpc  patroni  confiftere  vidctur.  Acfi  quis  obiiciat,ideo 


ram  raaxime  fcquitur.  l.i.  fupra.de  paft.l.i.de  conft.pec.Hinc 
etiamconfequitur,ftatus&condicionis  perfonarum  nuUam 
rationem  habendam  efle,nec  feruum  a  libero,aut  filium  fami- 
liasapatrefamilias  diftinguendum  e(re,quia  nacuralis  racio, 
feu  ius  nacuralc  harum  pcrfonarum  diftmdtionem  non  nouir. 


cefTionem  hicneceflariam  non  vidcti ,  quialibcttus  vfuras  cx  1.  fi  id  quod  dominus.  de  condidl. indeb.  1.  ftatet.  eodem  citu. 
tepatroniftipulacur,ficutdiximusfupraxieco,quiftipulatur  QucerifoIctdeeo,inqucm  beneficium  collatum  eft.anna- 
fru6lus.  1.  procurator  quod  ex  te.  dc  ptocurat.  not.  in  §.  altc-  lura  ad  remuncrandum  teneatut.Et  cettum  eft  gratitudinem, 
ri.fHpta.iefpondeo,nonficutfru6lus,icactiamvfuias«xre      vtrcmlongchoneftiflimara,aPhilefophi$coraraendar'.Vn- 

de  a  00- 


In  Tit.iye^verhoruniohlig. 


dea  noftris  6\Qt\im  eft,  naturalirer  hos  ad  remnnerandum 
obligari.l.fed5cfilege.§.conrulait.depetic.harrcd.  Vcium 
hicnullapropricnatiiralisobiigatioeit.  Nam  hocnon  agi- 
tur  incer  dantciTi  beneficium ,  &  accipienrem ,  vt  aiiqutd  co 
nomincisquidedit,recipiat.  Cumeuimdenaturali  obliga- 
tioae  loquimur,  eara  intelligimus ,  propter  quam  *  fi  non  ex- 
periri  in  iudicio,fa!tcm  petere ,  &  flagitare ,  quafi  debitum,ac 
ji  non  prffftetur,conqueri  polliimus  :  vtfiquisaliquid  feda- 
turum  promiferit.&c.Turpe  eft  aucem,ac  viro  prudenti  non 
coniienir.ab  eo,  inquembeneficium  collatumeft,  «vTiAjpo» 
aliquod.ccu  dcbitum,petcre.  Alioquin  bcneficium  non  eilet, 
fcdcrcditum,vt  difputatSenccahbr.  j.de  benefic.  Omnes 
enim  obligationes ,  qua  vcre,  &  proprie  naturales  dicuntur, 
ita  contrahuntur,  vt  quod  ad  ptopofitum,  voiuntaiemque 
contrahcntiumattinct,ncccflarianipra:ftationemhabeant. 
Atcum  liberalitatera  exercemusin  ahum,damus  velpcrdi- 
tuii,  &  totiim  permittimus  accipicntium  atbitrio,  vt  ideto 
Seneca  ait.Nuturalis  autem  obligitio  effe<9:us  plerofqueci- 
uiles  habetme  quis  putet,  hanc  diipurationcm  ad  Philofo- 
phorum  fcholas  omnino  reciiciendam  cflc.  Nam  tametfi 
non  femper  eam  vim  habeat,  vtinuitus  dcbitor  cogaturad 
foluendum.&aductfus  cum  afftiodctur;  tamen  fifoluerit, 
prfftextuerrotis,folutumtepetere  non  poterit.l.naturalcs. 
de ohlig.  & a<a.  1.  fideiuflbr  obligari.  de fideiiif. !.  fi  quod  do- 
m/nus.ds  cond.indcb.  Sed  &  baec  obligatio  ad  conftitucn- 
dam  pecunism,  &  ad  compcnfationcm  prodcft.l.  i.de  conft, 
pec.l.etiam.decompen.  Verumnehtibus  via  apetirctur, 
vi/umnoncftiuiisauthoiibus,vira  agendiomnibushisobli- 
gationibustribuere,(cd  ccrtis  tancum,qua2  videbanturpr* 
tarterisadrempublicaracontinendam  neceflatia,de  quious 
inCommentario,  depacaisdiflcruimus.l.  i.l.Iurifgcntium. 
Ec  hx  obligationcs  dicuntur  ciuilcs  aUiteconfultis.quia  ex 
iin"eip(ociui!irobur  accipiunr,  &anatutalibus  obligationi- 
busdiftingunntur.l.hiresa  debitore.de fidciui.  Nam  etfief- 
fcdus  naturalis  obligationis ,  de  quibus  diximus,  vci  e  ciuilcs 
Jint:tamenexmoribus,&  interpretatione  prudcntiutnma- 
g(s,quam  exccrtis legibus , nafci eos  dicendum eft. 

Quffftio  igicur  eft,  an  pupillusnaturalitcrobligcturabf- 
quetatore.  Qua  in  rcvariacextant  lutifconfultorum  fen- 
iciKi£,qui  obicuram,  ac  difficilem  explicatu  quacftionem 
reddunr.  Qirdam  enim  pupillum,  ne  natutaliter  quidem 
obligadaiunt  :  I.pupillus.hic.l. quodpupillus.de cond.in- 
deb.alii  contra.l.i.denouat.  l.cum  illud.^.hacres.quando 
dies  lcg.  ced.  1.  fi  pupillus.  ad  leg.  Falcid.l.in  numerationibus. 
de  foliu.  1.  Srichum .  §.  naturalis.  de  fol.l.  vitim.de  iuteiur.l.  fi 
dns.adleg.Fakid.  In  hac  igiturquzftioncnaturalemratio- 
nem  fpcaandam  piuo,&  inptimis  confulendam  Phiiofo- 
phiamefle.nec  arbirror,  quenquam  Phdofophumfimplici- 
ierrerponfurumcffe,pupillum,finonpriftet,quodconuc- 
nit.comra  offitlum  facere.  Multa enim ab homine  Phiiofo- 
phoexpendendahiceirevidentut:ncc  illudfolum  inlpicien- 
dum  eft,an  quis  c nnfenfctit,ac fidera  dederit ,  vt  natura eum 
deberedicami!s,i"d  etiam,an  ex  firmo  iudicio  confilioque 
conienfus  proficifcati^r.  Nam licet pupillus  non infans ,  fana 
mcntiseflcredle  dicatur.nec  fitomnino  fimilij  futiofo,ac 
dementi:tamcn  infirmumefleiadiciumeius,  fatisconftat.i. 
vlcitu.de  manu.vindid.  i.  i .  de  minor.  Quamobtem  iutis  au- 
tores,  naturam  ducem  fecuti.ita  rcm  temperant,  vtmodo 
obiigarieum  naturaiircr ,  modo  non  obligari  didlitcnt.  In  iis 
enim,  qus  nuiium,aut  petquam  icue  incommodum  affe- 
runtpupiilojfatentureumnaturaiitcrobligari  :  ncmpe,vt 
ronatio  eius  obligationiis  qua  inpupillumtransiataeft,rc- 
arefadliainteliigatuf.l.i.  denouac.vtfideiufloraccedat  obii- 
gatioui:di(aal.Stichum.§.natutalis.!.vltim.deiuteiufan.vt 
hites.quodfibialcgatariodatum  cft,inFalcidiam  imputet. 
I.fipupillu3.  adiegemFaicid.  Wxc  cnim  pupiilumnonis- 
dnnt.  Qupties  autcm  agitut  de  graui  incommodo  pupilli, 
vt  de  tetcntione  t ei.quac per  errorem  ab  eo  foiuta cft ,  ne  na- 
turaquidemobligatus  inteiligicur.Lquod  pupillus.de  cond. 
indeb.  Acque  ica  accipiendum  eft ,  quod  Licinius  Rufinus 
Ictibit.  Pupiilus  mucuam  pccuniam  accipicndo,  nec  quidem 
iuce  nacurali  obligatur.l.pupillus.deobiig.  &a6l:.  quamuis 
verba eiuldcm  gencralia  fint.  Videtur enim  ideo  iocutus ge- 
neraIitcr,quodprscipuui  eff"c<aus  naturaiis obiigationis in 


781 

rctentionefoluti,  confifterecredatur.I.  naturalc5.de  cblig. 
&ad.   Addequodca:ceri  iurisautoresnihildcriniiinigene- 
rahter,  firede  expendantmconimdidla^fed  dc  ceitiscafi- 
bus  fpeciahtcr  ioquuntur.  Curo  igitut  P..ufinigencralior  fit 
definiiio  ,  ratio  conciliand'  optima  &  expediiiflima  cft,  vt 
geneiiper  fpcciem  derog.itnm  ffltf  intellig.imus.  1.  in  toto. 
dcregai.iur.  AliiRufinuminr.^.>|,gunt  dccop  pillo,quiin- 
fans  cft,nccvllumintc!leclamh,)bet.     Seil  dcinfarire  nulla 
dubitatioeft  :  &c-xiaradid!S  per!picuumcft,  vcfba  Rufini 
latius accipienda efle.  Verum  faceflit nobis nt goi.iuiTi,  quod 
Volufius  Majtianus  libfo  4.  Fideicommiflosuin  ait,Piip)l- 
lum,fi  pecuniam  finc  tutorc  crcdicam,  quam  dcbebat  na- 
turalitcr  dcfundlo,  foluerit  hircdi.ita  demum  rcpctcrc,  (1 
poft  reftitutionem  hasreditatis  foluerit  :  quiateftitutahae- 
reditate,omneius,&obligatio,infideicommiflari.imtfanf- 
fcrtur,  adco  vc  foluens  fideicommiirario  poft  reftitutio- 
nem  non  repecar,  1.  fi  eius.  ad  Trebell.     Sed  animaduetten- 
dum  cft  pupillum  aiiquando  fic  naturalircr  obligari  cx  pe- 
cunia  crcdita',  vt  (olutumnon  rcperat,  cuta  videlicct  exea 
pecunialocupIetiorfa6luseft.l.nsiuraiiier.§.vItim.decond. 
indeb.   Nam  obligatio  naturalis ,  vr  iam  diximus,tota  cx  na- 
turah  acquitare  pendet  ;   &  nariua  afqnnra  eft  ,  ncminem 
cum  alterius  incommodo  heri  lociipicciorem.  I.  nam  hoc 
natura.de  condift.indeb.     Ci;m  igitur  apud  Volufium  Ms- 
tianumquiritur^  vtrifitacquifita  obligatiu  naturalispupil- 
li,anh£Efedi,an  fidcicommiflario.vtcogrtofcatur^anrcpete- 
repoffit  folutum  pupiIlus,necnc:qusftioncm  deeacbtiga- 
tione  tantum  accipere  dcben[>us,  c\ax  repeiitioncm  loluti 
impcdiat.     Quodideo  non  expreiruineft  a  Volufio,  quia 
nonquirebatur  in  eo  loco,  quibus  ex  caufispupillusnatu- 
rahtct obligaretur,autnonobl'garetiaexmutiio  :  fcdquo 
cafu  eura  obligari  conftat,  vtri  folutio  fadavtilistfl£t,&c. 
Ntcmemouet,  quod  fortaflis  obiecerir  qiu'piarn,  pupil- 
ium,  qui  locupletiorfadtuseft  ex  pecunia  crciiira,iM)nmo- 
do  naruraliter,  fed  etiam  ciuiHter  obligari,  cum  adueiljs 
cumdeturadio.l.  pupilluj.de autho.  iu;o.     Nim  iunsau 
thores  de  hac  obligationc  ,  vt  naturali  tantiim  ,  di(pu:aie 
confucuetunt.di6i:al.natur4lJtcr.  dc  condic.  indeb.  1.  pupil- 
lus.dc auiho.tut.  Ex  qua  ante rercriptum  diui  Pii,  cuius  men- 
tio  crebraeft  iniurc.nullanafccbatiu' aftio  :  fedpoftidtc-" 
fcriptum  ccepit  ex  acquitate  vtilis  dati.  di<Sbal.  pupilliis.l.  ;. 
de neg.geft.i. 3. commo.  Quarc pupillus locuf ici ior f a<^us, 
hodie  tam  ciuiliter  quam  naturaHter,  obligatos  te<Se  dici  po- 
tcftjCum  id  refcriptum  pars  quajdam  lutis  ciuilis  ti t.Scd  tera- 
porevctetuialuriconfultorum,  vimiurisnen  vfqutquaque 
habebanthuiufraodirefaipta.qu^generalia  non  crant,(e4 
ia  fingulas  caufas,  &  ncgotia  impetrabancut :  vt  aiias  docui  in 
Dilput.Anniuerfi 


CXXVIII.     PAVLVS     LIB. 
QJ^^STIONVM. 


X. 


SlduoreiJlifuUndiitaei(titiJfent iVt alter  vtiliter,  al- 
ter  inutiliterJHpularetur  :  et,  quinon  habct  prcmijjo- 
rem  ohligatum ,  non  re^cfoluitur.  quia  non  altcrtw  nomi- 
ne ei foLutturJedfuaohligatioms^quxnullA  eU.  Eademra- 
tionc ,  qut Sttchtm ,  aut Pamphilumjlipulaturfiin  vnum 
conjliterit  ohligatio,quia  alterJHpulatoriseraf.ctiam/ide- 
Jierit eim effe,nonreiie foluitur : quia  vtraque  res  ad  ohli- 
gationemponitur,  non  adfolutionem. 

Multura  rcfert,  anMaruiusftipuIeturfibi,autTifio<}ari: 
an  vero  Titius  &  Mruius  fimulftipalentur,  tanquam  duo 
rei  ftipulandi ,  qnornm  Titius  inutiUtct  ftipuletuf.  Hic 
cnim  adeo  inutiiis  cft  ftipuiatio  in  petfona  Titii,vt  nec  ad 
obligationem,ncc  ad  folutionem  valcat,  quamuis  infupe- 
riotc  fpecic  foiuens  Titio  liberctiu:.  Ac  ratio  diucrfitatis 
ha:c  cft , quia  cum  quis  ftipulatur ,  fibi ,  aut  Titio  dari ,  hoc 
agiiur  inter  contrahentcs  :  dcbitor  Titio  nomine  ftipu- 
iatoiis  foluat,  cum  obligatio  non  confiftat  inperfoiiaTi- 
tii.  AtinduobusreiSjde  quibusdixiraus,nonhocagitur>^M: 

VV 


Titio  foluatur  Mauil  nomlne ',  fcd  fux  obligationis  caufa. 
Qux  obligario  nulla  cft,  ideoque  ftipulatio  ne  ad  folutio- 
ncm  quidem  prodcft.  Cui  fi  asile  cft  quod  diximus  alibi,  de 
eo  quiftiputatur  dari  altcri ,  qcc  perlonam  fuam  exprimit. 
l.eumquiita.  §.quifibi.  1.  fi  ita  ftipulatus.§.  Chtyfogonus. 
iupra. 

Eademrmatie.  Eadcm  cftrerum,quxperfonarum,ratio, 

ytcum  duxres  ponuntur  ad  obligdtionemdifiun6bim,fiin 

vnaobligationonconfiftat,  necaquidemres  folui  proaltera 

poffit.     NamcumquisftipulatjrStichum  aut  Pamphilum, 

vterqueponiturobligarioniscaulsj&ajqueconfiftit  invtro- 

quc  obligatio ,  ncc  dici  poteft  altcr  corum  cxprimi,  vt  pro  al- 

tero.qui  in  obligatione  cft.foluatur.  §.  huic  aurcm ,  Inftit.  de 

zStio.  i.  cum  ita  legatur.  de  opt.  lega  1. 1. 3  .qui ,  &  a  quib.man. 

Jibe.  Proiadc  fi  in  vno  ncn  conftitetit obl  gatio,  is  pro  altero 

foluercnonpoterir.inuiiocredicorc.     Sanealiquandoacci- 

ditjVtresvnadeducatur  in  ftipulationcm,nonobligationis, 

fed  folucionis  caufa.     Quo  cafu  recfia  ea  les  foluitur,licet  in 

obligatione  non  fit,  oec  pcri  poffit :  vt  fi  quis  ftipulatus  fuerii 

deccm  in  mclle.  Solui  enim  mcl  potcft,inquit  Vlpianus,an- 

tequansex  ftipulacuagatur.  Scdfifemela(ftumfit,&petita 

decem  facrint,amplius  mel  foloi  non  potcft.l.  fi  quis  ftipula- 

tus.  j7.de  folut. 

CXXIX.    SC^VOLA    LIB.     XIL 

Q^  /ESTIONVM. 

Slquis  flipulatusflierit,  T>ecemaureos  dahis ,Ji  rtauis 
'vsnem,&  Titiui  confidp.cfmjit  fnonsM^s  dabitur, 
quamfiA'trumque  fadumfit.  Idemincontrarium, 
i>are IJondesJi nec nauk njenerit ^nec  TttiM faclus  conful 
fit  ? exigendum erit,  vtneutrum  fa£tum fit.  Huic fi- 
rnilis  fcriptura  eft,  Si  ncque  n-.iuis  'venit,  neque  Tttius 
confulfaclus  eJi  ?  At  f  i  f  ic ,  L.tl^is  ,fi  nauis  venerit,aut  Ti- 
timconfulfa6ltisfit  ?  fufficitvnum  fadum.  &  contra, 
DabisfifiauisnomieneritjaHtTitiusconfdfaciHsnonfit? 
fufficitvnumnonfadumcfTe.  ^* 

Cumplures  condiciones  adiiciuntur  ftlpnlatiooi  Cotiiun- 
ftim ,  omnes  exiftere  necefliE  eft ,  vr  comrcirtatur  ftipulatio. 
Si  difiun<Sin3,fi>fficit,vnam  cxifi  ere.  Idque  tum  cx  communi 
fenfu,tumexregiiIisDialcdicoi-^t»i,faciieiudicaripoteft.lfi 
fa^rediplures.  dscond.iLftir,§.fi  pluies.Inftitut.de  hired.in- 
ftic.f  fi  is  qiii.  §.c!2ra  ica.de  rco.dub.Quj:  autera  oratione,aut 
qiiibas  verbls  vel  coniundi.ti ,  vcl difiuncUm  adiiciatur con- 
ditioilipulacioni^non facile  cft  diffinirCjtum fape coniundla 
pro  difiuudts,  &difiunwla  pro  coniundlis  accipiantur.leg. 
l»pc;.djv:ibcr.fignific.  Sedvfus  loqucndiHjaximefpcdlan- 
dus  bic  cft,&  conie£lura:,cx  quibus  voluntas  coUigi  folet. 
Qua  dereeuamaliquid  diximusc.fJj.fiitaquis  ftipuletur. 


Frmc.  DuArenl  (hmment. 


CXXX.     PAVLVS     LIB. 
Q^y£STIONVM. 


XV. 


QVoddicititr.,fatremfilio  vtiliter  [iipulariyquafifibi  iU 
Ufiipidetur,  hoc  tn  his  verum  eli,  qu£  ikrisfunt,qu<e- 
que  adquiripatripoffunt.  K^lioquinfifacium  conferattir 
inperfonamfilii,inutilis  eritfiipulatio :  veluti  ,vt  tenere  ei 
velire  agere  liceat  ?  Contra  autemfilius  etiam ,  vt  ire  agere 
fatri  liceatfiipulando,acquiret  ei.  Imo  d^-  quodinfuamper- 
fonam  conferre  mnpoteiithocpatriadqmret. 

Dcftipulatione,  quatconferrurapatrc  in  tcmpusmortis 
fuyvtacquirat  filio,  didumtftfupracap.  4^.  Sed  contigit 
eliquando,vtpatcr  filio  ftipulando  fibi  ipfi  acquircrc  velit. 
Qup  cafu  ftipulatio  non  minus  ci  vtilis  f  ft,  quam  fi  fibi  ftipu- 


riscft,hacftipulationecofitmetnr.I.vb3autem.§.vIt.fupra.Si 
vero fadum  raerum  cotiferatur in  perfonam  filii ,  puta ,  vt  ei 
ireagerehccat,  inutiliserit  ftipulatio^quja  fadluia  coharet 
perfona: ,  nec ab  vna  perfoua  in  aliam  transfertur.  §.  (cd  cum 
fadlum.  Inftitut.  Az  ftip.  fcruo.  l.feruus  patroni.  dc  oper.  lib. 
Dicitur  autem  inutilis  efte  ftipulatio ,  non  quia  sdio  ex  ea  pa- 
tri  acquiri  non  poffit,filio  ire  agere  prohibito,fi  hoc  acftum  fit 
&  patris  interfi  t:fed  quia  non  perinde  vtile  ei  eft,  ac  fi  ipfe  fibi 
ftipulatuseflet,&fa<fium  in  fuamperfonamconruliflet.d.§. 
fcd cum  faftum.  Cum  enim  in  initio  propofita fucrit dc ca re 
qu2ftio,ahenumnon  cft  -n  pMw,  cumhac  cxccptionc  acci- 
pere. 

ContrA aittemJiUui.  Nihil  rcfert,aa  filius  ftipulando  ius.an 
fadlum  ftipuletur,  modo  patri,nonfibi,ftipuletur.d.$.fcd 
cum  fadum.d.l.feruus  patroni.  Imo quodio  fuam  pctfon^ira 
conferre  non  poteft,  vtiliter  patti  ftipulatur:vt  fi  patri  du<fia- 
ro  vxorem,  dotis  nomine  centum  dati  ftipuletur.  l.item  fi  al« 
ter.de  ftipula.  feruor. 


CXXXL     SCiEVOLA    LIB. 
Q^i£STIONVM. 


XIIL 


IVlianttsfiripfit,Sinequeperte,neqtteperh,tredemtuum 
Titiumfiat,quominmmihi  ire  liceat,fiipuler:nonfoluT» 
Titium  tenerifiprohibeat,fedetiam  cohxredes  eius. 

In  hac  ftipuladoncjTitio  prohibentc,cxteri  cchiredes  re- 
ncntur,pro  parte  harreditaria,ad  id  quod  intereft.ficut  in  aliis 
ftipulationibus  qusfacftum  indiuiduumcontiricnt :  vtdixi- 
raus  in  Catonians  diftiniftionis  incerpretatione  cap.  4.  Nec 
potuit  dcfiindlus  ohhgarc  Titium,  nifi  pro  parte  ha:reditaria, 
vtdocuimuscap.f5).l.Pumquiit3.§.i.Obliganturergoci:cti 
cohzredcs.fcd  obfaftum  Tididuntaxatjquinonsinatusfuk 
in  ftipulatione.  Nam  obfa<3:un!  haredum.qui  nominati  non 
funt>ftipuIatiocommittinonpot'jft.Exquoconfcquitur,Ti- 
tiiperfonaminhacftipulationc,qisinfa<a:oconfiliit,fuper- 
uacuam  non efle :  quamuis in  hac ftipulatione . Te  ^ Ttttum 
h^eredem tMumdaturumJpoHtlaiGkf  eiaicui  fir.d.Le^m  qui 
ita.  §.  I.  ■' 

.^uifundumfibi,autTitiodarifiipulatur,quamuisfun' 
dusTitiotradtttisfitt,nihilominuspeterefundumpotefi,vt 
fibi  de  euiBionepromittatur.  7^m  interesi  eius,quu  man- 
dati  A^lienefundum  recepturusfit  a  Titto.  Sedfidonatio- 
nis  cAufa  Tttittm  interpofitit,  dicetur  traditione  protinus 
reum  liberari. 

Qui  promitrit dare f undum ,  tradcndo  non  liberatur,  nifi 
decui<5lioncpromifcrit.  Eft  cnimvtilishiccautioftipulato- 
ti,quoniamcetrius  ideft,acfirmius,  quodvcrbis  nuncupa- 
tum  eft.quam  quod  atbitr  jo  iudicantis  relinquitur.  Nec  laul- 
tum  rcfcrt,an  cx  caufalucratiua.an  oncrofa,quisdebear,vta<l 
cauendum  cogi  poffit,  raodo ad dandum,id  cft,ad  trasfcren- 
dum  fit  obligatus.I.fi  domus.J.dceui<3:ione.dc  leg.i.ncr.  in  1. 
Arifto.  §.  vlt.de  don.Donecigitur  fundi  promiflor  cauetit  do 
eui<Stione,fundusipfe  adhuc  peri  potcft,  cum  dando  fundum 
promiffbr hbctatus  non fit :  fcd  officio  iudicis  con tinccur ,  vt 
tcum  abfoluat ,  fi  dc  eui<3:ionc  caucrit.  Vlpian.  tit.  dc  folur.  c. 
i7.Etiamcircaftipulationcm,&cxtcftamentoa<ftioncm,fi 
rcs  tradita  fuerit  ,qua;  debebatur,quandiu  aliquid  iuri  rei  de- 
cft,adhuctamenresipfiipetcndacft:vtputa  fundumpofl"ura 
pecere,  licct  mihi  traditus  fit,  fiius  quoddam  caurionis  fu- 
pererit.  Caucndocrgo  hbcraturpromiflor:  fed  excaurione 
poreft  conucniri  fi rcspoftca eui(5la fucrir.  1.  vlri. de condift. 
cauf  dat.  Quodautcmobiicitur,enm,quiparrem  foIuit,libc- 
rariproparte,I.ftipuIatus.§.qaidecem.  licfolut.  non  mcl- 
tum  adrcmpcrrinet.  Nam  hic  nc  pars  quidem  folLi  intcfi- 
gitur rci  dcbiti :  quia iuri  totius rci aliquid  deeft ,  qua:  ira  fol- 
ui  debet ,  vt  anocari  non  poffit ,  &  eo  nomine  caucatur  credi- 
tori.ItaqucficuttotumfundumfoIucns,itavtnihiliuriipfiu* 


latuseflet.  Quodcftaccipiendumdciis,quaE  periiliumpatri  defit,  omnino  libcraturpro  partc.  Vndefi  quisproniifcrit 
acq-iiripoflfunt.I.dominusferHo. 55).  fupr.§.  eivero.Inftir.de  foluere  Ephcfi  centum,  &  adiedlo  folucrit  Romx,  iibcra- 
inutil. ftipul.cuiufmodicafunt,qU2  iuriseffedicuntur:  vt  Ci  tur  abeiiis  fumma;prsftationc,vt  tantumidquodintcreft, 
pacet  ftipulatus  fic Hlio  dari.  Nana dominii transIatio,qua: ia-       peripoffit.  1. 2.  §. Idem lulianus.  de  eo quod  cerc.  f oc.  Ex iam 

dt<ai» 


In  Tit.  T)everborHm  ohliff. 


m 


iiftis  confequitur ,  G  promiflot  fundi  proprictatem  nudam  topermittendumjit ,  de  inofficiofe  dicere ,  maximefipatri 
foluerit,fundum adhuc ab  eo  peti  poffe,  quamuis  etiam  vfus-  „aturaU hares extitijfet ,  6-  an  fi^o  dencTandafit  exfti- 
fn.ftusDetinonmaledicatut.l.eumquuta.v(J.§.fiate.l.fi      fuUtuamo^.Sed&fntqmftipuUtmesi  ^nondcheat  dcne- 

garivi^ofilio-fpectpfidenegandu  erit  debitapecimiaexe- 
cutio.  In  eo  auterfi ,  qui  non  adoptauit ,  ejuem  intelleclum 
habeat  hac  conceptio ,  Sieumaliter  quamvt  filium,ob- 
femnffctjnonprojpicio.  (_An  &  hic  exigimus  exh^reda- 
tionem,  'uelemancipationem ,  res  in  extranco  ineptas  ?  Sed 
etfiis ,  quikgitimeadoptauit ,  mhilfacit  contra  -verbafti- 
puUtionls ,  cum  vtitur  patrio  iure  in  eo ,  cfni  hxc  nonfccitj 
licetfuperuacuo,  dici  tamen  poterit  ,commiffam  ejfefttpii- 
Utionem, 


fruAus  pet'  non  male  dicatut.i.  eum  q 
lta.iii.5.Titiusa  Maeuio.  IUudeonienraneumeftiis.qux 
diximus^^fiptomiffor  rem  detcriorem  effedam  dederic,  ex 
ftipulatuaginonpof^e,  quafiliberatusnon  fic:fedfuperelle 
rantumaaionemdedolo,  velinfaaum.l.  &elegaBtet.§. 
non  folum.dc  dolo.  1.  exhibitionis.  C.  ad  exhibcnd.  Quara- 
uisinbonx  fidei  iudiciis,  &  iaa6bione  ex  teftamcnto.qui 
cum  cis  magnam  fimilitudinem,affinicatcnique  habet.cx  eo- 
dera  contra<aa  agacur.  difto  J.  non  folum.  L  3.  §.  fi  reddita. 
commod.l.huiufraodi.  8  tf.  §.  zdes.  de  legat.  i .  Hic  enim  res 
ita  foluitur ,  vc  plenum  ius  confequatur  credito,  nec  cam  rera 
ib co  auocare alius  poffit , puta ,  proptet  dominium ,  pignus, 
v/umfruaum,libertatcm,&c.di(aa  l.etiam.l.fi  remmeara. 
.l.cum  quis. ;  g.§.horainem.de(olat.Idcmdicendumeft, 


10 


&  fi  promiflor  fundi  impofucrit  eiferuitutem.     Nam  ius  rei 


Quiftiones  aliquot  hic  tra6lantur  dc  ftipulatlone ,  qu4 
filium  alienura  fufcipiens,  promittic  certara  pecui-iara,  fi 


hic  intelligimus.quod  emolumentum  tei  concinec,  cuiufmo-  eum  alicer ,  quans vt  filium,  obferuaueric.  Ac  in  ptiinis  qus 

dieftvlusfiuaus.vtalioinlocofuptaoftendimus.l.ftipula-  ritur,aa  ea  ftipulatiovaleat^&quid  incctfic,  vcrum  is  qui 

tioifta.§.fiquisforte.tametfi  autera  ancc  caucionemcredi-  fufcepcus  eftfilias,analumnus,  vel  cognacus  ttadenris  fue- 

totforte,cui  datus  cft  fundus  ,eoliberc,ac  fioc  cuiufquarn  rit.     Ec  Paulus  relpondec,  ftipulacionem  valcre,  eamque 

intetpellationefruatut:tamenquiapericulumcft,ne  aliquid  committi.fi  contraconuentionemfidumfuetit.     Naraitt 

deiuredecedat,re(a:cdicituriusaliquodadhucfuperefle,d.l.  ftipulatioae  pccnalinon  quiricur,  an  agentis  interfic,  vc 

etjam.  antcdiximus.l.ftipulatioifta.§.aIceri.     Sccfundaqviarfdoai 

Naminterefteitu.  Excoquoddicitur,  doneccautumfue-  rationem  coramitcendi  ftipalacionis  percinet ,  non  quod 

ric,fundum,quamuisi3mcradicum,pecipofle,nafciturqua5-  hic qusracur  generalicer  ,  quomodo  commiccacur  ha:cfti- 

ftio,  anfi  fundusdacusficTicio.quiadiecausfueratlolutio-  pulatio.quodfacilenoneftin  vniuerfum  diffiaire  :  feiquia 

niscauf3,idem  dicendumfit.  EtSczuolatefpondetjpoiTcfti-  in  cetta  fpecie  dubitacur  ,  an  promiflor  contra  ftipulatio- 

pulatotem  expetiri.fi  eius  inteteft,quia  fortea^aioncman-  nera  feccrit ,  vt  puta  fi  de  domo  fua  filium  fe  fuiccptuni 


datifundum recepturus eft aTicio , cui tmquam  pt ocurato- 
ri  fuo,fanduradarivoluit.  SivcrodonacioniscaufaTitium 
incerpo{uit,aitScxuola,  traditione  ptotinus  reum  liberari. 
Ex  quo  anno  tandam  cft,  empcorem  de  euicaione  non  agere, 
firemvcndtcamdonauecic.  Qupdeft  accipiendum,nifire- 
miinerationis  caula  donauerit,  quoniam  clonantis  intereft, 
rem  non  euinci  a  donatario ,  nc  ad  dvnAifov  teneatur.l.  fed  & 
fi lege. §.  confuluit. de petit.  hited. argumen.  1.  idemqac.§. 
vltira.  raand.  Donatatius  taraen  experiri  poteft,  tanquam 
procuratorin  remfaam^fiempcordonando  aiftionefibiad' 


propuleric,  aut  raoriens  nihil  eireftimentoreliqueric.  Et 
admonec  Paulus  videndara  cfle,  nuta  pacrio  iure  vfas  ali- 
quid  feccrir  promiflor.  Nim  fi  exhaecedauic,vel  cinancipa- 
uiteuRi,  quem  legitime  adoptauerat,  non  dicitur  concra 
ftipulacionem  fecifle,  quiaius  exhajccdandi,  vel  cmanci- 
pandihabct.  Siverononfitvfaspatrio  iurc,  quiafortepa- 
tetadoptiausnonerat,  au:  quiaporeftatis  patnxfinisegte- 
diebatur,committitur  ftipdatio.  Hic  eft  epitomc  totiuS 
huius  diiputacionis  ,  cuius  magna  eft  tum  in  verbis  ,  tum 
in  rebus  obfcuritas.  Eft  enimhocfctibcndi  genusvere  Pau- 


uerfiisvenditoremcorapetenceceflerit.l.firesquam.  j9.de       linum,  id  cft  obfcurum ,  implicacum,  actortusfum,  vc 

euidio.vcplzfique  exiftimant  :  eaque  opinio  rationem,       "       '■ '-" — «-:.  .n.  n...i :j _...- i .l... 

&squita:emhabet.  Nam  &aIiasintefdumaccidit,vta(a:io, 
qux  cedenti  inutilis  eft ,  ei  cui  ceditur ,  vtilis  fit.  1.  cum  is.  j  7. 
dc  fideiuflb. 


Heraclicusquidamhic  efle  Paulus  videatUf  ,qui  a  veceribus 
rx.fiTHvo(  appellacus  eft.  Ac  prxter  hoc  caput  duo  a!ia  ex- 
tant  fupt .1  eiufdera  authoris ,  quac  fi  nullam  'i^ycsi-v^  ha- 
berent,id  tamea  ftylas  facilc  indicarcc.  leg.  iacer  ftipulan- 
tem.§.facram.l.fiicaftipulacus. §. Chryfogonus.  Nosigitut 
breuem  locorum  obfcuriorum  incerprecacionem  hicadfcri- 
bcmus, 

Sedvideamwpriui.Vitct  aiioptiaas,cia\cxhxrcdat  Bliatni 
fton  videtur  aliter  quam  vt  filium  obferuare ,  etiam  fi  fbr- 
te  iufta  non  fucrit  caufa  exba;redationis,  vc  fequcntia  ver- 
ba  oftcndunt.  Exhxredatio  enim  vfi  tata  fuit  apud  vetcresi 
neclcgibus  prohibita.  Valet  enira  iurc  ciuili  exhasrcdatio 
non  nati  modo  filii,  fcdetiaranafcituti,  acpofthumi.l.in 
fuis.l.intcrcxcera.  &cototit.de  lib.&poftuai.quimuis  de 
iaofficiofo  teftamento  quxri  pcrmillum  fit,  qusbiirdam  coa- 
ftitucionibas.l.non  putauit.de  bon.poflell.concrarabui.  1.2. 
^  „  j  j    ■     y    ■  j.4.deinoffic. ceftamcn.  Sedveteriiuri  decogacumeft  no- 

fifiliumffinmqtdHegitimetnadoptione^n  dederit,  &  ita,      ^^  confticucione  luftiniani.  ticul.  vc  cum  de  appell.  cogn. 

'utfupraCcnptumeli,ftipuUtiointercefferit,etimquepater      Quiriesergovtituriure  patrio  patcr  adoptiuusjiiecaliquid 

adoptiim  exhxredaiierit ,velemancipauerit : anftipuUtio      facic ab  officio patris  aliennm ,  xadcz  dicimus  ftipulationem 

coLtttatur,Relpondt,fttpuUttovttllsentnvtroqt.ecafu.      ^!--;»--™!"- .Illi^if^ 

jgiturficontracontientionemficlumfit,  commtttettir (tt- 

puUtio.  Sedvideamttsprimumineo,quilegittmeadopta- 

uit,Anpopt  committt  ,fi  etim  exhdredcitierit ,  vel  emanci- 

pauerit.  HMenimpatercircafilitmfoletfacere.  Igiturnon 


CXXXII.    PAVLVS     LIB.    XV. 

Q_y^STIONVM. 

QVidam  ctimfilium  alienum  fufciperet ,  tradentipro- 
mtferat  certampectmi^  qnantitatem  ,fi  eum  aliter^ 
quarnvtfi.litim  obferttaffet.  ^£ro ,fiposimod<im  ettm di 
domopropulerit,vclmoriensmhileiteftamentoreliqueriti 
anftipttUtio  c6mmittMUr,&an  quidinterfit  vtrumfilius, 
anahmnus  ,velcognattit  agentisftterit  ?  Pr^terea  qti^ro 


de  exhatredarione ,  diccndum  eft.  Vcitur  enim  iure  patrio, 
cum  emancipatfilium,  qui  forte  confenfit  cmancipationi, 
velififanseftjVt  eius  conicnfiis  non  fit  neceflarius,  vcmox 
dicemusw 

QHArepcdebuit.  Wxc  ftipulatio  dicitur  non  coramitti^ex- 


alitereum  quamvtftlitimobferuaitit^  Ergo exhteredattis      hsredato  vel  cmancipaio  lilio  ,  non  quod  volantas  ftipa- 
deinofficioCoaqet.   ^idergodtcemtts,fi&  merticrit  ex-      lantis  feruanda  non  fit, fed  qncd  cam non fatis  exprcflerit, 


lofftciofoaget.  ^idergo 

hxredari ,  &  emanctpari  >.  PUne  &  hoc  remedto  carebit. 

^tiareficdebetinterponifttpuUtio,  vtfieum  emancipaf 

fet ,  velexhxredaffct ,  certum  qtiidpromttteret.  J^o  ta- 

mencafu,commijftftipttlatione,poteHquxri,anexharedd-' 


nulla  cxhaeredationis  ,  aut  ciuancipationis  facfla  meatiooc, 
argum.  I.  quiccjuid Jupr.  Valet  c  tgo  conuentio,  ne  fi!ius,qai 
daturiti adop-ionem ,  cxhxreJecur  a patre  adoptino :  quain- 
uis  alias  paCtio  de  haeredttare  aliena  improbciur  lurc  ciuilL 
l.ftipulatio  hoc  ttiodoi  lupca.  Stipulacio  autemdefilionoQL 

VV     X 


784 

•iaancipanao»quaoaocomm;ttatur,dubitatum  efta  plcnt- 
quc  :  quoniam  filius  non  eraancipatur  inuitus,  Itcunduai 
Bouam  luftiniani  Conftituuoncm.  Auth.quibusmod.nat. 
cffic.(ui.§.gencralitcr.necvideturccmmitci,cumfaliusTo- 

lcQsemancipatur.  Sedcmancipatlovaletaliquando.eai^- 
liusnon  con(enfcrit:vtputafiiDfinsrir.l.iubeir.us.Ccd  de 

cmancip.  Sed  ctfi  confenciat  filias  enta  ncipatiom ,  qui  boc 
fortaffis  mauult ,  quara  patris  adopiiai iiTJipeno ,  cVvoluntati 
obfiftere,  cxiftimo.cmancipationcm  vaiere,&  ftipulatio- 
cem  committi.  Nam  &  fi  volenti  nuUainferaturmiuna  ,nec 
eo  nomine  queri  pofficfilius  :  non  jdeotamcndenegabitur 
patri  adlio ,  cuius  confenlu emancipatio  fada  non cft.  1. 1. de 

iniur,  .. 

QHotamencafH.  Duplex  quiftiobiceft:vna,ancommil- 
faftipulatione.permittatur  txha:redato  de  inofficiofo  tefta- 
mento  agere.  Nam  fi  teftamcntum  icfciflum fuerit,  hasredi- 
tatcm  co'  A-quetur,  pctinde  ac  fi  cxhatredatus  noneflet,& 
nihiloraKiUipoEnadebcbicur  exft^pulatione  :  quod  nonyi- 
derur  3ami:tcndura  eflc , \'t  fupra oftcDdimus ,  dc  ftipulatio- 
ncpcE-iali diflcrentes, cap. II  j .  1. ita ftipulatus.  Scdidco hoc 
rsceptum  eft.quia  non  vaus.atqueidem peiir  vtrunque :  (ed 
filius  ad  hsreditatem  adfpirar,pater  verc  naturalis  cx  ftipula- 
tione  fua  pccnam  exigit.  Idemque  ius  eft ,  etfi  filiiis,qui  patri 
natur.ilish£tes extitit, pocnam pctat:quia hoc  cafu duphcem 
peifonam  fuftinet. 


Franc  ^uareni  (hmment. 

Titio  crcdidero,  iide  tua  eflc  iubcs?^  emancipatuf 
credidit.patri  Hcn  dehehit fideiujprr  :  qaia  nec  irtus  ei  te- 
netur. 

Inhacftipulationefideiuflor  fub  conditione  obligatur,fi 
pecuniaTidonumeracafuerit.  argum.l.  quipecuniatn.de  fc- 
bus crcd.  Vnde cum  qua;ritur ,  an  patti acquira tur  obligatio, 
anfilio.quiiara  emancipatusnumerauit,videtuf  patripotius 
acquiri  in  cuius  poceftace  erat  hlius  tempofc  ftipulacionis, 
quamuis  cemporenumerationis  fui  iurisfuctit.  Tewpus  c- 
Bimcontra(3:us  infpici  diximusfupra  78.  cap.l.  fi  filiusfami- 
lias.Scdideofidciuflor  hicnonobligaturpatri,quia  n«crcus 
ei  tenecur , cum  cbl'g3tio fideiufloria  piincipalis  naturamfc- 
quatur.l.cumpiincipalis.dereg.iur.  Filioautemcenerifide- 
iuflorem  humanivacis  intuicu  Papinianus  fcribit  cap.  48.  de 
fid6i«fl.l.fidtbitcri.§.fifiiius, 


CXXXIII.     SCiEVOLA     LIB.     XIIL 

QV  ^  S  T I  O  N  V  M. 

Slficfliptdatmfum ,  Ncque  per  rc ,  ncque  per  hajre- 
dem  ruum  vim  fieri  fpondcs  ?  d^egi^ejttod  mihi  vim 
fecerU,  re^leremanetfaUtim  haredis  infiipdatione.Nam 
drex  ipfiuspofieriors  inpoterit  committifiiptdatio.  Non 
enim  ad  i'nam  vm  tantum perttnet :  nam  fictit  d^ipfitts 


Ahcra  quaftio  eft, an  filio ,  qui  vidus eft  in  querela tcfta-      ^im,  & h^redu capit ,  & ita ipfiusvim ,  'velfpiusfa^am 


menuinofficiofijdeneganda  fitexftipulatuadjo.  Etccrtum 
eft,eam  pairi  dencgandim  non  cfle:quia  tanie:  fi  vi£>  us  fit  fi- 
liusjdeoque  videatur  iufta  exh^rtdationis  caufafuifle:tamcn 
ea  excepcior.e  non  potcrir  pattr  fumraoueti,  contraquem 
rcs  iudicaca  non  eft.l.fxpe  de  re  iudic.Quare  ne  filius  quidem 
Egcnsex  pcrfonapatris,quiapatrihacresexcicit,fummoucbi- 
lar.l. Mcnkcftinus.de  except. 

/«  eoSKtem , e}ui  nm  o^tamt.  De  eo ,  qui  filiuM  adoptauit 
alienunjfat.s  d.dum  eft.  Cum autcm  :s ,  qui  non  adcpcauit 
fil;u2i ,  promiitik  pcEnarn ,  fi  aliter  eum ,  qaaai  vt  filtum  ob- 
fcntalletjl^^ulusait.fcnonperfpicercqufuiinfclieiftiimha 

beat  h.j:c  conc 

igenc 


compleliitur^-vt  condemnetur  cjuanti  intereH.  K^titfific 
'volumusfa^iam  efiefiipulationcm,  Neque  per  tejneque 
per  hxredem  tuum  fieri  ?  vtad  vnam  -j^mprimamte- 
neatfivimfecerit,amplius  exhtereclu  comtniiti  nonpote- 
rit.  Ergofi  aiittmfit ,  qtta/iexipfius  Tjitetafit  confumpta. 
quodnon  eli  ojerum. 

Cutn  quis  ita  ftipulatur,/*^?*  vim  ucnfieri  fper,dci?\A  quod 
intercftfu3virofaftamnonffre,fcipulariintell;gitur.  not.-n 
l.i.§.itcmfiinf36lo.Quoticsc!govisfi:fclafucru,totiesjgct 
ftipulator,fi  eius  intcrfit.  1.  fi  procurator.  1 8.  i  em  rat.  hsb.  Ac 
fi  hxrcdisfadiafucritrocntio,  puta,  Nique  ftr  te ^mcjitefir 

^  „  .  .  /jtey^^iiTw/w^iw^^f.obfadlumhaEtcdisctnimitteturftipula- 

cil,nGlnpe£iicusvidet,atquciniclIigit,quidhac  ftj^ukticne  jj^^  quamuis  obfa<^umdcfun(fti  prius  fortccommiflafue- 
copcineittir,excontrahentismvoluntate.  Njmemancipa-  ^-^^^  tameifi  igiiurcxftipulationc  adumfit  ob  vim  fcmcl  fa- 
tioni,&exha:redat!oni,dcqtjibusantedixin->us,nuliush!cio-  (aaro,nonidcotamenftipulatiocon{Lmpta  efledicitur,fcd 
tiiseit,cumincxtrancos,!deft,eosquifiliinonfunt,emau-  poteftdcnuo  agi.quotiespcftca  vis  fsda  futrir.  Aliacaufa 
cipacio,&  txhircdatio.te:  fint  omnino  ioe ptff,&  fupciuaca-  ^^  ftipulationis  poecalis,qui  ftmel  tanti  m  committitur,r.ifi 
ncx.  Quaredici  non  potcft  promiflor  in  hoc  cafu  posnam  \\-       jljud  aftum  efleappareat.l.fi  duo.§.vlt.dc  reccpt.  atbif  r.  H:C 


notaiiL  :  tam 


cpcio.  Quarriuisenim  figcificatio  vcrborum 
len  quia  vciba  aencralia  funt ,  non  pei.^^picit,  id 


tarccmancipando  filium,  autcxhasrcdando,  cura  patcrad- 
optiutis  non  fit. 

^ed  i^  fti«.  His  veibis  Paulus  fummatim  compleditur, 
quhquidadhancdifputationcmpeitinet,  docens  in  propo- 
fic".  fpecie,  de  eo,  qui  nibil  ceftamento  rcliquit,  veldomo 
expulit ,  videndum  eflc,  an  promiflor  aliquidfcccrit  patrio 
imcannonffcetit.  Sienimaliquidfeccrit  patrioiurcputa 
eraancipandofilium,aut  exba:redando,  quia  pater  crat  ad- 
optiuus,  qui  cihajtcdarc,  &  emancipare  potcrat,  nihil  fa- 
iftum  dicitur  contia  vcrba  ftipulationis ,  ncc  ftipulatio  com- 
mitticur,  Siverop3crioiurevfusnonfit,ideft,extmpligra. 
tia,fi  domo  cxpi:lctit,  autfilcntio  prstcricricin  tcftatnen- 
to.non  autem  cxharedauerit,  vd  emancipauerit,  quia  id 
fonenolutt,cumpoflrct,velnonpotuit,quoQpatcradcpti- 
uusnon  cflet,committiturftipulatio.  QHihoc,\nQ^\x,nonfa-^ 
cii  JjcitfiperuacHO ,  id  eft,  qni  non  vtitur  patrio  iure,puta  qui 
domo  expellit  fine  iufta  caufa ,  vel  cxhsredationc,  aut  eman- 
cipationc  non  vtitur ,  qua:  patrii  iuri:  cft ,  licct  fortc  fupf rua- 
cui  incptaque  fic^  quia  patcrnon  eft,  cui  iusc^nancipandi, 
auc  cxbitedandi ,  competat,&c.  Stultnm  aurtm ,  ac  lidicu- 
lun\  puto ,  quod  hic  vulgo  dicitur ,  chiti,  qui  \t  gitime  non  ad- 
optauit ,  vitare  condcmnationcm  po^na: ,  cmancipando ,  vcl 
cxhiredando,  quamu:scinaiiC^pa;io,  aut  exharcdacioiurc 
nouisneat.  Non  enimPaulusideohuncadpocnarntene- 
tivult,qucdpotueiit,finoniute,fa!temfadoipfo,vtloquun- 
tnr,  filium exhsrcdite , fed quod eum inftituere potuerit, ac 
debucrit. 

Hliu.famili<ti  itafiiptilatui  efi,  quantam  pecuniam 


enimloquimurdca6^ione,quaidquodn)hilinteicftpetitur, 
BonpCEna,qusdebcturplerunqueetiam  fi  ncn  inrcrfitfti- 
pulatoris.l.ftipulatioifta.fupra.  Cumamcm  quisitaftipula- 
tuc^fiuenauiscxAfiavenerit.fiucTitiusCcniul  fidusfue- 
tir^rcifteAphr.canusaifcap.fi^j.vtrapriusccEditioextireiir, 
ftipulationcra  commiici,  &  amplius  coirmitti  non  pofTc. 
Nam  difiundiuafatisoftcndic  hoc  a6tumcfle,vtffmelcali- 
tum  committatur  ftipulatio,  1.  fi  quis ita.  uz.  Diflimilitudo 
igitutbarumftipularionumfacit,vtiusvaiiunB,diuctfimqufe 
fit.  Quod  fi  ponamuSjftipulationcm  dc  vi  ita  conceptam  cflc, 
Siuetu  tKihi  Timfeceru,Jiutharestuiu*»ihivimf(eeTit:iivai- 
les  ciunt  hx  ftipulationes,  ac  idem  de  vtraquc  iudicandutn 
erit.  Quod  vulgo  obiicitur  de  ftipulatione  hireditatis  vcndi- 
tx.ad  rem  non  peitir.et.l.  vcnditorcx  hjercditatc.  fupr.de 
harrcd.  vcl£<5b.  vend.  Si  enim  vcnditorfaxtcditatis  fQndum 
hireditariumpcrfccutusfifjdcindc  ctmvcndidctit  vna  tan- 
lumresveread  vcndit6temperucn:t.  Qu«re iniquum cflct 
ftipulationcmbiscoir.mitti,vticm,&pictii)mdebeaf.  Ncc 
alitcrillaftipulatio,  aiSioquehuic  Cmiliserit,quamfipona- 
musfcndunivnumadvenditorcmperuen!ffc,moxahum,ac 
vtriufquenominc  empcorcmagerevellc.  Quod Accurfiani 
dodorcs  non  percepcrunt. 

CXXXIIIL     PAVLVS     LIB.     XV. 
RESPONSORVM. 

Tltia ,  qua  exaliofilittm  habebat ,  in  matrimonium  coii 
Caio  Seio  habentifiliam  :  dr  tempore  matrimomi 

confen- 


In  Tit.  T>e  verhorumohlig,  '785 

fOnfcnferunt^vtfiliA  Caii Seiifilio  Titi^  dejponderetur :  dr  al'a»  incerprctati  (umos cap.  4 .  de  padl,  Quod ainem  hic di- 
interfofitum  efi  infirumentum ,  &  adie^a^xena ^fiquU  '^'^"'^ ^^ repcritione , ex qno  ftrpuhtio  inunlis  rt dd  mr , atti- 
eorum  nuftiis  impedimentofuifiet.  Pofiea  Caita  Seius,con- 
fiante  matrimonio^dtemfuum  obiit ,  drfilta  eim  noluit  nu- 
bere.  ^tuiro,an  Caii  hxredes  teneantur  exfiipulationefRe- 
Jpondft  ,exfiipubtione  quaproponeretur ,  cum  mnfecun- 
dum  bonos  mores  interpofitafit,  agenti  exceptionem  doli 
mali obfiaturam-.quia inhonefium vifum  eB,vincHlopoenit 
matrimonia  obfiringifiuefutura,fiue  iam  contraifa. 


gimus  fupra  cap.  ikJ.  §.  Chtyfogonus.  QupinJocoexem- 
plumhuius  reiexcat. 

Idem  reJpondit,cum  SeptitiM  literU  fuU  prsftiturumfe 
cauerit pecuniam ,  dr  vfuras  eius  fimtffis ,  qu<t.  apudSem- 
pronium  depofit<e  funt,fi inter prafintes  acfum  eH,  in- 
telltgendumetiamaparte  Lucit  Tittipracefifii  verbafii- 
pulationU.  ^_    r- 

Hacdcrcfupradifleruiraus.cap.jo.  ,.,         .., 

Tdem  rejpondit ,  quotiesplurtbu^Jpecialiterfa^Ufiipu- 
htio  vna  omnibusJuhiicitur,quamuU  vna  interroiatio,  & 
rejponfum  vnumfubiiciatur ,  tamen  perinde  hahcri,  acfi 
finguUjpecies  infiipuktionem  deduSl^fuiJfent. 

Explanatus  eft  hidocus  fupra ,  cap.  zj. 


CXXXV.     SCi£VOLA     LIB. 
RESPONSORVM. 


V.. 


Paulusexfa(floconfultuse(ldebac(pecie,in  quatria  po- 
tiHimumproponuntur.  Primum,parentes  fponGliacontra- 
zideliberoru  fuorum  nomine ,  quos  ex  diuetlis  mattimoniis 
fufeeperant.  Hanc  enim  coniundlioncm  afHnitas  non  im- 
pcdit.^.tQarici.Inilit.  de  nupr.  Ec  obligmtut  in ter  (e parentss 
cthis(ponf3libus.cap,i.§.vlr,dedefpon(.impub.in  6.  Secun- 
do  proponitur ,  adiedlain  elfe  pccnam ,  C\  quis,  id  eft,  (tue  pa- 
renrcs ,  fiuc  liberi ,  Hue  alius  quiuis ,  ctiam  extraneus  impcdi- 
Bientoefrctnuptiiseorumliberocuta.  Sic  cnim  interpietoc 
amphiboliam  horum  vetborum  ,  qux  non  Pauli  funt,  fed 
coaCakouSySi  ifuu  eorMm  nuptiif  impedimentefutjfet:q\i3imais 
alii  alicer  intelligant,  Tertio  propooitut ,  pacre  mortuo,  qui 
filiamfuamdelpondcratfiliovxoris  fu£,  tiliam  noluide  nu- 
berc.  Atqueitaconttaflipuiacionemfadum  e(Ie,dubium 
non  cfl :  quia  pater  promifetat  fa(5tum  non  modo  fuum,  fed 
etian)tiliz(uar,atqueadeocuiufcunqueextranei,  Quxritur 
cigo,an ex  hac  flipulatiane  pa:na  debeacur.  Paulus icfpon- 
de:,nondebcn,quod  non(ecundumbonos  morcsinterpo- 
fira  fit.  Vi(um  eft enim  honeftum  vecciibns ,  matrimooiali- 
bera  cfTe,  nec  mctu  pcsns  libcrtatem  matrimonii  eligcndi 
cuiquam  auferri.  1.  Ticio  ccnrum  .§.  i,  de  condit.  &dcmon- 
ftra,l.i.  C.de  inucil,  ftipul.  cap,  gcraina,  de  (ponf,in  decretal. 
Idquc  non  ad  mattimonia  folum  futura ,  fcd  eciam  ad  ca,qu3e 
iamcontradafunt.pe1cinet.Seddehisdiximusfuptac3p.19. 
l.fiita.  Metuautem  pocnsfutufum  macrimonium  ideo  hic       l.fidccem,  Qiiienimitaftipulatur,0/w^rMrtf«/j«?dcbito 


SlitaquUpromfirit,  Decem tibi dabo, qua diepe- 
tieris,&  eorum  vfuras  in  dies  triginta.^//^ro  vtrum 
vfura  ex  die fiipulationU ,  an  exdie  quapethajhrsfuerity 
debeantur?  Rejpondit fecundum  ed  qu<tproponcrenttir,ex 
diefitpulationts  deberi,nifi  aliuda£ium  mantffieprobare- 
tur.  Item  quitfitum  efi ,  quandopecuniam  rtddere  debeboj 
cumprimumpetierit  ? Rejpondtt ,  verba,quxproponcren- 
tur ,  ex  die  quofiipulatioja^a  ejfct,  initium  capcre. 

Hzc  vcrba ,  Quadie  petierid,  aut  Cumpetiertf,  admonitio- 
nemquandam  habcnt  magis,  quamdiiatiorcm.lupiac.ijS. 


obfttingitur,quia tametfi  paccr  promiletit  pcenam ,  non  filia 
qua;  a  patrc  cogi  non  poteft  ad  nuptias  concrahendas :  tamen 
credibile  cft ,  filiam  patri  facilc  obtempet  atui  am  cfTe ,  ne  is  in 
poenam  incidat.argum.l.  harres  meus.  § .  vltiro.de  condicio  & 
demonft,  Proindeintcreos,quipcnicus  cxtraneifunt,nul- 
la  iuris  rario  prohibcr  ,quo  minus  valeat  ftipulatio,  finul- 
la  fraus  arguatur.  Potcft  fanc  pccunia  ptomitti  alicui  fub 
conditione  macrimonii,cumccrtapctfona  contrahendi.  A- 
lind  cft  enim  posns  metu  libeitatcm  eligendi  macrimonii 
aufcrre  :  aliud  ad  matrimonium  certa  lege,primioque  in 


rcmadmoncre,&incitarevidetur,vtfemper  ad  (oluendum 
paratusfit.quoticsvolociitftipulator.  Icaquc  nccacicaqui- 
dem  condicio  vlla  hic  eft,  quz  reroorctur  obligationem.l. 
Titia.  84.decondition.  Atqueidco  cx  dicftipuiatirnisfots 
debetur,&  vfurzcutrunt.  Naro  fi  condicionaliscfTec  ft:puia- 
tiofcrtis,nondebcrenturvfurz  ante  conditicnis  euentura 
1,  lefta.  §.  fed  cum  fortis.de  rebus  cred.nifi  nominatim  id  cau- 
tum  eflet.l.huiufm  odi,  ^4,1.£  ita.  1 1 6. 

Seia  cauit  Lucio  Titio,quodmandante  eo  hortos  emijfety 


aionftr 

De  arthis  fponfalitiis  hic  ttadatur  qusf^io:quas  qui  de- 
dic.fi  noluerit  matrimoDium  contrahere,amittit,qui  vero  ac- 
cepit,cogitur  duplumrcddere,  imovero  quadruplurojfiid 
in  ftipulationcm  dedudlum  fuerit.l.vlcim.  Cod.de  (ponfal. 
Qupdcumitafit,  videcurftipHlatiopcEnfffruftrahicprohi 


uitare ,  vt  Papinianusait I.  Titio centum,§.i.de condit.& de-  cumpretium omnecum vfirisab eorecepiJpt,fein eumpro- 
*"""   '  prietatem  hortorum  translaturam.  Betnde  inconttnenti 

inter  vtrunque  conuenit ,  vt  tntra  Calendas  K^prtUspri- 
masvniuerfamfummammandator  numeraret,  drhortos 
acciperet.  ^ujtritur,  cumante  Calendas  Aprtlesnonomne 
_  ...  pretiumcumvfurisaLucioTitioSeixfoluttimfit^interpo- 

beri,cnmprzfertimcapccnaquadrupli  infinica  ficrqoiamo-  fitotamenmodtcotempore,  reliquumprettum  cum  vfuris 
dusarrharumnoneftdcfinituslureciuili.    Sed  animadiicr-        „  ■   rr-v  ,  ri     ^*.    *     s      i.  r  ^ 

•       /1      f     V  L     .•  •   •     I  L  •  r_  SetATtttU4[oluereparatusfuertt,neque  Setaacctperevo- 

tcndumcft,arrhasavctetibusdiciannulos,aut  reshuiuimo-       ,  j     r         1    i-  ■  n 

dialiasmodiczquantitacis,  quzin  hoc  dantur,  vt vclutiar-  luertt,&vJquetnhodternumperTtttumnonfiet ,quo  mt- 
gumcntum  fit  raatrimonii  contraai.  Nam  fi  quis  amplifli.  nusreliquumfolueret :  anfinihtlominus  Luciut  TittusSe- 
raas  poflcfliones,  autmagnam  pecuni*vim,donct(ponfz,.  iapecuniamvniuerfamjoluereparatftsfit^exfiiptilatuage^ 
&quadruplum  ftipuletur.credendum  non  eft  ftipulationcm  repofiit  f  ReJpondit,pofife  -.fi  non  multo  poH  obtulijfet  ,nec 
hancvalerc^Prztcrea cum arrhaaltcridcturabaltero.necin  muUerisquuquampropteream mor.,m  intereffet.  quodo- 
folapromiffioneconfiftat,  conf)dcraruntvetere$,dinicuius  ;•  j   f        '.  ■'  ,        r,         ' 

■    ^  —  --  -^  mneadiudictscognittonemremittcnaumest. 


aliquid  dati,quam  promitti  folere,  NvncnimautpofTunt 
fcmpcr  homincs ,  aut  ctiam  volunt  magraro  pccuniam  date, 
vtquadroplum  eiuspecuniz  fibi  reddi  ftipulcntur.  Acfere 
prodiuiorcs  funt  ad  promittcndum,iilud  poccz  ncfcio cuius, 
fortaflis  cogitantes, 

— Quid  enim  promittere  Udit. 

idem  rejpondit ,  plerunqueta,  qua  prafationibus  con- 
uenijfeconctpiuntur,ettam  wfiipulationibm  repetita  cre- 
duntur,ftctamenvtnone>:  earepetione  inutilU  efficiatur 
fiipulatio. 

Locus  pertiiiens  ad  interpretationem  ftipulationis ,  quem 


In  hac  hyothcfi  quatuor  proponuntur,  quz  a  nob's  bic 
exponcndafunti  Primum.Stijmq-z  fuapecuniaemerac 
hortos  mandatu  Lucii  Ticii,  promilifle  Lucio  Ticio  f^ipu- 
lanti  fe  proprietacem  hortorum  in  eum  translaturam  efle, 
adicdlacaufapromi(lionis,&  conditione.  Caofieft^qufa 
hortos  cmit  mandaruLucii  Titii  :  conditio,cutn  preriura 
omne  cum  vfuns  ab  co  receperit.  Hzc  aucem  translatio 
proprietatis  vtiliseftLucio  Titio,cum  traditi  Seiz  avcndi- 
tore,nonalitcracquirantuf  Lucio  Titio,qusmficiu$nomi- 
aetradicoscflc  appareat.l.fi  procurator. i  ;.l.rcscxmanda- 

VV     3 


to.  f  9.  ifcacqair.tTr.  dont     Nccveto^ubitandutn  cft,  quin 
HXC  ftipulatio  coodicionalis  fit.l.  quodcunque.§.non  folum. 
rupra.l.fi  Titio.quando  dies  leg.ced.     Quate  Lucio  Titio  cx 
eanon  competit  aftio  antcquamfoluerit:quamuis  manda- 
tiaiftioeicompetensoullamcondicioncm  babeat.  Sccundo 
ptoponitur ,  Conuenide pa^o  tantum  cbnuento ,  vt  Lucius 
TitiusintraCalendas  Aprilis  vniuferfam  fummam  nume- 
ret,&  hortos  a  Scio  accipiat.  Et  hocpac^rnm.quia  ftipulacio- 
ni  inefle  intclligicur^  ad  aAionemprodeft.l.lei^a.  derebas 
cred.  Idqu^vetbafequentiafatissftendunt.  Tertioptopo- 
nitur,Lucium  nonfoluiflTe  intra  Calendas  vniucrfam  pccu- 
niam :  proinde  mora  ab  eo  iiStz  rede  didtur.  1.  magnam.  C. 
de  eontrahen.&commit.ftipul.Quirto  proponitat,Luciam 
Titium  moram  celTationemque  luam  poftCal^ndaspurga- 
te  vel]e,pecuniam  dcbitam  offerendo.     Qiyimuis  enim  hic 
tantum  dicatur,  Lucium  Titiumpatatum  etle,8sc.necexpii- 
matnr.an  nudis  vcrbis,an  re  oftendcrit,feparatum  cflc,quo- 
njamdeeirenulUeracquxftio  :  tamcnoblationemhicfa- 
<3ara  intcliigcredebemus.quacad  mora:purgationemfuffi- 
•   ciat.  not.  ia  1.  qni  Romx.  .§.  Seia.  In  canfultationibus  ea  tan- 
tum  expriraineceflccftjdc  quibus  dubitatur.     Cxtera  obi- 
tcr  narrari ,  ac  brcuiter  pcrftringi  fol«nr.     Ex  hac  igitur  hy- 
pQchefi  nafcitur  qua;ftio,in  Lucias  Ticius  poft  Calendas  mo- 
«•«m  purgarc  poflic,vt  cx  ftipulacione  agat.     Scseuola  hic  rc- 
Ipondec.pofle,  fi  non  multo  poft  offerat,&c.  Atque  hinc  ob- 
fcraaudum  eft,  creditod  quoque  ag?re  volenti  purgatio- 
nemmoravtilemcfle.  Quamuiscnim  LuciusTitiusin  hac 
fpecicdebicor  &cteditorapparcat:tamen  ineo,dcquoqasB- 
ricur,  creditor  tantum  cft.     Qupd  autem  obiicitutcxalio 
quodam  SczuolxrcIponfo>  feruos,qui  iuffi  funt  liberi  efle 
ii  rationes  incra  Calcndasreddidetint,  poft  Calendasted- 
dendo,  non  poflc  libertatem  confequi,idnos  mouerenon 
debct,  cum  <f^{  <ft«t  ^rairaii  hs  fpcciesintcr  fe  difcrepent,  vt 
oftcndjmuscap.S^.l.iiinfulam.  Inillaenimfpecieobligatio 
diem  fihiuUac  condicioncmhabet,  acidcircopoftdiem  pa- 
rerinon  potcft  cocditioni,ne  abeius  forraa,&conceptio- 
nercccdatut.l.  Celfus.fupra  dearb.     JHasc vcroftipulatioli- 
cetdicajhdbetevidcatur,  nonhabcctamenex  conceptiono 
verboruaj  ,  (ed  ex  quadam  iuris  interpretationc  ,  propter 
quam  pa^Sra  ftipuhcicniineflccrcduntur.     Quareecfipoft 
dicrsiadmictatujoblatio  LaciiTicii,  quafi  cxplcndi  condi- 
tio  .is  gratia  :  nonideotamen,  contfaFortriam  conditionis 
quicqiiatn  fadlum  efle  dicetur,  c»m  cond»riodiem  nuUam 
proprie  contincac.  Alii  comminiicuatui  mors  purgationem 
hicadmicciex  pattccrcditoris,  vtconleruet  adiionem,  non 
acquirar.     Vcrum  (atisiam  demouftratum  eft,  Seiam  Lucio 
Titio  fub  conditiohe  tancumobligatamcffe.exhac  ftipula- 
tionc,fcilicet,fipecuniam  numerauerit,&c.    Qupd  fi  vcrum 
<ft,nullaproculdubioeicompetitaiSHo,ant4quam  conditio 
extiteric. I.cedete dicm. de  verb.fignific.  Ac ne illud quidem 
vcrum  eft,cum deiure  acquirendo  agkur ,  moram  a credito- 
repurgarinonpofle.  QupdvelcxrefponfoAlpheniVarico- 
gnofci  poteft.deftacu  hbetis.cap.  14.  Seruus,inquit,cum  hae- 
redi annorum  leptem  ofjcras dediflct , libcr  effc iuflus  crat.  Is 
feruus  fugerat ,  &  annum  in  fuga  fcccrat.  Cum  feptcm  anni 
pra:tcriilftnt,refpondi  non  eflelibcrum.     Noncnimfugi- 
tiuum  opcras  domioo  dcdiffe.  Quire  nifi  totidem  dies,quot 
abfuiitet,feruiiflct,noaforelibetum,Sedetfiicafctiptume(- 
fct.vt  tunclibereflct,cum  leptcm  annisleruiiffet  tpotuiffeli- 
berurti  cfle.et  fi  poft  tempus  fugar  reucrlus  feruiiflet.  Cur  au- 
lem  hic  cercum  cempus  definitum  non  fit,pucalitis  contefta- 
tf^docuimusfupracap.S^.adfin. 

Ea  lege  donatumfihi  ejfe  a  Seiajermm  d^  tra.ditum ,  'vt 
ne  adjratrem  eiits,aut  filium  aut  vxorem ,  autfocrtim^fer- 
Ueniret.fcripfity  (^ljMttafiipulameSeiaJpopondit  Ttiius: 
quipofihienniumh^redesreliqHit  Seiam,  drfratrem ,cui 
neferuirtt^expreffum  erat:qu£ritur ,  an  Seia  cumfratre  c^ 
foh^ede  exfiipulatu  pofitt  agere  ?  Rejpondit ,  pojfe  in  id-, 
quodctMintereJfet. 

Dehacftipulationetriplexeftqusftio.  Primaeft,  anva- 
lcat:dc  qua  aliquid  diximus  fuprail.qui  Roma:.§.  coh«rcdc$. 


Franc.  DuAreni  (ommeftt. 


£t  ccttum  eft  conuendonem  valere  qasalienationemnon 
omninoirapedic,vciahacfpecic.     Nonenimhtc  agicur,ne 
promiffor alienct,  fed ne  ad  certas  perfonas  res  pcrueniant, 
&c.l.fifterilis§. fitibi.de  aiftionib.crnpt.Namaiias  padutii 
denonzlienandare,fimpliciceriacerpoficumfinecaufa,non 
valet.I.nemo.depadt.l.vlt.  C.depad.interemp.  Eademque 
eftracioalienationis  prohibita:  a  ceftatore,fi  ni^dumptxcc- 
ptum,  &fine  vIlaprobabilicauiafic.Lfiliusfamilias.  f.  Diui. 
deleg.i.l.cii  patcr.§.Iulianus  Agrippa.de  leg.  2. .  Inciuile  enirn 
eft,  idvelpaiflovel  ceftamencocauere  finecaufa,quocom- 
merciumreiimpediatur.  Quare  fiqais  intradicione  reifus 
pad:us  fit  ne  rcs  alienetur,  vtilis  mihi  vidctur  bxcconuen- 
tio,ptopter caufam,qua non  fecnta , datur condidlio.  1. ea le- 
ge.C.dc  Cond.obcauf.Idcmque  puto  dicendum  in  teftamen- 
to,  fi  forte  teftator  rcm  aticuieadcmlcge  &conditionelc- 
gaaerit,cum  racio  diuerficacis  non  appareac.     I^udum  enim 
tcftacoris  praeccpcum  iacclligimus,  cum  ceftatcr  vccatieih 
alienari  fimpliciter.non  autcm,cum  lcgato  cara  Ifgero  adfcti- 
bit.arg.d.l.calege.Quod  cam  ita  fit,diffcrcntia  contraiSuum 
i&vlcimarum  voluntatum»  qu£  hic  vulgo  traditur,  quara- 
tionedefendipollii,nonperfpicio.  Alccra quiftioeft,quo- 
modocommittacurha:cftipulacio.  Etvctbaeftenduntquo- 
cunquemodo  rei  alienacafit,  vtadalium  perueniat,ftipu- 
lationemcommitti,fiuevcndendo,fiuehxrcdecniofticuen- 
do,fcc.I.peto.§. fraire.de leg.i.  Na&h7redJ.sinftirutioalie- 
hacionemconcinet.I.fiquisprioris.§. cercuui.Cod.de  fecun. 
nup.  Quinimo  his  verbis  non  inalc  dici  potcft.fucctflioncm 
Vjuoqucrcgicimam  prohibcri,quafi  promiflbr  curare debcac, 
teftaraentumautcodicillosfaciendo,hc  res  adfratrempsr- 
ucniat.I.codicillis.$.  hiatre.de  leg.i.Spedtandatamenhicvo- 
luntas  prohibentis ,  quz  ex  conicdutis  colligir  ut,vt  in  omni- 
biufadiquzftionibus.     Quidenim,fiquisfitrpliciterpro- 
hibuetitrem  alienari,  finevUius  pcrfonx  cxpreffione?Sa- 
ne  credendum  non  eft,eum  dc  haerede  fenfifle,  cum  nehi  o  fr- 
hc hxrede  moriatur.  Ttaque  contingit  aliquando, vt  cum  vni- 
aerfitate  tranfeant  res  alienariprobibitac.l.  quxdam.de  acq. 
rer.dom.l.i.defund.dotal.     Tertiaquiftiotftjdevi.&tffc- 
iflubuius  ftipalationis.     tt  apparec  cx  boc  Scxuolx  rcfpon- 
fo,agi  ex  ftipulacione ,  ad  id  quod  intereft ,  ficu  t  cx  aliis  ftipu- 
lationibas,quzin  faciendoconfiftunc.did.l.fi  ftcrilis.f  (itr- 
bi.  Przcereaquod  calcgcdatumeft.condicitur&repetitur, 
quafifecucacaufanonfic.d.Lealege.Sedeacondidliopetfo- 
nalis  eft,&aduerfas  eum,  cumquonegotium  contradlwm 
eft,tantum  datur,Vc  auc  rem,auc  acftimatioBcm  prxftct.  Vin- 
dicacioaucemnoncompecic,  quc  rei  poffefforem  fequacuti 
quia  hafc  probibicio  cranslacioncm  dominiihoninipcdic.d. 
l.ea  lege.     Quifquis  enim  rem  cmit,  accipitquc  a  domino, 
eiusdominiumconfcqnitur.§.pcrtraditioncni.Inftif.dcrc- 
rumdiaif.  Nccdubiumcft.quin  reidomintisfitis,cuiresea 
lcgedatur,  nc  alien'ct:ideoqucita  condiciiurabco,  fi  patet 
dareoportere.d.l.talegc.     NecobftathuicfenteDtix  Con- 
ftitiitio  iuftiniani ,  de  icbus  alieniis  hon  alienandis :  ih  qua  di- 
cicurjalicnacionemefleprohibcndara,&c.  His  enimvcrbis 
fignificacluftinianus,  Qon  quidiem  reidominium  cransfcrri 
non  poffc ,  fed cuhi  qui  dominium  cransfcrc ,  cbncra  padlio- 
aemfacere  :  quoniara  appcUatione  alicnationis  continctut 
adus,quodominiuratransfcrtUr.I.peto.§.pr5dium.§.fratre. 
l.cumpater.§.libcrtis.deleg.i.l.patcr.§.fiIiam.dclfg.5.Pro- 
hibitiovclro  teftatoris impcdk  translationcm  dominii,pro- 
pter  vim  fideicommifli,  vt  ego  quidem  exiftimo,practer  alio- 
rumopinioncm.l.filiusFam.§.Diui.dclegat.i.Sanccamcr»- 
ditorpacifciturcumdebirore.ne  pignns  vcndar,  Marccllui 
fcribit,nullameflcvenditionem,vtp3£lioniftetur.l.ficredi- 
tor.§.vlt.de  diftra.pign.  14  enfm  vtilicatis  caufa  in  pignorc  rcs- 
ccptumcft:ncceadcmcftratioeiu3rci,quaraquis  itadat  ali» 
cui.vtnihiliuris  retineat.     ETqaocdamilludcohfeqaituri 
(emptorem  doinus  condudx  non  poffe  conduSorem  cXpsl- 
lcrc,fi  conucncrit  priusinter  locatorcm,&  cond  jiaorcmi  ne 
domus  alicnctur ,  &  eo  nouiine condu^ori  oppig."crata  fit. 
NamfecundumNlafccllifcaTentiamvenditionulla  eft.  Nec 
eorum  mihi  probatiuopinio,qui  pUtaht  honomninoDuI- 
lam  cfle  vcnditienem ;  (ed  ne  prEludicet  crcditori  pro  nuHa 
habcndam  effe.   Nam  hzc  interpreratio  ncc  vaibis  au€^o- 
tis ,  ncc  rationi  congruit ,  cum pratfn-tim  abfquc  eo  paftion» 

vcndicio 


hTit.DeverhorumoUig.  ytf 

Vendkionofihoceatcreclit6tl,nec{uspignoristollat.l.iufto.  diimeft,nemagnutn&ttemp6ri$inr'eruaflutS,iplf#^tcrquod 

J.aonmatai.dcvfacap.    Curautcramaoumiffionontencat  videatut omiflaftipulatie.l.6.§.vlcim.deduob.rcis.   Ac  Vc- 

cootra  Icgcm  didiatn,  in  feruivenditione,dubitatumcft  i  nuleias.&aliivctcres.vniusdiciitamemincrunt,  quafi  poft 

pletifque.     Sedexiftimo  vtilitatis  caufaidlcge  itlia  Sentia  «licmvnarafacilccrcdcndumfitomiflamftipulatiooemefle, 

caatumfuiflejvtnjaiorcflct  dominorum  in  ictuos  fuos  au-  quamuis  intra  id  fpatium  ex  conieduris  id  dcfiniri  debeat. 

ttoritas.l.eaquidem.C.fimancip.ita  fucritalien.l.isqui.  §.  Deindcvidcnddmeft,  nsaftuscontrarius.autalicnus  a  fti- 

inillis.l.fcruushaclcgc.  demanusiiir  1.  illcferuus.quiaqui-  J)uiaiibncfntermifceatur.l.<f.§.vlti.infi:a,deduobusreis.  AI- 

bi»$.Vcilecnimcft,feruosnallamhabercfpemcon(cquend?  terutrumenim,ideft,vellongun»fDatiumtemporis,vclcon- 

libcrtatis.nificxvoluatatedominorum.   DeniqMcauimad-  trariusa<aus,fufficitadvitiandam  ftipulationem  .•  vthisver- 

aertendumeft  ,  Seiam  in  hacfpecieidquodaTitio  gcftutn  bisVcnuleiusoftendit.     Nam  quodidcmfcribitcap.  i  i.dd 


«ft,improbare:quamuis  ei  hasres  extiterit.Qui  cnim  pro  pat- 
teh»resextititalicui,procatantumpartecogitur  raturn  ha- 
kcre,quodadrfun<aogeftumeft.l.cumanjatrc.Cod.derci 

Tiad. 

■iatHmh^redibusfipuUtioneiaterpofftn,  &fubie6ta  dolt 
■{laHfuU,af>ud  Pr.tfeBum  defalfotcftamento  egit.necpro- 
hauit.^^ro,  an  exdolicLtufuLtpofttconuemri.  ReJpoH- 
dit,oibiladeamftipuUttonem  td,quodposka  aiiumfro- 
poneretur^ertinere. 

Quiimpagnauit  t«ftamcntum,  tanquatta inofficiofunr, 
non  ptohibstuc  ex  caufa  falfi  illud  irapugnare.  ncc  poteft 
iiimmoucri  exceptionerciiudicataE.  l.cumquarritur.  de  ex- 
cept.reiiadic.I(aqHeetfide  jnofficiofotcftamento  ttanfegc- 
titcumaJuorfitio,acfoitaffispromiferit  nihil  amplius  peti: 
«a  tranfaiaio  non  obeft,quo  minus  de  falfo  apud  prxfe(5lum 
»rbis  agat.argu.l.  fi  de  certa.Cod.de  tranlad.  cnius  cft  de  cri- 
«ninibus  cognitio.l.i.de  offic.prasf.vtb. 

CXXXVl.     PAVLVS     LIB.     V. 

Sententiarvm. 

51  Ifui  vnaftgnificatibne  diucrftt  nominihus  ea  res^qux  m 
)ftipuUtionededucitur,appellatur ,  non  infirmat  obUgt- 
Hionemyfialteraltero  verbovtatur. 

Locus  cft  dc  ratione  contratcndje  ftipulationis,de  quo  di- 
»imus  c.  <J  ^.l.qui  cxtrinfecus. 

Stquis  viam  adfundumfuumdariftipuUtttsfuerat., 
fofteapmdHm,partemveeius  ante  conftitutamfermtu- 
temaUendumt,euanefcitfttpuUtie. 

Seruitus  non  acquiritur,nifi  ab  eo ,  qui  dominuscft  funidf, 
nec  proparte  dbroiniiacquiritur, vtdiximusfupracap.71.1. 
ftipulationesnondiuiduntur.  Velutifiquisftipuletnr  ferui- 
tatemfundo  communi.1.  paro  partc.  dc  feruit.  1.  ptopriHm. 
tomm.prxdior.Proinde  fi  quis  poft  ftipulationctri  feruituti* 
tlienaucrit  fundum,  vclpattem  fundi,  euanefcit  ftipulftio, 
■quafi  io  cilm  cafiim  incid'crit,a  quo  non  potuit  incipere.dida 
1  propatte.l.pluribus,infra.  Sienitii  inlnitio  vel  totHsfun- 
dus,vel  eius  fundi  pars  fuiflet  alterius ,  ftipulatio  vtilfs  cfle  no 
potuiflcf.  Qupd  tamen  ita cft  accipicndutoinifi  poft  confti- 
tutam,&  iam  f  undo  acquifitam  fcruitutcm,  fundus  alienatus 
fu.Qub  cafn  feruitus  maner.ac  fundutii  (equitur.l.via.§.qu^- 
cuoque.de  feruitu.tuftic.pracd.l.pluribus.inFr. 

CXXXVII.    VENVLEIVS   LIB.     t. 

STIPVLATIONtM'. 

g^  6  N  T I N  V  V  s  aSlusftipttUntis,  &prOmittentu  ef- 
\^redebet.,vttamenaUquodmome»tum  naturx  inter- 
itenirepoftt  j  &  comminus  reJpenderiftipuUntt  operter. 
CstcrumftpoftinteirogationemaUudagerecaeperrt^hihH 

proderit,quamuiseddemdtejpopondtj[et. 

Inconttahendaftipulationenenlufticitinterrogationein 
pr«cedcfe,&fequire(ponfionera ,  nificoniminus&conti- 
naointerrogantircfpondeatnr.  Continuuscnithadusfti- 
iscfledebet.    Continuitatcm  taracn 


duobusrcis.huicfcntentiaE  non  repugnat,  qus  ex  eodem  aQ- 
•ft ore ,  libroque  eodem fumpta eft-:  fcd locus  Vnus  cx  aho  in- 
terpretationcm  capir. 

St  hominemftipulatHsfirn,<^  ego  de  aUefenfero,  tu  de  a- 
lioinihil  a6ii  erit.  T^amftipuUtio  ex  vtriufque  confenfn 
perficitur, 

H.incIocumexp!ic3uic.8j.l.inrerfiipuIantem.§.r. 
<:umitafiipuUiusfim,  Ephefidari?  ineUtcmptu. 
quodautem  accipi  debeat^qu<eritur.  dr  magis  eJi,  vt  totam 
eamremadiudicem,ideH,virum  bonumremittahus,  qtii 
aBimet,qttanto  tempore  diUgenspaterfamiUas  conficerc^ 
pofit,quodfailarumfepromfit ,  vt  qut  Ephejt  daiurumfe 
fpoponderit ,  neqite  dipbmate  diehtti  ac  nofiihus  ,dr  omm 
tempeHatecontempta,itercontintiarecogattir,  neqtte  tam 
deUcateprogredidebeat  ^  vt  reprehenfione  digntts  appare- 
At:fedhabitarationetempor'ts,£tatk,fe\-us ,  vaUtudinis: 
cumidagatur,vtmatureperueniat,  idest;  eodem  tempore^ 
quoplertqueeiufdem  conditionis  hominesfolent  peruenire. 
Eo  tranfiiio ;  quamuis  Rom<x.  remanferit,necpofit  Ephefi 
pectmiam  dare ,  nihilo  minus  ei  re£ie  condicetur ,  vel  quia 
periffumfieterit.f  quominus  Ephefi  daret ,  velquomam 
peraUum  Ephefidartpofiit,velqma  vhique  poteH  foluere. 
3S(amdrquodindiemd€betur.,  antefoluipoteB ,  Ucetpeti 
nonpotefi.  ^uodfiidiplomate  vftts  autfeUci  nauigatione, 
maturius,quam  qttifqttam,peruenerit  Ephefum,  corifcfitm 
obUgatus efi-.quia in  eo quodtempore ,  atque  fa^ofinitum 
eHfnulltts  efi  conieBur<e  locus. 

Interdurh  pura  ftipulatio  dilationem  tacitam  habet.I.in- 
terdum.fupra.Vt  cum  qnis  ftipulatur  Ephefi  dari.  Ineft  enini 
tempus,quo  promiflor Ephelnm  poflit  peruenirc.  Sed  qiiia 
certuih tempus  non  poteftdiffiniri,  cutri  in  fado  id  nQgis^ 
'quamlniureconftat.rclinquirurxftimandum  boni  viriar- 
bitrio.  I^luiufmodi  etenim  fadli  quzftiones  oon  magis  func 
larifconfultotum,  quam cuiufuisboaiacprudentis  vir:,qui 
jEqaitatem  ante  oculos  habcat.I.vit  bonus.  iudic.folui.l.fed  fi 
vnius.§.Pra:tor.deiniuriis.fedadiudicisofficium  pertinenr, 
quod  latius, qnam  turifcoofulti  officiurn.pater,  vt  in  Scxu&la  itjlti 
cftendimus.  Diploma  hicaccipe,quodaPrincipeimpetra- 
tur.vtequispublicedifpofitisvtiliceat ,  Poftam  vulgo  dici- 
mus.Priuatisenimabfqueprincipis  diplomate  curfuis  publi- 
cussIiinnonpermittebatur.l.nullis.C.dccurrpubiic.Cuiu^ 
thoriis  mcniinit  Plinius,hb.io.epiftol.sd  Traianum,cun)  ple- 
rifque  aliis.  Qiiod autem bic  dicitur i  cutti  qui  Epbcfi  dare 
promifit,  poflevbiqucfoluere,  quomodo  accipiecdum  ifir, 
docuiinnscapice  iiiL.I.qaiRorhaE.inprincip.  Ade:^retxium 
cbferuandus  eft locus  communi&de  conietAura ,  cuius nulla 
iniis,quscettafunt,tsitiohabeiur. 

Itemqui  infuUmfieriJpi)poiidit,non  vtiqiie  chnqttifitit 
'vndiquefabrU,  ^plurimisoperis  adhibitis,feftinarc  dc- 
bet^necrurJttsvtroque^iiUtaUero,contentus'eJfe:fedmod:ii 
adhibendtes  eft.,fecHndum  rationem  diUgtntis  xdificatorisi 


pulantis.acptomittcntis -^  ni  i  r    l  ,  ^7  /-     "      ,       ' 

banc  non  accipimus  Mathematicorumj  aut  Fhilol«phornm      ^temporum  locoruinqUe.     Jtemji nontnchoeturopuJ,id 

more,' 
fit.Sedi 
vt  fi  ftipo 

toSttrcIbligrtionemriyM^^  'rum^opondttjiquimddquetradidit. 


788 


Tranc.Duareni  Commenf 


Tria  hoc  capite  continentur,dc  quibus  fatis  diaum  fuit  a- 
Iibi.Primum  eft  ftipulationcm  faauradura  habeous , diem 
laeitumhabere.l.fiinfulam.fup. 

I I.  Ex hacftipulatione agi, cum primum cffipctit tnoram 
facere  promiflbr.l.ftipulationcsnondiuiduntur.^.vhi. 

III.  Promifloremhbcrari,  poftmoram  facicndo.  quod 
eftaccipiendura  ,  modohscontcftatanondumfu.  lcg.  fun- 
fulam. 

tRudmJpiciendumeli ,  mquicentumdAnfromifit, 
confesiim  teneatur.a»  vero  cefet  ohligatio ,  donec  conferre 
tecuniamfopt.^idergo,ftnequedomihaheat,nequcJ 
inucnintcredttorem?  Sedhdc  recedunt  ah  imfedimento 
naturali,&rejpiciunt  adfacultatem  dandi.  EBautemfa 


Siah  eoJiipuUtusJim,qui  efficere  nonpofit,cHm_  aliipof- 
fihiUfit  lurefaBam  ohligationem,Sahinusfcrihit. 

Hxc  ftipulatio ideo  dicitur poftibilis ,  quia poteft  promK^ 
for  ^ftimationem  (oluere,fi  non  fecerit.  An  poflit  alicRa o- 
pera  vti  in  ea  re.quarftio  faiSi  eft ,  qua:  ex coniedluris  pender, 
&  aho in  loco  tra(5^atur.  l.inter  artifices.  de  foiut.  1.  oemo. de 
duob.reis.l.fiicruus  patroni.de  oper.liberr. 

Cum  quisfuh  hac  conditiont^fitfulatmfit  ,firemfa- 
tram,atit  religiofam  "Tttius  vendidcrit ,  'velforum^autha- 
filicam,  dr  huiufmodi  res,  qu£puhlicis  vfthus  inferpetuum 
reliB^funt^vhiommno  conditio  titre  imfkri  nonpoteH: 
(^fifvelitfacere^einon  ltceat,millius  momentiforefiipula^ 
tionem,perinde  acfiea  conditio,qu£  natttra  impofiihtlis  efiy 


fiecundumfuturi  temporii  ius  yfedfecudumprxfientis^ 
afiimaridehetfiipitlatio. 

Nihil  refert,an  conditio  natura  impoftibiUs  fir.an  vero  iu- 
teimplerinon  poflit,vt  fupraannotauimusc.7.1.ia3pcftibi- 
Us.  Idque  his  exemplis  ofteaditur,de  quibus  difteruimus  c. 
S^.l.facram.Tametfiautemvenderehas  quoque  rcsvcrcdi- 


,  infertacffet  .Nec  adrem  pertinet  ,quodiw  mutaripofiit,& 

cult^,perfonacommodum,incommodumquenonrerum^      J,W«««c;W«./,  poHeafit pofithile fieri.  Non 
quapromtttuntur.^ltoquin&fiqutssttchumdarejpo.      ,„,^r,,^„j^^p,turitemportstus,fedfecudumt 
ponderit,qu£rtmuS,vhifittStichus:vtfiicnonmultumre. 
ferrevideatur,  Ephefidaturumfe,anquodEphefitfit,  cum 
ipfi  Rom£fit,dareJpondeat.  Nam  hoc  quoque  adfaculta- 
tem  dandipertinet:  quia  &inpecunta,  &in  Sticho,  tllud 

tommuneesi,quodpromiforinpr£fentiadarenonpoteB.  ^      ^ 

Et  <7eneraiitercaufa  difficuitatisadincommodumpromif      camur ,  cum  ad  fadlum  refpicimus.-quia  tamcn  venditio  nul- 
foris,nonad tmpedtmentumfitpulatorispertinet,ne  tnci-      him  iutis efFcaum habct:  non dicitur impleta conditio clTe. 
piatdici,eumqtioquedare  nonpojfe,  qui  alienum  fieruum^ 
quem  dominus  non  vendat,darepromiferat. 

Siqirispromiferitpecuniam.qaamnonhaber.qnxrituraft 
propterinopiameius,acdifficultatcm,tempus  infit  ftipula- 
tioni,ficut  diximus incfle.cum  quis  ftipulatur  Ephefi  dari.  §. 
cum  ica.fupr.  Venuleius  hicait,nonideocefldre  obligatio- 
nem.fed  confcftim  promiflot em  teneii ,  &  aduerfus  cum  agi 
pofli.Multumcnimrefert.anrespromiflaprsftarinonpol- 
fit ,  an  vero  promiflor  eius  pra^ftandz  facultatcra  non  habe- 
at.  Quare  fi  quis  fimpliciter promifcrit  Stichum  dare,nott 
qu«remus,vbi  fit  Stichu$:fcd  promiflorem  ftatim  conueniri 
pofle  dicemus  .•  tametfi  cum  quis  ftipulatur  Ephcfi  dari,  teni- 
pusexpcdandum  fit.  Idemdicendumeftjfiquisprcmiferit 
alienumferuumdarcqucmdorainus  vendere  noht.  Gene 


Nec me latct.aliquando  fadlum nudum  (ufficcrcad implen- 
dara  conditioncm.cum  id  vtilitas  cxig<t,&  voluntas  eius,  qni 
condicioncm  adfctipfit,qus  maxime  hic  fpedanda  c  ft.I.  mu- 
Iier.§.vItim.decondi.inftit.Itcm  vctba  conditionis  diligen- 
tcr expendenda funt,vt  apud  Scsuolara  c.7 7 .ad Trebel.  vbi 
dicitur,facisfaftumeffecondicioni,  quamuis  matrimonium 
cumfuriofanonfuerit.I.ha:redibus.§.vlti.  Naminconditio- 
nc  nuUa  crat  raatrimonii,fed  iiberorum  tantum  roentio.-  nec 
dubiumeft,quinlibcrifint ,  exquocunque  concubitu  pro- 
creaii.Seddchisfortenimismuha:  quasvtleuiaadmodnm, 
nec  ad rem  valde  pcrtincntia omittcrem ,  nifi  viderem  ea  fic 
imagnisDodtonbustradiari,  vthiac  fcfe  expcdiri  vix  po(- 
lint. 

Si  vt  aliquidfiatjiipulemur,&  vfitatita,  &  eiegantiui 
effe Laheo ait  ,ficfuhiicipcenam ,  Si ita  fadum  non  erir. 


raliterenimcaufadifficultatisadincommodumpromiflbris,  AtcumquidnefiatJiipuiemur,tunchodmodo,SizA\xex~ 

nonadirapcdimendumftipulatotis.pcttinct:  nccd;fficultas  (us ca.fa.dumcnt.Et cum aiiafieri ,& alianonfiert con- 

promifloris , qua inre non eft ,  (ed in perfona ,  impedit,quo  iunBefiipuiemur,ficcomprehendendum,Sik2inon fece- 

minusdebeaturftipulatori.  Siquistamen  ft.puietur,  hodic  ^5,! iue quid aduerfus ea feccris. 


fibi  Catthagini  dari,inutihs  dicil  ur  efle  ftipulatio.  §.  loca.  In- 

ftit.de  verbotum  obligat.quouiamcxipfa  conccptione  vet- 

bo^mapparet.promiflorem  dare  noi!p_ofle.  Itaqueinter- 

pret.-itio hicconttaftipulatorem fit ,  quafi hxc fuctit contra- 

hemium cogitatio,vt nihil agi exlftimarent  arg.l.noD  folum. 

de  oblig.&  adio.Quod  eft accipicndum,  ni(i  aiiud  ■^Qiam  cf- 

feapparcat.Potcftenimagiintercos,  vtpcrdifperifarores  v- 

triufque,qui  Catthagini  (unt,impleatur  quod  promiflTam  cft. 

Iremvtpromi(roridquodintercftfoluat.I.vlt.§.fiintcr.infr. 

Sed in  dubio  contra  ftipulatorcm interprctamur.  I.  quicquid 

adftringendi.fupta.AliacaufaeftbonaEfideicotrajauum.at- 

que  vlcimarum  voluntatum.in  quibus  benignior  fit  intcrprc 

tatio,vt  alibi  oftendimus.l.in{ulam.§.i  .locat.l.fi  mihi ,  &  tibi. 

§.i.deleg.i.  Quamuisautemobeara,dc  quadiximus.cau- 

lam  non  diffi:ratur  adio:  tamcn  humanitatis  caufa  ititerdura 

exadiodiftertur,  &  condemnato  teropus  datur  adfolucn- 

dum.l.ficum  militi.de  coropenfat.l.fidcbitori.dciudic.Qup 


JDiximus  de  baC  re  fupracap.^i.Lcum  quid. 

Pr£tereafctendumefi,quoddarifiipuhimur,nonpoffe_j 
per  nos  vui  ex  haredthus  adquiri:  fed  neceffe  eH  omnthus 
adqttiri.Atcumquidfierififpuiemur,etiam  vnius  ptrfona 
teBe  comprehendi. 

Siquisitaftipulctnr,  Mihi,^Titu)  htreiimt» ctrttumdo' 
n?Dcinde  deccflerir,Titio  &  aiio  quodam  hxrede  relidto,dt- 
uiditurhzcobligatio  inter  vtrunquc  hsredem,itavt  Titio 
quinquaginta  tantum  debcantur.  Nemo  enim  poteft  alteri 
ftipulari,nifi  hzredi  fuo.ac  ne  hzrcdi  quidem  fuo,nifi  quatc- 
nushxreseft.l.ftipuIatioifta.§.fi]a:.  Nannonfucccditinius 
dcfundi.nifipropartc  bxrcditaria ,  &proalia  partc  exua- 
neushabetur.l.cumamatre.C.derei.vindi.I.fi3dulra.  C.  de 
bsred.ad.  Vnde  pro  ea  parte  ftipulatio  perinde  habenda  eft. 


temporeprztetito,cogitur  foluere  debitor,  &incarcetem       acficuiuisaliiextraneoftipulatuseiTetdefundkus.Cumquid 
coniicitur.l.i.Cqui  bon.ccd.pofl. Pr^terca h^c  difficaltasin-       tamcn  fieri  ftipiilamur,re(ac  vnius  ha*redis pcr(ona  compre- 


terdumfacit,nepromifl^or,quafi  morafa6t3,tcncatur,  vtpu- 
ta,fi  Stichus,quem  interpellatus  promiflbr  dare  non  potcrat, 
interimdeccflerit.  Licetenimdifficultaspromiflbrcm  non 
excufet.quominusviuoadhucStiehoconueniatur  :  tamcn 
eo  mortuo  non  tehebitur  ad  2ftimationem,quafi  in  potcfta- 
te cius  non  fuerit,Stichum  dare. Cum  Cnim  qu«ritur de  mo- 
ra,infpicimus,anproraiflorfacultatem  foluendihabeat.  leg. 
qaod  te.de  rcbus  credir.l.fciendum.de  vfur.I.  z  .$.fi  quis  in  iu 


henditur.Namquiafadlapcrfonaliafunt,  vtantcannotaui- 
miis,I.quoddicitur.rationonpatitur,  infadisomnes  hzre- 
dcs  exzquari,cum  przferrira  vtihtas  Contrahcnrium  hoc  cxi- 
gat.Ex  pado  (ane,qaod  de  non  pctenda  pecunia  fadlum  cft, 
vni  cx  hzredibus  exceprionem acquiri,  Celfus  ait.  1.  auas.  de 
pa^is.  SedacquiriturIiberatiofaciL'us,quam  ob!  gatio,& 
fubtilicas  iuris  plcrunque  negbgitur,  vbideliberationeagi- 
tur.l.Arrianus.dcobh.&ai^.  An  autemquispofticvnuraez 


dicio.fupra,fiquiscaurion.lfg.fivchenda.  adlcg.  Rhgd.  dc      hzredibusfuis  obligarc,  alioialecodifputacumfuitJ.  eura 
\xQi\x  ^ai  ita.§.  I  .Llulianus. 

CXXXVIII. 


tn  i^it.  De  verhorHm  ohlig. 


CXXXVIII.  ID,EM  LIB.  III. 

Stipvlationvm. 

EV  M,  quicertarumnundimmm  diebusdarij^iprde- 
tur:primo  diepoffepctere^ait  Sabims.  Procubs  autem 
^  c<tteri  dtuerfe  fchoU  auBores,  quandiu  njeiexiqtium 
tempus  ex  nundinarumfpatiofupereJfet,peti  nonpojf  exi- 
Jlimant.Sedego  cum  Proculofentio. 

lahacftipulationc  interprecitiofit  concta  ftipulacorem; 
ficutiaaliaiimiii,dequadiximus/upracapite4z.leg.  quihoc 
anno. 

Cumpureflipulatmfim.,  Illud  aut  illud  ^■MiUicehit 
tibiquotiens  'voles^mutare  'voluntatem  in  eo ,  tjuod pr*:;Ii- 
turusjis:auia  diuerfa  caufa  efl  voluntatts  exprejfa,  (^  eini. 
qu<tinejt. 

Reus  cui  competicelcdioex  ftipulacion*  alcernationetn 
habence,aiutarc  voluntatcm  poteft,  qnoties  volucrir,  doncc 
folucafueritresdebica.l.qui  cxplunbus.io^.  Videndumca- 
mcneftincxecucibnefcDcentia?,  nevariacione  fua  iudicium 
ciudac.argu.l.non  vtiquc.de  eo  quod  cert.loco. 

Aiia cllcauia ftipulaioris, qui eiedlionem  habct  cx  volun- 
tateverbiscxprella:vtputa,liquisitaftipuletur ;  St.chumaut 
Tamphtlnm.iJtrMmvoluero.  Nam  eligendifacultasconfumi- 
tur  prima  eledione.aut  faltem  conteftatione  litis,fecunduhi 
diftindlionemcapicis  i  ii.l.fiquisftipulacus.  lieoaucema- 
iftor,cuius  ert  eledlio  mucands  volunracis ,  facultatcm  amic- 
ticlitemconteftando,quia{)ccendoalcerum  ,  &  fuper  eoli- 
tem  contcftando  nouum  qubddam  negocium  concraherc 
itlcelligicur.l.vbiaucem.§.quiiilild.  fupta.  nocat.ini.ii  iaiu- 
lara.Scd cum  rci eft  eiedio.vcrunquepecitur ,  &  iupcr  vtro- 
qaeliscontefticur.  dido§.  quiillud.j. huicauccm.Inftic.de 
adionibus.Proinde  licis  contcftacio mutands  voluntaris  f a- 
culracem  non  adimir.  A tque  hinc  eciam  confcquicur ,  fi  quis 
ftipulacus  fucricdccem  in  melle,promiflorem  non  poflc  mel 
loluercpoftliceraconceftatam.l.fi  quisftipulatus.  jy.  defb- 
lutio.  Ex ca enim ftipulacionedcccm  pecuncur,& iupcrdc- 
cem  fic  litis  conceftatio,cum  ea  Iinc  in  obligacione ,  non  mel, 
quod  in  iolutiane  tancum  eft. 

CXXXIX.  IDEM  LIB.  VL 
Stipvlationvm. 

C'  V  M  ex  caufa  dupla  ftipulationis  aliquid  intendi- 
mtts,venditoris  hxiedes  infolidum  omnes  conuenien- 
dijunt,omnefque debent fubffiere ,  d^  quolibet  eorifw  de- 
fugiente,  caterisfubfisiere  nihilprodefi:quia  in  foltdum  de- 
fendendaeFt venditiOjCuius indiuifa natura  esi.  Sedcum 
vno  defugiente ,  omnes  defugijfe  videantur ,  ideoque  ^  o~ 
mnes  traentur,d^  vnicutqueproparte  h<£reditariapr£jla~ 
tioincumbit. 

Explicacus  cft  hic  locus  fupra,capicc  8  f  .§  .item  fi  ica. 

CXL.   PAVLVS  LIB.  IIL 

AD    NeRATIVM. 

V  ...  •  ■  ! 

PL  V  k  I  B  V  s  rebuspropofitis,irafiipUlatiofa^Ae% 
Eaomniaquicfupra  rcnpcaluntjdari  -.propimeFi, 
•vt  totfiipuLttiones,quot  Yesfint.  De  hacfiipulatione ,  An- 
nua,bima,trima,die,idargentumquaque  die  dari: 
apudveteresvariatumfuit.  Padm.Sedverius  ydrhictres 
eJfetriumfuTTtmarumfitpuldtiones.  ' 

Dupl  5X  fpecics  hic  proponicur,  8c  quascicur  in  vcraque ,  an 
vnaftipulariofir.anpiures.  EJepriore  fatis  didium  eft  fupr; 
capite  I  j  4 .i.Ticia.J.vlc.Poftcrior eft,cum  quis  ftipulacur  an- 
nua,bima,crima,diedari:dequanihildiffiniic  Neratius  :  fed 
tancum admonuic,varias opiniones veccrum  fdifTe.  Ec  fane 
probabiliseftdehacftipulacioncdubicacio.  Nametfi  vnadi- 
Cacuc  cfle  ftipulacio ,  cumquisftipuiatur  in  fingulbs  annos, 
antedocuimuscapitci(f.i.fiSttchura.§.ftipulatio,tamenh5c 
Tfquequaquefiffliliscioon  cft,  quoniam  hic  fpeciaiitct  eic- 


78^ 

primuntur  rempora,puta,primeanno,fecun«!o,tenio.  Sed 
qaia  non  cxprimunturannuac  przftationcs,  poterat  videri  v- 

haftipulatioefle.l.kiredcbemus.lcg.quoddicitur.8(J.fupra. 
Paulusautem,  quinotasrcripfitinNeratium  ,  vetiusexifti- 
m3uir,tres  ftipulationes  cfle,curri  tria  tempora  fpecialitcr  dc- 
fignaca  fint,licet  finguia:  fummi  exprefla:  non  finr. 

.  EtftpUcet  extinguiobligationem,fiin  eum  cafum  inci- 
derit,aquomdper:nonpotesi,  nontamenhocin  omnib^is 
v:r;,t>?i  esi.  Ecce.,fiipulari  vtam,iter,  a£liim  adfundum 
co^nmumm,  focius  nonpotesi:&tatnenfils,qHifitpuktus 
fiierat,duos  h<eredes reliquerit,non extingmturfiipulatio^ 
dl" perparte:'^.  dominjrumferuitus  acquiri  nenpotcfi,  ac- 
quifita  t.v,nen  confruatur ,  drper^artem  dominit  hoc  eue- 
nit,fipdrs  pncd:iferutentis ,  veicuiferuitus  debetur ,  alte- 
ritts  domini  e(ft  cofperit. 

Locus cftde ftipulatiohe fcruitutis,iam  fxpe traiiatus.-  cx 
qnodiioprafcipueobfcruandafnnt  :  vnumcft,  fift  pulacot 
leruitatis  dcccfletir,daobus  h.Tred!bus  rcidtisiftipulationem 
nonextmgni,quiafingulis  hiredibus  ad  petcndapM  fcruitu- 
iema6lio  mfolidumcomperit.l.z.rupra.  Scdobiicitur  huic 
fcrae Jiiaf,rem  incidifle  in  eurcn  cafum,a  quo  non  potuit  inci- 
perc.  Sicaimabinicioduofuiflcntdomini  eiuldemfundi, 
nonpotuiflcrperfingulos  fundocommuni  fcruitusarqdri. 
hfi  vnus.de  {eruit.ruftic.pracaior.  Vnde "i.ictur adlio  ex  fti- 
pulatione  fingulis  hrrcdibus  competere  non  pofle,  qua  fun- 
cfocommunileruiajtemacquirant.  Sedhuic  obicftionire- 
fpondcndumeft,  obdifficultatempra:ftationis  ftipulatione 
miniraciniitilemficri.  Qupdquemadmodtimaccipienduni 
fir,docuimusininterpretacior:ec.ipitisfccnndi.  Secnndolo- 
coannotandumeft,feruicatemiamacquificam  &  conftitii- 
tam,conferuari,fi  pirs  prsdii  fcruieiuis;  auc  dominantis  L'-e- 
nacafit.-cjuainuisiccuicuspropiite  acquirinon  pofnc.  Qna 
derefupracapicc  i^tf.l.fifub  vna.Illudobiterhic  expenden'- 
dumcftjvideriPauIurnnon  msgr^ifacerethefim  vulgorecc- 
pcamtemporefuo:c]uamfimpliciccr  aic  noninomnibus  ve- 
ram  efl^e.quod  facis  intelligat,nihil  periculofius  efl^e  in  inre  ci- 
uili ,  quaminvniuerfumquicquamdiffinire.l.omnisdiflSni- 
tio.de  rcg.iur.Quo  cxcmplo  &  nos.cum  huiufmodi  thefis  a- 
liqua  nobis  obiicicur ,  vt  vulgc  fit  20  iis,  qui eas  ex  dofiorum 
Accurfianorum  corameutariishaUriunt,  poflarausrefpcn- 
dere  t hefira,feii  regulam  non  omnibus  veram  cfle ,  atque ita 
obiecSionemeludere.  Seddchisthefibuspluradiximusfu- 
pra,i.i.§.fifti^ulanti. 


XLL     CAIVS     LIB. 

DE    VeRBORVM    OELIG. 


IL 


S\firuus,autfiliHsitafiipuldtusfit,  Rem illam, autii- 
lam,vtr um  ego  velim,  honpater ,  dominufve,fidfi- 
liusferuufve  defiinare  de  alterutra  debet.Ektrmet  quoque 
perfona,ficomprehenfafuerit,velutihocmodo,  vtram  ea- 
rum  Titius  c\t^cxit,nonaliterfiiptdator  alterutrius  pe- 
tend^facultatem  habet,quamfi  Titius  elegerit. 

Locumhuhcinterprcratifumus  c.ytT.fi  (tipulatus. 

Pupillus  licet  ex  quofari  cepit.,reBefiipularipotefi :  ia- 
menfi  mparentis poteliate  efl ,  ne  autore  quidem  patre  ob- 
ligatur.Pubesvero,quiinpotefiateefi,perindc  acpatcrft- 
miiias  obligarifoiet.  ^uodautem  inpupillo  dicimtts ,  iden-} 
drinfibafamtlias  impubere  dicendum  efi. 

Qiutuorprxcipuehicobferuanda  funr,quorum  nonrul- 
lapattimaliisinlocisexplicata(unt,parcimnul!aminterpte- 
tacionemdefiderant.Primumeft,pupillum  qui  in  pottftate 
tutotis  cftjpatre  mortuo  ftipulari  polfe,  cciam  fine  tucore ,  fi 
infans  non  fit:quamuis  finc  cucore  non  poflit  obligati.§.  pu- 
pillus.Inftir.deinut.ftipul.l.obligari.deauto.  tuc. 

II.  Pupi!!us,qui in poceftace  parencis  eft , patre  aurorc  na 
obligitur.d.J.pHpiUus.Inftic.deinucil.ftipul.  Pupillum hunc 
vdcanius,quod  impubes  fic :  vndc  &  pupillaris  fabflicucio  di- 
^taeft :  camctfi freqnentius  accipiacur  pupilluspro  cq,  qui 


J90  Franc.  Duareni  Comment, 

tutoremhabct.l.pupilluj  Jcvcrb.fig.Patcrigfturnoneft  fi-.       Calendis  lanuariis  ,  aut  Titio  Calcndis Fcbmariis» 
lii  tutor.licet  in  cutn  potcftitcra  habeat :  (cd  poteftas  patria a       j^g  g^^^^ citeriorem  diem in  Tiiiiperfonam  conferripof 

Calendis 

efp.'Jlipulationemt 


fjr.  Sedtutoreonomine  tcneturpupilloadlionetutels,  & 
prsterea  fideiuffor,quemipfetutorclat,  antequamtutelam 
gcrat.Inftit.de  fatifda.tuto.Sancquotiesagitut  de  obligatio- 
ne  contrahenda  propterbonaaducntitiafilii,re6leinterue- 
nitpater,quiacorumbonorum  legitimus  adminiftratorcft: 
vt  puta  fi  hxrcditas  dclata  fit  fiIio,quam  auftoritate  patris  ac- 
ccdente  adeat.l.fi  infanti.C.dc  iure  dcli.l.  vlt.§ .  vlt.  C.  dc  bo- 
nisqu2Elib.Aiiasfifiliusimpubes,quiinpatris  eft  potcftatc, 
obligari  velit.dandus  eft  ci  curator,quo  au<ftore  obligetur.  d. 
i.vlt.^.finautem. 

III.  Filiusfamiliaspubcsperindcobligatur.acquiuispa- 
terfamilias.l. filiusfamilias.fapr.de  obligatio.&adlionib. 

1 1 1 1.  Qapd  de  filio  didam  eft,id ia filia  quoque  locum 
habct. 

Siitaflipulatuifuero,  MihiautTitio?  Etttifnihida- 
turumte  reJpondeas,fecund»mommum  opinionemadin- 
t€rrogatumterefpondere:quiaconJlatmihifoliadquiTieb~ 
Ugationem.  Titio  autem  duntaxat  re£iefekitur. 


Si  Titio  Calendis  lanuariis  nondederis,  mihi  Ca- 
lendis  Februariis  dare  fpondes  ?  Sedrurfm mihiqui- 
dempure.,aut  TitiofubconditioneJlipuUripoJfum.  Contra 
'uero^fi  mihi  fuh  conditione^aut  Titiopuretinutilis  erit  te- 
ta  (Hpulatio^niftin  meamperfonam  condttio  extiterit  •.fci~ 
licet  quta  niji,  qu^e  a  me  'uim  accipiat  obligatto ,  adie5iio  ni" 
hilpoteU  valere.Hoc  tamen  ita  detnum  trac}aripoteFi,JJe- 
uidenter  appareat,pHre  Tttiiperfonamadie^tarii.  Alioquin 
cumitaJltpulor,Smoxih  ex  Aphricavencrit,m:hi,auc 
Titio  fpondes?  Titiiquoqticperfonafuh  eadem  conditio- 
ne  adiici  'videtur.Ex  hoc  apparet,fidiuerfi  conditio  in  me- 
amperfomm,diuerfain  Titiipofiiafit,neciti  meam perfo- 
nam  extiterit  conditio ,  totamfipuLitionem  nullitu  mo- 
mentifuturam  :  extante  feromeaconditicne  ,fiquidem 
Titiiquoqueconditio  extiterit :  poterit  vel  Titio  folui.  Si 
veroinilliu^sperfonadefccerit ,  qttafi  nonadiecius  habebt- 
tur.Ex  his  omnibus  apparet,licet  alteriusperfona  non  refie 


InhacftipuIationcdiuerficasrefponfioDisnonnocet.quia      Adiiciatur,nmideo  minusinnoHraperfona  vtiliterproce- 
in  eo,quod  ad  obligationem  pertinet ,  congrua  eft  rcfponfio       derefiipulationem. 


interrogationi.  Cum  enim  quis  ftipulatur  ubi  aut Tttio  dari, 
Titius  non  ad  obligationem ,  fedadrolutioaemtantumpo- 
nicur.I.fiduo.lupra. 

Siintereos  quiRomafmt,  talisfiatfliptilatiOy  Hodic 
Carthagini  dare  fpondes?  quidam putant  nonfemper 
'videri  impopbiiem  catifam ftipulationts  contineri ,  quix 
pofit  contir.gere,vt  tamftiptdator,qtiampromiffor,antz^ 


Cum  quis  ftipulandoalteriusperfbnam  adiicit  folutionis 
caufa,andiucrfitasin  perfona  vtriufque  noceat  vel  ftipula- 
tioni,vcl  adic(ftioni,qua:ritur.  Quainrcdiftinguendum  eft, 
vr hic dicicur.  Nam in primis, cum  diuerfitas circa rcs confi- 
ftir,ytinhacftipulationc,4J%7«Wfrf»7,  aut  Thio  hommem? 
fi  ipfum  ius  fpedcmus,inutilis  eft  adieftio.ncc  promiflbr  Ti- 
tio  homiiicm  foluens  hbcratur  :  quamuisaliasadiedofol- 


altqnodtemfiisfioqutjque  dijpenfatori notumfecerit ,  in       "«"« iproiarcliberctur.§.fiquis alii.lnfti.de inijti.ftipul.  Scd 
eurn  diemfuttcramftipidationem ,  ac  demandaffet  promif- 
for  qtitdemfte  dijjenfatori ;vt  daret  ,ftiptdator  autemfito^ 
vtacciperet.   .^odfiitafa£itimf:icrit,poterit  valerefti- 
puldtio. 

Angnftiae  tempotisinftipulstionc  contrahendaexprcffi, 
poceac3liqaaadofi:ipulatioiii.§.  Ioca.Infti.de verb.oblig.vt 
anteadmonuiraus,l.continuus.§.illud.veluti,fiquispromit- 
tatjhodiedarcCarchagini,  quiaproraifibtdare  nonpoteft. 
Quoties ergoaccidir,  vt  dati pofiic,  vtilis eft  ftipulario ,  vt  ia 
hac  lpecie,quae  nec  diiEcilis,nec  obicura  eft. 


Cttm  mihi,  aut  Titioftipulator,  dicittir  aliam  qtddem 
fem  inperfonam  meam ,  aliam  in  Titii  defignari  nonpofie: 
'veluti  mihi  decem  attt  Titio  hominem.  Si  vero  Titio  ea  res 
folutafitt,qu£  in  eiusperfona  defignatafuit:  licet  ipfo  iurc^ 
mn  ltberettirpromiJfor,pcrexceptionem  tamen  dcfendipo- 
terit.tempora  verodiuerfa  defgnari  pojfc :  veluti,  Mihi 


proptei5;quitatem,acTerifirailcmcontr2hentium  volunta- 
teiTT,'jromiLlori,quihominem  foIuit,datuiexceptio.  Intcr- 
diim  diuerfitas  tt  fpicit  tempus:vt  in  hac  ftipulat  ionc,  vJ\Cihi 
Calendii lantianu ,  &nt  Tttio  CAUndisFebrunrtis, vcl,tSl^ihi 
Oiiendis  Fel  rftnriii^aut  Titio  Calendii  lanuariii?  Et  harc  di- 
usrfitasno>inocet,quxfubitaatiam  obljgationisnon  rcfpi- 
cic.  Aliquando  diucrfit^s  eft  in  perfona  vcrinfque  propter 
cond!cionemadie(!iam,velort:iflaui  ••  vtcuraftipulor  mihi 
par2,auc  Titio  fub  conditione.-vcl  cootra,  mihi  fub  condicio- 
ne,aatTiciGpurc:vcl  cumaliaconditioinpccibnacjea,  alia 
in  periona  Titii  adfcribitur.  Ec  generalicer  nocandum  cft, 
cumnonconfifdtobligatiOjinutilemelleadiedionem,  qux 
acccflbriaeft.-tareecfipropter  inutilcsa  adtionem  non  con- 
tinuovitieturobligatio.Exempl3,quib.hicCaiusvtitur,ida- 
peicifiime  demonftrant ,  vt  pleniore  interprecacionc  opus 
noa fit.Finis igitur  molcfti,prolixiquclaborij, ac veluti  qui- 
damportus,  Deioptimimaximibenignicatciamadcft  .-  vt 
Diogenicum  illud  magna  cum  Ixtitia  vfurpem,  ■^t  if£,  id  eft> 
teriamvideo. 


EIVSDEM  LIBELLVS  QVI  IN- 

SCRIBITVRSCAEVOLA, 

Interpretationcm  continens  cuiufdam  Ccruidi  Sca:uolat 
refponfijcap.cxxii.tit.ruperioris. 


SVMMA       CAPITA. 

t  ScAuoIa  IdrlfcoKfiiltui  t^uitfue-rit,^  qHalim  ettu  re^onfn. 

2  V^ir.ai.imerfrelHmcfinionei. 

3  QusJi:ofatii  ^  ittris  ejtis,  dicatnr. 

4  S  tue furifcor.fKlttadejutliionemfaElireJponiere. 
y     Onsflionu  ad  Medicmamfp,  Elantes. 

e;  Exer/ipla  eju&jlior.  u  adaliM  xrta^ac  dtfciplinMpertiHentium. 
7  yirt'fimfffini!a4^cor.iunilio. 
i  ScMoUp/udtnua. 


9  /uris  ciuilis  cum  eAteris  «rtihtu  cemmunio. 

10  ScA-ioU  mosrefpondetdi (id (jUAfiionetfaHi. 
l\  SfAHeUreJpcnJlrumexempla, 

1 2.   Senfu  hwtis  rrjpon/i. 

13  Offciumludicisali:rfonfultiofjiciad'ffert, 

14  Conc'i!ionisimplendafaiu!tM,anadb<redent  tranfiiK 
If  Confntatavulgaris  opinio. 

16  Ohtenorumdtjfolfttio. 

17  IttnJconfultorHmfe^a,vtphil0fophorfta>. 

A    G    £    K   1   V   S 


In  Tit .De 'verloYumohll 


AG  E  R.  I  V  s  filintfamilm,  feruo  Publii  cJ^f^- 
uiijiipulantiyjpopondit.fe  daturum  quicquidpatrem 
fnum  Pubtio  C^Uuio  debere  consiitiffet.  ^jfitum  eli 
fatre  defuncio  antequamconfiitiffet^quid^cjuantumque, 
deberet^anfiaduerfushieredem  eius  aclumfutjfet  altumve 
fuccejforem.,  &  de  debito  consiitipt.,Agertu5  teneatur}  Re- 
(pondtt,Siconditiononextitipt,flipulationemn0neJfe^ 
commiffam. 

V  I  N  T  V  s    Ceruidius  Scaeuola 
('qui  imperante  primum  M.  Antoni- 
nojdeinde  Commodo  cius  filio  vixi:^ 
inter  coryph^os  lurcconfulconun  nu- 
tncraturab  Herennio  Modeftino,  in 
libro  dc  excufacionibus  tutorum :  nec 
idquidemimmetito.  Namiudicio,& 
prudcnciacxceris  lureconfultis  (quo- 
rumkripcaadnosperucncrunt^  hauddub'eprjeftitit ,  vtex 
eiusrelponfisperfpicuumeft.ItaqueTheodofius  prudentif- 
(inaumomnium  lureconfiiltotum  appellare  eumnondubi- 
uuttlib.  4.  C.Theodof.Sunctamen.quiftulticisbomincm 
arguint:rcfponfaqusEdamciusa  lc  nunquam  intelledla  da- 
mnanccs,&  fuam  mirabiliter  infciciam  prodentes ,  dum  alie- 
nam  falfo  infimulanc.     Vide  Alciac.  lib.  Pjrerg.^.cap.  i  .Iil- 
tcrcacteravcrorefponfa,propcer  qux  vir  f3picnciflimus,at- 
qucconfulciflGmusabimpcticis  reprehcndicur ,  hocrefpon- 
(um.quodnuncuuerprecandum  fufcep^mus.recenferilolet. 
Ncc  vllius  adhuc  fcripra  excanc  noftrorum  acqualium  (vc  qui- 
dem  noftraeftopinio^exquibusad  dcpellendamhijnccalu- 
muiamarmafaiisidoneafuppedicariqucanr.  Quanquanic- 
nimmulciadhuiusloci  cxplicationcmmuka  comminifcun- 
tur,perabf"urdatamencflc,  &amer,ce,<enfuqueau(aoris  a- 
lien J,q  Jascunque  vulgo  de  ca  rc  fcripca  func ,  confitmiire  au- 
fim.  Itaquelibcacecfeci ,  vcquifitmcusdehocScacuolairc- 
fponfocelcbrati/Emofenfus  ,  nunc  oftcnderem,  &adrcli- 
quaeiufdcmaudiorisrefpoDfaintclligeada,  inquibusexpli- 
candisfimiliter  peccatum  eft  ,  veluc  viam  quandam  muni- 
rem.  In  hac  autcm  enarrationc  operxpretium  me fadlutura 
cogitabam.fiinmagna  vacietatc  opinionum  meam  fcnten- 
tiam  procinus cxponerem.Eft  enim  eiufmodi ( ni  vehcmen- 
tecipfifillimur^  vceaperccpca  ,  ciceiorum,  quiinhoc  re- 
fponfumfcripfcrunt ,  ciratafacilcdetcgantur.&apparcant. 
Nec  fane  mihi  admodum  placec  mos  in  fcholis  t eceptus ,  re- 
cicandi  quid  ds  quaque  re  quifque  fcoferit:  acftultitixple- 
numeflcexiftimo  ftultas  fententias  (vt  ait  Ariftotelesj  ac- 
curate  refellcre.  Duabustamendccaufisinexplicando  hoc 
refponfoaconfutandis  aliorum  opinionibus  initiam  facerc 
volui.Vnacft,  vtmenonfruftrahic  laborafTcjfed res omni- 
umiHdiciovaidcobfcurasilluftrafleplanum  faciam.  Altera, 
vt  quoniam  magna  eft  diflenticntiuta  auftoricas  fquz  iuuc- 
nesincautos  plerunquc  mouerefoletj  eam  facilius  eleuare 
poffimus.    Qu,iinreagricoIarum  exemplumfequimur,qui 
malas ,  noxiafque  hcrbas  elidcrc, ac  cxtirpare  confucucruat, 
anteq  jam  bonura  aliquod  femen  in  terram  immittant.  lllud 
magnopere  mihi  cauendumclleduxi ,  nemultusincateef- 
fem,&  vtinfigniorcstantum  fpntentias,  idquequambteuif- 
fimefietipotefl.rcferrcm. 

X.     Quuuor  igitiuprxcipuat  opinionescircahuius  loci  in- 

terpretacioncm  cxcant  .•  quaiumduasreferc  Accarfius,ca:- 

tcras  in  aliorum  fctiptis  offcndimus.     Prima  eft  eorum,  qui 

putant  verbum  Cotfjtuijfet ,  apud  Scasuolam  ad  prateritum 

tcmpus reftrti, atque ica hypochefim fingunt ,  FiliHsf»mt'iai 

veltitfidfif<prpatrii,promt/tt,  efutc^nidiam  ctnfiuei  at  patrem 

(ieberc,(^c. AaScxaoh,Aip\xhtionemnon  cflecommiflam, 

fi  conditio  non  cxcicerit,  id  eft,  fi  ante  ftipulationem  contra- 

<aimnonconftiticdedebito,licetpofteaconftitciit  :  quia 

conditioncs,quxadpraccetitum  tcmpusicferuntur,  fifalfs 

finr,ftatiro  infirmant  ftipulationcm.leg.  conditio.  I.  ftipula- 

lusfaero.fupraeo.kumadpraifcns.dercb.cred.     Verumfi 

tede  expendantut  vcrba  Scacuola.ica  hanc  qu«ftioneni  cra- 

<aac,Quafi  pacrc  adhuc  viuo,  poft  ftipulationem  concraftam 

impieri  pofric  conditio;  de  eoque  tantum  dubitacur,an  pactc 

morcuocumeiushaitcde  poflit  impleti.  Ac  fi  veia  eflec  hacc 

opinio,  nc  viuo  qHJdcm  patre,  con<Urio  exiftcre  poflcc ,  poft 


7^t 

contradam  fcjlicet  fttpulationetn .  Deincle  fi  verum  eft  quod 
aiunt,conditioncminpra:teiitum  tempus  conceptam  efTe, 
nullafuit  caufa  ,  cui  Sca:uoIa  conditionalitei  lefponderet. 
Mitto  quod  fine  probationc  credi  fibi  volunt ,  verbum  Con-' 
ftiitJfst,2iA  prxtcritura  tcmpus  referri ,  cum  incertum  hoc  fi t. 
Altera  eftopinio  ('quamvulgoBartolus,&aIiiprob.''nr^  vc 
verbum  Confiitiffit ,  adfuturum  tcmpusrefcratur.-&  fecun- 
dum  hanc  opinionem  ita fingitur  fpecies ,  quafi  Agenw  pro- 
miferit ,  qHicqttidpAtrtmfuufn  debere  pofica  appamtfftt ,  fiue 
conftitiflet.  Ideoautcmnon  diciturimpletacondiuo,  quia 
mortuo  patre  non  conftat  eum  debere.fcd  dcbuifle.  Vcrum 
quod  de  futuro  tcmpoie  dicunt ,  taminceitumeft  ,  quam 
quod  de prxtcrito f uperioris  fententis  audlores .-  quia  vet biJ 
C(?«/?/Vi^^,ambiguumcft,vtpofteadicemUs.Pr2tercaquoJ 
dicicur,patrem  non  deberc.fcd  debuiflTe ,  lacra  calumnia  eft, 
&aucupatiovciborum,homine  lurifprudenteperquam  in- 
dignaj  cum  przfertim  haeresj&defundtus  cadcm  perfona  ef^ 
fe  intelligatur,  in auth.de iureiur.a  morien.pra:ftito.  Tcrti» 
opinio  efl  Alciati,difpunfl;.Iib.  i.cap.i; .  quod  cum  hic  quaeri- 
tur.an  poftquam  dc  debito  patris  ipf o  mortuo  conftitic,filius 
tencacur :  fic  accipienda eft  qusftio ,  An  tcncatur non folum 
ad  fortcm,fed  ctiam  ad  omnes  accefl[loncs,&  vf  uras,  qua:  cu- 
currerantatemporeftipulationis  contradar,  vfqueadtcm- 
pus  quo  conftitit  de  dcbito.Et  refpondet  Scaeuola ,  comraif- 
fanlnoneflcftipulationem,  ficonditioaoncxciteritj  ideft, 
quatenus  non  extiterit.Nara  quia  filius  promifit  f  ub  conditi- 
OTizJiccnfiittrit,^c.xn\.t<:^7im.  conftitcrit,non  poteft  dici  ia 
morafuifrebltaqueiniquumefletjcumadvfurascius  tempo- 
risGondcmnaii.Advfuiasvetoeiusteroporis,  quod  ftipula- 
tionem  antecefliit,tenebitur.Sed  quia  nuUa  hic  mentio  eft  v- 
furarum  ,  &nemononvidet,  qnantumhaec  interpretatioi 
verbis  Scatuolx  aliena  fic ,  non  commiccam ,  vt  in  refellenda» 
atque  improbanda  tcmpus  fruftra  conteram.Et  fane  miratui 
fum  farpcnumero  tam  abfurdam  opinioncm,homini  neo  iae- 
pto,nec  vuIgsrieereruditOjvnquaminmcmem  venire  potu- 
ifle.  Sedverumeft,quod  Pliniusalicubifcripfit ,  Ncminem 
morralium  omnibus  horis  fapere.      Quarca  opinio  eft  Petri 
Stell?  dodoai  in  Aurclianenfi  fchola  longe  dariflimt  noftro 
temporc,qaipofteain  Senatum  Parificnfem  cooptatus  cfK 
Is  cumanimaduerteter  cajtcrosomnes,  quorum  iit:tcntias 
recitauimu$,nihil  fatis  probabiU  adferre.cur  Scsuola  condi- 
tionaliterrefponderit ,  cenfuic ,  confultum  eumfuifleants 
tcmpus,quoconftiLitdcdcbi:o,&qusfitumfuifl^e  abeo,  Si 
contigcfitpatrem  decedere,&eomortuoconftaredc  dcbi- 
to,quidiurisfi.^  ItaqueScxuolarofab  conditione  rcfpondif- 
fc,fi conditio  non extiterit ,  ftipulationcm  non  efle commif- 
fam.  QuaE{entcntiafiveraeft,fatisaperteoftendit  hisvcrbis 
Scaiuola,  hanc  conditioncra  non  minus  cum  hxicde ,  quam 
cumdcflinAoimplctipofrc .-  qu3dcteinfracopiofiu.sciifle- 
remus.    Tametfi  autem  nihil  tam  cfHcax  fit  ad  hanc  fenten- 
tiara  confutandata  ,  quamiefponfi  ipfius.explanatio  ,  quai 
mox  fubiicictui ,  tamenfortifllmo,  &inexpugnab!!iargu- 
raento,quodexveibisipfisducitur  ,  cam  conueUerc  polRj- 
mus.Nam  Scsuola  hic  rcfpondct,  C»  ww/^r»  tion  effe  (lipttla-» 
?««<«;,  vcrbifqjprsEfentistemporisvtitur.At  perfpicauTi  eft, 
cum(fiantcquamdcdebitoconftitiflct,confultumfu'flein- 
telligamus)  vcrbis futuri temporis  vfuru.Tifuiflehocmodos 
Stipulationemcommittendam non ejfe,^c.    Hadtenus opinio- 
ncs  rccenfuimus  eorum,qui  de  huius  lociintcrprctJ! ;  c  ne  ?.Ii- 
quidmcmorixmandarunt.Supcreftparsinftirutinorcnion- 
ge  operofifl[ima,nempe  rcfpoafi  huius expiicatio.  Facilius  e- 
nim  cft  falfa  conuincerc,qua«  verainuenire. 
3     Vt  igitur  ad  rem  veniamus,  Aniraaduertendum  el^,  vcte- 
reslurifconfultosadquatftiones  tancumiuris^non  edainfa- 
di,refpondercfoIitosfuifrc ;  vtaliasfcripfin)Usindifput«io- 
nibus  anniuctfaiiis.    Quaeftianeni  autem  iuris  efTe  dixi'  0 asj 
cum  ftatus  caufas  iuridicialis  cft  :  qusftioncm  facti,  cum  cft 
conie(^uralis,&  conicAura  vcrum  quazritur.     Sed  pl  rrique 
non  fatis  intclligentes ,  quemadmodum  quxftio  fadri  hic  ac- 
cipiacur,nos  illudercf  olenr,quafi  de  re  omnino  iridabit2ca,& 
ncmini  non  compcrca.cam  accurate  difleramus.Quis,inaui- 
unt,  dubitatjlurifconfultum  fadla  diuinare  non  pofle,&  nihil 
refpondercnififadura  ci  proponatur?Scd  ab  eis  quxfierim, 
cur  Aquihus  Gallus  lurifconfultus  ,  cum  de  fado  aliquid 
ab  co  quaecitar ,  confuUores  fuos  remittit  ad  CicetoQem? 


j^2.  Franc.  T^uareni  (^omment. 

IJenimCicero  ipfe  teftatur  inTopicis.  An  AricluscratCi- 
ct  r -?,vc  diuinaret  facilius  quid  quilqae  facei  er,  quam  Iureco- 
fi.lriiu.temporis?  (T.iniine  vero.  Qjjoiiesei.imaliquidfa- 
^u  11  f..;Hc  iutendit  ador,idque  omnino  inficiattir reus,nec 
aliq.idprobatiirabaaore.nihilqaaEftionisresliibet.ftatim- 
quejbroiuiturreus.l.quiacculate.Coddecdend.  Pioinde 
I  e.  mris,ncc  i^OiX  quiftio  propric  hic efle  intelligitur.  Quas- 
ftio igi  ur  facfbi  proprie  tunc  dicitur  efle.cum  affetuntur  con- 
ietlura-.^argumentaadfidemfaciendamciusfiaitquodin 
iudiclumdeducT:ameft:&dubitaturanrufEciateaprobatio, 
&ai)p!eneprobatumfirjnecne.  JBtharumquacftionumtra- 
ftatio  Of..torummagiseft,quamiureconfultorum.  Inqui- 
tunt enim  Oratores  quid ante rero,quid  in  re ,  qmd  poft f etn 
fadum  fir,&  omnes  circumftantias  negotii  ita  Icrutantur ,  vt 
pIcrunqaevcritasindeeluceat.Exemplumhuiusreilucuien- 
tumeftmiudicioiiiocapitali,  cuius  animiduerfionem  fane 
gf aucm.ac leueram nadiiftertiusin hac vrbe vidiftis.  Delati 
crar.tduo  equeiirisoid;nisviri,pater&filius  ,  ac  invincula 
CDiiiedi ,  quod  caEdisiniudicemquempiamadmJflianifto- 
rcs,acmvnditoiesfaifledicercntur.Totaquxftioverfabatuc 


vjdere  qnid  confentancum  celigioni,  quidque  eicontrariura 
fit.I.t.C.delumma  trinir.l.omni  nouat.  C.  de  facrofan.ecclc. 
Defign)fic.autem,acproprietatevcrborij(speqi)a:rifolet. 
7  Nec  dubium  eft,quin  multahic  aGrammaiicis  mutucn- 
tur  Iureconfulti,&  commanem  loquendi  vf  ;m  maxime  fpc- 
<5lenr,quiIurecon(ulto,quaaliivelinda(JJo,&iliueratoho- 
irsininotior  plerunqi  non  c  ft.l.Labeo.de  fupcl.  lca^.  Paulus 
fancdepenudifputans  :  Nomen^x^^c^xv^fin^TKthitraditim 
ffiomni!:iis£enerihtsd Bum.l. namquod.de pcnnlegi..  Q_ui 
locusoftenuit,  eum  de  quaftionc  artis  Gramraat;ca:  nihil 
pronuntiare  voluifle,fcd  tantum  referre  quid  a  Gramnjaricis 
de  ea  reaccepilTet.Ad  Rhetoricero,Dialc(^ice.Tique  pertinec 
quxftionesfadi,dequ.b.  antcdiximus.AdPhyhcan),Geo- 
mctriam,  Arithmeticam,  Aftronomia  fpeilant  piutima  quje- 
ftiones,quac  in  iudiciis  crcbro  sccidun'.  Exempli  graris,  poft- 
quam lureconfultus pofanyS.Iuto  v.^a  rimonio dotiifiuElM di- 
uidendosejjeinterconiugeipraport  o-etfmport^,e^uoJhtitmiirir 
W7o«»«;«.-.^uappofteafeqairuriatiodiuidendi,acciiripuiandi, 
totaMathematicaeft.i.fruftus.folu.matr.  Idtmq-,  iniucficiis 
familix  ercilcund»  fxpenumero  coniirgit.  Sunt  &  aiia  qua- 


infaclro  magisjquam  iaiure.  Nonenimqua:rebatur,qua  damexemplahuiusrei.qusnosbreuitethicfubii-iemus.Al- 
pcenap!c'6i.^aditlIcntii,quorummandaio  csdesfafta  fue-  cibiadesolim  Athenis  impieratisreuspoft.ilarusfiuc ,  quod 
r3t:l'ed  an  e's  mandantibus  crrdes  fada  eflet,necnc:  &  affere 


bincurconie(Slur3,exquibusfaaiquaeftionafcebatar.   Ita- 

que  h-rc  quiftio  ad  lureconfalcorum  artem  non  pettiner, 

<ed  prudencis,  ac  vfu  periti  iudicis  arbittio  iudicania  celin- 

quitur. 

4     Obiiciei  fortafle  quifpiam  aliqua  vetcrum  lurcconfal- 

torura  refponfi  ad  huiuimodi  quift.oncs in  libris  noftris  re- 

netiri.quifiadlurirprudentiampertineant.NecfanediffiLile 

eft,liuius  reiexeinpla  tcpctire,raaxitt\c  in  traftatu  de  legatis, 
quipermulcostituloscompleditur.SedrefponIeo,tanceos 
atcisfuxfiocsexccdcrc  :  ficut&cumdemorbisdirteruntin 


ftatuasquaidamMercuriinoftuconfiegiflet.Verumquiail 
lunis  fuilfe  ea  nox  dicebatur,prop:cr  nou!lunium,fidcs  h  jbi- 
taindicibusnon  eft^aiiClorc  Piuiarcho.  Id  aucem  ex  Aftf o- 
nomiacompertumcrar^tametfi-eftesnulii  force  obfcurara 
fuiffcnodcmprareftiraonio  diccrenr.  Invulgaribusquoq; 
Icholafticoruminterprcrumcorriineiitariisfpecicsreciraiur, 
quam relacu no ind-gnam cxiftimaui.  Qiiidam ahquor doiia 
apud  vicinum  depofiiir,ac  ex  induft.-ia  vnum  repleuit  oieo,5- 
haveroiemiplena  reliquir.  Cumrepetcrenturdolia,diceba- 
turdcpoficariujoleumfuratuseffe.Aduocatusciusvnde  pe- 
tebatur,oleum  e  vafii  cxtrahi  poftubbat  a  iudicc ,  fif  forc  d\- 


tractat  u  de  i£  Jilitio  edido.     Nec  quidquam  prohibet,euii-       eens,vt  cx  qtiantitatc  fxcisin  fingulis  repcrt?  facilc  iudicctur. 


dem&Medici,&  IiTeconfulti  muncrefurgi.-modoidpati- 
antur  Medici ,  nec  finiura  reguQdocum  focmulam.iudicmni- 
quepoftulent. 

{     Namqaa:ftionesfere,qua:fubeo  titul^agitantur  aiutis 
au6loiibu5,magis  ad  medicinam  fpcdant ,  quam  ad  luris (ci- 
entia;n.Sed  eas  reculerunt  in  l.bros  fuos  lureconiulti.vt  non 
tantu.-niurisciuilis.ledaliarumetiam  diiciplinarum  peritos 
feeircoftenderenr.    Iiaq-,  cxiibrisnoftrispriteriuris  fiien- 
tiam,  aliaram  innumerabilium  rerumcognirio  haunri  po- 
teft,vtnoviimmerito  Pandctilihilibtiappellatifinc,  quod 
rcrum  omtiiumfcienciamcompletSlantur.  Scacuolaquidcra 
prxcster.sintfafuiartiscanceiiositalecontinet ,  vt  quae- 
ftionibusii.irisconcentus,abaliisomnibusnonfolutn  abfti- 
r.e3t,(e  l.°riamm.\ximeibhorreir,vtexemplisdeFnonfttarc, 
facilc  elt.Qjamobrem  fi  de  xdiiirio  ed.clo  fcripfiflct  Sczuo- 
la,  nu  .quain  .^as  ds  m  irbis  q  jxftiones  trailaflec ,  d?  quibus 
fubeotitulocicevid  fltrucruar.    Dsiurefiqaidem  lanrum 
rofpot!d;fl.;rhocmodo  Redhihv.orfimef-enm,  aHtenhahittt 
eficsrporis,vtvJ!ts'tiMreddat::rde:erioradid,  cutM  caufii  rnt- 
titranoutseti*> cf»p,.risf>nitat.mded.'t.  velita relpoi.d.Het  fub 
conditione,ficui  eumhicfejllevidcmus,  Stta'is pt  h.tbttat 
corpris,'VtvftuetMriddaiurdt.terior,^c.H£ccnim  eii  mor- 
bi  -ieriuitio.qLiaui  Vlpianus  ex  Sabino  mutuatus  cft.I.  i  .dc  x- 
dil.  ed.tfl.  quamque  luteconfulto  noflefatiseft,  vtadquac- 
ft!onesomti£S,  quarcunqjdemotbisptoponuntur.jelpon- 
deat.lureconiulti  namq;  non  ert,fed  Medici  potius,  fingulo- 
rum  motbotum  vimcognofcere,acdocere.  Icaq;  Vlpianus 
c.:mquaTeretur,Anis,qui<M'7iac/a(.ihabet,viiijfusfit,ica  rc- 
fpondh,Stai-na.Ai;f(nt,^uasexifi>mo:'idcn..inuete>'ait,  c?  qui 
iamd!fiitinoiipo([unt.fahcikmt»mo>es  :  QuiouTiiSiti  h.ibet, 
wo/;«'7?.l.qu2ntuc.dea'd.l.ed!d.  GumigicufhrECsraleha- 
beant,videniurprofcfto  multaiis.quiicientiam  iuris  profi- 
ten:ur,derrahi  poffe.quae nunc  fibi  vc  propiii vindicsnt.  Dc 
medicinafatispeifpicmimiamexeiuplum.idJuximus. 
6     Necvero  d^fticile  eft,  mulca  h'jiufmoJide  aliis  artibus 
repctire.  Incidun:  enim  quarftioncs  Philo(oph'cs,  veluti  de 
partuhominis.&c.adquastraClandasHippocrates  ,  &  Ari- 
ftoteles3d:jocar',&inconfiliumadhibcri  nonimmerito  fo- 
lent.l.feptimo mcnfe.de ftatu  homi.l.fi  pat-r. de folur.  Inci- 
dunt&Theologici.vtcumdehaerefi ,  &falfareligioneagi- 
tur.Theoiogorum  enimeftinagis,quam  luceconlulcorum. 


quantuolciin  vnoqucq;fuerit.Id  enim  phyfica  ra  i.>ne  dc 
prchcndipoflcvir  inphilofophiaverfatusforte  videbatgjtx 
iuris  au^orib.non  pocuerar  cdi  fccre.  Adda  ex  Vitruuio  auad 
cxemplum,quonulluminhocgcncreinfigDiusext3t,idq;e- 
iu$  verbis  rercram.  Vittuuii  locus  c.  ?  .1.  ^.Hiero  Syracufisau- 
dlusRcgiapoteftatetcbusbencgeftis,cum  auieam  coroi-a 
votiuuam  Diisimmottalibusin  qjodatti  fano  ccnfticuiffec 
poncndamjimmani  prerio  locauit  faciendam  ,  &aurumad 
lacorrsaappenditredemprori.Isadtempus  opus  manufadii 
fubtilitcr  regi  spprobauit,  &  ad  facoma  pondus  ccron^  vifus 
eftprsftitilie.Pofteaquaraiudicium  cftfadum,d>  mptoati- 
ro,tantund."*m  argejiti  in  id  coronarium  opus  admiftum  c  ffc; 
indignatus  Hiero  (e  contemprum,neque inuenies  qua  ratio- 
neijfurtumdeprehcnderct,rogauit  Archimciiem,  vti  infc 
fumeretfibideeocogicationem.  Tuncis.cu  habereteiusrei 
curam  ,  caiu  vcnir  in  balneum ,  ibique  cum  in  fi.lium  defcen- 
derer^animaduercitquantucoiporisiui  ineoiDfiderer.tantii 
aqui excra foliii , ifl.jcre.ItaCp cum eius tci ratione  cxplcati- 
onis  offend,fler,n6  eft  moratus,  fed  cxiliuit gaud  o  mocus  de 
folio,&nndusvaJe$domii  verluSjfignificibatclara  vocein- 
ucnifleqjqusreret.Namcurrensidentide  Grarce  clamabar, 
ttfwct  €upni«t.Tum  vecocxeoinuentioDis  ingreffu  duas  dici- 
tur  fecifle  maifas  arquo pondere,quo  etia  fucrat  corona :  vna 
exauro.alreramexargcnto.Ciiitafeciffet.vasampluadfum- 
rnalabraimpleuitaqua,  in  quo  dcmifitargentcammaflam. 
Cuius quanta  magnitudo in  vafe  deptcfla  eft ,  tant u  aquac  ef- 
fluxit.Itaexempcaraafla,quantaminusfaftufucrar,  rcfudit 
fcx cario  menfus ,  vt  eode  modo ,  quc  prius  fuerar,ad labra  x- 
quarerur.Ica  cx  eo  iDuenir,quancu  ad  cercum  pondusargenti 
certaaquarmenfurarefpondercr.  Ciridcif  errusefler.cijau- 
reammaflamfitniliterp!cnovafedemifit,&e3e>;empca,ea- 
derarioiiemenfuraaddicainuenicex  aqua  non  cantiideflu- 
xifle,fed  cantii  fninas,quantii  minus  magno  corpore  eodem 
podcreaurim,)flaeflcr,qu3!Tiargeci.Pofteaverorcplerovafe 
incadeaqviaipfacoronademiflainuenirplusaquardcflaxifle 
in  corona.qnam  in  auream  eode  p5dere  maffam,&  ita  ex  eo, 
q)plusdffluxci.araquaeincorona,quaminmafla,  ratiocina- 
tus deprehedir arged  in  auro  raiftione ,  &  manifeftum  furtfi 
rcdeptoris.Scd  &  de  rcb.rufticis  inter  Jii  agitStur  q'j?flione», 
vc cu  quarriruf.an  apcain  fjndolapiciJina,  fund'  fcu<5luofior 
andctetiot  fiac.l.frui^^.  §.fi  vir.  Iol.matci.l.vlc.de  fundo  doc. 

De 


In  Tit.  T>e  verborum  ohltff^ 


7?? 


Dequibusrebus  lurifconfultuscumiudicat,  non  tani  lurif-       docaoiibus  operam  direm)  vetulum  qwenr^a'?»  fanfidicum 
conlulti,quam  boni  agricols,aiu  patrisfamilias  partibus  fun-        me  videre,  qui  in  iuris  ftudio  ica  exercitatus  viilgo  fcf ebarur. 


gitur.  Sed  quid  in  re  tam  aperta  diutius immoror  ?  Tanta cer. 
te eft  affimtas  artium,  vt  aliae  fe.nper  ab  aliis  aliquid  mutuen- 
tur.  Verum  quid cuiufque  proprium ,  quidve  aliunde  accerfi- 
tum  fit,nolIe  vtilc  eft,  eiufque  rei  ignoratio  multa  plerunque 
incommodaparit.Hisigiturexemplisadmonemuilatiuspa- 
icrc  iudicis  officium,  quam  lureconfulti.  Nam  iudicis  eft,o- 
nnia  fcrutati  8c  inqairere ,  qux  ad  rem  iudicandam  funt  ne- 
cellaria,fiueadiurilprudentiam,fiueadartemquamuisaiiam 
perttneant ,  &  modo  lurifperitos,  modo  aliarum  artium  pro- 
feflore?  eruditosderebus  dubiisconfulere.  Qu^fquisautcm 
folo  larifconfuki  nomine contentus  eft ,  nihil  opus  eft  ea  ad- 
niodum  curec ,  qts^  in  fado  confiftt!nr,magis,quam  in  iure, 
&  aliarum  arcium  propria  fant.  ld,quoda  Scxuolafadura 
fjtirc.&a  q-.Jibi,f  J..m  aliis  veteribus  lurifconfiilcis  anre  do- 
cui;aus.  iifA  qiia  difcipiinjEomnesconiunftionemqdan- 
dam,commuiiionemquehabent,multaexaliisdifciplinisad- 

mifta  fanc  iuris  C' uilis  fcienti*,  ab  iis,  qui  libros,  quibus  ciuilc 
iusconrinetur,ed.derunt.Vndemirumnoneft,curVlpianus 

lurifprudentiam  rerumdiuinaruKi ,  humanarumqne  notiti- 
ameiredicat.l.iufti  ia.  de  iuftit.  &iute.  Ac  tales  quondam 
fuerunt  ij.d^  quibus  loquitut  Ciceto,!  b.  5  .de  Orat.quos  Sa- 
piences  m  jgis,  quam  Iiirifconfultos  appcUare  licet.  Equidem 
(inquit)  fj:pe  hoc  audiui  de  patre ,  &  de  focero  meo ,  noftros 
qaoque  homincs  ,  qui  cxcellere  fipientiaE  gloria  vellcnt, 
omnia,  qux  qui  iem  tum  haec  ciuitas  noflet^folitosellc  com- 
pledli.MjminerantilliSex.  i£lium,Marcumvero  Manlium 
nosetiam  vidimus  tranfuerlo  ambulantem  foto;  quoderat 
inhgneeum,  quifaceret,facere  ciuibus  omnibusconfilijlui 
copiam :  a I  quos  olim & ita  ambulantes ,  &  in  folio  1  edentcs 
domi,  fic3dibatur,nonfolumvtdeiureciuiliadcos,  vctum 
eciam  de  filia  collocanda.de  f  undo  emcndo,de  agro  c  .lcndo, 
de  omni  denii^ue  auc  officio,aut  nc  gotio  refettetur.  Hxc  ruit 
PublijC^..ifiilliusvetetis,h.TcT.Goruncani,bscproauige- 

neiismciScipionisprudentilfimi  hominis  fapicntia  ,  quio- 
mncs  pontificesmaximifuerunt,  vtadeosdeomnibuidiui- 
nisatquehuinanis  rebusrefetretur,  lidemque&in  Senatu, 
&  apud  populum,  &  in caufis  amicotum ,  &  domi ,  &  mil  tix 
confilmm  iuum ,  fiiemque  praEftabanc.  Qiid  enim  Marco 
Catoui^prfierhancpolitiffimam  d,ftrinamcran(iniiinam 
atque  aduenntiain  defuit  ?  Num  qiiiaius  ciuilc  didicerar,  caii- 
fas nondic.bit  ?  Aut  quiapotetatdicere,iurisfcientiamne- 
gligeba'?Arvtfoq']eingsnete&:laborauit,&pt2ftitit.Nura 
propterhancex  priuitorumnegotiis  collcdtamgratiamtar- 
diorin  Repub.capeilendi  fuit  ?  Nemo  apud  populumfor- 
tior :  nemo  meliot  fenator , idemque facile optimus  Impera- 
tor.  D.;nique  nihil  in  hac  ciuitate  temporibusillis  fciri.difcive 
po( uir,  quod  ille  non  cum  inueftiganc  &  fLtuerit ,  tum etiara 
confcrspferit. 

Horum  fortaffis  exemplum  magis.quam  Sciuolx  noftri, 
qiiidim  fibi  imitandum  eCTe  ftatuent,  nihilpulchriu3,aut  iua- 
gaificentius  ducentcs,  quam  artis,  in  qua  verfentur,  fines  ex- 
tendere,ac  veluti  pomcEtia  quodam  modo  profcrre.  Vetum 
iuris  ciuilis  ea  eft  vbertas,  &  amplitudo,  vt  vix  quifquam  in  eo 
cxcellere  paffc vidcatur,  qui  non  fe  ei  totum  dediderit.  Con- 
querebatur  C'cero ,  temporc  fuo  neminem  vniuetfi  iutis  (ci- 
entiam  tenete,  &  pontificiumius,  quod  coniundumerat, 
omnino  negligi.  Tam  lateetenim  diffafumcratius,vtvni- 
uerfum  edilcere  fe  pofTc  nemo  non  forte  defpet atct.  Idem  in 
oratione  pto  Coinclio  Balbo  ita  fctibit,  Si  QjScaeuolaille 
Augur,cum  de  iute  praediatorio  confaleretur,  homo  lurif  pc- 
ritilfimus,  confultot es  fuos nonnunquam  ad  Furium,  &  Ca- 
ftelliura  pridiatores  reiiciebat,  ficnosdeaquanoftraTufca- 
lana  M.Tugionem  potius,quam  C.  Aquiliuni  confulebamus, 
quod  affiduus  vfus  vni  rei  deditus,&  iDgenium,&  artem  faepe 
vincit.  Quis  dubitet  de  foedctibus,  &  detotoiutc  pacis,& 
belliomnibus  iurifperitiffimis  imperatorcs  noftrosantefer- 
rc.''Noftro  tcmporeexiis,quifcIureconfultos  profitentur, 
pauci  admodura  ius  pontificium  attingunt.Sunt  etiam  qui in 
aliquaiutis  ciuilis  partefibi  prsccteris  laborandum  cfleex- 
iftiment :  idque  medicorum  exemplo,  quorumalijmotbis, 
alij  vulneribus,alij  oculis,autaltericorporis  partiiviedentur. 
Memini  (cumadhuc  adolefccns,  ac  penc  pucr  Toiofsiuris 


vt  cam  iuris  partem,  qiiae  de  lubftitutionibus  eft ,  vnus  omni- 
umoptime  callerer,  &nodos  omncs  facilius,  &c3ipedic!i!S 
multo,  quam  qnifquam  alius,  difroluerct:fed  idcm  rc liqui  in- 
risignarus,  &  rudis  habebatur.  Eftergoiusnoftrumhuiuf- 
modi,  vtvniuetfumnofle,  ineoqueexcellere  paucisdatura. 
fir.  Nec  potefttam  anguflis  finibus  concludi,  quinpropter 
magnitudinem  rerum,  &  copiam  multumoperis  habeatac 
difficultatis.  8.  Proindemihi  valdeprobatutinftitutumSca:- 
uol^, qui  lurilprudentiara  fii3mitacomp!exustft,vtfeabea 
ad  res  alienas  auelli  nunqiiain  (i neret,&;  fuae  cuique  ar tis  pt o- 
fefnonem  intaftam,  illihatamqiierelinqucrer.  Acfortaffis 
ob  eam  caufam  Theodofins  pniHenriffimnm  Inreconfulro- 
rum  hanc  Sciuolam  appellat ,  hbra.).  Cod.  Theodoftit.de 
teftam.  &  codic.  Alij  quidam  acuminis  nomine  plurimum 
commendacionis  habufrunt.  1.  cum  acutiflimi.  C.  defidei- 
commilT.Sed  nuHa  maior  laus,  quam  prudentiac,  lurf  conful- 
toprifcrtimttibuipoire, mihividetur.  5.  Necverohxcfgo 
dico  ,  quodnonintellig.im  ,  ficutomnesarccjcomnvurc 
quoddam  vinculum  habcnt,  &  quafi  cognatione quadam  in- 
tet  fc contincntur : ita ius riuile  abfqne aliarum artium  prxfi- 
diis,  nec  intellgi  re<3e,nectra6larifoeliciterpofle.  Verum 
quiexaliis  artibus  tantum  aflumpfcrunr,  quanrum  ad  iuris 
ciuiliscognirionem  neccfTe  eft,  rametfi  aliarumartiumcpe 
adiutilongedcxrcrius,arque  dignius  traiitanc  iusciuile^eos 
tamen  cenleo  rcdtius ,  tr.odeftiufque  fadluros, fi  de  iis  rebuf , 
quasaliarum  artium  propri3jfunr,fibiiudicium  re!r.erenon 
arrogent :  ffd  iis  deferant  poiius,  quiillisaftibusaddicti,& 
conlecrati  v(um  non  mediocrem  eatum,  peririamque  fibi 
comparauerunr.  SicCiccroad  Aquilium,  AquiliusadGice- 
ronemconfultorcs  dimittereconfucuerat.  Nametfi  Aquili- 
us  tantum  in  eloquenti.3,&  aae  dicendi  profecifler,quancura 
adius  ciuiletuendum  opiis  eir^exiftim  ibat ,  &  Citeroeam 
iurisciuils  co^icioncmhabercc,  quaOraroricrat  necefla- 
ria:nec  tamcn  (e  lurifionlultum  hic  proHtebatut ,  nec il!e  O- 
ratorem,(ed  arte  vterquc  fua  con  tentus,ab  alicna  facile  abfti- 
nebat.  10.  Sed  vtad  ScsuoJam  noftrum  reuertamur,tripli- 
cem  modum  re(pondendiad  quiftiones  fa(5li,  qnipropo- 
nebanrur,iaipfiusrefponfisob(eruauimus.  Interdumenim 
ait de lute  non  qua^ti, aut  (quod  idem  eftj  qujftionem  adius 
nonpertinetc,  hisvetbisfignificansfenolleadquiftionem 
ptopofitam  tclpondere.   Aliquando  refpondec  de  iurc,  fecl 
^dicCtiCotiimone, <f  r^aadfan»m  ,ijuodtncertun}eH,refpici' 
at.  Adquera  refpondendi  morem  perquam  feftiue  allufifle 
videtur  Caflellius  lureconfultus  apud  M3crobium,lib.  Satur. 
i.cap.  (J.  Nam  cumlapidacusapopulo Vatiniusgladiatoti- 
ummunuscdcrer,  obtinuit  vtardilescdicercnr,  nequisina- 
rcnam ,  nifi  pomum  raittcrcr.  Quo tempore  CaflcUius con- 
fulcusa  quodaro,annux  pineapomumeflet?refpondir,5;«» 
IJatminm mijfurns es^pomum  efi.     Sspiffime  vero  additre- 
f ponfb  fuo  hxc  vetba,  Secundnm  ea,  ^uapropont/ntur.  Idque 
maxime  cum  obfcurum  non  eft,  quid  vet bis  fignificetur,  fed, 
tamen  quid  aiSlum  fit, adhucquarri  poteft.  Etquiabocpo- 
ftrcmum  gcnus  paflimoccutritlegentibus,primiranrum  ac 
fecundi  generis  exempla  ex  variis  iuris  ciuiiis  locis  colIe(3:a 
hic  adfcripfimus.  11.  Primumexcmplumeftinc.95.tit.de 
le^.^.\.Lacius.§.col\egio.deltg.^. ^uidam  /egatftt  cc/Ugiofa- 
brorumfundHm  cum  fy/uu,ijti(£  ei  cedere  fo/em  ,vti  opttmtu,ma- 
ximufjueeff,  ($c.  Qu<Ercbaturanfa2num,pabulufis,  palca, 
granaria,  &aliaid  genus  debeanrur  ?  Refpondet  Scxuola, 
2^«  re6icpeti,^uod  legatum  non  efi,  Qujd  autem  legatum  fit, 
nonrefpondet,  quod  hanc  hdti  qusltionem  adiurisciuilis 
fcientiamnon  pertinere  intelligat.  Aliudcxemplumcfteiuf- 
dem,c. 7. tit.de inftrum.leg.l.rabcrna.dcinftcum.leg.  ^«/- 
damlegautt  tabernam  ^ caendcu/um,cummerctbi*i  &  injtrt.- 
meruis ,  i^fupe/leBi/e,  cjhk. i/>ieffet :  detnde exujium  efi  ccenacti- 
Ittm,  ^pofi  btennium  eodem  /oco  conftitutumnouum,  <jH<irttt.r 
an  coenacu/um  deheatur?videturentm  mutata  voluntasejfe^^c, 
Et  refponder  Scasuola,  Ea,  tn ijutbw  voltintat  mutata eJJ}.t, non 
deberi :  non  definiendoan  voluntasmutatafit,  nccne.  ficde 
iutcrcfpondens, aquiftioncfa(5li  &  voluntatisomninoab- 
ftinct.Aliudcxemplumeiufdero.c.io.tit.dcinftru.lcg.l.Seiar. 
J.vlcdeinftru.leg.  Qutdam  legat domum  ,vti etiam pojfedit: 

XX 


Tranc.  T)uarem  Comment. 


10\ 

autriimr, m cutn mMtcipik! ,fec»ribm ,  infiruaientoi}nerHftica       l.cum  quccn tcmerc.dc iudic. Nec  ferendus cft iadexita pra> 
deheattir,<]Hiiiiobf.Hraeftvolunta6,^ incertumefi cjiitdUgaue-^       nuncians,  Vt  ScitnoUhscrePj^oniiet.  ludicisigitureftaatco- 

"  mniainrpicete,nui»exconiedturis  pofficappartrc,  quidia- 
tcrcontra-hcntcs  aftumfit.  Siconftctquidadum  fir,di(lin- 
gucndameft.Namfiadprxteritumtempusrclacameftecoi.» 
(fitionem  apparcat,  contia  ftipulatorem  pronmiciabit :  fi  ad 
futurunj,coatrapromilIorcm:quiaveriuseftiii)plementura 
conditionis  ad  harrcdcm  tranfire,  vt  mox  doctb.rnus.  Si  noa 
conftct  quid  ad:um  fit ,  interprctatio  fict  contra  ftipujato- 
tera.l.ftipulstioifta,§,inftipulationibus.  fupra.  Eftenima- 
gencisprobarc,l.i.dcprob.  necproba[iodicipotcft,qusc!a- 
racercaquenonfit.l.matrem.Cdcptobit.Acforcaileinhu- 


rit}Kt^foniinScx\xoh,NiindeiHre^HAri.  Siquistorceini 

portuniusinftitiflct,  volcnsabcoreiponium  aliquodexpti- 

mercpotuifletitarcfpondere,  QHiccjHid  apfarMertt  teftato- 

remvolmjfe legatoaccedere ,idtotftrH deberi.  Aliudcxemplum 

cfteiufdem.c.  19.  tit.de  probac.  1.  Imperatorcs.  de  probat. 

^J^HltergraMida,^  marito  repHdtata.entxafiliHm  abfente  mtt' 

rit;  -jtfpHrtum  tn  aiiisprofeffa  eff.  Qu^fitHm  efl,  aniif.Ufu  iu- 

fiM,aclegittmushai>endM/it.KdpondctScxnoh,Veritatilo- 

fMmfuperfore,  id  eft,  tn^uirendam  effe  veritatem  ai>  iu,^HorMM 

»Ww««««*/?>  £^f.  Ahudexemplumcfteiufdem,c.i9.lit.<le 

padl.dot.l.cum  mariC!.is.§.Titius.depa(ft.dot.71i/»«/w»«/«>r*»       iafmodi  fpecienonraale  refpondcretura  lurifconfuUoquo 


nomtnedotem  dedit ,  ^ftipuUtnA  efitn  cafum  mertis,  ^diuor 
i^:diHartiofect!to,nGnr!petttadote,rnHUerexvoCttntateeiH4re- 
dinterraiitt  matrimomftm.  QHtliiHm^fi,an  exftipttUtu  dotem 
repetcrepojfu? pendetqne  hmcct  cjuiftm  nAnTitituvtdsMur 
tenfenfiffe ,1/1  eiipectintadotis  \i:ret  tnftaurato  mtnrtmoniof  Ec 
reipondec  Sc2Uola,7l!;««fw//  C6nfenfjffet,vt  ea  ^uantitM,  quam 
exftipuLitu confe<jui poterat .  dotit  1  cicnciliato  matriinoniofie- 
ret,foftep.ttlt  excepttone  fHmraouert,  Cum  enim  hic  quacftio 
faCti,ac  VQluncatisfic,  deiurererponderefatishaberadiefta 
conditione ,  Si de  voluncate  confticcrit.  Aliud  excmplum  efl; 
ciufdeminfigne  ptofedoacmcmor2bile,c.io8.tit.decond. 
&deaionft,l.atcftacoie.decond.&demoaft.^«df/»»»»v^«- 
mefi  ,  vtTit!£  hireditatem  refiituat ,  accepiis abe.icentPin» 
numniis ,  ea  deceffit  ante^uam  d.tret  etntum.  Qttffttitm efl an 
htros  eii!4  oferendo  centumfideiconsmifthm  con,ecjnipoftii?Sc£- 


piara  lccundumfca,quafproponuncur,ftipuiationem  com- 
miflara  noneffe  :  modo  vcprocerto  iureaccipiamus,quocl 
iamdi6luracft,obfcurit3temftipulationisftipulaiotinoccrc. 
14.  Nunc  videndumcft,anvcrumidfic,quodvulgoaiun:. 
Facultacem  implcndi  conditionemadhsteJem  noa  tranfi- 
re.Eftcniiaid  cognitu  adraodum  vtile,  necomniao<«'i5if?i?- 
<fts»i/<rov:  quamuis  ex  hoc  relponfo  non  rciic  colligatur,  vc  iifa 
sdmonuimus.  Eft autem  quiftlo  iuris  controuetfi,  &  nodua 
admodum  difficilis , in  quo cxplicando  in  prjmis anim aducr- 
tenduracft,  Interomnes  conucnire,  conditionum  earum, 
quxexcafu,  &euentu  tsntum  pcndent,  iiuplcmcntum  ad 
ha:rcdcmtranfirc.l.fiqtiis,fiTitius.hocticu.  Siccnicainter- 
prctantur  quod  luftiaianus  ait,  tit.dc  verb.  obligat.  lib.  Icfti- 
iMt.i.^.hcxconi^uoadXi.  Ex  eouditionaH  flipHtationstantuf» 
Jpesefidebiturairi,  eamcjueipf.^m ^emtnhtLredim  trtinfmitti- 


tu>h  tdpoadct,  Hxredem  condittont  parere  nonpofti.CUvidias  mw,fprtets,ijHamei'»di!ioextet,martnol(scontigerit.Dzcoa' 

autem.quinotasictipfitinScasuolam^t-JW^j^w^Onqun^.B^f-  ditionibus.quxcxpoceftaic  nolb-apendent,adhuceftcon- 

nio  relbor.dtt  Si  Auola  de  iure  aperto :  cum  pojfet  d-tbitart, ati  in  trouerfia.   Nam  CiS  conditioncs  ad  hiredtm  non  tranfire 

frop^jftocoHdittoeJfet.  Poceiatenim  Scaeuola  fortailisvideri  pleriquc  cc»fenc,  nccratione, nccau6lotitatecatentcs,qua 

adquiftionemfafticontramoicmluumrcfponderc.  Qox-  liiani  tueantur  ©pioioncm,  Ptimum  eaimaiunt,conditio- 

ftionamque  fadieft^anteftatorablatiuis  abfolutisviuscon-  numhjncelle  naturara,  vta  formaipfa,qusexpteflacft,& 

dicionemadicribcrc  volueiicScdcJmalitcrfcnfiirsCbudi-  conceptioneverborura  nonrccedatur.  Vndeiuifusdarefer- 

us aic & oftenditjScxanlain  magno  virum ingenio fuille,ncc  uo alieno  hircdi  inftituto ,  caufa  conditionis implend»: ipfi 

tam  ftupidum,  vt  dcfadlo,  qaodinccrtum  erat,  rcfponderer,  feruo,  non  ctiam  domino  darc  debet,  nc  afotma  cxprcfla  rc- 

feddeiuretantum3perto.Nainiusapeitumcft,L(!^-«/*».i«?/«-  cedatur,licetdomino  acquiraturpecunia,vtPaulusait.c.45. 

deicomtxijp'  conditionaUaadhtredem  iiin  tranfire.  Aiciatus  ex-  de  condit.  &dcmonftrat.  1.  qui  ha-rcdi.  de  condit.  &  dcmon- 

iftimauit  Wps)V(x«{  Claudium  loqui ,  &  Scsuolara  irridcrc,  ftrat.  Itcm  iuflusdaieci,cumquotcftaracniififtiononeft, 

quodde  iuvecontroueifo  tanquam  di  aperto  iure,accerto  traderedcbetpccuniam,IicccnulliustfFe(Sluse(rcvidcaturea 

rcfpon'iedc.lib.4,^«p6P7.c.i.  SedquantopcrcfaIlacur,{atis  traditio,  necdominiumm  accipienccm  tranfteratur.  Atquo 

peifpicujmcxiamdidismanifeftumquecft.Aliudeftcxem-  icaPriicusIabolctiHsfcribir.cap. f  i.dccondit. &dcraonftra. 

plum  eiu (dcm  Scsuols  in  boc  refponfo,cuius  explicand)'gra-  1-fi  quis  legata.  de  condit.  &  detnonftrac.  Cui  confequcns cft, 

ri3,nipccioraexemplaaddusimus:quodfatisintel!igcremus,  fi  conditio  in  dando,  aut  faciendp  concepca  ficcuiufmodi 

nuilameireraiionemcomraodiorem  locosiurisobfcuriotcs  fuat  ex,  qux  ex  poceftate  noftrapcndent,  fit  atbitrariz di- 

declaiandi,qaamip[orum>nterfclocorumcollacioncm.  li.  cuntur  ,  per  hsrcdem,  auc cum nircdc  iraplerinonpoire: 

Verus  igitur  lenlus  huius refponfi hic cft,ftipulatio ita  conce-  quoniam  id  contra  verborum  conceptioncm ,  quibus  ccrta 

pta  eft ,  t^geri,promittii  mtht dare cjHicquidpatrem  tuum  de-  perfona  cxprella  eft,fieret.Alterum  argumeatum  fumitut  cx 

hereconftttertt  ?  Deindcintabulis,  feucautioneitafctiptum  Vlpiano,c.4S.haiustit.fupra.cuiusha:cvcibafant:  Sideeem 

eft :  tyigeripu promijit  qaicquidp.itrem  fium  debere  conftitijfct.  cum  petiero  darifueroflipuUtw ,  admonitionem  magii  quan^ 

Quifitum  eft  patre  mottuo, ancequsra conftitiiret,an com-  d^im, ejKoaelei in-s  redd.intur,  ^ cjufjifinemor.i, ifu.tm conditic- 

micicrccur  ftipulatio.  Hsc  quxftio  fadi  eft ,  nec  coaftac  cx  nem  habetfi.puliitio.Etid€slxetd.'cefferopriuf^uampetiero,nen 


vcibis  ftipulaiionu^jquid  adua^  fit  inter  ftipulatorcm  &  pro 
miflorera.  Vcrba  cnim  ftipulationis,- tamadpra:teritura, 
quam  ad  futurura  tcmpus  rcfetri  poflunr.  Itaque  Scxaola 
hancquxftioncm  adlurifprudeniiam  minime  pcriinerecx- 
iftimans,  deiuretantumrefpondct,  Sicondttio  nonexitterir, 
ftipuUtionemcommiJfam  non  ejfe.  An  extitetit  conditio  nccne, 
quiafadi  quiftioeft  ,  &pendetcx  voluntatccontrahenti 


videtur  defeciJfe.Qwhas  vetbis  ofteadit  Vipia.  fi  conditioaa- 
litcr  concipiatur  ftipulatio,  hoc  modo,  puta,  Decem  fi  pctic- 
ro,dabis:  mortuo  ftipulatoreantc  pcucioncm,  omnino  con- 
dicionemdeficete.  Tcrtium  arguracntura  eft  exIuIiano,c 
iC  .tit.de  fideiufl.vbi  3\x,Sifidciufiorhocmodoaeceptwf:t,Sire- 
tis (jUAdrctgnta ( cjjuctet  crcd  di )  non  Joltitrit,fidetHa  ejfeiuha, 
mortiio  reofidetufforcmohligatumeJfe:c]Hi.i  ternr/tjit ,  reum  t  on 


um,  ooa  refpoadcr :  fed  boni  prudentifque  iudicis  arbicrio  id  foUffti.Exc^no  colligitur  rei  priocipalis  hxrcdcm huic  condi- 

iudicandum  relinquit.  Anuotam  quidam  ex  hoc  icfponfo,  rioniparcre  non  polfe.  Qnartum  argumcntuiB  ducitur  exc. 

facultatcmimplcndiconditioncmadhsredemnontranfite.  ^.rit.dccollat.  bon.vbidicitur,  £mancipatumfiUum,mtede^ 

Quodtameahic  nondcfinit  Scxuola,fedrcgu!amhancge-  ecdentem,  cjuamcauerit  decollatione  bonornm ,h*) edtfuomhtl 

neralemtradit:  Condttionenon  extHente ^ftipulationemcondi-  reUnquerepoJfe.  Siintelligamusptxtorememancipatobono- 

tionalem  noneommittt:  idqaevcrum,  &indubicatumcft.  Si  rumpofleifioncmpromicccrefubcoodirioncficauctir.Narn 

-vcrbis clatis,  &:  apercis  conccpra  fuilfec  ftipulacio,  vc dubium  uKcc nditioni  ha:res paretc  ooo  potcft,  fcd neccffc eft,vt pce 

noaciret,quinvcrba  futurura  tempus  fignificarcnt,  adhuc  emancipatumipfuraimplcacur.  i^.  Hicfcrcfunt,quipro 


quxti  poteiat ,  an  ca  tranfiret  ad  ha:redcm,  &  ad  cadem  quz- 
ilionem  fortairerefpondiiret  Scicaola.quam&nosinferius 
tradatuii  fumus.  ij.  Verum  quxfierit  aliquis,Sihicqi!x- 
ftio  incidat  in  iudiciura ,  qaodnara  iudicis  cfficmm  ellc  debe- 
at  ?  Nam  licet  lurifconfulti  qua:ftiones  tancum  iuris  tradcnr, 
oon  eciam  fadi,  camea  ofiicium  iudicis  ad  vttafquc  petdaet. 


ea«>pinionc,quamrccitauimus,tucndaaddudfolcnt,ptoba- 
biliaquidecaacfpeciofa,  fednon  tanri  apudme  ponderis.ve 
camfequiinanimuminducam.  Veriuscnimcflearbicror,ca.'» 
qaoquc  condirioncs,  qu;eex  poceftace  noftra  pcadenr,3i 
h xtedem  tranfire.  Nec  vcrba  luftiniani ,  Eamque  tpfamjpcr». 
in  h*i4iiem  trAnfmitttmm ^  abfque  cauilladone  intcliigipof^ 

)  fiuu 


In  Tit.  T>e  verhorum  oblig. 

funr  de  conditione  cafnali,  cara  is  generaliter  de  conditionali 
ftipjlationeloquatur,d.§.cxcond!tionali. Inftit.de  verb.obl. 
Mouetmepritcrca  VlpianiaucVoiitas.c. 17.  tit.de  reccp.atb. 
cjni  vftt  receptam  non  ejfi  Labeonisfententiiim  att,  extfiimanti/y 
Jiarbtter  aliciHtim  pecfintam  dare  lufferit,  ^ii  decefferitante- 
^mm d:iret,p(£niim commttti ,  licet  htres  ents  paratufjit  offerre. 
l.diem.  de  recep.aib.  A  D'dc  quod  regula  iucis  eft ,  Omnesjiipu- 
lnttonts ad hitrfdem tranfi^e.\.wcicns.  C.decontrah.&  cotn- 
tak.necfttpKlationes  condttionalesd  pHri^  diftingttuntur.  Vix- 
tcrea  certiiuris  cft,coBdiCiones,qus  in  poteftite  noftra  funr, 
peralium  noftronomine  impleri  pofire,quoJ&  PapinianiTS 
fciibkjl.vlc.  de  condir.inftit.  quanto  magis  pcr  b;f  rc.Jcm,qm 
inlocum  defancli  fuccedit,  &cadem  petfonatfle  iiuciligi- 
tur.'  16.  Sed&plcraqueapudiurisaudorcsexeroplahuiuf- 
modirfperiuntur,  q.ixnos  breuicatis  caufa  omittimus.l.  fi 
pr.-cdio.  de  in  diem  addic.  I.  neceflario.de  pi:ric.&  comm-i.rei 
veadir.l.  i.C.de  p^Ct'i  intcr  empc.  Nec  aducilatur  noftrx 
fententis , quod de foima&conceptionc  conditionum dili- 
genter  obferuanda  ex  Paulo,  labolcnoqiie  nobis  obiicitar.Id 
eaim  verumeftjfiverbiscontrarianonfitvoluntas.Incondi- 
tionibus fiquidem ,  audtorc  Vlpiano, primum locum  volun- 
tajobtinet,  eaqueregit  cjnditioncs.  I.  in  conditionibus.de 
cond.  &demonft.  Guiusrei  exemplumeft  valdeappofitum 
inrefcripro  Antonini  ,  quod  Codicis  luftiniani  lib.^.  tit.de 
inft^^.&lubftit.c.j.poiKumeftinhscverba^StiWiiMyi-wyw^ 
eondiuc^eemafieipationis  hai-edes  inftituit,(^  priufft/am  volun- 
tattdefunrta  partretttr ,  jenteniiam  patermeruit  ^velaltterde- 
fnnSlm  eil,  morteeits  vdalio  modapitriapoteflatt  Uberatt,  ttu 
ddeundthtredttatucnm  fnacaufa^utjiflis.  Naminca  fpecie, 
ii  verba  conditionis  fpedre.ims ,  non  poterunt  filij  hzrcdita- 
tem  .-jbrincre,  dcficiente  (cilicct  conditionc,  fub  qua  haredes 
inftitutifunt.  Scdad  voluntatemteftatricisrefpexit  Antoni- 
nus.qui  condicionem  cmancipacionis  ad'cripfit  hxredum 
infticutionijVt  non  pacri,in  cuius  crant  poteftatc,fed  ipfis  po- 
tmshxrcdicasacquiteretur.  Nihilautemteferr,anmorte,an 
tmaacipatione  filijpattia  poccftatclibercntur,  vthsrcdita- 
temfibi.icquiranc.Aliaracioeftiniisexemplis,quiex  Paulo 
&IaboIcno  cicantur,acinvcraque  fpecieplurimum  incercft 
quid  fiat  aut  decur.  Cum  enim  feruo  alicno  quis  dare  iube- 
tur,quamuispecania  dacafcruonon  acquiratur,  fed  domi- 
no,  tamen  feruo  vtilius  eft  eam  accipcre, vt quam ,  ceu pecu- 
lium  fortaftls,  tam  diu  recinebit ,  dacn  ipu  dominus  eam 
ademerit.  Et  certo  cerriuseft,  eos  qui  prifcis  cemperibus 
feruos  alicnoshiredes  fcribebant,ipforura  feruorumratio» 
ne;nhabere,  vtplurimum  lolitos  fuiflem.-5gis,quamdomi- 
norum.  Alioquidominos  ipfosinftituere  ipfisaliquantofa- 
cilius,  atquccommodius  licebat.  Nccmelatctquicquidfer- 
uus  acquiritjCum  domino  fuo  acquirere.Sed  cum  pcr  feruum 
h£:edicatem  adipifcicur  dominus,  qnamalias  confccuturiis 
DOQ  fait,  fepeaumero  fit,  vt  (cruum  liberalius  accipiat ,  &  ad 
trialuspeculium,  vberiufqueeirclinquendum  vchementius 
impeUacur.  Idcm  dicendumcft,&curaquispccuniamdarc 
iubetur  ei,  cuin  quo  teftamenti  fadlio non  eft.  1.  Mzuius.  de 
condit.  &  demonftra.  Etfi  enim  ea  pecuniaaccipientisnon 
£ar,cairi£a  ouda  traditio  poteft  ei  vfui  elle,vc  ex  ea  intetim  fc 


tueatur,  ac  viuat.jNcc  argumentum  quidcra  fecnnduj»  ex 
cap.  47.  huius  tit.  adinfirmar.dam  noftram  fenttnrijm  vah  t. 
Noscnimhic  loquimurde  conditionibus,quaind.>ndo,fa- 
ciendoveconfiftunr,qua;qucinnoftrafuncpoteftate.  Con- 
ditio  autem  hxc,  Sipettero,  &  ali.E  huiufmodi,non  tantum  cx 
poteftate  noftra,  fed  etiam  ex  fcla  voluntatis  dechratione 
pendent.  Atqueidcohxadhaeredem  nontranfeur.r,  quiais, 
quiantemortcmnonpetit,  &voluntatcm  funmncndecla- 
rat,abomni  obligationevidetur  recedere.  Aliacaufaeftea- 
rumcondirionum.qusexpoteftatequidemnoftrapcndenr, 
fed  non ex fola  voluntatis declnrationc.quales funt  ha?,  Side- 
tem  dederit,Sitn  Capitotmm  af:fnderit.  Ficri  namquepotcft, 
vt  fine incommodo  fuo  dare,  aut  faccre  quis  non  poflit,  cum 
voluntatisdeclararionullum  incommodum  adferat.  Capuc 
KJ.rit.defideiuflor.  maiusnobisexhibetnegonum.  Etfacilc 
mihi  perfuadeo,idius  ex  veternm  luufcorifulcorum  diiren- 
fionibus  ottum  cfle.  17.  Sicut  enmi  Athetjis  philofopho- 
rum.ica  Romi  lurifconfultorum  fedt^  varix  cxtiterunr, 
quorum  audiores  fuifle dicuntur  Labeo,  &  Capiro,  vt  fcribic 
Pomponius  capite  pofteriore,  de  orig.iur.Ac  ne  quis  leuiter, 
actemere  id  a  nobis  diftum  fufpicetur  ,  Vlpianus  noftrara 
hanc  coniedturam  multum  adiuuat,cap.  17.  tit.  de  reccpt.  ar- 
bitr.  Nec  vtimur,  inqnit,  Labeonisfententia,  (j»iexiftimaHit,(i 
arbtteraU^uampecuniamdaretujfcrit,^isdecefteritay:teauam 
daret,p(£nam  committijtcei  htres  eituparattufit  ojferre.  Proba- 
bileenim  eft  Iuliano,fub  ritulo  de  fideiufloribus ,  ( Nam  in  e- 
mendatioribus  codicibusillelocus  luliani  noraine  i.ilcribi- 
tur)Labeonis  lcntentiamplacuifle,  licetaltetius  ftdx  eflet 
Vlpianus.  SedfiretSleexpendanturomnia ,  &adiqultatis 
amuflim  exigantur,  facileapparebJtvtrunque,rarionem& 
squitatcra  fpccftafle, quam  foiam  ante  oculos  in  his  quaftio- 
nibus  tra(!iandis  nos  habere  oportet.  Nam  apud  Vipianum 
agiturde  p<Ena  vuanda,  ad  quam  fabeundam  durum  ciret 
hzredem  cogere,qui  pccuniam  darc  paratus  cft.  Apud  lulia- 
numveronon  magno  incommodo  ifHcitur  fideiulfor^cum 
adtioeilalua  adueifushxredcsrci  principali<  mancat.  Cura 
enimdaranaturfideiuirorTwiJuMa/*»'^  vtloqui(urVlpianus,re- 
usipledaranatusintelligitur.i.aducrfus.dereccftt.  nrbicr.  Ca- 
put  3.titulide  collatio.  bonor. neminimum  quidemnoftre 
opinionirefragatur:quiadchxrcditaribus  &  bonorurapof- 
felfionibusloquitur,  quarum  rranfmiflio  adha:redescondi- 
tioncimpedit ,  ficut  &  legatorum  ,  fideicommilforurave.' 
l.ateftatorc.  decondi.  &demonftrar.§.  innouiflimo. Cde 
caduc.  tollend.  Sed  aliud  ius  cft  in  ftipularionibus  conftiru- 
tum ,  vt  quiuis  roedioctiter  in  iure  ciuili  vcrfatus  intelli- 
git.  Exiam  di(5tis  colligere  pofl-imus,  verum  quidemefle, 
quod  initio  poficum  fuit  >  condiriones  ,  qua:  m  poteftate 
noftrafunt,  adhiredcm  tranfirc  :  (ed  pcrperuiim  tamenid 
nonelFe,  nec  finccxceprioreintelligendum.  Quibusillud 
quoque  addcndum  eft,  cumtaleeftfadlum,  vrpcifonaECO- 
hzrcat,necpromifcueaquouisimpleripolht,tuncconditio^ 
nisimplcmentura  adha:redem  non  rranfire,  veluriinCapir- 
tolium  afcendcrc ,  Libcralius  ftudiis  imbui,  Vxorem  ducere, 
&cetcraid  gcnus  inniimerabilia.f.  neaucem.  C.  de  caduc* 
toll.LvIt.de  cond.  inftit. 


EIVSDEM    INEVNDEMTIT- 


DE     VERBORVM    OBLIGATIONIBVS,PAR-' 

TITIOMETHOPICA. 


dafum 


^uidfitflipulutio.         C  A  p.   I. 

TipviATioNEM  ,ex  qua  verbo 
rum  obligatio  nafcitur,  1. 1  .de  obIig.& 
adt. ita definit  Poroponius,vtfitver- 
borum  conceptio,  quibus  is,  quiin- 
tctrogatur,  aliquidiedaturum  fa(fbu- 
rumvcid,  quod  interrogatus  eft,  re- 
fpondet, 1.5.5.  ftipulatio.  hic. Cuius 

_^.       definitionis  finguU  verba  expenden- 

.In  primis  Jicicar,  Coftceptio^  vt  intcUigamus :  licet  hoc 


verbum  pro  intcrrogatione  nonnunqnamaccipiatur ,  vt  in 
rub.  de  duobHS  rcis.  Vnde  ftipulario  reftium,  vc  Cic.in  Quin- 
tiana.Tamenhocin  loco  tocam  veiborum  complexioncm, 
qux  ex  intcrrogatione  &  reiponfionc  conftat ,  fignificare. 
Diftaeftautemftipulariovelaftipe,  idcii,pecunia :  inqua 
opinionecftMarcusVarroiib.  4.dciirguaLarina  :  vclafti- 
pulo,idcftnrmo,  vt  Paulusinfentenriis,  &Iuftinijnusicri- 
bunt$.  I. Inftit.de  verb.oblig.  vel «Vo  f  j-uipoi' ,  quod  firmarc 
conftringcreque  fignificat.  Obhgationum  cnimfirmanda- 
tum  gr?fia  ftipulaciones  indudlas  cflc  idem  Paulas  auilor 

XX     i 


eft  lib.y.  /ententiarum  tit.8. 1.  quicquidaftringendi.hic.&  1. 
iurifgentium.fupradepadis.  J.quodfeic.  Deicdc  diciturin 
dcfinitione,  ^#r^ff>-«>w,quialicetin  pleriiqucaliis  contr?.d:i- 
busconfenfumquoquo  modofignificare  iufficiat,l.fiftipu- 
Ier.§.  vlt.  hic.  tamen in  hoc  ftipulationis  genere  verbis  expri- 
mi  debec:idque  ica  vt  alter  alterum  e:caudiac,l.  i  .in  prin.hic. 

In  l.^rimam,  hxc  Ketmdafmt. 

PRimumeft,  quodinterabicntcs  pernunciumautpere- 
piftolam  ftipulatio  noncontrahitur,§.  itera  vccborum. 
Inft.  de  inutil.ftip.l.  i .  in  ptinc.hic.l.  5 .  C.  dc  concrahenda  vel 
commif.ftlp.l.j.C.deintJcil.ftip.tamccfi  lcgitimetrontrada 
inepiftolam  reacautioncra  probationiscauia  redigi  queat,  1. 
€a  qu.-c  fup.  de donat.i  hter  vir.  <3i  vx.  Sed fi  inftrumento fcf i- 
ptum  fitpcrlonas  prsfetites  fuiife,  idcra  vtiqus  hicfictinifi 
forterem  noaita  cllealiis  piobationibus  conuiccrit.I.opti- 
mam.Cod.de  contrah.velcomnait.  ftipul.  Altcrumcft,quod 
murus,fardu3,infans,turi«iiusft(puiationcmcontrahcrenon 
polfunt.  Seddehuiufmodi  pcrfonispofteadi/putabimusop- 
portunius.  Tcrtinm  eft,  quo  Jis,qui  aliointerrogantCjVcrbis 
annuir, inutiliterftipulatur:  quodvfqueco  vcrumeft,vtne 
n2tur&!;ierquidemob!igetur,i.i.§.fiquisita.hic.Atcnimdi- 
xerit  quifpiam ,  fub  ea  ftipulacionc  quamuis  inutili  pa<5lura 
quoddam  contineri  videtur,(]uod  nacuralem  parit  obligatio- 
nem,l.fivnus.§.vlt.  fup.de  paiSl.Cuitefpondcoidvcrumef- 
.fe,nifi  concrahenccs in  hoc  coiiknfifTe  appareat, l.an inucilis. 
de  accepcil.&ibivide  Auguftinumlib.i.cmcn.Prarcereadi- 
cituriadifHnitionc  ,  //^.'«««frrro^^fwr.-quoniamftipulatio 
intcrrogacione&tcfponfionc,nedum  vetbis  contrahicur,!, 
«obligamur.fup.tit.prox.§.i.  Inft . de verb.obhg.  Vccrura fi m 
cautione  fiue  inftrumento  promiflionis  intcr  priiences  fa- 
Aamcp.tioreperiacur.prsffumicur  incerto^ntionempra:ccf- 
fiirc,l.!"ciendum.&  l.Ticia.§.i.hic.l.  2.  C.  de  concrah.  &  com- 
mic.ftip.&  §.  Gicripcimi.  de  inucil.  ftip.  Sunt  tamen  aliqui  ca- 
ius,inquibushac  forma  non  fcruata  vtilitatis  alicuius  caufa 
/iipulationeracontraftam  iiis  fingic,  de  quibus  aHbi,l.fiira 
ftipulacus.fup.  de  opcris  liber.l.  quamuis.§.  fi  cura  cft.  fup.  ad 
Velleia.l.  5  .§  .»ccm  lcierrdira.lup.l.fi  cui  plus  quam  pcr  legcm 
Falcidiam.I.2.infr.admunicipal.l.cumoftendmius.§.fideiuf- 
fores.  de  fidciuir.  tuto.  1.  his  vcrbis.  de adoptio.  1.  vnica,  C.dc 
xcivxor.ad.l.  i.§.cumadiicitur.  Item  diciturin  dcfinitionc, 
DatHriimfef.iBurnmvs,  ^c.  idcirco  hoc  diximus,quia  fi  quis 
aiium  qucmpiam  daturum  fsiflurum  ve  promittar,  inucilis  eft 
llipu!aiioifta,§.i.hic.Vndecra(Satumeft,  fifuctithocmodo 
conccpta  ftipulatio ,  Dabis  ?    Dabitur ,  inutilis  nc  fit.  Quod 
B3rto.&  ccteri  fcre  interpretcs  ccnfuerunt,ca  luftiniani  con- 
fticucionc  moci,  qua  cautura  eft  hoc  vethoSaifsfiet,  uon  1  eStc 
pecuniam  conftitui.auch.fi  quando.C.deconftic.pecun.Ego 
vero  Caftellionei  fencentiam  magisprobo,quodaIiafitcau- 
faftipuIationis,quamconftituti.  Nara  inftipulationeprjcce- 
ditinterrogatio,(ecundumquamintelligidcbetrcrp»Rfro.§. 
prKcerea.  Inftic.  dcihucil.  1.  fi  defenfor,^.  qui  incerrogacar.de 
interrog.aft.Icaquepromiilorea-jsejiraVajcrerpondentc,  nori 
viriaturl1ipulacio,cumperfonaipfa,  quKininccriogaconf, 
aucexprefla,autfubincel!edaeft,inrelponfione  repcatavi- 
deatur,l.ftipulatioifta.§.ficut.&§.fiquisita.hic.  Huiufqus 
jftipulationis  exemplum  eft,  quo  &noftra  fentemia  potcft 
confirmari  apud  Plautum  in  Pfeudolo^Mi/lHmpemuleim  efit 
^uodfciamdtpulmcr^vtcfnceptJl-iverba^Vtgmtntttiaidabii? 
'DAbnntur .  Hoc quidem a^Hmeii  haudmale.  Polhemodici- 
turindeSnitione  ,  id^uodinterrcgatmtsii     Quibusverbis 
oftendit  Pompon.  fi  'siSi  «^05,  &ad  imerroguumnonre- 
fpondeatur  ,  ftipulationem  non  valere,!.  obligamur.s.tir. 
prox.  Qupdtamenifaaccipiendiim  noneft  ,  quafi  eifdcm 
veu-iisvtc[qr.e  tontrahentiumnectflatiovtidebeat.  vtenim 
congruadicaiur  rcfponfo,  fufficit  fi  ex  vi  verborum  eadcm  v- 
triuf.juemcn.s&  voluntas  col.4gatuf,I.ornncs.C.de  contrah. 
&  comniit.ftip.l.i.§,  fi  quis  ita.  hic.  &1.  blandiciii;.  C.  de  fide- 
iuflorJ.Pamphilo.§.propoficum.  delcgat,  5.  Proii.de  difcre- 
paatiainrciautperronsappcllacioncnonnoceut.i.qusex- 
trinfecus.&l.fi  fub  vns.  hic,  Vt  fiftipulantidenarios,  aurei 
premictancnr,eiufdcm  quancicacis,inquic  Vlpianu:;,  d.  I,  qa^ 
exrrialccuSf  id  eft,vc  ego  inccrpretor,5eftimattoais,I.i.de  coa- 


TrancfDuareni  Comment. 


trah.emp.VideAriftot.rib.i.Polit. c. <5,  Notauiincommen- 
tariodeinlitem  iarando.  Sednecfuperuacaneus,  &adpra:- 
fentcmadlum  nonpetcinens  fcrrooquicquam  officic  ftipu- 
lacionijd,  1.  qus  exrrinfccus  .1.  teftamentum.C.  de  tefta,& ), 
non  folent,  de  reg.  iur,  Idem  dicendum  cft ,  vt  fi  quocunquc 
idiomatc  fit  diuetfitas,  qcod  tamcn  a  contrahentibHS  intelli- 
gatur.  Nam  alioqui  adhibcndus  erit  interpres,  quifiveroj 
fuerit,\'tilicercontradl3m  ftipularionem  Vlpia.ait,l.i.§.vlc. 
hic.  Anautemeifolifidcs  hjbeatur,  nccnc,  indifcuflum 07 
mnino  reiinquit.  Quareex  communibus  iuiis  noftrircgu» 
lis  huic  quzftioni  refpondendum  cfle  non  immcrito  Cu- 
manus  ccnfuit,  1.  iurifiurandi.  C.  dc  teft.  &  §.  quod  sutem.ia 
authcn,dcnonaIienan,auc  permutan.  rcb.  ectlel.  a  quota- 
menBart.&ceterivuIgDd:-fIcntiunt,arg.l,Th£opompus.do 
dotcprxlcg.  Ethxcopinio  hodieiniudiciisobtinuit.inqui- 
bus  f^pcnumero  audtorum  fententiz  magis  nutaeiai  j,qtiriin 
pondetati  folent.  Diactfitasaucem,  quz  ftipulationcm  vi- 
tiat.velexfeipfa.velexftipulationumcaufisjidcft.cxcondi- 
tione ,  tenaporc,  modo  oriri  potcft,  d.  1.  obligationem  fetc, 
fiipra  tit.prosimo.D  quibus  fingulisfingulas  hicrcgulastri- 
demus. 

Prima  rcgulafit:  Sirem  vnamftipuIaQti,aliaptomitta- 
tur,  inucilem  cfTelftipulacionem  conftac,  I.  inter  ftipuIaDtcm. 
§.fi  Scichura.  hic.  §.  fi  de  alia.  de  inucil.ftip.Inftit.  Vndc  fi  fti- 
puIordecem,&tuviginti  fpondeas,  velcontra,  luftinianus 
imuilera  ftipulationcm  efTc  fimplicitec  ait.  §.  przrctca.de 
inutil.ftip,  Inftic.  At  Vlpianusexbono&squoadditexec- 
pcienem,  dicensineafurama,  inquaconfenfumeft,iade- 
cem  fcilicct,cam  valcre.  Nam  in  maiorc  fumma  minor  con- 
tinetuT,l.i,§,flftipulanti.hic.  Sed&fi  diuerfam  rclponfio 
nem  ftacim  accepcauerit  ftipulator ,  in  tocum  vaiere  ftipu- 
lationem receptius eft, \.i.§. cum adiicicut .  Sane cum ftipu- 
lanci  Scichuia,  Stichus&  PamphiIuspromin:itar,v«lccon- 
ucifo  :  dubiumnoneftquodad  Stichumatcinet,vtilcraeflo 
ftipulationem,  cumineanihil  infitvitij.  NecPamphilipcr- 
fenafacit  quominus  valeat  ,qu£einal!aquara  Stichi  ftipula- 
lioneadicdaeflcintelligitur^l.i.iJ.pcnul.l.inteiftipulanteni. 
§,iicmfi  ego.  Sccunda rcgula :  Stipulanti  fubconditionc,fi 
pure  rcf pondcatur ,  aut  contra ,  vitiatur  ftipulatio,  1. 1 . $.  fi 
quisfim.pliciter.hic.  &d.§.pr£Etetea.Idemexiftimatuntqui- 
dam,ctfi  intcrrogatio&rcfponfio  diucrlas  condu.onciiha- 
beant,  cum  diuerfitastcmporis  noccat  ,  vt  mox  djccmu^. 
Cop.diticnem  eam  .iregula  excipimus ,  qux  incft  aftui,  tam- 
ttficxprefli  non  effet ,  l.interdum.hicl.quiliben.devui- 
ga.&pupii.l.Gonre£te.C.defideiuflo.Tcrtiarcgula :  TcrH- 
poris  diucrficas  vitrc  citroqire  adiedi  infirmara  reddit  fti- 
pulationcm,l.§,  fiquis  fimplicitcr,  vtin  Vlpianicxemplo, 
DabisintraCalcndasquintas?  Daboidibus.     Quodcgofic 
intcrpretor  ,  vtdequinquc  diebus  interrogatio ,  deidibus 
vero  fequennbus  rcfponfioaccipiatnr.  Nam  vetercsinfin» 
guIasCakndasfoenerari  foIitosfuifTc  ,  notiu5eft,quamvc 
ptobati  debcat,  1.  ccntefimis.  hic,  1.  le(^3. 1.  eius ,  fupra  fi  cer- 
tumpecatur,     Tamctfi  vulgus  intcrprctum  GalcndasdiBra 
quincumancc  Calcndas  incerprececur.     Hanc  tcgulamad- 
uerfus.  Pomanumintclligo ,  ctiamfibrcuiusccmporisfpa- 
tiumrcfponfiocontincat.  Vcluti,Dabisidibuj  ?  DaboCa- 
lendis.  d.  §.  pratcrea.  Cuius  opinio  fatis  dcfendipoffcr,  fi  it» 
ftipulatio  conccpta  proponeretur :  Prsmntis tntra  Idus ?  Prom 
ntitto  Oilendts.     Nam  cum intraidus  promittens,aiiquo dia 
antcidus  promirterc  inteliigatur  ,  reiponfieincongruadi- 
ci  non  potcft,  1.  fi  ita fucrit. de manumif  tcft.l.  qui antc,  cum 
i.pra:ccden,Celliuslib,i2.c. 1 5.  Cecerum, quitumtcmpo- 
rc,  tum  dc  conditionc  hic  dicuntur  ,  quia  non  tam  a:qui- 
tate,quam  fubcilicate  quadam  iuiis  niti  videntur ,  exccptie- 
nc  Vlpiani  a  luftiuiano  pra:termifla  ,  cuius  antc  mcmiui- 
mus  ,  tcmpcrandafunt,  nififcilicecftipulatoiidiuerficasrc- 
fp6nfionisiliicoplaCueric,d.§.  cutiiadiicitur.   Quartarcgu- 
la  :  Si  duasres  ftipulantifub  alternatione  vnapromittatur, 
vclcontra  ,  nonvaletftipulatio,l.interftipulantcm.§.fifti- 
pulante.hic.    Nam  quiftipulatur  Stichumaut  Pamphilum, 
vtruaquc  ftipularividctut  fiibconditione,fialterdatusnon 
fuerit.l,},fupfaqui&aquib.  manu.Itaquediuctfitas  hicno- 
cct,dequflin  fecundarcguladiximus.  Aliacaufacftfumma- 
rum  ,  qux  fub  akcrnatioae  in  ftipulationemdeducuntur: 

miaoB 


minortantuminobligatloneeftjd.f  fiflipulantCjI.fiflipul 
«usfucrodecemautquindecim.hic.HacStenusdedcfinitione 
"ftipulationis.qux  forte  non  fatis plena quibufdam  videbitur, 
quod  intcrrogatio  cumrefponfione  non  (ufficiat,  nih  mox 
refponfura  fit,  1. 1 . §.  i .  hic.  Verum  cgo  refponfionem  apud 
Pomponium  congruam  &  legitimam  intelligo,  1.  obligamur 
fupra  tit.  proximo,  quafi  pofl:  longum  temporis  interuallum 
fiat,necre6la,neclegitimahabendaeft:,I.continuus.inprinc. 
hic.  Hunc  enimcontradlum,  qui  ceterarum  obligationum 
firmandarum  caufa  introdudtus  efl:,  omni  iurisfolennitatc 


auc 


JnTit.DeverbommoMtgk  -^^7 

mitiiturpecuni3,ccn(uItusVenHleius,hullaminc(Tftnrpita- 
dinemrefpondit,l.vtrum.hic.Porroadidquod(npiad  (ftom 
cft,rtipulationem  obligationom  firmandarum  craria  inHep- 
ramcire,  addendum  eft,  hunc  quoque  ftipnlTionjseflefi- 
nem.vtvnufquifque  pcrejmfibiacquirat  qiioifuainreren'. 
Et  hinc  colligiturrcgula :  Alceri  neminem  ftipuiar!  pofle,  nifi 

fuainterfir,l.ftipulatioifl;.i.§.a!reri.&J.  fift;pnlt;i.h;c.§.a!te- 
ri.Inft.deinutil.ftip.  Quocafu  ftipulatori  ipfi,  non alij  com- 

pecitadio.I.libefhomo.§.vlt.hic.Intercfle3iitfmaccipimujj 
"on  fi  quoquo  modo interfir,  amicitixputa ,  propinquicatisr-, 

nuiicrifquc  omnibusabfolutum  cfleplacuit. Probabilequc       ncccflicudinis,autdcniquehumanitatisratione.  Sedfiprin 

eftideohanc  formama  vetcribus  prifcriptam  fuifle,  quod       cipalircriddc  quoftipnlamur,  adnoftrum  commodumau 

intcrdum  promiflbr  oblitum  fe  cfle  interrogationis ,  aut  de 

eanoncogicaflTecaufarctar  :  ideoque  padum  magis  quam 

ftipulationcm  contrahere  voluifle,  l.iurifgencium.§.quod 

fere.fupr.  de  pad,  qux  caufa  ficubi  ceflarc  videaturjnon  con- 

tinuotamcnalitcrfaaa  ftipulatio  valebit,  arg.l.i.§.origOi 

fupr.dcpoftulan.  Modicum  verotemporisfpatiumintcrcc- 

dens  non  nocet.I.i.§.i.I.continuus.hic.l.  duos.infra  de  duob. 

reis.  QopdBart.  &  vulgo  eeteride  vno  die  intclligunt.d.I. 

continuus.aquibus  diflcntientes  neocerici  dcflexiile  viden- 

tur,vt  intcriuriscontrouerfos  locos  hic  annumerariqucat. 

AIciat.lib.i.paradox.c.3.Addefupradi(aisnonlongummo- 

do  tcmporis  interuallum  ,  fed  adlura  etiam  negotio  quod 

contrahiturcontrarium,abeoveaIienum  nocere  ftipulatio- 

ni,d.l.i.§ .  1  .d.l.duos.§.  vlt.  d.  1.  continuus.  1.  cum  antiquitas. 

C-dc  tefta.  Dcinde  inter  ftipulationcm,  paftum,  conuentio- 

nera ,  pollicitationem ,  aliaquc  id  genus  quid  interfit.  tum  cx 

aliorum  commentariis,  tum  ex  noftris  in  tt*ftatum  dc  padlis 

difcerelicet. 

Cap.  II. 


mcommodum  rcfpiciat.l.  fidciufloris.fuprade  pid.l.  feruus 
ea  Icge.de  letuisexporr.l. 3. (edfiforte,infraiudic.rolni.Nara 
litium  minuendarum  caafa^q.ia-plurimiim  rcipubhcs  offi- 
ciunt^vtalibidiximus.exiftimsucruntvetercs,  obalienum 
magis,  quam  proprium  con.modum  alicuius,  non  temcre 
ei  atitionem  efledandam.  Nocp.ni in l.i. in  prm.&l. iurirgcn- 
tium.  (upradepad.  Ex  fjpra  fcripca  rcgiila  corifequitur,ei 
quidecem  Titio&  fibidariiliptsiaiur,  quinqiic  rantumde- 
beri,  l.fimihi&  Titio.  hic."  Aliuddiccndumefl,  cumquis 
fubalternatione  fibi  aut  Titio  dar:  ftipulacur.  Namhncca- 
fu  perfona  Titij  folutionis  tantum  caufa  non  obJ  frinoniS 
adhiberividetur^fiueiscxcrancus,  fiueftipulacarisfiliusfit 
l.eum  quiita.§.  quifibi.hic.l.  Stichum.§.  qu^ficum.  de folut. 
Nec  talis  adieftio  ob diuerfitatem  rci  vcl  temporis,  aur caufs 
alicuius  in  ca  exprefl^ae  vitiatur :  vt  fi  ftipuler  rnihi  decem  aut 
Tiiio  hominem  .-mihi  calendis  auc  Titioidibus:mihipurei 
autTitio  fub  conditione,&l.vlc.f.vk.  hic.l.cjuihoaiinem. 
§. ftipulatus.de  folut.  Proinde  Tstiusncc  petere,necro<7a- 
te,  nec  acceprum  faccte,  nec  fi  iciuirorem  a(cipcre,nccei 
fuonominc  poteft  conftitui,  I.  (ed&fi  filio.  fiipr.de confti- 
tuta  pecunia.  I.  fi  mihi.  infra.  de  fideioflor.  1.  quod  ii  (lipijla- 
tus.inff.de  folut.Solui  autem  ei  vcl  inuico  ftipulacor  e  poceftj 
tametfi  pupillus  fit,  nec  ruciti?  atjdioricas  interncniarji.fi 
ftipuIatusfuerb,!.vero  §.i.l.aliud.&l.vit.inf. dcfol  ^.plane 
deinutil. ftip.  Quod  ficaccipiendumeft^vripficuiijsperfo- 
naele(5ta probat^iqueeft  a  creditore,  non  etiam  al:j,  puca  h^- 
redi  aut  domino  foluafur  ,  quibusnona:qae  fortalliscon- 
fidetetcrcdicor,  1.  cumqais.hic.l.fiftipulacusfLim.infra.dd 
folu.l.cuiusbonisfup. decurat. furio.  Qujni;noinccrtisca- 
fibusncipfi  quidera  adietSloredte  fbluitur  :  Vtliitificredi- 
torcum(debitorelitemconteftatus  fit  ,  1.  fi  qais  flipulatus 
fueritdecem.infr.  dcfolut.  lcem  fiftatummutaueritadie- 
d:io,itavttacite  appareat  creditotem  ,  d  boc  fufurum  co- 
gitaflec,  nonfuiffe  eumnon!inatatum,l.cum  quis.defolut. 
1.  fiisquifem.§.lulianus.  defurt.l.  inconfirmando.rupradc 
tionevoti  composfiat,nuIla  commodiaut  incommodi  eius       confir.tuto.  Deque  coquiftipulaturaltcri^vcfibiqusratur 


Befnejlipulationis. 

EXplicata  dcfinltioae  ftipulationis,finemipfiasprimum, 
deinde  cetcras  caufas  inueftigare  oportet.  Obligationum 
igitur  firmandarura  gratia  ftipulationcs  comparatas  cfle 
Paul.fcribit ,  &  nosfupra  admonuimus.  Vndefic.vtftipu- 
latio  qux  concrahitur  finecaufa,  &  fuper  alio  velut  princi- 
palinegotiononinterponitur,nulliusmomcntifit,l.i.§.Gir- 
ca.de  doli  excep.l.  f  .^.conuentionales.hic.I.  qui  fine.  fup.  de 
condita.finecaufa.  Receptum  tameneft,fiquidconditio- 
naliccradiiciatur  promiflioni,  id  pro  caufa  habendum  efle, 
l.aTitio.hic  1.  fi  quiscum  debitore.  fupra  dc  iureiur.  idque 
generaliccrprobandumeft,  fiuein  prifens,fiueinpr2ceri- 
tumtcmpus.fiuein  futurum  conferatutca  conditio,l.cum 
adptJEfens.fup.ficert.pet.  Quoii&incaconditione  locura 
habet,  cuius  eucntus  nuUam  vcilitatein  adfert  proiniflori, 
d.l.cum  ad  prifens.  d.  1.  aTitio.  Cum  enim  exiftentc condi 


habcturratio,J.huncautcm.dea(a.inftit.l.vlt.  fup.de  vfu& 
habi.  Cuiufmodi  condicionis  exemplum  adfert  Venuleius 
d.l.aTitio.  SiquisinCapitolium  afcendcrit,cuius  frcquen- 
tiflHmacft  apudomncsiutisaudorescontentio.  Namvchoc 
vduci^araptpvas  legitimo  opeti  a  nobis  addatur ,  Capicolij  Ro- 
mani  folum  peraltum  crat ,  adeo  vt  prccacuri  in  eo,  aut  facri- 
ficaturiafcendere  cogerentur.  "Qila  deteex  pf ifcis au^flori- 
busqusdam  loca  inter  legendum  aliquando  obferuauimus 
Tacituslib.  i  a,.ExinUti  Capitolmnifianeiffnt/Deefafuetandent 
z,tnera»ttir.ldzml\h.\<;.N'ec/i(}ipoterantfi.i»dentaperconirtn- 


a(5Vio,auc  vt  illi  rantum  fofuatur,  huc  vfque  diiSium  fic.  Nunc 
videndumcft,aocicui  q  lisftipulatus  eft,  adii.3  compctcre 
poflit.  EccertumCft,  tegularitctnonpcire.§.fiquisalij.In- 
ftit.dcinutil.ftip.I.qua:cunque.fup.tit.prox.I.fulnturo.§.pcr 
liberam.fupr.dcpignor.a£l.l.  eaqus.fup.de  acq.rer.dom.l. 
fiica  ftipularus.  §.Chryfogonus.  hic.  In  quaregulafifcura 
tios  quoquc  comprehcndimus,i.arbiter.  fup.  dc  arbit.  1.  item 
veniunt.§.in  priuatorum.lnp.  depetit.  hircd.  Excipiuntur 


ccrti  cafus,  in  quibus  aut  ditccfta  aut  vtilis  S(flio  acquiritun 
Primuin ,|c um  cxtraneus qnifpiam  mulieri ftipiilatur doccm 
Ecaidi^ci.t,quicvtinmnltap.tcetn  aJtumeditafilnm  CapitoUj       reddi  ["c:quucodiuortio.  f.iuOL-cenim  nupriArom  tnulieriipfi 
if.7M<«^4«f.HoratiusCarminumlib.3.adfinemOdx  jo.&vlt.       datura^^io.l.Caius.iup.loI.roacr.idqiiesdalia^fimiles&pisS 
ZJfqueeiopoflerd  Crefcamlaude  rtcensdnm  Capitolium Scan-       caufasporrigendum  eflc  piciiqueopinatitur.  Norauir  inl.il 


detcttmtacitavirgineponttfex.  Pliniusin  Pancgyrico  t  Ttbi 
afiendenti  demore  Capttobtim  ,ctumn:  ctamor  vtiam  principi 
occurrit.lAtVQ  in  codem  \ih.V  bi  vero  cceptftt  Ctpitoltam  ajcen- 
dere,4uam  Uta  omnibuf  adopttonioHf  tua.  recordMo.\^-im^\\d\- 
\i$inAhiL3indro,(apitoltumfept:m'jdiecumttiv>-l>eept,afien- 
ditytemplafietjiuentauit.EtiMhv.DimifofenatuQipiroltiiafien- 
dtt,  ^c.  Quiripotcft,  fifairaficcaufa,qusftipul.icionecx- 
prcfraeft.quiddiccndumfit.EcconftatftipuIationcmhocca- 
luitadcmum  valcre,  fi  non  crraueritpromiflbr.l.  fi  diuoriio. 
hic.l.pen.§.mulicr.fupr.  folut.  matr.  Quod  fi  turpis  fic  caufa, 
omnino  inutilis  cft  ftipulatio.l.fi  plagij.hic.l.  iuri(gentium.§. 
fi  obmaleficinm.fupr.dcpa^a.  An  autem  eiiis  ft.pulitionis 
Uufa  turpisfitnecncj  quapatri  pro  cmancipando  hliopro- 


lud.C.de(acro(an.cccl,  Secundiiscjfuscft,cum  peifona  pu- 
blica,  pucaTabelliQ  ,  aur  magiftratusablentialieiiftipula- 
tur,  &  ranquam  publica  pciion.i  non  priuacajdfacic.  1. 1.  Ji 
exigere.  dc:  magiftra.  conuen.  l.non  eadcm.  (t;p.  de adopt.§. 
cum  auccra.  Inft.  dcadnpf  .&  1. 1 .  in^.  rcm  pupiLfiluam  fotei 
§.exhis.  AUth.de  h.-Ered.abiiiteft.vcnietitib.cnlla.^amhcni 
Matri&auia:.  C.qiiando  raolierrucelx  offic.  fungipoteft.L 
eum pro qao.lup.dt in ius  voc.&  I.voica.  C.  de  no.  op; nunt. 
cqiianq  i:i.n.dcvfiir.ii>  (5.Tcr:i.i*  c  iluseft,  cumdo.T^inodio 
prifii'  ftipalacur.proJnrator. !.  fiprocuraror.hic.  Aliasau- 
tcm  ex  ft:piilanotie  procitatoua  non  acquuiiur  a(5l'o  do- 
nunofiiiece(iionc,l.pofl'elhoq  'oque.(uji.dcacq.polI.l.i.C« 
'petqua5per(.  Dob*  acquir. nidtu  m  iudnic^  faci.,  ftipulatio) 

XX     , 


73>«  Franc.DuArenl  Qommfnt. 

1.  ia  omnibui.  inft.  de  pr«tor.  ftipul.  1.  in  caufe.^.vlt.  fupr.de  qui.hic.Qu5rto  ^1'"*  imperfotlaliter  ftipulitionS  poteft  con- 

procura.  Adduntalijidemiuriseflcctfifupcrre  dominifuc-  cipcrc,  &iioccafu'patrictiam  ftipulari  vidctur.l.quodcui^ 

rit  intcrpofitaftipuiatio.:  quodnonfatisexpcditumrft.id-  que.§.vlt.  hic.  Ac  inhisomnibuscafibus  acquititfiliuspa- 

eomulwpaftimoccurruntantinoniix.  Itaque  fic  diftingui  tri,modofitiaciuspotcftate,  §.  fi  quisalij.de  inutil.ftipul. 

folct.  Cuni  auis ftipularur  tcmmcammihireftitui,vtilisa-  Itaquc  pernatutalcm  tantumautemancipatum  nihilacqui- 

diomihiaductfus  pofleilorem datur  abiquc  vUaceflione,!.  ritur,1.3.dehis  quiiuntfuivclaIieniiuris.l.debitor.§.vlt.a4 

pcn.C.adexhibcn.  Dixt,temmeam:  quia de re altcrius ini-  S.C.Trebel.  Vnde  qua:ritut,fifiliusfamiliasfubconditio- 

hi  reftituenda ,  quam  ego  forte  commodaueram  ab  alio,  ra-  jjc  ftipulatus  emancipatus  fuerit ,  dcindc  extiterit  conditio* 

Aaftipulatiomihinonprodeft,l.  j.e.dcinutil.ftipul.  Idena  anpatriadtio  compctat?  Paulus  compctererefpondir,^uod 

dicendumeft  ,  deeoquodcx  earemeanalcitur,cuiu(modi  ftipulationis  contradxtempus  ipedlari  dcbeat,l.  fi  filiusfa- 

(iint  ftudlus  exfundo  meopercepti.1.  quod  procurat.fupra  milias.hicl.qua:  legata. infra de rcg. iur.  Qupdfiquisobii- 

de  procur.  Nec  diuerfa  caufa  eft  prctij ,  quod  etfi  cx  re  ven-  ciat  ,  cx  ftipulatione  fadla  a  filio  dum  ia  ciuitate  cliTct,  patti 

ditaVcre  non  fic ,  eius  tamen  loco  habeatur,l.vend:torcx  rcuerfoab  hoftibusacquiri,  incuiusncneratpot<ftatetem-> 

hsrEditate. fup. de ha:red.  vel iQc.  vendit.l. Iulianus.§. fipro-  pote contraAus,  1. filius.  hic.  Refpondeo  fiiiomiurc poftli- 

curator.dcaft.emp.  Quodfiftipuleturquismihidariquod  minijfingiin  poteftatepatrisfemperfuifle,§.  ll  ab  hoftibus, 

necmeumeft,  neccxrcmeaortum,nevtilisquideramihi  quibusmodisiuspatriajpoteft.loluit.  Scdfi  pater  apudho- 

coaipetit3(5tiofineccfl[ionc,  1.  poflcflio.§.i.deacq.poflefl.  ftes deceflcrit ,  multumrefert,  infuamnc  peifonam  conce- 

quamuis  ob  rcm  meam  id  in  ftipulationcm  dedadum  fit:  perjt  ftipulationcm ,  an  imperfonalitcr.     Ptiore  enim  cafu 

cuius  generiseft  pignus.l.folutum.§.per  libcram.fup.de  pi-  ipfi  filio  competit  adlio:  pofteriorenemini,l.liferuuscom* 

gnor.ad.  Itcmvlura,  quxnonex  ipfocorpore,vtaitPom-  munis.§.feruuscapto.infra,de  ftip.  feruor.l.bjna  §.(Jaod 

ponics.iedextrinfccusprouenit,!.  vfura.de  verb.fignif.  Sed  fil.infra,de  capt.  &c  poftliminio  reucrf.  Prsterea  quod  di- 

qupddiciturdepignorc  ,  ficaccipicndumeft,  nifiobligatiO  cjtut  filiumfamilias  patri  acquirere  ,  &c.  fic  accipiendiirti 

pignoris  accedat  alij  principali  ooligationi  ,  ex  qua  dom.-  eft,fiquodftipulaturprofeditiumfit.  Namaduentitictua» 

noatquiraturaftio.l.  i.pcrquaspcrf.nob.  acq.  Prstercafi  yfusfrudlus  tanium  ex  luftiniani  corftitutionc  patri  acqui- 

dominus  a procuratore  rem  fuam  feruare  non  poflit ,  qui  ritur,l.cumoportct.Cod.dcbonisqu.eliber. quamplcriqie 

forte  abeft,  vel folaendo «on  eft,  squitas fuadct  acVionem  ei  intcrpretantur  & reftringunt ,  nifi  filirs  patri nominatim  ftt- 

dandamefle,l.i.&i.  fup.de  inftit.a(ft.l.(ancimus.§.vlt.C.ad  pulatusfuerit,d.l.ftipulatioifta.  J.ijqui.&§.alteri.     Vcrum 

S.  C .  Tiebell.  Quartus  cafus  eft ,  cum  tutor  pupilli ,  curatot  ego  in  contrariam  eo  fententiam  ,  tura  quod  nihil  referre 

adolelcentis  vel  furiofi  ,  ador  municipij,propupillo,ado-  luftinianus  fcripferit  fuamnc  perfonam,  an  patris  ftipulan- 

lefc8ntc,fuiiofo,municipibusftipulantur.     Namctfi ftipu-  doexprimatfilius.§.i.Inftit.dcftip.feruorum.  Tumetiam 

lationcm  nonin  fuam,  fed  illorum  perfonam  conceperinr,  quod  negotij  ipfius  &  rei  oatura  fupcr  qua  ftipulaiio  con- 

vtilistamcn  daturillisa<ilio,l.eumqui.§.a6lori. fup.de con-  trahitur,  maximefpedlari  debeat,  vtfupra  diximus.  1. fi fti- 

ftit.pecu.  Aliaeftcaufa  piocuratoris  ,  qui  fibi  quacfitamcx  pulatus.fupradcvfuris.l.f  .§.conuentionalcs.  hic.  Vndefir, 

ftipulatu  adioncm  poftca  cedcndo  in  dominum  transfcrt.  yt  qui  aduentitias  res  ab  alio  forte  pofleflas  nancifci  vult,  fi 

d.l.pofleflio.     Idcirco  necefle  eft,  vc  fibi  non  dominodari  ftipulctur  cas  patti  (uo  dari  ,  tanquam  vfufruduario  &le- 

ftipuletur,d.l.eumqui.  Qupd  vtiquevetumefleputo,nifi  gitirMadminiftratoritantumftipulari  videatur,l.i.  Cod.de 

curatalis  cefliominime  eftneceflatia  ,  vt  cxcmpla  a  nobis  bonis  matcrnis.     Nugatoriumquc  cft  ac  planc  ridiculum, 

adduda  fatis oftendunt.     Quintus  ca(uscft,cumquisrera  quodquidamcxplebeiis(vtitadicam)intcrpretibus  obiicit, 

{uaradonatalicuiealcge,vtpoftaliquod  tempusreddat.fti-  itipulationem  hacratioueinutUemfore  cumfinecaufapatii 

pulationcm  cnim  contradbam  benigna  interpretatione  lcx  fiat  ,  &  vfumfrudlum  &  adminiftrationcm  lexdcfcrat,l.(i 

fingir, fiuedonator  ftipulatusfitfiucnon.  Ideoqueillitertio  quando.dcleg.i.l. i.infraadmunicip.  Cumenimfiliuscon- 

aduerfus  donatatiura  vtilem  adioncm  competere  refcrip-  troucrfiam  habct  cumalio  de  rcbusaducntitiis  ,  qu«  tales 

tumcftjl.quoties.C.dedona.quarfubmodo.     Sextuscafus  fottafliseflcnegantur  ,  fi  lirisiftius  fedand^caufaquafdara 

eft,cinnquisnumeiacalienonomincpecuniara,quameidaii  tesccitasdaiifibi  vclpatriftipuiatur,  quaatum  fit  commo- 

ftipulat'ir.Vet;:meoc.';(aexnumerationetantum3gipoteft,  dum  huius  ftipulationis  obicutumnon  clt.  Huc  pertinent 

d. I.  fi ita ft.pulatus. §. Chry fcgonus. hic,  1, certi  condi6J;io.§.  ea, qux de  ftipulationis  natura  alio  loco  atcigimus, in \.\.§. 

nummos.fi  ccrtumpctat.quoniamft!pu!atioinutiliscft:qux  vlt.de  padis,     0«3:auu$cafuseft,cumpaterftipulaturfilio, 

fivtil;se!ret,  cx ftipulatione  tantum  ageretur,!.  cumenim.  vtpoftipfiuspatrismortcmefFedumhabeatftipulatio.Qup 

inf.  dcnouac.  Nampera«Sturanatufalem,qualiseiltraditio  calumortuo  patrevtilisei  dabituradio,I.quodcunque.§.fi 

fcunumeratio  ,  quominuspcriibcram  perfonamnobisac-  quis.hic.I.fiquisoperas.l.iurifiurandi.§.fihberi.l.cumpa- 

quiraturnihilvetat.l.eaqua^.fupradeacq.rer.  dom.&l.i.C.  tronus.de  operislibcrtorum.     Nam  fi  ftipuletur  paterfilio 

dc  acq.pofl.  Quo  fic,vt  huiufmcdi  traditio  non  folum  in mu-  jn mortis  fuz teicpus  non conferendo  ftipulationem ,  feque 

tuojvcruractiamin  aliiscontradlibus  eicuius  nomine  f:da  viuo eam  valcre  cupiat,  nuUam  poteftfilioacquirctcadlio- 

eft, a&ioncm pariat,  1,  i.  J.  fi  ce togaucro.  fjpra  niinJati. l.fi  ncm,(cdfibitantum,l. dominus (etuo. hic. &  1. 1.  C.deceQ- 

pet .  fijpr. de condid.indeb. quanquam  in  eis qucquc  ficut ia  trahcn.  vcl  commit.ftipulat.  & §.  ei vero .  de  inutil.  ftipulat. 

ftipulatione  rcgulanoftralocumnon  habetjLquaEcanquc.  Quodcftaccipicndumdciis,qua5iurisfunt.     Namfiftipu- 

fupratit.prox.  leturpater  ,  vt  filioirc  aut  tcncrcliccat ,  quodnudumfa- 

Scptimum  cafiimnominatimcxcc{.itVlpia.iquoha;cre-  dumcftnihiliurishabcns  :  ficrinonpoceft,  vtafilioinpa- 

gulatraditacft  ,  cumvidelicerfiliu":  p:triftij^^al.-tur^d.I.  fti-  trcm transferatur.     Itaquc  Paulasinutilomcflc  huiufmodi 

puIatioifta.§.alteri.hic.  Vnafiquidemvriiufquevciatquc  ftipul«tionemait,l.quoddicitur.  hic.     Puto  tamenfipatris 

ideopcrfonae(reintclligitur.§.eiveroq*ii§. poftmortera.de  idfieriinterfit,a6lioneineonomine  eicompetere,I.Cftipu- 

inutil.ftip.arg.l.fiferuu$.(up.dedam.inftcto.Icaqueperinde  latioifta.§.fiftipuler.hic.  Illudquxripotcft,anemaccipat» 

eft,acfipatctipleftipuIatuscfler,I.quodcunquc.inprmc.hic.  quoque  perpatrem  acquiraturadio  ,  in  quibus  cafibusfi- 

Hic  autem  ftipuktio  quatuor  modis  concipi  poteft.  In  lio  acquiri  poflc  diximus  ?  Et  Dioclerianus  nullam  quxri 

primisinpcrfonampattis,  tuocqucipfi  acquiritfilius,criam  adionemapcrtefcripfit,l.figener.C.deiuredot.     Sedhoc 

fifottcfjdumtale  ftipuletur,quodin  fuam  perfonamcon-  tcfcriptum  dc  adione  diredia  intclligi  vulgo  receptum  cft, 

ferrenonpc>ffet,l.quoddicitur.hic.l.perinde.cuml.(equen.  vtilemque  nihilominus  adlionera  ei  dandara  eflc  placuit.l. 

de  ftip.lcr ao.  Secundo  in  pctfonam  (erui  alicuius paterni,l.fi  iurifiurandi.§.  fi  liberi. (upra de  opet.  lib.  Qus fententia ar- 

filius mcus.  hic.  Tcrtioinfilij  ipfius  pcrfonam  rcdleconci-  gumcntis defcndi poteft.  Narafinihilrefert,  ccrtonetera- 

pitur,eiufdemquepoteftatiseft,acfipaierip(eftipulatusfu-  pore  aliquid  fiat  ,  an  vcre  inidtempusconferatur,l.quo(] 

iflet,nifi  faftum  contineat  ftipulatioi  vt  ire  agcre,&c.  quo  ca-  fpon(a:.C.  de  donac.ante  nupt.  conftetquc  ex  ea  ftipulatione 

fupatii  facerc  non  licebit,  (edtaniumfilio:quamui$huius  adlionem  competerefilio,quamcontulit  paterinidterapus 

quoque  ftipulationis  vtilitas  qux  fit ad  patrem  dcriuetur,§ .i.  quo  fui  iuris  efFc(9;us  eflet,d.I.  quodcunque.  Confcquens  cft, 

&§.fedcumfadum.deftip.feruorum.d.I.ftipulatioifta.§.ij  pattemfilio  iam  fuiiariscffe^o  ftipulari&  acquirere  pofle. 

Huc 


JnTit.  T>eBipul.feruorum. 


79^ 


Huc  accedat  «Juod  partc  fibi  Faifq-,  libetb  ftipuUntc,Vipianus 
adpofthumos  pcrucnire  ftipulationcm  fcribit,  d.  1.  fi  quis  o- 

Eeras.  quosinipfius  potcftatctunc  non  cflc  ncmodubitar, 
vlt.fiipradc  coUat.bonor.  Qua:  deea  Itipulatione  intclli- 
guntur qux  ad  obligandura  alium  contrahitur.  Caiterum  cii 
pater  ftipulatur  aut  pacikitur  filio  libcrandi  ip  fius  gratia.patri 
ca  ftipulatio  autpa(^um  ptodeft  coucnto  filii  nomine,fi  mo- 

(doidadumfit.  Scd&fiIioquoque,cuipatcrvthacredifutu- 
topaiftnsftipulatufvccft.  AUoquinnonnificxceptionedo- 
li iuuabitur  hlius,  1.  fi  tibi.  §.  fi padum  fit.  1. fle hajredi. §. nos 
autem.l.cuius.fupradepacais.   Nonuscafu$eft,cum(etuus 
dominofuoftipulatur,quod  gcnus  ftipulationJs  apud  vetc- 
rcs  frcquens  &  vfitatura  fuit.  Eftq;  Titulus  de  ca  re  fpeciahs, 
inhoclibronobis  profcdlo  noninutiiis.cumindeadmona- 
,„],4  chos  noftri  teraporis,&  ad  rcs  alias  propter  fimiiitudincm  ar^ 
,„u-  gumentaducamusjinfradeftipul.icruo.Acvtdiftindiustta- 
/r/  nic  dantur  a  nobis  quar  a  Triboniano  conf  ufc  &  nuUo  ordinc  ad- 
i  •■*^-   hibitio  fub  co  titulo  fcripta  lcguntur,  (eparatim  de  feruo  pro- 
ptio,aiieno,coramuni,ha:reditatio>  fruduario.quam  potc* 
rimus  breuifiime  diiTcremus. 

Fide  titulum  de  Duob.  reU  conHituendis  poB  hunc  tra- 
ffatum:^ui  de  induJlria,fropter  materia  continuationem) 
iic  ab  au^iore  omijfui  ejl. 

A  D       T  I  T.      nt. 
DE     S T I P V L A T I O N I BV S 


T  I  T. 

P  V  L  A  T  I  O  N 

SERVORVM. 


Deferuoproprio. 

■Ervvs  alicuius  proprius  quod  ftipulatur, 

i  domiao  acquiritur,d.l.ftipuiatio  ifta.§ .  altcri. 

Eft  enim  (eruus  quoddam  velut  domini  in- 

)  ftrumcntum,  audotc  Aiiftotelc lib.  i  .Poli- 

_    ^ticc.  j.l.qusfitum.§.  Alphcnus.deinfttuA. 

legat.Scruumpropriumhicaccipiraus,  etiamfi  Rclpuolic» 
vcl  municipiijvclcolonizferuusfit.  l.j.dcftipul.(eruor.  An 


mnibusacquiritpropartibusdorainids.l.f.deftipul.feruori 
Idcmcftdicendum  ctfi  emat  aut  aliud  contrahatncgotium, 
fiue cx  rc  vnius,fiue omnium  id faciat.l.i.§ .fi lcruus.l. 2  ^ cii 
feq.eod.Hzcrcgulaaliquotcxccptioncshabet.  Primaeftcul 
vniexdoministantumfiipulatur,  tunccnim  ei  foliacquirit. 
d.  l.((  ,vndc  fit  vt  (eruo  communi  fibi  &  vni  ex  dominis  ftipu- 
lanti  vni  dodrans,  altcri  quadrans  dcbeatur.l.^.co.  Item  fi  v- 
nifottcm,altcri,paBnamfitftipulatus,te<aehicpoenampetet: 
illi  vero  petcnti  obiicictur  exceptio,  quafi  priore  obligatione 
pernouationcmextindta.l.i.^.vlt.coSecundacxcepdo.cun» 
feruusvaius  cx  dominisiuITuftipulatuscftrquo  calufimili- 
ter  ei  totura  acquirit.d.l.  1.  Qupd  taracn  in  co  qui  vnius  iufla 
aduthzrcditatem,  locurancnhabet.Lfifcruusduotum.de 
acquir.hsred.  Cum  autera  vtio  iubente alter nominatur.v- 
trius  potior  caufa  fit,  luftinianus  conftitutione  quadam  defi- 
nirevoluitjfcdadcoobrcurcedita.vtin  vtramindinet  par- 
temnefdas.l.  fi  duo.cap.per  quas  pcrfonas  nob.acquir.  Ter- 
tiacxceptio,  cumabvnoex  dominisftipulaturalteii.l.  1.17.' 
&  1  8 .&  §.fi feruus.dc  ftipul.feruo. Inftit.  Qnarta eft , cunx 
exftipulationcnonomnibuspoteftacquiri  :  tunc  cnimvni 
totumacquiritur.-quodinpletifquecafibus  contingit.I.  i.§. 
communisfcruus.l.proinde.§.vlt.cumlegefeq.eo.  Quinta 
cum  omnibus  ftipulatur  difiundliue.  Nam  ob incertitudinc 
dicendumeftnonvalcreftipulationem.l.j.curafsq.&l.zi^ 
eo.Aliteratqueficopulatiueoranesfuerintnominati.1.29- 
cod.Scxtacumfcruusaliquidftipulaturquoddiuifionem  no 
admittit, vt itct ,  adum ,  viam.  Hoc  enim  cafu in  folidam  o- 
mnibus  acquiritur  pro  partibus  dominicis.  l.iy.eod.  Septima 
cxceptiocum  ftipulaturdeceravni ,  &eademdeccmaltcrii 
Namduorciftipulandifuntjipfisqucin  folidura  daturadio. 
Lif.eo.  06laua,finon(ub  appellationedominorura,  fed 
propriisnominibusexprcflisconceptafucritftipulatio  :  in 
hac  fiquide  (pccie  n5  pro  dorainicis,  led  pro  viriiib.  pottioni.» 
bus  ipfis  acquiritur.Idem  iuris  cft  cum  propria  eorundem  no»- 
minapriusexpreffafunt,nifialiuda<aumefleappaieat.l.  jt. 
eo.&l.quotics.adTrebell.  '  „.  > 

5eruus  na>reditaiius  tam  hafrcdi  quam  hafreditati  qiaa: /;.<:y,,;  _ 
pcrfonaedcfun6livicemobtinet,redcft!puIatur.I.  if^.defti-  tane. 
pulat.feruor.Lmortuo.de  fidciu(Ior.&  leg.  hxrc  dibus.de  ac- 


■utcmfibiaBdominoautcofcruoIuoautimperfonalitct  fti-       quit.rctumdorai,valctqueftipulatiofih5teditiS2ditafuerit: 


*  firu» 
ten». 


1v>  pulctur,  Dihilintereft.l.  i.in  ptin.l.  fiue.e©.  Nifi  inccttisca' 
I  (ibus,  veluti  cura  fe  fibi  ftipulatur  non  domino.l.  i.§.  vltim.dc 
f  ftipul.Ierucr.  Autcumalibertoopcrasfibinondominoda- 
ri  ftipulatur  l.fi  feruus  raeas.eod.l.feruus  patroni  (upra  dc  o- 
per.hb.  Nihilprxteroaintcrcftanpure  ftipuletur  fcruus, 
an  vcro  ftipulationcm  inalicnationcmmanumifllonenive 
(uamconfcrat.I.vlt.eo.  Sedfiinuito  acprohibcntcdomino 
ftipulctur ,  ipfinihilominus  acquirit.  I.  feruus  vctante.  hic.  1. 
ctiam  inuitus.  fupra  de  acquir.rerum  domi.Quamuis  alioqui 
nonpofliitlibcralitas  nolcntiacquiri ,  &donatiofinc  acce- 
ptisnenullaeircintelligatur,  vtCicero  in  Topicisait.l.hoc 
iure.  § .  non  poceft.  fupra  de  donat. 

Seruus  autcm  alienus  mihi  ftipulando ,  ficut  raihi  non  ac- 
quirit,itanecdoraineIuol.fcruusaIicDal.infradcftipuLfcr- 
uor.  Quod  ita intclligcndum  cft ,  nifi  bona  fide  alii  feruiat. 
Qupcafuitadcmum  acquiritpofleflbri,fiexipfius  rcauto- 
peris  fuis  ftipulctur ,  alias  domino.ExcrapIa  huius  rei  cx  lure- 
confultis nullo ncgotio  colligi poflunt.l.  i.  §.  fi feruus.  I.  fi a- 
lenus.I.Iibcrhomo.§.vl.&LfiIiber.eo.tit.Quiveropo(fide- 

tur  ab  alio,(ed  mala  fide,  puta  ex  f  urtiu*  caufa ,  vel  alia  fimili, 
poircflbriftipuIandonihilagit.L  feruus  mcus.co.Seruusqui 

ft        innulliusdominioeft  ftipulando  neminiacquirit.  Quocx 

m  gencrc  cft  is  quem  dominus  pro  dcrclido  habuit,  nec  ab  alio 
occupat  us  cft :  nifi  ob  infirma  valetudinem  a  domino  deteli- 
^usfucrit,  idcoquc  ftatim  libcr  fadus  fit.  1  .quod  fcruus.  cp. 
l.vlt.fuprapro  dcrelido.  1.  feruo.  (upra  qui  finemanumifll 
ad  libcr.perucne.  Quod  &  in  monacho  locum  habcrc ,  qui 
nulli  certo  monafterio  fcfe  adigit  ,plcrique  arbitrantur.Eade 
eft  cius  fcrui  ratio,  cuius  dominus  ab  hoftibus  captus  non rc- 
diit.-mediofiquidcm  tempotefruftraci  ftipulatur,  tametfi 
fimphcitcr  ftipulatus  acquirat  hxrcdi.I.interdum.hic.  &ieg. 
fcruus  coraraunis.  §.  fcruus  capto.dc  ftipuIat.feruot.Li.  j  .dc 
capti.&  poftlira.reuer. 

Oi/eruo     Sctuuseomraunisplutjumdominorum ,  ftipulandoo- 

mutnt. 


aiioquin  nuUam  virahabitura  eft.Ieg.interdum,§.  i  .hic.  At  (i 
fetuus  fuerit  coramanis  dcfundi &  altcrius,  intcrim  ei  (ocio 
cotura  acquiritur,  1.  i.fF.dc  ftipul.  Ieruorum,l.in  eo.dc  acquiri 
rerumdomi.leg.filiusfarailias.decaftrcn.pecuL  Ncc obftac 
huicregula:, quodharres  tunc  dominus  noneft  cum  ftipnk- 
tiofit.namretrotrahitut  hsrcditatis  aditio  ,  vchitsscc 
tcmpore mortis defundlo  fucccififle,  exeoquete.Tjporefu- 
ncfta  pollucaque  familia  intelligatur.  Ieg.fi  ex  re.  §.  vkini .  de 
ftipul.  feruor.Seruiusinlib.  }.  /Eneid;js  Virgilii,  Scdani- 
maduertendumeft,noncx  dieinterpoficxftipulacionrs.fed  ' 
aditaehasteditacistempuscederc  :  quoniam  exeodemum 
tempore  agi  potcft.d.l.  1  f  .cod.afupradidraregula  duoca-= 
fuscxcipiuntur.  Primus ,  cumleruus  hasrcditarius  qui  fir.e 
pcrfona,quxvidehcctvtatur  &  fruatur,efle  ncn  poteft.h 
vfusfrudus.eod.&l.i.quandodieslcgator.  ced.i.hsreditas 
in  multis.de acquir.rerumdomi.  SecunduS;  cumexprcnb 
proprio  eiusnoraine  qui  cratfucurus  ha:resj  (a.Cca  eft  ftfpizla- 
tio.  Idemque dicendum eft  de  eo  qui non  ha:i  eci,  fd def ja- 
do  ftipulatus  cft.I.i.7.&8.6c§  .feruus  capto.de  ftipul.  feruor. 
Inftit. 

Seruus frudluarius  fiquid  ftipuletur  exre(ua,aut  opetis  o*  fimt 
fuisacquiritfru6l;uario,  nondomino.i.acquiritur.  &I.!iber/^"^*'*; 
bomo.dc  acquir.  reruna  dorai.  Excipc  nifi  proptieracis  domi-  ""'• 
no  nominatim  ftipulctur.l.  fcruumfrui^uarium.  de  ftipul. 
feruo.  Hoccafutamen  fruduario  aducrfus  dorainum  con- 
di(^io  datur.Icg.  cum  feruus.  eod.  Difllrailiscaufanon  cft 
duorura  fruftuariorum ,  fi  feruus  ex  re  vtriufque  vni  tancum 
ftipuletur.      Nam  eo  nomine  ei  communi  diuidundo  iu- 
diciumintercos  dabitur.Ieg.fi cumduorura.     Excipitur& 
alius  cafus,  cura  videlicct  feruus  pro  operis  fuis  pecuniara  in 
fingulosannosftipulatuseft:  vfufru(^u  fiquidem  finitore- 
fidui  tempotis  ftipulatio|acquircturproprietario.leg.i8.§. 
cum  fc  ruus.codera .  Cztcrum  extra  caufas  iam  didlas,  id  eft, 
letnfru^uatii  &  operamfuam  t  ftipulando  fcruusacquirit 


nem,  vecuraque  declaraturum  vtricompcnturafica6lio,d. 
§.cumferuus.l.fed&liquis.§.interdum.fupradevfufru(au. 
ExhisfacilecoUigipoc,  fifubalternationcdomino  aut  fru- 
6tuario  fuerit  ftipulatus  feruus  f  ruituarius,  an  valeat  ftipula- 
tio,  Nam  fi  ex re  domini,  acquiretur ipfi  obligatio.  Frudua- 
riusaucemcuihoccafunihilacquiripoflediximus ,  proadie- 
(ftohabebitur.l.fiexre.inptiacipio,eod.Sinautemexrefru- 
daarii,  quoniam  vf iq;  acquiri  poteft ,  incettitudo  ftipulatio- 
nemvitiat.l.i.§.fifru6luario. 

e  A  p.  iii. 

Beperfoms  qmbujcum  contrahitarjiipitlotio. 


too  FrAnc.^DuAremComment. 

domino  non fru(9:uario.l.  fi  fruftuarii.eodem.   Hoc accipe.      habeatur,anticipitis iutis eft  qu^ftio , & in  vtramque partem  Dttt 
nifi  inperfonamfrucftuatiiOominatiracoceptafitftipulatio,       difputari (olita.     Dequaficcgocenfeo.  Prifcis  tempotibus ?•««<«» 
qu2itiutil!tericacontfahitur.d.l.fivlufru(auarii.Sedquidfi       legeduodecimtabularum,ficinterdi(aum,fuifleprc.digobo- ''"'"«" 
■fi!pulatusicafuericferuus,nullateadhucdata,vtiucertumfic       norumadminiftrationc,vt  ipfoiuteeorumcura  ad agnatos  J""'!^'' 
vaiusremficdatutus?Re(pondeoinpcndentiefleftipulatlo-       proximos  deferrctur.  Quod  ius  cum  aliquod  incommodi_j,'"J 

haberecpaulatimdeluctudineantiquatumeftvccepcruntqi  <;?»)!»«/ 
amagiftratibuscnratorcs  ipfisdarinontancumagnatiledet- 
iamexcranei,fiidcxpediremagis  viderecur.l.  i.&l.iipe.dc 
curat.  fiirio.&  §.furiofus .  Inftitut.de curat. Itaque puto ante 
huiufnjodiincerdidtioncm&curatorisdationerofraudicui- 
quameflenon  debetequodcum  eocontraxerit.l.  lulianus, 
de  cura.fuf  iof.l.  curatotem.  C.  de  reftit.  in  integ.  c.  veri  catis. 
de  dolo  &  contu.  in  Decretalib.Plane  fi  quis  helIuoni,aut  lu- 
xuf iofo  homini  pecuniam  dedctit ,  quam  fciebat  eum  proti- 
hus  lcorco  datutuni ,  aut  alias  turpitet  confumpturiHra ,  quo- 
rundamopiniocftinutilcmconcradlum  eflejvelance  incer- 
di(9;ionem,  quodnectationecaret  necau6toritatc.!.  fi  quis 
cum  fcirer.fupra  pro  empt.l.  fi  veto  non  rerauncrandi.  §.  fi  a- 
<l«)iefcens.fup.  mandat.Qj£od  autem  di(Su  cft,eu  cxconcra- 

PEc(pe(ilolineftipulationis,  reliquaseiuscauias  perieqm       «3:unonobligari,ficaccipicndumeft,nifiad  frugem,vtdiciT 
oper2preciumeft,exquarumnumeroefteaqua:eflicies       tur,bonam(creceperit.     Qupcafuipfoiure  definit  effe  in 

potcftate curatoris,  ac tuto conttahi cum  eo poteft,  &  l.i .d<^ 
curat.furio.  Receptumtamcneftdeclarationem  iudicisefr'- 


^Ecfpe(5lofineftipulationis,  reliquaseiuscaufas  perfequi 

oper^  precium  eft,exquarum numero  eft ea qua: cflicies 

dicicur.  Efficien tem  autem  ftipuiacionis  caufam  voco  perfo- 

nasipfisiiuerquaseacontrahitur,qu2  cumnon  vniuscon- 

ditionis,  ftacus  &  qualitatis  fint,  perfbns  circumftantia  fxpe       neceflariam,  nifi  eius \\tx mutatio  fit publice  nota.l.cius  qui 

in  hoc  argumento  quiftioncm  ac  dubitationem  gignic.  Vc       de  iure  fifci,   Mutationem  vero  hanc  non  ex  vna  aut  alcerai 

.        cam  quxi.iturdeimpuberisautpupilliftipulatione,anvaleac       frugalicacisa(3:ione,fedexaiultisiudicareacroeciridebemus. 

bere^iVt  Cui  quajftionirefpondendum  eft,  ica  demum  valer ,  fi  ftipu-       §,cumque.  Infticiic  in  protEmio.   Nam  ficut  vna  hirurdo 

pupiUo.    latusipfefir,nonfialiipromittcn(do  finetutore  fe  obligauc-       nonfacitver^vtvulgodicitur^iraadiudiciumdemoribusim" 

ritlneque.  C.decontrahen.&commit.ftipul.l.i.C.deifiu-       mutatisfaciendumnonvnaa^Sio  necbreueterapus  fufficit, 

til.ftip.&jr.pupinus.eod.titul.Inft.Intelligenifiinfansfit,id 


Defu- 
riofi. 


Depro- 
digo 


eft, fari non poffit,  quandoquidcm fermoneopus eft in con 
trahcndaftipulatione.l.  i.in  princ.l.mulier.leg.vlcim.§.pu- 
piilus.  hic.     Idem  plerique  cenfenc  de  eo  qui  infancis  pro- 
ximus  eft,  &incelle(au&iudiciocaret,nifiatutoreremfo- 
re  faluara  ftipuletur,     Scd   probabilius  mihi  videtur  fti- 
pulationemapucronon  intcfligente  fa(£lam  fempcrvalete, 
cum  vrilitacis  caufa  id  teceptum  efle  a  iuris  au^ftoribus  prodi- 
tumfic.l.fetuum.tempupilli.Inft.vbiThcophilus.l.donata- 
riu.de  acq.poflefl.l.in  negotiis.de  regul.iur.l.i.§.fuiiofus.fu- 
pra tic.proxi.  Quod di(flum eft deinfance in mutuo  quoque 
futdo  locumhabeteratio  fuadet.l.  i.inprin.  hic.l.  i.§.vlti« 
fupra  tit.proxi.Licct  alia  plsraq;  negotia  contrahere  poifinr* 
1.  inquibufcunque.fupra  tit.proxirao.  l.difcretis.  C.  quitc- 
ftafacere pofT  &  1. in  quibufcunque , fupra  tit.  proxi.  1. mu- 
tum.de  ar quir.hiredit.  1.  mutns  de  procurat.  &  1.  mutus.  de 
jure dot.  Eadera caufa  eft  futiofi  qui  fiue  ftipuletut  fiue  pro- 
miccat,  nihil  agic.  1. 1  .§.  furiofus.Inftif.de  inucilib.ftipul.d.l. 
in  ncgociis.  Ec generalicer  dicendum  eft ,  nullum  negotium 
ab  eo  reiite  concrahi,  in  quo  vel  tacica  voluncas  fic  neccflaria. 
l.quiadcercum.fupralocati.vbiautemnulliustequiriturcS- 
fenfus  ad  obligationem  contrahcndam,  obiigati  poteft.l.fu- 
riofus.  fupra  tit. proxi.Itaque mirum  videri non  debet quod 
VJpianusfciibit,   Filiamfutiofam,  quacpattidotcmpetentt 
conctadicerepet  dementiam  non  poteft,  ptoconfcntiencc 
haberi,  cum  Ancinoni  rcfcripco  pacriagete  permictatur,non 
ficonfenfcritfilia,  fedfinon  concradixerir.  1.  2.§.  volunta- 
tem.fupra  folut.  macr.  ATuriofononmuIcumdifFercprodf- 
gus,  cui  bonorum  adminiftcacionc  interdicituf .  Qnarauis  e- 
nim  ftipulari  & alium  fibi  obligare  non  prohibeatur,  tamen 
nec  tradere  quicquara ,  nec  obligari  poteft.  leg.  is  cui  bonis. 
hic.Eftautem  Ptodigus  (au(ftofe  Vlpiano)  qui  nequetcm- 
putneqifinemexpenfarumhabct,  fcdbonafaadilaccrando 
&dinipandoprofuadit.l.  i.fupradecurat.fFur.Hi.iiccurato- 
rem  dandum  efle,  Diuus  Piusrefctipfit,  tametfi  ea  ratione  v- 
taturqiia:  mentis  lanitatem  arguat,  quod  in  plerifq;  vfuuenir. 
1.  is  qui.§ .  Diuus.fupra  de  tutor.  &  curatorib. datis  ab  iis  qui. 


in  auth.de  monachis.  §.  fancimus.collat.  6.  Ha^aenus  ptodi- 
digo. 

Propigo  non  prorfusdiffimilis  eftminot  vigntiquinque 
annisiampubesfi^aus.  Is  enim  fibi  acquiticftipulando,  vt^"""*' 
exiamdi^aisconftatifitamenminorfi  viginti.&aliquidfti-  "  ^j^"^^ 
puletut  fieti  dere  fibi  debita,quod  facereipfe  non  polfit :  pu-  J„„,s, 
ta  fi  fetuus  debicus  manumitcatut  adebitot  e,cuius  manumif- 
fionem  inhibet  lex  .^lia  Sentia,  inutilis  eft  ftipulacio.  1.  fi  rni- 
not.hic.§.eadem,quibusexcaufismanumit.nonIicct.Inftit. 
Promittcndo  autera ita demum  obiigatut ,  fi  cuiatotem ha- 
beat.l.pubetes.  hic.&d.l.ficutatorcm.  C.dercftit.integ.A-  Diflif 
lia  plane  caufacft  filiifamilias,qui  ftipulando  acquirit  patri,vty«»j//«>. 
antediximusl.fi  filiusfamilias.hic.  Ptomittendofeipfumob- 
lig3 f,  V t  quiuis  paterfamilias ,  nifi  impubes  fit.   Hic  enim  ne 
2U(aote,iquidem  patte  obligatut.l.vlti.  §.i.hic.§.pupillus.  de 
inutil.  ftipul.l.  filiusfamiljas.  fupta tit.proxi.   An  intet  fpon- 
f  m  ftipulatio  in  teropus  mattimonii  collata  valeat  quarri  po-  Defpen.' 
tc.l,  Eteft  refpondendum  non  valere:  nifidctisautdona-/"^.^'' 
lionis  propter  nuptias,  aliave  fimilis  iufta  caufafubfit.  Icg.^''' 
itaflipulacus.§.  vltim.hic.l.quodfponfas.  G.de  donatamcr 
Vi.^&Tvxor. 

c  A  p.  nn. 

De  confenfu  tfillipulatidi 

COnfenfu  velut  infttumento  ftipulationem  contfahi-^ 
nus  :  itaqneintetftipulacioniscaufasnumeraridcbet. 
leg.i.§.conuenrionis.  fupra  depa(51-.lcg.  obligationum.fu- 
pra  tit.  proxi.  Qii^amobrem  ctfi  interrogatio  refponfiooetn 
praecefleritjfitame.iconftet  non  animoftipulationis  con- 
trahendar  id  fa(flum  efle  non  valebit  ftipulatio,  leg.iurifgec- 
tium.§"qucdferefupradclpa(3:.  Hincconfequenscftfi  ho- 
minem  ftipulatus  de  alio  fintiam ,  tu  de  alio,  nihil  intet  nos 
a(Slum  videti.leg.ihter  ftipulantera.§.  fi  Stichum.&l.  conti- 
nuus.f  i.hic.  Aliteratque  fipetamateiniudicioStichum, 
Cumtudealiofentias.   Nam  quiain  inuitum  redditur  iudi- 


&c.  Non  continuo  igirur  diflolutis  hominibns ,  &  male tcm       cium,uec vttiufqueVonfcnfum  tequitit,  quod  fenferic  t^OiOti 


gerentibus  permittend:i  eftbonorum  adminiftratio,quod 
corum  fermo aut fcripta pnidcncium ,  ac  fincericacem  iudicii 
redoleantjidquodSophocliquondara  tragico  Poeteafiliis 
in  iudicium  vocato,  vt  a  tei  fainiliatis  adminiftracione  rcmo* 
uerccur ,  accidille  fcripfit  Ciccro ,  in  Catone  maiore.  Sed 
nnm  ante  intcfdiftionem  Pritorisobligetur  ex  contraftu  is 
quiitaviuic,  vcintetluxuiiofbs  ac  ptofufos  ncpotes  vulgo 


tantutnmodo  fpe(^andumcft.di(ft.  §.fi  Stichum.  Sane  dif- 
fcnfumfeuerroreminnomine  ftipulationi  nonobefTeper- 
fpicuum"eft  (i  in  corpore  confentiatur.  leg.  fi  in  nomine.  hiCi 
Idemque  dicendum  eft  &fi  in  matcria  fiue  fubftantia  auc 
qualitate  rei  ertatutp  fir,  magis  quam  in  corpore.l.  ^i  id  quod 
hic.  Venditionem  tamen  ob  huiufmodi  crrorem  omnino  vi- 
tiati  naturabonxfideiiudiciorumexigit.leg.in  vcndirioni- 

bus.h 


JnTit,  ^t Bipulfermrunh 

bus.l.cuoiabeo.§.vlt.(3econtrah.empt.  Nifi  eiusquidece- 
ptus  eft  interfit  eam  valcie.Quo  cafu  dabicur  ei  aiiio.l.fi  fte- 
rilis.§. quamuis.de  adl.cmpt.l.de  pignor.ad.Sed  &fi  quis  pro 
auroquodpromiferatxs  {oluerit,adeo  inutilis  efi:  folutio,  vc 
Dullamlibetationempariat.l.ficumaurum.infradefolut. 


Soi 


C   A  p.     V. 

^uihm  de  rehus  BipuUtio  contrahipopt. 

QVia  ftipulario  fine  re  aliqua,  qua:  ranquam  eius  materia 
fit,  confifci  non  poteft :  ideo  qualcm  rem  c0e  oporteac 
diccndum  eft.  Primum  itaque  fciendum  eft ,  ac  pro  regula 
cooftituendum  ,  nemineraabalioremfuamftipularipofle. 
leg.nemo  remfuam  vdliter,hic.  Nam  quifimpliciter  pro- 
niittitremaliquam,eam(edatumm,ideft,dominiumin  fti- 
pulatorem  translaturum  promittere  vidctur.  leg.  fi  ita  diftra- 
hatur.  fupra  dc  contrab.cmpt.  Qupd  facerc  nequit ,  fi  eiuf- 
dcrarcidominusftipulatoE  fit.§.fiitaque.  Inftitut.de adi.  I- 
dcmiuris  eft  &  fi  quis  rem  alienam  ftipuletur  collata  inid 
tempusftipulationequo  fuafuturafit.  leg.  nemo  remiuam 
futuram.hic.  Quidfiquis  ftipuleturpretiumreifua;,autv- 
fumfruftum,  cum  ptoptietatem  habeat  nudam ,  contra  re- 
gulamnon  fadt.d.l.nemo  remfuam  vtiliter.l.eumquiita.§. 
quiproprietatem.hic.Aliudfiquidemeftres,  aliudpretium, 
leua:ftiraatiorei.leg.quivas.§.vltim.infradefurt.I.fundum 
Cornelianum.de  nouat.  1.  fi  alii.  fupra  de  vlufrudu.  Hxc  rc- 
gulaquafdamexceptioneshabct.  Prima  eft,cumquis  non 
darifibirem  fuam,fedtradireftituiveflipulatur.di6t.leg.nc- 
oso rcm fuam  vtiliter. &  leg.  fi rem  tradi.hic.  Secunda  eft,  fi 
fub  conditioDC  aliquis  ftipuletur.  Eft  enim  vtilis  hajc  ftipula- 
dojfiexiftcntisconditionis  tempore  ipfiusnonfit.l.  firem 
incamfubconditione.l.exiftimo.hic.l.caetcrs.§.i.delegat. 
I.  Tertiacft.cum  quisftipulatur  afure  nonfimplicitcrrem 
dari,  fcd  quod  ex  caufa  condiSionis  darefacere  oportct : 
quo  cafu  ftipulatio  moram  pricedentcm  purgat ,  quam  a- 
lioquinfurlemperfacere  videtur.  leg.  fciredebemus.§.  fi  4 
furc.hic.l.vlti.lupradecondid.furti.  Quartaexceptio  eft, 
cum  qnis  reiquam  ftipulaturitadorainus  cft.vttamcnpof- 
iit  ab  eo  auocari.leg.  in  bello.  §  .fi  quis  feruum.  inf  ra  de  capt. 
&  poftli.rcucif.Ieg.non  quocunque.  in  princ.de  legat.i.  l.in- 
tcr  ftipulantem.§ .fi  rcm.hic.Traclari  poteft,  fi  quis rem  fibi 
debitara,  nonfuamfibidariftipulatur,  num  talisftipulatio 
valeat  ?  Et  dubium  non  eft  fi  ex  venditione,  aliove  fimili  con- 
tradludebitafit,  ftipulationem  valere.  1.  duofocictatem.  fu- 
pra  pro  focio.  Huiufqj  ftipulationis  quas  vtilitas  fit ,  quia  non 
ie(5tc  ab  aliisderaonftratum  id  puto,  vidcntla  funt  qus  in  tra- 
«a:atumdepadisannotauimus.l.i.§.fedconuentionum.  fu 


liber homo ,  quumuis PonTpotirus efnptjonc eim val;:e in- 
tclligat,&  ficut  &Ioci  facrf,  vJ  rd/giofi,fi  cmatiir  ab  ignoran- 
te.  1.&  liberi.cum  feq.fupta  de  comrah.empt.  Sed  hoc  Ponl- 
ponii  diaum  accipiendam  eft.non  vr cx  tali  venditione  ma- 
gisquamexftipnlationcrcsdcbc2tur,fcdvtcmptoridec!?pto 
adidquod  intercftdcrurad::o.l.fiin  cmptionc.§.conirah. 
eiBpt.&§.i.dcc6trahe.cmpt.&§.vlf.dcempt.vfndit.lnft. 
Ideq;dicipo(Ictde.ftipuIaiionc,fidoIopromifroriscircufcri- 
ptusjpponcrctur.vt  videlir  et  et  de  dolo  aftio  copetat.l.  Ai  ift. 
§. « .dedonat.  Res quoque  hoilium qus:  tanquam cxtra  no- 
ittum  commercium  pofita  didtur,  prorxiitti  non  potcft.  1.  li- 
bcr  homo.  hic.  Idque  vu'.^o  inc;  Iligitur  deea  qujrnun- 
quam  noftrafuit.Nam  qua: iure  poftliminii  aliquando  recu- 
pcraripoteft,ei(isftipuhtionerri,fi:nt&venditionem,&lc- 
gatumconfiftcreintcromnesfcreconucnit.I.  vlt.de o<ftion, 
erapt.l.id  quod.leg.  feruus.l.ab  omnibus§.c tiam.de legat.  i . 
Quinirao  eius qua: fcmper  hoftium fnir  promiffionem  vale-  ^ 
reamntfubhacconditionefaaam  ,  fiabhoftibuscapiatur. 
cap.  Abbate  fanc.de  reiudic.in  6.1.in  f  uga.  C.  ad  kg.Flauiam 
de  plagiariis.  Sed  &  fi  quis  hominem  mortuum  ftipuletur  ob 
eandcmcaufamautcciammaiorcm,  quia  non  fft  inrcrura 
natura.inutilis  cft  ftipulatio,nifi  ob  deli(3:um  aut  moram  ex- 
rareacviuerefingatur,dia.  kg.  liberhomo.l.  interftipu- 
lantem.§.Stichum.hic.  Rcsincommcrcio  nofirononcfTe  . 
hicintclligimus,quaE  firepliciter  ab  hominum  commcrcio 
txemptaefunt.  Namfi  quis  promitratrcm  cuius  cousmer- 
ciumnonipfejfcdftipulatorhabcatobligaturadsftimatio- 
nem,d.l.multumintereft.hic.l.mortuoboue.§.  Labco.de 
legat.2, 

Ad  hxc non  tantum  fperics  vt  Stichns ,  fed  etiam  genus in 
ftipulationcradeducipoteft.lcg.inftipulationibcs.hicvBlct" 
queftipulacio.nifiobniniisgeneralcm  vctborumconceptio- 
nem  otnnino  incerta  rcdoatitr  contt.-ihcntium  voluntas ,  vt 
cumquisexempIjc3uf3,3nimaljVinun".,triticum,o!eum,fan- 
dumgcneraliter&indefiniieftjpnlarnr.I.  triticum,§.cunn- 
taftipuIatus.hic.I.cumpoft.§  gener.deiuredot.  leg.  fido- 
minus.de  legat.i.I.vbiauteni.hic.Namalioquininccrtaff!- 
pulatioinutiiisnonefleintelligitur  ,  vtlatius  infiadoccbi- 
mus.  Itcm  rcs  tam  incorpotales  quam  corporalcs  vtiliicr  fti- 
pulamur :  vcluti  leruitutes ,  quarum  ftipulatio  valet  quamuis 
prardiidominus  nonfit  ftipulstor  :  licctnonnifiprajdiumi 
habenti  acquiri  poflit.  Icg.  exiftimo.hic.Ieg.  i.  communia 
pixdio.Scd  dehis  ctiam  copiofius  poftea.Denique  plures  fi- 
mulresautfamraas  ftipularipoflumus.  Eteft  animaduer- 
tendum  tot  ftipuiationcs  contradas  videri,quot  res  vel  fum- 
tas  (pccialitcr  cxprimuntur.  Nam  bis  non  cxpreflis  vna  di- 
citut  ftipulatio,  idque  cuius  cffedlus  fit  ex  variis  huius  tratfta- 


pra  dc  padis.  At  fi  ex alia  praccdente  ftipulatione  tes debita  tus locis  obfcruare nemo  non  f acile  poterit.I.x.  §.  fed  fi  mihi. 

<it,omninoinutilisefthuiufraodipofteriorftipulatio,vtpu-  icg.fciredebemus.Ieg.vbiautcm.^.quifoiterii.lcg.qiioddiGi- 

taquajnullamvtilitatcraftipulatoriadfcrat.lcg.ftipulatioi-  tur.Ieg'interftipulantera.§.itens  fiego.Icg.    Titia.§.vltim. 

fta.§.aItcri.hic.VndequodPomponiusair,^«^^/Vtfw;)ro.  leg.pluribus.inprinc.hic.&§.vlcim.lnft,dcverbor.obligar. 

m!ttit,fpfi iun ampiiiti  jfiamfemeltioii teiien ,  licimdligo,  vt  Porrononfolumrcs,  veruraetiamfadavtiliterftipulamur. 

cxpriorctantum  promiflionenon  poftcriori  rencatur  qus  dtdloj.vhim. Inftitut.de  verbor.obligat.tencturquepromif- 

nulla eft.  1.  qui bis idem.  hic.  Hoc autem  accipiendum  in  pri-  for  ad  id  quod  inteft,  fi  non  fcccrit .  1.  ftipulationes  non  diui- 

mis nifi  anirao nouandi fuerit pofterior  ftipulatio  interpofi-  duntur.hic.l.fi  quis ab  alio.fupra de  re iudic.Exempla  horum 

ta.l.fi vnus.J.padus.fupra dc padlis.  Idque contiDgere potcft  fadlorura  vatia fub  hoc titulo  repcriuntur, Vt  cum  qais rem 

vclitcumnominatimexpieflumcft,  vtapriorerecedatur.§.  tradiftipulatuscft  :  quocafupromiflordarc,ideft,  domi- 

prastcrca-quibus  modis  tollat.obligat.  &  1  vlti.  C.  de  nouar.  nium  transfcrre  non  cogitur.lcg.  fi  rcm  tradi.  leg. vbi  autcm. 

Vel  cumplusinpofteriorecontineturquampriore,  vtcum  §.vlti.hic.  Quanquam  Vlpianusinco,  quipromifitvacuam 

quisvfurafru(3:umfundi,dcindefunduraipiumftipulatur.l.  reipofrcffioncmtraderccontrafcripfctit.Ieg.  in  conucntio- 

qui'vfurafru6tum.hic.nam  fi  minus,  licet  noua intcruenerit  nahbus.  fupra  de  vfuris.  Hic  enim  ftipulatio  non  nudura  fa- 

perlona,  nihil  agitur :  nifi  difertc  id  cxprcflum  fit,  vt  fi  quis  a-  dum  continet,  fed  ius  &  caufam  bonorum.  Icg.  fi  ita  ftipula- 

<fium,deindeitcr;vfumfru6lum,deindevfumftipuletur,d.  tus.fupradevfur.  Aliudcxcmplumeft  ,   cumquisnomine 

l.quiv(umfruclum.I.cumquiita,§.fiate.hic.I.  fipupillus.§.  TitiifoIuturumfepromittit:cuiusftipulationisvis&cfFe(Stus 

quiadtum.dcnouat.  Secundohoeaccipienduraeft,nifi  vtilis  eft.vtitadcmiipromifrorconueniatur.fiftipulatotisintcrfit, 

nofit prior ftipulitio.&ftipulatoris interfit pofteriore efHca-  id eft ,  fi Titius locuples non fit. leg.  fi ita ftipulatus fuero.  §. 


cem  effe.l.fi  dari  ftipuler.hicl.hf  res  a  debitore.J.i.inde  de  fi- 
dciuflorib.  Tcrtio  nifi  adiucrfisperfonis  ftipulatus  fit  quis» 
aaumque fit  vt in  folidum  omnes  teneantur.leg.  j .  fupra  de 
duobus  reis. 

PraEtcrcanotandum  cft  dehis  rebus  ftipulationem  con- 
ttahi non  pefle  ,  quz in  hominum  comrocrcio  non  funr,  vc 
funtresfan(aa;,religiofr,racrgpubiic?,dequib.fufe2dmoda 
4ifletit  Vlpianusleg.  iater  ftipulantem.§.  lacram.  hic.  Item 


poflum.  hic.  Quienimita  ftipulatur  ,  altcri  ftipulari  vi- 
detur.  vnde  inutilts  eft  ftipulatio  nifi  interfit  ftipt^.Iantis.  lcg. 
ftipulatio  ifta.  §.  alteri.  Nec  fane  crcdcndumcft  promif- 
foreminhoc  cafu  Tiiii  fidciuflorem  efle  ,  cum  non  pro- 
mittat  feibluturum  efle  quod  Titius  dcbct  ,  fcd  nomine 
Titii  fideiuiror  tam  fuo  quam  rci  ptincipalis  nomine  fol- 
uere  potcfl.  lcg.  indebitara.  (upra  dc)  condidionc  in- 
dcbiti. 


SO' 


Franc.  Duareni  Qomment. 


Aliorum  quorundam  iFadorum  hic  fic  lacntio,  vc  infulam 
ficri  dcccm  lalua  forc  ,  de;  cm  dari  curare  hominem  fifti, 
doIummalumabefle,&fimilium  ,  quznosbreaitatiscaufa 
attigiffecontcntifimus.l.iliaflipulatio.l.quiinfulam.leg.fti- 
pulacioifta.§.vItim.l.  excapaite.leg.  quoties  quis.hic.  Sed 
quod  lupra  di<9:um  cft  ,  ftipuiationem  f^di  vtilem  cfle, 
fic  accipi  opottet,  nifi  impoflibile  fadlum  fir.  1.  non  motitu- 
rum.C.decontrahcnd.  vcl  commit.ftipul.  l.fi  ftipuler.leg.  fi 
homo  morcuus.  hic.  Impofljbile  aute  hic  vocamus,non  quod 
promiflori  poflSbilc  non  eft,  fed  quod  .\  ncminc  cftici  potcft. 
Ieg.continuus.§.  fiabeo.hic.  Sedctfi  tutpefadum  fic,lcgi- 
bufqueacbonismocibusconirarium  ,  jcqueinutiliscft  fti- 
pul^tio.  kg.generaliter.leg.fi  fl  )gitii.di(fl.leg.  fi  ftipuler.  hic. 
Pracccrea  h  faftum  alienum  promittatur  ,  inutilis cft  ftipula- 
tio.§.  fiquisalium.  deinuti!  b.  ftipul.lcg.inter  ftipalanrem. 
inprincip.  lcg.  ficut.infra.d-  fidciuflbr.  lcg.  cum  qui.§.fcd 
ctfi  quis.  dcconftit.pecu.  Ncc  obligatur  promiflerex  tali 
ftipulationc,nifipoenampromiferit.§.verfa  vice.Inflitut.de 
vcra.oblig.Vndetradatum  eft,fi  emptoravcflditore  ftipu- 
latusfitremfibi  vcndirainhabcre  liceie.valeatnehuiufmo- 
diftipuIatio,quam  inveodicion^contrahendaoliminterpo- 
nifolitamfuifleprastervanaiurisau^iorumloca  ,  prifcrcim 
fubtitulode  euidtion.  foimulx  quoque  aclegcs  vcnalium 
vendcndorum,  qux  apud  Vaironem  lcguntur  lib.z.de  re  ru- 
ft:ca,fidemfaciunt.l.exemp!o.aiiasl.emptorem.§.quiaute. 
fupra.dca6tion.cmp. 

Itaquevi  Vlpianivetbaincspite  5  8.huiustra(3;atus,qua: 
neflipu-  vulgoobfcuraeflecrcduntnrjdilucidecxpiiccmusjkiendura 
atione  jn caftipulatiouc habcrclicere, hoc  contineri,  vc  finc  con- 
ftre.  troucrliaautmtcrpellatione  cuiufqusmremhabereliceat.l. 
ftipulatioiftahibcre  liccie.in  ptincip.&  I.habeieinfrade 
Veiborfignific.  Proindebanc  ftipulationenipartim  valere, 
pattimnonvaieredicendumtft.  Nam  qua  enusdcfepro- 
mittit.cbiigaturpromiflor,  etiamhircdislu.velcastcrorum 
fucccflbrum  nomine ,  A\(k.  leg.  ftipulatio  ifta.  verfic.  fed  lc 
obligat.  Quatenus  autem  promitterc  vidctur  per  quofcun- 
quealios  futurum  vt  emptori  habere  liceat,  ffipulatio  tan- 
quama!ienifa<^iinutilisefleinielligitur,di6l.l$g.  ftipulaiio. 
inpcincip.  Quodeft  accipicndura,nifi  drplumautposnam 
aliam  promikricvend<tor,didl.leg.ftipulatio.§.  fiquis.&  §. 
quaffituni.  Qup  cafu  quifquis  rem  cuicerit  ab  cmptorc,ccm- 
mittiturftipulatioaduerfusvendicorcm.didl.leg.haberelicc- 
re.  leg.  fi  rem.lcg.feruus  venditus.dc  cuid.cum  fimilib.Qua- 
retametfivenditor  ex  natura  contradus  rcm  habere  licere 
przftct  quamvendidit:  leg.venditor.  deeuid:.  tamen  quia 
fi  contradumfuerit.poena  folet  promitti,  vtilitatcm  adfert 
ha:c  ftipulaiio.  Pana  vero  non  adieda  ad  comR^ittendam  fti- 
pulationemabipfopromiflore  aut  eiusfucceflbribus  con- 
trouctfiam  moucri&rem  adduci  oporter.  di(5t.Ieg.  ftipii- 
latio  §.fedquatenus.Pleraqucali3dchacftipuIationeab  eo- 
dem  Vipiano  fcribuntur.  diift.  1.  ftipulatio  ad  qui  intelligen- 
dahajcfufiicerearbitraraur.  Cicerumfiquisfe  efFcdlurum 
:auc  curatuiu  promittat  vc  alius  det vcl faciac,  obligatur,  quia 
proprium  non  alienumfaftumpromictitd.§.  fiquisalium, 
leg.  vlcim.de rebus  cred.  Acinquibufdamftipulationibusid 
adtumlcxincerpretatur,ex  quibus  idconafciturobligatiovc 
cumquisdominum  remratam  habiturumfpondet.  I.  infti- 
pulatione.  rettj  ratam  haberi.  Sed  fi  quis  alium  fifti  pro- 
xnitrat.adurumfevc  ftec  promictere  intclligitur.l.  quoties 
quis.hic.Itcmquialiumprofefideiuflurum  promiccic,  nihil 
aliud  quam  fe  fideiuflorem  cum  darurum  promiccetc  intcr- 
pretamur.  leg.  qui  autem.  §.fed  &  fi  quis.de  conftit.  pecu.I- 
demvidetiirlenliffePauIusdehisftipuIationibus  ,  Dolum 
malm  abefle,  &  habcre liccre.  Cum  ait,cum  qni  ita  fponder, 
Donroeramneg3tionem,idcil:,  ficnplexabnutiuiimfponde- 
rc,f:d  curaturum  fe.&cit.lcg.  inter  ftipulantem.  in  prin.hic. 
Qliodli  verum  cft,  lupranos  falfa  afleruillenccefleeft,  fti- 
pulationemhobcre  licerc.nifi  poena  adicdafit,  ad  fa^uiu 
«xrranei  non  percincre,  (ed  promittentis  tantum  eiufque  fuc- 
ceflbrum.  Hic  codusmultis  negoriumcxh;bciit,  qucmnos 
veterum  fcntentiam  fecuti ,  facile  diflolaemns,  &  Paulum  ab 
Vlpianonihildilfidere  demonftrabimus.  Nampromittens 
faabetelicere,  fadtum  (uumduntaxatfuorumquchxreduni 
puraaiicxaaneorumniinime,  nifiquodcurarc&  opctam 


; 


dare  dcbet,nc  quis  etiam  extrancus  ftipulatorem  inrerpellet, 
abcoq;  remauferar.Quainrefifruftradiligcntiamadhibuc- 
rit.euidta  reab  cxtraneo  non  tenebitur,  qui  acurare  tantum, 
Dojetiam  facere  vc  re  obtinear  ftipulator  obftringitur.  Quod 
fitencrieumfacercvcrem  habere  liceai  ftipulatoii  ,  quod 
longeampliuseftquamcurare  pngnatiafcripfifTc  videripof- 
fenr,  vt  nonnuUis  perfuafum  efi  I.illa  ftipulatio.hic.l.fi  hxtcs 
iuflusde  legat.i. 

C  A  p.     VI.  " 

^mbiismodisJiatflipHUtio. 

STipulatio  non  tantum  pure,  fed  etiam  fub  conditione,aat 
indiefieiipoteft.l.omnis.dcvetbor.obligationib.  Q^iod 
purcpromittitur,  id  cft,finedie,  &  conditione,  ftatim  debe- 
tur,  &petipottft.d.§.omnis.l.cumquiCalendis.  §.quoties. 
hic.I.ccdcre diem.dc  verb.  fignific.  I.  cum  fine  prarfinitione.. 
quandodieslegaticcdir.  I.inomnibus.infra  iercgulis  iuiis. 
Aliquandotamen  ftipulationi  tempus  ineft,  licccadictSum 
no  fic.I.ica  ftipulatus,  §.Chryfogonus.hic.idq;  variiscx  caufis 
concingic.  Nam  fi  quis  cerco  loco  le  datururo  firopliciter  prO- 
mittat,  non  nifi co  tcmpore  elapfo  conuenietur  quo  ad  eum 
locum  pofEt  perucniri.Quod&in  fidciuflore  locu  habet.d.§. 
quotics.l. 2  .§.qui  ita.de  co  quod  ccrco  I0C0.&  loca.  de  verb. 
fignif.l.fi  ccftamento.§. vlt.de  fideiuiro.Ethoctemporisfpa- 
cium  iudicis  aut  boni  viri  arbitrio  perpcnfis  diligenter  omni- 
buscircumftantiiszftimandum  relinquitur.l.  continuus.§. 
cfi  ita.hic.Intcrdum  cx  reipfa  ftipulado  dilationem  capir,qu2 
fcilicetin  icrumnaturanoncftjfed  cfrelpcratur  ;  velutifi 
idquodin  vterofic  ,  autfrudusnafciturosftipulemur.leg. 
intcrdum.  hic.i.  i.de condit.&  demonft.Idem  dicendum  eff, 
&curoquisdomum£Edificariftipulatur.  ficuteuim  promif- 
forfabris  &  operariis  vndique  conquifitisfcftinarenonco- 
gitur.icafi  vnumautaltcrumadhlberevelir,  fercndus  non 
cft.fcdmodumvbiquc  fcruareffDtJJVtv/lpa^riaf,  vtcftin  ve- 
tetiproueibio,debet.di6t.  I  continuus.§.itcm  quiinfulam, 
Exnaturaquoquecontra€tusautncgotiiquodgeritur,cem- 
pus inefle ai guimus.vc  fi  quis  pecuniam  crcdicam  pure  ftipa- 
iat us  f ueritfibi  i eddi ,  quam  flatim  repof ci  antequam  potue- 
rit  vti  ea  debit  or,  natura  contradus  non  patitur,  arg.  Icg.  in  - 
commodata.§.ficut.fupracommoda.I.  fiquisfic.  infra,da 
foIut.Deiiiqucin  omniftipulationepuraraodicumaliquod 
tcmpusinefle  aquirasfuadet  qno  respromiflafoluipoffit : 
quodquiaiuredefinitumnonefl,arbitrioiudiciscommitti- 
tur§. vltim.de  inutil.ftipul.I.quoddiximus.&I.ratum.infra, 
defolut.&l.i.deiuredeliber.  Iiacamenvtfidebitorpecunia 
fenonhabere,neccreditoreminucniri  pofle  cauletur,  non 
protinus  maior  ipfi  dilatio  iudulgetur,  d.  I.  coutinuus.§.illud 
Cum  ftipulatio  cbcipitur  in  diem ,  licet  obligetut  promiiror, 
tamen  interim  diftertur  pcticio  &  exa(5lio,d.§.omni$.d.  l.ce- 
dere  diem.&  §.  quibus  auccm.de acSio.  Inftic.  Nec refert  an 
eademdcs  infit  ftipulationi,  anverbis  nominacimexprima- 
tur.I.fi itaftipulatus  eflem. I.eum qui  Galend. §.quoties.If g. 
inccrdum.  I.continuus.  §.cum ita.  hic.SoIui autcm  rc(5te an- 
te  dicm  poteft,  cum  amplius  quam  dt  bet  foluat  qui  ita  (bluir, 
d.§.quibusautem.l.quodindiem,delolucio.I.poftmorcem. 
C.dc  fidcicom.l.  parrem.  ^e  his  qiix  in  fraudem  credir.  1. 1  .de 
condit.&  demonft.  Quodeft  accipiendum,  nifictcditoris 
interfitantecempusnon  foluiifiueciuuancumgracia,  fiLie 
vtriufqucappofitum  fir,|.  eum  qui.dc  annuiskgat.l.  qui  Ro- 
rna:.inprincipio.l.fiitareli(3:um.§.Peg3(us.dekgar.i.Quod 
cumincertum  fir,fauore  promiflbris  adictSum  intcrpreta- 
mur.l.cumtempus.dercgul.iur.  .Scdfi  indierainccrtum 
quis  promiferit,  crcditor  antc  diem  recipere  folutionem  noa 
tenetur.I.ftipuIatioift3.§.interctrtam.  hic.  Namdiesinccr- 
tusconditionefacit.l.dies.decoidit.&demonft.  Arquigra- 
ueacq-,  durumeflevidetur  fubcbJitioncdcbitampecuniam, 
canondumexiftcnte,inuitumcrtditoreracogirccipfre,qna 
deficientefortafnsea,refticuercpofteacompellatU!.  Dubiii 
tamcnnoncftquinpecuniamltiaconditionedebira  (olueus 
libcrcrur,fipofteaextitcrir.I.f,. bcon.iitione.iiir.de  foliuio- 
nib.Ecquianonvncmodotempusadiici|ftipulatioi.ib.(b!cr, 
eaquercs  magnam  luris  varictateminducic,  defirguliihc^c 
locecraCtabinius.  Piimumigicur  Calendisdacirc(5tcftipula- 

mur. 


JnTit.  T>cBipul.feruyrum. 


^O: 


inaf,qa?ftipnlatiodeproxinsismteirgendacft  ,  nificercas 
CuIcrtJjscxprelletinjas.  Secundoaliquando  velante  Ca- 
lenJas  vcl  iotfa  Calendas  :  quod  perinde  accipidebetacfi 
Caendis  (lipnlaremuc,  vt  kilicet  (olis  Calendis  vtroquc  cala 
ptomiilor  conuaairipolBt.leg.fiitaftipalatusfuero  decem. 
&  1.  <jui antcl.cum qui ita.§.qui ita. hic.Teriio  ftipulaii poi- 
fumus  hocaano,  aut  hoc  menle,aut  cenis  nundinis,puta  Lu- 


rrahentium ,  ac  fi  ftipuhtus  fim  Jare  Sticham  Cilendis ,  c^  'i 
CalendisStichum  nondi.dei;t;deccm  Ijiiiccc  Ciiien-Jis=  vc 
diesrepeti:ainteiligatur,leg.  inilla  ftipulatior.e.  Itg.qni  tic 
ftipulatur.hic.  Aiiuddicendiimeft,  inhacftipulatione,li 
Lucius  Ticius  ante  Caledas  M.iias  in  Italiam  non  verei  ic ,  de- 
eem  dare  fpondes  f  Ex  qua  non  exptdatis  Calcndis  detcn 
pofluncpeci  fimulatque  cxploratum  fucrit,  Lucium  venire 


gdunenfibasdarJ:  quocafu  nifiomnibus  parcibus  anni  vel       nonpoffe^quoniamhxclnpradidaratioccflar.lcg.hociute. 


racQfis  pr«tctitis ,  9Ut  quandiu  vcl  exiguum  tempus  (upereric 
earum  nundinarum  fpatio ,  agi  non  pocerir,  tamecfi  ante  fol- 
ui  poflic.l.  qui  hoc  anno.leg.eum  qui  certarum.hic.  lcg.quod 
quis.lupra,tit.proxira.  Aliud  tamcndicendumcft.quando 
quis  hodiedcccm  dari  ftipulatur,  quandoquidcm  non  difte- 
rend^  adionis  caufadies  infertus  videtur,verum  quo  pr^fens 
€»ftendaturcflerefponfum.leg.liberhomo.ii8.§.deccm.hic. 
Qj^arto  ftipulatio  in  annos  vei  menfes  fmgulos  vtiiitercon- 
cipitur.  Actametfi  ,  cum  in  fingulos  acnos  aliquidlega- 
tur,  totlegjtaefle  ,  quot  anni  credantur,primumqucanni 
lcgatum fit  purum  ,  {equentium  vcroannorumlegatafint 
conditionalia  :  tamenhic  vna  ftipuiationonplurcs  eflc  di- 
cuntur.ieg.fi  Stichum.jf.ftipulatio.hic.leg.fi  infingulos.  leg. 
cumin  annos.de  annuislegatis,leg.fenatus.§.vltim.dedonat. 
caufa  mortis.  Dicitur ea  quoque  ftipulatio  inccrca,  ob  id ,  o 


hic.  Iccraillud  qua:ritur,  fi  pltues  fint  conditionesadir  (51* 
ftipulationi,  an  omnes  impleri  ooorteat ,  vt  committatur  fti- 
pulatio  ?  Et  dicendum  eft,  [i  difi  jndi  fint,  vnius  implemen- 
tumfufficere:  ficopulatiuz,  nonitem.leg.fi  itaquisftipule- 
tur.l.fiquis  itaftipulatusfuerit.hic.  Ad  extreraumnotan- 
dumcft  ,  quafdamconaicioneseflequiftfpnlationiadie- 
«asipfamiBuciiem  rcddunt,  vcharc  ,  fi  promillorvoiuerir. 
Nullaenimpromilfio  confiftere  diiitur,  qusex  volu^itatc 
promittentis  expreira  ftatum  capit ,  !e^.  ccntefimis.  §.  vlcim. 
leg.aTitio.§.  vltim.hic.  ieg.  fub  hac  conditione.  lupr.tir. 
proximo.  Eiufdemgenerisefthsc&conditio  impoliibiiis, 
icg.impoflibiiis.Cumcnimfdantimpoflibiiem  elle  condi- 
tionem  quam  ftipulationi  adiiciunt,  apparet  eos  nihii  sgi  exi- 
ftimare.ideoque  coafenfum  fine  quo  non  vaiet  ftipulavio  de- 
ficcre,  ieg.  non  loium. fupr.tit.proxi.ieg.an inutilis.infra dc 


pinar,quodiocercum  infinitumqucfitpriftacionis  tempus.  ^ccepcil.leg.cumh^res.dcftaculiber.ieg.fifubimpoflibiii.in- 
Ecpcrpetua,  quod  mortcftipuiatofisnonfiniatur,fcdade-  fradcfideiuflor.§.  fi  impolfibilis.deinutii.ftipul.lnftit.ijn- 
iu$h»rcdcmtranfeac.di(fl.§.  ftipulatio.  ieg.vetcris.  Codic.  inomaib.  contra(Sib.iocumhabet,d.l.  nonfoluin.Nontal 
dcconcrah.vclcommicftipul.  Qujntopoteftquis  ftipulari  nienin  vltimisvoiunracib.quodfauoris  caufa  receptimuirs 
decem  aurcosfiropliciterquoadvixerit.  Quocafuperpctua  ^*'^^^"'^»!' J>s.decondit.&demonft.&l.i.decondi:.ii;ft.C6- 
quidemcftobiigatio,  &adhasrcdemtranfit:quoniaiaiuris  «^'"onciatpoflibilehicaccipcnon.modocum  natara.verarn 
au<5oribusplacuic,incer  modos  obiigacionistoiiendaecem-  ^"^^cumius.vcibonimoresimpediaiencofuncquoniinus 
pusnonnumer3ri:fcdhxrespcceQdoexccptionc  padi  fub-  fi»t-leg.fiflagicii.hic,  leg.fifilias.de  condit.inftft.leT.exco. 
raouebitur.l.curaquiita.§.quiita.hic.  §.atfiita.Inrtic.codcm  Godic.deinuril.ftipul.  Vndeh3ncftipul.K:onem  ,  Sihxrol 
l.obl!gationumfere.$.placec.fupra,tit.proxi,Cactcrumdics  dcmnonfeceris,  ccnrumdarefpondrs?  inutilem  efleaiclu- 
«dicftafoJutionisdfFercjida:non  multiplicanda:aut  finien-       ''^"'^s,leg.ftipulat!ohocraod(jcoiicepca.hic.&lea.exeod. 

C.deinutii.ft.pui.Cuius  reiin  Epitometraftatusde^piaisa' 
«ioncmacfcensnonanimadncrfanidocuimus.Scdquidli 
duofeparatimitaftipaiatifint,  Fundumiliumfi  illi  ncnde- 
«ieris,mihidarerpondes  ?  Vidctur  ellc  inutil/sftipuiatio.fx 
eaqucncmriadionemcompetcrepofl^jcumfemperdjrev- 
ni  poflic  promiiror,&  ira  efficcre  vc  deficiac  condit'o,  fnb  qua 
altcripromifljmeft.  Pompcninsrsmenfinem  dan.lialtcri 

fore,cumiudi.iumacciperetur,&occupantisforea(5tione'fri 
refpondet,  1.  fiTitius.  hic.  Hacflenus  dedie  &  conditione 


df  obiigationiscaufa,cfEciccvc  abfqivilaincerpeiiacioneia 

raora  conftituatur  promifTor,  poeaaque  commictarur.  1.  ma- 

gnam.  Codic.de  commit.  vel  contralien.  ftipul.  ieg.  traie<flt- 

tia:.  (upra,tit.  proxi.  Quodlocum  habet  ecfi  morcuo  promif- 

(ore  antc  aditam  hxreditatem  tempus  finitum  fic.  l.^ad  diera. 

hic.l.debitor.  de  negot.  gcftis.    Non  idem tamcn  diccudum 

efletdecredicoremorcuo,  cumnemofic  cuipofliitfoiui.ieg. 

pecunix.fupradevfuris.  Sedquoddicicutlapfudiei  pcenam 

committi,  fic inteliigendum  eft,  nifi  a  cteditore prolata  fic.L 

cnm  ftipulatus  fim.hic.  Nam  procurator diei  profetcnd.T fa- 

culcaccm  nonhabet,nifiUbera  vniucrlorum  bonorumad- 

tniniftcatio  fucric  ei  conccfTa  ,   quod  in  fpccie  iila  nobiii  de 

Callimacho  mucuam  pccuniam  nauticam  accipiente,  apud 

Scaaoiamtra<aacumeft.ieg.quiRoma:.§.Callimachus.Siib 

condicione  quoque  ftipuiatio  ttStt  concrahicur,  vc  fi  hoc  vel 

iiludfeceris,aucdederis.     Icem,fiquamihinupfcric ,   Siia 

C-ipicoliumafceadctic.&cat.  Exquatuncdemura  nafcitar 

obligitiocumcondicioextiteric.dic^.  §.omnis.Siinfucutam 

teispusnoninprsfeas  practcricumvc  coliatafic.l.condicio. 

leg  fi  ica  ftipuUcus  fucro.  hic.  Scd  huius  obligationis  fpccies 

«d  h^redem  cam  ftipulacoris  quam  promifToris  rranfmiccitur. 

lcg.fi quis,fiTicius.hic.§.  exconditionaU.Inftic.eodcm.cir. 

Sitictautcm  concipi  hic  conditio  pcrdidionem  ,   Si,  vel       reummaiorcraelc(5turumnoncfle,l.  fiita'  ftipularus  fuero, 


ftipulationi  adie(5lis.  Suntalii  quidammodi  ftipulationujn 
contra?.cadirum  ,  quinequaqiiamprsrer:^  .eDdianobis 
cflevidentar.  Namquodfuptadiximus  cap.f.res  plures  in 
ftipulationcmdeduci.fcicndumeft  ,  autconiun(5iim  ,  auc 
difiLinilimidfieripoire.  Siconiun^Sim  ,  nemo  dubitaE 
omnesdebeti,ieg.  fi  quisitaftipulatusfuetir.  &di(a:.lef'.  (i 
hiredi.  Si  difiunciim,  finguias  quoqueresin  obligaciona 
cllc  arbitror,  (ed  f  ub  conditione  fcilicer,  nifi  alia  foluantur,  I. 
fi  duo.  hic.kg.iilud.de  conftic.pecun.icg.cum  is.  de  condid. 
indcb.ieg.^.qui  &  a  quib.  Nam  promifloris cft  eie^aio.eiquc 
libcrum  cft  quam  velit  foIuere,Ieg.pIerunque.  de  iure  dociiJ.  ^ 
§.huic autem.Icftit.de a(a.  Vndcfitvtinaltecnatione  fum-* 
marum  minorcancum  dcberidicacur  ,   quiaverifimib  eft 


Cum,  incerquasnihiiintcrefl!e  fcribic  Vlpianus,  lcg.quod 
cunqae.§.  nonfolum.  hic.  Cuiufquercicxempiahaccferc 
lcgancut ,  cum  moricris  -  cum  Ticius  dcbitor  cuus  cire  dcfic- 
ric.ieg.huiufmodiftipuiacioncs.hic.  Sicamenica  ftipuiatus 
facro,deccmcumpecicrodari,  admonicionemmagis  quan- 
<lain,quoccleriusrcddancur,  quamcondicionem  habec  fti- 
pulatio.lcg.fi  dicam.hic.  Planc  quod  di(Slumcft,  exiftente 
tancii  condiiioncnafciobligacionem,  nonitaaccipi  debct. 


i.&i.hic.  In  quibufdarafanccafibijs  amitticreus  hancelc- 
dlionem. 

Primo ,  Si  cx  duabus  rebus  promifiis  vna  pcrcmpta  fit,!. 
3.deeoquodccrtoloco.l.fiinemptionc.§.  vltim.  de  con- 
trahend.empt.  tunc  enim  reiiquadebetur,nifi  cam  antcob" 
tulcritpromiiror.i.  ftipulacus  fum  Dam  jm  hic.Secundo ,  Si 
alteraexaliquacaufa  ftipuiatotistfFe^aa  fit.ieg.  fiStichum. 
hic.     Tcrtiofinsminatiniexpreflurofit  vccreditorisfictle-' 


<juafi non  recro  poffit  debcri  pccunia ,  fi hoc  a(flum  fit ,  vt in       (flio,di(fl.l.plerunq;.  An  autem  ei cui competit e!e(5l;;o,poft 


h jc  ftipalatione ,  Si Titius  Conful  fa(ftus  fuerit,  tunc  ex  hac 
diein  finguios  annos  denadare  fpondes  .''i.  huiufmodi  ftipu- 
latio.&leg.  fiitaftipulacus  fucro.  hic.  Eftprscerca  notan- 
dumnoncxiftcnteconditionc  agipoflc  ,quamuis  obligatio 
fiacafit:  qaod  fortalfisprstct  conditioncm  ftipuiatio  diem 
qaoquchabeat,  quamexpedlatineceirecft:  vtinhacftipu- 
latione,  S-  CdiendijStichumnondederis,decemdarefpon- 


quam  femei  eiegtiit,  voluncatcm  fuam  mucare  iiceac  quxri- 
tur.?  Ecdicendumeft.cum  quislegis  beneficioele(5t'or>ein 
habec,  qualis  cft  rcus  qui  pure&  limpliciccriliud  auc  iliud 
promiferic  ,  quocies  volcc  voluntatem  fuameua  nnicatc 
pofle,ieg.  eum  qui  cercarum.§.cum  pure.hic.Nam  fi  ex  con- 
uentionc  vcrba  ftipulationiseruncinfpicienda  ,  qu.-jfiica 
conceptafir.vcrura  volucro,  femeieiigens,  fiucfita(ilor,fi- 


des?  NampcriadehscftipuUtioaccipiendaeflnicQtccoa-      ue tcus, mutare voluaiatetnnon po:eric.     Sivcto  crad:um 


Franc.  Dnareni  (^omment. 


804 

hjbeatfcrmr) ,  &  fittalisvtrumvolam,  rcoquoties  volet, ' 
sdJori  vfque  ad  litem  conteftatim  mutandz  voluntatis  fa- 
culcas conceJicur,  1.  fi  quis Itipalatus  fic.l. vbi  aucem.  §.qui iU 
lud.hic.Ecnota.quodhuiuftnodieledlioperfonaliseftjadeo 
vcin  perfonam  filiiaut ferui  coliata, ad  patrem  aut  dominuni 
non  tranieac.l.fiftipulatusfaerim.leg.vltim.mprincip.hic. 
Tranficcamcn  ad  ha:redem,  fi  forte  ftipulator  ance  cledionc 
deceflerit.d.l.fi  ftipulatus.ficl.ilhid.de optioneifgat.  Cre- 
diderim  tamcn  mortuo  filio ,  aut  nianumifio  feruo antc  ele- 
«flioncm  ad  patrem  dominum vc eltdione  dcferri.l.  fi  Para- 
phiIo.de  opt.iegat.  Pr:e.  er  ca  qui iam  diximus,  id  eft,dicm, 
condiiionem.altcrnationem.&c.extrinfecusacciderepoteft 
arbitfiumquodinpcrfonam  tettiicuiufpiam  conferatux:  & 
hoccilu  (i  non  arbittaturil!e,tff't:dlum  non  habc;  ftipulatio, 
cijinabeiii!,perfonarecedendum  nonfic.l.  fiquis  arbitratu. 
hic.i.vlt.C.  decontrahen.vehrmmit.ftip.  Pianefiatbitra- 
tinneiun  tircproponas.tunc  aperlona  recedi  poteft.fed  fi 
pra.  cer  aqimm  forte  aibitratus  fuei  ir,ad  boni  viri  arbitratum 
icdigi  mhil  prohibet.l.fi  (ocietatem.  §.  arbitriorum.  fup.  pro 
locio.  Deatb!triovltitni.svoluH(a'ibusirifertoquidiudican- 
dumfir,a'ibitr3(5t3tuiricft.  I.  i.delegat.  i.i.muka.decondir. 
&  demonihQuidamdeuiqneclauiulailuntquicommodi- 
tatiscuiu(j3m  acvtilitatis  giatiairagisquam  neceflitatis  a- 
fcribuntuf  ftipulationibus  ;  quarnm  priecipua  eft  doh  mali 
daufula,  id  eft,dolum  raalum  abc lle,  &c.  Cum  cnim  omnes 
cafusfpecialucrcomprehe  ii  (vtIulianusait)occupari,ideft, 
prsueniri  an  tequam  accidac  non  poflint,  confulciflimum  eft 
eamclaufulamlubiiccrequaradinccrtoscafiis  pertineat.ltg. 
ft  pulationescommodilT.Committitutautcmhxcftipulatio 
icademum  fipromifloripfcvclciushiredesdoljquid  fece 
rinr.  NamextrancidoluiTinonpr«ftat,nifipCBn3in  promi- 
fvr.t.!.  ft:pu!atioifta.§.fi quisdolum.hic.lhxccetta.de  verb. 
figniM.hac  ftipulatione.  fup.  vlufrutil.  quemad.  cauea.l.no- 
ui ilima.  inff.iudicatum  (olui.  C.  etfi  ita  exi  epta  fit  ftipulatio. 
HuicreipromiflSoniquedolum  malumabcfle,&c.finonre- 
«5te&  vtiliter  formula  cautionis  fiue  ftipulationis  concipia- 
tur,  adidquodintereftpotcritagi.  1.  ex  eapartc,  hic.  Com- 
mittitur  prstcrea  fi  promiflor  non  fccentncc  curauerir  vt 
dolus  malus  abfit^quia  non  fimplex  abnutiuum  eontinet  hqc 
ftipulatio,  leg.  interftipulantem.  hic.  Ad  eas  vcropartcs 
ftipulationis  de  quibus  norainatim  cauetur,&ad  cafus  ncmi- 
natim  cxccptos  hicrlaufnla  minime  pcrtinct ,  licet  gencra- 
Jis.leg.doiiclaufula.hic.  Exemplicaufa:  Venditorpromifit 
emprotieiuslcgisbeneficio,fenonvfurHro,quapra:tcxtumi- 
norisprctiiaw..ncra6tuteccdcrepcrmittitur,l.i.C.dere(cin. 
vendit.  Ob  claufulam  doli  poftea  fubiedam  non  poccrit  agi 
vt  diiroluatur  venditio,arg.l. fifine.^.fiinftipulatione.rem 
latamhab.Anhxcftipulaiio  dmiduafitan  contra ,  fuo  loco 
agetur,l.4. 

C    A   P.      VII. 


Dedimjione  BipuUtionum, 


diLfio.     QT'pi^'3tionumqua:damfuntcertJE,qurd3mincerts,I.f 
Opwlationum.hic.  Cum  exverbisipfisautaliquareiatioi 


fti- 
reiatiooe 
apparct  quid  ,quale,  quantumque  fit  quod  ftipulamur  ,  cer- 
tum  dicicur  continere  ftipulatio.l.  certum.fupr.  de  rt  b.  cred. 
Cum  id  non  apparcr ,  incertum.  Vtriuique  multa  &  variare- 
fcruntexcrHplalurilconfulcitum  Vlpianus,  cum  C2Etcri  paC 
fim  fjb  hoc tit.  1.  vbi autcm,  hic.  At inccrtx  quidera hrc  ferc 
funr, hominem,fundum  vinum, frumentum,Tfuras,v(um- 
frudlum  fundi  certi,fiu(ftus  ,ex  fundo  certo  nafcicuros  deccm 
auc  horaineai  fub  alcernacionedari,  foflam  fodiri ,  vacuani 
polTcflioncm  tradi.pccuniam  crcdi,  vcl  mutuam  dari,  d.  I.vbi 
autcm,  1.  fi  poeuam.  hic.Item  fi  quis  ex  pluribus  fundis,vnura 
putaSeianuin  fimplicitetfueritftipulatus,inccrtaerit  ftipu- 
tio.  l.quiexpluribus.  Ccrta:  ftipulationis  exemplahic  func 
auteos de,.em , fundum Tulculanum,  pceaam  certam fi mi- 
hipccuniamnon  crcdidcrisdari,  d.l.  ftipulationum.cumfe- 
quenci.d.  l.posna.  Q^di  inihi  Jebes  cx  teftameco.&  d.  1.  vbi. 
§.illud.(Visdaccrcu&inccrtiiContinencfimui,vtfiquisfor- 
tem  &  vuiras  fibi  auc  Ticio  dccem  dari  ftipulctur,di<a.l.vbi.§. 
qui  forcemLlibethonio.^.vlt.hic.    Quacoiaaia  diligentec 


obferuanda funt- vr cc^gnoftamus condidlionc ccrti afi ex  fti-  5.^^^ 
pulatu  ad:iodandafic,§.i.Inftit.devecbor.obIig.l.certicon   ftifhL- 
didio.  lup.dcreb.cred.     Addequod  addilccrncndas  ftipu-  "e»». 
lationes  vtiles  ab  inutilibas  hic  quoqae  dilpucatio  coi-   "^""J' 
ducic,  vc  reliquos  effcdlus  miflos  faciaro.  Quardam  iudiciales 
funt,  alia:  prstoriar,  alix  conuentionales ,  alias communcs.l. 
^.hic.&  toto tit.de diuii.  ftipul.Inft.  Hanc diuifioncm nctpo 
interpretum  exccpto  Theophilo,  redtc  mihi  explicaflc  vide- 
tur.  Ecfanefierinonpoceftquin  oblirura  fitiis  qui  officium 
Pra:torisaiudicisoflBciodifcernerenonnorunt,iudiccmque 
nonhicmodo,  fedinaliisquoqiieiexcentis  locis  pro  iudiie 
dato  (cu priuato,  non  pro magiftraru accipi  ignoranr.    Qua 
de rc  nos fatisaccuratc dilTei uimus in  tradf  atu  de  paft.l.Iur  t. 
gentium.§.i.  Thcophilus  autemremquafifuo  tempore(vt 
opinoi)minimedubiam,ptjEtermifit.    Pntoris  enimofti- 
ciumnoniniudicandistebus  vctfatur, praMcrquam  incertis 
cau fis extra ordincm  fed in iudiciis  ac bonoi ij  poITc ifion- bjs 
dandis.in  decernedis  caurionibus  quq  Pixtcne  hicdicuntur, 
&  a~his  id  gcnus  negotiis.  ludicis  vero  oflicium  in  cogr ofcen-  ^««/'f* 
doconfiftitaciudicandofecundumeiusformulffpr^fcripru, 


f,-     nemen 

quamamagiftratu  acccpit :  nec  ideo  iurildidionem  habet,  ,„,„,"' 

rtAca- 


fedtantum  notioncm,  vr  argumcntispene  multisin  ecdem 
commcntarionoftrodocuimus.Pr^roriffigiturftipulatioDcs /■/«««■. 
feu cautionesdicuntur quas  Prjecot  ex  ofJicio  illo fuo decer- 
nit,vcdamniinfe6li,&Iegatorum  nomine,vt tit.de  damno 
inf  edl:o.fupr.&  toto  titulo,vt  legat.nominc  caueat.Hs  fi  mi- 
les  Iunt?dflitix,quatabajdilibusvidclicet,exipfotumoflitio 
decernuntur  circa  cas  rcs  de  quibus  iurildidtionem  habcnt,!. 
fivenditor.fup.dcaEdilir.cdiil.Iudicialcs(unr,qu£Eiuiruiudi- 
os  dc  lite  cogno(ccntis,&rci  ipfius  gratia  quae  in  iuditium  de- 
diidla  eft,  inccrponunrur.  Excmpla  idem  Theophilus valde 
perlpicua  tradit ,  &  cx  noftris  audforibus  quidam  colligi 
poflunr,Ieg.  fi poftacccptam.  fup.de  rei  vindic.l.creditoi, de 
pig.aft.leg.  fi  cum  cxceptione.  §.  quatenus.de  eo  quod  met. 
cauf.&leg  tedhibcre.  fupr.de  xdilit.cdidl.  Communes  (eu 
mixti  funt  qui  non  ex  mcro,  id  eft,  (olo  Pritoris  aut  iudicis 
officio  proficifcuncur,  vt  ftipulatio,  Rem  pupilli  (alu.im  fotc, 
dequafpecialiscfttradatusinf.itemftipulatiodupls.Gom- 
munes  dicunturjqnia  non  folum  iudicis  iuflu  initrponuntur, 
fcdnonnunquametiamafdilisipfius.Vndcab^rdilitiocdidlo 
venire  dicirur,  id cft,  vc nos intcrpretamur, iuflu  tiufdc ni  (eu 
imperio;licetaIiialuer.  QuaeresmaximorHmctrorumcau- 
fafuit.  Liuius  Decad.i.lib. 7. AEdi/if/mciirft/ntm,  ii\<^\iix,edi- 
iio  eonuoeau,  tjutbn'  mvrhe  Roma  imracjue  decimum  laftdtm 
ab  vrbe  domictlia  ejfettt,ip/i  interfi  aHtn^uc  viimtt  delegerunt, 
€ie.  Conuentionales  funr,  qui  fine  Practoris  aut  iudicis  ciul-» 
dam iuflii fiunt  a contrahentibus. Ac cametfi prxtoriarum  & 
iudicialium  pauca  admodism  exempla  fint,  harum  tamen  tot 
(untquotgcnerarerumcontrahendatum.Nullum  cnim  ne- 
gotium intet  homincs contrahitur ,  (uper  quo  non  rc6te in- 
terponatut ftipulatio ,  vt fupra alio inloco (cripfimus.  Hinc 
fit  vt  Pricoria:  ftipulationcs  ex  Pr^coris  ipfius,conuentiona- 
lcs  ex  cancrahentium  mente  interpretationem  accipiant ,  1. 
in  conuentionalibus.  hic.&  1.  in  Pr^toris.inf.  de  practor.  fti- 
pulat.In  Pr^toriis  quoque  fi  quid  addi  vel  detrahi  vcl immu- 
tari  oporteat ,  Pixtotix  id  erit  iurifdidfionis;  in  casteris  con- 
tra,diia.lcg.inconuentionalibus.l.i.§.vIcim.infiadeptxccr. 

ftipul.  PrttirU 

C«tcrumPr§torixftipuIationesfubdiuidunturiniudicf.i-  rumfii- 
les,cautionalcs,&communes,l.  i.infra.  inprinc.de prsto  A*'"'"'»' 
riisftipul. ludicialesdicuntur  (juacideoaudlore  Prstorcin 
terponuntur,  vt  iudicium  ratum  ac  magis  firmum  fit,  vc  iudi- 
catumfoIuJ,&deratoftipu!atio.  l.i.§.  i.&de  diuilionefti- 
pul.in  Inftit.§.vlt.  Quarumhic  aprocuratoreadtoris,  fide 
mandatononconftct,  illaa  procuratore  eius  vnde  pctitur, 
quamuismandatumhabcat,exigi(olet,  tototit,  iudicatum 
folui,&rem  ratam  haberi.infr.&tit.dcfacifdat.Inftit.&lcg. 
vniea.Codic.de  fatifdat.Cautiooales  funt  qus  non  ad  iudicii 
confittnationem  fiunt ,  fed  ad  hoc  tantum  vt  quis  cautior 
&  fecurior  fit.dicunturquecautionales  ,'quod  tantum  cau- 
t  ionales  fint.jnon  eciara  iudicialcs ,  contradlo  vocabulo  quod 
ahoquin  late  patet.  did.lcg.  !.§.!.  Huius  generis  (unr, 
Damni  infedli  ftipulario  ,  Saluamfore  rem  pupilli.  Ac 
nooaunquam  eciam  de  rato  ftipulacio  ,   quara&  iudicia- 

lem  eflo 


Jn  Tit.  Deliipul.femorum. 


80 


J 


IcmeflepofTedlximus.     Communesfuntquxfiuntiudicio 

fiftendicaufa.  Liceteniinvtiudiciumratumfit,  minimein- 

terponantur,  ideoque  iudicialesdici  non  poliinc :  tamen  quia 

ad  iudicium  aliquatenus  pertinent  ,  non  merecautionales 

dicuntur.     Icaqueha:mixtamquandam  naturamhabcntes, 

tU  m  Kimm  ipeciem  conftituunr,  d.l.  i .§.  1.   Quardam  etiam  fti- 

r«7/i>»« pulationes in  dando  ,  alisinfaciendo,  1.  i.inprinc.hic.vt  Ci 

M»-     quisfibipccuniam  dari  ftipulctur ,  quoverbo&plurimum 

i       dominij  translatio  non  (implex  traditio  fignificatur,!.  vbi  nu- 

tem.§.vlt.hic.&^.ficitaque.  Inftit.deaftio.  Infacicndo.vt 

cumquisftipuiatur  a:dificariinfulam,remtradi,i.  fireratra- 

di.  hic.  Etanimaduercendumcft  vcrbum  facere  hicangufte 

capijVC  dationi  opponatur.     Nam  latius  accipicndo,qui  dat, 

facere  quoqaedici  potert,I.in  faiSo.de  condir.  &c  dcmonftr.l. 

verbum  facere.  inf:a  de  verbor.  fignific.  ficut  &  is  qui  loqui- 

1        tur&  aliqjid  dicit ,  tametfi  dida  proponantur  fadlis  non- 

Snunquim,  1.  aut fa(Sli. in  princ. infrade poenis.  Hocamplius 
aliquando  verbam  hoc(quod  magis  mircris)  non  facere  quod 
I        ciex  diametro  contrarium  eft  contincc,!.  eumquid.  hic.& 
§.vk.Inrtit.deverb.oblig.l. fivxor.de nuptiis.  Huicdiuifio- 
ni  denique  plerique  tertium  membrum  quod  a  Paulo  omif- 
fumeft,  adJunt,  &qua(dam  aiuntmixtascfTe  :  vtpote  quas 
indando  fimul&faciendoconfiftant,i.veteris.  C.decon- 
trahen.&  commit.ftipul.  vt  fi  quis  ftipuletur  fibirationes  red- 
di.l.cumferujs.decondit.  &demonft.  Sed  nouumnoncft 
vtfub  duobus  fimplicib.  expreftis  ,  mixtus  cafus  continerl 
intelI'gatur,i.itafcriptum.dcliber.&pofthumis.cumfimiIib. 
girf-»    Qu<cdamdiuidua:(unt,quidamindiuidux,l.z.§.i.hic.  Hu- 
'''-^    iusdiuifionis  explicandzgratia  anteomnia  fciendumeft,ex 
','T    natoraipfiusrei  quam  ftipulamur,  diuiduam  ftipulationera 
iudicari ,  aut  indiuiduam  :  vt  fcilicet  diuiduafit  ftipulatio 
eiusreiquzdiuifioncmadmittit  :  alioquin  indiuidua.l.  4.§ 
Cato.l.  ftipuiationcs  non  dtuiduntur.  bic.     Porro  curo  quac- 
titur  diuiduane  fit  res,an  indiuidua,  non  tam  vtique  fpedian- 
dumeft,  quidPhyficarationcdiuidipoflit ,  autnonpoflit, 


guHsipfius  feruidominis  in  folidum  non  pro  partc  cjigituc 
defenfio.l.G  feruus  communis.  de  noxali adio.  1.  vt  tan tum. 
§.item  fi  feruus.  de  (eruo  corrup.l.fi  cumvno.  fiexnox.i. 
cauf.aga.  Et  generalitcr  dicendum  eft,  qnoties  hancfuifle 
contrahentium  volunratem  apparet  ,  vt  finguli  in(ciidt  m 
teneantur,diuiduam  ftipulationemnone^Te,  tanictiidatii- 
nemquantitatiscontineat. !.  i.inftadeduob.reis.cum  fim  1, 
Sccundareguia  :  Stipulatiocertxfpcciei,  fiueccnporisdar- 
didiuiduacft,  nifialiudadlumfir  intercontrahentes.l.fi  fti- 
pulatusfim.§. qui.de (olut.  Fitaurem  hxcdiuifio  in  parics 
incertas  &  pro  indiuifo  ,  quaf  intcllc»5tu  magis  habeantut 
quam  corpore ,  non  in  certas  arquc  diicretas,  vt  in  quantitate 
diximus.I.inftipulationibus.  hic.  &  I.  cum  Stichus.de  lolut. 
&i. fcruuscommunis.dcftipul.  (ernor.  I.  Mxuius.^.  duo- 
bus. delcg.  1. 1. non poflumus.  fi  pars  hired.  per. CHm fimil. 
Cum  cnim  aatura  ita  comparatum  fir,  vt  quantitatis  non 
etiam  fpcciei  partcs  omninopates,atque  exdem  fint,  hic 
diftributio  fi  in  partcs  certas,  f  &  vcloqiiimur)  pio  diuilo 
ficrer,diuerfitas in  iis  &  inzqualitas  reperiretur,  vt  alibi  ofte- 
dimus  in  1,'2.  de  reb.  crcdit.  Hoc  ita  accipicnduin  eft, 
nifi  culpa  debitoris  perierit  rcs  ,agaturque  ad  arrtimationera. 
l.fi  feruus.hic.  &l.in  refurtiua.(upra  dccondid.furt.  tunc 
cnim  fiet  diuifio ,  vt  in  ptima  regula  diximus.  Tametfi  au- 
tem  debitor  fpecici  partem  foiucndo,  iiberetur  pro  parte. 
di(3:o§,quidccem.  Tamcnfiquisdebcatfundum,  dando 
vfomftu^um,nuiIatenus  cum  libcrari  conftitutumeft.l.fi 
ita  ftipulatus.  ii(J.§.i.hic.quafi  vfusfrudlus  pats  fundi  ve- 
re  non  fit ,  fedin  quibufdam  cafibus  tantum  pro  parte  ha- 
beatur.i.4.fupra  de  viufrudl.l.rcdte  dicimus.de  vcibor.  fi- 
gnifi.  Tcrtiaregula ,  Stipulatiofcruitutum  eft  indiuidna.d. 
1.2.  J.i.  Hx  fiquidemnaturadiuifionem  nonrccipiuut.d.l. 
ftipulationes  non  diuiduntur.  Qiiod  ita  accipicndum  eft  , 
vt  fciiicetab  initiopars  indiu:fain  obligarionemdcducinon 
poflit:  &  pro  partenon  poflirpeti  aut  folui.  Itcmpropar- 
te  harrcdirana  ac  indiuifa  non  tranfeat  ad  ha;redcs  fiue  fti- 


quamqaodiusnoftrum,quod&camrationem  inplerifque       pulatotis  fiue  prumiirotis.  1.  i.l.  viar. (upra  de  fcruir. I.  pro 


fequirur ,  ac  vfum  hominum  videlicet,  permittat in  pattcs  di- 
uidi ,  aut  non  permittat,  vt  ex  hisqu^  (equuntur  manifc- 
fthis apparebit.d.I.  i.§.  i .  Hoc  iadto  fuodamcnto ,  vt diuidua- 
rumatq'ie  indiuiduarum  vis  &  natura  magisciucefcat,  nos 
Paulum  veluti  ducem  fcquuti ,  eas  quxindandoabiisquz 
in  faciendo  confiftunt  d  (linguemus.  ac  vt  ab  his  qua:  da- 
tionem  continent  incipiamus,  fitbic  primaregula:  Scipu- 
latio  certx  pecuniac,  fiue  quantitatis  dands  recipit  diuifio- 
nem.d.l. 2.  J.  i .  Na m  pro  parte & peti &  folui  poteft.  Nec rc- 
fercaneadem  pcrfonafir,  anpiures,  quidebcanr,quibulve 
debcacut.I.inexecutione,§.fpecies.hic.l.i.C.ficctt.peta.l.(i 
ftipulatus  fira.§.qui  decem.infra  defoiut.i.i.§.fi  pccunia. 
depo{.l.caqu£.C.fam:l.crcifcund.  H«ec  enim  diuifio  qus 
numerofit,  &in  parces  pro  diuifo  proptct  nacuramreiqus 
fundlioncm  recipic  in  fuo  genere  ,  tam  ftipuiatori ,  quam 
promilTori ,  commodiflima  cft.i.cum  Stichus.de (olut.1.2, 
de  reb.crcdit.  Sed  quiri  poteft,  an  crcditor  inuitus  partcm 
pecunix  fibi  dcbitxrecipere  cogatur  ,  vt  pro  parte  libcre- 
tur  debitor.  Ego  cum  paucis  quibufdam  cenfco ,  &  inuito 
crcdirorc  diuidi  folutionem  pofle.  i.  quidam  cxiftimaue- 
runt.  de  reb.  credit.  Pra;terquam  in  cxccptis  cafibus,  de  qui- 
busalibifufius.i.tutor.i.  Lucius.de vfur.cumfimilib.  Nam 


parce. co.  l.  ha^rcdcs.  § .an ca.  famil.  ercifc.  1.  fi  vnus.l. vnus.dc 
fcruic.  rufti.  prxdio.l.  fi  quis  duos.  §.  fi  quis  parcenn.  1.  pro- 
prium.  communia  prxdio- 1.  fi  controunis  (eruus.  de  ftipul. 
feruor.  Naraquicquid  commodi  percipi  potcft  ex  fcruitu- 
te  ,  cxvfueiufdem  ,  id  eft  fadro  aliquo  quod  corpore  exe- 
quanmr,  puta  iiione  ,aut  ambulaiione  oriatur  necefTe  cft, 
atquc  vfum  huiufmodi  natura  indiuifum  cfle  conftat,  curn 
pro  hsreditariaparte,aut  alioquiindiuifancmo  iceautam- 
bularepoiiit.  d.i.viac.  Non  cnim  hicde  diuifioncinparres 
certas  ac  difcretas  agimus  ,  qua:  ab  his  (cruitutibus  alicna 
non  eft.  i.via.§.vfus.  i.adccrtam.  dc  feruit.  i.  fi  partem.de 
feruit.  ruftic.  prxdio. i.arbor.§.pen.communi  diuid.  £a 
namque  diuifio  tum  fieri  foier,  cum  a  communione,  non 
cum  in  communc  aiiquid  acquircrc  voiumus.l.  non  poflii- 
mus.fupra  fi  pars  ha;redi.  pct.  &  toto  tit.famil.  erci(cun.  & 
commu.  diuid.  Plane  feruirus  iam  quxfira  per  parres  reti- 
neri  potcft,licetpcr  partes  acquiri  nonpoflit,idque  ftri(5la 
ratione  repugnante,  quod  nonnunquam  ea  diuifio  vtilira- 
tcm  adfcrat.  1.  fub  vna.§.vlt.i.  pluribus.  §.vit.  i.vt  pomum  .§. 
i.de  feruit.i.  vnus  exfociis.dcfcruit.ruftic.pradio.  Abhac 
regula  excipitur  vfusfrudtus,  qui  inter  feruirures  perfona- 
lesnumeratur,&  nihilominus  recipitdiuifionem.i.  y.de  v- 


alioqui  intcr  generis  ftipuiationcm  &  quantitacis  contra  fufrud;.i.i.§.fi  vfusfrudlus.  1.  fiis  quiquadraginra.  cumLfe- 

legis  fenreniiam  nihil  intercflet  ,  cum  fic  xquifliraum,  vc  quent.adiegcm  Faicid.  Vfus  tamen  indiuiduusefle  dicitur: 

debitor  gcoeris  voiente  creditore  partem  foluens  pro  ea  quia  non  ficut  pro  parte  indiuifa  frui ,  ita  eciam  vti  polfu- 

parte  iiberationem  confequatur.  L  2.§.  mutui  datio.fupra  mus.L  vfuspars.fF.de  vfu&  habiratione.  Verumhorumo- 

de  rcb.  credit.  Hxc regula quafdam  exccptiones  habet.  Pti-  mnium  ratio  iucuienrius  apparcbit  ex  iis  qua:  de  ftipulatio- 

ma  cft,  fi  pecunia  pro  opere  faciendo  promifTa  fit.l.  fidei-  nefadipoftea  dicentur. 

commifla.^.fiinopcre.dcleg.j.NamcumoperisefFcdliodi-  Scquuntur  rcgulae quxdam  dc  indiuiduitateferuirutum 

uifionemnon  rccipiat,  vrpofleadiccmus,  l.inexecutione.  reaiium.  Priroarcgula,  Vnuscxfociisferuitutemcommii- 

hic.  necpecuniaquidcminiddcftinatadioididebet.  Sccunda  ni  fundo  imponcre  non  poteft  :   quoniam  pro  parte  uo 


exceptioeft,  fipccunia  tanqaampoena ,  nifi  fundus  puta, 
vei  alia  res  derur.promiiTa  fir.  Qu[o  cafu  fi  tota  rcs  non  fuc- 
rit  data.in  folidum  commirtitur  ftipulatio.l.  7.  §.  vlt.  1.  in  exe- 
cutione.  § .  itcm  Ci  ita.  hic.  i.  cui  fundus.  de  condit.&  demon- 
ftrat.  Singuii  tamen  haetedesnon  idco  conueniunturinfo- 
lidum  ,  (ed  tantum  pro  partibus  hacrcditariis,  t.  4.  §.Cato. 
Tercia  excepcio  eft .-  cum  ex  noxali  caufa  agitur.     Nam  a  fin- 


miniiquod  ishabet  in  fundo,  nempe  indiuifa,  non  pote(t 
vti  ftipulator.fcd  in  folidum  duntaxar,  quodfinecaptior.e 
alteri11sfociinonfieret.L2.de  feiuit.ruftic.  prjedio.l.  fiquis 
duabu^.§.fiquis  partem.  communia  prxdio.  Seciind.i  re- 
gula:  Vnusexfociis  communi  fundo  (eruiriitemacquiicre 
nonpoteft.  Ncccnimpto  partedominii  quod  habtteida- 
ri  poteft,  quia  diuifionem  non  recipit,  nequc  in  lolidum. 

YY 


8o<? 


Franc.  Duanni  Qommsnt. 


ijuiaalteri  focioacquireretcODttaiurisregulam.  Lproparcc. 
de  feruit.  1.  fi  vnus.&  I.  vnHS,de  ftruit.ruftic.  pta:dio.  1.  fi  quis 
fotuus.dcftipulat.feruo.  Terciarcgula,  Hsredibus  fioguiis 
ftipulantis  ,  &  contra  fingulos  ptomiflocis  haredcs  lerui- 
tutis  noinine  in  folidura  competit  adio.  1.  ab  lja:rcde.§.an 
ea.  famil.  ercifcund.  1.  vii.  de  feruituc.l.  i  .§  .ex  his.hic.  Quar- 
la  rcgula  ,  Dominus  fundi  ccrtae  patti  eiufdem  pro  diuila 
feruitutem  iroponcre  &  acquirete  poteft  :   non  euim  eft 
fundipars,  fed  fundus.     Icaque  iniolidum,  non  pro  paue 
diuifa.hoccafufcruicusacquiritur ,  autimponitur.i.iiquis 
duas.§.iiquisp3rtem.  commu.  prxdio.l. adccrcEm.delet- 
uitur.  i.  certos.  J.  i.  de  fcruic.  ruftic.  prxdio.  Quinca  regula, 
Seruicucis  vfusin  parcescercas  &  pro  diuilo  ccrtis  modisdi- 
uidipoceft  ,  vidciicec  menfuris  auc  tempoiibus.  Vcrumc- 
nimeft  ,  proparceremponsauem&proparcenonircpof- 
fe,nonautempropartc(libllantia!i  ipfiusactuscundi.l.via. 
§.vfus.  defcruicut.l.  (ipattem.  deicruit.ruftic.prsdio.I.ar- 
bor.  communi  diuid.l.  Lucio.camfequen.  deaquaquotid. 
&2ftiua.  Ncnideotamen  fcruicusdicccnrdiuidua  :  que- 
xitaminhacmatcriacum  de  fecuicucibus  &  dc  diuifione  ca- 
rum  loquimar  ,  partes  imelligimus  pro  indiuifo.i.  fi  quis 
:partcm.  cum  fequen.  citacis  fupra.     Nim  diuifio  inpartes 
certas  fierl  folec  inter  eos  qui  a  cocumunione  reccdercvo- 
lunt,  &  per  partes  diuiias  proindiuifishabcrc.l.nonpoffa- 
inus.fuprafi  pars  hsrcdit.  pecat.  Quodfi  forteinferuicuie 
«cquirendafuerichocmodofadadmifio  indiuidua  ,  fcrui- 
lusnihilominus  dicendaetit  ,  ouod  tunc  eciaminfohdum 
adhasredcsnonpropattchxreduariatrsnfeax.     Sexcaregu- 
la.Setuicusiam  confticuta  ,  fandi  dominantis  parcc  ahqua 
proindiaffoahcnata.noneiccinguicur  ,  fcd  cam  parcemle- 
quitur  fcrajtus  ,  fingulifquefundi,  cuidebciur.doni.nisin 
lolidum  coropctit.  I.  via.  §.  quascunque.  de  leruir-  tuftic.  pra:- 
dio.&l.j.fifcmit.vindic.  Scptimaregula^  Communicatio- 
nepradiorumfiuedonninantis  ,  fiucieruienris,fiucvttiuf- 
«juenonamittitur  feruitus  iam  qua:fita  ,  fed  p:o  partereti- 
netur.l.  pluribus.hic.  I.  fi  quis  hodie.  de  fetuit .  ruftic.prxdio. 
\.  vnus  cx  fociis.  de  f cruit.  ruftic.  prjedio.     Hic  cnim  ccflant 
ilia  incommoda  pro  parte,  quoniamferuicutem  dmidinoa 
poflediKimus.     Odauaregda,  Secuituspiomiflatantum, 
necdumconftituta,  alienatapartefundidominantis  proin- 
diuifo  amitricur.  in  eum  enim  C2(um  incidic  a  quo  incipe- 
irenonpotcft  :  nec  pcteft  fcqni  fundumcuirondumquae- 
ifita fit,l-cx parcc.de feruit.l.fi  (iib vna.hic.  HacSenuy.  Qjiar- 
tarcgula  ,  Stipulario  gcneris&  homsnjsinccrrivelplunura 
rerumfubalcetnation^  ,  vcluti  Siichiaur  Pamphili,quan- 
rumadfolutionematrinet  ,  indiuidu3eft,didal.z.§.i.hic. 
QiUte  tameifi  promifior  hominis  partem  Srithi  folueie 
pofiitjtamen  folutioncea,  donecfueiitaiteraparsdatajne- 
quepioparte  qnidem  liberatur  ,  I.  fi  ftipulatus.  §.  qui  de- 
cem.  1.  qui  hominem.dc  folur.  idque  ex  legis  diipofitione 
conringit  ad  mencem  conttahcntium  magis  quam  ad  rci 
naturamrcfpicicntis,  nevidclicet  nonvnam  rcmiutegrami 
fcd  diuerfarum  rcrum  partes  crcditor  confequacur  :  &fic 
aliudproaliofoluatur  ,  inuitoeo,  contra  iutis  regulam,!. 
vx  cxecutionc.  ^.  pro  parte.hic.i.i.dcrebus  credit.  Quc)d 
didumeft  dc  promiflore  ,  in  hxredibus  quoque  eius  pro 
parcefoluencibuslocumhabet.l.2.5.exhis.  hic.     Idemque 
defidciufloribuseiufdemdicendumcft  ,  d.l. 2.§.fitamen. 
Sedanidem  iudsfithxtedibus  inftipulatotis  hastcdibus.  £c 
puto  in  diuerfis  rcbus  partes  folui  cis  non  pofle  ,  ne  aliud 
proalio  foIuatur,d.l.  t.  dcreb.  cred.   Csierumhaiusiegu- 
kc  exccptiones  quasdara  repeciuncur.     Prima,cum  plurage- 
neia  ,  veluti  duo  homines  incerri  in  ftipulationem  dedu- 
cuntur  :  quocaiu  numerofit  diuifio  ,  &  omninoincom- 
modocaret  ,  vt  de  quantitatefupradilTeruimus.l.inft.ipu- 
Istionibas.  I.  fi  ccntum.  hic.  Secunda  cxceptio  cft ,  Si  ftipu- 
lator  incerti  hominisab  vnocx  hiiedibus  piomiifoiis  par- 
teminiudicioperietit  ,  vel  eum  acceprilatione  libctaucrit. 
Nara  citeii  partcm  cuiuslibet  hominis  foluendo  ftadmli- 
berabuntur.     Etcnim  vercndum  non  eft ,  nc  altero  aKfolu- 
to  vcl  hbcrato  in  diuetfa  fpecie  poftca  folurio  fiar,l.  z.  §.  fi 
camen.  hic.  Exftipulacionibusdandiquaf  diuidu«,qua:que 
indiuidux  finc ,  fatis  opinor  hadenus  demonftratum  cft. 
laraadeas  gus  infacieudo  con(iftunf,aggrcdiainur.  Hasigi- 


tur  Gato  vecuftiflimus  iuris  auiSlor  ,  apud  Piulumlib,  i  j." 
ad  Sabinum  ,  ita  dcmum  reciperediuifionem  lcribit,  fifa- 
dum  quod  continenc  diuiduum  fit,  L4.§.  Cato.hic.  Vn- 
decum  maior  fadorum  indiuiduorum  numerus,  quamdi- 
uiduorumeflc  videatur,  proregula  tradi  (blet ,  ftipulario- 
nem  fad:i  indiuiduam  eHe,  a  qua  idquod  diuiduum  eftex- 
cipitur,LftipuIationesnondiuiduntur.  hic.  &  d.  §.  Cato. 
Rario  ab  Vlpiano  huiusregulx  prcditaeft  ,  quia  calis  diui- 
fio  corrumpit  ftipularionem.  dida  1.  ftipularioncj  non  di- 
uiduatur.     Nam  fi  quis  pto  paxte  fcilicet  indiuifa  fieri  ali- 
quidftipHlctur  ,  vtdomuma:dificari ,  aliudve  quidfimile, 
inurilis&irritafitftipulatio  ,  cura  oneris  effeftas  (  vc  Jdfm 
inquit)  inpanesfcindinonpcilic ,  id  eftjopusiplumnatu- 
raliter  non  poflac  pro  parce  bxreditaria  tancumaut  aliasin- 
diuifafieri.i.Ma:uius.§.duobus.  dc  legat.  z.  1.  fetuuscom- 
raunis.  de  ftipulacione  feruorum.  Hs  fiquidcin  partei  con- 
furziunt&indifcrcts,  vt  antediximus.     Quarenemoau- 
te  operis  confi^mmationcra  pto  parte  fua  quicquaru  fecif- 
fedicitur.I.fiisqui  quadringenta.  §.  quxd^m.  adleg.Fal- 
cid,l.fideicommi(ra.§.fiinopete.dele^at.  j.     Inpartcsau* 
tem  ccrtas  fadum  cflc  nihil  vecat  ,    fed  ea  diuifio  nibil  ad 
rcm  noftrara  atrinet ,  vt  dcferuitute  iaradittum  cft.  didla 
l.i.^.praeterea,  dcaquaplHttiaarceoda.  Sancpoftmoram» 
quoniara  &  inobligarione  &pcririone  cft  pecunia  quaerc- 
dpitdiuifioncm  ,  Jicetvnius  faftoomncshsredestencan- 
tur,non  tamen  infoiidum,  fcdpro  parte  tantum  haeredita- 
riaconuenicndifunt  ,  intcr  quos  co  nomine  poftea  fami- 
lis  crcifcundic  iudicium  datur.  1. 2  .§ .  itcm  fi.l.4.§.Caco.l.fti- 
pulacioncs  non  diuiduntur.  1.  in  cxecurione.  J,  quod  fi  ftipu- 
lacus.hicLfiquisabalio.fupraderciud.  Hascrcgulafvtiam 
dixijdefadisindiuiduis  tantum  intelligitur  :  nam  iniisquat 
indiuidua  funtcontra  dicendumeft.did.  J.  Cato.  Scdope-  Dmiit 
tarpretiura  cft  videre  quomodofada  diuidua  ab  indiuiduis /«?'«'*< 
dignofcantur.  Raphael  Cumanus  ( vt  aliorura  commcnta,  ^'^"'^ 
quitamcn  vulgoprobantur  ,  laiflafaciam)  eafa&a  ccn- ^^^^^* 
fuitindiuiduaeile,   qua:  (vcipfeIoquitur^vifibiliafunt,diui- ,;„,.     j 
duavero,  qusinuifibilia.     QiKelententiaa  carteiisfererc-  1 

fucatur.parrimvcluclomniumquoddamriddctur ,  &con-  j 

icmnitur.  Hancopinorobcaufam,quodvirerudiriorquam  ' 

cioqucntior  ,  non  Griscommodenecdilucide,  quodrede 
fen  ticbat,  cloquutus  fir.     Nos  autem,  vc  eius  mcntis  lux  ali  - 
quaanobisafFeracur   ,   ca  fadta  indiuidua  efie  dicimusquje 
corpoie  tantura  cxcquimur ,  vtpotc  qux  nihil  iutis  habcant, 
qnodanimifunftionemrequirac  :    vt  foflam  fodei;e>  rem 
tradcte.&fimilia  quffivel  adcmcntc  &  co  qui  intclleiSuac 
iudiciocatet,  nonminusquamafano  hominecxpcdiripof. 
funtjl.fi  rem  tradi.hic.l.  i.§.adipifcimur.fupr.dcacq.po(n 
Cum  enim  in  bac  executione  nihil  poific  anirauSjfcd  corporo 
omninoopusfit,  quodainmodo  potcftcadiuifiolocumha- 
bere,  qua;  inteiledlu  tantum  fiat ,  non  eciamcorpore,dii. 
fcruus comm unis. &  d.  1.  JVla-uius.  §. duobus.  Ha;c  lianc fada 
quiRaphael  vifibilia,  nosforcaireredlius  corporaliavocar» 
poflumus.  Diuiduavcrofuntqusanimomagis  cxcquimur, 
quamcorporCjVtdarc ,  quoddorainiumttansfcrrefignifi- 
cac.l.vbi  aucem.§.vlr.  hic.  Vacuam  poiTeifionem  cradcre,&c» 
qus  aliquod  ius  concinent ,  veluti  dominium  aut  poflcffio- 
nem,adcuiusiransl3cioncmanirauscft  neceflariuS,ncccor- 
poraiiscxecutio,traditioquenudafuf{icit.d.l.i.§.adipifcimur> 
I.qua  rarione.§.hsc  quoque.de  acq.rcrdominio,Linconuen* 
tionalibus.§.vIt.hic.l. locus.de  acq.pofl.Fitautcmbscintcl- 
letStualis  (  vtita  loquar ,)  diuifio  commodum  aliquod  cx  iuris 
transiatione  prouenicHs,  vt  e.templis  facile  oftendi  poteft. 
Quapropterin  iisqua^fatftafimplicia  funt  ^  quibufquenihil 
iuris  ineft, cuius pars indiuiia  vcilicatem  aliquara  adferar,  tal  s 
dittifiofruftrafierec,  vcconcedamusea  inparces  proindiui- 
fointelie<fludiuidipofle.     Confcquens  cft  vt  fingula  faiSa 
paulo  accuracius  hic  e.^:pendamus,qux  diuidua,  quxque  indi- 
uidua a noftris dicimcur ^  vt rcgul^ anobis  traditx  veritas aC'- 
que  vriHcas  magis  perlpicua  fic. 

Acinprimis  incerindiiiijiiafadla  nominatimrecenfena 
tar,Iterfier(,  Cmequviidemel}: y  PertenonfieriauoiKifiismhi 
ire  liceaty\.x.^.\ttm  fi  in  fjdto.l.^.^.Cato.  1.  in  cxecutione.S» 
quod  fi  ftipulatus.hic.l.inter.^.quod  ex  fa(5lo.famiL  erciftuu. 
Et^uiitafiipulatur,  meimnfaiftumnon  iusfcruitutisftipu-. 

laiiia- 


fnTit.  ^eWtpulfiruoruin.  $07 

lanintcIHgitur,  nifiaUuc!aftumeI!eapparcat,d.$.item  fiia  comparare  videturftipulatj6ni,'jPertenon  fieti,  nequeper 

fado.  1.  fempcr.  dc  rcg.  iur.     Nam  vctius  eft.ftipl^lationem  hiredum  tuum,quomiDus  mihi  ire  agerc  liceat.quam  omni- 

feruitutis  dationcm  magisquam  faftum  continere,!.  j.de  noconftat  indiuiduamefle.l.^.inprinc.hic.Vcruminealea- 

vfufruAu.  1.  fi  vnus.  dc  ieruit.  rufticorum  pra:diorum.  Illud  icntia  non  permanet.fcd  rccitata  Catonis diftindionc,in  quA 

Gonftac , in conftituenda  fcruitutc  viz  vel  itineris » fi  ha?c  fti-  excraneff  iliius  ftipulacionis memincrar,  Pcr  re  non  fieri,  &c» 

pulatio  more  antiquorum  interponatur,  fadum  duntaxat  ftatim  fubiicit ,  Vtdeamtunetiett  idemhicjit,fed  magistdem 

nonleruicutemcacontincrijl.quoties.dereruitutib.i.ftipu-  ^uoditti/Uftipnlatiotte,^c.d.§.  Caco.verfic.lcdvideamus.icl 

latio.  §.  fi  quis. hic.     Idem  Vlpianus  fcribit ,  cum  quis ftipu-  cft(vt ego interprctor)  nc non  idcm  fi t  in  ftipulationc  dolum 

latur  ,  Sibircmhaberclicere.  quamftipulationcminven.  maluhiabcfie,  dcquaproximclocutusfuerat PauluSjquod 

ditione  olim  interponi  folitam  fuiflc  fupra  admonuimus,  inftipulationCipcrtenonfieri,apudCatoncm.   Ellenimfi- 

cap.  f.i.  j.inprinc.hic.  Qupdvideturrcgula:anobistradi-  tniliorilliftipulationi,  Tjtiumhafredcmqueciusratumhabi- 

tx contrarium , cum ius contincat  >  idcoque diuifionem  re-  turum,cum  fadium  diuiduum  plerunque contincat,  l. redhi- 

cipere  videatur,  1.  ftipulatio ifta.§.ij, qui verum. Hoc  Vlpiani  bere. fijprade idil. edidt.  In  hjcredibus  fane  ftipiilacotis nott 

dii^um  intelligi  poteft  cum  contracaui  vcnditionis  accedit,  diftinguimus  fadta  fic  hacredum  mencio,  nccne/ed  pro  partS 

cuius indiuiia  natura  fiue conditio  eft  ptzfumpca  mcnce  con-  ha;teditaria  agunt  finguli ,  quod  non  amplius ipiotum ihtcr- 

trahcntium&legisdifpofitioncjl.cumcxcaufa.l.incxecutib-  nc.di&al.^.f.vlc» 
ne.§.ia  folidum.hic.l.fi  rem.de  cui(5fc.I.quod  fi  nolit.dc  a^dilit. 

edido.vclcumhicftipulatiofimplicemacnudamdeccntio-  G  A  p.     Vllt. 

ncm,  non lusdominij aut  polFefliionisconcineri quod in plc- 

rifquccafibus  concingit, d. I. ftipulacio.§.ij, qui.&§.haber6*  •  2)?  effe^uJlibtilationU. 

Cafccrum  hanc  ftipulacionem  incerftipulatoris  hacredcsdi- 

uidi  dubium  non  eft  ,  quod  ipfotum  non  intcrfit  Vt  in  foli-  Y^R^cspnus  ftipulatiotiis  cfFedus  cft ,  aftio  qu  j  &}t  fca  ni* 

dum  cis dctur aiStio.l. z .J.  conrra.  1. 4 .  § .  fi  is  qui  duplam .hici  X  icitur,  ncmpe  cette  condidtio ,  fi  ccrtum  con n n eac  ftipu- 

Inter  excmpla  fa<aorum  indiuiduorum  hscquoque  com-  latio:cxftipulatu,fiincertUm.§.i.Inftit.to.  Sed  pleiiqueca- 

memurantur  quz ad  opificia & arccs  quas  vocamus  miecha-  fus funt in  quibus  neutra locum  habet.  Primus  ca(us  felt,  currt 

nicaspectincnt  ,  Foflamfodetc,in(uIamfabricare,ftatuam  fpecies  promiflaantemoramculpamveptomiflctis  autper- 

faccre.  Idemque  dealiisfimilibut  iudicandumeft,quxcor-  cmptaeft^autincommcrciohominumcflTedcfiit.l.fiexlega- 

porc  tantumcxcquuntur&  expcdiuncur,necquicquamiu-  ticaufa.l.  fi  Stichus.l.  isKjui  alienamJ.  fi  (cruuiu.l.quifer- 

ris babenc ,  quod  intclledu  diuidi pollit. I.  ftipulationcs non  uum.l.ftipulatu^  fum  Damam;l.mora.hic.&  Jiquod  te.de  te»» 

diuiduntur.I.hic.l.fideicommifla.§.fi inopcte.de Icg.j.Ncc  buscrcdit.l.4.quifatifdarecogant.I.fiquisfolutioni.§.vlr  dc 

aduerlaturhuicfcntentixquodfctibit  Paulus  ,    Si  teftator  Vfuris.Inquantitatediuerfumiusfcruatur,nifitanq!.i3ra(pc- 

opusficriiuflcrit,pro  pottionefuaeos  prarftare  quibuspar*  cies  promilfa  fic,  l.incendium.C.ficerc.pecac.&l.ficercoSi 

hxrcdicacis  accrcfcic,  1.  mortuo.§.vIc.  de legat.i.Nam  horum  hic.&  I.  fcd fi  certos.de Icgat.  1 .  Moiam autem  f acet c is diti- 

vctborum  fenfos  eft,Eum  cui  accrcuit  pars,teneri  cohacredi-  tur,qui  inrerpdllatus  loeo  &  teropore  opportuno  non  foluitj 

busad  pattis  ptacftationcm ,  iudiciovidelicet  familii  crcif-  fi  iuftam  difterend^  folutionis  caufamnonhabeat-.quodiu- 

cund<r,non  autcm legatariis^quibus  non  nifi  in  folidum pr*-  dicis arbictio  commicticur ,  d.  1.  fi  ex  legari cauia.  &  d.l.  fi  (er- 

ftaripoceft.Fundumcraderefimilicer  ht^um  dicicurindiui-  iium.l.fipupillus.&I.Dcmorcm.I.  filiusfamilias.§.  vlt.hic.L 

duum, cum  ctaditio  qux corporc  folo  fic ,  in  partes indiuilas  fi  quis filium.de collat.bono.l.  ftiendum.  cum  fequcn  J.  mo- 

fecatinequeat.l.ftipulacionesnondiuiduncur.  Proindcquo-  ra.l.paratum.fupradevfuris.  Incerdumre  ipfafic  moiafine 

tiesanimotransfcrendi  dominijaut  poireflionisfitiradicioj  SntcrpeIIatione,veIuciIap{udieiadie<a.'E  flipulacioni,  condi- 

co  cafu  ius diuiduum  continet ,  nec corporfc  canclim ,  fed ec-  tionis euencu,&  aliis  quioufdam  modis,  1.  roagnam  Cod.de 

iamanimo  cxplicatuc  ,  fadum  dmiduum  iudicari  debct,!.  contrahen.velcoramit.ftipul.l.  ttaictftitis.fupraiit.proxi.l» 

lctus.dcacquir.  pofleiTl.  in'conuentionaIibus.§.VIti.hic.  h  inminorum.C.quib.mod.iniatcgrumrcft.noneftnccefla- 

cx empCo.de ad.empc.cUTifimil.     IccmopetapraEftarioin  tia.  CuIpamadmittereisdicirar,qiiireruumprom  fllim,ex- 

numcrohabeturfaftorum  indiuidUotum.     Eft  cnimfadi  tmphcaufa,interfecit  abfqueiuftacaufaj  Vel  m3namifir,l.fi 

tanium,  nccei  quiequsm  iliciisineft.I.ftipulatidnesnondi-  fetuuiti.&l. quifetuum.  hic.  Ca:terumrdprincipalismori. 

uiduntur.l. Iibcrcis.de  opcrislibcrCil.  i.§.  fi  vlusfiuft.adl.  hoccrcpoteftfidciuflori.vcpercmptarcdcbicaaduerfuscura 

Falcid.  Sitamen  plurcs  operas  quis  ftipulatusfit,adexem-  pcrpetUeturobligatio,fcdnoncontra,l.mora.&l.  fipUpillUs» 

tolumcarum  ftipulationura,  inquibus  gencta  comptehcn-  hic.I.fiacolono.§.vlt.defideiuflor.l.mora.§.vlti.  devfur» 

duntur,ficdiuifio,dequibusfuptadiximus,  l.inftipulationi-  Non  ideo  tamcn  augeti  obl)gationem  fidciuflotis  Afiica- 

bus.§.  opctarum.  hic.     Quod  aucem  apud  Pomponium  at-  nus  ait,l.ccntum  Capua:.  de  eo qiiod  cerco loco.Idcmquc  iu- 

que  lulianum  lcgicur  ,  Pattcm  opcri  pcti  &  debcre ,  &c.  ad  ris  eft  in  patrc  &  filio  quod  in  reo,  &  fideiuflore  dicimus,  1« 

operiiampractoiiaE  Kftimatiorcmtefetcur,d.§.operarum.  cumfiliuifamil.hic.I.fiferuum.§.anfiIiusfamil.hic.Sedquod 

l.fiqiundo.de  operisliberr.  Diuidaorum  faftorum  exem-  dicitur,perpetuariobligationtminteriturei,  ficactipiendum 

plahscrepcriuntur,AmpliuSnonagi:tcmratamhabeti.l.4.  eft,nifi  poftca  bfFerendo  quod  debec  moratn  emcndaiicrit 

§. Cato.  hic.  1.  cum  debiror. I.  fi  prdcuracor.  rcm ratam  habe.  dcbitor,  1,  fi  feruum.  §. fcquicur.l.  incerdunj.§.  vlr.hic.  &  l.il- 

quibusdare,vtifcui,&fimili3  qua;  ius  diuiduum  concincnt  lud.de pcriculo&  commodo  rei  vendicar.  Qua:  emcndatic» 

eddipofTunt  :  idqueomnino  catetdifEculcare,fi  eiufmodi  vfqueadiudicijccmpusadmictitntjl.fiinfulam.hic.l.fedfia- 

FadainftipulationemfimpIiciterdedudlafint:finautemad-  lio.dcconftitut.pccunia.l.ficumdies.§.vlr.derccepr.arbitf. 

iefta  fit pcena, in  folidum  ftipulatio committitur,  fiuc datio-  Nifi  Forte adorem  cfle propoHamu$,qui ronferuanda?  a(5lio- 

hem,fiuefadlum  quodcunque  aliud  diuiduum  contineafc,  nisgraciaincramodicum  cetTipusofferatpecuniamjcuinsfo- 

qubdconditio  proparteimpIetinonpoflSt.l.  cuifundus.fu-  lutioncm  antc  moratus  fatrac.   Quo  cafuad  censpijs  iudiclj 

prade  condit.&  demonftrat.  Qupd  nonnulli  ita  accipieh-  tefpicitndum  non  eflc  cuidcBS  raiiofuadet.I,  fiitaquispro- 

dum  putant   ,  nifi  mcntio  hartedum  fada  fic  in  ftipula-  miferic.J.Seia.hic.&l.nonfolct.dereg.iur.  Namquoddeiu. 

tioneconttahehda.quaficnumeratione  petfonarumcondi-  dicij  tempotedicitur^  tunclocumhabec,cumreusad  vitan- 

tiodiuifavideacur.d.l.cuifundus.I.falfa.§.vlc.co.I.Seia;dev-  dumfcilicecpcriculuminccritus,  vclpo2namprorr.ifljin,  vel 

fur.  Eftque probabilis ha:c fententia,  verbis  Pauh congruen?  in  obl'gationibus  facicndi  zftimationem  htis  moram  i  (e  fa- 

cum  in,Nam  (S  hacfitpulaUoHefotiutenebttMr,(^c.  d.J.Cato*  iftam  purgire  Vult.quod  ei  ex  bouo  &  iquo  permittitut,pr:fe. 

ad  fin. Nec obftat quodCato  de  ftipulationc, Amplius  no  agi,  tcrquam  in  cxccptis  cafibus.  Vcliui,  fi  ilipulatio dicm  &  pcfi. 

pcrtenecperhsrcdetantiicenfniflectediturjcumptarfercirai'  namcbntincat,  fihuiciuris  b:neScio  renuntiiueriir,  fiinicr- 

eode  in  loco  his  verbis,Itcr  fieri  &  p  rc  no  fieti:quomin'  mihi  fit  aikoris  &  aliis  fimilibus ,  dc  quibis  figiihtim  crstftare  ieiij- 

ireagereIiccac,promifcuevc3Cur.d.§.Caco.verfic.  abomni-  porisbreuicasnonfiniCil.magQanj.C.dccontrshcn.&co-Bs. 

bus.&verfic.differencia,&c.SedquiddehacftipuIacioncdi-  mit.ftipuI.Ltraie6litiac.fup.tit  prox.l.faacimusC.dcfideiuf- 

temuSidolum  malum  abeffa  a  tc  ha:tcdcque  tuo?Paulus  cam  Ioribus.&  l.vciquci  &  1.  Cellus.  fupra  de  retep.  arbitr.  Nec  iii 

vv    * 


Jpr^nc.  'jDudnni  Comment. 


SoS 

aduerfamr  vulgarc  illud,  OmnU  mdjcta  abfo!utotiae(Ie.§. 
vU.de perpct.&  tempo.a<a.Inftit.  Qupadmonemur.hante 
fcntentiamomnimodofatisfaciatrcus.fiuepcrnam.Iuieali- 
udquodcunque  petitum  fuerit  priftando.eum  abloluide- 
bere,  &iampridcm  docuimus  in commentatio  de  m  litera 
iurando.  At  cum  lis  nondum  conteftata  eft.oftciendo  lolum 
quoddcbuit  antemoram.autfiquid  priterca  fortc  mierlit 
adtotis.liberaturjd.i.fiinfalam.d.l.vtique. 

Sccundus  cafus  cft  ,  in  quo  ex  ftipulatione  non  compe- 
tit  aftio  ,  cum  dolus interuenii  ftipuiatoris ,  fiac  caufam  i^U 
contraftui  dederit  ,  fiueinciderit  in  contraaum.  Nama- 
cet  ipfo  iurc  adio  non  denegettir,  quia  ftipulatio  bonzh- 
deinoneftcontradlus,  tamen  exceptione  doli  fubmouebi- 
sur  ador,  1.  fi  quis  cum  aliter.  hic.  1.  dolo.  C.  de  inutil.ftipul. 
Cui-.-idiuerfitatis  ratio  in  locoiamdidoa  nobis  tradira  eft. 
Idemdemetufcilicctmortis  ,  vel  cruciatucorporisdicen- 
dum  eft.l.fi  quidera.  Cod.  de  contrahen.ftipul.d.l.  dolo.  Sed 
Scfires  ipfainfedolumhabeat,  ncc  vlla  ftipulatoris  machi- 
natioarguatur,  danda  erit  nihilominus  cxceptio,  vt  fi  abl- 
que  caufa  quid  promiflum  fit.diita  i.fi  quis.l.i.§.circ^de  do- 

iiexcept.  n.  •    i 

Tertiuscafaseft,cumftipulationem  fecutaeft  nouatio.1. 

quivfumfrudum.hic.ideft.cumnoua  ftipulatione  &obIi- 

gationcvetuspercroptaeft.l.i.dcnoua.l.fivnu$.§.pa<aus.dc 

paiiis,  velcum  ftipulator  cum  alio  quam  promiflore  litem 
contcftatiis  eft.l.delegare.de  nouat.LloIutionem.  de  folut.Et 
hxc  nouatio  dicitut  voluntatiavl.  aliam.de  nouatio.  eftalia 
nouatio  neccflatii  vulgo  appcllata  ,  quat  lite  conteftata 
inter  ftipulatorem  &  promiflorem  fit ,  de qua  hic  non  loqui- 
mur.  Hac  enina  nouatione  nihil  deptiftina  obligatione  decc- 
air,fed  ideo  nouationis  nomen  fortita  eft,  quia  hoc  raodo  ve- 
tcriobligationi  nouapleraqueacce«lunr,quibusa(5lorisccn- 
ditfo  fit  mclior.d.l.  i .  C.  de  iud.  1.  aftori.  Cod.  de  rebus  cred. 
Hinc  exiftitvulgatiffimaquiftio,  anftipulatio  pocnalisno- 
Qct  principalcm,  de  qiia  fatis  fuperquc  ab  aliis difputatum  eft: 
ncc  tcmp'ss  ad  eam  difcutiendam  nobis  fjppetit.  cuius  fit 
mentio  Iqui  Roms.  §.  Flauius.  1.  fi  ita  ftipulatus  fuero.§.vlt. 
hic.no.iai.icaftipuIafus.hic.inl.qnipadlo.C.depaia.Prxter- 
eanorandume.t  ,a(aionem  cx  ftipulationc  competentera 
ftridi  iudicij  efle ,  nec  in  eorum  numerum rcferri,  qui  bonx 
fidei  funt.l.inadionibus.cum  fequen.  dein  litcm  iuran.  Pro- 
indein  hacadioi-ienon  vcniuntfruftus,  nifia  temporelitis 
contefl  ara;.  I.  filiusf  amilias.  hic.  I.  videamus.  de  vfar.  Sed  nec 
vfun.nififpecialiterpromifl^fint.I.^C.devfur.l.fiitaquis. 
in princ.l.cum  ftipulanti.l.qui  Romae.§.  Seia.  hic.  Item  veni- 
unteatantum  qua:nominatim  cxptefla  funt  in  ftipulatione 
contraheada.I.quicquid.I.  G  ftipulatus  fuerim.  I.  fi  a  colono.l. 
vendiroris.l.cum  ftipulamur,  l.fi  ita  quis.§.vlt.hic.Nifi  de  aliis 
ciioque  a£tum  efle  appareat.  Inde  etiam  confequitur,  fi  quid 
obfcureaut  ambiguedidtumfit  inftipulatione  concipienda, 
id  ftipulatori  mag's  quam  promifl^jri  nocere.I.  quicquid.I.fti- 
puhdo  'fta.§.  in  ftipulationibus.  1.  cum  quatitur.de  reb.dub. 
Qopd  fi  pcrfpicuis  vetbis  vfus  fuerit  ftipulator,  quid  ea  figni- 
ficent.Don  quid  promiflbr  fcnferit  fpedare  debemus.  1.  fi  rai- 
hi  &  Titio.hic  Aliquando  tamen  verbum  obfcurum  aut  am- 
biguumnonfccundumpromiflbrcmintcrprctamur,fiitaia- 
terpretando  res  ia  tuto  futura  non  fit.l.  quotics  in  ftipulatio- 
nibus.hicPofttemo  h^c  adio  adhzrcdes&  ia  h^tedes  tranf- 
k.  1.  vetcris.C.de  contr.vel  commit.  ftip.  1.  fi  ita  ftipuler.  1.  cx 
ca  carte.§.vlt.hic.ctiam  fi  conditionalis  fuerit  ftipulatio.  1.  fl 
quis  fi  Titius.hic.§.ex  conditionali.eod.tit.Inftit.  Adde  quod 
facultasimplcndi  conditionem  adhaEtedcm  quoquetranfit: 
&itaScxuolxrefponfumcontra  receptara  opinionemacci- 
piend  jm  cfle  atbitror.Lqui  RomaE.§.  Agerius.  hic. 

I  N      T  I  T.     II. 
DE    DVOBVS     REIS     CON- 

STIT    VENDIS. 


Ei  ficdicuntur,quorumresagitur,vtCiccro 
ait  l'b.  i.  de  Orat.  licet  hoc  verbum  crebro  ali- 
teraccipiatur.  Reusenim  ftipulandidicituris 
qui  ftipulatut :  rcos  promittendi  qui  promit- 
tic.L  I  .hic.Eiufdem  autem  obligacionis  fiue  lei 


noa  tantum  vnss  poteft  efle ,  verum  etiattt  f  lures  quibut  ea- 
deraresdebeatur,  autquieandem  rem  debcant  infolidum. 
Quomodo  aucem  hi  conftituantur ,  ac  qua:  fit vis & poteftas 
huius  coufticutiooisttradatut  fub  hoc  ticulo. 


De  reisfromittendi. 


C  A  P.       t. 


COnftituuntur  duo  rcJ  promittendi,  ciua  poft  interroga?' 
tionem  a  ftipulante  faftam  vtique  de  eadcm  re ,  id  eft, 
fumma  ,  puta  decem  aureis  vterquc  feparatim  refpondet, 
fpondeo,veI  fponderaus.l.4.  Eadcm  cnim  deccm  debent  fti- 
pulatori,non  finguli  dena ,  aut  finguli  quinque.  quod  fi  vnus 
tantum  refponderic ,  altcr non tcfponderir  j  is qui lefpondit, 
folus  manet  obligatus.l.  duos  rcos.hic.  l.fiex  duobus.hic. 
Idem  diccndum  eft,  fi  alter  poft  longum  tcmporis  intetuaU 
lum  refpondit.I.duos  rcos.Nam  tan  tum  abeft,vt  duo  rei  finr^ 
vtnevllomodoalterquidcm  obligetur.Lfiexduobus.  Noa 
aliterautcmduorei  promittendieflc  intelliguntur ,  quara  fi 
exprcfTura  f!t,  aut  faltcm  appareat  aftum  eiTe^vt  eandeni  rera 
vtcrquc  debeat :  vt  cxcmpli  gratia,cuniitafit  intcrrogacio, 
Semproni ,  promittis  deccm ,  Miui  eadem  decem  mihi  pto- 
mittis  ?  &  rcfpondet  vtcrque,  (pondeo ,  vel  fpondemus :  duo 
funt  rei promittendi,  &  tenenturin  folidum.L  4.  alioqui  pro 
vitili  parte  finguli  tenentur  L  reos  cum  in  tabuL    Cscc- 
rum  duo  rei  dcbcndi  fiunt  in  omDi  con!  r  jy^Ju  &  cxbligatione. 
i.tandcm.l.ftipulaiio.hiciadleo  vcteflamento  fieri  quoquc 
poflSinc d.  L candcm.  quod efl  sccipiendum ,  modo id  adlum 
effe  appareac.  namalias  tenentur  hxredes  iegatarioprohs- 
reditariis  portionibns.  1.  fiuc  a  certis.  hic.  necrefert  an  rcs  ali- 
qua  dcducatur  in  obligatione,an  fa^f^um^veluti  opera.vt  duo 
rei  conftituantur.l.  y .  porro  ex  pluribus  rcis  promittendi  ali- 
uspure,aliusindiem&  fubconditione  obligati  poteft,l.ex 
duobus.hic.&  Inftit.co.  §.  vlt.  Sed  &  fi  ex  diuerfis  locis  pccu- 
niam  fibi  dati  quis ftipulatus  fit,  difparitas locorum  non  viti- 
at  teerum  conflitutioncm  ,  quamuis  non  eodem  tempore 
eonueniri poffit  vterque.Leandem.§ .  vlcim.  Si  tamen  in  de- 
poncndo penes daos  pacifcatnr quis  vt  ab  altero  quoque  cul- 
papraiftetur,  hzcimparitasobligationis  facjtvtduoreinon 
fint,quiaeiufdem  teinomineobligatinon  videntur.didlaL 
eandem.^.fcd  fi  quis. 


Bffe6l, 


ui. 


C  A  P.      II». 


REipromictenditenencutfinguIi  infolidum,L  i.&^.hic. 
Li.  C.cod.nifia(5torafingulismalitparceracxigere.d.l. 
3.l.reos.Ita^ue  vno  foluente  alter  liberatur.Idcm  eft,&  fi  vni 
acccptum  feracar,quiaaccepcilacio  fpeciem  folucionis  habct. 
Lfi  cx  pluribus.de  acreptilacione.  §.  i.Inft.  quibus  modis  colii. 
obligac.auc  fi  vnus  defcrcncc  crcdicorc  iuraueric.l.in  duobus. 
§.exduobus.deiureiur.fupca.AIiuddicicurcum  vnusdepor- 
tatur  in  infulam :  nam  eo  hberato  alter  mancc  obligitus.l.  vlt. 
hic.Lquoties.infr.de  nouat.Illudnotandumeft,cumvnusal- 
terihacresexiftit,vtraaque  caufx cognicionera  raancre,nec 
vnamab  altcraperimi,  cuiusreinon  minima  vtilitascft.Lfi 
reus.hic.l.fi  duo.infr.de folut.lgtatum.  de fideiufl^.  Item  fa- 
GtwxA  ynius  dicicur  altcrinocere.l.cx  duobus.hic.l.  vlc.  C.  eo» 
fcdobftacl.mora.adfin.devfur.  Poftrcmofi  focijnonfinr, 
non  prodcrit  vni  quod  ftipulator  alteri  corum  pecuniam  dc- 
beac,ad  compenfacioaem  fcilicec.Lfi  duo.  hic.  Qupd  autera 
di^lura  cftjin  folidum  pofTc  ccmueniti  fingulos  a  ftipulacore, 
fivclic,  itadcmumlocum  haberevoluit  luftinianus,fialitet 
alijfoIuendonoafint,velabfentesfiat,auth6nt.7t&(7«vaMit- 
Atyyi/(vv,id  eft,  de  duobiu  reis  promittendi. 

« 

t>ereUJlifukndi.        C  a  p.   *i  I L 

COnftituuntur  duo  rei  ftipulaodi ,  cum  poft  omhiuth  in- 
tcrrogationc» feparatim  fa(flamde  eadcmrc,putadc- 
ccm  aureisdebitor  refpondet,  vtiifque  vcftrum  darc  fpon- 
deo,veIfpondco  fimpliciter.Inft.de  duob.reis.in  princ.  Nara 
fifepatacira  vcrique  lefponftim  fit,  piomifTor  vctique  ciuf- 
derarcinomineobligatusminime  incelligicur,  feddenafin> 
gulis,non  eadem  dceem  dcbcbic.  Ac  hxc refponfie  debec  fc»- 
qui iocetrogaciooem.d.l.  duosreos.  §.  duo  rei.  vt  autem  duo 

rci  fti- 


In  T//i  "Dcfuleiu^onh.  (^mdniatorth. 


rci  ftipnlar.Ji  finr ,  ant  vcibis  cxpielTnm  .aiuaiUcadutnid 
e!leoportet,vt  c!crei!>[.icmitte£idi  dixiivius.  Q_^avefi  inta- 
bulis lcript um  fit ,  Titiutn  &  Seitipionium  dtccm  ftipulatus, 
vinlem  partem  finguli  ftipulari  videntur ,  l.ieos.§.cum  tabu- 
lis.  Qu.3ddi(flumeftdceademre,  etiameo  ptrunet,vtin 
telligamusdiutrfitatemrcijnrtipulationern  dedndiconfti- 
tutionemreorumvitiare  ;  vtfi  duofuerint  fimul  ftipulati  v- 
lumfrudium  qui  non  poteftcfleidem  in  perfianavtriufque, 
autdotemetiam,I.fiidquod.hic.l.ftipulatioifta.§.fiquiska. 
de  verb.oblig.l.  ^.infra.de  nouat. 


§d9 

Ejfen-.u.  C    A    P.      ITtt. 

SlnguIisinfolidMmpromillorobligatur.  Itaqu^  p&rJtion^ 
/nius  iusalteriuspeninuui.  1.  z.  I.duobus.i./ipci  i(iiptu-> 
dentiam.§.vliim.rfec'aict.3icepiilatio  etiam  vninsalutino» 
cet.l.&periuf!i'Kandum.§.vl(ii:i.dcaccej5t.*Eadcn;qt!eritic) 
eftitirifiuran  ^iabalrerodelati.l.induos.deiureiiir.f;  d&  no- 
uarcaltcrinpriiudiciuinalteiiuspotcft.l.fiidcni.^.fiduo.dtf 
nouat.necobftat  l.fi  vnus.de p  iiflis.vt  ibi dixi ,  pa6him  vero 
vniusnonnocctalcerijl.fidno.  lctecept.arbit.qijaro.FuIgo- 
fius  tcdc  inttrpreratus  eft ,  vi  ici  ipG  in  did.l.fi  vnus. 


FRANCISCI    DVARENI   IVRE- 

CONbVLTl    IN      LIB.    XLVI.    FaNDECTARVM. 

SEV    DIGESTORVM. 

IN  TIT.  I.  DE  FIDEIVSSORlBVS  ET  M  A  ND  AT  O  RIB  V  S. 


Capv,tprimvm.  .    , 

I D  E I V  s  s  o  R  eft,  qni  quod  alius  f)foi- 
minc3Utdebetfidefua,pcnculoqnefuo 
elle  iiibec ,  qui  &  adpromilfot  dicitur, 
juod  promiHiom  3rq;ob'iguioni  prin- 
:ipaliteraccedat.l.8.§.latis.jcceptum.fii- 
jtade  vcrb. oblig.  Hinc conlcqucns  eft, 
pet  (c  ncmincm  pofle  fideiuberc.  I.  hx- 
fCs.  §.(ednona  mand3torc&  confticu- 
tore,  quia  mandator  (emper  obligationem  prxcedit.l  fi  vero 
noprcmunerandi.^.fipoft.fup.rnandat.fideiulloretiampi^- 
cede.e,&fequipoteft.§.fideia(roriInftit.defideiulIb.l.ftipu- 
st  us  fum.  I.  li  ica  ftipulatus.  hic.  conftitutot  fcmper  fequitur. 

1        .^omodojideiujjorobligetur.  Cap.  II. 

OHigatio  fideiufloria  conrrahicilr  intcrrogatione  &  re- 
fpoiifione.  Fjdetuaefleiubes,quodmihiTitiusdebet? 
iuh  o.d.l.  8.  §.fatis acceptum.de  vetb.oblig.l.Gra:ce.h!c.I. 
blanduus.  Cod.  eod.  Mandarorvcrofoloconenfii.  Sedvi- 
dendum  eltneisquiproaliisfideiubet,cumdaturumaurfa- 
fturumprotnittat.qaiafadumalienum  inutilitcr  promitti- 
tur.l.  fi.  utreos.  fsd  potius  eius  nomme  ,  cuiiis  intercedere 
vult.  licmcumqaa:ritur  quoinodocotirrahitur  h:rcobliga- 
tio,  trsjm  perfonarum  h*abendaratioeft,eiusqiiifideiuber, 
creditoris  ai>ud  qacm  fideiubetur,&  debitoris  principalis  pro 
quo  fideiubetur.  Ac  fiieiuiroris  quidem  cteditorifquc  con- 
lcnfum  ncccflariumeflecoaftat,adeo  vtaIi|promi'tarfide- 
iiifl()r,q',iam  credi'ori  eius  pro  quo  intercedit,non  valct  fide- 
iulilu,  I.  fidciullor  obligari.inpnn.debitorisvcroconientus 
noatftnecelTarius.l.fideiub.  (edeumcfledebitoremfufficir. 
N am  nullo  exiftente d: birorc fideiulTor  fruftra im e rccdit,v£ 
ii.ffa.  Vnderradlatumeft  rcoraoctuoproinittcndijanantd 
adicam  hsreditatem  fidciuflotaccipi  pollit.  Ec  Flotentinusi 
aitpofle,  quiahsrcditas  petfons  dcfundtivicc  ftingitur,eo 
niortuo.fideiuirof  non  f  ilum  pure,  (ed  ctiatti  (ub  couditione 
&:exdicaccipi  pocelt,l.ft  pulatus  fum.l.Gr.-Ece. fup. itidera 
accepco.l.  fi  plurcs.l.fi  a  reo.  icem  potcft  vfque  ad  ccrtum 
ten:pus  vcl  incertura  accipi.l.pen. 

C    A     P.       III. 

De  rejiue  caujk  ob  qudmfideiujjor  ohligatur. 

OMoiobligitionipotcftaccederefideiuflbr.l.i.etianinsl* 
Lural!.(f.l.fideiuflorobligari.§.fid(;iuflror.l.fiareo.§.ad- 
eo.  &  honorariis.  1.  Gra;ce.  nec  refert  an  re  an  vei  bis  an  con- 
fcnfu  contraAa  fit  obligatio.d.  1.  Gracce.  prscedac  fideiufllo- 
nem  an  fequatur.  1.  7.  (ed  &  fi  reus  cx  dehdto  tcncatur,  rci^e 
accipieturfideiuflor.l.Gca:ce.l.fiquisptoeo.§.vlf.l.  fi^reo.J. 
vlc.pro  ea  quoque  aftione  quam  fideiulTor  aducrlus  reuin 
promiccendi  habec,  habicurusveeft,fcilicetmandativelne- 
gociorum  geftbrum  fi  ieiuflbie  potuitaccipete.1. 4.  hic.  Item 
ptofidsiuflore  ipfoaliiim  fideiuflbrem  credirori  accipereli- 
ccr.l.Gtaccc.§.vlt.  CumigiturnuUaobligationctenecurreus 
principali,  necnaturali,  necciuili^nonobligaturfidciuflor. 
I.  cum  principalis.  de  rcg.  iur.  velati  fi  pt o  patre  interceflerit 
cuius  liho  contra  S.  C.Maced.  credita  fuit  pecunia.  l.qui  con^ 


tra.  §.  pro  eo.  Qui  finecaufa  promifit.l.  ftipuktus  eft.  qui  fo* 
lutiodis  tantum  gracia  adicitus  fuit.l.fi  mihi.  qui  fub  impolii- 
bili  promifi  t.l.  fi  (ub  impolTibih.  quo  tranfado  cempote  libc-a 
ratus  eft,I.fi  qni?  poftquam.qui  contralegcm  i  otraxit.l.  cum 
lex,  qiiideporratos  eft  in  inlulam.  1.  fi  debitore.  quicum  lihe- 
ratus  non  eflet,!urauit  fe  operas  prxftitntuiti.l.  fi  quis  pto  co* 
in prin.qui  nummos  alicnos  veluti  (iios credidir.  d,  1 . 1 .  fi  quis 
pro eo.J.  fi nummos ,  qiii  cnm furiofus aliquid pifcim.iif,  vju-a 
ex  promifllone  n6 obiigatnr ,  quamuis  cxalia caula inct  i  jLun 
obligetur.l.interccderc.l.fi arco.§.  a (uriofo .  Cireruni  di;f- 
dem  rei  nommeaccipi  debetfideiuflor,  cuius&  principjiisj 
ahoqui  inuciliter  interutnJt.l.Gracc.§.fi  quis  Sticbum.j.ii  ica 
fideiuirotem;  pro  ea  tanicn  qui  pf  owuitic  faftum  poteli:  h  Jc- 
iulFor  ad  pacoam  fe  obligarc,  cum  reiis  quoquead  poeua.'si 
obligetur.  1.  ftipularuscs.hic.cadtfai  rationc  fidciubcr;s  ptd 
vnoexduobus  reispromit  eruii  a.ltc)cam  pec  iniamobiig;- 
tuf.l.cumduo.  Quod  diximus  eiiWdenitC!  licaccipicndinn, 
(iuetotiusreifiuepartij.l.fideiuflotes.l.fiareo.§.  lucodeiii- 
que.  Indurioremaucemcaulamuon  {Joccftadhiber;  fidciuf- 
for  quam  principalis ,  &  (\  adhi';  icus  fuerir ,  eatcnus  dunrax.iC 
obl  gatur  quarenus  pnncipalis  tenetur ,  licec  plcriqoe  diutr- 
fum  (entiant.l.fi  vlcra.C.  co.  In  leuiorem  aucem  caufani  adhi- 
beri  poteft,  l  fi  Grarce.  §.  illud.  &  § .  fi?q,  qua  dc  re  fub  hoc  cita 
permuhae  func a  luris aiidtorib  is (pecies  tra6tata;.d.  1.  Gi jcce. 
i.fiieiuflor,quicerto.J.fiqui.l,fiarcooinprinc.l.fit£ftamea- 
to.§.vlt. 

.^uiproquibmjideiuberepojiint.      Cap.  II II. 

QVi  poflunt  ftipulationcm  contraherc,  iidem  pro  aliis 
intercedercpoflunt.ExcipiturfsruuSjquiexfideiuflio- 
nenon  obligatur,  ac  nedominum  quidem  fuurnobligardfi 
peculio.l.fcruusinfcio.&(equent.hiCil.liccr.§.fifil;usfamiii. 
as.§.de  pecul.  Ahaeftcaufa  hlijfamiljas  qui&  obligatmvfi^. 
patreminterdumobligar.I.j.&l.  fidubitctur.  ^.filiiisfamili- 
as.hic.l.filius.Cod.eod  .Excipitur  quoque  mulicr ,  proprer  S. 
C.Vereiannm.l.  3  .hic.&  (iip.ad  S.  C.  Velleian.  proomnibus 
autcm  pctlonis  quipoflunt  vel  naturalicer  obligari,  poteft 
intetuenire  fidciulTor^vchiti  pro  (eruo,popillo.d.l.  1.  hic.  pro 
aliis  noh pbceft.l  fi  a reo.  §. fi luriofoil.  Marcillus.  hic.  1.  is  cui 
bonis.  de  vcrbor.  obligat. 

tie  effe£iu  obligatiofilsjideiujjorls.     Cap.  V. 

Fldciuflbr  Cteditoiitcneturficutreus  promitrendi,caque 
obligatioadhiredcm  rranfir.l.  4.&  fi plurcslunthjEre- 
dcsin (ohdum  non  tenentur ,  (ed  pro  partibus  hiredicariis.l. 
Lucius.  I.  fi  tcftamenti.  §.  i .  hinc  iir,  vt  cum  debitori  fuo  fide- 
iuflot  hxtcs  txiftitjduabus  ad;ionibus  rcncatur.  1.  hsres  a  de-* 
bicore.  §iii  Hsrc  autemobligariofideiuflbtianonimpedie 
quo  minus  Conueniri  poflit  reiis  proinu  rendi  j  fi  id  maht  cre- 
ditor,cui  liberum  eft  vcrmii  voluetic  el;c;prc.).iui  e  noftf  ol.ft 
alicni.C.cod.nccenimandirireusdelidcrans,vtinter'e&fi- 
deiuflorcm  diaidariirobligitio.I.fi  plutium.  §.  vlt.  ncc  vniun 
e!igendoj&conueniendo,hberacuralfer.I.reus.Ccd.eo.l.ii- 
d^iullor  oNigari.^.fin.l.fi  fidciulTores. hic.  Item  cnm pr^elcn^ 
eft  teuspromittcndi,  quodalaftiniano  fonftirutumcft;iu- 
lhent.de  fideiufl.inNouel.authcne.pr.%(rnte.  Cod.  cod.  Si 

YY     } 


S  o 


Franc.Dif.areni  Commcnt. 


perimiiili-  obligatJo,  &liberatnr  etiara  rcus  :  ficutvicc  vir- 
fiteo  (oiuente  ,  liberatur  fideiuflcr.  eaJcm  cil  ratio  acce- 
ptilationis-.  1.  &  per  iufidranduin .  §.  fi  fi  JciuHor.  iufra,  de  ac- 
ceptilationibus.  Si  nolit  fponte  rolueredaciiraducriuseura 
exftipuhtionea^io,  quamaisfortcpignusiiabeac  creditor. 
l.intereos.§.crsdicor,hic.l.  orKiilis.C.co.   Vcruniaducrfus 
creditorcniagentemmuhaobiici  poirunr,  vcloti  quodlolii- 
taeft  pecunia  qus  debeatur,  vclacceptilacio  lecuta,  vtiam 
didum  eft,  quod  obligatio a  reo  lcgitime  nouataeft.l.no- 
uatione.  God.  cod.  quod  reus  nonduin  debcr, ncc  conueniri 
poccftjl.  fideiuflorantcquai-n.  quodlccusad^eSuscftobli- 
gationi ,  prop? er  quem  tciupasei  ineft  ,  qucd  nondum  ef- 
«axjrir.l.  fiteftamento.§.v!c.  Quodreuspro/ilictendlprx- 
fer.s  eft,r)ccdum  excullus fuic.§.  i .  authent.de  fideiufl  in  No- 
uel.  quod  pro  litis  exercitarionc  acceptus eft  fidciulTor,  reuf- 
quccjndcninatuseft.l.Gta.cf.§,&  poft  iitem.quod  hzrcs 
excirit reo  pramictcndi :  ita  confnfione  fijblata  eft  obligatio. 
Qupcicsenim  reusfidciailori-;  vel  fiJeiuiror  reo  hxrescxi- 
ftic,  excingiiiturconruhonc  fid-ciuiToria  obligscio,  propar- 
te/ciiicct  ha-reditaria-,  reiiiai»erque  principalis.!.  gcneralkcr. 
Lcumreuj. ).  Lucius.nifi  foi.tc  piincipalis  vtiiis  fucura  non 
■fK.l.h;ercs.§.quodfi.Namobiic!poteft,qucdcredicorreuin 
hacredeminfticujrauccontca.  Hiceninirucccfiionepcrimi- 
tur  obiigitio  vcraque  ,  tam  fiieiu.^Ioria  quam  ptincipalis. 
quamuis  credicotc  fucccd"ii:  e  fiJciulTori.i  tanrum  obliga- 
tio  collatur,!,hjErcs.§.qucd  fi  ;t:paiacor.l.^ndciiiirorenj.Cod. 
eodem.  AIjs plerique luucciceptiones, quibus fidciufior fe 
tueripotcft,  q:iasomnes  enun-cratenon  eft  necetle.l. fan- 
cimus.  I.  fidciailor.Cod.  eodei-n.  Illud  nocaiiduni  eft,non  (o- 
lum  cx  perfona  fua  pofie  fideiuirorem  opponerc  exceptio- 
nem,feLJcx  perfonarciquoqaectiam  abinuico.  I.fi  ftpuh- 
tus  ciTes.  I.  c^c  pcrfona.l.  ex  teftamento,  quod  fi  nu!la  fe  pollct 
exceptione cueri,  nihil  f upefeft ,  nifi  quod  condemncncnr ad 
idquodcaacura  eft  intercoritrahentes,  qucd^ue  ex  natura 
contraduscfleincelligitur.l.^mifli.^.fiieiallor.l,  fiinpigno- 
re.l.fi  quis pro  eo.l. fi  nu.mmos.     At  n  fimplicirer  proraifir, 
ccgicur  coloco  foluere  qao  reus  fe  foluturura  promifir,  l.Ii 
vcproponicur.     PJane  concumaciareinon  augecobligacio- 
ftem  fideiufibi-is.I.  vhin:.  tiecfideiuiTjr  raagiihacus  admnl- 
«Sam  reipub.  pendendam  ,  fed  cancum  au  id  quod  incer- 
eftcogitur.l.fideiufforesra;:g;ftratus.C.  Cura  caracnfado 
fuo  reus  pcrpetaac  obligaciGnem^ecism  fidciuftoris  darac  ob- 
ligitio.I.fi  a  colono.§.vlt. 

Depluribiujsdeinffhribm  mfdem  re^ 

C  A  P        V  I. 

SIpIurcsfimfidciufloresaccepti,omnesoblrginturin(oH- 
Jum.  1.  liberum.  Cod.eod.  nec  vnius  eledione  hbcrancur 
csccri.l.rcos.C.eo.l.  vlc.  quodadeo  verum  eft,vt  vnus  cocura 
foluens  non  repecac.l.fi  ccftamento.§.quod  duo.  vcrum  fi  o- 
mnesfoIuendofint,daturcXi:epriocia  quofolidum  petitur, 
vcdiuifiofiac,nififefidciuflitTeinficiccurl.fidubitctur.§.ita 
dcmum.l.  inter  fidciufforcs.  1.  fi  conteindat.  &  fi  dubitctur  de 
eare.cautioncm  ofFerre  debet  conuentus  creditori.I.  fi  dubi- 
tecur.  Neccancura  fideiulloribusdacuchocbencficiumdiui- 
fionis,fed  &  haredibus  eorum.l.fi  pkira.  J.ficuc.  nccrcfcrt  aa 
aliquid  iam  folatura  fit  ateo  qui  conuenitur  nccne.  Nara 
quod  iam  folatum  cft  ab  eo  pro  parte  fua  venit  in  diuifionem, 
fi  ab eo reliquum  pecacur.l.inccr eos.§.  i.  Locum  tamcn  non 
habec  incer  reura  &  fideiuilocem :  necintcrfideiuftorcni  & 
fidoiaflbrcm  fideiufloris :  cft  tamen  !ocoTei.d.l.fipIures.§. 
vit.  Sednec  intcrfidciuilorcs  diuetfarum  pcrfonarum,liccc 
tiufdem  lei  noitiftc  finr  acccpti.lfi  aliter.  i.  inter  reos.  ^.  duo 
rei.  Itemfiquiscum  raolieicfidciubeat,  fubdudaeainfoli- 
dumobligacur,necdiurfioni1ocuseft.I.fiTicius.Ca-ccrum  V- 
no  ex  fideiudoribus  folucnre,  ca^rcii  l.berancur  ,liccc  vno  ab- 
foluto  cstcri  non  l.bcrentur.l.amifE.  §.  vlt. Item  fi  velit  vnus 
tocum  folucrc ,  adionem  ei  debet  cedcre  creditor  qaam  ad- 

uetfus  alios  cumpignotibus  nabec.l.fideiu/Toribas.hic.l.cura 
quis.l.mandau.I.ficut.C.eo. 

•Dc.u7io»e0euijfc/ri/:&r/jpete»fead/ferf!src//mprif- 

m/ttendi.  Cap.      VII. 

I  fidciuflor  folueric  creditoti  debicara  pccuniam,  ftatira 
gtt  mandaci,  negotiorum  geftorum  adione  aducrfus  rc- 


s 


um  promictcndi,  nifi  un:e  Jlcm  foliierlc.l.fi  fi  Jciuflbr.nec  re- 
fcctan  propcerobiig.tioncm  fideiufloriamfviluericanaliam 
quamuis,  in  quam  ea  cranftula  fueiic.l.tutor.ldem  diccndum 
eil  &  fi  debitorem  luum  delcgaueric,quia  deicgatio  vice  Iblu- 
tioois  eft.l.  qui  dcbicorem.aui  fi  obtulecit  pecu.^iam  dvbitain 
acdepofa-sric.I.fideiuilor.Sed&fi  condemnatusfuericad  fol- 
uendum5ii<:ecnondumIblueric,adhuccompecitciaCtio.l.fi- 
deiuflor  pto  vendicore.  nificulpa  (ua  condcnnatus  fueric.l. 
cxception€.  Aliud  dicen  dum  cft  de  eo ,  qui  reo  ft:pu!andi  hx^ 
rcs  cxcitit.caraetfi  fucccfiro  nonnunquam  lolucionis  loco  ha- 
bcacur.lvha:rcs  §.vlc. 

I  N    T  I  T.    YL 
t>E    NO  VATIONIB  VS  ,  ET     D  E- 

LEGATIONIBVS. 
C    A    P.       I. 

I O  v  A  T  I  o  N  7;  .M  ica  dcfiDic  Vlp.  vc  fit  prioris 
dcbici  ia  aiiam  obligicicnem  vcl  ciuilem  vel 
inacuralemtr.i»sfifio,alias  transhcio.leg.i.fic 
autcrh  cum  ilipulatione  ,   vc  cum  ftipulota 
Ticio  qaodmihioeiusdcbec,  animo  nouandi. 
Nara  colliturobl'gatioSeii,&  tunc  incipit  tcncri  Titi-jsaut 
naturalicer auc ciuilicer. iiSik, lcg-i-  At eciam poft litisconte- 
ftacionem,vcpoftca  diccmus  ,  cumvidelicetproSeiodcbi- 
tore  fe  ofFcrc  Titius,  &  licera  meam  conccftacar.  leg.  delega- 
re;hic.  leg.  folucione.  infr.de  foluc.  Alicer  autem  accipitut 
nonnunquamnouate,  &cuncdcbetfieri,  cum  non  acccdic 
obligaiioni-concra(5^i,liccccanon  petimatur,vcluci  cum  K- 
tcm  cum  debitore  meo  conteftor.leg.aliara.hic.  leg.  i .  Cod. 
dci^d.  Echocvulgo  dicicurnouacio  neceiraria,  quodiu<ii- 
ciumreddacur  in  inuicum.  leg.intcr ftipulantcra ,  de  verboc. 
obligic.  Omnisobligationouaripotcft,etiamfinon  verbis 
autre,  autconfenfucontra<5bafic.  lcg.i.     Necrefercanpure 
anindicm,  auc  fub  conditionc  conccatfca  fic  obligacio  ,  ni- 
fi  quod  pure  aut  in  diem  contradba  ftatira   nouari  po- 
teft,  fub  condiclione  ica  demura  ,  fi  cxtitecic  condicto.l. 
fiScichum.§.prim.l.quocies^obiigacionevcrborumficnoua- 
tio  ,raodoeaautciuiriteraucnatursliter  teneac.     Namlicec 
obl  gatio  noliando  naturalis  tanrjm  fit  proptcr  pccfonain 
cum  qua  concrahitur,  atque  minime  cfKcax  ad  agendumif 
nihiiominnsprior  obiig3tiorollitnr,l.i.h!c.§.prstcrea.  In- 
flit.q;iib.  mod.tol.  cb'ig.  Nouac  autcm  ftacim  \\  pura^ft ,  (i 
cum  conditione  ,  cnmextiteritcondicio,  d.§.  prxcerea.  1.  (i 
Sticham.l.  nouatio.l.  fi  rem.  hic.     Et  animaduertendum  clt 
llipulatcrcm  nouantem  pofle  prrcederc  ftipulationem  no- 
uacam,  vt  fi quisic3l1ipulatustucric,quod  a   Ticio  ftipuia- 
tus  fuero  darefpondes.  leg.  fi  Scichum.  §.  fi  quisita.  Item  uo- 
randum  eft  vltra  ftipulationemplurcs  obligationes  nouart 
poile,I.vI.quodenimfiftipuhraslimaTitiofubahernai;orie 
quod mihi  Titius aut  quod Scmprouius deber ,  rerpondco  t- 
ias  perimi  &  nouari  obligationcm  quem  Sc.us  elcgeric,&  cui 
folucre  malaeric.l.fi  Stichum.;J.fub  contiicione.l.  fi  is  rei.l.  fi  a 
te.  cractatur  &  illa  ruris  controaerfi  quxftio,  an  obligatio 
principalisperftipulationempOEnalcm  nouetur.  S=d  Alciaii 
&.Zaiijopinionemptobo,  cxiftimanriumnonnouari.  Hic 
autem  fufiiis  nondifputo,  quoda  iurisaucioribus  nonhic, 
fedaIiisinlocisnonfparfiraatiingatur.l.{.dcj>€nuleg.  I.cum 
fiue.l.fipOBnamquam.§.vlt.l.  obl'guior.u  11  fcie.de  iciro.dC 
cbligat.hi.-§.icemfiicafadleg.falcidiam.l.tiquisaibcio.fup» 
pro  fociC). 

^uomodo  notiAtiofiAt.         C  A  P.     1 1. 

SI  quis  obligacioncm  ab  vna  perfona  in  aliara  cransfcrre 
/clit :  puta  u  Ticio in  Seium ,  tlipulati  eum  oportet  a  Seio 
qaodTitiusdebcc,quocafiaTui.islfcecinfcius ,  &noncon- 
(cticicnslibcratur,!.  aStithura.  velfiabf-jUe  murationcper- 
fon^  velic  in  obligicioncm  verborum  aiiud  genus  obliga- 
tionis  cranfire  interpofrta  ftipuljtionc,  tc<ic  nouatio  hcr» 
licec nihil  noui comirciic  ncuacioiiis  fttpulacio.  Sin autcm 
ipfam  vctborum  obligationem  vchc  m  aliam  iransfcnc, 
poftcrior  ftipulatio  n<)Uibit  ptiorem  ,  modo  ahquid  noui 
contincat ,  id  cft ,  !i  dics ,  couditio ,  pignus,  fidciuiioi",3ut  ac- 
ccdat aut  dstrahacur.  d;clo §. pra:teiea.  vbi Thcoph.  Scd no- 
tandumeftpto  rcgula,  &  vclutiaxioni%ccct:rto,ijiunquam 

iaccliigi 


hi  Tk.  DefoUt.z^likrah 


s 


I  it 


«ntelligi  fadam  nouatinnem,  nifi  a  coocralientibus  id  ex- 
prelliim  fir.vt  noua  lartiniani  conftitutiouc  fancitum  ell, 
I.vlt.  C.  cod. lure  autcm ia  Pandcdtas rtlato  fpcdatuc,  quid 
adummagis.quam  quiddidum  (It.l.i.  S.EpeetcntmIuri(- 
confjlti  nouationcm  fa£i:am  uon  efle  aiunt ,  quod  adlum 
eflenonappareat.l.riitafuero.&  fcqucnti.l.fi  ScichiimiJ. 
jdcmCd(us.Hincconfequensert,cum  vnus  promictitfim- 
pliciter  quod  alius  debet » quia  nibil  nouatum  eft,  Vcrumque 
obligatum  manere,  fed  ira  vt  vno  foluente  alter  liberetur.l.  fi 
Stichum.§.  vl.nifi  res  diuerf^  inlvtramqj  ftipulationem  dcdu- 
atx  fint,  vclutifundus  &  cius  asftimatio.l.fundus. 

^uisfofitmuare,     C  a  p.     IIL 

QVifui  iuriseft,&bonorum  fuorumhabec  adminiftra- 
cionem,  quin  nouare  poflit  dubium  non  cft :  alins  aute 
ciusnomincnonpotcric,  nififitprocuratoromniumbono- 
rumaut  fpecialiterid  ci  mandatumfit.  I.noaare.hic.l.  non 
abftulit.  C.eo  S:dratihibitiofequensnouationcmmandaro 
comparacur.  l.fi  quis  abfente.Filiusf  amil.nouare  non  pocc;it, 
licct  intetdum  ei rede  foluatur.  l.filius I.  non  idco.  ex  quo  li- 
qucc  perpecuum  non  efle  quod  dicitur,cum  cui  redc  lolaitur 
nouarepolle.kg.  cuire(5tc.  pupillusfinetutorisaudoritate, 
prodigus  cuibonisiaterdi(3iaeft,&ali^huiufmodiperfona: 
nonnouanc.  1. 5.1.nouate.Tutorpupiili,c«ratorfuriofi,ita 
demum  nouare  poflunt,  fi  pupillo,  furiofo  aut  prodigo  id  ex- 
pediar.l.nouare.l.  vlt.Sctuus  nonpoteftnouarc,  nifi  habeac 
peculiiadminiftrationcm,  quocafupeculiarem  obligstione 
ci  nouare  pcrmittitur,  nifi  donationis  caufaid  faciac.l.kruus. 
I.vlt.  Setuus  vnus  cX  reis  ftipulandi  communem  tan tum  ob- 
ligacionera  nouar , idque argumentis  confirmac  Vcriuleus.l. 
li  rcm.§.  fi  duo.  Ciiii  lolutionis  tancum caufa adiedus  cft  fti- 
pulationem  non  nouat.quamuis  ei  folui  poflit.ieg,  cui  redte . 
quoddeeo  cuiquis  debitoicrafuumfoluerciuffic,  ttaditu.Tt 
cft.l.fidcbitorem. 

Beeffeciunonmonis.       C   A  p.      Illl. 

VEcus  oblig3tiopetimitur,nouaq;nafcitur  obligatio  ex 
ftipulationepoftetiore.P(Enaautem,qu5prorr.ill3fue- 
rat|inpoftcrioreftipu!atione,mmimercpetica!nteIli};itur.l. 
ficrcditor.  Idemqjdcpignote&vfurisconftic'ttumc.ft.l.no. 
uatione  1.  cmptor.&  quia  v  ctus  obligatio  omnino  extingui- 
lur,pctindeq;cft,3cficontraftanunquamfuiflet,  fimoram 
fecerit  promiflor,  per  nouationcm  ca  purgatur.  1.  fi  Scichum. 
l.quoties. 

Bedelegationibm>      C  A   p.     V. 

DElegatioficduplicicer:pcrftipuIacionem&  licis  conte- 
ibtioneml.deicgate.  Perftipulationcm,puraca!nde* 
buor  meus  creditorim eo  vel alii  cui iuflerim, rem mihi dcbi» 
tam  promit cic.  Tres  igitur pcrlona;  hic  neceflati*  iunt ,delc- 
gans  debitor5&  dcltgitus,&  crediror,fiue  alius  cui  fir  delcga- 
iio ,  oitiniumquc  confenlus  requiritur.I.  ncc  credicotibus.C. 
co.  Acdelcgaasquideinquomodo  voluncatcmfuamdccia- 
rec,p3rumreferc.l.delegatc.i.hic.  Del"gatusautemtcuslc 
fevctbisobligaredebctcreditoricuidclcgatur.l.  i.C.eo.Per 
contcllationem  fic  dclegatio,  veluti  fi  quis  pro  rco  conuenco 
iuiicium  fubeat,&  litem  conteftctur  non  inuito  adlore.  d.  1. 
tleiegarej.foluiionc.infradsfolut. 

Ejfecius  dckgAtionis-.     C   A  p.     VI. 

DElegatione  ficnouacio.l.i.}.G|eo.  Namcumcreditot! 
meo  viccraeareumdelcgo,dup!experimiturilla  ncm- 
pe  qua  ceneor  creditori  raeo ,  &  qiia  mihi  dcbicor  meus  ob- 
ftringicurnouaque  nafcicurobligatto,  qua  tenctur  debiror 
tncuscredicorimeo.  Eftigicurvaldevtilis&neceflatia,  qua 
debitotis  debitot  a  chirographario  cteditore  non  alitet  con- 
ucniripoteft,  quamfideTegatiofadtafucrit.leg.pienul.Cod. 
eodem .  Itcm  is,  qui  rendit  nomcn,  aut  manda t  adioncm  aU 
teri  abfquc  delegatione,  nihilominus  aducrfus  debicorem 
fuum  cxpcriti  poteft  prsccrquam  in  cxceptis  cafibus  qui  vcro 
clclegauit,nul!am  amplius  acS^ionemhabct.di^ft.leg.  ?^,  Ex- 
cipitur,  qui  debitorem  vlusfruftus  delcganic  alicui.  Nam  v- 
(usftudtusperfona:  coha:rec,&  mutata  pcrfona  non  idenijfcd 
aUuselTevfusfrudlusintelligitur.  Itaqusdelcgationc  obli«- 
gatiomcroiurc  nonnouatur  ,  necperimitur.     Attamen 


fus  ddegaatem  competlt  delcgato.leg.  4  .hrc.  Debitor,  q  a 
fcics  patitur delcgaci.fe  exceptione  fi  qua  fibi  competit  vidc- 
lur  rcmittcre.  SiigDoransnullapoteritexceptionc  adncirus 
cf editorem  vti, fcd  contra  delcgantcm  condidiio  dabit ur.  1.  (i 
quis  dc!cgauErit.&  fequcnt.  Exceptio  qui  obiici  potern  t  de- 
leganti ,  non  potcft  obiici  ei ,  cui  failafit  delcgatio ,  nifi  cadl 
raiiofit.l.doli.l.  fi  Titius. 

I  N    T  I  T.    III. 
DE    SOLVTIONIBVS     ET     LIBE- 

RATIONIBVS* 

OsTtAQVAM  tra6tatumcftdehoUatiohe,qul 
,  cftptimusmodustoilendarumob!igationum,de 
altero,id  eft  de  (oliuiune  videndum  eft.nam  fola- 
tione  cias  quod  dcbctur,omnis  tollicur  obligacioi 
§.i.Infticut.quibus  modis  toli.obliga.Habet  autcmhxcres 
taleslocos  prscipuos.  Quid  fitloIuere,qua:r£sfolui  de- 
bea^r,  qiiis,cui  i  &c«t.de  effeclu  foiutionis ,  &  iis ,  qust  lolu- 
tioniaftiniafunt. 


^idjitfolutie.     C  a   p.     I, 

SOlaeris  dicicur,  qui numerat  pecuniam  credirori ,  aur pec 
Tc,  aut  pcr  alium ,  ca  mencc,vc  apud  crcditor  cm  remaneaC 
l.quilicfoluir.y  ^.I.folutam.^p.l. quiinandar.  s").  Irem  qai 
facic  quodfacerepromifit.  1. (oiuti0ni5.de  verb.()j^!ii!,Ouod 
aCcipiendumeft,cumtotum  verbumadrcfn,noii;i.J  peno- 
namaucobligacioncmrcfcrrur.  Njm  cum  reiim  loiucamj 
autrcm  lolutam  dicimus,  libcrattim  tfle  reum&  fubiaram 
efle obligacionem  intelligimus. !.  folutione.  J4. l.prt uc.bic. 
quo  J  quibus  modisfiat  pDltea  doccbirnus.  DiliCi  t  crgo  foiLS- 
tio  a  fatisfadtione.quia  laiis  fir  credicori.cum  Ciiis  defideriiitrt 
quoquomodoimpletul",hcernonnunifrc!!irpcci,ni5dcbi- 
ta.l.  i.{upra.quifatifd.cog,&  hicfatisfadioloco  lolutiouis 
cft.  l.fatisfac^io.hic. 

.^idfolmdeheat.     C  A  p.      1 1. 

VTtoUatiuobligatio  folntione,  remqua:debetur  folui 
oportet.§.  I .  Inftit.quib.nriod.  toll.  6bligat.l,i,fuprade 
reb.ctcd,  Rei3ppeilatioiic,par.shicconi:inctur,vcficiu  to- 
tum  fohicns  in  lotum  libcrai  ur ,  ficpartem  ,pro  partelibcra- 
tut.&hxcdiuifioin  rcb-.rs  pondcre,numero,irienfurE.con* 
ftantibusfic  ,inaliisint£lkda  inpartcs  fcilicet ,  proiitdiui- 
fo. I. etfi  ftipula'.i's.  §. qui decem.l,  cam  Stichus.l.  qui  homi- 
nemi.in  p:in.&  l.fi  deccm,hicl,i.  fup.de  verb.oLI.&  l.fi  non 
lorcem.§,quidecem,decondid.indebir.  Qiiidcrgofiduo- 
rum  hominum  in  generc  promilTor,  Scichum  folueric,  & 
deinde  ciufdcn  dominium  rurfus  crcdicoridederi;;  Mar- 
cellus  aic  l.berari  eum,  acq;  ita  duorum  hominum  dcbitoc 
Vnum  bis  loluendo  in  totum  libcratur,  ncdura  pro  partc, 
quodvtiq,  paradoXum  eft,&iis,quiadfubcilitatem  msgis» 
quamad  a-quicatera  rcfpiciuntfallum  vidcripoteft,l.fiqui4 
duos.cadem  rationc  debitorquantitatis  cius  partem  larpias 
foluendo  nonnunquam  liberatur ,  vt  idem.  MarccHus  krt- 
bitd.l.fi  quis  duos.  Sed  vtroq;  cafu  non  partem,  fed  totun» 
rcftc  foluiire  dicitur.  Igitur  ad  tollendam  omnino  obliga- 
;ioncm,totam  rcm,  qux dcbetut  foluii  neccflc  eft.  Rem  au- 
temisdcmum  foluere  incclligitur,quiintcgr3mpetfe6tam* 
que  dat,vtncc  iuri  quicquarti  defic,  ncc  morari  poflitade- 
bitorcjleg.fi  rem  meam.l.ctiam.I.  cum  quis.§.quihomi- 
nem.l.quidecem,§.  vlr, l.eum.l.fihomincm.I.ciiircs.  Prii- 
indc rcm  debitam,qu2 faitacft dctcrior  folucns  folucre ncti 
dicitur.l.quifibi.  Excmphgratia,  quihominemvulncratucns, 
aut  pecuniam,  qui  a:ro(aau(5toritatc  publica  fublata  eft.  i^ 
cfcditor.io?.,  Sed&  qui  tardiusfoluit,  eum  quoquc  njinu.* 
quam  dcbeat,foluere  intcrpretamur.  l.folidum.mulcomi- 
tiusrem  alienamjicec  dtbit?.m  foluenshbcracur,!.  CsIEui, 
quod  cft  accipicndum  i.ifi  res  pcftca  Vfucapta  fneiir ,  auc 
numiconiimiSi,  l.ist^uiilicnos.i.fialieni.l.iscui.  Exeo  au- 
tcmquoddiibunicflremdtbitamopottcreloluimukacon- 
fequunturjfiquod  fubconditione  debetur  anceconditionis 
cuentum  (olutum fuerit, hon  nifi ca  cxiftentc liberatur.l.fub 
coditione.  Qui  tlitus  eft  exceptionc  perpctua.nihil  3g)i,quia 
nondcbet.ltaq-,  folutum  condiccrepotcft.l.qnihonriiuibns. 


propter  confenfum  ex  bono  &_xquo  excbptio  doli  aducr-       J.vk.l.quiexceptione.s.  de  cond.icdcb.  A  liud  prc  alio  noa 

-    -  YY     4 


Fr^nc.  ^i.i^.rcr::  Commtnt. 


8li 

rccle  falaltur.l.f.im  aquo.  C.c®.excipc  nifi  debcancar  num- 
mi.qiiosinaliamformamcognuracciperecreditor.hipfvjs 

noninccrfictveluticoronatosprofolatis.l.  Piuras.aigu'!^.!. 
quxeittinfecus.rjp.dcverb.obl.IteaieT.dpiruifolurio.dvo- 
lentecredicorcfaftafit.l.manifeftj.l.psn.  C.eo.quodd  •pli- 
cicerintelligipotcft:naautabinitiocoiiienu,v£tesa!iarolLii 
poflic.quam  qu«in  obligationc  cft.velutili  .jii,sprom>(ftic 
decem  in  mellc,  & hoc  cafu  donec  lis  conteftata  fuetit.ca  res 
foluipotcric.l.fiquisftipulatusfuerit.  Conuentiotamcn  dc 
p  gnorcin  folatum  dando  nonpra:i  jdicat  deb!.-.ori,quorai- 
Rusd.bicam  q-nncicacertiperfolusre  q  .eat.!.  quamuis.quia 
lex  ommilToda  inpignonbus  rcprobacur.l.vl:.    C.dcpact. 
pi^n.aut  nhil  conuenic,  fed  camuin  cte  Mcor  i  cm  alicnam  ac- 
ce^ir,&:cuncfo!uciopiricIiberationero,nifierrorinteriicnc- 
ricd.l.  canif.-fti.l.  ficumauriitti.SedfifoIuta  respoftcafac- 
nceuiita.ve!  pcopartc  tantu.Ti,aohucpfofo!idoduratobIi- 
racio.l.fi quis aliam.  Atqj alia  res  inuiro  cre Jitori tunc  folui- 
tur,cum  tem  debitamreiisnon  poteftfoluere  inopia,auth. 
hjc nifi.Ceo. Qjxritur fi Sf.Kus , aut  Pamphilus promirra- 
tur  fub  alrernacionc ,  vter  folui  debcar.  R':: Ipondco  eledione 
cfle  debiroris,  nifi  alccr  perierir.l.fi  incmptione.fup.dccon- 
trah.emp^aut  nifialterfucritftip  ilatoriSjCumftipulatiocon- 
«aitacfi: ,  l.quideccm.§.  Stichum.hic. 

^uandod^vbifelutiofiertdeheat.  Cap.     III. 

Quoddebciurindiem  ,ancediem(oIuipoteft,licec  an  e 
d!emnonpo(lirex'g!.l.q:iodindicm.fup.hic.l.crediror 
diera.dever.fign.  quoddcbeiurpure,ftatim  exigitur  ctiam 
abinuicojfedcnm  ahquoremperamenco  cempons.  l.quo  1 
dximus.l.  fi  quis  filium.§.  collacio.  lup  de  colla.  bon.temp-  s 
autemrelinqujturarbicrioprudentisiadicisdefi;  iendura,vc 
in  1. 1  .(up.de  uirc  dehb.Uem  opportuno  loco  £c  cempore.fo- 
luiionem  fieri  oportet.l  .[fi  Ibluiurus. 

{^  qitofixtfolntio.       Cap.      II II. 

IN  primis  dcbitor  ipfe  (oluens  liberatur.n' fi  fit  pupiJKis.quo 
ca(uau<Storitastutoriseft  nece(rari3,l.quodfifarte.§.vl,i. 
Sed&  fiin  reatufit,adhuc(olu€repoteft.  Scd&idemdite- 
duT9dcha:rcdereftitueregrauato,fian!erefti:utioncm(ol- 
uerit.l.  antc  reftitutum.104.hic.  Cctetutn  nihi!  referr,an  de- 
bicoripfc  anprocurator,  velaliusquiuisciusnomine  foluar. 
Naaquocuaqidebitufoluatur,  ecinuito  debiorc  c-intiegiE 
liberatio.I.fijf  lac.l.foluere.hic.l.manifcfto.C.eo.  Sedciq'ji 
jP  inuito  cocradicentc  (oluit.aduerfus  debitot  e  nulla  fipcrclt 
asSio ••  namnec  (oluenscredirori  alienoadcedendam  adtio- 
Dcra  eum  cogere  poteft,  l.nulIa.C.eo.  Alia  eft  caufa  procura- 
toris  omnium  bonorura,  qui  raandati  aftionem  habet,  qua- 
uisdominusfolutionemratamnonhabeat.I.quodiibec.Sita- 
mcn  procurator  meus  pecuniara  mcam  quam  pro  me,vt  crc- 
dirori  meo  pro  me folueret,  acceperar.non  nominc  meo,fed 
fuo  potius  dedcric.ea  folutione  non  Hbcror.  1.  Cafti  us.Tutot 
propupilloredlefoluit.l.  pupiUi.  Seruusaitorpecuniam  a- 
domino  debitarn  (oluerc  poteft,fi  modo  cxigi  potuer  itmam 
generalitcrnotandumeft,quoticsmandatalicuidebico!,vt(i 
dcbueric  ,  (oluaCjiddemummandatocontincriquodexigi 
potcft,non  quod  naturaliter  tantum  debctur.l.fi  is  cui.§ .  Fla- 
uius  lanuatius.  fidciuftbr  foluit  pro  reo,nifi  ad:um  fit,  vt  reus 
aliquodopusfuismanibusperficiac.l. inccrartificc:).}  i.hic» 


A  P 


V. 


Cuifolutiofidt. 

CReditorire<5bcfoluitur,ctficrediror  nonfacrit  fcmpb- 
-e  folutiouis,  fed  poftca  creditor  e(f  edus  fir,conu.ilc(cit 
ioiutio ,  nec  folutum  repecitur.  I.  pupilli.§.vkim  .Scd  &  tunc 
quoqueeffedlum  habetfolutio,  cumcreditorifolutumeft, 
qui  poft^acreditor  e(redcfiit,cuiufmoditfthxres  quircfti- 
ruitur,  vt  ab  hireditate  fua  abP.ncac.  l.hlius  qui.  Qjaid  fi  crc- 
dirorinieatufit.Marccllusciredt  foluifcribit.  l.rco.  Quid 
fi  fit  pupillus  ti  non  redlc  foluitut  abfquc  tutoris  (ui  auitorj- 
rate.  leg.  pupillo.  nec(oluensliberatur,(cd  itcrum  conucniri 
potcft,nifilocup!etiorfa(9:us  fuetitpupillus.ltg.inpupillo. 
Qupdcftaccipiendum.etiamfi  gratiaconditi^jtiisiirplendij 
ahquid  dandum  fit  pupillo,  quamuis  conditiones,  qns  in  fa- 
cicndoconfiftunt,ab(quetutoreimpIcri  poftint.leg.fi  (cruus 
decem.  leg.Stichus.leg.vfumfrudum.  Quid  fiplutcscrc- 


dicoresfint.omnibast;'  (^lucndim.  Sdfi  resindiu"d'i3  fir, 
&  vauspetat,ei(olip  iterit  tradi,au6iorira'emagiftranis3c- 
cedente.l.fiftipulatusliin.§.  fi  lancem.  Vndeloliietisd  ■'cra 
profcdlitiam  patri  finc  i-dia.auc  filice  finc  parre  non  liheratt.r, 
qii'a  vtriq;debecur,l.q'i!hominem  §.fig^ner.l.fi  fiha.  hic.& 
l.ficjixi  iocem.folur.niacr. 

Aliiquamcredicoriloluriofadlanonvalet :  quod  vtiqnc 
venmi  cft, etfi  crcditoris marirus.fit.l.  cum maticiis. C. eod. 
autfiliusinpoteftatc.l.filiumfa.hic.Sedhocpcrpctuumnon 
elt,abeaquc  rcgulamu(ticj(uscxcipiuntitr.   Pcimoexcipi- 
turtutorpupillijturacorfuvi.  fi.d.l.quodlifor:e.l.(olutum. 
1. fireruus  decem.cuiiedte  (oluitut,  rimetiifapitisicuspo- 
ftulacus  fit, l.quamuis,necreferccui(i''  gfrncns  /inctutotes, 
modoadminiftraCionemhabeTnt.d.  1.  qucdiitotte.I.  qua'- 
ro.    VndePaulusinquic,  Sid:b!torpupillitiitorcdcltg«nte 
pecuniam  credicorifoluit  ,  liberationem  comingere  ,  nifi 
malo  confilio  cum  turore  habiro,  hoc fadtum  e(lc  probctur. 
l.pupillidebitor.inprii).    Isaucemqninon  tiitori,  fcdeiqiii 
pro  tutorc geritinegotia  foInit,icademum libci atur,  fi pecu- 
niainrempupiHiperuincrir.lcg.  debitoris.  Excipitut  leciiR- 
do  procurator  creditoris,  fcilicer,  qui  fpeciale  mandatnm  ha- 
bet,vclcui  omniura  rerurn  adminiftracio  conceiTa  eft.  lcg. 
vltim.lcg.folutib.  Nam  foluensprocuratorilitis,  vel  ei  que 
falfum  procuratotem  efle  pucet,  nonliberatur.leg.qui  bo- 
minera.  §.fi  nullo.l.hociure.  1.  fi  quis  ofterendum.  Hoc  acci- 
piendumnifireUocatus  ficprocuracor,  eumque  debicorrc- 
uocatum  effc  feiuerit.J.  fiferuus.l.difpenfatori.l.cumquis.l. 
quihominera.§.fiTitiutn.§.  fiquisfcruo.  Excipicur  tettio 
fetuus  a(^or.  1.  foiutam.  auciscum  quocontraxit  dcbitor, 
t  um  jicculii  adminifirationem  haberet.  d.l.quod  feruus.leg. 
fugitiuus.  1.  fi  feruus.  hic.  1.  j.  C.eo.Excipitur  quarco  is ,  cui 
crcditor  folui  iuflit.I.  ^.Cod.eod.Nam  debitor  ei  folucns  o- 
mninoliberaturlt  pupilli.in  prin.  quodeftaccipicndumnifi 
raurarafit  interimciusvoluntas.lcg. ficum  Cornelius.aut 
mortuusfif.  I.vlt.  Excipiturquintonifi  iufluspecuniamtx 
cerra  cau(a  dtbitam  darc,  Ex  alia  caafadedcrit.l.fi  ex  pluribus. 
§.10.     Sextofolutioaliifadtaparitlibcrationcm,  cumabeo 
adcrcditorem  peruenicpecunia.  leg.  debitores.kg.qui  ho- 
ininem.§.fi  prftdio. cum creditor ratam  habuit  folutioneir, 
vclipie,  veleius  fiiccefTor. leg.fi  quis  ofFerendum.  Septimo, 
Rec^e  (olairur  ali  ,  qui  in  ftipulatione  contrahf  nda  folu- 
tionis  gr  a  ia  adieflus  cft.l.vero.l. qui  Cbi. leg.  qui  homincm. 
§.Stipiilatus,hicl.cumquiiradebct.fi)p.devetbor.  obl.qui 
lin^phciter  aditcftuJaiLirisauiftonbusciicifoIct ,   l.fiitalti- 
pulatus.quar  eft  «j.l.nana  cum.dc  ftip.fcruor.Nanj  lolucns  ad- 
ledoipficrcdirorifoluerevidetur.  did.lcg.  fiira  (lipulacus. 
quodadeoverumeir,  vtfifortc  indebitumpercrrorem  fo- 
iutum  fit  adicdto ,  id  non  ab  eo,fcd  a  creditorc  potius  repcta- 
tur,lcg.qui  bomincmJn princ.Pctcrcautem non potcft hic 
adieftus  nec  iiouare  neacceprum  ferrc,quiafoIutionis  tan- 
turo  caufa  adiicitur ,  lcg.quod  ftipulatus.  1  o.nec  multum  re- 
fcrtcuiusconditionisautitatis  ficadiciftus  ,  vtfoluipolEt, 
Nam  ad/e(ft  o  pupillo  foluens  dicitnr  abfque  tucorum  auulo- 
ricateliberacusjleg.fi ftipulatus  f uero. quamuis &  cucot i  cius 
fadta  folutio  valeat.  Idemquc  dc  furiofo  eiu(quc  curarore 
dicendutneft,lcg.Scichus.§.vfumfru(5l.idqucvtilicatiscau(a 
«ftreceptum.  Namalioquifolucndifaculrssperiona^^  non 
cgredicur,  adeo  vt  i\  (etuus  fuerir  adieiftus.debiror  non  poffic 
foluere  ,  nifi  feruus  cofifentiar.    leg.  fi  ftipulaciis  fum.l.Sti- 
chura.^.vfumfruc.eadc-mquccftratioeiusqui  adieclo  hx- 
tescxtitit,!.  fiftipulatusfum.8i.de  patrc&fiIioquaritur,an 
re(fte  folutionis  caufa  adiiciantur,  qua  dc  re  vidcnda  cft  Pauli 
diftin(ttio.l.Stichum.§.quis  fit.hic.l.cum  qui  ita.dc  verb.r  bl. 
Ccterumb^cfaculrass.liedofoluendi  quibufdamcxcAufis 
celTat  ,   velutifiineotiemftatu  nonmanfcfitadicdtus.leg. 
cumquis.58.inprin.Ieg.Sri.hnm.§.v(urofn'(St.58.ficrediror 
ipfepericritadebirDre,&ii,'cmcontcftatus  fuerir.leg.fi  quis 
flipulatusfucrir.lrg.iiu-neilc.    Conftitutum  vero  creditori 
fadtumeamnon  imp-dir.Icg,fiiraftipuI.tri)sfim.f9.nrrfo- 
lutiopartis.l.cnmde.cm.ncccreditorprohibrtur.leg.alii.d.I 
ficumCornelius.  I^fniqnerraiflatur  quarftio,  an  ditjeififaJ 
inrcaccaufis  obh'g,(ioni$ ,   pntadiei  vcl  conditionis  id  e- 
(itioneinutilcmrcJd^t.  DequaPauli&Caiidifputatiovidc-. 
daeft.  hquifuasrcs  hic.l.vlc.§.vlt.  fupra  dc  veib.obl.  Ma- 

tnqrg 


Jn  Tit.  DefolHt.^Uherdt. 


rrf  quaf  niandato  fili*  pupill*  begotia  gerit  bona  fide  f  olue  ns 
liberatur  ,  fi  negotium  ex  quocratobligarus  reuscum  ipia 
matrecontrailumfuerii.alioquinoulibcratur.I.fili^.hicJeg. 
qui  aliena.jr.quanquan.de  neg.gefl. 


«IJ^ 


EjfeBnsfolttmnU.     C 


A    P 


VI. 


SOluttonctoIIituromnisobligatiotumnaturalij,  tum cf- 
jilis.  1.  Stichum.§.  naturalis.hic  §.i  .Inft.  quib.  raod.  toll. 
oblig.hinc  multa  conftquuntur.Primum,  Si  vnus  cx  tutonb. 
quicquidex  caufa  tutelatdebebatur,foIuerir,fruftrapctit,vt 
fibiadlio  ccdacur  aduerfus  contutorem,  vtModcftinusre- 
fcripfid.Modeftinus.fidciuffbr  tamen  fiue  tnandator  folucns 
iurc poftulat  a  creditorc,  vt  fibi  aft ionem  cedat.  Eademqu<i 
caufa tft  tutoris qui quidcm  fi  damnatus  quod  pecuniam  dc- 
bitam  pupillo  non  exigiffer,folucrir,poceft  ab  eodcm  pupillo 
pecere  rt  fibi  adtioncin  cedataductfusdebitorem ,  qui  ea 
loIutioncIibcratuseft.lcg.Sticbum,§.fimandato.  Namin 
priore  cafu  par  eft  vcriulqucobligatio ,  atq;  iquc  ptincipalis: 
itaq;  vnus  ioluens.pro  fua  taniummodo  obligatione  folucre 
videtur,  non  aucem  pro  aliena :  cametfi  ei  fubueniatur,ne  vi- 
dslicct  credicor|bis  idemconfcquacur.  Profolutionefaftai 
reoliberacuromncsaccefliones.l.inomnibus.fed  fiduofint 
lideiuflores ,  p5r  rcus  vnus  ira (oluere ,  vc  vnum liberet.l.  f  .§. 
fi  duos.  vicc  verfa  folurio  fadaa  fideiufiore ,  ipfi  quoqucrco 
prodeft^nifialiudadum.l.  vbi  fideiuflor.l.intcrartifices.  J. 
quotics.  vna  folutione  plures  tolluntur  obligationes  ,Iicet  et 
diucrfis  caufis  nalcantur.I.  cum  quis.§.de  pecu.l.humeratio- 
nibus.  Hic  agitacur  quzftio  cum  ex  pluiibus  califis  de- 
becur  pecunia,ex  qua  caufa  folui,  &  qux  obligacio  fublata  ef^ 
fe  incelligi  debeat,  de  qua  videnda  aliqua  iuris  audorum  loca 
fub  hoc  tit.1. 1.1,3.4.  S  .^•7.8.l.i.&  i.l.fi  cxpluribus.§.vlt.l.fi 
iscui.§.Flauius.l.cumexpluribus.&l.crediror.hic.I.i.(S.eod. 
Secundus  cfte£kusfoIucioniseft  ,  quodfolucionerei  domi- 
nium  transfertur  in  creditorem,vel  folo  afpcftu.l.pecuniarai. 
fcilicetfidebitorfitdominus.Namalioquitransferturvfuca- 
piendi  condicio,  tit.  pro  folu.  fupra.  Sed  animadaercendam 
eft.tuncdcmumfoIutionemeosefFeftus  habere,  cumeam 
interucnifTc  probatum  eft.  Nam  afleucrantifolutionemo- 
nus  probationis  incumbit.  ^.vlt.C.eo.  Probatur,  non  folum 
rcftibus,  fed  &  per  apocham.Kpecunia.C.de  folut.Refcrt,an 
thirographum  canccllacum  fic,  aucrcdditum  necnc.l.  man- 
datum.  C.eod.  tamecfi  ad  probationem  aliquando  id  confe- 
rat.d.L  pccunia?.!.  quod  debitoris.l.indudlum.  C.eo.Verum 
i)icomiccendumnoneft,eumquipoftpropoficamrationem 
puta  Stichi,  conficecur  fibi  folucum  cfle  vetbo  generali ,  non 
videri  comprehendere,  nifi  quod  ad  eam  rationem  fpedat.L 
fi  ex  pluribus.in  prinCk 


Deliberationibus.     C  a  p. 


V  i  t. 


MVlta  funt  gcbera  obligationum  tollendarum  folutiotti 
affinia,qu^  ad  hanc  partem  rubric^  referiitur.I.prour. 
l.pen.hic.quib.mod.tollatur  obligat.  Inft.  £a  figillacira  nos 
ti:c  recenfebimus.  Acinprimis,ficreditorfandum  pignora- 
tum  vendidetit,  &  tancii  cx  ea  venditione  confecucus  fi  t  qua- 
tum  ci  debcbacur.fi  credicor.  16. 1.  triginta.  1.  pupilli.  §.  cum 
eo.  I.PauIus  t  efpondit.  idera  de  frud);ibus  eft  dicendum,qubs 
ex  repignorata  percepic.l.Titia.Ec  oblatiohe  &obfignacione 
tcidebitxconcingitliberatio.l.obfignatio.  C.eod.nifialiud 
adtum  cfTeappareat.  Ieg.fi  foluturus.  j^.hic.Oblatione  ver6 
folaira  demumcontingic  fipoftcarcspcrierit,autamiflafit. 
leg^quidecem.  7i.necrefertiquoofFeraturres,modopr:t:« 
fensdicatur,  leg.  quideeem.atqueitaaccipiendaravidettit 
quod  Vlpianus  ait ,  Ci  debicor  ofFerat  pecuniam,  qux  petitur, 
&crcditor  nolitaccipcre,  denegandam  efTc  adiionem  ei,  qui 
mauult  licigare  quam  accipcte,  quamdiu  in  ea  vbluntatc  per- 
rcuerat.Nam  fi  paenitentiadu(%us  poftcaacipcre  vclit,vltima 
raota  nocet.  1.  illud.de  peric.&  commod.  rei  vendit.  1.  fcmel 
mora.  Liberaturrcusabfolutioneiudicis  proptercxceptio- 
ncmreiiudicatz.tot.tic.fupra,deexception.rciiudica,quod 
accipiendum  eft  de  ea  re,  quas  pctita  eft,  ac  peti  potuit.  Nam 
io  rcliquo  non  prxiudicat  crcditot  i  fentcntia,vnde  quxtitut, 
fi  pater  meus  vxore  prxgnantc  deccflerit|,  &  cx  caufa  hxre- 
ditatia  totuih  boc  quod  patri  raeo  debebatur,petierim  &fuc- 
cubuetim.quatcnus  mibinoceaceaabfolutio.  Nam  dubiutii 


eft>  quantam  ego]p«ctisdebiierira,cum  incettum  cfTet^quoi; 
effent  ex  ea  pulicre  nafcituri.  I.  fi  pater.hic.l.  fi  petitor.  de  r« 

iudic.l.fedfircfticuatur.deiud.l.aut  qui.fi  patshxrcd.pcrat.l. 
cum  quxdam.  de  acquirend.  hxredir.  Reus  libcratur,  quia 
prifctiptib  tempbris  agcnti  obiicitur.  Scd  quandiu  potcfl 
aducifarius  in  integruhi  refticui.proptcr  abfcntiam  vel  aliam 
iuftamcaufam,poteftproeofideiuflorobligari,  &libcrato  ' 
rco  adhuc  conueniri  interdurti  potcrir.puta  fi  lapfus  fit  annu» 

petcnd(grcftitutionis,nccpluscurafideiuflorecxpcricndum, 
led  cum  reo  tancum  fit,  leg.  cum  quis.§.fi  quis  pro  reo.  Libc- 
ratur  reus  cum  rci  debica  nc  perucnir ad  crcditorcm ,  vt nec 
poflitauocatiabeo,  re  eialiquideamobcauiam  abfit,lee. 
quoties.  6i.lcg.Suchus.§.ficredicor.  6.  Satisfa<aio loco fo- 
lutioniseft,Icg.  (atisfad.  ^i.  Ideoliberatdcbitorem.  vndo 
qui  pro  pccuniadebira  nomine  cefTo  concentus  fuit,  ampiius 
petere  non  poteft,  &periculum  nominis  ad  eum  pertinet.  1. 
pupilli.5)6§.fotor.  7.  Compenfatiodebitotemipfoiureli- 
berar,  &  vim  foluijonis  habet.  lcg.  cics. C.eodem.  8.  Pa<ao 
•toUitur  omnino  ea  obligatio,  qux  confeniuconttahitur.lce. 
prout.!eg.Stichus.§.vitim.quodfialitercontia(aaft'eritob- 
ligacio,  nacuralis  duncaxar  obligatio perimctur,  leg.  Scichus. 
§.naturalis.eadem  cftjiurifiurandi  racJo.d.§.naturaIis.5).Lil 
bcraturcumabfqueeiusculparesperir  ,  veldefinitcfleii» 
commcrciohominum.leg.pcnulc.  Excmplicaufa,fiferuus 
alicnus  quem  icus  promilcrat,  a  domino  manumiffus  fit.ic<^. 
fimihi.  Aliacaufa  eft  arcxpromiffx,  inquapoftcaxdifica» 
tum  ht.leg.qui  rcs.§.arcam.Sedcuraduxresfubalternatio- 
ne  promittuntur.  pcrempca  vna ,  nihilominus  altcra  peti  po- 
teft.l. Scichus.in piiac.io, Nouatione  tollitur obligacio, Qfi 
hoc  ailum  eft,  toto  tit.  fupia  de  nouar.Poteftque  dcbitot  hafi 
rationc  etiam  inuitus  liberari,quod  mirum  eft,  vc  puca  fi  crc- 
ditof  aliquem  fupponat.a  quo  dcbicum  ftipnletur  animo  no* 
uandi,quocafuconueniripoterit.Ieg.  fidebicor.s)!.  Cun» 
debitor  fucccditcredicori.aut  c6tra,confunditur  obligacio 
proindefideiufforeslibcrantur.l.qui  hominem.  §.qu;dam. 
l,fimul.§.  Scichum.I.adiciowi.Cumiideiuffbrfrcccdicdc- 
bitori  ,  vel  contra  debicor  fideiuflori  ,  excinguitur  obli- 
gatio  fidcmfloria,  &remanctprincipalis.l.  cumquis.  §.  vl- 
lim.LSrichura.c)  ^  i§.quod  vulgo.  Ieg.fi  duo rei.9  j  .Pignori» 
tamcnobiigatio  nonextinguitur  ,  nififoluta  pecunia.di<a, 
leg.  cum  quis.§.  vltim.  Obligatio ,  qux vcibis  contrada  cft, 
tollitur  accepcilationc,  leg.  ficut.Ieg.  prout.hic,de  quo  dicara 
fubtit.feq. 

i^  T  i  t.   1 1 1 1. 

t>E     ACCEPTILATIONIBVS. 

OsT  variaiamenuhicratagchera  foluendarum 
obligationumacccpcilacio  lequitur ,  inquafierf 
_  foler,  vt quafi  acceptum  folutum  habcatur,  quod 
'  acceptum  hon  eft  .§.item  pct  acceptilationcm. 
quib.  haod.tol.obl.in  Inft.  Diff ert apocha  ab  accepcilatione. 
namperaccepcilationehi  omnimbdo  Iiberatiocontingic,Ii- 
tet  pccuhia numerata non  fit,  ncc poterit concra  eam  oppcr- 
ni  exccptio  non  numerata  pecunix.  I  fi  acceptilat.  hoc  tits 
Porrohictitulushos  locospropribs  habet,  qui  fcquuntuti 

•i^uomodofi/it  acceptilatio. 

ACccptilatio  interrogatione  &  rcfponfionfe  pci ficltur; 
acceptura  feisvcl  habcs!?Acccptum  fcro,  habeo,fa- 
cio.I.  i.tf.S.facccptum.Necrcfert ,  an  Latinc,  an  Grxcc,an 
qaoliber alio  idiomate  fiat ,  modo  refponfio  inrerrogacioni 
cohgruat.l.6.1eg,aninucilis.§.vIr.fieriauccmindiem,neque 
fubcondicioncpoteft.I.4.&  f .  Quodadeovcrumeft,vtd!e 
interiedta  vel  conditione  non  viciecut.Ieg.  adlus  legititni.  de 
reg.iuris. 

^uisaccepumfaciat. 

PRocurator  fin e  fpcciali  mandaco ,  tutot, eutatot acccpt li 
fcrrcnonpoffunt.Icg.3.  &I.  pctiufiurandum.§.tutoti. 
Seruus  neiufluqnidcm  domini  acccptum  fcrre  poteft.lcg. 
pen.Credicoripfeauteius  hxres,  fiue  fucccffor  acceprum  fa- 
ciUnt.Ieg.&periufiurandii.§.hxres.pupiIIusnonpotcft,nifi 
tutotisauaoritatc.l.i,C.hocdc.AcfiduofiQt(eifiipulandi, 


8i4 


TrmcfDua.rmi  Commmt, 


vnus  acceptum  faccte  potcft,&liberatio  cotingit  in  folidum. 
d.l.&  per  iufiurandum.§.  vlti. 

Cuiacce^tumfat. 

PVpillus  abfqi  tutore  acceptum  fcrte  non  poteft.  1. 1  .Nec 
procuratorijtutori.curatorifaiaa  acccptilatiovalct.d.  1. 
2.&l.&petiufiuradum.§.tutor.Scruusaccepturogare,&ac- 
ceptoliberare  potcft.Lan  inutilis,§.fetuus.l.fpecies.  Idem 
eftinfihisfa.d.l.an  inucilis.f.filiusfa.fideiuftbri  fadtaaccc- 
ptilatiovtiliseft,&prodeftreo.d.l.&periufiuran.§.&fifide- 
iuflor.  §.  fi  ita.l.  fi  ex  plutibus  §.fiindic(Etur.non  folum  dcbi- 
tori  ipfi,verum  etiam  faa:redieiusacceptum  facerepoflumuSi 
Qupdfipluresreipromittcndiautplurcshacredcsfint,  vni 
eorumreaefiet  acceptilatio.l.  fed  &  fi.l.&  pcr  iufiurandum. 
§.ha:res.l.fiexpluribus. 

t)e  qm  refat  acceptilatio. 

DE  re  tantum,  qua  debecur,  fit aceptiIatio.l.pluribus.d.  •• 
&pcriufiurandum.§.  eumqui.Vndefidcbitor  Stich'» 
Pamphilum&  Stichumacceptumfaciat.fuperuacua  eftPa- 
philimenno.l.fiisquiStichum.Ncctcfertdctealiquaccrta* 
cercoque  coiitrailu  fpccialitcr,an  dc  omnibus  rebus  &caufis 
generaliter  acccptum  fiat.l.&  ex  Vno.Ncqj  (ufficit tantum  te 
dcbicame(re,(cdexcai7fjftipu!ationis  dcbitam  efteoportet. 
Nam  verbisrolliturobligatioiquz  verbiscontra^lacftl.  an 
inacilis.  J.  acccptum,  hicJeg.prour.de  folutio.l.nihil.  dc  reg. 
iur.  Proinds  cum  quis  obligationem  aliter  contra^^a.  maccc- 
ptilationepcrimercvult,necefleeft,vteamperftipulatione 
nouet  fccundum  fotmam  Aquilianam,qux  apud  Fiorentinu 
*xtar,l.&cxvno.ExcipitUtobligatioiurifiuradi,qOahbcrtuj 
ad  operas  tenetuf.l.&  per  iufiutadiu.  1.  vt  iurifiuradi.de  opet. 
lib.  Na  ea  quodamodo  verbis  contrafta  intelligitur.  Qupd 
vcroderedebitamcmbrauiacceptilationefieriaccipicndGfic 
eft  aut  eius  rci  parte,  fi  diui  fionem  recipiat).  l.pars.cura  leq.  1. 
fi  qui  hominem,&  1.  pcr  iufiurandum.Quptics  enim,neq-,  id 
quod  debitu  cftjncq;  pars  eius  acccpto  fertur,!nutili$  cft  acce- 
ptilatio.Hinc  exiftunt quiftiones quas apud  Vlpianum  vidc 
d.l.&periufiurandum.  Siiubconditionc  rcsdebcanturvel 
in  diem,  vdlis  erit  at  cepi  ilatio,cum  dics  vcnerit,  vel  conditio 
excitcrit.d.l  & per iufiuran.§.fi  is  qui  Scichum.I.  fi  fub condi- 
tioQc.l.quQdindieni. 

JEjfeclttf  acceptilationis. 

TOllic  obligationem  verbis  contradam,  vt  dixi  1. 1  .bic.$ 
ite  peraccepcilationem.quib.mod.tolli.oblig.l.an  inuti- 
lis.§.acceptam.quatcomnisagendiviapr2cluditur,nifiiufta 
fitcaala  inintegrumreftimtionis.l.oranis.C.hoc.tit.Intelli- 
gefi  vtilitet  fiac:namfi  inutiliter,  datutexceptioparti,nifi 
torrec&rciiftimdefaiflcappareatd.l.aninutiliSjinprinc.No- 
tandumnihilreferrcanpecuniafaerirfolutahccncd.  fiaccc- 
ptolacum.hic.  Quia &  donarionis  caufa  poire  fieri  acceptila- 
tionera  non ambigitur.l.z.  G.  hoc  titu.  Obligatio  vero,quai 
verbiscontradanoncft,ipioiurenon  rollitur,(edope  can- 
tum  exceptionis.l.fi  acccptolatum.Qnpd  accipc  nifi  intcruc- 
niatfuper  venditione  ,  autaliis  huiuimodi  obligationibus* 
qas  confenfu  conficiuntut .l.vlt.hic.^y3  iure.  Quo  cafu  ac- 
ceptilatio  non  fuanacura,fed  poteftatc  conuentionis  valet.d. 
l.vlt.l.cum  emptor.de  tefcind.vend.Namobligationcscon- 
fen(uc5crafta:contrarioconfeniutolluntur.§.vl.intic.quib. 
mod.col. obl.  Noca  cametfi  abvnapartcinterceirerittantii 
acceptiUtioin  his  contraftibus  in  quibus  vlttocittoque  cft 
obligatio.omnes  nihilominus obligatii  d.  l.vlci.d.I.cum  cra- 
ptor.  Nutaetiaminterefleinteracceptilationem.quaifitpro 
p3ttc,&foliJrionem,  quandoobligatioeftaltcrnatiua.l.qui 
hominem.hic.&  l.fi  non  forcem.  §.h.dc  cond.indeb. 


DE 


I  N    T  I  T. 
PRyETORHS 


V. 
S  T  I  P  V  L  A- 


T    I  O  N  I  B  V  S. 


'  V  ji.  Gtpra-toriaftipulaticfcqueadmodrjmaiu- 

diciaii  diftinguarur,  dixi  in  1.  f  .de  verb.obligat.  & 

fimul  explicaui  diuifionem  hic  tradiram  ab  Vlpia- 

nOjl.i.hKercxcmplacautionaliumrtfercndaeft 

«a  , cuius njtminit Paulus in  1.8.dcfubftit.&c. 


C   A   P.      I. 

^uomodoimerponanturJlipuUtioneiprAtoridt. 

IN  quibufdam  fatifdatio  requiritur ,in  aliis  nuda  rcpromif- 
fio  fufticir.I.  z.f  ftipuIationum.Nec  referr  an  mihi  quis  ca- 
ueat,  an  procuratori  meo,tambtfi  in  aliis  ftipulationib.multu 
intetfit ,  1.  )  .Cauete  aucem  (zpius  quis  cogicur,fi  videlicec  fi- 
neculpaftipularoriscaucumefre  defierir.l.4.  Sedcumfatif- 
dado  defideratur,  neceflario  exigitur  fideiuflct ,  nec  (uffice- 
tcc  pignus  vel  auriargencivedepoficio.l.4.  Pccnam  ftipulari 
licec  ac  cetcam  fummam  loco  eius  quod  intereft.l.  (>  .&  vl. 

J^msfiteffeBusharumftipulationum.    Cap.  II. 

AGituradlionecx  ftipulatu  contra  eum,  quipromifir* 
fiuefuonominefiuealicno  promiferir.l.<r.  Acinrerdii 
cxftipularioneprocuratorisagitdominus.l.f  .Qna?damfin- 
gularia in his  ftipulationibus reperiuntur.  Prim um  eft,  quod 
iatetprctatidncm  recipiunt  bcnigniorcn: ,  quam  ftipulacio- 
ncs  conucnt!Onales,ex  mentefcilicet  prajtoris  qni  eas  ptopo- 
fuit.1.8.  Vndeetiamfic^vcfiueftipularoi  fiuc  promifior  ali- 
quid  immurari  vclicex  Vulgari  ftipulationis  fotmula  qitam 
pr2rorpropofuir,idfacercnonpcflii,inuitoaltero  ,  lcdan 
iufta caufa  fit  mutandi,  prxroris  ipfi us  eft  cogn ofcere.l.  i .  § . 
vIt.&I.inconuentionalibus.fup.dcvcrb.obl.Secundumeft, 
quodhaeftipulationesdiuifioncmrecipianr,qunt!esincerta 
quantitatera,idcft,idquodintereft  concincnt.leg.  1.  hir.l. 
pa:nalcs.§ .  Iulianus,ad  l.Falcid.  Tertium  cft,  quod  poftct  iot 
cautiotollitprioremnon  ipfoiurc,  fedexccptior.e  oppcfica 
qux  exceptio  his  fidciufroribus  ^  qui  in  priori  ftipulationc  in- 
teruenerunt,  compecit.l.pcn.hic. 

IN  TIT. 


1 


VI. 
ADOLESGEN- 

F  O  R  E. 


REM    PVPILLI    VEL 

TIS       SALVAM 

C    A    P.        1. 

f  y£c  cautio  exigitut  a  tutore  in  Com  modam  pU- 
'  pillj,&audloritate  impcrioq;  pr^coris  intcrpo- 
loicur.Ideoqjpr^loriaefledidcur.l.i.s.tit.pr^- 
?:cdenti.Nam  abfq-,  fatifdatione,qui  hic  necef^ 
S(-ria  eft,1.4  pupiUo  non  (atis  profpecSlum  ellet. 
Inft.delatad.tut.ExigituraUtcmhxcfatirdatioabomnib.tu- 
fDrlb.vclcuratoribinififintteftamentarii,auterinquififion« 
dati,I.ditiuUs.hic.&Iaftic.defatidf.tut.Sed&cutatoradvr,a 
rpecicmdarusfdtifdarccogitur.I.g.hc.  Quemadmodumin- 
tcrpOnatur  pupilli  nomine ,  fi  abfens  aui  infans  fic  plenilSme 
tra(aaturinl.i.i.3.4.e.hic. 

He  dBione  cjuaexhacftipulationecompetit.      Cap.  II. 

Eff£«aushuiusftipuhtionis,efta(aro,  qu«ex  eanafcicur, 
eaq;  tunc  compctit,  cum  &  tut  elx  agi  potcft,  id  eft,finita 
tucela.l.i. 

Cui  (^contraquemdetur.   Cap.     III. 

H.i£ca«aiodatur  pupilloadoIefceaci,furiofo,aliishu!uf- 
modiperfonis,1.4.§.vlc.&L  ViContratucbiem&cura- 
toreai.L4.§.i  IcemcontrafiJeiufforcseornm.li4.1.fipoftea, 
Quod  fi  plures  fidciuirores  fint,  inter  ipfos  non  diuidecur  a- 
<J:io,(ed  finguliin  fol  dum  renehtirjquamuis  alias  diuifio  fiat 
intcr  fideiulfores  per  epiftolam  D.  Adriani.  1,  vlr. 

OfficiumiudicisinhacaBione.      C  A  p.      11 1 1. 

QVodintutelac  iudiciumvenit,  id  confequitL-r  piipillu» 
hociudicio.l.4.§.genetaliter.l.cUm  pupillus.  Itaq ;  fru- 
dtuum&vfurarumctiamhabeturratio,l.fipoftea.Actamct- 
fircspupillinonpctierit.timcnfi  non  praEfterur,cic6mifl» 
ftiftolatio  intelligitur,  quafi  faluacinonfit,I.cumrefaluam« 

IN      TIT.      VII. 

tVDIGATVM     SOLVL 

C  A  p.     L 

•  Ac  ftipulationecauetisi  quicOnuchitorno- 
jmincalicno,  Inft.de  fatifd.l.fiaddefendcndij. 
Stipulaturq;  adtor  vel  aliieius  nominc  pura 
>^curator,&c.I.3.§.i.  Acin  ipfolitisinirio  pra:- 
,(brnr,C.defarifdat.Continftautcin  harc  ffi- 

puJaiio,Dereiudicata,Deredcfendenda,Dcdolomalo,l.tf. 

^uamuisaprimatantura  denominetur. 


In  Tit.  Rem  r4tam  kik 


pea^ioneqHJtcriturexhac^ipnktmie.      GAp.     II. 

PRscipuuseffcaus  huius  ftipulationiseft  adio,  qux  ex 
ca  nalcicur  contra  promiirorem,ciu((}i  hdciuflorem. 


8i; 


p.     V 


A    V. 


III. 


Caujk  huiuSAciionii. 

Elusaftionistres  funtcauf*,  quot  funt  claufulz  ftipula- 
tionis.l.tf.hicPrimacaufacftresiudicata.  Comittiture- 
nim,inquantumiudexiudicauerit.  l.f.  Etftatimcomraitci- 
tur  licet  exadtio  differatur  vfqae  ad  tcmpus  iegitimum,  &c.!i 
I .  ludicatum  accipere  debcmus  ab  eodem  iudicc.cui  (c  fjbdi- 
dcruBC  fidciuiTorcs ,  fi  forcc  ccrti  iudicis  nomen  in  ftipulatio- 
nc  contrahenda  cxpreffum  fif,l.}.in  princip.&  l.penult.Prs- 
terea  neceffe  eft,  vt  hic  ftipulatio  committatur,  cum  eadem 
perfona adum  t^iG,  qus  ftipulatidne coprehenfa eft.  Eande- 
queperfonamintelligimus.qux  cindemquahtatem,  quam 
prius habebat, retinec ,  icg.fi  ante.  qu£  lex alioqui  non  valde 
obfcura.in  Noricaeditionecorruptacft.  Adhaecdecadere, 
eademqj  adione  a<ai5  efr:  oportet ,  vt  ha:c  ftipulatio  c5mit 
tatur.  l.cum  quxrebatur,  §.  vlt.SecHnda  caufa  huius  adlionis 
eft,resnodefenfa,d.i.<J.dequamulta!tra(aanturhicqu?ftio- 
ncs.l.j  .4.  f  .Sed  fidciuffor  (oluere  volens,quod  ob  ea  caufara 
dcbetiudiciumaccipcrenon  cogitur,l.exiudic.i(?.  Cauetqj 
eicreditordorainuprioreiudicioabfolui,l.fiexduob.§.vl.A- 
liquando  tamcn  re  non  dcfenfa ftipulatio  non  committicur, 
vcluti  i\  lii  mortua  finicave  fic  I.i.&.I.ca  qu(jcebatur.l.h?c  fti- 
pulatio.Ide  dicendum  eft,  ct fi  rcs  talis  fit,dc  qua  prstor  iudi- 
cium  accipere  non  cogat.  Hoc  enim  continetur  ftipulatione, 
vtres  boni  viri  aibitratu  defendatur.l.  Vit  bonus.  Aliud dice- 
dum  cft.fi  res  talis  fit  dc  qua pra:tor  peticrtt ,  de  qualis  erar.  1. 
fiferuus.  Autreusinmagiftratufitjl. fireus.Sedquid,fiob 
cem  non  defenlam  reus  ex  eremodicio  fentcntiam  fi  t  palTijs, 
anexvtraqjcaufapoteritagiprimavidelicetacfecunda  ?  Et 
ccrtum  eft  ex  prima  tantum  agi  pofl~c.  Quia  ha  clauful?  in 
formula  ftipulationis,  itain  vnum  colleftarfunt,vt  veluU  vna 
claudanturclaul"uIa,fiueresiudicetur,fiuenondcfendatur. 
Narafifeparatseftent,  neccontinerenturvnacomplexione 
verbotum  non  idem  forte  diccrcmus.d.l.  cura  quajrebarur. 
Sitamcndiuctfxfint  pcrfonx,  contra  quasagitur  ex  pluri- 
busclaufulisagipoteft.l.vlti.  Tertiacaufa  huius  adioniseft 
dolus  malus.d.  1.  (J.de  qua  in  1.  nouifiiraa.  Concipitur  autem 
ca  ftipulatio  his vetbis  ;  Qftodiudicatum erit ah hociadice,ntfi 
4ippellattotieidtrritumfiat,  rem  l>ont  viriarhitratHdefenfam  iri, 
d}Iummalumal>eJfe,abfuturum^eJfeJpoHdes  ?  Comprehen- 
ditur  tamen  breuitatis  caufa  h^c  ftipulatio  tripkx  appellatio- 
neludieatum  lolui  lcg.<>.&leg.in rebus.hic.  &interdum  iu- 
dicatum  folui  vnamcx  tribus  claufulis  demonftrat.ltg.  15). 
Motib.  Gallorumfercantiquataefthic  ftiputatio.  Inqji- 
bufdamtamen  fpeciebus  &apudquofdamobferuatur  ,vo- 
caturquc  Caut:o deproceder,efier entugemtntypayer ktugt. 

IN    TIT.     VIII. 
"'rem   ratam   haberi   et  de 

RATIHABITIONE. 


^cquoqueftipulatioprztoria  eft,  quiaiuflu 
praCoriscauccis.quialicnonomineagit.  Inft. 
___.  |defatifdat.  Qnanquara  intcrdum  couuentio- 
L^  i  .al!Scft4.interdum.hic.I.i.dcpr^tor. flipulac 
Seddeprstoriahicpotiflimediflcritur.  Agero 
auicmisdiciturnominealieno,  eciaraisquiquoquomodo 
ius  alienum  pcrfcquitur.vt  puta  qui  ftipulationem  damni  ih~ 
fedipoftulat  nonfolum  ,  fed  cunc  demum  cxigiturhxc 
cautio  aprocuratote,  cuminccriura  cft,an  mandatum  habc- 
at  ncc  ne,l.  ne  fatifdatio.  A  tucorc  &  curatore  non  exigicur.l, 
a(^or.hic.&  Inft.dc  fatifdat.  Ac  nea  procuratorc  quidem  rci, 
inccrtiscafib.l.tutore.l.procur3tor.j'.vl.hic.l.rofolu,depro" 
cutator.Petidcbetanteliceconteftaca.l.Popon!us.§.ratiha* 
bitionis,deprocur.  Formulahuiusftipulationistraditur  in 
l.procuratof,  zj.  inquaformulacQntiheturetiamftipula- 
tio,  sAmplimntn  agtpttt.  Et  videntur  fimul  iungi  olim  con- 
fucuifle.  ApudFrancoshocvcimur,V^tprocurator  qui  finc 
mandatointerucnit,  intratempus  pra:flitutuma  iudice  aiic 
mandatum  domini ,  aut  ratihabitioncm  oftendat ,  alioqui 
decetnitur  abfcntia ,  feu  defedus  ex  co  die,quo  falfus  piocu- 
rator  iotciuenit :  alibi  eius ratione  obleruatur ,  vt  fine  man- 
datoncrao  admittatur. 

D< a^iimeexhAcjHptktione.     C  A  p.      II. 

EX  hac  ftipulatione  datur  a(5tio,  cam  aduerfus  ptocut  acorS 
quipromifit.quam  aduetfusfideiuflorem  ,  fideminus 
cundem  adtum  rctradbauerit,  ratum  videlicet  non  habendo, 
quod  geftum  cft,  &  iterura  pecendo,  &c.  1.  quo  enim.  §  vlti. 
Ratura  non  habere  vidctur.non  qui  quoquo  modo  id  reicin- 
dcre,  acreuocarc  nititurquod  aiflum  eft ,  fedqui  quodgeftil 
eft,improbar,quafi  procurator  mandacum  no  habuerit.Pio- 
indedoraino iinpecrante reftitutioneni pritextu statis  , aut: 
afententiaprouocantenoncommictiturha?t:ftipulatio,quia 
idcmfaccictdominuSiCtfiipfein  iudiciopetiifTet.lcg.^.Iteni 
('petcndHm )  v  erbum  ad  litis  conteftacionera  refcitur ,  adeo 
vtobfimpliccmdenunciationem,autvocationeranoncom  . 
mittatur  ftipulatio.l.  amplius.  ' 

Pr^tereanotandiaeft,vcharcftipuIatiocomitfaturneGcfIb 
cftdominumipfum  peteie,  cuiusnomine  piocuratoi  cauir^ 
non  alium.l.fi  finc.§.  vlt.I.procurator.z  5  .Eo  tamen  petente, 
quifundum)dequoliserat,a  dominoerait,ftipulatio  com- 
mitticur.l.  fi  indebicum,§.vlc.  Sed  etfipetaturabalio,qu3m 
qui  ftipulatus  eft,  non  committitur  ftipulatio ,  oifi  fideiufTor 
auieiufdcm  obligationisfociusfii.  li.l.fiquisvoi. 


Ofjiciumiudicis.     C   A   p.       III. 

Fficio  iudicis  coRtinecur,vt  tanti  damnetur  rcus  hoc 
Jicio  quanti  intcrcft,  &c.l.  fi  commifla.Hinc  fit  vc 


m 

qua, 


icnus  intereft,eatenus  condemnatio  fiat.l.fi  procuratoj.leg 
iS.&l.ip. 

FRANCISCI    DVARENIIVRE- 

CONSVLTI  COMMENTARIA     IN   LIB-  XLVI- 

DIGESTORVM    SEV  PANDE- 

t:   T  A   ».  V  M. 

IN    TIT.    I.     DE    PRIVATIS     DELICTIS. 


VsTiNiANVs  de  deli<51:is  tri&atu- 
I  rusincipitapiiuatisdcliidlis.  Dicuntuc 
'  autcm  priuata  dcliiSla ,  ex  quibus  pio- 
dit?funt  ptiuatsE  foicnfcfq-,  aiJlioncS, 
I  nec  public^  legib.vindicatui:cuiufmo- 
'  di  f unt  furtij,iniuiia,&c. Ac  tamctfi  cri- 

minalitcrquoqjinteiduagatur,  tame 

hsz  criminis  cxccutio  extiaoidinaiia  eft,nec  ca  ex  legib.pio- 
ficifdtur.l.vLPi?ccpca  aute  aliquot  genetalia  hic  traduntur  de 


hxiiulinodideli(ais.Prim(ieft,g>36ltctocsdc{cendctesex<JeIi- 
<ais,fi  rei  pcrfecutoriar  fint.ad  bsrcdes  tranfeilt.l.  i  .&  Inft.de 
perpet.&  temp.  acSr.Qopd  cft  accipicndum,nifi  lis  cu  defun- 
<Sloconteftatafuerir.C.exdeli(5lodefun<3;.  inquantum  hae- 
redesconuenian.  Ha^fTedib.  tamcnfere  competunc  b(^  a(5lio- 
nes,cxccpta  iniuiiaium  a<ftione,vt  hic  dicitui.SecundLi  eft:q> 
ii<^oncs,quae  ex deli(5lis  nalcuniur.noxalcs fiinr, &  noxa  ca- 
putfequitur.l.i.§.vlt.Tertiii,plurib.dcH6lisc6cutieniib.plu- 
m  datut  aAioaes.  Ne(  ea  rcs  dubitatiooe  babec ,  cum  plura 


8U 

admilTa fint.vt in  exemplis  ab  Vlpiano adduAis.l.  z  Cum  aute 
vnumtantum  admiffumeft,feddiacrfi  criminum  tituli  di- 
uerfaque  nomina.maior  quzftio  eft,qua:  alibi  traftatur.l.qui 
feruumiup.de  zHt.Sc  oblig.  Quartum,  fi  quis  omiftb  iure  or- 
dinario  iudicioq;  ciuili,  criminaliter  agere  velit,  ex  huiufmo- 
dimaleficiisinerimenfubfcriberedebet,ficut  in  ceteris  cri- 
tninibus,qu£ex  legibusoriuntur.l.  vlti.  Arbitrortamenei, 
cuiusintereft  tantum,  noncuiuisapopulohanc  executione 
accufationemve  competere,  quamuis  id  certi  i»ris  non  fit,vt 
merito  priuata  hxc  delidta  dicantur. 

I  N    T  I  T.     II. 
D  E     F  V  R  T  I  S. 

.^dfitfurtum.     C  A  p     I. 


Tranc.  *Duarem  Comment. 


— --^g^lCV  R  T  v  M  eft  contrcdatio  rei  fraudulofa  lucri 
^^y^|j(t^faciendi cauta,  vel ipfius rei,  vcl  vfus eius,  po(- 
*-^leffionifve,  quodlcgcnaturali  prohibitumcft 
iadmittcrc.l.i.  D.citurcotretSatioquianccco- 
r^Z5k^^^'5gitatione,nccvttbo,necfcriptur3,(cdcontrc- 
ftando  funum  fit .1.  i . I.  fi  quis  vxori.  §.  ncque.  1.  inficiando. 
^d  faadet  iTu/.tov  verbi,  cum  tam  apud  Grscos  quam  Latiaos  a 
f ereado  dicatur,  vt  Paulus ait-  H  nc fit,  vc is  quifimulabat lc 
procuraiorc  efle.elfecerit  vt  vel  fibi  vel  cui  mc  dclcgauit  pro- 
mitterem,fatti  cum  eo  agere  non  poffum :  quoniam  nuUura 
corpus  interuenerit ,  quod  farandi  animocontradlafetur.  I. 
fi  is  qui.77 .  Nihil  autcm  teferr,  an  vnus  tantum,  an  plurcs  ali 
quid  abftulerint  quod  ab  vno  loio  fortaflis  auferri  non  potc- 
rat.  l.vulgare3.§.vit.Notandum  tamen  eft  amotionem  rei  no 
femper  bic  requiri:quonia  cx  contrcdatione  rei.qu^  noH  au- 
fertur,plerunq;nalciturfurtu.l.vulgaris.§.vl.&l.quieamet<", 
Dicicur  practctea  in  definitionc(.^«)  quod  verbum  dc  rc  mo- 
bilitantumaccipiendumeft.I.verum.hic.  zy  .&1.  quare.de 
viuca.  Tamecfi  autem  rei  propriae  aliquandofurtum  fiat.leg. 
l.isquirem.6i.&^8.tamenvt  plurimum  reialienzfurtum 
cft.l.falfus.§.quialienum.&l.quieament6.  Namquicen- 
trettat rem  cnius  dominus  eft ,  &  in  qua  nihil  itiris  alius  quif- 
quam  aabet,fur  dici  non  poteft.l.falfas.§.i.Sed  &  rei  cotnu- 
nis  furtura  quoqj  fieri  poteft,  quia  pro  \ztie,  aliena  eft^  lcg.  fi 
iocius. 

Item  filiorum  noftrorum ,  quos  in  poteftatc  noftra  habe- 

raus,furtu  nobis  fit.l.fi  filius.&  l.mater.De  re  hzteditaria  va- 

riatum  olim  fuit.fed  tandem  obtinuit  eius  rei  furtum  nonfie- 

ri:quiainnulliusdominioeft,  cuifurtumfieripoflit.  Quod 

tamen  eft  accipjendum,nifi  ea  rcs  ad  iusalicuius  quoquomo- 

do  pertineat.l.  ha:reditariar.&fcq.Dicitur,iv-<»«df;//tf^.Quja 

is,quidominovolente ,  remcontre<5lat,vclcumdominura 

velle  exiftimet ,  futtum facere  non diciturJ.qui  re.78 .l.inter 

omnes. §.  recle.  Confentir«  autem  dicitur is qui  fcieos ,  noa 

contradixit ,  nifi  pudote,vel  alia  huiufmodi  prohibeatur.leg. 

pen.Sanecoftitutio  luftinianihypothcfim  rcfert ,  in  qua  fur- 

cum  fit  volente  domino ,  1.  fi  quis  (eruo.  C.de  fart.  Sed  fi  hy- 

pothefim  redle  expendamus ,  confentitquidcm,  vt  rcs  amo- 

ueatur,  fed non  eo  confilio,vt  eacareatiied potius ,  vt  a  furc 

ea  repetat.Dicicur  in  defia\x.\one,Lusrifticiendigratia.Qlnp- 

niamanimus  interueniredebctlucrificaadi,  nec  alio  animo 

resc5tre(5tansfurtumfacir,l.vcrum.40.1quiiaiurias.Lucrari 

autem  is  dicitur  ,  qui  rem  amouet ,  vt  alteri  donet ,  vel  com- 

modet :  quia  fpe  cies  lucti  eft,cx  alieno  Iargiri,&  beneficii  de- 

bitorem  fibi  conftituere.I.  fi  p)gnore.§.i  .Sed  notandum  cft, 

furempecuniz  ctiamfaccinomineteneriquamuis  animuiii 

facci  furripiendi  non  habuerit.l.qui  faccum.Saccum  cnim  pe- 

cunix  cauiahabcrevult,  tametfialiascumhabcrenoncura- 

ret.  Dkkw:,  f^/wpojepomjve.  Q^ia  furtum  facit ,  non  tantij 

is,quilucfativultproprictatem ,  fcdetiamvfumeius,  aut 

poffeflionem,  l.quiinuenta.l.  fi  pignore.leg.fuHo,  Additur 

^idhaem, Quodle^^natHrali,&c,  Qupdquarouisin  hacdiflS- 

nitione parum  videatur neceflarium  efle ,  tamen  huius' iuris 

fontcm  oftcndit.  Nam  iut is  naturalis  acdiuini  prarceptum 

e%N«nfHrtumfscies.  Vndcdominiorum  diftinitiodicitur 

iurifgentium  cire.Lcxhociurc.deiuftit.&iure.Etintcriuris 

przcepta  refertur fuum  cuiq;  tribucre.nemine  lacderc.  Hinc 

etiam  alibi  dicitur ,  Furtum  natura turpc acinhoneftHm  cfle. 

J.probi-Jjra.dc  Ycrbor.  fignific-«t.&  iufenaturali  prohibitura 


eft.Atq;vtacquifitiodominiianaturalipo(Ie(nonec(Epit,it» 
furtumqu0dc5trado.Tiiniorumdiuifioncmadmittitur,iu- 
ri  Baturali contrarium  eft,  &  multo  magis iurigentiu.  Qaod 
autemimpunitumfuetitolimapud  quoldam,  vti€gypiios 
&  Lacedsmonios,  videre  eft  apud  Gellium,  Alexandrum  ab 
Alcx.  Diodorum  Siculu  &  alios  huraaniores  audlores,  poft- 
eacocpitfurtumcertalegecocrceri  iureciuili&Lii.tab.qu? 
iureprztoriodcindeconfirmataeft,  quod  viderelicec  apud 
Gellium ,  &  icLi.fi  quis  tcftam.  lib. 

Fitrtorumgencra.      C   A    p.     II. 

COnccprifurti&oblatimeioeftinlnft.tit.dcoblig.qus 
:xde!iftona(cun.&apud  Ciiumi^b.i.Inft.conceptutn 
autemfurcumdititGelliusperlancem&liciuin  lib.  ii.c.18. 
Quia,  vt  Feftus ait :  Qui furtum quirebat  in domo aliena,li- 
cio  cindus  intrabat ,  lancemqi  ante  oculos  tenebat  propter 
matrerofa.aut  virginum  prjefentiam.  fed  ha:c  in  deiuetudin  e 
abierunt.  Achodicfuperfunt  duotantum  gencrafurtorum 
manifcftum&necmanifeftum.dcquibusfatisprolixadifpu- 
tatiohiceft.l.2.5.4.^.tf.7.8.54.&}^. 

.^xA^itodeturexfurto.     C  A   p.     III. 

DVi  funt  przdpuc  acdiones  ex  farto.  Vna  eft.condidlio 
f  urtiua,qua  rem  fut  tiuam  perfequimur.&  ea  datur  ta- 
tumdomino,Leumqui.§.qualis.Dehacpaucahictraduntur, 
fed  (ub  ti.dc  cond.fur  ti.plcnc  tradatur.  Eft  &  ailio  furti.qus 
datpc  ad  pocnam,dc  qua  copiofiflirac  hic  tradlatur. 

Cuidatura5liofurti.     C  A   p.     III I. 

ACtiofur.idit  rei cuiusintereftrcmnonfurripi.quauis 
dominusnonfic.l.io.l.iscuius.S^.Hincmults&varix 
qusftiones  oriuntur,  qus  ledior.cm  tantum  requituntl.eu 
qui.l.inter omncs.§ .  fi  feruus.L  fi  dominium.Lne cii.l.fetui. 

Contraquemdetur.     C  ap  .     V. 

H/Ec  aftio  aon  laodo  aduerfus  f  urem  datur,fed  etia  con- 
tra  eum,cuius  ope  &  confilio  furtum  failii  eft.l.in  furti 
fi.l.fiquisvxori.jT.cumTitio.HinciIlaapudGiceronemfor- 
m\xh.Opeconfilio^tuofurtHmfa£lMmeJ[e,^c.\ih.:^Acn3xmi 
deorum.&  Inft.de  oblig.quse  ex  delido  naic.  Contra  filium 
auc  feruum  non  datur.in  quos  ftatuere  &  aniraaduerterc  no- 
bislicetjl.frrui&filii.  Contraimpuberemitademumdatur, 
fiisdolicapaxfit.l.impubcre.  Contra  hzfcdemnondatur, 
quiapricotia&po^naliseft.Lfi  cumquis.hic.§.i.Inft.deper- 
pet.&  tcnip.adl.Contra  dominum  ipf.  m  aliquando datur,vt 
putafitempignoratamfurripucrit.l.ina(Jione.ii).§.vLNo- 
xalis  eft  &  noxa  caput  fequitur.I.fi  cum  qui.I.fi  feruus. 

^alisfthxcaclio.     C  a  p.     VI. 

PRstoria  eft,  fiue  fit  furti  manifcfti,fiue  nec  manifcfti.NI 
etfi  furtum  puniretur  lege  decerauirali,  tamen  hanc  poe- 
nam  dupli,vcl  quadrupli  pra:tores  adinucncrunt.Inft.de  pcr- 
pet.&  tcmpor.adt.  vbi  Thcophilus.  Furti  manifefti  adtio  per- 
petuaeft,acc  manifefti  anno  finitur.Li.Inftitut.de  perpcr.& 
tempt.ad.Quomodofurtiagendumfic.Etquidcxprimide- 
beacintctuione,traditur  inl.iaadlione. 

C  A  P.     VIL 

^uodnamfit  offcium  tudtcii  in  hacaBione. 

REus,qui  hac  a(5lionc  damnatur  ad  pcenam  dopli ,  fi  furtii 
nec  manifeftij  fic,  ad  posBa  vero  quadrupli fi  manifeftij, 
l.quivas.  Lfipigaore.  Sed  quidduplacur,aucquadruplatur? 
Rc^endeo,  fi  quis agat  vt  dominus,  duplari pretium  rei.Lia 
fua.yi.l.fivcndidero.  Aliasduplaturid  quodintcreft.l.inra- 
bulas.l.quidam  tabularum.l.  inficiando.  Daronatus  hoc  iudi- 
cio  notaturinfamia,  a  qua  pra:fcs  prouincke  non  poteft eura 
eximcrc.l.  non  poteft.  Poteft  tanien ,  qui  de re  cogr ofcic  ex 
caufa  hanc  notam  remitterc.Lquid  ergo.§.  pccnagtauiot .  de 
his  qui  notaatur  infam. 

C  A  p.     VIII. 

De  aliis  iudiciis  atg^fcenis  aduerfu^sfures proditis. 

LExduodecimrabuhtumpetmittcbatfurcranotfturnutn 
occciderc,  diurnum  itafifetelo  defenderet.  leg.  ({  pi_ 
gnere.     Sed&fares  raaiiifeftos  verberari  eademlexiube- 

bar. 


In  Tit.  FurtiaduerjHS  nauta.s  >  ^r. 


bar.Ge'I.lib.ii.cap.t8.  HodieprjrtorpoBnamdupli&qua- 

drupli,  de  quibus  iam  dixi,exrraordinariaanimaducrnone 

fures coercentur.  Hmc  quacricur,  de eo qui  furem  ad  praefe- 

ftumvigilumduxit.l.intcrdum.§.quifurem.  Sed  nos  quid 

deeolentiremusalibiexpofuinBusluprafolur.matrim.Fuet- 

iam  intcrdum ,  vt  futtum  in  aliud  genus  delidli  odit ,  vt  pu- 

ta  fi  quisrem  facram  aur  publicam  hirripuerit.infr.ad  leg.Iu 

liam  peculatus.  Sednotandumcft,eum,quiciuitatialicui, 

aut  municipio  pecuniam  fubtraxitjin  legcm  luliam  non  com- 

mittere,  quia  publica  res  in  ea  lcgead  rcmpopuliRomani       <5tam.l.d««ique.exq'iib.'caui.  maio.l.fihsrededeacq.poin 


«i7 

Iempcrinduplume(l.Aba(3;inncIegis  Aqii!l''.-E,cuia  dnlum 
rcquirit-Vcrbaedidiiarisd.tfuleabVipianohicdeilaf.nrrur. 
Hic obferuandum cft rei  haredirarii furcum  uoi.  iir ri ,  quia 
fcilicetaneminepollideatur.  Hrrediras  naquedominiloco 
eft,inhis  quaeiunt  iufs,  non  etiaminpofIcirioDC,qiia  fa- 
do&aniraoretinetur.l.harredicariaf.dcfurc.l.  i.§.Sc£cnola. 
hoc tit.  Notanda  eft  ctia.i.  lex  Gallica,  /* mort.fatp.t  le  vf.&ic 
contraiurisciuilisrarioncm,moribustamcnproptervtilir3- 
tem indu<fta : licer falfo  qaidam  txiftiment  cx iure ciuili du- 


ranrumrefertur.  I.eumquivcdbigal.deverbor.  fignificar.g» 
&  Papinianns refpondifle mihi vidccur.l.ob pecuniam.  Ve- 
rum  conftitutionibus  imperatorij  lex  luliaad  ciuitaccs  quoqj 
prodiicitur,  vt  Martianiis  ait  1.4.§.  vlc.ad  lcgcm  lal.  pecul.  l- 
taque  ita  mihi  videcnr  Papin.  cum  Marriano  conciliari  poire. 
Simile  quiSdam  Iegirur,in  l.annonam.  de  cxtta.  criminib. 

IN  TIT.  III. 

DE  TIGNO  INIVNCTO. 

E  G  I  s  I  i.tab.  verfushuiufmodicxrat:/»*«»w 
ijttt  itgnum  alteno  ttdijicio,  aut  vined  tnthn^Hm 
hahebit  ,  in  dupluma^ioejie.  Ea  lexgenera- 
iuer  finxit ,  (ed  fpecialitcr  ad  hunc  locum  pcr- 
)  caicc.  Cum  is  iniunxit  kiens  prudens,cum  ea 
«(Sone  de  tignoiniundlo,  &  adlio  ad  exhibendura  ,  &rci 
vindicatio  ooncurrir,  quod  dolo  malopoffidetc  defierit.Co- 
tra  aducrfus  eum  qui  bona  fideiBiunxit.folaadliodetigno 
iniandto  compctit,  necad  cxhibendum&reivindicarione 
agerelicer.l.adeo.  §.cum  in fuo.de acq.rer.dom.l.gemma. 
adexhib.quandiumanetxdificium.  Quiacum  quisex  alic- 
na  macctia  infuoa:dificat ,  xdificiidominusfit.monraate- 
riac.  1. adeo  § .  cum in  fuo.de  acquir.t er.dona .  Verum  quan- 
diu  mancr  asdificium  non  poteft  vindicari, fed datur  aftio  cx 
lege  duodecim  tabularum ,  qu£diciturderignoiniun6to,in 
duplum.l.i.  Idquciurefingulariconftitutumcft,  ne  ardifi- 
cia  diruantur ,  &c.  Scd  ncc  adlio  ad  exhibendum  competit. 
l.gcmma.fupraadexhibendum.  Qupdaucemdiximus.nec 
viadicari, nec  ad exhibendum  agi ,  ficaccipiendum  cft,  fi ad- 
uerfusdominum  asdificii,  vcluti  tignipoireirorem  agaraus,vt 
rij;num  eximacur.  Nam  agi  concra  eumpoteft,qaafidolo 
polfi  Jere  defieric.l.  i.vc  fcilicet  in  litera  iuretur,  &c.l.in  rcm. 
§  tigritim.dereivindicat.tignointetimmanente.l.quires.§. 
vltim.de folur.  VerbaenimlegisapudFeftumh^cfunt.T*- 
gnnm  tdthM  iun^um  vtndicato  ,nec  fiinito.  Notanduineft 
lege  n  duodecim  tabularum  loquide  tigno  furtiuo.l.z.&l. 
deeo.lupra  de  donat  intervirum&vx.  Vudeprobabilccft 
aduei  lus  eum ,  qui  bona  fidc  polTcdit,  hancin  duplum  a^lio- 
nem  non  dari.  Prarterea  animaduericndum  eft,  fiquis  li- 
rem  conteftatus  factic,inhaca(5lioncvindicarenonprohi- 
beri.l.  vlt.qHia  a(9:iones  duar  funt  ,qui  eleftione  non  toUun- 
tur.  Si  vero  dupluin  iam  confccutus  fuerit,  amplius  vindica- 
re  non  poterit.§  .clim  in  luo.Inftic.de  rerura  diuifione. 

IN  TIT.  IIII. 

SI  QVIS  TESTAMENTO  LIBER 

ESSE    IVSSVS    BRIT. 

ANcaAionemproponere  neccftarium  fuir, 
proptereaquodciuilisa(flio,velfurti,vcllegis 
A quiliae deficiebat.  Nam  fi  is,qui libcr  teita- 
mento  iuffus  eft  poft  mortcm  domini,  ante 
aditamha-tcditatcmdolofeccrit ,  (ecunduin 
ftritStim  iuris  rationcm ,  impunc  id  fecifte  di- 
cctur.  Non  enim  adione  furti ,  autaftione  legis  Aquili» 
conueniri  poteft  ,  quia  rei  inqua  dolusadmiiruseft,ncmo 
dominusautpoflcfiorfuit.l.i.^.Scacuola.Itemetfihajredira- 
tem  pro  domina  habeamus,ob  furtum  domino  f  adtum  adiio 
furtinoncompccit.l.fcrui.iup.dcfurr.I.i.J.i.  Adhxcferuus 
ob  huiufmodi  admilTum  coerceri  non  potcft  ab  hxrede,pro- 
pcer  fpem  imminentis  libertatis.l.  i.§. i.Itaqucmagnaratio 
&  vdlitas  fuafic  hanc  adlioncm  proponerc,  qua:  pritoria  eft, 
&  in  duplum  datur.  Non  folum  aucem  ad  furca  hzc  a<9:io 
pcrcinct ,  fed  ad  damna ,  quxcunque  hacredirati  feru.is  dcdit. 
1. 1.  §.  Doncantum.  HaecadliodifFcrcab  adioaefurii.quia 


&hic.  Quia  poenalc  hoc  iudiciumeft,  ex  quafideIi6to,nc 
dcliquifle  videatur,  quiignorans  viaroresnonrepulit.Iniu- 
diciodcrcccpcoconrracxuioqiiafi  concradtuhorum  etiam 
faaun^pracftac.Quainre  Accurfiuslabitur,  &  ceite  raifere 
vacillat. 

IN  TIT.  V. 
FVRTI  ADVERSVS  NAVTAS,  &c. 

JEc  aftio  daturaduetfusnautam,cauponem,vcI 
ltabulariumcbfurc(4m,nonabcisfa<aum,iedab 
corum  familia.lraque  non  cx  maleficio,fed  ex  qua- 
fimaleficionafcidicirur.§.vlt.Inft.deobl.quiqua- 
fi  exroalefic.nafc.  Fddtum  autem  viatoiumaHtve(2orum, 
hac adtionc non  prsftarur. 1. 1.  Icd  corum ,  qui  in  minifterio 
funr, & perpetuo inhabitanc.l.z.Dacut hic adtio in  duplum. 
l.i.hic.l.licet.§.in  fa^aum.fup.naut.caupo.ftabul.  Dxer  it  ali- 
quis,Nullaigitura(fliodabituraduerfushasperfona-s,fi  tesa 
viatore  aut  vc(5torc  lurrepta  fuetit  ?  Refpondco ,  hanc  pcE- 
nalem  non  ccmpetere ,  ied  aliam  cuius  mcntio  eftrnp.j.r. 
naut.  caup.  ftab.  Nam  in  ea  a(5tione quocunque  modo  tes  a- 
mifla  fit ,  citra  cafum  forruitum  a(Stio  datur,ctiam  fi  nulla  vel 
nautsvclcauponisculpaiotetucnetit. 

IN  TIT.  VI. 
SIFAMILIA  FVRTVM  FECISSE 


DIC  A  T  VR. 


rctur,  aut  omurs  noxadedere,aucomniuin 
nominelitisrftimationemio!uere,facile  eius 
patrimoniumcucrccrctur.  Itaquefinolicdominusnoxxde- 
dtTe,rantu«i  prxftarc  cogitur.quantum  fi  vnus  liber  furtum 
feciflet.  Ideraquededamnoiniuriadatodicendumeft,pro- 
pter  firailitudinem  rationis  &  xquitatis.l.illud.ad  leg.  Aquil. 
Alia eft  caufa  plurium  feruorum  fimul  iniuriam  faciennura. 
Lfiplures.infra  dciniuriis.  qiioniam  cograuior  eftiniuria, 
quo  l  pluribus  fit.  Iccm  fi  pluresalbum  prarcoriscorrupe- 
rinr,  fingulorumnomincdamnaturdominus,quiacontcm- 
pta  maieftas  pra:torishicvindicatur.I,fifamilia.fupra,dciu- 
rifdi^a. 

IN   TIT.  VII. 

ARBORVM  FVRTIM  C^SARVM. 

C   A  p.     I. 

V I V  s  aAionis  cadem  caufa  eft ,  qus  legis  A- 
quiliat.l.  f.  Qnicnim  funim  alienasaibftres 
csdit ,  damnum  iniuria  dat.  Eftramcnanti- 
quiorlegis  Aquiliz  a(5tionc.  1. 1.  Erabeadif- 
fert ,  quia  hzc  arboris  cx(x  ranrura  nomine 
competic,  non  ctiam  cxtirpata: ,  &  l.furtim.  Nec fufficit ar- 
borcm  cifameflc  ,  fcdfurtim&clamcarfam  cfleoportet.l. 
facienda.§.vltim.  Diffcrt  etiam  ab  adtionefurti,  quia  hic 
ob  cifas  arborcs  etiamfine  animolucrifacicndidatur.  l.fa- 
cicnda.  Cum  hacadtioncconcurrunrplirunquclegis  Aqui- 
liafcriminalis,a6tiolocari,3(5tiofurri,'nterdi(5tumquodviaut 
clam :  qnod  fi  pccnaks  finr  a<Siones  non  concurreates ,  qux 
plusconcinetpiiusinfentataalteramconlumic.  Si  qu,Tmi- 
nus  contineat  priusintentetur,exaliaquodampLusincae- 
rir,confcquiliccbir  Anidemcft,cumalcerafitrci  perfecnto- 
ria.vtlocati ,  dubitari  potsft.&communitcrobtinuuidcm 
ius  efle.  1. 1.  de  tuc.  &  cur.  licec  vcrba  11.  huic  fenceniii  i  cpu- 
gnacevidcaDCur.l. fileruii.de  obl.&a(^.Alitcrqjinterpretaa- 

ZZ 


8i8 

«iafunt. 


Franc,  T>uareni  Comment. 


C  A  ?.    11. 

Cui  df  contra  qium  detur. 


DKvQX  donino  arborum  czfarum.I.  ^.idcft>ciin£uius 
iando  origo  eiusfuerit.l.tf.  Atfiplures  domini  fint, 
omnibus  damr  adio  ,  fed  vna  pccna  eiremclprsftacur.l.fi 
plures.  Dominum  hicaccipimus  etiam  eum  ,  qui  fundum 
Ve(fiigalemhibct.l.^Sed&  fi  quis  agram  vendidetit,nihilo- 
rainus  ei  dabitur  adio.l.  vlt.  Hiredi  autemcererifquefuc- 
cellbnbusdatur.l.  7.  Conrra  eum,qui  csdit  vel  manibus  fuis, 
vcl  altcriiis  opc.I.furtim.^  Ac  fi  plures  cijciderint,cum'fingu- 
lisin  lolidum  agctur.l.fi  plures.  Nam  datur  aducrfus  haerede. 
1,7. 

officmmiudkU,       C   A  p.     III. 

O^^ficium  iudicis  in  hac afiione  cft,  vt ad  duplum  cotidc- 
.imec.l.7.§.vlt.  Duplaturidquodintercft.inquaasfti- 
micione  deducicur  precium  arborum  ,  quac  afpcrrats  Hoa 
fuor.1.8.  Pr2cerhincciui!e.T3Ad;ijnempoteftetiamctimi- 
naliter  accafari  is,  qui  alienas  atbores  forcira  ca  dic,  &  io  cum 
ta"nquaminiatronemfeueriflii-ne3nimadaerti.l.i= 

AD  TIT.  VIII. 
VI  BONORVM  RAPTOkVM, 

ETDE,  TVRBA. 

DV  Afuntparteshuiusinfctiptionis,  vna  ;?eVibonDrum 
iapcorum,altcradctuib3,qua:duijbuioJ:6ti;>exqui- 
bush.cca(^ioprofluxic,contincntur. 

Caufi.afiiomsvibonorumraptorum.  C  A   p.  L 

CAufaaftionisvi  bonorumraptorum  duplexcft.vna  eft, 
quiadolomalohominibascoi(%is  damni  quid  fa^flutn 
cft.  Aitera caufa cft, quia bonaahcmu:. capta fant , eaam  fi- 
necoadlishomiaibus,  vtedii5to  prxtoiiscxptcllumeft.l.i. 
inprinc. 

Cui^comtAquemdctur.     C  A  P.     II. 

DAturci  ex cuius  bonis  res  eft,  lice: in  eius  bonis  nen /if» 
l.i.5.inhaca(3ione.Datuthircd!.I.2.§.vl.contraeum> 
qu;rapuitaUtdamniidedif,&c.nocontrahiredemJ.i.§.vIt 
Officiumiudkis.       C  A  p.      II  L 

OFficium  iudicis  cft  damnare  rcut»  in  quadruplum,  fi  in- 
tra  annum  agatur  ;  poft  annum  vcro  infimplum.l.i. 
haic  autcm  quadruplo  incft  fimplumaliccratqueinfurua- 
dlione.Iolt.eo,  Itaquc  ro  inor  eft  hsc  pcena  quam  furti  mani- 
fefti.VndeoriturquiftiocurfurmanifeftuspcEnaradepen- 
dcat  maiorcm  quam  raptor ,  quando  hic  atrocius  delinquir. 
Inccrprctcshicintricantur.nccTheophilus  quidem  Grxcus 
facis  videturfacere.Igitur  pra:tor  poenaro  pecuniariam,  in  ra- 
ptorem  tempctauit ,  nempe  mediocrcm,&intctfurtipoe- 
nam  nec  manifcfti,  &manifcftimediam,quodpublicoiu- 
dicio  Icgis  luliz  devipiiblicaautpriuata,deportatione,aut 
publicationctcrtiajpartisbonotumcoerccretur:  fur  autcm 
cxtraordincm,nonpub!icoiudiciopra:terpoenatnpecunia- 
tiam  puBiatur.Lfi.defart.tit.adl. Iul.de  vi.  Eadeit»  eft  ratio 
cur  furri  manifcfti  agatur,in  quadtuplum  perpc  tuo:  vi  bono- 
rum  raptotfi  intraannu  tantum.in  triplti  poenf  nomine.H^c 
pcenalocumetiamhabet  aduerfuseuip,  quiinipfo  admillb 
deprehenfas non eft.Inflit. co.  tit.  QM^adruplatur  verum rci 
prctiumnon  cciam  idquodintcreft.I.i.§.;nh3ca(ftione.Fa- 
mofaeft  hzcadlio.  I.  i.de  htsquinot.infam.  Atbitratianon 
eft.Lpen.  Prsterhancciuilema^flionem  proditaeft&cii- 
minalispublicaqueaccufitiopropterquara  hica(flio  dene- 
gandanoneft,q  lamuisciprsiudicer.l.i.^.i.Nam  hic  a(2:io 
temfamiliareniperfequitur,  necad  vindi(5lam  competit,fi- 
cut  aittio  iniuriarum.l.praEtor.§.fi  dicatur.iup.de  iniuriis. 

Prstcrea  notandum  eft  obiter.a  lurifconfulcis  nomina  in- 
ditaa(flionibus  prstoriis.  Quibus  autemnominaaoniDdi- 
derunt,infa<ilumgcncfaliterappellarunt  ,qualistftcxcdi- 
Oco  fub  hoctit.l.  4.vcrl.ha:cautcm.  Notandumquoquecft 
raptoreoi  quantum  ad  pcEnamnon  polTe  purgare  moram, 
quat  ex  rc  mtcliigitur  ante  litem  conteftitam  reftitucnda: 
quiacx  tjuo  deliquit  >  tnoram  facere  videtut,  &  plos  quam 


ff  uftrator  cft.I.pcena.de  cond.furt.l.pen.de  vi  &  vi  arma.Dc      | 
niora ,  vide  quz  diximus  inl.fi  infula^de  vcrb.obl.^ 

Deturbd.  C  A  P.     III. 

ALia  iOlio  proponitur  dc  datBno  ,  quod  in  tuiba  dolo 
malo  ahcuius  datum  cft.l.  4.  inprinc.Ethica^flione- 
ccftaria  ideo  vifafuit,  quiafupcrioritadatnrdamni  datino- 
minc,ft  dolo  malo  homincs  coa(^ifint.  Harcautemcom- 
petit  quocunque  modotutbacoadaeft.l.  4.  §.  hoccdido. 
Ceteradifficilemexplicationcmnonhabcnt. 

IN  TIT.  IX. 
DE  INCENDIO,  RVINA,  NAV- 

rRAGlO,    RATI,    NAVB 

^xpugnatM, 

CA  V3  A  huius  aiflioniscolligitur  cxcdiAoptstotis.l.r.' 
in  pcinc. 

Cuidrcontraquemdetur.     C  A  P.     I. 

DAtur  eicuiustesdireptx  funt,  &c.l.  ineum.18.  C.do 
furt.&ciushxrcdibus  I.4.§.vlt.Daturcentt3cum,qui 
r,<puit  aut  damtrum  dcdtt , &c.l.  i. in princ.  &  1.  j.§.nonlo- 
lum.ln  hzredcm  non  datur,  nifi  quatenus  ad  eum  pcruenc- 
iit.l.4.§.vlt. 

OfficiumiudicU.  C  A  p.     11. 

OFficiuiB  iudicis  eft,vt  reum  condemner  ad  quadruplum 
intra  annum ,  &c.l.i.in  princ.Ex  his  apparet  hanc  a^io- 
nem  difTerre  ab  a(^:onc  furti ,  quia  oinnino  daturinqtia- 
druplum,  &  fi  fur  deprchcnfus  Aon  fit.Et  cadcm  rationc  dif- 
fert  ab  atfiione  legis  Aquiliz.  Item  neutra  earum  adionum 
ad  reccptorcm  rerum  perriner.Ccccrum  huic  edi(flo  acccfle- 
tuntvati3SenatufconfuIta&conftitutionespfincipuro,qui- 
bus poenz  tam  pccuniarix  quam  criminalcs infliguntur.l.  j . 
§.vlt.I.  Pcdius.l.ncquid.  Hucetiampettinetedidlumdea- 
£tionc  depofiti  quod  ob  eaidem  ferc caufas  propofitumeft. 
1. i.fupt a  depofit.  De  poenis inccndiariorum  quzdam  hic at- 
tinguntur.l.quizde:>.§.penul.&vlt.fedeacommodiusalibi 
iradtabuntur  ,fub  tit.de  poenis.  inf. 

IN  TIT.  X. 
DE  INIVRIIS  ET  FAMOSIS 

L  1  B£  L  Ll  S. 

PROOEMIFM. 

^ONmodolcgib.cocrccridebctis.quiconrr». 
;uis  damnum  alicui  dat,&  aliquid  ex  eius  patti- 
■  aonio  ac  fubftantiaminuit,  vcrutn  etiam  is, 
'  |ui  in  contumeliam  contemptiimqj  akcrius 
|uicquamfacit ,  quamuis  nullum  damnum  ci 
inrciat.   t:U.'.iimgrauis  vnicuiquecontemptusfui,adeovc 
nifi  contumelioforum  hominum  procacitas  cohibeatui,ma- 
xitneverendumTit ,  neearcstumultus  rcipublicxpcrnicio- 
foS,  &  feduioncs  pariat.  ^4eritoigitur  comparataeftaiflio 
iniuriai^Ufa ,  de  qua  fub  hoc  titulo ,  qua  huiufmodicontume- 
liavindicetur.  Naminiurizverbumquamuis  inrctdumali- 
ter accipiatur , tamen hic contumeliam proptic fienificat , vr  ^*n'^,'i 
lcnbitVJpianuslib.i.  bedvidendumeftquaminmnam  fiuc,,  jj^,/,. 
conturaciiam  iuris  au(^ores  vindKfla  dfgnimiudicarint,&  adfnM 
quibusexcaufiscompetat  hzca(flio.  uichilU 

Caufahuiu4a6fioni5,  C  a  p.     I.  '°'*'f* 

LEgeduodecim  tabularum ,  ob membcum ruptumaat  os  y,{i»u  ' 
fix<flum  ,  &  genetaliter  ob  quamcup.que  iniuiiamage- 
re  permiftum  fuit ,  varizqucpccn*  ca.3emlege  conftitutz 
funt,  dequibusdiircrit  CzcihusI.C.apudGelliumlib.  10. 
cap.t.&Iaftin.noftetlib.4.Inftit«r.tituI.dciniur.  Sedealex 
in  dcfuctudinemabiit:  quodocr.fatiscommodc  fctipta,  &: 
poenaruns  medus  ,  aut  durior  aut  remifHor  efle  vidercrur. 
It.'.que  CorneliusSylla  Jegetntulit,quicx  tribuscaufisde- 
dica(5lionem,SiqmspuMatus,vetbcratufue,domufve  eiu» 
vi  introita  fit.  Grauis'cnim  iniuriacftpulfatio  autVcibera- 
tio  ,  quamuis  nulium  inde  damnum  confcquatur.  Vnde 
apud^aturninura  noftrum  Dcmofthenes.  leg.  aut  faSta.  in 
fra  dc  pOEuis,  OuJ>!  t,  n^i^  ( inquit )  -nja  iAti/9«'pon  i&)v  /«vdi', 
(^^■a^ov  J^Hi-oVjaMdCTB  »^'i/£|»«.  Ideft,  Non  gcaucliberisho- 
minibus  cxdtslicerpcrfegrauc,fedpcrconturaeliam  cadv 
&c  QjKca.  locusn  cra(flat  Senecalib.  2,.  detranquil.  vicz. 
■"  ~       "  ScJ 


In  Tit.Dtinmn^famofltheilU. 


lii-f.ftn. 
tiiMi»- 
iiiT.»i*-'- 
it.lai»!- 
.fi. 


Sed&quod  de  domo  dicitur ,  magnam  habct  ratinoem,cutn 
fic  tucifumum  cuique  refugium.l.plerilqucidein  ius  voc.  1.  is 
qui.hic.  Illud  obleruandum  eft ,  H  maUuS  aduetfus  aliquem 
leuat^e  /int,  quamuis  nec  pullatus ,  nec  Vetberatus  (itj  vtiletm 
tamcaadtionemcompeccre.l.itcmapud.  Prxlcripnt  &ea- 
demlex  Cornelia  ordinera&rationemexercendJeiusiudi- 
cii.l.  f.  l.nofoliim.hic.I.hosaccurare.de  aceuratio.Demal^- 
didlis  &  conuitiis  nihilealegeexpreflurtifuit,  (eddeeatan- 
tum  iniuria  liuecontumelia  ,  quzmanuEtjdidir.leg.^.  £a- 
dem  lege  vcl  fortaflis  alia  j  ( id  enim  incertum  eft )  aduerfui 
cum  agere conceflum eft.  Qui  librum  atf  infamiam  alicuius 
pcrtinentcm  fctip^erit  >  compofuerit  j  edideiit,  &c.fuitque 
hxcpcEHaftatuta,  Sidamnatusiniudiciointeftabilisfit.didi 
leg.f.^.vltim.  Cuiuslcgis  meminitHoratiuslib.  z.  Sermo. 
Saiy.i.  SccutumcftSenatufconrul.eiusIcgisfupplendiin- 
tcipretandarque  caufa.  Eft  enimeocautum,  vtlexdchbto 
loquens  ,  ad  epigramniata  &  ea  ,  qu^  fine  fcripturafiunf, 
pfrtinear.  Q^a;dam  alia  icem  adieiSafunt,  dequibusapud 
Vlpianum&Paulumhb.  f  .fcntent.  Curaautem  pritores 
animaduerterent  legtbus  &S.C.  quotum  mentionem  ha- 
buimu:.  vindicandis  iniuriis  nondum  fatis  profpedum  fuiflb 
cdi(!tum  propofuerunr ,  quorem  omncmpleniflimccom- 
pledetentur.  Nam  veteribus  legibusnihil  de  conuitiis  ac 
maledi6lisexpteflum  fuerat ,  cum  tamen  ea  prohiberi  &  te- 
primipubliceintcrfic.  Scicumecenim  illudeft,  tJHaledicMS 
A  mal<ficio  occafionetantnmdtflat.  Eius  aucem ,  edidi  pracci- 
puacapicahiEcfuerunc.  Primocapiceprascordacurumfe  iu- 
diciumaiccontcaeum,quiaductfusbdnosmorescoDuicium 
cui  fcciiFe  dicetur,  &c.  l.item  apud.Et  nocandum  eft  hac  par- 
ce  edi<ai  non  quodcunquc  malcdi(5bum  vindicati ,  led  id  de- 
mum  quod  in  coccu  ,  &  cum  quadamvociferationeprola- 
tum  eft.Id  enim  conuicium  fignificac,  audore  Vlpiatio.didti 
leg.item  apud.  Nec  fufficic  vociferacio,  nifi  calis  fit,  vt  bonis 
motibus  ciuitatis  impt  obetut,  quorum  hic  maxime  ratio  ha- 
bandaeft.di&.leg.itcm.  Alcetocapitepfohibctprstor,  ne 
quismatronxcomitemabducat,iuteam  appellet  ,aff^(iie- 
turvc  contta  bonos  moies :  Ne  quis  mar  is  aut  fcEmin^  pudi- 
citiam  attentct:  Ne  quid  infamandi  cuiufquam  caufafiat. 
dift.leg.icemapud. Priorempartcaiinterpretatur  Vlpianus 
dift.  leg.  item  apud.  §.  fi  quis  virgines.&  §.  fcquen.  Poftre- 
ma  verbalatiflime  patcnt , & dida omnia  fadlaque  comple- 
dl:untur,qu2  adinfamiamcontumcliamqucalicuius  peiti- 
nent ,  ditib.  leg. iiem apud.§.  ait  prstor,  Exempla  per totura 
hunc  ttadatum  fparfshzcfere  leguntur,  Si  quis  adinuidiara 
alicaius  vefte  lugubii  vtatur ,  au  t  fqualida ,  Si  barbam  dimic- 
tac ,  vel  capiUos  lubmictat ,  Si  bello  daco  principi  famam  alie- 
nam  infeftetur ,  fi  euentum  fencenciac  vend.deric ,  fi  bona  a- 
licuiuspcriniuriamoccupauerit,fiquis  pignu»  prolcripferit 
vendi(iunis  ,  tanquam  a  meacccperitinfamandimcicaufa, 
Si  quis  non  dcbitotcm  quafi debitotem  appellauerit  iniuris 
f jcicndx  caula.  ditft.  leg.  item  apud.  §.  quod  ait.  Si  quis  pet 
iniuiiamadtribunalalicuius  meintetpcllauetit  mei  vexandi 
caula.l.i^.fiquismcprohibeatinmari  pifcati,  inpublico  h' 
uarc  ,  incaucapublica(edere,Siquisicmeavtimenonper- 
mittat,di(f^  l^g-M-  Siquismentemalicuiusmedicamcnto 
alioue  quo  modo  alienauerit.  1.  item  apud.  Si  creditot  meuS 
cui  paratus  fum  folucre ,  fideiuflores  meos  interpellaueiit. !. 
ficteditor.  Si quis iniurix faciendz  gracia  domum  abfencis 
dcbitotis  fignauetit ,  &c.lege ,  fi  in  iniuriz.  Si  quis  propiium 
fcruum  diftrabece  prohibcatur.  1.  fi  quis  proprium.  Si  quis 
feruum  aut  filium  meum  ludibtio  habcat.l.  fiquisferuum. 
£x  iam  didiisapparctduplicem  eflecaufamadiionisiniuria- 
rum,quarumvnacftfai^umdidlumue  aliquod  iniuiiofum 
fiuecontumcIiofum,alteraeftanimuscontumelia;feuiniu- 
riae  faciends.  Nam  iniuria  cx  affcdu  facicntis  confiftere di- 
cicur.l.^.l.penult.  hic.  1.  fi  nonconuirii.Cod.eod.Itaq;  fi  quis 
periocumpercutiat,autdum  cettat ,  iniuriatum  non  tene- 
tuc,did.leg.3.£adem  ratione  confultus  aftrologus ,  aut  alius 
dimicandiaitemexeiccns,  fialiquemdixericfurem,  quinon 
eft ,  iniuriarum  cum  co  agi  non  poteft,di(%.leg.item  3pud.§. 
fi  quis  aftrologus.  Idem  dicendum  eft  de  eo ,  qui  hominera 
libeium  pucans  feruumfuura  efle  ,  ca:cideiit,di6l.  leg.  j.4. 
Nullus  cnim  hic  eft  animus  iniurizfaciendx.-alioquierror 
pctcutientem  non  cxcufarcc ,  vt  fi  quis  me  peccutiac,  pu- 


815 

tans  LuciumTitiumcirej  ciJmfimCaiusSeius.  Minccjiam 
confequicut  j  fi  qUis  iure  pnbllco  vtatur  ,  aut  reipub.csufa 
quidpiam  faciat  ,  iniuriaru.miiunrcneriJ.iniurijroiTt.i  ^l. 
quod reipub.  Qusri  poteft,  an  ob  lcuem  iniutiam  de  ur  h cc 
a<5tio  ?  Sanc  fi  leuiter  percullus  ficferuus,velmaledi<autTi 
ficeileuicer,  cercumeft  dominoa<5Honemnon  corrperere. 
I.item apud.^.prarrof  air.  Dubiumque  cft.an  idem  in  aliis  rn- 
fibusdicidcbeat.  Verumilludmaximehic  fpe<a:3ndurTi  efle 
arbicror,  an  fa<5lum  quo  de  agitur ,  di<a^umue  t iulmodi  fi  ,  Vt 
fecundummoresciuitatispudortmlsdat,  Vel  contumeham 
inferat.  Naminomhibusediiliicapitibusbonoiummornm 
fit  mentio  ,  qus  vcrba  de  moribi)s  ciuiracisaccipiendaefle 
Vlpianusait,  diift.leg.icemapud.  Hucpetinecquod  Seneca 
ait  lib  2.  de  trane^uillitace  virx,  Eft  miiior  iniuria,  i.  qnic, 
quam  queci  msgis^^uam  exequi  polTnmu»,  quam  lcges  qt:o- 
quenulladignamvindiiaapuiaiietunr.  Eflpaulopoft.duoS 
hominesinle<!iacur,quGrumvnuseoindignarusfaerar,quod 
veruexmaximusaquodamdi<ausener,alterflcueracinlena- 
tu ,  cum  illum  nefcio  quis  Sctutiocamelum  dcpilatum  dixit 
fet. 

C   A   P.      II. 
ixceptioms  qu<e  contra  hanc  a^ionem  opponuntur. 

H/Eca<Slio  quibufdara  exceptionibus  elidicur,  quarura 
przcipuas  caufas  hic  refeiemus.  Primo ,  obiicii  leus, 
quodanimumnonhabuiciniuiixfaciendsjquod  ei  proba- 
renecefleeft.leg.  finonconuicii.  C.co.Secundo,  quodno- 
censinfamacuseft:pcccata  etenim  nocentium  nota  «rfleo- 
porter  & expedit.  1.  eum  qui.  1.  fi quidem.C.eod.&  C.dsfa- 
mo.  libel.l.  3.  C.  dcoffic.  rciflo.piouinc.  Nam  (vtCtceioirt 
Salluft.ait.)Saepeierpubl.priuatiscfcIcitinimicicijs,  vbi  iit-- 
mo  ciuis  qualis  fit  vir,  poteft  latece.  Vide  Home.lib.lliad.de 
Pallade  iram  AchilHs  cohibente.  Tertio ,  quod  animus  polt 
fa(ftaminiufiameffliix!t.l  fi  n<>n  conuitii.C. eod. Sed ho.  vi- 
detur  accipiendum  deat^li.neiniuriatum  pritoria,quxe£ 
conuitio  maleoi<fioque  oiitiir.iiondeea.qujecompetiteX 
lcge Cotnelia ob manipfa<5tam  iniuiiam.  Eft eriim ea ciuilis, 
ideoquc  perperua.Inftitut.de  perper.&  tcmp.atSio.  Quarro 
quod  nihil  inuitos<5tore  fa<3:iimcft:  nullaeniminiuriaeft, 
quxin  volcntemfit.leg.  1.  QJnto,quodiniufia£lFf6tus 
squoanimoeamtulit,  necft.uimadanimumllium  reuoca- 
uit.  Nam  a<5tio  iniuriarum  d;(Iimu!ationeaboletur.l.non 
folum.Sexto ,  qiiod  paif^um  de  iniuria  interceflit,  vel  tranfa- 

<5lumeft,autiufiurandumexa<ftum.I.nonloIum.Nama<5lio 
iniutiatum  ipfoiuie  tolliturpaifto.l.fi  cibi.de  padtisquiale- 
legitimumidpadumeft.l.Ieg'timj.depa<3:,quade  re  viden- 
daeftdifputatioCsciliiapudGelliumiib.iQ  no<9:.Accic.c.r. 
Sepcimo,  fi  dicacut  homo  iniiiria  occifius.excmpli  giatia ,  rc- 
€te. poftulac reus , ne hociudic  o quod piiuacum  eft, ac rccu- 
pcratorium ,  iudicio  publico  legis  Cornelis  dcficaf  iis  prjeiu- 
dicium  fian  Qupd vtique contingerct ,  nifi  a<£lio hxc  a prx- 
toredenegafetur.l.pflcor.§.fidicatur.  Quadcre  videndu* 
cft  Cicero lib. i.de Inuentio.  0<Sauo ,  quod incerta perfo- 
naeiniuriafa<^aeft.l>itemapud.§.cui. 

C    A    P.      III. 
CmdeturhxcaBio ,  ^  contraquem. 

DA tuf  hxc a<flio  ci ,  qui iniuriat um  paflus cft,  non  cuiuis 
e  populo  ,  quiaiudicium  ptiuacumcft.l.  ^C.cod.ad- 
ucrfus  eum  qui  fecic ,  auc  cuius  dolo  &  opef  a  fadia  eft  iniuria. 
Idcomandator,condu<Sor,  pciluadensaiiasEolenti^tflione 
iniuriaium  tenctur.l.non  folum.  Ec  fi  forie  \ifumfucric 
cama<5lionemdare,pofteaiudiciumpublicum  &  criminale 
excrccrc  volcnci  dencgabicur  iutifdi<5lio.  leg.  quodfcnatus. 
Concra  furiolum  auc  impubercm ,  qui  doli  capax  nondum 
eft,  non  datur.leg.  3.aduetfusmagiftracum,fiquidperin- 
iutiam  fecerit ,  &  animo  iniufixfaciendx  compecitharca- 
(fbio.I.ncc  magiftratibus.&I.feq,  Partiobiniuriamfiliofa- 
6lam  dacur  a<5tio.  Namconcumelia  filiiadpacrcrapertinct. 
l.i.filiotamenpulfatoautveibiiatoexlege  Coinelia  ciuilis 
atflio  patii  non  compecic,  quam  lex  eicancumdac,quiipfe 
pulfacus  auc  vcibetatus  cft,  &c.  fed  pixtoria  ei  rantum  da:  ur 
obgeneialemcd!<fliclaufulam,nequidinfamandicaulafiar. 
Dubium  cnim  non  eft,  quincontumcliafaifijfiliopatrcin 
infamct.l.f,§.illudquzritur.  Sedanipfifihoobillatamfibi 

ZZ     1 


2i9 


>niuriamexpetiriIiccat?Etmprimisconftat  filioquamuis  e- 
niancipato  aduerfus  pattemhanc  adlioncranoudarijnifia- 
trocitas  fua(erit.  cademque eft  caufa  iiberci  &  pacroni.L  pra:-» 
tor.  I.  non folum.  i.  (f .  C.  codem.  Aduerfus alium  pritor  fi- 
liofam.itademura  agercpcrraittit,  fi  patcrpra^fens  nonfic, 
&c.I.fedfivnus.§.aitpraccor.  Ecfifiliusfam.iuiutiarum  ege- 
tit,pattiadiononcompecit.l.fedfivnus.§.pcnuIc.QiK)dcft 
accipicndum  ,  fi  nomine  filii  agat.  Namluonomincagere 
volGntinondeacgatut3<9:io.l.pacer.Sic& pattefuo  nomine 
agcnte  competit  nihilominus  adlio  filiofam.quam  vel  ip(c 
(quod  intcrdumlicet)  vclpater  ipfiusnorainecxercer.  Nec 
enim  vnius  adio  per  alium  conlumicur.  1. 1. 1.  pacer.  hic.l.in 
pciionam.depadi. 

Marico  ob  iniuriam  fadram  vxoti  ha;c  A^tio  daturctiam 
denominc  fiio  ,  quiainiuriafa(3:avxoriadipfumfpB(5tat, & 
ipfum  infamat.  Itaquc  duplex  adlio  cx  ca  iniuria  nal"citur,vna 
\'xori  ,  sitcra  marico.l.  i.l.eumquicLi.C.eod.  Etidemde 
fpon  fo ,  (ponlaque  eft  dicendilra.l.itcm  apud.§.fponfum.V- 
Xori  tamen  ob  iniuriam  marico  faftamagercnonpcrraitti- 
tur,qu!ae!nsncn  eftmariruradefeiidcrc.!.  z.hic.  Domino 
compecic hzc  acftio  eciam  Cao  nomine ,  fi  qaid  in  feruum  ad- 
miilnraeft,  vtdominofierctiniuria.  Siverononad  fugilla- 
tioncm  domini  id  fad;ira  elKiofiferuo  faiflainiuria  inulta 
relinqui  Coii  debet.  Itaqu«  domino  ferui  nomihe  datura- 
£tio  przfercim  in  duobus  cafibus ,  qui  prstoris  cdi(So  cxpri- 
munciir ,  fiferuusaduerfus  bonosmoresverberacus,ancde 
eo  fine  iuilu  domini  quEftio  habitafit.l.i.l.itera  apud.§.pr^- 
toraic.l.fiftuprum.  Ncc  referc,  anferuuspoftcamanumil- 
fusautalienacusfaeric,necne.l.filetuura.  Naraei  qui  ma- 
nuraifTus  eft  ,  non  dabitur  a<S:io  ,  feddoraino,vtaperteait 
VIpian.cuiusveibaAccarf.nonpercipit.I.Ieruo.l.i.C.cod.l. 
dominum.  Haeredi  ob  iniuriam  faiStam  cadaueri  defun^SH 
iirur  harc  acftio.  Ecenira  hsredis  incereft  defun(Si  exi- 
ft'maciL>nem  purgare.leg.  1. 1.  fi ftacua.  Obiaiuriam  vero fa- 
(Sam  dcfun(51:o  hzzcs  non  expericnr.  Nam  a<Sio  iniuriarum 
ncc  h.Eicdi ,  ncc  adueifushxredcm  dsfuu(rcicompecit,nifi 
Incconceftacacumdefunt^o.I.i^.I.icemapud.S.iniuriarum. 
Icaquc  hsc  a(5liodicicur  inbonisnoftrisnonciFe  antequam 
litemconccftemur.I.iS.  AduerfusdominunoXileiadicium 
eui<flo  prxtoris  datur  obiniutiam  a  feruo  f2(5t3m,quo  iudicio 
domiaus  velcxbibeat  veibctanccm  vel  noxa:  dcdar,  velxfti- 
mationem  litis  fufFerat.  Ec  eJicicurcdiiiio  arbitratuiudicis 
modum  verberaraimponendum  efie.I.fed  fi  vnus.  Ac  fi  plu- 
res  ferai  fimuliniuriara  fecerint,  fingulorum  propriumeft 
maleficiura  ,  &  tot  iniuriieire  intelliguntur ,  quor  pcrfona; 
iniutiam  facicntium.  I.  fi  plures.Etideo  fingulorum  nomins 
dorainusiniiiri3rnmcenccur,quimuisiniarcodiuerfam  ius 
fit.I.fif.;milia.  dciurifJi<^.omn.  Aduerfuspacremagiturob 
iniuriam  afilicfaiftain,  fieu.".ivelitdcfendere:  quodfieum 
non  def  endac,  ipfc  iilius  conuenitur.l.fi  filii,hic  .1.  quotics.de 
no:i.a(3:. 

,^omodoinJlituendaJithxcaBie.  C  K  V.     11 11. 

H.-£c  z€t\o  &  ciuilicet  &  criminalicer  intcnditur.  §.  in 
(umma.  (nftit.  eod.  Ciuiliter,  vriniuriam  pailoiniuriae 
cftimario  adiudicctut :  criminaliter,  vteiexttaordinariair- 
rogetut posna ,  quz lucro agen tis  non  cedat.  Qupd  de  omni 
iniuria  gcncralirer  eft  accipiendura,  etiamfiatroxficj&ex 
lcgeCorneliadefcendar,l.prxtor.§.poire.I.conftiturioni- 
bus.  Nifi  forte  ea  a(fl:io  publico  iudicio  pratiudiccc ,  vc  fupra 
diximus.l.pricor.§.fidicacur,  Quiapitiuiuriariim  ,  ccrcum 
diceredebec,  quid  iniurix  ta<fluinhr,  vcprxtotisediifioeft 
cxpreffum,  quod  intcrpretatur  Vlpianus.i.  prxtor.inprinc. 
&§.quod  autem.Scd&  quidam  aliaad  ordincm  huias  iudicii 
exercendi  pcrrincntii  iegc  Corr.elia  concinebatitur,  cuiuf- 
modi  cft  vt  iufiursndum  deftrre  liceac.l.lex  Cornelia.  vt  leus 
non  recipiatur  feruus.l.  hosaccularc.dcaccularionib.  Illud 
notandamell  ,  curaagiturciuiliter,  potlcprocuraroremin- 
reruenire.l.non  (olum  cum  agitur  criminahccr ,  ita  demum  li 
reisvelaccufatorillufttisfitperfona,quiprocntatorera  co- 
fticuere  velit.  I.  vkira.  C.eod.  Ac  fi  filio  alicuius  fa(5la  fit  iniu- 
ria ,  non cft impe^jiendus  pater  quo  minus duobns iudiciis  & 
fuam  iniuriam  prolequatur  &  hiii.  l.patcr.  Quamuis  alioqui 
adueifus  eum  ,  qui  pluces  iniuriasfimulfccic ,  feparatirade 
/ingaIisexpeririiionhccac.I.prxcor.§.quodautem. 


Franc.  Duarem  (omment. 

c  A  p:  V. 

^uodnamjit  efficinm  tudicU  in  hoc  iudicio. 
Vlciimrefetr,ancriminalicerintendatuthsc3<ftio,aa 


J.VA.C'uiIiter.  Sienimcriminalitcrintendatur,cxtraordi- 
naria  pcEna  irtogatur  reo,officioaibitrioquciud:cis,ideft, 
pcena  flagellorum  ,fuftium ,  exihi,  auc  alia  qux  ex  perlona  & 
cau(aftatuifoIet.I.vIcim.hic.§.in  fumma.Inft.eo.Nam  poena 
talionis^quxlegedecemuiralipr.Tfcriptatuerat,  iamdudum 
cxoIeuit.§.  pcena.  Inftit.eod.Sanecb  carmcn  Iibeilumvc  fa- 
mofum  pffinam  capitis  conftitutioimponit.  C-  defamof.li- 
bel.  qnarpcenaaliquancomitiurolim  fuir ,  cum  eo  nomine 
daranacus  inreftabilis  efic  cancum  iuberecur.I.  ^.§  .vlcim .  hic. 
l.ob carmen.de teftib.I.cura  lcge.de teftamen.  Sin autem a- 
gacurciuilicer,penniccicuriniuriampairoeamaftiraare  :  ita 
tamen  vt  iudcx  vel  tanti  leum  condemnet.vel  minoiis,prout 
eivifuir.fucrir.I.confticutionibus.hic.^.pcena.Inft.eod.Nam 
ptxzarakincdi^Sto,  Prout^(fafuerfserit,autmadnertam.\.i- 
tera  apud.§.prxtoraic. 

Non enira  iudex  femper  eius  defideriura ,  qui  agir , poftu- 
larioneraque  fequicur  ,  fed  nainoris  incerdura  conderanar, 
diik.  Icg.  item  apud.  § .  quod  ait.  Pluris  tamcn  CGndemnat c 
ftulriiudiciseft.di^a.f.pcEna.Licefquidampcruicaccsidfie- 
ri  pofie  contendant ,  quotum  opinionec  iurenecxquicace 
nicicur.  In  sftimacione  aucem  confidcrabit  iudexqualis  fit 
iniuria  ,  atrox  fcilicer  an  leuis.  Qupd  experfona,tempofc 
ant  rc iudicari  folct .  I.  prxtor.  § .  atroccra. l.fed  fi ynus.hic.§. 
atrocem.Inftit.eod.l.^.C.eo.Atqueidcofifilioiniutiafada 
fit,  proptcr  filii  dignitatemaliquandoraaior  ipfiquampatri 
iniuria  fa^fla  intelligitur  Proindenoneadem  xftimatiofa- 
cienda  eft.l.feruo.&  I.lequcnti.  Ec  huiufmodi  xftim  acio  noa 
ad  id  tenjpUs  quo  iudicatur,  (ed  adidquo  faiSaeft.rcferrl 
debct.l.!niuriarum.j.i.Qupdficalisfitis,quiiniuriamfecir, 
vtcontcmneteiudiciuminiutiarum  poflic  ob inopiam fuam 
&  egcftatem,acricer  a  prxcore  coercebitur.I.fi  quis  iniuriam. 
Prxrerea  qux  infamandi  alterius  caufa  in  raonumentapubli- 
ca  pofita  funt ,  de  medio  toUi  debcnt.  I.conftiturionibus.Da- 
mni  vcro  accepci  non  videcur  habsnda  racioinhociudicio, 
cum  raagis  vindi(5t3m  quam  poenx  perfecutionem  habcat.  1. 
prxcor.  §.fidicacur.hic.l.icemapud.§.fiquisfi:ruo.I.fecunda. 
clecoilac.bono.  Seddubiumnoneft,quinob  damnum  ac- 
cepcum  EUgeaturcondemnario,quarauisnon  priucipaHtcr 
hocagacur.  i.dominuni.C.eodem.  Deniqueiniuiiaturada- 
mnacus  quia  infamis  tft,  in  otdine  decutionum  efle  ptohibe- 
tur5neciudiciserroreiprodeflepoteft.l.diuus.  Infnramain 
hoc  iudicio  omnia  ad  bonum  &  xquum  redigenda  funt,cuin 
hxc  ex  bono  &  xquooriantur.I.non  folum.I.fed  fi  vnus.l.  cii 
qui.hic.I.quiferuiim.decbhg.&aft.  £cha(ftenusdeofficio 
iudicisaducrfusrcum,quicondemnarimeruir.  Namfipet 
calumniara  quis  a<3:ionem  iniuriarum  inftituifle  facrir  dc- 
prehcnlus.extraordincm  damnari  debct.I.quiiniuriarum. 
Racio  enim  poftular,  vc  ficuc  cxcra  ordinem  coercecur  is  ,qm 
iniuriamfacicitaetiamis,  qui  calumniofam  infticuit  A&io- 
nem. 

IN  TIT.  XI. 

DE  EXTRAORDINARIIS  CRI- 

MrNiBvs. 

s^^S  Ic  ritulusgeneraliseft,  continens  titulos  fe^ 
quentcsvlqucadpublica  iudicia,  &pixtere* 
priuatadeIi<Sa,qux  cxtra  ordinem  coercen- 
lur.  Quodfitproqualitatedeli(fI;i&  perfo- 
_  nari  m.h  g.  hn.de  priuilcg.  dch.  i.  fin.  dcfur- 
ns.i.nn. deiniur. I.  i.hic.  Qaaniuis  enima(flioncs  priuat* 
&  forcnfescompetantcxdsrl.nSlis,  deqnibusfupradiximus, 
tamcn  aliquando^xtra  oKlinem  in  dclinquenccs  animad- 
ucrritur.  Et  quia  alia  pl<  raque  (uncexttaordinacia  crimi- 
na  ,  propofitus  hic  fit  titulus  de  extraordinariis  crimini- 
bus.  lu  fingulis  autem  capiiibus  huius  lituli  exempla  re- 
ferunrur  horura  ciiininym  extraordinauoruia  ,  qusfidi- 
ligenter  expendamus  ,  facile  apparcbic  eacrimina  lcgitima 
non  elTc  aur  pubhca,(cd  finelegecxtra  ordinera  vindicarL 

Vccum 


In  T/V.  De  prAuarkatorthm. 


8ii 


Vt  cum  priuatis  dcliftis  interdum  concurrit  crimen  publi- 
cum,  feuaccufatio  publiciiudicii,vtcumbenavirapiuntur. 
I.infamem.  de  publ.  iud.&  infra  ad  leg.Iul.  de  vi  public.  Hic 
cumpublico  iudicio  concurrit  crimen  extraordinarium.l.i. 
C.  hoc  tit.  dift.  leg.inf amcm.  Omnis  adio  ciuilis  vel  crimi- 
nalis eft.  Ciuilis eft rurfum  duplcx :  priuataaut popularis.Si- 
militer  &  criminalis  duplcx  eft.  Accuiatio  publici  iudicii.qus 
cetris lcgibus  conftituitur ,  &  ordine  intenditur,  licet  is  ordo 
•liqua  ex  partcantiquatus  fit,  infra,  de  iudic.I.ordo.accufatio 
extraordinarii  criminis  qua:  nullaccrtalege,  nullacertafo- 
lennitate, fed extra ordinem intenditurapud praefcdum  rr- 
bi&  prifidem  prouinciat.  Etprimummandatis,  rekriptis, 
conftitutionibufqi  principum  iuffi  funt  magiftratus  coerccre 
eiufmodirrimina.qusiijrafuntextraordinaria,  n6pcrp(tus 
lege.<:,  vtapud  Vlpianum  ,  nonvnoinlocoiudiciadicuniur 
lcge conftitutade criminibus.  Dc aliis  vcro criminibus fcna- 
tufconfulta  exira  ordinem  fafta  ait. 

IN  TIT.  XII. 
DE  SEPVLCRO  VIOLATO. 

C    A    P.       I. 

iXtraordinari  VMhocquoquecrimen 
'habetur,quamuisdicipoffitau6loreMarceIlo 
rlurifconful.ad  Icgem  luliam  de  vi  priuata,quod 
'publicum  iudicium  eft,pcrcincre.I.8.  Exhoc 
autem  maleficio  agitur,  nonfolumcriminali- 

ter  ad  viodidam  publicam.fed  ctiam  ciuiliter  ad  pccuniarium 

priuatumque  commodum.l.p. 

C   A   P.      II. 

Caufa  httiuia&ionis ,  ejtu  ciuiliter  intenditur. 

ACtionis  ciuilis  ,  qua:cxhocmaIcficio  defccndir ,  caufa 
cftfepulchriviolatioautinhabicatio  ,  vt  edi^oprxto- 
ris  Loninetur.I.  j.  Sed  quiafepulchrnmindominio  noftro 
noneftjidcoquenonpoceftcompetereadio  Icgis  Aquilix, 
1.  i.nechancaftioncm  proponercneccflatium  fuit.  Qiipd 
autcm  diximus ,  fepulchri  violati  nomine  agi  pofle,  fic  eft  ac- 
cipiendL:n!,nifircligiofumcflcdcfierit,vtpucafi  fit  captum 
abhoftibus.1.4. 

Ctii^^contraquemdetur.     C  A  p.     III. 

H/£c  aiSrio  datar  non  folum  ei,  adqucm  rrspertinet, 
(ed  &  cuiuis  alii  cx  populo,  vt  expreflum  eft  ed.do  pr^- 
toris.  1.5 .& (j.Scd  &  neccflario  quoque htredi datur ,  quaia- 
uis  fc  bonis  non  immifcucrit.l.  quzutum.  Datur contra  eum 
cuiusdolo  maloj&c.I.j.inprinc. 


OffciumuidicU. 


A  p. 


IIII. 


DAranarur  rcus  qiiantiarquum  efle  vidcbituriudici,  aut 
jxttaoeoagentcadcentumaureos,l.j.inprinc.&§.qui 
«ie  fcpulchri.  Hinc  dicitut  hsc  adtio  inbonum  &  «equum 
concepta  cfle.I.quzfitum.Condemnatio  autem  iafamiam  ir- 
rogatdamnato.Eft&ctiminaleiudiciumhacdere  conftitu- 
tiim.l.  5  .§.  aducrfus.  Qupd  ls(ae  religionis crimen  a  Gotdia- 
no  dicicur.l.  i .  C.  eo. Ac  variapccna:  Impcratorum  rcicriptis 
&  conftitutionibus  infliguntur.quac  in  Codice  extant.co.tit. 

IN  TIT.  XIII. 

DE  CONCVSSIONE. 

Oi^  c-v  T  E  R  E  eft  timorem  alicui  incutere 
pra^tcxtuiurisexemptionis ,  &  co  nomincpe- 
cuniaro  extorquere.  Itaqucnonis  tancum, 
qui  inmagiftratu,  muncrepublico,aut  cura- 
tione  cft  ,  fed  etiam  alius  quiuiscoocuffionis 
crimine  tencri  poteft.I.  a.  Ideoautem  rcfcrturintcrcrimi- 
na  extraordinaria  ,  quia  publicum  noneft,nifiquaUtasali- 
qua  accedat ,  propter  quam  dici  poffit,  ad  legera  aliquara  pcr- 
tinere.  Hoc  crimen  eiuiliter  perfequi  licct  condiblione  ob 
turpem ,  vel iniuftam  caufam.  1.  qui  emit.de  condic.ob  turp. 
cauf.&extraordinemcriniinahceraccufare,vt  pcena  extra- 
ordinaria  arbitrio  magifttatus  commifla  puniatur.  Interdum 
&  pubiicum  iudicium  cum  hoc  concurrit.  Sed  dcbct  accufa- 
tor  eligere,  nec  poterit  ob  idem  crimen  pluribus  legibus  reus 
fieri.l.ienatus.de  aceufat.  ACho  tameo  ciuilis  tcgularitct cri- 


minaIinopr^iadicat.l,vntc.  C.quandoa(9:.ciuiI.ntfi,fiquan- 
do  vtraque  ad  vindiClaiii  pertinet.Quo  cafu  non  concurrunc 
certe  executione.I.prastor  edixit , de  iniur.&  l.praccedenti  '.i. 
vi  bono  J^apt.l.interdam,  de  publ.iudic.  Nota  delitlnm  con- 
fundiplerunquecum  crimine.  I,  i.licetfrequenterdeliftuni 
adeamaleficiateferacur.cxquibiispriuatas  adliones  ciuikf^ 
quedantur.Crimen  veco  vnde  datur  accufatio  criminaliique 
adtio.Li.decalum. 

IN  TIT.  XIIIL 

DEABIGEIS. 
Xtraordinarivm  quoque  hoc  cri- 
men eft , non publicum fiueJegicimim ,  quia 
iurtum  qnoddam  cft.l,  i.Sobqncquantitas 
furcm  difcetnit  ab  abigeo,l.autfa6ta.depCE- 
hiis.  I.  j.hic.  I.s  enini  abigcus  propticdicitur, 
noa  qui  pccus  vnum  ,(ed  quigrcgem  auc  armcncum  farripit. 
Sed  Calhftratus  air,  abig«os  quoque  dicendos  cflc  eos,  qui  v- 
num  aut  altcrum  pecus  (urripiunt ,  modo  («pius  abegerin  t,|. 
3.  Namconluetudoacvelutia^uscuiufdanjexercitium  hic 
Ipc£tatur,l.i.  Si  quacerna.quinauccapiramcdiocriumani- 
malium  ,  qualesfunt  oues,  abegcrit,reus  ecit.  Ahoquiqui 
abcgit,furtanturridicitur,'nonabadior.  Eius  criminispce- 
na  extiaordinaria  eft,  nunc  mctalli,  nuncgladii,  nunc  opetis 
publtci,  nunc  rclcgationis  proquahtate  perionarum  &  cli- 
minis. 

IN  TIT.  XV. 

DE  PRy£VARlCATORIBVS. 

R  jSvarication  I  s  vcrbum  duplicitet 
accipitur.  N?  m  proprie  1$  dicitur  priuaricari, 
\  quiciim  accufatocolludit,  veras  prcbationes 
fi  omiccendo,&fal(asexcufationcs  recipiendo, 
I.i.J.praeuaricatcrem.adTnrpill.l.  Athlctas.de 
his,  quinor.infaii3.leg.ptxuaricatoies.de  ver- 
borum  fignificacione.  Cuius  vcrbi  originera  docetPlinius 
libr.i8.cap.i5).ahterquamaiurisaudor  bus.aut  interpreti- 
buseorum^adhucmemoriaeprodicum  fir.  «yfrator,inqmT, 
nt/i  tncurutu  prtuancatur  :  inde  tranilatum  hoc  crimen  info~ 
THm.  Hicprsuaricatorvariispcenisafficitur.  Naminprimis 
notatur  infamia,leg.  i.dchisqninotan.infam.qufapublico 
iudicio damnatur, leg. 3 .  Vnde  merito  difFcrre ab eo dicitur, 
qui  defiftit  ab accufacione , aduet (us qucm  nulla  lex  pcenam 
ftatuit:  SedfenatufconfuItoTurpillianoimponitur  ei  pcena 
quinque  hbrarum  auri,dii5b.Icg. 3.§,  vltim.  Iteminperpe- 
tuuminterdicirurciaccufacione.lcg.  ^,  Prxcereaextra  ordi- 
nem  punitur  atbitrioiudicantis.lcg.prim.&2.  Sed&teus, 
quicorrupitacculatorcm  ,  hacpcEna  pletSirur,  vtprovitfio 
habeacur.I.vlcira.  Nifi  (anguinem  (uumredemptum  volue- 
rit,I.  vltira.  Praeuaricarietiamdicunturaduocati,  quiclicn- 
tum  fuorum  caufas  produnt,I.  i.  hic.  Decuius  verbi  figni- 
ficatione ,  quxftio  cft  apud  Ciceronem  in  Part.  orator.  Hic 
aurem  punitut  extra  ordinem  non  minus,  quam  accufator,  1. 
I  .fed  non  notatur  infaraia ,  quia  pubhco  iudicio  non  damna- 
tur,l.  J.hic.&lcg.i.fupra,dehis ,  qui  noranrur  infamia.  £a 
verocondemnacionenulIamreddiicntentiam,quareus  ab- 
foluius  fit,  rcccptumeft,Ieg.i.C.deaduocar.  diuerl.iudic. 
Nec  ideo  minusncce(ratiae(t  reftiruiioinintcgrum,fiquis 
dcadu«catiperfidiacalumnia:paenan>  fonaffis  reformidans 
conqucrinolit,I.minor  autcm.§.i.dcminoribus.  Qusdam 
aliahucpcrtinenriafiripfimus  inleg.u.  C.dcaccufat.  Quod 
fi  quis rogct ,  cur furti condemnatus,  vel  etiam  depofiti , vel 
iniuriatum  ficinfamis,  &nonis,quidamnaturcrimineex- 
ttaordinario  ,quod  iudiciumfcuerius  eft?  Rcfpondendum, 
quod  fcuerius  extraordinemcoerceatur,  famajparcitur.ar- 
gumen.l.quid  ergo.de  his,  qui notanc.  infam.  Nota hic &  a- 
liam  nobilem  qna;ftionem,vtrumnede  incidenrcquitftio- 
ne  lcntcntia  fitfacienda  ,  qnodh:clcxarguic.l.2.hiccontra 
ahbil.i.C.deextraordin.iudic.  Cumqua:ftioftatus  inpeti- 
tionem  hireditatisincidit,de  ftatunon  cflc  pronunciandum 
InrerpretesnuganturcmcrgentemqujEftionemab  inciden- 
te  ieparantcs.  Rcipondendum  ,  fi  principalitcrdeftaiu,de 
przuaricationcaucemalia  quaeftiotie  inaliam  incurtc-me  a- 
gacur,&  adtor  accufationera  intendat.vi  fententia  feratur 
quodiua&publiceint«rfir,tuncpionunciandumefle.Quod 

ZZ     3 


Szz 


fi  contra  nihillnterfitaaorisfcntentiamfern  ,  neqacidin- 
tcndat,  fed  tantum  fubmoueat  incidentem,  Rc  priacipali  n  o- 
Ceat,velcontraadhibcatcamvtprofit:eo  cafc  fcntcntiafe- 
rendanoneft.VtcccCjfcruuspctitamehireditatera  :  cxci- 
'  pio  nifi  fcruus  meus  eflet ,  &  ago  prziudicio ,  vt  (ei\ius  meus 
pronuncicrur.  Qupd  fi  cicipiam  Icruum  alicnum  elle ,  ni- 
hil  intereft  mca  proaunciari ,  modo  cxcludatur  a  petitione 
hxreditatis. 

IN  TIT.  XVI. 
DE  RECEPTATORICVS. 

O  c  maleficium  receptionij  latronum ,  quia 
"lcgibus  publicis  non  vindicatiir,inrcrcrimi- 
naextraordinaria  h!crelatumtft,&  extraor- 
dinario  iudiiio  ccercctur  :  nempe  fi  pccna, 
qua  latroncs  puniuncur  quos  receperunt ,  qui 
nunc  in  crucem  aguntur ,  nunc  alo  pcena  afRciiintur .  1.  capi- 
talium.§.famofos.depa?n!s.  Inhistatnen  puniendismaxi- 
mc  arbitrium  boni  iudicis  veifjtur ,  cuius  arbitrio  huius 
crimiDispcenarelidaeft.  Namdccispuniendis  varieiefcri- 
ptum  eftjfecundumcaufarum  Voiictatem  ,].i.hic.&  l.vlt.fu- 
pra,  de  obligat.  1.  Metrodorum.  de  pcrnis.iRff  a.Extat  titulus 
jn  Codiceluftinianihuicrtfpondcns  ,  Dehis,  qui  latroncs 
vel  ahis  crimin.reos  occuitanr.  Verum  in  hac poEna  infligen- 
dahabendaeftratiopcrfonarum,mitiu("que  puniendi  lunt, 
■qui  affiaes  vel  cognatos  ,  quam  qui  nihilad  fe  pertinentes 
latrones recipiunt.l. i. Vt in  caufa  capicali parcitur ei , qui  pc- 
cuniadelatorcmcorrupit,quod  fciliccc  quifque  fanguinera 
fuutafemperredemptumvelitjl.fin.fupratit.prox.Adhunc 
locurapcrtincticxregia,quscvetaccauponeshonninisigno- 
tos  recipete,  nificommonefadisprius  magalratibus.  Qui 


FranC'  ^^tiareni  Comment. 

IN  TIT.  XIX. 

DE  CRIMINE  EXPILAT^  H^- 


REDITATIS. 

R  o  rebus  hireditariis  furf cptis  iacentc  hirs- 
ditate  ,  nulla  conspecit  furci  aft;o,i.i.$c  vlt. 
hic.  l.hacreditaria;.  fap.  de  furtis.  Quanqmra 
hac  de  rc  fuitdiflenfio  intcr  vccercs  iunsau- 
6torcs,  cuias  ineminit  Cicero  lib.y.epift.  Rei 
fiquidcm  hsreditaris  farti3ranonfir,quara- 
uis  rem  hajreditanam  efle , ignorans  eam  (urriputrit,  vt  Pau- 
lus  a-d  Neratiumfcribcns,  &  Neratiilentcntiam  cortigens 
ait,!.v!tim.Quia  2  neminc  rcs  h^reditana  polliclctiir.i.fi  qiiis 
teftam.iib.Dicicuriamenfurruin  improbumelle  ha-ccrpi- 
latio  hztfditatis  per  abufi^onem,l.i.fitc.C  cxquibuscaulis 
irrogat.  infam.  Accufatfbrfgitur  cxpi!ata:h£reduacis  cjccr.'.- 
ordinaria  cft,&  tunclocum  habetcumfurti  agi  non  pcicfti 
&C.1. 1  .&  2  .cura  vidclicet  res  h^reditaiia;  inteiucrls  funt  an- 
te  aditam  hrreditatcm  ,  vel  poft  aditam  ,  antcquamresab 
hircdepoflrefrae  funt,l.i.  Qao  cafunullacompetit  adio  fur- 
ti,  licet  ad  cxfcibendum  &  rci  vindicationc  &  petitionc  harre-' 
ditatis  agi  poifit ,  1. 1.  &  3. &  1.  vni.C.quaQdo ciuiLaA.crim. 
pra:iud.Ncquevnaharuraadtionum  aliam  confumit.  Qiipd 
autcnn  hic  lex  diciteleiftionemefle,  hocfignificatpriuatam 
a<SlioiTem  hoc  cafu  prjciudicare  pofle  accuiationi  critainis, 
quz  pcr  allufioncHi  expilatio  dicitur,  l.interdum.de  publ.  iu- 
dic.  1.  fi  ita.C.  ex quib.cauf.infam .irrog.  Id  cft, licet  praiudi- 
cium  fiat  Crireinali  iudicio  per  iudicium  priuatum  &  pectmia- 
tium  quantum  adprobationemcriminisvcl  concraattinet, 
potefttamenaAorcligerepriuatam  adlionem  antequamde 
criminecriminaHteragatur.  Vxorautera  obrcs  hsrcditaria» 
araotas  feoc  criraine  accufari  non  potcft,  quiacumfitiocia 
rei  diuinac  atque  humanx  domus,  ne furti  quidem  conucsi- 


latroncspecunia.^cccpta^velpattepr^d^nonappreiiendunt,       ripotcft,l.vxor,hic.l.adaerfus.C.decrimineexpilata:hzrc 


radcra  pceua  tencntur 

IN  TIT.  XVII. 

DE  FVRIBVS  BALNEARIIS. 
"■pi^KjA*;  V  R  T  v  M  licet  inter  prinara  deli(5ia  rccenfea- 
'^^i!Ulx.\xi ,  nec  vila  fit  aiflio  futti  noraine,  prsEter- 
^!!:^^v^  quam  ciuilis  prodica :  tamen  circumftincia  de 
'^^f^  lidifadt, vtnonpriuatum  dciidum ,  Isd  cii- 
^^:^  mcnpatcfurextraordinariumj&  estra  ordi- 
Siemvindicctijr,l.vlt.fupradefjais.\i:porac!}mfete!o  fures 
dcfcndunt :  &fi  nodtuaucinbalneo  pubiicoadmiflumeft. 
■Nam  ca  maxirae  animadacrtcnda  (unt  peccata.inquitCi- 
ceroqusdifficilimcpraecaucntur.QuaderedirpuratArifto- 
tdes  in  proble.  fcd.  ifj.Eadem  ratione  moribusnoftris  rece- 
ptum  eft ,  vt  fuces  domeftici  poc  na  capitis  puniantur.  furcun» 
vero  fimplex  ad  ius  ordmarium  remitti  dcbet ,  ideft,iudi- 
xium  ciuilcdupli,  aut  quadrupli,  condi6tionefurtiua,auc  tei 
yindicatione. 

,IN  TIT.  XVIIL 
DE  EFFRACTORIBVS  ET  EX- 

'  PIL  ATORIBVS. 

FFRACTOREshic  accipc  tam  carccrum, 
^  dc  quibus  inff a  fub  tit.  de  cuftod.  reor.  qusnj 
domorum ,  fcilicctfurandicaufa.  fliccffra- 
dorcs  aliquando  crumpunr  h  carcere  forii- 
■Jfa  bus  efffaitis ,  &  hi  vltimo  f<:pplicio  puniii 
■pofiant  .•  contemnunt  enira  miicftatcm  ipfius  magiftra- 
tus.  Sipernegligentiamcuftodumeuafsrinc,  minoripcena 
coerccntur  Aliquando  cfFfingu«t  a:dcspriuat3s  diripiendi 
caufa&  cxpi!andi.l.dequibus.inffadecufto.rcorum,&ex- 
tra  ordinem  atbitrio  iudicis  cocrccntur.l.  i  .&i.duinniodo 
liic  ordinem  ptxfcriptum  non  egrcdiatur ,  &  honeftiores  lc- 
uius ,  plebcios  aatcm  atrociuspuniat.  Vndc  obfarua  &  nobi- 
Ics  peifonas excraordinaria  Goercitionc lcuius puniri  quam  i- 
gnobilcs.ExpilatorcsvcrofuntatrociorcsfarcSjinquit  Afco- 
nius ,  qui  ne  pilum  quidem  in  fpoliatorum  corporibus  rclin. 
ijuunt.H  i  igitur  omnes  puniuntur  cxtra  ordincm  arbitrio  iu- 
dicis.l.i.&i.ficut&faccularii.^Jiredatiiquc,  dequibujfu- 
{)ra  de  exttaord.cdminib.l.faccularii. 


dic.l.  I  .(upra  rerutn  amotatura:  vnde  ducere  eft  argumeniura 
adcohxredes  ,  quifimilitercontrc^flafferesiiucfuointeUi- 
gzQiur,  nifi  euidens  dolus  arguatur.l.merito.pro  iocio. 

IN  TIT.  XX. 

DE  CRIMINE  STELLIONATVS. 

;  I  c  V  T  in  prluatis  iudiciis,'d  cft,  ciuilibus  a^io. 
'  nibus  ,  li  <]uando  alia  ciuilis  sdionondctur» 
exedidlopi^totisgcriCralitetcompetitdedo- 
lo.-  lca  in  publicis  iudiciis  ,  ideft,  criminali- 
bus ,  vbicettaaccufatiocercufquc  tiruluscri- 
minis  non  occurrit ,  confugimus  adaccufationera  gencra- 
lemdecrimine  ftell!ODarus:quodiudicium,vtlexaitleg.  i. 
neque  publicis  iadiciis ,  id  eft,  ordinariis  publicorum  iudicio- 
rum,  neque  priuaris  adlionibus ,  id  eft ,  ciuiiibus  continctuf.' 
Licet  diucrfo  rcfpeftu  &  priuatum  fit&publicuia.  Priua> 
tum  quidem  quod  priui ,  ideft,  finguli,nonomncsd€bo« 
crimincaccufant.-qualia  fumtomnia  crimina  cxttaordinaria 
&priuatacommuniinterpretum{cntentia.  Piiblicuravero, 
quia  publice  intereft  omnia  crimina  coerccii ,  noa  autera 
publicumquodquiscxpopuloinftituerepofljt :  qaalia  fuoc 
ordinaria  iudicia  certis  legibus  conftituta.infr.depubLiud. 
Diuide  igitur  iudicium  hocmodo:  Omne  iudiciumauteft 
publicum  autpriuatum,  idcft.autquiuisepopuloagit,  aut 
fingaliagunt.leg.  i.deprjcuari.  Rmfus  diuide  in  publicura 
&  priuatum,  idcft,  iucriminalc&ciuile.leg.j.leg.  i.dcca- 
lum.  Tcrtio  loco  diuide  iudicium  inpriuatum  ,  extraotdi- 
narium  &  publicum.  In  qua  diuifione  priuatuni  iudicium 
cft  ciuilc.  Et  publicum  eft  ordinarium  ex  Itg  bus  publicof- 
rumiudiciorum.  Icaquehoccrimcneftfpccics  ciimiaij  cx- 
traordinarii ,  quia  ob  impciftiiram  ,  dolum  &  machnar/o- 
ncmpropriecompecit.1.5.  Videturqucficdidtumefle  aftel- 
lione  varii  coloiis  auimali.  Napi  varios  homincs  dolof&s, 
fraudulentos  Vocamus.  1. 1.  dc  dolo.  Sc  J  generalius  accipitur 
proorani  criininequodextra  ordincm  vindicatur,  (cdpra- 
ptium  nomen  cinilumqne  criminis  non  habst.did.Icg.  ;. 
Eftcrgo  posna  cxtraordinnria  ,  ficut&JCcufatioip(iciif«i- 
num  excraordinaria  c(L  Q^  inrcnoranda  eft  nobilisan- 
tin^ia :  damnatum  de  ftcllioaatu  infamcm  cflc,  &  cua- 

deia 


In  Tit.  De  popHlarihHS  ActionihHS. 


8z 


3 


demnooeffcjl.i.hic.Videlib.Difpata.c. 4Z.  Ecquodmagis 
denaircre^vtriurquercfpoDfiauthoreftVip.Relpon.damna- 
turadc  ftellionaru  non  cflciDfamem,nifi  cum  eo  quoqueiu- 
didocoQCurratcale,exquodamnatusnotarecur.d.l.i.quod 
ergo.in  fine.de his  qui  not.infam.  Nota  periurium  exilio  pu- 
Qiri  quatido  tranfic  in  ftellionacus  crimeo:  alioqui  fuftibus 
«oercecnr.l.infamcm.de publ.iudic.  Lcge  noua  cciam  vltimo 
fuppliciocoerccntur.auchen.vtnonluxur.Licetceracrarium 
periurium  cx  prioribus  confticutionibus ,  (olum  Deum  vlto- 
tem  habeat.  1.  fin.  Inccrdum  ctiam  infamia  fequicur  pcriuriu. 
l.iufiurftndum  quod.de  iureiurando.l.quodfic.feq.f^.dcdolo. 

I  N    T  I  T.    XXI. 

DE     TERMINO     MOTO. 

^^   Ermino  sdifccrncdorumagroruracaufapo- 

|ljy^  ficosmouctjs.vclcffodiens,  grauiiHmepuni- 

^,4  cnduseft,  fedexcraordinem  prorei&pcrfo- 

\^^  nxqualitatcarbicriofciliccciudicantis, •''"-' '- 


-ViiSij^  hic.l.i.C.deaccufac.  Hoscnimfacros&inuio- 
Ubiles  elTc  voluic  anciquitas.  Cuius  rei  meminic  Plato,  Iib.de 
lcg.8.Dionyf.Halicarnaf.quoq;Iib.i.antiquiCatum,fcribicIa- 
pides  finales  loui  Terminali  confecracos  fuifle  a  Numa  Pom- 
pilio,  conftitutumqueabeodem,  vtquifquiseosocculuiflec 
autaliocranftuliflec.tanquamfacrilcgusimpuneaquouisoc- 
cidcretur.  Ad  quem  ritum  allufifle  videtuc  luuenalis  in  hoc 
verfu: 

i_yfutfacmm  ejfoditmedio  de  limitefAxum. 

LexauccmMolaicaeum  quilimicempreximifuicransfert 
execr«cur,Dcucerono.c.i7.AncccempoiaAIexandciSeueri, 
Bcque  Modeftini  qui  «qualis  fuic,  C.  Caefar  Caligula  adlionc 
popularem dandam efle conftituerac,  cuius pcena erac pecu- 
i]iaria,ficucin  ahis  ciuilib.  adiionibus,  I.  vlci.  Sed  poftea  rccc- 
ptum  cft,  vc  criminalitcr  etiara  ageretur,&  cxtraordinaria  et 
letcoercitiOjl.i.C.deaccufat.Etcapitalislexagrariaconfticu- 
tafuitaNeruainferuos,nifidominus  mulftampcndcrema- 
luerit.  ProindeModeftinusdehoccriminaliiudcio,  nonde 
ciuili  popularique  aftionc  loquens  reile  air,Terminoi um  a- 
uul(oramnonmuI6tampecuniariamcfle.I.i.AliacationeIc- 
gcs  agrariac  nominantur  apud  Ciceronem  in  Orat.cotia  Rul- 
lum.In  quibus  legibus  agri  vcndebantur.donabantur,  diuide- 
bantur,& quo iuie  eflcnt apud  poITcflorem  ftatuebacur.  Fa- 
cicravero  locorum  conuercere  qu^rftionum  finaliumcaufa 
crimen eft  excraordinarium.  Quod  fi  non  dolo  malo quis  la» 
pidcsfcrucccur,vcrumignorantia,  ignoransvidelicet  termi- 
nose(reautca(ufortuito  ,  Icuiusquamquifcicnsprudensla- 
pides  tcrminales  amouetit,punitur.I.  i.in  fin. 

I  N    T  I  T.    XXII. 
DE     COLLEGIIS     ET    CORPORIB. 

QJID    SIT    COLLEGIVM. 

Ollegivm  ,  fiuecorpusdiciturfocierasqu*- 
dam  hsminum ita cotraSa  vt ex  pluribus per- 
fonis ,  veluti  vna  petfona  &  vnum  corpus  fiat, 
l.i.quod  cuiufque  vniucrfitatis.Nam  qua:  col- 

_     ^ I  legij ,  vel  corporis  alicuius  func,  fingulorum 

hominum  nonfunc,  exquibusid  coalcfcicnc  proparcequi- 
dem,l.incancum.§.vniucrficatis.fup.dcrcrumdiuifio.Quare 
non  agunc  communi  diuidundo,auc  pro  focio  incer  (e  earura 
rcrum  nominc  qu«  collegij  func.ncc  cas  parciri  ac  diuidere 
poflunc,nificoIIegiodiflbIuco,  I.3.  Resenimhuiufmodic6- 
munes  func  cis,non  vc  fingulis,(ed  vniucrfu.Collcgium  crgo 
petfooani  quandaxn  cITc  imaginatiam  ez  placibus  pecfonis 


conflatam,  1.  morcuo.de  fideiuflbr.quacimulcituditiecolle- 
garum  difFerar.ltaquc  moctuis quibufdam  collcgis,  &  aliis  in 
corumlocumfubftitutis,  idenicollegium  fempcrmanec,  I. 
proponebacur.de  iudiciis.  Er  ob  delidtum  collegij  non  cerr.e- 
re  plcftuntur  finguli,fed  collcgium  ipfum  potius,noc.in  I  auc 
fada.§.vIt.depcEnis.l.fivfusfru6lus,  quibusmod.vfusfrudt. 
amic.  Ad  collegium  autcm  conftitucndum ,  tres  perfoiix  fuf- 
ficiunr,I.Neratius.  de  vetb.  fign.  Et  poflunt  collegx  feu  foda- 
lespa(SionemquamvoIunt,(ibifcrre,dumncquidexpubIi- 
ca lege corrumpanr, vt lcx  dece  ^inTalis  quam interpretatut 
Caius,  permittit,  I.  vlt.  &  (odalibus  fit  permifluro,quod  ex  le- 
ge  Solonis  translatum  cft in  Romanos.  Nam  corpota  fodali- 
tiaquc  reperiuaruralialicita',  quxmandatis  coftitutioHlbus 
&  S.C.perm)ctuntur,quaIia  funr  collcgia  in  Academiis  homi- 
numliteratorum  &fratrixnegociatorum&artificum,  qus 
nupcr  ramen  lege  regia  reforrnata  .fiinc.  Alia  func  (odali- 
lia iilicita.  de  quibus  lcx  Licinia &  alii  perlacz fuecunc ,  vc  vi- 
dere  eftin  oracione  Ciceronis  dca.nibicu,pro  Sylb.pro  Plan- 
cio,proMurcna.Sed3niraaduertendumcftomniahuiufmo- 
dicorporacollegiaq;veceribas(ii(pedafui(Ie,propcerconiu- 
racioriesincorpus.&aliaquxdamincommoda.  Vndefir,  vc 
nullum  coUegium  iure  Romano  licitum  fit,  nififpecialiter 
pcrmiflurafuerit,I.j.hic.I.i.fup.quodcuiufquevniueriitatis. 
l.i.de  extraordinariis  criminibus.Proinde  qui  illicitum  collc- 
gium  vfurpauerinc ,  puniuncur extra ordinem  ad  exemplam, 
fciliccr,lcgis Iulis,de  vi publica,  1. 1.  Qijod  rurius argiimen - 
tum  eft  publicas  accufationcs  concurrei  e  cum  accu(aiionibii« 
extraordinariis.l.i.de  cx.crirH.l.hsc  vetba.  adLlul.  ds  adul.l. 
fepulchri.defepul.vioL 

I  N    T  I  T.    XXIIL 
DE     POPVLARIB.     ACTIO- 

N  IB  V  S. 

E  priuatis  dclidiis  ancc  diximus,  ex  quibus  ciui- 
les  &  priuaca: adtioncs  dancur.  Priuacas autem 
;  voco,  qujE  ei  cancum  cuius  priuatim  intetcft 
'competunt,cuiufmodifunta(5liofarti,condi- 
<Siorurtiua,vbibonorumrapcorum,  iniuria- 
rum,&aliifimiles.  Sunc&cxmaleficiis  alizquidamaaio- 
nespopularesdidtx,  quedancurcuiuisexpopulopubliciiu- 
ris  cuendi  gcacia,I.  z.Hatum  autcm  nonnuUs  ad  commodunj 
pubIicum,principaIicerfptdtanr,vcqusaducrfusaIbumPr^- 
toris  corrumpenccm  proponicur,  1.  (1  quis  id  quod.  fup.  de  iu- 
rifdid.  Acfipluccsagerevolenc,  PrjEtorisericeamconcro- 
ucrfiam  dirinere,&  magis  idoncum  eligere,l.fi  pIures.Qii:  d 
genus iudicij a  veceribusdiuinatio  vocabatur.  Itaqucncmo 
ex  populo  eas  habccc  dicicur  in  bonis  (uis ,  I.  pen.  hic.  I.  fi  quis 
pro  eo.§.vIc.de  fidciuflor.  nifi  litem  contcftando  cxtcros  cx- 
cluferir, quo cafu laero  eius cedit vidtoria , I. fi cuide vcrbor. 
fignific.l.eum  qui.§.in popularibus.de iureiur.  Alia; ad  priua- 
tam  alicuius  iniuriam  principalitcrpertinenr,vc  fepulcbri  vio- 
laci a(^io,&  fimilcs,  quas qui habet ,  rcdte dicitur  co locupie- 
tior  cfle.Nam  cxteris  agere  volentibus,  fi  velit  prxfcn  ur,l.  3 . 
hic.I.  }.&<?.  fupra  de  (epulch. viol.  Et  procuratorem  confti- 
tuere  poteft,licet  in  aliis  non  po(Iic,I.Iicet.  &leg.  non  cogen- 
dam.§.qui  ita.dc  procurat.I.qui  populari.  Item  mulieri  &  pu- 
pillo,ha:dantur,aIixnonitem,l.muIieri.  Hoccommunc  ha- 
bent,quod  anno  finiuntur,&  in  hsredes  non  dantur,quibuf- 
dam  cxceptis ,  I.  vlt.  qux  poenalcs  funt.  Vna  tamen  popularis 
i€t\o de  termino  moto ica infticuituc  vc muI<Sta pecuniaria ia 
publicum  ^rarium  conferacur:idque  legc  fpeciali- 
tet  eft  confticutum.I.fin.de  termi.moc.& 
hxc  eft  cecepta  interpretum 
fencenciar 

ZZ     4 


Si4 


Franc.  Duareni  Comment. 


FRANCISCI    DVARENI   IVRE- 

CONSVLTI  IN  LIB-  XLVIIL  PANDECTARVM 

SEV  DIGESTORVM,  METHODI- 


C    A 


PARTITIO, 


IN    TIT.    I.     DE    PVBLICIS    IVDICIIS. 


V R.  finrpublicaiudiciahicdocetVlpianus,!. I.& 
v^^^  nosfafiusproviribusoftendimusinlib.  Diiputa- 
tionum. 

C    A    1».       I. 

I>c  ordine  &  rAtimehortim  iudkierum  exercendorum. 

PRsror.cui  lcge  delata  erat  cognitio,  olim  h^c  iadicia  exer- 
cebat  coaclis  ludicibus.quos  (ortiebanrur  accufator  &  re- 
ns,vt  Afconius  Pcdimus  docer.  D;  hacaurcm  fortitioncfub- 
(oriioncquc,  Detabulis  qux^  Prstore  dabantur  iudicibus, 
De  clcpfydris ,  De  ampliationibus.  &  comperendinarionibiis 
& aliis  huiufmodi » quz quondam  in vlu erant ,  plsraque  an- 
norauit Bud<EUS.  Sed &  qua;dam  alia  colligi pofiunt ,  ex ora- 
tionibusCiceronis,  pra^fetnmcxorat.proDomo  fua.  Nec 
dubiumeftquin  iingulaiudiciaccrtamac  peculiarcformam 
habueriat,vt  cx  titulis  fequentibus  apparcbit.  Vcrum  Paulus 
aitjCum  crdinem  in  vfu  ellc  dcfiifle ,  &c.l.ordo.  Quibus  vcr- 
bis  oftcndit  iudices  ordinem  fingulis  legibus  ptxkriptum 
fcruarcnonfolerc,  fedcxtraordinatianaeffc,  &a<bitratiam, 
nullifquc  legibus  adftriftam  cognitioncm.Quae  vero  v(us  re- 
tinait,  hxcferefunr  quxfcquuntur.Inpritnisprzfentiatam 
accufatoris,quainrcincccllariaeft,l.pcn.§.adctimen.  Nam 
procurator  non  inrcruenir,  tameifi  abfentiam  exGufareliccat 
eius  quiad  iudiciHm  adeflc  nequit ,  d.§.  ad  ctimen.  1.  intcr  ac- 
cufatorcm.hjc.l.rcos.  C.de  accufat.Hoc  efl  accipiendum.nifi 
iudicium  tafefit,inquoabfensdamnaripoffit,l.ieruum.§.pu- 
blice.  dc procurat.  &  1.  abfentem.de  poenis.  Qup  caiu  inno- 
centiaetiam  abfentisdefendipurgariquepoterit.  Sed&do- 
tnino  quoque  feruum  fuum  prxfenrem  defenderc  pcrmifTum 
eft ,  cumciusintctfitfcruumnondamnari,cuiusdominium 
forteperfentcntiamamittcret,1.2.C.deaccufat.l.fetuus.hic. 
l.Lucius.de appellat. I.  fi feruum.  infra dc  accufat.l.  hos  accu- 
fare.§.fi  (cruus.Hoc  tamen  ex  arbitrio  domini  pendet,  ac  po- 
teft  eum  impune  non  defendcre,l.fciendum.  Notandum  cft 
prxterca  aduocationem  rco  prifenti  dencgandam  non  cfTc 
iureRomano.1.2  C.deexhi.reis.  Quamuismoribusnoftris 
reccptum  non  fit.  Quajritut  fi  reus  pcndente  cognitionc  de- 
funftus  fir,an  poffit  accufator  accufationcm  profequi.Et  cer- 
lum  cft,crimen  ac  pcsnara  omnem  cius  morte  extingai,1.5.& 
l.defun<flo.Nam  caput  5.  ita  legendum  eft ,  TuhhcAaccufatio 
recvelreaante defunSlisperimttur.  tametfiledtio  Pandeda- 
rum  Fiorentinarum  diuerfa  fit.  Huius  rci  exemplum  eft  apud 
Valerium  Maximum,lib.5)  .c.i  i.dc  Licinio  Marco  rcpctunda- 
ramTco.  Quadercinfr.plenius,  l.ex iudiciorum.de accufat. 
AccufatoTc  defun<%o  certumcftiudicante  Przfide  reum  ab 
aliop8ragipone,l.accufatore,Inipfaautemcognitione,  Ma- 
giftratiupatronos  caufarum,&  alios  daiiffimos  viros  qui  ma- 
giftracu  aliquo  fundli  funr ,  &  iuris  fcientiam  habent,adhibe- 
rcdebet.l.cuftodias.Acdiebusctiamfetiatisauditecuftodias 
poteft.didl:.  1.  cuftodias.  Qui  fit  ratio torius  cognitionis ,  & 
quomodo  tam  accuiare  quam  defendere  oporteat,in  vniuet- 
fumdefiniri  non  poteft,  fed  cx  caufarimi  varicratc  pcndet. 
Vnum  tamen  ex  Vlpianohic  norandumeft,  non  rclatione 
criminum,fed  innoccntia  rcutn  purgari  deberc ,  1.  is  qui  reus. 
Qupdquemadmodurafitaccipiendum,dicemusiubtitu.  ic- 
qucnci. 

C  A  r.    n. 

DepoteJ}ate  dr  effe£iu  horum  iudiciorum. 

HOrum  iudiciornm  publicorum  poeoa  aliqaando  capita- 
Vi  eft,aliqu3ndo  pccuniari* ,  aut  in  corporecoercitio,vt 
ante  diximus.l.  i.fcd  dimnatum  fempcr  infamia  fequitur,l.iR. 


famcm.nifiincafibusexceptis,  l.vlf.  Hzcautemiudiciaim- 
pcdiunc quominus  ciuilibus  acflionibus ,  qui  ad  rem  familia- 
rem  magis,quam  ad  vindidlam  pertinent,  experiarour,  1.  in- 
terdum.hic.l.  Prartor.§.fi dicatur,deiniuriis. C.quandociui- 
lis  a(^io  crimina.prxiudicet. 


DE 


I  N    T  I  T.    II. 

ACCVSAT.     ET     INSCRI- 

PTIONIBVS. 

V  p  R  A  dc  ciiminibus  extraordinariis  &  publi- 
cis  qus  iudicia  per  accufationes  ordinantur, 
Inftit.dcpubl.iud.inptin.l.i.decrim.expil.hf- 
'  redv  Ideotituluscommunisdeaccufationibus 
fubiicitur,id  cft,dc  pcrfecotionibus  criminum, 
Et  quia  libclli  reccpti  ab  accufatoribus  ofFcrri  dcbent ,  qui  di- 
cuntur  libelli  infct  iptionum,ideo  fequitut  de  infcriptionibus. 
Habet autcm fere  hos  locos.  De  caufa accufationis,Quis aq^ 
cufarepoffir, vclcomra.  Qujefitfornialibelli  infcripnonis. 
Quis  poffit  accufare  vel  non.  Quid  fi  pluribus  legibus  reus 
fieri  poffit.Quid  fi  atftiociuilis  cum  criminc  concurrat.  Quid 
fipluresacculatoresde  vnoaccufando  contcndant.  Quisfit 
accufationis  cffedus  reo  mortuo  poft  litem  conteftatam . 
Qua  in  pt  ouiacia  damnetur  vcl  accufetur  reus.  Qup  pa^o  lc- 
uiacrimmacoerccancur. 

^       .^uidfit Acctifttio.      C  A  P.     I. 

ACcufatio  eft  malcficijalicuiusapud  iudicem  delatio  ad 
vindidampublicam.folcmnirerfaaa.  Dicitur,<j^x/»»- 
<i»<f/<»>w;>«^/«c<iw,vtintelligamusa6l)oncmqu2  adpriuarum 
alicuius  commodum.vcl  vindidam  priuaram  intenditur ,  ac- 
eufationem  proprienon  cfle,  quod  cx  difGnitionc  a6tioni$ 
fatis  apparec.  A(9:ioeftiuspcrfequcndiiniudicio,&c.§.i.In- 
ftit.de  adio.Improprie  ramen  aliquando  adio  pro  accufatio- 
neaccipitur,l,i.decrimineftcllionatus.  &C.quandociuilis 
adio  ctiminali  pra:iudicet.Vnde  Perduellionis  adtio.Ciccro- 
niinPartit.oraior.CrimenapudIureconfultoscrcbro,idem 
quod  accufatio  fignificat,  I.nuIIum  crimen.  de  rcg.  iur.  &  1.  fi 
cui  crimen.hic.  Cam  igitur  accufatio  cum  adtione  nihil  com- 
mune  habcat ,  cettum  cft,cx  eodem  malcficio  &  agere  qucm 
&  accufare  pofl^e ,  nec  pofle  cogi  omifla  ciuili  adlione crimen 

intendere,I.incum.Hincobferuandumeft,denuntiationem 
ab  accufatione  differre,  qus  citra  infcriptioncm  vllam  rccipi- 
tur.  Eaautemmagiftratibusolim  fiericonfueuit,  percertos 
hominos  quibus  id  publicc  mandacum  fuerat,  negtauiorafa- 
cinoradeficientibusfortcaccufatoribusimpunitamanercnr, 
Lca  quidcm.jnfra  de  appcIIat.Lab  accufation  e.  §  .nunciatores. 
«dTurpillianum. 

Caufiiaccufiitionis.     C  a  p.      II. 

ACcufationis  caufa  eft  dclitftum  ,  quod  animaduetfio- 
nemvindi(aamquepublicam  merctur,  &adhuncfco- 
pumfinemqucrcfcrturaccufario.VndevuIgodicitur,  nemi- 
ncmfincaccufationedamnandumtflc,  quodtamen  falfum 
cfle demonftrauimus lib.  i.  difput.  Hinc  quiritur  de qu  buf- 
dam  deli(Stis ,  anproeiscompecat  accufacio.  Cuiufmodieft 
tcrminorumauulfio,l.i.  C.deaccufar.  Seddehocfatisdifle- 
mimusfuprafubtit.  detcrminoinoto.Quirituretiamdciis 
qui cuentum fenten tiar iudicis  venditant ,  &  fumos  vcndunr. 
Lqui  explicandum.C.de  accuf.de  qmbus  diximus  lib./.difpu- 
tat.  Etoftendimusnonmodoaccufandos  efleeosied  ctiam 
graaiterpuniendosrfle,  Aliaquxftioeft^demaleticioqnod 
nsandatualteriusperpctratumeft.  Eccorftattam  manddio- 
remquammandarariumpcEnaafficicndumcfle,  I.  nonideo 
niiaus,C.de  accufat.  Qua  de  le  iia  commentariis  lacis  plene a 

nobis 


In  ^  iKT>e  accufat.^  infcript. 


nobis  rraftatum  eft.  Trailatur  &  quzftio  de  haEredibus  cius 
qui  malefidum  admiilt.Er  conftat  eos  accufari  non  pone,nec 
pccnani  bonarum  ademptionis  ad  eos  trannre,ni(i  iam  dam- 
jMtus  rcus  deccflerit,!.  cx  iudiciorum.  C  uius  rei  exemplti  me- 
inorabile refcrt  Valerius lib.t» .c. 1 1 . de  Licinio  Macro.  Exci- 
pitur repetundarum  iudicium ,  Maieftacis ,  & quedam  alia  de 
quibusinffavidebimus.Quodfireusiaradamnacuspcnden- 
teappellationedeccfterit,(eruandaeftdiftin6biol.5.C.fipcn- 
denteappellat.l.vIt.G.fircusvelaccufat.mort.  Dubiumfane 
non  eft,quin  hsrcdibusdcfundli,  ipfius  innocentiam  dcfen- 
clere,fi  vcIiot,liceat,l.filio.§.Seia.de  adimendis  lcgatis. 

C  A  p.    III. 

DeikqiitAccufarepOjfunt,autm»foJffmt. 

INhisiudiciisaccuGtiopublicacft,  &cuiuisex  populo  co- 
peterc  dicitur.§.i.Iufti.de  publ.iudiciis,  prxterquam  iis  qui 
nominatim  e  xcepti  reperiuntur.  De  quibus  eft  videnda  1.  qui 
accufaie.rnprimisproh.bcturaccufarcmulicr.Nifiexcertis. 
caufis.i.i.&z.l.quiaccufare.I.mulierem.hic.l.^.l.decrimine. 
C.qui  accuia.non  pofl,  Pupillus  accufare  prohibetur,propter 
infirmitatem  xcacis ,  1. 1 .  qui accufare .  nifi fuam ,  vel iuorum 
iniuriamperfequatur.  Qu_o  cafu  tutor  accufabit  quidemno- 
minepupilli,  fedfuo  nomine  infcriberefecogetur,  nealio- 
<juinobeiusealumniampled:aturpupilIus,1.2..&f.C.quiac- 
cula.Militiinterdi6t3eftaccu(atiopubliconomine,!.quiaccu- 
fare.nifi  ob  caufas  legibus  exceptas,l.mulierem.  hic.  &  1.  non 
prohibenrur.l.fi crimen.C.quiaccufarenonpolT  Magiftra- 
tus  non  accufant  quandiu  magiftratu  funguntur,  ficut  nec  ab 
aliis  interim  accufantur ,  1.  qui  accufarc.  hic.l.  pars  litcrarum. 
dc  iudic.Infantibus  denegacur  accufandi  facultas ,  1.  qui  accu- 
rare.l.4.1.criminis.C.quiaccuf.N!fiincaGbuscxccptis,l.mu- 
licrem.hic.I.famofi.adl.Iul.maieft.Quiduoiudiciaaduerfus 
duos  reos  fubfcripra  habcc,accufare  tertium  non  poteft.l.  qui 
accufare.hic.l.cum  racionibus.C.  qui  accufa.  Quod  Marcel- 
lus  air ,  prohibicum  elTe propter  tutpem  qu2ftum,id  mihi  vi- 
deturpertiQerc  adquartamillamparrem  bouorum  accufati, 
quam  ex  legc  accipiebanr  accu(atores:cuius  mcminit  Tacitus 
libr. 4.  Qui  tcnucs  habcnt  facultates ,  id  eft,qui  minus  quara 
quinquaginta  aureos  habent ,  idonei  accufatores  non  funt. 
Qupd  inopia eos  ad  calumniandum  impellcre credatur ,  leg, 
nonnulli.Calumnii  alicuius  fufpedlis  accufare  non  liccr.l.  4. 
7.&:  S.Coniundi  &  ncceflaris  perfonx  ab  accufationc  faci- 
noroforumremouentur,quodiniioneftuminhumanumque 
videatur  eos  ad  acculandum  admitti,  I.  qui  accufarc.hic.leg.fi 
magnum.I.iniquum.l.pen.&vlt.C.quiaccufa.hic.Hispeilo- 
nisexceptisnemini  denegaturaccufatio  iureRomano,  licet 
moribusnoftris  vnuscognitor  regiusaccufet.  Anpluresac- 
«ufarcpoflintcundemrcurajtradauimuslib.i.difput. 

C    A    P.       IIII. 

^ujnonpofintaccufarl. 

SVntqui  legibusaccufarinonpoflunt,  vcludMagiftratus 
ickmx ,  f:cunduradiftin<Stionema  Venuleio  traditam, 
l.hos  accufat e.  I.^.  item  is  qui acculatus fcmel, atq-, ablolutus 
eft,l.ficuicrimen.§.z.hic.I.fiquishomicidij.C.eod.Sed&fi 
quis  delatus  fi  t  ab  vno ,  ab  alio  deferri  non  poteft.  I.  hi  taraen. 
§.vlt.hic.l.quidecrimiae.C.deaccufat. 

C  A  p.     V. 

Deils  qu£  in  accufitione  exequenda  prxcipue  ohferuanda 

Jintj  adofficium  tam  accufatoris  dr  ret,quam 

iudicispertinentia. 

NEraoad  accufandumadmittitur,  abfque folenni  infcri- 
ptione,Ieg.ficuicrimcn.hic.Ieg.5.1.io.&l.qHiaceufarc. 
Cuiusinfcriptionis  formula,&  conceptio  hic  defcribitur.leg. 
3.hic.l.in  caufis.Codic.  eod.  concipitur  autem  his  vcrbis:  illis 
Cofl~.CaI,illis,apudillumpra:rorcm,veIProconfuIem.dic.1. 5. 
hic.cuilibeIloaccufatorfubfcriberedebct.did;.I.  5.I.7.  Scd 
hic  obferuandum  denuntiationcm  ab  accufatione  difFerre, 
quia  fine  vlla  infcriptione  denuntiatio  recipitur ,  vt  eft  lib,  i . 
&  z.Difputat.  EthaEcinfcribendi  neceffitastum  rcmittitur, 
cum  quis  ob  publiciJ  munus  quo  fungitur  denuntiat,l.ea  qui- 
d«M.  deaccufat.  Qujjd&inaliis  quibufdam  cafibus  locura 


815 

habet.I.  dc  crimine.  Gr  qui  accufare  non  pof.  1.  quamuis  adul- 
tcrij.C.dc adulter.l.  i . C.de abig.  Si  plurcs  contcndant  accu- 
fatores  intcr  fc,  iudicis  eit  magis  idoneum  eligerc,  1,  fi  plurcs. 
Tempuspraefcribitucaccufatori,  incraquodfolenniaaccufa- 
tionisimplcac,  Qupcemporeelapfoampliusaccufarevolens 
nonaudicur,l,Titi.i.&I.7.C.qui3CCuf.nonpofr.Iacxequcn- 
daaccufacioneprajfentia  accuratorisneceflariacft,  1.  4.  &1. 
tunc  conuenir.C.de  accufi  t.  Prifens  quoque  reus  efle  debet, 
vtdiximusfup.tit.dcpubl.iud.l.^.&CC.deaccufat.Doraino 
tamen  feruum  fuum  defender  e  pcrmittitur  quod  ipfius  inter- 
fir.feruo  f  uo  non  carere.l.  fi  reruum.hic.l,z,de  accuf.Qnid  er- 
go  dicendum  fi  accufaror  dcceflerit  pendente  accufatione,  & 
ccrtum  cft  nomcn  rei  aboiendum  efFe?  I,5.§.  vlt.  Nam  hsres 
accufationcmccEptamperfequinoncogitur,l.Diui.hic.Inqua 
prouincia  quis  dcliquit in  ea  accufari  debec,Icg.  fi  cui  crimen. 
Quodpropcercoramodicateni  probadonisconftitutum  eft. 
authen.vt orancs obcdiant iud.prouinc.  Nihilautem prohi- 
hibet  quem  in  loco  domicilij  fui  accufari,modo  eiufdem  pro- 
uinciac  fic  ille  locus  in  quo  malcficium  perperratum  eft,l,  i  ,C. 
vbide  cdmine  agi  oporret.  Obidem  crimen  pluribus  legi- 
busaccufare  quemquamnon  licet,  l.fenatus.  Siveroexeo- 
dem  fa(So  plura  nafcantur  crimina ,  fingulorum  nomine  ad- 
mittitur  accufatio,l.qui  dc  crimine.  C.dc  accuf.  Recriminatio 
addepellendamaccuf"ationem,itademumadmittciidaeft,fi 
grauius  aliquod  crimen,nonpar  minufve  obiiciatur ,  1. 1 .  &  I. 
neganda.C.qui  accufare  non  pofTunt.  In  leuiorum  cciminum 
accufationc  folennisordo  przcermicdcur,  I.  leuia,  Probare 
dcber  a(9:or  quod  intendic.  Alias  vt  calumniacorpunicur,  lcg. 
minus.C.quiaccufinonpoll.&l.vlc.C.deaecuf  Aciuftalegi' 
nmaque  debet  efle  probacio ,  nec  decreta  ciuicacum  exprefla, 
acque  emendicaca  ad  fidem  faciendam  hic  fufficiunc.I.  fingu- 
li.C.de  accufat.  N^ra  &  huiuf modi  decreta  Cicero  teftimo- 
nia  nonefTe  contendir,in  oracionc  pro  Flacco. 


DE 


I  N    T  I  T.    III. 

CVSTODIA     ET     EXHIBI- 


TIONE     REORVM. 


^lcquoquedtuluseftcommunis.  Nam qiii accufan- 
Hur  veIextiaordinem,vtl  cerralegcdecrimine,  fo- 
Mentdariin  cuftodiamproqualicatecriminis&per- 
fonarura,&fubfideiufloribusdimittiquipromitra6 
cxhibere,id  c  ft,fiftere  &  rcprilGucarc  iudicio ,  fi  quando  po- 
ftulecur.  Sequitur  itaque  ntulus  de  cuftodia  &  exhibitionc 
rcorum,  cuiduoTituhin  Codiceluftiniani  refpondenr,Dc 
cuftodi3reorum,&  de  exhibcndis  rcis.Qux  res  admoDuic,vc 
in  duo  capira  prxcipuahunc  tra(!latum  diuiderem. 

Decufiodiareorum.     C  a  p.     L 

CVftodixvcrbum,procuftodiapublicainiureciuiliaccI-, 
pi  foler,l.vincuIof um.dc vcrb.fign.  Nectantum  dccar- 
ccrehoc  verbumintelligitur,  fedetiarade  cuftodia  militari, 
de  qua  mox  dicemus.Eft  igitur  Carcer  cuftodia:  genus.  Vnde 
dicirur ad  cocinendos  magis  quam  puniendos  homincs  com- 
par3tus,I.3Ut  damnum.de  poenis.  Vdmurhociure,;eosdari 
incuftodiam  duobus  modis,  vcl  accufatore  Ilbellum  infcri- 
ptionisdante&  fubfcribente.leg.  libcllorum.de  accufat.  vel 
nfidatorc|,  crimcnmagiflradbus  dcnuntiantcconfedoelo- 
gio ,  vcl  notorio ,  quam  informadonera  vocamus,cui pofte- 
riori  magis  accedir praxis  Francix.I.  S,  Nota<juando  in  carce- 
rcm  quisconiici  debcat  nimirum  cumgraue  fcekis  cumad- 
mififreconftat,veIconfefliiscft,l,5.1.y,hic.l.5.&4.C.hocdt. 
l.i.C.de exhib.rcis.  Atque in  eadebet reus  prouincia conde- 
mnari  in  qu3  dcliquit.l.folent.leg.fcq.l.non  dubium.l.  fin.de 
accuf.Auth.quainprouincia.Authen.vc  nulli  ludic.  §.  fi  vcro 
quis. 

C  A  p.     II. 
^upmodofit  cufiodienduireus. 


IVdicis  cft  xftimare  quemadmodum  cuftodiendus  fit  re- 
us,     Nam  aut  incarcerem  coniicitur,aut  militi  traditur, 
aucfideiuiroribuSjVelfibicommiciicut.Icg.  1.  Qupdautem 


ii6 


dicicurdc  milicibus.locum  habcc  in  Proc5fulibus ,  &  aliis  hu-- 
iultnodi  qui  imperiuin  cxercicumq-jhabenc.l.  obleiuarc.de 
offic.  Proconf.  Hodicapparicoribus  viacoribuive  triduncur. 
Qupd ad  carcercm  accinec nocandum  eft eos ,  qui difparis  fc- 
xusfunc:rimuiincIudedosnoneire,l.j.C.deciiftod.reorum. 

Non  aucem  debenc  vinciri ,  antequam  conuidi ,  auc  contefli 
fincl.fi  confeirus.hiG,  &  1.  z.  C. de  cxhib.reis.  Auc  nifi graue 
fcelus.l.j.hic.&l.i.C.decufto.rcor.Scruusfanequinonde- 

fcndicur  a  domino,ex  vinculis  cauiam  diccre  iubecur,l.z.  Ex 
hisappairec,  vincuiaacarcerecuftodiavc  multumdifFcrresl. 
verum  eft.de  verb.fign. 

Deoffciodrfeyictdocujiodis.     C  A   p.     IIIi 

Slcucdihgenciaexigicura  cuftode,  itactiam  huftiafiitas& 
raoderacio,l  i.de cufto.rcci .&  l.carceri.hic.ltaque fi reus 
euaieric,cu!paeiufdemnoncaruforiaico,gfauiterple6litur,l. 
milites.& l.  vlci.  hic.l.ad coKmentari.  C. punituretiam isqui 
cft.cgic  carcerem.l.i.de  t  fFi  aCl.auc  eiiam  qui  confpirauic,&c. 
leg.  ineos.  hic.  Priterea  oftjcium  eius  ,  quicarccriprarpc- 
nitur,eft  in  commentarium  refcrrc  cos,  qui  in  carccrem  con- 
iiciuncur,  VndeCon:  menrarietilis  dicicur:  &iudicifingulis 
inenfibuseosingercre,l.vlc.C.deciifto.reoium. 

Deexhibitionenorum     C  A  P.     IIII, 

SEcundaparshuius  ciculi.  Exh.betecftdeducereacfiftcre 
eumcoram  iudicevtincarceiati,  velalitcrcuft<)diripcf- 
lit,tic.C.deexhib.reorum.r;t.quor.iroper.interpupil.&vid. 
l.^C.de  aduo.  diuer.  iudi.  Huiusexhibitionis  exemplaper- 
mulcahicfunc.  Veluticumtideiairor  adfiftendum  alitjuem 
obligatur,I.2.§.vlt.l.j.&4.  Secudumeftcumlrenarchspre- 
henlum  facinorofum  ad  Prxfidem  mitcunc  cum  elogio.i.Di- 
uus.Tcrtium ,  Cum  in  proumciam ,  in  tiuares  detiquic,tranf- 
micc  tur  ab alteriuS  prouincix  Przfidc.l.  folenc. & i.  non  dU- 
bium.hic.!.fii.uicrimen.fup.dcaccufac.  Namvcparacioi  & 
expeditiof  probatio.conftitutum  eft ,  vc  excta  eam  prouincia 
inqua  deliqnit  nonpuniiCur.Auth.vcomnesobediancIudi. 
prouincix.  Nonarbicror  tameniutisaudoresprohibcrene 
in  alio  ciufdem  prouincia:  loco  puniatur,fi  ibi  refJeriatur ,  1. 1  i 
Cvbi  de  ctim.agi  oport.  Ec  cercum  cft  olim  ita  diuifas fuiflb 
prouincias,  vcceftes  exvna  prouinciain  aliam  fine  grauiin- 
commodo  duci  non  poffenc  >  veluci  cx  Gailia  in  Gcrmaniam. 
Quartum,  Militcsremitcuncuradcumfubquomilitabant.l. 
de  inilitibus.hic.&  1. i.C.de  exhib.reis.  Eft  enim vetus  ilU  lcx 
cuius  meminit  luuenalis  fatyra  vlc. 

(JVtiles  nec  vulltm  litiget  vltro. 

'Qujncum  excmplumcft,  cumaccufator  deducit  tmm., 
qucm  accufate  vult ,  &  iudici  exhibcc.  Nam  hocgenus  rcdui 
«aionis exhibicio  dicicur,tir.quor.im.inccr  pupil.  1 .  j.  de aduo. 
diuerfiudi.l.fiquapercal.C.deepifc.&cleric.l.quoniam.C. 
deceflib.Nou.^j.&ifi.Sedhxcdedudiononalicerpermit- 
citur  conftitutione  Theodofij ,  nifi  de  ca iudex  pronunciauc- 
tic,l.  vl.C.de  exhib.rcis.PraEterca  antequam  reus  exhibeatur, 
dandifunt  eidies  legicimi  addifponendam  rem  familiarem. 
Cuiasreiexemplummemoracudignura  refcrc  luftinusPhi- 
lofophus,&  poft  eum  Eufebius  hiftorii  Ecclcf  lib.  4.  cap.  17. 
Meminic&Gracianusin  Golledlaneisdccrccorura,  can.  bi- 
ftoria.jj.quxft.i. 

Titulus  de  priuacis  carceribus  in  Codicc  luftitiiani  hic  acce- 
dic.  Adde  l.capice  quinco,infr.  dc  adulc.  &  ThcDdofij  conftici 
in  C.Theodof. 

I  N    T  I  T.     Illi. 

AD  LEGEM  IVLIAM  MAIESf. 

.^nidfitmeiejlits,     C  A   p.     I 

^Nterpositis  duobusciculis  communibusrc- 
t^iierciturlcgunilacoradfingulapublicaiudicia,  & 


Franc^  T^uareni  Comment. 

maieftasPrzcorisin  iureduili.rcdabufiae.lcg.  fifamilia.de 
iurifd.l.pen.de iultir.&  iure.  Quj  igicur aliquid  contia Rcm- 
publicam  auc  Principem  molicur ,  &  Reipublicse  ftatum  for- 
mamqjimperijcuercercconacur^isdicicurmaieftaiemlarde- 
rc  auc  minuere,&  hac  lege  cenecur.lib.  2  .ad  Herennium .  Di- 
citurhafclcx  luliaalulio  Cifateauftore,  anccquamlegfin 
fuerat  &  Coroclialex  maieftatis,  cuius  meminit  Cicct.  in  Pi^ 
fonem. 

Cap.    IL 

Caufe  huitti  aBionii, 


^quo  ordine  propofuerat  incipic  a  lege  lulia  maie- 
)ftatis,  cuius  verba  colligi  pofTunc  er  prioribus  le- 
•^gibuside  ptEua  tamcn  corporalircorum  maie- 
ftatisfubhoc  citulo  ferenon  cxpriraitur  nifiobfcurus  hic& 
1. 5  .Sed  in  Inftic.de  publ. iud.apparec  efTe  animi  amiffio.  Ma- 
icftasdiciruramplicudo  &  dignitas  populi  Romani,  amagni- 
tudine  fic dida.Cicero in  Part.  Orat.Nam  audtoritas diceba- 
tutolimtlleinfenatu,  maieftasinpopulo.  Kepericurcamea 


EX  iam  diftis  petfpici  poccft,  qu*  fi  c  caufa  huiuj  accufatio' 
iis  &  iudicijineiTipeconmtado  &  rebcllio.  Sed  hunclo- 
cum  plcnius|cca(5lare  oportct.  In  primis  igitur  qui boft-.li  ani- 
mo  aduetfusrempublicam  aui  P/ Kicipem  aliquid  facir.is  ma- 
ximcdiciturmaieftatem  IjEderc.Ei  hoccrimenperdueliioriis 
proprieappcllaiurl.vlti.  Qu^iaperduellcsavctcribushoftcs 
vocabantur.l.quosnos.dt  veibo.fignifi.Itemadmaicftatem 
pertincnc  aliaquardamadmilfi,  c^uodeamaximc  tc.iipubli- 
cam labefaftenc ,  licct hiflilinonfiancanimoadueifosrcm- 
publicam.Capitaauctmirgishicrcfctipcacxtant.l.  i.i.j.4.f. 
<f .  i  o .  Quibus  addenda  eft  coniuratio  in  necera  virorum  illn- 
ftrium  &  fenacorum  ex  conftitu Jone  Arcadij.  1.  quifquis.  C. 
co.  Crimeniquoqucpriuati.carccris&falfzraonecshucpet- 
tinec.C.depriuac.carcer.&C.defalfamoncca.  Concracon- 
fticuciones  Principum  iudicanccm  noluic  Alexander  opcimus 
Princeps  hoc  crimine  ceneri.l.i.  C.cod.  Idcraqj  dc  pcriutioc- 
ius  qui  per  Principis  genium  aut  fortunara  iurauerit.l.i.Cod. 
eo.l.  1 .  C.dc  reb.cred.  Tamecfi  ex  huiusmodi  caufis  acquc  cc- 
iamleuionbus  olim  fubmalis  Principibusaccufacio  maiefta- 
tis  admiccercrur.vc ex Ticico,  Dionc &  aliis cognof ci  potcft. 
Hinc  Plinius  in  Pinagyr.  de  crudelirate  &  auaricia  Principutn 
loquens :  Locuplccabanc,  inquic,fifcum  &  xrarium  non  ram 
Voconia?  &  luliz  Irges,  quam  maieftacis  fingularc  &  vnicum 
trimcn  corura  qliieriminevacarenc.fednccobfamofumli- 
bcllum  hicacclilaciopcrmiccicur,  quzcemporc  Auguftilo- 
rumhabcbat,vcaui5lorcft  CorncliusTacic.lib.i.  Namquod 
dicitur  publica  quzftione  id  admifTum  vindicari,de  criminali 
iudicioaccipiendummihividetut.l.  quodfenacufconfultum. 
fup.de  iniur.  Addendumeftnceumquideraquiimpetatoti 
roaledicit,  hoc  iudicio  puniri ,  vc  Theodofius  confticuir.  C.  li 
qnisimpcr.mal.In  fumma  nocandum  eft,quod  przclare  Mo- 
dcftinus  hic  air,  hoc  crimen  a  iudicibus  non  in  accufatione  ob 
^rincipalismi.eftatisvenerationcmhabendum,fedinveiica- 
te.l.famofi. 

C  A  p.   IIL 

DejicenahuittsUgis. . 

POEnahuiijslegisolimfuicexilium,  vcaudlorcft  Ciccro 
in  i.Philpp.Corn.Tacic.lib.  j.c.^T^.PaulosIib.  j.  Scn- 
tcntiarum.l. eorum.  infradepcenis.  Nam  lcxPottia,cuius 
mcminit  Cicero  in  Orac.  pro  Rabyrio,  &  Saluftius  in  Catili- 
nam,  vlcimo  fupplicioafHci  ciuem  Romanum  prohibcbac. 
Sedhodiecftvlcimumfupplicium.§.  i.  Inftic.depublic.ia- 
dic.l.quifquis.Cod.adl.Iul.maieft.Quocciamsmcicbantar 
plerique  concta  Ir ges  ,  propcer  graue  d.fcrimcn  Rcipubli- 
cz ,  vc  in  coniurationc  Catilinaria  accidit.  Itum  cft  enim  in 
Catonis  fcncenciara  coniuracores  tuoiemaiorum  punicn- 
dos  cfle  ccnfencis.  Neroeciam  cumhoftis  fuit  iudicatusi 
Senatu ,  ptonuntiatr.m  eft ,  vt  more  maiorum  in  cumanira- 
aduerterctur,&c.  Sueto.  in  Ncro.lcgis  Porciz  non  habita  ra- 
tione.  Huic pcenz  accedit  bonorum  publicatio.  1.  vltim.  hic. 
1.  quifquis.  Cod.  cod.  Et  certum  cft  bona  libercorum  etiafn 
hzredibus  &libetis  damnatorumauferri.l.  j.infradcintec- 
ditt.&rcleg.l.i.C.dcborisliber.QuamuisHermogcnianus 
tefctac  Scucrum  alirer  deci  euillc.l.corum,  hic.  Vcrur»  quod 
iscognofccns  decrcuifle  diciiur  ,  prolegcluftiniani  accipi- 
endumnoneft,neaIiislegibusadi)erfefur.  Prztercadam- 
hatorum  ftacuas  detrahi  dcbeie ,  Modcftinus ait ,  quo cxcra- 
plotc(Ste  vtimurininfignibu.^dctr.-.hei  dis,  qnzvulgoarma 
dicuntur.  Poftremo  Lbcti  damnatoruminfarr.ia  notantur, 
&abomni  fucceflione  excluduntur  conftituiione  Atcacia- 
na.d.l.  qui^quis.  Scdineosanimadueni  nonvult  Arcadius, 
temiccitque  leucritatem  illam  vecetem ,  cuius  memiuit  Ci- 

cet« 


In  Tit^Mleg,  luUam  deadutteriis* 


ccro  in  quadam  ad  Brutum  cpiftolaiCarteri  autem  propinqur, 
affiDes,aoti,familiares  nullam  pcrnam  fubeunt.vt  expreflrum 
eft  alia  conftitutionc  eiufdem  Arcardij  .1.  (ancimus.C.de  pcc- 
nts.qaam  huic  contrariam  efle  exiftimauit  nofter  Budsus. 
Verumea  nondeliberis,  fedaliispropinquis&familiaribus 
accipiendaeft,  inquaisfub  improbis&inhumanisPrincipi- 
bus.olim  animaducrti  (olebat.  Extatque  huius  rei  exemplum 
0pud  Dionem,de  Marco  Tercntio,  qui  maieftatis  rens  poftu- 
lacus  fuit,propter  araicitiam  &  familiaritatcm  quam  cum  Se- 
iano  habuerat ,  fcd  u  caufatus  dc amicicia  Priacipis in  Seianfi 
motum  f  uiffc  vt  cum  compledlcrctur ,  tandem  abfolucus  eft. 
Nocal.  4.  Vide  &  Saluftium  cur  confilium  contta  rempubli- 
cam  coniuratio  dicatur. 

SingtiUrkiuKihumittdicn.     C  A  P.     IIII. 

CVmhoc  iudicium  muniraentum  fic  publicx  fecuritad», 
ictranquilitatiSj&adidfacinusvindicandum  pertinear, 
quod  mulco  exicialius  eft  reipublica: ,  non  eft  mirum  fi  picra- 
quc hicahcna a iure communi rcperiantur,cuiufmodi eft :  In 
primis  quod  ij  ad  accufandum  in  hoeiudicio  admittuntur  qui 
alias  repelli  folent.  1.  fatnofi.  &  l.in  qusftionibus.Item  morte 
ctimennon  extinguitur,  fihoftili  animo  aduerfus  rempub. 
auc Ptincipem aliquid fidtara  fit.K  vlt.  hic.l.penult.  &  vlt.  C. 
Prztcrea  icrui  in  dominos  torquentur.l.pen.&  vlti.  C.  ctfi  a- 
lias  torqueri  nci  foleanr,  vt  dicemus  fub  titu.de  quarftio.  Scd 
nullius  dignitatis  pr«ctcxtu  reus  fidiculatum  tormenta  vitat.l. 


827 
Cauf^huiiisaccitfaiionu.     C  A  P.     IIL 

EXiamdiais  colligipotcftjquxficcaufahuius  accufatio» 
nis.Sedhiclocuspicniorcm  difcuffionemexigit.  Inpri» 
misigituraccufanturhaclcge,quimacrimanium  alicnij  vio- 

lant,actemerant5autftuprumadmittunt,fiueinmulierctn 
viduam,fiue  in  ma(culum.§.i. Inftit.de  publ.  iudic.  V erba  Ic- 
gisrccitatVlpianus:Nequis  pofthacftuprum  adulteriumvs 
fciens  facito  dolomalo.l.  hicverba.  Exquibusapparernee 
ftuprum «ecadulterium abfque dolo committi.l,  pen.  Qus 
prirerea  vindiccntur  acpuniantur  hac  lege.ex  aliislocis  coili- 
guntur.l.mariri.  ip.hic.  I.5.  fup.de  accufat.  1.  auxilinm.  de  mi- 
noribus.  Cuiufmodi  harc  fnnt ;  Qui  adulterij  damnarum  fcies 
vxoremduxcrit.d.l.marici.&d.l.auxilium.  Quiinadulterio 
deprehenfam  vxorem  non  dimifi  t  j  idq;  proptcr  fufpicionem 
lenocinij.  Hinc  Domitianusequitem  Romanum  obrcdu- 
dam  inmatrimonium  vxoremcui  dimiffa  adultcrij  crimca 
intenderat,erafit iudicum  albo.  Sueto.in  Domit.  Eft  auteta 
deprehenfio  &  certitudo  necefTaria ,  ncc  fufpicio  fuflicerer .1. 
i.lmiles.|.vl.hic.l.i.p.l.finemetu.C.eo.  Derogatur tamea 
hiiiccapitipernouamconftitucionemIuftini2ni,auth.vtnul* 
li  iudi.  Quj  qusftum  de  vxoris  lax  adulterio  facit ,  hac  etiam 
lcge  punicur.d.l.i.&l.mariti.  Itcm  qui  pretium  pro  compet- 
to  ftupto  acccpit.d.l.marici.l.fi  quis.55.Item  quidomum  pr«j- 
buit ad adulterium  ftuprum ve  fieret.  d.l.  8, 5. 10.  Item  is  qu£ 
pa«aus  eft,  vel  tranfegit  de  adulterio  etiamfi  compertum  noa 


na\\as.C.Sfimitms{nCziiCi\!i,T)amnattfttnteotempore<jui       ruerit.l.m«Ics.inptin.hic.l.io.C.l.tranfigcre.C.dcttanfa<a 


vnnam  in  ex  loco  fecernnt  in  tjHofiatttit  aut  tmagtnes  erat  Prtn- 
eifit,  (S ^ticcronaiimagimbuseiiudetraxernnt y  vtaliaipone' 
Tent.Tiami\ih.^.£oly  ^  .L.Enniume^nitem  Romanum  maie' 
fiatts pefifflatum ,  ^uodeffigiem  Princtpupromifcuum  advfum 
«rgentivertiffet y  recipi  C4^arinterreosvetuit,palamafpemante 
Ateio  Capitone,  e]Mafiperltbertatemnonemidebere,eripipatri' 
btu  vimfiatHendi,  ne^ue  tantum  malefictum  impune  haheduwi 
fant  lentU4  infuo  dolore  effet ,  ReipubUcs,  iniurioi  ne  largirentun 
Senecalib.  j.dc  bcneficiis  cap.  if  .&  fcquent.fub  Tiberio  C?- 
fate  fuit  accuf  andi  frequens  &  penc  publica  rabics,qua:  omni 
ciuili  bello  grauius  togatam  ciuitatem  confccit.  Excipicbatur 
ebriotum  (ermo,fimplicitas vocantium ,  &c.  Ex paulo  poftj 
fub  diuo  Augufto  nondum  hominibus  vcrba  f  ua  tam  pericu- 
lofa  crant  &  molefta.Vida  Sueto.in  Tiber.num.58.  Notaan- 
tinomiaminfigncm,  quamdifloluuntquodalcera  deprimo 
capite  in  quo  de  pcrduellionis  reo :  alcera  de  altis  capitibus  ac- 
cipiatui.vidcl.Quifquis.C.hoc  tic. 

I  N    T  I  T.    V. 
AD     LEG.    IVL.    DE     ADVLTER. 

C    A    P.       I. 

'/£c  lexquamuis  latafitab  Augufto,  vtVlpia- 
nus  ait ,  atquc  ctiam  Pl  jtarchus  in  Apophte- 
I  ^mat.  tamcn  luliadicitur.Nam  is  anoraine  pa- 
risadoptiui  luliusquoqusdiduscft.  Pettinet 
_  ^  ^  Jxutemha:clexadpudicitiamtuendam.  Atque 
idcolexluliadepudicitiacrcbrodicifolct.l.S.j.C.Hicautcm 
dicitut  lex  luliade  adulteriis  &  ftupro,  quodadulterium& 
ftuprum  pracipuc  ca  lege  puniantur. 

C  A  p.    IL 

^mdfit  aduttemm  drftu^rum, 

ADulterium  proprieinnuptam  committitur.  Stuptum 
in  viduam  autmafculum.  Sed  lcx  lulia  promifcue  his 
vcrbisvtitur.Ieg.intcrliberas.&l.ftuprum.hicleg.ftuprum. 
de verbor.fignificat.  Nihilautem refert iufta ne aa iniufta  fic 
vxor  vtadultcrium  committidicatur.fedfufEcit  vxoremef- 
fc  ,  licet  in  manu  viti  per  coemptionera  non  conuenctit.  leg. 
Cvxor.  Qupdfivxornonfit,  quiafottein  contubernioclt, 
magis  quam  in  matrimonio  nullum  eft  adulterium.  leg.  Seia. 
Cod.  eod.  Quperitut  de  ea  quac  abfente  matito  alteti  nupfit? 
Etcertum  efteam  aduIteriumcommittere,nifiprobabilira- 
tionedufta  credidcrit,'maritum  deceflifTe.  1.  miles.  J.  mulicn 
Etnotandum  eftmattimonium  illicitumnonfufficcrequo- 
minusftuprumautadulteriumcommittatur,l.quipupillam. 
I.miles.§.i.bic.  Leura  qui.  C. led ignofcitur ei qui  dolo  caret. 
Lpenul. 


C  A  p,     IIIL 
Deptenaadukeriffiuprij^c. 

IVftinianus  ait  gladio  puniri  adulterum ,  Inft.de  publ.iudic» 
quam  poenam  ideo lcgi lulix  tribuit  opinor ,  quia poena lc- 
gis  luhs  conftitutionibus  imperatorum  immutata  fucrar^ 
Nam  Conftantius  iubet  facrilegos  nuptiarum  gladio  feriri.  L 

quamuis.C.eo.Q<iamHiscaverbainC.Theodofianodcfide- 
tcntur.Mulicradulterij  non  plediicur  p^na  gladij  per  nouan» 
confticutioncra  luftiniani,  fed  vcrberaca  indudicur  monafte- 
rio.vnde  eam  intra  biennium  maritus  reducere  poceft  fi  velit. 
Mulieremautcm  adulteramnon  licec  dimittere  ante  quani 
ccniii<9:a  fi t &  damnata.auth.vt  null.  iudic.  Q^^nam  autcm 
fuerit  pcena  legis  lulis.vix  certo  cognofci  potef  t.  Conftat  ta- 
men  cx  variis  noftrorum  audorum  locis  poenam  mortis  non 
fuiirs.l.  ClodiusMehisquib.  vtindiguis.I.fi  quisviduam.de 
qua:ftio,l.fcio.de  teftib  I.  z.§.miles*de  his  qui  notan.infam.L 
quicumvno.§.adulccrij.deremi!it.Acpffinaquidemrelega- 
tionis  exemplum  refert  Plinius  lib.  ^.epifto.Et  Tacitus  lib.4. 

fol.fi.&lib.a.fol.^f.TranquillusfcribitCjefatemlibcttum 
quetidam  fuum  ob  adulteratam  equitis  Romani  vxorem ,  ca- 
pitalipccnaafFecifle.  Opilius  Macrinus  reos  adultetij  vatios 
fimulincenditiunfais  corporibusaudore  Spattiano.  Apud 
Francos  capitalis  poena  adulteris  tujn  irrogatur. 

t>€animaduerfionepatrisdrmaritiinmuli€-^' 
remadulteram. 

LExpermittitpattifiliarainadultctio  deprehenfam  fimul 
cum  adultero  intctficete.l.patri.  cum  l.fcq.&  l.nihil.ma- 
rito  firailis  vinditaa  olira  permittcbatur.vt  conftat  ex  oratio- 
nc Catonis quam refert Gcll.lib.io. cap.z j.  fn adulterio, in- 
<\\M,Vxoremtuam  deprehendtffts,ftneiudtciotmpHnenecaru\ 
iUa  te,fiadulterares,dtgito  non  auderet  contingere,nec  iw  efi.  Ve- 
rum  lex  lulia  omnem  hanc  facultatem  adimit  raarito.l.ncc  in 
ea.  Adulterum  autem  occidere  eipcrmittitqui  vilistantum 
conditionis  fit.l.  marito.hic.  1.  Gracchus.  C.  Ob  hanc tamea 
csdcm  non  punictut  marituspcEnalegis  Corncli(j,fedleuiu$ 
mitiufque  caftigabitur,  proptrreaquoddifficillimum  fucric 
eiiuftura  doloremtemperare.l.fiadulrctum.§.Impcratores. 
hic.Li.§.vlt.adleg.  Cornel.de  ficariis.l.Gracchus.C.deadulti 

C  A  p.     V. 
Pcenafiufrk 

STupratorum  pccna  eft ,  fi  honeftjoires  fint ,  pubHcatlo  di- 
midii  partis  bonoruni:fi  hurailcs,  corporis  cocrcitio  cum 
rclegatioone.Inftitut.  depublic.iudiciis.  Hicpoena  obdo- 
lofamaiiquamlpeifuafienem  aliamvcfimilem  caufamauge- 


8i8 


Franc.  Duarcni  Comment. 


tur.l.r.decxrraord.ctimi.  Nam&le.gr  Solonisvr  audoreft 
Lyfius,  grauiuspuoicbatur  peifaalioquam  violemia,  quod 
pcriuadens  corpus  & animam  corrumpat.  Inceftus  autem  cu 
ftupro  coniundlus  facir,vt  grauius  puniatur  admiflum :  a  quo 
tsmen  criminc  ignorantia  nonnunquam  exculat .  1.  fi  adulte- 
rium  Raptus etiam gf auius punitur.l.qui c<jtu.i'ifr.ad lcg.Iul. 
de vi publica.& C.de raptu virginam.  Malcuia  Vcnus qus o- 
lira  puniebatur  lege  Scatinla ,  nunc  poena  gladij  vindicatur.  I. 
cum  vir.C.e0.& auth.de  his  qai  iuxuriant.concra  natur.  Tu- 
tor  ftuprans  pupillani  graniorc  etiam  pocna  punitur.ti.Si  qds 
eam  cuius  tutor  fucr.Item  mulier  qiia:  cum  proptio  feruo  co- 
fuecndincmhiber.S.deWuliereqaxicproftit.fer.  Cuins»- 
nimad  lerfijnismeminitTaciruslib  II.  Quivirgincm  non- 
dsm  viri  potencem  corrumpir,(eaerius  plcditur.  I.fi  quis ali- 
quid.§.quinondum.infra,depGcnis.  Lenocinium  certiscx 
caufis  puiitur  vt adalterium  lege  lulia.L i.l.  mariti.  Alias qui 
lenocinium  profitentur,  &ciSpucllasproftituuntcumqui- 
bus  ftuprum  non  adnnittitur. non  vidcncur  legibus  Romanis 
puniti.  Namconftitutio  luftinianidelcnonib.  cospunitqui 
iouitaspueliasdccincnc. 

.^uiaccufarepojint.     C  A  p.     VI. 

PAtti  &  marito  adulcerij  accBfatio  ita  competit  vtcstcris 
prxfcrantur.l.i.J.vlt.l.fi  maritus  is.in  pri.I.is  cuius.$.  pcn. 
li)  ftiipti  vrro  accuiationc  pater  nallum  ius  prascipuu  habct.l. 
nec  in  ea.  Poft  patrem  &  manru  t»  admittuntur  cxcranci.l.4. 
Sed  cxtranei  vidcntur  accipiendi  fratcr  .auunculus ,  &c,  pro- 
ptcrconfticucionem  Conftantiniquxcxceris  acculationem 
adimit.l.quauisadulter.  C.eo.  Quoddicitutdemarito.ideni 
intelligcdefponfo,  quianecmaccimonium  nec  fpem  matri- 
nioni]  violuepermittitur.l.  fivxor.hic&i.proprer.  C.ipon- 
fam  tsmt  n  qnxalij  nupfit,accufare  ftupri  non  licet,  leg.miles 
quiubatui.Quiafponfahadifloluipoflunt.l.i.C.delponla. 
Atqjideo  ftuprum  commirrcre  nubcndoalreri  dicinonpc- 
tcft.  Minor  vigintiquinq,  annis  accuiarc  adultcrij  prohibetur 
legolulia.  Quodaccipiedumcftnifimatrimonijfuiiniuriam 
exequacur.l.d  maritus.$.lex  lulia.  Mulieri  non  coraprtic  hxc 
accufatio ,  ramctfi  violatura  a marito  matrimonium  fuii  con- 
qucratur.l.i.C.eo.  tit.Quiapariniurianoneftmatitiinvxo- 
tem,qux  cft  vxoris  in  maiituro. 

C    A    P.       VII. 

Ordo  d^forma  huim  cognitionls. 

DVosfiraulaccuiareaduIcerij  nonlicet.l.fimaritus.§.  vlt. 
iiic.I.reus.  C.eod.  Ininceftutamcnidprohibitumnon 
eft.l.vim palLim.^. vlt.  Poflunt ctiam  fimul accufatiis qui a- 
dulcefiumadmific,&isqaidomumpr«buit,&c.l.nihil.§.vlt. 
Conftance  matrimonio  huic  acculationi  locus  non  eft.led 
tuncdemumcummaritus  vxoremfuam  dimiferir,I.miles.§. 
volenti.l.conftante.hic.&  l.criraen.  C.  fi  mulier  alteri  nupfc- 
rit  poft  diuortium,non  poceft  ab  co  incipi  accufatio.fcd  adui- 
terumpriusrcumperagereneceflceft.l.i.  inprin.  I.milcs.§. 
licet.  Nam  abfolutio  adultetij  ipfi  mulicri  prodcrit.licet  con- 
dcmnatio  non  noceat.l.dcnunciafle.§.vIt.  hic.  1.&  fi  ctimine. 
C.  eod.  Hoc  accipicndutn  eft  nifi  maritus  poft  diuorcium  dc- 
nunciaucrit,&  fe  vcUe  eam  accufarc.Quo  ca(u  ab  ea  incipcre 
potetit.l.qui  vxofi.I.dcnuntiairc.l.vim  paliam.§.nupta.  Si a- 
dultera  nonnupferit  poftdiuortium,  liberumeft  accuiatio- 
ncmabpaincipere.I.v.l.fimaritus.§.pen.  Infcriptionecefla- 
rianoncft,cummaritusaccu(atconftitucioneConllantini.l. 
qaamuisadulteiij.C.eod.Extraneisvcroaccufantibustequi- 
ritur.l.3ccu(aiionis.Sed  nihilominus  calumnia  horu  omnium 
punicur.I.is  cuius.l.  patcr.  1.  fi  maritus.  §.  lcx  lulia.  Abicns  in 
reosnonrefertur,idquclcgcIuIiaexpicffumcft.l.fi  maritus. 
§.i.l.lulix. hic.&l.fiquidem.C.  Qupdaccipiendum eftnifi 
cti  mine  iam  inchoaro  reus  abellc  incipiat.l.  adulteram.  C.eo. 
Nam  nec  per  proeuratorem  rciiJc  dercndicur  reus.  l.miles.§. 
i.hic.Eftenimtamreiquamaccufatorispratfenrianeceirana. 
Lpen.§  .ad  crioBcn.fup.de  publ.iud.Si  tamcn  prope  cofedum 
hcncgotium.&abfic  accufatorrcipublicicaufa,  refcriptutn 
eft  eum  rcuocandum  non  cfTe.l.quamuis  indubitati.  C.co.  In 
quo  loco  deli<aura  admiflum  cft,h2C  accufatio  inftituidcbet. 
1.  i4.&l.(cq.C.eod.  Quaderclatisniultaamcdixin»us,lab 
dc.(ic  cuftod.reorum. 


C    A    P.       VIII. 

De  excepionihm  reo  com^etentihm. 

QVa:dam  exccptionesrcfpicinBrperronas,veluti,Cnm  i- 
ioneusacculator  non  eft,(ed  de  hoc  fatis  di6lum  eft  fu- 
piu.  ticmcumacculatut  caquasobvtilitatcmfuammatrisfa- 
milias  nomen  no  retinet.I.qua:  adultcrium.  C.co.  Nam  quid 
agas  eum  dira  libido  &  fce  ^ior  omni  criminc  perfona  eft  ?  nifi 
fiaudanda:legisgrariaidta*Stum  appareat.l.  matcr.§.i.Cuius 
rciexemplum  sftapud  Sueconiiim  in  Tybcrio  de  maironis 
quaslcnocinium  proliebancur,  vtpoenamlegisvitarenr.  De 
minore quificum  eft.  Ec certn m  c  ft  eum  accufari  poffc  fi  pu- 
bes fit.l.fi minor.hic.&  1. auxrlium.de ininonbus.  Patronus 
quoque  libertumaccufantem  nonfiimmouet  propteratro- 
citateminisria;.  l.fiadulcerium.§.liberto.  Siquisin  honore 
rainifteriove  piiblico  fuerit,reu5  quide  poftulatut ,  (cd  ditfer- 
tureiusaccufatioinfinemhonons.l.  fiadultefium.^.  vlii.  A- 
liar  exccptiones  refpiciunt  tempr.s  intra  quod  reus  acculari 
deber.Qua  in  re  fic  diftinguitur ,  vc  fi  de  accularione  mulieris 
agatur,intra  (exmcnfes  accuiecur.  1. 1.  §.  accufationcm.in- 
fraadTurpil.  Namfexagintadiesvtiles,  ideft,  duomcnfes 
dancur  raarito  &  patri.  Poft  cuius  temporis lapfum  quatuor 
mcnfes  vtilesdantur  extraneisaccufare  volentibus.l.  4.&  I. 
Qiiles.^.quidam.hic.&Lobcomm^fla.Cod.eod.Necdubium 
eft  quin  marico  quiiure  raariti  poft  fexaginca  dics  accufari 
nonpotcft,C3Dquam  cuiuisexcraneo,  incraquacuocmcnfes 
accufareliceac.l.iure  maricLCod.eod.Hocautcra  cempus  in- 
cipiccompucariadie  diuorcij.l.iscuius.  I.  pacer.fi  muliernu- 
ptaacculetur  adulterij :  fi  enim  ftupri  arguacur  vidaa  mulier, 
ex4iecommifticriniinis.Lmariti.§.fexmenfiuni.  Sinautera 
accufccurmafculus,  fiueadultcr,  fiueftupracor,  quinqucn- 
iiium  continuum  pratfcripcura  eft ,  idqueadiecomraiffi  cri- 
roinisnondiuortij.l.raiIcs.§.adultetij.hic.&l.j.C.eod.l.i.§. 
accufationem.infra.ad  S. C. Turpil.  Verum  quod dici tur de 
mulicre.non  ita  accipiendura  cft ,  vt  deterioris  condi  tionis  fit 
quara  mafculus,  vt  poft  quinquennium  accufari  poflic.  Nara 
etfi  fuperfinr  fexaginta  illidicsquia  temporc  diuorcii  com- 
putantur ,  &c.  quinqucnniusa  tamcn  fi  prxtericrit  a  dic  com- 
raiffi  criminis,accu(atio  cclTabit  contra  eam.l.raariti.  251.  Ra- 
ptusvcrocrimcn,autinccftushac  prsfcriptionen.on  exdu- 
ditur.diaal.mariti.f  vlt.l.vimpa(ram.§.prsfcriptione.  Aliat 
exceptioncs  variis  ex  caufis  obiiciun  tur.  Veluti  quod  dolo  ni- 
hil  fadum  eft,fed  per  errorcra.l.fi  adulccriura.I.penult.  Aut 
quod  vis  ill.-!ta  eft.l.  fi  vxor.§.pen.Lvira  paflam.  hic.  I.  foediffi- 
inam.C.eo.Quodaccufacorfeaccufacurumnegauic.l.fima- 
ricus.§.finegaucrint.  Autdeftiticabaccuiacione.  l.i.inprin. 
hrt.l.abolitionera.C.co.Quod&deeodiceduraeft,quivxo- 
remreduxit  quamprius  vtadulteram  dimilcrat.l.fi  vxor.§. 
vlt.I.quifitum. §.  vlt.  Exceprio  quoque rei iudicatx  opponi- 
turaccufatori.quacexceptio  competic  etiammulieri  fiabfo- 
lutus  fic  adultcr ,  a  quo  coepca  fucrac  accuiacio.  1.  dcnunciaflci 
§. vlrim.  Rcfcrr  tamcn  qua  ex  caufa  f eus  abfolutus  fit.  Nam  ^\ 
obtentu  ptopinquicacis  ac  neccificudinis,  quamulieri  con-/ 
iunftus crac,abfolucio  fecuca  fic,  c.imque  poftea  vxorem  du- 
xcrir,nonprodericeiabfoliuio.L fiquiadulterijC.cod.  Ex- 
ccpuolenocinij,finon3dcxcufaBdumcrimen,quodquisad- 
mific,fedadfumraouendumacc(i(acorcm,quafiidoneusnon 
ftc,obiiciatuc,prodeftci.Lquoni.im.l.itanobis.  C.Sedquia 
dilacotiacft,non  pcrcmpcoiia,  anre  licis  conceftationem  & 
rceeptiGnem  inrcos  opponi  debet.I.fi  maricus.§.pr^(criprio- 
ncs.  Si vero  non  dift^erendi ,  (ed  perimendinegotij  caufa  op- 
ponatur  a|^  excufandum  admiiTum  quod  quis  forte  non  in  h- 
ciatur,eaexcepcio  non  prodeft.  Si  tamen  opponatur  a  mulie- 
re,facitvtmarituslenociniic6uiduspuniatur,quamuisnul- 
la  accufacio  aducrfus  eum  in  ftirura  fit.I.2.&  l.fi  vxor.§.iudex. 
£xccpciopa(fli,veltranfadionis  n*n  obftataccuiacoti,quia 
no  licet  in  hoc  ctimiBc  paciici,propter  lenocini  j  (ufpicionem. 
Ldecrimine.G.eod.&l.tranfigcre.Cod.detranfatft.  Prxfcri- 
ptionesciuiles  veluti  dcdore,  ab  Aicadiofublatx  funt.  I.ita 
nobis.C.eod.Mulieraccufataproptcrimpuberemfi- 
liam ,  non  iure pecit, vt  ditFeratur accuiatio, 
cum  id  crimeninfanti  non  prx- 
iudicet.l.milcs.^.de- 
fan^o. 

IN  Tlf. 


In  Tit.  AdLIuliamde^vipubL  (^priu. 


%t9 


IN  TIT.  VI.  ET  VII. 
AD  LEG.  IVLIAM  DE  VIPVBLICA 

ET    PRIVATA. 

C    A    P.       I. 

C I E  N  D  V  M  eft  legum  publicorum  iudicio- 
I  rum  quidam  capita fuiHc ,  vnde  lcges  nomen 
accipiunc ,  vt  lexIuiiaMaieftatis  denomina- 
tur  aperduellione  &  laramaicft.itc,lexlulia 
^^„„^,,^de  adulteriis  abadulcerio.  Aliista.i^en  capi- 
tibus  ,  qui  neque  Izferunt  maieftatem ,  necjue  adulretium 
cooimilerunt,  coercebantur.  Siclex  lulia  de  vi  pr.blicaavi 
f ida  armacis  hominibus  quafi  vi  bcHica  nomen  lortitut.  §.  i- 
tcm  lege.  Inftir.de  public.iudic.  Narn  quicquid  per  vim  ad- 
mictiiur  concra  alium,  his  legibus  vindicacur.l. hociure.de 
rcCT. iur.  fiuepiiblica  visficjfiuepriuata.  Vispublica  dicitur, 
qui  armis  i:ifertur.§  .item  lex  lulia.Inftit.depubl.  iudic.  quii 
»rr.Torum  vfiis  publicus  eft  non  priuatus.  1. 1.  hic.  &  C.  Vc  ar- 
n.acum  vfiis  infcio  Principe.  Et  Nouel.Iuftiniani  de  ar  mij,vt 
docuimus  hb.  I.   Dirpucat.  Armaautemhicaccipimus  non 
tantum  tela  &  gladios,  fi:detiam  fuftes,  &  aliahuiulraodi 
oMX  ad  nocendum  comparatafunt,  vt  lapidcs ,  &c.I.arraatos. 
hic.  1. arma.de vetb.figuihc.  Exempla huius vis publica: hxc 
tcfcruntur  a  iuris  aucloribus.  Qui  (eruos  aut  liberos  homi- 
nes  in  armis  habuerunt.  Et  qui  habuerunt  arma  prircrv- 
fum  itineris ,  vt  vel  armatos  homines ,  licet  vis  nulla  fa6t:a  fit : 
nam  lege  lulia  tenentur,&  qui  pubcscumtelo  in  publico 
fuerit.  Qui  in  incendio  cum  gladio  aut  telocapicndicaufa 
fuerit.  Qm  hominibus  armaiis  poftefibrcm  domo  agrove 
fuo,velnaui  lua  deiecerit,&c. I.3.  Itemquicumimpcrium 
poteftatemve  haberct,  ciuem  Romanum  aduerfus  prouoca- 
tionem  necauerit ,  verberauerir,&c.  Nam  quia  publiceid 
iiScim  &  a  magiftracu  populi  Romani  ,  ea  vis  publica 
non  malc  dicitui ,  quamuis  atmaadhibitanonfinc.  Eadera 
caufa  eft  eius  quilcgatos  fiue  oracores  aut  eotum  comitcs 
palfantj&c.l.y.  Hieniraintutclaacfidepublicaiunt.  Idera 
dicendum  eft  &  de  eo  qui  noua  vecSigalia  excrcet.l.vItim.Sic 
Publius  Sellius&  M.Fonteiusdc  vi  publicareus  eft  fadus, 
auod  puteum  vini  inftituifter,quod  crimen  Cicero  vinarium 
vocat  in  crationibus  illis.  NamfoliusPcincipiscft,  eainfti- 
tuere:.  tit.  C.  Noua  ve<5ligal.  inftit.  Similis  ratio  eft  cius  qui 
reumvindumdctinet  ncRoms  adiudiciumadfit.l.  8.  auc 
qui  dolo  malo  facit  quo  minus iudicia  tuto  excrceantur ,  &c. 
I . I o.  I:cm fi vis aliqia attocior & quas rcmpublicam magno- 
pere  tucbet ,  admictatur. Veluti  fi  quis exincendio  aliqmd ra- 
puerit  prstctraatcriam.1.3.  Quiftupruraalicui  pervimin- 
tulir.l.  }.  5.«^.  Ncc  folumpuniturisquiftupricaufavimin- 
tulit  mulieri ,  fed  eciam  quimatrimoniicaufa  camquamuis 
volcntem  parentibus  inuitisabduxit&  eripuir.  C.  deraptu 
vifginum.  Idque  laftinianiconftitucione  cui  iurepontificio 
derogatum  eft ,  capit.  cum  caufa.dc taptoribus.Item  tenetur 
bat  lcge  qui  ccetu ,  concurfu,  turba,  (editione  incendium  fe- 
cit.  Quihominem  dolomalo  inclufit.  Qnjvefecitquomi- 
nus  fepcliatur,  &c.I. f .  Hac lege  etiam  teneturqui  conuoca- 
tis  hominibus  vimfccetit,  quoquis  vetberetur&pulfetur, 
&C.I.10. 

C    A    P,       II. 

Devipriuata. 

Is ptiuata; exempla  hic funt,  vcluti ,  Si  quis  finc  armis  a- 
^  liqucm  deicceric  de  agro  fuo.I.  f .Si  quis  ccetum  aliquem 
8c  concurfum  feccrit ,  quo  minus  quisin  iusp#iucaturab 
co  qui  in  ius  vocat.1. 4.  Si  quis  conuocatis  homiil^us  vim  fe- 
ccrit,  quo  quis  vetberetur.l.  z.  Ex  quo  appareteadcmad- 
mifTa  vtraque  kge  vindicari,quodnouumnoneft.  Verum 
non  ideo  vtraque  lege  accufare  qucm  licet ,  vt  alibi  diximus.I. 
lcnatusjfupta.deaccuf.  Elcdiocnimaccufatoriseft.Addidit 
Senatus  Icgi  lulia: ,  fi  qui  improbe  coierint  in  alienam  li- 
tcm.l.^. 

C    A    P.        III. 

De  excepionibui  reo  competentibui. 

Eus  accufationem  hanc  aliquandodepcliit,  idquecer- 
cis  ex  caufis,  de  quibos  nunc  videndum  eft.  Vcluu  fi  qiiis 


V 


R 


vim  fecetit  alicui  tucndi  fa lutis  csufa. !. penult.  Si  q«is  aunis 
fueritvfusadviuravcnaiionis,itineris,  nauigatiDii?,  com- 
mcrcii.I.  T.&  2.  Siverodv.minuinfeeius  reiefic  contendat 
quampcr  vim inualic,iufta  non eft  haEcdefenfio. !.  ^.  §. fi de 
vi.I.  fiquisadfefuudum.  C.  Qu^odmulto  mzgisdiceidum 
eft ,  cum  creditor  res  debitoris  iui  pcr  vim  occupat.I.credito- 
res.&  l.fcq.hic.&  l.f  .C.  mualores  qui  hoc  colorc  vltimo  fup- 
plicio  fefubtrahere  conantnr,  qnodcafualiquis  occifusfir, 
nonaudiuntur.quoniamcaulam  facinotiprabuetunc.l.quo- 
niam.  Norandumefteademad  Jiilla  vcraquc  1.  luliapublica 
& priuacavindicari.1. 5. C.l  8.10. §. penulc.de  vipubl.  Sedta- 
men  non  ideo  quenquam  acculare  vtraque  lege  licct,  vt  dixi- 
mus.I.5enatus.deaccuf  i^.fupradevipriuar. 

C    A    P.       IIII. 

Peena  vtriufqnelegis. 

Vls  publicx  poenaeftdeportatio.  Inftic.de pnbl.iudiciis. 
qu^fuccefticinlocumaqu^&ignisincerdidlionis.l.io. 
Vis  priuacs  pccna  eft publicacio  cercia:  parcis  bonorum  &  in- 
famia.l.i.&vlr.Acpublicatisbonistranfcuntadiionescon.Ta 
fifcum ,  quafi  pro  ea  parte  ei  fucccdat.I.z.  C.  Exacerbatur  au- 
rerohatcpcEnapropterhomicidiumfecutum,  &  puniuntur 
vltimo  lupplJcio  inuafores.quamuis  corum  aliquis  occifus  fit, 
quia  caufam  huic  facinori  przbuerunt.  I.  quoniam  multa.  C. 
De  lcruisgrauiuslumirur  fuppliciumquamdeliberishomi- 
nibus.I.  lcruos.Raptores  quoque  mulierum  aterbius  ple- 
6luntur.l.  ^.  Quade  re  videndaeftluftinianiconftitutio.C. 
de  rapcu  virginum.poft  eas  qui  in  C.Theodol.extant. 

IN  TIT.  VIII. 
AD  LEG.  CORNEL.  DE  SICARIIS 

ET    VENEFICIIS, 

O  R  N  E  1. 1  V  s  Sylla  hanc  legem  tulit.  I.  z.de 
orig.iur. in  honiicidas  pra:c;pue  qui  afica,id 
eft,glad!o  ficarii  hic  dicuncur.  lnftit.de publ. 
iud.  Habettamen&aliacapita,  vtcxhisqus 
fc(^uuntur  apparebit. 

C    A    P.       I. 

Caujk  huim  accufitionts. 

PRImaprxcipuaquecaulaefti:a:desfiue  homicidium  ,  vc 
legis  vetbaoftendunt:  Quihomincmocciderit,&c.l.i. 
Occidiffcautemvideturqui  morciscaHfamprsbuit.I.  i  f.Sed 
quzdatn  cxcipiuntur  cxmcnrc&fcntenc<alegis  Jnquibus 
hominem  occiden»  non  punitur  pcenahuius  icgis.-velutifi 
quis occidcndi  animum  non  kabuerit.I.i.§.Diuus.  Naro  vo- 
luntas  &  animus  hic  maxime  Ipe  Aatur.I.Diuus.Cum  autem 
qustitur  an  quis  animum  occidendi  babucrit,necne,quia 
f  adli  quxftio  eft  magis  quam  iuris ,  ex  re  id  xftimandum  erit. 
Li.§.Diuus. 

Videndum  cft etiam  an  vulneratus ex eo  vulnere aut ex  a- 
lia  caufa  perierit.  Vnde  cum  in  rixa  plurcs  aliquem  pcrcufte- 
rint,  vniufcuiulque  perfonam  contemplari  opottct,  vtco- 
gnofcatur  a  quo  inteifeftus  fit.I.fi  in  rixa.  Ex  his  confequitur 
cum  efl~e  abloluendum  qui  fortuitocalu  hominem  intetfecic 
Li.&  j.C.codem.  Tametfihic  R»osinualueririn  Gallia  no- 
ftra  vt  teo  veniam  gratiamqueaPrincipcimpetrareneccfle 
fit.  Itaqucinfans&furiofus  posnahuiuslegis  non  plcdlun- 
tur.  1.  infans.  licet  minori adulco non  ignolcacur.  1.  ^.  C,  eo- 
dem  titul.  Qupd  fi  culpa  alicuius  autlafciuiaca:dcsfa(flafic 
abfque  dolo  malo  ,  ratio  fuadet.reumetfinon  abfoluatur, 
roicins  tamcn  ac  leuius  puniendum  effe.1,4.  &  l.in  lege.  Prx- 
tereaignofciturciquiaggrcfforemoccidic.l.i.j.^.C.Eadcm- 
quecaufaeftftuprumiHferenrisqux  aggteiroris.I. i.§,vlr.l. 
ifti  quidem.de  eo  quod  metuscaiifa.  Sed  &fi  quistransfu- 
gamocciderit,quihoftispublicushabetur,  idem  d  ccndum 
cft.1. 5  .J.vItim.Fuf  ero  quoque  nodlurnum  lex  duodecim  ta- 
bulatum  occidere  permittic,  quamuisfetelonondcfcndat. 
l.^.adlegem  Aquiliam.QuamlegemitainterpretaturVlpia- 
nus  ,  vt  neget  eiliccrcoccidere  quifinepericuloluo  potuit 
euadere.l.fucem.  Nccpugnantiahaecfunt,  vtBudjjoinan- 
notationibus  fuis  in  hunc  locum  videntur.  Poffanc  &  alia 
(jusdam  adii  ex  confticutioBibus.  Veluci  ^^^is  rapcorcm 

AAa 


1 


850 

"lujieris  intetfecerit.C.dcraptu  virginura.  Sedcatraiaari 
fufiicitqushicatcinganturaiiKiiaadtoribiis,  Hic  quiritur 
an cides in feruuni adminaexcipicnda fit.  Et certRm cft oc- 
«'forcmferuilege  teneri.l.  I.  Nam  ncinfcruosquidemno- 
ftrosvltra  modum  fsuirenobispermittitur,l.c'rcumciderc. 
hic.  &C.deemcnda.  feruo.  Qjiod  multo  magis  dicendum 
eftdefi!)is.l,2,hic,&C.dsemeiida.propinqao.!.j.C.dcpatr. 
poteft.Sed  ne  vxotem  quidem  in  adulteriodeprehenfam  imr 
pune  interficere  Iicetmarico,ctfiiuftusdolormaritimode- 
i;atione.ncaftigacionisdcfidcret.!eg,i.§.v!tim.  Ec  in  iurgio 
Cum  pluiesvnum  percuirerunr,vniu(cuiulqncfa6lumcoa- 
tt.Tipiari  opoitet,  vc  fciatur  a  quo  intetfedtusfit. 

Cap.il 
PxnAhomicidU, 


JVius  legis  pCena  non  eft  vlcimum  fupplicium ,nec  alia- 
rum  fere  legum  ,  qus  .id  pubhca  iud  cia  pertinent ,  fd 
Geportatioininfjlam,C'amadeiTiptioncbonorum,1.5.§.vlt. 
Sed  sdmonent  iuris  andloics  terapore  (uoa  pcenakgitima 
recellam  fuille  ,  &homiLid£seii3m  vltimofuppliciopuniri 
folirossarbitriofciliGeLiuriicis.&c.did.leg.j.d.l.penult^Mo- 
ribiis  noftris  aliud  rf:c?p:;nm  fere  eft  .•  hc:aicida  quod  fecit 
fcmperexpe6tet.I,}.C  ceepifc.aud.Etillud  ex  diuinisliteris: 
Quifquisfiidsricfangiinem  jfundeturfanguinisillius,  Ha- 
ftenusdehomicidio.  NuncdcaljiscapitibusIcgisCcrneli.^ 
yidendum  eft.  Secundo ,  renecur  hac  lege ,  is  cuius  dolo  in- 
cetidium  fjcium  cft.l.  1  .l.fi  quis  doio.hicl.data.C.qui  accuf. 
non  poll.  Et  variis  poenis  plediuur  pro  qualitai:eadm!lli& 
conditioncpetfonss&c.l,  quizdes.I,  vlt.de  incend.ruina.l. 
capitclii.im,  §.  incendiarii.de posnis.  Sed  ne  ci:lpaq:)i'.'em 
dolo  vacansimpunitahiceft.didl.ieg.quisdes.leg,  j.dsi  f- 
fic.prxfcdt.vigil.  Cafus  vetoforcuiiusonuiino  ex.ufat.  I.  fi 
forcuico.de incend.tuina.&naufrag.  Tcrcio,isquicum  tc- 
io  an»bu!8uit,homin)s  occidendi ,  autfurtifaciendi  ca  i[a,ce- 
netur  hac  lege.Lt.hic.I.is  qui  cum  telo.  C.eo.Sed  mor;bus  no- 
ftrisreccprumeftjVthinoneadem  pcena  qua  honiiciJspa- 
niantur.  Qu^irto  ,  magiftratus  qui  praefi;  iadiciopublico, 
£i  operam  de.ierit ,  vcqaisfalfumiudiciuriiprofitcacur,&c. 
1,1.1.4.  Indtscitquifacinoriscuiusipieeftconfciusjlatebras 
indicnt,  impunitace  promilTa  ,  audiore  Mcomo  differtque 
ab  accuratore .  quia  nulla  ab  eoinfcripcio  auc  psrfeciuio  exi- 
giciir.  tftque  huius  indicii  cxempluiu  apud  Salluftium  in 
coniuraticne  Cacilinaria  de  Allobrogum  legatis.  Index  igi- 
lUt  qii2:fi.ionis  qui  operam  dac  ,  vttaliindicioinnocenscir- 
cumueniatar,  merito  puniturhaclegc.  Qjnntopuniturliac 
lege ::;  quifaKumtcftimonium  dixit,quoquispublicoiudi- 
Cio  rei  capicalis  damnarctur. L  i .Na  alias  falia  tcftimonia  ad 
tanclegemnonpcrtinent.Sexto,  quihominisnecandi  cau- 
fa  veneaam  infert ,  autdedit.I.i.&j,  Ethocquidemgrauc 
facinus  eft  ,&  longe  grauius  quamfiquisgladiohomincm 
interficiat.  1. 1,  C  de  malefic.  &  math.  Tanto  enim  gtauiora 
iuntcrimina,  &maiorianimaduerfione  digna,  quantodif- 
'ficiliuscauentur,vtinquicCicer,inOrat.proRofAmerino. 
Dixi,  honiinis  necandi  caufa :  Nam  amatotiumaut  atborcio- 
nis  poGulum  dans,  haclcgenon  punitur,  c'ametfi  homoejc 
faac  re  perieric ,  quia  mali  exerapli ,  id  eft ,  cxtra  or  dinern  vin- 
dicari  dcbec.Lj.hicl.fi  quisaliquid.infr.de  posn.  Pigmencarii 
fiue  Pharmacopola:  vcnena  venderc  non  prohibentur,  fed  fi 
cui  ccmerc  dederinc,  paniendilunc.  leg.  5 .  Mulicr  qux  medi- 
camentfsparcumabcgicnondumanimacum,  vcrbis  lcgisno 
continccur,fednihilominjscxtraordinariapcEnaii:dicis  ar- 
bicrio  ci  irrogabicur.l.fi  mulicrem,hic,&  LDiuus.infra  de  ex- 
traord.criminib.I.  Cicero.de pcen.  PrxccrGaquimates  ca- 
ftranc ,  huius  legis  peena  tcncncur.l.4.  ^  .(J.hic,  Qua  de  rc  vi- 
dcnda  eft  conftuutio  luftiniani  Nouel,  141,  Ec  auttor  eft 
Dion,primumhaias  conftitucionis  audloremfi.iifreDomi- 
tianum  ,  isqucincontumcliamTiciimpcracorisidcum  con- 
fticuifle  f  cribic.quod  Titus  enuchos  &  caftratos  in  deliciis  ha- 
■buiflct:  extautque  Mattiahs  verfusin  hancrcn  lib.iT. 

LHfus  er<ttfacr£  cenm^tafallere  teda, 

Lisfsa  ^  tmmeritos  execuijfe  mares. 
Vira<jttetnfrohibes  Citfar^  jHipttlis^uefntmk 

^tiC^llku,nafctqHcsJinefriiHiiciHki. 


De* 


Franc.  Duarem  (omment, 

Nccfpado  iam,necmach(u  eritteprtfide  i^uifijuaml 

AtprtHs,  omores ,  ^fpadomcechmerat. 

Incadcmcaufafunt,quicircumciduntpuetos.  Namho» 

tantumpermittiturIud*is,DiuiPiireIcripto.    Nec  mirum 

cft  hoc  cis  conccflum  fuilleabimpcTatoiibtis.cum  Sparcia- 

nas  f  cribat  eos  belium  mouiflc,quod  vctarentur  muiilare  gc- 

nitaliajn  Adrianum.  Poftremo  huius  Icgispceuadamnan- 

tur  qui  mala  facrificia  fcccrint,&c.leg,  exScnatufconfulto. 

Qupddc magorum  & atiolorum , feu mathematicorum  fa- 

cnficiis  accipiendura  cft ,  de  qtiibus  loquirur  Paulus  lib.  ? .  Se- 

tentia*  Quo pertincc  cicuLde  maleficis  &  mathematic,  in  C. 

luftiniani,  vbi  mathematici  proariolis&Chaldxis  inccUigi 

debcnc,  nonproiiscui  iiberales  diiciplinas  ,  arithmecicara, 

gcomecriam ,  aftronomiam ,  muficam  profitentur.  Nam  ba: 

difcjplinilegibusprobantur.l.i.infiaueexiraoidinar.cogni- 

tio.  Ac  de  geometria  extat rcfcriptuni  Diocleti.ini.  1.  i.C.de 

malcfic&  mathensatic   De  cxtctis  idcm  cft  iudicandum, 

quanquam  de  aftrologia  quz  ex  aftris  colligit  pia:dicitve,du- 

bicacur,propcere3qucdlegesomncm  diuinationem  prohi-       . 

bercvidencur,tit.  C.dernachematie.&  titul.dcfortil.inde-   '^*^' 

cretalibus.  Vcrum hanc  non  improbandam  arbitror , fi quis 

pr^dicet  inclinationes  naturales  tantum.  Si vero  quis  ita  va- 

ticinetur,vcneceflariocucnturumaliquidaffirmet ,  necali- 

tercontingerepofle ,  teccptiuscfthuncanimaduerfioncdi- 

gnum  eflc,  vt  not.  Panormitanus  cxtt  a  de  fortileg.  in  dccrct. 

I.i.!.itemapudLabconcm.§,fiquisaftrologus,deiniur,Cuni 

igicur  dc  machematicishicloquiniur,  magos,atioIos,diui-  ^^ 

natores&  maleficos  intclligimus  .•  quofenfuhocvcrbum  a-  (he, 

pudaliosau^Sorescrcbrorepcritur.Spartianus  fcribit  Adria-  ttc*. 

numficmathcfinfciuifre,  vtfutura  prardiccret.  Succonius, 

Tiberiumexpuhfreraathcmacicos.  Tacicuslib. i  i.meminit 

Senacufconfulci  acrocis  &  iriici  dc  macheraacicis  ab  Icalia  pcl- 

lendis.  ldcmquelib.iS,aic,machcnaaticosIcahapulfosfuifre. 

Idemlib.  i7,dceifdemloquens,his  verbis  vmui , ^etifts ho- 

mintimpotenttbtuitifidfim  .fperantibttifallax  y^Hoditt  ciuitata 

nosira  i^  optabtturjemper  ^ retinebitHr.  Hi&maleficiobfa- 

cinorum  magnitudinem  dicuntur,  vcConftantiusaitLne- 

mo.  C.  de  malefic.GclIius  hb.i.cap.  ip.ait,mathematicos 

vulgo3ppeIlat!,quigcntiIitiovocabuloChald^idiciJtur.HfC 

igitur  profcflio  &  ars  magica  legibus  noftris  daranatur,  eant- 

quecxercentcsfeueriflime  puniuntur,  L^.fuprafaniiliaccr- 

cifc,  I.maihcmaticos.Cdeepifc.audien.ncnipevitimofap- 

piicio.l.Dullus.I.ncmo.dc  malefic,&  mathematicQuod  roa- 

xime  rationi  eft  confcntancum,fihominesintctficiantarte 

magica.  §.  itemlexCornclia.Inftitat.  dcpubLiudicautaiiter 

homines  Ixdan t.  Nam  &  lex  duodecim  labularum  eos  punic 

qui  f  cuges  alienas  excantanr.Plinius  lib.  2  S  .ca.i.  tametifi  eaca 

Jeg'sIatoremfimpIicitatcmtideatSenecahbr,4.natural.qu5- 

ftionum,cap.7.   Qnodfiquiargrotantibus  f ubueniant , auc 

^randines  vel  tempcftates  atccant ,  nihil  funt  criminaiioni 

obnoxii  iure  ciuili,l.eos.  Qdc  malefic.  Vcrum  ius  PontificuHi 

huiufmodi  diuinattoncm  cuiufcunquc  rei  gratia  fiat,omni- 

mododamnatjtit.dcfortilcg.  Deanniculis  horum  tcmpo- 

rum ,  quiE  volitarc  pcr  aerea ,  &  no6lurno  tempore  falcarc  & 

choreas  agcre  dicuntur  ,  quiritur?  Etfblcntplcriqucquz- 

ftolcs  in  eas  acctbius  animaducrtcre ,  quam  ius  &  ratio  po- 

ftuIct,cumSynodusAmytanadefinierit  pkantafmata  quas- 

dimeircquasacacod^monctnilerarummulierum  mcntibus 

irrogantur ,  can.Epilc.  rtJ.quift^^.Itaque  curia  Parificnfis,fi 

nihil  aliud  adnaifcrinc,cas  abf  oluere  ac  dimittcre  merico  con- 

lueuit.  Exeiiiplum  legis  Cornclizdc  Sieariis«xprimopul- 


it 


I 


chcrrimia  attat  in  oratione  pro  Milonc ,  qui  dicebatur  Clau- 
dium  inceMmifle.  De  coirupio  iudicio  publico  eft  apud  eun- 
dem  in  oiacione  pro  A.  Cluemio,quidiccbacurdacapccu- 
nia  corrupilTe  iudicium  publicum  ,  vtOpranicuraaducrfa- 
tium  fuum  iudices  condemnaraic.  Aliud  eft  exeroplunain  o» 
tationepro  M.Caslio  dc  bcneficio  in  Clodiam, 

IN  TIT.  IX, 


AD  L.  POMPEIAM  DE  PAR- 

&1C1&11S. 

VeR.B4 


In  Ttt.Adl  Cornel.de  falf^  de  S.  C.Libonia. 


S31 


E  RB A legis Pompeiac  de parricidiis  cx l.i.hoc 
ticul.fjtile  in  oidinem  rediguntur  ,  excuius 
fcntentia  &  alix  petfonx  qux  eodcm  gradu 
funt,  vclptiote  comprehenduntur.l. z. &  5. 
„^  _.,  EiusprjBcipuum  caputfuicinhisquiparcntes 
ccciderunt.  Ocer.  in  Orac.  pro  Sext.  Rofvio ,  &c.  vnde ipfa 
lcx  nomen  fortitur.  Moremaiorumantelegem  Porapciam 
punicbatur  parentcra  incerficiens ,  ea  pocna  quam  hic  defcri- 
bic  ModeHiinus ,  I.vit.  Ac  virgis  fanguineis  verberatus  parrici- 
da  infuebatur  culeo,  &c.  Sic  enim  iegcndum  eft ,  non  (agmi- 
ttcis.  ex  Plinio  lib.i^.cap.i  o.  Ad hanc  pcenam  alludens  luue- 
nalis  air, 

Lil>eralipopulodentUrfKfragi4,e]uUtetm 
Perditus,  vt  dubttet  Senecamprtferre  T^roni  ? 
CHtut  fupfUeto  nen  debuit  vnaparari 
Stmia,  necferpensvnw,neccHletiivnw. 

Parricidaeftpropriequiparcncemoccidit ,  Hrcra  r.abn  fa 
fluodamgcminaca.  Aliistamencapitibuscontincntur  &  a- 
liz  pcrfonx,vndc abufme etiam  parricidx  appellantur  qui  a- 
jias  perfonas  occidcrunt  in  lege  coprehenfas.  Nam  lex  Pom- 
^cia  prstcr  parentcs  occifos ,  aiias  quoque  pctfonas  complc- 
ditur,!.  z.Scd  mitiorcm  pceoam  ftatuit  nempe  legis  Cornc- 
HideSicariis.Necignoroetymologicisapari ,  nonaparen- 
tc  deriuatum  hoc  nomen  parricidium.  Hoc  noraeneciam 
pro  omni  homicidio  cap)  Fabiusauthor  eft.  Conftantinui 
pffinam  antiquam  rclucit  &  rcnouataduerfuscos,  quipa- 
rentes  auc  filios  inccrfecerunc.  C.dehis  qui  parcntes  velli- 
ber.occid.luftinianusinlnfticcit.depublicisiudiciis.tamex 
conftitutione  Conftantini ,  quam exlege Pompeia,  coliigit 
eosquiparentcsautlibcrosoccidunt.culeo infuendos  cite: 
crteros  pocna  legis  Cornelis  de  Sicariis :  &  hxcomnia  attri- 
buitlcgj  Pompeis ,  quamuispoenacCuleiinlegePompeia, 
mentio  nuUa  fit ,  propterea  qaod  poena  legis  Pompcix  in 
hanc  posnam  a  Conftantino  mutata  fucrat.Sic  pcenam  mor- 
tis  idein  luftinianus  adlcribit  lcgi  Corneliar  de  Sicariis.  Ea- 
dem  ratione  dixerit  aliquis ,  quorlum  igitur  lata  cfl  lex  Pom- 
pcia  aduerlus  parricidas,  cumnullam  aliamposnara  ftatuar, 
quam  legis  Corneliat dc Sicariis, & lcx Cor nelia fufficcre  vi- 
deatur i  Relpondee id ideo fadum  vidcri,quia fortc aliis le- 
gibus  ,  alia  ftatutaerat  poena,  quamimmutarevoluit,  nec 
tuitaufus.proptcrlegcm  Portiam,  qui  vetabat  luppiicium 
iumi de  Cme Romano,  vcterem  posnam  reuocare.  Ac  vcri- 
fimiie  eft  cum  alia  quxdam  addidilfe  ad  ordinem  quiftionis, 
& iudicii  pertineniia.  Confcii  quoque  criminis  patricy ii  tc- 
nentui.l.i.l.vtrum,hic.l.Mctrodorum.dc  poenis,  Dubiura 
autem  non  eft,quia  ante  Pompeiam,  Cornelius  Sy  lla  lcgem 
tulerit  de  parricidio.id  cnim  fcribit  Pomponius ,  l.z.  fupra  dc 
origineiuris.  Poenahiiius  legiseft  duplcx.  Vna  cxprimitur 
l.Pompcia.l.i.hic.ideft,deportatio,vcl  mors  pto  qualitate 
pet  fonarum :  alia  morc  maiorum  ame  1.  Pompciam  introdu- 
dlafuit  ad  vindicandamimmaniratem  criminisfingularis.l. 
pen.l.vnica.hoctit.J.item,  Infticdepubl.iud.  VidePlinium 
fib.i  j  .ca.io.Hic  annocandam  eft  obiccr ,  obfolam  conicicn- 
tiam  facinoris  qucm  puniri ,  1. 1.&  l.vtrum.hic.l.  Metrodof. 
infr.dcpoKnis.  QuonominePhilotasperduellionis  teus.ab 
Alexandro  quondam  damnatus  &  fupplicio  afFeiilus  fuit. 
Scd  hac  dc  re  alibi  diximus.  lilud  prajterea  animaduettcn- 
dum  eft ,  falfum  cfle,  quod  pleri<iuc  exiftimant  legem  poenaj 
lcra  interprccacione  non  extendi  ad  cos  cafus  qui  exprcfli  no 
funt.l.  j.hic.  Eftaliudfingulareinhociudicio,quod  nullius 
temporispraefcriptiohuicaccufationiobiicipoteft  :  cum  rc- 
gularitctviginti  annorum  pr^fcripcio  opponatut,^iminibu«, 
&  adulccrio.  I.  fut.  hic.  1.  quercla.  C.  dc  falfis.  1.  fi^dulc.  dc  a- 
dulter. 

IN  TIT.  X. 
AD  L.  CORNELIAM  DE  FALSIS, 

BT    DE   SC.     LIBONIANO. 
C    A    P.       I. 

/£c  lex  a  Cotnclio  Syllaaduerfusfalfarioslatacfl 
leg.i .de  originc iuris.  Ec  teftamcntaria  dicitur.In- 
ftit.  dc  publ.  iud.  Paul.lib.  y.  fent.  quia  pra:cipuc  ad 
icftameota  pettinct  »  «juamuis  alia  <juoque  ca- 


pita  compledatur  ,ram  quac  ipla  lege  exptefTa  fnnt,  quam 
qu«  Scnatufconlu  tis  &  conllicunonibus  Principmn  J.. gi  ad- 
ditafunt.  Noseapiomifcuereferemus.  Ptimumcapat,Qui 
teftamentum  amouerit,  ceiauerit,rapuerit»  deleuerit,  m- 
terucrterir,fub!eceiic,refignaae!ic,quiveteftaroentumf^!- 
fum  fcripferit ,  fignauerit,  rccicauerit  dolomalo ,  cuiulue  do- 
lo maloid fa£tam erit,l. %. hic.  Inftit. depubl.iud.  P ^ulus tib. 
f .fencticad  legem  Corncliam  tpftam.  Quodhicdicicur ,  de 
amotione  tcftamenti ,  ad  alia  inft.umenta  furrepra,fiuea- 
mora  non  prodacirur ,  I.  Pauliis.  i  ^,h'C.fed  in  teftamcntis  lo- 
cum  tantum  habet ,  1.  eum  qui.C.  ec»d.  Refignare  teftamen- 
tumalibiaperiredicirur,l.i.§.isqai.hic.l.fiqu!saliqoid.§,qm 
vni.  dc  poenis.  Sccundum  capuc ,  QMJad  falfas  teftationes 
faciendas  teftimoniave  falfi  d:cenda  inuifemcoirrint,l.i.l. 
lcgeCorn.5).§.p02na.  Tertiumfapnr,Quiobinftrucndam 
aduocationem  tcftimoniave  perunism  accepericpadiufve  fic 
l.i.inprinc.  l.lege,9.&l.falfi.io.Quarrumcaput,Q:iilbcie- 
tatem coierit,ad obligationem innocentium , l.i.  Quintum 
caput,  Qui  ob  denunciandum  rcmicrendumve  celluu  jnitini 
pecunia  acceperit  ,1.  i.Denuntiare  alicui  teftimoniuui  el^  in- 
uitumeuocaretcftimoniidicendicaufa.  QMod  olim  in  pu- 
blicis  iudiciis  fieti  folitum  fuicHoc  caput  eft  etiam  legis  luli^ 
repctundarum.  Sextum  caput,  Quj  ob teftimonium  dicen- 
dum,  vcl  non  dicendum  pecuniam  accepetit,l.i.  Septimum 
caput,  Qiriudiceracorrupcrit,  corrumpendumvecuraue- 
lit,  I.1.&  i.qui  duobus.  0£l;auum  capur,Si  iudex  cotiftirutio- 
nes  Principum  neglexerit,  1. 1  .hic.PauLhb.f  .fent.Huncnon 
teneri  crimine  maieftatis ,  Alcxandcr  Seuerus  rcfctipfii:,  1. z. 
C.  ad  1.  lul.  maicftatis.  Nonum  caput ,  qui in  rationihus, ta- 
bulis,  cerifue,  velalia  quare,fiueconfignationef'lfum  f^* 
cerint,l.  i.l. Paul.Kp.Hoccaputlatiflimepatct,  &quicquii 
contralegemCotncIiamcommittitur,pertiiiet:poflbntque 
cztcra  ad  hoc  caput ,  tanqaamexemplarefetri,  fedmeiius 
cft fingula diftinguere.  Dcrcim>im caput ,  Qiii fignum  adi.l- 
tcrinumfecerit,fcripfeiic,l.Iege Cotn.50.  Vndccimumca- 
pur,Qui  chirographum  alicnum  imitatus  fucrir,!.qaid  (u  i  al- 
fum.ij.    Duodccimumcaput,  Qnidcpoficaapu.i  (cinfttu- 
tncnt3prodidetitaduerfarii$,l.i.§.isquidepofita.hic.l.fiquis 
aliquid.depsnis.  Decimumtertium  capuc,  Sidebitorprs- 
lato  die  pignoris  obligationcm  mentiacur ,  1. fi  a  debicore , I. 
repctita.fuptadefideinftrum.  Decimumquartumcaput,Si 
tutor  vel  cutatot  ante  rcftitutam  tutelam,  vclcutationem 
curotifcocontraxerit,l.i.§.tutores,&tit.nerutotveIcurar. 
Vc6l.cond.  DecimumquintumcaputjQaifalfamaduIteri- 
namqucmonctamcuduntjI.p.l.quifaham.hic.Qnodeftac- 
cipiendum  eciam  fi  probxmatctia;iuftiqc]eponc;eiisfir,& 
ffifpayiPx  vcram  Icgitimamquehabear.  Nam  in  monetistan- 
lumpublicispecuniacudidebc:,l.i.C.defiI(amoneta.  Qnj 
vcro  in  falfa  moneta  operanres  extrinfecus  fibi  fignanc  pe- 
cuniamforma  publica,  non  dicuncurfalfam  monctam  aut  a- 
dulcerinamfacere  ,  fcdmoneta  publicsfurcurafaccre,!.  «f. 
ad  lcgcm  lul.  peculac.  Tenencur  etiam  hoccapite  legisqui 
ntimos  cadunt ,  fingunt ,  1, 8  .&  extat  confticutio  in  C.Theo- 
dof.lib.9.tit.ii.in  eos  qui  foli  Jum  exceriorem  circulum  inci- 
dunt,  vt  ponderisminuantquantitatera.  Aliaconftitutione 
puniuntur qui  pccunias cmunt ,  ac  vendunt ,  quia  pccuniam 
eporteteflepretium  non  merccm.C.Thcodoi.iib.fj.ticij. 
Prartcrea  hoc  capite  cauetur,nc  quis  n  umos  ftanneos  piu- 
bcofvc dolo malo emat  auc  vendac , I.^.  Non  enim  fimplic;- 
tet  emet e ,  ac vendcie vecicum  cft , f ed  dolo  malo.  Qira hu- 
iufmodi  niimi  ad  calculum,  aut  alias  res  fimiles  nobis  pic;run- 
que  vfui  funt.  Denique  hoccapitelegis  Corntlix  ,  quipu- 
blicam  monetam  quac  aduhcrina  no  ell  reprobauetic,vc  Pau« 
lusait,hb.f.fcnctit.Z7.1.i.C.devecnumifmac.poteft.  Dc- 
cimumfcxtum  caput ,  Si  quis  falfis  conftitutionibus  vratur,  1. 
vltim.  Dccimumfcptimum,SiquisfalfumpartTimfuppa(ue- 
rit,  1.  qui  falfi ,  I.  lege.jo.l.cum  fuppofiti.C.eod.Decimum- 
odiuum ,  Qui  edittapropofica  dolo  malo  corrumpicl.  pea, 
Drcimuinnoimm^Q^Mfalfirmnomcnaircuerauic.l.falfi.ij. 
Nam  &  fi  mutacio  uominis  pcriisifla  lir.  G.  de  muracio. 
nominis ,  camen  nomcn  emenciri,id  cft ,  aliud  nomen,quara 
fibi  impofucric ,  proficeri  ncminilicec.  Vigcfimiim  capur, 
Qtr  duobus  vendidic  eandem  rerain(olidum,l.qui  duob. 
Vigcfimumprimum  ,  Qjii  menfuris  ,  ftateris,aatponderi- 
bus  adulterinis  vtitur,  l.pen.hic.  1.  annoaam.de  exctaord. 

AAa     i 


criminib.  Vigefimumfecundum  ,  Si  quis  per  obreptionem 
aliquid  a  Principe  ,  aucPrsfideirapctraueric.!.  liquisobre- 
pferit.hic.l.&  fi  lcgibus.C.fi  contra  ius ,  vel  vcil.  pnbl.  V>gefi- 
niumtercium  ,  qui  nomine  Pr2cotis,licetasfal(asrcddidit, 
cdiaumva  falfuro  propofuit ,  1.  qui  nominc.  Vigefiroum- 
quartum ,  Qui  fe  pro  milite  geffit ,  &  falfis  infignibus  v  fus  eft 
velfaifodiplomatcviascommeauic,l.eosqui.§.vltim.  Vigc- 
/irauraqaintum ,  Si  teftis  falfum  ceftimonium  dixerit.ac  fal- 
funi  dicerc  intelliguntur  teftimoniuro,  qui  diuerfa  inter  fe  tc- 
ftiraonia pra:bcnt,  id eft, qux inter <e  pugnant ,  l.eos qui.  Vi- 
gefimumfexcum,  Qiiifalfisinftcumentis,3dis,epiftolis,rc- 
fcriptis.fciens  dolo  malo  vfus  f  uerit,  vt  Paulusaii  1.  j.  fcnt.!.^. 
&S.C.defair.  l.j.C.dcfideinfttum.  Hzc  fant  praecipua 
capitahuiusiudiciidefalfojf^xquibtiscaufihuiusaccufatio- 
nispetfpiciuntur.  Actaniecfiexaliisfimilibuscaufis compe- 
tacaccufacio , camen animaduertcndum  cft ,  ob  mcndaciuni 
quodcaiique  autfraudem  occnltandivericaciscaufaadhibi- 
tara,  accufationi  locumnoneire,  vcputa,fiquisincompu- 
tacioncmeaciacur.l.  quid  ficLlfum.  i ;. 

C    A    P.       II. 

De  SemtiifcoHfiilto  LibonUm. 

AD  caufas  huius  accnfationis  rcfcrtur  Senatufconrultum 
LiboniaHum,  Dc  hisqui  fibiinceftamcncoaliienoad- 
lcnbunc.  Nam  hoc  admiflam  quah  falfum  punicur ,  quamuis 
proprie  ac  vcrc  falfum  non  fir,  idqucScnatufconlulcocau- 
tum  ell ,  quodaLibone,  quicemporc  AdrianiConfulfuit, 
dicirur  Libonianum.  AcantcilladSenacufconfulcum,idem 
Claudius Nero cdixctac,  vc in ipfius vita  Tranquillus referc ; 
Cuius  ediiSi  ficuc&  Scnatufconliilti  crebra  hic  mencio  eft.  1. 
Diuus.fi.l  Senacukonfulto. C.dchisquifibiadfcrib.  Vcri- 
ufque  auiem  iEterprecacio  accurata,  &  copiofacum  mulcis 
quajftionibas  ad  eam  rem  fpedanribus  ,  invariishuiuscra- 
(iiatus  C3piribusexcat,l.i.<j.io.ii.i  4.1  J.i  8.2.1.  &tocotit.C. 
dehisquifibiadknbunt. 

C     A    *.       III. 

PcenAhuiufiHdicudefdJiS', 

POEna  falfi  vel  quafi  fslfieftdeportatio,&onnniumbo- 
norumpublic3tio,vtMattianusait,l.i.§.vltim.&l.vltin'.. 
Sed  &  exrra  ordinem  puniuatut  falfarii ,  ficut&inca:tcris 
pubiicis  iudiciisjl. Diuus.  51.  Atqueinterdumaugetur,vcl 
minuitut  po^napro  qualitatc  admilfi  ,&  :ondiiione  pei  fon^ 
1.  falfi.  Dscurionem  ordiae  motum  hic  reperimus ,  quoldara 
temporanoexiliopunitoSjl.falfi.i^.Claudiusfalfariomanus 
przcidiiuffit.  Sueton.inClaud.  Aiexander  Seruuscum  qui- 
dam  f alfum  caufi  brcuem  in  confilio impcratorio  retuiiflet, 
incifis  digicorum  neruis ,  ita vt  nunquam  poflct  kribcre ,  de- 
portauit.  Lr-.mpiid.in  Alexiindro.  Sed  fingula cxempla  enu- 
merarenoneftnccefie.  Qu^l  faifammonctamcudunt,vIti- 
'  mofupplicioafficiuntur,  quafimaieftatiscrinjincceneancur. 
l.i.&i.C.defaH"moneca. 

c  A  p.  nii. 

Cui  (^  contra  quem  competath^caccufatiOk 

H/Cc  accufatio  publica  cft ,  &  cuiuis  cx popuio  competit. 
l.i.de  publ.iudiciis.  Excipitur  accuiatio  partus  (uppofiti 
qusnonpermittitur,  nifi  iis  ad  quosresperLinec.  l.Iege.jo. 
hic.  &  1.  cum  iuppafiti.  C.cod.  Quamuis  autem  feruus  alias 
idoneus  accufator  nonficjCam.enhfupprellxfinttabuIactc- 
ftimenti ,  quibus  libertas  ei  rclitSa  eft ,  accufare  poreft,  1. 7.!$ 
quiadiitexceftamento,vcIIegatum3CCcpic:id  falfum  accu- 
farenonpoceft^nificrraueriCj&c.l.j.hic.i.j.C.eo.  Foemina 
itadcmum  accufac,  fi  rcsad  fe  percincar,  I.  ctfi.  C.eod.  Filius 
non  3ccu(atmatrem,l.  ^ .  C.Sedhaec&mulco plutaextit.de 
accufit.rcpctenda  f  unt.  In  hzredem  non  dacur  ha^c  accufatio 
icd  ab  eo  lucrum  excorquccur,  fiquodforccideuraperue- 
nGnc.I.^.Lcumfalfi. 

C    A    P.       V. 

Ordo  o-forma  cognitionU. 

SVbfciiptiohicneceirariacft.ficutincicerispubiicis  iudi- 
.iis  ,  fi  agacur  criminalii er.  Nana  de  falfb  poceft  &  ciuiii- 
tcr,&cni!nina!itcrqu2ri,l.j-.p.ii.i(;.i7.ij.C.eo.  Qupties 


Franc  Duareni  Commenf. 


autcm  intentionem  depellendo  msgis  quam  agendo ,  hoc 
crimcnohiicicuralicui  ,  morandz  falucionis  c«u(a  interim 
debicor  folucrc  cogicur.I.i.C.co.Inhidiciocriminaliprocu- 
racor  non  intctuenic ,  fedprsiencia  tam  accufacoris,  quam 
reincceflaciaeft.i.  dsfidcjC.eo.  Aclicctaccufatotis  fic  pro- 
bacequodintcndit,I.cnmfuppofiri.C.co.Tameninhoccri- 
mine  probatio  etiam  exigitur ,  L  Diuus.  3 1.  hic.&  I.vltim.C. 
Exquoconfequenseftj&caiumniamaccufatotis  bic  vindi- 
caii  poiFe ,  i.vltim.C.de  accufat.Sed  &in  alia  damnaincutrit 
accufator,quinonprobac,velucififalfum  teftimonium  di- 
xcrit.&c.i.Aithaics.hic.l.ij.C.eo.Acveritatiscrucndxgrati* 
Bonnunquam  habeturquxftio  dereo.I.fi  quis  dccurio.C. 

Defenjiones  rei.  C  A  P.     VI. 

OBiiccrepotcftrcus  accufatori  quod  teftamcntum  com- 
jrobauit ,  cuius  nomine  acculationem  inftituic,  I.^.hic. 
&1.  j.C.  Excepcioquoquerranfadtionis  hicIocumhabet.L 
7.  C.lcemquodrcujdcfifticvlueiusinftrumcnti  quod  pro- 
tulcrac in iudicio ,  1.  S. G.  eo.&l.^.C.de fideinftrum. Ircm  ^ 
crrore  indudus  cft  ad  fignandum.  I. Diuus. }  1 .  Nam  falfujti 
finc  dolo  malo  commiflum  nonpunitur,l.nccexempIum. 
C.  Hinc  Auguftusucscabellas  fertur  dcdiflc  fimul  cogno- 
fccntibus  ,  AbfoIucoriam,Damnacoriam:  &tertiam  quai- 
gnofceretur  iis  quos  fraudc  vcl  crrorc  indudtos  ad  fignan- 
dura  conftitiflct.  Sucto.inAuguftum.  Prafcriptionceciain 
viginti  annorumboc  crimenexcIuditur,LqucreIa.C.co.tic. 
ExempIalegisCorncIisracilioratCicc.proClucntic.quan- 
do  dicit  OpiniacumteftaracntafuppofuilTe&corrupiircin- 
ftruraenta  municipii  fui.Idcmfacit  mentionera  legistcfta- 
mentaria:  inVcrrem,  inquaiiIavcrbacranr,quacverbano- 
ta  in  prscedcntibus.  I.  cum  lex.dc  lcgib.  Ad  hanc legem  pcr- 
tinet  ora  tio  pro  Corn.Balbo  &  pro  Archia  Pocta ,  qui  falfi  &• 
raataccufa(i,quodprociuibusRomanisfegcreient. 

IN  TIT.  XI. 
AD  L.  IVLIAMREPETVNDARVM. 


A    P. 


I. 


fi£  clex  ad  coercendara  raagiftratuum  auari» 
lam  ,  qui  prouincias  fibi  comrailTas  compila- 
'anr,  lata  eft  a  lulio  Cafarc.  Cuius Icgis  memi- 
I  jitCice.inorationeproRabitioPofthumo.  Et 
I  lit ,  ineamulca  feuctius(criptafuiire:qUamiQ 
&i.iiqu;s.cgibus.  Nam ante eam legera fuerantalia: leges de 
eadcmrelats.  VnaaL.  Pilone  ,  alreraab  Acilio  Giabrionc, 
Cicerolib.  z.  Officior.  Nendum cmtitm  ^  dtcem  ar.nifmt, 
turn  deftcuniu  repitHndii  k  L.Pifenelata  eii  lex,cum  nulla  an- 
tea  tumfuijjet.  Idcm  in  Bruto, Z,.  Ptfe  Trihuntu  plebis  legem 
primui  depecunitsrepetandii ,  Cenfirtno  (^  Afanilto  Corfaltbttt 
tuUt.  Idcm  lib.  i.  in  Vcrrem  aic ,  iAciUum  Glahrionem  legem 
feuertffimam  tuhjfe  depecuniii  repetttndit.  Idem  in  diuinatio. 
fcribit  legeni  dcpecuniisrcpccundisfociorunQcaufa  cocftt« 


tutam 


fmire. 


C  A  P.      II. 
Caufe  huins  accufationU. 


PRima  caufa huius  acculacionis  eft,  fi  i j  qni  magiftratn  aut 
munerc  publico  fungitur ,  pccuniam  scceperit ,  quo  ma- 
gis  aut  minus  quid  ex  officiofuofaciat,l.  ^.idquevariiscx- 
empiis  hic  declaratur.L  3.  6.y.  Et animaducrtendum  eft,  ac 
minimam  quidem  quantitatem  ob  caufas  huiufmodi  eis  acci- 
perciiccre,i.7.  Itempuniturhaclcgemagiftratus ,  quipe- 
cuniam  libi  donatam  accipir,  quo  tempore  magiftratu  fungi- 
tur ;  nec  diftinguitur  qua lege aut  conditionc  donata fit ,  L  i. 
Lt>.§.vItim.Nec  tantum  prohibetur  donacio ,  fcd  etiam  ren- 
ditio ,  I.pcn.  Q.aa  dc  rc  d;fputat  Cicero  6.  adio.in  Vctrenn 
Excipiuntur  fobrini  acqiK;  propioicgcadu  coniundii  a  quibus 
acciperclicec,i.i.qu:3verinmiIenoncft,corrumpendicon- 
filio  donare.  Nec  d^finita  cft  quantitas hcrum  munerum ,  1. 
7.  Sed&acsterismodiccporeft xcnia, &muncraaccipere 
L  folet.  dc officio  proconf.  1.  piebi!cito.dt  ofF.  Ptifid.modo 
non exccdantinanno centum aureos, I.ir.§.vltim.  PatetcuL 
lib. 2 . Cato repetundiiram ex Macedontti diimnatttt  efl^cum  lit 
eitu  ^uatuor  mtl.  aliimaretur, :  adeo  tiU  vtri  mttgti  vohtritMtrtt 
peccanditntHebantur^  cjuam  modum  .faUaejHeadcenfiUum  di' 
rtgehantt  ^  qMii^Honm  ^uantHm  admtJfHmforet,  tjltr^iahant, 

Pan4 


In  Tit.  Adllulpeculat.  ^deficrileg .  (^de  refid, 

PcemhuiHS  iudktj.  C  A  p.     III 


A  p 

^OEnahuiusiudiciihodie  extraordinarii  acbitrariaq-, efl-, 
J.  leg.7.§.vhim.quamuiscettapaEnalegeftatucafueric,l.(r. 
§.i.  Et  plerunqucvelexiliopuniuncur,vclmoct2,did.  l.j. 
Acccdic&pagnaquadfuph.l.i.C.eo.tit.l.  j.C.deaireflorib. 
Quam  poenam  pecuniariam  fubit  Magiftratus  pro  delido 
faorura  miniftrorum  ac  domcfticorum,!.  i.  C.eo.licetaliis 
pocnis  ob  eorumdelidumnonplciftatur.l.rancimus.C.  de 
ptEnis.  Atqueitaaccipicndaeftfotinulaiurifiurandi,  qna^in 
Nouclla  extat.H^c  accufatio  morte  rci  non  finitur,'ed  tranf- 
it  in  hafredetn  ,  l.cx  iudiciorum.de  accuht.vt  ab  co  h.-cc  pce- 
na  exigatur ,  1.  x.  Ceod.  prxrer  id  quod  defnncStus  conrra  ie- 
gcm  acceperat :  (cd  datur  tantum  adiio  int ta  annum ,  a  mor- 
teeiusquiarguebatur.l.i.hic.Poftannumigiturnefimpliim 
quidem  ab  hzrede  exigi  pofle  srbitror.nifi  forte  quid  ad  sum 
periienifledicarur.l.inhircde.decalum.Conftituti^Theo- 
dofiideCnmitedomorum  fubobfcuraeft, lednonprohibet 
poftanniiatemporefinitsadminiftrationisaccufare.l.  ^.C. 
eo.fi  eius  confticutionisverbarcifleintelligantur.  Incodice 
luftiniani  eo.  titu.cxrat  conftitutio  dc  «tigendo  abiis  qui  mu- 
ncra  publica  fufcipiunt  iurciurando :  quod  videlicet  nihil  de- 
derint ,  donatutive  fint.&I.vltim.  Quade  reprzclara  eft 
confticutioluftiniani.Nouel.S.tit.iudic.finefuffr.in  qua  A- 
lexaadri  Seueri  exemplum  fequitur :  cuius  meminic  Latnpri- 
dfus  in  Alcxandco  :  item  quod  datum  eft  contra  hanc  legcm 
vfucapi  nonpotuit.  1.  pcn.  Similitercxcapitedemuneribus 
&  donis  licebat  acciperc  a  perfonis  coniundlis  viqueadfe- 
Ktii  gradum  ex  co  capite quod  de officiatio  fumptun»  eft ,  vel 
alioqui  deillo  quiaccepitpccuniamvtofficiumfuumfaciat; 
vel  contra.ne  hic  eum  quidem  accipcre  licuit  a  quibufuis  per- 
fonis  eciam  nomine  xenioium,  quialiquo  modopermiflTa 
funt.  1.  folet.  dc  oft.proconf  I.  fin.  hic  non  intelligitur  vulgo, 
in  qua  munus  cft  fpedtaculum  quod  editur  populo.  Cic.in 
Verrcm,  vtciimoribusnoftris  tragoedia  Cbriftiagicur  pu- 
blice ,  vel  a(5la apoftolorum.  Adde duo exempia iudicii repe- 
tundarum  ex  oration.proL.FIaccOj&proRabirioPofthu- 


mo. 


IN  TIT.  XII. 

L.  IVLIAM  DE  ANNONA. 

'  /Ec  accufatioindudlacftleeelulia  aduerfus 
eos  qui  catiorem  annonam  emciunt,vcl  aucr- 
'  tendonaues  nautafve  ,  velahisfimilibus  ma- 
ihinationibus.  Concra annonam non faciunt 
Decuriones,fiviliusfortcnolintvendeteciui- 
bus  Fruiiieiuum  ,  quam  annona  cxigir.L}.  Item  &fiordo 
cuiulque  ciuicatis  annoni  curam  habere  debcac,  &  curare  vt 
iufto  pretio  prxbeantur ,  qua; ad  vidum  neceflaria  funt ,  ar- 
giuncncol.  i.§.curacarnis.  fupradeoff.  ptacfedl.vrb.  tamen 
graiio  quod  aliunde  inuehicur  ,  prctiumftatucrecisnonli- 
cet,  nefortafllsearcmcrcatoicsab  importandogranoauo- 
centur :  nec  huc  referrur  refccipcum  l.i.de  epifc.  audi.  vtunq; 
dodtoces  fentiant.  Quod  aucem  dicitur  nonpoflcdccurio- 
nes  preciiim  ftatuerc  fcumenti  vel  minus  decernere  pretium, 
1. 3.  nihilimpcdicquominusptifedus vrbi  vel  praeies  poflit 
'v\  prouincia  profpicere  vt  iufto  prctio  pra:beaHtHf  quz  ad  vi- 
fturafuntnecefl^aria.I.i.^.Cura  carnis.de off.prife.vrb.  In 
hac  acculst ione  fingulare cft ,  vt  mulicrcs ,  &  (erui accufcnr, 
qui.ilijsada:cufandumnonadmittuntur,l.i.&vltim.PcEna 
autcm  huius iudicii hicdicitur  cffe  viginti aureorum, l.i.  Ve- 
ruraextr2cruincmgrauiorplerunqueinfligitur,l.annonaro. 
de  extraord.  criminib.&interdamlegcCornehateftamen- 
tatia.  1.  pen.  fupra  de  falfis.l.annonam,fupra  de  extraord.cti- 
minib. 

IN  TIT.  XIII. 
AD  L.  IVLIAM  PECVLATVS,  ET  DE  SA- 

CRILEGIS,    ET   DE    REMDVIS. 

^  Ac  lege  punitur  futtumtam  pecunizpubli- 
!cz  quam  facrz  &religiofz,l.i.  Acdcvtro- 
Jqucfingularim&ordinediccndueft.Eftauto 


riculo  fuit.  1. 1.  &  9.   Intcrdum  vcro  fact ilegium  feparatur  a 

peeulatuquirtftciogicuradfurturapecunispublics.  C.  eo. 
Appianus  lib.  1 .  cap.  4. 

Defecunupublicafurto.     C  a  P.     I. 

Ql  Vi  pccuniam  publicamintercipit,isdidtur  pecnlatum 
commtttere,  &  haciege  tenetur,  nifi  pcamta  eius  peri- 
culofucnc,l.c,.^.Labeo.   N.mfipericuloeiusfuerir,  in  le- 

gemluhamderefiduis.tantu  r,co«  mittcredicitur.vtmodo 
oltendemus.  Exemplahicvariarcperiunrur.  Vcluti.fiisqui 
moneta  publica  opcratur  ,  extnnfccus  fibifignauerirpecu- 
n,am  forma  publica  aut  fignaram  f  ,ratus  fuerir.  Si  quisex 
metallis  Carfar.ams  aurumargentumvcfuratusfit.l.tr.Siquis 

hxerit,&c.l.8.S.qu.sintabi.l,spcblicisminorempecuniam 
lcrrprerir , quando qu.d  venierit , aut  locauent , I..  i.  Si  quis 

petf otaucm  muros ,  vel  indc  aliquid  abftulerit ,  1.  .1.  Si quis 
prsdam  ab  hoftibuscaptara  furripuerit  ,1.14.  Siquispecu- 

n..-,m  c:uitat.salicuius,aut  municipn  fubttaxer.r.l.4.§.  vltim. 
Nani  &  fi  pecuniapublica ,  in  lege  lulia ,  pro  pecunu  tantum 
pop.Rom.accipiatur.l.eura  qui  vea.gal.de  vecbor.  fig.  Atq- 
ideocnm.ne  peculatusntjnteneaturhuius  pecunisf^rtum 
fi  legem  mfp.c.amus ,  I.  obpecuniam.fupradcfurtis ,  tamen 
conftitut.on.bus  Prmcipura  cautum  eft,  vttencatur  1. 4  § 
vlt.m.   Qnzritur  de  eo  qui  cxigitpecuniam  a  debitote  fuo  . 
eodemquehlc.debitore  .'Ercertumcftcriraen  peculatus  ab 
eononcommitti,cumhicpecuniapublicanonfit,I.i5  hic 
Quanquamfifcuspoftcaproprcrpriu.Iegiurafuum.eampcl 
cuniam  repetere  poteft,  l.defnre.^.  vhim.C.deiuref.fci. 
Plane  is qu.  fe  hfci  creditorcm  elfe  fimuiarus pecuniam  a  fi fci 
dcbitore accipit , cr.men peculatus  committit.l.  s,.§.  i. hic. 
Deficnlegio.  C  a   p.       H. 

SAcrilegium  quoque  hac  lcge  punitur  ,|d  eft,facrz  rei  f  ur- 
cum,l.i.&4,Nam(acrilegiumgenusfurt.  cft.Eftqueo- 
mne  faciilcgium furtura ,  led non  contra ,  l.fi  nondum.C  de 

turtis.Sacraverohicintelligimuspublica,nonpriuara,quod 
propriefacrahzcdicantur.1.9.  Adbancaufcmlegcmnon 
pet tmet  f urtum  i ei  priuats ,  qux  in  sde  facra  dcpofita  erat 
quia  lex  de  co  loquitur,  quirem  facramin:crcipit.  Quire 
huiufnodircrumnon.inefurtiaaiodabirur,nonfacrU^,i 
vc  Marcianusair,  leg.  f.  Negarecamennonpoflumusquia 

Lac.nelacrilegusrcaedicaror.qmexlocofacroaliquidlub- 
trahir ,  idquc  Ciccro  fcribit  lib.  i.dc  If  gibus.  &  'i,,jy^,,  huic  et- 
lam  fignificationi  congruit.  Fabius  Quintilianus  libr.y.cap. 
4.  Sed  Martianus  hoctantum  fentirc  m.hividctur,  non  o- 
mnegenus  facrileg.i  ad  hanc  legem  pertinere,  inquaderei 
facracfurtodifcrtecautumeft.  D.cturenimvtrunque  facri- 
Jegium  ,  ac  vtrunquc  grauius  fimplici  furtopunindebec,L 
«uc  faaa.§.Iocus.infrade  panis.icaque  facile  aflentiemur 
Pontificns,  quifacrilegium  vccanc  ,  reiprophanz  furcum, 
quzcx  locolacrofurripicur.can.  Quifquis.i^.qu^ft.^.mo- 
do  nobis  viciffim  denc,  poenam  vrriulque  admifli  parem  non 

efle,neccademlcgevtrunq;punir.:nccverofentenciamDo- 
ftrorumprobo.quiexiftimancvtcrimcn  facrilcgii  commit- 
tacur,duo neccfraria  effe,  nempe  vtrcs  facra  furripiatur  ,  & 
vt  cx  loco  facro.  Namlexluliade  rem factam  furanre  can- 
tum  loquitur.  Adde  quod  huius  vcrbi  fignificatio  adhucia- 
tius  pater,quara  a  nob.s  didum  fir,vc  qu.  diuinaslcges.id  eft, 

impcrarorias,ficenimdicifoIenti;T«pg<,Wf.autquiiudiciuni 
&authoritatcm  Principis  in  dubium  vocant,  facrilcgi  dican- 
tur.l.i.&z.C.decrimin.facrileg. 

PoemhuimiHdrcij.  C  a  p.     III, 

"V  rErbal.IuIizpcculatusdcfumcreliccrcxIcg.i.&poBDas 


eiuldcm  1.  3 . 1.  <?.  §.  i.  Accellcrunr  &  conftitutiones, 

mandata  principum  ,  quibus  cxtraordinaris  pccnz  fancitz 

funt,  &pccuni2fifcalispccu!3tus  inrrodu(aus,&  quadrupli 

poBnaconftituta.lcg.si.§.i.|.pcn.hic.Paulushb.f.lenc.Hu- 
ius  legis  pcena  eft  dcporcacio,  1. 3  .quod  ad  reipublic*  furcum 

artincc.cmacccdic&pocnaquadruph.l.pen.hic.Pauluslib.f. 

•      ,  °    r  ui^      "r :       ^"^•^'^'^"'"^''^"«^'"."bitrioiudicantiumanimadticrt.fo- 

peculatus  fur tum  pccun|^pubhcz,facrarvel       lct  in  dclinquentcs.  Et  acrius  puniuntur  iudiccs  ob  pccu- 
rel.g.ofaE  ab  aho  comm.frumquafncuiusr^-       latum  quam  ceteri,  conftitutioncTheodofii.Cdccrimin. 

AAa    3 


§54 


Franc.  T>uareni  Commeni. 


faaileg.  nempevltimofupplicio.  Pcei\am  ctcaim  capitalcra 
XTL  ea  conftitutione  pro  mortis  pcena  accipi,  manitefte  oftcn- 
dit  luftinianus  in  Inftitut.de  public.iudic.Nec  mirum  eft ,  iu- 
ftiffimo  Principi  raagis  cxofum  fuilFe  nsagiftratuii  indicum- 
ve  furtum  ,  quara  cxterorum.  Nam  &  Alexandcr  Seuerus 
fertur  iudices  hoc  probro  afperfos  tanto  odio  profccutos 
fuifle  ,  vt  quoties  ei  talis  occurrcret  ,  paratum  habueric 
digitum  ,  vt  illijoculos[cruerot.  Lampridius  ,  Sacrilegiura 
extraordinempromodo  admiffi  &  pcrfonaram  conditionc 
vindicatur,  l.^S.p. 

Dereftduh.  C  A  p.     II II. 

IS  qui  debct  pecuniam  fifco  proptcr  adminiftrationcm  ciHS 
fecunia;,  quxcicomraiffafuitpericulo  fuo,non  tenetac 
ciimiiie  peculitus  ,  vt  iamdiximus,1.9.§.Labco.  Verumfi 
rcfidu3,idcft,pecuni3mquipenesferefcdit,nonreddat,a- 
lialcgctcaetur,l.i.&4.  Exquoapparetnonomncm  pecu- 
ri;cpublic2dtbitojemcalcgetencri,  fedeumtantura  ,  qui 
rcliquator  cft , ob publica:pccuniiadminiftrationcm,l.cuai 
eo.  Poena  huius  pofterioris  lcgiscft,  vtdamnatus  amplius 
t«rtia  parte  ,  quamdcbet  puniatur,1.4.idcft,vtprjEtcrpc- 
cuniain  qnam  dcbet,tertiam  partem  cius  pecunix  pendat.  V- 
traque  accufatio  compctit  in  hiredcm  ,  quodadbonorura 
ademptioaem  attinet.  1.  vltim.  hic.  1. cx iudiciorum.fupra dc 
accufat.&vtraquefinitutquinqucnnio.l.y.  Hicmagiftratus 
fine  accufatore  &  nuntiatore  inquitcre  debcnt  in  hoc  crimen 
vc  in  aliis  quibuldam  criminibus  conftitutum  cft.I.  z.  &  4.  dc 
adulc.  Notaobiterantinomiami.obpecuniam.dcfnrt. &L 
4.hic.  Soluc.-Pccunismunicipilisfortam  ante  refcriptum 
jtonfuifte. 

IN  TIT.  XIIII. 
AD  L.  IVLIAM  DE  AMBITV. 

D  cocrcendam  ambitionem  qusdam  leges 
olimRomiIata:fuerunt,teftaturqueCice- 
ro  in  oratione  proMurcna,  fe  legcmtulille 
dc  ambitu,  fed  poftrema  omnium  fuit  lex  lu- 
Iia,quamhicinterprctaturModeftinus.Hac 
autcm  Icgc  puniuntur.quiviritim  diftributapccuniapopu- 
lum  corrumpunt.vt  ad  honorcs  publicos  &  magiftratus  pro- 
uehantur ,  non  qui  Keipublica:  palam  ofFerunt ,  acdonanc 
obhonorcmdccrctumveldecerncndum,!.  i.infrade  poUi- 
citat.&  I.hoc  iure .  fupra  de  donat.  Ex  quo  pcrfpicuum  eft, 
tunclocumfuifrehuicaccufationiRomE,  cum  magiftcatus 
a  populo  crcabantur  in  comiciis.  Proinde  Modeftinusair, 
Poftquam  magiftratuii  crcatio  adempta  eft  populo,&  Princi- 
cipi  attribiua  ,  hanclcgem  celTare  Roms ,  &  inmunicipiis 
taucum  vigerc ,  cum  magi  ftratus  municipalcs,  aut  facerdotia 
iQimtcipalia  CTcantur.  Sane  conftitutionibus  Impcratoriis 
p.i'.ii.38tiir,  etiata  interdumhuiuslegispoena.quiadhono- 
fi  obrcpunr,  &  eo  noraine  diplomata  a  principe  impetrant 
C-eo.rit.  Scd  &  quibufdam  Senatufconfultis  aclegibus  ad- 
f'ita  funt  huic  legicapita  quacda  quac  ad  ambitu  non  lpe(fiant. 
id<?mqueinaliisferelegibjsob(eruaceliccc.Poenahuiuslegis 
( il: deporratio,nifi  fallor,  idque  tam ex  Paulifenc.lib.f  .quara 
c  «conftitutioneArcadiipeclpicipotcft.C.eod.tit.Efttamcn 
'.  '.puc  vnum  addititium  ,  qaopGcnaccntumaureorumfifco 
iaferriiubccur. 

IN  TIT.  XV. 

.AD  L.  FABIAM,  DE    PLA- 

G  I  A  RI  IS. 
C    A    P.       I. 

i  Vi  D  A  M  bancl.  Fauiam,  alii  Flauiam  nomf- 
'•  nant,fedveridsFabiadicitura  Fabio  quodara 
,  eiuslatore ,  ficenim  lcgendum  hiccft,  ficut& 
ia  CodiceThecdofianolegitur,  &in  oratio- 
Inc  Ciceronis  pro  Rabirio  perduellionis  rco, 
Eft  autea  hic  lex  aduer  fus  cos  lata  qui  '^rho.ylai; ,  i  d  cft,  dolofc 
&malitiofc,velliberoshGmincs,veIferuos  alienos  interci- 
piunt.  Qupnominevult  Diocletianus  accufacioncm  publi- 
ci  iudicii  cUe  ,  qui  fortaflis  olim  noncrat.  Naminterlcges 
puUlicotum  iudiciotum  b^c  Qoutecenfecur^b  Vlpiano,l.i. 


de  public.  iudic.  Idque  Dloclctianus  nonobfcure  cftendit 
his  verbis , Plagii criminis accufatio ficpublici iudicii,I.  1 5. C. 
eo.Quod  dicic  iara  incipere,cum  antea  non  fuiftet.I.plagii.C 

C    A    P.       II. 

Caupihuius  iudkii. 

CAufa:  huius  accufationis  cxprimuntur  veibis  ipfius  lcgis 
Fabi»  ,  apud  Calliftratum  ,  l.tf.§.vItim.Puniturcnim 
in  primis  haclege,  quihominemlibcrum  celauerit,emeric 
fciens  dolo  tnalo,&c.  Itemquilecuoalicnoperfuaictitvta 
domino  fugiat,  veleumcclaueiit.&c.  Exquibusverbisap- 
paret  vcrum  cfle  quod  Adrianus  rclcripfit ,  noncontinuo 
pIagiinomineceneri,quifecuum  alicnum  furatuscft.I.  <?.§. 
X.  Nam  lex  non  de  eo  qui  furripit  feruum  alienum  loquituc 
fcd  quicelat,&c.  Pra:tereaSenatukonfultoquodhuiclegi 
acccflrir,punitur  is  qui  feruum  fuum  fugitiuum  vendidit,l.in 
fuga.  C.  eo.  Nam  fpccies  libertatis  cuiufdam  cft  fugifle ,  &  a 
poteftate  dominica  in  przfcnti  Iiberatum  cflc ,  I.quis  fi  t  fugi- 
tiuus. J.idem  reiSe.de  atdilit.cdidl.  Hoc  autem  Senatufcon- 
fuItumnonadquofuisabfentcsfcruos,fedad  fugitiuos  tan- 
tumpcrtincr,l.i,hic. 

Defe»Jioreicommti.         C  A  p.     III. 

DEfenfio  rei  conuenti  ex  iam  didtis  facile  colligitur.  Nam 
poteftrcusquasftionera  dominiircfcrre.fidicatut  fer- 
uosalienosceIafle,&c.I.pr2fcs.C.eo.  Potcftetiara  obiicc- 
rebonafidei  pofleflionem  veliuftam  aliquamcaufamigno- 
rantii,  quia  lcxfcicntem&doIofumtantummodopunit,l. 
3.hic.  1. 1  o .  C.  vnde  fit ,  vt  propter probabilem  crrorera  f eus 
criminisabfoIuatur.I.i^.C. 

Pamhuimlegis.  C  A  P.     IIII. 

HOc  ctimen  capitale  efle  diciturabVlpiaDo,L  i.  Nam 
Conftantinus  indicat.tam  poena  metalli  quam  aliis  fup- 
pliciis  olim  pledlri  foIitosfuifTepIagiarios.  Sic  cnim  lcgendum 
eft  apud  Conftantinum,  SicUt  &  in  CodiceTheodonano  le- 
gituc  ,  Plagiarii  metalii  fKBnncHm  ctteris  ante  eogmtii (iippli' 
ctistentbantur.  AIciat.Iib.T«pep'Ca.i  5.  Erat&pcEnapecunia- 
ria  hac Icgc  ftatuta ,  quam  Hetmogenianus  in  defuetudinem 
abiiflcait,I.vltim.hic.l. iz.dcmanu.  Statuit  autcm  Con- 
ftantinus  derogans  iurivcteri,vtqui  filiosintcrcipiunt,gIa- 
dio  confumantur ,  fi  ingenui  finr,  alias  bcftiis  fubiiciantur,  L 
vltim.C.eo.  Ex  aliiscaufis  lcuiorpcena  infligidebet.§.vlt. 
Inftit.de  public.iud.  Quiferuum  fugitiuumvcndideric,vel 
alicnumintcruertecic.extra  ordinem  coerceridebet. 

IN  TIT.  XVI. 
ADSENATVSCONSVLTVM  TVR- 

PILLIANVM,    ETDE    ABOLI- 
TIONIBVS    CRIMINVM. 

lc  tra^atus  tria  pra:cipuacapitahabet,vnttm 
dc  Tcrgiuerfatoribus  :  altcrum  de  abolitioni- 
bus  criminum  :  Tertium  decalumniatoribus. 
£t  hxc  fingula  in  Codiceluftinianipeculiaces 
habenttitulos. 

Detergtuerfitoribfis.         C  a  p.     I. 

TErgiuerfatores ,  id  eft ,  qui  ab  accufacione  defiftunt  anto 
quam  reura  peregerint ,  SenatufconfuItoTurpilliano 
puniuncur,  leg.  I .  Eftqucpccnaquinquc  librarumauri ,  L 
3  .de  praiuaricacor.quaE  camen  potcft  augeti.I.abfentcm.inf  r. 
dcpoenis.  Item  rcpellitur  ab  accufatione  isquifemel  defti- 
tit,I.z.hic.&l.j.&4.C.co.Vtigiturhoc  Scnatulconfultum 
pleneintelligamus,videndumcft,quomodo  verbum  accu- 
fatio,&verbiun  defiftercaccipiantur.  Etccrtumeftfolen- 
ncm  infcriptionem  hicncccfTariam  efle,I.  i.C.  eo.  Qua  non- 
duminterucnientcdefiftereimpunclicctjl.f.TQmetfiautcm 
de  accufatoreIoquaturSenatufconfultum,tamcaiiquotura 
inftigationc  aut  mandatu  ,  alius  ad  accufandum  procclfir, 
tencaturexfcntcntiaraagis,  quamcxvetbisScnatufconiijl- 
ti,  lcg.prim.§.penuItim.l.inScnatufconfultum.  Defille- 
^e  intelligimus  eum  qui  agendi  animum  depofuit,  nonqut 
di^lic  accufatioaem,  1.  ab  accafdtignc.LdeftitLflc.l.ioSe- 

natulcon- 


In  'Tit  .Ad  Senatufconf.Turpil.  ^  de  aholit.crimin. 


naturconfultum.l.quipuftinrLnipcionem.hic.l.vIc.C.co.  Sa- 
nequiintraprxtinicumaPrxGdetempusrecaruamnonpet:- 
agic,defticifle  videcur,I.ab  accufatione.  • 

Exceptiones.     C  a  p.      II. 

CEflat  poena  huius  Senatufconfulti  in  quibufdam  cafibus. 
Nammprimis  excipiuunturij,  quicrimen  publi  iudicij 
non  deferunc,l.i.C.  eod.  Q^iamuis  enim  in  priuacis  delidlis 
impunica  non  debeacefle  tcrgiucrfacio ,  camenpceua  huius 
Scnatufconfultinonplefticur.  Quaderemulcahic  exempla 
repcriuncur,l.i.§.fufpcd;i.l.liquisrepecere.§.vlr.  Necideo 
ininuslocumhabechicpcEnainpublicisiiidiciij,  qiiodextra 
ordinemhodieexerceantur,ficucpriuaracrimina,  l.inSena- 
tufconfulcum  §.an ad eos.hic.& l.ordo.de public.iudic.Exci- 
picureciam  cucorquiraortuo  pupillo  deftitit  abaccufatione, 
qnamipfiusnomiocir.fticucrat,!.  Diuus.  14.  Excipiunturij 
eci3mdequoramcaiumniaaginonpermittitur,I.inSenatuI- 
confuIc.§.cos.  dequibusmoxdidlurifumus.  Iccmisquipro- 
pcermotcemicidc(titicabaccufatione,fitalectimenfitquod 
mortefiniacar,!.inSenacufcofult.§.fipropcer.  Qujericuranij 
qui accslarenon polTunr.poena huius  Senacufconfulci ccnea- 
tur :  caiufraodi  func  mulier ,  minor,is  qui  pra^fcripcione  ccm- 
poris  f amraoueri  poteft,  &  cseteti  fimilcs,de  quibus  diximus 
iubtic.  deaccufa.  Etpoft  longam  difputationcm  condudit 
Marci3nus,oraaes  cxcepca  rauliere  ac  minore  puniri ,  1. 1.  §.  fi 
accufationem.  Quod  diximus  dcmuliere,  ficaccipiendum 
cft,nifi  propri^  iniurix  caufa  accufat:quo  cafa  ad  accufandura 
admitticur.^j  deiiftenspunicur  poena  Senatufconfulti,l.fi  foe- 
raiaa.C.  eo.  Refponfumautem  Papinianiquodaduerfarivi- 
detur,nondcaccui'atione,feddedenunc!ationc,tantumlo- 
quitur,1.4.  hic.Poftquam  denuntiationem  fifolcmnisinfcci- 
pciononinterucncnc,po:n2  Senatufconfulci  locusnoneft, 
vciamdiximus.  Demulierevcroloquitur  Papinianus.quo- 
niam cx  fado confultus  Papinianusfuerat.  Eftcnimillelo- 
cusPapiniioi  fumpcus  exlibro  rcfponlorumif.  Illudcciam 
quzritur  an  prouocacione  incecpofica  areo  condcmnaco  im- 
punc  defiftece  ltceat?Et  Martianus  aic  non  licere,  l.i.  §.  vlcim. 
Nam is demura defiftere poceft,  qui  reum  peregit,!. in  Scna- 
luicon. I  y  .Necperegiile  dici  porcft,doncc lis tinitaf ueric. 

Ca  p.   III. 
De  Ahohtionihm  criminum. 

CVm  fupradidum  ficeum  qnidefticit  abaccu/acioneci- 
tra  abolicionem  puniri :  nunc  dc  abolicionc  tra<ftandum 
cft.AboIitidiciturcrimen,fiuesccufatio,  cumateiseximirur 
accufatus,  &'accufacofipermirtitur  abacculationedefiftere. 
Sedhsecabolitio  plenanoneftindulgentia  &c5donatiocri- 
minis,vtexiisqu*feqaunturappareb!C :  Dequaindulgencia 
excat  tit.in  Cod .  Theodcf  de  indulgentia  criminutxt.  Et  de  ea 
dilleremusinfr.fub  tic.de  fent.palf. 

Triplexautemeft  abolitionisgenus.  Quirdam  eft  publi- 
ca,alia  eft  priuata,  alia  eft  lcgitima,l.abolitio.&  fequcuti.  hic, 
Publica  abolitioficob  dicminfignem  aucob  publicam  gra- 
tularionem,auc  ob  rem  profpere  geftam,d.l.abolitio.Nam  e- 
diftis  propoficis  indicuncur  feti^jl.fed  etfi  per  Pntorem,fup. 
exquib.cauf  maior.l.i.C.degener.abolic.  Ccflacque accufa- 
tioinreosinfticuta,  licerq-,accuIacori  iinpune  accufationcm 
deferere.Rcum  tamcn  repetere  nihil  prohibec  poft  finicas  f  e- 
tias.modointradies^o.  rcpetaturexcotemporccomputan- 
dos  cx  quo  finitx  fanc  ferii.l.  1  o.  i  z.n.hic.Cod.dc  generali  a- 
boIic.Sed  notandum  eft  non  alio  iure  repctenJum  cfls teum 
quamquo  accufabatur.  Itaqueprzfcriptionesnonpocerunt 
obiiei  quxante  non  funt  obicds ,  I.7.  Ha:c  publica  abolitio 
non  pcirtinet  ad  f  eruos,fi  rei  alicuius  maleficij  delati  fint.l.i(>. 
liic.non  percincc  ad  crimen  falfi.l.pen.  Abolicio priuaca  con- 
ccditur  priuatim  accuf  atorc  poftulante,!.  i  o.&  a  Pr^  Gdc  im- 
petrari  f  olet,non  a  Principe.I.  i.  §.  abolicio.  lcd  cauf  a  cognita 
tantum  &  audito  aduetfario.  Nam  caluraniatoribus  non  in- 
<lulgetur,fed  iis  qui  probabilem  errorcm  allcgant,l.vlt.&  l.i. 
&  3.C.de  aboIit.Poft  hancabolitioncm  acculator  qui  dcfiftit 
teum  probiberur  repetere,  nifi  id  a  Prxfidc  impetratum  fit.I. 
4.hic.&l.i.C.de abolir.  Aliusautem poccric accufare,(ed in- 
tratrigincacancumdies,vcopinor.I.5.§.vIr.dcaccuf.Tercium 
genus  abolicionis  cft  qua»  dicicur  legicima ,  cum  accufacor  dc- 
^cilicjaut^uidaliudiittiiiccoacingic.  Namlexyult  aotnoa 


S35 

reiaboleri.  QuxabolitiocamtnnoDi'mpedir,quoRiinusab 
alio  repeci  poflit  reus  intra  tcmpus  legitimum ,  id  eft ,  trigiaia 
dierum.l.io.hic.l.3.§.vlc.deaccufat. 

C  A   p.     IIII. 
De  calumniatoribfu. 

Non  folura  tergiuerfatio  aceufatoris  ,  kd  etiam  calum- 
niapunicur,ideft,faIfaaccufatio,Ecexiftimonon/o!uin 
legeRheramia,aucMemmiapocius,cuiusmeminic  Cicero 
in  orationepro  Rofcio  Amerino,  fcd etiara  Senatufconfulto 
TurpiIIiano,dehacpQenaaliquidcautnmfuifre.argnmentol. 
quxrebatur.ii.Calumniariaittemisdicitur.quinullaproba- 
bili  ratione  addudus  falfum  crimen  intendit ,  vc  lace  hic  Mar- 
tianus  docer.I.i.&  <J.hic.I.  j .  C.co.  Qui  vero  tcmpore exclu- 
fusnon  poteft  teuraperagere,calumDiator  iudicandusnon 
cft.d.I.quatrebatur.  Damnati auccm folet  caluraniator , cum 
caufae  cognitione,  vtcum  caufa  iudicatut  &abfoluicur  reus 
contraquemprobacuranihileft.l.i.C.decalumn.Vcrumni- 
hilprohibec  ftatimpeft  abfolutionem  reidecalumniaaccu- 
facoris  quxri.l.i.§.  i  .hic. 

C  A  p.     V. 


PcenahHitis  accufationU. 

POEnaeftfimilicudofuppIicij.I.vIcim.  Cod.dccalumniat. 
fimulcurainfaraia.l.  i.&4.fi)pradehisquinocanturin- 
famia.l.  j  .Cod.de  calumnia.  Sed  Paulus  aic&  in  priuacis  &  in 
exctaordinariis  ctiminibus  calumnioios  puniri  extra  ordi- 
nem  pro  quahcacc  admiflTi.  I.  j.  hic.  Non  omnes  autcra  accu- 
fatores  calumnias  caufapuniuntur,  fedquidam  funtdequo- 
rum  calumnia  quaeti  non  folet  ncclicec.leg.  i^.hic.  vtputa 
materqu2filiinecen»vindicat.l.z.C.decalumnia.  Isquipa- 
tcrnam  mortemvlcifcitur.l.^.C.eo.&aliifimiles.  Denun- 
tiatoribuspublicisdubitaripoterat.Sedconftitucum  eft  eo- 
rumcalumniamimpunicaracirenondcberel.caquidem.C. 
de  accula.  Proinde  nocoriis  (uis ,  id  eft ,  clogiis  &  ccft  ficacio- 
nibus  quas  ad  Prsfides  mictunt ,  adeflTe  cogantur ,  vc  intclli- 
gatur  an  falfa  caluraniofaque  finr.  I.  ab  accufaciDne.hic.  De 
prsuaricatoribuj  hic  quoque  traeaandum  erat ,  veriim  de  his 
cxrat  pecuharis  ticulus  fupra,vbiremomnerafa:isfufeexe- 
cuci  fumus.  Hures  citulifrigentinGallia,  quodprocuratoc 
fifcalis  fit  accufator  publicus ,  &priuati  proprio  noraine  vin- 
diftara  &rerafamiliareraperfequantur,necextraneiad  de- 
nuntiandum,  quemadmodum&quorumintereft,  admitti 
foleQt. 

I  N    T  I  T.    XVII. 
DE  REQVIRENDIS  REIS. 

B  *  £  N  s  in  capitalibus  iudiciis  non  damnatur.' 
'leg.  i.hic.l.ab(cncem.depcEnis.(edrccuiricuc 
l  &  euocacur  fecundura  formara  hic  rradicam. 
[Inprimis  annocac  eamrequirendu.m  efle,id 
j  eft ,  dcccrnit  &  in  a(ftarcfcrendij  curac  vc  re- 
quiracur.I.i.hic.&I.abfentem.C.dcaccufa.  Deindcpropo- 
fitisedidtisiubcccumadefleiudex,  &licerasmiccitad  magi- 
ftratUseiusIociinqucm  profugic  reus.dict.l.i.  lucerioiob- 
fignantur abfentis  bona  ,  ncquid  cxcisrainuatur,&nein- 
ftruatureiusfug^.l.vlcim.hic.&l.i.C.eo.  Eaquebonafifcus 
adminiftrat&cuftodit,itavtnihiIreusacting3t,  acne  debi- 
toresquidfmeifoluerepoflunt.I.vlcim.  Ecaduerfus  fifcum 
eabona  abfencum  occupantem  locum  habec prxfcriptio  ao. 
annorum,qua;  inFrancia  obferuacur.quodinconcumaces 
renccnciaferacur,  &  bona  cam  mobilia  quam  immobilia  pen- 
dcnte  concumacia  publice  poflideantur  authoritaceiudicist 
hoc eftiaiiciatur illi raanus regia, quod fimileannot ationi  & 
obfignarioniiuris  ciuilis.  Incra  annum  veniens  &  purgans 
dcfendensqucinnoccntiamfuamaudicur ,  recipicque  bona 
faaiamobfignaca.leg.i.&vlcim.  Annusaucemcomputatuc 
ex  quo  annocatio  publiceinnotuit.I.^.Poftannum  dtfeode- 
requidemfepoceftacinnoccnciamfuampurgare.l.^.fedbo- 
na  nihilominus  vindicat  filcus.Li.^.ylcim.  nifi  poft  zo.  annos 
caviQdicec.i.z  &;. 

'  AAa    4 


S  3  6  Franc.  Duarem  Comment. 

IN  TIT.  XVIII. 

\  DE  QV^STIONIBVS. 

J^dftt  quxfiio.     C  A  p.     I. 


^^  V I  A  in  ctin^inibus  quiftio  folet  haberijfubii- 


cituthicticulus  dequ«ft(onibus.  Nonautem 
^  .  quxlibet  interrogacio  kocloco  eft  quiftio, 
^^■'^^^^  fedcum  tormentis  &cruciatu  corponsfada. 
iS^^*;^^  Vnde  hoc  loco  fic definiti  poteft:  Quiftio  eft 
tormentum  8ccruciatuscorporis  adeiucndim  veiitatcm.l. 
itcmapud.§.qu?ftionem.deiniur,l.  i.^.quzftonem.deSc- 
natii(confalv5ylla.Iudiciumenimeft,profefllo,reu/pontedi- 
<flum  teftinvoniuro.  Teftimonium  velinccrrogatio  eftcum 
intcrroguur  teftis.Qusftio  hoc  loco,cum  fubiicitur  tormctis 
I.S.Etadhibeturhoctormcntumincrinsinabbus&grauiori- 
buscaufis.I.cdi^lum.S.Inciuilicnimncgoiioliberihomines 
autftaruliberinunquamcorquentur.  Seruiicadcmum,fiali- 
ter  vcritas  haberi  non  pofiHt.l.diuus.hic.  p.  I.i.infca  .deappcl. 
recipien. 

Caujkquttjliofils.    Q  k  f.     II. 

OVsftioHisigitur  caufa  eftgraacaliquod  raaleficium.d. 
I.cdidum.quod  plcne  probatum  non  eft,ita  vt  reus  da- 
mnaripoifit.  Nametfiexfu(picionibusnonpo(ficrcusdana 
ti,I.  abremcm.de  poenis.  totqucri  camen  poceft,fi  vehemcn- 
tioribuslufpicionibusj&argiimencisvrgcatur.l.i  §.i.l.i8.& 
vh.hic.l.milites. C.co.  Exquocoifequcnseftfiiudexreum 
conuiiftum  alicuiusfacinorispronuncict,  qua:ftionemdeeo 
hibcndam  efle,  non  veiitatis  eruendx  caula ,  lcd  pocni  iufli- 
gtndx.non  redlc  cum  facere.  Si  cnim  intelligo quod  Adtia- 
nus  refcripfir.qazftionis  habenda;  caufa.Fit  ramen  interdum 
vrcoaai(5);js  &daninatus  torqueatur  in  alios,  qui  eiufdem 
fceleris  jrguuntur.l.qai  vlt.infr.dc  poeais. 

Deperfonis.     C  A  r.     III. 

DE  feruis  alienis  fi  vcritas  ipfis  cognita  eflcdicatur  ,etfi 
.iihiladmiferint,quaeftio  haberi  ohra  folcbat:ex  quo  ap- 
p  .ret,quaaj  mifera  cratcotempore  fecuorumcondicio.  I.9. 
Verum  ne  do.ainus contra  ius  &  ritionem  feruo  fuo  fraudc - 
tur,aiitc  orania  sftimari  dcbct.  I.  cerco.  hic.  1.  fi  poftulauerir. 
fup.d-adulc.  Qupdfiliberum  fedicatis  quiinquacftioncm 
poftalatur.pritnjcognofcecurdeeius  ftatuqnam  torquea- 
tur.l.  1 1 .  Qu;id  diximus  feruos  torqacndos,  &c.  fic  accipien- 
duru eft  nifi  minotis  fint. 1. 10. &  i ^.  aut  nifi  eos accufator  dc 
domoprodaxeric.l.  i.§.i.  Seruiautemciusqaiaccufai-urin 
dorainum  torqueri no  pofiunt.l.  i  .§.Diuus  Antoninus.C««» 
emmt«tidemhoJleshal>eredicami(r{vctetipi:o\ierb\o)^Hotha- 
htmmferHos ,  non  ejl  vifum  vtiie/alntem  dominorum  feruornm 
<i»-^(rr/<';0ww2m.l.vnus.§.leruo.IdqueSenacu(confuIcocau- 
tum  eft  cuius  raeminit  Tacicus  lib.i.in  hsc  vcrba,£f  (juia  ve- 
teri  SenatufconfuUo  ejusflio  in  eaput  dominiprohibebMur,  calli- 
d.<*6^nouiiuris  repertorTyberiuimanctparifingulosaEloripit- 
bltco  tubet  ,fcilieety  vt  tn  Ltbonem,  exferuiefaluo  S.  C.  quitrere- 
»«r,Idem  lib.  5 .  Seruos  quoq-,  Syllani  vt  tormctisincetrogcu 


l.DiuoMarco.QiiameTceptioncmaddereneceflefuit.AIio- 
quinfide  nepotibusac  proncpotibus  fimpliciccr  locutusef- 
iet,verborutn  fignificationem  fequercmur,eTempIo  Vlpiani 
in  interpretatione  lcgis  Iuli«  &  Papiae.l.  emancipatum .  lupr. 
dc  lcnator. 


C    A     P.       Illl. 

^uomodo  habendaft  quxflio. 

PRiceptioncs  quidamhic  traduntura  iuris  aftoribusad 
iudicem inftruendura ,  qui  quaEftiontm  habiturus eft.  Et 
in  primis ,  Cogniturus de  crirainibus  debet  ante  diem  palarm 
ficcrc  fe  cuftodias  audicurum.ne  hi  qui  defendcndi  finr.fubi- 
tisaccufatoiumctiminibusoppiimantur.l,vnius.§.vlt.  Nec 
folum  pro tribunali,fed  cciam  de  plano  audiri  poflunr.  did  §. 
vltim.  Incipcfeaucemiudexdebecinterrogationem,fiplures 
fint  rci  eiufdcm  facinoris,ab  eo  quffulpedilfimus  eft,&  a  quo 
facillimc  vcrum  fciri  iudex  crediderit.l.i.§.i.Item  ab  co  qui  ti- 
midior  eft.vcl  tencri  :ccacis.!.vniu'.'n  prin.Nam  &  ab  his  et- 
iam  facilius  veritas  expt  imitur.  Modus  qusftionis  ac  toi  men- 
ti  definitus  non  eft  Iegibus,fcd  eum  iudices  aibiciaii  oporret. 
Ly.Itaquc  fi  tnodum  exceflerit ,  quem  bonus  &  zquus  iudex 
arbitraturus  fuerit ,  ac  reus  ob  eam  cauiam  foite  perieric ,  ra- 
tio  fuadec vt  eo  nomine  iudex  teneacur.,  In  intetiogationc  i- 
pfaiudex  talemfeprxftare  debet,vcnonfuggererc  intetro- 
gato,  fed ab  eo potius  vericatem  lequirere  videatui. 1. 1 . $.  qui 
quzftionem.  Qupd fi nihil confcflurus fueiitisde quo habi- 
ta  eft  quzftio.ea  repeti  poteiic.l.repeci.fed  ica  demum  fi  rcus 
cuidentioribusargumentisoppieflusfueiit.l.vaius.^.i. 

C  A  p.     V. 

^mntafides  habendafit  confefiiom, 

Slconfiteatur  icusiniudicio  crimenquod  adueifusipfum 
intendicur,  caconfeflio  pro  explorata  veritate  habenda 
non  eft.fi  nuUa  probatio  religionem  iudicantis  inftruat.l.  i.§. 
DiuusSeuerus.&§.fiquisvTtro.  Sinautemin  quaeftione& 
tormencis  confeirusficcum  argumencis  &  lufpicionibus  vr- 
gerctur(namalirerqua:ftiohaberinonfolet)iudiciseftiaipi- 
cereaahdeshabendafitnecne.I.i.§.quxftioni. 

IN  TIT.  XIX. 

D  E     P  OE  N  I  S. 

Cap.    II. 

.^am  ob  caufimfcenAinfiiganturnocentibus 

A  v  s  A  infligenda;  pccna vna  eft,  emendatio 
hon>inum,quidclinquunr.  leg.fi  poena.  hic. 
cum  videlicec  ea  pcena  irrogatur  qux  vicam 
nonadimit.Alccracaufapcenacinfligendx.eft 
cxcmplum.  Nampanavniusmccus  eftmul- 
torum.l.  I  .C.ad  l.Iul.repet.&  cartcros  a  fimilibus  facinoiibus 


turatSor  pablicusmancipioacceperac,  &ncquisneceflario-  decerrcc. l.bonafidcs,depofiti.  l.cjpitalium.§.fimofos,  hic. 

tum  iuuarcc  periclicanccm.maicftacis  crimina  vcrebacuc  vin-  Qupd  adeo  verum  eft ,  vc  in  brutis  quoqne  animantibus  atq; 

culum & ncccflStas filendi.Mcminic & Ciccroin  Parc.orat.I-  adco  ferisid deprehendarur.Scribic enim  Plinius lib.  8.  c.  1  <». 

tcmVopilcusinTacito.ExcipicurccimenmaieftacisjCrimen  vifosfuiflein  Africacrucifixosleoncs,aquibusfuerantvrbes 

adulteti j,  & quxdam alia in  quibus  ferui in  dominos torqi; c-  obfeflac,quo cxceri  metu  pcBnx  fi milis abftcrcerentur eadem 

tur.l.i.C.co.tic.l.fiquisviduam.Necrefcrtcxcraneusaccuict  noxa.HincilludSenccxquodaPlaronemutuatuseft.A^irwt; 

adulteriinecnc.l.  excranco.Incrimineaucemftuprivelince-  prudenspMnit,<jHiapeecatueJi ,fidnepeccetur.  Eftigiturpoena 

ftus  non  torquencur  fcrui  in  dominos.I.4.&  l.extrancq.  Ser-  ad  comincadam  Rempublica  valde  neceflaria,  vt  non  imme- 

ui aiucm  dc  quibus in  dominum  quxftio habica  eft.pubtican-  rico  dixerit,/>r<»»*«  ^pcena  Rempublicacontineri.  Quo refpe- 


rur  fiue  confcfli  fint,  fiueinficiati  (\nt.\.6.  hic.  I.  fi  poftulaue- 
tic.fupra.deadult.Ethxcquideminferuisitafehabent.LibQ- 
ti  vero  bomines  teftinnonij  caufa  non  torquentur ,  nifi  vacil- 
lauerint.I  ex  l:bcro.I.vnus.§.teftes.De  reoipfo  quid  diccdum 
fitiatispeifpicuum  cftexiamdidlis.  lUudaddcdumaftqual- 
dam  perlonas  excipi,de  quibus  non  habctur  qu^ftio  quacun- 
quefufpicionevrgeantur,cuiufmodifuat,A'(?^//6<,w«/<>aj,</*- 
c«rr»on«.^c.l.milites.l.duo.l.i.dccurioncs.&  l.pcn.  C.co.tit. 
InconftitutioneautemD.  Marci,  qtixdenepotibus&pro- 
nepotibus  virorum  clariflimorum  loquitur,additur  exccptio, 
fipropiorisgradus  liberosperquos  priuilegiii  ad  vlteriorcm 
graduin  cran/gredicnr,  nailaviolatipudotis  nacula  afpergit. 


xit  Vlpianus,  cum  ait,Iureconfultos  taro  roctu  pcEnar  ii  auam 
prxmioruraexhortationebonosefficere.lcg.  i.deiufti'tia& 
iure.  Ac  fi  tametfi hasduascanfas  Plato  tantum commcmo- 
tet  in  Gotgia  ,  tamen  videntur  noftri  auftores  vindidara 
queque  eius  cuiiniuria  fadia  cftfpedafle:  nempe  vtiuppli- 
cioaduerfarij  concentusquiefcat,  necvindidxpriuatxcau- 
faaliquidmoliatHtquodrcipublicx  perniciemadferat.l.  ca- 
pitalium.§.famo(os.Ex  iam  didis  confequitur,eum  qui  nihil 
admifir,nulIampcEn2mmereri.l.crimen.hic.l.fancimus.  C. 
quod tamen  pcrpetuum  non  eft,vr diximus  fup,tit,ad  lc  g  lul. 
maieft,  Nam  &  Deus  ipfe  qui  iuftiflimus  cft ,  ob  vnius  homi- 
nisadmiftum  poenas  ooonunquami  totaaliqua  ciuicaie  cx- 

pcticfi 


InTk.Depte. 


nts» 


petit,  fiHefiodo  credimus  cumait,  «iMa<u  p^^viA.maa.  ■jrlxif 
iuix5<»vJ)ocsTOwp«,&c.  Qu^eadmitlapuaiancuc  fingulislegi- 
baslacisdemonftracumeltfupra.  Sedhictraditur  velutqui- 
dam  Epilogas  a  Claadio  Saturnino.l.aut  fada.  Aut  cnim(in- 
amtJFa^aphniMtitur.vtfuna  ctdesqne:  aut  di^a ,  vt  conititid 
{^  infide  adftoeattones :  atitfcripta ,  vtfalfa  ^famofthbellt :  £Ht 
eo«filta,vt  coniKrationa,  ^c.  Cogitationis  autemncmo pce- 
nam  patitur, l.cogitationis. vt  exempli  gtatia.  Si  quis  dedara- 
«crit fc  velic hominem  occiderc.  Gonatus  tamen  aliquando 
puaitur qui fincs cogicationis cxcedit.l.  fi quis nondicam.C. 
dcepifc.&der.  Qumimofolapledlitur  ahquandoconfcicn- 
liafacinorisabaiioperpctrati.l.  Metroaorum.hic.  quod& 
fupraanobisobieruatumefttituLad  1.  Pompeiamdeparric. 
Nec  vcro  tancum  punicur quod  dolo  malo admiflum  cft ,  fed 
etiam  plerunquc  idquodabfqimalo  animo  infelicemeuen- 
tum  habuit.i.fi  quis  aliquid.§.qui  abortionis.hic.vc  fi  quis  po- 
culum  amatonum  dederit,  ex  quo  aliquis  interierit.  V  ndc  le- 
gcm  Demofthenes  aic  ciTe,  tTO*o'f^|(x*  (^  dyif^fAM.-mv  u- 
Mutai, 

C    A    P.       II. 

De  his  quapriccipne  obferuandafimt  inpeccatif 
puntendis. 

VTilejnadmodum  praeccpcionemdat  Marcclluscumait 
rcfpiciendumiudicanci.ncquidauc  duriusautremiftius 
conftituaturquamciufadepofcit,&G.l.re(picicndum.Exquo 
apparet  pccnas  hodic  cx  iudicantium  arbitriopcndcrc,  ncc 
eorumpotcftarem  aliisfinibus  quamiolius  rationiscircum- 
irtiptam  efle.l.hodie.Habcri  igitur  ante  oculos  debcnt  verfus 
Haratij, 

Otiiteneroscaulu  alienifregerit  hortii 
Regtilapeccatis,  jnitpmnai  trroget  tejuof, 
Et  cjm  noHurnm  facra  dtunm  legeru,adfit 
Nefcuttca  dgnnm  horribilifeBereflagtllo. 
Acmuitum  fancrefercin  pcEnisinfligendis,  anpropofito 
^uis  deliqucr  Jr.an  impetu  an  cafu,vt  elegaHtcr  Marceiius  lcri- 
bit  d.l.refpiciendum .  In  primis  vero  habcnda  eft  ratio  perfo- 
narum,ideft,  tamciusquideliquit,qi!aeiusquiiniuiiampaC' 
fuseft.l.moris.§.vlt.l.inreruorum.&l.qua;dam.l.  Diuus.& 
C.co.tit.l.  i.j. ^.7.5».!  1.  Nec  dubitandum  cft quod ad  qualita- 
tempctfonEattiuet,  fptdandum  cfletcmpus  delidipocius 
quam  kntentia! ,  vt  puta  fi  feruus poft  delidtum  admiflbm  li- 
berfaausficvtclarchicVlpianusfcribitleg.  i.  Necmouer, 
quod  alibiidem  Vlpianus  ait  ,  SiferHum  m  eadem  caufafi- 
fiere  tjutdam  promtfcrtt  ^  Itber  fatltts  ftfiatur  ,  (idetpfocon- 
troMerJiaefi  ,capttalium  acltonum  tnturiarum^  nomine  non  re- 
Ueftfti :  efuta  altter  deferuofupplicio  ^  verberibksfatufa,  altter 
delthero  vindt^lafumttur,  velcondemnatio  pecuniarta.  1.  pen. 
fjp.  fi  cx  noxal,  cauia  agatur.  Nam  quod  dicit  alitcr de  (eruo, 
&c.  idnontamadgenuspoena!,  quamad  cogniticnis  ratio- 
nem  &  ordinem rtfcrendum  eft.  Nam ob genus pocna:  non 
fit  ius  acioris  deterius.  Accettum  cft  sliam  cireformam  ac  ra- 
tionem  cognitionis  &  iudicij ,  cum  liber  homo,  quacum  fer- 
Dusaccu(acur.l.i.decuftod.ceor.l.Domitianus.adTurpil.& 
tcto  ti.de  quzft.  vcr  ba  auccm  Vlpiani  quibus  diftinguitur  p^- 
na  feruilis,ncmpe  fupplicium  &  verbcra ,  a  poena  qui  irroga- 
tur  homini  libero.noftn  fencentiae  contraria  non  fun  t.  Quia 
nonad  prifentcmhypothefim  referturcadiftindJiopcena- 
tum ,  fed  gensraliter  ad  ea  iudicia  in  quibus  vel  ferui  vel  libcri 
bomincs  fiunt rei.  De  aliis  circumftantiis  diflcrit  Claudius  I. 
aut  fadla ,  puta,  de  caufa,  perlona ,  loco,tempore,quantitatc, 
qualitate ,  eucntu :  in  qua  diftindione  cxtera  non  adaodum 
obfcurafunt.  Qupddeeuentufcribit,  difticilceft,  Euentw 
fuo^Jpetietur ,  vtaclementijimo ifUog^faSla ,  ^c.  vecumhis 
vcrbis  figiuficat  nifi  fallor ,  eucnf  um  aliquando  puniri  abque 
maloanimo,vtfupradiximus.l.  fiquisaliquid.§  quiabortio- 
nis.  £t  quod  fequitur , quanquam  non  minus  lex ,  &c.  hunc 
fenluni  haber,non  cam  ipeikAti  animum  acculati  quam  infoe- 
Ijcem  &  pcrnitiolum  euencum ,  tamcn  interdum  e  contrario 
nialus  animus  tantum  punitur  line  malo  cuencu ,  vt  fi  quis  cu 
tclohomiuisoccidendicaufaambulaaeiir.  Eucntumautcm 
abfo;  malo  piopofitopuniendumellc,  illud  argumento  eft 
quod  apad  Gcscos  exilio  voluntario  &  /pontaneo  fortuiti 
cafusluebantur.  AquoGra:coruminftiiucoroosnofternon 
vsidc  alieous  eft, quo  propc^  csdem  cafu  fottuico  fadam ,  a 


regenoftro  ptEnargratiam  !mpetrflte*cpgimurl  Addefapra- 
di^isquodpropter  frequetiam  deli<ai  &  multitudincmde- 
linquentium  paeni  nonnunquam  cxaccrbantur.  d.  1.  aut  fa- 
6ti.§.  vlt.  Conluctudo  quoque  delinqucndi  &  pei feuerantia 
eius qui  accufatur ,  facit  vt  leuerius  puniatur.  1.  capitalium.  § . 
lolcnt.hic.l.j. Cod.de  epifc.aud.Itcm  fi  quis  diutino  tempore 
interreos  fuerit  in  carcere  fortailis  autcuftodia,  iuftacaufa 
eft  cur  eius  pcena  fubleuetur.  1.  d  quis  diutino.  Nam  &  Tran- 
quillus  fcribit,  Auguftum  diucurnorum  reorura  nomina  abo- 
leuifle ,  Hic  de circumftantiis  quas iudex confiderare debet. 
Nunc  vidcndum  eft  de  citcris  qua:  ab  eo  obferuanda  funr.  I- 
gitur  cognita  cauia  &  ram  reo  pr^ien  te  quam  accufatore  poc- 
na  irrogacur.fi  capitalis  caufa  fir,prxcerquam  in  cafibus  ex  tir. 
l.abfentcm.hic.l.neduo.C.eo.Exfurpicionibusauccmncmo 
punitipoteft.  d.l.  abfentem.  fcdprobationemclaram  accer- 
tam effe oportet.l.  quifententiam  C.eod. I. icianc. cundi.C. 
de  probat.Itaque  vani  voces  populi  audicndi  nonfur,  t.l.  i  z. 
C.acfi  inc  dat  lexobfcuraaut  ambiguaqui  pGenam  irrogec 
alicuiobde!i61:um,itainterpretarieamdebemus,  vt  posnam 
qua  deagitur  molliamus,non  exafpercmus.l.incerprccatione. 
Llandio  legum.  I.  fi  Pr^ics.  Conuido  autera  reo  ftatim  de- 
betpronuntiati  fententia&exccutioni  mandari.l.cumreis. 
C.cod.  tit.Nam  etfi  olim  ante  fpatium  dcccm  dicrum  fuppli- 
cium  dc  I  eo  non  fumcrerur  propter  Senatufconfulcum,cuius 
mcminit  Tacitus lib.  } .  &  Dion in  Tyberio ,  tamen  hodie  ita 
iusconftitutum  habemus  vrptimoquoque  temporeexecu» 
tio  fiat.  Excipiuntut  certi  calus  in  quibus  dift^srtur  poens  exe- 
cutio: vcluti fi  pra^gnans fic  mulier  daranaca.1.  pra^gnantis.  Si 
fcruus  alienusnondum  rcddicadctnino  fuorationedamna- 
tusfic.l.i.C.debonisptofcri.  SedetfiPrincepsvindicaiiina- 
liqacmicueriosiufleric,  difFerriexccutiodebecvfqueadtri- 
gintadieSjViTheodofiusconilituit.Lfivindicari.  Cuiuscon- 
ftitutionis  quaecaufa  fuerir ,  hiftoris  ecdefiafticsE  audlores 
memoriaf  prodidcrunt.can.cumapud.ii.quasft.  j.Siquisve- 
ro  danat  us  aliquid  referrc  (e  vellc  Principi  dicat ,  falucis  ipfius 
cau(a,Vlpianusaicrainimeaudicijdamelle,quoddLibiumno 
fit  cludendf  poenxcaufaad  hoc  eum  decurreie ,  1.  fi  quis  for- 
te.   Circa  executionem  autem  nocandum  cft,Si  quis  propter 
inopiam  eiudat  pecuniariam  condeionationem,  cumextra 
ordinem  cocrcendum  efle.l.i.§.  vlc.  Ac in  aliis  poenis  ad  qua- 
rum  exccutionem  voluntas  damnati  eft  neccflaria,  cuiufmo- 
di  eft  relegatio,deportatio ,  &  ea  quam  vocamus  emcndatio- 
nemhonorariam,hocobfeructur  ,  vtinpcenamgrauiorem 
commutencur  (ecundum  diftin(5lionem  Matcelli  &  Calli- 
ftrati.l.^.l.capitaliuin.l.exuUbus. 

Cap.  III. 

Devariispcenarumgencrihtts. 

QVs  pcena:  fint  fingulorum  delidorura ,  proprium  n«a 
fthuiustradlatUs,  fcdpcculiarcsfunt  defingulis  tituli 
lupia,Lametfiquxdamhicrepcriantur.Lc3pitalium.l.  fiquis 
aliquidl  &l.Ciccro.  Invniucrfumauteni  diflSniendo  vide- 
tur  Vlpiani  diilindlio  commodacfle  cumait :  Poenasautvi- 
tam  adimcf c,  auc  feruituten»  iniungere ,  aut  ciuitatem  aufer- 
rc,autcorporis  coercitionemconcinete,  autdamnumcum 
infamia  autdignitatis  ahcuius  dcpofitioDcm,  autalicuiusa- 
dbus  pt  ohibitioncm.l.fi  quis  fottc.§.vlt.  Traditur  &  alia  diui- 
fio  ab  eodem  Vlpiano.  Posna  quicdam  eft  capitalis,qua:dam 
noneapitalis.  Accapitalisdiciturnon  folummors,fedetia«n 
libertatisautfcruitutisadcmptio.l.i.l.capitalium.  Quamuis 
vltimum  fupplicium  de  mortc  femper  intelligatur.  i.  vltimu. 
Przterea notatlum  eft qualdam  posnas a Prxfidibusfeu pro- 
confulibus  irrogari  non  poire,de  quibus  fcribit  Vlpian.lib.io, 
de  offic.  procon  f.l.  auc  damnum.  Nam  Proconful  qui  ius  gla- 
dijh3bct,l.iliicicas.§.qui  vniueifas.fapra.de  offic.Praifid.po- 
tcftnocentem  damnarevtineogladio  animaducrtatutnon 
autem(ecuri,velttlo,veIfuftibus,vtllaqueo.  Itcmvcneno 
nccare  non  poHunc.aui  liberam  mortis  facultatem  concede- 
re.didl.Lg. autdamnura.  Itcroinciuilishabeturpcenavincu- 
lorum  leu  carccris.di(5t.  1.  aut damnum.  1.  mandatis.  hic.  1. 6. 
C.Praccipicatiodefaxo.Lfidiutino.S.'d&Conftantinu5pro- 
hibuit,ne  quid  in  facie  hominis  mfcubatur.  1.  fi  quis  in  tuccaU 
luin.C. 


S3S 


,^ispce»ammponerefopt.     C  a  p. 

rOn  quxuis posna  a quoque magiftratu  inflfgi  poteft , Yt 
_  Jiamdixiraus.NaraPrzfidesprouinciammnon  poflunt 
in infulam  deportarc.  1. 2.  hic.l.i.  de  lcga.  3.  (cd  hoc  fpccialiter 
Prxfcaovrbiconccffumeft.  ProcuratorCsfarisextracau- 
fasfifcaicsnuliiuspoenximponendsiushabet.I.i.C.co.Ma- 
giftratus  etiam  in  fuos  animaducrtit,ncc  eos  fcruat  fucceflbri. 
rfiquisforte. 

BeeffeSinfoenximfoJit*.     C  A  p.     V. 

'Xpccnxvnius  impofitioneplerunquc  fequituraliavelu- 
^■i  infami3,fi  quis  publico  iudicio  damnatus  fit.l.fi  Ptaies. 
icdquimaJoiepcenaafliciturquainlcgibujftatutumcftjia- 
ftmis  non  fi  t.l.in  (cruorum.  Confequitur  ctiam  feruitus  &  ci- 
uitatis  ami(fio.l.quod  ad  ftat  utr,l.quidam.l.  qui  vlt.  I.  in  mc- 
tallum.  Itcmaccedit  tacitcconfifcatio  bonoruraquibufdam 
condemnationibus.I.deportatorum.G.  eod.de  quadicemus 
tit.ieq.  PtEni  autem  non  tranfeunt  ad  hacrcdcm.  I.  fi  poena.I. 
ctimen.  Pcenamnonpotfftiudexmutate  aur rc uocare , fcd 
lolas  Princeps.l.Diui.l.adheftias.hic.1.14  &  i^C.eod.  Nifi 
foricisquiin  metalium  damnatuseft,propiervaletudinem 
inutilisfacicndodeprchendatur.l.inmetallum.Qupdfiquis 
inmctallnmdamnatusfit,fincprifinirotcmpore  ,  poftde- 
cemannosdJmittctur,l.fir.ept^finito.Qiiamuisaliterde(er- 
uo  fub  poena  vinculorii  reddito  Alexandet  reicripfcrit.  Nem- 
pcpcrpetuovidlunie(redebere,l.feruus.C.eo. 


Franc.Dtiareni  Comment. ' 
IIII. 


IbtteoquovUtjui  z.onamj!erdidit.  Leuesfaneannuliinratio- 
nepanniculariaenumerantur.  Itemnumuliquosin  ventrali 

NOnquxuisp(rnaaquoquemagi(tratuinH<gipoteit,Yc       pofKoshabetreusvidusluicaufa.Diciturautemventralefic- 
iam  dixiraus.Nara  Przfides prouinciarum  non  poiiunt       r  ^  brachiale.femorale ,  &c.  tcgumctum  vc ntris in  quo  res  lc- 

\iioxes^ori\Mem.V[mms\\h'.i.c. 4,%.  Patrismetmemoriafoe- 
pereamphimallanoJtra,/ichtvillo(aetiam  ventralia.  Idcmlib. 
27.C3p. 7 .  Dc  abfin thio  \o<\\.\eas,arcet ivgutntim  tumortm  in 
ventralthabitMm.  Vt  ad  bona  reuertamur  quae  publicaii  dixi- 
mus,  aniiaaduertendumeftco  iurcquodinPandcdasrela- 
tunacft,itaadimibonadamnato.vtfiliberoshabeat,ipfisle- 

EXptrnxvnius  impofitioneplerunquc  (equituraliavem-       gitimaportio(aluamaneat.l.i.&l.cumratio.hic.&l  vlt.Cod. 
-iinfamia,fiqmspublicoiudiciodainnatusfit.l.fiPt2(e».        ^^o.tit.  quoddebonis  paternistantum  ,  nonetiammatctr^.s 
'    ^      ^  -  -  accipiendumeft.l.g.C.VcrumcQi.ftttutioneluftinianicau- 

tumeft.vtfiquicxtcnt  dcicci.dcniesininfinitum.autafcen- 
dentcs  vfquead  tcrtiumgradum,  filcus  bona  non  vindicet. 
Noucl.i5^.vt nulli iud. Omnes igitur  ex laiete  coniundos  & 
afcendentes  vltra tertium  gradom  exdudit  filcus.  Nam  in  ea 
conftitutioneluftinianinuliafircorumquicxlatcreconiiin- 

guntur  mctio ,  tametfi  in  epiiome  Irnerij  aliter  legatur,aut  h. 
bonadamnatorum.eo.ti.C.PoftrcmoinC.Iuftin.infcnbirut 

tit.de  bonis  pro(cr.(eu  damnat.vbi  proicriptio  aliter  accipituc 
quam  apud  Cicer.&  alios  antiquos  auihotcs.Nam  olim  pro- 
(cripti  dicebantur,  quos  velut  hoftes  Reipub.  licebat  irapune 
cccidere.Et  meminit  Ciccr.5.  Adl.in  Verrem  .legis  Corneliae, 
quaf  proicriptum  inhumari  vetat, Velleius  Pater.li. 2 .  dc  Syl- 
lana  profcriptione  Ioquens,Primus(inquit)ille,  &  vtinam  vU 

timus,cxemplum  profcriptionis  inuenit,vt  in  qua  ciuitate  pe- 
tulantis  conuitij  iudicium  hiftrioni  exoleto  redditur,  in  ca 
iugulaticiuisReipub.conftituereturauthoramcnturo,pluti- 

mumque  haberet  qui  plutimos  interemilTct,  nequc  occiu 
hoftis  quam  ciuis  vberius  fcrret  pramium,  fieretque  quifque 
V I  A  damnatis  quandoquc  adimuntur  bona,  mctces  twortis  (ax.  Nec  tamen  in  eos  qui  contra  arma  tulc- 
Spartianusin  Adriano.l.i.dciur.bfci.quando-  rant.fed in raultos iclontes  (auitum.  Adiciaumetiamvtbo- 
que  non  adimuntur ,  & dimidia  pats liberis  re-  qj  proicriptoru  vxnirent.exclufiq;  patcrnis  opibus  liberi  et- 
feru3tur,autfiplurcsfintlibcri,oninia&pan-       iam  petendorum  honorum iurc  prohiberentur  ,  fimulque 

niculatiaceduntfpiculatoribus.  Hictirulusno       (quodindigniflimumeft)fenatorumfilij&oneraordinisfu- 

iniuiia  lubiicitutfupcriotibus,  exquotranslatum  eftilluda-       ftinercnt  &iura  perderent.  Verumhic  profcripti  dicuntur, 
^dFtaT)Ccs,QuiconJif^Melecorps,confi^ue/esi>tens.8it\\u<i,       quorumbonapublicatur,velobdeli«aumproprium,velc]uia 


DE 


IN  TIT.  XX. 
BONIS  DAMNATORVM. 


Tout  ce  ^Ht  ffifoH^UA  cetntMre,apartient  au  maijire  des  hautes  oe- 
««>•«.  Derogattamcniusauthenticuml.  Bona.  Cod.hoctit. 
Quod  plarique  apad  Francos  fcquiitur ,  apud  quos  con  fifca- 
tio  iocum  non  habet ,  nifi  vno  aut  altcro  cafu ,  v  t  apud  Pido- 
ncSjBituriges.Britannos.  Publicanturautembona,vtCalli- 
ftiatuslib.  i.deiurefifci&  populifcribit,damnatione,  cura 
autvitaadimitur,aut  ciuitas.aut  feruilis  conditioitrogatur, 
I.1.&  4.C.QiJiB  publicatio  ad  bona  poftea  qu^fita  etiaro  per- 
tinct.l.2.C.Bonorumappellationecontincnturctiama(^io- 
nes  &  obligationcs ,  ideoq j  fi(co  acquiruntur.  Sed  &  obliga- 
tioncs  quibas  rcas  tenebatur in  fifcum  quoque  veluti  fuccef- 
forcm  tranfcunt,  I.  fi  vt  prcponis.  Bona  autem  damnati  tan- 
tummodo  publicant  ur  non  casterorum,  vt  puta  res  vxoris,veI 
dotalesjvcl  qui  parapherna  dicuntur.l.pen.C.Iniquum  f  nim 
eftob  malebciummariti  vxoremcomplerSti.C.Nevxorpro 
tnariro.  Quidergo  fimulieripfaob  delidtumfuumdamnata 
fit  ?  Rcfponde,raultumteferrcqualegcdamnatafit.  Nam 
quinquc  tantum  legibus  cautum  reperitur ,  vt  raulicris dam- 
natz  publicenturbona.  Proinde  fiqua  earum  lcgum  dam- 
nata  fit  mulier  ,  quamuis  folutum  non  fit  matri  monium, 
interim  fifcus  dotcm  capiet,(alua  tamenadlionc  marito  cod- 
tra  fifcum,fi  forte poft  mortcm  vxot is  cx pafto dotem  lucra- 
tidebeat.  1.3. 4.  Sinautemalialcgedamnata  fitmulicr,qua: 
dotem  non  publicat,  matitusfi  adhuc  duret  matrimonium 
dotem  retincb!t,fi  folutum  fir.vel  eius  lucro  cedct ,  fi  itacon- 
nenctir,velreddeturmulieri,vclpatri,&c.l.j.hic.Peculiafcr- 
uorum  aut  filiorumfamilias  propteripforum  dehdlum  non 
pub!icantur.I.i.&  j.C.Pannicularia  non  confilcantur ,  id  cft, 
panni&vcftimcnta  quibus  indutusefticus,  cumadiuppli- 
cium  ducitut ,  (ed  Prxfides  ea in  vtilitatcm  officii  impendere 
debent.I.  Diuus.Sed hatc fpolia non nifi damnato iamreo a- 
ditDcnda  (iint,1.2.Qupd  autcto  deindumcntis  dicimu$,fic  ac- 
cipiojus.vt  fi  damnatus gemmam  habuerit  magni pretij.cam 
capiat  Prxfes  vt  pannicularia :  aut  fi  zonam  circum  fe  habue- 
rir.ia  qua  pofita  fit  pecunia.  Sic  cnim  crat  mos  veteram,vt  in 
zonispccuniam  gcftarcni.  Vndczonari;  fcdores  dicuntur 
Plants  cruraeaiicc*.  Qjip  ctiam  pertinct  iliud  Horatianum, 


hfcidebitores (unt  cx  negotio  quod  cum  filco  gefletuQt:idco 
fortc  quia  palam  profcribi  &  proponi  (olebanr,!.  pen.  §.  pen. 
C.Quomodo  bonaprofcriptoium  feu  damnarorum  dcfcri. 
bendafint.oftcndic  Valcntinianj  conftitutio,  l.fiquisintra. 
C.cod. 

XXI. 

ANTE    SEN- 


DE 


I  N    T  I  T. 
BONIS     EORVM    Q.VI 

TENTIAM     MORTEM    SIBI    CON- 


SCIVERVNT,    AVT    ACCVSA- 

torem  corrMperunt. 
i  V  B  hoc  tit. tradatur  de  his  quorum  bona  ante 
'damnationera  publicanturperinde  acfidam- 
natieflent.cxquogcncteijfunt  in  primisqui 
*accu(atorecorruptodeccflerunt.l.i.hic.Acta- 
etfi  in  crimine  tepetundarum  &  quibufdam  a- 
his  dcfentao  periaittatur  hsredibus  defun(fti,not.in  l.ex  iudi- 
ciorum.de  accuf.  1.  vlt.  ad  1.  luliam  maieftat.  tamen  hic  h»rc- 
desnonpotcruntdcfundliinnoccntiamdefcndcrcquiacor- 
tumpcns  accufatorem  confitcri  crimen  intelligiiur.  leg.  2. 
Excipitut crimcn ,  cx quo  pcena  mortis  irrogatur :  ignolcituc 
enira  rcoqui  fanguinera  (uum  qualitercunquc  rcdemptum 
voluit.lcg.2.  Creditureniminvita:di(ctimine  velnoncon- 
fcientia  fcelciis  pacifci,auttranfigerc  :  fedquia  dubium  pe- 
riculofumqueeuentumiudiciireformidat,l.tranfigere.  C.de 
ttanfadl.  Eadcm  caufi  eft  eius  qui  fibimortcm  coniciuit  ante 
damnationcm.idauc  iceleris  confcientia ,  non  vita?  tjedio  aut 
dolorisimpa:ientia,&c.l.5.h!c.!.i.&  2.  C.eod.  Verum  vt  hzc 
explicatio  locomhibeat  ttiafunt  neceflaria.  Primumquod 
tcusfcclcrispo(tulatusfitin(Ltleredeprchenfus.Secunduro, 
quod  criroentale  fitpropter  quod  bonaadimercntur  dam- 
nato.  Tettium ,  quod  metu  condcmnationis  &  poena?  mor- 
tem  fibiconfciiicrit.l.j.  Er  videturonusprobandihxredibus 
incumbcrc poft accuUtionem  vel depiehenfioncni , leg. ; .§. 
vlt.hic.l.2.C.quitefta.fac.pofl.  Hincconfequiturbonaeius 
quilibetos  habet  aut  aiceudcntcs,  &c.non  pubhcari,  quia 

fidamna- 


In  Tit.  Dcinterdi^t.releg.  ^deport. 


s 


5i> 


"M 


fidamnatas  effct:,  nonadimcrcntut  hiredibus,  vcfup.dixi- 
inus,tic.pr«Eced.  Quam  grauc  autem  &  nefarium  fit  hoc  faci- 
nusjdocct  luculenta  &  gcaui  oratione  lofephus  lib.j.dc  cxcid. 
Hierofol.  Quamobrem  multareperiuntur  fingulariainodiii 
huius  fcclcris.  Namteftamcntum  quod  antefadlum  fuerat 
irricuia  fit.l.i.q«i  tefta.fac.poiri.fi  quis  filio.§.eius  qui.de  in- 
iufto  rupto.  Donatio  inter virum  &  vxorem  non  confirma- 
tur  raortc.l.cum  hic  ftatus.§.fi  maritus.de  don.intcr  vir.&  v- 
xo.Is  qui  fibi  manus  infert,  fi  fadtum  non  peregcrit ,  grauiffi- 
jne  punicur,!.  j .  hic.  1.  fi  quis  aliquid.  § .  vlt.  de  poenis.i.omne 
<kli<aum.dc  re  milit.Qiiod  fi  indc  fecuta  mors  fir,criraen  ex- 
tinguiturmortciureRomano,I.defun£lo.depubl.iudic.Scd 

moribusfcrevideo  rcccptum  vtmemotia:  damnands  caufa 
cadaucrmortuifufpendatur. 

I  N    T  I  T.    XXII. 
DE  INTERDICTIS,  RELEGATIS, 

ET    DEPORTATIS. 

Dedeportatis.     C  a  P.     I. 

^S^^^^"-  E  P  o  R  T  A  T I  ciuitatem  amittunt ,  &  exciui- 
O^^^Xi  busfiuQcperegrini.l.<f.Eorumetiambonapu- 
,-  A^'^  ]  blicantur  ,  quamuis  id  fententia  exprcflum 
vl  non  fuerit.  1. 5.  Manuraltterc feruos  n»n pof- 
,1  ^%  funt.l.  i.liberos  ih  poteftate  non  retinent ,  In- 
ftic.quib.mod.  ius  pattix  poccftat.  Ex  quo  apparetgrauem 
cftehanc  pcrnam:  ideoquecertistantum  magiftratibusfpc- 
cialiterpermiiram  eirc.d.l.cJ. 

Berelegdtis-       C   a  p.     11. 

RElcgatiin  infulam.ciues  manent.ac  idcirco  liberos  in  po- 
teftateretincnt,1.4-Acnebonaquidemipfiusadimun- 
tur ,  nifi  force  id  fentcntia  cxprelTum  fit :  quod  aliquando  ex 
caufa  fit.l  1.4.&  7.  Et  hoc  pceni  genus  irrogare  poteft  Prxfcs 
prouincis.quamuis  deportare  non  poffit.l.7. 

Deinterdi6lls.      C  A  p.     III. 

VAuainterdi<aionis  exempla  hic  rcperiuntur,  veluti  cum 
intetdicitur  prouincia,vrbc,ciuitate,patria,  1.7.  &  vltC. 
Suet.inClaud.quxdaracius  edida  refercadhancremperci- 
nencia  his  sah\i:Sanxit  vt  hi(jHibtu  a  ma^iflratihuiproutr.ei* 
interdicerentur,  vrbe  qnotjj  C?  Italta  fummoueremur :  ipfequof- 
dam  nouo  exemplo  relegautt,vt  vltra  terttum  laptdem  vetaret  e- 
gredt ab vrbe.  Alia  fun c  incerdidionura  excmpla,  vt  cum  ho- 
nore  interdicitur ,  f oro ,  aduocatione ,  negotiationc ,  &C.I.7. 
hic.kmotis.fup.tit.de  poen. 

I  N    T  I  T.    XXIII. 
DE    SENTENTIAM     PASS.     ET 

RESTITVTIONE. 

Vic  tit.rcfpondct  alius  in  C.Iuftinia.lib.5).  Ac 
K  fubvtroque  tradaturtamdeindulgentiacri- 
minum  quam  de  reftitutionc  damnatorum, 
qu^reftitutio  mulcopleniorcft  indulgcntia. 
In  Codice Theodofiano  feparati  funt  de  vtra- 
■  que  titulijli.p.  Aliquando  cnim  fpccialitcrre- 
fticuitur  rcus  damnatus.per  principem  vcl  patriz  tancum ,  vel 
bonis,quo  cafu  non  rccipic  honorem ,  non  eximitur  infamia: 
iflterdum  fimpliciter  rcftituicnr  in  inccgrum,&  recipic  prifti- 
num  ftacum,&  adiones  ei  &  in  cum  competunt,  bonis  rcfti- 
rutis,quia  in  fifcum  tranfierunt.  Aliquando  princeps  tantum 
induIger,pocnamqi  folam  rcmittit,quo  cafu  neque  bona ,  ne- 
quefamarcftituitur,habctquclocumvctfus:Poenapoteftde- 
mi,calpaperenniscrit.  Hodicduplicesfunt  eiufmodilicers 
Regif.  Aiiipurgatoris,  quasiuftitixvocant:AIiideprcca- 
toriac  quas  Gracis  vocant  &  rcmiffionis ,  quat pofteriorcs  fi- 
oules  func  rcfticutioni  in  iategrum. 


DeindulgeHttacrimintim.      C  A  P.      I. 

INdulgentia ha:c  toUit pcenam  cantummodo ,  nec reftituic 
bona  damnato.  1. 2.  C.  A6lionesigitur  (aluz  non  manenr, 
quacpriusdamnacocompe.ebant,l.j.C.  Nccfitiusimfjecra- 
taindulgentia  recidicinpotefta:empacris.l.6^.  C.  Eadcmque 
caula  eft  patris,qui  cuns  deporcacus  ellet ,  indulgenciam  obci- 
nuic.  Eadem  ratione  feruus  damnatus  ob hanc  indulgent iam 
noreciditinpoteftatemdomini.l.S.C.  ScdDecfamaDecexi- 
ftimatioconferuatufobcentainduIgentia,I.7.C.co.l.  vlc.  C. 
degeneraliabolic.  Ecquemadniodumdebicoresfuosconue- 
nite  non  poceft ,  ita  ctiam  a  c  teditoribiis  non  poteft  conueni- 
ti,l. j.hie.&l.^.C.  Infummavis&poteftashuiusindnlgcn- 
tiscftpoBnxremiffio&condonacio.Proindeisquemabfcn- 
tem  Prajfes  annotauit  requirendura,fi  rcdierir,  impctrata  in- 
dulgentia,  extraomnepcriculum  calumnia:cne  dicicur.leg. 
lo.Cod. 

Derejiittttime.     C  A  p.     II. 

REftitUtio  daranati  maiorem  vim  &  poteftatem  habet 
quamfimplexcriminisindulgentia.Namrefticutuspri- 
ftinum  ftacum  recuperat,id  eft ,  bona ,  ordinem ,  famara ,  di- 
gnicatem.l.i.  C  nifiquodadhucmaculaaliquaafperfusma- 
nec,qu2  dilui  &  abftergeri  non  poteft.  Eft  enim  grauata  eius 
aftimatioapud  bonos  &graues  vitos,  etfiinfamia  notacus 
non  fit.Hinc  Claudius,vt  refcrt  Suct.  cura  orantibus  familia- 
ribus ,  cuidam  appofitam  notam  adcmifTct ,  litura  tamen  (aic) 
cxcat.  Cum  igicur  bonareftiruantur,confequens  eft  &  adio- 
ncsquoqueteftitui^l.cafus.C.cod.l.  Princeps.de  verbo.fign. 
Scd&  crcditotibus  quoqjaducrfuseum  aftioncs  reftituun- 
tur,idqueproe3partcbonorurr:,quamrecepic.l.5.hic.l.3.& 
12.  C.  Nec  prodeft  reftituto  fi  malueric  bonarclinquere,  d.  1. 
3.IUS  quoque  patronatus  reftituitur.l.i.  Itc  mque  cognacionis 
iurafimulier  inmetallum  damnatapattum  anteconceptum 
ediderit,  l.vlc.hic.  Patrereftituto  filiuspoteftatieiusdenuo 
fubiicitiir:ita  tamen  vt  gefta  interim  per  filium  qui  paterfami- 
lias  crat,rata  fint.veluci  teftameniura,&c.l.vlt.C.eo.Hxc  au- 
rem  rcftitutio  ad  ea  bona  qu^  fifcus  intcrim  alienaiiic  non 
percinet.arg.l.i.§.  fi  quis  a  Principe.fup.ne  quid  in  loco  publ. 
Sednecfrudus  interimpcrceptiinhancreftitutionem  veni- 
unt,vt exiftimo.  Nouel.  11  j.  vt cum  deappcllat.tametfi fpo- 
liato  teftitui  debeant,  &  ciincuius  fraudem  bona  alienata 
funt,leg.vidcamus.§.infauian3.dcv/ur.  Not.in§.  &quidfi 
tancum. 

I  N    T  I  T.    XXIIII. 
DE     CADAVERIBVS    PV- 

N  IT  OR.VM. 

locLETiANVs  iu quodatn fcfctJpto fc nou vc- 

jtarcaitdamnatorum  cotporaiepultura:  tradi. 

.obnoxios.C.de  relig.&  furapt.  fun.  Itaq;  ma- 

gifttatusnontantumeognatis,  fedetiamqui- 

Ibuslibet  aliis  prarfcntibus  ca  conccderc  adfe- 

pulturam  dcbcnt.i.  vlt.  Pnfes  ille  Pilatus  pcrmifit  Apoftolis, 

vtChrifti  corpus  toUerenr.  Idcm  &  Auguftusfe  obferuafle 

fcribit  in  liberis  de vica fua.  l.i.  Sed  &  medicis  quoque  ad  ana- 

toracn  faciendam  ea  dari  fuadec  publica  vcilicas ,  quamuis  hic 

Bart.hzfitet.  fittameninterdum  vtpetentibus  denegentur, 

vcluti  fi  maieftatis  caufa  damnati  fint,l.  i .  aut  fi  force  vidcatur 

publicc  cxpedire,  vt  in  patibulis  raancac  ad  cerrorem  aliorum. 

Qupd  fere  in  Gallia  rccepcum  eft.Sin  autem  quis  dcportatus 

fit  in  infulam,vel rclegatus  fir  fine  Principis permiflu,  n5 po- 

tcrit  mortui  cadauer  inde  transf  erri  in  alium  locum ,  &  ibi  fe- 

peliri.  Cum  enim  ea  pocna  poft  mortcm  e  tiam  maneat,  quani 

loliusPrincipiseftrcmitccre,conftacaPrincipei- 

pfo,  non  a  magiftratu  id  petenduia 

cfle.l.vltim. 


840 

FRANCISCI    DVARENI   IVRE- 

GONSVLTI  COMMENTARIA     IN     LIB.     XLIX. 
PANDECTARVMSEVDIGESTORVM. 

IN    TIT.  L  DE  APPELLATIONIB.  ET  RELATIONIB. 


RitTEREVNDVMnoeflin  hoc  tra- 
datu ,  appellare  &  prouocatc  vcrba  cC- 
fc  ciufdem  fignificationis ,  &  gencrali» 
tct  fignificarc  ad  iudicium  vocare.l.  qui 
prior.1.3 ff. dc iud.  In  tra<^atu de  appcl- 
lationibus  fignificat  aducifatiura  vo- 
carcad  iudiccm  fuperiorem  deiniqui- 
Lite,iniiina,vel  grauamine  ab  alio  &  in- 
feriore  iudice  illato  cogniturum.  Appellatur  autem  &  pro- 
uocat  ipfe  iudex  fupctior  de  eadcm  iniutia  cognitut  us.Refcr- 
reautem&relatio  eftcumiudcxquicognoicit,  obiutisob- 
fcuritatcraponit,vtitadicam,  inconfultatiouem  apudfupc- 
riorcm.vt  refcribat  &  conlulat  quomodo  ius  fi  t  rcddcndu  .Et 
quoniam  relatioiunda  eft  confuhationi.&contra.promi- 
fcue  relatio  &  confultatio  dicunturin  eadem  re  in  hacrubric. 
h'c.&  l.i.de  reiation.  Cod.Sed  hodic  ex  iure  authentico  nun- 
quam  refett iudcx,  fcd  quod  arquum  &  bonum  putat pronu- 
tiat.  d.l.i .  G.  &  1.  fcq.Rcmittet  c  vero  &  tranfmittcre  cft  cum 
iudexqui  cognofccre  ccspitquafi  non  idoneus  remittit  li  i- 
gitorcs  adiudicemcompctentem.  l.demihtibus.l.nondu- 
bium.fup.dccufto.rcor.l.  adPrincipem.i.adlmpcratorem. 
hic.  qua  in  re  non  dcbct  norainatiai  iudcx qui  agnofcit  ad  a- 
liumremicierc,fedadauxil!umopportunum.c.iudex.deoft. 
dcleg.in  6.  LicetautcmidHcuerit,fitaraeniudexidoncusin 
rcmitfendononcurauerit,potcriteaminterloGutionemcir- 
curaduceic.id  eft.quafrare  &  annullarc,&  de  incegto  cogno- 
fcere ,  &  ptonuntiare :  imo  fi  non  ad  idoncum  iudiccin  rcmi- 
ferit.iudcx  competcns-nihil  obftantc  earcmilfionc  cauli  fu- 
lcipictcognitionem.D.ind.l.adprincipem.&d.l.adimpera- 

torem. 

C    A    P.      I. 

'Caufiprofter  qiiasappelUtio  interponipotefi. 

Sliudexob  imperitiainaut  iniquitatcm  fuammaleiudica- 
aerir.iufta  appellandi  caula  cft.l.i.C.eo.  nec  obeft  conde- 
mnato  quodeiusconfenfu,  aut  aprincipc  iudex  datus  fit.l.ex 
confcnfu.hic.  Cod.co.autquodprofifcoautlibcrtatelatafic 
fcntentia.l.illud.hic.l.lata.Ceo.ScdetfidemodicaTcfitcon- 
tencio.  adhuc  a  fcntentia  iudicis  appeiiabitur.  1.  &  minoribus. 
€.eod.c.dc appel.cxeo.  Pnterea fi  iudex  dixerit  alicui  mul- 
ctam  jniufte.l.&  in  matre.G.co.  Si  rcfcriptum  principisi  ecu- 
turaaliquid  contraius  feccritrctSle  interponetur  appeilatio. 
J.t.hic.l.i.C.eo.Itcmabcle(Slione,cutatione,fcunominatio- 
ne appellari poteft.l.cum  in vna.l.^.l.fi  qui. C.  eod.  licct  non 
fcmpcr  id  neccflarium  fit.l.fi^onftat.hic.l.i.Lfi  quis  tutor.in- 
fra  qui  app.l.nominaciones.  C.eo.  vc  poiS^ea  dicemus. 


,^ls  appellet. 


A  P. 


n. 


NOn  folum  condemnatusa  fententia  iudicis  iniqua  ap- 
pellat,  verum  etiam  aliquis  cuius  intcreft.  1. 4. 1.  ab  cxe- 
cutote.l.a.fentetiail.fi  pto  luforio.  fcd  &  fi  quis  ad  f  upplicium 
ducacur,cuiuis  appcllarc  pro  co  permifTuna  eft ,  Ucet  cius  non 
inccrfic.l.nonhic.Laddiftos.C.cod.  Procuratorquoquc& 
appellare ,  &  appcllationcmprofcqui  non  pot cft,  fiue pet  fc, 
fiue  pet  alium  procuratorcra.I.ab  exccutione.C.co.  nec  idco 
prohibetuf  dominus  ipfe  appcllare  afeatcntia  contra  fuura 
procuratoremlacaiarcrpoficaabco,  appellacionemexequi. 
I.dominus.C.eo.Anaut«mprocuratorappeIlarccogatur,a- 
hbitraftacumeft.I.inuitus.C.deprocur.Tutor&procurator 
redcappellant,quinimoappcllarerencntur,fibonaficcaufi. 
I.fi bonam.C.de adminift.  tucor.&  appelacionem  intcrpofi- 
ram  profcqui.nifiiinita  fucrit  tutela,  &  cuta  ,&  rationes  red- 
didetint^cadcmquc  cft  hiredisipforum  ratio:  verum  nihilo- 
imaus  adolefcenii  ipfi  fi  velit  litem  cccptara pr oftqui , licec.l* 


ficgotio.I.tutor.l.vIt.hic.l.fiador.G.eo.l.vlt.infr.fipenden. 
appellatio.DominusproIeruocodemnatoreftcappellatjfed 
noncontraferuusprodomino.l.ferui.l.cuiuis.i.credicor.  A- 
liacftcaufafihifamiliasqui  nominepatrisappellat,  fiaduer- 
fus  patrcm eius de bonis,quae  per ipfum  acquiri  potct at ,  pro- 
nuntiatum  fit.l.cx  confenfu.  §.  i.  Abfcns  fi  pcr  contumaciam 
fi  t  induda  caufa  condemnatus  non  audicur  appellans.l.ex  co- 
fenfu.hic.l.&  poft  edidlum. fup.de  iudiciis.Si  quis  tame  iuilus 
fuerit  rationcs  cxhibere ,  &  quia  non  pcrierar.iudicis  arbitrio 
condcmnatus  fuerit,appclIatio  ei  nondcncgabitur.l.  credi- 
tor.§.vltim. 

C  A  p.   III, 

Finis  appellationii. 

FlnishiccftjVtlementia  quazdicituriniqua  eflecorrigatur 
&refcindatur.l.i.inprin.hic.l.i.§.vlr.adS.C.  Turpil.C. 
namecfiiniuftafucritpronunciatio,  finonfueric  appcllaia, 
tenetur,quafidamnarusconfcnfufuoeamprobarcvideatur, 
<]uod  &  in  clecSionc  fcu  nominatione  ad  munus  ahquod  pu- 
blicum  locum  habet.l.  z.  qui.l.ciues.  C.  eo.  ptoinde  cura  fen- 
tentia  nulla ,  nec  eara  exequi  poccft  tudex ,  fruftraintetponi- 
tur  appcUatio,  1.  fi  cxpreflum.  1.  cx  confenf u.hic.  &  infr.quae 
fent. fineappcl. refcin. & G.  quando prouocnon eft  neccfl. 
Idquedicendura  eftdequacunque  nominattouc&  cle<Ai9« 
nc,in  qua  folcnnitasdeeft,quaeidcointereftnulia.l.ficcnfear. 
hic.l^ominatioRes.C.eo. 

I  N    T  I  T.    in. 

QVIS   A  QVO  APPELLETVR. 

C  A  p.     IIIL 

AcisTRATVVM  alij maiorcs funt.alij mi- 
nores,  &inferiores,  &abinftrioribus(upe- 
rioresappellancur,  vcabillisaiiquando  ptin- 
ccpsappellati  debet.l.impcrator.hic.  Quid 
_  crgofipcrcrroremraagiftratus  vnusproalto 

prouocatus  fucrit,diftmguit  Vlp.in  l.i  .Nam  fi  quis  rainorcm 
appellaucritpromaiore.nocetci  etror,  adco  vtnon  appcl- 
lare  intclligacur.  Si  vero  contra matorera  vcl  parem  non no- 
cet,fedpctindc  cognofcere  debct  is  qui  appellari  debuit ,  ac  fi 
nominatimappellatusfuifrec.I.i.^.fiquisinappel.Hucperci- 
nenc  dua  cit.i  quib.appel.  non  lic.  quis  a  quo  appel.  Item  ple- 
rxq',tamGonfiantiniquara  luftinianiconftit.  fubtit.deap- 
pcLC.l.fiapud.l.aproconfule.l.cumappcllatio.I.cumpoft.l. 
Itrzdpuus.l.de  cafu.l.in  off  eren.l.fi  quando.  vel  Nouel.  con< 
Ait.&c.Decoqui  fentetiain  cxequitur,  quxficum  cft,&  con- 
ftatabcoappellafinonpofrc,  nifimodumiudicationiscxcc- 
datj&malefentcHtiara  inteipietetur,  fiforreinretptctandi 
potcftatem  habeat.  1.  abexecutione. hic  1. ab  exccutionc.  C. 
quomodo  appeL  non  rccip.  a  principe  &  fcnacu  non  appel.  1. 
i.quod&in  Francianonob<eru3Cur,fedtamcn  proponituc 
ciroraducrfusarreftumfupremsCuriar.  Sic^prjcfeftoprae- 
tisrio  non  appellatur.fup.de  cfF.pra:fec  prztor.  fed  fupplica- 
turprincipijCuiparlamencum  ahquodinFrancia,ficutidixi- 
mus.dcinde  qut  renuntiauit  appellationi  appcllare  n5  potcft, 
-ctfi  iudcx  datus  fit  aptincipc  vc  appellctur  ab  eo. 

C  A   p.     V. 

^uomodo  intcrponiappellatto  debeat. 

VNa  voce  appellarto  apud  adla  interponi  poteft  illico, 
nectuncc(lncceflafiuslibellus,fed(uilicitdtccrc,  ?p- 
pello.I.i.hic  cap.z.  vc  debito.c.  confuluit.cx  co.  Si vcro  non 
ftatim  appellatio  interponacur  ,  hbellus  ,  qui  dicicur  •^ni'^- 
Msjiudicia  quo  appellacar  danduscft.  I.  a  fcncentia.  $.  viiii.Oi.1. 
litigationibus.  C.eo.  Forraam  vero&concepcioncmhuius 
libeiiidocethicVlpian.l.i.§.vlt.l.3.LappcIlanti.quodauccm 

dixi 


In  Tit.  Ifitra  quodtemp.appell.  fit. 


dixiefieofferendumlibcllum  iiidici  a  quoappellatur,  ficac- 
cipieod jm  eft  ,  nifi  propter  violeritiam  eius  l^accrc  noo  anfit 
»ppelians:quo  calu  proponi  p-jbiice  (uffidc.lcg.  cuin  quidam 
hic.&  C.de  iis quar  per  met.iudic.c.vlt.C."0  liliid  poftca  no- 
tandumeft,fiqui  feparatim  fucrinc  damnati.licet  ex  eadem 
caufa,pluribusappellationibus  opuscffe.  1.  fiquifepiratim. 
idcmiuseft,etfi  ia  vna  cau(a  duplex  fententia  diucrfadatur, 
velutivnafortis,  aliavfurarum.  1.  cuminvna.  deniquc  fiue 
quis  appelletur  voce,fiue  pcr  libellum,  cauere  debet ,  ne  a  iu- 
dice  conueniatur,alioqui  puniendus  eft.l.illud  hic.  Hodic,in 
Franciadicoex  legc  Regia  appellandumeft.aut  fiabierit  li- 
tigator,fimul3tquc  peruenerir  fententia  ad  fuam  notitiam,£<; 
hocin  regionibusqu2moribusreguntur,&  releuabiturre- 
gio  refcripto  qua;  non  appellauit  incontincnti :  in  regionibus 
iudicialibus  ius  autbenticum  obferuatur,  quod  pricfcribit in- 
tradecemdiesefle  appellandum.l,eos.&l.feq.hoc  titk 

I  N    T  I  T.     IV. 
I N  T  R  A    <iy  OD    TEMPVS   AP- 

PSLLANDVMSIT. 
C    A    P.     VI. 

.  V  R  E  veteri  conftitutum  eratbiduum  iii 
'^^  caufapropria.triduuminaliena.inl.i.quando 
appel.fir.l.dos.§.  finautem.  C  deappel.  fed 
noualuftin.conftit.  lo.  dieruratempuscon- 
cedicur,in  auth.de  appel.&int.quattempora. 
Elapfo igitur eo  tempot c quod lc^ibus  ftatu tum  eft ,  ncmini 
licetampliusprouocare  ,  rametn  fortc  miles  fit,  leg.fufpe- 
Aum.hic. 

c  A  p.    vii. 

Dc  officio  iudkis  a.  quo  appelletur. 

APpclhtionem  interpofitam  iudex  a  quo  appellatur, 
perciperedebetj&apoftolosfeuliceras  dimiirurias  ap- 
peilanti dare,alioqui  muldari  eum  oporcet.l.  quoniam  iudi- 
ces.C.eo.l.  i.dehbel.dimif.l. dimiflo.infr.de verb.fignif.  I- 
tem  geftalicigatoribusvnacum  relationcintradiesjo.pra:- 
ftaredebet.l.iudicibus.  C.  eo.nccimpcdiredcbetappellan- 
tem,quo3oinusfuamappeIIationem  libere  profequarur  ,  & 
adeumquideappellationecft  ,  accedat.l.  imperatorcs.hiCi 
quod  autem  dixi  rccipiendara  eflcappcUationem,  vtique  vc-^ 
ram  eft  ,  nifi  iufta  caufa  fit ,  proptcr  quam  recipi  non  de- 
beat.vt  infr.de  appel.recip.&  C.quomodo  appel.  non  recip. 
Sineautemrcceptafitappellatiojfiucnon  ,  mediotcmpore 
nihilnouarioportctjVt  infr.nihilnoua.appel.  vndeincarce- 
ratus  fi  appellaucritjin  eadem  cuftodia  manere  eum  oportcr* 
I.nunc.C.de  appel.Excipiuntur  tamen  aliqui  cafus,in  quibus 
proptervtilitatem  aliquid  innouarcpermittitur.l.cuminv- 
na.l.itnperarores.  Qujd  igitur  rcfcrr,dixerir  aliquis,  an  rcci- 
piat  necne?Refpondco,cu;ncaepta  cft  appeIlatio,nihil  omni- 
nonouadumeire,antequamdeappellatione  fucrit  pronun- 
tiatum  ,  cumverocflBptaeftjtamdiufuperfedendum,  dum 
princcpsadquemretulit.deliberaucrit ,  recipiendanefit,an 
refpuendaappeIIatio,pra:terquam  cxceptiscafibus  ,  dequa 
deliberatio  olim  fieri  IoIebat,antequam  appellatio  iufta ,  aut 
iniuftapronuntiarctur. d.l.  i.l.  conftitutiones.hic.l.fcien- 
dum,infr.de  appel.recip.l.  5  .l.fi  appeliationcm.C.eo.I.chiro- 
graphis.de  adminiftr.rut.l.fi  quis  filio.dc  iniufto ,  rupto  &  ir- 
tito  tcfta.  Atque  ego  ita  ccnfco  dc  re  hac,quas  vulgo  mala  do- 
dliotum  cxplicatione. 

C   A    P.      V    I   I  1. 
Defrofequendis  appellationihm. 

QViappellauitafentcntiaiudicis,  appcllationem  profe- 
quidebetintra  conftituta  tcmpora,ipfeautemproca- 
rator  vcl  tutor,!  .dominus.§  .fi  adlor.  Ceo.  nifi  prafcntia  du- 
£lus  defiftcre  &  renuntiare  appcllationi maluetit.I.  fi  quis  li- 
bellorum.C  co>  Alioquitanquam  defcrraappellationefcn- 
tcntiamandaturexecutioni.I.quoniamnonnuUi.I.ficonftat. 
C.co.Siquistamenfato&cafuimpcditus  fucrit.ne intra  te- 
pus  legitimum  exequcretur  appellationcm,ci  fuccurrendum 
eft.l.praefens.Cco.Et  notandum  eft  cum  qui  appellat,  a(5lx>- 
tis  paicibus  fungi.Itaque  iufte  le  appcllafle  docerc  cogitur.l.Ii 


841 

qni.  C.e».  c.  intcrpofita.  exTaco.  nccprohibcmrquocun- 
qucmodopptcrir.&quacuiiqueetiam  caufa  appelLtioncm 
lucri  ,  tametfiin  appellacioncinrerponenda  tertamcaufam 
cxpreilerir.l./.hic At  fi  q'iid a  (c omilTum coram  iudice irjfe- 
riore.autnonprobarumanimaduerterir ,  ad  id  alicgandum 
coram  fupcriore  iudicc,ac  probandum  admittitur.l.tos.  §.  i . 
C.eo.l.perhanc.Cdercmpor.appel. 

intraquodtempus.  C  a  p.      IX. 

VEtcribusconftirurionibuScerraerantdefinftatcn'pora, 
quxideofatalia  dicebanturi  quod  corum  lapfus  veluti 
quidamlapfuscflet  appellationis  intcrpofiti  ,  nifi  a  princi- 
pc  impetratacflctjtoto  tit.fuptidc  tcmpor.appel.  Scd  eoiure 
abrogato  ftatuit  luftinianus  ad  prolequendam  appellatione 
vniusannitcmpus,autobiuftamcaufambicnnium.3urhen. 
ciqui.dcappel.&  intraquaitempor.appcl.quod  &iuie  Pon- 
tificum  confirmatum  eft,potcftatetamcn  dataiudicia  quo 
appellatur,  brcuioristemporisfpatiumdefiniendi.cap.  cum 
fic  Romana.extra  eodem  tit. 

C  A  f.     X. 

Officium  iudicis  adquem  appel/atur, 

1Vdex3ppellation:sdcbetpronuntiarciuftamautiniuftam 
appellationcmefle,  necremitterc  ncgotium  ad  iudicem, 
vnde appcllatum  cft.l.eos.in  prin.Cco .poteft  tanieh  ca  co- 
gnitionem alteri  delcgarc,fi  iufta  caufa id  fieri  f uadcat.l.  cum 
poteft.Ceo.  Quod  fi  is  per  qucm  appellatum  eft ,  licet  ipfc 
nonappelIauerit,deiniquitatequoque  fententix  conque- 
taturjeiusrationcm  non  niinusquam  aducrfarii  habebir  iu- 
dex.i.ampIiotcm.Ceo.Si  igitur  iniuftam  efle  appellationem 
cognouerit,(cntcntiaperipfumconfirmabiturexecutione.l. 
prxcipuas.Cco.PrastcrcapcEna  antiqua  plcil^enir  a  iudice, 
is  qui  tcracre  appellationcm  prolequutus  eft.I.cos.§ .  nec  te- 
nicre.&quidemgrauiore,fi  appeilatiopcrceptaob  iniuftam 
caufam  nonfuerit.l.aproconfulibus.C.  co.l.  abexecutorc, 
quorumappel.nonrccip.C.Si  veroiuftavifa  ei  fucrit  appel- 
latio,Icntenti3minfirmabit,condemnabitq-,  vi<Stu  adearum 
ctiam  rerum  reftitutionem,quar  ex  caufa  iudicati ,  tx  necelfi- 
tateiudicii  foluta  funt.  I.  cumcxcaufa.  &hxc  vidoria  non 
ptoderit  tantum  appellanti,fed  carteris  quoq;  eadem  fentcn- 
tia  condemnandis,»  vna eademque  cauia  fucrir  defenfionis. 
l.fi  qui  lcparatim.hic.&  C  fi  vnus  ex  plutib.appel.c.  pen.  &c. 

I N    T  I  T.    XIV. 

t)E     IVRE     FISGI. 
^mdfitfifcus      C  A  P.     I. 

IfcusdiciturpccuniapubIica,autoreAfconio, 
afifciSjidcft  fportulis.Fiici  (aitjfunt  fpartea 
vtenfiliaadmaiorisfummzpccuniasCapicn- 
das.  Vndcquiamaior  fummapecunia-qusra 
priuarz  efle  folear,  fadbumeft,  vtfifcus  pro 
peconiapublica.&indcconfifcaredicatur.  DifFcrtnonnun- 
quam3bzr3rio,qui3fifcus  dicitur  pecunia  Impcratorispri- 
uata,quxvulgoDomaniumdicitur.     i£tarium  veropecu- 
niapublica&impetii.  Pliniusinpancgyr.  Aifortajfunonea^ 
dem  feueritAtefifcHm  qua  arariii  cohihs,imo  tanto  maiore  quat» 
piMtihliceredetuoquamdepfthffcocreJifTickaslib.^.  Bo~ 
na  Setani  ok/ata  xrario,vt  infifum  cogerentur,  Spart.  in  A  dria. 
'T>»mnntorum  hena  infifcHmfriuaiHm  redigi  vnuit,  omnium^ 
fumma  in  arario publice  reeepta.  Scd  promifcue  vcuntur  iu- 
ri$au<5toreshisvcrbis,nccvll3eft  hodieintcrfifcum  &  zra- 
rium  difFcrenria.  Vndc  dicitur  in  1. 1.  nc  quid  in  loco  publico. 
resfifcalcsquafiproprias  &  priuarasprincipis  efTc.  Nampac 
ius  paremque  potcftatcm  in  has  omncs  rcshabct,!.  bcnca 
Zcnone.Cdequadnprarfcript.Vtautem  intclligatur,curd« 
iurefifciinfcribaturhic  rra<itatus  ,  fciendumeftvetercs  ma- 
gnam  habuifle  curam  fiki  augendi  locupIetandiqac,quod  3- 
literftatumpublicumtuerinonliceat.  Itaquemulta  priuilc- 
giahabct  fifcus  ,  qux  priuatis  hominibus  non  compctunr. 
Qux  omnia &  Carf^ris qui defignatus imperator  cft ,  &  Au- 
guftirationittibuuntur,I.fifcus.$.vltim.01imfnbmalisPrin- 
cipibus  grandc  piaculum  habcbarur  fifco  nonfauerc,  vrtc- 
ftatur  Plinius  in  Panegyr.Verum  Modeftinus  no  putat  cara 
delinquere  qui  ici  dabiis  quxftionibus  contrafi- 
Icum  facilerelpondcrit.lnon 
puto. 

BBb 


i^t 


Frdnd^uareni  Qomment, 


C  A  P.     1 1. 

^utbus€xcMnfisres4Henaffcoacqi*iraatur. 

CAliiltratus  variastcfcrtcaufas  cx  cuibusfifcoaliquarcs 
3cquiritur.l.  i.Nosfingulashicrefercmus,  quibufciani 
alnsadviitisquacaliundecolliguntur.  Primacaufaeft,  Cura 
fideicommiiram  incapaci  tacitc  relidum  eft:  vtrunque  eaim 
neccflariumcft.Adcovtpalat»  relidum  quamuis  incapaci, 
fifcononacquiratur,nccracitercli(5lutn,ficai3ipoflSc.i.  i.  dc 
delatorib.l.j.l.itafidci.40.  Fifcusautcmexnoctacitofidci- 
commifla  in  rem  a<jtioncm  habet,  l.impcrator.  4 ; .  Vctum 
his  ignof  citur  qui  (cipfbs  defcrunt,  pane  dimidia  ipfis  datain 
delationis  huius  profeflionifque  przmium.l.edi<^o.i  t, .  1.  Se- 
natus.§.Senatus.&l.Arianus.4Z.Acfircftitutafitbxreditas 
ex  ScnatufconfultoTrebelliano,  non  totios ,  fed  dodrantis 
tantumparsdimidiadefercntidabitur.l.  cufntacitum.  Hinc 
traftaturquiftioinl.StatiusFlorus.inprin.Dcniqucfuccur- 
ritureiquiproptcr  rufticitatem  vel  fexum  focmincum  hirij 
fuiignarusfedetulit.l.i.§.vlt.&l.edi6lo.§.vlt.Sccundacaufa 
eft  ,  Cum  morsdefun(^i  ab  hasredibusnonvindicatur,  auc 
cumhafresaliasindignusba:reditatcr:;peritur.Qnpcafuvin- 
dicata  fifco  hxreditate,lcgata  &  hbcrtates  manent,l.i4.Ideni 
diccndum  cft  &  de  marito  vxoris  mortem  non  vindicaatc,vt 
icilicct  dos  fifco  vJndicetur.&c.Lcum  mortcm.Exemplahu- 
iusreimultafaaepctipofluntextit.dehis  quibus  vt  indigo. 
lega.fupr.  Etvnumhicexcatdceo  quihiresinftirutuseft  vt 
fihiis.  (edpoftraortemeius  quipaterdiccbacur,  luppcfitus 
declaratus eft.l.aufettur.in  prin.  Tertia caufa  eft.Gum  Prin- 
Ceps  harresinftitutuscft."  quocafufiteftamentumvelcodi- 
cillilurrepcifint,nuQci*riioIct.l.i.&l.aufettur.§.pen.Quar- 
ta  caufa  eft.Cum  quis  thefaucum  inuenicin  loco  publico.  1. 3. 
^.vic.Inftic.derer.diuif  Aliasthefauri  inuentipattesnnuUam 
fifcuscapic.C.d£thefaur.& Inftit.de  rer.diuif.§.  Thefauros. 
Qointa,  Bonadamnatorum  fifcoacquiruntur.tic.  debonis 
damna.fupr.&l.bona.  Qopd&inhisplerunquelocumha- 
becquiantefcQCenciam  auc  accufationem  deceflerunc ,  1.  ez 
iudiciorum  fupr.deaccuf.&l.Lucius.infr.&l.infraudcm.§. 
1 . Ab  co  autem qui  in  reatu  eft,bona  fifcus  non  aufetc ,  1.  au- 
fercur.  4(?.$.in  reatu.Sexca  caufa,Si  quis  domum  diraeric  ne- 
gociarionis  caula:  quocafuduplumpreciififcoacquiritur.  1. 
2.bic.&l.Senatus.decontrab.empc.  Septima  caula,  Si  qais 
deliitecic  ab  accufatioQe:quo  cafu  incidic  in  pcenam  Senatuf- 
ConfultiTurpil.quzeftquinquelibrarum  aiui.  1  .^.fupr.  de 
praEuari.Oi3:3uacaufa,Sireslicigiofavcnieric.l.i.Sedhocfor- 
teinlertumeftvcrbisCatliftratiexconftit.  luftinia.l.vlt.  C. 
de]itig!of.Nonacaufaeft,Cumex  priuato  contraiAu  pcena 
commiira  eft,quam  conuenerat  fiko  acquiri.Notat  in  l.arbi- 
ter.de  recepc.arbic.l.eaquidem.C.fimand.icafuericaJienac. 
Qjiocafuagicpriuatus.fedadfifci  vdhratem.  Decimacaufa, 
Commiira  fifco  vindicancur  de  quibui  (ub  tit.de publ.  &  vc- 
Aig.fup.Lcotcm.§.dominus,&c.  VndecJmacaufa,Addcndii 
cftCalliftraco,  bona  inceftatiquinulium  legicimum  hxie- 
dem  rcliquic,ad  fifcum  pertincre.1.  i  .&  4.C.de  bon.vacanc.  L 
4.C.de  ptrpof  fac.  cubil.  Duodecima,  Captiuoramobfi- 
dumq;  bouain  filcum  coguntur,n.^,&c.l.diuus,&  l.fcqucn- 
ti.  Reperiuntur  &  alia  exempla  huiufmodi  acquifitionit  in 
tradatu,veluti,Simagiftratusin  prouinci«  aliquidconypara- 
uerit.l.aufcrcur.^.quodaPrxfide.  Siquisaltquidfcicnsin 
fraudemfifcifafceperit.d.l.aufertur.  §,  i.  &l.iafraudem.in 
prin.  Dehisquiinmecallii  damnacifunc^quarricuranfiquid 
cis  lcgacum  fit.fifco  acquiracur.^Ec  Calliftratus  aic  non  acqui- 
ti fifco^quia quamuis  libercatcm amifecinc,& fccui  poenac  ef- 
fe6ti  fint,fifci  carae  ferui  nonfunc.l.inmecallum.Item  fifcus 
litem nhivlcrodonatamnonfufcipit.Lrcsquz.^.pcn.  No- 
tandum  cft  cum  bona  alicuius  deferun  tur  fi(co,cura  credico- 
tibusjlatisfacercdcbcre.L  nonpofliinc,  fcd,  quacenusbona 
iolucdofueciQc.i.i.§.anbona.Qiianiuisalioquinhzresfupra 
vircs  hzredicacis  ccneacur  credicorib.l.quz  docis.Ioluc.  (nacr. 

C    A    P.       III. 

De  Huntiamnefeu  delationt. 

VTilitas  fifci  poftulac,  vc  fi  quid  ad  fifcumpercineatob 
cauias  iam  diiftas,auc  alias  huiu{modi,quod  forcaffis  la- 
teat,nuntiare  ac  dcferre  volcntes  audiancur.  L  i.  Dixi  volca- 
(cs.propcerea  quod  neino  inuicus  nuntiatc  cogitucl.tes  qu«. 


§.  vlt.  Nuntiacioautem  hzcbonorum  vacanclumnomine 
quadriennio  finitur.tametfi  in  aliis  plerifqj  caufis  teropus  vi- 
gincJannorumprzftitutumfit.Li.J.Diuus.hic.Lintra.&Lin 
omnibus.fupra  de  diucrf.&  tempor.przfcripc. 
C    A    P.    IV. 

De  hisqui  deferrepojfunt^  &  nonpojfunt. 

MArtianuslib.  fingulari  dcdelacoribusquafdamperfo- 
=as  reccnft  t  quibus  defetre  non  licer.l.deferre.Cuiuf- 
modi  liinr  mulicres,clari(fimi  viri,damnaci ,  vecerani  milices. 
Sedinhisqui  fedeferunt,dequibujantediximus  ,  deledus 
pcrfonarum  non  habetur.Lait  Diuus.  1  (^.Sunt  &alii  qui  cer- 
tas  perfonasdeferteprohibencur,vtputa,tucores,curacorcs, 
caufampupiilorum  vel  adolefcencum  dcferrenon  poflunc. 
Iccm  ii  qui  quafi  curatorcs  ncgocia  alicuius  generunc.  d  1.  dc- 
fcrrc.Serui  quoque  dcferentes  dominos  fuos ,  auc  liberci  pa- 
tronos,pcEnaple(a;uncur.l.i.  §  pen.Ledi<ao.§.vlc.&l.vIc.C. 
dedelacor.  lUudnocandumeft  delatoreraeHmnon  efle  qui 
protegendzfuz  caufs  gratia  aliquidadfifcumdenuntiat.  1. 
dclator.l.dcferre.§.fi  communem.hic.L^.C.dc  delaior.  qua- 
rc  hic  prohibicus  non  incelligitur,&c. 
C  A  P.  V. 
Derationenuntiandifeudeferendi,drdehisqu£tx 
ea  nuntiationeconfeqauntut. 

POftquam  fifco  aliquid  nuntiacum  eft,fi  nuntiacor edidlis 
de  morc  vocatus  a  przf  efto  zrario,  non  adfic ,  abfoluitut 
rcus :  &  fi  poflcflbr  adfucrir ,  tancum  fifco  przftare  cogecut 
nuntiacor,quancumapudfifcuraremaneret,fiprofcflionem 
eamimpIcuiirec.LSenatus.§.quoduttibus.L  Acianus.  Pra:- 
lerea  delatori  publicam  caufam  dcfcndcndi  ius  adimitur.  1. 2 . 
§.Senatus.Infummadelatoreanderapccnam  fert,  fi  cifatus 
ad  cdi<a:um  non  tcfpondcric ,  quacenerecuc  fi  caiifam  non 
probaflcc.LSenacus.§.diuu$.CompelIiturcciamde!acorede- 
rc  mandacor^m  fuum.quia  pari  pcEna  vcerque  ple^^itur.  1.  z. 
§.Diauj.l.Senatus.§.fiquisdtlators£n.l.noncancum.  Siad- 
fuericdclacof&teumcondemD4ijeric,przmiunj  confeKjUc- 
tur.quodvulgarePaulusvocac.Lcdicao.^.extai.Etexiftimp 
quadrupulumilludefle,cuius  meminit  Afconius.Vnde  Qua- 
druplatorcsdiftijquamuisfeipfam  deferens  dimidiam  par- 
temlucrecur.  Sinonprobauencdelatorpunienduscft.  1.  de 
eo.&l.excac.  Aucfiabaccufarioae  deftirericnonimpecrara 
abolicionc.LSenac'.in  prin.l.res  quz.§.vlt.&  d.l.de  co.Eftq-, 
eadem  pccna  qua  d:y.imus  cum  puniri ,  qui  vocatus  ad  iudiciii 
non  veGit,nonadeft,l.Senatus.& LAtianus.  Sed  &  infamia 
quoque  notatur  delatot  ob  caiumniam  fuam.1. 1 .  in  prin.hic. 
Excipiuntur  aliqui  cafus  in  quibus  delacori  ignofcitur,quam- 
uis  non probaucrit.l. i.in prin.hic.l.i, 3 .^.C.dc delatorib. Si 
vero  reus  cum  dclatorc  padus  fit ,  cuaque  corrupcrit  prccio 
veimodicodaco,proconfeirohabecur,l.infifci.I.e!us,quidc- 
latoies.&  Limpsratores. 

C  A-v.     V  I. 
De  acquifitione  &  adminijlratione  rerumffcaliitm. 

REsdelarzfifcoincoporancur,  fecundum  formarn  con- 
ftitutioncexprcffam.I.j.C.dcbonisvacantibus.  Nemo 
aucem  poteft  cas  rcs  fibi  vindicare  przrextu  donationis  a 
Principeimpetrarz.taraccfilibcralicasircminepofccnccina- 
liquacoIlatavaJcat.C.depccic.bon.fublat.  Quod ad admini- 
ftrationcmattinet,animaducrtendumcft ,  fipecuniafic,  iia 
adferuandara  efle  ^  vcfccnerariaucmucuara  dare  nonlicear. 
tit.de  his  qui  ex  publicis  rationibus.  Aliz  veio  res  inccrdura 
vcndancur auc  locancur,  Icaquc  de  vcnditionc ptimum , & 
poftcade  locatione  videndum  eft. 

c  A  P.   vn. 

Devenditiottererumfifc&lium. 

REs  qaz  fifco  compccunt ,  dc  quibus  cft  concroucrfia; 
vendi  poflunc  a  Procuracorc  Czfaris.Lresquz.hic.l.  dc- 
fcnfioHisfaculcas.hic.C.co.Scd&firemcum  alio  corarau- 
ncm  fifcus  habeaceam  diftrahctc  totam  eilicet.G.de  vendic' 
rcrum  fifcal.  AcJlorcs  fane  bonorum  fifco  vindicacorum  v»- 

Bundariprohibcncur.I.bonorura.&l.neprocuratorcs.Lau- 
fcrcur.^.adores.  Modusautcm  vcndicioniseft ,  vcres  fifca- 
les  iufto  vcroquc  prerio  Vendi  debcanc ,  quare  fides  diligen- 
riaqae  aprocoratore  cxigicat.l.3  .§.Diui.  Forraa  autcm  &  or- 

do  vcu- 


In  7it.  DemreJifcL 


843 


dovenditionistraditur  fubtit.  defide  iaftrutnentor.&iure 
hadz  fikalis. 

C   A   P.      VIII. 
Ejfc£ius  venditionis. 

VEnditionisfilcalisefFcdus  hicefl,  quodres  audorefi- 
fco  folenniter  diflradlx  flatim  fiunt  cmptoris.l.f .  Qua- 
uis  forte  fifci  exnonfuerint,  fed  intra  quadtiennium  fiicus 
eonominepotefladomino  conueniri.C.  dequadricn.prae- 
(crip.§.vlt.lnflit.de  vfucap.  Verum  re  euida  fi*cus  nec  du- 
plum nec  aliam  poenam deber,quamuis  promifla  (it a procu- 
ratore.  d.  1.  f.  Qiiamuisautememptorflatimdominusfiat, 
necpofTitabalioconucniri,tamenisquibona  vacantia  emic 
afifco,  adlionemquaf  contra  dcfunftum  comperebat  exci- 
percdebet.l.eumqui.  Fifcusigitur  vcnditionemafcfadlam 
rctradarenonpotefl.C  nefilcus  remquamvendid.cuinc. 
N<  fi  fortc  folennis  ordo  venditionis  amiflus  fuerit.C.de  fidc 
inflrumentorum  &  iurc  fiafla?  fiicalis.  Aut  magni  pretiires 
minoris  cmpta  fit.l.z.  De  fru.flib.rci  vendicx.traiflatur  quae- 
ftio  inl.vlt.de  qua  fcripfi  inl.fru(ftus.folut.matr. 
C    A    P.       IX. 

Ve  locationererumjifealium. 

REs  fifcales locari  folent  in quinquennium ,  valetque hu* 
iofmodi  locatio  vfquc  ad  finem  huius  temporis.Nam  fi- 
Dico  tempore  liberum  efl  alocatione  recedere.lcg.  j.§.  quin- 
quennium.  Qaamdiu  autem  tempus  locationis  durar, licct 
condj(Slorialii>iacarepericulofuo.l.Mofchis.§.vlt.  Hsco- 
mnia  accipienda  (unt ,  C\  idoneis  peifonis  rcs  locatac  funt. 
Namminoribuslocarinondebent.ncbcneficioaetatisvtan- 
tur.l.infraudem.§.vlt.&C.fiaduerfusfilcum.Addetit.C.de 
locationeprxdiorumciuil.  Condudlorrclocata  vtiturfrui- 
tur,nec  minuere  quicquam  aut  transfeirc  hcet.L  infraudem* 
§.condudor. 


C  A   P.      X. 

De  cAuJis  a^tombusque jifealibus» 

QVomodofinrconuenieodi  fifci  dcbitores, traditur fub 
ir.dcconueniendisfifcidcbtoribus.  C.  Adde  dfbito- 
its  .icoicorisahquandoconucniripofre.l.i.§.  miilca.hic.  8c 
G.quand.fifc.vclpriaat.Inhiscauliisqii£e3pudPri^'fe>5lums- 
tariivelprocuratoremfifciagiincur,l.fcnatus.§.  vlt.  I.  Aria- 
nus.aduocatus  fifci  prasfcns elle  deber,l.  j  .§.diuns.&  I.  7.  Di- 
latio  debicoti  ad  comparanda.n  pecuniam  d.aruf  {rcuodatn 
quantitatempecuniatdebitaf.l.infraudem.§.fiiC3libus.  C5- 
penfatio  poteft  opponi  fifco,pritcrquam  in  cafibus  excepti», 
fcd  opponens  fibi  debitum  intra  duos  menfes  pf  obai  e  debet; 
l.aufertur.lHflrumentafifco  cdcrccogiturreus.l.  i.idqucin 
fifco  fingulare  cfl.l.  j.de  edendo.  De  hac  aditionc  vidc  h  in 
fraudcm.§.neque.  FifcusinomnicHufaiuspignorisbabet.  J. 
aufcttur.^.fifcus.Sednonpra^ferruriisqui  exprenam  hypo- 
thecam  antcriorem  habent,fi  ea  fpecialis  fii.  S;  vcro  genera- 
lisfithypoiheca  bonorum  omnium  pra-fcntium  &  futuro- 
rum,conftitutumefl:inrepoftea  acquiiitafifcum  pociotem 
cfrcdGbctejl.fiquimihi.iS.idcftjVtcgointerpretor,  poftfi- 
fcalem contradlum.  Nam in acquifitis pcft obiigationcm cii 
priuatocontradlam  ante  fifcaUm  fontractum  lifcuspotior 
non  eft.l.vlt.qui  potiores  in  pignore  habeant,  Quas  vfuras 
exigat  fifcus,&q'jx  ab  eo exigantur,  vide  ticulum  de  fifcahb. 
vfur.Lata  fententia  aduerfus  filcurn  aliq  jando retradlatur.  1. 
impcratores.de  re  iud.&  tit.C.dc  fcnt.aduerfus fifcum.  Dif- 
feruntur aliquando  priuatorum  caufx ,  ne  fifco  prsiudicium 
fiat.l.apud.Priuilegiumprotopraxiaehabetfifcus  ^  cumrem 
perfequitur,nonpocnam.leg.nonpnirunt.l,qnodpUcuif,l.fi 
Statius.§.  vlr.hic.&dt.  C.  depaen.hfca.  Fifcustuminiu.s 
priuatifuccedit,iurcpriuativtiiut,proantctioritciiiporv',1.6r. 
vtitur  priuilegio  etiam  in  hxredem  dcbicoris.l.cum  qui.3  j. 


BBb 


U4 


Infictindampartemopemm 

FRANCISCI    DVARENI   IVRIS 

CONSVLTI'    AD    CLARISSIMOS    G  E  N  E  R  E.    D  O- 

CTRINA     ET     VIRTVTE     VIROS,     PHILIPPVM     ET     ANTONIVM 

eeiDEROS,    FRATRES,     NoRINBERGENSIsReIPVBLICA    SlNATO- 

rcm&:  AflefTorcm;  NicolaiCisneri  Tribu- 
nalis  Imperii  AfTefToris, 

"PX^FATIO. 


'n  tib.I. 
de  OrKt. 
libroy. 
ZfiH.  ad. 
Trebat. 


f«flhu~ 

4tdfi.  de 
9ri^.  titr 


V  M  in  aliis  bonarum  rerum 
dilciplinis  &  arcibus  ,  przfec- 
tim  ,  quarum  omne  opus  eft 
inagendo.'  tum  magnacft  in 
iuris  prudeniiaopinionumdi- 
fcrepantia.  Nam  ius  fuis  tem- 
poribusfuifle,  quodintcr  pc- 
ritiffimos  ambigerctur  ,  &  in 
multisatticulis  abudaliivifum 
non  vnoin  loco  Cicero  dde- 
monftrat,ac  tcmporib,  Augiifti  Accium  Capitonem ,  &  An- 
tiftium  Labeonem  Iuri(conrultos,veIuti  diuerfas  fcftas  lurif- 
confulcorumfccifle,  multainnouanteLabeonc,  easqae  dif- 
fenfiones  poftea  a  Maflutio  Sabino  &  Nerua  auiflas ,  cum  ii- 
le  Capitonem.hic  Labeonem  fequerecur ,  rutiufque  Sabino 
C.Gaffio,Neru2  Proculo  fuccedentc.adeoilladiffidia  crc- 
uille:  vc  alii  Caffi,ini,a!ii  Proculiani  appellarentur ,  auihor  eft 
Pomponius ^.-qiii  etiam  quos vterque  fucceflbres  &  feftjto- 
reshabucrit^adSaluium  luiianumvfquccommemorat.  Sed 
w:a  ;l  i:  concroucrfis  quarummultaadhucveftigiainPan- 
4cct  je:  ~ant,deipfisiuris  capitibus  &  quiftionibus  eflenc- 
nofttis  temporibus  non  folum  de  iuris  arciculisdiffidentes 
funt  opinioncs:  verum  ctiam  de  toto  genere  id  interpretandi 
&tra<5i:andi,&interpetitos  &ftudiofosiurisfummacft  dif- 
fenfio.Quod  fi  eruditorum  in  iure  multiplicesfintfcntenti?, 
quibus  prudens  cft  iudicium.quo  a;quum  ab  iniquo ,  iuftura 
ab  iniufto  diftingaant ,  multo  maiores  indodorum  in  opini- 
onibus de  iuie  variecaces  finc  oportet:cum  impeiicia  impedi- 
aatur,quominus  quida:quu  bonumqueficccrnerequeant. 
His  enim  func  obcufiora  ingenia,infirmiora  iudicia.faciliores 
&  frcquenciores,&  ad  errandum  &  ad  diffidendum  caufi  & 
prodiuicas.  Quamobrcm  vt  non  cancum  dilcerncre  poffi- 
mus  rc6la &  fincera iudicia a  vitiofis &  deprauacis.'  verumcc- 
iam  quo  J  opcimum  fit  cxquirerc  ,  cetta:  nocje  &  formul^ 
f  unt  conftituends,quibus  ea  diiudicare  poffimus. 

Ac  primo  quidem  fciendum ,  Philofophos  &  xf /Twtio! ,  in- 
ftrumcnta  nobisanatura  adiudicacioncmindica ,  &  ta,  oW 
qux  iis  fubie(%a  func,&  ipfa  cognicionum  genera  difcrimina- 
re,vcidpIuribasali!sinlociscxpofui,quzhic  pcrfcqui  nimis 
longuni  fueiit.  Vcaucem  5!  vonra  8  cS^voftTO ,  quimence  fiue 
incelligenciacomprehenduncur,  &  vi  raciocinandi  condu- 
dantur,fimplicia,pcrpccua,&neccfliriafunt ,  fic&fimplcx 
eft  eorum comptehenfio,&  fcicncia zzm^ytwim '^nfjm-.co- 
trapcrinde,vt5ta<oS)»jiKj»cx  diucrfispartibus  compohta,  ca- 
duca,inc5ftantiafiinr,alitcrqueatqjalitcrfehabcnt:fic&va- 
ria  &  diuerfa  multiplexq,  cft  eorum  apprehenfio  &  cognitio 
i|t/*T«6ia?ii;\anxH'.Ecenim  afenfibusprofe^aaatq;  percepta, 

&  7H  «.'lujnV  imaginationc  colieda,  T«  »t//i'3%tTOeii'«  e  6/*T«ei« 
obferuacionc,  vlu&  expcrientia  probacur  &  confirraatur. 


'  Im  trtt. 


Huius  poftrcmi  generis  cnm  omncs  artes  funt  «^x{(x<^,tum 
tmKmKot  vniuerfa  ciuilis  faculcas,cuiu$  pars  eft  iurifprudentia. 
Quoniam  igitur  non  modoexipfarum  rerumin  quibus 
hacpoficaeft,3fFe6lione&nacur3,fed  &ipforura  lurifcon- 
fulcorumindiuetfasquafipartesdiuifione  ,  difEcile  eft  cer- 
cum  quidconftituere:magnacura&diligentia  ingcnii  acics 
ad  bona  eligenda  ,  &  rciicienda  conttaria  ,  eft  exacuenda. 
Quod  cum  generali  illa  veri  &  falfi  difcerncndi  fcicntia,& 
cuiufquedifciplin3:qu3fipropriisinftruraentis,tumhisdua- 
bus  rebus  confcqucmur:  &  fi  animaduerterimus  ,  quid  o- 
mniumconfenfulaudatiffimisin  fuaquibufqnc  arteprobe- 
tur,quidqaemaximeiniisexce!!at;  &  fi  fingularumfaculta- 
tum  praeccpta  atque  reeulas  obferuauerimus,  &  ad  vfum  ap- 
plicuerimus.  Nam  ilu  longa  &  diligcnti  obferuatione  eo- 
rum  qus  in  fua  arte  prxclara  &  prxftantia  efle  intcUigebant» 
formam  quandam  eius  difciplinz  cui  dedici  erant,abfolutam 
mcnte,animoque  comprchendcbant.  Quam  fubinde  intu- 
entesquideifimile,quiddiffimileefle(,quid  ab  ea  propius, 
quidlongius  absfTet  cernebant ,  &inimitando  atquc  exer- 
cendo,vtcamafEngerenc,  ftudium adioncfque  fuasdirige- 
bant.Exeademquafi  imagincm  quandamanimo  adumbra- 
tam  ducentes,notiones,prscepta,&  axiomata  artium,&  do- 
(^tinarum  conftituerunt.  Hinc  Ciccro  de  iis  3rtibus,quz  in 
retumadioneverfantur,diflercns(raic ,  quicquidfit,dcquo 
ratione&  viadifputctur,  idadvltimamfuigeneris  formam,  ',^,^^ 
fpecicmque  efle  redigendum.  Itaquc  fihis  quoquenotisin  Brttt^m. 
diffidcntibus  lutifconfultorum&intcrpretum  opinronibus 
diiudicandisvfi  fuerimus  ,  non  erit  diflScile  ftatuere  ,  quid 
cumindubiis  quzftionibus  ,  tum  in  tantade  tota  fcre  do- 
drina,ac  interpretandiiuris  rationedifcrcpantia  fitproban- 
dum,quidimprobandum.  Namquipoftillos  lurifperitos, 
quosPomponiusrcccnfct,  fe(9;arumillarumftudionon  te- 
nebantur,  przdara  &fcientia  ,  &exquifitoiudiciopracdit), 
lutis  audoteSjnunc  Proculi  fiue  Proculianorum ,  nunc  con  - 
ctariam  Caffianorum,  fiucSabinianorum,  nunc  intcimedia 
intervttamqucfcholamampledcbantur  lcntentiam.  Ea- 
demlibertateiudicandivfifuntqui  inftituiiones  compofue- 
runt,idquodcxmagna  copia  aliquot  exemplis  oftcndeievi-^ 
fum  eft. 

Neruajigitur  &  Proculo  reiefta  CafEi&Sabini  opinio- 
ae,PauIus in leg. i .dc  contrah.empt.  Diui  Principes ante lu- 
ftinianij,&Iuftiniaausiprein§.itcm  pretium.Inftit.de  empt. 
&  vend.  in  hac  quzftioncaircntiuntur.an  finc  nijmis  erapcio 
&  vcnditio  dici ,  vcl  in  cxccris  rebus  precium  efl^c  poflS  -•  vcri- 
ufquc  enim  parcis  argumcncis  cxpoficis  &  examinatis  con- 
cludunt,ahudcfleempLionem&  vcndicioncm,aliudpcrmu- 
cacionem  .-  Decfincpretiofiuc  numis  empcionem  &  vendi- 
lionemconfifterepoflc.  Sic&Pauloini.  fed  Proculus.ff, 
manda.& luftinianus  ia^.isquicxequitur.Inllu.eo.  Proculi 

feutcatia 


ETISTOLA    DEDICJTORIJ. 


(entencia&verior ,  8c  benignior  vifa  eft  inhac  hypothefi, 
cum  quis  in  obeundo  mandato  plusprxfcripta  fumma  im- 
pendit.NamSabinus&  Caffiusnsgaucrunt  mandati  a(ftio- 
nem  competere,etiam  fi  vfque  ad  pta:fticatam  furamam  age- 
rcvolueritj&paratusfitidquodexceiiit  rcmittere.  Contra 
Proculus  &  diuerfifcholxaudores  re<Slev(q-,adpecuniam 
ftatutamadburumexiftimanr.  Icainhacinter  eos  difcepta- 
tione,qua;  proponiturinl.quidam.fF.de  iure  codicii.  Anle- 
gara,qua:pofteaquaminftituti  mortem  obierint,  codicillis 
•dfcripta  vel  adempta  fint,a  lubfticucis  debcantur,an  pcrinde 
datio&ademptioetiam  hoctemporecodicillis  fada  valeat, 
•cntcftamcnto  fadta  eflet ,  cum  idafGcmarent  Sabinus  & 
Caffius,Proculusnegaret :  vtriufqjfcholxrationibusexcuf- 
fis,veriffimam  Proculifententiam  efie  Sciuolaait.  In  illa 
etiam  quxftione,quandopubes  quis  intelligatur  ,  luftinia- 
Dus in prin.Inftic.quib.modis tutel.fi nia.  Proculeiotum  (en- 
tsntiamprobauit.  NamvtVlpianustradittit.  ii.§.  vlt.in 
fragm.  Inftit.  Caffiani  puberem  eum  dicebant ,  qui  habitu 
coiporispubes  appareret,  Proculus  autem  qui  quacuorde- 
cim  annos  explcuiflet.  Prifcus  lauolenus  eum  pubercrn  efle, 
inquem  vtrumqucconcurrcret.  Sed  Procnli  fenrcntia  a  lu- 
ftinianorcceptaeft.ratiopetaturexMacrob.lib.i.cap.cJ.  Sa- 
turnal.Inter  illarum  quoque  (cholarum  au<Sorcs  controuer. 


Hs 


ra  dcpofucrint ,  cum  damnandlumreum  e,fle  in  fpccialibui 

petitionibus  Proculo  placuilfet ,  Caffius  contra  fenfifl^ec, 

hanc  pugnani  Paulus  ica  componic  in  prsdonis  perfona, 

Proculus  redc  cxiftimauit:in  bbnifidci  pofTeflore  Caffium 

atquchocplerofqucdicereVlpian.air,  inl.  If  .itcmfi  verbe- 

racum.^.vltim.dcreivendic.fcd  ipfcverius  eflecenfet,fifor- 

te  diftradlurus  crat  petitor  ,  Ci  acccpiflet  moram  pafTopre- 

tium  prajftandumeflc.     Nam  fi  eireftituiflet,diftraxiflct,& 

prctiumcfletlucratus.   Eadem  conciliatione  vfuseftmnon 

diffimiiiconttouetfiaintercos  audores^a  quibusdiuerfxil- 

Ix  fchola;  originem  coEperunt.  Vlpian.inl.itemvidendum. 

l8.fF.de pctit.hircd.  Exhisexeroplis  in  quotum  expofitio- 

nelongius  fumprogrefFus ,  viderc  licet  in  huiulmodi  quz- 

ftionibusiurisnoftri  audores ,  &Iuftinianumnoninvnius 

eiufdemquc  fchok  fententiam  femper difccffifle ,  (ed  vci vi- 

(um  cx  re  fuerit ,  nonnunqiiamillius,nonnunquam  huius 

placitafe(aatos,nonnunquamtemperationcquadamdifcrc- 
pantia  inter  fe  conciliafle. 

lam  verocumhisnoftristemporibus  non  modo  in  mul- 
tisiuiis  capitibus  diuerfa;  &  contrarii  fint  luris  &  conful- 
torum  &  Dodlorumopinioncs  ,  vtiamanteindicaui,fed& 
fummopcredetotogeuercdo<ftrina:.&interprefandiratio- 
ne,ip(otumqueincerprecumfamiliis,qusquibusfintante- 


fumfuit,quandoisquicerrarumnundinarumdicbusdarifti-      ferendx  inter  fe  diffideant  :  plutimumque  referat    ouam 


pulatusefi.peterepcffit.  Sabinusaitprimodicpofie  pcterc, 
Proculuseiufqueafleclar ,  quamdiu  vel  exiguumtempusex 
nundinarumfpatiofupcrfit:cumhac  Venuleius  fe  fentire,  I. 
eumquicertarum,  i  jS.fF.devcrb.oblig.rradic. 

ConiraveroPaulusl.  i.fF.reruraamot.  Sabinum&Caf- 
fiumfequitutin  hacintcreos  controuetfia,  arivxormaricb 
furtum faciat.  CumenimNerua&  Proculus  eXiftimarent 
furtum  eam  non  facere  ,  Sabinus  &  Caffius  autem  faccre 
quidcm,fcd furri non efle adioncra lute  conftituto :  &  Pau- 
lo  &pierirqueplacuit ,  cum  eaqui  vxorfuit ,  furtiaginon 


parcemnbsconfedemur,eifdem  illisnotis&formulis  ame 
fupra  propofitis  in  deleftu  f aciendo  eft  vtcndum.  Nam  fa- 
tis conftat  tritam  illam  iam  inde a Bartolo ,  a plerifquc  intcr- 
prctibus  in  docendo  viam  maiorum  parentumquc  noftro- 
rummemoriaingymnafiis  ab  omnibus  fcre  interpretibus, 
ramconftantet  pertinacicerquelernatam.vteius  relinqucn- 
dx  nunquaminanimum  vlli  eorum  veneiit.  Etfi  enim  in 
quarundamlegumexplicacionc,nonnulli(quciurisqu2ftio- 
nibus  incer  f e diirencicbanc ,  vt  a  Barcolo Baldus ,  vt  nunc  ab 
illo,  nuncabhoc,  vclaliquando  abvtroque,  Chriftopho- 


pcfle.S^biuiquoquc  fententiam  Sca:uola  Proculi  ptitulit,  rusCaftilionsus  ,  eiufque  di(cipuli  Fulgofius  &  Cumanus, 

inl.  fiduorei.  95.  infin.fF.  dclolut.quod  fi  fideiuiForrcum  tamcn  interpretandi  ratione  congruebanc.     Itaquenoftra 

promitcendihzrcdemfcripferir.confundaturobligatio.  atatc  valde  inuidiofum  eorutn  fji-.t  inftitutum,  qui  ptimia 

Sipcvero  vttiufque  fcholzplacitamoderatione  ,  qua-  receptailla  confuetudinerectflcrunt.  Quanraeniminuidia 

dam  temperabant.    Nam  in  quiftionc  illa  quando  ftipula-  flagrauit  Alciatus.qui  tamcn  iiuietcratum  rUum  morem  non 

tiones  conditionem  in  non  dando  conceptam  habentes  adeo  immutauit.     Nam  ab  iis,  qui  tum  primis  fibiiniuti» 

committantur.veluti  fi  Pamphilum  non dedet is,centum  da-  fcholis  vindicabant ,  in  Gt s mmat icorum  porius  quam lurif^ 

re  fpondes?an  cum  certum  efle coepetit dati  non  p<»flc,quod  confultorum numero  eft hjbitus.Quam gtaue vero  & acer- 

in  conditione eft.an  veto  cum  pcr promifforem  fteterit quo-  bum  odium  eorum,qui  vulgatam  doccndi  racionem  proba- 

minusdaret.  PegafusquiProculofucccffit  refpondit ,  non  banc,  infc  coBcicauicBaro  ,  ipfcin  epiftola  q!jadai-n,quam 

ance commicti ftipulationem,  quam  dcfiiflet  pofle  Parophi-  prxpofuit  commentario  de  iurifdi^ftione  quiritur,  fubinde 

lasdiri.Sabinusautcmcxiftimabat  ex  fcntentia  contirahen-  fibicumnouis  audiroribus,  qiix  ftudio  magis  eorum  quos 

tium,poftquamhomopotuifletdati,confeftim  agendum,&  antc  audiuerant ,  quam  iudicio  illorum  partes  cuebancur, 

tamdiuexrtipulationcnonpofleag'',quamdiupcrpromiflo-  tamconrinens&  acrcbellum  per  annos  aliquoc  fuifle  .-  vt 

rcmnonftetifret,quominuseunidatct,Pampinianusinlcg.  nullum  tranquiIlumfpirirumduxerit.Necminoriinuidia& 

ii<.itaftipulacus.§.fcdfiita.fFdevcrborumobligation.hanc  odioUborauitDuarcnusnoftcr,  cumipfcquoquc.antean- 

litemtcmperationequadamdifimcns  Sabini  fententiamait  nos  jreandemantcBaroncminBiturigum  Acadcmiaviam 

recipi  polPe ,  fi  ftipulacio  non  a  conditione  ccEpcrir.     Itaque  ingreffiis  ius  ciuilcintcrpretatetur. 


Ipci5tindumefreteinpus,quocercumeireco£pecit ,  amplius 
fieri  aut  dat i  non  polTe ,  nifi  ftipulatio  non  a conditione cce- 
petit.ItamediafcntentiaintcrProcuIianos  &  Sabinianosin 
hac  controuerfia,  cum  quisex  aliena  materia  fpeciem  ali- 
quam fuo nominc fecir,cuius eafit,recepta eft a Caio.  in leg. 
sdeo.§.cumqaisaPaulo.in  l.inomnibus.&duabus  legibus 
{cqucn.ff.dcacquir.rerumdomi.&aIuftinianoin  §.  cumcx 
aliena.Inftitut.de rcrum  diufl.  videlicct  fi  (pccies  illa ad  piio- 
rcmmateriam  rcuertipoffit ,  eius  cftc  cuius  matenafuerit 


Ac quidem ex iftis  ,  qui  diuerfam  a  communi &  vfitatain 
doccndo  &  interprcrando  rationem  incuntibus  irati ,  & 
iniquifucrunt,ingeriiofiorcs&acutioteshiscaufiscommo- 
tos circ arbicror.Primo ^uod  exiftimarent hos de  verhis  ma- 
gisquamrelaborare  :  prudenciamautcm  omncmmaxime 
veroiurisinrerumcognitione  cflepofitam.Eam  vero  adeo 
magnam  efle,  &  latepacere.vctotum  bominem  defideret, 
quinihilaliudcogirctatqueagar,fcdiuidvnum  (timma  ani- 
micontcntioiic&diligentia  peromncm  artatem  incumbar. 


fin  minus,potius  rideri dominum  qui  fccir.Ean Jem  mediam      Itaque  non  tantum  in  eo  illos  confcqui  poffe putabant ,  quj 


fententiamfccuruscftPaulusinnondiflimili  fpecie.  inl.la 
ns.SS.d^elegat.  5.  Vlpian.vetoaliaquadamdillindlioneilla 
Pauli  negledi  fententiam  luliani  in  eadem  hypothcfi  in  leg. 
Minicius.detcivindic.vt  Sabinia,  tempcrauitinl.Seium  fi- 
lii.44.  §.  fiProcul3.deleg.i.t.confiderandu!n  enim  pucar,v- 
trum cxroatcrialpecies,  vclcxhac  mafla  itcrum  fa<aadura- 
uerit,anmutata  dtteftatorisvoluntas.   Ipfe  etiam  Pompo- 


nonid  folum  operam  (uam  conferrent ,  fed  &  linguarum 
&  antiquitatiscognitioni,  aliiiquehumanioribusdifciplinis 
vocarenr,atque  his  quiabineunre  artate,  vfqiie  adoccafura 
vit2ineovnoomnemoperam,omneque  tempusconfume- 
rent,propccrea  quod  animas  diuerfis occnpatus  &  quafi  dif- 
tra«5lus  ftudiis  tantum  perficcrenonpofficjatque,  (ivis  eius 
invnamdifciplinamfic  defixaacconuerfa.   Deindequodli- 


niusinU<j.nonamplius.§.vltim.delega.  i.  moderationem  ccrarumpotiiisquam  iutis  ftudiofos  cfreduccrent :  quiflo- 

quandaraadhibuit  inter  contraria  eotundem  placita  ,  cura  rcmtantum  ,  s.onfiu^aum  ciuilis  fcientia:  ccn(e<aarcntur, 

bononjm  paitekg.atadubiameft  ,  vtrumrcrumparces  ,  an  &coloreinmodo  ,  nonfHCCum  acque  fangmncm  lurifpru- 

xftimitio  debeatur.  Diftin(2:ione  etiam  vtriufque  familiaj  dentiaequsicxcnt,  cxcmploaB!jd.-Eofumpto  ,  qui  maxims 

fcntcntiasmoderatuseftPaulusinl.illud quoque.fF.de petit.  exp3rteinindagi.nda  &  interptecanda  vcrborum  fignifica- 

biredrSi  cnira  lite  conteftata,mancipia,iumenta,  aut  peco-  done  elaboraiit;dife;iles  reconditi  maiciii  nodos  non  at- 

BDb     ^ 


«4^ 


E  T  I  S  T  O  L  A 


rigcricncc  magna  obfcutitate  inuoluras  quxftiones  expli- 
catit.  Tum  quod  nouicatis  magis  quam  vcritatis  amcr.'  ab 
inucteraca  ilia  confuecudine  ,  eos  dclciuifle  fufpicarencur. 
Plcriquevcro,quiinloco  aliquo  atqueotdiaecranc,idc;rco 
illos  infcnfoanirao  oppugnabant ,  quod  tiraerent ,  nchcc 
nouoiuftituto  ,  lum  luamct  ex  ftimatio  ,  quam  fibibadic- 
nas  eomparatant ,  derrefcerec ,  tum  auihcritas  interprc- 
tum.quibusfummam  defercbant,  lideretur,cuminftar  le- 
gislatorumlaudarentur,  turarecepca  lurifprudentia:  maic- 
Itas  labefa(5laretur ,  qux  omnia  illi  tamquam  facrolandla 
farta  redla  cueri  &  conleruarc  cupicbant.  Hos  velutiau- 
Aores  fruicu»  grex  reliquorum,  quialios  ftudio  magis  eo- 
rura  a  quibus  toti  pendebanc ,  quam  vllo  iudicio  inimice 
infc^abancur.  Namcumapudcos,  vcolimtcfteCicerone 
apudPychagorcoscanrumopinio  prsiudicatapoflec,  vtet- 
iam  line  ratione  valeret  audoritas ,  negabant  hos  lurifcon- 
faltoseire,quinonbatbaro,hortido ,  &fpinofo  illogcncre 
cracionisvtercntur,  quod  Do<!ioresfui&:  fuperioris  xtatis 
interpretes  vlurparc  (olebant.  Vfque  eo  autem  hi  &  lacinica- 
rera&clegantiam  fcrmonis  exofam  habebant,  vc  qui  eatn 
colercnc  in  liiriiprudenciac  arccm  cuadere  non  pofle  puca- 
rent.ItJqueaciuitatc  Iniifconfultcrumin  Grammacicorum 
prouinciam  cosrelegabanr. 

RurlusquiillonuTi  difcif  lina  deferta  ,  nouum  hocgenus 
dececdiatqueincerprecandiamplexifunc ,  bis  rationibusfe 
addu6lo5profirentur,  qiiod  Latinam  didtioncm  &  fermo- 
nem  »cgiexerint ,  qucm  ipfi  Imis  authorss  diligentiffime 
cxcoluerint,  quodnon  modo  ipfi  incultc,horridc,baibare, 
inepre,viiio!e  locuci  fi;it,fed  necgenusdiccndi  ipforum  iu- 
risaucborumpropriiuT],  &f'm  liarefintaflecuti  :  incuius 
vi  teCle  cognita  tocius  quxftionis  catdo  aliquando  verta- 
tur,  qu.c  vniijs  vocis  expv-fitioac  clarius  quam  muliis  corura 
coluainis,p3gin!s,  &foliiscuoluatur,quodin  requac  perle 
fatispcrfpicuafic ,  necvlii  vcl  cxplicationc,  velcomproba- 
tioncind  gear,  plutinjafzpevctba  fuperuacance  &  inucili- 
terprofuc<crinc,raagaofquel.bros  &  commencavios  confc- 
cecint  :  &inamneredaco /£gei  maris  fludus  concicarint, 
quod  difpucation'.s  alien.is  ab  eo  loco  quem  fibi  propofitum 
hjbebant,inmeriutnprotulerint,eoqnefrequentiusiis,qua; 
intecprecsndi  ftfcepcrunt  tenebras  ofFaderint ,  quara  lu- 
tnen  pra;ftiictit»t ,  quod  non  modo  rudes  &  anciquicatis 
ignari , & vciciis moris  & memorix experces, & a  litcraruna 
cuicualjeni ,  fed&abomnibus  in  geausdodlrinis, fibifui.«- 
queincerdixerint,qu;;sveteresliu!(confu!,ftudio(efuncco- 
plexi.Icaque in iuteluftinianeo  'ibratioruai  trrore cortupta, 
mutila ,  mancanonfanaflenecreftituifr:,  fcdinfciafuade- 
prauifTe , & mendofiora teddidifle ,  & idcirco maximis fxpc 
controuerfiis  caufim  prxbuifle.  Hnc  alios  capita  iurisia- 
iic:t'fl2,lcgestotfifIe,  vetba  earum  captaflc,  vim  feafis  in- 
tuliire.&quxptxclareiureconftitucaeranr,  ingeniis  atque 
ineptiis  fuis corrupi ife.  Alios  vero  vix inf peftis  ipfis lcgibus 
iurequeluftinianeojprioribusinterprecibusfctotos  manci- 
p3fre,ncccxopinionumapud  cos  quafi  labyrincho  vnquara 
fcexcricarepotuifTc  ,  nonfolum  lurifprudentix  fincm  non 
fpettaflc  ,  fed necimagincs  quidemveriiuris,gcrmanxque 
iufticii  fcquucos,  ac  pro  arcc  boni.&  xqui  fophifticem,& 
callidaacvcrfuca  aucupiatradafie.  Quocircaquoadpleraq; 
spudeospmdencixinaniifima  ,  abxqaicatealieniffiraa^in- 
epriarum  &  fraudum  pleniffima  reperianrur ,  naultiex  his, 
eosvt  indignoslc<5tuabicccrur,:.  Sunteciamqui  quod  bo- 
nos  &  doclos  lurifconfuicos  inique  ab  ipfis  prcmi  cerne- 
rent:ind'gtiacionc  quadam  correpticosomnino  arpernen- 
tur&contemninc:libroseorumpro  Aug'x  ft^bulo  haben- 
tes ,  cui  purgando  nec Herculcs  quidem  fufHciar,  &  pro  her- 
bis  noxiis  '\n  foecundo  fblo  enatis  dacentes ,  quibus  euel- 
lcndis  nuiliiushominisquantumuis  viuacis  ac  iong.rui  xtas 
iufficiat. 

In  hac  ig'tur  non  modo  diffidentium  opinirnum  difFs- 
rentia.ied&pugaantiumincer  fc pactiuind!rcordia,vcquod 
opcimum eft  (cquamur.formulx illx ac notx  ad diftingaen- 
dum,&d  ligenduroaccommodacxjfuntadhibcndx.  Pr^mo 
ig!Curfpectarcoportcr,q'iatnincerprecandi  doccndique  iu- 
risrationctBvcnecandiillipriminominis.&am/jliffimzau- 
doricatisantiftitesteauetunt,qjosiaerito  vaaquepars  co- 


lit,fufpiclt,&  admitatur.  Acfifcriptaeorumadfloftram  «ra- 
tcmperuenifTcnt,  facileefTet  vcl  mcdiocti  iud'cio  ptaedito, 
quem  ordinem  acmcthodum  in  legum ,  plebi(cirorum,con- 
ftitucionum,teftamencorum,ftipnlacicnum  aliarumq;  con- 
fticucionum  ,  teftamentorum  ,  ftipulationum  aliarumque 
conucntionuminterprccacione,&quamloqucnditacionem 
fibifamiliaremvfurparinCjobferuarc  :  fed  quia  omnia  ferc 
monumencahuiufccmodi  incercidcrunc :  reftar  vcidexre- 
liquiiscorum  perfcruccmur.  Etquidem  a  diligencibusin- 
ueftigitoribus  id  ex  capicibus  in  Pandedtas  coiiieftis  ,  ali- 
quomododeprehcndipoceft,fiquscuii!fquefiiit  autioris, 
in  aliosatque  alios  citulos  diuifaadminiculo  infctipcionum 
invnum  collcgcrinc ,  &  ad  corundemfinguloslibrosrftu- 
lcrinr.  Ex  quibus  conftat  cos  &  in  vocabulorum  poteftate 
&origineexponenda  mulcura  collocafle  operx  &  dil-gcn- 
tiajjquasinlegcedifStoaliifqueiuris  parcibusconcincbancur, 
&cuiufque  propriecaccm&  vim  acracioncmftudiofcinda- 
gane,&  qua  fignificacione accipiciida ,  laccnc an  ftcidim ,  e- 
narrafle.neque  vcrba  captafle,fcd  qua  racnte  quidque  diccrc- 
turanimaducrtiirc ;  dcinde  commoda  tradlandi  via&me- 
thodovfos,tum  inexplicandisfenfislegum  animura  &  vo- 
luntatemcorum,  qui  tulcruntaut  caixerunt,  &  qua  dufti 
racionefuerinc,  &qucmfibi  finempropoficum  babuerinc, 
quoadeiusficripotuit  accurate  conlideraflc ,  firoplicicareni 
magisquamdifficulcatemprobaffe.  S\  qux  vero  vclin  ipfo 
iure  quod  iaterpretabantut,  vel  in  caulis  &  conttouerfiij, 
qua:  iis  deferebancur,  dubia ,  ambigu3,obfcura,  perplexain- 
ciderunt,eazquibonique  difpucatione  ,  teGt\  prauique  dif- 
crimincexplanafle,difEnuifle&diiodicafre.  Inprimisautera 
iuftitix  amantiffimi ,  zquitatis  ftudiofiflimi ,  ampucanda- 
rumlicium,dirimcndacumqueconttouerfiarum  cupidiffimi 
fuerunc,f3n(5tiffimamrcm  ciuilcm  hanc  fapicntiam  duccn- 
tes ,  qux  prctio  nummario,  necxftitaanda  fit,  necdehonc- 
ftanda,nonptoquxftusaucupiohabcntes. 

Hxc  vt  facile  quiuis  vcl  medioctitet  doftus  pcrfpicere 
poteft  ,  ame  coUedta  func ,  cuta  cx  illorum  lurKconfulco- 
rummecfcripcis  ,  qux  Pandetftisconcincncur  :  cumcxali:$ 
probacisaudtoribus,  iurifquecognitione  imbucis.quiiisvcl 
xtacefuperioresvclxqualcs  fuerunc.  Acquidemcusprxci- 
pnam  curam  racionemque  iafticix  xquitatifquc,quam  Atift. 
^aicwo/  vocat.habuilTe  camque fttitfto iuri  prxtulifTc.  Et  m  ■ 

primisxquurabonumquc&fpeiaafle,  &  lurifconfulto  fpe-  I 

dtandumeflecxiftimafle^nonmodoVlpia.^oftcoditfqucdrt/.r.//* 
poftcaetiam  Conftantino  &  Licinio  Impp.  pkcuif  A,fcd&  '«/?"•  & 
probatiffimorum  exemplis  comprobatur.    Qux cum  multa  '*"■'• 
fint,  neineprefingulapcrfsquar,vclmaximcprincipumfux     '^(^^, 
xratisiurifprudentum  C.  Aquilii  Galli,& P.  Seruii  Sulpicii '*^,"f.rfV 
ex Gicerone  Uudes vtriufque  commeiaotantc fatis  fuent  rc-  quu  d«-» 
ferre.  Ac  illius  quidem  audtoritatem  nunquam  mmium  va-  '■e.  tn  ii. 
luiflcinoracionc,quamproCecinnahabuit,dicit,cuiaspru-  ^-  "*""*' 
dentiam  populus  Roraanus  incaucado,nonindeiipiendo  !^'J^J" 
perrpexerit ,  qui  lucis  ciuilis  rationcm  nunquam  ab  xquica-  ca.tt. ' 
tcfeiunxerit.quitocannosingenium,laborcm,fidem'fuara 
pop.  Rom.  promptamprxbuetit.-quiicaiuftus  &  bonus  vic 
fir,vtnacuranondifcipImaconfultusefre,ita  peritus  acpru- 
dens  ,  vtexiure  ciuili  non  fcientia  folumquxdam  ,  verum 
etiambonicasnaca  vidcatur,  cuiustancuroficingenium,  ica 
prompcafides.vtquicquidindc  hauriaspumm  liquidumque 
tehaurircfencias.  Seruiivcro  Sulpiciifemper,inquicinn«- 
na  Philip,  gcauicatcm  ,  conftantiam,fiiem,ptaftantiara,in 
Rep.  cuenda  cutam,  atque  prudentiam  cmnium  mortalium 
famacelebrabit  :  nccvcrofilebitutadmtabilisqaxdam  & 
incredfbilis  ,  &penc  diuina  eius  in  legibi»  incerprecandis, 
zquicatecxplicandis  fcientia  :  omnesquiexomnixcate  hac 
in  ciuicare  iacclligenciam  iuris  habucrunc ,  fi  vnumin  lo- 
cum  conferantur ,  cum  Scruio  Sulpicio  nonCunt  compa- 
randi.    Neque  enim  illc  raagis  lurifconfulcus,  quam  iufticix 
fuit.     Icaquequxproficifcebancuralcgibus  &  aiutc  ciulh', 
femperadfacilicaccm.xquitatcnjqjtefcrcbat.Nequeconfti- 
tucrc  litium  atftioncs  malebat,quam  controucrfias  tollere.l- 
demCiccroincaderaillacorationepluribus  ofterd  i,  fem-  '  ''^'* 
peridhabuiflbplurimHm,  quodinfeautaoritatis  habuic.x- 

quitatifq;plurimum,lurisrecinercfencentiam,&xqu.'catera 
plurimum  valereoporcere,  verbo  ,  adicera,  ius  omcecor- 
qucri.  Itaq;  fapienuffimos  honunes  intcUeda  squitatis  ra- 

tione 


cinn^ 


T)  E  "D  1  C  A  r  O  %^I  A, 


847 


tiDtie,verbaexquicereomnianolui(Ie.  Eos  ctiam  qui  con- 
fulebamur  lurifperitos  confcnfiOe  aequitatis  rationcm  non 
vcrbi  hibere  oportcre.  Qupcirca  viilitatem  commuDem 
non  deferere  (olum.fed  &  prodere ,  qui  ad  verba  te:n  de- 
flciaint,  coafilium  autem  eorum  qui  lcriplerunt,  &raiio- 
nem ,  &  audtoritatem  relinquant ,  vcrbifque  acquiiatem  op- 
pugnenr. 

Etfi  vero  iidera  lurisantiftitcs  prioraduxerunt  eaftudia, 
quaad  lurifprudentiamfpediabant.tanjen  non  totamxta- 
tcminiisfolis  ttiucrunt,  fed  cum  illis  etiam  aliarum  rerum 
cogoicionem  &  (cientiam  iunxcrunt.pt^fcrtim  vero  quarum 
ptoxima  eft  cum  iuris  difciplina  cognatio ,  vt  proprietatis  fer- 
monis.diflcrcndi , &  vcti falfique iudicandi  artis ,  &  moralis, 

ciuilifquc  fapieiitiar. 

Scd  quia  magna  & patrum ,  &  noftra  racmoria  &  fuit ,  & 

eftopinio.neraincmcotumlaudcmclati.cgregii.exccllentif- 
que  IurifconfiiIciconfcquipo(re,qui  literis  quoquc  aliifque 
libcralibus  difciplinis  operana  dcdetint.  Propterca  quod  acies 
mencis  animiquc  vis  diftrahacut :  quam  (olam  ad  comprc- 
kendendam  luris  fcicnciam,& inprimis  difiicilem,  & lacc pa- 
lentem  incenderc  oporteat ,  infirmanda  eft  &tolleudaeo- 
rmneiemplis.quivno  omniumore&animo  pro  lutisperi- 
tidimis  habiti  faerunr.  Hos  enim  ica  luris  ciuilis  laude  floruif- 
fc.vt  aliis  etiam  li  tetis  doarinaq-,  prxftarenr,  cercitriino  mul- 
torum  vecerum  ceftimonio  planum  faciam.  Caius  vel  locu- 
plccifli.-numhabemus  tcftem  euraipfum,quem  pauloantc 
commemoraisi  Ciceronem  hbro  tercio,  dsOcacore.  N.ira 
apudeom  Craflusrcfert  jfxpefeaudimfts  depacre  &  focero 
luoRomanos,quiexcellerelapicntiigloti.iveUiac,omnia 
qisquidemnuncciuicasillanoirecfolicose(Iecompled:i.Sa- 
lisautcmconftatapudnullamgentem,  nullamue  ciuitacem 
psrinde  vel  exculcam.vel  in  honotcfuiireiurifprudencianj, 
arqueapudpopalum  Romanuin,cumqueiis  in  artibusqui- 
.  bisfcdcaidic,eiccrosraortalesIongcfuperafle.  Icaquefura- 

mUht  ™'JS  'i  &  amplilfimos  viros  &  clariflitnos  b  homines  &  ciucs, 
W./.,^5cpnncipcs,cciaicacisIuri(prudeati.cftadiopra:faitle,iurif- 

trM.     que  ciuilis  cognitioncm  acquc  incerptecacionem  in  pofleflio- 

Uh.2.dty^^  fua  recinuifle  Ciccro  cradit:&  Pomponius  ^ilutisciuilis 

'f  "":  .    fcicntiam  maximos  viros  profe  flos  fcribit :  ex  quibus  eos  te- 

•««L7'«afet,qui  maxiraxtaerunc  apud  populura  Romanumau- 

UMg.    laoritatis  &  dignicacis.  Proinde  idem  Craflus  generalifua: 

«r.        propoficioni  fubiicit  cxempla  cxccllentiflrimorum  virorum, 

quiomnesConfulcs,  plenquepontifices  Maximi.nonnuUi 

etiara  Cenforesfuerunt  :  Sexci/£lii,M.Manilii,P.Licinii, 

Crairi  veceris,T.  Corruncani,P.  Cornclii,  Scipionis  Nafici, 

&M«ciCaconis.  EtcnimadprimosillosduosS./£liura,M. 

Maniliura ,  tranfuerfo  ambulanccs  foro ,  &  i  n  foUo  fedentes 

domi  fic  adicum.non  folum  vt de iure  ciuiU  ad  eos ,  verumet- 

iamdcfiliacoUocaDda,  dcfundoemcndo,deagtocolendo, 

de  otnni  denique  aut officio.auc  negocio  ref ettetur.  Eodem 

modo  ad  Craflum  Corruncanum  Scipioncm  prudentifE- 

mos  homines  de  omnibus  dzuinis  acquc  humanis  tebus  rcla- 

tum :  eofdemquc  &  in  (enatu , &apud populum , & in  caufis 

amicoram.&dorai&miiitixconfiliumfuumfidcmqucpr^- 

fticifTe.M.  veroCaronem,  &in  diccndo,  &iniuris  fcicntia 

&labotafle&pr*fticiflre,&in  capeflcnda  Republica  priua- 

totum  negotus  rccardacum  non  faifle,  nemincm  apud  popu- 

W./.</(f  li,n,fortiorem,nemiuemmeliorem  e  Senacorcm,  eundera 

*^'""      facile  opcimumlraperacorem.dcnicjuenihilRomxcempo- 

ribus  illis  fciu  difciue  pocaifle ,  c^uod  iUi non  cum  inucftigatit 

'^ '  -  ^.-&fcie£it,camctiamcofi(Lripferit.  Acqui  apudeundemfAn- 

J'  coniusi.ropofica  lutifpititi  definicione  cxemplis  vcicutScx- 

^s.  7oH  t!  /£lii&Marci Manili/",  qui  verc  lurifconfulci  nominari  pof- 

e//..r-  finc.     I  !em  in  Caccne  Maiori  Sextum.i£lium  (itaenimle- 

*"'        a.:ndinT»  puto,noa.Sextum  .^milium )  cum  aliis  commemo- 

"^ /  '  ''■)  rar ,  a  quibus  iura  ciuibus  faerint  prsfctipta.     Et  in  Btuttj 

'/«"vl  Sextum /£liummris  ciuilisomniumpcritiflimura.addicen- 

"uT.it  dura  cciara  paiacum  cradit ,  ManiUum  quoquc  prudenter 

■-'«'A     dix,fl-c.  .  .       , 

f""         Sed&  Seytum  itliummaximamfcientiamm  prohtendo 

^'"", '"  habuifle,&  icicirco  ab  Ennio  laudatum,&  M.  Manilium  intcr 

Z''U  aiiosfundafcIusciuilePomponius^rcferr.  IdcmT.Cor- 

-<«.      runcanura ,  ptimum  lusciuilcpubUccprofeflumfcribir.  A  E- 

"/"•    uudera  Citeto »  quoque  intcreosnumcrai.quiiuraciuibus 


prjEfcripfcrunt,quoium  vfquead  cxtrcmumfpirirum  prouc- 
(^afitprudcntia.  EcinBruco  difertum  eciamfuifreconiicit, 
quod  ex  Pontificum  coramcncatiis  longc  piunmum  ingenio 
valuiflcvideacur. 

Scipionem  quoque  Naficam,  qui  optimus  vir  a  Scnatu  eft 
appcllatiis,  Po:iiponiusinIureconfultisrefcrr.  Sed  crratum 
cft  in  prxnorainc ,  quod  P.  fuir ,  non  C.  vc  ex  CiceronejVcr- 
rio,Flacco,Liuio,Plutarchoin  Quinftio  Frontino,  Appiano 
in  Syriaca,auchore  dc  viris  iUuftribus,Cafllodoro,  Eutropio, 
Orofio.&aliismulrisfcriptoribusconftar.  Hunclutis  ciuilis 
&  Poacificii  pericum  fuifle  cciamCatoindicatapudGicero- 
nem  de  Scneiftu.cuius  ftudio  fencx  etiam  flagatit.  Ac  quidcm 
cum  id  tcmporis  adhuc  vixiflc,intclligi  potelt  ex  Epitome  Li- 
uti  4^.  vbi inter iUu  ipfum  Catonem  &  Scipioncm  Naficam, 
quiviropcimusaSenatuiudicatus,  de  bcUoCarihigincnfi- 
businfcrcndovrbequeUladelcnda  diuerfi  ccrtatum  fenten- 
tiisait.  Cxtctoquinetiamtumfloruit  huiusScipionisfiUus, 
P.  Scipio  Nafica ,  qui  Corculum  appeUatus  eft ,  qucm  Cicero 
inBruto  traditcloquentemhabicumfuiirf.Eundem  Author 
devirisiliuftribus,quivulgoPjiniiII.  rjominc  inicriptusefl, 
cloquentiaprimum,  iuris  fcicniia  confuhidimum,  ingenio 
fapicntiflimum  fai(re,acque  indc  Corcutura  difturo  tradit. 
Verum  iUe  cx  parre,qui  vir  opriraas  iudicatus  eft,  &  filio,qui 
Corculum  di^us  vnum  facit.  Hinc  Rutilius  qua:  Liuius  iu 
Epicorais  47. 48. 45) ,  fcribit,  vc  hune  ipfura  Pomponii  locum 
accipicndum  putar  de  filio ,  qui  Gorculum  eft  vocatus ,  fcd  & 
patrcm  eius  P.  Scipionem  Naficam ,  dc  quo  hic  Pompcnius, 
Jurifconfultura  fuifTc  ex  Cicerone  probaui. 

P.Graflum  vecerera(quiDiucscognorainatuseft,audlor6 
LiuioUbrovigefimofcptimo)aGiccronelibrotertio,dtOra- 
tote.didlum  puco,vt  cum  difctinainaret  abeiufdcmfiUoP. 
Ctaflo  Mutiano:  vterque  cnim  &  lu  lutifconiulcorum  &  ota- 
torumnumccumpctuenicvietquectiamPcncifexMaximuS 
fuit.  Etfi  vcco  veicrein  iilum  in  Iutifcon(ultis  non  comme- 
morat  Pomponius.tamcn  eum  Cato  apud  Cicero.in  Ubro  de 
Scncftut.a  ftudio  &  Pontificii  &  ciuiUs  iuris ,  vt  &  P.  Scipio- 
nem  Naficamcomracndac,eo(que  his  ftudiis  deditos  fcncs 
fc  vidifle  ait.Quatc  vt  locura  illum  accepi  dc  P.  Scipionc,  qui 
ptiraus  Nafica  di6taseft,nonde  filio  eius,  fic  mulco  magis 
cxiftimo  eura  de  P.  CrafTo  vetcii ,  non de  P.  Craflb  Mutiano 
locutura  cflcquod  hic  tcmporis  nondum  fueric  cxada  xcace. 
AtiamP.CrallasmuitoantcdecefFerat.Nam  Liuiuslibr.  jy. 
in  principio  anni  ^70  .M.Claudio  MarcclIo.QJ^abio  Libco- 
neCofl^^hanc  P.CraflumPontificem  Mixiinum  moitaura 
fcribit.Cum  hac  ctiamfentenciafaciclucusillc  Ciccron.inli- 
bro  deSeneftute.  quemmododeT.  Cetiuncanocommc- 
nioraui.Nam  Cato  Maior  &  P.Craflus  co^ui  fuerunt.quippe 
curt\  hic  anteCatonis  confuiatum  quindecimannis  ccnfor, 
&  decennio  Confulfuerir , morcuufqi  ficanno  proximo  poft 
Caroniscenfuram.  Oftendicautem  Cato  his  veibis  vfque 
ad  excremum  fpiticum  omnes  illos  iam  dicm  fuum  obiifTe, 
vtiiufque  eciam  vc  Oiatoiis  Ciccroin  Bruto  mcminir,vbi  ec- 
iam  hunc  P.  CrafTum  cum  fuperioii  Apbricano  confulera 
fuiflc  narrat,  fed  de  his  alias  plucibus. 

lamvcroM.Catoneractiamaliis  inlocis  Giccroobvarias 
ingenii dotcs  cxcolUt.  Nam  libro  i .de  Ocatore, &  tanta eum 
eloqucntia.quantamillatcmpoia  atque  illaxras  in  Rcma- 
nacuiitateferreraaxiraampotucrit,  &  luris  ciuilis  petitifli- 
mum  fuifTe  fcribit.  Et  in  lib.  de  Sene(51;ucc,in  hunc  modura 
facitcundemCatoncmloquentem.Omniaantiquitatismo- 
numenta  colligo :  caufatum  illuftrium  quafcunque  dffendi, 
nunc  quam  maxime  conficioorariones :  ius  Augutum  Pon- 
tificura  ciuiletrafto:multumeciamGrxcis  literisvcor.&in 
Bruco  cxcellentem  &  viiura,&  ciucm,  &  oiatoiem ,  &  fena- 
torcm,&  Impcrarorem  f  uiffcindicar.Eundcm  fummis  eciam 
hudibus  Liuius  profequicur,  cum  narrac  tantam  in  eo  viia 
animi  ingeniiqucfuiflc,vtquocunqucloconatus  cffetjfor- 
tunam  fibi  ipfe  fadlurus  fuifie  vidciccuc ,  nuUam  aitera,  ncqj 
priuats ,  nec  publica; reigcieDda: ci defuiire ,  vibanas,  rufti- 
cafque  rcs  pariccr  caIlaifle,adfumraoshonorcs,aUosrcicn- 
tialuris,  alios  cloquentia,  aUos  gloria  militari  prouecSlos. 
Huic  vcrfatUe  ingcnium  fic  paritcr  ad  omnia  fuifTe,  vt  na- 
tumad  id  vnum  diceics,quodcunquc  agercr,in  bello  ma^ 
nuforciffimum ,  mulcifq;  iafignibuRlarum  pugnis,  cundcm"^ 

BBb     4 


84S  e    T    I    S    T    0    L    ^ 

pofteaquamad  magnoshonores  pcmcnerit,rummumlni-  baaffe(3:aretur,acceffiflcconfulendicau{aquenclamruftica- 

peratorem ,  eundem  in  pace  fi  ius  confuleres  peritiffimum ,  fi  num,a  quo  cum  rcfponfum  magis  vcrum,quam  ad  fuam  rcm 

caufaorandacfleteloquentiffimumfu  flc.  Scd&  Pliniuslib.  accommodatum  abfl:uliiret ,  vt  eum  triftem  Galba  viderit, 

7.cap.i7.  Catonemhunctresfummasinhomincrcsprafti-  quifiuiff^equadercadCraflum  retuliflet:ex  quovtaudiuita. 

tifle  exiftimatum  cfle  prodit ,  optimum  otatorem,  optimum  Craflo  perconftatura ,  quid  ei  in  mcntcm  vcncrit ita  refpoa- 

Imperarorem,optimumfenatorem.Idcmlib.itf.c.59.homi-  dere.  Craflumhominem  peritiflimumfidcnterconfitmafle, 

nem  fummum  in omni vfu fuifle  fcribit.Eadcm  de re  Plutar-  ita fc rcm  habcre, vt  rcfpondiflct.  Galbam  autem  alludentera 

chus  in  vica  Catonis.  At itmilins  Ptobus  in  omnibus  rebus  varie  multa  pro  zquitate  contra ius dixifle,  atque  iilum  ad au- 

(i nquit) fingulari  f uit prudentia  &  induftria.  Nam  & agrico-  dores  confugifle,&  id  quod ipfe dixifllet , & in  P.Mutii fratris 

la  folers,&reipubl.peritus,Iurifconf.&magnusImpcrator,  fui  libris,  &  m  S.  ;£'ii  commentariis  fcriptum  protulifle: 

&probabilisorator,&cupidiflimusliterarum  fuit,atq-,hunc  actamcnconccflSffe  Galba:  difputationem  fibi  ptobabiicm, 

quoqueM.  CatoneaiprimumPortiffgentisinlutcconfultis  &  propcvcram  vidcti.  DceodcmGelliusLbroi.capite  >  }, 

quoqsnumerarPomponius.  Acdeillisquorumprudcntiam  ficlctihit,  P.  Craflus  Mutianus  darus  &  irdytus  vir  ,  i 

ino.TinigenercvetiatamefleGraflusapudCiccronem  lib.5.  Semptonio  Afcllionc,  &  pleriiquc  hiftotia  Roirarar  fcti- 

narratjhaftcnus.  ptoribuS  traditur  quinque  hsbuiffe  reium  bonarum  maxi- 

Praretea  hon  modo  locum  qucndam  inter  difertos  te-  ma  &  prscipua,  Qupdefl^etdinfTimus,  quod  ncbihirui  us, 

nuifle  Q^FabiurnPidorem,(ed&iuris&literarnm&anti-  quodeloqucntiffimus.quod  lunlcotifulriflin.us.qiiod  Pon- 

quitatisbenepcritum,  iifdemque  fere  laudibus  Q^Fabiura  tifexMaximus.  Cicero  vero cod.  i.de  Otatfcre.fuifleCraf- 

Labeonem  ornatumfuifleCiceroin  Brutofcribit.  Qninin  fura  in  nuraero  difercoiuffl  tradit,  fed  paiem  Galba  nullo 

1)i  znomine  Fabii  Pidoris  mendum  fit  dubium  non  eft.  Nul-  modo. 

ienimintota  gente  Fabiotum  Ser.  prsnomenfuit.ncdora  Pomponius  in  daiis  lurifconfultis  quoque  commcmo- 

Pidloribus.Itaque  Q_Fabiun»  Pi<aorcm  lcgendum cfle  alias  rat  L.  a  Craflum  fratrem  P.  Mutiani qui  Mutianus  didus  fir  "Spf/f 

docui.  Intelligoautemillum  Q^FabiumPidorcm,quian-  (ita  cnim  legitur  in  Flcrentinis)  hunc  a  Ciceronclurifcon-^^^^"^^ 

nalesrerum  Romanarum  copfciipfic,quem  fxpe  &  Liuius  fultorumdiiertiffimumdici.  Hunclocumquoquomodoac  (^ l^ 

&Plutarchus,  &alii  vcteres  Hiftoricicitant.  Nam  Ciccro  ccperimus.ab  errore  vindicare  non  poterimus.  Namfiin  c.m 

illiaiqucantiquitatis  cognitionem,  ac  iuris  &  liierarumtri-  tclHgamus  dcCtafloMutiano,&inpfa;nomineeiratuirjcft,c>'«»^. 

buit.  S'goHiusautemcx  Appianoin  Annibalis  hiftoriapro-  quodcieftP.  nonL.&inCiceronisteftimonio.  Nam  Cice- 

bat  eum  illum  efle,  qui  If  gatus  Delphos  miflus  poft  Can-  ro  fcnfit  dc  L.  Ciaflu,  quem  libris  tribus  de  Oratorc  cum 

nenfem  pugnam  anno  ab  vrbe  condita  s  57«  reuctfus  re-  Antonio,aliifquccolloqutntemfacif,nondeP.CtafloMu- 

fponfum  cracuh  Pyrhii  ApoUinis  ex  Graeco  carmine  inter-  tiano. 

pretatum in fenaru recitauit , qua de re Liuius Ibro  25.  Alius  Nec ncccfle erat Budaro, vt ea ref errer ad QJMutiuro  Scc- 

autem  fuit  a  Q.  Fabio  Pidlore  huius  cognominis  principe,  uolam ,  cum  idcm  Ciccro  L.  Craflb  &  in  primo,  de  Oratore, 

qui  Gonful  fuit  cum  L.   Quimo  anno  484.  Idtra  enim  &inBfutoadrcripfeiir.  SinauremdcL.Craflo^vidofcadcli- 

«demSalutispinxir  anno4?o.iuxta  Pliniumlib.  j^.cap.^.  tumeft, eum&P.  Mutiifrattemfuiflc&Mutianiimappel- 

Intcruallum  cnim  indc  vlque  ad  legationem  cft  87.  an-  latum.  Vterq;  tamen  optimoiufcinnumerumpg^egiorura 

notuiil.  lurifconfultorum  reponi  poteft.  Acquidemfiotdinistem- 

Q.  FabiusLabeo  ncpbs  fuicQ.  FabiiMaxiroi  Verrucofi,  porumr.iriofitbabenda,  qua  de  Ciaflo  Pomponius  tradr, 

quiipre  quoquepcrinde.vt&QiFabiusPidotConfuIfuit,  ad  L.Craflumrcferf  nda  erunr.NamP.LiciniuiCraflusMu- 

vtaliasoftendi.  NeurrumhorumPomponiusenumerat,fed  tianus  ar qualis fuit  P.  Mutii  Scxaols,  bieuniocutpoftcum 

Q__Fabium  qui  ad  Canhaginenfes  miffiis  cft  legarus,  qui  Conlulfuit. 

in  nonnullis  impreffis  codicibus  &  Ciccronis  Philip.  5.  &  Qnamexcellensfueric  eloquentiaiurisccgnitione  &d6- 

Liui.lib.  i  i.Q^FabiusPamphilnscognominatur,fed  non-  ftrina,  optimusteftiscft  Cicero.  IsinBrutohuncCraflura 

ftullica;[erumcodicuroh»bent,Q^B.EbiusPamphilus,non-  &  Marcum  Anronium,q!jicum  A.  Pofthurcio  quadriennio 

nulli  Q_Ba:bius  Tamphilus,  qu^  mihi  Icdio  iis  de  caufis,  anre  hunc  Crjflum  Conful  fuit  Senacufconlulti  anno  6^^. 

quasaIioinlococommemoraui,probatur.  AtillumQ_Fa-  ex'ftimat  Oratores  fuifle  maximos,  &  in  bis  ptireum  cum 

bium,quipofteriorisapudLiuiumeod.lib.ii.legationisprin-  Gricorum  gloria  Latine  dicendi  copiam  fiiiflc  aequatam. 

Cepsfuu,  Q_  Fabium  Maximum  Verruccfum  accipicndum  Itemomnesitaiudicafleneminemefle,quihorum  alterutro 

efle  ex Silio  lcalico ,  Gellio ,  Floro ,  &  Fdftis confularibus ali-  patrono cuiufquam  ii^genium rcquirerer. 

bi  ofl endi,quem  iuris  ciuilis  laude  floruifli  nulla  qnod  (ciaro,  Eodcm  nihil  ftatuit  fiet i  potuifle  peifedbius  nihil  ir  inrer- 

memoriaextar.  Q|iofit,  vtlocus  ille  Pomponii  iutisdodlis  prctando,indefiniendo,inexplicanda£rquitatecopiofius,& 

admodura  fir  fafpettusitumquodQ^^Fsbii  loco  inFloren-  ita  abhocCrafllb&Q  Sciuolaacutiffimo,&iniureparaiif^ 

tin.  editione&aliis,  Q;  Mutius  manifelto  cft oie  ponatur,  fimocaufamillamM.Curii&Q^Coponiidrdam(cumvter- 

tum  quod  ncc  temporum  ratio  ,  fcriefque  fir  fcruata,  tom  qucexcontrariapartclusciuiledcfendercr)  vt  eloquentiura 

quoddeoptionebellipacifquceligends,Poraponiusnoftcr  lurispeririffimusCraflus,IUtifconfuItorumcloqoendflin5us 

abomnibushiftoricis,PoIybio,Liuio,SilioItahcodiflentiat,  Scacuolaputarerur.  Et  Paulopoft,  NoliBrutcexift.mateha 

vt  abas  expofui.  duobiis  quicquam  fuiflc  in  hac  ciuitate  priftantius.  Nam 

lamvetoP.  Licinium  CraflumMutianum,tumvafiisdo-  conlultorum  alrerum  difrertiffimum  ,  difettorum  alttrura 

tibus,tumhberaIibusdo(Slrinispriftantiffimum  fnifle,cum  confuldffimumfuiflc.  Eofdeminterfepluribus  pcfleacom- 

aliorum,  tum  dariflimis  Ciceronis  monuroentis  cft  confi-  parar.  Eiufdcmcrianjfspehonoiificammentionem  facitin 

gnatum.  Siquidcmdc  coCiccroinBrutoin  huncmodum,  tribusillisdeOratore  hbris,in  quiDuscumdeofficioOtato- 

P. Craflns  valde  probarus  orator,  &  ingcnio  valuit &  ftudio,  ris diflef entem  facit  Ac  fingula quidera  cx  iis peifcqui nimis 

&  habiiit quafdam  edam  domefticas  diTciplinas.  Nam  &  cura  lorg.im  f uerir. 

fummoillooratoreSer.  GaIba,cuiusC.filiofiliamfuamcoI-  Vnum  adrctibam  locum  ex  libro  je  Oratorc  ?.  vbi  Ca- 

locauerar,affinicate  fc(edeuinxerat,&cumefletMunifilius,  tullus  plus  laudis  eo  illi  tribuendumftatuit  ,  quodinalia 

fratremquchaberetP.  Sca:uolan»,domiiusciuilecognoue-  lingua  ac  moribus  natus,  occupatiffimain  ciuirare,vclpri- 

tat:in  eo  induftriam  conftat  furamam  fuiflTc  maximamque  uatorum  ncgotiis  pene  omnibus,  vel  otbis  tetrx  procu- 

graciam,cum&confulcreturplurimum&doccrer.  Hincin-  ratione  diftfidlus  ,  maximam  vim  rerum  cogriirionemquo 

telligi  poteft  adoptatum  eum  ex  gentcMutiain  Crafloram  comprehendcrit,  eamque  omnem  cum  eiLs,  q»i  confilio 

familiam ,  non  vt  B.  Rurilius  Cotrafius  &  alii  putatHnr,  c  &  oratione  in  ciuitate  valcat ,  fcientia  atqne  exrrcitado- 

Craflorum  gcnrc  adopdoneir.  familiam  Mutiam  ttanfiifle.  ncfociatit.  Nec  multopoft  Cotta  feoradoneCiaffi,  quod 

VndeMutianusdidus, Veileiuslib.z. Idemlib.de  Orar.enn*  omnem  rerum  (ciendam  Gr  complexus  ,   iu  Acadeiniam 

dera  P.  Craflum,&cloquenrem&Iurifperitumfuifl[etradit.  totum  compulfum  fatctur.  Eundem  in  ea,  qum  in  Pifo- 

Etpaulopoftcommemotar,adhuncCtairumardilitatcmpc-  nemhabuit,  horainera  fapientiffimum  Romaa^  ciuitatis 

tcntem,cum  eum  maior  Satu  edara  confularis  Sergius  Gal-  apptllat. 

R.  qao- 


T^ET^ICATO^IA. 


84^ 


P.iqaoque  Rutilium  Rtffum  Pomponius  in  numerum  lu- 
rifconfultorumadfcribic.  Dceoita  Cicero  in  Bruto:Ruti- 
Itus  in  quodam  tri(li  &  feuerogenere  dicendi  verfatus  eft.na- 
tura  vehcmens  &  acer,  multaque  opera,  mulcaque  induftria 
fuir^quserat  proptereagratior,  quod  idem  magnum  mu- 
nusde  iure  relpondcndi{aflinebat:multa  prxciara  deiurc, 
dodus  vir  &  Grzcis  literis  cruditus.  Panztii  auditor ,  prope 
perfedlus  in  Stoicis.  Itaqueilla  quaf;  propriaed  buiusdifci- 
plins  Philofophorum  de  fcipfisopinio.firmainhoc  viro& 
ftabiiisinuenta  efl.  Igitur  in  Stoicis  oracoribus  habct  Ruti- 
lium  & laudat ,  quoniam  per illum  ne  hoc  quidem  in  ciuitate 
genus  oratoria laude caruerit.  Eundcm  lib.i.de  Orac.  Homi- 
neradoftum&  philofophia:  dcdituin,exemplumqueinno- 
ccntis fuifle dicir.quo  nemo  neque integrior in ciuitate fue- 
rit,neque  fandlior.  Liuius  quoquc  epit.  7  o.virum  fummx  in^ 
nocentizvocar. 

Nec  Q.  Tubero  modo lurifconfultus ,  fed  &  infignis  Phi- 

lofophusfuit.IdemquoquePan2tiiauditor,&StoicasPom- 

(/./.i-§.ponius.  aDeeoitaCrafTusapudCiciro.lib.  ^.dcOratore. 

fftkos    Djes&  nodtcs  virum  fumma  vircuce  &  prudencia  videba- 

'"","''  muSjPhilofophocumopcram  daret,CL:,Tuberonera.  Etin 

^^  ^Bruto ,  Q .  itlius  Tubcro  fuit  mediocris  m  dicendo,  doftifli- 

mus  in  difputando.Ex  ciufdem  Gicero.lib.de  lure  ciuili  in  ar- 

tem  redigendo.hoc  etiam  teftimonium  de  Q.  i£Iio  Tubero- 

ne,quodrcientiaiurismaioribusfuis  non  dtfuerit.dodrina 

etiam  fupetfuerit ,  prasftiterit ,  Gelhus  citat ,  quod  difciplinas 

Stoicas  &  dialediicas  percalluerit :  fed  &  hiftorias  confcripfit, 

Qos  fspe  commemorantur  a  Liuio,Dionyfio&aliispro- 

batisaudotibus.  Adeundem&Pan<Etius&  HecatonRho- 

dtus  libcos  aliquos  ia  Philofophia  de  moribus  a  fc  editos  fcri- 

pfciunt. 

Item  Sextum  Pompeiiun  Cnci  Pompeii  Magnipatruum, 
rf.$. *«/?  quem  Pomponius b  ftatim in lurifconfultot um  ordine f ubii- 
■sfte-  citTuberoui  pr«ftantiffimum  ingenium  contulilfe  adfum- 
''•  '^"^'  mam  lutis  ciuilis ,  &  ad  perfedam  Gcometria:  rerumq;  Stoi- 
'f"  ^'  catum  fcientiam  refercCiceroin  Bruto.  Eundemlib.  i.  dc 
,fe$u4.  Qj^j_g^^jjjyjj^homineminphiloIophia,&libr.}.Stoicum, 
Philip.  I  i  •  doftum  virum  atque  fapicntem  appellat. 

Q.  etiam Mutius  Sczuola multarum  rerum Icientia ante- 
celluic.  De  eo  Cicero  libr.  1  .de  Oratore  fic :  Q^C2uoIa,ho- 
mocmniumdod:iffimus,&  difciplina  lurisciutliserudiciffi- 
raus,  &  oracione  raaxime limatus  &  fubtilis,  atquc  lurifperi- 
torumeloqucntiffimusjcloquentium  lurisperitiflimus.  Et 
paulopoft,  Antonius  hunc  Mutium  paterni  luris  defenfo- 
rem,  &  quafi  patrimonii  propugnatorem  fui  vocat.  Idcm 
Cicetolib.  i.deOffic.cumpofuiiret  quotum  patresautma- 
ioresaIiquagloriapra:ftitiflent,eornm  plerofquc  inhocgc- 
nerelaudiscxcellere,  fubdit  exempIumdehocQJvlutioP. 
filio  in  iure  ciuili.  Nam  pater  cius  P.  Mutius  a iure  ciuili opti- 
me  fuic  iaftrudus.  itaque  inlib.  i.de  Oratorc,  Antoniusin 
iis  qui  luriconfulti  vere  dicantur,  rcfert  huius  Q^  patrcra  P* 
Mutiura. 

Ec  Poraponius  eundem  in  illuftribus  lurifconfultis  rcccn- 

» peH   fet ,  c  &  dccem  libellos  reliquiire  tradit.  Idcm  quoque  Ponti- 

I  fuc    fex  Maximus fuit.  Hinc  lib.  1  .de  legib. Cicero  Pontifices  Ma- 

' "  ^-    ximos  ambos  &  eofdem  iuris  peiicifliraos ,  &  homines  fuo 

**""'  qaidcmiudicioacutiflrimosfuiffetradic.  EunderaP.  Sciuo- 

'  la>;n  Cicero  in  Bruto  valde  prudenter  &  acute  pauloeciara 

I  c.opiofiusdixiflereferc.PorroQJcsuolaraCiceroinBruto 

homiQem  acutifrimui8,&  in  iurc  paratiffimutn  &  peracurum 

ad  excogitandura ,  quid  in  lure  aut in  a:quo  verum,  aut  cfret, 

aut  non  cflet,  acotnatumvirura,  &  excellcnsingenium  iil 

Rom.  Repub.  nihilque  L.  Craffo ,  &  ipfo  fuifle  in  ca  ciuitate 

prx(hntius:quem  locumpauloantepluribusexpofui.  Nam 

ia  LjeUo  commemorat  fe  raortuo  QJc(;uoIa  Augurc  fe  con- 

iMlille  ad  Pontificem  Sciuolara ,  quem  vnum  fuz  ciuitatis  & 

ingt;nio&iuftitia,induftriaprzftantiffimura  dicere  audcat. 

Psdianus  quoque  in  Cornelianara  cundera  Oratorem  &  lu- 

lilconfultum  fuifle  ex  Ciceronc  notat.  Eundem  Pomponius 

lusciuile  primura  conftituiflc  generatiminlibtosdeccm  & 

oQto  redigendum  fcribit. 

Qoa  in  rc  iUicum  Ciceronenon  conuenit.  Hiccnim  ia 

'    hbrodcOtato.  CraflumcodemScxuolaaudicntediiputan. 

tem  inducic,quamobrera  cognitio  lutis  ciuilis  a  plerifquc  dif- 


ficilis  exiftiraetuf  ,cum  nuIliusCbidofttina:  facilior  effevi- 
deacur,  &  inter  alias  caufas  hanc  quoque  commcraorantcm, 
quod  pofteaquam  id  edicum  fic ,  expoficis  a  Cneo  Flauio pri- 
rauma(a:ionibus,nuIIifuerinr,qui  illaarcificiofedigeftage* 
neracim  componerent:  nihil  cnira  efle,  quod  ad  artera  rcdigi 
poffic ,  nifi  ille  prius ,  qui illa  renec ,  quorura  arcem  infticuere 
vult.habeac illara fcicntiam,  vt  ex  iis rebus ,  quarum  ars  non- 
dum  fic,artem  efficcrepoffit.  DeindeinBruto  cidem  Scz.» 
uola:  magnum  luris  ciuilis  vfum  tribuir.arcemnon  tiibuit, 
fed  vni  Sulpitio,  proprerea  quod  ad  luris  fcientiam  Diale- 
dicam  adiunxerit,  atqueira  ptimusiusartequadam  tradta- 
rit.  Qnpd  fi  igicur  nuUus  fuit  ante  Ciceronem.qui luris  ciui- 
lis  capica  arcificiofc  digefta  generacim.pcr  cercs  &  pauca  qu^- 
dam  gencra  componeret ,  atque  ideo  id  Ciccro  de  fc  poliici- 
tus  fitlib.i.dcOratorci  &  prxftitcric :  cum  Gcllius  vt  iaia 
oftendi ,  mentionem  fecerit  eiufdcm  libri  de  iure  Ciuili  in  ar- 
tem  rcdigendo ,  quomodo  cum  co  conciliabimus  hunc  Pom- 
poniilocum  de  lure  ciuiIiprimumaQj_Sca:uoIa  conftituto 
gcneratim  in  libros  decera  &  oSto  redigendo  ,  przfertiin 
tum  Ciccro &  a  Scsuola lus  ciuile  didicertt ,  &  libros  illos  de 
Oratore  poft  mortem  Sczuol^  compofuerit  ?  Cuius  rei  id 
argumeatoeft,  quodgenusnecis  cius  in  ptsfatione  lib.  j. 
defcripferit. 

Qnid  Seruiura  Sulpitium  nominem  ?  nequeenimfaci- 
le  aliuttt  quenquam  illum  plus  ftudii,  &  ad  difcendum  ,  Sc 
ad  omnes  bonarum  rcrum  difciplinas  adhibuifl^e  Cicero  it^ 
Brucoair.  Naminiifdcm  cxcrcitationibus  illum  &  fe  abin- 
eunte  scatc  fuifle,  &  poftea  Rhodum  vna  fecum  profeCbura, 
quoitneiiorfierct&do6lior.  Eundem  prstcr  aitem  difle- 
rcndifiuGdialedlicam,  &Iicerarum  fcicntiam,  &  loqueadi 
clegantiaraadiunxifrc.  Icaque  longe  omniumnon  eiufdenl 
modostatis,  fcdcorum  ctiam  qui  ante  fuerunt  in  lure  ci- 
uiliprincipemcfleaffirmat.  Sunt  &aIiamuIcafummoriiiB 
virorumexempla,  fed  nonopuscftpluribus.  Addamcaa- 
tum  ex  Pomponii  catalogo  Antiftium  Labconcra,  queni 
<^pIurimumftudiis&conIcribendisIibris,&prs  cstensdo-  d^.tsfi 
drins  &  fapientis  opersdediflc  refert.  Geilius  huncluris  h»»cm,*i^ 
quidem  ciuilis  difciplinam  principali  ftudio  exercuifle.&con-  *"»*', 
lulentibus  deiurepublice  refpoadille,  fed  csterarum  bo- 
narum  artium  non  expcrterafuiffe,&inGram.Tiaticamat- 
que  Dialcdicaraliterafque  antiquiorcs  penctrsfle,  Latina- 
ruraquevocumoriginesrationefquepcrcalluiflcjcaqueprs- 
cipue fcientia  ad  enodandos  plerof que  luris  laqueos  vfum  ef^ 
fefcribit. 

Quantum  veto  pofteriotibus  etiam  luris  aucftoribus,' 
iifquepmnibus,  exquibus  Pandedx  funt  compofica,  lau- 
dcmdiligentis,  grauicatis,  prudentis,  squitatis,  fcientis 
rcrum,  orationispuritatis,  clcgantis  &  dignitatis,  vir  lice- 
ratiffimus  limatoque  iudicio  ,  &  feuerus  alioquin  cenfor 
tribueric,  inptiori  pracfationc  oftcndi.  Quoetiamreferri 
poffunt,qua:  de  plerifque  iClii  Spartianus  &  LampridiuS 
literisraandarunt.  Nam  hadenus  nimiuna  multafumcom- 
plcxus ,  &  commemotationc  tantorum  hominun»  pro- 
greffus  fum  longius ,  atque  conftitueram.  Ex  qua  peifpi- 
cuum  cft,  vetcrcs  illos  furamz  audoritatis  luriiconfultos, 
nonmodo  cximialurisciuilis  dodlrina,  fed  &  philofophia, 
aliisque  ingcnuis  artibus  inftru^aos  fuifle.  Atque  vc  hoci 
capuc  cx  eodem  Ciceronis  locolibr.  }.  de  Orator.  conclu- 
dara  ,  cx  quo  principium  huius  difpucationis  duxi ,  rna 
quzdam  omnium  rerura  ,  qus  erant  homine  erudito  di- 
gns,atque  eo,qui  inReipublic.  volebat  excellere,  fuit  do- 
(ftrina,  qusomniaea  continebat,  qus  dc  iufto,  squo,  & 
bono,  de  officio,  dc  vittute,  de  dignitatc,  de  honore,  de 
ignominia  ,  de  raoribus  &  legibus  defcribendis,  de  ciuita- 
tibusinftituendis  &  regendis,deomni  viuendi  rationetta- 
duntur.  Hxcad  ciuilem  fcienciam  quo  pertineb3t,tran(^ 
ferebatur.  VndeAriftoteles  c  hanc  mMitKlu^  'Pn^iulw  «p-  elH.tidi. 
^nKTiviKUju  dominam  &  principem  omnium  facultatum '"'!"^'"' 
cfle  aflerir,  cui  reliquz  omnes -ogjtKT/icstj  '/^■rylf/M^ ,  quarum"^"^'''''' 
opus  eft  in  agendo,  fint  fubiedls,  quafque  ad  vfum  fuum 
adhibeat.  Eftenira  inciedibilisvis  raentis  rationifquehu- 
mans,qua:  quamfccuraqucinpartemdcderit,  plurimum 
potcft,  quaperfpcftaminusilicdodtrinaruminter  fequafi, 
concentufquecogaofcicur.  Itaqucnihileftinreruin  natura, 


s 


50 


e    T    1    S     T    O     L     (iA 


quoti  actl  ingenio  honso  non  cernat,  fi  modo  &  liberaliter 
doarina  puerilifit  inftitutus,  &  ftudio  flagrec,  &  diligen- 
tiam  colat ,  &  laborc affiduo  fit  afluctus.  Hipc  vidtmus  cla- 
riffimos  illosviros,  &  ampliflimos  ptincipes  ciuicads  Ro- 
mani.tot  tantiique  occupationibus,  &lummi  Impetiiad- 
miniftrationedifttiaos,  plurimarum  maiimarumque  rc- 
rumfcientiafuiflcexpolitos  :  vc  vero  vniuetfo  gcnere  ne- 
gledo,  aliusaliampartem  quam  coleret  apptehendit  &  fe- 
pofuit  :  indeeuenit,vt  tum  harumipfarum  dikiplinarum 
&  licerarumdodlrina,  qujEvno  quodaro  fociccacis  vincalo 
contincbatur,  difcerpta  :  tuminmultis  tcbus  diftributio- 
re  partium,  acfeparatione,  magnicudines  arrium  dinr.mu- 
tifuerint.  QupciicaeodeminlocoL.  Crafltisiib.j.deOra- 
tor.cum  (umniis  illis  viris,  quos  lupra  recenfui,  pixtcrtim 
vero  cum  Catonc  Maiore,  qui  tantam  rerum  varietatem, 
tantam  vim  dodrinje  cogninorcmque  comptebendetact, 
perucrfisfuorum  tcmporummonbus  collatisgrauiterdc  iis 
conquericur.  Nunc contra  (inquit )  plerique  ad  hcncres  adi- 
pifcendos  ,  &  ad  Rempub.  gerecdam  nudi  vcniunt  acq  e 
inerm  es ,  nulla  cognitione  rerum ,  nulla  fcientia  or naci.  iin\ 
aliquiscxtellit,  vnusemulciscftetcfcfe,  fi  vniimaliqutdad- 
fert , VI vfum  aliquem  militatem ,  aut luris  fcientiam ,  nc eius 
quiikm  vniuerfi ,  aut  eloqucnciam ,  quam  in  clamorc  &  in 
verborum  curfu  poficam  pucanc,  omnium  veto  booarum 
artiuro,  denique  vircutum  iptarum  fociecacero,  ccgDati«j- 
remque  ncn  r.orunt.  At  de  hoc  quidem  argumcnto  ex  Ci- 
cerone  aliifquc  bonis  antiquicacisRcmanaauifioiibus,  ha- 
«ftenus :  in  quo  iftu  quodam  animilongus  a  tcrta  in  alium 
fumabfcptus. 

Nunc  gitur  vt  adicftitutum  metcuocfm,  curo  quibu* 
&irgeciidoribus&animivirtutibus,hiiurisccryphxipt2- 
dui  fuerint,  cum  vel  maxime  quibus  rcbus  in  Juris  dcdri- 
na  cxcelluerinr,eftobleruandum,&cum  iis in fingulis prae- 
fercira  qus  ad  iuris  profcffionem  pertinent,  vtriulque  ge- 
r.erisinccrpretes,  &  lurilpcriti  lupctiotum  nofttorumque 
tcmporumluntcotfercndi,&qui  optimis  iftisi.ris  audlo- 
ribus  proximi  fueiint,tft  difpicicndum.  Quod  fi  ex  huiuC 
irodi  cor!'paratione  animadiietfum  fueric  :  iaminprom- 
piucritdeledumacih  bere.  Nim  quo  quifqueillis  &inge- 
rered.ctnfiij&indiflerenditraQandiqucrationej&mre- 
rumexplic3tionefimillimusfu-i;t :  ctihiccum  primis  «te- 
riscftanceponendus.Scdquia  pauciilirminucniunrur,qmin 
his  omnibus  priftanriffimos  illos,  &  omni  gencre  licera- 
tuminfttutliffirnos  luris  audoresreprajfenienr,  aluaucem 
in  alia  partc  ad  eos  3Ccedant,con(equenscft,quieshisaliis 
pr^ftetcognofcere.  Facalium.inocacione,  ahtm  in  mecho- 
do,  alium  in  reium  difquificione,  fimihcudinem  aliquam 
vererum  referre.  Nam  quales  nunc  funt  hon.inum  mo- 
res,  in  pluribus  hsc  {cparata  &  difiunda,  quam  cc.niun- 
6i3.  repcriunrur.  Ergo  vr  intclligamus,  qux  ex  his  facul- 
tas  pr2cipu3fit,quafi  gtadus  quoldamconftiiuamus  opot- 
tet. 

Primo  igitur  fcicndum  eft  ,  proprietatem  wrboriim  & 
puritatem  iermonis  Gratnmaticu  tomraunem  qu  dem  ef- 
fe  cum  lunfconfultis,  ncc  tamen  eorum  vetbuium  qua-ad 
lus  pertinent,intcrprc.utioncm  Grammaticis,  itav  ItuK 
tam ,  velfignificacioncm  eorum  perfpedam,vt  lunfpeiitis, 
Ncquc  e;  im  quod  M.  Varroni  conrigir,  vt  a  S  ruio  Sulpitio 
lucisaniiftitecerlicerasinterrcgarctur,  quid  verbumfauif- 
fciniure  cenforiofign  ficatec:dcaliisquoque  Graiimacicis 
memorixprodicumeft.  Fuitenim  Varro,Ciccronc,  Fabio 
&  Auguftino  teftibuSjOmnidodrinaprzftanriffimuSjRo- 
nv-.i,orum  eruditiffimus,  &licerarum  dod  ffimus:quonc- 
mo  vnquam  omnem  apud  Lacinos  anciquitatcm,  &  in  in- 
ueniis  rebus ,  &  in  adis  (criptifque  vcceribus  vel  dil  genciui 
indagauiL ,  vel  illuftrius  explicauic.  Idcm  igitur  de  ahis et- 
iamtummisGiammaticisftatuendumnoneft.  Nequecnira 
negaci  p^teft,  eundem  S.  Sulpitiumlinguz  Latin<E  peiitif- 
fimum  fuifle,  qui  camen  aste.pam  operam  luii  ciuih  de- 
(  diflet,  Sciuolamafecontulcumdc  iuie  refpondcntem  non 
intellexic.  Nam  nobilibus  etiam  Gfammaticispiopiialu- 
ritconfulroium  veiba  magnam  in  incerprecatione  corura 
fipedifficultacem,aliquando  quoqnc  ci lotem obieccrunt. 
Inde  picfcda  eft  lupcriori  xtate  de  fuo  hziede  inter  Laci« 


nx  elegancix  viium  dodum,  &*Iuri$  interpreretn  c«ntett« 
tio.  Id  cuin  ex  propriislurifconfulcorum  phrafibus,cumex 
roultiplici  eorum  verborum  poceftace  accidic  :  quoniam 
pro  fubi;dla  maceria  alirer  arque  aliter,  nunc  g^neraiicer, 
nancfpecialicer  aceipiantut.  Quam  enim  varie  luriiditilio- 
nis  &  imperii  verba  vfurpencur,  cum  alii ,  tum  prxlcrtira 
Duarenus  nofter,&  Eguinarius  Baro  plurimis  explicanr. 
Quam  muhiplex  eciam  vis  fic  vocum  credcndi,  debendi,, 
dandi ,  pecunix ,  familix ,  capiendi ,  faciendi ,  ge^endi ,  refti- 
tuendi,  &  bonorum  alienacionis,  pofleffionis  ,  &  alier-.ira 
nonnullarum,  idem  in  his  iibris  (uis  explicat.  Acque  lioc 
apeite  oftendunt  1.  creditores.  i  o.l.  credi.orum.  1 1. 1.  co.idi- 
tionales.  j^J.crcditor.^  f  .l.dcbitor.  io8.1.di.d  fle.ycj.l.ha- 
berc.  i88.1.aliudcftcapcre.  7  T.I;cepifle.i4ff.l.tacere.iS'9  & 
l.faciendi.  1 7  ^  .l.licct.^S.l.verbum  facerc.  ziS.l. Labco.  .  5.I. 
verba.20.1  pluseftin  reftitutione.I. refticuerc.  jj.l.reft  rue-  - 
tc.7f.l.cum praEtor.8i.Lvlt.infin.de  veib.fignih  LemLtub- 
figuatum.j^.§.i.l.bonorum.45).I.  propebona.Ssi.l.bono- 
rum.ioS.l.propcmodum.  8  8.1.  cum  ftipulamur.  c;^ .  i.pecu- 
nix.i78.1.pecunix.zi2,.I.hiredis.<>f.l.fciendum.fo.l.cxil- 
la.zi7.1.deteftatio.40.§.familix.l.pronunriat.o.§.i.vfq;  ad 
fin.&Li«?(j.famiIix.l.alienationis.  iS.l.slienatuii».  (J^.l.in- 
tcrdum. 7 8. L quarftio.  11  f  .eo.tit.  Ecfi  vcroduoilh poftremi 
dtuhPandcdlarum  communes  (unt  omnium  titulorum  l  ,- 

Sieriorum:tamen  non idcirco qux  fub iis  traduntur ,  gencra- 
iter  intelligenda  (unt,  vt  plerique  exiftimaut,(ed  ade»  n> 
commod3ndacapica,exquibus(unc  defjmpt3,quod  intcn- 
pcioncs  fingulorum  capicum  oftcndunt ,  vc  (zpe  in  his  (uis  o- 
peribusDuarenusadmonet,  &antecum  Ant.  Augrft.aisj- 
madueitit,  poft  autemnsultiprxftantes  Iuiifconlulci,&m 
his  maxim.e  Iacob.Cuiacius,Iacob.Labittus,  &  Pettus  Fjber. 
Itaque in  d. l.aliud.vt  & in  1.  non  videtui.  f .  de  leg.  iur.  ionge 
aIitciaccipitV!pi<:nusveibumc3ptie,qijam  iui.i. h cmpl  :$ 
quam perlegem  Falcid.  in  L  i .  tf.  ad leg.  Falcid.&  Pjulus  ^n  I. 
ccpitle.i^^.diverb.fignifi.Iliitenimpiopriecumeiteftuac- 
cipiturdeeo,qucd  alii  nonlumusrcftitutuci.  Vndeapcr-.ca 
vcrboacdpi-^ncidiftlnguiturjquofirjvcgenerali.efintell^gi 
nonpoflir.  Hicveroidemfignificat,qucdaccipere.vi.dc£c 
aiterum  pro  aLero  ponicur.d.l.i.§.h^c  verba.fi  cui  plus  qtiani 
perleg.Falcid.&d.l.  i.^.fiinannos.a-lleg  FJcid.Quapro- 
pcer  ncc  ad  propriam  figmficacioncm  rcfetri  pocelt.  Sic 
quodidem  Vlpiau.rra.^ird.  1.  io.vcrba.de  verb.(jgnifi.vei- 
ba  coutraxerunc,  gcrflerdnc  non  pertinere  ad  ius  lelraa^i, 
non  generaliccr  adapcandum  eft  ad  re-:iomncm,  f  d  id 
eam  (oIum,de  qua  adum  eft.  At  !:b.i  i.vndc  defu.rpta  c  ft, 
VlpisniiStiaiSauitQecapifisdiminuti..  ne.  Etfi  erimquod 
an-ecapitisminucionemconrraiflumgeftumquecft.noi.  fe- 
cus  Vclic  pcxtor  racam  elTfi,  arquc  fi  ea  non  in-erueniMxc: 
tamcn  ad irs  reftandi  id applicari  non poceft.  N . m  fi  is  qui 
ttftamencum  fecit,capice  quouis  modo  minuacur,  niir- 
matuf  teftamentum,  ncc  ex  illo  pfxtoris  edido  conuale- 
(cit.  Qujd  indicaie  fignificet,  (atis  intei  Giimmancojcon- 
ftariar  quis  ex  iis  dixit,indica(recftdeculi(re,3rgu  fle,  avcu- 
la(rc,&ccnuici(rc,vt  Vlpian.l.i57.indica(re.deverb.fignifi. 
Icaque  legcm  hanc  non  gencraliter,  fed  fccundt  m  fc  bitdani 
quxftionem  inccrprctandam  clTe,  cx  infciiptionc  cius  do- 
diffimi  viri  Antonius  Auguftinus ,  &  lacobus  Labitcus  col- 
legerunr. Namidem  Vlpian.ini.  j.§. fi  exftipularu.de Sena- 
lufconful.  Syllaniano.  (qux  L  } .  defcripta  cft  ex  hbro  5  o.  ad 
£didum,in  quo  diflcruit dc  Senatufconful.  Sy llaniano ,  vn- 
dc  &  d.L  intiicafle.eft  deproropta)tradlans  hoc  arg-imen- 
tum,  fcruum  qui  czdcmdominoindicauic,veIargui(libcr<- 
tatem  pro  przmio  confcqui,  eum  tum  doaum  dominifui 
interfcdrorcm  indicalTe  docet,  cum  non  modo  detulcrir, 
argucrir,  accufaucrit,  fed  &  conuiceiir.  L-gni  fignificario 
nota  eft  Gtammaticis  ,  fed  non  eodcm  modo  apud  Iuri(- 
confuiros  vfurpacur.  L'gni  appellacio,  inquic  Vlpian.in  l.li- 
gni. H .  de lega.  5.  nomen generale eft,fed uc fcparatur,vt  fit 
aliudmateria,ahud  lignum.  Materiaeft.quzadzdifican- 
dum,fulciendumuc  neceiTariaeft  :  lignumquicqnidcom- 
butendicaulapafatumeft,fimodo  concifumfic.  Jtaquear- 
bores  materiz  caula  fuccifas  non  deberi,  cui  ligna  lega- 
tafinr,Q.  Mutiusrefert.  Ofiiius  quoquc  (cripCt.ad  cu« 
lignapeninere,  quxalionomine  non  appellaatur,  veluti 

virg» 


T>ET>ICAT0  1l^tA. 


yjrgi^  carbones,  nucleIoIiinrum,q'jibus  ad  nullam  nliam 
tem  duam  ad  comburcndum  vti  poffir,  (cd  &  balani,  &  fi 
quialiinuclci.  Exciuldcra  Ofiliifententia  fi  voluntas  non 
rcfragatur,&virgala:&  cremia,&(armcnta&  fcparaitten- 
ta  matcriarum,  &viiium  ftirpesatque  radices  continebim- 
tlit.  in  quibufdam  etiim  regionibusin  iigypto,  vc  arundi- 
nes&  papyrum  ,&  herbulx  quaidam ,  vel  fpina: ,  vel  vcpresj 


851 


rieos,quiIuriciuiIi  operam  naut 
propterca  quod  in  libriseorum,  vC^^^i^cndcdetetrerii 
natim  fere  referatur,quid  alicui  dc  ionis,&Brutinomi- 
fpondcrinc.vtilliputarentinhominibdfo  autmulierire- 
iionisviuc  dubitationis  canfara  aliquaoi  fuf?  •"  re  confulta- 
ncscltcnrinnumerabilesjdcbilitatiaiurc  co^qi'ot^homi- 
lun:;:temdilcendifimul  cum  fpeperdifcendiaCendo,vo- 


quiaprolignocomburuntur,quoquecomprchenduntur.  Sx       jntelligi  nonjiuhominafninnumerabilibusperfoPnc.  Ac 


lignum  pararum  fic  ad  catbones  coqucndos,  &  conficicn 
dos,  aitOSIius,  carbonum  appellatione  huiufraodi  mate- 
tiam  non  contincri,(edan  lignorura,&forraflisquis  dicet 
neclignorum  t  non  eniralignorumgratiahsctcftatorha- 
buic.  Exhoccapitedefumprzeftl.carbonum.K^y.deverb. 
fienifi.  qu2  nifi  adpriusillud  caputrcftratur,  rede  intelli 


ginonpoterit. 


Namnon  modonimisdure  fecundum  Ant. 


ment. 


Auguftinum,  verum  cciam  impcrice,  vt  Labittus  notauir, 
huius  legis  verba  ex  illo  Pande^aarum  compilatores  excer- 
pfcrunt.  Neque  enim  dubium  eft,  materiam  quat  ligni  appel- 
ktione  non  continetur,muIco  minus  catbomim  verbo  com- 
prchendi.     ltaqueind.I.ligni.§.vltim.  Vlpian.ceriam  hypo- 
thefimcommemorat.  Si,inquit,l!gnam  paratum  fitadcar- 
boncs  coqucndos,  carbonum  appcUatione  huiafmodi  ma- 
teriam  non  fimpliciter  vel  generaliter  materiam  ,  vc  in  di- 
(!ti\.i6j.  ficnoncontincn.Namiamante  in  princip.dida: 
l^i.  materiamalignodiftinxcrat,  vc&PauIusinl.  ^(J.eod. 
lib.  dcl?ga.5.  vbiait,&palos&perticasinnumcrummate- 
tiir^digertdas,  &  ideo  lignorum  appcUatione  non  conti- 
neri.     Infcice  igitur  quoddecercafpecieVlpianuS  ex  Ofilio 
tradidir  generacim  in  di<aa  1.  carbonum.  detra6tis  circura- 
ftantiisi  &  omiifa  cerca  circumfcripcione,  adgcnus&infi- 
nitam  materiam  eft  tradu(ftumi     Scd  quia  de  his  cumalii, 
tum  prsfercim  Anton.  Auguftinus  &  lacobusL3biccus,& 
pluribus  &  accuratius,  noshis  ad  inftitutum  noftrumcon- 
tcnci  crimus ,  ex  quibus  videre  licec ,  non  qui  Lacine  loquen- 
di  racionem  ccneat ,  cundem  procinus  eara  luris  parcem, 
qu2  eftdcverborurafignificacionc  cognicam  haberei  Qua- 
re,  licec  lurifprudcntiai  magna  cx  parte  in  incerprecacionc 
vetborum,  qux  tum  in  legibus,  Scnatufconfultis,  edidis, 
conftitucionibus,  tum  cautionibus ,  &  adionuraforroulis, 
tum  padionibus ,  ftipulationibus ,  &  ceftamcncis  vfurpa- 
bancur,pofica  fic.propccreaquod  fine  eorum  itaceUigencia 
adrerum  ccgnitionem  perueniri  non  poirrc,eaqucdecaufa 
iElius  GaIlus,Labeo  Antiftius,&  Caius,  aliiqwe  clariffimi  lu- 
rifconfulti,  in  quorum  numerum  &  Verrius  Flaccus  aFe- 
fto,  Macrobio  &  Dioraede  adfcribitur,  coramfcntarios  ac 
libros  de  verborum  fignificacione  &  origine  ediderinr,coqu6 
nomiBc  ab  Oracoribus  laudaci  fucrint  :  taraen  maior  po- 
tiotque  eius  vis  &  potcftas  in  fcntcncia  eorum  fcripcorum, 
qux  in  libros  luris  noftri  ex  Confultis  &  imperacoribusre- 
laca  funcexplicanda.ac  squi,  iuftique,&  rcdli  difputatici- 
ue.concroucrfiisque,  quaj  voluntatis  conicdura  continecur, 

cernicur.  -c  •  r 

laraid  quoquedubium  nontft,  qum  hsc  arcihciola  tra- 

aandiiuris  racio,  quae  triplici  cradendarumartiummetho- 

doconficiturmd8<r«compofitione,velconftitucione,<ft<»/pi-r« 

partitionc ,  fiue  definitione ,  dnaMrn  diflblutionc,diaIeaico- 

rum  porius ,  quam  lurifcorifultorum  fic.     Ac  quidem  pluri- 

mum  dlaledicahzcracio  ad  luris  difciplinam  Vtilitatis  &  raci- 

menti  adfcrt ,  vfque  adco ,  vt  ficut  ea  fola.qus  in  aliis  difcipli- 

narum  «^enetibus  ante  confufa ,  difldluta,  &  diuulfa  eranc,ra- 

tione  quadam  conftriiaa,&  ad  arrem  tcdada  fucrinc.id  quod 

raultis  raodis  Cicero  in  primo  de  Oracorc  oftendic:fic  etiam 

perfedamarcemlutisciuilisillaipfa  confticucre  qucmpofle 

tradac.fiprimum  id  ingcneradigerac,  eaque  ad  ccrtum  nu- 

mcrumpaucicatcmquercuocet,  deinde  eorura  generum, 

quafi  qu*dam  membra  difperciat,  tura  propriam  cuiufque 

Vimdefinitioncdeclaret.  Adhunclocumfe  referensRodol- 

phus  Agricoli,  a  Dialc<aicam  ideo  iCraflbin  lurilconfultis 

!'  defidcrariftacuic,ncapudeosomniafint  aaorurafimilia.Vt 

enim  in  iis  fententi*  cuique  fui  auftoris  noilien  prsponicUr, 

ficiBlureciuilinocaciofieno»ninumcorum,quibus  quidvi-      runr.idquodhorum  culpa  accidiflearbittor,  qui  rotum  gc- 

fum  eft  cum  cuiufque  placita  &  rcfponfa  nominatim  com-       nus  compleiai  nequiuerunt,  vndc  alius  aliara  fibi  partcm 

meiBorcncurjOCCupacaeflfeoraniai  Eodemaucemaggrega-       in  quaelaborarer,feparauir.  Nam  fepofitas  diuulfafque  f^- 

uit  qaodCicer.lib.2.dcOrat.tradiditahniconfultisitnpcdi-       dliilsffc  &^erciperc&tra<aarcpofleputarunt.  Valde  autcna 


nuniinica  tcmporum  varictate,fedingenerumcaU\eque 
rrjunsomniafitaeire^quaJndubiutTwocarcntur  :  gue 
a  .uerh  efie  de  finira ,  non  folnm  numero,  fed  criam  paucit? 
VtidfubpetfonaCrafli  inpnori  illo  loco  a  nobis  relaco  cx 
pofuerac.  Itcqueifihucrcfpiciens  Craflumait^hicsliquan- 
do  fipedicurutPj&defcripcagcneracim  explicacurumrpol- 
licimra  cnii^  cuaa  cflc,  felusciuile  j  quod  nunc  diirufu:Ta& 
diflipacurafic,  inccrcageneracDaaurum,idquc  cinonfore 
difficile,  qui  &  quod  difci  potuit  de  lure  ciuili  didiceric,& 
quod  iis  qui  eum  docuerint ,  defuic ,  ipfe  attuleric ,  vc  qux  finc 
iniureacuicdcfcriberepoflic.     Hinc  idernCiccroinBruio 
cb  hanc  folana  racioncm  Q^SciUols,qu5:maIiasiurispcri- 
tifllmura ,  aUas  cobfultiflimum  appellac ,  Seruiam  Sulpitium 
antcponit,  quodpr2tcrIutisfcientiam,eam  quoque  arteni 
didiciflet,  qujc  docerct rem  vniueriara  cribuece  in  parces ,  la- 
tencemexplicarcdefiaiendo,  obfcuramcxpIanEteinterpre-' 
tando,ambiguam  primum  viderc,deinde  diftinguerc,poftre- 
mo  habere  regulam,  qua  vcra  &  falfaiudicarcntur,&qua: 
quibaspropolicis  cflTenc,  quique  non  eflenc  con(equencia. 
Acculifre  enira  hanc  artctn  omniumarcium  maximam  Dia- 
h&iam  videUcet,qu3fi  lucem  ad  ca,  qus  confafe  ab  aliisaut 
refpondebancur  auc  agebantur.    Quocirca  &  eundem  Ser- 
uium  longe  omniumnon  ciuldem  modo  acacis,fed  coruni 
eciara,qui  ance  fuiflent  iu  lure  ciuiJi  principcm,&  fcripro* 
tumeiusfimiUanuUaeflecenfcc.  Ecfiigiturexquifica  hxcvii 
docendi  ad  tratbandum  ius  iBagnopere  conducic,tamen  nott 
idcirco  qui  Dialcdlicus  eft  ,artificiofa  hac  ratione  lus  cimle 
tradere&expUcarepoceft,nifianceidfciat  :  neccontia,qi.'i 
Dialcdicorum  prsceptorum  ccgnitione  funt  defti^uti,  id« 
circo  lus  ciuile  npn  ttHcnt,  ea  prsfcrtim  qus  eiijs  p  o;  lia 
funt.  NamvtexeodemCiccrone&exPompcniovJdeii  ■>- 
cec,  multi  fuerunt  exccUentes  luiifconlulti  antie  Sciu  um 
Sulpitium,quosomnesipfumetiamQ;_Scffuolam  artisDia- 
ledticjeignarosfuiflc  Cicero  oftcndic.  Idetn  facetut  incerea, 
dum  haec  quxiurafunc  difpcrfa  cogantur,veI  pafliimliccre 
carpenceDB,& coUigencem  vndiquerepleri  luris ciuilis fcien- 
tik.     Idque  exemplo  declarat  Cod.  Aculeonis  csterarum  ar-  " 
tium  rudis,  it  iure  ciuili  ica  eruditi  ,9c  nenio  iUi  de  iis,  qui  luris 
pcritiflimi  cfienc  anceponeretur.     Qup  fit ,  vr  compendiofa, 
hsc  luris  cradrandi  racio  comparari  non  poflElc  cum  tettiai 
quat  in  iqui  &  boni  noticia,  iufti  iaiuftique  diftindione  con- 
fiftit.  Cum  cniiQ  iusfic txs  boni  & xqui,confequitur in zqui 
&iniquifcientia,^  licitaab  iilicitodifcrecione  lurifcenfulc! 
officiumpotiflimum  verfari.  Actametfihxcquoqueprajci- 
pualurifprudcncia  pars,  &fun(aio,  fomes  &  principiaha-» 
bet  di/putacionum  fuarum  ex  ipfa  Philofophia ,  prxfercinl 
eaqua:  cft  devica&  moribus,  cx  quibus  benc  honeftequc 
Viufcndi  prxccjjca  ducuncur  ,  eaque  propcer  Cicero  in  li- 
brisde  Legibu^  iufla,  acveticapopulorumi  legefqueciui- 
lei  ex  rc6ta  racione ,  mentcquc  fapiencis  orcas ,  illamque 
exipfarerum  nacuraprofe(5):am,  &adiuinonuminedeciua- 
tam  doccat ,  ac  Vlpianus  hanc  poftremam  partem  exer- 
censj  veram Philofophiam  nonfimulatamprofiteri  tradsti 
tamen  non  fi  quis  ex  Philofophis  cognoueric,  quae  ad  mox 
rcs  hominum,  quae  ad  vicam,  qux  ad  vircucem  ,  qua;  a<3 
Rempublicam  pcrtirienc  :  idcm  concinuo  luris  ciuiiis  f--;- 
cntiam  tenec  :  necconcra,  qui  luris  ciuilis  pecicus,  idrin 
protinus  Ethicus  cft  Philofophus.     Opcandum  prof-crr) 
eflet,  ficuc oinnc ftudium  fapicnciz  &Iurisquafi  cognsno» 
nequadam  vincicur,  ficin  illa  communionehomines  qut  - 
due  per«anfiflenr,  nec  re  coha:rences  difcipiinas  diflocM!- 
(ent.     Sedearumdodrinarumdiuortia  iam  climfadtafueJ 


8 


r 


/ 


e    "P    I    S    T    0    L    ^ 


r  r  •  .  .  ^^rcfoiicfuideclefinitionesvtti- 
,-  .  I  „,  Vr^nirn<iiceto-«S.pientumcIJeair,fctum 
W,t..^.diL.r,.m&hamana/fc'er>t.am,nquacontmeatutdeo. 
»/"-  ru..,&hominumcc>^"7'5«&  foc,ecasmiet>pros.S.c  VI- 
P"""-  pianus  -^  lutHprLd-^t-am  defcnb.t  elTe  aiu.narum ,  atqae  hu- 
L  „„,„r^,,,p-notitiam,iuftiatqueiniultilcicntiam.Cum 
*  /./«A-  r^^"^^"'^;;^"Tuptaex  Cicerone  &  aliis  fcriptoribus  deiis 

tiadeiu-  iliSiaClunt qi''       r  ...  n-  xt 

Ve?     Rowanis^l''^"''^?'^""»^'""^'^*/*"" ""'■N^'!""  vc 
#»r«.  •   pf j^olum ,  fed  poftcrion  paitc  h*  defanitioncs  inter 

[°'°^utit.  Nam  confociationem  hominum  intcr  ipfos 
^dlioncmquefecundo  officii  genere  conftare,in  quo 
j^"tiavcrf3rur,idemCicerotradit  c.  Hinc&alteram  illam 
iL     apmtm,h qua honeftas tRanat.communitatis ait efle  d.  Pro- 
\.'deJ-'init  cum  (apicntias  quatnaprudcntia  difcriminat,princeps 
ttuf^.    fir.maximaqueomniumvirtutum,  infertidofficium.quoda 
/^f,"'^^  communitate  ducitur  cfle  maximum.  Idautemiuftitiarefle 
of.4df.   eodem  in  loco  declarat.  Vndeverotria  illa  lutis  prxccpta, 
honefte  viuere.alterumnonlidcrc,  fuum  cuiquettibucrc, 
deprompcafunt,quam  exilla  Philofophii  patte,  quieftdc 
ofticiis  (iue  motibus?Quiquam  fi  quis  rcfcrre  voluetit  ad  of- 
ficia iuftitis; ,  qoar ad  hominum  vtiHtatem ,  vitafque commu- 
nionem  pcrtinent,  ci  repugnare  nolim , generalis  pra:fertiro» 
quam  &  Plato,&  Ariftotelcs virtute  vniuerfam  vocant.  Pro- 
pterea  qaod  latiflTime  pateat,  &peromnes  virtutes  fitfufa. 
Continet  enim  •n  vitMifjisv  w  ■"  '»•"•  t^m  ordine ,  id  quodlegi- 
bus  cauetur,qu« iubent boHefta,vetant  contraria:tum  quod 
Squum  eft  ctiamfi  nulla de eo  lex  pofita  fit.  Itaque  hac  figni- 
ficationeiuftuseft.qui&legesferuar.&sqnalitatisfludiofus 
cft: vt  neque plus  fibi.neque  minus aliis ,  fed  cuiquc  fuum  tri- 
buat,quidenique&  ciuistftbonus.&vitbonus.  Acomnis 
quidcmiuftitiaf  mediumius,2quumqueeft:in  quo  tanquam 
materla  fubiedla  verfatur.    Idque  ex  iuftitiac  fpecialis  &  luris 
»       ciuilis  coUatione  facile  petfpici  potcft.  Quod  enim  fummum 
iuftitis  munus  cft,equalitatem  (eruare:idero  iuris  finis  neceC- 
fe eft.Mihi  quidem  inquit  Cicero,non  apud Mcdos folum,vt 
tib.t.eff.  aitHerodotus,fedeti3mapudmaiores  noftrosfcruandsiu- 
ftitiz  caufa,  videnturolimbcnc  roor3tirfgescotiftituti,qui 
cum  prohibcrent  iniuria  tenuiores  ^quitate  cbnftituenda, 
f  (inmos  cum  infimispariiurc  retinebanc.  Eadcmquecon- 
ftituendarum  legum  f  uit  caufa.Ius  cnim  femper  qu^fitum  eft 
aquabile.neque  enim  aliter  ius  eflTec.  Itaque  idem,finera  luris 
ciu.hsefletraditlegititniatquevfitatz  inrebus  caufifqueci- 
uium  arqualitatis  conferuationem.  Nam  quod  iuftum  cft, 
idemzquabile  fit  oportet,&  quodiquabile,idemmedium 
moderatumque.  Vt  vero  non  vnum  cft iuftitiac ctiam  fpecia- 
lis genus.fic nec eadem veliuris,  vcl acqualitatis ratio-  Huius 
enimiuftitia:fpecies  dus  funt,  vna  quxin  tribuendohono« 
rc,cxcetifque  omnibus  cernitur,qua:  diuidcnda  arqualiter  in- 
tereos  funt.quiinciuilifocietate&comtnunione  verlantur. 
AIceraquaEiapadisconrrihendifquc  rebus  tuendam  srqua- 
litarcm,tanquamtegulaadhibetnr.  Totidemcciiiutisquocl 
a  iuftitia  dacitut  funt  gencr3,crgo  &  requalitatis.Eadem  enim 
in diueifis his  iuftitiz,&  lurisformis fpedlari  non potcft ,  fed 
proportionc  cuiufque.      Nam  in  diftributione  xqualitai 
Geomctrica  proportione  iftimatur,  quar  rationc  tonftar, 
non  inctemento  vel  exceflu  numerorum  ,  quippe  res  ,  re- 
bus,  perlonz  perfonis  conferuntur,&  excacomparatione 
cuique  pro!  conditione  &  dignitate  ,  res  ,  officia  ,  hono- 
res ,  &  qua?  huic  parci  fubiefta  funt  congruenter  tribuuntur. 
Atin  commutatriceparilitas  proportione  Arithmcticacon- 
fideratur,qu2  nititurfimpliciterarquali  difFcrentia&incrc- 
mento ,  fiae  excefTu  numerorum ,  non  analcgii ,  fiuc  pro- 
portionum.  Icaque  ineonulla  habeturratiowf  a^/^petfo- 
naE,fed  rei  iqualia  pro  xqualibus  rcdduntur,  vifitincom- 
merciis,inquibustantundemalcer  contrahcncium  confequi 
debet,quantum  alter  accepit.  czceroquin  confiftere contta- 
ikas  non  pofFent.Eius  ctiam  genciis  (unt,  qui  Ariftoteles  ia 
contradlibus  aW/o/j  rccenfct.Sed  ne  in  iis,qu^  de  luftitia  tta- 
dunturaPhilofophisalieno  loco.progrcdior  longius  :  ex  iis 
qusiamadduxiintelligi  poteft,  idem  apud  Cos  iuftitizpro- 
pofitum  eflc ,  quod  apud  Ciccr.Iuri  ciuili ,  &  quafi  comma- 
nem  vtrique  matcriam  fubicaara  vidcri. Vcrura  &  in  trad;*- 
tionc,&  tuendi  modo  intcr  fe  PhiIofophi,&  lurifconfulti  dif- 
ferunt.llli  enimin  explicanda  ea  honeftatis  parte,qua!  iufti- 


tiac  tribuitur,  &  nominis  fignificationem,  &  rci  definitioncs» 
& diuifiones , formalqoe ac  partes & caufas  atquc efF.  tla , & 
quxhisadiundafint&confequcntia,  qiixque  contra  rcpu- 
gnancia,ac  contraria  gencracim  cradimt.  At  luriconlulti  pnn- 
cipiis  ration^bufqiie  inde  pecitis.fingulas  fpecies,pari  es.mcm- 
bra ,  hypothelcs ,  &  excmpla  ab  illis  omifla  minutatim  petfe- 
quuntur.Satisenim  Philofophis  cftoftenderelfguimumef- 
le,quodcuiufqjpopuli,fiueciuitatis  legibus  contiijetur,me- 
dium  iuftitix  ius  cfTe  arquabile.Leges  vero  illas  &  inftituta,& 
iuta,quiquirquefibipopulusconfticnit,quiain  diucrfisrc- 
bus  publicis,alia  atque  alia  funt,  vt  Athenienfium ,  vt  Roroa- 
norum,in  illa  de  iuftitia  difputatione  non  cnumeran  t,3ut  de- 
clarant.  Atdiligcns&accurataeorum<lifquifitio.&expofi- 
tioaLegurolatoribus  &  lurifconfultisfufcpitur.  Phtlofvphi 
docentcommutatiicem  inftitiam.squalitatcm  incommer- 
ciis  atque  contradt.bus  fcruare.     Ac  licet  ipfi  quoque  de 
communisvitarofficiis,adiionibufquchumanisdiirerant,ta- 
men  quomodo  zquabilitas  in  poenis  irrogadfs ,  quomodo in 
rebuscontrahendisfittucnda,  quidque  pra:ftare  alteri  alte- 
rumoporteat:multoclarius&accuratiuslurifconlulti  infin- 
gulis  quafi  negotiis  oboculos  ponunt.Sed  in  rc  oronibaSjqul 
vel  primis  labiis  Philofophiam,  luriiprudcntiamquc  dcgu- 
(larunt.perfpicua  quid  niultis  excmplis  opus  cft?Deinde  Phi- 
fophirooncnt,  quariuftafintfacicnda,  quziniuftavitsnda, 
virtutes  fequcndas ,  vicia  fugienda ,  &  boneftatcm  inftirucn- 
do.ac  pcrfuadendo  tradunt :  At  qui  iura  &  lcges  prxlcribunr, 
cornmque ftudio &  cuftodix  pracfunt  & praemiis  ad re^e  fa- 
cicndum  iropellunt,&  pcenis  fuppliciisquc  a  dclidis  auocant. 
HinceftquodVlpianusait,  fefuique  ordinis  cupeteboncf, 
nonfoluro  pcrnatum  mctL',fed  ctiara  pra?mioram  fpe eftic:- 
re,acveram  non  fimularam  philofophiam  affe^larc.  H;nc 
Cicerovnumduodccimtabulatumlibellumosjniun-.  Philc- 
fophorum bibliothccas , &3U(3:oritatispondetc , &  vtili  its 
vbcrtace  fupcrateaflrcuerat.  lis  enim  totam  ciuilt  m  fcien, i.im 
defcriptis  omnibus  ciuitatis  vtilitatibus ,  ac  pattibus  contineti 
cxiftimat.  Hincidcmlib.i.dcOrat.exlcgibus(inquit)&di- 
gnitatem  maxime  cxpetendam  eflTe  videmus :  cum  veius ,  iu- 
ftus atque honeftus labor  honoribus ,  prarrn iis ,  atqnc  fplen- 
dorcdecoratur:vitiaauccrohominumacqucfcaudc5,damnis, 
ignominiis,vinculis,vcrberibus,cxiliis,morcemuld3ncur:& 
docemur,non  infinitis  conccrtationumquc  plcnis  dilpuca- 
tionibuSjfcd  audloritate ,  mctuque  legum  domicas  haberc  li- 
bidlines,coercerc  cupidicaccs ,  noftra  tucri,  ab  alienis  mentes, 
ocolos,manus  abftinerc.  Denique  eodcm  Cicerone  auftore 
alitcrlcges.alitcrPhilofophitoliuntaftutias,  lcgcsquatenus 
manutcncrcrespofnint:  Philofopbiquatcnus  ratione&in- 
telligentia.E!  fi  vcro  hz  firoilcsque  fint  Inter  itrs ,  fiue  leges  & 
philofophiam,intcrlurifconfulcos&  Philofophos  differcn- 
tia;:tamcn  magna  alias  focietate  &cognationc  incerfeiun- 
guntur.Ita.jaeprifciiliitumlegumlatores,Lycurgus,  Solon, 
Hctmodorus  Ephcfius ,  turo  lurifconfulci , quos  cx Pocspo- 
niofuprarecenfui,tumcxpoftcrioribuSi£.Papim"anns,Pom- 
ponius ,  D=  Vlpianus ,  Paulus ,  Tryphoninus,Modcftinus,& 
plcrique  alii ,  qui  in  confilio  Alexandro  Seuero  adfuerunr,vt 
tam  ex  fragmentis,  quam  ex  iElio  Laropridio  apparet ,  philo- 
fophialitcrifqjinftrudifuerunt.  Quarelicetroultilurifperi- 
totum  difciplina  morum  eruditi  fucrinr ,  tamcn  pauci  Phtlo- 
fophorum  iura  ciuilia  didiccrunr,cx  iis  przfcttiro  qui  totos  fe 
adcognicionemrerumtranftuletunt,  &  ipfius  foentiacfua- 
uitatc deledati ,  nihil aliud in  vita  cgctunt.  N:jm  qui  ex  Phi- 
lofophislcgumlatoresfuerunr,illirontantuinrctiicontcm- 
plationc  verfati  funt,fcdmaximarum  &plurim3rumrcrum 
fcientiam  ad  vfum  traduccntesRefpublicas  fumtuacumlau- 
degubctnarunt.  Platoaiegcndis  ciuitatibus  abftinens  fapi- 
cntizftudiodcditusjlibrosillosquidem  deLcgibus  fciipfir, 
fedadeaiii  Rempublicam,  quam  ipfe  nouam  finxitaccom- 
tnodatas,  ab  alii^  vero  ciuitatibus  nonprobatas  :  eoquodi 
motibuscarum,  communique  vita:  confuetudine  abhorre- 
tenr.  Acquidemfaciliut&maioricumdele&atione,qus  a 
philofophis  de  vita  &moribus  fcriptafunt  iuris  ftudiofico- 
gnofcunt,quam  illaquar  a  lurifperitis  craduncur :  quoniam  il- 
lamorum  informandorum  przccptainvniucrfogcncrefunt 
pofita,  vndeiurisprindpia&axiomata  nocionefquc  profici- 
Kuntur,ha;c  ad  caufas  &  conctouerfias,ac  hypoihef  es  fcre  ag- 

grcgata. 


T>  E  T>  1  C  A  T  O  %i  A, 


gfcgata.&aclhasfingulasadaptata.Itaqiiemultalurirconful- 
tiin  fua  at  tc  ptopria  habent,prsfcrtim  ad  difccptationes  con- 
trouet(]aruni  quod  attinet.qux  cx  redli  &  stqui  difputationc 
oriuntur,qu^  licet  quis  cam  philofophandi  rationem,qux  cft 
de  officiis  &  generaii  appellatione  «Sik-m  dicicur,  reneat.tamen 
nifi  quoque  in  lurifprudentia  (it  vcr(atui5,ailequi  nequeat.  Vt 
autemhicdoftrina.qu*  virtutescontinct ,  &  bencviuendi 
difciplinam  longe  przftat ,  tum  Latine  lo<^ilendi  rationi,tum 
diflerendi  fubtiiit^ti:  (ic  &  tettia  bxc  lurifprudenti^  pars,qu« 
in  iegum  ipfarum  difquiiitione  ^iufti  &  iniufti^  ^qui  &  iniqui 
diilindionecernitur.prioribusduabus  anteceilit.  Quare  vt 
hunclocumdeimitationeegregiorum  illorum  iuris  autho- 
rum  concIudam:cos  hodie  lutifconfultos  maximam  exillis 
fimilitudinetli  duccre  cenfeo,  qui  in  intet  prerando  lure,  cau- 
fifque  esplicandis,&  orationis  puritatem  perfpicuitatemquii, 
&  facilctn  quandam  acartificiofam  tradandirationero,  &  2- 
qui,boniquc  artem  atquc  regulam  adhibent.  Ncque  enim  b- 
mnibusnumeris  pcrfe<5tumeumcxiftimo  iuri(pcritum,nifi 
cui  otnnium  harumretum  infit  fcientia.  Sed  quoniam  paaci 
reperiuntur,qui  hic  fimul  compledancuriidso  fi  in  feparatis 
fpcdandumfit,  quo  potiftUhumgenereqUiscognationee* 
vetetib.illis  ancifticibus  iangacur,  qusda  ex  ttibus  his,  Grant- 
inacica,Diale<5lica,&Iurifconfulcorum  propriatradJandira- 
tionibus,poftremaha:c,&prxftantiffima&vtiliflimaeft.Sic 
&  qui  illa  przditus  eft,  iuris  illos  \ui^\ti^a\)n  przcipue  exprime- 
re  vidctur. 

Iraqite  ad  noftrjm  qnaftionem  quod  attinei;,  qui  exnis 
duobjs  diuetfis  &  di(Iidencibusinterprctumgeneribus,vel 
omnibus  illis  virtutibus.vel  aliquibus  veteres  illos,quam  ma- 
ximeeffi  ^ganc:illihabitaeagraduum  rationc,quampofui,8c 
dcligendi  (unt  &  confedandi.  Qupd  cum  ex  iis  notis  j  quas 
commcmoraui&defcripfi.nonfitdfficileiurisftudiofodiiu' 
dicarc :  malo  id  cuiufque  arbitrio  pcrmitterc,  qiiam  hic  pluri- 
bus  per fequi.  Satis  cnim  eft  huiuS  regul,r  g^ncralia  przcepr^ 
tradidille :  ipfiusaUtem  hypothefisdiiccpcaiioncm  ,cuiufque 
iudicio  relinquere ,  quatjuam  caideni  notiones infra  ad  Dua- 
tenumqiJoquenoftrumfimaccommodaturus.Atqueh^cde 
priori  nota  &  obleruatione  huius  genetisintcrpretandi,  & 
traiSlandi  iutis  eorum,quod  in  excelientibus  illisFurisantifti- 
tibijs  per(picicur,  &d'lcdu  illorum,qui  fimilitudincmali- 
quam  eocum  imitando  ailecuci  (unt ,  &  hatflenuSi 

lam  vero  quia  non  cuiuis  in  ptompcu  eft ,  cx  fragmentis  il- 
lisqualisillafueritapudvetercs  intcrpretandi  ratio  animad- 
ucttcre,  &  cam  ea  ceu  excmplari  quodam  perfcifio  huiui 
temporis  interpretes  eompararS :  rijliqiia  eft  altera  regula ,  vt 
inquiram«s,quas  przccpta dcintcrptctando,  docendo  ac  tra- 
Aandoiure,cumapudaliosprobatos  auddrcs j tum a  lufti- 
rianoinfualegislacionc  proditafint.  Vcinamveroliberilk 
Ciceronis  de  lure  ciuihin  artem  rcd!gendoextarct,quetna 
Gellio  cicari  fupra indicaui.  Neque  enim  dubito,quin  multi 
ineoadhunctrai^atumpertineaciadifieruetit.  Scd  mirura 
non  eft,&  illura,&  alios  mulcos  praedaros  Ciccronis  Iibros  in 
eandem  incidifle  calamitatem^qud:  intis  auiflorum  fcripta  ex- 
ccpit.  QujE  tamen  eias  ilia  de  re  fcntcntia  fuerit,ex  iftis locis 
qaos  paulo  ante  ex  lib.i.&  i.de  Orat.  &  cx  Bruto  fiue  dc  cla- 
ris  orac.reculi,(atis  aperts  intelligi  poteft.  Ica  eniiti  (us  ciuile, 
qitod  id  temporis  nondum artificiofe compofitum  crat , atttt 
condadi  polfc  ftatuit ,  fi  in  ccrta  qilidam  gencra,eaque  pau- 
cacdgerenlr:dcindecainfpecies,fiuettiembra,quas  comple- 
<5tunturtribuercntur:tumquamqua:qivimhabercnt  definl- 
tionc  cxprimeretur.  Eandemracioncmfecutus  cftluftmia- 
nits irt  ttadendis  inftitutionibus  (uis ,  quam  ipfos  quoquc  lu- 
tis  au<Sotes  in  fuiS  inftitutionibu:>  tenuifle ,  t  e<fl-e  qitidam  ex- 
iftimant.IamVefoitatia<SandumiusomucCicer.inlibro.i. 
de Orac. multis exenaplis oftendit ,  vt caufr  peifonis  ccttis & 
tsmporibus  definit.-caJ  vuiuetfigcnerisviin&naturam  re- 
fetantur,ab  hypothefi  ad  thcfim  teuocentut.Nequc  cnim  cx 
lemporibus  &  pcrlonis ,  fed  cx  genere  quiftionis  caufa pcn- 
det.  Nam  &  qui infintta  ellc  Vidcntur ,  gfneratim  funt  com- 
ponenda,&quiinvnacognitiocie,naturauc'pofita»inpluti- 
madifpattita,  &hincinde  difpctfa  funt  ac  dilfipata,itefutrt 
coniungendaj&airificiofead  (uosqujcque  locoscommuncJ 
dgcicnda , ruf fufquc quse mixca & Confafi (ciangenda, &  in 
Cetca  gcnci  a  fingula  dclciibcnda,eaqi  tum  diui  fi  onibus  conl- 
modisdifttibuenda,tumdefiaicionibus  explananda.  Eccum 


fere  omijcs  Iurisparresvcigeneraies(jnt,gcnerarini  &  infi- 
nireconccpr*,vclcertas  faffhfpccicscontineant,  certsmque 
petfonarllm  i  rcmporurri , &  locorum  notationem :  illi  cum 
ingencrurtivniuerfadifputationeconfiftanr.inpattesrefol- 
iiendz,csqncfingulatitn(unrcXplJcand2,h«Eautem^petfo«. 
nis  &  tempotibus  ad  communes  reruiTi  &  genet  uii)  (ummas 
funtaggrcgandi  &  reuoluendjt.Ac  de  hisex  Cicpticcptis 
hadtenusi 

Reftat  vt  vidcamus  qucm  mo<lum  &rationem  Iiftiniri  &«»/?"•■'* 
nusiutisafecompofitivquo  hodie  vtimur,  interpretandi  ac  ^'^^,l„,c£ 
docendi  ptifcripfctit.  Acqiiidcinedixit,riequisa!ioscom-  pr,mum. 
mentatioslcgislationiluxapponat,  quam^a^tT.TAa,  vtipfc  Conft$t.t: 
di<5l:acc)nftit.  i.§.vltimo,iht£rpietatur,pcrindices&titulo-  Dtnna- 
tuiu  fubtilitatchiquz  admonitoriacius  faciar,  &i  iQ' ■mSitm-  *"•      ^ 
terptctationcm  delinguavna  inaliam,  vt  cxLatinainGrz-  ;,"°j^^ 
Cam  fab codcro  ordine ,  eademque confequ entia,  fub  qua  le-  con/lit.j. 
gum  vocts  pofirx  funt  transformationem,  fiucconucifio-  Unta.^. 
nern,  velbrcucm  aptamqnc  expofirionem,qua:nonmulto  *»«■'»«•- 
plutibus  verbis  fiat,quam  legibus  rpfis  contincntur.  Ec (atic  fi  '*'"• 
quod  luftinianus  in  iure  a  fecdito  pryftitum ,  hon  roodo  cre- 
didit,(cd  etiam  pr^  Jicauit,reuer3  ita  fe  haheret ,  vtilifli  ma  hi^C 
fua  prxcept3,&  ad  vnguem  obfctuanda  enenr.Sicut  enim  an- 
tepermultitudinemhbrorurnconfi)fumiusRoraanumfuif- 
le  queritul:,fic  j  qux  eft  ingeniorum  humanorum  audada ,  & 
morumlicentiaido<5tdres  &interpretes  commentacionibus 
&di(rcnfionibusfuis,hociustampr3ccl3reafe,fuaquidemo- 
pinioheconftitutumipcruerfurosefleverebstur,  nifi  id  fuis 
fan^ionibusprxcaUercr.  Seroperenimidcurx  fuit  optimis 
qnibufq;  lcgumlatoribus ,  pi udcntifli mis  rerum  publicatuta 
gubernatotibus ,  tum  vt  paucas,tuni  vt  apertas ,  &  petfpicuas 
legcsprxfcr!berent,quodccrnercticdiligcntius  e-is  obferua- 
ti,&miniiscontrouetfiarumparere.  Itacj, Solon,vc  cftapud 
DethofthencitijfingulaS  tantutti  de  fingulis  nc^otiis  leges, 
fea(qucfaciles&planascflcvoluitjne  vulgifimplicitatitcuie- 
reiniponipofletj  fedotnnibusiquafacultascfleti  cas  &le- 
gcndi  &  pef difcendi.  Et  Kbcraces  cas  legcs  optimas  cfle  iudi- 
cauitjquar&qilampauciflittiaslitcSgigoerentj&quampri- 
inum  eas  tollerent.  Hihc  in  bcnfe  conitit  utis  apud  Grxcds  re- 
buspublicis  fumma  in  fet endis  nouis  legibus  cautio ,  cura  Sc 
diligcntia  adhibcbatur.  Nam  non  mutationcm  modo  eatuht 
pcriculofara  e(recerifcbant,fcd&multitudinem,ita  vtcos, 
quifubindccondant  &rccondant  legcs^infanircHerodotus 
duxerir.  Quareftudiofeprofpiciebant,&ncIfges  cumula- 
l:cntur,&  fi  accidiflet.vt  fylua  illa  circumcidcretui .  V  nde  luli- 
uS  quoquc  Cklu ,  tcfte  Suetonio  j  conatus  eft  lus  cinile  Ro- 
htanotum  ad  cettum  rnodulm  redigetc,  atque  ex  imroenfa 
difFiifaquclegunicopia  optimaquique&neceirjria  in  pau- 
dffirnosconfirrelibroSi  Cum  igitur  luftinianus  hancfuara 
lcgislationem  vctcri  lutifprudentia  tanto  prxftanriotern  & 
perfc<fiiorcmeireduxerit;  vtillam  xris.hancauti  locohabe- 
at,edque  nfec  comparari  intcr  fe  vclit :  propterea  quod  muka 
in  illadefiderarenrur ,  qux  fingulatitn  comeroorat:in  hac  au- 
tem  nihil  contrarium,nihil  fimile,  hihil  rcdundans.nihil  per- 
turbaturainucniatur,ne  obroultitudinem  (criptorumidcm 
ci  accideret ,  quod  priori  euenifnjt,  illi  incommodo  his  fuis 
conftitutionibusoctjurrcrevoluir. 

Veriimfidiligentiusattenderimus,plurimum&cplnidr6 

fualuftinianuin  falfuhi  &  Tr  ibonianum,qni  ei  hoc  ius  omni- 
bus  partibus  abfolutum  cfleperfuafic ,  vehcmcnter  erralTe 
cognofcemus:prifertim  ad  quinquaginta  Pandcftaruih  li- 
bros  quod  atrinet.Tantum  t  nim  abcft.vt  eos  PapinianijCaiJ, 
VlpianijPauli,  &xqualiumCon(ultotumrhona(«entisan- 
tepoham  :  vtnecquidemcuraiiscoiifccendumexiftimem. 
Quintam  malcexcentonibus  veicruin  Iurisau<Slorumfuht 
cdhfarcinati.vt  licct  Pandeiftifortaflis  dici  poinnr,tamcn 
Digcftorum  nomen  mcrcri  vix  videa  ntur.Etenim  cxccpta  ti- 
tulorum  (7t/«;:^«'4(qHxcongrucnrerad(orinampcrpe:uiedi- 
<Si,&imitarionem  Digeftorum  i  luliatiOj&aliisfcriptorura 
Ccrtoquddamordirtccoagmentataeft,)  psucaartificiofe  di- 
gefta,aprcqiiedirpofita,&adfuageneraconucnicntcraggrc«. 

fara,iuifa(qiinfpccies&membra  diftrihura,&  fingulisde- 
nitionibas  explicata ,  ea  ratione  &  via  vidsrc  l'cct ,  quam  & 
Cicero  prxicripfit  i  &  quam  ciim  in  Coinmchtariis  fuis  aj 
edidum ,  tinn  1  n  D^gcftis  vereres  luris  auiStorcs  vfurpafle  cx 
coUatione&comuixfiione  friigmeutormn.cx  vuo  eodeic» 

CCc 


»H 


e  "p    I  s 


que  libro.in  vajbs  titiilos  atquelibtos  difpet  forum  ,&  obfer- 
uata  cuiufquc  capitis  infctiptionead  fuosiibros  fiijgulotum 
Coaptatione.quoqaoraodoanitnaduettetcpollanius.Quan- 
qaafn  facilius  fit  cx  illainter  ie  capitum  coiwpofuione,  titulo- 
ruin  &  ar^imentorum.quaE  quoquo  libro  tra6larunt,feriera 
atquecontinuationemfquam  rationem  ttaaandiprincipa- 
lia  illa  capita,fiue  quaeftiones  in  fingults  libris  coUigeie.  Quo 
roagis doiendutn eft ,  ex  tot luris audorum  Digeftis,  qua;  lu- 
lianus,  Alphenus,  CcKus,  Marcelius,  Ceruidius  Scsuola, 
Pomponius ,  Vlpianus ,  Paulus,  Mattianus,reliquetun  t.nul- 
lius  non  modo  non  totam  opus,  fed  nec  vnum  quiderali- 
briRn  integrumadnoftramitatemperuenifle,  Actamctfi 
iidem  illi  quinquaginta  liba  Iuftiniani  mandato  concinnati 
infigaem  thefaurum  lutis.acque  omnis  genetis  pr^daia  muU 
ra  coniineanr,  atqueideo  non  insmento  Pandedarunn no- 
mcniistnbaifortaHe  po(iit,vtetiamquidemipfe  gloriatur, 
^  optimaqu-«quei3c  vtililfimaineoscontulerituanaennonvt 
*h  idemtraciat.idcirco  omnesdifputationes  acdecifioncs  infe 

VfT^lf  habeutlegitimas.oinue.nqii&boni&iquidoarinam&di- 
dehgA  3.  fciplinam  compleduntur.  Muko  vcto  minus  concefleto.m- 
b  L^ui     numet  abilia  ab  his  compilatotibus  in  melias  mutata,  &  mul- 
rcs.Surc- 1 j in antiquis diHidcntia ,  ab  his  diftina:a,&  fuis  limitibus dc- 
*'"''^'J'   term.nata&dehniticne,itavccumomncsreliquacartcsfint 
^i^lnum.  Jniinit*,  hicclolafcientiaceitis  tinibusab  his  litcircumfcii- 
dejoUt.  pca.  Nor.hi;icfetam,qaammuIta,varia&nonIa:utaerra- 
'  '•  ^     taiatquevitiainhorumqiinquaginta  librorura  confeaionc 
rreculo.  j^^,jiitninoftr?^tati£lati(coniu![inotarint:idomnesque- 
'jf/^'^'runtur,itaptsci(aefleillaexIunsau(5lot.busft2gmenta,qux 
*v'v/«/;'.  m  iis  eraut  perfpicua  ,  vt  fipe  (\t  dc  fentcntii  diuinandum: 
4ff«>     prccfertira  deficientibus  nos  Ititis  ausaoiibus,  vndc  illa  dc- 
#/•-•'«/•  prompiaiLierunt.  Nec  vero,  vtfereincmnibusillis  confti- 
'^'"'^'    lationibus  pradicat ,  quac  apud  vetercs  pugnantia  fuctunr, 
Yun     d.flolaic,atqueconcilunit,vtnulla  antinonuain  hislibrisab 
m^»»-     eoiniiei.iatur,qui(ubcilimcntediueifii:atisrationescxcufle- 
TTiittere.  tjr,  Na.adiirenticntes  lutisauc^otum  opinionesindiuet(is 
ti'"'^'"'-  f.^r,\t\h\iscttnMatni,(\wx  componi  inter  fenuUomodopof- 
'"fr'J"^'  funt,vtid  his  lempotibus  ib  eiuditis  lutilconiultis  diligentcr 
iJ!.  Z°'  cft demonftratum.  Sic  Celfus ,  a  &  Paiilus  b  intet  (e  exdia- 
deUgu.i.  metfodifciepant,  llleenimfriuuinlegatum.fiintcrimma- 
*/./.§.;>f-j.jyniiflusfit,&poftearuifus(Grausfa6tus,petipufl£:,hicnon 
*""'■  '^l   pcflc  (tatuit ,  atquc  idco  Cdfi  (etitentiam  Paulus  &  netat  & 
""tnute  iR;prob:.t,  proptctea  quod  in  pcrpctuum  fjbhta  obligatio 
ffer.^om  reftitui  non  pcfii t,ita a  CcKo  c patie  &  filio Iu!ianus  d dilkn- 
»»«""■       tit.  IlIiscmmpUcuit,quodieruocommuni  Iegatumeiar,al- 
'  ^%-^-   ,ero  dominoium  omutenie,bucrepudiante  alteri  non  ac- 
taelm  ttefcerchuitvcro  adaltcrum  totum  peninete.  Erantcnim 
r/^^^ftJiietlarum  Wiularum-.illi  Pioculiani,hic  SabinianuSjtefte 
nci.,ofer.  Pomponio.  e  Nara  idem  antc  huius  praeccptor/lauolcnus 
'"*"'•      i!i/>miHf;)ccie^  ftatuerat,quiSab!nofuci.elTciat.PIureshu- 
^/'■^'     ius  geDcris  controueifias  inter  Sabini  &  Pioculi  di(c!puIos 
// w*'.fupraexpoiui.IcadiuerlispofitisiuiisptincipiisIulianus6pu- 
ji^liJfi.   rauit  frt<auariovindicandaium.^etuitutumiusefle,atqueid- 
fet.L3.%.  eoopus  nouum  nuntiate  poffeirgumcntocaterorura.qui- 
*-i'l"-     bns  vindicatio  feruitutis  datur. » CenM  a  Labeo,  Ncrua,Mar- 
Ti^^dein  "^'"^ '  Vlpianusi^:^,  exiftimarunr^fruduatio  leruitmisvindi- 
diern  'Jl  cit'\oi'cm  non  cfle  ,  atque  ideo  nouum  opus  nuntiare  non 
dic.i^J.   pofle.  lahacquoqu;quaftione,anfandcvendito,  &iudi- 
j.i./i  in   ejjj  3,ifljoJ:o  vfucapio  proccdat , &  (rudus  emptcrs  fiant ,  lu- 
diem  ad-  jia.juj/pj,!! jfji  omninoiecuius eft :  Vipia.  nor.  m :  fed  adhi- 
tmpt'"^''  bitad.ftindione  in  priori  raenibro  aflcntitur,  in  pofieriori 
«n /.  i.£^  repugnat.  Naminhocnon  puram,vtilli,fcdcond!iionalem 
4..  de  in   vcnditionem  circ  ftatuit ,  idque  ex  Pocnponii  (enrenria ,  vt 
diem  »d.  cotiiectaii  licet  n.  S:d  apertc  Paulus  0  ctiam  in  hac  pofterio- 
'^"^xdl    ripartc,nifi  mcliorconditioadftratur,  puram  cum  luliano 
V.^'exl.  ccnletefl^ecraptioncm,  &  dcirco  rcie(aisaIiorum,vt  Pom- 
iticjuU  pooii.vtVlpia.lcntcntiis.Iulianiptobat.Nec  verodiflettclu- 
diaum.^  itinia.  vttam  in  hisdiflenfionibus  fententiam  potiotem  du- 
^'lllt'  c3t,exponit.  Itaqueiadatc  non  poteftafediflcnfiones  illas 
"«difiin  (ubl3tas,pra;feitimcum  vttanque  inPandtdasdiueifis  locis 
«//«»»/»./- contulcrit.EtfivcroIuftinia.multasquoqucdifciepantcsiu- 
dici.        ris  au:  horum  opiniones  in  Inftitutionibus,Codice,Nouelli(^ 
qu  ■  decidit,& quid (equendum  cflet, dcclarauit,vtin illis  dif. 
<(  relitti  fidis  Proculianorum  &  Sabinianorum  a  meante  expofitis  <», 
ind. §.  cu  ^y,,  niadmodum & controucrfiam illam in  diltindioncprs- 
tKttlin*.  ^j^^jjjm  vxbanorum  &  rufticorum  inter  Nctatium  &  c^tcroj 


T    0    L    A 

lurifconfultosdefiniuit  ^,cum&  PorapohiuS&  Vlpianusf,'"'^-* 

&  VIpianns4fquaIitate,genere&vfu,nonvt  ille  e  loco  dil-  y^^^^^^' 

cernat,vtexemplacx  Cod.&Noucllisprajtcrmivtam.nihilo-  „j^ ",, 

minusinhis  IibtisPandedarum^contiaiiaillacapitacongcf  ^o»<.  ( 

fit,qu2  vel in  eos non  tcdigcte , velin iis non  fine  Dotarelia-  ''•$• "» 

querc  dcbuifl-et.  "^^'^;;"^ 

Quatc  cum  non  fit  eiufmodiiuris  luftiniani  audloritatc        ■,* 

compofiticonformatio&petfeiflio,  cuiufmodiilletflepei-  <;,tnd.\. 

hibet^idcircopraitcr-sS^T.T/a^breuia  monita.fiudtitulorura  ^mext- 

aigumenta&indicesrerum,  &Kj'TO'Aexpofitionem,foIidi-?'»"'»'j- 

or,vbcrior,&illuftriorcius  inaccidentibus  panibub  intcr-  ^  '" 

prctatiopofterioribustemporibusrcquifitafait.lllisquidcm  diarum 

anteceflotibus.quiin  tribusill'sGymnafiisaIiiftiniano,vei  Wi^iff. 

apertis.velconfirmatis,tumiushocrenouatumpr<fcflifimi. »•"''»■/<»• 

nonfuitdifEcile  pra:ceptiseius  motem  gerere.  Nam&ptc/''-  * 
1-1.1.  .11         111  I  n-  k       l*rmt. 

tali  legislitionc  illam  habebant,qual!s  in  conuicutiof  lo.s,^  ^^^^^ 

fiuc  edifflis  illis  non  fine  magna  tradatione  dcicribitur ,  &  ad  „<^i,^, 

tempora  illaaccomroodata,&inforoTfuqucquotidianop  t  /.j/^ 

fc clara  crat:&  fi  qui  obfcuritas &difficultas  cx fragmentis  '\\-  ''f"^' 

lislutifconfultisin  Pandedasic!atis,proptereaquodnimiuro  J^J^^ 

concifa  &  truncata eirct.oriebatur  :  cius  cxplanatio  cx  ipfis  c$a.i}i. 

audloiibus.vndefumptaerant.petipoterat.  ^l.i. 

Atfimulacnomulfo  poft  luftinianum  cxicrarum  genti- «/»»». 

umcopiis,cumina]ias  impcrii  occidentaiis  protiinciasinflu-/"^p^ 

entibus,tumin  Italiam  feinfcrcntibus,  ibiquc  domicihuro,*  ^^'^^^ 

acfedcm  principatus  fui  collocantibus  iurc  illo  lijftinianecy?,^.^,^^ 

plerifque  in  locis  antiquato  &  bbfoleto,alia  iuia  ab  illis  natio-  /.m  lurt. 

nibusqus  reruiT»  inltaliapociebantur,  indutla  cflentiaLo-  S-fi»»»- 


ni — ^ —  ^ . 

ihaiiodemumlll.  oblatis  fibi  cxptacda  diicpta:  vtbis  Mel-  ^"^"J^ 

phitanz  Pande<Sbis  fancitum  cft.vt  cx  vno  illo  iure  reliquis  lc    ^ 

gibusabrogatisinItaliaiudiciafierent,iufquc  diceretur.  Ita^^^  <^tlhy*. 

quccumpoft  aliquot  fxcula  tandcm  plciifquc  &  tribunali-  ««//«*. 

busrcftitutum,&fi.holisrcdditumfucrit:miiadum  eft  Irne- 

riura  GcrmanisWernherura  di<ftum,  qui  priraus  regnante 

Lothario  Pande<5l3s  in  publico  Bononia:  Gymnafio  inter- 

prctari  ctrpit ,  ciufdcmque  a:tatis  alios.qui  cettatim  ipfius  in- 

fticutumfuntxmulati,prifcriptum  luftinianitam  accurate 

obferuafle.  Nara  potifliimuminfummis  glolfifquc  fcribcn- 

diselaborarunt :  quarumillxloco  paratitlorum,  ha:  autcm 

>^7T0(fW  cxpofitionisfunr.  In  hisreKro  Hugolinum,  Bulga- 

rum ,  Martinum ,  loannem  Pilcum ,  Rogerium,  Aldericum, 

Azonem,  atque  alios  ciiildem  ztatisvirosbonos,&iniuris 

do<5lrinaeruditos,quiLothatio,GoniadoIlL  Ftidericopri- 

mo,ciufqucfaIiisHenrico&  Philippo  imperantibus  florue- 

tunt.EquidcmhorumfimplicitatcminluiisinteipictationB 

multoplufis  facio,quam  pompam&appaiatum,  fupciioiis 

noftrxque  iHcmoriac  dodorura  ad  inancm  oftentationera 

{a:pecomparatum.  Eandeminterpretandi  raiioncinin  Gal- 

lia  Gifalpina  confedlatus  eft  eadcm  a:tatc  Placcn  tinus ,  quera 

licct  accrbe  infe<Satus  jfit  Accurfius,  tamen  eius  in  vtro- 

que  illo  genere  non  conteranenda  cxtant,  &  ingenii&  indu^ 

ftriz  monumenta.Ex  omnibus  autemiis.nuHusin  tiiulorum 

argumentis&furamiscxplicandis,  vberior  &  ccpiofiorfuie 

Azone  ,  qui  in  iis  ctiam  fupcriorum  xqualiumquc  fuo- 

ram  rctulit  fententias  :  ita  vtquibufdam  paratitlorum  fines 

tranfiflevidcatur.  Suntquiidcmnotent  inglofljs  Accutfii, 

quascumadauxiflc,&intragIo(Iematumnomen,limitefque 

non  conftitifle  ccnum  cft.  Scd  vtcrque  ftudioforum  lutis 

fuorum  temporum  iuftam  fortafTc  rationem  habuir.  Qupd 

enimfragmenta  exlurifconfultis  inquinquaginta  illssPan* 

de<%arum  libros  redaiSa  nimium  cflcnt  muiflata,  nccam- 

plius  fcriptailla,  ex  quibas  exccipta  funt  in  manibus  veifk- 

rentuf ,  totaqucilla  IuftinianiIcgislatio,ante  multas  ztates 

in  defuetudinem  abiifl^et ,  darius  intcrprctationis  lumcn, 

quam  quod  gloflx  illz  fuperiorura  do6torum  przftitcrant, 

ei  adiungcndum  fuit.  Ptimus  igitur  Accuifius  admirabili 

diligcntia  ,  incredibili  laboic,  exccllencilDgenio,  quzfu- 

periorcs  ad  diuerfa  loCa ,  quibus  interpretaiione  opus  cfl^ 

putabant,gIoflematapa(lim&  feorfim  compofuerant,col- 

legit,iifque  fua  addidit,  &  cum  advaiucifumius  congeflir, 

tum  ad  fingulas  ferc  leges  applicuit.  Ncc  ipfas  modo  lc- 

ges,  &  quz  interfcvclfimilia,  vclpugnantia  fibi  eflevide- 

renturannotauit :  fed  &  diflentientespriorumintcrprciaitf 

opinionesfuislocisretHlit,  &collatione  earundcm  fa<9:afu- 

atnquoqaefubieciCt  At  cumaec  ficquidem  fatisfieretlutis 

ftudiofis. 


"D  E  "D  I  C  A  T  0  "KI  A: 


^^^ 


ftad!ofi$,quI  eum  infccuti  funt.vcliit  duccm  ?>c  auftctem  in- 
tucntcs,nont3mipfaslcgesfibiexplicanclas,quam  cyihia.  fe- 
patatim  ab  illis  edita.tum  ab  Accurfio  in  vnum  quafi  corpus 
contra(fla,perpendendapropofuerunt.  Itaque  luculenciores 
eipofitioncs  &  cnarrationes  edideruut,  in  quibus  mediam 
viam  intcr  eosquiaetatemaiotes.quiqueminorcseranr^funt 
fecuti,cum&  gloflarum  modum  cxccderent,&  fibiaCom- 
mentarioram  raagnitudine  temperarent.   Ex  hoc  numero 
funtlacobusBalduinus,  OdofFredus,  Francifcus  Accurfii  fi- 
lius,&  lacobus  Beluifius,  lacobus  de  Arena,  Dy  nus.Iacobus, 
&  Bartholom2Eus  Butrigarii ,  Nicolaus  Neapolicanus,&  Mu- 
tinenfis,  &Matarellus.MartinusSilimannus,  &  Fancnfis, 
Lambertus  Ramponirs ,  Ricardus  Malumbra,  Raincrius  Fo- 
toliuicnfis,Cynus,01dradus,Ftideticus  Perrucius  Sencn- 
fis.Iacobus  dc  Rauen3,Blau3fius,Petrus  de  Bella  Pcrtica ,  lo- 
anncsFaber,  Gulielmus  Cuneus ,  &  eorundcm  iquales ,  qui 
omncs  annis  Bartolo  pracftiterunt.     Nec  tamen  hi  omnes 
vnumidemquctenueruntinftitutum,(ed  aliipreflioreSsalii 
vbcriorcs  fuerunt.  Eadem  actas  tulit  Signot olum  Homodc- 
ium,cuius  refpbnfa  extant,in  quibus  nullis  aliis ,  atque  legum 
authotiratiBiis&tcftimoniis  vtitur.    Tum  fait  Bartolus,qui 
liccc  in  cotnmcotariis  facicndis,  cutn  iim  apct ce  contra  lurti- 
niani  cdic^a  fcribercntur.ill.s  liberior  fuerit,tamsn  ad  cam  li- 
centiam&temporumillotumcondici6ne,&auditorum  de- 
fidcrioaddudum  ftatuo.Idverorecitacionibos  fuis.acqi  fcri- 
ptisnominisauthoritatifquccomparauit,vcha6tenusprimus 
illi  locus  inter  luris  interpceccs  cribucus  faeric.Ec  fanc  fua  lau- 
de  non  eft  fraudandus ,  cum  ob  alias  ingeniidotes,  tum  quod 
cum  lcad  excrcitationem  iutis,&  iudiciamaturetetuliflet, 
iusafein  fcolis  explicatum  advfum  fori  iudiciorumque  tra- 
duccrcftuduerit.  Excufarieademrationepofl^unt,&  BattolL 
arquales,&  qui  ei  a:tacc  proximi  f  uerunt ,  vt  Francifcus  Tigri- 
nus, Albeticus  Rofatius,  Baldus ,  &  Angelus  fcatres ,  Richar- 
daSj&BartolomaEUS  SalicecijBsncdicaas  Plombinus,&  fimi- 
les,  quamuisindiesfcEcundior  f.ietic  luris  interpretatio,  & 
{cribendicupiditate&  maltitudo&  raagaitudo  comTienta- 
f iorum creuerit.  Neque  enim his  f atis  fuit  de  ipfis  legibus ,  & 
de  gloflimatis ,  cum  antcrioium,tum  Accutfiii  difputare,  fed 
&  antcceflotum  f  uoriim  fententias  referre ,  &  quid  fibi  dc  iis 
vidctecdr,cxplanare.His  fucceflerunc  Chriftophot us  Caftil- 
lijn£us,vterq'ieRaphael  Fulgofius  &  Cumicius,  loannes 
Lnolen(is,PaulusCaftrenfis,LudouicusRomanus,Chrifto' 
phorus  Portius,Florianus,Martinus  Laudcnfis.Guido  Papx, 
Angclus  Aretinus  ,  lacobus  Puccus,&  alii  nonnuUi,  qui  iti 
commentando&fcribendononminus  fibi,  atqueilliscon- 
traluftinianiprsceptaliccrearbitrati  funt.  Pletilqueveroex 
hoc  ordine  vcniara  dandam  exiftimo.  Naratrcsprimicum 
niagno  ftudio  atque  diligentia  in  ipfas  leges  cognofcendas  in- 
cubuiflent,&  plunmum  ingcnio  valerenc,actiq-,  iudicio  prx- 
diti  eflent ,  &  opinioncs  anteceflorum  fuorum  per  manus 
quafi  traditas  ,  minus  cum  ipfius  iuris  luftinianci  dodlrina 
confencireintellexiflent.vcfam  lcgum  fcntentiam  afTerere, 
&  teceptas  iatcrpretationes  impugnarc,  &  confutarc  non 
verebantur.  Itaque  licet  pro  fingularibus  ab  iis  funt  habiti,qui 
pri'iudicata  opinioneauthoricates  potius.quam  rationis  mo- 
mentafequuntur:tamsn  fipe  redlius  multain  iuteexplica- 
iunt,quam  illi  quorum  dogmata  maiorimultorum  homi- 
num  plaufu  fuiit  approbata.  Qupcirca  noftris  tcmporibus 
lurifconfult.dodillimi  AlciatusMudeus,  hicDuarcnusno- 
fter,lacobusCuiacius,atque  alii  recentiotcs  inmultis  qus- 
ftionibus , horum  fententiam  olim  i  plerifque  teie6T:am,ca 
opinionequ^  pro  comrauni  habicaeft,improbaca,funtam- 
jlexi.Iam  &  gcnus  dicendi  facile  atque  pet  fpicuum,quo  Pau- 
us  Caftrcn.in  comment.fuis  vfus  eft ,  &  in  commemorandis 
integriscapitibus  Ludouici  Romani  memoria ,  quam  /£neas 
Siluiusprasdicaf.argumento  funt,eosinipfoiure  perdifcen- 
dograuiter  veifatos  elfe.  Multo  vero  minus  fe  intralcges, 
jTietafque  illas  a  luftiniano  pnfixas  continuerunt,  qui  his  po- 
fteriores  fuerunt,Francifcus  Arctinus,Bartholom.Cspola, 
Alexander  Imolcnfis ,  Petrus  Philippus ,  Coroeus,Marianus 
Socinus ,  &  Francifcus  Curtius  maiores ,  loannes  Maria,  Ri- 
minaldus.  At cos  imraoderata  peccandi .aduerfus iftaslufti- 
nianiconftitutiones,  liccntiactiamfuperarunt,  quixtatiilli 
(accreuerunt ,  Battholotriius  Socinus ,  loannes  Crotus ,  la- 
fon  Maynuj.Philippus  Dccius ,  lacobinus  a  S.  Georgio,Ioan- 


l 


nes  Igncus.mulcique  alii  noftrorum  quoque  tcmponim  do- 
doreseorundcmvcftigiis  in  incerprcrandoiure  infillcntes, 
quorumpleriqjirgentiacdiderunt  volumiaa.  Cumenim  vt 
intcrprctummultitudo,fic&opinionum  difputationumque 
fylua.practcrmodumcrefcetet.atqjhiomniumfenrentiasie- 
terre,luifquelibriscomplc6lifo!eren<^indefjdlumeft,vtira- 
menfosfcripferintcommentarios.  Hoc  vero  tradlandi  luris 
generevtrumobfcurisin  Pdndedlfs,aliifque  iuris  luftiniani 
mandaco  coUcfti  locis  luccmattuletint,anliiculentistenc- 
btasobduxerintjfacile  eritei  fticuete,quiregulas  iliasamc 
propofitas  in  iudicando  fpedlauctit.Etfi  vero  quo  pollremi  hi 
intcrpretesvetbofiofcs&redundantiores  in  lctibendo  fue- 
runt:eolongius  alegemodoque  inccfpretandi,in  Iuftiniani 
cdidis  pracfcripto  reccfletunt.tamen  &  his  ignofcendiim  cfle 
duco:fi  modo  in  ipfis  quoq-,  legibus  cxplicandis ,  operam,rtu- 
diumquepofuerunt.Vtenim  iuperuacanea  multa&  ixianca, 
acmutila,vt  etiammuha  a  propofiroalienacoiceruarint,vt 
ininterprctum  opinionibus  rccitandis,&  excutiendis  nimis 
logi  fuerint,nihilominustameha;c&propterexernpIa  prf  >- 
rum,&inueteratumhuncmorcm  iis  condonadaieor.fimo- 
doipfaquoquciutiscapiraconcemplatifaerunr.&eoderntc- 
liqua  orania  veluti ad  fcopum  dircxer unc.  Sinautem  vel legi- 
busipfis  neglcdis  ac  teliftis ,  aut  vetbis  mentcqui;  earum  vix 
pcr tranfennam infpc(5lis omnc  ftuciium  atquc (.etri jus.in re- 
cenfcndis,difquircndis,confirmandis,rcpellendi3,priceden- 
tium  interpretum  opinioliibus  confampferunt,nec  ve  'ia.nec 
excufatione  hos  dignosatbittor.  Neqae  enimfolumhuiuf- 
modiinterpretum  difputationesperuerfa?,  fed&pcrniciofa: 
funt iuris  ftudiofis.qus eos ab  ipfius  iuris  certi  &  fioui  cogni- 
tionc ,  tanquam  a  vcris  fontibus ,  &  fedato  qiafi  am  ne  ad  va- 
ftui»  inanium  concertationum  &  i.icercarum  opinionum, 
infinitarumque  arguciarum  &  vcilutiaruin  mare  abducunt. 

Exhaclutifconfultorutn,  quifibi  ias  luftiniancum  inlii- 
ccrarcuocatum,tra<5landamacinterpretandamfumpfetunt, 
enuraeratione,&cum  ciafdcraedidis  de  illa  re  promulga- 
tis  coUationc  petfpici  poteft ,  ptimx  ^tatis  interpi  eces  eis  ob- 
temperare  conatoscire  :  quiautetncisfucccfretunf  ,vel  vfu 
exigente,velftudioGsef?l)gitantibus  eainfuperhabatfre,& 
gloflarura  atque  )^'OT,/^intefpretationis  fines  egcedcisefle: 
vbetiufqueatqae  plenius  iusidexplicafle,  vcilemqus  adhuc 
eatn  opcram  iurifprudenciz  fuifle.  At  tettix,  quattx  &  hu- 
ius  noflfx  xtatis  do6tores  coramunera  illura  morem  fc6tan- 
tes  tcmporisprogteflu  ac  indies  magis  atquc magis  a  fanctio- 
nibusillisferemouifle,atquetandeirinonfoluTjiiipine  &  e- 
dida luftiniaoi ,  & pcrnas  ii  iis conftitutas neglexifle.ver ura 
ctia£naudi(Stircontempfifle,nonfincm3gnoIarifprudent!5 
darano.Cum  enira  poftpofito  ipfius  luftiniati^  legisUtionis 
ftadio ,  omne  ferc  tempus in  d -i(5toribus  concerere tur,adau- 
6lointcrpretumnumero,mul(iplicatafuntplaci!a,cumuIati$ 
opinionibusplures&grandiotcsfa6titati  commentatii,  qui 
foecundiot cscxtulerunt  parcus ,  atq;  t ur fus  feraciores  cditie- 
tuntfGecus,cisq;alii3cqjaliifuccreueriir,doneccopfcccffam 
eft,vtnullus,  nccmodus,  necfinis  fcnbendi  in  iurefjcrit. 
Quarc  tam  ingins  &iraraenfa  tutba  voluminum  huiusge- 
neris  extat,vt  nuUo  modo  cum  ca  libtorum  copia,qua: lufti- 
niani  terapotibus  extitit,  vel  multitudinc  vcl  magaicudine 
conferripoflit.  QupdfiigiturvetusiusRomanorumrtobil-  adcen- 
lorum  variorum'comraentariorum  copiamconfufumatque/^''-''-.?- 
pertutbatum  fuit ,  vt  luftinianus  queritur ,  multo  msgis  id  dc 
luftinianca  lcg  slatione  ftatuendom  crit ,  ptaiicrtira  cum  harc 
dodiorum  noftrorum  opera  librosillos  &niimero  &gran- 
ditate  multura  exupcrcnt :  puritate  autera  &  pt rfpicui tate  o- 
rationis ,  &  rerum  ipfarum  ttat^atione ,  atquc  buni  aquique 
difputationelongcfintinferiofa.  Ergoinnumcrabili  &infi- 
nita  hac  vivoluminum  a  noftris  dodoribus  diuulguorum, 
non  modo  opprefla,  (ei  &  penitus  obruta  faiHct,nifi  Dei 
munerc  &  conccflu  perinde  vt  alia  omnia  (ztc  humanoria 
ftudia  ex  inuetcrata  bat  baricpaulatim  cmetferunt,fic  &  vera 
lurifprudentia refpirare,&  fe  erigere  coepifTct.  Nam  cum  r c- 
ft  jfefcentibus  litct  is,  non  modu  ipfum  ius  luftinianeum  dili- 
gcntiusrtudiofiinmanibushaberent,  fed&alia  quacdam  ve- 
lutiexparietinis  fragmentana<Stieflent,&pluta  indies  Ro- 
manxinomnigencrc  difi.iplinx  vcLufti  moris  hiftoriarum- 
que&antiquitatismonumenta  ptodifent,eaqueiili  ftudio- 
fius  &diligeucius  colcrent,  adiuuentifqj  illis  inftrutAifaeli- 

CCc     i 


85<J 


e    "T    I    S     T    O    L    A 


cius  in  iuris  ftudiis  verfarentuc ,  eiufque cognitionera  aflccu- 
ti,quam  longe  interpreccs illi  pofterioruni  astatum.tum  a  vc- 
terum  lurifprudentum  more ,  tum  a  luftiniani  cdidis  difceC- 
fiircnt,  incelIigerent:quoad  conlequiindufttia^ingenioque 
potucrunr,etiamatquc  etiam  enixiiunt:  vtcorruptumillud 
intcrpretandigenusaniftiaduerfione  refts&  finceri  ratio- 
nis,qua  in  comment.fcribendis,  ipfiiuris  audloresvfifuil^ 
fcnc,  corrigcrent,  &  adeandcm  prsceptoruma  luftiniano 
hac  de  re  ttaditorum  accommodationem  emcndarcnt.  Neqi 
enim  vc&  fuptaindicauijfolaluftinianiprjefcripcio  &formu- 
la  in  hoc  generc,  tum  proptcr  ipfius  legislationis  imperfc- 
6lionem,tumpropterintcrmiflumeiufdem  per  multafecu- 
la,&infcholis,&in'iudiciisvfum,tumpropterteceptarapto- 
ximisa;tatibuscontratiam  interprctandi  confuetudinem  te- 
ncri  potuit.  Itaque  non  modo  a multis,hac noftra  mcmotia, 
quiabincultailla&falebrofa  proximoturajEtatumvia,  iutis 
ftudiofosinamocnura  iHud,&pulchruniiter  vetcrumlutif- 
confiilc.rcuocarc  voluerunt,paratitla,partitioncs  methodic^, 
«(MH!^ay,manualia3&  eiufdem  argumcnti  fimiiia ,  a  nonnullis 
ctiam  brcuiaqujedamfcholia&annotationes,  quas  inftarxj* 
•ddii  cxpoficionis  habuerunt.confcriptafuerunt.in  quibus  alii 
aliis  longe  antccellunt,fcd  &  comracntarii  ad  varias  luris  pai- 
tesfad»,  quorum  licetmagnafitinterfcdifFerentia  :  taroen 
qiicfdam  puto  non  admodura  diflimiles  iis  efle :  quos  ad  cdi- 
tla,alia(que  iutis  psttes  ptimi  nominis.iutis  auftotcscom- 
pofuerunr.  Ac  liccc  hiquoque  ipfi  inluftinianilandlionem 
coramiferit,cura  is  coramentarios  legislationi  fuac  adiiccte 
penicusprohibuetitrtamcntantumabtft,  vtvlliuspoenaE  ne- 
dumgrauisilliusaluftinianofancitztcos  putera.  Siquidem 
caudsquibus  ad  vetandum  hoc  genus  librotumluftinianus 
induftus  eft,in  his  locus  non  eft:cum  perfpicuura  fit,nihil  in- 
deincommodilegislationi  fu2:(cd  mulcum  potius  coramo- 
di  accefiiffc.  Quod  enim  nec  id  coir.pilatotcs  in  iute  illo  con- 
cinnandopra:ftiierunt,quodfibipeifuafum  habcbantiquod 
iJem  diu  in  tenebris  ob(oleucrit:qucd  rcftitutum.poftca  tuin 
a  libratiis  depraitatum,  tura  longis  illis  iramenfisque  com- 
tnentariisccntufbacumfuerit,nud2ilIxaIuftinianoconccf- 
ix  expofitiones  non  (ufticicbant:fcd  luculcntiotibus  intet- 
pfctationibusquibustedintegratetutopus  fuir.  Quidquod 
rationes  etiam  teddcnd*  etant ,  quamobi cm  &  vci us ille tc- 
ftuIquemos,iampiurfusoblitcr£tusrenouandus&  petuul- 
gacus  tciiciendus  fucrit  ?Itaquc  praefcriprum  illud  kftinisni 
coniungendura  fuit  cura  norraa  illa  fiue  rcguladecbfciua- 
tione  &  imitationc  optirai  illius  genetis  intcrpretandi  & 
commentariorum:quod  inveteribusillisprcbatifljmisluris 
audloribus  deprehendicut ,  &  ea  raodctacio  adhibenda,  vc  in 
paracidis  a!ii(«]e  pcrmiflis  expoficionibus,  quoad  eius  fieri 
portfl.accurare edi(ila  eius  obleruentut,in iis  vero  qux  vctu- 
it,in  vbeiioribus interpretaticnibus  & commcntariis , qui ad 
cxemp^aprifcorumlurifconfult.  fnnt  confotraandi.veiitae- 
ius  necetijria  potius  de  caufanegledla,  quaratemetefpteta 
cffevideancur.  Vt  igitutinintcrpretando&fctibendo,fic& 
in  diiudicando  vttiufque regulz  fimul tatio  habenda eft.  Etfi 
cnim  non  fbbm  iara  inde  a reuocato  iurc  luftinaneo  confct- 
uara[emporurafciie,fuccefliones&diftcrentias  enuractaui, 
red&firgulas  xtaces  curaillisIuftinianiptzceptiscontuh& 
cxamiuaui ,  taraen  in  difccrncndis  interprecura  fctipcis ,  noa 
«a  folum  actendenda  funcfed  ptiori  illi  t  e  gul^,vt  prxftanrio- 
ri  adiungenda.  Nara  fi  ad  vtramque  regulam  coniundlira  do- 
Aorum  mccrprerationes  excgeriraus,  non  obfcute  ccgno- 
fceraus,qui  ex  iis  tedura  acque  verum,qui  contra  corrupcum 
&deprauacum  interpretandi  genus  vfurpent.Et  cura  in  vtro- 
que  vacix  finc  difllmilitudines,  &  raulciplicia  difcrimina, 
animaduerterc  licebir.qui  inter  laudabiles  priraura  locura 
raereancur,quiinfccundis,cercii$atqucpoftremisconfiftant. 
Perpaucienimpoftculraillafccula  perfcdlilurifconfulcilau- 
dcrafuncconfecuti.  Quiaucemquibuiprxftcntex  gradibus 
illis  quos  f  upra  cxpoiui ,  cum  de  priori  tcgula  egi,  pet  (pici  po- 
teii.  Rarfufc.-,tum  eKillacommernorationcvariorura,quafi 
graduum  &  aecatum  intcrpretum,tum  cx  contrariorura  difci- 
plinaciconftabir,  quialiis  magis,aliis  minusfuntvitiofi:  vc 
cnim maior horum  ( ft caceiua ,  iic & plura genera, mulcipli- 
ciorcsvarietates&diFerentix.  Aliienim  dumfaciles&bte- 
uesftudicfique  eius  hmplicicatis,qn^  in  Vlpiani  fimiliiimquc 
aui^otum  commeacatiis  elucec,  videii  voluac,  ea  quc  difHci- 


lia,abdita,&fetrafafunr,pfartereunt&tranfiliunt.  Aliicon- 
tta  dum  fimplicitatem  illara  defpiciunt,ex  acumine  ingenii  & 
fubtilitatc,in  tradatione  teconditz  raatetiz,inuolucafum- 
que quzftionura  populatcm fibilaudcm  aucupantut ,  multa 
inutiliter&confufc&vcrbofcinvtranqucpartcmdijjutan- 
do  feipfos  implicant ,  &  quz  cxplanat  e  debebant,  obfcurant. 
Alii  veto  immemorcs  fui  inftituti,iiisquod  intetprctadum 
crat,vix  attingentcs ,  auc  fi  id  fibi  ttadlarc  propofuerant,  pro- 
tinus  abco  difcedcntes,orancm  operara,ftudiura  arque  tcra- 
pus  in  tefctcndis  atque  difcuciendis  f  ntctprccura  opinionibus 
irapendunt.Scdquotfuraillaexemplaqu^infinitafuntcom- 
meraoro? 

Huiusautcm  difputacionisfummacaputquecft,  vtcuiut 
qucrecitationes  &  iucubrationes  cura  noirois  illis  maxime 
congruerinr ,  fic  potifrimum  cfTeprobandas,  contraquc  roa- 
xime  oranium  improbandas,quz  abillis  longiflimc  adfue- 
tint.  Cum  ctgo  quod  optimum  &  ptzftantifliroura  eft,idem 
in  prirais  fit  dcligcnduraincmo  eft  quin  cx  his  intclligar.quos 
interprctespotiflimumconfeftaii  &pcruoIuraredebeat.  la 
hosigitutfitantum  tcmpotis  atquc  ftudii  conculetit,quan- 
turaadeos  non  modocognofccndos,fed  &  imitandos facis 
fuetit,  fimuJ  vc  penicus  eospetdidicit,  &ficiudiciumfui:ra 
confirmaric :  iam  alios  quoque  hbros ,  qui  cum  iis  tcgulis  mi- 
nus  conucnctint,  legetc  ci  licebit.  Vt  cnim  apes  ex  oranis  ge- 
ncris  flotibus  &  hcibis,fi  quid  eft  boni  fucci  cxuguntjficluris 
ftudiofi,iudicandifacultateptzditi,exquibufuisintctpr.-tum 
fctiptis,optiraaquzquecarpetc,&colligctcpoflunt,quod& 
olira  Luctetius  fc  faccte  ptodidit : 

Floriferitvtapes  infaltihwomnia  Ithant, 
OmHtanosittdem  depafiimur  aurea  di^a, 

Idcmftudiifibi  exeroplo  Lucrctiipropoficum  fuifleDua* 
rcnusnoftcf  difetceinhisfuisopctibusindicat.  Vni^c&  vci- 
iusillos  fzpe  in  otc  habcbat.  Siccx  doaotum  hcmirum 
inonumcntisacccpiraus,cumVcigiliumexEnn:i\e!utirrfi- 
coiibus  autum,  tum  Hotstium  ex  luto  Pacuuii  gcn  n<is 
conquifiuifle.  Atquc  hzcfcrLmpermittoaibitric,qu)iola 
iutis  cognitionc  &  doafinadclc<aari,fou;ra  &iuf!iciaLon 
fpe<aant,  vttum  iftis  cpetz,  &  temporis  quiditib  eie  vc- 
hnt.SedcuralutifprudcntizopusfitinagcrdcjVtiumincr- 
iumqucque,quiadcxejcicat  oDcro,vitmq>it  fctenfimfe 
voluntconferre(quod  pracipue  iis  quife  iurfs  ftudicdEdc- 
runr.propoficumefre&dcbet&foletjfacultaccomniuopo- 
fiiumfit:animum  adinterpretumilloium  le^fionem  appli- 
care,  vel  nonadiungcrc,  equidem  (prouc  nunciudicia  fur.c 
conftituta)vcheraeotetdubico.Ecfienimlcgesdifcimus,non 
ycin  fola  catum  cognitioneacquiefcamus  cantum,  /cdviii| 
in  curi3,tribunahbus,&forovcarour,atque  hzcitainccrfc 
cohzreanr.vcalierum  cx  altcropendcar,  czdemqucillzrc- 
gulz  in  exercicatione  iut  is  valere  debeanr,  quz  in  inccrpte  ta- 
tione  obfcruantut,  (quod  luftinia.cura  in  candcm  pocnam 
falfivcliceos  incuiterc,  qui  aliam  legcmfiueaudoticatera, 
quara  cx  his  libiis  in  iudiciq  citaiit ,  cui  obnoxii  func,qui  cor- 
tiaciufdcmpizfciiptumcomracntaiiosfaciuntjtura  Pandc- 
(aasfuascompcfueiit,non  modoexcoramcntaiiis&  intcr- 
pietationibus  ad  !cges,cdi«aa,  fcnatufconfuha.aliisquceiu* 
genciis,(cd  ctiam  qu(jftionura  cura  aliarura,tum  publiccrra» 
(aararum,refponforum,epiftolarum,a(aionum,pub!icorura» 
tehquorumque  iudiciorum,  protribunalium  fenrentiarum» 
cognitionura,decfctoiura,  appeliationurahbiis  exipfisau- 
ditotiiSi,iudiciis  &  foio  raanantibus,ad  quorum  cxempla  roc» 
tito  etiam  in  cxcicitatione  iutis  animi  noftii  ditigendi  cf^ 
fent )  tamen  quia  non  modo  vetetum  iudicioium  oido  pt  or- 
fus  eft commucacus & inuetfus,fcd nec eaquidem ratio, qu« 

aIuftinianocradic3,ciufqucimpeiioin  vfufuit,feruaca,fcd 
noua  quzdara  forma  noftris  tcrapotibus  paflim  iuxta  fu- 
pcfioris  mcraoriz  dodrorum  fcntentiameffi(aa,&  feie  ad 
ptzfcripcum  PoncificiorumDccrccaliuraeftcxprefla,  valdc 
vcreor,ne quis  his  hominum  moribus  &  hoc  iudiciorum  fta- 
tu,cciaaifiiniureIuftinianeo,opcimoqueinterpictunigene- 
rc.mulrum  diuquc  ficverfacus,munuspartefquc  veiiudicis 
vcladuocati,caufarumquepacroni  fineiHoiurainccrptccutn 
vulgorcccprorumcognitionctuetipofllic.Qtiarcpropterin- 
uctcracum  licet  deprauatum  iudiciorum  raoi  cm  Incis  ftudio- 
fis,poftquara  fibi  Mvera&  finCctalutifprudcMciaiiidiviuin 

compa- 


1DE^ICAT0%1A, 


comparsrunt jetiam  illi  intcrprttes  cognofcendifunt.quo- 

rum  niagnus  hodic  eft  in  iudicio  vfus,quantumuis  fcripta  co- 

rum  ad  notas  illas  rcuocata  ab  iifdem  difcrcpcnt.  Pr^terquam 

enimquodnonnuUasdifficilesquiftiones  cx  ipfius  iurispc- 

netralibus  dcfumptas,acuce  &  ingcniofc  explanatinc :  multas 

etiam  fpccies  atquc  hypochefcs,de  quibus  nihil  fingulatim  in 

legislatione  luftinianea  proditum  eft,non  iraprudenier  defi- 

niueruncmultaslegcs  municipaIcs,variofque  populorum  Sc 

ciuicatummorcslibrisfuiscoplexi&intcrpretati  funt.  Quid 

quod  multa eorum  placica  &  dogmata ,  &  in  iudiciis  recepta, 

quodquc  intcrprecacionibus  eorum  tanta  fit  auftoricas  tri- 

buta,vt  inftai  legis  habeantur :  quod  in  iurc  dubio  opiniones 

eorum,pIurium  confcnfu  approbatar.iion  raro  vcrioribus,& 

cum  legibus  confentientibus  fententiis ,  &  expoficionibus  in 

magnis  controuerfiis  a  maiori  parce  ante  ferantur,non  quod 

id  quod  verius  cognoueris,non  ficamplcdlendum,tcnedum, 

&iequendum:fedquodnonperindcaIiis,vcI  icavideatur,vel 

fidem  facerc,fiue  pctf  uadere  poflis,  qui  quominus  in  comra- 

riam  fencentiamdifcedant,prohibcrinon  poftbnt.  Nequc 

cram  vt  in  fcholis  germana  lurifptudencia  dignicati  fu?  cft  rc- 

ftituta,fic  &  in  iudiciis  &  curiis  priftino  niton  reddica.  Quare 

tam  diu  conccdendum  aliquid  temporu  m  iniuris,  hommum 

moribus ,  iudiciorum  condicioni,doncc  Dcus  Opc.  Max,  pro 

fua  erga  genus  humanum  clementia  magiftracibus  ihmen- 

tcm  dedecic ,  vt  vitiis  corrupti  iudiciorum  ftacus  exploracis  in 

emendationcm  cotum,omni  cura  omniquc  animicogitatio- 

neincurabant.  Ac mihi quidcm ea de rc diu multumq; inhac 

fummi  huius tribunalis  luce  cogitanii,  nuUa  mcHor  ratio  cius 

corrigedi,in  mcni  e  venit,quam  fi  aut  vctcris  luris  ac  luftinia- 

nci  coniundtis  antiquis  cuiufq;  gentis  de  eodcm  gcnere,  cum 

arquitatc  congruencibus,  legious  municipalibus  priftina  fim- 

plicitas  reftituatur,aut  fi  id  heri  hij  noftrismoribus  nonpef- 

fic,tamcnadiIlamformam,quamproximeiudiciorumiicus, 

vfafquc  forenfis  rcuocetur ,  eodcm  infticuco ,  quod  C.  lulio 

Cjefari  &  luftinianoptopofitum  fuic.vcleguramulcitudinc 

concifa,exinfinitofinitum,cxconfufoconcinnum,exinccr- 

toccrtum.exobfcuropcrfpicuum  rcdderent.  Horum  alte- 

rum  fi  fiat ,  non  modo  petf uafum  habco ,  fcd  cx  multis  iuftis 

argumentis  &  verofimilibusrationibus,quafiproccrtofta- 

tuo ,  nec  immortales ,  innumerabilefquc  lites,  nec  incxplica- 

bilescontfouctfias  ftrophifque  &antiftrophisfalIaciumho- 

minum  maxime  callidorum  patrooorum,  &  vafrorum  caufi- 

dicotumincricatasnoshabicuros.  Vndc  enimillarartcspro- 

telandarum  licium,  cxceptionum ,  &  dilacionum  rcmorx  his 

poftrcmis  feculis,  &  inuencx  &  coaceruats  funt .'  Quare  nifi 

harumverftitiarumradixpraccidatut,  timcndum  cft,oc  hxc 

lutifprudentia  pradica^vfufquc  f  orcnfis ,  cum  maximo  &re- 

rum  publicarum  malo&litigatorum  decrimcnto  inmcram 

conuertatur  fophifticam,  prifertim  cum  videamus  multos 

hodie  hac  verac  philofophi?  profeflionc  abutentes,&  izaQiiC- 

fimamdifciplinampecuniascupiditate  polluences,  maiorcm 

rationcm  qu3:ftus,quam  honeftatis,  priuatorum  commodo- 

tum,quam  communis  vtilitatis  habere.  Hi  enim ,  vt  raagnas 

opesexmiferorumclientumfudore&  fanguine  confcquan- 

tur ,  procliuiorcs  funt  ad  litcs  protrahendas ,  quam  finicndas, 

eautclatum  verfutatum ,  &  arcium  aucupiorumq;  forcnfium 

ftudiofiotes ,  quam  iufticiz  zquique  &  boni.Icaq;  qui  ita  func 

afFedli,quandoquidem  contra  bon.i  viri  officium  faciunt ,  ve- 

teratores,liciumconcinnacores,rabul£,moratorc$,fbphiftar. 


h7 

non  iuftitiar  faccrdotes,iquitatis,patroniruris  vcl  prudcntey, 
vclconfuIti,quiaiidemviriboni  fociccacis  humanx  cupidi, 
rcipub.ftudiofi,&communiscranquillitatis,acquiecis,focie- 
tacishumanxamanccs  fincnecefleeft.  Scdquorfummeco- 
gicacio  de  moribus  noftrotum  pr.-gtnaticoium  proucxit  ?  Vt 
igitutad  inftitutum  noftrum  redeam.quo  in  numcro  Dua- 
reni noftri  fcripca  finc ducenda.ex iifdcm  illis  formulis  facis  a- 
perte petfpici potcft.  Nam  quia  pro  temporum  horum  ratio- 
ne ,  lucc  luftiniancf  legislationi  opus  eflc  int  elligebat :  maio- 
rcm operam in commentariis fuis dcdic :  vt priorem  rcgulam 
obfcruaret,vetetumiurisauthorumfimilicudintiuitnitatio- 
ncaflcquerccur^quamvtluftinianiprfffcripro  paieret.  Iraq; 
corum  &  perfpicuitatcm  &  Cmplicicacen/&  faciiiraiem , or- 
dmcmque  &  rationem in  tcium  cra^aacionc,  &  in  bcni  arq; 
«quidifputatione&diiudicationeconfedatuseft.Acinpar- 
titionibus  mechodicis  ,  citulcrunsquc  cxpofitionibus  (e  ad 
poftcrioremillamformulam.ad  luftiniani  cdiaade  Parati- 
tlis,&  «^•«'J^  intcrprctacione  retulit.quamquam  vbeiius  plc- 
niufquchafcgcnerafitpcrfeciuus.  Summasfane  primorum 
illorumabinftauratoiurcluflinianeo  in  enarrationibus  illis 
fuis  &  gencre,&  fermonis  puritate,&  atcificio  tracaacionis.Sc 
praeftantiaiudicii  fuperauit. 

Advosautcm  PHinrPE  &  Antoni  Gcidcri.hunc 
fecundum  Tomum  mitterc,&  in  nomine  veftiomulcis  dc 
caufisdiuulgarevolui.  Primumquod  cos  inluiisciuilisftu- 
diisprogrcflusfeceritis,vt&  quasres&difputationes  in  hac 
Pra:fatione  tradaui ,  &  quae  his  Commentariis  difficilium 
quzftionum  &  rcconditoium  in  obfcuris  luris  capitibus  fen- 
forum expofitioncs  continentur,  dc  iisoptime  iudicarepof- 
fitis.  Nain  &  vttiufque  generis interpretes  in  Italia  &  Gallia, 
multumdiuqueaudiuiftis:&quam  magnacum  ingenii,  dili- 
gentix&induftrialaudeiuris  cognitioncm  ccmpaiaftis:ad 
prarcIarsReipublica:  veftra:vfum,multosiam  annoscontu- 
liftis.  Itaque  non  folum  incelligitis,quodoptimum  lurisin 
Gymnafiis  fic  inrerpretandigenus:verum  etiam  qus  com- 
niodifliima  eiufdem  in  curiis  & ludiciis  excrccndi ,  &  craiaan- 
diracio  pcrfpicitis.  Deindevcin  veftram  notitiamclarifllmi 
&  gencrc,&  cruditione ,  &  vircuce  equitis ,  Liuonii  Renaldi, 
Szoynenfisjfummi  &  mei  &  veftri  amici  opera  veni:quacura 
infigni&do6lrinar,&inftitutioniFranc.Duarcniprimarii,id 
temporisinAcedcmiaBituricenfiantecefrorisnoftcitribuc- 
ritis,  &quamfcduIamoperameiusfcholis  &  recicationibus 
dederitis.memoria  teneo.  Ea  priterca  me  ifthic  bencuolcn- 
tiacomplexi  eftis,vtnonmodoamicicia  mihi  vobifcurofuc- 
rit,fed&magnusvfus,frcquenfqueftudiorum  communica- 
tio.Necdubito,quintuAntonidifputationumcongrefluum- 
quc  noftrorum.quos  fingulis  feptimanis  de  rcbus  in  iure  con- 
troucrfis  non  exiguo  cum  frudlu  habuimus,  memincris.  Ad 
hacctantisornamenti$,&externorumcominodoruir,&ani- 
mi  bonorum  pr?dici,taliquc  in  ampliflliraa  ciuitate  vcflra,  lo- 
co  atque  honori$(tu  Philippe  prjEfercim)confticuci  eftis.vt  cx 
dignicate  veftra  non  parum  &  huic  mcx  difquifi  tioni,&  opc- 
tum  Duareni  commendationi  momenti  fit  acceflurum. 
Quocirca  tum  noftram  &  crga  antccefrorem  noftrum  mc- 
moriam,tumftudiorum  inter  nosconiundionisveftrique 
erga  me humanitatis rccordationem ,  tum  amoris  in  vos  mei 
conftantiam,  animique  indu(aionem,quopotuilitcraium 
genere,teftificari  volui.  Valetc.  Spira:  Calend.  Septemb.aa- 
QoDomini  i    {  7  f. 


CCc    i 


8jS 


PRAESTANTISSIMO 

DOCTISSIMOQVE    VIRO 

NICOLAO     CISN£RO,    TRIBVNALIS 
IMPERIIASSESSORI 

Antonius  Geudcr    S.    D. 


Larissime  Domine  Do6lor ,  Prafationem  tuam  luculentifimam 
prafigendam  editioni  (ecundi  Tomioperumprajlantifimi  illius  quondam 
luYcconfulti  Bituricenjis  D.  Francifci  Duareni ,  in  cjua  nempe  de modo  ^ 
artedocendi  at<jue  difcendi  iuradijjeris  y  tumqueeamfimul  cum  ipfoTo^ 
mo  cr  Fratri  Philippo  &  mihi  coniun^im  peramanter  dedicas,fuperiori^ 
bus diehu.s ex manibm  ittdem  claripiminojiricjueamantipimiviri  Do^o^ 
is  Chriflophori  Herde/Hamaccepimus.  Etquamcjuam  resfratris  eo  nunc 


,„,^^^ iocofim.vtiReiamcjuintumferme  menfemgrauiterexfehibusacutifimif 

■,mctplemet  chprojlratas  tctm  ^rauiter  virescorporis  Jegerei^uiccjuam  valeat,  tameneop 
mnintermift ,  cjuin  illudfcriptum  totumapriHcipiovJcjueadcalcemfummo  cumftudio  euol- 


UecunK/ut  ■ 

meaiJicenoni j    .,  ^  j     ^  ^      -  j  -     j  j -••■'j"-—rrtvvnrr*jntunj  cwf 

uerim,  vnde  fane  -voluptatem  accepi  tantam ^cjuatHamihivix  vncjuamantehacex  quouisfimiliaHo 
au^ore  contigit,,  propterea  quodin  eofngula  vjq-^  adeo€ximiacum  eruditione  6"  dodrina  congefia,^ 
pofl  mfuaspartes  tam  artifciofe  dtfltihuta^tumdeniciue  tamfideliter  ,prudenter ,  ^  accurateleilori 
fropofta,^  veht  adoculum  dcmonftrata  deprehendi ,quantaomniam€o  iudicio,veIantiquorumvel 
recentiorumvixvllus  vnquamhatflentis praflitit.  Nec  duhium eft,qHinhac ceulfaqpqe tuainfiqnem 
etiam  lucem ad ir.telligenda Duareni opera allaturafit ,  qua  aliaiprafertim  tyroni difficiliora  futura. 
Duplici  ergo nomine  tihimerito  vniuerfa  RefJ>uhl. literaria gratiasffimmas &perpetuas dehet,primo 
pro  iUis  feparatis  ^priuatis  tuis  luciihratiombus,  vnde  certiJJimum  ^  immenfum ad percipienda  iura 
fluflum  capiet fludiofa iuuentui.ita vt  cjuaprius  cognitu difficiliay^fere  impof^ihilia  vifafunt,hac 
nunc  propemodumfme  vUo  labcre,fed  medtocrifaltem  adhihita  diligentia,ceu  in  ocio  affequi  queat.  Nec 
4eincepsmincremmeretur  laudcmpietas  tua,  cum  in  coUigendo,  tum  in  puhlicando  hoc  tam  infl^ni 
Thefitaro  ipforumoperum  Duareni.qu.^enon  tihijoli,  ceu  tuafoltusinduftria^af^iduitateconsefiaad 
tuum  prtuitum  vjnm  ^eferuandu  duxiftt,fed  ^  alits,  tumpofteritatiinprimiscommunicare,eidemque 
•confulerehfceftuduifii.  Qupd autcmpcftremum ad ipfas dedicationesnoftroftatrum nominefaflas at- 
tinet,etff  a[efl.^tuerepjf^imus,nostampriectarismunerihus  &  monumentis  impareseffe^^  potuiffr 
temiilco pctiorihus  illa conferre:tamen  quia  reueraaliter  ratiocinari non  quimus,  quamiUas exftnmla- 
ri  erga  nr-s  ^ncera  (^  antiqua  heneuclentiaprofe^as,ideo  eas  non  nifiecontrafinguiari  tui  ohferuantitt 
^ar.iore  ampleflimur&coIimus,tihiqueproiismaximas&hahemus  ^agimus9rates,daturiinfu' 
per  opeYam,vtfuccefJu  temporis  nuUam  omnino  tihi  tuijque  vtcif?im  inferuiendi  occafionem  elahipatia- 
mur.Interim  hene  acfo^liciter  vale  vir  ornatiJSime,nosqy  amare  nimquam  define.Datum  Norimherz^ 
diei^.Ianuarif,anno  i  /  7  tf. 


ExcelI.T.  StudiofifT  Antonius  Geuder, 


franci- 


I5J 


FRANCISCI   DVARENI   IVRF 

CONS-    IN    LIB-    III  I-    CODICIS    ET    TER- 

TIAM     PARTEM     DlGESTORVM, 

COMMENTARII 

P     R     O     OE     M     I     F    M. 

Iclil3crquamisrescreditascontinet,ficut&:tertirparsDigeftorumquxitainfcribitur,Derc- 
bus  creditis.  Igitur hic liber  ad  omnes  contraclus  quibus  nos  alienam fidem  Tcquimur ,  perti- 
net.Id  enim  crederc  eft,vt  docet  Vlpianus  in  1. 1.  fF.  dc reb.  cred.  vnde  dicitur  crcditum  diiFer- 
re  a  mutuo ,  vtgenus  a  fpecie.l.  i.§.creditum.ff.eod.Is  creditor  diciiur,  cui  ex  quacunque  cau(a 
aliquid  debetur.I.creditores.ff.de  vcrbor.fignif.vnde  prastor  fub  tit.  de  rebus  credi.cdixerat  de 
fingulis  contrad:ibus,de  commodato,de  pignore ,  &  aliis.  Iri  cdido  quod  a  Saluio  luliano  propofitum  eft, 
quodinterpretaturVlpianusfubtit.derebuscredit.collocataerantquxcuhqueadfinguIoscohtradtusper- 
tinentjhodicautemfingulicomradusfinguIoshabchttradatus.EtVlpianusinl.i.Ioquiturdecompofitione 
cdidipr^torii,fubeodem  tit.de  rebuscred.collocatumfueratetiamaprxtoreedi(^umdeiureiurando,quod 
huncinterpretaturifumus.Iufiurandumenimadrescreditas  maxime  pertinct:nam  cum  quis  defert  alteri 
iufiurandum,  eumconftituitquodammodoiudicem&teftemihfuaCaufa,  &tuncmaximeeiusfidem  fe- 
quitur.I.  vlt.de  fidcicom.&I.i.fF.quarumrerumadionondet.Inprimisigiturdeiureiurandodicehdumeft, 
&  ea  pars  edidi  pra:torii  interpretandaeft  qufiE  ad  iufiurandum  pertinec» 


I  N    T  I  T. 


C   A    P. 


I.     L  I  B.     I  I  I  I.     C  O  D.     E  t    T  I  t.     I  L 

LIB.       XII.       PANDECTARVM, 

DE  IVREIVRANDOi 


1. 


^idjit  lufiurmdum. 

I  c  E  R  o  lib. }.  dc  Officiair.TuP. 
iurandum  cfTc  afErmacionefn 
teligiofam  :  nullum  cnim  efl: 
iuIiurandum,quod  non  aiiqua 
rclig'oncm  habcat ,  etiam  fi 
fortc  Dei,  aut  numinis  mentio 

yj?\N2p^^^s^S^^  aperrcaffirmauerit.HuiUlmo- 

diexemplareperiuntur  paffim 
fub  hoc  titul.vt  fi  quis  iurauetit 
pcr  ralatcm,pernaturam,  per  Principem  ,  per  caputfuunl, 
percaputHliorumfuorum .'  fifalutena  filiorum fuorum  de- 
uoueat,n  iureiurando  fciens  fallat)(acrat  feihoc  deuoueie  e(l 
ap'jd  Fabium  lib.  f  .cap.de  iureiurando.vnde  dicitur  ctiam  fa- 
cramentumeire.  Maltilocioccurruntquibusiufiurandum 
d  xitur  elTc  racramcntum:quoniam  iutare  cft  deuouere,&  fa- 
crarc:qiiiaaliquidineftfacri.  Hocautemiufiurandum  variis 
excaulisfufcipicur,  exquib.eciafpeciesqaxdam  iurifiuraa- 
diconfiitui  folent.  lufiuranduraeniin  aliquandointerponi- 
turadHdemadftringendam.Incontradibus  ineundis  iurari 
{o'2tadilringendzfideicaufa ,  &fanciendi  contra6lus  ,  cui 
accedit  iiifiurandum.Et  huc  pertinec  quod  Ciccro  Offic.  lib. 
5,ait,  Nullaresefficacioramaioribus  excogitataefi: ,  quam 
iarifimandireligio.Aliquandoiufiurandum  interponicurad 
iitcS(iiri.T.eadas>  vcdiciturinl.  i.hic.Intervcrunquehocin- 
teieil: ,  qiiod  alcerumconcipicur  in  futurum  tcmpus,  cura 
quis iurat  fe  fa6lurum,aut  non  fadturum.  Alterum  concipi- 
tutinptifens,  autpiactcritum  tempus,  vtcum  quisiuratfe 
nondcbere  ,  fc  non  fccifTe.  De  polleriori  tantum  edixic 
Prastortdcpiiori  illoquodad  fidem  adilringendam  &  fan- 
ciendampcrtinecnihil  apricoreediftumrcpcritur:  hocfa- 
tis  appareccxfinguliscapitibushuius  tta(5lacus:nam  eius  iu- 
lifiaran  Ji ,  quod  ad  contrai^us confirmandos  pertinec,nulla 
roentio  fir,nifiaIiquar.doobirer.  Vnumexemplumreperi- 
musin  l.fiduo.J.vlt.fF.cod.  Scdcurprxtordevtroquciure- 
iura.^do  non  ed'.xic,f:;d  de  eo  tantum  j  quod  addirimendas  li- 
tespcr;.iac!?Huicqua:ftionificreIpond5ri  pbceft:  depriore 
g°.iereiutifiuranJi  nihiledixifie  praecorem,  quiaexediure- 
•arindonu'lanareitutobligaciojnullaa(^io.Deobligationi- 
busautcm&a^iioaibus^usead  iudiciapertinenC(  Prscorcs 


^roponebant  edida  fua.l.  i  .ff.dc  extraord.cogn .  Vnus  tatng 
cafus  excipitur  qui  fingulacis  eft,  Cuiti  fcilicct  libertus  pattb- 
no(uodonum,munus,  operas  fcprzftiturumiurat:  tunce- 
tiim  contrahitur  obligatio.l.vt  iutifiurandi.fF.de  cper.libcrc. 
Mentio  eft  huius  obligaCionisapud  Caium  lib.i.Icftittit.  tit. 
(^.SineftipulationefcTocoofenfu,  paftoconaento  obligatio 
noncontrahicuriurcRoHiano.  Oporreteniminterrogatio- 
nem  pr*cederci&  fequi  refponfionetnjvt  docui  (ub  i  it.  (F.de 
verborumoblig. Ideofiquisiucauerit  fetnihi  daturum  cen- 
tumfineftipulationc,  aductfus  eum  mihi  conomine  nulla 
daturadtio.ScdfinguIaieeftin  liberto,quiiurat(e  prx{h'tu- 
rum  operas  patrono  fuo.  Ad  alias  enim  perfdnas  non  perti- 
neCjVt dicicur  in  l.h  qui$ prb  co.flf.dc fideiuflor.  Hac  racione 
mihi  vidccur  adduftus  cfic  prxtor,vt  edi<2um  proponeret  de 
eo  tantum  iuteiutandojquod  ad  lites  dirimendas,nbn  autem 
de  eoquodad  contra(flus  cuiufque  confirmaiionem  perti- 
net.Iniur«tamenPontificibfubtic.dciureiurand.  mulca  re- 
pcriunturdcptioreilla  (cripta,quibus  is  qui  iuiauit,cogitur 
adfidem  fcruandam. 

Cap.  II.         t>mfioiunfiurandi. 

HVtus  iuiifiurandi  quod  ad  «iiritbendas  lites  pertiner« 
aliudvoluhtatiumcft,  aliud  npceirarium.prstercaali- 
ud  defertur  in  iudicio,aliud  extra  iudicium.hx  diuifiones  e^  I- 
pfotitulocolliguntur.  Voluntaiium  iufiurandumcft.cum 
confcnfulitigatolum  alcer  alteri defert iufiui atidum,  vt dici- 
cur  in  l.i.hic.necefirariutti  dicitur ,  quod  non  interponitur  ex 
padlionc  &  voluntate  litigantium ,  fed  ex  neccffirate  quada: 
veluticuraiudex  exofficio  fuoproptcrinopiamprobationii 
defectalccrilitigatorumiufiuiandu.l.admoncndi.3i.(F.co.l; 
in  bonz fidci.  \  .hic. Altera autem diuifio  coUigicur  ex  I.i y.fFw 
eod.Potcftquisiutareaduerfaiio  defeiente  cxtia  iudicium. 
poteftctiamiurarc  iniudicio,  licetalteralteri  dcferatiufiu- 
randum>quodtamcnficridebetaccedente  au(flontatc  iudi- 
cis.&cuncquactifolcr,anhociufiurandufitvoluncarium,ati 
ncccflarium.QuidcvcrbiscoccnderefoIcntihasquxftionei 
ferio  tradlanr,quae  tamen  no  funt  magni  momenti.  H  jc  iu(-^ 
iurandum  potcft  dici  voluntarium,  quonia alrer alteri  dcferc 
fponc8,nec  quifquam  cogicur  defeire  nifi  vchc.  Poceft  ecian» 
aliaracioncdicinece(Fariumiquiaiscuidefercur,cogituriura- 
re,3Ut  (oIuerc,vt  continetur  ed:(flo  ptf  toiis.  A  nimaduerten'* 
dam  igicur  cft,quoddam  iufiucandum  maximc  ncccflariu  eX^* 
fc,  in  quo  litigancium  voluntas  auc  con(enfus  dcfideracur, 
cam  iudex  iplc  officio  (uo  iiltaadi  neccfficatcm  imponic, 

CCc     4 


8^o 


Prmc.^DuAreni  ["ommenr. 


vt  in d.l.admonendi.&l.inbonxficki.  Alrctum dc quoiatn      uircogendus non efle  quifquamproptec  religionem ,  am  fi 
diximus  quadamtcnus  voluntarium  ,  quadamtenus  nccef-       mauislupcrftitionem.Sedfacilchisrcfponderipoteft.  Prz- 


farium.  Ideo  autcm  nccelTarium  eft,  quia  cogit  przcor  eum 
cui  dcfertur  iurare,aut  foluerc.  Alterum  eft  mere  volunta- 
rium  ,  quod  extra  iudicium  alter  alteri  dcfert.  lufiuran- 
dumautcm,  quod  nafcitur  cx  mero  confenfu  &  voluntate 
coRtrabentium,diciturvoIuntatium  :  quoniam  non  cogi- 
turquifquamiiluddeferre,  nifivelit,  ncciscuidefertur.co- 
gituriurare.  Variafuntcapita  huiusiurifiurandi.  Vuumeft 


ror  cnim  in  iis  qux  fubtconditione  iurifiurandi  relinquun- 
tur ,  indulgens  hominum  fupctftitioni ,  idco  iufiucanduni 
rcmittit,  quianuUiusimercft  vtiurctur,  modoidfiat  quoid 
tcftatorficrivoluit  .•  nihilenimtcftatorisintereft  qui  iuflit 
iurari  vtmonumcntum  fiat ,  finoniuretur ,  modo  monu- 
mentum  fiat.  Scd  in  hoc  cdicfto  vtilitas  hominum  exigit  vt 
dirimendarumlitiumcaufaiuretur.   Sedhoc  edidlum  mul- 


quoPrjrtorcogitcum  cuideferturiufiurandura,  iurareaut       ras  habet  excepciones.     Plerunquc  enim  remittatur  iufiu 
foluere,cuiusmentioeftinl.  }4.§.aitprxtor.  ff.  cod.  Secun-      randumeiaquodelatumeft,  cum  aliquaiufta  &prob3bilis( 


dumcapuceft  ,  quo  prztor  exceptionem  fe  daturumpoUi 
ceturreo  ,  qui  aduerfario  deferentc  iurauit  fe  non  deberc, 
cuiusmentioeftin  1. 3.  &aliisfequen.  Exemplamultaoc- 
curruncfiibhoctir.  NamedidumPrstoris  prxcipuepro- 
poficum  fuir  huius  capicis  gratia  ,  in  quo  agitur  deiureiu- 
randoquoddefert  a(^orreo.-deeo  quoddefetrreusai9:ori, 
pauciflimacxcmpla  reperiuntur.Idfadlumeft,  quia  crebro 
accidcbat ,  vtdeferret  a(flor  iufiurandum  proptcr  inopiam 
probationum.  Potcft  ergo  vtile  efle  &  neceflarium  adori, 
rcononvaldevtile,aurnonneccflarium.   Igitur  omniafcre 


caufa  raouct  ludicem.  Hoc  exemplis  declarabimus.  Vnuni 
eftindiaaleg.iufiurandum.34.inprincip.  Qi>idam  pro- 
mifitalicui  Stichum  pcr  ftipulationera.  Agiturexftipula- 
tioneaduerfuseum,&petiturSticbus  ;  reus  a  quo  petituc 
pucat  cum  deccflfifle  ,  quod  fi  verum  cft ,  non  amplius  tenc- 
tur.l.fi  ex  legati  caufa.  fF.  de  vcrb.obiig.Icg.  quod  te.fF.fi  ccrr. 
petat.  Ablenseftforteinlocolonginquo,  nccpoteftcerto 
fcircisdccefleritnccne  ,eidefertur  iufiurandum,  ancxfti- 
pulatione  debeit,an  non.  Non  audet  iurarc.nec  ei  conful- 
tum  eft  aduetfario  rcfcrre.   Namfinedubioflatim  aduerfa- 


exempla  qux  in  hoc  tradlatu  funt ,  pertincnt  ad  iufiuran-  rius  iuraret,fibi  Stichum  ex  ftipulatione  debeti.     QujEritur 

dum  quod  defcrt  adtor  reo,  tum  etiam  ad  exceptioncm ,  qua  igitur,an  fit  locus  edido  Practoris,  &  cogatur  iurare ,  aut  fol- 

pra:cor  pollicetur  fe  dacurum  reoqui  iurauitadueifario  de-  Uere,auciufiurandumreferreaduetfario.<'     Hic  dicitureum 

ferenre.     Terriumcaput  perrinec  adadlionem  competen-  cogendum  non  eflciurare,  fcd  ci  dandum  efTe  teropus,vc 

tema6lori,quiiurauitfibidebetireodeferente,  cuius  men-  certioretur,&ficiurcr.   Hicpendcnrexatbitrioiudicis,qui 

tioeftinl.nampoftea.&l.induobus.§.ylt.fF.eod.  §.  itemfi  ex  circumftantiis  totius  negotiizftimabit ,  an  fitadorirc- 

quispoftulantc.deadio.Inftic.   Aiiacapicainedido  praeto-  miccendumiufiurandura  ,  anveroficdandumtempus,  quo 


tis  ,  quod  a  luliano  compofitum  eft ,  non  fuerunr  iudicio 
meo.  Gclliustamen  meminitprartotii  edifti  deVeftali  fa- 
cerdote.&deflaminediali.  Flaminem  ,in<\\iki  dt»Um(£  ft' 
cerdoiem  -P^efiitlem  inrare  noneogam.  Sednouumnoneft 
qujedam  edidlis  conftituta  tepctire  apud  prifcos  authores, 
quartjmenomifla  fuerunc  a  luliano  in  compoficioncedidbi 
pcrpecui ,  quod  cciam  Vlpianus  iccmque  Paulus  &  caEteri, 


certior  fiatdebitor  vtrum  Stichus  decefleritnecne.  Aliud 
cxemplum  cft in didt.l. iufiurandum, §. pupillo.Propter  in- 
cerciiudinen-fvtvidimus^iufiurandumremittitur  :  propter 
petfonametiameius  cui  defcttur  ,  iufiurandum  tcmittitut: 
veluti  quia  pupilluseft  is  cui  defertur ,  aut  quia  procuratoc 
alterius.Haiusenim§.hicIpcciescft  :  Pupillodelatum  cft 
iufiurandumabadueifario:ismratcnonvult,  inftat  aduer- 


quoruminterpretacionesrcpcriunturinlibris  noftris,cxpo-       fariuscumcogendumefle,feGundura  edidlum  Prztoris,ad 


fuerunc.  Fertutautem  lulianustempore  Adriani,&  eiusct- 
iamaiiifloriiareacccdcQtCjVtrefertluftinianus  in  Dig'fto- 
tum  Pr2fatione,edida  collegifle:vndedicitur  edidi  perpe- 
tuiordmator.inl.  lo.infiadecondi.indeb.  Deflamine  diali 
&  lacerdote  Vcftiali ,  nihil  opus  fuit  ediccre  co  tempore. 
Huicconfentaneum  cft,  quoddiciturinl. i.ff.commo.vbi 
Vipianusadmoner,aIiterohmconceptumfuifle  editftum  de 
commodito  a quodam pra:core, quem  Pacuuium  vocar, qui 
fciiicetficconceperat :  jQj{odjtnsvte>idHmdedcrit,iudtci»m 
dfdo.yzendamdiie  videoatur  idemeirequcdcoramodare, 
ledcamenaliud  vilumeftluliano.quificconccpit  cdiiftum: 
^fodtjniscommodajfedicetur,  iHdiciumdibo,  Hisigicurcri- 
bus  Crtpitibus  mihi  videcur  concineri  quicquid  ad  iufiuran- 
dum,fequohicloquimur,percinec.  Nuoc  de  prirao  capice 
videndumeft. 

C  A  p.    IIL 

Primum  caput  edtBi  de  iureiurando, 

PRimum  caput  edidli  dc  iuteiurando  quod  ad  lires  din'- 
mendisp^rtinet,  extatin  l.iufiurandum.  54.  §.airpraf- 
ror.fF.eod.  Atfre,ter:EumkciuoiujiHrmd.ttmfet(tur,folitere 
AHtiurarecogAm,  In  hoc  primo  cap.  aliquid  deefle  videtur 
quodaifaculcaremrcferendipertincciudiciomeo.Cogite- 
nim  PiTitot  eum  cui  iufiarandumdcfcrtur.iurareautfolue- 
te.  Permictit  tamen  ei  &  iufiiirandum  referre  aduerfario: 
quod  dicicur  inl.delata.  hic.  Hacpertinet  quoddiciturinl. 
man;fcftafturpitudinis.50.fF.eod.lbienimdoccr,curitapro- 
poficum  fuerit  cd  dum  a  PraEtore,vt fcilicet  cui  deferrur  iuf- 
lurandum  ,  autiurareautfoluerecog3Cur,nifi  fcfcrrcmalit. 
^'««'4'»,inquic,  m»n-feft£turf'tudtttii iScorf  jfioniiefl,ttolU 
nicturare  nec  mfturandamreferre.  Hocaucem  videturqui- 
bufdam  durum  elle  propcer  horainum  quorundam  fuperfti- 
tionem  .quorum  vidctur  aliquando  ratio  habcri  a  Prarcorc  & 
legiimlacorib.  noftris:  vtpoce  cumquidam  fint  adeo  fuperft- 
itiofi  &  meticulofi .-  vt  quod  fciunt  veriflimum  cfle  iurifiura- 
di  rclgione  non  audeant  affirmare,ideoque  etiam  in  iis.qua: 
fub  condicione  iurifiiirandi  relinquuncur ,  id  remicri  dica- 
tur,m  I.  qu£  lub  condicione.  fF.  de  condi.inftic.     Idco  vide- 


iurandum,veiadreferenduro,autad  foluendum.  Quztitur 
anfecundum  cdidtum  Pracoris  cogcndusfic  iurare,autrc- 
ferre,aut  foluere?   Ibi  dicitur ,  non  efls  cogcndum,  addicur 
enim  excipiendas  efl^e  cas  pet fonas  ab  edifto  Prscoris  Cccfi 
generalitcr  loquacur^  qu«  habiles  ad  hocnonfunr.     fcen» 
necprocuracorcogicuriurare.     Iniquum  enira  eft  aliquein 
dcfddo  alieno  iurare,!.  MarcelIus.§.iurare.fF.rer.amocar. 
Aiiquando  prop^-er  perfonam  deferencis  iufiurandum  rc- 
mittitar,nec  is  cogicur  iurare  cui  deferrur.  Exempla  fijnt  io 
I.tutor.3f.§.i.Pritorisiguurvetba,qu2  generaliaiSHt,in- 
re!!;gi  dcbcnt  deiis  perfonis  quzhabiles  fuot  :  non  enina 
fatis  cflet  confulcum  iuranci  fi  deference  pupiHo  iurarec.  Tu- 
tor  tamen  pupilli  omnibus  aliis  probarionibus  deficienri- 
bus  iufiorandum  dcferr:  poteft,  d.!.  tutor.  in  ptinc.     Addi- 
tum  autcm  eft,  omnhiualiuprobAtior.ibitsdtficieKtitus.  nc  vi- 
deaturtutorgrttisremitterequod  pupillo  dcbetur.  Eiuse- 
nim  bonorum  adminiftrationem  tantum  habec  tutor.   Hck 
minisautcmprudentiscftomnibus  aliis  probacionibusdcfi- 
ciencibusiufiaranduradeferreaduerfario.     Itaquc  fi  pupil- 
luscontendat  fibi  iufiurandum  nocerenonpofTc&poffca 
tefticuivelit,  quia  a  tutore  delaturaeft,  fubraouebitur  cx- 
ccptionc ,  quandocunque  egerit.  Aliud  exemplum  eft  fi  quis 
pai5];usficcu'.D2duerfariovtiurcc,l.  iufiurandum.  17.  Varis 
hiclocus  accipi  folec  :  cuiuscamen  hic  fcnfus  mihi  cfle  vi- 
decur.     lufiurandum  quod  cxconuencioneexcra  iudiciuai 
defercur ,  referrinonpoteft,  ideft,  ficonueneritintetduos 
vt  alccr  alccro  dcferente  iurctle  nondebere ,  iufiurandunt 
teferri  non  poteft.     Aliudexemplumeft,  cumnonpoteft 
conueairi  is  cui  deferrur  iufiurandum.    Quifquiscnim  con- 
ueniri  nonpoceft,isnciurarcquidcmpoteft  cogi,d.i.tutor. 
$.vltim.  vbiiuquitur  Vlpianus  de  legatis  prouincia!ibus,qui 
non  coguntur  lurare  Romx  ,  quiafciliceriushabent  reuo- 
candidomum,l.fedetfireftituatur,$.i. fF.de iudic.  Huic  non 
diflimileexenipiumcftinl.  fipatronus.i5.fF.eod.  Aftiofs- 
mofa  aduerfus  parronum  aut  parcnrem  non  datur,  cuiuf^ 
modi  eft  adlio  de  dolo ,  furti,  vcl  rerum  amorarum,  1.  hono- 
ri.fF.de  obiig3t.&  aft.  I.  non  dcbet.ff.de doio  malo.    Libert» 
igitur  aduerius pacronum fuum,cui nupfi t ,  foluto  macriiao- 

aio  Qoa 


hTit.DeJuremrdfido]  Ul 

niononpoteftrcrum  amorarum  iudido  cxperiri :  ideoque  uctfariiruiprobari,  hac  ratione  nititufj  qiiod  vult  defung 

fi  libera  detulerit  iufiarandum  patrono  fiio,non  cogetur  molcftia&vcxationelitis.      Alter  autemhac,quoddicatle 

iararc  .•  nifiproptcrremiuretuf.tuncenimnecparcntincc  malletcftibus  &iuftrumcntisprobare  ,  quam  dubium  cui- 

patronoremitticuriufiurandum,l.i4.ff.eod.     Addendaeft  quam  relinqucrean  peicrarit  :  quamuis  peierarc  nolir, 

exccptio ,  fi  non  iutct  de  calumnta  is  qui  defcrt  iufiuran-  &  cerco  fciat  quod  intcndit  .•  qui  ratio  piobabilis  vHa  eft 

dum,dcnegarld£berea(flionem,d.l.iufiurandum.§.  quiiijf-  FabioQuintilianolib.f.cap.dciutciuran.     Altcr  porro  di- 

iurandum.quod  in  parentibus  &  patronis  locum  non  habct:  cit,quod  quamuis  lis  poflk  ad  cxtremum  perduci  lcgitirais 

namiufiurandum  de  calumniasqucpatronis  &  parcntibus  probationibus,  tamenfibi  vtiliusefle  iureiurando  Htcmde- 

remittitur.  ficenimcftlcgendutn.Idemdiciturinlcg.finon  finiri.     Et  haec  mihi  vidcturlonge  zquior  probabiliorque 

fuerit.ff.cod.   Aliaexccptioeft,fi  nonrc(flcconcipiaturiuf>  fententia,&raagis  conucnicns  fententia:  Vlpiani,  inl.  i.  fF. 

iurandum,ficaptio(a  fit  iurifiurandi  forma:  tunc  enim  po-  eod.  quoniamadlites  dirimendas  &  expediendas  maxime 

teftteiTsrecufareiufiurandum.d.leg.iufiurandum.34.§.fide  pertinet.HucpcttinctquodSocratcsait,  Easlcges  maxime 

qualitate.idem  dicitur  in§.vlt.catamen  exceptiopendct  cx  probandas efl!e ,  qua?  quam  pauciflSmas  lites  gignunt  inter 

atbitrioiudicis.     Aliaexceptiocft.fiquis  rcuocaueritiufiu-  ciues,  &  quibus  fit  vt  quam  citiflime  litibus  finis  impona- 

randum.de hacre  eft  conftitutionoua  ,  quae  diligenter  ob-  tur.     Vndeficxa:quitatc&vtilitaiciudicandumfit,quidfc- 

Jeruandaeft,I.fiquis.hic.   Siquisiufiurandum  detulerit,de-  qui  debeamus  in  propofita  quzftione  ,  mihi  videtur  ha:c 

inde  pcEnitentia  dudus  id  reuocauerit :  fipofteaiufiuran-  opiniofcqucnda ,  cummaior  vtilitasinhacparte  &iquitas 

dumdcferrer,3duerfariumnoncogeturidfu(ciperc.     Fitet-  vcr(etur.     Et  hxc  fentcntia  cft  quoque  reccptior.  Sedad- 

iam  aliquando  vt  relatio  iutifiurandi  non  admittatur.  nam  ucrfus  hanc  opinionem  argumcncum  a  diflcnticntibus  ad- 

etfiPraitoritacogatcumvnde  peticuradiurandum,  nifire-  duciturexleg.inconttadibus.  §.  illo  vidclicct.  infr.  denon 

fcrat.-aliquandotamenadimitfacultatemrefercndi.   Exem-  numcra.pccun.  vbidicitur  ,  Siquisfcrip(eritcautionem,qua 

plumeftinleg.  Marcellus.&fequen.fF.rer.amot.hocqueita  cauerit  femutuam  pecuniamaccepiflc,  fi  conueniatur  ante 

conftitutumaPrztoreexiftimo  ,  quiadifficilis  eft  probatio  biennium  ,  &  profcratur  illc  chirographus  aducrfus  eun» 

rerumdomefticarumfurtoabiatarum.     Scd  quaciiturcirca  probationis  caufa ,  non  aliterillo  chiiographo  iuuabitur  a- 

interpretationem  huius  capitis  edidi  Ptfftorii,  Siadorni-  «Sorquamfipecuniamafenumerataraefledocuetit.     Sub- 

hilprobiuerit,  an  nihiloramus  cogatur  rcus  iurareautfol-  moucbiturcnimexccptionc^qusdieiturnonnumeratipe- 

uerc.  Quiftioeftv3rieagitata.Etfuntquicxiftimentreum  cuni^,  vthabetUEinlnftitur.titul.dcliter.oblig.     Sed  pcft 

cogenduni  non  efleiuraie,  fed  tunc  demum  edi^lo  locum  bicnniura  omnino  obligatus  efTc  dicitur  is  ,  qui  chirogrs- 

cfle,cumaliqua  eft  probatio,licctperfedanonfit.     Argu-  phum  fciipfit ,  ncc  potcfl  cxcepcioncm  amplius  oppone- 

mcntum  ducuntexl.quiaccufarc.  fupra  ,  deeden.  vbidici-  rcnonnumcratx  pccuniz.     Hoc  cnira  vtiiius  vifum,hoc- 

tur  ,  adof e  non  probante ,  tcura ,  &  fi  nihil  prxftiterit ,  ab-  quc  adeo  vcrum  cft ,  inquit luftinianus,  vt  non  poflHt  adlori 

folui.     Eigocum  dcficienteomni  probatione  adordcfert  iufiurandura  dcfcrri ,  qui  aflcrat  fe  pecuniara  numerafre. 

reo  iufiufandum ,  iurarc  non  cogitur  ,  quia  abfolui  debct.  Huius  autem  iuris  noii  videtur  aliaracio  cfFe  ,  quam  quod 

Hacc  videntut  pugnantiaeflc  ,  Adloic  non  probante  rcum  adlorplcneprobatintentioncmfuam  eo  chirographoqucd 

abfolacndamefle:&,  Aftore  non  probantc,  rcumcogcn-  profertiniudicio.     Scdfacileefthuicobieiftioni  refponde- 

dumefTeadiurandurajautad  foluendura.    Egoautcmputo  re,  mco  quidcm  iudicio.     Nam  ideononcogituriurarca- 

huic  edtdo  locum  eflc  ,  ctfi  ne  raininia  quidem  coniedura  ftor  ,  qui  profcrt  cautionem  in  iudicio  ,  quia  rei  cxccpcio 

autprar(umptioncnitatura6lor.  Namnullaratioprobabilis  aduerfus  cum  opponi  non  potcft  :  idefl,nonauditur  reus 

roihi  videcur  ,  cur  hac  exceptione  vetba  cdidli  adfttinga-  obiiciens  fibi  pecuniam  numeratam  non  efle  per  raoduni 

inus.     Impudentis  enim  eflet  cum  nec  iurare  ncc  iufiu-  cxccptionis.     Et  fi  non  admittatur  ea  exccptio ,  miruni 

landumrcferrc  .-  cura  tcftis  &  iudcx  rcus  conftituatur  in  non  eft  ,  finon  cogatur  aducrfarius  iurare  de  co  ,  quod  ca 

propriacauf3,l.vltim.infra,dcfidcicom.  Pra:rcrcanulHfunt  exceptionecontinctur.     Quotiesenimquis,  vt  (upradixi- 

loci,  inquibus  addatur  harc  exccptio:imoinl.tutor.fF.eod.  mus,  aduerfusaliquem  agerc  non  potcft,  adiurandumne 

& d.i.  vlt.infr.dc  fidcicom.confirmatur  noftraopjnio.  Quid  cogercquidcm  alterumpotcft.     Adduximus  exemplum  de 

dicemusadl.quiaccufare?     VideturcfTcantinomiaiuiTa'  m-  legatis  prouincialibus  ,  qui  Roms  conueniri  non  poflunt, 

ftistts^ii».     Ha:eniralegc$cafucoUiduntur&euentu,neccon-  quiahabent  iusrcpetendidoraumfuam  ;  ideoquc  cogi  iu- 

trariifunr.     Vnadicir,  adlorcnonprobantcrcura  abfolui;  raie  Romi  ncc  poflTunt  ;  aliud  fimilc  exemplum  adduxi- 

alcera,  rcum  noniurantcmdamnari ,  probatione  dcficicn-  musexl.fipatronus.ff.  codem.curidemde  cxccptione  non 

tc.Necefleeftaltetamaltericedcre.ScdvtracedetaltcfiJ  Vi-  diccmus.>     Reuscnimquicxcipit.adorcft.l.i.fF.dccxcepr. 

dendumeftvcrafitvtilior.     Etgol.  quiaccufate,  hiscedct,  Aliudautcmdiccnduracft,  curanonexduditurisquirefeic 

quiafauordirimendarumlitiumhoc  raaximc  fuadet.     Alia  iufiurandum  cxceptioncaliqua,  vclobie<3:ioneoppofita,icl 

quiftio  eft ,  Si  is  cui  dcf ettur  iufiurandum  probarc  velit,  eft,cum  licet  reo  exccptioncm  opponere , &  (e  in  iudicio  de- 

nonautemiurarc,anadmittendusfit.    Et  vt  intcUigamusid  fcndcre.namcumvulta(ftorcmcuidcfettiufiurandumiura- 

deauoquiciiur,nonloquimurdceoquiiamprobauit ;  alia  rare,tunccogenduseftiutarc. 

qu^eftio  eft ,  &  longe  diucrfa  ;  nara  dc  hoc  non  magna  cft  Alia  quaeftio  circa  intcipretationcm  huius  capiiis  cdifti 

dubitacio.Sicnimaiflorprobaueritidoncis  teftibus,  velin-  nafcituicxl.gcnetaliter.  §.finautera.hoc  tit.  hic  cnim  dici- 

ftrumcncis  quodintcndit  ,  &  reus  ad  cxtrcmum  vidcns  fe  muscuracuidefertur  iufiurandura  iurarecogi,  auc  referrei 

conuiAumeiTc  ,  &moxfuturura  vr  condemnetur,  deferat  &  raaxim^  turpitudinis  cflc  &  confeflionis  ,  noUenecad- 

ciiafiurandumjisproculdubiononcogetur  iurare.    Et  hoc  mittere  iufiurandum  ,  ncc  rcferre  :  cumhic  dicaturlicerfl 

exptc(rur3eftiurepontificio,cap.i.deprobat.indccret.  De  recufare  ;  &ideoiutarenullumcogi.     Ha:c  antinomia  vifa 

coigicur  qui  iara  probauit  hic  non  quxtitut ,  feddeco  qui  eft  Accurfio  adeo  implicata ,  vtnon  pofEt  feipfum  expli- 

probare  vult.     Excmpli  gratia  ,  adlor  iufiurandum  defert  cate  :  mihitamcnnonitavideturdifEcilis.     PraetotediAo 

rco.  Reusrcfeitciiufiurandum.  Mauult  adlofveltcftibus  fuoncraincracogit  pracifeadiurandum.     Aitenim.£«wtj 

vel  inftrumencis  incentionera  fuampfobarc,  quamiurarc:  ajiuoii{/iurandumpetetur,autfu'rare,autfihtereco£am.  Gogit 

hic  quajricur  an  cogendus  fit  iufarc  ,  fecundum  cdidlum  autiurare,autfoluerc,autreferreiufiurandum.     Ergo  per- 

Pritotis?     Hxcqujcftiocertiiurisnon  cft,hoceft,nihilde  mittitrccufareiufiurandura.  Sic  videtisconfcntircconfiitu- 

hicredcfinituraeltvUo  certoiure.  Ideocxeo  quod  raclius  tionem  hanc  luftiniani  cum  PtztotisediAo.     Gcrteidcm 

&xquiusvidcbitur ,  iudicandumeftdehac  quiftionc,  fic-  ex  Pia:toiis  edidko  confequitur  ,  quod  cx  tuftiniani  ver- 

ut in  his qna:  in «quitatc po(ita funt,in  1. de acceffionibus.  ff .  bis, in ca  conftitutione  ,  de caufis pi optcr  quas iufiuiandutn 

dcdiuerl.&cemp.prifctip.  Eftergocxpendendaxquicas&  detrcftarur.     Hic  cgo  non  dico  prartcr  cas  caufas  verum 

vtilitastam  ex  parce  cius  qui  iufiurandumdefert,  quamex  eflcpoflc  recufari  iufiurandum  ,  nec  id  rcpugnaro  eiitlq 

patte  eius  qui  mauult  probarequodintendit,  quara  iurare.  Pritotis.  Egoampliusdico.etfiPractorfimpliciteritacon- 

Is  qui  iufiurandura  defett,  &  vult  cogcre  aduetfatium  fu-  cepiflctcdidtum^iutaiecoganj^adhucpoiKcnositainterpre- 

umadiuranJura  ,  quimauultiutaii  quam  intcntioncm  ad-  iarivtdiij;iraus»Verburacnimcogcre,hancfignificatioiieh*^ 


Franc.Duareni  Comment. 


bet ,  vtdocuirupracumdiceremdcneceffitate  fimplici,  vel 
ab(oluta,&  neceffitatecumadicdionc.  Cumergodicimus, 
cogirur,!deft,nifimalit  foluere,  nifi  malit  referre,  ideoquc 
libcrum  efteirccufareiufiurandum.     Etifta  quidcminter- 
pretacio  verbis  conftitutionis  fequentibus  conuenit,  firc- 
de  expendatur.Reiftc  igitur  ait  Pra:tot  in  ediiao  fuo,&  con- 
fentaneehis  quxaluftinianodicuntur  :  Eum.aquoiufiu- 
randum  petetur,  iurare  aut  Toluerc  cogam.     Sedhincalia 
quaftio  etiam  exoritur,  an  videlicet  is  qui  cogitur  iurare,  cdi- 
dtoPrztoris.cogaturadeffeiudicio.   Hscquasftiotradlatur 
in l.ad  perfonas.  i {.ff.  hoc tit.cuius  vetbis  Ggnificat  Paulus  e- 
umquiiurarecogicur  edidto  Prztoris,  cogictiam  adeffc  ia 
iudicio,nififcilicetegrcgiaperfonafit,aut  valetudinc  irope- 
diatur.Dehisqui  valetudineimpcdiuntur  fimilis  eft  confti- 
tutio in  iure  Pontificio,c.fi  quis  tcftium.  de  teftib.  in  Decre- 
taiib.Teftcs  enim  tcftinionii  dicendi  cauia  coguntur  (e  fifte- 
reiniudicio.&  tamen  fi  debiles  fint.valetudinarii ,  fenes ,  &c. 
non  coguntur  adelFe,  fed  debent  mitti  idonei  &  difcretae 
perfoni  ad  eorum  domum  qui  teftimonium  recipiant.    De 
cgregiis  pcrfonis  hic  prolixa  cft  difputatio,qui  fint.     Hanc 
quiftionemvixputoinvniuerfum  definiripofle.  Confiftit 
enimhuiusrei  «ftimatioiniudicisarbitrio,  qui  poteft  ifti- 
mareexvariiscaufis,anper(ona:eaficdignitas  &  amplitudo, 
vt  ccgenda  non  fic  in  iudicium  venire ,  (cd  domum  cius  mitti 
opor  teac  ad  iurandum.Dc  perfonis  camen  quibufdam ,  id  cft, 
deepifcopis,expre(Iumeft  inl.nec  honorc.fupta,deepifc.& 
cletic.&  in  Nouell.Iuftin.de  fanaii^epiic.  Hoc enim  tribui- 
tur  eorum  honeftati.Saccrdotibus  olim idem  non  tribucba- 
tur.Exemplum  vnum  cft,& locus  obferuatione dignus  apud 
Corn.Tacit.lib.  i  .fed  hoc  aperte  tt  ibutum  eft  epi(copis  iuxta 
l.medicos.tJ.C.deptofeir.&med.hb.io.  vbictiam  do<aori- 
bus  legum  idem  tribucndum  eife dicic Conftantinus ,  &  aliis 
profefloribus  litetarum.Hadenus  de  i  .cap.edi(fti,iam  ad  fc- 
cundum  veniamus. 

C  A   P.    IV. 
Secundum  caput  edicli. 

CAput  fecundum  (umicur  ex  1.5. &  l.feq.hoc  tit.& ex  1.  7; 
ff.eod.quod  nos  fic  concepimus.-5««  f«»*  cjuoagetHr.co- 
ditione  delataiHra»erit,autiH(iHrandumeiremiJfumfuerit,etiu 
rei  de  i)ua  luratum  fuent ,  aut  injiurandum  remijfum,adutrfui 
eumaut  adnerfuseosad  ^uosear&spertinet,aUtonemttondaho. 
Quiautemdefcriptafuntaiuiis  auihoribusnihil  aliud  funt 
quaminterprctatioedidi.Explicemusigiturfingulahuiuse- 
didiverba.  InprimisaitPritor,5«  iscum^uoagetur.     Eura 
cumquoageturaccipercdebemusipfumrcum,  vtaic  Vlpia- 
nus  in  1. 5 . tf.cod.hinc quaericur,  fi  is  reus  pupillus  forte  fucrir, 
an  nihilominus  cdido  locus  fit ,  vt adio  aduerfus eum  dene- 
getai.^Hjcquiftiotradaturinl.quiiuraflc.  16.  ff.vbi  nihil 
rcfertcdicicPauluscuiusitatis,  fexus  aut  conditionis  fic  is 
quiiuraiTedicetur.   Seddicecaliquis,pupil!usnonefthabilis 
ad  iurandum,vt diximus (upra,ex l.tutor.ff.hic.  At non  qus- 
rimushic,anhabilisquisficcuiaduerfarius  iufiurandum  de- 
tulit  -•  inhocenimgeneteiutifiurandiconucncioeft.- quais 
quideferc  iufiurandura  pacifcicur  cum  aduerfario  ,  fe  fi  iu- 
rauerit,nihil  amplius  ab  eo  peticurum  :  ideo  cciam  volunta- 
rium  hoc  iufiurandum  dicitur.     Dubium  crgo  non  etl  quin 
hicvaleant ,  quamuisalias  isquiiurauit ,  nonfit  habilis  ad 
iurandum  Deindeibidemfubiecit  ^zvAas:  QuamuuspuptllM 
non  vtdeatur,  ^c.  vt  oftendeiet  non  hac  tantum  ratione  iu(^ 
iurandumhocprodclTe  debere  ciquiiurauit,  cum  videlicet 
cocontentusfueritadorquidccuht ,  vtpotcqui  ciuspetfo- 
naniapptobatet,fedetiamquiapupilIus  nonpoteft  dici  pe- 
ierafle:quia  fciens  fallere  non  vidcatur.     Et  hic  Paulus  vide- 
tur  alludetc  ad  veterum  iurifiurandi  formam  ,  quxhuiu(- 
modifuit.Sifciensfallo,tummc  Dicfpitcr  faluavrbc  ,  arcc- 
queboniseiiciat,  vtegohunclapidem.  &  iurans  lapidemia- 
ciebat.Huius meminit  Polyb.lib.  5 .  Hiftor.     Pupilli icaque 
non  cft  ea fciencia ,  vc  poflit  periurus  dici ,  quafi  fciens  tolle- 
re  videatur.Sed  de  qua  aftionc  hoc  verbum ,  agetur,accipic- 
mus,  Vlpianusinl.5.  (F.hocgeneraIiterintetpretatur,&ait 
de  quacunque  atftione  hoc  accipiendum  elTc.     Adlio  cnira 
verbum  gtnerale  eft,&  omnia  continet ;  quorum  Vlpianus 
meminitmI.a6tionisverbo.ff.dcoblig.&adlion.     Cum  in 


prxiudicio  quxricur  ,  anquis(itfilius,  annon{it,poceft  et- 
iam  iufiurandumdcferri.  Decaufaftacnsexemplumeftiil. 
cum  proponas.6 .hic.     Arbitrum  ibi  pro  iudicc  accipere  de- 
bemus  ,  nonpro  compromiffarioaibicro.  vt  putat  Accutf. 
hoctamcnicnfufrequentiusaccipitur.     Cicero  in  Oratio. 
pro  Murena  inuebiiiir  in  luriconfaltos  ,  quodper  mulcos 
annosnonpotiieriRCitacucre  ,  vtrumaibiter ,  aniud:xdici 
oporcercC)hocautemd.l.(J.exempIumpetcinet  adcit.Simu- 
liecventrisnomineinpofleirSed  hic  quxricur,an  idcm  di- 
ccndumfitdecriminaliadlione,  &inhacpofl!it  defetri  iu(^ 
iurandum.Egodehac  rc  nullum  certum  ius  reperio:  ratio-  ^^  ^^r  ' 
nibus  tamen&argumentis.quxex  variislocisducuntur,fa-  ,uran- 
ciledefiniripoteft.     Solethicdiftingui  iufiurandum  neccf  dumfop  , 
farium  a  iureiurando  voluntario.  lufinrandum  autem  neccf  /'/''/"•- 
fariumeffcdiximus.quodiudex  ipfedeferc  propcer  inopiam  """'"; 
probatioms.I.admonendi.tt.eod.   Qiio  ca(u  an  dcterri  po(-  „^/^_ 
ficiufiurandum  in  caufacriminali,  concrouerfi  &  dubii  iu- 
ris  eft.    Conuenic tamen  inter  omnes  non  pofle  adlori  illud 
deferri  •  quiafiadordeficiataprobacionibus,  abioluendus 
cftreus.-namvaldeiniquumeffet,  reum  condcmnari  audito 
accufacoris  tantum  iuramcnto  ,  quo  vcrum  efle  quod  in- 
tendit  affirmaret ,  cum  raunita  efle  debcat  eius  accufatio 
idoncis  tcftibus  ,  inftruiStaque  apcrtiflimis  documentis,  1. 
fciantcundii.de  prcbat.  Sedanreopoteric  deferri?  Ec  nihil 
ptohibet  quorainus  hoc  iufiurandum  poffet  eideferrl  pur- 
gandi(uicaufa,fifortedubiafitproba:io.    Etexemplum  re- 
peritur  de  poena  iudicis  qui  maleiudicauit.     Etplerunque 
accidit  vtnontantumexigaturprobatio  ab  accufatoie  ,  (cd 
etiamareo,  vtin  criminefalfi  :  quiatuncctiam  a  reoexigi- 
■turpurgatio,l.vbi.adl.Corn.defal(.  Quiddicemusde  iure- 
iuf ando  voluntario ,  quod  defcrc  ador  reo ,  vel  reus  afkori? 
Vulgoreceptum  eft  ,  accufatoti  licere  iufiurandum  reode- 
ferre  :  &  fi  iurauerit  reus  accufatus  ,  illi  iufiurandum  pco- 
dcfle,  publicaraqueaccufationcmconfumi,  modobonafi- 
de  dclatum  fit  iufiurandum,&  finc  colJufione.     Argumen- 
tum  fumitiir  ex  l.cum  qui.  §.in  populatibuy.ff .  eod.  In  popu- 
laribus  adlionibus ,  qux  fcilicet  ob  caufam  {jublicam  infti- 
tuiintur,etiamiiifiurandumdefertur,modo  finc  coUufione 
id  fiat.Argumento  etiam  eft  quoddicitutin  1.  fi  maritus.  §.fi 
negauerit.ff.ad  l.Iul.de  adul.     Is  qui  accufat  adultcrii ,  non 
tantum  prxfcriptione  60.  dietum  (ubraouetur  ab  accufa- 
tione:fedeciamremiffione,  vidclicet  fi  reoremictataccuia- 
tionem.     Si  poteft  igicur  accufatot  rco  accufationem  remit- 
tere:aurnonpotetiteidemiufiutandumdefcrre?     Putota- 
mcniudicem,  compertarei  veritate,licetreusiurauerit,  da- 
mnareeumpofle,propter  vtilitatem  publicam  :  cx  quibus 
caufis  ctiam  poteil  quis  fine  accuiatione  damnari.     Hodie 
locum  non  habet  tir.de  accufat.     Nam  etiam  fecundum  ius 
ciuilefit,vt  fincaccufationealiquis  damnetur,nempeaii>a- 
giftratuquiinquiritnefarioshomines,  I.  congiuic.  ft'.  dcof- 
fic.prxf.   Proptcf  iuspontificumdubitatur,anincaufama- 
tiimonialidcfcrri  poflitiufiurandum."'     Inquodiftindione 
vtendumeft:namfieiqui  negatcontradtum  cffcmattimo- 
niuro ,  iufiur andum  deferatur ,  prodcflc  ei iufiurandum  noa 
debet.     Si  vero  ci  qui  contendic  macrimonium  effc  contra- 
dlum,ei  debetprodefle.  Arguraentumduciturexcap.Iator. 
defentent.&rciudic.in  decret.  Tantumenimabcft  vt  pio- 
fiteiiufiurandum  qui  negat  mattimonium  conttadlum  eC- 
fc,vtncfententiaquidempfodeflepoffit:nequeetiamtran(^ 
ireinremiudicatam.     Quandocunque  enim  vctitas  coni- 
pertacrit,  hxc(encencia  retradlaripotcrit:aliasfcquerec'ur, 
roactimoniumiara  concradlum  vetbis  de  prxfenti ,  &mu- 
tuoconfenfu,iureiurandodelato,diffoluipoffc  .•  quodfilEri 
nonpoteft.  Exhisintelligitis,quomodo(intaccipicndahxc 
veth3,Si  ii  cum  <juo  agetur,  tum  &  de  qua  adlione  intclligatur 
loqui  Ptxtor.Sequicur  in  ci\6to,ConditionedeUta.  his  verbis 
fignificac  Prxtor  ,  ita  dcmum  prodeffc  iufiurandum  eiqui 
iurauir,fideference  aduetfarioiurauctit.     Nam  fi  iutaucric 
nondelataconditioneabaducr(atio,  non  ptodcflc  eiiufiu- 
randum.     Scdquodhicdicitur  deaducrfario  dcfciente,in« 
tclligendumcft.modo  is  habilis fucrit  ad  dcferendumiufiu- 
randuro.   NamliccthocnoncxprefferitPrxtor,camen  (ua> 
dccratio  vt  ficintelligamus.     Atquehincvatixquxftioncs 
nafcunturdchabilitatcpetfonarum  ,  quae  tradlantur  in  leg. 

,  iufiu» 


In  Tit.De  luremrdnao. 


U^ 


Jlifiiir4ndum.i7.&  fcq.ifF.eot).  depupillofcilicetjcletutore, 
de  ptocuratorc ,  de  fcruo ,  de  filiofamilias ,  &  aliis  fauiulmo- 
diperfonis.  Videamusinprimisdepupillo.   Si  pupillus  fine 
tUtore  iufiurandum  aduerfario  dctulerit ,  &  eo  defcrente 
iurduerit,  non  proderit  eiiufiurandurtt,  necciexceptio  iu- 
lifiurandi  dabitur.  Pupillus  enim ,  inquit  Paulus,tucore  au- 
Ctote  iufiurandum  defcrredebet  :  &c  is  demum  iufiuran- 
dum  aduerfario  deferre  potcft ,  qui  adminiftrationem  reruni 
fuarum  habet.     At  pupilius  rcrum  fuatum  adminiftratio- 
iiemnonhabet,ergoneciufiurandumdtferre  poteft.     Si- 
tnilceftquoddicicurinl.^.hic.     Orta  eniralitequadamin- 
ter  pupilium  &  tutorem ,  pupillus  detuht  iufiurandum  tu- 
torifuo  :  hincquaeritur,anpupillonoceattUtorisiufiUran- 
dum,  &cxceptionefubmoucripoflSt.     Aiunt  Impp.  non 
poflc  nocere  ,  quidctuHtfinctutorc  ,  cumfcilicct  aduerfus 
cum  ageret  in  iudicio.   Tutoris  igitur  au£koritas,pupillo  iuf- 
iurandunfidcfercntc,intcrueniredcbet  :  vel  ipfe  tutor  dc- 
ferre,quod&d.  I.  iufiurandum.  teftacurPaulus,indadiione 
idprobans.     Cumenimtutor  aliquando  alicnarepoflit,& 
cum decrcto Praetoris  ,  &finedecrcto:  pra:tcrea cum ei fol- 
niadebitorcpoflitpupillinomine .-  cum  deniquevideamus 
tutorfcmftarciniudicionomincpupilli  :  alienumnon  eriti 
fi  dicamus  tutorem  nomine  pupilH  iufiurandum  deferre. 
Dchacalienacione ,  folucione,  &iudicioprolixaeftdiipu- 
tatio  invulgariumdo(^orumcommentariis  :  quodnoneft 
difjjutationis  noftras.     Hi  cnim  loci  communcs  obiter  no- 
tandifunt  .•  &abfurdjllimum  eft  alienumqueab  inftitutO 
cius  qui  de  iurciurando  difputaturuseft,omniahicreferre, 
quxadpoteftatem  cutorum,&c.  pertinent.     Quodautcm 
hic  dicitur  de  cutore,  intelligendum  cft,  modo  iufiurandum 
iniudiciodefcratur  ,  &deficientibus  probationibus  ;  quac 
cxccpcio  &  incerpretatio  fumitur  cx  1. 1.  ff",  quarum  rer.ad. 
nondatur,&  exleg.tutor.ft.cod.namindid^al.i.  VlpianUS 
loquesdeexceptionciiuifiurandi,quod  au<3:orc  tutore  de- 
lacumfuerit,addit,  oportcre  idiniudiciodtferti.     Ratae- 
nim  (unt  omnia  qui  gerittutor  in  ncgotiis  pupiUi ,  ttiodo 
adminiftrationisipfe  fines  non  excedar.     Cum  igitur  boni 
&  prudentis  patrisfarailias  fit  deficientibus  omnibus  pro- 
bitionibus  iufiurandum  aducrfariodcfcrte  ,  fi  id  faciat  tu- 
tot  non  diccndus  eft  fines  adminifttatiouis  fu;  exceftifle.Se^ 
quicurdcadulco  ,  dcquoquzritur  ,  ar^  idcmquoddcpupil- 
lodicendumfit.     Siigiturpubes  ,  qui  quidemiam  exceflic 
quartumdecimUm  annum,(edminoradhuccft  vigintiquin- 
queannis,  &curaroremhabet ,  detulctitiufiurahdum  fine 
curatore  j  videndum  an  profic  iufiurandumjci  cui  detulit. 
M'.hi  vetius  videcur ,  vt  cadcm  fi t  caufaadulti  curatorcm  ha- 
b^ntis,qu£  eft  pupilli  tutorera habentis.  Hxc  fentlsntia  pro- 
batur  dtiobus locis.vnus  cft in l.a£la.§.  vltim. dc re iudic.  vbi 
dicitur  {ententiam  latam  contra  minorcm  indcfenfum  qul 
curitorem  vel  tutorem  habet,nullam  efle.    Ex  qud  coUigi- 
mus  quae  geruntut  in  iudicio  cum  pupillo  vel  adulto  »  qui 
tutorcm  velcurarorcm  habet ,  finetutoris  velcuratoris  au- 
ftoritatc  non  valerc.   Alius locus  cft in l.in vniucrfi$,qui tu- 
tor.dar.poflunt.vbifiquispubesfit^&vclit  agerc  in  iudicio, 
dati  debere  curatorem  in  litem ,  dicitut ,  quia  pctfona  eiuS 
tion  eft  legitima  ftandi  in  iudicio.     Sed  quid  dc  procuratore 
diccmus?   Quiritur  cnim,  an  procuratorc  deferente  iufiu- 
lanHum  tco  ,  &  eo  iurantc  ,  exceptio  iufiurandi  ci  dctur, 
quoddeficicnteprocuratore  ,  non  deferente  dominoiura- 
ucrit?Ha;cquiftiottadatutindi(fta  lcg.iufiurandum.  17.  §. 
vkim.ft.eod.Vbi  oftenditPaulusintribuscafibuspoflrepro- 
ci.tatorem  iufiurandum  deferrc  ,  &  iufiurandum  eo  dcfe- 
iente  praefticum  tioccre  domino  ,  vreidencgeturaduerfuj 
cuir.quiiurauericadio.     Ptimus  cafuscft  ,  fi  vniucrforutti 
banoium  procurator  adminiftrationcm  habeat  :  Altcr  fi 
fpc-i  liitcr  ei  mandatum  fit  vt  iufiurandum  defcrar.   Tcrtius 
eft.fi  fitin  remfuam.Iscrgoquiliberam  bonotum  admini' 
ftrationemhaber,iufiurandumdcfetrcpotfeft:ficuttranfige 


Hic  autcm  alienum  niBgotium  nbn  a^minifttjit  fed  fuum. 
Atque  hxc  imaginatia  ptocuratio  cxcogitsta  cft  a  iutis 
aucftotibus,  vtiscui  mandata  eft  adio  expefiatur,quialias 
mandatara  fibi  adionem  cxcrccrcnonpoflet.    Noncnira 
hominis  priuati  cft  ,  cui  competita6lio,eama<Sioncm  da- 
rcjCum  hocadofScium  praitoris  vel  magiftratus  perrineati" 
quiadtionesagerc  volencibus  dabant.     Nonigiturhincfc- 
quitur  ,  quod  quis  ideo  poilicagere,  quod  fibialiushorao 
priuatus  ,  quimagiftratus  non  eft  ,  experiundi  poteftatctn 
fecerir.     Iuhac  quiftionchocfitcxemplum.   Incdiitodc 
comtnGdato  hxc  vetba  funt,  Qopd  quis  commodafle  dice- 
lur ,  aciionem  dabo.     Pone  igitur  eum  qui  commodauic 
rcmfuam  ,  ad:ionemfibi  conipctentem  mandaflealii:quc- 
modopoteriteicui  mandata  cft  adiodari,  cum  certum  fit 
cx  verhis  edid:i  eum  non  commodafFc  ?     Ergo  neceflaria 
fuithaccprocurationis  confticucio,quae  (vt  diximus)  imagi- 
nariacantumeft,  &  aiutis  auftoribus  inuenra,  vtisfcilicct 
cui  mandaca  cft  aftio  ,  agat  tanquam  procurator  eius  qui 
ttiandauit  adtioncra .   Nam  re  vera,&  fi  mandatas  fibi adio- 
nesexerceat,ncgotium  alienum  nongeiit ,  l.quiftipendia. 
f upra ,  de  procurat.     Dubitandum  ergo  non  eft  quin  pro- 
curator  in  rcm  fuam  poflSt  iufiuranduradeferre.     Defcrt 
enira  in  caufa propria  magis  quara  in  alicna.     Hic  occurric 
difficultas  cx  eo  quoddiciturinkge,  mandato  generali.fF. 
dc  procurat.  Mandato  genctali  non  concineri  tranfaftio- 
ncm  decidenda:  htis  cauia  intcrpofitam.&oporcerefpccia- 
litcrmandatumcflcprocuratori,  vt  tranfigat  cumaduerfa- 
rio.     Narri  fi  non  potcft  tranfigere  is  qui  gencralitcr  ptocu- 
tatordatuseft,  confequitur,  neceutniufiurandum  dcferre 
pofle.-cuml.  i.  fF.  eod.  dicaturiufiutandum  fpeciemtranfa- 
dioniscontinere.  Sicutenim  tranfa6lions,itaetiamiureiu- 
randolisfinitur.  Sedanimaducrtendumcft,Paulum  didlaL 
iufiurandum.  §.  vltim.de  eoloqui  cui  vniuerforum  bono- 
rumconceflacft  adminiftratio  .•  quinonnunquatti  procu^ 
rator  compendio  fermonis  dicitur  ,  aliquando  procurator 
totorumbonorumjvelvniucrforumbonorum :  vulgo.pro- 
cutatotcumlibera :  quod  docuimusinpartitionetrr.ftatus 
de  padlis.     Qupd  vero  idem  dixit,in  didla  1. 1  ^.mai.daco  ge- 
nctali,non  cft  fic  accipiendum.  Poteft  enim  generale  man- 
datum  efle  ,  licet  llbera  roterum  bonorum  adminiftratio 
non  concefla  fit  :  vcluti  fi  quis  conftituerit  procuratorem 
ad  cettara  litem,  qus  cum  alio  mota  eft.     Hic  enim  dicitur 
genetalitetconftitutuslitis  caufa.    Nectamentranfigere& 
dcciderccuihaducrfario  poteft  ,  fed  tantum  pctfequi ,  nifi 
fctiam  Ipecialiter  hoc  fit  ei  mandatum.     Hunc  rcceptorem 
vulgo  vocamus.     Poceftigicur  hic  quarcunqucad  admini- 
ftrationcm  pertincnt  exctcete  ,  petinde  ac  fi  dominus  prae* 
fcns  elTct  :  fed  adminifttationis  fines  excedcre  non  debct. 
aliasratumnonhabebitur  quod  ab  cogeftumfueric  :  vcfi 
quisdonaueric  ,Ieg.  contra  iuris.fF.  depadl.leg.  liliofimiL 
fF.de  donat.  ficqueconciliaridcbctqubddiciturin  leg.  pro-* 
curatortotorum.  &inieg.  procuratorcuigcneralirer.fF.  de 
procurator. 

Ex  his  qu2  dixinauS  illud  confcquitur ,  ptocuratorem  v-» 
niuerforum  bonorum ,  id  cft  ,  qui  liberam  adminiftratio'^ 
nem  habct ,  poflc  dcfcrrc  iufiurandum,  fed  ica  demum  fi 
probationibusdeficiatur,&caufadubia  fir.  Namfiproba- 
tiodaira  &certafit,  nonpbterit  deferrciufiurandum.  Ec 
cum  haccxccptioncaccipicndumcft  ,  quodhicdicitur  ,  ra- 
tum  cfTc  debere  quod  k  procuratore  totorum  bonoruni 
critgcftum.  Namgratis&fineiufta  caufaquodaduerfarius 
debct,rcmittetenonpotcft  :  quiahocdonareefljr,&pro- 
fundcrcrcmdominiinonadminiftrare.  Id  cciam  cciligltui: 
cx  lcg.tutor;!.  ff.cod.vbitutornominepupiliiinfii-r^ncutn 
defcrreporeft,fialiasprobati«nesdeficiant  .•  qucdauf:"- 
turatotcm  vniuerforura  bonorum  nihil  impedit  qnin  ex- 
tcndatut;quamlibct  plcnamenimhabeatpoteftatem  &  ad- 
miniftrationcra  ,  eius  lamen  non  eft  maior  poteftasqnam 


repotcft.&aliahuiufmodifaccie,  quxadadminiftrationem       tutotis:  argumentocft  quoddicitur  inl.  Pra:fesprouincia: 


f uam  pertinent.  Idem  dicendum  eft  &  de  eo ,  qui  procurattsr 
eftiiiremfuam,td  cft,  cuimandata  cft  ab  aho  ailio  :  quia 
tanquam  procurator  is  agit,fcd  in  rcm  fuam.  Et  procurator 
impropriedicitur  ,  nam  proprie  procutatoriscft,  quiman- 
datu  domini  aliena  negocia  adminifttat ,  leg.  i.ff.  de  ptocurat. 


fupr.de  tranfadb.  Vbi  fi  adminiftrator  ciuitatis  debitoii  ani- 
bitiofe  &  gratia  quod  indubitate  dcbcat ,  tranfa<ftione  remi- 
fcrit.tranudiononvaleredicitur:  idquc  sftimandumcflesl 
Przfide  prouinciae. 

De  fjndico  quaetitur  >  afi  po/Et  iuiiurandum  dcfeiie) 


8(^4 

Sy  ndicus  autem  is  dicitur  qui  ciuicatis,raunicipit ,  vcl  alicuius 
qorporiscaufamdefcndic,  ideoquedefcnfor  dicitur.leg.vlt. 
§.defcnforcj.ff.dcmun.&honor.  Hicquxftiotradlaturin 
i.  iufiurandum.  3  4..  §.defenfor.ff.eod.  inquo  Vlp.  iuliuran- 
dum  defcrri  ab  eo  non  pofle  ait,  nifi  fpecialitereimanda- 
tum  fit.oon  enim  habet  hberam  adminiftrationem  omniuni 
bonorumvniuerficatis.municipii&coilcgii.Sequiturinleg. 
iS.ff.eod.  AltM  AHtemprtouratorem,  ^c.  id eft.in  aliis  autem 
cafibas  qui  hisquoisdiximusnoncontincntur,  non  cft  au- 
dicndasprocuratoriufiurandumdeferrevolcns.  Rationcm 
fubiicit :  JSfipofie^ rens  qtlifemd  tHrauit ,  ^c.  non cnim  cf- 
fetconfuUum  ceo  iurancifenondebcre  ;  quia  cum  domi- 
nusadhucpofletconuenire  .-  replicationc  (cilicet  cum  fub- 
moueiet ,  quod  eo  deferen  te  iuracum  non  fic,fed  procuraco- 
tetantumdcfcrcnte.cuihocmandacuranoncrac  nec  Hbcra 
bonoiura  adminiftracio  concella.     Hinc  nafcicur  qusftio> 
anprociuatorquiad  agendumdacus  eft  deferens  reoiufiu- 
randum,&  qrji^  (pecialiccr  non  eft  ei  mandacum ,  volcns  ca- 
uerederacojCuncadmictidebear.   Aic Vlpianus,di(flal.i8.nc 
hocquidem  ca(u  admittendurae(re  ,  quia  nec  ei  confuiitur 
haccaucioncderaco.quodprobac  dilemmate:  Sineenimdo- 
mintffj>et-it.,cog!titr,^c.  His  verbis  oftendit  Vlpianus  non  fa- 
tis  confuli  reo  perhinc  caucioiiemderato.-vtpotequinoti 
impediacquominusdominusagac ,  &fibidarirem  ,  dc  qua 
iuraturaeft,pecaCi  Namfidominusagac,reuscogecur  docc- 
te  fe  liquidg ,  id  cft ,  Vcre  iurafTc:  nec  ahas  poccric  (ubmoue- 
tedominurnagencemcxccpcioneiurifiurandi.     Sienimra- 
cum  haberecur  quod  a  procuracore  geftumcft  *  circa  dcla- 
tionemiurifiurandi ,  fufficeret  dicecefeiuca(I"e,necopusef- 
f;c  aliis  probationibus.1. 5 .  hic.   Sin  aucem  vclic  ilia  caucione 
exclufus  agere  ex  ftipulatione  de  rato  aduerfus  procuraco- 
fcm.quipromificdominum  racumhabicurum.nonericfa- 
t  sei  confulcum  hac  caucione  :  quia  poceric  quidem  agerfi 
c<ftipulatu,fedhocpaCtodecegec  pcriurium  j  &curpi:udi- 
Hsmiuamifidocueric  dominus  verisprobacionibus  fibi  de- 
bsrieampecuniamdequaiuracum  e(l.  Nocandumergoeft 
hanc  caiuionem  ratihabicionis  hic  non  admicti ,  cum  pec 
eam  non  (atis  con(ulacurreo  .-  quae  ramen  alias  admicticut 
an.e  licem  conceftacam ,  qUocies  fciUcec  incercum  eft,an  pto- 
cucacor  .idioris  mandacum  habeat.    Atquc  illud  quidem  ac- 
cipiendum  eft  non  tantum  fi  in  ea  re  Verfctur  aliquod  in- 
commodum  pecuniariura,  fed  etiam  fi  faraa  alicnius&exi- 
ftimauopericlicecur,  quianonforce  agere  poITec  ex caucio- 
ne  C\az  iaftura exiftiraacionis  fux.   Hadtenus  de  procuraco- 
te.     Sequicurdeferuo.anisiufiuranduradcferenSj  noceac 
dominofuo.^^Hajcquiftio  cra(ftacurinLfcruus.&(cq.  ff.eo. 
vbi(ecuusdeferens  iufiurandum  ita  demum  nocet  domino 
fuo,  ficaifapecuharis  fic ,  &  peculii  adminiftrationem  ha- 
bear.     Diioigicurneceffatiahilunc:  naminprimis  oportct 
caufampecuiiatemeffe,tdeft,depeculiofefuiagi  :  quiafia- 
gaturdcpatrimoriio  &(ubftamiadomini,  quodei  inpecu- 
liocoiceaumnone(^,feruusdeferensiufiurandumnonpo- 
teritdominonocere;  deindeetiam  habeat  neccfle  eft  hbe- 
tam  adminiftrationem  peculii,qnjE(J5ecialiterconccdi  debcCj 
1.  quarn  Tuberonis  ,  inprinc.ffdepecu.     Aliihictradant 
quanJo(eruuspo(Iicdececiorem  condicioaemdomini  facc- 
re  :  huius  cractacuslocus  propriuseftinl.feruus.C.depsd. 
Aliena  enim  eft  ^  propofico  noftro  hic  difpuxacio.     Eadcra 
aatemcaufacftfiliifamil.  fidubialis  fic  in  caufapcculiicuius 
habeclibcramadminiftracionem,  quia  iufiurandumdeferte 
poceft.I.quidam.ff.eod. 

Locus  tamen  eft  1.  nec  filius,hic,  in  qua  (pecies  tra^fiatuf 
huic  diflimilis  ;  ii  enimfilius  ciira  voluntacera  pacris  mfiu- 
randum  deculeric,ei  obefle  non  poteft.  Quzricur  eciam  de 
quibu(dam  aliis  perfonis  ,  cuiulraodifunc  furiofi  ,  prodigij 
dequibusidcmdicendum  eftquoddepupillo  :  &eftlocu$ 
dchispsrfonisin  l.cucor.ff.eod.SequiturJnedifto  praecoriSj 
Cond'ttone  delata  iuranerit.  Diximus  conditioncra  defc-» 
rendameireaba6lore,&  habilcmillumeffcoportere  ad  dc- 
fcrendum.  Seqaituraliaverborumincerprecatio.fiiurauc- 
ticexprafi-ripcodelarxcondicionis ;  hocfumicurcx  leg.5.§. 
vlt.&  leg.qui  per  (alutcni.ff.cod.  vbi  ita  oportct  iurari  ait  I.  C. 
vc  prilctibitnr  &  defertur  ab  adiierfario.  Excmpli  gratia: 
Cuidam  dclatum  eft  vt  iuretperDeum,  is  iurauic  pccfalu- 


Franc.l!)mreni  (^omment. 


tcm  fuam.non  redc  iuratum  eflc  rcfpondctur.  Sed  cum  qui- 
bufdam  videtur  is  qui  per  fuam  falutemiurat,  refpeftucu- 
iufdamnuminis  iurare,  acquc  hoc  padlo  fe  fubiicere  vltio- 
nidiuina: ,  exquafuafaluspendec ,  cuique  earadeuouer,  fi 
fciensfallaCjid eftjfi  (cienspeieraric;  fruftrahicquaexidixcric 
quisdeeo  quiperDeumiurac,  vt  dclacumcft,  &coquipet 
faluccmfuami  Acearaaxiraed«cau(a  a  focmulisin  deferen- 
doiureiurando  prxfcripcis  noluerunc  rccedi  iuris  audotcj, 
quod  plcriquc  homines  ca  fupcrfticionefinc,  vcfacilcvlur- 

f)encgenus  aliquod  iurandi^  nec  facilc  adducipoflSnrvtfal- 
ant,  poftquamleilliadftrinxcrint  ;  dcalio  genereiurifiu- 
tandi  non  magnopcre  fuliciti  ;  ideoque  hac  in  re  propter 
vciHcaccra  hominum  nonnihil  corura  fuperftirioxii  credo 
indulgeri.     Deinde  ficri  potcft  vc  illtid  ipfum  genus  a  dc- 
fcrencibus  proponaciir,in  quo  crcdunc  cos  fortc  non  peie- 
taturos.    Sic  Neroni  (acraciffimum  fuifle  fercur  pct  Drufil- 
lamiurare  :  ha:ctamenicafunc3ccipienda,  nifiillicicumfit 
iufiurandum.    Quandoenim  dicimus,  fi  quis propria  fupcr- 
fticionc  iucaueric ,  racum  habendum  efle  iuiiurandum  ,  1. 
noti cric.ff. codioc ica incelligendura eft ,  nifi legibus impro- 
bacum  fic  iufiucandum.     Nara  fi  iufiuranduni  improbscs 
publicSreligionis&  illicicum  delacum  fic,tacum non  htbc- 
bicur.  Pubhca  Chriftiana  religio  ceropore  Alexandri  Seueri 
&Vlpianiimprobacaeratj  &ideo  fiquis  iuraffec  perChti- 
flura  ,  iudicabacurillicicum  efle  iufiurandum,  vc  quod  pu- 
bliccimprobaretur,  id  eft  publica  authoritate  i3on  recipe- 
tctur;  ncccnim  fi  quishocliepcrMahumetam  ('abfittamen 
vt  Chriftum  dominum  huic  impoftori  coraparem)iiifiuran- 
dum  dctuleric,  ferenduseft  :  nam  videcurhocmcdoMa- 
humecanara  teligionem  ptobate  quae  publice  itnprobata 
cft.     VtilicascaraenpublicapoftuIacevidecurjVCperMahu- 
mecara  iurare  liccat  j  fi  Turcz  defetacut  iufiutanduni,aut 
Mahumetano  :  quiafadlcpcrChriftumpeieracuruscft.per 
Mahumetam  dilficilius.  idque  vulgo  rcccpcumcft  ,  vt  lites 
dirimamut.  IncerChriftianosvetohocnonpermitterecur. 
Namqui  aduerfario  fuo  iufiurandum  deferc  pcr  Mahumc- 
tam  ,  cura  aduerfarius  Mihuraecanus  nonfit  ,  videtutMa- 
humetanam  religionera  probare.     lllicitum  iufiurandura 
alio  raodo  intelligi  poceft ,  vt  notat  luftinianus  in  Noucil.  vt 
non  luxu.  hom.  vbi  vetat  luftinianus  neper  Dsi  membra, 
auccapillosiuretur.     Ideoquefi  quisaduerfariofuodecule- 
ticiufiurandumpercapucDei ,  velpercapillos  Chrifti ,  re- 
cufareillud  potcric  aduerfarius  :  alias  fi  admiferic,  &  iura- 
ucricjcatum  non  habebicur.  Adeo  auccm  h* vetborum  fot- 
raulje  in  iuteiutando  fetuandifunc ,  vc  eciam  profic  iufiu- 
tandumteo  ,  licetdeconon  iuraucric  quod  eft  inindiciura 
deduftum,fedrancum  fecundum  condicioccmdcktamab 
aduerfario,l.fi quis cura debitorc.ff.eod.  Ego detuli tibi iuf- 
iurandura  hoc  modo.hacquepadtionc ,  vc  fi  iuraiicris  cc  Ca- 
picohuraafcendiffe,  auc  non  afcendifle  ,  nunquamateam- 
plius  pccuniam  quara  mihi  debebas  petercm ;  luraili  vi  prs- 
fcripcuracrac,  ccnonafcendi(reCapitoIiumi  aucalcehdifle. 
Si  agam  aduerfus  re ,  quxritut an tibi profic cxcepcio iuri fiu- 
randi.     Videcur  non  poflc  prodcffe,  quiareusnon  iuraUit 
fenondeberc.     Dicicurraraen  excepcionemiurifiarandici 
prodcfle ,  quia  iutauic  fub  ca  condicione  quar  ei  ptiefcripta 
fucracabaducrfario  ;  fequiigiCut  oportccprajfcriptum  con- 
dicionis delacx ab aducrfatio.  Sed fi concrouerfia fic de  ttio- 
do  iurifiurandi ,  &  cctto  raododcferatiufiurandumadcr, 
alio  modo  vclit  iutrare  reus ,  conccptio  iurifiuracdi  erit  iri 
stbitrioiudicis,l.iufiurandum.§.fidequahtatc.ff.  cod.  Ar- 
bicrabitur  cnim  iudex  quoraodo  cxequcndum  fitiufiuran- 
dum.  Addcctiaraluperioribushzcedidli  vctba  ^ftconditio- 
hedeUta  iurauerrt,Cic  accipicndum  effc,fi  dclarioncm  iurifiu- 
randi  ftatim  iufiurandura  fcquatur :  tdeoque  fi  quis  detuletie 
iufiurandum  aducrfatio  ,  &is  ftatim  non  iuraueric,  einon 
prodericiufiurandum,l.f.§.vlc.ffcod.   Ratio  m-hi  h^cefle 
vidccur.quiaquotempore  iufiurandura  deferturrco,  /brre 
tJdn  tam  facilc  peicraturus  eft:hocque  fortafljs  clrgit  tcmpus 
a6tor,  quodvereatur  nc  alio  tcmpore  facilius  peicraturus 
fic  :  auc  fuop£ei,onfi!ioaddu£tus,autfanealtctuu,quicum 
facilefua  perfjsfioncinduxcrirad  peicrandi;m.    Ha.ctatio 
mihi  videturfatisprobabilis  effe.     Ada<3:cr?sigiturvtilita- 
tem  turis  audtorcs  relpeietunc ,  cumin  dcfcrendo  iureiu» 

randa 


Jn  T/V.  ^e  Jureiuyando. 


tando  plcifiionemillipermiTeriintiurifiarandi ,  &teraporis 
quoiurari  debeat.  Prxtoris  h^ceadem  verbaficaccipien- 
dafunt  ,  nifi  reuocatam  fit  iufiurandum  rc  integra.  Cum 
enitn  dixit,  fi  quis  conditione  delata iurauerit ,  adtionem  ad- 
ueifuseumnondabo  :  hocintelligendum  eftciim  hacexce- 
ptione,nifiante  quamiuratumfit,  isquiiufiurandamdctu- 
lir,reintegra  pccnitentia  dudtus,  iufiurandum  reuocaucrir, 
1. fi  quis.  u.  hic.  Si quis iiifiurandum intuletit,  &  nccdum  co 
prjcftitOj  &c.  luftinianus  enim  hac  conftitutionc  permittit  ei 
quiiufiurandumdetulit,  fifiipcruencritprobationumcopia, 
jllud  rcuocare ,  &  poft  reuocationem ,  fi  iurauerit  is  cui  prius 
delatumfuerarj  perinde  illud  habcndum,acfiomninoiura- 
tumnonefiet. 

Sequitur  in  eodem  capire edifti  prxtorij ,  ^Ht  inJiHra»- 
dHtn eiremijfamfntrit.  His verbis fignificat Prxtotnon tan- 
tumadlionemdenegandim  aduerfuseum  quiiurauitaduer- 
fario  dcfctentc,  lcd  etiam  aduerfus  eum  qui  cum  paratus  cllet 
iurarccamcn  ei  iutihurandi  gratia  fa£ta  ell.  Atque  id  etfi  non 
videaairexprcflum  fuillevcrbisedidti  pntorij  :  certe  ver- 
bislurcccnliild,  quiedi6i:um  interprctatur,  idfatis  cautum 
&cxpr£irameft,l. finon  fucrit. &I.  remitri.fF.cod.  quin& 
hancrcmiflionem  &gratiam  iurifiurandi  non  tantum  pra:- 
{enti,  fed  eciam  abfenti  (ieti  pofle,  1.  Labeo.  fF.  cod.  modo  ta- 
*        mcnconftet  cum  qui  detulit  iufiurandumidremififlc.  Di- 
citur  eciani  inalio  Ioco,l.  iurifiurandi.  ji.ff. eod.  pupillun; 
non  polle  iufiurandum  quod  delatume,ft  remittere.  Ratio 
fatis  manifcfta  cft  cx  his  qu«  diximus,  pupillumrcrumlua- 
rumadmiuiftrationem  non  habere  ,  ideoqucneciufiuran- 
dum  dcferre poflc.  1.  iufiurandum.  17.  fF.  cod.  Ex  his  notan- 
dumeft,  aliudefleiufiurandum  reuocare  ,  aliudrcmitteie: 
quadc  rehic  tnultum  contcndunt  interpretes.  Is  enimqui 
reuocaciufiurandum  ,  noa  intelligitur  aduerfario  remitte- 
rc.nam  cumremittitur  iufiurandum,  perinde  dcnegaturin 
€umcuitemiflumefta6tio,  acfiiuraflec  :  accumreuocatur 
te  integca ,  non  dcnegatur  atftio  in  eum  a  quo  reuocacura  eft, 
acfiiurairecciquidcculit  ,  fed  falua  adoti  manetprobandi 
facukas.     Videnduraigimrerit ,  qnid  adumfitintercon- 
trjhcntes  ,  vt  cognofcamus  vcrum  reuocacura  ficiufiuran- 
dani,anp3tiusrcmiflum.     Si  quisenimpoftdelatumiufiu- 
randnmaduerfario,profiteaturprobationum  facultatem  fi- 
biiaraluppetere,  quapriusdeficiebatur,atqueideodelacio- 
nem  iurifiurandia  lcfadlam  reuocare  fe  velle,  dclarioiunr- 
iurandinoneinocct,  fi  re  integraidfiat.ideft,  antequani 
fufceptam  iufiutandamfuerit,  aliaspropterconucntionem 
nonpoteftabeoreced!.  Si  vcro  cum  paratus  eflet  aducrfa- 
riusiucare  ,  dixeritadlorfegratiameifacete,  fe  contentun» 
cfleeius  voluncate,&  nolle  fe  adorem  petiurij  fieri,tunc  pet- 
indecft,acfireusiurafret ,  dcnegaturqueincumadlio.  A- 
nimaduertendum  igitur  eft  ,  lulccptum  iufiurandum  rc- 
micti  :    fufceptum  aiitem  iufiutandumnonrcuocari :  quia 
nonampliusintegra  rcseft  ,  poftquam  reus  oftendit  fepa- 
ratumefr;iurare,&  tunc  conuentio  quxdam  inita  videtur 
intra  contrahentes.  Ideo  ei  qui  detulit  non  permictiturre- 
uocare,I.5.§  vlt.Sequitur  in  eodem  Pritoris cdi(flo :  £»>«y« 
de qHA iHrMHmfnerit.  Hxc  verba  intef pretatur  Vlpia.  in  I.7. 
fF.eod.  vbi  de  tota  rc  hic  verba,£«/«  m.intclligcnda  eire  ccn- 
fec.  Sedquidfi  deparccreicancutniuratumficPExempligra- 
tia,  pecicurfundus  :  aitordcfcrteo  iufinrandum,vtiurctfe 
fundamnondcbere  :  isiuratfeparterapetitifundinonde- 
berc,  de altera parte non  iurat.  Quiritur igitur,  an  exceptio 
iurifiurandi  ci  pro  patte  ptodcfle  pofl[it  ?  Si  inhjEreamus 
verbis  edidi,  magis  quam  fentenci? ,  diccmus  cauiilando,ex- 
cepcionem  ei  non  prodefle  ,  quia  de  incegro  fundo  non  iu- 
rauit ,  de  quoiufiurandumdelatumfuic  ,  feddepartetah- 
tum.  Vlpianus  aliter  hxc  verba  intetprctatur:  nam  fi  de  to- 
tareiuratum  fit,  totius  rei  exceptionem  dandam  ef?c  aicei, 
qui  iurauit:  fi  vero  de  parte  tancum ,  parcis  excepcioncm  dan- 
dam ,  fi  poftca  ca  pars  pctatur.     Nam  eadem  cft  ratio  partis 
qua:  totius,l.rci  appeIlatione.ft.de  vctb.fignif.  Exeraplum  v- 
num  eft  in  l.fi  quis  cum  totum.fF.de  cxcep.  rci  iud.  Abfolutus 
a  toto  intclligit ut  abfolutus  a pctitione cuiuslibet  paitis.  Vn- 
decolligi  potcftcaufidicorum  iIIud,parcemnonnegari,etfi 
totumnegetur,  meramcflecauillationem  :  hocenimloco 
fubuctcipoceft.  Qupdergodicitur,appellatioaereipartem 


j      8(?5 

contincri,hociniudiclolocnmhiber  ♦  cumresiudicaraefTs 
proponitur:  ficut&cumres  proponituc,fupfrquadt!atnm 
eftiufiurandam.  De  contr3CVibusouirifolet:!edhxcqux-- 
ftioalienaeftabiiiftitutonoftro  :  &  videtcl.  fidiv^um.  §.in 
ftipulatione.tF.de  euitlio.Sequitutincdi<9:onoftro,a^</.vr>-« 
fweum,^c.  Quiid  ficaccipiendum  eft,  vcl aducrfus  eiiiT;,cu- 
iusnomine  iuraium  eft.  Hsc  interpreratio  colligiturfix  his 
quspriusdittafunr.     Nam  fiforreprocuratorveldefcnloc 
altetius,  iurauerit  aduerfariodcfcrente  ,  hociufiurandum 
procuratoris  vel  defenforis  pr  odf  ric  eicuius  nomine  iuraTura 
eft.eiquc  act^uiriturexceptioiurifiurandi;  quodexpreflum 
eftinl.Nampoftea.^.penul.fFeod.Similislccujcftinl.vIr.^, 
vlt.  fF.  eod.  Non  dabitur  igitut  adio  in  cum  qui  iurauit  ad- 
uerfario  defercnte,  exceptioque  ei  qni  iurauit ,  competer, 
tumcicuiusnominc  iuratum  eftpcoderit.  Idemdicendum 
eftinfeiuoqui  iurauitdominum  fiiumnon  dcbere,l.  fifer- 
uus.i^.ff.eod.  Scquitm :  Netfneadtierfweosadqnoiearaper' 
ttnet.  HisvcrbisfignificatPrjEtorexceptionem  iurifiurandt 
non  tantum  profucuram  ei  qui  urauerit,  fed  eriam  omnibus 
ad  quos ca  res  percinebir.  Exemplum  eft  in  1.  ait  Prxtor.^.  & 
8.de fuccefloribus.de  his  qui fuccedunc in ius  vniueif;le,noa 
cftmagnadubicacioiquiahxredcsfunc-  Sedidtamenexien- 
ditur  ctiam  in  fingularcs  fucceflores  ,  qui  in  rem  fuccedete 
dicuntur,l.flaminum  fF.de dam. infcib.  Exempli gratia : hx- 
rcsfucecdic  in  vniuerfum  iusquod  dcfundrus  h.;buit   :  le- 
gatatius  fuccedit  in  rem  legatam ,  &  emptor  in  rem  emptam, 
donatarius  in  rem  donatam  :  cxcepcio  iutifiutandi  noa 
tantumeiproderitqui  iurauerit ,  fed  etiamciqui  inquam- 
libccciusrcipartem  fucceditdequaiuratumeft.  Exquono- 
tanduscftlocuscommunisde  iure  exceptionis,  quodrranf- 
itin  fingularcm  fucceflbrcm  :  quia  in  hoc  diftat  ius  agendi 
aiure  excipiendi.  adtio  enim  nontranfit  in  fingularemfuc- 
ceflorem,  vt  docui  in  interpretacioncl.  ftipulatioifta.fF.de 
verb.  oblig.  nifi  ceftatoi  acStionem  fibi  competentem  nomi- 
natimeicefletir,  &raandaric.  Exemplum  vnumeftiifl.fiid 
quod.  §.vIcim.fF.  profocio,  Siinterfocios  coirafirfociecas, 
Vtnonliceatrcm  communcm  vendere,  poteftnihilominus 
vnuse  fociis  partem  fuam  vcndcre  :  fcditavc  exceptioiurif- 
iurandialceri  concra  cmptorem  compctat.   Hclocuspro- 
ptius  non  eft  huius  rradatus,  ideo  hoc  lococumatcingerc 
facishabeo.  Hinc  nafcuncuc  varia;  quxftiones.   Qmdcnim 
fipateriurauerit  aducifariodefercnte  ,  an  excepno  iurifiu- 
tandiei  tantum  qui  iurauit  ,  an  eciam  eius  filiocompeiar, 
quinoniutauic?  hicqusftiocradtaturinl.  quiiuralFe.  i6.§. 
lipater,fF. eod.   AnimaducttancTyrones,  cumquicontra- 
hit  cum  filiofamilias  ,  duos  dcbitorcs  habere  obligaros,  vc 
dicicur  inl.  fi  quis  cum  filio.  fF  de  peculio  :  Filiurofamilias 
infolidum^^fiiiusfamilias  cnim  ,  ficut  &  pareifamilias  con- 
trahere  poteft,  1.  fiiiusfam.fF.  deoblig.&a6t.)  patremvero 
quatcnus  in  pcculio ,  fi  pecalium  habeat  filius.   Poneigicuc 
atSumcfle  aduerfu;  patremexconcradbu  tiiij ,  &patiemiu- 
rafFe  adlore  dcfercnte  :   an  exceptio  iurifiurandi  dabiturfi- 
lio  ?   Diftinguendumcftquomodoiuraueritpater.     Nam 
fi  iurauit  fihum  date  non  oportere,  quia  hoc  iufiurandunt 
mterponituf  fuper  principali  obligatione  ,  dencgabicur  a- 
^ioaducrfus  vttumque.    Si  vero  patcr  iuraueric  nihil  efle 
in  peculio  ,  non  autem  iuraucrit  de  eo  quod  principalitcr 
obiieationc  continetur  ,  exceptio  iurifiurandi  non  prode- 
tic  filio.  Pater fane  fi  conueniatur.cxceptione  agentcm  fab- 
mouebit ,  fed  fi  poftea  propter  pcculium  acquifitum  aga- 
tui ,  non  potcritvti  exceptione.  Simile  cnim  eft  peculmra  ' 
homini :  nafcitur,  crefcit,dccrcfcit  &moritur,I.  pcculmra, 
40.fF.de pccul.    Qiuf ritur  etiam  deduobusreis  promiccea- 
di,fi  vnus  iuraueric  aductfario  defercnce ,  an  iufiurandum  al- 
tericonrcoprofic.  Quiftiotra(ftacarinl.induobus.i8,§.ex 
duobus.fF.cod. 

Si  duorci  proraittendiconucniantur,  &vni  delatum  fic 
iufiurandum,ciusiufiurandumai:eriprodeflcpoterit,qutm- 
admodam  fi  foluifler.  Nam  iufiuiaiidum  vim  foIu;<nnis 
habet,d.l.induobiis.§.i.l.tutor.§.i.fF.  co.&I.iufiurandum, 
17.  Aliaquscftio  cft  dereo&fidciuflore  qua:  traftacurind;- 
dal.in duobus.§.  j. fl.  Reus principalis conuenius c ft,dcii  - 
deiureiurando  ci  ab  aftore  dclatoiurauit  fedarcnonopor- 
tete  :  Ratio  exigic  vt  hoc  iufiurandum  profitquuque  fide- 

DDd 


26iS 


"Franc.  Duareni  Qonmmt. 


iuflbri  ■  quiafi  iion  dcbet ,  certc  hcc  tencbitur  fidciufTor. 
Cum  enim  non  confiftit  principalis  obligatio  ,  iideiailbria 
qusacccfiToria  cft,CGnfifterc  nonpoteft,  1.  cUinpriQcipalis. 
ff.dc  rcg.iuris.hinctradlatur  quxftioin  ptincip.  inl.  vkim. 
ff.eod.de  pupillo.  Quidam  mutuam  pecuniam  dedit  pupiU 
lo,&  cum  intclligctet  pupillum  ncn  obligari  eSicaciter,(i- 
nctutoris  audoritate,  nec  poile  aduet(us  eum  agi ,  accctfit 
fideiuffor.  Hic  fidciuflor  ob!<gitur ;  obiigitur  cnira  natu- 
talitcrpupillusquantuniadhunc  tffedlum  ,  necnonfide- 
iuffbreiaccedens.  HincatStumcftaduerrus  pupillum  :  qui 
aduetfaiio  defercnteiurauit  fe  dare  non  oporcere.  Quiti- 
taranhoc  iufiurandum  profiifi  jciulioii?  Hjecqu^ftiopro- 
pofita  Pomponio  facrataquodamin  cpiftola  ,  cuius  vcrb» 
hic  .eferuntur:  dcindc  fequitur  rcfpcnfum  Pomponij  :  qui 
'diftipCTUer.dum  cfle  dicit,  cX  (£ntentiaIuliini,quomodofit 
iura.u  '.  Vatic  cniminrari  polieapupiiioin  propofitafpe- 
cie pf oponit.  Poteft e.')im,  inquit , controuctfia eife , an pu- 
pi!!ornCtua  pecunia  data  fit  :  quo  cafu  creditore  iufiaran- 
dum  .Vferente  ,  fi  iui-aucrit  pupiilusiepecufliamrautuara 
tioh  ac  ■epiflc  ,  id  iufiurandum  procuidubio  proderit  fidc- 
"iuflori,quiaeofublataeftobligatio  naturaiis  >  qua  pupiiius 
'tencbaturjl.Stichura.^.natutalis.ff.  de  iolutio.  Ratioeft» 


autemhicdicitur  ,  adlionem  denegandamtdc  :  idcohinc 
annotari  lolct  cxccpiionera  iurifiurandi  e.xceptionera  ct 
fe  iitis  finita:  :  quia  (cilicet  is  iurauit,  litem  conceftati  noA 
vu!t),&  exceptionem  opponif ,  ne  litem  cotteftaricogaturk 
Litis  cnim  finitscxceptio  ,  dicitur  exceptio  ad  fincm  noft 
lecipiendi.  Alii  funt  exceptiones ,  quac  vulgo  dicuntur  ad 
finem^non  valcncli.  Qui  vero  opponit  exceptionera  pcr- 
cmptcriam,cogitur litcm  conteftari ,  caOi  vltim.  de  litis con» 
leftat.  in  6.  Exccptioncs  litis  finitae  cxcipiuni  ur,  &  qus  con* 
tincntur  cap.  i.de  litis  conreftat.  in  6 .  vt  exccptio  tranfadtio'- 
nis,exc8ptiorci  iudicats,  quiiropcdiuntJitiscontcilatio- 
ncm.  In  hunc,inquam,nuimcrumdiciturrefctricxccptio 
iurifiurandi  :  &  quamuis  nuilaciu^mentiofiatindit^.csp^ 
i.ciustameneademrattoe'ftinl.i.-&2.ff. eodcm.  Naiaficf.C 
tranfadione&rciudicatafinituriis  ,  ica  etiam  iureiarandCk 
Pritor  enim  in  edido  quod  de  itxreiurando  propofuit,  5c 
quodinterprctaricoepimusjitaait :  SiutHm  (]MO(!^itMr,^C. 
^duetfut  cumaS-ienem  non  ditlft,  quibus  vcibis  dcncgat  adlio- 
nemeijContraqucmiuratumeft.  Ideoqu-e  iitcnj  finirere- 
(kc  dicetur  iufiurandum  .  &  intcr  exceptiones  (uprad'^as 
rcccnfebitur.  Scddcquaadioneiiscverbaaccipiendafint 
videamus.     AAioncm  faic  generalitcr  accipere  debemus^ 


quia  obilgaticnc  principali  fublata  ,  non  potcftconfiftcre       non  tantum  canjfuper  quaiufiurandum  delatum  cft  ,  icd 


bdeiuffoiia.  FidciuHoria  enim  non  poteft  dici  obiigatus,fi 
miliaobligatiofit,  nequeaaturalis  neque  duiiis.  Dubitan- 
dum  igiiui  non  eft  ,  quin  iufiurandum  profit  fideiuffori» 
Sin  verocreditorqfiidct»,  (jc. Sequituraiiadiftindio.  Sinau- 
tem  controuct  fia  fit  inter  .i<aorem  &  leum  pupiilum,non  ati 
jpecunia  data  clfct ,  ('curo  deco  conucnirct_^fed  detucoris 
audlotitatc  :  quia  negabac  p  ipillus  in  hac  mutui  datique 
contcntionetutoremintcruej;:lfe  :  &  hoc  iufiutandumin- 
lcrpoUicrit :  exccptio  hurUs  iutifiurandi  non  pr odcric  fide>- 
iudori  :  quiafcilicec  noniarauic  pupillusfe  obligatumncn 
fcfTc,  fcdcantum,  fetucoreauciorenonacccpiffe  pecuniam. 
Nan^tfi  verum  fit  tutoris  aucioritatcm  non  accc{Ii(le,ni- 
hilominus  tamcnnatutalirer  obliga;ui  pupiiius  :  &fi  natu- 
talitcrobligatur  ,  nihil  caufs  eftcur  lidtiufrornon  cbiigc- 
tur.  Sed  quid  fiincercum  ficaniuraucrit  pupillus  fuperob- 
licritionc  principah,idcll,ipiara(e  pccuni.im  inutuamacce- 
p;de,  cumdeco  contrcuet!:a£(Iet:an  verodeiurc.idcft.an 
quod  accepiffct  inccn(uho  ruioie  dare  debetec  ?  Hoc  cafu  fi 
jjupilliisiuratic  fe  dare  ncnopcrtcte  ,  abomni  conditione 
difcedilur,  &  fideiufloribas  exceptioncmdari  debetediccn- 
du:neft,  vt.bidsmafferic  Pomponius.  Sedaniufiurandum 


eciam  quamcunque  aliam  pcr  quam  eadcmquxftioiniudi- 
cium  deduci  poccft.  Si  quis  cnim  iuraueric  aduerlario  dc- 
fercnce  fe  nondebere,  quacunque  a:(5trone  eadem  qua:ftio,& 
eademtesiniudiciumdedudafuerit ,  dabitur  iuranti  exce- 
ptio  iucifiutandi ,  irao  etiara  {\  diuctfa  quxftio  inftitaatur> 
ab  ea  (uper  qua  iuracum  cft.  Ideoque  cum  quzritur,  an  cx- 
ccptioiutifiurandiiocum  habeac  ,  hoc  maxitae  infpicicn- 
dum  cft,  an  eadem  dereagatur,  &  an  ob  eandezB  caafam.* 
namvtrumeademadione,  vt  diximus,  analia,  nonrcferti 
Hoc  mu Itis  exemplis  oftenditur in  1.  duobus. 1 8 .  § .  exceptio. 
ff.eodem.  Vnumhuiufmodicft:  Quidammihiccntumdc- 
bcbct  proptct  focictaceniiqua:  inccr  noj  coicafuerac,vel  pro- 
ptcc  mandacum,  quoquiainterpofitouegotia  mea  adioini- 
ftrauerat :  cgi  adlionc  pro  (ocio,  & aAione  mandati  aduf t fus 
eum:idquemedeferente  iurauitfedaienonoportere.  Ego 
vero  poft  iufiurandura  prxftitum  rgi  condidionc  cerci, 
idemque  petij  quod  prius  :  condidio  ccrti  cumadlioncpto 
focio  &  mandaci  concurrit.  Ex  quacunquc  enin»  caufa  cer- 
tum  petarur,ca  competic.  Obiicit  mihi  reus  exceptioncm 
iurifiurandi,  &  ait  (e  iuralfe,  nihil  (eeonomine  dareopor- 
terc.qusritut,  an  huiufmodi  exccpcio  mihi  retSte  oppona- 


fijtiulloiisfinriiiterteoprincipali  profic  ?  Hsc  qu^ftiotra-       tur  ?  r)ubiratJocxcona(citur,quodaliaaftione  cgi,  nonea 


«Sl:anic'.ri..iid3l,vltim.§.i.&i.induobus.§.i.ff.eod.Conucn. 
taa<-:li.ieiLiflc.r,&delatumefteiiufiuianda:n:idcmiurauitt 
ijuiiiti:r  aa  cxccptio  huius  iutifiuran  Ji  teo  principali profit? 
Hic  ctiam  dicicar  ref  erre  quomodo  iuracum  fit.  Si  enim  dere 
ipfi  iutaaerit  fideiuflor,  dequa  obligatiocontracStaeft,  hoc 
iufiurandutiireoqnoquediciturprodcffe  :  velutificoncro- 


fupcrquoiuratum  fuit.  Dicitur  camcnexceptioncmiutif- 
iurandi  mihi  hocere  ,  quia  eadem  rcs  in  iudicium  dcduci- 
tur.Sequitut aliud  cxemplum :  Si  ejtm inraHertt ,  (3c.  Si  quii 
egcrit  adione  vi  bonorum  raptorum  ,  contendens  eara 
cum  quo  agit  bona  rapuifle  :  &  adloreiufiarandumdcfc*' 
renteiuraaeticreusfe  non  rapuiffe,  iufiurandum  iliud  nort 


tierfia fucrit ,  an  pecuniadata fit.  Nam  pctinde cft  ac  fi  foluii^       impedicur ,  quominus  aflione  furti  poftea  conireniarur  vc! 


fec.  Sinautemiuraucricie  nonhdeiu(Gffe,quiafciiicctdeeo 
tonttoucrfiaeratj  nonautcman  pccuniadarafit,hociufia- 
tandum  rco  piincipali  non  proderi  t.  Prster  has  peifonas,auc 
aiias  huiufmodi  iufiuiandum  ab  vno  pracfticum,  caccerisad 
quos  ca  res  non  pcrcinet  prodeire  ncn  poteft.  hoc  dicitut  gc- 
ncralitcrinl.9.§.  vl. 

Scquitutinedi<Si:o:<«i7w««»l»«»«?<2^(7.Videnduraeftquo- 
SHodo  haec  vetba  accipienda  funt  :  interprctatio  cxtatinl. 
nam  poftea.f]F.  eodcm.  Qui  vetercm  morcm  iudicioruitn 
tonftitucndorum  non  norunc,  de  quo  (cripfi  maxime  ioU 
iurifgcntiam.  fuprade  pa£t.  hocintcfllgeic  non  poflunt.  Si 
quisigituriatauetitadotedtfcrcnte  :  pofteaquc  ai^orpe- 
tat  aaionem  a  Pr«Etorc  fecundum  veterem  morera  iudi- 
tiorum  dandorunl  ,  Pra;tordcnegabitadionem>  fimodo 
conueneritintera(Sorem&  reumiuratum  efle  :  Si  autcra 
ambigatur,  Prator  nondcnegibit  adlioncm  :  nectaracnis 
cognofcetaniuratum  fit  necne  :  ('Non  enim  cognofccbat 
Prxtor  de  controuerfiis  priuatorura  hominum,  &  prsler- 
timde  hisqua:  eonfiftebant  infi(5to)(eddabit  Prxtor  iudi- 
ciumcum  exceptione  ,  quxcxcrptio  additain  iudiciopro- 
dctitrco.  ludexdatus  cognofcet,  nontancum  an  pecunia 
(natuodacafucrit,fedetiam  anpoftcaiuracumfuetitt    Q^a 


condidionc  facti ,  fi  ador  contcndat  fibi  furtum  fa(^ura 
effe.  Fietienimpoteft,  vtisquiiurauic,  nonrapucrir,fed 
cancumfuracus  fic :  quiaaliadcftfurtum,quodvcl  ciamfic» 
ripotcft,&:celari.l.i.§.&gcneraliter.ff. vibono.rapt.  Aliud 
excmplum:  ColonnscHmqut^  (^c.  in  quo  varixadioncsdan- 
tutcxcadcmcaufa  :  Si  colonus  arborcs  prxdij  a  fecondu- 
di\  fuccideric,  datur  locacori  aduerfiis  eum  aftiocx  locaco: 
itemque  adio  damniiniuciadati,  cslege  Aquilia  :  necnoni 
interdiftumqaod  viaucclam  :  deniqucacflioatborumfur- 
timcxfarura,exl.  duodecimtabularura.  Si  igitur  aduerfu* 
cum  adium  fit  adione  cx  locato,  &  iuraucric  fcnon  fucci* 
difle»  pcr  cxceprionem  iurifiitrandi  tutusetit,  fipoftcacon- 
ucniatut  iege  Aquili.-»  vel  interdi(5io  quod  vi  ,  autadiono 
aiborum  fuitim  cxfaium.  Aliudexcmplumefts  "QHiiuTnt^ 
nitdiMortij,  (^c.  Maritusfa(5lodiuortioaduer(usVxoreraegie 
adlionercrum  amotarum,  dicensraulicrem  confiiiodiuoc* 
tij  rcs  eias  proprias  amouifls  &  intcntcniile ,  maricodcfe- 
rence,  quia  probationibus  deficicbarar.  inrauic  mulicr  fik 
non  amouiire  :  dcindc  agitmaritus  rcivindicationciquxri* 
tur,anfubmoueri  poffit  cxccptione  iurifiurandi  ?  Ecdici* 
turnon  noccre  macito  mulierij  iwfiuranduia  :  quia  hicno.(l 
tantum  mutatut  adio »  fedcciam  caufa  peccndi.  Is  enin  qui 

agit 


JnTit.  ^DeJureiurando. 


S<?7 


ogit  a^ione  rerum  amotaruni,  petit  res  qua;  amotac  funi:  qui 
vcrorei  vindicatione  petitres,  dominus  eft,&poflidentur 
ab  eo  cum  qso  agit.  Quamobiem  alio  iureiutindo  fibi  opus 
eft.vt  probetmulieremfuam  cire,  Qux  denuo  fiiurauerit 
res faas clfc,  &  fe  Oon  amouifle, agentcm  mar icum  &  rci  vin- 
dicitione,  &a(Aione  rerum  amotarum,excepcioneiufi(iu- 
tandiiubmouebit. 

Et  omnino  hoc  obfcruandum  eft.  Generaliter  notan- 
dumcft,  nihilrefcrre,  vtexceptioiurifiurandilocumhabc- 
at,an  eadem  adlioRe agatur,  qua  prius  a(^um  eil , an  alia ,  (ed 
inlpicicndum  maxime,  an cadem  fit  caufa  petendi.  Aliud  ex- 
emplum  eft :  Igiturji^uismratiit,  ^c.  Aduetfus  eum  qui  da- 
nnatus  eft  fcntentiaiudicis,  duplex  a6l!ocompetit,inpri- 
fnis  iOiio  iudicati,  1.  miles.  §.  i .  infra ,  de  te  iud.  deindc  fi  reus 
promiiit  adlori  iudicatum  folui  ,  poterit  conueniri  ex  fti- 
pulatione  iudicatum  folui.   Igitur  ficum  agcretur  aduerfus 
aliquem  adioac  iudicati ,  iurauetit  (e  damnatum  nonefTe: 
fcrurfus  conueniatur  ex  ftipulatione  iudicatum  folui,  quia 
cidcm  eft  caufapetendi  exceptione  iutifiurandi,  aiftorfub- 
mouebitur.  Poftcriore  enim  iudicio  eadem  qu^cftio  reuo- 
cit\xt.  ContraJicum,(^c.  Hicinuertitfpccicm.  Inpriorienim 
ipeciepoiuit  a6lum  efle  primo  a(5tione  iudicati  ,  deindea- 
«^ioneexftipulatione  :  hic  veroproponiturprius  a(5tume(- 
fcaiSbioneex  ftipulacione  iudicatum  (olui  ,  deinde  a<Sione 
tudicati.  &hic  dicitur  ,  ageuti  iudicarinon  obftare  iurifiu- 
randi  prioris  exceptionem  :  cuius  hic  ratio  (ubne(!iitur, 
<]uod  fieri  poifit  vt  nulla  (it  contra(5la  inter  eos  iudicatum 
folui  ftipulatio,  ctfi  resiudicatafic:nififorrcctiamidcoiu(^ 
iuranduta  teus  interpc(uecit,  quod  nec  fententia  iudicis  (c 
dimnatumdiccfct.     Aliad  fimilc  exempltimcftinl.  fiduo 
patroni.j.lulianus.  fF.  eod.   Aduetlus  farem  multx  a(9:iones 
competunt.     Dacur  eaim  condi(5tio  furci ,  qua  pecitur  rcs 
furrcpta.  de  qua  tictilus  extat  ft.  lib.  1 5.  Datut  etiam  adio  fur- 
tiad  paensm  dapli,  vel  quadrupli,  §.induplum.&§.tripli. 
liuiit.de  adt.qui  cx  delicS.  A(S;um  ett  aduerfus  aliquem  con- 
dtdionefurtiua.&eiiufiurandumdelatumcft  :  mrauitque 
(efurturn  non  fecifle  :  dciodc  agiiur  a(Sione  furti  ad  pcc- 
nam  :  qUacricur  an  ei  competat  exceptio  prioris  iurifiuran- 
d:.HicaicVlp:anas,  Viderieumds  totoiurajfe.  Eademenim 
q  lajftioiniudiciumrcuocatur.  luranti  igitutfe  furtumnon 
feciile,  in  vno  iudicio,  exccptio  iufiutandi  obftabit  in  alio, 
in  quo  eadi  m  quarftio  rcuocabitur.  ha:c  cnim  vecba ,  Furtum 
Konfeciffe ,  id  o  mne  completauntur ,  ex  quo  vcl  a(flio  furti  vel 
condi(5lii3  fartiua  nafcitur:  idcoquc  quiiurat  (efurtum  non 
fecifle ,  tam  de eo iurac quod  ad pcenam  furii,  quam  quod ad 
rem  furreptam  pctcinet.  Hlnc  naf^iruc&  hicibidemqux- 
ft;o  :  Quiciamegiccondicaionefurtiuaadue-rfus  furem:  iu- 
tatumeft  adaer(atio  defercnte  :  dcinde  idemrurfusconue- 
nitur  tanquam  furis  h^res  ,  non  quod  fuvcumipfe  feccrit 
(ba:c  enim  adlio  ia  hxrcdcs  exceadicur)  qriaT:tur,aQexcc- 
rcio  iurifiurandi  prioris  ha:redi  competat.  ia  hac  quasftio- 
ne  eadem  res  in iudicio  non  deducitur ,  &  eft  alia  cau(aagen- 
di.  Quodeniminpofterioreiudicio  deducitur,  nihilhabet 
commune  cum  co  quod  in  priore  dcdu(2:um  eft.  Ideoque 
ait  Vlpianus  :  dabituc  a(3:ori^i)Do^ef;K  condi<3:io  ,  id  cft,  fi 
verbum  verbo  rcddatur ,  vnius  partis  condi(5tio.  Hoc  perti- 
net  ad ca  qui alias  traftata  funt  a  nobis  de more  &  ricu con- 
ftituendorum  iudiciorum  apud  veteres,  1.  iurilgcntium.fF. 
de  pad.  Aliquando  enim  iudicium  debetur  fimplicitcr,  & 
fine  exccptione  :  aliquando  addcbatur  conditio.  iA.miJ.ifvn 
autem  ziXio  dicebatnr  ,  cum  fimpliciter  nulla  cxceptionc 
addita  iudicium  dabatnr.     Ex  his  oranibus  exemplis  illud 
c.illigendumeft  ,  exceptionem  iutifiurandi  tunccompete- 
rcaduerfus  cum  qui  agit  poftquam  iuratum  eft  ,  fi  eadem 
derc  agatur,  cadcmque  caufa  petendi  fir :  nihilquc  referre 
eadem  a(£lionean  diuetfaagitur.  Sedoriturquaeftiotradla- 
tain  l.fi  a<ftor.3<j.fF.  eod.  Quidam  conftituii  fe  pecuniam  fo- 
luturumjquarapriuscxaliacaufa  debebat :  agitur  aducifus 
eumde  conftituta  pecunia:  a6tor  intendit  reum  conftituK- 
fefcpecuniam  folututum.  Cnm  controuerfia  eflct  anreus 
conflituiflet  necne,&dclaturaeft  iufiurandum  .-  iurauit  fe 
nonconftituiflTc.  Nunc  petitureadem  pecuniaaliaa(5tionc, 
.  fortcexnuntio  :  quaitituran  aduerfusagentemexccptioiu- 
lifiurandicompctciepoilic  ?  Vlpianus  ait,  noa  poiTccom- 


perere  :  cum  tamen  videatureidcmres  iniudtciuni  reuoca- 
ri.  Hoc  videcur  (ubdifficile.  Diximus  enim  quoties  e3d(?m 
res in iudicium  teuocarur ,  fiue  eadem  a<ilione ,  (lue alia ?ga- 
tur, compecereexceptionensiurifiurandi  :  quodcameDhic 
cumvideacut  eademres  ,  pccunii  fciliccc,  in  iudicium  po- 
ftcriusdeduci,  nonobtinet.     Aiimadiiercendum  igituc  eft 
diucrfa  quidem  a<3:ionc  hicnonagi ,  fed  ob  caufam  diuer- 
fam.     In  priorecnimiudiciopetebaturpecunia  a  rco,  quia 
conftiruerat  fc  eam  pecuniam  fo'utntum.  In  hoc  veio  pofte- 
riori  eadcm  quidem  pecunia  petitur ,  fed  cau(a  pctendi  di- 
uerfacft:q1iia  petiturpecuniaquxexmutuodebetur.   Huic 
fimilecftquod  d^iturdc  exceptione  rei  iudicaiae.  Exceptio 
enimrei  iudicatx  cutn  cxceptione  iurifiurandi  magnam  af- 
finitatem  habet :  & ideo  qua:  traiStantur fub  tit.  de  cxc ept.rci 
iud.  magna  ex  partc  percincnt  ad  cxeptionem  iutiflurandi. 
Exceptio  autem  rei  iudicatx  tunc  competit, cum eadem eft 
caufa  petendi ,  cum  in ter  eafdcm  perfonas  agitur ,  &  cum  ea- 
demrespctitur.  Namfi  iudicacumfitdcrcaliqua  ,  pctatur 
vcro  eadcm  res  ob  aliam  cauiam,  exceptio  rciiudicataf  sgcnti 
nocercnonpocerir,  cxcaufis  iamd!(Sis.  In  hacijiturlpecie 
cumficdiuerfa  cauiapetendi,  &idemin  exccptione  luriGu- 
randi  quod  in  priore  obfetuetur  ,  non  muuf;i  fi  p;;fteriori 
a<5lioni  qua;  dc  eadcm  rc  rcouetur,  non  cbftcccxccpiio  prio- 
ris  iurifiurandi.    Sed  fi  iuraueric  ceus  non  confticmnc  (e  pe- 
cuniamfoluturum,  nccmutuam  pceuniatnacccpine,  ceiJa- 
bit  vtraque adlio,fc  de  conftitucapccunia, & cx mutuo.  Ex  quUus 
hiscxemplisfa:isintelligitur  ,  quibus  cx  caufis  cxccptioiu  ex  caufit 
rifiurandicompetat,  quibufvenon  competac.     Nocauduin  "fettu- 
igicur  hanc  exccpcioncm  iurifiurandi  variis  ex  catiHs  ccfla  '•''I""'''*- 
rc,  quarumplerarqueexhis  colligi  pofTant  ,    quxiamdixi  ,^,,^ 
tnus  :  fed  ali?  hicfuntaddcndz,  quxnobisinlignioicsvi- 
dentur.  Vna eft in  I. nam poftea.p.§. 4. fi minor circumfcri- 
pcusfic.  Minorif.  annis  rucore  fuo  au<5lore  (ficenimhoc 
accipiendumcft^iufiurandum  deculic  ci,  cum  quosgebar, 
qui  iurauit  fe  dare  non  oporterc.     Minori  aduerliis  cun- 
dcm  agenti  obiicitur  exceptio  iurifiurandi  :  quairitur  an 
njinori  noccat,  fi  fe  circumfctiptum  fuifTe  dicat,&eia<5tio 
aduerfus  cum  <qui  iurauit  dcnegare  pofliit.     Quidarn exifti- 
mabantlocoipioquodminorcft  ,  replicaticncni  ei  ccmpe- 
tcte ,  qya  exccpcio  iurifiurandi  eliderecut  :  ac  nnn  pkcuit 
hoc  Vlpiano,  qui  cenfaitrepHcationem  ita  demum  rninoti 
competere ,  fi  rcuera dcferendo  iufiurandum  captum  fefuif- 
fedocucrir.  Prartorisenimcfreaquopetituriudicium,  ple- 
runquevidere,  inconftituendoiud?cio,  an  capriisficminoc 
necne,&ficrefticinionisauxilium  conccdcrc.     Eftergohic 
locuscommunis  dc  refticutione  minorum  notandus  ,  duo 
cos  doceredebere  aatcquam  rcftitui  pofllint.     Primo  fe  mi- 
norescflc,deindefe  circumfcriptos.     Nanenimfemperea 
qux  cum  minoribui  geruntur  refcindeada  funt.  I.  qaod  (i 
minor.§.  non  (emper.  S.  de  minorib.  Alioqui detettima  fie- 
tetconditio  rainorum  ,  commercioqus  hominum  hac  ra- 
tione  eis  intcrdicerctur  ,  nemine  cum  eis  contrahere  vo- 
lente.  Non  igitut  alitcr  reftituctur miaor,  quam  fi  appareai 
eum  captum  efle  :  quia  fi  nulla  captio  arguatur,  non  ideo 
hocauxilium  eonfequetut  quod  fe  minorcm  dixerir.     Imo 
rertium  etiam  adiicicndum  cft ,  valde  neceflarium ,  captos  fc 
fuifTe  vcl  lubrico  a>tatis  ,  vel  facilitatc(ua,veIdoloadncr- 
farij.  1.  verum.  §.  fcicndum.fF.  de  rainoribus.     Hunc  locum 
leuiteratcigi(re(u(iiciac,  quem  pleni(fime  (uis  locis  cxplica- 
uimus.  Alius  cafits,  in  quo  ccflac  hic  excepcio  iurfiurandi  ex- 
tatini.nam  poftea.§,fed&fiqais.decoquiin  fraudcmcrc- 
ditorum  iufiurandum  debitori  detulerir.     Hic  locus  perti- 
nct  ad  tit.cuius  mentio  eft  in  Cod.  dc  rcucc.  his  qu^  in  fraud. 
credit.alicnatafunt.&§.iterum.lnfticut.dea<a.  Appellatio 
enimalienationislatiffimc  patet  ineo  edido  :  itavtfiquis 
debitorifuoinfraudcmcreditonira  dctulerit  ,  pofl!itidr»- 
uocari  fupcr  quo  iuratumeft  ,  &  aducrfusexcfptioncmia- 
tifiurandireplicatio  fraudis  crediroribus  dari.  Sed  quarritur 
cuiexhis  vetbis  Pritoris,  A«ftionemnondabo,deuega»da 
fithaeca<5tio.  Vetbaimper(ona!ia(ant, nec  exprimenrtapet- 
fonamcuidencgandafit,ic!eft,contraqucm  fit  dandacxcc- 
ptio  iutifiurandi  eius  qui  iurai:it.     Sed  verba  P;  .xtoris  fatis 
indicant ,  ei  qui  deculit  iufiurandum  denegandam  efle  a- 
^ioncm.  Vndcdicitutial.5.infin.fF.eod.iufiufandnmmt«K 


DDd    » 


8^8 


Franc^  ^Dudrenl  Commtnt. 


^uofdam  praeftitum  aliis  ncque  prodeflenequcobefle.Huc 
pcrtinet  l.iiduo  patroni.  ff.eod.inprincip.de  aliispetfonis, 
procuratore^tutore,  feruo ,  &  aliis ,  non  opus  eft  prolixius 
difputare.  Procurator  enim  ,  qui  vniucrforum  bonotum 
adminiftrationem  habet.vcl  cui  nominatim  fupcr  ncgotio 
mandatum  eft,cum  dcfcrt  iufiurandum)  domino  dcnega- 
tura(aio,quod  &  incstcris  prout  diximus,  intelligendum 
cft.  Excipiuntut  autcm  rei  ftipulandi ,  l.in  duobus.  in  prin- 
cip.ff.eod.  Cum  enira  dicimus  alterius  iufiurandum  alteri 
bonnocere  jhoc  accipicndum  eft,njfi  vnus  exduobus  reis 
ftipulandi  iufiurandum  detulerit  :  quia  tunc  ynius  iufia- 
randum  alteri  nocet.  Et  hoc  ideo  fit ,  quoniam  in  folidun» 
vtrique  eadem  res  debctur.  Cur  igituif  pai^um  vnius  er 
duobus  reis  ftipulandi  non  nocet  alteri.  1.  fi  vnus.  ff.  de  pa^. 
Maiorem  vim  habct  iufiurandum,  quam  paftum,quodde 
non  petenda  pecunia  fadlum  eft.  lilud  cnim  vini  lolutio- 
nishabet.  1. 1.  iufiurandu.&l.tutor.^.  i.ft. eod.quin&vin» 
iudicii,vribidem  dicitur,&  omninocuftodiridebet>  1. qui 
iurafie.ff.eodcm. 

Ttrmm  caput  ediSii. 
Cap.     V. 

HOccaputtertium  concipi  poteft  in  hafcvcrbat^i^^Fo)- 
petitorve  conditione deUteti^irauerit taut tHJiurandutit  ti 
Tem£fimfuerit ,eitt)reide cjHa  iu/iur^KdHm  deUtumeJi,/nBto- 
tietn  etfin^uahoc  tantum  tjf)£retur,ani»rauerit,veUniuJfU- 
rmdumremtJfMmfaer!t,dal>o.HQCCipatcdi{k'iPi%tothi&:o- 
iicon(ulK 5  qui  reodef^crentciuraLiit,  velreferentc:ficutfu- 
pcrioie  capice  confulitur  reo  qui  iurauit  adlore  defetente. 
Hoc  autem  expreflum  fuifls  edido  Pr2Etoris,exvatiislocis 
colfigutur:  &  primum  exl.paaipoftea.§.i.tumveroexl.in 
duobus.f.vltire  .ff.eod.&  ku  qui.  30. in  princip.  vbiid  aper- 
tiffime cxprcirum  cft^denique  ex§.itemfiquis  poi^ulante. 
Inftuut.dcadlion.vbiliic  adio  referturinteraSionesPra:- 
loiias.  Mirum  autcm videh  non dtbcr, quod plenius rcfcri- 
ptatepeiianturfubhoctit.quzadexceptionepsrtinent.qua 
q'.ia;  ad  hanc  .•if^ioocm.  FrequcDtius  enita  accidit  vt  aftor 
reciufiutandumdeferar.quamvtreusadtori.  Aaotdcfcit 
rcoiufiUiaaciura,  cum  dcficium  probaiiones  :  rets  vcro 
ayiV.  agicur  dc  protvnone  irxcepcionis  :  tunc  enim  ecgitur 
adori  ncoBUGquani  dcfcrtc  iufiuran4unj ,  &reus  in  txtc- 
ptioneadorcft:  quia&isagerc  vidctur  qui  exccptione  vtJ- 
tur.  1.  K  ff.  dz  except.  N uac fingula  verba  huius  capitis  cxpli- 
caiidaiuuc.aon  ramentanj  exade,  vt  fuperioris capitis ver- 
bairnuitacuiminibiadduxitRUS  ,  qu«  ad  huius  quoqueex- 
plicacionera  pctcinent  ,  &  ideo  bic  pro  rcpetitis  habenda 
fiint.  vrcaqux  d  xiraus  de  perlbnis  quae  habiles  fuot  ad  de- 
ferenduiH  vel  fufcipienduts  iufiurandum,  tum&  demodo 
iuflfiurandi  dcfcrendi :  cartera  perfequcmnr.  Hoc  autcra  ca- 
pite  pollicetiir  Pra:tor  fe  dacutuni  adhonemei  qui  iuraue- 
rit  fibi  deberi,  vcl  aliquidfuum  cffc,  fi  deferentercc  veleo 
tefetentc  iuratum  fir.     Hzc  autem  adlio  in  fadlum  eft ,  vt 
dicicutinl.a<aori,Cod.hic.  Adoridclato,velrelacoiur«iu- 
randojfi  iuraueric,&c.  /nfa^hm  afJio  t^mfetit ,  quibus  vcr- 
bis  hgnificat  Diocletianus ,  coi^cepcis  in  fadlum  verbis,  id 
cft,  prslcripcis  agi  debere  ,  fi  non  exprimatut  certurano- 
menadionis  :  quia  accidic  aliquando,Ytnegociumdequo 
iurarumcft  ,  nuilaraprop<:iamappellacioneia  fortiatur,at- 
queideoneceflarium  fitvcrbisinid  quodfasftum  eftconcc- 
pcisageie,  nulloproprio  ailionis  titulo  expreflb.  Idquead 
fimilicudinctn  iudicaci.     Nam  ficut  ex  re  iudicaca  nalcitut 
aiftio  iudicaci,quia  pctitut  tcs  iudicata.  1.  miles.  § .  vltira.  ff.  de 
leiudic.icactiamcx  iutctutando  hxcad  fimilitudinem  iliius 
comparacaquiaiufiurandura'  vimiudicaci  haber,  1. 1.  ff.  cod, 
Accidit  eciam,  vc  detut  a6lio  vtilis  ex  eo  contradtu,  vel  cx 
ea  caufa  ,  ex  qua  iuratum  eft  dcberi ,  cum  Icilicec  caufa  ex 
quaiuracur,cercacfi:6ceXprclla,vrquisiurecexcer[ocontra- 
dtudcbeti:ad:iocnimquxexeocontraftucomparataeR,da- 
biturob  iufiurandumin  qua  qaajrcrnr  tancum,  aniuratum 
fit:auiailludhabcbicurloco  probacionis.  Excmplaquzdana 
hicrcpcriuntur,vt;nl.  fiduopatr.oni.f.  fiquisiurauericven- 
didifle.inl.fcdfipoffclIoii.§.vltim.ff.cod.  lllius  hacc  Ipecies 


eft,  Si  quis  iurauerit  me  ei  rem  aliqunravcnd'd"(re,vtputa 
loo.poteticageieex  cmpto.  Namiur.indoexprefliccertam 
cauram,nec  fibi  tantum  a  me  dcbei  e  iurauit ,  f^d  ex  venditio- 
ne.acquc  ideo  poteric  me  conucnirc,  vc  res  ver.dita  pt  xftecur, 
&c»ucatur  eideeaidtione  i  in  hanc  enim  aftioaem  omnia 
veniunt  quascunquein  adionemex  emptovcniunt.In  vlti- 
mo  vero  § .  diftar  I.  fcd  fi  pofleflbri.  alia eft  fpe .:ies,&  cic  eo  fit 
menrio  quiremfuamefleiurauit,  idcoqueeidaturrdvindt- 
cacio  vcilis.  Vulgus  interprctBm  ha?  c  quz  fuperius  dtximus  fic 
diftingucrcfelec,aniuracumficformicer,anveroiriformiter: 
rcm  per  fe  lacis pctipicuans  hac fua  diuifionc &  iHcpra  & bar- 
bara  obfcurantcs.  Formiter  autcm  cxponunr,  cavii  quis  iura- 
uic  fibi  cencum  debcii ,  ex  cmpco  lcilicec,  ceito  conciadu,& 
caufaaddica  :  Informiccrveio,cuninullacertacaufa,nulluf- 
queoicuscontradus  expnmitur.  Nihil  igtcuropuscfthac 
verborum  innouacioneinrecamdara,  fcdipfislurifconful- 
torum  verbisinhsrendum  eft,idquequodiam  accigimus  no- 
tandum,vt  fi  quis  iuret  rtm  fibi  debcri,  vcl  fuam  cflc,  nullo  a- 
d:ionisnominc  cxpreflo  ,  verbisin  fa<9:aiBadionce»pcriri 
pofliit:  fiverofibialiquiddeberi  exccrtacauO,  adiocivtilis 
datur  ex  eadcm  caufa  fupet  qua  ioratum  eft :  quod  tamcn  in- 
tcUigendura  eft,  fiexcadem  caufa  neceflc  ficadionem  na- 
fci.'nam  alioqui  non  dabitur.  Exemplum  eft  in  1.  ic  duobus.§. 
penul.  Egi  adtione  fiittiaduerfus  aliqucm,  eo  deferenteiura- 
uimihi  fuirumfadumcffe:  qucio  ancondiditiaadiofurti 
&aIiza&ionesquxexfurtodantat,  mihi  competant  ?  Ait 
Paulus  condi&ionem  futtiuara  non  competete ,  fcd  adkio- 
nemfuttitantum,nifiiedominum  probarir.  Hocenirain»- 
tereftinteicondidlionemfurtiuam,  qaares  furciua  petitur, 
&  adioncm  furti ,  qua  poena  dupli  autquadrupli  peticur, 
quod  condidtio  futciua  datur  tantnm  dominorci  f\irtius :  A- 
(ftio  vero  furci  corapetit  eciam  ei  cuius  incereft  rem  faluara  ef- 

fe,  etfi  dominus  non  fic.  Nara  quarauis  probatura  fic  furcum 
fadtum  cflc,  non  idco  tamen  confequcttir  rem  furtiuatais 
quifuitiagecnifidoceatfedomioumcfle.  Idcoqucnonad- 
ueifacui  huic  noftix  fenttntiat  quod  fupra  dixiftius,  adlio- 
ncmfurti  nullara  corapetere  aduerfus  eura  qui  furturaa  fe 
fadum  non  cffeiurauit^l.  fi  duo.  §.  idcm  lulianus.  ff.  cod.  Ex 
hiscnimfuttumfadluraBon  efle  fequitur,  neccondidtionc 
futciua,  necaftionefutti,necaliapioptcifuicuraagendum: 
quod difGmile  eft bis ,  qux  a nobis  hic  dicuncur.  Ciica huius 
edidli  interpretationeiriqusriturquiddiccndumfit,  fi  vtcr- 
que  iuiaueiit  tam  adiot  quam  teiu.Ex  prioie  enim  capite  da- 
musexcepcioncmteo,fiadofedcfcienteiurauerit;expofte- 
rioiedamns  adionem  adtori  qui  iurauitieo  defcrcnte.fiv- 
terqueigituriurauerft,  vtriirs  potiorcaufacrit?  hscquaeftio 
tr3(^acurinl.induobus.§.vIti.ff.  eod.  vbidiciturpofterioris 
iurifiurandi  caufam  potiorem  cfle.  Non  cnim  infpicimus  vcct 
fitador,vtervcfittcus,fedinfpicimusvterprior,vterpofte- 
rior  def  crence  aduerfario  iurauerir,ficut  in  padtis  dicitur,l.pa- 
dla  nouiflima.fupra  de  padlis. 

Sequicur  in  eo.§ .  NectamtHprtiudiciMm.  Hic  occurrit  ob- 
iedioni.  Ponamuscnimreum  iuraflTcfc  darcnon  opottcict 
deindc  teo  lefcrcnte  adlorem  iutafle  ,  fibi  dare  oportere» 
diccndumeft,  potioremeflecatifam  adoris,  quiapoftetiot 
iuiauit.  Inteiimcamen  fietnepfa:iudiciumieo,quipiiusiu- 
rauit  ?  neque  cnim  pct  ciailcm  caufara  debet  piiiudiciura 
fieii  criminali,atgum.i.pet  minotem.  y  ^.ff  de  iu  iic.  1. 1.  §.  i  i 

ff.  VI bono.  rapto.  Exemplura  eft huius  rei  apud  Ciccr.hb.z. 
dt  inuenr.  Et  extat  tit.  in  Cod.  quando  ciuil.  adiio  criminali 
prxiudic.  Hic  aucem  vidctut  prxiudicium  fiericriminaliiu- 
dicio,  fi  forte  aiguarutreus  petiurij.  Paulus  igitur  tefpon- 
dec  buic  cbied):ioni.  Hoc  eaim  iudicio  ciuili  nuUurapta;'- 
iUdicium  fieri  aic, periurio  cius  qui prior  iurauit ,  quia  in  hoe 
iudicioquaeritur  nonanvereiutauetit ,  fed  tantum  an  iuta- 
uctit.  Etfanccumnihilhicdc  vericatequxratur  ,  fedran- 
tumaniuracum  fic,  non  poffumus  dicere  pra:iudiciumficri 
ctiminali  iudicio.  Hic  mibi  vidctur  eflcfenfushorum  ver- 
borum,qua;cscerinon  inceliexefan&  Alcerum  exemplum 
cftinl.quodfi  iuraui.  25i.ff.eo.quodcmenftfacurpofterio- 
ris  iurifiurandi  poriorem  caufam  efle  debere.  lurafti  dari 
tibi  oporcere  :  cum  agcres  aduerfus  rae,  &  dicens  ce  iuraffct 
peceres  me condemnari.  Ego dixi  te non  iut aflc :  tu  obtulifti 
mihi  iafiutaudam,&  iutaui  te  aon  f  utaffe.  Vtrius  iutifiutandi 

potioc 


JnTit.  Delureiurando. 


J  l.  lu- 


notiorcaufi  erit  ?  Triphoninus  aic  pofteiioiis  iiirifiuiandi 
pocioremeiTecaufam.  Hiac  ctiaai  nalcitur  quiibo  de  eo 
quiiurauitpjftpr^fcriptionemluflgi  tempons,  quascratta- 
turinl.  fi  duo  patroni.  §,  laliauus.  alias  eft  §.  idcm  ait.  Varia 
cftinterpretatio  liuiusloci,  &  difScultasnafciturex  amphi- 
bologia.  Dubium  enim  eft  quo  referenda  funt  hic  v^rba, 
'Lorgttemporupr<ifiriptio>.em,zn  ad  feqHentia,an  veroad  pr^- 
ccdentia.  Egodicambreuiterquodientio.  Qaxftioeftium 
vnusniticurprasicriptione  longitcmpotis.aheiiureiurando, 
vtriuspotior  caufaiit.  Hicqusftio  limilis  cft  alteri  nunca 
nohistraitats.  Necfinccauiade  hocqujefitum  fait,quiav- 
ttumquc  dirimit  htes,  idcft,  tam  prxfi-riptio  loiigi  temporis, 
quam  iafiiirandiim.Vfucapio,  inquic  Cicero  in  orat.  prc  Cs- 
cinn3,fiaiscrt  liaumpericuii  &  foliciiudmis.  Idem  dictuc 
jnl.vItim.fF  pro(uo.hic;g  ciir  infpicitnJumeft,  aniiiraruui 
iitpoft  Jongi  tempotis  pralcriptionem,  an  vetoqusiicafit 
longi  tempotis  praifcr.ptio  pofl  iufiurandum  :  quia  (vr  dixi- 
musJparia{unthaEC&  paremvim  habcntmlitibusdirn-iien- 
d^s:  ideoque  fi  iuratumfit  poft  longi  tcmporis  prxictiptio- 
nem,vtilisadliocompctetci,quiiurauit.  Sinautempuft  iul- 
iurandumquxfitafitlongitemporis  prsit;riptio,  vtilisatt;o 
cidabicurquivfucepit.  S?quiturincdii5io  Prstoris,  iAEita- 
nemdalio.  Hsc  vecba  ficaccipercdebemus,a(ftioncmdabo 
aducrfus  eum  qui  dctulit  iufiurandum  :  quod  quemadmo- 
dum  accipienduni  fit  nos  moxdiccmus  .ai^wwf/w ,  irKjuahoc 
tatjtnfttj^^rUitryantHrauerit.  Hisverbis  ediifbi  Pritotijdc- 
nionllracuc  vtilitas  huius  adtionis :  cuius  hoc  proprium  eft,vt 
in  ea  qu^ECatur ,  an  debeatur  id  de  quo  lurauit  aiitor ,  fcd  tan- 
tumaniuratutr. ficiddeberi,vtiufiurandum  provericaceha- 
beatur.Idem  Jiciturin  l.non  crit.§.dato.fF.eod.  &  1.  poft  rem 
indkium.^.deieiadic.^PofiremiHdicatamtautiureihrando 
iifciftr/t ,  aut  confejfione  iurefaElam ,  nihtl  ampltu*  tjuiritur. 
Quinimo  dicicur  h  jc  aft  io  executionem  rei  iudicatx  haberc: 
idquc  recepturo  efTe' vu'go  video ,  quamuis  quidam  dillenti- 
ant.  P V,  iT  -;f  im  rts iudicata  eft ,  pignora  in  caufam  iudicaii  ca- 
piuntur,magiftratusiudicisafedatifententiamcxeq.»itur,& 
plerumque  cxtraordincra.leg.  aDiuo  Scio.  de  reiudic.  an 
idem  dicemus  de  iuceiurando  ?  Moueor  in  prirais  eo  quod 
dicicur  in  1.  z.  fF.  eod.  iufiurandum  maiorem  habetc  aui^ori- 
tatetii  quam  rem  iudicatam  :  quod  fi  verum  eft,  cxcLUtio- 
nem  paratam  habebit  ficuttes  iudicata.  Argumento  eft  et- 
iamquoddicicucial.  adioii.hic.  &<li^al.poftrem.fF.  dece 
iudicata. 

,^uidveniatinhancA^ion€m. 

C  A  p.     YI. 

ACtor  hac  adlioncin  fadum  ,  vel  vtiliexiurciutando, 
hoc  petft  &confequetur  ,  quod  in  eamvcnicexqua 
iur.icum  cft.  Spedanda  enim  eft  caufa  &  adlio  fupcr  qua 
iutatuaielt:  quiaquicquid  obeamcaufam  petipoteric,  hac 
qiioqae  actione  cx  iureiurando  petetur.  Ncc  quicquam 
intcrell  intcr  adlionem  de  qua  iuratum  efl  ,  &  hanc:  nifi 
quodinhacadione  quirituran  iuracum  fic.  Exempla  qua: 
nos  fupra  adduximus  ,  id  manifefte  oflendunt.  Vnum  efi 
inl.fcd  eifi  pofIelTori.§.i.  Si  quis  iuraucrit  tem  fuam  efte, 
cum  controuecfia  eiretmtcc  tc&illum ,  is  poterit  eamcera 
petere  vt  dorainus :  vnaque  eius  cei  fcuttus.  Nam  adlione 
inrem  fupecqua  mracumcft  eamcem  confequecctur,  vna- 
que  etiam  ftudus ,  qui  in  rei  vindicacionem  veniunr.  A- 
hudeftindiftaicg.fcdfipofleirori.§.itcmfi  iurauero.  Ego 
petcbaravfumfrudtumalicuiusdomus  ,  cum  efFct  contro- 
oerfiadceointerme&tc.  luraui  vfumfruiStum  meum  cflc. 
atpoftqaamiuracumcft  ,  domuseft  corobufta,  &fupereft 
tantum  area  :  ago  ex iureiucacdo ,  quacritur  quid  hac  ai^io- 
neconfequac  ?  Rcfpondet  Vlpianus,  mevfumfcudluracon- 
fcqui  uon  pofle  :  quia  fi  ea  adiane  fuper  qua  iuratura  eft 
agerem ,  vfumfrudlum  non  confequerer  qui  extimftus  eft. 
l.cepeti  potcft.lF.quibus  mod.vfusf  t .  In  hanc  enim  adlionera 
amplius  non  venic  qnam  in  eara  fupcc  qua  iuratum  cft.  Ali- 
nd  excmplutn  cft  incadcml.  §. fed  fi  cerum.  deco  qui  pete- 
bat  vfumff  uiftum  pecnnia:  fibi  reKAi  tcftamento.  Tefta- 
tor  fuo  ccftAmcnto  Icgauic  vrumfrudum  pecunic  :  defe- 


ren^ie  hxtti:  legat.ttius  iurauit  vfumfrndtum  flbi  deberi. 
Hic  quarriciic  ,  quid  polTit  peccre  .idlione  ex  iuteiuraniio. 
Mouet  quiftionetn  quod  propiia:  pecuniajnon  ficvrmffu- 
iftas.-fedquafi  vflisfrudtus  tancnm ,  propcer  Senatufi^onfui- 
tum.l. i.devfufru<a.  earum  letum  qus  vfu  confumDncur. 
Ait  Vlpianus,  polFceum  petetevfumfrudum  cautionGob- 
lata.quod  confirm.itut  l.i.lf.  de  vfnfrudt.  eaium  rer,  h.Ec  e^o 
obiceroftenderevoluiingrariam  Tyronum.  Aliud  pxem- 
plumeftineademlege.§.iicum.  Siinpetitioneh.xredicati.':, 
cumdecacontrouerfia  agitsretuf  ,  vcrius  eflct,  atftorisaa 
rci,  iucauecitquisfuamelle,  inaitionemexiureiutandovc- 
nerit,  quacunquc  petitione  hxreditatis  potuifTet  confequi 
adloc.  Aliud  exemplum  eftinl.  fiduopatroni.§.fi  quisiu- 
rauerit.  Lis  erarde  re  empt.iinter  duos,  &a(5tione  exem- 
ptoagebatur  :  Reus  negabac  fe  vendidifle,  adorcontrafe 
cmille  100.  delaro  a  reo  inrfiurando.quafrituc  quid  hac  a- 
diione  ex  iureiurando  confequatur  aiStor,  vt  reus  fcilicet  eam 
tradar,&  ei  caueat  de  cuiilione.  %^n  tamen  adfrettum  conje- 
tjttendnm,  ^c.  Ccrtum  enim  clle  diximus  cum  iurauit  adtoc 
libi  rem  venditamcfrcioo.  eumpolle  agercadione  vtiliex 
cmpto  propter  iufiurandum  aduerfus  eum  qui  iufiuran- 
dum  d:tuhr.  SedanvicifEm  dabiruradiociquidcculiciuf^ 
iucaniurn  ad  prccium  quod  iureiurando  continccur  reci- 
piendum  ?  Hicdicicuradtionem  competece  ad  preciua»  con- 
fequendum,  fidepcecioiuracumnoneft;ideft,  nifi  lisfini- 
caficiurciurando,  ceus  de  precio  concendcre  poctft.  Mi- 
rum  tamen  quibufdam  videtur  ,  quod  iufiurandum  profi- 
ciateicontra  quemiuratum  eft,  abfurdumque  e(T:  vc  adio 
ci  comperar.  Argumento  cft  quod  dicitur  in  1.  euide-i cer. \ 6. 
ff.de  except.cei  iud.iniquiffimum  eile.proficere  reiiadica- 
tarexccpcionemeicontraquem  iudicacum  cft.  Sednatura 
huius  adionis  exigit  ,  vt  adtierfirio  quoque  detuc  adtio, 
contca  quem  mracara  eft.  Pritor  enim  tuetur  iiifiuran- 
dum,  &id  habct  pro  verirace,  &tanqaam  vetumficidde 
quo  iuratura  eft.  luratumigitureft  rem  veniicam  cflecen- 
tu.nrquafiidvcrumfic,  hoccueturPra:tor  :  ideoque  finon 
conftet  foiuta  efFe  loo.  fupereft  adtio  reo  ad  pcetium  con- 
fequcndum  ,  cam  res  vendira  non  aliter  emptoriadquira- 
tui,  quara  fi  venditoti  folueiic  pretium.  §.  vendirac.  Infti- 
tuc  .  de  icrum  diuif.  idem  diccndum  non  eflct  de  reiudi- 
cata.  Namnonnifiineoquod  becefl^rio  confe.|uiturexeo 
quod  ludicituip  eft ,  rcs  iudicata  prodcfTe  non  poreft  ei  con- 
iraquem  iudicacumeft.  Aliudexemplumeftin^.feq.deep 
qui  iiirauit  fe  pro  decera  mucnis  pignori  dedifle  fandura. 
Exhaccnim  pircc  edidti  Praerorijei  datuc  zGtio  iurifiuraudi 
ad  pecendum  fundum.  fed  quiftiocft  aneadem  parteedi- 
ftiaduerfariodetucadioad  pctcndadeccra  ?  &  dicicur  a- 
^ionera  competece.  Duo  enim  continencur  hoc  iureiu- 
raod j.  Primum  eft,  fundum  in  pignus  datum  efle.  Alterum 
indecem  acccpifreeumqui  funduminpignuj  dcd  c.  Acque 
idem  dicendum  eft  de  omnibus  contradtibas  ex  qitibus  vl- 
tro  citroque  nafcicur  oblig.tio  ,  quod  &  conficmat  Vipia- 
nus  hoc  Saturnini  argumcnto  ,  fi  quis  iucauerir,  eam  qus 
vxoc fua fuerat  ,  remaliquamindotemdedifle,  nonfolum 
ci  cx  iureiurando  vtilem  adtionem  competere  ,  fed  etia-n 
vxori.  Duo  cnim  continethociufiurandam  ,  hancremfi- 
bidatamcfleabvxote  indotem,  &  eandem  profe(5l:im  etfa 
ab  vxore.  Aliud  excmplumeftini.cumqui.§.  fiiurauero. 
Quidam  ftipulatus  cft  Stichum  ,  deinde  cum  concioaerfia 
eflet  dc  Scicho  ,  &Siichusiammotcuuseflct,isqtiiftipula- 
tusfuciat,  iuiauic  aducifaiio  deference  Scichum  fibidcbe- 
ri,&  dari  oporcere.  Quiritur  quid  peci  poffit  hac  adlionc : 
ana:ftimatio  Stichi  percrapti :  de  ipfoenim  Sticfao  d  ibium 
non  eft  ,  cum  pcremptus  fuiflcproponaturanceiufiuran- 
dum  fufcepcum.  Hic  Paulusaic,ne2ftimationemqiudein 
Stichiin  hanc  a^tionem  venire  :  idque  confequitur  ex  his 
quf  prius  a  nobis  diota  f unt.  Nihil  aliud  in  banc  aCtioncm 
venire , quam  id  quodcacominctur  fiiper  quaiufiurar.duni 
interpofituracft.  Eaautem  a<^io,  fupcr  qua  iuratumell, 
cxftipul«u:  &Scichus  morcuuscaaftionepcrinon  pcicclh 
promilFoc  enim  inceritu  eius  hbeiacui.  lcg.  fiexlegicicau- 
ia.fF.dcverborum  obligacion.  Ergo  ncc  hacquidcmattio' 
neStichus  petipoterit,  neccius  a;ftimatio.  Excipltta.nen 
duos  cafus  I.  C.   nifl  excaula  furciua,  velpropccrmorara. 

DDd     } 


Z-jo 


Frdm.  l^mrenl  Comment, 


Nam  fi  qufs  proitiiferit  Stichum ,  3c  is  intetidrit  poft  moram 
ptomilloris.pcrpetuaeft  aduerruspromiflbiem  obligatioS: 
adio.l.fi (eluum.  J. fequitur.  &  1.  fi exlegati cau(a. flF.  dc vet- 
tor.oblig.  Sedfiantemoram  decefierit,  omnino  l.beratut 
promiffor.  Idem  diccndum  fi  ex  caiifa  furrtua  dcbeatur.  Fur 
enimfemper  moramfaccredicitur,linrcfurtiua,ff.decon- 
dift.furtiua.&  ideo  pcrpetua  c  ft  adio  aducrfus  furem,  quan- 
docunque  Stichusdeceflerit.  Aliud  cxcmplum  eft  in  5. fi  mu- 
lier.ineademl.cumqui.  Muliercum  dotetnpetetetaiaione 
rei  vxoris  veladione  ex ftipulatu,  qua: in eius  locum  fucccf- 
fit.i.iranitmarito  defcrentc  :  qu^ritur  quidhacadioneex 
-iureinrancic  confequidcbeac  ?  Ait  Paulus,  mulcumrcferte 
qui  fit  ccticcptio  iurifiurandi.  Nam  fi  miiiier  iurauerit  de- 
'cemfibideberidotisnomine  ,  tora  decempoiTe  peti  dicit. 
SiverodecemdedilFein  dotem  ^  totadecemminimeconfc- 
quctur.  His  autemvetbis  oftenditlutiiconful.adionemex 
jureiurandofimilem  eileadioni  cxftipulatu,  veladtionirci 
vxoris.  Namcummulier  agitadjcrfus  maritumhacadtio- 
nc,  noncoatinuotocamfiimmamconlequitur  ,  quiamar:- 
iu5conueninnonpctcft,  nifiquareniista£<repoteft  ;  fedfi 
iufauefitfibi  dcceitidtbeti',quiaplenior  eftconceptioiurif- 
iutandi,  inhoccafatotadecem  confcquipoterit.  Ahudcx- 
emplum.eftin§.vlt.incad.leg'?.  Is  cmdcbeturvJusfradus, 
teftamenroforte  ,  aftioneexteftamcntopctcrit  eumpctc- 
tc.  Sednonaliccrdabitur  vfusfiuiftus,  quamficauerirarbi- 
triobonivirifcvfurum.  De  haccautioncticul.eftinff.  vfa- 
fruct.queraadm.caa.  Idemergodicemus&fiqms  iuraucrit 
vfumfradura  fibi  debetisnaai  aftionc  ex  iureiurandonon 
plus  confcque!:ur,quam  ca  adione  fuper  qaaiuracum  eft:vn- 
denonaliter  dabituteiv(u5frut5lus,  quamficaueritboniviti 
aibitratutevfarum.  Hxccmniaexemplaeo  fpc6tant,vtic- 


dura  de  quo  adlum  eft,  infatnix  nota  inurirnr.fcd  ob  conde- 
mnationem.Pleiumque  tamcnobfaiftumipfumquisnota- 
tuiinfamia,  vtfiquisinfccnam  ludiciiattiscaufa  prodierir. 
1. 1  .ff.  de  poftul.  Et  hsc diligenter  confideranda  funt ,  &  dil- 
cernenda  mcdifto  Pra.'totis.  argum.eftquod  diciturinl.fi 
reusparatus.  fF.de procur.  Antehtcm  contcftatamprodeft 
rco  ofFcrrcadlorijfiaepedtoriquod  debet,  nciudiciumac- 
xipiendo,  &  condemnatlonctn  cxpedando  notetut  infamia, 
Vtils  igitureft&valdccxpcditum,  quoticsquisconucnitur 
cx  famofa  caufa ,  foluere  ahtequata  iudiciunj  accipiatur.  At  fi 
poft  iufiurandum  fecuta  fueric  fentcntia  &  condemnatio,da- 
mnacusproptcriufiuranduRinotafurinfamia.l.  nampoftea. 
§.fidamnctur.fF.  eod.  Quidamconuenicurexcaufafurtiua, 
qua:famofacft,dcfettiufiurandum2<5lori,quiiurat,excmpli 
caufa,  futtum  fibifadumefle.  ludexpoft  iufiurandum  da- 
mnauitreum.qua:rituranhaccondemnationeinfamia!.!Otc- 
tur  ?  Hicdiciturinfamia  notati.  Fainofumeffeiudicium  mflgit 
r/?,inquit  Vlpianus:  id  eft ,  probabilius  eft  hunc  famolum  cf- 
fs,  quia  Prarrot  notaceura  infamia  qui  futti  damnatur  :  dc 
quamuis  proptet  iufiuiandumquod  detiiiitaduetfaiiu$,>ia- 
mnatusfitjtaraenvcrumefteunj  a  Pritoredamnatumelir» 
Nccmemouetquodobiicipotcritaquibufdamexl.cumqiii. 
in  princip.  non  dainn«ri  ^d  poenam  dupli  cum  qui  aliquid 
debebat  ex  adione  qux  inficiatione  ctefcit  ,  cum  non 
^t  conuidus  tcftibus  &  probirionibus  idoncis.  Nam  noa 
idcocondemnatJoad  pocnara  dupli  fit  ,  proptcr  inficiatfo- 
nem,  quia  a(ftot  ca  probandi  necefiitatc  non  oacrateir,  vt  fu- 
pra  J/ximus  :  &  apparct  propccrhoconusquogtauaturati- 
acrfat ius  hanc  pcBnamdupli  aduetfus  inficiantem  elTeccJm- 
paratam ; longc igitur diucria  hic cft ratio.  Ha!C funt quas no- 
bis  vifa  funt  accelTatia  ad  interpretacionem  veibotum  pra:- 


tell  gamus  quid  pcti  poffit  adlioncex  iureiurando  :  nofque  torisedidi.IamvidcndBmcftdcquibufdamcftc(flibusiuril- 
adm  onent  iiiipicicndam  cffe  rcnjjcaufami  &  adionem  fupcr  iurandi ,  quorum  aliqui  iara  explicatifunr,  alij  aucenacxplict- 
quaiaracumeft. 

Ex  hisaiuem  facilerntelUgi  pofcftid  dequo  dubitacuri 
'<}uibu(data  ,  dequalicace  a^ioniscradaDtibus^anhxca^io 
litpcenalis, anreiperfccutofiaw  Namfiadiodequ;  iutatum 
cft,  compctat  adrem  pcrfequendam ,  rem  quoqjc  perlcquc- 
murhacadionccx  iurciurando  :  Si  vero  cooi^Jttarad  pee- 
namjhanc  qaoqueadiione  po^nampetfequemur.i.induob. 


rionem  defideraQto 

10t  effeBu  iuriJiurandL 

C  A  p    V  IL 

^Rimuij ac  prrecipuus  cftedus  iufifSuraHdJ  eft ,  quod lisfi- 

nituriurciurando,l.i.ff.cod.     Finiendarumdirimenda- 

§.penult.ff. eod.Isquifurtumfibiefiefadtumiurauit.petcft       rumque  litiumraultafuntremcdia,  eatjuevtiliflima,cuiuf- 

^"     ■  -  '^ i-i:-; ,modieftfsntentia,resiudicata.l.i.ff.dereiadic.TraDfa<ftio, 

i.fratris.C.dc  tranfadt.  lufiurandum,  &  hoc  qadem  eftintct 
cstera maximum.  Itaquc fupra  diximus , exceptionem iurif^ 
iurandi ,  litis finita excepcionem  dici ,  & litis  conceftacioncra 
impedire.  Re^cigitur  opponiturad  irnpediendum  ingtcf- 
fumlitis,vcexpfefrumeftiurepontificioincap.t.&i.&deli- 
tifLonteft.infexto.Hincdicicafinl.i.ff.eod.  Spcciemtranf- 
adlionis  continctc,  quorum  verboium  fcnfum Barbari do- 
<5tor,es&  indodinon  poflunrafiequi.  Sic  enira  intelligunt 
quafi  voluerit  Paulus.cranfaT^ionem  ranquam  fab  gcncre  iu- 
rifiurandiconrincri.  Scdhicfpccies  profimilitudine  accipi- 
tur,  vt  &  accipicur ab eodera  in ].  non  diftinguemus. §.  cum 
<\n\dtm.S.dcKCtft,Ath.Haeexcfpti9,m,^fitidiimappllMdi 
£>ecieicfi.  Sicaccipitutinl.legacionis  ff.deiudic.  Additutia 
didta  1. 2.  tS^Kinorem^ue  auHfritaum  ha^et  cjuam  ra  tudicata, 
SicutenimtranfadlioncUtesditimuntuT.ficiufeiurando.Sed 
quidcftquodhicdicitur,  maiorcmaudoritatcm  habcrciuf- 


agercadtionefurti,  quapctfequeturpoBnamdupli, aticqua 
drupli,  rem  autcmfurciuam  non  perfequecur,  nifi  iuraucrit 
nonmodofurcum  fibifadumelle,  fedctiam  remfuttiuara 
iuamefle.  Hinc  nafciturqusftioquicradacurinl.eumqui. 
jo.inprincp.ff.eod.  vbi  proponicur  quendam  iuraflcexea 
adkioncquzinficiandocrefcit  ,  cuiufmodieftadiiolegis  A- 
<juilia:.l.indeNetatius.$.hscadtio.'ff.adleg.  Aquiiiam.  quas 
aduetfas  inficiantem  datut  in  duplum,  adueifus  conficenccm 
infimplum.  Poncetgoadium  fuifleexlege  Aquiliapropter 
daranuminiuriadatum,  &inficiatumefleicum:  deindcde- 
laroiureiurando  adtorcraiuraflcdamntim  fibiiniuriadatum 
cfle:quiritur,  an  pcenam  dupH  confequi  dcbeat?  Videtur  hac 
adlione  confequi  duplum  d^berc:  ci:meaadtioinficiationc 
crelcat:  &  ex  primsua  adtione  id  obcincri  poflit.  Hic  tamcn 
dicitur ,  non dupH fed  fimpli  pcrfecutioncm  rantum acquirc- 
re.  Rationemadferthisvetbis:  t^kMndeemmfnffictre ,  i^c. 
Pedius  cnim  con  iiderauit  rationcm  hic  ccfTarCjpropter  quam 


adiio  legis  Aquilix  datur  itl  diiplum  aducrfus  inficiantem,      «urardum,quamresiudicata  f  NonnefiiflSc!ebatdicerc,pa- 


<quia  reus  inficiando  onerat  at^otem  probandi  ncccfiitatc 
aui  nihilominus,fi  teft  is  &  iud^x  conftitaatut  t  eus  in  fua  cau> 
Jladclatoiuteiutando  ,  &miatenoluecit ,  a(5tioindupIutn 
competec.  In  hoc  cnim  iudi(;io  non  quaetituf  an  dimnuin  da- 
tum  fit.fed an iuratum  fi t  damnum  datum  cfre.  Vnde  mirutn 
norieft,fiin<^uplum  condemnatio  non  fiar.  Eziam  didtis  po- 
tefteciaminteltigi,  anhxcadtio  famofific:qux  quiftiohic 
agicarifBlec.Cui  qusftioni  fic  refponderipoccft:Si  quisiura- 
uerit  aduerfario  deferente,  necfecucaficfcntencia,  velcon- 
demnaci»,imo  force  nec  lis  cotcftata,  rcum  nulla  uocariinfa- 
mia:quociesaucemnotacurinfamiais,quidamn3Cuscft,vtin 
edidto  Praccotis ,  dc  i;s  qui  notantur  infamia ,  mulca  cxcmpla 
•cepcriuncur.SicdamnatusirtiurJarum  furti  notacut infamia. 
Si  tamen  lisiurciutapdo  dccifafir,fincvlla  condemnatione, 
£ion  pocetit  reus  dicinocacus  infaraia:  quianonobilludfa- 


rera  habcf  e  audtotitate.Ti  cura  t  e  iudicata  ?  Res  cnim  iudicata 
nicicuraudlotitate  publica,iufiuf  andum  ptiuara  tantura  con- 
uentionc  litigacorum  dcf  errur5&  plcrunquc  fine  audtoritat» 
iudicis.  Scdideoiufiurandum  diciturraaiorcmaudtoricaren» 
habcrequamresiudicaca  ,  quia  plus  eft  aliqucm  fuocon- 
fcnfu  damnari ,  quam  inuicum  iudicari.  Quocies  enim  da- 
mnatur  quis  confenfu  fuo  ^  maioris  audtoticacis  eft  qaam 
cum  inuicus  damnatur.  Idautcmconcineturiniurciuran- 
(io,quiaisquidefertalceriiufiurandum  ,  dicitur  cum  ficc- 
reiudicemincaufafua,  legc  vltimadc  fideicommiff.  &Icce 
i.ff.quarumrcrum^di.nondat.  lufiurandum  deferensad- 
uerfario  dicitur  eum  qucd.immodo  iudicare  confenfu  fu^ 
Eodcm  modo  dicitur  magna  eflc  audtoricas  confuetudi- 
nis.l.imo. ff.de  lcgib.  &  Senatufconful.  cuius  hxc  quidem  ra- 
tio  eft ,  quod  oranes  ciucs  in  hoc  ius  tacicc  confenlerint ,  ncc 

vlb 


Jn  Tk.  DelureiuyMdG, 


vUa  necclEtatc  opus  f  uertt  ad  eoS  cogendos,  vt  hanc  conluc- 
tudinem  recipetent,  &  ea  vtercntur.  las  autem  fcriptum 
aeceffitatcm  habet.fic  rcs  iudicata  vel  fentcntiain  inuitu  pro- 
fertur.  ludicium  cnim  dicitur  roddi  in  inuit  um.  1.  tuter  llipu- 
lancem.§.i.ft.dcverb.oblig.  Anautem  iialmtandamexecu- 
tioncm  habeat.ficut  rcs  iudicata^nos  fuprademonftrauiraus. 
Sed  quomodo  lis  fiaiatur ,  copio(e  docct  lullinianus  m  l.ge- 
ncraliter.  hic.  qus  vns  eft  ex  nouis  eiufdem  confticutiomb. 
«uibuscmcndatutiusaotiquum.  Cumenim  folerentolim 
Mices  proferre  fentcntias  fuas  fub  conditione.fi  iuratum  fit  t 
animaduertcasluftinianusmultaincomraodacx  ea  rationc 

iudicandifcqui,pr«fcribit  haclegerationem  pronunciandi, 
camiufinrandumdcfcrtur.ConftituitigiturinprimisvtaQ- 
tcfentcntiam  ,  autinipfafententia  iiiretur.nonpoftqaam 
fcncentialataetit.-ideoquc  fivifumficiudlci,  veladuedano 
dcferre,iudexantefenten:iam  iufiurandum  exigercdebtf; 
deindefentcntiara  fuamproferre  vclabfolutonam  vcl  con- 
demnatoriam.  Ante haoccnim conftitutioncm vc lam dixi- 
musiudexfcntentiamfercbatfub  condicionc;ex  quomulca 
iDCommoda  nafccbantur.  Damnatus  enim  appellabat  ab  ea 
fententia,&intcrimmoaebatur:cuiush3crescumfortenon 

eiret  idoneusadiurandum  ,   velquod  ncfcirct  quid  aftura       probari,&:  quoddiciturdeadorepropter  femiplenam  pro 


87« 

tatjditulic  reo  iufiurandum.'  rcus  luratiJt  fc  liOfi  deberr  ,abfo« 
lucuscftreusideindeaftorinuenicquxdamnouainftrume» 
ta ,  qaibus  paracus  eft  docere  pecuniam  fibi  deberi ,  &  pcriu- 
rium  rcidecegerc,  quiritur  anisaiftor  audiendusfit?  Aic 
Caius  ex  incegro  caufam  agi ,  qus  iurciurando  deci(a  eft,pr^- 
texcuperiurii,  finouainftrumencaaduerfariusfereperilTcdio 
cat ,  quibusfolum  vfurus  fic.  Dsindefubiicic:5f<//^rf  confli- 
tutionei.Chca  auccm  huius  legis  interpretationem,qux  vaxia 
cft,  duo  obferuanda  {unt,vt  notanc  viilgares  interptctcs.  Pr;« 
mum  cft  quod  proptcr  femiplenam  probacionem  a<5loris,dco 
fcrturrcohociufiurandum,  Siccnimintelliguntquod  dici- 
rurinl.i.hic.»«<'^<rt^;-o^;jr;o««w.Confideraruntcnimabfut« 
duracfle,  finihilprobanteeoquiagic,  deferaturiufiuradura 
a iudice : & ad plenam probationem  dao tcftes requiruntur, 
l.vbi  numeriis.fF.de  ceftib.Brgofiidoneumvnumtcftcmha» 
beat  a&ot,  dicicur  eius  probatio  femiplena  cfte.  Alcerum  cft, 
non  tantum  rco  dcferri  hoc  iufiurandum  i iudice ,  Ct d etiam 
adori  (upplend*  probationis  caufa,  id  autem  commitccdutn 
eirearbicrioiudicis.cnm  hislocisnonfacisexprimaturan  a- 
6lori  an  reo  iudcx  dcferrc  hoc  iufiurandum  debeaE:&d.l.ad« 
monendi,  non  aliter  dicat.  Mihi  canien  neutrura  videcur  iure 


eflct  a  defundo,  depcribat  probatio 

Dcindc  quEdam  lubiicit  de  officio  iudicispoftquam  iura- 

tum eft,vcl  celatum iufiuradum.Nam  fi  quis  detulcrit iulut- 

randumaduetfarioj&aduerfarius  rctulerit,  isque  nolucnt 
iafiurandumfafciperc,condemnabiturtanquamfidebcrec. 

Siautem  reus  cui  dtlatum  eft  iufiurandum  illud  lufciperc  no- 
lucrit,liceteiappcUarc.  Deindeiudex  appcUationis  aftima- 
ticaniuftacaufafucric  appeHandi,an  non.  Tumfubiicit  a- 
liu  cafuminquodcnegaturappcllandifacultas.Excmphgra- 

tia.aftor  decuHt  iufiurandii  rco:reus  iurauit  (e  no  dcbere,ab- 
folutusqieftlcntcntiamdicis.-abcafcnrcntiaappellarcvulcs- 
aor:autnoaudicndueircappcUante.Si!biicitrationcquiano 
cftfercndasappcllansalcntemiaiudicis.quamtulirlcquen- 
do  eius  voluutatem ,  &  dclationem.      Es  iam  didis  conle- 
quitur,  caufamquxiutciutandodccifaeft  ,  rettadiari  tion 
poflcpriccxtupetiurii.leg.nonerit.§.dato.lF.eodem.&U-g. 
quoddeferente.ft.dcdolomalo,  &leg.i.hic.  Ratioautem 
manifcfta  eft  cx  his  quae  fupra  diximus.   lufiurandum  cnnn 
quandamconucntionera  habec.     NamcuraquisdcfcrtaU 
tcti  iufiurandum,  pacifcitur  cum  eo,  vt  fi  iuret ,  ne  quid  petat 
amplius.  Si  crgo  iurauerit ,  cxiftit  conditio,  &  amplius  pecc- 
rc  non  poceft.  Non  enim  crcdibilc  cft  iufiurandum  ,  quod 
defercur  alicui,  hanc  conditionem  habtre ,  Si  vete  iurauerit: 
quafi  diceremus  iufiiirandum  quod  alicui  dcf  erturhanc  con- 
ditionem  habere,adlitcsdirimendasnonpeninere.  Itaquc 
habechanCcoadicioncm,fiucfalloiurauctic,fiucvcti.  Ad- 
^imtin  e2ic:alut»Ji/prcialiter  hoclf^ecxcipiAtnr.exapuat 
cnimvnuscafjs,inl.  vlc.C.hic.   Quidamcontcndebitfibi 
lcgacuHi,r.uc  fidcicoramilTum  relidumceftamencoaquoda 
dcfan<ao  &  agcbac  aduerfus  hxtcdem :  &  cum  non  appatc- 
let  teftameatuai,h2tcs  facile  addudus  cft  vt  ei  iufiuranduin 
deferrct:  iutauithsrededefcrcntc:  dcinde  apparuit  tefta- 
mentura.quodpriusinlpcauranonfueratabco.cxquoh^- 
tcs  cognouit  nihil ei tclitaum  fuifle,& legatatium , feu fidef- 
tomiflirium  pcicrafle.-quasrituran  hxccaulaquEiurciuran- 
do  decila  eft.poflit tetradar!.  luftiaianus  ait recradari  pofle. 
Sed  quia  ius  fingularc  eft.ad  alias  pctfonas  non  cft  produccn- 
dfi.l.Qj  vero.fF.de  lcgib.&  Senacufcon.Huic  non  eft  diffimile 
uod  dicitur  in  i.de  hisff.de  tranfad.De  his  cottoueifiis  inquir. 
quz  ex  teftamento  proficifcuntur  non  rcdc  tranfigi  p6t,nih 
cognicis  &  infpcdis  vcrbis  tcftamcnti.  Si  quis  cnim  tranfe- 
^critde  eo  quod  tcftatncnto  rcliAumcflc  dicitur,nonin- 
f  pedis  verbis  tcftamcnti,  tranfadio  illa  nuUius  eft  momcnti. 


bationsm,nulhbi  fcdpcum  extat  iudicio  meo.nec  videtur  cC- 
fc  conlcntancum  rationi  vt  mox  ego  oftcnfurus  fua). 

Alterum  eftabfurdiusvtdeferaturJafiurandjmadori^Sfi 
contraleg.quiaccufarc.Cdecdendo.  QujaatSorenonpro- 
bantcreusabfoluitur.  Exh3cigitucopinionequ.E  vulgo  rc- 
cepca  eft,mulca  .ibfurda  confeqimncurtideoqs  circ^  iDte:  pi.e- 
tationem  huius  1.  admoncodi.  qux  pcrcinet  ad  redditionem 
iurifiurandi.abfurditatisinterpretumoftendendicaufa  vtac 
vnodilemmatc.  Aucdsfcrcuraftoriiufiurandiiob  femiplc- 
naraprobationem,  quia  vnumcsatuin  ccftemhabec,c]aoi 
iniquij  cft  &iniuriofuro :  quia  eo  non  probantc ,  rcus  ablului 
deber,d.l.quiaccu(arc.C.dcedend.Necquicquamabfuiditis 
dicipoteft:cumneque  hocapiidnoseft  vfitatum,nifiapad 
iudiccs  Ecclefiafticos.  Aut  dcfetcur  iufiurandii  reo,  quia  pioa 
bjcione  dcficitur  a6tor:nec  magna  afiiclLur  iniuria  reus,  curn 
purgandifuicaufaiudcx  defertciiufiurandum.Sed  iniquumi 
eft  hoc  cafu  recradtari  caufatn,  qux  hociurciuraadodecifa 
cft.  Exempli gtatia .  Adhor petic  areo  loo.cxcaufa mutui  :a- 
diorvnoteftetancumiateacioneinfLia'.iiprobac,itaqiiedc- 
ficicur  probacione.  ludcx  ancequain  abfoluac  rcum ,  dcfcrc  ei 
iufiurandum  fuipuigandi  caula  :(uratfcnon  dcbcfe,  inde- 
queabfoluiteumiudf:x.    Hicquidem  dicimus  caufata  quae 
iiirciurandadecilaeft traclari  ,    quiaiufiurandumnonefti 
parcc  delatum,  led  ^  iuHit  c.  Sed  in  propofira  fpecie  res  iudica- 
raefleproponitur.  Abfoluiuseftreus  propcer  inopiam  pro- 
bationis  a6loris:q'io:nodo  igit  ur  retra6lari  caufa  poflet  pti- 
tcxtupeciurii  ?  Videcuremmhoc  iniquiffimumelTe,  nani 
iufiurandum  quod  necellarium  non  clt ,  &  ex  abundanci  in« 
terpoficicne,  non  videturefficcre  pofle  vcretra^tecurcau- 
fa  periurii  prit excu,  cum  ctfi  ron  iutalTct  reus,  abfoluendus 
cflctaiudice.  Mhividentiir  ctiam  intcrpretesnonfatiscx- 
pendifl^c  vcrbaCaii,dedubiiscaufis.  Dubiam  enimcaufam 
intelliguntinterpretcscum  a6lorfemiplcnam  probationetu 
habet :  quod  ridiculum  eft  &  incptum',  cum  dubia  caufa  dica- 
tur  cfle  tunc  cum  conicdur^  ab  vcraqi  pattc  huiulmodi  funr» 
vt  iudcx  dubicec  in  quam  partcm  inclinare  dtbeat .'  videlice  C 
fi  hinc  inde  par  eft  numerus  teftium,par  eorum  dignitas  &fi- 
dcs.Sic dubiam  quxftionem  aliqnando  intetprecacus  lum  in 
l.Bonputo.dciurcfifci.   Ncc  enimibi  intelligerc  dcbemus 
dubiasa  qusftionem  elfe  cum  quis  lemiplenam  tantum  pro- 
bationcm  habct  aducrfus  fifcum.Cum  icaq,  vtriufq;  probatio 
a:gucidoneaeft,squum  eftfecundumcum  quiiurauiiiudi- 
carc.  Et  fic inteliigcndum  cft  quod  dicitur  in d,  l.  bons  fidei. 


Hocautem  quoddieimus  ,  adiufiurandumpertinct,quod      hic.dBinopiaprobationum.Noncnimintelligendueftqucd 
exconlentulitigantiumdefertur.vtdiciturinlcg.i.  hic.  A-  :-/-----   .^^-^  >--=-  ^-r...      j        .-r......  j_u_-_ 

liud  enim  diccndura  eft  dc  eo  iurciurando  quod  iudicis  au- 
taoritate  defcrtur  fineconfcnfulitigantium.  Ininitioautem 
huiusdifpucacionisadmonui  quoddam  iufiurandum  necef- 
fatium  efle ,  aliud  voluncarium ;  dixi  dc  voluntario ,  fcquitur 
necelTarium,  quodaudotitateiudicis  defertur  j  nonautem 
ex  padionc  &  conlenfii  litigatorum ,  cuius  mentio  eft  in  leg. 
jn  bofixfidei.hic.in l.admonendi.ff.eo.  cuiusharc eft  fpecics: 


quotiefcUnq-,deficiEtprobatio,iafiutandum  defeni  debear, 
(ed  quotics  dubiacaufaerit.  Vide  quiefcripfimus  Difput.  lib, 
i.c.55.Huiccfte6tuialiiquidaraaddendilunt. 

Aliuseffe^tusiucifiurandi  eft,  quod  proveritata&  pro- 
batibnc  habetur :  id  quod  colligirur  ex  vanis  locis.cx  l.non  e- 
'rit.§.dato.cxl.fcd  etfi  pafleflori,§,item  Ci  iutauero.  fF.eo.vbi 
re6tedicicurverumeireiddequoiuratum£ft.H.!icfimileeft 
quod  dicicurin  eade  1.  led  &  fi  poircirori.§.fi  cum.Probatiof 


Iudcxquiadubiaewtcau{a,&ptobauoaiaorisplenaiaone-      laraea  vetaaoaeftj naravera probatio  ficicftibusidonei* 
-     •  " "        "  -      --         —  -  DDd    4 


Tranc.  Duareni  Qomment. 


87  i 

^eiinftniraentis:  fedquodammodo  probatioen.  Annoca- 
uimas  tamen  fupra  callim  in  quo  juiiurandum  «oa  vfque- 
quaque  probaoonis vira  habcc.  1.  eura  qui.ff.  codem.  Si quis 
jurauetic  ex  ea  ailionc  qua:  inficiando  crelcic,velut  iicx  adio- 
nelcgis  Aquilia:,  nondupiam  abadiietfario  coniequetur, 
fedtanrum  fimplum.  NamcelFare  rationcn  diximus  ,ob 
quam  aJuerlljs  inficiantem  legis  Aquilix  adbiodaturindu- 
plum.quarefthuiufmodi,  quiaoneracinficiansadtorempro- 
bandi  neceilitate,  hic  autern  curn  iufiurandutn  interponitur, 
nononerat. 

A!u  efFedus  dcfcribuntur  in  l.qui  iura(Ie.§.vlti.  &  1.  tutor. 
hoseilediisperfeqni  nur.  Iohaci.rutor.§.i.d  cituriufiuran- 
dum  V  im  riabere  pa6ticonucnti, qaia  ficut  ex  p:i6to  conuen- 
toipf>.MuretclIicur  naturalisobligitio,  ira  ioreiurando.leg. 
Scichum.§.naturalis.flf.dcfo!u.tiecidmitumviderideber,cu 
hoc  iufiuiandum  fctnperal  quampaftioncmhabear.  Pra:- 
teread.leg.quiiuranc.§.vlti.dicifur  nooationib  vim  habere, 
q'.iianou3ub!igatioacceditvetctiobligarionj  proptcriufiu- 
randum.ficenimaliquar.daaccipiturnouatio.lalia. fF.de  no- 
uat.     Nouatio  giiurdicituriicrimodccura  cbligatiotolli- 
tur  ,  &  noua  acccdit ,  fed  f  tam  fi  nona  vctcti  acccdit. 
Habct  ctiam  lufiuiandum  vim  lolurionis  ex  difta  lcg.  tu- 
tor.      Excroplum  huius  tffc(5us  cft  in  leg.  in  duobus.  §. 
r.   Dciruretiarahab£revimiudicii,vtinqijitPaulusdi6l.l. 
tuior.  ludiciumauttm  c^npl  <  irerjccipcrc  poirumus-,     Pri- 
^  moprote  iudicata,&diciiiif  hccicnfuma  orcm  audotita- 
ttmhabcrequamrcsiudicata.l.i.fJ.eo.Secundoprolitisco- 
teftationc.vt  lufiBtandum  habeat  iJtis  contcftatx  vim ,  &  re- 
<5lc.     Nam  fic  intclligcnduni  cft  quod  diciiur  m  lcg.  nam 
poftea.§.  fiisqui.     Quidaramihifccitiniuriam,  vclconui- 
tium,ixqu(  nuhicompetit  a6t:omiuriarumrducrfus  eum: 
is  m>hi  dtiuluiiifiurandiim ;  iuiaui  cum  exea  caufa  roihi da- 
re  opoi  terc.     Dcinde  cum  agere  vcllcm  aduetfus  curo  poft 
annum  aut  biennium  ;  voluit  mc  praefcriptione  teroporis 
fubmoucre, cum adlio iriunat um  annalis  fit.lcg  fi non con- 
uicu. iijfra deiniuriis.  qusriiur sn poffm aduc rfus  t  um  peft 
annum agci c.  Et  diciiur n  e pofTe agerc , quia adio aducrfus 
eumperpetuaiacft  pfrlitistontcftarionem.Aciufiurandi  ra 
vimhabct  iitisccritftuta  ^cigoiuieiuranc^opcrperuatur  a- 
fiio  Hocapcrtiuseiiprcflnmcftinleg.fed  &fircft)tu3tur.§. 
cxquibus  caufis.  ff.  de  iudiciis,     Dcinde  iufiutandum  vim 
habetaccfptil3tionis.leg.iufiurandum.40.     Nam  ficut  ac- 
cepcilatiouepignuslibctacur,  ita  ctiam  iutciurando,  Ncn 
igifurtantumfolutionecius  quoddcbereturrolliturprinci- 
palis  obligatio,  &  pigntis  Hbcratur ,  verum  etia  iurciutando. 
Idcoque  fi  quis  dcfcreni e aduerfario iurauerit ,  fe  non  debe- 
re,nontantumtolHturcbl)gatioquae  aduetfus  cum  compe- 
tebat ,  8f  pignus.  Additur  in  eadem  lege  ,  Ptrfttunm  terte ex- 
ctfttoncm^arit.Certt,  hicproialu m.    Non  cnimperomnia 
iufii  randum  Vimaccfprilationishabct.N.miuJciurandono 
tollitur  ciuilis  obligatie. §.  a que.  Irft.de  cxcept.  qua?  tamen 
tollipot«ftflcceptilaticre.  Et  ficaccipidcbctquod  dixinaus 
dcomnibus  cffcdlibusiurifiLrandi.noncnimintelligenduni 
eftquodiufiurandumvfqucqnaquevimrciiudicatjhabcat, 
fcdquod:ufiuiandum  aliquamfimilitudinemhabeat  rei  iu- 
dicatJE.  Haec  cft  vis iurifiurandi,  vc  lubmoueatut  is qui  detu- 
lit  agcrc  volcns,  non  tantum  fi  ptincipalia<aione  ag.t.fed  et 
ifipCEnampericquaturvelpignus,velilludretincievclit.Cir- 
caeifedusiunfiurandinotandum  etiam  eft  ,  iufiurandutn 
quod  inter  aliquos  iutetpofitum  eft  ,   aliis  nec  noccre 
nequeprod.fTe,  vtdiciturin  lcg.  j.ff.  eod.  Idque  docetur 
mulciscxcmplis&adfincmfubiiLitur:  Namneq-,res  iudica- 
ta.ncq;  accepiijatiojneq;  tranfaftioaliis  ptodeft,  neq-,nocer, 
incctquosncciudicaiueft,ncciranfadiofadacft,nccacce- 
ptilacio.  Exemplum  eft  m  leg.nam  poftea.§.vltim.ff.codcm. 
Iu!iurand'jmcrgoquodipteraliquosintcrpofitumefl,  aliis 
neq;  prodeif  neq;  nocec.    Hinc  exiftit quxflio in  I.  fi  dao  pa- 
trom.inprin  quilocus  difliciliscft,&valdeobfcurus.Diffi- 
cilcq;  eft  eius  hy  pothcfim  fingere  vel  coiDJnifci,  qui  &conue 
niac  vof  bis  ajiiiioj  is  quem  incerpreramur,&  rationi  iuris.Sed 
hic  m  ihi  videtur  vera  elTc.  D  Jo  patroni  crat  ciufdcm  liberti: 
fiinul  minumlfcrunc  feruum,quicratcommunisintcrcos: 
m3ntim!liasabvtroq;dotrjno,libertuseftvtriafque,&vter- 
qie  eftpuroausJ.berti,&Titius&  Msuius.  Titius  litigat 
adu  erf  us  eundcin  libertuin,quia  non  exhibct  ei  vcl  obfeqmu 


autrcucrcntiampnr-^nodcbitam:  litigataurem  vel  de  toto 
iurepatronatus,  velproparte.  Hoc  enimincerrum  elt,  nec 
ad  rem  pcrtiaer.  Mxuiusaltcr  pattonus  interim  tacitas  ex- 
pcdiabat  euentii  iudicii,  fperans  fore  vt  fiTitius  viiftus  eflet  in 
iudicio.foluspatronus  eflccliberti.  TandccuTitius^pbatio- 
nedeficcretur,  hbertodetulit  iufiurandum.-libertus  mrauic 
fc  eiufdem  libertum  non  cfle :  atque  ideo  hic  Titius  exdudi- 
tur  omnino  cxccptionc  itjrifiurandi.  Msuius  qui  expcdabat 
euentumiudiciijCogiatnihil  caufa:   efle  cur  folus  patronus 
iudicadus  no  fit,quiade  eo  nulla  eftc6rrouerfia,quinjp  parte 
fir  patronus  cii  alius  exclufus  fir,&  i deo  ft  folij  patronu  fore. 
Poftmorteci^libettipetitM^uiusci^c  eb^rediiarcparteqr^ 
eiiurepatronatusdebetur:  hsrede^moituioffcrunccipat- 
tcmfcmiflisharrcditatis  quiadicunrncn  cumfr  luni  patro- 
numeflc,fedproparte,  &altcramparicmfem!flisnoncidc- 
beri ,  fcdmcdiam  tantumfemiflis.  Miuiushuic  allegationi 
obiicitiufiurandum,  &3it  deeo  ampliusquxrendum  non 
cfle,an  fit  folus  patronus,  an  vero  pro  partc  fimul  cum  Titic, 
quia  cum  de co  controuc  rfia  eflct ,  lis decifa c ft  iurciurando . 
Titioenimiufiurandum  libettodeferente  iurauit  fe  nonr I- 
fe.  Qujeriturergoqu'd  iuris  fit,&an  iufiurandum  quc  d 
aTitio dclatum  cft, proficiat  Ma  uio altcri pattono  t   In  hi>c 
mihivideturconfifterequxftio&d.fficulrashuiuscapitis.Ec 
hicdicituriufiurandumdequohicloquimur,alteri  patronu 
non  prodefle  :quiafcilicctiuratum  non  eft  eo  dcferente.  Na 
iufiurandum  intctpofitum  eft  intct  Titium  &  libertum,inter 
Mxuium  vero  &  libcrtum  nulluRi.  In  hac  fpecie parati  erant 
bxredcslibertidimidiampattcmfemiflisdateMxuiopacro- 
n9,«t  iis  petebat  totum  {cmiflcm .-  diccbat  enim  fe  folij  patro- 
numcfle  ,  quodconfirmatvcdiximus  ,  iureiurandolibcrti. 
Scdvtaiclurifconful.huic  Mxuio  competit  bonotumpof- 
fefljo  fuzpartis,  non  totius  fcmiflis :  cum  ei  non  ptofit  quod 
aducrfus  alterum  libcrtus  iurafl^et.   t^ultum  tamen  pdet. 
Quoddixiciufiuranduma  Titio  delatum  non  prodefie,aic 
accipicndum  efle  Cuni  quadam  excepiione ,  id  eft,  non  pro- 
dcfleeiadplcnamprobationcmfuiiuris,  vt  propterhociuf^ 
iurandum  cxoneretur  neccflitatc  probandi  fe  folum  patronij 
(fle,fed  tantum  adprxfumptionem  alquam.  Soliusei  iia 
fidc^&aKdoriratishabcturpropterhcciufiurar.dtmfivciic 
fefolr.JTi  patronurodiccre,ideft,fifoitcahasprobationcs& 
coniefturashibeat,poteritnonnihil  hoc  confcrre.   Et  hic 
locuscommunisnotanduseft,  quooftenditur,quomodolic 
accipicndt m qrod dicitur.rts inttr aliqucs iudicatas ,  vel iu- 
reiurardoirdccirasaliisnonproclcflc.  Excirpla  fimiliafunc 
ahis  in  k  cts,de fcntcntia in  1.  fspe.fF.de re  iudic.in k g.  a lcn- 
tcntia.ff.de  apptllat.Ifg.  fifulptda.in piinc.ff.de intfB.tc- 
flimcDt.Sicintellcftohoccapite  vtdebet  intclligi,  vidctur 
nibilomninopcrtincrcad iusaccrefccndi.  Sicnimconftitif- 
fctinpiopcfitafpccie,TitiumpatrcniJmcfle,poffetquxfiaa 
pcitiodtficietJsTitii,  jccrtfccrtt  Miuiopropartc.  fed  bxc 
quaftiolcngcdiucrfa  cft.  HiccnimnullaconiuntSlioeftqu^ 
ius accrefcendi inducat.  lus  auicm  3 cci  efc endi nafcitur  ex c 6- 
iundione.  lufiuracdumergoaliis  perfonis  ncquc  prodcft 
ncquenocct,fedrantumeisinterqnasilludinterpof:rumeft. 
Hocvcrumcft,  fcd  tamenaliquas  cxccptiones  habet,  qua; 
colligi  poflunt  cx  his  qux diximus ;  vt  dc  tutorc.  leg. tutcr.ft. 
cod.&l.iufiurandum.§,i.   Sedaliatft  inleg.cumqui.§.in 
populatibus.  Adio   popularis  tft  qux  cuiuis  ex  populo 
competir:  cuiufmodicftea  qux  competitaduerfnscumqui 
corrupitalbum  Pr§toris.l.fiquisid. ff.de  iurifdid.omn.iudic. 
veleumquifepulchrum  violauic.   i^oncigirureumquivio- 
l3uitfepulchtum,aliumaccufafle,  eiqueiufiurandum  dctu- 
liffc:  analiiagenti  cx  populo  noceat  exccpcio  iurifiurandt? 
Viderurnocece  :   naminterpretationequadamiuriseadem 
pct fona agere dicirur.quia  is  qui agit  canqua  aliquis cx  popc- 
lo,  &tanquam  procurator  populi,  &  alius  qui  poftea  agie 
codera  nomine,iidcm  fun'  .Scd  nc  hoc  fi  audi  eflc  poflit  Rei-    , 
publicx,additPaulushociufiurandumnoncffedcfcrcndu(n 
per  collufionem  aut  fraudera :  argumentaturque  a iudicio  ai 
iufiurandum.     £ft  locus  communis  de  popularibus  adio- 
nibus, adiiciendus  ticuio dc  populatibus  adionibus,  jPuftre- 
niuslocus  noftrx  dfputarioniseft, 

Depanaperiurii.  C  A   P.     VIII. 

PEriurusisdiciturqmfcies&prudensfalfumiurat,  &iul- 
iuraadum  violat.  ldcoliigiturexl.quiiuralfe.z6.fl.  eod. 

vbi 


JnTit,  ^einlitemturando. 


vbipcierare  cnmdicic  Paulns  quirciensfallerc  videtur.  Si- 
fciiic  eft  quod  dicitar  a  Ciccrone  lib.  i.dc  Offic.No  cnim  fal- 
fiim  iurare,  peicrarc  eft :  fcd  quod  cx  animi  tui  fen temia  iura- 
ncri$,ficutverbisconcipiturmorenoftro,idnonfacereper- 
iurium  eft.  Hiocctiam  colligitur  eum  qui  aftute  &  cslliKe 
violatiufiurandum.pcriuriitencri :  Ethoccft  expreflumiti 
cai.  quacunquc  artc.  zz .  quacft.  y .  Qujeftio  igitur  eft  aQ 
proptet pcriuriuiB  puniti  quis  debeat  .<* Pocnac  aduerfus  pe tiu- 
roi  ftatutx  mcntio  cft  in  picrifq-,  locis,  vcluti  in  l.fi  duo.§.vlr. 
fbidicitur  fuftibus  caftigandum  eflc  eum  qui  peicrauerir,  & 
ein]peiindiciiuberur«q«fT«7(V(/tii)c^vvi,ideft,petuIa(erreiu- 
ra.  Hunc  morem  czplicaui  in  commcntariis  meis  (ub  tirul.de 
ialiteraiur.  Solcbaotenimvetercs^aliquostitulos  publice 
infaibcreinlocofupplicii  ,  vtintclligcrer  pcpuluscaufatrt 
fupplicii  eius quod  eTcrcebatur.-aLqnandD  tamcn  etiara  fine 
ritulopcrpra;concmhocindiccbatur  ,  &  prodamabatur. 
bunclocum non iatellczit  Alciatus lib.  Difput.4. cap.i. Hic 
ergo  locus  oftcndic  pcriutiu  iurc  ciuili puniri.  Alius  cft  in  lcg. 
vlr.ft.de  criminc  ftell.  vbi  dicitur,Si  quis  pignora  quzdamfua 
cftc  in inftrumcnro  3ffirmauerit,qua:  tamen  no  fint ,  crimcii 


27^^ 

quo  punicndiis  fit.  Sicq;  cft  fntcll^gendBtn  qwod  dicltur  in  d. 
l.fi qaistnaior. lupra Je itin(i.^..Uiv\ d. l.vlr  dc cru-ninc ftcU 
lion.m  Iquod  fi  dcfej  ctc.&  in  l.feq.fF.dccolo.  &)ul,  fi  duo. 
§.vlr.fF.ecK^  Oiimcenforcsiiiperiurcsanimaducrtcbanr.  I- 
(o.^ratesaclDemonicunsLiibir.-raHop^jit.V'/"*!'"'-',^!'?'^'"'»^*^» 
x«A"«ta-)-j(/>«  7iit,M»fri/  tf).  Id  eft,  magoum  efte  probitsiis argu- 
mentuni  iufiuraadum  fcruare.  Conrra  autcm  magtium  cflc 
i-npruhicatisargumentumiufiurandum  violare.  Nunccrgo 
videiv^um  eft  qua  pttua  puniendus  fit  pcriutus.in  leg.vki.fE 
de crim i,  ft rlL di.icur ad  tempus cum ezulare deberc qui pcr-  ; 
^iuruscft.  Crimenfteilionatusvocant  Dmrjcin  inipoftutai», 
cmncmq;dcbmquinulIun;ahumtituiu:T)crimini5ha'oetJ. 
l  .ff.de  crim.fle!!.  Qu^:  d  enim  in  iudicils  priuatis  cli  de  dolo 
ai^iojhocin  publicis  ctiminibuseft  i^ellionatus  perfccutid. 
Redeigi-uraftiododoloaCiccr.lib.jdeNat.deoiildicitur 
cucr:icu!um  clle  omnium  malorum.  Hac  cnim  Pr.-^tor  .id- 
ucrfusviros&  dolofos,  qaiahisobfuerunr,calliditatequ.i- 
darafubncnit.l.i.ff.dcdolomalo.  Exeraplumauremappofi- 
tum  eft  d.l.vlt.de  eo  qui  pignora  quzdani  f  ua  efie  afHrmauiii 
iqua:  tradcbat alteri fecuritatu!  &  cautionis  caufa.  E:  quod  di- 


ftcllionatuscommittcre  ,  &adtcmpuscxularccogetidum.  c\t,^ide04dtipi€itxulit.Extm^\a^x£nxetu2iOt(iinzv.xs&. 
Huicfimile  eft  quoddicitur  inleg.quodfidefercntc.&leg.  huicenimcriminipo:nadcfinitanoneft.  Vndemitum  iiotx 
^(eq.ff.  dedolo  malo.  Siquisiuraueritaltcrodcferentc,  &  cft^cum  crimcn&pcrfecutiopcriuriifitcxtraordinaria^nec 
poftc3apparc3tcumpcieralle,nonideorefcindiquodgeftu  vllacertalegcquicquamdecjuspanacautumfir,vatieref:r!i- 
«ft.leg.i.hic.IscnimquidefcrtiufiuraHdumaltcripacifcitur  ptumfuifledehacreabimpcraroribiis.AIiquandoenirnpoe- 
cuF»eoiubcaconditione,Siiurauerit,fercmifruruciomne  nacapiti$puniuntur,vtfifalfum  tcftimoniudixeiintincaufa 
iusfuuro.&abfurdumcffethaac  conditionera  interptetari 
ita,  fi  vcrc iuraucri: ,  fcd  tamen  punictur propter pcriurium, 
licct  idquod  geftuin  cft,  ratum  fit.Nim  fufficit  pcriurii  p?na. 
Kii.ff.de  dolomalo.hoccftvrpuniaturfuftibusvelrclege- 
rur.  Sed  magnam  diificulcatem  hic  parit  lex  1 .  bic.  vbi  dicit 
Imper.  Alexander,Iurifiurandicontcmpta  rcligiofatis  defi 
vltorcm hibct.  I. emque  Jcg.  C\ quis  maior.  fupra  de  tranf- 
a<^.  varis  enina  cztant  opiniones  ecrum  qui  dc  bac  re  fcripfe- 
ruat.  Egofolcorequieamquzvuignreccptaeft  .fcdalitcr 
eam expltcarc.  Hf  ccnimlcxi.iiaaecipicnda  cft,vcdeco 
quicaloreiracund.z  iurauit ,  loqui  impcratorcm  intclliga- 
mus  CHius iufiuraoduJB aiteri non noccat.  Sxpe cnim acci Jit 
vc  quis calorc iratuodiz  iuret  fe aliquid  datmum ,  aut  fada- 
tum  in  quo  tamcnnemiciiprziudicium  facit,  fi  pcieret.  Aliud 
cftcumfcdoiuraraus,  vcutidiriraenda;  controuctfircaufa 
tn  iad.cio,aut  incoctra^ib.  iocundis  adfidcm  adftringcdaa>l 
inquibuscafibuspotcftperiurinmalterinoccrc.  Temeritas 
igiturquzdam  hicargjitar  potius  ciusquiiuranic,  ideoque 


capitalicontracumqui reuscapi:iserat,&pciersrint.  Nam 
proptcr  falfum  quod  ficario  coniancfVum  clt ,  tanquam  fi- 
cariipuniunturpocnalegis  Gorneli^  dcficariis.  Alias  falfus 
teftis  inciuiliiudicio  mitius  punitur.  l.i.ff.adlegcmCorne- 
liam  de  falfis.Iceiaq-,  is  quiiufiuracdij  violarit.I.  fi  quis  maiort 
4i.fupradetranfa£t. 


DE 


IN    LITEM    iVRANDO» 
T  I  T.     III.     L  I  B.     XII 

P   A   M    D    E 
C   A    P.       I. 


C    T. 


VBboc  titulo  rradatui:  de  ii!rei:!riin(Jo  inli- 
temquodcum  foperioremagnam  fiir>ilicudi- 
nem&affinitatemh3ber,l;cet  abeo  d  ffrrat; 
Namiyfiurar.dum  dequofubtitiilo  rupetiori 
diileruimus ,  pertinet ad  litcs  dirimendas  & ii- 


pcr'uriaineiusaIterinonr.ocet.  Aduerfushancfentcntiam      nienda$,&tuncdcfcrturvelaparte,vclaiudicc,cumqua:ftio 


cbticitur,imperatoremgc.ncraliter  lcqui,  ncc  diftindionc 
vllavti.  Sediamfaipcdixialiam  ratiaDcmefle  intetprctan- 
disefctiptaimpctatorum,aiiamcxpohendilcgcs  gencralcJ: 
namAlexinderimperator  confnltusrcfcribit  Fclici  quifpc- 
ciemfartafnspropvfusrathuiufm&di  :  Qddarainrixa& 
controucrfiacalorciracundi^mctuiiurauitpetPrincipcm, 


eftan  aliquisdebcatannondebcatihocautem  iufiurindam 
dequohic  diflcrcrc  inftituiraus,  nonperrinetad  iiccmdiri- 
incndan1,fcdpotiusadlitem»ftimandam.  biciturcnimiuf- 
iurandtainl!tc,quoniameo  iareiurandolisarftimaiir.  Qiiid 
fit  liccm  arftimaredocct  Ciccro  inOrat.  pro  Clueniio,  1j  s 
vcrbiSjHic  profcrtar  id  quod  iudiciii  appellari  no  opof  trr,P, 


quiritur anpunicr.dus  fit :  is enim  vidcbatur  punicndus cffe  S;ptimio  Scxcolx litetn cfTc zftiraatam.Cuius rei qu.c  c  >n- 

po:nam3ieftjtis:qulacli!«rcgDantibusduris  &inhuaiants  fuctudofic  ,  quoniamapudhominesperitiflliirosd.-copiu- 

Ptincipibus  fi  quis  iturabacpcr  vtneraticinem  Principis  per  ribusverbisdocerenbn  dtbeo.nunquamcnim  eadiligenria 

geniumeius,&peierabar,grauiierpaniebatur,  &tanquam  qua:  foletadhiL)eriiuca:ter;siudiciiS,eadcmicodaiinaroad- 

Ixfzmaicftatisrcus.  Quopertinet&quodfcribit  Dionhi-  hibitaeft.     Inlitibusiftiiaandis  fcrciudiccs,  autquod  fibi 

ftoricus,  SenacafconfultumRomsfaftum  cflc,  vcnonpcr  iura,  qucmfcmelcondernnarunt ,  iuimicum  purantcile, 

aliam  quampcrprincipcm  iurare  liccret.  Vnde  mos  venit  fiquxineumliscapitalisiUatacft,nonadmittunt:  aiitquoi 

iurandi  perprincipcm.  Suetonius  fctibit  Caligulam  fxuire  fc  pcrfundosiam  effsarbirrantur,  cum  de  rco  iudicaruuti 


foiitum  fuifle  in  cos,quipcr  gcniumfuum  non  dcierirent. 
Corncl.  TacitusHb.i.fcribit.Rubrum  qucndamaccufatum 
fuiffctcmpotcTiberii ,  quod  Augufti  nomenpcriuriovio- 
l3ff:t.Alexanderigiturcumciciufniodi  fpccics  prepofita  ef- 
fcc,'.ju«conccmpcamiurifiurandiper  gcniumcius  rcligion^ 
cftcndcrcr,ha;crefcripfic,  Satishanc  haberedeumvltorem 
In  quo  hunianitaccm  fuam  apeitc  oftcndit.  Siniile  cxcm- 


rtcgligcntiusattendantc«rera.  Iraque  &  maicftaris  sbfo- 
latifuncpcrroulci,  quibusdamnatis  dep^cnniisrepctuijdisi 
licescffcncxftimata;:&  hocquotidicficti  videmus,  v:reo 
datnnatodcpccuniiis  rcpetundis,  adquos  pevuen  .'fc  pecu- 
niasinhtib.a:ftimandisftaturumfit,eosii!iiud;crs?biolu3iic^ 
Ha:c  Cicero.quzdamctiam  Bud«usnofieriiiiomuicnt,&: 
annot.in Pandcft.fctipfit.  Lis igitur  dicitur  sftimari, cu  co- 


pK.meiufdemAIexandri,eftinI.z.ir)fcaadleg.Iul.maieft.na  ramoitiniuqua:incoDdemnst:otiCveniunt,i.i:r:in:iatioqu7' 

idc;ncfttefponfum,eadcmqueferc{pecic$de  maicftatis cri-  dam  &taxatiofic:  eftq;accefSoqua:damlitis&it)di:iiprifi- 

fnincj&iurciurado.quod&notauimuslib.i.Difputat.c.jj.  cipalis:veluticfihodic3pudnospoft  fenteririamlir^  titra:!o 

Sic  igicur diftinguendum  eft fecundum  communem  fenten-  dimnor(i,& eius quod intereft. Excmpli gratia,  nojicjua  onis 

ti-  rn  ,  cum  qna;ritur an  puniri  dcbcat is  qui  pcriurus  cft:  vt  fi  <!amnatus.eft  rcpecund3rum,^ftimantu t  omriia  furta,&  i;re- 

cjispeicraueritcaloreiracundi^etiamfiviolaueiitnomcn&  uircrquicquideftrcfticuendum./tftimatioigiturlitis.ideftj 

maicfta:cmprincipisiuteiuraado,punirinondcbcat  :fi  ve-  rcidcqaalisinftitutaeft.tsaucemdicituria  htemiunre,<]ui 

io in re fua, non calorc iracnhdii  motus:  puta cura agcrerur  jilreiurando fibi i iudicc delato litcm  aft-mat.  A!if cr tanacn 

delitciiiiaacnda,  veldcfide adftriogcndainconttaduali-  jnlicem iutatc  videturaccipi apudCiceroneoaiBOrat. pio 


«74 


TrancfDmreni  Comment. 


RofcioComoedo,  in  hisverbis:  QijpdinCodiccminiura- 

rusiefcrrcnoluir,idiurareinliCemnondubitct?  Hoc  igitur 

.       iufiurandumadlitissftimationem  pertinet,noa  auteraad 

temturX.  '■'•'^ dccifioncnri.Huic autem  titulo  qui in  Digeftis  eft,  nullus 

do  tit.  c.  ^^'"s  titulus  refpondet in  Codict  (ub  hoc rradtatu.  Nam  titu- 

^uidctn-  lus  qui in  Codicecft,de  in litem iurando, dc eo tantum iurc- 

uheat.    iurand6loquitii't,qu6ddeFerturpupillo,vel  alii  nominepu- 

pilliadueifis  tutoreina(9:ioHEtuteIar,dequofitmentioinl. 

videamus.  Hicenim  litulus  generalis  cft,6c  pertinet  ad  iufiu- 

randum  qucd  in  quacunque  adlione  &  lite  ad  litem  ^ftimao- 

dara  defet ttir,  vt  dixiraus. De hoc  autem  iureiurando  ttadla- 

boft!mmat'mperIocos  communes,quiacomcntariusano- 

bi»  ante  multos  annos  de  hac  re  editus  eft ,  in  quo  pleniffime 

^uascunqi  hucpertincnt  defctipta  funt.  Primus  locus  eft 


c 


Be  caujis  htiius  iurijiurandi. 
C  A  p.     H. 

1  Vr  iufiarandum  in  litem  litis  iftiraandar  caufa  def  cratur 
/vid£ndumsft.cuiiisvari.Ecauf*reperiunrur.  Inprimis 
enira  hoc  iufiurandum  dcfercur  proptcr  difficultatcmpro- 
bationis,&  dolufn  aducrlarii,  id  eft ,  cum difficilis  eft  proba- 
tio eins  tej de qaa agicur, & propter dolum  rei ratio  exigit,  vt 
t  jnc  iureiurando  3<9:oris  lis  iftimetur.  Id  coUigitur  ex  I.  in  a- 
dt:onibus.§.vIt.hic.  QuidammihipromifitStichumperfti- 
pulationem,  moram  fecit :  vnde  euenit  vt  Stichus  promiflus 
iccf fierit :  certum  eft proroilTorem teneri  ad xftimationera 
Stichi,  quiafcilicct  deceifit  poft  moram,  I.  fi  feruum.  §.fcqui- 
tur.infr.devctb.oblig.ideoqueineundaeftxftimatioStichi 
percmpti,quam  tamcn  iudex  non  poteft  facere:quia  Stichus 
non  extatj&eumfortaffisnunquamvidit.In  hacitaqucdif- 
ficultate, &  vitio  &  doloeius cum  cjuo  agitur, cuius ex mot* 
difficiiisprobatioredditaeft,  quidiuftius  excogitaripotciit 
quam  atbirMoacloriscuiusiniuiiafaAaeft,  litem  aftimari, 
&iafiiirandijeilitis?ftimandicaufadeferri?Simileexeplum 
eftinl.2.&'.  nutKniis.eo.  EgoniimosapQd  tedepofjicum 
acfiione  depofici  eos  nummosrcpetcrcm,nolu!ftircddcre. 
fimeainteiiir, poteftiufiurandumin  litem  mihideferrilitis 
Seeund*  iftiiisands  caufs.  Q^utdcnimjitfuhpxna?  Hoc  quomodo 
tauja.  accipiendu.nfitpaulopoftdidutifuraus.Aliacaufaefthuius 
iurifiuiandinecogacurquisfl  c:)iiHftopretiorcmfuamven- 
dcrc,  vtdiciturinl.tutor.eod.ideoquehoc  iefiurandumple- 
runque  defert ur,  etfi  difficile  non  fit  littm  aftirr.arc.  Ex.  m- 
pligratia,  tulibrummeum  poffides:cgo  cum  atcvindico: 
tuiuflasaiudicenoDreftituis,fedfuraocculta^vtareaiifer- 
ri  non  poffit,  fperansfore  vc  libcreris ,  zftimacione  Iibri  mci 
foluendo,  quem  tu  facile  cmpturns  cfTeSjfi  f-um  ego  vcndctc 
vellem.  Ac  egoexeoaliqHamvtilicatem  fingalatem  perci- 
pio,  q>ismaliuspercipere  nonpofTet^quodnamig  tarfutu- 
tum  efl  iudicis  officium  ?  Hic dicitur  dEferendum  cllc  adlori 
iufiucanduminlitem,vteoiureiurandoftatuat  &deliniata- 
£lorpretiumquodcunquevoluerithbrifui:quiatanticopde" 
mnabitur  reus  poffcHof  propter  contumaciam  fuaro ,  quami 
in  litcm  iuranerit ador,  Alioquin5 eonuenirct  hoc «quitati 
naturalij&hacremaximc  inftringeretuihbertas  comercio- 
riijfi  cogetentur  domini  aliorum  arbitrio rem  fuam  vendcre. 
vel no  vendere  1. in caufi.fupra  de minorib.&  I.ite  fi  prerio. 
infta  locati.  Pr  ira  um  eniia  is  qui  poflidet  tera,nec  tLca  refti- 
tnere  vult,  cogi:  dominum  eam  vendere  cum  neccflario  vc- 
niendum  fit ad  pretium,  &  dominium  ftatim  ad  pofleflotcra 
pet tineat.  leg.  cius  rei.  fupra  de rci  vind.  merito  igitur  iurciu- 
rando  inlicem  pretiutn  dcfinitur:  addcctiara  vt  conturaa- 
cia  cius  qui  iulTas  a  iudice  non  rcftituit ,  puniatur.  Ergo  in 
quibufdam  adlionibus ,  &  ex  quibafdara  caufis  iufiurandura 
inlitemdefcrtur,quiaalias  nonpotcftresdcquaagiturarfti- 
mari.  Aliquandotamendefertur,  &  fiarftimarircs  poffit 
quia  fcilicet  iniquura  vifum  eft  communis  &  iufti  tantum 
prctii  rationem  haberi  in  iudicio ,  &  alicui  aufcrri  hccntia 
aeftimandi  rem  f uam  quanti  voluetit.Icg.fi  cum  dos.infr.ter. 
amor.Hincnafciturqua:ftio,quitra6tacurinl.  i.hic.  Exhis 
cnim  qu^  diximus  poteft  qu^ri  an  augeatur  iftimatio  rci  pro- 
pter  hoc  lufiurandum,  &  dici  poffit rem  deduftam  in iudicio 
plurisefre.''Vlp.aic,.^««c«jfi^/«mpfr)^i>c.Exquopotindicari 
quidiurisfitinhachypothcfi.  Siquis  fideiufTor  promifcrit 
pro  aliquo  iudicatnm  folui  >  &ieus  daraDac(ufucticpCo> 


pter  contumaciam  fuam ,  delato  aduerfariofuo  iHteiurando 
in  litem ,  an  ad  ea  xftimatione  tencatut  fideiutror  ?  Et  dicituc 
ad  cam  totam  zftimationcra  fideiuflore  non  tcneti ,  fed  ad  id 
tantum  quod  in  iudicium  dedudum  eft.  Tota cnim  caaefti- 
tnatio  in  iudiciii  no  eft  dt  du6ba ;  quia  teus  ad  maiorem  quan- 
titaceni  damnatuseft,  proptcr  contumaciam.  Similis  fcre 
fpecics  eft  inl.  vlt.  infr.de  fidciuflo.  Loquitur  enim  Paulus  de 
procuratoieqniagcnsrci  vindicatione  fatifdedit  dominum 
fuum  tacum  habitutum ,  quiviftus,  cum  deindc  dominus 
tatum  id  non  hakuiflct,  &  iterum  cgiffer  aduerfus  eum  qui  rc 
poffidebar,vicifletq;:necreftitueretrcuspofleflionern,pro- 
pter  contumaciam  f  uam  ad  maiorem  quanticatem  damnatus 
eft.  Pofteaagitreus  aduerfusprocuratorem,  qui  promife- 
racdomiaum  ratum  habiturura,  &petic  totam  fummanj, 
quatricut  an  adillam  tocara  fummam  prccurator  damnan- 
dusfit?Ec  aicPauIus  non  eire  condcmnandam.  Hoceniro, 
inquit,  non  debet  imputari fidciufforibus ,  quod  iUe  proptct 
fuampoBnapr2ftitii.ExempIish^cverbadei.lararipcfrunt,vt 
fi  agatur  de  fideiuflotein  iudicio  fifti,  de  quo  difleruimus  lub 
tit.qui  fatifd.  cogantut.  Fideiuffor  cnim  locuples  dandus  eft 
pto  quantitate &  magnitudine  lei  qux petitur.  Vnde  fi  fone 
pctacur  rcs  aliqua.cuius  certa  quidem  fit  zftimatio :  led  is  qui 
petit  fideiuflorera  coRtemn3C,quod  futurum  fctte  fit,vt  rcuJo 
per contamaciam  non  reftituac,  atqiic  ideo  m igna  fiat con- 
deranacio  fi  ob  eam  caufara  raagis  idoncum  fidtiuflorcm  p.  - 
cac,nonericaudiendus.  Infpicicur enira  quancitesfitqu^ia 
iudiciuradeducicui,nonauceracrefccrcpofficeiusacftimat:D 
propcerconcutnaciaraaducifarii.Nonenim  proptci  hocplu- 
risfittesquziniudiciumdcdu(flaeft,fedmaioticond^mna- 
tione  contumaciacaatura  eiuspunicat.  Altetlocuscft  lo  qutt 
quxtitur, 

inquibtu  aBiombtu  in  litem  iuretur . 

C  A  p.      III. 

HIc  diftinguendumeft:  nam  fiobdolumaatcont«m»> 
ciam  aduecfatii ,  vclaliam  huiufmodi  caufam  difEcilis 
rediitafitrcijEftimatiojVtprobarinoDpoffic  quacti  rcsfit, 
non  fic  diftindtio  at^ionum.  Nihil  enim  ref;rt  qua  adione  a- 
gatur,in  in  rem,an  in  petfonam :  an  a<fiio  bons  fidci,  quam- 
quam  in  his  id  maxime  locum  habct .-  an  ftridiiudicii  fit:quia 
&  in  his  adrionibushoc tccepcum  eft,  vt  in  adioneex  ftipu- 
latu  &  adione  cx  teftamcnto.  1.  in  adionibus.  in  ptiac.&  $. 
vlc.&l.f£q.hic.QuatauisigicurIatiuspateatiad'cispoteftas 
in  bonx  fidci  iudiciis,quam  in  ftridlis,  accidit  tamen  afiquan- 
do  vt  cx  his  «aufis  deferatur  iufi  uraodam  in  lirem ,  quia  alias 
fiftec  iniuriaadlori,  quipropcermoram,dolam  velculpara 
tcidamnum  intefua  pateretur.  .<^/<*f <««/?»»,  id  eft,  cum  dif- 
ficilis  non  eft  probatio  iuftx  a;ftimarionis,aon  defertur  hoc 
iufiutiudam,  nifi  in  cercis  cafibus.  Videndum  iam  eft in  qui- 
bus  adlionibus  hoc  iufiurandum  locum  habeat.  In  primis  di- 
cituriufiutanduminhtemdcfcttiinatftionc  in  reni,I.ina-  , 
dionib.hic.  Exemplii  de  lei  viodicatione eft in  1. qui  reftitue-  j"'"'^ 
te.fupt.detcivindic.AIiaexcmpIaadionum  intemfuntva-  ^^^; 
riisin locis. veluti in  1. harum. fup.fi fcruitusvindic .1. fi fun-  ^iudL 
dus.§.invindicatione.inf.dcpigno.  Sufficict  excmplum  de  9«*^«^^ 
tci  vindicatione.  Quidara  poffidebac  tem  meam,  eam  vindi-  ^i*^ 
co,&pecomihiieftituacur.Pofrefloiiufrusaiudice,doloma- 
locammihinon  refticuic:  quzricucquodnamhicfitiudids 
officiuna,andcbeateam  coRdemnatequantiteseft  .<"  nara 
fof  tc  rcs  xftiraari  potcft.quia  extat,fi  vcri  &iufti  pre  tii  hab6. 
daficiatio,  nihilcricfacilius.  Aic  ibi  Vlp.non  fufficetc  da- 
mnare reum  quanti  ea  ttt  eft  ad  vetum ,  fed  defercndura  ef- 
fc  iufiurandum  ai^ori  vc  iaret  quanci  zftimec  ea  rcm  no  qua- 
tumfiriuftum  pretium  eius  tei:nec  fi  q  uis  vellcc  ca  tem  ab  eo 
emeie,qiiantiaddidl:uruseflet.  Ideoqucia  adione  intem 
qua  quod  noftium  cft a  pofTeflote  petimus  ,  locum  habec  ea 
tatio,  ne  cogatut  lem  fjara  iufto  ptetio  quis  vendcte.  In  a- 
dtione  quoque  ad  cxhibendura  in  litem iuiatui,  v t  dicitur ia 
1.  z,hic.ct:ius  eciara  exemplura  cft  in  l.pen.Szpe  enim  accidit 
Vteaderaficratioadtionisad  exhibendum,qNzcft  adionis 
in  rcm : quamuis adiio adexhibendumadio fic in perfonam, 
l.j.§.eflautem.fupr.  adexhibcn.  Nam quia adionis ad  ex- 
Hibendum  przparatur  rei  vindicatio,  hoc  fit,vt  rc  exhibita  a- 
iiorpoffiteavindicarevrfC!a,I.i.fupr.2dexhiben.  Ciiigitut 
ia  adione  im  tem  iuretut  in  licem,confcquens  eft  in  adlione 

ades 


fn  ^it.  t)cinUterlimranJloi 


*4MhibendBmiiilitemquoc|uciutaripo(le.Deinds  dicitur 
i.l.in adlionibus.fr»» hmxfidii  ittdiciu.  Ideo  Marciatius  ad- 
didit  ia  bons  fide  iudiciis  in  litcm  iurari ,  quoniam  in  his  cft 
l«tiflima  iudicls  poteftas.  Libcre  cnim  permitticur  iudici  con- 
Jemnarein  id  quodex  bona  fidealterum  alteti  pr^ftarc  o- 
pdrtct,  ^.  ia  boax  fidsi.dc  adl.in  Inft.Ec  plerunque  aequitati 
coiiuenit  iareiurando  iniitcm  prctium  ftatuireidc  quaagi- 
lur.  KeSt  c  ergo  dicitdr  in bonz  fidci  iadiciis  in  litcra  iurari. 
ikxeaipUvarialantinlcg.  j.§.  inhaCiinf.comraod.  Incom- 
nddati  «iaira  adione  in  litcm  iuratur  ,  quia  bona:  fidei 
ludiciis  dicitat  in  litera  iurari.  ludex  igitur  quotics  iquum 
cflc  yiderir,  potetit  in  his  iudiciis  iufiut  andam  in  litem  defer- 
rc.Exemplam  eft  in  I.3 .  hic.dc  depofica  pecunia.  Certa  autem 
cft  nummorum  sftiraatio,  id  cft,publica  aeftimatio  cuiiirque 
nummi.l.  i.infids contran.cmpc.  Idem  diccndura in  fingulis 
ftdionibusbonaefidei.  Aduetiustameaquorundamopinio- 
nem  dcfendi  in  a(S:ione  cxemptoin  liceni  iuraiinonpofic* 


...         .  -.      '75 

uandam  efie,exd.l.nquiscumdebit;ore>  Acctim  iinlplicic^r 
reus detulit  iufiarandum,nonfic  intelligimus quafi  h oG intei? 
cos  conuenerit :  tunc  enim  non iuratur de eo  dc  quo  lis  mdca 
cft  in  iudicio.Scd  cum  quis  deferc  iufiutandii  de  co.de  quo  \ii 
mota  eft,  facile  intclliginsus  conacnifie,vt  ilie  cedat  lit!,fi  ad- 
ucrfarius  iurauctit.Cum  liic  agatur  de  lite  ^ftimatida  proptec 
dolum&cOntumaciamrci,  videtur  hoc  maxime  ptrtinffe 
ad  ofliciumiudicis,cum  prifertim  eiiss  fit  modum  prxfinircj, 
ad  qucm  yfque iurcc  ador.d.  1.  vidcamus.  §.  iurarc.  &  L  in  a- 
dionibUs.  /« infiHitam ,  inquis  Vipianus,  iurareticet,  id  eft, 
modus  n8  cft definitus  leae  au:  iurc  ciuili  ad  quem  viq;  iurc- 
tur.Infinitum  fignificat  id  qnod  definitum  non  eft.  Sed  cum 
nulluscectusmodusdefinitusfit  ,  anfaltem  definiricertu» 
modus  poffic  ad  qucra  vfquc  iurctur  ?  Vlpianus  ait  Iidc  per- 
mittendum  eiTciudici,  necabeiusofficioboc  efleaiienlimo 
Sicut  enim  ex  arbitrio  iudicispendethiiius  iutifiurandi  de- 
latio,  ita  criam  taxatio  quantitatis  ad  quam  vfqUe  iurerur.  E* 


Sunt  cnimquidam  quimalepercipiencesfenfiim  horu  M.u-       variisautcmeaufisdefetturhociufiurandum^  dequibusdi- 

ciani  vctborum,  putarunt  in  hac  aiftionc  iurari  in  litcm  poflej       ximus .'  fed  \\x  caufae  no  poflunt  in  vniuerfum  definiri.Qup- 

qaiafciicetlarifconf.hicgeneraliterloquatur.  Atina(3;ione       ties  cnim  id  arquum  efleiudex  viderit,  toties  iufiiirandum 

exSroptohocnoa  vtdetutrationiconuenirc:  quia  fufficir  c6-       in  litem  deferre  poterit.      Sicut  enim  plerunque  eflTet  ini- 

demnarc  rcum  in  id  quod  intcreft  aitoris  coropleri  emptio-       quum  deferre  iufiurandum ,  ita  etiam  vbi  iufra  eaufa  eft  de- 

nem.l.fitraditio.C.dead.empt.&l.i.infr.co.incaadlibnc       fetendi,nonpermittereadoriiurareinlitcra.    Cumigitur 

non  pctitur  allquid  rcftitui.Sed  hoc  ctiam  producitur  ad  aliaj       hoc  pctmittatur  iudici ,  eiufq;  atbitrio  id  coramittatur,muito 

*£lionc$  in  quibus  atbitratu  iudicis  aliquid  tcftituitur,quam- 

uisnequeinrem.ncquc  bonat  fidcifmt:  cuiufmodiefl  adio 

terum  amotarum.  1.  fi  cum  dos.infr.rer.amot.  Si maritus  ad- 

uerfus  vxoic  agit  foluto matrimonio obrcs  amotas proptcr 

contumaciammulietisnonrcftituenti5,iafiutandam  inlitc 

dcfcrtur  a  iudicc  raarito.nc  cogaur  maritus  res  fuas  iafto  prc 

tio  vcndert  Nec.n.aftio rerii  amotaru,  qu« fucccflit  in jocu 

«aionis  fatti,bon?  fidci  cftjacc  adio  in|re,(ed  in  periona.qui 

Orituf  cx  maicficio.  Sed idco  in  hac  adlionc  iuratur  in  lit era, 

^uiaineaadreftituendumagicur.     Atinomnibus  adicni- 

WinquibusadreftitcndumagituraibitratuiadiciSjinlircn» 

juratur.   Hacc  rcgula  tcaditur  in  l.qui  rcftituerc.  fupra.dc  rei 

vindic.  %/^rbitrari*d5liones<iu<t.  Atbitrarixaacemataione» 


magis  taxatioquanticatiis  adquamVfqUciuretur.atbittioe- 
ius  cft  relinquenda:  nam  fi  forte  agatur  de  vili  aiiqua  re,  &;  a- 
«Sor iurct in infi nitum ,  iniquum  id  eric ;  ideo iudex  iti  his  re- 
bus  definite  debebit  certam  quancicatem  ad  quam  iuretur.nc 
abrcpta occafionein immenfuni iurecur.  Ec fic intellige Jum 
cft,  qj  dicitQr in  I. qui refticuere,  fapr.  de  rei  vind.Sinc  vlla  ta- 
tationc  in  infinitura  iurauerir.  nam  nifi  ex  caufa  vifura  Cv.  iu- 
dici  certam  quailtiatem  definirc  ad  quam  vfque  iuietur,  lice- 
bit  ci  cui  delatam  eft  iufiuradum  a  iudice  in  infimcum  iurare» 
Sequens  locuj  eft  in  quo  quxritur> 

Cui  hoc  iitjiuranditm  defcrdtith 
C  A  t.     V. 


Iuntinquibusiudexantequamdefiniatnegocium,aibitratuE  r,    n^    •  ,  r      •         ^         * 

ouomodoadoti  fatisfacicndum fit.  Namhociufiurandum       ^Ertumeftaaon  tantumdeFerrihociuflurandmh J  atqj 
nondefcrturnifiobcontumaciamrei,  quiiudicis  praecepto       V^yhincaliaetiam  cognofcitur  differentiainterhoc  iufiu- 
n«nparct,vidcliccc  fiatbicratus  fit  iudcxrem  reftituendam 
tffc :  tunc  tnim  ob  contumaciam  punietur.  Excmplum  cft  in 
a<aionededoIo.l.  arbitrio.fup.de  dolomalo.  Adiodcdolo 

Bafciturcxmalcficioi&eftinpetfonam.-incadcferturiufiu-       aoiisquodadillud  attmet;hoc  autem  iufiurandum  zdon 
tanduminlitem  ,  quiaaibitrioiudicis  pctiturreftitutio:in       fempcrdefercur,  vclquiano:!  poteftnifiabeo  iftimari  res 


tandum&illudquodadexpedicndaslitGSpertinec.Iufiuran- 
dam  enim  de  quo  difleruimus  fuperiori  tic.non  tantum  add- 
rifed  eciam  rco  deferturi  ttullutnquedircrimeneftre:  &a- 


quiaa 
quo  nctatur contumacia rei,  qui  iuftus reftitucrc  a iudice,n6 
reftituit.  In  aliis  autcm  adionibus  in  quibus  arbitiium  iudi- 
cisdcreftituendononanreccditlcntentiam,  noniuraturiii 
liteoi .  &  dc  co  cxtmplum  cft in  d.  1.  arbittio.  Proximus  lo- 
cus  eft  ia  quo  qusriturk, 

^^isdeferathaciajiurandunf^, 
C  A  p     1 1 1 1. 

VLpianus  in  1.4.§  .dcferri,  ait  iudicem  hbc  iufiurandfi  de- 
fcrre  oporcerc.Ex  quo  apparct  difFcrcncia  huius  iurifiu- 
tandi  &  cius  dc  quo  difrcruimus  fub  tit.  fuperiori.  Nam  iufiil- 
tandum  quod ad  lites  dirimendas pertinct ,  non  tantum  dc- 


quaepecitur,velquiaeommictendaeft  a-ftimacioarbicriope- 
tentis.  Qupdautem  diciturad:orideferendumeflc,icaac- 
cipicndumeft.fimodo  iscnidefertur,habilisficadiurandijj 
ynde  fit  vt  pupillus  impubes  iu  litem  non  poflic  iurare ,  If g. 
videamus.  Fhi tittelarie cauja, eft aftio  tu teli,  cuih  fcilicet a- 
gituradueifus  tutorem :  in  qua  acSionefrequcncius  dcfirtuc 
iufiurandum  inlitcm  quamindiisadlidnibus  ,  propterfa- 
Uotcra  pupillorum:ideoque  etiam  curanon  dcferatur  in  aliis 
iidionibusnifiobdolum:inhac  ramenadtionefpeciale  cft, 
Vt  dcferatur  ctiam  ob  culpam  tutoris.  Cercum  eft  autcm 
pupillum  no  effe  habilcni  ad  iurandum  j  quia  eius  confilium 
firmura  non  eft.  qui cnim  iudicio  caret  habilis  non  eft  ad  iu- 
tandum.     Erfiquainreiudiciumneccfrarium  cft,  maxime 


fertur  a  iudicc,  f cd  etiam  ab  ipfis  litigatoribus.  vel  cnim  aftor  tcquiritur  in  iureiurando  .-  hinc  etiam  pupillus  non  dicituf 
reo,  Vel  reus  ad:ori  illud  dcfert :  hoc  autem  iufiuradurn  quod  peicrare,  quia  fallere aut  decipere  non  intclligitur  ,  leg.  qui 
adliteaftimandapcrtinctiafoloiudicedefcrtur.  AlmnttU^       iuiafle.fup.  cit.proxi.  Hocque«ciamincercftinter  iufiuran- 


*«/ re//^wjinquit  lurifconf.nam  fi  reusdetuieritiufiurandura 
a6lorilicisaeftim3ndaecaufa,&isiuraueritfe  tanti  rciiixfti- 
m  are,  nulium  crit  iufiurandum.  Hoc  mirum  videtur  propter 
couiicntioncmmutuam,&  voiantatemlitigatdrum.  Cut 
enim  hic  conuentio  &  voiuntas  non  fcruetur,Iufta  conueh- 
?ioeft»iriquitIulianus,  fi  quslibetcaufainconditione  iurif- 
iurandi  dedufta  fuerit,  1.  fi  quis  cum  dcbitotc.  fup.  de  iuieiu. 
Modo  enim  cdnucniat  inter  litigatores,  quid  opus  eft  iadice? 
Sc  cur  non  feruabitur  eorura  voluntas  ?  Hic  tamen  dicit  lurif- 
con.  Si  alius  dctulcrit  iufiurandum  quam  iudcx,  nullura  cfTc 
iufiurandum.  Sed  ha:c  verba  nos  fic  accipimus,nifi  appareat 
conucmire  intcr  adore  &  rcum,  vt  tanti  condemnetur  reuS 
fi  ador  iurauerit  fc  tanti  rcm  de  qua  agitut  aeftimatrc :  fi  igitur 
£^pareachoccdaucai£rcimcreos2  puco  conueationemfer- 


dumquod  adliicsdirimendaspertineti&hoc  quod  proli- 
teaeftimanda  dcfcrtur  :  quia  illud  ctiam  pupillo  dcferturj 
dift.ieg.quiiurafle.fup.  tiE.proxi.Etratiomanifeftaeft,quia 
aduerfariusiafiurandumdefertpupillo.  namcuraexvolun- 
tarc&  confenfu  aduerfarii  pupiUus  iuret,nihil  refcrt  cuiuS 
ftatus  fit.an  habilis  an  non.Nulia  enim  iniuria  ci  fieri  dici  po- 
tcft.quidcfert.-quia  licctcinon  deferre  illudiufiurandUm. 
Padionem  aliquarh  habct,  &  Volenti  noh  fit  iniuria,!.  i  .inf. 
deiniuriis.Sedaliaeftcaufahuiusiurifiurandi  quoda  iudice 
dcfertur  cx  f  uo  arbitrio,  fihc  c^leofu  iitigatoruinon  .n.  fun- 
getctur  ofiicio  fuo,  nifi  habcrct  qtatis  ratione  tius  cui  def<:rc. 
QnisigitUr  in  caufa  tuccix  iurabit?Sequitui  in  d.l.videamus. 
^ednec ttttore.zviiaiot ziaswxXihHt}  anmatercius  fimatrem 
babcat?Sidacusfueii(tU(9rpupiIlotucorc  quepcius  habebtc 


ty6 


Frarjc/Duareni  Comment, 


ob  fafpicionem  remoto  vel  fato  funft o  ,'contra  qucm  agitur 
cutor iurare  non  cogetur.  Et rationem  adfcrt  V ipianus  Gka- 
ue  tnirn  viiebatHr^  inquit ,  (3 ignorantes  (^  in^iies  tutores  fuh 
alient  compendii  emolumento  etiamperiftrium  ancepsfnhire.  I- 
demdecuratore  intelligendum  cffedicit.  Demarre  autem 
raiio  perfpicua  eft  ,'quia  adminiftrationem  rerum  filii  no  ha- 
bei-.Qu^odautedi6lueftdetutorc&ciitarorc,(icintcIligedii 
eH, nifi eatn affcdionem prxftcnt adoiefcenti  , vt parati fint 
eius  nomine  iurare  ,tunc  enim  id  cis  non  eft  dcnegandum. 
Adolefcensvero,  Occurritobicdioniqus  fieripotetat.Qiia- 
uis  enimpupillusiurarenonpollitinliicm.adolefcenstamcn 
iurarepoteft.  QaEriturdeprocaratore.aniurarc  poflitin 
liternf  HsrcquxJtiotraftatiirinl.vulgo.vbiaitlurifcon./^- 
tium  tn  Ittem  non debereturare qttam  dominum  1'H-s.  His  enira 
veibisfigniiicatprocurarorcminlitemnonpodeiurarc.Cow- 
tejliitta  eli.  Dominus  litis  daplicitcr  accipitur,  tum  is  qui  pro- 
curatore  m  conftituit  ad  litigandum.tum  etia  procurator  poft 
litisconteftationem,l.nul!a.&I.procuratoribus.  C.depro- 
cur.Sed  cumadditI.C.fuonomine,hisverbisexcipitprocu- 
ratatc, qui  licet  dominus  litis  aliquando uicatur ,  fcilicet  poft 
conreftationem  ,  tamen  non  (uo  nominefedalicno  litcm 
conteftatur.  Vlcimuslocuseft 


A  r. 


VI. 


De  ejfccftt  huius  iurifiurmdi. 

EFfcdlushuiusmiifiurandieft  ,  quodiudex  tamicondc- 
mnai  reum  quanti  adlor  iurauerit litis iftimandi  caula.  I. 
quireftituere.  fupr.dcrei  vindic.idqueobcontumaciamrei, 
veidolum,veIobaliquamcalpam,fequendoiufiuranduma- 
AoriJcuidetuIitiufiurandum.Hocautemeftintelligcndum 
nifi  ex  magnacaufa vifum fuerit iudiciillud  iufiurandu  no  le- 
qui.l.viHeamus.§.vl.exquoapparetrutfusquiJinterfitintcr- 
hociufiarandum,  &:illuddequofupra  difputacumcft.  ll- 
lud  enim  non  retradatur  etiam  repertis  poftea  inftrumentis 
tutf  robarionibus,nifi  in  certis  cafibus,  vt  docuimus  in  1.  ad- 
monendi.fup.proxi.tit.  Eodcm  pcrtinet  quod  dicitur  in  1.  vlr. 
hicjhis  fere  locis  continetur  totus  hic  tra^ftatus.  Alia  quxftio- 
nestraftari  Jolent,  qus  facilepolluntad  hos  locos  referri.- 
quas  fcdulus  IctSior  requiret  cx  commcntariis  nofttis qui  ex- 
tanc  in  tit.de  in  lit.iuran. 


IN 

SI 


TIT.    II. 
CERTVM 


C  O  D.     L  I  B.     I  1 1  I. 
PETATVR,     ET     IN 

T  I  T.       I.        P  A  N  D  E  C  T.       L  I  B.        XII. 

*Dtrebm  credttis,ficenumfetatur, 
^de  condtUione. 

C    A    P.         I. 


VJf  VBhoctituloquiJnfcribiturdcrcbuscrediti«, 
jjj^  &  Si ccttum  pctatur,nec  vlius alius  ti tulus  eft 
de  mutuo  in  iure  ciuili,  practcr  S.C.  Macedo- 
nianum,  quxdam  capita  repctiunrurgencra- 
fc  litcr  pertincntia  ad  res  creditas,id  eft,eos  con- 
tradlus quibusalienam fidem Iequimur.&  ad  condiCi-ioi^em 
ccrti,  quatgeneralisaiflio  eft,&competitexomnicanfaex 
qua  ccrtum  petitur,  fedj&  potillimia  ad  mutuum.cx  quo  certi 
condidiodatur.  Hic  enim  contradtus  aliquandoctedicum, 
dicitur,  aliquandomutuum.  Namlicctverbum  crcdirom 
fit  latiflimum,  &  compledatur  onincs  conttadlus,  vt  dicitur 
in!.i.&  i.§  creditum.  fF.eo.tamsnconcrahitur  fignificatio 
huinsveibi,&proinutuoaccipitur.  Exetnplaoccuirunt  paf- 
fim  fub  hoc  tit.&alibietiam  velutiin  1.4.fF.&  in  l.non  ompis. 
§.vlr.&l.fingularia.  Non  cnimfingulatia  illapraBccptapcr- 
tinent  ad  omnes  contra(flus,quibus  alicnam  fide  m  fcquimnr, 
fcd  ad  mutuum.ita  etifem  accipitut  in  l.fi  vcntri.Jde  priuil.cre- 
dit.  Omncs  autemconcra(5lus,quibusalienamfidcmfequi- 
mur, compledlitutrescredita.l.  i. hic.  idco ctiam  prapcfuit 
hunc  ritulum  Pra:tot.  Brcuifl[imaautem  cranrcapitacdi^ti 
pr^tofii,  nccigiturcpusfuittitulumvnum  facctc  decom- 


Muh 


titulos  diuidere.  Sed  viJedum  eft,quia  proprie  de  mutuo  hic 
inftituitui  difpu  tado.quid  mutuum  fir,  &  qus  ad  mutui  lub- 
ftantiamnccefliriafint. 

tJMutuumquid.      C  A    P.     II. 

MVtui  dialedicam  definitionem  non  trademus,  fe d  do- 
cebimus,  quac ad (ubftantiam  mutui  ncceflatia  fint.  In 
primu^gitur.vtmutuumconttahatiir,  oportet  aliquidintcr- 
ucnirc,  id  eft  pecuniam  vel  aliam  rem  darc ad  vfum ,  alias  no 
dicitur contraiSus mutui :  vnde  in  Inft. fub  tit.quib. mod. rc 
contrahiturobligatiojdiciturmutuumrccontrahi.  Idemdi- 
citurinl.  z.§.creditum.fF.eod.Mutuumnonefl:nifipecunia'^^- ,^ 
proficifcatur.  Et  fi  igiturconuenerit  inrcr  tc&  nc  vt  mihi  ce-  tamu. 
tum  mutua  des,non  prius  dicetur  conrraitum  cllc  mutuum,  contt» 
nifidcdetiscentummutua.HincquaErirurinl.  Qaipccunia 
}  o.Si  quis  pccnniam  acccpturus  fpopondet  it  futuro  credito- 
tianlibcrumfitcifenonobligare.  Etait  Paiilus,  eiliberum 
eire,  neaccipiendo  pccuniamfeobftringat.  Exempligt.uia: 
Conuenit  intcrme&  te  vtpecuniamquammihicefpopon- 
diftidaturum,cgotibireddam  ceriodie:  &  quia  pecuniam 
nonhabebasadmanum,Donnumcrafti,  fedita  contiadus 
ioitus  cft  propter  fpcm  numeracionis.  Poftmodum  pecunia 
oblata,  is  qui eam  perebat, tnucato  confenfu  &  voluntate  ei 
acciperenonvult.-qu^riturancogidcbeat,quafiqu?damob^ 
ligatio  contf  a6Ia  fit  ?  Hic  ait  lutilconf.antc  pecuniam  accepta 
nullo  modo  cum  obligatum  eflc :  Ideoq;  libct  um  ci  cffe  fe  no 
obligare,fipecuniam  nolitaccipcrc.  Contradus  dicuntuc 
eflelibcralcs,  antequaquisobligatusfit,l.ficut.infradsob- 
lig.&  a(5b.Vidcndum  t amen  cft  ne  foite  interfit  eius  qui  pe- 
cuniam  ei  dare  dcbcbat  •  nam  hoc  cafu  non  dubito,quin  pof- 
fit  aductfus  eum  agerc,  qui  pccunia  non  vult  accipcrc,quauis 
mutuu  no  fit.Aget.n.cx  ftipulatione  fi  ftipulatio  intetuene- 
rit  aut  asSione  de  doIo,fidoius  ab  aduerfario  admifTus  fir.arg. 
l.fipoEna.devctb.oblig.Isaucequiagitfxftipulatione,debct 
doccrcfuainrereire:  &a:quu  eftciusquodinteicftilliusha- 
beriiacioncm.Hincetiamnafciturqusftio^quaftradaturin 
l.rogafti.§.fi  cibi.fF.eo.Ego  tibi  dcdi  dcce.vt  mihi  vndecim  de- 
beashicquactituran  acftionecx  mutuo  vndecim  peti  pofliinr. 
ait  V Ipianus  non  pofFe^nifi  deccm  peti.  Id  confequitui  ex  his 
qus  diximus.-quia  fcilicet  mutui  obligatio  t  c  contrahitur.ncc 
poteft  dici  vlcra  id  quod  datum  eft.obligatio  contratfla  efTe.I- 
dem  dicitur  iu  I.fi  tibi.io.de pad.Sunt tamcn  qui diflinguiiC 
nummos  abaliis  tebusqu2conftanrpordere,nnnieio,auc 
menfuia.  Sedquid  fentiamdeeaiefciipfi  in  pattitionctra- 
(ftacus  de patfl.ind.l.fi  tibi.  vbi d:xi  vidcndum  efle  quid atSlii 
fi::  intcr  cor.trahcntcs.  Nam  fi  conuenerit  vt  pto  vfura.vcl  eo 
quodintercft  pro  decem  vndccimfoluantur,ea  conucntio 
leruada  eft,  (\  inccrueneric  ftipulatio,!n  quib.cafib.ea  necefla- 
lia  cft.vc!  paclio.in  quib.cafib.ca fufSci  .Cum  vcro  de  vfuris 
nihil  dicitur,&  nihii  aliud  expriniitur ,  nifi  vt  vndecim  ex  de- 
cem  rautuodatisdebeantur  :  non  vltraid  quod  datumcft 
obligatio  contf  ahitur.alias  fi  cxprcfrum  fir,non  vltracontra- 
hirur  obligatio  cxmutuo.fed  cx  conuentione. 

Dcinde  res  tradi  debct  acicditoie  ci  qui  mucuS  logar.alias 
nonconciahitnrmutui  ob!igato.§.i.Inft.quib.mod.recon- 
trah.oblig.  Hoc  tamcn  intelligendum  eft,  nifi  is  qui  mucuo 
rogauit,  cam  icm  piius ex alia  caufa  poflidcat ,  vcl  dednete 
coepeiit. Excmplum  eftinl.  ceiticondi(5tio.9.^.  vlti.ff.eod. 
Egodepofui  apudtcpecuniamme3m:conuenit  inrer  me& 
levteammihicuftodiies.Deindc  veiotibiperm;fitavti:aa 
hacpcrmiflioncmuruumcontradilumdici  poflic,  quajritur. 
Videturex  hisquae  diximusmutuumcontra(^um  non  cfTe, 
quia  vt  fcilicet,<iix'mus,res  tradi  debet :  folus  autem  hic  con_ 
fcnfusintcrucnit,&fol3permilfio.Aittamen  Vlpianuscon. 
tra(9:uracflemutuu.^Et  haic  fimileeftquoddiciturinlnftL 
tution.§.interdura  etiam.de  rerum  diuifion.incerdum  trans» 
ferridominiumIreifinctraditionc,quamuisnecefla;iafitcra_ 
ditioaddominiu  tranjfcrendum.l.traditionib.  C. de  pa6Ii.«, 
&  §.pcr  rraditionem. Inft.de  rt  r.diuif  veluti fi is  cui rts com. 
modata  fnerat,emcrit:  veldonataillifit.  Scd  Vlpiaoosait 
inlcg.io.ff.ecd.idcmdiccndumnonefle^fircsapndaliquem 


m(jdato,altcrumdcpignorc:namfinguIifortccrantafticuIi  depofitafir,&  abinitiodi(!l:un>  fir,vccafi  velitvcatur.  Hice- 
&(ingulacapitadefinguiisc<jntra(aibu$.  Scdpoftcadcfin-  nimmagnjratio  diueifirariseft.  Namcumdcponoapndtc 
gnliscomratflibusfinguli  tituliconfcripti  funt;  vndencccf-  rcmmeam,deindeconuenitinrcrnosvtcavtafis,re(fiequi- 
iariumfuitquodfubyuotitulocollcdum  crac,in  plitfimos      demhicdJcirausniutuuracontrafturaeflc:  quiaanimo  iara 

incipis 


/«  T/>.  Si  certumpetAtHr. 

'  incipisponidere.  Sed  aliud  e(l  cum  rem  meamitatibicuQo- 
diendam  trado ,  vt  ea  etiam  vti  poHis ,  fi  velis.  permifQo  etiim 
mca&confenrus  habet  conditionem :  adeo  vtantequam  de- 
dataueris  te  velie  vti ca  pecunia quam  dcpofui , aui  ea vti cce- 
pcris,non  contrahatur  mutuum. 

Tertiooportet,  vcmutuiobligatio  contrahidicatur,rem 
ciTe  qux  conilet  pondere,nnmci.o,  aut  menfuta ,  vt  dicitur  in 
1. 2.  §.  mutui datio.  ff.  eod.  Eum  locum ,  qiii  obfcurus  aiioqui 
eftjdedaraui  lib.  i  .Difputat.anniucr.  c.  1 4 .  Ergo  vt  mutui  ob- 
ligatiocontrahatur,nonru£citquamcunqueremintcrueni- 
rCjfedremcfleoportetquaE  conftet  pondere,  numero  ,  vel 
mcniura.  Sed  nonne  liber,  equus ,  &c.  numerari  poflunt?& 
curharrcsmutuo  darinonpofTant?  Egorcripfiineol^corcs 
quafdam  cfTe  qux  pondere,  numero,  &  menfura  conflare  di- 
cuntur,quarumtantacfl  fimilitudo  cumaliis  eiufdemgene- 
tiSjVt  nondifF:rant  nifi  fola  quantitate:quod  apparct  in  pecu- 
nia,auro,zre,oleo,  frumcnco,  kcc.  Si  quis  enim  alicui  certam 
pecuniam  vtcndam  dederit ,  aut  vini,  aut  olci  certam  menfu- 
ram,  nihil  intcrefl  dantis an  idem  corpus quo:i  d :dic  recipiat, 
an  vcro  rcm  aliam  quac  eiufdcm  generis  fi t :  ica  vc modo  eiuf^ 
demgeneris  resdctur  ,  velciu(dem  ponderis,  vd  eiufdera 
menfura:,  lEquc  fatisfiat  ei,  acfi  idem  corpus  quod  datum  erat 
redditumcflet.  Ethocvcileefltamdanci  mucuum  quamac- 
cipieaci:necpotuitaliter  coiillitmfinc  incommodo  alteru- 
trius.vfus  enim  harum  rerum  confiflitin  confumptioncqua- 
dam.  Nam  non  alius  vfus  vini  cfl  quam  vc  bibacur  &  confii- 
matur:  vtileigicurcfl  eiquivinura  vtendumaccipit,  vttan- 
tundcm  dando  liberetur.  In  aliis  autem  rebus  ea  fimilitudo 
nonrepericur,vtinhbro,incqao,velaliare  huiufmodi.  Pri- 
mum  enim  natura  barum  reium  efl  vc  iis  vcantur  homines  fi- 
ne confumpcione ,  & poflquara  ad cempus  vfi  fuerint ,  vt cas 
reddant.  Nam  fi  iliud  redderecur,  non  facisficrcc  ei  qui  dedit, 
cuminhisrebusfvtdiximus^nonfitea  fia-iiHrudo.vcnihilc- 
iusincerfitquiJedit  ,<eandemrcraan  aliameiufdemgeneris 
recipiat.  Ideoquc  hocgenus  contraftus  non  conuenic  his re- 
bus.Inhisaucem  rebus  qur  conflanc  pondere,numeto,& 
menfurajVC  .^*,  vt  ait  Paul.in  d.l.  mwanm.infuogtnerefitn- 
Btonem  reeipinnt  magis  perfolutionem  tjuam  Jpecie,  idcm  quo- 
futigires  dammodofoluitur.  Rcsfungidicitur,  cumadciimvfumda- 
^utmodo  turjcuiiis gratia  comparata efl:fic dos  fungi dicicur.apud  Vlp. 
tit.dc  dofib.  qua;  datur  marito,  vt  ca  vtatur  quandiu  conftite- 
ritmattimonium.  Solutocnimmattimonio  dosnon  dicitur 
amplius  f  ungi ,  quia  dos  amplius  non  eft ,  nifi  concradlus  ma- 
irimonij  renouatusfucrit. Per/ol/ttionem-,.  Soluicurres non 
cum  idem,  fcd  cantundem  rcdditur,  id  eft ,  non  idcm  corpus, 
fed aliud  eiufdem  gcneris, vt Seneca ait, lib.  de benef. 6.c.^, 
quodincaettrisrebusqus  non  conftantpondere,numero, 
aut  menfura  obtinere  non  poteft ,  vt  diximus :  quia  cum  non 
poflit  res  vfquequaque  in  his  fimilisrcpetiri,  aliud  pro  alio 
folui  necefle  cfTet :  in  quo  uequaquam  creditori  debitor  fatis- 
facerct,.^/<i  alittdfro  alio  inuito  crtditorifilui  non  potefl.Dc- 
bitortamcn  creditori  volentirem  aliamfoluendoliberatUr. 
l.fi  rem.§.omnis.fF.de  pigncr.ad. 

Quarto ,  in  mutuo  confenfus  neceflarius  eft ,  nec  enim  ad 
.ifj-^  mutuum  contrahendum  fufficit  pccuniam  numcrare  ,  nifi 
'   '""^  quoqueintsrucniatcius  quidat  pecuniam&  eiusquiaccipit 
'-"-^matuusconfenfus.l.nonabnisnumcratio.fF.eod.  Oportct 


Donittit 


iMilur. 


Xn  mutua 


i^\ 


Opc 

:<■««»- igirur  hocagi  inter  dantem  pccuniam  &  accipientcm.vt  obli- 

.4»jM-gatiomutui  contrahatur.  Qupdenimdiciturobligacionem 

ittuT.      quandam  rc  contrahi,  aliam  conttabi  confenfu ,  non  ita  acci- 

pere  debemus ,  quafi  aliqua  obligitio  cotrahatur  re  fine  con- 

fenfu:namideoredicimuscontrahiobligationcm,quiaprae- 

tcr  confenfum  neceflc  eft  rcm  intcruenire  .•icaque  nifi  praster 

rem  intetuenetit  vtriufque  confenfus,non  eric  nmtuum:  vel- 

mi  fi  fof  tc  vnus  tantum  conf  entiat.  Vndc  exiftic  quasftio^tra- 

dlata in  1.  fi  cgo.  1 8 .  Ego  tibi  dcdi  pecuniam  quafi  donaturus, 

tu  eara  accepifti  quafi  mutuam.hic  diflenfus  eft  intet  nos.Ego 

enim  ex  caufa  donationis  rem  tibi  dare  volo,tu  aucem  eam  ex 

caufa  mutui  vis  accipere  :  anhocimpediat  mucuiobligatio- 

nem,quiritut?Mouct  qu2ftionem,quod  diflenfus  nullus  cft 

in  re  fupcr  qua  contrahitur  obligatio,  fed  in  caufa  dandi :  cum 

vterque  confentiat  vt  pecunia  accipientis  fiat.Is  enim  qui  eara 

accipit  quafimutuam,hocanimocamaccipit  vtinfecranfFe« 

tatur  ilhus  dominiura  :  eodcm  animocfl  isquidonationis^ 

caula  dat.  hic  igitur  qusritui  an  rautuiun  fit ,  an  donatio  \  an 


'Trtms 

^utfii». 


veronccdonationecmutuum  ?Iullanus  ftribit  donationcm 
non  effe.  Donatio  enira  dici  nOn  poreft ,  quia  is  cui  pecunia 
donatacftnoluitfibidonatamefle.  Donatioautemfiueac- 
cepcionenullaeft.inquitCiceroinTopic.  Sedmutuumfor-  ^*"  ' 
taflis  ecit.  Vlpianus  ncgac  hanc  peruniara  cfle  muniam ;  quia 
fcilicetis  qutdedic,  noluicmuciiamdarc,  fed  potiusdonare. 
Igiturvr  mutuiobligatio  contrahuur  :  opoiret  vcrumque    . 
confenrirc.  Hicrcperiturvalde  diffidlisantinomiacxl.cum  „Z'"x  l 
in corpus.fF.de acquir.rer.domi.  Ait cnim Iiilianus ,  Cuminfiegofe. 
corpus  confentiunt  contrahentcs ,  ctfi  forte  diflentiantin  """'""■ 
caufatransfcrendidominij.nonirnpfdiridominij  trariilatio  f-"-^^- 
nem.Variaexemplaadferc.VnumeftjComquismhipscuni-^*^^''/^ 
amquaficxreftamento  debiramdar,cumex  ftipulacioncde-  "7^^ui. 
beacur,inmecamentransfcrrieiusdominium,  &faufarum  ier.domi, 
diuerficatcmhoc  non  impedire.  Nim  error  quiintetuenit,  '''/"'*'- 
nonimpedittranslationemdominij  ,  quia  vtraquccaufaefi '"'^' 
idoneaaddominiumtransfetendum.  Ergoquamuisincaufa 
erratumfit ,  nihilominus  domiiiiumin  eum  quiremacepit 
transfertur : interuenit erim conf? nfus ,  vc res acquiratur ac- 
cipienti.Dcindecandcmfpeciemfubiuit,  qux  hictradatur, 
&aiteumqui  pecuuiamnumeraram  donaiidigratiatiadic^fi 
is  quiaccipit,quafi  crcditam  accipiar,  pi  opiiecarcm  nihilonii- 
nus  transferre  in  accipiencem,  qmd  comrarium  eftiisqua; 
hicdicimus,  accipientiseamnon  fictri.  Videndaniigiturcft 
quomodohicnodusfitdifloluendus.  Vjtis  extantaliorura 
opiniones,quas  nibil  atrinethicreferre,  Mihicnimvidcntut 
hz.  fpecies  diuctfs  eflc,&  in  altera  errorem  deptchendi.in  al- 
teradiflenfum,  excaquediuerfitaie  diuerfitarem  iurisnafci.  ' 
In  hac  enim  lege  noftranonficmcntioerrotis,  rcddiffenfus 
porius.atinl.cumincotpus.proponiciirerroreminterucnif^ 
fc;&exciusverbisappareclulianumIoq'iidecoinr.il)er.tibus 
quierantincaufatransferendidominj.Excnjpliqiatta:Qui- 
dam  raihi dat  pccuniam  eo  confilio  v t  mihi  ex  catifa  donatio- 
lii«  acquiratur:eius  animum  ignoro,&  m  crtore  verf jr.exifti- 
manscumpotiusvelle  mihi  mutuara  pecuniani  dare:  idco- 
quceamvtmutuamaccipio.  Diucrfacft  vcriufque  opinio& 
exiftiraauo,necalteriusopinioaIceti  eft  apeita.    Eius  enim 
confiliumeftvtmihieamdonet:  cgoautem  puro  eumvclle 
roihi darc mutuo, & tanquara mutuam accipio.  Hic error no 
poteritimpedire  dominij  ttanslationem.  Noncnimapertus 
eft  intcr  eos  diflenrus ,  &  inccrtum  eft  an  fi  is  qui  accepit.fci- 
uifleteumqui  deditpccuniamdonatevellc,  cumeo  contra- 
fturusfuiflct,  deniquequidvterque  fataurusfuifTet^fivtti- 
queopinio  &  confiUura  alteriusinnotuiflet.  Atin  noftra  fpe- 
cicnulluserrorinteruenifleproponicur,  eiufquenullumeft 
verbum,fedrantumdiflcnfus.  Difl^nfusantemefrcpotcftfi- 
nc  crrore.etfi  error  non  pcffic  efle  fine  diflenfn.Nam  rcfpon- 
fum  eft cos  qui  errant non  confencire,  1.  fi  pcr  errorem.  fF.  do 
iurifdid.  hicigitur  opinioalterius  alierinotacft,  fedcftdif- 
fenfusapercus: ncc enim p jreft dici dubium efle an  alias r on- 
tradunfuerintjCum  hic  aperte  dicat,fe  non  accipere  nifi  tan- 
qaammutuam:necmitum.  Plcrumqucenimaccidir^vtquis 
malit  mutuara  pccuniara  acciperc  ab  aliquo.qu..  m  donatam . 
Gencrofi  horaincs  libertatera  vendere  nolunc  beneficiuin 
acc;picndo,&donatampecuniamaccipicndo.  Exbisconfe- 
qucnseft,cxrautuonon  nafciobligationem  ,  necagipoflc 
certicondiiaiione  cxmutuoin  hacfpecie:potcft  tamcndata 
pecuniacondici,tanquamfinecaufadatafucric,cumeafine 
caufa  ad  altcrum  perucnerir,vtpote  cum  neque  mutunm.nc- 
quc  donatio ,  nec  alia  caufa  fit  proptcr  quam  rerineat  pecuni- 
amquieamaccepit.  Subiicic  lurilconfulcinhacnoftralege: 
Qi*are/ieos,^c.\A  eft  fi  confumpta  fic  pecunia  ab  eo  qui  acce- 
pit,  &aduerruscum  agaturcondiiSlioQe  finec.iuf3,poflea- 
gentem  fubraoueriexccptione  doli.qaafi  non  videaturis  do- 
locarerc  qui  pecuniamconfumpiamconfenfufuo&  volun- 
tate,repetat  &condicat.Is  enim  qui  dedic  eam  pecuniam,  de- 
dic eam  tanquam  donatutus.  Vndc  mit um  non  eft  quo J hic 
dicitur,  cum  fubmouendura  cfle  exceptione  doli.  Nametjl 
eoo  quafi.  Hic fubiicit  quafdam  fpecies ,  in  quibus  propter  dif- 
fenfumdantis  &  accipientis  non  conrrahitur  mutuioblica- 
tio.  Specieshuiufmodieft  :  Egovolebamapudtedeponerc 
pecuniam,  tu  cam  vc  mtuuam  accepifti .  hic  d.flenfuseft  inter 

nos:ideodicinonpOteft  muc^iiobligationeminternoscon- 
tcadam  efle.  A  lia  eft ,  Tu  mihi  dedifli  p;cuniam  quafi  m  utu- 
a(n,egoacccepicam  quafi  c6.nodjtam.Io  hisduaOus  fpecie- 

EEe 


«7« 


Franc.  Duareni  (omment. 


bus  aliud  dicendam  eft.qaam  in  ptiorc  fpccie.  Nam  condice- 
tepotctitisquideditcondiftionefinecaura ,  accagennobu- 
Cietutcxccptiodoli.  Nonenim  poteftisf.^iie  aniremdantis 
Vteapccuniaconfumccetur  :  &  ptopteiea  danti  adionem 

compsteredicimus. 

Hlitflii         Exiamdicais  nafcituraliaquaeftiotiaaaraml.Iitibi.io. 

Jifunda.  petebasamepecuniamexcaufadonationis  :  volcbam  qm- 
dem  tibi  donare ,  fed  co  tempore  indigebam  pecunia:  poft  il- 
ludtempusfacile  mihierattibidonate.  Itaqueconttaausita 
internos  inituscft,  vtcgo  tibieam  pecuniam  donem,&tu 
esm  mihi  credas,  vt  interim  poffim  ca pecunia  vti ,  fcd  tua ta- 
men  fit.hic  QUJEritur  an  fit  mutuum?Ex  his  qui  dixiraus  pro- 
babiiitcrdnbitatur  an  mucuum  fic.Dixiraus enira  ita  demum 
mutuum  conttahi,  fi  vterque  confentiat,  tam  is  qui  dat  quam 
qui  accipir pecunia.  At is  qui  mihi  donat  pccuniam,  tanquam 
mutuam  acceptutus  ,  videtur  animum  habere  liberandi  le 
inaiTis  in  hac  fpecie,  cuam  obligationem  rautui  contrahendi: 
ideodicinonpoteftmucuum  efle.  Hicidcorefpondetluha- 
Ti\x%:Dixiin  hniufraodipropo/itiombw ,  Sfc.  Cum  proponitur 
hscfpecies,  Ego  tibi  do  pecuniam.vt  tueam  mihi  crcdas,  ini- 
propria  locutio  eft.  Donatio enim  dici  non  poteft,  fi  propnc 

,     •        donatioaccipiatur:qmadonatiopropriedicitur,cumaliquid 

confertut  in  alium,  ita  vc  nihii  aiio  nomine  ve!  dare  vel  facere 
cogatur  is  quuccipit.l.  i.ff".  de  donat.  Ergo  cam  ego  tibi  dono 
pecuniam  vr  eam  poftea  mihi  credas.donatio  dici  non  pocelt. 
Sequicur:  Sed  h^c  intelligcnda  funt  proptei  {ubtilitatem  ver- 
borum,benigniustameaeft,&c.  QuiEhaaenusdidafunt, 

.  difpucationl?  caufa  dida  incelligi  debent.  His  emm  veibis 
*  oftendicluriic.fsncgiigefefubtiiitateravcrborum.  Quam- 
uis  igitur  exlgat  fubtilitas  iutis.vt  ha:c  intelligantur  lecundura 
eaqu:efuperiusdiximus:benignius  tameneft  tam  donatio- 
nem  quam  mucuum  valerc  .•  Jcnationcm  quidcm,vr  ttanste- 
i-atur  dominium  pecunii  in  accipienteir,  ex  caufa  donacionis: 
mutuum  vero ,  vt  pecuniam  qua:  fna  fada  eft  transferatur  ex 
caufa  mutuiin  donantem.  Verum  quidem  eft  in  hac  fpecie 
fcumquipecuniammutuodat ,  animum  haberelibeiandifc 
ab  ea  obligatione  qua  tenetur :  fed  habct  cciam  animum  con- 
trahendi  cbbgationem ,  vt  in  1.  in  vraditionibus.  fF.  de  paftis. 
idemdiciturdeeoqui  venditaHquam  remfecunduravolun- 
tatemteftatoris.Hadcnusdcconfcnfu. 

Quintoad  mutuiobligationcm  contiahendam  hoc  agi 
dcbetintetdantem&accip:entcm,vcnoneademresredda- 
lurquxdataeft,  led  aliaeiufdem  generis,  vtdiciturinl.i.m 
piinc.cumenimdixcrimu.smutuum  confifterein  hisrebus, 
qux  conftanr  pondere ,  numero,  vel  menfura :  cuiufmodi  eft 
pccunia  nutr  erata,vinum,oIeum,frumencum :  ha?cque  pon- 
deraci,menfurari,  vcl  numerari  foleant,  quia  tanta  eft  iam  re- 
rumfimilitudo,vtvna2baliadifF;rrenonvideatur,nihilre- 
ferec et  fi  eadcm  non  reddacur  fpccies ,  ied  aliaciufdem  genc- 
ris quancicas, qui  cognofcctur pondcrc, numero, mcnfura. 
Diximuseciam  hatumtcrum  vfum  confiftereincofumptio- 
nc:Ergo  vtilicas  exigic  vt  non  idcm,  fed  tantundem  rcddatur. 
Cumigitur  obligaciotierodehis  rebuscontrahamus,poccft 
quidem  conucnireincer  concrahenccs  vtidemreddacur,fed 
tancnoheftmutuum.  Nam  fi  quis  deponitrem  fuamapud 
aliquem,  mucuum  concrahinon  dicetur,  fed  depofitum:quia 
sgiturvteadem  resreddatur  :  addequodearesvtendanon 
ditur. StaliudgetiM  veluti  vtpr»  trvico  vinum,  ^c.  Vc  mutu- 
Umfic,  nonlufficithocagiincer  Qjntem  &accipienre»i,vt 
nonidemreddacur,  (edoporcec  eciam  vt  tcddatur  aliaresc- 
iufdem"  generis,  aUas  non  cff:c  mucuum ,  kd  alius  ccjncraiaus 
quiinnominacuseft.  Hinccciam  conIequenseft,fipecunia 
decur alicui oftentandi caufa , ca condicione,  vt cadem pecu- 
nia  reddatuf  qux  accepta  eft,non  efle  mut.tum.Ex  quo  incel- 
ligipoteftquodhic  Paulusait,  Mutuumdane-urecepiurinon 
WM^fWj^fc/Vw.ei^^.ExempIumcftinl.fifgo.  Quidamacce- 
^  pirpecuniam  ab  aliquo  oftentandicauia,  non  vcpecuniam 

confumeret ,  vt  pletunque accidit,  vel  ad  pompatr;  I  :u  often- 
rationeii>,vcdicicurinI.5.§.vlcim.fr.commodati.qu2ricuran 
fitmutuum?  Fortedicccquifpiam  mucUumcfle.quiamucu- 
umconirahicurdehisrebusqua!Conftantpondere,numero, 
&menrjra,  cuiuimodi  eft  pecunia:  nonaucem  commoda- 
tum:  quiahicpecunia dicitut daca clle mucuo vcenda.  Sed cx 
hisq  '.a^d^imusrjpparct  mucu«mhocnon  cflc.  Naminmu- 
tUoconcrahendo  oportechocfcmpetagiinterdantcm&ac- 


cipientem,vt  non  cf dem  res  reddatur,  fed  alia  ciufdcm  gene- 
ris:id  eft,  vt  confumac  eam  is  qui  accepit,  &  dominus  eius  fiaf. 
jdeoque  hoc  verbo  confiliura  contrahentium  fignificatur. 
Ergo  cura  hoc  agitur  ab  inicio  in  obligacion  e  contrahcnda.vt 
is quipecuniatn accipic ,  cam non confumat , fed  vtat ut  ad o- 
ftentationem ,  poft  vlum  vcro  rcddat ,  non  dicitur  mutuum 
concradumefle,I.4.ff.commodati.vbifubiicuurcxemplum 

de  pecunia  quz  datuc  dicis  caufa. 

Scxto,admutui  bbligacionem  contrahendam  ncceflaria 
cftdominij  translatio:idcolligicur  cx  l.i.§.  appellata.  Probat 
enim  Paulus  dominij  translationem  ncceflariamefleinhoc 
contradtu,argumentodu6to  abetymologia  huius  vocabnh: 
mutuum ,  quod  inde  dedudlum  ait ,  quod  de  meo  cuum  fiat. 
Hinc  confequcns  eft,cum  qui  mutuum  dat,dominum  efl!e  o- 
poriere ,  vt dicicur in di(3:a  1.  z .  § .  cieditum.  nam  fi  ncccflaria 
fitdominijrranslatioad  mucuum  contrahendum  ,  oporiec 
eura  quoque  qui  muruum  dar,  domimira  eflTe^quia  qui  dorai- 
nus non  eft,  alium  dominum  cfficcre  non  poteft.  Non  enim 
poteft  quis  plus  iuris  in  alium  ttasferrc,quam  ipfe  habet.  2\^c 
obe^ quodfiUHifamilias,  ^c.  Hi etenim quamuis domini  non 
fint ,  poffunt  tamen  concrahere  ex  nummis  peculiaribus, 
quia  pcrinde  in  his  eft,  ac  fi  quis  VGluntate  mea  mut  uum  con- 
trahcrct.  Huic  fcntentiz  obiicitur  1.  non  vnde  origi  nem.  hic. 
excuius  verbiscolligi  videcur,  non  efle  inquirendiim  anpe- 
cunia  qua:mucuodacacft  fucrirpropria  crcditotis,  modovc 
pf  opriam  crediderir.  Sed  hocqucmadmodumaccipienduiii 
fircgoaccurate  docuiin  intcfpretacionel.fi rem3licn.1m.fF. 
folur.  macrimo.  Dixienimcuraqui  agicex  muiuc,nonco- 
gipiobaiefuamefTe  pecuniam  quam  ciedidit  :  alioqui  da- 
runi  eflct,  eum  qui  mutuam  dcdit  pccuniam  alicui,  non  pofle 
eam  aliterconfequicondidbionecx  mutuo,  nifi  docerec  ftiam 
cfle.  Sedlicctnoninfpiciamusin  hacaAionc  vndeoriginera 
rautuodatapecuniahabcat,  fufliciatque  cum  qui  conrrahic 
vtpropriamnumcrare  :  reus  tamen  contra  quem  agitur,  li 
vclletdocere  illiusnonfuifle,ciusaIiegatio  admittcndaerit. 
Dominumigiturdantcmcflcoportct.-vndcquirituranfifit 
dominus  tantum  pro  parte  qui  credidit,quia  focietatcm  forte 
coiuit  cum  alio ,  an  re(Se  contiahacur  mucui  obligatio  ?  Hsc 
quxftio  tradlatur  in l.fi focius.ff .  eod.  vnus  ex fociis  mucuara 
pecuniamdedit,  qua:rituranconfiftat  mucui  obIigatio?Ait 
Paulusdiftingucndumcflc:  vtfiptopfiampecuniam  nums- 
rauir.mutuum  redecontradlum  efle  dicacur,  licet  alij  focij 
dillcufcnnt:  quiadiflcnfus  aliorum  fociorum  uon  poteft  efti- 
ccre  quin  de  pecuniapropriamutui  obligationem  contrahar. 
Siverocomrcuncmpecuniaracredidcrit,noner  tmutuum, 
nifi  citcri  confentiant.  Quomodo  hoc  accipiendi.  m  lu  dice- 
muslub  ticuLdccoramun.rcr.alicnat.  infr.  Solet  quxriad 
quod  hic  dicicut  accipiendum  fit  de  focio  omnium  [crutii: 
nam  dc  focio  vnius  rei  dubitatio  nulla  eft  quin  pcflic  dc  re de 
quafocietas  contra^a  non  eftjmucuum  conctshere :  fcd  &  ij 
quicoiuit  focictatem  omnium  bonorum,potcfthabereali- 
quamrempropriam.  Namecficum  focietasinirurinccraii- 
quos  omnium  bonorum,  omnia  bona  qua:  haben  t  foci  j  :era- 
porecoica:  fociecacis  communicentur  ctiam  fine  cradicione 
&apprchenfione,l.  3.ff.profocio.-earumramenrerumqu£ 
nonfuerunctcmporecontradsfocictacis,  non  nccommu- 
nicaiio,I.73.&I.fiquisfociccacem.74.ff.profocio.  Ideoque 
dehistcbus  concra(Slamutuiobligatiova!et,  etfifociusalrer 
habeat  aftionem  pro  focio  ,  qua:  perfonalis  eft ,  ad  cogen- 
dum  cum  vtcommuniccc  cam  rem  de  qua  mutuum  vulc  con- 
trahere.  Sed  ea  a(5lio  non  poreft  impedirc  quin  alicnetur  res, 
l.quoties.Iupradereivindic.noncnimcftiurcmadio.  Nec  caftu  im 
ramcn  fcmperneceflarium  cftvtis  quimutuumdat,  domi-  juitM  U 
ousfit :  &  quiarepcriuntut  aliquicafus  inquibusderealie-  i>"p('i'- 
namutui  obligacio  contrahicur,  kinunc  a  nobis  explicandi  "'"'""'"* 
funt.  Vnuseftinl.Rogafti.ii.inpiincipio.ff^.  eod.  Q\^- domniM 
damafaEncratorcpetebat  pecuniam  mutuam:  isicfpondic  none/?. 
fc pccUniam  non  habere,  vc faceic folcnt  impiobi faneiato-  ■^'^ i-  '*^ 
rcs,fcd pannum,Iancem,  aut aliud  huiufmodi, vende, inquit,  i"*/'- 
&  habe  pro  cerro  pi:ecio,&  numis  vtere,  fi  videhitur.  Vcndi- 
taresefl,  quaricuraniramutuumrctfie  contraftum  efledi- 
cacur.  Exhis  qua:  iamdixividecurnonpofie.cuia  vcniucdi 
obligacio  concrahatur,oportct cum  qui  muruo  d.M ,  pccuniaf 
^fcditxdominumefie  :  at  in  hacfpcCieisq'.;i()ac,domings 
noueft.  Hiceuimproponicurlancem  daumeilc  eiattima- 

tuum 


<4nt)Uti- 

s».  cim 
<jiti  mt- 
ltk$. 


dL/tn. 
vUrttt. 


tuotntogibat,  quicarrtvcndidirjTtJJtcclo  quod  ex  eaiida' 
^uiB  cllet  vccrecur.  Non  poteft  igitur  dlci  ea  pecunia  cius  e(- 
fequi  lanccm  dcdit:  naraliquisvcndiderir  rem  meammfeo 
raaodatu,  non  ideo  pecunia  rcdadla  ex  ea  vcnditionc  njca 
eft:crsditionc  enim  rcs  acqniri  debct,  at  nunquam  ci  ea  pecu- 
uia tradita  fuit.  Hictamendiciturmutuum  contradumcfle: 
led  hoc  rcceptum  eA  propter  vtilitatem ,  nf  gleda  iuris  (ubti- 
litatc,  iurc  quodam  fingulari  Contra tcnorem  raticMiis.  Sunt 
enimquidara(jngul3tiamutuipra:ccpt3,l.fingularia.fF.eod. 
&  hoc  dititut  fieri  oreui  raanu,  vt  ioquuntur  luri(c.  in  1.  licet. 
J.quoties.  ff.  de iiirc dot.  QiKjd vcrbum  cxplicatur in  1. 5  .§. 
ied  fi  debitorem.ff.de  donat.  intcr  vir.&  vxor,  vbi  dicitur,  ce- 
leritatc  coniungendornm  sduum  vnnm  adlum  occultari. 
oamvt  mutuum  fitinhac  fpecie,  tresa>ausnece(Iarijeflcnt. 
Primus  traditio  lancit  vt  vendatur:  deinde  precium  tedditum 
eflc  domino  lancis  :  tertioid  prctiumtradiexcaufamutuiei 
qui  mu:uum  rogauit :  fed  vnumadlum  ociuitari  celctitatc 
coniungendorum  aduum  viden«us,rcddutoncm  fcilicct  pre- 
cij  doraino.  Vtilitas  &  commoditas  hominum  hoc  fuafi(,vt  a 
fubiihtate  iurisrccedereiur,&intclligcretur  mutuaeflepc- 
cunia,  ctfi  is  cui  obligatio  mu  ui acquiiiiur,  re  vcra  nunquam 
doniinusfiieritpccuaismutuodatsE.ScdinhacipecicvtmB- 
tua  pecunia  fic,duo  nect  flatia  funt:primum  v  t  res  vcndita  fir  ? 
nam  anteq  lam  recipiatur  pecunia  ex  pretio  lancis ,  mutuum 
nonelf.EipropccreahicdicitutJSiz/Mt^f^fm.fw^tfpwaBM»» 
oimuamfaElam^.  Alcerumcft,vtconuenentintercos,vtta 
pecunia  v  ti  p  jflit  is  qui  hncem  accipit  vcndendam.poftquam 
vendidcrit.  Nam  fi  non  appareat  conuenirte  vt  ftatim  vtatur, 
bocnon  etit  mutuum , & adid quod dacum  eft  rcpetendum, 
aliaa<5lsone  vtcraurquamcondidtioncexmutuo.  Hxcfub- 
icci  vt  condharem  1.  fingiilaria.  fF.  eod.  cum  1.  qui  negotia.  iF. 
rnand.inquibuscademfcrclpecies  proponitur.  IniUacnim 
aii  Vlpi.  mutuum  contraduro,  fi  cxcauia  mandati  pecuniain 
raihi  debcaSj  &  crediti  norKinecam  rctineas:in  hac  Africanus 
idnegat,&pccuniam  indercda(9:ampcti  debereaitadtione 
rnandati.quodmutua  uonfit.  Sedinhac  hypothefiexptef. 
ium  non eft  eum  qui  pccunias dorainus  crat ,  permififle  acci- 
pientivtcavtcretht:quemadmoduminfiipciiuiri(pecic.  Ait 
qjidcm  fcpecuniamrautnam  darcvellc:  iedquiacxpreflum 
non  eft,  vt  ftatim  poft  rsm  venditam  ea  pecunia  vteretur,  in- 
lelligimus  ita  id  efTe  adum,  vt  prccium  deferrct  ad  dominum 
rcivendicffj&illudabeopoftcaaccipcrei.  Aliudcxerr.pluai 
eft  huic  omnino  non  diflimile,in  l.fi  pro  mutua.hic.  Quidara 
curaindigerctpccunia  acccflitad  fceneratorcra,  quipropc- 
cuniadeditillifpeciemaliquara,  vtfcencratores  noftritem- 
porisfaciunt ,  fed  acftimatam  :  &  ftipulatus  eft  vfurascius 
quantitatisnomine  quafpccicsxftimatafucrat;  quzrituran 
fi:  mutuum.  Eadem  ratione iuris  interpretatione  crcditur 
dominus  rautuifuifle,isquirema:ftimatam  vcndendamalij 
dcdu  vt  ea  vtcrctur:idcoque  hic  ftatim  mutuum  fieri,propter 
«ft,mationcmrci:atind.l.rogafti.inpiin.noneftmutuum, 
nifi  poft  vcnditioncm  :  hicenim  aEftimatiorci  habeturpro 
focic ,  hinclc focncrator eius fortis vluri legitima: potcft  fti- 
pulati  namficxccfleritfceneratorinftipulando.noncogctur 
debiror  vltra  legiiimum  earum  modum. 

Aliud  excraplum  ei^  in  I.  finguIaria.fF.eod.  de  debitorcqui 
iuflu  crcditoris  numerat  alicuipccunia.  Tupetebasamepe- 
cuniammutuam,  cgoquidem  pccuniamnon  habcbam,fl'd 
quidam  roihi  debebat,iufn  debitori  meo  vt  pccuniam  tibi  da- 
ret.  Hic  mutuum  dici  non  potcft ,  fi  commnncm  rationem 
fpe6fcemus:quia  hxcpccunia  nunquamracafuit,Iicetfucrit 
debica.re(fte  igitur  aic  Vlp.  hoc  fingulare  eflc.  H<c  enim  prx- 
cepta  aliena  funt  a  communi  iuris  ratione.I.ius  finguIarc.fF.de 
legib.  &  Senatufconf  lus  communc  eft  de  te  propria  dantis 
obiizationemmutuicontrahi.  Namfi  dominium  transfcra- 
tur  in  acccipientem,oport«  cum  dominum  eflc  qui  mutuum 
dat.  Aliud  igitur  rcceptum  cft,  contra  tcnorem  rationis,  vtili- 
tate hominum  id  fuadence.  Idem diccndum  eft, & fi  finc iuf^ 
f  u  mco  qiis  pecuniam  dederit  noraine  meo :  modo  mca  vo- 
luncatc,6cratumidpoftcahabeam,l.certicodi(3:io.§  finum- 
mos.fF.co.  nam  nolenti  obligatio  ab  aUo  non  acquiritur .  Hic 
refpcxcrunt  iuris  audiorcs  ad  vcilitatcm  bominum. 

Aliud  exemplutn  eft in  d.l.  fingularia.  Mihi  debebas  pecu- 
niam  cx  caufa  maadati,quia  qusdam  nrgocii  n>cagefleras,vt 


Jn  Tit,  Si  Certum  pBtatuA  s 75 

qui  rcm  Mtam  forte  vendidcras , &  reCi^tjiJf as  prfettii^  teda- 
ilum  ex  vfenditione.Cum  aucem  petcrcj  a  rae  pecuninm  niu- 
tuam,cOnuenit  vtretincresillampecuniammutui  nomine, 
quammihidebebasex  mandati  caufat  quxritut  anmutuura 
fit.  £t aic  VIp.  pecuniam  mucuam  cflc.  Si cnim  quod  dixiniu» 
in  duabus  pcrfoois  Titio &  Sempronio,  cum  mihi  pecuniam 
dcbcttitius,  &mutui! mrog.it  Sempronius,  vtquodctediti 
nominsdat  Semptonio  Titiusexmeapecunia,mucuumfit» 
recipitur ,  tnulto  magis  in  vna  pei  fona ,  cum  bieui  manu  hoc 
fieridicitur.  Exquointelligi  poceftnuda  padione  conrrahi 
«iiKui  obligationem  ,  quarouis  lupra  d.dumfir,re  idfieti» 
Nulla enim  rcs  cft  qua:  profi cifcaturjnifi  pcr fidionem  qiun-  ^^^.^^ 
dam&iurisinterprctatione.  Scd  hic  occurricvalde&diffici-  ^-^  ^,^ 
lis&ob(curaantinomiacxd.l.quinegocia.fF.mand.niillaque;f„/;iejf 
creditur  cflr  difficilisr  in  toto  lure  ciuili :  &  tam  varix  opinio-  l.fingu- 
ncsfunthacderefcribcntium.vtquotfuntcapitatotcflcfen-  l'"'"'.f- 
tentiarvidcantur.  Specicshicproponitur,inquaqua:iuuran  _J^^^ 
obliguiomandatiquxeftintcrdominum  &procurarorcm,  „^„j, 
coniicrti  pofllit  in  obligationem  mutui  padionc  &  vobritatc  futUt<t. 
contrahentium.Refpondet  Afiicanus  non  pofle.  AltoijHiym- 
fimr,iiicenti«m,exomt>icom>a6in,^c.Quptnodo,M:iiiai{,di- 
ccrcmuscrsditum  efrcPnullafuicpecunianumerata.  SieDiin 
hocadmitteremus  cx  omni  contradlu  nuda  padiionc  pcflec 
ficripccuniacredita.Etiameninbacl.fingulatia.dicic  V.pia. 
fufticere  padionem  propccr  fingularia  ptiEcepta,adobiiga- 
tioncmmandatiin  obligationcm  mutui  coucii^fidoU).  idtm 
excmplumcft  invttoquccapite,  &tamen  ius  vai;um&di- 
ucrfum.  Prodiflblutione  huiusantinomix  exaiTiinanda  eit 
hypothefis  qua:  tradaturapud  Africanum  in  d.l.qu!  nt  gotia. 
dequacertumcfteumcxfidtoconfultumfaifl, .  fiitcnimcx 
lib.S.quxftionum. quod &  probanf  hxc  verba ; R'JJ9ndt nm 
efecredttam.  Videnduman  aliqua  fitcircunjftancupiopicr 
quara  addudtus  fuetit  Africanus  vt  contra  pra;ccpta  mutui 
refponderet.Naminterpr2ccptamuruieft,vcciitinius,iiian- 
dati  obligationem  in  obligationem  mutui  conui  rti  poflc  nu-         , 
dapadlione.  Quibufdam  videturita  refpond.ire  Afncanus, 
quia  pecunia  erat  parata.-in  noftra  autem  lege  non  fuifle  paia- 
tam.Sed  hic nihil  eft  vnde id  colligi  poffit.   Alij  d.cunr,  in  d.l. 
fingularia.pecuniamfuifle  penes  ptocuratorem.ini.  quine- 
gotia.non  fuifre.fcd  ncc  multo  magis  hxc  mihi  (eniefitii  pro- 
batur.  Naminl.quinegotia.iisqua?in  cpiftola  continentur 
cftcndit  Africanus  pecuniam  apud  procuratorcm  fuifle.ldeo 
nonpotcftca  diftinftio  defendi.  Animaduertendumigituc 
eft  fid  quod  etiam  veceribus  quibuldam  placuit,  &  receniio- 
ribus  ctiam  nonnullis  piobatur)  in  bypothefi  qux  apud  Afri- 
canum  traftatur.concurrcrc  mandatum  fimul  cum  mutu6,& 
quxftionem  efFedc  vfuris,  an  ea:  pcti  poflint,  tum  vcrius  con- 
tratSus  potior  cauia  fi-,&  vter  altero  praeferendus.an  contra- 
dus  mandati,an  contradtus  mucui.  In  qusftione  enim  vfura- 
rum multum intereft;  nam  fi  dixcrimus cotradum  efle man- 
dati,  dcbcbuntur  vfurxetiam  fineftipulationc&nuJopa- 
Ao:  quia  coutradusmandati  bonxfideieft^atincontradti- 
Wusftriftiiudicijnon  dcbebunturvfurx,  nifi  pcrftipulatio- 
netn.l.j.inf.  dc  vfuris.  Atptocuratorcpiftolam  emific  addo- 
minum  fuum,in  qua  cauit  pecuniara  quandam  ex  adminiftra- 
tionc  pencs  fe  cfle.camque  fe  vt  crcditam  tctinere,&  ptomic- 
lereviurasfemifles.  SedhicnulIaftipulaciocft:nonenimfti- 
pulatiocontrahiturinterabfentes  pcrcpiftolam  :  nudatan- 
tum  eft  conucntio,  ex  quavtdiximus,nondcbenturvluraf, 
nifi  contra(ftus  fit  bona: fidei,  vt  mandatum.  Non igitur  fine 
caufa  qustitur  ratione  vfutaruman  contra(ftusfic  mandati> 
ancontra(5tusmutui.  Probabilisautcm  dubitatiofuitinhac 
quzftione.  Nam  ex  co  quod  procuiator  crat,  non  poteft  dici 
adtioncm  mandati  compccere  domino,  cum  ei  dominus  tan- 
quam  procuracoti  fuo  permifeiit  hanc  pecuniam  accipere: 
quinimopoteftviderimutuumefre,quiafcilicetconuenitin- 
tcr  eos  vt  pecunia.qux  rclitfta  crat  ex  adrainiftratione,inutua 
accipcrct.  Huiufmodiplcrzque  fpeciesincidunt,  inquibus 
concurfus  eft  contraduum,  dc  qua:ritur  vter  altcri  pr.cualere 
dcbeat:qu  Jtuin  exemplura  vnuai  eft  in  1. 1.  §.  qucd  fi  rcm.tf. 
depofiti.  Egotibi  mandaui  vtfericsicmquandjm  cv»eamai 
Titium :  &  i\  Titius  cam  rcm  accipere  nollet,  vc  cam  m  hicu- 
ftodires,qua:riturfirnemadatum,anpotiusdepo(lr.am.Pro- 
babilis  dubicacio  eft  hac  derc^aam  eo  quod  mand:iV>i  vt  fcrres 

££e    X 


8So 


TrmtfDuareni  Comment. 


'dTijium,  videturmanJatum  efle  :  coveroquodeararem 
tibi  cuftodiendam  dcdi,  fi  Titius  nolict  accipere,  depofuum. 
Sedtamenfieri  Bonpoteftvtfimul  depofitum  fic&manda- 
lum.nameff-dlumultumdiffcrt  a!tcrcontta€ius  abakero. 
Maxda-  Mandatarios cnim  plcrunque  culpam  pf^Eftat:  dcpofitatius 
dtpopto    autemdedolotantumtenetur.  Qiiidig!turd;ceiiiui?.nhu- 
^aU  dif-  iufinodi  ^uaeftionibus  folcmusinipiccrc  id  quod  principali- 
ftrttt.       tcragituriaccrcontrahentcs.  Hincetiatndicit  VJpia.  manda- 
tum  efle  in  hac  fpccie.Nam  principilis  eontra^uscft  manda- 
tuBJ,  cuilex&conditio  adiicitur.  Principaiiter  cnim  adura 
fuit  vt  rcs  illa  pcrferretar  ad  Titiura:poftca  adic  iSa  eft  paftio, 
vt  fi  eam  accipcre  noller;  manditarius  eam  cuft odiret.  Simile 
eseraplum  efi in !.fi facculum. Z9  §.v!t.ff.dcpof.  Ego dcpelui 
apad  le  rem  i'neam,&  eonuenit  vt  ea  vtaris,  fi  v<:]is.  c^uis  con- 
tra<5lushiciudicandaseft?andicemuselIedcpoficum,quiare5 
daca  eft  caftodicada:aii  vero  commodstum,  tjuia  fcilicet  per- 
mifi  vt  ca  vtsreris  ?  Ait  Pauius  dcpoficum  efie ,  qtiia  hocpiin- 
eipaliter  agitur.-licet  poft  sa  conuenerit  vt  ca  depofitatius  vtc- 
retut:nec  enirn  id?o  dicendum  eft  commodatum  etTe.Similis 
quajftiocilhicapad  Africanumtriftata,  quiotiturexcon- 
junAione  contiaciuKm.  Quititur  enim  fitnemandatum, 
^uia  maadaui  procuratori  mso  vt  pecuniam  exigerer.an  vero 
mutuuna,  quia  eonuenit  poltcavt  mucus  nomine  habetcc. 
Cui  quaiftioni  refpondet  Afrfcanus,tnandatum  ellc,  non  au- 
tem muiuum : & aS^ionsm  mandati competere,  non autem 
adlicneea ex  mutuo :  idcoque  vfuras debcii.  Mutuum  cnim 
eftcontraftus  didi  iudicij,  exquonoa  debentur  vfurs  nifi 
per  ftipulationcni  promifia:  fiut :  in  raandaco  ii  non  rcquiri- 
tur,vc  diximus,quia  bonx  fidci  contradtus  eft:nibi!que  refcrc 
anvlun  pcrftipulatioacia  promiflxfint:anpaiftoconucn- 
TO.  Sedcurpotius  diciturmindatum  efte  quam  mutuumin 
hac  fpecie  ?  Ratio  eft  quoniam  qui  mutuam Jiic  pccuniam  ac- 
cipit.is eft,  quiprocurationcm  6c  adminiftrationem  habet  v- 
^iuetforumbanorumdomini.  Manetenim  adhucprocura- 
torcum  hoc  mutuumcoatrahitar,ideoquc  perleuerat  cius 
inaQdatunsjCum  ei  dominus  permittit  pecuniam  rcddendara 
exadminiftfatione  mntuanj  retinere:ficqjvidcturtanquam 
proeHratoricampcrmittere.quifortcalias  pcrmiilurus  non 
ellet :  atque  ita  matuum  inciuditur  fubraandato  gcnerali, 
qaafiparsfitmandati  principaliscontradus.  Hacraticncvi- 
dctutaddudtus  Afric«nusvt  refponderct  pccuniamhicmu- 
tuamnonelIc,neGobiigati6nemmutu!,fedmandati.Confir- 
mat  no.fi:ram  fententiasn  alius lociis fub  eod.tir. ia !.  fi  rcmu - 
nersndJ.  (?.§ .  apud  luiianum.  Quidam  mandaui  t  procuratori 
fuo  vt  cercimi  pecuniam  famerct,  &  fceneraret  periculo  fijo, 
itatairenvtfonomineccrtss  vfuraspcndcrctdoraino,rcli- 
quum(t.felucraretcir.  Qusritufanfitrautuuns^AitVlp.roa- 
tuum  efkj  e.rqac  ideo  vluras  non  deberi,  quia  non  inteiuenit 
ftipulatio.  MiDtlatum  autcm  non  efiTe ,  quia quod hic priaci- 
palicer  agitar  refpicit  commodum  maodatarij  ,  quod  extra 
mandati {ormam  eft.l.  Qu;-iintus.§. vlc.fF.  mand.  Si  tamen is 
cuiiMudrnandatumcft,  procurator  vniucrforum  bonorura 
fuifler.aduerfuscumdsbituradiomandati^actionequcraan- 
daci  viuri  peti  poflrnt :  qaia  hoc  vi  dctur  etiam  ad  illam  adrai- 
n:ftcatioaem  gencralcra  percinerc.  Cura  enim  adhuc  cflet 
procuracor,durabatmandatum,ciufqueadmini.ftratio:&do- 
jninusmandaadoflh  vtpecuniam  mutuam  acciperet,vidcri 
poterac  ci  mandare  tanquam  procuracori  &  admiuiftracuri 
yniuerfarum  rcrum  (uarum ,  &  quafi  lcgem  quandam  dicere 
princip^  li  coatrataui.  Atque  huic  quidera  fitHilis  fpccies  vide- 
turcflcinl.quincgotia.  Iscnimquihic  proponit«r  ptocura- 
IbatnegotiaTitijj&adminiftrationemhabebatvniucrforum 
eius  bocoram  eo  tcmporc  quo  cpdlola,  cuius  hic  mentio  fit, 
cmifla  eil,  necdum  finitum  erat  eius  mandatum :  ideoq-,  cum 
dominus  ci  permittit  vt  pecuniam  accipiat  mutuam ,  intclli- 
gercdebcmus  dominuta  voluifle  Icgem  aliquam  dicerc  prin- 
c;pa!i  cottadui.  Principalis  auccm  magis  eft  contraftus  raan- 
dati,  quam  mutui.  Acii'!  I.fingulaiia.quia  Vlpian.  loquicur dc 
niaav-jacofjuodfiuitumcrat,  nonpoilamus  intelligeiequafi 
dom!nus!ege,T,dicetevo!ueritgencralimandaro.   iAliotjui 
dicendum  ex  i>mmcentr.i^u,(^c.ld  cft.fi  hic  diccremus  ctedi- 
sam  eilc  pecuniam,  hincconicquerctur  ex  omni  contra(5la 
v.uh  piCliione  creclitam  pecuriam  fieri  pofle;  hoc  cft,vt  quo- 
»'i  scunqae  quispcrmictetct  alicuivci  pecuniafua,  mutuum 


eflet:  quod  tamen  falfum  eft ,  &  contw  Sdam  I.  fi  facculumr 
ff.depofici.  Naralcxdevtcndoibi  adiiciturconcraftuidepo- 
fiti.EthxcraihividcBturhac  tationseflc:  concilianda.  Addil 
Africanusindiii.l.qui  ncgocia.  aliquotalias  Ipcctcsqusvi- 
dentur  huic  fimiles  cfle ,  in  quibus  tamcn  maximara  ofter.dit 
diflimilitudincm  cfle,  veliiti  in  hac  fpecic.  Ego  pecuniam  mc- 
amapudtcdepolui  ;  dcinde  conucnitintcrnosvtcammu- 
luoaccipias,  id  cft  ,  vt  rccedatuxaprioricoatratau,&coa- 
uertatur  in  coHtradum  rautui :  bic  enira  diflimilitudo  tft. 
Nara  pecunia quae apud tc eft,  mca eft,  non  mibi debita.  Alia 
cft,fi  a  dcbicore  raeo  itibeam  te  acc  peic  pecuniara  ,  qi;je 
fpecici  hibctur  ctiam  in  I.  fingularia.  tnuiuum  cnim  hic  con- 
trahitur:  quia  hoc  rationc  quadam  fitjgulari  coutra  rationem 
comtnuncm  tecipitur.non  eft  igitur  produccnium  ad  conie- 
quentiam. 

Aliqui  addunt  intci  padtum  &  ftipulationcm  quantura  a-i 
camrctnattinet,multuminterefle.  Cenfent  enim,  tanactli 
nudapadioBcncr.  {cmpervna  obligatioin  aham  conuetta- 
tur:ftipulaiioretamenid  fieripofle.  Qijpdcoiliguritcxikfi  Ml/l, 
cxptctio.hic.  Scd  ealexiudiciomeo  aliumicnfambabct.  Ir.f^etit. 
caenim  non  conftituitur  dif^erentia  inicr  ftipuiationcra  & 
padium  conuentum,  euodadobligationem  voara  coauer- 
teDdam  iu  aliam attinet ,  veluti  obligaticncra  erapti, ia oleli- 
gationcmmutui  ,  fed  quantum  ad  obiigacioacm  vfuiarum 
attinct.  Ccrtiseninncxcaufis  rccepturacttvtilitatis  cau(a,Ti 
pado  conucnte  alia  obligatio  in  obligationera  mutui  coo- 
ucitatur ,  tantamque  vim  habet  paduin  couucatuHi, quaa- 
tnmftipulatioineare.  Sed  cumquxiicutdevfutis,  maiotv.s 
rftftipulaiionis  quampaifiiconuenti.  Nimfiquisfti^pulatus 
fuerit,  vluras  cx  fttpuhtione  debebuntur,  quantafcuaque 
ftipulatus  fuetit ,  modo  legititaum  modumnoncxccdanc. 
Sed  fi padk)  conueneiit  vt  pecunia fit ctcdita, & debcatur ex 
iPHtuocura  vfutis.quflmuis  fortehic  mutuum  contiadtuua 
fir,nihiltamcn  nsagisdebetut  cxhacpaiftione.quamdebe- 
baturcxprioreobligitione.  Ecidcoctfi  conucncritdcccrti* 
vfuris  foluendis,  non  idco  taraen  pcti  poterunt :  quia  vfu- 
ra:  cx  mutuo  fine  ftipulationc  dtbcri  non  poifunc.l.  5.  Ccdic. 
de  vfuiis.  Scddeeak  fi  ocpretio.  nosquxdamaiiapofteadi- 
duiifumus. 

Sequitur  alius  cafus,  inquomutuans  aliensm  pecuniam  setttndm 
dbligationcmfibiacquirit.l.fiabfentis.^.hic.  Quidammu  *-•/**'• 
tuatuseft  pccuniam  mcam  nominc  meo,exhoc  contraiftu 
raihi  acquititur  ad^io  &  obligatio,fi  idratum  habuero.  1.  cctti 
cond.cSio.§.finummos.if.cod.  fedfi  ccrtura  non  babucto 
quod  geftnra  eft,nu!la  mihi  acquititur  obligatio ,  nulla  adtio, 
fcd  ci  qui  numerauit  vtilis  a^io  eo  nominc  corapetit.  His 
vetbisoftendit  diredam  adlioncra  eidcficere:  fcd  vtilitatis 
cau(aa6iionemdari,neg!cdaiurisfubtiIitate,quzvti!isdici- 
tui:ahoquifi  nullaaduetfus  eum  corapeteieca(Aioadrepe- 
fendam  cam  pecuniam ,  locuplecaretur is  cui  rautuo  pccuaii 
data  cft  cum  aketius  iocommodo :  quoda iurealicnura  c^l.l. 
namhoc natura.fF.de condindcb.  Naraiscuiuspecumacil, 
&cuiusnomine  numerataeft,  curnratucnnonhabcatquod 
geftum  cft,  petet  ab  eo  qui  cam  mutuara  dcdit.  Redc  igitur 
vtilis  adlioei  datur  qui  pecuniam  nuracrauit.  £x  his  igitur 
caufis,&  aliis  firailibus  fi  qus  occuranr,  vc  occurrere  poliunc, 
valettt»utuum,ctfiderealicaacontfa6lurafueiit.  Extrahas^"**", 
caufasnonconttahitur  mutuiobligatio,  nifi  quis  pecuniara  g^Jjar^ 
f uaiii  rautuara  dedcrit.  Sed  ramcn  notandum  eft  quamuix ab  an»n. 
initiomutuumnonconfiftatjtamenplerunqiie  couDalcice  uMtftiti 
re:velutifivtiliter  contracSainiciononficobligatio,  vcquia 
ics  aliena  erat  quara  alius  dabat. 

Inprimie  igitur  confirmatur  confumptione :  nam  fi  qujs  Mmuim 
pecuniara  alicQam  crcdiderit,  &eadeindeconfcimpcaficab  ^uimod* 
eoquiillamacccpicbonafide,  mutui  obligatioquae  abinitio  '^"*""' 
non  confiftebat,  conualefcit  hac  canlumptione.l.  nametfi  ""*"*'** 
fur.fF.eod.ideradiciturinl.nonomRis.  isi.§.  vlr.adfin.cod.^a,.,,^ 
idcmdicitutinl.quKdam.de  rcb.di^b.  ideniinl.  fi  quispro  «?. 
co.  5^.§.finum:iios.ft.  de  fideiuiror.l.  Csffius.  ff.  dcfofur. 
ScJquacricurquaracioneconftitutumfitvtconfumptiocAia 
vimhabeat,  quamtranslatiodomin!J,ideft,  vtpioftcrcon- 
fumptionem  dccur  condiftioci  quialicnam  pecnniam  raa- 
tuam  dcdit.  Magna  racio  idfuafic,  nc  videbcet  isq^ji  peca- 

iiiara 


In  TifV.  Sivmumf^efatur. 


iti 


DiamiccepitmunwrR>03msaauraalteriu$locuplctetur,nuU 
Iwdione  adncrfu»  eum  compe  tcntc.Si  quis  enira  mcam  pc- 
cuniam  mutuam  dedcrit,mihi  quidcm  aduerfus  eum  qui  pof- 
fidcr.antequam  ea  cofumpta  fu.datur  rei  vindicatio.led  poft- 
quam  confumptacftbonafiJc,  dominopecuni*  nulla  ani- 
pliuscompetita<aio.l.quitcftituere.  6  5).  &  1.  &  exdiuerfo.ff. 
de  rci  vind.&  1.  vlt.  (up.eo.  Itaquc  fi  is  qui  mutuaro  pecuniam 
«ccepit  qu»eratalieni,eamconfump(erit  bonafide.&unc 
dolo,  dominus eius  pecunix  nnllam  aaioncm  aductfui  eum 
habet,&  boc  faiis  cxpreflum  «ft  in  l.rogafti.§ .  vl.ft.eod.U  au- 
tcm  qui  mutuam  pccuniam  dcdit , fecundum  ftriiaam  ratio- 
j3cm,nullam  adionem  habet :  non  enim  contrahiiut  obliga- 
tio  mutui  de  re  alicna.Sed  tamcn  confumptio  facit,vt  conua- 
lcfcat  mutuum :  quia  eo  vcQtum  cft ,  vt  nifi  detur  adio  ci  qui 
pccuniam  mutuamdedit,  cum  aliena  pccunia  fuerit,  nulla 
competitura  fitadioaducrluseumqui  mutuum  acccpit.Sic 
intelligendumcft  quoddicitur  ind.l.fedetfifur.&l.nono- 
mnis.J.vlti.Id  colligttur  cx  1.  Caffias.  ft".  de  folut.  Scd,  vt  dixi- 
mus.oportct  rem  bona  fidc  conlumptsm  eflc.-  quia  fi  mala  fi- 
dcconfumpta  fir,  fupercft  adlio.  1.  togafti.§.  vlti.idccquc  nc- 
ceffeeftcbligationem  mutui  confirmari  per  hanc  confum- 
prionem.Solet  hic  qu«ti,quando  confumpta  pecunia  cflc  di- 
Cio/w--  catur.  Pccuniaconfumptadicipoteft,fiisquiacccperit,eatn 
f"'-''^  in  vfjs  fuos  conuettcrit ,  &  impenderit :  vcl  cu«  cft  commi- 
'^"^t7u  «a  c""»  *''^  pecunia :  cuius  vnum  cxemplum  eft  in  1.  fi  alienL 
,X  ""  fEdcfoIut.  Eftenimcadcmratioincomniixtionc  quaecftm 
1  aliaconfumptione. 

pem»-       Aliacaufaeft  propier  quam  haecmutui  obligatio  confir- 

tu»,^s,iid  niatur,  nempe  vfucapio.  Exemplum  vnum  cft  m  l.indebiti.§. 

s,fuMfif  vlti.infr.decond.indcbi.i.  fialicnamrem.ff.dedonat.cau. 

""f"'     mor.Quidam  mucuam  pecuniam  dedit  alienam.vel  ftumen- 

'^'"'  tumalicnum,velaliamhuiufmodi  rema4ienam,i$  quiacce- 

pitjcam  vluccpic  tricnaio,quia  mobilii  ecat,  &  eius  fifkvs  eft 

dominusihicquaerituraapofficagiexmucuo.RatioexJgicvt 

ex  mutuo  agatur,  ficur  agitut  propter  confumpiionem :  qaia 

ficut  fupra  deficcre  d;ximus adlionem aduetfus  eum  qui  con- 

fumpfir.fic  eciara  ieficic  aducrfas  euis  qui  vfuccp!t.&  h  jc  ex- 

picflum eft  in  d.  1.  indebiti  §.  vlt.  nam  quemadmodum  is  qui 

fcluit  alicui  tem fuam  fcH indebitam,  poteft  reperc:e  eam:ita 

i  edam  fi  rcm  alienam  ,etu  vf^.;capi:a  hr.  Coafirmatur  ccia-^a 

'  Mttui    hzc obligacio  euentu  co.:dicion!s.  1.  pioinde.  ff.  ec  1.  Scd de 

«%"""  condiiione  qja:  mutao  adiicltur,  aosdicemLia  ai'o:n  lofo. 

'"'"'■    Addaata;=quimutuuquooueconfirmartftipul3.ii3-.ie,qioi 

"^tZ '  ii» con-Uiati dicunt :idfam'unt exl.i.  hic. vbi pii  pcnltur,  A- 

firmata.  fclepiadem  qucr.dam  pecuniam  a!i-n2rr>  fuoncHnup  ctcdi- 

Contra    (liirc&ftipuIatumfj.ileeampccu^^Jam  fibiteddi.  btdicitut 

^'j'^*'  adiionsm  e'.  competers  cuius  pecunia  fult :  fei  ramen  non 
Ij^/^f^'/"  proptercadicerepoflis,perft:pai3tioncm  conuaU:icercrau- 
tcl/r'  tuum.namcumexftipulationeagacut,noncxmutu:o,id  pio- 
0,Mr,  ««batinonpoteft.  Noncnim(equicur,exftipulatione  compe- 
r««».9».tita^io;ergoetiamcxmutuo.  Ex  bis  intcUigitis  quomodo 
^'"-  contrahaturmutuum,&qua5neceflari4  funtadfabftimiiui 
mucui.Sccundus  locus  eft, 

DeperfinUcum^uihuscofJtrahiturmutumt. 

C    A     P.       111. 

SVb hoc  titulo  varix qucftiones  tiaftantur de pei fonisjde 
juibus  piobabiliietdubitari  poteft,an  mutuumcoutta- 
here  poflio  t.  Ac '  n  ptimis  quxritut  an  pupiUus  mutuum  con- 
fufillM  trahercpoffit.  PupiUus  mutuam  pecuniam  dando  fineau- 
tnfofti  ^Qjitjtctutorisfui,mutuumnoncontrihit.l.nonomnis.§.fi 
mutuum  pjjpiiim.ff.co.nec  pccunia  data  alienatur.  Nam  pupillus  nihil 
"nt^    alicnarepoteft  fineaudlotitate  tutorisfui.l.obIigari.5>.§.fi 
pupillus.de  aufto.tut.§.nuncadmoncndi.Inft.quib.alien.li- 
cet  vel non.  Hic  autem aUenatio  quardam  eft.  nam  cum  quis 
routuarapccuniamdat  altcri,alienateam:  quia  alienatioeft 
cmnis  aAus  quo  domiuium  in  alium  transf;rtur.l.t.infrat  de 
fundodotali.  hictameodicitur,  pecuniaconlumptaobliga- 
tionemmutui  conualcfcere,  fedidproptervtilitatcm  rcce- 
ptum  cftj  ne  fcilicet  luctctut  eam  pecuniam  cura  alterius  in- 
commodoisqui  accepit.  Idemquediciturdcfolutionequod 
demutui  datione.  Magnam  enim  affinitatem  habet  mutui 
datio  cum  folutione:  quia  ficut  mutui  datione,ita  ctiam  folu- 
tionctransfcrturdominium.Namisquifoluitpecuniamde- 
biiara»  transferc  dominium  eius  pecuniz  in  accipicntcni  cre- 


I 


ditbreracuifbiui^.  Ttaqueifi  pupilhli  ifineaudorl^irctutoris 
fui  foluat alicui, nibil agit, nec  liberatur ,  nifi  is  qui  pecuniam 
accepit,eamco(umpfcrit:quiavtilitatiscaufa,vtdiximus,hoc 
cafuconualefcitmutuum.DsfoIutionehoceriamcxprefTura 
eft  in  l.quod  fi  Forte.i4.§.v]. ff.de  (ol.vbi  dicitnt  pupillum  fol- 
ucnrem  iine  tutoiisfui  audloiitate,  nonlibcrari ,  quia  fpecieii 
qua:dam  eft  alienandi.  Scd  hic  occuttit  antinomia,  ex  I.  intet- 
dum.  ff.  de  condidt.  indebit.  vbi pioponitur pnpillus  fine tu. 
torisfui  auc^oritaccfoluiflenumraos:  cuiait  Vlpianusrepe- 
titionem  concingetei&  eos  quidcm  vindicaii  poflc,fi  exicnt: 
fi confuinpci  fint ,  condici ;  quod  videtui  con ttatiun>  his qus 
paulo  ante  a  nobis  diftafuht.  ideoque  hic  valde  impcditus  eft 
Accurfius.cum  tamen  non  magna  fit  difficulcas.  Veium  cnim 
eft  pupillum  qui  debet.ie  veia, fi  folueiit.libeiaii  coiifumpiij 
nummis.  Sivcrononfintcon(umpcinummi,qu3mui$dcde- 
rit.non  libcrari,vt  cxpiimitui  in  (upeiiori  cafu.Std  in  l.imer- 
dum.  debcmus  intcUigcre  debicorem  non  tfle  pupillum, 
eumqueindebitumroluiffe.-aliasenim  harc  quiftiononpcr- 
tineretadtitu.dccondift.indebiti,  Siigitur  popillusindebi?. 
tum  folucrit,  quia  hoc  cafu  non  tran.sfef tut  dominium  pccu- 
nia:  in  accipientem,  cxtantque  nummi ,  vindicabuntui :  alius 
autem  non  poflet  vindicaic,  Si  autem  confumpri  fint,  condi- 
ftioindebicilocum  habebit:  nam  &  maiot  lepctcrc  poteft 
quodindebitum  foluit  cond;(5lione  indebici.  Pupillusergo 
mutuampecuniamdare  nonpoteft,  nifi  tutote  aui^oic:& 
fieamdedeiit,nonalicnat.  Qmdfipiipillusmutuampecii- 
niamaccepeiit,an  obligatur  cx  mutuo?  Et  ccttum  cft.ek  mu- 
tuo pupilium  non  obligati  finc  tutoie fuo.  1.  certi  condidlio. 
§.idemetit.ff.eod.  Imoncnatuialiterquidemobligacur,vc 
diciturinl.pupillus.ff.deobliga.&adlio.  Quiritur an idcm  Ttiriepm 
dcfuriofo,  &ptodigocui  bonis  intcrdidum  cft  iatclligen-  ^frodi. 
dum  fit,  quod  diximus  dc  pupillo  ?  Ec  certura  efli  eandcni  efle.?^  •*"  '""* 
caafam  f jriofi  &  prodigi.De  prodigo  enim  locus  t  ft  in  l.certi  ',"^J*' 
coodiclio  fidemquatripoteft.ff.eo.dcfuriu(oinI.fi.\furio-  at^nt. 
fo.l  i.ibid.Furiofus  mutuam  pecuni^  dedic  allcni :  quxtitut 
an  valeac  mutui  obligatio? 

Ccitum cft  cx  his  quac  diximus ,  mutui  obligationcm  noa 
confiftsre.     Furiofus  enimquiiudicio&confiliocaret,ale- 
nandaium  rerum  (uatum  poteftatem  non  habet,&  ideo  lau- 
tuumconttaheienbnpotefl.  Sitamcn  pecuniaquachdedit 
mutuam ,  confumpta  fit ,  acquicitur  ei  obligatio  &  3£tio ,  fcd 
anteconfumpcionem  vindicabitrem,  cuius  dominiumnon 
tranftulit  in  accipicntem.  Cum chw»  cemfaum tjfe meHtitpuu^ 
r«.HjcdixitPomponiu$,vtoftenderetinhac  Ipecispecuni- 
amfinedolomaloaccepcamefle,&bonafideconfomptam. 
Si  enim  dulo  malo  confiimpfiflec  pecuniam,  aduetfus  eun  a- 
liacompeteiet  adlio  ,  ncmpe  reivindicatioi&adexhibea- 
dum,fieamdoIomalo  poflidcrcdefiiflet.  Siaucemiamdolo 
malo  nondefieiitpoflidere.vtputa  fi  eam  bona  fide  confnm- 
pfeiit ,  pucans  fuam  effe,  ccflabic  rei  vindicacio  &  adio  ad  ez- 
bibendam,foiaquefupercritcondidlio.l.qiiodmco.ff.dcac- 
quir.rer.do.  Hicautemobitetnoranduseftlocuscoramunis 
de  obiigacione  futiofi  ^  &  aliaium  huiufmedi  perfonarum» 
cumdicitur  :  Ex  quibuscaufis  adioncsignorancibus  nobis 
acqutruntut,exiifdem  acquiri  etiamfuriofo.  Ex  his  autem  "" 

caofis  obligacio  acquiritui  f uciofo ,  in  quibus  cofenfus  necef^ 
farias  non  cft:eius  enim  nulia  eft  voluntas.I.fuiiofi.  fl.de  reg. 
iur.idecquc  cum  obligatio  ex  rc  venit  jfuriofus  nec  tacito  nec 
expteffoconfenfuobligatur.l.quiadeertum.ff.loca.l.2..§.vb- 
luntatem.ff.fol.matr.  Cauillanturaliqui&difpucanc.argu- 
menco  dudo  ab  enumeracione  paitium,  vt  oftendanc  muta- 
um  datum  fuiiofoi  nonpoffe  connalefceic  confumptionet 
Sed  fubtilitaccs  hic  reiiciuntui.Nam  vtilitas  fuadet  vt  propter 
confumprionemin  hoccafu  dicamusobLigatione  mutui  fu- 
ciofo  acquiri,etfi  fubciliras  iuris  rcpugnct.Hadlenus  de  pu()il- 
lo^furiofo  &  prodigo:  nunc  videndum  eft  de  filiof  amilias. 

Inprimisigitur  quiriturSn  filiusfamilias  mutuumcoh-  yiiiu^A. 
aahetcpoflic.Etccrtumcft  filiumfamilias  mutuum  comra-  miliM*» 
bcre  non  pofle.Non  cnim  obligatur  fi  mutuam  pecuniara  ac  i-utuum 
ceperit,  proptcr Scnatufconfurcum  Maccdoniancim :  de  quo  '"""^*' 
Scnatufconfulto  m  ulta  hic  tradari  folent  ab  aliis ,  fed  quia  de  ''''*•''"• 
eo proprio loco  difputaturi  fumus ,  nos quicqUid  eoperrinefe 
in  eum  locum  reiiciemns,exccpto  eo  quod  eft  huiuf  loci.  S*- 
natiifconfultum  Micedonianum  locum  eiiam  habetinpa» 
uef amilias,  qui  cum  filiusfamilia$  eiret  mutuum  acccpit ;  ha« 

£Ee    ) 


Franc.  DtMreni  (ommentk 

tnutut  obligatio,  imo  ettara  fi  fuos ,  qaod  erat  du()icabtUut. 
Cuius  rationem  dsmonftrauimus  in  interprctationel.  fin- 
gularia.  Hocig-turinterfingulatiamntui  prsceptarcfertur- 
ideoquc  tamet fi  adiio  perfonalis  >  vt  iam  diximus,  pcr  procu: 
raiorem,  alijnonacquiratut.tamenpropter  fingulatia prx- 
ceptaquascircapecuhiammutuamobferuanturjadiopcrfo- 
nalis  domino  acquiritur  per  procuratoiem,  qui  nomine  alic- 
no  pecuaiam  credidir.  Ec  hanc  (ententiam  magnopcre  etiatn 
confirraat  ratio quam  adduximus  niipcr  in  intcrprccationel. 


betctiaralocatBmortuopatre;  Sitamenfiliusfarailias  f  jiue- 
rit  patcrfamilus  fadus,quod  debebat  ex  rautuo,  repetere 
non  poteft  tanquam  indebitum.  Hxc  cnim  cxccptio  compa- 
rara  non  eftittfauotcra  filiifara.  qui  mutuam  pecuniam  acce- 
pitCnuUoenim  fauare  dignus  ell)fed  in  odium  faneratoris,!. 
qui  exceptione.40.fi.de  cond.mdebit.Scdquaeruur,hfiiius- 

fimilias  (blucritquod  exmutuo  dcbebat  expecunia  patris, 

nonfaam,  anpatetfaltcmtepetcrepoffit.  Hicquacftio  tra- 

(aaturinl.fifiliusfamil.  i4-ff.eod.  Etdicicur  nullamtxce-  ^  _  ^ 

ptioncra  patri  vindicanti  fuos  nuraraos,fi  cxtcnt ,  cbiici  pof-      fi  ita  ftipulatus.  1 26  .§  .Cht  yfogonus.if.de  v  crbo.obli.  q  uam- 

fs.Sed  quiiitut, fi confumpti  fi nt nummi  a creditore, an  nul-      uis per aftum  csuilcra  aiteri non  acquiratur, tamen  pet  natu 


ia zSto patri detur.  Mirtianus ait ceflarecondi<aionem, ca 
iusd  d!redditfationem:Quoniam,ait,totienscondidioda- 
tur,quotiens cx  ea  caufa  numcrati  (unt,  ex qua adio  clie pof- 
fet,lidominvU!iiadaccipienrcm  tranfiflct.  Hiciocusdihgen- 
ter  notandus  cft  :  multum  cnim  confcrt  ad  intelligcndum 
quoddixinjcs  de  confun;ptionc  pecunia;  fup.  In  hacauicm 
llccicvidebaturcondidtio  patri  corapctctc  poflc.  Dix.rous 
enimfupra,  ficuttcsvindicacurcumexcat.iiacum  conium- 
ptaefttondicitur.  Namcxqnibiiscaufisrem  iuamquisvin- 
dicore pot eft ,  c um  ea  ;.dhuc  ex.  at ,  ex  lifdem  caufis cum  con- 
fumpta  t  ft  datur  condidio ,  vt  fup.  didlum  eft, 1. 1 1.  &  1. '  J 


raicm  acquiri,iuxca  I.ea  quar.  n  -^-  dc  acq.  rer.  dom.  eft  enira 
aftusnaturalis  numeratio  pecunix.  Inde  quJtiiturfiisqui 
norainc  meo  pccUniara  mutuara  deditjfidciuflbrcm  acccpe- 
rit,&  ftipulatus  fir,  ( nara  slias  fideiuflor  obiigati  non  potcft» 
curaaliasnon  (;bl  gicurnifi  verbis)anexea  itipulationemi- 
hideturadliojfi  utdaturexmutuo  ?  QuifttohzctracfatLt 
inl.fi  pecuniam.i<j.fF.eo.vbideprocuracorcagiturquipecu- 
niam  i/ijlitis  mucuam  dcd;t,  &  fideiuflorcm  cii-s  obligauoniil 
nominc  iccepit.  Ait  autcra  VIpianus,adlionem  dari  muui.cu- 
ius  pecunia  fuecit.  Sicut  enim  cum  tutor  pccuniam  pupilii  vel 
curator  adoisfcentis  rautuam  dat,  eamque  dati  Itipulatm, 


Huicrcfpondctobiediioni  Maitianus.  Quodenim  diftum  tuncacquirirur  aftiopupillo  non  t.->ntum  exmutuo,  ftdti 

eft,confurapta  pccunia  aliena  conduSt  ont  raacquiti,vcrum  iam  ei  ft'pulatione:  fic  etiam  ^icendum  cf^,  &  fi  quis  pcLUUi- 

cftineacaafa,exqua  atftiofuitrct  coropecitura  exeanumc-  ara.railiusmutuam  dedctit,&datiftipuIacusfit.QuilJusver- 

taiione/idoniiniuirinaccipientemfuiflettranslatum.ldeo-  bisfatisoftendit.iusfingularccflcin  hispeifoi  is.  loeo^uefi 
quein  otnnibns  cxerapiisqua:  fupra  adduximus,  Sipecania 

propria  fuiflet  eius  qu:  dedit,  &  dnrainiura  tianslatum  f  uilFct 
inaccipic.atero.contra(aafuiiretobligatiomutui,&ai.quifita 

adio  :  arque  itapropcerconlumptionem  acquifita  quoquc 
atfio.qaamuisdominiuniinaccipientetutranslatumnonfu- 
iflctabinitio.  Acinpropofita  Ipccicaiiud  tft.  Nanr-.pccunia 
ronfuitnumeraca  acqiurend*  obligationis  caufa  :  quiactfi 
filiifamiiins  fuiiretca  pccunia,  &  dominiu.TS  cius  tranftulif- 
fet  in  accipientcro.non  ideo  tamen  aliqua  adtio  acquifita  tuif- 
fet.NamcaradeditpecuaiarafaEncratoti,vtfcliberaietabea 
obligicionc  mutui  qua  tent  batur.Hic  igitutinfpiciendumeft 


lUO 


animo  numeraia  fucrit  pecunia,  an  proptet  libe»atio- 


quispccuciam  hominispiiuati  ,  aut  eius  quiiure  fingulaii 
nonvtitur,rautuamd£dctit,  quamuisacquiratur  condidio 
cx  nuraeratione,  ex  ftipulacu  tamcn ,  fi  ftipulatio  intcruene- 
rit.nonacquiritur  aSio.  ergonon  poteiitagi  aducrfus  fadc- 
iufrorera,quiobligaturex  ftipulatione.  Sed&  alias  propier  ^,y;,^ 
fauorem  haiura  perfonarnm  fingulatia  quacdara  conftitutiy;,^  j,.^ 
repetiuBtur,vt in  1. 8. fi vc proponis.  fupr. dcrei vicdi.  Siquis ^u*iU..t 
eniraeracritremaliquara  pecuniarailitis,  quamuis  id  quod /*?•'■•■ 
emptura  cft ex  pccunia  raea,  non  ftacim  meum  fiat.i. fi  cx  pc-  ""T. 
eunia. fup.de  leivind.tamen  continuo  fit  miiiiis,&poccft  " 
cam  rem  tanquam  fuam  vindicare ,  &  quafi  eius  dominus  fit. 
Igiturpropter  fauoiemraiiitis  recepcum  tft  vtfiquidexpt- 


nem,an  vero  proptei  obligationem.  Addic  larifcon.Dcnique       cuma  eiujs  emptura  fir,  propter cius  vtilitatem  &  cx iquiiatc 
per  eirct em  (oluti  contr.Tt  Senatu fconlultum  crediri,  &c.  H  c       ytiljis  ei detur  idio 


confirmat  qo..d  laro  dixitnus  ex  l.qiii  exceptionero.fi.de  cou- 
dic.indfb.filiuifimiliasiguurexrautuopioptctSeciatuicon- 
flilturo  Macctionianura  nonobljgatui :  led  ancx  mutuoali- 
quem  fibi  ubl  gaie  p'  liit  qua;ritur.  Certum  filiurofamilias 
nuDam  a6f:or.em  babeie  nomine  fuo , ntc cx aha  cat la pra: 
terquaroincxceptis  caiibus,l.filiusfamilias.detbi  g  &acli 
E; go  i'i  1  ccunii tn  mutuam  dedei it ,  non  poccrit  cx  a. uti.o a- 
ee!  e.Excptunnu  tatr^en  cetti  cilus,de  quibus  diximus  f  jb  ti- 
iuto,dt  ub;ig.&  ad.  Vnus  cft  in  l.curn  filiusfimiiias.i  j.ff.coi 
de  fiiiofamilias  aui  percgce  agcns  ftadiorum  caula  acr epit 
viadcuro i patre fuo,& id mutuum dt dit:', bi qu^titur au p.  f 
fit tepcteref  Vidcfurenira non polle rcpe  ere. Sed camcn  hic 
dicitur  iiidicio  extraordinario  illi  eflc  iubueDiciidum  .•  nam 


Se<i  quiJ  fi  procurator  mmuara  pecuniamaccepetit,an 
teneatut  dorainus, &  adlio  tnutui  deturadueilus  dominun-.} 
Etvidendumeft  qu*fuerit  voluntasdomini,  cumptocuta» 
ti  rem  confticuir :  &  quam  Dotcftatcm  accepeiit  ptccutator 
adDraino.Sitnirainftitorfi.critdomini,&p'?poiitus:!cgo- 
ciationiexcrccnds,  vclpecuniismutuoaccipiendis&fdnc- 
raniis,propicrvoluntatemdominiadtietfuscumagipoterir. 
Inditquzftiotradatuiini.fiinftitorem.ip  ft.eod.quaaiftic- 
ne poICt conucniri dominus ,  fi inftitorcm fetui/ra habueri., 
&ispccuniara  rautuara  ncrainc  dcmini  acccpctit.  Potcr.t 
quideraiurc  Pra:totioagi  acSionc  inftitoria  aduetlus  domi- 
num:imo  ctiam.inquit  Iulianus,dircdto  condicere  potcfi  cic« 


{ 


ditor,etfiomifeiita6lioneminfticotiam,  quafi  iufludom  oi 

etfi aftio ei diiedla non competar,  vtiliias  tamcn hic exjgit  vt  mutua pecunia ficaccepta.  Quid cnim tcfert an  tu pecuniim 

non  deficiatuf  a(2ione:dabitur  igitur  ei  vtilis  adio  ptopt  cr  v-  3ccepcris,an  aiius  iuflu  ruo  &  mandatu?  Hoc  expieirura  t  ft  a- 

tilitatem,cura  dircdta dcficiat.  Queraodo autcra  hicaccipia-  iiquando  dariusin Inftit. quod cum  co qui  in  alicn. po:cft,§. 

tut  cxtiaordinarium,docui  in  I.lunfgentiura.ff.  dc  paftis.  hic  vlti.  Quat  itur  etiara  generalitcr  dc  feruo,  fi  raucuam  pccuni- 

cniraaccipitur  provtiii  adlionc,vtinl.filongiuj.ft.deiud  c.  a(iidrdctitdominifui,anmutuiobligatiocontrabatui:Etre-  Sermm 

Fraeur^  lam  vidcamus  de  procutatorc ,  an  is  mutuara  dans  pecuniam  fponfum  cft,  obligationem  h3utui contrahi ,  fi  volun tate  do-  ■«*'»*'* 

ter^n     dominifuinomine,acquitateiobiigationcmmutui:&vidc-  iiMnimutiura  pecuniam  dcderit, fccuseft,fi  fiuevoluntate*^^^^'^' 

mutui    (urobligationcmacquitercnonpoflc.Adliocnimpsrfonaiis  dominifuipccuniara  eiusmutuaradedctit.  Noncniracon-  m$>$«*(i 

•l>''i»-    per  procucatoicm  non  acquiritur  doraino  finc  ceflione.I.  tcahituiobbgatiorautuiderealiena,  vtfatisantedidumcft.  yw/r*/. 

dlmmo   poflcflioquoquc.49.§.vIt.fF.dcacq.pof. Sipiocuratormcus  Siigitutcxvoiuntatedominiidfj(Slurafif,valecmutuuas.Ex- 

*#9i«/r«r. ftipulatusfitaliquidraihidati,velfibinomit;e  potius fuo,  v^i  empiigratia.fidorainushberirapcculijadrainifttationefer- 

aiiquid  cmcrit  ,cx  eo  contradu  nuila  mihi  competit  a6tio,fcd  uo  concelle:it.l.rogifti.§ .  vir.fF.  codcra.  Si  quis  cnim  cocedai 

procutatoti  ipfi  qui  contraxit  :  mihitamcncompctitadlio  alicuiretuononmodo  pcciilium,fedetiamcius  adrainiftra- 


roandatiaducrfusprocuratorem,qui  mandatumeo  contia- 
xit,quacogetur  raihicedere  idioncm  quamfibi  acquifiuit 
nominc  meo.  Hinc  etiam  vidctut  is  qui  pecuniara  mutuani 
dcdetitnomincmeo  ,  tanquamprocurator  meusnonpofle 
niihi  acquirerc atfliondm.  Scd  tamen hic dicitur pcr procura- 
totcm  quinoraine  alienopccuniara  mutuam  dedir,  obliga- 
tioncra&adtionera  acquiri  doraino:idqueanobisdemon- 
ftratum  f  uit  (upt  .cx  l.cct  ti  condi(5tio.§.  fi  nummos.  Si  quise- 
aim  nuraraos  meos  dedetit  nomine  racoj  nuhi  acquuetuc 


rionemliberam,videiurcipcrraifinevtpccuiiarera  pecunia 
detmutuara.curahocadadminiftrationem  pertineat.  Nam 
qui mu:uara  dat pecuniam  ,non exccdit  hues  adininiftratio- 
nis,nifi  aiia  citcuraftantia  boc  faadeat:quia  no  eade  t  atio  eius 
eftquidonatpccuniaj&ciusquinsutuaradai.l.filiusfAraiiias. 
y.&At  don.&  i.contiaiaris  ciuilis.§.fi  filius.ft.  de  patSis.Re- 
dic  igitar  hic  rautui  obiigatio  contrahitur.  Sed  h  oc  ita  intelli- 
gendumeft,vtiaradixiraus,n6tantuinfipcculiij  habeatfer- 
uiuperminii  domini  rai,fedetiamfi  eius  adraioiftrationcm 

liberam 


d^tmm 

txercere. 

Calen- 

darium 

tjuld^ 

{>»de  di- 

tafur. 

jidl.eius 
ouim 

flOUICIA. 


liberam  habear.Libera  auteni  aJtniniftratio  pcculii  fpeciali- 
tercoQcedendaeft,  leg.  quamTubcronis.§.  alia.ft.de  pccul. 
idem  igitur diceudum  eHec de  promratorc ,  cui libera omniu 
boQorum  adminiftratio  conctfla  eflet ,  vt  is  poHit  mutnam 
pccuniam  daie.  Sedquodfuperius  diximnsdeieruo  ,itain- 
teiligcndumcft,  nififugiriuusfit  fadus  poftlibcram  acimi- 
niftrationemconceiram.  Namiunciatelligimus  reaocacam 
efle  eam  adminiftrationcm.  di^.  leg.  rcgafti.  $ .  fi  fugiti- 
uus.  quodnominatimexpreflum  eft  in  I.  libera.  fF.  depccu- 
lio.Et  hoc ctiam  pertinet ad  procuraiorem.l.cum  quis.  5  8.§. 
i.de  foiut.Si  quis  eaim  procuratorem  conflicueric  ad  c  xigtn- 
dam  pecuniani  re^e  ei  foluitur :  fed  tamen  coditione  8c  ftata 
eius  mutato,  iic  aliquandoj  vt  debitor  diflbluens  non  hbere- 
tufividc  liccc  fi  tocperitdiflolutLf  efl"i',&dominirem  &  fjam 
dilapidare:idque  notum  publice  lit  om  nibus.  Subiicitur  poft- 
cadi(ft.§.fiTgiiiuus.     ^»odergo  vmdicariniim!  fofjuntjt  ex- 
tant.     Hic  iocus  fiktis  cxplicatus  fuit  fupra  :    nam  quia 
non  coiWiftit  murui  obiigitioin  hoccafu   ,   dominus  po- 
teft  hammosa  feruo  fuofine  voluntate  fua  datos  vindica- 
re,   fiexcent;  ficonfumptifint,  propter  vtilitatcm  conua* 
Idtitmntuiobligatio.Nullaenimali^sadlionepoiretconue- 
niti is  qui  mutuam  pecuniam  acccpit.  Aliudexemplum  eft  in 
quo  fcruus  voluntate  domini  pecuniam  mutuam  dat,&  valec 
mutui  obligatio,  ex  Africano in  leg.  eius  quiin  prouincia. 
adfiQ.fF.eod.DominusprxpofaitStichurokruurafuumKa- 
lendario  fjo,  id  eft,  nominibusfaciendisjfic  enira  idcm  lurif^ 
confuIt.interpreraturinl.quifiliuro.ff,deIega^.j.ideft,pecu- 
niisfoencrandis.  Kalcndariumexercerecftlcenus  exercerc. 
di(aaItg.quifil;um.l.vxorem.§.Iegaueram.eod.cit.  Dicitur 
aucemKaiendatium  ,  quiain  fingulos  menfes  &  fingulas 
Kilcndas  vecere&roiebancvfurasexigere&ftipulari.  Sipi£- 
pof  uitigitur  feruii  fuu  Kalendacio  ,dubitandti  non  eft  de  va« 
lunta.e  d  omicijquz  omnino  vidctut  faifle,vt  mutuum  con- 
traherct.  H.nc  exiftit  quiftio  ,anfi  poft  mortem  domini 
igiioras  feruus  Kalcndarium  exercueric,valercid  debeat.hcc 
tiadacurindidl.l.eius  quiin  prouincia.qux  vulgo  mulcum 
difficilisexiftimatur,  fed  non  vt  crt dicur.  Hypothefis  auccm 
hiiiufmodieft  .-    Qaidampra-pofuitScichumferaumfuum 
I^iledario  in  prouint  ia,cum  ipfe  Romx  efler.hic  feruus  prx- 
poficus  haicfcEaori  exerccndopecuniam  folcbatcrcd«e,& 
credicam  pecuni^m  exigie.e,  folebat  interdum  &  ftipulari: 
(ftipulacio  enim  plerunq  je  accedit  numerationi  pccuniz)at- 
quectiampi^  i'.>(isob!igat!oncmconominccontrahcre,o- 
mnia  deniqc.  facerequxad  fcsnus  exercendum  pettinet:in- 
tcrimdorauiusqui  enm  prxpcfuetac  decclfic  Romx  &te- 
ftamcricamfecit.     In  quo  teftamep.to  Stichmn  hunc  fcr- 
uumfijum  cumqaibufdam  aliisinftici!ithxtedem,&hbcr- 
t.icemeireliquit :  iscumignarusefletlibcrtatisfibiquxfitx 
teftamento  domini fui ,  ei  faxreditatis  fibi dclat» orania  gcf- 
litcircanegociationemfuamcuiprxpofitusfuerat ,  vt  ante 
folebac  facere.     Exigic  enim  pecuniam  aquibufdim  debi- 
tonbus,  quibufdam  eciampecuniamcrcdidir,&ftipula:us 
eft.quxritur,  an  eaquscumeo  geftafunt-,rata  efTcdebeanCi 
Et  quafdam  alix  quxftiones  tradtantur.     Traftarut  autem 
particula  tim,  an  valeac  ftipulatio,&  ex  ea  cohxti.  d.bus  qux» 
fita  fit adlio,iuin  etiam  an  debitores libeicncut  a  q  .ibus  exe- 
git  :  denique,anvalcatmutuum.     Primaqa*fti(ieft,an 
debicorcs  a  quibus  pecuniam  Scichus  exrgit  exia.ioncKa- 
lcndarii,poftdominin:ortemliberatifunt  ?   tufciturexeo 
tfuod  dicitut  morte  mandatis  mandacii  extingui.  §.re(fte.  In- 
ftit.manda.&  leg.  mandatum.  infra  mandat.     Mandatura 
cnim  non  eft  ex  numero corum  corradluum  qui  ad  hxredes 
tranfeant:quin  potius  reuocaturquoties  definitvcUe  isqui 
mandauit ,  aliias  propric dicitUc  mabdatum  non  efle.  Man- 
datum  autem  njotte finiri etiam  confitmat lcx  ^.fFlocati.  Si 
quis  enim  alicui  concefllerit  habitationem  doraus  quo  ad 
ibfe  volucrit,  morteciusfinitur  locatio>  quiadefinitveUe. 
ex quo  coniequcns  ciTe  vidctur  in  propofita  fpecie  debitoris 
roliicnte  Sticho  non  libcraii.     Qujd  igitur  diccraus  ad  han< 
duxftionem  ?      Africanus  refpondct  :  TUcebAt  debiitret 
amdemijuieifobtiffitit ,  iiberatot  ejfe.     i£quitas  fuafit  vt  iu 
icfpondcretur,  quodad  debitoresfoluentes  atcinet,fimo- 
do  ipfi  quoque  dominum  decefllfleignorabaQt:  iuftacn  enim 
&  pcobabilemcaufamhabercvidctutfolucnteshuic  Scicho 


In  Tit.  SUeHumpetatPtr. 


8g| 

difpcnlatori,  cum  de  mort«  domini  n jhildum  ir  tr!!cxiffent. 
ied  quia  ea  pccuniaexaiaanon  tantum  Stichieft ,  (ed  etiara 
cohxredum(^proponicur  enimhqrcsinftitutus  fuifle  a  do- 
minofuofimulcuraaliisquibufdam.vt  dixi.uus;  quxritur» 
quaa^aione  cohxredes  potetunt  parterapecnn!?  a  Sticho 
repo(cerc,aniudiciofamilixerci(cunds  ,  an  negotiorum 
geftorura  >  Ait  lunfconful.  iudicium  familix  ercifcundx 
hiclocumnonhaberc  ,  fed  potius  a(ftionem  negotiorum 
geftorum,  quafi  cxigens  pecuniam  ?  debitonbus  Sri.h  us  eo- 
rumnegotiuin  geflcrit.  Scd  cur  cisnon  dabicur  adiofa* 
milixcra(cundx,cum  proeoquod  Vnusexbxiedibusgef- 
fit,  (oleatcompctere  ?  Ratio  traditur  in  leg.qui  eiat.  49.  fF. 
famil.  erciicun.  vbi  dicitur ,  fi  vnus  ex  hxrcdibus aliquid  2e(. 
fcritanimo  hxredis,  pofleiud.-ciofamilixercikundxagerc. 
Sedfi4U.sgeflcritnon  quafihxres  ,  tuncccfliteiudiciura 
taniilixerc.(tundx.  Hicautemcertumeft  Stichura  nonex- 
cgiHc hancpecuniaiu animo harcdis : proponitur enim  eunt 
igaarumelieiuimris  :  trgoiudidof^milixercifcundenon 
conucaiecur.  Secund»  quxft  o  cft  d.  pecunii^  q.ias  ipfe 
Scichusmutuasdedicpoftuzoitemciominifuirenccatofcili- 
ceicius  mandato.an  muiuioblJguioearumpecuni^.  ;m  no» 
m!necontra(Aafit  ?  Relpo.  doc  Imircoi.faltus,  obWio- 
nem  mutui  contraiftam  no  eflc ,  n.fi  pro  parte  eius  ^'  i  pecu- 
niara  dedit  cx  qua  hxres  erar.eigo  pto  pat  ce  cobirredam  erat 
aliena.  Acdcpccunia  aliena  non  rciSie  contrahitu.-  mutui 
obligauo  ,  quamuis  conualefcat  cond.ihptione.  Ntc  vero 
eirror in  quo  verfatur  Stichus  tahs  cft ,  vt  irapediat  a! i.^nado- 
nem  pro parte fua hirediraria.  Credit pccuniam  qu- m  mu- 
tuam  dat,  domini  eflc,qux  tameh  (ua  eft.  Nam  ^fi  ubi 
tn  hocdedertm  nHmntot ,  vt  eos  Stitho  credoi^  demde  morim  mt 
ignorant  dedertj,  acciptemii  nonfacies.  Probci  ob  igati  on  cm 
mutui  contra^iiara  noncflcfimil.tudme,  &a  ra..i.daio  gs- 
ncraharguracntaturadmandatum  (peciale.  Ponc.ir.quit» 
me tibi pccuniara dedifll-,  vt cam  Siicho  darcS,  fi  ra onis roe* 
ignarus  dedifti  Sdcho pecuniam,  accipientis  non  facies,  Er- 
go  idem  diccndum  eft  iq  hoc  raandato  ,  cum  dor^-inus 
prxpofuit(cruurt*fuu-riKiltndar.o,&aliquidpoaeiusraor- 
tcm  fccit.  Neqmientmficutit[udrecep:krr.eltvtdtyttores  foU 
uenieseiltberenti^r^^ctt.  Occurmobiedioni  ..juxnafattit 
exhisqua:(i>pradiximus,debitoresScithofo!(.ier,rcsliberari, 
fi ignoicnc ;:ominum  dccefliHe.  Ergo i'(em dice.-idum  cft  de 
hisqui  accipiunt  pecuniaoj  muruam  ignotantes  dominum 
dcccihfle,  vtmutuum  valcat.  Scdhis  verbis  oftendit  Afrf* 
canus  aliam  cflecaufsm  dcbitorum  qui  foluunc  pecuniam 
dcbitam ,  aliam  eor um  qui  mutuam  pccuniam  accipiunt ob- 
ligatioais  conrrahcndxcaufa.namliberatiofauotabilior  eft 
quaro  obligatio. leg.  Anianus.fF.de  obl:gat.&  adion.  la  re^ 
bus  mdicandis  propcnfiores  efle  debcraus  adlibcra-ioneni 
quamadobligatroncra.  Naraobligationon  xquc  fauora- 
bihscft  vt  hberatio  :  non  cnim  facilepateredcbec  via  ho- 
ininibas  iitigatc  volentibus.  Magnas  igitur  faUoi  fecit ,  vt 
libercnturdebitoresjfipoftmorteradominifolueiint.-  nott 
autcmvtilliquipecaniaramutuamfHmprerunt,  obl  genturi, 
Obiici  hic  falet  lcx  fi  mancipi!S.§.fi  impubes.ff.de  inititor.  a- 
Aion.vbidicitur,obligationcm  conciahi  cum  inftitorcet- 
iampoftmottcmdomini  j  quScumpropofdittaberDx.feii 
negoiiationi,  proptcr  vtihtatcm  promilcui  vfi  s  ,  ttiam  fi  is 
qui  contraxir  fciuetit  eura  deccfliffe.  Sed  quia  hoc  com- 
modc  cxplicari  non  poteft,  antcqnam  plcne  ttada  tum  fucr.t 
deinftitociaadione  ,  ineumtitalurahuiusaniinomixex- 
plicationem  difftremus.  ^Quod  fi litpulattu  ^uo^eteejfet^re. 
ftrretejtiemadmodumfiipHUtMeffet,(^Ut.  Tcrciaqiii-ftio cft 
dcftipulacione.Iamenimd  xiraus,  fimutu£.nipecuniam  Sti- 
chus  dedeiit,  ndn  confifterc  ittutui  obligationcm  ,  hifi  pro 
pacte (ua  hxreditaria:quia fcilicct  noh  potuit al  enari  pecunia 
quzeratcohxrcdum.  Sedquidfiftipulatusfit,  ancompc- 
tct  a(£iio  ex  ftipulacione  tara  ipfi  quam  fuis  cohzredibjs^ 

Africanusaitvidendumcflequomodoftipulatiococepcafit. 
N»rHfin»mini»tim'in<\\X\XtforteTitkvdominofuo  mortuo  iam^ 
t^c.  Id  cft,fiinftipulatione  contrahcndanominatiraex- 
prcfleritperfcinamdomiflifuijinutiliseriiftipuLtio.  Cer- 
tum  enira  non  cft  valcre  ftipulationera ,  cnm  quis  ftipuiatur 
mortuo.  Quid  igiturfifibidariftii.ulaiusfir/'  nam  vtiuuq-, 
fieci  poceft.  nihil  eniio  tefctt  ad  obligation  um  coBtrahenda, 

EEc     4 


Frdftc.  DiMrem  (omment. 


etuitAii 
tnutut 

ttonem 
»n  cen- 
irahere 
fojjitff. 


Or/iina- 

tor  loct 

lllit  ^Mt' 

modo 
tuioili. 
^^titrrem 
*itr»hat. 


SS4 

an  Hbi  (lipuletur  {eraan  an  Jomino,  an  rcro  impetfonaliter, 
in  princip.  dc  ftipul.  feruor.  Inftitut.  RcJpondet  Africanus^ 
eum  hitcditati  acquifiuifle ,  tanquam  domino ,  fi  quo  tem- 
pore  iacebat  hireditaSjante  aditioncm haereditatis  puta,it» 
ftipulatus  fic.  Hjcreditas  cnim  perfon?  locum  obtinet.  l.hae- 
tedit3s.ff.de acquiren.rcrumdomin.&l.i. ff.fi quis  tcftani. 
lib.Sedfcruu$hicDGcil,quiaproponituthbercfle,obtcfta- 
tncntum  dumini.  At  nihilominus  acquirit  hzreditati,  quafi 
bona  t7de ab  ea poiBdeatur.  Nam is  qui bona  fide pollidetur^ 
ncatvereferuus  poflcfforiacquiritduobuscafibas,  nempe 
id  quod  ex  re poflefforis  acquirir,  &  quod  ex operis  fuis.  Hic 
autemScichus  ftipulatus  cftexre  hxreditatis  tanquamdo» 
raina:  .-ergoacquirithxrcditsti.  Hancrcgubmdiligentet 
notate,  quxahbinonrepetituriniurcciuili.  Legiturquidem 
alibi,  cumqaibonafidcpoflidetur;  acquircre poflefTori  ct 
repofleflbris,  rel  ex  operis  fuis :  fcd  idem  non  rcpetiturde 
hiredicatc 

PoftaHitamvcro  ha:reditarem  quid  diccmus  ?  Hzrcditas 
cantumdiciturantcquamaditafit.-  poftaditione  diciturpa- 
trimsniumacquifitumeflehiredibus.Nonpoteftigicurdici 
exft'pulacionecontraftaacquiri  biieditaci  poftquam  adita 
eftj.b^teditas.ff.de  acquiren.rer.do.Lmorruo.ff.  de  fideiufl. 
NampoftqnamaditaeftnoHhabcrurproimaginariaperfo- 
i\z.\dcoc^,3\ihitic%nns:Tefiadttam't)eroacohtiretkbHs  hire- 
ditiitem,nontijt4eidemdtci.  Id  eft  exftipulatione  acquiria- 
dlioncm  hsredibus.Sed  fi  habeat  feruus  f  uz  conditioni:  har< 
redcs.cueniet  vt  bonafideinuicemfibi  feruianr.  In'picitur 
hic  eorum  opinio  &cxiftimati»>.  Quo  argumSio  hic  dicitur  ^ 
quibufdam>alienum  Don  «flc  quod  pletunque  accid;rc  vide- 
muslnrcrnobilcsScmagnates,  vtexduobus  dominis  alter 
alteriuscliens  fit  &  vafallus:  quiadiuetfacftraciovtriufque 
clicnclz.  Czceraqufcpertinent  adhuius  capitisinicrpreta- 
tionem.nosplcniusparrimfubcitul.  demandato  tradlabi- 
njus,  partim  etiam  (ub  tit.de  inftitor.adro. 

Aliaqu^ftioeftdcadifliniftratotrbusciuitarum,quosSca> 
binos  vocamus,an  ii  mutuam  danics  pecuniani  ciuitacis ,  vcl 
abaliisaccipicnccsmutui  obhguionemteiieconirahcredi- 
cipoffint.Hic  qua:ftiotra<aiiurinl.27.hisverbi$)5i.Giuitas 
mutuidacioncobligari  poteft,fiadvtiIicatem  cius  pccunias 
verff.  funt,£:c.quibusoftenditVlp.nonaliteroblig3ii(.iui[a- 
tem,  qiiam  fi  pecuniz ab adminiftracoribus  mucuo  acccpras 
in vtiliiaccm eius veriz finc.  lus  fingulare eft in ciuitate,quz 
biciure  ->riuatorum  non  vtitur:  ne  ex  adminiftratorum  culpa 
damnuam  aliquodfabcac.  Itaqueinhacreminoricompara- 
tur.Sitat.  n  .minor  fuos  tutorcs  vel  curatores  habct  qui  ffes  c- 
ius  adr.'.ini.ftrciit, it.t etiam  ciuitas.   Miaot autem  ita demum 
ex  m;tt!i&  tcnecut  fi  is  qui  dcdir,  poflit  doccre  pecuaiam  mu- 
tuo2CC"pc:minvrititateminorisvcrfaracflc,  l.i.Iuprafiad- 
ncrfuscrcdii.ideni  diciturdeciuicaic  ,quiarempublicam,  vt 
pupiilam  cx.:taordiacm  iuuari  rnoriscft.  I.  ; .  infra ,  de  iure 
reipub.quamuisaliasciuitaslocopriuacihabcatur.l.eumqui 
vcdigal.ff.devcrb.fignif.  Cu."nautemloquimurderepubli- 
ca.  folemus inteiligercre  totlus populi.HiBC €1  is  qui mutua 
pecuniamdeditvenerabilialicui  loco,  fiaduerfusordinato- 
res  eius  agat  ex  mutuo,non  poterit  obtinete,nifi  doceat  in  v- 
tilitatemeiuslocipecuniam  vetfamcffc  ,  Authen.  hccius 
porrc6lum.fupra,defacrofan6l.ecclef.idcmcxprefl[iimeftde 
ecclcfia  in  iure  Pontificio.  Sed notandum  cft  exadtam pro« 
bationem  hic  non  rcquiri:  difEcilis  coimptobatio  eiusrei  e{- 
fct :  idcoquc  cxigimus  probationcm  pet  coniedluf  as  tantum 
verifimiles.  £ft  locus  infignis  de  ea  re  in  l.vlt.ff.  de  exercit.  a- 
£lio.  Alioqui  fi  pecunix  mutuz  conuctfz  non  fint  in  vcilita- 
temciuitatis,ciusadminiftr3torcstencbuntut.Siauteciuitas 
mutuam  pecuniadederit:nuIIo  (pccialiiurc  vtitur.Hocex- 
prcffumcftinleg.nihil.  ft.  ad  Scnatufconfultum  Maccdon. 
Macedonianumenim  Senatukonfulcumlocumhabet,  ctia 
iiciuitas  autuumdederic  filiof*milias,  vctunc  lociueciam 
iiceiusexceptioni. 

C  A  r.    IIII. 

Dtjxrfonis  qttjt  mutuum  cofttrahereprohihentuir. 

IAm  vidcndum  cft  dchisperfbnts  qus  raatunm  eontta» 
here  prohibcocuc  :  cuiufmodiruotpcxfides  prouind«<> 


ks,  qui  ptouincias  regBnt ,  &  quJ  dt ca  eos  fiint,  yt  liicf tor  in 
l.t;os.hic.&l.ptouincialibus.35.ff.eod.Ijigiturquiptouincii 
rcgunt,  vel  munus  aliquod  geiunt,^  ad  gubetnatione  reipu- 
Dlicarpcrtinet,  prohibenturfccncbie  pecunia  exerccre,& 
non  hi  ran  tum  qui  prouincias  reguni,  fed  &  comites  eorum: 
necnon&omnem  ncgotiatioacmcxcrcere,  quotepote  ia 
prouincia  (unt.  Sic  cnira  ait  Modcftin.   l^^gotientHr,  mu- 
tuamve fecnniam dem.  Qujbus  vetbisapparct.hancprchi- 
bitionem  non  tantu  ad  mutuum  aut  focnus  pettincrc  fed  ct- 
ia  ad  alias  negotiationes:  quod  &  confirmatur  I.  non licei.ff. 
de  contrah.empt.&  leg.qui  in  proiuncia.ff.  dc  titu  nupt.Ex- 
tacetiamticul.Vlpian.lib.i.decontradt.iudicum ,  quopco» 
hibttnturiudices  emere  &mutuum  contrahere.  Huiusau- 
tem  prohibitidnis  non  vna  videcur  eflc  racio.  Nam  in  primis 
turpiscftciquiprouiaciamregic,  negotiatio:deinde  eciam 
id  fadum  propter  imprefllonem,qua  pcr  metum  adimere 
poflent  Przfidcs  libertateni  vendendi ,  &  aliud  commet- 
ciumcxercendiprouincialibus  proptet  magnumfcilicctim- 
pcrium&  potcftatem  quam  habencin  ptouinciales.de qua 
redifputacCicerofcxcaadlioncioVettem.addicIucifconiuw 
Faenujve  exerceaut.     Hzc  vetba  fignificanc  non  modo  fitr- 
nuseiusprohibicumcflc.fcdetiammutuumgratuitum,  etfi 
quidamdiflentiant.  QMidenimmalicft,  inquitaliquismu- 
tuampecuniamdarc  prouinciahbus?  Sedhocconititutum 
eftfraadisvitandicau{a:naaliasfatilefrausficretlegif(jnus 
prohibenti.  Vtrunqiigiturprohibcrcvtikfuit.Exccptioefl 
didifuperiorisinleg.   Przfidisprouinciz.  54.   Pnuscnim 
cum  diiiu  fit  nec  eos  qui  prouincias  rcgunt,ncc  comiies  qui 
circicosfunt,pofleraucuapecuniadarcautfcEnuscxcrcercr 
cxcipitofEciales  Przfidisprouinci«,quipcrpetuifunr.  Scd 
cur  perpecui  oflicialcs  excipiuncur.^quia  f  cilicec  vilum  eft  du- 
rasijfitisquiperpecui  func   ,  inperpecuum  inte>diceretur 
commercio.     Przfidibus  enim  prouinciz  non  admodum 
hoc  gtaue  eft,quo  tepore  prouinciam  reguDt,anno  fone  aut 
biennio,nam  erant  annui  &  tecsporalcs  hi  magiftracus.Non 
igitur  idem  diccmus  de  magiftratibus  noftri  temporii  quod 
dePrxfidibusprouinciarum:quia(uncpeipecui.     Scdqaii 
fi  Przfcsprouinciz  fcsnebrcm  pecuniam  mutuam  acipete 
vclicanpoflic:  Et  hicdicicutillum  mucuam  pccuntam  foD- 
nebrcm(umercnon  prohiberi.  Opponituc  hjid.quifquis. 
hic.  vbi  dicicur  &  cum  qui  fcenebrem  pecuniam  dedcrlc  iudt- 
ciiQprouiQcisj&iudiccrapuoicodum,  cumhicdicaturPrat- 
fidcm  prouinciz  mutuam  pccuniam  fosncbiem  fumere  noa 
prohiberi.  SediudiciUcerepccuniarofcencbremmucuoac- 
cipere,cftaccipienduracumexccptione.  Excipiuntur  ccim 
duoca(usexdi&.l.qui(quis.  Pricrcftcumisquialiquodne- 
gotium  habetiDprouinciarequititau(^oricaccmiu(licii:quia 
no  fimp liciicr ait  mutuatcra punicndum  ciira  iudice qui  pe- 
cuniam  mutuam  acccpit,fcd  addit  condttionem,fiiQ  piouio- 
cia  fuerit  vcriatus.  Hzc  cnim  vciba quamuis  non  (aiis  com- 
raode(criptafiQC,camenfatisapparetexvetbisftqueatibus« 
hzc  quz  diximus  denotare.  Alius  calus  cft,5<  ^uiscolieElartus 
b$norispretimmdeelerit  ambienti,  Colledtarium  vocat  Imp. 
Oummuiatium,&  »fyjesi.f^iCi>,  ntn  Kif/xa,  wn  eif  yjftt  ctMa(0s//iv«» 
^«:n^;7^.SicenimSuidasinterpreiatur,vcadmonaitAlcia- 
cus.Itaque  fi  cum  iudex  honocem  ambiicc  nummulacius  ei 
pecuniam  fappeditaucrit  propter  ambitum,qui  ambitus  cau- 
faefthuius  foenorisicxilii poena  vna  cum ipfo  iudicc  plc&e- 
tur.  HucpertineclcxIuliarepctundarum,quzduoprzcipaa  Cele^i 
capitahabet,dcquibusdiximusinintcrpretatioric  eiuslcgis.  /«</"<  ''• 
Vno.n.capitcprohibetlex  Pt^fidiptouinciz  quicqua accipe-  t'"""^ 
rc,quominus  quidfaciac  auc  no  faciac  ex  oflScio  (uo.Nec  vllus  ^"^ 
omnino  modus  dcfinitus  eft:  nara  proh  betur  e t  oc  minim ii 
quidemaccipiat.l. }.&4.ff.eod.  Aliudcapuccftquo  prohi- 
beotur  tnagifttatusa  prouiotiaiib-  quidquara  accipeie.fed  ab 
iis  excipiun tur  xcnia  &  muncra ,  modo  in  anno  d  o  o  ezcedat 
rummamcentumaureorum.  Hoctamencap.  1.  intelligen- 
dumeftdehisquinullumnegotium  habcntncclitigantjfed  . 
occiudicisrequiruncaudoritatem.  Excipiunturctiara  coa- 
ianguinei,  quicccduntuc  noncorrumpendiiudicisgratiaei 
darct  Hadtcnus  dc  perfonis  cum  quibus 
rontcahipoteft.Proximus 
locuseft, 

Hthis 


I 


Mit 


G  A  p.    V. 
{  J)c  his  qu*  mutuo  extrifijecus  accedunt^ 

QVxdaro  aiiituocxtrinfecusaccGdunt,  fine  quibuscon- 
fiftcre  poteft :  cuiufmodi  eft  conditio,  pignods  obliga- 
iio,*v  (Wpnlatio  vfararum.  Dehis  oranibus  d.diirifumus. 
Acinpdmis,    Dcconditione.  Conditioaddiciloletmutuo 
'  cx  caufa  mutui,  leg.omnia.&  1.  feq.  Nam  ficut  dies  conditio- 

etifjiti»  V3  valitcr  adiicitur  ftipulationi ,  ita  etiatn  adiici  pbteft  pscu- 
nix  BumeratioQi  :  cumlcilicetquisnumcracpecunumex 
caufainutui.  £t  hxc  condicio  impcdit  intcrim  dominii  tran(- 
lacioncm :  nam  quemadmodum  conditio  adiedra  ftipulatio- 
ni  impedit  otiri  adiicnem  ,qua:  cfle  non  poteft  antequam  ex- 
msritconditie^ficeciamcumpecuaiaBamcratur ,  velcum 
alia  res  ditur  &  adiicitar  conditio.  Hxc  iropedit  dominii  tta'.- 
iacionem  :  quiafufpcnditur,donccextitericconditio.  Ecd« 
condirione  qus  dationirei  adiicicur  alia  exempla  repcriua- 
tur :  veluti  in  leg.dotis  fru(2:us.§.  vlcim.  ff.de iure  dot.  dc  cc- 
basqaxprodorefabcoaditionedatacerant.  Simileexcmplu 
eftinl.  fub  conditione.ft.  defolut.de  co  quidcbebat  pccu- 
niamfubconditione  ,  &ctadiceamcreditoriea  lege  ,  vc  fi 
exticiflet  po  ftea  conditio,  ea  pecunia  vel  res  data  ei  prodedet 
ad iibarationem.  Vis euim huius condcio tiis ca efle inibi dc- 
monftracur ,  vt cum  cxtitecic co ndicio debitor liberet ur» Se- 
quitur  in  1.  S.^rotvdnfiutuidatiointerdfipendet.Ex  ee  quod 
<}iclijeftdeconditioneadfctipranumerati3nipecuniy,con- 


fn  Tit.  Sicertumpetatur. 


S85 


fus,in  quibas  reuocatut  donatio  caufa  mottis.-  nempe  fi  is  qui 
accepicpriordccefleiic  .  iccm  ficonualuericis  quidonau.c. 
Quod aucem  diximiis  de condicione ,  hoc cft in telligendum 
dcea  qu2confercurinfucurumccmpus,non  dceaquscon- 
fercurinprajfcnsauc  pra-tcritura,vcdicicurinl.cum  adprx- 
(ens.  }7.ft.  eod.  Eft  locus  comaiunis  cam  fipe  a  nobis  tra- 
dacus,vcpigeacillumcoticsrepetere.  Conditio  confertur  Ctnditi» 
aliquandoinprzfens  tempus,aliquandoinprxcericum,ali-  f^P''" 
quando  in  fucurum  c  fed  proprie  Goadicio  eft,  quar  confercur  ^*^"^' 
mccmpusfucurura.  Condicioeninj  coUacainprsfenscem- 
pusaucpncericum,  cond!tiopropticnoneft,ncc  fufpendic 
adum.  Nam  ftacim  val»c  aucoon  valec  quod  agicur  ,  quafi 
vcrumficauc  nonfic.  Pcarfenriaenim  omninocercalunc, 
quancumeftinrerumnacura,  ti/iignoca  nobis  finc.fucura 
omnino  func  incognica  nohis,  i.squccondicioinftuurura 
coccpca fulpcndic id qaod  ftib  ea conditionc  contradum  eft. 
Condicioaucem  fn  prifensauc  pryreritum  tcmpus  conce- 
pca dicicur  figuram ,  feu inftai  co nditionis  obcinerc.  1,  Cor- 
nclius.6(j.in  fi.ff.de hsred.inft.&l.  fiica  ftipdacus.iio.ff. 
deverb.oblig. 

Hiiicexifticquajftio  qui  cradlraturinl.  pecuniam.  ^6.  ff. 
cod.  Dcquaconfulcusfuiclabolenusepiftolaeonomine  ad 
eum  milli.  Qnidammihidebeacpecuuiam  purefine  die& 
fine ccnditione :  conuenic  intcr nos ,  vc  eam  pecuniam  pro- 
mitcerer  Ticiofiibconditione,  fi  nauiscx  Afiaveniiret :  &: 


(cqaens  cft  vt  qusmuis  non  fic  nata  obligacio  ab  inicio  cx  mu-       iuflu  meo  promific  ea  pecuniam  Titio  ex  eapro  a.iilione  non 


taiconcra^iijexpoftfadocameacoiifirmecar,  cumcx:ite< 
ritcondicio. 

Aiiudexemplumadferteiofdem  reiconfirmandx  gratia; 
Item  (ilefatamfecuHiam  h^reseredtdent,  (£c.  quod  cciam  ha- 
beturinieg.quidam.ffde  rebus.  dtib.  Vbi  quiritur  ,  an 
fihxres  rem  quaraceftacoralicuiicgaticricmjcuam  dedic 
alccri,mucui  obligacio  cocradla  ficEc  aic  Marcianasjcx  cueca 
hoc pendcrc,   Nara  fi  legatarius rcpii.diauerit legatum ,  mu- 


eo 


ftatimobiigaturTitiojfedpofteaquaextiteric  coditio.  De 
aute  nulla  eft  dubicacio:fecl  quarritur  an  ego  interimab  c  o  pe- 
tere poflLTi :nulla videtur cauia  effc-,cur  ego interim  ab  co  no 

pctaid.u.mihiftipulancipurepromifir.nonvcTitiofubcon- 
dicione.  Sedcamenhiclabolcnusre/pondes  ,  uonpoflc 
me  ftatim  ab  eo  pcccre  ,  quafi  conditio  qusdam  fic  huic 
obligacioniadie<2:a,quamihitenetur.  Atproponitur  obliga- 
tionempurccontraftamEfle.vetumeft  cfedcumiufli!  tneo 


tuiobligatiocontrahiturquamuisaliasrcilcgatido:r.iniura       Titiofijbc6ditioaepromifcrit,in  eiiigimusmihifubcotraria 


re(5taviafinetcaditionein  {egatariuratranieac.  l.a  Titio.  ft 
«le furc.  Nam  hoc  dominium,  quod  magis  Icgicimum  cft  qua 
nacutale,reuocabileeft.  Etgoquamuisdi.aturreseflelega- 
tarii  ,  ficameneamha:resmucuamdec,confirmacurmucui 
obligacio  ex  eucncu  condicicionis.  sx/«r<i;'^j/&»w  H<ec  verba 
valde obkurafunt.  Vulgo dicicur  appofitiim rcpudiaricum 
condicioni  non  parecur  lub  qualcgacuni  relidlum  eft :  vel  cii 
adieitam  eft  onus  legaco,  &  legatacius  illud  onus  fabire  non 
vult.  Namisqui  condicioni  velonerilegaco  adietto  non 
parcrjvidccur  repudiare  legatura.  Sed  ex  veceribus  codici- 
busvidecurlegendum  :  iyic^uifitum nonappofitHm.hsc^we 
cum  addit  Pomponius,  I^sm  /uliauw  ait  ($  tradittoKes  ah  kt- 
redefaBiiSy(£cs.t. hoc  fibi  vuit:Si  qua  rem  tcadidcrit  haricsaii- 


conditioDC  candem  pcctiniam  promififfe,  nempe  d  naiiis  no 
vcnerit ex Afia.  Et  quia iticcttum  eft,an  venire  debeat  nauis 
ex  Afia,  an  non,  in  terim  pccuniam  pecere  non  poflam.ideo- 
quehic  eftnoiiatio  qusdam&dclegatio.  HatSteniisver- 
bafuncconfulencislaboienum.  Sequicur  :  Rtjpor.dit^non 
diibiia ^tiinme^fecuKia^^cAt.  Duo  concinet  hocrefpon- 
fijm.  In  primis enim ait  fc non  dubitare quin ea pecunia cre- 
ditapctniaueac,qujeecacdebi:afine  condicione,  anccquam 
condicionaiis  cbligatiocontraherecur:  fi  dcfecericconditio 
adfcripcapofterioriobJigationi,viJeiicetnonvenicnrenau» 
cx  Afia.  Pciindecnimcll'e,acfi  nuiiaconditio  adfctiptafu- 
iflct.Hincdiligcnter  notandum  eft,  fi  quid  contra(2:ura  fit 
fubconditione, &dcfeccritconditio,  petindeoblgationem 


cui  i[U2  icgata  crat,pata  ex  caufa  venditionis,  vel  ex  alia  caufa  contraftam  efle  intclligi,  ac  fi  nulla  conditio  adfcripta  fuiflet. 
(  non  enim quod lulianus ait  pertinet folum  ad  mutui  datio-  Sccando  dicit ,  interim  dum  pendet  conditio pet i  non  pofle. 
nem)deindeiscuifuerateareslegataeamrcpudiauerit,va-       Sed  diflicuitas  hic:  oritur  &ant)nomia,cx  Lpuie,in  prin.da 


krc  cam  traditione,&  confirman  dominii  transiationt  &  a- 
lienatione ,  qu£  ab  initio  non  confiftebat ,  cura  res  aiiena  ef- 
fct.Sed  tamcn  fingitur  cancii  ex  die  aditae  ha^ccdicacis  hitedis 


Sea  oimcuitas  mc  omur  ccancmomia.cx  Lpuie.  in  prin. 
dol.mal.excepr.  vaidedifticilis.  Speciesinea  huiufmodieft: 
Dcbebam  Titioccnium  purc,ideft,fincconditione:'eara 
obiigacionera  raihi  Itgauitfubcondicione,  SinauisexAfi* 


faifle,poftquam  lcihceclegacariusrepudouitiegarum.nam  ffM^^f.VishuiusiegaticftjVcfiexcicericcondicio.nihiieidc 

(\ iegacarius accepcaueric iegatum ,  cunccciam  videcuc  ei ac-  bcam.Sed  quaericur,an b^tcs Ticii pofliic a me pecere inccrim, 

quificum  fuiffe, cx  dieadica»  haeredicatis.  Adhuncquoquc  &donecincercuraeft,ancuencuraficconditio,necDc.     Aic 

locumpcrtinetquoddicicur  inl.  non  omnis.ff.hoccic.Non  Pauius  pofle  h^redem  inccrira  eam  pecuniam  exigere,qu^ 

omnis  numeratiocumquiaccipit,obftringir.    Nuilumhic  puredebebaturdcfun(^o.  liUautcmfupracxpofirxcumvi- 

commodius  cxemplum  adfcrri  poccft,  quam  ex  di(5l.leg.  deaturhecfimiiiseflelpccies,curdiciturpropterobiigacionc 

pcoinde.     Si  quis  pecuniam  numccaueric  aiicui ,  &  adiecent  qu^  pure  conn:3(5la  fucrar,inccrim  peci  poflfe,cum  bic  dicacuc 


condicionem ,  qua  excance  cam  pecuniam  accipiencis  volue- 
ric  Hetii  non  ftatira  dici  poflc  obligatura  eflc  ex  rautuo  eum 
qui  accepit.  Hinc  vcrum  effc  videtur  quod  hic  dicitur,non 
omnera  numccationeraeumobligatequiacccpit ,  fedtunc 
fciiicet,quotiesidipfuraagituc  vtconfeftiraobligetur  :  fic- 
nim  conditio  adie^Sta  fit ,  non  antc  mutui  obligatio  centra- 
herurexnumeratione,  quam  extiterit  cenditio.  Addituc 
indi(5t. leg.nonomnis.  Nam ^ ii quimortis caHfapecHniam 
<»o«<*f.EftlocUscommunisdedonacione  cau.  morc.Isautem 
quidonaccaufamortis,  mauuicfehabcrc  quamcumcuido- 
uitHM-  p  jj^  £mj,  jQtcm  cui  donac  raauuic  habctc  quara  harredem 
'**"**  fuum.Inftituc.dedonat.inpcia.Duoigicuchicnocancucca- 


peci  non  poffe  ?  Scdinfais  fpeciebas  mihi  videcuc  roagna 
efle  diffcrentia,  vt  mirum  non  iit ,  fi  ius  diueifum  fir.  Id  au- 
tcm  apertiflime  cognofcetur  infpcfla  diiigenrcc  natuca  ic- 
giti,cniusmcntioeftindi(Stai.pute.  &  conditionalisftipu- 
lationis ,  cuius  mcntio  cft  in  legc  quam  interpretamuc.  Nara 
inl.puce  :  pcoponiturteftacorentcui  dcbebaturmutuape- 
cunia,  cam  debitoti  legaflefub  hacconditione,  Sinauiscx 
Afia  venerir.  Pendcnte  autem  conditionc  inccrim  hxrc- 
dem  peccrepoflfe,  atque  agereexea  obiigacione  qus  pure 
contca(5tafaerac  cum  defuo(5to,  itatamen  vt  hiccsquiagit 
caucredebcaCjie  cam  pecuniam  rcdditururaieg3tario,cura 
«xciceciccondiciofubqtlalegatum  ceiii^uincft  a  tcftatoce< 


zta 


Franc.Tluareu  Cojmnent. 


Quid  p  jituic  iquiiJS  conftitui  ?  Natura  legati  conditionslis 
barceft,  vtaiitcqiiamcondit  Ocxterilegatumrcmancatpc- 
ncshxicdcm  pracllitacautionedc  folucndo  ,  cum  extiterit 
conditiovtplcniflime  videripoteftextit.ff.  vtltgaco.nomi. 
caueit.  Iinoetfi  nuliafic  conditio,  pstere  dtbet  Irgara- 
Inttrdi-  j jyj  j[j  hirede.non  propria  aucSot ita: c  capcre.  Hiiius  enim 
rf»  ?*»/ [gjgratiacomparatum  cftiQterdi(51;umquodiegaiorum,quo 
'<?  "■"•  (ilegatariusremlcgatam  propria  aud^oricatcapprehcnderit 
&occupauerir,cogcturcam  reddcrchxredi.  Magnaigitur 
ratio  fuadet,  vtintcrimpoffithxres  agere,  &ifgatumjntc- 
rimdaniextitcrit  conditio  retincre.  lam  videan-.usdecon- 
ditionali  ftjpuistionc,&  quz  eins  narura  fir.  Li  hac  ftipula- 
tione  folcm  !S  i:.fpiccrc  auod  vecifimiiitcr  adumcft  inter 
comrahcDtes.  Tumihi  dtb^bjspure  pccuniamcxmutuo 
forcc  ,  Sfro-iferilu  mep  promiiifti  Titioeampccuniam  te 
daturuiT; f ;bi.ond;(3;iunfi  ,  ii liauijcx Afiavenetit  :  cftnc 
credibiic hoc inter  nos T5t'»m  c(ie ,  vt  inceriju dum  expe<Jla- 
tur  eius  euentus,  cg..'  poilim  atciiiara  pccuniam  cx;grre? 
Sanencmopruciens  J.xeiitviedii-^eQccrexaininata,  hoc  a- 
fturn  vidci i :  qaooiam  il cx'g!  pciler , inccitm diim  expc6la- 
batur  co!.d.noni3  eucntiiS,pru!i'iiflor(i>bconduionccoge- 
recur  JiiobjseanJcmreinielaeie.  Noneft  crcdibilceuhoc 
animo  tjiire.S^d  ponc  mequiaJuerdiseu  sgo,excgifleabco 
pecuniam ,  &  poftea  exiifide  conditioncm  .Ticius  cxiftcn- 
lecoi  d.tione  candemprcunism,  agensaJuerfuseum,cxi- 
get.  Verum quidem eft tej^eticiuocm ei compe;cre aduet(u$ 
mc.curaconduiocxtiteru  ,  kdnonratiseicauturtiefthac 
pctfonaiiatSione  :   plus  cnim  cautionis  cftinrcm  quamia 

ficrfonam.leg.pluscautionis.  fF.de rcg.iuris.  Idem  Ciiam  in 
cg.pure.quiagit,  i&cuipofteafoluci)du!T?cftlcgatum  cxi- 
ftentecondicionc  ,  nonitCininhaclcgc.  Exctmfecusquo- 
Defigf-  queacccditmutuopignoris  obligatio.  Iscnimqui  rautuam 
ff cjNrf»»  pccuniam  dat,  vt  fecucior  fic ,  folcc  pignus  acciperc .- ideoque 
'""'""'  ©bligJtiopignorisacced  tobligarionimutui.Hniiisacceffic- 
*"  '  nismentioeftin  1.  eius  quiinprouincia.  inprinc.ff.codem. 
Vnde  quiftiotracflatur  in  leg.trcJifor.i8.  Si  cfcdifor  qui 
pecuniam mutuam dcd!t,nOn idoneucw pignus  accepcrit.aa 
poflit  nibilpminus  inrcgram  &  folidam  lummam  rcpcte- 
rc quam  dcdit ,  quia pignus  non  eft  tanti  quantitatis  5c  Jtfti- 
maticnis  quaatae  elt  mutuum  ?  Casusaitlaluam  ci  mancrc 
a<5lioncinluain.  Dupiex  atitemcor»peticeia(3:io  ,  vnaex 
mutuo  :  alteraaftio  hypothecatia:  Res  Icpirats;  fant  fors 
ipfa,  &  p'gnus.  Prxtetea  pignoris  obligario  conrrahitur  fi- 
uorecreditorii,  viclclicctvtfccuriorfit  :  &:idcoineius  in- 
commodumrctcrqueri  nondcbet.  icg,  q:iod  faunre.rupr.de- 
lcgib.&Scnat.con.S^d  hu  e  fcntentia:  obiicicurlex,  adiuo 
Pio.  §.fi  pignora.tf.dc  te  ludic.vbi  dicitut ,  fi  pignora  qus  ca- 
ptafint  incxecutionemrciiiuiicata  ,  cinptoiemnon  inue- 
niant  ,  addicenda  funtei  cui  quis  condemnatus  eft  pr6 
ca  quantitate  quzdebctur.  Eigo  diccndiim  clleum  qui 
pignus  idonenm  non  cepit  ,  pignorccontentumcirede- 
berc,necpoireampliuspetei-e'quodiniquumvideretiir.VuI- 
go  dicitutinleg.adiuo  Pio.  Vlpianuiu  loqui  de  Pritorio 
pignorc :  hicau:cm  Caium  dep'gnore  conuentionali.  quoci 
\  verumcft.  Sedcurpotiusinpra:toriopignorcquamincon- 

uctionah  hoc  ftatuicur  ?Multas  rationes  friuolas  vulgo  addui- 
cunt,  quibus  poflint  hanc  iniquitatem  tcgere  :  ego  hunc  lo- 
cumahas  cxplicaui,  &aiiquidrcripfiinDifputationibiJsan- 
niucr.  hbro.  i  .capit.^.  Et  dixi  quantitat(:m  hoc  in  loco  pro 
«ftimationcaccipicndaincire;  Sicqueaccipiinlig.  quicx- 
trihfccus.ft.dcvctbotumobligu.  vbi  etiamdixiilla  vcrba  1. 
adiuoPio.§.fip=gnora.a]itcraccinicndacirequ3mvnlgoac- 
cipiantur,  Cumcnira  pignora  a:Hfcendi  cfie  dicuniur  ea 
quantitatequa:  dcbetur,co  pcrtinet  v:  p'gnora  addicantut 
ranta  quantitate.id  cft,  valorc ,  f  vt  vulgo  loquimdi  )  6c  ifti- 
matione,  quantacrtluimnaquaedebetur?ficq-,  accipicndum 
efle  apparci  cx  verbis  fcquentibus.  lu  eo  cnim  nulla  fit  cre- 
ditoriiniuria:  vtnonimmeiitopcrmittacurin  did.leg.cre-^ 
dicor.exasaioiftimationiseiusdcbiti ,  inquampignusnoii 
fufficir.  Incercatcraqua:  mutuo  extiinfecusacccdunr,nu- 
f7tr<*i*  ^eraturvfura.  Siquismutuampccuniamdat,  ftipuleturv. 
tnutxa    furam,id  eft.pecuniam  propter  vfum  eius  pecunii  quam  mu- 
mcctd^t.  tuamdat:  id  cnim  cft  vlura.&  itademamcxmutuodebe- 
cur/i  in  ftipalationem  dcd  a^a  fuerit .-  quia  ne  pacao  quidcm 


conucnto debcrur.ct fi  in  iplo  mutuo  contrahendo in  conti- 
ncnriadiedlumfuerit  :idq-,propterodium  vfurarum.l.  <.ii,f. 
devl',  t.quod  qnemsdmodum  accipicndum  fitjdccebimu» 
iub  tit.de  vfur.  H.nc  cxiftit  nobilts  quxft  o ,  qujE  tradat ur  a- 
pud  Pauluminl.lcda.quamexplicaturifumus,  poftquami- 
pfius  fpccicm  expofucrimus. 

ty^D     LEGEM,     LECTA. 

HOccaputcelebre  cft  propterobicnritatem&difficult»- 
tem,quatincoeflctantacredicur,vtvulgoiadcn:h<inc 
legem  nunquam  intt lletSam :  Icd  quam  iAio  hOc  dici  (*>lcat, 
fptroroedemonfttatnrura.  Quxftio<  mnisrafciturcxcau- 
tione quam  Paulus  ait  lesaam  cfle  in  auditorio  ^mily  Paj  I- 
njani  pra:f  cdli  practario.  Nam  cum  i£;nil;us  Papinianus  prac-. 
fetflus  praetorio  ius  rcodciet  in  auditorio  fuo,  id  cft ,  in  eo  Id- 
cojinquoiitigantibu»  iusreddebatur,  prolata  cftqu^dara 
cautio,&  (  vt  vulgonos  loquimur)  f  hcdula.  Sicenmi  au- 
ditorium  hic accipi debct ,  vt  (acpc  alias ,  in  leg.contra.ff  dc  rc 
iudic.&  l.cum  in  fondo.ft.deiuie  dotium.&  i.  i  .j  .nc  dcftf  u 
defundLl.mulicr.ff.ad  Scnatukonf  Trcb.l.prouidendbn.  s. 
depoftulando.&l.cumlcge.4i,§.i.ff.dctcccptjirbitr.!niet- 
dum tam'5  accipicur pro fchola.  la vidcamiis  de  hac  cauciooci 
Eius  tria  funt  ca|)ita.     Primum  coniinetftipulationcmde 
pecunia  mutua  reddenda  certa  dic  ,  puta  Calendis  la- 
nuatiis.     Qirdam  cnim  cum   mutuam   pecuniam   de- 
diflet  alicui  ,   ftipulatus  cft  eam  pecuniam  fibi  rcddi  Ca- 
lendis  lanuaiiis.     Excmpli  autem  gratia  ,   ait  quindccim 
routuadatafuiffe.  Solet  quiri,  an  dequindicim  miliibus  fc- 
l'tettiorum,ideft,  quindccies  ccntcnis  millibus  feftcrtiuta 
r.iim6ru,hocacciperedebcamus,andequindccimfcftcitiisJ 
Hncparumpertinct  ad  iusdcquo  hic  quzritur,  fcd  tamea 
credibile  cft.cxhisqua:  fcquuntut.quindecimicftertiacrc- 
dita  fuifle,fubquafumraa  contincntut  dsnarium  jjjo.  & 
fcftertii  nummi  quiDdccim  millia.  Scftertiutiienimncutro 
gcncrccontinct  daccntOs  &  quiuquagintadcnaiios.Dcnari-  SfHertii 
usdcceafles.a  quo&denariusdicitur.leftcrios  autcmnum-  "•'»««" 
mosquatuor.  Namfcftcrtiusnummusduosaffescumdimi-  ^^^",*' 
diocontinct.Dcnatiusbodieaftiinatur  quatuorcoftiisCa  ^^,,,^ 
roleis.  Scddc  co  oon  eftrnagnopcrc  laborandum.  Secundu 
caputfauius  rationis  continct  ftipulationera  vfura;  centcfi- 
mar.     IscniroquiqHindecimmutuadatj&ftipularurealibi 
tcddi Galendis  lanuariis ,  ne inutilis  ci  fic  pecunia fua,  (ed  ali- 
qucm  ci  fcutflum  adferat,ftipulatur  eo  noraine  vfuram,vidc- 
licct  ccntefimam.id  eft,pto  centum  dcoariis  vnum  dcnarium 
fi  n"ulis  mcnfibus.Solct  hic  difputaii  ab  aiiis  dc  vfura  centcfi- 
rn3,&  cuc  fic  dicatur.Sed  hoc  fspe  oftcndi,  &  nuper  ctiam  in 
t?£i>oliiione  1.  qui    Rom«.§.  Caflimachus.  ff.  de  veibotura 
cbl  g.nonnihiltamcnhoc  inlocoar  ingemus.Centefimac- 
nimvfuracftcumqi:isinfingulosmenlesccntcfiraampar!c 
IortisftipuIatur,idcft  ,   viiumpiocet)tum,qua:infiiiguloi 
annbs  duodecim  efficiunt,     Huius  cxemplum  hic  aftertur 
aPaulohisverbis  .'  Siendiefupra/cnptafummaPuilfoMiC' 
mo,eive  ad cjueea res  pernnebit datafoiHta ,  ^ imhc  ee  ampliiUf 
esia pefifoluam  p{eH(t  mmtne  indtes  trigir.tn  ,  tncjue  dennnM 
centeH0Sidenario(  fingutei  dartftipu!a!t*s  fj?  PuhliiM  tJ^fituiw, 
^c£t.  ficenira  legenduracft,  vtin  vcicribus&  eraeodatis 
codifibus.   Aliilegunt.indicivigntjquinquc.-Iedmendoii 
t  ft  hec ledio.Iu  dics  triginta au(e,idt  (t.in  vnoquoqi  mer.ic. 
namtuncvcrecricccntefimavfuia.  Duoigitur  confideran- 
da  (unt  in  hac  ftipulaticnc  vfuraium :  vnum  eft  quod  ft:pula.< 
tnseft  indie$rriginta:dcindeindea<itiosceacenosfingulos 
denarios,ideft   ,    pro  fingulis  ccntum  denariis  fingulos 
denaiios  firgulistrigintadicbus.      PosnamhJcvocat  vfu- 
ram,licetaliquidintcrfir  jntetpoenam&vfurjun.  Pccnaau- 
tcm  nomen  gcnerale  cum  fit,  ahquando  comple^i  poreft 
vfutam :  cum  ctiam  vfuraftipulatiioleatad  puniendara  tar- 
ditatemeius  quilerius  quod  deb::cfoluir.     Etcxvetbis  fe- 
qucntibusapparethicpoenaracxigi  propiermoram  debito- 
ris :  quod  maxime  notandum  cft  ad  hauc  quiftionera  ,  ali- 
quando  enim  ftipulantur  vluti  proptcr  vfum  pecuni?,fi  hoc 
fitexpreffum. 

Tertiura  caput  haius  cautlonis  continet  padlum  con- 
ucntumfinemcntioncftipulationisvlla  cumdicit  :  cenme. 
nitfuetp:ernet,^e.  Inaliis  capicibus  fitfempermentiolfi- 

puUtionis* 


In  Tk.  SicertumpetatHr, 


iij 


'pulationls.-redm  hoc  capite  padlum  conuentum  tantum 
cft,cxquoiureRomarononnarcitura6tio,l.iunfgentium. 
fF.dcpadt.hocautempaftodiffcrturrolutiofortiSj&proro- 
gatur  tempus  folutionis.   Subiicitur  igitur  hoc  padum  pro- 
pcrcommodum  debitoris,  vtBoncogaturei  prioribusfti- 
pulationibus  totam  fortem  Kalcndis  lanuatiis  cxfolucre.fed 
liceat  ci  (oluere  cetca  parte  fingulis  menfib.ideoq; hoc  pa6lo 
receditur  a  ftipulatione.cui'  metio  fit  in  primo  capite  cautio- 
nis.Primo  n.capite(vcdixim'c6tineturftipulatuefrePubl!u 
M^uium  a  Lucio  Titio  tota  fottem  fibireddi  Kalendis  proxi- 
mis  lanuariis :  hoc  paifto  Conuenit  inter  cos ,  vt  aliter  ea  folu- 
tio  fiar,nec  Kalendis  lanuariis  proximis  cogatur  dcbitor  tota 
fortcm  exfohierc,  fed  per  partes  id  eft ,  fi  ngulis  m  e  n  fibus  tre- 
centosdenanos.  Devfuris  autcnihiicxptimitur.  Repiignan- 
tia  funt  tam  quod  con  anerur  i!la  ftipuiatione,  tum  quod  hoc 
pafto.-atqueideouformaturhocpado^&renouaturillafti- 
pulatio.    His  vcrbis  vtirur  Vipianusinleg.  iurifgcntium.  §. 
adeo.fF.de  paftis.  mutatur  euim  formaftipulationis  prsce- 
dentfsquodad  folutionem  attinet,  cumexftipulatione,  vt 
conccpta  cft  ,  totafotsfoluendaefTct^proptcrhoc  paAum 
verofiatdiftribuciototius  fortis  in  plures  penfiones  ncmpe 
nienftrualcs,idq;incommododebitotis.  h^cfunt  qu?  cau- 
tione  continentur.  Deinde  proponit lurifconf^ eum  qui hanc 
cautionem  conceperat,vtidiximus,  ndnfoluifle  pecuniam 
Tiliquo  menfe:exempli  gratia,  duodecimo  menfe  ,vtlapfi  fiat 
duodecim  mcnfes  ab  eo  Lcmpore  quo  confctipta  cft  hic  cau- 
tio.Hincnafcitur  dubicariodc  vfuris.    NuUa  enim  quasftio 
cfl,an  fors  &  vflira:  debeantur,  fcd  tantum  aa dcbeat fblucrc 
Vfurastotiusfortis  fingulis  mcnfibus,vcincipiaiit  cutrereex 
dic  ftipulationis,'d  eft,ex  Kalendls  lanuaciis.Nam  LuciusTi- 
liuspromifitPublioMiuiofevfuras  foIucurumKalcndisIa- 
nuariis :  an  eigo  cx  die  Kalenduum  lanuarii  incipiant  debcri 
vfura:  totius  fortis,  id  eft,quindccim  fcftertiorura,qux  conti- 
ncnt}7yo.dcnarioi5,quimutuodatifunt,vtinfingulisracii- 
fibustriginra&ododebcantureiqui  mutua  dedit  pccunia, 
vcexfuppucatibnecognofci  potcrit,fiduodecics  vluri  fin- 
gulorummenfiummultiplicentur,  quodtamen  ad  iusnihil 
pertinct,magnafaneeflethicvfura.EttameafidiIgcntertx- 
pendatur  fingula  capita  huius  cautionis,  non  videtur  debito- 
rifc  teneri  pofFe ,  quomiBUS  totius  fottis  fingulis  menfibus  v- 
lurasfoluar.  Sccundo  cnitil  capite  contitictnrftipulatiodc 
f olucndis  vfuris ,  fi  fors  Kalendis  lanuariis  foluta  non  fuerit. 
Tcrtiuni  aatcm  caput  eft  de  padlo,  quo  coniienit  vt  debitot 
noncogaturtotamfumraam  foluere  Kalcndis  tanuaviis,  & 
vt  liberurti  fi  t  ei  per  partes  folucce:de  vf  utis  veto  nihil  dicitur. 
Qu;dergocauTa:eft,cur  vfuritotius  fottisnondebeantur. 
fingulis menfibus ?   Hic refpondet  Paulus .•  fde nuiiiero  au- 
tem meafium , & quod elapfi fint, nihil hocad  quarftioncni 
juris  pcrtinet. )  Dtcebam  ^niapaSiaincontinetttifaiiaJifpu- 
■jitiehiineJfecredHntur.  Paulus  hisverbis  fignificat  fe  rdga- 
jum  fenrentiam  ab  /£milio  Papiniano ,  cuius  erat  dflcfTor ,  vt 
fct.bit  Lampridius  ita  fcnfifle :  videlicet  in  Alcxandro  vfuras 
totius  fortis  nondcberifingulismenfibus,propterpa(auni 
conaentum,  qu6  adum  eft  vt  folutio  fortis  per  partes  ficrct, 
v:  non  cogeretur  dcbicor  Kalendis  lanuariis  totam  fortcm 
iVuierc,  quemadmoduraanteacautuni  fuerat.  Hoc  ciiira 
Dadorenoua:urftipulatio,vtdiximus  :  quod  fiaJiedium 
nonefler,vlura!totiusforti's  deberentur  fingalis  raenfibus, 
Scpoft  daodecimmcnfes  duodccies  niuhiplicandaefl^et  illa 
rumtna,  quam totani  aufeiret crcditor pro  vfuris.  Icaque  hac 
paiaionerecefranieftapriori  ftipulatidne.  Eclicec  hoc  pa- 
^uraad  aftionem  ndn  valeat  iitre  Romano  nifi  incafibu» 
cxceptis:  tamendiciturineflcftipulationi,quiaftatim  &  in 
ebntincnti  adledum  eft  poft  ipfahi  ftipulationcm  contira- 
£kam.itaehimaccipere  debenius,quafiexpreflumfueHtfti- 
piilatione  ,&  iii  ea  contincatut  de  folucnda  irortc  quac  rautuo 
dataeft, per pattes, id eft  vt foluat debitor fingulis  menfibus 
treccntos  denarios,  & iti  fingulos  centutri  dcnarios  fingulij 
incnlibusvnurrinUtnrauraptdvfuris,quoad  tardiui  folutio 
Fadia  erit :  ideoquc  pcrinde  eft,  ac  fi  ftipulatus  f  uilfct  Publius 
Mxuinsa  Lucio  Titiofibifoluifingulis  mcnfibustreccntos 
denaiio  :  &fifingulismenfibu$folurinoncfrenr,infingu- 
Jesccntumdcnatiosvnuradcnatiumprovfuris.   Hoc  igitur 

.  X 


paftum  inipfaftipulaticniefrecrtfdituf.&fiGtiltelligitut  aic 
finullum  paftumfubiedlumfuiflct,  fed  quafi  comprehcn- 
fum  hoc  fuifTet  ftipulatione  quod  dcdudlum  eftinpa(ftun» 
conuentum.  Subiicitur  ;  Jgnur  finito  frimo  menfe  frim* 
fenltonisvfurascurrert.      His  vcrbisapertius  declarat  quod 
didlumcftin  propofitafpecie.   Primo  enim  mcnfe  clapfo 
dcberi  aic  vfuras  non  tocius  forcis,fed  primaf  cantum  penfio- 
nis.     Nam  cum  tota  folutip  diftributa  fitin  meaftruales 
penfiones,fecundumhocpa6tum  ,  quocfunrmenfes,  toc 
funt  penfiones.     Si  igitur  nen  foluit  primomenfe,  foluit 
tantumvfurasprima:penfionisvideft,trecentorumdenatio-' 
rum,  videlicet  tres  denarios  ,  non  autcm  totius  fortis ,  fci- 
licettrigintapftodenarios  :  quodcogereturfaceie,  fi  foU' 
ueret  fecunduro  ftipulationem  qu2  continetuc  primo  capite> 
vtiamdiximus.     Naraquia  hocpadtoconuentoreforma- 
turftipulatfo ,  fo!uettantumtresdenarios,quiainccnteno» 
denariosvnumdenariumtantumdebet.     Secundo  |menfe 
autem  fine  folutione  elapfo ,  debebit  vfuras  primx  &  fccun- 
dxpenfionis  ,   ideft,fexcentorumdenariorum.  Primoe- 
nim  mffnfctantura  debebit  vfuras  tfecentorumi  vtdi<£lum 
cft  ,  quiaeo  mcnfe  non  tcnetur  dcbitor  foluere,nifi  tre- 
centosdenarios  ;  profecundo  igiturmenfe,  cum  debebic 
toridem  foluere ,  debebit  fex  denarios  pro  vfuris  primi  &  fe- 
fundjc  penfionis.  Tcrtiovero  menfe  dcbebit  vfurasprimas 
fecundi,&tetti2penfionis.noningentorumergodenario- 
rura,  noUem  denarios.     C^uarto  icem  menfe  fine  folutione 
elapfo  debcbit  vfuras  prims  ,  fccunds  ,  terciar,  &  quarca; 
peiifionis,  ideft,  milie  &ducentorum  denariorum  vfurasi 
quxefHciunt  duoJecimdenarios  :  &ficdcinceps  vfque  acl 
vltimum  mcnfem.Incipiunt  cnim  hi  vfur^e  currrere,  ex  quo 
nioram  faccre  coepit  dcbitor.     Habenda  igitur  cft  ratio 
cuiufquc  mcnfisj&cuiufqucmenftruajpenfionis.     Primo 
enimraenfein  mora  eftrefpedtu  primimenfis,  quofoluere 
debuit.     Secundo  menfe  in  moraeft  rcfpedu  primi  &fe- 
cundiraenfisj&ficdcinceps  :  ratioenimnonpaticur.vtv- 
fucspctantur ,  ant^uam  fors  peti  pofllit.  At  toca  forspri' 
mo  menfc  exigi  non  poteft  propter  paftum ;  ergo  nec  vfura 
tptius  fortis.  Errant  tamen  inquit  Paul.  qui  aliter  fcntirent, 
PAilHmfcilicet ,  i^uodfubieRum  eft  adfirtisfolutionem  tuMtum 
pertinerenon  eiiam  advfurarfim.Qwhas  verbis  oftendit  Pau- 
lus  alios  afleflores  Fuiffe  Papiniano  in  eo  auditorio:  qui  cxifti-. 
raabanMaontantara  virahabcre  illud  padum  conuentum. 
De  Vlpianoautem  hocvidetur  intelligendura,  quem  cuti} 
Pauld  alleflorcm  FuifFe  Papiniano  Lampridius  ait  in  Alexan- 
dro.     Hicautem  quifquisfuit,diflcntiebat,  vtcoepimusdi^ 
cere  ,a  Paulo,  &  cdntcndcb^texdie  ftipulationis  in  propofi- 
tafpecievfurastotius  foctisdebeti :  paftumque  conucntifrn 
bic  tantum  fadlum  efle  dc  fdrte  i  ideoque  ad  vfuras  noii 
pertinere.     Nam  vulgarc  illud  eft  ,  padum  couuenruni 
de  vnarc  fa  (f^uai,ad  aliam  non  extendi.leg.fi  vnus.§.  an  te  o^ 
rnnia.S.depadi.   Atpa<ftumdc  quohicloquimur  ,dcfortiB 
tantuminterpofitumefi.    Infpiciteeniroformampadi,  ne 
vllumquidemverbumceperietisdcvfucis:  nec  enimnume- 
caturformaprimxftipularionisqu^dcfortcfolucndaintcr- 
pofitafuit.  QuidigtturcaufiBeftjCurvfurarrotiusfortisnon 
dcbeantur  ex  die  interpofi ta? ftipulationis?  Alio  etiam  argo- 
jmentovtebanturquifuperiorcm  l?auli  opinioneimpugni- 
bant  :    Pa(5tum  conuentum  taUtum  prodcflTe  ad  exceptio- 
□em  j,  non  ada(^ionem:pa(5i;umenimnonconrinetius  fed 
fa^umtantum.     Hisautcm  obic6tisnuncrefpondet  Pau» 
lus ,  &  ait :  Sed  cumfertisfetiti»  dtlataJti,confi^uens  rH.  ^cafm 
Dicitis ,  inquic  Paolus ,  padlum  conuencum  in  propofica  fpe- 
cie,dcforce  tantum  fa(!iura  efle  non  etiamde  rfuris.ideo- 
quc  fiipulationera  vfurarum  integram  debere  manetc,  qua 
conuenirvtftatim  foluamurvfurs  totiusfortis.  Dico  veco 
egopa(ium  faduradefortcad  vfuras extendi   :   quoniam 
exeo  quodcontincturhocpa(5lo  ,   coDfequitut  id  quod  de 
vfuris di(flum cft.  Si enim  tota fors peti  non  poffit antc  tem- 
pusconftitutumpropterpa(ii:um,  certefierinonpoteft,  ve 
debeantur  vlurx  forcis  antequarii  fors  pcci  poflic.Nam  fi  cre.^ 
ditor  petcret  totam  fortem  Calendis  lanuatiisfubmouere- 
tur  a  debitore  cxceptionc  pa(Sri  ,  quo  conucnit  nc  tot« 
fotspetatut  Calcndis lanuatiis ,  &Iiberumeiiicpecparcos 


«88 

foluercniniirumvtfii'gulisracnfib.-treceDosdenaiios,dcin- 
dc&cumvfurz  debeanturproprcrpoenam  rctatdati  folu- 
tionis  &  moram  debitoris :  is  autcm  non  fit  in  mora  qui  non 
poteft  cogi  ad foluendum :  ratio  veftra  non  fubfiftir.  Qupd 
autemdictur.padumtantumprodcflcadexccptione.Paulus 
ait  ad  rcm  non  pcrtincrc:  8c  quamuis  hoc  vcrum  fic  ipfo  iure, 
tamennondcberivfuras  totius  fortis  primomcnfc  proptcr 
fiStuT»'.  <jMia  fcilicet ,  tn  moraisngn  eji ,  a  ijuopecnmapropter 
ixceptioaempetinonpotel}.  Eft hiclocus communis  de  mora. 
Moraigiturnullaefl.vbinuUapctitiocft.  Deindefubiicitad 
finem :    SedJitjMantitateme}U€mediotemporecolltgiiHr,(^c. 
vbi  occurrir  obiedlioni  qua:  fieri  poterat  aliquando  vfutas  no 
dcbctitantum  ptopter  moram  fadlam,  fcdadic  intcricdlx 
ftipulationis  currerc :  ideoque  euanidum  cflc  quoddicimus, 
totiusfortisvfuiasnondebe-i.quiatotaforscxiginonpoteft 
Echuius  rei  excmpla  funt  in  l.huiufmodi,&  1.  fi  ita  ftipulatus. 
ix(J.deveiborumobl!g.Stipulatusfumatehocmodo:SiTi- 
tius  conlul  fadtus  fuerit,  tum  cx  hac  dic  in  annos  fingulos  dc- 
nadare  fpondcs?  Poftquamenimextiteritconditio,  dccem 
annua  peci  potcrunt ,  non  tantUiO  exdic cxiftentis  con Jitio- 
nis, fed ecia  ex die quo contrafta eft  fHpulatio.  Seddicit Pau- 
lus  hoc  intelltgcdum  efTe  cum  expreflum  eft  intcr cotrahen- 
tesvcdebeancurvfurxancecedencistcmporis,  tuncenimv- 
farae  prqteriti  tcmporis  peti  poterunt :  vt  in  hoc  ctiam  cxem- 
plo,  Egotibi  mucuamdopccuniam.-conuenitvtmihifol- 
uis  poft  annum ,  &  vt  fingulis  menfibus  intcrim  mihi  pendas 
aliquid  vfataram  noraine ;  tocius  huius  tcmporis  vlutx  exigi 
potcrunclicetantc  finemanninonpoflitforspcti.cftenim 
ftipulatioconceptainannum.&devfurisexprcffumcft.Atin 
propofitaipeciecx  ipfa  cautionefatis  apparctproptermora 
debirorishas  tantum  vfuras  dedudas  cfle  inftipulationcm, 
cum  aUud  ( xprefl^um  non  fit.Et  excmplum  adfcrt  Paultis  tam 
de  frudlibus,  quam  dc  vfuris.  Si  cnira  hoc  receptura  fii  in  fru- 
<aibus,cufnonidemdicemusdcvfuris?Exempligrat;a.-   Si 
ftipulcra  tefundum,poftquam  Titius  con(ulfa(itusfucrir, 
pctamquidematefundumficonditiocxtitcrit,  non  tamen 
potero  petere  fruftus  qui  percepti  f unt a  teropo rc  quo  con- 
trada  cft  ftipulatio,fed  rantu  a  tepore  exiftetis  coditionis.  At 
fia  te  ftipulatus  fuero  fundum&  totius  eius  temppris  fru- 
ftus ,  pcftquam  Titius  conful  fa<ausfuerit,  non  tantum  a  te- 
porecxiftentis  conditionis,  fedeciamatempore  concradz 
ftipulationisfru6lus  potero  petere.Quo  aute  pat^a  infint  fti- 
pulationib.videl.iurifgecium.ff.dcpadis.&noftroscomen- 
tarioi.  Et  hadenus  quidcm  ad  l.ledta.Sequitur  alius  locus, 

J)ea£ii»fte  qHaexmutuocom^etit. 

Cap     VI. 

EX  mutuo  nafcicuradioquxcerticonditflio  appcllatur, 
vt  luftinianusaitticquib.mod.recontr.oblig.     Siquis 
enim  alicui  mutuam  pecuniam dcderit ,  eam rcpctet  per  cer- 
ti  condidlionem.  Sed  cur ccrti condidlio  dicitur  cflc hacc  a- 
Codiaio.  €t\o  ?  In  primis  fcicndum  cft  omncsadionesinpcrfonara 
^nid.      condidlioncs  dici.§.appcllamus. Inft.de  aa.propterca  quod 
condicerc  prifcalinguafignificatdenuntiare.-fiebatauteir'  o- 
limfolennitas  quadamindenunciando,antequam  aduci- 
ins  aliquem  aftio  inftituerctur,  Quat  cum  ita  fint ,accidit  vt 
qusdamadionfsinperfonam  hocnomcnvt  proprium  re- 
tinuerinr.cuiufmodi  eft  hxc  aftio  de  qua  loquimur,qua  ideo 
dicitur certi condidio  ,   quia  ccrtum  vt  mutuum  rcpetitur : 
cuiufmodietiameftcondidioindcbiticum  quis  indcbitum 
pcr  crrorem  foluerit   :   nec  non  &  condiftio  fine  caufa, 
condiftioobturpemcaufam,  condiftio  exlegc,&aliaehu- 
iufmodi,de quibus dicemus propiiis locis.  Itaque  dicicur h^c 
adlio.cercicondidlio.quia  perhanc  certum  petitur.  Scm- 
percnimcertumeft  quodpctiturcxhoccontradu.  Exem- 
pli  gracia;  Ego  tibi  do  certum  ponduS  olei,ccrcam  menfurara 
viniaut  frumenci ,  certumnumccum  pecunis,vt  mihitan- 
tundem  reddas  :  non  poteft  maior  cercicudo  efle  in  vUa 
obligacionc.  Hscautcm  adtio  licetdctur  cx  mutuo,  quia 
tempercertum  eft  quodex  mutiio  debctur  .•  tacnen  com- 
petic  ctiam  cx  aliis  caufis  ,   vcluti  d  ex  alia  quauis  caufa  cct- 
tum  pctacur,  vcdicitur  in  lcg.ccrci  condidlio.Ceodem.     Sed 


FrancfDuareni  Comment. 


« 


quomodo  cognofccmus  an  certum  petatur  an  incettum  f  c*ru 

DocecPaulusini.certum.ff.co.Cercacnimquanticasinquit,  f*""'' 
dicitur  vel  ccrca  fpccies.cum  apparer  quid,quale,quantumq-,  '*^'j^^ 
fit  quod  deducicur  in  obligacionem,  Id  autem  appatct  vcl  ex  ^„,„] 
nomine  proprio  quo  rcs  appclljtaeft,  vel  excertadcmon-  di^nofi 
ftratione.  Parum  enimintcreft,  certa  demonftratione  res  »<"•• 
defignerur,  an  proprio  vocabulo  appciletur  vt  intcUigamus 
quid,quaie,quantumquefitdcduftuminftipulaiionem,leg. 
ftipulationum.ft.  de  verb.oblig.&  lcg.  vbi  aurem .  co.  tir.  vbi 
hudocum  accurate  cxplicauimus ,  idco  nihil  refcrre  ait  Pau- 
lus,  fuonomine,auc  eademonftrarione,&c.quafidicattan- 
tundem  przftarc  dcfignationem  rei,quantum  ptoptium  vo" 
cabulumtei.  Quptiesergocertumvenit  in  obligationem,  ^^^^^  ^" 
tuncdacuthxc  iOtxo,  quzdiciturcerci  condidtio:  nihilque  dtait 
tcfercanexccrtoconcradbu,  vclincerroquidpctacur,  quia  ^«w* 
tancuminfpiciendumeft,anidquodpecitutcertumne  fican  """ft'_ 
incertum.  Concradkus  cercus  dici  poteft,  qui  propriamap-  '**'' 
pellationem  habet :  incertus  qui  nomfne  proprio  carct ,  vt  1. 
I  .fif.de  acftimat.a6t.Sed  potefl  etiam  hoc  alio  fenfu  accipi :  de 
quo  abunde  dixi  in  interprctatione  di6t.l.vbi  aute.ff.de  vetb. 
oblig.  Nam  plerunque  contingit ,vt contradbus  incertus  fit, 
id eft,inccttum  quid  contineatj&nihilominus ex eo  contra- 
(k\x  certum  petatur,ideoque  boc  cafu  nihilominus  decur  cer- 
ticond;(f^io.  Exempligracia,  fifimftipulacus  fru(ftusnafci- 
turos  exaliquo  fundo,  cum  inccrcum  fir  qui  frutftus  naicituii 
fint,licecpoftquamfrudusnatifuerinr,idquodinccrcume- 
rattemporeftipulationis  coax.tiGts  incipitcercumefl'e;po- 
tero  ne  eos  peterc  certi condidlionc  ?  Non  dubium  eft,  quia 
fi  habeamustationemcontra(flus,dicendumfichac  a(Si:ione 
illud  peti  no  pofIe:quia|incectii  deduifiii  eft  in  ftipulationem. 
N6  cnim  apparec  quid,quale,quancijq;  fTc  quod  ftipulacione 
continetur.  Exiftimotamencerticondi<ftionempofre  m;hi 
competete,  quia  ccrcum  eft  quod  nunc  dcmum  pecicur,  licet 
fuericincertaftipulatio,  &eius  contrahendxcempore  non 
3pparueritquid,quale,  quancumque  efretquod  flipulater. 
Cur  igitut  dicit  luftinian.cx  incetta  ftipulacienc  a(5lionem  ez 
ftipulatucompccere ;  exccttavcroftipularione  certicondi- 
<Slionem?§.i.dcverb.oblig.  Scdnotandumcft,  cumdici» 
musexftipulationeinccrracopeterc  atflioncm  exftipulatu, 
fic accipiendum  cflc,nifi  quod  incert um  erat  cempore  ftipu- 
latiotjisconcra(5ta:,  certumpofteafucficcfFeiflum,  icavceo 
tempore  quo infticuicur  atflio,  cercum  fit ,  vt  dicemus in  l.Si 
quisccrcum.  z^.ff.  eodcm.   Kt^e  igicur  aitVIpian.inleg. 
certicondi(fi:!0.  HdcaUiocompetitex  omnicaufa,  ^ex  omni 
chligatione,  exejuacertHm  petitnr.  his  enim  verbis  oftendit 
lurifconful.  quad dicic de caufa,  de obiigacione  htc  effc  acci- 
picndum,  vt  exquacunquecaufapetatur,&ex  quacunque 
obligarionc  agatur,dctur certi  condi(ilio,  fi  modo  cercum  fit 
id  quod  ex  caufa  petitur,fiue  fit  ex  cau  fa  legaci^fiue  cx  malf  fi- 
cio.  Dcindcfubdicineademlege  :  Sedeijiexfenatufionfitlto 
AgetMr.  vt  demonftret  hanc  ctiam  acSlioncm  compecere  ci, 
c  ni  dit  cAx  a(Sliones  non  dantur ,  fed  vciles  cancummodo,ve- 
'icicicuirefticucafichzredicasexcaufa  fideicommifli:  cum 
tiiim  proprie  hircs  non  (dicatur  ,    fed  hiredis  loco  ha- 
L  'acur,l.reftitiita.ff.adScnatufconf^Trcbcll.dantuiei  &in 
t   mvtilesadlione& 

Huiusauiemccrricondi(flionis  variaexempla  reperiun-     ,.- 
tur  fub  hoccicul.  qua:  nos  hic  breuitcrexplicaturi  fumus.v-  „„ Vrr. 
num  cft in lcg.  fi  quis ccrtum. z 4.ff eod.  Ex ftipulatione du-  tMm.ff. 
plex  nafcitur  z(k\o :  nam  fi  ftipulatio  contineac  cercum,  datut  »»d. 
certi  condi(5lio :  fi  vero inccrcum ,  a(3:io  ex  ftipulacu.   Aic  ica 
que  Vlpian.cumqui  cercum  ftipulacus  fucric,nonidcx  fti- 
pulatuat^ione.fedexcercicondidtioneperfequi.  Hincno-  -'<*'**«» 
tandum  eft  vecercs  valdc  relieiofos  fuiffein  diftineucndis 'l"^**  . 
a(ltionibus.      Nonenimlicebatolimvllaactioae,  cxpctiti,  tamreli* 
nifinomincadlionisexpreflo  &cdito.  Quodidcoabiis,vt  /#/««- 
credibile  eftjvidcrurfuiffe  infticutura,  vt  macurandi  occafio- /'■'.^* 
ncmprzberenclitigatoribus,  vtquc  nemo  facilc  adlitigan- 
dum  acccderec,nifi  certofciret  aliquam  ccrtam  a(Slionem  fi- 
bicompetere.  Icaquepropccrcommerciumhominumquo- 
niamalicqui  pleraqueconfcquebancurincommoda  ,  pro- 
diczfunc  quzdam  adlionesgeneralcs  ,   vcccrti  condidlio, 
quocies  fcilicec  certum  dcbcrecur  exaliqua  c.-iufj,vc  nullus  fit 
titulus  alius  a(5tionis  requiiendus  :  tum  dciade  proditum 

eftaliud 


In  Tit.  Sicertimpetattir. 


%%9 


eft  aliud  genus  agcnili,  cuiiis  maioreft  vfus,  videlicet  cura 
prxrcrip:i$vcrbis.1gitur.  Nimpl.cranquedabitare  quis  po- 
tcft  an  certumfitin  obligatione.anincertum.necfacileeft 
difcernere,  vt  fatis  apparetcxL-g.vbiautem.&l.ftipulatio- 
num.  S.  de  vetborum  obligat.  &  mcidunt  multa:  quiftiones 
in  qnibus  definire  non  pollunt  lurifconfulti an  certum  an  in- 
certumfitquodcontineturobligatione.  Hodie  tamen  non 
folet  adionis nomen exprimi ,  ledfadum ipfum narratut  Hc 
cxprimitur ,  &  adlio  in  id  quod  fadum  eft,  concipitur :  idco- 
que  f  sicmus  diccre ,  verbis  in  fadum  conccptis  agerc.Dc  hls 
'^'-  '"■  nospleniusahbidiximus.  Aliaexemplafuntinlegcerncon- 
,,^*r  di;fiio.§.quoniam.  Exeoquoddiximus.cercicondiaiionem 
\"tnii.  non tancum comretei c ex mutuo ,  (ed etiam  cx  oblignione 
qiisEverbiscontrahi:ar,pncaperftipularioncm,qua:up.>te- 
tat,  fi  quisnnmersucnt  pecuniaraexcaufamutui,&itdfti- 
pur.tuifi  ,vtib"pal;uioi>uuiiisfitob  variascaufas  ,  anpoiTic 
agicertiLondiaiofie.  Totushiclocusanobiscxplicacus  eft 
fiiperior;bu.slocisinint'rpretatione  leg.fi  itaftipulatus.iitf. 
§.  Chryio^^oaus.  dc  verborum  obligacion.  veluti:  ego  tibi 
luutao  dedi  decem ,  &  ftipulatus (um  ea dccem  reddi  Ticio ; 
cum  cctcum  fit  eam  ftipulationem  eile  inutilem.anfakem 
potero  agere  ex  numerationc  ?  &  ait  lurifcunfultus  certi  con- 
didiioncm  compctere  ex  numcratione.  Sequitur  aliudex- 
emplum  :  Jdemerit  Ji  apuptllo,  &c.in quo  ftipulatie  nulliui 
eft  momer.ti ,  &  nihiloroinus  cx  mu^uocerticondiftioda- 
tur.  Sn.-it  &  alia  in  eadem  lege  exempla  ,  qus  quia  facilia 
funt,  &huc  referri  poflLinr,  nonperfequemur.  Pergamus 

^  ^    iamadalia. 

wJhS  Aliudexemplumcftin Ieg.fi eumfcrnum.z^.  SeruusSti- 
*'  ihus  tcftamcnto  cuiuldam  tibi  lcgatus  fuit  :  egocredebara 
eum  m;hi  legatum  fuifie,  ideoque  ab  hacrede  cum  confcquu- 
tusfum:  deindeeundem  vcndidi;qua:ftiocftanprctium  re- 
di(ftum,i^=eavenditionc,iscuiiIlc  (eruus  vere  lcgatus  fue- 
rat ,  pi  liti  ,1  mepecere.  Videturisomniaiaione  dcftitutui 
eft'-.  In  priniis  enim  adueifus  mc  ci  adrioinpetfonamnon 
comperic ;  nam  nullura  negotium  intcr  rae  &  eum  vnquaoi 
conttsiajitieft^acftioinremmultominus.  Nam  ctfi  pofle- 
direruuiT),cuiusdominus  fueratf3<auslegatarius,I.a  Titio. 
ff.Jefurt.ideoquepoteratvindicate:tamefinuncnon  polFi- 
dto  ,  quiaeumvendidi,necdoIo  defii  pofliderc.  Deinde 
aclio  in  i  em  datur  aduerfus  eun»  qui  pollGdet,  vel  dcfiit  pofli- 
dere.  E^^o  eum imprudens ,  vt meura , vendidi :  confcquens 
igicar  tft  aducriura  me  nullara  aftionera  tibi  compeccre. 
Hoc  exv-mplum  nosadmonctquam  vcrnmfitidquodano- 
bisiam  dic^umeft  ,  tKagnamelTe  vcilitacem&neceflitatera 
h>;i'-is  condidlionis ,  quoniam  acciditvt  ea  detur  orani  alia 
sdionc  deficiente.  Hic  enini  cum  omnis  alia  a6lio  dcfi- 
cerer,  viderunc  Iurifconfulci,caufam  iuftam  cflc  obligationis, 
vc  is ,  fcilcet ,  qai  recepcrat  prccium  ex  vcndicione  alieni  fer- 
ui ,  id  reddsre  cogefciur  :  vt  non  mirura  efledebeacfihoc 
catu  recipta  fic  ccrciconcii<5lio.  Dcxquirate  autemhuius 
ob!'3.uio"nisnuIIadubitatiocft  :  quidcnimiquiuseftqiwm 
m;hi*pretiura  rei  mes  reddi  ,  quod  ad  aliura  pcrucnit  ex 
caufa  iuccatiua?   nam  co  moituo  dominus  agere  nonpof- 

fec. 
ai.  p  Aliudcxepluraeftinleg.fi  &mc&T(Bum.f!.eo.petcbas 
^tnt^  ame&  aTitio  mutuatupecuniara:cutnquepccuniaranon 
-ftium.  iiaberemus ,  iuffi  cuidam  debitori  meo  vtcibipecuniamda- 
ret.  Is  ftatira  fe  daturum  promifit ,  te  poftulantc,  quin& 
dcdit.  Tu  autcm  putabas  eura  Titiiefle  debicorem&pto- 
poficara  crar  tuum ,  vt  Tirio  non  mihi  obligareris.  Qnsritur 
anmihicompetataiaio?  AitCelfus,probabiliuseflevt  mi- 
hicoropctat,&tuobIigeris.  Sifubtilitatemiurisfpcderaus, 
millaadtiocompererepotcftadocrfuseuraqui  mutuam  pe- 
cuniata  accepit.  Primum  enim  non poteft  competere  a^io 
Titio  ,  quia  eius  pecunia  numerata  noa  fuithuic  dcbitori: 
non  potc  ft  etiam  altcri ,  qui  iufllt  fuo  dcbitori  vt  hic  mutuam 
pecuniamdarct,quiaisquiaccepitcrrabat;cummutui  obli- 
aatio  non  nifi  intcr  confenticntes  contrahatur,  Scd  quia 
iniuftum  erat  huic  cumaltcriusincommodolocupletiorera 
fieri,daturei  quidelegarataductfus  debitoreraadtio,cuius 
etiara  pecunia  ad  eum  pcruenit ;  nulla  cnim  iufta  caufa  eft 
cur cam  rctincat : idcoqueetfi  fubtilitas  iuris refragetur ,  ad- 
ucrfus  dcbitorcm  adcam  rcpetendam  competit  a€lio ,  id  cft. 


ccrticondiaio.  Dubitsftdum  enimfloneft,  quin  hocacci- 
piendum  fi:  de  ctrci  condidi.^ne ,  alioqui  hoc  caput  non  pcr- 
tineret  ad  hunc  ciculum.  Notandum  igitur  eft,quocicsres 
mea  ad  aliuai  peruenit ,  ncc  iuftam  caufam  habet  eam  reti- 
nendi ,  dati  m>hi  aduerfus  cum  certi  condidiiotiem  :  quo4 
obferuationedigniffimum  arbittor.  Idem  dicitut  1.  ("eruus 
cuiufdam.  fF.  de  condid:.  indeb.  &  I,  perpetuo.fF  decondicb. 
obturp.cauf. 

Aliud  excmpfum  eft  in  leo;.  5 1 .  fetaum  tuum  imprudens.  f^^-'^ 
ff.eo.  Egoferuumquendam  bcichumqui  tibi  furreptusfue  {7''*'' 
rat ,  imptudens  a  fure  eini  br.na  fide,  ideoquehunccrede-  Vm 
barameumcfli.     Isautemcutn  foleret  negociari  nomine 
mco,quafifeiuusmeusefier,eu^.icq'aendam  alium  feruunt 
Pamphilura  nomine  ,  cxpecf.i-oquodadteperiinebat,  qui 
mihi  crad.cus  eft.  Dominus  Scit h:  vuk  Pamphdum  eraptum 
a  fuo  feruo  peterc.  De  Scicho  enra,  cmpto  aiure^dabiura 
non eft qum  fir domini: de  Pamphilo  quiritur.  Cetcum au- 
tcm  eft  Scichi  dominum^,ndicare  hunc  Pamphilum  no  pof- 
fe,  cum  dominus  cius  non  fic.nec  ei  fit  cradicu.sv  t  nec  Sticho, 
led  mihi  qui  Stichum  bona  fide  p;.flidebam :  craditione  enim 
rsj  dominia  acquiruntur.  Ex  his  confequenscft,  ataioncra 
non  compecere  doraino  Scichi  ferui.qui  feruura  pofteriorcra 
erai;fedtamenquiaiequumeft  euranoa  fraudari  re  acqui- 
ficaperferuumluum  ,cifuccuriicur.  Hocexcmplum  aSine 
elt  fupetioribus  ,  in  quibus  quxritur  andeficiente  omnia- 
dione  adio  detur  condidiciaproptersquitatcia.  Sibinus 
&Caflius  aiuntdominumpiioris  feruiqui  furreptus fuetat, 
ideft,5r'chi,pofleamecondiccrcP3mpfeiltun,  non  aurcm 
vindicatre  :  quia  vindicatio  ccmpetit  domino,quipotefla- 
gefeaduetfu-,pofleflbreaiaddominiuracransfercndura.Iu- 
lianus  videndu'.!  efle  air ,  ne  atftiointegra  maneatdomino 
aduerfus  vcndicorem  fcrui:  iiqucaffiimatcumaliquadubi- 
lationetamenacdiflidcntia.  Sententia  igitur  lulianifuir,  fj 
velit  dominusfetui  farrepti  r.dueffusvenditor£m  Pamphili 
agcrcvt  pofll] t  h  X ir.odo ,  Tu  veodidifti illura  feruum  feruo 
meo:  cumque  exeoconrraitu  »<aiomihiacquifi:afir,peto 
vt  cum  feruum  mihi  tradas.  C^id  fi  iara  illam  tradidir  vendi- 
tor?  Ataionecxemproaducriusvenditorera  agetdominus, 
&  venditor  condidlione  indibiti  aduerfus  pcfleffbrem  ,  vc 
teJdacindebicumcradicumfcruum.  Siautcmdominusnolit 
agercadione ex  empto,  pocerit  vindicare  peculiarcs  niiraos, 
fi extcnt.  Nam  hic proponitur,  vt  diximus ,  Pamphilura  fer- 
uum  empcum  elTe  ex  peculio  Srich; :  quod  non  poruic  aliena- 
te ,  neccius  dominium  transftire  in  craptorera.cum  non  ha- 
berethbcrameiusadminiftrationem  :  fedfinumminonex- 
tentjvindicarinonpotcrunt.  Additautemaddiaum  lulia- 
ni  Paulus  ,  acque  fententiam  Juliani  verara  eflc,  fedtamea 
domino  Scichi  ataioncm  cx  empco  aduerfus  venditorem, 
non  alirer  competcre  ,  quam  fi  ei  pretium  folidum  prxftite- 
rit :  quia  cum  ratum  habet  contra(!ium  venditionis ,  idque  fa- 
lis  oftendac  agendo  cxemptoacuerfus  vcndirorcir  ,confe< 
qucns  fit  vt  etiara  cxcmptoceneacur.  Sequicurinfine./^rf- 
ratusfum  ,  ideftvendicor.inhoc  enimcafu  adioneraetiam 
non  habec  dominus  lerui  furre  pci ,  aduerfus  venditorem ,  et- 
iamfi  iam  foluerit  bonsfideipofleffbri,modovenditorpa- 
ratus  fic  ei  priftare  adionem  qui  fibicomperiraduerfusbo- 
nifidci  poilcirorem.  Compecit  autem  cot.di<ftio  indebiti. 
Circa  hanc  a(Sioncm  qusritur, 

Cui  dr  aduerfm  quemcom^etat  aciioexmutuo. 
C  A  p.     VI. 

CErtum  eft  hanc  atfbionem  ei  competere  quipecuniam 
numerauit  aduerlus  eum  qui  mut  uam  accepit ;  idque  fa- 
tis  pctfpicuum  eft  cx  his  qua  iam  dixiraus.     Scd  quxritujc 
fi  plurcspecuniara  mutuam  dedcrint ,  an  detui  eisattlioin 
fotidum,anveroproparfe?  H.i:cquaeftiotradlaturinlcg.9. 
hic.   Qirdim  Romanus  in  Galliamuiuam  pecnniamdcdit  jHi  d 
cum  cjuudara  alio,  dequaconuenuvtRomar  foluarur.  Ad  tcmOA 
dicm  fi  non  ibluatur  Romae ,  quiritur  an  vnus  cx  bis  m  fcli-  i»--^"' 
dumpoflSragerccerricondi<itioneexmutuo:qmaobiicietur 
ei  quod  folus  non  dederitpccuniam.  Hicdictcur  non pcfTc 
eura  aeere  infolidumnifiaAum  fuericvtinfolidumdtbeA- 
^  FFf  - 


85  3 


Franc.  Dmreni  Qomment, 


tur  finguUs  pecu«ia  ,  vcl  ei  mandatum  fic  abaltero  vtagac. 
\ixc  igituradio  datureiquipecuniatnnumerauit.nccquic- 
quam  refert  an  in  rcs  alienas  pccuniam  acceperit  mutuim  is 
^^  "^y^   aducrfus  quera  ex  mutuo  agitur ,  an  vcro  in  oegocia  propria, 
'    '      '  .vtdiciturinleg.cuaiqui.hic.  Eg®atcpetopccuRiam,quanx 
ribi  mucuam dedi  .•  «ducrfus  raeam  adtioncm  ita  te  tucris ,  vt 
dicasnontcconueniridcbete.quiaaccepiili  cam  pecuniam 
amcin  res  alienas^&forteita  didumfuicetiaiainnegocio 
contrahcndo :  quxritur  an  nihilominus  adueiius  te  adiio  mi- 
hidctur?Et  dicitur  mihi  competere:quia  etfi  teftatusfis  fc 
eam  pecuniam  in  res  alienas  accipere  ,  tamen  quiaalterius 
conternplationc ea pecuuia numerata  non  cft ,  competit  c6- 
diifHoaducrfascc.  Sedfitibiaherius  contemplauonc  ea  pe- 
cunianumcratafueritjnonpotcfoaductfuste  agcre.  Vnde 
quaerirur  an  s-duerfuscumqui  fubicripfitoutionem^poffit 
edio  compercre  :  hsc  quaftiotradiaturinieg.mutux.  14. 
tH» Uic*  ^''-"  '''bitiicitur,  fichirogr^phum  confcriptum  fit  demutua 
pccnniaquibufdamcre>iita,&aliquiscichirographo(ubrcti- 
{)ferir,Tieccin'amerat3fiie!iipecunia,nonteneri  eum  pro- 
ptcrftibfcriptionero.-quiafotrcis  fnbicripfit  tanquam  tcftis 
«ncir.oriioufa.  Nonigiiuridcopofletconucniriquodcon- 
^enfcritfubictiprioni.nilift  pubtiointctueniat.Ex  his  con- 
/cquitur  ,fi  is  qai  mutuara  pcci-.iii.un  accepit ,  candcm  pecu- 
niam  alii  mutuam  dcdetit,  nonaducrfuspoftcriorcmdebi- 
torem  ,  qui  a  me  non  accepit  «lutuanu,  competercmihia- 
Ailno   dionem  ,  fed  aduerfas  cum  cui  pccuniam  nuRieraui.l.  non 
tiilHerfm.  aducrfiis.  15.  hic.    Ego  mutuam  pecuniamtibidcdi,camrc- 
^"'         pofco  mihi  reddi  per  ccrti  condidioncm  .•  ais  tc  illam  alii  de- 
diire,atqucideoccmtrail).umpotiusmihiagendumcftc:qua- 
riturquidiuris  fit .'  Refcribit  Imperator  non  aducriuscam 
qui  pccuniam  habcat,  fed  aduerfus  cum  cuipctuniam  nume- 
meraui  ex  cau(amutui,mc  adioncmhabcre.  Hxccnima- 
^aitnts  (^,oinpetfonameft,non  inrcm.  Hocautcm  intercft  inrcr 
n/s^ sa  a<^'oRcm  in  perfonam  &aAioneminrcm,quodillaperfo- 
re  ^uid   namfequiturccmquanegociumcontrafiumeft  :  ha:c  vero 
dijftrit.  jpfamremiVtqnifquiseampolfidetconueniarurj.adlionum. 
i4.ff.dcobIig.&a6t.  Dubitandumautcmnoncftquin  hic 
adio  fitin  pcrfonam.Nam  dominium  pccunix  ctedita:  in  ac- 
cipieoccm  transfcrtur  ,  &  dans  nullum  ius  amplius  in  eam 
remhabec ,  fed  pcifonam  tantum  accipientisobligatamha- 
bct  ad  rtddendam  pccuniam  qux  mucaodatacft.  Ratioi- 
gitur  non  patitur  vt  aduetfus  eum  ad  qn.cm  fcrceearesare 
perucnit  agara.  Simile  eft  quod  dicicurin  !cg.cum  qui.  15.  in- 
ira^deobligat.&adl.vbi  hiceftfpecies:  Is  qui  mutuam  pc- 
€un!amdcdcratvoltbataductfuscumageie,ad  quem  a  fuo 
debitorc  ea  res  pcrucnerat.EtieicriptumtftjnullarBriad- 
iierfusillum3i5iionemcon-pctcrc.Huic§.Lucius.ctiam  pcr- 
tin«tl.  vltim.fF.deconttab.empt.inquadicitur ,  aiStioncra 
perfonalem  nonfefjuircm.  Tcm  hipromififtidarurumcer- 
tam  frumcnti  quantitatem  aBnuam  ei  iilo  fundo :  deindc  il- 
lura  fundum  aiienafti :  non  poflumagere  aducifuscmpto- 
rcm.  Nam  hica^lio  eft  perf  ralis  :  haccnimpromifEonc 
fundus  mihi  nonobligatur.  Qpodfialiquaeflethypothcca, 
illafequercturrem.  Idcmdiciturinleg.i.S.fihafres.fi.adSe- 
nacuiconfial.  Trebel.  Ex  his  quajiaiBdiximus  nafcicurquat- 
ftio.  Si«niravninumeratafitpccunia,&aliiquibusnonnu- 
merata cft  ,  cauerinc  fe  eam  pechniam  accepifle  ,vel  fi  caacio 
confcripcaficoroniumnomine,ideft,ctiam  eorum  quibus 
pccunia  nuracraca  non  eft ,  an  haec adio  aduerfus  omnes  co- 
^il.p  pctercpoffic  JHzctradaturl.nonfinguli.f.bicvtdiftinguit 
vofmgu  jtnpcrator.  Vidcndum  enim  eft  analii  quibus  pecunia  nu- 
merata  non  cft,  conftituerif\tfcrcosdebcndi,velfidciufre- 
rint  pro  eo  o\\  eft  numerata .  nam  fi  ftipulatione  folenni  con- 
ftitucrintfcrcosdebendi,vclfideiuflerinr,  dubium  non  cfl 
^         qrrin  obligcntur.  Tcnenrur  cnim  ftipulationc  qiiae  vetbis 
conrrahitur.  QuidfinecfidciufTerint,  ncc  fe  confticuerint 
reos  debendi ,  (cd  cancumcauerincfepccuniaraaccepiflecx 
caufa  mucui  ,<]UEcamenrevcracisnonfuicnumerara,  fed 
Depecu-  vni  cancumi    Refcribic  Imperacor  ,  poft  biennium  coscc- 
tdunon   ncri  proptcr  conucnrionem  :  anccbicnniumveroniinimc, 
proptcrcxapriotvcmnon  numeiatx  pccunis.  Namfiquis 
caucat  fc  mutuam  pecuniam,acccpiflcproprcrfp£m  numc- 
rationis ,  quam  non  acccprt ,  &conueniaturcxc3cautione 
incra  bicnnium  ,  poc^ft  obiiccre  cxccptioncm  quse  dicitur 


m»mera. 
t/l. 


pecunijenonnumeratx  :  poftbienntura,eamexccpcionejn 
opponcte  non  poteft  ,  &dicitur  obligatus.  VidctituI.Cod. 
de  non  nuiaerata  pecunia.  In  eadem  lege  dicitur  ad  fin.  Si 
is  cui  pecunia  numetatacft,  caucritfeoleumacccpifle,  non 
polle  ab  co  olcum  pcti,fed  id  tantum  quod  re  vcra  datum  cft. 
Pluscnim  valct  quodagitur  quam  quod  fimuiate  concipi- 
cur ,  de  quo  e^l  titul.  infra ,  vbi  hunc  locum  tradacuii  f u- 

mus.  utrtd. 

Poftrerao  notandum  cft,  hincadionemcompcccread-  temtri, 
acrfushxrcdcseiusquiexmucu»obligacuseft,  ponionibus  «>»/«« 
hxrcdicariis  :  &  hoc  perpecuum  cft  in  omnibus  contradli- ^«^' 
bus  &  obligacionibus ,  vcead;mobligaiionetencanturhi-  ^\J^^^ 
rcdesqua  renebaturdefuncius:  &  fiplurcsfinthxicdeste-  ^;^_    ' 
neantur  proportionibus  hxreditariis,lcg.i.§. exhis.ff.de 
vcrborum  obligarionib.  Et  qui  ex  maiori  parie  fun  t  hxrcdcs, 
cxmaiorictiamparrcconueniancur.  Namexpcrfonahatre- 
dum  no  mutaturcondicioobligacionij.Adlcgacatiosautcra 
vel  alics  qui  in  rcia  fucccduut ,  non  tranfit  hxc  obligatio. 
Vndediciturinlcg.i.hic,  non  debete  rationetD  habcri  prx-  .^dli, 
Icgatorura ,  cum  agitur  aducrfus  hxredcs ,  fed  quota  ex  paite  *" 
quifque  hxres  fic.     Teftacor  force  prxlcgauic  fundum  cui- 
piam,  &  inftituit  eum  hxrcdcmcumquodamalioexzquis 
partibus ,  ao  is  qui  prxcipuum  faabet  fundum ,  maioti  ex  par- 
te  teneatar  crediteribus  hxreditariis ,  quara  ifi  cum  quo  io- 
ftitutus  cft  hzres  s ait Imperator  eura  non  tcaer;.     Non  e- 
nim  pro  modo  emeluraenti  ,inquit,quod  quis  capic  ex  bonis 
defunfti,  ccnecur  crcdicoribus  hxredicatiis ,  fed  ciculo  qu* 
id  confccucus  fucric.  Similis  locus  cft  in  leg.  pado  fuccciro- 
rum.fupradepad.&l.ea^ux.fup.farail.cicifc.  Sequcnslcf 
cuseft, 

DeoffcioiudkisinhacAEliont». 
C  A  p     VII. 

IN  oranibus  ai^ionibus  quxri  folet  quodnam  fit  omciultt 
iudicis  ,  &  quxftiones  tradtancuthisiimilcs  dequibusia 
citul.dcoffic.iudic.inlnftic.  Videndum  crgocftquxper- 
tineant  ad  iudicis  ofEcium  in  hac  certi  condi6tionc.  Ecin 
primis  cercum  eft  iudicis  officiumefrevc  condemnet  tcuBs, 
qui  mucuarapccuniamacccpic,adeam  rcddcndamcrcdicori. 
Ad  maiorcra  enim  quancicaccm  quam  qux  numcracaeft, 
uon  poccft  iudex  condemnare.ecfi  id  nominacim  caucura  fic,  ' 

l.rogifti.§.ficibi.ff.EgoCibideccmmutuadedi,  &  conucnic 
vc  mihi  vndccim  reddas:adiudici$officium  perrinccvccon- 
«kmnccreum  ad  dccem  cancum  qux  numcraca  func ,  non  cc- 
iam  ad  vndecim  ,  quamuis  nommatimconucnerirvc  vnde- 
cimdebeancur.     Racioeftin leg.fi  cibi.fF.dcpad.  Obliga- 
tio  cnira  mucui  re  concrahitur,  vc & diximus :  ergo  & qua- 
tenus  datinn  cft,  eacenus  cancum  obligacio  ccnctahicur.  Hoc 
tamen  non  ita  accipicndumeft  ,  vt  Ualiquidconuencritde 
vfuris  foluendis  ,  non  fiat  condemnatio  ad  vfuras.  Nam  fi 
conucneric  vt  aliquid  harura  nomincpcndacurobnumera- 
tam  pccuniam ,  hx  venient  incondemnacioncm,  fi  ftipulacio 
incerccfT^rir ,  qux  in  his  caufis  fere  neccirariacft,leg. ) .  infra, 
de  vfuris.  Plerunquccamcndebencurvfurxexfblopadlo.l.  txtitti» 
fruracnci.infra,devfuris.&l.eriam.cod.tic.  Necobftacqiiod^'«!'«'^ 
re  non  vlcra  concrahicur  obligacio  mutui  quam  inid  quod  '""^'^ 
dacum  cft  :  nonenimpecicurhxcvfura,canquam  dcbicaex  ^^^^^. 
niutuo,fcdcanquamdcbitaexftipulacione&ex  conucntio- 
ne  muctio  accedcncc  :  in  quibuscafibusfolaconHcnciofine 
ftipulacioDefuiHcic.  Sic  cft  incelligeudal.cogafti.§.fitibi.ff. 
dcpa^. 

Secundo  officio  iudicis  continccur  inhacaftioncvccon-  •?»■«<?•» 
demncc  rcura  adfiudus  &  acccflioncs  fi  calis  res  fit  debi-  V°""r 
ta  ,  exqua  fruftus  naftantur.     Exeroplum  t  ft  in  lcg.  cum  ^,"„, 
fundus.  3  i.if.     Cum  funduspeticurpercondi6lioncm,of-  cimiih*^ 
ficio  iudicis  contincturnontantum  vccondcmncteumvn-  «/«r. 
depetitur  ,td  fundum  dandum  ,  fcdctiam  adfrudus  fandi, 
quiex  tempore  litis  conteftatx  pcrcepti  funt ,  id  eft  ex  quo  lis 
cum  reo  contcftatacft.Ec  hoc  ica  obferuari  fclct  in  omQibui 
ftri<5tis iudiciis ,  l.videamus.  2.  de  vfuris.  vbihxc  aflignatur 
diffcrentia  inccr  ftrida&  bonxfidciiudicia,  vcinftii(itisiu- 
diciis  fcH(^us  dcbeancut  4  ceropore  licis  conceftatx  ,  iuiu- 

diciis 


Iri  Tit.  Si  certMmpetatur, 


■siu- 


diciis  vcro  bonacfidei ,  extempotemorje.     Latiuseftiudi- 
cis  ofticiuniinbonaEiiieiiudiciis>qiiaminftiid;is.  Ccrtum 
autemefthanc  a(5Vione«»  bonsfidcinonefle.  Adionume- 
nimbonx  fideicatalogus,  quirccen(eturin§.a(ftionum.de 
«61:  inlnftit.hancnoncomprehcndit.   Striifti  igitur  iuriseft 
hsccondiuiioj&prajfertim  cumexmutuo  datur.  Dicitau- 
tcm  PaiiLis  d.i.cum fundns.  Caufa omnii.  Hoc  verbum  vfita- 
tumeltapud  Iurisconfultos:eftenimvocabulumartis,quod 
''"uid    vixrepericurapudaliosaufSbores.  Ethabetutinrub.devfur. 
titet.   fic Jnf ctibitur: De  vfutis ,  f ruftibus ,  cauiis,  &  ahis  acceflioni- 
bus:quodquomcdoaccipiatur,coll!gitutexl.equis.fF.eod. 
Caufam  enim  fecundem  pattum  vocat :  vt  Si  quis mihi leget 
cquum,in  ftii6tu  efle  dicatut  ptimus  partus  equi  !egati.*fecun- 
dus  auteni  proprienon  dicatur  fruduSjquia  legatus  cquus 
non  peperif,  (ed  caufa :  &  ita cx  caufa dicatur  dcbcri.  Caufam 
igiturvocant,quodoccafionereiprouenit,figHtatalocutio- 
ne,  vtpattusmalicris.  Exiftimauerunt  enimvetcresparrum 
ntulierism  frudlu  noncfle  propter  horainumdignitatem.l. 
infruftu. fF.de  vfuris.  HocverbumTheophilus  in  Graecam 
lingaam  veriere  non  potuit.tit.de  ofEc.iudic.§.fi  ad  cxhiben- 
dum.  liiftitut.  Ergo  in  hac  adione  non  tantum  in  conde- 
mnationi.  m  veuiet  piimus  partus,  fed  etiam  fccundas  &  tcr- 
tins  :  veniet  eriamhominispattus,  quilicetfrudlusnonfir, 
eft  tamen  acceftio.  Omnis  autem  acccfljo  venit  in  conde- 
mnitionematempoteiudiciiacccpti.  Egofcio  magnam  ef- 
lc  'l:?i;  ndlionem  circa  hunc  locum ,  fcd  eum  plene  explicsui- 
mus  in  inicrpretatione  1.  fi  fundus  ccrta  die.  &  1.  fi  filiusfam. 
7  8  .§. vltJm.fF.de  vcib.  oblig. 

TeitioadofIiciumiudicispertinet,vtres  qus  crcdita  efl 
\emho-  redditur  in  eadcm  bonitate,  &nondeteriorquamaccepta 
tstede  cft.leg.cumquid.fF.eo.Mutuumquisdeditvinumvetus&ei 
"'"^.  rediicur vinum nouum , quod deterius cft . quaeritur an is qui 
'rtddi  rsJ^lJ^i':  vinum  ncuum  liberetur  ?  Quasftio  nafciiur  ex  eo 
quod  redditurquidemvinum,  &  rcseiufdcmgeneris.tum 
quodnihildeeocsntum,  necexpreflumeftintercontrahen- 
tes  vt  redderetur  vinum  eadem  bonitatc.&exnaturacon- 
traiftus  videatDrfufiicereremeiufdemgencrisrcddi.  Dubi- 
tationera  etiam  auget ,  quod  incontracSibus  ftridliiudicii, 
quale  efl  mutuu.m  quod  palam  exprcfTura  non  cft ,  pro  omif^ 
fo  haberur ,  1.  quicquid  adftringendat.  fF,  de  verbor.  oblig.  & 
interpretatio  fit  contra  ftipulatorem:  vtptotfusvidcaturid 
fequetidum  cfFe  qModcsatumcft  ,  &  cxptefsum  in  ncgo- 
cio  contrahendo  .•  crgo  in^putandum  ciquimutuumdedir, 
quod  non  id  expreflcr.t.  HictamendicitureademboBitatc 
vinum  cfle  rcddendum ,  &  fi  dctcrius  vinum  rcddatur,  debi- 
torcns  non  liberari.  Notandum  igitur  eftinomnibuscon- 
tradibus ,  etiass  fttidli  iuris ,  femper  nos  fequi  quod  apparcc 
aftumefliintcrcontrahentes,  hcet  exptefliimidnonfit,!. 
fempcr  in  ftipulationibus.  fF.de regul.iur.quodcolligiturex 
coniednns.  Sinonappareatexconiedurisquid  adbum  fit, 
in'v£rprctamurcontraftipulatorem,l.  cumqui  Cslendis.fF. 
de  verbor.obligat.  In  mutuo  ergo  nos  idem  diceraus  .nam  in 
pra:fenti  fpecie  hoc  certe  euiden  ter  agi  videtur  inter  dantem 
&accipientem,idque  exnatura  huiuscontradlus,vtvinum 
teddatut  eadem  bonitate.  Quod  fatis  petfpicuum  eft  ex  his 
qux  iam  diximus  de  fubftantia  &  natura  huiuscontradus. 
hoc  enim  tacite  agitur ,  licct  non  exptimatur ,  vr  par  pari  red- 
datur,  &  idem  quodammodo  creditor  accipiatquoddedic. 
Ec  propter  naturaleni  harum  rcrum  fi^ilitudinem,  vtdixi- 
mus  ,  qua:  conftant  pondere  ,  numero  ,  &menfur3,idcm 
quodammodo  vidctHt  debere reddi : quodnon  fieret ,  fi de- 
bitot  re  deteriorcm  reddendo  liberaretur.  Solet hic  difputa- 
ri ,  de  vino  veteti  &  de  nouo ,  vtrutn  illorum  fit  prsftantius. 
Sed  quaeftiones  hx  fadli  funt,  necpercinentadlureconfuU 
tum.IVlentio  enimvinivcterishicfadraeft  tanqaam  melio- 
ris.  Nam Rom^ vctuftifliaiaquzque vinahabebanturpra:- 
ftantiflima.  Qujt c  fequenda  eftconfuetudocuiufque  loci. 
Quarto ,  is  qui  mutuum  accepit  cafu  fortuito  non  libera- 
tuum  tur,l.incendium.hic.velutifiiscuimutuampccuniam  dedi, 
•pttji  cumabeoexigerem,conrendatJncendio  amifTacfle  omnia 
*  fir-  ^"*  bona ,  atque idco fc non  pofle  foluerc ,  imo  &forte at»if- 
•Q,  fam  effe  eam  pecuniamquamamemutuamacccpcrac.  Ait 
cnim  lmpetMo,T , ^ncendfum  ttre  alienononexuere debitorem. 
Quafi  dicecetliberatur  isqui  incendio,aucaliofotcuico  ca- 


tqut 


l"u  fe  omnia  fuabona  artiififTedicSt  j  itnoetiamfieapEcunJ.» 
mcendiof uerit coniumpta  qua:  mutuo  daca  cft.  Scd  vir:)ctuir 
aduerfariidquoddicitutinleg.quodte.fupai'.coa.cit.SJper- 
iit,inquit  Pompon.  quod  re  mihidare  oponec,  id  eft ,  quo<3 
poflum  a  tecondiccre  (  Sic  enim  illudcapucintelligcnJi.irrj 
cft  ,  vtad  hunctradlatum  pertineac)  vidcndumanmihitc„ 
nearis.  Cuiobiedioniitarcfpondeclurifconful,  Sitdpofls 
perterit ,  tjuamper tefaSum  erit  qm  rynnns id mthi dares.  Q ii;« 
bus  vctbisitademumpeticulumefl~cdcbitotis  oftendit,(iid 
quoddatidebebat,pericritpoflquamfadumcrirqc7orcinus 
fblucrer.  Ergo  fiantemoram  ciusperierit, libcrabicur,  Ac 
hic nihil  diftinguit  Imp.  fed  ait  fimplicicer ,  non  dcbere libe- 
rari,  fi  res  pereac,  nullafada  mentione,anantemoram,aa 
poft  moram  id  perierit.  Sed  facilis  f  ft  conciliario  horum  lo- 
corum  ex  hisquzanobisdiipDcacafuntinintcrpretationcl» 
fi  ccrtosnummos.57. fF.de  verbor.cbligar.&leg.fiexlcgati 
caufa.eo.tit.  Diximuscnimmuicumreferre,roscerta3nin- 
certa  fit ,  qui  debcatur .•  nec  diftinximus  quantitatem  a  fpe- 
cie ,  vc  vulgo  fieti  foler :  quod  4  more  loquendi  veterum  iuris  °ll      • 
autorum  ahcnum  cft.Nam  fi  rcs  incerta  debeatur  ,  vcluti  ex  ^'llr- 
mutuo  verum  eft  nullo  fortuito  cafu  debitorem  liberari:qu!a  t.t  ci„td. 
nonpotciFdiciperiiflercsincertaqus  debetur  cxcontradlu'^^'''*'' 
mutui.  Exempligratia.fitibiaof/s-aifdederimdecemmuruo, ''■*"'"" 
non  obligaris  ad  hsc  decem  qui  tibidedi,  fedin  generead^"      ■*' 
decem.  Ponamus  crgo  hsc  dcccm  confumpta  efle  mcendio, 
vcl  naufragio ,  imo  omnia bona  debitoris amifla cflc ,  quan- 
do  diceie  poterit  amiflam  efle  eam  rem  quam  mihi  debsb,it  ? 
Vbi  enim  illaconfumptafuetitmco  periculo  non  eft  ,  cum 
pccunix  crcditaf  dominus faftus  fit debitor. Idcm  dicendum 
eft  in  omnibus  contradlibus ,  ex  quibus  res  incerta  debetur, 
1.  in ratione.  §. inccrt2,fF,ad  lcg.Falcid.  Sed  cum  debecur res 
certa,tuncdiftinguituranpcrietitpoftmoiam,&an  culpos, 
anfinecuIpa,vcinleg,quodce,quod  iudici  relinquicur  ci;i-  < 

cutiendum.  Priore  enira  cafu  periculo  crit  debicoris ,  pofte- 
riori  minime  ,  nifi  fueritinculpa.  Nechicdiftinguendaeft 
pecunia ,  fi  certa  fit ,  a  fpecie.Exemplum  huius  eft  in  di6t.  leg. 
ficcrtosnummos, fF.de  vcrbor.oblig.  Qnoddiximusdcmu-  Dedepc^ 
tuo.idemdiccndumeft&dcaliocontraftuqui  mutuicaijlay"*'""' 
fit,Plerunqucenimacciditvtdcpofitum,velaliusconcradus"'-'^'"l'* 
ineatur  mutui  fecuturi  gratia.  Excmplum  eft  inleg.  fiquis 
neecaufam.ft. eod.  Cumquisneccaufam.nec  propofitum 
habcrctfcenerandi ,  quidam  cmptiirus  prsdia  ab  eo  petiir  . 
tnutuam  pecuniara ;  quam  tamen  nolebat  crediri  nomine  ac- 
cipere,antequampfa:dia  emifFet :  inrereavero  depofica  efl 
apud  eum  pecunia,  vt  fimulatque  nadrus  cflTet  facultatem 
praedii  emendi ,  cavtctetur,  &crediraiT,t  haberet;  quairitur 
itaque  ciiius  fit  periculum,  Ci  capccuniapereat.  Depofica- 
rius  non  ptaeftat  pcticulum ,  (ed  dolum  tantum.§.  focius.  Jn- 
ftitut.de  fociec.&l.i.fF,  depof.  Etgovideturinhacfpecici.?j 
qui  mutuam  pecuniam  accepit ,  non  teneri.  Scd Vlpianus  aic 
eumteneti.  Nam  capecunia  dcpofitacftin  vtilitatem&ad 
poftulationcm  depoficarii ,  &  mutui  fecuturigracia.  Non 
igiturabftat ,  quod  depofitum  eft.&quoddcpofitatinspe'. 
riculum  non  praiftat.Sic  cnim  conftitutum  eft  mucui  gratias 
depofirameflepccuniam.tumvetopoftulante  eo  qui  acce- 
pit,vceaconuefteretufineiusvtiIitatcm:ideoquclicetcon- 
ira<ftus  dcpofiti  fit  ,magna  tamen  ratio  &  xquitas  fucider,  vc 
fi  petietit  peteat  peticuTo  eius  qui  accepic.  Idem  eftdicen- 
dum,  inquic  luiifconf^decoqui  rem  vendendani  acccpitvc  ^^«f*" 
pretio  vtcretur  ,  quod  de  eo  qui  rem  cuftodiendam ,  vt  po-  '^^^J^^ 
fteavterctur.Sitibiigitur  ,cumpcteresamepecuniam  mu-  accspit, 
tuam,nccpropofituinhaberemfa;nerandi,  necvllam  cau-  ^ cttins 
fam,dedilancem,vtpoftquamna6fuseflesfacuicatem  com-  fricul» 
parandi  prxdii ,  eam  vendcrcs,  &pecuniaexcalancereda-  *'*'"' 
(Slavtereris.-eaautcmperierit,  pcriculumtu  prsftabis.  Hxc 
fpecics  fufius  traiftatut  inl.  rogafti.inquaexNeruxfenten- 
tia  vtitur  Vlpianus  hac  diftindione  ,  vt  fi  venalem  habui 
hanc  lanccm  ,  mihi  pefierit:finminus,  tibieaperierit:qua 
ctiam diftinftionc  vtituridem  Vlipian.in dK^t.Icg.fi quis  nec 
caufam.nihilautempotuitxquiusconftitui.  Eademdiilin- 
6fioeftinl.figratuitam.§.i.fF.dcpta:fctipt.vetbis.  Huicque 
fimile  eft  quod  diciturinleg.quincgocia.adfin.fF,ni,inciaci. 
qu«c  Icx  obfcura  cft  ,  &  eam  fupra  intctpretari  incepimus : 
quam  etiam  hicattingemus.nam  in  hac  lcg  qui  ncgocia ,  Ipe- 

FFf    i 


SiTi 


Franc^  DuAreni  Comment, 


■Kegocin. 
f.  mitn- 
dati. 
Procura- 
torenoK- 

^frt- 
terculfi 
peruitli 
reifr*. 


Titrtepe 
eultU  de 

iita  fol- 
■>!  ni  ,  ait 
iiiicretur 


be  priui 
legio  cre- 
iitorum 
<(  iudice 
eijeruan 
ii  itt  hitc 
^Hiome. 


cfeshumfosodicft."  Procurator  meus.idcft.isqui  admini- 
ftrarac  rcs.meas  .permiffu  meo  vfuseftpccunia  quammihi 
debebat  ex  ea  adminiftratione  :  tradatum  autemfuitfupra 
qua  mihi  adlione  teneatur>  mutuojan  mandato :  vbi  diximuS 
tcneri  cx  mandato  .•  quialicet  mutuum  fic ,  taraen  accedit 
mandato  ,  &  intelligiturquafilexconccadlusprincipalis  :  i- 
deoquc  etiam  ad  vfuras  cenecut ,  ex  fimplici  conuentionc, 
quod  eft  cx  contradlu  bQnifidei,  qualeeft  mandatum.fed 
qasritur  eane  pecunia  fi  pcriecit ,  fic  pcciculo  procuraco- 
tisannonfic.  Q2Pdadpericulumattinct,  multum  intcr- 
eft  quis  contradlus  fit ,  &  ex  qao  contradu  dcbeatur  hjec  pc- 
cunia  :  quia  fi  ex  centrai5lumutuidcbeatur,cumca(usfor- 
tuitus,vtdiximuSja:rcalienononexuatJebitotcm  ,  procu- 
rator  pericuium  prxftabic ;  at  fi  ex  contra<5tu  raandaci ,  cum 
ineo  prarftccuc  cancumculpa  ,  periculumeinscflenonvidc- 
tuc,ideoqucconfideranduiii  cllc  an  culpa  cius  pcrierit,  an 
non,  quoniamccnetur  a<SioDe  raandati  ,  &  tanquam  ex 
caufa  mandati  vfuras  praftac.  Idcoque  ibi  diciiur  pericu- 
lum  cfleprocuracocisquiaacccpit.  Hoc  cft  TapaM»»  ,  & 
his  fimile  ,  dc  quibus  iam  locuti  fumus  ,  cum  depouitut 
rcs  apud  aliqucm  vt  ca  vtatur,fi  opus  habcat.proptcr  padutn 
enim  quo  conuenit  vt  procurator  vtereturpecunia  ,  vido- 
turadumefleintcreos  ,  vt  periculum  cius  prarftarec  ,  ea- 
derarationcqua&isquimutuampecuniamacccpit  :  item- 
que  is qui  dcpofitum  lufccpit ,  v t  eo y teretur.  Qupd  enim 
diximus  ,  Dcpoficarium  non  przftare  periculum  ,  hoc  ita 
intelligendumeft  ,  nifialiudacflum  fit.  Non  tantum  er- 
go  is  qui  obligatur  cxmutuopraftat  peticulum  ,  fedetiam 
js  qui  tcnctur  ex  alio  contradlu  qui  mutui  gratia  inituseft. 
Quinto  j  officio  iudicisconuenitquidehacaitionccogno- 
Icit ,  vt  credicorem  cogat  partem  pecuniac  petita:  fibi  oblatam 
reciperc  ,  ctfitocalummanonofFcratur,  Icg.  quidara  exi- 
ftimauerant .  tF.  cod.  Ego  tibi  decem  mutua  dc  di ,  cumquc 
ea  petcrem  a  te ,  obculifti  raihi  quinque :  neeabas  enira  te  m> 
hi  debere  deccm.  Ego  vero  cum  noUem  illa  quinque  obla- 
ta  accipetc  ,  fed  peterem  mihi  iudiciumdariaducrlustepro 
decem,  quxritur  an  pro  decem  iudicium  mihi  dandum  fi  t,  an 
cogendus  fim  partem  illara  oblatararecipere  ,  &dereliqua 
parce  iudicio  contenderc  ,  id  cft,  anparticularisfolutiohic 
admittendafit.  lulianusrefertvcterum  opinionem  fuiflc, 
vt  fi  quis  decem  pecar,  nifi  totadcccm  ci  offerantur,  non  cqt 
gatut  partera  accipere  ,  fedpolfit  totam  fummam  petere, 
quafi  ei  nihil  folutum  fit.  Idque  hac  ratione  ,  quodvidc- 
rent  multa  incomraoda  adfetre  particularem  folutionem ,  vc 
dicitutin  leg.plane.  ff.  fara.  crcifc.hanc  fententiamtamcn 
nonprobatlulianus :  NamhtimAniiM^va(^\x.^fAUHrm vide- 
tur  Prdtor,  (Se.  Id  eft,  bcnignius  cft  vt  cogatur  is  cui  offer- 
tur  pars  eam  accipere ,  &  reliquum  iudicio  petfcqui.l.is  enim 
hacrationeminuicur.  Nonramcnprotms.  ludiciumcr- 
go  poftea  dabitur  non  de  toto ,  fed  de  patce.  Sed  hoc  incel- 
ligcndumeft.vciamdiximus,  cumisaquo  res  tota  petitur, 
ncgatfctotamdebere.  Namfifateaturfe  cotara  fummam 
dcbcre,&  obtuleritpartem  fumms ,  vel  nolit  totam  foluere, 
vel  non  poflic ,  non  liberatur.  Hanc  fententiam  defendi  con- 
tra  Alciacum  tn  l.i.dc  vetborum  obligat.qui  leuiflimis  ratio- 
liibus  du6lus  ahud  lentit :  quorum  repeticio  cflet  fuperuaca- 
nea.  Sexto  ad  of&cium  iudicis  pertinct ,  ius  exigendi  ante 
aiibs  ,  quodcompcciicrcditoribus,  variiscxcaufislcruarc. 
Vnum  exempltim  eft  in  leg.  creditor.  17.  ff.  eod.  ibi ,  Si  quis 
mutuampecuniamalicmdcdcritincefe(5tionemalicuius  do- 
mus ,  &  fi  forte  inter  eius  credicorcs  fit  controuct fia de  prio- 
ricate,velpofterioricace,(vcvulgoloquuncurinforo  )  quia 
bona  forcc  debitorisnonfufHciuntadfatisfaciendumomni- 
buscreditoribus ,  qui  fimuIconcurrunt,aitVlpianusillura 
qui  ccedidecit  in  domusxefeftionem  priuilegium  exigandi 
habcte.  Hiclocuspertinetadtiul.deptiuileg.credit.  Cre- 
ditores  lane  quihypothecam  habentprxfcruntur  omnibus 
chirographariis  ,  id  eft  ,  qui  a<fiionera  perfonalcm  tantum 
babent,  leg.  eos.  C.  qui  potio.in  pignor.hab.  Sed  fi  omnes 
chirogtapharii  crcditores  fint,&coBCUtfant,vidctidume- 
rit  an  nonnullipciuilegiatiifint,  quibus  obpriuilegiuraali- 
quod  conccditur,  vt  antc  alios  ,  licctpriorcs  contraxcrinr, 
cxigant  ,  (hocpriuilegiumvocatPIiniusinquadam  epifto- 
li-!rfm-7tf<t\iAt)  vtincxemplo  quodhicprpponitur.    Idco 


cnim  habet  hicius  antc  aliosexigendi:  quiafiilepecaBiaeius» 
quam  dedit  huic  debiroti,rcsfaluanonfuiffet.  Quinimo 
habet  ius  tacita  hy  pothecas,  quod  longe  maius  cft.qui  in  rcm 
inftaurandam  pecuniam  dedic ,  leg.  prim.  ff.  in  quibus caufis 
pign,&  prxferturetiam  cstcris,  qui  tacitam  hypothecam  ha- 
bcHt ,  &  fi  prioresfint.I.pocior.ff.qui  pot,in  pign.hab.&  leg. 
cum.&I.intcrdum.cod.inquaponit  Vlpian.exemplumcius 
quiinnauem  reficiendam  credidit,&adfcrtracionemcuris 
priferatur  aliiscteditotibushypothccariis:  quia  fcilicet  eius 
pecunia  faluara  fccit  tocius  pignoris  caufam.  Cum  enira 
propter  eius  pccuniamfaluafadlafitres  ,  arquifliraumeftvt 

Eriuilegium  habeat  antealioscxigcndi,  &c2ieriscrcdicori- 
us,  eciamanccrioremhypothecarahabeniibus  ptieferacur. 
Sepcimo  ,  ad  officium  iudicis  pertinec  in  sEftmiationc  in- 
eunda rei qus  adj-ione  ex  mutuo pctitur ,  tempus litis  conte- 
ftati fpcdare:  quod traditut  in  lcg  vinum.  x z.  ff.  eod.  Qu;- 
dam  dcdit  vinum  mutuum  ,  dcindeidper  iudicemrcpeciit.         ' 
Agebatur  de  a:ftimanda  lite  ,  ideft,dea:ftimatioT,ievini,vt^^    ... 
hocpado  fatisfieretcreditori.     Namisqm  iliud  accepcrat,  ^^,^,^^^ 
fortenullumvinumhabebatquodreddere  pcffet ,  vcl  fue  meunJU 
ratin  mora,&fccutafucratmutatiopretii :  quarumutaiio  rei<ju* 
Bcm  tempora  &  loca  adferunt,vc  dicitur  in  leg  .prctia  reruro .  ^"«*^ 
§.vltini.adIeg.FaIcid»quoctiamca(uadjeftimationem  ve  ^^/'' 
niendumerat.     Qusfitumfuitcuiustcmponshabendaef  ^andt. 
kt  ratio  in  asftimatione  ineundahuiusvini,anfpe(S:andum  beat. 
cflet  tempus  litis  contcftat^  ,  vttanti  condemnaretur  reus  ^di.^J 
quanti  vinum  fuit  tcmpora  litis  contcftatz :  an  vcro  rei  iudi-  **"'•    ^ 
cat«,vtfciIicettanticondemnatctutreusquantivinum  fuic 
terapoterciiudicataE.''     HicrefpondetSabinus  ,  &ait  :  A' 
<itElitmeJJetejMotef»pereredderetifr,(^c.  His  verbis  oftendic 
Sabiniudiftinguendumeffe  :  vtfitempusadietkumfit  ob- 
iigationi ,  &isqui  mutuum  accepicvmum  ,  promiferit  id 
certodiereddcre  ,  habeaturratioeiustemponsquovinum 
teddi  debuit  ,  tantique  condcmnetur  reus  ,  quanti  fuiteo 
tempore  quod  cxprcffum  eft  incontra6):uineundo  ;  fedfi 
nullumtempusadicdtumfitjtuncfpedcturtempus  quo  pe- 
titumcftvinum  ;  quodexprimiturhisvetbis,  5»«on  y«<i«f« 
tauc  cnm  petitnm  ejfet.     Hoc  vcrbum  ad  litis  contcitatio- 
nerapcftinet,1.amplius.ft.remrat.hab.&  hoceiiam  often- 
dunc  vetba  prxcedentia.     Eadem  eciam  quxftio  ttai^atuc 
ratione  loci ;  vt  fi  quasratur  cuius  loci  pi  etium  Ipcdtandum 
fit,     Locaenimadfcruntdiuetfitatempretiirerum,ficut& 
tempora  ,  vtdicitur  dift,Ieg.pretiarecum.§.fin.     Namvi- 
nura  ficut  aliquo  tcmpotevileeft,  veIcarum,ficahquoIo- 
co.     Q^uid  igitur  dicemus?    Kelpondet  Iuri(conf.  habcti- 
dam  rationera  eius  loci  vbi  dati  promiffum  eft,fi  in  contradta 
incundo  mentio  eius  fitfadl:a;  finminus,  foti,vbidebitoc 
conuenienduseft;acqucita  (pedlaturtempus  litis  contefta- 
t£.  Vetba  fatis  clara  funt:  ledobfcurs  antinomisreddunc 
hanc  difpurationem  difficilem.  Huicenim  fenteniismulta 
vidcnturaducrfari.  Naminplerifquealiislocisnon  vrdetut 
litis  conteftatK  cempus  fpcdlandum ,  fcd  aliud  ,  vt  tempus 
contraftus.veltempusmor* ,  veltcropus  condemnationis 
vcinlcg.j.ff-decondift.stitic.vbidicituttcmpus  morx  fpe- 
(kitx ,  &  tempus condemnaiionis ,  &  tempus  monis :  in  leg. 
vltim,ff.decondi(3:.tritic.tempusquoconueneritd3ri,  &I1- 
tis  conteftata:,  vtinnoftrafpecie.in  leg.  j.§.fi  pcr  venditio- 
ncm.ff.deaft.erapt.tempusvelmorsvei  condemnatiouis. 
Idera  dicitur  in  Ieg.fi fterilis.ai.$.  cum  per  venciitorem.  eod» 
tit.inlcg.fi  Galcndis.ff.  derc  iud.fpciSacurcempusqtiono- 
uiflrraequodquefoluipotuit.l.57.ffjnandat!,ipcClaturtem-- 
pus  vel  contraiftus  vcl  mocjc  ;Idem  in  leg.cum  quis.ff.  de  ob- 
lig.&a(9:.  InhacdifEcultatc  diftinguendi  funt  contra(5lus, 
atqucita  vt  oftendemus  in  omnibus  his  exemplis  qus  aducr- 
lari  vidcntur  ,  magnara  cffediuerfitatem.     EtlancdiuetfJe 
funt  vbique  (pecies  ,  inquibus  tanta  iutis  vatietas  repeti- 
tut  ,  vcvixdo(5tiffimusquifqueindefe  poflh  explicare.  In 
primisigicur  difiinguendi  func  concra^ftus  bonihdeiacon.  Csntrd' 
tra^^ibus  ftci^fti  iudicii  :  quam  diftin(ftioncm  fumpfimns  ^"^  "f' 
ex  leg.  }.§.inhac  a(itione.  tr.  commouati.     InrtrKttisiudi-  ci,(^kt 
ciis  licij  conceftata:  tempus  efle  fpe<ftandum  ,  cum  quiti-  ntfidei^ 
tur  dc  zftimatione  ineunda  cius  rei  qus  mucuo  data  ef} :  mhM 
In  bonxfidei  iudiciis  ,  tempus  rei  iudicata?.     Hocergoerir  ?'"»/''»■. 
fundameatnm  noftree  difoutationis  :  la  ftri^is  ludiciis  j'!*'-, 

fpetlati 


In  Tit.  Sicertumpetatur, 


»  w#»»  'fe^sri  debace  litis  contcftati  tempus:  idcra  diciturin  log. 

iihlim  vici4n.ft. «iecsnd. tticic.  vbielleadeinfpeciesqusclliDdid;. 

!*</*-  leg.viaum.     QupdGnimibidicitCjius,iudiciumaccipere, 

y  «rtlitetu  conteitati.'  vulgo  dicituc  fpcdandum  eircteinpus 
^iMtts  mutao  data  pluris  fuit.Quanti  plurimi  aiunc;  &  pro- 
ducitiK  ho6  tempus  ab  aliit  ad  execucionein  vfque  fentemis. 
Exeiiipli  ^ratia ,  tu  intcrpellatus,  vir  um  quod  mucuum  acce* 
peras ,  aon  reddidifti :  lis  conteftaca  eft  aductfus  tc ,  indeque 
eoademnacie  fecura :  ego  peto  pro  illo  vino  mucuo  centum, 
hoc  eft  vltca  communcna  vini  zftimacionem  ,  quia  fcilicet 

J|uo  tempore  taatifuit ,  ideft,intetIitiscontcftanonemdc 
cRtcncum  vel  fencentis  execucionem.  Hxc  ieHcentiincc 
mihi  probatur ,  nec vfitata cft.  Ego  fcio  ptobari  vulgo  in  f«- 
ro  ,  nec  vbiquc  tamcn.  Animaduerterunt  cnim  qui  in  toro 
vetfantur  hoc  durum  eile ,  vt  tanti  dam  netut  reus  ©b  moram 
fuam ,  quanti  plut  imi  fait  res  inter  tempas  m  orx' ,  &  tcmpus 
fentencis  ,  vel  exe cucionis  fcntcntis.  Nec  miki  etiam  vi- 
deturhoccon(cntaneumeilefententi.Tluri(conful.veterum, 
vt  mox  oftenfurus  fum  :  qui  cum  vidilfenc  iniquum  efleid 
tcmpusipeftari,vcilitatiscaufaftatucruncaliud.  1 1  ftridis 
aucem  iudiciis  nullum  apcius  vifum  cft,  quam  id  quod  Iis  con  • 
teftatur.  Exeoenirapcndctiudicispoteftas  :itavtftudlus 
&  alix  acceiCones  in  his  iudiciis  debeantur ,  ex  quo  lis  contc- 
ftataeftjl.  cumfundus.3i.&l.videamus.  fF.  devfuris.  5ed 
multa  obftciuntur  aductf  us  hanc  fentcntiam ,  quje  nos  diluc- 
rc  oporter.  Inprimis  obiiciturlex,inrefurciua.8.$.i.ft  de 
ondi(fl.  fur.  vbifacis  apetteexptimituthabendan  non  eile 


iilin 
}  fitrtt- 


e  coiU.  rationemtcmperismora;,neclitisconteftat£,necfontenci£, 
•"•  fed  cius  cempotis  quo  res  plurimi  fuir.  Et  ille  locus  mouit 
valgatcs  dedtores  ,  vtvulgo  rcceptamfcntentiamdcfendc- 
rent.  Alciatus  cxiftimauic  aduetfus  furemid  recepcumeile 
inciusodium,Q«cideirc  producendunn  ad  confequcnciam, 
idem  autem  ooacftadiccndum  cnm  quiscxmutuoconue- 
nicurin  iudicio,velaliacaufa.Q^fcncencia  mulcis  de  cau- 
f  s  mihi  probari  non  poteft.  Primum  quialureconiulcusin 
«Ii6t.leg.inrc  furciua.fuceiti  comparat  eiqui  moram  fecic,ad- 
ucrfus  quem  condeinaacio  fir,quanci  res  plucis  vnquam  fuir^ 
Qu;ii  dicat ,  in  condiftionc  furtiuaquaagitut aduerfusfu- 
rem  ,  non  dcbet  ci  mora  fua ,  quam  iempcr  faccrc  vidcrur , 
l^  prodefle.vtncceiprodeftquiobmoram  fuam  conuenitur: 
incoqueidcmicruandumquodineoquimoramfacic.  Pr«- 
Ul. }.  tetea idem  aper; c  fcriptum eft de condidione triticaria quod 
\t  ttn<L  de furriua in  leg. } .  ff.dc condift.  tt icic. locus eft  obfcurus.In 
*"'  haccradiaturquxftiodeiftimationereiquaEper  condi<ilio- 
uem  ttiticariam  pecitur,  &qua:rituicuiusceroporishaben- 
dafitracio.  VlpianusrefcttSeruiiSuIpiciifcncenciam,qui 
diccbac  condcmnationis  tempus  fpcdlandum,  fi  res  iit  adhuc 
in  rcbus  humanis :  fi  vcro  dcfietit  eiTc,  non  pofle  nos  progre- 
divltracempusmorz.quodtamennonvfqucquaque  probat 
Vlpi.anus.  Ait  enim  vtrum  id  quidem  eilc  ,  ied  cum  cxcc- 
ptione  accipiendum  :  &hocrempusn5or2fpe6landHmeflc 
ti/  Ttha.7t,,\w aliqualatitudine,  hoccft lacius.  Non  cnim  debet 
inquic ,  nouifumum  vita:  tempus  xftiraari.  Qoail  dicat, 
Redte  did;um  eft  aSulpicio  fpedandum  ciTeccmpusmorx 
&ccmpus  condemnacionis  :  fcd  vcrunque  accipiendum  cft 
cum  aliqua  incerprecacione  :  nec  pcacciic  ,  ne  iniquicasfub- 
iic.  Ideoqueaddit :  ne  ad  exiguum  pretium  sftimaciore- 
digacur.  Scrui  cnim  mortifece  vulnaraci ,  cum  nullius  ipfe 
fitptctii,  fidicamusinaeftiaationc  ineuadafpe^tandumef- 
fe  tempus  fcntentix ,  nulla  etit  xftimacio.  Deinde  fubiun- 
gic  .•  /»  vtrocjue  autem.  Vcrum  cft  fecundum  Seruii 
ieatcntiam  ,  in  rei  zftimatione  ineunda  (pediandum  e^ 
tempuscondemnacionis,fedhocinceIIigcndumeftniiipcft 
motam  deterior  iadta  resfuerit.  Nam  cocafu  dcducetur 
zftimatio ad  tcmpus  mors.  Sic  ergo  Vlpianus  interpreta- 
tur  Seruii  fentonciam  ,  quail  incremcntum  rei  proflc  ci  qui 
agithacafttoncjdectemcmumautcmnon  noceat.  Ideo- 
que  addit  HabeHtUmaftimationem  ^Hanto  detertorret  failajit. 
Non  enim  ipedtatur  tempus  condcmnationis ,  6 1 es  detetior 
poft  motam  fuerit ,  &  pluristempotemora;:  quiahoccafu 
reduciturxftimatioadidcempusquo  res  plurisfuir.  Nihil 
ergo  incereft  intcr  banc  coididl.oncm  &  condi<5tionGm  fur- 
tiuam,  arqueicafubcuicurAlciaci  dii^um.  Sedcameuhoc 
Hom  eft  aodum  diirolueie.     Cum  cnim  condidlio  furtiua 


8i?J 

iudicii  fic ,  vt&  condicaiotriticariaj&incisrpcdVari  debeac 
in  ?ftimac>oncineundacempus  litis  conceftaca.curhic  con- 
licmnacionis  cempus vcl  mora;  fpciftari  deberc aic .>  Ea res (vt 
iam dixi )  mouic dodores noftros  vc dicercnc  in  adione  mu- 
tui&aliisfpeaaudumcfletempusquorcsplunmifuit.A-e- 
go  ahtct  lefpondeo.  Cumeniraquxricurde  «ft^marione 
ineandareiqua:pcticur,duplexeft  quiftio.nam  aur  qaxn- 
tur  de  arftimatiOQc  &  preiio  rei  ptoptcr  mutationcm  qns  ac- 
ceflit  ipfi  rei ,  &  quicircaremipfamconfiftit,  vrpucaquia 
rcsmehorfadtaeft  ,  vcfiScichusmjriatur ,  vdcbudus^lu- 
fcHsaucmancusfiac.-aucdecetior.vtfiagitatorautpantorai- 
mus.  Vel  quatricur  de  arftimacione  rei  non  propter  fr. cura 
rei  mutacum.  fed  quia  pcopccr  iocum ,  auc  propcer  cempus 
mucacaficeiusarilimacio:vtinrebusqus  conftanc  pondere 
numcro  &  mcnfura ,  quarum  ftatns  nonrautacur, fedloca 
auttempofamutaateatumprccium.  Ecmagnaeftdiff-cfen- 
tiaincervcrunquc.  Cumenimqua:ricurdesftimarione  rci. 
quatuuc  melior  auc  decerior  fadtaeft.fequendumeftqUod 
dicitur  in di<a. lcg.  j.ff-.de cond.cricic.vcincis fpeftecur con- 
dBmnacioniscempus,nifirespoftmoramdccerior  fadta  fic: 
quia  hoc  cafu  habccur  racio ,  (vc  diximus )  eius  cemporis  quo 

mor3ia<aaeft,cumfciliceceocemporemtliorfueric.  Nec  ■ 
pocuic  aliter  conftitui  fine  aiiqua  iniquitate.  Iniuftum  e- 
nim  erat  eum  qui  debebat  rem  aliquam ,  poft  moram  fuam 
eamreddendedetetiotcmliberari.  Ecideonon  fiir,pliciter 
Vlpianus  probat  fentcntia  Seruii  dicentis ,  nude  fpcc^andum 
eflc  aut  tcmpus  mortis  auc  condemnarionis :  f  ed  cum  hac  ex- 
ceptioneinifiicsdecetiorfa(aafita  tercporcmoix,  tunce- 
nim ad tcropus mori deduci debere a;ftiraatioi.em ak.  Idem 
defurtodiciturinleg.inrcfjrtiisa.iF.deeoiid.futr.  Si.  k*e 
fpccies :  Scichus  feruus  f urrf ptus  eft  caxa  adhuc  infnt^s eflbt  • 
K  adoleuitpoft  futtum  faiitum ,  &  condisaus  eft.  M  eliar  q.^jl 
dcm  cerce  &  Vcilior  f,2<aus  eft  quam  erac  remporc  furti.Qi>e- 

ricurfipetenriad;ud.cecur,cuijsttmpocisratiohabeadrf!t 
in lice  jfftimanda ,  aa  coudcmnacionis ,  quo  1  .nge  vtilior  fa- 

duscft,vtpotcquiaduleuerit,anfuriicumadhucinfarsef- 
fet  >  Scquimurhic  Seruii  fcncenriara ,  dicencis  condemnario- 
nisccmpusfpciaandumcflc.  Econ.rafiponamus  t  mquar 
fuireptacft,furcitemporepIurisfuiflV,&d£ceriorcrafa.a?m 
poftmoram,ccrcenonfeqjeraur.Verumigirureftq;itddi- 
xic  Seruius  ,  modo  id  cum  diftintaione  Vlpiani  accipia- 
mus.  Refpexic  enim  Seruius  jd  commodum  &  vrilicaicra  a- 
<aoris,vtfcil)cecincremencumreieiprofit:quodnoncbtine- 
rcc  fi re  poft  raora  deteriore f-da  eius  fenrer£  exa<ae  feque- 
remur,&deterioremrcmreddendohbcrareturdebiror,Sic 
cnim  detriraencura  rci  ferre  cogcretut  a<aor,  cum  eius  nulla 
culpa  fit;quod  iniquiifimumeilet.  Aliud  igituriusnoneft 
confticutum  aduei  fus  firem ,  quam  aducrfus  eum  qui  rem  a- 

liquamdcberpoftmoramiuara.namexdi^a.leg.inrefurtiua 
ff".de  condia.  furr.vbi  dicicur :  Semper  enimfHr  moram  facere 
videturSu:  cniroargumencacur  Vlpian.vroftendac  damna- 
tu  effe  furem  quanti  plurimi  rcs  fuir.Si  enim  debitor redden- 
do  rem  dcfcriorem  faiaam  poft  moram ,  non  libcracnr,  did. 
lcg.j.decondi^a.critic.  Furaucemfempercftinraorl,  cc- 
iam  fi  non  fic  inccrpellacus  vt  romfurriuaa»  rcftituat:re<5te 
concluditur ,  furem  deceriorem  i cm  rcddendo  non  libcrari : 
ideoquc  idem  in  eo conftitucndum  quod in  co qui poft  mo- 
ramfadlamdeteriorcmremrcddidic.  Hocverbafarisoftcn- 
<iunt ,  nihil  hic  efle  ipccialea<^uerfusfurem.  Qnories  ergo 
quaEritur  de  iftimarione  i  ei  qua  mclior  aut  de  terior  fa^Sa  eft, 
&  cuius  teicporis  habendafic  rario  ,  nos  fcquiraur  fencen- 
tiam  Vlpiani  cxprefl^am  in  dKSta  leg.  j.de  condi<a.criri.&  di!*. 
lcg.in  re  furriua.decondi<5t.farciua.  Idemdicicur^&fimila 
cmnino  exciriplum  eft  in  a<aionc  rcrum  amotatum^inleg. 
pcn.fF.rer.amor.  Ideoquc  concra  eam  regulam  qus  i.iperius 
pofica  eft  ,  in  ftridtisiudiciis  cumquaeriturdere  xftimanda 

quapecicur,hcisconceftacxcempusfpe<aari,hscnanficmr. 
Supcrcft  vc  ahasobie<ilicnes  diluamus.     Obiicitureriaral. 
adiles,26.ff.dca:dil.edi<a.fedoftendameumlocum  raaximc  Al'.Adi 
pro  nobis  facerc.     Acitio  redhibuoria  propofita  citeJi    Ls.rf.ff. 
<ao  idilirio  ,  qua  redhibecur  res  qux  vendica  rft  propccr  detUJ.i. 
morbum  auc  virium.l.cum  aucem  rrdhibit)o.z;.ff".df-^d,[.  «^'-^- 
edi<a.     Is  enim  qui  vendic  tem  virioiara,  recipit  eam  (hoc  e- 
Dim  redhibcrc  eft)&redditciuspretiuir.  q  lod  acccpit,Ia- 

"    i 


FFf 


h^ 


Franc.  Dmreni  (hmment. 


jtAl.fi 

C^ledit. 
ff:  U.rc 

/Uti. 


Ml.cS 

?**»•/ 

4e  oblig. 
aib. 


hac  autcnj  rcdhibidoncttuohsbeturdcteriorationis  :nam 
fi  les  decerrot  ab  etnptore  rcddita  fit  damnum  farcire  dcbet : 
«quuni  cniracft  cumreftitucrcremineoftatuquovendicii 
&  tradita cft:ideoque fi deterioremreddat emptor poft  con- 
tradam  vcnditionem,  eiusdeteriorarionishabebiturratio, 
vt  aic  Vlpianus.  Docct  autem  cur  hoc  expreflum  fueric  2- 
dilicio cdido paulo-poftIurifconful.§.  item. fciendum.  Idco 
expreflum  fuifle  ia  ^dilicio  edido  de  rc  qu?  tada  eft  deterior. 
quia  iudex  in  ca aftione  non  habet  rationem  detcriorationis 
faftx  an  te  litem  conceftatam.fed  cancum  cius  qus  poft  jicem 
cotcftatafa6taeft.Ideoqiieaddic,A/<;ir<:o*»(/w«ff(r//^^j^a//7# 
«•<»  t  \:imerari,^c.c^\i\\y\xs  vctbis  figuificat  cam  rcs  detcriot  lit 
poft  litem  contcftatam,  iudtccmeiusdetcriorationisratio- 
iicm  habcie :  quiafimulaique3dJi6tuscft,adeiusofficiuttt 
pertineucqaicanquepoftiudiciumaccepc-imacciduutiquz 
vero  ancciadicium  acceptum  accidunt ,  cum  non  magnopc- 
rc  ad  eum  pcrtineanc,  nifi  faerinceihicnominatiminiun- 
<fti :  vt  eorum  in ho:  it;dicioi::.dcx  haberet  rationem ,  edido 
a  fe  propofito  cius  dercriorationis  mentioriembabere  nccef- 
feexiftimarunc  -£diles,qu£  anceliiemconrcftatam  accidit. 
VetebanturenimiiefiidexptcflamDoneflec,iudexeiusde- 
teriorationis  hsbcret  tautusH  rationem ,  qiis  poft  litem  con- 
tcftatam  ficrct.  Hoc  igitur  exemplum  &  edidVum  idihQm 
curuhum  concra  nos  non  facic .'  quia  regalaeftquam  fequi 
ncs  oporcet  in  omnibus  aliis  csufss  ia  quibus  agitur  de  re  red- 
dcnda  ,  qus  deterior  fidacft  ,quaE&proponiturincxem- 
plis  /apra  pofitis.  1.  pen. ff.de  ait.rcr.amot.leg.^.de condid. 
tticic.&leg.inrefurtiua.dccond.furt.  Rutfusob  icitur  lex, 
fi  Kslcndis.  ft. dc  rc iudic.v bi dicicur,  Si  Kalendis  ahquid  fict i 
llipulatusfim,  quandocunquc  accipietur  poftea  iudicium, 
tanti  ajftimari  dcbcre  remquanri  incetfuitKilendis  elleia- 
dlarn;  crgononfpcclari  deDettcmpuscondemnatioriis,vt 
diximus.  Scd  obiicitur ,  Exeocnim  rcmpwtequodqucx- 
ftimatur  quod  nouiflime  iolui  poruit.  ex  quibuspatcchanc 
legcm  ncn  aducrfari  noftr^fcncencii^imo  came.nconuc- 
nire:quod  enim  ibi  dicicur  de  tcmpore,iicm  rcfcrtur  in  did-. 
leg.vinum.vtficonucneritquadievinuramtuuumrtddatur, 
cius  tc!i  )Otis  habeatur  rario.-  quibas  confequenseft  ,  vcfi 

f)roni'lltm  fit  ahquoiempcrequid  fitri,  iiccfitfa<51:um,  in 
itis  iftimationc  ineunda  eius  temporis  ratiohabeaturquo 
ptomiGum  eft.  Istamen  qui  fadum  ptomifit  ,  quamais 
poft  moram  cencatar  ad  pecurjiam ,  l.ftipulationr  s  non  diui- 
duntur.ff.de  verborum  obhgit.ramen  porcll  fadum.  prsfta- 
te  quandtu  hs  noncontcftacu'".  1.  fi  infulam.ff.  de  verbor.  ob- 
ligac.  Si  quis  dicat  fncdlandum  tfle  tenipusquodciprei- 
fjmeft,quotamennonccgi:uiiolucredebitor,  ied  poftea 
foltiete  poteft.  Sed  cur  dici  cft  expicfla ,  quia  magis  fibi  vi- 
dcnturcauifleconcraheiitesd!€mcertamcxpriraeudo:ccrte 
poteftdiciilludccmpuseflefpcdlandum,  quo  nouilfimeres 
folui  poteft:&  vcrum  eft  co  dic  nouilfime  iolui  deberc,  mul- 
to  magis  quam  cum  nullum  tempus  cxprtflum  eft.  Item 
obiiciturl.cum  quis.  ff.de  obligat.&aft.  vbidicitutmerccra 
pc.itam  a  fideiuflore  tafiti  a;ftimaii  quantifuit  fideiuifionis 
tempore.non  igitur  licisconteftata:,  quodtempusdiximus 
inftridlisiudiciisobfcruari.  Adtiocnim  qua  agicur  aduer- 
fus  h Jciuflorera  cft  ftridi  iudieii ,  cum fic  ex  ftipuiatu.  H unc 
locum  cxplicaui  (ub  titul.dc  verborum  obligat.vbi  oftendi  1. 
curaquis.  intelligi  debctecum  agicur  aduerfusfideiuiTorem 
propcer  ncioram  rei.  Fidciuflor  eriioinontantum  tenetur 
obmoramfuam,fedctiam  ob  moram  reiprincipalis,c;fii- 
pfe  nuUam  morara  fccerit ,  leg.  mora.ff.de  vcrboruraobli- 
gat.  non  tamen  vt  mora  rci  .i  ugeat  cius  obiigationem  ,1.  cen-- 
tumCapus.ff.decoquodcerL.loc.quiaidemiu  cbligatione 
cft  quod  debebatur  ab  iniiio.  Ideoque  fi  is  qui  mihi  debct 
Stichum  ,  dcdctitmihi  fidciuflorera  ,  vc  fideiuflor  confti- 
tuatur  in  raora ,  iufficic  iuterpellare  rcum  principalca  \ 
quia  fi  Ijincerpellatus  fucric  reus  ptincipalis  ,  &  Stichus 
deceflerit  poftinterpeilationem  teuebitur  hdeiuflbradcius 
asftimationem.  Scd  vt  hicl.cum  quis.facilios  intclligatur, 
cius  harc  conftitucnda  fpeciesefi: ,  Quidam  mihiftipulanti 
promifit  mcrcera  ad  certumdiem.&adidhdeiuirotemde- 
dit.  Et  cum  moram  facetctreus  principalisadum  eftad- 
•ucrfusfideiuflorcm.nuncquiriturcuiuscempotis  habcnda 
^tucio.     D.cit  Africanus,  ciuscemporisdeberehaberiquo 


fideiuffum  eft.  Nifi  cnira  fpedlemos  tcmpus  quod  adic- 
dtum  fuit  obligationi,  ccitc  contiBget  obligationem  fideiuii 
forisaugeriproptermoramrei  principalis  :  quod  fieti  non 
pofle  diximuscx  didt.lcg.centum  Capus.  Scdcumde  hac 
re  nihil dicatur  in  dift.Icg.eum  quis ,  mirum  videti  poirK.mc 
icainterpretari.cum  hunc  locum  tradlarem  fub  tit.de  vetbo- 
rum  obligat.dixi  mc  addudum  cfle  vt  ita  illum  intcrpr etaref 
exinfcriptionibusdi^J^.lcg.cumquis.&l.centumCapus.qng 
cidcm  funr.  Vtrunquc  cnim  hanc  inlcriptioncm  babct :  A- 
fticanushb.^.qusftionum.  Indidaautcmleg.ccntum  Ca- 
pux.apertedemonftrat  AfVicanusproprerrcimoramaugcii 
obhga;ioncmfideiuflotisnonpoirc  :  vcfiagaturadionc  ar- 
bitraria  contra  rcum  ,  quia  non  folutaliticsineoloccir» 
quodebcbatur  ,  atqueitaintenQitcrediiorquodfiii  inter- 
cft  ,  cadem  quidem  aclione  tcncatut  fidciuflor ,  non  ta- 
men  ad  id  coademnctur  qued  intcrcft"  in  eo  loco  fchitu.ni 
non  cffe  in  quo  conucnit.  Doccre  ibi  voluic  Af  dcanus  con 
augcri  obhgationem  fiJciuflbris  propter  moramreiprioci- 
paIis;&eiuscxempIumappoluitin  leg.centum  Capux.  cui 
fimile  omnino  eft  cxemplum  dift.If  g.cum  quis.ex  quo  j-acfct 
has duas leges coniungcndas  cffc  vt aliquando fueiunt  ante- 
quamdiftrat^xeffentaTiibooiaDOt&fubdiuctfisticu.pto- 
pter  diuerfitatcm  matcriarum  collocata:.  Itaquc  fi  morara 
feccricreus,necfoIueritmetccmeadiequacoQuenic ,  fido- 
iulfor  I  qui  no  conuenicat  obmotamruam,feiob  moram  cel 
principalis  ,  non  ccgetur  foluere  quami  merx  fuit  a  ceni- 
poremorx,fedaceraporefi<iciuffionis  :  quod&fuadetz- 
quitas:ideoquenonaduetfaturha:clexQoftia;  rcgulx  fupe- 
r>us  pofitae.  In  at^ionibus  ftridis  confideratitempuslitis 
conteftat£  ,  cum  agitur  de  lite  xftimanda.  Hai^eous  de 
ftcidis  icidiciis.  Nunc  de  iudiciisbonzfideividendum,iii 
qtiibus  diximus  confidetari  dcbere  condcmnationis  tcmpu!« 
A  t  videmus  aliquando  Ipctftari  cempus  concraftus ,  aliquan- 
do  conderanationis  ,  aHquandomor£,vtindid.leg.  5.§* 
in  hac.ff.commo.I.fi  ftcrilis.^.cum  pcr  vcnditorcm.&  leg.}. 
§.fipcr  vcndicorem.ff.de  aft.empt.&l.homincm.ff.mandz. 
Sed  hoc  mirura  videri  oonporcftiisquinoustuntnatuiata 
bonxfidei  iudiciorum.  In  iudiciis  enim  booxfidci  cao- 
mnia  veniunt  quxcunque  ad  bonam  fidempettir.ent.  §.ia 
bonifidei.lnfticuc.de  ad.  Ergo  prouc  bona  fides  fuadct 
modo  fpc  dtandum  eft  cempus  concradlus,  modo  mora-jmo- 
docondemnationis,id.^ueatbitcioiudicisrelinquitur  difcu- 
tiendum.  Sicquc  intelligendum  efl  quod  dicitur  in  didl.leg. 
homincm.lf.roandati.Tu hominem premifift;:  ego pro  tt fi-  -^dl.h». 
deiuffimandatu  tuo  :  cumque  homoamepeticuseflet,tuo  '"'"'  f 
nomincfolai.  Indeagoadfijnemandatiaduerfuste,  &pc- 
co  vt  condemncris  ad  xftimationem  hominis  que  folui  man- 
datu  tuo  ,  &  nominc  tuo.  Ibi  enim  dicicHt  fpcdandum  efte 
tempus  quo  homo  folutuseft,  noncondcmnationis  ,  quia 
bonafidcsqus  huicmandatiiudicio  iiicft  id  fuauct.  Atque 
ita  cxplicari  facile  poteft  quod  repeticurtamvariefcriptum 
de tcmporc fpedandoin contradlibus.  Circa cfiicium iudi- 
cis  in  certi  condidtiooc  notandum  etiam  cft  q>  fcquicut,  ic 
his  qu£  iam  diximus  addcndum,  eius  cificio  couueuirc  vt  na- 
turara  ,  caufam  &  vim  obligacionis  confidercc :  quodfacL'e 
pcrfptcitur  in  quxft.  traftatain  l.fi  cgo.  §.  vhim.ff.6o.in  qu* 
fpecics  huiufmodi  cft :  Stipulatus  fum  a  Titio  deccm  &  fide- 
iuflorcm  accepi  Scium,qui  promifiipioTidohocmedofs 
foluturii  quanro  minus  confequi  pollcm  a  Tixio.genus  qaod- 
dahocfidciuftioniscftjVtdominusinintcrpictatronel.decc. 
1 1  8 .ff.de  veib.obl.Iicet  htc fideiuffoi  a iutis audtoiibus intcr- 
ccfforvocatifoleat.  CumcnimSeuispromittit  mihiquanto 
minusa  Titio  conicqui  potcro,  certum  quidcm  tft  ciim  fidc- 
iubcrcproTitio;non  cair.cn  fimpliciter.ledfubcocditicnc, 
Si  &  quacenus  non  poceric  exigia  Titio,  itavtnonoblige- 
tur  Seius  nifi  conditione  cxiftente  .■  quirunccsiftetcaici- 
luiinhacfpecie.cumcertum  tfta  Titio  dcbkam  pccuniam 
exigi  non  polTe .  &  eum  foluendo  non  cfle.  Qnsritur  au- 
temficgeroaductfusTrTium,an  Seiusfit  libeiatus  ?  Cel- 
fusaic,nonidcoliberatumefl"cSeiumqaodad!!eifiisTiciuta 
aftumfitjfeditademumfi  iudicatumfeccrit  Titius,  id  cfl, 
fi  confequucus fuerit  crcdiror  k  Ticio  quod  illi  promific.  Ab- 
furdum  cnim  eracideohbcrariStium  ,  quodaducifusTi- 
lium  at^um  eflec :  quia  aiicqui  h<cc  fidemfiid  eirec  inaci- 

liSflC 


In  Tit.Defuffragio. 


85>5 


Ijs  &  fruftratotia.  rtatii  ideo  ago  iduerfus  Titiutn ,  vt  expertar 
an folaendo  fit ,  &  poffim  confeqai ab  co ,  quod  niihi debet: 
vtfitandeinnon  poilitnab  eoconlcqui ,  tuncaducrlus  li- 
tium  expcriar,qui  pro  eo  fub  hacconditione  intercellic:  vide- 
licecG  aonpoteritcxigiaTitio.Iadcfequitur,  poftqaam  la- 
dicatutn  fcceti; Titius ,  vt deficiat conditio ,  fub  qiu  ^eius elt 
obii<^acus :  eontra  obligatus  fit  mihi  Seius ,  h  excuITo  lam  1 1- 
tio  d°eptehcnfHS  fit  non  effc  foiuendo,vc  dicitur  in  d.l.decem. 
ff.deverbor.obligat.  SedfimihifolueritSeius.&fadtushc 
pofteaTitiusIocuplctior.velimqueaduerfuseumnuncage- 
rc,quxrituranpoflim?DicitGelfusmenonpolIe,poftquatn 

eai aduerfus Seium :  quia  ficut  foluente  reo  liberatur  haciul- 
for.ita  foluente  fideiuirorc  liberatur  reus  principalis.  Ideoquc 
addit :  Sed  fi  egero.  quod  ita  accipiendum  eft ,  Si  egero,  i  ta  vt 
fira  confecutus quod  pctebam  a  Scio.  Agerc  enim  m  crteOu 
hicaccipitur,proexigere,vt&inIeg.i.§.vlt.fFdeexerc.c.aa. 

Sunt  &  quzdain  alia exempla.qua:  adddux:  in  1. 1.$.  h  tamen. 
ff.de  vccbo.obligat.  Aliudexeroplumefthuiusolhc.j  ludicis 
JD  cadcm  l.vlt.§.  vlt.  Ex  quo  apparct  ad  eum  maxime  pcrtine- 
re in  hac a(aionc,vt  naturam  cuiufque  obhgationis co hdeiec 
&animaduertat.  Quiftiocnimtaliseft:StipuIatus(umatc 
dcceramihidaricurariCfic  cnim  legendum )  tuque  ptoinihlti 
id  tc  curaturura.  Ago  aduet fus  tc  ex  hac ftipulatione.  &  pe- 
todeceiii,andcbeas  condemnari  addscem?  Labcoaitnoa 
poUe  condemnari  ad  decem ,  fed  liberari  te  fatifdando ,  &  h- 
deiulTorcm  dando ,  ctfi  pccuniam  non  det:  multum  cnim  re- 
fert,an  promittat  qais  fc  daturutn  dcccm ,  an  (c  curaturum  vt 
decemdentur.  HxcLabconisfcntcntia  referturab  Vlpiano 
in l.iUa ftipulatio.§.i.ff. dc verbor. obligat.  Is igitur.qui pro- 
mittit  dare  decem,dando  fidciufTorem  non  liberatur ,  f  ed  co- 
Eicurdaredecem,I.prom.irorStichi.^.vlc.fF.deconftic.pecun. 

At  is,  qui  proraittit  fe  cucatutum,vt  dentur  decem,  fademlio- 
rcmdando  liberatur.  hacenimftipulatione  noncontmctut 
datiopecuniar,  fcdaliqua  cura  &diligeatia,  quaf  nonvecbii 
inanibus,fca  fado  oftcndatur,vt  fi  dci  fidciufrorem.Quidatn 
ficlcgunt :  Labeoait,cumdccemtudandacurari,&c.&no- 
tanr ,  imperfonalitaicm  circa  verbum  executiuum  obligatio- 
ncm  non  vitiare:fed  haec  inutilia  funt,  &  inciderunt  in  cerru- 
pcoscodiccs.  Poftremoadhunclocum  dcofficioiudicispei:- 
tinccquod  dicitur  de  probationibus,&  inftrumcntis ,  de  chi- 
rographis  in  1. 1  o.  &  vlt.  hic.  Cum  cnim  agitur  de  probatione 
obligationis  mutui,&contra<aus ,  &profertur  inftrumen- 
tura,nihil rcf ert  an  plures  in  co  contraftus  plurium  pcclona- 
rumcontineantur:quiainvno  inftrumento  dccem&  mille 
contraaus,&  diuerfarum  perfonarum  confctibi  poflunt.ncc 
ob  id  minus  valet  ad  fidem  faciendam,quara  fi  fingula  inftru- 
menta  fingularum  petfonarum  confcriptaefrcnt.  Dcniquc 
in  d.l.vlt-quiritar  an  chirographum  fufticiat  ad  fidcm  facicn- 
dam  in  adione  ex  mutuo.  Et  luftinianus  ftatuit  hac  conftitu- 
tionc  futficcre ,  fi  mutuum  cxccdat  quinquaginta hbras  auri, 

(nos  vocamus  Matcas )  nifi  accedat  fubfcriptio  ttium  teftium 
probat*  opinionis :  immo  ncc  valere  fecutitatem  fupcr  debi- 
to  reddito(quam  Quittantiam  nosvocamus)  nifihoc  fole- 
xiiaitate  tcftiumobicruata.  Huictamenconftitutioninon- 
nihd  dcrogatura  eft  alia conftitutione pofteriore , qus eftin 
Noucllis  fub  tit.de  inftr.cauc&  fide.  Sed  dc  his  fub  tit.dc  pro- 
bation.plenius  dicemus. 

I  N    T  I  T.    III.     L  I  B.     IIIL 

C    O    B. 

DE     SVFFRAGIO. 

1  Ic  titulus  particula  quqdara  eft  &  appendix  fu- 

*  perioris  traftaius,  Si  ccrtum  petat.pcrtinct  c- 

|nimhac£Conftitutio  adlocumde  officioiudi- 

Jcisincerti  codidione.Naminhac  condiftio- 

_^  nc,  de  qua  hic  agitur ,  fpedlandum  cft  num  fit 

iuftacaalapromiffionis.nccenimtantum  infpicit  iudex,  an 

aliquui  promiflum  fit.  Vnde qua:ritur,  fi  quis  fuflf ragio  alicu- 

ius,vel  fuffragationc  vfuS.eo  nomine  aliquid  ei  promiferit,an 

jd  exigi  poflit ,  tanquam  iufta  caufa  fit  huius  promiflSonis. 

Su^ligium  enim  intellisimuS,pecuniaila,  «ju»  fuffragatori- 


bus aulicis datur promitturve honotis adlpifcendi caufa.  Ac« 
curfius  &  caeieri  luftjragium  vocant  honorarium ,  quod  datuc. 
aduocato:quaficonftitutum  fithaclegeaduocaturo  pofTcpf- 
tcre  falarium  fuum  ab  eo ,  qui  promifit  ctiam  cx nuda  padio- 
nc.Vultque  dici  ItilFcagium  a  fragore.id  eft,fono;quid  aiuem 
hic  velit,ncfcio ,  nifi  intcUigat  fonum  pecunix ,  qui  caufidicis 
noftritemporisadmoduia  gratuseffefolet.  Sedhscconfti- 
tutio  nonvidetur  mihiad  honorarfum  caufidicotum  perti^ 
nere,fedintroduftacfleingratiamaulicorum.  Suffiagaric- 
nim  is  dicitur ,  qui  apud  principt  m  in  tercc  dit ,  &  aliquid  alie- 
ri impecrat.  Sicquc accipitur apud  plerofquc  aud:otcs ,  vcluti 
apud  Lampridium  in  Alexandro  ,  vbiloquitur  de  Tutino, 
quem,  cumiscuidarafuffragiumpromififret.  dixiffctquefe 
quxdam imperatori dixifle , cuin nihil dix  flec, fcd in  eopen- 
dere,vtadhucimpctrarct,fumumhocpa<9;oVendens,accu- 
iari  Alcxandcr  iuflit ,  &  ad  ftipitem  ligari  ,futr.oque  appofito 
ex  ftipulisatque  humidis  lignis  necari ,  fopcrd  ccnte  Prico- 
ne,Fumo  punitur.quifutnum  vendidit.  Alter  locus  eft  aptid 
Capicolinum  in  Marco  Antonino,  vbi  fcribit  Marcum  Anto- 
ninum  fuffcagatoiibus non  facile  credidiflc.  Hitic  etiam  fuf- 
fragium  aliquando  fignificatmunusquod  offetturin  remu- 
netationcm  bencficij  acccpti  aprincipe.    Vnum  cxempluni 
eft  in  l.laudabile,&  l.pcr  hanc.f  opra  de  aduoc.diuer.iudic.  A- 
liudetiam in infcriptione Nouelii conftit.8.  V t iudices fine 
quoquo  fuffcagio  dant,quarauis  Gnce  fcripf  erit  Iaftini=:nus, 
&  «/♦<ri»  dixerir.  Mcminit  &  huius  rci idcm  luftiniattus ,  liiulo 
de  prastorc  Paphlagoniae.§.enimuero.  Alius  locus  eft  titul.de 
prxfid.prouinci.in Nouell. ibi.  Cum ergo cl.ni d..bitaietur, 
anfuffragarionisnominc  liccrctahquidltipulari,  vtlaliquid 
acciperc,  editaefthaicconftitutioaThcodofto  ,  vtfiquisa 
ptincipcaliquidimpctraueritintcrceliionealicuius.iul!ci,& 
eo  nominc  aliquid  promiferir ,  C\  poftea  cura  eludat ,  ad  folu- 
tioncm|debiti  coardtari  poflit.     Et  fi  quid  oblatum  fuetit  in 
auro  vel  argento,vcl  csteris  mcbilibus  rcbus,fufficcrc  ad  do- 
minijtranslatienem  finefcripturaidficri :  non  pofle  autetn 
pr  ^dia  ruftica  vcl  vrbana.fine  fcrlptura  offerricnam  alitcr  Dof- 
feffio  adalterum  dominum  cranfirc  Aon  potcrit.  Ei  quia  qui- 
damadeo  infipienteseranc&  temerarij,  vtnon  dubicarenc 
bonafibico  nomine  promiflainuadere  ,  hacetiamconfti- 
tutioneTheodofius  vult  eos  cocrceri.eius  fciliccc  rei  priuatio- 
ne,  qu£ promifla  fuerit.  Fucrat  olim  alia lcx  a  luliano  fuffra- 
gacoribus cdita,l.  i . C. 7 y.fi  cer.pec.de fi^fftag.  cuius  mcminic 
Amm.  Marccl.lib.ii.&  AlciacusParad.hb.i.c.i4.hicigituc 
duplicitet  a  vulgaribus  dodoribus  crratum  eft.  Primii  quod 
dicant  hicfuffragium  accipiendum  efle  de  honorario  quod 
datur  aduocato.-Secundo ,  quod  credant  falarium  ab  aduoca- 
to  poffe  cxigi,quod  nudo  pa6to  promiflum  eft :  Sponfionem 
enira  hicnos  debemus  accipere  promilfioncm  ftipulatiane 
toboratam .   Et  fpondere  verbum  ad  ftipulationem  magis 
rcfcrturquamadpa<9;ionem,!.fp6(io.dcvetb.figa.nainhir2C 
fponfalia  di6la  funt  in  l.j.dcfponfal.in  quibus  moris  etat  olim 
ftipulari  &  fponderc  fibi  cas  vxores  futuraj.  huius  ftipulatio- 
nis  &  fponfalitix  mcminit  Scruiusapud  Gell.  noOi.  Att.  lib. 
4.cap.4. 

IN    TIT.    IIII.     LIB.     IIII. 

C    O    D. 

DE     PROHIBITA     SEQVESTRA- 

T  I  O  N  E    P  E  C  V  J^  I  i«._ 

Ic  titulus  pertinet  quoquc  ad  officium  iudi- 

'  cisin  certi  condiiSlioac.     Quidam  pctit  pe- 

!  cuniam  condidlioneccrticx  mutuo.  Inficia- 

lur  rcus  fecam  pecuniam  debcre  ,  &  exigic 

^   'probationcsabadore  :  quiinteiim  petic  le- 

queftrari  eam  pecuniam :  quasritur  quodnara  fit  iudicis  of- 
ficium.&andebeatcam  pccuniam  fequcfttatc'  hicdicitur, 
Quoties  tx  tjHolibet  contraRupecunM  fofluUtur  ^feejueflratio- 
^unece^iimcenejutefcat.  H;eenim  conftitutione  prohibc- 
lur  fequeftratio  pccuniiintcrimdum  lispendet  :  quia  ni- 
hilalienuseftarationeciuili,&abiquitatenaturali ,  quam 
ei  contta  quem  agituc  auferri  pofleilionem  ,  interim  dum 

FFf    4 


8i?<J 


conrcDdit  3 Aor.Sic  enim  accipicnda  funt  hxc  verba :  Oportet 
tnim  debttoremprtmonnutnct^^licdiindeadfotnttonempMl- 
fari »  ^c.qHamremnontAntHmiHruratto,  fed^ippKt^HitaSt 
perfiiadef.f^azCi  dicat.hoCadco  iuftum[<;ft,vt  id  Cn  natura  infi- 
tum  hominibus,etfi  nuUa  lcgc  cautum  edet.Seqneftratio  au- 
tcB>  cft  rci  cotroucrix  depo  ii  tio  qujeda;  qiiar  dffeit  a  dcpofi- 
to ,  vcfpecies  agcncre:  depofitum  enim  quoddatn  eft ,  fed  rci 
controuerix  intcr  duos  vel  plurcs ,  vt  dixi ,  &  fcribit  Modefti- 
nusl.  fequefter.  deverbor.  fignificat.  ncctantumidexcon- 
(cnfu  litigatorumpendet,}fi:d&exiudicisai;doritatc,  Atfi 
vnUsdcponatapudaliquem,dicitUidepofitum:idcoqucme* 
re  voluntaiium  cft,&  rle  co  dicemui  fub  tuui.  depofiti.  Nos 
autem  hictantam  loquimurdc  icqueftratione  iudiciali,  de 
qua  c^iamcxrat  titulusiniure  ponrificio,  Dcfcqucftration. 
pofleinonum&fruftuum.  Nocandumcrgo  eftexhaccon- 
ftitutione  fequeftrationem  pecunis  non  dcbere  fieriiniu- 
dicio  anAoiitate  iudicis  ,  uccreoaufcrri  pofltflionem  rei 
quipcticur  ,  antcquamprobauerit.i(itoi  quodintend^t,& 
conuidius  fitreus.  Pecuniam  autem  hiclace  accipercdebe- 
mus  proomirii  re.qusB  eft  in  pacrimonio  noftro ,  vt  lcg.  i.  io- 
fradeconrtitut.  pcciin.  leg.pecunijE  fF.  dc  verbor.  fignifica- 
tio.  namidem  dicendamcit,  &fiquispccat  quoduis  aliud 
cotpusjhcef  pecunianonfic.    Scdtamcn  perpctuum  id  non 
ert.quoddefcqueftracionehicdicimus ,  &intclligiturcum 
quibuidamexceptionibus.  Quatumexemplumvnumeftitt 
l.fi  fideiuflor.§.  vltim.  ff.  qui  (atifdar.  cogan.  vt  rcs  mobilis  a- 
pu  J  officium  d  ponatur,  cum  is  cum  quo  agitur ,  perfona fu- 
fpedaeft,&noH  iatiidatiudicit  fifti.  Al.udinleg.  ficumdo- 
tcm.§ .  Cm  autera  in  fxuifCmo.ff.  folut.  mattimon.  vt  fi  mari- 
tus  dillipet  &  profundat  rcm  dotalcm,vxorc  in  famiflimo  fu- 
rore  con  ftituta,  polfint  curatores  cius  auc  agnati  petcre  ca  fe- 
queftrari,  antequam  exigatur  a  matito.  Aliud  cft  mleg.  impc- 
ratores.in  fin.  ff.  dc  appellatioB.  Si  poft  appc'lationcra  inre  r- 
poficam  timeatar,  ne  is ,  qui  appellauit ,  depopulctur fru(ftus 
& agros ,  tunciufta caula eft leqncftrationis pctcnda:, maxi- 
metiresfit,qu3E  non  facilepoflitin  priftinum  ftaturarcfti- 
tui  :  cuiufiTiodiilludeftcum  grandiorcsarborcs  czdnntur. 
A lius  cafus  fimilis  eft  in  leg.  ab exccutionc.  infira  quorum  ap- 
pcilat.non  recip.  Non  licere  ab exccutione  appcllarc ,  fi  me- 
ruscxecutor  fit,  nifimodum  exccdat  inexequenda  fsntcn- 
lii.  Aliud exemplum cft in lcg. fcnatufconlulco.  1 6.  ff.  de of- 
fic.prxfid.vbi  ait  Macer,prajfidcm  prouincii neque  fibi ,  ne- 
quefuisinsdicercpolTc.quandiaregitprouinciam:  quodac- 
cipieudum  cfle  admonui  de  praefidibus  >  qui  ccraporarij  e- 
rant. 

Siquid  tamen  ablatum  fitpcr  iniuriam  a  comicibus  prat- 
fidis  ,  haiflcnusiiudeberereddi&dici.vclisconccftetur,  & 
perpccuecur  obligacio  &  adlio  per  licis  conccftinonem.atque 
interim  res  fequeftretur ,  fi  dicacur  res  mobilis  a  coraite  abla 
ta  clle.  Aliud  ex<^mplum  eft  in  1. 1 .  §.  fi  frater,  ft.  de  collation 


Franc.  T>uareni  Comment. 

DE     CONDICTIONE 


OB     CAVSAM 

LIS.    XII. 


batorvm:  et  tit.  iiii. 

P  A  N  D  E  C  T. 


C    A    P.       I. 

I>e  cQndi£iione  amfa  dati^caufa  mnfecuu, 

O  N  D 1  c  T I  o  Domcn  gcncfale  cft,fignificaM 
omncm  a(5tioncm  in  pcrfonam.vt  dicitur  in$. 
appcllamus.lnftit.de  a<9:.(cdtamcnfpecialiter 
accipitur  pro  ccrtis  quibufdama(itionibu3,qi-'5 
aliud  comcn  nonhabenc,  &daBCurad  repe- 
tendum.-cuiufmodi  eft  contli(^io  canfa  d^iCa caula  non  fecuca: 
condi(f):io  ob  tnrpem  caufam ,  condiiSioindcbiti,  coi  di^io 
finc caufa,condii^io exlcgc , condi(flio triticaria.  Echaqui- 
dcm  a6tionesvocanturcondi<Sticn(;s,  (pecialiter  acccpto  vo- 
cabulo.nccaliudnomebabenc.  Aclioigiturquarepctitiuid, 
qnod datura cft ob  ceriam  caufam ,  fi  caufa  fccuta  non  fit, di- 
citur  condi^lio  dati.  Cpndicerc  enim  accipimuspco  rcpetcre 
id  quod datum cft.  Sicantemlcgendum  vidctur,caufa4ati, 
caufa  oon  (ecuta:non  caufa  data ,  caufaaon  fecuta.In  Codice 
tamenaliccrinfcribicur,  videhcccdecondidioae  obcaufaok^ 
dacoruro.Sedvtraqueinfcriptioinidemrecidit.  Inhacigitur 
adlionebos  locoscomraunes  &  mcchodicosconfticucmus. 
Ac  in  primis  quidem  videndum ,  qHz  fiot  caufx  huius  a&ior 
Etis. 

C  A  p.     II. 

^mbtfs  ex  cattfis  detur  hac  a£fi$ 

DVz  furt caufx  huius  adionis:  vnaeft.  fi  quid  datum  fit, 
it  allquid  fiac,ncque  id  fa(ftum  fucrit:  tunc  euim  condi- 
cicur,id  eft,  condi  Aitia  a^i»ne  rcpotitur  quod  datum  eft.  Ai- 
terayerp  pecnitentiaeius,  quidedit  alicui ,  vt quicquam  fie- 
rer,  fi  res  adhucintegracft ,  id  eft ,  antequam  condidioni  pa- 
tucrit  aduerfarius:  nam  ob  poeniteciam  poieft  id  quod  datum 
eftcond<cere,].  fi pccuniam.hic.  Exhisigiturduabuscaufis 
compecichzca(5tio:fedhQCcftiutelligendum,  finullafitalia  />© 
obligacio  ,  quamcaufia dati  caufa non  fecuta:alioquin  cx  his 
caufisnondjbicurrepetitio.  Excropligratiajficontrsdtusfit 
is,qui  nomen  ptoprium  habear,vt  eroptio,venl:cio ,  locatio, 
condu6tio,tunc  locus  non  crit  huicrepetitioni,de  qua  loqul- 
hiur :  veluti  fi  vendam  tibi rcm aliquam  meam pro certof  re- 
tio,tuquc  rcihi  non  (bluas  ptecium.  non  enim  poffum  ci  .nd  a 
iue  dacum  elt  repecere.Hxc  quxftio  tra(Sta:ur  &  inl.inciuiie. 
C.de  rei  vend.  vbi  dicif  ur  re  femcl  vendica  &  tradira,  przfcxtu 
nonfoluti  aberopccrcpretij,  camrcpetinon  pcfle.  qaiafi- 
mulaique  conueuit  inter emptorcm  &  vcdicoiem de rc  ven- 
d  tacertopretio, drciturperfe(^aefleemptio,aquateccd>no 


bonor.  vbiaitVipianus,emancipatiporcionis,qniadcontra       poceft:  adeovcquamuis  cmpcornQnfoluatptcciura.tame* 


labulas  pofTt  lfi.onem  admicci  vulc,fi  nolic  confetre,  aut  caue- 
re  non  pofli  t ,  curatotcm  conftitui ,  apud  quem  rcs  deponan- 
tur.quaspoitearecipiat  cumcontuleric.  Hzcfcrefunccx- 
empla,  vbi  fequeftracio  locum  habet ,  cciam  antc  rcm  proba- 
tam;alia  poflunt  obfcruari  legendo:in  iifquc  idcm  crit  dicen- 
dum  ,  inquibos  cadcm  racio  rcpcrietur.  Hisaddi  potcft, 
quodmoribusnoftrisreccptumsft  ininccrdi(^o  vtipoflidc- 
tiSjVtfcqueftratiofiat  reilicigiofx  pendcncehtc  ,  cumvtcr- 
que  aflcrit  fe  pofTeflotem  cflc :  quod  non  fine magna  ratione 
introd j6tum  eft.  Conftiturio  enim  quam  intcrpreraraur: 
vetacneqins  (uapofltffionc  fpoljetur.  Sedquidfi  vtcrque 
conccndac  fepoffcfforcmefle  ,  &futurumfit,  vradarm» 
forcevcniacur?  magnaigiturratiofuadet.vtfequeftratiofiat 
rei  controucrfx.  Hoc  tamen  ofira  vficatum  non  erat  in  in- 
tcid  dlis,nequehuuisf.'queftrationisfitmentio,  nifiin.vno 
locojleg.  5. §.  Iuliaiius.ff.de  libcf.cxhib.&idemrepecicumeft 
iniutepoDcificio,  c.  excraiifmifla.dereltit.  fpol.  Mulcoplu- 
rapoceftis  viderefubcic.  dcfcqucftrac.poff.  &  fru^^. in  iure 
poncific. 

I  N    T  I  T.    VI.     L  I  B.     IIII. 

C    O    D. 


quia  raanct  a(5tio  falua  vcnditori  aducrfbs  cmpt  orcro.qua  po- 
teft  cogi  ad  foluendum  prctiuro,  irrita  non  poflcc  ficri  vendi- 
tio.lfi  his  aucem  concra(^ibu5,  qui  nomen  propirium  non  ha- 
bencnoc  ftarim  contrahitut  obligacio  antcquam  rcs  dat  a  fit: 
ideoqi  fi  qais  expleuerit  ex  parce  f  ua ,  co  inuico  non  poteft  re- 
ccdi  a  coutta(flu:fi  autcra  is.qui  dedir,  velit  rccedcre  a  contra- 
<Su,cum  alter  nondum  explcuetit  ex  parte  fua,hoc  iili  licet-Ec 
hocinteteftintercorra(^usnpminacog  jccos,  quiproprium 
noiBcn  non  habcnt,de  quibus  in  l.iurifgencium.  (upra  de  pa- 
dtis,&l.nacutalis.infr3  dc  prxfcri.verb.  cum  igicut  dicimus  cx 
illisduabiiscaufisdarihanccond  (5tioncm,intclligendum  cft 
cutn  nulla  cft  obligatio ,  nifi  ob  caufam  dati  caufa  non  fecuta. 
Vndequxricur  plerurque  quodgenus  concraiStus  fitinhac  ji<f>/ 
a^ione:an  cmptio  &  vendicio,quxftio  tiatStacur  in  l.vlc.  hic. 
cuiusfpecicshxc  cft,  EgotibidedicentumjVtmihiStichun» 
(eruum  dares;non  mihi das  Stic  hiim ,  quxricur  an  poflim  rc- 
peterc  pccuniamn-eam.  Hocpendeccx  gcncreconcridtus. 
namfifit  vendicio&cmpcio,  repetcrcnonpotero  :  Sivero 
nulla  obligatio  fic,nifi  ob  rem  dati  re  non  fccuta ,  tuncrcpcti- 
tioni  locus  efle  potetit.  Qiiid  igicur  diccmus  in  hac  fpecie  ?  aa 
diceraus  cfle vendicionem  &  cmptionem.?  Videturefleera- 
ptio&  venditio.  hicenimomnia  vid^ntur  interuenitcqua; 
neceflaria  funt  ad  petficiendam  croptionem  &  vendittouem. 

nam 


In  ^it.DeconM^.cdu/aJat 


^ 


BamfubftantiavenditionlS  Confitlicintnerce&ptetio,  qux 
bmnia  hic  concurrunt.  Dabiiationcm  auget ,  quod  dicitur  in 
l.natural!S.§.  I.  infr.  dc  przfcrip.  veib.  ibi  Paulus  diftinguens 
contra6lusnominatosabinnominatis,ait:Ecfiquidcmpecu- 
niam  dem.vt  rem  accipiam,  empiio ,  &  vcnditio  eft.  hic  eniia 
datur  pccunia,vr  Stichusdctur  &  res  accipiatur :  ergo  emptio 
&  vendicio  eft.Curigitur  refponfum  a  CdCo  eft.in  hsc  fpecie 
nirilam  videri  aliam  elfe  obligntionem ,  quam  ob  rc  dati  cauia 
nonfecuta:  ideoquepccuniam  qusdataeft,  hacadioneab 
co.qui  dcdit,  condici  poire?Huius  nodidilToluendigratia  no- 
tandumeft,  cumquirituriiTEmurmodi  exemplislitne  cm- 
ptio & venditio.an vero alius contraftus ,  qni  non cranfeat  in 
proprium  nomcn  contradus,  infpiciendam  eftc  mcntem  c6- 
trahendura ,  quovc  confilio  pecuniaab  his  data  fic.  fieri  cDJai 
poteft.vtpecaniadctur tanquam  pretium  rei :  fieri eciam  po- 
teftjVt  non detur  tanquam  pcetium ,  ifq;  qui  Stithum  hab«t, 
tiunquam  illum  fit  mihi  vcnditurus,  fed  tamen  facilc  donatu- 
rus,  fialiquid  rcmuneranonis  loeoaccipiat:  quocafunemo 
dixeritvenditionem  &emptioncmefle,  quiafciliccthocin- 
|ercontrahentcsnonagitur.  Itaquefiproponacur  pecuniant 
datain  efle .  vc  guid detur .  non ftatim dicendum  e(t  cmptio- 
nFm&-vfndirinnpmeiff;.necpriufquamidadumcireappa* 
teat.idcoquc  in  hac  fpecie ,  vbi  nihil  proponituv  ex  quo  appa- 
rcacpccuniam  dacamcfle  locoprecij,  aiiud  iudicandumeft. 
Aic  enim  lureconful.Z)^  (^<  tibipecuntam ,  vt  mihi  SticloHm  da^ 
f  a.Hic  nuila  fit  mentio  Stichi  vcnditi,aut  pretij  datJ.  Denique 
vt  fic  vendicio ,  oportet  hoc  agi  inter  cum ,  qui datpecuniam, 
&cumquiaccipit,vttanquamprctiumfitpccunia  ,  Scichus 
tanquam  merx.  Aliam  autem  cfle  voluntatcm  conttahcn- 
tium  colligicjrcxargumentis&coniedluris,  tum  cx  fa(5lo  i- 
pfo,vt  in  hac  qua:ftionc,quae  fafti  cft.  Sed  8c  id  difcrimcn  col- 
ligi poteft ex  conditione perfonarum  &:  rei ;  vt  fi quis hodie i- 
ta  vetba  fua  componac-  Ita  dono  tibi  hanc  pccuniam  ,vt  raihi 
Abbatiam  tuam  refigncs,  non  dicendum  craptioncm  5c  ven- 
ditioncm  cflc.  nec  enim  crcdcndum  cfthomincs  rcligiofos 
&  pios  fpiritualia  vcllcvendcrcaut  emcre.  Sed  quid  hii  v«- 
hisvoiaitdcnozzteCeUas-.Trffperticneemptitnu^vendftie- 
»M?Accurfiushicnugatur:namhorumvcrborumhicmihivi- 
dctur  vcrus  fcnfus  elie  :  Pro  portionc  cmptionis ,  &c.  id  c ft, 
quatenus  pccunianon  excedit  prctiumStichi.  Ponamuse- 
nim  Stichum  decem  valcre,&  dari  centum ,  vt  Sticbus  dctur. 
hicqusricur,  anhoc  genus  contradus  fit  emptio  &  vcndi- 
tiojfaircm  proportionc  ,  idcft.quatcnuspccunia  noncx- 
cedit  pretium  Scichi.  hzc  intcrpretatio  mihi  videtur  pto- 
babilisefle.  lam dicamus de caufis  huiusadionis,quasdt)as 
ellc  diximus. 

C  A  p.   III. 

Deprioricaufa.  huiuicondiHionu. 


PRiorigiturcaufahuiusadlioniseft  ,  cumquiddatumeft 
ob  cauf  am,vel  ob  rem,re  vel  caufa  non  fccuta:ideoquc  ob 
'thtt  hanc  caufam  vt  compctat.duo  funt  neceflaria.In  primis  cnim 
'^f"*'  oportet  datum  efrealiquid.-quiafi  nihildatumfit,nonpoteft 
erielecushuiccondidioni.  Dareautcmeftaccipientisface- 
f  c.J.fic  itaque  difcrctis.Inft.dc  a<n:ionib.&  1.  vbi  autem.  §.  vlt. 
infra  de  verb.obl.ideoque  dare  aliud  eft.quam  tradere.  Tra- 
dcre  cnim  intclligitur  ctiam  is,qui  altcri  aliquid  porrigit,  vc  id 
apprehendac.  Ecgofircs  datanonfit  fa(5ta  2Ccipientis,non 
potcft  locus  efTe  huic  condi^ioni.  Cqndic^io  non compeat 
domino.nifi  agenti  aduerfus  furem :  hoccafucniairecefTam 
eft  a  communt  rcgula  in  odium  furum,d.§.l^c  itaque  difcretis. 
Inft.de iOt.  Condidiio igitur,  ficut omnis  ad):io,in  pcrfonam 
itaintenditur :  Siparctcumdarc,autfacereoportcre.  Darc 
autem  eft,vt  diximus,dominiura  transferre.  fieri  autem  non 
.poteft,  vcdominusficagat,  vtpetaifusrci  dominiumihfe 
\^  ■  transferri.hinc  tratStatur  quaftio in l.^.§. (ubtilius.TQuidaw 
cum  cxiftimaret fe  ftatuliberum  eflc^^ftatuliber  eft  is ,  cui fub 
conditione  Hbcrras  rdida  cft  ccftamento  domi^i fui.l.  i .  in^ 
fradc  ftatulib.Jqui  tamen  iiber  erat  ,dedit  hzredi  pecuniam, 
vtconfcqueretur  libertatcm,  quafifubconditioncrel.iftam: 
gujtritur  anpoftcacam  pecuniamcondicerepoflit:quiape- 
cuniaipfius  eratpropria,  quamcaraen  hxredisefle  pncaoac. 


uitne^ 
tf-riM. 


Ddrl 
qmid. 


^ 


t97 

AitCelfusnonpolTe:  quia  fcilfcet  nuintttOS  aeefpbhtls  non 
fecerit.  Ergo  cum  quaeritur .  an  comperar hyc condidio.  YJ' 
dendum  eft,an  res  data  fitiquia  nifi  data  fic.licec  fortc  tradiiai, 
cumhoc  cafures  nonfit  translatainaccipientem^  hzcadio 
tion^om^ietet.THincexiftitquiftiotraaatainl.fiquisacce-  ^-f 
pto:  Tu  mihi  debebas  centum ,  ego  te  acceptilatione  f  olemnf 
liberaui(eftenimacceptilatio,  imaginariafolutio.§,itemper 
accepiilacionem.quib.mod.coll.obl.inInftir.)ealegP4Vtmihl 
des  expromiflorem:tu  es  libetatus  acccptilationc ,  nec  tamcn 
pares  condicioni.  qujEtitur  an  pollim  aduerfus  te  agere  hac 
consiiaionc?  Certevideturinhac  fpecielocum  haberenon 
polfe  hxc  condidio.dacur  enim  aduerfus  eum,cui  aliquid  da- 
tum  eft;  hic autem  nihil  apparet  datum.  Sed  quamuis  proprift 
locumhabeat  hicadio  cumaliquid  datumeftcorporalitcr, 
tamen  in  acceptilatione  aut  temiflione  debici  poteft  etiam 
locumhaberehsccondiiaio  proptcrfirailitudincm  rationis 
&arquitacis.  Remiflaoenimdcbiti  &  acceptilatio  fimilise 
dationi:quia  in  efFedu  nihil  referr,  an  tibi  decem  dem,an  li 
berem  te  ea  obligatione  ,  qua  mihi  adftriiaus  es  ad  decem 
Qupmodo  autcm  hoc  intelligat^r  nos  poftea  diccmus.  A* 
liuslocusfimiliseftinleg.  fimulier.TMulicrnupcura  pecu-  ^». 
niam  non  habebat.quam  daret  in  doccm  mariro  fuo ;  (ed  cum 
maritusdeberct  eipecuniam,  eam  acceptilatione  liberauic, 
hancque  dotis  caufa  conftituit:fi  nuptix  non  fint  fecuta;,con- 
didtioni  locuscrit.  Sitamen  fubtiliushiccxcutiantur,  for- 
te dici potcrit,  nihil datura  efTc.  Sed  cum  conftct  ad  maritum 
mulicris  pecuniam  peruenifle ,  rede  dicetur  vtilitatis  caufa  e- 
didura  pr«toris  decondidione  obcaufamdati.adhunc  ca- 
fum  produci.  Alius  locus  eftin  leg.  4.  Cod.  codrTCura  qui-  *— ^ 
dara  aduocatus  mihi  numcraret  ccntum,ego  caui  me  accepif- 
icducenta,  proptereaquodpollicitus  eratfemihipatrocins'" 
turum  eflcin  caufis  meis,  &  id  fperabam :  ille  fpem  meam  fe- 
fcllit.  QufEritur,an  condicere  poflim  quod  amplioscaui  ?  vi- 
dctur  hic  condidlioncm  inutilera  cfle.  Naro  nihil  dcdi  huic 
patrono,fed  tantum  caui:vtilitatis  tum  caufa  dicitur  huic  con« 
diifiioni  loirum  cfTe ,  cum  ea  cautio  quafi  datio  fit.  Igitur  vc 
competat  hxc  condidlio ,  oportet  aliquid  datum  eflc :  vel  ac- 
ccptolatum ,  quod  eandem  vim  habet quaro  datio.  Secundo 
oportetdatumefrcobcaufam.Cau!amhic_acciperedebernus 
futuramnonanteccdentejn.Exempligtatia ,  Dotibi,vtali- 
quidfaciasveldes:ncnauremquiaaliquidferifti,  veldcdifti. 
Nam  hoc  cafu  aliud  dicendum  eflet.-idcoque  fi  dem  wbi  pccu- 
niamjquiamihipatrocinafusfis^&fotteeacaurafitfalfa.non 
eritlocus  repetitioni.  At  fi  tibi  dem ,  vr mihi  pairocineris, 
ficacaufanonfequatur,tunclociiserithuica^ioni.  Hjrcdi- 
ftindio  traditur in Ldamus  §. z.infr.de condic.  indeb.  vbi  ta- 
mcn ob  caufam  dari alio  dicitur  ferfu , qusm bocloco.hke 
nim  proprie  ob  caufam  datum  dicitur .  quod  dacur  ob  caufara 
futuram :  cum  Poroponius  co  loci  tradat ,  ob  caufam  datum 
Jici,  pritcritam  fcilicet,  ob  rem  futuram.  Exquo  viderccft 
hanc  diftindtioncm  nonnunquam  cofundi.  falfa  aucera  cau- 
Ianonnunquamnocec.l.demonftraiio.I.fal(a.&l.cumtale.§. 
falfara.infr.de  cond.  &  deraonft.  vulgares  intcrpreces  diftin- 
guuuc  hic  caufam  finalem  a  caufa  impulfiuajVt  cauf^  impulfi- 
uznonmagnahabeaturraiiojCumquariturdehacconditio- 
ne:caufam  autcra  finalcm  tantum  infpician-.us.  Ex  his  confe- 
qucns  eft,fi  quid  fimpliciier  datum  fit,nullaadjedacaufa.  n5. 
poflercpeti  quoddatum  eftfxbac  condiditia  adione,  hoc 
colligiturcxl.cumancillam.&l.  firepcrendi.  Ceod.  huicfi- 
mileeftquoddiciturinl.  j.§.fiquisquafi.adfin.hic.NihiI^- 
mcnrciert  caufa  vetbis  exprtlTa  fic,  ao  vetoid  a£lum  efleejc 
certis  coniedluris  coDigi  polhc.  Exempluro  eft  in  I.fi  extrane- 
us.  Specieseiusha;ccitfQuidamcxtrancusdeditdotcrapro  i~^>- ( 
rauliete  nuptura.conuencum  autem  eft,  v t  foluto  matrimo- 
liio  dosci  rcddcretur:nupci«  non  funt  lecut«,condicere  vult." 
«^uzritur  an  poflit?  videtur  non  pofFe :  nihil  enim  in  paiito  co- 
irencoexprcfTum  cftde  hoccafu.  Namfolucum  nonpoteft: 
dici  matrimoniura  quodnunquam  fuiccontraiftum.  bicta'. 
men  dicicur  eum  polTc  docem  rcpetcre  ,  quia  fatis  apparet 
hanc fuifle  contrahcntium  voluntatem ,  vt reftitueretur  doS 
nuptiis  non  fccutis>qu*  data  crat  matrimonij  nomine.  Prz- 
tcrca  hic caufara  honeftam accipere  dcbemus :  quod  notatuE 
l.i.hic.nara  fi  caufaob  quam  dacum  cft,turpis  fir,aliud  dicen- 
duta  cft,yc  traAabitous  fub  cit.de  condic.  ob  turpem  caufam. 


^ 


r^ 


Cattfk 
uomelti» 
hac  ailit 
ne  qu9- 

tTHttttTy 


Ohrem 
dare,^ 
obcttu- 
pimdit^ 
rtyijttnt 
difftriiit- 


(• 


s^s 


Franc.  Duarent  Comment. 


? 


Sttuniiu 

ttectffk- 

V4um. 


IL 


^^jvr 


a,^\  ( 


AdJcctiamnihilrcferre,ancaufai^qusadicdaeft,expotefta- 
tc dantis pendeat,an non pendeat.  Exempla funt huiusreiin 
1. 1  .§.  v!ti  •».-t'Teftatot  mc  ha:redcm  inftituit  fub  conditionc, 
fi  tibi  decera  dedero:Ego  vt  parerem  condicioni,  &  vt  confc- 
quercT  ha:reditatcm,tibi  decera  dcdi:dcinde  repudiaui  hxrc- 
ditatem:hoc  cafu  condidtioni  locus  erir.  AHud  eft  in  lcg.  zt"  E- 
ram  fub  conditione  inftitutus,fi  tibi  deccm  darcm,parui  con- 
ditionirdeinde  teftamentum  falfumpronunciatumcft,  vel 
inofficiofum  ,ita  vt  exduderer  ab  ea  hircditate:quiritur,  an 
poflim condiccre  ?  Diciturmepofle.quiacaufafccutanon 
eft.  SinBilislpcciescftin leg.fi filius.i  5.  Adhundocumpcr- 
tinent  multa  alia  cxempb^quae  percurram,  vt  intclligatispro- 
ptcrquamcaafamlocusfithuiccondi<5tioni,autnonfit.  In 
leg.  I.  exerDplum  eft  quoddatur  pecunia ,  vt  filius  emancipc- 
mr,  vclferuusmanumittatur,  vtconfcquatur  hzrcditatcm 
vel  legamm: vcl  vt  a  lit c  difcedatur,  vel  vt  ad iudiccm  non  ea» 
tur.lcg.  5.  Sunt&:harc3ufx,vtfitcacccptilationeIibcro,vc 
tu mibi  exproinirtorem  dcs.leg.4.  &  1. f .  vt  Capuam  cas  no- 
minc  meo;In  lcg.  <>  .&  y.vt  nupcix  fcquantur :  In  leg.fi  hzres. 
cumdovcmonumennimfiat  :  Inleg.cumquis.fidomortis 
caufa ,  vt  reddacur  mihi  fi  conualuero : In  l.fi  filius,  fi  conferc 
qu'S,vt  h.»rcditatcm  confcquatunln  I.  cum  feruus.  fi  dat  quis 
feruumfuum,  vtdceoqaxftio  habeatur  cumveneritin(u- 
fpicioncmfurtij&poftqmftionemrcddacur:  Inl.  i.  Cod. 
eod.cum  mulier  dat  dotcm ,  vt  cam  illi  quocunquc  modo  fo  • 
lutA  matrimonio rcftituas: In leg.  1.  Cod.eod.  fi  donatum vt 
crcditonbus  fatisfiat:In  Icg.;.cum  datur  tcs  ca  legc  nc  alicne- 
tnr.qucm  locum  accurate  traSaui  fub  tit.  dc  vcrbor.  obligat. 
in  I.I1  ita  quis  protBifcrit.^.ealege.In  l.^.cura  cauco  mc  datu- 
rum  pecuniam ,  vt  mihi  pacrocinecis :  In  1.  ^ .  fi  vt  pcocut atoc 
raeusfis:lnlcg.^.fivtmanumittacurancilla.  fcdhajcquidens 
cxMnpla  fufficiant.  Altcrum  aucem corum,qui  diximus  efle 
necciraria,vc  ex  hacpriori  caufahiccondiftio  compctat ,  eft 
vt  caufa  (bcnta  non  fi^c.nam  fi  quid  datum  fit  ob  rem,  &  ea  res 
fecucafit,  ceflatcondiftio.l.i.hic.  Tuncenim  condidioni 
tantum  locus  eft  cum  caufafecuta  non  cftobquam  aliquid 
datumcft.  Sed cum  quxritur.an  caufafccuta  fir.an  non.duo 
funtinfpicicnda.  Primo quid, adtumne  fic an  non inter  dan- 
tem  &  accipient c.cx co  enim  iudicatur,  qux  fucrit  caufadan- 
di:&  hincquidcm  multa:  qua;ftioncs  nafcuntur :  deindequid 
prxftjtumficautnon:  quodperfpicietur  exfequcntibusex- 
emplis.  Priraa  quiftio  cft  ex  1. 5 .  hic.^fVolebas  me  in  iu$  voca- 
re,  &adiierfusmcadioncm  inftituece  ,  egodeditibipecu- 
niam.qua  quafi  tranfegi  ne  ad  iudicem  eatur.  Deinde  nonni- 
hil  diffidens  tua:  promifllioni ,  expeto  vt  mihi  caueas  te  ad iu- 
dicem  nonicurum  aduerfusmc.  idnon  vispra:ftare:&quia 
non  caucs  ,  volo  repccere  pecuniam.  qua;ritur,an  poflimf 
Quiftio  cx  eo pendec ,  pra fticum  fit ,  an non fit quod opor- 
tetpriftari:  ideoqueinfpiciendumeft,  quidadtumfit  intec 
danccm  &  accipientem.deindequid  praftitum,vel  non  ficatf 
eo,qai  accepic.  PoUicicus  eft  accipiens  ad  iudicem  fe  non  icu- 
rum:  non  igitur  abeo  ante  potcft  condici  quoddatum  cft, 
quamadiudiccmierit :  necpoteftidcocaufafccutanoncfle, 
quodnon  caueatfenoniturum.  Aliaquxftioeftinditft.lcg. 
3  .$.Si  liber.^fLiber  homo  mihi  bona  fide  (eruiebat ,  qui  cum 
inhoc  errore  vetfaretur,  vtfemcum  cfle  feruum  crederct, 
pecuniammihidedit,  vtcummanumitterem,  cgocumma- 
Bumifli :  Dcindecumrekiflet  fcliberumeflrc,  nonferuum 
meura,  vpluitrepetcrequod  dcdir,  qustitur  an  poffit?  Vidc- 
turqnidem  caufaiccutaefle  ,  manumiffiofciliccc,  ideoque 
necrcpecitionilocumcfle.  Curigiturhicdicicurrepetitioni 
locum  cdc  ?  quia  fi  vcritatem  &  a:quitatcm  infpiciamus,  non 
pfflteft  dici  caufa  fecuta  clfe.  non  cnim  efta  me  libertatcra 
coniecutus,  quiantea  libererat.  Hocconfirmarexemplo 
Paridis  cuiufdampantomimi,  quicum  dccem  Domitix  de- 
difletprolibercate,earepetiic,  quialibcrerat.  Fuitautem 
hxc  Domitia  vxor  imperatoris  Domitiani ,  de qua  vidc Sue- 
toniuminDomiciano.  Aliaquxftio  cftindift.lcg.  3.§.fi 
quis  quafi.flsqui pucabac Ic  ftacuhberum  cflTe, id  eft,Iiberta- 
temfibi  teliiStamfubconditione,  fideccm,e»cmpli  gratia, 
datcc  ha£rcd;,cum  tamen Hbercas  ei  eflct  putc  telidla , deccm 
dedit  implendx  conditioniscaula.  quacritur,aneadccemre- 
f .ecervi  poffic?  Celfus  pater negabat rcpcterc cum  pofle :  &  id 
quidem  probabilitcc,  qaiacaufi  exprcffii  non  eft.cundata 


eftpecunia.nec  dans  dicit.vt  liberratem  confequar.  Scd  Ccl- 
lusfilius,  qui&Celfusadolefcens  dicicurin  leg.fi  feruum.§. 
vlcim.infradcverbo.  obligac.aicrepetipofle.  Certumcnim 
eft,hoca6tum  cfleabeo,  quiletanquam  ftatuliberomcxi- 
ftimabat,  vttanquamconditioni  parcnsadfcriptxateftato- 
re,daret  pecuniam  hircdi  ob  id  tantum,  vt  libettatem  conlc- 
querecur.  Accumeacaulanonlequatur.&purelibettasilli 
fitrclidta,  eaqueconditio  rcmifla,  quodeacaufadatumeft 
caulanon  fecuta,condici  ^quura  eft.Vhima  qu^ftio  cft  in  1.8. 
hicllContradtum  eft  matrimonium  inter eas  perfonas :  qua- 
rum  vnanon  erac iuftx xtatis ,  id eft ,  quac crat impubes, nec 
poterat nuptias contraherc,  & dstum  efl: aliquiddotis caula. 
Daiiofanecaufadoiishancconditionemhabcr,vrnuptixlc- 

quantur.at  nupiiar  fecuta;  non  funt,quia  inutilit  et  contraftae 
erant  intet  impuberes  fcilicet:  quxtitur  an  repetere  poflit 
quoddocis  caufa  datum  eft.  Et  dicicui  pofle  repeti ,  fi  diuor- 
tium  fa<5tum  fitprius  quam  vttique  legitimam  xtatem  at- 
tigprint.-quianonpoteft  dici  hocpadto  caufam  fccutaiw  efle, 
cumnuptix  nondum  conftiterintpropter  xratem.  Diftin- 
guit  tamen  Neratius  &  ait,cum  hs  nupcix  confiftere  pcflinr, 
&  conualefccre  aducnientc  pubercacc:  vc  quod  datum  eft,  te- 
petipoffit,expe(a:aridebere  pubertatistempus,  inquoiudi- 
cabicur,  conualuerincnuptiac,  annon:idqueconfiiniacalio 
exeroplo ^fpetico  a fponfa  &  fponfo ,  intcr  quos  ctfi  nondum 
fintcelebrata:  nuptix,  quodtamenab  vtraque  parcematti- 
raonij  contemplacione  datura  erit ,  non  antc  pofli:  rcpeti, 
quara  fpesabierit.in  dotcm  idnon  peruencurura :  cjuodta- 
men  ita  intclligcndura  eft,nifi  pei  eum  qui  quid  dedic,vcl  ac- 
cepit.fteteric  quorainus  irapleretur  matriraonium.hoc  cnim 
cafu  aliud  conftitucbatur,vt  videre  eft  l.vltim.  C.  dc  fponl.bt 
hucctiam  pertincnt  varixleges  tam  fubhoc  tituloinDige- 
ftis,quara  fub  eod.in  Codice.  Qupd  autem  fupra  diximus ,  u 
obcaufam  aliquid  datumfit,  necfccuta  fitcaufa,  tunc  huic 
condi(5tionilocura  effe,hpcitaaccipiendum  eft,  njfipeiacgi^ 
pientemnonfteteritquominusnon  fequatui  caufa.  Siquid 
cnim  datura  fit,vt  detur  aliquid ,  vel  fiat,nec  per  cum ,  qui  ac- 
ccpcritftct  quorainusdetvclfaciat,  fcdcafualiquotortuico 
impediatur ,  non  condicetutidquod  datura  eft.I.pen.  C.hic: 

fccus  ^\  per  cum  fteterir.vt  1.  vlt.  C.eo.huic  fimile  eft  quod  di- 
citur  in  1.5 .  § .  fi  hic.  Si  tibi  dcdero  pecuniam ,  vt  Stichum  m  a- 
nuraittas:moriatuvautemScichus,nonpoterocondiccrepe- 

cuniara ,  fi  eum  non  manumifctis ,  nifi  poft  morani  tuarodc- 
ceflctic.  Simflccciameft,  quoddiciturinl.fipccuniam.hic. 
Atquehocquidemintelligendumeft,  ficaufaabeoimplen- 
da  fir.qui  accepit :  vt  excmpli  gt  atia,  Dcdi  cuipiara  pecuniara, 
vt  Srichura  manumittat :  hsc  caufa  propter  quam  darur,  im- 
plenda  eftabeo,  quiaccepir,  dcbctenim  manumittereSti- 
chum.nam  fit  aIiquando,vt  caufanon  pendeat  ex  implemcn- 
to  &  fado  cius,qui  accipit,f  ed  cx  altc  rius,  vt  datis,  &  tunc  ct  u 
non  ftetper  accipicntem  quominus  caufa  fequatur,nihiIomi- 
nus  quod datum  eft  ab  co  rcpetitur,fi  qui dedit ,  caufam  non 
implerit.  Exempla funt in l.i .  &  i.  hic.  vt  fi  t eftamentum  fal- 
fum  pronunciatura  fuerir,vel  fi  hxreditaccm  repudiauero,  & 
tibi quid dediffera  caufa  conditionis implenda:.  Sed fuperiori 
diftin(5lioninoftra:,  pcrquamconfiderandura  eiTcdiximus, 
anperaccipientemfteterir,ancafufortuitofucritquisimpc- 
ditus,maximeadueifarividecur.I.vlcim.hic,qua  ctfi  mortuus 
fitStichus,  quemvtmihidaresdeccmnihilominus  mecon- 
diccrc poflTc ait Celfus,&  id quod  dedi repet ete.  Sed  & iftud 
quomodo  accipicndum  fit,mox  dicemus.  Hadtenus  dc  prio- 
ticaufa. 

C    A    P.       IIII. 

DefecunditcanfahHma&ionli. 

ALterahuiusadionis  caufacftpa:nitentiaeius,  quidc- 
dit.-huius  caufa:  mcntio  eft  in  lcg.  3  .§.  i  .&  l.fi  pccuniam. 
hic.  cx quibus conftat liccre  poenitere  ei,qui  dcdit ,  quamdiu 
rcs  mtegra  eft,  &  proptcr  posnitcntiam  pofle  repeti  quod  da- 
tum  cft,haccondi(2;itiaa<aione.  Ratio  autem  cur pcenitentia 
hiclocumhabc«t,eft ,  quianullaadhucobligatio  contra(fta 
eftcxpatte  eiuscuidaturaeft.  Cumenimdotibi  pecuniam, 
vtmihi  Sciehumdes,  nonfum  cibi  obligatus ,  nuUaque  tibi 

compe- 


<juodSi 
uim. 


4.UW1-   J 


Tantnn. 
tacuri» 
hac  fSii 
nt  Itcum 
h*bcAt. 


In  Tit.DecondiB.cauradat, 


competit  aduerCus  toe  aclio.  Alia  eft  nacura  contraAuam 
\i    «i>Dligaco[ioruai,«juia  incccuentu  cancum  rci  nalcacur  obliga- 
'Mtt  ciOjVCoftendimusincic.dereb.cred.  Isigicur,  quinondedir, 
-•-    a»nfaabecaliumfibiobIiRacum.Eccxiisquidcmconuencio-/^ 
"'    nibus  tancum,  qua:  cranleunc  ioproptiuin  nomen  contra- 
„,.   Cius,& quz  vifjc  lunc ad  rempub.  concinendam  magis  neccf- 
itU    larir,naicicu[  obligacio  &  a(^io ,  de  quibus  in  l.iurilgentium. 
»*-   dc pad.  Exaliis auccm conucncionibus  aon eft  vifam  vtilc a- 
'**    &ioacmdare,  aelitesimmodice  crcfcerent :  &  certeraagna 
'       licigaodi  occafioprzberetur,  ncxquacuoqucconucncione 
iinedelciflu  homincsadlitigandumadmitccrentur  conucn- 
cionibus:  ideoqae  finuda  conucnciolit,Dullaeft  obligacio 
aecadtio:(edfipr£ter  conuentionemreipdatafit.isqaide- 
dit^habet  aliam  libi  oiigacuni.  Icaque  in  his innominatis  con- 
iradibus,  Dovcdes,  dovcfacias>faciovcdes,faciovcfacias, 
dcquibusiol.nacuralis.  infra,depr«ftripc.veibis.cuicgodo, 
vcaliquidfaciat,  menonantehabecobligatum,  quamfece- 
lic :  is  autera  mihi  eft  obligatus ,  quia  intecuenit  ex  parte  mea 
datiorei :  cumcxparteeiusnihilaliudfic,  quam  nudumpa- 
Scam.  Vnde  quamuis  is  fit  mihi  obligatus ,  non  tamen  fam 
ci obtigatus.  Nihi!  igicur prohibebit me rcce Jere  ab  eo  con- 
tradkuperpoenitentiam,  perinde  ac  fi  nihil  ioternosacftum 
ellet.  Haccigiturpttnitentia (vtdixi)locnm hafa Jt in contra- 
^ib.nonnominatis : mmimeveromiis,  quipropiiumnome 
habenc  y  quia  ftatim  nafcitur  vltrocicroqae  obl  gacio.l.ficut. 
'"^V'  G.deoblig.&ad.l.inciuile.C.detci vindic.  Dixem  aliquis, 
oonneiocatioeftinfpecied.  1.  pecuniam.  Gum  cuipiam  de- 
turpecunia,  vt  Capuameat?  quienim  pecuniamaccipic,  vc 
quidfaciat ,  videtur  locare  operam  fuam :  quinimo  hic  omnia 
inceruenire  videntur  quaecunque  ncccflaria  func  ad  perfici- 
endam  locationem.Ex  vnaenim  partc  rcs  eft,qux  locatur,ex 
alieramcrces.Cur  ergo  non  erit  locatio  ?  Si  autem  fit  locatio, 
noa  videtur  polPe  proptcr  pocnitcntiam  ab  ca  recedi,qaia  no- 
tninatus  cft  contradus  idcoque  inucilis  cric  hicquxftio.  Sed 
Irj.    animadBcrccndumcftf^quod&fupraadcnonui)  inhisqua:- 
ftionibus.cumquaericurquodgenuscontradlusfic^fadiqu?- 
JtioDcra  eflc.  Poteft enim efle locatio  & aliudgenus  contra- 
dus.Nam  no  fequitur  ex  hac  fpecie :  Ego  tibi  dedi  pscuniam, 
vt  Capuam  eas.tucam  acccpifti:  ob  id  le  locafle  raihi  opcram 
tuam.  Gum  cnim  fa6bi habcnda  fit  in  his  quxftionibus  ratio, 
ncc  non  perfonarum ,  confiderandum  cft ,  aliquando  cale  fa- 
dtum  efle  poflc ,  in  quo  opera  locari  non  folcac :  veluci  fi  dem 
tibipecuniam,  vcScichummanumiccas.  Licecenimvideacur 
hacceonuentio  fpeciesqua:dameflelocacionis,  nihilominus 
tamennoneft:quiahocfa(ftumlocarinonfolcc.l.naturalis.§. 
tt  cu«  do.infia,de  praefcri.verb.Aliquando  etiam,etfi  cale  fa- 
Ctaxa  fit,  quod  locati  poffic,  eiufmodi  force  crit  perfona,  qu» 
no«  folet  locarc  opcram  fuam ,  1. 1.  fupra  fi  menlor  fall.  mod. 
dix.Igirur  cum  proponicur  aliquemdediflepecuniam,  vtali- 
quidbat.non  ftatimfequiturlocationemelle.  Vulgo  dicunr,j 
incontradibusicquibastabulajfcriptxfuntjlocumnonha- 
bcrehanepoeLjitentiam  :  quiainhistabulis  adiicilolet  adfi' 
nem  ftipulatio,  quxcx  his  contradtibus  nontft,  in  quibus 
poenitcntia  locum  habeat: vt iam  diximus.  In  contraftibus  i- 
gttarinnominatispcenitentia  tantumlocum  hdbet.  Excipi- 
j  lur  tamen  cjjKra^tusjranfigendi  caufit  hmus  ab  iis  ,  intec 

quosmotafueratcontrouerfia,l.quamuis.  Cod.de  ttanfadt. 
Sed  cum  hxc  quzftio  pcrtineac  ad  tradlatum  de  tranfadl.noa 
miramfi  posnitentiahiclocum  habcat.  Eftcnimhocindu- 
i//»*»  dlum,vfminuantutlites,quxalioreuouarcntur.  Exiamdi- 
Yta.C.  aisconfcqucn$cftincafu.l.pen.&vlt.Cod.cod. tit.quamuis 
peraduocatum  nonftetcrit  quominuspatrocinctur,  tamen 
ob  pcenitentiam  polTccondici  quod  datumeft,  finihildum 
fccutum  fit.  Si  tamen  quis  patrocinanti  aduocationis  fux  cau- 
;  (apccuniamdederit,  &cafufottuitoimpcditusfuerit,dicitur 

Bon  pofle  repctipccunia,  licetcaufa  fe6Utanonfit:quiapcr 
«om  non  ftctit  quo  minus  pattocinaretur.didt.l.pen.  Aiias  e- 
Iiim,fipcrcumftetiflct,repetcrctur,d.l.vlci.quodenimdici- 
tu<in  dic.l.pcn.fi  per  eum  non  ftetcrit.condici  non  pofle,ve- 
lumcft.quaficaufafecutafit.  Cumergorepetiturpecunia, 
XTJuhumintcrcft,  quxcaufiinformulaintcntionis  cxpritna- 
»ur.  Eticaquidcm  accipiendacftl.  fi  pecuniam.hic.  &  ficia- 
telligendum,quoddicicur  in  l.vlt.hic.  O  ua?  jamen  lex  aduer- 
fcnui.pco.C.hic.£t  fanc  fi  eondK^ioni  locus  nullus  cflc  t,nifi 


tS>9 

caula  non  fecuta  dationis  ,hxcpugnantia  videri  poflent :  lcd 
alia cam  fic caula ceodictionis ,  nempe p(£niccnci > :  vclaciia 
hacfpccie,Dotibicencam,vttnihiSticbumdcs,curalpei:ctn 
mihiopus  cflcSticho:  pofteaexpcEnicencia,  quiaStihoaai- 
pliHSVtinonpoi{am,hancpecuniamfirepeto,nuilae(tan'.i- 
nomia.  nccenimfi  adueifariusobiiciat  Scichun  moriuuel^ 
le.adremquicqaampettinec  ,  &mihinihilominusqnodei 
dcdi ,  rcfticuere  debec.  Haicfencencixl.dedicibipecuniam, 
opponitur  l.nacuralis.§.fi  lcyphos.  inf.  de  prgfcti.vci  b.iiiqua 
fi moriatur  Scichus, periculo  meo dicitur  cfle.  Sed ego expli- 
cauihanc  antinoroiamin  interptctationcl.  ficzlcgati  caufa. 
infradeverb.obl.Pofteriorenimhxloquirurdcadlionepi^- 
fcrip.  vetbis.  qua  agitur  ad  id  quod  in  tcrf  ft :  prior  de  hac  coa- 
di6lione,vt  etiarafi  Scichi  morte  1  bcretur  i>,cui  fi  yphos  idec» 
dedi,vcmihi*umdaret,  nihiloniinus  tamenad  cepetendos 
fcyphos ,  tanquara  caufa  non  fetuta ,  condiiilio  m  hi  compc- 
tat.Qupd  autcm  diximusiuftam  cauiam  elle  pa;Liiteati,r.hoC 
intclligedum  eft,cum  res  adhuc  intcgra  eft,  vc  iam  atcgimus. 
Cum  veio  integra  non  eft,&  is,  qui  accipit  pccuniava  damno 
afHceretur,fipropterpcEniteciam  ea  repeterecur,  non  vfquc- 
quaqae  pecuniadata  condici  pott  ft.tc  res  quidem  int  e^ra  di- 
citur,cum  nihil  adhuc  fecir,nec  cceric  facece  is,  qui  pecuniaoi 
accepit  vt  f  aceret,ncc  damno  vllo  afticitur.  Atqae  hoc  tradla- 
turd.l.fipecuniam.raalti$excmplii,qu3Evccunquefubt  iu& 
obfcura  lunt:quxtamcn  hac  diftiiictione  rcvcptafacilem- 
tclIigipoterunt.Seqaenslocuseftjinquoquxiitui, 

Cui  dr  contra  quem  detur  hac  .iciio  condiciitiA . 
C  A  p.     V. 

EXhis qux  diximus , certura eft hanc cqndidtipnem  com  ■^'^^-^ 
petere  ei,qui  dcdix ob  cauJam ,  aduerius  eurn ,  tjui acccplt  ""'•"*• 
obcaufaro.Atquchincoalcunturaliquotqu^ftiones.Vnatil 
inl.fi  donatuius.s^.hic.^l^Quidaraeratdonaturusmulericcn-  '\"'*f-  ■ 
tum.mulierautemquxeratnupturajitjflitjVteampecuniam 
numcrarctfaofponfo,&numeratacft.deindenupci2fccura: 
aonfunt.£xhis,quxdiximus,conflacrepeticionilociimene, 
cum  caufa  non  ficfecuca.  Sed  quaftio  cft  vtri  compc tac  hxc 
condi(5tio,an  mulieri,an  ei,quidedu?  Dicimus  quidem  ei  qui 
deditobcaufam,condidior.ehanccompetereadueriusei:m, 
qui  ob  caufam  accepit.l.fi  extraneus.  hic.  Sed  hic  a  duobus  vi- 
deturdatum,donatorefciljcet,&muliere.  Paulustamenaic 
potiusmulieri  faanccoudiitionem  competere,  quamei  qui 
donauit:cum  eiusiuflu  is,qui  donaturus  ei  erar,  marito  fucu* 
rodedetit.  Aliaquxftioeft,quxtraclaturinl.quifedeberc.  .^  , 
hiclQuidam  putabat  ledcbitorem  efle  mulieris,(neccrar do  /f ^j^',,. 
naturus  mulit  ri ;  atque  ita  ha;  c  fpecies  ab  ea ,  de  qua  iam  dixi-  J"1/*  • 
n5us,d'ffcrt)cumtamen  nihildebcrer,  &!uflumulieriscan- 
quam  delegacus  ciufdem  promifit  fe  eara  pecuniam  dacurunk 
marito  fucuro,&  poftea  loluic:deindc  nuptix  fccutx  t,6  funt. 
quxritur  vcri  competat  repetitio.an  fauic  qui  dedir,put2ns  de- 
bitorem  cfle  raulicris ,  an  potius  ipfi  raulicri?  Mra^j  c^  Atuli' 
iintu reJponderHKt ,  ^c  H  cdiciturnon  competerc  mulicrl 
condi<^ionem,fed  potius  ci,qui  dedit  crrorc  dudus^cum  pu- 
tarct  fe  mulieris  debicorem  eflc.Pecunia  eaim  hxc  nullo  mo- 
do ad  mulierem  percinet ;  quia hic  fi  coueniretur  afponfo ex 
hacpromiflionc,pofreteucxccpcionedolifubmouerc.  Hoc 
enimmodo  intclligenda  funt  hxcverbade  exccptioncdoli. 
Alius  cafus  f  equitur  diuerfus  in  eadem  iegc.Si  vece  debitor  e- 
tat  muhcris  is.qui  pecuniam  numerauit  fponfo  iuflu  mulicris, 
&  nuptix  fecutx  non  fuerint,  potciit  ipfc  repetctc-  quia  non 
eflet  hberatus  ab  obligatione  mulieris,quamuis  cx  bono  &  x- 
quo  exccptio  darctur  contra  agentera.  Alia  fpecics  eft  in  l.fi 
procurator.14.fed  ea  coramodc  cxplicari  non  poccft.nifi  poft: 
titulum  de  condidione  indebiti.  Poftremus  locus  cft,in  quo 
quxtitur, 

J^idveniat  in  hanca5fionent,(^quodfutti-' 

rumfit  in  ea  iudicis  officium, 

C  A  p.     VI. 


H 


Ic  locus  nos  admonet  quid  pctcre  debeamus ,  cum  con- 
cipitut  hxc  aAio  itx  mdtcio.  Cognofcendx  fane  iual 


JOO 


Franc.  Vuareni  Comment. 


caufiaflionFj,  ramctiaia  quidineam  veniat,  vtconduda- 
mus.inhancauremconciidlioneiDhocvenir.vtresobcaafam 
accsptamreddatur  caufanonimpleta.  Prarteteavcniuncctia 
fruAus&accciliones.d.i.quiredebcre  §.vIc.hic.Veaitetiam 
ot.  onnniscaufa.SimiIislocuseftinl.cumquis.hic.  Dixentali- 
quisjhoc  iudicium  ftridlum  cft:quomodo  igitur  veniunt  fru- 
<^us  &  acceftioncs.'  Ccrciflimum  cniwi  eft  m  ftniiHs  iudiciis 
non  venire  frudlus  ncqucacceilionesnifia  ccmporc  iudicij 
«ccepti.  1.  cum  fundus.  (upra  de  rcb.cred.  Cur  -gicur  non  hic 
difting'iitur,an  lis  contcftita  fucrit  an  non :  &  hmplicitcr  di- 
■cicurhii(fius&  acceftionesinhoc  iudicium  venire  ?  Sedrc- 
%X.  Ipoiideridum  rft ,  in  iudiciis  ftndtis ,  quibusidpctimus  quod 
noftrum  eft,  vel  aliquanJofuic,  venireeriamfruftus&ac- 
ceili  ir.cs ,  ficit  in iudiciis bona:  ti  Jci :  qui  diftindio cradicur 
in  1.  vidciiijus.i.infradc  vUiris.In  iisauccm  in  quibuspctimus 
id.qood  nc-ftrum  non  eft ,  nec  vnquam  fuit ,  vcluti  cum  (juis 
exftipaiationcagit,  nonvciiiuntfru(^us,ninatcmporclitis 
conteftaije.d  l.vidcamus.§.fii(ilionem.  infradcvlurii.  Hac 
auteni  condiciitia  adtione,qua4is  ftridlum  indicium  fit,  pcti- 
mas id  quod  noftrum aljquaiid  •  f  lit ,  licet  noftrum iam  noD 
fic.  Gcndi<Sioenimnoti  pottft  dominocompctcre  adccni 
fuampctcodam.§.ficitaqucdi(Lri'tis.Infti:ut.dcadionibus. 
Deinde  notandumeft,  oninis  refticuenda  efteinpnftinum 
ftacum :  veluti fi  fortc rescorporalis daca fir,  qui poffit icddi 
corpoiraliccr ,  rcftitui  corpors iiccr  debcat.  V ndc id quod  pro 
daio  habccur,quamuis  vert  darum  non  fic,  vtquod  corpora- 
jd leg.fi  jitci-  redd;  non  poteft,tcftinii  in  pnftinum  ftatum  dcbet.  Ex- 
tfuiSAc.  enjpju jg £ j^  jjj  1. fi  quis acccpto  hic.de  eo  qai  acceptilationc  li- 
beratus,  vtexpromiirorcmditct,  ncquededit,condi<5ioni 
locumfecit,  quamuisnihildatumcfiet.  Interpretationeta- 
iwtTLiiKisaiiqiiidhicdatumeflBJntelligitur^pcfacceptiiatio- 
nrmlviiJcec  lib;ratio:  vnde  vctusebligatiotefticuicur,  qu2 
accepciiacionc  !ublatalucrac.  ExpromiiTore  enim  nonexhi- 
bicocogcrur  pcriudiccmdenuo  fefolenniftipulaiionc  obli- 
gare.  Sic  ei.im  intell  gcnduni  cft  quoddicitur,condici  pofle 
ci  qui  acc-"pco  fic  liberacus.  Quod autcm  diximus ,  rcm  efle 
rcddcridaracauianonfccuta,  icaaccipiendomeft,  vceciamji 
res  petciv.pra  liijquac  ob  caufam  data  fuit.nikilominus  tamen 
cjndiiliolocum  hab^at,  maxii.^efi  culpacius,  quiaccepit, 
perietir.Exemplura  eft  in l.cum  feruus. hic.  iSc  1. 1. lupraad le- 
g:m  Aquiliam.hicauremlocusoftcHdit  qiiamvilisfuerirc5- 
di'Sioferuorum,  inquoseafuerit  domioorum  poreftas,  vc 
cifui.  nccis&vic^eorum  habucrintliberum  arbivriuin.  Pra:terea 
hui  Aaio  b2cactioconcurritcumplerifquealiisa(5ionibu_s,pucacum 
sHtrat  '  a^^io^icpriicriptis  Vctbis,  quzcompecitadidquodinccteft 
bicceit-  datumautfactumnoneirc.l.naturalis  §.i.depra:lctipc.vetb. 
dtSia.  Naiucum  cgotibido  vtmibides,  velaliquidfacias,  tumihi 
cs  obligatus,  quia  fcilicet  tibi  ego  dedi,licet  tamen  tibi  obliga- 
tus  non  fim.  Puflum  autcm  agere  aduerfus  te  duplici  a(aione: 
Inprimisadid  quodintcreft  mcadacura  aucfa^Stuma  cenon 
eflequod  conuenerat a(fiione prifcript.  verbis.  Vel  fi  malim 
rccedereacontra6lu(quodiDihilibcrumeftJcuncpoterocx- 
periri  condidicia  a(5ioDe,vcremmihireddas,quan:itibiob 
^j^  caufamdedi.  Ej^fic  intelligendumeft,  quod  dicitur  inl.ob 
eam.infradeprasfcript.  verbis.&lcg. ^.hic.  qax  interfe  pu- 
gnare  videntut.Nam  in  d.l.^.ait  Vlpianus:  aduetfus  debitore 
acccptilationc  liberatum.vc  cxpromiflorem  der,  Ci  non  dede- 
rir,condi<ftioncagendum,vtvetmobligatioinftaurctur.  At 
in  d.ik.l.  ob  eam  caufam.refcrt  PapJHian.obligationcai  vete- 
remnon  reftaurari,  fedagi  aduerfus  dcbitorcm,  vtimplcac 
qiiod  promiferit.  Sed  hxc  pugnantia  non  funt.fcd  potius  di- 
uerfa.  Qupdenimdiciturinl.obeamcaufam.vetcremobli- 
gacionem  aon  reftaurari,verum  eft ,  fi  quisagat  ciuili  a(5Hone 
pracfcript.  vcrbis.  de  qua  fub  eo  titul.  lutifconfulci  loquuntur. 
Nam  id  non  con  lequitut  is,qui  agit  prifcriptis  vetbis,  vt  con- 
tra£tusrefcindacur,(edvtimpleacurpotius:  cuiuscamcnno- 
niine  comparita  eft  hsc  codi(aitia  aiiio ,  ad  quara  ctiam  pcr  • 
tinct  d.l.4.Hica(flio  eciam  concurric.vt  quidam  dicunc,  cum 
acTiionciurem:  quodquomodoaccipiendum  fitdifficiledi- 
«Sueft.  Hienimaclioncs  vidcnturomninocontratiarefle: 
quia  is  qui  agic  condKftionc  contcndit  dominium  rei  in  (e 
transfcrrioporcerc.§.  ficicaque.  dca^a.  quivcro  a(ftionein 
HAcnait  «■emcxpcritur,  fedominumefrccontendit.l.inrcm.fupradc 
qH*m,ii,  rei viad.Hfcrepugnantiafunt.mcdominumeflcrei,  6£pc- 


tcrcvt  domininm  eiusinmetransferatur.  Qupmot^ofgitur 
ficri  poccftjVt  ha;c  condidlio  concuirat  cum  rci  vindiratione.'' 
Et fanxquodhzc a(5tio  non concurrat cuni a(^ionc in  rem. ij 
(acis  videcm^lligi  exTcum  feruus.  hig  Sedqua:ftio&difK- 
culcasnafaicurexl.fimorciscaufa.infradedon.cauf  morc.vbi 
dicitur  euRi,qui  dederir  3lig.d  caufa  morcis,po(rcin  rcm  agcre 
poftquacsnualucric.NamdicicPaulusl.cumquis.hic.condi- 
dionem  hoccafucompeccre.  Acqueitaei ,  quidonauitali- 
quidcaulamortis,  competitcondi(5tio&  a(Stioinrem.  Sed 
rcfpondendum cftjin  tem  adlionfm  vcilcm  hoccafu quidcra 
compctcte.l.  I  .C.dedonat.  qu* (ub mod.  in rem a<5tioncm 
dire(^am  minime :  ideoque  hanc  non  pofle  cbncurretc  cum 
condi<5tione,exdi<5t  I.cuin(eruus.&d.§.ficitaque.nifiaduer- 
fusfurcm.Aliuscafasfiiniiiscftind.  l.i.C.dedonar.qusfub 
mod.  &c.inquaconftituit  Imper.  vi  hquijquiddonctalicui 
alimcncorumcaufa.&eacauianon  (equacurfauore  alimcn- 
torum,pr2ter  condi<5iioncm  in  rcm  eciam  a<5tio  vtilis  ei  com- 
pctat.A<5lioauteminremcompscicaduerfiiscumetiamcum 
quo  contraxit ,  fi  poftldeat  alimcuta,  &  vtiiior  eft  quam  con- 
di<aio. 

I  N    T  I  T.    VII.    L  I  B.    IIII. 

X:OD,    IN    TIT.    V.    LIB.    XII. 
P  A  N  D  E  C  T. 

DE     CONDICTIONE     OB     TVR-" 

FIM    CAVSAM. 
C    A    P.       I. 

V I D  intetfit  intet  hanc  condi^ftionem ,  qu« 
dicicur  ob  curpcra  vel  iniuftam  caufam ,  &  c6- 
di<5tioncm  caufa  data  caula  non  fecuta ,  oftcn^ 
dit  Paulusinl.i.bic.  Diftioguit  autemrema 

_  ,„  caufa,vtfWpcdifttngui(olet,&admcnuiticu- 

Jo  (uperior),aIlata  l.damus.  ^ i.  infra de condiifl.indeb.in  qua 
fimiliseft  diftindtio  :  vtcaulaquidem  ad  pr^tcritum refcra- 
tur,resadfutururo.  Sedtamcaaliquando  hisvetbisptomi- 
fcuc  vtuntur  lurifconfulti ,  vt  caufa  no  tantum  ad  przteiitura 
pcrtineat,fedctiamadfuturum.Omncigiturquoddatur,vcl 
datur  ob  caufam  honeftara ,  vcl turpem :  Si  deturob  caofara 
honcftam,ira  demum  repccitur,  fi  caufa  fecuta  non  fit.  Atve- 
roidquoddaturobturpemcaufam  ,  plerunqucctficaufale- 
cutafir,condi<5tionercpetitur.Vtautemintclligamus,dcqua 
turpitudinc  hoc accipicndum  fic,  &  pcoprer quam  tutpitudi- 
nem  hzc  a<5tio  detur,  animaduerteddum  cft ,  turpem  caulam 
non  vniusgsne£is^efle,fedtriuni.  Nam  aliquandoturpitudo 
eft  accipiencis  cantum ,  aliquando  vtriufque ,  aliquando  dan  - 
tis.PauIus  in  di(5t.l.i.oftendit,cum  turpis  caufa  eft  accipientis, 
repetitiencm  locum  hsbcre.  Quibus  veibis  often<iit  cum 
tucpitudo  eft  dantis,vel  vttiufquc,  rio  icpeti  quoddacum  eft: 
idqueconfirmat  (cquentibusexemplis.  Seddepriorigcnere 
turpicudinis  videndum  cft.  ^ 

C  A  p.     II. 

De^rimogenere  turpitudink. 

HVius  turpitudinis  ,  quz  eft  accipjentis  tantum,  exera- 
plafuntinlcg.  2.  vt puta cutn  do  cibi  nc  (acnlegi um  fa- 
cias,ne  furtum  facias,  ne  horaincm  occidas :  ob  tut  pem  enira 
caufara  idame  non  datur,  fcdcurpitudohic  cftexparteac- 
cipientis  tantutn.  nam  is ,  qui  pecuniam  accipit  ne  furtura 
faciat,  vcl  facrilcgium  ,  vclnc  homincm  occidat,  turpitct 
facit  :  quia  ab  cis  facinoribus  abftinere  debet  etiam  gratis, 
&Bullo  ptetioaccepto  :  exparteautem  dintisnulla  verfa- 
turturpitudo.Sequuur :  hemfiubidtdcro ,  vtremmikirtddM 
dtfofiium.  Aliudexemphim  cfthuiusturpicudinis.  Egodc- 
pofuiapud  tercmmcam  :  atcumcgo  acc  rcpcfccrcm,  nec 
vcllesmihireddcre  ,  deditibi  co  nomincpecuniam  :  Wxz 
pecuniareiftc  obturpem  caufam  dacacire  dicicur.  Eitenim 
turpe  ei,  qaiaccipit  pecuniam  depofita:  rei  rcddends  cau- 
fa,  non  veroeiquidac:ii!eenim  cutngracis  remdcpoficam 
rcddcre deberct ,  eo  nomine acccpit pecuniam.  Idcm  exem- 
plumcftial.vlcim.hic.  Aiiudexcmplum  eftial.4.§.vliim. 

Siquis 


eocu.  rt 
cum  . 
<?<««  • 
rem. 


> 


;)oi 


Si  ga)5JnJiciam,vt  fcruum  fugititsiim  indicccaccipiaran  quo 
tamen diucifam ftaciiicuf  ac in prioiibiis; niilius  enim  repe- 
dtioni  locas  hic  efl: ;  quia  fcilicet  is  nonpoteftdiciturpitet 
accepiire,quivtfuremindicet,precium  accepit  ( (umitiire». 
nim  indicium  hocin  loco  pro eo,  quod  datur  indicanti, qucd 
Grici  /u.UjuuTfoi>  vocant. )  Et  certe^m  njjllus  cogipoflitad 
iQiiicanduni  furem  ,  nccepnominevllaadtioproditafit , Vt 
non  mirum ,  fi  pecuniam  co  nomine  accipere  poflit.6f  hac  de 
rc  locus  ctiam  eft  in  leg.foIent.infr.de  prs(i.r.verb.Poft  pau- 
lo  tamcn  fubiicit  in  hoc  eod.§.diuerfas  fpecies ,  in  quibus  lo- 
cus  cft  rcpeticioni:  vt  fi  acceperis  afugi  tiuo  meo,ne  eura  indi- 
carcs :  tu nc enini a  te  hoc poflTum  condicerc.idemque  dicen- 
duefle.fi&furiindiciudcdero.Aliudexeplueftinl.^.C.eod. 
deeoquieuitanditjrroci  liicaufadedent  ;ideft,vr  cfFugerct 
laborequityronibus|,dumiliti2initiarentar,imponebatur. 
Tyronesenimolimdicebantur  iuniorer,q.  militi^adlcnbe- 
barurvtfaciliusexercerentur,&airuefceretmiliti2,quitamc 
aoia  erant  iniiites,ncc  prius ,  qua  in  numeros  cllent  telaii.l 
cxeo.jdemilir.teft.Etdeiisquidcmexrattitul.44.lib.  II. C. 
&  1.  dciertortm.  1.  qui  cum  vno.  1.  qui  commeatus.iufra  de  re 
tniiic.  Aliud  exemplum  eft  propter  quoddatut  hiccondi- 
&io  in  l.cx  ea.hic.  Ti;  me  per  vim  coegifti  ad  promittendum 
pecuniam  tibi ,  &  cx  hac  ftipulationc  cam  excgifti :  quaritur, 
an  repetere  poffim?  videturmcrepctercpoile.idqucexhoc 
edi(5lo,quiacaufahuiusftipulationiseft  vis  illataaut  mctus. 
Ec(vcgeaeraliterdiciturinleg.perpetuo.hic.)  Quotics  ex- 
'wHufta  caufa  aliquid  daturalicui,  poteftcondidiocompetere 
cx  hoc  cdido  ;  quod  propofitum  cftdceo.quodaccepsura 
eft ob turpcm  vel iniuftam caufam.  Hunclocum explicaui in 
l.fi  me  &  Titium.fup.de  reb.cred.  Sequitut  lecundum  genus 
turpitudinis. 

C     A    P.       III. 

Dejecundo  genere  turpitudmls. 

SEcundumturpitudinisgcnuseftjCumturpJtudo  verfatut 
iX  parte  vttiufque .  quo  cafu  condi<^io  non  datur  ,  & 
quod  datum  cftpcncs  accipientem  remanet,  Hincdicituc 
in  I.  penuk.  hic.  mcliorcm  clfc  conditionem  poflefloris.cum 
par  cftcaufavtriufque:ideoquedatumrepetinonpoteft.  I- 
dem  dicitur-inleg.  2.C.C0.  Excmplaaliamultaieperiuntiir 
fub  hoc  tit.vcluciin  lcg.i.&  feq.fi  quis  dcdctitiudici  eius  cot- 
tumpendicaufa.  At(iquisdederitiudici,non  vt  malc  iudi- 
cer,ledvt  fecundumieinbona-caufa.an  poterit  bacc  pccu- 
nia  rcpcti?  haec  qujeftio  tradaturi»di<ft.leg.z.Condiftioni 
cnim  locus  elTe  vidctut :  quia  nulla  hic  dantis ,  vtpote  in  bo- 
na  caufa  turpitudo,  fed  accipientis  tantum  apparet.  Hunc  ta- 
men  qui  dat ,  licet  in  bona  caufa,rcferc  Vlpianus  ctimen  con- 
traherc  ,  quia  fcilicet  iudicem  coirumpcre  videtut.  Ecboc 
expreflam  cft  fub  tit. C.  dc  pcena iudic.  qui male  iudic.  in l.i. 
vcerq;  igitut  punitut  dans  &  accipicns.Ex  his  autc  verbis,  Rc- 
latHmeJi,<]axti  folet ,  an  Vlpian.affirmet  condidlioni  locum 
cfle.  Plcrique  cxiftimaut  hoc  ab  co  non  affitmari ,  fed  tan- 
tumreferriopinionemaliorum,aquareccdat  propter  vct- 
ba  ,  qu2  fubiieit,  Sedhic^teoijue  crimen  cemrahit  quafi  hoc 
velit  Vlpian.  quamuis  relatum  fit  condidionilocum  cflein 
hoc  cafu,  tamen  cum  turpitudo  fit,  non  tantum  ex  pattc  dan- 
jL'  tis,fedctiamaccipicntis,condidlionilocusnoncft.  Sedte-j 
ccpcum  eft  hic  duos  cafus  effc  diftinguendos ,  vnii  cu  quis  ditr^ 
pecuniam  ludici ,  vt  inbonacauiafuafccundumfepronun-' 
ciet;  alterum  cum  datur  iudici  pccunia,  vr  male  iudicct.Hsc- 
que  fententia  mihi  vidctur  ptobabilior  eflc.  Vndkdicendutn 
cft,  fi  quis  pecuniam  dedetitiudici,  vtfecundumfeinbona<<; 
caufa  pronuntiet  ,quamuis  litemperdat,  quiavidecuriudi--< 
cem  cortumpere  vcllc,  poiTctaineneunircpcterequodda-^^^ 
tumeft.  >  , 

C   A    P.      IIII. 

De  tertiogenere  turfitudinis. 

3-  T  "tJE  c  turpitudo eft, qua  ex pat te dan tis tantum  verfatar, 
jLlquo ca(u nulla compctit tcpctitio.huius turpitudinis  cft 
exemplum  in  l.^.hic.in  qua quastitut ,  an  is qui  merctrici  dc- 
dcrit  libidinis  cxplendx  caufa ,  tepetcre  poffir.  Ex  his ,  qus 
ante  cxpofuimus ,  videbatur  hoc  fere  fatis  definitum  efle.  Di- 
ximus  cnim  fupta ,  cum  turpitudo  eft  ex  patte  vttiulique,  non 


InTit.Decond.ohturp.caufkm. 

e  tcpi^ti  quod  ditum  cft  ;  qltlti  allfettt  fcfc  hfitesparco 
Eis&accip.endsturpiruiio.nullidubium.Curinif.irquod 


pofte 
dancis^ 


ot. 


occaludaium  eft , repeti non polfe refcrt  Vlp.  Std,rc(pon- 
detidemVlp.jllaquidemmiilierquodmcrctrixlir,  turpicecl 
facit :  atcuti!ficmeretrix,turpicernonaccipir,poftquaro(e( 
palam  profti.uit.  Eigoturpitndoabeiuspartenonver(acHr,'^ 
eaeft  Vtilicas &  mdignitas ,  vt  accepiio  pecunix  &  pretii  nuU 
lam  eimaculam  afpergere  v;.lc3tur.  Sed  quid  agss  ,  inquit 
Satyricus  ,  cum  dira  cft&  omnipeifonafoedior.?Temporc 
Tyberii  fcribit  Suetonius  multa.?  mnlieteslcfe  proftituiife, 

nepunirenturpt£naadiilterii,vdlUipri.StU0umenLaricurn 
ffieremcc  pubiica  non  commirrir..r.  Qnxu  folet ,  an quod  Mirtnh 
meretrici  ob  eam  caufam  promiflumeftpcrftipulationem,  ""  P'f" 
cxigereillapofl^c?  ExhisVlpiani ve!btsvideturcoIligi,mu- "'^7%. 
licriobhancc3ufamaaioncincompeterc:fedtamerrproba  11,  Jl 
bllius  eft ,  &  id  qnoque vulgo  i  ece ptc-m  video,  nullaniaitio   J*ml,l>t. 
nem eonomiQe meretricibus coiijiprgcp. Nec id crism con   dinipr,,. 
(equiturexeo.quodabVlpianodianmcft.namctfi  mere-  '"'^""^ 
tiix  poteft  recinerequod  eidarumeft:noniamenpoteftq,  *^' 
co  nomine  promiflum  cftcxigere.  Mulca  enim  accipiuntur 
&retineoturhonefte,quitsmcnhonefte  non  petuntur,!. 

i.infr.deexrraord.cognic.Contrarjnmopinionfranoniuii'at 
1. afFe6lionis.infr.de  donat.cx  qua,  (\  quis  donauerit  mei  etri- 
cijvalet  donatio.  Excipetamennifimiles  donaueritfuifo- 
cati«,l.  z.C.dedonat.intervir.&  vx.  Siigitur  dcdentquis 
mcrettici,  non  potcftab  ea  repeterequoddati.nit-ft.redfi 
quid  ei  promiferiteo  nomine,illudexiginonporeft.  Pro- 
pricautemdonatiocftjcumquoddonatum  eft,  tradirur,!- 

deoquerepetinonpoteft.Atgcncralircrdicendi!mcft,quod 
cxturpicau(apromiflumcft,exiginonpofle.  Vnumexcm- 
plumcftinl.i.C.eo.inquafiquiscumaiiquidpetcrct,  qnoi 
honcfte  dari  non  pocerat  ncc  promitti ,  quia  (cilitettur/.is 
caufa  crat ,  prsfcnbi  feceiit  iu  cauiione,  cariipccuni.ara  ex 
c3ufamutuinunscratame(rc;isautem,quiconuenitriexe.a 
cautione  ,  alicgct  fe  nullam  pccuni.imrevcraacccp!fle,iei 
ob  turpem caufam hoc promiflu;«  cfle ,  huiulque  turpis  cau- 
f2adunibrandargratiahancc3utionempcifcripcam;aitIrap. 
fi  appareat  turpem  caufam  f uifle  huius  promiftionis  ,  abfolui 
eum  debtfte qui  conuenitur.  Similis locus  eft  in l.metcalcra. 
eo.  QuidaiTijliipiilaiusfaei at pecuniam  propterlenocinium 
vxoris  (ax.  Hic  aiunt  Impp.  fi  quid  promiflum  fitobhanc 
caufam  cxigi  non  pofle ,  quia  (ciiicet  turpitudo  cft  cx  parte  v- 
triufque:  fiautera  folatum  abadoltcrociret,noti  polTe  repe- 
t\.  Hucpertinetquxftiottactatainl.penul.hic.  Verbahuius  Adl.fi 
legisfubobfcura  funr,  quorum  tamcn  fcnfushic  videtureflc;  "*  '«V* 
Si  guis^  tufpem  cauiam  promiferit,  &  conueniaturexea  '""f""*' 
ptomiffione,poteft  agenteexceptionedoli  fobmouere.Ne- 
cefl!e  autc  cft,  vt  haec  vcrba ob  turpe caufam,in telligamus  ex 
parte  dancis  tancum  ,  quia  fi  cllctexparceacdpicnrisrepeti 
poflet:turpitudo  enim  dancis  hicimpedit  fepctitioncm.Sw^- 
lataprexima  caufifiipHiationii.Stlpuhuo ,  qus  proxima  cau- 
fa  cft ,  tollitur folutione  eius  quod  debetur.  Hoc autem  figu- 
rataiocutionedicitur,  quafi  diceret ,  vt  ftipulatio  hxc  inanis 
eiTetproptet  cxceptioncm  doli.cxccptio  cnim  efficir ,  vt  quis 
adionem  non  habcat^l.nihilinterefl.infr.dereg.iur.Priftina 
Caufa,ideft,turpicudo.  Sed  quaeri  (oletan  ftipulatio.quae 
turpem  caufam  habet ,  ipfb  iure  nulla  fir,  an  vero  elidatur  ex- 
ceptione?  Hjec  quacftio  tradari foletinI.generaliter.inf.de 
vctb.obl.in  quadicituf  nullius  momenti  clfe  tales  ftipulatio- 
nes,cumhicdicaturhuiufmodi  ftipulationes  elidi  exceptio- 
ne  doli ;  fed  maxime  diftinguendi  fuat  firagulsfpecies.ex 
quibus oritur talis  qua^ftio.  Videndum  enim  eft , an id  quod 
promifTum  cft  ,  concta  leges  fic ,  vclutiidquodpromiirum 
cft,iute  ciuili prohibeatur  & puniatur.  ExeiiBpli^ratia,  vt fa- 
ciat  quis  (acrilcgiura .'  nam  tunc  nulla  erit  promiifio.  S^quis 
autcm  ptomiferit  meretrid  libidinis  explcndx  caufa,  hoc 
quidcm  honcftum  non  cft,  cum  tamen  non  fit  f  a<5tum,quoi 
ipfoiure&IegibusRomanisvindicetur.valcreidporcif.I^m 
videii  potcft  ,  ex  quibuscaufis  deturhscadlio,&obqUd.  1 
turpitudinem.Poftcf  ior  locus  eft, 

DeoffcioiudicisinhacaBione.     C  A   p.     V. 
lErtum  eft  teftitutioncm  tci ,  qux  data  eftcurpiter ,  ia 
/conderanationem venirc.  Nami$quiag<t.petit,  vcii^ 

GGg 


f 


'•iA-, 


5©t 


FrancXmrem  Ct)mment.\ 


jirlfflitf 

ru. 


bireddatur ,  q-aod  dcdltotturpem  caufam.  Hjec  autemrc- 
ftitudo  fit  cum  ftui^ibus  &ac':einonibus.firesdaiaru,ex 
qua f rmftus  iiafcantur.  Etquamuisidexpreflumnon  fit  fub 
hoc  tit.tamcn  fadlciatclligitur  cx  his  ■,  qua  diximus  fubtitul. 
pratccdcnti.  Multa  enim  repctenda  fantcx  eo  titul.nam li- 
cct  coodidio  ftri<5tiiudiciifit>  inquodnon  vcniantfrudusj 
aifi  a  tcmporelitis  conteftata:,  vt  fuperius  di(aura  a  ncbis  fs- 
piuscft  .•  quia  tamcn  pcr  hanccondidioriempctimusnobis 
dari,q«odnoftrumaliqu3ndofuit,&  ttansfetri  dominium 
eius  rei.qua  dando  amifimuSjvenieri  t  c  jI  frudtus  &  accellio- 
iies.  l.videamus.infra,dc  vfur.  vlbra;  tamen  nor.vcnient>l. 
qjotics.C.hocrit.quoniamvfurslnfruclunonfuntJ.vrura. 
inf.dc  veib.fignif.cum  natuta  non  proueniantjfed  iure  pcrci- 
pianri]r,i.finauis.rup.dercivindi.Hxcaurema(5tioconcuT- 
ritaliqaatidocumalii5aaion;bji<  .  vrfiimat^iir.nihn.shonx 
Dilfere.  "dti.  vt  dicitirrinleg.vlnm.hic.  E.  cxhuiusquidemlegisex- 
t,a:>)rer  eniplodemonftraturdfferentiaintcr bona^dei& ftiitUiu- 
iMiitcia  dicta:  cum  excontiaiftuobqaem  turpitcrdatum  eft ,  daria- 
j««a^-  j,_jn^  gjJ3f„  idionem  ,  refeaPdul.nccefrv-ham..  itmperne- 
■"^  ccdariam  :  vdutifitibi  dedeto  ,  vt  depofitum  reddas  qiiod 
nirpeomnmycft.  NamaJ  id  repctendum  competct  etian» 
fldio  dfpofiri.  Cura  vero  aliqoid  datum  eft  eXcoRtradu, 
quiftriiaiiadiciieft  ,  veluii  ficjtnd  dcbeatur  exftipulatione, 
vel  ceftamcntOjtunc  ad  id  i  epcccudum  neceffaria  m  efTe  hanc 
condidioncm  ,  nec  agi  pofl~-  tx  co  contraclu.  Et  id  quidcm 
optimarationc,cumexilii:.ac1:ioriibusnihilpeti  poffit,  liifi 
qaodcauti;mcft.§,i,Inftitut.ilecb!ig.quxcxcoafen(u.i.& 
cleganter.§.noufoIum.iupia,dedolo. 

TIT.  V.  LIB.  IIIL  COD.  ET  TIT. 

VI.    LIB.    XII.    PANDECT. 

DE  CONDiCTiONE  INDEBITI. 
C    A   F.     I, 

^^N  T I  a  cond.xtiones  ,  de  quibusdiUcrere  cx- 
!;I='^P'"'"S  •  'i*c  infignis  &  prarc^pna  eft  ,  nec  vllus 
g%^r^^locu$eftiniureciuili,autmcmorabilior,autob- 
]^^J^^'carior,&diffIcilior.  Condiiiioautem  indebi- 
c^oSKsg^cj  ajC^.jo  gft^  q^a  quodpererroremfolutumeft, 
repetitur  :ficqued  dacft^quiaindebitumhaccondictitiaa- 
iitione  repctitur ,  fi  prr  crrorcm  folutum  fi t.  Q^muis  enim 
& fubtilitatem iuris infpiciaraus,  is qnifoluit indebitum ,  do- 
minum  faciat  accipicnteni ,  &ttansferatdomiDium  in  eum 
•Cui  foluit ,  ideoque  nullam  videatur  adionemhabere:  ta- 
xncn  ex  bono  &  squo,  &2qHitatenaturaIifuadentcdatur 
repcricio.  Vnde  dicitur  condi  Aio  indebiti  naturalis  cfle.I.  in- 
debiti.in  princ.& l.hic condidio.cJif.ex bono & iquo  veni- 
re.  Subtilitas  enim  iuris  tantura  valetc  non  debet,vtquis 
locupletior  fiatex  re  alteriuscumeiusjncoiumodo,  cumid 
contra  naturalem  iqaitatem  ,  &contrabonum&a'quum 
fit.  Ha:cautemadlioeKconcra6iupropriooririnon  dicitur. 
Is  cnim  qui  foluit  indebitum  alicui  tanquam  creditori ,  hoc  a- 
rjtno  foluit,  vt  diftcahatnegnciummagisquamconttahat, 
vrdicitur  in  § ,  is  qaoque.  quib.mod.rc  contrah.oblig.in  Inft. 
quia  animum  h?betrccedcndi  abcbligatione  magis,  q«am 
adcontrahcndimobligationcm.  Qiyenimhacratione  pc- 
CDniamdat,idagit,vteaobligat!onelib£rctuE,quaputatfe 
adflridum.  Arquc  ideo  dicitur  cx  contrasautionoririhac 
obligatio,fedcx  quaticontra(2utantum:qKod  etiam  con- 
firmatur ex §. vltim. Inft.  de obl.qui cx quafi  contr.  Potcft 
tamen  aliquis  contra(!5useiacccderc.  Exemplamvnumcft 
■in  1.  i .  hic.  Cum  quis  fiiluit  ei ,  quem  putat  creditorem  fuum 
cflc ,  ea lege  &  corditionc ,  vt  fi  apparueiit id  efleindebitutn 
rcddarur.  Ad  reddendum  in  hacfpecie  tenetur  is ,  qui  accepir, 
quiaid  nominatim  conuenit :  fed  tamen  ncceflaria  non  eft  ad 
Kpetitionem  fempcrhicconuentio.  Nam  etfifinehacpa- 
aioncfolntioni  rci  fuerit  quid  datum,qua:  indcbita  crat,idqj 
petcttorem.daturhacccondidbio. 

C   A   p.      II. 

CondimoniiMntvtlocusfa  quot  reqttirantur. 

VTigitutfit  locushuic  condxaioni,  triancccfTariafunt. 
qus  d.ligeaicr  obfcruanda  fuut:  qaiamuJturaconfc- 


rantadhuiustradatusexplicationetri.     Primumeft,vtquid 
folutum  fi t :  fecundum ,  vt  pet  ct rorem ;  tertium ,  vt  indcbi- 
tum  fit.   Hxc tria  nifi  concurrant ,  non  datur  h^c  condidlio: 
nifi  ratio  habcatur  pcrfonac ,  vt  l.intcrdaro.hic.fi  pupillus  lol- 
Ueritcocafu  ,  quo  non  admitcerctut  maior.  Pupillus  enim. 
femper  creditur  errarc.  Sed  dc  hoc  loco  plenius  diftutifu- 
musinfra.  DehisaLitemtribusnccefratiisfigiUatim tradan-  stluimm 
dumcft.  Primum)giturcft,foIutum  efle  aliqiud  oporterc.  efit^u. 
idf3tisindicattituli;sipfe,&  nomenadionis.  Cond  ftioc   ^«'-^»- 
nim,idcft,rcpetitiopercondi61itiamaftioncmindebiti,hoc^"^.'f''** 
eft,  cius  quod  per  errorcm  folurum  cft,  cum  icdtbitiira  eflct.  ^„,^,^ 
Hinc  diciturrc  contrabi  harcoblgatiofubtit.quib.mod.tc  ,j,,. 
contrah.oblig.in Inftit.  Exemglaciuaaibligationis funr.tau- 
tuum  ,  dcpoutum  ,  coramcdatum,quodpererroremfolu- 
tum eft , cum non deberctur.  Hicigiiur adio cum cornpc- 
tat  ad  repetcndum,folutum  aliquid  efTc  neceire  cft.Hascpio- 
pria  quidem  funt  huius  condiftionis:producitutiilatamcn 
&adpromiffionem,qua£faftacftperetroiem,  vt  condica- 
tut  liberatio  vel  cautio  j  cuins  exemplum  eft  in  I.is  qui.hic.  V- 
bi  quacftio proponitur  cius ,  qui cum  crederet  fe  folum  ha:ie- 
dem,  cxf  emifle  tantum  efTet ,  intcrpcUatus  a  quodara  ctcdi- 
tore  hzreditario  ,  promifitfeillifoluturum  centum,qusei 
dsbebantur  a  defun^lo ,  cum  f  olum  quinquaginta  promit  te- 
rc  debuifTct:  anfitlocushuiccondiftioni?  Mouetqua:ftio- 
nem  quod  nihil  folutum  fit,  fedcautum  tantum&promif- 
fum.i^ic  tamen  videtur  declarare  Vlp.quamuis  proptie  locus 
fit  huic  adlioni  cum  aliqusd  datumeft,tamcnproptetvtili- 
tatem  fc  fimilitudinem  rationis  produci  cam  ad  hunc  cafum, 
cumaliquidfinecaufapcrcrroicmpromiflumcautuiEvecft. 
HuicafHnis  eft  quxftio  dc  co  ,  quiiafoloalienosdfiauit 
bonafide,  cum  credcret  fundumfuumefTe.an  poflitrepe- 
terc  i  mpcnfas .-  qaz  traftaturtn  lcg.  fi  in  arca.  ?  j .  hic.  vbi  dici- 
tur  rcpetitiont  locum  non  efl^e.  nihil enim dstura  cft,  acn« 
vllutift ncgocium quidem contradluK.  Namvtlocasfitbuic 
conidioni ,  oportet  aliqiiod  negocium  contraiftum  cflc 
curo  eo  ,  aduerfus  quemagitur:quodobferuatucineo,qui 
foluit  pecuniam  indebitam  alicui ;  licet  enim  contradliiS  id 
non  fit ,  negocium  tamen  aliquod  gerit,  vidcliccr,vt  fi  id  non  -^^l-fm 
debeatur,iusfitrepetcndi.  Cum  auttm  (tdiJiciut»ina>'eajuA*''*'' 
pefium alr alt» fi^c.Nstra Ci xdiHco  infolotuo,  tuquead.ti- 
cium  iliud  occupas,qnod  tibi  qua:fitum  cft.non  idco  mc;.t:ta 
aliquod  negocium  conttahis,  imo  etiamfitradidcropcflif- 
fioncm,  nullum  ncgociumintcrnoscontrahitur.idenimin 
tetransfero^quodtuu^^scft.  Se(^yiiiK\i:'Etiaeocefiftat,ji<]uU 
cum  txtfitmarct ^^c.  Obiter  hicnotandumcftjetiatnfiquis  R(  ^i!*» 
bonafide  fumptus  fcccrit  in  le  aliena,  non  polfe  tamcu  ilic  s  "-*  '"''"•* 
fiitnptus  fcruare  nifi  per  retentionem.  Hin  c  etiam  qusri  pof  ^""^  **' 
fet,  cum  dicimus  aliquidtolutum  tUcopottcre,anli>nici;ti  ^^„^ 
rem  ahcnam  lolutam  eJle  ,  an  vero  ita  dcmiim  locus  li  huu  h.-.c  .-o». 
condiwtiom,  fi  quis  fi)lueri t  (uam  rera.Hic  qusftio  trada tut  d^.a**, 
in  leg.  indebiti.  if  .§.(ed  &  ii  nummi.vbi  dictur ,  non  taiuuni 
coi.d.(Sionilocumeflc,fi  quisfuosnummosdcdccit,  fcdoc 
ii  quis  alicnos.  Et  quomodo  id  accipiendum  fit,  docct lutif^ 
con.videtuf  enim  a  ratione  iuris  abhc;rrerc,vt  is  qui  dat  num- 
mos  ahcnos  condicerc  poflit.     CaiidiiftioDe  quidcm  pcti- 
mus  nobis  dari  ( vt  dixi  (ub  tit.de condid.  cauf.dat.cauf. non 
fecu.)  quodfloftrumcft:qiiiigiturcondici  polFunt  nummi 
alieni?  Sedvtpofleflio  reddaturpetipo:eft,aicPauIus.H^c 
cnim  coDd^aio ,  ait  idem  ,  ob  poflcfliorjcm,  qusinalium 
translata  eft ,  datut ,  etfi  dorainiura  velprofjrietastranslata 
non  fit :  &  hic  locus  valde  notandus  eft ,  cuius  hoc  etit  cxem- 
plura :  Exiftimabamme  libi  alicuius  rei  vfurafrudura  dcbe» 
re^ym  dusdominus  eflem:tradiditibivfumfru(ftum,  liccc 
proprictatis  fim  dominu.?  ,  poflura  ramencondicere  vfus- 
fruiluspofleflioncm.nihdenim  hacduointerfe  coramune 
habeHt.l.naturalitcr.§.nfhiIc6mune.J.dcacq.fof  Atidnon 
videturpati  iuiis  latio.  Ncmo.n.rem  fuam  condicercpoflc 
dicitiK,  nifi  afare.l.  fi.  fap.  vfufru.  qucmad.cauear.quorum 
odio  reccptura  cft,  vt  quxcunqueadlioaducrfus  eos  compe- 
terepofrit^fubtilitateiuiisneglcda.^.ficitaqucdifcretLs.da 
ad.inlnft.Curigiturhicaducrfusnon  fuie  re  meamcondi- 
co  ?  Rcfpond.  aliud  eflc  hic  confiderandum.  ctfi  cnim  id  rc- 
peto  quod  meum  cil: ,  quia  tamen  id  pcr  crrorero  folui ,  5c 
quodammodo  eius  id  feci ,  cui  tradidi ,  non  mirum  fi  repctu, 

&pof- 


In  Ttt.BccondiSt.  irjMiti 


&-po(Ieffionem  quajain  cum  ir.inflLili  condic».     Etcerte 
quoddicicur,  ncminem  rea»  iujm  condicere  poile ,  (ic  iniel- 
ligcndum  eft ,  neminem  ita  poflc  rem  (uam  conducre ,  (i  pa* 
reteumaquopetiturdareoponcrc:idc)-,cxprimitur  in  did. 
§.6c  itaqiie  difcretis.exquo  eciam  huius  loci  mtcrpretatio  pe- 
tenda  eft.  I»  enim  qui  itaagit :  S\  paret  te  mihi  dure  oportcrc, 
pecic  in  (e  dominium  transfcrri :  cum  autem  dominus  fir,in- 
epcumcfthocgenusadionis.  Namficrinonpocf  ft,  vtems 
fcidominusquisfiatcuiasiamdominus  cft.   AcDihilprohi- 
bet  propter  po^T^iffioncra  agi ,  ecfi  is  qui  agic  dominus  fit  .■  ni- 
hilenimcommunehabetptoprietasciimpoflc(fione,didl.§. 
nihilcommune.  Ergoquidominuseft.cond  dlione  vti  po- 
tcft  ob  poflefllonem  quam  perir  in  fe  rtansferri.  Sequitnr  a- 
lia(pccies  .•  SedZ^ fi pgjfrljintiem  tuam  feeijfem  ,  tta  vt  ttbiper 
longt  temporU prtfcripttonem  auocartnonpofjit ,  (^c.  Eiotibi 
rem  alienam  dedi , & in  re cius poflcilionem  tranltuli .•  tnqr.c 
eam  rem  v(pccpifti  poiii  iendo  ,  puM  quia res et.it  nioblis, 
tricnnioprop^erbonarafidcro&titulam:quxi  tur,aniondi- 
cereeampoifi.n.  Vidcrurcondicinonpo(re,namquucmv- 
fucepit ,  iuftamcxceptionemhabet,  fircsabeoconJicatur. 
Cur  igitur  hicdicic  Paulushancremvfiicapcamcondicipol- 
(e?id  mirutn  videri  non  debet.Cum  cnim  ego  rem  tibi  meam 
do  pet  errorem  ,  eius  intetransfcrodomujium,ncchicer 
ror  impedit  eius  translacionem :  &  tamen  dominus  fadtus  no 
potes  te  exccptione  tuefiaduer(uscwm,qui  eondicic  .•  quia 
luftacaufaefteiusreicondicendas.  itquicasenimfuadet ,  vc 
dominium  quod  eu  acquifiuifti,  rutfus  in  mc  cransferas.Si  ub 
initiofgiturintetranslarumdominiumteiuuare  non  poieft 
adiiec(uscoodidionenn,nihilomagis&id  quod  acquifinilli 
pofteaprsfcriptioneteiuuabir.idcoqueidpoterocondiftio- 
ncrcpecere.  Simileefthuicquoddiciturinl. fialienam.inf. 
de dc nat.ca uf  mbrtTVbi quit itur , fi  dedenm  rem  alicnam 
cau(a  mottis,  vt  meam ,  tuque  eam  vfuceperis  longo  t  cmpo- 
re poflldeado :  pofteafi  conualeam ,  an  repeterc poflim .'  Iii- 
lianus  ait  tcai  pctere  polfe.Si  cnira  ab  initiores  m<d  f..ifltt,& 
dominiumintettanslatumdonationc  caufamottis ;  nihilo- 
minus  potuifl^m  eam  repctere.eo  cafu  quo  reuocati  lolct  h^c 
donatio.  Namtatitaiamfecondi<5Honcmh,ibet.  Siconua- 
luerit is ,  qui  donauit :  quia  (lilicct  datur  cognatione  mortis. 
Idemdiximusdemutuo  (ubtic  ficcrt.pet.  Si  enimquisrem 
alicnam  mutuo  dederit ,  quam  vlucepit longa  poff.  llioiic  is, 
qiiieamaccepit,locuseftcerticondidioniex  mntuo,&per- 
indeeftacfiabinitiorem  propriam  dantis  acccpiflet.  Nihil 
caim  refert ,  is  qui  acccpitrcm  alienam  ,  cuiulque  domi- 
nium  iu  ipfuiu  iranslacum  non  eft  ,  poftca  fibi  dominium 
icquirat:an  veroabinitioeiusrcidominiuminlciranslaium 
fit.  Se(^uitat,SedetfivJlufruiIu«inre.  Quafidicat.Sicui  lo- 
cus  eft  condiiflioni  cum  tautum  transfcrtur  pofleflioinali- 
quenj,  itaetiamcumfolapropcietas  transfetturhne  poflef- 
fione.  Ergofiucquistransferarplenam  propiictatem,  fiue 
p[optietatemfiuepoirclfione,fiuepofleflioiicm  tantum  fi- 
ne  proprietatc  ,  locuscithuiccondi6lioni.  Etcum  hacqui- 
dem  inierpretacione  accipiendum  eft  quod  diximus.lolutunt 
tfrcquidoportcre.antequamhiccondidlio  tompetat.  Se. 
quicuc  altcr loc us , quo dixiiaus pet  errorem aliquid  f blucum 
cflcoportere. 

C    A    P.       III. 

Fer  eProrem  foluttim  ejfe  quomodo  Accipiendum. 

1S  enim,qui  fciens  foluit  indebicum,  illud  rcpetere  non  po- 
tclt.leg.  i.hic.quia  fuccurricur  crranti  Hon  fcienti  in  hoc  iu- 
Qicio.  Idem  dicicur in  leg.indcbitum.C.eod.quo  pertinet  rc- 
gula iuris , qux traditur in l.cuius  pcr  errotem.  de reg.  iur.  Is 
enim,quicoafultoIoluitindebitura,donareidvid&tur.  Sed 
&  idcm  dicitur  in  leg.fi  non  fortem.iy.^.qui  fihofamilias.hic. 
imoetiamicaidaccipiendumeft,&fiquis  hac  mente  foluc- 
rit  vt  repcteret,l.quod  quis.  y  o.hic,nifi  quis  eam  legem  dixeric 
folutioni  &  dationi,  vt  fiappareatnondeberi,poftearcpc- 
tatur.  lcg.  1.  hic.  Sed  quid dicemus de  co ,  qui  fciens  promi- 
fit ,  licct  non  foluat,  an  condicere  promiflioncm  pototic  ?  mi- 
nimc ,  1.  fi  is  qui.  14.  vcluti  fi  quis  p  rpctua exccptione  tutus, 
promifeticahquidjVtliberatctar.  Vcrumquidcm  eft  cum, 
qui  perpccua  cxccpti*ae  tutascft,non  <lebere,fiquiscflFe- 


5)ej 


tti  mr  4 
errOre 

Ait 


<auminl"p'Ciat:(i  dra-ncipnreft^iclJebitfifelTe.  Et  filsit^i- 
tur!acisper(picauin.cft,iiadcinunicondidio!»i  indeb  ci  lcJ- 
cum  efle,  fiquidper  crrorem(olutumfit:l"eddeifto  eftore 
vidcndameft;hinccnimvaii*qU2ftionesnafcutJtur.Etpri-  ^"'^"'^ 
lnuinq'iiriturdeeo>quierf'auicinre,quicuin vcredebuwi   1°"'   '* 
cfrer,rcm  vnam  pro  al  a  (oluir  .•  an condicere  poflic?hsc  qua:    dtm»nt 
ftiotiadiacurinlcjyd  j  ceaa.icj.^.penulc.vbiaic  Pcmponiu.s,  tjuomo 
repctetc  eum  illam  lein  p  llc,  cumpro  eoquodHebct.non  '^'^"f" 
videatur  id  (bluifle.  Scd  q.nd  (\  quis  errauetit  infadtopfo-      '*' 
prio,an  ob  eum  crrorem  hiccorjdidtiolot  um  babebit?  Exe- 
plueiusrcieftinl  fedetfi  meputem.ii  vbidicitidemPoai- 
ponius locij efle rcpetitioni.  Aliaqu^ftio eft dc eo » qui dubi* 
tans  foluic  indebitum  ,  an  pet  errorein  foluifledicendus  fir» 
atque ita  rcpetitionem  ei iis  quod  .^edef ir>  h j beat.  De hac du- 
bitacione  magna  olim  tiiic  roiui  oucrfi » incec  vcteres  lutif^ 
confaltos,qiiamtamcndecidi.  lidtinianus  inl.  vltim.  C.  eo« 
quq  vna  cft  ex  nouis  ciiis  couftttutionibus  &  decifionihus.Ec 
fane  mulcii  inccf  eft.an  qwis  ignorans  omnino  &  ec»ans  (oluat 
inrlebicum,anverodubicans.  Qujeninidubiratan  debcit, 
fifoluar  ,per  errortm  folucre  vidi.turnonpoflc,  cUmhanC 
dubuacKmemfuftuliflevideiCurlolution:  :qn;crjtio  mouic 
vcteresLirilconfulcoSjVchuc  caflicrcJetent  hic  repecitioai 
lociim  Donefle.  Dicebantcnimpricfumpcioneinquarid^iii 
tranfi(5tionisefle,cumtranf.(5liofitderedubia,l.  i.fupia,i1e 
rranlad.  &  folutione  rei  dubii  f.(Sta,quodcontroner(uin 
erar ,  detifjm  prcrtus  fuifle  :  fed  hiclenteutia  nonj.laiiiic 
luftiniano,  vtpoteiiiiqua.  Namfiuequisdubirct,  fi.iecncc 
tei  tum  e(t  eum  animum  dcnandi  non  haberc .•ideoque  nul 
la pofle  prjfumi  videtur  cranfaiftio,  cum  prarfc n  im  uullo  1  e- 
teii'0  vei  proififlo  hxcprcceder^-t ,  coutra  I.tranfatilio.C..  C 
nan(.)6t.  A\\a.  quxftiu  cftde  eo,quiit>riscrcore  itidetitum 
foliiir:  velurifi  muliet inteicc.'cnspfoalio,  qujEiuiiaiui  tx- 
ccp:ione  Senacu(con(ulti  Vclleiani  (oluar , uou  usfaus in  ta    indfkiti 
6to  ,(ed  iniure,ideft,cred:ns(e  iurcrbligatam,nccle.St-  ? 
naailcofdulto  iuuati  :  nuin  id  quodloiiin  ,  poflicrcpeterc.''  'f,'"^' 
luiifvOiiiulti  quidem  l.b  hoctitulo  deerroiefimpliciter,  &  poffltre' 
dc  ignof antia  fcu  in  prudcntia  loqunntnr,vtleg.pfim.6.:l.  ^«/'««, 
cum is  qui.  }  1. §. fideiuflot.bic.cuius  eiidni  6r  mentio didt.I. 
cuuis, infra,dercg.iuris.  Sedexiftimoi  b  erroiemfaititan» 
tumhniccundit^ionilocumcflf.ntnetiamobeitoreiniuris. 
N-nid  It  nguiiuralibii  rrcrii.iisabertoretadli ,  cum  quz- 
ritur  de  hac  conditiJioi.e  ,  leg.regola.§.fiquisius.dciuris&  ^^^  ^ 
fadf   gnt  rant.  &haiic (iri.tcutiain aliasdefcndicontfarcce-  auU.c. 
ptani  vulgoopinioncm.  Neccnimignotoquomodo  diftm-  deiurit 
giu  (okat  ab  aliis ,  vidtlicet  vc  aliud  fit  cum  indebicum  cft  na-  &f*S> 
luiale , aliud cum ciuilc ;  (ed ha c diftindio huc non petcinct,  'i**'"' 
nec  ad  lem  facit.   Supciiot  diftin<5tio  eftinleg.eitot.C.ad 
If  g.falcidisro.vbicum ,  qui  loluetit  percirorem  fadti  legata, 
vclud i um tdKo putai 1 1  ean  c fle h^ted^ratt m def undi Cx pa- 
tiiraociunijVtiuflBcctetadl.  gatoiumexfolut;oncm,necre- 
tinuerit  qu.irtam  ,  qiia:  deteiurexlegeFalcidia.poflerepc- 
tei e ait  Goi dianus :  (c tiis t fle  fi  d ienter fwluerit  Deindcfub- 
iicit ,  0«»»  ettamji  lus  ignorauertt ,  cejjat  repctuto.  Nam  fi 
fottc  (ciucrit  ahquis  bona  dtfurdti  non  (ufhti  ic  ad  foluenda 
lcgata,&  ad  quartam  ,  neccamencxiftimauitiurefibicam 
dtbcri,crediditquefeteneriadlegataintcgre  foluenda  fine 
vUa  dedu6tione ,  hocque ius  ignorct ,  ceflat repetitio.  Com- 
parat  enim  eum  ,  quiiusignoratcumco  ,  quilc'ens&  pru- 
dcnsfoluit.IurisigiiurignorantianemincmtxcufatjfatJti  vc- 
rononnocet.Ltegula.ii'fia,deiuris  &fa6tiignofant.  Diffi- 
cultas  tamen  nalcicui  tx  duobuslocis,  quitxcant  (ubcit.de 
luris  &  fadi  ignoranc.  Vnus  tft  in  leg.  luris  ignorantia.  ia 
quaait  P..piniin.  intis  ignorantiam  luum  pe  cntibus  noa 
noccre.  Alter  in  leg.errot.iu  qua  idemluiikonful.refert, 
luris  errorem  in  darr<nis  amicccndae  rci  fus  omnibus  non  no» 
ccre.  Ex  piioti  enim  loco  ica  argiimencum  ducicur:Iurisi- 
gnorantiafuumpetcntibusnonnocct.  Atis,quirepetit  in- 
dcbitum  .  quod  (uum  eft  ,  petit.  Eip,o  i.-tisiguorantianoa 
debeteinoccre.  Exalioautemlocofic:  I.jtisciioinon  no- 
cet  ccntCHdentibus  dc  damuoiimitteudfteifux;  Atisqui 
expetitUftondiiftioueinJcbiti, contenditdcdarano  rci  luz 
•mittendi.  ergo  luris  erior  ei  nocere  non  deber.     Qu^o 
fadtura  eft,  vt  vulgafcsdoiftofcsadillamdiftiiidfionc  nue- 
currerinc.  Sed  nihilominus  exiftimo  (cquendam  eirc  eatn 

GGg     1 


5>34 


Frmc.  Duarem  (bmment. 


diftindlionemiqusB  tradirer  ablmpp.  indift.leg.cumquis. 
G.deiur.&rfadl.ignorant.&omictendumquodab  interpre- 
tibus hoc loco  tradatur.  Ai  vtr unque enim  locura  Ijc re(po- 
deo.  Fatoorenimiurisignorantiam  non  prodefTe  acquirerc 
volcatibus :  fuura  vero  petentibus  non  nocerc,nec  non  con- 
tendentibus  de  damno  amittends  rei  fui.  Sed  eum  qui  con- 
didione  indebiti  cxpetitur  ,  id  quod  fuumeftrepctste  ,& 
contendere  de  damno  amittendx  rei  lax :  nego.  Namilla 
propofitio  falfa  eft;  quia  is ,  qai  agit  condi^fiione  indcbiti.pe- 
tit  quidem  quod  fibidebitum  eft,  fed nonpetitquodfuum 
Suicu.   eft.  Inter  hic  duo  enim  mulrum  intcrcft.  nam  quodmihi 
luf^u^     dcbitum  eft  ,  proprie  meum  dlci  nonpoteft.  meumauretu 
'tuTndiei  '^''^dcftquod  vindicarepoirum,  I.  Qjiinru$.§. argento.inf.de 
auW^m  auro&  argen.lega.ideoque  fiqLiismihilcgauerit  omoc  ar- 
dtcare     gsntum  fuum  ,  atgentum  quod  ci  dcbctur  hoc  legatonon 
foisfl.     continctiu,quiaargcntumeidebitumfuumnon  eft.  Etita 
hoc  vctbum  SuHm  ,  accipiendum  eft,  nifialiudaiflumclli 
appareat.  Ad  di^ft.leg.error.fic  refpcndeo ,  in  qua  dicitur,  iu- 
ris  errorera  omnibus  non  nocere ,  vt  illud,  non  omnibus  no- 
cere,itainte!Iigatn,  hoceftquibufdamnocere,  nonautem 
nullis.  Et eiufmodi quidcm  locutionis  exemplum aliud  eft va. 
L  fi  feruus.  § .  fi  plurium,  fupra,fi  quis  caut.vbi  cum  ait  Vlpia- 
•nus,  omnes  fcruos  ftatosuon  cire,hocintelligit,quofdam 
ftaros  non  cffe.  Dciadc  cum  dicit  Papin.indift.leg.crror. 
Suum  vcro  .■  illud  fuum  accipimus  pro  eo  quod  propriura  cft. 
Et  oronibus  quidem  non  nncere  iuriserrorcm,  hocexem- 
plum  cftl.  i.iivfra,  vtinpoifted.legi.  Hseres  eniin  quamuis 
non cogatarfolucre legataftatim  poft mortcra dcfundi ,  vt 
qaiafortc  reliifta  funt  indicm,  velfubconditione:inrcrim 
tamen  ccgitur  cauerc  fc  fohituram  auclore  pra?rore  ,  cum 
aduencfitdiesvelconditJo.quodita  intclligcndum  eft  ,  nifi 
teftarorcum  cui  lcgaucrit ,  vetucrit  fatis  accipcre:  quiafe- 
■qucndacftincaretcftatorisvoluntas.       Qujdigitur  fi  har- 
res  pcrcrrorem  fati{Hcderir,cufn  fatifdare  non  dcberet ,  pro- 
•prer  voluntarem  rcftatoris   ,    an  isrepetcre  fatildationem 
poffit  ?     Vjpianus  ait  cum  rcpetcrcpofle  ,    fi  fa(2uni  i- 
^norauerit .  hoe  cft ,  fi  ignorauerit  hoc  vetitum  fuilTe  a  tefta- 
tore.  Q^d  vero  fi  ius  ignorauetit ,  vcfuti  an  teftator  poflec 
hocprohibere ,  &foluerit\aracn ,  cura  fciret  reftatotem  hoc 
■prohibuifTe  ,  an  potetit  hoc  cafu  repeterefldemVlpian.ait 
benjgnc  dici  poflc  rcpetirioni  iocum  cfle.   Quimuiscnim 
error  iuris  neminem  iuutc  poflit ,  hacin  rc ramcn  id  ftatucre 
benfgniuseft.  Quodautemfequiturindi(ft.lcg.error,«/f</<»- 
mno  reifuit-,  deea  re  id  accipiendum  eft ,  cuhis  dotninium  nul- 
■lum  in  aiium  translatum  eft :  quod  in  eo  quod  indebitum  fo- 
Jutum  cft  5  locum  non  haber.cum  dominusiscaifblutam  cft, 
'fadus  fit.Nuncdeterrio  capirevidendiimeft. 

c  A  p.   nii. 


iHdehhantaliquidfolutumeJJeopeytereiqm^ 
modo  dccipiendum. 


T' 


'N  primis  videndum  cft,  quid  debitum  aut  indebitumdica- 
,cuc  in  hac  difputatione.  Si  quisautemhunciocum  plene 
tracaarevellct.hicdiflcrendumeffetdeobligarionibus.-quod 
tamen  non  cft  neceflaiium.  Qiiid  enim  dcbeatur ,  aut  non 
debeatur  cx  quauis  obligarione,  cxaHislocisiurisciuriisco- 
gnofcipotcft.  Sunt&aliilocidecontra(au&  quafi  contra- 
tlu,  malcficio,  &quafi  ex  aliis  caufis,  ex  quibus  obligationcs 
nafcuntuc,  &  aliquid  dcbetnr.  Scdqaia  Ipccics  quxdamhic 
tracaatuar ,  dequibu5probabiliterdubitaripotuit,nosbre- 
uiter eas  iradlabirrtus.  Sed  inprimis  notanda  cft rcgula,  qux 
tradituriDleg.cxhisomnibu$.f4.hic.in  quadicitPapin.  Ex 
hUomntbta  caajis  candtBiotii  tntUbiti  lacumejfe,  <]ua iuretion 
v;ilHerHnt,velnoHhalfHerunt  efeifum.qiMfcTe  tota  hiiius  ma- 
teiiz  fumma  coatinctur :  ideoqne  &  boc  tirulo.qua:  tradan- 
cur,  varia  huius  regula;  exempla  funt :  vt  fatis  apparcat  veruHi 
oUc.quod  Ciccto  dc  lurifconfultisdixit:  Quod  pofitum  crae 
invnacondirione,  infinitumeosdifpctfiflc.  Qnetamcnfi 
«xplicaaerimus  ,  inutilia  noncrunc:  quiaexhiscoiliguntur 

UJl.  3.    ^'^'"i'oci  communes.qui  adalias  difputarionespettincnt. 

^^  Yn"m'g«f«rhuiusrcguliexcmplumeftinl.i.§.i:hic.Qui- 
dam  foluit  Icgata  ,  tanquam  hsercscxtcftamento.  Caufae- 
DimfolMcndicftbjEreditas dclata*-^  teftamento.  Atpoftfo- 


lutioncm  legatorumcutn  reftamentirm  falfi  accufatum  cfler,' 
vel  apparuiflet  ruptum  efle  ,  re<3c  videcur  Vlpian.  caulam 
proptcr  quam  folurum  eft.nullum  cfFcdlum  habere.   Quj- 
bus  autem  cx  caufis  vel  irritumfiatvelrumpaturtcftamcn- 
tum,  ttaftandi  non  eft  hic  locus.plene enim  id  expeditur  fub 
titul.deiniufto.rupc.velitrit.teftam.&rit.Inftit.  quibuamo- 
disteftam.infr.Ahudhuiufmodicxemplumrepcriturl.j.hic. 
de  ea  kxrcditate ,  qu.im  k gatisfolutis ,  poft'humus  natus  ab- 
ftuIerar,qucmhsrcsinvtcrofuifleignorabat^  vel  ctiam  ab 
hoftibus  reuerfus  filius,  quem pater  falfo credideratobiifle, 
vbi  ait  Papin.vriles  a<fiiones  his  dandasin  eos,qai legataper- 
ccperan  t ,  eadem  ratione  qua  prioti  (pecie ,  cum  rumpatur  & 
kictcftamcntum.  Eft  &aliud  exempluml.isTjui.j4.  Tefta- 
torcommifitfidei  hxrcdisfui.vrrcftiruerethztcditatcmTi- 
tio,&pra;tcrealegauitfundumcidemTitio.  Adie£lacftc5- 
ditio,  Sihircdi  dcccmdediflet.hires  fpontefuanoluitha;- 
reditatem  adire,  quia  fufpc(5lamha;reditatemdicebat:coa- 
(ftus  tamen  adiit.  Qupties  enim  hzrcditarcm  (ufpcdiam  eflo 
dicit  ha:rcs,nec  eam  adire  vult ,  vt  rcftituat  eam  fideicomroif- 
fario,  cogitur  adice  perprztorem.  Sedita  vtomneincom- 
modumatquecommodumexhsreditateprouenicns.tranf- 
catadfideicommiflatium,!.  quiapoterat.ff.ad  Se:aatufcon- 
ful.Trcbel.nuUumcrgocommodurahjeres  percipcrc'poteft 
exhatreditatc,  quamTu(pe(Stam  efledicit,&  coaftus  adiit,  vc 
eam  reftitueretfideicommiflario.  Verum  quarritur,an  quod 
ceftator  hxrcdi  dari  voluit  condicionis  implendxgacia,  ei  da- 
ri  dcbcat ,  an  non :  &  fi  id  fueritfolutum ,  an  condici  poffit^ 
hicaitlulianus  cam  pecuniambzredi  nondcbcri.     Licete- 
nimtcftatorillamconditioncraadfcripfcrit  legato  vcl  fidci- 
commiflb,  videlicct  fifideicommiflariusdeccradcdcrithx>- 
redi :  ramcn  caufadandi  amplius  non  cft ,  cum  hzres  hzrcdi- 
tatcm  fpontc  fiia  adirc  nolucrit,fedeamfibifufpcdaraefle 
dicens.earaadicritpericulofideicoramifTarii.  Sed  hicrcpe- 
tituranrinomiadifncilis  cxleg.  quihxredi.  J.  cura  hsrcdi-  ^"^' 
t«.infra,decondit.&demonftrat.  Vbicumxjuis  fairedita-  '";i,^' 
tcm  fufpe(ftam  adiit ,  quod  condirionis implends caula  ei  te-  eum ^Jj 
lidlum  eft,benigniuseflePaulusait,non  auferri.Hincenira  h*rcdi 
collcgipotcft,quodreli(aumeftha:rediimplend«conditio-  '^f-^f"» 
nis  gcatia  ,  dcbcriei ,  quamuis  coa(ausadieritfaa:reditatem  ,^f'j''' 
pcriculo  fideicoramiflarii.  Qupd  prorfus  pugnat  cum  iis,  '"«/^ 
quarexdi^a.leg.isqui.anobisdKaafunt.  Huius  antinomis  deme», 
varixfoIurionesfuntingloflisAccurfiii.-fed  mihi  vidcturfic 
vtraque  lex  intclligenda  ,  quafi  gcneripcr  fpcciem  dcrogc- 
tur.-  vt  quod  diciturindi(^.§.cumhircditas.nonefleaufe- 
rcndumharrcdi,quod&conditionis  implendicaufa  datur, 
ratclligatur  cum  hacexceptione  ,  nificaconditioimplenda 
fit  a  fideicommiffario,  cuius  periculo  adira  eft  hzrcditas  .•  vc- 
luri  iniacfpecie  quam  nunc  tta(^amus.  Quamuis  igitut 
qaiuisalius,aquoimpleridebctconditio  fecundum  volim- 
tatcm  tcftatoris ,  debeat  folucrc  hircdi  ,qui  fufpcdsm  fibi 
hsreditatcm  coaiftus  adirt  pcciculofideicommi(Iarii,t.>ecab 
corepetere:  tanienfi  fitadfctiptacondicioipfi  fideicommif- 
(ario.cuius  pcriculoaditaefthsrcditas,  tunc  non  cogiturci 
dari.-quinimo  fi  dederit  per  errorem,per  hanccon^i^Slio- 
nem  condiciid  eipoteritquafi  indebitum.  Aliud  emplum  eft 
inlcg.eleganter.inprincip.hic.  Qupdcnimhicdiciturcon-  ^dlelt.. 
fenraneum  eft  illi  reguls  Papiniam  a  ncbis  (bpra  tra^aat*.  c^»ter. 
Nam  hoc  loco  docet  Vlpianus ,  cura  caufa  proprer  quam  da- 
cur , falfa eft , locuni  cflc  condi^aioni ,  quafi  indebitum  id fo- 
lucumfic :  idqucvelcumcaufafccutanoacft,  vclcumrefo- 
luta.  Hrcenira  in  hoccapitcproponitutqusftio.     Cura 
cxiftiraarcm  ,  fcd  falfb  errorc  dudus,  tran(e(9:ure  fuiffe  ob 
contcouerfiam  aliquam  inter  quendara  &  cum,cui  hsres  cx- 
tiri.-indcquequaficxca  tranfadione deberetur  ,  foluiflem  $ 
an-folutumrcperipoflit.''  Ait  VipiaBusrepetipoffe,cumfo- 
luwmfitexfalfacau(a,atqucitaindebitam.Idcmqucdiccn- 
dura  ait ,  ctfi  ttanlacSlio  uonfuerit  fccutapropterquarnda- 
tum  eft ,  cxquo  appatct  hanccondi(ftioncm  concurrere  cum 
coadiiaione  caufa  dati  caufa  non  (ecHta.Sed  mirum  eft,  quod 
diciturinprioriexcmplo,coodi(aonemlocumhaberc,quo- 
niam  ob  caufam  prztetitam  datum  eft  :  ciiri  cius  quodob 

caufam  prztcritam  datum  eft  (vtfub  rit.de  cond.  C3  u  fdar.  di- 
xiraus)&fifalfafit,nullarepetitiocompetat,I.damus.h!C.Sed 
refpoadcndum  cft,  quod  dicituc  datum  ob  caufam  przteri- 

tametfi 


■} 


In  Ttt.BecondiSf.  indehiti 


tam  ctfi  f  alfa  fit ,  tepeii  non  poffe ,  itainicUigenclum  eflc,  nifi 
appatcat  eum  ,  qui  dedit,  aliasdaturumnonfaifle.quodin 
hacrpecic  locum  habct.isenim  ,  quiproponiiurtoluifle,fi 
fciflet  tranfat^um  non  fuifle ,  eam  pccuniam  daturus  neo  c- 
rat.idemqucinaliisexemplisftatuendumelhnam&expref- 
fum  eflt  de icgato in leg.cum  tale.§.fal(am.infra dc  condir. & 
demonftrat.  Sed  eifire€eflumfitatranfa(Slione,ideradi- 
ccndum  eft.  naraidtanquamindebitumrepetipocerit,cum 
hxc  caufa  cfFedikum  non  habuerit  propter  quam  dacum  eft. 
Aliudexemplum  eft  ,  di<Sl.  leg.  eleganter.  §.  fipoftrem.fi 
tranfadlio  propter  qnam  datum  eft,  non  valeat ,  veluti  fi  poft 
rena iudicatam fa6la fic, nam  tranni<Si:ioncrai  poft rcm iudica- 
tamnonvaIercindubitatiiuriseft,l.poftrea'.fupraderranf- 
at5l.  c«m  tranGdiode  rc  dubia  fir,l.i.iupr.detranfad.poft 
remaucemiudicaca  dcfinatrcsdubiaefl"c:is  enimquittanfi- 
git ,  non  idfaciat  animo  decertarepacilccndi^aucdbnandi 
quodcerruTieft^fediitis  finiendaequamlubcffepntat.  Vn- 
dee;iamd;cirurnonvaleretranfa6lioneracumnullalis  fuc- 
rif, l.faushiics.C.dercpadianda  vclabftinen.hire.Si  vero 
poft  (encentiara ,  a  qua  appcUatum  cft ,  tran  figatur ,  non  du- 
bium  tranfadtionem  valere,  &  quod  hoccafu  darum  eft.con- 
dici  non  pofls.  Tunc  enim  tranfigi  non  pofle  de  rc  iu- 
dicata  diciraus ,  cum  nallo  modo  fcntentia  attentari  poteft : 
quodeciamhictraiilatVlpianus.addcns&aliud  cxemplum. 
ftemj7  ob  tranfaElionem.  Vidclie«t  de  tranfaftione  alimcn- 
torunitcftamentoreliftorura.dcquibusnon  potcft  tranfi^- 
gi  fine  pr^coris  dccreto ,  &  caufa  cognica,  l.cucn  hi.  fupra,  de 
tranfat^.vt  &  hoc  caiu  repctitio locura  habeat.  Locus  autcm 
TrAnfa.  f,jj.  communis  eft  de tranfaAionc,  ex  quo  nos  cciam  ahqaan- 
lartu  0  j^  annocauiraus,  tranfadioncm  cxccpcioncm  cfle  licisfini- 
munis.  taf,oiimpedirehti$contcltationcm ,  quod  Cjailij7«  «?«»»/"*- 
.AdL^r-  fj«o/r.sppellant. 

*«"*•  Aliudcxempluraeft  inleg.  fivrbana.  ff.  Hoccaputdili- 

gcnter  cbferuandum  cft.  vbi  fi  quidfolucum  fitprzdoniiSi 

Prxdoni  tadx^izi  pofleflbri ,  difputatur  an  rcperi  poflit.Si  quis igimr 

ftlutitm  jjyjj^  jyjg  ^  £gj  audloritatcptopria  prxdiuraalienufnoccu- 

rf»«L-    pauciit.idquclocaucrit.fi  merccsfolutafuerit.anpoflitrc- 

tur,^    pcti  hac  legc  q'jacritur,quafieiindebica:&fiforceacciderit 

yuanda  do.rainura  expellcre  cum  psfle  au<5locicate  publica  ,  pe- 

"*"•        tatque  mc^rcedcra  a  colorto  ,  qui  cxcipiat  fe  loluiflc  pri- 

doni ,  anliberatusfit.  Dicienimpotcrac  ,  quiaprzdonul 

lum  ius  habebiit  in  praedio , colonum  non  liberari ,  Sc  faluam 

tanrumr^-petitiontmeiaducrfusprjrdoncm  relinqui.     Sed 

hoc  a  Papin.  ficdiftinguiturjVtfiprxdium  quidcmcolonus 

condijxetit  a  praedonc,  eiquc  folucrit  ex  contradlufuo  quod 

cu  ec.  iiiierat,Iibetctur:fi  vero  ex  alio.no  libererur.  Ponamus 

igicut  p:  ^donc  ftatim  atqj  pracdiii  occupauir,illudlocafIc  qui- 

bufdacolonis ,  colonosdeindecilbluinemcrcededcbita  ex 

locacionc : Aic  enim  Pap.colonos  hac fohuione  liberati,  nec 

vlhmcisrepctitionemcompetcreadaetfus  pracdoneni,  imo 

ncceo5ivllaaif}ionepofl^econueniria  domidupracdu.     Sed 

fi  dominus  ,  vei  fcruus  ciufdemlocaucticcolonisprzdium, 

ppftque  locacionem  przdo  aliquisillud  viquadamoccupet, 

cut  eciara  coloni  merccdem  foluanr  .*  colonoshoccafunon 

libL^rati ,  acque  ideo  repctipoflequodfoluturaeft.-iUienim 

indi^bitum  foIuifTe  dicuntur. 

Qui: ftio  ctiam  tradari  folet de abbate,videlicet  fi  inuola- 

ueiit  m.;bbatiara  aliquam,&pofreffioneslocauerit,deindc 

ei  alius  focccfletit,  q(iieuiccrit,ancolooi,quicifoluerunrj 

liberatifint?  Etconucnitintcromnes  dodl.  diftinftionetn 

quzhictradituraPapin.fcquendamcfrc.  Sedhxc  tameno- 

mniaitaintelligendafunt,vtfiquidcmcoloni  bonafide  fol- 

uerint,libcrencur:fiveromalafide,nonliberentur,  etiam 

fi  cx  contraiflu,  qui  cumipfoprsdone  inituseft,foluennr> 

idque  ex  l.filiz.infra,  de  folut. 

Adlrer-      ^l'"<^  excmplumcft  inlcg.feraom . 37.de co, quiinfcfus 

•«/».       feruum  fuum  emit.  £go  igitur  tibi  pecuniam  dcdi  pro  ptctio 

fcrui ,  quemdeinde  refciuifcruunimeumefre.qu3critur,an 

rcpetcre  poffim  pretium  i  lulianas  dicic  rRercpeterepofle, 

cum  hxc  vendirio  effe(5lumoonhabaerit.  Namemptiorei 

\4d%.fi  fux  non  confiftif,l.fui rei.inf.de  contrah.cmpt. Aliud  cxem- 

deccm.  l.  plum  eft  inl. fi  nonfortcm,  §.fi  decem.z^.vbiquaiftio cftdc 

fi  Htn      obligationc  alternaciua.  Qujdam  mihi  promifat  decera  aut 

jtricm.   5(i(.^„Q],  Cercumquidem  eft  debitoriscneelcAionemv- 


^05 


ttura vclit dare ,  Scichum  an decem. I. vbf  autem.§.q«iilliid. 
infr.dcverb.  obl.&i.plerunque§.vlc.deiuredot.  Scdponc 
debitorcm  mihi  fbluiite  parcem  pecuniae ,  videiicct  quinque, 
quam  totam  foluendo  liberari  potuifFet :  an libcratus  cric  fal- 
tcra  pro pacte  ?  Nam  ccrtum  enm  omnino  noo liberari.  Hic 
aitVipianus  euraliberatumnonefle,  neproparte  quidcm: 
idqucanobis  dcmonftratum  eftininterpcccaiioncl.  z.infr, 
de  vcrb.ob.&  I.in  exccucionp.§.pro  parcc.co.Libcratio  cnim 
pcndet  exfuturoeuentu.  Nimfi  reliquaquinquefoluerir, 
prior  folutio  prodeft  ci  adliberationem.  Atfi  malitfolucre 
Stichum.cunc  nondicctut  liberatosefrecafolutionepccu- 
nix  ,  fcd  eam  parcempecunia:tanquamindcbitamrcpeterc 
poteft  :  quoniam  alias  ficrctiniuria  credirori,quinoncon« 
fcqueretui  vnam  ex  duabus  rebi.is  ppr  debitt  rem  promiflis, 
fed parte  vnius &  parce alceiius.g,  <  flec iniuriofum.  Haecaute 
contingcrct ,  fi  diceremus  eu ,  i^ui  (binic  pactem  vnius rei,ea- 
rum ,  qaz  f ub alternatione pr orriifla"  fim t, liberari pro  parte. 
Caufa  proptcr  quara  datum  eft  ,  quae  cfl  liberacio ,  non  hic 
fequicur. 

Alius  locus  de  hac  alrernatione  eftinl.cumis.inprinc.& 
in  fi.lei^  quialocus  ille  non  cft  difticilis,  hic  non  exphc.-)  bimus, 
Aliud  exeroptum  eft  inl.qui0brera.3f.  Quidamprorcific  ...  , 
iudicacurafoiui.-hacautcmftipulationecontinetur  defenfio  .4  ,jl 
rei ,  l.iudicatum.inr.iud.  folui,nectamendcfcnditreumia 
iudicio  :  tenetur  ad  poenam ,  vcl ad  id  quod imeteft ,  fi  cerca 
poena  promifTa  non  fic ,  foluit  eam  pecuniam;  dcii.devulc 
fuam  raoram  purgare  ,  quzricuran  poflic?  Qjjxftio  exeo 
pendet,anfitdebitura,anvcroindebitumquodfoIutumeft? 
hic  lulianus  ait tepctitionem  locura  non  habcre.  Na<ts  reue- 
ra  debitum  fuit  id  quod  folutum  eft.  Re  f  ane  integra  cx  ^quo 
& bono admictitur raor^purgatio,).fi feruum.§  leqiiitur.in- 
ha,deverb.oblig.Sedquemadraodumhocaccipiendum  fir, 
diximus in  1.  fi  inf ulam. de  vetb.  oblig.  vbi &  hunc  locum  ad- 
duximus. 

Alius  locus  cftinl.  finonfortem.in  princ.  qui  difficilis  cft,  Adl.fi 
Quidam  debebat  forcem.cx  caofamutui :  forre  vfurznon  nonjorte 
debebanrur,  quianonfuerant  promiflsper  ftipulationcm.  '"  f""'' 
Nam  iorautuonoodebcnturvfurz,  nifi  per  ftipulationem 
proraifTx  fuerint ,  1.2. C.de  vfur.  Is  autem  foluit  vfuras inde- 
bitas,  non  tamen  forrera  .-  qusricur,  anrepetcrepoflSc?  vi- 
decur  nibilcaufz  efle  cur  non  reperat,  quia  bic  ponimus  vfu- 
rasfaifleiadebitas.  I>idcbituracnimquodpererroremfolu- 
luro  cft ,  repeti  poteft.  Cur ig'tiir  hic <iicicurreperi  non  poflc 
Sifirttdtbitasfolutt.Sti hisvetbis iudicio meo fignificat  Vlp. 
quaittuis  vfurz  non  fuerint  dcbitzexeocontcadtu,  tamen 
repeticiooi  locum  oon  eire  ,  quia  fcilicetin  forremimpura- 
buntur  :  hic  cnim  proponitut  fortem  foiutat»  oon  f uifle.  I- 
dera d^xi  in  l.eleganter.c um  ex  iranfa<5tione poft rem  iudica- 
tam  fa^a  pecunia  folura  cft  ,  quz  cura  indebitafit,t  iraea 
impucaripoteftinidquoddebecurexcaufareiiudicat^.Quis 
•utem  fit  legitimus  modus  vfurarum  tradicur  in  leg.eos.Cds 
vf  uris.  Cum  igicur  f  cribic  VIpian.T)*^/?*»,  id  eft ,  quz  non  ex- 
ceduac  lcgicimum  modumfortis.oamciiquziturdequan- 
litate &  modo  vfurarum ,  habcnda eft ratio fortis.  QMinimo 
dicicvru(as,quzexccduotlegicimummodum,impucacipof- 
fe  in  fbrtem  ;lic  eoim  intelligo  hunc  locum,quamuis  alii  alitec 
intelligant.  Quzdam  alia  fubiicit  de  vfuris ,  veluci  de  vfura 
vfuraturo,&deea,quzpromircicurvItradupIum.  Sedquia 
hunclocumtradatutifumusfub  tif.de  vfuris^quzhicdicen- 
da€raot,adeumlocurareinittara.  Przcerca  nocandum  eft 
lndebic,um  dici  aliquando,etfi  corpusipfura  quod  folutura 
eft,  re  veradcbicura  fueric ,  fi  aliquod  ius  omilliim  fic in  cra- 
dicionceiuscorporis  quod  folurumeft:idprcbacurduobus  ^^  ^ ^ 
exemplis.  Vnumeftinleg.fedetfimepuccm.ii.J. i.hic.  E    jedeip 

fotibifundurahberumtradidi,cjmiterexcipercdeberrm;  mtfute, 
ocenim  a<ff  ura  fuerar  inter  nos.v  t  f  undus  quem  tibi  dabam, 
mihiferuiret.infunditraditioncnoncxccpieainfcruicutem: 
quzritur  ,  an  condiccrc  iter  poflim  ?  Ec  cerce  vidctur  huic 
condiAioni  locum  non  cflc.nani  fundus  folutus  dcbiius  fuit. 
Curcrgodiciturrcpeiitionilocumefrc?quia  quatnuis  dcbi- 
tus fuetii  fiindus ,  qui  folucuscft :  tamcn  omiUa  cxccpcio fer- 
uirutisin  traditione  fundicfficir ,  vteamcondicctcpoffim. 
Aliud  cxemplura  cftinl.fiquis. 39. Siharicsltgataiiolcgata -'''/•  J^ 
foluetic ,  non  exadla  ab  eo  cautione ,  variis  quidcra  ex  caufis  a  9*"-^^' 

GGg     } 


fui   CtH- 

ilithne. 


piltttum 
ttate  te- 

repeti 
fefsit. 


legitarlo  csntio  cxIgKolct.Sedcxnnprigratiavnampropo- 

ttam.vndclicct  fi  fub  conditione  legatum  fit.qnij  conhfirat  in 

nonfacicDiJo.vtfiinCapitoliumnonarcenclcritjexlgiturab 

co  cautio,  qui  dicitur  Mutiana,!.  Marians  caucionis.y.infra, 

d2Condic.&  demonftrat.Si  igitur hxres  foluerirlcgauim  hac 

cautione  omiira,iocus  erit  huic  condidrioni.Scd  nonne  debi- 

tum  hsres  foluit  ?  ita  quideni,fed  cnm  folueric  fine  caurione, 

quam  ab  eo  esigere  debuit,quod  foluitdicitur  indcbituro. 

QUcEritur,fi  quid fub conditioneprftmifilim  fic , &■  foluatut 

antc  euentum  conditionis  ,  an  fit  locus  huic  condidioni  ? 

hscquirtiotricStaturinlcg.fubconditionc.  i^.vbiaitPom- 

pon.   Sifubcon-iiiionepromilTumfic,  &eapendentefolu- 

rum  fit ,  rcpetitioni  locumefic.  axconditionalienimftipu- 

Jarione  fpes  tantum  cft  nafcituram  obligationem ,  §.ex  coa- 

Suicen-  ditionali.de  vcrborumobligar.inlnftitut.Huiusreicxempla 

dirione    cradunturin  did.leg.fubconditione.&aliisfcq.hic.necnon 

i!,  ""'"'  etiaminl.quipromifit.^S.  Sedhicexcipe  omnes  conditio- 

ucs,  quxomnino  cxtiturx  funt  .•  qui a  fi  folutum  fitanteim- 

pletamconditionemrepetinonporeft.  Quidigicur  fi  defc- 

cerit  conditio?nifeil  omninodcbctur.atqueideorepetiiioni 

locus eft.  Exemplum eius rci mihi  vjdetur elle in l.fctuo  ma- 

nnmilfo.  f  8.  qux  difficilis  eft.  Teftator  reliquir  tcftamento 

libcrtatcm  cuidam  feruo ,  quem  crcdebat  feruum  clTe,  fcd  & 

fideicommiflum,  li  ad  libertatem  ex  tcftamcnto  peruencrit : 

pecuniaeiiolucacftfine  iudiccdeindepronunciatuseft  in- 

genuuf.quieritur,  aneapccuniarepetipollit.  Etdicit  Papi- 

nianus  repeti  poflc  ,  quia  fcilicet  conditio  non  cxtitit,  nec 

exiftcrequiderapotuit.  Quomodo  cnimadlibercatcmper- 

uenire  potcft,quiferuus  non  eft.'  Sedhic  inciditdifficultas 

ex  1. 3.  infra ,  de  condit.&  demonftrar.  vbi  dicitur ,  conditio- 

nem  impofllbilcm  ,  quilegato  adicftaeft  ,prononfcripta 

haberi.  Hxc  autcra  condittocftimpoflibiIis,quiafierinon 

poteft,  vtis,  quiingenuuscft,adlibertatempcrueniat:er- 

gohabcndaeftprononfcripta,&lepatutn  deoetur  pcrinde 

ac  fi  nulla  conditio  adftripta  fuifleii.  Vulgodicitur,  vthuic 

antinomis  occurratar,  condicionem  impoflibilcm  hic  appo- 

Ctam ,  non  ideo  haberi  pro  non fcripta ,  quia  reftator  putauit 

peflibilera  eflc  ,  id  cft  >  hunccui  legabat  feruumefl"e.  Scsi 

exiftimo  conditioncm ,  cuiushicficmentiononefleimpoG- 

fibilemrnccenimimpoflibileeft  ex  reftamentoad  liberta- 

tem  peruenire.  Inreigitur  nullacftdifficultas,fcdin  perfo- 

nat.intum.nametfiquispauperproraifetitfemilledaturum 

ctfi  forte  facultacem  non  habeat  pccunisdand«,nonideo 

dicitur  ftipulatio  efle  impoflibilis.  Conditionis  enim  pofli- 

Isilitas  vel  impoffibilitas ,  in  re  ipfa  fpediacur :  ideoque  diccn- 


Franc.  Dtiarem  Coynment.  ^ 


quum  eft ,  quod  intet  aliquo!  Conuen?t »  retusf t ,  hxc  asqui- 
tas  facic ,  vt  defenfio  compctat  reo,  cum  quo  padum  fai5tuni 
cft ,  ne  pccunia  peracur,  cique  ideo  detur  exceptio,$.t .  dc  ex- 
cept.in  Inftitu.Licet  enim  iudicium  ita  non  conftituatur,ncc 
addaturcxceptio  iniudicio,  tamenadhuc  nomenrematifit. 
Olim  folcbat  cxcipi,  &addebat«rcondidoiniudicio,quod 
alias  purum  &  fimplex  crat.MuItum  autem  intercft,  an  prac- 
tor ,  qui  iurifdidioni  pra:eft,iudicium  purum  &  fi  mplex  con- 
ftituerit ,  an  vero  eiexccptionemaddiderit.  Namfipuruni 
iudiciumconftituerit,fequiturconderanatio,necvIladefen- 

fione  vel  propter  paflum ,  vcl  proprer  aliam  rem  potcrit  reu» 
iuuari.  Sedfiprjetoradditiniudiciocondiftionemex  bono 
&  iquo  ,  nificonuencrit  intercredicorem&dcbitotcm^vi 
ron  pecacur  pccunia  cum  cxccptione,  iudexdatuspaftira- 
tionem  habcbit,  &  it(kt  fi  procefl^erit.abfoluec  rcumpro- 
prer  illam  cxceptionem ,  qua:  addica  cft acquitate  fuadentc. 
Etenim  praitor ,  qui interprcs  quidam iuris  ciuilis  tft ,  feueri- 
tatcm  adionis  ,  quamdencgatenon  debcbat,quiavidcbat 
eam  fccundum  jus  ciuile  competere ,  hac  exccptione  mitiga- 
bar.  Exceptio  autcm  eft  conditio,  quarmodoeximitteam  Zxceftiv. 
condemoationc,  modo  minuit  condemnaticnem.fitigitur  ?«"<. 
intcrdum  ,  vt  quamuis  nliquidiure  Giuilidcbeatur,proptcr 
exccptioncmtamenaprztorearquiratiscaufadatam  pcti  no 
poffit.  Vede  etiam  quiritur  ,  an  id  quod  folutumefttan- 
quam  indebitum  ,  propter  eam  cxceptionemrepctipoffit. 
Sedhoc,vtintel!igipo(Iit,d!ftinguend2funtcxceptiones,&^ 
alia  temporalis  &  dilatoria  conftituenda  ,  slia  perpetua  &  „„J ^ 
percmptocia:quaEdiftind:iorraditurin§.appelIantur.Infti  „,ff, 
tut.dc  exccptionibus.  Et  dilatotia  quidem  feu  temporalis  eft, 
qua  vtitur  is  ,  qui  in  diem  promifit :  qui  fi  conucniaturante 
diem ,  cxccptione  vtitur ,  ne  cogatur  ante  diem  foluere.  ha:c 
autero  exceptio  non  perimit  negotium ,  nec  perpetuo  obftat 
agenti ,  fedcancum  ad  tempus.  Aliaeftpcrpctua&perctn-  Detntu 
pcoria  ,  qujc  pcrpetuo  obftat ,  vclutiexceptiopafti.ficon-  ftiane 
uenerit,  nc  pctatut  pecunia  dcbita.Sed  videamus  primum  de  tjmfr^ii 
temporali  exccptione. 

Qui  habet  exceptionemteftiporaiem,foluensnonrepe- 
tit ,  l.in  diem.io.hic.foluit cnim  dcbitum :  nam id  quod  pro- 
mirtitur  indicm,  antedieradebecur.Iicccpropcerexceptio- 
nem ,  qux  tan tum  dilatoria  eft ,  pcti  non  poffir,  l.cederc  di- 
cm.infra  deverborumfignific.  Cum  quidpromittiturfub 
conditione.necccffitnecvenirdicstidcfl:,  nihildebetUrncc 
peti  poreft  :  nulla  enim  nata  cft  obligatio  anteccnditionis 
euentura :  cum  vet  o  in  diem ,  ceffic  quidem  dics ,  fed  non  vc- 
nit,  fcilicct  vt  peti poffir.  Idem  dicitur in  leg.nam  fi  cum  mo- 


dum  cft  hancconditioncm  impoffibilem  noncfle,necim-  riar.iy.Scdquiritur, aninterufuriummcdiicemporis  rcpeti 

poffibilitatera  continerc.  Sicquedicendum  eft  inpropcfita  poflit.  Hic  quzftio  certiiurisnonefttmihi  ramen  proba- 

(pecie.  nam  quamuispetfonahicadfcriprafiteiufmodi,  qux  bilis  videtnr  hxc  fentcntia,  vtinterufuriummediitemporis 

non  poffic  confcqui  libcrtarem  ,  tamcn  fi  fpedcmus  hanc  rcpeti  poffic ,  fiintereft  dcbitorisquifoluit.nam)s,quifol- 

conditionem,poterit.natufaenimnonimpedit,quineipa-  uii  ante  dicmpropterhocintcrufuriuradicicurplusfoluifrc, 

rcatur.  Icaqjeaconditionedeficiencclcgatumnondebctur^  §.  plusaurem.Inft.deail.  Sicut  enimisdiciturpluspctere. 


ea  autem  exiftente  debetur. 

e  A  P.  V. 

indehitum  an  dkipojiitpropterexceptionem 
.     . .  competentem. 

ftii mde-  0^«^  nuftc vidcndum,  fi quid ipfo iure dcbitum  fir,  quod  ob 

A«/«<m     O^xceptioncm  pcci  non  poffit ,  pcretroremtamenfitfd- 

dTpcte/i  ''^^""''^n condiiftio indebiti  locum  habeat.Fit cnim  aliquan- 

Mifotuth  'lo  >  vc  aliquid  iutc  ciuili  quidem  dcbeatur,  proprer  cxcepcio- 

eendici    ncm  tamen  prxtoriam  pcti  non  poffit.Exempli graria,fi  quis 

(ofsit.     paiflusfit,nepeci:niamadcbitorefuopetat,hocpa6io  non 

rollrtur  obligatio,  fedmanetdebitoroblfgaruj,  vtprius  crat 

ante  pa£luir,.§.pra:terca.  Infticur.de  exccpt.  Padbo  enim 

conueHto  oblig.iiiones  non  diflbluuntur.  Certis  quidem 

modis  obligatio ,  qua: iurc  contrada cft ,  coHicur  &  di flolui- 

tur ,  de  quibus  in  Inftitut.citul.quibus  mod  coll.obligat.  veluti 

io!utione,acceptilationc,cecerifquemodisfimiitbus.Pa<5l:o 

auccm  conuentoncntollitur.  Padum  cnim  conuentum  i- 

doneum  non  cft  ad  prodnccndam  obHgationem,nec  ad  cam 

qux  producta  eft  ,  tollendam.  Pafta  lcgitima  non  funt,  id 

■eft  ,  tureciuili  &legibusnonconfirmantur,  quibufdamex. 

cepu$,dequibusin).iegitima.fupradcpa<ais.tamen^uiaxj 


quiante  dicmpccic ,  ficis  plusfoIucrc,quia!ite  diemfoluit. 
naradiespatsobligacioniscft,l.i. fup.de  eden.Ergocum  di- 
citur  dift.  lcg.  ih  diem.ante  folutum  rcpeti  non  poflc ,  ita  ac- 
cipiendum  cft,  vcdcfumma,nondeinrcrufuriomediitcin- 
poris  intelligarut :  idcft,  emolumentoquod  percipiporeft 
cx  vfii  pccunixfolutx.  Nsmfiantediem  nonfoluifletdebi* 
tor  ,  potuifTet  negotiati ,  &cx  ca  pectmia  emoluroentiali- 
quid  percipere  :  &  tutn  prxcipuc  fi  forte  nonpoteratante 
mulcosAnnosabcoexigipecHniadcbita.  Ec  cerre  rotapno- 
rurainrcrufuriofraudatidcbitorem,valdeiniquumclTet,& 
eo locuplctari aduerfarium cum illius incommodo ;  maxime 
vero cum  infpicere  folcamus  in  hac condid:ionc quidnam  x- 
quura&  iuftum  fit,Ieg. nam  hocnatura.hic.  &hsccondi- 
(iioexbono&ajquovcniat.   Harcdeexceptionc  tempcra- 
li&dilaroriafufficiant:nuncdeexceptionepeipetua&  pct-  ^  ^ 
emptoria  vidcndum.  Qui  exceptionc  perpctu.i  &  pctcm-  j^,^„g 
ptoria  rutus  eft  ,  folutum  rcpetere  potcftquafiindebirrm,  fe»fe.. 
l.fi  non  forrcm.§.indcbitum.hic.  &leg.  nihilmtttfft.  in-  '»*• 
fra  ,  de  regulis  iuris  ,  vbiait  Paulus,nihilinfercfreiploiu-  ■^'j^-"*' 

n-  i_    i_  n-  deiitMmt 

rc  quis  actioneranonhabear,  an  vcroeamacttorcm  ,  qui  ir,,,^,^ 
perexceptionemelidatur.  Idemdicitur  inead^m  lege,§.a-  inrtem. 
deo.  vbi  etiam  adfcrc  exeroplura  huius  pcrpetua'  cxce-  ^dit.ni 
ptionis.  QuidamcmitfundumaTitio-itaquccumbabcbat  "tiuji, 

obliga.  "i- 


M 


!n  'TiK  DecbniiS.mcieUtt. 


mnm- 


eWigsrurn  jatrsi.?rtiaml  Tcfiamcocrirn  tarocn  fecit  ctii- 
ptor.quohactcdcm  faum  dimnauic  ,  vcvendiioretn  ncxu 
vcnditi  libcrarct.  Venditor  huiiis  rriignaras,  tratiidicfun- 
dumh«redicmpcoris:quirituranrcpctctepofijc.  Didc  Vl- 
pian.  eum  pofle  repetere ,  qaia  (cilice:  exccptione  perpctui 
l'tucripoter.«t  aduerfushzredem  c:aptarispetentem:cum 
feftator  iufliflec  cum  liberari  ea  obligacione.  Al;ud  cxem- 
pl  mi  huiuimodi  eftinlcg.  fiquis  iuralfet. 45.  Isqui  debc- 
bat  pecuniam  ex  caufa  mutui ,  aduerfario  dcferenteiufiuran- 
diim.iurauic fe dare non oportere:non ob id quidem  debicor 
cfTedefinir,  quoniamiureiurandonon  omninotollituc  ob- 
gatio.-fcdtamen  exceptionem  perpetuam  haber.&fi  pcta- 
nir  ab  eo  pecunia ,  quafi  dcbita,  poierit  jgentem  exceptionc 
iurifiuranedi  fubmouere.  Hic  igitur  fjlucns  dicitur  indebi- 
t  ura  foluere ,  arquc  idco  rcpetct  pcr  han  c  condiditiam  adlio* 
pem,nihil  enimrefcrcan  quidiure  ciuili  non  dcbcatur,  an 
vero  dcbeatur ,  fcd  peti  non  poflSt  propter  e^ccpcioncna  quae 
cx  bono  &  «quo  datur.  Hinc  cxiflic  qua:ftio.  Si  dubium 


neficium  cacenus  mariibine^aigebrjV^a^ebJxtgiflbhpof- 
fic,  nonvcfoluens  poflicrepecerc.  Namre  vera  dcbitoreft 
mulieris,  quamuis  humanitatis  cuiufdam  &  honoris  cauk  ab 
cofolidum  non  exigatur,  fidicaturfoluendononcfle,  Szi. 
pleriquehic  comminifcuntur  argutiasquafdam,  &  concen* 
dunc  idemhic  dicendum  elTequod  inca  exceptione  de  qua 
tradlacur  in  did.leg.  fMtBcic.  Aiunc enim  hanc  exceptioncitt 
illi  omnino  fimilem  effe:  quia  ■&:  incertum  hic  eft  an  excepcio 
temporalisficj  anpcrpecua.  Diximusaucem  cuttiincerrunl 
eftan  excepcio  temporalisfir  anpcrpccoa  j  intetimfolutum 
repetipofle,cxdictaIeg.  fuflicit.  Incertumenimcft  anhxc 
exceptio  perpccuo  obfucura  fic  vxori  dotcfn  repetenti,an  vc« 
roadcempus.-quiainccrcumcftan  maricus  locuplecior  eua- 
furus  fic.  Quowes  enim  locupletior  fa6bus  fuerit  maricusj 
qui  abfolutuscft  propterhanc  exccptionem,  dcnuopoteric 
conucnifijlcg.  vnic. §.  cumaurem.Cod.dcreivxor.a6l.  Et 
quiainccrtum  eft  an  islocuplcrior  fucurus  fic ,  an  non ,  incer- 
tum  quoqueeft  an  haeccxccptio  temporalis  fitan  perpctua» 


SiieefHt 

ftr*lti,    fir,exceptio  fictcmporalisanperpctua.numcondittioinde-       Namfinunquam  faausfucritlocupletiorjnihilvnquamab 

mnfiTpe-      ■'■  -    ~  '  "  ■     '  -■-    -'  •    •  .       ,,.  ,        ,      ,  ^ 

imjJiJu 


iilelur, 

fnidjla- 

tuindi. 

AiLfHf- 


biti  compecac.  hxe  cradiatur in  leg.  fufticit.  s  <>•  in  qu»  excm 
plum  huiufmodicft  :  Qujdam  mihi  debebat  pecuniam  ex 
mutuo .■  pafliis fum  cum  co ne cam  pccuniaro  petam ,  doncc 
Tuius  Conful  f ^ifius  fucrir ,  ex hoe pado  acquiritur  ei cxce- 
ptio  aduetfas  me,  C\  pctam.  Sed  dubium  cft  an  hxc cxccptio 
fit  pcrperuaantempcralis.  Poteftenim  perpctn3cflc,fipo- 
narausT/tiumdccefllfle.  namcumconuenerit  neabcopc- 
tam  doncc  Titius  conful  fuerit :  mortuus  aotem  fit  Titius  an- 
tequam  idacciderit,  perpetuo  obftat  bic  cxccptio.  Nun- 
quam  cnimpotcft  conucniri,  quiaTitius  nunquam  potcft 
eflc  conful.  Titio  vcro  ad  confulatum  pcrucnicnte  tcropo- 
raliseft. 

Cum  ig:  tur  pendeat  ex  euetu  an  Titius  conful  fiar,  an  non: 
in  hacd  ftirdlicne  excfptionis  perpetuK  &tcn5poraIis  nie- 


^oexigt  potcrit.  Hicnodus  i^nultos  torfit  inhac  dilputatio- 
ne  :  <ed  mihi  magna  diflimilitudo  videtur  inter  has  duasscx" 
ceptiones.  Inlpeciedcquaagicurindi^t.Icg.fufficic.obliga- 
tio  condicioncni  quandam  habet.  conuentio  enim  quxex- 
preflaeft.conditionaliscft.  Cumenimdico,  Egopromicco 
iibicum  Titiusconful  faftusfucrit  :  velegopadus  fumte- 
cum  nc  petam  donec  Titius  conful  fadlus  fuetu.  hic  conditio 
q'ja:damcft.Acquodpromittiturfubconditione,ancceuen- 
tumipfius  nondebctur:  atqueideofifoluiumfic,  repecicuc 
pcr  condidionem  indebiti.  In  fpccie  autem  d\€ix  legis  quod 
nominc.&  fequen.nulla faifli  eft  conditio.id  eft ,  cx conuen- 
tione contrahentium,  fed iuris  tantum,qui  ineft.  Conditio 
fadtidiffcttaconditione  iuriSjlcg. multui»int«reft.  decon- 
dit.  &  demonftrat.  Conditio  enim  iurisineft  tantumex  dif- 


rkoqHactiturquiddebaccondi^ione  iridtbitidiccndurofit.       pofitione  &  interpretatione  iutis  ,  nccfuipendit :  &  hzc 


JRefpondetPapinianus.Sufficitadcaufamindcbiti.&c.Qua 
lidicat,Indcbioii)dicamusperpetuam£irc,vtIocusfitrcpc- 
titionj.  Indubioenimfaucndumcftmagisrcpetitioniquam 
9dnentitiolucro,l.nondcbct.§.inrcob(cura.dcrcg.iur.  Se- 
quitur  ratio ,  Vt  cnimpa5lnm  tjued  iti  tetnftu  certnm  collat:im 
efi,non  magu  indKcit  cond^Bionem^ijnamJi  ex  dtc  debitor  jilHit'. 
itaprorfiu  defen^o  turu  ^u<e  caufam  tncertnm  habet ,  condttio' 
niisnf}.irobtmet.  Qujdenimiefertanqaisitacertumptomi- 
f crir, Si Titius  conlul fadus fuerit :  vcl  cum Titius conful fa- 
Ausfucrit?  nam  interfi,&cum,  nihilintcreftquactvimad 
conditioncmatiinct,I.qui  pro'mifir.  hic.  in  vtroquc  cafu  obli- 
gatio  conditionalis  cft.  Ergoin  hac  (pccie  perinde  relpon- 
dendam  cft  ac  fi  quis  centura  prom ifcrit  fub  hac  conditione, 
SiTicius  confulfadusfucrit,  vel  Cum  Titius  conful  faiitus 


conditionis  vim  non  habet :  fed  tantum  ca  quz  a  contrahen- 
tibuseftexptefla  ,  velatcftatorc.  Obligatiir  quidcmmari- 
ritusadreddcndamdotemintcgram,filocnpletiorfuerit:ie«l 
harc  coBditio  iuriscft,  ncc  proficifciturex  fa<ftocontrahen- 
rium,  fedcxdifpofitioneiuris.  luscnimrribuit  hocbencfi- 
ciuQi  matico,vtfifacultatcs  eins  nonfufticiant  adintegram 
doccmfoiuendam.eiusratio  habcatur.  Ideomirum  videri 
nondebet ,  fi  ius  diuerlum  conftitutum  fit,  cum  diuerfac  (pe- 
cicsfint.  Quiergoexccptione  pcrpctua  tutuseft&petcra- 
p!oria,fifolucrir,  repetcrepotcftquodfoluir  tanquaroinde- 
bitum  ,  pcrcondiiSioncmindebiti:  quiaidindebitumnoft 
male  diciporcftpioptercxcepcioncm  perpecuam.C^odau- 
tem  de  exccptione  perpetua  didum  eft  ,  intelligendum  eft 
deeacxceptioncqua'gratiafoIuentisinduiftacft,nonautem 


fuerittnamantceuentumhujusquodpromiflUmeftjCcrtura  deeaexceptione  qui  indudta  eftin  odium  creditoris.  quar 
eft,ccBtumfifolutafint,repetipofie,vt(upradiximusinin-  diftindliotraditurinlcg.quiexcepcionem.^o.  Quacdame- 
icrpretationcl.fiibconditionc.  Nondumenimdcbetpriuf-       nim  exceptiones  cotrpaiatar  (unt  in  fauorcm  cius  cui  dan- 


Ve  exee- 

yiierte 

ju/t  ma- 

rilo  ecm- 

fttilfo- 

litto  rna- 

frimenio 

/Idleg. 

juid  no- 

mine.^ 

«?• 


quam  fit implcta  conditio.  Ergo  & in hac  (pecie idem  diccD' 
dumeft.  Hjcantcm  fimilitudo  hocvult:  Paiftum  quodin 
<ertumtcmpuscGiLtumeft,noninducitcondidionem:ve- 
lutifipaftuslimnepetam  ateantcKalcndasIanuarias,  hoc 
jjadtum  non  efEcit  vt  fi  interim  (olutum  fuerit ,  rcpeterc 
poflim.-ncnaiiterquamfiexcadicfoluiflet.  Cumautcmpa- 
clum  confetatur  in  teropgs  incettum ,  inftar  conditionisftb- 
einctT;dcft,efficitvcresfolutacondicipoflit.  Diesenimin- 
certusconditionem  habcr,l.  dicsinccttus.  infradeconelit.& 


tur,vc  cxceptio  fcnatufconfulti  Velleiani ,  qua:  datur  mulieri,  Z)#«mwS 
fi pro  alio interccflcrit.  nam ex eainterccflionc non  tcnetur,  f*iontf^ 
necpoceftcondemnari.SenacolconfulcumeniraVelleianuro""^^*^*^ 
fadlum eft in  fauorcin  ra.jilierum,  vc (uccurreretur intirmita-  /„^/, 
ti  carum  pro  aliis  temerc  iaterccdentium. 

Vndc  fi  malier  quar  pro  slio incerceflit ,  cnm  habeat  exce- 
ptioBcm  Senatufconluhi  Velleiani,  conueniatur,  &percr- 
rorem  foluat,  folutum  tanquam  in.debicum  repetecc pote- 
rit.     Eatcnus  igitur  cum  qiii  tutus  eft  exceptione  perpe- 


dcmonftral^.huicaffiniseftquaftiodecxccptiorjcquimari-      tua,  folutum  rcpcterepofte  intclligcndumeft  ,  qaatenus 


to  comp^tit  aductfus  mulierem  loluto  matrimonio ,  ne  con- 
ueniatur  vltra id quod  facerc potcft  ,lcg. maricum.  mfra, fo'- 
kic.  macrimo.  quz  tra£tatur  in  leg.  quod  nomine.  Si  matri- 
monio  foluto  roulierdedoce  adtionem  contramarituminfc 
ftituat,qui  folucndo  non  fit ,  non  cxiget  folidum ,  (cd  quate- 
nus  mariti faculcates patiuncur , habira racione  eius  ne egeat. 
Hocenim  tribuiturhoneftaci  coniugij,  nc  alccr  alccrum  ica 
fpolict  cmnibusfortuaisfuis,  vtieducaceumad  mendicita- 
tem.  Tantumigitnrrelinquecnrquantumad  vidlum  eftne- 
ccffarium:  hacqueGxceptionefctuebiturmaritus,  fi  abvxo- 
refuafolutoroatrimonioconueniatur.  Scdquxritur,fima- 
ritus  folucrit  pcrerrorem,  cumputatetfe  foluendocflJe,  an 
pofl!itrepetete?  hicdicitutcepeterenonpofle.  iaocenimbe- 


taliscritexccptioqiiatin  gratiamciuscuicorrspetit  ,  mtro- 
ducatur.     Suntcnim,  vtdiximus,  aliacexccptionesperpe* 
tuajjCju^  tamcn  comparacae  non  funt  in  eiusgratiam  cui  com- 
petunt  :  cuiuisnodi  efterccptio  ScnatHfconfuld  Maccdo  De  e*fs» 
niani  ,quafiliusfaroiliasquimutu3mpecui»iamaccepit  ,  ^^^*""J^ 
conueniaturexmutuo  ,  etiaroparcifamilias  fadlusmoftuo  "^^"^j|^ 
eiuspatre^xceptionerohabet.  Hoceoimfenatuiconlultuni  „^,,,^ 
noncft  faflumin  graciam  fiiiori.mfamjliasscum  fauoccdi-  ni. 
gninon  finc  qui  pecuniasprofundunc  ,  quique  forte  infi- 
diantur  morti  patcrns  ,  vtfibi  pccunias  coropaient :  fed 
co  voliJlf  Senatuspunire  focneraccres  :  idcoquein  corum 
odium  fadum  ell.     Refpicit  tamen  hoc  Scnattfconfultum 
ctiam  fanorcm  patcis  ,  ne  filiusfamilias  tandcm  ebtutus 

GGg    4 


90i 


Trmc  Duarem  Comment. 


«real!eno,tcndat(vtdidl:uraeft}infidiasvitspaterni.  Scd 
queniaimodumhocaccipiendumfit.docebimuspleniusmb 
titulo  de  Senatufconfiilto  Macedoniano.  Si  igirur  filiusfa- 
milias  hac  exceptionc  tutus  foluat ,  non  rcpetet.  Huc  perti- 
De  exce.  uetquoddiciturinl.itcm fifiliusfamilias.^.vltim.infta.adSe- 
ftiineret  natufconfaltumMaccdonian.  Excipiturquoqueib  eoquod 
diximus  de  perpetuis  exceptionibus.excepsio  pcrpetua  rei  iu- 
dicatx:  quodadmirabilccft  ,  cumidem  diccre  dehac  exce- 
ptionenon  poffimus  ,  quoddeexccpiione  Scnatufconiulti 
Maccdoniani.  Qui cnim  tutus  eft  excrptione  tci iudicat z,  £ 
fokierit,tepeterenonpoteft,I.iudcx.z8.  Idcmquc  dicituria 
l.Iuliaaus.go.  Quidamreccpitmutuampccur.iaro.cumque 
ab  eo  pecunia  petcrctur,abfolucus  eft  fcntentia  iudicis.  Si  igi- 
tur  dcnuo  ab  co  pecatur.exceptinnem  habet  rci  iudicat^ ,  §.i- 
tccafiiniudiGio.decxccpt.inlriftit.&tototit. infr.de  cxccpt. 
reiiudic.  QujEricurcrgofifolucrit  anrepetcrepofiic? Vide- 
turrepccercpolle.  Namin  ptimis  tucus  eftexcepcionc  pcr- 
perua.cumexccptio  rciiudicac^pcrpctuo  obftecagcnci:de- 
indenonpaccft  dicihancexceptionem  adfauorem&  coia- 
niodum  eius  non  pcrtinere,  cnm  in  gratiam  cius  detur  (ecun- 
dum  quem  iudicatum  cft.  Ergo  fccundura  diftindiionem 
qu  a:  cradicur  in  did.  leg,  qui  cxceptionem.  videtur  repetioni 
locuseflc.  Curigicurmvcraquc  legedicicurrepcti  nonpof- 
fe  id  quod  iolucum  eft?  Racionem  reddit  Paulus  di<ft.  leg.  lu- 
lianus.  Licetenim,&c.  Namlicecabfolutusfitrcus.tamca 
dcbitor  adhucmanct.Namfententiaautrciudicatanontol- 
litur  aaturalis  obligatio,di6l.§  .item  fi  in  iudicio.dc  execpt.  ia 
Inftit.  Atqui  naturadebet,  folutura  repetcrc  non  poteft. 
Sed  cum  locum  nos  fufius  cxpLcaturi  fumusin  difputatio- 
De  exce-  j,p  jg  nacurali  obligatione.  Quiricur  quidde  exccptione 
''■'"""  compenracionisdiccndumfit.  Hscquxftiotradtacarinlcg. 
jatfOMH  ijuimuicem.30.  Hiclocuspercinctad  titulumdecompeiil. 
vbi  plene  de  compenlatione  didturi  fumus :  de  ea  cciam  locus 
eftin  §.  in  bonacfidei.  Inftit.  deaftio.  Cumidem  debitot 
&  creditor  eft ,  fit  dcbici  &  credici  cotapcniacio  &  contcibu- 
tio^idqueipfo  iure,di6t.§  .in  bonzfidei.  Sed  excipiuntur  certi 
cafut  in  quibus  compeniatio  non  habct  locam,  vcluti  ex  cau- 
fadepofitijleg.vltim.  C.decompenf.  Siquisergofolucritei 
quiviciffim  debitorerat,  quocafu  locus  noncft  compenla- 
rioni,rcpctere  non  potcft,di(ft.  Icg.qui  inuicem.  Qujd  ergo 
facicccicditot?  habebitfuicreditircpeticionera.  Inhisau- 
tem  cafibus  in  quibus  compcnfacio  admicticur ,  fi  falua  ei  ma- 
neacadtio,  nihii  opus  habec  haccondidlione.-veluti  fi  fotce  a- 
(ftionemhabeacquapetcreporeft.  Sedfitaliquandovtquod 
peci  non  patsft ,  in  compcnfationem  vcniat,  lcg.ctiam  .infra, 
decompenrat.ErgofiquisidfoIucfir.quodpoceratiurecom- 
penfationis  rciineie  oppofica  compcniacione ,  hoc  cafu  id  re- 
Vciurt  petere  potctii  percondiiflioncm  indebiti.  Quxftio  eciara 
retextttf  agitacut  dc  retcntionc,quat  ctaftatut in  leg.exquibus.Si  quis 
'"'•  rccentionem  alicuiusreihabcar.adiionemautemnonhaDe- 
ar,an  folutumprop'crilIamrctentioaem  repctcrepoffitper 
condiftioncrn  indcbiti?  Ait  Pompoa.  rcpctcre  eum  non  pol- 
fc.  Atnonnc  idemeft  rctentioneraaut  exccptioncmhabe- 
re.'huius  rctcntionis  locus  eft  in  leg.fi  in  area.  qui  iam  a  nobis 
explicatus  eft.  £go  in  area  tua  domum  aedificaui  bona  fide> 
cum  ego  ptobabilitcr  exiftinarem  raeara  efte  aream;  poilum 
cgoimpenlas&fumptus  fadosin  zdificiura  feruate  perre- 
tcntionem.  Vcrumquidcmeftxdificiumtuumefle  quodia 
arca  cua asdificacum  cft ,  fcd  mihi  f urapcus refuadi  debcnc:  & 
fipecasa  mexdificium  illudquodexcruxi,  quodfortepoffi- 
dco,  poirumrecinerefundum,  donecmihifatisfadumfuc- 
rit.  Quid  crgo  fi  zdificium  reftituero ,  fumptibus  non  rcfu- 
fis,anadionemhabcbo  ?  Hicaitlulianusme  nullamadtio- 
ncm  habeie.  Non  multum igicur  difFerc  hocius retentionis  a 
iute  cxceptionis.Eo  cnim  tendit  cxcepcio  nc  foluacur :  rccen- 
tio  autem  vc  foluatur.Ego  retinco  xdificium  a  me  extrudlum 
fumptibusproptiis:petisamevtrefticuara:dicopriusfatisfa- 
ciendum  elic  profumptibus  fadtis:  &incctim  mcnon  cogl 
leftitucrc.  Rccencioeft  alicuiusrei.  Nec  verocontendodc 
rctincnda  re  qua:  mihi  dcbetur:nec  enira  eara  habco; 
cum  dcbcatur  mihi  pccunia:fcd  rctiaco  rcra, 
vcmihifoluacut  quoddcbc- 
tur  fumptuum  00- 
rainc. 


G  A  p.     VI, 

De  ohligatione  /laturdi. 

SEquensIocuseftan  obligationisnaturalis  habearurratio 
incondidtioneindebiti,  cumquzriiut  debitum  antnde- 
bitum  fic  quod  quis  repccere  vuIc.Et  videtur  huius  obligatio- 
nisniillam  racionem  habendara  cire:  quoniam  isqui  itaeft 
obligatus ,  natuia  tantura  dcbet ,  non  eciam  iut  e  ciuili ,  arque 
ideo  cogi  non  poteft  ad  folucndum ,  vt  mox  didiuti  furous.Si 
auccni  cogi  non  poteft  ad  foluendim,  non  videtur  obligatus 
cfTc.  Nam  obligacio  cft  iuris  vincnlum ,  quo  neceffitatc  ad- 
ftringimuralicuiusrci  foluendzcaufa,  vtdicitiirinprinc.tit. 
deoblig.inlnftir.  HicenimobligatioquznacKralisdicirur, 
non  oricur  cx iure  ciuili  ,fed  zquitatc  cantum  naturali :  iHeo- 
qucdicicur  naturalis,  nonciuilisobligacio.  Quidam  dil^in- 
guuntiusnaturaleaiuregcntium:&hanc  obiigationequam 
dicimus  natutalem  refcruntad  iusgentium,  nonauctm  ad 
ius  naturalc:id  cft,  ad  ius  quod  cum  homimbus  nacum  cft.E- 
go  docui  in  interpretaiione  tit  .de  obIig.&  att.  nihil  aliud  Ipe- 
^andumellecum  quzrituranquis  ficnatiiralicer  i  bl<gacus> 
an non fir,quaa» naiuralcm  zquicaccm.  Videndiim enim  c ft 
aaficnacurazquumeumdebere:vcfificnatura2quum,tunc 
dicacurnaturalis  obligatio.  Hxcigitur  obl>gatio  exnacuralt 
tancum  xquicacsotitur ,  necaliaeftbuiusobligationiscacfa 
autfundamenturo,!.Stichum.J.natUfaIis.infra,defoIut.  Na- 
tutalis  ob!igatio,inquit  Papin.  ficut  pecuniz  numerationc,ita 
etiara  iufto  padto  vel  iut eiuiando  ipfo  iure  colhcut :  quia  vin- 
culumxquitatisquofuftinebatur,  concrariazquitatedifTol- 
uitur.Eodcm  peri  inct  quod  diciturin  l.cum  amplius.§.  is  na- 
turadebet.infra,  dereg.iur.  Isnaturadebet  qucmiuregen- 
tiura  dare  oportet,cuiiis  fidem  fecuti  fumus.  lus  enim  getium 
plcrunqiie accipitur  pro iure narurali.  Idem  colligicur ex  lcg. 
nam  hoc  nacura.  1 4.hic.&  l.przced.§.  i .  Si  pupillus  raucuam 
pecuniamaccepecitfireturotis  fuiautStotiwte,  ezquapecu- 
nia locupletior  fadtus  fic ,  fi  folueiic cam  pecuniam , repcccre 
non  potcft.  V«lc  enim  probat e  Paulus repecitioni  locum  illo 
incafu  noncire  ,  quianarura  pupillus  debeat,  &cacura  9- 
quum  fic  neraincra  cum  alcerius  incommodo  locupletio- 
rem  ficri :  nec  vilara  aliam  adfert  rationem.  Harc  igicur  ob- 
ligacio  naturalis,  quiaexnaturali  tantum  zquicatc  nafcitur, 
nonautera  exiure  ciuiii,  obligacio  proprienon  dicitur,  fcd 
tantum  per  abufionem  quandam.  Ea  enim  obligatio  proprie 
dicitur,  qnzciu(liseft&  efficaxadagcndum,  adcogendum 
aliquem ad  foluendum.  Sicque  definicur obltgatio  in  §.  i .  do 
obligat.  in  Inftit.  nam  is  proprie  dicitur  obligaius ,  qui  ita  ad- 
ftrictuseft,vcagi,id  eft.duciiniudiciumpoffit.     Contingic 
enira  aliquando  vc  quis  obligecur,  icd  tame  ita  adftrid;us  non 
fic ,  vcpoffit  inuitus  duci  &cogi  adfequcndum  ducentem. 
Itaque  dicim  us  cx  fola  obligatione  ciuili  nafci  adtionem ,  non 
exnaturaH:ideft,  cumeam  racionem  naturalem  ita  probac 
ius  ciuile,vt  qui  dcbct,rogat  ur  au(5toritatc  publica  ad  foluen- 
dum:ficque  eum  obligatum  dicete  qui  natura  debet,  eft  abu- 
fus.I.fideiulTor  obIigari.§.fideiufIbr.infra  de  fidciufl.  Hzc  ta- 
men  obligatio  natutaiis ,  ecfi  non  fit  cfficax  ad  cogcndum  vt 
foIuacur,huncccrtceftc(fiumhaber,vcfifoIuiumficaliquid, 
impediat  folutirepetitionera.  In  hac  enim  coodidtionc  debi- 
tura&indebitura  naruraliteraccipimus,l(g.  fiquod  domi- 
nus.hic.  Idsmdicicur  inl.naturales.infr.de oblig.&ad.Na- 
tutalcs,inquit  Pau.obligationes  non  eo  folo  zftiir  acur  quod 
earum  nominc  aliqua  ai5tio  competac ,  fed  quod  folutura  re- 
petinonpoftit. 

Quotics  igitur  natura  ^quum  cft  aliquem  dt  bere.et  fi  nul- 
laa^io  prodica  fic  iure  ciuiii  qua  cogi  poflic  ad  foIuendun'.:ca- 
men  fi  folucrit  rcpetcf c  non  poteft.  Excmplu ra  eft  df  pa^o 
conuento  fineftipulatione.  lurcRomanopadtoconucnto, 
cui  non acccffic  folennis  ftipulatio,non  ccgit  ur  quis  folueie, 
I.iurifgcntium.fup.  de  padis.  fedfifolucrit  quodpaiflo  con- 
ucnit  vt  daretur^is  rcpetitionem  non  habebit.  Non  enim  di- 
ci  poteft  indcbitum  foluifle,quia  natura  dcbuir,&  nattirali  z- 
quitatcdebuitptzftarequodpromifir,l.i.fupr3,dep2«5t.  Vn- 
dc quzfitum  eft ab  aliquibus,  an  is  q/ii beneficium  ab  alio  ac- 
eepit,&natufa  tenetur  adtemuncrationcm,  fi  foluctirper 
errorcra,  rcpetere  poffit.  Suntautemqui  exiftiroent  tepe- 
tece non pofTc ,  proptcr natutalcra  obligationem ,  qua  is  qui 

beoefi- 


InTit.^DccondiB.inMhi: 


mttlurit- 
hternui- 
mttdtoi- 
itl*tHr, 


\\dllfti» 


Mons- 


bcneficium  accep-r,  obligatus  e(l  ad  remuncrandum.  leg.  fcd 
ctfi lege.  §. conluluit. (upra.depecic.  hiredir.  Scd iianc ien- 
tentiam  non  probo.  Qu^imuis  cnim  dicatur  quis  nacuraii- 
terobligatus  adremuncrationem,  nontamen  exiftimohoc 
adobIigationemnacura!em,dc  quahictoquimur,  deferen- 
dameflc.  Alias  etiam  rationcs  adduxi  iub  tit.  deobligat.  & 
adiion.  quiavidelicetinter  dantembeneficium  &accipien- 
temhocnonagitur,  vtisquidcdit  conomine  quicquamre- 
cipiat.  Damus  enim  vei  perdituri,  &tocum  commitcimus 
arbitrioaccipientis,  vtaitSenecalib.  j.dcbeneficiis.  Aiio- 
quinoneflctbeneficium.fedcreditum.  Vndcdicinonpo- 
teft  naturaliter  obligitus  ciTe  .  cum  ea  obligatio  ex  mucuo 
confenfu  oriacur.  Obligatio  ad  «VT/Jiijejt  non  eft  fimiUs  pa- 
^oconucnto  ,  imocurpeeft  homini  prudenti  pecere  avu'- 
Jkjfiv,  Scd  fi  quis  mihi  pa6i:o  conuento  aliquid  promifedc, 
noncft  inboneftum  idab  copetete  ,  &poiiumconque[ide 
fiderupta  :  &poftul3recum  co  vtpratftct  quod  proroifit, 
etfi  nulla  aCtio  mihi  competat  ad  eum  cogendum .  Huius 
aucem  obligationis  nacuralis  vatiaezempla  funt  (ub  hoc  ti- 
tulo.qua; nosbreuiterfumustradlatnri.  Vnum eftin leg.na- 
turaliter.  I  ; .  Seruusiureciuihoonobligatur.  InperfoDam 
cnim  fcrui  nulla  cadit  obligatio,  1.  quod  attinet.  &  leg.  in  per- 
fonam.infra ,  de  rcg.  iur.  Qus iuris ciuilis funt, ciuibus  tan- 
tumcompetunt  Seruiigitutquiciuesnonlant,  capacesnon 
funceorum  qusiurisciuilis  funt.  Ideo  obligatiociuiliscum 
feruoconttahinonpoteft  ,  fednatutalistantum.  lusenim 
natutale  &  xquitas  natutalis  inhis  dtfFerentiam  nuIUm  fa- 
cir.  Vtiiitatis  autcm  &  necelGcatis  cuiuldam  caufa  compa- 
racaeftbxc  perfonarum  diftin(%io,  ita  vtalijHbeti,  alijler- 
uicflent,ieg.i.exhociurc.fupra,deiufti.&  iure.  Cumcrgo 
hzcobligatioex  naturali  tantum  xquitacedicatur  ,  dubium 
non eft  qain  etiam feruus naturalitcr  obligari  poilit  xque  ac- 
quchomohber.ideoquefiquoddcbebant  naturalicer  lcluc- 
tint.repeterenonpolTunt.  Hinctraft3turqu1ftioinleg.fi 
dominus.<>4.  Dominuscontraxit  negociumcum  leruoluo, 
dcindeeummanumifit  :  manumilloictuofoluit:  quxtitur 
an  rcpetere  pollir.  Vidctur  indebitum  elf»,  quia  nuila  obli- 
gatiopoteft  confiftcre  interdominum  &leruum.  Sedta- 
menhicdicitur  repetinonpofle,  hactatijone,  quiadebitum 
natutale  agaouit.  Qupd  enim  dicimus  huliam  obligacio- 
nemiQtcrdominum&leruumconfiftere  ,  vctumcft,fiin- 
tclligamus  de  ciuili  obligatione.  Hacveroin  fpccienega- 
cenonpoflumus.quinaliquaficnaturalisobligatio.  Omaes 
enimhominesiure  naturahnalcunturhberi:  introduftaau- 
tcmeftlcruicus  confeufu  quodamgentium  propternecelfi- 
tatem,  dift.  leg.exhoc  iurc.de iufti.&iarc.  cumantcanul- 
lumeiretdifcrimenlibcti&fetui.  Ergoeo  iurequod  cura 
humanogenereproditumeft,nemodicitur  letuus  eire.^Do- 
futuatio  ex  ittregenuttm  introdttda  ej},id  eft ,  cofenfu  quodatn 
gentium.  Hiatiusgentiumdicicur  quodnaturaIiiuri,quod 
ptimx\iamdicimT,laccc(!dt./t4tiel>ittvelno»deltitt,(^c.  Ego 
^unc  locum  adduxi  alioin  loco  eum  difputacem  deobliga- 
tionenaturah,  vtoftcnderem  nonadiusgcntium,qaodfe- 
cundarium  vulgodicitur,  fedadius  gentmoi,  quodprimz- 
uumdicitur,referti  deberc  hanc  obligationem  naturalcm. 
Foteratenimobiici,  leruum  noamagis  obligati  oatutaliter 
<]uam ciuiliter,  quia  fi  ius gentima  infpiciamus ,  qao iure ler- 
uitus  eft introduda ,  leruus  multum  diffct t a libeio  homine, 
didlaieg.  exhociure.  fupra,  deiuftit.&iure.  Sicnimnatu- 
ralis  obligatio  referatur  ad  illud  ius  geotium  fecundarium, 
nonmagisnaturalitcr  obIigaripoteftferuus,qaam  ciufliter. 
ScdrefpondethuicobicdtioniTryphoninus,  &ait,  hocre- 
ferendum  efle  ad  naturalem  Iibertatera ,  &  illud  ius  quo  o- 
mneshomines  libeti  nafcuntur ,  quo  iutc  neque  dominatio, 
nequefctuituscomparataerat.  Obiiciturlcx,  cumamplius. 
§.i$  natura  dcber.  infra ,  de  regul.iur.  Is  natura  debct,  quem 
iuf egentium  dare  oportet,cuius fidem fecuti fumus.  £rgo  il- 
lud  referri  ad  ius  gcntium ,  non  ad  ius  nacurale.  Sed  cetcnm 
eft,iiIudiusgcntiumprimzuumdicietiamnaturaIe,quiaho- 
minibus  naturainfitumeft.  Dciodefubiicit,  Cutttsfidem  («' 
tHti/kmtu:  vt  oftendeteteum  curaquo  ncgocinm  aliquod 
cootraximus,  eoiureoobis  obligatum  efle.  Exhisinceliigi- 
tur,quomodoferuusobIigcturnaturahter.  Solethictradia- 
ri  qaxftio  de  moBacho,an  is  falccm  obligccur naturalicet ;  de 


pcp 


ciuili  quidcm  obligatione nulla  ci dabitatb.  Rim  cetti iurfs 
eftmonachumciuiiiternonobligari:  quianullaaftio  corn-  cktaan 
petitmonacho,  necvllaadlioneteneripotcft,  cumcidomi-  "*'»**■ 
nusficabbas.quxriturigicuranlalcemobligeturnaturaiiter.  '•""'''*''«• 
ex  canoniftis  nonnulli  exiftimanc  monachum  oec  ciui'iccr '^"*'^' 
ncc  naturaliter  obligari  poHe:quiain  conftitutionibus  ponti- 
ficiis  dicitur ,  ncc  habere  fuum  velle.ncque  fuum  nolle.  Si  au- 
temnon  habcatfuum  velle,  necfuumnolle,  quomodopo- 
teftnaturaliterobligati?  Sedmihimagis  probarur  contratia 
opinioqua^ctiama  quibufdamdcfenditur.  Cumenimdixi- 
mus  lecuum  nec  velle  nec nolle habere,  I.  eius eft.  &  I.  velle. 
inf.de  reg.iur.id  eft.haberi  pro  mortuo  &  nullo :  idem  dicen- 
dum  eft de  monacho.  Sed  nos  experimur  monachos  velle & 
noIlc:veIle  qiiidem,vtcum  eft  pnrandum  &  edendum :  nolle 
vero,  vt  cum  cft  ieiunandura.  Vnde  dicuntur  faccre  noientes 
&voIentes. 

Aliud  exemplum  huius"obIigstionis  naturaiiseft  in  leg.  Vetttu 
oaturaIiter.§.  vitim.  Pupillusiniuuampecuniamacf^epitfi'  i*»»"* 
ne  tutoris  fui  audoritate:  is  fadas  eft  locupletior  ex  ca  pecii-  W^'* 
nia,deindceamfoiuit:qua:rituranrepccere  pollir.  Aiti'au- 
!us  repetere  eum  non  poire.  Ratio  eft ,  quia  natura  debuie 
quod(oluit,etiamfiacccpitfinetutote,  cumlocupleciorfa- 
«us  fit.  Oftendcre  aucem  volenslurifconfulcus  eum  naru- 
radcb;rc,ait;  2^<«w natnra <t!]Htim efi neminem cum altertHtt 
detrtmento locHpletioremfieri.  Atfi isrepeterer,fiereclocup!e- 
tiorcumincommodoalieno.SedhicinciditdifHcultas.  Naiu 
iti  hac  fpecie  non  tantum  naturallter  videtur  obiigatus  papil- 
lus  ,  fed&ciuiliter.  Cumenimpupilius  expecunia  mutua 
quamaccepit  finctutons  auftorirare  fitlocupletior  ,  datut 
aduerfuseumadtiocxrclciiptoDiuiPij  leg.  j.inprincip.  in- 
rra,commod.  Si commodatum  accepetit pupillus  fine  curo- 
re,  exquo  fadus  ficiocuplecior  ,  adiovtilis  aduerlus  eum 
competit.lecundumrclcnptum  DiuiPij.  Idemdicicurin  i.^ 
§.pupillus.{upra,  dencg.gcft.  Icemqucinl.pupil!us.§.  i.in- 
fra,de  atidlor.  cuco.  Si auccm dacur aduei fjs  pupilium  a<5lio, 
dicendum  eft  eum  non  tantum  naturalitec  obIigari,led  etiam 
ciiulicer:  ficrgo  ciuiliter  obligatuseft ,  ftuftra  qujritur  an 
poffit  repetere.  Cura  enim  aftio  aduerfus  eum  detur.-mul- 
to  magis  repetitio  (oiati inhibetur^fi  loluerit  (ponte  (ua.  Sed 
Paulus  dehac  obligatione  tanquam  nacurali  rantum  loqui- 
tur,  quianulia  etatlex  proptcr  quam  ciuilis&  Icgitimadici 
poflecccmporehoramlarikonfolcorum.  Nonfinecaufafit 
raenciohuius  relcripiiin  aliislocis.  Naranulloiurc  caucum 
videbacur  adlioncm  de  hac  re  prodicam  cffc.nuUaqueierat  icx 


ciuuis. 


Rclcripta  autera  principam  eocemporenon  vfquequaq; 
vim  Icgis  habebant.Cum  enim  in  fingulas  caufasjfingulaque 
negocia  &perronas  imperrarentur,  non  erant  conititutio  Dg  rt^ 
nesgeneralcs.fiLUthodielantinColiceluftinianeo.  Adda  ftiifri»- 
ccbanrur  tamen&proferebantur:  ficuthodieadduci  folent  <■'/*'"• 
resiudicarxinfapremis  curiis,  quietfipropteriudicutnau- 
^oritarem  magni  priiudic  j  finc ,  non  tamen  vi:-n  legum  ha- 
bent.Hioc fic  vclmpcratores voccnt illam aciionem  qui da- 
turin  pup:llum,vtilem,cum  (atis  intelligerent  ex  iureciuili  a- 
«iioncm  nullamineumdari.  A(Sioneautemvtiii  agiturad- 
uerfuspupillum.vtihtateluadentc.  Qujdfifadusnonfitio- 
cupletior,  anobligeturpupillusexmucuo,  fimutuampecu- 
niam  acccpct  it  fine  tucore?  In  I.  quod  pupiflas.  41.  hic.  dicitur 
ne  naturalitcr  quidem  obligsri.ldem  dicitur  in  1.  pupillus.  in- 
fra,de adl.&  obligat.  Alia  aduerlati  videntur,  vt  1. 1 .  infra.de 
oouat.I.Stichum.^.naturalis.infra,de(blut.inquibusIocisdi- 
citur  eum  naturalitcr  obligari»&  prodciTe  eam  obligationem 
ad  tiouationem,&fideiu(iioacm.  Egoconciliaui  hos  locos 
fubtitul.deobligat.  &actio.&diximodopupillum  obiigati 
naturahter,  modo  non  obligari ,  prout  iquiras  &  naturalis 
tatioid  exrgerc  videtur.  Aliquando  enim  natura  squum 
eft  cum  non  tcncri.  In  his  ccrtc  qaa:  nullum  aut ieue  incom- 
«odum  adfcrunt  pupillo  ,  nihilprchibcc  eum  obligari,  vc 
cum  quiritur  anfideiuflor  accedar  pupillo  ,  &anuouario 
valeac,vti^di(5k.I.i.infr.dcnouat.&d.I.Srichum.§.naturaIis. 
Sed  cum  agit ur  dc  incoramodo  pupilli ,  vt  in  condiclione in- 
debici,cunc  dicimus  eum  no  obligari.quia  hoc  narura  iquu  m 
eft.Si  q*iis  expcndat  diligenttr  quid  natura .cquuro  fir,iur  r. 5 
lit  f  nunquam  dicet  pupilium  qui  accepit  mutuam  pecu- 


5IO 


Franc.  Vnareni  Comment. 


n'am  fine  tutore,  proptercraris  cirs  infirmitarcn»,  teneri. 

Nos  plviiaqucaliadiximus  dcca  tcin  inieptccationetit.  dc 

•^'^'^     oblig.&a6t.   AliudexemMumcrtinl.fipoeiiae.  iji.inptmc. 

^'""'      quodfumicut»tleg.excat.fupr.dceoq.iodmet.cau(.    Isqui 

pccuniam  fibi debitam  non  per iu  licem  repofcit ,  ied  ipfe  per 

vimaufcrt,  iuscrediti  amitcic,  &d-bicor  liberatur.      Sed 

quom«doiatclligemuseumliberari?  libcraturncab  obl  g*- 

tioneciuilitaQCum, anetiam  anaturaii  ?  Hicdicit  Pompon. 

mancrcadhucnaturalem  obligationcm:exotuiturenirotan- 

tum  vinculo  ciuili ,  non  ctiam  naturali.    Hjcc  fententiaqu* 

«dcoercendam  hominum  teaiericaiem  peuiHet»  nontoUit 

hattiraleinobl.gatianem.     Igiturfi pollca  h'cfoiuenc,noa 

potccic  repeteiequa(i  indebitura.  foloiteoira  quodnatura 

d jbcbar,&  videtiir  niturale  deb:t  im  agnouillc.  Aliud  exem- 

plum  addiici  poccftextit.  Quodqu  fque  iurism  alium.  Si 

magift  aiusj  PritorRomjc.vci  Pra-fisinprouincia.aliquid 

iniquc  ftaiuetit  adu;t(u<al  U  o,aodemiurepoftca  vticogi- 

Jri/.f«>»f  tuf  qaocunqiieadaeifjtioidpoftu'aiitc.Ergofipcriniuriaia 

K.J.CT».  aliqiidfibidebitumamifcritmag  ftratiis,d(.bitof  camennon 

''"•        libiiratur  natutaliohl  giitone.  Alui.^cxemplum  tftinl.cun» 

is.  s  1.  §4  mulier.  Vaiia  eft  intc  ptesatio  huius  loci :  lcd  ta- 

mcn Videtur  ficaccipidebere.Muliei  qux niipfir,  nullam do' 

tcmionftituicmarico(uo:m.iri'Usaucemfeccbat  grauiffima 

oneramattimonii(uisfumpribLJsfinevlladore:obidquemii- 

licrpiecxtcmotadotf  mmati  o  jedic  Tandcm  verocumin- 

teUigctct  mulier  nuUa  fe  obhgacione  tereri,  voluitiepete- 

re:qjxfitnranpoflit?  vidctu.  po(Ie:quiafcilic;cvxornullam 

dotem  dcbet,&  nifi  conftituer  c  &  pi  omif  ric  in  tnacf  iinoiio 

■conctahendcnul  oiurecogecuraddotcmdandam.  Sedta- 

men  hic  dicitur  a luliano  rep _  ticioni  locum  non  e(Te.  Ttetatu 

entm  caufa reltnejMttHr.  inquic  Iutif.on(.  ex  quacau(a  loiucum 

repcti  nonpoceft.  Noscnimhic  intcrprecamur,  mulierein 

pietate  du<£iam  in  maritum  lUum ,  cum  videret grauifiiraa  o- 

nera  macrimonij  eum  (uft  nece,hanc  dotem  ccntuhffe.  Nam 

licct  addotcm  dandam  muliercogi  nonpocuetit,  camen  id 

nacurahtcrfacciedebuic:  qiiaquod  nacura  ccquum&pium 

eft,adnaiuralcmobligationempertinct.  Isenpmdicituma-' 

turadebere,cumrano,2quitas  ,  &honeffas(uadent,vtalN 

qufid  dct  vcl  faciat.  Haic  igitUf  natural  s  obhgario  impedit re- 

pctitioncmiolutib  Aiiudtxeroplumcftin  l.iinonloitem.§» 

f       '/  iibertus.    Quiftio  eftde  hberto  quioperas  foluit  pitioi  o 

finilar-  ^^^  ir.dcbitas,an  repeteve pollit.  Seruus  t  uir.  m jnr.milJus  e(t 

ttm.        «  dommo  fiio ,  nuUas  ei  operas  promifi  t :  (bluit  tainen  &  prae- 

ftititaliquasopet3S,vultrcpeterc,q  latiituranpoffu  ?  Ope- 

raautcm  (vciuniotcs  incelliganc)  aicuur  efle  diurnum  offi- 

ciutn:ficdefinicurinlcg.  i. infra.de opc.lib.ledtamendiltm- 

guitur  opeti  oflicialis  ob  i/pera  fabrili,  (ub  eod.tit.de  opcr.li- 

ber.quatum  difteten  tia  ti  adicur  in  1.  fabiilcs.  I.  opeix.  1.  quo- 

tics.fr.cod. 

OferAli-      Otficialcsenim  fantqusinofGcioquodamconfiftunter- 

7ff"'*r  S^  P^^i^onum  &  dominum:  artificiales  qu«  confiftunc  in  arci- 

Anttifi-  ficioquodatn.quoJnonrclpicicpcrlondmdominiaucpatto- 

ti*les.     ni.Exempli  gt  atia,cokre  pattonum,&  ei  in  menla  miniitrare» 

vclin  coenaculo,dicii  ur  officium:ad  quas  operas  libertus  dici- 

tur  natutalitcr  obligacus,  propter  ingens  beneficium  liberta- 

tis ,  quod  a  domino  (uo  acccpit.  quidni  enim  eum  debeat  co- 

lcre  &  obfcruare?  Aliquid  autem  aliud  pra:ftare  quod  non  c  e- 

Ipiciat  pcrfonam,dicicur  accificium:  vcluciei  opers  quibusli- 

bertusnondicitur  prxftareoblccuantiam  aucculium  dumi- 

no  iuo>(cd  aliquid  aliud,  vt  quiuis  exctaneus :  veluti  fi  ari  i .  pi- 

(SoiiaEoperaspr;rfter,  quasnaturaliter  pattono  non  dibet. 

Hiautemopctat  fiucfjbcilesfiucarcificiales,  nunquamde- 

bencuc  pairo:io  ciuihiec,nifi  libertus  (e  ad  eas  prxftaodas  ob- 

ligaueric,nam  oporcec,vcl  ftipulacionera,veliufiurandum  in- 

tcruenire.  Cumigiturqusritutjanlibercusquicperaspra:- 

ft'Cit,  pofliceasrtppterediftingucndumcft.  Namfiofficia- 

lcsptacfticcrit,cc(ratrcpecicio,quianacurahcereasdcbet  ,& 

naturalisobligatioimpeditrepetitioncra:fiverofabrilespt^- 

uitctit.vt  fi  cabulam  pactono  iuo  pinxetit ,  eas  rcpetcte  pote- 

rit.quafnuisde  co  probabilitcrdubitatum  fuerit,quianon  vi- 

detuf  fadlum  rcpcti  poflc:  ideoq;  de  eo  dfuutai  Vlpian.&  ta- 

«ncnconcluditrcpctipoife.Potcftenim.inquitjinirizftima- 

tioeijasoperarq«uepracrtitacft,qii2quidemacftimatiovenict 

iQ  con«iCisnati©ncnB.  Ahud  otcmplum  cft  in  Muhanus.  6  o . 


Spf  cies  eft  huiufmodi,Ts  qui  deccm  muf  ua  acceperar,  couen- 
tuseftacfcditotc,  &liseftaduet(useum  eoncmioe  come- 
ftata :  poft  litem  conteftatam  foluit  ea  decem :  quantur  an  ei 
dctur  conditSlio  indebiti  ad  ea  rcpetenda.  Concendic  enim  il- 
lefe  indebitum  percrrorcm  foluifle:  aduerlarius  vero  eum 
debitorem  eflc,  &(efacileid  demonftraturum,  aniequam 
iudicium  ad  fincm  producatur.Rcus  ex  aduerio  obiicit,  inte- 
rim  duin  expedlatur  iudicii  eiientus,fe  repetcrc  poffc  propter 
incercitudinem:  quiafcihcec  incertumeft  anid  debeaturan 
non;argamentoeftquod  didlumfuicfupra,  inleg.  fufficir, 
Quociescnim  dubicacuran  cemporahsan  pcrpctuafit  exce- 
ptio,inierim  quod  folucum  cft  reperi pofle  dixirous.  Inipici- 
musquodpoceftcuenire  vcmdebitum  fitquodlolucumeft, 
propcer  exceptioncm  petemptotiam.  Vndc  diciturdicen- 
dutneffe,proprercucntumdub.jiudicij,intcfiH»reumrcpe- 
tcre  poflc,qui  id  foluerit,  de  quo  lis  aduetlus  fc  erar  conct  fta- 
ta,antcquamre$  iudicataeflct.  ScdPaulushicaitexfenien- 
tia  luliani  iu)n  efle  locum  repetitioni  proptcr  iudicium  ac- 
ccpcum. 

Niiiilenihnadtepcrtinet  quod  iudicium  sdhuc  tnanetli- 
te conteftata, &  quod inaercus  eft  iudicij  euencus :  quia ui  o- 
mncm  euecum  futurus  eft  dv  bicor,qui  verus  eft  debitor,  fiue 
fueritcbndemnatus  fiue  ablblutus.  Si  cnim fuerit  condem- 
natU8,oullaieft  dubitatio :  fi  vero  abfolutus ,  adhuC  manet  na- 
turalis  obligatio.  Vnde  cum  in  omnem  eucntum  futurus  fit 
dcbitor ,  fiue  fecuta  fuerit  fencencia  condemnatoria,  fiue  ab- 
folutoria,illeincertuseuentu?iudiciihonimpedit  quorainus 
obfgario  fuum  effi:(ftum  habeat.  Non  idcm  dicendumcft 
inlpecie  didt.  lcg.fufficir.  quianoneftinomnemeuentum 
faturum  indebitum  quod  folutum  eft.  Si  enim  excf ptio  fue- 
ritperpetua,indebitumhabebitur  :  fiveroreroporaiistan- 
tum,  dcbitum.  Ergo  obligacio  natutalis  in»pedit  repecirio- 
hem  foluti >  etiani  fi  lis  contcftata  fi t :  imo  vero  ecfi  fencenria 
fuerit  (ecuca.Sententia  cnim  abfolutotia  no  tollit  nacuf  alem 
obligacionem :  quiaisquinatutadcbetalicuij  nonideona- 
tura  debere  definit  quod  a  iudiccibfolutus  fit.  Idcoquc  lo- 
lutum  repetere non  potcft.  Idem  dicitur  in $ .  item  fi  in  iudi- 
cio.de  except.inlnftit.&inlcg.iudcx.hic.  Si  tamenconue- 
ntdturquiabfolutuseft,  datnreiexceptioreiiudical*.idcjUC 
proptec  viilitatem,vt  fit  afiquis  litium  finis.Non  idem  autcm 
cft  (i  folu'  io  vel  aliquapadtiointetucncrit ,  vt  nihil  debcatur, 
l.Stichun).§.  naturalis. infr. dc  folut.  Nam  fi  quis f-luent id 
quod debebat,  hacfolutione  collicur omnis obligatio & ciui- 
lis  &  nacuialis.quia  fi  rationem  &  ajquica'  em  fpedemus ,  ni- 
hil  iquius  f  ft.quam  liberari  eum  qui  (atisfecit  aduet  faiio  (uo. 
Ita  lulto eriam  padto  toUitur  natural  sobligatio.-quia  coucnit 
naturali  zquitaci,id  quod  ccmuenit  inicr  ahquos  (eruari ,  lcg. 
1  .infra,de  conflit.  pccu.&  leg.  i  .fupr.  de  padi.  Sic  etiam  lu- 
reiurando,  quiainiureiurandoineft  (emperaliqua  conuen- 
tio.  Cumenim  quisdeferc  iufiurai^dum  aducrlario  ,  tacite 
videtur  pacifci  cum  eo,  v  t  fi  lut  auerit ,  nihil  amplius  ab  eo  pc- 
tat.Qupties  ergo  squum  cft  aliquem  defincre  tcneti ,  ne  na- 
turaquidcmdebet. 

Sedvcrusdcbitor  ,  ctfiperfcntentiam  iudicis  abfolutus 
fuetit,& nihilab eo peti poffit  propter exceptioncm lei iudi- 
cat2:  tamen  quia manet  naturalis  obligatio ,  propcer  nacura- 
lem  2quicatem,fi  loluetit  poft  tem  iudicacam ,  non  poceft  re- 
petcre.  Ergocxceptioreiiudicatac  nonpfodeftrepetcrcvo- 
ienci:prodeft  tamen  ci  qui  abfolut us e(t ,  ne quicqua m  ab eo 
exigatur.Sinonprodcftcxceptioiciiudicac^iepetcic  volcn- 
ti  ,  multominusproderit  eicxceptiohtispeodcntis,  dcqua 
hicIoquiturPauIus.HuiusexceptionislirispendencisfrcqLes 
cft  vfus  in  foro,&  hatc  mulcos  effedlus  habcc.Exempli  gratia, 
impedit  iudicium.  Tituli  autem  multi  func  hac  de  re  in  iut e 
Pctatificio.cuiufmodi  c(l  riculus,vt  htc  pendence ,  &c.  &  I.  v- 
biaccepcum.  (upr.deiudic.  Sedhiclitispendentia  (vcvulgo 
loquuntut )  non  facit  quominus  quod  debitum  eft,  aebitum 
noniit:  autquodindebitumeft,debi(umfit.  obiigarionem 
enim  nonmutat.  Ergonon  prodcftei  qirdebet  exceptio 
iitispeHdentis.vttepetaturtanquamindebitiim.^/wt/fw^w? 
ejjietdieit  <jHiitapromi/tt  .JiuenaHU ex  tyiftavenertt,JiHenon. 
Isquipromifit  fubhisduabus  conditionibus  diliun^im,  fi- 
ue  nauis  ex  Afia  vcnefir,fi  ue  non  venerit ,  obligacur  (nb  con- 
ditipne.  Sed quia ccrtum  e(l  eum  obligatum  f orc ,  vira  con- 

dirio 


In  Tit,  De  condiSt.indelfUi.  5>ii 

ditioadaenerltiideohabeturprodcbitore  ;  expedaturqui-  feuius  fpetieu  AcinprimisaJt ,  Re^ondiwi^ue.  GonfiJe» 

dcriscueuius  condinouis.fedcettum  cftqaod  venictnauis,  randumcftinhacfpecie,  Tummdeiutoremquimutuampe- 

»utnoa  vcaiet.   Ergofivcnietnauis,  ageturadHerfuseum,  cuniamacctpitatiatrelao,  viuoaahu  paire.excitiffebaie- 

(iueetumuonvenerit:&quamuisexpeciandusfjtcuentus,  derapattiproparte.  Eigonaturalist-bligatio  quatet;ebatuC 

tameninomnem  cucutum  futurus  eltdcbitor.  Idemigitur  proparce  lolntaeft  confuiionc.  Dicimusautem  obligatio- 

hicdiccnduincft,vtinpriorifpece^^<  auiem qmiyi^c.Sub-  nemtollicoiifufione,cumdcbitumconfunditurcumctedi- 

iitit   lutisconfuitus  quaidam  hic  ipecies,dequib'us  dubita-  to,ideft,cumdebiior(ucceditcreditofi,'vclcrcditordebito- 

tur an  fimilcs  fint,an  diflimiles  :    veluti  cum  is qui debet  pu-  ri.lcg. Vranius.infca,dc  fideiuilor ibus.Ieg.  Stichum.  §. aditio. 

re,lubconditioneidcmpromifitanimonouandi.  Nouacio  infra.dcfolutionibus. leg.debitori.  Cod.dcpadis.  luscrc- 

inducitur  cxiftcnte  conditionc.  Nam  fi  extiterit  conditio,  diti&debiti,quoderatindiueriispcrfonis  antemortemdc- 

prior obiigatio tollitut.  HacfpeciesaprioredifFcrt,  quodin  funt^iinvnam  perfonamconcurrit.  Raticenimnonpatituc 

ptiorcvnaobligatioeft.-hicduplcx,puraftipulatio&condi-  vtidemfibiobligatusfit.  ScdhzcintelligitDr  proqus  patte 

tiooaiis.  quishxreseft.ieg.cumamatre,  Ccdicdercivindic.  Hzres 

Aliud cxemplum  huius  naturalis  obligationis  eft ,  cum  in-  reprxfentat  petionam  defun<ai ,  pro  qua  parte  ei  hxres  exti- 

ter patrem  &  filium qui cft in  potcftate  patris , aliquod  ncgo-  tit.  In  propofita  fpecie dicitur  vtt  unquc fracrem  pacri  ha:re- 

ciumcontrahitur,  velintcr  duos  fratrcs  quifuntin  ciuidera  demcxtitiflc,  cuiacquificafueratnaturalisobligatioexmu- 

patris  potcftate :  quod  tradatur  ab  Afticano  in  1.  frater  a  fra-  tuorquia  quod  acquirit  filius  acquiric  patri :  idcoque  fucccfllc 

trc.} S.Filius accepit  mutuam pecuniam  a patre,vel pater a fi-  debitor  ctcditori:nam  fuerat  acquifituraius obligationis pa- 

Iio:nullaciuiliS  intcreoscontrabitur  obligatio.   Lis  enim  tri.Titiusigiturproquapartefucceditpatri,quicredicorerar,        @ 

nulla,nulla  obligatio  ciuilis  poteft  eflcin tcr  patrem &  filium,  pro  ea parte  liberatur propter confafioncm.  In  primis igicuc 

l.lis nulia  fupra.de iudic.Hoc fit proptet  patriam potcftatem,  ccrtHm  eft  cum  quinque repecere  pofle ,  qaia indebitum  iol- 

tttltM  q,jjj  juf jj jjyjiis  eft.§.  1  .dc  patria  potcft.in  Inft.Lnam  ciuium.  uit,cum  dccem  foluit  Msuio  fracri  fuo. 
"""     fupra,dehisquifuntfui,vclalicni.Patriapoteftas  induAaeft  Nam quamais naturalis obligatio fuerit  contraaraadde- 

mfl*.  iure  Romano:nec communis  eft aliis gentibus.  Verum  qui-  cera  ex mutuo,tamen  propter  fucccfllionem  & cor.fufionein 

tmjit.   deraeftnatutacomparatnmefle,&confcnfu  omniumgcn-  fublataeftproeapatteproqua  Titiushaeresextitit.     Detc- 

Cium,vt filius  obtempcrct patri:fcd cum  dicimus  pattiam  po-  liquis quinquc qu^ritur :  Pro ea veropartey^c.a.n  ca  quinquc 

tcft-tem  introdudtam  cflc  iurc Romano:hoc volumus ,  aiias  repcti  poflint  ?   Vt  hunc  locum  commodius  explicr mus,qtu 

centesnon  exetccrecam  patriampoteftatcm  quamRoma-  priusdcpeculio.&eiusnaruraaliquid  obitcrdicemusjdceo 

Di  habent  in  fuos.  Vnde  refte  AccurL  dixit :  Francigcrias  non  plenius  diduri  cuim  ad  tituL- m  dc  pecuiio  perL.enerimus.H^c 

haberefiliosinfuapoteftate.  Hincfitvtquod  acqliiritfilius  Jgiturdiligenternotcnttyrones.Pect'i.iuindefinit»rinicg.4.  reet»'iS 

qui emancipatus  non cft, acquirat patii :  quod  camen  apud  a-  &  ^ de  pecul.  cfle  id quod ieruus  per m <iYa  domini  leparacu  n;  f «"^  C^ 

lias gentes  locum  non  habet.  Si  igitur  hoc  ius  ciuils  inlpicia-  habet  a  rationib.  dominicis.dedudo  indc  fi  quid  domino  dc   JJ/^^ 

nius,nonpoteftdicivllaobligatioconfiftcrcinterpa£rem&  bctur. 

filium,Bccno&finegotiumaliquodcontra(aumfit.\duobu$  Quodautcm  inhacdiffinicioncleruus  nonsinarur,  boc 

fratribus,quifuQtineiufdcmpatrispoceftatc.  Sedinipicia-  tantumproexcmplod!<aumeft:  idemenimde  filiofamilias 
musiusnaturale  ,  magisquamciuilc  ,  negarenerao  poteft  cftdiccndum.  Namficutcum  dominuspetmittit  feiuoali- 
quinaltcrakcriobligetur.  Secundumcnimiusnaturalenul-  quidexpatrjmonio  fuohabere  feparatum  ateliquafubftan- 
lumdiiaimcneftharumpcrlonarumquodadacquificionem  tiafua,  iddiciturpeculium  eflc  ferui:itafi  pater  permictatfi- 
attinct,&  adrcsconttahcndas:  quia  fimile  hoc  ci  eft  quod  fu-  lioaliquid  fcpararum  habere  arcliqua  fubftantia  fua ,  id  dice- 
pradiximusde  domino&Ieruo  ,  inleg.  fiidquoddominus.  turpeculiumeflefiliifamilias.-vtputafidederitcicentumne- 
Rcdeigiturdicemus,interpatrem&ljlium,  ficutinterdo-  gociandicaula.  "Dedu^otnde,  ^f.  vtfifortenegociumali- 
minum&ieruam  ,  naturalemobIigationemcontrahi:quia  quodconttahatfiliuscumpatrc,veIferuuscumdomino  ,  ex 
«quum  cft  cura  qui  aliquid  promifir  ,  natura  debere  :  nul-  quo  fit  ei  oblfgatus  naturalicer ,  (  naturalis  enim  hxc  obliga- 
{aqucciuiliconftuutionc  h2ca:quitaspotcfttolli.  Sedve-  tioiudicatidcbetjleg.necfetuus.+  i.depccul.jiddeducecur, 
riamusadquaftioaem  hictraaatamab  Afticanoquxvulgo  tantoqueminusdicetureflredepecuiio.  Nosautemhicpe* 
oblcura  &  difficiliseflcadco  creditur,vtincetdamnataslegcs  culium  profe<aitium  intellig^mus ,  id  cft ,  quod  proficilcituc 
aumcratifoleat.i  apatre:dcpeculiocaftrenfi,  quaficaftrenfi  ,  &adueot;tio 

nosdicemusinfra,fubtitulo  de  pcculio.     Hoc  igitur  pe- 

.*         »/•  /  lium  ,  fiiusnaturalclpcdernuj,  filiieft,quamuisiureciuili 

V  Inljraterajratrt,  fitpattis.     Ratioemmciuilisnonpatiturvrfitfiij,  quam- 

uiseipermittat  patervti  pccunia  ,  &camlepata:am  habeac 
Ypothf fis huiufmodi eft : Duo fratres erant in ciufdem       filius a patrim onio patris :  quia filius nihil habcrcpotcft pro- 

patrispotcftate:  vnusaccepit  ab  alccro  mutua  dccem,       prium  quamdiu  cft  in  patris  pot«ftate:  nihilominus  tamen 

puts  Titiusa  M^uio.  Decefiitpater  v-ccoquehaErcdcrchdo       fecundum  ius  naturalc  pecuhum  eflfilij.  Scdquid  mca  re- 
exxquo.  Tuius  qui  mutuam  pccuniamacccpit,  pecuhum      fcrt,inquietaliquis,anpecuIiumfitfilij,anpatris,cumpateE 


Hi 


quoddam  habebat  ,  quodcum  fiatrc  communicacum  eft:  dadimercpoflic,fecundumius  ciuile  ?  AttfFtdusmagnus 

q  «ia patriserar.vt moxdiduri fumus,ficnt  & rcliquum  patri-  cernitur in adione dc peculio.  Nam fi  filiusfamilias ,  qui  pe- 

moma:n  dcfun(Si  communicacum  cft.  Deinde  hic  Titius  calium  h.-^.bet  pcrmiflti  pattis  feparatuma  rationibus  pater-0 

roluicdcccm  quaacceperarafratrefuo:  vulteadecemtepc-  nis,contraharcumalicquonegociumaliquod:vtputafimu- 

tere,qu£Erituranpoffit.  Qu*ftionemfacitidquodiamano-  tuampecuniamaccipiat,  nontantumipfe  filiustenetur,  fed 

bisdidiimcftjNaturalisobligatioimpcditrepetitioncmfo-  &pater,  quarcnuscftinpeculio;  quinimofipater  videnso- 

luci :  id  cft ,  is qiii  natura  dcbet , f olutum  repetetc  non  poteft.  ncratura  efle  filium  arrc  alieno ,  adimat  ci  peculium ,  non  id« 

Ac  obligatio  naturalis  contradta  eft  incer  has  duas  perfonas.  co  tamen  definct  teneri  crcditoribus ,  quatenus  erit in  pecu- 

Fraterenimqui  mutuodecem  accepitabahero,naturalitec  lio , dedudlo quod  filius pairi debuit.     Hzcigituradioda» 

obligatus cft ,  non ciuiliter.  Nccenim  poterac fratcr cogcrc  tur aducrfus  patrem,quatenus f uitin  peculio ,  §. adiones au- 

eumadfbluendum.  Sedquiaquzdam  circumftantix  inhac  tem.de adtionibus,  inlnftitut.     Vndefitvtquiconttahunt 

bypothtfi  confiderandz  funr.ideohicalitcrrcfpondit  Afri-  camfiliofamiliasjdicanturhabercduoscrcdirores,  vclduos 

inus.  Non  cnim  fimpliciter  proponitur ,  fracrem  a  fratre  debitores.leg.fi  quis  cum filio,infra,depeculio.  Filium  enim 

:  lutuam  pecuniam  accepifle,&  camfbluif!cpcr  ctrorem:  fed  habcnt  debitorem  infolidum ,  &patrem  quatenus  eft  in  pc- 

r  s  ex  jrqxo patri hasrcdes  excitifle  ,  &  Titium  qui  mutuam  culio.Filiusfamiiias autcm  cx  omni conttadu  cbligstur  ficut 

p:  .aniam  acccpit afratte  peculium  habere,  quod  communi-  paterfamilias.leg.filiusfamilias.  infra ,  dc obligationibus  &  £- 

•:7£  imcft,ficutrcliquumpatrimoniumd.'fun<Sliin  adeunda  drionibus.Sednorandumetiam  eft,nonmodopaticm  tcne- 

liirtditate.  Circumftantiae  huiufmodi  faciunt,  vtaliterte-  rtde  peculio,  fe4&  quemcunque  aliumad  qucra  peculium 

ipjudeai.  QuatecxatiuaaQdx  runcomQesciicuinf^amix  fecucaetiu 


512. 


Franc.  ^uareni  Comment. 


MaioKU       Nec:ntelligiti:s  qu*  fitnatura  peculii.     Si  igitur  pater 

depecu-  coaceilecii:  nl.o  iuopeculium  ,  adione  de  pecuiio  tenetur 

lioKatu.  crciiicoribus  filii.*  iaio  quifquis  alius  illud  p^culium  filiiha- 

•'''•  bucrir,(i:jaracceirotficvniuetlalis,  fiue  fiiigaUris.qui  hr- 

tes patncxt!tcur,a6Hodcpeculio  aduerfus  eunidatut.l.pe- 

culium.infca,  ic  pecul.     Si  vcro  plures  finc  hsrcdes,  finguli 

pro  h.credicaria  patte,&promodo  pecuiii  tcncntur.  quod 

{ancnotandamcft.     Hoc  fiqaiderafingulare  cft,quemad- 

modummultaaliafingularia  luntinpecalio.  SicreditoridC' 


ciefiponamus  fratreraafratrcdeccm  mutuoaccepifle  ,  & 
foluilTe  cidem  illadeccm  poftmortem  pattii;  peculiamau- 
rem  tantum  quanta  erat  pccunia  communicatum  efle  cum 
Miuiohxrede,  &quiraturan  polfit  repetere  Tirius  quod 
foluit :  diccndum  eft  totum  pollcreperetc.  Ratio  autcm  cur 
hacperceptione  peculij  naruralis  obl'gatio  tollatur,harceft: 
quiaarsalienum  oneratpeculium.-atpeculiii  filijobftri^um 
eft  zri  alienp ,  quafi  pecuiium  magis  debeat  id  de  quo  quacd- 
tur,quam  perfona aliena.  Si  xs alicnum  oneret pcculium,5c 


beantutdeccm  expeculio,  &  duo  fiotha:redes,  a   fingulis       fequaturpcculium,  ccrtumcftinhacfpccicpeculiuroperue 


nonpoteruat  peci  nifiqirnquc, leg.fi quis  (eruum.infca,dc 
pecui.quiacum  dicimus  obligscionem  traufire  ad  ha:rcdcs, 
ira  i:;tc!!ig!mus,    pro  qua  patte  fcilicec  quifquc  hsrcs  eft, 
nccir.lpicinms  quantum  bonornm  adeos  perucncrit,leg. i. 
Cod.fi  ccrcnra  peta.  Diximus  iam,hanc  adtioncmnontan- 
tum  iranhre  ad  vniucrfalem  fiicccilorcm ,  fed  ctiam  ad  fin- 
gulai em  :   vc  puta  fi  iegatum  vel  venditum  fuerit  peculiura, 
lcg3tjtius  auc  crapror  ad  qucm  pctuenit  pcculiom  ,  tcnc- 
(g)       rur  sciione  de  peculio , I.fi  ooxali.  § .  deniquc.  &  §.idem fcri- 
bit.&  1.  &a,nci!larum.§.  vlt.l.tx  duobus.§.  vlc.&  1.  feq.  infra, 
de  pecu.l,  1.^.  iccm.infra ,  quindo  a6lio  de  peculio  annal.  Mi- 
rum  aucemcif  ,  quod  h^c  adio  (cquatur  rcm,Bectantum 
.  .     ,  tranleat  ad  vaiuerlalcm  fucceirorcm  ,  verum  Ciiam  adfin- 
fecnlso     g^jJii^eni :  aiquc  faicc  dubicstnmeftjanha-cafliodepeculio 
anfitm   fit inrem,anin pcrfonam.  S  •dccrtumcft,eircinpcrronam. 
ftrfoni,  Oritur  enim  cx  contrattu,  &  nuraeratur  intcr  acSioncsin 
pcrfonam,lcg.fumma,§.vlt  mfra,  depeculio.§.in perfonam. 
luftitucis  de  actionibus.  vbi  dicicur  in  principio,  cara  elle 
inpccfonam.  Neccniraideodicenda  eftaitio  inrcm:  quo- 
niamrcm  fequatut:  quiapleralque  ac  multas  alias  attioncs 
dariin  pcrlonam  cius  vidcrnusad  qucm  res  pcruenit.     Ex- 
cmplum  cujdentiflimum  cftin  a^ionead  cxhibcndum,  & 
inaiStioric  de  eo  quod  mctuscaufa.  lcg.  ficum  exccptione. 
fupra,deeoqaodmetuscau{a.inJ.  Patdius.&§.aliquandt>, 
tamon  h«  aCtiones  perdanales  funt.     Atliocnim  ad  cxhi- 
bcndum  eft  perfonalis, I. ; .  §.  eft  autera  perfonalis.  fupra , ad 
cxhibcndum.  Nam  ex  contratI:i3  oricur,  &tamen  fequituc 
perfonam,  didla  leg.  ?.§.finali.  Adtio  autem  quod  mctus 
cauia,oricurexma!eficio  ,  &tamenfcquitur  poffeflorem. 
H«c  dida  hsftenus  de  a<5lione  qua:  cx  pccuho  oritur  ,  qu« 
d.atUi*aduetfuspatrcmaucdominum&alios.  Diximus  eum 
quicumfiliofamilias  contraxit,  duosdcbitorcs  haberc,pa- 
ttem  quaicnus  cft  in  peculio,vel  cum  ad  qiiem  peculium  pcr- 
ucnitapatie,velper  lc^ationem  ,  velcmptioBcm,  autalio 
quol:betmodo:&filiuminfolidum.  Nuncergo  videndum 
Tbeaaio-  eftdeadlione  quasaduerfus  filium  datur.  Filius  quidcmte- 
"aduerfM  "^'"'^  ''^  ioiidum.     Vcrum  hic  vnum  diligentcr  notandum 
fiiumf».  ^^^  '^'^^  quamuis  filius  dicatur  teneti in  fy lidum  cx  fiio  con- 
lUtur,     traftii  ,  tamea  fi  pL-culium  habeat ,  foluetur  illud  zs  alic- 
num  dc  pcculi»  :  quoniam  nacuralitcr  ipfius  eft ,  &  hic  cfte- 
ft us  eft  luris  naturalis .     Vcrum  fi  forte  alius  habeac  pccu- 
liura  filijapatte  ,  &filiuscoa(aus  fuciicaliquidd:  fuofol- 
uere  ,  iiiias  iiludicpctere  potetit  ab  co  qui  peculium  ha- 
bct ,  fiijuidcm  peculium  obnoxiuni  eft  arri alieno .     Qup- 
modo  ig'tur  dicitur  obligatus  efle  filiusfamilias  in  folidum.? 
Non  ideominus  diciturtcneri  infolidum  :  quandoquidem 
finihilficinpeculio  ,  aucfortenon  tantumfitquanturadc- 
^et ,  cogeturprofcdodc  fuofoluere.     H;cautcmqu«ftio 
cftde  dlmidia  parte  pccunix  credita?  ,  anfi  foluta  fucric  ea 
dimidiapais,  poificrepcci.     Nosfanchicpofuimus,mutua 
decem  dara  foluta  fuiire  p:T  errorcm  a  Titio  fratic  Mxuij: 
&quand'j  qua;rcrecuran  polferrepecerc,  diximuseumpro 
eaparcequabjcrcsexticic  ,  puflercpctcrc.     Scdnuncqux- 
ritur  anrchquapars  poffitrepcci.      Aitlurifconfulr.  Itare- 
fetitHram  ,  finonwtnHi  expeculio  [ito  ad  fratrem  peruetiiffet. 
Cum  quairitur  an  rciiqua  p.^rs  poftic  rcpcti ,  videndura  cft 
ancxpcculio  Ticijfracris  tancum  pcrucnctit  iure  haircdita- 
rio  ,  &commiftionc  peculij  fada  ad  creditorcm  Miuium 
fratrcm  fuum  ,  annon.  Nam  fi  tantum  forre  pcruencritex 
peculiofritris ,  pi.teritiepetere:quaenenaturaquidcmde- 
bct.     Ex  hoc  quidem  mutuo  nafcitur  obligatio  naturalis:fcd 
ficur  prior  pars  loluca  propccr  confufionem  fadlam  repcti 
poteft :  i  a  &  hsc  pars  tollitur  quafi  folutionc  pcculij ,  quod 
communicatura  eftcura  fratrc  cohxrede.  In  bac  igitur  Ipc- 


nifle  ad  fratrcra  dcbitot is.  Ergo  naturalis  obligatio ,  qua  Ti- 
tius  frater  tcnctur  fratri  fuo  Masuio,toliif  ur  hac  perccptione. 
Etrcverafihancfpeciemdiligenter  confideremus,  reperic- 
mushic  quandam  confufionemefle  ,  &  veluti  confufionc 
tolli  naturalem  obligatiohcm.Miuius  enim  ad  quem  perue  ■ 
nitpecuhum,  teneretur  ad  »s alienum,  fi  Titius ab  alio  qnam 
a  fratrc  mutuam  pecuniamaccepiiret:  quiapeculijeanatuia 
cft,  vt  is  tcncatut  ob  a:s  alienum  ad  quem  peiucnit  peculium, 
l^lattiralem  enim  obligationem  cjuefuijfet,  mc  ipfr  fuhlatam  vi- 
derif^uodpecHliipartemfraterJitconficutiu ,  fi  tantum  ad  cum 
pcrucnerit  iure  hxreditatio.Infpicicndum  enim  eftquota  pc- 
culij  pars  ad  eum  pcrucneric  ,  vt  pro  e^  parte  pcculij  qux  ad 
eum  peruenit  fublataficnaviralisobligatio.quzexcontra^a 
mutuinatafucrar. 

tAdee  vt/ipralegatum.  Hicproponitut  (pccics  ex  qua  ap- 
pareiratio  propcerquam  dicitur  natutalis  obligatio  fublata 
eflc  quaficonfufionequadam.  Ponamus,inquit,peciilium 
Titijfratris  nuUo  modo  pcrueniftcad  Mxuium  ,  ied  adTi- 
tium  (olum ,  quia  fcilicct  pater ci  id  prxlegauit :  non  dubium 
eft  in  hac  fpecie  dedudioncm  naturalis  obligaiionis  ex  eo  pc- 
culio  ficri  debcrc.  Mxuius  cnim  frater  cui debet  Titius  tx 
cau(amutai,poterit  exeodcducerequodfibidcbctur.  Sici- 
giturxsab'enum/equiturpeculium:vtmirumnonntinpri- 
ma  fpecic  ideo  fublatam  efte  naturalem  obligationem  ,  qua 
Titius  Mxuio  tcnebatur  cx  rautuo,  quod  peculium  peruenc- 
ritadMxuium. 

/d^uemaximeconfe^ueni,  Sff  .Ponamus  filiumfamih^as  qul 

peculium  habcbat,  fcilicet Titium  mutuam  pecuniam  ab  tx- 

trancoaccepifti;,puta,aSempronio  ,  cuiobligatusfuit  non 

tantum  naturaliter,(ed  ctiam  ciuiliter:  &  Sempronium  cg  fle 

aduetfus cum,vel  agcrc  velle hicdicitur  Mxuiura fratrera  ad 

qucmperuenitpeculiura  ,  cogideberc  litiura  inderancm 

prxftarc  aduerfus  Scmpronium.Icaqucquamuis  tcneatur,& 

polfic  infolidura  Ticiusacreditorc  iuoconucniri :  tamcnlt 

coadus  fucrit  dc  fuo  folucre.quia  pcculium  non  habebat,po- 

tcritpeGuIiumrcpetere  abcoadquemperuenerit:  idquciu- 

dicio  farailix  crcilcundx  dcducet.  Qujd  fi  non  folucrit?  Cau- 

tio  interponcturintcr  cohxrcdcs.qua  cauebit  Mxuius,vt  in- 

demneraTitiuraprxftet,  fi  coadrus fuerit  TitiusiSerapro- 

n  io  debitura  foluere  cx  fuo.Hxc  omnia  pertincnt  ad  dccifio- 

nem  quxftionis propoficx.   Si  enim  vcra hxc orania funt,  id 

eft,fi  verum  eft  Miuium cogi inderancm prxftare  Tiiium  in 

hacfpccic,  certemultoraagiscogcturindcmnera  eum  prx- 

ftare,  cum  agetur de  obligatione  nacurali contra(5ta  inter  eos 

fratrcs.5»>f  «»/<r^r<i,id  cft,  dcbito  nondura  foIuto.Pe^r*  eum. 

cftconclufio.  Inhacfpecie  agitur  de  obiigarione  concra(!ita 

inter  duos  fratrcs.qu;  naturalis  tan  tom  eft.in  qua  vult  fe  pt  ?- 

ftari  indcmncm  frater  a  fratre  fuo.cui  pecuniam  ex  cau(a  rn  u- 

tuinaturadcbct.  Scdficogatureum  prxftatcindemnemad- 

uerfus exttaneum ,  multo  ergo  magis  aducrfus  fc.  hxct/ft  iu- 

ftiflimaobligatio.  Itaquc  fi tantura peruenerit ex pcculio id 

Mxuiumilla  comraunicatione,  tolliturnatutalis  obligutio: 

&  quia  ne  nacuralis  quidem  obligatio  (upcrerac,poteft  lepett 

folutum.  Idem  diciturin  fcqucnti  fpccie  qux  tradJatur  in  §. 

Quifitura.  Pater  filio  qucm  in  (ua  poteftatc  habebat  m ui  u- 

am  pecuniam  dcdit ,  deinde  eura  eraancipauit :  filius  cmai.ci- 

patus  ci  foluit  quod  ab  eo  ex  rautuo  accepcrat:qu^ritur  an  rc  • 

pctcrepoftir.  hincpendct  tota  quxftio,annatutalitcr  fiiius 

dcbcatpccuniampatri(uoannon.  Sidebeatn3turaliter,re=- 

pctcrenonpotcft:finenaturaquidemdebcat,poteft.Idci'q', 

ait  Africanus,  Sinihtltxpeculioapudpatremremavferit^^c. 

Quibusvcrbisoftenditlurifc.filiuquJfoIuitpatrinonrepeti- 

tiu:ij,quia  aatura  dcbuit.  Naturalis  cnim  obligatio  c oirahituc 

incer  patrcm&  hliura,  licetnullaciuilis  obiigatio  mccr  cos 

contra- 


In  Tit.DecondtSl.indebiti. 


eontrahi  poffifproptcr  patriam  poteflatem  qui  iuris  ciui- 
liseft.RcpetereJgiturnonpotefthlius.  Addittamcn  Afri- 
canus  cxceptione.n  ,  Si  nihil  ex  peculio  filii  apud  pattem  re- 
manfcrit.  nam  /i  pater  perccperit  peculuim,  quodiLitena- 
turaii  erat  Slii ,  hac  perceptione  tollitur  naturalis  obi*ga- 
tio  :  quamuiscnimiurcciuili  peculium  profcdinum  non 
ficjfcdiHpatrisilludficpatfimonio  ,  &  liccat  patri  illadadi- 
mcrcfilio  quoties  voluerit  :  tamen  fiinipioamus  natura- 
lem  arquitatcm  ,  diccturipfius  filiicITc  ,  quia  fcilicet  pater 
pcrmifit  ei  habcre  feparatim  a  luo  pacri.nonio  hoc  pecu- 
iium.Namiusnaturalenondiftinguitpatrcm  afilio  inrtbus 
contraheadis.  Hinc  dicitur  peculium  iute  nacutalifiliiefle 
propterpcrmiflum  patris.-iureautemciuilitfrepatris,  Cum 
eDimquititurdenacaraliobligarione,iutis  rationifque  na- 
ruralistantum  habeturratio.  Sublata  eft  hic  igicurnatura- 
lisobligatio.fipecuiium  filii  perueneritadpacrem.  Cumc- 
nim  dixcrimus  fupra,  peculium  obnoxium  ciTfi  acri  alicno: 
mirumnoneft,  dicifublatam  eirenaturalemobligationem, 
fi  pcculiumperueneritadpartem,  Argumentoefi.HociT^Vi- 
mento  dcmonftrat  natutalem  obligjtionem  concrahiin- 
tcr  patrem  &  fihum ,  fi  filius  routuam  pccuniam  a  patte  ac-^ 
cepetif.3rgumentoideft,inquit,quodiiitra  annum  ficon- 
ueniatur  pater  ab  extraneo  qui  contraxic  cum  filiofam.  a- 
ftione  de  peculio  intta  annum ,  poteft  is  dciucere  quod  fi- 
hus  fibi  debet.  hocpertinctadTit.  quaiido  adio  de  pecul. 
ann.fit.Adiodepeculioproptie  datur  aducrfus  patrem  vel 
dominumquarenuseftinpeculiofihivclferui :  idcftquan- 
diuduratf-eculium  fihi,vel(crui:  atpoftquam  alienatus  eft 
feruus,velfiliuseinanciparus  aut  mortuus,  quia  definit  pe- 
culiatneflcjfecuadumlubtilitatemiufis  non  compecit  a^io 
depeculio,  fed  camen  dataradtio  i  Prstore  intra  annum. 
Contrk  fipater ijttodfilio  dehuipt ^  hiccafus  eft  controuetfus, 
Diximus  iara  ^uid  fit  ftatucndura  ,  cum  patetdatrautuara 
pecuniim  filiofao  ,  quem  habebat  in  fua  poteftate  :  nunc 
videnciam  ell: quid  fitiuris,cum  filius  dat  mutuarri  pecuniam 
patti.filiusigiturmucuatnpecuoiam  Jedirpatti,  incnius  erac 
poccft-te.  Pacsr  ei  ccEpit  natural-tcr  debere.  Si  ioluerit, 
quicituranrcpeterepoifir.Repeti  nonpolTe.ait  Afric.Nam 
hic  quoque  manet  naturalis  obligatio.  Si  enim  extraneus 
intraannumemancipationisfilii.iuxtaPficoti^edi^flumja- 
geret  aduerfus  pattem  ,  imp-nareturiii  pcculium  filii  quod 
pat  er  ei  debetj&  maius  &  audius  fietet  peculium  ex  eo  quod 
fiiiodebctpater.  Siigicut  ineaadione  habeatutratio  de- 
biti  natutalis  ,  confequens  eft  fi  pater  percipetet  filii  pecu- 
lium  ,  fublatam  efle  naturalem  obligationcm  ,  &  impcdiri 
repetitioncm.   Scd  &  fi  hitcs  cxtrancus  patris ,  qui  debcbat 


P^S 


zium,&  cxtat  de  ea  re  vcriufque  difpuraticExplicibimus  pri- 
mum  I.Rcpetitio.icinde  vcnicmus  ad  I.fi  posn^.J.i. 

In  L  Repetitio.  4  4  .hic. 

REpetitio  nulla  cft  ab  co  qui  f  ;iuni  recepit ,  tametfi  ab  alio 
quamveto  dcbitore  folutum  cft.  His  vcrbis  fignificat 
Paulus.nih  I tcferre an  is qui foluit  debebat,  an  non  debcbat.- 
fedrcfcrreandebirumfucriteiquirecepit,  ita  vt  fid-bitum 
fuetiteiquirecepit,nonpoflJt  dici  indebirum  foliitumefle, 
quamuis  is  qui foluit  forte  non  dtberet.  Excmpla  huius  capi- 
tismultafuntqua:hic  poduntadduci  :  vcluti  fi  procurator 
roeus.aut  negociorum  geftor  f  oIaerit:&  fecnndum  hanc  (s.i\- 
tentiam dicimus nullam adliontm  coir petere aducrfus  enm 
quirecepit.  Ratioeftcuideos.quoniamhic  nonsoluitno- 
mincfuo,  fcdnomine  eiusquidebebat.quafoJuiionedebi- 
lorcuius  nomincfolutum  eftliber3rur,l.foluendo.fupra,de 
ncgo.gcft,  aceonomineaduerfus  dcbicorcmquieaiol.icio- 
neliberatus  eft,  datutfoluentiadiioncgotiorunigeftoi-um. 
Ahudexcmplum  fumipotcftcxl  purf,§.fieum.)nfr3,dedo- 
li  except.I.fi  quisdelcgiDetit.infra.denouar.Qu^^damexifti- 
mans  fedebitorem  mcum  clle,  fbluir,cumraroen  dcbicor 
meusnoneflet:isvultrepcteie,qmritur  anpoflit?  Dfcirur 
eum I epetcf c non  pofle ,  quia is cti lolutum eft ,  f uo m t ece- 
pit.debebatur  cnim  ei,li..et non :ib eo qui foluit .ideoautem 
repetcre  non  potcft,quia  alieno  nnmine  foluir,  cum  piitatet 
fe  debitoremeiusefle.Simile  exempliim  fumi  poteftex  leg. 
fi  procurator.tf.adfin.hic.Vatie  fblcthiclocusintelligi :  fed 
mihividetur  accipiendusefledceoquifoluit  dcbitum.  Pro- 
curator  foluit  debituro,id  eft  quod  dominus  debebar;&  tutor 
foluit  debitum.id  eft  quod  pupillus  dcbebar  .•  qijsrirur  an  rc- 
petctc  poflint  .•  &  dicitur  reperere  i;on  pofle.licc  t  cnim  rutor 
vcl  ptocuratorfolucrit  nonde  pcciinia  domiiii  vcl  pupillij 
feddefua,pupillust3men  hacfolutioncfadla  &  d>-minus  li- 
berantur,Veniamusrmncadl.Sipoeni.§.i. 

Inl.SipcE-/3ie.%.i. 

Hlcproponitarfpccics  ,  in  qviaquidam  foluit  qucd  non 
debet.feddebcbaturabalioj&foluitno  Aincfuo.  Eura 
enimquiexiftimatfehaEfedemcflenontft  ctedibiie  ioluere 
nomine  alterius^foluitigiturnominefuojqniaputarfchrre- 
demefle.quamuistaraennonfic  :  ideoquectiara  repetitio- 
nemhabct.Nonenim  idemdeiftodicerepoflumdsquodde 
eo  qui  putabat  fe  dcbitorcm.  vel  de  n  gotioruiE  geftorf ,  vel 
ptocuratore.vcltutore.nam  nonpofliimusdicerc  libetatutn 
cITe hac  folutione  vcrum  hired=m ,  &  ai^ionem  eo  noroine 
huicputatiiiohajredi  competercaduerfus  verum  hircdem: 
natutahter  pecuniam  filio  fuo  cx  caufamucuipatris,  foluc-  quianonfolniteiusnomine.ExempIum  priorisfpeciei  eftin 
titfiIioexhitedato,repeterenonpoterir.  Nameadem  cau-  l.dcbaEreditatc.C.dcpetit.h^rfd  Huiusautcminl.curoquis. 
faefthxredisatquedefuni^i,  hxcomnia  eofpedlaut,  vtin-  §.depeciilio.infta,defolut.  vbidiftinguitur  an  quis  fuluerit 
tcUigamus  ,  naturalem obligationem  ,  quamdiu  ea  manet,  nominefuo,analieno:Vnderatiofuadethicffpeiiiioncm  ei 
impedirc  repe:itionem  foluti.  Multahic  tradarifolcnt  ia  quifoluitfuonominccompetcre.  Nam  licetaltei  debitura 
vniuerfum  deobligatione  qus  contrahitur  intcr  patrera  &  reccpcrit.non  tamen  dcbebaturabeoquifokerir.Dcceafo- 
filium,quatcnuseaobIigatiovaIcat,autnon  valeat.  Sedfuf-       lutione  libctatut  quis  verus  debitor  fuit,  cumeiusnoroine 


ficitnobiscondidlionemexplicate.  Inteiimtamen  notan- 
dumeftquod  hic  dicitur  dc  debito  &indcbico.  eftcnimlo- 
cuscommunis,  quidiligcntcrnotanduseft.  namnulla  pars 
iuris  eft  in  qua  neceflarium  non  fit  nofTe  quid  fit  debitum 
velindebitumtamciuihtet  quamnatufaliter.  Sed  iam  me- 
miniffevosoportet  difpofitionisnoftra  &  mechodi,  quam 
inftituimusinhacdecond.ind.tradiationc,  Coepimus  difle- 
rere  cx  quibus  caufis  detur  hxc  aftio  :  inibiquc  tf  ia  necef- 
fatia  efle,vt  locus  fit  huic  condidlioni  diximus.     Primum ,  a- 


folutum  non  fuerit,  Sicmihividccurfincvllo  incommodo 
vtrumqjcaputintcIIigenduraclTe ,  &itadi(tiiixit  Accurfius. 
BudxusnoftctinPandecaas,adl,vIt.infra,dear:dil.cc!i(fl.  dif- 
putansdeantinomiis,3itaientia&neg.intiaha'cefle,  Sedv- 
tfsque  ptopofitioeft  vcra:  Repetinonpoflcab  co  qui  accc- 
pitquodfuum  cft,&rcpei)pofle.  Nam  muliydtnt  ffjcciesin 
qu.busrepetitur  quod  (ohirum  eft  ab  eo  qai  fin?m  rccepit, 
mulrae  etiam  in  quibus  non  rt  petit ur,  Sicut  verum  eft  pupil- 
lum  fine  tutore (uo natufaiiret  obl igar',&  eundcm  fine tuto- 
re  fuone  natutalitct  quidem  obli^ari.    Hadtenus  dccaufis 


liquidfolutumefle  :  Secundo, pererrorem  id  eflefadum: 

Tertiojindebitumcflc:  tum&difputatumeft  quid  debitum       cx  quibushscadliodaturilcqucr.slocusdcperfbnis, 

fit,&  quid indebitum  tam  eiuilitcr  quam  naturahter.   Nunc 

vidcndumeft 

C   A   P,      VII. 
An  dehitum  velindehitum  exfartefolttentk  xjliman- 
dumjit-,an  exparteaccipientis  infolntum. 


C  A  p.     VIII. 
Cui  (^  contra  qucm  dcttir  condicito  indebit  i. 


DVo  capitafuntfub  hoc  titulo  adhunclocumpcftincn- 
tiaquac  videntur  pugnantiacfTe,  vidclicctl.  rfpctitio. 
&  I.fi  poBnar.§.  i  .De  vtriufquc  capitis  cxplicationc  magna  cft 
contentiointcr  dues  magnos  luteconfultos  Stellam  &Za- 


H^c  a<Sio  ei  daturqui  fokiit  indcbitum  per  etrorem 
contraeum  qui  in  (olutumaccepit.  Sed  vtdcamuspfi- 
mumdeaifJorc.deindcvidcbimiisdeteo,  Harcailiodatur 
eiquifoluitindebitum,vclh.TiedieiHS,  tranfit  ctiim  adhx- 
tedemaLfifundi.  ii.     Aliquacdotamcncontingitvtquod 

HHh 


^jj  frAncfDtinrtm  romment. 

alius  foluit,aliu$  rcpetat :  idqucvariii  cxetnplis  demonftta- 
iar.ExceptioncsfaDtinl.i.§.  u     Isquiputabatfehzrcdem 
cffilbluitindtbitum  :  deinde  teftimentum  rcfclflum  elt, 
vci  quia  inolficioiura  erat ,  vel  quiairricum  fa£lum  .•  coa- 
diftioindcbiticuidabitur?     Ei  fecuadum  qucm  de  hiredi- 
tatc  iudicacum  eft.  Dcindc  conduditur  generalitet  in  lcg. J. 
iionnouumeflc  vt  alius  repctat  quamis  quifoiuit.  Similis 
locuseftinl.tucorcs.<fi.  Pupillo  dclatacfthiccditas:  eatn 
adiic  auAorc  cutorc  ,  ioluitquc  tutor  quibufdam  crcdito- 
ribus  :  deindecumvidcrctfolucndononefl^ehatreditatem, 
ab  hxrcditate  pupillum  abftinuit  :  fcd  cum  plus  foluctit 
quamdebebaturcrcditoiibus  hzrcditatii»,  quod  nocct  cx- 
tctis,quiiitaranrcpcticiocompetat?   Scsuola  folutioncra 
fadkamacutoribusanteabftentioncraratamefle  dcberc  ait, 
fiboaa  lide  fada  fit ,  &dcbttuni  folutum  fic:  fed  fi  indcbi- 
tum,co.npcccrc repetitioncm.non quidcm  tutoiibus ,  fcd ei 
adquemiilud  ncgociumpertinet,idcft,citeris  crcditoribus 
«^uorumintereft.    Qoatritur.fiprocuracor  altctius  nominc 
lolucrit indcbitum.cui  competat repctitio,  cinecuius  nomi- 
nc  folutum  eft,an  altctius.?Hxc  quiftio  traiaatur  inl.fi  pro- 
curator.^.&aliis  quibufJam  locis  vbi  diftinguicur  an  man- 
datu  damini{<>lucrit,&eoratumhabcntc,annon  :  vtfiin- 
debitum  folucritmandatudomiD7»veleoratum  habente,do- 
tBiaocompctatrcpccicio.     Sivcro  nccmandaucrit  ,autra- 
tumhabuetic.procuratoripocius  qujmdomino  dabitur  rc- 
pecitio.  Nihilintcreftanqaisaliquidfoluatnemandanteaut 
Mcum  habentc.ac  ipfe  foluam.  Aliud  eft  fi  finemandatu  meo 
procuratot  mcus  fbluat.Nam  hoc  vidctur  ei  mandatum  non 
eile  :  idemqueincodiccndumquiliberam  habet  omnium 
l)onorBmac!miniftrationcm.  Noncnimvideturraandatum 
cflsvcindehitumfoluat.qaamuisvidcaturraandatumvcfol- 
uac  ctedicoiiba<  qiod  dcbetur:&idco  opus  eft  ratihabitione 
tcfolucumllc.H  jicfiirii]isIocuscftinl.quiha:redis.4(>.uam 
quodibidicit!;b^.lenus,inrc!!igcndumeftfccundumdiftin- 
^ione  m  qui  craditut  la  dicta  1.  !i  procaracor.Simile  cft  &  ia 
leg.cumiaJebItain.57.  inprincip.  icemqucinl.  fiperigno- 
ranciam.C.co.  Huicqusricucieftdcduobusrcispaticereo- 


bicam.  47.  inquadiftingucndumcfletitCclfas,  anfideiul- 
forfoliieiicnomineluo.annomincdGbitoris  :  vcfiquidcm 
(olucric  nominelao,  ideft  pro  obligationc  fua  ,  rcpetitio- 
nemhabeat  :  fivei  onominetei  principalis,  reo  competat 
rcpedtio.     Ex  hisii;relligsre  licet  cui  compctat  hic  adio. 
Notandumautcmcltquod  diximuseara  aducrlus  hunc  fo- 
lum  dari  qui in  (olucum  accepit.non  aducrfus  alium ,  leg.  his 
folis.  49.  Sed  fi  foice  pecunia  quz  foluta  cft  conuctfa  fic  ia 
eius  vtil  ca:em  qui  dedit ,  hxc  a6tio  aduetfus  cura  nonda- 
bitur.  Nam^^vtiamadmonui^hicadliocftpecfonalis&ex 
quodara  quafi  contra(ftu ,  tit.  Inftit.  de  obligic.qui  ex  quafi 
contradtu  nalcun.atquc  ideo  fequitur  perfonam  non  rem  ,vt 
omaesobligationcsperfonalcs,  l.vlt.§.fin.  infra.deconria- 
hen.cmpc.     Siigitur  folutamficprocuratori,cuicoro;?ctct 
condidlio  ?   Ha:c  quzftio  tradacur  duobus  in  locis,1cg.cum 
indebicum.§.i.&  leg.fi  procuraror.  6.  aa  adueifus  euiii  cuius 
nomine  (olucum  eft,an  vcroaduerfusipfumproc^iracorem.' 
Et  diftingucndum  eft.     Si  cnim  mandatum  fit  procuratori 
vtrcciperet,velratumhabaerit  dominusquod  folutum  eft, 
condi(5);io  aductfusdominumcompetet:fed  finequedomi- 
nus  mandauerit  vt  recipercc  indebitam  pccuniam,  ncque  ha- 
bucticratamqaodiblucam  cft  ,  aduerfus  ipfum  procuraco- 
remcompetetcohdidlio.  Poftrcmos  locus  circa  condidlio- 
nemindebiticft 

De  his  qits  in  condemnattomm  veniunt,  dr  de  pff- 
cioiudicisinhaca^lione. 

C   A    P.      IX. 

HIc  locus  przcipue  refpicit  ad  fiDcra  propter  quani  hzc 
adiiodutur.  CaufzqBidcraex  quibusuafcicurhzca- 
Gt\o  iam  cxpiicatz  funt  iapeiioribus  capitibus.  ac  cx  his  o- 
mnibus  locis  cdifcitur  ratio  concipicndz  intcntionis,  cum 
quis  vulcin  iudicioexpcriri.  Nara  (vccgoiam  admonuiru- 
praj  fotmula  intcationisduoeorapietflitur,  caufam  pecen- 
di  lcilicet,deinde  quid  pecatur.  Exempligratia  :  Ego  dico 
metibi  ioluiffe  cencum,  nec  fuiflc  caufam  foluendi,  id  eft, 
debitamnon  fuiflc  eampccuniam,  &  per  cirorem  me  fol- 


do«aquecenipo;;c(olue!uibus,  vcrieorumcompetat  repcti-  uiflechzceft  caufa  agendi ,  quam  deinde  fequitur  pecitio, 
tio?Quzftioti£dlacurin!,fipaeriar.i5).§.vlc.&l.feq.Daorci  quamnosconclufionemvocamus.  Exhocpoftremoloco 
pariccr{olasranci»debiiiim,qaomodorcf>etencquodfola-       cognofcicur  ,  quomodo  petcndum  &  conciudendum  fit. 


'ramcft,&  vtrieorum  comperecrepecitio?   Pomponius  ait, 
lingulisicperKionemcompeiercprorata.    Exempligracia, 
<ieb;;ba.^tde(.em,  &(olaeiuntviginci,  fingulirepetentqui- 
lia,     Njtandura  autem  eft  quoddicic,  fi  pariterloluerint. 
Namfipcnamusduosuon  patiter  foluifiefed  diucifistem- 
poribus,  cond  i3:io  indebiii  ei  qui  pofteiius  foluic  compc- 
tetjl.cum  dijo.  1  f .   Qujdam  promific  decctn :  duo  fideiuflc- 
tuntproeo,  Titius&Sempror.ius  :  deindetria  folait  rcus: 
iribusfolatisfemanenttantumincbligatior'(cptem.  Con- 
tig'C  tamenvchi  duo  fideiuiTores  diuerfis  tcmpcribjs  fol- 
«erint  quina,cuM  ignoraicntcria  foluca  efle  a  reo  :  &fic 
prodeccmconfecutusfittredccim  creditor  :  ideoquecon- 
ftatindebitumfolatumcflspcrerrorem,&  competcre  con- 
d'£lionemindebiti.  Sed  cui  compecct  condi6lio.'  poftcrius 
foluenti.quiaisiblusiDdebicumfoluit.     Reus  enimquifol- 
uitttia,dcbicum{oluit  :  priorfidciuiTor  qui  foluitquinque 
foluicetiamdebicum :  qjiailiaquioquedebebantur,&ad- 
hucaliquidrcftabat.  Pofteriotautem  fideiulTor  dum foluit 


Ha.igitut  adionc  pccitat  vt  rcddacur  vclquodfolucumeft 

vclcaatundem.  vtdjciturinl.  7.  hicnamfifolucafueiitfpe- 

cicsaliqaa,putaSiichas,  idipfumquod  folutura  eft,  hac  a- 

dionc icpctitur.     Aliquandorepetiturquantitas,  vcfiqui» 

folueiit  numraos,  vclaliud  quidpiamquodrccipitfunftio- 

neminfuogcneremagisquamin  (pecie.nihilrefcrt  anidem 

an  tantundem  reddatut,  propter  harum  rerum  fimilitudi- 

ncmnaturalem.   Videcur  enimplenefatisfadumeircciqui 

tantundcm  recipic.     Cum  autem  dicitur ,  quoddatumeft 

repeci,  poteft  vatiis  cxcmplis  dcmonftiari.     Nanififuetit 

translaca  propriecas  (peciei  alicuius  ,  repctitur  ipfa  fpecics, 

condicitur  proprietas  quz  translata  cft  in  atiuni.     Si  vero 

polTefliio  tantum  ttanslata  fucrit ,  ipfa  pofteflSo  tantumrc- 

petetur,l.indebici.iy.§.  ledccfiniimi.hic.     Si quis  foluerit 

num[nosaliencs,nonvidctur  eicompctcrecondidliQ :  nibil 

enim  vidccur  tranftulilTe  in  accipientem  ,  quod  dominium 

eotum  nummorum  nenhaberet,fed  tantum  pofligftionem. 

Icaque  eicantura  concedecur ,  vt  poircflioncm  folam  con- 


qaiDque^indebitumfoluit, ccm  in  obligatione  duo  tantuin       dicercpofllt.  Condi<2iocftigiturpofleftioDisficut  prcptie 

fupctefrent :  ergotiiaabco  iepetentur,&huicfolicompe-  ^ ' 1— :  —  • ■  -  /-      •  rx 

tetcondiftio.  Similislocuseftini.Stichus.67.§.  Ticius. 
cuius  hzceftfpecies  :  Ticiushabebacmulco$crcdicores,& 
inhisSeium,Mzuioaucemvendidicomniabonafu3,vcfacis- 
ifacerec  omnibuscredicoribus.  Non  ideo  taracn  cxolutas 
erata:realieno  :  fcdincipiebacciobligariempcoradzsalie- 
num  (olucndum,l,epiftola.fupia ,  de  padis.  Empcor  igitur 
loluicScio,  cuivcnditorancefolucrat.-  quzticurcuiconspe 


tatis.  Excmplumcftetiarade  cautioRc  :  vtfiquisnonfol- 
ueiit,fedcaueiittantum&  promiicritfefoluturum.  (upra  c- 
nimdiximus  rcpctitionilocuraefle:  quiaillacautio  babecut 
pro  datione  rei.  Scdquidcondicetur?  vt  rcddatur  id  (cili- 
cctquod  przftitumcft,h*ceftpromi(no  vtlibetetur  isqul 
promifit :  &  fi  fcriptuia  aliqua  fucrit  de  ca  re  confcripta,  il- 
lareddatur,l.isqui.3i.idemquedicitutinl.;.C.eo.  Con- 
dicitur  etiam  hac  aiSione  plerunque  zftimacio  rei.  excra- 


tac  icpecicio,an  empcori  bonorum,aa  vendicori?Sczuola hic       plum  vnum  eft in  l.fi  non fortem.§ .libertus,  hic.   Si libettus 


dicitempcotibonotumcompctcrecondiAionem,  nonvea 
diiori ,  quia  vcnditor  debicum  ioluit ,  craptorautcminde- 
l}icum:namquotemporefoluit,  iamerac  liberatus  dcbitor: 
&  hic  cmpcor  procuratoi  eft  iu  rcm  (uam.Qozftio  eft  fi  quis 
fideiuflerit  procoqui  indcbitum  promific ,  &  (oluerit,  cui 
competat condiciio, vcl ei, vcl reahxc  crai^atur in leg.  inde- 


patrono  opcras  fabrilcs  feu  arcificiales  prxftiterit  indebi- 
tas  ,  &quasnonproraifcratci  cum  manumitterctur,  tepe- 
titioni  locus  eft,vt  iam  dixirauf .  Sed  quzftio  eft  quid  repe- 
tecut?Opcras  fuasvideturrcpetere  nonpoflc:  quoniam  in- 
fedlum  fieri  non  potcft  quod  fa Aum  eft.  Alias  ei  opcrz  tcd- 
dcQCur,dizeiitaliqais.    Scdiahacteddicionc  raaxiraatepe- 

titus 


In  Th.  Dg  CondiSt.indebitL 


titorinxqualitas,  atqueideoimquitas.     Cum  enim  dicituc 

icddialicuiiidconrequitur  quodprxditetic  .-  icd  boc  noa 

poflet  coafcqui  hac  redditione.  nam  pperx  non  funt  exdem 

quxadircrfispcrfonisprxftantur.  Opera  quam  prxfto  ti- 

bi,  multum  diilimilis  eil  ab  opera  quam  mibi  prxftas :  diuer- 

fitas  perionarum  fadlorum  diuerficatcm  adfert.   Egofxpe 

adduxi  hunc  locum  fub  tic.de  verb.oblig.  vt  oftederem  mul- 

tum  referre  aquoquid  fiat ',  quamuis  non  multum  interfit 

a  quo  quid  detur.     Quid  igitur  repetetuj:  hac  condidione.' 

Vlpianus  aithoccafurepetendam  efle  xftimationem.     In- 

eundaigicurerit  xllimatio  operarum  quxprxOiicxfunt,  & 

hoc  in  condemtiacionem  veniet.  Aliud  exempium  eft  in  l.in 

rumma.§.infrumento.  Frumentumindebitumfolutumeft 

percrrorem  .•  isquiaccepitjconfumpfit  .•  quid  condicetur 

abeo?  frumentum  cum  non  exuet ,  xfliimatio  frumenti. 

Hxc  cxempla  demonfltant  quomodo  fit  intelligendum 

quoddicitur.inhancadionemvcnireaucidipfum  quod  da- 

tum  efl,aut  tantundem.   Hincvatixquxflionesnafcunturc 

Etinprimis  quidem  quxricur,fi  quisdederitnummos  par-       olei  tantum  mc  condicere  pofle  ,  quia  nihil  iocommodi 


ueniat.infra,commun.diui.  nifiadtempuspadnm  fnftum 
fit.  Similceftquod  dicitiirinl.fiquisaliam.infra.defolut. 
Cum  cgo  cibi  dcberem  pecuniam ,  (bluicib! fimdiim :  fi  fun- 
duseuidlusfic^poteftagiaduerfus  mcqui  ioluj ;  fi  vero  pro 
partetantum  ,  ppteftperinde  agi  ac  fi  nihil  folucum  eflcti 
quoniam  alioqui is  cui  fundus  folutus  eft ,  recederec  in  com- 
munionem,quinullo  prctio  forte  volebac  haberc  fnndura 
cumaliocommunem.  ,  Innoftraigitur  fpeciefundns  folu- 
tus  integcr condicitur,&  manec obligatio  incortnpca ,  isque 
quidebcbatcentum,adhucdebeccencum  ;  fed  tainen  rcci- 
nebiturfundusacreditorc,donccfoIuerit ,  licec  reddendus 
fit.  ^  Quoddiximusdetotarccotidicenda,  locumhubetin 
Ipeciebus  ,  non  autem  in  his  rebus  qux  conftanr  pondere, 
numcro,  Velmenfura ,  &qux  recipiuncfundionemin  fuo 
generemagisquaminfpecic.  Cumcibi  deberem  centum» 
&cxiftimaremmetibidcbercduccnca,  fifolui  oleum  quod 
valebat  ducenta  :  competto,  errore  poflum  nc  condiccre 
totum  oleum,an  partcm  olei  .>     Ec  ait  hic  Vlpianus ,  pactem 


timfuos,partimalicnos,  quidrepeteredebeat?  hxc  trada- 
tur  in  I.fi  poenz.  i^. § .  fi  falfo.cuius  mihi  videtut  hic eflc  fcn- 
fus:nam  varie  intclligi  folet.  Qjudarn  cum  putatct  fcde- 
bcre  centum  ,  dedit  centumaureos  fibi  communescuma- 
lio ,  id  eft,  partimfuos,partim  alienos.  quxtiturquidcon^ 


eft  in  iis  icbus.  Sequiturccrtiarpeciesaduobnsfnperiori- 
bus  difl^erenSjCum  quanticas  pro  fpecie  datur,  qux  &  hic  tra- 
Aatur  ,  vcluticum  pto  parte  fundi  pecunix  q  .ancitas  fol- 
uitur.TresigicurhicfpeciesabVlpiano  explicantur',  in  qua- 
rum  poftcrioribus  condidio  locumhibec,  &fi  resproajia 

r,!...- /:..;_ __:_.. .•^;__        n-         ■    •  /,     ' 


dicerepoflit.     Repetetpartcm.inquies:  (ed  qiiampartem^       folucafic:inprimaverominime.     Pritna  igitut  eft  cumfol- 


nam  ex eo  quod  dicitur repetcndam  efle  patcem ,  quxri pof- 
fet  an  partem  fingulorum  nummorum  &  corporum  repe- 
ticurus  fir,an  vero  quancitatis .'  Pompohius  ait,partem  di- 
midiara  fummx,  aon  corporum ,  eum  repeticurum.  Pars 
igicur  dimidia  pccuniz  folutx  ,  id  eft  quinquaginta ,  rcpfr 


uitur  fundus  propecunia  ,  fecunda  cum  (oluitur  quanticas 
pro  quaniitatc. :  tettia  cum  quantitas  foluirur  pro  rpecie. 
Alia  quxftio  cft  dealternatione ,  veluti  cum  dux  r  s  fub  al- 
ternatione  promiflx  funt.  Cum  cniitiquis,exempligLatia, 
difiundim  promittit  Stichum,  aut  Pamphilum  :  alierum 


tentur  ;  non  veropars  dimidia  fingulorum  corporumpro  foluendo  liberatut:ele<Sioenimeiuscft.l.  vbiautem.§.  qni 

indiuifo.  Resfatis  (  ofhiov )  petlpicuaeritiisquilegerint  iUud.infra,devetborumobl(gat.&l.  plxrunquc,  itifta,ce 

quxanobisfcriptafuntinlcg. z.dcverbor.  obligat.  in  cuius  iuredotium.     Scdponamuseum  quipromific  fubaltcrra- 

legiis interprecatione  admonuimus  multum  inteteffcintct  tioneStichumautPamphilum,  foluifle  vttumque,cuinal- 

ipcciem&quancicacem.  Species&conrporadiuidunturin-  terumtancumdeberct  :  cercumcftlocumeflecondiftioni. 


tclledtuin  pattes  proindiuifo&intellediualcs  ,  quxindu 
cuntdiuifioncra.l.fcruus  comraunis.inf.de  ftip.feruor.  la 
hacfpeciediuifioadmittitur  :  aliasnondiuiditurcorpusin» 
teraliquois ,  fcd  foluitur  pro  partc  indiuifa  Scichus,  &  prb 
parcepccitur.In  quancicatc  nihil  opus  eft  hac  diuifionc,  quo 


quiaindcbitum  (blutum  cft  pcr  crrorem.Sed  quxftio  cft  vts  a 
exduabus  rebus  foluris  rcpetidebeat ,  Stichus  an  Pamphi- 
lus?  hxc  tra£katur  a  luftinianoinl.penni.Cod.eod.  Cum 
enimdehac  re  magna  contiouerfia  eirat  intcr  veccrcs  ,  lo- 
ftinianus  ftatuit  ex  (entencia  Papihiani ,  eum  eleftioneni 


niam  numi  &  alix  tes  huiufmodi  recipiunt  fundlionem  in  habitutum  in  hacrepeticionc  qui  ele^ionem  dandi  habe- 

fuogencrcmagisquam  infpecie.  Ergohic  rc(fie dicicur  noa  bat.Ergoisquipromifit  Stichum  aut  Pamphilum,  cledio- 

eflc  condiccndara  pattem  dimidiam  pro  indiuifo  fingulo-  hemhabetrepetcndi  vtrum  voluerit,  ficos  foluerit  ;  quia 

rum  nummorum  qui  datifunt ,  ficque  petcntur  quinqua-  Lbcrumcifuitfolucrealtcrutrum  ;  nifi  aliud  intet  contra» 

ginta,hondimidiapars  fingulorumnummorum.  hiclocus  hentesconuenerit.      Celfi  auremopiniones&  Marcelliex- 

pcttinetadriatutam  diujduarum&indiuiduarumobligatio-  tant  inl.fi  nonfottem.§.penult.hic.qu.^  corriguntur  hac 

num.Aliaquxftioeftinl.fihonfortem.§.ficcntum.  Debe-  conftitutione  luftiniani;  nec  taihen  antinomia  eft.     Nara 

bamtibicentuni,cumcxiftimarcmmedcbereducenta:dcdi  hxc  conftitutio  vna  eftcxnouis  eiufdem  conftinitionibus» 

tibifunduminfolutumquiducentorumcrat :  compertooir-  ytconftat  exinfctiptione.  Lampridiusenim&  Oreftesfue- 

rote  volui  icpctete  quod  folucram  tanquath  indebitum,  runtconfulespoftpiimam   Codicis  editionem:ideoq;  du- 

Certumquidemeftlocumcfrcrcpetitioni,  &ihdcbitumfo-  bitandum  non  eft  quin  hiliufmodi   confthutiones  abro- 

lutumeireperetrotem  :  datusenim  eft  fundusinfolutum  gentius  antiquum.     De  aliis  conftitutionibus  quxeodcm 

ptoducentis  ,  cum  centumtantumdebetentur  ,  fed  quxti-  tcraporercIatxfunt,autin  Codicem,autin  Pandc«ft3S,idern 

turquidcondicctur,  antotusfundus.anparsfundi?     Etvi-  dici  non  poteft.Eledio  igitut efteius  qui  foluit  in  quzftio- 

decurcondicendara  cflcpartem  funditantura  ,  quiafundus  he  ptopofita.     I-ioctamen  intclligendutti  eft,  nifi  alterum 

datus eft  pro  ducentis.  Ergo  vidctur  dimidiam  partem  pofle  defieiit  cflc  in rerum natura.  1.  cum  is.  j i .  in  pi ioc.  Ratio cft 

retinerc  is  cui  datus  cft  fundus.     Scd  quamuis  (abtihtas  iuris  quia  fi  ante  folutibnetn  dcfisflet  efle  in  rerum  natura ,  nul- 

vid<:acurcxigerevtparstaBtumfundirepetatur;  tamcnhoC  lani  eledbioncmhabctetpromiflor.l. fiinemptione.  J4.§  fi 

alienum  cfle  ait Vlpianus ab  xquitace ;  quia aliquem iii  coni-  emptio.  infra ,  de  contrah.empt.  Ex  iiS exemplis  &  quxftio- 

munioncm  incidere  prxcer  voluntatcm  fuam  dutum  eft.  tiibus  qux  a  nobis  tradatx  funt,fatis  intellig'cur  quod  di- 

Fundusenimquifucuruserat.iccipicntis,fihihilrepetercturi  ximus,ipfumquodfolucurn  cftpcrcttorem  vel  eius  xftima- 

eflet (^btiimiinis.  Verum quidem eft, rem,id cft fpeciem pro  tionemrepeci hacaftione.  Sed ptxterea notandnm  eft, prx- 


pccunta  folui  pofle  ,  quanquamaliquando  diftinj^.uitur  rcs 
a  fpecie,vt  ih  titide  tet.  permutat.  Sed  in  hac  fpccic  ittdcbi- 
tiim  foluitur  excaufa  indebita.  Ait  enim  ,  Si  ex  falfa  de- 
biti.&cidcftptocentum  haberc  debebat  dimidiam  pattcrh 
fundi.quodfubtiU  rationevidcbaturdiccndumcflfe.  Curau- 
tcmadmitciidnondcbcatjfubiicitracionem  ,  Netno  eninLi 
ifiHitM  compellitHr  adcommHnionem.  Darura&inciuile  eft 
quempiaminuirumcompcUiadcommanionem.commuhio 
enira  concrouerfias  paric,  leg.cumpacer.  §.dulcifl.infra,de 
legit.2..l.}.§.vlc.&1.4.dereivindic.  Ecideodicitur  ficon^ 
ucneric  incctaliquos  vt  nu|nquam  diuidacur  res  communis 
intetfe,  paftumnoavalerc.  1.  inhociudicium.i4.§.fi  con- 


) 


ter  rem  de  qua  principahter  agicur.venire  qMoqac  iu  hanc 
a^ioncm  acceffiones  natutales ,  vt  firudlus  &  pai tus.'  atque 
idco  quiagic  condlifiione  indebiii ,  non  tancum  condudc- 
Ite  debet  vcrcs  dacaei  reddatur,ftd  vtacceflionesnaturale* 
indebitieiquoqiletcddanturJ.ir.dcbici.inprinc.  i  if.  Simi- 
li$locusef^inl.infumma.eiqut,hic.  rfnra,  a^tewminiifrtJ, 
i.  Gieod.huicfimileeftquod  (upra  diximusdccoudiCtione 
caufa  dati  caufa  non  fecuca ,  &  de  condidlionc  ob  tucpcm 
caufanii  frudltis  vcnire  in  h  iufmodi  iudicia  quamuis  (lii- 
«Sliiurisfinti  Etideo^quiahis  aeStionibus  pcto  quodmeura 
aliquando  fuit.  Iicet  defierit  cllf  meumper  lolutionem.fe- 
cundum diftindione  1.  videai:ius.inf.dc  /(uris.  Acccfiioncs 

HHh     z 


9if 


Franc.iyuareni  Comment. 


igitut  aararales  in  hanc  aaioncBi  vcuiunt ,  vfuta  autem 
quinoncxrcnifcituf,!.  vfura.^nfra  ,  dc  vcrb.fig.iccondc- 
mnatJoacin  non  vcmr.  Sed  hi<  notandum  cft,  quod  cft  ob- 
fetuatiooc  digaum ,  euinaquocondidturindebitutn^cate- 
liusdamnaut[aaccnusfic  fatlus  locupktior.Namfiappare- 
atcum  niiiiio  magis  locuplcciortm  fa(ftumeHe  cx  coquod 
folntura  eft ,  nan  coadicetut ci  (olutum ,  licct  indsbitura  f«- 
latum  lit  pct  errorem.  I J  col  igtur  cx  multislocis  huius  ti- 
tuii,vcIuticxl.finonforcem.§  I.Dcrius.  Ego  tibifoluiSti- 
chura,qucramctibidebcicp!-iabam  :  Tufincfraudecura 
fcruura  difttaxifti  modico.  Ago  aduerius  te  condiAione 
indebiti.quid  petamf  non  peta  n  (ctuum  ,  quia  inpotefta- 
tetuanoncft  ••  fedatftimauoncm,  fcdan  iuftumptetium? 
(ninime.  QuidtgituiJqoantieraptus  cftie:uus:iravtfirai- 
notisleruusdiftraSus  fir,hoctantura  repe  erepo(fim,quia 
fcoc  taQtura  peruenit  ad  venditorem.  Haic  fimile  cft  quod 
dicitur  inl.infumraa.  §.inhumento.  Egopmabamraeti- 
bi  dcberc  habitationcm  ,  &  concefli  tc  habicatc  indomo 
fneapercrrorera  :  pofllunhoccondicecc:  nonqiiidemha- 
bicatiancraipfam  ,  {cdiftimationcm.  At  in  aftimationc 
incundaquanti  tucondi<9:utusfuifles  tatiohabebitur,qua- 
tcnuslocuplctiot  fadusfij.  In§.  fifeiuum.  cmfdera  icgis 
aliudutriilccftexemplum.  Egotibiiecuum  lolui  pec  erro- 
r.in,iBdeb,tu;n.-tucummanuraififti,  quidvenict  inrepeti- 
tionem  f  no  o  tencris  ad  sftimationera  (erui ,  inquit  Paulus, 
^uiapretiura  lerui  ad  tenonperuenit :  fed  pcopter  opetas 
libcr  i  tcncbiris ,  fi  ieruus  raanumiffus  opetas  forte  tibi 
promi(eiic,&  hsreditatem  eius  rellitues.  Hac  cxcmpla  of- 
icndunteatenusdamnandum  efle  eiun  qui  indebiiumac- 
cepit,q  lat etii- s locupletior fadus eft.  Quod eft intelligen- 
dum,fiinbo  .atidefuerit  iscuiresioiutaeft.  Eodem  perti- 
nct  quod  cjcic  :rinI.hsccondidiio  ^^Kv-owe  ^atjHoefttntre- 
i/«J?j.Funda:. .  rncura  enim huius  adliorsis cft aequitas :  argu- 
incncoeftqu  liicitur  inl.vtrum.fupr3,de  petit.hasrc.  Pc- 
tittoh«tduatts^ -atur  aduetfuseum  quipoifidct ,  quatcnu» 
ktupletioi  f.id>*i  cfl,&  fi  nummos  psrdiderit  cafu  fine  f  tau- 
de  bona  ndci  por.e:ioi  ,tion  tenebitur.Racio  eft  qiuaobl'ga- 
tiode  q'jaioqi>i:nur«afc!tur  extraid  quod  agitur  intcrdan- 
lem  &accipien:em  ,  vtdictarinl.fiisqui.§.vIc.infra,com- 
inod.&§.i.quib.mod.reccncrah. oblig.inlnft.  Curaenira 
egotibitoIaipecuniaiD  ranQuamdebitam,  quxindebitaeft, 
hoccontiliodovtobl;giCionenidifloIuara.-atqucideofi(ub- 
tilitatero  iuris inipiciamuijnulla ad; .  competerct ad cara  re- 
petendam.Haccationsfi  ,vrreustaiv.umtencaturhacafiio- 
fie,quatenu»faAuseftlocu^!cciorh}c{blutionc. 
C  A  p.  X. 
^HO  in  loco  ngcndumjit  hac  aBione. 

DI<5tumeft  qu:d  venia:  in  hanc  condidioncm  indebiti," 
&  quod  fic ludicis  ofHciura  in  hac  adione.  Nunc  qus- 
ricur,quo  in  loco  ^gendura  fit  hac  adionc.  Hic  locus  perti- 
nerad  iudi.isoIGciura,  videlicct,  vtrfdiatisquiindroitum 
accipu.-perttueteiiaroparcim  adtit.  deiudiciis.pattii.iadtit. 
deeoc^<iodcertoloco.Vnumbicnotandumeft,ex;fti  itatio- 
ncm  &  eiiortm  loluendsnonfacerc  vt  alioinloco  nonco- 
ueniacu-,quam  iii  quoalias  (oluere  debuic.I.qui  loco.  2  7 .  fed 
plenius  ccactabitur  hic  locus  in  tit.  de  eo  qaod  cerco  ioco. 
Qjjrrturetiamcuiincumbatprobatioinhoc  iudicio.  Harc 
qu*ft  o  ti  a^.« tur iu l.cum  de indebito.infrajde probat.Is qui 
experitiir  h  ic?ciione,antefefoluiire,&  quidera  indebicutn: 
feJdehicuni  (aaitan  indebituracuiincambatprobatio  ico 
ana<^oti. 

C  A  P.    XI. 

Be  excepttonihus  no  competentibits. 

DT:emus  fjbcit.  deprobat.hicctiamquasritur  ,  decxce- 
nionibasreocorapctentibus,  quibusfe  tueripotcft  is 
q  .inica<flioneGonuca.tar.ExcGptionesrciconucnti  haca- 
^ions  ex  iam  di<3:  s facile  colligi  pollunt :  fed  quia  colligi  fo- 
lenc  nonjiulli  cifusiin  qsibas  hd?c a<flio  ccflat,dehis  breuitct 
dicam.  Dicitur  in  primis  hinc  a<ibiouera  cefTare  ,  cumcx 
caufaiudicat;vcltranfa<aionisfoluturacft;id  coIiigvi.uf  cx  1. 
i.&i.C.eo.idemdiiturinl.  iu  lumma.hic.  (edteveraino- 
ninibashiscafibus&fimilibus  dcbicumeft  id  de  quo  quc- 


,/'• 


iitur,fiiadicatumfitaliquemdeberc  >  nanli <3ubinm  hoh  ftft 
quindebcat.&qninabeodebitumpeti  poflit,  &fifort8dc- 
birumnoueiatanteiemiudicatam,  velantcttanfaftionem, 
veIiufiurandara.Aliuscafuseft,cum  quidfoiuiturex  eacau- 
fa  qus  pcr inficiationem  crefcit :  tunc  enira  huic  condi(%ioni 
locus  non  eft.I.^  .C.e  o.idem  dicitur  in  §  .vlt.de  oblig.quar  ex 
quaficontra<9^.1nftit.veluiicxc3ufalegisAquilii.    A<itio  c-  c«„/tfj 
niralegis  Aquilisobdamnuminiuria  datur  in  fiinplum  ad-  ^;,, 
uer(usconBtcnteiu,aduerfus  inficiantem  in  dupium.l.  indc  titicur 
Neratius.§.hsrca<ftio.fuprajad  lcg.Aquil.  Crefcitigitorhaec  lofmnA 
aftio  legis  Aquilii  pcr infitiationem.  Ponaraus  eigo  cx  ea  *••**«'>" 
caufafolutumcflcpererroreraquodnondcbcbatur.  Execn-  „,„^, 
pli  gtatia,putabam  me  tibi  damnum  dediflc  iniutia,  arque  id-  legi  a. 
eo  me  a<ftione  legis  Aquilix  teneri:folui  tibi,quaftitur  an  re  ^il'*^ 
petitionilocus  fit.-vidcturindebitumfolurumefre.  Nam  in-  ^'** 
teruenit  crror,&  foluta  ett  a:ftimatio  damni  dati,  cum  camen  •  " 
damnuranondederim.  hicnihilcminusdicuntlmpp.  repe- 
titioniiocumnoncflc^idqueccrtiffimiiuris  efle.  Sc^^quzri- 
tut  qua  tatione  bocius  fit  conftitutum.     Dubiun;  nr  n  eft 
quinidccrtoiurecautijfit,  excoquod  re(ctiplere  Impp.  (ub 
bitverbis:  Cerfjfmiiuriseji.     Ratioramenfubobfcaraeft. 
Vulgo  dicitur  ideo  rcpetitioni  locum  non  eflcquia  damnura 
datumfuitabaliquc,l!cetnonabeo  quidamni  dati  iftima- 
lioncm  foluit.quod  valdc  nugitorium  eft.     Sed  credidei  im 
veterc$Iurifc©n(ultosideoidconftituiflr,quoJexpcttieflent 
cxrepctitionc  aliquod  incomraodumfequi,vitandiquehu- 
iusincommodigratia  cenfuifle  ,  vthocincafu  rcpctitiode- 
ncgaretui.Ptobabiliusigiturmihivideturidcc>nftituturae(- 
fe,aealiasfrausfacilefiaclegi  Aquilix  quodad  pa;nam  atti- 
net,quxaducrfusinficianteradatur.     Namfilocusefletrc- 
pctitioni,isquidamnuminiuriadcdciitaIteri ,  poflet  agcn- 
docondii^ioneindcbiti  expcriri ,  an  aduccfarius  probatio- 
ncs  habeat  an  non:idque  fine  periculo  pcenx.Sed  fi  quis  vc- 
lit  experiri  an  aduerfarius  po(£t  probare  damnum  fibi  in- 
iuriadaturaefle  annon,confulcifl!imumerit,vtis  foluat:  vt 
filocus  fitrcpctitioni ,  deinde  id  repetatpcr  condii^iocera 
indcbitL     Incondidlionecniraindebiti  inquirirur  andebi- 
turafucritanindebitumquodfolutumeft ;  atqueitainqui- 
tcturandaranuiadatumfueritannon.     Sidamnumdatum 
facrir,debitumcft:  fin  minus.indebitum.     Siviceiitinhoc 
iudicioisquiioiuic,  ideft  ,  finon  potuerit  ptobaridebitum 
fuitrcjfutuseritj&folutum  repctct;  fi  vero  probatumfucric 
dcbitumfuifle,&damnum  datum.isnoncondcmnabicuraJ 
pcenam,quiahzclexpoenamtantura  irrogatdamnatoexlc- 
ge Aquilia.-hicautemdamnatusnoneft.  Ergofi permittatur 
eicondiiftioneindcbici  cxperiri,facilefraudem  face re  potc- 
ritlcgi  Aquili»,  quaftatuitur  pcena  duplici  aduetfusit.fici- 
antem.Hfc  tamenratiocciratina^^lionibuspce.ialibus,  l.e- 
Icganter.§.vlt.hic.  Aliquando  enimlcxabinitio  irtogarpoe- 
nam,velutiaducrfusfutcra&raptorera.  Narafurnon tene- 
tur dupli  aut  quadtupli  proptcr inficiationera  (uaro,  fed  pro-  ( 
ptet  a<iraiflum  furtum.   Scd  ob  damnum  iniuria  dacura  con 
eftpoenadupI.',nifiinficiatusfuctitreuc.   Hscracioraibi  vi- 
dctur  probabilis  cire. 


Q;ixritur  ctiam  dc  poena  qu»  alicui  prasftita  cft ,  aa  pof- 
fit  rcpcti.''  Hxc quzftio  tra<5);atur in  1.  pcenz  non  folent. 41. 
Hic locus valde  etiam  obfcurus eft.  Condiftio  ergo  indebi- 
ti  ceflat  in  pasna.  Dicitur  enim  poenas  nonfolercrepcti, 
cumdepealzfunc.  Sedvulgodicicur,  cxfententiahzcmihi 
ctiam  probabilis  cflc  videcur ,  hunc  locum  efle  intclligen- 
dnm  fccundura  l.qui  ob  rcm.  hic.  Qui  ob  rem  indefeniam 
pceaamfoluit,fi  pofteavelic  dcfcndcrc,nonpoteritrepcte- 
re  pcrnam.  Alia  quzftio  eft  de  renunciatione.vt  fi  quis  tc- 
nunciaucritcondi<9:ioniindcbiti.lcg.vlt.  §.idem  quzfiit.  vbi 
legcndura  e(i,Inpartationituf,non , inpahiifiih^ ,  vt  male in 
Tulgatis  Codicibus.  Pariare  eft  pariafacere :  Pariatio  nunc 
dicitur  ,  cum  ica  racioncs  redduntur,  vc  paria  finc  accepra 
cumcxpcnfis.  Hincverburapariaror  vfurpacumaPauloin 
I.  luliusPaulus.infra,  dccondic.  &deraonftrac.  Si  igicur 
poft  rcddicasrationcs,  adfcriptum  eft.exco  conrra<!iuiiul- 
lara  inter  fe  amplius  cire  controucrfiam  ,  sn  hzc  ciaufula 
impediet  condi<ttionem  indcbiti ,  fi  forte  alicjuid  per  cr- 
corcrafolutum  fic?  Hicdiciiur  Qonimpedire.     Noneni.ra 

vidctui 


Adl.fm. 
ndacit 

ftUnt. 


Sirenm. 
tintum 
/!i,*n  nii 
hilomi- 
mju  coni' 
fotdt  in. 
dekiti 
coitiiit. 


In  T^it. 'DecortdtB.fi) 

Videtur de eo cogitatum efTe.  Qujd dtcemus de reaunciaiio- 
Qcrpeeiali?  boc  concrouerlum  elt :  vciutitiiocabulisadfcri- 
pcuoi  fic,ali(]uem  renunciace  condictiooi  iodcbici ;  condi(%i- 
onifinccaula,&iafai%um,an  hcc  rcnuhciacio  impodict  c6- 
di^aionem  indebiti .<"  Ec  vulgo  receptum  ell,idem  dicendum 
clis  in  hac renunciacione  quod  in  generah.  Nam  videcur  ea- 
dcm  racio  ellc.  Suntcjuidiflcncianc:led  hocquoddixirece- 
pcius eft,& videcurmihi probabihus efle«  Alia quzilio eft in 
J.vlcim.§.vlcim.in  qua  dubicacuc  an  ceflec  condidtio  indebici. 
Minor  auc  hires  a  Prxtore  eft  rcfticucus  in  integcum  ,  no 
foluac  quod  debitum  elle  dicebatuc,propcer  hanc  refticucio- 
nem,quxricuranpoflicrepecerequodiamlolucumeft.Dici- 
tucnonelFelocum  repecitioni.  eft  enim  refticucus  aduetfus 
eum  cantum  cui  promiferatj&cui  nondum  ibluerac,ha;caiji- 
tem  reftitucio  non  pcrcibec  ad id  quod  folutum  eft.  Naitl  an;- 
tcquam  impubes  reftitutus  fit.conftit  debitum  tllc.  Ergo  ad 
id  quod  ance  felutum  eft  hzc  reftuutio  non  porrigetur. 
Nam&liminorcapcusflifjafacihtace&lubrico  zcacis,aD- 
P  tequamtefticucusiic^  dicicurdebere  ,  nccci  vUadacurexcc- 

.  ^j^r   pt»o,l.excepcioncs  quae  perlons.infca,de  excepc. 
aa.ocu       I^oftremo  quzntureircahunclocum,dccoticutfuaftib- 
„!jii  rf-    oum.an  hic  adio  cuni  aliis  a<^ionibus  eoncutrat .''     Et  cer- 
eiomlut  cum  cft  concutrere  pofle.ExempIum  vnum  eft  in  1. 1.  hic.  Si 
""'"'"'    quisfol:icricealegcvcfibireddacur,  fi  indebicura  efle  appa- 
■^  '        feai: ,  hicnegociuraquoddamcontrahicur,atque  ideoexeo 
concracitupoteticagiprzlcripcisinfadumveibis.   Eft  eoim 
coacr^dCu^inicus,  quipcopnam  appcUacionem  non  habec. 
Soletqu.Trianhzccondidioconcurrac  cum  rei  vindicatio- 
^nhie  ne.^Scdtiauddubiumeftnonconcurrcre.    Nam is qui foluit 
tan;hat»  iransteri  dominiumreil"olut«inahuro,licetpcrctrorcmfol- 
\*i<um  U''t-^tqueideodiciturcompecere,quiafcilicctpetitdominiu 
Yti^iinii.  eius  rei  libi  acquiri ':  quod  etiam  obleruatur  in  omoibus  con- 
citione.  didionibus.j. licuaque.de  adtibnibusjlnftitUcis.Ecdeadlio- 
jidl.do-  neinrempropciuseltlocusin  l.dbminus.hic.  vbidiftingui- 
wmtui.    turatidoniiiiiarn  craaslacum  licinaccipicntem  ,  cui  iam  Ib- 
lutio  fidti.  eft,an  non  Ciuvi  li  dominium  cranslacum  lic,qu(i- 
niamfciiicecfolucarcseftabeoquipoteftatem  eius  alienan- 
dshabebar,ccflecceivindicacio,&coropecaccondi^io :  Si 
«Utem  dominium  translacum  non  iit,quia  is  qui  foluit  manlit 
dominLis,compccatreivindi(;aiio.  Ishquidem  quiexperituc 
a(5ti'jne  lu  rem.contendic  le  dominUm  clle.   Q.ui  aucem  ex- 
per  turcondi(^ionieindwbici,petic  dommiumin  (e  cransfer<^ 
ti,qua:prbFedlorepugr.ancialiiut. 


I  N    T  I  T.     VII. 
DE     COxNDICTIONE 
ne  caufa. 


SI- 


Et  de  condi£iione  ex  lege ,  c^Jine  caujk  'veliniufia  cau- 
fa,  Ttt.  IX.hbr.  IV.  Cod. 

V  o  B  V  s  locis  przcipuis  noscompleAcmuc 
hunc  tra(flatumi  QHxritur  enim  jo  primis 
qul iex  caufa dei ur  hxc a(Si:io ,  &  quid  veniat  in 
condemnacionero,quidvepctendum  (ic.  £x 
^'  hisenimintcUigeCnus  ,  quod  ecism  fupra  ad- 
monui ,  difpucansde  cond  (Skioneihdebiii,  qUomodocon- 
cipiendafitformulaincencionisifiquisvelic  expenti  in  iudi- 
cio.HzG  enim  diio  comple(2.i  debccincendoiquidpecenduns 
fitj&cjuaexcaufa. 

^ua  ex  caufa  detur  hac  aSlio. 
C  A  p.     I. 

•f"f  ^c  a(iio  dattit  cum  finecaofaaliquid  datiim  eft^vej^ 
JL  Jj^rajiBUIunLLi  .hfciEcfipe~acci3ic ,  vc  nulia  fupctiorura 
condi(5tionum  competac ,  i.deoque  hzc  maxime  neccfl^.ria 
eft.  NititutaUtemmagnaarquicate,vcdiciturl.fime&  Ti- 
cium .fupr.\,de rebus  crcdir.vbi  aic  lutifconlulc.  Cum aliquid 
adceexpecuniameaperucnic ,  idmihi  reddi  zquum  &  bo- 
num  eft:quo  eciam  calu  mihi  compccic  ha-c  conditario.  Latif- 
SinecM.  (^nieigicurpacechaec  a(StiOiSedquideftfinecaulaaliquidd4- 
1*1'*'  •  jt.?Hocvctbummultismodisintelligitur.  Namaliquando 
intclligitut  cum  ab  initio  nullacaiifa  apparetdaDdi  vclpro- 
tnittendi:aliquan4loaccipitHfcumahquafaicabinicio,fedea 


7fjecauja.  p/^ 

finica  eft,  vel  fecuca  lion  eft.     Sxpe  enim  cauifaiufta  redic  ad 
^aulam  iniuftam,vt  dicit ut ih  l.i.hic.vbi  hzc  etiam  dedaran- 
turexemplis.     ExemplumvnumeftiDl.a.defullooe.  Fullo 
conduxerat  veftimen  ta  laiianda,&  polienda:  hzc  amifla  fuat. 
Coaif^us  iseft  pretium  horum  veftimentorum  loluere  do- 
mino.Deinde  vcftimcntainuenic  dominus:  quzcicur  an  pof- 
ficcondicerc.^Hicdicicurlocum  effc  condi<5tioni.  Narocum 
pofteainueoerit  veftimeota  domious,  quali  fine  canfa  da- 
tum  videcur.     Rc  vcta  enim  fuit  aliqua  iuftacaufa  dandi, 
ledhzciuftacaufarediitad  iniuftam,cuminuentafuntvefti- 
menta.iuftaigicurcaufanoneft  rctinendi.  nam  nihil  refert, 
inquit  Africanus,vtrumne  ab  initio  fine  cauia  quid  datum  fir, 
ancaufapropterquamfitjfecutanonfir.l.nihilrcfecc.hic.  A- 
liaquzdamcxcmpla  repetiunturfub  tit.de  c6ndis5lionefiae 
caufa,inC.Naminl.i.huiufmodiexempIumeft:  Eeo  mu-     j '''  ' 
tuampccuoiamateaccepi.deiDdcnbifo!ui:pecsvcm:hired- 
das  chirographum  mcum:  quzailioaducrfus  ce  competit? 
Condi(Siofioccaufaidcquahicloquimur.  Nulla  eaincaufa 
eft  rctioendz  huius  cautionij.lnitio  quidetn  aliqua  caiiU  eius 
retioendzfuit,  fednunccumlolucaficpftcunia,  ncll.i  caufa 
iuftaeft.Nocanduni^igicuccft.cumquisloluitpecuniamcre- 
ditorifuo,oontantumeum  cogi  poilead  apoihmi  redden- 
daro,  (edeciam  adreddcndum  loftrumentuni ,  &chirogta- 
phum  quod de  ea tc  fcripcum  cft.  Dc apocha  meni.o  .  ft  m  I. 
pecuniz.Cod.de  foluc.&l.ficuc.Cod.dclibera.caul.tedhcc 
iatelligendum  eft ,  fi  inftrumenrum  illud  vel  ch^rcgtaf  hum 
extetinierUmhatUta.  Namfidefiericefleio  rerum  ratura, 
laciseric  fi  iiberecfoluencem  debicorem.l.huiufmodi.  $.  fi  ita. 
infta,  delegat-i.  Simileexemplumeftinl.  vlcim.  huius  tir. 
Cod.quitamcnloclispercinecadcit.dcnonnumferata  pecu- 
nia.quempoftcaexplicabimus.     Egorcnpficbirographurn, 
fperans  fore  vcftatimmihipecuoiamnuCEerares  .-  nonnu- 
merafti.-dacuc  mihi  exccpcio  noo  nutr  cratz  pecu  niz ,  fi  ]  n  ita 
bienniurn aduetfus  me  cxperiaris  ,  &pcras  a  me  peruniam 
quafi  numeracam.    Sed  fi  quis nolic exp': «flarc  dum  adr  ci  fa- 
tius  agac ,  qui  f  otce  caucus  &  aftucus  expettlac  vi  biehnium  c- 
Iabacur,vc  non  pcflic  aducclus  eum  opponi  exceptio  n  on  nu- 
meracxpecuhiz,isquicauttonemfcripficpocetic  ea.i  ifpc:- 
tere  hac a(^ione:quia  iufta  caufa  non  eft ,  eam  caucione  m  i  e- 
X.\aai.lSFecdHmtrar>Jiijfetimptisfiatktum.Dc\\oc&iit\itiHGcn- 
pote dicemus  fub cic.de  oon  numer.pecun. 

Aliudexemplumeftinl.^.Cod.eod.mals  fidei  pbflfitor 
cogicuradreddendosfrudusnoncancum  excarces  ,  fedec- 
iamconfumpcos.Hoceniminterefiincer  bonzfidci  &  'ma- 
Iz  fidci  pofreflTcrem.  Nam  bonz  fidci  pofl^tflbrlucraturfru- 
dlusconluropcos.l.ccrcumcft.C.dereivind.  SediqUaa6tio- 
ncpcceocut.''  Fru(Stus  excances  facile  pctenciirrei  vihdica- 
tione  ;  namieiviodicaciodacurdomtno  aduecfuspoflefTo- 
rem.ftu6lusveroconfumpci,condi«5tione.  Nec  enimpo- 
teftdominusvindicarefru(Au$confumpcos  :  quia  nullum 
cftcorpuscuiusfedominum  diccrcpoflir,  fed  eoscondicer. 
Idem  dicicur in l.aduerfus.C.de ctimi.  cxpil.  hzred.  De pro- 
miffione  aucem  exemplum  eft  in  1.  i.  vc  propter  promiffio- 
hem,& fi  nihil datum fit,locU!> fit conditStioni ,  ficuc  diximus 
infuperionbuscit.  Cautioenimhabccurprodatione  :  & 
ideo  tepetitiobi  locus  efl.  Deinde  quod  dicitat,5/Rf  cnuja, 
itainteiiigcodumeft,nifiturpiscaufaficcx  parce  vcriufque. 
Tuncenimcurpicudo  repetitiohcm  impedic ,  ficucdiximus 
ifub  tic.de  c6ndi(^.ob  turpcm  cauf.Ec  vna  fpecies  eft  in  I.  auii- 
Culo.  hic.  vbitamenturpis  caufanoncft,liceccurpiseffe  vi- 
deacur.Sienim  mulier  quzdcfponfacacft  auunculofuo  do- 
tiscaufaaUquiddederit ,  fi  nullumfecucumfucric  macrirao- 
nium,dacuthsccoOdii^ioad  repecendum  quod  datum  eft, 
(]uafi  nulla  caufa  ab  inicio  fueric  dandi^cum  pccunia  ea,inquk 
i^apiniaQiin  dotenl  cbnuecci nequirec.  Sequicur, 

^Htdpetatur  hac  aSlione. 

C    A    P.       II. 

HAc  3(!iione  rei  darz  reftitucto  pCtitut? ,  Vet  ctiam  pto- 
milfio  :  vc  fi  rancum  promiflum  fit,condicaiur  libcra- 
tio.vtlibercturis  qiiipromifir.     Ergo  condicitur  hatra^Sio- 
neid  quod  darum  eft  vel  promiflum  :  &adiiciendnm  eft,  * 
proquaparccdacum,  velpromiflumeft  ,  piocapsrte  haac 

HHh     } 


aaioncm  corapeterc.J.j.hJc.  Carteraiqu*  ad  hunc  locum 
percinencpoflunt  pericx  fuperioribus  titulis ,  puta  an  refti- 
tuendifiatfruftasanvfun.  Eftenittieademnaturaomniii 
copji<Sionum.  Poftrcmo  hxc  aftio  cum  quibufdam  allis 
condidionibusconcurrit.  Excmplafuntini.i.hic.  Videint 
quafifiDccauradatumcflcjCum  caufa  fccuranoncft  :  crgo 
confiurritcum  condidioDccaufa  daii.  Poteft etiam coDr 
clirrere cum  adionc  boni  fidci.  Excmplunri cft inl.fi  fuUo. 
Narafufiorcpcrtisvcftimcntis  poteft  cx  condufts  agerc  ad 
tcpetendum  prctium  qaod  folnit!,cumvcftimcntaeflenta- 
SiiilTa.Scd  fpecialitcr  damr  fazc  a£lio,ctim  ab  ini  tio  nulla  cau- 
{kdandifuir.-quocafulocusctiam  cft  exceptionidolimali.  1. 
».§.ctrca.infraj,deexcept.doli,  l.cumdeindcbito.infra,  de 
probat.Si  quis  cauerit  fe  aliquid  datutum ,  &  caufam  noB  ex- 
prcftcrit,nulla  cft  promiflio. 

DE    CONDICTIONE  FVRTIVA. 

TIT.  I.   LIB.   XIII.   PANDECT.  ETTIT. 
VIII.    LIB.    iitr.   COB. 

Sjv^^Yj^T?  iEc  condidio  comparata  cft  aductfus  fatcs, 
|i!^o)^  j-  ad  rcpetcndas  res  quae  furto  futrepts  funt. 
I<  quarauiscDim  mulcaralis  adioncs  compara- 
j;  t^  fint  eo  nomine  :  tamen  hxc  adbio  vtilis  & 
_  icccftaria  eft,  vtexiisqusmoxdifturifumus 

peilpicuum  crit.Dcaliis  adlionibus,  cu'ufmodi  eft  aftio  fut- 
ti,tra<ft3turiaaliislocis:de  condidione  furtiua  nunc  vidcn- 
dum  cft.Inprimis  quzrendacftcaufahuius  a6l:ionis,deinde 
qiiid  veniat in haac asftionem.In  omni enira  iudicio (vt frpe 
admonui^hsc  duoinquirendifunr. 

C   A    P.      I. 

jDe  cauja  hum  aciionls. 

DVplcxcaufaefthuiuscondidionis.  Priorcftfurtuitt 
fadlum  abaliquo,  quod  noracn  a^tionis  fatis  indicat. 
Condidio  enim  furtiua  vocatur ,  vidclicct  qua  condicitur id 
quod  furto  (ublatum  eft.  Nifi  cnim  furtum  faftum  fit,Io- 
cus  non  eft  huic  adioni.  Vndequarritur  quid  furcum  fit? 
Eias  definitio  traditut  in  icg.  i  .de  f  urt.&  tit.Inftit.de  obligat. 
quar  cxdeli<i,nafcuD.vbidicitur,furtum  cfle  contrcdatio- 
nem  fraudulofamlucri  facicndigracia  ve!  ipfius  rei,vcl  etiam 
vlus  eius,pofleftionisvc.  Dc  quibufdam  autera  Ipccicbus 
furcihicqua:ritur;  &ali2relinquuntur,quiamagis  adtit.dc 
furcis  pct ciiient: vt  cum  quzricur  dc  co  qui  per  vim  rapuir,  in 
l.fiuemanifeftus.io.§.i.  Isquipcrvimrapuic  rcm  aliquam 
raptor  dicitur,&  aduerfus  cum  prodita  cft  adio  vi  bonorum 
taptorum,dequaextattit.in  Cod.&in  Panded^.  &  inlnfti- 
tur.  Sedisrevcrafurtum  non  facit,imofureimprobioreft, 
vt  dicitur  in  Inftitut.  didto  rit.de  vi  bonor.  rapton  is  quidera 
contre(3:ac  rem  alienam,fed  hOc  plus  facir,quiaper  vira  rapit. 
Quzrituretiam  dccoquircdepofita  velcommodata  vtitut 
aliter quam debear.l.qui furtum.  i  j. Dnbium ron eft  quinis 
cuircs  commodataeft ,  velapudqucmdcpofitaeft,vtcr.'^o 
capofllcfurcutacommictctc.  1.  quirefibi.  &I.quiiunjent3. 
infia,defurcis.Namcumindefinicioncfupra  pefica  dicatur, 
furrum  eire  contrc(5tarionem  fraudulofam  lucrifadcndi  gta- 
tiavelipfiusrci,  vclpoflefllonis  aut  ctiaravfus  ,  &  quilon- 
gius  duxit  equum  commodatum  ,  falrcm  volucrit  lucrari 
vfumeius,  furritcnccut.  Idcmdedepofitario  dicendum,  fi 
re apud  fe depofica ilicer atquc accepic vtatur.  Quatritur ct- 
'n\rx  de  eo  qui  indebitos  nummos  fciens  accepit.  1 


Tranc.  "Dudreni  Comment. 


quoniam, 
iS.hic.     Siquisfciensindcbitosnummosacceperit,futtura       tiu  cfTct  hunc  leruum  cuius  deminium' recefturura  cft ,  fi 


ablata  nonfir.  NamfiqddamjscrfcquaturfureS.&aufc- 
latabeofemfurriuam,  hoccafunohpocerit  locuscfle  huic 
aftioni.-quiahjEcaiSiodaturadrcmrepetendam.  Isautem 
'iamConfecutuscftfcmfuam.-idcoqueaduetfus  futem  raa- 
nifefturatunc  habet  locura  bzcaftio  ,  cura  fur  deprchen- 
fus  eft,fcd  ci rcs  ablata  non  cft.ExempIi  gratiaicum  quis  per- 
fequerctur  furem  ,  videret  autem  fur  fe  apprehenfumiri, 
eiccir  rcm  ,  vclcffudit  vinum  quod  furripuerat ,  ita  vtpof^ 
feflSo  rci  non  fucrir  ad  dominum  reucrfa  cui  fucrarfurrc- 
pta  ,  datur  aductfus  eum  hacc  adbio.  Quid  diceraus  de  co 
cuiusopeantconfilio  fiirtum  fadura  cft  ,  an  aduerfuseum 
dabiturhzcafrio/Hxcquarftiorraftaturin  1.  y.  &  6.  vbidi- 
cunt  lutifconful.  nunquam  hac  adionc  teneri  alium  quam 
qui fiirtum  facit,aut  hzrcdem  zias.StiamJtftirtiteneMtur.  A- 
Aiofurrinontantumdaturaducrfus  cura  qui  furcumfecir, 
fcd  ctiam  aduerfus  eum,cuius  opc  &  confilio  fiirtumfa(ftum 
eft.§.interdum.  dcobligar.quzcx  AtWGt.  aafcun.  inlnftir. 
cuius  vctus  hzc  erat  formula :  Ope,  eon/tlio  tMefHrtnm  ejfefx- 
RnmAtt.  Sedhzc  condidtio  furtiua  non  datur  aduerius  e- 
um  cuius  ope  &  confilio  furtum  fadum  cft ,  licet  zStlo  furti 
detHr.A(Stiocnimfurridiffettabhaca<5tione.Nama(ftiofur- 
ti  datur  aduerfus  furcm  Vel  aducrfus  cura  cuius  ope  &  confi- 
lio  furtum  faftum  eft  ad  poenam  dupli  vcl  quadrupli:hzcau- 
teraa(ftioaduerfusfurcmfcu  hzredem  eiusadrcmquzfut- 
to  ablata  eft  rcpctendam. 

Altera  caufahuius  a(flioniscft,dominiumexpartea(5lo- 
ris.  Namoporceceumquiagic  eflc  dominum  eius  rciquz 
rurrepcacft.inl.  i.  hic.  &hocetiamdifFert  a^aiofurriacon- 
di(Stioncfurtiua.  AAiocnimfurri  compcriteciameicuius 
intcreft,etiamfid*minusrein»nfit.  Hzcveroa^aio  eiran- 
tum  qui  dominus  cft.  Ergo  fi  quis  apud  mc  dcpofuerit  rem 
(uam  ,  &quiscamfurripuerit ,  non  dabitur  mihi  condi^aio 
furtiua,fcda(aiofutti.  Hincconfequcns  eft,fi  quis  rcm  alic* 
nauerit,euracondiccrenon  poflfcpoftalienarionem.  lcg.  fi- 
toc.§.pcnult.hic.  DominifaBo.  Siis  cuircsfurrcptaeft,cura 
dominuseiusefrct,dcindeeiusreifa(flofuo  dominium  ami- 
ferit,nonpotcriteamcondicete.  Namfoli  domino,  vtdi- 
xirauSjCompetit  hzc  condiftio.  Ergo  qui  dcfiircfledomi- 
nu$,nonpoteftcondiccre.  Indeetiam  fequitur,  fi  penden- 
teiudicioataor  dominus  cfrcdelierit^abfoluendcmcflc  rc- 
aminhociudicio.I.fifcruus.14.  Dominus  fcruifurrcprilc- 
gauit  (sum  tcftaracnt»fub  condirionc  poft  mottcm  teftato- 
ris,hzresanreqHamcxrirerit  condirie  ,  poccft  feruum  con- 
dicere  a  fure,quia  adhuc  cius  raanfir  dominus.  Verura  qui- 
dcm  cftrc^aa  via  dominiura  reilcgatZQb  eo  qui  lcgauit  ad 
legatariumtranfire.  I.aTirio.  infra,defurri$.  Icaramcn  Ci 
purc  lcgatum  fit.  Nam  fi  fub  conditionc ,  n(sn  tranfir  do- 
miniumadlcgararium  ,nifi  cxiftentc  conditione  :  quodfi 
lit6  pendcntc  &  conteftata  conditio  exriterit  reus  abfolui- 
tur.  Ego  dixiquomodo  hoc  accipicndum  in  I.  fi  mulier. 
infra,  folute  matrimonio.  Hzrcs  cnim  antc  condicionis 
euentumiushabctagcndi :  quiaeftdominusrci.  Siigitur 
litcconteftata ,  &  pcndcnte  iadicie,  iusciuspcrimatur.quia 
extitit  conditio,  fub^jualegatus  erat  feruui ,  domfnus  cfle 
dcnait,&rcas  abfoluicur.  Quidfifententiafcquaturants 
conditionis  eueBtura,*  quodnara  futunira  cft  iudicis  oflS- 
cium?  Dicesquodcondcmnabitad  zftimarionemferui.  At 
hoc  non  conucait  tationi ,  vt  incatur  ferui  zftimatio ,  & 
qaanri  feruuscft ,  tantum  ci  adiudicctur,  quoniara  doai- 
niuflsferui  rcccfllurura  eftabco ,  fifortc  conditio  exritcrit.* 
ideoquc  lulianus  dicit  infpicicndura  cfle  quanci  alius  cmptu- 


facic ,  icemque  is  qui  fimulat  fe  creditorcm  cfTe  cum  non 
fjt.l.falfus.  44.  inprincip.infra,  defurt.  contre(5larenira 
rcmalienaminuicodomino.  Excmpligcacia.-  Siquiscui- 
piampecuniamactulerir ,  &aliquisfimulet  fibiamiflamef> 
fe,furcum  facir.  Inhisigituromnibuscafibus,&hisfimili- 
b'i«'ocusefthuica(Sioni,  quiare  vcrafurtumfic,  &furcum 
huius  a(ftionis  eaufa  eft.  Nihil  aucem  referc  an  furcum  ma- 
nifeftumfic,annonfit,vtdiciturinl.io.hic.  Quidfitfurtura 
roanifcftum  ,  vclnonmanifeftum  ,  tra(!iatutfubtit.  deob- 
lig.quzcxdehift.nafcun.Inftit.&in  rit.de  furc.fF.&C.Mul- 
tum  t3menrefcrr,vrdicicurineademlegc,an  manifeftusfut 
ka  deprehenins  fic ,  vt  poflefEo  fit  ab  eo  ablata ,  an  vete 


cxtiterit  condirio.  Proptcr  hanc  condi^aioncm  nerao  rara 
faciic.empruruseflet,quam  fi  cracrct  fine  hac  condi^aionci 
Emit  cnim  alcara,  vt  ita  dicanr.  non  crgo  daranabiturhee 
caf  u  fur  ad  zftimarioncm  fcroi.  Igitur  vt  huic  a(ftioni  locns 
fit,oportctcumquiagcrc  vult.dorainnra  cfle  rei  furrcpc** 
Sedquidfihabcar  iusaliquodrcalc  ,  vr  ios  pignoris ,  anp»- 
texitagcfc  haca^aionc'  Hzc qu«ftie tra^aatur  in  l.&ideo. 
ii.§.vltira.vbiait  Vlpianus  hanc  certieoHdtBioneaSHrMrrt^. 
quibus  vetbis  figaificat  hanc  a^aioncm  noa  dari  ,  vtpore 
quz  c«mpetat  foli  domino.  Nam  qui  pignus  habct,donu- 
nusnoneft,  licetiushabeatinrera  :  fedtamcnquiaipfius 
intcreftproptcriuspignotii,  idco  poteritincerticoodicere. 

Coodi- 


In  Tit.  T>e  cofii.f^.fpiHlUA. 


!>^9 


ttmJiSi»  Gdndiftio  incert!  gcner«Iis  a^io  eft,  ficut  certi  condidlio:  id- 

"'"^'     eoqoe  vt  ccrti  eondidlio  datur  ex  omni  cauia  i  ex  qua  ccrtum 

***       pecitor : l(ic  &  inccrticondi(9:iocxomnicaufa,ex  quaincer- 

tatn  petitur:veiuti cum  petitur id  quod  intcrcft.l.ccrci  condi- 

ftie.rup  ;de rcb.cred.  £t  hadtenus  quidem  >  quibus  ex  caufis 

kxcaAio  detur:  nunc  videndum  eft, 

c  A  p.   li. 

^uid  -venut  in  hanc  dSfionem,  (jr  in  con~ 
demnamnenf. 

Ertam  eft  rem  ipfam  futtiuam  peti  bac  a<%ionc,8c  in  cS^ 
deianationem  venire.I.7.§.  i  .hic.in  qua  docet  Vlpianu? 
diftcrentiam  inter  adionem  furci  &  Cbndidion  em  furtiuatn^ 
CondiAioncenimfurtiuaper{equimurrera,quz  futto  Atb- 
lata«ft:a<^ioncverofurti  posnamdupli  vclquadrupliiitavt 
▼naadlioalteramnon  perimat :  cum  diuerfz  res  petanturhis 
«ftionibus.Si  cnim  ad  eandcm  rem  pertinerenr,  vna  per  alte- 
ram  tolleretur  <  vndc  dicitur  in  eadcm  1. 7.  $.  vlt.  banc  adio- 
Dcmr«iperfecutotiamc(re.  Inter  vuigares  diuiliones  aiftio- 
oaro,rab  tic.de  ad.in  Inftitnt.  hzc  re^tcur  quod  alix  pdc  na- 
lesfint,aliaerei  perfccucoriz.  Qui  autem  agitcondi^ione 
furtiua , perfequitur rem quz futrepta  eftjOonpdenam: ipik 
igituttesfurrcptaincondemnationevcnit.  QupdicainteUi- 
gendum  etiam  eft,vt  detur  res.  Is  cnim  qui  agit  condi^ione 
furtiua,petit  rem  furreptam  fibi  dati.  quod  tamen  mirum  iri< 
detur :  quia  hoc  cft  contra  natutam  condidlionum,  qua;  func 
a6tionesin  petfooam.§.appellamus.  de  i(k.  in  Inftitut.  Nam 
•dione  in  per(onam  experimur  contra  eum,qui  obligatus  eft 
•d  dandum  vel  facicndum.  Adione  in  rem  pctimus  deciara- 
ri dominium  rei efle  noftrum,nec  conrendimus eum,aduer- 
fus  quem  agimus,nobis  elle  obligatum  ad  dandum  vel  facien- 
dum  ex  aliquo  contraiflu,vcI  maieficio.  Sedob  neceftitateta 
receptum  eft  contra  communem.rationem,  vtquiagichac 
•dione,pecac  fibidatirem.idque  odioftjrum,vcpluribuja- 
£lionibusteneantur.$.ncicaque.deadi:.  Namaliasnemopo- 
tcft  condicere  rem  ruam.l.  vlti.  fupra  vfufr.quemadm.cauca. 
id eftjita  petete , Si paret eum dare eportere,  Nam  ei  qUi domi- 
nus  cftjdari  nen  poteft.  Dare  enim  eft  dominium  transfcrrei 
Dcindehacadione  petunturfru^usj&aliz  accelC6nes  na- 
turales.l.intefurtiua.8.§.vlt.  Cumisquiagithaca£tionepe- 
tat  quod  fuum  eft:idque  muito  magis  in  bac  a6tione,qu3m  ia 
aliis  condi&ionibuSjin  quibus  idtantum  petimus quod ali- 
quando  noftrumfuir.  Peticuceciam  haca^ionequod3(^o- 
tis  incet  eft  rem  fibi  futreptam  non  elTe ,  non  tancum  ptoptcr 
Itntrtji  (lamnum,fedeciampropcerlucrum.l.}.  hic.  Intetefteenim 
mt/lmm  noftrum dicitur quod nobis  abeft,vellucrari  dciinimus.I.fi 
'  commifla.icfr.rcmrat.hab.  Quzritur.iifpccicsnouaconfe- 

Aalicexrefurrepca,an  veniacinhanc  iOixontta  >  Hzcqtix- 
ftio  tradaturinl.cxargento.iir.  Quidarafarripuicnobisar- 
gentum,deindevafaquzdamcxeoconfecit:poflumuSnec6- 
dicere  ea  vafafQuzftionera  facit,quod  videor  codicete  aliud 
quam  quod  mihi  furreptum  eft.  Nulla cnim  vafa  mihi farrc- 
pta  funtifcd  tantum  argentum.hic  tamcn  dicit  Paulus,  pocu- 
lafaAacxmeoatgcnto.mecondicetepofle.  Etin  kaclpede 
tien  eft  magna  dubitatio:Nam  pocula  manent  domini,ex  cu- 
his  argento  confe^ta  funt^fecundum  diftin(%ioaera,qux  tra- 
diturinl.adce.§.cutn  quis.inf.de  acquir.ret.dotn.Cutn  eniin 
exaliquamareriafpeciesnouacoBficiturj  fi  ea  fpecies  poftlt 
reaerti  ad  rudem  tnaceriam,eias  Ipeciei  dtiminus  eft  ^  qtii  do- 
furtiuM  tainus  erat eius  materiz.  Sed hic  quzritur,fi  resfurciua perie» 
jts  cum  lif^anfitlocushuiccondiftieni  ?  Mouet  quzftionem,quod 
ptiit,im  jgjpgjgnjptaicddiaonpoccft^hocautem  iudicioagitur,  vt 
i  '<■»»-  iesreddatur:nihilominus  tamcn  dicitur  huic  iudiciolocnm 
diOunk  efle.l.in  re furtiua.S.hic.Licet  cnim  res futtiua reddi non pof' 
fit,foIuiturtamcnzftimatio:ficut  dicimuscumquis  perfti- 
pulationem  promifitr8naliquam,&poft  moram debicoril 
cei  illaperimicur,cunc  non  Iiberacucreus,fed  perpecua  eft  ad- 
iietfus  eum  adio  &  obligacio.  I.  fi  ex  legaci .  I.  fi  fetuum.  §.  (e- 
quicut.infra,devetb.obligac.pecicurenimzftiraaciorei.  Ac 
far  femper  cft  in  mora.  1.  in  re  fattiua.&  I.  vlti.  hic :  ergo  &  ab 
eo  peti  2  ftinlatio  poteft.  Is  qui  promifit  rem  aliquam  per  fti- 
paIationem,noBdicicurferapetmotamfacere:  quia  aecefla" 


riacftintcrpcllacio,  did.l.fiexlisgaci  caUra.Scl.mora.infr.de 
vfiir.Nec  fufficic  cantum  intcrpcllatio.fed  &  alia  multa  nccef- 
lariafuntadconftituendumdebitorcm  in  mora,vtdicitu«-in 
Lfcicndutn.&inl.mora.infr.  devlur.  quodfecus  eft  infare, 
etiam  abiquc interpellatione.Simile  eft  quod  dicitur  in  1. iqui 
furcum.i  <J.  h:c.  In  hoc  contraftu  przftatur  fortuitus  cafus.in 
aliisculpatantum.  Quoquo igicur  cafu  pcrieiricresfurrcpta, 
furtenebitur  hac  adtione  ad  zftimationcm: ficUtisquipto- 
mific ,  &  iBtcrpellatus  non  fbluit ,  przftat  peritulum ,  u  res  .  ^ 
pofteaihterierit.  Sed  quiritur  cuius  temporis  habcnda  fit^^^^n'' 
ratio in  hac zftimationeineunda,an  eius qUo tes eft furrepca,  m»m  t» 
anquoiudicatur?HzcquzftiotrataaturitiI.)ntefurtiua.§,  haf-aaie- 
I.  Quomodohiclocus  accipcndus  fic  docuimusadl.  vJDum.  >"^ /"*"', 
fupra,dereb.credic.  Improbaui  eorum{entcntiam,quipara-  **""'*' 
bantin  adlionc  wutui,  &  aliis  cendi^aionibus  fpei^anduni 
eflctempus,  quo  res  plurimifuit.  Erdixividcndumeire,an 
ftatus  rci  mutatus  fit :  vt  fi  res  fafta  fit,  aut  pteciofior,  aut  de- 
terior,hoccaiufequendum  fit.quod  diciturinl.j.decondiift. 
tritic.  GumauEemftatunonmutato  rescreuit  vcl  decteuir, 
'  fequendumGtquoddicituiin  l.vinum.Iniquumefteum.qui 
tem  aliquam  debet,reddedo  rem ,  quz  decerior  fada  eft  poft 
nioram,liberari:idem  diccndum  eft  de  fure  quod  1.  j.  infra,dc 
condift.critic.qui  locus  oftendit  hanc  a6lionem,ab  aliiscon- 
di(3:ionibusnonefl!efcparandam,  vt  Alciatus  putat.  Exem- 
plumeftinl.exargcnto.hic.  Siinfans  lurrcptus  adoleuerirJ 
Nondubiuraeft,quin  eotemporequofurrcptus  cft.mininii 
fueritprbtii.  Siigituradoleuitinfans,&fic  faftuseftprecio- 
nor^raiitatulquc  cftftatusrei,  cuiustempotishabcbiturra- 
tio?Spe(5l;abi(nuseempusquo  res  fa(ftaeftpreciofior,&ha. 
bebitur  ratio  temporis  conderanationis:fed  de  his  plenius  di- 
ximus  fub  tit.de rcbus  ctcditis,in  interpretatipne  d.I.vinum: 
fupra.Fur  ergo  repetempta.quz  farto  ablata  eft,  tcnetur  hac 
a(^ioncad  eftimationem  rci  ptoptcr  moram  fu3m:fedhoc 
cftincclligendum.nifi  anteinteritumrei  morara  fnam  purga- 
uerit.I.parui.hic.Fur  moram  purgat  ofFerendo  rem  fnrtiuam 
dominotSi  enira  pbculecic  rcm  fucciuam  domino ,  &  per  do- 
rainumftctcricquoroinus  eahi  reciperet,dicitur  mora  furis 
purgaca  efl^e,  adeo  vc  fi  perieric  res  poft  eam  oblationem,  noU 
teneatuc  ad  zftimationem  qusfi  poft  motam  eius  perietiti 
Nam hac oblatione  purgata  omnino eft  motafuris. 

Alia  eft  rat  io  purgandz  morz ,  fi  itia  obli^atio  in  aliam  no-f, 
uationis  caufam  traasferatur.ditfl.I.parui.  Hac  tmm  tatione 
tollitut  omm*s  obligatio  qua  tenebatuc,idcoquc  etiammor& 
purgatur.  Igituradconftituendumeum  in  raotajneceflaria 
icticinterpcllacio:&fianteinterpe]lationemre5peiierit,npa 
tenebitur.  Nee  me  moHttprefens  homofuerityvecne.  Ego  i  d  de-, 
darauiin  interpretatione  l.fcite  debemus.  §..  vlt.  &  l.eum  q  ui 
ita.§.vlt.infra,de  vetb.obligat.Dicimus  ftipulatioaem  f  ,lain 
nonpurgaremoram,nifianimonouandifa(ft3fuerit.  Opor- 
tctrcmprzfentem  efle.  Namfiftipulatioihcerucncric  iTum 
resprzfcnsenet,etfinullanouatio  fa(5I:a  fucrit,tamer.pro- 
^tet  reiprsfentiam  putgatur  mora.l.qui  dccem.§.  i .  de  fciur. 
oed bac prxfentia opus  non  eft , cum  nouatio  hHi  e(i.  Ic^eih 
dicitur in  1.2;  Cod.  eod.  vbi dicitur  periculum  rei  furtiuz  pet- 
tinetead  furem  anteoblacionem.  IgiturfiFurobtulericrem 
domino,non  atnplius  eft  eiiis  periculum  rei  furcius  poft  eam 
obiacionem.  P*fttemus  locus  cft, 

c  A  p.  iii. 

Cmt^ctntra^mdeturhieca&is. 

HVic  qazftioni  lei:  his,quai  iam'dixt(Aus,faciIe  eft  refpdli- 
dereihauc  a^ianemdaridomiiio  retfurtiuz  aduerfus 
furem.daturetiamhzrcdidoraini.l.  io.§. Vltim. hic.&l.fe- 
quen.  Sed ntec lcgatarius  ficuc  dominus poteft rcm  futtinarts 
condicerc ,  fic  etia.ffl  hzres.  Sed  quid  fi  plare^  rem  furat  i 
fintfhzc  quzftio  traiftatur  in  L  i .  G.  cod.fabtili  ratione  vice- 
tur  nemioem  eerum  Ccneri.quia  cum  fimui  plures  furtun^ 
fecerinc ,  non  potcft  dici  aliquem  ex  illis  furcum  fecifle ,  u- 
men  dicicur  omnes  teBcri,&  conucniencur  in  folidum.  Qui(S 
aucem,fi  vnus.foluericdomino,  an  czcetilibecencuc  ?  lutif 
confulcus  diftinguic  inl.  i.  &  aic,Si  ad^um  fic  a(5lione  furcti 
cd  paenara  dopli  vel  qaadtupli ,  folutionem  vnias  alcetunst 

HHh     4 


p2® 


Franc.  Dttsrem  (ommenh 


ronliberare,fedfir.grilo$rencriadp<rnaminfolidum.  Sive-  Idem&quoricsdabiiamusdenomineadlioBis.l.i.decftiail 
ro  adum  fir  condidione  furriua  ad  reperendam  remfurri-  ■.  adt.Ergo  hodienoncftnecenc  nomcnadionis.quacxperi- 
U5m,&  vmis  (oIuerir,aliiomnesliberantur.Quiriruranb^c  mur.cxprimcre.  Sedquid  opuscrar(dicetaliquis)adtionem 
a6liocontrahiredesdetur?Etdiciturinl.  fiprofurto.§.vlti.  prsfcripris  verbisinduccre,  cum  condidio  ex  lege  fufficiat, 
dari  adacrfus  hiredem  furis :  quia  hxc  adlio  rei  perfecucoria  aut ^lis  condi^lioncs  i  At plaerunquc  ex  alia  parte  iuris  nafci- 
cft.  QaidfihxresfueritinfaQS.furiofusautpupillus.antene-  rui:obligatioiquodiuslexnoncft,§.conftat.Inftit.deiur.nac. 
bitut/^hicquiftiorraftarurinl.i.hic.vbidiciturhosomnes  gent.  &ciuil.  iriquctuncadioneprarfcriptisin  fadum  ver- 
teneri.  Etgohacadioneteneturvnuspropter  perronamal-  bisneceflarioagitur.  Huiuscondidionisexemplumeftmlu 
terias.quipropterfurtumafcfa^Slum  tenerinonpoflet.  Ait  Cod.eo.  Cumconueniuntur  a  fifco  antctcmpusdcbitores 
cnmilurifconlultus.  QaamHucumiiiaginonpeffit.  Nonpo-  alicuius,putafiex  ptimipilari  adminiftratione  quisteneatut 
teftagicontrapupiilumautfuriofum ,  led  poterit  agiadticr-  proptervtiIitatemfifci,contrararioncmiuriscomraunispo- 
fusrutoremvelcuratorcm.  Qupmodohi  tencanturhabetis  teftantetcmpusafifcoconueniri.  Eftigiturquoddamgenus 
inl.  9.  hic.  Tencntur  haredes  furis  pro  parte  haerediraria,      bbligationisnouum,ideoqueexlegeagenduaieft.Regulati- 

tet  enim  anre  tempus  debitores  non  conueuiuntur.  §.  plus 
auteni.  Inftitur.  de  a£t.  Pluspeterei$dicitur,quiantetem- 
puspetit.  Qujdamdcbitor  cftfifciexprimipilariadminiftra- 
tione  ( deprimipile  cxtat tit.  lib.i i.C.  Priraipilus autero  ctit  Primipi 
c«aturio,qui  curam  habebatannohiinter  milites  diuiden- ^■*'^*"'f. 
{usdominum,  velfifiliusfamiliasfurripuerit,  an  derur  sdkio      d«,&caufa  prim  pilarisnialca  priuilegia  habct)  fikusomni-  ^'^'^  * 
aduerfus  patrem  ?  De  feruo  eft  qua:ftio  in  1. 4.  &  in  l.quod ab      bus  credi  oribus  pr«pohitar eci ira  caufr  doris.  I.4.  m  quibus  ^^'''' 
alio.i5.detiliof4miliashabetisinl.4.&  l.pen.  Dcniqueh^c      'caufpign.tacitecbntr.&atitc-enpus  cog-tur  foluere.  H>  Q^tti. 
actiocumplcr  (quealiis  adionibus  concurrit.dc  quibusinl.      dic  noseodcmiurevcimur  in  qiacftjribiisb-lli,q'ii,  6  veti  '"  *'*' 
fiorofarto.  Aiisa<ftionesproditxruntaduerfusfurem,ve-      fiut.qusex  Vegerolegi-nus.&aliisfiniilib  js.fintpriiiiplli, 
luu  rci  vindicatio ,  qui  datur  tanquam  domino  aduerfus  pof-      dc  quibus  hic  Ibquimus  quia  raanuii  ^orum  vsrfabatur  in  an 


non  pto  eo  quod  ad  fingulos  peruenir.quod  notandum  eft  ia 
hacadlione.  Nam  cumalias  agiturcxmaleficio,dicimushz- 
redescenedinquanrumadeos  peruenic,ttt.Cod.  ex  delidt. 
dcfundl.  &c.  Et  diciur  hxc  condi^aio  cJctraordinaria  adio 
elfe.Si  letuus  {urripuetic,qua:ritur,an  detur  h«c  a(fJio  aduer- 


feflorem.  Daiur etian» adio  ad  oih.bendum  domino,&ei 
caiusintereft.l.j.adexhibcndura.  Concurriceciamcumhac 
aftone  adio  firti  qua  perfequimur  poenam  dupli  velqua- 
drupli.  d.l  fi  pro  f  irto.  &  vna  adbio  alteram  non  perimit,&  fi 
dccilnm  fitprofurco,nihiIominusrcs  condicipoterit.d.l.fi 
profaico. 


*pud 
franc») 

7«/. 


AD    TIT.     VIII.    LIB.     IIII. 
Et    TIT.     II.     LIB.     XIIL 

P  A  N  D  E  C  T* 


COD. 


DE     CONDICtlONE    EX     LEGE. 

NTERCondidioncsdequibusdJl&tcre  capi- 
?^  inus,numerarur condidlio  ex lcge:cur autem  ex 
^  j^  "ke^  lcgedicatur,&quadocompecat,docethicPau- 
cf^^  W^^  '"^*  ^'^'■'*  "P'^'^*  audores  modis  oranibosftu- 
^BSfciig^duerunt,  necuidceflecatftiosduetfuseum, qui 
obfgacus  fic.idcoque  propofita:  erant  olim  devnoquoque 
negocioadiones ,  &nomen  cuiufque  aflioiiis  exptimf  ba- 
tur agendo  in  iudicio.  Id  ego  docui ,  &  mulcis audiof iraiibus 
probauiininterpretacionel.iurifgencium.fF.dcpad.Nomen 
&  titulus  aftionis  exprimebatur ,  vcluti  ex  empto ,  ex  ftipula- 
tione,exteftamento'i&c.  Vndedubitabacut  cum  noua  le- 
ge  obligitio  erac  introdudla  ,  nec  expreflum  erat  ea  lege 
quo  geneie  aiSioiiis  vccndum  elTec ,  &  qu«  adio  expriroi  de- 
bi. tecagendo.,  hic  Paulus  iic  ex  i:  g;  agendum  cflT: :  fi  quis  gi- 
ruragu.cx  !t.-^amcaco,quiar;s  aliquatcftamenrolcgjtatft, 
irapropterobligationen.cjaxnoftralege  indu(5tacft,agctex 
lege.Exe.Tiplurr.  eftia l.fi poftulaucrit  27  §.vltim.cum I.  leq. 
fF.ad  leg.Iul.de  aduLCutr.dcferuiseius,quiadultcriumcom- 
mifit , quzftio  habcrur  ir. cau^a adulterii ,  fi  ferui perierint  in 
tormemis,&  poftea  forte  recs  abfolutus  fueiit,'  eus  tunc  po- 
teft  condiccre  aftimaiioncm  fcruorum.  Hoc  autcm  genus 
obl  gationisinducitur  l-geluliadcadulc.     Quiiiturigitur, 


noTianailicibjs  diftribucnda.  videcetic.  C.dcprimip.hb.  11 
Siigicurisi  quidebicor  eftfifciex  primipilaricaufa,  non  ha- 
bcat  vndc  foluac.debitor  eius  potcrit  conueniri  a  fifco:&  fin- 
gulare  hoc  eciameft,  quodance  diem  conuenitur,  &tene- 
tur  rcpra:fcatare,id  cft,prxfenti  dicfoluere,quod  in  diera  de- 
bcbat.  £ft,vtdixi,hoc  iusfingulareinfifco,quodvalde  no- 
tandum  eft ,  quia  alias  fifcus  non  eft  potiot  hominibus  priua- 
tisinhacre.l.itemveniunr.f.inpciuarotuiB.depetit.hsrcd. 
Sed  camen  plcrique  cafus  iure  cxprefli  funt ,  in  quibus  potioc 
caufa  cft  fifci,quam  priuatorum  hominum ,  ncc  vticar  fifcui 
lureptiuatorum. 

AI)    Tlf.    III.    LIB.    XIII. 

P  A  N  D  E  C  T. 

DE    CONDICTIONE    TRITICIARlAi 

Go  iamadmonui  prrcipuumfuifleleg^sUtiJrutn 
Rumanorumftudmm,  nequisvllaaa.onedcfi- 
cerccur  aduerfuscum,  querii  iure  obligii^m  ha- 
berec :  &ideovarias  adrioQumformulasexcogi- 
,q,.iojsq'jisadaer(usdebitoremfuumexpcrirc.'ur,qaia 
fine  <  erta  formula  olim  non  potcrac  agi.  Vnde  condidtio  c  er- 
ci  ihucnta  eft,qu2  competic  cx  on.ni  caufj^cx  qua  ctrtnm  pc- 
titur :  p«ta  fi  quis  promifcrit  centum.  hV.x  aurem  res ,  qui 
inccrtarfunt.aliaataibnepetuntur.cuiufmodiefthiccondi- 
6tio  triticiaria,qu2abaudlore  m  hividcturnomen  babcU,  Triticn,^ 

fiueisfueiitpri(or,fiutfortcminori  vraitBitcoluisifratres'^''*'»^'* 
enim  minorcs  omnes  res  prxccr  pecuniam  numeratam  fi-*"''' 
ciieacciptunc :  pccuniam  aucem  numeratam  tlon  accipiunr, 
nifiquiseisdedciic.  Cumigiturvultquispctere  pecuniam 
mdtuam,  dubiumnoncft,  quinfufficiatccrticond.ftio.ni- 
hil  enim  certius  cft  pccunia  numerata.  Pccunii  fcmpcr  eft 
certasftim3tio,l.nummis.dcinlitemiuran.     Nummisde- 


di/ls. 


quomodo  pececut  iftimatio  horiim  fcrroriim  ?  hic  dicirut       pofitis  non  nccelfarium  eftiurare  in  litcm  dc  co,  quod  in- 
condidlionecxlfge.  Aliudcxemplumadduci  poteftex  vuU       teifuit,  quiapecuni2namcrac.-Efempcr  eft  ccrca  a;ftirnario. 

Rcs  camen  aiiae  peci  etiam  polfunt  certi  condidione  i  qu» 
ccrtxfunrjvc  fufidasTufcuianus.l.cercum.fF.  dcrcb.  cred. 
&l.vbiautem.fF.deverb.obligar.hicaucem  fignificat  omnc 
gcnus  rcrum  poffc  peci  hac  coiidiftione  pi^tet  pecuniam  nu- 
meratam,  quianullarcscft  przcerpecuniain^quinonreci- 
piacincercitudinem.     Has  omnes  res  quarum  excmpla  hic 


garikgfi.  fiquis  argencum.infia,dedonac.  Expadocon- 
ucnco,quod  donacioniscaufa  faAumeft.nafcicurobligatio, 
quamuis  alias  expafto  non  nafcacur.  Si  quiscrgo  vcli.  agere 
&cxprimerea(5kionisnomen,quomoduei  3gendumerit?Ex 
lcgc  &  conftitu.ione  luftiniani,  qua  hicobligatioindufta 
eft.  Scdhodie(vcdocuiind.l.iuti(gcniiam.)nonelt  necclTc 


cxprimete  ncmen  adion  s  sgendo,  imo  fufiicit  exponere      adducurttur,  pcflumus  petcrc  condiAione  tiiriciaria,  quia 
negotiuiii,vrgeftumeft,ideft,agerepra:fciiptisinid, qucd       aliquandoinccrrxeflcpo/Iauf.    Exempligratia, '/^fW4;</^«» 


fadkumcft.verbis.  Adlioprarlci.pnsvcibis  noncftnomen 
proptium  a£tic«)is  alicuius,  (cdquoticsdeficit  adlio,  id  rft, 
nontcn  proprium  a(Sionis,qtiia  contra6tus,  ex  quo  foriesgi- 
mus,niillam  pri  priam  appellaiioDcm  habet,tunc  pra?(cri- 
ptisinfadiUHi  veibis  agimus.l.  i.x.&  j.deprxfciipt.vethis. 


fuampir  hay.c  uBionem»emepeut.\\^hnm3\t,Hemn\cai.itm 
fuampcteie  poirehac3(Sionc,quiainpc!(o  .'anicft.  Atnc- 
mo  potcft  i:a  rem  fuam  petere,  Siparet  tedare  n-.hi  onot- 
tere  :  nitura  cnim  adtionis  in  perfonam  eft,  vr  tompctat 
ad  dandum  vcl  facicndum  aducifuseum,  qui  obl  g^tus  cft. 

Qjjo- 


Jn^h.^Deohlig.  ^aSfiomk 


CJuomo^o  auten fictipotrft,vtis q  lid.nninuS cft,petac  rcm 
fibidad ?  Nam iaic eft d;>miniam  cra  isfcrtc in  accipientcrn. 
Siauccmquisagarcoutra  furem.inodium  ciusreceptumeft 
hoCgenusagcndi.J.fitita^uc.dcaia.  Inftit.  Dominuspoceft 
coudiccre  fundurn,Viicledeifftiiscft:quod  fi  dominusnon 
erat,poteritcondicercpoflsftionem.Simileexemplumeftin 
l.indebiti.&§.aummi.fF.decondi(ft.indebit.  Ec  hocgenus 
agendivocaturinforo  fimple  fhifinel  Gailis.Qujd  autera  ve- 
niatinhancadlioncm,  &cuius  tcmporishabendaficratioin 
xftimationeineunda,  doccturinl.  }.&4.requentibu5,qu2£ 
accuraceintcrprecatusiumiiil.vinum.dereb.lcred. 

A  D    T  I  T.    X.    L  I  B.     I  i  il.     C  O  D. 
DE     OBLIGATIONIBVS     ET 

ACTI0NIBV5. 

HVic  titulo  fimilis  eft  in  digcftis,qucm  alias  futn  interpre- 
ratus,&  ideo  paucrs  cScaxo  aliquos  locos  Ibic  p&rcumn). 
Prinus  igitur  locnscrit 

De  vi  ^  effeSiu  ohtigittionii  &  tiliitnls. 

C   A   P.      I. 

VIs  &  cffeftus  obligationis  Zc  a<Aionis  ^tis  oftenditut  a 
luftiniano in § .  i.Inftic.de adlio.  Vim-enim  adlionis  dc- 
clarat cflc ,  vt  pcrrcquamur  per  iudiccm  qiiod  nobis  dcbetot: 
quibusvetbis  admonemur  neminS  fibiius  diccrepofrcpro- 
priaaudoricatcl.extat.  deco  quodmecuscauia.&l.ncgan- 
tes.hic.Vi armata dcbitor,qui ncgal  fe  debcre  ad foluendum, 
noneftcogendus:quia  fcruanduseftotdo  iuris,&rerpicicn- 
dum  cft in  iudicio  quod  nobis  debetut :  ita  vt  fi  condemnatus 
fuetitreuSiCompcUaturad  folaendumiutisremediis.in  d.  1. 
cxtat.dicitur  cum  ius  crediti  amiccere  >  qui  ius  fibi  proptia au- 
(^oritate  dicit.  idem  1.  fi  quis  i  n  tantam.  i.  non  cft  fi  ngulis.  de 
rcg.iur.hocitaconftitatum  cft,ne  fitlocus  veteridiAo  Ennii 
poetx.  Atquecxhocapparctiquamfitalienaaratione  Lon- 
gobardorum  lcx  de  m«nomachia,id  eft,de  fingulari  certami- 
jie.quialiquandovfitatafaicinGallianoftra.vtinpletifque 
cau  fis  non  iuf  e ,  fed  armis  contendecetur:quia  hoc  lerum  eft 
&  batbarum. 

c  A  p   li. 

Fin'uobligationii  &  ASiionU. 

Flnis  obligationis  &  adionis  eft,vt  quis  confequ»tHr,quod 
fibi  debetut,id  eft,vt  detur  vel  fiat.  Vnde  dicitur  in  I.ob  zs 
alienutn.hic.  nos  nonpoflecogeredebitorem.vtnobisfer- 
uiat.fi  fotrs  foluendo  non  fit.Senfus  autem  loci  eft.Olim  de- 
bitores,qai  foluendo  non  etant ,  in  fcfuitutem  dabantur  cre- 
ditoribus,&  eis  addiceb3ntur,donec  a:re  alieno  fe  liberaflenr, 
&  diccbantur  addiditii.vt  t  cfert  Fab.lib.y.c^  .&  Liuius  lib.z. 
&  %.  Hoc feruitutisgenus  fublatum  eft  a  luftiniano  bac  con- 
ftitutione.  Igicur  dtrbitorcogendus  noncftferuirccreditori, 
quodfoluedononfit:aliisenim  remcdiis  crcditor  vcipoteft. 
Qui  hinc  coiligunt ,  non  poflc  quenquam  fe  obligarc  ad  car- 
cecem.vt  hadie  fit.bftehdunt  fenon  perccpiflTe  fcnfum  huius 
loci,&  capit.cx  teicriptd.dc  itueiu.  Non  enim  hoc  feruire  cft, 
quod  quis  in  carcetefit.  PrastercaobligatiofequitUtpctfoni 
oblig  uam,nec  ab  ca  tecedit jl.adionum.hic.&  l.ylti.§ .  vlt.  dc 
concrabempt.l.Titio  centura.de  cond.&  demonft.  huius  rei 
exemplafuntfubboctit.vnumeftinl.}.  Siis  quilocauitdo- 
roum  aliquati,mibi  debeat.non  poflum  aduerfus  eius  condu- 
£lorem  3gere,vel  aduetfus  coIonum,quattiui$  ob  rem  iudica- 
tam  veniamusaliquando  adpehfioues  fauiufmodi.  I.a  Diud 
Pio.dcreiudi.  Sedfifatisfecctitlocatoticui  debebat.perquE 
iniuricfum  cft eum  coueniri.  Aliud exemplum  eft  in  I.niitiia. 
1  i.eo.Quidam  mutuam  pecuniara  dedit  colonis  quibiifdam, 
eo  nomine  vult  agcte  aductfus  dominum  colonorum,hoc 
ptztextu  quod  przfentcs  erat procuratores  domini,cum  pe* 
cu nia  nametata  eft :  quiricur  an  agere  pofllit.  hic dicitut  non 
pofle;  Noa  enim  qui ptzfens  cft,  confcntic,imo  ne  obligare 
quidcm  dominum  fuu:^  potcrunt  procuratotcs ,  nifi  eisrue- 
ritmandatumabco.Aliudexcmplumeftinl.peo.Egotibido 
ccntum  mutua  jcu  ex  ea  pecunia  protidps  cmifti  meicS ,  quat- 
titurancgopoflimabco,quiitepecaiiitM  tcccpit  ptdixiet. 


ce,eampecupi3mrepetcre?DicJtbrndn|^odcMaiti  illenbn 
eft mibi obl:giri>s,(cd tuad  eam  pecuniam reddedara cxma* 
tuo.  A<5^iomut;iipetfonal{seft,nccvindicatiohic  locumha- 
bctepotefljquiu  datur  dom"no:i$autemqui  mutuampecb- 
nam dcdit  dominus cfle 'defiit. Adio in rcm fcquitur rcm & 
pofl^;fiorcm.l.£d>ionum.h'c.huiufmodiefta<5tiohypotheca- 
riijdequaaliquilocifunt.velutiinl.aduerfus.  &l.vlc.  Siquis 
pto  pecunia  numerata  rem  fuara  mihi  obligaucrit  iure  pigno- 
iiijhacobligationcresrcJhitenetur.J.pignoris.depignur.Pi- 
gDorisperfecuricinremcft.  Ergo  fi  cui  raucuani  pctuniam 
dederim , & is  mihi tem fuam obligaucrit , daplcx rvihi daiuc 
3ftioaducrfuseumidatura(itiomutuiinperfonam,datureria 
adio hypothecatia , quz  datur  aduerfus  eum , qui  rpm  pcfE- 
dct.veladuerfusquemcnnqsalium  pqfrefloreai&decenfoic 
tei.  Hicnotadumcft,cumcuicompciitdup]exaC>'o,eled  o- 
ncm  habere ,  ita  vt  fi  malit ptius  conucnire  deb>;of  em  qusm 

Jofleflorem pignoris,vel e conuerlojei lrt)etnm fit kciind'  m 
aiiCConftitutionem.Sedtamcn  hocemendatunieft  'oucl- 
]aconftitutione4.eiufdemIuftinianidefideinftrun).qu.>fta- 
tuit  luftinianus ,  vt  prius  excutiatur  dtbitor  principalu,q  'lam 
pcrueniatur  ad  cxtraneos  pofTcflbres^quia  debitore  excufio,(i 
farte  dcptehenfus  fuerit  non  eflrefoluendo ,  petuenicrut  ad 
poflcflorcs,tanquam bzc  adio  fit  fubfidiatia.  Sed  iuie  quod 
repctitur  in  Codiccluftiniani  datur  elcftio  ctediiori,vrhic 
dicitur.IdcminI.diftia<flis.i4.&I.petfecutionis.24.depigrr. 
Tollitur  autem  hzc  adio  przfcriptione,vt  hic  dicitur,&  i.fi  \ 
cteditore  .Sed  quantitempotis  ptzfcriptione  lolliMir  ai^lo 
typothccaria?longo  tcmpore  tollirur.vt  hic  dicitur.  Longura 
t^mpus  eft  dccem  annoruminterprzfentes,&V'gintiiDter 
abfentes.  1. 1.  &  I.  fiaduerfus  dcbitotetn.  de  przicript.  longi 
temp.  Cutn  quis  pofTedit  i em  cum  titulo  &  bona  Hde ,  huic 
przfciiptionilocuseft.  Quidfinectitulum  hjbeatnecborS 
£dem?Submouebitur  tantum  agens  hac  ai^ione  prf  (ctiptio- 
netriginta  vel  quadraginta  annorum :  fed  fi  ag^iur  sdrctiu» 
debitorem  ipfum  ,qui  poffidet  rcs  p'gnoratss,tunt  locus  - nk 
ptafctiptioniqua(}raginraanrorun).  Si  verc  d  'ertuse.^t.a- 
neosreipigiotatzpoflcfloics.igatut,  locus«.iC  pt<£lctipcio^ 
ni  ttiginta  annoruim 

c  A  p.  iii. 

t)e  offcio  iudictiinaSiionibtu^qux  ex  eontraBunafcuntuf^ 

Hlcdiciturbonam  fidem  confidcrandamefleiiidici  in  c6- 
raftibtu&ad^ionibus.l.  4.ideft,doliadmiffiba1>et  x 
ratio  l.pto  focio.NulIus  enim  eft  contra£irus,nulIa  aiftiu  (^iia 
uis  fttiai  iuris  fit,in  quo  dolus  non  vindicetur  pet  iudirem,&; 
ia  (juo  non  babeaturbons  fidei  ratio.non  tameti  idco  dicen- 
dumeftorancsaiJlioncsbonzfidcieflc.  NamhzfolMm  di- 
cuntoi  bonz  hdei  cfle,inquibusoi)mptztorcniniu'^  ciunt 
cohftitaebatiaddebat,£Ar/?if^oM<«.I^.tba:  iFic^ilcactm  i'id'ci 
arcdacoidfequiiniudicandojquod  vidcrer  bonifi^-  .ori- 
uchire.§.inbonifidei.deaAionib.propr"r.;nlat'flin..  A  hz-^ 
tutfacultasiudici  illisvCTbis.  IddocecCiCCiiolrb.  j.dt  rHc„ 
DixipIeniusdeearcadLiunfgenriuni.depa^.&iacomutao 
deiniitetniuran. 

C  A   P.     IIII. 
De  mandata  aSftone. 

GVm  ego  rc  procuratorem  facio  in  rcftli4lftii2fif  itnr  fr  |- 
dariaiiio.HuiusreiexcmpIafuntinl.i.i.tf. &7  h  ex- 
empla  funrmandatzaftionis,idcft,noitiitiisverid'ri./^ '  qha- 
do  nomen  vcndiruf,aIiquandoin  folutu  datut,ant  in  dcrtem^ 
&fpecicsvaacftobferuacicne'digtiainI.i.dedo!oiQu<man- 
dauirmihia6^{onemfuam,&dcccfiirance,quamlisconiefta^ 
ta  efl!et :  quztitut,an  co  tnortuo  cgo  pofBm  agere  illa  caione 
mibi  mandata?Subtilitas  iutis  non  viderur  pdt!,Vt  poft  tnorrg 
eiuSagaturreintegra.Mandatumcnimreintegramorteml- 
dantisfinituf.l.mandatum.C.  mandati.hicresitjc^gra  eft  lis 
centeftatanoncft.^ergovidcturaginonpofTe.  fed  lamcn  tic 
dicitiitagipofleaftioncvtili.His  vetbisfignifi;3t,q'ia  •'iui<fi 
fummuraiusinfpici3mus,noncompc(atadiod<reiSt<i,iamen 
ptoptcr  Vtilitatem  agi  pofle.Et  huic  fimile  itft,  qUorl  di.irut  in 
l.illam.33.  C.dedonat.vbifitmcntioprocur.vtoris,a'>im.  r- 
tuus  eftante ,  quam  lis  conteftata  eifct.  QuibuPam  .^ide* 
tui:  quia  liit  conteftata  non  efletihzrfcdeiaprokcurai,oiurioa 


-<>lt 


Fr4nc.  ^uarent  (pmment, 

pofle  in  rem  fuam  agcrc:ibitamendicitureamfubtilitatcm      fcrtur.  Ergo  fummahorumtitulorumeft,exaIteriusobIIg«r 

negligendam  cne,&  propter  vtilitatcm  agi  poffc.  Sed  hic  lo-      tione  altcrum  non  teneri.  Sed  de  quibufdam  perfonis  potc- 

'^  ^  ^    ^  ~    '°        ■        .••        tatprobabiliter  dubitari,vtputadevxore&manto,deieruo 

&  dominojde  patre  &  fiiio.de  liberto  &  patrono,  atque  ideo 
adiuniSli  funt  hi  fequentes  tltutL  Videamus  ordine  de huiut 
niodiperfonis,ac  primum 


negligendamclie,&propter  ^  _  _ 

cus  pcrtinet  ad  tit.de  hircd.aaion.Poftreraus  locus  huius  «■ 
luli  eft, 

^upmodo  tollatur  ohligatio. 
C  A  P.     V. 

H/Ec  quxftio  traftatur  in  l.ficuti  hic.  Varii  funt  modi  tol- 
lendarumobligationum,  dcquibus  extattitulusin  In- 
ftitut.quib.  mod.toll.  oblfgat.  fede3tantumattingam,quo- 
rumhicficmetio.ind.l.ficut.Cumduorumconfenfuobliga- 
tiocontradlaeft-,  vriiusdiflenfu  diflolui  non  poteft.  namia 
initio liberum  fuit  contraherc,  aut  non  contrahcre.fcd  bbli- 
gationccontraaalibcrumampliusDoneftvnicontrahentiii 


De  vxore  c^marito. 

VXor  non  poteft  conueneri  pro  marito.Si  maritus  fit  ali- 
cuiobligatus,  exea  obligationenon  tenetur  vxor,  fcd 
maritus  tantum.poteft  id  accipi ,  vt  in  l.i.ctfi  vxor  pro  marito 
interuenit  propter  Scnatufconfultum  VcUcianum  :  quiafi 
mulier,  qus  pro  aliointerceffit,  conucniatur.iuuaturcxce- 
ptione  Senatufconfulti  Velleiani.  Mulier  quaedam  vercba- 


ab  cbligatione  recedere  fine  alterius  confenfu.  Hic tradatur      tur ,  ne  ex contradu mariti  fui  conueniretur :  quxrebatur,an 


quiftio  dc  mandato,  dcpofi  to ,  &  focietatc  .-red  de  his  omni 
bus  dicemus  fub  f  uis  titulis.  Mandatum  morte  mandantis  (ol- 
uitur:  foiiUs  cnim  voluntatemandahtisrcuocari  potefl.  1.  fi 
idem.  hic.  &  cumquismortuuseft,defiiflevelledicitur. 


AD    TIT.    XI. 
VT     A  C  TIONE  S 

BVS       ET       CONTRA 

inctptaut, 


LIB.    IIII.     COD 
ET     AB     H^REDI- 


Hi££B.ES£S 

1 


NE 


is  contrddlus  valerct  ?  Impcrator  refpondet  eam  fruftra  qua- 
rere,an  is  contradus  vaieat,qui  cum  marito  habitus  cft.Nam 
etfi  valeat  is  contrafbus,  qui  cum  marito  initus  eft,  tamen 
non  poteft  teneri  proptcr  maritum.In  I.idem  dicitur.Ob  ma- 
riti  culpam  bona  mulieris  fuerant  occupata,  &  poflefl-  a  fiico 
pcr  rationalem ,  id  eft,  procuratorem  fifci  ( is  enim  dicitur  t  a- 
tionaIisfubtitul.dcoffic.procurat.Cxfatis)muIier,cumdeea 
re  confulcret  Im  peratorem ,  is  refjsondit ,  Si  mulier  probaue- 
xit  res ,  qua;  a  fifco  occupatx  funt ,  dominii  fui  efle ,  &  ex  fuo 
patrimcnio,  ratiohalera  ius  publicutn  fecuturum.  Sedcur 
mulier  cogitur  probareres  in  dominio fuo efle, & fuas cfTe? 
quiamaritustencbatur,  &rcisvxoriispoflldcbat,  quasoccu* 
pauerat  fifcus:&ideo  cogitur  mulier  probare  fuas  cflc  j  &  ^o- 
cerefuidominiiefrc.  Hxclexvulgoadducifolctinfubhafta- 
tionibus.  narefi  quis  veIitfeopponerc,neccfrceft,vtdocea( 
eas  tes  fui  dominii  efle ,  fi  is  quorum  bona  capta  funt  ea  poffi» 
debat.  hicigiturnotandum  cft  mulieremccgi  probare.  lut 
fubltcHm.  lurcpubliconontenetur  vxorcx  obiigatione  ma- 
riti.  Rcpcritur  tamencafus  exceptus,&cftiusfingulareinl. 
ratis.Cod.inquibuscauf.  pignus  tacite  cbntrahit.  Cumma- 
ritus  ex  piimipilari  adminiftrationc  tcnetur,  tunc  etiam  in 
fiibfidiumbonamulierisdotiliacapi  poflbntafiico.  Egofu- 
jpradocuiquisfitprimipilus.Idquefinon  fufficiautbonama- 
riti  qui  primipilus  eft.Hoc ius fingulare  eft  &  fpeciale:ficut  fi.* 
fcushabctmultafingularia,  &pr2ter  fifcumillalprimipilatis 
adminiftratib.  Nam  quod  debctur fifco  ex  piimipilari  cauia^ 
mulco  plura  habet  fingularia  priuilegia,  quam  quod  fifcale 
eft,&  quod  fifcb  debetur.  Vxor igitur  pro  marito  non  tene- 
tur,rec  poteft  conueniti ,  fed  tantum  maritus  ex  obligaiione 
fua.  Hxc tamen  apud nos  non  vfquequaque  obferuantur,  & 
^rxcipue  in  his  prouinciis,  qux  moribus  magis  rcguntur, 
quam  iureRomano,vt  ferefatpcrtotamGalliam.Interma- 
ritum  &  vxoremfitquxdam  communicatiobonorumqiib- 
rundam ,  &  raobilium ,  &  eorum,  qus  acquiruntur  confian- 
tematrimonio,  ctfi  resfoli  finr.  Pixtereacommuiiicantur 
bbIigationescontra(5):xtamantematrimoniumi  quam  pcfl 
matrimonium  contradlum,  ita  vt  poffit  maritus  conueni- 
ri  pro  vxore,&  vxor  pro  roaritb.  Scdnbs  deiure  Rcmanoi 
tantum  hic  Ioquiii«ur,nonde  moribus.  Ego  aliquandoad- 
monui  banc  focictatem  nbn  cflc  iuris  Romani ,  quamuis 
eliquandovxcrdicaturfocia  efH  mariti,  vtihl.  i.rer.aroor. 
&1.  aducifus.  Ccd.dccrim.  expil.hxred.  Non  cnim  eftibi 
talis  focictas,  qualis  reccpta  ell  iurcGallico.ita  enim  com. 
tnunicantut  tes  intcr  virum  &vxorem,vtfcpaiarinohpo(^ 
finr.  Secuhdo  maritus  non  tenetur  provxore,  ficuthccv- 
korpromarito,  vtdiciturinl.  ^.hic.  Sicutvxot  nbopotefi 
conuehiri  prb  marito,  ita  nec  matitus  pro  vxbri:  conueoH 
tipbterit.  Sed  hoc  intercft  inter  vtrunque,quod  etfi  vx6c 
nominatim  fe  adftrinxeritpro  marito,&  interceflerit,hba 
poteft  conueniri :  maritus  autem  fi  fe  obligaucrit  pro  vxo- 
rc,tenetur,vtdiciturin  lcg.  3.  quoniam  SenatBfconfuItufai 
VeIIeiahumvetuit,ncmulier  intercedatptoalio  :  fedhihil 
I  c  quoque  tltulus  pertinet  ad  obligationcs  &       V^tat  maritum  obligaii  pro  alio ,  piro  quo  interccffit.  Tertioj 


I  c  titulus  pertinet  ad  obligationes  &a<£lioncs. 

Olim  dubiumfuit.anadioncspoffent  incipe- 
?  reabhxrcdibus,autaduerfus  hxredcs.  Vete- 
I  rescredebant  id  fieri  non  pofle:quodperfpici 
«rr-^.a^-~=.  poteftinhacfpecie.  Exeroplum  eft,quo  vti- 
tiKluftinianusin§.  poftmortem.Inftitution.deinutilib.fti- 
polat.quoinloco  refertur  etiamhscconftitutio.  Stipulora 
te  mihi  dari  poft  mortcm  mcam  mortub  me :  quacrebat  ur,an 
ex  eo  contraftu  poflet  meus  hxrcsagerc.  fcredtbant  hxrcdcs 
nullam  adioncm  habere.  V  idebatur  cnim  abfurdom  ba:rcdi 
excontradu  defundi  adtionem  acquiri,qus  nunquamipfi 
defundocompctiiflet.nam  cuquisftipulatuifibi  pcftiT>or- 
rcm  fuara  dari ,  nulla  ei acquiritui  obligatio  ex  hac  ftipulat io- 
ne.  Qui  fieri  ergo  poteft,vt  pcft  mortcm  eius  acquiratur  ob- 
ligatio  hxredi;ObIigationcs  enim  hxreditarix  iransfciuh- 
tur  in  bxredem,  qua:  coeperunt  competcre  dcfunfti.  antc 
mcrtera  titulo  de  haercd.afticn.atqui  hxc  nunquam  corope- 
tiitdefundlrc.  Sed  tamen  luftinianusftatuithancobfgatid- 
nemincipere  ab  hxredepo(re,ideft,ccmpetercpoflebaie- 
di,qus  niinquam  dcfundlc  ccmpetiit ,  vt  incipiat  ctia  tn  cb«- 
tra  hxredes.  Exempli  gratia,fi  quis  mihi  daie  piomiff iit  pof? 
moftemfuam,  isquandiuviuit,nontenetur,fcdtamfr  bx- 
rcspoftmortemciustenetur.  Subtilitasiuris,q'.i«  vctcres 
mouebat,nbn  vidcbatur  hoc pcrmittcre:fcd  luftinian us  cxi- 
ftimauit  potiorem  cfTe  voluntatcm  conttahentiiim  quani 
fubtilitatem.  Dabis  mihi poft  moitem  meam  vel  tuam.tunc 
contiacaus  dicitur  effe  compofitus  poft  moricm  vel  pro- 
mifloriSjVelftipuIatoris.Eft  eadem  conftitutio  in  l.fcrupulo- 
fam.  de  contrahen.  ftipulat.  videte§.  poft  monero.  deleg; 
Inftitut.&J.  poft  moitcm.de  inutil.ftipulat.  Nos  aLitm 
pro  corarouni  hominum  vtihtate  recepimus  conftiiuiio- 
nero,quahocreccptumeft,d.I.fcrupulofam.  Hic  auiemtft 
locus  communis de intcrptctatione  voluntatis ,  proptet fub- 
tilitatem  vetbcrura  voluntas  contrahentiuM  impediii  noii 
debet. 

AD    TIT.    XII.    EOD. 

MARITO.    VEL 


V  X  O  R     PRO 

MARITVS        PRO       VXORE, 

materprofilio  conue- 
niatur. 


VEL 


J  ad:iones,&  piascipue  ad  cfFc(aum  obligatie- 
I  nis.  Diximusenimfupra,hunc  cffe  cfFedum 
]\  obligationis ,  vt  is,cum quo  contradla  cft  obli- 
^:^^^  gatio,teneatur,aliusautemBontcneatur.  Ob- 
Iigatiofcquuurpeifonam,nec  abeaperfona  in  aliam  trans-- 


hic  dicitur ,  matrcm  pro  filio conucniri  non  pofle.qucd  ccl- 
ligitur  tam  ex  1.  4.  quam  ex  ipfa  infcriptione.  roatres  igittii: 
ex  perfona  filiorum  fuorum  non  pbffuot  conucniri  aut  in^ 
terpellari.  Quarto  pater  ncn  poteft  conucniripro  fiIio,vt 
dicctutiacit.  icqucn. 

AD 


AD    TIT. 


In  Tit.O^efiliHSfropAtre,  ^c, 
X 1 1 1.     E  O  D. 


NE    FILIVS     PRO     PATRE,     VEL     P  A- 

TBR     PRO     FILIO     EMANCIPaTO,     VBL     II- 

bertfuprtpatrono ,  velfirtttu  pr*  domi- 
no  conHentAtur. 

Xe  MPLVM  ellinl.i.&  3.  hicFilluseman- 

cipacus  accepic  mutaam  pecuniam,  cercum 

cft  eo  nominepacrcm  conueniri  nonpoflc, 

&in  infcripiione  fic  mencio  iiliiemancipaci: 

(1  autem  filius  (itin  paccis  poccftace,  mukz 

adiones  comparacx  fuQC  iure  prxcorio  aduccrus  pacrem, 

quamuis  nulla  awlio  aduerfus  cura  iure  ciuili  decur.   Datuc 

caimadiioquodiuflu,Gfi]iusiu(Ta  pacriscontraxcric.  Dacuc 

aftiode  peculio,  quacenusellinpeculio.  Dacuradiioinili- 

toria,fiiiliuspacrisinftitorfuerit.  Dacuradliodein  lemvec- 

lo.fiquidexconcradtufiliiin  rem  pacrisverfumfit.  Dequi- 

bus  omnibus  dicemus fub  tit.de  eo  qui  in aliena poteft.  Adeo 

verumeft,patremnonteneriexcontra6lufilii,  vt  fi  folueric 

per  errorcm,  illudrepeterc  poflit  audtoritate  prarfidis  pro- 

uinciac.  Simile cft  quod dicicuc in  I.3 .  filius  nominatus eft de- 

curio,patreeumnonnominance,pacer  proeonon  conueni- 

etuc,fi  quid  male  geflerit  fiiius  in  eo  decurionatu.  Hac  pcrti- 

nec  l.quocies.ff.ad  municip.&  cit.iib.  1  o.Cod.  de  fiiiisfjm.&; 

qucmadmodum pater  pro  eis  ten.Sedde  hac obl  gatione  nos 

plura  di^urifum  isiiibtit.de  coquiinalien.poteft.  Quinto 

filiusnontcneturpropatre,ficutnecpaterprofilio.I.z.&  5. 

Ef go  notandum  cft , nec  viuo patrc.nec  mortuo  filium  pofle 

propatreeonncniri,  nifieihj?res  extiteritfilius,  vt  dicemus 

iobtit.dchxred.avb.Sedponamusfiliumnonextitiire  hzre- 

dempatri,nonp3tericcanqiiam  filius  conueniri,  qaiafilius 

pro  patre  non  tenetur.  Excipituc  tamen  vnus  cafus,  in  l.cum 

cxfola.  Cod.diprimipilo.lib.  1  2.  exprimipilari  adminiftra- 

tione  patris  filius  tenecur.ecfi  pacri  hires  non  exticeric.  quod 

mirabilecft.&durum  cflcvidetur,fedhichabe  urratiopub- 

Iic«vtilitaci$mig'squainpriuacorum.d.l.cume!c  fola.often- 

dicapercefiliu  ncxaliacaufa  non  ceneri  pro  parrc,  quamex 

primipilariadrainiftratione,  ficurSc  boaadocalia  vxoristc- 

ncntur.     Wsc  omnia  diligentec  obfecuanda  fjnt,  quoniam 

mocibusnoftrisobferuanturin  hisquzftoc  busbelli.  Sexto 

nec  libercus  pro  pacrono  tenetut.vt  leruus  pro  domino.  l.vlr. 

nieliuslegendumeflet/<^m>Wy?r/«<.Exhisautcraomnibus 

colligendam  eft,ex  contradtu  vnius  alceram  non  teneri.  HdC 

percinet  nouaconftitutioluftiniani,  quiadfcrib'tutfabtir. 

ne  vxor  pro  marito,  &  eft  Nouel.f  z.vbi  luftinianus  vecat  pi- 

iefigu»-  gQorationcm  fieti,quam  Reprefaliam  dicant  batbaci  dodiio- 

<ttio»e,  rcs,5cmarqu3m,de  quacciam  cxtatrefponfuminiurepon- 

''""-     tificioin  cap.de  iniutiis&dam.dato.  Hjctamenpignoratio 

1'f''-'*   hodieapud  nos  vficataeft  aducrfuscxtraneos ,  obleruatacec- 

,„t_       tatorma&diplomatejmpetratoapnncipe.  Opottetinpn- 

usftgt.}.  ;iiiscum,qui  vultimpctrarchuiufmodi  diploma  a  ptincipe, 

■tttous    probarc fc conqacftum cflc de  iniuria fibi  illata apud  princi- 

momodtt  pgj^ jm magiftrarum  extcanei ,  qui  iniuciam  intulit ,  vt potc 

«r  '-^'    Angli,  ncc  pocuifle  ab  eis  impetrafle,  vt  ius  fibi  diceretur: 

luatenus  q^o J  poftquam  coaftiteritprincipieumfruftra  conqucftum 

efl;  apod  magiftratum  extcdnei,tunc  pecmictituceipigno- 

ra  ionr.vti,  ideft,  vtpignorct  &  apprchendat  res  extcanei. 

N  Jtandiimtanr.ceft  terum  pignocationem  tantum  hic  con- 

cedi,  non  pecfonarum,  qaae  apud  Gricosollm  vficacafuit, 

r  '.xvocatuc«v/))4M)4'«  Deindealiudquoqueobrcruaturhu- 

mi  aceibicatis  vitandz  caufa.     Is  qui  prchendit  resalienaSj 

acb:onemccderecogitucfibicompetcntemei,  cui  ces  lubla- 

rzfuntaduerfusdebitocem.  Hzcautcm  pignocatio  maxime 

prohibita  eft  aduerfus  ftudiofos  &  fcholafticos ,  idquc  Fride- 

rici  .^nobarbi  conftitutione,  qux  adfcribi  etiam  foict  in  Co- 

dicibus  quibufdam  fub  hoc  tic.  vulgo  dicicur  autb.  Habita. 

quz  in  gratiamftudiofocum  fac^a  cft,  cumptimumipfura 

'vxt  Romanum  doccci  ccEpit.  Nemo  tam  auddx.  Altecum 

eft,  quod  a  Friderico  ftaiatum  eft  in  graciam  ftudioforum 

adolefccncum.  Si  quis  litem  fupec  aliquo  negotio  mouere  ve- 

lit  fcbola  ftico ,  hoc  capite  continetur  ptiuilegiutn  foci.  Nam 

contingcbat  aliquaado  ftudiofos  pcopter coatcouetfias,quae 

ab  aliis  moucbantur ,  alio  auocati.  Prplpexit  vtcunque huic 

incommodo  Fridtricus*  data  fcholafticis  optione  iudicura. 


cuiushicfitmcntio.  Hlcrenomtius  anriquutn  :  hoceoiia 
icibuecunt  etiam  lurifconfulci,  vtdixiininterpretationchu- 
ius  loci  fuperiori  anno.Dat  igitut  eis  optioncm.vt  eli^nt  do- 
ftorcm ,  quem  fibi  zquiorem  focc  duxcrinc.  Hodic  confer- 
uacoccsinhoruralocum  fucccflerunr.  Addunrvulgo  &ccr- 
ti'im  hacconfticucione  concincri.fcholafticos  ad  vciSigal  fol- 
uendum  (quodnosPedagiumvocamus)  noncencri.Idcolli- 

Junc  ex  his  vcrbis ,  Ft  ad  ioca,m  tjuibw  Itterarum  txercentur 
ndta,tam  ipjtijuam  eerttm  nuncii  veniant ,  ^  in  eitfecure  ha- 
^«^«r.Aiunchzcverbanonpoflealitecintelligi.Sedhocpcc- 
mittituc  cuiuis,  vt  poflic  fccurehibitafc.  SpectaUdtUatone. 
Qujcaamhicfpecialisdileaioeft.jPrzfatiocft  vfque  adhzc 
verba,«4<rf^//wr,&abhisincipitdi(pofitio,&duocontinet, 
quorum  vnum  przcipuum  cft ,  de  illa  exadionc  illicita.  O- 
ftendit  autcm  hac  ptzfatione  curhicconftitucritde  pigoo- 
ratione&cxaiaionc  :  idaicfeconftituerc,vt  poflTencfecure 
habitare.  nihil  adhuc  ftatuit.  Hoc  henefieium ,  id  cft ,  benefi- 
cium  quod  fequituc.  Nam  nonpoflent  fccutchabitarc,nifi 
prohibercturcainiuciofaexadVio.fedtatncnvuIgocccepcum, 
(vci  &  cegiis  confticucionibus  continctur)  vt  fcholafticiim- 
muncs  fint  ab  his  vedtigalibus. 


CanfirZ 

UMtoret 

friuilt- 

giorum 

fcho/afii. 

ttrum. 


Seheta^ 
fiici/i 
*ie3igit' 
iiius  M««l 


AD    TIT, 
AN    SERVVS 

POST       MANYMISSIONEM 

ttntatur. 


XIIII.    EOD. 
EX     SVO     FACTO 


taunet. 


etiilum. 


X  iara  didis  cicca  cfFeiftum  obligationis&a- 
ftionis  ,  conftat  cx  obligacionc  vnius  alium 
nonconueniri  :  quodadeovcrum  eft,  vtne 
fctuus  quidcm  manumiflus  poflTit  conueniri 
_  'cxeoquodgeflitinferuitutc.  Aliuscnimho- 
mo  eit ,  noa  idem.  1.  qui  res.  §.  arcam.fF.  de folut.  Huc  perti- 
net  l.quod  quis.de  regul.iuris. y«ff</  ^«a»  dumferutts  eft , <y*>, 
proficereliberofaao  non  poteH.  hodocum  habec  tamincon- 
traau,  quam  in  quafi  contradlu.  I.cumqui.fF.dcneg.geft. 
Exempla funt ift  l.z,  1.  fi  vt  allegas. Idcm  diccndum  eft dc fta- 
tulibero.  1.  i.  hic.  Statulibcreft.quiftatucamhabet  manu- 
iniflionera.  leg.  i.  de  ftatulib.  Statuliber  adhuc  (cruus  cft, 
donec  vencrit  dics  libertatis.  Hzc  fuperior  regula  incclli- 
gcnda  eft  cum  quibufdam  exccptionibus.  Vna  eft  in  1, 5 .  Spe- 
cicsfimiliseftinl.clcganter.  §.fcruus.ff.  dcdolo.  Sccunda 
cxceptiocft ,  nifi  quod  geftum  eft  in  fcruituce ,  connexum 
fit cum  co  quod  geflic  in  libertats ,  adeo  vt  racio  feparari  noa 
poffic.l.eum  a<auna.&l.feq.deneg.gcft.  Quzhataenusdi- 
ximus.intelligendafunt  de  contraaa  &  quafi  contradu. 
Quxtitur,  anpoftmanumiflionemtcncaturdedcliao  ?  Et 
dicitur  in  leg.4.  conueniripofle,  quia  noxacaputfequitur, 
1.  tuccla.  de  cap.  rainu.  hoceftincelligcndum,nifi  dcliquc- 
ricferuus  aduetfus  dorainum.  Nam  hoc  cafu  nec  hberfa- 
ftus  quidem  tcnetur.  Nam  dominus  cum  domi  potuit  coer- 
cere.  1.  ferui  &filii.  defurt.  hucpcrtinct  tit.  Cod.dcemen- 
dat.fcru.  Huic fententiz  videtur aduerfacil.quod  ab alio.de 
condid.  furtiua.  Scddicendumcft  condi<aioncm  furtiuam 
extraordinarium  efle  aciionis  genui,  &  ex  quafi contradu 
oriri,  quamuis caufacondidionisfurtiuz fit  futtum , tamea 
hzc  condidlio  furtiua  cxtraordinaria  &  fingularia  quzdam 
habet  ptzcepta. 

AD     TIT.    XV.    EOD. 

QVANDO     FISCVS     VEL     PRIVA- 

TYl    DEBITORIS    SVI    DEBITOR.ES 

conuinirepojfit  vel  debeat. 

lc  titalusportinetadeun  locum ,  de  obliga- 
tionibus,  &aAionibus,in  quoquzrir.ur,an 
cx  obligadonc  vnius  alter  tcneatur.  Vnde 
quzritur ,  an  pofliim  debitorem  debitcris  m  ei 
conucnire.  Inhacquzftionc  diftinguirur  fi- 
fcus  a  priuatis  hominibus.  Fifcus  conuenirc  poceft  debito- 
rcsdebitoris  fui,  &fiappareatrcosprincipales  idoncos  noa 
cflcl.  4.fedexprimercdebct  dcbicorem  fuum  inopem  cfle, 
nccfolucndoeflc-  Hucpcrtinctl.  }.J.raulta.dciurcfifci.fc4 


5)14 

&1.  j.hic.  vbiquarrirur  an  priuatus pefllt  conucnirc  debite- 
rcm  debitoiis  fui.Et  dicendum cft  duabus ex  caulis  licerc pri- 
uato  conueniie  dcbitorem  fui  debicoris,  propterexecutio- 
nem  iudicaci  :quo  [>ei  tinet  l.a  Diuo  Pio.ff.de  re  iud.&  l.i.hic. 
l.miles.§.  vlr.d'.  rc  iud.  Fifcus  non  expe<Slat  codemnationem, 
vci  diem,  vcl  conclitioaem,fi  fortc  debeatur  fub  condidlione, 
vel  in  diem,  fedftatim  ^gerepoteft  adueifus  debirorcmfui 
dcbitoris.Secundus  cafuseft.cumnomendaturocftinfolu- 
tum.l.vlc.hic.Sedqu2Utur,quaa<5Honepoflimagereaduer- 
fus  debicorem  mei  debicoris?Et  ccrtum  cft  mepoflc  agerc 
tanquam  procuratorem  in  rcm  mcam  conftirutum  viili  a- 
dione.  Sednihilrefert.anquisdireda.anvtili  expeiiatur.l. 
adlio.de  ncg.geft. 

AD     TIT.    XVI.    EOD. 
DE  HyEREDITARIIS   ACTIONIBVS. 

MNEsadionesauttransferunturadhxrcdes, 
aut  non  transferuntur.  tit.  Inftit.  dc  perp.  & 
cemp.a(S.§.nonautcm.Adiohircditariacft, 
qus  tranfit  in  harrcdes.  Sed  notandum  cft, 
etiairi  aftfonem  hxreditariam  dici,qu2  non 
eft  ccepta  a  defuncfto ,  kd  ab  bxrcde  incipit ,  1. 
hasredirariumff.dcHjon.aur.iud.poftid.  Dehocdiximasfijp. 
ttt.  vt  a6lio.  ab  ha:red.  Adio  igicur  ex  contradu  defunili 
rranfit  in  h^rcdem.idquc  cx  lege  1 1  .tabularum.l.vlc.hic.Qui 
fucccditinrem  vc  kg^tarius.non  fucceditin  iusficuthires. 
Singularis  fuccellor  eft,  qui  fuccedit  in  rem  aliquam.  1.  flumi- 
miiv.ff. dc  dam. infec.  Ergonondaturadioaducrfusdebi- 
torcshiredic3rioscreditori,(edaduerfushiredeD:stancum.l. 
3.  hic.  Perionalem  adionem  dicic :  quia  bypothecaria  poteft 
coir.pcteie,fi  quid  poflldeant  legaiatii,vc  mulierquxtaci- 
tam  hy po: hcc.i  habec  in  bonis  mariti,  poteft  aduerfus  quem- 
cunque  poflcflori  m  bonorum  mariti  (ui  in  hypothecai  ia  ex- 
periri.  Quirricurjquid  fi  pupiUus  fi>  haeres  defun(fli.l.4.hic.& 
dicicur  non  differri  exadiontm  dcbiti  quodpupillusfithz- 
res.nificxcauiaCaibonianiedidi.  Pricerea  qu2ritur,quid 
fi  plures  fint  hjeredeiPhicqjsftio  traiSlatur  in  l.z.Sir.guli  h(j- 
rcdes  non  renencur  infclidum ,  fcd prt  portionibus  haErcdi- 
tatiis. !.  1 .  fi  cerrum  pcrai  ur ,  &  I .  ea  qus.  famil.  crcifc.l.pa<Slo 
fucceflbrum.  C.  dt  pzik.  Quod  hicdicimus.deaiftionibusin 
perfonam  incclligendura  tft.Nam  a(Sio  in  rem  fequicur  rem, 
datur  aduetfus  poflefloreni  rei :  quare  fi  hasres  poflideat ,  te- 
nebitunfi  nou  poflSdear,non  tenebitur.  Exemplum  eft  hu- 
iusreiinl.i.& i.hic.  Fitiameninierdum,vta(51;ioquarrui na- 
tutatranfit  in  hsrcdem,  cxtingnatur  confufione.l.vtdibi- 
tum.hicquod  tamenintelligendum  cftpropatrchared;ta- 
ria.l.i.hic.l.fiadie(5ba.hic.  Aliz  a(5i:ioncsfunr,qu2fuinattra 
nontranfeuntadhsredcs,veluta(51ionespOEnalcs.§.nonau- 
t  em.  de  pc:  per.  &  tempor.a(S.  Idem  dicitur  in  I.  vnica.  ex  dc- 
^(St.ciefunCt.inquancumh^red.  ceocjniur. 

AD    TIT.    XVII.    EOD. 
EX   DELICTIS    DEFVNCTORVM    IN 

C>V,ANTVM    Hi€REDES    CONVENIANTVR. 

faSBPi^s^  X  coquoddicirurhircdcsnonteneri  ex  deli(5lo 
m  ^^Jy^  dcfun(?ti,duo  cafus  excipiuntur.  Primus  eft ,  cum 
df  ^^f  liscoteftacaeftcum  d.fun(5to.  Altcrcumaliquid 
ifsMvK^  pcruenit  ex illo  maleficio  ad  harredcm.l.quod  di- 
ximus.§.  vlr.de  eo  quod  inct.  cau.  &  l.in  birede.  ff.de  calum. 
Sedquasricurquidfia(5liopoEnalis  nafcaturexcontra(5tu,vc- 
luti  depofiti.^Et  certum  eft ,  hzrcdcm  teneri.l.  fi  homincm.§. 
datur.depofiti.&  l.ex  contradlibus.  de  obl.  &  atSt.hoc.incelli- 
gendu  eiljfi  ea  aCtio  fit  rei  pcrfccutoria ,  d.§.  datur.&  fic  acci- 
pienduaseft,quoddicicurin§. aliquado.de  pcrp.&tcmp.a(5b. 

AD    TIT.    IIII.     LIB.     XIII.     PAND. 
DE  EO  QJ/OD  CERTO  LOCO 

DARI     OPORTET. 
C    A     P.        I. 

Itc^^*^^^  ./£  p  E  accidic ,  vc  locus  ccrtus  cxprimatur  in  con- 
tra£ku  vel  teftarT-cnro ,  idque  ncccflariura  cft  ali- 
quandojVt  valcat  obligatio  huius rci.  Exemplum 
cft  in  1.  i.§  .fi  quisinfulam.  Quidara  ftipulatus  cft 


Franc.  Duarent  Qomment. 


domum  tibi  acdificari ,  non  adiedlo  ccrto  !oco:ftipalatio  dici- 
tur  inutilis  cflc ,  proptcr inccrtudincm.  Qua dc  re  diximus ia 
interpretationc  l.ita  ftipulatus.  ff.  de  vei  b.  obligat.Locus  igi- 
tur  nonnunquam  adiicitut  neceftitatis  caufa ,  vc  valeat  ftipu- 
htio,  quiaiioquiinutilis  effer.  Aliquandoadiicirurnonne- 
ceffario,(ed  propter  vtilitatcm  aliquam,  quia  vtiliuseftali- 
quid  dari  cerro  loco  quam  in  alio. Cum autcm  locus adiedlus 
cftftipiilaticnivelahiobligationijquiriturdcnaturaobliga- 
tionis.Etvariaefuntquiftioncs.  Exempligratia,qua:rituran 
ftatim  3gi  pofl)t,fi  quis  Ephefi  fibi  dari  ftipularus  fneritjQu^- 
ftionemfacicquodcaftipulatio  diemnonhabet.  Etvidctut 
ftatimagipofle,cumpurepromiferic.l.ccdercdiem.devcrb. 
fignifi.  Sed  carr.en  dicicur,non  ftacim  .igi  pofIe,quia  ineft  dies 
quoEphefumperueniripofIir.l.2.§.fiquisita.  H  inclocum 
nosexplicauimus  inl.  coniinuus.de vcib.oblig.  Etquodct- 
iam  tr.Kflacur  inl.  5  .§.  item  lulianus. 

Sed  prarcipua  qu^ftio  eft  de  natutahuius  obligationis,quo 
loco  agendum  fit.Qujdam  mihi  promifit  dare  centum  Ephe- 
fi  tcftamento  fuo:allcgo,me  poflc  pctcrc  Roma:  illa  centum, 
id  eft,in  alio  loco  quam  in  quo  dari  opottcat,vcl  cx  teftaroen- 
to,velexftipulatione,&vidcndumcft,qucmadmodum  lo- 
cusadie(Sus  fir.  Nam  ahquando  locus  fimplicitet  adiicitur,vt 
Ephcfi  dari  promitti$:aliquado  cum  alteroatione,  veluri  pro- 
mittis  dare  Capu^,  vel  Ephefi:aliquando  cum  coniundlionc, 
vtpromittisdareCapux&Ephefi:  ba;c  omniadiftinguenda 
func.  Videamus  primum  cum  locus  adie(fiuseftfimplicitcrt 
fine  vlla alternatione  aut  coniun  (fbionc. 


C    A    P       II. 

^^mdiumcum  locm  adiecius  ejijimpliciter. 

Slquis  promifcrit  darc  Ephcfi,  vel  fi  tcftatoriufleritdari 
Lutctia?,  certum  eft  cx  lurc  ciuilifumroo  &diie(3oiute 
non  poffe  a!:o  in  loco  debircrem  ccgi  ad  foluendim.  Natu- 
ra  enim  ftri(Sorum  iudiciorum  non  petmittic ,  vt  alioin  loco 
debiicrfoluere  ccgatui:quiain  ftri(3is  iudiciis  maximefpe- 
(Sfcamus  vetba,  nifi  appareat  aliud  zikvm  efle  extra  id  quod 
cautuin  eft ,  vel  faltem  fi  apparct  quid a(5lum cflc, babetur  ra- 
tioecrura,quiiquacfle  apparer.  1.  quicquid  aftringcndar. 
de  veiborum  cbligat.  Si  quid  omiflum  fir  a  contrahcntibus 
in  contrahtnda  fl:  pulacionc,  id  interprcrationefupplcndum 
nontft.  In  boi.aj  fidei  iudiciis  muita  fuppltmtsintciprc- 
ta(ior!e.§.in  bonas  fidei.de  a(Sl.  Ergofiquispromiferitdare 
Ephcfi  ceinum,non  poteft  ccgi  ad (oluendum  RcmjE.Adlio 
cnnn  ex  ftipula- u  cft  ftri(5ii  iudicii ,  nec  refcrrur  tn  numerum 
bonifideia(Sonum,  d.  §.in  bonsfidei.ldcmdiccnduracft 
dea(5lioneexrcftamento.l.<>.7.dcinlitcmiuran.  Ergonon 
poreftquisitaagerecxhuiufmodiftipulatione,vclicftamcn- 
tOfSiparet  Homamiht dt>re eporteyfyqah diadvm (REyhcCu 
lam  cnim  receditur  a verbis  ftipulationis aut  tcftamcnti.  Ne- 
ceflc  ergo  cft,  vt  ita  concipiatur  ^ik\o,Sifaret  mihi  Ephefidar» 
oportere,  hoctamenius  emendatumeftiurifdi(5lione  przto- 
ria  propter  xquicacem  &  vcilitatem.Cum  cniro  prjerorcs  ani- 
maducrtercnr,cx  eo  iure  pluriraum  nafci  inccmmodi ,  fi  non 
licerer  alio  in  loco agerc,  &debicorem  alio  in  loco  ad  foluen- 
dumcogere,a(5lionempropofuerunr.quaIicearalioquocun- 
quc  loco  cxpcriri,  quameoqui  adic(5lus{ft,  &  cirprcflusin 
obligarione  contrahenda  Nam  propofita  eft  ab  cis  a(5lio  vtilis 
eonoraine,vtdiciturinl.i.hic.DocetI.C.cur  propofitafit  a 
practorea(5lio,  de  qua  hicdiflercre  inccpimus,  per  quaraid 
quod certo loco promiflum cft,3lio loco pctitur  proprcr  vti- 
litatcm  &  arquitatem.Iniquum  enim  crar.inquit ,  fi  is,  qni  rai- 
hi  dare  Ephrfi  proraifir ,  ad  cum  locum  nunquam  sccedercr, 
vclquiadatacperaidfacit,  vel  quiaaliis  locisneceflario  ad- 
ftringiiur,  al:oinlocononpoffeconueniri:ideo  vifumvrile 
eftidionem  vcilcm  eo  nominc  proponere.  Vtilcm  vocat, 
quoniamcxdirttSto  fummoqjiure  adtiocompetercnonpo- 
tcft,propter  natuiam  contra(Sus,qui  ftri(5liiadicii  tft ,  in  qua 
fupplerc  non  poreft  id,  quod  a  contrahentibus  cxpieflum 
noncft.  Atexprcffum  eft,vtfoluatdebitorEphcfi.  Scdhxc 
fubtilitas  luris  ciuilis  negle(5la  eft,propter  squitatem,&  com- 
parata  eft  a(5tio  vtilis.  Hdcc  a(5lio  dicitur  arbitrana  in  plcrifque 

^  capiti- 


Jn  Tit.  De  eo  qmd  cert.locdar.  opor. 


SH 


capitibushuiastraAataJ^quiapendetexatbicrioiudicis.ldeai 
dicicur  in  §.praf  tecea.Infticut.de  a£t.&:  ticui.  Cod.  vbi  conue- 
niatur(]uiccrco  locodatepromitic.     £x  iacn  didis  fatis  ap- 
parecinadiionibusbonxfidei  non  cfTe  opus  bac  at^tionear- 
Dicrariajfed  cancum  in  concrad^ibus  ilriCti  ludicii.     Si  in  con- 
crahendonegocio  quodbonzfideieft,vcpucain  vendicione> 
coauenericvcahquidceccoioco  decur,  nihil  opus  eft  haca- 
Aionevtih  &Pra:coria.  (ufiicicenim  adlioexeo  concra^u. 
Nam  in  iudiciis  bonz  hdei  omnia  veniunc ,  quae  ad  bonam  fi- 
dem percinenc.     Mags  fpet^amus bonam fidem quam  ver- 
ba  concrahencium.     Hzc  difti<i(^io  bonz  fidei ,  5c  ftrido- 
rum  iudiciorum  colligicur  ex  variis  locis  huius  cituli,  vcluci  ex 
leg.  z.  §.  hze aucem.  &c  l.in  bonz  fidet.  7.  ex  i.ii  hxrcs.^.  cum 
feqHcacib.Exemplum  ponit.in  l.z.dc  ftipulatione  quam  con- 
ftacrtniliiudiciieire.     Aliudcxcmplumcftin  l.^.dcccita- 
mencs.     Omneshicontradtusiudiciiflridifunt.  Stmn:H4 
fecfintaJattifuern.     Mucuum  ett.  iudicii  ilridli  contradus, 
tcem  a^io  ex  cellamcnco,  vc  diximus.  Sequicur,  /n  benafidei. 
Si  eraendo &  vendendo conueneric, vc  aliquid  ccct o  ioco de- 
tur ,  &  prumiiTor  vel  petiior  auc ccedicor ad  eum  locum  nun- 
quamaccedac,  &  expcdiac  credicori  forte  auc  ptomiHori  in 
alio  loco ,  quam  in  quo  dari  prominuro  eft,rolui,  potetit  cre* 
dicor  agere  aAione  ex  empco,vel  vendiro.     In  h  s  enim  iu- 
diciisbonzfidei,poceilasiudicis  non  ica  cerca  formula  alli- 
gacur ,  vc  in  ftridi  iudicii  concradlibus.     Huic  fimile  exem- 
plumefl,quodvidimus  fupraioleg.  vltim.de  condic.obcur- 
pemcaulam.     Siquiddacum  fic  obcurpemcaufamexpatce 
accipientis  rancum,uondancis,quzricur  qua  adlione  id  cepeci 
poflic  ?  Etdicicurfifuericcoiitra<ftusbo:izfidci,put»dcpo- 
(ici,vclcomroodati,ag:pofIeexeoGontra£tu  :  fedfificitron* 
tradusflridli  iudicii,agendum  eflc  condidlione  ob  turpcn) 
caufdam.     Cum  igitur  ahquid  dari  cecco  loco  oporccc,Vel  eX 
contraduvelexccltamenco,li  credicorvehcalio  inlocoage- 
rc,opus  cfthacadionearbiitaria&vcili.     Ratioaucemhu- 
ins  a(5tionisinftituendz  eft,  vc  fiat  commemoracio  cius  lociiii 
eMofoluioporcec,  fecundum  formacD  concradtus  vel  ccfla- 
mcnci  ex  quo  debecur.     Is  enim  qui  agic  fine  commcmora- 
tione  loci.male agere dicicur,&  plus  pecerc  loco dicicur.§.lo- 
co.  lo  fticuc.  de  adltio.     Dc  hac  rc  infignis  locus  eft  in  didt.  $. 
plus  pccicur  quacuor  modis,re,ccraporc,loco, &  caufa.  Non 


pretia reruro.  ad  legem  Falcidiam.  dnbitandum  n6n  eft  «^uia 
muhumintecfitqvioinlocoqaidfoKiacur.     Sed  depecuma 
quiddicemiis  ?   PecumarHmcfiiocjMeticetvideatHr  vna^ea" 
dempotefi^Mvh-ejueeJfe,^c.     Oftcndicidquodintcreft  con- 
fiJccandum  clle,  etiam  fi  pccunia  loluidebcac.     Scii  fi  quis 
obiiciac,  pecuniz  cercam  zftitnationcm  cffe,  &  immucabi- 
lcmenCjVcdiciiurinl.nummis.cle  tn  litcnii  iur^and.  ^l«'i-(io 
contrah.empC.  Refpondeoinceiiflc  camcn  pci&an^^^cisvel 
reifoluiin vnolocopo.iusqusroinalio  :  Quonian^^t^quit) 
inaliislocispecunizfacilius  &  coramodionbus  Wuiis  mue- 
niuntur.aliisdiflScilius  &  grauicribus  vfutis. .    Ejc  bi!.pote- 
ftis  cognolcere ,  cuc  hzc  sdio  dicatur  arbitratia :  qu/j  ptndes 
exiuditisaibittio,quodlate  pacec;n  hociudicio  iivz,lt/ro2n- 
doeoquodintercftalietuctius.     Atqucidto  fic vwudex ali- 
quandommocis  pecunizquam  intencaciineft>aot  roaior.s 
condemnaticnf mfacatjvtdiciturinleg.  z.  in,pcncip,&  §k 
nuncdeoEEcio:udicis.     Iiioveio  al  quandoabroiuit  icura 
exatSta  cautiore,  1.  quod  fi  Ephtfi,  §.  i.  Quidaro  projn  fit  iol- 
ueretphcfi  :  cied.toreLniRoirxfotuenit^tsuvfai^llJtfe 
eampecuniair  dcbfrf  ,'edtan.tnre  Ej  hcfi  habeie>&  fefaci- 
le  foluturum  E[.hch ,  &  per  (e  non  ft  etille  quominus  joliit  let 
Ephcfij&camicobtulifieticdi  or.Ef.htfi  :  quxruuranfic 
conderanandusieus,anveiofitab'oiucndus  in.hoc  iudicio? 
Nihil  potcft  luriftonfultus  m  vnii  crlum  dcfiniie.     Sed  aic 
zquum  efle  ^bfoluere  rcum  txcdta  ab  eo  caunone  de  iol- 
uendapecunia.  Legendumhiceft,  tyldditut tfl^sx.\u\.<.x\m 
fuciofus.  5p.dciudic.  none-^</^(S»«.  Addcre  ludifcmiudi  ^'^'^'^* 
ciooliro  vcreresdicebant.  Prztor  quiaddtbat  iudicfmh!  'c  ,^,^ 
adiioniIatameipoceftatemtribuebat:latcparet  iudici»  cfH-  ' 
ciuminhacatSiione.     Vndedicitucaibictaria^quod  pen<.iet 
txiudicis arbiicio.§.  Prztcrca. Iufti  ur. c^e adt.exeniphiro hic 
eftfatisappofitum,$.ptzte[ea.     Ex  ismd  (!)lisconlfquitur, 
nineodemloco  sg3!ur,in  quo  dari  opor.et,'unciudicisar- 
birriomreflare.  Tunccn  rolocuscftaSicnidiitdtz.  1.  quod 
fiEphcfi.in  piinc  p.  &  eafolaii  mmaquz  (ftdfdcdlainfti- 
pulationem  cunc  petetur.     A.bitratia  enim  adtiotunc  com- 
petitjcuroid  quod  promifTum  iftinvno  lcco,in  ailio  peti- 
tur.     Ec idem  cft  in  citul.  Cod.vbi  conueniatur  qui  certo  lo- 
co.  Hic  titulnsadcompctensforum  pertiner>idcoqueIufti- 
nianuseumcollecauitinlibr.  j.  cumagitur,vii  quisconue- 
niridebear.     Sec^hc  a  Tribonianocollocacuscft,quiacum 


cendum  fic. 


rancum  is  dicicur  plus  petcre  qui  maiorem  qiiancicatetrt  petit, 

qiiam  debeatur,  verum  etiam  is  qui  petic  al  oinlocoquam  condi(flioi.e  i'.!j  genetali  aliquid  affinehabet.  Ego  dixiin 
ftrmula  jgbcatur.  Sic  igitur  coucipicnda  eft  fotmula  aftionis,  vc  hacdifputatione,  videadumeiTe^anlocus  adicdtus  fit  fim- 
iful'^,..  adlordicatreum  cura  quo  agicpromifiiTe  deccroEphcfi,ex-       pliciter,  an  vero  plura  loca  vcl  difiuntStim  vel  coniur:6l:rti 

adiei^a  fint.  Videndumnunc  eft  quidhoc  fecundo  caiudi 

condiraneturad  foluedumRomZjhabicaracionC  eiusquod 

incereftalcerucriuSjRomzpotiusquam  Ephefifolui.     Hoo 

maximepropriura  efthuius  adionisarbicratiz.  Vtilitasau- 

tem  vttiufqHC  tam  a£lori.s  quam  rci  hic  fpedijtur.vt  apettifli- 

me expreffura  eft,in leg.i.in ptincip.&  j.  vlcim.  hic.  Si rei in- 

terfitEphefifolui  pocius  quam  Romz,  minoris  ficc  conde- 

Tnnacio.quiadeducecurquodciusincereft.  Siatfloris  interfic 

Ephefi  foIui)&  per  reum  ftet  quo  minus  loluat.huius  vtil.ta' 


StdiJiunBm  flura  loca  adieStaJint, 
C  A  p.     III. 


yy/^c  quzftiotrai^aturin  Icg.  i 


fubobfcure.  in  $.  fi  quis 
Ephcfi:hzcfpeciescft  :  Quidampromifitdecemfol- 


tishabendacftratioin  hociudicio,  &  maioiis  pecunizfict       ueteEphefi,aut  Capuzhoroincm.     Hicalternatioeftloco 


conderonatio.idera  dicicur  in  eadero  leg?.  Ex  co  quod  dici 
lur,  eius  quodinccreftalceructiushabendumt  freiationetfl» 
quzmuran  etiamlucii  &  quzftus,  non  tantumdamriha- 
benda  fic  ratio.  Id  quod  intcrtft  ahquando  coa  pleditut 
lucrum.l.ficomniifTa.fF.rcmratam  hab.  Idquod  meaintcr'- 
eftnonpofTumaliterdefinire  quam  quod  laihi  abeft  vcUu- 
craridelii.  Quzriturergo,anhabtaturratioluciiin  hociu- 
<iicio?Iurifconfultus  ait  lucri  etiam  habcndam  t fTe  rationcra» 
fi  modo  erat  mcrcator  qui  merces  folebat  coir parare.  Hic 
igitur  obiter  notandum  eft ,  cum  quis  lucrari  coniueuit ,  puta 


rura,  vel  promittit  deccm  Ephefi,  vel  horoioem  Capuz. 
Hiceftalternatio&locorum  &  rtrum:mixta  eftalternario 
rcrum,cumalternatione  locorum.quidigitur  diGerous?Hic 
dicitur,  ^ovdebetdeiranoaltemlocoexfitrirt :  ne  auferatloci 
<vtilitaiem.  Ego  ftipulatus  fum  Epht fi  auc  Capuz dsf. undim 
lubalicrnacione:2giinr  non  Ephefi  neque  Capuz,fcdRo- 
mz.  Extmpligratia.MihilicetagercRomz  bacadionear- 
bittaria.  Eftcnimccmparata,  vclictac  crcdiiori  alioquo- 
cunque  loco jgere.  ^ltero  loco^  •A  cft.dtbet  fieii roentio  al- 
tcrius  loci  vel  Capuz  vcl  Ephefi.  Elt «Sl  o crcditoris  cft.vtrum 


ex  negotiatione,exartificio  aliquo,in  zftimacioneintunda       walitanCapuzatjEphcfiagtie.  Scd  necefletft,  hfcquitut 

ftipuiationcm,vt£gacvelCapiiZvclEphtfi.Si>gituiRoma 

agatfine  coronjeiaorationc  alcciius  loci ,  fciliccc,  vel  Ca- 
puzvclEphefi,  aiiftrc  locivtilitatcmreo,  &plus  percrelo- 
to  tunc  dicirur.  Vr autem  hoc  explicet  Vlpianus  quzdam  ex 
Sczuola  fubiicit.  Non  vtiijue  ea  <fU€  tacftetnfHntfiipulationt- 
bmfempennrtieffepotejiate.  Excmpligtatia.EgoftipuIor  acc 
Scichumaut  Pamphilum:hoctacite  incftflipurationi,vtal- 
tctumfoluarur.non  vtvtrunquciidfatis  oftendit  iltcrnatio: 
fcdvtriuseft  «lc<ftio,andtbitotis  an  creJitoiis?DcbitQiiscft 

lli 


tius  quod  intcreft,  habendam  cflc  rarioncm  lucri.  Vnde 
hzc  vcilitas  ori3tur,docet  Iurifconfultus,in  1.  idco.  &  in  Infti» 
tut.§ .locojdc  aftion.  Tu  raihi  proraifi fti  dare  certam  quan- 
titatem  vini,vcl  olei  Ephefi.  Tu  non  foluis  in  eo  loco,  f go  te 
Romz conucnio :  id  quod  alterutrius  intcrcft  noftrum  zfti- 
inabitur arbitrio  iudicis  propter  varictatcm  pretiorum  cuiuf. 
querei.  Szpccnimaccidic  vcftumenturo,vel  vinum.quod 
earum  eft  in  vno  loco,in  alio  loco  fit  viliffimum.  Nam  cum 
tamfintvatiapceciaterumper  fingula  loca,yt  dicitut  inleg. 


deAioinakeraarionereruni,  nifi  aliudadumfic.l.  vbi  au- 
tem.  §.  qui  illud.infra ,  dc  vcrborum  oblig.  &  1.  plerunque.de 
rarcdot.  Andebcat,BoneftiodebitorJ5potcftatc,fedquid 
dcbeat.  Quid  ergo  dicemus  de  alteratione  Iocorum,fi  quis 
promifcritioluereCapuasvelEphefi  i  Hicdicitureiuscfle 
clcftionem  qui  creditor  cft,quia  fi  clcdlio  pcrmitteretur  reo, 
iifcrapereludereciudicium.  Namficonuenireturin  vnolo- 
co,diceretiemaIlein  alio  conueniii,  acqueita  in  potcftate 
fiuseflctandebetct.  QM<irt^mfrop(>(ite.  Quamuisinalter- 
nstionererum  eledlio  fit  dcbicoris,tamen  in  alcernacionc  lo- 
coran  clcfkio  cft  adloris.  EtpHelociadteEiiont.  Nos  dixiraus, 
ism  non  deberc  crcdicorem  pecere  decrado  vno  Ioco:hic  di- 
ticuc  curo pcccrc poflc  in  alio loco  &  fine loci  adie«5tionc. Di- 
xi,fi  quis  promiierit  Epbefi  auc  Capua:  fub  altcrnacione ,  fi  in 
aliolocoivcliccredicoragere  quam  Ephefi  aut  Capua;,  puta 
RomaE.cumcogimcntioncmfacerealteriusIoci-.ficcniradi* 
■cerc  oportcrc,  Tu  mihi  debesfoluerc  Ephcfi,  aut  Capujc, 
vtrum  volueris :  &  quia  ad  cum  locum  non  pc  flum  accedere, 
vel  tunon  acceffifti,peco  vt  cogaris  mihi  foluerc  Romac.  Vti- 
litascnimaufertucreo,quamhaberct  fi  folueret  Capusvcl 
Ephcfi,  ficrcdicor  agat  Romi  fine  coramcmorationeloci. 
Ponamuseum  agcrc  Capui  •■  debctnc  ficri  commemoratio 
ahcriu$loci?non  cft  necefle.  DebitorpromifitfoluereCa- 
puar aut  Ephefi:eIcftio  eft adoris  fi  velit cum  conuenire  Ca- 
pua::nuUamcntiofacicndacftEphefi:vcl  fi  vcliteumEphefi 
coaucnire,nulIaraentiofaciendacft  Capus.  Nonenimpo- 
teftde  eo  conqucrireus,  cumex  proprio  contraftu  debeat 
conueBiri,v€lCapua:velEphefi.  Vnde  concIudimus,vbieft 
iftaalternaciolocorum,3hetius  loci  mcntionemfaciendam 
«flcvNuncvidendumeftquiddicendumfic, 

SfpLiralocaconiHn£fimadU5ta^nt. 

C    A    P.       IIII. 

Hi£cqa«ftiocra<ftaturinl.  i.§.fiquisica  ftipuletur.  hic. 
Quidam  ica  ftipulacuscft,  Cencum  Ephcfi&  Capux, 
^usnam  vis  cft  huius  ftipulationis  ?  hic  dicicDr  quinquaginta 
foluenda  eflc  Capusc ,  &  quinquaginca  Ephefi.  Sed  fi  is  qui 
ica  ftipulatus  cft,velicagctc  Roras,  ncceffaria  eft  arbitraria 
adlio.     Idem  dicendura  eft ,  &  fi  Ephefi  pacccm  petat ,  quae 
foliii  CapuJE  debcc ,  vel  econuerfo.     Nam  vcranque  parcem 
diredtaadione  nonpoteft  in  vno  locopetcre.  Sed  quiftio 
craftari  folccandcbitorconueniripoflic  in  quoconque  aho 
loco,Dec  fic  babenda  racio  foci,ne  alias  inqairacur  an  fic  com- 
petensforum,annonfit  ?  Hoc  concroucrfum  eftinter  cos 
quidehacrefcripferunt.     Alii  cxiftimanc  vbiqueconucnici 
«ofle  eura  qui  cerco  loco  darepromific,  fi  agatur  aduer(us 
■cunaadtionearbicraria.     Moucrtur  co  quodfimphciterdi- 
<icur,aho in loco  agi poffe, vt  in  J.Ioco.de  adt.  Adio  (inquic) 
arbitraria  propofita  eft,  per  quam  alio  loco  agcre  lioec.  Idcm 
diciturfiibtituloCod.  vbi  coruen.  qui  ccrco  loco.  Aic  Im« 
perarorfimplieiccr,debitorem  alio  in  loco  conueniri  pofle, 
necdiftinguit:ergofimplicitcraccipere  deberaus,  quocun- 
quc  alio  in  loco  conueniri  pofle  debitorcm.     Sed  forclus  vr- 
gec,quoddicicurinplcrifqucaliislocis,vcluti  inl.  fiduo.J.  i. 
•dsconftit.pecunia.&inl.eum  qui.de iudic.  Cnmdicicurali- 
qucm  vbicunque  conueniri  pofle  ,  &  quocunquc  in  loco, 
•nullus  videtur  locus  relidus  dubitacionijde  quo  loco  hoc  ac- 
cipicndumfic.     SedabfurdumTidecur,  eum  quocunquein 
lococonueoiripoffe,  quicertoin  locopromific,  cnmis  qui 
promificfimpHcicer,  &finelociadie6iicnc,noncoflicquo- 
cunquc  in  loco  conucniti.     Quoin  loco  quis  conueni  ripoP 
fittra&aturvariisinloci.sprxlcrcim  inl.hircsabfcns.deiu- 
'  dic.vcluti  in  !oco  ccntradtus  ,in  quo  <\v\$  domicilium  habcr. 
&  fic  dc  firnihbus ,  de  quibus  agitur  in  di<fl.  1.  hires  abfcns. 
Videcur  ergo  magis  conleiuaneum  cfle  rationi,  vc  dicamus 
eumqutpromificdare  certoinloco,  poffcinalioconucniri, 
modolocusfircorraeniens  &idoncus.l.contraxiffe. dc  obli- 
g'atio.&a<5tionibiis.     Probabilisigiturmihi  vidctur  fenccn- 
tia  corum  qni  exiftimanr,id  quod  dicicur  dcbitorem  quocun- 
ouc  in  loco  conueniri  pofle ,  qui  certo  loco  dare  promific ,  fic 
accipiendumeffe,  modoahasislocusidoncusfic.  Namper- 
abluidunicft  (  vcdixi)  eum  qui  firapliciter  promific  foloece 


Franc.  Duareni  (hmment. 


veldarcaliquid,nonpofle  vbiqueconnemrf:&euniqafpro^ 
mifitadieftoccrroloco,finedeledu,&finediftindlionepoC' 
fevbiqueconueniri.  Ec  quoddicitur,quocunqucinlocopo- 
ceftconuenici,  his  veibis  lurifconfulti  voluetunc  oftendere 
ncceflenonefleeumin  loco  in  quo  promificfolucre,  fedin 
quocunque  aho  loco  conueniri  poffe ,  modo  is  locus  idoncus 
fic.  Obiiciuncaliqui,nihiiprofuturam  hancadiioncmarbi- 
trariam,fifequamur  hanc  fcntentiam.  Sed  huicobie£lioni 
rcipondeojin  nullo  alio  loco  debicorem  cogi  poffc  ad  (olucn- 
dum,  quam  in  loco  cxpreffoinftipulatione  contrahenda,^ 
naturamftipuIationis,qu^ftri(fiiiudiciieft,inrpiciamus.Cuni 
conuenit  vt  detur  Ephefi ,  natura  ftipulationis  non  patiturvt 
alio  in  locoreus  cogatur  folucrc ,  nc  in  loco  quidcm  domicilii 
fui.  Verum  cft  quod  poflet  agi  in  loco  domicilii  iui,fcd  vt fol- 
uat  Ephefi  agi  non  poieft.  Nam  hac  atbitraria  a^tione  indu- 
dumcft,  vtdebitorcogaturaliolocofoluere.  Sequensqu*- 
ftioeft,  anhaccaAio  arbitraria  dccuradnctfusfideiuflorem, 
ficuc  aduerfus icum  principalem  dacur?Ha:c  qu^ftio  eft  ccle- 
btis  qu2  tra(^atur  in  l.cencum  Capuz.hic.  Afiicanus  hac  lege 
ait,fimihtcraducrfusfideiaflorematbitrariaadlionc,ficucad- 
uecfus  reum  principalem ,  &  pofle  peci  vc  fideiuffor  condc- 
nncturprxcerfummamprincipalem.adidquodincercftpe- 
cuniam  folucara  non  effc,in  loco  dcquoconuenerat,itaec- 
iam  aducrfus  fideiufforem. 

QuidampromifitfoluereccntumCapuat,  non  fo!uit,& 
Dioramfecit:aget  crcdicor  aduecfuseum  arbicrariaadlione, 
&pracer  cencumpetetforcafl1sv"ginti,id  £ft,quanci(uain- 
teteft  eam  pecuniara  potius  alibi  quam  Capuz  (oIui.Habet  uc 
ratio  eius  quod  incercft.  Sim  liccr  dicendum  cft.fi  fidciuffot 
nioram  fieccricfi  non  folueric  CapL-^,cum  intcrpcllatus  cffcr, 
&fi  pereumfteteritquotninns  C3puatlclueiet,(tunccnira 
motam  faccte dicicur)  fimiliter  aducrfuseum  agcturadlicne 
ftrbicraria,&noncancumpereturforsprincipalis,fcdetiam  id 
qnod  iDtereft,f  orce  viginti.Hoc  intclligendum  cft ,  fi  fideiul^ 
(orpropter  moramfuamconueniatur.  Sed  raagnaeftquac- 
ftio  &  dubicacio,cum  conuenicut  fideiuflor.non  propter  mo- 
ram  fuam,fed  proptcr  moramrei  principalis.  Reus  principa- 
lis  non  foluir pecuniam  Capuac  cum  inccrpcUatus  eilcc,&  tol- 
uerc poflec ,  fi  per cum  ftecic: vult  eo nomine  credicor  aduet- 
fus  fideiuflorera  experiri.  Hic  quzricur,an  adlione  arbicraria 
agendumfic,  &pctcnduniafideiuflorepriterfortcm  prin- 
cipalem  id  eciam  quod  incereft  crcditoiis  alibi  pocius  q^uani 
Capuspccaniamiolui.  Quaftionen)  facic  quodahbidici- 
tur,moramrciprincipalis  noccre  fidciuffori.l,  mora.  devet- 
borum  obligarionib.  Simorareipiincipalis  nocet  fidciuflo- 
ri ,  propcer  moram  tei  principalis.  Videcur  in  hac  fpecie con- 
demnandumeflefideiuflorcmadid  quod  inccreftpccnnian» 
Capuaefolucamnonefle.  Sedcamcn  Afcicanus  hic  ait,  in 
hacfpccieadidquodincereftfideiuflorevn  danmati  nonpoi^ 
fe.  Augecurfidciufforisobligacioproptermoram  fuam^fcd 
propcerraoramrciprincipalis  fideiufloris  obligatio  nonau- 
gecur.  Hic  ergo  nocandum  cft ,  quamuis  mora  rci  princi- 
palisnoceacfideiuflori,  non  camenfequicurpropcecraoram 
rci  principalis  obligationem  fideiuflotis  augeri.  Vtrunquo 
vcrumeli:,Si  quis  promifericScichum,&  dederic  fideiiiflo- 
rcm,  fi  rcuj  principalis  non  folueiic,  &  Sichus  dfccffeiir, 
Don  folum  reus  principahs,  fed  &  fidcitiflbr  ad  xftmatio- 
nemScichi  cenccur  propter  moram  rci  principalis,  &  fi  fi- 
deiuffor  nullam  moram  feceric.  Sic  mora  rci  pcincipalis 
noccc  fidciuflori  :  non  tamcn  idcoaugecurobhgatiofide- 
iufforis  propcet  moram  rei  principalis,fed  cenecur  ad  id  quod 
inobligacioneeft,etfimoramip(e  nonfeceric.  I.  vltim.de  fi> 
tleiuffor. 

T^e^ue  enim  hee  ettuja  reEie  eomfnrabiturohligatietii  vjira^ 
rurtLj.  Occurritcacitarobie<5lioni  Afiicanus.  Poreftcnini 
cbiici  aduerfus  id  quod  diximus,  quodalibidiciiur  dc  obli- 
gacione  vfurarura.  Excmph  graria.  Quidam  ftipulacus  eft 
ccncum  &  vfuraseius  fumma:,  acccpit  fideinflorem  :  cer- 
tum  cftfidciufloremnon  tantumccncri  fortis  nomine,  fed 
eiiamvfurarum  qua;  funtacceflorix.  Ergoidem  videturdi- 
cendum  in  propofita  fpecie,  vc  uon  cancnm  teneatur  fide- 
iuffot  ad  id  quod  principalicer  deducSlum  cft  in  flipulatio- 
nem,  fed  cciam  a<jid  (luod  przcerea  incereft,quafi  acced^c 
fotci.  Sedrefpondec  Ahicanusha:cdii£iniliacfle.  Cnm  cnira 

du« 


1 


Jn  Tit.  Veeoquodcert.locJar.opor. 


^^7 


«^fj^ftipulationesfint,  cum  quis  ftipulatiir  fottem ,  &  ftipu- 
t  iturv(uras ,  accepitque  fideiuftorem.mirum  tion  eft.-fi  dica- 
t  ■-rniieiuftor  non  folumfortis,  fed  etiam  vfurarumnomine 
te»eri:quiavfura:non  minus  funtin  obligatione  quamipfa 
fors  principalis :  quia  ( vt  diximus )  dux  iunt  ftipulatiunes,vna 
forMsprincipai)s,aiteravfut2ram:ergovfurafunt  inobilga- 
tione,cuiacceflitfideiuiror.  Non  igiturdicituteiusobligatio 
■ugeripropter  moramreipiincipaiis,  quia  abinitiocumfti- 
pulatio  contrada  cft.ha;  vfura:erantin  obligatione.  Sedin 
hacfpecicidtmdicinonpoteft.  Hic  enim(inquitIutifconf.) 
vna pecunix  creditae  cft.  Ego  pecuniam  tibi  mutuam  do,  pu- 
tacentum.ftipulorearapecuniam  mihifolui  Capux.  Reus 
moram  facit,  nec  foluit  Capuje:ago  aduerfus  fideiuiTorem 
propter  raoram  rei  priDcipalis,&  pcto  vt  foluat  mihi  centum: 
&  prxtet  ea  id  quod  intercft  m  ea  pccuniam  alibi  potius  quam 
Capua:iolui,non  cogetuilolueieid  quod  inteieft,  quiade 
eo  quod intereft  nulla fuit  contrada  ftipulatio ,  ficut in  prio- 
ri  fpecie dicitur  contra(9:a  ft  pulatio  vfutarum,  Si  condcranai 
rcturpropter  moram  rciprincipalis,  augetetur  eius  obliga- 
tio,quiafuit  adccnturtitantumobligatus  lad  idautemquod 
intereftnonfuitobligatus.  Sed  dixerit  aliquis,  fi  idquod 
intereft  in  cbligatione  non  cft,  qnomodo  condemnabitut 
rcusptincipals,adidquodintercft?Addir,Cw<»£«/«wf^fc«- 
tionem-, ,  ^c.  Hic  dicicfoncm  tantum  in  obligationc  cfle.fed 
tamenofficio  iudicisptacftariid  quodintereft  :  committitur 
hocarbitrioiudicis,vt  condemnetrcum  adid  quodintcrcft, 
quamuis  id  in  cbligatione  non  fit  :  quod  nouumnoncft. 
Multa  enim  officio  iudicispraeftantur,  &  in  condcmnario- 
nem  veniunr,quje  tamcn  in  obligationc  non  funt.  Excm- 
plum  vnum  eft  in I.4.  Cod.  depofi.  Aliud  eft  in  I.  qui  per  col- 
lufionera.§.i.  de  aition.  cmpr.  Egodepofuiapudtepecu- 
niamrceam,tueam  interpellatusvr  rcddcrcs,  nonreddidi- 
fl:i:agoa<ftione  depofiti  adueifuste  :  nontantum  pecuniam 
confequar.quam  depofui,fcdcriamvfuras.  Eftenimadio 
boni  tidei ,  &  in  adione boni  fidei  habetur  ratio  vfurarum: 
nonquod  viutac  debcantur,tfi  in  obligatione  fint,fcd  quia  in 
condcmnatict  era  veniuntofficio  iudicis :  eiufque  difFeren- 
^hjanif eftjftiiT^um  argumentum eft , has viuras noncfle iii 
obligatione.qucd  poft f entcntiam  latam  de forte,qua;  depo- 
fjtafuif,nonpofljntpeti:pccuniadepofitaerarmobligatio- 
ne6caiSione:quandiuilIa  pccuniapeti  potefts6lionc,iudex 
qui  de  ea  aftione  cognofcit  ofiicio  fuo  ctiam  adiudicat  vfuras 
aftoriantefcntcntiim.  AliudeXcmpIumfimilecftindida 
l.qi!!  percollufionem.  §.  i.deadion.  eropt.  ETtptor  non 
tantum  tenetur  ad  vfuras  pretii,  fed  ctiam  ad  vfuras  vfura- 
rum.  Idem.clicendum  eftinhacfpecie.  Gum  fgo  ftipuloc 
niihi  folui  Capus  mutiiam  pecuniam,catantumpecuniain 
obligationeefl,  idqaodintcrcft  in  obligaiione  noiieft:fcd 
officio iud  cis  cognofcencis  de  adione  principali ,  id  quod  in^ 
tcrcftadoriadiudicatur.  Additur,  Quodjt  pofimoranu,  S^c. 
argumentooftenditidquodintereftm  bacfpecie  in  obliga- 
tioncnonelle.fcdcfficioiudicfs  tantum  pnftari.  Sipona- 
mus  fortem  folutam  efle,  id  quod  inteteft  non  potcft  peti. 
idemcrgo  hicdiciturquodindiiftal.^.Cod.depofiti.&indi- 
6fal.qa!pcrcollufioncm.§.i.  Ponamus  euraqm  mihipro- 
mifitcentcm  Capuat,  moram  fecifle,  &  poft  moram  mihi 
foluifleillaccntum :  obid  quod  meaintercfteum nonfoluif- 
fe,po'.eronc  Pgere  aductfus  eum  adione  arbitraria ,  &  peterd 
idquodintercftmea?non  poflum.  Dusenimhicnotjfuc- 
tunt  ftipulationes ,  v  t  in  fuperioribus  fpccicbus ,  vna  pecunis 
credita: ,  altera  vfurarum ,  vcl  eius  quodintercft,  fed  vna  tan- 
tumpecunia:creditaf.  Igiturid  quod  intercft  committitur 
aibitrioiudicis.  Hocfatiscxpedicuraeft,cumtotaforsade- 
bitorefolutaeft.Sedquidfiparsfortistantum  fbluta  fit?po- 
tcrit  ne  peti  id  quodintereft  aliam  partem  folutam  non  efle? 
Ei  dicitur  pofle,fed  peti  tion  poflc  id  quod  intcreft  fortcm  to- 
tam  folutam  non  elfe.  Quia  obligatio  pro  partc  fublata  eft,& 
pro  ca  parte  tollitur ius  exigendi  quod  intereft.  Cum  tolli- 
tur  tota  obligatioj  idquod  intereft  etiam  omnino  tollitur: 
cumvcropropartetantumtolliturjprocadcm  parte  tantura 
id  quod  intercft  extinguituri&  manct  tantum  pro  reliqua 
parte. 

Hinccrgoobfcruandumeftjob  moramreiprincipalis  ob- 
ligationcm  fideiufloris  non  augeri.     Quod  diximus  dc  vfa* 


ris  &  fideiufloris  obligatiohis,  non  augeriobligationettt  fide- 
iuflbris  ob  moram  rci  principalis,  cum  cxceptione  intelligcn- 
dum  eft,  nifi  apparcar  fidciuflorera  etiam  fe  obligaflc  eius 
quodintercftnomine.  Namfihocappareat,adid  conueni- 
ripoterit,quodintcreflpropter  moramrei  principalis.  Sic 
cftintelligendum  quod  dicirur  inl.quzro.  y^.inpiincip.Io-  C"»»"''''* 
cati.Lsxeftquaexiftimaturvulgodifficilis  &obfcura,quam ''"'  """ 
uicconrranamdicunt.     Loqtuturdc  coquipromifirinde-^^^c„OT 
moera  branino  ftipulatorem  pra:ftarc ,  fed  de  ea  diccmus  fub  l.^u^ro. 
tit.locati.  Aliaquxftioeft  affinis  fuperiori  qu^  tratlaturin  i-'-  '»<■• 
Lvltim.  Qu/damftipularuseftccntumfibidari  Capua::m6- 
ram  fecit  reus,pcr  eum  ftetit  quo  minus  Capnx  folucrct :  ita- 
qucfaturumeft,vtficonueniatura<ftione  arbirraria  ad  idg» 
interefl  ccndemnetur.  Ponaraus  id  quod  intetcft  creditoris 
effe  viginti,&  fcttem  principalem  efle  centum,  cum  ct editoc 
vellct  atbitraria  adlione  agere  aductfus  reum  ptincipalcm, 
quiiammoramfecerar,  acccptns  eft  ifidcinflbr  eiuisaiaionis 
nomine.     Oftendir  Pnulus  fideiuflbrcm  promififfe,  quod 
dcbcturexcaataione.&cjtjod  ncamaaionemvenit.  Cuiti 
dicituracccptusfideiuflcreiusaftioi.isncmine.Oosrituran 
fidciuflbritcneaturnon  ranium  f.d  forteni  prinrip.ilem,  fcd 
etiam  ad  id  quod  intcrcft , puta  ad  v!g'nti.     Nam  fi  ?<r,-itur  * 
aduerfus  rcum  princfpakm,  in  ranrumis  condc!  Nnabitur: 
crgo  cum  cius  adior.is  ncmire  hic  fideiuflerir ,  vidctnrad  ® 

tantundfm  obligatus  efle.     Hoc  m^hi  videtutPaulusvcUe 
fignificare,  quataliisvide ntur  difficil  s  &obrcura,qui  ratio ■• 
ncm loquendi vctcrum lurifcorfultorum  iicn  (atis  ptrc epe-  ,v^,^ 
runr.  f^ideamutneeapecunia^ua^^c.Uhveihismnon^c  tudea-  ' 
berijVregoaliasoftendi.     Accurfius  &c3!rerioranes  exif?i-fc'*'.?««? 
mant  hic  quarftiontm  propofitam  c  fTcjrec  ad  caro  refpon  Je-  »""<»  /f- 
ticuxndK\x.,P''tdeamwftee^pecunia,Qc.     En;o  verod^cohis  ''   ■^"'*' 
veibisfolerc  liurifconfultOs  decidere&  defii.Kc :  &  t\ih\  h\x-  av,a  iu~ 

iusreialiquaexcmpla3dduxiinpartitionctra(aatusdepsi5l:s,r//"»/«/!f 
circal.inpcrfoinam.  tes. 

SimilcaliudexempIumcftinl.4.§.Cato.dcvctl>.obl!ga?i 
vbidixihis  vetbisnonfignificari  infpiciamus,  fed  fignificare 
quod  Gallice  di cirans ,  donnorsnoiugarde.  vt  in  Ofiic.  Cicer. 
videndumne  n,mfatiiidlic ,  icarolcbant  vctcres  lureconfiilti 
plaEtiinque  fuam  fententiam  lioiirjcrc.  Ncccftdubii;n- 
dumquin  hxcfcntcntiafurrit  PauUinnrcpofitafpecic.  Ei 
pecunia  qi^xfent  ^nrjaiudicis  ?ccederep'c:ufl ,  iion  delrrt  r, 
ideft,quodi:itercfl,viae!icttvigintiinfpccienc.nr3.$ed  Wc 
qu2ftiopende:,.>Ladqiiodintereft,ia  cbligationefit.  Nra  • 
fideii!fl^cracccp:i;5  eftobligatior-jjs  &  adliorJs  ncminc.  Si 
dicaraus  in  obligatione efie ,  etgo.fideiuflor  cins no^i:  ine te- 
netur,quifcobligauit  eius  atflionisnomine.  Etsir  Panlus, 
inobligaiionenoncfrc,  nec  debetiidoftendir, <!</(?«>  vtrunc 
cjf.oijue  forte,(Se.  Adeo  verumeftid,quodinrcreftinob- 
ligutoncnoncflc.vtfortefoli.taatbitriumiudicis  cefler:ve- 
rumfiCapua:  petatur  cura  Capuar  folucndumfir,  ccflatar- 
birrium  iudicis  vt  fupra  diximus ,  in  L  Qupd  fi  Ephefi.  cum 
alibiagitur,tunclocus  cftarbitrioiudicis.hicprobatinobli^  . 
gationcnonefle.  Nam  fiinobligatione  eircr,fortcfoluta, 
adhucpctipoflct,  quia  mancrct  feroperobligstioeius  quod 
intereftnomine  :  fedqaiaidquodiiitertft,non  eftinobli- 
garionci  fcd  vcnitofficioiudicis,  fortcfolutarollituroroni- 
noobligatio&adlio.  Hi*  occurtitobicaioni.  Potctat  quif- 
piamfic  obiiccre,  in  fpecie  nofttain  qua  ponimiis  centum 
profortc,  &vigintipro  coquodintereftdcbitaefTe,  fidcbi- 
tot foluat  centum,vidctur  foluifle  noft  tantum  pro  forte ,  fed 
etiam  pro  eo  quod  intereft  pro  rata  parte.  t)iccs,foluta  foite 
foluiidquodintereftoranino,ita  vtnon  poilitpeci,  fi  appa- 
retreverafortemfolutaracfrc.  Sed  fi  ponamuscenturode- 
bcri pro forte ,  &vigintiproeo  quod  intei:eft,&  foluta  efld 
centura.noniiepoflumusdicerefortcmefrcfolurampropar- 
te,  &idqHodintefeftproraiaparte,  vthoc  cafu  remancat 
obligatio  faltem  ad  fortis  partem  pcccndam,  &  in  hac  pcti- 
tione  officio  iudicis  venict  id  quod  intcrcft  prb  rata  partci 
Sed creditor accipiens centura ,  videtur  temififle pcEnam ,  id 
eftidquodintereft,nempcviginti.  EftcnirapCEnarefpeffU 
eiusquifoluit.quiahoceiabeft.  Quinonputo.  Sententiaeft 
Pauli  in  hac  fpecie ,  centum  cfle  in  lortc  &  vlginti  in  co  quod 
intereft ,  fi  quis  centum  foluerit,vidctur  pro  forte  folrcre ,  &: 
eredicorqui  accepit,v!dctut  fortcm  accepilTe,  &  propterel 

1 1  i     1 


I 


^il  FrAnc.^uareni  (omment. 

reaiifi(IepaeaaftK  EfteigoIoaiscoiaRHinisnotandusquod 
^ui  acdpit  rotcein,  videtur  pcBnam  rcinitcere. 


AD 


TIT.    XVIII 
ET*  IN     TIT. 


LIB.    IIII.    COD. 
V.    LIB.    XUI. 
Pakbect. 


D£ 


CONSTITVTA 

C   A   P.      I. 


PECVNIA. 


DrcTVM  deconftiturapecunia  propAficum 
dft  a  Prccore  zquitacis  natut  alis  caur3,&  fua- 
dente  equttare  naturali,vt  oftcndit  Vlpianus 


fe  foluturum  promittit,  quafi  iam  debitum :  Grsci  wmia^tSx,  coftitH», 
dicunt.vtnotauii  Budrusin  Pandcdl.cx  Demofthene.  Gal-  re  }«»*<• 
lice dicimus  Arrejier.  Hoc  coftitutum igitur pertinet ad id  fta- 
biliendutn  quod  p .  ius  debitum  fuit.  Hoc  fit  velut  argumen- 
tum  totius  huius  tituli  &  difputaiionis  de  confticuta  pecunia. 
lam  veniamus  ad  interptetationem  edidiprztorii,incuius 
interpretatione  nos  omnia  complediemur  quaccunq;  iub  hoc 
tituio  excant,iicut  a  nobis  fadlum  eft  in  tit.de  iureiur. 

C    A    P.       II. 

BefrmotdiSli  capite, 

DVo funt huius  tAxQti  capitatvnum  eft  in  1. 1.  ^ipecnni- 
amdei(tamceHftituit,eamfilneredeht.Noshnguhvtt- 
inl.i.  Siquiscor  ftituerit  fc  pecuniam folu-  baexplicabimus.AcJnprimisdiciturinediAo,^*/>«fMi»<tM 
tutumvclfuovclalienonomine,etia(inulla  <if^(>4m,ideft:Siquispecuniamdebitam  confticuerit.Vnde 
inccrueBeritftipulatiojtanjenobligatur,  & tenetut adione  quacricur,anmulierhisvcibiscontineatur?AitVlpi.inl.i.§.i.-*^'«y^fi- 
conftirutoria.  hoc  alienura  eft  a  ciuili  ratione,  vt  ex  folo  con-  Verbum  qui.ftc  accipiendum  efle.quafi  practor  ita  conceperit  "*""  ''"* 
ie  ifa&exfolopaCtoquisobligetur.  luteRomano  cxpado  edidum,Qujquxue,vrmulierctiamvcrbisediAicontinea'  '^^^^' 
nemoobligatur,  nifi  accefleric  folennis  ftipulatio.  Nam  tur.  Namfia>uiierconfticuericfefoluturamquoddebec,ad- 
<juamuis  natura  xquumfic,id  quodconuenitimeraliquos  uetfuseamdabituradiodeconftitutapccunia.modononin- 
feruari ,  tamen  non  videtur  publice  id  vtile  eflc^vt  ob  quam-  teruenerit pro alio.  Poflumus enim  conftitucre,tam  ncmine 
«unquepa^ionem  hominesadlitigandumin  iudicio  admit-  noftroquamalicno.Mulietintercedensproaliononobliga- 
tantur.  Ex  cettis  tantum  conuentionibus  obligatio  nafcitur,  tut  propter  fenatufconfukum  Velleianum.  Eft  eniro  genus 
&  a(5Iio  dator  liiigare  volenti,  qui  conuentiones  prat  cxteris  aliquod  intercefl!ionis ,  cum  quis  conftituit  fc  pro  alio  folutu- 
vifz  funt  magis  nccefllati»  ad  rempublicam  tuendam.  In  con-  rum.  Vctbum  .S(^»»,eiiam  foeminas  copleditur,  l.i.de  verb. 
iradibus  igitur  modo  naturahs^a  odo  ciuilis ratio  fpr ftatnr,  fignifi.Cum  igitur  Prztor  his verbis  vtitur,  Qutpecunia,(;$c. 
vrdocui  adl.  i.depn*^.  SedinhotfeJidioproponendoPrs-  ncsitaaccipimusperinterptetationemquafimulier  quoquo 
tor m igis refpexit  ad  xquitatem  naturalem,  q^iamad  ratio-  conrinearur.  Quiconftituir,faocctiamicaaccipiendumeft, 
■em  cmilfm.  Is  enim  qui conft ■  tuic  fc  folu.uirm  vel  nomi-  cum habilis eft ad  conftituendum. nam  quod ait  Prxtot  fim- 
netuovelalieno,  obligatuf  exfoloconfenfu.vifum  efttniai  plicicer,j^(,nosiraacciperedebemus,vcperfonxinhabiles 
PrxcorigraueinhacrefidcmfiHere.Hicgituraftiodecon-  noncontmeancur:cuiDfmodicftfuriofu5,prod  gus,cuiboni$ 
fticura  pcciTnia  prodica  eft  aductlus  eum  qui  (olo  confenfu  incerdidlumeft,pupillus.&c.  Depupillocxpreflumeftinl.i. 
conftitnir finr  ftipulatione  fc  pecuniam  folu turum.  Proficif-       §.de pupillo. Nec  opus fuic dc his perfonis cociperc edidum. 

Sacis  enim  intelligitur  cx  aliis  partibus  iuris  ciuiiis.cum  edid  ii 
proponitui  de  concraAu  aliquo,  id  accipiendumeflc  debis 
perJonis  quz  idoncx  f unr ad  cotrahendum.  £c hoc  eft  exem- 
plum  interprecacioni?,quocies  lex  aliqua,vel  ediftum  propo- 
nicur  inccrprecSdum ,  in  quorum  interprerationc  cxcmplum 
lurikoniulcifequidebemus.  SicBiles  quxftionesvbiqucoc- 


cuur  ex  lurifdidione  prxtoria ,  not  ex  iure ciuili ,  qna  iurifdi- 
<ft  one prx  oria  cmendacnm  e ft  in  bac  re  ius  ciuilc.  §.  in  per- 
funi.&:§.de  confututa.  deadionib.  vbi  luftinianus  oftendic 
Prxtort^m  mtroduxilie  cx  inrifdiftione  /ua  quafdam  adio- 
«iesinper(<-aam,  cuiuimcdieftadio  in  perfonamconfticu- 
toria.qux  ".nc  locumhabec  cum  quis  confticuic  feldutu- 


nimfifijftipulatione  foio  confenfuquodafe  velabaliodc-  currunt,ficutfubtic.dc iureiuran.de rcb.cred.devcrb.obltg. 

bciur.  Namfi  (inquit)ftipulacio  interiienerir,promifloriurc  &inhis  verfaturmunusIurifconfulti.Quxricutdcfiliofiroi- 

ciulli  ceneciuruec opus  etit hac pra?roria icftione.   Sed  fi  non  lias ,  quid fi is  fic qui confticuerit ,  an  tcnebitur  dc conftitota 

incerceflsiitftipulatio,  dabitur  ac^ueifus  cum  qn'  confticuit  pecunia.'ErVlpi.ind.§.depup.lle,aitnihilrcferreanfiliusfa. 

hxcadlio.  Suntquidicaniideo  aAionem  darii  Prxtoreex  ficquiconfticuiCjanpaierfamilias.Namcercumeflfiliumfaro. 

pa(fto,quia  pa<2:umgeminacum  c  ft,  aiunt  ex  pado  darisdio-  cx  omni  contradlu,ficuc  patrenjfamilias  obiigari.l.filiusfam. 

nem ,  fi  gerainatum  fic.  Sed  quoiwodo  f»pe  accidic  vc agatur  dc a(5l.&  Ciblig.l.cara  cx contraftibus.de iudic.pr^tcr quam  ex 

adione  ds  conftituta  pecunia,t3metfi  padimconucntura  mutuoproptcrSenacufconf  Maccd.de  quodicemus  fubcic. 

tancuminreruenecic,  necqnicquamdebeaturex  patftocon-  deS.C.Maccd.fedcxaliiscotradlib.  obligacur  filiusfamilias, 

uent^.  QirdaTi  prora^fi:  pr.<ao  conucnco,cx  co  non  obliga-  ficuc pacerfamilias.  Ecprxcerea  pacer  etia  tencturde  pcculio 

rjr:deindeconfticuic  fe  folucurura  :  propcer  liiud  pacUum  vfque  ad  quancicacem  peculii  quam  fiiius|habec,vcdixirous 

cxjni  eiicnm  ex  eo  pado obligacur ,  quia  hor padi um  acccffit  in l.fraccc  a fraccc.de ccndidil.indeb.  Scquicur in  cdifto ,  jQui 

prioripaifto.  Egohancfcntcntiarorefutauiin!.f.§.fedfi^c-  /»««»«<»w.Pecunixvcrbumlatiffimumcft.generalitcrhicaC' 


cepto.  dc  veib.  oblig.  Ecdixinonideodaci  a^iocera  expa 
^o,quodgeminatumfi(acrepetitum  :  imoetfidecicsve 
cenciesreiteratumfic,  non  ideosdlionemdari.  Siquismihi 


cipitur  pro  omni  re  qux  in  patrimonio  noftio  eft ,  1.  pecuniae 
vtrbum.&  Lpecunix  appeilacio.de  vetb.fignifi.quamuis  alias 
tancum  pro  pecunia  numeraca  acc;piatur ,  vr  (ubcir.adS.C. 


pailu conuenco promiferic  aiiquid  fcditurum  hodic  >  a is id      Maced.Iccmque  aliquando accipitur pio rebus qux  pondei 


ie  datnrum  iterum  promittac,  dico  non  dari  a(^ioneiu  de  l6 

jfticuca  pecnnia.     Namisquiconfticuir,non  fimplicicerpro- 

niicruicdacutum,fedfolucurunr>,quafi  iaradcbeatur:  Sicque 

I  rifconfulciloquuncurram  fubhocciculoquamaliisinlocis. 

Gumo  lisconfticuic  (e  foluturum,  conucnrio  referturadid 

qnodijmdebitum(Lft.  Solutioenimnoneftnifi  reidcbitx. 

Is  qui  pi  omifi,-  fe  (bluciirum  confitetut  fe  id  debere ,  &  agno- 

icic delitura quod anceceffic.  Is quipromifit (e dacurum cen- 

ti  m,noncontinuoagnofcicfcpriu$dcbuiireccntum.  Mul- 

tum  f  eferr  an  quis  promictat  fe  daturum ,  an  vcro  promictat 

fc  (oliKurumquodiam  dcbitumfit.  Quiigituritapiomitcit 

vc  sgnoicat  iam  dcbitum  eiTe^dicitur  couftitucre.  hoc  (atis       qucmlocumnos  etiamattigimusfupr.fubtit.decondift.in 


pumero  &  merfura  conftant :  hicautrm  accipitur  pro  oroni- 
bus rebus qujtfunt  in  pattimonio noftro;&  it a  inteipretatur 
luftinianusinl.i.eod.In  libris  vctcrum  iuris  auftoium  qui 
iurifprudencianjcra(aarunt,reperitur  boe  verbutn  pecunie 
pro  quac  unque  re  qt^  cft  in  patrimonio  ncftro,&  vult  ita  a  c- 
cipiina<aioD«conftitt'toria.Scquiturprxrereaincdi<9o,Z)^ 
l>itam.  Vtquisobligecurexconftitucooportctpecuniam  de-' 
bitamcfle,velabcoquiconfticuit,velabalio:fincnfucritde- 
bita  pccunia,  nulla  cft  cbligaiio  conftitutoria.  Vnde  variir  ,.  . 
qu»ftione$tra<ftancurdedcbito,inquib.  quxriturquiddebi-  f  /" 
tum  fit.  Eft  locus  de  dcbito  &indebito  obferuationc  dignus:   '',w. 


coiligitur ex l.i.§ .cum qui.dum  dicit.non  animoconftituen- 
tisjli  dpromittentisfa(3:um.  Videcisdiffercntiamcfleintcr 
promitterc  &coBftituere.  Si  conuenerit  inrer  me  &  tc.vt  des 
mihi  ;fliquid,hocprcmittere  cft:Si  conuenerit  vt  foluas,quafi 
iam debicu(ii,hoc  confiicuere  eft.  Confticuetc  u dicitur,  qui 


accifieti' 


deb.cumquxtcreinusquiddcbitumeflec&quidindebitum.'''"»  "» 
Similcsincid»ncinhuntlocumquxfti(i>nesdc  debito  vclin  *'"'"''*! 

debito.Namvtintelligamu$,anfitlocushuicadi.oni,cogno-"* 
fcendum  cft  an  dcbitum  fir,an  indcbitum.  fi  debitiim  fit,  ha- 

bctlociiraa^ioconftitutwia,finonfitdeb.tnro,ncnh4bet 

locum 


In  Tit.  T>e  conflit.pecunia. 

locamhscaftio.  Vlpian.ini. i.§.vltim.bocvcrbuniint£rpre- 
tiz\iT,1)ee>iinmautemexift*^CHti<fueca«JapoleficoKjrttt{i,(^c. 
Cum  prjrtor  ait in  cdicto  luo ,  Qy.ipecnnmm dehttitm ,  (ic  in- 
tcrprctaridfbeir.us,  qualinihilicferatexqua  caiifadcbcatur 
pecunia.  Nihil  rcfert  an  cx  coKtradu,  vei  ex  maiciicio  dc  bea- 
tur.  QuisfitcontraCtascertusautiacertus,nosoil:£ndimus 
inl.cctticondidlio.  dereb.credit.  Nec  rcferr,an  contractus 
ccrtus  fit,an  incertus.vt  debitum  dicatur.  Dc  quafi  contra- 
du  idem  dicendum  eft.  Tutelacontradlus  non  eft.fcd  quafi 
contradus. Tit.de  obiig.qua:  ex  quafi  contraft.  Inftit.  De  de- 
li(5locxemplumeftial.quuniur)arunj.25>.  Siquis  mihxdc- 
bcatproptcriniurian3mih:fa6iam,tencturcx  maleficio.  Si 
igicurisquiita  obligatuscftm.hiconftituat  fe(ohKurum,tc- 
netur  de  confticuc*  pecunia.qiiiaverum  cft  erini  dcberc,l. 
creditorum.de  vetb.fignifi.  D.bitorcroigiturintellig'mus 
.exquacunquccaufa.  Deindcdtbirosem  inteilgimosquo- 
cunquciurcdebcat,  idcll,  nontantum  dcbitum  hicaccipi- 
muiqucd  iureciuilijfcdcnamquodnaturaliauvpritocjoiu- 
rcdcbitumcft.  Exempla  funtini.i.§.vltim.  Siceiimaccipi- 
turdebitumnaturalirer,fub ticu.de  cocidid.indeb.  Exempli 
^tatia,fiquismihipromiferkpa6tQConuentofineitipulatio- 
ne  fe aliquid daturum ,  deindc id  fe  folu turum  confticuar, ad- 
ucrfus  cum  agitur  hac  aftionc  conftitutoria.  Et  hine  ccr- 
nitutmaximusvfus&  vtilitashuius  atilionis.     Nam  fiquid 


pX5> 

ptioncm  peti  non  poteft.motio  fit  exceptio  peirpetua ,  &  qus 
cius  gtatia  comparata  fit  cui  datjiri  vt  dicitur  inl.quiexcc- 
ptionctn.de  conditil .iodt b.  Iurepratorto non deheat, id  c(l  per 
cxccptioncm.  Si quis a  mcpecuniam mutuim  accepecit  & 
paftus  fim  cutn  eo  ne  pecaci» ,  iuce  ciuili  oblrgatus  tiiihi  eft  ex 
mutuo.  atSio  enimcxmutuo  ciu.liseft,  fed  non  dcbet  iurc 
prscorioproptcrcxccpcionempi<aiconuenri.  NamPis- 
tor  patfta  conuenta  tuctiir  ,  licct  iurc  ciuilinDlli,  stmc  it.o- 
menti,  tamen  Prstor  dat  exceptioncm  patli  .iduefliiseum 
quipaduseftne  petat,  quamuisiure  ciuili  psdo  tonuenro 
obligationesnon  difToluantur.  §.ptxterea.  dcextept.  Hoc 
cftquodaitCiccrol  b.  i.dc  Insjenc  PaaaJictnjTapKtart.vt 
interdHmiuripriJlaredicaniur.  In  hoccxemplcp  Cium  tffi- 
cacJusf  ftiurcciuili:quaniuisenimhiciureciuil!cib!.getur,ia- 
men  ob  pa£bum  quod  tuetur  Prsror ipfoiure  nullas  viresha- 
bct,&abfoluitur  reus.  H  cd'citur,mrcpra:tctio,idcftper 
cxcepiionem.  Exccptiones  vt  pluiimum  ptscoris  funt. 
NaiisPr»torconftitucndoiudiciam,c!!mad!on?mdenega-. 
rcnon  poflct,  quilrg-tnr.a  &  ciuilis!  iat,r,evidfrrti)riegis 
au<aoritatemeuellerc,addeb,.i  Piar.  rcondidior.em&ex- 
ceptionem,  cxrraquamficifdiforpadtLis  fit.  ne  e;.ri)  pccu- 
niampetat.  Exceptiontmaddebai  Praitorzquifaiistauta, 
quia  xquum  videbat  effc  idqucd  conueuetat  jnttrr  aJiquos 
(cruari.i.fi  vnus.§.  patSus  ne  petctet.de  pata.  Pjdum conti- 


dcbitumficciuiliterj&quisfeidfoluturum  conftitucrit,non       necfaiaum.iusiijftipulacionibusvcdacar.  Scquirur,£r  «>ff 


cftmagna  vcilicas  huiusadionis,nififortequis  confticuatfe 
foluturumquodaliusdebct  ciuilicer.  Sedfiquisconftituat 
fe folucurunj ,  qaod  naturalitcr  tantum  dcbebac ,  tunc  maxi- 
menccelfatiaelthicatStio,  quia  hcet  obliguio naturalis ali- 
quoscffcdlusciuileshabcat,  tamcn  cfficax  non  eft  adagcn- 
dum, vt  docui  fub  citul.de  couditaione  indebiti  j  ex  1.  fidciuf- 
forobligafi.§  fideiufior.ff.dcfideiuflotibus.  1.  naturalis.de 
obiigationib.  &adlionib.  IspropricdicJturobligitusquico- 
'gipoteftadiuliiendum.  Isquinaturatantum  d*;ber,quam- 
uiiaequum  fic  cum  folucre,  niilja  tamcnadione  conueniri 
poteft :  &  tamen  fi  agnofcens  fe  debere.quod  natuta  tantum 
aebebat ,  conftituat fe folururum ,  ob  hocconftitutum  tene- 
tutiureprstorio,  &  poteft  conucniri  hacaftioneconftitu- 
toria.  Debitiim  ergo  vcl  natura fufficic.  Quod  diximus de iu- 


rumefi tHmnoHteneri.  ExhisverbisaDnotanJameft,  cxcs 
ptioncm  propter  quam  datur  condidio  indtbiti  iiT>ped:te 
conftitutioncm :  idcOcjue  ad  hunc  locum  tcferend.?  (unt  quse 
diiputiuimusdccxceptiotjcfubtitu.dccondicl.indeb.  Alia 
qusflioeftdeeoquiobligatuscftindiem.  SiucfuntireciHUi 
^prdtorio.^c.  Qujdautobl  gruseftiurcciu!li&  prajtorio: 
is  mucuam  pecuniain  ac^cpic,  ncc  vllum  ei  pattiim  denon 
pctcndacapecuniafdtaumcft  :  certum  eit  eum  dcbcieiurc 
ciuili&prstorio  :  fedtaraen  indicm  ob!!g:itustft,&  aute 
diemabcononpotcftpeti  :  qua;ritur,an  isconltituenste- 
ntatur  de  conftitutapccunia?hic  dicitiiroblgiri.  Cerium 
cfteumdcbere  qui  debitor  cftm  difm,qusnu;is  nonpoflic 
rcpstianrcdicmfolutum,  1  ind  em.dc  cond  <5t.  irideb.  .Se- 
quitut,  Velfropter  haipottJfimuTr.pecnntiU  tjttdt  nondutytpfupof- 


rcnacurali,idemdicendumcft  deiureprxtorio.  Siquisnon      y''«'.co/»,'?««f<j««</*<S4.Siquisobig;itusiitciuilicct&  ftipula- 


debcariure  ciuili,fedpraJtorio,idquoqueconftituensobli- 

gatur.ncqueidmirumcft  :  nammuicocfficaxeftiusprzro- 

rium ,  qiiam  ius  narurale :  &  idco  ius  honorarium  aliquando 

3ppellatur,&  ad^io  honoraria,&  propter  Priroris  audtorita- 

tcm  &  honorera  qui  delaCus  eft  huic  migiftrarui,  coepit iuril- 

^\Qi\o pntoriahabcri pro lege.  Eft  (inquir lurifconlul. ) vna 

Vox  iuris  ciuilis.  Adfcrt  exemplum  honoraris  obligationis. 

Jdeo  ^pater(^  domintudepecHlioohfirtlitfieonfittHertnt,^c. 

S'\  quis  cotraxerit  cum  filiofimiliis,  pater  non  tenetur  iure  ci- 

uili  cx  eo  coatra(ftu,§.  in  perfonam.de  adtion.fcd  tamen  iure 

prxtorio  tcnetur  ■■,  vel  quia  aliquod  peculium  habet  filius ,  vel 

_quiaaliquidinrempatris.verfumcft  :  ideoqueagiturdcco 

quod  in  rem  patris  verfum  eft ,  &  a6tionc  de  peculio.  Scqui- 

tuf  I.  Quod  fi maf itus.  5 .  hinc quaeftiones  nafcuntur,  in qui- 

bus quaerirur,3n aliquid  debitum  fic  vcl indcbitum,vt  fi  mari- 

tusplusconfticueritex  dote  quampoterat.  Maritusaccepe- 

rat  ccntum  pro  dotc  ab  vxore,  tantum  reddere  vxon  non  po- 

jerat.     Maritus  autera  non  tcncturinplusquamfacerepo- 

tcft.l.maritum.ff.folut.matriir.on.quidfineceffariacrantilli 

quinquagi.nta  ad  vicium,  &  conftituetit  fe  foiuturum  ccn- 

tura?  AicIuri(conful.eumnontcneri  :  fcdqusftiocft.anfit 

dcbitumanindebitum.  Hascquaeftioanobis  ttadla  fuitfup. 

fub  tit.de  condifit.indeb.     Et  dixtmus  debitum  cfle :  fed  exa- 

dioncra  differri,  donec  locuplecior  faiflus  fueiit  maritus. 

Turpe  cnin»  eflet  ita  fpoliari  maritum  omnibusfortunis  ab 

vxore  fua  vc  cgeret  vidtu  neceffatio,§  .cum  autcm.Cod.de  rei 

vxor.adtio.     Sed  nihilominus  dicitur  folidum  deberc:  fi  f  oli- 

dura  dcbcat,&  conftituat  fe  id  orane  foluturum  vxori,eo  no- 

mine  tcnetut  adlione  conftitutotia.     Sequitur  alia qusftio 

in  § .  I.  Si  quis  autcm  c6ftituerit,&c.Eft  eadem  quxftio  quam 

tratSauimusfub tit.de  condi(5t.indcbiti,deeoquidcbctqui- 

demiureciuili,  fed  fi  conucniacur,  poccft  fc  cueri  pcrcxce- 

ptionemprstoriam,  ficonftituat,qua;ricuran  tencatur^Ec 

dicitnr  non  teneti,quafi  indebicumfic,  quia  proptcr  excc- 


rio  diem  non  habeat,nihilopuscft  conftituto,  q^iia  poteft 
ftatim agi , fed  confticutum pt odeft  fi ira fit obbguus  vt pro- 
ptecdiemdilationisnonpoflitconueniri  :  quiaironfticuere 
poteft  fe  pt a^fcnti dic  foluturum,tunc  vcil's  clt  he:  ■-. ftio con- 
ftitutoiia.  Sed  quiddicemusdecoquiobiigacusefl  iubcon- 
dicione?Qu.Tftiotra6taturinl.idquod.  19  &l.i.C.':o.Qui 
proinific  fe  aliquid  mihi  daturum  (ub  condi  ione,  Si  usuis 
cx  Afiaveiierir ,  deindc  conftituit  (e  id  mihi  (olufur'iim,an 
adlionedeconftituta  pccnnia  tencuur  ?  videtutnontcne- 
ti.qaia  d:;b;tun  id  non  eft  .  qjod  fub  conditione  promiflum 
eft,l.cedercdiein.devetb.  (ign  fi.necceflitntcvcnitdiesan- 
tcq'jan)C3i(itcritcondit]o.  At  Praior  loquiturdeeoquidc- 
bet.  Sednihilominusvaler  confticutum,icavttunca6tioex 
conftituto  nafcatur,cum  cxtitcrit  conditio.  Scddbitura 
non eft.  Refpondct  id rectptum effe, qiiii  fpr s jltqna  eft de- 
biti,li£et  non  fitdeb  tum.§.ex conditionali.de  oblg  Quam- 
uis  cuentus  conditionis  fit  iaccitus  &  nibil  debeatiir  anie- 
quam  aducncric,  &  cxiiicnt  conditio  :  tsnicR  fi  conditio 
extiteritjpiopterconditioDiscueninm  fpes  aliquaeftdtbiti. 
Nihii  autem  rcfcrc  a  quo  debeatur  id  qi3od  qms  fe  folutu- 
rumquafidcbitum  conflituit  :  &hoc  eft  diiigen  er  not^n- 
dum.  Excmplumcftinl.eumqui.§.quodcxigiaiL's.  Prjcro- 
risverba  concepta  funt  in  xttn ,tnrem extiU.Hm  eii.  Inreni 
conccpcumeftedi6lumPrxtoris,non  in  per(on,im.  Non 
dicit  Prator,  Quj  pccuniam  debitam  ei  cui  confluiii-,  veli 
fedcbitam,  non  cxprimit  a  qaoeapecuniadebeatur,velcui 
dcbita  fit.  Ergo  nihilrefert  aquovel  cuicapecunia  debea- 
tur,  Sic  dicitur  pstftumin  rem  camnullaperfonaexprima- 
tur.  Sica6tio  cic  eoquodmecusca'j(a,  diciturin  temeffe. 
Eftenimeditilumconcepcuminrcm,  noninpeifonam.  l.fi 
cum  exceptione.  §.  aliquando.  &  §.  Pacdius.  de  eo  quod  me- 
tuscaufa.  Ideonontanrum  eaatftiodacuraduerfus  cumqui 
mctum  intulic,  (cd  ctiam  aduerfas  cura,  qui  mctu  nonab- 
lacampoffidct.  Sicnouiopctisnuntiaciodici;urin  remcon* 

lli     j 


Franc.  'Dmreni  Qomment. 


non  nafcitur  adlio.  Si  conuenerit  inter  tne  &  te,vt  res  mea  ti- 
biobIigatafit,iurc  ciuiliinter  nosnulla  cohtrafaiturobliga- 
tio  hoc  nomine:f  cd  tamen  cx  iurifdiftione  pnjtoria  vifum  cft 
aliquani  a^ionem  dare^l.fi  tibi.§.de  pignore.de  pad.hoc  aU&- 
QumeftaiurisciuilisrationcjVtquoties  eonucnit  interte& 
ine,vtrcstuafitmihiobligata,dctur  mihi  aftio  Saluiapavel 
hypothecaria.Sed  tamcn  id  vifum  cft  Vcile  Prxtotibus,&  hoc 
paulatimreceptumeftproptervtilitatem,  nam  cum  vfuspi- 
gnoris&hypothecaria:aftionisveneritin  vfum  proptcrvti- 
litatem,  confequenscft,fi  quisconftituerit  fe  pignusdatu- 
tum, valcre  conftitutum.  Idcmdicendumcft,etfi  quiscon- 
ftitueritfe  fideiulTorera  daturum,  imo  etficertampcrfonai* 


55» 

teptaeffcl.opetu.  denoui  opcr.nanc.  Si  cgo  confticuam 
qnodnoodebcoj(cdquodaliusdcbct,valetcoftitutum:hoc 

eft  intelligcndum  nifi  iQtctucnerit  error.vt  dicitur  in  l.vltim. 
bic.Si  quis  cttote  dudus  conftitueiit  fe  foluturum  quod  alius 
debet,  nonvaIetconftitutum,I.  haaenus.hoc  tic.  Sufficit 
cnim  debicam  pecunia  fuiflc ,  &  in ca lege  duo  exempla (unt. 
Debitotdeceffitteli(aoba!fcde:hxtesnondumadiithactcdi- 

iatem,iacct  hzreditas ,  ego  conftitui  me  eius  nomine  folutu- 
tum;quaErituranvalcatconftitutum  ?  videtut  conftitutum 
nonvalctc  :  quianuUuseftdcbitotiacentehzredicate.Im- 
primis  non  poteft  defundus  debitor  dici ,  quia  non  cft  in  tc- 

rumnatuta  :  hitcinonpoteftdicidcbit©r,quiah*rcsnoa  ^    

cftiacente  hxreditatc.  Ettamen  Vlpianusaitvalere  confti-  pcofcfidciu(Iuramconftituerit,&finolitfideiubere,ienetut 

tutura,quia pecuniadebetur.  Aliud exemplum  eft ineadetn  is qui  conftituit,quia  valet conftitutum.     Quomodo valeaC 

If ge,dc  eo  qui  captus  eft  ab  hoftibus ,  qui  feruus  hoftium  di-  h^c  obligatio  docui  in  interprctatione  l.haberc  liccre.in  prin- 

citur.  Curaferuisnuliacftadiovl.fcruusiniudicio.  Cdciu-  cip.dcvcrb.oblig.  Namvideturfa<ftum  alicnumpromictcrfr 

dic.intctim dum apud hoftes eft,fetuus  eft:tamen  fi  quis  eius  qui  promittit  Titium  pro  fc fideiu(Iurum:faaum  autem  alic- 

Bominc  conftituerit  fe  foluturum ,  dicitur  vaiere  conftitu-  numproraittcns  nonobligatut.Sedhancobligationem  per- 

tum.quia  eius  reditus  expe<aatur ,  &  fi  redcac  ab  hoftibus  iu-  indc  accipimus  ac  fi  promififletfuum  faftura.     Quaeritur,  fi 

rcpoftlirainiivalccconfticutuiij.  Addcndum  eft  fupradidis,  quis  homiiicm  pucaStichum  debcat,&  promittat  mortuo 

fi  quis  coD  ftituctit  plus  quam  dcbitum  fi  t,quatenus  debitura  Sticho  pretium  &  ^ftimationem  cius  hominis,au  valeat  con- 

eft  conftitutumvaicre.aiiasnon  valcie,d.l.ha«aenu$>§.vlti.l.  ftitutum.  Hicquiftio  tta<aatut  duobus  in  locis.  Inl.pro- 

I. J,  vltim.  Priror enim iK,QuiftcumAm dehitam cenfiituit.  roiflot  Stichi.i  i  .& l.ptomiftor hominis.  13.  Quidain  promi- 

Oportet  ergo  debitam  fuiflc  pccuniam  quae  conftituta  cft.  fitStichum,moramfecit:poft  moram  Stichus  mortuuseft: 

Ergo  fiuc  quis  conftituerit  pecuniam,  qu«  debita  non  eft,  ismihipromifitprctiumStichi  :  qu2ritur,anvalcatconfti- 

nullo  raodo  valct  conftitutnrajfiue  conftifueritplusquam  tiitum?Hicdiciturconftitutumvalerc.Scddices,nonidcon- 

debitumeflctjcatenusvalet  conftituturaquatcnusdebitura  ftituitquoddebebat.  Scdtamdiximus,aliudproalioconfti- 

ert. Indc queritur.an  aliud  pro  alio  coftitui  poffit,&  an  fi  rera  tui  pofle  :  dein de non vidctut ptctiaro indcbitum  eirc,  licct 
aliamconftitueritquis,valctconftitutum  ?  Quxftiotrafta- 
tHr!nl.i.§.anpoteft.     EgotibidebeoStichum,&conftituo 
rnc  folucurum  Pamphilum :  qu^ritur  an  valeat  conftitutum? 
Ex  vetbis  cdicSi  Pritorii  vidctur  conftitucum  non  valete.  Ait 


fubtili  quadam  ratione  dici  poffit  pretiura  in  obligation^ 
noncfle  :  tamcn  fi  fa<aumipfum  infpiciamus,rei2cdicipo- 
teftprciiumdcbcri.  Idemdiciturin  I.  promiflor  hominis. 
E)cbitor  hominis  fi  homo  deccfleiitpoft  moram  dcbitotis 

cnim  Prxtot,Qui  pccuniam  debicam  conftituit.hisverbis       nihil  rcfcrt,  an  promittat  pietiv.m  hominis,  an  vcro  ipfum 

fignificar.vtvalcatconftitutumoportereeamrcmquacdcbi-       '       *  '^'  ''   ' 

tacft  conftitui.Ergo  dcbitot  Stichi,fi  conftituat  Pamphilura, 

non  vidctui  ex conft ituto  tencri.  Sed tatnen  hic dicitur  vale- 

rcconftitutura.nihil  probibet.&  aliud  prodebito  conftitui. 

Animaduertitlurilconfulrusconftituturaadfolutionera  de- 

bitiperrinere,vradmonuifupra.  Nonenim  quiiquis  prorai- 

fit  fealiquid daturum,dicitur  conftituere,ied qui  promittit  fe 

foltiturumquafiiamdcbicum.  Ergo  cumreccptumfitaliud 

pro alio folui  pcflc,rationi confcnraneum eft ,  vt aliud etiam 

proalioconftituatur.  Eftlocuscommunis  defolutione.  In- 

uito  creditori  aliud  pro  alio  loluinonporeft.volentipotcft: 

vtdiciturinl.i.§.mutui datio.de reb.crcd.  Cualiudproalio 


hominem.  Namcumpromifit  horoinem.rosinterpreta- 
mut,tuncptomiflamcflehominisarftimation£ni.  Sic  homo 
mortuuspetitut,idefthominismoftniarftimatio,l.fiferm-m. 
§.  vltim.  dc  vcrb.  obligat.  Inomnibusautcmh!siocis,quia* 
poftmoramconftituitur,valetconftitutum.  Natn  Ci  an;o 
moram  conftituatur,non  valer>qnia  is  qui  promifit  Scichutn, 
co  ante  raorara  mortuo  libcratur,  1.  quod  tc.de  rebus  crcdit! 
&  l.fi  cx  lcgati caufa.  de  vcrb.  oblig.  Et  debitum  eflc  oportet 
quodconftituitur.  Quiriturctiamfi  id  quod  debitumcrak 
temporeconftituti,debitumeflcdeficrit,  an  fit  locusconfti- 
tuto  ?  Et  hxc  qnacftio  tradatur  in  l.item  illa.  §.  quod  adiicitur. 
&l.idqaod.  Prxtorinahcraparteedi<aiquampofteainter- 
tblui  poffit,aliud pro alio quoque  conftitui potcft.  Atque  ica       pretaturus fum,ait , SiapparetthmijHiccnJittc.it  rK^p.efoliitre 


cxtenduntur intcrptctatione quxdam vciba edi61:i , cum  air, 

Qu;  pccimiam  dcbitam  conftituit  eam  folucre  debcc.Quira- 

uis  cnim  his  verbis  edidi  non  videatur  coftitutum  valeie.nifi 

quisidconftituat  fe  foluturum  quoddtbebat:tamen  fiquis 

aliudconftituatfcloluturumpro  rcdebita.valct  ctiam  con- 

'Ctnfiittt-  ftitutum.  EthocdifFettconftitutor  afideiuflbre.nc  quis  pu- 

"^■^'^'"  tct  conftitutorem  fideiuflorem  quendamcfle.  Magnaenim 

«*ft/  dif-  ^^^^^  cos  cft  diffcrcntia:nam  &fi  quis  conftituat  fc  f  oluturum 

feTAt.      quod  alius  dcbet,non  ideo  tamcn  dicitur  fidciuflor  cflc.Iufti- 

nianus  in  Noueh  4.  diftinguit  conftitutorcm  a  fideiuflore,  & 

conftitutoreravocat  cc»ri<fav)iTLii  fideiuflorcra  vcro  sV^f^TJ». 

fideiufrorautcmaliudpromictcnsquam  quod  rcusprincipa- 

lis  deber,non  obligatur ,  1.  Gr£cc.$.  illud.  ff.de  fideiufl.  ita  vt 

fifideiufforraatoremquatitatem  promittat  quara  reus  ptin- 

.tipalis ,  vltra  cam  quautitatem  non obligetur.  d.  l.illud  com- 

Biune.  Hincconfequenscft,fiquisconftitucritfepignusda- 

turum  aut  fideiufrorem,valcre  con  ftitutum.  Si  valeat  confti- 

tutum,cumrc5vnapro  alia  conftittiitur,multomagisvalere 

debctcumnonomninorcsalia,fvdqua:acceffortaeftrcidc- 

bitxpromJttiturvtconftituatur.Devtroquevidcnduraeftin 


ttequefecife,ftecfueperAnorempettt  <jucmmHi  ficret  <juodcen^ 
fiitutumefi^»iitonemdnho.  HisvctbisPfgrtorfignficattem- 
pusconftitatihic  fpeaaDdum  cfle.cum  qua:ifai'rinpccrin;a 

dcbitafuerir,3nnon,fufticitdebitiimfuiflcfotcmpotequo 
conftituta  eft  pccunia ,  licet poft  debita  non  fueric.  Vndc di- 
cit  Vlpi.l.  itemilla.§.  i.^reinde^temperaliaUtoneohhgMUT» 
(vnftitutndoteneri.  Siisquitenctura^aione  tcruporalijputa 
a<aioneiniutiarum,  conftitucrit  fefoluturum,  licetdrfierit 
teneritemporc,tamenexconftitutotenebitur,  quiad  i  ebat 
tehipore  conftituti.Idem  dicitur  in  l.fcq.i  8  .g.vlr.Si  pstcr  qai 
tenetur a<aione ds pcculio ,  quatenus erat  in  pcculio, confti- 
tuciitfefoluturum.deindedecrcucritpcculiijm.autconfum- 
ptumf!t,quodfajpcaccidit(peculiumenimfi!riIctfthominl 
quod  fipe  crefcit,  dccrefcit,moritur,l.pccul>uro^depecul.) 
fufficic  pcculium  faifle  tempore  conftitm!,etiam  fi  poftca  de- 
fieiicpeculiumefle.  Hisduobuscxcmplisoftendtl.C.nihil 
refeire  an  poftca  dcbitum  cfle  deficrit,  an  non  dcfictit.mc  do 
temporcconftitutipecuniadcbita  factit.  Sequiturin  cd;<ao 
C«>»/i»/«/*.Qu.idfitconftituerenos  fupradocuiinus.  Egodixi 
conftitucrc  aliud  efle  quam  proniittere,nec  vwum  cflc  quod 


LQaiautcm.i4.§.i.Tumihidcbcbaspecuniamutuam.Cura  vulgodicitur,exgeminatopa<aoadioncmdc  conftituta  pe- 
egotcinterpcllarein  conftituifti  non  te  foluturnm  eampe-  cunianafci:quiaoportetanimoconftituentisaliquidpronnf- 
cuniam  quam  a te  petcbam.fed  pignus tc datuium:quxritur,       fum  eflc,vt dicitur  in  l.i.§ .eum  qui.  Diximus  eum  conftitue- 


anvaleatconftitutum  ?  Exverbisedi<ai  viddturnonvalere. 
NaraaitPrztorin  cA\Qto,QuipecMKtam  debttam  sonfittnitf 
fi^c.Nonconftituitfecam  pecuni3rofoIuturum,fcdeiu$no- 
roincpignnsfedaturum.Aittaraenl.C.valerehuiufmodico- 
ftiiOtura,  C«wf r»/»/(M^>g;;crAf  »rr<'/)/fr«.  Expignoreiurc  ciuili 


requipromirtitlefoluturura,  quafiiam  dcbcatur.  Eigofi 
quisproraittathodiepa<aofiue  ftipulatione  .iliqmd  fcdatu- 
rum ,  &  poft  aliquot dics  idera  promittat ,  non  erit  conftitu- 
tum.d.§.eum  quLVidendum  aunc  cft  quom  odo  conftitiien» 
dumfit:namidincdi<aoPrxtotisQon  expriraicur> 


Q. 


H(,m9- 


in  Tit.Decon^it.ftcunU. 


C    A    P.       11 1. 

^uomodojit  conflituendum. 

CVm  ]*fa:toraitinediaofuo,C;«;?«f*»r,accipiendunieft 
;o  raodo  quo  hxc obltgatio  contrahi  potcft.  Sed quo- 
modocontrahiturhicoblgatio?  Etdicendumcftfolo  con- 
fenfu  contrahi,  l.i.  in  princ.  Prastor  dicitur  f  auetc  acquitati 
naturali,quodconftitutaexconfen(upaftacuftodiat,  &  tc- 
ncatur  qiii  folo  confenfu  fe  (olutatum  conftituit,quod  graue 
fi t  .^dem  fallerc.  Vlpianus  :n  initio intcrprctationis  fux  ad  e- 
diaumidpra:pofuit,vtoftcnderctcontra  ciuilcra  rationcm 

•Jjanc  a^aionem  propofitam  eflc  a  Prstorc.Ex  paiao  enim  ia- 
re  ciuili  neque  obligatio  ncque  adlio  ciuilis  nalcitur.  Quae- 
damfunteontraauura  fpecics  quicontrabuntur  folocoii- 
fehfu,vt  emptio,  locatio  ■■>  &c.  ex  quibus  nafcitur  a^lio  CJUih- 

•  lis.-alias  ex  foloconfenfunonnafcituraftioiurc  ciuili.  Scd 
his  verbis  admonet  Vlpianus  Pra:torem  rerpcxiflc  ad  natura- 
lemsquitatem  ,  quoniam  jequum  &bonum  eftquodcon- 
ucnitinreraliqaosfcruarijl.i.depaa.Cumquisidquodpri- 

HS  debebat  vel  cinilitcr  vel  naturaliter ,  tanquam  debituna  a- 
gaofcens  fc  foluturum  conftituit,graue  vifum  eft  Practori  ia 
hacrcfidcmfallerc.  Hincctiara  cslligipotcftquidinteilit 
interconftitutorcm&fideiufTorem.  Hicdiciturconftituto- 
remfoloconfenfuobligari,(edfideiuflbr  nonobligatur  nifi 
rerbisinifi  ccrta  forma  &  folcnnitate  vcrborum:  quia  opor- 
tct  vt  in  te  rrogatio  prarcedat  &  fequatut  rcfponfio,  1.  blandi- 
«us.C.defideiufl.l.  ^§.  fatisacceptio.deverb.oblig.  Gon- 
lenfumautcmnos  accipimus  conftituentis  &  cius  cuicon- 
ftituitur.namduorum  confenfus  ncceffariuseft  ,  ficutino- 
inniconuentionc,l.i.§.conuentionis.  dcpad.  Confenfus 
autcm  cius  non  requiritur  cuius  gcatia  aliquid  conftituitur. 
Si  quis  conftituat  alicno  nomineid  quod  alius  dcbet.dcbito- 
iisconfenfusnoneftneceflatius,l.vtium.a7«  Tudebespe- 
cuniamaliquarojegoconftituoteignorante&abfentc,irao 

«tiam  te  inuito  &  contradiccntc,me  foluturura  quod  debes: 
quxrituranvaleatconftitutum?  &  dicitur  valere  conftitu- 
tum.Sed  dicet  aliquisrquomodo  fit  vt  conftitutum  valeat  fi- 
ne  confenfu  debitoris?Quia  cura  debitorc  hoc  negotium  no 
«rontrahitur  j  &fufficit  c»nfenfus  cius  qui  conftituit  &  ciuf 
cuiconftituitur :  confenfusauteraeius  proquoconftituitur 
non  eft  ncceflarius.  Tu  coftituifti  te  foluturum  pro  me  quod 
€lcbcbara:cgodenunciauitibincloluercs,  conueniris  abco 
cuiconftituifti  :  qusriiutanexecptioaliquatibicompctat. 
Dicitur  nullam  cxceptionem  tibi  compctere.Idcra  dicitur  in 
Lvlt.de  negoc.gcft.Nam  hoc  tibi  imputandum  eft  quod  ahc- 
nam  obligationem  fu(ccpcris.Hinc  confequitur  non  tantura 
interpraEfcntcslcd  ctiamintcr  abfentcshocobligatiomsge- 
nus<:onuahipofle.id  cnim  inomnibus  contraftibus  ob(ct- 
uatur,qaicx(bloconfcnfuproficifcuntur.l.i.§.  vlr.  decon- 
trah.empt.Contra(ausquivcrbiscontrahuntur»velutiftipu- 
latio^nonpoflunrcontrahiinterabfcntcs.Scipulationonmfi 
intcr  prifcntcs  contrahipoteft,  \.\.  dcvcrb.oblig.quia  rc- 
quiritur  certus  ritus  &  ccrra  folcnnitas.  Scd  in  emptionc  ive- 
ditione ,  lecationc,&  aliis  huiufmodi  nuUus  cftritus ,  fuflieit 
folus  ccnfcnfus,quocunque  modo  dedaratus  fuerit.   Dubi- 
tandumautcranoncft  quinconfenfumfuum  declararepof- 
fit  abfens.vi  hic  dicitur,  pura  pcr  nuncium  aut  pet  epiftolam, 
1.  qui  autera,  § . vlt.  Hoc  valde  vtile  eft  &  (xpc  accidit  vtquis 
telpondcat  pro  alio  per  epiftolara.  Si  quis  fcribat  epiftolam 
ad  alium,qua  fe  dedaret  aliquid  conftituet  c,folet  quxn  an  fit 
obligatus.     Vidcri  poteft  non  eflc  obligatus,quia  fideiufloc 
non  obligatuir  nifi  verbis.  At  obligatio  qus  verbis  eontrahi- 
tur,non  potcft  contrahi pcr epiftplam.  Scd  vidcndum  cft an 
conftitutum  fit,an  non  (it.Cette  fi  conftitutura  fit  debitura, 
dubiura  non  eft  quin  pet  epiftolam  reftc  contraharur,&  ad- 
ucrfusconftituentcm  non  minus  quam  tducrfus  fideiuflo- 
tera  datur  adio^vr  poftea  dicemus.licct  fideiuffio  non  poifit 
contrahipercpillolam.Hiclocuseft  infignis  &  obferuatio- 
nedignus.deacquifitionc  quac  fit  per  procuratorem  &  pet 
nundum.Rcgula  iuiis  cft  vulgata,  Per  libcram  perfonam  no 
bofle  nobis acquiri obligationero ,  quam  late  cxplicaui in  in- 
terptctationc  l.ita  ftipuiatus.§.Chryfogonm$.dc  vetb.oblig. 
vbi  hunc  locum  nominatim  adduxi.Ergo  multo  minns  mihi 
acquiriturobligatioab  eo  qui  contrahitnominemeo ,  finc 
tQaadacu  meo.  Sed  cu  qois  comtahit  nominc  meo  &  man- 


datu  meo,acquitit  fibi  a  Aiottbni  ^x  eo  cbnrradu,red  aflioae 

mandatiagoaductfuseumvteam  a^ionemfibi  acquifitaitt 

mihimandet.Dcindeadlioneccfl3,potcroexpcrin:aliasniil> 

la  raihi  compctit  adio.    Nos  hic  mentionem  facimus  libcra; 

perfon2:quoniam  dirc(^  nobis  per  feruum  &  filium  qui  cft 

inporeftatcnoftra  acquiri  obbgationcm&aftionem  cert3 

eft,vt  docui  in  d.  §.  Chry(ogonus:cum  docerem  multum  in- 

terefleinter  nuncium  &procuratorem.Nuncius  nudum  mi- 

nifteriura  prxftar,vt  hic  dicitur.  Ncc  mirum  eft  fi  hic  dicatuc 

obligationem  nobis  acquiri  pernuncium.  l^rocuratornon 

prxftat  nudum  minifteriura.     Ita  conftituitur  nuncius,Ego 

mitto  ad  te  nuncium  per qucm  fignifico  me  vellc  ribi  confti- 

tuere.Hic  nuncius  exponit  &  refert  vcrba  domini  &  (enten- 

tiam.  Procuratori autem  non  mandat dominus  vt nudo  mi- 

nifterio  vcatur,vt  voluntatcm  fuam  alicui  exponat,fed  man- 

dat  ei  vt  vendat  &  emat ,  &  non  mihi  acquirirut  obligatid  pet 

nuncium  quem  mifi ,  non  magis  quara  pet  epiftolam.  e(l  e- 

nim  loco  epiftola:  hic  nuncius:  quod  de  procuratore  dici  non 

poteft.  ConftitutumigiturfitfoIoconfenfn,&non  tantam 

intcr  pracfentes  ,  fedetiaminter  abfentcs  per  cpiftolam  aut 

pcr  nuncium.ExempIa hicreperiuntur ,  vclut  in I.Titius  Sc- 

10.14. hicpfoponitutfpeciesdeeoquiconftituitnotnincpu- 

pillorum  fuotura,quorum  tucot  fueratj&  conftituit  per  epi- 

llolam,antcncaturdecoRftitutapecania?  hicdicicur  adfoc- 

rem  tenerijnon  ad  v(uras.   Sed  cur  magis  renetur  ad  fortem 

quamadvfuras/quiaforspoteft  deberiexconftituto,  velcx 

pat^o.  Vfurae  autem  non  debentur nifi  per  ftipulationero,li, 

j  .Cde  vfur.hic  non  poreft  ftipulatio  efle ,  quia uon  contra- 

hiturpetepiftoIam.SimileexcmpIumcftinl.  Quidam.i<yi 

fcdfacile  eft  illud  incelJigerc.Nunc  videndum  cft 

G  A  p>    IV.    ' 
^mhtts  verhis  contrahaturtonjlitutum. 

QVxriloIecquibus  verbis  vtendum  fitinconftituendo? 
Et  de  re  extat  Confticutio  luftiniani  Tit.  vt  cum  dc 
appeiiat.quat  collocari folet  fub  hoc  titulo  in  Codice.  Si  quis 
ita dixetitrEgo  tibi fatisfaciam ;  vel ,  Tibi  a  mc fatisfict,aut fi- 
milibus  verbis  vfus  fit,valct  conftitutum.Si  quis  autem  dixe- 
tit^Satisfict  tibi,imperfonaIiter,nuIIaeftobligatio:  namper^ 
fonae  expreillc  mentio  neceiraria  eft.Qui  ica  loquicur  imper- 
fonalicer,animum  non  habec  obliga^di  f  e.Idem  locus  rradla- 
tur  in  l.cum  qui.§.lulianas.§.vlt.&l.fequenti.  In  d.§.Iulia'>' 
nus;dicituf,Quid3mconftituitTitiumprofefoIuturum,va-! 
letne  conftiiucam?dicitur non  valere.  Ratio pctlpicua  cft,& 
vulgottita  :  fadumenimalienum  promittens  ncn  obI'ga- 
tur.§.fi  quis  alium.deinutilibus  ftipuIat.Sed  &  fi  quis  cou(H<^ 
tuetitaliumfoluturum :  nemoenimporeftalccriacquireico 
S^c^\Vxt\ViA\.zviva^\.ProcuratoriconjiitHipvJf<.Qa-!dFo~ 
feniwy^c.  HicIocusoftenditdif?ereatiaminterp;oi.utafo* 
tem  &nunciura,dequadicerc  ccepimus.  Nonmihitan.uni 
poteft  confticui.fcd  etiam  procuratori  meo.  Si  is  qui  >:od- 
fticuicprocuracorimeo,  debetnein  perfonam  procuratoris 
conciperc  verba  conftituti,an  in  perfonam  meam  ^hic  dicitur 
in  perionam  procuratotis  concipi  debere.  Igitur  hxc obliga- 
tio&adioacquiricur  procuratori  .•  (ed  eara  ccdercdomino 
cogitar  adtione  mandaci.l.poflefllio.de  acquiren.poflefl.  De 
nuncio  idcm  dici  non  poceft.Ego  mifi  ad  le  nuiicium  vc  mihi 
eonfticuercs  quod  cu  mihi  dcbebas,conftitues  mihi  non  nii- 
cio,quicibitantum  cxponit  voluntatemmcam  ,  &  nudum 
miniftetium  prxftar,aec  vllum  mandacum  habec  a  domino* 
nifi  vc  eius  voluncatem  exponac.  De  tutore  &  pupillo  idem 
videbatur  diccndum  cfle.  Cum  conftituicur  cucori,quzricut 
anvaleacconfticucura,  &anfictutoriipfi  >  an  vero  pupillo 
confticuendum?Idem  quxritui^de  adotcnunicipum  &  ci- 
uicacis,&  de  curacore.  A  dor  eft  quem  nos  dicimus  Syndi- 
cara.  Cerce  videcur  idem  diccndum  effc , vc tede  conititua* 
tur rutori,vel  curacori,vel adlori municipam.  Sed  camen hic: 
dicicur  pofle  cciam  conftitui  pupillo  &  municipibus,  propte^ 
vtilicacem  fubtilicace  neglctfia ,  &  adio  dire6lo  pupillo  & 
municipibus  acquiritur.  Fiilem  a^icnem.  Vtilisadiovo- 
catur,quxnondacurexfummoiurr.,  fedpropccr  vcilicaceni 
concraiusdired^um,cumaIiquavtilicas(uadec,  vc  ^(ummo 
iure  reeedamus.  His  exempiis  demonftracur  quibus  modis 
fiac confticutum.  Addendum  eft  (upradi^is ,  vt rci^e &  vtili- 
ter  contrahatur  conftitutum,  nihil  tefctte  an  code  loco  quii 

Ili    4 


93  i 


Frmc.  'Dmreni  Conment. 


fefolatnrum  conOituat.an  alio.an  eadem.an  alia  die,l.4.&  ^ 
Quidam  mihidebebatfjluccc  Calendislanuarii,?i:  conftitu- 
itfefolutucuin  Calendis  Martii  :  vel  dcbebit  mihi  foluete 
Romar,isconfticuicfsfoluturum  Epheli:  nih  lominusvalet 
conftitutum.  SufEdtenimdebitumefleidqiiodconfticu- 
tum  cft.     Non  enim  ideo  minus  debitutn  fuit  quodalio  die 


vetus  obligat  o  nihiloramu5  maneat.Nam  nunquam  fit con- 
ftitutii,quinaliquaobligatiopr2cedat:quiaisquiconftituir, 
coftituit  fe  foluturum  quod  dcbet.  Noua  quardam  obligatio 
nafcitur  ex  conftituto  remancnte  veteri  obligatione,  vt  dici- 
turinl.vbi.iS.&l.  ^§.incum.fF.deadfnin.rer.ciuil.  Siquis 
conftituit  fe  ioluturum,vci  quod  ipfc  veLilius  dcbet ,  femper 


vc!  loco  ("olui  dcbuerit,quam  conftitu tum  eft.  Deinde  nihil       ex  vcteri obligatione  debitor  obligatus  manct.Hic  cnim  nul 


tnijfor 
Stichi.ii. 


rcfsrcancectamquantitatcm  cxprimatis  quiconftituit,  an 
vero  flne  quanticate  conftituat,l.qui  au  ;em.Is  qui  mihi  debc: 
centum,conftituit  fe  mihi folututum  quod  debet.valec  con- 
ftitucum ,  liccc  cerca  quantitas  adie(fta  &c  exprcira  non  fuetit. 
Naila incertitii Jo  hic  dici  potelt,  quz obeffe  conftituto  pof- 
fit,ncc  viiamincercitudinem  continethiccontiadus.  Nam 
ex  alia  obiiguonc  potcft  apparere  quid  debicum  fit.  Ergo 
ciimadaliamobligitioncmrcferaturconftitatum  ,  nonpo- 
teft  dici  propter  incertitudine  vitiaci.Sed  quid  fi  finc  die  con- 
fticueric  quii  fc  ioiucurum?hic  quaftio  ctadaturin  i.pcoroif- 


la  ell  nouatio.  Nam  nouacio  proprie  fit,cum  ita  noua  obliga- 
tiocontrahitur  vtvecustollatur.I.  i.denouat.  Qu;imuiSau- 
tcm  vtraque  obI'gatio  roancat  ,tamen  folutJone  tjdla  ex  vna 
obligatione  vtraquc  tollicur.  Si quis  mihi  proraiferic  fe  folu- 
turumquod  mihi  debebatcx  alio  contra^u  ex  quacunque 
caula  (Vlf>ia.l.i8.voc3tfortisobligatioDeroprincipaIemJhic 
diciturfolutioneex  vna  caufafafta  vtranque  obligationera 
tolli.-litis  autem  contcftationenontollitur.  Siquiscgcritvel 
exprincipali  concraClu,  vel  ailioncde  conftituta  pecunia, 
nontoUiturvtraqueobligatio  pctiiione.     NamaitPntor, 


for  Scichi.§.i.verbaedi6lilatepatent.  Ait  Prator  incdido       SolHeredtket.    ExquocOnfequcnseftnonliberarireum,nifi 


Catifii- 
tmifinu. 


fuo,qui pecuniaiTs  debitam confticuit.  Ergo n5 cefert ex  vei 
bis  edidti  anfiiiedie^anadicdodie  quisionftituerir.  Sed 
quamuis  verb.i  cd  <5ti  late  patea!,t,inquit,dicit tamen  non  te- 
ntn.Potefl^itidemduitenontenen.  Hiclocus'ft  valdeob- 
fcurus,  falccuirarioobfcuraeftjCurdicatuiconft  tuens  non 
teneri qui fine dieconftituit.quouiam  ftitim agi polTeccura 
confticuencc.fi  ftatimvt  conftituicnonfoluat.Coaftitutura 
idcohtvtdilatioconccdatur&exa£lio  difleratur.  Cuni  ego 
interpellodcbitoremmcumvt  mihifoluat,isc6ftituitfefo- 
lucuram.vcd  luioncmaliquamobuneat.Ethiceft  fiuiscon- 
ftituti.  Vndcvidecurfiquisconiticucritfjnedie^nonvalete 
conft:tutam,qu!aisquiconftitoitiinedic,ftatimpotcftton- 
ueriici.l.ccdere  diem.de  vecborunfignificacionc.  Etconllat 
ex  vecbis  cdi.'.ti  Pt^Etocii  ini.cap.rcmpusadiici  folitumfuif- 


foluat.Satifdatio  igitur  vcl  pignoris  aut  fideiuftoris  dacio  non 
fufficit,vt dicitur  in  l.promiflor  Stichi.§ .  vlr.  Satifdarc  is  dici- 
tur  qui  pignus  aut  fidciufTorem  dat  pro  fecuritate  creditoris, 
I.i.quifatifd.cogant.Scdquiobligaturadfoluendum  non  li- 
becatur  fatifdando.  Sed  quid  de  facisfadione  diccmus?hic  dt- 
citur,Si  quis  conftituccit  (e  fatiifidturum.  Multum  intciell, 
an  quis  f  c  foluturum.an  vero  fe  fatisfadurum  conltituai.Quj 
conftituitfefatisfai^urum,poteftveiiidciufIorcmvelpignas 
date.-nibilintercftquomodofatisfiat,l.  itemLberatur.quib;. 
mod.pign.fol. 

•  Deindcquoddiximus,foluereeum  debere  qui  ccnfiituit, 
ficinrelligendumeneoftenditlurifconfultus  ,  vt  foluat  rem 
ipfam  quam  conftituit,non  aliam.  Aliud  enim  pro  alio  folui 
nonpotcft,nifivolentc&confentientectcd!tore.l.i.§.mu- 


fe  vtappare^exl.iceniilla.  i8.  zAddtem.  Tempusconftitu-       tui.de rebuscredit.Vndeoriturquiftioquxtradaturmleg. 


ti  eft  cempas  qaod  in  conftituto  cxprimitur,  cum  quis  confti 
tuicfccercadiefolucurum.  Quideigodiccmus?  valcbit  ne 
conftitucum  fme  die?  Aiclarifeonfulcusvalerc,  &nefruftta 
quis  videaturconftituerc  ,  dabitut  eidilatio  deccm  dierum: 
quo  J  receptum  eft  cam  in  gratiam  dcbicotis  quam  creditotis. 
Hfcautetnquiftiodefinitaeftaliqaantoapercius  conftitu- 
tioncIuftiniaui.l.i.Cod.eodem.vbi  Jicitur:Qt^3muisdubi- 
tarum  fuenc  olim  an  coitftitutu.T»  valeretfincdic,  ftatucn- 
dumramcn  eft.conftiutuui  lir.cdievalere,  &3dlionem  ex 
conftituto  dari.Qujd  (i  fub  conditione  quis  conftitua',  an  va- 
lcbit  confticDCumrh^c  qusft  o  traCiatur  itt  I.id  quod.  i  <>.  vbi 
duplexquxftio  proponitur.Piiortftanid  quoddcbecuriub 
conditione,conftituipoilii?Qeqaaiamdiximus.Altcraeftan 
id qaod pure debetur.coDftitui poflit  fub conditionc.?  Nunc 
tftiUmalUonentj.  His  verbis  (ignificat  Iurifconfulcus,dii  e- 
clam  aclioncmdeconftitutapccuni.i  tanc  non  compctetc, 
cum  quis  cai3il:iruic(cfoluturumfubconditione,  fcdvtikm 
tantum.  Cumdicimusadlionemcompctctchocintclligen- 
dumeftcumextitit  condltio.  Scd  cumextiterit  condiiio,an 
dibiturvtilisan  dircdia  atJio.'  Etdicitutvtilemcompercre. 
Sed  cur direda  non  compctit poft  conditionis  euentLm?  Id- 
eo  dicitur  non  competcte,quia  pt  opric  conftitutum  non  eft. 


aut  ilIud.Quidam  ptomilic  Scichum  aut  Pan^philum.deinde 
conftituit  fefoluturum  Stichum  ,  tum  dcmum  vultioluete 
Pamphilum^quirituranadniittendus  fic'  Ait  lurifconful- 
tus  admitt^ndum  nou  efle,quia  conftituit  fe  foluturum  altc- 
rum.  Vcrum  eft  eum  qui  promittit  Stichum  aut  Paraphilum, 
habetcelc<Slioncm,&altcrum(bluendofberjri.  1.  vbiaute. 
§.qui  illud.de  vetb.oblig.fedquiaconfticuitpofiealefolutu- 
rum  altecum,h!cdicitaceumqiiem  conffituit  folueie  dcbe- 
rc,& altcrum  foluendo  non liberah.  Hicatuem  ooiter  no- 
tandum  eft.eum  quis  promittit  Stichum  aut  Pamphilum ,  v- 
trunque  efle  in  obl.gatione.Hic  locus  id  manifeftdime  pro- 
bat.fi  cr.imvtrunqjinohlgationenoncfTetjquomodo  pof^ 
fetalterumconftitui.''  &  tamcn  valec  conftiiutiimaitetius. 
Q_2pmodo  aiuem  hoc  fitafC'picndura,  docuin;usininter- 
ptctationel.i.devcib.oblig.Pntcreaficut  \s  qui  conftituit 
fclolururum  vnamrem.nonpotcftaliamfolucre,  itacjiiiio- 
ftituit  fe  vni  foiuturum,aIii  foluere  non  porf  ft.Eidem  ;  ft  ta- 
tio  pccfonat  um  qux  tft  rcrum.  Ergo  veiba  Prjcotis  (ic  acci- 
picndafunt.cumait,  5o/«fr<'i^e^<'/,idcft,  eicuiconfticutura 
eft.Excipiturtamenaditdlus  inl.y.^.vlt.cum  l.feq.  Quidara 
conftituit  fc  mihi  foluturum  &  Titio:qu2ritur  qus  ii  t  vis  hu- 
ius  obiigacionis.id  ego  docui  plerifqucin  locis  fub  tit.dc  vctb. 


cumquidpromittiturfubcondicionc,obligatiofufpenditur,  oblig.Titioex  hoccontra(5lunulIaacquiriturobl  gatio.nul- 

nccpoteftagi,necquicquam  debctur  anteimpleram  condi-  la  .-i^io,&intclIigiturfolutionistantumcau(a  ad  edlusefTe. 

tioncmexcontradu.    Spestantumeftdebitumiriexcondi-  Quaredebitorei  (oluens  liberatur  pcrindeacfi  mihifolue- 

tionali  ftipuIationc,§.ex conditionali.de  vctb.oblig.  Namfi  rei,l.eum  qui.de verb.obljg.^.liquisalii.&^.planc.liftir.de 

infpiciamusfinemconfticuti,faciIeintelligemusid  conftitu-  inutil.ftipuI.Egoponomihi&TitioccfoIututLmconfhtuif 


tum  non  ede.conftituto tant um  difFettur cxatftio ,  & is  cuius 
gratia  exadio  difFcrtur  coiiftituit.hic  autem  conditio  adicda 
non  tantum  exaitioncm  re(picit,(ed  ipfam  fubftantiam  obli- 
gationis.  Sed  vcilicacis  caufa  dabicur  adlio.hac  fubcilitate  ne- 
glcdlajfed  poftquam  cxtiterit  conditio. 

ScquiturinedidtoPriEtoris,A^y«fy?/«frtf.  H;'$verbis  ad- 
monemurobligationcm  nafci  ex  confticuto,  qus  obligacio 
non  ex iure  ciuili nafcitur ,  f cd cx  iurifd!(2ioHe  Pritoria  tan- 


fe.fi  foluetis  Titio,an  maneat  atflio  dc  conftiruta  pecunia ,  an 
vcroeafublitafir.  lurifconfulcusaic,  Siagamaductfustede 
conftituca,poftquamfoluerisTitioquiadic(5lus  fuitfoiutio- 
niscaufa  >  dabiturtibicxccptfo,  quiaaduni  eftincernos  vt 
poffisfolucreTitio.  Si  vcromifaijftritaaiuteadhucmanct 
mihiobligatus  isquifoIuitadic<ao,quod  videtur  f  ■KLm  cfle. 
Namin§.plane.&§.  fiquis.  dicitur  foluentcm  adiedoipfo 
iuteliberari,perindcacfimihifoluiflct.  Hicdicicurcumqui 
tum.Exconfticutocumnuilainterccirerit  ftipulatio.nonna-  foluitadic<5ioiuuatiexccptione.  Sedhocintcllipendumcft 
fcitur  obligatio  ciuilis  cx  padlo,  cum  obligatio  ciuilis  non  na-  cum  Titius  adicc^us  non  fuit  in  principali  oblig-itionc  .•  quod 
fciturcxiureRomano,icdraracniurc  Pntorio  introdu^a  vulgoetiamhictraditur.  ExprincipalicontrsdVumihita»- 
cft  hicobligatio,  quiidcoPratoria  diciiur,  in§.  inperfo-  tumdcbetur.nccpotcftaliifolui  quammihi:  deitideincon- 
nam.de adtio.inlnftit.  Isquifoluercdcbctdiciturobligatus  ftituendoadieclusfuitTitiusfoIutioniscaufa.  Si  itaqucftri. 
elle.quod  ex  dcfinitionc  obligationis  manifefte  appatet.  Sed  ftum  ius  infpiciamus,qHi  ita  foluit  Titio  adiedo^non  videtuc 
notandum  eft,ex  hoc  conftituto  ita  obligationcm  aafci  j  vc      liberacas  eflTe :  fed  tamen  proptcr  squitatem  datur  cxcepcio 

et  coa- 


0 


In  l^h-Deconftk.pecmia. 


Hf 


ei  conifra  qaem  agitur  de  condicuto ,  quia  videtur  aiSum  elle 
vtpoflet  foluercTitiojCumeiusperfonanominatafit.  Huc 
pertinet  quod  dicitur  in  1.8  ,&  (cq.Tii  promififti  mihi  ant  Ti- 
tfofolaere,dcindcconftituiftitemihifoluturum ;  poftcon- 
ftitutum non debebasadiedro folucre ;  anteconftitutum ex 
ftipulacioncliccbat  tibiadicdo  foluere.  Idem  eft  etfi  buic  af- 
finis  eft quzftio in l.io.de duobus reis  ftipulandi.  £x duobus 
rcis  ftipulandi  fi  vni  dcbitot  lolucrit  liberatur,!.ex  duobus  de 
duobusreisftipul.infolidum^debct  fingulis  rcis  ftipulandi. 
Quid  crgo  fi  conftttueiit  fc  (oluturum  vni  cx  duobus  reis.^di- 
cendum  cft  eum  foluentem  alterinon  liberaci.Sequicar  alce- 
(umcaputedi^i. 

C  A   P.     V. 
Deabero  cApiteediiii. 

OccaputedidiPrztoriicolligiturcxl.fiduo.i^.&aliis 
fequentibus.  Ait  Prxtor,Si  appareat  cum  qui  conftituit 
ncque  foluere  (Sk  enim  legcndum  eft,vt  in  Pande(ft.  Flor.^ 
nequefecifle  ,  nequepcraftorcmftetifle,  quominus  fieret 
quodconftitucumeft,  eamquepecuniam  cumconftitueba- 
cur  debitam  ruifle>adionem  dabo.Hoc  edi^o  proponitur  a- 
£lio  confticutoria,de  qm  hic  loquimur,in  l.io.ea  a(5);io  ex  iu- 
riidi^ione  Prztotia  nafcicur,&  in  locum  fuccelfit  rcceptitiae 
a(5lioni$,cuiuS  nuUa  eft  mentio  in  Pandedis,fed  meminit  lu- 
.  ftinianusial.i-Cod.eo.Mentioeftctiamhuius  receptitixa- 
^tttfti-  ^joQJjjpmj  luftinianumin^.deconftituta.&S.inpctfona. 
'  dc  a(5tio.vbi  Theophilus  eiponic  differenciam  huius  a Aionis 
conftitutorix,&a(^ioni$  receptirtz.Receptitiam  a(5lionem, 
ait  didtam  cfle  a  recipiendo,  id eft,  a  prcmittcndo ,  cum  quis 
recipit  ie  folucutum.id eft ,  cum  quis  promittit  fe  foluturum. 
Huius  a(Slionis  iideloci  funt qai  &  aliarum  adlionum .  Qiis- 
riturenimquzfitcadaagendijquidpccatur.  Qupdnamfit 
officiumiudicisinhaca(^ione.Nosbceuiccrh;cactingemus, 
&  ea  ceferemus  cancumquz  a  nobis  adhucdi(flanonfanc: 
mulca  enim  eorij  qu;  diximus  in  explicatione  (upctiot  is  capt- 
tis,  ad  hunc  locum  pofluncteferri.  Videndumigicureftia 
pcimis, 

^tutfitCMpi  hmtunltionit. 
C  A  p.      VI. 

CAurahniusadtioniseftconfticutum.  Namvtpoflicagi 
hacadlioneoportctpecuniam  conftitutamefle,  vtiara 
fupra  dixi,atque ideo  quxcunque  diximus  ad  hunc  locum  re- 
ferri  poflunt.  Quiagithaca6lionc,itadebctconciperefor- 
mulam  intentionis  fuz.vt  dicat  fibi  confticutam  cfle  pecuni- 
am.Addcndumeft,  Scfiquis  iuraueritaducrlariodcfercmc 
conflicutam  fibi  cflc  pecuniam.  adhuc  locum  eflc  huic  a(ftio- 
ni  illud.§.  I  .hic  locus  pcrtinec  ad  cicdc  iurciurando.  Nafci- 
cur  zQCio  ex  iurciurando  ex  iuri(di(Sionc  Prztoria.  Et  dubi- 
umnoneft  ,  quinpctindehibendumfiteonftitutum,  cum 
quis  iurauit  fibi  conftitutura  cfle,  acq;  fi  ei  confticucum  clTct. 

Nccrefercandefecenceaduetfacio,aBteferencequisiuraae- 
•  tit.Nuncvideodum, 

^uidpetatur  hac  aEiione^, 

C    A    P.       VII. 

ID  ratistntclKgiturexipfo  prztoris  edi(5loinvtroqaecapi^ 
e.  Petitur  igicur  hac  a<ftonc  id  quod  conftitutum  cft.  Scd 
hocitaintelligcredebemus,  petiquod  conftitucumeft,  vel 
xft  mationem  poft  moram.  Szpepctitur  zftimacio,quam- 
uis conftituta  non  fit.  Exemplum  eft in  obligationibus  faci- 
cndi  poft  moram.  Si  quis  conftitueritfe  ahquid  fadlururo, 
poft  moram  dubium  non  eft  quin  tencatur  ad  pecuniam.  I. 
ftipulationes  non  diuiduntur.  de  verb.  oblig.l.fi  quis  ab  alio; 
dereiudic.  idgcneralecft  in  omnibus  faciendiobligationi- 
bus:feddatutmorzpurgandzfaculta$,doncciudiciumacce- 
pumfuerit,vtdiciturinl.fiduo.&  fcq.Ter a^ertfn.,.  Sifte- 
teric  pcr  a(ftorcm  quominus  faceret  debitor  quod  conftituiti 
non  zc  jum  eft  moram&  culpam  credicoris  reo  debicori  no- 
cerc.  Ergo  fi  non  ftetcrit per aaorem,tenet adli  o.-fi  ftctct it 
percafiim  aliqucm  foctuitum  &rerumnaturam  quomitius 
faceret  dcbitor  quod  conftiruit,an  dabitur  aiJlio."'  Si  Cpc&e- 
musverbaedidi,vidccuradhuca(Slionerocompetcre.  Nam 
laiifconfulcus  excipit  vnumcafum}  fi  per  «^orem  fteceriti 


*3? 

Sed  hoc  eflet  mera  calumnla ,  Jdco  potius  fenrttttiam  amplc^ 
di  dcbemus  quam  Vetbis  inhzrere.  Qu»ritur  an  idtnittatuf 
morz  purgatio  vfquc  ad  dicm  cenftituti,  an  vero  vfque  ad  li- 
rcmconreftatamjidcftjvfqucadtempiuquodinconftituen" 
do  exprcflum  cft.Excmpli  gratia,fi  quis  mihi  promifc  rlt  inf  a- 
lam  zdificarc,& adieccrit  ccrtum  diem ,  puta  intra calcndas 
lanuariasjan  poft  tcmpus  conftituti ,  pofGt  fccicndo  Hberari, 
lipctampecuniaro.&idquodmcaintcreft,  infulam  fa(5tam 
nonefle?Hic  dicirurvfqueadlitis  conteftationemeumfact- 
cntcmliberari.  Sed^Jialiadie.  Si ftri<aumiusinfpiciamus, 
fpedabimus  tempus  conftituci,fed  carocn  hoc  producicur  in- 
cerprecacione  ex  bone  &  zquo  ad  liccm  conceftatara.  Ego 
hunc  locum  adduxi  cum  agerero  dc  purgacione  Jtiorz  in  in* 
tcrpretationel.  ficx  lcgaticaufa.de verb.obl.  Etadmonui 
maleacztcris  intelligi,  qui  putantquoties  quid  promiflura 
cft  morampurgaripofle,  vIqiadtempuslitisconteftatz,fed 
docui  hoc intclligendum  cfledc  obligationc facicndi.  In  aliis 
autemobligationibusvatia  tCmporaconftituta  fbntad  roe- 
r?  purgaiionero.Ex  his  confequitur  hanc  a^aionem  rei  perfe- 
cutotiam  eUe,non  pcenalem ,  quia  petiturquod  nobis  dcbc- 
tur  excooftiruto,quamuis  dc  co  r  ubitatum  fucdt  apud  vete- 
res.l.iceroiIla.iS.§.ercautcm.  Caufadubitationishzcmihi 
f  uifle  videtur.Dixiroiis,cum  aliqua  adione  petitut  quod  noa 
adcft  reo  aut  quod  non  abcft  a(^ori,pocnalcm  cfle  adioncm. 
id  dicicuc  in  §.  poenales.Inftic.de  a(%.  l.in  honOraciis.de  oblig. 
&  a(%.  Si  quis  confticuccit  fe  fulurururo  quod  alius  deber,ex- 
jgitur  ab  eo  quod  ipfi  non  zdcd.Sedhacpikflta,  Et  hzc  adiio 
eft  vcrc  rci  pcifecutoria.Ex  bis  inteliiguis  quid  pecacur  hac  a- 
Aione.Proximus  locus  eft, 

Cui  (^  contra  quem  detur  h/ec  a£}iiK 
C  A  p.     VIII. 

Hi£c  a^io  dacuc  ciedicori  &eius  hzredi  aduet  fus  debito» 
rero,&  ciushziedem^  Tcanfic  enim  hzc  a^io  ad  hzre- 
dcscamdebicorisquamcredicoris,vcdicicurinI.i.&  z.  Eft 
cnim  tci  perfccucotia.  Aiftioncsrei  perfecucoriz  hzrcdibus 
& in  hzredes daatur.  Vndc  quzftio tra(%atur inl.fi  poft.z 2. 
Sipoft  conftitucaro  pecuniamhzres  refticuatexSenatuf(.6- 
fulcoTiebcllianOianadioficdaodafideicomminaric.''  Cer- 
tum  eft  adlioncs  hzreditarias  tranfire  ad  fideicommiflarium»' 
SidefatAoconftitutafitpecunia,  dubitandum  noneftquin 
adio vtilis decac fideicomroiflario cx co  conftituto.  0(r.nes 
enima(2iones  tranfeunt  in  fideicommiflatium  poftrcftitu- 
tamhzredicacem  ,  1. 1.  adTrebcl.&^.refticuca.defi./cicom. 
hzredit.Sedmagnaeftdubitaciocumconftitucum  eft  hzre- 
di,qaod  defun(5lodebcbacur  ance  refticuram  hzrediraccro. 
Sedhicdicituradlioaem  dari  fidcicomroifTario.  Hoceftia- 
telligendumvcdicicurinl.  fihzrespccuniam.  7^.adTtebel. 
Sihzrzs  cogicur  cedetc  cam  a£tioncm  quzfibi  quarfitaeft 
fideicomifrario.Nonenimadlioeft  hzreditaria.Eadem  qu^- 
ftio  eft  de  poflcfTorc  hzredicacis  ,  cuidcbicor  hzrediratius 
confticuit  fc  foluturum ,  &  poft  coiifttuti>m  ab  co  Ticla  eft 
hetcdita$:hic  cnimdicit,  Sedm.igueJlTjtfidc-cornmiffar  0  vet 
€i<fttivicitd'cernendaeJf:ta^io.Q_iMd!LtXi  taii>cn cx  vc  etibus 
lucifconfaltis  alitct  ceaf  uctunt ,  qiiorum  fentehcia  refutatur 
in  I.fi  cibi.§.cura  poflcfTor.dc  pa^^is.Sic  roihi  videcur  vccrque 
locos intelligendus cfrc.  Pratcrea  fi  plures v t  duo  rei  confti- 
tuerinr,aduerfusfingalosdaturinfclidaros6lio,  l.fiduo.itt 
princ.Naturaduoraroreorurocft.vtfinguIiin  folidum  tcne- 
ancurtvc  non  diuidacur  adlio  intcr  eoS.  At  duo  rei  conftituii- 
tui  in  quouis  contra(5tu  non  cancuro  pec  ftipulationem:ergo 
cciara  &  in  confticuco  infoliduro  agicur  aducrfusfinguLsk 
Scdnocandumcaraencfltpropccrzquicacem  ,  fifinguli  fol» 
uendofinr.dariciscxccpcionemvtdiuidaturinter  eos  a(^  o, 
fifinguliconucniantur.  llftbeneficiumdiuifionis  q'iodc5- 
petitexdiui  Adrianicpifto!a,&datur  fiJeiufloribus  &  coo-« 
ftitucntibuSpluribuSjquai.tiuiiduofidciufrorcsvelduomah- 
datorcstcncanturinfolidiiipfoiurc.ramcn  rcfcripto  fuo  A- 
drianusconftituic,curo  vtcrqucfoIucndDeft,  diuidenda  eCie 
intcteosa(3:ioncm,vtconueniaBturnonin  folictam,fcH  pro 
parte.Huius refcripti  metitio  eft,in  J. fi  pluies.  dc  fideivifT.  Ec 
luftinia.propcer fimli  udinc ranoniSjZquitatis ctia vtilitatis 
caufa  hoc  bencficiu  diuifionis  ^ducit ad  cofticucoces.  Hodie 
intabulis  publicis  quz  confcribunturacabellionibus  publi- 
cisfolecadfcribi  tcnunciaciopropcerregulamiucis,l.i.fiquis 
in  confciibcQdo.  Cod.  de  paft.Eft  aliud  quoque  bcaeficiuni 


^34  Franc.  'Dmnnt  Comment. 

qLiodh:chabctlocutn,bcncficiumexcuffiorjis,cuius  mentio 
ellinNouel.Iuftiniahidepluribusfidciufloribus.vbivultlu- 
ftinianu?  fiue  quis  fideiaflcrit  pto  alio.fiuc  conftitucrit  fe  fo- 
lucurumpro  aiioquoddebet.vtnonanteconucniatur,  qua 
excuffus  faericrcus  principalis.fi  prxfens  fit.  Eo  iutcm  ex- 
cairo.fibrcedeptehenlasfueritloluendoDoncfle.tuncage- 
tur  adaerfus  fideiuflbrem ,  vel  eum  qui  eo  nomine  fe  foluiu- 
lum  coDfticuit.Sed  folet  etiam  huic  beneficio  renunciari. 

C  A  P.     IX. 

Deoffcioiudicist 


^mdJttfrohAtk. 

C    A   P.II. 

QVid  ficprobarenontamdifEcileeft  doccre,quam  dcfi- 


nircexadle.  Siquisdefinitionem  dialedlicamrequitar, 

muiLodifEciliuseftita  dcfinire  quamdocere,  &  oftendere, 
quid fit  probare,quid  ptobacio.  Ncc  fanedefinitio  dialedica 
hicmsgnoperencceftariaeft,  cumaliasrcsfatisinteiiigatur. 
Galenus  irridec  eos  plerifque it^iocis.qui  in  quacunque  dcfi- 
nitioneitafuntoccupaci,  cumalioquiicspetfeobfcura  noa 
fit,&fine  Dialedica  definitionc  facile  ezplicari  &  intelligi 


irc3officiumiudicis&racionemagendi,haca<3:ionenc>-      poffit.  Qupdviciumquo  pleriquelaborant,vocatir(Aoc>i5ja» 


andumcft.vbiqj  agipolTe,&fiquisconfticuetic  leccr 
toiocofolucurum,l.eumqui.&l.fi  duD.§  i.  Hiclocuspcrci- 
necadcic.dc  eoquodccttoloco.  Quemadmodumcumquis 
promificfececcoloco  dacnrumatbitraria  aftione  quocunq-, 
slioinlococooueniripotcft;  icaetiam  fiquisconfticucritle 
pro  slio  in  loco  cerco  lolucurum,  petcft  aducrfus  eum  alio  in 
locoagi.  Sedquxftio  eftdelcgato,fi!egatus  confticuaife 
Roma;folututum,l.eumqui.§.i.  Lcgatihocpruilegiumha- 
benr,vc non  polfintin legatioue  conueniri ob negociu  quod 
antcacontiaxctunt.  Nampoiruntpeteievtdomumteuo- 
centur,l.i.§.icgacis.dciudiciis.Hicrepericur  ancinomia.  hic 


Miraeftfaperfticionoftcorum  iaterpretum  &iv.ocoiic.»$ia 
hacre.  Qiiantxenimfinteotumineptif  in  hisdtfi.  itioni- 
bus,maxiirieoftendunt  qui  icripta  fiinc  ab  t\%  de  detii-.tioiie 
probacionis.-vixquinquc  diebuspolleinrecitarc  qujccu.nque 
abeis  rraduaturdedefinicJoneprobacionij.Sedhoccftroul- 
tumictibcre,nonmuIradocere.  Tamenvtu  oioliocibi.sla- 
tisfaciam,folicusdcfinicionemdialcwlic»mit»d  re.-  qualo- 
leoitadefinire,curaquiEticurquid  ficprobaie,V>»."«i^tf <;/;>« 
conirouerftiud.cifidemfactrepcrtefiefjVelpirtnfiru/Knta,  f  i- 
derafac.reisd.cicurquiprobaciniudicio,qui  jft.nda  vcluih 
eftequodincendiciniudicio.     NosprobaiicneinvocarntiS, 


dicicurconucairi  poITe  Roma:  :  in  l.fiquisin  legatione.  dc      Gr^cia^Vwsvocanc.VifumeftenimQjiinciliaijchoc  veibum 


iuiiciis.dicicurnonpoIIeconueniri.H?cpugnanciafunt.Sed 
mihividecurvcerquelocusficexplicandus  ,  &conciliandus, 
SiconfticuericlcgacuscumclIecRoinas  inlegacione  fe  folu- 
tuium  quod  aiicc  legacionem  acceperar,  non  ideo  conuenic- 
tucRoms,rediushabecteuocandidomum;nificonftituerit 
ieRoaiifolucurum,quodinipriiegacioneaccepcrat.acque 
ica  mihi  videcur  accipiendum elle ,  quod  hic  dici.ur ,  &  vecba 
fcquencia id facis  oftendunt.  Aliud sutem  eft  conftuucre  fe 
foIucurumRomae,  aliudnon  exptim.relocum,vbilolutio 
faciendafic.     Poftremohaec  ad;operpecuaeft,idcft,durat 


adilludvocabuliimGrs;cum5r(V«!,  cxpnmcndumidoaeura 
efle.  Quicquideftquofidefacimus  reialicuiu£,ihudtftpro- 
batio.Deinde  diciturin definitione noftra, rci concioacii£. 
Inepcumenimeftineoprobando,&docenJolabocatequod 
conttouerfum  non  eft.quod  in  iudicio  fspc  accidic.ln  eo  ^-cc- 
carifoletab  impetitishominibusquiinforoverlatitui.  Acq; 
ideo  maxtmcfpetStarc  debemus ,  ancaufa  verlettr  m  iiaca 
conieClurali.  Nosdicimus,  Qitandlespartiesfintap^omcUes. 
contra'ra.  Exempla  quidam  icperiunciu  fub  r.oc  acuio,vt- 
luciin  l.pacronurrs.     Explicatio  huius  loci  pciidcc  exe.ijcto 


3o.aanis.l.omnes.[.ficuc.C.depra:fc.longicemp.l.2.adfi.C.       Prarcorisdeco  quodiafraudem  pacronialienatimeftjextat 


II II.  COD. 

xxii; 


co.inl. i.Iufti.iianusaliquidlabiicit  de  atgentidiftradorib 
Hii  viJel-cet  .'jha  argenti  dtfiraBoref  Cf  ^"  negotiatoreiindt- 
/t»/oc3^//«iwr(«r,C?<r.Excipitargentidifttadtorcs.Eademex- 
cepcio  eft in  Nouci.^.de  fidciull.ad  (i.cLfyjj>oTfolTa(  cos vocat. 
Ac curfius &  cxceci hic  annocanc argencarios ,  &  alios  nego- 
tiacores,  ftatuca  poirefaceredc  negociacioncfua:fcdmiciim 
eftcisiamcncemnonveniireverbumconftitucre,accipica- 
d  jm  efle  vt  in  ciculo  ipfo.  luftinianus  fignificac  multum  in- 
terclleanargentaiii  confticuanc  al.quidfcfolucuros,  vel  an 
argentaf lis conftitutum  fir,an  vero alius conftituac  le  folucu- 
tum^vtialiiconftitucum  fit.  Siquisaucem  velitincelhgete 
diftcrrenciam  incerco.iftitucampe:uniam,abaigentariis,  & 
abaliisconiticucam^vid^iac  Nouei.  luftiniani  dcargcntario- 
rum  contrattibus.Maltaconceirifuncargeotariis,  quiaeo- 
rum  munus  publicum  mulium  videbatur  proficere  rei- 
publtcs. 

IN  TIT.  XIX.  LIB. 

ET  TIT.  III.  LIB 

Pandedtarum. 

C  A   P.      I. 

Dep-obatioKibifi. 

Vanta  fic  huius  t:  a(5iai.'us  quem  aggredior  vii- 
'<^^  liras,  nihlnecefreeftpluribuseiplicare.-idfa- 
^jg  Ql^^b  tiscuiqucnotumeft.Iniudiciofempcrrcqui- 
("^^/''ii^^  '■'^"'^  probatio  ,  qucitics  de  f^fto  qua:ricur, 
feW^^^^C  quotiesfa(5liqua;fti(i)cft,&ftatus  cauficon- 
ieituraLs.  Ait  Vlpianiis  in  l.duo  fu  nt  Titii.dc  teftam.  tutela. 
GumduofuncTiriij&Ticiusdatus  tutorproponiturintcfta- 
mentocucoris ,  dacioneminaciieaicfre,quia,inquic,iusnon 
deficic,fedprobatio.Eacutor)sdatio  pro  nnlla  habetur  pro- 
pter  ptobationcm  deficicntem:qui  a  non  p>otcft  probari  vtcr 
datus  faerittutorceftamenco  a  cefltacorcfiiiisfuis.  Probatio 
igicurnecefTariaeft,  quociesfadi  c|U2ftioiniudiciumvenit. 
Accamecfiquiftiofa(Si,qu«ftioconieiflura!isdicacuradnos 
percincre.vcegoinScsuolafufedocui ,  camenlegislacorum 
eft  .modum.formam  &  rationem  aliquam  probandi  przfcri- 
bere.  Ciuilisfcientiaeft  c4;;^(7iK5it,*;H,vcaitAriftoceIes,Iib.r. 
moral.quia  dc  eis  lurifconfalci  ftacu  ant  plerun^;  qu?  aliarum 
funt  artium.Scd  videndum  eft  ante  oraaia. 


ric.ft.fi  quidiufVdud.patr.  Si libertusaliquid  do.iauetit  m 
fraudem  patron  fai.qui  ei  di.fun(fto  fucceflurus  cftjda»  ur pa- 
trono  aclioadreuocanrlamtcmdoi.aram.Q^itxpciicurad- 
ueiftislibeccirn:,daoptobaredebec.  In  primisdofiacumcflo 
alibctcojdiindefracdandicauladonatum  fu.lT".  Poiiamus 
ahcrara  probat  um  dle,puca  donatum  cfTe ,  nihil  iuuabit  ha  c 
probatiopscronum.Namid  controueifumcftiniiid.cio,  no 
tancumandonacumfir,  fedeciamanfiaui.;r!di  caufaficdo- 
nacu.Cogeuif  ergomaniLfteprobare  aliquid  iafraudc  do- 
natumtille.  Sedvidenduseftillecic.  hquidinfcaud.patroni. 
Exemplua!iudfumiturcxl.anceomnia.23.hiclocu5pertini.t 
adcic.dwpig.&adhypothecariaat^ionem.  Jsqoi&g'C  hypo- 
thecar!aatiionedaoprobacedcbec;dao.n.inceadic,ten)fibi 
fuitle obligatara ,  & ea rcm fuifllein  bonis eius.qiii eam  obli- 
gauit. Alterij probarefatis no eflet.  Nam alicna: rei obJgaiio 
nuUaeil.  Ergofiobngataremfibiefretancumprobaueiica- 
^or,non proderic  ci  h^c asSie.  Na  controuerlum  fuic inicr 
agente  adlione  hypochecaria,  &  ceunj,  non  tantu  an  les  ob- 
ligaca  eflctjfcd  ecia  an  ca  res  eius  f uiflet  cepore  p'gnori$  con- 
tra(fli,&anobligaripocuerit.  Dciadediciturinuefinitione, 
Fidemfacere iudict .  Ego  haacdcfinitionetradidilib.  i.dilpu- 
tat.SicaucemloquifolentIutifcofulci,iudiciprobate,l.quin- 
quaginta.ii.Nodicimusprobatiaduerfario.Hincpoccftin- 
telligicurprobaredicatur  isquifidcmfaciciudici.Probarea- 
pud  Latinos  eft  efficere.vt  q?  intendimus,probum  &  retSlum 
videacur.  Cum  adlor  aliquid  incendic  in  iudicio,tunc  dicitut 
illud^pbarc,  cumcfficitvelprolatisinftrumcntisin  iudicio, 
vcl  teftib.produ6lis,vt  q»  intcndit  iudici  videatur  probum  iu- 
fturaq;eflc,&propcercadicicurindefinicione,ttftib.  vel  ia- 
ftrumencis.  Nam  omnis probacio conftat aut  tabulis  fiuein- 
ftrument;s,aut  teftibus.    NuUa  vere  probatio  dici  poceft , in 

quaautteftesauttabulxfiueinftrumentanonadhibeantur. 
Idfatisoftenduntdaotitulifequentcs.tamin  Cod.  quam  ia 
Digeft.vnus  dc  tcftibus,alcer  deinftrumcntis.  Ea  collatio  ti- 
tulorum nos admonecprcbationis duo efleg.:uera ,  vnu  pet 
teftcs,alccrumperinftrunsenta.  Hucpertinctcap.forus.cx- 
rra,devetb.f^go.Magnaqu2ftiocftdecofeflionc,deiureiu- 
rando,de  eiiidentia rci.an  probacio  finc,an  non  finc:fi  aduer- 
fariusconficcacutiniudicio,  aneaconfcffio  ficdicenda  pro- 
batio efle.  Si  quis iutauetit  defetente aducifario,  an  hoc  iiifl 

iuranduna 


.3 


InTit.Deprohationitus. 

luMnJifftJ  fitprobatio ,  fi cuJdcfts  fit aliqHilfaaum  edeex i- 
pfo  a(p€<au,ao  fi  ob  hanc  cuidentiam  rei  iudex  pronunciauc- 
rit»dic«urprobatumcflre?  Hzc  addefinitioncm  noftram 
DonpcrtiQcnt.necprobationisvocabuIo,  fi  vere  &proprie 
accipiatur,mihi  vidcnturcontincri.  Fatcorquidcmconfel- 
fioncm  aduerfarii  &iufiuranduin  vim  probationis  habcrc.& 
euidcntiam rci  .nam  Bihilopuscftprobatione,  cumaduer- 
farius  confitetur.Is  ctiam  qui  iurat  aductfario  dcfercntc  non 
epus  habct  probare.Lfcd  ctfi  pofleflori.&  l.eum  qui.de  iurc- 
iur.&:  pcrinde  obtiuet  in  iudicio  ac  fi  probatum  eflct.His  vcr- 
bis  oftendit  lurifconfultus  nihil  probatum  cflc.  in  I.  cum  qui. 
dicitur,  cxonerari  probandi  ncceflitatceumquiiurauiiF  ad- 
uerfariodeferente  :  &fati$  oftendit  lurifconfultus  nullam 
probationem  eflc ,  &  fententiam  fcqui  ablquc  vliaprobatio- 
n«.  Tunc  cnim  probationcccflatiacftjCumreusinficiatur» 
& res  eft  controuerfa.Sed  rcs  no  eft  controucrfa  cum  aducr- 
fariusconfircrur,  veladuerfarius  conftituitur  quafiiudexm 
cauf»fua&  tcftis.  Harc  nominu/^itf»M>5<«,  in^uavaldeoc- 
cupantur vulgares intcrprctes,nullius  eft  vfus.  Goncedo  ct- 
iamvthxeprobationem  voces,  fedabufioeft,cum  dicimus 
probatum  efle.Nam  nulla  probatio  vcre  dici  potcft,  nifi  quai 
fit  per  tcftcs  vel  inftninjenta.  Ha:c  (atis  fupcrque  de  dcfi- 
oitione  probationis.  Nunc  ad  diuifionem  accedendura  eft» 

C    A    P.       III. 

Diuifiofrobationis. 

VVlgo  diuidi  folet probatio in  dircdam  & obliqaam.  £- 
gobancaiioinloco  fecutus  fiim,  quod  mihivideretut 
ineptanon  efle.  Nam  aliquando  aliqUid  dircdo  probatur.a- 
liquandonondirefto.fcdpcrobliquum.  Eruditius  &  orna- 
tius  poterit  quis  aliter  vocarc  i-n-^ov  &  ivrtx»"f  •  Aliquando  di- 


9Vi 


mento.velexeodequoteftesteftantur:  aliquandoid  con- 
fequicur  ,  quod  intendita(fioraut  rcus  ,  non  Bcceflario  fed 
probabilitcr  tantum,  fi  vcrum  eftidde  quoteftesproicfti- 
moniodixctunt,ptobatumeftidquodin[endira(9:or.  No$ 
hanc  probationem  credibilem  dicimus  nsn  neceflariam,non 
cercam.  Hicdiftinguituraliquandoapud  lurifconfuitos  a  ^'/«-  . 
probationcj&Vocaturprzfumptio ,  vtinhoctit.  deprobat.-^""'^'" 
&  prariumpt.SedvocabuIoprobationis  aliquando  contine- 
tur  non  cantum  apud  luriiconfultos ,  fed  etiam  apud  Rhet o^ 
res.  Subdiitcrcamvocantpriiamptionetn  lurilconl.  &  diP- 
tinguunt  cara  ab  ea  quz certa  eft.  Przfumpta eft  opinio ,  vel 
praefutEpta  fufpicio.  Breuius  iurifconfulti  eam  vocant  prx- 
fumptioncm.  Praffumpiaop:nio,ideft ,  antefumptaopi- 
nio.quamreivcritasapertafit.-Erej^M^ffaGrscisdicitur.  Sed 
vtegodixi,  probationis  verbum  gcneraliter  acccptum  hze 
otnniacompledtitur.  Q^<dctcdibiIefit,autnonfir,nonpo- 
teftin  vniucrfuradefiuin,vtfzp;nosadmofiuimus,hoccft 
quodQuintilianusaitjlib.^.cap.io.  Hociudicatur  cxcom- 
munifenfu.  Quimaximevoletiudicarcquidcredibilefit.o- 
portcteum  probumhomincmcflc.  Ariftotelcsdehisrebus 
grauitcr  &  fapicntcr  difputat.  Profunt  vel  marime  exempla 
Iun(confultorum:pofteasprarccptionesfapiemumvirorum 
quacnosiuuanr,vtilecftexerceriin  his  exeropiis  qua:  extant 
in  libris lutifconlultorum.  Exempla ad cxercitationem con- 
ducunt,  nonquodccrts  fintregulae ,  fed  fallaces  non  finti» 
Ego  enira  dixi  hacc  non  polTe in  vniuerfum  dcfiniri.  Akiatus 
qui  ingcntem  librum  kripfit dc  przfuraptionibus ,  taibi cer- 
tcvidcturoperamfuarainfelicitercoUocafle  .■  quia  ha^c  ex 
cognitiooe  raorum  cuiufquc  hominis  &  cxpcrientiaretum 
&  exemplis  iudicantur.  dehis  igicurcxcmplis  videndum  eft. 
Vnura  eft  peruulgarein  leg.filium.de  his  qui  funt  fui  velslie. 
iur.  Cum  quzritut an  quis  filius  fit,an  non  fir,fadi  eft  quz" 


reAoidprobatur,vclteftibu8veiinftruincntis,dequocon-  ftio,& probatiohicrcquiritur.  Sedquomodo pcflitprob 

trouerfiacft.Exempligratia,  Aioractibipccuniammutuam  naliquemfiliuincflc?  quomodoidptcbandumfit,doce-.Iu» 

dedifle ;  produco  teftes ,  quipro  tcftimoniodicaht  feintet-  tifconf.ind.l.filiura.     Filium^ait.dcfinimuseu.Tiqui  ex  viro 

fuiflecum  fgotibip^cuniammutuamnumerarctrt,velpro-  &vxorc  eiusnatuseft. Cummatriraouiumconrradum  (il 

ferotabulasquibus  perlcriptumeft  ,  metibi  pecuniam  nu-  interaliquos  ,  &conftantc  matrimonio  nacus  eftah\;]U)'  c.r. 

meraffc  :  diredlo  id  probacur  quodintenditador,  eftqu6  vxorc,ishabendus  eftfiliuseiusroariti.  Excrppluir.  cfthuius 


probationisdequaloquimnr.  Hocenim  tantunj  prcbatuc 
conieftutisprobabilibus&verifimilibus.  Nulli  bic  cft.  c- 
ccflaiiaprobatio.  Nonenimfcquitur,natuscfthJiir,cor.- 
ftanteraatriraonio,  exvxore,  ergoexciusmaritonatuseR: 
fcdeftprzfumptio  quacdaraituis.  Nosautem  definirairseii 


7,;)^».{,&inartificialish«cprobatio :  nulloartificiohicbpus 
eft  ad  fidera  facicndam  iudici.  Altera  vulgo  quz  dicitur  ob- 
liqua,vel  tvn;)^»»^ ,  id  cft  artificialis,cft  cura  id  quod  intcndituf 
non  probatuc  diredojfcd  pcr  obliquum ,  id  cft,  id  confcqui- 
tur  ex  eo  de  quo  loquuntut  tcftcs,vel  cx  eo  quod  tabulis  pet- 

fpicuum reperitur.     Hicartealiquaopuseft  Vtcognofcatut  eflefilium  ,  quiacredibilecft,  &verifimile,nificontrariuni 

quid  cx  quo confcquatur,an id quod intenditur confequatat  doccatur.     Poteft enitn  contrariura  doccri, vt  colligit ur  tx 

excoquodteftesdicunt ,  velexeoquodtabuliiscontinctut.  eaderalcge.  Siponarausmaritumabfnifle,cotototcropoio 

Huiusautdm  obliquz  &  artificialis  probationis,tria  genera  quoconceptuscftisdequDquztitur;  vidctis  maiitumhanc 

vcl eradus  potius  conftituimus.  Eft  cnim  quzdam  huiufmo-  probacioncm  cuertere.vetifimilis  eft  probatio  quz  ccdit  cer- 

diprobacioccrta&neccfTaria,  aliquaverifimilis&crcdibiliis  tz&indubitatz  probationi.  Si poflit oftcndi abfuiflc mati^ 

tantu[R,quz  necefEtatcm  aut  certitudincm  non  habct.  Alia  tam ,  vcl  proptet  valetudincm  non  potuifTe  cum  vxore  fua 

tantumabeftvtneceflariafit&ccrta,vt  nihilaliudfit  quam  rcmhabcre,velaHudhuiufmodi.  Sedfinenpoflitcontrari- 

leuisquzdamprzfumpcio&fufpicio.  Vidcamusprimurade  nmprobari.noshancvcrifimilicudincm  fequimur.  Hzc  igr- 

baiit  ncccflaria&certa.  DchacneCcfratiaprobatione.locuseftin  turprebaciodiciturptobabilis.  Quidam(vcConnanus^de 


'rtintie 
u  thli- 
ut  di' 
ifii. 


tetp- 


1.  vltima.  Cod.eod.  Indiciacerta&indubitatavalentadfi- 
dcmfacicndam ,  &vtiliafuntadcondcmnationemctiamin 
criminaliiudicio.  CHniii  Mceitjkitra.  Hisverbisoftenditfe 
deiudiciocriminalihicloqui.  Adionisverbum  pertinctad 
ciuile iudicium  &  fotenfe,  accufatlo autcm  ad  crirainale.  P^tl 
indiciis.  Hzcindiciaindubitata  voeant  Ariftotelcs&Qoin- 
lilianus  TiKAfiw* ,  cftque  vulgare  exemplum.Si  quis  velit  pro- 
bare  mulicreni  corruptam  eflc.ex  eo  probabit  quod  in  mara- 
mis  lac  habcat.     Eft  cxeraplum  huius  probationis,quam  di- 


monftrant  hancprobationcm  nccc/rariam  cfTepoire^&di- 
cunt  raulicrem  poflc  in  arce  contineri.Sed  his  re(pondeo,cu- 
ftodBsctiararcmhabcrepoflecumvxore.  Quidara  exifti- 
mant  hanc probationem cfTe irapoffibilem.  Sed  h oc faifum 
eft  :  verumeftditcftohocnonpoflcprobarijfedperconie- 
(fturasfic.  Seddicoefleprobationcm  quzfitpcrconieiflu- 
tas.  Ad  rem  nihil  pertinet  quod  adducitur  ex  1.  Lucius.  de 
conditk&dcmonft.  Vbidicitur,Inftitutuscftfiiius fabccn- 
ditione,  SifefiIiumefreprobaueric:ibidicicur,nulljrr.  cfld 


cimus  obliquam  effe.     Aliud  eft  de  quo  teftificantut  tcftes       teftamcntum,quia  conditio  non  cft in cius  potcfta:e.     Sed 


quam  quod  in  tendit,tamen  id  quod  intendit  ex  co  confequi 

tur.  Hocfignumcftccttum&indubitatum.     Sedquzdam 

alia  ego in  Sczuola adduxi ,  quz  potcritis  videre.     Vulgarc 


nondicitutiropoflibilemeflfeconditioncm ;  &multum  rc- 
fcrtanirapcfllibilisfitconditio  ,  an  vcrononficin  filiiinfti- 
tuti  poteflate:  fierienimpotcft  vtimpoffibiliscooditionou 
fic ,  &taraennonpendeatex  poteftateeiuscuiadfcribitur,U 
feruus  quoqus.dchzred.inftituen.probatiopendctex  tefti- 
bus.  Docendumcftmattimoniumcorttraftum  fuifre,huac. 
natura  efleek  vxore  conftante  raatrimonio.     Hocproba- 


cft  etiam  &  illud cxcmplum  huius  probationis ,  Si  quis accu- 

cufet  aliquem  quod  homincra  certo  dic ,  vel  ccrto loco  occi- 

derit,teus  probabit  (e  alibi  eo  dic fuifle.l.optiraara.C.  de  c6- 

ttab.  ftip.  Dicet,  eodieeramRoraz:eoprobatoidquoq} 

confequentcrprobatquodintendit-,  feluoraincra  nonocci-  to  ,  nosprzfuraimushunclcgitimura  eflefilium,  fcdtcfta' 

ntMti*  di(re:probatio  neccflaria  eft.     Nam  fieti  non  potcft ,  vt  qai  mcntnm  dicitur  nullura  cfte  ,  quia  cum  filius  qui  eft  in  pa. 

'^*"'  Romi  ccrco  die fuit.cadera  die  horaincra  Lutctiz occidetih  tris poteftate  ,' inftituitut  fub  conditione  quz  non  pcndct  cx 

Tt  lii      Sccundum  genus  ptobationis  artificialis  eft,cins  quzdici-  eius  poteftate ,  nuUacft  inftitutio,&  nullura  tcftimcntum,!. 

turvcrifimilisfeucredibilis.,  ex  Cb  ^aod  continetut  infttu-  rausquoqoe.de  hzredanftitk    Aliud  •xemplum  eftinl.fifi- 


M. 


53  <? 

Iius.8.0ritutlisinrerpatrem&  ftllum  depoieftate.     Pa«r 

contcnditfiliumeircin(uapoccftite  :  filiuscontraaicfcfui 
iuris  tire,  quiritur  vcri  incumbat  probatio ,  an  patri,  an  filio} 
h-z6.\dtM,Sifil'HsinputrufoteliatefeeJfeneget,j)r£torcognofett, 
i/J/)rwr  </oj,(f  <»?///>«.  Ergocrcdi-niis&pra:lumimusfiiiuratC- 
fe  in  patris  f j;  potcftate ,  nifi  contrarium  ptobetur.     Exem- 
plum  huius  probationis  eft  de  qua  hic  loquimur.     Hoc  nc- 
ccirariuinnoncft.  Namficripoteftvt  filiusfit.&^tamcnfit 
fuiiutiSjquiaerflancijjatuseftaparre.    Sedctcdibilius  eftfi- 
lium  edeinpatris  fui  pcteftate  quam  fui  iutis  eflc ,  ptopt.ef 
pietatem.quz  patriafiiiodebetur.  In  hanc  partem  inclini- 
mus.Ahudexemplum  eftin  l.(ipa<aum.  Padlumfidumeft 
inqaonullahircdisfadaeftmenticuxempli  gratia,  Qui- 
dam  ita  pacillicur,ne  petat  a  Titio;  non  dixit  ne  pctst  a  Titio, 
neve  ab  hrtede  eius:quiritur  an  poflicpeterc  ab  hjf  rede?Hic 
inquirendum  cft  quid  vetifimile  fir,vc  intelligjmus,  vtec  pro- 
baredebeac.anisqui  contendicpadumcflf  reale,ati  veroij 
qaicontenditpaitumefle  petfonale?  hidocus  pertinec  adl. 
iurifgentium.§.paaoruni.depadis.Hicdi-i.urdincumbere 
probarioneajquicomenditpacium  tllepeifonalc,  &uedit 
padumclTefaiaimgratiahircdis  :  c\auplerHnijue(ii\f^\x\t 
CdCaf)tAmharediitu noflfts tjnam nobifm  tiffis cauernus. Qoa 
racionehxc  ptobationititut.Soletenirafieiif&hifuiit  mp- 
reshominum)  vc  nontantumfibi,  (edetiam  harrcdibissfuiJ 
confijlercfolear.hicvidctisnos  cxmoribus  homir.uroquod 
verifimiliuseftiudicatc.    Aliudcxcmplumeftin  I.eumqui. 
1  i.Q;"  voluncatem  mutatam  cfle dicit,probatc  dcbet.  Hinc 
vulgo  colligi,fo!et ,  mutationem  voluntatis  prsfumendam 
non  cHe.Prxruroendum  eft eum  qui  aliquid  voluit in  eadcm 
Voluntaccpermanfifle,n;fi  ratioaliq-jafuadeat  aliud  efleiu^ 
dicandum.  Si  non  appareat  caufi  mutats voiuntatis,tuuc  in 
dibio cicditut pct manfifle in eadem voluntate.  Exemplura 
vnumtftinl.fideicomm  ffa.§.fi  rem.deleg.j.  fiquislegaue- 
tit tem  aliquam ,  deinde esm  alicnauerit  cx neteifitatc ,  noa 
vidccur  lcgatum  adcmiflc  proptcr  hanc  alicnatioDCm  ,  nifi 
ptobatumfuetit  cumadimcndilcgari  voluntatemhabuifle» 
&voIjntatemmurafle.i3ntacftvishuiuS  cot.iedur?  v  tas- 
feratonusprobandiin  aduer(aiiu.-n,quiacted.turqi  i>invo- 
luntate  fuapetmanere.  Hscprifumpuoexmotibushomi- 
num  &  natura  otitur.  Non  emm  cor-ftaatis&  prudencis  ho- 
miniscft  voluutatem  ("uaoj  finecaularoutatc,  qaattjuisho- 
mo a  Platone dicatur ^aov  ^TBS»Ao»,ani -nal  m .. t abilc.   Ahud 
cxcmplum  cft  in I.cum  tacitum.  j.c :>.  Tacitum  fideicommif- 
fumrehiftumeftincapaci.acqueiJeovidciuniludfideicom- 
miflumfifcusvindi:atcabha:reiepofltf,l.jl.irafidei,dciure 
fifci.  fidcicommiflumcnim  acquiritm  fifco,  mcdoharc  dad 
concurranc.PfimumquodfitrcIidum  incapaci»     Sci.undo 
quod  fit  rcli(aam  tacitc.non  palam.QTidaro kcit  teftamcn» 
tum.  Tacitc  commifitfidcihiredisvcaliquicldatet&redi- 
tucret  homini  non  capaci ;  deinde  alrcrum teftamentrm  fe* 
cit:inhocteftamentonihilcomro^fitfideih2:ec'is.  Kihileft 
cx  quo  apparcat  teftatorcm  volijifTe  id  fideicomroillam  ab 
bffredefuopr^ftati.Fifcusvindicacilludfide.cornmilTatnta- 
quamfibiquarfitum,quiahoro:niincapaci  tacitetehdluro  ()•:> 
Fatctut  hxrcsin  initio.curo  teftaroentnn  iu&.ata  eft,aliquid 
de  eotacitefafturacfle  ,  fedpo'leafjclum  cfle  dterum  tc- 
ftamcnturo  poft  prias  t  eftanier.tuP-i5&  nihil  ;.<5tum  efi^c  dc  ca 
reinceripfani&  tcftatorcm  ,  &pofterioriieft3mcnroprius 
tir;fublatum,tit.quib.rood.teftam.ir:fif.inInftit.Sedobiici- 
tur  aduetius  cum  teftarorcm  qui  voluit  hoc  fidcicommiirunl 
prsftaripetmanfifleincademvoluntatcquarriturquidprz- 
fumendv.imfii:anfircreJcndumcummanCirein  eadem  vo- 
lunrate  ,  anverovoluntatem  mutifle  ,  cum  alterum  tcfta- 
mentum  fcctr.''  HicaicPapiniamis,  crcdcnduropotiosinea- 
deisivoluntatc  mind^c.Trokatioenimfnutr.ta  voluntAtisiti' 
(mhluiHc.eidehetincumhreijuiconiienirur.idtayhxicscoa- 
tra  quem  agit  fifcus  ,  dtbet  probate  teftatotis  voluntatcra 
mutatam  f{i\ile.Cnmficretif'>feptira'io,^c.  Ratio  huius re- 
fponfi  cft.quia  mutatio  voluntatis  non  ptarfuroitut:  (ecundo 
quia etiam  hic aliaconiedtura  fuadet.  Credibile enim  cft  te- 
ftatoremideo  huncinftituifle  harrcdcme:iam  poftcrioritc- 
ftamento,quodtacitam  fidemnon  accommodalTet  propter 
fecrctifu(ccptitarionem.     Plcrunquenosconiiciraus  cxco 
quod  plcrunq;  fieri  (olet,  &  coniedturx maxiroc  oriuntur cx 
eo  quod  plerunqj  ficri  (olet.-merito  igitur  ait  Papinianuspro- 


FrAnc.^Udreni  (^omment. 


bationem  routatx  voluntatis  eiincnmbere  contra  quem  agi- 
tur.AIiudcxcmpIumcftinl.quinqnaginta.ii.Teftatorinte- 
ftamcnto  fuo  quinquaginta  lcgauit  Titio  :  codicilijs  poftea 
fecit,&iniiseandemfummamrepctiit :  poftmortemtefta- 
toris  legatatiu$vtramqucfummaropecit,videlicetquitiqua- 
ginta  cxteftamento.&totidemexcodicillis.  Hxresconien- 
dit  quinquaginta tantum  ei  debere,  duo  legata  non  cfle ,  fed 
vnum  tantum  quod  repctituro  fit.Sed  quarftio  hic cft  volun- 
tatis,antcftatorvolueritlcgatum  multiplicati.  Quantitasc- 
nim  pottft  duplicari. Scichus  aut  alia  fpccies  multiplicati  noa 
poteft,vt  dicitur  in  I.planc.de  lcgatis  primo.Ergo  quarftio  hic 
cftvt  tcftatotvolucrit.&confiftit  infado.    Igiturptobatio 
requirituivfed  quart  itur  an  ab  hirede,in  a  legatatio  probacio 
cxigenda  Ho.Refert  dnplicare legatumvoltteric anrtpetcre.Yit-' 
ripoceft  vr  isqai  legauic  quiniuagintaint£ftaroenco,&  le- 
gauit quinquaginta in  codicillis ,  duplicare legatura  volucrit, 
id  eft,bis  voluerit  quinqu^  ginta  legatario  pi*ftari.  Pott  ft  et- 
iamdicioblitumteftatorerr.quinquaginta  teliamcnto  lcga- 
totum,eadem  quinquaginta in  codieiliis repetiiflc. vtti ig'tut 
incumbet  probatio^H.cdicitur,  Primafrontf^^c.V^egi^iit^f 
Ei qiii  dicit  probationem  incumberc ,  vt  mox  didun  fumus. 
Legatariusintendit  vtramquefatnmam  fibideberi ,  &eam 
qu^ codicillis &  eam  qua:  ceftamcnto i eiiifla  eft.  Et  n ifi  pro- 
bauerit  tcftatoreta  vrramquc  fummam  praftari  voiuiflc, 
nonobtinebit.     Sedquod  diciturailori  onusprobandiin- 
cumbere,  non  ita  accipiendam  eft  quafitcus  nihil  probct. 
Idcm  videturdicendumvtinhacfpecie.Petitor  dLiasfcripru- 
ras  oftcndifjoftcndit  teftamciitum , proferi  qucquc  cr  d  i  il- 
los.Reusharresaitalteramfciipturaminantmcflc  :  iafcid 
probate  iudici  dcbet ,  iten^que  non  hanc  fuifljtcftaiuris 
voluntatem  vtbisea  ftimmaprxftarctur.   Hicergocrecuuc 
tcftatoremvoluifl'elrgatumduplicare,bis  candem  (un^main 
}e^ind.>:&hoc  Fuilius  pr^fumitur  curadmfcriptari  pro- 
feiuntut,putatcft:.mentuiTi &codicillip'- ftrafa(a.i.  Diifici- 
1  us  autftpj  creriitur ,  cum  ineoclcm  tcftamento  bis  caciem 
iL^tnmalej.^ctut.d.l.planc.delega.i.Aliudcxemplum  cftin  I. 
fichitcgraphum.i4.Pr2(uroiturdcbitotlibccatuscfle,  quia 
inft  jracotumcaaccllatumreperiturrnam  cum  inftruruen- 
rara  de  itbito  repericur  deletum  &  canccUatum ,  videtur  rc- 
kisiirun:.  efledebitura.  nonaliter  conftat  nifi  cx  indu&ione 
inibumer.ti.  quxriiur  anprariumcndum  fit  ideo  teminura 
efle  d  :bku,&liberatum  efledebitorem.^Hincdiciturprarfu- 
mcndaui  efle ,  debitorem  elle  liberatura.  Scd  hoc  quemad- 
mod am  accipiendum  fit,ego  plenius  docui  ininterptetatio- 
nel.Labeo.depaft,  vbidiciturfi  rcdditum  fitii:ftrumcDtiI, 
videriiemiflamcfledcbitum.     Sedmaior  hic  eftdubitatio 
curononrcdditum  eft  inftrumentum,  (cddeletuiM  efttan- 
tum.Hic  dici- ut  liberatura  vidcri  debitotem,nifi  contrariura 
doccatuf  Harcigitur  p-obationecclTaria  noeftjftdprifura- 
piio  cancum  qu£  transfcrt  onus  probadi  in  adueifiriura.  At- 
queideo  non  tcAc  faciunt  debitores,  qui  poftfolutionera 
dcbiti,contentiIunt£cdditionc,veI  canccllatior.e  chirrgia- 
ph  :(edvtiliuseft,vtvtruroquefiat,&vtteddaturinftrua;cn- 
tamveIdeIeatur,&apochadetur,vtdiximusfup.ininttipre- 
tationcLdiflolutx.C.deconditt.cxIfge.   H<eccxrroplade- 
monftrantquznamfithxcvetifimilisptobatio.    Visautcra 
huius  ptxfumptionis  hzc  eft  quod  ad  fidem  faciendam  valer, 
donecconttatium  probatumfuetit ,  &transfcrt  onus  pto- 
bandiin  aduerfarium.    Hoccolligitutexl.fichitographun:. 
hzctamen przfumptio cedic certz probationi ,  vt  de boclo- 
cocoUigitut&cxl. vlt.de eoquodroet.cauf.  Noneftvetifi- 
mile  in  vrbe  coadum  fuifleindebitam  pecuniam  foluere  eu 
qui  io  dignirate  clara  etar>fed  aduerfus  hanc  przfumptionem 
manifeftam  debet probationem  opponetc.  Tettium  genus 

{srobationis  artificialis  eftquz  diciturlcuis  fufpicio.Quinti- 
ianus cam  vocat,non  repHgnantcm  lib.  y .  Quz  fic  hzc Icuis 
laipicio  exemplis  etiam  demonftrari  poteft.  Apud  eunden 
Fabiumvnumexemplumeft  deco  qui  domi  erat  cum  fur- 
turafadumcft,id:oqueaccuraturoofurtura.  Aliudexcra- 
pluraeftinl.4.hic.  Quidamvendidit(eruHm,feruus  poftca 
au£ugitaoouodomino,iJcft  aberaptore.  Eniptoragita- 
ftioneredhibitoria  aduerfus  venditorero,  &  contenditfibi 
fcruum  ftjgitiuumfuifle  venditum.-id  negat  vendiror.prohat 
eroptor,ftatimatqueeroptuseftaufugiflc.  Hzcprobatiole- 
uis  cft.Nam  potuic  ex  alia  caufaad  aufugiendum  impelli  pcft 
;  venditio- 


Frilatif 
(uJfKia. 


Jn  Tit,  Deprohationihus> 


5>57 


vendicioncm,  ideoqne  hic  didtnr,  emptorem  ptobare  debe^ 
rs  eum  ienmm,  decjuoq"aaEritur,anccquamemere(fugiire 
&c.nam  ecfi  aufugerit  feruus  poftemptionem ,  no  i.ieo  pio- 
batum  eft  cum  fugitiuum  efle ,  fed  fi  poflit  docere  f  agifle  an- 
tcvenditioDcm,  tunc  obtinebitinhoc  iudicio  reduibitorio 
emptor.   Hinc  qua:ftio  traftatur  de  probatione  fugs ,  in  I. 
cum  probatio.  7.  hic.  qui  locus  pcttinet ad  titul.  de  quift.re- 
quiriturprobatiopriorisfugJE.vtdixiiniudiciotedhibitorio. 
Non  cnim  fatis  eft  probare  feruum  aufug-fle  ftatim  pc  ft  ven- 
ditionem ,  fedfiprobatioprioris  fugTdeficiatjsneritlocus 
quajftioniferui?  Hicdiciturlocumeirc.  Seruiohmtorque- 
bantui  eriam  finc  (ufpicionc  aliqua .-  nuUaque  maior  habeba- 
turratio  feruonum  quam  pecorum,&  cx^quabancui  fcrui  pe- 
coribus.Hic qus conftitura funt de  feruis ,  ad  Hberos  homi- 
ncs  trahi non  debenr,8c  in  his peccari  folet aiudicibns  qui  fb- 
lenttrahere  legcsloquentcsdc  feruoadliberutuhomintm. 
ha:  opini  jnes  ex  ignorantiaproficifcuntur,&  maximaiu  ple- 
tuaque  perniciem  Rcipublicx  adferunr.    Addit  ,   fnfee- 
niminterreg.irt,  nonpre  domino  ,  ^c.    Occurritcbiecilioni, 
Seruiincapuc  dominorum  fuorumnon  torquentur,!. i.dc 
quacft.quomodo  ergo  de  (eruo  habcbitur  qu^rftio  ?  Ec  hsc  di- 
citur,  feruumnonindominumautpro  domino  interrogari, 
fedinfe.  Aiiudexemplumeftinl.pen.huiustituii.  InaHisli- 
briseftantepen.i.impcratores.  MHltergramda  repndtatafi- 
liumenixa,  f;'c.  Speciescfthuiufmodi.Muheriepudiacaelt  a 
marico,  cum  gcauidaeflct,  poft  repudl'imfiliam<;nixa  eft: 
mulier  profdia  eilhunc  filiumfpuriumclleinadlis.-qujri- 
luran ilic filiusiufias habandus fit  & lcgitimus,&an  h^tedi- 
tatc  .aatris  ,ca  raortua  inceftata.patrisiuflu  tanqua  iegicinius 
pcterepoffit?  QjjiricurquavimhabeathscprofeiHomairis 
RelponditSciunla,  vcricatilocumlupetforc.  His  vtrbjs  fi- 
gnificat  lurifconfultusfufpicionemahquam  cfle  &pr.i;fum- 
ptioncm  contrafilium  proprcrmatrisprofeflioncm:fdta- 
men  cfle  fufpicfonem,  necidcofubmoocndumeflcfiiiuma 
mitris  hzred  tate.  Hicnoluit  relpondcre  Sc*uola  adfafti 
quiftioncm.  Oportecinquiri veritatcm.  Durum  cft  profel- 
fionemmatris,qua!iratafoitefuit.matitoproptcrrepudiura, 
fr»fefsit  ^'^"'no  nocete  partui.  Profeffioquid  ficnoninteilcxit  Ac- 
jMid.      cudius,  ncc  citeri  Accurfiani.  Profeirio  no  eft  tcftiioouium 
matris  ,  vt  Accarfius  &  castcri  accipiunt ,  inleg.  etiam.  & 
leg.  cam  de  ztace.  Profeflio  fiebar  poft  partum  edicum  intra 
tertiijdiem,fecundumconftitutioncm  D.  Marci  Anconinii 
cuius  meminit  lulius  Capitolinus  in  Marco  Anconino;&pio- 
fcflio  iliafiebac  spud  Pi^fe(^um  irarii  Sacurni:hodit  fir  pro- 
felfio  in  baprifmo  apud  Sacerdotcs.Hsc  profellio  prodeft  ad 
probacioneni  nacaiium  &  probatrone  xtatis.  £c  mukuin  in- 
tctcft  an  parentcs  profiteantut  ftatimpoftparcumeditum, 
anverocumlismocacftdenacalibusfiiii,vcldceiusa:tatete- 
ftimoniumdicant.Dehacprofeflionemrelligendifunchilo- 
ci.  Aliudcxemplumeftinl.quiccfta-.T^entuuj.z/.  Cumquis 
vellet  quanticatem  legare  incapaci,  quam  lcgarc  ndn  paterat 
fpurioforce,legauitcifimplicitcrquantitate,quamperiegcs 
eihcebar,  vetbigratiacentum.Cum  velieteimaioreinquan- 
titarem  legate  quam  poflet,quamq;pcrleges  hccret,  haccdi- 
xic :  Titio  do  lego  centu  quinquagmra .  qux  mihi  pecculic ,  de 
q.uibus  ei  nulla.a  caucioncm  fcripfi,&limilia.-hicnonfim- 
plexlegatumcft,vcfupra,fcdcaufamcontinct&confeffione 
dcbici.  Qmeftio  eftan  hzc  confeflio  teftatorisadfidemfa- 
cicndam  valeat ,  vc  fi  quaeracur  an  dtbicii  fir,omnino  fequen- 
da  cft  ea  confeflio  teftatotis ;  dclegatonullaeftdubitatio, 
^uininutilcfir.Sednonprohibeturtcftatotrclinquetetefta- 
mento  incapaci  q?  ci  debet:qua:ritur  quid  dicendu  fic,an  ea  o- 
mnia  pofliccxigerciegatarius.5»7»r««dlyt«^/<i.Gr<:.  Rcfpo- 
di  t  hic  Scaruola  ica  pofTe  Ticiu  h^c  omnia  lcgata  exigere,'fi  do- 
ceat hxc  a  fe  ad  teftacorem  peruenifle :  iila  confcflio  teftato- 
tis  f  ifpicionem  quidem  aliquam  inducit,fed  tamen&infir- 
mam.quia  cum  ea  fit  Ieuis,contraria  fufpicione  facile  clid;  tur. 
Crcdibilius autem  eft  eu in fraudcm  lcgis hzc  adiecifle,  quia 
vidcbat  fe  eiid  fimpliciterlcgarenonpofre.  Quam  vimha- 
beat  confcflSoteftatotis.   Scdhic  notandum  clt  confeflio- 
j  nemtaieranihilprodcfleeicuireiidlumeft  iegacum ,  fi  inca- 

'  pax fic.-fedcrcdibiiiujeft(vtdixi)hancconfefl!ionem in  frau- 

dea  legis  fadam  efle.  Hocfolccquotidieaccidere  indona- 
tionibus.  Donacerconfitetur  donatariam  defebenenRcri- 
tum  eHcfed  quatritut  an  hiec  confcffio  fidcm  faciac  ?  £t  puco, 


fi  incapax  non  fic d /naratiuj  j  fidem  facere confeflionem.  A- 
lioqui  donacarius  cogetur  docere  fe  bene  meiicum  eflede 
donacore,  &  ob  fua  benerr. erita  hoc  ei  donari.   Aliud  cxem  • 
plumeftinl.neq-,nacalci.Cod.eod.  quzrirurde  ingenuicara 
cuiufdam  filix,  &  de  eius  ftarn,  an  ingenua  fic.an  feruiliscon- 
ditionis.proingenuitacehocadducicur  quod  parer  eft  irge- 
nuu^.  Namhonoribusfnndius  eft,quibushominesingenui 
fungi  folant ;  an  hocfufticiatadprobationcmingenuuatis? 
Etdicitur  hoe  non  prodefle.  Nampartusventremfcquitur: 
forcemacfringcnuanonfuic.  hzcprobatiocft  leuis&infir- 
ma.  Siii  ileexempiumeftinl.matrem  Cod.eod.  Similcex- 
empl  iim  eft  in  I  .ad  probatione  feruicutis.  2 1  .eod.Tu  vis  pro- 
bateaiiqucm  feruum  ellc :  indccis ,  fracer  &  macer  eius  ferui- 
lia  minifteria  fscerunc,fed  ideo  non  fequitur  eum  feruum 
habcnoiieirc:quiahzcfufp.ciotantumeft  lcuis.  Scdfinon 
valearad  probacionem,  curcamaccuraredehacprobacione 
difler:mus?  Sed  hzc  prz.'umprio  quamuis  perfenonvaleac 
adtiiiemfatiendam,nectr,iiisferaconusprobandiin  aduer- 
fariu:n,tamencumaliisconiui.aavalere&  prodefle  poteft 
ad  probacioncm.Ec  vulgo  illud  in  hac  rc  iotu  hiber ,  Qut  mn 
proJuni/^nffH/aymteltatut^ant.Extmplamwciovnvmeli  in  1. 
Procnia.i^  Qurdam  ProculamsgDzquantitatisfideicom- 
mifluri)Contendebacafratredcfun<Slofibidebicumefle.fo£- 
teeraa  .fticutusintcftamcnco&fidcieius  erac  commsflum 
vcreftitiJeretforori,  Proculapcftmortcmpairispetebjcri- 
dciconimiirum ;  conrra  proponcbatur,rem;flum  efls,  &  ds 
remiflioncnoncoiiftabatnifiexconiedurisaliquibusCoij- 
iedutz  eranr  huiuiinodi.primum  nunqusm  petiit  PtocuU  a 
fratie  quaudiu  Vixirfrater:  deindefzpefolMcratfiacriquod 
ci  dcbebar  cx  variiscaufis:credibilencnefteamfuiirc1olu- 
tura.s.  fracci  ex  alia  caufa ,  nifi  voluiflectemitrerc  fratii  hoc 
fidticommiflum,quinimopetiifletcompenfariqi!odip(ad3- 
bebar  fratri  cumco  quoddebebitillifrarerexfidficororail» 
lo.  Dcinde  irerata  fuit  folutio.  Przcerea  hic  intercedtbac 
coniunciiofanguinisintcrcos.  Exhiscaufis  facile  crcdimus 
fideicommiflum  rem;fnjm  eile.  SicaufxfiBgijlzperfefpe- 
dentur  non  coniiindx.nulla  fiifficit  ad  fidem  faciendam  hu- 
iusiemiflionis.  Nunquampetiitafrjtre,efgoremifit,  non 
fequiiur.SecundoconiuiiCti  erant,  &  neceflino,  vel  loluit  ei 
f»l>ius ,  & vfa  non cft copenf atione :  lcnia hzc  (unt.  Eodem 
pctcinctquoddicicurinl.itiftrumenta.C.eo.Infttumencado- 
nicftica  &  pciuatzcautioncsnonfufficiuncad  ptobacionem 

{)er(c,  niiialiis  adminiculiisadiu<>encur:qux  inducuntnul- 
am  pcobatioiicm  per  fe,  nifi  aiiis  3dminiculisadiuuenciir,fed 
tantumaliqiiamprzfunvp.io  em.  Ariftocelesi  b.i.  Rbeto- 
tic.aicuidicesdebereiudiLarenoncancum  cx  neceflariis,fed 
eciam  excredibilibus  :  &hoceft,inquic,quoddicebancvc- 
tctfS^iudkandumefleTiJafMVMsijt/ofc,  ciimrecedicura  iuri.i  ri- 
gorC.Si  rigorem  iuris  (peCtemui  :n  I.Procula.nulla  eft  pcoba- 
tio  ,qua:  lufHciatadcondemnatior.em.Non  enita  ncccflario 
fequicut,fi>ieicommiflumtflerem:iramquodnunquam  pc- 
tiic  a  f raire ,  (::d  aha  concurruni ,  cie  qtubus  alibi  dixiinus.  Sed 
«equitas  fuadec  vcnon  fjmmurr*  illum  rigorem  fqnamur,fed 
aliquando  ample(5famur  quod  probabileeft.  Dicetaliquis» 
Tudicisiriacfleprobati«numgenera:quomodopuflu0tdif^ 
cctni  higrad.-ispfobacionis  ?  diximui  nuilacertaregulahjcc 
invniuciiumdefiniripofle.  Hxcenimexemplaquzadduxi- 
mus,  non  (unc  accipienda  tanquam  confticucioocs  genecales. 
Cumigiturqu2rituranprffumptiofithabenda,'eijis,aogra- 
uis,  an  vehciucns,  no  poccit  hoc  iia  vniuccfuip.  dt  finiri  ?  ideo- 
qucdicunturGomtBiitiittdicisarbitrio.  Mukofaciluiseftin 
quacunq;  fpccieproppfita  iud.ci,  videre  quanta  hdes  habcn- 
da fit,quam  lureconfulto  in  vniuei fiin  hoc dcfiuire.  Non  e- 
nim  polTafMus  certa  regula  ir-;  iudce  inftruere  ,  vt  non  mulca 
defiicrencur  in  arte  noftra.  Vnde  v  jigo  dicitur ,  Omnis  pro- 
bacioarbicrariaeft,&hoc  verumcft.Ideo  bxc  coaimittun- 
tur  atbitrio  iud.cis,l.cumdea;cate.hic.Quajftiohictr3<ffari 
foietdefamafvurumote.anfidemfaciatfama.&qnantamfi- 
dem  faciat?  Szpehoc  foletaccideteiniudiciis^vcfamaderc 
aliqua  allegctur.  Adfidemautenioinninofaciendara  valcte 
famararaciononpatituf.Famaenirafetmodi(pct(useft',  cui  , 
malignitasplerunq;iuitiumdit,credulit3s  inctcmcncum.vi 
aitFab.lib.f.FamadiciturcamfiiUptJuiqitenax  quam  nun- 
ciavcri.-apadVirgiliumlib.4./£neid.  Concemiicndatamen 
non  eft  fama,opinio  &coii(eufas  populi;ctedicurcniin^ 

KKk 


55* 


Frdnc.  'Dmrem  Comment. 


i: 


A»m  cfle  publicum  teftlmonium.  Homerus  nunciamlonis 
cam  vocat,  &parteravcrifabula  quiquetenet.  Ex  his  igi- 
tur  raerito  dubitatur an  fidem  faciat  faraa,  &  quanram  fidcm 
faciat?  Ec  exiftimo  connumerandam  cffefamam  rufpicioni, 
quam  nosleucmdicimus.  Dicimusenim  quandam  praffum- 
ptioncmcfle,qua;perfeleuis&infirmieft,fedcuma!iisiun- 
€t»  profic  ad  fidem  facicndam.  Ha;cqu2  iam  diximus ,  homi- 
ni  fano  facisillud  demonftrant,  fed  tamenidconfirmaripo- 
teft  noftcorum  lureconfultorum  aud:oritate,vt  1. }  .de  teftib. 
Fama  confenticns  cum  aliis  argumcntis  confirmat  eius  rei 
de  quaquzriturfidcm.  Hisvetbisfatisoftenditlureconful- 
tus  famam  ad  plenam  fidem  facicndam  no  fufficere.Non  po- 
teft  locus  planior  adduciadhocprobandum.  Hadlcnus  vi- 
diftisquidprobatiofit.quscfintg-jneraprobaf.ionisj&quam 
vim  ic  poteftacem  quarque  probatio  habeat.  Sequens  lo- 
cuscft 

Deiis  quihiaincumbitprobatio ,  mt  non  inctimbit. 
C  A   p.     IIII. 

N  hac  difputatione  dc  probitionibuslocusprxcipuuscft 
.  Q_Js probare  debeat , aut  non  dcbcar.Notandi igic  ir  funr, 
qu.£ lequuntur.  Primumeft.Eiquidicitincumbere  proba- 
tionem,  vt  dicitur  inleg.i.hic.  Et  diffcrcntiaeftintercum 
p^,^     -quialiquiddxitiniudicio,  &  cum  quincgar.  Devtroquc 
dicitin iu  vidcbimus :  fed  prius  de  co  qui  dicct.  Diccre  hic  accipim u$  fi- 
dici».      ue  qjis  agat ,  fiucquis  excipiat,fiuequis  repiiceciniudicio. 
Dc  adlioncjdc  ex:cpiione,de  replicationc ,  exempla  hic  mul- 
ta  rcp«riuntur ,  &  multahuiiis  tituli  capitaad  hunc  locum  rc- 
feruntur.  Ego  ba;c  omnia  ordine  cxplicaturus  fum.   Acin 
primis  ad  biic  locum  pertinct  l.i.vbi  exemplum  eft  eius  rcgu- 
Iz  qui  poftca  fcquitur  in  leg.  z.vbidiciturrEiquidicitpro- 
bitioneift  incumberc.  Veluti  fiquis  dicat,  cumquidicitfc 
gcntemaiitgenushabere  ,  probarc  oporrerc.  Etlicet  muti- 
lus  videatur  hic  iocus,  tamenfacileinterpreratioeiuslociex 
c.iequentifupplctur.  Poteflincidcre  quxfticiniudicio  ,  an 
quishabeatgencem,  angenus  tantum.  Genusagentcmul- 
tum  difFcrt  apud  vctercs  au(Sores.  Sigaificatio  huins  loci 
poteft cognofci ex aliquot locis  Ciceronis,  veluti ex lib. i .  de 
oracore,&maxiraecx  Topicis  ,  vbidocecquigentilesfinti 
CtHtilet  &gentiles  itadefinit  Ciccro  ,quiab  ingcnuisorci  (imt ,  quo- 
j*''        rumnemomaiorum  feruitutemferuiuit,quieiufdemnomi- 
nis  ideftagnationisfunt.   Pofluntaliquiciuidem  cognatio- 
nis  &  fanguinis  efle,ita  tamcn  vt  noft  fincciufdcm  nominis  8c 
agnationis.  Agnatidicunturquiconiungunturper  vitilisfc- 
xusperfonas , tit.dc legir.agnac.fuccefl^lnft.  Omnes enim  a- 
gnatieiufdcmBomiBisfuncquiconiungunturperfGcminas, 
non  funt  eiufdrm  nominiscfcEminzcnimtranfcuntinalie- 
nam  familiam :  fieri  ergo  poteft  vt  duo  fint  eiufdcm  fangui- 
nis  ,  non  tamen  eiufdcm  nominis,quiaoportetgentilesab 
iiidem  ortum  habere.  Cum  igitur  quzftio  cftiniudiciuan 
'quis  gentcm  vel  genus  habeat,  is  qui  dicit  fc  genus  habcrc  vel 
gentem  ,  probarc  debet  lecundum  tcgulam  qua:  eft  inlcg. 
X.  Alia  cxempla  ,  veluti  in  leg.inexceptionibus.  15).  Cum 
dicimus ,  eiquidicitprobationcm  icKumbere,intclIigimus 
'         fiueagendo  fiueexcipicndodicat.vterqueenimdicit  tamis 
quiagit quam is quiexcipit iniudicio.  Cum ego peto tibi pe- 
cuniam  creditam  mihi  reddi ,  id  eft,  aio  me  libipecuniam 
wutuam  dediflc   ,   tunc  mihi  incumbit  probatio.      Si  di- 
cas  te  mihifoluifle,  squumeftctiamidquodtudicistepro- 
batc.  Exemplahicfuntvariarumexceptionum,vtfiquispa- 
fius  fic  ne  pecuniampcratjficontendatfibiconueniirecum 
aduer{arioncp»cuniapetacur,iddoccrcdebet.  Ego  ptomifi 
me  fifterc  in  iudicio,&  quianonftitimeiniudicio,agisa<l- 
ucrfus  me  ,  egointentioncra  tuamcliderevoloexccptionc, 
&  aio  me imped. tum  valctudine ,  aut  alio  cafu ,  aut  dolo  tuo, 
m^hiincurabirprobatio.Aliudcxemplumcftinleg.Qupties. 
18. §.  q',ii  dolo.  Siue3gendo,fiueexcipiendoqnisd(cat<lo- 
lumadmiflumcfle,idprobaridebct.  Hocexeroplumpcrti- 
nctadtit.deintcrrog.ad.  Siquisinterrogatus  iniudicio  aa 
harres  fit,  refpondeat  {chxredem  eflc,  ex  hac  confcflione  tc- 
nebitur.  Si  quis  obieccrit  aduerfusaliquemeuminrerroga- 
tum  in  iureanhzresfic,ha:redemfccflcrefpondifle,idpto- 
baredebet.  AliudesemplumcftdercplJcationeinJeg.verius. 
Legaca  cft  res  .iliena  fcicnce  teftarorealicnam  efle :  legacarius 
paiccamcxtcftamemo.     Ait.lcgataeftmihi  rcs  ilia  tcfta- 


rocnto  defunfti  cuihTresextitifti ,  petovtearamihltradas. 
Hircsita  dicit,  Lcgata  quidemcft,  fedlcgatuminutileeft, 
quia  ptopria  teftatoris  non  fuit ,  fed  aliena ;  haec  cxceptio  cft- 
Replicataftorlegatarius:  Fateorhancrem  quaemihi  Icgara 
cft  alienam  cflc ,  non  proptiam  teftatoris :  fed  tamen quiaiJ- 
le  fciuit  alicnamc(re,aiovalereIegatum,quiavcrifimileeft 
eum  voluiflc  aut  rcmipfam  redimi  ,autaeftimationemprjp- 
ftati.cumfcicnsprudenscamrcmalienam  efle  mihi  lcgauc- 
tit.  Quaeftiocftdcquaiudicandum^anteftator  eamrema- 
lienam  cflc  fciucrit ,  vtri  incumbat  probstio,  ansdori,aii 
reo  ?  Marcianus ait ,  adori , id  cft,  legatario  incnmbf re  pro- 
bationem ,  quia  dieit  nempe  replicando,&  ei  qui  dicit  incum" 
bit probatio.  Similes loci  funt  in  Codice in  lcg.  1  Reus in  cx- 
ccptioneaifloreflcdicitur, leg.prim.de cxccpt.  Initg.  Cucn 
tcniioorem.aliudexcmplumcft.  Hoccognito  quod  iamdi- 
xi,  ei  qui  dicir  probationcm  incumbcrc  fiue  agat  fiue  excipiat 
fiuereplicet.  Gxterafaciliafunt.  Sunt  enimeiufderarcies- 
cmpla.  Hoc  tamen  ita  eft  accipicndum ,  nifi  prafutwptio  a- 
liqua  aut  verifimilitudo  transforat  onus  probandi  in  aduerfa- 
rium.  Id  ex  his  locis  coUigitur  dequibns  ism  fuperiusdixi- 
mus  ,  vcluticxchirographo.  Siquisdicarfcliberaiumefls 
acreditofc  excipicndo  ,  id  cogiturdocere,fecundumregu- 
lam  noftram  .'fedtamen  fi  proferatchirogrsphumdcletum, 
iaduftum  vel  canccllatum  proptcr  hanc  pr^fumpcionem  qua 
iuuacur  ,  ideft  ,  proptcrcancellationemchirographi,  ad- 
uerfario  incumbit  probatio  ,  &nifi  contrarium  probetad- 
uecfarius  ,  debitor  iatelligitur  libcratns  efle.  Huc  pertinct 
quasftio  qux  fufe  tradlatur  &  accurate  a  Paulo  in  leg.  cum  de 
indebico.io.  Hoccapucpertinetadtitul.decondid^.indebi- 
ti.  Sub  eo  ciculo  decondi£tione  indebitidiximus,vcfitlo- 
cus  condi6);ioni  indebiti ,  quzdam  neceflatia  ciTe ,  quz  a^oc 
agens  condit^ionc  indebi  intentione  fua  corople^itur.  In- 
tendit  cnim  fe  foIuiflcal:quidquafiindebitum:inteoditin- 
dcbitum  id  fuifTc  quod  folutum  eft,  &  fc  per  ett orem  foluif- 
fe.  Reus  ,contraquemagiturcondidtioneindebiti ,  ait  de- 
bitumidfuiirequodfolutumeft.-quzriturvtriincumbatpro- 
batio,an  adloriquidicitindebicumfuiflequodfolucum  eft, 
an  potius  reo  qui  ait  dcbitum  fuifle  ?  Secuadum  regulam  tta- 
ditamin  legei.videturprobationem  incumbcrcadoritan- 
tum,  quoniamis  dicitei  qui  dicitincumbcrc  probationem. 
Non  potcft  quisexperiricondit^ioneindcbiti,  nifiintendac 
fc  foluifle  aliquid  &  id  quod  folutum  eft  indebitum  fuifTe. 
Hzc  omniacontincntur  f  ormula  intentionis  &  adionis  qu^ 
diciturconditSlioindebiti.  Atrcgulacft,Eiqui  dicit  proba- 
tioncm  incumberc.  Ergo  vtrumque  probatedebet ,  ncc 
Paulus  noftcr id  negat :  fed  docct  hoc  fimpliciter  non  efle  ac- 
cipietidum,fedcumsiiquaexceptione.  Exceptiocftde  qua 
iam  dixi ,  nifi  prsrfimpiioiutis  transferatontisprobandiia 
aduerfarium.  Id  oftendic  in  duobus  cafibus.  Vnuseftcum 
reus  inficiatur  fibi  foiutumefle,  ddndcconuiftusmendacit 
pcr  probationem  adoris,  co  confugit  vt  dicnt  fe  dcbitum  re- 
cepiflc.     Adlor  duo  intendit ,  primum  fe  foluifTc  centum,& 
ea  centum  indcbita  fuifle.     Rens  negat  fe  quicq^sam  acce- 
piflc :  cogitur  a^oc  probare  fe  foluilT? ;id  enim  intendit.  Po* 
ftcavidcnsceusfcconuidiumeflc  teftimoniis  axitoris  ,  Ve- 
rum  eft  ( inquic  ille  )  temihifoluifle,  fedinficiocidindebi- 
tumfuifTc,  quod  folutumeft.     Hicdiciturtransferrionus 
probandi  in  rcum ,  nec  cogi  aftorcm  probate  indebitum  cfle 
quodfolutum  eft,propter  przfumptionem  ,  quod  inficia- 
tus  fit  reus  ,  falfo  fibi  quicquamcflefolutum.     Aliuscafus 
eft  ,  cum  perfonaadtvjris  huiufmodi  eft  vt  crc.i.-ndum  fit 
cum  indebitum  foluifle.H^c  omnia  nos  commodiiis  aflcque- 
mur  ,  itqucexplicabimuslegendo.  Iscontra  qncm  agitur 
condi^tione  indcbiti ,  fateturquidemabinitiofibifijlntam 
eflepccuniam , f cd  ait  fibi debitam  fuifle,  vtri  incumbat  pro- 
batio  ?  Hic  dicitur  adtori  probationcmincumberc.nifipu- 
pillus  ,  vclmulier,  veImiles,veIagricuItorfit.  Videndum 
eft  an  credibile  fitpropterconditioncmpctfonzindebitum 
cum  foluifle.  Erat  forte  pupillus{vtdixi)  cratmulier,erat 
milcsjcratagtjcultor.  Hzcomnia  eo  fpeftant  vt  intelliga- 
musciquidicitincondi(5tioncindebitiprobaiioncmincum- 
berc,  &  cogcndum  efle  eum  doccrcquod  intcndit ,  nifi  pro- 
prer  przfumptionemaliquam  iuris  zquiusfit  probationem 
adutrfario  incumberc,     Nihil  aliudhic  dicit.     Excoquod 
iatn  a  nobis  didum  cft  quxftio  oritur.    Dicirous,  ciqui 

agit 


fn  Ttf.Deprobatiomhm. 


aettcondifl-ioheindebitiprobationemincnmbercnifiinca- 
fibus  excepcis,&  hoc  dabitationem  nonhabci,  liquiscon- 
tcndat  indebitum  omnino  fuiffe  totum  quod  lolucuui  eft.vel 
ab  initio  indebitura  fuifrc.Seddecoddbicaripottftqaipar- 
tcm  indcbitam  fuifletantum  ait,  &  vult  con.iicerepatceni 
tantumeiusquodfoluitnontotum.veldeeodicitpofteade- 
fiiftc  partcm  debcri.  Aii  PauUs ,  n5  idem  dicendurn  efte hic; 
^  Quiaccffatconieduradequadiximus.&omnimodoincum- 

bicprobatioeiquidicit.  Cunlenirofateturquispartemeius 
pccuniaEqusfolutaeftdebcri.credibileeftcitotudebitu^a 

fuiflc ,  nifi contrarium probccur .•  aut  fi  f Jtetur  totum  ab  ini- 
tio  quvlem  debitum  f  uifle ,  non  creditur  poftea  defiifle  dsbi- 
tumfuifle.nificonrrarium  probctur.  Stquicur.  fnotKmhts 
v//5"o«'^f«.Cun3dic!museiquidicitprobacionemmcumberef 
noneftitaaccipicndumiquafiprobationcdeficientenon  li- 
ceateimfiutandumdefeire.Sedhiclocuspleniufaniobisrra- 
Aatuseftintit. deiureiurando.  Vifioncs vocat8t<yp/a{,qua- 
fi  verbum  vecbo  reddcns.hocadmcnuit  Auguftmi  sin  Ca- 
ftigar.Ex  his qu2  diximus fatis inteUigitur quomodo  accip  e - 
dum  fit quod  dicitur ,  ei  qui  dicit  incumbere  probationtm. 
Secundo,  Ei  quinegat  noninQumbit  probatio.idetiam 
w!Jl/.'"  fumitur ex Li.eodem  pcrtinet quod diciiur m l.fruftra. Cod. 
Rationi  confentaneum  non  cft, vtatSor  keo  exigat  proba- 
tioLC  Nam.-cfforcnon  ptobantc,reusabfoluitur,l.  qui  ac-r 
cufare.C.deedcnd.  Hucpcrtinctquoddiciiurir.l.aiJJ  r.  C, 
vbidicitur  :  Ncgantis  fadium  probationem  nuilameffepec 
rcrum  naturam.  Scdhocvidetutoblcurumefle.  Racif.iuiis 
non  patitur  vt  onus  probandi  (ufcipiat  is  contra  que  m  agicur. 
SedquarcdicitpcrrerumnaturamjQupmodoidpr  hbetur 
naturaquominusncgansfa(Sumisprob.arepoflit?  Ratioie 
adduxialiquandoex  Ciceroneinpart.orat.vbiair,  Nemor.i- 
tionem  eiM  ^uodfaBnm  non  efl ,  ant  fokt  aut  poiefi  riddere.  Si 
dl  genter  hoc  expeadamus,  faciicanimaducrtemusvcruai 
eflcquodaitCicero.lddemonftrandomeft  exemplo.  Petis 
amc  pecuniam  quafi  mihicreditam.negomihifuiffecredi- 
tani,  eiusquod  fadumnon  eftquomodopoflemrationtm 
reddere?  Certe  nulhm  rationcm  rcdde-  c  p.  fl  rm.Si  tcftis di- 
catpro  teftimoniomihi  creditamnoncfle  |.ecuniam,  cerrc 
nullam  racioncra  dsdii  fui  reddere  potcft.  Si  dicat,  ego  lc  roper 
cum co  vixi, nec vnquam me  prxlente numerata cft ci  pccu- 
nia,  nunquamabeiuslatcrcdilcefli.nihilampliusditerepoi 
rcft.  Potcftenimaliquando  prarientia  &  aflidua  confHctu- 
do  intt rrumpi.  Hinc  emanauit  vulgarc  didum  Accui  fii  per- 
uuIgatuniiniudKiisrPluscrediturduobusafiirmantibus  qua 
Negdti^  milie neganubusi   Exhiscon(fqucnscft,quoticsidnfgatur 
nei^,ut-  iniudiciocuiusratioaliquareddipotcftjtuncncgationispro- 
n*mfrf  bzjionem  aliquara  eflc  pofle.  N;.m  aliquandoid  comii-gif 
kAr$fef    ^ j  ^jjj^  ^^Q^  j^^gg ^yj.  j,2jJQ  pp jij  j  ^gj^ ji  ^  v(  pt  flSt  cognitL  m  & 

^"''  coropertumefleaiiquidfadumnoncfle.  Exfmplavulgolu- 
n«uiiturexl.opu)mam.dccontrah.vtlcomnriii.ft'pul,  cumid 
quod  negatur  ciraimfcriptum  eft  cert»  loco&tcmpote.Md 
cft  ,  cum  is  qui  agitaduerfusmeinonfimpl-citeraitccrcam 
fummampecunicferaihidedifle.iedccttoloco.Naturarerum 
non  impedit  quominus  probcturccrto  dic  &  cetto  loco  nu- 
raeracam  noncfffe ,  fi  doccam  eo  dic  menon  fuiflTe  in  coloco, 
{cdinrcnriotoabeoinquodiciturpecuniam  numeratam  fu- 
jffe ;  ieddocerinon  poteftpccuniammuiuarocreditamnoa 
faiir-.Huufmodicxemplumeftinl.cumprecibus.C.Sifcri- 
ptum  fit  io  inftrumento  rcm  donacara  eflc  j  is  aduetfus  quem 
illudinftrumentum  profertur ,  fi  neget  donatam  eiTe,  id  pto- 
ban  poceft :  nam  docebic fimulatum  effe  contradum  ^  idque 
probabit  pet  eos  quiincerfueruntcomra&uii  velprobabit 
contradarr.  ii.i;Te  venditionis  .(edvelatum  fuiflc&adum- 
bratumdonatio.nc.Similccxcmpluraeftiul.cumdelegcfal- 
cidia.hic.Intet  hasi edem  & Ifegatarios  oritur  controuerfia  de 
legcFalcidia  ,1.  i.adL  Falcid.quzriturde  quantitate  rerum 
legatarura,  &  dequantitatepatritxioniiquod  dcfundlusha- 
buic.  Namfinonfiteaquantuasbonofumvtfufficii^^adcx- 
®  oluenda  legata  integta ,  tunc  poteft  detraherc  quartam  par- 
tem  hzrcsliscuodumlcgemfalcidiam.  Scdquiftiotft  vtri 
incumbat  ptobatio  i  nam  legatarii  dicunt  bonaluiHccread 
legata  cxolucnda:  h«rcscontcariuraait:ha:rcdiseftproba- 
tio.Sed  bzres  negat.  Qupraodo  probare  poteft,  no  plus  cfl^e 
in bonis  defundli?  ho ceft  negatiuam  probare.  Facile  eft  pro- 
barc  tantuincfleio  boaisdcfundi:  fed  difHcilc  videturpro^ 


m 

bare  non  pluseffein  bonisdefun^f.  Scd re^fflhni.^n^ofi,- 
vt  quamuis  ncgeiut,tamen  piobaripoflic.  Naturaenime- 
ius  rei  probationemnonimpeditiquiahzrescxiibris  ra  io- 
hum  poreft  docerc  dcf  linttun»  nbn  amplius  in  bbnis  habutf- 
fc.Huiuimodi  mulca  furtc,  qijorum  tatioprobari  boteft.  Hu- 
jufmodi  exc:Tipium  eft  cum  petitusarrificilalicbiuiadhibe- 
tur  a  iudice  ,  vc  decoquod  fui  profeflTiohis  cft  rcnunticn 
Exemplum  eft in  1. 1. de  vetlcrc infpic.Si obftetticesadhibita 
adinfpiciendum  vcntrcraniMlicris,quzdicitutprarenarS(ire 

itenuncicntprzgnanteVideviiautprzghantemnovideri.Sed 
hicrenunciatur ,  przgnantcm  non  cfle  mulicrem ;  ar  non  eft 
huiufmodi  hxc  negatio  vt  pcr  rerUm  natutahi  hon  pcflit  do- 
ceri :  &  tefti  biis  id  probari  poteft.  Idern  de  medicis,dc  chirur- 
gisi&  aliis  huiufmodi, fi  rcnuntient  vulnus  Jethale  hon  eflci 
hicptobaturidquodnegartu-ncli  iniudicio.  Quzftiocftin 

iMdic^oartvulnusIethalefir.annbnfijvuInusIethsleUonefld 
probatut.Idcm  dicendum  cft  de  al.is  fimilibus  cafibus.  tdcm 
quoque&cumquisnegataliquid  iurefataumeflc,vtinl.  ab 
ea parte.hic.  Quzftio eft an emancipatio iute fada fit.Con« 
uenit  mtet  liiigahtes  emancipatum  efleeumdequoqusri- 
lur,fedi.egacuriurcefleemancipacum  :idcodicitur  loutilis 
cfleeman.ipacio:quzrituraniS  qui  ncgat  emancipationem         , 
iure  Ldaii.  efle,idprobarcpoflit?  Rcfpiccndumeftadna- 
turam :  videndum  enirn  eft  ah  tale  illud  fit  quod  negacur  vt 
cius  ratiu  propter  naturara  reddinonpoflit.  Etpvobanpo- 
ttftabhis  quiinrerfuerintemancipationinonfnills  jurf  fa 
dlirn  cmancipativn6m,Nunc  Videndum  eftdeeoquipotfl- 
dei.  QusrituranisquipofliJct.onus  probahdifubirecog.i- 
lur?  &  dicendum  eft  ,  ei  quip.  flideitionintumbereonui  Oeeo^st» 
probdnd!.Hoccnimcommodumeftpcfleflionis,vtq.iipof  f^fe"i'(' 
fidet  non  cogatur  probare,!.  z.  C.&  i.  vltim  jC.detci  vii>d.J. 
commcdum.Icftic.de  imcrdi(51:.I.isquideftiiiauit.f'ctfiv. 11- 
dic.Aiq,  hmcficvthodietam  vfitaiafintapudnosinrerddta, 
przfertim  iiiterdidlum  rctinendz  poflcflionis ,  interdiarutn 
vtipcflideci?.  Pofleflori  igiturpcobariononmcumbit.  Ex- 
emplumtftinl.  Quid.m.tj.hic.  QuidamcredebaturfiliuS 
dcfunfti.&incaopinioneerantfracresdefunifti.  Adhose- 
rat  delata  hzreditas  :  cauetunt  eieonomihequafifilioeius 
dcfundi.quztitur  an  bzc  cauiio  impediat  quo  minuspoflin{ 
docerecutiliurnnonrflecou  pertocrrorc?Hzccautiovide- 
turtisnocered^bere,eltcnimquzdamconfeflio.  Hicdici- 
tur,  C;iUtiont  exoluti  fidticoniniifli.  Haecautionpnoneft 
coiifirmarus  ciui  ftatos,vt  fi  forre  filiusnon  fit,  proptet  eam 
cautionenj  h.^beatur  filius.  Sedhicproptet  cautionempro- 
batio  cxgidcbeiafrarnbus.quiatftinquafipoffeflioneeius 
ftatus.AliudextmpliJ  eftinl.circa.i^.CflquzrituranquJsfit 
ingcnnus,anj-bettinus.I$d!cicfciogenuumcffe,adueifarius 
diciteLilib(;tiinumefle,v-trii':cubctprobatio,anei  qui  dicic 
feingenuuiiicfiejancsdaerfjrioquidiciteii  libcrtinum  cire? 
HicdiciturinipiciendumeflevierpoflideatjVteiquipofliidet 
nonincumbac onusprobandi.  EtJiijutdeminpoJfeffioHey^e. 
S\  ht  in  poflcflione  libettinitatis,  cogetur docere  fe  ingcnuiJ 
eife ;  Si  vero  fit  in  pofleflione  ingenuitatis,  adueifarius  doce- 
redebet,cuinlibcrtumcffe.Hoceftintengendum(vtaitVl» 
pianus)  nili  fiduciafnz  ingenuicatis  vltro  docete  vclitfein- 
genuitmefle.  Arqjitaintefligcndumeftquoddiximus,pto- 
bacionempoffcfloiiii^incumbere.Ethocvfitatumeft  apud 
nosbodie,  necreceptumtftjVtquistantumrxigarprobatio- 
nem  ab adueifario,&  vt quis nou  poflic probaic fi  ^ elic:prz- 
fertim  cum  tanta  fic  hodiemoium  corruptio,vcqu  5QUod 
velit,probarc  poflit.  Er  contingit  izpenumero  vc  vtercjj  prc» 
betquodintendir^adeovidsfficilimumfitiudiCare  vtrius  fic 
efficacior probatio.  Plai  cntinus faflus eft  hzc verba,  morem 
«^^«jfenonpofle  intell'gete,  vthicrefert  Accurfius  :  Sed 
Accurfius  nihil  petfpicacius  hoc  vctbura  interpretatur.  Nam 
raoreraiConfuetudinemiudicioru  r.  rxponit.Videtisquanta 
fuerit  caligotemporis  Accurfii.  Hicincidit  difficultasexl.fi- 
Uepoifidetis.C.eod.Pareifamiliasfni  lrosfilioshabcbat,ali- 
os  in  potcftatefua  ,  alioseraancipatosInftituiteoshzredeS 
quierantinporeftatfj&przdiaquzdarsidohauitemancipa- 
tiS.l-*oft  morrem  pattis de prardiis  donatis  oritur  inter  fiatres 
contentio.   Qui  funtin  poceftate,&q.jiii-,ftitutiforitapa- 
trc  petun  t  illi  przdia ,  quia  hzrcdes  funt :  alii  au  tem  cmanci- 
patic6ccnduntcafibidcberiexdonatioiiepatetna;qu<crituf 
quibus incumbat ptobftcio i an filiis hzre  •lOis inftitutis , aa 

KKk     2 


m 


^40 


Franc.  Duareni  Conment, 


jme.  Inft. 


Zxeefti» 
Humre- 


Trifum- 
ftio  quid 
differutd 


Cuiin 
frtiudi- 
<ie  incum 
iittpre- 
iAtie. 


PfAiudi  - 
tii  juid. 


emancipatis  >  hic  refcribit  iinperator,probationen)incum- 
bcrc  emancipatis,  fiue  poffideant  fiuenon  polficieant..Sihoc 
vcrumefl:,eJquipo(Iidet  incumbit  ptobatio,  Qnodigitur 
diximus,pone(rorinonincumbcreprobationcm  ,  hoc  per- 
pctuumnoncftjContingitcnimaliquandojVt  poHeirori  in- 
cumbatprobatio.  EthoccftquodluAinianusfcripfit  in  la- 
ftitut.§.^quc.dcadio.  Rcgulacft;  Poftcflorinon  incumbe- 
rcprobationem,idcft,poflcflbrerapartibusadlorisnonfun- 
gi.    Sed  hoc  perpetuum  non  cft.  Quidam  cnim  cafus  rcpe- 
riuntur ,  in  quibus  nihilominus  ei  qui  poflidet  imcumbit  pro- 
batioj&a^Sorispartesfuftincr.  Dumenim  ibi  fcnbit  lufti- 
miaMSiSanevnocafH^uipoffidet^mhtlenjiKusacloriipartcsob- 
tintt.  Hxcverbajvnecij/a^itaaccipidcbentjideft,  inrKul- 
tii cajibni.  Sed  qui  hanc  phtafim  non  intcllexerunt ,  hunc  lo- 
cum  cocrapcrunt ,  nihil  magis  intelligentes  hanc  Phtafim, 
quam  quid  fit  moremgereic.  AtqueiQeoregulaquamtra- 
didimus  cum  exccptionibns  eftintclligcnda.  Vna  exceptio 
cft  in  leg.  fiuepoflidctis.  Cod.  luhac  ipccic  ratiofuadct,  vc 
piobatio  cxigatur  a  ttatribusemancipatis, qusmwisteneant 
pcxdia  ,  qu2  contendunt  fibi  donata  elTe  afratre.proptcr 
pra:furaptionem  qua;  pro  aliij  filiis  hajredibus  inftirutis  facic. 
Agiturcnimdcbonisquaefueruntpatris:  &  plerclque  cafus 
in  qutbus  ci  qui  poflidctincumbitprobatio,  pofteavidcbi- 
mus.  Alias  autem  prztercafus  exceptos  poflelibr  non  cogi- 
wrdeiureiuodocere,  I.  cogi  po{rifIorem.C.deperition.hi- 
rcdit.  &  1.  vlcima.  de  co  qaod  mcr.  cauf.  &  I.  fi  chiiographu. 
hic.ObiiciturabAccut-lio&aliijjI.vltim.arbicriotutel.Cum 
didmus  aduetfus  prasfumpuonttH  iuilsadmittiprcbationcm 
&  eam  prafumptionero  cedcte  probationi ,  boc  cft  intel- 
ligendum ,  nifi  aUud  iure  cautum  fic.  Exemplum  luculentum 
eftindKfl.leg.vicim.  Situtorres  pupillicurauitdelctibiinin- 
uentario  ,  vel  repcrtorio,  vctenetur  cxIeg.vltima.Cod.de 
iute  dclibcrandi.&  leg.tutot  qui  repertorium.fF.de  adrainift. 
tutor.finitacucda  cas  cogiturreddercpupillofccundumde- 
kriptioDem  cius inuentarii.  Et  fi  fotte  dicat  piutes  dcfctiptas 
^uille  in  inuentario  ,  quam  repertzfueruntin  bonispupilli, 
non  audiendus  eft  tutor.  Credibile  cnim  non  efttutorem 
tamftilltumfuiire^vcpaflusfueritaliabonadcrcribiininuen- 
tario ,  quam  fuerint  in  bonis  pupilli    Legislatores  in  ca  lege 
condenda  rationem  habuetunt  eius  quodfrequentius  lolet 
accidere,&  quod  verifimiliuscftficti  acutore.  Safpius  hoc 
folct  accidcrc  vt  tutor  non  patiatur  maiorem  quantitatcm 
defcribi  ininucntatio  quam  repertaeft  in  bonis  pupilli.i.nara 
adea<ff:dcIegibus&Senatu(confuIt.Qupddeiure  pofSlimi- 
niiiiic  adducitur  & ab  Accurfio  & i cxteris ,  nihi!  ad  rem  per- 
tinct.   Pf ifumptio cum  ficlionc iuris  nihil  habet communc. 
Pixfumptionf&coniedutslocuseftin  inccrcis.  Namquo- 
ties  aliquid  incertum  eft ,  tunc  locus  cft  coniedurs,  1. conii- 
nuus.J.cum  ita.de  vetborumobligat.-Quja  conicfturarcci- 
pitur&prxfumptioprcptcrinccrtitudinem  :  neceft  mirum 
fi  quoties  vericaseluceIcit-,cedatpra:fumptio  vcritati  ,ccdat 
inccrtitudo  ccrtitudini.  SequimiKin  dubio  id  quod  verifimi- 
lius  ,  donec  veritas  cognita  fueric.     Fiftioni  aatem  locus 
eft  in  his  qua:[unt  ccrta,vtcumfingimuscumqui3bhofti- 
bus  captuseft ,  fempcr  in  ciuitate  fuiirc,  &  nunquam  captum 
fuiflc  ab  hoftibus.  Hic fidio  iuris  eft.  Ccrtum  cft  enim  cum 
capcum  fuifle  ab  hoftibus  de  quo  quiricur.  Sed  camen  vcili- 
tatiscaufa  fingicur  captus  Bonefle.  Tantaeftcnimvis  vtili- 
tatis  iji  tradaru  iuris  ciuilis,vcfingamusaliquidfai5tamefle 
quod  fKftum  noncft,  vel  faftumnoncflequodfaiaameft. 
£x  his  intelligitis  quancum  incerfit  intcr prsfumptionein  ia- 
tis  &  fidtionem. 

Scquens  quzftic  eft  dc  prariudicio ,  vtri  ex  litigstoribu$,in 
praiiudicio  incumbat  probatio.  Prxiudicium  variamfigni- 
ficationem  habec :  fed  hicprxiudscium  accipicurprogcnerc 
quodam  adionis.l.  acSionis  vcrbum.de  obligationib.&adV. 
Sic  accipitur in  lcg.  i  .de  rei  vindicat.l.j.  de  liber.agnofcen.  & 
dicitur  pra:iudicialis  ad;io  a  Iuftiniano,in§. prjciudicialis.de 
acl.  Inllit.  luftinianus  tamen  non  dcfinit ,  ncc  vllus  lurifcon- 
fulcoium.  Theophilusait,prcBiudicium  cfleformulam  quar 
Gonftat  intcntionc  abfquc  condcmoatione.  Prariudicium 
cft  genus  adtionis ,  quo  quisintcnditfealiquidiurishabere, 
aliquid  fibi  dcbeti ,  nec  poftulat  aduerfarium  fuumconde- 
liinari,  Exctupligratia,  cum  quxrituran<]uisfitlibcrtusan 
ingcauus.  Pactonus  vult  exigeic  opcras  a  hberto fuo,  (cd  vc- 


returncfortcnegecfelibercumefle.  Ideoqjvultexpcririboc 
generc  adionis ,  vt  fciat  an  libcrtus  fic  fuus ,  an  non .  Aio  :e 
libcrcum  mcum  cflc  ;  poftquam  pronunciatHm  fucrit  eum 
libertum fuum cflc  ,  fi  velicopcraspeccrcpoceritJ&poftil- 
lud  iadiciura ,  id  iudicium  lempcr  ci  obcrit.  Nam  fi  vclit  obfe- 
quium  poftularc  patronus  ,  vel  opcras,hbcrtusnonpoccrit 
ncgire  Ic  libercum  efle.  Poccft  camcn  is  qui  priiudiciali  »- 
(ilioneagicpetcre  vtcondcmnecuraduerfarius,fcdnon  co-  ^  ■ 
gicur.&  ideovidcncurhaiaftioncsinremcfle,  quarouisex-  ■ 

traordinarix  finr.  Non  autem  cx  quacunquc  cau<a ,  hoe  gc- 
aus agendi  rccipitur.  Vtri  crgo incurobet  probatio  in  pniu- 
dicio .'  nam  vix  poteft  dilccrni  in  praiudicio  v{ cr  dicat;  Vtcr- 
quccBiiTidicir.  VnusaitjAioteferuumauc  libcrtum  mcunr» 
eflc.  Tu  dicis  te  liberum  aue  ingeriuum  clfe.  Ergo  non  finc 
caufadubitaturdcpra:iudicio,inquoquaritur,anquisinge- 

nuus  fit,  anIeruus,rtfiincumbatptobatio.  Videndumcll 
igitur,  quid  diccndum  fir. 

£t in  ptimis  animaduei tendum  eft  ,fi  appareat  aliquem  in 

poflcflionecfle,cinonincumbcreprobationem.Excmpluni 

ert in  lcg.circa .dc  quo  diximus.  Scd hoc in- clligendum  eft.li 

quis  fitinpofleflioneingsnuitatisfinedolo, !.  Iibettis.ff.de 

lib.cau(a.cft&  aliu"^addendum,&fincvi,l.fiquislibctum. 

hic.  Cumquis  vciletmouerecontroucifiamdeftatuhomi- 

nis ,  ne  cogeretur  aftocis  partes  fubire,  rapuit  eum,  &  in  vin- 

culis  habuif ,  fperans  fore  vt  ita  onus  probandi  non  fulcipcrct. 

Qnpniamcumquarritur,vtcronusprob.todifubeat  in  prz- 

iudicio,nos  infpicimus  an  in  libertinitate  faerit  quo  tempotc 

Iis  capta  cft.  Sed  ablutdum  cflet  ideo  cs?hs  probandi  hunc 

non  fubire ,  qr.ia  hcmincm  rapuir ,  aut  in  yinculis  habuit.  Et 

idco  non  fimplicitcr  dicitur  fi  in  pofleflSonc  fucrit,fcdfiia 

pofleflionc fucrit  fine dolo  &  fine  vi.  Idem  dicitur in  lcg.vii 

eius.hic.  Siquisaliquem  decineatpervitntanquufctuu  futi 

in  primis  vidcbit  iudcx  vtcr  fit in  pofleflSonc  iibcrcinicatis  aut 

reruicutis  ,  fine  dolo  &  fine  vi:  &cxeoiudicabitvtcrpartcs 

adloris  fungi  dcbeac.  Qua:rituranidemdicendumfit,cum 

quis  agit  rci  vindicationc  aduerfus  violentum  pcfl£florem,an 

cogatur  probare ,  an  vero  violentus  pofleflor  onuj  probandi 

fufcipcrc  &  fuftinere  debcat?  Scdahciiuslociefthffcqua:- 

ftioj&peftinetadticul.dereivindic.  SeJ fi incertKm  fic  an 

quisinpofleflioncfir,vtera(ftorispartibusfungidcbcst  ?  Et 

hicanimaducrtendumeft.  Isquiintentionemhabttin  prx- 

iudicio ,  cogitur  probarc ;  non  dico.is  quidicit :  quia  forte  v- 

terque;dicir.  Nam  cam  dicicis  quiaic(eliberamcflc,quana 

isquidicicreum  leiULun  cfle;  quarcdicoisquiincentioncm 

habcc.l.gcncralicer.decxcepr.  Vidcncur  omnibushzcvcr- 

baobfcura  &  xnigmacicaclTe.  Brcuiflima  certe  eftha:clex, 

fedobfcutiflima  ;  quamfgo  fic  intefpfctor:Isquiintencio-  jidl.  »i. 

nemhabetinpr2iud.ciis,cogiturprobare:&quamuis  vccr-  -falittf. 

que  dicat ,  tamen  alcerdicitrcpulfionis  caufa,alterdicitin  ff-^'"- 

tentionis  caufa.  Nam  alter  dicit  ad  dcpellcndam  intcntio-  "^  ' 

nem  aducrfarii.  Id  declaratur  excmplis  inleg.  vltima.filib. 

ingcnuusefledic.  Sip.itroniisvclitconfcqiuoperasa  liberto 

foo ,  priiudicium  poteft  rcddi  eo  defiderante.vcl  aduerfario: 

in  hoc  iudicio  adoris partibus  fungetur pattonus :  quia petit 

operas.  Itcm ,  fi  petatur  obfcquiura ,  vel  famofa  aftio  intcn- 

datur.  Cum  ca  lcgc  cft  coniungenda  di<fi.  lex,  gcncraliccr. 

Nam  cercura  eft  vcniaque  locum  fumpcum  cflc  cx  codcm  lo» 

co  Vlpiani :  idoftendicinlcripcio.  Vccrqueenimlocashanc 

infcripcionemhabet,  Vlpianuslib.jS.adedidnm.     Idco  vt 

quis  aflequatur  fcnfum  dida:leg.gcntraliter.  antcponcnda 

cftdi(a.lcx,vltim.Sedqui3ha:cconucnicbantaddiuerfa,fub 

diucffis  titulis  pofita  funt.  Sequitur  in  did.  lcg.gcncralitc.-. 

Secundumidquodintendit.  Hocadditumeft  ,  vt  intelhga- 

mus,  non  vfquequaq;  probiiionem  eius cflc  ,qui  intentionc 

habet.  Diciojuscnimficutadiorprobatintentioncm  fuam, 

itaprobatreusfuamexccptioncm.Sitcusdicacfe  foluifle  pe- 

cuniamquamcueicredidil^i,faocprobaredcbct.  Secundum 

id  qj  inccndic  adtor  non  fungicur  rcus  partibus  aftoris,  nec^- 

bare  cogitur.Hinc  nafcitut  quxftio  qua:  tradlatur  in  I.quotu  s 

hic.  Patronus  pctic  operasa  quodamttnquam  libercofuo: 

quzritur  vccrpartibusa(5torisfungidcbeat,anis  qui  dicit  fe 

patronum ,  an  vcr o  aduerfarius contra  quem  agitur,&  a  qu» 

opcra:  exiguntur.  Hic dicitur,  Ltcttin  pr&iudtcio  poffeffor  pM- 

troHiti  ejje  videtur.Fieii  poteft  vt  in  prariudicio  patronus  vidca 

turpoflclLr,id  eft,is  cotra  que  agicur  eft  in  pofteflione  libcr- 

tinitacisi 


II 


In  Tit.DefideinHmmentorttnt. 


tinitatis ,  &  habSdus  eft  vt  libertas,  quamuis  foi  tc  libercus  no 
£t  Icaquc  cu  in  prziudicio  contendit  patronus  eum  libcttum 
fuum  clle  ,  propterponeffionem  incumbit  d  pcobatio ,  qoi 
dicic  fc  liberum  eHe  :tamcncumpecunturopcrx,incumbit 
probatiopatrono.Ratioracismanife(laeft,cxhis  qux  dixi- 
i&usin  I.fi  non  (brteai.^.li libertus.de  condid.indcbiti»  Di* 
xi  operas  non  deberi  a  liberto  fuo  patrone,ni(i  promilTz  fue- 
rinc.l.  operis.dc  oper.libert.  Non  enim  fequitur,  fumtuus 
pacronus  ,  ergo  mihi  opcras  pratftarcdcbes  :quiafortepro- 
niifl«nonfHerHnt.  Cu  igitnrquatriturdcoperis&pctuntuc 
operz,is  qui  contendit  fibi  dcberi  operas.id  probare  cogitur. 
Sed  dicendum  eft  ,  verum  cflc  in  poflcffionc  patronatus,fi 
habuit  eum  in  libertum :  atque  idco  in  iudicio  in  quo quacri- 
jur  an libercus  fit an  non  fic ,  propter  poflc flioncra  quam  ha- 
bct  libcrtinitatis ,  non  cogitur  probarc  cum  libertum  cflc^fcd 
cum  pccit  opcras , debct  eas  fibi  probarc  deberi,  quia  vt  dixi, 
&  fi  libcrtus  fit  ,non  dcbec  force  operas ,  quia  eas  torce  non 
promific.  Nuncvidendumeft  quocemporeprobaodui«fic, 
&in  ^uaiudiciiparte  probaudum  fic. 


5>4« 


▲    P. 


IIII. 


i; 


^uo  terfrporejit  frobandum. 

Am  diximus  Ttrunque  &  reum,  &a£lorcmptobarede- 
bere :  fed  quo  tempore,  quxritur  ?  Ec  certum  eft  prius  pro- 
bandumeireaftori,deindereo,l.exceptioncro.i9.C.eo.Di- 
cometibifnuiuampecuniamdedifle.'  tu  obiicis  aliquam  cx- 
ceptionem  ,  veldilatoriam  vcl  pcrcmpcoriam ,  quiadubicas 
an  vcra  fic  intentio  mea :  ais  te  mucuam  pccuniacn  non  ac- 
cepifle  :  &fi  forreprobatum  fit  te  acccpifle ,  aispa<iumfa- 
^um  efle  ne  ea  pecuniapetatur  ,  neveintraccrtumtcmpus 

{letatur,  in  1.  emptor.  Cod.  depr«fcriptione  longi  tempotis. 
drmdJccndumcft  tam  de  exccptione  peremptotia,quam  di- 
latoria :  &  hoc exemplum  (ubiecimus ,  vt  conucnirct  tam  di- 
latorix  quam  pcrcmptori*  exceptioni.Is  qui  intcndit  ex  mu- 
tuo  fibi  pccUniam  deberi ,  negante  reo,  cogitur  prcbarefc 
cam  pecuniam  crcdidifle :  poflquam  probauerit  teus ,  videns 
inceniionem  a<%oris  probitamefle  ;  opponetexceptionem, 
&dicct,  Elapfumefttenpusquoexcluditur  adlio.vcl  dicet 
fc  foluifle.  In  ratione  proponendicxccptionisalicuius^in- 
tercft  inter  cxceptionera  pcrpctuam  &  exccptioncm  dila- 
toriam.  Exccptio  dilatoria  initio  opponcnda  eft ,  &  antc  li- 
tis  conteftationcra.Exceptio  vcro  pcrcmptoria  potcft  oppo- 
ni ,  ctiam  fi  lis  conteftaca  fit ,  modo  res  iudicaca  non  fic,  l.per- 
emptorias.  Cod.  fencen.  refcind.  non  pof.  Hoc colligitnr  ex 
didV.Icg.cmpcor.  Cod.de  prarfcript.Iongitempor.&exl.prx- 
fctiptionem.&  l.fi  quidem,  Cod.  dc  except.  Hic  locus  oftcn- 
dithanccor.ccftacionemininicioncceflariamelTe ,  quamuis 
Accurfius  dicat  non  efle  ncccfliriam.Idcm  in  di(^.  lcg.fi  qui- 
dcm.  Ego  dubico  an  vcra  fic  incencio  cua ,  an  non  fit ,  vt  pro- 
bes  quod intendis .•  inficior id  verum  eflc quod  intendis.  Ha- 
beo  litis  conteftacac  cxceptionera,  velprzfctiptionemtcm- 
poralem,  vel  padum  de  oon  petendo.tunc  eogctur  aAor  do- 
cere  id  verum efle q']od  intendic:  puca fe pccuniam  crcdidil- 
fe.  Poftquam  is  probaueric,  cogetur  reus  probare  cxceptio- 
nem  iuam  ance  (ementiam ,  fi  quam  velit  opponerc.  Hodie 
tamen  hoc  iure  non  viimur in  roro :  nam  vtcrque  fimul  pro- 
bat  &Qtot  &  rcus ,  fi  forte  vcntum  fit ad triplicationem.  Nam 
antequam  vlla  probatio  fiar.oppoauntur  omncs  cxceptioncs 
rcplicatioRCS ,  duplicationcs,tf  iplicaciones  tam  ab  atSlore  qua 
U  fiftfe  a  teo ,  nec  ante  conteftatam  cfle litem intcUigite ,  licet  (ecun- 
Uu^jua  dumiusRomar.umlis  contcftataeflcinteIIigatur,cumrcu$ 
'"';^«"inficiaturquodadlorintendit,I. i.C.delitiscontcftat.  Cura 
Vnr"'  '^''•°  ™'  "''' mutuam pecuniam  crcdidifle,fi  quz competebat 
f^  ezceptio  ea  runc  opponenda  cft ,  &  dices  pac^um  fa£tum  efle 
denonpetcndo:fiquamreplicacionemhabeac  a(flor  ad  eli- 
deadam  exccpcioncm  rci ,  cam  proponerc  debec ,  &  dicere  fc 
impuUum  dolo  veiaiccu  clTe  ad  facicndum  padlum:  & quan- 
do  hzc  orania  propofita  fucrunr,tunc  iudicium  conftituitur, 
&  iudex  pronunciabit  probandum  efle  ,  &  eadem  dilatio 
adprobandum  reo&adoridatur.  Qujnimo  (ccundum  ius 
RomanumexceptiodiIatoria,qu^dicitutdccIinaioria,oppo- 
nitur  &  probatur  initio,cum  quis  dcclinat  forum  &  iudicium 
quaoi  DQS  vocamtts,F>»  <^r  »o^r('^r«^rr.&  hoc  iutc  etii  vtimur. 


B 


IN  TIT.  XXL  LIB.  IIII.  COD. 

ET  TIT.  IIII.  LIB.  X'XII. 

PANCECTA  RVM. 

Bejidemlirumentmm. 

Vit  D  A  M  aliacapitafuntnondum  l  nobis  expHi: 
cata  in  cit.dc  probat.  fed  ea  pertinencpartim  ad  tic, 
dc  fide  inftrumencorum,  patcim  ad  cic.de  tcftibus. 
Initio  vidcndum  cft, 

^UidJit  inJlrHmentum. 
C  A   p.      I, 

O  c  vetbum  variam  figmficationem  habec.  Inftrumea- 
cum  aliquando  dicitur  id  quo  opus  aliquod  efficitur .-  & 
hxc  vulgaiis  eft  fignificatio ,  &  omnibus  nota.  Aliquando  di- 
citur  apparatus rcrum ,  quo fundus in ftruitur ,  vcl alia  res :  & 
dc  hac  fignificacione  cft  cic.dc  inftru.&  inftrumcn.Iee.in  Ic2. 
quificum.  dc  inftrura.  lcg.  Aliteretiam  accipitur  inftru- 
mentum ,  videlicet pro eo quo  inftruicur  caufa.Dcnic;  quid- 
quid  pertinct  ad  inftruftioncm  caufae  alicuius ,  id  iBftrumen- 

tumdicitur:quomodoaccipiturinl.i.hic.  Nonmodotefta- 
tiones ,  id  eft,  fcripcurar  fpfar  dicuntur  inftrumen  ta.fcd  ct  iam 
ipfitcftcs  ,  quiainftruunt  caufam.AliusIocusfimilis  cftinJ. 
notioncm.  J.  inftrumentorum.de  vcrb.fignific.  vbi  inrerpre- 
taturlurifconfultus  quomodo  acdpiendum  fit  qwcd  didtut 
inftrumentorumcaufadilationcmdariexrefcriptoD.Marci, 
l.i.C.dedilat.Anintelligcmusrefcripcumdedilationeprofe' 
rendarum  tabularum  caufa  ,  anvero  idintclligemnsdsper- 

fonis.quxeorefcriptocontincntur?  lurircondiltusait,  illud 
refcriptum  ad  pcilonas quoquepcrtinerc.  Vnde  fi  quis  oecat 
dilatione  fibi conccdi  proptcr perfonam ,  dilatio  conceditur: 
vt  f\ produccndus fit feruus qui negotia dominigellit,  potcft 
inftcuerccaufam.Aliaautem  fpeoalioreft&anguftior  figni- 
ficatioinftrumcnti.Naminftrumentumaliquando  accinitur 
pro  tabulis ,  &  fcriptura  quz  de re  aliqua ,  vt  probatio  facilioc 
fic,  conficitur ,  vt accipitur fub  hoc  tit.  Ec hoc fenlu  ceftes di- 
ftioguuntur  ab  inftrumcntis.  Diuctfitastitulorumhanc  di- 
uerfitate  fatis  oftendit.Scd  in  initio  ci.&  1.  i.iF.hoc  tit.illud  po- 
fitum  eft.vt  oftendcretur  homony  mia  vocabu!i,&  interdum 

accipiproteftibusetiamquibuscaufainftruipoteft.I.contra- 
hitur.depignor.Ha;cdiftin<aio  facile colligtcur  exl.inexer- 
cendis.Cod.de  fide  inftr.  Hic  videtis  manifefte  difFcrre  tcfte» 
ab  inftcumencis.Hadcnus  de  definitionc ,  nunc  fequicuc 
Diuijio  injlrumentorum. 
C  A  p.     II. 

INftrumcntorum  diuifio  vcilis  cft  ad  fcquentcm  difputatio- 
uc«i,defidcinftrumcn.  Haecautcmeft,  Inftrumentum 
aliud  publicum  eft  ,  aliud  priuatum.  H^cdiuifio  colligitur 
exmulcislocis,  prxfercimexl.fcripturas.C.qui  pot.inpign. 
hab.Conftitutum  eft  ea  lege ,  fcripturas  priuatas,quar /Vio^^^^e» 
dicuncur ,  non  minus  valcre quam inftrumenca  publice  con- 
fcdla^fi  crium  ccftium fub(cripcionem  habeanc , &  cxtcra, 
qua:ibidicuncur.  Publicum  aucem  inftrumcntum  dicitur, 
quia  publica  aucftorrcate  nititur,  &  a perfona  publica  confici- 
tur:huiufroodifunca(5laomnia&monumencaiudiciaria.In- 
ftrunenca  publica  funt,qua:apetfonapubIicafiunr,vcaba« 
dluario,  vel  a  iudice  vocancuc  fot  enfia  inftrumcnta,  di^a.leg. 
comparationes.  Cod.  codem.  Forcnfia  inftrumenta  vocar, 
quia in  foro  in  quo  ius redditur ,  fiunc.  Racio  horum  inftru- 
mentorum  conficiendorura  cradicur  a  luftiniano  in  Nouel- 
laconfticqua:invulgar.exempIar.infcribitur  ,  vcnom.  im-  ^"''""* 
per.  pratp.  vbi  doccc  prxponcndum  elTc  imperacoris  nomcn,  """'  ''* 
adfcribcndam  efle  dicm ,  Con(uIcm,&c. Veru  vfus  noftcr  no  confiae» 
omniahxcfolenniareccpic.  Publicumauremnoncfticaac-  tior^/n. 
cipiendum  fub  hoc  citulo ,  vt  plerunq;  accipicur.  Publicum  a- 
liquando  dicicur  quod  populi  eft,&  publicura  differac  a  priua- 
to,^.  publica  finc  populi ,  quafidicancur  popuIica.Sed  inftru- 
mcnca  etiam  publica  (unt  bominum  priuatorum,&  in  eorum 
patrimonio.fiineorumgraciamconfcripcafinc.Vndecrada- 
curqua:ftioinl.vltim.ff.hic.fiduohabcantinflrumentumco- 
mune,apudquemilludafferuandumfit.Inftrumentumcnirn 
&oa[ccipitdiuifioiiemfiaecoirupcione.ContenduncpIure* 
~  "  KKk     5 


?4^ 


Franc.  Duareni  Comment 


ad  quos  perrioet  infttameatutd,  de  eks  iadrumcnci  depofi- 

tione.-hDgulivolunrapudrcdcpaniiadrumentum  :  finguli 

voluntobleruarcinllrumentum.  Hicdicitur,  Semper  fcnto- 

rtmiHtiiori,^  ampltoruordinitinferiori,(^  maremfceminx,^ 

ingenHumltbertwopritferemtu.  Hicdocctatatis  ,  Itatiu  p£f- 

fonarum&dignitatishabcndamrationem.  Alixquoquecir- 

cumftantia:  confidcrandx  funt,  dcquibusin leg.fi  qusfunt 

cautiones.  famiLercircun.vbidicicGaius  inrpici^ndum  cile, 

quinam  corum  cx  maiori  parte  hircsfit.-ranoni  confenra- 

neHfnciredicenSjVtapudeumdcponanturinftrumenrahac- 

redicariarcatcrisautcmdefcriptum&recognicumdabiwrv- 

numquodque  inftrumentum.    Hrc  igicur  duo  capica  fiint 

coniungenda  ,  cum  qusritur  apnd  quern  deponcndx  funt 

cauciones ,  &  tabulae  communes.  Quod  fi  omnia  paiia  fint, 

adfortemvenienduaseric^vtinl.feJfiambo.deiudic.L^.C. 

deleg.&did.Ieg  fiqu(jUi!itcautiones.farail.eccif  .Exhisin- 

teliigicis quid  fic p  ihi  cam  inftrumentij , quid priaacum.lnde 

ficiicintdligipotefl,fiinftri:mrncun>publitumfic,quodni- 

rru:rau(aoricacepublica,velaperronapublicafit :  priuacum 

inftrumentum  e[Ie,  quod  nuiia  publica  audoricate  n!cicur,Sc 

fit  a  perloo.i  nriuara.  Si  quis  spocham  fcripferir,  dicicurin- 

ftrunu-nrjn:  cflTe  priuatmr,.Nam  pubhcum  fit  per  aftuarium, 

veliudiceraapudc^uem  liresdifcepcancur,  vehabcllionem.I. 

orphanocrophos.50.Coci.dc  cpilc.&deric. Orghanotrophi       gularia  priuilegia  h<beat,  tamcnnontantum  indiiJg^tut  fi' 


publicamhabcbatcaufam.I.  fili3e.de  foIut.Quptiesaliquide- 
rat  vcndenduni  auc  cmendum ,  id  per  eos  argencarios  ticbat : 
cumquceratpccuniafcencraada^cadcponeadaerat  apudat- 
gcntarios.  De  adminiftrat ione  iua  &  adlu ,  argcntariis  con-- 
ficiebant  rationes  ,cum  oam  pecuniam  fceneratent.  Yidimu* 
qu2  fint  inftrumenta  tam  ptiuata  quam  publica.Sequitur, 

^Uit  inlirumentAfidemfaciam  in  indicis. 
C  A  p.     III. 

INprimisnulIacftdubicatiodeiriftrumentispublicis,  quia 
fidem  faciant.  Hoc  coUigitur  prxiertim  fxltg.  fcripturas, 
C .qu! poc.in  pign. hab.  Huc  pcrtinec  Noueil.confticutio lu- 
ftiniani  deiHftrum.caur.&fidc.  Siinftcumentapublicccon- 
feda  fint,  &  rite,  vt  diximus  fupra,plenam  fi  Jem  faciunt.c.  r. 
de  fidc  inftrum.&addicPont;fcx,ctiin3fi  tcftesdfccircriiit 
qui  nominari  (unt  in  inftrumenro.  Hoc  cft  inrellgendura 
roodoinftruracncumfitauihcncicuiTi,&(vcvu!goloquimui} 
origiaale.l.z.hic.  Exemplumeiumnonfacicfidcm;  nos  vo- 
camus ,  Vn  vidimui :  idque  exp;  efium  eft  confticuiionc  pon- 
tificia,cap.i.defideinftru.  Idetndcrefcnpiisdicicnrinl.  lan- 
cimus.Cdediuetl.refcrtpt.Vuhlmptrjtorrciciriptaalcim- 
pctrata ,  non  autem  exeniplare  eorum  in  finuati ,  &  authenti- 
cis  pareri ,  noneciamexemplis.Ecquamuisfifcusmulcafin- 


func.quos  valgohofjiicahrios  vocsraus,quifimi!esfuntcu 

toribos  &  curacoribus.  Dcbent  eniminuentariumconfcri- 

bercbonorura,quifuntorpbanotrophii,  tabulariisprajfen- 

tibus  vel  lEagiftratibus ,  qiii  psblicx  pcrfons  funt.  Qiipd  ct- 

iam  dicitur de  epiftola ,  dc  inftrumento  priuaco  accipiendum 

^..  ,     cft.  Epiftoliaccipicb.ui!raBudI'.u-;fcorirulros  pro  caucione, 

qutda-    l^^^pi^^jlensprslencidsbarjGuuhiccautio  concipiebacur 

fudiurifl  morc epiftolj.l. Publia.  ^.  virirn.  dcpofi.  Svdutatio Cijim piq- 

^poch^   ponebacur.Huiufmydieftapoc^i,apoch.xfrcqucnscftmen- 

jW.       tioin  iureciuili;n  h  iqjaiiudeft.ciScaucio&fcripturadepe- 

cuniafohua.  NamcumdtbicorfoljiccreJicori,  accipic  apo- 

cham  a  creditore.  Eft  iV-rur  caacio  qua  ciuec  &confitecuc 

ctediror  fibi  Iblucam  cire  pccwaia.m ,  qtia:  deb-  batur  ei  a  dcbi- 

torcfuo.  Sicaccipi(iirin!cg.auitabulas.i7.§.apocha.dcfur, 

vbi  dicicur,Si  quis  apochiaj  luftuIciit,a6lionem  furti  dari  ad- 

uerfus  eum  ,  modo  interficeiusqaiagit.  Poceftautemnoa 

incerefic.-quiapoflitaliuride  probare  pccuniam  fijliuam  efle. 

^pocha    -^P*^^^*  'lon  prodift  nifi  ad  fidem  faciendana  pecuaix  folu;  ?• 

ttiacee.  Similislocuseftdeapochainlcg.vhi.§.Ticiiis.dccondi£lio.l. 

ftila/io-  indebit.fed&inl.tg.fiacceptolacumfit.dcacceptiiac.vbidici- 

»cj»t^  tur,difFerentiamelIeinceraccepciiationem  &  apo.ham.  A- 

4<£erat.  pochanunquameftnifipccuniafoluatur.-fine  iohitione  po- 

tcftcireacccpcilacio.  Ecproptereadicitur  imagioaria  folucio 

efls.§.itertiperaccfptilationcm.  Infticut.quibus  modistol- 

licur  obligar.quoniam  qui  his  vcrbis  folcmnibus  vtitur .-  acce- 

ptum  hubcrc  ,  accepcumhib.'o,accepcumhabetquod/olu- 

tum  noneft  ,  qnafifolummclTet.  MentioapochjE  eftinlfg. 

plutcs.  1 8 .God.de fiie inftrum.  A.-que ideo in ipfa tir.infcri- 

'    ptione,eftq'jeinftramencumpriu3tutH.  Quprlumantapo- 

cbsfiac,do;ecluftinianisinl.plures.C.eod.dtbicorcrcd:co- 

ri  dat  antapocham^ideft,  Gcbitorcred;Coricaueciclolaifle: 

quod  plerumqiie  vcile  eft  credicori  ,  proptcr   prasfcri- 

'ptiof>emtcmporaIcm,vrp3iricpeream3utapocham  pceba- 

rc  fibi folurum  cftc  lemper  fipgulis  annis ,  ne poitea  poflit  ai- 

Isgircprifcriptioncicemporisaducrfuscreditorem.  Pcra- 

pocha.m  non  confulirur  creditori ,  fcd  debitiri  ranrum.  Ni.a 

ccfi  dac  apocham  cred;tordcbicori,quaconficeturfibifoiu- 

ca  eHepccuuia  JebiLa,nihiio-ninus  camc  £1  vclit^bare  fibi  fu- 

lura  ellc,vc  n5  opponatur  ei  prifcripcio  t  eporis ,  fides  vacilia- 

bir.  nam  non  feretur  illud  inftrtimcntumadebicorecontra 

fe  pro  crcdirore.  Eft  vfitaca  apud  nos  ea  ancapoch j,  &  voci- 

tur,  l^ne  qmHunce  dotible,  Hoc  faciunt  diligenccspacresfa- 

milias .  vnam  apocham  recinent cui  fubfcribic  debicor ,  aliam 

dantdebicori.Aliud  inftruraentipriuaticxemplumeftin  ra- 

tionibas  quas  ncgociatore  s  coficiiir.Conficiunt  .n.  codices  & 

libf  os  rarionu:qui  quidem  fcriptura  pubiici  no  funt  :quia  no 

nituntur  audoritate  publica  ,  nec  etiamex  peifonapubhca 

conficiuncuncrgofunrfcriprurcpriuars.l.^y.Cod.deprobat. 

Rationes  priuacae  dicuntur,  quacapriuatispetfonis  confcri- 

buncur.RationcsveroquiconficJDncurab  argcntariis,  pu- 

blics  funt,l.argencarias.dcedend.01imcnia»  eorumraunus 


fco,vtqucinpofliccxiHdice&  exemplariconucQitc.  Idem 
dicendum  eft ,  &  fi  in  vno inftrumcnco fiac obitei  mcncio  al- 
terius  inftrumenti,  authen.fi  c!uisinahquodocumenco.CocL 
deeden.Hucpercinccl.vltira.hic.Nocandumtamcncftcon- 
tra  infttumcntum  publicum  pofic  admitci  probationcm,  fi 
quis  coutendat  vcra  hob  elTe  ca  qux  inftrumento  publico  c6- 
rinentur :  quia  cuncprobaciorccipirur.Fidcmigicurfacitin- 
ftrumcntura  publicura , nifi  verum non  efle  doccatur ,  quod 
co  inftrumenco  contincrur.l.cum  prccibus.  Cod.  dc  probar. 
Depriuacisinftrumenriseftdicendum.  Hxcqusftiode  pri- 
uatisinftrumentiscftmuIciplcx.Poceftenimdubicarian  pro 
eo  quifcripfic  fidem  facianc,  an  contra  eum.  Poi  cft  etiira  du- 
bicari,  an  pro  tcrtio  aliquid  vel  contra  tcrtium  valeant  ad  pro« 
bationem.Acinprimisdice::dumcft,ca  inftrumenta  fidcra 
non facere pro eo  qui kripfit.l.exemple.C. de pifebit.  Non 
eftcrcdcnduraeikriptur^quavnufquifque  fibi  adnotationo 
propriadebicorem  conftituic.  Namearcsmaiishominibus 
occafioaem  prxbcrec  filfainftrumeuca  confcribendi.  Hoc 
adeo  verum  eft ,  vc  ne  fiico  quideili  hoc  cribuatur.Nam  tam- 
etfi  fifcus mulca  fi.igularia  habeat,  tamen non indiilgccut  fi- 
{co,  vc ex  propria &  priuata fcriptura debitor  fifci aliquiscon- 
ftituacur.Exeroplumcftdcracijnibusinlcg.tr.eo.tic.Merca- 
torcsfolentracicoesconfcribercacccpta&datafolcntrcfcr- 
rcinrarionesfius:quiEiitucanhaiufmodirationesfidcm  fa- 
ciantproeoquirasfcripfit?  Hincdicitur  fidem  uon  facere, 
fiae  retulctit  aiiquis  intationcs  fi.:asaliquidfibidcberi,fiuo 
doriens&ccftanientumfdcicnsidteftatusfic.-quiacarcs  a4 
probationcm  nor;  fecir.  Ea  fcripcurainducictantunilcuern 
iuloiJoae:tftqicaleuiseafufpiciovcpcncnull:u3fitmomeci« 
Alia  quaftio  eftd^  inftrumentopriuaro,quodprofertur 
aduerfiis  num  qui  lcripfi  t.  Maior  dubicatio  eft  in  hac  qujtftio- 
ne  ,  cuni  ptofeccur  aduerfus  eum  quifcripfir.  Echicdiftin- 
guendumeft.  Nam  is  aduerfusquem  profcrcurinftrumcn- 
tum  priuacum  ,  cautio  vei  chirographum,  aucncgatfcfcti- 
pfifl^e ,  aut  fatetur :  fi  negcc  lc  id  fcripfille ,  qiiiricur  an  aducr- 
faseurnfidemfaciat.Rcfponderlmperacorinl.  inftrumcnc» 
deratftica.     fnflruMentu  domeflic^jeupriHAtA  tefiaiiofcu  ad- 

«tff^rw.^f.Ideft.ncaducrluseumquidcmquifcripfitcautio 
ptiua  ta ,  vel  alia  fcriprura  priuara  luflicic  ad  probacioi:em,nifi 
ahis  adminicuiis  adiuuctur.  Quafi  dicac ,  inducir  quidcin  a- 
litiuamprobai:oncm,&fafpicioncm,vtfiforce  accedit  vcl 
vnus  teftis  qui  caufam  iuuct,  vel  alia  conie6lura,pocctunt 
hrcomniavaiereadfidcmfaciendam:fedinftrumentumdo- 
mcfticum foiura  plenam  fidem  non  facir.  Ego dixi  hoc  ita  ac- 
cipicndum  ciTe,  fi  is  contraquem  inftrumentum  prof5rcur,icI 
fc  fcripfifle  neger.  Nam  aduerfus  negantcm  quod  fcripferic 
difEcilis  eft  probatio.  Poteft  qijidcmcxcomparationelicc- 
rarum  vtcunque  hociftimari,led  planecamenhoc  pirobarJ 
nonporeft.IuftinianusNouel.dcinftrum.C3UC.&fide,faciIe 
cfleaitmutarimanum&chirographumalccrius :  idco  tcftes 
inictrogaci  dc  manu  &  fctipturs  aliena  facile  poflcnt  falli. 

Scd 


Std  Sc  hsc  literarura  comparatlo  eft  fallaciffima ,  vc  idem  lu- 
ftiniaa.docct  in  ca  conftitutione  de  inftrum  .caut.  &  fid.  No- 
randum  rawencft  ,  fiinftcumenta  priuara  fubfcripcionem 
habeant  triumtcftiumfidedignorum  ,  nonnainus  valeread 
fidcm  facicndam.quam  inftrumenta  publica  &  forenfia.  ieg. 
feripturas.  Cod.qui  pot.  in  pigoo.  hab.  Scd  hoc  tamen  intcl- 
ligicurexconfticutionepontificiaincap.z.dcfideinftrumen. 

inDcofct.  quamdiufupcrftites  fuerintilli  ceftesqui  fablcci- 
pfcriat  inftrumento  priuato.nam  fi  defierint  elle  m  rcbus 
humanis  ,  vacillat  fidcs infttumenti.  Idcoquc  tutms  eft ,  de 
quocunquc  negotio  &  contraftu  publicum  mftrumcntum 
confici:  alias  non  eft  fatis  tuta  probatio.  Nam  priuaci  inftru- 
mcQtifidcs  cftinfirma.  Quod  autemdiximus  hicmftru- 
mcnta  priuata  fidcra  non  facere  plenam  aduetfus  euni  qui 
eafctipfifledicitur  ,  fifcfcripfiirenegct,  nositaidincell.gi- 
mus ,  vt  ne  ad  comparacionem  quidcm  faciendam  valeanc ,  li 
proferatur  inftrumentum  priuatum  ad  ftabiliendam  hdem 
«lceriusinftrumemi:  quiadubitaturan  fcripturafactic  abeo 
a  quo  f  criptum  efle  dicitur.  Hic  enim  comparacio  non  po- 
tcftficri  exinftrumcnto  priuato,cum  nonpolTu  ficn  niHex 
inftruraentopublico.leg.  comparatioties.  19.  Codic  eod. 
Quidfi  piofiteaturfefcripfifl"e,  isaduerfusquem  cautiopn- 
uata  profettur ,  fed  n-get  fe  debere  ?  Si  igitur  conftet  chiro- 
graphum  abaliquo  confcriptumefle,  adeovtisnoa  mhcie- 
tur ,  quacritur  an  tunc  valeat  chirographum  ad  picnam  hdera 
faciendam?Ec  ccrcum  eft  valere.  Non  enim  audicur  is  qui  ne- 
gacfcdcbcrccumfcdcbcccfcripferir^&minumfuamagno- 

uerit ,  nifialiud  oftcndacur.  Sunc  loci  vulgares  quiaddua 
folent,vtlcg.Publi3.§.vhim. dcpof.l.  cum  tabernam.  §.i.  de 
pigno.  Sed  hocinccliigcnd«m  eft ,  modo  in  caucioac  cxprcl- 
fi  fic caufa dcbici  & obligacionis.  leg.  cum de indebico.  §.  vici. 

dcprobat.  Si  enim  quis  fcripfetic  fe  debereccncum  fmo, 
non  exprcfli  cauf3,&  agattir  aduerfus  cum,&  pccancur  ab  co 
«encutnexeacaucionc  ,  fiproferacuraduecfus  cumcautio, 
&  fi  confiteatur  fc  eam  cautionem  fctipfilfe,  non  tamen  con- 
demnabitur.  Nam  caufa  obligationis  non  eft  expiefla  m  ea 
cautionc.  Sic  cft incclligcndum  quod  dicicur  in leg.  «uda  la- 
tio.  dedonar.  Siquisretulcrit  intationes  faasfedebctcTi- 
tiojccncum,  earationonconfticuir  eumdcbicorem,nccob 
cam  raclonem  poceft  aftio  aduerlus  eum  daci.  Hoc  eft  pla- 
nius  cxprcflum  in  c.fi  cautio.de  fideinftrum.in  Dcccec.  quod 
caputvidecur  fumpcum  cfleexleg.cumdeindebito§.vlcim. 
de  probac.  Alia  quiftio  tradatur.an  ha^raciones  quas  pubhcc 
confcripci  nonfint ,  fidemfaciaiiitprotetcio,auc  contraa- 
liquemcertium  i  Procoquifcripfic,velconcraeumquifai- 
pfic.an  fidcm  facianc.nos  iam  diximus.Qujd  fi  cocra  teitium, 
vcl  pco  cetcio  alio  profcrantur  ?  Hsc  quarftio  a  nobis  trada- 
bicut  fub  citul.  de  teftib.  in  interprccacionc  1.  folcc.  vbi  eft  cx- 
cinplum  huius quseftionis.de  ccftationc.  Tcftatio non  valet 
ii  ptob3tioncm:qaia  teftibus  creditur  magis.quam  teftimo- 
niisfi  a  priuata  peifonarcdada  fac  in  fciipcuram.  Goncradus 
inter  duos  inicus  ca  fcriptura  fidcm  non  f  acit:  vcrum  elt  quod 
i|  qui  fcripfcrunt  vei  qui fubfcripfcrunt,  pofTunt  adduci  tcftes 
intudicio. 
»,p».  -r-      De  lacionibus  argentatiorum ,  &  nummulatoriorum  iam 
ltKi*rio.  diximus.-illscnimratioaes  fidcm  faciuncaduerfus  ter  lum: 
"»*•       aliisprofuntquibuseirationesconfcripEsfunt:aHispleiun- 
que  nocenr ,  nec vt  priuatar  fcriptura  habeotur ,  quia  munus 
coium  publicam  caufam  habct.     Atque  ideo  dicitui  pro- 
balionem  rctumgeftarum  his  rationibuscontineri.  lcg.ar- 
gentatius.&leg.qaidam.§.nummularium.decden.Idemque 
dicendum  eftdcprofeflione  natalium,  dequaeciaraahquid 
diximus  f upra.     Pacer  pteficebatur  fibi  nacum  cflc  pucrura 
apud  ada  ,  { vc  olim  fieri  f olcbac  hsc  profcirio  apud  Piaefe- 
6kumararij.J  Hicprofcflio  publicacft  ,  quiapubhce  fir, 
.&ina6lapublica  rcdigicur  ;  ideo  non  rairumeft  fi  plera- 
que  exempla  repcriantur  ,  in  quibus  ha:c  piofeirio  fidem 
facit.lcg.etiam.  depiobat.idem  dicituiinleg.cum  dextate. 
&fm0ritcod.  Exhisopinoiintelligipoteft  ,  quamfidemfaciantin 


xaiuuiiiiuii.  vJ..i...wii4u."v..i-..iahquodiniudiciop 

«iX'     tur,quodfalfurafit,autfufpe(aura,autcalumniofum,dicen- 

'   ^  ia.ttcftiUudiiirtrumenturaadprobationcmnonvalcic.I.i. 

ii',.Na.Ta  opwfcet  inftt  umentum  quod  profcttur  ad  fidero  fa- 


In  Tit.Deflde  injlrumentorum. 


P45 


tuhm  *r- 


Inltr. 


cieadam  orani  fufpicione  carere.     Qujniino  is  qui  taleia-* 
ftrumentum  piofcitiniudicio,  punicnduseft  tanquamfal- 
faiius.I.iubemus.Cod.dcptob.&ieg.vbi.  ad  leg.  Coinel.dQ 
falf  Cod.  Iraoquiinftiuracntum  falfum  profert  iniudicio, 
debet  probacc  iUud  inftrumentum  falfum  noncfle,  nona- 
dulterinum ,  &abvtraquc  pacteprobatioexigiturquamuis 
aliasabeo  taatum  quiaccufac,  piobitio  exigaiur.  Sedani- 
madaerfendum  eftmoribiis  noftris  aduerfusinftiume;um, 
quod  eft  publicum  non  admitci  probationem,fi  quis  contcn- 
dacfalfaiaefle.  Idvidecurfuinptumexlcg.vitim.dcfidein- 
ftcumen.  nifiinfcriptiodcfic.aliasisqui  accufat  inftrumen- 
tum  falfi,punitur  posna  calumniitoris ,  nifi  docuerit  illud  in- 
ftrumentum  falfumefle.  Cara  autem  quisprotulerit  iniu- 
dicio  inftrumcntUHi  quodfalf.m  velfulpeftumcft  ,  potefl 
dcfiftere&  abftinercab  vlii  eiusinftrutncnti,  atqueita  poe- 
namfalficfFugerc,quodcfthicanimaduerfionedignum.Li- 
cet  cnim  is  qui  vtitur  falfo  inftrumcnto,  non  minus  puniatur 
pGenafaIfi,quamisquiinftrumentumfalfumconfcripfit,ta- 
men dcfiftcntiignolcitur , & ei qui profcflas fit ,  in iudicio fe 
nolle  eo  inftrumcnto  vti,vcnia  dabitur.l.fi  aduerf  arius.Cod. 
eod.IcaqucnotandaeftdifterentiaiatercumquifaHoinftru- 
mcntovtitar,  &camquifalfam  inltrumemumconlcripfir, 
qu£c  traditur  ia  l.fi  falios.Cod.adleg.Corncl.  de  Fall.  Falfutn 
aucem  inftrun3cntum,quod  fit,qu«ii  poteft.  Si  qu:s  hoc  ple- 
nc  ciadare  vchc ,  adducenda  crunc  omnia  quxcunque  fcripca 
funcdefalfisjtaminCodiccqaaminDigeftis.  Scdhocalie-  fat,„„ 
numeftabinftitutoraco.  E^oeatantamattir.gete  diQHui,  cof.firi 
qitorum  hicht  mentio.     DxendjBi  igiiureft  non  tantum  ^"itndt 
talium  committi  poHe  in  inftmmcrito  quodpubLce  confi    ""'*""'' 
citur  led  eciam  inpriuacis  fccipcuns ,  &  (.aucionibus.leg.^.hic. 
vbieftcxenaplum,  Siiepecicadiecautiofcripcafic.     Siisqui 
mat|i,%mpecuniam  hodicaccipic  abalio,  caucac&conficea- 
tur  in  cautione,  fe  accepiflc  eaiji  pecuniam  Calendis  Sepcem- 
''bris^hicfallamcommiccicur  pioprerrepeticam  dicm.  (  Hic 
cniiu  repetita die5,id eft,rccrorfum  petita ,  quam nos aniida- 
t3mvocamu$)hocapponturfraudandiahcuiuscaafa,  &hoc 
vt  hic  videatur  prior  comraxille.     Dubmm  non  eft  quii:  hic 
repecita  diespoflic  aliisnocere  ,  quipciores  cum  eocontra- 
xerunt. 

Sednotandum  eftquod  hicdicicur  ,  intcreosintcrquos 
illa  cautioeft  confLri^ta,  non  vidcrifalfi  ctimen  committi. 
Ego  hodie  libi  mucuam  pecuniam  deJi :  tu  fcripfifti  te  eam 
pecuniam  accepiflc Calcnd.  Septcmb. ego aduerfus teillan» 
cautioncmprofero:  tucontendisfil!amefle,ytfideseias  va- 
cillci:quxritur,  anadmitcendafi  hazcaccufatiofalfi  ?  Dici- 
curnon  admitci.     Nam  inccr  couleiicienccs  ,  quancumad 
comrahenccs  actincc  ,  f  jliam  noa  comraiiticur  eam  diera 
repecendo  :  quianeucrieorumnocete  poteftilladiesr^pe- 
tita  ,  &qua;  dies  adfcribatarcauaoni  ,  nihiltcfert  qaodad 
cos  accinec.     Sed  hoc  poceft  aliis  nocere  qui  priores  cum  eo 
concraxerunc.  IdeoqueadditluiilconfuIcuSjeJ^*?^»/^»;^/»- 
hitorcjuam  creditor  de/iijiiierit. Si  debicor  nolit  fuluerr,&  con- 
tendatpiobationem  legitimamnoncfTe ,  quiafalfadiesad- 
fcriptaeft,  noneftaudicndus,  iraomagisdcbitorquamcrc- 
ditor deliquit ,  qui  fcicns ,  &  prudens  fc  cum  alio  contraxifle, 
eam  diem  cautioni  adfciipfit.Ergo  dubium  uon  eft ,  quin  f  al- 
fumctiam  committipoflitinfcripturapriuata,vceciamappa- 
reccxIeg.crcditor.adlegcmCorncl.dcfalf.  ExiamdiClisna- 
fciturqua:ftio,  Siquisfalficonuidlusfitpcopcer  inftrumcn- 
tum,  quodiniudicioprolatumerat,  &quiiCoinftrumcmo 
yehtvti,  antanquarafalfaiiusdicendusfit:  ha;cquxftiotra. 
datui in  1.2.  Cod.  cod.  vbidicitiir.non  noccrc  ei qui  inftru- 
raentumprofertin  iudiciofcntentiam  aducrfusahumlatani 
deeoinftrumemo,  fi forteisquiillud  inftrumentumprotu- 
leiitfalficonuidusfic.  Racioeft.quiaimciahoshocgeftuna 
fuic.I.fa:pc  dc le iudic.  Hinc  exiftic  alia  quxftio  qua  cractacur 
inl.vlcim.Cod.cod.Inftruraentumproiacumcltiniudicioad 
fidcm  faciendam ,  eius  fides  approbaca  c  ft ,  &  cft  legiftracuin 
&  petfi:ripcum  in  a6tis:  deindcredditum  cftaucheacicumi- 
pluraeiqui  ptoculerat.  Adueilariusidinftrumentura  con- 
tendic  fallum  eire,&  pctit  vt  denuoproferatur  &  txhibeatuc 
iniadicio.quxftioeft,andonuucogatutilludinftrumentuni 
proferr  c?Cu  hxc  quacftit)  magni  momenti  videtetui  eflc  im- 
peiatoti  Iuftiniano,edidit  vnam  conftiiutionem  hac  dc  ic.Ec 
ccdc magni  mQmcmi eft hxc  quxftio .  N 1  m  fic-n  poceft , vc 


944 


FrAtic.  DH4reni  Comment, 


*<leo  adaerfariiu  poftulet  dettuo  hoc  iDftrutQcntum  proferri, 
^uia  intelligit  deperditutn  cflc  inflrumentuin  cafu  aliquo. 
Fieri  ctiam  potcft  vt  celct  aftor  illud  iaftrumcntum:  quia  ve- 
ratur  ne  falli  conuincatur.  Diftindlio igitur hic  poii ta notao- 
daeft.  Oportetvtisquidcnuo  pctitprofcrriinftrumentum, 
iuret  feexiftimarc  falfi  icconumccrc  poftc,  atqucideo  ciu» 
prolationcm  exigcrc:poftquam  autem  iuraueht,  tuc  cogctur 
infcribcrc  (c.Hinc  vidctur  cllc  ortui  ille  ritus  &  vfu$  forcnlls, 
dequoiam  dixi.In  quaconftitutione  addicur,Sm  aucemdicat 
Bon  eftc.&cSi  i$  qui  protuht  fcroci  inftrumcntum ,  dicat  dc- 
pcrditumcfle,  &lcnonpofl"cptoferre,  cxigituretiamabco 
iuramcntum,  &  fiiuraucritdepcrdicum  cflc ,  non  cogcturil- 
luddcnuo  profcrrcin  iudicio.  Quodfinoiitiurare,  cafcri- 
pturaqtiamprius  protuleratnonpotcriteum  iuuarcadpro- 
bacionem,non  tamen  punictor  vc  falfarius.Hmc  crgo  notan- 
dumeft,  qaod  abaUquibus  obfciuatumcft.&apudnoscft 
Txemfli*  vficatuminforo,  cxempluminftrumentiquodeftprolatum 
'  •  **     in  iudicio,rc2i ftratum  &  dcfcriptum  in  aftis ,  fidcm  faccrc,& 
clttinfi-    noncxigi  aiuhenticum  iplum,  nih  quoties  adiicrlartus  vult 
muAtitm  accufacic-cm  falfiinftitucrc:qaiatuncexemplam  rcgiflra- 
luatam  tyni  non  valet ad  fidcm  faciendam. Atquc  ciim  hac  cxccptio- 
fdemfA.  ne  iiuelligcndum  cft quod  dixiraus,  exemplum  non  fufficerc 
ad  iliqucia  condemnandum ,  nifi  inftrumcntui»  defciiptuni 
ficinaclis&regiftratum.  Etahuslocus  cftquivulgo  adduci 
folet  in  l.chirographis.  de  adminift.tut.  Igitur  ii;ftcumcnrum 
przfcriptura  inadispubhcis  etFcdum  cftfotcnfe  &  publi- 
cum.  Hadcnus de falfis  inftrumentis.quibus fidem haben- 
dam  non  eflc  diximus:  nunc  vidcodum  eft  defcripturis  diucr- 
fis,autcontrariis,qu2:proferuncuriniudicio.  Sspeacciditvt 
proferantur  tabula:  &  fcriptura:  in  iudicio  quz  diuerfz  ant 
^'^'"'    contrarizaurrcpugnantcsiunt.  Siquiscrgohuiulnsodifai- 
^merfis-'^  ptutasptotulerit iniudicio,  quxrituranfidemfaciant?qux- 
ttfugni.  ft*o  hzc  tradtatur  in  l.fcripcura,  i  ^.C.cod.  Cum  apertc  lunc  ^ 
ttitM.      contrariz  fcriptutc  nulla  eft  dubitatio.  I.  vbi  repugnantia.  de 
ccftib.fed  vbi  lcripcurz  funt  diucrfx ,  fi  modo  ica  diuctfac  fint, 
vt  fidem  fibi  inuicem  dcrogcnt.non  profunt  ad  fidcm  facicn- 
/  dam.-dummodoabvnacadcmqucpartcprofcrancur.  Nara 

fiadiuetfis  panibus  prolacx  fintillz  fcripcurc,  artuddicen- 
dum.  Infpicerc cnim  debct iudcx  vtra cx his  fcripturis fidc di- 
gniorfic.l.optimam.dccontrah.  ftipul.ficutinreliquts  fcri- 
pturisiudexdebct  ipcdiarequodcftcredibilius,  vtdicemus 
inl.  j.deteftibus.  quemadmodura&inteflibus  debetindex 
fpedbarc qui  verifimilia dicant.Lob catme.  dc ceftib.Ex iiis in- 
telligicur,quibus  inftrumcntis  fidcs  facienda,quibus  fi  Jc^  ba- 
bendafic,&quibusnoofic.  Nuncquxticurquisfiteil.°dus 
inftrumentorum  quibus  fidcm  habendam  efle  diximus.Natn 
de  aliis  non  loquimuc. 

C  A  p.     IIIL 

Beejfe^uinjlrumentorum, 

EFfcdius  hic  eft,  quod  inftrumcnta  qus  fidem  fadunr.qu; 
vcf  afunt  nec  rijfpeft3,ad  fubftanciara  rci  geftx  non  peni- 
nenc,  fedad  probationcmcantum,idcft,fine  inftrumento 
quodgeftum  cftvalet,  fimodoptobari  poffitteftibusveia- 
iiis  prcbationibus.  I.4.&  s, .  hic  eft locuscommunis  de  inftru- 
tncntis&  lcriptutisnotandus.  Inftrumcntafiunt£deicaufa, 
&proptercainfcribicurciculus,dcfideinftrumccorum.  Noa 
ideo  conttadlus  intcripturam  rcdiguntur,  quodcontradlus 
non  valcanc  fine  fcriptuta.  Vndc  in  pletifque  capicibus  tu uli 
defideinfttumcn.  Cod.exemplamultarcpetiuntur  inqui- 
biis  valet  ptobaiio  per  teftcs,etu  nullum  inficumcntura  con- 
fcripcum  fit  ,  aut  inftruiacntum  deperdicum  fit  quod  erac 
coofcdum.  Exemplumvnumeftinl.  I.  Aliud  cft  inl.illa- 
tx.&leg. fcq.  Si inflrumencum amiflum fir,poreft is  qui fibl 
deberiintendit,  fidemfacerepertcftcs  ,  fidercgcftatcftcs 
poflinc  tcftari.  1.  ficut  iniquum.cod.  Inftrumcntum  fuit  con- 
fedium  de  contradbu  aliquo,puta vcnditionis ,  aut  mutui :  il- 
]udinfttumcntum  amifTumeftcafualiquo:  multi  fuot teftes 
qui  intctfuetunt  cumnegotium  iliudgeftumfuit ,  &quidc 
eoquod  continetutinftrumenco  poflanc  forcctcftari,  quia 
lcgerunc  inftrumecum :  ptimum  oponet  probate  cafum  for- 
cuicum ,  poftea  admitcitui;  teftium  ccftimonium ,  de  eo  quod 


inftramcotocontinebatur  ,  fimodotalesfuetlnt  teftesqai 
potueriDtcognofcercaniafttuiBentum  legitimuo)  &  rcde 
confcftum  cffet.  Huc petdnct quod  dicitur  in  1.  in  excrceu- 
dis.  fedeodempcriinetquoddiciiutinl.  ptoptietacis  domi« 
nium.in lcum  res.de probat.  vbi dicitur in  exerccndis  hc:bus 
eandem  vimhabcre  ceftium  depofitionem&  fidera  inftru- 
mcntorum.Contrarium  vidctur  efle  quod  dicitur  in  l.ccnf  us. 
dc  probar.  vbi  dicirur.  Cenfus  ^monHmttHapmbluapaiUrti  tjf$ 
rir/?;iM/yrn4rM/cfn/«<r.Magnarario(uadet,vcaonumcncapu- 
biicapociora  finttc.ftibus,&roaiorcmhabcant  fidemquam 
tcftcs.Dixiinftrumenianonideodicipublica,quiaReipub. 
fint,fedideodixipublicacflc,  quiamcuncut  auiSiotitatcpu 
blica&apcffonapublicaconfcriptafint.  Sedmoiiumentaa- 
liquandopublicadicuncurquxpublicccaftodiuntar,Reipa- 
bl*C£  funt ,  &publiccapprobacafunc :  idco dicicur  ez pociora; 
cdcteftibus.  Siquidprzlcriptura  ficaui5loritatcpub!ica,  & 
Rcipublicx  graciaad  pefpstuammcraoriam  ,  maiotcftco- 
tum  monumentorum  auSoriras ,  vt  mitum  non  fit  l"c  natum 
ccnfutflcpocioraefleadfidcrafacicndamquamttftcs.  Ol;m  Cemfm 
illiccnfusfolcbanc  publicccuftodiri.  Ccnfus  enimcft  xlti-  f*^ 
matio bonorum  cuiufque.  tir.cft de cenfib.  R»tio rcfeundi 
in  cenfum  traditur  in  I.forma  cenfualis  ft.de  ccn fib  Hoc  noa 
eftintelligendumdepofleflioncccnfuah.I.Cenfualisprotel- 
fio.C.de  donat.qux  alias conttatia  efle videiur.  Nam  hic  di« 
eitur  moDumenta  publica  potiora  cfle  tcftibus.in  l.CcaiL«lis 
profcflio.  dicitur,  cenfualem  profeftioncm  prziudicare  d*»- 
minonoDfolere,  cumquisprofitetur  apudmagiftrum  cea- 
fusquxcuaque  habetinbonis.  Sicnimretulctit  quz  alicna 
funcinboDafua,hocdominononobcft.  Namprofcflioiila 
ccnfoalis  priuacafcripturacft.  Scdquz  iupcrtus  diximusit» 
accipiendafunt,  nifiadurofitinccr  contrahentcsantecoa- 
trac^uminitum,  vtinfcriptisredigatur.-  idconftitutum  efti 
luftinianoinleg.contradlus.  Cod.eod.&eiusconfticutioais 
meminit idem  luftioian.rit.  de cmpt. in §.  t. Inftit.  Vcnditio 
dicitutperficifoloconfcnfu,  fimulatquc  conucnit  intcrem- 
ptorem&vcnditorem  ,  vrrcsfitcmptacertoprctio.'  fedta- 
men  plerunque  fcriptura necelfaria  cft :  &  quamuis  placuctit 
inccr  conrrahenres,vt  res  cmpra  fic  ccrto  pretio,  nondum  ta> 
mcn  peifeftus  diciturcflc  comraiSus ,  antequam  infcripcia 
faiflus  fucrit.Exempli  gratia,volo  a  te  fundum  cmcre :  fermo 
aliquishabeturinternos  deearc:  aistevclle  accerferctabu- 
lariuinpub!icumquiinftrumcnrumconficia:,&cotamcote 
declaracurum  quibuscondicionibus  fisn^ihifandum  vcndi- 
turu£;aduocatuscfttabulariuscoram,eoc6ucnitinternosu3 
cerco  pretio,dc  certis  conditionibns,  quibus  vcndcndas  tfftt 
fundt!;,Deindep<Eni[uicaItcrufahuiusc6lenfus,antequam 
red.j^uscfltcinfaipturam:  quxriruranpofilc  leccd.accn» 
tridu,quxftio  hinc  pendcc ,  an  contradlus  pcifedos  fic  ?  Ait 
Infriniauus  in  hac  fpecie  peifcflam  non  clle  vendu^-^nem, 
atqueideo  abeapoflc  recedi.  Oportetinmundum  coi;''a-       , 
Aumeflereda6tum;necfcheda,inquit,idcft,mioutafufn   Scted^^ 
ccret:Grxcis«^</>'a(r^.^J)«'{«»cftcpuscclcr;rcc&exrcmpo-  f»'^ 
refa6luminmundumredigerc,Gailice  metrtaunet.  Siclcri- 
ptura  neceflaria  eft  ad  peifedlionem  concra(^us  ,  quamuis 
aliasfcriptutapertineaccantam  adfidcmreigeftx.  Cumau- 
reminitoiaro  contrad;u  empctoois  &  vendicionis  poftcon- 
fcnfum  vcriufqucVcndicoris  &emptorisconucnit  vtrcdiga- 
tur  in  rcripcuram,fcripcura  adhibetur  tantum  ad  fidcm  rci  ge- 
ftz,ncc  pcrtinecad  fubftantiam  contrai^us.  1.  contradlus.  de 
fideinftrum.  Fcci  raencionemvcadicionisproexemplo^ieti 
idemdeomnibus  aliisconctadlibui  cftdiccndum.  Loquitar 
enimIuftinianusdebmnibuscontra(5Iibus..Similescalusob- 
reiuaii,&  cclligi  ab  aliis  folcnt ,  in  qnibus  f  criptura  aliquando 
neceflariaeftadfubftanciam  concra(5tus  ,  r<cdum  ad  proba- 
tioncm  fd  de  his  vidcbicis  in  fingulis  locis  in  quibus  dc  bis  tca- 
^atur.  Prxtereaanimaduertendum eftinftrumenrapublica 
hodicapud  nos  execucionem  &  vim  rei  iudicats  habere:nan 
fi  obligacto  rclara  fit  in  publicum  inftrumentum  ,  ilkdio- 
ftf  uraentum  cxccutionem  habct  aduerfus  eum  qui  obliga- 
cus  eft:ficque executio  perinde  ac fi  condemnatus  eflet.  Hoc 
talde alienura  eft  a  iure  Romano.  Nam  fecundum  ius  Rom. 
nunquam  incipimusab  executionc,  fedabad^ionc  &perfc- 
cutioneiudiciaria.l.i.deexecut.reiiud.  Sedtamenraoseon- 
ficiendorum  ioftrumcntocum  in  quibufdam  locis  dici  poteft 

conue- 


In  T^ft.  Tlusvalerequodagh,  quam^uodfimulat.^c 


tonuenirc  iui  i  Romano ,  quia  condemnationcm  continenr,       quam  quinquaginra  iugera  poffiderer.Eft  aurem  li^c  qn«ftio 

:aiiara  excrceant  ta-      *"*'" — — --'-" —         ■ 

lieliiones.I.i.de  oflic.proconf.&  legar. 

IN    TIT.    XXII.    LIB. 


IIII. 


quafi  iuri(di<aionem  quandam  volumaiiara  excrceanr  ta-       fa(ai,qu£cxamJnabiturperiudicg,vtdiciturini.4.SiquijaI 

L.u. 1  .  ,.^a: /A,!.-..  '«inomenfuumaccommodaueririnnegotioaliquocontra- 

hendo:hic loquitur  Vlpianus in  1. 4.§.  Si  ab ignoto.de  manu* 

mif.Siquisrcdemerirfcruum  nummisipfiusferui,  vrferuus 

liberationem  confeqnererur:  quia  lioc  aftum  eft,  vrferuus 

poftredemprionem  fiatliber:hocfacit  feruus,  quiavidetie 

QVOD     AGI-  "°"Poflevtiliterpacifcicumdonjinofuo:quiaaccommodac 

s  ij,  ^.  nomcnfuum  fcruoinhocconrradlu^dicirurimaginariusem- 

ptor.  Quodautcmdiximusidvalerequodagitur,  iraeftin- 

telligcndum  (vtadmonuimus)  fiapparearquidaaumfir.  A- 

liquando  nihil  omnino  agitur ,  ficut  in  cxemplo  I.  vltim^.  id 

cotitingitetiainaliquaexcaufavtquidfimulctur.ExempIum 

cftmleg.fi  fponfus.§.circa.dedonation.intervirum&:vxor. 

l cnim  pletunque aliud  kribitur.aliud  fimulatut:       Maritus  aliquid  volcbar donare  vori (ax ,  quia  videbar  fe  do- 


C    O    D. 

PLVS    VALERE 

TVIL,    OiAM    QJfOD 

Uteconcipitttr. 

^  IcTituIus  pcrtinet  ad  Titulum  prarcedentem 
dc  fidc inftru.& eft  veluti  appendix quidam  8C 
pardcuIafuperioristra(flatus.  Ininftrumentis 


i&  cum  dicimus  infttumentum  fidcm  faccrc, 
hoc  ita  accipiendum  eft,  nifiappareataliud  fcripcumelTein 
inftrumento,  aliudfimulatum  inter  contrahcntcs :  tunce* 
nim  pratualet  vcriras  rcigefts  fcripturx.  l.i.  hic.  vtautcm  c6- 
modius  cxpliccmus,qua:  ad  bunclocum  pertinent ,  fic  diftin- 
guendum  cft.  Duobus  modis  contingcre poteft,  vt  aliuel  icri- 
baturin  inftrumento ,  aliud  fimuletur.  Id  enira  contingere 
poteftperctrorem,fedpoteftctiam  cumnullus  interuenic. 
Deerrore  primum  videatnus.  Huiusrci  exemplum  eftinl. 
cum  precibus.C.dc  probat.  Si  cum  cgo  vendere vellem  fun- 
dum,mc  infcio  &  alias  res  agentc  fcriptum  fit,  fundum  dona- 
tum  efie  in  inftrumcro,bic  quzrirur,  an  ex  eo  contra(9;u  fun- 


narenonpoire,vendiditeiDerfimuIationem  :  hoccafunon 
yalct  contraaus  vcndirionis.quia  fimulario  cft:  non  valer  et- 
lamcontraausdonationis,  quiaquodgeftum  eftintercon- 
trahentescftcontraius.  Deindediccndumeft ,  fivoluerinc 
cotrahenrcs  ahumcontraftum  in  alium  rransfcrre  ,  &mo- 
dus  fit  idoncus  ad  transferendum  vnum  conrraaum  in  a- 
liuni,non  proprie  fimulationem  eire,nccIocum  habcre,  quz 
hicdicimus  defimulationc.  Mihi  debcs  pccuniamex  caufa 
mandati:conuenit  inter  me  &  te ,  vt  cam  pecuniam  tu  mutu- 
am  habeas,&  mihi  dcbeas  cx  mutuo  quod  mihi  dcbes  cx  cau- 
fa  mandati.  Contraftus  mandati  potcft cransferri  in  contra- 
ftummutui:&cdiucrfo.  Ponamuseumquimihidebebacex 


dustanquamdonatuspoflitpeti.Aitimperatorfundumnon  ™^"datofaIfumefle/eaccepi{Ieexcaulamutui,mutuumerir 

poflepetitanquaradonatum,fedmagisinfpicicndamelIeve-  P^^optcrfingulariamucuipr.^cepta^modoeaobferuenturque 

ritatem.  Iscura  quoego  contraxi  curauit  adfcribi  donatio-  '^^^^^"'afnntadtransferendumvnumcontra<auminahum 

nem  loco  venditionis.id  fa6tum  cft per crrorcm:infpiciamus  contradtum.  Vnum  exemplum  eft in I.  fi  ex  pt etio.C.fi  cer- 

igiturvcritatem  reigeftx  magisqnam  quodin  inftrumento  ^"™P^f*ti2r.Dehi$diximusinI,rogaftI.&l.fingulari3.ficer- 

Kriptumrcperitur.Aliudexemplumfimileeftinl.vltim.hic.  ^"'"pctatiir.&l.quincgotia.mandati. 
Gumegovelletibilocarcfundum,  curaftiadfcribiin  inftru* 


incnto  mc  vendidillefundum :  illudinftrumctum  poftea  mi- 
hi  obtuIiftijVt  ego  fubfcriberem :  fubfcripfi  inftrumcnto  non 
ledo  ame  ncqueinfped^o,  hicquzritur,  anpoflitfundusa 
mcpctitanquamvenditus.ImperarordicitpetincnpolIc.A- 
liud  enim  a(^um  eft  a  contrahentibus ,  &  deficit  confenfus  e- 
ius  qui  errauit ,  nec  eft  venditio,  quia  dominus  fundi  cum  lo- 
care  volebat.non  venderc.  Non  eftctiamlocatio,quiaaltcr 
volebat  cmcrc.non  autcna  coisducerc.ideoq;  hic  dicitur  neu- 
trum  contradum  conftitifle.  Cum  dicimus  valcre id  quod  a- 
gitur ,  non  poteft  in  hoc  excmplo locum  habcre.  Non  cnira 
agitur  intcr  eos,vt  veditio  fit  aut  locatio:  n  euter  cofcn  tit ,  nec 
vc  locetur  fundus  nec  vt  vcndatur.  vnus  confcntit  vendiiioni 
nonlocationi :  alterconfentit  locationi  non  vcnditioni.  Ec 
tum  dcraum  verij  eft  quoddiximus  cura  apparet  quid  adlum 
fit.  Aliquando  aliud  agitur ,  aliud  f  cribitur  in  inftrumcnto :  id 
fitperfimulacionemcontrahearium.  nuUuscniminterucnit 
error,&  eft  tantum  fimulatio  contrahentium.  Vtcrquc  con- 
fentit  vt  aliud  fcribatur  in  inftrumenro  quam  quod  agatur  in- 
tereos.-inquocumquxritur  quidfcqucndumfit,  ficdiftin- 
guendum  cft:nam  contingit  aliquando,vt  fimulatio  rcfpiciac 
contraAum,  aliquandovtrefpiciatpcrfonara.  Sxpeaccidit, 
vc  fi  raulatio  refpiciac  contradlum ,  vt  pro  vno  contradtu  alius 
contradlus  exprimatur.Vnum  exemplum  eft  in  1.  j .  Emptio 
iir  aliquando  pignoris  caufa  vel  mutui  caufa :  &  hoc  frequen- 
tiftimum  cftapudnos.  Fosneratoraliquandocum  mutuam 
pccuniamdat,  fimulatfe  aliquid  em;re  abeocui  pecuniam 
dat,&  adiicit  fadum  de rcemcndo:  hoc fit  vt  vfuras percipiat 
exmucuo  tanquara  fru<Stusreivendirz.  Noncnim  poflunt 
vfurz  peti  ex  mutuo.  Frudus rci  pignorata;  creditor  indebi- 
cura compurar.I.  i.C.depignor.acSfcio.  Inhoccrgocafunon 
<]nod  (criptum  cft ,  fed  quod  geftum  eft  infpicimus ,  fi  appa- 
tcatquidgcftum  fitintercontrahentes.c.vos.  depignor.& 
.  an.ad  noftram.de  empt.&  vcndi.  Aliquando  hsc  fimulatio 
tcfpicitperfonam.ExempIuracftinl.  i.hic.  Aliudcftinl.4. 


I  N    T  I  T.    XX:     L  I  B. 
ET     TIT.     V.    LIB. 
Pandect. 

D  E 


IIII. 
XXH. 


COD. 


inquo 


T  E  S  T  I  B  V  S. 

R I M  V  s  locus  huius  rradatus  dc  tcftibus  eft, 
qusritur, 

^uitejles  ejjepofmt. 
C  A   p.     I. 


HIc  locus  valde  vtilis  eft,  &periin;t  ad  rationem  refel- 
lendorum  teftiuminiudicio ,  quieftreshodievfitata. 
Etcerreobquascaufas  polfintrcfelli  teftesiniudicio,  valde 
vciIeeft&neccflariumnofle.Erinprimisnotandumcft:0- 
mnesad  teftimonium  dicendum  admirtiiniudicio,  quibus  id 
legc  non  intcrdicitur.HxcreguIa  traditur  in  I.i.  §.i.  Supereft 
ergovtinquiramus  quibusinrerdidum  fitteftimonium,  &C 
quibus  interdicflum  non  fic.  Ego  folitus  fum  hxc  compIcAi 
fummatim,&  vti diuifione qux  traditur  in  I.j.J.  pen.hic.  Aic 
Calliftracus  ibiquibufdam  inccrdiciccftimoniu  propter  no- 
tam  &  infamiam  vitx,&  propter  fcelus  aliquod,  alios  refclli  i 
teftimonio  propterafFc<ftionem  aliquam:  aliospropierino- 
piara  confilij  &  iudicij.  Videamus  primum  de  his  qui  ob  fce- 
lus  aliquod,  ob  notam  &  infamiam  vel  ob  turpitudinem  vitx 
rcpelluntur a teftimonio.  Hi  reccnfentur in  1. 3.  §.Iege lulia, 
hic.In  primis  qui  iudicio  publico damnatus  eft  rcpellicur  a te- 
ftimonio  dicendo  in  iudicio,  quia  is  notatur  infamia  qui  iudi- 
ciopublicodamnatuseft.l.infames.depubIic.  iudiciis.  Ergo 
exemplum  efteorum  quibusintcrdicitur  teftimoniurapro- 
ptcr  infamiam  virat.  Exemplum  eft  in  I.  fcio.  in  l.repcrunda- 
rum.  Ind.I.fcio.  exemplumeftdeeoquiadulterijdamnarus 


jmquis aliquid vellct craere ,  fuppofuit nomen  vxoris fux       eft.Iudiciura deadulterio publicum eft,titul. de public. iudic. 


!oconominisfui,tanquamvxoripfaemerct,nonmatitus:h^c 
(imulatio  refpicit  perfonam  conrrahencium :  &  tuncinfpici- 
mus  magis  quod  adtum  eft,quam  quod  firaulatum.Talis  fuit 
illcLiciniusStoIlo,qucraPhniushbroiS.cap.  jo.fcribit,  fua 
legefuiflc  damnacuro>cura  fubftituca  filij  fuipetfona  amplius 


A 


Inftit.  &  fF.  Ergo  neque  in  iudicio  reftis  eflepotcft.nccin  re- 
ftamcnro  faciedo.  Aliiid  cxemplij  cft  in  d.l.reperundaru.  Rc- 
petundatu  damnatusdicituretia  damnatus  publico  iudicio. 
Namlexlulia  repetundarum ,  vnaeftexlegibuspublicorum 
iudiciorum.  Aliudcxemplum eftinleg.quxfitum.deeoqui 


9^6 


Franc.  DuareniComment. 


dtmnStus  efi:  calumnia  caufa  in  publico  iudicio.  Dc  hoc 
maiot  fait  dubitatio ,  quam  de  iis  dc  quibus  dixim  us ,  qi>ia  ni- 
hildehoccautumfaiilcgibus.  Papinianusaitdeeoquiiudi- 
ciopublicodamnatusfuitjCalumnix  caulanihil  caatumtnil- 
^c.  Lex  Rcmmia  qu?  lataed  aducrius  calumt.i.ttores.  Le- 
gcsetiamluliidcvi  ,  repetundarum  &peculat.s,nonno- 
ininatim  repellunt  cos  qui  calumnia-  c^u^la  d;mn.ui  fnnr. 
Quid ergo dicemus ?  HicrefpondetPapinianus ,  f^erumtu- 
men  ^ftodiegtbtu omtjfum e(t ,  nonomftietftr  rebgione  iudicin- 
tium.  Eftlocuscommunis  de  int^rpreraionc  lcgum.  Non 
omniapoiruntlegibus&rcnaturconiulnsccmprchendi.  Scd 
cumaliquidlcgecautumcft,  interprctatione  producendiira 
cft  ad  fimiles  cafus  in  quibas  eade  eft  squitas.  Sequitur ,  tnte- 
9riifrtntu  homadixerit.  ludcxptrpenderedebet ,  anintfgrai 
fiontis{it,an inculpat2vit2quiteftimoniumdii.it.  Nonigi- 
turtcpelliruri  teftimonioomnmoquicalumniicauladam- 
natuseft,  fedtamcn  iudexnon  tantam  fidemadhibcbiccius 
tcftimonioqui  calumnix  cauiadamnatus  cft.  Aliudexcm- 
piuminl.obcarmcn.inprinc.Lexlulia,  cuiusmcntioeftinl. 
§.in§.penuIt.ioquiturdeiis  quidamnati  lunt  iniudicio  pu- 
blico. 

Idemdicendum  eftdeeo  quidaranatuseftobcarmenfa- 
mofum ,  quamuisnondicacur  iudiciopublicodamnatusqui 
ob  libellum  famofum  damnatus  cft  .  Inteftabilis  inicr-? 
dumdiciturquincquc  teftair  entumfaccrepoteft  iicquete- 
ftimoniura  dicere.  leg.  neq  .e.dc  tcftamcnt.  Aliud  exem- 
plum eft io leg.quoniam libeii.Cod. cod.  de his qui funt  (ocii 
&patt!cipes  eiufdcmcriminis.  iuftilliraa  igituccft  cauliie- 
flisrepellendi  fidicaturparticeps  &  focius  cmidem  ciiminis, 
&isaccufatur  eiufdemadmifli.Giimeniajplures  acc  ilantur 
eiufdcm  delidti,  accufantur  omnes  tanquam  focii,&  tcitiiiio- 
niumvnius  aduerfus  altcrumnon  recipitur,piajtcri^uamin 
cafibus  exceptis.  Ex  his  quat  diximus  confequcns  eft,  non 
quoduis  dcliftum  fufiScere  ad  repcilendum  ccilem  a  ctftimo- 
nio.  Namfiquoduisdclid:umfiilficerct,quidopuselieriio- 
minatim  deiiscauere  iegibus  ,  veluti  lege  lulia?  Ethociure 
iios hodie  vtimnrj  pntcrquam  in  foro  pontificio ,  vbi  quod- 
uisdeliftumfiifficitad  repellenduintcftem,  quodfumptum 
cft  cx  can.  infjmes.  6.  quiftio.  i .  Sed  hoc  iurc  nos  non  vci- 
murinforoduili&rcgio.nccadmittitur  ob  edumadrepel. 
lendum  teftcm  ob  delitiluni  quodcunque  admillum.  lia- 
quc  dii  gentet  obfcruanduhi  cfl  quod  hic  diximus,  &  expcn- 
dendaluntexcmpla,  necvidcnturintcllcxiflc  djdorcs  no- 
ftri  quid  co  canone  eontincatur.Putant  cnim  qucmiibct,  qui 
aliqua  notatur  infamia  rcpclli  a  teftimonio.quod  ver  um  non 
cft.  Pr<Etctea  nos  hodic  alium  roorem  refellcndorum  te- 
ftmm  tccepimus.  Apud  nos  non  fuiEcit  crimcn  obiiccic ,  etfi 
fit  ciimcn  atrociflinium  &  publicum :  quia  oportet  obucerc 
condemnacionem.necrjfHcitdicereaducrfusaliqucm,  eum 
adulcerum  efTe ,  vel  parricidam :  fed  oporrer  dicere  eum  dam- 
irAHci».  nacum cfle parricidij , adulrcrij , &c. Et  hic  vfws omnino con- 
tratius eft  poncificiis  conftitucionibus .  Sunt  duz  con ftitu- 
tionespohcificis  fubcitulode  tcf^ibus.c.  fupcr.&c.teftimo- 
nium.  vbi  diciturfufficere  fiquispoflit  conuinci  ob  ctimed 
obic6tum,etfi  damnatus  non  fit,ad rcpcllendum  euni  a  lefti- 
monio,  quodconfentancumcftiuriRomano.  Ecqucddi- 
cunt  fufficcre  adrepellcndum  tcftcmateftimoniodicendoj 
notam  infamix  obiicerc,  mihi  viderur  non  pofle  coUigicx 
dit^.lcg.  ; . §.  Icgc lulia.  vbidicitut  eutn  rcpclli a  teftimonio, 
qui ob  teftimonium  dicendum  vel non  dicendum  pecuniam 
accepifTeindicatus vel  conuiftus  erit.  &  maleintelligur  hunc 
locum  meo  iudicio.  Subieftafunt  cnim  caverba  poft  ver- 
bclegisIulixrecitata,&hoc  brcuiepilogo  concinctuirquod 
cftin lcgelulia.  InIegeIuIiamentiofad;aeratimpuberis:id- 
coque  quofdamait  rcptlliproptcrlubricumztacis&iudicijj 
alios  repelli  a  tcftimonio  dicendo  proptcr  notara  vel  infa- 
miam  vitx.vcluciquidamnacUseftpublKoiudicio.  atqucica 
incellcxic  Acctirfius,  quimihividecurrcdbius  mulcohundo- 
cumincellcxiirequamcanoniftx.  Exempligraria.aliquando 
accidic ,  vc  darrnacus  cantum  nocccur'infam!a  ,  aliquando 
vt  fin«  damnationc  inuratur  infamis  nota  :  hic  facilius 
poHiint  intelligi  ex  Pricoris  cdiifto  de  his  quinot.  infam. 
vb;  PrxtoTz\ttQtftfrrtidamnatitser(t,Ronm,  Q^ifurtum 
feeerit.  Sed  ait ,  Qhi  lenocintum  ftcerit  npn  ait ,  ^tti  Uneciuti 


Mis  rt- 

fiUeni$. 
rum  le- 
fiium  IH 
curiit 


damnatu*  ertt.  Hsc  d.ligentcr  expcndenda  funt.  Quoties 
ad  notara  infamiaf  aiicui  inurenJam  condcmnationc  opus 
cft,minorcftdubirat:o,  fedcumcbfa^um  ipfomfiiie  con- 
dcmnacionequis.notaturinfamia,potcftdubua'i.  Et  ne mo- 
nbus  qoidcmnoftrisa  reftimoniodicendo  repfllitur  quile- 
nocinium  fecit,neclcgibus.verum  tamen  eft ,  quod  quamuis 
noninicrdicatur  teftimoniumcxhuiufmodi  ca^  la  fine  con- 
demnacione,tamen  iudicis  videre  eft  quaiua  fides  adhibenda 
lit.  Vir  cnim  inculpatx  y'\xx  inagis  fidem  faciet  quam  qui  a- 
liqua  infamii  nota  labotat .  Qui-cunquc  ro-a  &  infamia, 
vcl  curpuudovii2,valccad  im'iMniiendam  ' -ftisaudtorica- 
tcm,nonadcumomnino  rcpellcnd.  ma  tfflimonio  diccn- 
do.  Scd  de  hishadtcnus.  nunc  Vidcndum  e(!  de  aliis  caiifis 
propcerquas  nonrccipicur  ceftimoninium  alicmus.  Ttfti- 
moniumalicuiusnonrccipicur  propccrveiifi>ftilc'M  aliquam 
affcdlioncm  ,  qui  potcft  impcdire  veritatem.  Nam  enm  a 
quoVcritas  requiticur,  omri-pertuibationc  vacuiim  effeo- 
porcct.  Igicur  fi  aliqua  afFcdtionc  vcrifimiliier  rooucarur, 
qna;vericacfm  irnpedircpoicft,  isidoneus  tcftis  non  habe- 
tur.  Id  declaracur  fequencibus  <-xemplis.  Acin  primis  dici- 
mus  incacfa  propria  neminemidoncumceficni  tile,  l.mil- 
lus.hic.&  1.'  mnibus.C.eod.nacura cnim  coniparaium cft.vc 
homincs an>cnt fe  &  fu .i :  nam  amor  fui  &  fuorum  nacuia  in- 
fituseft  humini&omnianimanti.  Vndeficvc  in  tc  pnptia 
nemo teftisrccipiacur.  Ciccr.in oracio. pro Rofcio  Amer. i- 
dem ait.  Hocaucem adco ccttum & indubiracum  cft , vt fru- 
ftradeea  levidcamur  admoncri  alurifconfulcis.  Eftquod- 
damprincipium  inhacdilpucicione.  &ideoexhismulcaaIia 
confeijuui.tur:qu2nifihjecprocertis  &mdubitatishabean- 
tur,  nonpollunt  facilc  probari,  quoties  de  his  quxftio  eft. 
Cum  dicimus  nemincm  in  catifa propria  idoneum  ceftem  ef- 
fe,qii2rilolccqu2ficcaufapropria,  quraliena.  Hincenim 
pendenc  mulcs  quae  ftiones.Exempli  gratia ,  in  caula  euit^io- 
nisquirirur,  anvcndicor  fitidoncusteftis.  Qci'damvendi- 
ditfundum,  dominuseum  vindicatab  emptoic:inea  caufa 
producicur  ceftis  vcndicor  qui  aiK^oreft ,'  quscticuran  fiti- 
doneus  tcftis ?  Qusftio huic  pendeti  an  fic  cauiacius propria 
aaaliena?  Sicaufaeiuspropriafit,  fubmoucbitura  tcftimo- 
niodiccndo.aliasnonfubmouebirur.  Qu^fitcaufapropria  Caufk 
docec  lurifconfulcusinl.  i.§.  inpropria. quand. appell.  sh\  fr'pri* 
caufam  propriam  cftt-aicexqua  cotrimodum  vclincommo  ?*"*• 
dum  ad  aliqucm  pertincc  foo  nomine.  Incsufa  piopria  bi- 
duum  datnradappelladum.ihalienadaturtriduum.Suono- 
Kiinc air>vt excludat procur.uorcs ,  qui non agunt  (uo nomi- 
rc,  &cosquialienanegocijgcrunr.  Ergoinpropofitafpe- 
ciecum  quzricurde  vendirorequitcftis  produciturin  caufa 
euidlionis ,  quo  cafu  de cuidionc ccnccur ,  vc  fere  icnetur ,  fi 
mhilaliudconuenetit,  ptopternaturarh  contradlus:  diccn- 
dum  cft  vendicotem  idoneum  teftem  non  cfTc'  namcom- 
modum  velincommodum  adcum  pcttinere  poceft.  Nam 
fi  vidus  fic  emptor  in  eo  cafu ,  aiSliont  m  habet  aduerius  ven- 
ditorem:argumentocftquoddiciturinl.abexecutionc.§.ii 
deappell.  Vbidicitur.fifententiaintcraliquoslacafit,  alius 
cuiusintcreft,  ab  ea  appellarc  poteft,  fi  eius  intcrfit;  &  affctt 
cxcmplum  decaufa  cuidionis.  Sicmptorviftusfitiocaufa 
euitSiionis ,  potcft  ab  ea  appellatevcndiior,  quiaeiusintct'  ^"''"'f* 
cft:nccdiciturincaufaalienaappellare.  H.ncnafcitur  qu^-  '^"'""P' 
ftiojde  caufa  vniucrfitatis ,  aut  alicuius  corporis » aa  finguli  cX  *(illli!utx 
quibus ca  vniucrfitas  conftat,idonci  teftcsfint.Quarftio  hihc  'imuct/i. 
pendet,ancaufaciuspiopMafitiudiC3i.dd,aQ  vcr.  aliena.  Si  ''"'  "- 
caufaciuspropriafifjdicenduincfteumidoneumteftcmnoii-''"'^ 
cfle.  Etvulgorcccptumeftj  incau(avniuetfi>atis  idoncum'*-^'"''* 
teftcmcfle  ,  nificaufa  adcommoHurn  velincommod  imc- 
ius  pertineat.  Caufa  vmucrficatis  non  videtur  caufi  fingu- 
lorum  cflc.cx  quibus  vniuerfitas  coalefcit  &  conftat  ,I.in  tan- 
tum.  $.  vniuetfitatis.  derer.  diuif.  Qui  funt  vnineifitatij, 
Hon  funt  fingulorum.  Aliud  igitur  tft rcm  cfle  vniucrfitatis, 
aliudeflcfingulorum,  cxquibtiscoiiftatvniuerfitas.Sedca- 
raen  videndum  cft,  num  c.  iam  ca  caufa  qui  nomine  vniuer- 
fitatismocaeft.adfinguloium  vcil.tatempcrnneac.Nam  hoc 
cafudicipDflct  fing "lorum  caufaelle,  &  fingulasa  teftimo- 
nio  diccndorepeili.  Diximus  enim  iam  eos  repelli  a  'cftimo- 
nio  dicendo,ad  quos  nominc  fuo  res  qnoquoutodo  p^i  tint  c. 
At  coru  quequomodo  iuterefl.Et  hzc  difim^io  vulgo  rece- 

ptamihi 


I 


In  ^it,  De  teliihHS. 


tt  ^-rt-«pumihi  videtur  ptobibilis  e(Tc.   Aliudexemplum  cftinpa- 
ifilit.    trc&filio,inieg.  tcftis.  lacaufapatrisfiliusnoneftidoneus 
tcftis.ncc in caufa filij  pater idoneus  ceftis eft.  Vcrifimilis.n. 
afFe(5lio  alterius  in  alterum  facit.ne  alter  in  altctius  caufa  ido- 
neus  tcftisfit.  Ethoc  producitur  longius  ad  omnes  afcen- 
dcntes  &  delcendentes  in  iofinitum.  Nam  alia  lex  de  parcn- 
tibus&liberisloquitur,leg.parentes.Cod.eod.  Appellatio- 
ncparcntum  hi  omnes  coatinentur  ,  cxquibus  nafcuniur, 
idcft,  omnesafcendcntcsininfinitum,  leg.4.§.  i.dcinius 
voc.  ficut appcUationeliberorum  contincntur  omnes  qui  ex 
nobis nalcuntur.leg.liberorum.de  verbor.  fignificat.  vc  filij, 
nepotcs,pronepotcs,&cxtcrideinceps.  nihiltameo  prohi- 
bet  pacrcm  &  fiiium  in  cadem  cauia  tcftcs  adhibct  i,  leg.  patcr 
&filius.  i7.hic.  Siquisincauia  fuaprodaxetitteftcspacrem 
&filium,  vclduosfratresquifuntin  eiufdempacrispotefta- 
te :  qua:ricur  an  hiidoneifint  teftes.  Aclurifconfult.  eosic- 
pellendos  non  effe.  Ratio  enim  ceftat ,  propcer  quaro  dici- 
mus  teftimonium  filij  aut  patris  non  recipi.  Nam  ceflat  hxc 
afFedio  dc  qua  diximus,cum  fimul producuntur  teftes  in  ali- 
quonegocio.  cxeaderaenimdomonihil  prohibetpluresre- 
Itcs  alicui  negocio  adhiberi.  Oritur  quiftio  ex  eo  quod  dici- 
tur  fub  titul.de  probat.dc  profcffione  parentum ,  fi  agacur  dc 
probanda  aEcacefilij,autnatalibusfilij,  ptofeffio  patentum 
admitticur,lsg.etiam.l.imperatorcs.  l.  cum  de  actate.  dc  pro- 
bat.  Ectaracn  hicdicimus  incaufafilij ,  patris  tcftimonium 
lecipicndura  nonefle.  Hicvifafunt  repugnantia  Accurfio 
&C2tetis,quinonintcUexeruntquidfit  profcffio.  Veruni 
cgo fupra  docui ,  profcffionem  mulcumdifFerrea  teftimo- 
nio.  Dixiquod  fimulacqucnatus«ratpucraUquis,parenccs 
cogebantur  profiteri  afta  apud  Pra:fe<aum  siarij  Satur- 
ni ,  au(3:ore  Capitolino  in  Matco ,  &  ea acla  faciebanc fidcm 
quoties  probandi  crant  natales  filij.  Auieciam  profeffio  & 
macernarecipicur,!.  ettam.de  ptobat.  Qupdergo  diciturab 
aliisde  profeffione  mattisin  probacione  xtatisfilij,  nihilad 
9efr^'    rerapertinet.  Qusftioagitati  folet  defratre  ,  an  fraierin 
"**'•     caufa  fratris  idoncus  tcftis  dicendds  fit,&  an  fit  iufta  caud  re- 
fellendi  teftis^quod  is  fratet  fic  eius  pro  quo  producitur.  VuU 
go  dicicur ,  nalla  lcge  fratrem  rcpclli  a  ccltirnonio  dicendo  in 
caufa  fratris  ,  quarauis  aliqui  excipianc  caufam  criminalcm. 
Nos  libro  primo  Difpucationum,capicc  zS.defcndimus ,  tra- 
tris  ceftimonium  lcgibus  intcrdidum  efle,  cum  leges  non  rc- 
^'u^de  cipjant  Gomefticum  teftimonium .     Sic  enim  mtcrprcta- 
me/fici    ci lumus  domcfticum teftimonium  in leg.  2.  Cod. in  1. pcnul. 
futd.      hic.  Fratcrautcra  domefticusteftismihiefle  videtur.  Do- 
mcftici  non  tantum  dicuntur  qui  in  eadem  domo  moran- 
tur ,  vt  in  lcg.  reipicicndum.  §.  furta  domeftica.de  p(Enis,fed 
cciam  dicuncur,qui  eiufdem  familiz  funt ,  vt  frattcs.  Sic  mihi 
vidccur  accipi  doraus  in  lcg.pater  &  filius.  atque  icainterpre- 
taturThcophilusin  Inftituc.cit.de  teftam.  !dcoquehxcpto- 
hibitio  teftimonij ,  propter  coniundiionem  latius  produci- 
tur,  quamvulgo  rcceptumfit:  domefticum  igitur  telFimo- 
nium  iurcciuiliimprobatur.  Hoc  eft  intelligendum  cum 
exceptione  quaivulgo  tradicur,  nifiagatur  de  coprobando 
»!!^/in-  qiioddomigeritar,  &quodnon  potcft  nifipcr  domefticos 
'1'^rum  probari.  Idfumpturaeftexl.confenfu.Cod.dcrepud,  Intet 
f*W     maritum  &  vxorcm  poft  matrimonium  folutum ,  fi  qaxftio 
ler/iute  moucaturdcrebusfurreptis.&aliishuiufmodi.feruitam  ma- 
fuandt   j.j^j  qusm  mulicrisinterrogantuf  in  ea  caufa,quoniaio  ca  qu^ 
l^l  '"  domigeruncurnonpoffunt^^inquic^nifiperdomefticospro- 
bati.  Atquehincrcccptumcft,  cumquaeriturde  caufavni- 
uccficatis  ,  fiogulos  exquibus  vniuerfitas  conftat,tuncido- 
neos  teftcs  effc.cum  de  co  probando  agitur,quod  non  poteft 
nifi  ab  eis  perf onis  cognof ci,  atque  idco  eorum  tcftimoniuin 
Dtdwti-  rccipitur.  Qusti  folet  deamico  ,  an  amicus  idoneus  teftis 
*••  habendu$fit,&anfitiuftacaufarcpellenditcftis,quodisa- 

micus &  familiaris  fit  cius ,  a  quo  teftis producitur .'  Ccrtum 
eftteftiraonium  amicinon  tantumpondetishabcre.Id  fatis 
coUigitutexl.j.inptin. 

Scdquarftioeft,aninterdicacurciteftiraonium,anomni- 
no  non  recipiatur.  Quidam  cnim  fiint  quorum  teftimoniura 
nonmultum  ponderishabet,  &hoccommittendum  eftiu- 
dicis  atbitrio,  vt  infpiciat  quantafides  eis  habenda  fit :  fcd  ta- 
mcn  non  intctdicicur  cis  teftimonium.  Quidam  funtqui- 
buspenitus  interdicitut^cftimoniuro.  Excmplura  eius  rei 


947 


eft.cuius fit mentio in lege lulia , I.3. legelulia.hic.  Qujd er- 
godicemusdearaico  ?  Exiftiraofi  fu magna aliqua,  &non 
vulgaris  amicitia,  quz  vix  rep  tticut  hodie,  iuftam  eire  caufara 
intcrdiccndi  teftimonij.  Ha;c  cnim  amicicia  coniundioni 
fanguinis  compatatur.   Vulgarisautemamicitia  ,  quscon- 
tf ahicur  ex aliqaa  nocicia,a  teftimonio  non  rcpellit ,  leg.  lat« 
culpff.§.amicos.  devetbor.  fignificat.  hancfencentiam  nos 
poftea  confirmaturi  fumus  alio  argumento.    Aliud  excm   „-,'fJI^. 
plura  eft  dc  pacronis  caufarum  & de  procuratoribus.  hi  cnini  famm, et 
idonei teftes  non  funt.I.  vlcim.hic.  Legibus  nihil  caututn  c ft  frocuro- 
dcpatroniscaufarum,fedmariditis.  Pixfidibusmandatada-  ""*«'• 
bantur  cum  roicccbancurad  prouinciasregendas.  Exeraplum    v 
horumraandatorumeftiuNouell.  luftinianiconftitutionc, 
tit.de  mand.Prifjd.Ioterdifiturautemhisteftimoniumpro- 
pter  verifiroilem  affcaionem.  Atfeaio  impedit  veritatcra, 
officitvericaci,  iudicio,  confilio&rationi.  Eademcftcaufa  ^""* 
executcrum  ncgotiorum  proprtrquiftum^dehisexecuto-  ^"'°"*'*' 
ribiis  vidcte  quod fcriptum  eft  in  Inlti t.  tit.  dc  adt.  &  tic.  C  dc  "um. '*' 
fporcu!.  Sportulasaccipiebanrpioreimagnitudinedequalis 
er3r,Tit.  C.dcfporcul.  Itaquenonfinecaufahiscxecutori- 
bus  interdicitur  tcftimonium.  Qund  autem  hic  dicitur  dc  pa- 
tronis  c-iufararo ,  hocpertinetadoranes  patronos&  procu- 
tatores.i  Jquc  cxpreflum  eft  coftitutione  Pontihcia  cap.  Ro- 
mana.ds  teftib.  in  6.Dz  his  quos  folicitatores  vocamus,  quic-  DtfiUtU 
ftiocradlari  foletan  hipoffincrepclli  aceftimonio  dicendo.  /<•«»*.  ' 
Ego  non  dubico  quin  repellancur.  Conftitucio  ponuficia lo- 
quicnrdeaduocacis&procuratoribus.  Aduocativcibi.mge- 
neiaiecft.l.i.Cod.dcaduocat.diucrf.&l.i.deextraor.  co  m. 
Quiincaufam  quoquomodo  opcramfaam  pra;ftant  aduo- 
caci  vocancur.  Ergoquodhicdicicur,  nontancum  pcrtiuct 
adprocuratorcscaufarum,fcdeciamadfolicitarores.Hxctx- 
emplademonftrantidoneostefte$noncfle,quiafFedioiiea- 
liqua  probabili  mouentut  ergaeumaquo  ceftisproducitur, 
Vt  verifimile  fit  eam  afFeftionem  impedituram  efle  vcrita- 
tem  ,  iudicium.&racioBem.  Notandomtamcneft,fi  quis 
pfoducatur  teftisinterduos  quiparirerci  coniun^aifunt;  vt 
fortc  duo  fratrcs  f  bnr,duo  cognati ,  duo  pari  neccflicudine  & 
araicitia  coniundi ,  tunc  idoneuns  teftem  efle.  Par  cnim  afFe- 
dtio  in  vrrumquc  omncm  fufpicTonem  tollit.  Hic  vsiba  funt 
lurifconfultiinlcg.nonfoIuin.fF.  deritunupr.  Prxrcreacb 
cam  rationera  dc  qua  iam  diximus,inimici  quoquca  tcftimii- 
niodicendorepelluntur.l.fi quis  tcftibus.  13.  Cod.  ccd.  lufta  °*"'*'' 
cnimcaufaeft  repellcndi  teftes  ,quod  fitinimicus  eiuscon- 
ttaquemptoducitur  :  fidoceaturemerfifre  inimicitiam  ,  ex 
quibus  tcftes  rccipi  lcges  pr«cipiunt.  Scd  rrotandum  eft  quod 
luftioianus  ait ,  non  fimpliciter  repclli  teftes  propter  inimici- 
tia$,fedpropterinimicitias,  cxquibiisteftcjrecipilcgespra:- 
cipiuor.  H.seaimverbisoftenditnonpropterquaicunquci- 
nimicitiasteftem  pofrerepcHiateftimoniojfedoporfccgra- 
ucsinimicitiasefre:  vtfiquisallegatcapitalcsinimicicias,  vcl 
graues  alioqui ,  iufta  caufa  eft  teftis  refclicndi.   Hoc  autera 
quod  dicimus,  fatis  colligirur ex  Nouell.  conftitutionclufti- 
niani  de  teftib.  quod  poftea  explicaturi  fumus.  Arguraen- 
toeftquod  diciturinleg.Iicct.fupra  dearbitr.  Licec  Pra?toc 
diftrit^c  dicatfc  coa<5turum  iudicare  euraqui  arbitriura  re- 
ccpcrit ,  tamen  cx  vatiis  caufis  poreft  is  qui  arbitrium  tcccpit, 
fc  excufare  nc  iudicct ,  vc  poflea  capitalcs  inimicitia;  intcr- 
ccfTetint.     [utifconfulcus  autcm  dicii  capitales  inimicitias. 
Namnon  cuiufuisodi)  tacio  habetur  in  hac  re,  fcdcalcsini- 
micitix  fint  oportet,  quasv;ri/imile  cftquem  peieratutacn 
cfle.  Sihoc  vcrumcftde  immico,  idemcertediccndumcft 
dc amico.  Si  ob  graues  inimicitias  rcpellitar  teftis  a  teftirao- 
nio,  quiacapitalisinimicus  efteius ,  contraquemproduci- 
tur,certecadem  ratiofuadet,  vtfiquisfitconiundlus  fiogu- 
lari  amicitia  ei  a  quo  producicur,eum  dicendum  non  efle  ido- 
ncumccftcm.HocaucemquoddicicurdeinimicojIongecer- 
tius  cft.  £x quo  confequens eft,idem  deamico  dicendum  e& 
fe.  Hinc  oricur  qua;ftio  qi^a;  tratftatur  in  leg.  produci.  in  fin.  AdLfrf 
huiustituli.  Producttefiisnonpotejl^ttt ante  tneumrettmttflt-  dmtkij. 
moniumdixtt.  Hanclocuminterpretarusfumlib.i.  Difpiir. 
c.  1.9. &  fcflitus furo  reccptam  ledioncra  aducrfus  Budaium, 
cuius  opinioni  confcnfus  oranium  cxeraplarium  refraga- 
tur,&maxJmeFlorcntinorum.  Sicautcmhoci.ntcrpretatus 
(um,  QHitefiimtnium  dtxit  in  ^lterum  reitm,id  cft,teum  dela* 


54^ 


Franc.  T>uareni  Comment. 


De  reue- 
reittsa. 


Depau- 
fer$but. 


DetmfU' 
iere. 


Seniatn 
didum. 


VefurtO' 
De  puhe- 


Demu- 
herc. 


tum.Hocveibumreus.refeauradcriminaliaiud  cia,licecple- 
runqae aliter accipiatur,!. fi qiiis <iiucurno.de pcrns.  Qupd 
auccmica  accipiendusficreusinhocloco,  mouec  me  inlcri- 
ptio  huius  capicis.Infcripti j  ell: Venuleius  lib.  i .  de  iodic.  pu- 
blic.  cxquo  apparcc  ad  iudicijcriminalia  hoc  rerbum  refc- 
rcndumefle.  Vetercs  credcbanr  inimicumefif  eum,  quiin 
cau(acapica!i  ceftimonium  aduerfus  alium  diccrer,aon  ncsinus 
quamficapicisaccufallec.ncccredebanchocconu',  niteami- 
ci  officio  ceftimonium  diccre  in  cau(a  capitali.  ProduEltu  te- 
fiu  efuanttim  poteH  celabit  crtmen  amict.  E^^o  argumcntum 
alias add jxi ex  1.  qui cum  maior. Je  bon.  libc; t.  vf»  d^citur,fi 
tcfrimoniumcapicale  pacronu<.dixccitaduetfis  libsrtumfu- 
uca,  repellicur  a bonorum  poileflione  l.berti.  Rcpcllitur cr- 
go  ccftis  a  tcftimonio  diccndo  pi  opter  aliquam  amicitiam, 
proprerquam  vcrifimilccfteum  nondidluium  vcrum.  Id- 
coquc  lurifconfultusin  1.  ?  impropterreuereiittam.  Ego  alio 
vcioa  v(us  fum  quod  Istins  parct,  nam  dixiafl^tdioncm.  Rc- 
ueicntia  &metus  hucreferri  dcbent:  eftquc  ciC/nplum  de 
liberto in l.j.^.lcge luha.  Verifi milc eft eum qui manumiflus 
cft,&  tam  grande  bcneficium  accc pit  libcrtat^s  pi opter  rcue- 
rentiam,quam  debct  patrono  fuo ,  &  propter  mecum  ctiim, 
quihuic  reuerentia:ineft,  nonf.-.ci!e  vctum  didurum  cflc. 
Hucpcttinctquoddiciturinl.idoDei.  nonvideri  teftes  ido- 
ncosqiiibusimperaripoceft,vtteftesfianc.  Hiclocusperti- 
nct  ad  omnes  pcrfonas  quibus  rcuc  retia  aliqua  debecur ,  quat 
rcuerentia  metnm  quoque  parit.  Poteft  eiiam  huc  referri 
quoddiciturdepaupcrrate.  Namproptcr  paupercatcmnon 
oronino  quis  repcllirur  a  reftimonio  dicendo  :  nec  ramea 
paupcrtati  tantaadhibeturhdes,  quantalocuplctihomini,!. 
j.hic.  Nampropter  paupertatcm  facilequisadduci  potell, 
vtcorrumpatur :  fcddcconospofteadltluriiunius.  Sequi- 
tur,  vtvideamus  quomodo  repellatur  quisa  ttdimonio  di- 
cendo.  Propter injirmitatem conjilii  ^ ittdictt.  Teftisrepcili- 
eur  a  tertimonio  proptcr  lubricum  confilij.i.5.  §.  vltira.  vc  luti 
impubcs,  cuiusiitraentioin  legc  lulia.  Hucperrinet  quod 
dicitur  in  I.inuiti.  i  <>.  Pupilli  non  cuocantur  ad  iudicium  tc- 
ftimonij  diccndi  caufa.  Hocenim  cft  dcnuntiare  tcftimo- 
nium:ex  magna  taraen,&  graui  caufa  interrogantur  aliquan- 
do impuberes ,  vt in  caufa  1  ifi  maieftatis ,  'eg.  de  minorc.  de 
quift.  Eruitur ctia  veiitas  per inrerrogationem  coru  qui  im- 
pLbcres  funt:profuntad  iudicium  aliquod,  quamuis  tcftimo- 
niucH corum  plenam fidem  non faciar.  Quidiir.  Rhetor  Se- 
nianus  nominc  apud  Senecam  libro  ^.dicir,  nihil  tcftc  pucro 
ccrcius.  Sed  hic  fcntentia  rocrito  icptchenfa  eft  ab  aliis.Ex- 
pcrimur  eniroquam  fitparum  cutum  tcftimonio  pueticre- 
dere.nammagnaeft  inconftantiaeiusxtacis,  roagna  confilij 
inopia.  Qui^dhic  diciturde  impubcrc,idem  dicendum  eft 
de  furiofojfii  aliis  huiufmodi  pcrfonis  qua;  iudicio  carent.  Eft 
enim  cadem  ratio.quamuij  lege  lulia  dc  furiof  o  nihil  cautum 
fit. De furiof o in  teftamcnto  faciendo  cautum  eft,  nempe ad 
teftamcntum  faciendum  non  admitti  teftero  furiofum.  I.  qui 
teftamento,§ .furiofus.dc  tefta.  Qujd  dicemus  dc  co  qui iam 
pubes  fadlus  cft,  fed  eft  minor  vigintiquinque  annis :  an  ido- 
ncusteftisfit  ?  Mouetquiftionemquod  infirmumeft  cius 
confilium.  Vnde  curatoris  auxilio  regitur ,  vt  dicitur  in  1.  fed 
tamcn  .Dehocconftitutumcft  ,  idoncumtcftem  eflccum 
qui  pubcs  eft ,  minor  tamen  viginciquitiquc  annis ,  in  iudicio 
ciuili.  Incriminalivsro  itademucnfimaior  viginti  annisfit, 
idcxpreflumeftinl.  inteftimonium.  Hicvcrbafatisoftca- 
dunt  accipicndum  hoc;  cfle  de  iudicio  crinninali.  In  primis  lo- 
quituidcaccufatore.  Accufatio  pcrtinctadiudiciacrimina- 
lia,  ficutactioadciuilia&pecuniaria.  Iddocctetiaminfcri- 
ptiocapitis,  Vcnulcius  hb.  i.  dc  iudiciispublic.  exhacinfcri- 
ptione  duciturargumentura  ,  adidprobandum  quoddici- 
mus.fciliccthocpcrtinereadpublicumiudicium.  Quiritut 
quiddemulicre  diccndum  fit.'' Magnaeftfragilitas  huiusfe- 
xus  &  infirmitas  confilii.  V  ndeprobabiliter dubitatum  foir, 
aninulieriniudicioteftisadhiberipoflit.^Sentcntialurifcon- 
fuitorumeft,  mulierem  iniudicio  ccft»madhibeii  pofTc:  & 
hoccolligitur  cxlege  luhadeadultcr.  quamuis  idea  legedi 
fette  cauruna  &  cxpreirum  non  fit.leg.  ex  eod.  1  S.jHoccaput 
fimptum  eftex  Paulo,  lib.i.  deadult.  Paulus  cum  interprc- 
tareturlrgem  lul.  dcadultcr.  hoc  collcgir.  Quorfum  enit» 
lex  prohiboret ,  damnatam  laulicrem  teftimonium  dice- 


rc  ,  nifi  mulier  alias  admittetetur  ad  teftimonium  dicen- 
dum  ?  Ergoidideoprohibuit:quiamulieraliasius  habebat 
diccndi  teflimo*iij.  In  teftamcnto  tamen  non  admittitur ,  1. 
quiteftamento,  deteftam.  Maiorcautioco  tcmporcvifaeft 
ncceirariaintcftamentisfaciendis  ptoptci  falfitatem.  QuaE-  ^^^^^' 
riturdehermaphrodito,quiddecodicendumfit?  Hzcqux-  ^,;,^ 
ftiotradaturinl.rcpctundaruRi.  i^.§.  vltim.  quiaincertum 
cft,3nfitmasanfcEmina:&quoddiciturdemuhere,  fcilicet 
in  I eftamentis  faciendis ,  muliercm  adhibcndam  tcftcm  non 
efre,  adrcmnon  pertinct.  Simile  cftquod  diciturinl.cura 
quxritur.dcftituhomin.  VixrcperiturHermaphroJitus,in 
quo  jil.  cr fexus non  magis  inualcfcat  & prxualcat.  Hadenu» 
dc  his  qui  pofTunt  tcftcs  efle  in  iudicio  vel  noji  pofTunt.  Sc- 
qucnslocuscft, 

Dehls  qiii  tejles  ejfe  coguntur^  &  comra. 
C  A   p.     II. 

HJE  quarftioncs  docendi  caufa  funt  feparatar,  ytfepartl 
easetiam  lurifconfultiis  inl.i.hic.  Cumcrgr  qjxritut 
dectftibus.duplexquxl^iocft.-vnaeft.anteftisidoncusfit.fiC 
an  lege  aliqua  ci  teftimonium  intctdicatur :  altera,  an  excufa- 
tioncm  aliquam  habeata  teftimonio  dicendo,  vtcoginoa 
poflitad  dicendum  teftimonium.  Hanc  quaftionem  nunc 
traftaturifumus.  Etanimaduertendumeftin  primisrcftcm 
inuitumdiccrc  teftimoniumcogt,  nifi  fitcx  petfonis  exce- 
ptis.Nam  quardam  perfonx  excipiuntur ,  de  quibus  diccmus. 
Sedregulaeft,  cunucftis  adhibctur  adtcftimonium  dicen- 
dum,eiaccogendur2efle,finolitteftimoniumdicerc.IdcoI- 
Jigitur ex leg.fi quando.i f . in princ.  C.  Hinc fimilccft quod 
diciturin  1.  locum.  §.  exhibcre.  dctabul.  cxhib.  Loquiturde 
tcftibusteftamencariisjVcrccognofcancfigillafua.Hipoflunt 
cooi,&  fi  nolinc,poflunc  coerceri.  Prxtor  vel  pignoracapicr, 
vel cos  prehcndec,  fi  nolint teftimonium diccte.  Notanduni 
tamcneftin  hacre  maxime  fpcdlandamcfrccuiufquc  iudicij 
&foriconfuetudinem,vtadmonetIurifconfultusml.3.$.vl- 
tira.  Eftquclocuscommunisdecocifuetudine  cbicruandus* 
nam  in  his  quz  pertinent  ad  ot  dinationemlitiuro ,  fpei^anda 
cft  cius  loci  confuetudo,  in  quo iudicatur.  Si  exttanei aliqui 
lirigent coram  iudice,  poteft dubitari sn  iudex dcbcat  fpcda- 
te  confuetudinem  lo^ijin  quo  litigantes  habitant:&  hic  locus 
cftendir,fpcd:andara  efle confuctudincm  eius loci in  quoiu- 
dicatur,  in  his  quz  pcrtinent  ad  htem  otdinandam.  Litis 
conteftationonpertinctadlitisdecifionem,nec  teftium  in- 
terrogatio.  Aliuddiccnduracft,  dehisquipertincntadcau- 
fz  decifionera:&ad  hocprobandum  adducicurl.  fifundus. 
de  euid.vbi  quzriturquomodo  fit  cauendum  ercptoiia  ven- 
ditoiccuidbionis  nomine,ancauendum  fitdefimpla,  ande 
dupla.Eraptor  petit  fibi  caucri  de  dupla.  Dicitui  fpcftandam 
efreeius  lociconfuctudinera,  inquocontrai^acft  venditio. 
Ho£  enim  pcrtinct  ad  decifioncm  caufz,  non  autem  ad  ordi- 
nationemlitis.  Egodixiteftcs  cogipofTead  diccndum icfti-  ^'ff— 
Hioniura  ,  exccptis  quibufdam  pcifonis  de  quib.  tradatur  „  f  *^  ■ 
in  1.4.  hz  pcrfonz  quz  numerantur  in  1.  lulia  publicorum  iu  fojjunt 
diciorum.npBpofluntcogiad  teftirooniumdicendum.  Sed  ttftim»' 
mirumeftnullara  fierimentioncminkgeIuliapaientum&  »'*»"'»- 
libciorum.  Quare lcx  lulia  non  dicit aducrfus  parcnces & li-  '"'' 
ber(;s?idcxprcflum  noncftlegeIuha:quiadceare  nullaerit 
dubitatio.  Cosuenitbat  cnini  inrer  omncs  parentes  cogi 
nonpofIe,addicenduntceftinioniumaduei:fus]ib:ros,auifi- 
berosaduerfusparences.lmonevolentcs  quidemadmiitun- 
tur,vtdiciturial.parentcs.  Cod.  cod.tantum  abeft  vtcogi 
pofSntparcntesad  teftimonium  diccnduasaduerfusliberos 
Ihos,  &  hberiaduerfus  parenies  fuos ,  vc  ne  volentcs  qi.idem 
adtcftirooniumdicenduinadmittantur.  Hoceniminhuma- 
num  vifum  cft.  Nam  lurifconful.  fpcdans  quod  honeftati 
conuenir.  Egofciomaioremiurispartem  adaliaduoprzce- 
pra  iuris  vt  plurimum  rcferri ,  Vtfuttm  cuique  ti  ibuatur,8(  ,nt 
aliH*  ab ali0 Udatur y  fcdtamcn  quandoque  ctiamrcfjsiciunt 
ad  tertium  illud  przceptum  honeftatis.  Ergo cft  vifum  hone- 
ftum,vtpateradueifusliberos,vcllibcriaduerfuspareniete- 
fiimoniu dicant.Ideraq',  conftitutum  cft  de pattono  &  hber- 
to.l.libcrtorum.hic,  Huicfiraileeft  quodalibiconftitutum 

eftde 


InTit.Betepihus. 


eft  de  accuHitione,  in  l.pen.&  1.  vltim.dc  his  qui  acciif  no  pof 
Ljbertus  ad  accufandum  pattonum  fuum  non  admictitur ,  et- 
f\  patronum  fuum  acculaueritjlicetalioquiiufta&verafitet 
accufacio ,  pledlitur  capite :  idque  receptum  eft  de  domefticis. 
Alix  perfonx  excipiunturinl.  8.&9.SenesvaIecudinarii,& 
ali2huiuriiiodiperronx,qua:adiudiciumaccedere  non  pof- 
funt ,  non  coguntur  teftimonium  dicere.  Ssd  mirum  eft  g> 
faic  dicitur , hos  excu(ari  a teftimonio  dicendo ,  quia  abfences 
f  unt  fiine  fraude ,  quia  publicani ,  quia  milites ,  quia  (enes,quia 
valetudinarii.  Sed  hoc  ideo  conftitutum  fuit ,  quia  prxientia 
teftium  erat  neceflaria.  Nonfolebantvcteresteftimonium 
abfcntisteftisreciperc,  vtpofteadicemus  in  intcrpretatione 
1. ;  .quia  non  teftimoniis  (ed  teftibus  habebarur  ftdes.  Ideoq-, 
fai  fimplicitcr  excipiuntur.quia  ad  iudicium  accedere  non  pof- 
funt :  nam  iis  non  poterat  dcnuntiari  tcftimoniura.  Simile  eft 
quod  dicicurinl.3.§.fiquisin  iudicio.  Siquiscaut.  Siquis 
promiferit  hfterc  iein  iud  cio,&ceE!ipcftatevel  valetudme 
irapeditus  fir,  quominus  le  fiftoret ,  datur  ei  cxceptio,fi  ex  fija 
promiflioue  conueniatur.  Ratio  eftquiapra:fentia  eiusne- 
ccfTi-iaeft.namqui  promifit  fc  fi  fterc  in  iudicio ,  non  fatisfa- 
cit  dando  procuratorcm.  Atque  idco  iuftumefteuracxfu- 
fari  qui  proptcr  valctudinem,  vel  tempcfta  tem,  vcl  alium  hu- 
iuftnodicaiumnonpotuitfcfiftereiniudicio.  Hodic  autem 
non  viqucquaqj  requiriturprarfentiateftium  :ideoquod  hic 
dicitur ,  nos  interpretamur ,  vt  non  cogatur  ad  iudicium  veni- 
re  teftimonium  diccndi  caufa  propter  valecadinem,  aut  aliam 
huiurmodicaufam:quiamutatusefthicmos,  vt  teftimoniis 
non  tam  credatur  ,  quam  tcftibus:ideoquefit,  vticainter- 
pretemur ,  id  cft ,  vt  excufetur  ne  ad  iudicium  veniat  teftimo- 
nii  d'ccndi  caufa.  Quid  ergofietfiquispropcerfcncdutcra 
non  poftit  venire  ad  iadicium  teftimonii  dicendi  caufa  ?  In 
primispotcftiudexadcumirefivelit ,  velmitterc  bominem 
idoncura  qui  interrogct.  ArguiHcnto  eft  quod  dicitur  in  h  g. 
ad  perfonas.  de  iureiur.   Dc  hac  re  cft  conftitutio  pontificia 
incap.fi  quiteftium.deccftib.  &  iudexeara  teftationcrafe- 
quetur ,  perinde  ac  fi  ipfe  tcftcs  interrogallct.  Item  poteft  iu- 
dcx  delcgare  cxaminationem  teftiumiudici  eiusloci,inquo 
teftis  ipfe  moratur  ,  ne  accedat  ad  eum  locum ,  aut  aliquetn 
mittat,&iudexeiuslociteftationemadcummittct,l.iudice$. 
G.de  fide  inftrum.  Duo  continentur  bac  Iegc;vnum  eft  quod 
"dicimus  dc  teftibus ,  fi  tcftes  abfentes  fint,  dcpofitionibusfa- 
&IS  in  eo  loco  in  quo  morantur  tcftes ,  teftatio  ad  ipfum  iudi- 
ce.n  qui  cognofcct  de  eo  refcratur.  Idem  dicendura  cft  de  in- 
fiiumentis  ,defcribendaeruntinftrumenta,boceftquoddi- 
cerc  folemus,  Faire  extrat^^^xd^itm  tamcn  criminalis  cau- 
fa  in  Nouell.  confticut.  luftiniani  de  teftibus.  Pcrmittit  lufti- 
nianuseanouaconftitutione,inciuili&  pecuniaria  caufa  te- 
ftes  examinati  ab  alio  quam  qui  iudicaturus  eft.  In  criminali 
vero  caufa  vulc  ab  ipfo  iudice  teftes  interrogari.  Eft  cnim 
maior  cautio  adhibcndain  criminali  caufa,quam  in  ciuili;quia 
maius  periculum  vcrfatur.     Sed  hoc  iuro  nos  vtimur  hodie> 
qaocies  aliqua  necefiitasidexigitvtteftisexamineturabalio 
quam  qui  iudicaturus  eft  ,  fiforteextrancusfit,quinoiitad 
iudiccm  acccdere;  ideoque  nccefFe  eft  examinari  a  iudicc  cius 
loci ,  in  quoraoratur.     PonamusGermanumefle^autHi- 
lpanum,&  iudicandam  cflc  caufam  in  GalIia,interrogandus 
eritaiudiccciusloci.  Deiadeiudexrcferet  eam  teftationem 
ad  iudicera  iudicaturun».  Nullum  eft  aliud  rcmedium.  £x 
fais  incelligicis  qux  pcrfonx  cxcipiuntur  a  teftimoniu  diccndo 
&  non poflunt  cogiad teftimonium  diccndum .  Sed  qua:ftio 
hic  eft  dc  his  q  ui  magiftratu  funguntur,  fotte  prscura,an  pof^ 
fintcogiadteftimonium  dicendum.  Hzcqusftio  tra(^atur 
inlcg.obcarmen.§.i.quin3agiftratufungunturnonexcuf3n- 
tur  a  teftimonio  dicendo  ,  fi  prxfentes  fint.  Idconfirmatut 
audoritatc  Senatufconfuiti  cuiufdam ,  quo  cautumfuit,  vc 
Pra^cor  quoquc  teftiraoninm  dicat  in  caufaadulterii.Huc  per- 
tincr  quod  diciturinl.iurent.  hic.  magiftcatuscurarcdebenc 
teflari  volentibusfeipfosteftespraebcrc&etiam  alios.  Ego 
faunc  locumaliterintcrprctatusfumDifput.Ub.i.c.z^.quara 
vulgo  foleat.  Ego dixi  hunc  locum  non  tantura  efle  accipien- 
dum  de  his  qui  teftamentum  faciunt ,  fed  &  de  hi<:quici;fti- 
moniutn  dicunt.     Teftati  eft  in  tabulis  aliquid  redigere  me- 
innris caufa.  multa loca adduxi ,  vt  oftendercm  hanc  cfTe hu- 
ius  verbi  fignificationem.Ha:  tcftationes  olim  ficbant  de  qui- 
bafcun^uenegociis&  coatra<^ibus ,  quotcmpote  nondum 


945> 


invfum  vencrant  TabeIliones,l.»d  teftiam.C.  deteft.&l. 
hacconfultiflima.C.deteftam.&l.hiredes.  Adhibenturte- 
ftesin  teftamento  qui  annulis  fuis  tcftamcncum  fignant.non 
adhibebatur  tabularii:  fic  etiam  fiebat  in  inftrumentis.Signa- 
coresolimcrantqui  annulofuofignabanccabuIas:&hic  g"'-  -• 
neraliccr  loquitur  dc  negotiis  explicandis.  Hxc  vetba  non  rft'j!i'i' 
funt  tantum ad  eos  qui  tcftamentum  facerc  volunt ,  refcren- 
da.fcdadcosetiamquidequocunque  contradlu  volunt  te- 
ftationemfcribcre.  Hadtcnusdc  his  qui  coguntur  tcftimo- 
nium  dicere  vel  non  coguntur.Proximus  locus  eft, 

^ot  tejles  reqnirantur  ad  frobationcs. 

C  A   p.     III. 

DTciturinl.iurifiurandi.  8.C.  vnius  teftim«nium admit- 
.endum  non  efTe  cuiufcunquc  dignitatis  fit,  etfi  ficfc- 
natorii  ordinis,  qui  Roma:eratmaximus  ordo.  Duoteftcs 
funt  neceflarii,  vt dicitur in leg.vbi numerus.eod.  Vulgo dici 
folet ,  vox  vnius ,  vox  nullius ,  id  eft,  vnius  ceftis  teftimoniuni 
ad  fidcmfaciendamnonvalec.  Ecoporcetteftesconuenire, 
&  de  eadcm  rc  dicere.  Alioqui  pro  vno  cefteplures  teftes 
habencur.  nosvocamusfingularestcftes.  Etvulgodicifolet, 
mille teftes fingulares tantum probant quantum vnus.  Et  de 
his  ceftibuslocus  eft  iniurepontificio,  in  c.Iicet  caufaro.de  te- 
ftibus.  Dehisautemnihilnorainatim  caucuraeftiure  ciuili, 
vcfiagaturdcmutuoj&vnusteftisdicatfcadfuiflecummu- 
tuumdaretur,alterdicacfeaudiflc  cumdcbitor  confitetecuc 
fe  accepifTe ,  videce  cap.i  j.  Danielis ,  de  Sufanfia.QunJam  vo- 
lunt  horum  teftium  teftimonium  valere,  cum  probatio  eft  in 
genere,  non  in  fpccie.  Sed ha:c  fententia  mihi  non  probatur, 
l.ieftium.i+.C.eod.  Qnpticsinftrumentumfaftumeftde 
aliquo  contra(Su,  &  is  qui  pecuniam  accepjt  numeratara.co- 
tcndit  fe  foIuiifc,nec  probac  f  c  foluifle  fcripro  aliquo,  fed  vult 
pioducete  teftes  :  hic  dicit  duos  leftes  non  fufficere,&nifi 
protulecic  fcripturam  aliquam  ,  vt  apocham,  cogitprobare 
quinque  tcflib.fe  foluifle.  Alii  quidam  cafusrcccnfenturab 
Aceu  tfio ,  quos  fuis  locis  explicabimus.  Vnum  hic  notandutn 
eft ,  fupcrfluam  multitudincm  teftium  non  cfle  recipiendam 
in  iudicio,  l.i.in  princ.Si  permirterccur  alicui  quoccunque  tc- 
ftc;svclitproducere,indeconrequipoflctmaximahoroinuin 
vcxacio.  Hodic  in  Gallia  hoc relidtum  cft  moderationi  &  ar- 
bitrio  iudicis ,  vtiurc  ciuilicxtat  deeoconftitucir>rcgia,quae 
vult  in  fingulos  articulos  non  plures ,  quatti  denos  teftes  pro- 
ferrijC.caufara.dc  tcftibus.Scqucns  locus  eft  in  quo  quztitur, 

^iHimtdo  tejles  froduci,  interrogari^  tejlificartt 
drquotemporedebeant. 

C  A   p.     IIII. 

IN  ptimis  tcftcs  rocati  ad  iudiciu  ra  teftimonii  dicendi  caufii 
iurciurando  adiguntuc  ,  ne  ante  reeedantquamteftimo- 
niam  dixerinc  :  hoc  iurciurando  icaadftringuntur, vtfpatio 
C|uiadecim  dicrum  iudicem  obferuare  debeant  ,pcft  quinde- 
cim  dierum  fpacium  datur  eis  rccedendi  facultas.  Ha;c  om nia 
continentuc  in  1.  fi  quando.  i  ^ .  C.fi  velint  fponte  fua fideiaf^ 
fores  dare  recipiuntur.fideiaftbres  autera  dare  non  coguntur 
necideo  coniiciuntur  in  carcercm,q>  fatifdarc  nen  pofiinc  auc 
noliac,fcdexigicurabeisiufiutandii  -sq^nonrcccdentante- 
qaara  teftimooium  dixerint.  Ctjl  vn^r.  efi.  Puft  quidecira 
diesliccteisimpaneiecedete,q'  dmuisiuraueiintftnon  re- 
cefTuros  anccquam  iudex  eos  exai  >  inauerit.  I.  cerim  aucem 
cis  fampcas  compeccnces  da^idi  lunt  Non  coguntur  fuo 
fumptuadiudiciumveniredii.enditeftiri-ioijii  caufa.  Et  fo- 
let  quzri ,  an  debcat  repia:fe.it;iri  eapecunia,an  verofuffi- 
ciat  cis  numerare  poftquam  ceffimoniuro  d  xenrc'  Rece- 
pcum  eft  eis  dandosefle  fumpcus^anccquam  pedcm  domo  ex- 
ciilerint :  idque  fatis  colligitur  ex  leg.quoniam  liberari.hic.  v- 
bi  dicitur  ,  vintpiris  ,  vult  fumptus  dari  ad  iudicium 
venturis  ,  ideft  ,  antequam  adiudicium  venerint.  De- 
inde  iudexipfc  teftcs  interrogare  debet ,  quia  teftibifi  ma- 
gis  quam  teftimoniis  fidem  adhibere  debet,idquemaxime 
in  criminalibus  caufis,I.3.hic.vbi  recenfetur  rcfcriptum  impe- 
ratoris,quirefcripfittcceftibusnonceftimoniis  crediturum. 

LLl 


5>yo 


FrdtJc.Dmrem  Comment,^ 


Mator  efl  fidcs  &aH(9:oritasprajG:ntiumteftium,quamtc- 
ftationemquarrecitatifolcnt.  Tcftimoniisnonmajjnafides 
h»betarfinealiisadminiculis.l.folaai.C.nosvuIg0  4^«(/?x- 
ticHem  vocamus  ,  cum  quis  adfidem  Facicndam  in  futurum 
f ei gcfti  adhibet notarios publicos  ,&  curat  teftationem  fic- 
ri.videlib.  I.  Difpmat.mcarum.  Quod  autem  dicimus  tc- 
idibus  j  non  teftimoniiscredendumeire,  hoc  eftintclligen- 
dum  fecdndum  diftinc^ionem ,  quam  tradidimus  fupra  in  in- 
tcrpretatione  I.  iudices.  G.  dc  fidc  inftrum,  Diximus  teftium 
intctfogacionem  aliquando  delegati  pofIe,&  committialiia 
iudice , idque io  pecuniariis caufis.  Hinc  quxritur an  gefta  ab 
atbicrocompromifIariofidemfaciantiniudicio,fl  forcc  de- 
cefleritatbitercumnondumarbitratus  cflet?  Hxc  quiftio 
tradlatuf  in  leg.vlcim.C.  eod.&  aic diftingucndura  cffe ,  vt  fi 
teftcs  adhuc  finc  fuperftites  ,  vt  liberutn  fit  eicontraquem 
produdli  funt ,  pctcre  vt  denuo  interrogcntur ;  fi  vero  dccef- 
fcrintsfidemfaccreteftimonium  eorum.  Atbitcr  enim  eft 
quidam  iadcx,  etfi  aliquid  interfit  inter  atbitrum  &  iudicera. 
Af  bitria  ad  fimilitudinem  iudiciorum  redadJa  funt,  legprim, 
dcarbitris.  Vndccrcdunturaiudiccintctrogaticfle.  Atque 
idemdiciturinl.cumantea,dereccpt.aibic.idcm  in  cap.pr«E- 
fentatas.excra,detcftib.  ludexigitur  teftimoniis  fidem  non 
adhibebit.  Scd  quomodo  intcrrogabuntur  ?  Ratio  inter- 
rogandi  tcftes  cft  ,  vtexigatiudex  inprimisiufiurandumdc 
tcilimonio  vero  dicendo .  Hoc  iufiurandum  ncccfTarium  cft, 
l.iufiurandum.Ceod.  Cautum  tamcn  eft,  pontificia  confti- 
tutione  hoc  iufiurandum  pofTe  remitn  a  partcaduetfa.cap. 
tuis  .extra , dc  ceftibus.  Ergo  quod  dicimus iufiurandum exi- 
gendumcife,  ita  acdpicndum  eft  ,  nifi  pars  aduetfa  comra 
quam  teftes  producuntur,  iunurandam  remifcrit.  Scd  qu<j- 
ftio eft an praccedere debeat iufiurandum , an veropofli c  fe- 
qui  ceftimonii  di^tionem.  Si  fpedemus  verbahuius  legis, 
videcur  prjEccdcre  debere  iufiurandum.  Ergofipoftquam 
teftiraonium  pcrhibetur,  iufiurandum  exigatur  a  tefte,  non 
tecipiecuteiusteftifflonium.  Recepturacft  tamen  vuigovt 
fiftatimfequaturiufiurandum,teftirao(iiumvalerec :  quod 
confentaneum  eft  veteriinftituto  Acbenienfiura ,  qui  ftatim 
poft  teftiraonii  di(5tioncm  ad  aras  ducebant  teftes  ,  vt 
iurarent.  Huius  inftituti  meminit  Cicero  in  Orationc  pro 
Cornelio  Balbo.  Ego  taracn  vtilius  efie  puto ,  vc  ptius  ilif^ 
.  iurandun&  cxigatur ,  quata  teftimonium  perhibeatur.  Multo 
enimfacilius  exprimitur  veritas  a  teftibus  poftquam  ab  eis 
iufiurandumexadumcft ,  quam  fipoft  teftimonii  perbibi- 
tionera  exigatur.  Namfacilenonfit,vtteftesquiiam  teftati 
funt  eXaAo  iuteiurando  ,  id  recradentquoddixerunt,  nec 
inftitutum  illud  Athenienfium  nos  mouere  debet.  Prz- 
terea  oportctinterrogari  teftes  parcc  prsfence.auc  faltem  vo- 
cata,lf  g  fi quando.Cod.  Ait igitut  Icx ,tcftimoniacapi parte 
przfente  ,  quod  vifum  eft  plerifque  durum  &  abturdura, 
quoniam  vtipfi  teftes  dicanc  teftimonium ,  fccreto  examina- 
li  debent.  Hac  ratione  addudti  quidam  exiftimauerunr, 
faaec  verba  intelligenda  efte  de  iurciurando  teftium ,  6c  aiunc 
iufiurandura  a  ceftibus  exigi  parce  praefente.  Hoc  rece- 
ptum  cft  hodie  moribus  noftris.  Sed  hxc  verba  non  pof- 
iunt  ita  accipi ,  tefiimonia  capere,id  eft ,  iufiurandura  cxigerc. 
Nunquam  homini  perito  Latini  fetmionis  poterit  probari 
ha:c  interpretatio.  Alia  igitur  qua:rcnda  eft.  £go  con- 
{ueui  hicinterpretari,  vt  pars  prstcns  noa  vocetur  qus  exau- 
dit  teftiraoniura  teftium.Vetbum  enim  prsfcns ,  multis  mo- 
dis  accipitur.  Poftunt  partes  prxfentes  etle,  ita  taraen vc non 
cxaudianc  teftimonium  corum  teftium ,  qui  interrog?.ntur  x 
iudice.  Palamintcrroganturccftcs.idfatis  colligitur  ex  O- 
tat.Cicer.  lUudfatis  eciamcolligituc  cxlcg.fi poftuIauerit.§. 
quxftioni.  adleg.lul.  de  adulc.  &hocannotauit  Budzusia 
annot.pofter.  Adharctcftisteftificaridcbetdeeo  quodfcir, 
quodque  ipfe  percepit  oculis  vel  alio  fenfucorporeo,iravt 
appareat  ci  compertum  efle  id  dc  quo  teftificatur.  Hoc  vul- 
go recGptum ,  quamuis  non  admodura certi iuris  fic :  nihil  e- 
nim  cxpreflim  de  eo  iure  ciuili cautum  cft.  Sed  huius rei pro- 
bandx  caufa  ducicur argumcntum  ex quibufdam  locis ,  velu- 
tiexleg.  ceftium.hic.&I.quiccftamenco.Jvlcira.dcteftam. 
I^eJ^lJ  "^*^  prifi»!i^i  f»^.  Oporcct  tcftcm  dicerc  fe  vidifTe,  ncc  facis 
^lte".  '  ^^'^''^"^^"''«^"acredacautitaatbiifetur.VocaturvuIgote- 
ftis  de  crcdulitatc.  Cicero  att  fuiflc  motis  ycteribus  in  iudi- 


jttheiii. 
tnfium 
injiitm» 
ium. 


cio  vt  iurarcnt  tcftes  fe  fcirejncm  atbitrari,  etfi  ptaretltcs  fuif- 
fent.  Vnde  v,uIgo  dicitur ,  teftimoniuin  de  audicu  alterius  non 
recipi ,  id  eft ,  cum  quis  de  eo  teftificatur  quodab  alio  audiuir, 
quod  ipfc  non  vidir.  Ec  hxc  diUgcntcr  obferuafida  fanr,vc 
intelligamus  quomodo  tcftes  teftificari  debeank,  vteotuni 
tcftimonia  valeant :  ideoque  vafri  homines  &  litigiofi  &  cau- 
ti  qui  folent  plauftrum  cxacucreteftibus,  dilige^tct  admcj- 
nent  eos  vc  dicant  fe  fcire ,  non  crederc ,  non  au^iuifle,fcd  yi- 
difie ,  &  omnibus  intctfuitTe,  id  verentes  ne  fibi  idem  cacniat 
quod  cuidam  litiganti  qui  tetlem  produxerat ,  qiVi  teftis  dice- 
bat  fe  fcire ,  quia  audicrat  ab  honiinibus  probis.  Ergo  tefti- 
moniumcxauditu  non  recipitur  moribus  noftris,quamui3 
nullumcertumiusde  hac  le  reperiatur  ,  tamen  ex  eo,quoa 
confticucum  cftiure.argumentum  dacitur.  HuiufiRodi  eft 
quod  iufiurandum  necefTarium  eft ,  etfi huiufmodi  teftimo  ■ 
niumprobctCiceroinOrationcpro  Roftio  Amerino.  Scd 
id  fecic  vt  caufx  fux  fcruiret.  Excipiendus  cftcafus,inquo 
huiufmoditeftiii!oniumvalct,cumfa<Slioperismemoriaex- 
tareprobatur,I.fiarbiter.deprobat.  Cumquisvultprobare 
fafti  opetis  mcmoriam  cxtarc.aut  non  extare ,  quxritur  quo- 
modoidprobandurafit.  Huiusreiprobatiocxigiturinaiiio- 
ne,  Aqux  pluuix  arcendx,  cum  aqua  nocet  agro  alicuius  pr©- 
pter  opus  manufaiSlum  abalio ,  cunc  dacur  a&io  de  aqua  plu« 
uia  arcenda.  Ergo  propter  opus  nacurale,fifluac  aquaina- 
grum  meum  ,  hxc  adionondacur.  Nechxcquidemadtio 
dacur ,  &  Ci  vetuftum  opus  fit,  &  fi  manufadum  fit.  Vndc ia 
faociudicio quxricur ,  an  memoria  extet , ao  non ,  fed  quxri- 
tur quomodo  id  probandum  fit.  Hoc  docet lureconfultus ia 
diSt.  leg.  fi  arbiter.hocdicitLabeo.  SedPauIus  vidensfaoc 
nonfat!splcneaLabeonedefinitumefreait,//wof«»?»«<»r^«- 
trfo,^c.  Non eft  exigendum  a  tcfte  vc  dicac illo  dic ,  illo  anno 
opus  faftum  efTc,  &fefcire,nontamfcrupulofehocinqui- 
rendum  eft , fed;«TAa7fl  hoc accipiendum  eft.  Poteft aliquis 
meminitrc  opusfadtum  cfleintradecemannos,fratamenvc 
non  pofl[it  meminifTcquoannofadlumfit.  Deinde  fubiicit 
Vdi\x\ns,SedcumomniHm  efi.&cc.  Teftimoniumexaudituhic 
recipitur  ,  fiieftes  it?dicantfenonau<iiuifle,  necvid!flc,ne- 
que  ex  his  audiuifle  qui  viderBnt  aut  audierunt ,  dicitur  periif- 
f e  memoria fatfti  operis.  Ergo  fi  ceftes dicanc  vel fe  vidifle  vcl 
audiuifTe,  recipicur  ceftimonium.  Quinimo  &  fi  dicant te au- 
diuifle  ab  his  qui  viderunr,  auc  audietunc,  recipitur  eorum  te- 
ftimonium.  Quptics  igitur  de  probanda  merooria  agicur» 
hoc  diligenter  notandum  eft.  Seddubitaripoteft,anfuffi- 
ciat dicere  fe  vidifTc  cafu  aliquo  obicer,an  vcro  bportcat  aper- 
tum  efle  ceftiquodincetfuit,adfaibitusncgotio&reigeftac« 
Hxc  quafftio  eft  valdevtilis,  &tra6lacurinleg.adfidem.hic* 
Si  quis  cafu  aliquo  intetucniens  viderit  aliquod  negocium  ge- 
ri  quod  conitabebacur  inter  aliquos,idoneusceffiseft,ecft 
rogacus  non  f ueric.  Reperiuncur  ramcn  aliqua;  exceptiones 
in  iure  ciuili ,  in  quibus  rogacum  ceftem  cfTe  oportet.  1.  faxre- 
des  palam.de  ceftam. 

Alia  excepcio  eft  in  Nouell.confticutione  luftiniani,  de 
teftibus  Aucfaen.rugati.hic.  Si  quisprobate  velit  fe  foIuifTe 
id  quod  accepcrat  ab  alio  forte ,  fi  nulla  fcedula  de  boc  fcripra 
fit , requiriturprobatio  eius  rei per rogatos  teftes.  Nam  raa- 
iorisau(floritatisfuntteftestogaci,quamilliqui  foituito  in- 
teruenerunt.  Quj  vctfantur  in  foro  ,  &periti  funt  rerum, 
fciunc  quantum  periculi  oriacur  ex  ceftimonio  eorum  qui 
forcuicointetuenerunt.  Namplcrunquencfciuntquidante 
adumfitquamvenerinr.  Isquiadhibeturnorainatim  alicui 
negotio,isact«ntuseft,&videtatqueinceIligic  omnia  qus- 
cunque  geruncur,donec  dimiflus  fuerit  a  contrahcntibus.Sed 
&  hoc  teftimonium  maius  habct  popdus  ,  quam  eius  tefti- 
monium  ,  qui  cafu  audii,  icer  faciens,  &vciliusefl!ecfalteni 
in  concradibus,  nou  aliasrecipiceftesquamrogacos.  Har- 
raenopulus  fic  interpretacur ,  &  hzcfentcntiatxiifaividecut 
tecipieDdaefTe  ,  propcervcilicacem  :  cumquisnegociuma- 
liquodcontrafacrcvulr  ,  pot^ftfibiconfulere  ,  &facilepo-' 
terttcftcsadhibere.  Siautem  forcuito  aliquidaccidac  ,  vt 
aliquis  ab  aliquo  Izdatur  ,  nonpoteftteftesrogare,quide 
co  teftificentur  ,  ideoque  in  his  cafibus  teftes  fortuitireci- 
piantur.  Sed  cum  quis  vult  teftamcntum  facere  ,  vel 
contradlum  aliquem  ia  iur« ,  facile  eft  teftesnegotioadhi- 
bere. 

D«tem< 


InTit.T>eteftil?Ms. 

De  tempore  qiuemut  quotcftcs  intcrrogan<iebeaDC.-& 
lite  cooteftata  teftes  interrogancut :  idmagisexprefTumeft 
iure  Pontificio ,  quam  ciuili ,  cftque  tit.  in  Decrctalibus ,  hac 
de  tc ,  vt  iite  non  conteftata tcftes  non  producantur  ad  tefti- 
mon.  Nihii  camc  aperce  c autii  rcperitur  iui  c  ciuili  de hac  le: 
Jdco  opinor quia  hoc  indubicacum  erac.  Opus  eft  ccftes  pro- 
liucereadidprobaBdumdequoconttouctiia  eft.  Aliquan- 
do  camcn  ancc  hcisconceftacionem  ceftescxaminancurccr- 
tis  ex  ciufis ,  quocics  aliqua  iufta  caufaid  cxigic.vt H tedes 
fint  dccrepirz  ztatis,aut  lenge ,  aut  diu  Hnt  abf  uturi.ne  pro- 
batio  depereac ,  examinantur  tcftcs :  idque fic  ad perpecuam 
*><*•*"    rei  nrraoriam.  Dehacexaminacione  nihil  cam  apetceex- 
"""^''^  prcflum  eft iure  ciuili  quam  poncificio,  quamuis  ahqua  men- 
ItiuMi    "°  fi"^  huius  rei  in  Nouell.  confticucione  luftiniani ,  dc  tefti- 
reimtm»  bus.Authentica.fcd  &fiquid.hic.cap.qiioniamfcequen;cr. 
vthtenon  cont.cap.fi  nonfignificauit.detcftibus.  vbidoce- 
tut  ratio  huius  examinacionis,qu£dic)Curadperpetuamrei 
memoriam ficri.  Deindc  notandum  tft  teftes  aon  examina- 
ti,  poftquam  tcftimonia  petfpeiSbafunc.Isquiccftcs  produ- 
cere  vulc  in  iudicio ,  poccft  cctcio  eos  produccre,  fi  lemel  pio- 
ducancur  coram  iudice ,  &  videac  eum  numcrum  non  f  ufticc- 
re ,  poceft  fecundo  &  tercio  producere :  id  caucum  cft  Nouel- 
laconfticutionc  luftiniani  detcftibus.§.  ti  vctod.catur.&$. 
quiaveromulii.  Scdquarritur.antcftcsquircfciluntur  ,  in- 
terimdcbeancexaminatiaiudicc.  Dixienira  tcftes  multisex 
caufisrefeili.IuftinianusdocecindiAa  Nouella^.i.^i  vcrodi- 
cacur , &  ait  diftinguendum  efle ,  Si  aiicui  obiiciac quod  pco- 
baci  ftacim  pofBt ,  pucaperfcripcuram  ,  veiinftrumemum, 
recipiecur  eius obici^io,  &  iiicerim  d:fferetur  examinacio  te- 
Ais.-vtfiobiiciatcefti,quodferuiliscondicionisfir,&  ille  di- 
catfehbetumcfle./»rrw^m  exctptienisy  vetus  intciptes  ait, 
/n  temftu  dfjputationtt.fcd  malc  vcrtit  c  Grxco.Quodnam  fit 
tcmpusexccptionum.docuifubtit.dcprobat.Exccptio  per- 
emptoriaopponicurpoftquam  i6ioi  id  probauic,  quodin- 
tendit.  Si  quid  obiiciatur  cefti  ad  cum  refellendum ,  illud  ob- 
f etffcum  referuacur  in  tcmpus  excepcionum ,  incct im  ini  et ro- 
gabitur  teftis  &  rccipictur  eius  tcftimoninm  fine  pra:iudicio. 
£ft  hxc  diftin Aio  luftiniani.  Hodie  autcm  mos  ic  coniuctu- 
do  fori  fequenda  eft,I. }  .§.vicimhic.  Scd  cgo  de  iure  ciuiii  hic 
loquor.Hodie  folenc  obiici ,  & proponi  obieda  poft  cnque- 
ftam  fiikifu.  Poftrcmus  locus  f cquicut  huius  ticuli ,  in  quo 
qattkur,  * 

^mntafides  habendajit  tejlibtu. 

C  A   P.     VI. 


hxc  non  cancum  pondus  babct  eius  tcftrmoniam  .•  maeis  crc- 
dicurhomuuiocuplcci  quam  cgcnc. :  hominesinopcsfacilc 
corrumpuncHr ,  quos  famcs  magis  quam  fama  concitac,  v  t  aic 
C.ccro.Hoctamennosinteil,g,mus,&hocv»igoreceptum 
eft,  &ita  fa:pemdicatum,nifiextremainopiafit.  Nulla 
ccrc,orregulacftrepelIenditeft,s,quam  mcndicicas.  Atquc 
icafencicHarmenopulusin!ib.i.Prochciri,ci.dctefl.b.Ideo- 
que  fcruis  non  faciic credeb.rur ,  i.eos.  C.co.&  1. fcruos. C. 
&i.fcrm.h.c.Afre<aio  ctiam  fpe<aanda  eft,veiutiproptera- 
m.cmamcumco  a  quo  prodacitur  ,  vel  propter  in.:,.idtias 
cumeocoBtraquempioducicur.  Secundo  .'udex  infpiccre 
debctmodumtefliecandi.iddocecCalliftratusinl.j.&ad. 
fctcmulcaexcmpla.  Ait, videndumefre,anceftiscx.empo. 
re  refpondcat ,  aii  vcro  cimide  &  cunAancer.  Exhisenim 
coll,g,rur  quanca  fides habcnda  fic  ceftibus ,  vt  etiam  coiligi- 
turexifg.de m,norc.§.tormcn.a.dc  qu^ftionibus.  Idcoque 
d.I.gcntcr  .nqu,fitoresin  fuis  aiSis  pcrfcribcrc  folenr.qi.o  mc 
tu  vei  quaconftanciaceftisloquatur,  &  quo  vuhu.  H^c  o- 
mn,amuIrumconfcruncadexaminandamveritarem. 
Poftrcmo  teftatio  ipfa  diligentcr  confideranda  eft,&an 

quodtcft.ficatur.fitcrcdibile.&ieidequaagit«rconueniGns, 
vtd,c.tunnieg.obcarmen.§.vltim.  Quidamaliquando  tc 

ftihcantur  quod  credibile  non  eft,  pr;rfertim  cu  m  ab  c  is  raiio 
exigicur.etl,  coLftantcrteftificeniur  fefcire.  Vidtndum  t ft 
anahquidrepugnansfitintcftimonio.  Inquifitio  ig  tur  hu- 
ms rci  cocacomraittitur  atbitrio iudicancium ,  adto  vc venfi- 
m.lef.c,quodvu!goia(aati  folet,  omncm  probationem  ar- 
b.trar,amcflc,ideft,quantafideshabeBdafit  teft.bus  ,  hoc 
committ,turarbitrioiudicis,nccaiiter  poteftdefi.niri.  Vnde 
dictur  in l.fi  quis  teftibus.C.eo.aducrfus tcftimonia -pCi ob- 
Jic,  poffe  non  tantum  aduerfus  ipfosteftes,vel  ante  duode- 
c,m  annos,  foicbanc  h^c  obicda  aducrfus  ceftimonia  adm.cti 
quod  hodie  fublacum  eft.  Vdius  enim  eft ,  vc  hic  iudicis  ar- 
b,tr,o  commitcitur.  Sed  vetus  ille  mos  lumptus  erac  ex  hac 
leg.  fi  qms  tcftibus.  Ecfiiudexdeprchenderic  aliquid  f.lfo 
teltcs dixiire, vel varic, eos feueriflime punist.  in hic autem 
animaduerfionenullumrccipiturforipriuilcgium.nullaprz. 
1  cnpt.o.  1.  nullum.  hic.&  punientur  ab  eo  iudice ,  cuius  aurcs 
oftenderunc  varie  &  falfo  ceftimonium  diccndo. 


IN 


TIT.  XXIII.  LIB. 
ET  TIT.  VI.  LIB. 

PANDECT. 


IIII.  COD. 

XIII. 


ARcadiusinI.3.  hic.  ait,  hocin  vniuerfum  definiri  non 
poflc,  &  rcfcrt  refcripta  quxdamimperacotumde  hac 
re.  Vcibaepiftolxhxcfunc,7«iw«j^«yc/r*^o«/y«4«M,  ^e. 
Hic  Prxlcs confulebacimperacorcm,quia  d  jbicabac ,  an pto- 
bacio  idonca  cflct  nccne.  Non  facispcrfpicicbac  quancafi- 
deshabcndaeflctccftibus,quiaquxdamaductfus  ccftcs  eb- 
iicicbancuf.  Forceceftesprodudlieranccx  vcraqucparce,  Sc 
vtri  cflcnc  fidc  digniores  non  facis  crat  cognicum :  &  propccr- 
ealmperacoremconfulebat.  Scdlmpcratotivilumeft,  fatit 
cfTeadmonere  eum  vcdiligencct  expendac,  &  ceftimonium  i. 
pfum  ,  &condicionem  ceftium,  &cxceraomniacxquibus 
vericasfcitipotcft.quiaquiftiofadicrac.  Q2«verfancurin 
ftacu  conicdurali,  non  pofluncdcfiniri,fcdcommiccuncur 
iudicisarbicrio.  Hunclocum  CicerodiligencerexplicacinO- 
racione  pro  Fonteio.  In  hoc  auccm  arbicrio  mulca  cxpenden- 
dafunc.  Ec  vc  via  &racioncdercbusdifleram,foleodiccre, 
tami.  tria  hic  expcndcnda  eiTe  a  iudice :  in  primis  perfonam  ceftis : 
tmdu.i  fecundo  raodua  ceftiraonium  dicendi:tetcio  ipfum  ccftimo- 
nium.  Hzc  funt  vcftigia  inucftigandzveritatis,  quibusali. 
quo  modo  inftruitur  iudcx  ,  quamuisin  vniucrfumdcfiniri 
non  poffic ,  quid  dicendumfic.  Circaperfonam  autemcius 
qui  ccftimonium  dicic  fpcftancur  morcs,&  condicio  cius.for- 
ma&aff^c(5tio,  vc  fiamicusvelinimicusfic.  Hxc  omniacol. 
liguntur  ex  lcg.  2.&  j .  Dixi  ob  quxdam  dehdta  rcpelli  quem 
a  cefti>»onio  dicendo,  non  ob  quzuis  deli<^a,ledobcade 
quibus  lege  lulia  cautum  cft  :  fed  tamen  iudicis  cft  vidcre 

?[iuntafideshjbendafictefti,&fiquid  obieftum  cft  aducr- 
us  cum  ,  non  fufiiciacadrcfellendumeumateftimoniodi- 
coodo :  iudex  caraen  vidcbic,  au homo fic boux  famx,  &  ob 


mjea. 
*  tudici 

ttHik 


DE  COMMODATO. 

y  I A  commodacum  ad  res  crediras  percinct,  Jdco 
in  hac  partc  qux de  rcbus  creditis  cf t ,  de  commo- 
dacocradtacur  .Sed  iu  hac  difputacione  in  ptimi» 
videodumcft, 

^mdjit  commodare. 

C    A    P.       ]. 

COmmodacum  ,figeneralitcracc,'piatur,veIcommoda- 
re ,  cft  alicui  quoquom  odo  prodefl!c .  f  ed  peculiarcm  hic 
fign.ficationem  habec,ficuc  &  piciaque  alia  in  iurc  ciuiii.Co- 
modare  igitur,  vt  accipitur  in  hoc  tradatu  de  commodato,eft 
vfumteialicuiusgratisconcederemodo  fineque  prsfctipro. 
Sic  mihi  vidctur  d8finiripofre,fiquisdcfinitionemdiaie<ai- 
cara  rcquirat.  Huius  definitionis  fingulaveiba  nos  hic  cx- 
plicaturi  f  umus ,  idque  in  gratiam  iuniorum  .•  cxteros  hortor, 
vtdehismedifrerenccraxquoaninioferanc.Dicimus  in  pri- 
mi$,commodare  nihil  aliud  efle,quam  alicuius  rci  vfum  con- 
cedcre:cx  quo  apparccverumefle,quodaiiis  in iocis dicicur 
hanc  obligationcm  re  concrahi  nonconuencione,  noncon 
fenfu.  Non  enira  dicicurcumconuenicinceraliquos,vcali- 
quis  vcatur  aliqua  rc,  c<?mmodatum  efle,  fed  tunc  cum  rcs  in- 
tcrucnir.  Inftitur.  quibusmodisre  contrah.  obligat.  &1.  i. 
dc  obligat.&  iGi.  Commodacum  rcfercur  incereasobliga- 
tiones ,  qux  re  contrahi  dicuntur.Oportec  ergo  concedi  tem, 
idcft.ccadi.  VfHm.  Hinc  inceiligimus  dacionem  ,  idcft.do- 
minii  cranslaconem ,  noninceruenircincommodaco,ficuc 
io  muiuo  &  aiiis  contrai^ibus  coocedicur ,  led  caaiura  vlum 

LLl     i 


rci.  Noti  cnim  transfertur  dominiutTi,nccproprictas,l.rci 
commodatz.S.hic.  Is  quilibrum  fuum ,  vcl vcftem luam.vel 
aliam  rcra  huiufinodi  concedit  alicui  vtcndam  ad  tempus,ni- 
hilominus  raanet  dominus  eius  rei  ,non  transf  er:  dominium 
aut  proptictatcm  in  accipicntem  :  &hocdiffcftcommoda- 
tura  i  mutuo  ,  vt  fatis  per/bcdlum  cftexhisquxiupradixi- 
ximus in lcg. z.de rcbus crcd.  Mutuum  dicitur ab eo quodcx 
mco  tuum  fiat.  Qui  cemmodat  rem ,  ad  teoapus  pcrmittit 
tantum  accipicnti  rc  illavci,  imoncpofleflioquidcmtrans- 
fertur ,  vthicdicitur,tantum  abcft,vttransfcraturpropric- 
tas  &dominiam  in  accipicntero,vt  nc  poflefliio  quidera  tranf- 
cat  in  cum ,  licct  commodatarius  qui  rem  acccpit  commoda- 
tam.rcvcracamdctineat.-nontamenidcodiciturpoflidcrc, 
1.  ftipulacio  ifta.  §.  pbnc.dc  vcrbor.  oblig.  c.  1 8,  dilpur.  lib.  i. 
Plerunque  fit  vt  quis  tcncst  rcm ,  cum  tamen  non  poflidcat 
nenamralicerquidem.l.quodmco.dcacquir.peflcf.idcoqua 
is  poflidet cuius ncmine poflidctur,§ .poffidcre. Inftitut.  Ex 
his  conlequitur  ei  qui  comraod3tremluam,rcivindicatio- 
Bemcopctefepofle.Nantaatuadtioinpctfonamdaturexco» 
tradlu  comodati  ei  qui  c5modauit  rc  fuaro.fcd  et  a£tio  in  rem. 
Rcivindicatiocopcticdsniiao.Cu.n.mancatdominus.meri- 
tocidatura(Sioinrem,quatcpetatremfuamacomodatatio» 
ficut  aquocunqucpoll£irdrc,nec  obcftquod  commodata- 
riusnonpoflidet.Habetentrareircftitucnd^facultatemjidq; 
fufficit.  1.  ofiicium.dc  reivindica.  quamuis  de  eo  contcntio 
fucrit  apud  vctcrcs  lurilcoitfultos :  cum  rci  vindicatio  non  vi- 
dcrctur  compctctc  nifi  aductruspoflcflorem,commodata- 
rius  auccm  non  polfideat,  fcdtamenreccflumeftabcaopi- 
nionc.Nam  quoddicicur  Rci  vindicationem  dati  contra  pof- 
felTorcm ,  id  accipiendum  cft ,  vt  coraplcftatur  quam  cunquc 
decentienem  ,  licet  alias  deccntio  a  poirdlione  difte  - 
tat  ,  vtiam  diximus  t  idque  accidii  in  inteidido  vti  pof* 
fideris  :  quod  vtilicatis  caufa  reccptum  cft.  Deinde  d:c.- 
turindsfinitione^vfumreialicuiusconcedcrc.  Vfumhic  ac- 
cipimus  proprie,  vt  diftiiiguamusab  abufu,  vt  iiitelligirous 
commodatumcarumrerumtantumeffe,quacumvfuseft,rio 
quarum  abufus  eft ,  id  cft ,earum  rerum  qus  vla  non  confu- 
muntur :  & hocdiftert a mutuo.  Mutuum  confiftic in hls  re- 
bus  ,  quarum  nulla  cft vrilitasfine  confumptione,  vclutiin 
I  vino,  oIco,fcaincnto,&aliishuiufmodiL'cbus.  Commoda. 
tum  aatcm  carutn  rerum  cft  qus  non  confirmuncur  vfu :  cu- 
^Miidif.  iufjnoJi  eft  veftis  ,  liber,  equus,&alia:reshuiufmodi.  Eft 
■'"''^*  cnim  alia  vtilicas  harum  rerum ,  ecfi  non  confumancuc ,  licec 
pIerunqucaccidacvtconfumancur,fedpoirumusillis  vci  fino 
confumpcione :  vino ac ne pecunia quidem numeraca,& aliis 
huiufmodi  rebus  non vcimur  fine  confumpcione.  Cum  quis 
expendic pecuniam ,  di:itur  eam  confumcLe , etfi ipfa  corpo- 
raper  rcrum  naturam  extent ,  nce  confurapta  fint.  Cicero  in 
Topicisde  vfu&abufa.  Sic  vfi!n-,ababufudiftinguuntlutif- 
confulti  in  leg.  y.  de  vfufrudt.  earum  rerum  qusvfuconfu. 
Quajivfiufrn^liu  habeMur.Whi  Senatufconfuko  caucum  cft, 
Tc  earum  rerum  qui  vcendo.confumuncur ,  quafi  vfusfru- 
ftus  habcacur,  vc  vini  &  olei  vfusfruftus  valcat.  Ec  quod  Ci- 
ccro  fcribitin  Topic.rcAe  fcripcum  eft  fccundumciusccm- 
pora.diciccnimlegacumnovalercvfusfrudus  earum  rcrum 
ouasvtcndoconfumuncur.quiacemporeCiccronfs  hoc  Se- 
natufconfulcum  nondum  excabar.  Scd  quomodohocacci- 
picndHmficnosfofiusmoxdcclatacuriUimus.  Dcinde  dici- 
tui  in  dcfinitionc,^r4/<*.  Hcc  vctbu  otiofum  non  cft  in  defi- 
nicioncnoftra:namadicdumeftad  difiercntiam  locjtiorjis 
&  quorundamaiiorum  concra(5luum,aui  difietunc  a  com- 
modato.  Nam  locatio  tunc  dicitui  cum  intctuer.it  merccs, 
vela!iuscontiaftuseft,quinomenpropriumcontradusnon 
habet,  l.fi  rem  tibi.dcprxfcripc.  verb.  Coraraodacum  auccm 
gracuicum  cflc  debec.  Similc  cft quod  dicicur  in  lc^.  fi  vc  ccr- 
to§.nunc.videndum.hic.  Egotibiconceflivfumrei  mea, 
meices  inccrucnic  ,non  poccft  concradlus  coin:  odaci  efle,ncc 
agitur  adlione  cx  commodaco,  fcd  adtione ,  vcl  cx  locaco,vcl 
adionc  prifcciptis  verbis.  Sed  quid  interfic  inter  locacionem 
&  alios  contradlus ,  nosdiccmusininterpretacioneTitu.de 
locaco&condudo.  Dcindcdicitur  in  definiiione,  tJHoda 
finecfucfrdfcripto.  Nam  vc  commodatum  fic,  nonfufiicicv- 
fumrcicoceflumcfle.aucgratisconceiruraeirc.fcdoporcfcad 
fcrtum  vfum  conccflara  elTe  rcmalicuivtcndam.  Hocdif- 


Tranc.  l^uareni  Comment. 


Ctmmi- 

4<itum  . 
tnutuo 


fcitcommodatnmaprecario.  Precariuradicltur  cum  aKcui 
pcccario  res  vtcnda  concedicur ,  quandiu  volueric  is  qui  coa- 
cedic.  Precarium  concedicur  arbicrio  &  voluncace  conccden- 
tis,eciamfire,qua;  precarioconccflacft.nondum  vfus  fuc    c»an*l 
rii  is  qui  eam  accepic,  1.  i.drprccar.  Commodaturaigicui  '^*'!"!  .' 
hocdilFercaprccario,quodresconBmodacuradcertuinvlura  t"^^y^|j 
acquefaincvideturdicicommodatum,iraodo.hocfacilecol.  frtcten.'. 
ligitur  ex  leg.  in  comraodato.  1 8 .  § . ficuc.hic.riM*  efi  j«i com- 
modatrem.  Cumautemidfccit,ideft,modumfincmqucv- 
fus ptjefcripferit , id  eft ,  commodauit.  Igicur  non  alias com- 
modatura  dicitui ,  nifi  concefleric  quisicmadcercum  vfun» 
quamcommodatHadenusdedefiuitionecommodati  Pio< 
ximuslocuseft, 

DerebhsdequibuscommodatamcmtrAhitMr, 

C  A  p.     II. 

HVnclocum  ftos  arcigimus  in  cxplicatione  definicion»», 
(cd  pleniorem  difputacioncraharc  rcs  cxigit.  N<s  igi- 
curpauIopicniusdchisrebusdidlurifumus,dc  quibus  com- 
modatum  concrahi  poceft,  aucnonpoteft.  Acinprimisdi- 
ccndumeft,nonrantumrcsmobilesfedcti3m  imc&obilcs,i(I 
cft,resfoIicommodati,idqucobtinuicadueifusqaormidjm 
opiaioneravetcrum,l.i.§.i,vecercsIurifconfuIcidifccrnebanc 
tesmobilesarcbusimraubihbus ,  fedcorumopinio  reccpra 
non  cft.  Q^ifritur  quid  de  re  aliena  diccndum  fit?  Ecccr- 
tum  eft  rei  alicn<i:commodacum  coniifi,ere,l.commodaic> 
hic.fi  fur  ,  fi  prardo  rtmalieiaamalicji  vcendamce^nccficric, 
commodscuxn  concrahicur.  Non  cnim  ttanslacio  dominii 
neceflaria  eft  ad  hanc  obligationem  contrahendam,vtiara 
diximus.  Nihil  ergo  vccacderealienaconcrahicommoditii. 
Anaucem  quxftio  domiuiiin  commodaco  rcferri  poffit,  plc- 
ne  a  nobis  ttatfiatum  eft  iam  alibi ,  io  interpretatione  I.  fi  alic- 
nam.folac.raatriraon.  Oftendimus  quid  obferuandura  fit in 
omaibuscont:ra(^ibus,&hunc  locum  adduximus.  Dcinde 
Ks  ctjam  incorporales  commodantur  ,  etfi  pauca  hacdero 
fctiptaexcenc,  mihi  videcuridcoUigicxIcg.i.^.i.curaloqui- 
tur  Vlpianusdchabitacione.  Habicacioenimces  incotpora- 
lis,&  fetuituSj&iniutcconfiftitjTit.dcvfa&habic.  Habica- 
tio  eft  habitandiiusin  aliqua  dorao:  vfusfru(£ius  vftis&ha- 
bitaiioferuituccsfumiiicorporales..  Commodatoigicurnoa 
lancum  res  mobiles  &  immobilcs  &  prsdia,  fcdeiiam  rcs  in- 
cotporaies  poflunt  conccdi.  Si  quis  habicacioncm  habear, 
poteft  alicui  permiccere  ad  cempus  vc  habicecin  ea  domo,  hoc 
eft  habicaiionem  commodare.  Dc  rebus  qus  vcendocon- 
fumuntur,nosiamd.ximus,oftcndimufque  commodatum 
inillisrfbusHoncoufiftere,vcexprefrumcftinleg.5.§.vltim. 
Vfu  confumi  dicicur  quod  non  poceftprcdefle  accipienti,fine 
confumptione ,  veluti  viuum ,  olcum , & pecunia  numcrata. 
RcsaliiE  poirutjc  vfud£reriotcsreddi,vclu(icquus&  vcftis, 
fedcamenearumrjrualiusviuseftfineconfuraptione.  Cuia 
luriiconf  uicus  AUyCommodfiri  nonpojfe,  Nos  comraodaic  vcr- 
bura  hic  proptie  accipimus.quocics  aliquod  bcucficium  ia  a- 
liquemconfectui,  tuncdicicurgcneralicer  commodari,&a- 
pud  alios  au6totes,  vcapudPIaUCumdicicurrescomraodari 
etiam,quz  vlu confumicur ,  vc  aqua.Sed lurifcoQfulti hoc  di- 
ftinguuntfubciliusdoccndicaufa.HocinteIligendumcft,nifi 
adlum  ficjVC  cademrcs  &iucmcorpusreddacurqijodaccc- 
pcum cft.  Si quis enim  rem  aliquam  conccdac aiicui  vccndara 
ad  certum  cerapus ,  vt  cadcm  rcs &  idc  corpus t cddacur  poft- 
quamvfiisfinitusfuerir,  tuncrt<flcdiciturcommodatumc5- 
tra<2um  elle.  Scdhicdiximuscommodatumnonconfiftcro 
in  his  lebus  quac  vfu  confumuntur,  quianonfolctaccideic, 
vt  quis  huiufnaodi  rcbi>s  vratur  fine  conlumptionc :  &  tamcn 
idconcingic3liquaiido,&quoticsidaccidic,nosd.cimuscom- 
modacum eflc contradum.  Duo exempla funt in lcg. j. §.  fi. 
&I.4.hic.  Potcftquisaccipercnummosaureosad  pompain 
&oftcutationcra,idqi  propter  voluntatem  concrahcnciura, 
nos  cunc  de  nummJs  ideru  iudicamus  ,  quoddcaliisfpecic- 
bus  ,  quz  noD  recipiunc  fuudlionem  in  fuo  genece.  Dieit 
grstia ,  propcer  imaginariam  numeracioncm,no  vcram.  Ple- 
lunque  eQimdancuraummi.vrpoftquamnumeiati  fueriiiK 

ftiiiim 


B 


In^it,Decommodato, 

fiadm  reddaatur , hoc  eft  dtcis caufa  numerare.  H jqc locum 
cxplicaui in conimencariis  dc  padlis ,  in  l.iurifgentium .  Idem 
repetitum  eft  lib.  i .  difput.  noftrarum ,  &  a  vcrbo  Dico ,  hoc 
otcum  tSk ,  vt  Varro  docet.  Hsc  de  rebus  de  quibus  commo^ 
datum  coQtrabi  potcft. 

C   A  P.     III. 

DeaSfionecomfnodati. 

/£c  aAio  duplex  eft,  vnaeftdiredla,  alteracontraria, 
acq;  ideo  titulus  Digcftorum  qui  ad  hanc  difpucationcm 
pc^rcinec ,  ita  infcribicur ,  Commodati  vel  concra ,  id  eft,  de  a- 
dlione  commodaci .  &  de  adioneeciamquxconcramoue- 
tur.  Proprie  a^io  commodati  dicituc  eaqiixdirei5taeft,id 
eft,  qus  dacurcommodacori  adueciliscommodacarium.dc 
vocacur  Principalis ,  in  leg.  inrebus.§.  i  vbidicicurconcra- 
riam  adtionem  eciam  (ineprincipali  taoueripoile,  velcon- 
tra.  H2cverbaciculioftcndunchunccra<Statum  peirinercad 
vcramque  adrionem  commodaci ,  tam  direiSlamquamcon- 
trariam.Diredla  eft  (vc dixi )  quz  dacur  commodacoci  aducr- 
fus  commodacarium  ,  vc  refticuacur  res  commodaca.  Con- 
trarit  eft ,  quz  dacurcommodacacio  vicinimaduerfuscom- 
modacorem.vcrccipiac  (umpcusfi  quosimpcnditinrcmco- 
modacam.  Concracia  adlio  non  eft  hic  accipienda  adio  repu- 
gnans  quafi  aduerfaria  zQtio ,  fed  qua;  concca ,  id  eft ,  viciffim 
incendicuraduetfuscumquircmcommodauic.  Sic  accipicuc 
apud  Tccencium  in  Eunucho.  Quomodo  aucem  diftingua- 
tur  in  nngulis  contra(fiibus  a(^io  diredtaacontrariaadlione 
folet  difpucari.  Prolixa  cft  diftini^io  Barcoli ,  nccea  valdc  v- 
tatdo  di.  tilis  mco  iudicioad  rem  cxplicandam.  Exiftimacvidendum 
0iHgia  efli^an  nomen  conttadtus  variecur,  annomenconcrahen- 
'  ***'  tium ,  &  nefcio  qux  alia  comminifcicur  ad  rem  explicandam 
oon  apca.  Videbat  mutuas  aAioncs aliquando  compcterc  cx 
contra&u  aliquo,  nec  tamen  vt  vna  earum  aiSionum  fit  con- 
traria ,  alia  dtredla ,  ficutin emptionc  &  vendicione.  In  loca- 
tione  6c  condu(^ione  neutra  earum  a(3:ionumeftqu£  con- 
trariafic,neutraeftdire(5);3.  Exiftimoinfpiciendumcllc ,  an 
id  quod  pctitur  ex  concraAu  pecatur ,  id  eft,cx  eo  quod  prin- 
cipalicer  dcdu(%um  eft  in  concra(^um :  fi  id  pecacuc  cuius  cau- 
fa  principalicer  concra<ilu$  inicus  eft ,  cunc  dicc(fla  eft  a(ftio.  Si 
auccmduarai^ionesnafcancurexaliquoconcracfiu ,  quarum 
vna  agacur  cuius  gratia  concra(5lusprinclpalicer  inicus  eft ,  tuc 
dicenda  eft  a(flio  dircAa  :  fiveroalcccaa^flionoagacuccuius 
gcacia  cdcradlusinitus  no  eft,  contracia  eft.Id  facilc  eft  exem- 
plis  oftendere.  £x  cotamodato  nafcicur  duplex a^io ,  qua- 
tum  vna  ('vt dixi )  eft  dire^fla ,  alcera concraria.  A(Stiodire(fta 
commodatidacureiquicommodauicremfuam  aducrfus  c6- 
modacariu,  vt  reddac  rem  comodatam  finico  temporc  quo  dc- 
bebat  vcirecommodaca,velvfuseft.  Haca(Slione  id  pccicur 
quod  ex  concca(^u  cft ,  fie  cuius  graciainicus  eft  concradlus:  a- 
<^ione  vero  concraria  id  peciturquodexconcra^Slunoneft: 
vtfipetanturfumptusinrcmcommodacamfa(fli  acommo- 
datario  ,  quia  res  commodaca  aIioquipeiiturafuifiec,a(Slio 
eft  conttaria.  Dirc(5la  dicicur  eciam  pcincipalis.lin  commo- 
daco.hic.  Principalisdicicur  ,  quiaprincipaliterdeconego- 
tium  concrahicur :  dire(5la  qua:  dire<5lo  iure  compecic.  Sie- 
ni(nfubcilicaceminfpiciamus,n6videcurcommodacario  vlla 
a(^iocompececc,fcdvcilicaceacquea:quicace  faadence  adlio 
eiproditaeft,qua  aduerfus  commodacocem  experiacur.  {a 
emprionc&vcndicione,infociecace&  aliis  huiufmodi  con- 
cca(3:ibus  idfacileeft  animaduecccre.Vendicoci  aduecfus  em- 
pcorem  datur  a(flio  ex  vendico,quapecicpreciumreivendi- 
ta; ,  cmpcori  aduerfus  vendicorem  dacur  iSixo ex  empto ,  qua 
petic  fibi  rcm  cradi.aut  quod  fua  intereft.neutta  harum  a  Aio- 
num  diredla  aut  concrariaeft,  neutraporcft  diciprincipalis 
aurdire(5ba,magisquamalia.  Ina(9:ioneprofocio,focio  ad- 
uerfus  focium  datur  a(5bio.  De  vtraque  a(^ionc  figillatim  cft 
tradandum :  ac  primum, 

De  dire£ia  ailione.     C  A  p.      IIII. 

Idendum  eft  quibus  excanfishxca(5Viocommodacidi- 

icGti  compecac  ,  & quid  in  hanc  veniac.  £go  iam  fxpe 

«dmooui  in  onitiibus  a(5lionibus  fiuc  iudiciis  hxc  duo  ipe- 

Aanda  cfic,  vc  cognolcamus  formam  agendi&inceacionis 

coacipicudx  in  iudicio.  Videndum  cnim  eft  i.a  iudicio  quid 


95J 

pecacur,  ex  qua  caufa  peratur.  Forma  intentlonis  continet 
c<3ncIufionem ,  &  caufatn  agcndi.  Varix  aucem  cauix  agen- 
di  hac  aftione  rcfcrucur  a  lurifconfulris  fub  hoc  ciculo.  In  pci- 
mis  hxc adlio  dicitur competere ,  fi res  commodata  non  red- 
datur  finito  cemporc  quo  ea  re  vfus  eft.vcl  vtipotuir  commo- 
dacatius.  Id  coUigicur  ex  his  quxiam  anobisdi^aafunt.idq; 
(umptum  fuit  a  nobisexl.in  commodaco.§.ficuc.i?f»»c*w- 
modaricertomodofinetjHtprafcripto.  Hocenim  commoda- 
tum  proprium  eft ,  vt  vlus  conccdacur  prxfcripco  fine  &:  mo- 
do  vccndi.  Ergo  agicur  inccrconcrahcnces  vcfinitocovfa 
reddacur.  Huc  percincc  quod  dicicur  in  Icg.  i.  C.  eodere. 
Quidam  conccflic  ancillam  (uam  alicuitcmpotalismimfte- 
tii  caufa  ,  vt  infcruircteiad  tempus.  Hicprxfcribitur  mo- 
dus&finisvtcndi.  Exemplufn  hiceftappofitum  commo- 
dati , cum  certo  modo  & prxfcripto  res  vrcnda conceditur  a- 
Iicm.ergo  hicfinito  temporc  anciila  reldidebec.a^aor  pro- 
barc  debeC  ad  cempus  fe  concefliflb  alccri  vtendam.  Huc 
pertinec  quxftio  de  eo  qui  rem  comroodauicalieri,  vc  cam 
pignorarcc.Hxc  quxftio  cra(5bacur  duobus  in  Iocis,in  1.  ?.  C. 
&l.fivcccrco.§.nuncvidendum.  Qu;dam  cumabaliquo 
mutuam  pecuniam  accepcurus  eflbt ,  ncc  habercc  quod  ei 
darecin  pignus,  annulum  fuum  cicommodauic  altcr  qucm 
inpignusdatet  :  quxtitur.anpoflita^aio  eonominc  com- 
pcccrc  :  &exquacaufadctur.  Sidatafucricrespigtioii,& 
folucum  fuerir  debicum,  tuoc  quii  finicus  eft  vfus  propter 
quemresconceflaeft,repeccturrcs  commcdaca.  Qmd  gi- 
tut  fi  nondura  lueiic  rcm  commodatam  is  cui  ci-n-.odsta 
eft.num  dsbitur  aduerfus  cura  a^Sio?  Hxc  qua  ftio  cracTta- 
turinl.fivcccrco.J.nunc  videadum.  ii.  Vbidic?cur^<aio- 
nem  commodati  locum  habcrc.  Hoc  taaen  inccll  g'  n- 
dum  eft,  nififorcc  per  euro  non  ftec,  quonjirius  rem  ill^in 
tecuperec  a  credirore  ;  firon  ftapcreuiD.nonteDebicuc 
eam  commodacori  t eddere.  Non  ftac  aucem  pcr  euni,fi  of- 
ferac  pecuniam  cccditori ,  &  eam  nolic  accioete  ctcdiur, 
fed  lufficiec  pignoracitiam  aifticnem  cedcre  rommodato- 
ri,qux  compecic  commodatatio  aducrfus  ircJitoiem  .-  eft- 
que  locus  communis  quod  prxftaiio  a<aionis  pto  folucio- 
nccftjl.quod  debecur.de folur.  Alia  caufahtiiusa^aioniscx- 
pnmiturin  l.fivt  certo.§.pIane.  Sicomisiodatanus  alitcr 
quam  prxfcriptum  cft  &  conuentnm  intercontrahcntesre 
commodataviusfueric;  cunceniraaaio  commodan  cono- 
mineaduerlus  cum  dacut,ccfi  nondecre^aec&d  iFeracted- 
ditioncm rei. Hocenim  pcrtinet ad  bonam fidem, & in hanc 
aftioncm  omnia  veniunc,  qux  adbonam  fidem  pcrcinenc. 
Imodabicur  aifiio  furci.vc  mox  di<auri  iumus.  Terciacaufa 


v; 


huiu$a(aioni$eft,cumres  decerior  reddicur,l.3.§.fireddica. 
Maior  dubicacio  cft  de  hac  caufa  ,  cum  res  dcterior  reddita 
cft.  Scd  hic  intcrpretimur  rem  rcddicam  non  efle.qux  de- 
ccriorreddicacft  :  acque  idco  perinde  agirur  aiilione  com- 
modari,  acquc  fi  nihil  rcddicara  ellec.  An  idem  locum  ha- 
beacinftriciis  iudiciis.facisdiximus  in  incerprecacione  l.lu- 
lianus.  § .  i .  de  vcrborum  oblig.  vbi  adduximus  I.  ctiam.  de  fo- 
luc.  Qopd  aucem  hic dicicur ,  fi  rcddita  fit rcs  decerior qux 
commodarafiiic,  eonomine  compeccre  aiaioncm  adncrius 
commodacarium.hoc  incclligcndum  eft,fi  fua  cuJpa  dece- 
riotreddirafic.l.cum  qui.inprinc.&l.vlc.difficile  ciameft 
vt  equus  commodatus  in  longinquo  inncre  non  reddatur 
deterior.  Ideoque  fiidaccidac  non  cencbicurconimodaca- 
rias,quiaculpaeius  idnonaccidcric.didlal.fin.  Ergofide- 
terior  rcsrcddicafic,idque  culpa  commodacarii  acciderir, 
tenebicur  commodararius  ;  (cd  de  culpa  plcnius  poftcacra- 
dkabimus.  Ex  his  fere  caufis  dacurhxcadliocommodandi- 
redla.  Nunc  videndumeft,quidpecacuchac  adlione.Facile 
aucem  eft  cx  his  qux  diximus  cognofccre  quid  petacur  hac 
adtione.  Nampcricucidquodvccndumdacum  eft:poieft 
eciatpperi,vt  luatur  rcs,  veiadtiopcxftecur  ;  idqueaccidit 
in Ipecie  qux tradiacur inl.fi  vc cerco.§ .  nunc  videndurn.  Sed 
htcquxricur,fi  dux  res  commodatx  finc ,  quid  pccendura 
fic?anncccfleficambasfimulpCie[e,&vnaintenntinccom- 
p!edbi,anvcro  fingulx  feparacim  peri  poflinc?  Hxcquxftio 
cra<aacurin i.in commodaco.§. duibus.  Ego  ribicommoda- 
ui  Snchum&  Pamphilumadceraporariumvfijm.  Deindc 
alcecum  peto  ,  quxritur,  an  pofliiin  alccrum  poftea  peccce? 
Hicdiciturredledealtcto  commodaci  agi  pofle.     Kaiiofa- 

LLl     3 

\ 


5>54 


tiscolligUHr  cKleg.fefredcbcinus.de  vctbotumobligat.Nam 
quocfuatrescoramodatSjdequibiisconuenitinceccoatra- 
facntcs,  cot  dicantur  comradus.  StfiparAtelint.  Additcx- 
ceptioneai.  Hoc vctum  eftjfi  (eparat^  finr.  Nam  fi  fint  con- 
iun<fta:,  hoc ferendum nou  eft.  Qoid  autera  fi  quis fiimmam 
sliquam  aitcridederit,  an  poffic  fingulos  nummos  perere  ?  Ec 
nonputobocgcnuspctcndiadmittendamciTe,  nifi  fingul* 
fummjBfpecialitcrfintexprcfli.-idquccolligiturcxleg.kitc 
dcbemus.de vcrborum  obligat.  Siquisftipulatusficdeccm^ 
non  dicuntur  tot  ftipulationes  quot  (unt  nummotnm  corpo-  ' 
Ta.Scd  fi  ftipulatus  fit  dcccm  &  quinque ,  dua:  fun  t  Itipulatiq- 
ncs.  Nara  du2  fant  (ummsfpecialitcrcxprcrtjE.  Exhisin- 
tclligitis  cx  qu5  cau/a  agatur  a(3:ionecommod;uidirc<fta,& 
quidpecaturhacaiflione.  Deindenotandumcfthancadlio- 
iiem  cum  mulcis  aliis  adionibus  concurrcrc ,  ficut  plcratque 
«dtiones.  Nam  concurric  aliquando  hEcadiio  cumadionc 
legisaoailise.^  Exemplanicftinlcg.inrebus.^.fiue  autcmpi- 
gnjs.hic.  Tudeccrioremreddidiftiremquam  tibi^ommo» 
dauiram ,  cettuni  eft  eonominc  mshiaduc!rjsteditc«^ai» 
co.i&modada(9:ionemconipetcre.  Sed  pf.ctcs.ea  Riihi  com- 
pecicaduer^usteadlioIcg-sAqailixobdamnuirimihiiniuria 
dacuiu.  Seditaconcurruachxaifiionesvtclcdiofit  a(3;oris, 
&  vna  elcda akcram toliat.  Concurrit etiarji hxc adio cum 
adlione  farti ,  &  hic  duo  exempla  rcperiuntur ,  Si  commoda- 
tarius slicer quam  conucnir ,te  commodata vtatur.  Nam  di- 
citurfurtumfacere,  Ieg.fi  vccerto.§.  Qajnimo.  hic.&l.  fi 
iumcnta.  dcfurt.  Additur  tamen  exceptioinleg.qiniefibi. 
^S.defdtt.  N  fiisquiaccepitexiftimauitid  dommumfacile 
pcrmiflurumeflequicoramodauit.Aliudexempluraeft  inl. 
C\  feruus.  i  ^.Qujdam  mcus feruusrem  tneam  me nolentc  ti- 
bi  commodauit ,  cum  feiresmcidnolle.  Duplexafttoraihi 
ftdaeaus  tc  datur.Nam  fi  probaucris  quod  aleruo  tBofa<9:ura 
cft ,  datur  mihi a^io  commodaci.  Pra:tetea dacut aClio furti 
tjuiafurcumhicadmirtitur:h;cenimertcontre<3:itio  reiaiie- 
Bxinuitodomino.  Namintclligebastibitcrmmeartjme  in- 
aitodomiuoaleruoRieotradi.  Hscdca^^ioDediccf^acom» 
modati :  nunc  videndum  eft 

De  aolione  contraris, 

C    A    P.      V. 

COntrariii  aAio  viriis  ex  caufisdatur.qnsex  cwptraiftB 
propric  &  verc  nonfant^ficutcaufsillsexquibusda- 
tur  a(^io  dir£(%a.  Cauls  autem  hx  funt.In  priniis  ft  quidim- 
penfum  fic  intucelam  autconfetuationemreicoiRmodaca;» 
ad  repetendas  eas  impcnfas  datur  atSciocommodaticonrra- 
tia.  Nam  ficut agit  is  qui  commodauit fcruu.si ,  peutque fibi 
cumreddi,itactiamviciffimagitcemmodacarius  vtiumpcus 
fii^os in tutelani {^rui fibi rediiat commodaror.  Hoccolligi- 
turcxleg.  inrebus.  i8.§.poirunt.hic.  Tu  mihi  comraodarti 
fcruum,isa:grotiait,ineiusvi!ctudineraego  fumptam  fe- 
ci :  mihi  aduei  fus  te datur aiPcio  ad  eos  fumptas  tefandendos. 
dchuiufmodiautem  fumpcibus  id  cft  incciligcndjm  quod 
dixinjus.  Nam  fi  f orte  vclit  repetere  quod  in cibaria  fcrui  fi- 
bicommcdariimpenditjnQnertadmittendaea  petitis.  Hic 
dicit  lurifconfultus , Natftrttli  ratione  adeum.  Qs.  Cibatio- 
rum  impanfs  nacuraii  tatione  ad  cum  pertinent ,  qui  fcruum 
vccndum acccpic.  Deinde fubiicic.de taodicis impenfisidcm 
dicendam  efle.  Modica:  impenfa:fempcrad  eum  pcrtinent 
qui  rc  vcicur  :  &quoddicitur  impenfasrcfandendasefio,iJ 
incclligicut  de  magnis  impcniis.  Huic  fimills  diftineSio  eft 
cum  quiiitur de  fumptibus  dotis deducendis, cum  dos  repc- 
ticuramaritofolutomacrimonio,I.fru(fius.§.pcn.foiuc.ma- 
ttim.  Qoi  fic  modica  impcnfa  auc  mag.ia  inlrg.psnulc.de 
impenf.inreb.  dot.fa^^^.admoncc  Vlpianus  id  in  VMiucrfum 
definici  non  poiTe.  Ef go  id  comitcendum  cft  iudicis  atbitrio. 
Sccunda  caufa  huius  a(fiionis  contrarii  cft,  fi  inrempcftiue 
tes  commodaca  repccica  fit:inqaibufdamcxcmplisdemon- 
ftracurinl.incommodaco.§.ficuc.  hic,quiexcmp!aoftcn- 
dunt ,  fi  ob  inrempeftiuara  repecicionem  rei  commodarxaii- 
quo  damno  afficiacur  comroodatarius,  co  nomine  agorc  pof- 
fe  ,  &  quodfuaintcreftpcctre.  Aliudexcmplara  eftfircm 
vitiofam  quis  fciens  commodauir.&exco  damnoaliquoaf- 
fcdus  fit  commodatarius ,  vc  fi  in  doiium  vitiofum  corumo- 
datum  viauraiafadit.AliacAa(ahuius  a(Sionis  cxprirfiicuiia 


Franc.  Duareni  (hmment. 

l.rem  mihi.ii.Si  is  qui  rcm  mihi  cdrtimodauir ,  eatti  mihi  fut» 
ripucrit ,  &  cum  comnsodaci  agerec  commodacor,  cgone- 
lcicns  cam  f jrrepcam ,  fuctoaiudicccondcmnatuseamrcm 
rcftituere.  Alia  caufa  eft,  Si  poft prccli folucionem  res  ad  c6- 
rnodacorem  quoquomodo  peruencric,  lcg.iacommodact». 
$.  vldm. 


^utdvem&t  in  hanc  aMknem. 
C  A  p.     VI. 

EXiata  di(ftis  facilcintcIhgipoteftquidpctaturbacaAi^j* 
iiecontiafia.Peticutenimsftimacio,  pccicuridquodia- 
tctcftrcraviciofamitcmihicQmmodatamBonffrc,  cx  qu» 
rc  damnum  aliquod  acccpi.  Ha:ca(£lioetiamfincdiiC(3;aa- 
dione  intenditur ,  vc  dicicar  in  leg.in  commodaco.& in  leg. 
jnr«bu$.§.i.hic.  Dubimnnoneftquinisaguopeticur  reftt- 
tutio  rci  commodotg  ,  po"iiic  vtj_compeDutione.  Poccftc- 
nimvicifiimobik-rcfefampcustecifTe  in  rem  commodatam 
&petercvtef>tumfumptuumratiohabeatur:  id^^uc  fi:  cum 
a(Jkiodire(fiamouttur.  SedobhanccaufamtcddiCsiuntmii- 
tuaaiilioneSjVcpofiucontratiaadiontoucriGne  pcincipali, 
alioquienimfufiiccretexceptio.  Seddicc£aliquis,quidopu»   '^Ji 
cft  hac  aftionCjCumpofSciarc  compenfationiscommoda- 
tatius  id  quod  fibi  ex  diciis  caufis  debetur  feruire.''  Siacccptio 
hsc  fufHcit ,  vidctur  n  ullins  vtihcac.-s  cfle  ha:c  zQdo  concraria, 
Scd  qux  vcilicas  fi c huius  adionis docetlutifconful.in  l.tn tc- 
bas.§.vlcim.  Var ii  cafus lun.c_in_quibus necefratia eft hac a-    ):. 
<^io,n&c facis conf uiicur coromodatarioper  cxccptioncra & 
compcnfationem  oppc  Gtam ,  fi  fortc  amplius  eft  quod  ci  dc- 
bctur.  nsm  fortemaiorcs  fuiaptusfecitinconferuationcrei 
commodatas ,  quam  fi"c  res  commodata.  Hunc  locumcgo 
sdduxi  ad  paradoxum  probandura ,  quodegodcfcndiinin- 
terprctacione  1.  fiuAi».  §.  ob  donationcs.  foluco  raactimon. 
Ego  dcfendi  aduerlus  recepcam  opinionera  ,  fpecici  cum 
qaanticaccconnpenfationcmadnjiccijaucfpccieicura  fpecie. 
Ego  muicis  argumcncis  oftendifalfamefleeamopinionera, 
&  fpecieicumc|\iantitatecompenfationcra  admitci.  Hic  vi- 
^eris  fpecicrr.  efTe  cx  vna  partc,&  quancicacetn  cx  alccra  parcS 
cfle.  Pecunianoncommodaturnifivcccrcafpeciei.  Ex  par- 
le  igicur  commodarorisagiturdefpccie.exparceco.-Kmoda^ 
lacii  agicar  de  quaricic.^ce  ,  ideft,deimpervfi£:&C3menhic 
■sdmittiturcon-.pcnfatio.  Ninilutiicanlulcusaicapcice  con» 
pcnfationi  locum  cfle ,  id  cft ,  potcft  coniraodatalius  rc;ire- 
rc  rem ,  donec  furo.ptus  in  t  cm  commodacam  a  fc  fa<3:i  fibi  le- 
fundantur.  Sijnt  qui  diftinpnuncrccgncioucir.  acomoeiiU° 
ticne :  fed  male.  Hic  enim  veibocompenficionls  vciiiulwi- 
riiconful.  Cumdcbecurbincquancicas,CK  altera  pairc  fj^e- 
cies  ,  non  ipfo  iurealcerabaUerolibcratur.  Ha:cdifti;:(Sio 
cOliigitur  exleg.  fico6Jenerjt.v^e  pign.a(9:.  Atqueitaintelli* 
gen(3ura  eft  quod  dicitur  in  lcg.  vltirn.  Ceo.Hoc  videtur  con- 
trarium  efle  his  qusdicunturial.inrtbus.^.vkira.&cameh 
recufaturpr2cextudebiciob'mpen(as,pfietcxtudcbitirefti- 
Cucio  non  re(Se  recuiacur.   Hxc  hifius  cradatafunt  in  cora- 
mencario  noftro,  foluc.mac.Non  minLis  aucem  qu.im  diicS* 
a^iocomodaci  contrariaconcUiriccumaliisadiouibus.  Ex- 
cmpiumvnumcftinlcg.pe.hic.Sifefuusqueratu  nsihi  com- 
modafti ,  furcumm;hifcccric,dupIexinihieonominca(5lio 
adaetfuste  eft.!npriiaisdacura<llioccunmodaticoncraria,  ft 
doniinusfcrui cum fciensfurera cflc,  cornmodaucric.  Non 
cniin  tcnecur  nifi  ob  fciemiam  vc  dixiinuis  dc  eo  qui  vafavi- 
riofa  commodauic :  cciiccur  eciam  de  fur  co  (erui  aiSionc fiirti 
dominus  ,  fed  Boxaiuer.  Nam  frruum  noxx  dcdendo  hbe- 
racur,  neccoiidemnacur  infoIiiJuni.Stdfilcicnsfurcmeile, 
commodaucris,daturadueriuscs«ciio  coraruodaci  concra- 
ria ,  in  qua non  abfoluicur noxx  dedendo  dominLS.  Naos  ce« 
necurluo  nomine,  quia  fciens  feruura  furcra  clfe  commoda- 
uic.  Adiuuacienim  nosbeneficio,nondecipioporcct,vcdi- 
citurinIcg.incommodato.§.ficuc.Sequcnslocuseft  de  pec* 
fonis, 

Ofi  (^  cmtra  quem  detur  acfio  c9?»modati. 

C  A  p.     VII. 

Hlcdequibufdamperfonisquarritur.dcquibiis  prchcbi* 
li[erdubic4ripoc(;uc.Narahiclocusnoacotnokdituc 

otancs 


pniHcspctfonas.necetiamid  nccelTc  fuit.  Exaliisautenui-  culio.l.indepofici.dcpecul.  SuntqiiieiiftimafitSliiirftFami* 

lulis  pleaioi  de  pcrfonisdifputatio  quxfipotert.atquc  ideo  li-isconueftiripofle,riconli;n(osDatrisaccc(Ifiit:£cexirtiroaJ 

extitulodcporitii  &aliismultacolligi  poiluntqua:  hucper-  poflrefiiiumfa.iniudicioconfiftcre  fincconfenlupaitis  :  fed 

tinet.  Quiftioinprimisttadlatuthicdeinipubtre.animpu-.  vcrioreftfrntentia  corumqui  cJtiftimant  confenfufn  patris 

bcsa^ionecommodatitencatut?  Eadcnjqusftioeftdcfu-  necellariumelic,cum3giturderccuius  vfumfructtjmhaber, 

ri»fo.  Vterquccnimcaret  iudicio&voluntate»  Siimpubes  l.i.C.dcbon.mat.&i.vlr,  C.debonisquslib.  vt  fiaearurdfi 

finctutorcfuorcmaliquamcoramodato  arcepcrit,quxtitur  adeundavelrcpudiandahjrrcditate  quEdeiatacftfilio  ama- 

an  tencatur.h«c  quxftio  traftatur  in l.i.§.  vltim.  1. 1,  &  }  ^la  trcjcuiuis  vfumfrudlum  habct  pater.Sj ca a filio  idiretutjtuni 

huius loci explicationc  Accurfius  & csteti diftmdione  vtun-  neccftarius cft  confcnfjs  patris  Ex  eo  autem  duod  di6lum  eft 

tur,qu2  reni  ob(curat,inuoluitque  wagis  quam  cxpHcat.Ego  dc  fcruo,cui  res  aliqua  commodaca  eft ,  nafcitnr  quaftio  qua 

aliaa»diftindionemhicl"cquiiolitusfam.Inprimisigiturdi-  tta<Sarurinl.fiiscui.§.filiberoho:Eini.bic.Siqi5islibfroho- 

ccndumeft,  impubercraadlionecommcdati  nontencri,fi  mini  remaliquam  commojaurric  ,  quibonafide  feruicbat 

rcs ci fuettc  commodata finc  tutoris  lui  auftoritatc.  Imo  nec  commodatori.an cx hoc conttaftu detur aftio adaerfus  eum> 

obdolum  admiftuminrecommodatactiameopuberefado  Vuitenimagereaduerfiisciim.q  >i3poftearcfciuithominera 

Qontenetur.  Namcumabinitiocontraduscommodatinon  liberumeire:  quirituran  pollir  agereadlione  commodati? 

valucrit.cxpoftfaftoconuaicfccrenonpotcftfecunduaiu-  Quarftiocxeoorirur.quodnonfuirpropofitumcommoda- 

risrcgulam.Daturtamcnhoccafuadioadcxhibendum.qaa  toris,vtcum*coobligationcmcontrahereti.Quoticsenimde 

adionecogitur  remexhiberc,quamcencteiquicom<noda-  obligationcqazritur  ,  maxiir.ein/picitur  confilium contra- 

nKtStdMdexbtbenditm^.  Eflct cnim  valde iniquum,eum  qui  Iientmm,!.  non  omnis.  de reb.  cred.  Is  qui  exiftimat Icruum 

tenet  rem  alienam  nuliaadlionc  teneii,quia  is  iufts  «tatis  no  fuum  efle  cui  rem  commodauit,non  boteft  videri  hoc  ptopo» 

fit,vei non fit  fanx mcn tis.Datur igirur adio ad  exhibendani  fitum  habuiiie  hanc  obligaricnem  contrahendi ,  cnm  inielli- 

aduerfiaimpubcrera,  vtrem  commodata  quamtcnet exhi-  gcrerin:cc  fs&feruum  (uum  obl  gationem  efticaccm  con- 

bcat.  Scdcur  adionead  exhibendum  magisquam  adlione  trahinonpofle:naturalisenimtantum  poteftconrrahi,  Hic 

commodatitcneturfuriofus&impubes?  Ideononobligsn'  tamerelpondetlurifconfultus  adionemcomraodati  aduer- 

tur.quiaconfenfucarent.-tuncobliganturcuracxre  obliga-  luscumcompccere.  Necfimplicitcrvcrueftautberpeciium 

tiovcnit,lcg.furiofu$.dcobligat.&act.ideft,exfadoaliquo  guod  dicitur  obligationem  non  contrahi  extra  prypofirurn 

inquononficncccirarian»iudiciumpupilli,velfuriofi:idquc  contrahentium:Iinointerdiimtacitac;bI:g3rio!:aIc;.a;-,coa- 

dcraonftratlurilconfulcusduobusexemplisindic.I.furiolus.  traquamadlumeftdcohrrahentibus.EftlocKScotnmunisdj  DaW^ 

Veiatififuriofusautpupiilusdamnura  dederitidaturaduer-  obligstione  contrahcnda  obieruatione  dignns.  F^dttU  cutH  g-"t.;ni 

fuseumadiolegis  Aquiiiz  .'  vd  fi  quis  furiofi,aut  pupilli  ne-  fererroreiTiAdxiiitndn  fim  licudine.  Cum  errt-o  tibi foliio irt-  "''"'' 

gociagefletit,  datucciaduerfuspupillum  veifuriolumadtio  debituaipcrerrorcm^exiftimansmetibidebere.nonhocagt-  '""^'''^' 

Qcgocidramgcftorura.  Pupiilusigituraut  impubcsnontc-  turinterdantem&accipier,tera,vcobl:gicioc6:rahatut,l.;d  ""^'i^' 

neturadionecommodati.  Excipienduseftcalus  ,  nifiexco  potiusvtrollatur.fiqna:  obligKiucnatrada  fit.§,  i.  ouibiis  .;»w«.»* 

pupiliusiocupletiorta(flusfucrir,l}.inprincip.  SecunduTfi-,  modisreconr.oblig.&tamenextraidcuoi  ipiturincceos  t-on^cii^ 

)D.P*irefirifturru.  DmusPiusrcfcripfit,tuncpupillumcon-  sacitaob!:gationa!citur,<xquadaturco'id<di<3'indcbiti.Ha-^'"^ 

ueniri  polle  ex  eo quod  cum  ipfo contra<^am  eft ,  fi lccuple-  dcnus dc petlbnis,aun;  videnduia  dc  officio iudicis. 
dotfa^ausfactit.ldmaximcIuadctiEquitas.  NihileftaEqui- 

us  quam  pupillum  cum  alterius  dctrimento  locupletiorem  Qk^.     VIII 

nenfierijKnaturaliter.decondid.indebic.l.  natohocnaiutai 

«o.huiu$tcIcriptifitmctioinl.3. dencg  gcft.  Siquisnegocia  Be Ojycie i»dicis i» Ac}:cne cbmmodatK 

pupilli  gcflcrit  fccundum  D.  Pij  rcfcriptum.datur  adio  ncgo- 

ciotum  geftorum  aducrfus  pupillum :  ki  quatenus  iGcuple-  x^  Vasritur  quodnam  fit  ividicis  cflScium  fn  liac  a^ionc 

tiorfaeiuscftpupiilus.  Mentiocftetiam  huiusrefcriptiinl.  V^co  nraodati.  Sedadrhonendilamusnonotliiiiahicre- 

pupiilus.dea»d.iur.  Hocquerefcriptum  produci-.uradalia»  qair«ndaeirequffcunq.icadoi5cium:udicispertir!ent:,ficue 

^uiaineiseademcftratio.  Egoslusadmonuiobligationem  inlocodeperfo^is.  Quacdam  enimhic  trai5taiitur  qrjsvifa 

qua tcnetur pupiilus, idco quia fadus cft locuplctioripro na-  funt magis  neteflaiij ,  & de quibirs probabiltter djbitari po- 

turalihabtriaIurifcotifultis,i.naturaliter.decond:<^.indcb.  tcft.  Inprimisadofficium  iudicisinhacadicnepettinec,  vc 

Hocidcofit,quiarefcripta  Principumeotemporcautftorita-  fircs  commodaca  pcr;erir  doiove!cu!pa  comrtiodatarij  ,  is 

temlegisnonvfqucquaqucobtinebant.-qustaracniegisau-  nihilominus  condcmaetur  :  Bii^saiitcmfi  necclulo  iiectr.I- 

t5loritaicinhabcnt,Jdcoqucvtilemadionem  tanturodaridi-  paeiusrcscc^ramodatapericrir, sbfoluenduseft.     Idauteni 

cunt  Iiuifconfulti.  Sedhodic  quiarefcripta  Principunilegis  maximefuniiturexleg.  v-f  nnncvidendum.    In cJaibuWani 

auvaoritatemhabent,dircdadaretur.  Alterca(uscft,inquo  contradtsbus  pr^ftatucdolustantum  ,  inaliiscohtradibiis 

pupillustcnctur.fidolicapaxfit.quotcmporccircscoramo-  prsftaturculpa  etiatn  przterdoluris.  dehisomnibr-.s  fia^lla- 

datur,&dolumfotteadmifcrit  intecomodata.arg.eftquod  timcftvidendum.  Acinprjthi;-dedo!o.  Dubiiotionuiiaeit  0,luf, 

dicituri»l.i  §,aninpupilium.dcpofi.vbidiciturpupiiluma-  qnindolasintjmuiconrradaprxftctur.  Ergotr.ahotrj.ieis 

pudqucmfinetutorisau6lotitatedepofitumcft,tenerifido-  inhoccontra6tu,inqLio vtihtastantumeftaccipicntis.  O^" 

lumcommifetit.     Sedhanccxccptionemaddit.nifidolica-  ficium  corjferturinaccipicntem  finevllocomruodceiusqui 

pax fit,& dolum admiferit  in le dcppfita.  Si tenctur adiione      commodat :  quod intclligcnduih cft etiam li  atuc? conuene- 

Jcpofiti,  quidolicapaxcft,curnontenebiturailionccom-  rit.  Nonenimcontrariaconueatiorataeft,  ficutdi.  itnrinl„ 

roodatiJHiclocusoftcnditmultacxaliistitulisfumipoflequ^      incommodato.inprincip.  i^.hic.  Hffcpadio  ccntrariaeil 

«dhunclocumdcpcrfonispertinent.H.!d:cnusdeimpubere  bonismoribus:inuitatenimfaominesaddelinquenc^i!,a,!tgv 

&futio(o.Qu<Eriturctiaradcfiliofamilias,inl.5.§,fifiliofam.  fivnus.§,illud.depadl,Dolusautemcftvtdefinituri"i.  i.dlc 

«ftqueeademquiftiodcfcruo.   Sifiliofamilissrcs  commo-       dolo,machinatioaltcrius  circumuen!endicaufaadhibita.-& 

datafit,  vclferuo,  cura  vterquefitinpotcftatealtcrius,Icr-      hicdolus  prffftacur  in  omniconrra€I:u.     Hicc  lufliciantde 

uusinpoteftatcdomini,filiusinpoteftatepatris  ,  quaritur      dolo.  Videamusde  cujpa.  Culpaitadiftinguirolet ,  vtrres  0<rtY^^. 

quiadiocerapctatJ&inprimisccrtumcftaduerfusfcruura      graduscnlpa;finr.    DiciturenJrKcalpalataslcuis&L-uinimai '-"'"' 

nullam  adionem compercre.  Namfcruusin  iudicio  confi-      vtdocuiininterpretationel.fimoraat.lolut.mitr.  Cult.atnf'^'''"^"' 

ftcrcnoBpotcft.l.fcruus.dciudiciis.  Scdquiriturdefiltofa.       latamnosvocamus  ,  oumqnisnonad  eummodam  cilifens  '"' 

&parrcfilii&dcdorainoferui?Ethicdicirur,5/_^/»a/<i«»»/»<«       eft,  qiJcraconimunijhoir.inmnnati!radefiderat,  icg.quod 

feruovt.  Eftlocuscoramunisdcobligatione  quateneturpa-       Nerua.dcpofi.  Simileeftquoddicicnrini.latx.d.';  vcujor.fi- 

terexcontraftufilij,  &quaetiam  tencturipfefiiius.  Isqui      gnific.  Latsculpxfiniscft.nonintelligercquodoniDcsvuI- 

camfiliofamiiiascontrahir,duosdcbitoreshaber,patrcra&       go  intellignnr.  Al j  fubtiliorcni  dcfiiiiiioncir,  hic  exigunt, 

fiiium:patrcm  quatfnus  cftinpcculiofilijifilium  veroinfo-       fedmibi  videturtorarescxen^plis  vtiliiisdcmcuflr^ri  poile, 

lidum,l.fiquiscumfi!iofa.depccui.&l.filiusfa.dcobligat.5c       &  explicari  ,  quara  definition.bns  dialcQicis.     Hisexem- 

iSi.Dutttax0tde(etnlto0iendHm.  Hocpettinctadtii.depe-      plisvcifolitusfum  ,  vt  diftinguam  hic  tiia  gthtia  culps, 

_  .  ...       -     _  LLI     4 


95^ 


Franc.  Duareni  (hmment. 


Exemplum  lats  cuJpxeft,n  commodamias  rem  commoda- 
tam  nodluroo  tcRipore  ia  via  publica  dimiferit,&  dicat  fe  pu- 
taife  ncminem  eam  ablaturum  ciTeitantum  abeil,  vt  boc  diii  • 
gentis hominis  fit,  vt ne hocquidcm hominis fir.Hocadmif- 
lumvidetur  potius  beluinumenc  ,  quam  humanum.  Ha:c 
culpa  diflinguitur  a  dolo  malo.Dolus  malus  defiaitur  fallacia, 
&  machinatio  eiTe  alterius  circuueniendi  caufi  sdhibicaHic 
nullatalismachinatioeftrfedtantacit  tamehxc  vccordiavt 
omninoinexculabilisfiti&przfumptionemdolihabear.at- 
queideodolonalocompararirolet.  k  quitamfupinusfuit, 
vtnoAurno  temporein  viapublica  tem  fibi  comniodatam 
dimifcrit ,  non  poted fe excuiare,  leg.  quod  Ncrua. depofici. 
Qupd  camen  intelligendum  efl ,  nifi  ex  coniediiris  appateat 
dolum  malum  abefie ,  poteft  enim  hoc  ex  coniedburis  appa- 
rere.  £xempIigratia,linibi[odiligentiotefiefoieatinrcbus 
fuis ,  cunccnimce(ratomnisprzfumpciodolimali:atqucita 
iotelligcndum  cft,quod dicitur  in  d.l.quod  Nerba.dcpof.  Si 
enimnoncamnegligens  fitinteb  isfuiscullodicndis,  tacile 
crcdcndum  efldoiononcarcre.  Siaucemnibilo  diligentior 
ficinrebusluisihaecculpalataen,  fedcamcnptodolohaben- 
da non  ell.  De  hac  lata  calpa  dubium  non  cll,  quiu  tcneatur 
commodacarius:fed  quzilio  eil  de  leui  culpa,de  qua  nunc  di- 
db  ;rus fum.  Lcuis  culpa eft,cum  qni$  jn  eo  peccat,quod  dili- 
gcos  paterfamilias  vitarcpocuiiret.  Hzcieuisculps  priflarur 

i»Icrut)que,velutiinLcumres.  §.cu!pa.deleg.i.  Hzresiore 
egataomnem  culpamprxflai:,  cciamleucm,!.  quicquid.ar- 
bit.tat.Tutor  ia re pupilli  cuipam  eciam  leuem  przilar.  Ego 
hocexemplum  adducerc  folicus  (am,vc  oftendam  culpam  la- 
tam  &  leuem  differrc.  Si  conimodatarius  rem  commodaram 
qua; pretiofa  forte  erat.aanulus  puta aliqais ,  fi  cxpoficam  m 
tnedia  domo  dtmtfctic,ea  que  amifia  fit ,  tcnetur  nomine  eius 
culpx.quamuis  boc  abhorrcat  a  communi  hominum  natura: 
&buiuscuipxetiam  nomine  tenccurcomm^datatius :  I.  fi  vt 
cetro.§.nuncvidendum. 
miJIiiii  '  Leuiilima  culpa  eft ,  cura  quis  mediocrem  diligcntiam  ad- 
hibetin  recuftodicnda,red  culpam  tamcn  admittit,quam  vit 
exadtiflimz  diligentiz  potuillet  vitare.  Huius  culpz  etiam 
nomineteneturcommodararius,vcdicicurinI.  fi  vc  cerco.§. 
nunc  videndum.&  l.m  rebus.hic.§.  item  is  qui.  quib.  mod. re 
contrah.obli.Inftic.Diciturleuiftimaculpa.qadmuisbacvei- 
bumrarumfic,  &invnocancum  loco  repetitur.l.inlege  A- 
quilta.adl.Aquil.  Excmpligratia,fi  quis  gemmam  fibi  com- 
modata  rccondiderit&incluferitinarca,  f::d  camcn  fut  arte 
aliquaeam  abftuleric&  furripuerir.  Videcis  hoc  exemplum 
diuerfam  efie ab eo ,  quoddelcaiculpadicemus:  videcismi- 
norem  cfTe  culpam  eius qui  inclufit  in arca ,  quam  eius  qui  in 
raedia  domo  dimific :  &camea  ciusculpz  nomine  cenecur 
coramodatarius,  quicxa(fliflimam  diligentiam  przftarc  te- 
netur, didlo §.  icem is qui.  Furcum huicculpx annumeratur 
nonca(usfortuitus,l.quzfortuitis.C.depigno.Namvirdili- 
genciftimus  poreft  !ta  res  fiias  cuftoaire ,  vc  non  a  furibus  in- 
tercipiantur.  Furtum  dpmefticum  fole:  escipi ,  &  id  non  finc 
magnararione^cjuiafoletnumeiariintercafusfvirtuicos.Fut- 
tumcnim  domcfticum  non  poccft  hominis  confilio  przui- 
deri.I.iaduobus.§.damna.pro  iocio.  Ica  diftinguicur  iata  cuU 
pa,Ieuis,&  Ieuiflima.Ex  his  aucem  quz  dixiraus  apparec  com- 
modatarium  omncm  culpam  przftarc.  Idco!Iig'tar  eil.fi  vt 
ex  cetto.§.nunc  videndum.In  depofito  pr^ftatur  tancum  do- 
lus,vcl  laca  culpa ,  quz  dolo  proxima  eft.  Nulla  enim  eft  vcili- 
tas  eius  cui  res  cuftodienda  datur.  Noranda  eft  difttndtio 
hzcquzpertinct  adomnescontradlus.  Nullafimtlisdsftin- 
dlioeft ,  falccmnullatamaperta  repericurinitKeciuili,cum 
quziicur,inquibusconcra6libusprzftecurdolus,vclculpa. 
Namquidamconcradlus  funtinquibus  doluttancumvindi- 
catur,veluti  depofirum,  quia fit tan tum  gcaria  eius  qui dcpo- 
nic.necvlIavcilicasciuseftquiaccipic.Aliifuncconcradlus^in 
quvbus  vciiufqucvcilicasvcrlacur,  veluciinemptionc  ,  inpi- 
gnorc :  &  in  his  pra?ftacur  eciam  lcuis  culpa ,  non  cantum  do- 
lus&  lataculpa.  Alijfunt  concradlus  inquibus  vcilicascao- 
tum  eft eiuj  qui  accipic ,  vc  in  commodaco  plerunque  accidic: 
^'^'"*-  &inboccaluomnisculpa  eciamleuiflina  przftatur.  Coni- 
3"r./  mod.uariuscnitnad  cuftodiamccnetur.  Aliatameneftoula 
^mid d,f  p-ecarij.quarauisprccarium & commodatum  magnsm  fimi- 
fir*t.  licudme»i)habeant ,  cameninbactediffrrt  commodatumi 
piccatio.  Commodacaiiusomnemculpampraftat,  mpte- 


cario  non  przftatur  nifi  dolas,I.quzfitum,deprecar.£trat?o 
lacis  expreflaeftindi^.I.quzfitum.commodatum  przfcri- 
pto  modo  &  fine  vtendi  contrabitur ,  oec potcft  iotempcfti- 
ue  reuocari,ance  quara  re  comodaca  vfus  fueric  commodata- 
tius,auc vci potuit.I.in  commodai o.hic.  At prccariutr!  reuo- 
cari  poceft  voluntace  cius  qui  precatio  dac,&  merito  ci  impu- 
tandumcft,quicumfu!pc(^am  faabca:  cius  diligeociaro  qui 
precarioacccpiCjnoareuocauitptccaiiam.AIiquandotamcn 
przftatur  dolustantumautlataculpa  iucommodato,idque 
exigit  aliquaado  rario  &  zquicas ,  veluci  in  l.ti.  §.  inccrdum.  fi 
itaconuencrit.  Siincommodatoconirahcndo  conuencric, 
vtcommudat3riusconucnirecurcancumdeHolc<,valcteac6- 
uentio  quamuisnon  valeathzc  conuent'o,vtDontenc.2tnr 
dcdolo.  Namhzcconuencioiauitatec  cemmodatatiumad 
dtlinquendum. 

Aiiuscafuseft,  fifuaduntaxat  caulacommodat^it.  Siquis 
commodaucriricmfuam  alicui  mrgisfua  caula  quamcom- 
raodarati),4Jolumtantum  pr,eftabiccommodarariu$  inhoi: 
iudico.  Ideoenimdiximusoinr.cculpamprzft.iriaccmmo- 
darario ,  quia  plerunque  jccidic  vc  comcncKiatarii  caucuin  vci- 
licas  in  hoc  contradu  vcriecur. 

Igirur  quories  verlatur  vtilicas  magis  dintis  quam  accipi- 
entis , dolus  tancu.-e  przftacur  &  lara culpa.  Exempla  bit  ad- 
f  err  iurifconfulcus,fi  fccnicus  Przcor  veftimcnca  commoda- 
uericquod  gratia  fua  agebat,  vel  ipfi  Pricori  quid  vltro  cora- 
modauic.Ex  his  vcrbis  videcur  coIiigipofle,quocics  quis  vlcro 
quid  commodat  non  poftulante  commodatario ,  doium  tan- 
tumprzftari.  Sedideomibividecurhoc  excmplumfubiecil- 
(elurilcon!ul:us,quiacumIudosediti3tus  cft  Piztot  noroinc 
luo,quiacofped:<icuIodelediacur,videturnonfuagraciafed 
Pfztor  sfacere. 

Commodacarius  aucemnon  tenetutdecafufortuito.  la  DetMfn 
nullo  contradbu  przftatur  caf  u$  forcuicus.  Cafus  forcuitus  cd /»'"""' 
qui  nullo  hominis  confilio  przuidcri  poruit.I.i.de  adminiftr. 
tcr.adciuit.pcrrinent.  Variaexcmplahicfuntcafuumfottui- 
torum,L  ad  cos.in  I.in  rcbus.in  l.fi  vt  cerco.§.nunc  videduiE. 
ftataminvteotcapunon.  Hisvcrbis  oftcndit  lurcconfulcus 
itfpiciendumcfleanid  aliquadiligentia  vitaripotuerit.  Hoc 
cft  incelligcndum ,  nifi  cxprcffim  conuencrir ,  vt dc  cafu  for« 
tuico  ccnetecor,vt  dicicor  in  1. 1  .C.eod.  Icem  fi  hoca^Sttm  fir, 
quiarcszftimaca  dacaeft,  bzccft  zftimacionis  po  cftas,  vt 
pcriculura  ad  accip;Ctef«  cranfcat,!.  ^.§.nunc videndum.Scd 
vidcndum  eft  quoifum  zftitnacio  inira  fic,l. plerunque.de  iu- 
te  docium.  Si  perierir  colpa  nuncij  res  commodaca,  id  eft,per 
qucm  rcs  commodaca  rcfercbacur  :  quzricur  an  cenebituc 
commodatatius ,  l.cnnt  qui.§.  vlt.  &  l.fequenci.  I.  argcotum. 
hic.Diftindio  rradirur  in  l.eura  qui.§.  vlt.&  I.feq.Hoc  tamei> 
iRceiligendumcft,nificaIcmouncium  clegericquemmcrico 
fufpedtum  haberenondebuit.  Exculacurcnimcommodata- 
ciusquafi  forcuicuscafus  hicfic ,  qucmdiligencia  przcedete 
non  potuic.-idquc  humanum  cft,  &  racioai  confemaneum ,  L 
argentum.zo.hic.  Huicfimilecftquoddiciiutiol.fiabooae 
fidci,de  tci  vindic.  Si  a  booz  fidci  pofleffore  aufugeric  f  eruus, 
quiiQiegrzopinioniscrar,  nontencbitur  bonzfideipoflef^ 
f  or,quafi  culpa  eius  aufugerit  feruus. 

Addendum  eft ,  illud  quoque  ad  iudicis  officium  pertincte 
inhacat^ione,  vtfioonrcddacurrescommodata,  liciszfti- 
matiopczftecuf  adoii :  id  colligicur  variis  exlocis ,  &  prcfer- 
timexl.fivrcerto.inprin.Litcmzftimarequidfit,docuimus 
fubtit.  dcinlitcmiuran,  &plei.iasin  intetptctationcl.  vbt 
autem.§. vlc.de  verbo.oblig.vbidixmusoullumcflcgcnusa- 
dlioois  inquolicis  zftimacio  aliquandonon  habcac  locum, 
fiuc  indandojfiueinfacicndo,  fiuc  inrefticuendo  obligacio 
confiftac.  Inrei  vindicacione  quoqucia  quapropricpccitur 
reftitutio  rci,locus  cft  aliquando  zltimationi  licis,  fi  rcs  rcfti- 
tuinonpoccft  ptopccrdolum,  aucculpampoflcfloris.  Hzc 
liciszftimaciocontinetnontantuRi  prctiumrei,  dequaagi- 
tur.fed  eciam  id  quod przrerca  inteteft  przter rei  de qua  agi- 
tur  pcccium.ExcmpIum  vnum  eft  in  I.fi  vt  certo.  in  piio.Ego 
tibi  commodaui  rcm  aliquam  meam:c  oouenit  vt  cam  rcdda* 
ccrtoloco  &cempore.  Sifortccamreddas  velalio  locovel 
tcmpore,pofliim  pciere  \d  quod  mca  iocereft  eam  mihi  rcddi 
eo  rempore  vcl  luco  de  quo  intcr  nos  cooucnit :  &  hoc  per- 
tioet  ad  oflicium  iudicis.-idquc  maximc  locum  habet  in  bonx 
fidciiudiciis:cuiu(modiefta<Siocommodati.§.inbouzfidei. 
'  Inftit. 


In  Tit.Decommodato, 


I&fticut.  JeaAioDib.  In  ftri^f^Isiudlldis  olim  id  recepcum  noa 
fuic,cuiu(modi  eft  aftioex  ftipulatu  :  fcd  propccr  ihidaiu- 
diciaoeccne  fuirproponere  arbicrariamai^ioQcm,  vtpoflic 
quid peti,  vei  folui  aliainlocoquamconuenic.  Scdanimad- 
MerccDdumeil,  ficommodataciuslicifzdimationem  folue- 
cec  agenci  nGtione  comraodaci ,  t^uia  focre  rem  commoda- 
tam  reddcc»  non  poccrar,  velquiaconccacus  fuic  calicisz- 
Ilimacioneadlor,  boccafu  ponenionerci  commodatarium 
ftacita  cdici  dominum  reicommodacs.  Hocdicicur  in  leg. 
fi  vc eerco.  §.  i .  hic.ideai conftitucum  eft  de  rei  vindicacione, 
inl.  ciusqui.de  reivindicac.  Cumquisvindicac  rcmfuamii 
pafteflorc,  &accipicfibiobIacam  xftimationem,  illararem 
poffciToris  facic.  Solutio  sftimacionis  litis  «^  acim  dominiuia 
eius  rei  acquirit pofleffori.  Si  res  prsfcns  fic(inquic  lurifcon- 
fulcnsjin  l.rcquenci  ,id  eft ,  fi  res  pcncs  poflefllbrcm  fit :  tunc 
enim  habecur  pro  cradica  ,  quafi  tradicione  dominium  fic 
translacum.  Tunc  enim  doininium  fine  cradicione  cransfer- 
tsr ,  cum  prius  quis  poflidec  rem  anccquam  eam  cmac.  Ra- 
tiocradicurinl.  eiusqui.  Quia  cranfigere  videcur  cum  reo 
proeoprccioquodaccepic.  Hincdicicurarftimacionem  licis 
vendicionem  quandam  eflc,I.  j  .pro  empcore.  Przterea  no- 
tandumeft,  cumxftimationemfoiuit  commodatarius,  in- 
icrdunicxigi  cautionemabadore,  interdumcompcllioffi- 
cioiudicis  a^orem  ,  caucre  commodatacio  zftimationem 
foluenci  leteftituturum  cam  rcm,  fi  fortealiquo  cafu  ad  cum 
poftcapcruenerit.l.fiisqui.  i  j.inprinc.  Hicficommoda- 
tariut  condcmQccar  adxftimacionem,quianonapparccres 
cemmodaca,  acqueideo  csmraodacacius  eam  rcddcre  non 
poccft.  HacccaucioiudicialisincerponcndaeftjCuius mentio 
eft  in  1.  f .  dc  verbo.  obligac.  ludicialis  caucio  cft,  qui  intecpo  • 
Bicur  iuff  u  &  officio  iudicis ,  cum  alcer  alceri  cauere  cogicur.  I. 
ftncimus.C.dcverbo.fignificac.Quamuisaucemhicfimpli- 
c«c«dicaniuscaucndutnefledererefticuenda,vcldexftima- 
tione  iicis,qu2  iam  ioluca  cft ,  id  fumicur  cx  l.in  commodat  o. 
J.vlcimo.Hic  altecnacio  eft,Tu  ame  acccpiftixftima.cion£  m, 
cogeris  eam  «eftimacionem  mihi  reddcre,vel  rem  qui  peruc- 
nic  in  cuam  poccftacem.  Hxc  duo  igicur  caucio  compledli  de- 
bet.  Deindeliszftiraacurinhociudicio, nonnunquamiuce- 
iurandoadoridclato.  Hxcxftimaciopecmitcicurnonnun- 
qaam'atbiccio  adtoris  ,  quirera  commodatam  fibi  rcftitui 
pccit. 

Iq  licem  iurara  eft  iureiurando  litem  xftimare ,  cum  qux- 
ricur  qiianti  lis xftimanda  fic ,  & iudcx iufiurandum  defcrc a- 
6boriinliccm,pern!iitcicureiarbitriofuolicem  zftiraare,  icg. 
lucor.de  inliceraiurand.idcmdicicur  in  leg.  ficumdos.  rer. 
tmoclnhacigicuradioneiuraturinlitcm,  ficucinaliisbonx 
fideiiudiciisji.j.  hic.l.inadionibus.  deinlicem  iuran.  Ego 
aliasficincerprctatusfjmquod  dicicur,  fnbontfideia^totti- 
kif»  in  litetK  iurari ,  id  eft ,  quoties  zquitas  fuadet,a(%ori  iufiu- 
laQdara  deferendum  eft.  Nam  plerunque  iudicia  func  bo- 
Bxfideijin  quibusnondefercuriufiuranduminlicera  ,  nec 
deferti  debcc.  Poceftasiudicis  inbonz  fideiiudiciislacaeft, 
inecvjlisfinibus  circumfcribicurprxccrquamxquicacis.  Ideo 
fi  videaczquumefle,  vcdeferaciufiuraDduminlitemadlori, 
isdcferrcpoccrir.  Sicutdiciturinbonxfideiiudiciis  frudtus 
vtnitc  &  vf  uras  a  tempore  raorx.  Forte  cnim  talis  res  eft  qux 
nuilos  frudlus  producat:  id  eft ,  pocecit iadex  ad  fru<^us  con- 
tkmnars  quoticsid  videbit  xquicaci ,  rationi&  bonxfidei 
conuenire.  Idaucem  xquuroeft,cumquispecichaca(Stione 
rem  Gbi  rtfHtui ,  &  rcus  eam  refticuere non  vulc  per  contu- 
maciam ,  vel  cius  dolo ,  vel  culpa fadum  cft.quominus  eam 
refticuece  poffi-t.  Nam  iniquumeft&alienumarationena- 
faraii  libercacera  hanc  anferri  hominibus ,  in  comracrciis  fta- 
tuendi  precium  rcrum  fuarura,  quodcunque  voluerinr.  De- 
inde  fcquicur,  Etreiindieata  temptu  /fitanti  resfit  ohfiruatur, 
Sic  legendura eft  vc in  Florencin.  Duo  cnira  hic  dicuncur,  v- 
jfii>m  cft  iam  a  nobis  cxplicacum.  Alcerum  eft  rei  iudicacx 
rempusfpcftari,  cimag-curdexftimationcrci.  Hiclocuso- 
ftendicdilfercnciara  ftndrurum  &  bonx  fidei  iudiciorum,  de 
qua  plsne  &  accurate  diflerui  in  jnterprctatione  1.  vinum.  fii- 
pra,  dercbuscrcdit.  Explicauilocos  obfcuros  totiusiuris& 
antinomias  perplexas.  Diximus  in  ftcidlis  iudiciis  cum  qux- 
Eicurquaniirejfit,fpe(3:andumefrstcmpuslitiscontcftatx,fi 
ftacus  rci  mutatus  uon  fit.  Abfurdum  cnim  cflct  roancntc  eo- 


^57 

enimrefcrrcan  res  deterior  vel  melior  faAa  fit,  atque  ica  ex- 
piicamI.3.decondi(a.triciciaria.cum  hacl.&l.  vinum.  Cum 
ouxntar  de  fru<aibus  &  accefliQnibus  in  ftridis  iudiciis,  f  pe- 
aaturtempuslitis  conteftatx, l.cum  fundus.  dereb. credic. 
lcdmbonx  fidcnudiciisiudexfpe^aareporeft  cempusreiiu- 
dlcandx,  a  vclit :  non  enim  allegacur  officium  iudicis  ad  rcm- 
puslmsconceftacx,  ficutin  ftci<aisiudiciis  .l.i.dea(a.empt. 
1  otcft  mtetdum  iudcxfpe^aare  tempusrci  iudicatx  in  ^fti- 
n>arioncfacieDda.-potcftetiam  rpe(aaretempusmorx,lc2.  t. 
§.fi  per  veDduorem.  leg.  fi  ftcrilis.  ^,  cum  pcr  vendit.  dc  aC^. 
empc.  Circaoflicmm  iudicis  inhac  a^aionc  nocandum  eft, 
hxcedes  commodacacii aliquando pro  parce hxredicaria ,  ali- 
quandoinfohdamcondcmnari.inl.j.§.hxres.lscuirescora. 
raodacaeft,dcceffIcduobushxredibusreli<ais.-cercumefta- 
dhonem  coininodati ad  hxredes  tranfi.re.  Nam  hxca^aio  eft 
hxredicariaifed  an  in  f  olidum  finguli  hxredes  conueniancur. 

anvcropropartetaD.ura?NonfinecaHfahxcquxftioAve! 
tetibustra,aatacft.Probabilicercnim  dceo  duSicaci  poccft. 

anmfolidum  anvcropropartehxredicaria  hxredesconue- 
nm  debeanr.  Vcrum  eft ,  ob^gaciones  quxrecipiuncdiuifio- 

nemperlfgcmduodecimcabularuinterhxredesdiuidi.Non 
enimlexduodecim  cabularumdiuidit  easobligationes  intec 

hxcedes,quxaiaifionemnonrecipiunc,!.hxredes  §.,  famil 
erc.f.l.ea  qux  in  parcts.deregul.iur.  Ec  v.dencur  fingaii  hx- 
redesinfolidum  cantumconueni.i.  Namnonpotertreftiiui 
rcj nifi in f olidum.vcdicicur in  l.fi duo.infra , depofiti    Sicuc 
quifquam  nonpoccftpcrfundum.  nifimfolidum,  proparte 

indiuifaire,ficnonpoceftquisremrefticnerecon.mod'atana 
pro parcemdiuifa: &  tamen hicd.c  tur, hxiedespro pattc  te- 

nerinonmfoliduia:  nifivnushxrtdum  totiusrei  reflituen- 
dxfaculcacernhabeac.  Isenim  adeamrefticuendam  conde- 
rnnacuriufolidum.  Hisverbisoftendiccamlace  paterepoce- 
ftacctn  iu<iici$ in  h(Dc iudicio ,  quam  arbitrium  boni  viri ,  q aia 
fex(: a(aio  bonx  hdei cft.Sed  hicanimaduertendum  eft  hanc 
obligationcm  h<aum  continere  quod  eft  indiuiduum.  Ex  his 
qux  diximus  m  mcerprccacione  1.4.§.Cato.  de  verbor.  oblia 

fatisperfp!cuumeft,hocfa(aumeflfeindiuiduu,&verumefI(j 
quod dicuucin l.fi duobus. depofi.  Sed camen quocies veni- 
cur ad  xft.mauoncm ,  quia fcrtc  is  concra quem  agicur ,  noa 
habec re. ieftiruen<^x facultatcm ,  condemnacio fit pro parce 
hiredican^.l.ftipuiacionesnon  diuiduncur.de  vcrbo  obliga 
Gatoind.1.4.  diftinguensfa^aum  diuiduumafa<ao  indiui*. 
dao,  aic,  Gum  f  a^aum  indiuiduura  eft ,  ceneri  hxredes  in  foli- 
du,  (ed  pro portione  hxreditaria ,  licet fa<ao  vnius  omnes  te- 
neatitur,  &  ftipulatio  commiccatur  in  /olidum.camcn  finguli 

condcmnanturadpecuniamproportionchxrediraria.Pccu- 
nia  emm  recipit  diuifioncm.vc  diximus  in  l.ftipulaciones  non 

diuiducur  de  veiborum obl.gationibus. Huic fimileeftquod 
dicicurml. in commodato. §. ix cxfatao.  Hxrcs cenetur pro 
partequocies  aguuradueifuseum  a^aionecommodaci,  hoc 
verum  cft  nifi  agacur  ob  fa^aum  fuum ,  vcl  ob  dolum  eius  vel 
culpam.Sed  dc  hac  re  quxdara  alia  di^auri  f  umus  in  inccrprc- 
tationel.fi  duo.depofiti. 

Sequens  quxftioeft.fiduobusfimul  eademres  commo- 
data  ht ,  an  teneantur  finguliin  folidum,an  vero  pro  partc.& 
hxcquxftio tra^aaturin i. y .§.fi duobus.  Celfusin hac qux- 
Itione  poft  difputacionemfacis  prolixam  tandem  condudiE 
hosin  folidum  tencri,quafi  duosreos ,  qui  in  folidum  obliga- 
ti finr.  Duo  rei  confticuunrurin  omni  contra^au,  vt diximus 

lub  ticul.de  duob.ieis.habencur  duo  rei,  quibus  idem  vchicu- 
lumcommodacum  eft  :  fcd  antequam  hocdefiniac  Celfus, 

quxdamhicactingitdedominio&poffeflioDcstquevfurcf! 
Docet  his  veibis qux obfcura funr,  quid interfic  incer domi- 
nmm  rci  alicuius,  pofleflionera,  &  vfum.  Dominiu  apud  du- 
os in folidum  eflTe  noft  poceft,fcd  pro  parre  poceft.  leg.  f ecuus 
cOmmunis.de  ftipul.fcruo.leg.nemo.  de  lcgar.  i.  qux  camen 
parshaberurproindiuifoinccllcau  ,  magisquamcorpore 
Nam  ficucres  communis  non  eft  fingulorum ,  & dominiun» 
luce  diuiditur  inpartes  indiuifas  :  ficpoflcflio  eftiuris  ficuc 
domimum,quamuispofli:fliofic  aliquandoquxdam  deccn- 
tio.qux hdi\ cancum  eft.  De  vfu  idem non  pofliimus  dicere- 
veluti  rcs  ahqua  commodacur,non  cransfertur  in  commoda- 
tarium  necdominium,  necpoffeflio,  vt  dixi  in  l.rei  comoda- 
t^.hic.fcd  vfus  tantum  conceditur.Non  poteft  autem  quis  vti 


dfiinltatutci  fpc^ariccmpus  quo  rctplutiiaifuit.  Mulcum      tccommodatanifiinloliducj.  Egoiftacxplicare  rudioribus 


55* 


fed  accurate  hic  omnia  tra^aui  fub  tit.cle  verb.obliga.in  plc- 
rifque  locis  vt  l.in  cxecutione.in  d.l.4.§.Cato.&  l.ftipulatio- 
ncsnondiuiduntur.  Inhoccontradutantum  quiriturdcv- 
fu.  Idem  dicendum  non  efle videbatur  dc  vfu fundi,quod  dc 
vfuvchiculi-.fedhancfubtilitatem  neglexitCelfus,  quafivi- 
dcatur  a6tum  eflc  intcr  cos  vt  in  folidum  obligent  ur.Itaque  fi 
vnusfoluerit,  altcrlibcrabitur.  quodcfl:propriamduorum 
reorum.  Hic  tradlatur quxftio  de  concuriu  adioHum.quem 
locum  nos  intcrprctatifumos  in  intcrprctationc  1.  qui  (ctuu. 
ie  oblig.  &  a<3:.  Sed  obiicitur  huic  diftintaioni  noftrx  l.ren» 
raihi.2i.§.in  exercitu.  Ego  dcdicontubernalibus  va(a  vtenda 
communi  periculo:deinde  fcruus  meus  ea  vafa  iurripuitiqu^  • 
ritur  an  aduerfus  cos  detut  mihi  adlio  comodati ,  quia  ci»  c5- 
modaui  mea  vafa:an aduerfus  mc  v iciflim  aliqua  adlio  ci$ dc- 
tur,quiafcruu$  meu$  ca  vafa  (uiripni!  ?  Ad  vtraicqac  quxftio- 
nemhicrerpondetIurifconfultus,&aitmihiaduerfuseosc5- 

modati  ailionem  compecere,&  cis  vicifliim  aduetfus  n»c  furti 
aiaionem:(ed  noxalitcr tantum.  Na.T»  dedendo  feruu  meum 
noxXjliberabor.  Scd  expendenduin»  eft,quod  hic  dicitur  eo$ 
tencriadionecommodatiprofuaquifqacparte.Nostamcn 

diximustencriinfalidum  ecsquibusrcs  eademcommodata 
cft.quia  v(us  indiuiduus  eft.Sed  fcfpondendum  eft,{vt  vulgo 

refponderi  lolct)in  hic  fpecic  adum  tniirc ,  vt  diuidatur  peri- 
culuinintcrcommodatarios,qu'.aproponicurvafavtendaco- 

muni  periculo  data  clTc:  vbi  autem  non  apparct  boc  adtum  ef- 

fe,in  folidum  cenencur. 


Frarjc.  Duareni  Comment 

aeditor.^.&  fic  accipiendus  eft  tit,dcreb.corutB  qui  fubtut. 
funt  non  alien.vel  fuppon.  Nihil  ergo  rcfert  quod ad  obliga- 
tionempignori$attinet,anconuencrit  derc  mobtli.anvero 
iramobih,  altcriobligandaprodcbito.  NaroficfFc6lumin- 
fpiciamus.nulla  eft  differentia.  Deinde  d  citur  pignus  res  ef- 
fe,dc qua  conucnit.  His vetbis oftenditur  nuda conuentione 
pignus  contrahi,vt  dicitur  in  d.§.item  fctuians.  loftit.  de  adl. 
idem  dicitur in  I.i.hic.  &  I.  fi  tibi.  §.  de  pignore.  de  paft.  Inre 
hoKorario.  Quamuisaliascxfolopadlo  fineftipulatiooeiure 
ciuili  non  nalcatur  atStio,  tameniurc  Prxtorio  conftitutura 
eft.vt  cx  lolo  pafto  dc  pignote  nafcarur  ailio,qux  dicicur  hy- 
pothecatia&quafiferuiana.Scdd  fticultasoiicurcxeoquod  ^^^^j 
diciturin§.vIt.q-4  b.mod.recontrah.obl.g.vbipgnorisob  ^„,j^^  ' 
ligalicrefertur  intercas  obligationcs  quxcontiahuncur:c-  mUi 


LIB.    XIII.  PAN- 
ET  TIT.  XXIIII. 

COOI  C  1  s. 

Beaciionepgnoratitk^vdcontra. 


IN    TIT.     VII. 
DECTARVM, 

LIB.    I  III 


'  Vb  hoc  titul.  potifSmum  tratftatur  de  aAione 
Iquxnafcitur  expignorc,ideft,dca(flionepi- 
Ignoratitia,  magis  qaam  dc  iplocontraftupi- 
Ignoris.Eft  enitn  alius  titulus  dc  pignotib.in  (e- 
j  quenti  parcc:  fcd  hic  propricpertinet  ad  a&io- 
nem  pignoratitiam.  Diccndum  tamcn  aliquid  cft.dc  vetbo- 
rumipiorum  fignificatione,  &videnduiainptimis  quidpi- 
gnus  (it,&  quomodo  contrahatur. 

^uidjit pignm.     C  A  P.     I. 

Plgnus  definiturin  Inftitutis,tit.de  ad.§.  item  ferutana.  rcs 
dcquaconuenit  interdebitorera  &crcditorcmvtfitpro 


ftendens  luftinianus  quibus  modis  rc  contf ahi tur  obligitio . 
Exemplum  enim  adfert dc mutuo ,  commodato ,  depoluo  &  "%' 
pignorc.  Nam inrerdum  qui  pignus  accipit,  re  obligatur.barc 
obligatio  rc contrahitur :  &  ramcn  dicimus  conlcnfu  coatra- 
hi.  Qupd  diciiur  contrahi  &  re  &  conleiifu ,  non  poccft  kic 
confiftcre,quia cum  dicimus i  bligationcm contrahi cooica- 
fu,hoc  fignificamus  folura  conlenluo»  fufficcrc :  ficut  cum  di- 
citur  locacionem  contrah»  cofeniu ,  hoc  volumus  (oluaacoa- 
fcnfum  f  uflicerc,ncc  opus  cfle  rci  traditionc:cum  autcm  dici- 
rausre  contrahiobligationem,hocfignificarouspritcrcon- 
fenfum  traditioncm  rei  ncceirariara  clFe ,  hxc  autera  rcpu- 
gnantia fuot.quid  igitur  dicenaus  ?  Infpicicnda funt  diligcntcr 
vctba  quibus  vtitut  luflinianus  in  d.§.  fi.  non  enim  ait  pignut 
TC  contrahi:  hoc  enim  falfum  r.lTet ,  fed  ait  cum  qui  pignus  ac- 
cepit  re  obligari.  Ex  co  quod  quis  accipit  pro  pecunia  credita, 
isfeobligat.&cencturpignoratitia  atftioneadpignus  reddc- 
dum  poftquam  ca  pecuoia fuerit ei  foluca.  Ergo ca obligatio 
re  conttahitur,  id  cft,  aceeptione pignoris.  Hoc vcri(£mc  di- 
^am  eft,ncc  ca  rcs  vllam  dubitationem  habet.  Si  conuencric 
inter  aliquos  vt  res  aliq  ua  obligata  fi  t  pro  dcbico,ideo  tcnctur 
ad  eam  reddcndam.  Qui  autem  accipit  pigous  re  obligatur» 
nonconuencionc:nccideoconcIudendijquinanteacccptio- 
nem  illam  pignoris  concraiStus  fit  initus.  Sic  facile  cxplicacut 
lociisilleIuftiniani,quiaIioquiobfcutu$efrevidetur.Ergopi- 
gnus  nuda  conuentione  contrahitur ,  etiam  fi  rcs  tradita  noa 
nt.Hocintelligcndum  eft  dc  pignore  conuenti9nali,non  au- 
tcm  de  Prxtorio  pignot  e,de  quo  raox  di(Suri  fumus.  In  eo  c- 
nira  non  fufficit  fola  conuentio,  fed  cft  opus  cxecutionc  iudi- 
«iali.Pr^tcfeadiciturindcfinitionenoftra./^rtf^/f^/M.Hisvcr- 
bisoftendit  luftinianus  pignus  dari  crcdituria  debitore  pro 
fccuritace^ficut dicit ur de fideiuflbre in  Li.qui fatiid.  cog.  Sed 


debico  obligata.Pignus  ergo  pro  rc  obligata  accipitur.Pignus       nihii  refert  quod  genus  obligationis  fit.  Non  enim  tatura  pro 


rem  ipfam  qux  obligacur  fignificat,Iicet  interdum  alitct  acci- 
piatur.hocfaiis  oftendittic.de  diftra(f]:.pignor.Curadicimus 
diftrahi  pignus ,  fignificamus  rem  obligacam  diftrahi .- diftra- 
Aiopignorumnon  poteftalitcrintclligi,  quamrerura  obli- 
gatacum  pro  debito  difttadtio.  Pignus  tamen aliquando  acci- 
pitur  pro  obligacionc  &  ipfo  contra<3:u,ficut  in  1. 1.  hic.  Nara 
procontra<!iupignusaccipineceflccft:  ficaccipicurinl.  i.$. 
vlti.  depa(flis.  vbidiciturplerafquc  conucntionestranfircin 
propriumnomencontra(^us,vclutipignus&ftipuIationem, 


rautua  pecunia  credita  pignus  datur ,  fed  ob  aliam  cauiam.l. i. 
§.i.bic.ld  clatius  explicatui  in  l.res  hypothecx.de  pig.  Quini« 
moctfinatutalistantumobligatiofit.pignusvtilitcrquoque 
contrahitur.I.quxfitum.  Et  quamuis  ex  naturali  obligatione 
nonpoifitagi.tanienfiisquinaturaiiccrtantumdebctpignus 
dedcrit,  rcdecontrahiturpignorisobligatio.  Sufficitigitur 
debitoren  quoquomodo  fuifle  obligaturo.ctiara  naturalitcr. 
Si  autcra  nihil  debitum  fit ,  pignus  non  valet :  ideoquc  fi  quis 
promiferit  fubconditione,  &raihiobIigaueritrcra  aliquam 


&c.frequccius tamen  eft  vt  pt o  re  obligata  accipiatur.  Quod       iure  pignoris :  ficut  ante  conditionis  eucntura  non  pofleia  ex 

autcmdicimuspignusremcflc,dequaconuenit,&c.rcrafaic  " 

etiara  immobilem  accipimus ,  fi  conuenerit,  vt  res  aliqua  pro 

debito  fit  obIigata,fiuc  ea  res  mobilis  fit  fiue  immobilis ,  dici- 

tur  pignus  contra^aum  cflc.  Quamuis  enim  aliqua  fic  fubtilis 

difFcrcntia  inter  pigous  &  hypothecam ,  &  pignus  dicatur  rci 

mobilisjhypothcca  vcro  rei  immobilis ,  tamen  propter  vfum 

loqucndi  non  cantum  lutifc.fed  etiara  aliorum  ao(2orura  lin- 

guxLatini,promifcuehisvetbisvtimur,necobfcruaturi!la 

(ubtilitas.Vndediciturinl.res  bypothecx.de  pig.interpigriiis 

&hypothecamnominisfonura  tantum  diffctre,atqucidera 

dicicur  in  J.itcra  (cruiana.In  ftic.de  a(5t.  DifFcrunt  tamen  tra- 

ditioiieinl.firemalicnani.^.hic.AliadifFercntiaeftqux  tra- 

dicur  in  l.plebis.^.pignus.de  verb.  fignifi.  vbi  dicitur  pignus  a 

pugno  dici,  idcoqne  pignus  proprie  dici  dc rc  mobili  qux  pu- 

gnotradifur.  Sedtamen  confunditur  hxc  difFerentia  ab  o- 

mnib.au(a:oribus,&  magis  hic  fpc^aamus  v(um  loqu«idi,qua 

ctymol  .giam.  Alterum  vcrbum  eft  Grxcum,  altcrum  Lati- 

num    Nam  hypoiheca  a  vcrboGrxco  J:f.7;9,At.deducitur,        „„.v...........  ..;f.^.....»...... ,  .^ .^.^, 

^uodeft  fupponere.quo vcrbo  vcuutur  noftriauaorcs  inl       ne pigaoris  hanc antichrc(im  contincri,  cuiusantichreffoj 

raentio 


ca  proraiifione  aduetfus  eura  cxpcriri,ita  nec  hypothccatia  a- 
6tione,quianullura  eftdebicuis,  ideoquepignusnuliutncft, 
Lgrege.§  .vlc.de  pigno. 

C  A  p.    IL 

.^uotjintpignorumgenera. 

Plgnorum  auteraduofuntgencra,  veltriafecundum  vul- 
gatcra  diftin(ftioncip.  Pignus  enira  quoddam  cft  con-  ^'/"^ 
ucntionale,  quoddameftPrxtorium  ,  aliiiudicialc  addunr.  """^ 
Hxc  diuifio  colligitur  ex  1. 1  .hic.  vbi  ait  lurifc.  Conuentiona  • 
leefle,  quodexconuentionenafcitur,  &idcft,dequodixi- 
mus  ,  quod  oriturex  conucntione  dcbitoris ,  &creditoris, 
intcrquosconuenit  vtresfit  prodebitoobligara.  Huiuspi- 
gnorisipcciesquxdamcftqnxdiciturantithrefis.  Namhoc  ''•''* 
pignorisgenushocmodocontrahirur.CumcoHucnitvtcrc-  '  ^*^ 
ditorprovfurispccunix  crcditxfiu(5luscspiat  prxdijpigno- 
rati.Lfipccuniam.  5;.hic.  CMmpignwJit.  Hocfcripfit  Mact. 
adfotmulam  hypothecatiam  ,  voiensoftendere  appfllatio- 


^iuiL 


tn  ^it.Vepign 


mcntioeftihl.quibona.  HscantictireCshodic  maximevfi- 
tati cft apud  qos, &  huius meminit  Harmenopul.  lib  i.  Pro~ 
cheJrilui,tit.^Alterurapignorisgenuscftquoddicitur  Pras- 
^lprilo-  torium.l.vlt.C.de  Pracr.pignor.Pignus  Pritorium  contrahi- 
■it,         turcumau(SloritatePrstoris,vcimagiftratus:mittituraliquis 
inbonoium  poflelfioncm  aduerfarij ,  propter  contumaciam 
cius.aut  aliam  huiufmodi  caufam.d.l.vlt.  Exempium  eft  in  e- 
dia.pracc.de  damno  infed.&  in  edifto  Prrtor.ex  quib.  cauf. 
in  pofl.eatar.Si  quis  ad  iudicium  adefle  nolit ,  mitticur  aduer- 
fariusin  pofleflionem  bonorum  eius  ex  edidto  Prztoris  ex 
quib.cauf.in  pofl^.eatur.  H  ic  autem  miflSionc  in  poneffionem 
non  transfertur  nccdominiu  rei  ncc  poffefliio  quide,  fed  tan- 
tum  cuftodia  rei&  obferuatio,  Scius  pignoris.  Isenimqui 
mittitur in bonorua aduerfarij  pofleflloaem , dominiKnon 
confticuitur.fed  detentor  eft  cuftodii  caufa,!.  fi  quis  antc.  do 
aicquir.pofl^datur  ei  cuftodia  rci  interim.donec  (ui  copiam  fe  - 
ceru  ad  jerfarius,&  transfertur  ad  eumius  pignoris ,  1.  qui  le- 
gati.  C.  vt  in  poflT.  legator.feruan.datur  ei  adio  hypochccaria. 
j,  ,        HL»cergogenuspignorisnoncontrahiturfoIacoBUcntionc, 
P"  ficutpigimsconuentionale.-quiatunccotrahitur  hscpigno- 

ris  obligacio  cum  audoritace  magiftratus  vel  Prstoris  audio- 
ritate  quis  in  pofleflionem  bonorum  mitticur.  Oportet  ergo 
miflum  efleinpoiTeflioncm  bonorum.l.  noneftmirura.§. 
vlt.hic.&venturti  efleinpofleflaonem.  Namctiamfimagi- 
ftratus  decreuerit ,  vt  quis  mictaturin  pofleffionem,  non- 
dum  eft  pignoris  obligatio  acquifi ta ,  fed  poftquara  inceperit 
iacumbererei,  &remdetinere,  tuncdicicurpjgnusacquifi- 

TtiuK'  '"™*  ^''^'- colligitur  aperta  diffcrentia  inter  pignus  Pixto- 

tUb.    '   rium,&conuencionale,Addicurvulgorcrtiumgenuspigno- 

ris,quodvocatiudiciaJc,cumincaufamiudicatibonaeiusqui 

damnacus  eft  capiuntur.Nam  pro  execucione  rei  iudicat^  du- 

bium  non  cft,quin  pignus  ctiam  fi  t ,  1.  a  D  iuo  Pio.§.fi  pigno- 

ra.&  aliis  § . feq.  de  re  iudic.  &  eft  tit.  in  C.fi  ia  caufam  iudicati 

pignus  capcura  fic.ex  his  omnibus  pignorum  geivcribus  ojfci- 

tur  pignoracicia  a6tio.  Hoc  tcrtium  gcnus  vulgo  diftinguitcr 

a  fecundo: Sed lurifconiiilci non  diftinguuiit in  d.l. i.  Ptsto- 

riumvocantquodauftoritatePrxtoris  vcl  magiftratus  capi* 

turrid  (atis  peifpicuii  eft  ex  d.l.a  Diuo  Pio.  dc  re  iudic.in  prin. 

.^        Iftaigirurdiftin6iioneopusnoncft.Sedhocintereftinterpi- 

k  gnus  conuentionale,&  Prxtorium:  quod  non  aliter  acquita- 

r  tur  obiigatio  pignoris  cx  Pritorio  pignorc,  quam  fi  pignora 

^  capta  finc.  Cercum  eft  eum  qui  damnatus  eft  lentencia  mdicis 

P  antequam  pignora  capta  finc ,  ea  pofle  diftraherc,  &  fi  diftra- 

xerit  ea  antc  execucionem  (ententi«,nullam  adionem  habct 

islecundum  quemlata  cftfententia:excaufatannen  folctin- 

terdici  damnato,ne  ea  diftrahat  in  ptxiudicium  ai^ocis  {ecun- 

dum  quem  laca  cft  fencentia.  Ha^cnus  de  pignorit  definitio- 

iie,nunc  videndum  eft, 

De  pigmratitiAaHimt^. 
Cap.  III. 

PTgnoratitiaadlio  duplexeft,  ficutdiximusde  aAioneco- 
modati,idqueindic3ttitnlusipfeexinfcriptio.  dcaaione 
pignoratitia:  vel  contra.Sicut  infcribitur  titulus  comtnodati» 
velconrra.  Plisverbisadmonemurduplicem  eflTe pignorati- 
tiam  adlionem.Nam  vna  cft  dirc(5ta,alccra  contraria.Direda 
datut  debitori  aduetlus  credicorem  poftquam  foluic  pecu- 
niara  debicam.Concra ,  id  cft  >  vicifllm  expericur  crcditor  ad- 
uerfus  debitotemvariisexcaufis,  vtputafilumptus  aliqaos 
fecciit  neceflarios>in  tutelam  rei  pignoratx.Diredaadlio  pi- 
gnoratitia,qua:daturdebitori  aduerfus  creditorem,exipfo 
conttaftueft.  Ego  tibi do aliquid  pignori  pro pecunia  debi- 
ta,  &profecuritatetua,  donectibifolueropecuniamdebi- 
tam:  ergopoftquamfoluero  pecuniamdebitam,certumeft 
lioc inter  nos  agi,  vt  pignus  rcddas :  &  cx  hac  obligatione  na- 
fcitur  pignoratitia  adio  qua:  re  dicitur  contrahi ,  §.  vlti.quib. 
mod.re  c6trab.obl.Is  enim  obligatur  ad  reddcndii  pignus  qui 
accepit.Haec  iStio  multii  differt ab  aftione  hypothccaria.  A- 
€i\o  hypothecatia  illa  eft  quaperfequimur  rcra  nobis  obliga- 
iam.Creditor  fibi  rem  obligatam  pro  dcbito  pcrfequitur ,  no 
tantum  aduetfus  debitorem  qui  obligaui  t.fed  ctiam  aduerfus 
quemfiunquc  poffeflbrem. eft  cni m  a6tio  in  rem , I.  pignoris 
pcrlccutio.J.idem  Seruiana.  Inftir.de  adt.  Hoc  crgo  intercft 
JQtpr  vtiquca  a  Aioncm,  quod  adio  hypothccaria  m  rem  eft. 


dratthdaBidnh  l'jf 

&  creditoti  datur  aduetfus  qiitmcRS^ue  pollefiforern ;  a6li(i 
autcm  pignoraticia  inperionam  eft,  &datur  aduerfus  euni 
qui  obligacus  eft,id  eft,pignu$  accepir.  Nam  pignus  accipicn» 
do  credicor  obligat  peribnam  fuam  ad  id  teddendum.  Vna  eft 
igiturinrem,  alterainperfonam:vnaconttahiturconlen(u,    ,„  ^  ,■ 
alteraautemrc.  Aaiohypochecatiadatur  cxfoioconfenfu,  '^^'of^ 
poftquaro  conuenic  vc  res  fit  obligara: Vna  eft  Prictoria,  alc.e  ^"^^^'/i 
raeftciuilis.HypochecariaeftPrsroria,l.fitibi.§.depignore.  ^,^^,^<, 
dcpad.    Pignoratitiaeftciuiiis,quarnondacurnificredJCQTrt*Ay^«- 
accepcric  pignus.  Notanduni  camen  eftpignoratitiara  adio-  thecArik, 
ncminterdum  accipiprohypothecaria,  quamuisinre  mul- 
tumintetfitintervtranqucadionem.  Eodem tamcnnomi- 
neappcllanturaliquan(ioaIurifconfultis.Frcquentiusraroeti 
aiftio  hypothccaria  diciturilla  qna:  in  rem  eft  ;  pignorariti» 
qus  eft  perfonalis.  Sed  accidic  aliquando  vt  hypothecaria  a- 
tlio  qua  in  rem  eft,  pignoratitia  dicatur.  Exempla  occurrunC 
aliqutndo,veluti  in  l.rcm  alienam.hic.&  l.fi  aTitio.de  pignb. 
Aliuslocuscftinl.7.§.inter.commu.diuid.  Aliuseftjnl.  }.§i 
cft  autem.ad  exhib.  Alius  eft  in  l.duobus.  dc  execut.  rei  iudici 
&  l.vlr.eo.  Aliuslocus  eft  in  l.qua:  prajdium.  C.fi  res  alie.  pigi 
dat.Nunc  videndum  eft, 

DeaiiionefigmratitiadireSfd. 
C  A  p.     IIII. 

IN  ptimis  quibus  ex  caufis  hic  acftio  detur.Inquiramus  cau- 
fas  huius  a(5lionis,ficut  ^  nobis  faaumeftin  adtione  com« 
modatidirefta.  Ha:ca(fliopignoracitia  dire(^adacurdcbico- 
riaduerfuscrcditorem,  poftquamdebita  pecunia  folutaeft-. 
Cauiaigiturhuius  a^ionis  eftfolutio  debitiproquopis;nus 
facratdatumdebitori.Ratioeft.quiafolucionerollicurobli- 
gatio,§.i.quib.mod.toll.oblig.Inftit.&definicdebitumcllR 
nam  pignusdatum  fuicobdebicum ,  ideoqueptgnusrepeti- 
tur.  De  hac caufa locus  eft in  l.pignotis.  penul.  God.eod.In- 
dc  quirirur  quando  aliquid  folutum  efle  dicacur :  dicimus  fo- 
luco  debico  acSionem  pignoratitiam  dire(ilam  competcre 
debitori  ,  ad  pignus  repetendum.  Metico  igitur  quacritur, 
quandofolutumeflcdicatur  debitummbaca(5tione?  Vlpia- 
nus  in  l.foIutum.§ .  fi  in  fortem.  hoc intcrpretatur,  Si  in  for- 
tera  tantum  pignus  fit  obligatum ,  &  foluca  fic  fors ,  competic 
a(Sbio  pignotatitia ,  licet  vfurs  folutx non  fint :  quia folucum 
faitiddebitum  proquopignus  fuitdatum.  Ite-isfiinvfiras 
obligacunfitpignusj&vlutxfolutzfiju.  iy4liAcauf.efiea- 
fPtm  ^tttu  (juiifHpra  ItcitMm  moditm  promilit,  De  vluris  hoc 
intelligi  nonpoceftquafupra  licicum&legitimum  modum 
promifne funr.  Hacdere  dixiinl.  fi  nonforrem.  inprincip. 
de  cond.  indebiti.  & dicemus  fub  tit.  de  vfur.  Deinde hic alia. 
quxftio  tra(Satur.    Dacum  eft  pignus  creditori ,  isdeccffie 
duobus  hxredibusreli(^i$ :  vniiolutaeftpars.ancxterihs- 
rcdcs poflint  fundum  pignoratum  vendere ,  an  vero  fi t  f olu- 
tum pignus  hacfolucione  ?  Hic dicitur  poflfe  totum  funduta 
vendi.  Nara  \\xc  obligatio  non  recipit  diuifionem ,  ncc  ante; 
dicicurpignus  (oluturaquamtota  pecuniafoluta  faecit,lcg. 
quaradiu.dc  diftradt.  pign.  Quid  dicemus,  fi  debitor  folueric 
debitumnon  creditoricuipignusdederat,  fedalij,anfii:fo- 
lutumpignus  ?  Etait ,  aliq')ando  pignotatitiam  a(^ionem 
competere,  ctfialij  folutum  fit.  Exempligraria  ,  fi  volento 
creditoicdcbitoraiijfolnerit.  Qudamadmonent  hxcver- 
ba  ,  Feleieuihtraexttttty  ^c.  deeiTeinquibufdamCodi- 
cibus ,  qua:  tamen  in  vetetibos  leguntur.  Si  folucum  Cn  noa 
creditori,fed  ei cui  fucceflir,  folutam  eft  pignus.  Velprocxra- 
tori.  Siquisprocuret&gcratnegociaalcerius,re(ileeifolui- 
tur , licct fortc fpecialiter  non  fit  mandac^im  ci vt  ci  foluatur. 
Et  iara  feruo  qui  exigendis  pecun^is  pripofitus  eft ,  re(9:e  fol- 
uitur.  Qupdfequiturpauloobfcuriuseftj&difEciIius.  Do- 
muinconduxifti  ,  &mihipartem  eiuslocafti ,  coenaculura 
fortealiquod:  egotibipignusdedi.vclillata  ,  &inue(%atibi 
taciteobligatafunt.etfipignustibinondedero. I.  j.inquib. 
cauf.pign.  tacit.  I.  itera  quia conuentiones.  de  pa(Sl:.  Certum 
eftfitibifoluero  ,  pigDusfolatumefle,&a(fiionempigno- 
ratitiam  mihicompetcrc  adpignus  rcpcrendum.  Sedfi  tibi 
non foIueio,fed ci qui  tibi  locauit,qui dorainus  eft ,  quxricur 
anfolnrum  fitpignus,  &anmihicompetat  a^Sfiopignoratif 
tia?  Hicdiciturcompetere.  Ergonihilrefcrt  an  tibi  folueto 
qui  mihi  locafti coenaculum,  an  vero  domino  xdiura ,  qui  ti- 
pi  totam  dotnum  locauit-  Namfolui  poteft  piimo  zdium 


i><?o  Franc.  Duareni  Qomment. 

locatori:&  (1  partem ci foluero &partem  tibi, fiue totam  tibi  oullafecutafuerit depofitio , aut obfignatio.  quod colligitar 

(iue  tocam  illi rolucro,pignus  folucum  dicitur.  ex  1. ^.%.\. hic.  vbi nullafit  mentio  depoficionis aut  obfigna- 

Ccrcumeftinue(^a  &illataabinquilino  indoroumloca-  tionis.  ergofufficitiola  oblacio,  quia  ofFercur  in  iudicio.  St 

tam ,  tacite  obligari iure  pigncris ,  cciam  fi  nihil  de  eo  cxpreC-  offerretur  extra iudicium.non  (ufficeret  fola  oblacio ,  ied ne- 

fim conuenerit,di6t.leg. ; .in quib.cauf.pign.tacit.  Sed in  hac  cefiaria cflct depoficio &  obfignacio,vt iam  diximus.  Vnum 

(pecic  quscicur an  inucda  &: illaca a  mc  in illud  coenatulum  hic  nocandum  eft  quod  videcur admirabilc, Eum  qui  nonrc- 

condui^ori  fint  obligata  tancum  pro  cocnaculi  mercedc ,  an  (kt  egit,nihiIominus  vincerc  in  iudico  pignoratitio.  Is  qui a- 

vcro pro  penfione  cocius  domus  condu(3a:?Et  dicicur  obliga-  git adtionc pignoratitiaaduerfus  creditorem  fuum  antc  folu- 

ri  tantura  pro  mcrccdc  coenaculi.  Hic  quzri  folet,  quomodo  tioncm  pccuniz debic« ,  rcdle non agit ,  &  tamen  hic  confc- 

intelligcndum  fic  quod  dicitur  inucfta  &  illata  in  coenacu-  quicurrempignoratam,quamuisnonrc6tccgerit,  ideo.in- 

lum  obligat i,&  an  hic accipcrc debeamus  vc  cencancur primo  quic  lurifconfulcus ,  quia  poftquam  iudicium  coepcum  eft , is 

locacori,qui  cotam  locauit  domam ,  an  vero  (ecundo  locato-  foluiclicecis  non  refte  egerit  pecunia  dcbita  non  foIuta.Hoc 

ri,qui  mihi  locauit  coenacuIum?Sed probabllior  mihi  vidccur  producendum  cft  ad  omnes  cafus  fimiles,  vt puta  fi  qnid  pto- 

eorum  (catencia ,  quidicunt ,  illata  &  inuoda  primo  locato-  miflum  fic  aUcui  fub  condicione ,  &  is ante  coudicioncm  ege- 

ri  obligari,  quamuis  de  colono idcm  dici  non  poflic.  1.  fi  in  le-  ric  deinde pendcntc  iudicio  cxtiterit  conditio ,  lcquitut  con- 

ge§.i.loca[i. Nambonacoloninonobl!gantur,nificonuen-  demn3tio,quamuis  ante  conditionis  euentum  nulla  fucric 

tioneexprefla,qua:nonegredicurperfonam:fedinuedla&iI-  obIigacio,nullaa!^ionaca,I.cederediem,deverbo.f)gnific.& 

laca  ab inquilino  eciam  cacite  obligantur ,  vt  iam  dixi.  Qupd  §,.cx  conditionali.Inftic.de  verbo.obliga.in  fin.  Sed  taraen  fi 

diciturtaciteobligari.nosficintelligimuijquafitaciccconue-  pendence  iudico  cxcicerir  conditio,  fequetur  condcmnatio 

nerit  vc  ftjpellcx  noa  tencatur  ad  vniuerfam  penfionem.  propter  illudius  quod  fupetuenit  pcndente  iudicio.  Fallax 

OvCurrit  obiedlioni  his  vetbis,  KidstMrtwtemtacttt  ^eum  autem  eftquod  g^rncralicer  colligitucex  Barcolo.  Sipevos 

domino,(£c.  Poccratenimobiicineminem  poircalijpacifci.  admonuihas  chefes  fallaceselle,  &periculofum  eflcicaaii- 

Paciumfaiftum  cumvnapcrfonaadalceramnonporrigicur.  q-jidin  vniucrfura  definire.  Aliacaufacftpropter  quampi- 

Hicauccmconuentio  inicaeftcumfecundo  locatore,noni-  gnusliberatur  &compecic  pignoracicia  zStio  ,  cumiacisfa- 

gicur eam  producemus  ad  perfouam  domini  primi  locacoris.  tkata  eft  crcditori  a  debitoie :  idquc  videtur  exprefTum  fuiflc 

Nampadlioquaifadla  eftcumcoenaculario,  ideft,quicon-  edido pritoris  ,  vtcolligicur  cxplcrifquc  locishuius  ticuli. 

daxicmagaamaliquamdomum,&fiDgulaciusca:naculial-  Exempli  gracia  ,  fifideiuiroremaut  cxpromiirorcm  dedcrit 

tcri  locac,non proficit domino.  Sed ians inccrpiccaiione  in-  credicori  debicor ,  vc  pignus  rcmictar, tunc compecit  adlio  pi- 

telligiturquidampadidinitaefle  iacerlocacorcmcoenaculi  gnoracitia  expromiflbrc  vel  fideiuflore  dato.    Licet  enim 

&  dominum  coenaculi ,  vc  tcneantur  iurc  pignorisinuedla  &  folutum  non  fuctic  quod  dcbebatur.tamcn  fatisfadlum  cicft, 

illata  abeo  promercede  coenaculi.  Qu^od  dicimus  folucani  &imputandum  eft  credirori  qui  concencus  hoc  cxpromif^ 

eflcoporterepccuniam.qasdebetur,  vtcompecatadiopi-  foreaucfideiuflorcpignusremifit,l.firem.§.i.  Similislocus 

gnoracitia  ad  rcpetendum  pignus:  oportct  probam  locabi-  eftiQl.foluitur.§.vltim.&inI.itemIibcratur.tit.quibusmo- 

icraquc  monetam  creditori  foIutamefTe.   Nara  qui  repro-  dis  pigo.  vel  hipo.  foluit.  Vbi  dicicur  liberari  pignus  noo 

bos nummos foluit,  non  liberatur ,  1.  elegantcr.  §.  qui  repro-  tantum  folutioac ,  fed  etiam  facisfa(Sione.  Quiri eoim non 

bos.  hic. &  1.  foIacum.§.i.  lurifconfult.ait id  verum  elle, (\  re  poteft is  qui  admific  hanc  facisfadlionem  loco lolutionis.  A- 

vera  numcrata  fueric  pecunia.  Nam  fi  nihil  folucum  faerit,  lia  caufa  eft  propter  quam  pignus  liberacur ,  frudlus  pcrcepti 

pocerit  compeccte  adlio  pignoraticia  ad  rcpeccndum  pignus.  cx  re  pignorata,  fi  force  dacus  fi  t  fandus  in  pignus.ex  quo  for- 

Namfolucioneopusnonfuic.cuatnepropccrfpcmnumcra-  tecancum  firucluum  pcrcepic  ctcditor  quancum  ei  dcbeba- 

tionis futurae  datum fueric pignus,  nec  tamen  pecunia fuerit  tur,  fitque compcnfatio  fruduum  perceptotum  de fundo  pi- 

numcrata.  Exhis  confequitur  idcra  diccndumefTe  quotics  gnoracocura  pecuniadebita,  itavtpignusoraninotoUatur, 

pign us foluitur.  Pignus  enira  non tantum  foluitur & libcra-  &  incipiac  compecere  pignoracitia  adio  petinde ac  fi  debitor 

turiolucione,fedcciamaliisplcrifquemodis  dequibusagitur  crcdicori  vere  pecuniam  debitam  fbluerit.   Nam  crcdicor 

fubticul.quibusmod.  pignusvcl  hipoth.&fub  titul.  dere-  frudlusreipigaoratasHonlucracur,  fedcogicureos  reftitue- 

miir.  pigoor.  Etquacdara  ad  hunclocum  pcrtincntia  repe-  re.nectransfertdebicorincum  nificuftodiara  rciprofecuri- 

riuiuur  fub  titulo  noftro  ,  qu*  perftrmgemus  brcuiier.  tacefua,  &doneccifoIucu:nfueric,  ncc  vHumius  habetfib» 

Qupd  crgo diftum eft  folucione dcbiti  pignus libcrari.atquc  quircndorum  frudluum  rei  pignoratz.  Hoc exprefTum  efl 

idco  acSionem  pigaoratitiam  competere  debicori  adueifus  inleg.  i.&  z.Codic.  eod.  Hisexemplisdeclaracur  idquoda 

crcdicorcm  ,  idem  dicendum  cft  Ctfi  pcr  creditorcm  ftetcrit  nobis  diiftum  eft  dc  frudlibas.  Nam  quamcunque  obuen- 

quominuscifoluatur,  fioblatumfucrit  dcbitum  crcditoria  tioncmhicvocaaiusfrudus.&quicquidcoraraodicxreper» 

debitore,  &cunapcrcumftarctquominus  accepetit,fecuta  cipicut:  ds  quodicemusfubcit.dcvfur.  PcBfioncmdomaJ 

f uerit folennis depofitio & obfignatio ,  dubium  non  eft  quin  hic  pro frudu accipimus.  Ex  his  quae  diximus  notandum  eft, 

pigausIibcrctur&tollatur,pcriadeacfipccunia  folutafuif-  excenuatidebitura  proptcrfructusnontantum  quipercepti 

fet.  Ergo  hocctiamcafucompctit  aftiopignoracicia.l.alie-  fuetunta  creditore,  fedetiam  quos  pctcipcre  pocuic  ac  dc- 

na.§.  i.hic.  Taraecfi  dicatur  adio  pignoraticia  compccere  buit.  Frudtuumperceptorum  difficfliseft  probacio  :  fedfa- 

cum  folutum  eft dcbicum ,  tamcn  zquitas fuadet  vt  ita  inter-  cilc  eft  videre  quos  frudus  per cipere  pocuic  creditor  ex  re pi- 

prctcmur,  Solutumfuerit,  autpercrcditoremftctericquo-  gnorata  :  &hccompenfatio  horum  fruduum  cumdebica 

minusdebitapecuniaeiloluatur.&hoceftintelligcndum  vt  pecunia  propter  quarapignus  obligatum  fuit.  Idemdiccn- 

dixi,  modofecutafucritdepofitio&folcnnisobfignatiope-  dum  efthodie  monbusnoftris  cum  venditio  aliqua  iudica- 

cunisdebita:.Hocfatiseftexpreflaminl.credicores,  &1.  vl-  turfccneracicia,  velinfraudcm  vfurarum fadla.  Szpccnim 

tim.Cod.cod.  Hicrcquiritur  dcpoficamcflepecuniamqux  acciditvtcontrafStusmutuiadumbretur  &tegacm  velamcn- 

oblata  eft  &  obfignata.  Nam  fola  oblacio  non  fufficerec ,  vt  to  vendicionis  alicuius ,  quiapcrraiffa  eft  venditio  rcdituura. 

nosdocuimusininterpretatioacl.fimora.folut.matrim.&  Dubitatum  aliquaado  fuic  aa  recipiendus  eflet  huiufmodi 

l.quiRoma:. dcverbor.obligat.  vtlibcreturdebitornecefle  contradus.     Et  plerifque  videbacur  vfurarius  cflTe  contra- 

eftobfignari&dcponipccuniam,leg.obfignationc,  Cod.de  <ftus  ,  atqucideoimprobatus  propcercanones  pontificios: 

foluc.  hisverbis,obfignanda,&confignanda&dcponcnda  fcdcamen  vcificacis  caufareccptumefthunc  concradlumva- 

vcuncurlurisaudorcs.  Quomodoauccroficrihafcobfigna-  lerein  cxttauag.  Regimini.  Sed  fi  agatur  vt  vfurarius  con- 

tio&drpofitiofolitafuctic,fatiscolligiturcxl.vlcim.delege  .  tradtus  cegacur  velamenco  vendicionis  ,  &  appareat  faftus 

comtniflbr.  Vctcrcj  obfigoabaat  &  figais  &  aaoulis  fuis,  hiccoocradus  infraudcm  vfurarura  ,  quod  ex  conieduiis 

cumpecuniaoblacanon  accipercturacreditorc,  indudeba-  colligicur,iudicabicurvfurarius.  Qupddcfrudlibasdidura 

tur in  crumcna  aliqua vcl arca ,  &  obfignabacur  figillo  & an-  cft ,  idem  eft incclligcndum  de  quocunq ue lucro  quod  perci- 

nulofignacorio.aucdeponcbatur  inloco  publico.leg.  acce-  pituicxrcpignorata.Quicquidquacunqjexcaufapercipirex 

ptam.Cod.dcvfur.igicurhic  obfignacio&  dcpoficionecef-  rcpignoratacreditor.idimputaredcbecindebitii.Exemplum 

lariaeft.  necfufficic  fimplcx&nudi  oblacio.  R.eccpcumt»-  eftinl.ficonucncrit.hic.  Siegotibinomendebitoiismeiob- 

men  cft  oblationcm  f  aiflara  in  iudicio  in  hac  rc  fufficcre,  &  fi  ligaucro.Nomina  dubium  no  cft  quin  poffint  in  pign  us  dar;, 

Nomi- 


» 


Nomina  enim  funt obllgationes, Dekes.  Valct  ergo  ha:c pi 

gnoris  obi'gatio,ita  vt  is,  cui  obiigatum  cil  nomen  debitoris, 

vtiliadlioneexigere  poflitdebitampecuniam.  Qupdficam 

cxcgerit,ea  pecunia  compcBfabirurcumeoquod  debetis.i 

quodatumeftillud  nomcninpignus.&pignus  intellrgitur 

folutum  efle.  Si  nomen  erat  corporis  alicuius ,  quia  fortc  dc- 

bebaturStichu$,ipfoiurcnoQ  fietcompenfatio,  fcdcritpi- 

gnorisiocoid  quodacccperit.  Hunc  locumnos  fupraincct- 

prerati  fumus.  Aliud  exemplum  eft inl.  fi  pignore.  i  i.  A<aio 

rurtidubium  non  eft,  quin  competat  crcditori  pignoris  fur- 

tcpti  hominc.Datur  cnim  &  furti  ai^io  cuius  intcrcft.Pignus 

furrcptumeft,  egitcreditor  a(5tione  futti :  confequutus  eft 

posnam  dupli  vel  quadrupli :  hic quzritur ,  an  hoc quod  con- 

fcquutuseil.imputatcdebeatindebitum.Hicprztereaquaf- 

ticur  fi  creditor  egerit  adione  furti  aduerius  debrtorem 

ipfum,quiaipfedebitorci  pignusiurripucrat,  &confecucus 

f  uecit  ab  eo  du^Ii  vcl  quadrupli  poenam,  an  id  in  debitum  im- 

putiindum  fit?Priore  cafu  xquum  eft  in  debicum  id  imputari, 

quia  ex  pignore  creditor  lucrari  dcbct.  In  hac  fpecie  pofterio- 

teracioexigit,vt  nonimputecucindebitam,  nemaneacira- 

punitus  debitor.  £t  ha:c  cft  exceptio  eius  regulz  in  qua dixi- 

ra  us,  Creditor  qaicquid  Iiicri  percepic  ex  pignore,  id  imputa- 


5<?t 


nTit.Bepi^noratitiaMont. 

^dvenUtinhmcA6iiontm.    Cap.  V. 

HAcadione  petiturrcftitutio  rei  pignorar2r,&  idquod 
intereft  a<aoris,id  cft.fi  quid  przterea  eius  intcrfit.Hoc 
colligicur  cx  l.fi  rem,  §.  vlr.  hic.  Qua  autem  ex  caufa  petere  id 


quodnoftraintercft  ,  debeamushac  aftionc,  cxemplis  dc- 
monftratur  inl.2.&  l.crcditor.^.C.Si  forte  res  pignorata  de- 
teriorfaiaafit  culpa&  negligentia  creditoris,  debctreftitui 
qualisfuittemporeobligationis.  ldeminl.<J.  Simileexem- 
plum £ ft  in  1.  clcganter. §.  fi  vendiderit.  Sed  hic  quaii itur,fi 
vcnditum  fitpignusa  creditore,  quia  videbat  fibi  nonfolui 
pecuniamdebitam,quidpctatur  hacratione.  Namcredicori 
permiititur  pignus  vcndere,  vr  poftea  didluri  fumus.  Qu^d  fi 
poftea,ideft,poftquamdiftraa:umeft  pignus  dcbitorloiuit 
pecuniamJQuidpetethacaftioncdcbitor  ?  Diccndumeft 
cumpetcrc  fupcrfluum  prccij  quod  redaaum  eft  cx  vendi- 
tione  pfgnoris.I.pen.  hic.  Ego  accepi  a  tc  centum  mutua,dcdi 
tibi  pignusjcum  ego  non  ioiuererr»,  pignus  vendidifti  ducen- 

tis:mihidKuraducriusrea<aioadfuperiIuumprecij,idcft,ad 
ccntum.  Egopctantprxcerfiiperfluumprecijviurasquoque 
eius  fupcrflai :  In  adionibus  cnim  boni  fidci  veniunt  vlura:, 
vt  diccmus  fub  tit.dc  vfur.Hinc  cxiftit  quiftio.Cr  ditor  vcn- 


tedebetindebitum.  Hincvulgodcciditur  quaeftioagiiatain       «Ji^Iitpigtius^vtpropofitumeftinhacipecit-jduceacis.feaha 


iudiciisde  fumptibus,quiadiudicamur  propter  contumaci 

amaduetfarij.I.iancimus.  C.deiud.  Contumaxnonhifire- 

fulisfumpcibusadmictituradlitiganduminiudiciornosfum- 

SumftM  ^^^  praiudiciales  vocamus.  Quod  fi  is ,  qui  propter contu- 

ctAUino  maciam  funpcusfoluic,  obcinueritiniudicio,&fumptusci 


bitaefthdcsde  prccio  :  agitur  aducriuseuin,  vtfupcrf;  mra 
prccijrcddar:  iscontendit  fibinondum  qncquam  folucura 
fuifleexca  vendicione,  fcdfeparatum  cfle  delegareempto- 
femeiuspignoris,idcft,efficcre,vtemptorillcpigtiorisdebe- 
atdebitori,  cuius  pignus  diftradumfuit^&libereiurcrcdi- 


ftfeti.     gencralicer  adiudicaci  fucrint,  an  hasimpcnfas  tepetcrepote-       tor,qui  illud  vendidic.tit.  de  nouat.  &  deleg.  Debicor  petir,vt 


rit,quasfoIuitptopcercontumaciamfuam  ?  £t  rcccptumeft 
hasimpenfasnonrepcti:aliascius  concumacia  raanecec  ira- 
punica.  £ftqiie  hxcfpecics  fimilis  ci  quam  hic  tradlamus.  Hii 
addipofrant&alijmodi.quibuslibcratur  pignus:  feddehis> 
qiixadalioscitulos  pcrcincnt,  nihil  omnino  decreui  hicat- 
cingere.  Vide  tit.  dcremii.  pign.  &  tjt.  quib.mod.pignus  ycl 
hypo.folui.  Variismodis  pigoiis  foluitur.  Vnumhicnotan- 
durneft,  exquibuftunque  caufispignus  foluitur,  excifdera 
p  gnoraticiamaiaiohemcompctcrc  ,  perinde  ac  fipccunia 
loiuca  fuiflctiqux  debebatur.Ex  iara  didlis  facile  animaduer- 
tipoteftduoneccfraiiacfle,  vtobligatio  pignoratitia  detur: 
&h2cduo  exprimendaefleinformula  intentionispignora' 


crcditor  fibi  Ibluat.Hicquiritur.an  fuffici^t  delegare  eirpro- 
rem,  quirei pignoratx  prccium debet  ?  Hicdici tur  non  fuffi- 
ccre,  acque  ideodelegacio  hicnon  recipicur  pro  folutioae. 
Sed  obiicitur  hicaliuslocus  in  hoc  tit.in  I.elegantcr.§.  fi  ven- 
diderit.  qui  huiccontrarius  videtur.  H  c  dicicur,  fi  cr,-  dicor, 
quivendiditpignus,nondumrccepcritprcciumabe  r.ptoie, 
pignoratitio  iudlcio  fupcrfluum  prccij  non  cogi  foluerede- 
bitori :  feddebirorcm  dcberc  cxpe<aare,  donecei  folucuin 
fuerit.vel  falcera  mandindasefre  a<aionesa  ercditoredebi- 
tori,quashabct  contraemptotcm  pignoris.  Hzc  videntur 
contraria  cfle.Iam  diximus  delcgationcm  non  recipi :  fcd  ha-c 
diucrfa f unt ,  nec  vlla  eft omnino contrarietas.  In  1.  pen.  ciicic 


tici?,&probandaefre,ficredicoraduerfusqueraagicura<aio-       Papinianus  dclcgationemnonadmitti,  fedcogifolucTc^hic 


nepignotatiriaidquodintenditur,inficiecur.  Primumopor 
tcc  traditum  cfle  pignus ,  fecundo  oportet  folutum  aut  fatis- 
fadlumcflea  debicorecredit6ri,auraliccr  pignus  liberatuni 
eflc.  Hz  funt  caufa?  quas  neccflTe  eft  exprirocrein  Iibcllo» 
&  quas  opnrtet  probare.  Si  alterum  horum  defieiac,  ceflac 
fazc  ^Qdo  pignoracicia,nec  ea  agi  potcft.Pierunque  accidit,vc 
alia  a<aio  decur  vcilitace  id  cxigente,  cum  deficit  a<aio  pigno- 
ratitia.  Vnumcxemplumobferuatione  dignum  cft  inl.pe- 
tenti.17.  Egotibidebtbamcentumexcaufamutui  rcumre- 
pofceres  a mc  pccuniam  dcbitam,nec  baberem ,  dedi  tibi  vas 
auteum,vt  illud  alij  cteditori  in  pignus  dares,fi  ita  tibi  vidcre- 
tur.-dedifti,  deinde  folui  pecuniam,  quxricuc  j  quac  a£lio  hiihi 
compecac  aducrfus  te.  Pignoratitia  hic  habcre  locum  non 
potcrt.quianullumpignusconcradumeft.  Vcrum  quidera 
eft  me  cibi  dedifre  vas  aureum,  fcd  non  dedi  tibi  in  ptgnus.  Pi- 
gnus  tantum  dicitur  contrahi  cum  conuenit,  vt  rcs  fic  obliga- 
caprodebico.  Hic  quamuiscibi  fuericdaca  rcs  ,  tamennon 
conuenit,vt  obligata  cflct  iure  pignotis,  fed  vt  pecuniam  mu- 
tuam  ab  alio  crsditorc  acciperes,  &  id  vas  in  pignus  dares.  Sed 
iniquum  eft  defici a<aione  eum,  qui  fem  f uam  ea  lege  &  coa- 
dtcioncaIteridcdit,atqueideoad  idrepctcndum  aliaa^aioci 
Jandacft.  Przfcripcis  igicucin  i^Qiwca  verbisaiftio  dabicur. 
Przfcriptisverbis  tunc  agiturcum  contra<aus  aliquis  nullus 
eftinteraliquos,  qui  nomen  proprium  contradtus  non  ha- 
bct,l.i.z.&  ^.y.deprzfcr.  vetb.  Ageturprztcreaaftionead 
cxhibendum.  hic  intelligimus  propriam  prxfcriptis  vetbis 
adionem.  Exhisintelligicis  quibusexcaufisdcturhzca<aio 
pignoratitia.  Pcoximum  eft,  vt  videamus  quid  in  hanc  a<aio- 
nemveniat.  Vtrunqueeniminomnibus  a^bionibusfcmper 
inquircndum  eft.  Si  hzc  duo  inrelligamus  in  omni  a^aione, 
nihil  etit  facilius  quam  concipcrc  a6tionis  formu- 
latn  in  iudicio. 


nonloquiturdedeIegatione,fedaiteumpoflea&bionesman- 
dare,  quashabetaducrfus  ernptorem,qaibusdebitorexpe- 
ricturpericulo  creditoris.  Namis,  quirnandacs^aionesfibi 
competentcs  aduerfus  aIium,non  ideo  liberatur,  At  is  qui  de- 
legu debitorcm  fuum  alij.libcratur.  Cum  ct editor,  qui  vcn- 
diditpignus,  roandatadlionera  fibicompetentcm  adaecfus 
empcorem  pignoris,  mandita  a<aione  non  libeiatur,  quia 
manet  fempcr  obligatus :  idque  vtile  potcft  cfle  dcbit.jri ,  qui 
agita6tionep:gnoratitia,vtraaneatobligatusctcditor,donec 
confecutus  facrit  precium ,  dc  quo  agitur,ab  cmptore  pigno- 
tis,qui  fotte  non  eft  foluendo.  Iniquum  cfTet  eum,  cum  quo 
«egociumcontraftumcftliberari :  fcdciim  dcbitor  dcbito- 
rcmfuumdeIcgat,libcraturomnino.  Cumcrgovna  lexde 
delcgationc  loquatur,  altera  dc  a<aione  mandata,  apparct 
hzcdiuerfaefleraagisquam  pugnantia.  Septcra  folutiones 
diuctfctecenfcntutab  Accurfioin  intcrpretationcd.I.pcn. 
Nunc  videndum  eft  de  cxceptionibus  reo  compctentibus 
aduerfus  qHcm  agitut  a<aionc  pignot  atitia.Nam  cx  plerifque 
caufis  pignus  retinerur  a  crcditorc.nec  id  rcdderc  cogitur  cre- 
ditocadlione  pignotaticia,dequibusnuncctaAacuri  fumut. 


A   ?. 


V  L 


T)t  exceptionihut  reo  competentibus  h^c  aSiione 
conuemo. 

VNa  eft ,  fi  crcdiror  pignus  emctit  a  dcbitote :  tuac  enim 
iuftacfteiuscxccptionis  defenfio,  ficonuentusa<aio- 
nepignoracicia  contcBdacfcpignus  emifleadcbicore.l.alic- 

na.io.§.i.Hincnafcicurquzftiocra<aatainl.Caius.i9.adfL 
tit.  Caius  Seius  Lucio  Titio  fundum  quendam  fuuminpi- 
gnus  dcdit,  obmutuam  pecuniara,  quam  ab  eo  accepcrat: 

MMm 


tio  l.  G-t 
Ju*  SrlMf 
Cftm  l.fl 

tl">4jJor. 

4tfigno. 


^^i,  Fyane,  ^udrem  Comment, 

conucntt.^te^ft^gDO^tVtaiitt  ti  cmum  tcmpus  .•  nonau-  (panfum  eft  eamobdgnafiohem  nullutttei  prJtiudWuiti fa- 
tem  venditum  eft.aut  alicnatum  pignus.  Ctcditoi  tcftamcn-  cctc.Nullus  enim  confenfus  arguitut  eius,  qui  fignauit  tx  hae 
to  Ifgauit  fandum  fibi  pignotatum  tanquam  fuum  ,  &  his  fignationc.  In  alcet a  autem  fpccie  proponitui  filium  cautio- 
V€tb\s vlMcRtLeioSemfromeff/ndnmHltim^HemAC^toSeia  nemmanu  fua  confcripfitlc  ,  ita  vtcaufatinonpoflitigno- 
«w».Debitottefti$adfuichuictcftamentofacscndo,&tcfta-  ranriatn  eorum,  q-ia:  cautione  continebantui :  arquc  ideo 
mcntumCgoauitaDnulofuo.  Hicqueritut,  anamiferitius  Modcftinus  refpond't,  minifcftumeffe  cum  conlentitc  illi 
pignotis ,  an  nihilominus  danda  fit  a^aiojjignoiatitia  ad  p>  obhga  ioni  fundi ,  cura  fua  manu  ch.rogi aphnm  fcripferit. 
gQUsrcpetcndum?QtJ»ftioex  cona(cituf,quodtcftatoif-i-  Videnturh.Tcmultumdiucrfacfle.  Pratcrca  m  hac  fpecitf 
cienstcftamencumfuum,lcgauithuncfundumtanquamfibi  diciturmentionem  fadamefle  venditionis.  Sicenim  affir- 
vendituma  dcbitore,&adhibuittcftem  debitorem huic tc-  marLuciusTiiiusfecmifleaGaioSeio.  Iraltcrarc  veraob- 
ftamentofjcicndo,qui  annulo  luo  fignauit  teftamcntuna:  Tgjuitfundum,  quipertinetadfiliumfuum.  Sed.^ubitauc- 
quiatcftamcntumobfignaridovidctur  idcompiobarc  &ra-  ritfortaflis  qoifpiam  ,  fi  ponamus  eum  ,  quilubfciipfitta- 
tumhabercquodintcftamcntoadfcriptameiat.AQlcriptum  bulis  ,  velobfgnauit  tabnlas  ,  nonaliterconfcnfiffenego- 
«utcmcratintcftamcntacmptum  abillofaifleilluiifundu.  tio,^n  proptcr  hanc  obfignationtm  confenfifle  videatui? 
Conuenittamcn  intcrcreditorcm&  dcbitorem,vtcicditor  Sedha:c,uiftionesfa(ftifunt  :  idecquevidendumcft,  quid 
vteretut  ceito  tantum  tcmpore  tc  p>gnoiata ; de le  vendenda  adlum  fic,  &  an  tanquam !  eftis  adh)bitus  fit  negotio.  Qupd 
nihilcautum:ftintcieos.  lllacrgoobfignationonprziudi-  fivernmfit,  necobfignafle,  ucclubfcripfifle',  cipra:iudica- 
CBtci>quafi  vidcatut  comprobarc,  quodin  reftamcntofcti-  renonpoteft.  In  dubiotamcn,quifubfcribit  tabulisafcle- 
ptumfuit:  &  idem  dicitut  in  aliis  locis  de  fubfcriptione,  Si  <^is,fibipra;;udicat,idquelatisfxprcflumeftinl.  ficut.§.non 
qpis  fubknbat  teftamento  tanquam  tcftis,  ea  fubfcfptio ei  vidcbitur.  ooib.  mod,  pign.  foiu.  Alia  caufapioptciquani 
nonpraeiudicati  Excmplum  vnum  eft  inl.  Titiacum  tefta-       '  '  "-  '  '■ 

mento.dclega.  i.  Siquislcgaucfitfeiuomeo  fatjdumintc- 
ftamcnto  luo,  &  haeicdcs diuifcrint  illum  fuiidarti,  & «dfuc- 

ro  illi  diuifioni  tanquan»  teftis,  mca  praircn  tia,  ci  fi  icft.s  adhi- 

bitusfim.nontollitmihiiujmeum.Eftquefimilecxetiiplam 

inLfipatcr.C.defiiciuff.&hunclocumtradauiinin  e-pre- 

tatione§.Chtyfogonus.dcvetbor.oblig.  Quodergodicituc 

tuncinhibendaracflc  aftioncmp-gnoratitiam.cumdcbitor 

p  gnusvendidit  credicori,  hoccftintelligcndum,  ficonftet 

revcra  vcndirumeffe  pignuscreditoii,  hicaucem  non  con- 

ftat.  Sed hic nalcitur difticulcas ex  1. fidciuflbr. § . patcr. dcpi- 

gnor. Difliciiis cft anrinomiain ealege.   Patcr cum rautuam 

pccnniamaccipeter,inflicfiliofuoemancipat0,vtcsutionfm 

deeaicmanufuafcnbetet ,  idqucfadiimefta  filiocmanci- 

pito.  Cauitpaterfilio  lcribcntemanu  fua  femutuam  pecu- 

n.iiin  accipere  a  Lucio  Titio  fub  commemoratione  domus 

ad  hlium  emancipatum  pcriinentis  quam  obligat  iurc  p'gno- 

ris  &  hypothtrcx  ob  banc  mutuam  pecuniam :  quxritur,  an 

valeatpig^oris  ob'igatio  tanquam  filio  confcncicnte  fsdi? 

Nim  quaftio  oiti  .i  ex  co,  quod  obl  gata  eft  res  aliena,& 

tunc non  nalcuur  adio  bypothecaria ,  nifi  confemitDte  do- 

mmoobl  gatafit.Scdquafiioeft.anexcovidcaturcorifenri- 

refiiiuseia3ncipatHS,quiacaurionem  minufua  confcripfir. 

Rcfpondet  Modeftinus,  manififtum efle filium  confenfifle. 

vt  ille  fundus  pignoraretur,  cum  manu  faa  caurionemfcii- 

pferit.  lam  autem  diximus  obfigRationcm  tcftainenti  ncn 

nocere  ei,  quitcftamcntum  obfjgnauit  ,  quafi  videaturea 

comprobare ,  quac tcftainento defciipta crunt:  hic verocau- 

tionemmanuluanomine  alicuius  conf;.riptam  nocere.  Hic 

videntur  pr.gnantia  eflc :  hocque  difiBcultatemauger.quod       uentionem  vendereliceat ,  &  quandovendere  Ifteat.  Spe^ 


ii.h  berai';  igtvoris  repcitio  ,  &  rco  datur  cxceptio  aduct» 
fasqnemngituradioncpignoratitiaeft  ,  fi  vcnditurofitpi- 
g-  ;icied  iore  ,  ct  m  debitor  cefFarer  pecuniam  debitam 
cxuiuei  e.  N  :m  hoc  cafu  reus  t!  endus  cft  cxceptione,  fi  a- 
€tioat  i"gnor3;icia  con;  eniatur ,  fecundumd.ftindlionem, 
qnx poflea  fubiicitur,  id  ■, ft , ron  poterit pignus ipfum  quod 
tradidftaticpetfre.  Scd  inhacrediftii-dioadhibcndaeft, 
cumquaritur  d  venditione  ptgnoris  ,  quando  ii  venderc 
li.et,  &qii3nt'oc3V;  ndJtio  prsiudicct  debitoci,quipignu$ 
tradidit.  Quz  tradiiut  in  1.  4. hic.  Aliquando  conucnit,vt  li- 
ceat  crcdicori  pigcns  vcudcrepecunia  non  foluta,  aliquan- 
donihiltale  conucnit :  inccrdum  conuenic  ,  nevendeicli- 
cear.  Ifticafusdiftir.gucndi  funt.  Pfin«uscafuscft,cumcon- 
uenit,  vt  crcditoii  liccatpigniis  vcndere  ,  G  pecunia  dcbita 
ipfi  non  foluatnr  :  &  vidcndum  eft ,  qua  fic  vis  huius  con- 
uenvionis.  In  piirois  dicitur  in  d.  1. 4.  licere  crcditori  fecun- 
dunjfornsm  huiusconuentionis  vendere,  &  eam  eire  vim 
hu'nsvcnditicris,vtdominiumacquiiaturemptcri,  quam- 
uisvendicor  dominus  non  fueiit.  Mirum  eft  dotrinuimin 
cmptcrem  traniferri  abeo,  quidominus  nonfait,  cunrdi- 
catur  ne mincm  plus  iurisin  alium  transferre  quamipfeha-  . 
b«r,  inl.  tradicio.  deacquir.rcr.  dom.&ramen,  qui  dcmi- 
nusnoncft,facit  dominnm  emptorerr,§.  1.  Infticur.quib. 
alienarenonlic.  Conrirgic  ahquando  (mquic  luftinianus^ 
vt,qiid6friinusnontft,ai;er2repcffic,&econuerro,vtqm 
doniinustft,  alienarcnonpcflir.  Huiusreihicexemplum 
eft.  Mul.umautcm  rtfert,  quibus  vcrbisconcepta  fitbxc 
conuentio  de  diftrahencfo  p^gnore  ,  cum  quztitur  de  vi  & 
poteft.tcconi'eiitioni$,vrccgnofcamus,anffcundumcon- 


vterquc  locus  eft  eiofdem  audoris.  Vcrunque  cnim  caput 
h.bctinfcriptioncmMcd£ftini:lib.4.tcfponf.Scdfidiligen- 
tcrexpendamus  vtramquc  fpcciem ,  magna  apparebit  d  fli- 
miliiudo,  vrmiruranonfit,  vaiichic  rcTponfura  tfTcaMo 
deftino.     In  his  qni  ex  refponfis  lurcconfultoium  fuc  pta 


<5lardj'g''tureftfu'tmiconHehtionis.  Atqiie  hinc  nafcun- 
turquiflioiifSjdcqriibusinl.fir.eceflarias.^.  fiannus.&feq» 
Ego  prcmifi  muturim  pecufiiam.  foluere  annua,  bima,  tri- 
niadie,idcft,ah!Topt)mo,  annofecundo,  annotertio.  Si 
quis  promiferit  foluctc  trccenta  annua  ,  biroa,  trima  dic. 


(iinc,  &translara  inhosl-bros.fiogulaffpccies  maximefunt       bicvcrbafic  accipiemi  s  ,  quafi  promifcrit  folueiecentum 


confrdmndac.  In  hacnoftrafpccienon  potuit  Modcftinus 
ali  er  tcrpondcie,  de  fafto  confultfis.  Eft  cnim  qua  ftio  Lik\: 
qtiitirur,  ab  is  qui  obfignauit  rabulas  te  ft  jmcnti,  id  compro- 
bct  q'.!od  fcriptum  erat  in  cis  tabulir.Modeftinus  h'cbenc  tc- 
fpondit  iecuadum eaqui proponebantur.  Non  eft  propofi- 
tumModeftino  ,  nccrcciratUm,  ncckifium  efle tcftairr.en- 
tum ,  ex  quo  poflit  apparerc ,  vel  tacitus  confenfjs  eius ,  qut 
tabjlasobfignauit.atqneidcotefpondet,C[>«/r<i5««/;j«ar(if 
»onof>efe,^c.  Signaflccnimpfoponitui:necaliud  proponi- 
tur  qua.n  annulo  fuo  figaafTc  tabulas  teftamcnci.    Porcrit 


piimoanno,  totidcm  fecundo,  totidem  tertio  anno.  D'£$ 
pro  Lcmporc  accipietur:  ani  ua  dics,  id  eft,  tempus  annuunjj 
idtft,  annus.  Huius  pecuni*  mucua:nomine  deditibipi- 
gn!iS,&conuenit,vcvendereIiccac,  nifi  fua  quaque  dicpc- 
cuniafolucafic.  Primoannononfoluipccuniam,  an  ftacim 
poteris  p'"gnus  vendcre  fecundum  forrBam  huius  conucn- 
tionis  ?  Air  lurifcorifultus  non  poflc  ftatim  pignus  vcndij 
ctfiprimoanno  foluta  non  fir  pecunia  ,  quia  his  vetbis  o- 
mnes  penfiones demonftrsnrur,  fed  oportet  expedlaic ,  do- 
nec tres anni c f?laxerint.  Suadiefiluere, id eft , <)ie conflitUi 


fignarctabilajccftamcnci,  non  intcUigensforte,  quaciuco  ta.  Sipi/t^uaifste  die.  Harc  veibificaccipcredcbeiriuspro 

tcftamentodsfcripca  cranr,  Namitaccftimencumobfignari  pter  vfum  loquendi  :  quafi  didum  efle:  ,  fi  nulla  die  fuji 

lolec.  1.  hacconfulciflima.C.dcteftj.Tcftacorchartamfom-  Nccmuicumhicrefcrr  ,  an  p.aiponsturnfgatio  j  an  vcrd 

p'icacarc,  &iuuoIutam,quamccftibus  adhibitis  oftcndit&  poftponatur  figno  vniucrfali.     Sjmilc  exeniphm  eftinl.fi 

aflirmat  fuum  ceftamcncum  eirc,tcftes  adhibici  figncnt,&  fi-  (cf  uus.§.fi  quis  plurium.fi  quis  cautio.     Ergo  fi  non  f^;eriac 

gnuiiifuumimprimuntrabulis.  Cumigituckoctantumpro-  folura  centum  primb  anno  ,  pignus  veudere  non  li:cbit. 

pofitumfitModeftino,  eumdcquoquacritur,fignaffctabu-  Sed/iitit.  Siitaconccpca  ficconuentio  ,  Si  qna  pecnniafua 

lastcftaraenci ,  ccicc  abcote<fte  &magnacam  rationcie-  diefoluta  non  fucrit.     Tu  m.hipfcmirifti  lolaere  ttcccnta 


annua 


Jn  Tit.  Dejfi^  ndratkia  aSiorj^, 

atintia  btma  Jio  ,  iC  roniicnit  vt  (i  qua  pecunia  (olucanon 
tuccic  lua  die,pig!:Ujveiidcreliccat.  Hi:c  vtrbilacisclira 
tunt ,  ettamlicellauero  prcuniamtbluere  primoanno  tan- 
tum ,  pignus  poceris  vendere.  Alia  qusftio  tracitatur  in  §. 
fequen.  devendcndo.  Siinconuencione  exptcfla  fitlperlo- 
na  de  pign^jre  vendendo.an  ea  padtio  ad  alias  pci  (onas  exccn- 
datur  ?  ait  lunkoniultus  nofl  cxtendi,  1.  iurilgenuum.  §.  pa- 
^ionnm.  de  pacft.  Padla  quacdam(untin  rcm,  quaEdatn  in 
perronam.  Inremconuentionemexprimi  tutiuseft.vtvcu- 
dete  liceat.  His  verbisoftenditurquamuisconceptafuerit 
conuentioinrem  ,  magisquamin  perfonam,  tamcnetiam 
comprehenfamvideripef(onam  haeredis.  Namhasredisflc 
defunttieadempcrfonaefleexi^timatur  ,  Nouel. luftiniari 
de lareiur. a i.ionen. pr^tt.  Alia qiiiftio eft in  §. f eq.  de vi &c 
poteftate  paiSti  hainfmodi.  Egoate  arcepimutuampecu- 
niam,  deditibipigm  s,  conuenit  vt  debitorc  noft  (olucnie 
pignns  tibi  vendtre  liceat.  Et  bic  videtur  vcndere  licere, 
quiabenigna  nutrprctationc  (uadenteqneacquitatepaftiinii 
jllud ^d  vluras  producendum  cft ,  et(i  nihil de  vlutis  lion.iaa- 
timconuenetit.  PcjEteteanotandum  eftdc  potcftdte  I  u  us 
conuentionis,  proprerhancconuentionem  nontUcace  ;.- 
ptamdebitoripignotatitiamaftionem  omnino.  Namtara- 
etiinon  poftirpiguus  tepetcre,  iu(te  (umrnouearur  a  repe- 
tuionc  pigr.ons,  tantcr.ii  vendendum  (it  pignus,  &maius 
ptecium  acceptum  iit ,  quam  quod  dc  bti ur  cc  editori ,  (uper- 
fluum  ptecij  poteft  peci  hac  aCtione,atquc  idco  non  omnino 
hacpadtionc,  qui  petraittit  pignusvcndcrc,  adtiopgnora- 
tiiiaadimitur,!.^.  C.eo.  Quomcdo  idaccipteiidumhi,po- 
teftisintcliigere cx !.(>.§. vit.  Hic quintui  eciam an  pi opici: 
hancpaftionem  crcditor  pignus  vendrre  cogamr.  Egocibi 
dedirecn  aliquam  meam  in  pignus  ,  non  habeo  pecuni..m 
vndc  tibi  foiuerc  poflim :  cgo  pcto,  vt  vtndas  pignus,  quxri- 
tur an pofti  n  tc cogere ad pignus  vendendum ?  H^ec quxftio 
tradtatuf  in  l.quamuis.in  prui.  kc  diticur  eum  non  polle  cogi. 
Hanc  Cijim  pdcflionera  fic  interpietamur  ,  quafi  crediroris 
g-^atiatadafi  ,fivclicvendere  :  cotittaeumcfgo  nondcbe- 
iniis  eam  intcrprctaii,  1.  quod  fauorc.  C.  de  lcgibus.  Cogetut 
tamen  oftenderc  6c  exhibere  debitoti ,  (i  ucbitot  vmilere 
velit, & debttot  poteft  creditorem  cogere ,  vt  exhibcat :  qnia 
nifiexhibcatur  res,non  facile  inucnietcmptoicm.  Hic  la- 
rifconfultusicfcrtopiniones,  quasnonprobat  ;  &J'Cirex 
cauIatantumcogcndumcrcditorcm.Siigirurrcsmobiiisfir, 
treduoreauiexhiberccogitur.  Inciuilccinm,  cogi  inuitum 
ciedi{orcmvcndeiepigui!S  ,  cuius  gratiainita  eit  h^ccon- 
uentio.  Aliquandi.-cunucnit,  vt  pignusdeturfinevilacon- 
uentione  dep.gnora  vendcndo  :  &  hoc  ci-fueriam  vendere 
licet,  vtdiciturinl.4.  namtacite  adlumeflc  inicliigimus,  vt 
nonioiuentedibitoie  liccatcre^iiofip^gnusvcndeie.  Ter- 
tpjscaluscft,  C;  mconucnit  intcc  credic^rcm&dcbitorcm, 
neijccat  vc(id2rep/gnus:&tamen  hocetiara  cafu  iKctven- 
dere  non  firopHcic'.!  ,  (cd  poft  ttinam  denunciationtm  & 
monitioncm ,  vt  hic  dicicur  ,  fi  fuciic  ei  tcr  dcnunciatum  vt 
foluat.  Namnihfoluerit  terd;nunciatus,tuncetiam  hcet 
treditoripigousvenderc.  Id  ecianiratioexigit.  Daturcnim 
pigous  crcditc.ii,  vt  (ccurior  fit.  Sicogefccurfempcnllud 
iefuarc,  quodforteteropore  confumerctur,  nullaeflcteius 
'lecuf ita«.  Sed  pt optct  conuentioncm  qua  conuenit,  ne  ven- 
dereliceatpignus,  icquitituitiinadcnunciatlo.  Inhacautem 
difttndionecum  dicimus,  finonfoluatdebitor,  crcditorem 
poflc  pignus  vendere,accipimus  non  folui ,  etiam  fi  pars  tan- 
tumloluatur.  Duoexempla  hicfunt:  vnumcftinl.  x.folu- 
tum.§.ficreditori.  Aliudcftinl.8.§.fi vnus.  Multaaliaad 
hunclocum  pertinentiaadduci  poiruntcxtir.dcdiftradl.  pi- 
gao.tamf}.  quaraCod.fcdeanonfunt  propriahuius  trafta- 
tus.  Alia  caulacft  proptcr  quam  inhibetur  pignoris  repeti- 
tio,  &  perconfcquensa6lio  pignoratina  ,  U  pignnsabfque 
culpa&  viciocrcditoris  perierit.  luftacnimcfteiusdcfenfio, 
fi  conuentus  adlione  pignoratitia,  dicat  rem  qu.-E  data  fuit 
pignoti ,  cafu  aliquo  fx)rtuito  intercidifle.  Exempla  multa 
funtinhoctituloC.  &inl.  4.inl.  quzfortuitis.  inl.  y.&in 
omnibusfcre  legibus  (equcnt.  Notandumcftvnumexem- 
plum  quod  cxtac  in  I.  pignus.  C.  eod.  Si  quis  f  em  pignoraram 
dcpofucrit  in  horrco,  in  quo  alij  folent  publice  ics  (uas  depo- 
ncrc,  fi  amifla  tit  rcs ,  ooo-cogetur  rcddcre  pignus ,  quafi  eius 


culpa&vitioamitiafir.  ConrijfnidorecepfaiiiiteHattittior 
populiintcidnmcxculaca  vitio&  culpa.  i>i:i!)lecxt-ropluni 
eft in  1. 5 .  ad  S.  C.  Maccd.  dc  eo qui mutuam  peciinidm  dcdic 
filiofamilias,  qui  publice  habebatur  pio  patfefamilias::s  loca- 
bat,  vendebari&iildcm  muf.ciibusfungcbaturi  quibuspa- 
tresfamilias  vtifolent.  Hic  populiiftimatib  iuftaracxl:tjfa- 
tionemadfcft,vtadueffusfiIiufiifarnil.detura<3iDfxmutuoj 
qua:  alias  non  daretur.In  iudieio  igitur  pignoraticio  prsftatut 
dolus  &  culpa :  fottuitus  autcm  cafus  ncin  prajftatur jl .  fi  cum 
venderer.  i  j.  hic.  Culpam  h'c  \ev.'etn  inrelligerc  dfbctnu»{- 
leuidimamcnimculpam  nonpnftat  crcditorinrepignohi- 
ta.§, vlt.Inft. quib. mod. re contrah.oblig.  Nim pignus vtri- 
ufque  gratia  conrrahituri  nontantum  gratia  creditOris, fed 
etiamdebiroris.  ScquendaeftdiftinftiotradJtainl.fivtcer- 
to.§.nuncvideHdum.commod.  Diximus  in  depofito,  quia 
depofitum  fir  gtatia  dcponcnt  is  tantum,  dc^iuro  &  latam  cul- 
pam  pt  iftari :  nulla enim  cft  eilis  vrilitas  apud  quem  deponi- 
tur.  In  comroodato  venii  Ifuiflima  culpa,I.inrebus.  com- 
mod.  Inh's  autemcontradibus,  quifiuntvrriuft^ucgratia, 
priftarur dolus  &  lata culpa.quod  accidit  in  pignore.  Pignus 
lontrihitut  ingtatiam  debitoiis,  vt  pecnniam  rnutuaniha- 
berep.  fli'.&gtatiacreditoris,vtintutoficdtbitum.  P  gnus 
etiamaliquandofimilccftcommodato.NamccmmodacJtn 
aliquai  dofitgratia  vtriufque:&hoccafu  pra:ftaturtaniu'.n 
l.ita  culpa  &  dolus.  Notandum  eft  quod  addirut  ab  ali- 
quibus.viiiuspericulumpr^ftarialiquandoinaclionep  gno- 
ratitia, cum  vidr licet pet  vun  cieditur  pignus abiluli^  fibi  ob- 
ligitomadebitoic.Idlumituiexl.quiiatiafio.jo.hic.  Rdtia- 
nusdicitui  arate.vtnauicuiariusa  naui.  Quidam  raciaiio 
mutuam  pccunism  dedit,  cumaddicmea  ptcunia  non  (ol- 
uerctur,ratcmdetinuitptopriafuaan(2oritare  :  penitinun- 
dationeratis :  hic  dicitur  tencri.  Sedm  hac  (pccie  non  pr ;  po- 
nitur  pignus  obligatum  f  uifl<.  .Is  qui  raciaiio  mut  Urfm  pcccuu- 
am  dcderat,curo  aJ  diem  non  (ulucretur  pecunia,  ratem  pro- 
priaaudioriatedftinuicquauinre  pignnris,cuti>tameonuI- 
lum  lus  pignoris  haberer.  Si  volunracc  fua  confenfiflet  debi- 
tor,vt  racib  detinciecui ,  maior  vis  non  prxftarctnr ,  fed  cuipa 
tantuiii  &  dolus.  In  eo autem  ca!u,  de  quo  confultus  eft  Pau- 
lu',nullum  pigoiiscontracttimeft.  luncetiam  retincfuc 
pignusa  creditofc  ,  quamuts  iolata  fuetit  pccunia  propicr 
quam  pig;iusdatum  fiut  crcditori ,  cum  debiroraliam  obli- 
gationcmpoftea  contraxit  fincpgnoie.  Ethiccalusdignus 
eftanimadijeifione.  Hoctraditunnl.vnica.  Cod.  etiamob^rf/.^. 
chirogr.pecuniam.  Vt  autcm  hocintelligatis,  diflinguen  nic.c.et» 
d J  eft pecunia  chiiographatij  ab  ea,  quse  dcbetur cum  pigno- ^*^J*^ 
rc.  Cum  nulla  pignoris  obligatio  accedit  ptincipah  oh-^^^l^^J"' 
ligationi ,  qux  pcrlonaIiseft,vocaturchirographaria.  AIi-^„^,,^, 
quando  accidit  ,  vt  cb  chitographariam  pecuniam,td  cft,/»^. 
quaedebecurtantum  acflione  perf;  nali  ,  non  etiam  hypo- 
thecaria,  pignus  retineatur.  Excmpl:gratia,mihidedifti 
pignus  ob  miituam  pecuniam  ,  deindc  aliam  pecuniam  \ 
roe  accepifti  finc  p'gnore  :  nonconuenitde  pignore  obli- 
gando,  necvllumeftpignusdicum  mihi :  (oluiftrpecuniani 
obquam  datumfuit  pignus  ,  &  petisillud  pignus  tibirefti^ 
tui :  egopetomihi  foluipecuniam  qnam  pofteatibidedi:5c 
hic  dicitur  quafi  iurc  quodam  penfaaonis  pignus  retineri 
pofle.Sed  hinc  mulcac  nafcuntur  quaeftiones  de  r  ebos  ipfis.de 
quibus  contrahitur,  atque  item  de  perfonis.  Sed  de  rcbus  prj- 
mum  vidcndum  eft. 

C  A  P     VII. 

T>e  rehus  de  quihmfiinus  comrahitur. 

Dlximus  fupra  ,  pignus-contrahi  non  tantum  de  rcbuJ 
mobilibus,  fcdetiamdeimmobilibus.  Sed  plarunque 
qua:rituran  resfit  propriacius,  quiinpignus  dedit,anal!e- 
na,  &mulca  aliade  rcrum  qualitate  quitontur.  Et  dobi- 
tatur,anidco  dcncgandafita(5tiopignoratiua,  exempligra- 
tia,referturaIiquandoquitftio  dominij.  Siquisagatpiguo- 
ratitia  adionc  repetendi  (ui  pignoris  cau(a,  &  aauerfafins, 
contra  qncm  agirur  ,  conrcndat  eum  dominum  non  eflc 
huiuspgnoris.  Hic  rcfertur  qu.tftio  dominij  adimpcdien- 
dam  pignoris  repetitioncm.  Vnde  quatritur,  anpignustei 

MMm     1 


5^4 


Franc.  H^mreni  Comment. 


'1 


aUaiivaleatfHsccftpnmaqnsEftioclctealiena.quztraaa- 
t itinl.iliem.zo.hic. yiUenaref pignori dart volftntate  dorKfH* 
potefl.  Hisverbisfignificat  Iurilconfultus,rei  alienacpigDiis 
nonvalere  ,  nifi  voluntatc  domini  pignus  concradluia  fit, 
velnifidominusratumpofteahabuerit.     Aliacxccptio  ad 


obligauit  rem  alienara  ',  cai  pofteahasres  extitit  dominws 
an  propterea  quod  dominus  rci  obligatz  fucceffic  ci,  qui  eam 
obligauit  ,  conualefcat  pignoris  obligatio  ,  &  detur  a- 
dlio  hypothccaria  ?  DifScihs  eft  antinomia  pro|Jtct  1.  fi  Ti- 
tio.  zi.de  pignor.  adeo  autem  vifus  eft  hic  locus  obfcurus 


dicur inl.fifundus. !(?.§. i.depign.&in§.alicna.  Siquisrein       interptetibus  ,  vt  aufi  fuerint  verba  harum  legum  immu- 

alienam  pignori  dcdcritlub  conditionc  ,  fi  eiusdominiura         -        ^   '  '---  '  ^■-  '  ■'- •'  J—w.,-  -^- 

poftca  nadlus fucrit ,  valct prgnoris  obligatio,  1. 1. in  ptinc. j . 
de pignor.  Sed  cur  aliena  rcs  pigaori  dari  ncn  poteft ,  cum 
resahcna  vcndi  poflic  ?  1. rem  alicnam.  ac concrah.  empt.  cut 
jdemnondicimusdc  obhgationo  pignoris  ?  Ratio  diucrfi- 
tatishsccft  ,  quiaincontradu  pignorisrcs  ipfaoblgitur, 
&isquicontrahic  pignus ,  nonobligatpcrfonam(uam,fed 
obligatrcra.  Sivalcrctobligatio  reialiena:,idpra;iudiciura 
adfirret domino  cius rei :  atqnc  idco confticutum  cft  rci  a!i«- 
nacpignus  non  contrahi.  Si  quisobligetremmcamalicui, 
non  valec  pignoris  obligatio ,  n cc  ctedicoti  adtio  hy pothcca- 
ria  datur  ad  eam  rem  perfequcndam.  Scd  cum  quis  rem 
alienamvendit,  obligatperfonamluam  non  rcm  :  obliga- 
turadremtradcndam  ,  fcddominircinonintcicft,  anpcr- 
fonamfuam  quisobiiget  ad  dandum  quod  fuumeft,raodo 
ftatusreinonmutctur :  idooquc  dicituraftio  in  pcrfonara. 


tare.  Sed  hxc  leftio  in  omnibus  vcteribus  codicibus  cX- 
tar,&  praripue in  Florcntinis ,  nec  tam  rcmere  hsc  ledlio  im- 
murandacft.  Videndum  cftigitur,  quid  de  vtraque  quat- 
ftionciudicandumfit,  Priorfpccies,  vtiamdixi,eftdeeo* 
quiobligauit  rcm  alienam  ,  deinde  eius  rci  dominus  cfFe- 
dtus  cft.  Cum  quis  obligat  rem  alienam ,  nullapignoris  eft 
obligatio  in  priiudicium  domini  ,  fed  quia  cius  rci  domr- 
niumacqu;ficumeftdebirori  ,  porcft  dubuari  an  conualc- 
fcat  pignoris  obligacio ,  quae  ab  initio  inutilis  fuit  ?  Hic  T0i 
lporid.tlatilcor)(ultos  yDatHraiito  vttlupignoratitiacredito- 
ri.  Pignoraririamhicaccipimns  prohypothecatia,vtantcdt- 
ximus  ,  quamuis  aAio  pignoratitia  frequentius  accipiatur 
proca,  quxinpcifonamcft  ,  quarcpccicur  pignusacredi- 
rore  poftquam  dcbitum  eft  folutum:  taircnaccipiturnon- 
nunquam  proin  rcm  adlione  ,  qua  credicor  pignus  oblt- 
gatumpcrlcquiturapudpoftcflbrem.    Hajcaciliomuhisno- 


quidnuraduerfusvendicorem,(cda6tioinrem,qua)dicitur       minibusdefignatur  :  frcqnenter  hypothccariamvocanrlu- 
bypothecaria.nafcitarexpignorc.&pigniisdandoobligatur       rifconfuir.  Noneft  igicurmiruravtroquc  verbohancadio- 


tcs  :  ideoobligatiorei  alierxrnon  rede  conrrahicur,  fedan 
dctur  adio  pignot  atit^a  pro  rc  alicna  ?  Hzc  cft  pncipua  qua:- 
ftio  noftr£  difputationis.  Adio  p-gnoraiitia  cft  in  pcrfonam, 
non  jnrem,  ficur  bypothecaria  ,  &darurdcbitori  adueifus 
crcditotem,  adrepctendumpignus,  poftquam  debicumcft 
folutura  :  an  crgofiquis  folueritpignus,poffitadionepi- 
gnoratitia.pignus  petett  ?  Vidcturrepetcrcnon  pofle,qu'a 
pigaus  de  rc  alicna  inutihter  contrahitur.  Si  pignus  inuti- 
iKetcontrahiturdetealiena  ,  qui  ficripoteft,  vt  repetatur 
tanquampignus?  vt  poffit  competercadio  pignoratitia.o- 
portctp;gnus  conttadumcfle  ;  hic  autcm  pignus  inutiHcet 
ccncrahuurdcrcaliena :  crgononvidcturad;ionc  pignora- 
tiriilocus  effe  ad  pignus  repcteudum.  Sed  tamen  dicicur 
adbioni  pignoraciciae  locnm  eflc,in  l.firem  alienam,  §.rcs 
■quoque.p.hic.  Ideraeftqnodantediximusdecommodato. 
Siquiscommodauerit  rem  alienam,  datureiaftio  commo- 
daci.Lcommodare.cum  l.fequen.commo.  Sic  etiam  adio  pi- 
gaoratitiadaturadpignus,quoddatumcft,rcpecendum,fiuc 
tuerit  propriumdantts,  fiae  alteriusjkavtadiopignoratiiia 
detur  ctiam  prxdoni.  I.  fi  pignorc.  1 1  .§ .  fi  prardo.  Sic  videiur 
iiihilintcrcfleinceradionemcoromodati ,  &  adlioncmpi- 
gnoratitiam , de qua hicloquimut .  Quod amcm diximus de 
reahena  inutihter  contfahipignori$obligationem,illud  in- 
tcihgercdebcmus  inutJliterconrraht  inpraciudicium  dorai- 
ni,vcad;io  hypothecaria  derur  pioptcr  eam  obhgationcm, 
vel  aduerfus  dominum,vcladtiet(us  alium,  qui  eam  rcm  pol- 
fidct,adeam  rem  pcrfequendam.  Ideniminiquum&iniu- 
riofum  cfler.  Scd tamen inter dantem  & accipienrem  obliga- 
tiocontrahicur,dequahicloquimur.  Cumegotibifcmahe- 
nam  in  pignusde,  obligatio  conttahitur  intcrte,&mc,& 
obligam  mihiad  reddendum  pignus  poftquam  foluerocibi 
|»ecuniam,  ob  quam  pignusdatumeft,etfi  obligiuerorcra 
alienam :  quzftionc dominij  rclata  non  poteft rcus  perimere 
pccitionemmcam:quiacogcnduscftreus  pignusrcftituere. 
Hic  igitur  obligatio  perionalis  contrahitur  inter  dantera  & 
«ccipientem  ,  quti  accipiens  obligatur  ad  rem  reddcndam. 
Brgoquod  diximus  rem  alicnamnon  obligari ,  hoc  adhy- 
pothccariama(iHoncmrcfcicndumcft  ,  vc  in  prariudicium 
domini  creditor  non  habeat  adlioncm  aductfus  dominom, 
vel  alium, qni cam  poffidct ad cam  pet fcquendam.  Hoc plc- 
nius a nobis declaratumeft  in l.fi alienam.  1 1 .  (oiut.matr.vbi 
diftiKximus  omnescontradus,  in  quibus  rcfertur  quxftio 
dominij.  In  hacigitur  quiftionc  diftinguitur  aftio  pigno- 
Coeilta.  ratitia,  abadionc  hyporhecaria.  Hincnafcuntut  duacquz- 
*ldi'nlm.  ^^°^^ craAari apud  PauI.inl.rsoD alicnam. 4 1.  qui locus dif- 
euml.fi  fi^i^iscft  propccr  antinomias,  necvlla  eftantinomia  in  hoc 
Tiiit.de  tototraditu  d  fficilior  explicatu.  Duplex  eft  quasftiodceo 
tignor.  gui  rcm  ahcaam  obligiuit ,  deindc  eius  tei  dominus  eff c «flus 
eft.an  ob  id  quod  poftca  dominas  dcbitot  eius  rci  effc6lus 
«ft,  d«ur  a<aio  bypothccaria.  Altera  qaafftiocft  dceo,qui 


ncmdcfignari  ,  ciim  intcr  p!gnus&  hypothccam  nominis 
fonustancum  d  fferat,  vtfupradixi.  Dicitui  ctiam&qoa-  ^^" 
fiferuianaadlio  ,  quiaadexemplum  feruiana?  adtioniscom-  „^^^1«. 
parataeft.  Adtio  fcruiaua  proprieeft  derebus  illatis&in-  ^iatt 
uedlisacolonoinfundum  condudluro.  Vifum  cftvtilc&/"*M». 
xquumprartotibus  tesinuedas&  iliatasin  fundum  condu-  1 
dlum  obligari  domino  fundi  locati  ,  atque  ideo  ptopofi- 
ta  eft  aclio  a  Seruio  ^uodam  practore  ,  quz  ideo  dicitur 
Scruiana.  Deinde  vtihtasciiisreifecit  ,  vt  produceretut 
lorgiusad  quafcunqucics  ,  de  quibus  conuenit  intcr  de- 
buorem&  credirorcm  ,  vr  fintoblgata:prodcbito:  itavt 
longegeneralior  fir  prc^ofita  adio  ,  ncn  folum  dc  rebus 
coloni ,  feddcquibufiunquercbus  ,  qucccunqueobligatcg 
eflxntprodebito  :  &vocaturquafifcruiana,quiaadexem- 
plum  leruianx  adlonis  prodica  cft  ;  arque  ideo  fit  inter- 
dum,  vt  quafiferuiana  adliovtilis  dicacur,  Vtiliseftrelata 
ad  feruianum  edidum  ,  quo  propofita  eft  a<3io  adumfus 
colonum.  Dittdta  dicitur  ,  de  qua  ipfj  lege  nominatira 
cautum  cft.vt  deiur  adlio.  Edidlum  a  Sirniw  prztoie  no- 
mitacim  deadlioiic  fcruiana  prcpofi.Lm  eft  ad  pcrfequen- 
d  is  rcs  coloni  inucdlas,  &  iliacasin  fundum  tondudlum :  fed 
quafi  feruiana  adlio  rccepracft,&indudta  ob  vciiicarcm  ad 
fimihcudincm  adii..nis  fc^ruianx,  quafi  cxmcnte&  fcnten- 
iiacd;dii  a  Seruio  piopofiri.  Mirumcrgoviderinondcber, 
quodhxcadtiodicacurvcilisadtioctiam  cum  dacur ex  vcrl^is 
cdidliquafifetuiana,quiapei  cxtenfioncro&  intcrprerario- 
nera quand.im manauit ex eddlo Scruiano.  Simiic eft, quod 
alibilegimus de a^ionc  pubiiciana.  Publiciana  adtio modo 
diredladicicur,modovtilispubliciana.  Adio,quspropo- 
fica  cft  a  Publicio  prz  tore,  magis  vnlis  quam  diredia  cfle  dici- 
tur,  cum  refcrtur  ad  rei  vindicacionera,  ecfi  ex  verbis  edi(^i 
detur.§.namque.deadt.  Inft.  Caurumefteocd  dio,vcfiquis 
bonafideemeticrcra  alienamabco,  qui  dominus  non  cft, 
adlionem  habcat  ad  rcm  pcrlcquendam.  Potcft  diredtaadtio 
dici,  poftquam  propofica  eftedido  przroris,quiadaturcx 
ipfis  vctbis  cdidi  prztorij :  fic  aftiones qu^dam  vriles  dicun- 
turfiraul&dircdlz,  1.  necquafi.de  reivind.ErficdeadJione 
hypothccaiiaeftdicendum.  AiSiohypothecatia  dicirur  vti- 
lis,quamuisdccurexvcrbisipfiuscdi(^i  ,  quo  propoficacft, 
rclaca fcilic^c ad  iusantiquius,adcuius  exempliim  perintcr- 
prcrationemquandampropofitaeft.  Sicvtihs  hypothecaria 
poteft  nomen  efle  gcneris  &  Ipeciei,  &  diuidi  in  duasfpecics, 
quia  aliquando  comperir  cx  vcrbis  edi<fti  ipfius,  quo  piopofi- 
ta  cft:ahquando  datur  ad  cxemplu  alrcrius  adiionis  auriquto- 
ris.Extattamcn  rcfcriptum  Dioclctiani  Imperatoris,inqu« 
hzcvetba  Pauli  interprctaturinl.  curn  rcs.  Si  resaR-napi- 
gnoridatafic.vbidicituradtioneordinaria  deficientedan  v- 
tiiem rantum:atque  ita  hic  didtum  Pauli inrerprctabimur  re- 
Qtt  ex  co  Diocletiani  reicripce.  Hic  proponitur  alrcra  fpccies 
tnuicum  diffimilis  priori.  Spcciesbuiufraodicft,  Tiiiusrcra 

mcam 


taeatfa  obligauit  pro  mutua  pecunia,  quatn  accepit  a  credi- 
torc:  cercumeft  pignoris  obligationem  non  valere.nec  eo 
nomine  creditori  vUam  adlionem  competere:  fed  Titio  «or» 
tuo,qui  obligauit  rem  mcam,ei  h^res  extiti ,  ita  vt  tenear  ea- 
demobligationequatenebaturTitius.  A(ftioenimmutui  ad 


fn  T//.  T^epignoratitia  aSfione. 


vcdligalis  isfundus  addominutti  tedierit.qni  obligatuscrat 

pignoris  nomine ,  pignus  iiberabitur ,  &  redibit  ad  dominiim 
fineillopignoris  onere.  Addendumeft,&nudam  quoqua 
proprietatem  in  pignus  dari :  non  tantum  fi  quis  plenam  {.ro- 
prietatem  habeat  rei  alicuius ,  (ed  &  fi  quis  nudam  proprieta- 


repetcndam  pecuniam aduerfus  me  datur:  (edquiritur,an  temhabcat,ideft,proprietatem&(eparatam&di((.retam.ib 

hypothecaria  dctur  ex  obligatione  pignoris ,  quae  contrada  vfufrudu ,  potctit  eam  pignori  dare.  Huius  p-gnoris  quis  i\t 

fuit?ccrtumeftinutilicer>pigHuscontra6lumfuiiIe.Sedqua:-  efFe(aus,habeturinl.ficonuenerit.iS.§.finuda.  Cuminpi- 

ritur,anitaconualefcatpignorisobhgatiomecxiftenteh2re-  gnusnudaproprictasdatacft  quamdcbitor  habebat,  fivfiif- 

de,ficutconualefcit  inaliafpeciecumdominuseltci5tusfum?  iruc^uspoftea  accreuerir,&ex  proprietate  nuda  fueiicefFe- 

Paulus  aicidem  diccndum  non  e(r-,quod  in  priori  fpecie.iVfc  6taplena  proprietas ,  pignoris  obligatio  de  plena  proprietate 

vtiqHe  fnffictt  ad competendam  vttlem ptgnoratitiam  afiienemt  contraiba  elfe intelligitur.  Idem iudicandum  eft de  acccfiio- 

ideit,hypochecari3raa6lionemnoncompecere.  Sicenimin-  nGrei,quod  dereipla.qua:  inpignus  dacaeft.  Qna;ftiotra 


terpretor,quafidixerithypothecariamfimpliciter,C'UTi  Hicit 
pigaoratitiamvtilem.  Vtilisenimeft,cumrefettarad  actio- 
nem  pignoraciciam.  Nam  non  obligauic  rcm ,  qiiod  pra-ci- 
puumeftinaftionehypochecaria.  Eum  duminum  elle  vc- 
rumcft.fed  is  rem non obligauit :  inpriori  fpecie  is^dequo 


diatur de  fylua ,  fi  pignori data  fit ,  &  ex  arboribus  (uccifis  ali- 
quod  opus  fa(5tum  fit,an  opus  confedtumex  illisarboribus 
luccihs  exfyluapignori  data  contineatur  obligationepigno- 
ris ?  Hcc qua:ftio tradtacur inl. fi conuenerit. §. fi quis fic ca- 
uetit,  Nanemexea.  Nauesnoncontinenturobl^gationepi- 


qu2ritur,re  vera  obligauit:dominus  quidemnonerat  ems       gnoris.  NauisenimnonpoceftdiciaccelfiofyluijVtinfupe- 


rci  tempore  obligationis  contradti,(ed  poftea  effccflus  eft  e- 
iusreidominus:&:potcftdiciobliga(r3rcmfuam,idcft,cuius 
dominium  nataus  cft.  Sed  facile  reccptum  cft  tempore  Pau- 
lijVtdaretur  adtio  per  interprctationcm  propcer  vcilitacem. 
In  pofteriori  fpecie  idem  cerce  dici  non  poccft:  non  enim  tam 
conucnit  vcrbis  edidi .   Sed  hinc  nafcitur  qua^ftio ,  an  pro 


riori fpecie ,  nec poteft dici fy lua e(Te.  Vndc  alc  in  huiufmodi 
obligationc  pignoris,  cum  quis  (y  luam  obligare  vult,  quarque 
ex  ea  facta  erunr,  nominatim  exprimendum  eile ,  vt  obltcren- 
turquicunque  exiylua  fa^aerunt.  Dedomoeciamqu^ri- 
tur,  de  sdificio,  &  de  area.  Et  breuicer  dicendum  eft:  Si  quis 
arcam  obligauerit  iurc  pignoris  &  hypoi  hecje ,  &  poftea  sdi- 


ptercaquodextitithxrescijquiobligauit  hancrem,conua-  ficiun»  extrudum  facrit,obligari  quoquc  Edificium  exttu- 
lefcat  pignus  ?  Et ait ,  non  conualefeere.  Modcftinus autcm  ikam ,  & h  contrario  eciam  fi  doraus  obligaca  fit,  deinde ditu- 
addiditPauloinl.fiTitio.depignor.direfto  quidem  aginon  tafitdomus,quod  fupercft,ideft,folum  obligacummanec; 
po(Ie,fedvcihter.  Hachomonymiaanimaduer(a,nonvide-  QniEdamaIia:huiu(modiqu^ftioneshiccra(9:aripo(I'unt,que 
bicurdifficiliscxplicatiohuiusloci.  Vciliscnim  aliccrkicac-  ruihi  videntur  alcerius  loci  ciTe.  Excat  enim  ticulus  intertia 
cipitur,quam  apud  Modeftinum.  Dubium  non  elt,  quin  vti-  parte  Digeftorum  de  rcbus  quac  pign.  oblig.  pofi.  Satis  igicur 
lisaitioapudModeftinumaccipiacutdeea,quipropofitaeft  anobisdi(ftumfit,derebusproinftitucono(l:ro.  Deperfbnis 
per  interprctationem  propter  vtilitatem :  de  fenf  u  vctborum  etiam  ahquan.do  difpujatur ,  cum  quzn  tur,  an  excepcio  com« 
Modeftini  non  poteft  dubitari ,  fed  de  fenf u  verborum  Pauli  petat  rco  in  a Aione  pignoraticia ,  quafi  pignus  non  reifte  con» 
dubicaripoteft.  Sedinambiguarationeea  interpretatio  ac-  tra(itumfit.  Nosigiturbreuiterdeperfomsdicemus. 
cipienda  eft,  qu^  vitio carct ,  L  in  ambigua.  de legib.  &  Sena- 
tufconful.hanc  autem  exceptionem  mihi  ideo  videtur  Vlpia- 
nus  omifiiTe  ,  quod  vidcbatur  temporc  fuo  nondum  rece- 
ptum  efTe^vt  hoc  cafu  agerctur  aftione  hypothccaria,quia  hic 
cafus videbatur paulo  alienior  ab  edi(5to  prxtoris.  Dioclctia- 
nus  autem  oftcndit  refcnpto  fuo  ex  intcrprewtione  raagis, 
quam  ex edit^o  pntoris  a(5tionem  competere .  Modeftinus 
fuit  pofterior  Paulo.  aiSliones  vtilcs  certx  non  erant :  daban- 
tur  magiftratuum  arbitrio  proptcr  asquitatem  &  vtilitatem 
aliquam ,  ncc  eam  habebant  certitu(jinem  a^iones  vtiles 
quam  direcSta.  Vnde  quod  Paulus  fimpliciter  fcribit  de  a£tio- 
ne  hypothecaria,  noscumexccptioneaccipiemusquam  tra- 


C   A    P.      III. 

Deferfonis. 


IN  primis  quzritur  dc  procuratore  inleg.  folucum.  1 1.§; 
penulti.&  vlti.  cum  legefequen.  Eftloeuscommunisde 
acquifitione  reruro,  quar  per  cercas  perfonas  fit ,  quem  locum 
accutate  traftaui  in  interpretatione  tradatus  de  verborum 
obligation.  &  cft  titulus  inhochbro,perquas  perfon.no- 
bis  acq.  Per  liberam  perfonam  nobis  obligatio  non  acqui- 
ticur ,  nec  etiam  a<Stio :  tamen  pet  perfonas ,  quae in  poteftate 
diditModeftinusinl.fi  Titio.  Inpofteriore  igitur  fpecie  da-  noftrafunt.&perfiliosnobisacquiriturobligatio  &  zdixo.  ]. 
turetiama(ftio.Sequiturineadcra  1.  tcmahenara.  ir<//J"co»-  ftipulatio  ifta.  §.  alteri.  de  verborum  obligacioni.  ne  faci- 
Hemjfetdefignore.  Hscverba  obfcurafunt,quorum  fenfum  lehominesadhcigandumadmittantur.  Niilhpermitticurex 
non  potuic  aflcqui  Accuifius.  Oftcndit  differentiam  int«r  contra(itu  ab  alio  inito  agere ,  leg.  ea  qua:.  de  acquirendo  re» 
priorem&pofteriorcmfpeciem.Inpofteriorefpecie,inquit,  rum  dominio.  Scd  qux  naturahter  acquiruntur ,  vt  pof^ 
dominusefiis,dequoqu2ritur,&pecuniam  debctpropter  feflio  altcri  per  alterum  acquiri  poflunt,eciam  perhberam 
quampignus  datum  fuit,quia  &&,[o  mutui  tianfit  ad  hxre-  perfonam.eftcnima(5tusnaturaIis,inquorequiriturtantura 
dem,fediseamrcmnonobIigauit.  Sedfi  conucniflet.ideft,  apprehenfio&occupatiorei.  Acquiritur  ergo  nobispofTef- 
fedfiipfeobligafletpignori,vtinpriorifpecie,  Vtexfuomen'  fioperhberamperfonam,&perpoflcffionemquoquenobis 
dacio arguatur,improbereJifiit.  Inpriori  (pecieconuencratde  acquiriturdominium.  Pertraditionemenim  dominiarcrum 
pignore,itavtimprob^refifteretdebitor,quo  minus  &  fuo  acquiruntur  ,  lege  tradicionibus.  Codice  de  pa(5tis.  Atque 
tnendacioarguerctur.  Atinpoftetioic  fpcciercm  non  obli-  idcofiprocuratoraliquidemcrit  nomine  meo,excontra(flu 
gauitjVt  ilhus  perfidix  impoftura  argui  poflic.  Nam  ab  c»  procuratorisaduerfusvcnditorcm,nullamihicompetita(ftioj 
resnonfuitobligata,fedabaho,quamuis  ei  poftcafuccefTe-  fcdprocuratorraeusa(3:ionemandati  cogitur  mihi  cederea- 
tit,  &  eius  rei  dominus  fit.  Obligatio  igitur  rci  ahcns  non  va-  <£tionem ,  quam  fibi  qusfiuit  eontrahendo  nomine  meo,lcg.. 
lct.  SedquaEtitur  deeo,quiobligauitfundumveftigaIem&  pofreflioquoque.^.vlt.dcacquir.pofTef.  nulla  ergo  obliga- 
fupcrficiarium ,  cuius  dominus  non  eft , fed  quafi  dorainiura  tio nobis acquiritur per  liberam  perfonam ,  nec  a(5tio  quidera 
haber,anvaleatpignorisobligatio.Defupernciariofundo&       in  rem.  Pleranque.  Hoc  dicit,quoniam  excipiuntur  ahqai 


ve(Stigah,quacftio  tradlatUi  inl.tutor.  i6.§.vlt.  Quinfun- 
dus  vedtigalis  obligari  poffit,  dubium  non  eft,  &  idein  diccn- 
dum  eft  de  fuperficiario.  Nam  quafi  dominus  habetur  vc6ti- 
galis.  Locatio illa fadtain pcrpetuum  transfert quafi  domini- 
um,quodvulgo  dicitur  vtilc,itavtfi  amifcrit eara pofTcfno- 
(lem,  poffit  eam  peifcqui  apud  poflefTorcm.  Ergo  qui  hoc ius 


cafus,dcquibusdiximusin  interpretatione  di(ft.hftipuIatio 
ifta.  §.  alteri.  dc  verborum  obligation.  Ipfi ,  id  eft ,  procura- 

tor&tutor..ff<^«<'<rw«f^.Occurritobie(5tioni:Refcripcura 
eft  ab  imperatote  ,  per  liberam  perfonam  nobis  pofleffio- 
oempdfTeacquiri.  Hicdc  pofleflionc&  deccntione  reitan- 
tumagitur,quspignoridataeft.  Namdetentio  rcitantuni 


habetquodcfttamaffincdominio,poteftidiusobligaie:fcd  datur  non  proprietas,non  dominium,  non  pofleflio.  Sed 
ea obligatio  nuUum  praciudicium  poteft facere proprietati ,  1.  rcfpondco,  ahud hicfpe(5tari quam  poflefEoncm.  Nam  datur 
lexveftigali.iiifr»,depig.Narafiobpenfionemnonfolutam      a£lio.  SedjifrotHrator.  H«cfpeciesdiuerfaeftapriori,nara 

MMm     3 


^66 

prior  pcrdnetad  ptocuratOTem ',  qvii  pignus  acccpit  nomi- 
nedominifui:&qu3:ntur,an  valeathic  obligatio  ?  Ethic 
dicitur  procuratoiem  raeam  dindo  rera  meam  in  pignus, 
non  poflemihi acquirere  pi^norati';iam  a(Sioncm ,  vt  (oluto 
debico rcpetam pignus,  fed libi acquiicrt.  Scd an iemper ob- 
ligatioacquiraturprocuratori?  Docetlurifconluitusqu.ndo 
obligatioacquiraturprocuracori,  QuodinfrocHrame.  Hic 
locus  communis  eft,de  poteJlice  procuracoris.  Cura  qui5 
.procuratot  eon{liti:iCur,qu3«i  pofcftatcm  habeat  in  rcbus 
domini  a  qno  proc jrator cofticuicur.  Ec  dicit  fi  manditum  fit 
vt  obligct  pignus  valere  pignoris  obiigatidncm,  nec  ca  rcs  du- 
bicationemhabet.Idemdicendurtieft^^inquit)  filitprocura- 
tor, cui libera rerum domini adminiftiatio concefta cft.  H; c 
locus  obfcruandus  eft  ,  qui  adduci  debct,  cum  quiritur  de 
procuracorccotorumbonorum.  Hicprcjcutatorpoteftquic- 
quiddominusipfe  poirec :  modoadminiftrationis  fines  noa 
egrediacut:  non  enim  datur  eidiflipandi  ac  perdendi  facui- 
T3S ,  ied  taucum  adminiftrandi.  Si  hnes  adminiftrationis  cx- 
celTent.eo  nomine  tenctur  domiiio  fiio.  Vhde  cum  quasritur, 
an  procurator  poilic  rem  domini  obligarc ,  oporcet  infpicerci 
oadominusfoleacmutuam  pccuniam  accipere  fubpignore, 
&c  tunc  hps  £icilccredimus,^<:  hoc  dominum  pcrtniTifle  ex 
confuetudine  mandintis.  Similis  locus  eft  inleg.qui  (cmiiles. 
de vfuiis.  C ura  quiricur dc mandaci inccrprecacione,magna 
conicdruradacilur  exconfuetudinemandancis,  &  hoc  dili- 
gences  patresfamilias  aliquando  faccrc  folcnt,  vt  mutuim  pe- 
cuniam  accipiaac  iubpignoribus.  Eadem  dctutorediceoda 
funt.  Ethic  lurifconlultus  promifcue  loquitut  de  tucorc& 
procuratore.  De  tuiorc addendimj  cft,  quod  dicitur in  1.  tu- 
lor.  iij.  Quod  igicur  diximus  de  piOCuracorc,idem  dicen- 
dura  eft  d '  tucorc  pupijli ,  &  curacore  adolelcentis,  fut  iofi  vel 
prodigi.  Tpttor  kge  nan  refragante ,  id  eft ,  modo  nihil  faciat 
aducrlus  Ieges,qj.Eiatiiuncm  commodum  pupiIIorum,id 
eft  ,.TJodo  piidia  aon  alicnet.  Adrniniftratio  plena  rsrura  pu- 
piilariiim  cutoci  concedirur.  Dc  pupillo  auccmipfo  quzricur 
\n  1.  pupillo  3  8 .  Si  pignns  accepcrit  pupillus  fine  tucoris  fui  au- 
dtoritare,  non  concrahitur  obligitio.  Videtur  tamen  contra- 
iiideberc:quiacumaccipitpignus,videturfibiprofpicere:fcd 
aitproptcr  metum  pignoratitia:  aftionis,ctfifibicaucatpu- 
pillus,non  obligacur,quia  perditurus  cft  fortepignus  proptcr 
iubticumconfilii&imbecillitatemeiusa:tatis.  QnjEriturct- 
iam  dcfrruo  &  filio  familias,in  1.  fi  conuenerit.  i8 .  §.vlt,  Si  fi- 
liujfamilias  habet  pecuHum,&pra:tercahabcachberam  pe- 
culii adminiftrationem.  Hxc cnim  diuerfa funr, vc  docui lub 
tituLdcrebus  creditis.  Aiiquando  enim  conceditur  filiofa- 
milias  habcre  pecuiiura,nec  tamen  eiadminiftratio  pcculii 
conceffaincelligicur,!.  quam  Tuberonis.de pecu.  Etdehac 
redicemusfubtitul.  depccu!.  Si  igicur  filiusfamiliashabeat 
peculii  iui  sdminiftracionem  ,  poteft  rem  pcculiarCm  in  pi- 
gnus  dare.  Nara  qui  dat  in  pignas  rcm  fuam ,  nthil  alienura 
tacit  a  coniuecudine  diligentis  patrisfamilias ,  &  ca  rcs  non 
cxcedit  adminiftracionem.  Siiirilis  locus  eftinleg.  fi  ctcdi- 
ditor.  i8.  §.  vltimo.  Ex  his  intclligitis ,  quando  propter  pet- 
fonam  pignoris  obligatio  non  C0inpetat,&  quando  eavti- 
l;s  fit.  Ex  quo  cognolci  poteft,  quando  exccptio  danda  fit,  vel 
non  ei ,  quiiudicio  pignoracicioconucnicur.  Poftremus  \a~ 
cus  efl. 

C    A    P.       \    X. 

\bepigmratuu  aUiont  coittrarik, 


HAftenu:  diiputatum  cft a nobis  de pignoraticia aftiond 
dircfta.fcquitur  contraria  adlio  pignoratitia,qu2da- 
tur  creditoti  aduerlus  debitorem ,  ficut  didum  eft  de  contra- 
ria adione  commodati :  de  qua  videndum  cft,  ex quibus  eaa'- 
ns  detur.  Caulas  huius  adionis ,  quz  dilperfe  funt  pcr  bunc 
tra(5iatum,percurram:  quibiis  cognitisjdeccterisidemiQdi» 
(iarc  potcritis ,  fi  quae  alia:  occurrant  in  aiiis  titulis ,  qui  funt  in 
tcrtiaparrc  Dlgeftorura.  PrimacauIacft-,fidebitoraffirmet 
autum  elTe,  cum  acs  tantum  fit :  nam  proptet  hanc  impoftu- 
ram  &  fallaciamdebitorisdatur  aduerfus  cum  a(fliopigno- 
raticiacomraiia.l.  i.  inprincipio.hic.  Quidam  oftendicau- 
tUm  cum  fccuaiacp  iliucuam  accipetc  vellet,quafi  iHudpi- 


Franc.DuareniCommenh 

gnori  diturus :  deinde xi dedft.  Hic  (jaasriturde bbligation^ 
Eft  locus^  qui  a  nobis plene  cra(3:atus  fuit  in  interptetatioric  1; 
fi  id  quod  aurum.de  verb.obl.  Eft  quseftio  vulgo  agftata,  cura 
erratur  in  maccria ,  an  valcac  contra(5t  us ,  vt  cum  ct  ediror  ipfc 
aurum  pUtac,cum  atstintura  fit:dequddicerausinfra,lub- 
tic.deconcrah.tmpc.HicIurifccnfult.  aicvalercpignotisob- 
ligacionemjfedtantum  contrariapignoratitia  a(Slionctcnc- 
turdebitorcredicoricuiimpofuit:quiaeius  intereft  fe  dece- 
ptumnoneflefallacia  debitoris:folum  a(ftionepignoratiti» 
contraria,  qua  ciuilis  eft,  tenctur,  fed  eda  poieft  in  cum  extra 
ordinemanimaduerti,quiacrimenltclIionatusadmifit.Qmd^,fy?/i; 
fit  ftellionatus ,  docetiureccnf  in  1.  j.  de  crim.  ftelli.  propter  nairu 
fallaciam,fraudem,&raachinationem,&omnemimpcftii-  J""^ 
ramcorapetita(5kio  ftelIionatus,idcft,cum  titulusciiminis 
dcficit,  &  nulb  eft  alia  fpecialis  appeliatio  criminis  lcgibus 
prodita :  eft(^ue  talis  in  ctiminibus  accufatio  fte;lionacus,qua- 
lis  eft  in  concra^fbibus  a(5lio  de  dolo.  Cic,  ltb.5 .  de  natura  dco- 
rura,  vocat  iudicium  de  dolo  eucrticulum  omnium  maiorum; 
Q^Pties  dcficit  a(ilio  propria ,  qua  poflit  dolus  vindicari ,  da- 
tur 3(5tio de  do!o.  In  criminibus quotiefcunqi  aliquis dolo  a- 
liquo,  &  fallacia  dam  num  alicui  dcdit,  fi  nequc  fit  falfum ,  aut 
aliud  huiHimodi  ctimen  legicimum  aurpublicum ,  tunc  com- 
pecicftellionatusperlecutio.  PUniuslib.jO.c.  io.fcribit,quld 
fir  ftellioiiatus.  Scribit  cnim  nuUum  animalfcaUQpJentiuS, 
elfc  ftcUionc.  Huic  fintilc  eft  id ,  q  uod  dicitur  in  l.fi  qais  in  pi- 
gncre.Vidimusiaradeeo,quiafiirmauicaurumefle,cam.ES 
tantum  cflet  i  nunc  loquamur  de  eo,  qui  fubiecit  ss  pro  auro. 
Et  hic  dicitur ,  fi  quis  cum  aurum  in  pignus  dedcrit ,  iubiece- 
ritas,furtiirafacerc,  quiatca(9:atrein  obligacaminuicocre- 
dicore,  cui eam  rem  dederat in  pignus.  Sed li  dacum  non fuit 
pignus,&in  dationc  fubiccerit2s,turpiter  facic,&  tcuebi- 
tut  a^Stione  fteUionatus ,  non  tamen  adione  furti.  Alitid  ex- 
emplum  huiusfraudiseft,  Siquis  rem  alienam  aut  alii  cbli- 
gatam  dcderit  in  pignus,  1.  fi  rera.  hic.  nara  in  re  aliena  pigno- 
risobligationonconfiftit,  vtiam  docuimus.  Debitor  ergo, 
qui  dat  rcm  alienara  lanquam  propriam ,  is  mihi  imponit ,  ac- 
queideonontantumtenetur  atarionepigtioraticiacontraria, 
fed  ctiam  aiSlione  ftcilionatus ,  hoc  tamen  intelligendum  eft, 
fecundum  diftin(5tionem ,  qui  traditur  in  1.  tutot.in  prihcip^ 
Quid  dicemus ,  fi  ignorauit  rc  m  alicna ,  vel  alii  obligatam  fu- 
ifie,  fed  putauit  fuam  eire  &  liberam  omni  nexu  pignoiis,qua^ 
tamcn  alicna  erat,  vcl  alii  obligata  ?  Sed  nihilrefect ,  an  igno- 
rans,anfciensded£ritremalienam,autalii  obligatam  inpi- 
gaus,  vtteneatur  hacadione  pignoratitia  contratia,fed  ta- 
nicn  ccflat  periccucio  ftcllionacus,  quia  damnura  dat  credito- 
ri.  Addenda  eft  cxceptio  iis ,  qua:  di^a  fant,  nifi  fciens  &  pru- 
densaliquisrem  alienam,vcl  alii  obligatamacceperit.  Vo- 
lenti  enim  &  fcienci  nuila  iniuria ,  nuUus  dolus  inferri  dicitut 
1. 1 .  de  iniuriis.  Quid  dicemus ,  fi  debitum  folutura  fit ,  an  ct- 
iamhoc  caiudabiturasftiopignoratitiacontraria  ?  HarcquS- 
ftio  tra^aatur  in  l,cu  debit0re.5i.fF,  de  pig.  a^aio.  Tu  mihi  ob- 
iigafti  pignorirem  alicnam  tanquam  tuam,  agoaduerfustca- 
«ftionepignoratitia  coutraria  propter  hanc  fraudcm  tuam  : 
tu  dicis quod  mea  non  intcreft,  quia dcbitum  folutum  eft,  ita 
vt opus  non  fit pigncris  obligatione.  Pignoris  nuUa  eft  vtiii- 
tas,nificrcditotintutofit.§.vlcimo.quibus  raodis  re  con- 
trahicurobligatio.Infticutionibus.  Ergofidebitumfolutuni 
fit ,  quid  tHa  intcreft,  an  res  propria,  an  alicna,  aut  alii  obliga- 
ta ,  tibi  in  pignus  datafuerit  ?  Sed  nihilominus  expedit credi- 
tori,.pignon  incurabere.  Plus  cautionis  eft  inrcmquamin 
perfunam,  &fi  debitura  folutura  fit,  leg.plus  cautionis.de  rc- 
gal.iuris.§. furti.Inftitutio.de  obligatio.  qua:cx  deliia.nl- 
kuntur.  Nam  non  facile  poterit  crcditor  a  dcbitotc  fuunt 
confequi,  fi Forte  cantus  fit  debitor  &  litigiofus.  Aliud  excm- 
plumeftinl.  j.hic.  Sidcbitora  creditorc  pcr  fallaciamali- 
quampignusabftulcrit:  Exempligratia,debitorfraudulen. 
tush(>mofinxicievelIepecuniam  numcrare,pofcitfuumpj- 
gnusa  crcdicorcpignus  acCrpcum  dimifiTpcrfencftraraarii 
cxcepcuro:  deinde  a«fugit  cum  pignorc  fuo  ,ncc  pecuniara 
numerauit,dubium  non  cft.quin  deturfaa-ca^aiopfgnoratit  a 
contrariaproptct  hanc  fallaciara.Imo  furti  agipoceft  cum  de- 
bitore.nam  non  tantum  furti  agi  potcft  noraine  propriecatis, 
fed  ctiara  vfus  &  pofle/fionis.  Sic  f unatn  rei  propria  fit .  ida; 


fitvfiisaostinr. 


Aiii 


fn  T/V.  DeexeYcitoria  aSfionh 


p'6f 


'Alla  caufa  eft.fi  clebitotpJgnusquocl  ptccario  vtcnd  jm  ae- 
tepit,  vel  mercedc  data  conduMt,  nonrcdiidetitcrcdicori. 
Vnum exemplura eft  ini.fi pignore. zz,  §.  fi poft.  hxc (pacieS 
eft,  Milii  dedifti  rcm  in  pignus  p£0  rautua  pecunia :  dci;idc  nrse 
rogafti  vt pignus  tibi  vtcndurri  dareiti  vc  1  locarem.  Erat  enim 
tibiopusearequammihiinpignus  dcdcras.  Egotibiprtca- 
rio  vtcndam  dedi ,  vel  ctiamlocaui :  id  mihi  non  rccid  s :  datur 
mihiaftiopignoratitiaciusquod  meaintcreft  nomir.e.  Aha 
caufacft.fifumptus  fa<Sti  (iint  in  rem  pignoratam.velvtdis 
vel  neccllaria.  I.  fi  feruos  pignoratos.  &  i.  fi  necciratias.  H;c 
Iolus  deimpcnfis  \  nobis  tra(flatus fuit fupta ,  fub  titul.  cona- 
modati.  Hicnotandameft,nondiftinguimodtcasimpenfas 
abaliis  impenfis,ficutdiftinguuntur  fiibticulo  commodati. 
Dixi  c:baria  non  rcpetf,  quae  mipenduncur  in  feruos  cornmo- 
datos:  fcdhicctiaraminimae  impenfaE  rcpetutitur  pignorati- 
tio  iudicio.  Ratio  diucrficatis  eft ,  quia  commodatanus  vtitur 
te  comodata ,  idcoque  acquum  eft  cum  fuftinerc  onus  modi- 
•  carumimpenfarum.Atciedi[orpignorcnonvtitur,fediilud 
cuftodit.  Cumautcmquacriturdeimpcnfis,muitaiuntfpe- 
danda  &  confideranda  arbitrio  boni  &prudentis  iudicis.Pti- 
mumcft  videnduman  voluntate  eius  quidedit,ha;impeuic 
fadti  finr,  &  artificia  erant  neceftatia ,  &  tunc  potcrunt  repe- 
ti.  Sitamen  impcnfaslunc  immodic2,quasnonpoftitdebi- 
tor rcfundere finc magno fuo  incommodo, noncogetur  eas 
refundcre.  Addendumeft&iisqusanobisfupra  didiaiunt, 
tunc  qucque  hanc  a<n;ionem  compctere  creditori  aducifus 


ditornoninuenirctcmptorerni  impettaretaPrincipe,vr  fi- 
bi  iiccret  iuredominii  pignuspoffidere.  fic  cnim  pignoris  do- 
miniumnaaciicebaturcreditor.Ponamusergopofthancim- 
pctrationcmpigniisellceuiftumjquiaalicnum  crac  nonde- 
bitoris,  an  hoc cafu  dabitur a(Sio  pignoratitia  contrarra  ?  Vi- 
detur  ex  his  qui a  nobis fupra  dida  lunt  adioncm  pignorati- 
tiamcontrariamcompctcre.  Diximuscnim  fiquisrcmalic- 
nasritanquamfuamobligauerit,cohomine  aducrfuseimi a- 
iflionem  pignoratitiara  contrariam  corrvpctcrc.  Vlpianus  ta- 
menhic  aitjidlionem  pignoratitiam  contrariam  hic  lox;uni 
n5habciP,c[r.iafinitaen;Gbitgatiopignoris,&acontrad:ure- 
ceffum.  Scdquomodofinitaeftpignorisobligatio?  Piguoris 
obligatio  eft  finita  ,  quia  rci  pignotats  domioium  acquifi- 
tum  eft:  creditori,qiii  a  Principe  impetrauit ,  vt  fibi  iicercc 
iuredominjipignus  pcflidere  &rerinerejquianoninuenic- 
bacemptorem.  Dubium  non  eft  quin  exiinguarur  pigniis, 
quiapignusreifuajconfiftete  non  poteft,l.nequei.ignus.dc 
reg.iur.  Ergocumcrcditor  proponaturnadoseircdommi- 
umreipignoratacconfequenseft  fiaitam  clleobl.gationcin 
pignoris,rtiIen!quecxempco  compcteie  crcditj-i  ad;:eifus 
debrtoreminfpeciepropofita,tiQnauempigno*'aiitiaracon- 
trariara,quia3pignoris  obiigatione  cftrcccllum.  Sedqiio- 
modo  dabitur  adlio  ex  crapto  ?  direda  non  dabicur,  (ed  v.iiis. 
eft  enim  quafi  qusdara  venditio ,  non  propric  vcnditio ,  cutn 
quis  impetrat  a  Principe  vt  fibi  liccat  iut  c  dominii  p  gnus  ptsCi 
lidet e ,  qtiia  emptotem  non  inuenit ,  ftcnt  ciim  in  (olutum  a- 


debitotcmjficreditorduplampromifcritinvcndendopigno-  Iiquiddatur.t)atioeniminl'oiutumfpecicraquandamvetrctt- 

re,  &recui<Saiscondcmnatuseft,  fitamcnnontemcrc,  nec  tiomshabcf.Hicobitcrobfcruanduraeftp'gnorisobligatio- 

finecauiaduplampromifcricl.fipignotc.  iz.§.vlt.  Sedhoc  ncmcxtingui,curacrcditorrei  pignorata  ctominiumconfe- 

breuiteranobisdiiilumpiuribusciplicandumeft.   Crcditor  quitur:quod  eft  intcliigendum  fiplennm,fiiuflum,fiirre7- 

quianonioluebaturpccunia  crcdita  debitori,pignus  vendi-  uocabiledominium  nancifcartir,  ncc  vi<3eatu'tadueifarii.'i 

tdir, ineavendicioneobligauit  fepignotisnomine,&dupiani  debitor.adS.C. Trcb.quachicaddiiciturvtcontraria.iof  , : 

promifit,quamuisid  facete  noncogerctur.   Crcditorcnim  fisAccurfianis.    Haeedc  attionc  p'gnoiai.tii  rar.i  coxiairi;;. 

qui  vcndit  pignus,  cuido  pignore,  de  eui(Sione  non  tcnctur.  quam  non  contraria.  Quzdam  alia  capita  a  nobis  e.milfa  luhc.^ 


Eftqaetituiu"sdehactein'Codice  :  Creditoremeuiaiotiem 
non  debere.  quamuis  cnim  alioquin  dorainus  qui  vendic  rcm 
euidionis  nomine  tcneatur  emptori,  fi  rcs  cuicta  fit  & ablata 
pcr  iudicem ,  taraen  creditor  qui  vcndit  pigous  proptcr  pccu- 
niam  non  f olutam ,  non  tenetui  de  cuidtione  nifi  eo  nomine 
Mti.  c  fcob!igaucrit,vf  dk-ituiinl.  i.  C.ctedi.  cuiil.pig.  non  dcb. 
cre.-iitare^  Inhacigicur  fpccic  propofuimusctcditorcraquipignusvcn- 
^!»2r  ditfcobligaae  eui<aionisnomine,&duplampromifiirefires 
itre.  euinceietur.Duplapromittifoletavenditore  quatundamre- 
rum  vcnditione,  Pignus  ab  empcotc  eui<ftum  cft.agit  craDtot 
aduerfus  venditorem,  cundemq; ,  crcditorem ,  peci  t  duplamj 
cogitur  folnctc  quiaad  eam  foluendam  fc  obligauit ,  quacrituc 
an  ailioncm  habea-^  p=gnoratitiara  contiatiaro  ad duplara  re- 
pctendam  quam  foluit,aduetfus  dcbiiorem,hicdicitur,&  po- 
teftdicieirc.  Poteftinquitlarifconfultus  diciregceflumcfrc 
pcr  acftionem  pignoratitiam,  fi  fincdolo  &  cuipa  fic  vcndidir, 
finonteraereidfecir,fediuiiarationedu<aus.  Excropli  gra- 
tia,  quii  fotte  exiftimabat  fc  plnris  cam  rem  vcnditutum ,  i\  fe 
cui(Aionis  nomine  obligaret,  &  duplam  promittercr.  Multo 
cnimfaciliusefthocpa<ftocmptofem  inucnire  venditori,& 
iufto  pretio  rcm  vederc ,  quam  fi  cmptor  intclligat  vci.ditorc 
dc cuiiftionc tcncii.  Sivero nstlbim emolumentum.  Scnfus ho- 
rum  vciborum  eft ,  qux  non  retSlc  vulgo cxplicantur ,  fi i<le6 
nonplurisvcndidit  proptethancdupliproraiflioncm.  Sed 
tanti  vcndiditquanti  vendere  poiuir,  etiam  fi,  &c.  id  cft,  non 


quia his  perceptis  quz  d.ximus  non  habt  n t  rn jgni  .'•■'  obfcor 
tatcm,tu metiam quia ad aiios tracftatus  magispcitiuere KJJt:- 
videntur,  qui  funt  in  tertia  parre  D.gcftorum. 


IN 


TIT.   XV.    LIB.   IIII.   COD. 

£  T    T  I  T.    I.    L  I  B.    X  I  I  1  I. 
PANDECTARVM. 


D  E    E  X  £  R  C  I  T  O  R  I 

A    C    T    X    O    N    £. 


A. 


j?;  Ri  M VM  hicproponemus  totius liulustraiflarasar- 
^S^  gumentum ,  tieinde  caufas,  &  eff etSus  huius  sftibnis 
*^  exercitotia:  expljcabimus. 

KXr^mentum  huim  tituU. 

C  A  t.     I. 

Ebiftutn  ptcpofitum  eft  a  Prstore ,  qiio  datifr  adid  ai-' 
uerfus  dominura  \  fiue  exercitorem  nauis  alicuius^t^b- 
piec  negocium  quod  contra^umeftcummagiftroquinai]^ 
praepofituseft,eoenimnoraiaedatur  at^io  aduerfus  dorhi- 
numfiucexcrcitorcm  nauis,  vcladuerfus  eumincuiuspote- 
ilate  cft,  pura  aduetfus  patrein,vel  dominura.Harc  colligihur 
plurisvendiditquampotcratvendcre,ctiam  fi  nonpromifii-       ex§.cadcrorationcpraetor.InftiiUtionib.  Qupd  cumepqui 


fecduplam,hoccafu  rcgrefTura  nonhabet.  IdeniinaEquunt 
non  eft,  quia  nerao  cum  corapuiit  ad  duplam  promittcndaro, 
&  vt  de  euidionc  fcfe  obiigarct :  fed  tamen  fi  ex  caula  id  tccit, 
quia  pluris  vendita  rcs  eft  proptcr  cuiiflionem  ad  quam  fe  ob- 
ligauit ,  f  egrcirum  habet ,  &  pignotatitiara  a^aioociti  coiitra- 
riara.  QuxlHotra^aatur  dcco  qui  irapetrauitaprincipe,vt 


inaiien.poteftate  eft,ncgocium  geftura  cfle  dicetur.  "Hare 
comple<auntur  caufam  huius  ai£tionis,&  muita  alia  de  quibus 
planc  (iifretitui  tub  hcc  titul.  a  iuris  noftti  audoiibus.  Ex  quai 
appatctfirailemcfIehanca(aioncminftitori£a<aioni.  Narti 
ficut  cx  ncgocio  contradlo  euminftitore  qucmvulgc  Fai^g' 
rVmappcllat^daturad^ioaduerfusdominum  quicurti  prcrpo^ 


iure dominii pignus pofliderct , deindc ab eo cuitiium eft , an  fuit negociationi, ita  ctiam cx negocio concrado  cum coqul 

habeat  aiSionera  pignoratitiam  contrariam  ?   Hscquaiftio  nauiptaepofituscft.ad  naucm  gubernandama<aiodaturad- 

rraftatur in  IcgeelcgaBter.  24.  in  ptincipio.   Creditor ,  cuhi  uerfus  doraioura  cius nauis  fiuc  cxercitorcm.Vndc cxercito- 

pecu*iia  fibi  dcbita  non  foluetttur ,  nec  craptorera  pignorii  ria  adlio  appeilatur.  de  vtraque  a<aione  tituli  funt  fc^aiati  ia 

inueniret,impetraHitiprincipevtpignuspoflidcretiurcd6-  Digeftis,vnusautemeftiiiC.dcvtraquc  inftitbria&exercr^ 

minii.  Hoccnirafieafoiebat,vtfaiiscoliigiturexIuftiniani  toria  ailione  ,  qui  propter  fimilirudinciii  co*niun<5ki  funr. 

fonftitutione  titul.  de  iute  dorainii  impefr.qua  conftttutione  Quamuis  autem  magna  fit  afKnlta&inter  vtramq;  aQioDcm, 

'ileroaacumcftiuriantiquo.  Hocerac  vfitatum>Vtcumcrer  taraen  aliqua  diffinuiitudo  re^eritur.   Maior  enim  vtilitas 


p6i 


Pranc.  Duareni  Comnenf. 


ifthoiusecl!(Sli,quod  inrerpretamurdcexercitoria  a^aione, 
quam  ediai  de  infti:oiia  aaione  ,  vt  ac^monet  Vlpianus  in 
leg.priraa.inprincipio.  CHmJittHaiorneceJJltoi.  Vtilitas  ma- 
guaimoneccffitasnauigationisfuafu,vtiiocedi<5lumpropo- 

ficretur, ficut propofitum eft  cdidum , de inftitcriaadHone, 
vt  negociinomine.quodcontradumeft  cum  inftitore.te- 
neatur  dominus.  Necejjltoi contmhendi.  Curmaiornecciri- 
tascftconrrahendicum  magiftro  nauis  quamcuminflitore? 
Quipperespatttur,  ^c.  Tanta eft  plerunque  nauigantium  nc- 
cexiitas.  M.gnx  igiturviilitatis  &neccflitatis  caufa  propofi- 
•  tum  cft hoc  edidlum  de  exerciroria adiotie ,  vt agatur  aduet- 
{us  eum  qui  magiftrum  nauis  ptipofuit ,  ideoque  proptet 
;hancvtilitatcm,muliafir.guiariaconftitutahicreperiuntur. 
lnexpLcationefingulori'm  locotumquidfingukrefitdocc- 
:  bimus.  Et  Vlpianus  in  leg"  prima.  §.  fi  is  quinaucm.  hoc titu. 
cut  tot  fingulatia  repcriantur  circa  exereitoriam  acSlionem 
docet.qniaad  fummam  reipublici  nauium  exercitio  pcrti- 
ner,exiftimauerunt  noftti  legislatores  maxime  adpublicam 
vtilitarem  pertinerc  nauium  excrcitioncm.  Vnde  videtut 
nauiculariismunerumvocationemtribui,leg.  4.  de  iureim- 
in  anitaris.  lcg  5  .de  vaeat.  &  excufi  muncr.  leg.  f .  de  muner. 
&bonor.vtpr'opter  annonam  Sraliasres  vtiles  Rcipublicx. 
-Ec huc  pertinct  quod  Vlpianus fcribit  in  Inftitut.  titul.  de  La- 
tiniSjinfragm.vbiairLatinosmultis  modis  confequi  ciuita- 
tem  Romanam ,  vt  fi  quis  nauem  zdificauerit duorum  milli- 
ummodiorum  capacem.&pleraque  alia  reperiunturinaliis 
iuris  auft orum  locis .  H?c  de  argumento  totius  huius  tiadla- 
-tus :  aunc  videndjm  eft 


c  A  p.   I  r. 

Ve  cAufis  huitu  aBionit, 


ptcr  vtilitarcm  ac  neceffi  tatem  flauigationis,  qula  nauiatn  cx- 
citium  ad  iummam  Reipublica:  pertinet.  QHtitamenJilicm»,- 
gijirum  pr£pofuit ,  ^c.    Qjod  fequitur  multoadmirabilius 
eft.  Diximusfiignorante&  infcio  cxercitore  magifter  naui 
pnpofitus  alium  fubftituetit  in  locum  {uum,ex  conttadu  in- 
itocumhocvicariotcneridominumnauis  Quidfi  magiftet 
eumprjEpofuetiteaconditione.vtneminera  aliumin  kcura 
faum  (ubftituerit  ?  DtcendHm  tameti  erit ,  Eo  vfquc  producc  n- 
da  cft  contrahentium  vtilitas  nc  conirahentes  decipiantur, 
quiforte  ignorantescalcgc  &conditione  cum  pripofitura 
efle naui.  Hoc  igitur  ius  fingulare  eft ,  atque  ideo  producen- 
dum  non  eft  ad  confcquentiam ,  quia  contra  tenorem  ratio- 
nis  conftitutum  eft  propter  aliquam  vtilitatem ,  leg.  ius  fingu- 
larc.i(J.if.&  i4.delegib.&  fenatuscon.Nonigituridemdi- 
cemus  de  aliis  admidiftratoribus  &  procuratonbus.   Q^ia 
hocfingularccftin  magiftroquinauipripofituseft.    Csufa 
igitur  huius  adionis  cft  ncgociumcentradbum  cum  magiftto 
nauis.  Q;iis  mag-fter  nauis  dicendus  fir,  iam  oftenium  clt.  De 
naui  hic  quardam  fubiiciuntur,quomodo  nauis  accipicnda  fir. 
Et  Vlpiauus  ait  naucm  generaliter  accipiendam  cfle ,  vt  etiani 
ratemcomprchcndatjCifialiquafit  differentia  intcr  nauem 
&  ratem ,  tamen  quia  ratibus  plciunque  vtimur  loco  nauium, 
voluit  Vlpianus  adratcm  producere,quoddenauifcriptum 
eft  in  cdido  Pract oris.  Addendum  eft  tunc  obligaticxeicito- 
remnauisexncgocioconttafto  cummagiftro  nsuis ,  fieius 
reinominccontraxetitcuipnpofituseftadominonauis.  Et 
puto  hoc  etia  nominatim  edidto  exptcflum  eflc.  Veiba  cdiiti 
inteipretatut  Vlpia.in§  Nonautem.  Iegeprima,hic.ldde- 
monftratexemplis.  Si  onns  vehetidum.  Excrcitornauiseora- 
inifitcuramnauiscudimmagiftio:bicmagiftcronu4vehen- 
duminnauemlocauitjvelex  nauevchendum.  Hidocatio 


V 


pcttincc  ad  eam  rem  cui  magiftet  pripofitus  eft :  idcoque  te- 
netur  eo  nomine exer:itor  vcl  dominus  nauis.  QHJii qni mH' 
Idendumeftobquamcaufam  detur  hzc aAFo adaerfus       tHampecHniam.  Simutuampecuniam  acccpcrit  uidgiftcrie- 
e.«rcitorcm.&quidpctaturhac  atflione.    Ex  his  qux       ficiend?nauiscaufa,dubiumnoneft,quinhiccontradlusmu- 

tuipertineatadeamremcuiprjEpofituseft.  Eftenimeiman- 
data totiusnauis cura.  Vnde qusrit filius , fi acccperit mutu- 
ampccuniamnonrcficicndjEnauis  caufiajautproptcr  nego- 
ciationcm  illam  cui  pra:pofituscrat,nontenetureonomine 
cxercitor  nauis.  Tantuni  tenetur  cxercitor  fi  quid  contra- 
dibumfitcum  magiftroeiusteinominecuiprxpofitus  cft.  Si 
odrefcieniLtm.  Hicvtilisquaeftiotradlaturdeeoqaimutuam 
pccuniam  dcdic  magflro  nauis  reficiends  caufa,&isinna- 
uemrcficiendam  eam  pecuniam  nonimpendit,fedinaliuni 
vfum  conuertit,  an  eo  nomine  teneatur  excrcitor  nauis  ?  Hjec 
quaeftio  pendet  ex  interprctationepritoriicdidi^anitain- 
terpretaridtbeamus  edidi  prstoriiverba,quafifufficiatte- 
ficiendx  nauiscaufa  pccuniam  rantum  numeratam  cfle,aa 
vcro  oportear pecuniam  in  rcfedlionem  nauisimpenfam f u  i- 
fe.  Smilisqua:ftiotradVata  eftanobisinl.  ciuitas.  fupradere- 
bus  crcdit.  atqucidcm  dicitur  deminore  &  pupillo,  quiex 
mutuotenetur,  fipecuniain  eius  comtnodum  conueifa  fit. 


iam dlximus .colligantur ex  §.  eadem. Inftitut. quod cum  co 
quiin  aliena  poteft.  fatisapparct  cauiam  huius  a£tioniscfle 
ncgociutn  quodcontradlum  eftcum  magiftro  naui  praspofi- 
to.  Si  quis  igitur  negocium  aliquod  conrraxarit  cum  magi- 
ftro  qui  nsui  pra:pohcus  efta  dotninovel  cxercitore,  dacur 
aduetfus  dominum  vd  cxercitorem  hzc  a(2:io  cxercitoria. 
Magifttum  autem  accipere  debemus  cui  totius  nauis  cura 
mandata  eft  a  domino  vel  exercitoic , lcg.  i.  §.  piimo.  hic.  1$ 
magifterdiciturquiinquaque  re  magis quam  alii potcft , leg. 
cui  prxcipua.  de  verborum  fignificatione.   Ergo  fi  cum  ali- 
quo  nauta  contradumfit,  non  ideo  dabitur  aftio  aducrfus 
dominum  nauis,quia  magiftcr  non  dicitur.  Magiftii  cnim  ap- 
pcllatione  nauti  non  continentur , qui in  naui  iunt nauigan- 
gandicaufa.  HJsveibisoftendit  Vlpianu$,ex  dchdlis nauta- 
tum  tantum,  cxcrcitorcm  tcncri ,  cx  centradu  autcm  nauta- 
rumnontene*i,fedtantumcx  contraftu  magiftri,cuitotiu$ 
cauis  curam  commifit,ex  deliftis  naurarum.putacxfurto. 


ceitueftexercitoretcntri.,^<i»^«4wfAr//ifZ(^tf.  Siquiscorii       Hicquacftio  tra6laturduobusinlocisinIcgeprima,J.  Vnde 
qui in nauifunt naLigandi cau.  fuitu feceiit,co nomine'datur       qujcf it  Ofilius. & lcg.  vltim. hic. In fumma autem  hacc conti» 

i         r      : _xi;— ..-.;.-,..:_: i I )iy*-_:v2.'  •-! j.iL.__-_: i J: c  j n 


aducrfusexercitorem  aftio  cxercitoriainduplum.  Ma^Jhri 
dutem.  Deindedocetquiiunthimsgiftri.  Idoftcnditexem- 
plis,quandoquis  mag  fternauisredtcdicatur,vtco  nomine 
cblipetnr  dominus  vcl  cxercitor  nauis.  Deinde  ait  nihil  refer- 
recuius  conduionis  fit,cuiu5  itatisiscumquo  contradlum 
cft,quiafibiimpurare  dcbetisqui  przpofuit  hominem  non 
facis  cautum ,  prudentem  vcl  diligcnicm  in  caadminiftrario 


nentur  in  hac  tota  dilputationc,a  cicditoie  fidem  aliquam  cx- 
gcndamcirc,  vta(^ionemhabet  aduerfus  cxereitoremnauis* 
Nam  fi  dolum  admiferic  in  ca  re,  ratio  non  pcrmitcic  ei  a^lio- 
nem  dariaduerfusexcrciroremnauis.  Requirimuscciamali- 
quam  diligentiam,  non  camen exaftam ,  1.  vlti. hic.  Quiftio 
traftatur  apud  Africanum ,  de  co  qui  mutuam  pecuniam  de- 
dicreficiendz  nauis  cauta,nec  ramen  conftac  pecuniamim- 


ne ,  vel  impubercm,  Hinc  nalf  icur  quxftio :  Si  magifter  nauis  penfam  cfle  in  refcdtioncm  nauis ,  qui  vulc  agcre  aduerfusex* 

quiprarpoficuseftnaui  gubcrnandxidomino  nauis  fiueex-  crcitoremnauis.  Inprimisexigit  Africanus,vtncccflariafuc- 

trcitore,alium  magiftrum  fuffecerir , &  alii  niandauericcu-  ricnauisrefcftio,idcft  vrdctur  adlio  hafcexcrcitoria,opor- 

tam  totius  nauis,&  cumhoc  magiftronauis  nk^gocium  ali-  tetvtfciathocconfiliumfuifl"cvtreficercturnanis,&hocno- 

quod  contraftum  fic,anco  nominc  dabicur  adio  aduerfus  minacim  conuenifle  vcrcficerccui  nauis  ex  pecunia  crcdira, 

dominum  exercicorem ve  ?  Quxftio  cradatur  in  leg.  prima.  tum  eciam  cam  pecuniam  creditam  cffe  quac  neceflaria  fit  ad 

§ .  m agiftrura  aucem.  vbi aic Vlpianus, non  rancum  ccneri  cx-  naucra reficiendam.   Nam  fi  maior quancitas credica  fic,  eius 

crcitoria  dominum  ob  contra<Slura  initum  cum  magiftro  tantumquariratisadionemhabcbitaducrfuscxercitorequa; 

quem  prxpofuit,fed  eciam  fi  concradum  fit  cum  magiftro  neceflariafuitadrcfcdionenauis.  Oportctcumexiftimaffe, 

nauipr«rpofi<o  in  locum  magiftri,  eriamfiipfo  ignoranrcid  campecuniamquamcredcbatadrcfe<Sionemnauis,adrefe- 

faiSumfit-  Etfactlim  hocin  magijlrg.  Hiccxemplum  eftiu-  ^ionemnauisconiumptamiri:  velutifi  inlocociatvbinauis 

risfioRolaris  quod  conftitutum  leperitur  circacxercitoriam  rcficipoterat.Hicfuntquatconrincnturinlcgevlt.qusfatis 

adlionem.   Egoiamadiaonui mulu fingulariarcperitipro-  prolixaefti2^fl»^Vr<f^;/tf>'/*w//«»'.lnpri£niseXig^tur,refe- 

^iooeia 


ttitnr 


In  Tit.  ^e  exerchoria  a^ione.  '$,  c^ 

aionemnauisfdiflcneceirariamquotemporecreditaeftpc-  hicaaioexercitorfadaturinroKaum;  quia  (c  filiusfamilias 

cun.a  :  idqu«  probaredcbet  Cfcdiior,  nontamen  cogi.ur  nauemexetcuerit  voiumatepattis,teneturin(olidum  pater. 

probare  in  tefedtionem  nauis  confumptamcflc  pccuniam  hisverbisoftenditquodliicdiciturius/iDguiarecHe,&  alias 

quam  credidit.     Ncgociumenim  gerererdoraini.     Inin-  patremcuiusvoluntate  filiusaliquamnegociationemcxer- 

terpretatione  leg. ciuitas. fiipra de  reb.ctedit .admonui hurc  cer,  non  teneri  in folidum.  Qiiod  verum  eft.  Sed hic mul- 

locumdiligcnterobfcruandumcfle.&adciuitarem&admi-  tafingulatiaconftituta  reperiniamadmonui,  quia  nauiura 

noresquoquepertinere.  Nam  valde  iniquummihividetur  excrcitioadRcmpublicara  pcrtinet    :  noncftidem  vfusin- 

cogi  quem  negooium  ciuitatis  gerere,quipecuniam  crcdit  fticorix.     Hiclocus  valdeobfcurus  cft&  difficilis.  Mirum  CarfMtn 

Vtconucrtaturinvtilitatcmciuitatis  :  quiafaiis  cftenmad-  enim  vidctur  quodhicdicirur,patremfihicxcrcitorisnonii-  '"J"'^'' 

hiberc aiiquam  diligentiamvtnonsppatcat  eummalo  ani-  nciurefingularitcncri.quiaeiasvoJoDtatefiliusnauemexet-  ^"*"'* 

inomatuampccuniamdcdinc.  Etquoddicitur  indid.leg.  cuic  :  quia  videntur  multa  huic  lententis  aduerfari.      In7»7t7r!r'- 

ciuit3s.&aliislc,cis,putointerprctationcmrccipereexhocie-  primisquoddiciturdeadionecributoria,  inleg.i.infra  ,de  lidiihltc  . 

«ponlo  Africani.  Datureigoadio  exercicoria  aduetius  ex-  trib.adio.  Si  volenteauteiiamfcientepatrefiliusnceocia-  "'''"« 

cccitorem  vel dominuro  nauis  ex  negocio contradVo cum eo  tus fit ex merce peculiari, non sgicur adueifus patrcm in foli-  **" "" 

magiftroquinauiprxpcfituseft.  Sedqusriturfipluresma-  dum,  fcilaaionetributoria  ,   vctriburioqmdamfiatinter 

^ifttinauiprxpofitiiint.&cumvnofic  contradum,anhoc  patrem&ahoscrcditotes.     Idego  planius  dicam.  Cuma- 

noraineaducrrusexcitoremnaaisaaiodabitur  ?  Hxcqus-  gituraducrfus  patrem  depeculio   ,   paier  primum  deducit 

ftiotradaturinlcg.i  .§.fiplures.&§.fi.inleg.z.&}.vbidici-  quodllbidtbeturafiliofuo  ,  fiqaodnegocium  contraxeric 

tm,^edcun^jcu vno.  Siplures  mag.ftci lunt pcxpcfici na»  cum filio , ex eoquc contracSuobligatus fit ei fihusnaturali- 

uigubcrnandx  ,   nosintclligimusfingulosinfolidumnaui  ter.     Nulla  enimobligatiocontrahi  poteftinter  patrem& 

prafpofitoseffcjita  vtfufficiat  cumvnocontraherevtdomi-  filiumquamnaturalis:  eatcsaliquando  diminuitpcculium, 

nujaauisobl  gerur.     Hocfingulare  quoque  tftin  excrci-  aliquandoetiam  totum  peculium  confumit.     Si  quid  forte 

toria  adione.     Nam  dc  plutibus  aliis  adroiniftratoribus  \-  fupetfit  dedudo  eo  quod  patri  dcbetur ,  ex  co  (acisfiet  aiiis 

demdicinonpottft  ,  veluricumplurespiocuraiorcsfimul  crediroribus.     H«c  cft  natura  tributoiii  atStionis.      Sed 

dantur,nonida(flumintcIhgimus  vtinfolidumdatividcan-  cumfilius  negociatur  ex  raercepeculiari  volentcvelfcience 

tur ,  nifi  id  nominatim  conuencrit.Icg.  pluribus^de  procui  a-  &  paticnte  patre ,  fi  conueniatur  a  creditoribus  quibiu filirs 

toi^xxs^OhltgAbitextrdtertmXvi  liteiisprocuraforiis&qua  tftobligatus,  nondeducet  quicquidfibi  debe:ur ,  fed  fiet 

vulgo  confcribui:cur .  folent  cxpriroi  plures  claululs.     Scd  coutributio  inter  eum  &  cacteros  crcditores  pro  rata  p.n\e 

tamenhocconilifuiueftdemagiftris  quib.nauistura  roan-  quareidcbctur.     Exempligratia,   Sifoftecentumdcbcan- 

data eft.     Ergo  fi  vnus  magiftcr  fine aho contraxciit ,  tcne-  ixxi aurci patri,  capiet illa ceatura :  fi auttrH  aliis  cre  ;itor:bus 

tur  exercitor.     Hrc  autcm  a^io  datur  aducrfus  exercito-  dcbeanturquinquaginfa^accipientquinquagintaaureos.Ex 

rem  naais ,  vel aduetfus  eum  ad  quem  nauis  obuentiones  &  co  potcft aliquis  dubicare,cur in  folidum  teneatur patcr,  quia 

reditusomnesperueniunr. Ifg.  i.§.cxcrcitorem.     Exerci-  covolentcnauemcxercethlins.&curnoncftlocusiil  con- 

torismenricfidaeftinediiSo  Przfoiiscondomini  ,   quia  tributioniquchabetlocuminadione  ttibutotia?  Hsceft 

fieri  potcft  vt  quis cxcrccat naucra ,  &  tamen  dominus  nauis  prima diffisulcas.     Alia  difficultas  naicitur ex  edidlc,  Qjipd 

Vedacere  "on  fi t,&  ratio  exigit vt is  ad  quem  reditus &  obuentiones  o-  iuiTu.quo proponitur adtio adueifus  patrem  ,   cuius ib ftu fi* 

fjr-.a»r- !■'-— -s  perueniunt,  tcncatnr  hac  adkipne.  ?er  Mirfiowm  lius  contraxit.     Nam  cum  iubet  patcr  filium  cum  aliquo 

(iinem     aKaf»A:/f.  Qujd  fit  pet  aucrfioncm  ccnduccrcfatiscolljgitut  contrahere  exeoquc  contraiSu  obligaiuscfl  filius  ,  agi- 

<iuid.       exlrg.vhim.adleg.Rhodiamdeiaftu.in^.vlim.vbldicitut,  turadueduspitrera,  idquciu  fjlidum.  luftlmautemquc* 

•    SiaHerfiont.S\.\ioa.  ptonumcroimpoGtaium  amphotatum  cunqueconienfura  accipimus.leg.  t.quodiuflu.Namctiatn 

fcdfimplicirerraercesconftituatur  ,  dicituraucrfioncnaus  rarihabitiofufficit.-ergonikil  fingularc  cftin  excicitotena» 

tondcida  eire  ,  non  fiprofingulisamphotismerccsconfti»  uis.     Videndum  ergo  eft  quemadmodum  h^  a<ftiones  di- 

tuta  fit:fed  id  ncs  ple«ius  tiadatarifumus  fub  tit.locati  infra.  ftinguenda:  fint,&qux  fit  potcft.is  harum  oroniuro  adtionii: 

Abhocexeicitote,exercitcriaa(Slio  appellatacft.,l.i  §•  cx-  quodfufiusanobisexplicabitur  in  fingulislocis.     Piraum 

crcitotera.Dcconditionchuiusexcrcitotisqujcdamhictta-  iifiliusraeusvolentemeautetiam  contentitnte  Degocutu* 

duntur,  de  fiatu,  de x tatc,de  (exu ; &  hic  dicitut  nihil  lefet-  fit ,  non  tenebor in  folidum  ex  contradu filii mei , led  tcnc- 

rc  an  mas an foemina  fit :   idque exprcfi^um  cft  in  1.  ^.Codic.  bor aflione tributotia ,  &  fict contnbutic intcr  rot  & cate- 

eodem.cuius.T£atisfitmulcumrcfcrt.Iniquumeflret  &  vc'lJ-  tos crcditores.Ieg.  i  .detribur.a<5t.Edid:uraenimilIudloqui- 

taticoncrariampupillumideo  tenericx  concradiu  magiftri  turdefilio  qui  negociationem  cxercet  ex  merce  peculiarL 

afepnpofiti ,  qaod  nauem  cxercsat,   fi  abfqueiuiiutoris  Nos  autcm  hic  loquimur  de  eo  qui  naueroextrcet.     Alia 

aucboritateeamexerccat.  Parui(inquit)  refertanfitpatct-  caufaeftciusquinegcciatuc  cxraercepccuHan,aliaeiusqui 

timilias,anfiliusfamilias,anferuus,  vtcompctathzcadtio.  nauemexercet.NahocfinguIarecftineoquinaucmexercet 

Cumqusrituranhicaiftiodctuf,  Dihilrefcrtanisquicxct-  JVtpateromnino  teneaturin  folidi],firaodo  co  Volece  fi!)u« 

cetnauemliberfit,  anfcruus,  an filiusfamil.  anpatcrfami-  nauccxetceatsnondicofcicnte.HccintereftinteraiSioneni 

iias.Refcrttamenpaterfara.anfiliusfamiliasfit,  anhber,an  ttibutotiam&exercitoria^quodiolafcientiafufficitinadio- 

Jeruus,  curaqu^iitur  coarraqucradandafitadlio.     Nam  nctribatoria.-hicrcquititurvoluntaspatris.vel  expteflavel 

jfi fetuus cxerccat nauera, adueifusciusdominum dabitura-  aliquomoflodcclarata.     Adadioncmquodiui^u,  egore- 

«flio.  Sifihusfamiliasnauemexcrcear,aducrfuseinspatreni  fpondcc,  Sipaterconfenleric  ctrto  contratSui  fiiiifui  »  ex 

etiara dabitur actio  .•  idquccxpreflum  fuit  edi^flo prstoris.  qaoobiigatusficfilius^tuncdibituradioeono  -ine  aduet- 

CapucVQuraprjEtoriiediftiadhuncIocumpcrtinct,  vtlatis  las  pattem  in  lohdum   :  Si  vcro  pstre  tciente&  perroit- 

apparetexlfg.  i.§.fiisquinauera.Hocedi<5topfoponitura-  tentefiliumnegociationem  excrcere,hI.asoblig.itus(itali- 

ciia no  tantu aduerfus excccitorc ipfum.Ied adncrfus eum  in  quo ex concra6tu,non ideo cenetur  pu et •  i To  idura a€iiono 

<ui^poteftateexctcitoffuefit:narafifotteinpoteftatepatr:S  «^uodiuflu,  quafieiusiufluscontraclius  illeinicusfir. 

«xercitotfuetir,velinpoteftatedcmini,  tDncdabituratftio  Multum  referc  an  patrc  confentience  dicamus  filiomexet- 

exetcitoria  aduetfus  dominum  vcIpaticra.Scruus  cnimex  cuifle  ncgociationcm  ,    an  vero  eo  ignotante  negotiura 

<ontf a6tu  conucniri  non  potcft.leg.  feruus.  Cod.dc  iudiciis.  cum  filio  cootrahatur.     Si  pater  confetif^-tit  certo  eontra- 

fliusfamiliasccnDeniripoteft,  fedpra:terobIigationemqua  Aui  filii  fui  ,  dari  atftionci»  aduerfujpacrcra  iuioIiJum. 

<)bligatus6ftfiliu$familias,patcrhictenefHr.OftcnditVlpia-  ScdaccidirnonnuBquavtpatcrnocoiifentiat  certoconrra- 

nushis  verbiscxhacpartccdidinondariaitioncmaduerfiis  6kui  ,  fedigncrctnegotii:!mconciahicum  filio  ,  fe.'!  fciat 

f)atreracxercecis,nififiIiusvoluncace  pattisnauemexerccar.  filium  negociationcm  cxcrccre  ,   &tuncCk2mqu7ritUfan 

camfifinevcIuntare.nondabituraftioexhocediSo.  Po-  tencaturpater  propter  lcientiam  ,  dicimusrcneri  ,  lifci- 

teftautemdariadio  dcpccuho.  NamcaatSlio  daturaducr-  uerit&pairusfirfilium  ncgociarionem  cxercere  tributcra 

fasparreroquatenuseftinpecuIio,etiamfifiUusinfcio  patts  at^ionc  ,  noninfolidum  :  (ed  fi  exeiceat  n-iuem  eo  iu- 

contiaxcrit,  fednondacprvltraidqaojsftiupeculio.  Sed,  ((^o  »  niodoaliaspafIusfuetic>tenccurin  foLtluni.  Sufficic 


910 

picrc  volenteeuexerccren3iie,&  funi-cUigit  filium  alicuias 
exercitorcmenc  i.cncbicurp3ceiinlolic»um.  Sicvidccis  hoc 
fiog  olarc  ede  in  cxercitore  nauis  propcer  vtilicatcm  pnblicam 
qaia^^vtdiximus  ^  maximumexcrcitium  ad/wmmam  Rei- 
publica:  pertincc.     E(l  locus  communis  de  naiiigaiioac  di- 
ItgenteKobferuandas;     Hclocaspertinetad  adiionemtri- 
butoriam.de  qua  diccmus infra,fub  tirul.de  tr  but.  ad.  Exi- 
ftitqua;ftiocx  verbisprztoriiedidi.     P.^'oc  hic  loquitur 
de  filiofamilias ,  qui  volenrc  patre  nauem  cxcrcet :  quid  crgo 
filcientepatrenecexpreflim  confcnt  ente  nauom  exerceat 
filius,  andabituradioex  hoc  edido    ?     Decodubitatum 
fuitaveceribus,  quiais  quif.it  &patitui  filiiminauemexcr- 
ccrcjvideturquodammodocxercere.      Sed  ha^c  fcientia& 
pacienii.i  aliqaomodo  difFettaconfcnfu, vtdiciturinleg.i. 
detrib.  aft.  vndemeliuseft  inrc  dubia  veibisediftifcruire, 
Cettumcftintervoluntatem&lcientiaaliquidintercflre.-er- 
gononrecedemusapropnetate  verborutninrc  dubia.  Eft- 
quelocus  communis  deinterprcratiinc,  vta  verbislcgisla- 
torisnonrecedamusnifi  cootrariavcluntas  appareat.  Hmc 
oncurquiftio,  Sipluresexercitorcsfintnauis.atiinfohdum 
dandaficadlioexhocedidoj&quatenusdandafit  ?      Edi- 
diocxprcfiumeftadueilascxercitorem  dandam  ellead;io- 
hem  :  Sedfiforcepluresfinttxcrciforcs  nauis,  quatcnus 
dabituraiSioJan  aducrfus  fingulos  propartedLb'tur  zGco, 
aninlolidum  ?     Hccquaftiortadtjturuileg.iiJ.vltim.6c 
leg. Z.3.&4.  Siplurssexerceantnaucniageturcumfingidis, 
Donpio  partequaquis  nauemcxerceac ,    (cdageturinfoli- 
dum ,  quafi  duo  rci  fint  di  bendu     Rationem ..  .ifett  Gains, 
Ne  tn plures adnerfarios  dtjiringatur  tjm  cttm  vno  ccmraxt'  ti. 
QiruacionehocedidioPrartoriscautumfuetitdoLet.  Gra- 
utcWeumqui  cum  vnomagiftro  nauisconiraxir,in  pUucs 
aduei  fjrius  diftringi.     Ergo  mnltum  refcrr,  an  plurts  exer- 
citoresnauemcxetceantipfi,  &cumvnocontrahatur  ,  an 
vcro  non  exerceantipfi,  fedhabcant  magiftrum  naui  prjppo- 
fitum.  Namexnegociocummagiftroinito  tenentut  i.i  lo- 
liduin  :    fiautcmipfiperfecxcrccanr,proporrionibu$exer- 
citionis  tenebuntur.     Seolisquipriftitit  (blidiim,  (ociet?- 
tisiudicio  conlcquetur  quod  (bluit  proraiapane  :  qurdlic 
ctiaminduobiis  teisdebcndi.     Sttamenpltires perfe  nauem 
exe  ccant,  ^c.Qmd  (giturdicerousfipluies  cxercitoresns- 
uisexttceant  nauempcr  (e  ,  nullum  habenres  magiftrum 
naui  pra;pofitum,  fi  concrahatur  cum  aliquo  an  teneatur  pro 
partecXtrcitionis,an  vero  finguli  in  (olidum  tci.cantur  ?  Hic 
dicitur,  eos  pro  portionibus  exercitionis  conuenirinoii  m 
/blidum.  Necjue  enim  xnuicem  fut  magifiri  videntur.  Oc- 
cutritobiettioni.  Poccftvideiicumduofimul  exercent,  al- 
tcfum  aitcri  quafimagiftrum  c(rc,&  hocmodopoflet  quis 
interprctarivtalterinfoiidumttneretur.  StdnoKiintelligu- 
tuifibiinuiccmmagifttiefle  ,   nifihocadlumefleapparear. 
Forte  accidere  poteft  vt  ex  pluribus  exercitoribus  vnus  com- 
municonfeiifumagiftetpra:ficiatur,&  fecundumhanc  par- 
temcdiftifingulitenebunrurin  folidum.Sequitur,  Sedi^ /t 
feruwjilurmm.  Hincexiftitquiftiodeferuopluriumcxerci- 
rorum,quiiiauein  excrcervoluntatceoru./<^f»»^/jc«»t^«i;</ 
tnfltirthusexercttonhiu.  Plurcsquiexetcentnauem  habenc 
fcruumcommunem,  eum  priponunt  excrcitioninauis.  Is 
iuflu  dominorum  fuorura  excecebat  nauem .-  quseritur  ex  go- 
trad:uini&ocum  (eruo.quatenusccncanturexcrcitores,  an 
pro  partc ,  an  quatenus  cxercicorcs  lunt  nauis,tenebiitur.  Ec 
aicl.  C.  quibafdam  idem  placuiflc   ,    quod  inpluribusex- 
ercitoribiis,  idell  vtpropartefingnliteneantur :  quam  la- 
menfententiam  nori^X(>\i^x..Planefivntusexomnth.i3cW\z 
affirmat.Cumq-,  dtibium  fit  quod  aliis  placuit,in  fjperiori  ta- 
men  fpccie id quod  (cqultur planura  eft &  certnm.  At  igitur, 
eumfcruumquiplureshabet  dominos  fivnius  ex  omnibus 
dominijvoluntateexerc-jit  ,  infulidumillumcuiusvolun- 
tatc  naucm  exercuit    tcncri.     Et  tdeo  futo.     QMod  rc- 
liquit  dubium  in  fuperiorc  cafu,  nunc  dccidit.    Cum  (cruus 
excrcet  nauem  voluntatcdominorumplurium  exercitorij, 
otnnes in  folidum  tenencur,idq-,  Infert  cx pofterion  cafu.  Is 
cuius  iiiiru  (eruus  nauem  exercet.cenctur  in  folidij,quiaiuflic 
ei. Ergo cum  iuflu &  volunracc omnium fcruus naucm  exer- 
cet.omni s  teneri  debcni  in (olidum .Ex hisintelligicis aducr- 
fus  qucm  dctur  hajc  aftio  exercitoria.  Notandum  tamen 


Franc.T)uareni  Comrnent. 


hic  cft,  non  ideo  min'is  migiftrnm  nani  pryprfirum  rr ncrJ, 
quodaftio  dctur  aduerfus  cxercitorero  nauis,a  quo  naui  pr^- 
pofituscft.  Cumenim  dicimus,fiquiscontraxeritcuroma- 
giftronauis,  dandamefleinexcrcitoremadtioncm,  nonita 
accip<endnmcft  ,    quafi  non  teneaturillemagifternauisex 
propriocontractu&propriaperfona.     Cumquiscontrahit 
cum  filiofamilias,  duosdebitoreshabet:  filiuminfolidiim, 
patrern  autcmobligarumhabet  vfquc  ad  modumpeculii.l, 
qui  cum  filiofamilias.de  pecul.  Nam  prarter  eam  obligatio- 
nem  qua  tcnetur  msgiftcr,  renetur  etiam  exercitor  .•  &  eft 
quatdamacccfloriaobligatio :    idq;exprefll4meftinleg.i.§. 
fen.hk.HdcaSiioaperfena.     Hic  verba  dil  gcnter  roran- 
dafunr,quia complciituntut  quxcnnque ad  hanc  difpuratio- 
ncmpertincnt.  Cum  pfztorptopofuic  adtionem  adoctlus 
exerciiorem  nauis,non  tranftulit  adtionf  m  ?  peifona  magi- 
ftf  i  in  petfonam  cxercitoris ,  (ed  obligationi  qua  tenctiir  ma- 
g'ftcrnauis,  adiecitctiamobligationcroqua  fxercitor  icne- 
rur.     E  hisautcmobligatiotiibusvnaprincipaliseft^aliaau- 
temvelutaccefrotia.     Obligatio  qua  tencinrmagifter  na- 
uis  cft  ptincipalis.ea  autem  qua  tenetur  ex:  rcitor.f  ft  acceflo- 
f  ia.     Non  enim  t  x  fua  per  fi>na  renernr  cxercitof  fcd  ex  per- 
fona  magiftri:atq-,ideovno  (oluente.alrerlibcratuf.kg.  i. 
§.vltim.  Atqueideoquodaliisinlocis  (criprum  reperiturde 
fideiuflorisobligatione.adhunclocumrcfercndumcft.  N.a 
licutreoprincipaliioiuente  ,   ipfo  iurefideiuflorliberatur : 
hic  ctiam  magiftro  (bltiente  ipfo  iute  exercitor  liberatur. 
Nam  fideiufForis  obligatio  qua;  acccfloria  eft,  non  potcft  to- 
fiftcrefineprincipali.  Scdfideiufrorefoli7ente,daturreoes- 
ceptio  a  conuenu tur.  Prirerea  de  qualitat e  harum  adionii 
quzritur,  an  hx  adtiones  (in t  ciuiles,  an  pt a:rof ia:,an  rei  per- 
fecutoiii,anpeipetui, antemporales.     Certum  eftbasa- 
dliones  perpetuas  efle,&  ad  b^redem  ttanfirc,  vtdicirur  in  f, 
i.§.fiferuus.     Vcrumeft  adtionemquacdaturaducrfuscx- 
crcirorcmcfleprastoriam.leg.i.§.pen.     Nafciturexiurifdi- 
dHoneprartoria,  raagisquamex  iureciuili.  Silegcs&^usci- 
uil;  inipiciamus, cx  contradtu inito  cura  tpagiftro  nauis  non 
tcncttu  cxercitor,  vel  dominusnauis  ■•  fed  propier  vr.litatcm 
hacca6tioproditacftaPri;orc  cxiurilditStionefua  :  non  id- 
eotamcnhaecadlio  temporatia  cftquodpntoriafir.  Nam 
adloncsprxtorizqux  contincntrci  pcrfccurionem  perpc- 
ru2 funr, & hxredi &  in  h^redem dantur.hsc aurem  rei per- 
fccntotiaeft.  Sedancontraria  adtiodcturficuri  in  fuperioti 
cdido ,  id eft ,  an  ficut  datur  aClio aduerfus  exercitorcm  na- 
uisex  eocontra-ftumagirtri:  itadcturviciflima6tioex  con- 
tradla  magiftticxtrcitori  aduerfuseosqui  cilmagiftrocon- 
traxerunt?  Vlpianusinl.i.§.Eftautcm.  aitexcontradiuma- 
g  ftri  exf  rcenti  nauem  adtionera  no  compererc  aducrlus  eos 
qiicum  cum  magiftcoconcraxerunt.     Magna  vcilitas  ar- 
queideoraagna  ncccflicas  fecit  vc  daretur  adioiisquicum 
magiftro  nauis  contraxetunt  aduerfus  excrcirorcm.  leg.  i. 
hic.  in  prin.  Sed  no  codcm  auxilio  indigebar  cxcrcitor.Sed  an 
dcftituctuiomni  adtione.omniauxiliocxercitorc  Hic  dici- 
tur,autexlocato.NulIaexcrcicoriprodiracftadio  aducrfus 
eos  qui  cum  magiftro  concraxerunr,  fed  aduerfus  m  agiftrura 
ate  prxpoficumhabctadtionem  velexlocato,  fifoite  ma- 
gifter  ci  Ipcaucrit  opera  fuam:ai5tione  vel  madaii,fi  finc  mcr- 
cedcconftitutanauiprxpoficusfic.    Qoamnis  enimnullafic 
propcfiraatflio  quapolTic  expciiriexercitor  nauis  aducrfus 
eos  qui  cura  magiftro  nauis  contraxerunt  ,folcnf  tamcivPrae- 
fe<5ti annonx propcer  minifterium  annon»  ad  quod  maximc 
pertinetnauigationis  vtiliias.eoscxtraordintmtogcic.Hu- 
iufmodiexemplarepctiuntuifub  titul.de  extraord,  ccgnir. 
Quodautcmhis  diximus  ,  cxcrcitorcm  nuUam  habeie  a- 
6lioneaducrfuseosquicia  magiftronauiscorraxerunt,  hoc 
eftintclligcndumnifimagiftcrnauisin  potcftate  exercitoris 
fueric       Nam  fi  excrcitor  pnpofjcrit  velfilium  fuum  vcl 
feruum  qucm  habet  in  (ua  potcftatc,&  filius  contraxcrir ,  vcl 
fcruus ,  dnbium  non  cft  quin  adtio  ex  contradlu  filij  aut  fer- 
uiacquir.iturpatri  vcl  domino  ,leg,  ftipulatio  ifte.J.  altcri. 
dc  verborum,obligationib.Ergo  quod  hic  dicitur  intclligen- 
dum  cft  de  eo  qui  liberum  horaincm  vcl alicnum  fcruum  qui 
in  poteftate  cfl  ptxpofuit  naui.     Nam  per  libcram  perlo- 
namnobisnonacquiticur«bligatio,ncca(ttio  ,  vciamdixi- 
mus. 

IN  TIT. 


tN  tif.  n. 

P    A    N    D    E    C 


7 


n  'Tit.Adleg.Rhodiarfi  deiaSfii. 
X 1 1 1 1. 

M. 


m 


LIB 

T    A    R    V 


Adkgem  Rhodiam  de  taStu.       C  A  p.     L 

T  intelligamus  quz  fic  lex  R  hodia ,  &  cur  tt> 


cztcrarum  conferuandarum  caufa ,  vt  Jd  JatnHtara  farciatur  a  ''«''«^**' 
vicinis  ad  quosvcrifiniiliter  potu  tignis  peruenire.  Idex-  ""^"/'^ 
prcllum  non  clt  ccito  mre,  lc-targumcntumcx  nlslegibus yi^a^-'^^, 
ducitur  eius  rei  probandac  caula.  Sedlegimusquidemdo- r»/nf-«i»- 
mum  aliqjam  dirui  pofTc  vt  aliaf  cbnferucntur.  leg.  fi  quis  fu- /«'**"'- 


■3      I     j   r      DLj-   L-        r       /-                j         mo.adlcg.     Aaul&l.i.quodviautdam.Exhocautemca  ""'^°'"\ 
i<  tulusdelcg«Khodian<cpo(Kuslit,  animad-       ,,;,.  i«„;,  j,„,„l  .i;_.xi.:.^ „    ^. .^~._.:    _(i;_i idd*mni 

i:ndumelIinptimisRhoduminfulam  elTcto 


mari  lonio,  Sc  vnara  ex  Cy cladibus  infulis:  in 

qua  ciiam  ciuiras  eft  eiufdem  nominis ,  quan: 

veteres  fcriptores  laudant  &  cxcoUunt  proptcr  inro^iVv  & 

naualem  dilcipliDam.     Sic  enica  loquirur  Scrabo  libr.  i^i 

Geograp.qui&aitnobilem  elTe  ciuitacem  Rhodumobdili- 

genciam  circa  rcs  oauales  ,    &  mulcos  annos  marl  poci- 

tam  fuilTe.     Hsc  igicur  ciuitas   ,   cuius  naualis  difciplina 

tantopere coramendatur,  prxcipuis  quibufdam  legibus  vfa 

eftcircarcmnauticam.     Quanto  inpretiofuerinthileges 

Rhodiat,  fatisargumentocft  ,   quodimperatorcs  Romaoi 

tanrumhis  lcgibustribiierunt,  quantum  Ronaanis  ,  modo 

iil«Roiaanis  nonadutrfarentur.  Maximeautemhacoften. 

dirie  ciiprum  Antoninilmpcratoris.csp.  5).huiustit.«|/o<r(f 

ti-JW/jui)»»;  Nnti^itiT.wf,  Supplicatio  Eudemonis  Nicomcdcofis 

Giice  deftrip(4fuir»vthvcrcperitur.  H  ctefeit  Auguftura 

imperaroremidcmquoquciudicafle,  vrcontroiierfia:  nau- 

ticaclcgeRhod  orumd.r  merfntur.  Piopofitumfuitimpc- 

tacoii  direpcionem  &  Ipoliaciooem  faciam  efteab  hisqui 

Cyv:lada$iofulashabitabant,exquarumiiifalarum  numcro 

J^hoduseft  ,  vt  d:x*.     Lcxfcilicet  Rhodiahis  vcrbisfigni- 

ncat  legem  Rhodiam  nauticamquafimaris  dominam  cire, 

figuraialo;utiohe ,   &coDtrouetfiasdetebusaaual  busle- 

cundumeainlegcmiudicari&definitidcbere.     LexaMtem 

mdris.     Qujdaraexhisverbiscolliguntimpcratorcmdomi- 

num  efle  terrT,  non  etiam  mari* ,  propter  d.ftioncm  adaec- 

latiuam  :idcoque  Vcnctosnoneirefubici^osRomanoim- 

pcrio.     Suntquihocitadefcndant,quiacoruin  ciuitas  fit» 

fitinAdriiticomati.fcdhocincptumeft.  Dehacreconicn- 

tio  fuitinccrduos  lutifconlultos  noftri  temporis  Alciatum 

&  Inzum.     Hin..  igitur  notandum  eft ,  ex  naufragio  n;hil 

diripiendumefle,idquecautumfuiflelcgeRhodi3verifimile 

eft,  idquc  etiain  vctitum  eft lcgibus  noltris ,  prxfcrtim  in \. 

nc  qoid.dcinccn.  rui.&naufr.     Eft  etiamconftitutioFri- 

dcrici ,  quz  defcripta  vulgo  reperitur  in  C.  tir,  dc  fartis.auth. 

aauig'a.     Improbat  cenfuctudinemquorundamlocorum, 

^uaconfueucrantrcsnaufragorum  &nau;giaretineri  ,  & 

vuliomnia  eisintegra  cotileruatil  Huc  etiam  pertinercvi- 

dctur  qiioddiciturin  lcg.  y.hic.     Qtm  deprejf*.    Depreffa 

nauis,  G  llicc«/<r>;<irr*,aonmagisproptcrnaufragiumcon- 

fequiturquisrc&fuas  .qiiamproptcrinccndium.     Idcm  di- 

cendam  eftderebiisiadlJsia  marenauisleuandx  cauiaorca 

terDpcftitc.qu.Mllxres  nonfunt  occupaniis  ,vcdiciturin 

duubus locis lub bnc tir. 1. 1.§. vlcim. & Lqui leuandx.   Non 

videcur  co  animo  efle  is  qui  proiicit rcs  qualdam  luas  in  mare 

leuandz naais cauf a  vt e .s habcac pro dcrelidlo,  nifi  contra- 

riuniapp^ceat.     Idemdiciturinlnftit.  rubtit,derer.diuil.$« 

vltim.  IJcrain  l.falfus.§.  fiiaftam  dt  fjrcis,vbi  dicitur  fi  quis 

taftamrcrainmarcf.!rripuctit,fauiieneriquiadominnsn5 

habui:  eamproderel:<fto.     Quodigicur  anobisdidlum  cft 

denaufcagio.incelligendum  elt  caucumfaiflc  primocapiie 

lfgisRhoiliz,&q  jodeciamdixiiausderebui  direptis  &ia' 

4k:s io mare.  Vidcamus nunc de alio capite, dc quopr^cipue 

Ua^acut  fubhocticulo, 

De  contributione.     C  a  p.     IL 

ALterum  capuilcg'$  Rhodix  (  vt  mihividecur  )  pr*dl-' 
jjuum  cftdeconctibacionc  rerum  proptcr  merces  ia- 
ttas  in  mareleuandac  nauis  caufa-Nam  fi  propter  tcmpeftai^ 
res  aliquz  ia(5ts  fincinroareoauisleuaDdxcaufa  renaouen- 


'ttrc$rs  M 
'iicmit 


picelegisdantur  aliaeadtioncs,  quatummenti   eftinleg.i.'!' 

hic.  adiio  delocato  &condudto:&quarauisfortedei'Isa  ^ 

6lionibujnihilcxpre(ru!BfuericlcgeRhodia  ,  tamen  verifi-  dete^tt. 
mile  eft  magiftracus  &praecorem  ad  exempluhi  legis  Rhodi^ 
hasadlionespropofuifle.  Vfintelligamusvfumhuius  Icgis 
RhodiaE,  hicdoceclurifconfulcus  quafdaraadtionespropo- 
fitas  cflc  adhanc  contribucioncm.vtdamnumrelarciaturei 
cuius  mcrccs  iadtacfuhc  in  marc  ,  aitqueeumcuius  merces 
iaCixfuntinmare  ,  aduerfas  aliosquorum  mcrces  fernat« 
funtproprerhunciataumailionemnonhabere,  lcdaduer- 
fus  magiftrutn  nauis  ex  locato  :  &  magiftrumnauis  age- 
re  cx  condui^o  aduerfus  alios  quorum  rcs  feruata:  funr. 
Hic  cft  ratio  agcodi  &  in  vfum  conucttendi  quod  cautum  eft 
ipfalegc  Rhodia.  Cc)iitta6tus  locatiinituseftintermagi- 
ftrumnauis&mercacotesiquotumres  vchendjc  condu6t2 
funt  :  crgoacquumeftagi  aduerfus  mag'ftrura  nauis.  A- 
giciscuiusmerccsiadxfuncinmaieaducrfusmagiftrumna- 
uisvtrecincataliorura  ;nerccs,donccabeisfali;fa6lum  fue- 
tit.  EftratioquJEdamagcndilatisvfitata.  Exemplum  v- 
numcftinleg.eurtiinLge.§.col»nus.locati.  Proptct  mef^ 
fes  furreptas  colonus  nonsgtfutci,  quiadominus  noncfk 
aritequammcJTsfitSific.fcdcompetic  actiodortiino.  A- 
gicauccmcolonus  adueilusdominumvcisog.it  aduetfusfu- 
rem  condictione  f  .rtiuj.  Sic  videtut  lcgendumefle,c?y^ 
Hon^etwat  Qu_>T:iuishaecneg^tio4cfi[  inlib.Florint.  Ecgo 
fruftraag.nui  V.  retineaiuut  reseorumquinuUas  res  habenC 
q  lar poll.int  i c,n,c:i.  Hic  ergo  vidctis  adliouem ei compe- 
tcfc  cuius  ra.-rcts  lafti  fantin  roarc,  vtdamnumfibirefdr- 
cia.ur  ,  &  (.oginmr  alii  conferre  &  damnum  f  rcire  pro  re- 
bu^cotum  qua:  lciuan  funt.  Sedhic  vidcturaduerfan  quod 
dicitur iii Ir g  j .vbi  dicitu',  Qui fcruandarum  mcrcium  cauli 
mcrces  aliquasinnmeproiccit ,  nulla  tenetur  a<^ione  :  ft 
dolomalpaliqjasmercesio  mareproiecit  ,  tenccurdedo- 
lo.-fi  fine  dolo ,  &  finc  culpa ,  tcnctur  a^ione  prifdripris  v  er- 
bis.  Si fcruandaruin merciom caufaproiecit, nuUa rcnunr a- 
dionc.Hic  antinomia  raulcos  torfic,  &  Accut  fium  &  c.tce- 
ros,  nec  videntur  eam  commode  explicaflc.  Ego  igitur  .-'liier 
refporideo,nullaa(5t:onetcnerieumquimercesproiecir,fed 
dico cu  n  tenciicuius merces feruatx funt.Hic non  inlpiciruc 
quisproicccrit  metccsinmarc  ,  ledinfpicitut  cuius  interfic 
hanc  iatSuram  fa(5t  jm  efl^ita  vt  quamuis  adtio  fit  in  petfona» 
tamcnperlonictenentuf  propter  rcsqusfetuar^funt.  Ideo 
cogitur  quis  ad  hanc  coUationem ,  quia  tes  eius  fcruaca; lunc 
proptcr ladturam  aliar il  mcrcium.  Si forte  proicccrit,&  nul- 
las  res  hibear,nulla  a£tionc  tcnebitur.vc  fi  forte  ptoiecerir,vE 
feipfum  Druaret  Sic  raihi videtur facilis cfle  explicacio  & dif- 
folutio.  Scdhocdilucidius  fie(.muIco  exhis  quxfcquuntun 
Videndimtft 'g  '^iit 

De caufahuiui contrihutionis.     C  A  P.     111. 

VT  irttell-garnus  qviando  pofDmus  hac  adionc  expetf- 
ti,  &qiian:lononpofnmus ,  f;iendumeftduoneccf^ 
firiatircvtdctuthxcadio.  ladlurarerumexvnaparte  ,  8c 
confaruatio  rerumcxalceraparte.  hquiiaAuramftcicre- 
tumfaarnm  peiithanc  concnbucionem  ,  &abh:s  quorum 
merccs  f^ruatae  func  propccrhanc  iaduram.  Ergo  vr  locui 
fichaiccollaciomammaducccerc  deberaus,  aniatity  fi  rrcs 
exvuaparrei  deindeanferuatae  fintexalccrapatte.  5  An 
plar.ius&  diftin6tiu$hictradl;mus,  videndumcftf  tim  tin 
deiadlura  rcrum  ,  deinde  rerum  Gonfcruacione.     Du  ^\:~i\\ 


dicoramunis  pcricuii  caufa ,  caucumeftlegeRhodia,vtalit       noncft  quin  lexRhodialata  ficdeia<a:u  fiuie  iadura  rciiu7i, 
"  '  .        .   -  &dcconrtibiitioncpropter  ia6turam:idfaiisoftendiclex  I, 

&ipfeciculus&infcripcio>     Sfdvtilicas  fuafitacquexquicas 


quorum  merccs  lcruacac  funt ,  proptcr  hunc iadlnm  cogan- 
tur  hocdamnumrefarcire  &conttibuere.leg.  i.hic.  Gum 
pro  conlcruaciooe  omoium  merciamdamnura  dacum  cft, 
&  pro  conferuanda  ipfe  naue  ,  iddaronura  quod  datum 
eft  pro  omnibus  oninium  contributione  farciri  deber.  Pau- 
lusinleg.  a.idaequilfimum  cflcait  in§.aequifl!imum.fdcm 
9im*di-  vulgo  ttaditut  deiQceodio  •   cunidituta  cftaliqua  domus 


vt  lex  Rhodia  de iatSu addamnum  ex  alia  caufa  datum  porri- 
gererur  interpcetatione.  Iraque  videtis  cx plctifque  aliis ciuj 
lislocumeflehuicconttibutioni ,  &fifortcnullarumtp,er- 
cium  iadtura  fadta  fuerit.  Dicamus  igitur  quoties  aliquod 
damnum  datumcftproptet  iaducam,aut  ihara  huiufraodi 


«,  7  i  TrmcfDuAreni  Gomment. 

caufamleuandenauiscaufa,  hocdamnumfarciri  dcbere  ab 
^is quorum  merces  feruatx  ftmt.Id  ex variis  locis  huius  citu- 

li  colligitur :  &  hoc  pcrccpto  difficile  non  erit  animaduerte- 

requs  fic  ratio  cuiufque  iuris  in  fpccicbus  qus  tradlantur 

fub  hoc  titulo.     Eas  quaeftiones  nos  ordinc  traaatuti  fu- 


mus. 


Prima  qu^ftio  cft  de  haui  &  armamcntis  in  Ieg.i.§  .fi  con- 
feruatis.  Ptopccr  tempeftatem  nauis  fraila  eft,  vel  dererior 
fadla ,  vel  exarmata  :  con(eruatx  funt  mcrccs ,  &  nihil  ca- 
rum  pcriit  tcmpeftatc:  quzrieur  an  fic  locus  contribucioni  & 
collacionidequahicloquimur  ,  & an  mcrcacores  quorum 
mcrces  feruacz  f unt ,  debcant  hoc  daranum  farcire  magiftrp 
nauis  ?  Hicjurikonfulcusaitnullam  hiccontributionem 
f acicndam  cfle,  nuUam collationem.  Vcrum  quidem  eft  da- 
mnumaliquodhic  datumeffe,  fed  tamennoncft  damnum 
datum  ptopter  c  onfsruationem  ali  uum  rerum  quac  ctant  in 


tributionilocum  non  efle."  Vrinatores  funt  qui  fub  aqut 
nauiganc,&  quimergunturincaput,  ficutvrnafolct.  Alia 
qua;ftio  tradlatur  in did.  leg.  4. $.cum  autcm.ad  finen.de a- 
(perginc.  Qaidam  habcbat  quafdam  merces  in  naui ,  eae 
propter  iafturam  deteriorcs  fad?  funr,  quod  afpei.fae  fuetinc 
aqua  marina  fortci  &nudaca;.  Sicvidetur  Iegendum,»«- 
datis,Sc  nonmmdatu.  Quscrituran harum  rernm  nomt- 
ne  contributio  facienda  fii  ?  Ait  lurilconfultus  contiibtt- 
tioni  locum  cfle.  Nam  cffi  lege  Rhodia  de  iadutantuni 
cautUM  fit:eft  camcn  eadcm  ratio,  cum  propccr  quodcunque 
aliud  damnum  rcs  aliorum  feruacs  funt.  Hocenisnda- 
mnum  datum  efle  communis  peticuli  rcmouendicaufaap- 
parec.  Aiiaquaeftio  cftdearmamcntorumcompatationc, 
in  leg.  6.  Nauis  quidam  exorta  tempeftacc  idafulminis, 
dcuftis  armamemis  arborc  &  anrenna.  delatacftmpottura 
Hippbnenfem ;  ibi  comparata  fiint  cumulcuaria  quxdam  ar- 


naui.  Dicendumigitur  eft  locum  tantum  efle  coUationi.cura'      mamenta.deinde  his  ad  ptaefens  compacatis  armanientis  Ho- 


damnum  aliquoddatum  eft  remouendi  communispericu 
li  caufa,  &  pro  conferuatione.  Hic  autem  non  poteft  dici  da- 
mnuni  datum  efle  propter  conferuationem  aliarum  re- 
rum  &  communis  pericutivitandi  caufa.  Locus  crgocol- 
lationieffenonpoteft.  Idlurifconfultus  probat  fimilicudi- 
ne.  Nam^lifaber.Si  quis  faber  locaucric  opusfacicndum, 
&isfregecitmalleum  ,  iddamnumnonimpucabitureiqui 
conduxitopusfacicndum.  Hoctamenlocumnonhabctin 
duobus  calibus.vt  oftcnditlurifcbnfulcus.  Velntifivo- 
iHntateveUorum.  SideteriOrnauisfa(9:afitvoluntatc  vefto- 
tu,  vel  propter  aliquerametum  id  fadum  fit.vt  merces  met- 
catorumconferuarentur,damnumtuncfarciridebet.&hoG 
cft obferuationedignum.  Eodem  pertinet quod dicitur in I. 
}.  Arbocem  vocacmalum  nauis.  Sideieftum  eft  inftru- 
mencum  nauis ,  concribucio  debec fieri ,  fi remouendiccim  • 
munispericulicaufa,&confetuandxnauis,velmerciumcau- 
faidfadumeft.  Eodempercinecquodcraditurinleg.  ^  .hic. 


ftiam  niuigatum  eft.  Mag  fter  nauis  petit  fuirptum  fa- 
dtum  in  ea  armamenta  farciri ;  quxritur  an  contnbutioni  lo- 
cusfit?hicdicitur  ,  HicfMmptHsinftrnendamagiinauit.  Di- 
ximus  hoc  damnum  refarciri  debere  q?  datumcftmercium 
conferuandarum  caufa,  &c  communis  peciculi  remouendi.  . , 

Inhacigicurfpeciedamnumnonfarciecut,quiahic  fumpcus  || 

fadus  eft  inftcuendx  nauis  caufa,  non  leuandx.  Nam  cum 
delatam  fuifle  nauem  in  porcum  Hipponenfen  hic  propo- 
nacur ,  apparet  in  tuto  nauemfuiflccumefretinportu,  ncc 
illa  atmamenta  compatata  fuiirctcmouendicommunispe- 
riculi  gratia.  Hadenus  de  iaduta  terum.Nunc  videndam  eft, 
deconfctuationci  , 

De  rebus  fetuatis  cx  altera  partc  propter  iadum  fadum  De  t»n. 
mulnhicqusEftionestradantur.     Dicendumigiturtft  gc-/f'^«*"»' 
nctalitcr  in  contriburionem  venirc  quicquid  conferuatum  "'" 
eft,modo2ftini3titmGmrecipiat.Omne$lpeciesqu^hiccra- 
(Sanrar ,  h"zc  refcrnaebent.&cxemplahiccradtacaoften 


Si  nauis  pecieric  naufragio,  locus  non  eft  concribucioni ,  ecfi       Junt  verum  cfTe quod generaliter hic  traditur.  Nifi  ?git ut  rcs 

fotte  merces  fuas  conleruarint  vcdoces.     Non  enim  tft       ^" 

depielfa  nauis  coromunispericUli  vitandi  caufa.     Maltum 

intereftintetptiorem&pofteriorem  fpcciem.  Nacninpo- 

ftciiocefpecieloquicurlutifcpufultusdenauiqusnaufcagio 

amifla  eft.     Sed  cum  acboc  cidicur  ,   vt  nauis  cUm  mer- 

cibusliberaripoflSc,  cunc  arquicasconcributionis  locumha- 

bebic.Aliaquirtioeftdcnauiredempcainieg.  i.§.Sinauis 


fcruatx  fint,Iocusnon  eftconrributioni:putafinauiscum 
mercibusperierit,vt  diciwirinIeg.4.inprin.SimiIeeftquod 
dicitur  inleg.f.  Nontantumdicitconcnbucionilocumcfre, 
cumia(Slx(mc  resinmare  leuandsnauis  caufa ,  fed  cum  tes 
iliorumconferuatxfuncpropter  hunciadtum.  Igiiutfina- 
uispcricritpofthuncia(^umcummercibus,  locus  noa  etic 
coiuributioni.     Vndequasiiturin  leg.  4.§.  fcd  fiaauis.  de 


Sinauiscaptaapiratisredemptafuerit,aliidcbcotconferiet       hisquinaufragioresfuasamiferunc  DeinJeexextcadlsfiut 


&  ex  hoc  fatis  apparet  non  tantum  proptcr  iadlum  mercium 
collationem  locum  habece,  fe  J  pcopter  aliud  eciam  damnuin 
dacUrii.  Sedfi  aliqiiidprxdonesabftulccinc  exmercibusa- 
licuius  ,  &isl'edemcricfuasmtrces  ,  nonccgencur  aliihoc 
damnum  farcire.  Sx  v'd:cis  infpicicndum  fenipecellc  sa 
damnumomnium  caufa  dacumfit,  an  eoruRl  inttrfit.ctmi 
quxritur  an  contnbutioni  locus^ic :  i  Jque  pertinet  ad  expli- 
cacionem  quxftionis  tra(£fcatx  in  Icg.2.§.  fccuocum.de  feruis 
quicoorta  tempeftatcperierunt  in  naui.  Alia  quxftio  cft 
inleg  4.demercibus  infcapha  pofitis  leuandx  nauis  caufa. 
Nauis  erat  valde  onufta  mercibus,  a Jeo  vt  porturn  non  pof^ 
fet  intrare ,  vel  flamen  cum  onere ,  ca;  merces  imm^flx funt 
infcapham.quxpcriit  cummercibus  :  quxrituranijquo- 
rum  pericrunt  in  fcapha,  poffinr  alios  compellere  ad  contri- 
butionem  ?  Et  dicendum  eft ,  quia  omnium  inteterat  eam 
nauem  exoncrari,  cum  non  poflist  inctate  pottum ,  vel  flu- 
men:  quiaeflec  n^uisnimisonetata  ,  abomnibus  hoc  da- 
mnum  farciridebcre,  &  contributionilocumefTc.  Econ 


per  vtinatoic&,  irs.  conciibutionilocus  fitiquiaresquxecac 
ia(^x  leuandx  nauis  caufaperierunt?  ttdicituradmodura 
terut^iconferuandatum  qux  per  vrinatoresextradlx  (udc, 
eonf^srendum  &  contribucndum  cflc.  Scd  j  qui  naufragio 
tes  fuas  amif  erunt,non  poflunt  peterc  fibi  damnum  fatcin  ab 
iis  quorumcesia^xex.ra^f^x  funt  ab  vrinatonbus.  Nam 
nihiUccecunC  leuanJx  nauis  caufa.  Quod  igitur  dicimus 
Vt'  ontributioniiocus  fit,oporterefaIuasefleres,nos  itain- 
telbgimus  quocunque  medo  confetuatx  fi  nt,  fiue  ideo  faiux 
faiSlx  fintjtjuia  nauis  non  petiit ,  fed  falua  in  poitum  venir,fi- 
ue  quia  nauis  quidem  naufiragio  f ubmeifa  eft  j  fed  meicc5 
iextta(Stx  funt  pet  vtinatotes.  Alix  quxftiones  funt  de  his  le- 
businlcg.i.  §.  cadem.  Pixcipua  quzftio  cftdeiebusqui-' 
bus  non  onetatur  bauis  :  vcluti  fi  quis  gemmas  habeac 
kinaue.anhalumgcmraarum  notnine  contribucredebeat: 
Vidccurconcribucionilocum  non  efle,  quoniamhuiufmo- 
dicebusnauisnononeiacui.  Cum  enim  dicemus  contri» 
butionildcum  eflecumia6iz  funttesin  marercmouendi 


ttatioponamusinfupciiorifpccicfcaphamplcnamfuiflc,&       communis  peticulicaufa,idvidctui  accipiendumcirede  hia 


meices  quxetantin  naueamiflas  qucqueefle  :  metcaco- 
tores  qui  merces  in  naui  habebant  volunt  alioscogereacl 
contributionem  :  quxricuranpoflint  eos  cogetc  ?  £c 
dicitutnonpofTe  ,  quia  nihil  abeisfa(5tum  eft  ,  vtczieS 
qux  in  fchapha  ctant  cofciuaientut.  Addendum  eft  id  quod 
dicitur in  leg.  4.  fed  fi nauis.  vbi dux  fpccies  lunt.  Quidam 
naufragium  fccerunt  ,  aUi  iecetunt  res  quafdam  fuas  in 
roarelcuandxnauis  caufa.  Qui  naufragio  its  fuas  amife* 
tunt ,  petunt  abaliisquorummecccsiadtxfunt  :  &  dein- 
de  capcx  func  ab  vtinatocibus  ,  vt  damnum  tefatciatut.' 
quxrituf  an  cogendi  hnt  hoc  daranum  lefaicite  ?  Etiu- 
tifconfultus  ait  hocdamnum  lefatciendum  non  efle,&  coa- 


r«bus  quibu^  nauis  onciatur.  At  gcmmis&margaiitisna- 
Uisnononetatur.  Hictamen  dicitur  omnes  quotum  iu- 
teteft naucm  faluam  effe contiibucie.  Quxiitur etiam  de U« 
beris perfonis  an  contiibuete  debeant pro fe»  £t  dicitui noa 
cogicontiibueie  ,  quialibeihomoxftimationemnonieci- 
{>it.  JndeagitAtumefl.  Excoquoddiximutlibeioiumcor- 
poium  cauf  a  contiibutioncm  non  iieri,  quiahberum  coipus 
noniecipit  xftimationem,quxiituianfi  quishabcatanna- 
I0S&  veilimenta  ^  an  horumnominecontribuercdebeat? 
&  dicitur  veftimentorum  noroinc  concribucionilocum  ef- 
le.  Excipicurcancum  Iiberum  cflc  corpus.  Sed  quxticar 
an  cibaiioium  nomine  contiibutioni  locNS  fit  ?  Hic  aic 

luiif- 


Jn  Tit.  Adleg.^^hodumdeUSfu, 


lunrconfultus  contributioni  locum  efTe  propter  cibaria,fic 
rationcm  vciik.Eo^  magii  ^«e^i.Earum  ret  um  nomine  quas 
quis  proptias  habct  m  naue,  conferre  debet.  Ac  cibaria  non 
videntur  propria,  fcdcommunia  potius,quiacumdeficiunc 
cibaria in  nauc,  quxcunque quis  babet  ca  ccgitur  conferre  in 
commuoe.  Atquc  hinc  vuigo  iilud  venit,/mm$n<nte  neceJfuA- 
teomniaejfe  communiti.  Vndc  etiamtra6laturquz(lio,ann 
quis  tcmpore  famis  cibaria  furarus  fit ,  an  furti  teneatur  ?  & 
funt  quidicant  non  teneri,ca.  fi  propter  tKceOitatem.extr.dc 
furtis.  Alia  quaftio  eft  de  rebus  quae  afperginc  deteriores  red- 
ditz  runt,in  i.4.§.cum  autem.  Ha:c  quiftio  muh  u  diucrfa  eft 
«b  ca  qui  iam  a  nobis  rraftata  fuit,  de  aiperginc  rerum.  Dixi- 
tnu»  eum  cuius  rcsdeteriorcs  fad^ac  funt  afperginc  proptcr 
iadura,reftepetetefibihocdamnumfarciri.  Sed  hicqu«ri- 
taranbarum  rerumnominealiquisconferrcdebcat.  Hicfa- 
tiiprolixacftdifputatio,&inprimisaic  Calliftratus,  Seddt- 
fendendume^.  DcfendipotcftaitCaliiftratus,hunc  cogen- 
dum  non  cfl«  confcrre,  nifi  pro  prafente  precio  rerum,id  cft, 
inhacrehabebiturratioin  zftimandishisrebus  eiusterapo- 
ris,quo res dctcriores faAx funt:  idque  docct cxemplis.  Ver- 
bigratia,mcrcc$duorummcrcatorum  valcntfinguli  vigin- 
ti;  vnius  mcrcct  deteriorcs  iiStx  funt  afpergine,altcrius  non. 
Alccccuiusresdeteriorcsfadlxnonfuntafpcrgine,  cogeiur 
conferre  pro  viginti :  alccr  cuius  rcs  dctctiotes  fadz  funt,co- 
g«tutconferre  (propter  dcteriorationcm^  pro  deccm  tan- 
tum .  C alliftrarus  tandem  condudit adhibita  diftindlione, vi- 
dendum  cfle  an  plus  fit  in  collatione, quam  in  damno.  Nam 
d  plus  fit  in  coUacione ,  quam  in  damno,tunc  conferre  coge- 
cur.  Escmpli  gracia,  mcrcator  de  quo  qua:titur  debebat  con- 
ferre  dccem,fi  damnum  datum  non  fuiflct,  afperginc  damnil 
cft  duorum  aurcorum,  vidctis  plus  efle  iu  collationc  quam  ia 
damno.  Hic  dicitur dedu(^isiilis  duobus aureis  reliquum  c6- 
f crre cogfcndum : crgo confcrct  pro otflo.  Qujd fi  plus  fit  m 
damno  quam  incolt<itione?Diccndum  eft  cum  conferre  non 
agi,vt  (i  damnum  fit  dcccm  aurcorum,&  collario  fic  duorum 
aurcorum:  imo  ei  potius  confetendum  eft,  proptcr  damnum 
quod  ei  darum  cft  aliarum  rcrum  confcruandarum  gratia.  £x 
hisintelligitisquid  ncceflariiim  fit,  vtlocum  habeat  contri- 
butio.  dixi ex  vna  parte  oportere  damnum  datum  cfTe remo- 
uendi  communis  periculi  caufa,  exalccra  eportcrercscon- 
(eruataseflc  :  dequibiisrebus  hocintciligendum  fita  nobis 
did^uiDcftba(^caus.  Nunc  vidcndaiv  efi 

De  ratiMe  centributionisfacUndd. 
C   A   P.     IIII. 

Pi\ulusno(lerinl.  i.  duobus  inlocis  ait,contributioncni 
facicndam  cfic  promodorcrum  confcruatatum  &  amif- 
(arum.l.i.§.portio.&$.iad^urx.Vtrzqueigiturresa:ftiman- 
tur.  Primumres  quzatr.itrcfuot  aliatum  canfcruandarum 
caufa  :  deinde  zftimabuntur  res  qux  lccuatz  funt  prupccr 
Hanc  ia6luram:5c  is  qui  maioris  preti)  t  es  habcbit  in  n2ui,plus 
conferet.  Inhac  autctnrerumzftimatione  quzamifTz  fue- 
runt  propteri3duram,nonhabcbi(ur  ratiolucri,fcddamni 
tantum,vtdicitutindidal.i.§.portio.LcxcnimRhodiavult 
4amnii  (arciri,  &  tancum  profpicit  iis  qui  damnum  vctate  vo- 
Iunt,nonaMtemiisquilucrum  fentitevolunt.  In  aliisrcbus 
quz  fcruatz  funt,cum  quzritur  quantum  contribuendum  fit 
eaturaterumnomine,  infpicimusquantum  vznire  poflinr. 
Indequxritur  firesqux  iai^zfunt  inmare,  quarum  rerum 
nominepetiturcontribucio  ,  rcperta  funt.quidfacicndum 
(it,aanihiIominuspetiturcontributio:HicIurifconfulcusair> 
exoncrati  collationc.  Cum  enim  dicimus  rcrum  iadtarum 
cominecollationem  fieridebcre,abiis  quorum rcs propter 
iaftum  conferuatz  funt ;  hoccft  intclligcndum  nifi  hx  rcs 
poftearcpertzfint.  Sedquidfi  iamcollatiofadafit,  dcinde 
res  poftea  rcperrz  fint :  forte  cnim  extraftz  funt  pcr  vrinato- 
res?Dabituradio  cxcondud:oad  repctcndumquodcontti- 
but  ura  eft,poftquam  rcs  pro  quibus  conttibutio  fa(fta  eft,ap- 
patiietunt&recuperatz  ftint.  Atquehincnotandumcft,ex 
quacaufadetur  hxca(ftio,vtobferuetisrationem&  metho- 
dutn  noftram.  Ego  initio  oftendi  ex  hac  partc  legis  Rhodix 
inttoducStam  efTc  adionem  «jua  pecicur  cotiuib»cio.  AAio  ex 


^73 
condu(fto  dacur  ,  qua  cogcntut  contribnereij  quotumres 

proprcriatfturamfcruatqlunt.Eftcaufahuiusadionis.Nunc 
alia  occurf  it ,  cum  fat^a  eft  contributio,  &  rcs  iatSz  apparuc  • 
runt&  rccuperatzfunt,  vtreddaturquod  contributumcft^ 
daturctiamadio  ex  locato,  quara  promifcuc  vocatexcon- 
du«^o. 

Aliacaufaefthuiusaiaionis.vtpofevcdlura&mcrccsqua 
foluitur pro  vccaura.de  qua difputatio  eft in  l.vltim.hic.  Ve- 
(fturam  enim  tam  pro  fe  quam  pro  mercibus  f  uis  vetJiores  de- 
bcntmagiftronauis.  Magifternauis  hancveiauram  exigita- 
ftioncexlocato.Hzcigiturefl  vnacaufa  huiusataionis.cum 
mtrcedem  nolunt  foluere  msrcatorcs  pro  vc^Sura  pro  fe,  vel 
promcrcibusfuis.  Vndcoriturquzftioan  debeatur  ve^aura 
promancipiomortuo?Etdiciturind.l.vItim.deberi.  Echuic 
confcntaneum  ctiam  cft  quod  d.citur  in  I.  ex  condu^fto.  §. 
icemcumquidam.locati.  Admonethic  Paulus  quzftionem 
cra^aatam  a  Labcone  fa^Sli  efTemagis  quam  iutis,  &  viden- 
dum  efTequid  aiaum  fit intcr  vctaorem  &  magiftrum  nauis. 
Namfi  mcrces  promiflafit  magiftro  pro  fcruis  cxportandis 
in  ccrtum  portum,  nifi  fcrui  deportentur,  &  moriantur,  non 
dcbebitur  merces :  incft  cnim  hzc  conditio,  fi  depot tati  fuc- 
rint.  Sedindubiodcbcbiturmcrces.  Hoc  cnima(2umefle 
tantum  iDtelligitur  vt  vchantur  ferui.  Hinc  qui  ftio  tra^aatur 
in L vlt.§. vlt.  hic.  Quidam nauem  conduxit duaium  milliuqi 
amphoratum:  ineamimportauit  tantum  ducentas  ampho- 
ras,petiturabcovedur3  produabus  millibusamphorarum: 
aitfeimporraflc  tantumducentasamphotas,atque  ideopio 
duccntisamphorisvelIctantummercedcmfolucre:quzritur 
quid  iuris  fit  ?  Et  dicitur  nos  infpicexe  debere  quantarum  am- 
phorarum  capax  fucrit nauis ,  non  quantz  impofit^  finc  am- 
phorz.  SedPauIusnotatinlocum  Labconi»,  quia  videbat 
eamquzftionemfaiaieflc.  Ethiclocusofiendittuncnauem 
condutaamauerfionedicijcum  fimplicitcrcondu(Saeft,  noa 
incercumnumerum:  &diciturab  auertendo  pedculo.  Po- 
ftrema  caufa  huius  atlionis  efi,  cum  is  qui  mcrccs  fias  vchen- 
das  locauit,  pctit  dctrimcntum  fibi  ref  arciri  a  msgiftro  nauis, 
quia  culpa  cius  pcrierunr,aut  detet  iores  fat^z  funt.habetque 
adionem ex condu(5lo,  1.  vltima.  §.  fi eaconditione.  valde e- 
legansexcmplumcft.  Hzc  fpecies  huiufiaodieft ;  magiftcr 
nauis qui  mcrceslmeas  vthendas  conduxciat,  eas  iine  volun- 
tate  mea,&  finc  vlh  neceflitatc  tranftulit  in  aiiam  nauem  dc- 
tcriorcm:ez  merccs  pcricrunr  cum  naui.  Agam  cum  priori 
nauta,vt  mihi  hoc  damnum  refarciar,a(5lione  ex  locato.  Hoc 
fimpliciteia  Labeone  didumcft.fcdcontraaitPauIus.  Dixi 
incommodato  cafum  fortuitumnonprzftari,  nificuipaca- 
fum  ipfura  przGcfltrir.l.fi  Ytcerto.§.  nunc  vidcndum.  &  i.in 
rebus.  commodari.  Pet  fe  naufragium  dicitur  cafus  fortui- 
tus.  Sed  poteft  cafus  fertuitus  non  efle  ,  puta  fi  quis  culpa 
fua  nauftagium  fecctit.  Exccptio  ex  hocloco  addenda  eft  ob- 
fcruationedigHa,nifiapparcatcafumiIlumcuenturnm,etiain 
fi  culpa  non  prxcefliflet.  Nos  ponimus  a  msgiftro  nauis 
merces  fine  voluntate  domini,in  aliam  naucm  impofitas  efle. 
Hic  culpam  adraifir,  nauis  illa  periit,  periit  etiam  nauis  ex  qua 
translatz  erant  mcrccs  in  aliam  nauem.Paulus  air  non  teneri 
aagiftrum  nauis,quia  vtraque  nauis  periit:&  fimile  eft  quod 
dicicur  in  l.fi  i$  qui  fernura.  de  obIigat.&  a^aionibus. 

IN    TIT.     XXV.    LIB.  IIII.    C 

E  T    TIT.    III.    LIB.    XI  III. 

PANDECTARVM. 

DE    INSTITORIA    ACTIONE.  ' 

Caufa  injiitoru  aclionis. 

V  >E  fic  caufa  infticorix,a(aionis ,  &  qua  ex 
caufa derur,  docet  luftinianus  in  Inftit.  fub  tit. 
Qjiod  cum  eo  qui  in  alicna  potcftate,  §.  eadem 
racione.  Aic  eadem  rationcpropofitam  eflc 
_  ^  a^aioncm  inftitoriam  ,  qua  propofita  eft  a- 
Aiocxcrcitoria,dequaiamdiximus.  Namficuta(5liocxerci- 
coria  datur  aduerfus  cum  qui  magiftrum  naui  przpoltiir,  fi 
quid  cum  magiftro  nauis  conrra^aum  fit:ita  etiam  d.uur  ataio 
iDAitoria  aducrfus  euna  qui  ir.fticotem  przpofuic  negocia- 

NNn 


^74' 

'ioniveltaberni ;  vt  perindc  teneatur  is  qui  pripoluicinfti 
toremexeocontraftuihitocuminftitore,  acli  ipfecontra- 
xilTct,  modo  de  ea  re  contradrum  fic  negocium,  cuius  rei  gra- 
Inlinort*  tiainftitorprspofitusfuit.  Hincadlioinftitoriadidaeft.quia 
""  dacur  cx  contra£lu  qui  initus  eft  cum  infticore  pt^pofico. 
Cum auccm  pripofita  fit  hsc a6tio ,  docet  Vlpuniis  in  prin- 
cipio  huius  iradlatus.  Ha:ca  nobisfuramatim  didtafint.vt 
veluti  argumenci  totiushuiuscrattatus  vice&  dilputationis 
fiat.  lam  de  his  diftindius  &  cxplaaacius  dillctendura  cft.  Ac 
in  primis  videndum  eft. 


dediila. 


^uisinfiitorfit. 


Hj£i;  fere  pricipua  quaiftio  cft  totius  huius  idifputationis, 
quis infticor dicatur.Cum  prast.ir ait,fe  aftionem  datu- 
rum  ei  «{ui  cum  inftitore  con traxerit  aduerius  eum,  qui  iufti- 
torempra:pofuit,  neceireeftfcirequisinftitorfit.  Iddocenc 


Franc.  Duareni  Qommmt. 

verbo.  Seruusdicitorconturbare  rationeshic,idcft,non(a-- 
tiftacere.  Ctcdcrepromutuodarc  accipicndura cft.  Etine- 
ptumeftquod  hicquidam  (umuntde  Htcris  credenciz.  Ex- 
emplum  eft  in  1,  bona  fidcs.  dcpo.  Ex  his  intcliigitis  quid  pto- 
prieinftitorfit,  autquisinftitorislocohabendus  fitproptcr 
fimilicudinemracionis.  Hinc  etiam  intelligitur  quando  detuc 
aftio  inftitoria,qua;  non  datur  nifi  cum  infticore  contradum 
fit ,aut  cum  eo qui  pto  inftitore  habctur.  Deindc  notandum 
cft  de  conditione  huius  infticoiis.non  cfle  qua^rendum  in  hoc 
iudicio.  Exemplapaflim  occuiruntdeomnibus  aliiscontra- 
dibus.inquibusquiriturdeconditionepciionarum.Scdhic 
cumagiruran  compctat  adtio  infticoria  aduerfus  dominum 
quipra-pofuit.nonquxtitutdcconditioQeiuftitoris.l.y.S.i. 
Imoeciamfi  pupiilus  infticorfit,  cum  quo  contradum  cft, 
dabitur  adioaduerfiis  dominum.  Iscnimlibiimputarcdc- 
bec.quitalempr^pofucrit.  ldemanobisdii5lumcft,  decx- 
crcitoria  a^licne.Eft  enim  affinis  ratio  excrdtona  huic  atftio- 


C  A  P.     I. 


lurifconiuiciinplerifquecapitibushuiusdcuhivtlutiinl.  5.&  niinftitorix,cumexercicorpra;ponic  magiftrumnaui,  nihil 
l.ficumvil!ico.i6.1.inftitor.  i  8.&aliisquibufdan :,cxquibus  rcfcrt  cuius  conditionis  fic,  vt  propcer  concradlum  inuura 
capicibuscolligicurinftitoremdici,  quitabetnajatic  negocia-  cumnsagiftconauisdecura^itioaducrfuscxcrcitoiera.  Addi- 
tioniqu.Tftuscaufa  przponitura  dom  no,  quemnos  vulgo        dimus^r^f^oyfto.  His  veibisvfuscft  Prztorincd  iloiuovtfa- 

tis  appatct  ex  interptetatione  lurifconfulci.  Opotict  igitur 
infticorcm  prsponi.  Scdvidenduaicft  quoraodo  prjcpona- 
turinftitoc. 

C   A    P.       II. 

^u»m9ciefrxfonAturinfiitor. 

NOn  cantum  cxproflavoluncatc  prsponitur  inftitocfeJ 
cciam  tacita,  ac  etiam  paticntia inftitor tabernx  przpo- 
fitus  intclligitur.tit.Inftit.Qupd  cum  co  quiin  alicna  potcfta- 
tc.Nihil  autem  tcfcrt  an  ipic  dominus  przponat.an  alius  ciu$ 
nomine,  fimodo  prseponcndi  facultatcm&ius  habcat.  Ex- 
emplafuntdecutore,curatore,&pcocuratore,inl.i;.§-vlt.Sf 
quis  lem  meam  gerat  fine  mandatu,  isdicitur  ncgociorum 
gcftor.  Deinde  dicitur  nihil  refcrre  an  is  qui  prirpofitus  cft, 
nsasfit,anfaBmina.l.7.hic.DefGcminisdubitaturacft,&noQ 
immerito.  Nam  propter  Senatufconfultum  VclleiaBum.faB- 


ZJnfnUftfr  vocamus.-  nihil  cnim  refert,an  ei  fir  aftignata  certa 
taberna,anficpr2poficuscuicunquenegotiicioni,vcinftitor 
quis  dicacur,  inl.fi  cum  villico.  Si  cum  vilhco  concra6tum  fir, 
qu^rituraneo  nomine  in  folidum  adueifijsdorainum  danda 
fitadioJquxftiocftanvillicusinftitorrefaedicatur  ?  Et  lu- 
rifconfuicusait,  villicumnon  rc(5tcinftitoreradici,  &adfert 
rationem.  Inftitor  appellatuc  quitaberns  aucnegociationi 
prsponituc  quarft  us  caufa :  villicus  ergo  inftitoris  appellatio- 
nenonccacinetur,  quia  proptcrfmdius  pcrcipiendcs  prs- 
ponicurvillicus.  Siramenvillicummeum  mcrcibus  compa- 
randis pripofuero ,  non  autcm  fruiftuum  tantum  percipicn- 
doiumgritia,exemploinftitorix  actionis,  aduerfus  medo- 
rainnmacftiodabitur.  Inftitor  igitureft  ,  qui  negociationi 
pr^ponitut  quarftus  caufa.  Negociationera  intclligimus 
quamcunquererumvenditionem,aucd!ftra6tioncm.  Nam 
adexemplLiminfticoiisisaccedit.VndeisquipraponirurfoB- 
nerandis  velaccip;endis  pccuniis,inftitornon  dicitur:  (edis 
quiademendum,  &vetcdendumpfsponicur.l.infticor.  18. 
&l.ineum.i5i.hic.Siquisprocuracorempr«pofueritmutuis       minxex  contradu  alieno  nonobligantur,  &  alienam  noa 


pecuniis  accipiend  s ,  is  inftitor  propric  non  dicicur ,  fed  vtiiis 
adioadexempliiminftitorisc  a^ionisdatur.  Quifeenustx- 
ercet,  non  pcteft  redle  ncgociator dici.  Nam  f ocnus  a ncgo- 
ciationcmultumdiftetr,  vtcxhoclocofatiscolligicur.  Idem 
inl.penul.  C.co.Cumvideretlurifconlulr.hunc  mftitotcra 
noneircquiconftituiturad  pecunias  fcEnerandas&  accipi- 
endjs,ratnen  propter  vtilitatcm  exiftimauitdandam  tfle  vti- 


fufcipiuntobligationcmfe;mini.Qupmodocrgoconuem- 
cnrur  ex contraft u inftitoris , fi  cum  przpofico  a  fc  inftitorc 
aliquod negocium contradum  fic ?  Sed hxcrcs non pcrtinct 
ad  Senacufconfulcum  Velleianum .  Nam  magis  rem  fuam  ge- 
rcrevidentur,quaraalicnam.l.4.C.eo.Depupil1oqua:rKUt 
in  1.7.§.  pupillus.  Si  pupillus  pripolucrit inftitorera  tabernx 
vel  negociationi  (us  fiiie  tutoris  autftoritatc,  ex  contra(3;u 


lcmadionem,  adcxemplum  inftitotix  a6tionis, cuminfti-  inftitorisconuenirinon  petcftadlioneinftitoria.Verumcft 
totiaactiodchcicex  Prastori$edi6to:&hsec  diftincftius  ape-  cumquarirurdeinftitoriscondi(aione,nihilrcfcrtecuiusas- 
riunt ur  a  luftiriiano  in  § .  cxterum.  Inftit.  tit.    Quod  cum  eo       tatis  fit:fed  cu  quaeritur  de  eo  qui  prepofuir,tefcrt  quonia  agi 


qui  iii  aliena  poteftate.  &  §.  is  quoque.  co.  vbi  docet  quidin 
terfic  intcr  ailionem  tribucoriam  ,  & adtioaem  de pcculio. 
Adlio  de  peculio  dacur  omniura  rcrum  peculiarium  nomi- 
nc  5  quafcunque  habct  feruus  in  peculio.  A(5lio  auccm  tti- 
buLoria  non  datur  pcculij  nominc ,  fcd  mcrcium  peculiarium 
nomine.  Fieri  cnim  potcft  (^inquit  luftinianus)  vt  partcm  ha 


tut  de  obligationc.  Addit  duas  excepcioncs in  quibus  tctietur 
pupillus  etiarafi  pt  xpofuetit  infticorem  fine  tutoiis  fui  au«Sto- 
ricace:  vnaeft,  fipupilluslocupletior  fa(Susfitcxcontra(Sii 
inftitoris  :  &hocpcrpetuo  obieruatur  in  pupillis.  1.  j.com- 
moditi.l.pupillus.  deau^aor.  tutof.  &  I.  j.dencgot.  geft. 
Alteta  exccptio  cft  ,  Si  pupillus  cxtitcrit  hircs  ei  quiprac- 


beacfcruusinmcrce,&parteminfQcnorc.Hicvi<ictisfccnus       pofuitinftitorem.  Nara  tunc  tenetur  pupillus.  Quiddicc- 
j.a-       i  T-  <  cL         L        itjus  de  minore  vigintiquinqiie  annis  :  an  idem  dicemu» 

quodde  pupillo  f  lurifconiulcus  aicaliame(re  caufam  adul- 
ti:isenim  obligabicur  :  poteric  ramcn  reitituiioncm  inin- 
tcgcumpecerc.  Sednonfinccaufxcognicioncbencficioita- 
tis  quod  geftum  eft  rcicinditur,  ideit,  fi  appaicat  cum  cir- 
cumfcriptum fuiffc.l.veium.^. (cicndum. de minorib.  Ex  his 


ditFerre  a  merce.     Ex  quo  apparet  procuratorcm  diftcrrc  ab 

inftitore.     Nain  procuratot  diciturgeneralitct  quicunque 

mandatu  domini  negociura  adminiftrar.i.  i.  de  procurar.  fed 

hoc  verbumadnegociationem  tantum  refertur.     Tamctfi 

autcm  ha:cfic  propria  verbi  fignificatio  in  edi(5lo  Pritoris, 

tamen  veiba  Prxtoris  propter  a^quitatemad  aiias  perfisnas 

producuntur.Huiusrcimulcaexemplafuntinl.f  .hic.  Quod  quic  di(3:a  func  intelligitis  quando  prxpofitus  infticor  di 

iMfuUri.  hic  dicitur  de  inftitore  produciturad  infulatiuin,idcft  ,cui  catur  :  prsteteauotandumeft,cumquireuocatuseftapra:- 

** ?«"'•    uiandaca eft  cura  infuli  vcl  domus.5*a( C^/jwfw/S.Erat men-  pofitione , pra^pofiti  loco  habcndum non  cflc.  Nam  ficut li- 

fulatius,  habebatmcnfxfua:  fcruura  przpofitum,  quarauis  bcruraeftdominoinfticorcm  priponarcnemincm^italibc- 

menlularius  non  fit  infticor  ;  ramen  quia  eadera  efle  ratio  rumcftpripofitum  ncgociationireuocarc.  Poftquamrcuo- 

vidct ur in  menfulatio  ,  qua:  cft in  ncgociatore ,  ad  eum  pro-  catus fuerit inftitot ,ex contr3(5tu poftea cum eo inito  non  tc- 

duciciir  interpr£tationeedi(^ura  Prartoris.    Libitinatij  funt  ncbiturdominus.Rationemreuocanditradic  lurifconfulcus 

Libitt-     qwih:bcnccuram  funeiutn.  Contutbare  verbura  facisho-  inl.fcd&fipupillus.^.i.Df^wp/iiwycrr^fw»».  Docctlurif- 

K.triiqui.  dicvtilguumeft  ,  ptoeoquod  eft  nonextricare  fc  noraini-  confultus  rationcm  rcuocandi  infticoris  per  programmat;| 

CoturU-  bas,  &«te  alieno  :  quamuis  Accurfiusnonintelligatquid  publiccpfopofita:idqucvtiiiuseft.Sedpotoftctiamnomina- 

"?«'  •    iitcontuibaie.  ViJe  Budiuminannot.ia  Pandc(5t.  inhoc  timpcohibcre  inftitori  nc  contrahatcum  ncgociatoiibus^ 

itemqut 


In  'Tit.  x)tf  infiitoria  oiBione.  575 

itcmquencgociatoribus  ne  contrahant  cum  inftitore.  Sed  tim  dceoqui  fciuit  dominum  deceffifTe,     Hoc  probabilius 

id  fieri non  potcft  ,  vt  omnibus  ncgociatoribus  domini  v o-  'effec  fi loqucretur  de ignorante ,  vt  dicit  in  1.  f .  hic.  Breliitcr 

luntas  deciaretur.     Vtilius  igitur  eft  publice  proponcre,nc  diccndumcft  Pauluminhoclocodeinftitorelbqui.nonau- 

negociatorcs  contrahant  cum  inftitorc  qui  reuocatus  cft.  tera  Africanumin  l.eiusqui.  Dixinegociationem  mulcura 

Ec  hiceft  locus  communis  diligentcr  nocandus,  dehisqus  diffcrreafaEncrationej§.c2terum.&§.fcquent.Inftit.quod 

publiceproponuntur,l.cumquis.defolut.l.rcguia.deiuris&  cumcoquiinalienapoteftate.     Ergo  mirum  noncft,fidi- 

fadtiignor3nc.fcc.i.depoftulat.praclat.in(J.'L'f<ir/)/<«»o,{;^c.  ucrfumiusconfticutunireperiatur,cumfpeciesdiuerfa:fint. 

Planum  terram  vocat.     Eft  verbum  vulgatum  apud  iuris  Ratio  diucrfitatis  obfcura  mihi  non  videtur.     Nam  in  nc- 

audoreSjquafi  dicat,  oportet  ita  prifcribi ,  vt  poflit legi  pro-  gociatione  vtilior  eft  promifcuus  vfus.quam  in  fcencrat jonc: 

gramma  de  plano.  Hinc eft  notandus  locus  communis.  Ne-  vtilitas  enim  fuafic,  vc  in  inftitore  hoc  ftatuarur.   Et  ne  dc  eo 

minem  eorum  qus  publice  propofita  funt  ignorationct»  quisdubitet  ,  hic  expendenda  funt  vetba  Pauhinfine,vbi 

caufari  debcrc.     Scd  qu!Eftioeft&  difScillima  totiushuius  dicitur,  cxerecnte  mercem.     Hoccnimdicit,quiaaliquan- 

tra(3:atus,anmortcpriponentisreuocetur  prspofitioinfti-  do  infticoris  nomen  ad  alios  qui  pccuniis  fcEnerandis  pras- 

■*""**-  toris.  Quidampripofuitinftitoremnegociationis:isobiit:  pofiti  funt  producitur  .-  fed  id  fit  vt  in  folidum  adio  detuc 

jr'rr/-P°ft  mortera  inftitor  contraxit  cum  multis  racreatoribus,  aducrfus  dominum.     Durum  vifumeft-.hoccxtendcread- 

ittutur    quxritur  an  dabitur  adio  aducrfus  hatredem  ?  QUxftio  ucrfuscum  qui  propric  inftitor  non  cft,ideft,  quinoncx- 

mliu»r.   hincpcndet,  an  reuocatafic  ha:cpra;poficio  niorteprarpo-  crcetnegociationem.     Addendumtamencft,quamuispoft 

nentis  ?  Acquidem  mandatum  mortemandantis  rcintegra  prohibitionemdominiquiinftitorcm  reuocauit  ,    nOnde-  . 

rcuocatumintelligitur.I.  mandatum.Cod.  mandati.  Sedalia  turinftitoriaadio^aliastamenadtioncs  competere.  Agicut 

caufa  eft  infticoris :  itaque  lurifconfulci  fub  hoc  citulo  dicunt,  cnim  forte  de  peculio ,  fi  quis  fsruum  qui  habebac peculium 

hon  reuocari  prarpofitioncm  morte  priponcncis  :  idque  in  negociationi  prjcpofuerir.     Agetur  ctiam  de  in  rem  verfo,fi 

plerirquelociscxprimicur.hf  .§.peiiul.  nyiEqBMmignoranti  quid  in  rcra  domini  verfum  fic ,  quamuis  dominus  prohi- 

dAri  inflitdrianLj.     His  verbij  oftendic  lurifconlulcUs  a-  bueritnecumcoconcrahetccur:idexprefIumeftinl.fiman- 

6lionem  inftitoriam dari  poft  mortem  prsponcntis.  Idcm  cipiis.§.  vltim.vbihxc  formulaeftexccptionis,fiii!eillinon 

diciturinl.fcd&fi  pupillus.  in  princip.     Magna  fuit  dubi-  denutiauerit,  ne  illi  feruo  crcderet.     Exceptiones  olimita 

tatiode  pupilloqui  hares  cxtitit  przponenti :  &  tamcnlu-  concipiebantur  per  di(ftionem,fi,vclnifi.  Sinoneidenun- 

tiLonfiiltus  aiteumtencre:  &occurrit  obiciflioni,  &dicir,  tiaucrit,velnifieidenuntiaucrit.     Reusaduetfusquemagi-^ 

potuitremoueria  rutoribuscius  ,  &  imputanduracft  tuto-  turinfticoriaai^ionc,  paracuscft  fufcipere  iudicium  fubhac 

ribuseiusquodeumnonrcmoucrint.  Igiturfolamorccpraj-  condicionc&exccpcionc,nifieidenunciaueric,  &c.  Acquc 

ponencisnon  reuocacur  przpofitio  inftitoris.     Alius  locus  diciturdcfenfioexccpcioqus  competitrco,  qutaexcipicali- 

cft  in  1.  mancipiis.  i  7.  §.  fi  impubes.  vbiaic  lurifconfulcus  quidaiudicio:quodalioquifimplex&purumtutufuraeft.l. 

propcecvcilicacempromifcui  vfusadlioncmdari.  Dehisvcr-  exccpcio.de  cxcep.vnde  exccpcio  dicicur  conditio  efle,fiis 

bis  rasCTna  concencio  eft.     Receptum  eft  propcct  vcilicacem  qui  conuenicur  aftione infticoria  dicat  le  prohibuifTe,  nc  cum 

protnifcui  vfus  ,  vc  prajpoficio  infticorismorcc  prarponen-  infticorefuoconcraheretunpotcriteircplicandoobiiciexeo 

tis  non  finiatur,fcddurctpofteiusmortcm.  Pleraqucpro-  concracftualiquidinreracius  cfle  verfura.     Hic  rcplicatio 

pter  vtilitateai reccpca func  in  hac adlione ,  ficuc & in  cxerci-  adraictenda cft propccr xquicaccm, ne aliquis  ex  aliena iacSu- 

teria,  vt  dixi  fub  tit.  de  exercit.  a<9:io.  f upra.  Ne  quis  obiiciat  ra lucrura  qusrac.     Dcinde  diximus  adionem  infticoriam 

mandatum  raorce  mandancis  finiri  re  integra.  Illud  vcrura  compeccrc,fiquiscuminfticore  contraxerit,  eiusreicaufa, 

eft:fed  hic  alia caufa eft  inftitoris.     Magna  vtilitas  cft  ncgo-  cui  pr^pofitus  eft.  Vc  srgo  dctur  adio  inftitoria,  non fufficit 

ciationis  :  mulcocamenmaiornauigacionis,  vtdiximusfu-  infticorem  negociatioai  prapoficum  ellc  ,  &  concrasSum 

pra.  Vftu  fromifcuM.  Hic  vfus  promifcuusinnegociacione  cfTc  cum  eo  de  qualibec  re  :  fcd  oporcec  contra(3:t:m  per- 

;              valde  vtiiiscft  ,  non  tantura  priuatim  ,  fed  etiam  publicc,  tinercadeam  rem,  cuiusnomineprccpofituscft.     Idvariis 

»             proptcr  publicum  comraodura.     Vtilius  eft  vt  praepofitio  cXcmplisdemonf!:raturinl.y.J.nontamcn.Exemplafcquun- 

dutet  poft  mortem  pra:ponentis.     Promifcuus  dicitur  in-  tur.  'Trotndeji^r^pojiii.  Ego  pripofui  inftitorem  ad  vcnden- 

differens.     Quaedam  excmplacollegiexquibushuiusvcrbi  dasmerces,iJ!eemit,nonteneboreonomine,  quianon  eft 

fignificatioj&proprietascolligipotcft.    Vnumcftinl.lcga-  contradbumds  earecuiame  prapofituscft.    Sedne^uefiad 

tum.& II. fequentib. de lcgat. 5 .  Cum vir & vxorindifFercn-  emendum, ^s.  Quxjddicimus ita dcmum dominuminftito- 

ter  &  fine  dele<51:u  vcuntur  veftimcntis  aliquibus  ,  dicitut  ria aiiicne  tencri,  fi  contra(Sum  fit  cum  inftitore  de  ca  re cui 

promjfcuusYfus.SimilislocuseftinI.i.§.vltini.deacqui.pofn  pra:pofituseft,ficaccipercdcbemus  ,  vcl  deco  quodadeam 

Sicaccipiturinl.quamuis.  Cod.dcfurt.  Sirebushzreditariis  remaliquo  modo  pcrtinct,  &  adeius  confequentiam,  hjrc 

muliet  vtatur  indifFerentcr  poft  mortem  mariti,  ficut folcbat  pripofitio  inftitoris  producitur :  vt  exempli gratia ,  ego pra:- 

antea,  non  tenebitur  aftione  expilata  hsreditacis.  Sic  accipi-  pofui  inftitot em  ad  vendendum  aut  cmcndum  okum  ,&  o- 

tar  itcr  promifcuum  ,  in  l.quid  fitfugitiuus.§.  apudCel-  ieumeimutuodatumeft,egoinftitoriaa(5lionctcnebor.hoc 

fum.verfic.plane.de aEd!l.edi(^.     Stcdiciturpromifcuacon-  enimpertinecadeamrcmcui  pripofitus  eft  inftitor.  2^t» 

ditio,inl.fiiam  fa^fta.dccond.&demonftr.idcft^quiindif-  eiwrenn^uam prsfafittuefi ,  contradnm  efi.  Id  cnimconfe- 

ferenrerpotcft  impleritam  viuentcteftarorc  quameomor-  quiturexcoquodeimandatumcft,  licetei  hoc  nominatini 

tDo,vclutifiitalegetur,5/7»V/>«i'«»/«//<»ff«:f/«m>. Seddiffi-  inandaturanonfir.     Quicquid  necefieeft  adcxecurionem 

culcas  nafciturexl.  eiusqui  in  prouincia.  de  reb.  cred.  fupr.  ncgociationis,cuiinftitorprarpofitu$eft,iddicijuradinflito- 

ciciltM-  (juxvidctur  aducrfari.     Quidam  inprouiaciaStichumfer-  tisncgociationem  pcrtincrc,&cccuoquc  nominctenetHt 

nf^./itm  yyj^  Calcndariopripofuit,ideft,  norainibus  faciendis , &  dorainus  inftitoriaa(Sione.  Eodeinpertinetquod  diciturin 

fubes.  f«  pgj-mjijs  foenerandis:  ( ita explicauimus  hoc  vcrbum  in inter-  I.penul.§.fi  fcruus.  hic.  Seruus przpoficus  cft pccuniis foEne- 

tn^ouin  preiacioreciusloci.     Vccercs  enim  ftipulabantur  vfurasin  randis,isfufcepic2saiienumpcrincerceffionem,&feobIiga- 

€ia.ff.  </efinguIasCalcndas,&fingulosmenfcs,)deindedeceffic  Ro-  uicpro  alio.-quicrituran  dominustencbiturinftitoria  a(3:io- 

rei.cred,  nia:,cumferuusillecfretin  prouincia.     Eum  feruura  ha:rc-  nc?IurifconfuIcusaic  dominumob  hanc  fideiuffionem  non 

dcm  inftituit  cum  aliis  quibufdam  haredibus.     Hic  feruus  teneri,  quia  prspofirus  tantum  eft  pecuniis  fcsnerandis.  Co- 

excgic  pecuniara  a  debicoribus ,  quibufdam  eciam  pecuniam  dicioigiturpra:pcfitionisdiligenterobferuandaeft,&  vidcn- 

rautuara  dcdit  ignarus  conditionis  fux.     Hic  quasritur  an  duracftquaIcgc,quaform3&  cjnditioneprsepofitusfic:  vt 

valcat  quod  concra(S:um  eft  cum  eo  ?  Dicitur  ibi,  fi  quid  ci  fo-  fi  pra^poficus  excefferit  mandati  fui  fines,non  tenearur  domi- 

Iutumfitabignorance,idracumhabendumpropccrfauorem  aus.l.fed&fi  pupillus.§.condi(5lio.&^.fequent.  Dominus 

liberacionis.  Siverqis  pecuniam dederic  alicui,idracumha-  enimqui  prspofuic  infticorem  negociacioni,potcft  quam- 

bendum  non  efle  :  quia  non  dicuncur  numrai  alienacicflc,  conqucvolueritlegem&  conditionera  adiiccre.  Sicvideti» 

quafircuocacura  fucrichoc  raandacum  morce  domini.  Hic  nonexcufaii  ignotantiameoruraquicontrahunt  cum  infti- 

autem  dicimus  mottc  prxponentis  inftitorem  non  intclli-  tore,fiforteconccndantfe  ignorallequaforma&lfgeprx- 

gircuocatum  efle  :  &  hic  loquitur  lurifconfultus  nomina-  pofitusfit.  Qu.dergodiximusfup:a,palam  proponendam 

NNn     1 


Franc.  Duarmi  (omment. 


91^ 

«flc  reuocationem  &prohibitionen),l30C  intclligcndum  cft  fi 
quis  fimpliciter  &  indefiuitc  prarpofitus  fit  ncgotiationi.  Sei 
fiquisprxpofitusfitadtcmpusjnullaneceffarja  cft  prchibi- 
tio.  SedfialitucHmaligcontraki  vitKtt.  Addit  laiifconfiiltus 
exceptionem,  proptervtiliratem&iqiiitatem.  Cumquis 
modo  vet»t,modo  permittit ,  continuacft  haec  vatiatio,&  te- 
nebitur,ncdedpianturcontrahcntes.  Hoc  argumcntopro- 
batumeftaqnibufd:!».  Cumqiiismagiftratusaut  iudcxde- 
legatalium  iudcemfibiiubftitutum,  quem  vulgodicimus, 
^w«w«B^«rf>w,inabfcntiafiia,fiperfingulos  diesabfit,& 
pt*<cnsfircontinua  vatiationc,  quodabco  iudicc  fucrJLJu- 
dicatu  '.ictiameopr«rentc  ,  valere&ratum  cflcdebere,nc 
alioqui  litigatores  dccipiantor  propter  hanc  continuam  va- 
riadonem.  Argumeniumh.)cduciturafiiTvili,  &hoceft«- 
quitati  &vtilitatimax  mc  confcntaneum.  Exhisintelligitis 
('opinci)  quibusex  caufis dctur  hacc  adio ,  qua: dicitur  Infti- 
toiia^iji.as r.osirn  maumconif kxifiimus.Nuncvidendum 
tftdoaiiiscjuidd  hancadionempeninen:.  Interdumenim 
qust»:ur  qa.  J  pcic  Jum  tit  hac  adioac.  Videndum  igitut  cft, 

Sl^dinhanc  aHlonem  venUu 
C  A  r.    III. 

SAt:s  cxpre(tam  cft  a  lurifconfultis  hac  aAionc  rolidutn 
petief  ontractu  ,  quiinitaseftcuminftitoieprarpofito 
ncgocuti .,  ni,l.z.Co  J.  eodem.  idem  dicitur  in  1.  y .  in  prin.hic. 
Ctu  cquid  c'  go  dc  betur  ex  natura  eius  contra6tus ,  qui  initus 
eft  tuu  it:rutoif,idfoliduracxigeturadominoquipr2po(u- 
itiaftiio.fin. 

C»>  comMAt  di'  contra  quem  detur  hxc  aBIo^ 
C  A  p.     1 1  i  I. 

ID  facilc  cfl  f X  iaro  ditlii  coliigere.  Datur  cnim  ei  qui  con- 
-i axir cu:ij  infticoic  prxpofito aducrfus eum qui pripofuit 
inil^rorrm.  V  irlenafi^iturquacftio  ,  Siplurespripofjetint 
inftitorcm,  aii^dioinlolidam  aducrfas  eosdctur,  anvcro 
pro  psr.  e  do.miii^ca  ^  a  i  pro  paric  iJcrcij :  icd  quatenus  detut 
txca(5lio rtadiarur  in  1.  habtbat  §.  fi du".  &  verius a«5tionenii 
competere  cxe.np.lo  excrcitc-rum,  de  .^uibus  d.xirr.  us  fupr.  in 
J.1.5  vkira.t-xhocapparetdeexcr..itor  bus  cxprtfluinfuiirc 
edictoPta:teiis,  noo  .jeinftitonbus.  S;it3mcnluli.inusex- 
jftimauit  ptopcer  vt.iiiat?n:  ad  inftitoremquuqueiJprodu- 
cendum  tir.-.q  lod  Ji  icur  dc cxcicit.ircqiumuis  non  Ct  ran- 
tavtili'..si)iftuoiisa»iionivc!!Mot.-iexcrcirc>ri;e.  Addsrurcx- 
ccptio i'.  1.  eqr.en.iunc plutei pi.i: pcrienses leneri in  folid;im 
<xcoriira«5*uinirocum  inftitorepr^pcfiiOjquotits  ctflata- 
6lioco;iiniu.\tdiuiduodo,vel.i(fliopro(ocio,  Dei  dcbxca- 
«ftiodatui  hsiediiJ^inhxiciie.H.l.nouiiQjme..iy.nsm:Jper- 
fccutiont  m  i  oniinet,  ncc  f  ft  pocnsli.s.  Nam  non  omnis  ad'o 
Praticriavcltc  i  poiariaei;,vela(lhrrcdem  nonJranfit,lcJ 
pccnalts  tai.cum  ni  n  ttai.leuat  ,  fed  hicici  perlecutoria. 
'PrjEcerea  notandam  cft  har.c  aftionem  cum  pleriique  aiiis 
adlioriibasconcurrere,  ficutetiamdidumeft  deexercitotii 
aiSor.c.Hxemplahicrepe.inntur,  veluiiinl.fi  quismanciji'!:. 
^.vlt.  Ex hiK ctiaw ca:-:f.i:oy:dicipaJfevfrHmcH.  Koccftbre- 
uius di6tu.«,fcd clarius cxprtflara in Initit.tic.  Quod  (.um  co 
q'i!  i" aliena potcftace.  §.  v!t.  Quarrinishacai^iones prodi^z 
Cnte3f!'id(didionc,P!^tofiaaS;io.q:iciu  C„,adiodeinrera 
Verfc,?(5i  ocxetcitoria,^  adlioinilicoria^tamenexhiscaufis 
ctiamr(\e'3-.)  condidtioncm  ^quc  campctcreaduerfjs  do- 
minnn3,ac  fi  ipfc  contraxiflet. 

Qvx^  :nim refert an tu mectJm  contraxeris , an alius iufllu 
luo  3r  vt,  "-.tatc  mecum  contraxerit  ?  A^  |r.e  ide  .  ntntan- 
tura  ex  pcrfoaainftiroris  auc  m.igiftci  nauis  ag'  poteft,  fed  ct- 
iamcxperd^rispr^poiicnMS.  Dacur  cciamadl  o  fidciufloria 
exfr  puia-Ujfi  '^^^ui  prarpofuitinftitorcm,proeofideiu(rcrit. 
i.ine:'m.if)  §.c»berii£c.hic.Concurrirctiamhicinftiroria& 
cum  adlione  fi'.tti,aclione  iniuri.irLm,vr  cicitur  in  1.  y.§  .idera 
a!r.cuml.-qi}icurdel'bi  inaiio.  Si  pollin6lor,quifubcftlibi- 
linario  fpoliauf  tir  caJ  1  jcra ,  t.oi  lolum  inftitoria  adtio  com- 
pctit  ,  (cdctiai:. dar;ir  attiufurti,  quiafurripuic  veftimenta 
mortu.,&datura£ttoctiani  iniuturumdecontumelia.  Bre- 


uitet dicendum  eft omnem  aftionem  aduerfil? cutn  qUt  prat^ 

pofuitinftitoremcompetcrc  ,  q'jarcu»quena(cirnrcxcon- 

traauinito  cum  ipfo  irftitorc.     Exemplum  cft  inl.fiquif 

niancipiis,in  princ.  Si  inftitor  ve.ndic!er! t  rem  vitiofam,  datut 

aducrfus  dominum  qui  cum  prafpofuit  rcdhibitoiii  a<5Ho. 

Sed  &  fi  caueric de euidlione ,  &  promiferit duplam  aduetfus 

domir  um,  djbitur  aiftio  de  euidiic ne ,  vel  icftio  ex  ftipulatu 

duplz.Scd  diificilis  quzftlo  eft,an  aduerfus  ipfiim  inftitorera 

dccur  3(flio.  Sub  titulo  dc  exer citoria  adlione  dtximus  aduer- 

fus magiftrura  nauis  adlioncra  compctere,quarauis  adacrf is  _^„  ^jjj 

exercitorcmquictirnpfxpofuitdcmradioexercitoria.l.  i.§.«*r/«»,» 

eftautem.  Eoenimediftonon  ttansfettur  aftio  a  peifona  ftfrtm 

magiftri  nauis  in  perfonam  exercitoris  vel  domini,  quafi  non  '^'"^^r. 

tencaturidcomagifternauis,quiatencturcxcrcitorciufdem,**"' 

fed  adiicitur  a«5lio :  an  idem  hicdiccmus ,  vt  inftitor  teneatut? 

Et quxftio  etiam  tradlari  folita  eft de  procuratorc.  Si  ptocu- 

ratorncminealieno  contraxert,  an  finitocfficio  fuodetur 

aducrfuscumadio  ?  Difficultasnafciturexl.vlti.hic.cxqua 

nonulli  colligunc  inftitorem  non  teneri.     Hatc  eft  f ot mula 

cautionis ,  Habetpenes  mtn/ampdtroni  mei  denarics  miUe,  ^Hot 

(Sc.  Libcrtusprzpofituseftaparronofuo  raenf»  mummu- 

latiar:fcripfit  caurionem  qua  cauit  fe  miUe  denarios  habcte  ab 

alioapudmcnlam  patroni  (ui,  quos  denarios,inquit,vobis 

numeiarc  debebopridic  calcndas  Maias  :  quxftioeftanad- 

ucrfus  inftitoicro  dari  poffit  a<aio  ex  hac cautione.  Refpcndit 

ttee  iure.  Hic  Scsuola  aic  inftitorem  non  pofle  conuenif i  ex 

fuacautionc.  Scdcutinftitornonitaconucniturex  cautioHC 

fua.vt  raagifter  naui  praspofitus,  nuUa  ratio  diuerficatis  in  hac 

rcapparet.Ccrtumcnimeft(vti»ndxiraus)m3g'ftfuranaui 

prrpofitura  conucniri  pofleex  ccn:r:6Iufuo:cur  igiturin- 

ftitor  negociationi  prarpofitus  non  conuenietur  tx  comia- 

dufuo?Hacrationcaddu(5lialijhocc3putaliterinterpretan- 

tur,c?.quefcntentiamihi  videtur&verior&  probabilior  ef- 

fe.  Namcertumcftinftitofcratencri  cx^oiitradiLifuo  ,  & 

conucniripofl!e:&fihocexprefruranonfi.fubhoctit.tan!ea 

idaliisinlociscxpreflum  repcritur.    Eftqi-c  vauslocusinfi- 

gnis  in  1.7.  §.intcrdum.  ad  fenatufc  jnfult.  Maced.  Si  filiusfa. 

inftitor  fueric,&  agatur  ex  contradlu  cum  c  o  inito.an  erit  lo- 

cus  exccptfoni  fenatufconfuhi  Maccdoniani  ?  S>  agiiurad- 

uetfiiseum,  qiiipripofuit,inftitoriaa(aione,ccflab!texc;- 

ptio  fenatufconlultiMaccdouiani.  Scd  fi  agaturaducrfus  fili- 

umfamilias ,  pc terit  vti  exceptione  feaatuf confuki  M  xce-jo- 

niani.  Hic videtis  filiumfjmiliasiriftitoreraex  fuocontraftj 

conueniti  pofl!c :  fed datur ei  exceptio  proptet  fenatufconfuU 

fira  Macedonianum.  Ergo  fi  fui  iuris  fit ,  potcrir  conucuiri 

fineexceptione.  Qupdautemh^cdiciturinftlrorena  conuc- 

niri non pofl^e, ideo id d  (ftjm eft, quia verbis h;:ins cautionis 

nonvideturfcfeobligafle.  Naracuradicim'js  inftitoremte- 

ncri,  hoc  ita  accipiendum  eft  fi  verc  fcfe  obligiucrit  etiara 

tiomine alicno.  Dc procuratot c aliis in locis  tra(fiatur ,  vcl ati 

in  I.  procurator  pro  cui^ionc.  de  eui(il:.&  l.folutum,  de  pign. 

a(ft.  Vicrque  crgotcnetur  tam  inftitor&  procurator  quara 

domsnus.quotiesappartt  procuratorem  vel  iHftitorem  vo- 

luilTeobligarepcrfon3mfuam,tcncbituretiamfinitocfficio 

&  ^dminiftratione.  Addendum  eft  hanc  inftitoriani  a(Sio- 

liCdicer^ism  )di$confumi&  cxtingui,  vrpuca  nouationc,fi 

nouati  fii  obligatio.l.habcbat.§.  mcminifle.  Coniuinitur  ci- 

iam  abfolutionc,  fi  is  aduerfus  qucm  agicur  infticoria  adlione 

abfolutusfit.  Sedhicnafciturquaeftiodifficiliscxl.  habcbar. 

Hicfpeciesefthuiufmodi.  Quidam  habcbar  ferui:m  nier- 

ci  olcaris  prcpofitum  in  prouiucia  Narbonenfi  ,  &  eum 

przpofuerat  mutuis  pecuniis  acc'piendis:  isa  quodara  mu- 

tuam  pecuniam  accepir.     Hic  qui  cum  eo  fettio  contraxir, 

putabateumtaatttm  mcici  olcaria:  eflc  prarpoficum  ,  nun- 

quam  incellcxit  eum  cflc  prarpofitum  rauruis  pecuniis  ac- 

cipiendisimutuam  tamen  pecuniam  ei  dedit  ad  olcum  cmcn- 

dum :  agit  eonominea^ftionc  inftitoria  aJuerfiis  dominum. 

contenditfe  mutuam  pecuniamcius  fcruodedifle  adoleura 

cmendura  :  non  potuii  omniapfobare  quscunquenecef^ 

fariafuntinaiSkioneinftiroria.     Difficile  enirn  eft  ea  proba- 

re,vt  appafeccxl.vlrim.de  excrcitoriaaift.  Abfolucus  igicuc 

cftrcusqui  conucniebatura(5tioneiDftitoria.   Deinde  rtfci- 

uit  cum  przpofitum  fuiirc  mutuis  pccuniis  accipicndis, 

quod  ab  inicio  ignorabac :  ideoquc  voluit  obhanc  caufani 

expcti- 


ezpetiri-.quzritntan  audiendus  (ic ,  &an  obftecei  exccptio 
rci  iudicatx,  quafi  iiia  a^io  coniumpta  fic  pec  ablolutioDcm: 
bicdicitur,  meroiure  propcerrem  iudicacam  confumptam 
cffe  eam  adioncm:  fed  camen  propcer  squitaccHi  Sc  proptct 
crrorcmvtilcmeiadionemcompetcrc.  Imo  vidctut  nullo 
tnodo  adbio confumpta  efle,ex i.cum quzricur.  ft.  de  exccpt. 
teiiudic.  Exccptiorei  iudicacz  obflat  agenci  quocicscadem 
quzflioiniudiciumrcuocacur.  luncautcmeadcm  quzflio 
iniudiciurarcuocacur,  cumeademcaufacfi  ,cum  cadctnres 
peticur,  &  cuoi  incer  eafdem  perfonas.  oporccc  cnitn  iizc  cria 
concurrere,ica  vc  &  fi  eandcm  rem  petam,  tam  cn  ab  alia  pcr- 
fona  petam,vcl  ex  alia  caufa.non  poflit  mihi  obflate  excepcio 
rei  iudicatz.  Hic  autem  non  efl  eadem  caufa  petcndi.  Ergo 
non  videtur  obflatc  exceptio  tei  iudicatz;  cgo  enim  pcto  pri- 
tnum  mutuam  pecuniam,quia  fcruus  mcrci  olcariz  przpoft- 
tusf  uit :  deindc  peto  quia  fuit  ptzpofitus  mUtuis  pecuniis  ac- 
cipiiendis,noa quia przpoficus  fiiic m crci  oleariz.  Non  vide- 
turcadcmeflccaufaagendi.  Varizfolutionesliic  afFcrunturi 
Egoputoficdicendumefle,  non  diuer(am  «ffc  caufam  vtri- 
uiqueaAionis,fedcandem,  fivim^  efFcdiumipfuniinfpi- 
ciarous  magis  quam  verbis  inlizreamus.  Ego  illud  fic  otteO' 


fn  Tif.  Be pi^noratitU  aBione.  ^yy 

ttftatey  iSc  Hic  titulus  hzc  omnia  complcditur.  In  Digcftis 
varij  funt  de fingulis  adlionibus  tituli.  Nos autcm  de  vnapri« 
mum  bic  dicemus quz datut  aduetfus  filium  ex  cotradu  filij: 
deindc  diccmus  de  aliis  quz  datut  ad  lecfus  patre  vcl  dominu. 

De  ACiione  qux  datur  aduerfftsJiliumfamUias  ex  eius 
(omra^-     C  a  p.    I. 


1N  primis  fciendum  efl  filiosfamilias  ex  fuo  contradu  obli- 
garinonminusquampatresfamilias.  Namvt  quisexcon- 
tradu  obligetuc  parum  refert  an  fit  fui  iuris ,  an  in  potcflate 
alicna,  modoliberhomoiit.l.  fiquiscum  fihofam.  depecu. 
Quicontrahitcumfiliofa.duosdebitc'rcshabet,filiumfami- 
liasinfolidum,&patremdepcculio.  Eodcm  pertinet  quod 
dicituc  in  l.tam  ex  contradlibus.  de  iudic  is,  &  i.filiusfami  ia^ 
deobligat.&a^aio.filiusfamiliasexconiradlubbligaturficut 
paterfamilias.  Hocindubitatum eft, cum  filius manetin  po- 
teftatepatrisiiScnonemancipatut  dpairefuo.  NamfifiJiiiS 
a  patre  fuo  emancipatus  fucrit,  mcro  lure  ceneri  dt  finic.  Ob- 
ligatioquz  aduccfuseum  compttcb.it,  excinjjicur  proptec 
capitis  diminucionem.-  filiusenim  tumenisnii.)arura  pacre 
luo,capiteminuicur.  Namemancipatioolim  ficbacperima- 


do.  Isquiagicprima  adione,  dicicfc  mucuampccuniaradc-  ginatiaraquandamvendicioncro.quarcdigebfitotinferuitu- 

difIefetuoproptermercemoleariam,cuiinflitorcniprzpolt-  tcmquandam:&ideodiccbatur  capite  minui.  Vndefime- 

tumeflecontendit:  £cideocoatendit  fibi  dominum  teneti»  iumiusinfpiciamus,filiusen^ancipatusqu<obligatusen  ante 

quiacividecurmandafTe  vccam  pccuniam accipetcc.  Idfatis  cmancipationemcumiapQteftatepattiscflec ,  puft  emau- 

apparct  ex  his  qux  a  nobisiam  di(£lafuntdefequelaeocuiii  cipationem  dcfinictcneti  ;   &  obligatio  cxtinguitur  qua! 

quzmandatoinftitotiscontinentur.  Is  ergo  qui  agit  haca-  aducrfuseumcompctebat,  &dicitur  quod^mmodo  alius& 

ndi  t  ex  volun  tatc  domini  faltem  tacita  fe  ei  nm-  douus  homo  cfle.  Sicloquuntur  turifconfulti :  veliiti  in  \.  qui 


&ionc,contcndit 

tuam  pecuniam  dediffe,  atque  ideo  dominura  tcncti.  Pofte- 
riotiai^tionc,  fircmfubciliterinfpiciamus ,  eadcmcaufaeft. 
Dicicenimdominum  przpofuifTc  eummutuispecuniisacci- 
picndis.  In  alia  idem  eciam  dicic.  Nam  &  fi  non  dicac  exptef^ 
feeum  przpoficuoifuiflea  domino  muiuis  pccuniis  accipi- 
endis,  camen  in  confequenciam  coQcludic :  &  fic  eife^u  ipfo 
eadem  caufa  «ft  pcteodi. 

c  A  ?.  liii. 

Dealiimecontrari/i. 


qui 
res.$. ateam.de  folut.&  l.fi  feruus.de  adim.  legat.  Przror ta- 
mencum  viderethacabzquitate  alieniuseflc,  vtcreditori- 
buscdfuleretquibusfiliuifamiliasobiigaius  eratantc  eman- 
cipationem  ,  propofuit  edidum  quo  reftituic  eis  adlionem 
aducrf  us  filmm  cmancipacum ,  quz  mcro  iurc  per  cmancipa- 
tioncm  excindla  fuit,vtperinde  creditoribusaiftiodecutad- 
^etfuis  emancipacum,acquc  fi  cmancipatusnon  efTiic.  Hoc 
edi(3:um  excac  in  1.  2.  dc capic.minui.  Opus  f aic hoc  ed'dtum 
proponiad  cemperandamillamiuris  ciuiiis  fubtihtatembe- 
nigniotiinterprer3cione..^qiutascnimfuadec(vc!amdixi)vc 
hacrationc  confuierccur  crcdicotibus,  quos  zqunm  non  erac 
dcbicofraudatipropierhanciurisfufccilicatcm.  Scdcumhoc 

IDemhicdiccndnmeftdceoquiinftitorcmprzpofair.fiii-  ediftumPrzcorispauloduriusvideietur,  prcpofitumeftali- 
berum  hominem  vclalicnuinfcruumprzpofuecicquod  udcdiiflum  Przcoris  quod  excatinl.i.hiCjquodqUe  inter- 
deexetcicorediximus,nempe  vcnoncoropetaceiadlioeon-  ptetacufifumus,quoi;autuineft  ,  vttameifiadtiodctutad- 
trariaex  contrai^u  inftitorts  aduerfuseos  quicum  inftitote  ucrfusfiliumfamiliasquii;mancipatuseft,petindeacfieman- 
contraxerunc.l.  i.  &  z.  hic.  1. 1.  §.cx  concrario.  dc  exercit.adt.  cipacus  non  fuifler,tamen  non  pcflic  conueniti  nifi  quatenai 
Addenda tamcn cft cxceptio,nifi  alioqui dominus poffit len»  faceic  potcft.  Et hoc  ediiSIo  Ptztor ccmplexos  c ft  aiias  per- 
raamfcruare,&nifipetmittaturei  agereex  contraftuinfti-  fonasprzter  filium  emancipatum.  LoqaituCenimetiamde 
totisfai,  fiforteinftitor  vel  procurator  abfit  vel  latitet,vel       filioexh*rcdatoapatrc,&defilioquifcabftinuith«teditatc 


mortuusfit  finehzrede,  itavta6tionefibi  competcntenon 
pofli:dominoccdere,tuncfineceflioncdabitura6liodomi- 
no  ex contradu  inftitoris  vel  procuratotis .-cx  cdtra^uenim 
procuratoris  vtilisiuftitociadacur. 


IN    TIT.     XVI. 

E  T     T  I  T.    V. 


LiB.  iiii.  coa 

L  I  B.    X  I  1  I  I. 


PANDECTARVM. 


^ued  cum  eo  ejui  in  alieftapoteftateefl  negociumgeflunt 

effe  dicetur^velde peculio-Jiue  ^mdiuffu^ 

tut  de  In  rem  verfo. 

I X I M  V  s  fupra  de quibufdam  a Aiotiibns  qud) 
cx  conttadiru  eorum  dantur  quiin  alienapo-  \ 
tcftate(unt,cuiufmodieftfiliufFamiIias&fer- 
uus.Inftitoria  a6tio&exercitoria  eonomine 
Mantur  ,  quamuisetiamexcontradtulibera- 
lum  perfonarum  competant.ied  maxime  pet  tinet  ad  filios  & 
feruos  qui  in  aliena  fuo  t  potefta  te :  cx  contiaiflu  inftitotis  vel 
magifttinauisadioinfolidumdacuiadaerfusdooiinos.Sune 
&  aliz  adtioncs  ex  cencrai^u  huiufmodi  perfonarum  compe- 
tenccs  quiin  aliena  poceftatc  func :  cuiufmodi  cft  aiSio  de  pe- 
cuIio,adio  cnbucoria,adlio  quod  iufTu^adrio  de  in  rem  verfb, 
&  aliz  humf modi  a£tioncs.  De  his  omnibus  a^ionibus  cicu- 


paccrna.  Sictcmperat  quodcontinebacur  alio  Pra^toiiscdi- 
€lo  ,  cuius  mentioeftind.l.  z.decap.minu.  nihil  corngic. 
Nam  verum  eft  filium  ceneri  in  folidum ,  fed  hoc  temperat  vc 
conueniafur  taDtuminidqubd  facctepotcft.  Alizfuntpec- 
(onzdcquibusmentioeftinl,funtquiinid.cumfequeoti,da 
ireiudic»  Sedfipoftcalo(upletiocfactusiit,pocericconueni- 
ci.l.vnica.$.cum autem.  C. de cci  vxoc.  a6l.  Deindsin  edidlo 
Prztoris  exptimituc  hoc  tantura  locum  babcce  cum  agitur 
adiicifus  filiumfamilias  ex  eo  contradtu  qui  initus  cft  cuni 
leo,cum  in  patris  poteftate  efrec.  Nam  fi  poftea  cum  co  con- 
traiftum  fir,  cencbicur  in  folidum.  Idcm  dicicur  in  l.z.&  l.fi  ex 
alio.C.  eod.  cic  hocref  cciptum  idem  compIc6licur  quodedi- 
ftum  Przcotis.  Idem  diccndum  cft  &  fi  fiiius  Viuo  pacre  con- 
detnnatus  fit.Nam  fi  filius  viuo  pacrc  conuentus  fit,&  eodem 
viupcopderonetuc,  itavtfupetfit  tantum  cxccutio  iudicati, 
hoe  bepcficium  quciqueei  tribuitur,vtfolidumnoncxiga- 
ttir,fed  quatenuseiusfacultatcspatiuntur,vt  dicitucinl.f. 
hic.inpnncip,  Inhoc  enimbencficio  quod  tribuitut  huiui- 
modipetfoaisnon  fpedlatui  tempus  litisnsotz.neccempus 
reiiudicatz,fed  tempus  executionis.Nam  in  executionc  latio 
eius  babcii  debct,  &  fi  condemnatus  fit in folidum.  Idcm  hic 
dicituC  quod  dc  beneficio  aliis  pcrfonis  tiibuto ,  quod  videli- 
cet  hoC beneficium  petfonale  fit ,  ncc  tranfeat ad  hzrcdem.l. 
quia  pcrfonalc.  folut.matri.  Deinde  notandum  eft  hoc  bene- 
ficium,Befiliusemancipatuscxcontradu  initoante  eman- 


IuseftinCodice,quiiaiciibicut,^0<^f»ffi>«cf«Mff4AVA4^«*      -<ipadonemvlitaidquodfaccrepoieft  conueniatur.ioteidii 

NNn     5 


?75- 


FrancfDuareni  Comment, 


denegftri.  NajaplaruwqweiBftataBfaeftliuiusbcneficjcle- 
negandi :  idqirc  exemplo  docctur ,  vt  fi  filiusfamilias  qr.i  con- 
ciahit cuai  ajiquo ,  mentitus eft  (e patrcmfamilias  e(le.  Nam 
proptet  hoc  mendaciuna  xquum  eft  vt  illi  hoc  beneficium 
auferatur,  vrdiciturinl.4.  hic.  Ali«  ctiam  pctfona!  quibus 
hoc  bencficium  ttibuitur  propter  tnendaciom  luum  illud 
perdunt,l.fi quis  dolo.dc rciudic. &  1.  qui cum  te.  eod.  Aliu» 
caluseft,  cumfilioexbiredato  reftiiuraeft  hireditas  exfe-. 
natulconfulto  Tr  ebelliano.i.  j.  $.  vlt.  hic  v  crum  eft  eum  pro- 
ptiehxrcdem  non  cffe,^.  Quos  autem.de  bonorum  pofl.In- 
.,  ,  -    ftit.SedquiaeidatPraetorboaorumpofteflioncm.conftitu- 
mtfl^itt  iceumlocoharcdis.  Hocargumentoidduftisfarpcsbcisrc- 
tiprehea'  fponfiimcft, fidcicoremiflanum  mhil  d  fterreab  hirede,vt 
dtiublia'  cttiainftatuto  fitmcntioha:icdis,idaccipiendumetiamt-fie 
tHi»,L$-  defiiiei^ommiflario  :  vt  cum  dicimus  mortuum  ttanfteire 
fitU^tf  poflcffionc™'"  luperftitem  facceflbrem  fuum:quodaiure 
'    '        Romanoalicnumell.  Nampoflcffionon  transfetturinhz- 
redcm ,  niu  corpoialiter  appi  ebeijfa  fit.l.  hajt  cdes.  de  acquir. 
poffel.Sedquialexloquiturdc  haEicdc,  dabitabant  quidam 
an  id  eflet  accip-CDdum  de  fideicomm-flaiio  :  fed  iudica- 
tum  tamen  cft  idem  de  fidcicommiflario  diccadum  cflc, 
&cfFcClum  ipeftandamm^g-scflc  quamfubtilitatcm  iuris. 
Dcinde  notandum  cft  hoc  edidum  non  pettinere  ad eos qut 
exdcli(fto  conucniunJur,  (cd  qui  ex  contraftu  tantum :  idfa- 
tisoftenduat  vcrbaediiai  ptiiorij.  IdeoqucdicirariBl.^.Is 
guiconucniturcxdchcfto,  nulloiuris  priu^legiodignuseft» 
Kdtenetutifl(olidum.PrjEtcreahocedi6lumpertinctadfiIi- 
utnfamilias,  ad  feruum  non  pertinet.  Nallahic  quzftio  eft  de 
(eruo.     Scruus  ante  manum  ffionemnon  tcneturnecpoft 
manumiffioaem.  Ratio  diuerfitatis  fatispetfpicuaeft.  Filius- 
familias  etiam  ante  cmancipationcm  tcnetur,  etfi  in  pottfta- 
re parrs  fueriuuon  aurem  aduetfus  feruum  competit aftio  u 
coDtiax^tirquotemporeeftinpoteftatedominifui.l.feruus. 
C.de  iudic.Puft  manumiflionem  exfuo  fidlo  conueniri  noa 
potfft.Tit'iJush2cdereextat{uperhoclib.4.C.Scpar3tacft 
caufa  (erui&fil  j  hacin  re.  Vifam  eft  iniquumnon  rcftitui 
atbion?mcredi  uribiis aduetfas  filiumfamilias,quienianci- 
patoseft,qu  buserarobl'gatusc{iamame  emaneipationem: 
arquc  fubtilua' e  mtis negk da, proditacft a(ftio cum  tempe- 
ramenro,  dc  quo  hic  loquimur.  At  feruus  non  obligatur  ante 
manuLmifionem.  lamvideamusdealiisaftionibusqaaEdiu- 
turexcoiitradlij  eorum  quiinalena  potcftatcfunr, nonad- 
uerfuseos,fedad'icr(usei>sinqnorum(untpoteftate.  Hf  a- 
dliones  pettiner: 1 3.J  (cruc/S  &  nliosf rroilia?,  qui  in alicna  pa- 
teftjtelunt.  N^m  afti<jnesde  quil-ushicdilputatarifamus, 
danturaducrfus  dom  numvel  patiemexcoutradu  fcruivel 
filiifamilias.  N  sintipicraus  ab  zdtsonc  c?epcculio,dequo 
ctiam  (uh  eodem  tirnlo  tradatuc ,  Q^odcum  eo  i^tiiin  nUen* 
^«««/J.i^c.Dcquoefl  titulu$pccub.iruinD  geftis. 

I  N    T  I  T.    I.     L  I  B.    XV. 

P  A  N  D  E  C  T. 

DE    PECVLIO. 

V  B  hoc  titulo  diflcritur  de  ad:'onc quaedicitnr 
iepeculio  ,  qux  adiioci  daiurqui  contraxit 
cumf  ruo  vclfiliof<imiliafadueifusdominiim 
vflpairemeiusquatcnuseftinpccuiio.Scdan- 
te  omnia  vi  Jcndum  eft» 

^uidjitpectdinm.     Cap.  I. 

DE  fignificatione  huius  vcrbi  multa  ab  aflis  tradantur, 
(edillicxplicant  abulum  mag'squ3'Ti  verbi  proprieta- 
tem.  Qjod  adducunt ex  I.  cogi.  ad  1  rcbcil.  &:  1.  fi  chorus.de 
lcg. <.?<i.fiego.  dc  iutcdot.  ad  proprietatem  veibi  rcferii 
Cun  dcbet.ln  d.  1.  ccgi ,  dcitur :  S/  quisreliquerit  teftamcnto 
fuo,pe;uliumfuum,  locum  eiTcreftirutioni  fidcicommifla- 
ti<e  cx  fcnatu(con{ulto  Trcb.  Paium  rcfert  quibas  verbis  vfiu 
fitteftaror,fiucrcliquetitpaLrimonium(uum,fiucfacuIrate$, 
ii'iecen!am,fiuefoftunas,fiuefubrtantiam,fiuepcculium. 
Nara  plerique(ait)patrimoniimi  fuum  peculium  appcllant.- 
(cd loquitur ibi larifc. de abiifu ,  non dc  vcf bi proprietatc. In 
Lfi chorus.dc  leg.j.SaEpf,''aitImif.on.^^iudiuitufticositadi- 


ccntes.pecuniamfinepcculjofrsgilcmcfle.  PecuHum voca- 
bintquoJ  praffidjcaula  rcponebant,quodfaEpeinbellisd- 
uilibus  fa6l;icatum  cft ,  &  exiftimabant  alias  (uas  facnltates  fi- 
nehocpeculio  fragvles  eflrc.  Sedhicctiamabu(useft,eftque 
gcnus  rufticorum  loqucnd!.     Simile eft  quod  dicitur  in  1.  fi 
cgo. vbi dicitu t  parapherna peculiBm  vocari a  Gallis.  Scd hoc 
fatisoftenditRomanisidvfitatumncnfuiflc.Vi^endaigitur 
cftpropriaverbifignificatio.  Definitio  peculij  hic  traditur 
ex  Tubcroneia  1.  ^  .§  .y[..hic.PecuUum  efi,^iiodferuHsdomini 
permiffufipAratuma  raiiontbtu  domtnicis  habet ,  dednEloind» 
fiqHiddommodebttur.  Idemexpiicaturahis  veibisin  1.  peculi- 
um.40.qua:eftin  quibufdimlibiis^^).  QHodpnrfimomapm 
^Htfjfte,(^c.His  vcrbis  demqnftrat  motein  veterum:  vettres 
enimqui  multos  feruos  habebant,  vtdiligentiores  eosrcd- 
dercntinoflficiofuo,rclinquebanteis  quodvelcxfjisfatul- 
tatibushabcbanr.velparfimoniafuaparaucrant.Diciturigi- 
turpeculium  ,  quafi  pecunia  pufilla,&quafipatrimoniura 
quoddamfcrui,vtdiciturin§.a<aioncs.Inftit.dca(a.&Thco- 
philus  in  Inftit.tit.Qnod  cum  co  qui  in  alicna  poteftate.vocat 
naturale  patrimoniuni  lerui.     Sed  fccundum  ius  ciuile  non 
poteft  dici  eius  patrimoniara  eflc.quia  qux  lcr ui  funt ,  in  po- 
teftatedominifunt,etiamipfefcruus.Scdcxpliccmusfirg'>la 
verbahuius  definitionis.  Incadcfinitionein  priroisdicitur, 
Qupdfcruus.  Seruumhicaccipimuifiucvicarium  fiueordi- 
nariuui.  Namhoccdi<aum  Pra:torispcrtincttamad  fcruos  rie^im 
vicarios  quam  ordioarios.l.fi  fcruus  meu$.i  8 .  Scruus  vicatius  A'««<« 
diciturquieftinpeculioalteriusfcrui.  Sicutferouspo.eftali-f"*'- 
quas  res  habcrein  pccuiio  fuo  permiffii  domini ,  porcft  ctiam 
habercalios  fcruos.  Hicferuusquialies  habetinfuopeculio  _  ,.    ^ 
diciturordinarius.ali;  dicunturvicarij.  Sicaccipitutfctuus  vi-  «LaT 
carius  apud  Ciceroncm,  &apudMartialem.  Seruorumra-  uJfuit. 
mendicituteademconditioeflc,  vtdiciturin  Inftit.  fednon 
eft  idcm  miniftcrium.     Scruus  vnus  non  eft  magis  feruus 
quam  alius,  fed  miniftcrio  difFerunt :  nibil  cnim  prohibet  dT- 
par  tflTc  minjfterium  fcruoruiM  qui  in  alicuius  dorainio  &  fa- 
raihafunt.     Q2Pdautemhicdercruodicitar,cxcnjplicaufa 
dicitur.    Eft  dcfiniti  j  quat  exemplari?  a  dialcdiicis  dicitur. 
Idem  dc  filiofamiiias  cft  dicendum.   Uitn  d^abium  non  eft 
quin  adio  depeculio  pertincat  quoq  le  ad  fiiiumfam.  §.  a- 
dtiones.lnftit.deadio.  NositaquedcfiaitioncmTubcronis 
ficaccipicmus  perindeac  fi  di.xiiiet ,  Peculium  eft  quod  fi- 
li.isfai».  vel  feruus  domini,  vclpatris  permifTu  feparatum  a  J''^    , 
ration.bus  dominics  vel  patctnis  hibct,  cieduiao  indc  fi  W/7'- 
quid  dommo  vel  patti  dcbetur.     FiliusfamiliM  ciiim  pecu-  cui,ii/or. 
liumhabcr,  ficut  feruns.  Sed  tsmenintethsc  peculiaferui '"•7""' 
&fili.familias  reperituraliquadifFerentia.  Peculiamfilijfvt  ''^"^'""' 
idintel!!gaDttyfones^eftmultiplcx.Namquoddameftpro. 
ffdiinum,  aliud  aduentitium  ,  aliudcaftrcnfevelquafica   ^"ff 
ftrenfe.    Profeditium  dicitut  quod  proficifcituripatrcsdS 
qucm  hicadiopertinet.   Caftrenfc  peculiumdiciturquod 
milesvittutefuabellicaacquifiuit.  Qnafi  caftrenfc  dicitur  ^"'^'■'''/i 
quodpatrociniofuoaduocatifibiacquirunt,  vel  quod  pref  ^r''*";^ 
byremnclcricatusordine  fibi  acquirunt.  Et  h«c  diftindio  ?^fiZt 
pcculij  tra.diturinl.  vlt.  C.  deinofSc.  tefta.  &  1.  faaofand». 
C .de  epi 'c.  &  cler.  &  I.aduocati.  C.  de aduoca,  diuct fo.  md  c. 
Aducniitium  pcculium  dicitur  quod  «equc  proficifcitur  a  .j     ,■ 
patrcncqueacquifiuitfiliusmiBiftcriofuo  ,  fcd  quodob-,  «^1'' 
ucnithliocxhajrcditatcmaterna.  Nonenim  poteftdicipte-  «*/,*«. 
fectitmmquiaipitre  non  proficifcitur  .•  non  potcft  ciiam 
dici  caftrcnfc,  velquaficaftrenfe,  quia  filius  nec  «siles,ncc 
presbyrcr  nec  aduacarns  id  acquifiuit.  Nos  autcm  hic  de 
profeduio  tantum  pecuiio  loquimur.    Nam  proptcr  ca- 
fltcnfe  vel  quafi  caftrcnfc  peculii.m  nulla  datur  aftio  ad- 

uerfuspatrcm.fedaduetfusfilium.l.i.adSenatufconful  Ma* 
ccdonia.  vbi  dicirur  filiumfamilias  pro  patrefamilias  habc- 
tiGumag.turdecaftrcnfipcculio.  Deaduenritiononpoteft 
etiam  mtelligi  quod  faic  traditur.  Nam  paterproaduenti- 
tiopeculro  filijnonpoteftconucniri.nifi  ranquam  admini- 
Itrator  hli,  bonotum  :  patcr  enim  corum  bonorum  ad- 
ucntitiorum  cft  legitimus  adminiftrator :  propnetas  autera 

elHil/j.l.cumoportct.C.debon.quxiiber.  Sedfinesadmi- 
niftrationis  patercxcedcfenonpoteft:  ifecquc  ooa  potcft 
ahcnate.  pcteft  conucnitc  crcditorcs  filij :  a<aion.  s  etiam  (11- 
ftinctpater.fi  quid  dcbeat  filiuj,cQ  Qomme  toueoietur  parcr, 

ficuc 


\ 


l 


Jn  tit.T)epecuUo. 

ficnt  conueRiretnr  carator  vel  turornomilie  furiofi ,  velad- 
ultt,velpHpill(i. 

Deinde  dicitur  io  deBnicione  noHra  ,  donini  petmiira, 
jdeft,  quoddominusipic  fcparauic  ,  vel  pater  a  rationibus 
('uis'.non  aucem  quod  ipfe  (eruus  vcl  filius  ieparauit  a  fubftan- 
tia  domini  fui  vcl  patris,  vt  dicitur  in  l.^.in  princip.hicEftque 
exsmplum  inl.  idvcftimentum.  Voluntas  ergo  dominiia 
peculjj  conccflione  eft  neceflaha :  idquc  coiligitur  ex  1.  quam 
Tubcronis.7.§.i.  Nijiconcedente.  Hisvcrbis  oftendicncccf- 
fatiameflcdominivoluntatcm  ,  falcem  tacitam  vclprifum- 
ptam,id eft,patientiam.  Id^-m in l.nonfolum.eo. tit. Si veii- 
uraile  fi t  dominum,  fi  refciflct  cum  habere  peculium,  id  paf- 
furumefle,diciturpeculiumcirc.  Qupd  auiemdicirausde 
voluntate ,  ita  accipiendum  eft ,  quafi  voluntas  neceflaria Iit, 
nonquaflnudavoluncas  lufficiat.  Eftenim  opustraditione 
corporali&naturali,  vtpeculiumfit:  veleamremapudfcr- 
uumprius  fuiflsauce  ,  quam  eiinpeculiuma  domino  con- 
cedererur.  Ssdfi  res  apuJeumiam  fic ,  fufficiet  tunc  tacita 
ctiam  voluntas.  Alia  tamen  caufaeft  libers  peculijadmi- 
niftrationis.  Multum  enim  refetc,  an  dominus,an  vero  pater 
filiovelferuohabercpeculiumpcrmiferit  ,  an  vero  ei  cou- 
ceflcritliberampeculijadminiftrationem.  Namin  Iibcrape- 
cuhj  adminiftratione  concedenda  exprefla  voluntas  domi- 
ni  vel  pattis  requiritur,vt  dicitut  in  d.l.7.§.alia.Eft  enim  mul 


'sn 


caufam  ,  feparaturpeculiflmfilij.quimuisfnbonispatrisfit, 
fecundumiusciuile:idquecautumeftediCio  D.Claudij.  Iq 
eolocotradlaturquai.ftiodefiho  ,  qui  captuscft  in  contra- 
Audere  pcculiari  :  quarritur  ,  an  refticuetur  in  integium? 
Ait  luiifconfultus  muhum  icferre  ,  an  ex  contraiflu  coj.- 
iientus  fuerit ,  an  vero  pater.  Nam  fi  pater  conueniatur  a- 
(ftionedepeculio  ,  filiusnonrcftitueturin  integrum  ,  quia 
e:usnon  inteieft.  Quamuis,inquit  jinbonis  lilij aliquan- 
dohabeaturpeculium.  Adfertcxemplun:,  quodianiintcr-^,.„, 
pretati  fn;Tius  ex  cdiCto  D.  Claudii,  cum  bona  patris  ptc-^^^^ 
pterdsbitaafifcooccopatafunt,  voluitD. Claudiusnonau- 
ferti  prculium.  Claudius  hic  maiorcm  tationem  iurisna- 
turals,  quam  cluilis  habnit.  Ahus  efFedlus  iuris  naturahs 
confideraturinaftionedepecuho.  Nam  fifihuspecuhura 
hibens,  autfcruHS ,  contraxeritcumaliquo,exeoquecon-. 
tradlu  obligetur  j  eo  nomine  conueniii  poteft  non  tantum 
fihus  ,  quiobhgatuseft  ,  ied  etiampateripfe  ,  quinuUum 
neg-tium  contraxic  proprer  pecuhum  filij  quod  habet,vfque 
admodum&  quantitatcm  cius  psculij  :  non  idera  iudica- 
musde  peculio  ,  quod  dealiis  bonispatris,quamuisfecun> 
djm  ijsciuile  omniaqu£  habec  filius,in  bonis  fint  pattist 
Hicprxtor  paululum  receflit  a  iure  ciuiU  ,  6c  amplexuseft 
iusnaturale,  vdutiincdidode  conftitutapecunia,  &inc'- 
difto.-iepadisconucntis  :  quoiurepeculium  infubilanci» 


tomaius  pr2iudiciumhber.Tadminiftrationis  peculij,quara  filij  cflcdicitur.  Ediiflumauccmquohajcadtiopropofitaeft 
fimplicis  peculij  concelfiouis.  Cum  pater  permittit  filio  aprjctore  ,  colhgitur  partimexl.  i.hic.parrimexaliislocis. 
fuo,veldonjiniisferuofuopeculiumhabere,nonpermicricei  Verbaedidicaiia  faeruntjinquicVlpia.  \n\.i. Q^odtttmeji 
liberam  peculij  adminiftrationem.  Is  qui  concedit  hberam  ^uitnalienitpr-tefititeefiintgotium geftitmcJfedtceiHr ,  adden- 
peculij  adminiftrationem  permictitalienandi  facultatem.l.fi  dumfA,Deeoad;ferfMeftm,ittcutHipoieftitteefi,aiiionemda'- 
liberara.hic.Idemiol.fipecuho.47.hic.  Qui pccuhj liberam  ho,ejuatettPuinpecnUeerit,aHtliqHudola  malo  ctipttu frauda- 
adminiftrationemh3bet,isde!egare&a!ienacepoteft,modo       tufvefit.  His  verbijcdidli  pra:torhanca(flionem  propofuic» 

cumanre  iure  ciuihnulla  a(Sioccmpeteret.  laicciuihncn 
tenetur  pater  pro  filio.I.dominum.C.  co.  &  extst  de  eo  tir.in 
hocIib.4.qucaiiuprainterptecacifumus ,  Nefiiiupropatr$ 
tamen.  Hociure  pricorioex  coQcra^tafihj  pateriibhgacur, 
quatenus  eft  in  peculio  filij.  Cum  autcm  hisvcibiseaiai 
contincacurvis  &  poteftashuius  a(5tioiiis,nosfinguIavtiba 


eaalienacio  non  excedat  fines  ndminiftrationis.l.  concraiu 

ris. (up.de pa(^.  MuIcumintereft,quDmodo  concedaturpe- 

cuhumletuo  vel  filio.NihiIauceraintereft,qua;resfuericin 

pecuho  conceflafiliovelferuoa  patie  vel  domino  ,  aa  im- 

mobilisfit,  anmobilis  :  Imoetiama(fliones,  quasvocamus 

Bomina,  pofluntconcedifilioin  peculium.  1. 7.  §.  in  peculio. 

Imoeciamquodfihus  debecpacii ,  &  pacer  debet  fiho,  vel       ediftiinterpretaturi  Iumus:non  camenfiugulasqu2ft.ones 


ahusfiliodtbec.  Poftremavctba  defiaitionisfunt ,  DeduUo 
indefi^uid  domino. Cam  quxricur,quancum  fit  pecuhum  (er- 
ui,  non  cancura  infpiciendum  eft  ,  quancum  babeac  fepara- 
tima  lacionibus  dominicis,  fedeciam  quancum  debeac  do- 
minofuo.idquededucendumeft  ,  fi  foice  contraxetic  cum 
doraino  fuo.  Pecuhum  enim  intelligitur  dedu(5l:o  eo  quod 
domino  debetur.  Naturalitcr  autem  hic  debeii  accipimus. 
Nam  nulla  ciuilis  obligatio  contiahitur  inter  dorainura  & 
leruum ,  intcr  patrem  &  filiura.  I.  fratei  a  f  ratre ,  fup.  de  con- 
di(5t.indeb.  Debitumauteinaccipimusex  quacunquecaufa. 
Variafunt  exetBplainl.pecuIiumautem.vlqueadfi.  quxle- 
dionemtantum  defideranc.  Exhisapparetverumeflequoci 
Theophilusaitinlnftit.cicu.  Qupd  cum  eo,  quiinahe.  po- 
teft.  Peculiumeflenacurale  pacrimoniumfilij.  Nam  &  lu- 
ftinianus  vocat  quafi  patiimoniuoi  fihj  in  §.  a(5tiones  aurem. 
Inftic.  dca(5t.  Obiddicicnacuiale,  quoniamfi  iusciuilefpe- 
Aemus,  patiiseft.  Quicquidfiliusacquii!t,paciiacquiricin 
cuiuseft  poteftate,ficuti  feruus  domino.  tit. perquaspeifo. 
ijob.  acquii.iaeod.&Inftit.eod.tit.  lusciuile  non  paticur, 
vtpecuhuminpacrimoniofit  filij.  lure  ciuih  dicicurinbo- 
ciseflep3ais,ficut&rehquxfaculcaces  paterna; :  fedqued 
adiusnaturale  percinet,  dicitutelTepaciimoniumfilij,  cum 
patet  dat  filio fjo ,  feparatquc a  rationibus  fuis ,  &  dat  in  fub- 
ftantiamfiho  fuo.  Hzceftpattisvoluntas,  hocefteius  con- 
filium,  vcilludfihjluific,  quamuisiusciuileidnon  paciacur. 
Sequendo  igitur  voluntatem  patris  ,  quaro  folam  (feiknt 
iusnatucale  ,  nos  dicimus  pecuhumcfle  naturalepatrimo- 
niumfilij.  Hocaatemiusnaturalenonfine  efFe(5lu  eft.  Si 
nuliaeiushaberetur  rat(o,&  fpe(flaremus  iusciuile,quoiu- 
reorania  funt  patris  ^  quxcunque  fihusacquiiir,finiiradif- 
pucaremus  ds  pecuho  ^  an  aliquidinperuhofilijfir,annon 
Ijt :  fed  huiusnaturalisiuris  raagnus  efFc^Slaseftinhis,  qux 
cx  hoc  iurc  confeqnuntur.  Duo  ego  tantura  hic  referam 
qux  prxcipua  funt  &  digna  animaducrfione  :  Vnum  cft, 
quod  dicitur  in  1.  },  §.  fed  vtrum.  deminor.  i  y.  annis.  Si 
bonapatris  occupaca  fuacafifco  proptet  debitumaut  aliara 


tra(5latuti:nosinahistitulis,inquibusdignioi:acoucinencur4 
aliquantifpErimmoraturifumus.  Aitigiturprictoiin  edi^o 
f  uo,  Qui  tn  alienapotefiate.  Videndum  in  piirais  eft,qucmad- 
modum  poceftacis  vecbum  accipiendum  fit  :  id  docct  VI- 
pianusini.i.§.vlcim.  hocvcibuinrefertur ,  tamadfcruum» 
quam  ad  hlium.  Nam  vterquc eft  in  aliena  potcftatc,  fcruus 
inpoteftatcdominifui,  fihusinpoteftatcpattis.  Sedpote» 
ftatemlatehicaccipimus  j  vt  fignificet  non  cancum  uomi- 
nium,  aucaliquod  huiufmodi  ius  ,  fedeii.impoUcffioncuj 
&  habendi  facukacem.  Si  homo  Lber Bjihi  bona  fide  feiuiar» 
quiaego  crrorc  du(fius  cxiftimoeum  feruum  met.m  cfTc,  li 
quidcontraxerit  cum  ahqno  ,  eo  ncmine  £.daecfiisr.'.e«a- 
bituraiaio.  Efteniminmeapotcftatc.  Licetcniraeiusdo- 
minium  non  babeam  ,  habco  taroen  habcndi  faculcatemi 
Hoccniraveibum  poteftatis,mulii$  modisaccipituij  vtap- 
paretexl.poteftatis.deverb.fignif.  Quinimoerfiinnuihus 
fitpoteftatc,interdumdacurhxca6l:io,vtinI.  }.inpticc.  Mi- 
rumforcevrdcbicurrudioribus&impeticis,  quodl.ic  Vlpia^ 
ica  incerprecacur  verba  edi(9:i  pra^coris  ,  vc  cum  piarccilo- 
quaturdeeo,quieftinpoteftate  ,  ficaccipiac,  vc  pcrcineac 
adeum,quinoneftin  poceftatc.  Echiceft  animaduertcndft 
racioincerpictandarumlegum.  lur^fconfultialiquan  doie- 
quuntuivcrborui1iproprictatem.l.i.§.vlc.deexerc.a  ©"  .ali- 
quando  rccedunca  vcrbis  propccr  xquicatem&  vciUtateini 
&extenduncfuainccrpretacionequod  fcriptumcft^aliquan- 
do  etiam  coardanc.  Exemplii  hic  eft  extenfionis  in  f  eiuo  hie- 
reditario.  Seruushxreditariusanteaditionem  hxrcd^tatisin 
nulhuseft  potcftate .  nullus  eft  hacres,  nullus  dominus,in  cu- 
iuspoteftatceflcdicipoffic.QuaEricurergo,fiquiscumkiuo 
hzrcdicario  concraxeric ,  adueifus  quem  banc  a(Sionem  de 
peculiohabeac  ?  Ecdicicut aduerfu$eumbabeic,quipoftea 
hxies  hxieditatS  adieiit.  Hoc  non fait  expreflum  veibis  cdi- 
&i  prxcorij,fed  taracn  adraonec  Vlpi.  edi(3:um  prartorium  de 
bocquoqueaccipiendumefle.  Nam  quamuisnon  ficinpo- 
teftate  ha:redis,taraenfuturumcft,vtfit  inpoteftate  hxre- 
dis  haneditatem  adicuri  :  imoecfiferuus  hziesexciieiitna-» 

NNn     4 


?8o 

ccflaiius ,  ttnebitur  ex  fuo  contraS;ii, 
fcruandus  ,  cxquo  addendaeft  exceptio  iisquz  dicuntur, 
ex  ante  gefto  fcruum  poft  manumiflionem  no  tcneri.  Qux- 
ftiones  aliquoi  fatis  leucs  htc  tradantur.de  coditiene  Scqua- 
litatecorum.cum  quibus  contraiftumcft.piopterquoru» 
contraftum  agitur  adione  dc  pecuiio.  Q^isEritur  de  fexu  in 
leg.i.  Qmdfifocminafit  ,  angencraliterverbapractoris 
accipicmus  i  Ait  lurifconfultus  ad  foBrainas  quoquc  pcrti- 
ncre ,  &  fiue  mas,  fiue  fccminacontraxetir,  curo  cflct  in  alie- 
na  potcftate ,  ex  eo  contradtu  dabitur  adio  aduetfus,eum  in 
cuius  poteftate  tak.  Idem  dicirur  in  1.&  ancillaru,  in  princip. 
Dc  pupiilo  ctiam  quzritur ,  an  refcrat  cuius  atatis  fit  ?  Excm- 
pli  grati3,Pupillu$  quin  peculium  habebat,contraxit  cum  ali- 
quo :  cx  co  contradu  obligatus  eft,  an  dabitur  adlio  adueifus 

{latrcmJ.Dubium  noneft,  quipupillushabcrepoftitpecu- 
ium,l.quatn  Tuberonis.hic.  Ait  lurifconiiiltus  in  leg.  i.cum 
impubereagi  pode,  fi  modo  pecaliunn  locupleciusfudum 
fucrit.  Non  enim  agitur quatcnus  eft  in  pcculio ,  fcd  quace- 
nuslocupletiusfadlum  eft  peculium  cx  cocontra^u,  quia 
ex  huiufmodi  contra(^u  non  folcr pupillus  teneri,Difi  quate- 
nus  locupletior  fadus  cft . 

Scquitur  in  cdido  pra:tof is,  NegotiumgtifHm fit,  Nego- 
tium  geftum  accipimus  cotraftum  vcl  qua fi  contrad  um ,  ?d 
eft,  quandocunquc  ex  contradtu  vclcxquafi  contr:<6tu  e-bli- 
gatusfitfiliusvelferuus,agitur  eo  nomineaduerfiupaciem 
veIdominum:cxdclidlononagitur.     N*n»verbapia.!oris 


TrdncfDudreni  Comment. 

Ethiclocuseftob 


Tideiuf- 
Jiams  cc. 


1. 1  .de  recepi.  arb.  Sic  nec  poteft  iufiurandum  deferre ,  quia 

iufiursinduni  inftar  iudicii  obtiner.  vt  fupta  dixi.  Fuit  tamea 
quorundam  diuerfa  opinio ,  qui  exiftimauerunt  feruum  pof- 
ieiufiurandumdefcrre,fedeorum  opiniohic  aperteimpro* 
batur.  Idcmtnferuenonpojfe.  Qupd  igituraitpratorine- 
d:d;o  fuo  negocium  geftumeficdicecur  ,  de  concradu  eft 
accipiendum.  Addcndum  eft  nihilreferre,  an  v  olentc  patre, 
an  veroeo  inuito  contradlum  fic.  nec  eniro  eft  neceftarius 
confeofuspacrisveldomini.inleg. fiquisfeiuus.§.vlt.  Sunt 
plcrzquc  alix  adtiones ,  quz  non  dantur  adueifus  patrem  es 
contrad;ufiIii,nccadiierfusdom)numexcontradi;u£:iui,ni- 
fi  confcnferitpacer  vcldumiaus,  velnci  iafticotia  ,  oxcrci- 
toria,&aIiahuiu(modt.  Sedhxc  atStioquxdacur  quatenus 
eft id peculio fcrui  velHlij, compe- ic eciam  fi  coniradtum  fit> 
nol<ince&  inuito  pacrc  vel  dm.no.  D:inde  i  qiiitur  ia 
edidlo,  i^dntrftu  eum  tn  cHtut pottilate.  H  s  verbis  figni» 
iicar  pra;coi  hanc  adionem  dari  aduerf^s  p^ctem  ex  «.on* 
tradlii  filii,5c aduerfus dcihiuum  ex contia(5^u ferui.  P Jirem 
aucem  accipere  debetnusnoaranturonaturaleiniiedcciam 
adoptiuuin.  leg.  j  j  .nam  filiuro  a  iopciuum  babci  in  pbccfta- 
tefua.de  qualitace  eius  contraquem  hascadlio  datur  ,  tra» 
dkantur  aliquotquxftionesdefexu,  dearcate.leg.  ).§.parui 
lefert.  Dt  iexu  quxrcndti  hic  non  eft.nihil  cnim  refcrt cuius 
lexusficisquiahuminpoteftacehabec ,  vtconueniatur  de 
peculio.  Hicnotandumeft  pupillam  tuncetiam  obligari 
iiaetutorisaudoritaca^cutnobligatioexrevcnir.  Idem  di- 
ad dcli<ilum  non  percinent ,  puta ad furcum , ininriam ,  vcl  cendum eft  dc fuciofo  &  piod>go.  leg.  furiofus.  de  oblig.  & 
damnumdatum.  Exemplafunt  iaJnftit.dec  biig^r.quaex  adi.ldeft.quoticsadeamobrgitionem  conctabendamnoB 
concr.velquaficontradlunafcuncur.&l.i.deobligu.  &a<a.  cltopuseofum  coafenfu&voluntate  ,  necncccflecfthas 
Exemplaquidamhicfuntinl.j.f  i.cumomnib.iiicquenri-  peilotias  contraherc.  Furiofus  teneturadlione  negocio- 
bus  §§.vbitiaditutdifFerenciaquacdaminterfiliu'  iiimil.&  rumgeftorum,  fiquis  vtiliter  eiusncgotiagcfleric;  tcne.ur 
feiuum.  Primum  excmpluro  dequoOriturqusftta  ,  tftde       etiaroaaionecommunidiuidundo,  fi  fociusaliquid  inrcm 


fideiuflionefiliifarail.autlerui.  Si  filiusfamiliasauiieruus 
intcrcefieritproalio  ,  aneonomine  dccuraAiode  pecnlio 
adueriuspaciem  veldominum.  Hicreperitur  aliquadif^c- 
renciainterfilium&fcruum.  Nam  fctuusex  inierctflic- 
ne  fua  t^on  obligat  dominum  fuum  ,  nifi  in  rem  pecul.a- 
tem  fidciuflerit.  Noluerunt  vecercs  tantum  pcriaitti  f:r- 
uo.vtdominum  fuum  obligatet  fideiubendo.  Exiftima- 
uerunt  vetercs  prudentishominis  noncfTe  incerccdcie  pro 
aiio.  Vnde  VLilgarc  cft  didtum,  Ftdetufftontscomttemcjfe  m- 
xam.  Itaquenifiinrempeculiaremintcrccdat  feruus  ,  non 
icncbitucdorainus  :  vtfidebeatpecuniameicliius  nomine 
intcrcefreritifcdexintercefliionefiliifam.finehacdiftindio- 
ncobligatut  pater.  Nonmagna  cft  difFercntia  iotcreum, 
qui  mandacalteri,vtdetpecuniam  eiquifideiubet,vtdice- 
inusfuoloco.§.fi!etuus.  Aliudcxemplumfequiiurdecom' 
promiflb.  Siinaibitrumcomprbmiferitfiliusfarn.autfer- 
uu«,ancbl!geturex  hoc  compromifTo  patet  veldonjinusdc 
pcculio?.^«<»''^^ffA-c<7«i/>ro/»/j^».Ecceneturpater.  i^creftex 
caufadelidtivelutifutticompromirti,  fedquc-.muis  excaufa 
deliftinopoteiitagiaducifuspatrcadtioncdepceulioitamc 
ex  compromiflo  cx  caufadehdii  agi  p^tcdt.Namnonu.*!  con 
tracliiseftcelcbratus.  Patcrquoqrjetenctutiiftioreicdi  ■ 
catide  pccuho,ficondemnatusfu  ritfihus.  Adlio  iudica- 
tiexeafeatcmianafcitur.hg.miiei.dcrciLdic.  &hac  adK»- 
ne  iudicaci  tenebicur  patet  ,quatenus  eft  in  pecuho.  Cuin 
filius  cft  condemnatus,  nilrcfert,  ez  qua caufa  fic  damnatus 
vtagatut  aduerfuspatrcm  depeculio.  ludicio  cnimqiufi 
contrahitur  leg.  3  .§.iSem  fcribit.  hic.  Et  edi^um  prztocis 
loquitut  dc  co  qui  contraxit.  Exemplum  hic  eft  de  deltdlo, 
&  aitadioncmnoncompetereaduerfuspatrem  depeculio 
ex  ddi6to,nifi  in  quantum  pater  locupletior  fadbus  eft.§ .  vlt. 
SifilimfamtliM.  Alterumhiceft  exemplumde  fihofami> 
lias,  qui  erat  duumuir.  Simile  excmplum  cft  in  leg.  i.C. 
Quod  cum  eo  qui  in  alie.potcft.  Aliud  cxcmplum  eft  in  leg. 
f  §.i.Sic hic notanda cft  alia diff erentia intcr feruum  & filiii- 
familias.  Si  filiusfam.dctulerit  iufiurandum,  quo  dcfercnte 
aduecfacius  iurauerit ,  an  eo  nomine  dabitut  adtio  de  peculio 
inpatrem  ?  Ecdifitur  dari.  Sedinfcruo  aliudeft,  nara 
fcruus  non  defert  iufiutandum  ,  vt  nec  compromittere 
potcft.  Seruus  cnim  non  poteft  in  iudicio  confiftere.  leg. 
lcruus.  C.deiudic.  Sicnecpotcft  compromittere.  Nam 
comptomiirum  ad  fimihcudinem  iudiciorumrcdadlumcft. 


ccmmunem  iropenderit.Idcindicendumeft  dthocgenere 
obligaiionis.  Nam  tenettir hacadtione,  non  quia  contra» 
xit  ,  fcdquiafilius  vclfcruus  ,  quem  babet  in  poieftace» 
contiaxcrit.  Si  quisfoneobiiciat,  exfdt^oipfius  obliga- 
rionem  nafci  videri  ,  quia  nafcitur  ex  quo  quod  peculium 
conccflicferuo.  Pupillusergocx  eo  obligacur,qucdpccu- 
liumconccflicfcruo.Scdfacilefftr<ipondere,excoquoddi- 
cicurinlcg.cuiator.  i4.1eg.  5  .§.  i.&leg.j.quodfoue  ton- 
ceflum  eupeculiumfcruoa  defundto  ,  cuibxresexticit  pu- 
pillus  ,  &adennp;um  non  fuitpeculiiim  feruo.  Deinde 
fequiturinedido,  Qt(ateniist(itHpe3uUo.  Hjtcvetbaedidti 
prztorii  deraonflrant,  norx  competcrclianc  adt:onera  nifi' 
pccuhumfir,&nifivfqueadpeculii^uauticacem:  dequofu- 
pra  aliqnid  diximus  in  intcipretacicne  definiciotiis  pecuiii, 
vndedicitur  adiodepecuho,  quiapropttrpeculiumfilii  & 
lcruidacur.  Siqviid  mandauic  alicui  filius  ,  agecuraiflio- 
ne  mandati  aduerfus  patrem  ncn  in  folidum.fed  quatenuis  eft 
inpeculio.  Ergoiuftaeft  defenfiorei,aduerfusqucmagi- 
rur,  fi  dicatnihilcfleinpcculio.  Excmplumeftinicg.dc- 
pofui.  Egodedideccm  cuftodieadafilio,nihiI  aliud  habec 
in  peculio,  agitur  aduerfus  pattem  .-  qustituranpoflit  a- 
g<  ?  lurifcontuUusaitaginonpofle.  Nihil  enim  habet  io 
peciilio. 

Qnodautemdicitur  ,'  nifi  peculiumfit,nonhabere  lo- 
cum  hancadlionem,ideft,  vcfcquatur  condemnatlo,noa 
vtnonredeintendatur,etfinihilfitinpcculio,vtdicituria 
leg.quaefituia.  Forten  hileftinpeculio,  quo  tcmpore  agi» 
turdepecuIio,hacadlione,  fedahquid  repcriturin  pecuUo 
teraporc  rci  iudicatx :  quzritur ,  an  fequetur  condemaatio, 
anverofireusabfolueadus,  quafimale  at^t.mfit  cUm  eo} 
Erhicdicituc  coademaationem  fequi  debete.  Simile  eA 
quoddfxirausinleg.  reroalicnam.  depigaoratitia  aAione, 
fupra.  Notanda  tamen  eft  hic  ratio  agendi  hac  adtione.Nam 
a(:iorintenditinpecuIiocfl!e,  ficutis  quiagitrci  vindica- 
tioneintenditremabeopcfl!ideriaquoremvendicat ,  vela 
quoremexhiberi  petit,  &aduetfusqucm  agitadexhibea- 
dum.  His  eaim  ai3;ionibuscomparaturad);iodepcculio.Sie 
accipienda  eft.i.  dcpofi  i.inpiioc.&I.eotempore.inprinc. 
hic.qusmagnopereaducrfatur  Ieg.Fulcioius.§.fiquisadlia- 
nem.quibus  excaufisinpofl.  eatui..  Sinihilfitinpeculio,& 
agaturdcpeculiOjfireslatitet  ,  quzritur,  aaadordebeac 
nictiin  poircflioncmrei  ,   quia  ex  ptobabili  c^ufa  noo  la- 

titet? 


jn  Tit.  De  Trihut,aB, 


5)8 1 

Htct?  Sedfi  contendataHquidcfleinpcculiojCtfifortenihil  tem.  Daturenimhxc  zdijo  aduerfiis cum  qui  pcculium  ha- 

l't ,   quia  potcft  aliquidcflcin  pcculiorciiudicata:tempo-  bct.I$adqucmpcrucnitpcculiumquacunqucexcaufa,quo- 

»e,  rcdc intcndit.Et idcm  diccndum  eft  de eo ,  ad  qucm  per-  cunq; tituio,  tenctut  adione de pcculio.  Ergo  (cmpcr  inipi- 

uenit  pccuiiuro,quocunque  titulo,fiue  titulo  vniuerfili,quia  ciendum  eft,  quis pcculium  habeat,  an  emptor,  an  venditor. 


an  legataiius,  anhires  habeat.  Atq-,  hinc  mults  quiftioncs 
nafcuntur^quzfadifuntmagis  quamiuris.  Videndumeft 
quidadum fitinl.fi  exduobus.§.vItira.l.&ancilIatum.6C 
aliislocis. 

IN    TIT.    IIII.     LIB.     XIIII. 


DE 


»    A     N    D    E    C    T. 

TRIBVTORIA    ACTIONB. 

C    A    P.       I. 


fortehxrcs  cxtitir,  fiue  etiam  fingulari ,  quiavendituseftei 
feruus  cum  pecuiio.  Multa  funt  exempla  huius  rei  fub  hoc 
titulo  ,  vclutiinlcg.  finoxali.§.denique.&Icg.ancilIarum. 
$.fi feruus.l.i.^.itcm  cius.quando adl. de pecul.ann.cft.  In 
boc  confentiu^omnesIurifconfulti.Qupcunq-,titulo  quis 
peculium  poflideat,pofle  agi  aduerfus  cum  adiione  de  pccu- 
lio.  Aliquotquzftionesincidunt  depoflcffione  peculii ,  quaf 
funtfadli  quiftioncs,  an  quisvideaturpofliderc  pscuhura 
cxquo  vidcturquibufdambzc  adioinlcmeiTe^quiadatut 
aducrfuspofleflorem  :fedtameneftpetlonaIis,  idqj  expref- 
fum  eft  in  I.fumma.Et  rcfertur  a  luftiniano  in  nunaerum  pcr  • 
{onaIiumadlionum,inlib.4.Inft.rit.dea6t.Necmoueienoj 
debet.quod  datur  aducrfas  ppflcirorem.  Na  pler^q;  adiones 
pcrfonalesfant,  qua:  fequuntutpofleflorcm.velutiadioad 
exhibendumeftperfonaIis.l.i.§.eftauteperfona.*dexhib.& 
tamca  datur  aducrlus  cii,qui  re  poflider,vt  is  qui  poflidct,co- 
gaturcxhibere.  Hz  a<ftionesperfonalesfunt,quiadanturad- 
uerfus  cu.qui  obligatus  cft  ad  dandu  vel  faciendum.  Imperitt 
vocanthas  adioncsinremfcriptas.  Si  quisigitur  vel  pater, 
veldominus  tcmpoflidcat,  qurpertinct  adfilium  cx  con- 
tradu,nec  ca  reftituerit  cum  habcrct  tcftituendi  facuhatcm, 
is  condemnabicurinfolidum  propter  hancclaufulamedi(%i 
de  Ao\omi\oyt/4utllijt(udoUmAlocApttu.  Qiytenus  ergo 
aliquid  admiflum  eft  a patrc  vel domino  hac  adione  damna- 
bitur  in  folidum.  Aliud  cxemplum  eft  in  1.  i.§.fihumfamilias. 
inf.depofi.  Exhis  pcr/picicis, qua  cxcaufa  detuthaccadio. 
&  quid  in  hanc  ai^ionem  veniat.Poftremus  locus  eft,  quem 
cgo  paucis  petfti;ingam,de  tempore  huius  a^ionis. 

C  A  p.     IL 

^uptempreduretaSiiodepeculio. 

QVzritur  quotemporc  dutethzcadlio  anfit  perpetua, 
an  temporalis.Dc  hac rc propofitum  eft  a  prztoi e  cdi- 
iJtn lubtitulo  k<\\itnn. Qtiado a^to depecultoannalit lit.Edi- 
liiipratoruita  cenceptumefl:  TofimorteeinSy^Miinalteriusp»' 
tcftatefMerit  pofteavefuam  w  emancipatut,main/mijfi^,a/iena- 
tnfvefMerit.duntaxatdepecHUo,  ^jiqMtddolo  m  tlo  ei'u,i»  <:«»' 
poteflate  eflfaUtieriti  ejUominMpeculit  efet,in  anno  ijmo  primS 
expeniidipotef{aierit,tudieiiidal>o./nann».Po\\iccnitftxtot 
hoc  edi  Cto  adionc  intra  annum,quo  primum  cxpetiundi  f  a- 
cultas  erit.H^c  igitur  adio  tunc  annalis  eft,cum  filius  aut  fcr- 
uosdcfiitinpoceftatceflc,quiafiliuscmancipatuseft,fcruus 
cft  mann::flus  aut  alienatus ,  vcl  quia  fili'  aut  fcru'  d .  fiit  eflc 
in  potcftatc  eius in  cuius  crat  cii  ncgotiii  c6tra6tum  eft.  Hoc 
igitur  cifu3geturintraannu,quamuisalias  adio  depcculio 
pcrpctuafit.HuiusauicrcitatiofatispctfpicuaeftexI.vl.hic. 
£tia/ifirMue.  Quiacura  filiusdeficriteflcinpatrispoteftatc, 
exnnguitur peculium.  Nam  peculium  dicitur  proptcr  potc- 
ftareraveIpatria,vcIdominica.l.vIr.deinofEciofoteftamcn- 

to.ldeoqucfirigoremiurisfcquamur.nullaomninocompe-  funt:quiaiufficltobligatii  cflc  fihuautferiiuexal/quocotr.i- 
ti: aftio  creditori adaerfus  patrcoi  vel  dominiJ.  Quomodo  du:& peculiu  aUquod efle  ferui  vel filii.Sed in  bac adione  no 
enim  sgipotcftdcpcculioquatenus  cftinpeculiopoftquam  fufficitpeculiumhabctcfiiiuiiautferuij.fed  oponetncgoti»-' 
ex:indumeft  peculium  ?  Idcoque  boHiconfulere  debent  tioncexcrcerc,patrcvolcnteautconi^ntienie,velp3tiei)te. 
cred;torcs,fi  pcimittatureisagcrcintraannura.  Hinccon-  Dcindeoporteteiincgotiatumefledcmerccpcculii.;i.  Nec 
fcqacns  cft  hoc  cdiAo  adlione  tcmporalc  non  prorogari,fcd  vero  fufficeret  mcrcem  peculiarcm  eflr.  N^m  pmr.ter  mer- 
coardlari  tantu.id demonftratur  cxcmplo in l.i.hoc tit.quan-  ccm  domini hzc adtio  non habet  locum,  I. fed  ll  pup; i!us.  §. 
do  adtio  de  pecu.an.fit.Si  cx contrac^u filii  vel ferui  competat  fi inftitaria.de  inftitut.  adio.Oportct ergo  merc.  ir  pecnlia- 
ailioredhibicoria,q'iiavcndiditiumcntiivitiofum,autmor-  -    -     .  ..  ^  ^.. 

bofum,hzc adio  cft (ex mcnfium tantii ,  proptcr hoc  cdidii 
no  fit  annalis  hzc  zCtio  de  pecuiio. Sed  fi  qua  iikio  propofita 
fi  c ,  quz  duorum  annorura  triumve  fir,cuius  tcmpus  longius 
qiiam  vniusanni,  coarAatur  propterhocedidtumprztoris. 
Daturauccmhzcadio  intraannum,fi  feruusfitahcnusad- 
uetfusveniiicorcm  ,  fipenescumfitpeculiumferui  >  noa 
etiam  aduetfus  eroprotelscniminrpicitur  pcnesqu6  cftpe- 
culium,vt  dicicur  in  l.i.Sed  qilo  hoc  accipicndum  fit  nss  iam 
dcc'iimus.     Diximusenimadlioneradcpccuho ,  qaarhuis 


T  intclligatis  naturam  huis  adlionis ,  quz  di*' 
citut  tnbutoria,  meminifle  vos  opottet  eorii, 
quz dixiraus  in  ti tulo  de  pecuko ,  dc  adJione, 
quzproptcrpcculumdacuradactfuspatrcm 
veldominum.  Diximus.n.exconcradru  filii, 
vcl  ft tai  pattcm  aut dominum  teneri  dc  pcculio.dt dudo  in- 
de  fi  quid  patti  vcldomino  debctut .  Priuilegio  crgo  vtituc 
patcr  Ycl  dominus  in  adlione  de  peculio,  vt  ptzferatur  ceretis 
crcditorib.  cxtrancis.  Concurrit  cum  cetctis  crcditorib.cum 
ait  fibi  dcbcri  a  filio  fuo,  vcl  a  feruo  fao,&  potior  eft  eius  cau- 
la,quam  cetcrotii  crcditorum.  Na  ante  omnia  dcducif,quod 
fibidebcturafilio  fuo,velafcruofue,  &fiquidfuperfit  ex 
eo  facisfit  aliis crcditorib.quia habct ius t!r&0Tii<zB^^icn :  &  eft 
difputatiofatiscopiofa,  deco  priuilegioinl.ex  fadlo.}}.  de 
pecul.ait przfcrri patrcm,  vel dominum  omnibus  iis,  qui  ex- 
peciuntur  adionc  petfonali.iis  autem  non  prafcrtur,  qai  ex- 
periunturaaionehypothccaria.  Huicpriuilcgiotunclocus 
eftjcumpaterveldorainus  fimpliciter  conucnitur  depecu- 
,  iio  propter  peculium  ferui  aut  filii,  q«jia  fcruus  vcl  filius  alccii 
(eobl.gauit.Cum  auteagituraducrfus  patrcinvel  dominu, 
quia  fcruasvel  dominus  obligatus  cft.ex  negotiatione  merci* 
peculiaris^incctpatrevcl  dominum&  ceteroscreditcrfsfic 
cottibutioprorataportioneeius..quodcuiq;dfbeLLir..Abh:c 
contributionchzcadiodicicurttibutotia.Nainint.ibutum 
omnc$vocacur.Ergofiferuusautfiliusfamiliascbl,g.;tus  fir,  ■^^'* 
ex  ncgotiationemetcispcculiarisfcienrcdorainoaut  volece  '  '  ' 
&patientepatre  tunc  datur  hzcadio,fi  fortc  do!o  roajo  vfus 
fit  patcr  in  ea  contributionc,  vel  dominus.Nam  patri  vel  do- 
mino  datur  di  ftribuendifacultas.  Si  igitur  i  pat  re  vel  do  mino 
ea  cont  ributio  bona  fide  f  adla  no  fi  t,eo  nominedicur  aduer- 
fascumadiotfibucoria  .Hoccftargnmentum totiushuius 
tta^aatus.Nunc  vidcndum  eft  de caufis  huius  acflionis. 


dctiiaH. 


A    P. 


II. 


De  caujishuiusaciioms. 

DVplcxcaufaefta<aionistriburori5:vnacft,quiafiIjus3UB 
ieruuscxpeculiaris  mrrcis  negotiationc  alicui  obliga- 
tus  eft,cij  negotiatione  ta  patre,  vcl  doniino  conff;nti6te  auc 
patiente  exercct.Sic  vidccis  hanc  adliot.e  a.uhu  difl^girc  ib  a- 
dionedcpeculio.la  adtionc  de  peculio  hzcncceflarianoi 


riera  efle,&  obLgatum  cfle  filium  vcl  feruum  cxn.-gotiations 
raercispeculiaris.  Hzcolliganturexvariislociihuiustitu- 
li,  vtexlcg.  i.§.mcrcis.  &§.peculiarcmauccm.leg.procura- 
toris.§.mercis.  Nonomnisergoncgotiatiofidlacum  fi- 
lioautlcruo  tributoriam  inducif,fed  ncgotiario  tantum  racr- 
cis  peculiaris  Eft  apertius  &  clarius  cxpreflum  in  loco,q ucra 
adduxiinl. lcdetfi  pupillus.§.  fi infticoria.de inftitut.aft.v- 
bidiftinguiturapertemcrx  dominicaamcrcepcculiari.  O- 
portct  igiturex  negotiatione  mcrcis  pcculiar.s  obligatum 
cfl^^quamexercucritvolcntcaut  confentientc  doniino,  vel 
peifonalisfit  ,   taracQaliquidafHae  habctccumaciioQeia      pacrefuo.     HocVeibura  quemadmodiimaccipicndijmfir. 


58  fc 


tranc.  Duareni  (omment. 


docet  VlpianusinT.i.§.fdcat5am.hic.  Nonenim  vfUedcbtt 
domintu.  ^cientia  in  cdidto  praetoris  non  roliim  pro  volua- 
tatcaccipicur,rcdetiampropatienda,id  eft,  hicnonrequi- 
citurexpreflavoluntaspatrisautdomini  ,  feditainterprcta- 
naur  edidum  pratoris  vt  hicadtio  c5petat&  fi  fcicntcaut 
patiente  domino  aut  patre  luo  non  contraxerit,  exercucritvc 
mcrcem  peculiarem  feruus  aut  filiusfamilias.  Non  cnim 
voluntatcm,  fed  paticnriam  rcquirimus,  id  cft  ,  non  modo 
fcientiam  hic  accipimus  pro  voluntatc  ,  fed  ctiam  pro  nuda 
paticntia.  De  voluntatc  non  cft  dubiura ,  quin  potius  de- 
turhxca(Sio  ob  voluntatem  expreflam  patrisvcl  domini: 
leg.i.§.(ciente.dcexercit,a£t.  Sed  nonrequiritur,vtcom- 
petathxcadbio  cxpreflavoluntaspatris  vcldomini  ,  fuifi- 
tit ,  vt  non  impcdietit  eum  negotiationem  cxcrccrc ;  ncc  rc- 
quiritur  dominum  aut  patrcm  vellc  vt  copctat  hxc  a<9:io,fcd 
non  nollc,  id  eft ,  pati  fetuum,  aut  Hlium  negotiationcm  ex- 
ercere.  SicnonnolIemcdiumquiddamcft,intcrnolIc  Sc 
velle.  Multum  rcfert,anquisveIit,ideft,confentiataper- 
tc.anvcrononnolit.  Siceftintelligendumquoddicicurin 
^^^^■fregula  j.dereg.iur.  Eius  eftnon  nollc  ,  qui  potcftyci- 
,^f^  le.  Corruptus  cft  illelocus  inomnibuscodicibus  ,  pra:- 
terquamin  Floient.  in  Noticis  ctiam  eftcorruptus.  Ego 
deciarabo  exempio ,  quis  fit  icnius  huius  regular.  Qni  non 
poteft  vclie,non  poteft  non  noUc.  Exempium  fumi  poteft 
cx  leg.qui  ad  certum.iocati.  Sicut  iudicio  opus  cft ,  vt  quis 
contrahataliquodncgotium,  inquoconfcnlus  cftnccella- 
rius:  puta  iniocationecontrahenda.-  itaetiaminconfenfu 
tacito  iudicioopuscft.Furiofusnonpotlocationcm  contra- 
htre,quiaiudiciocaret.Confenfu5neccflariuscft  inlocatio- 
neccncrahenda:  atfuriofuscarcr  iudicio  &  voluntatc.legi 
furiofi.de rcg.iur.  Non  potcftcrgovcIle,nccre6le  dicituc 
velle.fed  an  re(5tc  dicatur  non  nolle,vt  fi  locacio  contradla  fit 
cumfuriofipatre  ,  &cius  patrcmortuo  pafluseft  futioius 
conduclorem  in  domocondu(%a  ,  an  vidcatur  poflfc  dici 
tion  noluiflc,  anvideaturrcnouatalocatio?  Etdicitur  eii 
non re<5te  dici  non noilc.  Is  dicicur  non  nolle ,  qui tametfi 
nonconftnietit,tamenpacitur  &a:quoanimo  fert  id  ficri, 
quodnoncaditinfuriolum.  Accurfiusid  explicat addutSta 
fimilitudine de  Epifcopo , cum  Epifcopus  eligitur ,  ait  volcns 
nolo,  &  nolens  vo!o:vult  forceredicum  &  opes :  onus  auttm 
nonvuIt.idputoAccurfiumfenfiflc.  Aiteracaula  huiusa- 
iftioniseft,  doluspatrisautdorainiaduerfusquemagitur  ^ 
flionecnbutoria.  idratisexpteilum  eft  aluftinirinom  Inft. 
fubcit. quodcumco.quiinaiie.potefta.  Cumfiliusautfcr- 
uus  obl/gatus  eft  alicui  ex  negotiacione  mercis  peculiaris 
fcientevclpatientepatreveldomino  ,  merxpcculiaris  aut 
quod  cx  ea  rcdacJium  eft ,  diftribui  debet  intct  dominum.vel 
pacretii,&  ceceros  creditores  excrancos .  qux  diftnbutio  per- 
mictiturpatri  veldominofacienda.  Quodfibona  fidcn«n 
diftraxericeasres,propEer  dolummalumaduerfus  eumda- 
tur  heca(5tio.IderacolligiturexI.iIIud.§  ficuius.&l.vlt.hic. 
Idem  docet  exemplo  in  d.  l.vk.non  cft  diftributio  fadba  bo- 
na  fide,atqueideo  daturhzc  adtio.Intclligitis  ex  hisqu^  dixi- 
mus,  ex  quibuscaufis  detur  hic  afl:io.  Videndu  m  eft 

^mdvenia.t  in  hAncaciionem. 

C    A     P.       I  I  I. 

HAc  adione  pcticur ,  vt  merx  peculiaris,  aut quod  cx ca 
mercereda(3:umeft,diuidaturprorata  poiticnc  inter 
omnes creditores, intctquos numerantur patet  vel  dominus 
aduerfusquosagiturhaca(5lionc.leg.vlcim.§.  non  autcm. 
Ficaucemhascconttibutio  prorataportionccius  qnodcun- 
quedebetur.  Ideoquc  fiveniatvnuscreditot  pctcnspor- 
tionem fuam diftribui, &alij  non veniant, portioncm  fuatti 
intcrimauferer,  fedexigitHrabeocautio  dcrcddendopro 
rata  portione ,  fi  ali  j  crcditorcs  emcrferint.  Ex  his,  qujc  di- 
Jcimus ,  non  eft  difKcile  intelligere  id  quod  dicitur  in  vno  ca- 
pite  huiustituli,&Inftitut.eodem.  Vtruramagisexpcdiat 
credicori  agere  a(5tionedc  peculio  ,  ana£tione  ttibutonV 
Hxc  qua:ftio  tra(5);atur  in  leg.  pen.  Aliquando  magis  expe- 
dit  agere  de  peculio,  quam  a(flionc  tributotia :  aliquando  c6- 
tra vcilius  cft  agere  cnbutoria  ,quam a(5tione depeculio.  Id- 
eomagis  vtiic,cfta(5tionedepeculiocxpcriri,  quamtribu- 
toria,  quiaiaa(5tionedepecuIio  totius  peculiihabeturra- 


tio,&  fieri  potcft,  V  t  totuni  peculium  non  fit  in  negcftiatiohe; 
fcd  in  focnorc  potius  ,&  aliis  rcbus.  Si  igitur  vidcat  crcditor 
in  negotiatione  non  multum  efle ,  confultius  eft  agerc  a^aio- 
ne  dc  peculio.  Aliquando  vtilius  cft  agere  tributoria  a(5lio- 
ne,quiafortcmu!tumpatriveIdominodebetur  ,  &in  ea  a- 
dtione  deducitur  quod  dcbetur  patri  vel  dotnino.  Nam  in 
a(aionetributoria,hscdcdu(5tioIocumnonhabet:fcddiftri- 
buiturmcrx,&quodexearedaaumcftprotata  portionc  &- 
ius  quod  cuiq;  debetur. 

IN    TIT.    III.     LIB.    XV. 

P    A    N    D    E    C    T. 

QJ  O  D  I V  S  S  V. 

'  L  I  Aeft  a6tio  ,  quxdatur  excontra6ta  filii, 
I  aut ferui aduerfus  patrem  ant dominum  in  fo- 
llidum  ;  &  dicitur  a^^io  quod  iuflu.  Agicur 
[enimexcourra^aufiliivelferuicum  hac  adie- 
I  (5tione  ,  quatenus  iuflic  pater  vel  daminus. 
de  hac  a6tione  f  peciaiis  eft  titulus  in  D  igeftis  ■-  in  Codicc  con- 
tinecurfubtitui.quodcum  eoquiinalien.potcft.  Hxcau- 
tcraa^aiodaturprbpteriuflumpatris  ,  veldomini  ,  videli- 
cet  fi  iuflitpater  veldominusfilium  ,  vel  (eruum  cum  aii- 
quo  contrahere  ,  ex  eoque  ceiitra(5tu  obligatus  fit  ,  eo 
nomine  datur  a(5iio  aduerfus  patrem .  Hxc  a(5tie  longe  vci- 
lioreft  aftioncdepeculio.  Noneniminfpicimus|,  quan- 
tum  fit  in  pecuiio,  fed  agitur  in  foiidum :  nec  id  mirum ,  nam 
quodammodo  contrahitur  cumeoquiiubct,  I.  i.  hic.  1.  fi 
raandaro.C.quod  cum  eo,qui  in  alie.potcft.Qupd  autem  di- 
citurdeiuflu  ,  ficintcrprctaturVlpianus,  vtinquacunque 
voluntate  patris  vel  domini,id  locum  habeat.  Id  variis  cxcm- 
plisdeclaratur  ,  necrcfert  ,  anfpecialiterconfenferitpatet 
veldominus,  an generaliter :  vtputafiitadixerit^^oi^^cww- 
^ue cumTitionegocium contrAhtrevoliicrU.yidpermitto  .-  fuffi- 
citvoiuntasvelconfcnfuspatris:  idquc  exprefTum  eftinl.fi 
res.de inremverfo.IufTus  multurodiftat  a  mandato,veIvoi 
luncate.IufTuseft  cius,quiiraperium  habet,mandamus  autc 
eiSjinquosimpenumnonhabcmus:  tamen  hicnihil  referr, 
an  iafierit  pater  vel  dorainus,  vei  mandaucrit,  vcl  colenferit. 
Sed  cur  tributoria a(5tione  agitur,cura  volcntc  pattc ,  vel do- 
mino  aliquid  concra6tum  eft,uon  autem  in  loUdura  ?  Nos  di- 
ximusdiflercntes  dcttibutoria  a(5tione,fifiliusautferuusex 
concra(5lu  obligacus  fit ,  volente  domino  aut patrc ,  diftribu- 
tioncfierimercisprQracaporcionecius.q?  debeturpatti  vel 
domicoj&cxterisextraneis  crcditocibus :  hicautcm  dicitur 
agi in f olidum  propter voiuncatem  patris aut domini.  QujO- 
raodo  fieri  poceft,vt  sgatur  in  folidura,ac  fi  iuiTu  patris  nego- 
riumcontra^^tumeflet.f^Hocegocxplicauiinincerprccatione 
1. 1.§  .fi  is  quinaucm.&  §.fed  fi  lcience.  de  exctci.  a(5l.In  inter- 
precatione§.fiisquinauem.  dixitunc  a<5tionem  quod  iuflu, 
Lcamhabcrc  ,  cumiubeatc  autvolente  patrevcldomino 
j,: ■:  gotium  aliquod  contra(5tum  eft .•  at^io  ttibutoria  non  e ft, 
ci) .  n  volente  patre  vel  domino  negotium  contra(5tum  eft,fcd 
f  lun  negotium  cft  contra^aum  fiuc  volente ,  fiuc  icfcio  pattc 
••'  'vfomino^fcdtartienfcientcafiliovelferuoncgotiationem 
<"  :    eti.F!eripoteft,vtdominusveipaterfciat,&vehcnego- 

•  '-i  louera cxerceri \ filio  fuo vei  feruo,& taracn  contrahit  fi- 
)  aivclferuusfine  voluntate  patris  ,  vcidominifui.  Dixia- 

•  J.ionemttibutotiamtunclocumhabere  ,  noncura  lcientc 
&  voiente patre,  filiUs  aliquod  negotium  contraxit ,  fed  cum 
obligatus  cft  filius  vcl  fcruus  ex  ncgotiation»  mercis  pcculia- 
ris.id  eftjCum  patct  in  vniuerfum  fcicct  filium  ncgotiationem 
excrccre.  Curaauteraiubcntevcl volentcpatre, autdorai- 
no  filius  vcl  (eruus  aliquod  negotium  contraxit,tunc  datur  a- 
6tioaduerfuspatremveIdominuminfoIidum.  eftquca^aio 
quodiufTu.  Necrefert,angeneraliter,  anfpeciaUcerpermi- 
ieritpatcrveldominusfilio  fuovelferuuo  ncgotiationecx- 
erccrc,  fcd^hicconfenticndum  cftccrtocontra^aui ,  vtde- 
luta(5tio  quodiufTu.  Curaauteraconfentit ,  vtnegotiatio. 
Dcin  excrccat  filius  vel  feruus,videaraus,  qux  a^io  detut  ?  £t 
datnr  a(5lio  tributoria,fi  confenfit  firapliciter  is  ,  vr  negotia- 
tionera  cxerceat,in  qua  fic  diftributio  eorura ,  qux  vnicuiqua 
debentur  prorataporcionc.  Specialetaraen  eftinco  ,  qui 
coQfcDtic,  vtfilius  vel  fetuus  nauem  execceat  ,  vc  teneatur 

info 


In  Tit.  De  tn  rem  verfo . 


iD  foliclum  proptec  vtilitaretn  nauigationis  1. 1  .§ .  fi  is  qui  naue. 
Qopd  aute  diximus  conlcatirc  debere  patrcm  vcl  dominum, 
vtcontrahatur,ficaccipimnsconfeDfuminhoc  edidoini.  i. 
Atq-,  ideo  fi  confcntiat,  vt  numeretur  pecania  quam  dcbet  ex 
contradu  a  fe  fadto non  e(t  adtio  quod  iuflu ,  (ed diredto  ad- 
uerfus  cum  agi  poterir.  Tunc  locus  cft  aftioni  quod  iuflu,  cii 
filiusvoluntatc  patris  vel  domini  contraxit.  Hincconfc- 
queas  cft  (olam  commcndationem  patris  fitium  non  obhgi- 
re,  vt  dicitur  in  1.  vlt.Cquod  cum  eo ,  qui  in  alie.  potcft.  Si- 
milislocuscftde  hac  coramendatione  inl.  fi  vcro  non  rc- 
aumecandi.§ .  cum  quidam.  mandati. 


aJ» 


IN 


1 1 1 1..     L I  B.     XV. 


E     C    T. 


VERSO. 


TIT. 

P    A    N    D 

DE     IN     REM 

On  s  E  Q_y  ENseft,vtvideamusdea(5tionc,q"-Jaf 
dicitur  De  inrem  verfo.  H^caiSlioperquamfi- 
miiiseftadlioniquodiufru ,  dequaiamdiximus. 

Siiuflupatrisfihuscontraxecit,  autiufladomini 

fcruus,datura£bio  exeo  contrafluaduerfaspatrem,vcI  do- 
tninumcum  hac  adieAione  quatenusiuilitpater  vel  domi- 
nus.Sic  etiam  cu  excontradu  filii,  aut  ferui  aliquid  in  rc  pa- 
tris  vcrfum eft  vel in  rem  domini,  ex eo  contradtu datur  ad- 
uerfuspatremvcldominum  ,  nonfimpliciter,fedcumhac 
adiediioncquacenus  in  rcm  patris  aut  domini  verium  eft.Ea- 
icnusergofitcondemnatio,  quatcnusexeocontra(Slu  ver- 
fumeft  inrem  patris  vel  domini.  Noncnim  propriumeft 
hocadlionisnomen  ,  vt  iamantcdiximus,fcdeftacceflio 
quzdamadionispropti^.  Adieftiovocatutinlcg.filiusfa- 
milias.p.adfin.  Hsc  igitura6lioplcrunquevbcrioreft,qua 
adiodepeculio ,  &deficientea6lionedepecuhointcrdum 
datur,lcg. i.fF.cod.  Sifortenihilfitinpcculio,  fitamenve- 
rumfitaiiquidinremvelpatrisveldominiverfumeirc  ,  ex 
contra<^u  filii.velferuiagcturaduerfuspatremvel  domiiiu, 
quatenus  in  rem  patris  vel  domini  vcrfum  eft.  In  rem  ver- 
fum  accipimus  in  hoc  edidto ,  quod  verfum  eft  in  vtilitatem 
patris vel domini.  Variis exemplisid demonftratur (ub  hoc 
tit.praifcrtim in leg.  5.  Hxc  exempladifperfafunt  per  to- 
tum  hunctitulura,  quzledionem  taatumdefiderant.Co- 
fertautemtotushiclocusadmultasaliasdifputationes  ,  & 
roaxime  ad  qusftiones  dc  pecunia  ciuitati  credira  ,  dc  qua 
dixiiTiusinl.ciuitas.de  reb.crcdit.  Ciuitasmutuidationeita 
obligatur,fi  pecunije  in  eius  rcm  vcrfaB  finr.Sic  fi  quis  contra- 
xeritcum  Ecclefia ,  Nouel.  luftiniani  authen.hociusporre- 
dtam.C.defacrofan.ecclcf.  Sjqu?ratur,anin  remciusvcr- 
fumfit  ,  inrpiciendaiuntmaximepraicepta  ,  quashietra- 
duntur  ,  &exempl3.  Datut  ergohatcadio  cumcx  con- 
traftu  filii  ,  aut  (erui  aliquid  in  rem  pacris  vel  domini, 
idcft,  invtilitatem  eorura  vcrfum  eft.  Exquoappa- 
rec  ,  nonfatisefle  pecuniam  accepramefle,  vtinrempa- 
tris conuertatur,  ni(i re  verapecunia in  rem  patris  vetfa  fic.  1. 
3.§.  vnde. adfin.  Quidammututm  pecuniamdeditfilio- 
familiasjvcexeaaleretur  familiapatris,  veldeditfcruo  mu- 
tn*mpecuniam,vcexeaalereturfamiliadomini  :  cbhanc 
f olam  caufam  non  dabitur  aclio  de  in  rem  verfo.  Nam  o- 
portet eam  rc vera verfam in  rcm  domini  vel  patris.  Curio- 
fe  debet  inquirere  creditor,  qui  mutuam  pecuniam  dat  filio, 
aut (eruo,  qnomodo  vtatur  ea  pccunia.  Nam  fi  nimis  crc- 
dutuspecuniaro  dedecit,  non  habebic  atftionem.  Suflicic 
tamenvtilitercoeptum  e(rcnegotium  ,  quamuis  nonfuc- 
ceiTerit  in  negotia patris.  Accepit  filius  pecuniam,  vtilitcc 
cocpit,atqueprudentcr,{cd-resinfeliceir)  euentum  habuit, 
fincdolo  (uG,aliquoca(ufortuito,  aBdabitura<5liodeinre 
verfo.''  Equidcmre  veranihileftver(umin  rempatris:  fed 
lurifconfultusaitdandamefle  deinrcm  verioadlioocm,  1. 
fecuus.  y.hic.  Hicfpeftamus  magisconfilium,quamcuen- 
tum  cci.  Idcm  dicitur  de  negotiorum  geftore,  leg.  fcd  ait 
vltco.de  negot.gcft.  Dicimuscrgotunc  competere  hanca- 
Aionem,  cum  in vtilitatcm  patris  vel  domini  aliquid  vet(um 
eft.  Scd  quidfiid  neceflarium  non  erat  dominoproptcr 
quodpecuniaaccepta,licet  fortcadvoluptatealiquam  pec- 
tincret,andabiturha:ca6tio.''  Etcertumcft  cx|edi6loprae- 
toris,cumloquituideintcmverfo  ,  non  poflc  compete- 
re.^Ergoadvoluptacctn  lion  producemus  cdi^um  «oftca 


intcrpcctatione.Diciturtameninle^^j.  idem  dicendum  cfle, 
ctfivoluptatisalicuiuscaufa  ,  conienticntecaroenpatrevel 
domiae,pccuniaaccepta  fit.l.  3.§.(ed  fi  mutua.dc  §.  necnon. 
Sed  vt in  (umma  comple6tamur,quicquid  ad  hunc loc  u  per- 
cinet,obferuandaeftreguIa,quam  tradit  VIp  .inl.}.§.&rc- 
gulariter.  hic.de  pt  ocuratore  &  ncgotioruro  gcftorc.  Ex  qui- 
bus  caufis  procurator  aduccfus  dominum  adtionem  manda- 
tihabet,vel  negotiorumgcftorumadiDncmis,  qui  vtilitcr 
negotia geflit aducrfus cum , cuius ncgotia gefta funr ,  exiiC- 
dem caulis ci , qui  mutuam  pecuniam  dedit,datur  ai5bio  de  ia 
tcra  verfe  aducrfus  dominum  aut  patrcra ,  I.  j.^.in  rcm.  Vc 
autem  procuratorhabeat  atflionemmaBdati  proptcr  admi« 
niftrationem  fuam  aduerfus  dominnm ,  vcl  negotiorum  ge- 
flor  ,  oportec  aliquid  vtilicer  geftura  cfle  &  adminiftratum, 
Videndum  crgo  cil  fub  tit.  dc  procurat.  8<  tit.de  negot.geft. 
cx  quib.caufis  dctur  adlio  mandati&  ncgotiorum  geftorum, 
proptcr  negotia  gefta ,  vel  cum  mandatu ,  vcl  fine  mandatu. 
Hac  aftionepetitur  damnati  reum  ,  quatenus  inremcius 
verfum  eft ,  fiue  totum  vcrfum  fic  in  rem  eius,  fiucpro  partc 
tantum  vcrfum  fit,l.pcoxirae.§.iarcm.  Ccterahis  jntelle(5lis 
faciieintcUigentuc. 


IN 


AD 


TIT. 

XXVIII. 

LIB. 

IIIL     ( 

ET 

T  I  T.     V. 

LIB. 

XII  H. 

P    A     N    D 

E    C    ' 

r. 

SENATVSCO 

NSVLT VM 

CEDONIANVM. 

C    A     P. 

I. 

COD. 


MA- 


B  s  o  L  V  T  o  hoc  tcadlatu  cxplicatu  ecir,  quic- 
quidpcrtinetadcontra6tuscorum,quifuntin 
aliorumpoteftate.  Excontra<au  filiifamilias 
varia:  aftiones  dantur  non  tantum  aduerfus  i- 
pfum  filiumfamilias,  fed  etiara  aduetfus  patrc 
eius.datur  enim  inftitotia,exercitoria,dcpeculio  quodiuf- 
fu,dcinrcvcrfo,&3liaehuiufmodi.  Scdhicclocum  habenc 
ptartcrquaminmutuo.Non.n.locuseftomnibusiUisadio- 
nibusinmutuo,  proptecSenatufconfultumMacedonianuin 
quod nunc  iaterptetaturi  (umus.  Primura,  quod  ad  filium- 
familias  attinct,  certum  cft  ex  mutuo  coucniri  n5  poffe^pro- 
prer  S.C.Micedoniani],ac  nepatcr  qaid6  couenietur  adlionc 
depeculio,I.filiustuus.C.eod.  Senatufconfulti  Macedonia- 
nivcrba  funtinl.i.  HocSenatufconfultum  Rom«  fa^^uni 
cftauftoreVcfpafianojVtSuetonius  fcribit in  Vefpaf.  Cum 
fihifamiliasafoeneratoribusacciperent  pecuniam,  &srea- 
lienovalde  onerarenrur,infidiabantucvit2patecnz.  Cautti 
jgitut  fuit  hoc  Senatufconfuko,  Si  filiusfamilias  mutuam  pe- 
cuniamacccpetit ,  ne  moctuo  quidcm  patcc  aduerfus  eum 
eompctcre  adionem.  Didum  autcm  cft  Macedonianum 
a  nomine  foBneratoris  ,  quiMacedo  dicebatur.  Facile  c- 
nim  mutuam  pecuniam  dabant  foBnecacores  filiisfamilias ; 
fpecantcsfore  ,  vtmoctuopatrefolucrent.  Exhocigitur 
mutuo  non  obligatur  fiIiHsfamilias,nec  poceft  conucniri,  et- 
iamfi  fihusfamilias  eflTc  deficrit  ,  vel  morcepatrisvel  alio 
modo.  Aliquid  hac  de  re  cautum  fuetac  tempore  Claudii 
Imperatoris  ,  vtfccibic  Gocnelius  Tacitusinlib.ii.  Scdhoc 
Senatufconfplcniusfuit.  HuiusScnatufconfulcihzc  vcr- 
balunt  ,quii  nosintcrptetaturi  fumus ,  Placeretiecui^fiifi. 
liofamdiat  mutHampecHmam  dedijfetyetiamptfl  mortemparen- 
titetui  ,  cnitu  tn  peteliateftttjfet  ,a£itOipetitio^HedaretHr.^e. 
Inquorumverboruraintcrprctatione  complcCJemurjquic- 
quid  continetur  fi*b  vtroquetit.  taminCodic.  quaminff". 
Hoc  cxcmpluminterprctandumnobisproponcrc  dcbemus 
adimitandum.  Hic  vidctislunfconfultos  veibahuius  S.  C. 
arapledijahquandoa  vctbisrecedcreprout<Equura  videtur 
idefle  ,  &  voluntati  Ifgislatoris  confentaneum  .  D;citur 
impiimisinS.C.A'<'c*/«.HocVerbumadfoencratorcmrcfer- 
tur,  quia  fimplicirer loquirur  Senacus  de  co ,  qui  mutuam  pc 
cuniamdat ,  nec  diftinguitpcrfonas.  Onuntur  qua:ftione$ 
dc  qualitate  perfonarum ,  vt  exempligratia,  quairitur,  fi  ciui- 
tasaliqua,  vcl  rcfpublica  mutuani  pecuniam  dederic  filiofa- 
inilias  ,  an  locusficS.  C.  Non  ezprimic  Senatuf,an  intclli- 


^'4 


Prdnc.  l^UArcniCommmt. 


fat  dc  priuatis  tioaiiiibus,an  de  ciuitate.quid  igitur  dicemus? 
Ixcquarftiotradlaturinleg.  niliil.iy.  Vciba  S.C.gencralia 
funt,  NecMtHBio.  ErgodeciuitatehatcvcrbaintelJigcmus. 
Ciuirashabcturlocopriuatorum,  vt  diciturin  ieg.  eum  qui 
vciftigal.deverb.fignifie.nec  folctfcre  ciuitasd:fTcrre  apri- 
uatis hominibus. Vcrum  eft  quod  rcfpublica ipfa  differi  a  pri- 
uatishominibus.redciuitas  habeturpropriuacishominibus. 
Dubium  tamcn  de eo  fuir,  quia  verifimile  no  eft  ciuitans  ad- 
tniniftratorcs  velie  filiosfamiiias  corrumpere :  tamen  Diui 
Seucrus&  Antoninus  ira  refcripfcrunt.  Quafritur  ctiam 
de  pupillo.  Hzc  quzftio  tra(5iaturin  Icg.  3.  &4.  &cum 
haccxceptioneintciiigenda  funtvcrba  S.G.  cum  dicit.  Ne 
(ut.  Hic  videtis  incerpretatianc  reftringiquod  diciturin  S. 
C.propteraEquitatcm.  Iniquura  enim  eftcthxc  vcrbaS.C. 
itainteiprctafi.vtineopupilluscontinerctur.  Deindc  dict- 
tur  in  S.Q.  J^ttifiiofnmi/ia^,  id  eft,  filio,  qui  in  poceftatc  pa- 
n:isideft,quino  cftemancipatus,quinoncftfuiiuris:cxquo 
conftathocS.C.  ad  filiuni  cmancipatum  non  pcrtincre.  Si 
filius  emancipatus  mutuam  pccuniara  accepcrit ,  eo  nomin^ 
daturaduerfuscumaftio  :  nccpotcftagcntem  cxceptionc 
repellcrehuiusS.C.  In  interpretatione  horum  verborura 
aic  Vlpianusinl.i.vcrbisS.C  non  contincri  hanc  exceptio- 
n«m,  fi  conlul  fit,  fi  magiftratu fungatur, vel  cuiufcunque  fit 
dignJtatisfihusfamil.cuureditacftpccunia  :  quiahabetlo- 
cumS.  C.  Vndequzricur,  ficapti:sfitpaterabhoftibus,& 
fulpcnlum  fit  ius  patriz  potcftatis  an  crit  locus  S.C.  fi  filiofa- 
tniiiasdacafitpecuniamutua.^^quxftictravftaturinkg.i.^.  fi 
pendeat.  Cumfilium  in  poteftatepatriseflcconftat,  nulla 
dubitatioeft  quin  locusfit  S.  C.  fedcumpendet  iuspatriz 
potcftatis  ,  veIutiproptcrpaternamcaptiuitatcm,dubitari 
merito  poteft,  an  fit locu$  S.C.§ . fi  ab  hoftibus.  Inftit.quib, 
inod.iuspatr.pot.foluit.  Etdiciturproptcr  incertitudincm 
«lencgandamcfl^cinteii.naciioHcm.  Hoc  igiturS.  C.adfi- 
liosfamiliaspertiner,'.ionautcmadpatrcsfamilia$.Interdum 
tamcn  cadcmratio  eft  filiifamiliaS)  qu^  eft  patrisfamilias, 
vcluti  fi  filiusfamilias,  fn  miles.  la  caftrcnfi  cnim  pecuiio  li- 
liusfamiliasfungiturviccpatrisfamilias  ,  quiainilludpccu- 
Ihim  caftrenfe  patcr  nullum  ius haber,  lcg.  vkim.  Codic.eo- 
dem.titul.ita  vt  de  eo  caftrenfi  pccuIioIibGrc  teftaripoflit.  l- 
Jem  cft  dicedum,&  fi  quis  mutuam  pccuoiam  dedcrit  ei,que 
cf cdebat iufto  &  ptobabiii  errerc  duftus  patremfamiliasel- 
ie.  Hic  cnim  pro  patrefamilias  h3bccur,leg.pen.&  leg.  ter- 
tia.idcmctiamdiciturinleg.  i.&z.Codic.cod.Igicurquod 
dicicrr  inSenatufconfulcomtclligcndum  eft  cumexccptio- 
rc,  nifi  putans  pattcmumilias  cfie  ei  pec  uniam  credideri  t.  na 
licer  gencralia  fint  verba  S .  C.tamen  ignorancia  fadi  excufa- 
tionem  habct ,  qUs  probabilis  cft ,  Icg.rcgula.de  iur.  & fa£H 
ignor.  Ex  iiidem  vetbis  Senataicoafijlti  qusftiones  aliqaot 
vulgares  nafcuntur.  LoquiturSenatufconfultum  defiLofa- 
milias,quid c^iccmus de nepotc, deproncpocc & sl  isdcicen- 
dentib.&dcfiliafa.  Hicdicicurfupp!cndumeileinterpr?ta- 
tionc,quoddecftS.C.Ieg,fcd&fi.§.hncSena£ufconlultum. 
Dcnepote,pronepoi:c,&  aliisp.jfce.-vdencibusjidcm  dicen- 
dum eft,  I.i4.idem  dicicur  in  i. fi  filius  tuus.C.cod. Hic  vide- 
tisreciediapropria  fignificatione  veibornm  S  C.  &calum, 
qui  cxpreflus  cft  S.C.  ad  alium,  cjui  c.xprcflus  non  eft,produ- 
ciinicrpretationc,  ptopcercandemrationcm&vtilitacem. 
DeindediciturinS.C.eJ^/««<««;^f(;  «/»£/», Ergo Senatus de 
mutuo  tantum  loquitur,non  ctiam  de  ahis  contradibus.  Vn- 
de  fi  quis  fi liofamilias  vendiderit,  aut  aliud negotium  cum  fi- 
!iofiii>ilias  conrraxerit ,  non  eft locas  S. C.  fed  dabitur  adio 
aduerfas  filiumfamilias,&  aduerfus  patrem  de  pecuIio.Nam 
S.C.  Macedcnianum  ad  alios  contraifius  nonpertinct.  Id 
etiam  coUigitur  ex  aliis  locis,  vcluti  cx  leg.  ^.Cod.eodcm.fi  a- 
iiquid  mcrcatus  fitfiliusfamil.  &excontraduobligatusfir, 
poteritconucniri,nec3gentiobftabit  cxceptioS.  C.Macc- 
doniani.  Imoctiamdiccndumeft,&fiilluddebitum  con- 
ustfum  fit  in  rautuum.  leg.  j.Huic  fimile eft;  quod  dicitur in 
!.7.inprinc.hic.  Sifiliusfam.liasfideiuflerirproaliojdabitur 
aduerfuscumaaio,  necobftsbiccxceptioS.CMacedon.I- 
mo  etiam dabitur adio dc pcculio  adiicrlus patrem .  Addun- 
turexceptioncs.  Hoccnimintelhgendumeft,  nifi  color 
<juifitusfithacvcnditione,  vclfideiuflionc,  lcg.  j.in  fin» 
Exenipli  gratia  ,fifiliusfamilias  crat  mutuaco  pecuniam  accc- 


pturus.-fedquiaincelligebatrcenerarcr  hoc  fieri  aduerfusS* 
C.Macc.dedic  al:J  reo  pro  quo  inccruenic  filius,  leg.  non  du- 
bium.  Codic.de  legib.  &  Senatuiconf.  Prxterea notsndum 
cft  hoc  vcrbum  rcf  erri  ad  numcrarionem^non  verba,  vt  dici- 
turinleg.4.&  f.  Acqueideofi  ftipulatio  fit  contrat^a  de 
pecuniacredenda,quocemporecrarinpoteftatepatris  ,  & 
numeratafuericpccunia,  cum  eflc;ciuiiutis.filiu$;  noncrit 
locus  S.C.vt  puta quia  craancipacus  erat,  vel  mortuus  patcr, 
Nihil  autcm  rcfcrr,  an  cum  vfuris  pecunia  fucrit  crcdita ,  an 
verofiacvfuris,  vtdicicurinlcg.  z7.§.finaute.Scnatuscnira 
inquit,  loquitutfimplicitcr  demiitao  :  ergo aos  inctU  gc- 
musdequocunq;  mucuo,  ctiam  fi  fcenus  non  3cccflcric,et— 
iam  fi  pccunia  cum  vluris  credica  non  fit.  Dcindcdicitur,  Pe- 
f»»»<*OT.PccunixvcrburaIatiflime3Ccipicurplerunque,lcg 
pccunia:  verbum.  de  verborum  figo.  Apoeilacione  pecunix. 
aliquandocontinentur  omncsrcs,  quxiuntin  patcimonio 
noftro.  Aliquandopecunizvcibumaccipicurprohis  rcbus, 
qua:conftancpondcre,nuraeto,&menfura:ahquai.dopkD  n^, 
numrais:quomodo  igituraccipierauspecuniam?  Ethicpe-  s>t ..  . 
cuniamaccipiemuspronummis.Diciturauccpecunia,quod  '»«-*«,'„ 
('vcaitPlinius)  nunjmiolimnotapccudum  fignabintur.Cu  ''*'*"»• 
diximusdepccunianumcrara  S.  C.accipicnduraelTc,  &  fi 
quid  eontraxerit  filiusfa.non  compctere  exceptione  S.Cnc  s 
lempcrintclligimusnifi  frausS.C.fafta  fitaliaredaca.leg.5. 
in  fi.Nara  fi  data  fit  filiofa.alia rcs,vc  ea  diftradla  mutuo  vca- 
tur.locusetiaS.  CquiafraudcmisfacitS.  C  SequiturinS. 
C.<4(2/(?^^m/ffi/f,  nefc£neratoriadiopctitiovcdetur,ideft, 
vt  agcns  eo  nomine  ex  eo  contra<^u  fummoucatur  cxccptio- 
ne  huiusS.C.Sedcurexccptioh!cdatur,cumcxprcllum  fit 
S.C. adtioncm  dencgari  ?  Cur  non  dicimus  ipfo  iurc  a  clione 
non  coapetcre  aduerfusfilium  familias?  dici  non  pot  ipfo  iu- 
rcnon  compeccre  adioncmjquiaexrautuoiurcciuili&le- 
gibus  Rcmanis  datur adio,  nec  id ius  potuit tollere  fcnatus. 
IdfacisapparetinS.C.  Pegafiano&Ttcbelliano,!,  i.de  Sc- 
natulconl.Trebell.  Vbidicitur,Reftitutahireditate  vtilcf 
dariaAionesfidcicomiirariOj&aduerlusfidcicora.T^iflarium. 
Scnatus  enim  eum  faccre  ha^redcm  non  potuit,fed  tamrn  lo- 
cohzredishabcrur.Ueoq;fi  iusipfuminfpiciaraus  a(^Ioda- 
turaduerfujfiliumfamiliascxcontra<au  mutui  t  tamenia 
confticuendo  iudicio  additur  excepcio,  excra  quam  fi  filiusfa. 
fic,cuimucua  pecuniadatacft.idquefitpropcer  fenacusau» 
doritatcm,  cnius  tancacrat  au(5toritas,  quantapopuhRo- 
mani.  laia  videamus 

Ikexceftione  Senatttfconfnlti  CMacedtmam. 
Cap.   II. 

HOc  Senatufcofalco  Maccdoniano  proponiuir  exccptto. 
H^c  aucem  excepcio  eompetit  filiofamilias,  ncc  tantcm 
fiiiolarailias.fedaliisplerifqjperfonis.Competitcnim  catii; 
fi  patet  conueniatur  cx  contradu  filii  adione  de  pcculio:  c5- 
petit  fideiufluri,  competichiredi  fiiiifara.  1. 7.  § .  qua.iquam. 
Vultigiturfenatus  exceptionem  competere,lcdnoncxpri- 
mir,cuicompetathaccexceptio.  EigoScnatufconfiilri  vecba 
latillimefusitaccipienda:  Addcndumeftqiioddicirurial.lcci 
fi.§.nonfolunj.  Namfruftra  cxceptiodareturfiliofamilias, 
nifi  da  etut  quoque  eius  fideiufluri,quia  fi  fidciuflor conuen- 
tus  folucrit  mandati  adlione,  quod  foluerit,  rcpetct  a  rco 
princip3li:&  ccf  te  qui  petir  a  fi^^^^iufrore.wJWa^o  pctic  a  reo, 
vcinl.aduerfiu.dearb.c.  Nimficxaftumfucric.quoddebc- 
rurafieiuflore,  fideiuiroradioncmmandatihabebit  adaer- 
fus  reum  ,  nifi  donationis  cau/a  fid -iuflcrit.  Hxc  autcm 
exccptioinpliErilquccafibusccflat:quoshicpaucisperfttiQ- 
gcmus.  M^ldl. 

Primus  cafus  eft,  fi  volente patre  filius  mutuam  pccuniam  niannit 
accepcritjl.fitarncn.i  z.hic.ldciudiciturinl.i.&^.C.co.Si  ^uiiut 
pcrmittcnte  pacrefilius  mucuam  pccijniamacccpcrit,non  '"fi^'" 
eft  locus  excepcioni  huius  Scnatiifconfulci.  Sufticirauccm  '^"' 
vcl  cacitus  conlenlus  patris,vel  etiam  ratihabitio.  1.  vltiro.  C. 
eod.  Nam  ratihabitio  mandato  cotnparatur ;  de  quo  tamcn 
dubitatumfiiicapudvetcres,  vtoftcnditluftinianns  indiift. 
l.vlt.cftque  locus  commnnis  de  ratihabitione.quod  ratihabi- 
tionerctrotrahitur,&mandato  comparatur.Taciti  ccnfen- 
fusinfigneextmplumcftinlcg.filiusfarailias.  16  hic.  fiiius- 

familias 


In  Tit.AdSenMufc.  VeUeianfim. 


fatniliaiacceptt  fflimsarti  peconiam  abaiio  >  quaii  raandatu 
pactis  .*  (ctipficliterasadpatrein.vcpecuoiam  mucuoaccc 
pcam  ia  prouinciafoiuercc.  Pater  non  continuo  interpo- 
luit  proteftacionem  concraric  voluntacis,qaamobtem  vide- 
nic  probaiIe,quod  a  filio  geftum  eft. 

Secundasca(aseft ,  fi  filiusfamiiias  mucuam  pecuniam 
acceperitinrempacrisneceflariam.  1.  7.  bicadfincro.§.pe- 
nnlc.  Si  filiusfamil.  pecuniam  acccpetit  ftudiorum  cauia,in 
cempatrisvideturvetcinc  :  ideoquehicceflacexceptioSe- 
nacufconruici :  fed  addic  exceptionem  niil  probabiiera  mo- 
dum  excefleric.  Nam  fi  quis  cum  folerec  decem  aureos  pro 
ftudiisaccipere,ao.accepericptopterbacchanalia,  erit Sena- 
turconfultolocus.Huicfimile  eftquoddicicurinleg.  a.  ^l; 
Macedonianum.G.eod.  i:,:.d 

Tcrciuscafus  eft.fipatetfamilias  faftusagnoueritdebi- 
tum  ,  velparerfamilias  faftuspoft  mortem  pacrisnouatio- 
nefadafidemliiam  obftrinxeric,  quianon  eric  locus  exce- 
pcionirenatufconfulti,I.£.§.vIr.  Parcem  autem  debicifol- 
uensvidetuf  debitum  agnofcere.Idemdiciturin  1. 17.  hic,&: 
inI.i.C.eo.vbiImperator  loquiturdenouatione.  Hoc  ta- 
men  eflintelligeadiuro,fi  fine  vllo  etrore  fe  oblfgauerir,!.  vlt. 
hic.  Verumeftpropcer  nouacionem  dari  aduetfus  filiumfa- 
milias  adlionem.Sedcamen,fiquisetroredudlus  nouauerit 
adionem,cuncpocericrepIicaciolwvti.  Nuocvidendumeft 
de  efFe  Au  huius  exceprionis. 

c  A  p.  ni. 

Deeffi£{uexce^tienifSenatHfcmJulHM4CedomanL 

DVonocjndafuntdeefFeftuhuiusexcepcionis.  Vnum 
cft ,  quodecfibscexcepcioperempcoriafir)Camenop- 
ponitiK  poil  fentenciam ,  1.  camen.hic.  Exceptiones  petem- 
pc0riacnoorolentopponipoftrentemiam,cic.C.rencenc.re> 
fcindinonpofrc.  Stdcamenfingulareiuseftinhacexceptio- 
ne  Senacufconfulti  Macedoniani ,  vt  opponatur  poft  fenren- 
tiam.  Aliud  fingulare  eft  circa  hanc  exceprionc ni,quod  hac 
exceptione  tucus,fifoluar,nonpoteft  repecetepercondidli- 
oncmindebici,ei:fiiolueritpererrorem.i.fedecfi.hic.  Hoc 
docutmiisfuprainl.qui excepcionem.de condidltindebici.  Is 
quihabecexcepcionem  peremproriam ,  fifolueric  pererro- 
rem,reperere poccft  quia foluic indebirum.  Indebicum  enim 
dicirur,quod  quis  perpetua  stcepcionetutus  cum  pecerecurt 
fuluit;.  H«c  tamea  exceprio  exc'picar ,  quac  ob  poenam  credi- 
torum  dacur.non  aucem  in  fauocem  filiifamilias.  Lex  non 
vulceumexonetare,fed  voluic  punite  foeneratot  es. 

I  N    T  I  T.    X  X  I  X.    L  I  B.    I  I  I  I. 

C.  E  T    T I T.  I.  L  I  B.  X  V  L 
Tandea. 

AD    S  E  N  A  T  V  S  C  O  NS  V  L  T  V  M 

Vclleianum. 

liTeruimus  fupta  de  obligationibus  ,  quz  eX 

conrratSlibus  filiorumfdmiliasnafcuncut,  Sc 

diximus  tamipfum  filiumobligati  iureciuili, 

quam  patrem  eiufdem  iure  pra:corio.     Dixi- 

mus  ramen,  fi  filiusfamilias  mucuam  pecunia 

recepcric  ex  eo  concra6lu,non  pofTe  aduerfus  eum  agi ,  eriam 
iifucrirpatecfamiliasfaAus,vel  morte  patrisvel  emancipa- 
tione,&  darief  exceptionem  Scnatufconfulti  Maccdoniani. 
HuicautcraSenatafconfulcoquod  Macedonianum  dicicur, 
perquama^ne&fimileeft  Senatufconfulcum  Velleianum 
dc  interceffionibus  mulieram:atque  ideo  in  hae  parcc  collo- 
catus  eft  hic  titulus  de  Senatufconf. Vell.  Sicuc  enim  dacur 
excepcio  filiofamilias,fi  conueniatur  ex  contradu  mutui ,  ica 
eciara  darur  exceprio  mulieti.fi  conueniatur  ex  interceffione 
fua,idque  caucum  cft  Scnatufconfulto  Vclleiano>quodnunc 
tnterpteiaturi  fumus. 

C   A    P.      I. 

x^rgumentum  hiiitts  tituU. 

Slquisfummatim  cognofcere  velit ,  quid  concineatur  Se- 
aatufconfuUo  Velleiano,colligi  poceft  ex  1. 1  .&a.  hic.  Cil 
/acile  mulieces  incctcedcrenr ,  &  hdeiuberenr  pro  aliis ,  f pe- 
rantcsfote,  vtexeaobligatione  nunquam  conuenirentur, 
ebeamquecaufiam  pletunque  a£cetcntut  mcommodo,^ 


i>*5 

in  magnam  cat)cionem'facidctent',vrile  vifam  eft  fenatai 
huicmulierumleuicaciacinfirmicaci  confulere,  neexcaob- 
ligatione  conueniantut.    Cautum  igitut  in  primis  efl  Sena- 
tufconfulto,Vc  fi  mulier  intcreeflctit  pto  alio ,  &  quamcunqj 
alienam  fufcepetit  obUgationem  ,  ex  ea  obligacione  conue- 
niri  non  poflit  .•  flc  fi  conueniatur ,  dctur  ei  cxceptio  aducrfus 
agentem.  Altcrum eft,vt decur adlio  aduerlus euro: ,  pto  quo 
muliet  incerceffic.     Nam  pleruoquc  mulier  ica  fufcipic  alie- 
nam  obIigationem,vc  mero  iure  liberecuc  is,  pro  quo  mulier 
incercedcbac,fi  (octefada  fucrit  nouatio.  Sed  vulc  fcnacus  a- 
dlionem  nihilominusdati  aduerfuseam,pro  quointerceflit. 
HxcduocontinentUr  Senatufconfulco  Velleiano.     Ratio 
Scnacafconfulti  facis  pcrfpicuaeft  exhis,  quxiam  diximus. 
Voluicenim  fcnatusconfulere  infirmicaci  &  leuicaci  mulie- 
tum.Tancaeftmulictumleuicas  &  inficmicas  confilii  &!a- 
dicii.vifacile  fufcipiant  alienam  obligacionem,  &  non  confi- 
derencidqaoda  nobii  fupradidum  fuic  fub  cic.  de  peculio, 
Sponfionisalicnzcomiremcflcnoxam.  Ideoquefi  permi- 
teretur  mulieribus  pro  alio  fe  obIigarc,muIra  indc  confeque- 
rentur  incommoda.Sed  vidcmgs.multa  hoiufmodi  confliru- 
ta  cflcdemulicribus  proptcr  carum  fragilirarcm&infirrai- 
tarem.Guiufmodi  eft  illud,quod  ab  omnibus  ciuilibus  offici- 
is  prohibencur,  I.  x  .dc  reg  iur.Er  olim  eranc  in  perpecua  rure- 
laeriam  coi  iugac»  mulierestde  hac  readduximus  multos  lo- 
cos  fub  cit.dc  ritu  nupt.  Plerunque  ipfo  iure,id  cft,legibus  i- 
pfis  ,  quzcummulieribus  conccahuncur  propter  earumin* 
firmitaicm,non  valenr  proprer  per  iculum  rei  familiaris.  Ad- 
cmprafuntmiilienbusoificiaciuilia,  qaianonfacisvifumeft 
decens  cfti:  ntuhcribus,ciuilibus  ofliciis  fungi.   Mulco  magis 
adimcndam  eft  eisid  offidum,in  quo  verfatur  pcriculum  rei 
familiaris. 

Originemaucem  huius  Senatufconfulti  declarat  Vlp.  in  Ik 
4.  &oftcndit  quomodopaalatimventumfitadhocius  Se- 
natuiconfulti.ln  primis  air  intcrdidlum  efTc  remporib.  Clau- 
dii,&  Augufti  pnus.ncmulicresproviris  fuis  intercedcrentJ 
Poftca  fadum  efthocSenatufconfultum ,  cuiusvetba  funr» 
QuoiMArcusSdantu  i3  VellemTutorconfHltsverbAfeteriit 
de  obUgattomhHsfoeminA'  Hm,(£c.  His  verbis  oflcndit  a  ple- 
tifqueprztoribus  icaiusdidumfuifle ,  ne  eonominetene- 
tenturraulicres,quodproaliointcrccffiflenc :  fed  quiahoc 
ius  cercumnonerac,vciliusvifumeftidhor  Senatufconfulco 
cumprehendere.  Expofico  huiuscraAacasargumenco,oanC 
fingulaexplanatius&diftin6liusdeclarandafunc :  &inpri- 
mis  przcipua  verba  huius  Scnacufc.  &  quia  ad  incerceffionek 
mulierishocSenacuIconfuIcumpettinec,  &  confulicur  mu- 
lieribus  pto  alioincecccdentibus ,  videndum  eft  quomodo 
intercedece  pio  «lio  hic  accipiatur. 

c  A  p.n. 

J^mifitinttrcedere  &  quomodo  accipAtuf  i^  hoc  Stnd* 
tufconfultointercepomulkris. 

INtetcedete  vatiam  fignificationem  habet :  fed  in  hoc  crt- 
dacu  fignificat  alienam  obligationem  fufcipere.  Naa 
quoeunque  modo,quacunque  ex  caufa  mulier  fe  obligaaerie 
alieno  nomine ,  dicitutincetcedete  .*  petdnetque  hoc  vec- 
bumad  omnem  obligationem  quocun  que  ex  contrac^u  na- 
fcatur.SicintetpretaturVIp.inl.i.§.omnes.  Idautem  con- 
tingit  cripliciten  Triplex  enim  genus  eft  interceflionis, 
propcerquammulieribus  fuccurricur  Senacufconfalco  Vel- 
leiano.HxcdiuifiocolIigicur  exl.^.&f.C.cod.  Aliquando 
mulier  parcicipat  alienam  obligationem ,  aliquando  in  fe 
tcansferc  obligacionem  qua  aliuscenecur,  aliquando  fepro 
alio  folam  ream  abinicio  confticuic  Ifta  figillacim  explicanda 
iunt :  &primumvidendumeftdemuliere,qujeparcicipauit 
alienamobligacionem.Imperacorin I.4.Cod.eo.  aitfuccurri 
rouliericum  parcicipauicalienam  obligacionem ,  id  eft ,  cum 
nuliericafeobligauicproalio ,  vcille  nihilominus  manferit 
obligatus.  Exempli  gratia ,  cum  mulier  mandauic  alcerijvt 
cuidam  mucuam  pecuniam  dec ;  mulier  ica  interccdic  pro 
■Iio,vc  participec  eius  obligacionem.  Nam  is,qui  accepic  pe- 
cuniam,cenecurexmucuo  :  mulier  autem  tenetur  adtione 
mandaci,&a6lioneaccefloria  t  Siccummulicrfidefuaefle 
iubetquod  alteti  datur ,  muliet  didturparticcps  fieri  alie* 

OOo 


fi> 


TrsnduArenl  Cmmnf. 


nxobligatiotds  i  nonaBcnam  oWfgationem  infc  cransfet- 
rc.  Itcmficonftituatfc  folututamquodaliusdebet.  Dixi- 
musfubrit.de  conftit.pecunia.  CuBiqaisconftituitielo- 
iututum  nomincalienoquod  aliusdebet ,  vcterem  debito- 
remnondcfinere  obligari :  (ed  accedcrc  nouam  obligatio- 


coBfultoVellciano.  Idemdldturl.4.1.cumadeas.Cod.eod. 
Appatet  hoc  quoque  fuifle  cxpreflum  edi6to  prxcoris  ,  vc 
cdara  fi  callidicacc  credicoris  &  dcbicoris  mulier  fc  ipfana 
folam  ab  initio  ream  conftituerit ,  iuuetur  hoc  Scnatui^ 
confulco.     Hoc  aucem  ica  accipiendum  eft,  fi  rc  veta  is ,  pro 


ncmde  confticuca  pccunia.  &ficeftincclligendum  ,  quod       quomuiict  fe  rcam  confticuic ,  erat  concraAutus  ,  &  mu 


dicicur  in  L  4 .  dc  parcicipatione  obligationis.  Idem  dicen 
dum  eft  ,  ccfi  mulierobligaucric  rcm  fuam  proalio,velcon- 
fenferic obligacioni rei lux.  Hic cxcmplaquxdarH rcpcriun- 
tur  in  l.quamuis.hic.  Pignoris  obligacib  acceflioncm  facit. 
Non  rainus  dicicur  mulier  incercedercpto  alio  ,  quz  tem 
fuamobligac,quamqu*pcrfonamfuam6bligat.  '  'Excmpla 
funcinl.4.& f.inLfcicns.C.eo.  IncetccflSononminuspcr- 
linec  ad  hypochecam  rcrum  quam  ad  obligationem  pcrfo- 
nalcm.     Maricusobligauicrcsvxorisipfa  confcticiencctfuC' 


lier  raecu  Scnacufconfuici  obligaca  fic ,  quzficocolorc ,  vt 
pofTcc  aducrfus  cam  agi ,  &  vc  vciiis  elfec  &  efticax  aduerfut 
«am obiigacio.  Echoccftquodhicdicicur^  SiCMtneJfemt*^ 
cum  contrn^Hrm.  Nam  fi  mulierpecuniara  accepcric,  vc  eaii» 
aiicuidaret ,  non  condnue  ei  dacur  exceprio  Scnaculcon- 
rulti ;  nifailenimprohtbetiDuliercm  ab  alio  pecuniam  ac- 
dpere ,  vt  eam  alterimucuam  det ,  qui  ihutuara  ab  ea  pcce- 
bac,cum  non  habcrcc.  Id  exprimicur  vatiis  in  locis  huiu» 
tradatus,  velutiinleg.  4.  muiier  quaMlam  fuinpfit  mutuaia 


curticur  mulieriquafiipfaiiicctcef^eritobligandorsmfuam.  pecuniara,vtcammihidonarct  .•  cx  rnutuo  coiiueniri  po- 

vciconfcBuendoaiiircmfiiamobHg2nti,puc3marito.  Hoc  tcft,  &ccflac  cxccpcio  Scnatufconfulri.     Namis,cuimu- 

produftutncftadhuc  ioBgius ,  vcpertineat  hoc  vcrbura  ad  licrdonauitpccuni»aii ,  noncratraccumconrrafturus,ncc 

malicrcm,quxconfemitobt!g;ation:  rci  fibi  obligacx.  Pti-  tnulicrconftituitfeream  quatfito  coiotc.     Huicfimilecft, 

mumdixirausmuliereniinr.;ircedcrs,qnse  feobUgat,  pofte*  quoddiciturinleg.bonafidc.     Quidambonafidcmutuam 

<jUzobligarremfuam,&  tjujcconfcntit  obligadonircifuari  pccuniamdeditmuiicti  :  mulicr  eam  dcdit  roarico  fuo  :  a- 

Prxccteamulierdicicurintttccdcre,  qux  confcntic  obliga-  ftienem  habec  crcditor  vtilem  &  cfficacem  aducrfus  mu- 

tioni  rci  qnx  fibi  obiigaraeft ,  Vdocus  fit  Scnacufconfulco;  licrera  ,  quxeiidinonpoteft  exccptionehuiusScnatufcon- 

obligat  rcm  cuius  domiaium  noa  habec,  fcd  qtram  habct  jTudaU Huic etiam  fimiie  cft.quod diciturinleg.fi  aducrfariu» 


obligatamsb  iHo ,  &  in  qaa»ihabct  i  js  pignoriijl.  vir  vxori 
i7.§,i  .&S.ii  rar'ier.H»f  <nr:cicseft:  Mnlieridebcbacurdos 
a  marico,  raari  cl  ::  etsasn  ci  obiitjsfis  crac  ex  caufa  mucui  pro- 
pccrpccuni.-.m  atviicam,c(c.tb!igacaerace!quxdam  resraa- 
riti :  muhereCiifc:^:icoblii5itionihuiu«rei.hicqaxricur,an 
ei  fucfiurrcadum  fit  Scnatatconfulco  Veilciano?  Hic  dtcitat 
m.Iicrifuccurren  '!TQi,isrc^^.tis  ,  qui cum ca contraxit.  Scd 


tuus.io.  C. eed.fcd&  quoddicicurinLfifcEnebris. 3.C.eo« 
dcm.  Mulier  acccpic  pecuniam  foenebrem ,  quam  conuer- 
cicinvfummiiririfui;  agicur  aducrfus  cam  cx  mucuo  :  qus 
dicic  fe  acccpiiTc  cam  pccuniam  pro  manco  ,  atquc  idco  ci 
.^uccurtendum  cfFe  hoc  Senatufconfulco.  Sed  tamcn  dici>- 
xur ,  maiieri  non  efte  in  hoc  cafu  fuccurrendum.  Nam  fe 
obligauit  nominefuo  ,  neca<5lura  eflc  proponicur  fe  rean» 


in  hac  hypothc!  alix^  ciccuniitanrix  func ,  qux  ad  noftrum      confticuifTc  pro  marico  metu  Scnacufconfulri ,  qui  erac 


C* 


trintft»- 
l4t. 


propoi-cun:  non  facmrt.  Mulier  cnimadmonuitfibido- 
.  ccia-acLei:,norieiprefli'  txfaucuoeciamaliquidfibideberi. 
«•«<«-«- Sici''icintcrprc...tar  hiiifconfuitus  vetba  huius  Senacuf- 
lieH*m  confulciinfauor<?m  njulierarai  Nurtc  videhdumeftdem  > 
»bUg^tit  Iicre,qax  alicnaui  *.  olsga  lOncm  in  fe  cranftulir.  Secundo 
""""/' xuuiier  dicuui  'ncercedeic  proalio  ,  alicnara  obiigarionera 
*  inlccran$fe'.endo,vcdicicurincademl.4,C.eo.cic.  Qaidam 

erac  obiigatus  ex  mucuo,  muiicr  animo  nouandi  promifit 
Ctedicoci  ftipulanti  quod  illi  dcbebacur ,  &  fic  eara  obliga- 
tionem  in  fc  cranftulic  \>ci  nouationcm.  Agicur  aduerfus 
lauiietem,  opponiccxceptionera  ex  hoc  Senacufconfulco: 
quxricur,  aniuuaii  poSr  exceptione  Scnacufconfalci  Vei- 
leiani.'*  hic  dicicur  ScnaqsUionfulco  ci  fuccufrendurn  eflc. 
Dubiutnenimnoncft^  £|«iti;dTcacucre(3repro  alioinccrce- 
dccc,qux  in  fe  alienara  obiigati|>nena  traflftukc  Aliena  au- 
tcm  obligatio  poceft  cransferri,  ycl  ftipularione  ,  vcliadi- 
Te  ftipu!«oir»DAdul^''jm  noa  eftjl.i.dc  oouat. 


tcm  obiigac 
eioaccepto 


lias  concra<%urus.  LicetereditorcaitfitmM  eft.cciam  fi  fciue- 
lit  cteditor  mulietecn  vellc  conuctcere  eam  pecuniara  in 
vcilicacemmacirifui.  Sedhicrcpericur  valde  difficiiis  anci- 
noraiaexLSeia.§.fundura.a8.hic.  Maricus  obligauit  fun- 
dum  vxotis  fux  Sempronio  ob  condudlionem.  Conduxe- 
rac  enim  a  Serapronio  prxdiura  quoddam ;  muliet  mutuata 
pecuniaraabalioaccepit ,  &eam  pecuniam  foiuit  Sempro- 
fUio  pco  marito  fuo  :  atque  ica  muiier  mucuam  pecuniani 
acceptamconuercicinvfum  mariri  fui ,  qniafbluic,  vclibe- 
ratec  matitura  fuura  :  ^uxtitur ,  an  mulier  iuucrur  exce- 
ptione  Senatufconfultiir  Si  fit  obligata  aduetfus  Scnatui^ 
confultura,dabicurexcepcio.Hicdicicur;  Refpondi,.SiiV«- 
meritufcijfn  eam  intercedere,  fort  SenatufconfHltdlocum-,.  Ex- 
.iadtinglofnsAccur/ianisquatuorvarixfolacicjne^Sednul- 
laeatura  mihi  omniho  placcc.Breuiccrigicurdicam.  Egopu- 
Co  nihil  hic  contrarium  eflc,  fidiligcntcr  expendancur  vcr- 
bjavcriufquccapipsin  d.i.fi fccncbcis.     Aicnihilrcfcrre,  an 


$.ptxccrca.lnftit.qiiib.rooci.rol.oblig.iiicitarnouatio,  qiiia  fciuerit  an  ignoraucric  crcdicor  muUercra  cam  pecuniana 
vcteri  obiig»tiua:rublaca,aii^nouafiiccedit.  Fitcciaraiu-  .^quaoi  ei  raucuam  dedic ,  conuetfuram  cfTe  in  rem  marici 
dicio accepc  ,1. 'oiurioncm,  dc fj^iuclf g.delegarc.d?  nouat.      .fui:hic aucera  dicitur ,  Stfcijfet  eMtn intercedere,fore Senatufcd 


Siue  quis  fo'"icrit  quoddebco  ,  Sue  quis  ofFerat  fe  liri  pro 
m^.Jgoi  be  :•  cuaiaiguoraQSoC  inuitus.  Nitnagifarin- 
ter';os,vrcg;>.<^nrraqactnadloragerev«>>Iebic,l:bcter.De- 
leg  ue  cft  ali  t .n>  reura  vicr  fua  dare.  A  d  hanc  delcga  tionem 
maxime  pecdne»- hoc  Senacufconfuicura  Veileianun- ,  lcg.  j, 
§.vlc.  Siccfti^icur inirllieeDduraquaddicicurinl.^.dcrau- 
licrc,qurinfctrauftul:cslicnaraobligarioncm,  T^rciomu- 
"  lier  dicicur  iutercedetc  proaiio ,  cum  ab  inirio  reara  folam 
^^^'^'^"'^{^feconfticu.t  pco  iiiopccuniaraaccipitncc  ,  quimuis  is,qui 
rfMft  ft-  pccuniaraaccepic.obligaCHsnonfic.  HoceftcaucumScna- 
Um  can.  tufconfulco ,  nc  aiias  fcaus  fiac  Scnacufconfulco.  Alias  cnim 
fiitMii.  f jjyj  fierec  Seuarufconfulco.  Ego  proponam  cxeraplura,vt 
hoc  commodius  expiicecur.  Excmpiuin  eft  in l.quarauis.§. 
fi cum cfrcn.  Quidam peccbac a mc  raucuam pecuniara , & 


Demuli 


fitlto  locum.  Si  incercedcre  mulicrera  in  hac  fpecie  fciuic  cre- 
dicor,dubiuranoneft,  quin  locusficSenacufconfulco,quia 
Senacufconfulco  confuicura  eft  raulictibus  pcoaliointcr- 
cedenribu:.  £t  notandum  eft  hic  Scxuolara  morc  fuo  de 
iurercrpondere,nondcfadlo,dequomoccfcripfiinlcg.  qui 
Romx.$.  Agerius.  deverbor.oblig.  Cumquxricur.anmu»- 
lier,  quxfereara  confticuic ,  iuuecur  exccpcione  Scnacuf^ 
confulci  :  videnduaeftquida(%urafic,&anfelolara  rcam 
confticii8ric,vtgrarificarccuralccri,&incius  rcra  pccuaiam 
quararauruamacccpic,conuercerec ;  anverorcara  folani  (e 
confticueric  qusfico  colere ,  cum  alius  concradlurus  effet 
mecu  Senacufconfulri.  Scdhic  notandum  eft.vt  mulicr  iu- 
ueturhocScnatufconfuIco ,  qux  ream  fe  folam  confticuir, 
oBoccereaeditorem  fciuifle  eam  metu  Scnatufconfalti,quia 


quia  non  mulcura  ei  confidebara  ,  is  ofTecebat  milii  mulie-      alius concradurus erac,pro  alio incerccflifle.     £x iam  didis 


rem.quxproipfofideiubcrcc.  Sedego  vercbar,  nemuiier 
excafidciuffione  cenerecur.  Quarcicaconucnicincernos, 
vc  muliec  reamfe  folam  confticuercc ,  ica  vc  fcripcum  fic  in 
rabulis ,  dolo  &  callidicacc  credicocis  &  dcbicocis  mulierem 
fcreamfolamconftituiflc :  hicquxritur,anmulieriuuanda 
fit  exccptionc  S.C.quafiintercclIerit.  Etcercumcfthicmu- 


confequens  eft  duo  ncceftatia  efle ,  vt  rauiier  incercedere 
dicacur  ,  &  vciuueturhocSenacufconfulco  Vclleiano.  V- 
numeft,vcraulier  fc  obligct;  necefTaria  enim  eft obligacio. 
Alcecuraeft,vcfeobligecproalio  ;  vtmnquchicconcurrere 
oportec.  Hoccoliigicur  exvcrbisipfiusScnarufconfulriinl. 
a.  Hxcauremnos  diftinxiraus,  vc  coraraodius  expliccraus. 


iicrem  inccrcedere  pro  alio  ,  acque  ideo  iuaabituc  Senacuf^      quc  hac  de  te  (cripca  ezcant  in  hoc  titule.  In  primis  dixi  m  irs 

ncccfle 


In  Tit.Jd  Senatufc.Velleiamm. 


rieccflc  e(Te  muliercm  obligatam  cflc.    Non  enim  dicicur  in- 
tercedcreproalio,  nififeobligauerit  :  adeo  vc  mulicri  pro 
aIio(olucntiquoddebetur  ,  non  fuccnrraturS.  C.  Velleia- 
no.     Simulicrdonationiscaubvclliberalitatis  caufafoluc- 
ritcrcditori  meo,quodegoei  debeo,non  eft  locus  fenatuf- 
confulto.     Nam  fcnaturconfultum  Vclleianumad  obliga- 
tionem  mulierum  pertinet.    Ergo  ei  tantum.qui  fe  obhga- 
uit.proaliofuccurretur  ,  nonautemci ,  quas  proaliofoluir, 
1.4. &  ^.hic.  Muliercumvellctmihidonarecentum,cacen- 
turafoluit  creditofimco,  vtmeliberaret  ;  ait lurifconful- 
tus  locum  non  efle  fenacufconf.  quia  non  dicitur  intercc- 
dcre.     Intcrcedere  enim  in  hoc  fcnatufconfulto  interpreta- 
mur  ,  fi  fc  pro  alio  obligarei:  ncc  cft  cautum  S.  C.  vt  fi  mu- 
lier  donationis  caufa  foluat  quod  aliusdebet ,  dicatur  in- 
tercedcre.RationemadfertIutifc.inleg.4.videbant  vetercs 
legislacores  qui  ad  horoinum  mores  refpiciebanrin  (uis  le- 
gibuscondendis  ,  mulcoprocliuiorcs  efle  mulieres  ad  fide- 
iubeodum  pro  aliis ,  quam  ad  dandum  vel  foluendum  quod 
iliusdebet.     Cummuherproalio  fideiubet ,  hocnonfacit 
liberalitatis  caufa,  fed  leuitas  eiusidfacit:  quiafperatreura 
foluturum  quod  debet.  Decretum  efttantum,  vtob  inter- 
ccffioncm  adio  aduetfus  muliercs  non  dctur  .•  quiafspe 
videbant  mulierespericlitari ,  quzalicnamfufcipiebantob- 
ligationem.     Siigitur  mulierpro  alio  foluerit  quod  dcbe- 
bat ,  quia  eidonarc  volcbat,  cinonfuccurriturfcnatufcon- 
fulto.     Et  nihil  refert ,  an  pecuniam,qu2  debcbatur,numc- 
ret  creditori,  an  vero  dct  aliam  aliquam  rem  fuaminfolu- 
tum  .'  dequo  tamen  magis  dubitari  potcft.  namvidebatur 
idem  diccndum  ,  cum  mulier  dat  rem  fuam  in  folutum ,  & 
cummulicr  proalio  rem  fuam  obligat.Ideradiciturinlcg.i. 
&  4  .C .cod.hoc  de  primo.  Secundo  diximus ,  vt  locus  fit  be- 
ijeficio  huius  fenacufconfulti ,  oportere  mulierem  alicnam 
obligacionem  fulcipcre  ,  non  fufficcte  oblignam  efle  mu- 
liercra  ,  nifi  pro  alio  obligata  fit,  vt  colligitur  ex  verbis  S.C. 
■Qliomodo  aucem  id  accipieiidum  fic  variis  cxempHs  de- 
roonftraturfubhoc  tituio  :  nec  potefthocmelius  oftcndi, 
quam exerr.plis.     Nosigitur  fingulaexemplahiccxplicatu- 
ri  fumus.Vnum  cxemplum  eft  in  l.quamuis.d  §.  i .  Quidara 
tucor  pupilli  volebat  pracdia  pupilli  diftrahcrc  propter  a!S 
alienum  :  fottcpupillimaterintcruenir  apud  tutorera,  & 
roeauit  cum  ,  vt  ea  pridia  non  diftrahcret,  promifitciin- 
demnitatcm  ,  nc  fortepofteaobcam  caufam  a pupillo  con- 
ueniatur,  quianonfoluiffet  acs  alienum  :  nolebatquidem 
obfequi  huic  mulieti ,  fed  mulier  ci  promifit  inderanita- 
tem.    Deinde  agituraduerfustutorcm,&hocnominepro- 
pcor  negligentiam  fuam  conuenitur  ;  allegat  muliercm  ci 
promififle  indemnitatcm.     Mulier  vult  iuuari  fcnatufcon- 
(ulto ,  &aitfeinterce{rifre,&feobinterceflSoncm  nontc- 
neti:  quzritur.anmulicrhicdicaturincerccdcre?     Papinia- 
nus  non  putat  muliercm  hic  interceflSfle.     Scdcurmulier 
hoc  cafu  non  diciturinterccdere?  nara  hic  videtur  proalio 
oblipari  propter  indemnitatem  promiflam.    Sed  hic  mulier 
ideodicicur  non  intercefliflc  ,  quia  fc  obligauit  apud  debi- 
toremproeoqaoddebituruseft.  Rationonpatitur,vt  pro 
"eodemapudeunclemquisinterccdat  :  tutorhicfuturuscft 
debitor  ,  cumhxcobligatio  contrahitur,  verctur  nefinon 
d.ftiahat  prardia  pupilli  ad  a^s  alicnum  folucndum.eono- 
mine  poftea  conueniatur  a  pupillo.     Vt  aurem  mulier  dica- 
tur  interccdere  ,  oportet  eam  fe  obligarc  crcditori  pro  de- 
bitoie.Qupd  hic  non  accidit.  Neccnimpro  debitore  apud 
crcditoremiliicfefeobIigatmuIier,fedfeobligat  pto  codem 
apud  eiindem.Ideoque  hic  dicit ur  in  mulierem  non  poflc  re- 
fte  dici  inhoc  cafu  interceffifle  ,  ficque  non  iuuabitut  ex- 
ceptione  fenatufconfulti ,  (ed  cogctur  quod  promifit  praj- 
ftare.     Species  fimilis  eft  in  l.tutor.19  .qua:  multum  conferc 
adhuiuscxplicationem.  Hircs  tutoris  verebaturadirehx- 
reditatcm  ,  ne  forte  damnofa  ei  cirst  futura  propter  male 
geftam  tutelam  .•  perfuafic  rauliertutotipupilli,  vtfuope- 
riculoadirct,  &  promifir  ei  indemnitatera&forc,  vtnihil 
peteictur  hoc  nomine  ab  eo  adionc  tutela:.     Conuenituc 
mater  ob  eam  caufam  ,  quia  pupillus  egit  aduetfus  hirc- 
dcm  tutoiis  adione  tutcl^.     Africanus  air.exceptioni  fcna- 
tufconfulti  locum  non  elTe  ,  quafi  mulier  non  dicatur  in- 
terccderc.  Quomodoficri  poteft,vtapud  eundem  ptoeo- 


dcm  mulier  intercedat  ?     rnterceditinhacfpeci*  muliera- 
pud  hiredera  tutoris  pro  eo,  quod  ipfe  harres  debiturus 
cftpupillo  ,  non  de  coquodpupillushireditutorisdebicu- 
ruseft.     Tunceniraefletinccrceflio^&itamulieriuuaretur 
cxceptione  fcnatufconfalti:idque expre flum  eft  in  lcg.fi  ma- 
rer.C.eod.(J.  notandacftdiligcnter  diftindio  d.l.fimater. 
Tutordatuseftcuidampupillo  .•  mater  pupilli  tutelampa- 
tfimonlumvegeieicvolcbat :  verebaturtutorne  male  ge- 
rcrct,  &malc  gefta  tutela  a  muliere  conuenirttur  aflione 
tutelz 4 pupillo.  •  Mulicr male gcflit  tutelam ,  qux  indemn  * 
tatem  tutori  promiferat  :  coniienniturtutor.-qiisricur^aa 
raulier  ccneripoflit?    Ecdiciturteneri,quianoBVidetur  pro 
alioinceice(rifle.Alteiafpccieseft,5««4«rfww/mwy?.  Tu- 
tordatusvolebat  (e  excufare  ,  quiahabebat  iuftam  caufara 
&probabflemexcufationis.  Vcrebaturmulier.nc  illudrou- 
nustucocdctrecaaret  prxtextuexcufationisfux  .•  ipfa(ein- 
terpofuir, promifirque  ci indemnicatem ,  ideft,  proraifit  ci, 
(iquidimpenderit  in  cam  tutelam  ,  qui  forte  oncrata  erac 
magno  zrcalieno  ,  fore  vtapupilloci  fatisfiat  ;  mulier  in 
heccafuintcrcedere  dicitur,  quiaobbgarfepropupillo  ,  & 
proeoquoddebituruscft  pupi!luscurc"ri  :  &ideo  rededi- 
citur  interccd^^rc.    In  aliis  exemplls ,  de  quibus  locuti  fumus 
inl.tutor.&inl.quamuis.§.  i.mulieifeobligauitapudtuto- 
rcm  pio  co ,  quod  tutoi debituius  eft  pupillo ,  ideoque  non 
poteftdici  inicrcedere  obligando  feprc  eodem  apud  eun- 
dem  :  hicautem  promittitpupilluuTipfumomnedartinHm 
farciturum,  fiahquodamnotutoraffediusfucrit  ;  ideoque 
fuccutritur  huic  muiieri.  Aliud  cxemplum  eft  in  I.  aliquan- 
do.  15.  cummulicrinrcmfuamlecbligarproalio.     Exem» 
pla  i\im,Sia}icilla.     Mulierqui/ciuiebat,&eratancilla,ob 
padionera  libertatis  dedit  cxfromifTorf m  ,  qui  prcmifit 
jpccuniam,  vt  manumittcretuiadominofuo  :  &deditex- 
pfomiflorem ,  quiafatisintelligebatdominus  nonvaldeef- 
ficacem  eire,&  vtilcm  pa6bioncm  cum  feruo  fadsm.     Ma- 
numiflacftmulicr,  dcindeeamobligarioKcm,  quateneba- 
tur  cxpromiflor,in  fe  tranftulit,  Si  conueniatur  mulicr,quae- 
ritur,anpoflitiuuaii  cxceptioue  fenacufconfalti.''  lutilccti- 
fultusair,(enatu(con(ultumhicceflaie.     Reveia  pr^priam 
obl'gationemfufccpit.     SiefFe£luminrpiciamus,  mulierin 
rera  fuam  inteicefiit.  Muliei  emit  hire  jitatcra  :  cmptoi; 
hxteditacisnon  eft  hxces  ,  &vcnditor  nihil^minus  potc ft 
conucniii  a  crediroribus  bsredirariis ,  &cogitureisfatii?fa- 
cere  ;  hiresa^ioncraeciain  hr.betaduetfuscreditoreshas- 
reditafios  :  qaaeritur  ,  an  poflit  iuuari  exccptionefenatuf- 
confulti?     Non  poteftiuuari,  quia  fuumnegotium  gerete 
videtur,  etfiforte  mulier,  qu»  emic  hireditatcm  ,  &pio- 
mifitfatisfacere  creditoribus  hiicditariis  ,  non  pofllt  con- 
ncniriacreditofibus  hircditariis  :  tamenhsrcsabeiscon- 
ucntus  poterit  aduerfus  eam  regreiTum  habere  :  &  dici- 
tur  (e  obligalfc  in  rem  (azm.Aut  p profideiujfore.     Simile  cx- 
emplum  eftinl.  dedie.J.  i.quifatifd.cog.   Aliudexcmplum 
eftinl.fimulieri.if.  Egodebebam  tibicentumexcaufamu- 
tui.raulier  quatdam  pctcbat  a  me ,  vt  ego  ipfi  folueie  cam  pc- 
cuniamquamtibidebebam,oftendcns  tibihoc  gratumforc 
pcrinde  ac  fi  tibi  ipfi  foluerem :  ego  ei  folui ,  exacSlia  tamcn 
caucionc  derato  :   illamihi  ftipulantipromifit  teratumha- 
biturum.  Nonratumhabcsquodcifolui;conHenio  mulic- 
rem  ex  ea  ftipulationc ,  illa  exceptionem  fenatufcon(ulti  mi- 
hiobiicit :  quxritur  ,  anfitlocusfenatu(confultoinhac(pe- 
cie?     Hicluiifc.ait,  rauliercm  piopriam  m3gis,quam  alie- 
nam  obligationcm  fufcepifle  vidcti  in  hoc  cafu.    Nara  tene- 
tur  mihi  adcam  pecuniam  rcddendam.  Aliud excmplum  eft 
inl.fi  mulicri.ii.     Ego  tibi dcbcbam ccntum ;  dcdi  cuidam 
mulierihaclcge  ,  vtcaropccuniamtibifoluerct,  vel  expro- 
mitterctcampecuniamtibifefolutuiam  :  eamaliiicexpro- 
mittcfcquam  folueic  :  retinuiteampccuniam,quxritur,(t 
conueniatur  cb  eamexpromiflioncm  ,  an  poflitiuuati  ex- 
ceptioncfcnatnfconlulti.'     Ait  lutifconf.  mulicrcm  in  hoc 
cafuiuuarinonpofle.  Hicenimmagtsfuum  negotium  gcf- 
"(it,quamalienum.     Nara  mulicr,qujEaccepitmeampecu- 
niam,eam  redderc  tenetur,  nifi  expromittat.     Aliud  exem- 
plumeftinl.debitrix.  24.  Egodebebamtibicentum  :  mu- 
Jier  quzdam  mihi  dcbebat  tantundem,  cam  tibi  dclcgaui, 
vtdebetettibiquodeamibidcbebat,  &e'golibcrarer :  pro 

OOo     1 


^ss 


Franc.  Dudreni  Comment. 


mificmulicrrcrdlutarimd,  cuiJcleg»?acft  :  conuenitut 
eapromiffione  ,  &aicfc  alieaam  oblig&tionem  iufccpif- 


CK 


fe  ;  ideoqucnoo  icncriproptcrfcBaiutconfultumVtlkia- 
Bum.  lurikonfulcusaiteam  vcinonpollecxceptionelcna- 
tufconfultiVcUciani.     Non  enim  vcre  Lf.cpit  alienam  ob- 
Itgacionem,quia  crat  meadcbitrix  quam  cgo  dciegaui.     Sei 
fiftenniam.    S\  cum  ego  vellem  eam  delcgire  credicori  meo 
noluicdeicgiri,  ledmaluitintcrccderemmi  ,  adhuc  manet 
obligata.  Sed  pratterca  tcncrur iila ctcditori  meo  propter  fi- 
dciudorcm.&tuncintercclliircviderur.     Almdcxempium 
cftini.fidomina.if .     Si  doirtinaiuileritfetuofuocredi.te- 
neturattione  quodiuflu ,  necficonttcniatur,potcritiuua- 
riexccptionefenatulc.Velieiani.     Eaadkio  honorariacft,id 
eft.prsEtotia  cft.     Hic  vidctur  raulicr  negotium  iuum  gerc- 
re,l- 1  .quod  iuiTu.     Natn  videtut  cum  ipiacontrat^um  efle. 
Quidiifidciuilericprofctuo  iuo.'  non  tcncbitur,nifiidiB 
rcm luam  fcccrit.     Naiii(cnatusl«qaitur  dc  muliere ,  qux 
iulcepit  alienam  obligationcm.     Quotics  autein  raulier  in 
rem  luamfideiubct,  noneftfenatuiconfultolocus.     Aliud 
cxemplumcftiol.bonafide.§.  vxor.  In  ommbus  igitur  ca- 
fibus ,  inquibusmulierproluoncgotio  inicrccdit ,  noneft 
locus  fenicui.onfulto  ,  quamuis  prtma  facic  mulier  intet- 
cedercvidcitut :  &ficeitintelligendumquoddii;iturin  fc- 
natultonlalto  Velleiano.     Ex  oo  autem  quod  diximus,  Si 
mulierinterceiredtpio  aiiojuic.oriuuturquardira  qu^ftio- 
ncs de ftatu & condirioncpctlonatum.  Qujd fi mulier obli- 
gaucrit  ic  pro  patre  lao ,  pro  filio fuo,  6t  uliis  coniuudliS  pcr- 
ionis:aQdicemusfenat\ilconfultolocumcfl'e?     Et  hicdici- 
taroiiiilrefetre,proqaap;tfonaobligiueti:  icmulier,l.  3. 
&  l.fi  patet  nam.C  wd.eo.hic  lex  loquicur  de  mulicre,  qus  le 
obligau;tpropatiefuo.  Q_'idfiproieri!o  obligaucnticmu- 
hcr;    Aitljiiicoriultusiui.vk  §.vlt.hicdeferuoalienodu- 
biratum  fuille.     Q^a  d  jo  cjniu.eutur  ienatufconfulto ;  v- 
numelt,neaducrlusmuhcrciii  dciur  adio  eiinterceifione 
lu3;iheiuini,iI,vtdecuradioaduerfuseum,pro  quo  mulier 
inttrcetiic.     Scdquomodoadlio  dsbitur  aduetiusltruiim? 
Hicd  cituradioncmrcllitucndam  cllc  aduerlusdominum: 
nihiligiturrttcir,an  muhec  intcrcedat  pio  hbero  homine, 
«nproieruo. 

Dciude  liquiturin  fenatafconfulto,^/  mllaaEliofetitiove 
(     detxr.     Iifdem  veibisconctptumefticnatufLoniuUumMa- 
cedonianum  ,  &c  codem  modo  interprctandafunth^ec  ver- 
ba  ,  quomodo  dmmus  acapienda  elle  verba  ieuatulcon- 
faliiMiccdoniani,  ideft,  vcliconLieaiaturmaher,  decurei 
exccptio.  Scd  curipfo  iure  non  toilitur  a(^io,cum  id  expief- 
fum  fic  fenacifconiulco.''     Scdi.<m  adinunu:  non  cam  cfie 
icnacus  auilotiraccm  ,  vcl  prxcoris  ,  vel  altcrius  mjgiftra- 
tus,  vcattionem  collcre  polFcc  iplo  iurc  &  legibus  coinpa- 
tacamfciutrodudain  :  non  enini  pocuit  lenHCUsiusiplum 
toUerc,  fcdcamenpropterhonorcmlenatusa(^io,quae  ipfo 
iutecompcric,inanisrcdditur  pet  exceptionem.  Sic  bjno- 
rum  pollfilor  habctur  loco  hzrcdis,  quamuis  h^rcs  non 
fit.     Filius  Cinancipatus  iplo  lute  non  habtcurhj^rcs  ,  lcd 
prxrorei  datbonorampofTellioncm,  §.  quos  autem.lnftic. 
de  boaorum  polIeiT.  &  habet  cum  loco h^rcdis.  Ha:c  excc- 
ptiodatur  mulicri,  vc  cx  iis,qaz  diximus,conitat.     Prxterca 
daturhxrediraulicris,  l.hxredes.  C.  eod.  harcexL^ptionoa 
ic3Cohftecperfoaa:mulieris,  vtnon  tranfcac  ad  ciushira- 
dcs.    Nimrcimjgiscftquam  pL-rfoa«cx:epcio,l.excepcio- 
nes.de  excepc.     Hiccxccpt.io  datur  ctiam  fiJeiullori  rau- 
lieris  :  deqaotamcim.iiotdabiratio  eflcvidebatur  quam 
dcbzredc.     Simulierquifufccpit  alicnam  obiigationcm, 
fiJeiaHorem  dcdent ,  noa  tantum  mulicr  ipla  luuatur  ex- 
ccptio.icfcjitufconfolti,  fed  etiam  fideiuflor,quiabcada- 
tuseft.vt  diJturin  l.fimulier.i6.§.  vlc.     Qupdhicdicicur, 
iusfingulaiecft.     Cafliusputabat,fideiuflotimulictis  tunc 
dandaui  efls  cxccptioncm  cx  fcnatulconfulto  ,  li  mandato 
luulierisfidciuniTec.     ScqucbacarCafliuscommuncmiu- 
ri.^rationcm.     Cumqua;ricur,  aneademexccpiionevtacuc 
hdciuirorquareus  :  dicimus,fiadtiomindaci  compccatfi- 
deiuflori  aduecfus  reum  ,  tuac  cum  cadem  cxcepctonc  vti 
qaarcusprincipalis  :  quianificadem  exccptione  vtcrctur, 
frtiflraca  cxcepcio  reoprincipaiidarecur.     Cum  auccm  fi- 
deiudbrnuUam  atStionem  habec  adueriusreum  ,  quiaforce 


animo  donandi  fideiufllt,  tunc  none.sdem  exccptiontf  qua 
tcusvtitur,  1.  quoddiaum eft.de padt.  l  fcdetfi.  9.§.  noa 
folum.  ad  fcnaiulconf.  Macedon.     Scd  rcceflum  cft  ab  hac 
opinione  ,  &lurilconfuicus  ait,  etiamfimandatiaftioncm 
non  habcat  fideiuflor  aductfus  mulicrcm  ,  nuUumquc  rc- 
greirum  ,  nihilominus  ei  dari  cxccptionem  :  &  rationem 
adfcrt  huiusiurisquodfingulareeft,  jQHimtotam ebhgatio— 
nem.  Sivcrbafcnatufconlulciincegra  exurent,  hoc  plenius 
intelligipoflcr.   Noncnimintegrumfenatufconfultum  ha- 
bemusin  1.  1.  Dceft  vnumcapucdea<aionc  ,  quxrcftitui- 
tur  aducrfus  vcterem  debitorcm  :  f  d  fides  habenda  eft  lu- 
rifconlulto  ,  cuivcrba  fenatufconluiti  nota  fucrunr.     His 
addendum  eft ,  Idem  dicendum  «fls  de  eo.qui laandatu  mu- 
lierispro  alio  fideiu£Sr ,  quamuis  pro  mulicre  inrerccden- 
tenonfidciuflreiiiinl.fidccipicndi.  30.     Quidam  fideiufllt 
proaUomandatu  muUeris  ,  agituraduerfus  eumtamquam 
fidciuflorcmcx  hacintcrceflionc:  quatritur.an  fenatulcon- 
fultoiuuaridebeat?  quiftioncm  facit  quod  fideiufTor  mu- 
lierisnoncfthic&promuHetenonintcrccflic  :  lcdtamen 
diciturexceptionemlenatufconfulcicicompctere.    Quam- 
uisenim  non  fideiullerit  pro  mulierc  ,  tamcnmanditunu- 
pfiusmuIieiisfidtiuflit.Q\ipd  idemeft  iVtf^/vM^^«/«f-ra. 
dat.  Siccniralcgecdumclt.vtinFlorcntinis.  NeaUsAilo, 
fcil.mandati  procuratori  conapetcns  aductfus  muhcrcni  ad 
tcpetcndumidquodfolucrit :  nam  fi  cogeretur  foluei  c,ne(j 
iuuaretureKccptionefenatufconfulti.nuUam  haberct  adio- 
nemadidrocupcrandumquodfoluir  :  quiacum  mandatu 
rauhcrisaliquisfideiubct,ciflfGluerit,  neccoropctat  ei  ex- 
ceptiofenatufconlulti ,  nulla  taraen  aftionc  raandaii  rcpe- 
terepoteft  a  muliete  quodf..luit,  quamuis  ei  mulier  man- 
dauerit.     Atque  hic  mihi  vidctur  fenlus  eflc  horum  verbo- 
tam.Huic fimUe mihi  vidctur  quod  dicitur  in  l.fi  vxor.  Cod. 
co.Sed  plcnior  diftindio  cft  &  vberior in  \.6.8c  y.hic.   Pro- 
ponitui  quafftio  dc  filiiabfcntis  dtfenfore,  proquodefen- 
forc  quidam  fideiuflir  mandatu  matrisiudicatum  (olui,qux- 
ricur  ,  an  his  fidciulloribus  ,  qui  mandatumattis  fideiufle- 
runt  pro  dcfenforc  filii  abicntis  ,  exccptione  fcnatulcon- 
fulti  fuccurendura  fit .'     Dicitur  non  minus  h-s  hdeiuflo- 
nbus  ,  qui  mandatu  mulieris  fidciuflerunt,  (uccutrcndum 
cxccptione  fcnatufconfulti ,  quam  ipfi  mulicri  fi  conueni- 
itiw.N.c  mMhHmfaceri,tjuoifrodtf.nfortfiieiujferMm.  Oc- 
currir  obicdioni.  Poflccforieahquis  obiicere,coinonfide- 
iabcrcprotMatre, fbdpro  dtfenforefiliiabfcntis.    Non  cft 
igituf  a:quum  ,  vt  cis  fuccurrarur  pcr  cxceptionem  fcna- 
tulconfulti ,  quia  fcnatufconfuhum  videtur  eis  fuccurre- 
te ,  qui  pro  mulierc  fidcinflcrunr.     Rcfponder  igitur,  licet 
non  rideiuflcrinr  promulicre  ,  fed  pro  dtfenforc  filii  ab- 
fcntis  :  tamenmandatumatrisfideiuflcrurit  ;  atqucidto 
pciindecft,  atqucfiproipfamatrefidciiifliflenr.  Qj.>oddi- 
Clumcft  cxceptioncmfcnatufconfjltifideiufloiibus  com- 
pctere  ,  inptopofitafpecie,  quifideicfletuntmandatu  ma- 
tiis  ,  hocitaaccipiendLm  cft  ,  nifi  fone  ignoraucrint  cre- 
ditorcs  cos  fidciuflillc  mandatu  matris,  quia  forte  fidciui- 
feruntfimphcitcr  ,  nuUa  fa<aa  rocntione  mandati  matris, 
idcoquc  fi  fideiuflores  obiiciant  exceptioncm  fcnatnfcon- 
f ulti ,  ea  exccptio  rephcatione  elidetut  a  creditorc.     Ex  ea- 
dcm  fpecie  nafcitut quzftio  ,  Sifideiuffores  foluerint  crc- 
ditoribus  ,  nec  proficiat  cis  exceptio  Senatufconfulti ,  quia 
ignoraucrunt  credicores  mandatu  macriscos  fidciufliirc, 
habcntnc  aaioncm  aduerfus  muhcrera  adid  rcpecendum, 
pucaaducrfusroatrem?     Nara  propofitum  cfthosmanda- 
tu  muhcris  fidciufliffc  pro  defenfore  filii  abfenris.     Hic  di- 
citur,  Simulierraandaci  adlioncabhisfideiuiroribuscon- 
ucmacur.cxccptione  Senatufconfulti  eam  vti  poflc.     Harc 
fpecies  pcrrinct  ad  Scnatufconfultum.     Nam  ccrtuni  eft, 
muliercm  in  hac  fpccic  fufccpifle  ahenam  obl.igationem, 
cum  mandat  alicui ,  vt  fidciubcat  pro  defcnfore  filii  fui; 
fed  an  vlla  replicatio  fideiufl^oribus  aduerfus  mulierem  da- 
bitur  ,  ficur  in  fupcriori  fpccie  daturpropter  igiiorandam? 
Aic  lurilconfultus  ,  nuilara  replicationem  pritextu  igno- 
ranti»  compcteic  fidciufl^oiibus.     NuUam  cnim  fadti  lui  i- 
gnorantiam  in  hac  fpecie  pra:renderc  potuerunt.     Eft  lo. 
cus  communis  de  ignorantia.     Ignorantia  fadi  proprii  nc- 
niinomcxcularepoteft.   Tertiaquaftio  tft,qu«nafcitute3t 

eadrm 


In  Tit.  Ad  Sendtufc.  VeUdanum. 

eacle«  fpede.hiceftih  c!abitura£Ho  fidciuflbribus  aduct- 
lusdefenloremSHiabfenlis.proqaofidciuflcrum''  Aiilu- 
rifc.  aftioncm  ncgotiorutn  gcftorum  competcteaductfas 
hunc  dcfenlorem.  Hic  cnio»  libcratur  pccunia  fidciuffb- 
rum  ,  &vtiliccreius  negotiumgeritur.  Similis  diit-ndlio, 
fcientixvidclicet&ignorantiactraditurinl.vi:,  §.  fimulicr. 
Eft  quzftio  esdcm  deeo  ,  qui  fideiuifitmandAtu  mnlietis. 
Admonct  luriiconfultus  totumfermoncm  SenacufconfuU 
tijvcailionondecuraduerfus  mulicrcm  ,  fcd  aduerfus  eum 
proquo fideiuific.  Scd  hic incidit difficultas  ex lcg. vir vxori. 
17.  vbi  ignorantia  creditoris  non  cxcufatur,  nec  vllaeida- 
lurdefeoiioproptcrfuamignorantiam.  Cum  vendit  ma- 
ritus  vxori  fus  vili  prctio  donationiscaufa  ,  non  valec  ven- 
ditio  quafi  fada  in  fraudem  legis,  qua:  prohibet  donatio- 
ncra.  Exempiigratia.Remqux  cratccntum.vendiditfor- 
ic  deccm  ,  in  id  pretium  dclegauit  vxorem  fuam  matitus 
crcditori  iuo  id  ignoranti ,  iuuabitur  exccptiotie  Senatul- 
coniulci.  Hic  aucem  proponitur  mulicrem  nihil  debere, 
quiaproponitur  venditioncm  nuilius  momenti  fuiHe.  Si 
tutemdclcgarerurmulier,  qjzdebitrix  cft,  non  videretur 
intcrccdcte,(ed  ncgotium  fjum  gercrc.  Hic  videtis  faifana 
cxiftimationcm  crcditoris  &  ignorantlam  eum  non  cxcu- 
farc.-quodrameudiaumfuitinaliisquxftionibus.  Scdhoc 
non  fit,cum  contrahit  cum  ipfa  mulicre.  Cum  quis  contra- 
hitcum  ipfamulicre  j  debetinquircrc  ,  quacxcaufa  contra- 


W9 

excepcione  Senatufconfulti,     Nam  ahehVm  vidletur  fufce- 

pifleobligationemmuiicr  ,  quarcumhires  non  fic,tefpoti- 

detfc  hjErcdemefle.namoffercfclitialiens.    Hicdicitur.fi 

fciens  fa  h^redcm  nonefle  ,  rcfponderit  fe  harredem  cflff. 

propcer  mcndacium  fuum  ,  oon  djriei  exccpiioncm  ,  ncc 

luccurrici.  Idemcxemplnmeftin  I.fimiilier.i.(5.  SimileeX- 

emplum  eft  inl.fi  finc.  f.Codeod.Si  maricus  obligauericrcs 

vxoris  ,  &  eaconfenferic  obligationi ,  dicitur  ititerccdtrc» 

nifi  cum  fcirct  maritum  casres  ,  vt  propiiasobligarccon- 

fenferit  animo  fallcndi  crcdicorem.  tunc  crii.:n  hoc  Sena- 

tuf^onfulto  non  iuuabicur,  nec  vlla  cidabitut  cxcepdofi 

conucniatur.     Secundus  cslus  cft ,  fi  rcus  pro  qiio  ir.tetccf- 

feritnaulierpecuniamacceprameidedetit  ,Ifg.  fimnlier.  Jff. 

Senatusvoluitexonetaremulicrem  ,  ne  ei  damnofa  fic  in- 

tcrceffio.  Atisnullum  damnura  ciafFerrcpoteft,  quiafol- 

uic  iam  eam  pecuniam :  ergo  mulier conueniri  poterit.  Ideni 

dicendumeft,&  fi  eapccania  in  rem  mulieris  poftea  vetfa 

fic.I.fiptoaliquo.  Scmperinfpiaenda  cft  mens  fenatufcon- 

fulti ,  quareft  nc  damno  affici.itur  niulier  proprer  inrercef^ 

fioncmfuam.     Tertiuscsfjself.fi  itiulierprointerctffione 

prctium  acceperit.     Hoc  enm  caticum  eft  noua  Iiiftiniani 

Conftitutionc,  1.  Antiqui.  C.  cod.  laftinianusoftendithis 

vetbis  raagnam  fuifle  hic  d<re  dubitarionemante  ,  quitni 

eam  conftitutionem  promulgrifler ,  cum  muher  accipicbac 

mercedem,  vt  pro  alio  fideiuberet.     Solebanc  enim  fidciuf^ 


hat&intcrcedat.     Aliud  dicendumcft,cumquisconrrahit       forcseotemporepretiumprofideiulfione  accipere>  I.  fi  te- 


cum  ahquo  creditorcraandarumulicris  ,  &  non  videt  mu- 
licrcm  intcrccdere  ,  necfcit ,  an  pecunia  ci  detur  mulicris 
mandatu.     Oftcnditdifldmilitudinemhotumcafuum.iVirf 
idcomrariftm  viderid«hereet,^c.  Mulier  rautuam  pccuniam 
accepitpromarito,&incommodummariti  fui.     Crcditor 
cum  putarct  pecuniam  pro  fe  mulierem  accipcrc  ,  mucuam 
dcdic.-noniuuabiturcxcepcioncScnatuftonfulci  :  quianon 
imcrceditmulier  ,  nec  tenecur  credicor  diligentius  &  cu- 
riofius  quircrc.in  qucm  vfum  eampecuniam  muliercon- 
ucrtat.  Sed  quoties  mulicr  intercedit ,  vt  cum  d^legatur,dc- 
b^tinquircrectcditor  ,  aninremfuam  ,  aninahenam  mu- 
lier  fe  obi  get,  an  fit  debitrix,an  non.    Prxtcrea  de  hac  cxcc- 
pcionc  vnum  notandumeft,  quoddiximus  fub  tit.adScna- 
tafc.Maccd.  ncmpc  h»nc  cxccptionera  ,  quamuis  percra- 
ptoriafic&pcrpetua,  tamcn  opponipoflcpoftfcntentiam, 
qaamuis  alias  exceptioncs  perpetuje  &  pcremptoria:  poft 
fenti?atiamnonopponantur.l.petemptorias.C.  fcnten.rc- 
fcind.nonpoflc.Inscrgofingularecft  fauore  mulicrum  ,  vt 
fidamnatafit ,  &omiretit  hanc  cxccptioncm  in  priorciu- 
dicio  ,  eam  in  adlione  iudicatipoflruopponcrc.l.tamen.ad 
Senatufconf.Maced.Hoctamcn  intcrcft  intervtramquccx- 
ccptionem  ,  quod  propccr  exceptioncm  Seuatuf-onfuiti 
Vclleiani  datur  repetitio  indebiti ,  non  aurem  ptoptcr  cx*- 
ceptionem  Scnatufconfulti  Maccdoniani ,  I.  qui  cxccptio- 
ncra.de  condi<a.  indcb.  &  hoc  expteflum  eft  dc  hac  cxce- 
ptioncinl.quamuis.§.interJum.hic.&1.9.Cod.eod.Muhcr 

(ufcepit  alienam  obligicionem  contra  fenacufconfultum, 
cumpeteretur  ab  ea  hsc  pecunia,  foluit  cam  pcr  errorcm, 
crcdcnsfecamdebcre  :  poteftfolutursper  ecrotem  indc- 
bitam  repetere  condidione  indebiti.  Indeblcum  aaccm  eft 
propter  hanc  exceptioncm ,  &  fi  ipfo iure  debcatur.  Indc- 
bitum  cnim;dicitur,  quod  proptcr  excepdonem  peti  non 
potcft.  Idcmdiccndum  eft,&  fi  mulierdelegaueiitdebito- 
remfuum.  Nam  dciegatioiuftar  folutionis  habet  hscde 
vi  &  natura  huius  cxceptionis.  Haecautempcrpetuanon 
funt.fcdexceptioncsquafdam  habcnt.  Sunc  cnim  quiJara 
cafus  ,  inquibushxccxccptiolocumnonhabet  .•  jftos  cafus 
nosnuncreferemus. 

Primus  cafus  cft  ,  fi  dolus  mulieris  intcruenerit  fidciii- 
^mTJ'*  ^*^^^^  P^°  alio,l.l.ad  fin.hic.  Vctba  fenatufconfulti,  idcin 
J"' "^,  dicicurinl.fidecipicndi.50.  Idemctiamdicitufinl.fosmi- 
t-iUe,a-  nis.i8.Cod.  Excmplahuiusreivaria  funr,neccommodius 
tti  tecum  cxplicari hoc  potcft  quam cxemplis.  Vnum  cxcmplum  cft 
••«i*.    jnl.fimulicr.lntcrrogacaefttnulier  iniiircanhxrcsficl^hu- 

iuf modi  enim  incetrogationes  fiunt  in  iure  ,  quarum  men- 
tio  cftintit.deinterrogar.  in  iurc  fac.)  vtfcirctcreditoran 
eamconucnircdeberec,iflarefpondic,feha:redemcfle:qux- 

litur,  fifonucniacur  cx  caiotctrcgacionc ,  anpolfit  iuuaii 


iet. 


munerandi.§.cumaurcm.mand3ti.     Hocecia'nhoJiefieri 
foler.     Quxfitum  fuit.anita  demum  iuuanda  fit  mul:er  cx- 
ccptioneSeoatufconfulii  ,fi gratis  fideinflerir, aji  vcionicr- 
cedcacccpra ob hanc fideiuflionem  ?   Cum  varix cflehr opi- 
nionescadere  luftinianus  dchiiit  hoctnodo:  C^ocunque 
modo  alicnam  obligacionem  (ufcepent  mulitr.fimcrcede 
acceptaid  feceric,  cara  amiccerc  bcneficiuro  huius  fcnatuf- 
conlulti.     Hocenimcafunon  videtur  tamieuitatc  ,  qiiam 
lucri  vtilicatc  dudta  mulitr  intercedere.     Cum  auifttn  ge- 
neralitcr  loquatur  conftitutio  de  pecunia  accep!^,  nec  ex- 
primac  certam  quantitattm  ,  dubiratum  e(t  a  quibufJaraj 
anitaaccipienda  fit  conftitutio,  fi  tancum  accepcrir  quan- 
tacftfurnmaproquaintcrceffic'   Etplcriqucica  ex  (Vmant, 
quornmientearianecrcceptAeft,necptobabi!iseft  :  iJque 
carctdabitacionc,!.  fimulier.KJ.fi  mulier  tanturu  accepc- 
rit.     Sed  fi  tantuin  non  acceperit ,  fed  aliquid  pro  Mcrcede 
fiJeiufliionisfiix,  tunc  de  eo  ptobabiliter  dubicari  poiuic, 
&de  eoantelaftiniani  conftitutiooem  magni  fjituontro- 
uerfia :  feJtamenftatuiteambeneficiumexcfptionisaraic- 
tere.     E*iftimotam,en  ,  fiexigua  quanticasfi:  da  amulieri 
mercedis  loco  ,  vt  inteccedat ,  vt  appareac  hoc  in  fraudem 
datutn  cflc  ,  excCptione  lcnatrifconiulti  adiuuandam  eflc 
mulicrem:id.:|-,rel!nquen:Jumefle  arbitrio  iudicis.     Qiiif- 
tuscaiiistft,  fi caufa  intercelfionis  fauorabilis  fii:  vt  puta fi 
intcfc-flencmulierpco  doce.velprolibertate.      Vtraq-iee- 
nimiesfauoribiliseft.l.fidotare.ii.Cod.eo.  HocapcctiuS 
espreflam.:ftinl.vli:.C.eo.Cummulicrnupcuradotcmpro.» 
micterct  :  aliaqiixdam  mulier  cius  dv»tisnomine(ntcrc;f- 
fic  :  fiexea  incerceffioncaduerfuseamagitur,  quxtiturjatl 
exceptionc  huius  fenatuf  on((il;i  iuuanda  fit.     H  cdicitur 
fenatu!con(u)to  locum  non  cireproptcrdotcm.  Cnmewm 
fcimnsfjiuore  datium  (^  amiija-is  iurit  condnores  ^pner-.taernj 
legiif£p'tumollre,^c.  Eftkicu.scommiinis  dt  fiooredi  ti?, 
ficucdiciturinl.  i.fol.raair.  Mulierfij  gilariaiurahtbctdo- 
tiscaufa.Pertincfenimad  publicam  vtilitarem.    Etnosare*. 
gulaiuris  plerunq;  rcccdimus, propterfauoremdocis.     Vi- 
demus  igitnr  iutis  audores  ptoptcr  doiis  caufun  molliic 
lcg'Srigorcm.     Sunttamcnquiexiftimant  >  nihiiisngularc 
eflcindjtc,  &  vcrarque  legem  omnino  adinteuclJiuncra  „        ; 
nonpertinecc.  Inhac  fententiafft  ConanusvirdoduSjCu   f**"" 

r  ,  ,  ,  •      1  •     1      -1         lentenn 

tustamcnltntcntumnonprobo.  Aitautemin  liis  icgibus,^^^^ 
nuUamcfll- intercefl[ionero.in  d.l.fidotarc.  Nallaeftin  ta. 
terceflSo.  Non  enim  mulierimcrcedic  quoriesgratificatur 
alicui,&exercetlibefaIuatCminaIiquem;  idquedidlum  eft 
a  nobis  fupi  a.  Ei  go  ad  (enatulconfultum  hic  locus  non  per.» 
tinct  :  neccftinuumquod  hicdicitutj  muliereni  hoc  cafu 
exccptioncnonadiuuaridam.  Aitqueptxic  ci,  fi  mulicr 
fidciufferit  in  caufa  dutis  ,  non  eflc  ddiuu3nd..m  exceptio- 

OOo     j 


Franc.^uareni  Q)mment, 


cainterprmtionem  horum yerbotum  ifiulcacxtatithicfcri' 
pta  a  veteribus  lurifconfulris.fed  in  fumma  horura  vcrbotura 
fcnfuscftidiriaducrfuseum  ,  proquo  interccffitmulicr  ,  id 
cft,veIa(aionem)quxfcmpcrfaluamanfir,vclaliam,qu«nu» 
quamcompctiit.Aliquandomulier,quzintcrccditproalio, 
participatobligationcRi,&daturaduerfus  rcum  adlio  :  ali- 


?5>0 

nereaatufconfiilt!.  Add. ]>  vlt.refponder,  in  cafueiuslcgis 
itHiliereranOn  hJtefiedere,  necvUam  aliam  efle  cbligatio- 
nem  prsterquam  mulieris,  idcft,  mulierpiomittit  dotem 
proalia,qu2nonerat  obligataaddotem  :  quodfecitgtati- 
ItcaQdianimo.&libcralrtatisexercendaecaufa.     Scd  obiici- 

futaducrfuseum,quodIuftinianusait ,  C«»»m>wy?»>ww/;i-^  ^         ^  ^ „...  »w..», .  — . 

uered(nmm,^e.     Siverumedetquodillc  «it,quilnam  eflct  quandomuliet  interccJit  pro  alio  transfercndo"in'ib  obll 

fauordotium?  Refponder.ineofauorcmnoncflcjlcdquod  gatioaem  qua  alius  tcnetur  >  &hoccafu  rcftituitur  a»aio  l 

obligaturmuliernudapollicitationcrmeftipulatione.     Sic  praKore,l.quamui$.§.quotie$.&§§.fequcn.!.fipatcrnam.C. 

fatis  rc<acclabitur.Sedaliudargumentumhabeo,quodraco  eod.l.aliquando.hic.  Refciflbriaappellaturharc  aaio,  quia 

iudiciovixporeritdiflbluere,duraaitIuftinianus  ,  OmntMt-  daturreiciflonegotioquod  contradlumeft.Aliquandomu- 

tiorime  Senatufconjklti  Felleiani in hae ca»firfpnte.His  vcr-  Ijer intercedit pro  alio » fed ica vt fe folam  ream  conftituat pro 

bis  mihi  viderur fatis  apcrte  oftendcrc ,  hoc recipi  contra au-  eo,qui obligatus non eft,d.l.quamuis.§.fi cam  eflem.  & hoc 

aoritatem  fenatuf.  Vellciani.     Sinositaintcrptetarcmur,  etiamcafuiuccutriturmulicri.  Scdquomododabitur  ataio 

quafinullafuerit  intercefliorauUctis ,  nihilfieretcomrafe-  aduerruscum,quinunquamobligatusfuit  ■,  Cum mulier fola 

natufc.  Vellcianum  :  &tamenvultau(aoritatemfenatufc.  c©ntraxit,fubdu(5tamulieris  petfonaperexceptionem  fcna- 

Velleiamfauoridotiscedcrc.    Praitcreavidcrausincaufali-  tufeon(ulti.>Etdabituraducrfuscum,proquomulierfcreara 

bercatisidemconftitutum  cflx.l.pen.hic&dotistantuscft  conftituit,a(aiovtilis  ,  qua:  inftituitutpotius  quam leftitni- 

fauor.quantus  eft  libettatis.  Qujntus  cafus  cft>fi  poft  bicn-  tur.Haiacnus  dr  fenatufconfulto  Vellciano. 


,.  ntumrepctitaficintercclliomulieris,!.  fimuIicr.iz.C.cod. 
^„*,„XMulierintcrceffitproa!io  :  deindciterumcauitciurdcmrci 
-<M/:caufa.Hicqu2iitur,an  proptcrgeminatam  obiigationcm a« 
*  iftittatexceptioncm  fcnatufconiulci?  luftinianus  ait  proptcr 
hancgemiriatam  cantioncm  muiictc  amififleexceptionera 
f6aatufconfuIti,fimodoiteruracauerit  poft  lapfum  biennii. 
Vtrumqucenimneccflariumeft.-primum  bicnniilapfuspoft 
priorem  interctffionem,  dcindciteratacaucio.  Leuitati  mu- 
licram  ruccurritantumvoluitSenatus:  atmuliernonvidc'- 
turlcuitatedufta  interceffifle ,  qui  poft  bicnnium  itcrauit 
caurionem.  Ea  tamen  lex  accipien^la  cft  cum  exceptionc, 
nifiobligaucritfepromaritofuo.  nam  multo  facilius  addu- 
citurmulier  ,  vt  pro  viro  fuo  intcrccdat ,  quam  pto  extra- 
nco:  ideoquemaioricaucioneopus  fuit.authenc.  fiquamu- 
lier.  C.  hjc.  SextuscafuscftqucmadduntaliijGummulicr 
rcnunciauichaiciari,  quodhodiercceptum  eft  ;  vt  fi  mu 


IN  TIT.  XXX.  LIB.  IIII.  COD. 

DE     NON     NVME  KA  T  A 

pecmia. 

ARGVMENTrM  H-VIVS  TJTrL  /. 

Vb  hoc  ritulo  tradatur  de  exccptioncnon 
numerata:  pecunix,  quai  fimiliscftquadan- 
tenus  exceptionifenaiulconfulti  Macedonia- 
ni  &  Vellciani ;  atque  ideo  poft  titulum  defc- 
natufconiulto  Macedoniano  &  Vcllciano, 
fubic6kus eft  ritulus  de non  numerata  pecunia.  Hx  autem o- 
mnes  cxccprioncs  tam  fenatufconfulti  Macedoniani ,  Velle- 
iani,quam  cxceprio  non  numeratz  pecuniar,de  qua  hic  difle- 
ritur,contratenoremrationis  quodammodo  indu^as  funt, 
finguIarialiquavtilitatcidcxigcnte.ExccptJononnumerar* 


licr  ,  cum  intcruenit  pto  alio  ,  rcnuncicr  lenatufconlulto       pccuniae  tunc  datur  cum  quis  inopia  &  magna  difficultate 
Vcllciano,aniittathanc  exceprionem.     Tabellioncsnoftri       prcfluslcripfitcaurionem,deditquc  creditorifututo.fperani 

=  . ,/-  1  „:../-.•..  i..-i.-..jj„-/-t„.      n_        fore,vtfibinumerarctpecuniam,neceatamcnpccunianu- 

merataeft.  Veluti  fi  fortequifpiamindigenspecuniaacce- 
dat  ad  foeneratorem  aliquero,  & petat ab  eo  ccntum,&  foe- 
ncrator iubcat chirographum  &  fchedulam fcribi.  Ego fin- 
quitjnumerabo  tibipccuniam,modo  decamihicautioncm 
fcribas:fcribit  dcbitor  chirographura  creditori.  Sififcencra- 

tor  occuparioncs  commcntus  cft,nc  pccuniam  darer.Deindc 
vel  ipfc,  vcl  hatrcs  cius  conucnit  eum.a  quo  cautio  confcriDta 

C..:.a-~~ : l .? '     ..  _  .  > 


tcmporishancclaufuljminfuistabulisaddcte  folcnc.  Po- 
nunc  enim  mulierem  renunciafle  huic  iuti ,  cum  ea  eflet 
diligcnter  admonita  hocius  fibi  competere  ,  vt  non  tene- 
ri  poffit  cx  intcrceffione  fa(fia  pto  alio.  Hocautcmfum- 
ptum  eftexvulgariillaregula,  quxtraditur  inicg.  fiquisin 
Confcribendo.  Cod.  dcpa^ilis.  Hsctamen  fcntentia  mihi 
&  plerifque  aliis  cruditis  viris  videtur  omnino  contraria 
efle ,  d.  1.  fi  quisinconfcribcndo.  quareftultumeftadduce 


tequod  inealegcdicitur,  videlicctliccre  omnibushis,  qux       fuit.&pecuniamabeopetittanquam  crcditam.Reusaducr 


pro  feintroduiaa  funt  renunciarc.  Namhoc  quodammo 
doperrinecad  ius  publicum.  Certum  eftenim  cluforium 
fore  fenitufconfultum  Velleianum  ,  fi  vno  verbo  mulier 
hoc  ius  repudiando  exceprionera  amiccac.     Nam  cam  facile 

fjcrfuadecur  mulieri ,  vt  exccpcioni  rcnuntict ,  quam  faci- 
e  inducitur  ad  interccdcndum .  Qupd  adducitur  cx  leg.  vlt. 
$.vlt.nihiladremfacit.  Eft  enimlocusquo  putantquidam 
hanc  conluetudinem  confirmari.  Huiufraodi  fpecies  cft: 
Mulier  interceffitproalio  ,  &  obligationcm  quaalius  tcne- 
batur ,  in  fe  cranftulit  animo  nouandi ,  vt  ille  liberaretur, 
fecundum  fenatufconfuhum  Velleianum  mulicr  iuuabi- 
turcxccptione  ;  &itailIaa6i^io  reftituctur  in  vctcrem  dc- 
bitorem  ,  quamuis  nouatio  intcruencrit.  Quid  fi  mulier 
pataca  fitiudicium  accipere  proreo,pro  quointerceffir,  & 
colit  eum  conueniri  ,  an  admittenda  fit  mulier  iudicium 
tccipereparata .?  Hic  dicitur  admitcendam  efle  mulicrcm 
iudicium  acciperc  volcntem  ,  pro  debitore  vcterc  aduer- 
fusquem  agere  vult  creditor ,  modo  caueat  fenon  vfuram 
excepcione  fenatufcTonfulti.  Sedhic  renunciat  cxceptioni 
poft  interpellationcm  iamfa^aam  in  iudicio  ,  non  incon- 
trahendo  ;  &fanemultumintcreft)  quodadinfirmandara 
mulieris  intcrceffioncm  attinct ,  an  in  ipfo  ncgotio  con- 
trahcndo  tenunciaucrit  huic  iuri,anvcrodum  vidcnsfore, 
vtconueniaturreus,proquo  fidciuffit,  cauctlenonvfurara 
eacxceprione. 

Diximus  mulierem,  fi  conueniatur,cxceptioneiuaan- 
daraeflc  :  ledpriteteaadditumcftin  fcnatufconfulto,re- 
ftitucadam  eflc  a^aioncm  aductlus  vetcrem  debitotem.Gic- 


fus  qucmagiturcxhaccautione  ,  fatcturfecaurionem  qui- 
dem  Icripfiflcfcd  fibi pecuniam numcratara  non  cfle.  Si co- 
muncmiurisrarioncmfequamur,  is  qui  cautionem  fcribit, 
tcnctur  ex  ea  cautione.Dubium  enim  non  cft,qujn  cautio  fil 
dera  faciat  aducrfus  eam,qui  eam  fcripfir ,  I.  Publia.  § .  vlt.dc- 

pofiti.l.cutndcindebito.§.vlt.deprobat.&ideovideturnon 
audiendus.fi  dicat  pecuniam  fibi  numcratara  non  fuifle,cum 
fateatur  ie  cam  cautioncm  fcripfifle:fed ramen  lcgibuscom- 
parstumcft,vtqui  cautionem  tantura fcripfir ,  admittatur» 
allcgans  fibi  pccuniam  numcrataro  non  efle.Huius  cxceprio- 
nis  nuUa  menrio  cft  in  libris  Digeftorum,  fcd  tantum  in  Co- 
dice  &  Inftitutis  ritulo  dc  exccptionibus.Hoe  fit  vcluti  argu- 
mentum  totius  huius  tra^aatus.  Nuncdehaccxceptionc  di- 
ftindius  &  eftuclearius  tra^aandum  cft  per  locos  commu- 
nes.  Acin  primis  videndum  cft 

T>ecMfishmusexeepti9nU. 
C  A  ?.     I. 

CAuf*  huius  exceprionis  faris  cogBofci  poffiint  ex  his, 
quatiamanobisdidafunt  •  Icdquatfummatimdixi- 
mus,Iuntdiftinguenda.  Inprirais ,  vt  dcturhrc  cxceptio, 
oportctcautioncmfcrijptamcfle.  Cautionis  menrio  eftin 
1. 1  .&  i.hic.Cautio  hic  fchedulam  fignificat,!.  Ic^aa.  de  rcbus 
acd.  leg.  cum  dc  indebito.  §.  vItim.deprobationibus,vbi 
dicitur,  Camio  emtjfa.  Eadem  tamcn  rario  eft,&  ftipulatio- 
nis  fine  vlla  fcriptura  :  quarauif  frcquenrior  fiat  mentio 
fcripturae.  idcm  tamcn  dieendura  eft ,  &  fi  quis  ftipulatus 
fitpecuniam  fibi  reddi,  quam  taraen  non  nuraeraait.  leg. 

cum 


In  Tif.  ^e  nonnujH.fecunia. 

Wmvltra.  Caufaaltcra  huius adlionis  cft,quodoporteccau- 
tumeflcexcauramutui,vele)c  alia  fimilicaura,pntaexcaufa 
(olutionis.  Si  quis cnim  caueric  fe  pccuuiam  accepiHe  ex  cau- 
iamucui,  vel  cxcaula  (olutionis,  tanquam  debicam  cx  aliis 
caufis.non  datut  bzc  exceptio ,  m  I.aducrfus.  f .  bic.Quamuis 
aliqaando  crcdicum  gencralc  verbum  fit,i8c  difFcrat  creditum 


99 1 


quam  vcndico  tibi  in  pfgnus  datim  efle  :  ego  obiiciorcpli- 
eando  de  pecunia  non  nurnerata.  Stmilis  locus  cft  in  I.3  .hic. 
dc  hypotheca.  Deftipulationcetiam  qucritur  fi  ftipulatio 
accellcric:  &  ccrtum  cft  hanc  ftipulationem  non  impedite, 
quominus  opponatur  barc  cxceptio.  I.  cum  vlcta.  5).vcr.  iii 
fadum.     Cauimca  ccaccepifle  cencum  ex  caufamutui,A: 


amutuo.vtgcnus  afpccicrtamcnfrcqucntcraccipiturcredi-  promifimetibi  campecuniamfoluturum  :  tumihi  nonnu 

tumpromutuo,vtinl.fingularia.  dereb.credit.cxaliisautem  meraftieampecuniam ;  cgo  promifi  fpe  futut x  numeratio- 

eontradlibusfiquiscauentfcpecuniamacccpifle.non  dabi-  nis  :  aducrfujmeagistxftipulatione  non  ex  mutUo,  &aii 

turcihzccxccptio.     Excmplumcftdedcpofico,inl.incon-  tde  tibi  ftipulanti  promififl^e  foluturum  cam  pecuniam,  an 

tradlibn$.§.i.hic.id  auteminmutuo  conftitutum  cftmagi»  dabitur  exceptio  pecunis  non  numerat»  in  hoccafu  ?  Tu 

quam  in  aliis  concradlibus ,  quoniam  maiora  incommoda  cx  agis  ex  ftipulationc  tanquam  ea  pecunia  pt omifla  fic ,  noa 

mutuo  coniequebantur ,  8c  frcquencius  accidebat  vi  captio-  tanquam  numcrata :  itaquc  videtur  deheerc  exceptio.     Sed 


fa cflet  cautio  in  mutuo ,  quam  in  aliis  contra(^ibus.  Ad  ea 
qux  folent  frequencius  accidere,foIenc  Icgislatores  fuas  lcgcs 
adaptarc,l.nam  ad  ea.de  legibus.  Hinc vaiix  quarftiones  oa- 
fcuntur.  Vnacftinl.  tranladioncs,  II.  Cuminterme&t(i 
controuerfia  eflet  dc  pccunia  crcdica,  &de  cautionequan 
ego  fcripfetam ,  qua  caucram  roihi  pecuniam  numcacam  ef- 
fe :  candem  cranfacfta  rcs  eft  inccr  nos :  agis  aducrfus  me  ex  illa 
tranfadlione  :  voio  opponerecxcepcionem  nonnumeratae 


tamen  excipietur  in  fadlum,  ad  fimiltudincra  exceptionfei 
nonnumeratx  pccunix.  Alia  quaftioeftde  iurciurando. 
Qujd  fi  non  tantum  caueiit  quis  fc  pecuniam  acccpiflc  ab 
aliquo,  fed  ctiam  iuraucrit  ?  idcm  de  iureiurandodiccndum 
eft.quoddcftipulatione.  Nainiurifiurandireligio  nonim- 
peditquominus  harc  cxccptio  opponatur  :  idque  exprcflum 
eft  in  1. vltima.  Eft locus  communis  dc iureiurando  animad- 
ucrfionc  dignus.     lufiurandum  talcm  condicionem  rccipit. 


pecunix:quxritur  an  poflim  ?  Hie  dicitur  mc  non  pofle.Non      qualcm  contraiaus  fuper  quo  intcrponitur ,  eum  quis cauet 


cnim  peco  iam  cam  pecuniam  ex  caufa  mutui,fed  ex  caufa 
tranfadtionis.Ec  hzc  cxccpcio  cum  demum  locum  habct  cum 
pccunia  crcdica  pccitur ,  did.Laduerlus.  Alia  quacftio  m&a- 
turinl.gencralicer.  1 3.  In  chirographo  quod  fadum  erac  de 
pecunia  credica ,  exprefla eft  caula  vcndicionis ,  vc non  poflet 
opponi  exceptio  pccuniz  non  numeracat.  Cum  enim  con- 
ueniretur  rcus  cx  ea  cautione  voluit  opponere  hanc  exce- 
ptionem,  obicdtum  eft  ci  non  efle  concraclum  mutui  fcd 
venditionis :  aut  eam  eaufam  vcram  non  efle  :  fed  an  coget 
iikoiem  probarc  eam  eaufam  efle  vcram?Hic  dicitut,  non  fe- 
qucnda  crit  caucio.  Sed  fi  cautum  fit  eam  pecuniaili  nume- 
ratam  cfle  cx  caufa  mutui>cogerur  atftor probare  eam  numc- 
tatam  cfle  ex  caufa  vendicicnis.  Scd  hic  ei  incumbic  onus 
ptobationis  qui  falfam  caufam  efle  aic,afrcrcqueracioncm. 
Caucio  ergo  qua  cauct  aliquis  pecuniam  numcratam  efle. 


femucuam  pecuniam  accepifle,&leeamfoiutufuiti,condi- 
tio  ineft,  fi  eam  aumeiaueric  altet.  Proximut  locus  eft  in  quo 
qusritutj 

Cui  dr  (OntrAquem  deturhxc  excepth. 
C  K  r.     II. 

EX  hb  qua:  iam  diximus  fatis  peifpicuum  eft,hance)ccer 
ptionemeicompcterequi  cauit  fe  accepiflc  mutuampe- 
cuniamaduetfuseumcuius  gratia  cautumcft,  quipecuniaitl 
eratnumeraturus.  Dacutpraecereahxrediciuscuius  graciA 
caucioconfcripcaeft,I.fiintra.8.  DaturetiamfidciufTori  it 
mandatoti.  \.  tam  inandaton'.  11.  Si  quiis  cauerit  fc  rautuant 
pccuniam  accepifle ,  &  co  nominc  dedcrit  fidciuflorem ,  noii 


non  fufficit  ad  probacionem :  fed  nihiominus  cogicur  ador      tantumresprincipalis,ficonucniatur,hancexccptioncmnotl 


probarequiagitex  eacautione  fe  numctafle  :  ahoquiabfol 
uenduseric  reus.  Atqucidcoin  htslocis  inquibuseftadhuc 
vficacahxccxcepcio,confultius  eftvt  cumquisnumciatpc- 
cuniam  aIicui,non  foli  cautioni  confidat ,  fcd  adhibcat  teftes, 
veliubcatconfciibipublicum  inftiumentum  denuraeratio- 
nc,  vcnon  poffit  opponiexccptio  non  numeratx  pccanix^ 
Teitio,vt  locus  fit  huic  exceptioni  opoitet  pecuniam  nume- 
ratamnonefle,  ideoquediciturexceptionon  numciatx  pe 


numetarx  pecunix  opponerc  potetit,fed  etiam  fidciuflbr,vel 
iHandator,  cuiusmandacucauit.  Exceptiones  oranesqux 
competunt  rco  principalijCompctunt  ctiam  fideiufloii,  vt  di* 
zimusfubtitulo  ad  fenatufconfultura  Vellcianum ,  nifi  per* 
fonxcohxieant,curaquaconcradiumeft.  Sedex  numeto 
earum  exceptionum.non  cft  exccptio  non  numcratxpecu- 
nix.Nampcffonxnoncohxieti&ideorairum  noneftfide- 
tui  fidciufToii.  Pixtciea  datur  creditoribus  qui  res  tcnent  de- 


cunix.  Hx  caufx  diligenter  funt  cxpendendx,  vtformam  bicorisaquocaucioconfcriptaeft:quDdeftnotandum,nant 

prdponendxhuius  cxceptionis  intelligamus.     Rcuscontra  decoroaiorcratdubitatio.l.pen.hic.  Isquicautioncmcoo- 

quemagitadoiiaiudicio  exponitfe  ex  caufamutui  cautie-  fciipfitfpefaturxnumerationis,nonconuenitutforte  acre-* 

nemfcripfifrcinecpccuniamcinuraeratara  fuiflc   Nohnu-  ditorcjfcdhabetalioscfcditorcsquiconueniuntcum  :  agi-i. 

metataautem  pecunia  intelligitur  j  vel  in  totum,  vcl  pi  o  par-  tui  aducifus  eos  qui  foite  ics  cencnt,vel  quia  miffi  finc  in  pof^ 

tc.I.i.hic.&l.  cura vltrai     Sicutexccptio  nonnumcratxpe-  fcfllionera  bonorum  quia  non  foluebatur,  vel  quia  babenc 

cu(iixdaturprototapecunia,cum  nihil  efVnumeratum : ifla  pignus:quxiituianpoterQnthancexceptionem  non  nume 

txxzm  datuf  pro  paitCjfi  pais  numeiata  non  fit.     Hine  nafci-  ratx  pccuni?  opponcie?&  dicitui  poffc.Subiicir,&  fi  pei  rait 


tatui  CTcditoiibus  exceptionem  non  nutneiatx  opponere^ 
nuUura  tamcn  prxiudieium  hoc  facere  ico  principali  ncc  fi- 
dciufFori  cius,fi  fbrte  creditor  probauerit  aduerfus  eos  agcni 
pecuniamnuraeratarafuifle.  Qujaies  eftinteialiosadia.  Ac 
resimet  alios  adtaaliisnon  nocet.l.fxpe.  de  te  iudieat:Se* 


rur  quxftio  qux  cradacurin  1.  aduerfus.f .     Quidammihi 

dcbcbatcentumex  caufavenditionis:is  pccebacame  neafe 

exigerem  eam  pecuniam  :  voluitque  eam  haberc  canquam 

raucuam  &  retineie :  fic  caufa  illa  venditionis  conucrla  eft  in 

cauf am  mutui:confctipta  eft  eautio  de  ea  le.     Is  cauit  fe  eam 

pecuniara  accepiffe.     Ego  ex cautione ago  aduerfui  eum :  is       queos  locus  eft  in  quo  quxriturj 

opponitexceptionem  pecunix  non  numeratx:quxiicuran 

abfblucndusfitf  Egonon  poflumdoccre  me  aliquid  nume- 

rafTc.  Seddicitur.cumabfolucndumnoncflc.     Namidde- 

bebac  ex  aliacaufa  :  fic  enim  alix  obligationcs  in  mutuum 

conuettuntui ,  I.qui  negocia;  mandati;  &  l.fingulat  ia.dc  leb. 

cted.  Illaiuftacaufadebitihabeturpronumcrationc.  Hx 

funt  caufx  cx  quibus  datur  exceptio  non  numeratx  pecunix. 

Nihilauccmrcfercanfimplicitcicauturafit,an  veio  accedat 

pignoiis  obligatio  cautioni}VclftipulatiOiVel  eciamiuiifiu- 

randi  religio.     De  bis  omnibus  hic  quxftiones  craftantufi 

velucidcpignoreinl.i.  hic.  Egocauimemutuampccuniam 

atcaccepiric,quamfpcrabamforevtmihi  mutuam  numeia- 

ies:tibipignusdedi  i  tupccaniam  mihi  non  numeiafli.  Ego 

veodico  pigous  meum  aftiooe  io  rem.     Obiicts  eam  rem 


ytri  utcurnbat frobdtio j  reo,an4£fork 
G  A  p.    III. 

ACtor  aic  femutuara  pccuniam  dedifle,  &p*'ofertcaU'* 
tionem  :  reus  conrendit  fibi  pccuniam  numciatam 
noneflc»&fecauiflepioptei  fpem  numeiationis  fecuturx, 
quxricur  igicut  an  adkor  probare  dcbeat  fc  pecuniam  nu- 
roerafle ,  an  vero  rcus  pccuniam  fibi  numcratam  non  ef- 

fe  ?  Sifcquamur  vulgarcmregulamdeprobatione,  vide- 
tut  reoincurabcrc  probatio.quod  plerifquevifum  efi,  noo 
fatisattcntchancrem  eonfideiantibus.  Sicuta<aotintcn- 
tionemfuam  piobat,  fictcus  exeeptionem,I.i.depiobatio- 
nibus.  At  reus  czcipieodo  dicit>fibi  pccuniam  nuraciatatq 

"       '  p;oo  4 


^9^ 

nonelT-.  Ergocurftonprobabitexcepiionemfuam.nem- 
pe  pecaniam  fibi  numeratam  non  tfle,€um  id  intcndat  reus? 
SeH  cercum  cft,hic  aftorem  probare debere  pccunism  fe  nu- 
mcraile  :  idcelligiturcxdaobuscapitibus  huiustituli,fatij 
aperce  iudic>o  raeo ,  & l.fi  cx  cautiohc.  j .  &  1.  adieruatio.  i o 


Franc.  ^Udreni  (omment. 


Idque  fit.quia  omnino  excluditurlapfu  eius  tcraporis.  Do 
hoc  diximusaliquidfubtitulodeiureiurando.  Ergoexciu- 
ditur ab  oppofitione  cxceptionis  a  probatione  eiufdem ,  a iu- 
tifiurandi deIatione,qui  vim  probationis  habet.  Et hxc funt 
vulgariaargumenta.  Ego  alio  vtar  argumento:quianon  di- 


hic.     Hicdicicuradpctitoremtransfcrri  onusprobandi,nec       cereturrcusliterisobligatus.     Poftbienniumenimnalcitur 


cogiprobare  reum  fibipccuniamnumeratam  nonc{Ie,cum 
negantisnullafit  probstio  naturaliiratione.  Hocquomodo 
accipiendum  fit  docui  fub  titu.de  proba.fupra.Rationem  ad- 
duximusexloco  Ciceronisin  Partitionibus  orator.  Nemf 
fote^rationmetM^uod  negat  reddere.  Exigeturergoproba- 
tio  ab  co  qui  profert  caucionem ,  quod  pecuniam  mutuam 
numerauerit.  Scquicur  alius  locus  buius  difputationis,  in  quo 
quarricur, 

intra  quodtempus  h*c  excepio  opponendajit. 
C  A   P.     IIII. 

DE  tempore  extat  conftitutio  luftinianiin  1.  in  contra- 
clibus.vbiftatuitur  biennium,cum  olim  quinquenni- 
um  ftamcum  ellct,  ad  opponcndam  cxceptionem  aduerfus 
cum  qui  ex  mucuo  agic.  Hoc indu<3;um  eft aduerius  fraudeni 
dcbitorum.quia  dcbitcres  folebant^vt  credibilc  eft)oppone- 
rc  exceptionemnonnumeratx  pecuniaE:idcoque  vilura  cft 
vtilcpraclcribcrecertumtempusmodcratum  huic  exceptio- 
ni  opponends.  Hinc  nafcitur  quxftio  traftata  ial.fi  intra.8. 
de  hiireQe,  fi  f  orte  fuperfic  vnus  annus  ex  duobus  annis ,  cum 
debitor  morruuseft.intra illum annum  potcric exccptionem 
hiresopponere.  Siforte^nej^wefi.  Deformaqucicndimox 
dicemus.  Sidefundtusfitdebicorpoftbienniuni.htres  cius, 
&  fi  pupillus  fiti,admitti  non  poteft  ad  hanc  cxceprionem  op- 
ponendam.Qupd  h:cdiciti3rdctcmporc,hoccrtintcliigen- 
dumcumreusallegatfibipecuniamnumeratam  none(ie:fc- 
cus aucem  dicendum  eft  fi  dicac reus fe  pecuniam  foluifle, & 
nihil  fedcbcre.  Ethzcalleg.icio  ctiarapoft  tempuslcgiti- 
mum  admittenda  cft ,  did:.l.  adfeucratio.  i  o.  Haec  igitur  ex- 
ceptiononnumeracipecunis,  non  opponitur  pofttempus 
legitimum ,  quodeftbiennii.  Hincquoddam  obligarionis 
genusinttoduAumeft,quoddicitutliteraruraobIigatio,dc 


obligatioliterarum  :  lcdfiadmitcerctur  poftbienniumreu» 
fufcipicns  onus  proba  tionis  inter  fe ,  non  rcdle  diccret  ur  I:te- 
tis  obligatus  efle,&  fcriptura  ad  obligationcra  ncn  valcret, 
fcd  ad  probationcra  tantum:ncc  diceretur  nouum  genus  ob- 
ligationiselIe,feddicereturreobligatuscffcteus.&pr(j'ume- 
tcrureumobligatumcflecxmutuo:(eddiciturquoddamc(fe 
gcnu5obligationis,quiactfipoft  bicnniumpoflit  doccrefibi 
pccuniam  numcratam  non  cfl^e ,  raracn  ©bligatur ,  &  dicitur 
obligatus  efle  literis.     Non  poteft  dici  obligatus  eflc  re,quia 

forccconftarepoteftremnoninterucniflc.&pccuniam  non 
fuiflcnumcracaro. 

Si  autcm  verum  non  cflct  quod  vu!go  d/citur,&  rccentnm 
etiamcft,poft  biennium  audicndum  cflereum.fivclitpto- 
barc pccuniam  nuraeracam non effc,  nulla literarum  oKbga- 

lio  dicipofler.fcriptura  tantum  valeret  sd  prcbationcrn ,  r.i  n 
ctiam  ad  obligationem.     Scripturx  autcmfiunt  vtfidcsrei 

geftas  fieri  pcr  C3S  poilic,  vt  dicitur  in  l.contrahii  ur.de  pignc- 
iibus.lcg.j.defideinftrumcnt.  Nonvalcntadobligatioccra 
fere  fcriptura:,fcd  ramcn  in  boc  cafu  obligatio  coiurahirur  li- 
teris,  ncc  tantura  valctfcripturaadprcbationem.fcdetiani 
ad  obligationcm  contrahendam.     Si  igicur  vcra  cflbt  recc- 
pta  opinio ,  nulla  efl.*t  licerarum  obligatio ,  nullus  cfFt  eius  li- 
terarum.nifiinproLaiione&fidcfacicnda.     Secundumrc- 
ccptam  op:ni.:;Remcffeausfcriptuti,&  lircrsrum  confifte- 
tet  tantt:m  in  fidc  faci^nda,  &  vni  ;nie  rcrcpus  bicnniiin- 
curoberec prcbado, poft tempus alteri.  Hocargi  mcnto mi- 
hi  videtur  facile  expugnari  poilc  icccpca  opinioeorum,qui 
putant  poft  biennium  opponi  poflc  exceptionem  non  nu- 
meratipecuni^.fs  modo  teusparatusfirinfefulciperc  onu« 
probationis.Nc  autem  nimis  durum  vidcatur  quod  iam  a  no- 
bisdi(aumcftdetempore,nonpofle  hanc  exceptionem  op- 
ponipofttcmpuilcgititnum,  duobustcraediis  ptofpcGtcm 
eft.     Nam  alias  viderctur  d:]rumefreatqueinciuiic,vtnoa 
poiric  opponi  cxceprio  poft  biecnium.  excepcio  opponitur 


qua  literarum  obligatione  eft  titulus in Inflitut.  Non  tantum       ad  cxcludendam  adoris  pcuiicnem,  leg.  i.  de  excepr.     Nec 
cbligaturquisreaut  vcibis,  aut  confcnfu,  fcd  ctianihictis.       potcft  opponi  exccptio  nifi  at^atur.     Poffct  creo  aftoris 


Quxfichic  litcrirum  obligatio  facilc  intclligi  potcftcxhis       cuiusgratiachirograpimmconlcriptumeft,  adlioLcm.&pr 

.:.•....-    c  _..: r„ : w-i. :fr^  ._       titioncm fuam tuutifperdi.^Frrre,  dum facrit  lapfum  tcmpMS 

bicnniijVcLpfu  cius  ceroporis  cxceprionem  hancreo  compe- 
tcntem  excludat  :  &  ideo  confticutum  cft  vc  excfptioncs 
pcrpctuifincquarnuis  picrsquea<aiones  finrterrporans, 
vcinexceptioncdoli  :  quianoneftin  poteftarerci  quando 
aduerfusfeigarur  :  fedcftinpoteftateadons  quandoagat. 
Sed  huic  incymmodo  (vtdixi)  duobus  retTcdiis  profpe- 
dam  cft.  In  primis  ai^ione  condiaitia.  Nam  fi  is  qui 
cautionem  confcripfic,  timeat  ne  ador  qui  acccpit  cautio- 
ncm  difFerat  adionem  fuam  poft  tempus  biennii,  interira 
poterjt  caurioncm  illam  fuam  condiccre,  I.fi  quafi.7.  Is  qui 
cautionemfcripfit  fpe  numerationis  .'ccutur*,  non  tantun? 
habct  cxceptioncm  pccunia:  non  numeratx ,  fi  conueniatur, 
fedetiamhabetcondi<aionem  fus  cautionis,  quara  potctit 
rcpetere  condidionc  finc caufa.  Alrcrum  remedium  cft,cu- 
iusfitroentioinI.incontradibus.§.vlrim.querela&denun- 
ciatio  dc  pecunia  non  numerata.  Porcft  proteftari  occa- 
/""■^^''''"pecuniamnumeiatam  non  efle.  Egoputo  hancfcntcntiam  nianifibinumcrataranoneflc,  quamuiscautionemconfcri- 
"'x^cZf"  ^"3™  oonefle,&  dicohanc  cxccptioncmnon  poflerpponi       pferit  fpe  numerationis.     Ha;c  denuntiatio  eiproderir    vt 

tiitret.      arco  poft  tempus  Icgitimum,  ctfi  paratus  fitprobircpccu-       '    ' .  «•  ■         .       .  _     » 

niam  fibi  numeratam  non  cfle.Id  coHigitur  ex  variis  locis  hu- 
iusiituliiptifettim  ex  l.fi  infa.ad  fincm.cum  ait ,  Stn  vtrele- 
gitimur/ttemput  excfffit ,  ^c.ommmodo  htres  eitit  debitumjel- 
uerecompfllitur.  Idcm  coliigit  jr  cx  l.adfcncratio.ex  his  vcr- 
his,  jQuerelapritis euanefiat.  Aliad  argumentum  duciturexl. 


qusdiximus.  Siquiscauerufepecuniamabalioaccefifre  ex 
caufamutui^necoppofueritexteptionemnonnutKeratspc- 
cuni:E  intra  tempus  bicnnii ,  nec  de  pecunia  fibi  non  numcra- 
ta  qua:ftus  fit , dicitur  obligatus  efre  Ltcris.  Nam  res  non  in- 
tcrucni:  vidicaturdebitorrecblig?tusefre:non  vcrbisobli- 
gaiuscft,quiafortencnintctuenit  ftipulario:nonconfcnfu: 
quianonobl  gaturquiscxfjloconfenfu  :  fcdrcvcra  litcris 
obligatur.  HjiusliterarumobIigationis(vtiamdiximus)nuI- 
lacftmcntioinDigeftis,ledtantum  in  Codice  Iuftiniani,& 
irilnftir.msnauitcniinhiccbiigaciolitcrarunii  exptincipum 
confticutionibus.  Nam  litet  is  non  obligamur  fccundum  fen- 
tenciam  vctcrum  lureconlultorum  ,1.  nort  figura.  de  oblig.& 
nftio.  Figuraadobligitioncminduccndaranon  valet,("<"d 
Cofttra^  fcripturapiodcftad  prcbandum  quodadumcft.Bariolus& 
eCclurts  csfcri  vulgoaiun:  qaod  dicitur  de  cerripore  quod  prji^ftitu- 
dociires  tum cft  huiccxccptioni  opponendar,ita  intell  gendumcfle, 
'itrum     nifircusfafcepeiitonuspfobationis,&paratu$  fitdocctciibi 


non  cxtludatur  temporc.  luftinianus  hic  docct  forniara 
huius  denuntiationis  faciendt.  Infcriptjs  denunciandum  effe 
ait.  Addit,7'r<«/?«j'/f.Debctenim  ciproreftatiofietipra-fen- 
ti:fi  abfens  fit,nec  expcdletut  cius  rcdicus,  ante  biennium  dc- 
nunciatioficapudiudicem.  Eftquc  Iocuscomn>unis,dede- 
_        .  .  „  nunciationefacienda,  vtcumdenuntiatiofaciendaeft,  & 

incontra(aibus.§.ilIo.vbidiciturpofttcmpuslcgitimum,id       abfcnscftiscuifaciendacft,fiatapudiudicem.  Prstercano 


cft,poftbicnniumquodpra?ftituitur  opponendx  ciccptio- 
ni  nonnumcratarpccunia-jfi  vclit  rcusdeferreiufiurandum 
a«5lori,audicndumnonefie.tantum  abeft  vtprobarevolens 
teftibus  fi  bi  pecuniam  numeraratam  non  efTc ,  admittatur,  vt 
ctiam  fi  velic  iufiuraodum  dcferreaducrfario  nonaudiatut. 


tandum  cft  hanc  exccptioncm  ccflarc  inquibufdam  cafibu» 
cxccptis. 

Primus  cafus  cft,  fi  reus  fidcm  cautionis  agnofcens  par- 
tcm dcbiti folucrit , 1. 4 .  Qudam cauir fc mutuanj pecuniam 
accepiflc  ex  caufa  raucui :  is  cautionis  fidem  agnofccns  poftca 

ioluit 


Jn  T/>.  DecompenfMionibtii. 


5>^$ 


R>lBit(leccfii:petinirabeorcl!xjuuni,vultopponcre  hanccx- 
ceptioncm:  qusrituranpollit.  Hicdiciturnon  pollc.quia 
agnouitfidem  cautionisjfoluendopartetn  dcbiti:ficut  dixi- 
rousdcfiliofamil.cui  crcditaeftpecunia,fubtit.  adfenaiufc. 
Micedon.  Sipatetfzroiliasfaftus  partcmdcbitifoluetit.at- 
quc  ita  dcbitum  agnouerit.  H;c  autein  vttumque  eft  neceffa- 
rium,vtrcuscxcIudaturex*eptione.  Oportcteum  pattcm 
dcbicifoluiflc.&agnouiflccautionem.  Qu  bus  verbisiigni- 
ficat ,  eum  qui  etrotc  dut^us  ioluic ,  non  exdudi  ab  hac exee- 
ptione  opponenda. 

Secundus  cafus  eft  in  lege  6.  Si  fubfticutus  fit  rcus  in  eius 
locum  qui  erat  obligatus ,  quia  pecuniam  accepcrat ,  hic  non 
poteft  opponerc  exceptionemnon  numeratatpecuniat. 

Tcrtiuscafuseft.infecuritatibuspublicarumfunaionum, 
aduerfug  quaj  nuila  cxceptio  opponi  poteft.l.in  conttadibus. 
§.fed  quonJam.Securitatem  vocat.quam  nos  ^ut^anttam  vo- 
camus.  Apocharavocanclureconfulti.  Secutitatcspublici- 
ruro  fanftionum  vocat  apochas  publicanot um,  cum  (cilicet 
publicinicauentfibifolutum  efle  publicumvedHgal.Quar- 
tuscafuscft,  quopofteaadditur,Si  matitus  pcftconfedlio- 
acmdotaliumitvftrumentorumcauerit  fibi  lolutam  cfle  do- 
tem,quia  nulUm  opponere  potctit  exccptioncm  non  nume' 
ratxpccunix,  fi  contcndat  fpe  nutnetationis  talem  caucio- 
ncmconfctipiifle.  Aliumcafumaddunt  plcrique,cumreus 
huic  exccptioni  renunciauit.  &  plztumque  in  caucionibus 
folet  hoc  adfcribi,in  quibus  locis  adhuc  vfitaca  cft:nam  in  ple,- 
rifque  loefs  ea  cxolcuicper  Galliam.  Ego  puto  hanc  rationcm 
rcnunciandi  iucinonconucnire.  Dixirausfubtit.de  fcnatuf- 
confulto  Vellciano.  x£que  dccipitur  is  qui  rsaunciauithuic 
exceptioni,&  tam  facile  inducitur  ad  renunciandum  huic  ex- 
ccptioni  quatn  ad  caucioncm  fcribcndam.  His locis  contine- 
tur  quicquid  fub  hoc titulo  de  oxccptionc  non  numcrdtx  pe- 
cunix  &  de  literarum  obligatione  traditur.  Additur  quxdatn 
conftitutio  ex  nouella  luftiniani  de  tticnte  &  femifle,qux 
non  multum  ad  hanc  r< m  pertinet,de  co  qui  inficiatur  chiro- 
graphum  aut  cautionem.  Conftitutum  eft  a  luftiniano  eum 
puniendam  cfle,fi  modo  cdnui&os  fic  teftibus  &:  probatiouc. 

IN    TIT.     XXXI.     LIB.    IIll.     COD. 

E    T      T    1    T.      II.       L    I    B.      XVI. 

»ANDieTAR.YM. 

Dfi     COMPENSATIONIBVS. 
C  A  p     L 

Vb  hoc  tituloin  ptimisponiturdcfinitioco- 
penfationis,cx  cuiiu  definicionis  explicacio- 
nc  tota  fere  pendct  difputatiodc  compenfa- 
tione.  Definitio  compenfationis  tradicur  in  1. 
1  ,hic,qux  cft  cx  Modeftino.  Compenlacio  cft 
dtbiti&  cteditiinteifecontributio.ExcmpIi  gratia,Turaihi 
dcbescencum  ex  caufa  niutui:cgo  tibi  dcbeo  tantundcmex 
caufavendifionis:agisaduerlusme,&pecis  centum  quxtibi 
dcbcc  cx  caufa  venduionis:ego pcto  vt  compenfatio  fiat  eius 
pecunii  qaam  ego  tibi  debco  cum  ea  pecunia  quam  mihi  de- 
bei  ex  alia caula.  Hf  c  contributio  dicitur compcnfatio.Vtili- 
tatemhuiuscompcnfationisdocetPomporiusinl. }.  necef^ 
fariaeft.quia  vtilis  eft.  Namalioquidcbitum  repctipotcft: 
q'iia  &  fi  folueroquod  tibi  debeo,poteroquod  mihidebcs 
poftcapecere.  Sedtamendicitutintercfte  noftta  potiusnon 
foluere  quam  folutum  repetcre.  Nititot  autem  raagna  xqui- 
tatc ,  vt  rem  quis  pctit  quod  fibi  ab  alio  dcbctur ,  eius  quod 
debet  illi  coropenfatio  fiac.Et  hic  coaipcnfatio  pt  ifeitim  lo- 
cura  h ibct ia  bonx  fidei iudiciis ,  §.  in  bonx fidei.  dc adion. 
Sifeqaaraur  iurisfabtilitatem,is  aduerfus  qucm  opponicuc 
compenfatio ,  potecit  dicere ,  Solue quod  mihi  debes  ex  mu>- 
tuo:fi  aliqui i  tibi  debeam  ex  caufa  vendicionis ,  age  aduerfus 
me  egomedefendam.  In  iudiciisftridlisolimantcD.  Mac- 
caiu  non  habcbatut  racio  compcnfationis.  ludicis  poceftas 
obligibaturfocmulx.  Namfotmula  cettadabacur  conce- 
pca  (ecandum  cdidlum  propoficum  de  quacunque  adiiioae: 


vt  excmpli  gtatia.fi  cui  debebattir  peCunla  cSc  mutuo,  Ita  con- 
cipiebatutformula,  SiTiciusSticho  dcbcat  ccntum;,  Caius 
iudexcfto.  Fruftracontendcbat  reus  fibitantundemdcbe- 
riexaliacaufa.  Nihilenim  de  co  informula  cautum  crat: 
iudcx  datus  cogebatur  fcqui  formulam.  In  bonx  fidei  iudi- 
ciis  non  ita  obiigabatur  potcftas  iudicis  dati ,  vt  non  fequerc- 
tur  quod  xquitaci  &  vcilitaci  confentancum  eflc  vidcfctur. 
Scd  D.Marcus  voluit in  fttidis  iudiciis  per  cxccptioncm  doli 
fuccurrieicontiaquem3gitur,quicxcepticncvci  vult  :  vo- 
luit  enim  addi  exctptionem  doli  iudicio,  vt  fi  quis  pctatex 
caufa  mu:ui,qucd  fttiftum  iudicium  eft,  poflit  aduetfus  eum 
obiici  cxcepiio  doli  mali.  Is  enim  quihanccompcaGtio- 
nemrecufat,vidctur  dolo  BOn  carere,  iuxtaiuiis  tegulam, 
Dolo facit qui  id petit quod poftca rcddituruseft,I.in condc- 
mnatione. §. dolo.de  tcgul.iur.l.fcdetfiidco.folutomacfiai. 
Exccpciodoliincftbonxfidei  iudicio.  Hoc  verbum^A-7W* 
^««4Continetcxceptionemdoli,l.  ?.ptofocio.  Namdolus 
binxfidci  contrariuscft.Exhis  intelligius  quidficcompen- 
fat!o,curindudafir,qHa  ra:ionenJratur,&  qux  fiteiusvcili- 
tas.  Noncvtfingulapeifrquamur  explicandafuntveiba  hu- 
ius dcfini:ionis.  Dehui^^crediti. Hic quxritut quid dcbirum  Expi^ 
fit,quidcicditum.  Incxplicaticne  hotum  vcibotuin  fctc  'Z?^'" 
confiftictotushicttadlatus.  Eftquelocusquifxpcoi-curtit  *'""** 
dc  dcbito  &  crcdifOjdt  quo  fxpe  ttidatum  ell  a  ncbis,&pte- 
fcicim  (ub  titul.de  condiS.  indcb.&titul.dcconftic.pecu, 
Quiftionescrgo  hic  quxdim  tradancur,  inquibos  quxrt- 
tur quid  dcbicum  fic,&  quid  deb-rii'm  non  fic:  quod  debitum 
autquodcrcditum  vcniai  in  compcnfatiorjfm,  aut  nonve- 
niac.  Inprimisquxriturdccoquoddtbetur  indicm,  anid 
veniatincompea(atiorem,quodtra«5laiurl  7  cum  quiipro- 
mittit  indicm.puta  kilend;£  Maniisjuafcitur  ftjtim  obica- 
tio:dic$  non  fulpcndit  obligaiionf  m.ficut  conditio :  ideoqnd 
id  dati  oportct.  Obligacio  eft  iui  is  vinculum  quo  necefli- 
tatcadftiingimutahcuiusrci  folucndx.ftacim  igirur  narcicur 
obligacio,  cum  quidin  diempromittitut  ,l.cedtre  dien:.de 
verborurafignificat.Vndcptob.bilicer  dubitatum  fuitanid  ' 
quoddebctui  in  diem  vcniatin  compenfationcro.  EtVl- 
pianus  ait  non  vcnire  in  compcnfacionen!,  quia  quamuis 
natafitobiigatio,  tamen  petiadhucnonpoteft  :  cefticqui- 
dcmdicsfcd  non  venit.  Atcompcnfatio  (pccicm  quandam 
habetpeticionis,l.ampIiiu.ff.  remracam  habeci.  Vlpiarus 
incerpretatur  vcrba cautionis,ancpiius  non  peri.  Ait petere 
quoqscumintelligi&contiaftipulationem  faccre  qui  com- 
penfatione  &  dedu(%ione  vtitur  in  iudicio  . Vnde  quod  pe- 
ti  non  poteft  in  compcnfationem  venirc  non  poteft.  HinC 
aafciturquxftioquxtractaturinl. ficum  miliri.it;  §.  cum 
incra.  Ego  iudicacus&damnatusfuiadcibi  dindum  ccn- 
tumcx  aliqua  caufa.  Prxccriittcmpus  quodrn>hidacumefl 
adfoluendumiudicacum  :  dacifortecranrquatunr menieS) 
quiiudicacisdarifolent,  1.  4.  de  vfur.  cciiudic.  Tucxa!ia 
cauiadamnacuscsadmihi  foluendum  cancundcm,  fedteiu- 
pus  tibi  datum  ad  foluendum  iudicacum  nonduro  '^fnuxit: 
quxriturancapccunia  de  qua  iudicacum  eft,&cuiu.s  peoi- 
nix  foluendx  nondumtcmpus  elapfum  cft,  veniatincom- 
penfationem.  £t  ait  Papinianus compcnlationem  admitt  en- 
dam.  Neccnimhicdicitur  qui  daronatus  fft,&  cuid>rum 
cfttempusadfcUicndufniudic3tum,in  diemdcbere,  l.quod 
indiem.fF.de  foluc.  Dies  obligationis  non  venitqux  ex- 
prefla  eft  in  contrahenda  ftipulationc  '.  hic  oblJgaiio  pura 
eft,  &  purueft  debitum,  liccc  tcmpus  indulgeatar  rcohu- 
manitacis  &  mifetationis  gracia  ad  Ibluendum  iudic  uam-. 
Quxcitucetiamdecoquodnaturadebecur  ?  Etdicituv  nl. 
6.  ctiam  quod  nanica  debetur  venicc  in  competifacion.  \r\i 
Hoccecepturacft  xquitatiscauf3,fubtilitaceiuf)siepugn.in-  , 
te.  Nam  quod  nacuia  tantum  debetur  p»ti  non  poreft: 
igitur  in  compcnfationcm  vcnit e non polTe  vidcbarui ,  quo- 
ntamcompenfatioinftarpecicioniseft,didl.I.amphus.  Hic 
notandus  eftcfFcftusnaturalisobligationis.  Obligatioqu^ 
nacuralis  tantum  eft,  non  ctiam  ciuilis^  efFedtusquofdam 
ciuiles  habet.  Piodeft  cnim  ad  cotrpenlationem ,  vt  hic  vi- 
detis,  fic  adcxccptionem:ada«fiionemautcmnon  piodcftj 
l,fideiu(rof .§.  fideiuflor  ebligari.de  fidciuflor.  Qiyrticur  et- 
iam  dc  eo  quod  pet  cxccptionem  pcrimi  poteft,liccr  ip(b 
Hire  dcbeacuc,aa  in  compenfationem  vsnire  poftit  /  Huic 


5J94 

quiftionircfpondctlurifconfultuslnl.  quscunque.  M-hic. 
debitum  non  dicitur  quod  proptcr  cxceptione-n  exigi  non 
pctcft  ,  vt  propter  cxceptioncm  fcnatufconlulti  Macedo- 
niani ,  Velleiani ,  vei aliam  huiuimodi  cxccpiionem ,  quam- 
uis  ojcro  iure  dcbeatur.     Nam  id  dicitur  indebitum ,  quod 
proptcr  aliquam  cxceptioncm  pritotiam  exigi  non  potcft. 
Vndcrepetuurpercondiaionem  indcbiti  :  ideoquehtin- 
terdum  vt  dtbitum  naturaliter  non  compcnfetur.     Vnde 
quod  dicitut  de  naturali  dcbito  intcUigcndum  cft  ,  nifi  il- 
lud  pet  exceptioncm  aliquam  prxtoriam  pcrimi  poffit.     Ex- 
emplum  eftinl.  Iulianus.(ro.fE.decondi(a.indeb.  Reiudi- 
cattnontolliturnaturalisobliguio  :  datur  tamenexccptio 
rciiudicatx,  vc  non  poflitpcti.  hic  locus  communis  eft  di- 


Franc.  Duareni  Qomment. 

bebit peculium.id  cft  ad  quantitatem  peculii  quod  feruus  ha- 
bet.  Aliudexetrplumeftinl.etiam.f.Cod.eo.  Etiamquod 
debetut  ex  caufa  fideicommiffi  venit  in  coropenfacioncra. 
Probibilitcr  tamen  de  co  dubiratum  fuit ,  quia  fideicom- 
miffiim  dicitur  non  peti  aftionc,  fed  extraordinatia  petle- 
cutionc,  1/  pecunix  vetbum.  §.  adionis.de  vetbor.  fignifi- 
cat.  Adtionis  vetbo  concinetur  etiam  cxtraordinariaper- 
fecutio.quarauisproprieadliononfit.  Perfecutiofidcicom- 
midorumcftcxtraordinariaperfecutio.  ViicVipianumin 
tragmcnt.Tit.defideicommifl.  Pnrotcratq-iidimqui  o- 
gnofcebat  de  fideicommiffis,  qui  fiJcicommillarius  Jiccba- 
tur.  Non  feruabatut  ille  ordo  folennis  conftiuendoruni 
&  dandorum  iudicioruro ,  fed  ipfe  Prsetot  iiJS  reddebat .     Ex 


lisenter  notandus.     Deinde  quiritut ,quod  hic  dicitur  de       hocigitutloconos  intciligemus,  verbum,Debitum,  quod 
debiro  &  credico,  ad  quam  cbliga-.ioncm  rcfcrcndum  fit.       indefi.^icione  ponitur,  accipicndum  efte  pro  eoquod  quo- 


Debitum  aut  crcditam  aliquando  dicitur,  quia  debetur  cx 
contrafta,  aliqaando  excjuaficontraclu.aliquandocxma- 
leficie,  aliqaando  exquafiinalefido,  aliquando  quod  prx- 
ftatur  nntnm  officio  iudicis,  aliquando  quod  pecitut  tait- 
tumadlione,  aliquando  quod  perfcquim^urextra  ordinem. 
fed  dicendum  eft  nihil  refctte  qua  ex  caufa  nafcatut  ob!i- 
gar.io,n-.odoficobligacioveIneccflitasaIiquapriftandi,qu« 
locoobligationishabecur  :  cuius  rei  exemplamuhahicex- 
tant  quarpercutrajm.  Vnumexemplumeftinl.fiambo.io. 
Excmpla  proponuntur  eorum  cafuum  dc  quibus  ptobabi- 
liter  dubitari  potuit  :  vc  fi  parcm  negligentiam  anibo  focii 
adhibuctunt,  qua  periic  aliquid  vel  detetius  faiaum  eft  ex 
rcbuscommun.bus,eoque  nomine  alteri  aductfus  alterum 


quomododcbeiur,  &  quod  quoquomodo  peti  poteft  fiue 
propriaadlione.fiaccxiraordinariaaliqua  pctfecutiotic.  Hic 
ahquid  fubiicit  devfutis.  Vrursdcbentur  ex  fideicomm  (To 
proptermoram,quamuisadlioqu3pccitur  fideicommifTum, 
ftridli  iutis  fit,l.in  minorum.Cod.in  quibus  eauf.  tcftit.inin- 
tcgr.Aliudexe.Tplum  cftinl.fi  propter.C.eo.Qujdamper- 
ccpit  fcudlus  cumpofliderec  fundum  alienum.colquecon- 
fumpfit,  ad  rcftitutionemfrudaumcenecur  :  quzritur  an 
id  veniac  in  compcnfacionem  ?  Ec  dicicur  vcnire,quia  cum 
frudus  pcci  poflint,  rcde  dicitur  cos  in  compeiiiitionem 
venite. 

Addendum  cft  fupradidlis  ,  dcbicum  acc'piendum  eflcii 
eciam  de  quo  lis  eft  conceftaca ,  vc  dicitur  in  1.8  .hic.     Ego  li- 


datur  adio  pto  focio,  pro  co  dc  quo  principaliter  contra-       tcm  contcftatiis  fum  aductfus  te  proptcr  pccuniara  quam 


dusinicuseftjnondatuihaecadio  :  fed  tamenproptcrna 

turam  adionis  pro  fccio  qux  bonzfideicft^ahctiienctur: 

idcoqnchocvenietin  compenfationfm.  In§.ffq.  qoaeritut 

de  obligatione  qua:  nafcitur  ex  malcficio.     Quod  diximus 

debitum  conttibuicum  credito.  nos  intelligirous  eiiamdc- 

bitum  quod  dcbetur  ex  maleficio.  In§.f€quentiait :  Infti- 

pulationibus  qux  inftar  adionis  habcnt,  compcnfationcm 

hibeic  locura.     Stipulatio  ptajtoria  ,  vt  ftipulatio  damni 

infcdi,hab.et  inftaraaionis.  Sidomusvicinifitruinofaad- 

ibo  praEtorcni ,  qui  coget  vicinura  mihi  cauete  dc  darano 

infetlo  :  ftjpiilaiio  pr^toria  non  eft  proprie  formula  qnx 

concipiatar  a  pricoie  dato  iudicc  :  fed  pracor  ipfe  incer- 

stifuU.  ponic  auclorustem  fuam.     Vnde  dicirur  prxcoria  efle  fti 

tioprtto  pulatiQ  ).y,  rleveiboruroobiigat.  dicicurauiem  ptGficifcicx 

""?"'•   meroPrs  orisofEcio,frdtamen!nftaradionishaber,&ver- 

bo  adtionis  latc  accepco  continctur,  1.  adionis  vcrbo.  de 

oblgat.&aii.  Aliudexemplumcftinl  pecuniam.iv.hocex- 

empluropfrtinccad  tic.decoquodcertoloco.     Diximusfi- 

q:jid  cerco  loco  promilTum  fic  dari,  poflc  alio  in  I>co  peti 

adione  aibicraria,  habita  ratione  cius  quod  intereft  vei  a- 

doiisvel  reialioin  loco  datum  nonefle.     E  goaliquando 

ad  maiorem  furtimam  quara  qux  ftipulatione  continctur 

condcmnatiudex,aliquando  ad  rainorcm,  I.4.  Ccd.dtpo- 

fiti,I.quipcrcoIlufionera.§.vltim.dcad.crapti.     Quxtitur 

an  id  quod  intcreft  propcer  locum ,  quia  non  folura  cft  pc- 

cunia  in  eo  loco  in  quo  promifTa  eft,  veniat  in  compenfa- 

tionera  ?  Et  diciturincompcnfationem  venirc.     Nam  de- 

bitum  etiam  ad  id  quod  officio  iudicis  priftari  debct  ex- 

tcnditur  ,  cum  quiritur  quid  veniac  in  compenlationcm. 

Aliudcxempluraeftinl,  dcbitor.  19.  Hic  quxritur  anquod 

peti  poteft  adlioncdc  pcculio,  vcniat  in  compenfationcro? 

Quod  peti  potcft  adionc  dc  pcculio  mcro  iure  nondcbc- 

tur.     Met o  cnim  iure  dominus  non  ccnccur  ex  fafto  &:  con- 

tradlufcrui  fui  :  fedcamcniurcprxcorioconfticutumcftvt 

tcncatur  de  peculio.     Is  qui  debitum  reipublicx  foluicfer- 

uo  reipub.  citra  voluntatem  eorum  quibus  debitura  rc<ile 

foluipotuit,  an  fitliberacus  ?  non.  Obligatiocnimpriftina 

manec,  idcoquc  poteric  aducrfus  cum  agi  perinde  ac  fi  ni- 

hiIomninofoiuiflec,mancnce  priftinaobligatione.  Sedhic 

quzritur,  fi  quid  feruus  habeat  in  pcculio,  an  dabicur  ei 

compcnfacio  ?  Scd  ait  Papinian.  D  j^/f  «r  « Vo»»^tf«/4rfo/>f  c«/»* 

finicjuaferuw.     Egoaliascxplicauiinlibr.  i.difput.anniuer. 

cap.i  i.quomodo  intelligenda  (unt  hzc  vcrba,  vbi  dixi  finem 

fignificareapudlurifconlultosmodum&quantitaccm.Mul- 

ta  cxempla  adduxi  huius  rci  oftendcndxcaufa,qua  finiha- 


mihidebes  :  pofthccmconceftacam  agis  aduetfusniCj&pe- 
tispccuniamdebicamcxaliacaufa  :  peco  vccompcnfatiofiac 
ciuspecunizquampetcrccoepi  :  quxtitut  ancompcnlaio 
admitccnda  fij ,  qu'alis  ctat  iam  contcftaca.  Vi.^etur  pro- 
nunciandum  eflc  fjt;,"'-  ca  :  fed  lunfconfulcus  air  in  coai- 
pcnfationeraquoquc  id  atduci  :  racionemqneadh'!t.  Ini- 
quum  CD'!ii  eflei&:  abf!.rdurr!,quo  quifqne  dil'gei  doreft, 
eum  detctio.is  conditioniseflc.  Diligentioraucetu  eftqui 
licempcioreftcontf  ftatus.  Deindcqu">ddixiinuscitb  tam 
incoirptr.fationerii  vcni'c,  dchicnm  accipimas  fil^..:dar.i 
fit,ideft,  ficercumficd  :beri,aucfacilcprobaripoiT!r.  «Siiofte- 
diinl.vhim.  Cod.  eod.  Eftnouaconfticurioluftinid^j  .Ego 
pcioace  ex  caufa  liquiJa,  cxquavei  cercum  eft  re  raihidc- 
be;e,velfaci!e  oftendi  poccft.  Tucontendis  mcibidebe- 
rccxaliacaufa,  quz  nonadeoliquida  eft,fed  mL'l:is  amba- 
gibusimplicata,ita  vc  longiorem  inqaifici»-ncm  res  cx-gar. 
Hicnon  admitcetor  compcnfatio.  Iscnimqui  excerta&li- 
quida  caufa  sgic,  non  fummonebitur  Is  condimnabitur, 
falua  tamen  ei  manentc  ailionc  :  idcftcorapenfatioabeo 
obiedla  non  rcuocabit  iudiciura  ncque  condcmnationem. 
Hoc  eft  quodidcmluftinianus  aitin  Inftitut.eascompenfa- 
tiones  admitti  qux  iure  aperto  nituncur :  liccc  quidam  ali- 
tcrea  vetbainrerpcccencur.  Seddubiuranoncftquin  earc- 
fcrendafincad  confticutionemluftiniani.  Quzauceracau- 
fa  !'quida  &  ius  apcrcum  dici  poffit  &  foleat,  hicquzricur: 
fcdhoc  magis  fa6li  cft  quam  iucis,  idsoque  id  coramiccen- 
dumeftatbicrio  ludicis.  Sedpojfniudici.  Hisvetbisnihil 
aliud  fignificat  quara  iudicis  &  boni  viri  arbitrio  cflerclin- 
quendum ,  vt  videat  quem  facilcm  eritum  fiii  caufa  przfta- 
re  vidcatur.  Rurfus  quod  dicicur  debicum ,  accipere  dcbc- 
musdcbicumeiquicompcnfacionemobiicit.  Nam  qusra- 
uis  fimphcicet  dicatur  ccmpenfatio  efle  debici  &:  crcdiciin- 
rcr  fc  concribucio,  tamen  ica  nos  accipcre  dcbemus  id  de- 
bicum  vcniceincompcnfacioncm  qucd  dcbccurci  quicom- 
pcnfarevu!r,l.eius.5j.Cod.  co.  Isqui  opponircompenfatio- 
nem  necefle  cft  vc  oftendat  fibi  efle  debitum  id  quod  ia 
compenfationem  dcducic  :  nec  fuflicit  allcgare  dcbicum 
cflc,  fed  dcbcum  fibi  cflc.  Namccfidcbicumficalteri.ia 
compcnficionemnonvenict.  Huic  firaileeftquoddicicur 
inl.inrcm.§.  creditor.fF.  eod.  ideft  non  cogetur  compen- 
fare  quicquid  debcc,  fed  quod  debet  cancum  debicori  fuo. 
Prxcctca  dcbitum  cft  accipicndum  ab  eo  qui  agit,  non  ab 
aho :  ficut  debitum  accipc  quod debecur  ci  concra quem  agi- 
tur  qui  compcnfstioncra  opponit  :  ica  debitum  accipicur 
ab  Co  qui  agic  concta  qucm  opponicur  compcnfacio.  Si  ab 

alio 


1 


In  Tit  T>e  comptnfifhmhs. 


•liodebeararnon  erit  locu$  c*nipir>rktiom.  Exemplumeft 

'nl.ficummiirtUoprincipio,     Miles  inftituitduosliaeredes 

certarumreruniyficduas  fecir  hzrcditates  diuifas  &fepara- 

tas:quod  permiftum  eft  aiiHtibus.Paganis  autem  non  eft  pcr- 

miflum.l.ficerta.^.i.ff.demilit.tefta.   Vni  exhishxrcdibus 

quidameftobligatus.  Harrcsagitaducrfuseum.Reus  oppo- 

nit  compenfationem  pro  eo  quoddebcturabaliocohirede: 

quzritur  an  i/a incompenfationem  veniat?Iurifconfultusait 

in  compenCationeta  non  venire.     Non  enim  debctur  ab  eo 

conttaqiieaiopp«niturcompenfatio.Hincnafciturquaftio 

inl.idquod.pcnult.hic.Tutoragitnorainepupillorurafuo- 

tum:obiicitur  eicompenfatioeiuspecunixquam  debetfub  r-   \      n.  "■ 

nomine:quxrituranfittdmittendaha:c  compenfatio  >  lurif-      Huic  fimile  eft  quodd.citurinl.poftquanK  fi.  fi  procura- 

eonfultusait,hanccompenfationem  admittendam  noilcfle.      tor  abfeiitisconucniatur.&obiiciatcompeatMionem,  non 


^5f 

teri  foluiflet.  lurifconfultus  fub  hoc  ritulo  in  plarriique lo- 
cis difetteexprimit ,  ipfoiureakerum ab  alteroliber«ri,vela- 
ti  in  1.  4.  &  l.fi  ambo.&  l.poftquam.bic.  /ffiiure/iierM»- 
tur.  SicutiblurioneipfoiuretoUitutobligatic^.i.  Inftit. 
quibusmod.  toll.  oblig.  iiactiam  ipfoiure  coUiturcorapea- 
facione,  etiamfinefententia  vUa  iudicis.  Nen  cftopusiu- 
dfceadhanccompenfationemfaciendam.  Compenfatio  (o- 
lutioquzdameft,  &  folutionis  vim  obtiner.  1. 4.  qui  potio- 
tesinpigno.babeantuc.  Hincfimilecft  quod  diciturinl.fi 
ambo.to.inprinc.  Socius  focio  tenecut  negligentiz  nomine 
&culpz  :  vterqueculpamadtiiifit. compeDfaiiofitipfoiu- 
rceiusquodaltcriabaltero  ob  negligenrian)  fuam  dcbetur. 


Diximuscnimnonrecipicompcnfacienem  ciusquod  debe- 
lur  ab  alio  quam  qui  agit.hicautem  iuris  interptetatione  non 
debeturabeoquiagit.  Nam  cum  tntoragit  nominepuplUi, 
pupiUus  agere  vidctur,&  pcrinde  cft  ac  fi  ipfe  non  agdrct.  Sed 
alias  luftinet  pctfoqam  pupiUi  cnm  3glt,fuatn  autcin.cuni 


cauebit  de  raco  :  contendit  libetatumefle  dominum  fuum,  - 
&  defenditabinitionihildebeti.  Eft  ergohzcvis  compen- 
fationisdc  qua  loquimur,  vtaltet abaltero  ipfo  iureUbetc- 
tur,eriam  finciudicc.  Hoceftintelligendum  vfquead  con- 
cuf tcntcra  quantitatcm ,  vc  dicitut  in  1. 4.  Cod.  eo.  Tu  raihi 


compenfario  obifcitur.     Sunt  autcm  ahqai  cafusinquibus       ccnturadebesex  cauia  mutui.ego  cxalia  cauia  debeoquin-: 


^uu. 


obiicitur  ccrmpenfiri6  eius  pec^Uniz  qus  alii  debctur:idfit  Vel 
propter  coniundliDnem  perfonarunl ,  vcl  propter  coniun- 
iftioncm  oblizationis,  vt  fequearibuivxempUs  oftendJim. 
Vnumexemplumcftinl.  f  .hitr.defidciuflorequi  compen- 
4at  id  quod  dcbetut  reo  principali  pro  quo  fideiuflit.  Si  enim 
agatur  aduerfus  fidciuflorem,  potefric  compenfationemop- 
ponere  pecnniz  quar  debetur  tidtitiintum  fibi,  ledTed  pte 
quo  fideiuflit :  idque  fitptoptct  eoniundlionera  obligario- 
nis.  AHud  exemplum  eft  in  1.  fi  cum  filiofam.  §.  i.  ibi:filiai 
compenfatquoddebeturpatrifuo,nonfibi.  Egodixi  fubri- 
tulodepcculio,Siquiscontraxerit  cum  filiofan.  eum  duoS 
dcbitorcshabcre,filium  &patrera:filium  cum quo contta- 
Aum  eft  in  ioUdum,&patreai  de  peculio.Si  cum  fiUofamiUas 
agatur.is  poteft  compenfationeoi  opponerc,non  tantum  eius 
pecuniz  quz  fi  bi  dcbetur,(ed  etiam  pecuniz  qu^  dcbetur  pa- 
tti:fed  cauebit  patrem  fuum  non  periturum.  Aliud  exem- 
plum  eft  in  l.in  rem. S .in  principio.  Procurator  in  rem fuam 
'  compenfat  quod  debetur  domino ,  etiam  fi  conueniatur  no- 

'*'"**''**  minefuo.  Procurator  inrcmfuairieftcuimandataeft  aftio. 
'JtJ^M4*m  Vulgo  dicitur,v«^  trMnjport ,  &  is  cui  ccfla  eft,ce(Iionariu$  di- 
citur.Eft  enim  imaginatia  quzdam  procuratoris  conftitucio. 
Magifttatus  eft  iudicia  &  adlioncs  date:iudicia  cnim  &  aiiio- 
nesoUmexformula  edidJrorum  propofitorura  a  magiftrati- 
busdabantur.  Nofttumnonefta^enem  nobiscompeten- 
■tem  aUi  ccdere:ideoque  inuenta  cft  bzc  conftitucio  procura- 
toris,qaz  imaginaria  eft :  ideoque  dicitur  procurator  in  rcitt 
fuam.  Procuraiordatus  eftin  tem  fuam  pct  ceflionem  aftio- 
nis,qui  vice  rautua  conuentus  eft:quziituf  an  poflit  oppone- 
re compenfacionem  eius  debiti  quod  in  fe  tf anslatum  eft.Di- 
zimus  etiam  poft  liteni  conteftaram  compenfarionera  oppo- 
nipoffcdeeofuper  quo  lis  conteftata  eft :  an  admitcetur  hic 
compenfario?HicIurifconfultusaitadmittendam.Licetcnim 
fubtiUterdicipoffitnoneffc  ei  debitam  pccuniam,fed  potius 
ei  qui  eum  procuratorcm  conftituit:quia  tarae  is  in  rem  fuam 
procurator  confticutus  cft,redle  ei  debita  pecunia  efl^e  dicituc 
potius  quam  ei  qui  eam  conftitait.  Idem  dicendum  eft  etfi  lis 
conteftatanonfic,fed  ita  incideriat  ex  fado.  Eft  enim  hic  lo- 
cusexlib.  j.tefponC  Papiniani:nam  pletiquehic  altercantur 
de  conteftarione  liris.In  libris  Refponlbrum  plzraque  huiut 
modi  fcripta reperiuntur  quz tMcefllaria non  funt ad ius  cea- 
ftitucndum,dc  qao  relponfumeft.  Sedhzcitalcriptafunt, 
quiaitaacciderar.quamuisnihilreferat  fiuc  Uscontcftata  ef^ 
fetannon.  Ex  his intelligitis quid fit  dcbitumin  definitione 
compenfationis,&de  qaodebitoaccipiendum  fitquoddixi- 
mu$,dcbitum  in  corapenfationera  vCDite.  Sequitur,  Contri- 
kutiotnterfc.  Explicaciohuiusvcrbimaxirae  pertinec  adeffc- 
dum  compenfarionis  dc  quo  nunc  didluti  fumus. 


J)e  effeiiu  comfenfAtionu. 
C   A   F.      II. 


quagmta  :  compenfariofitipfoiute,&aIterab  altero  Ube- 
ratar,nonatotafumma,qu£dcb6tur,fed  vfquc  adconcur- 
lentera  quantitatem.  Tibidebeoquinquaginta  :  Tumibi 
debes  centum :  ad  quinquaginta  adhuc  mihi  teneris.  £x  his 
quz  diximus  compcnfationera  haberi  pto  folurione ,  quz- 
dam  confequantut.  £x  co  in  ptimis  confequens  eft  ,|  cut- 
fum  vfutarum  fifti  &  in  pediri  propter  coropenfationem, 
ficutimpedicur  propter  (olurionem ,  didt.l.  ^.Idem  dicitur  ia 
l.cumaUteF.  i  i.hic.  PrxtereaficutfoIurionepccuniz,quae 
debitaeft,  pignus  tepctitur  per  pignoracicia«a(ftionem,ica 
eriampcrcorapcnfarionem,l.inuitum.C.eod.     Compenfa-  "^ 

tio  fada  eft  inuicem  debiti  &  credici  pro  pattc  quanciratis 
debitat :  aliam  partemoffeto,  &  teaccipere  nolence,  confi- 
gnatamdcpono  :  poteroadiionepignoratitiapignustcpe- 
tete.     Indccriam  confcquitutagentcrafummouerihac  ex- 
ccptione  oppofitacompenfarionis,ita  vtnonfequacur  con" 
demnatio  quz  alias  fcquetetur,  in  \.i.  hic.  Tu  petis  a  me  cen- 
tamex  caufa  rautai:obncio  compcnlarionem  pecuniz  rai- 
hi  debitz  cx  alia  caufa :  fuftinendura  eft  iudicium  donecco- 
gnitura  fucrit  an  id  debeatur.     Qupd  tamen  apud  nosho-  C"*»»/"*^ 
die  non  obferuatur,  nifi  co  nomine  Ucerz  regiz  impetra- ■^■'"  **" 
tai  fuctint  :  fed  facilc  hodic  huiufmodi  diplomaca  impe-    "u^ga. 
ttantut.     Sicutfolutionemallegansfuramouetagcntera,fi-  liarum 
militet  obiedta  compcnlationis  exceptione  furamouecur^<><'«M'»* 
aftot.  Huicfimilceftquoddicituiinl.  6.  C.     Is  a  quopcti- *"**"«/: 
tuipccunia  contcndit  ex  aliacaufafibi  dcbciipropter  rcs"*  ^*"* 
amotas  ab  vxoic.     NihU  autem  lefcit  quomodo  opponatur  ^'^"'' 
compenfatio  in  iudicio.     OUm  in  ftridis  iudiciis  nccefTaria 
cratdoli  exceptio.     Hcc  cxceptio  doU  intioduda  fuit  a  D. 
Maico  §.  in  bonz  fidci.  Inftit.  de  aift.     Idem  ftatuit luftinia- 
nus:  Omnes  aiftioncs  fiuc  fintftri^iiuris,fiuebonzfidei, 
minui  pei  compcnfarionem ,  d.  §.inbonc  fidei.  Inftic.dc  ^di. 
&l.vlrim.C.eod.  /)p/5««r#,ideftneccflaiia  noneftdoliexce- 
prio,  etiam  fi  ftridum  fit  iudicium  cx  quo  agicuc,  fed  ipfo 
iurc  compcnfatio  fit.     Sic  etiam  accipiendum  eft  quod  dici- 
tut  ipfo  iure,d.  $.in  bonz  fidci.     Rcfett  tamen  quod  ac'  f  ffe- 
dtwxa  huius  compenfationis  attinet,  an  quanritas  h  nc  in« 
dcdebeatui,anfpccics:anfpecies  exvnapaite,&  quanritas 
cxalteia.  Compenfarioetiamadmirripoceft  fiueex  vnapar-  St  ^f^-ien 
tedcbeatur  quantitas,.&ex  altera  fpecies,  fiuc  ab  viraquc  '*^' 
per fc  debcatur  fpecies  :   idque  vt  mp««/i|«» ,  defendi  aduet-  f^"'  '**' 
iusvulgo  recegtam  opinionem,in  leg.frudus.  §.  ob  dona-  ^'''^^«r 
tioncs.  foluto  matrimon.     Sed  tamen  quod  dicitur  admii;-  q^tatit,'.,: 
ticompcnfationem  cum  debetur  ex  vna  partequaocitas,  ex  anfith- 
altera  parte  fpecies  ,  vel  ab  vtraquc  parte  fpecies,  vcl  ab  '***  "''' 
vtraque  pane  quanritas,  fic  accipiendum  eft,  vtcum  hinc''"'^'*"'' 
jnde  debetur  pecunia,  ipfo  iurealtcr  ab  alceto  liberetur"'' 
antcquara  veniatur  ad  iudiciura.     £t  rario  hzc  cft  zgendi, 
vtisaduerfusquemagitareontendat  feUbetatumefle  :  id- 
eoquia  debctur  &  tantundem  exaliacaufa,  quoniamalicc 
abaltcroftatimUberacur  :  fedcumdebeturabrnaparrcpe- 


H 


cunia,ab  altera  fpecies,  idero  dici  non  poteft.  Hoc  enim  quod 
/Ee  eontributio  intet  fe  debiri  &  crcdici  itafit,  vt  ipfo  diximus  ftatim  altetum  ab  alteto  libetaii,  inteUigendum 
jiaicalcet  abaltecolibciecur,  peciade  acque  fi  altecal-      cft  in  his  rebus  quz  conftaai  poadere,  naracto  &  raca- 


P9C 


fati,<ni«infao«eBetefiift«ionem  redpittnt.  Sedcumab 
altcttpmedebetorquantitas.  ab,  tlter*  fpedes.opuseilm- 
tetucntuiudici$.  Nam  ii  debeatut  abvnapattequantitas, 
ez  altera  pane  fpecics,  is  qui  habebit  fpedem  petet  a  'udice  vt 
fibilicMtrctineteillamfpecsjmpignorisloco.doneclibila- 

tijfaftam  fit.Hxc  diilinaio  faroitur  ex  Lfi  conuenent.  1 8 .  de 
pien.aa.  H«c  de  efFcdu  coropenfationis  cum  eit  admiU» 
compcnfatioiiudice.  Sed  quid  ficompenfatio  admiflanon 
fit.&iadcxteieccriteum  qui  opponebat  compcnrationem, 
qu«ritut  an  ius  quod  d  compctcbat  periciit ,  &  fi  vclit  poftea 
ieerc,(umwouendai  fitexccptionc  teiiudicatx.'H«cqu«- 
ftio  traitatur  jn  1.6.  J.fi  tat.  hic.  multum  refcrt  quid  adum  fit 
in  iudicio ,  &  ob  quam  caufam  non  fuerit  admiiia  compcnfa- 
tio.  Si  iudcx  ob  caufam  non  admiferit  coropcnfationem,  quia 
fottccaufadcbitinoncrat  liquida,non  quodfalfoobiitctc- 
tur compenfatio ,  mancbit  d  falua  pctitio,quamuis  non  f uc- 
ritadmifllaeiuscompenfatio.  Sireroidcoiudcxnonadmilc- 


Frdne.  Dusreni  (o^fffent^ 

IN    TIT.    XXXII. 

S  T 


LIB. 


I    T.      1.      L    1    B.      X 
PAMDECTAKVM. 


IIII. 

XII. 


DE     VSVRIS     ET     FRVCTIBVS, 

CAVSIS,     ET       OMNIBVS       A.c- 

ccffionibus  &  mota. 


^mdjit  vjkra, 
C  A   P      I. 


c 


ET 


N  p  B.  I M I  s  videndum  cll  quid  fit  vfura :  varie 
autem  dcfinirifolet:fed  mihi  vidctur  commoda 
ciTc  h^c  definitio,quam  ego  femper  fecutus  f  ua 
dc  vfuris  diflcrens.  Vfuta  efl  acceflio  fbrtis. 
quam  proptcr  vfum  pecunig  a  debitorc  credi- 


*-/-..-,-(A* . 


ritcompcnf8t»oncm,quiavidebatiddcbituHinon  efie,pro-      totcxj£itjvtcumegotibidomutuocentum,&  flipulorpro 
Dter  Quod  petebatur  corapenfatio ,  fubiata  eftomnis  a^aio.       vfuhuiuspecuniamesdecemfiDguiisannis.     Haicacccflio 


decem,dicitur  vfura.Crcditoi  enim  a  dtbitore  cxigit  barc  de- 
cem  quacscccduntpropter  vfumpccunic.  Sedmcliuscflvt 
fiogulavetbahuiusdcfinitiooisexpliccmus.ioprimisdicitur 
in  dcfinitionc,  Actcffip.  Quod  vcibum  gencralc  c  fl.flf  gcnc- 
talius  efl  quam  vfura.idcoquc  ficinfaibitut  tit.  in  fF.  de  vfut. 
drfrudkib. &caufis,di:omnib.acceffio.  Acccffionis vetbum 
cpmplcaituivfuras,fcudlas,panus,idquodintcrefl,&alia 
buiufmodi  quzcunquc  cx  alio  pendent  &  confequuntur.  Id- 
eo  vfo  ta  i  cdl  e  dicitur  acceffio  for  tis,id  efl,fumro«  principalis. 
HtDC  ccnfequens  cft  quoties  ad  fortcm  agi  non  potcft,  ne 
vfitrss  quidcra  pcti  pofle ,  qux  funt  acceflotiaf .  Cum  non  po- 
tcft  pcti  quod  principalc  cfl,necacceflbrium  quidcm  pcti  po- 
teft.Huius  rei  varia  cxemplafunt  in  l.in  bon«  fidei.&in  Lcos. 


Qupd  enim  non  poteft  opponete  exdpicndo,  nonpotetit 

petereagendo.  Et  hinc  ttaaatur  quxftio.fiquisbtexclufus 

ab  cxceptione  fua  an  pet  modum  adionis  poftit  id  pctcte? 

Sedfacilecftid  intelligcreexl.cum  quatritur.de rciudicata. 

Videndum  cft  an  fit  eadem  caufa  petendi,&  an  cadtm  i  cs  pe- 

tatur,& an inter  cafdem  perfonas agatur.  Igitur  fi  pronunna- 

uciitiudcxdcbicum  noncfTc  id  proptcr  quod  opponebatur 

corapcnfatio,  idnonpotetitpoftcapeti  pctaaionem:fed  fi 

reieceritexceptioncmcompenfationis,  quia  fotte  liquidura 

noneratdebitum.nihilominus  poterit  id  poftea  petipera- 

dioncm.  Qus  diximusintclligcnda  ftint  ptstcrquam  in ex- 
Csfis  «»ccptiscafibus.  Suntenimquidamcaf  sinquibusceflatcom- 

?  penfatio.ctiamfifitabvnapartedcbitum.abaitetacrcditum.  

»«L.  NamcxdpitinprimisIuftinianuscaufamdepofiti.Siquisde-  C.eod.l.quipercollufion.§.i.deaa.cropt.&1.4.C.depofiti. 
ieteom.  pofucfit  tcm  aliquam  fuam  apud  aliqu£m,&  igataductfus  &inl.inbonxfidd.Cumquisn!ihidcbcrct&fortcm&vfu- 
ftujiti*.  depofitariumadlione  depofiti:cogcturftatimieddere|depo-       ras,pronunciatumcftdefortetantum,nihiI  eftpronuncia- 

fi  tum ,  nec  vlla  admittetut  compenfatio.     Alter  cafus  cft,  Si      tum  dc  vfurisrpoft  rem  iudicatam  vfuraf  peti  o  on  poflunt  qu« 

quis  pcf pcf am  pofleffioncm  alicnam  occupauerit.ex  conflit.       acccdunt  forti.  Igitur  cum  fors  pcti  non  poffit,  ncmpc  poft 

luftinianiinl.vk.hic.Sidebitumliquidumnonfitjtuncceflat  -*    ''  '  ■^ 

compcnfatio.  Idem  diccndum  eltctfiquiddebeatur  fubal- 

tetnationc , in cafu l.fi debcat.ii.  Qu.iciam debet dccem.aut 

homincm.vtrum  aduerfar  ius  volct  elcdlio  eft  crediiotis.Cfe- 

ditotcontfaqucraagituropponitcxccptionemhuius  dtbiti, 

ncc  cxpiimit  vtrum  velit  habci e,an  deccm  an  homintm. 

Compcofatio  non  recipitur,quia  ncc  petitio  huiufmodi  icci- 

pcretur.  Namcumelc^iofiteius,debetpetcferemcertam. 

Sicmihihiclocusintelligendusvidctuf  ,cuius  fenfum  csteti 

aflequuti  non  cflc  vident  uf .  Dc  filco  qujeritur  an  in  caufa  fifci 

admittaturcompenfatio  ?  Etcertum  cftfifcura  vtiiurcprir 


teroiudic3t3m,vfut«petinon  pofliint.  Idemdicitur  inl.^. 
dcpcfit.  Idcmdiciturdefolutioncfottisini.quipetcoUufio- 
ncm.§.i.dca<5t. empt.fi  quisfolueritfortccpfinevfutis.forte 
acccpta  non  potcft  crcditoi  vfuras  petcrc.  funt  cnim  arcr fln- 

riz:qusrefoiucaforteconfuroptacftobligatiotci  principaiis: 
idcoqucquodacccfroriumeftpctinonpoteft.  Simile  cxem- 
plum  eft  in  l.cos.  17.10  piinc.dc pr«fcriptionc.  Is  qui  Pon  po- 
teft  pctcre  fortcm  proptcr  prifcriptioncm  longi  cemporis, 
ncvfuras  quidcmpctercpotcft.  Excropligratia  vcinfelliparif 
hancfpccicm.  £gomutuadcditibiccntum:poftctig'nta  an- 
nos  fortem  illam Ii  petam,  furomouebor  exccptione  vel pf a- 
uatotumnifiincafibusiurefpcciahtefcxpiefris,idcoqiCon-  fctiptionetfigintaannotum.Hacenimpr«fciiptioncomnes 
tra  fifcum admittetur compenfatio.  1. 1.  C.  eod.  fifcus  tcgula-  adioncs pcrfonales furomouentur,  1.  ficut ,  &  1.  cum  notiffi- 
titcrvtitufiurepriaatorum.l.itemvcniunc.§.inptiuatorum.  mi,depr£Efcript.50.ann.Sedqu«riturafipcffirpctercvfuraj 
dc  pctit.  h«tcdit.  Hoc  intclligendum  eft  cum  opponitut  qu«cucurrcruntpoft5c.annos:nam fingulisannis vfuridc- 
compcnfatioeius  rei  qu«  debetur  ab  ea  ftationc  fifcalidequa  bentut:&an  vfutaspoffim  petcteTcldecem  annomro.vel  vi- 
agituf.  Si  autcra  dcbcatut  ab  al;o  ftatioBe,id  non  vcnitin  e'nti,vcl  bteuiotistempofiiifittatcmpus  tiiginta  annoruro? 
compenfationcm.l.  i .  C.  cod.  fifcus  multas  fiationcshabct,  Non  enim  incipiunt  debcrl  vfarx  ex  quo  proaifla  eft fots: 
&harum ftationum mcntio  eft  in  leg.  i.  nefifcustcmquam  ideofietipoteft vtpoftobligatiooem  vfutatura  non  tantum 
vendiditcuincat.  Procuratot  fifciqui  cft  inhacvtbeaduet-  tenpotiscfHuxetitqaantumcfHuzitpoft  principalcm  obli- 
fusmcagit  :  obiidoquodraihidcbetutabaiiaftacionefifci»  gationem,quceft/ortu.  Scdtaraenhicdiciiurvfuraspeti 
fazccompenfationonadmitietar.  Suntcamenaliquicafas  nonfoffCt^vdAfotSftUDODpott&.TrinctpatienimaaioHe. 
exccptiinquibuscompenfatioaductfusfifcum  nonadmitti-  Haicvidctotaliaconttariaeffc,  1. cum notifTimi.  §.  inijs.  de 
tuf.  Hicafuscxprimuntutfub  hoctit.inl.obnegotium.l.in  prxfaipt. ) o.annoram.  Scdvtbteuiterdicamus,I.cumno- 
vendiiione.inl.idco.i^.exprimuntutctiam  inl.aufcttur.§.  tiffimi.loquitutdeannuaptcftationc,qu«  ptincipalitet  de- 
qui  compcnfationcm.  de  iute  fafci.  in  di6tal.  obncgotiuro.  betur,&ptincipalitetinobligationecft,nonauccmdevfiiris 
inngnislocuseftquemexplicauilibt.i.  Difput.cap.  i.i^.in  quxaccefforixfunt.  Excropligtatia.quidam  mihipromifir 
Lideo.  Isquifrumentafi«pecuni«dcbitoreft,nonpoteft  dcccmannaa.  Poftpromiffioncm  elapfi  funttriginta  aoni: 
opponerecxceptionem.l.3.Cod.eo.£<^«At(ifftr.$iclcgendum  bic  qu«ritur  an  poffim  peteie  eadeccm  annua?  Veturo  eft 
cft.  Budzus  &  Holoandet  tdilitati*  lcgunt,quiafottenoa       lapfoscflettigintaannos,cx  quonegotiumconcradlumcft. 


intclligebantquid  «dulitas  cfTet.  Egoiddocuiindifpu- 

tatiooibus  neftris  6.\€to  capice.  Dc  pupillo  quxci- 

tatin  l.fi  tutorcs.  C.&|dicitur  com- 

penfacioncm  admictcndam  efle 

etiam  aductftu  pu- 

pillom. 


fed  ex  quo  debcri  ccrpetunt  non  tantiitcmporiseffIuxit:ait 
tatioocm  habcndam  cfTc  fingulotum  annotum  &  pr^ftatio- 
nura.  Nam  illxprzftationesannuzprincipalitcr  debcntur, 
non  funt  accefforizjficut  vfiirz.  Vftirz  debentur  proptcr  fot- 
tem,&funtvelutifcqucl«fi3rtis.  Vndcfit  cumforspccinon 

Jiotcft  proptet  pr«fcriptionem  temporis ,  non  vfur«  quide  ci 
bttiaccedeatespetipoflunt.Siceftintelligcndum  quod  dici- 

tutin 


In  Tit.  T>f  ni}faris  ^fru^ibtis ,  ^c. 

COrind.I,cumnotifli!ni.§.iniis.  Scquituiindefiuitioneno- 
ihii,propnrvftm.  Hoc  vetbuniad:e(ilumcftvt  inteiJigamas 
tuncv(ucamelIecu.naiiquidcx)gtcurprovfupecunix.  Vnde 
Domea  accepit  vfura.VruraeniaBabv(u,quafimerces  &:.pi£=, 
tiunav(a>»quafiipli  pecunialocata  fit,&  eius  locationisno- 
mirie  nierccs  aliqua  accipiatur. 

Quodautcm  didlum  tft,  proptcrvfumpecuniac,vidcn- 
dumcilquomodoaccipiendumnt.  Namvaciacfthuius  vo- 
cabuiilignificatio.  Sicpecuniamaccipimusnummos&  tes 
alias  qui  conftant  pondere ,  numero  &  mer.lat  a ,  quae  in  luo 
gcnerefundlionem  recipiunc.vc  diciturinl.z.§.mutui.derc- 
bus  credic.  Harum  rerum  nomine ,  quarum  dominium  in 
accipienccmcransfertur.debencurviurjB,  Deiiummisnon 
poicftboc  fimpliciteraccipi.  Etdarumeftex  ali:srebusvfu- 
raspriftari.Exemplumvnumeftinl.oleo.C.eod./^r<«*f/^ 
demmattrU.  Egocibioleum  mutuod:;di,provlurii,  ftipulor 
certam  quinticarem  olei^hcEC vfura  admittitar.  Quod  autcm 
diciturinl.  proauroicT.inielhgendum  eft  cum  auiumajfti- 
matum  datum eft ,  &  chirogtapbum dc  eo conlcriptum.  Ex 
bis  apparet mercedem  rei  locaca:  vfuraro  non  ellr.  Egotibi 
loco  mcutn  equum  pro  ccrca metcede ,  illa merces locacionis 
vfura  non  cft.  Vfura  enim  eft  acccllio  pccuni^,  vel  res  qu£ 
conftac ponderc ,  numcro ,  vel  menfura,  cuius  dominium  in 


9^7 
mucuam  pecuniam  a  rc  acc;pio.&  fundum  cibi  do  in  pignus,  ^»tirhre 
&conuenic  vr  donecreddicaficcapscunia.eofan  lofruaris:  /"?»"'• 
qurrituranhiccontraaus  vliiraiius  fic  ?  Dubiunj  non  eft  ^""^' 
quinficvfura.   Htcexigicurpecunia.&frudlasprovf;:  pecu-  '^^'""'' 
nif  accipitur,  Hocgenuscontra.5tuscftomnino  vfararium, 
arqueideoiurccanonicoiraprobacum.     Nmi  camecfileges 
noflra:  vfaras  permittant,tamcn  iure  po.uificiotrnpr.-bfn- 
tur.     Etquamuishiccontradas  improbecarcanonibas.ta- 
meniureciuilivalet.  Vna  fpecies  huiusantichreiistft  inl.fi 
eaicge.  C.  cod. 

Aua  quiftio  eft  de  annui  reditus  cmptione ,  an  fit  vfura,   . 
annonfit.     Quidamindigenspecunia  accepic  miHcaquo-  reZZ 
dam  &  vendidic  c!  vc!  fundum  vel  tcd.tum  annuum  ei  fundo -"^'« 
quodam.velgeneralitercxorumbusluisbonis  :  &conUe  f'^"'* 
n>tforte  vt  liceat  ci  redimcre  quoties  volucrit:  qua;riiuc  an  ''-^*"'''- 
hiccontrsdusvfuratiusfit  ?  Etviderurv{uranuse(Ie,&an- 
tichrefiscfredeqviaiamdixirous.     Nam  ccnucnitintercm- 
ptore.u&venditorem,  vt  ffuftus  percipiatcredicorexfun- 
doinccrimdumdebitor  redemerit  eu'n.   Curigiturnondi- 
cemuscontra(ftumcflevfuraiia?n  ?  Sedhoceeous  contra- 
dtusmuitum  fanc  diftVrr  abantifhrp(i  n.°r  ,^a  .,\\,.;  .^^^^ 
prc.batu"m,ne  iure  pontilicio  qusdfm  :  eft  eoimmera  ven- 
ditio,&  omniahicinterueniuucquscunquc  adveram  ven- 


accipicntcm  trarufcratur  :  quoddici non  poteft in  locatione       ditioncm  necellaria func :  vclucj pi enum  &  merx.  Cum  c  go 
cqui.  Equus  enim  fpecies cft  qux non conftar  pondere ,  nu-       vendo  tibi rcdicum  annuum ,  dctem aureos  annuos ,  cft  veii- 
inero,aut  menfura.oec  rransfertur  equus  in  accipienrem.Sc- 
quiturindefinitionenoftra.C?-f^»/gr<;</ir^t<org.  Crcditorcm 
&  debitorem  nos  latc  hic  accipinms,v t  debitor  dicatur  qui  cx 


dicio.l.pa<aaconuenta,decontrahend.  cnipt.  Sed  vi.vieamus 
an  conueuiat  dcfinirioni  a  nobis  tradits.  Dicinu.i  viurara 
efleacceflioncrafortis  quam  creditor  a  cfebitore  exig:tpro- 
ptcrvlumpecunis,  Etcerrumcftnon  conuenireverbisde- 
finitionis,  N.unidlucrumquodpercipitur  non  cftacccflio. 
Ego  vendo  cibi  reditum  annuiim ,  dt  ccm  auteos,  vtl  f  undum. 
cuiuscftcantusreditus  :  ru  lilos  fruclus  finguJisannispcr- 
cipis,  non  tanquara  acceflionem ,  fed  rinquam  ffuaus  rei 
tuap.  Nam&ficonucneiitintcrnosvtpofla.T.rtdimtrequo- 
l.mora  §.iubonifidei.ff^  eod,  Sicerg.Tmalimdcfinirevlu-  ticsvoluero,reditus  tamentuijseft.  la  venduionenon  po- 
ramquamvtquidamaliidcfiniiclolent,  qu  ia  luadefinitio-  teftdicimerx  velpretium  accefliocfle  :  neutrum  airenac- 
nemutui  vclroutuationis  mentionemfaciunr.  Sedillimihi  ccdit^vcrunquesquepiincipalccft.  S/cvidetisbaac  pc  icra 
magisvidenturdefiniiefoEnus,quamv(uraia,euiusmentio  non  conueuirc  vcrbis  defi:  iiionis  noftrx,  cum  vfuijiaac- 
erebraeft  fubhoctitulo.  SedvfuralatiuspatctquamfcEnus.  ceflicnemefledcfinimus.  Nam  etrptor  hiccapitfruClui  ex 
Ego  vcndotibi  rem  aliquam  meam  procerto  prctio,fi  non      recuiusdosinoseft.  Seddixerirffurp.il.gnjc^if)  rrnil.'[in 


quacunquecaufadebcc,&  crediror  cuieciam  cxquacunque 
caufadebetur  :  licecplerunque  credicor  &  debicor  demu- 
tuo  tantum  accipiatur.l.  i  .dc  teb.crcdic.  1.  creditor.de  verbo- 
rum  fignificar.     Hinc  admonemur  quod  hic  dicitur  de  vfurav 
nonrantum  ad  mutuum  pcitinere,  veiumetiam  adomnes/ 
alioscontratlus.    Vfura  enimdebcturciiamcx  venditionc' 


foluas pretium,agam  aducilus  tc aftione  ex  vendito ,  vt mihi 
loluasprctium,&pra:teteavfutascius  pretii.  Attoenusdc 
mutuotantumdicitur.Quiergoira  dcfiniuntvfiiramxiklB- 
c^um£uo^djacccd^ic^r^o_offido  mutuationisjfoenus  dcfiniunc 
non  vfuram. 

Sequitur  in  dcfinitione ,  exigit.  hoc  vetbum  dcmonftraS| 
vfuramexigipoffeiniudicio,  &afSionem  competcre  adpc-v , 

"amefJ 


terefle,  lcd  prjEccitu  venditionis  contradtiim  ra.jfji  &  foe- 
norisvelati&adumbrari,  &  hoc  eflc  verbis  legisimponere 
non  tcbus.  Eg; orefpondco  gOod  cum  vcndJtur  reditui  m- 
nuus  procertapccunia,putaprom!!!c,(otsiilanunqu3m  re- 
pctipoteft  :  alienaturomnino,ficat  inven:i:tio.'*  tuiufque 
altetius  rei.  Is q .li  accepitrem  aliquam  &  pretium  dedir,non 
potcftptetiunsrepctcre.  ErgocumemirurarimiJsreditL.s, 
&daturpecuniatanquampretiumeiusreditHS,fof.sili^nun- 
quamrepeticur  :  inmutuo  vero  rcpetirur,quoties  libitutn 
fuentcceditori.  Hicvidetismuiiumintercflcinrer  contra- 
<Stum  vfurarium ,  &  hanc  vcnditionem  redirusannui ,  &  lon- 


tendamvfuram  :  atquciraiurc  ciuifi  vfucam  pcrmifla 
fe.     Dubitandum  non  cft.quin  vfuraficpermiflaiuie_duili, 
quamuis  odiofafit,  &maxime  prartcr  natutam,vtdemon- 
ftrat  Ariftot.  lib.  i.  Politic.     Quam  rationcra  lccuti  vcteres 

legislatores  maiorem  in  fcrncratotesquaminfurespcenam  geodiofioremefleviuram,  quam  hunc  conrradum  red!-:u$ 

ftaiuerunr.  quod  facile  apparet  confidcranti  vfum  &  origi-  annui.     Eft  tamcn reccptum apud nos &iudicatum  vr  ven- 

ITummi  nemnummi.  Nummuseniracomparatus&  inuentusadres  ditorpoffitrecedercacontradlu  oftercndo  pre:ium7&Ior^ 

origozf  corcparandas:adnummuraahumgignendum,noneftnum-  tem  quam  accepit.     Sicdetetior  eft  condiiio  cius  qiiiemit 

V**-        musinuentus,     Vfumnummi&originera  demonfttat  VI-  rcdicumanMUum,quamciusquivcndidic:vt  mcrito  iccipia. 

pianusinl.  i,decontrahend.einpt.intra,  &  Ariftotelesdift.  tur  hoc  genus  conrradlus  ,  tanquampublicas  vtil  titi  con 

Lb.  i.Policic.idcoquercsmaximc  odiofa  habetur,  quamais  fentaneum,&nullomodovfurarium,     Iftudgenus  contra- 

lcgibus  noftris  permifla  fit,velut  nialura  quoddara aecefla-  dlus  probarur  iure  pontificio  capit,  ad  noftram,  extra  ,  de 


ri' 


tium,  Nonfolentlegislatotesoraniaqujchoneftafuntprx- 
cipetc,velomniaqu«turpia  funtprohibfre,  Vixpcteftfc 
iuftum  &  innocentem  dicerc  qui  nihil  aducrfus  leges  peccat. 
Ex  his  qua: honcfta funt quaedam przcipiuntur  legibus,qua- 
daro  turpia  etiam  prohibentur,  Vilum  cft  autera  noftris  le- 
gislatoiibusfinepermiflionevfurarum  non  poffccoramode 
interhomincsviui ;  ideoque  adcercum  modumlegibusde- 
finitumvluraefunt  permiflx.  lure  diuino  an  permilla  fitjtJtt- 
ia,difputanc  Theologi  i  j  .quaeft,  3.  &  4. vfura:  prohibiti  funt 
iurecanonico.  Hadicnusdcdefinitione  vfutac  qux  maxirae 
notanda  eft ,  ad  celiquas  de hac  re  difputationes,  Nam  eft 
fundamentura  totius  huius  difputationis.  Sed  in  duabus 
quaeftionibus  oftendcmus  quid  fit  vfura,  Quxftio  cft  an 
antiehccfis vfura fi t,l. fi ii  qui  bona,  i  i.depignoribus.&leg. 
fi  pecuniam. ) 7.  de pigooratitia adtiooe.  Antichcefis eft  cum 


cmpt.&  vendit.&  extrausg.regimini.de  empt.  &  vcndit.  Ex  t^etiditi» 
ea  conftitutione  creditur  vulgo  hunc  contraftum  ortum  •*""*''''- 
habuifle,  fed  ex  Nouella  conftitutione  luftiniani,  quz  in-  j'""*"- 
fcribitur  excraplum  facrs  forma:  de  vfuris,3ppacet  fuiffe  ;^^J^^^ 
veteribusnotum.  Qupd  diximus  hos  contratSus  probstos 
efle,intclligendum  cft  nifi  appareat  in  f  raudem  vliiiatum  an- 
nuum  reditura  venditum  elf:: :  idque  ex  vna  coniedlura  sfti- 
matur,cxpcetiividelicetexigaitate,cap.adnoftram.deempt. 
&vendit.& cap.illo.de pign.  Seddepretiohuiustcditusni-  ^■''« 

hilcertumrepetitur.Sedapudnosrecepcumeft&iudicacum^'!^'^'* 
iuftum  elle precium.ctKirvnusfo[idiis annmi»! prr.  .\iin,\f.^\j^  *^',^  *^ 

einitur.  QuotiescxIguumpreriamm3gLseft,indicaturcon 
tradus  vfurarius&uonvalet,vel  admoderationernreduci-  '«*• 
turproarbitcioiudicancium.  Explicata  dcfinitionc  vfuri  vi- 
dendum  eft 

PPp 


nui  reUj. 


99^ 


DecMiJfs  ex  quihtts  vfurxtxtglutttur  me  cmli. 

C    A    P       II. 


.  Voddixirausvfurasiurc  ciuili  dcberi  &  exigi>hocintel 


Fram  ^uarem  (pmmenf» 

vtilitatem  vcrfje  futit.  Duo  tiJc  fifigulatia  fiint  :  vnum  eft 
quod  hicagitur  ex  pa<fio  :  alterurhfliaod  nontahtutn  eXpa- 
6bo  agitur,led  etiam  advfuras.  NotaridHm  mnen  eft  quam» 
uis  ex  pafto  vfurx  peti  non  poflinc,  tamen  pignora  pofle 
retineri  qu2  data  (unt  etiam  vfurarum  nomine,  dc  quibus 


Ve  fiif» 
tafiont. 


QVoddixirausvlurasiurc  ciuiu acDcn ot  ciigi,uu(.»ui.>-i-      icnucii  vju<c  uaia  iuul  i-iiaui  Tiuiaiu.u  ..^»...1.»,,  »»v  >]».»>. 
ligendumcft  ,  certis  tantumexcaufis.quae  autemfint      nuUaftipulatiointerpoficaeft.l.perretcntioncm.^.Cod.eo- 
h$caufx,nuncanobiseftdcendum.     Inprimiscaufaprat-       demtitulo.     Creditorquimutuam  pecuniam  dcdit,&quL 


I 


ftanonisviurxeftftipulatio.  SiisquirautBampecuniamdat,  padus  eft  fibi  vfuras  folui.eius  pccunis  nonaine  pignus  ac-1 

ftipuletur  aliquod  fucrutn  acceflTionis  nomine  propter  vfuni  ccpit.     Verum  eft  ei  nullam  adionem  ad  viuras  pctendas  cx  f 

pecunii  fjiJcpropter  hanc  ftipulationcra  vfur^  debcntut  &  padlo  competcre ,  fed  tamen  pignus  retinere  poteft ,  donec  j 

exieuntut.  Ssd neccflariaeftftipulatioin  ftridtis  iudiciis.l,  ? .  ei  folutac foerint  vfurs.     Multo fauorabilior  eft  retentio rei 


exiguntut.  — —       . 

Cod.eod.  Dcbcntur  cx  ftipulatione  fi  quis  ftipuiatus  tuent. 
quod  cft  inteiligendum  etiam  finc  mora  dcbitoris.  Nam  li- 
cctaliquandovfurx  dcbeantutexmora.tafnen  debcnturex 
ftipulacione  fine  mora ,  fi  hoc  expreflum  fuerit.  1.  Ieaa.ad  fi^ 
nem.de rebuscredit.  Invfutis  potcft  hoc  cxprimi.vtexdie 
interpofitx  ftipulationis  debeantnr,&  pr^ftentur  v(urar,Iicct 
ex  eo  die  forte  moram  non  feccrit  dcbitor.  Excmpli  gratia. 
Egotibicentumdedimihifolucndaintraannum  :  antcan- 
num  non  potes  dici  moram  fccifle:&  tamen  fi  ftipnlatusfue- 
ro  fingulis  menfibus  pecuniam  pro  vfu  f  ecHnia:mex,eam 
poflum  exigere.  H«c  vfuta  exigitur  propiec  ftipulationem 
quacautumeft,vtisqui  pecuniavtitur,eius  pecunia:  vfuras 
loluat.  ex  paao  autem  nudovfura;  non  debentur  inftti^is 
iudiciis.Si quis mutuam  pecuniam dederit  alicui,ncc ftipula- 
tuilirvfurasfolui:fi  idtantumconucneritpaftofinc  ftipu- 
latione,vt  vfuraspraEftetdcbitor,nondebcbuntur.I.  j.Cod. 
cod.^.*w«fc('J'y«r'<.HocitaconftitutHm  eftodiovfurarum. 
Vfuca  cft  prjEter  naturam  tccepta ,  vt iam admonui :  idcoque 
fit  vt  qnamuis  vfuras  non  rciiciamus,  tamen  vt  veluti  rcm 
odiofam  habeamus,  &  quafi  res  nullo  fauore  digna  fit,  vt 


quam  exaftio,  fi  quis  remnon  poilidcat.  idem  dicitur  in  K 
pignoribus.zi.  Vfurz  etiam  hx  folutz  non  repetuntur ,  vt 
dicitur  in  leg.  j.  expaifto  enim  debentur  naturaliter ,  &  natu- 
rale  debitum  impsdit  repetitionem  ,  vt  diximus  iupta,  fub 
titul.de condidl.indebit.  IncoBdidioneindebiti  fpe^jamus 
an  natnraletanturodebitDrofit,  annonfit.  Scdfialiiquan- 
do  fpontc  fua  &  confenfu  viuras  debitor  pra;ftitcrit,cxfo- 
lo  paifbo  an  ad  folutioncm  earum  in  futurum  obligabitut?  -. 

Haec quagftio  tra(ftatnt inl.creditor.7.  hic.Cod.  Ego  tibi  vfu-  y^J^  • 
ras  praeftiti  quas  non  debeam  ,  quia  interpofita  non  erat 
ftipulacio,  an  in  pofterum  pcfllm  cogi  ad  folutionera  ea- 
rum,  quiaaliquandoeas  ex  confenfu  prxftiti  ?  Diciturme 
nonpoflccogi.  Simile  eft  quoddicitur  in  l.fi  ccrtisannis. 
depa^is.  Si  ccrtis  annis  przftitum  fitquod  nudotantum 
pado  conuenerit  dari,  ncn  idto  in  poftcrum  prapftabitur 
quod  certis  annis  przftitumfit  ab  eo  qui  coginon  poterat 
adfolutionem.  SedhuicfcntcBtiarcontrariumvidetutquod 
diciturinl.cum  de  in  rcm  vcrfo.dc  vfuris.hic.  Quafreba- 
tutan  pater  conuentus  de  in  rcm  verfo  adlione  cx  contta- 
6lu  filii  fui,  ideo  teneretur  ad  vfuras,  quia  cas  longo  tem- 
pore  przftitiflct.     Hic  dicitur,idccfoIuendas.  Ergovfura: 


Quando 
'ifUrs.  ex 
fttSa  de- 
ie/in/nr. 


quoties  aliquidoccurrir.vel  dubium,vcIambiguum,vclob- 

fcurura,  id  intcrpreteaiurquafi  rem  odiolam  &  alienam  a       debentur  proptcr  przftatioacm  longi  temporis,  etiam  fi 

tatjonc  naturaU  :  Ideoquequamuis  expadtotuncfolcatagi        '^       ^"       •    •  '       •  ^-  "^         ra  ,ec 

fineftipulationc  intcrpofita,  cum  padum  adiicitur  contra- 

dikui.I.  iutifgencium.  depadis.  &d.I.Ic<aa.  dercbus  credit. 

tamcn  hic  non  poteft  agi  cx  pado  proptcr  odium  harum 

vfurarum.     E.\cipiuntur  duo  cafus  in  quibus  vfurz  etiam 

vel  ex  pjdo  dcbeniur.     Vnus  eft  in  I.frumcnti.iz.  Cod.co- 

dem.     Quod  igicur  a  nobis  di^aum  cft,  dcbct  intelligi  de 

nuti;mis  crcditis,  &  cum  quis  mutuam  pccuniam  numera- 

uit  debitori  :  de  aliis  autera  rebushoc  intcUigendum  non 

eft,  hcet  inhis  omnibus  routuura  &  vfuraconfiftat,tarocn 

quod  ad  eftcdum  attinct.multum  intercft  an  quis  dederit 

numn^os,  an  vcto  res  alias  quae  conftant  pondere,nuroe- 

ro, vcl  rocnfura.  Namfipecunia numerata  data fi t ,  neceira^ 

riaeft  ftipwlatio;Si  veto  frunBcntum.aut  vinu»,aut  aliaro  hu-l 

iufmodi  rcro  prattci  pccuniam  numeratam  datam  efle  mutuo' 

proponatiir,  vfuraetiamcxfolo  padlo  ptjeftandacft.     Sed 

qmritur  qua  fit  ratio  diucifitatis?Ratio  diuerfitatis  hic efle 


alias  vfurac  huinfmedi  fint  vt  cxigi  non  ppffint.     Eft  diffi- 
cilis  ancinomia  ,  &  vulgo  dici  folet ,  prcptcr  tempus  non 
pofle  quem  cogiad  vfuraruro  praeftationem  quae  cxigi  ron 
poterant ,  vt  dicitur  in  did^a  1.  fi  cettis  annis.  Cod.  de  pa- 
6kis.     Sitamenquisallcgct  titulum,  prsefuroi  obhancpras-  Cenfilsn» 
fcriptionem  &  diutnrnitatero  teroporis,cnm  qui  petic  vfu  ''^  '^""^ 
ras  babere  riculum.     Sed  mihi  vidctut  fcniiis  non  efle  huius /-»,„  ^^ 
loci.     Ego  femper  hoc  caput intcrprctatus  fum,quafi  int(  r-  f^au.  d 
pofita  fucrit  ftipulatio  ab  co  qui  contt axcrat  cum  filio.     E'  '•  '«"»•  </« 
facilc  pracfumiiur  in  rcm  vcrlum  efle,  cum  longo  tcmpoie'*'''*L 
vfuraspra:ftitcrit|pater.  Inhacenimquiftione  qi-^sff^baiur,  ^^*^!^^^ 
an  in  rem  patris  verfum  eftet  necnc.  In  fcquenti  vero  fpecic 
fauor  dotisexigit,  vt  propter  longi  tcmporis  priftationcm 
cogatur  vfutaslolucrc.  Hzcdeftipulationc  exqua  dixirous 
vfuras  debcri.  —  — ft^ 

Altcracauf»  vfnrarBmpra:ftationis  eftiKora.     Vfurar  dc-  DemtrA 
bentur  propter  moram  in  bona:  fidei  iudiciis  rsm  ditedis 


^ 


videair,qui2Cumnuromimutuodantur,fcmpcr  cftcertura  quamcontrariis,  &fiftipuIationuIla  intcrpofitafuerit,imo 

lacrum  creditoris.  Quicquid  conuenerit,quicquidftipula-  ne  conuentio  quidemvlla.I.i.&I.  incontratia.hic  I.mora. 

tus  fit ,  ccrtum  cft  luctum,  quiacerta eft  jcftimatio  pecuniz.  §.in  bonae  fidei.     In contradibus bonz fidei non  cft  necefle 

l.nummis.dcinIitcroiurando,&l.i.dea(fl. erepti.  Nhilpo-  cacxprimercquzahcrumaltcti  prsEftare  oportct,  quamuis 

tefteucnitevt  noncxco  contradlucreditor  aliquodluctum  id  tutius  &  confultius  fit  exprimere.     Alter  altcri  condc- 

acquirat:atinoIeo,frumento,vino,&aIiishuiufreodirebus  mnaturinbonaefid^iudiciis.in  idquod  alterum  alteriexbo- 

idemdicinonpotcft.  Nonenimeftccrtumlucrumcredito-  no&  aequo  praftarc  oportct  proptcr  latam  poteftatem  iu- 

ri$:imo  potcft  isexcocontradudamnoaffici.  Exempligra-  dicisinhisiudiciisinquibusadditur,  Ex  hnafide.     Idcofit 

tia,  ego  nunc  tibi  do  ccnturo  roodios  ftumentimutuos,vt  conderonatio  faaruro  vfurarum  nomine  in  his  iudiciis,  quia 

mihi  mcnf e  Odlobri  pro  vfura  des  decem.Contingere  poteft  zquum  non  eft  altctius  moram  ahcri  noccr e.     Hoc  locum 

vtquodegotibinuncdomaiorisaeftiroationisfit,quaroquod  habec  non-tantum  in  diredlis  adionibus  bonae  fidei,  fed 


ateaccepturusfum,  licet  ateplurcs  modios  frumenti  acce- 
pturus  fim.  Nam  temporibus  prctia  rerum  routantur.  1. 
preiiarcrum,§.vltim.ad  leg.  Falcid.  Hancrationem  nos  fum- 
pfimus  cx  l.oleo.i^.Huic  firaile  eft  quod  dicitur  in  I.fi  ca  lege. 
eod.tit. 

Alter  cafus  eft  in  1.  etiara.  ff.  eod.  Si  ciuitas  alicui  mutuam 
pecuniam  dcdetit,etiam  fi  vfuras  ftipulata  nonfit,fedtan- 
tumvfuraspcpigeriteo  noroinepfaeftari,vfutae  dcbtbuntur 
exeopai^ointccpofitofinc  ftipulatione.  Ciuitateslicctpri- 
uatotumhominuroaliquando  loco  habeantur,  vtdiciturin 
l.eura  qui  vcdiigal.  de  vetborum  fignificatio.tamen  quxdam 
habent  fingulatia.  I.  ciuitas.  d« rebus  credit.  Nam  ciuitas  ex 
liiutuo  ica  demura  obligatur,  fipecunixmutuodaixin  eius 


etiara  in  contrariis.  1.  &  in  contraria.  hic.  I.  quia  tantun- 
dem.  de  ncgotiis  geftis.  Tantum  valet  ofticium  iudicisitw 
bonaefideiiudiciis,  quantum  in  ahisnominatiin  interpofitaj 
ftipulatio.  ~iltT 

•Tertia  caufa  praeftationis  vfurarum  in  bonae  fidci  aftio-  De  eea^ 
nibus  cftpaAio  vel  conuentio.     Nam  quamnisinbonatfi-  *»»"»*<• 
deiiudiciis  vfurzdebeanturex  mora.tarocn  finc  mota  de- 
bentur,fiidconucnerit.  l.cura  quidam.  i<7.§.cxlocato.hic. 
Sicut  diximus  in  mutuo  deberi  vfuras  ex  fola  ftipulatione 
fine  mora,  aliquando  etiam  ex  ftipulatione  proprer  mo^ 
ram  :  ficinbiaiaefideiindiciisfiid  conuenerit  nudopadtcj. 
Sed  quid  de  ftrii^is  iudiciis  dicemus  ?  An  idem  dicemus  m...^ 
quoddealiisiudtciiSiVtdebcantutvfurz  propier  motam,& 

4  quo 


In  Tit.  T>e  'vfuris  ^ fru£fibm>  ^c. 


"999 


sl  quotemporedcbebuntur  ?  quzflioeftdifHcilis,  quiafub 
hoc  titulo  de  eo  nibis  aperte  cautum  eft.  Et  tamen  argu- 
raento  duiloexl.  vidcamus.  §.  fi  adtionem.  tacile  quxrtio 
ha:cdecidi  poteft.  ladritflis  iudiciis  frud^usdebenturnoa 
cx  tempore  mora:,  fed  ex  tempore  iudicii  accfpti.  1.  videa- 
mus.  ;8.§.fia(^ione[n.  Frudtus  nonreftituunturexconira- 
ftuftddliiudiciiproptermoram.fed  poftquamlisconre  fta- 
tafuerit  :  ergo  multo  minus  in  ftri^is  iudiciis  przftabun- 
turvfurxatemporemorz.  Nam  fru<liuum  reftitutionon 
efttamodiofaquam  vfurarum  przftatio.  Quod  autem  dixi- 
musid  expreflum  non  cfle,  necaperte  definuumiureciuili, 
idideo  dixi,quial.iiteconteftata.  jf.  raihivideturaliofenfu 
■Ajl- 1"*  accipiendacfle.  L,ftecoutfjUta  v/»>'<t  currunt.  Primumlu- 
'i^^^^^^tifcoafultusnonvideturloqaide  ftridlis  iudiciis.namloqui- 
turfimpliciter.  fed  alius  cft  fenfushorum  v£rborum,id  cft» 
curfus  vfurarumlitecohteftatanoninterrumpitur.l.  i .  Cod. 
deiudic.  Siceamlcgem  interpretatus  furain  intcrpretatio- 
ncl.ita  ftipulatus.dsvetboc.  obligat.  Non  dicitalitecoii- 
.  teftatavlutasdcberiincipere,  (eJ  dicic  non  definerc  vfuras 
.'^^^'^''debcripropter  litcm  conteftaram.  Quzrijoict^iddicen- 
tomittu.  dumfitdelidcicommifliis&legatis,  &  an  exK-gatis  &fidei- 
commifHs  debeantut  vfurz  a  temporeroorz,  an  atempore 
litisconteftats  f  £t  brcuiterexiftimoiidem  diccndum  ef- 
fede  legatis  &  fideicommiflls  quod  de  adionibus  bonz  fi- 
dei.  Licct  enim  aiSio  qua  petitur  legatum  aut  fideicommif- 
fum  ftrifti  iudicii  fit ,  tamen  quadantcnus  fimilis  cft  bonz  fi- 
dei  iudiciis  :  &  dcvfuris  &  aliis  acceflionibus  hocfatis  ez- 
ptcflunieft,l.inminotum.Cod.inquibuscauf.reftit.ininte- 
gr.  Id  etiam  mihifatisexpreflmn  videturjnl.^bic.vbi  mi- 
hi  videtur  dici  cx  lcgatis  &  fidcicommiflis  vfuras  deberi  a 
temporemorx.  Sed difEcultas oritur ex  1. 1 .&  z. C.dc vfur. 
legat.&  fidcicommif.  Hic  dicitur  vfuras  debeti  cx  tempore 
litis  conteftatz.  Sedjizc  pugnantia  non  funt .  nec  rcifle  dUci- 
turargumcncumcxl.  I.&  2.  de  vfur.  Icg,  ad  cDnuellcndam 
noftram  opinionem,quz  Etijm  vulgotecepta  eft.  Siexig4- 
tur  vfuracxtemporeinterpellationis  &  morz,rauIto  magts 
ex  tempore  litis  contcftatz.  Sed  inepti  f unt  qui  a  contrario 
fenfu  cxhis  refponfisargiimentaducunr,qu»faciliusadmit- 
tunrnr  in  l.aliqua  gencrali,&  conftitutione  promulgat* :  etfi 
rcfcriptapiincipumnuncautoritatemlegum  habcAnt.  Pro- 
pofitumenimfuit  imperatotilitcm  conccftatam  cfle,quam- 
uis  dicat  I.C.  in 1. 3.  raro  perucniri  ad iudicem,tamen  hoc  in- 
terdum  fiebar.  Minc  raultz  quzftiones  tradantur  de  mo- 
ra,quia  diximus  propter  motam  vfuras  deberi  '.&c(\<:  infcribi- 
turtitulusi  Dcvfutis&fruftibus  &caufis&  omnibusaccef- 
fionibus  &hiora.  Plzraque  capitaleguntur  fubvtroqueti- 
tulode  mota.  Sedhunc  locumplcncctadlauimusintrada- 
tu  de  verb.obligat.in  d.  1.  ita  ftipulatus,&  aliis.  Quzdam  ct- 
i»m  capita  huius  tituli  pertinent  ad  oblationem ,  &  an  obla- 
tionefiftaturcaufavfuratum.Vt  inl.fi  credicrici.l.exprzdiis. 
l.acceptam.  C.  hic.  &  1.  cteditor.l.  tutor.§.Lucius.hic.I.fi  pcr 
tc.C.  eodem.  Sed  hzc omftia tranfmittemus  quafi  antc pau» 
cos  menfes  a  aobis  fatis  expIicata:ideoque  ea  non repetemus. 
Proximaslocus  efthuiustituli. 


Ttt. 

Knciarii 
'itrtt. 


n 


p 


Demodo  dr  quantitate  vfurarum. 
C  A  p.     III. 

Tximiis  fupta  vfutas  iute  ciuili  permiflas  efte  certis  ti 
aufisad  ccrtum  modum  :  de  eomodo  &  quantitate 
nunc  vidcndum  cft.  Hic  modus  vfurarum  definirus  eft  a  lu- 
ftinianoin£onftitutionefua.l.eos.§.i.  Hacconftitutione 
I  iftinianus  derogat  pletifquc  vctetibus  legibus ,  vt  ipfe  tefta- 
tur.Idcoqucfequendacft  hzcluftiniani  conflitutio.  LegS 
duodccimtabularum  olim  cautumfuerat  ne  quis  cxccdctet 
vnciarumfcEnus,vtrefertCornelius  Tacituslibro  1.  Hisc^ 
m nibus abrogatis legibus luftinianus hoc  de modo  vfurarum 
ftatuit.  Permittit  ifluftribusperfonistfientesvfuras,ideft, 
tcrtiam  pattcm  ccntcfimz  vfatz  ftipulari.  Negotiatotibus 
permittitbcflem,id  cft,oftovncias  :  femilfcs  perraittitcs- 
tetis.  In  ttaic<5liciis  pecuniis  permitcit  centefimam  vfnram. 
cittfim*  Sed  paiicis cxplicandum  cft in  gtatiamTy ronum  quid  fit cen- 
'vfur»      tefi«aavfura.  Centcfimavfutadicicurcuin  foluiiur  ccntefi- 

^mii. 


roaparsfortisfingulismenfib.  Vercresolim  foIebiRtvfuras 
ftipnlari  in  fingulos  menfes  non  in  fir>gulos  annos.  1.  le(fta.de 
reb.crelic.&l.cencefimis.  devfur. &ccntefimo  menlefor- 
tem  zquat  hzccentefima.H_jclieiecundum  morem  noftrura 
poffumus  vocarecentcfimam  vfuram ,  cum  pro  cencum  fin- 
gnlisannisexigunturduodecirn.  Si  quisvelirintcll  gcrequz 
iic  vlura  triens ,  quadrans ,  fen.ifris,  &  bes.id  facilc  intell-gete 
poteft,eocognicoquidfitcentef<ma  vfura.  Namalizomi.es 
vfurzappellationerafuamaccipiuntacentefima  vlura.  Nam  ^"*"^* 
femiflis  yfutaeftcumfoluuntur  (cx  fingulisannis.  Semilfis  TZe»! 
eftdimdiaparscentefimzvf.irz.  Triensvfuraeft,tertiapars  ^/«r^. 
ccncefirazjcurafoluunrurquatuor  pro  ccncurti  fingulisan-  Bes^ju 
nis.  Besfignificato<aovncias,ideft,curafoluut,tur  odopro 
centura  fingulis  annis.  Vnci.iria  vfora  eft  leuiflima,cuius  "^"r 
mcmiocftinl.litium.dcadroinift.cticor.  Illa  eftcumfolui- 
turvnumproccntumfingulisannis.  Vctitumetat  legeduo- 
decira  tabularurt ,  ne  quis  excedcret  vnciarnm illudfcEnus. 
Quadransvfuracft,cumfoluunrurtria  fineulisannis.Cum  ^ 
ergoquzticur  quz  fir  qnantuas  vfurarnmlege  definica»  di- 
ftindioperfonarum  adhbenda  eft,qt)a;  hic  exrar  in  conftf- 
tutioncluftiniani.did.l.cos.quiailiuftitbus  perfonis  vcdixi- 
mus.pcrmiccac  cticntes  vfuras  ftipulari,  id  eft ,  4.  pro  1 00.  fin- 
gulisannis.  Permittitarcificibus  niaiorem  v(uram,quia  ma- 
giseorumjnrereftquamiliuftiium  :  nara  fi  arcifices  nego- 
tiantur  &  foenusexerccntex  pecunlafua  :  cuiuflTjodi  funt 
atgentafii,quorum  mentiocftinNoueilaluftiniani  confti- 
tutione  de  naut.  vfur.  In  ttaiedbiciis  pecuniis  &  nauticis  de 
quibusdicemus  fub  titul.de  nauc.focnote^id  eft,cum  qais  pe- 
cuniam  rautuam  dat  periculo  fuo^  trans  mare  vchcndamj 
exigirurhicmaiorvfura  propterpeticulumquod(ufcipitcfe- 
dicor  :  ideoquclicecvfuram  cenrefimam  ftiFuIari,nec!icct 
eamcxccdere.liccrvetetibuskgibusid  conccflLm  fueric:de 
hotrfcripfilib.  i.  difputat.  cap.i.  Aliquando  hunclocumde 
illuftribuspctfonis  adduxi  cum  difpucarem  de  gradibus  digni- 
tatumb 

Supet  illuftrcs  Accurfius  &  czteri  omnes  Accuifianiad- 
dunt,&  faciunt  quinq;  gencra  dignitatum ,  cum  canrum  qua- 
tuor  fint.  Hi  eiroremex  hoc  loco  fumpferunt,vbidicitur, 
lUuJiribwpsrfonu! , /iueeoi prtcedemibtu.  Sed  hocdiiStumeit 
propterconfules&patricios.  Nam  crat  maior  eorumdigni- 
tas,vtadfcripticiumvllumtitulumdefidcratcnc.  Ijft^nianus 
inNouel.confticucionedenauc.  fcenoreait,  (e  idemconfti- 
tuifle de  argentariis  quod  dc  aliis  negotiatoribus  qui  ergafte- 
tiis  prxCant.  f^efJpecieruMfanoridaitoH/i^nt.Hic  videtur  lufti- 
nianUs  cxprimcre  duos  caffis  ex  quibus  permifla  fic  cehtcfi- 
mavfura.  I^iimamin ttaiefliciis pecuniist  c jiti quis muruam 
dat  pccuniam  trans  matc  vehcndam  periculo  fuo.  Secundutn 
cum  fpecies  aliquadatut  fcrnof  i ,  vt  cum  vinum ,  oleum,  fru- 
mencum  datur  mutuo.  lam  diximus  multum  interr lle  an  pe- 
cunianumcr3cadeturmucuo,anveroaliaresquf  coltatpon- 
dcre.numero,  vcl  menfura.  Nam  inulco  eft  fauorabilior  ac- 
ceifio  vini ,  frumcnci ,&  huiuimodi  rerum ,  quz  petuntur cx 
tnutuo  quam  quz  cx  pccunia  numerata,  ptopter  incercum 
lucrum  &  precium  earum  huiufraodi  rcrum  qu.T  pretium 
inutant  pro  varietatc  temporum  &Iocoruin ,  vi  dicicurin  1. 
preciarcrum.adIegemFalcidiam.§.  vlcim.Ettfrcumeftahcc 
hancconfticucioncmluftinianipermiflasfuilfemaioreslegi- 
limiSvfurascXigerecxfasnorcbarum  fpecicrum,vt  apparct 
exl.oleo.  Addicamencumfignificat,vcfi  aliquidadd.;turle- 
gitiraovfurarummodo.idexigipoffic.  Huic  fim;!ceftqnod 
diciturinl.fiealegc.itf.Antuncviurafit&contr.;dr,sv(iira- 
rius,cum  conucnit  vr  creditor  percipiac  frudu?  pro  vfuciSi 
quz  dicicur  antichrcfis  cfTe.^Et  dicendum  eft  non  iJem  dlc  bsC 
ancichiefiiudicandumefle.  Hocintelligendum,cumdatar(t 
fpecies,  &  crcditor  eftftipuUtus  fpeciemiaiioqiiin  nonlice- 
baiolimcxcederelegitiiiiurrimoiutn  vfurarum.l.  cum  non 
frumencum. Cod. hic.  Specieseft  haiufmodi.  Ego  C'bi  d<;- 
di  pccuniam  numeratam,&conuenit  vcpro  eapccuniami- 
hi  foluas  cercam  quantitate.n  frumenti  :  fieaquancitsscx- 
cedaclegicimummodum  vfu»aruin,exiginon  p'.)-,crit.  No>*^ 
tandum  igitur  c(t,non  licerc  excedere  lcgitihxam  vf.caml 
exquacunqaecaula.etfitraiedicia  pecuniafir.  Sedd.fH.ul-l 
tas  nafcitur  ex  conltitutione  luftiMiaoi  de  ag.itol.  N  ^utl. 
ellji.  ioaiiiSiofctibicurnull.irciden.agric. Iiiflinunusram    /^'V. 

PPp     z 


IC09 


Franc,  'Duareni  (hmmsnt. 


.  I 


t^ 


,-A^l 


^rf' 


eonftitutioticme^jditlidtnrtfas  eostjoifttncrantcsagtico-      pocnamadicdamcflcin  fraudcm  vrurarutn  S  quiavfur««t 
liscufticis  eos  omnibus  fortunij  fpoliabant.conftituit  cnim       hiscaufis  non  debentur.     Vfura  cnim  cft  Ycl  nummorum 


modum  vfurarum  qui  a  ru  fticis  agticolis  cxigi  debeant.  Et 
ait ,  fi  frumcntum  cis  mucuo  datum  fit  ,non  pofle  exigi  vltra 
odlauam  par tem  in  anno.  Si  vero  eis  mutuo  data  fi  t  pecu- 
nia,non  pofTe  cxigi  nifi  vnam  filiquam  proiolido.  Odaua 
autempars  cxceditcentefimam,  &  tamendicitfevellc  cxo- 
ncrare,  &ieuareagticolas,  cum  ramcncos  gtauat  ca  con- 
ftitutionc.  Sed  facile  ego  iisa:flcntior,quibus  illekicuscft 
fufpeaus.vbilegitur.odauampartcm.  Ccrtcvideturcot- 
luptuscfle  :  &faciiistft  iapfusin  numcris.  Namcrcdibile 
eft  vigcfimanaquartitti  pro  odaua  adfcriptam  cflc  a  lufti 


tantum  vci  aliaium  rerum  qus  conftant  pondere,  nume- 
ro,  vel  menfura.  Hic  ad  intetpretationem  1.  eos  de  modo 
vfurarum.  Q  uibus  «ddendum  eft ,  interdum  accidete  vt  ng 
lcgitimx  quidem  vfurat  exigi  pofliint,  quamuis  modus  de- 
finitu* fit  vfurarnm  cxacStionis ,  fccundum  conditioncm  pet- 
fonarum  quae  vfuras  exigunt,  quia  fit  aliquando  vt  non  li* 
ceatvfurasad  legitimum  modumpetcrc.  Excmplumvnutn 
eft,  cuiusmcntioeftinvariis  locis  vttiufqucTitulitam  Cod» 
quam  fF.  Si  quis  ftipuiacus  fit  maiorcs  vfuras ,  &  exegent 
minorcs  longo  teropore>  isvfutasquisftipulatus  eft  ,  quar 


mano  :  fieut  in  mutuapecuniadicitur,  cumvult  filiquam  maiotcs  funt  cxigete  non  poteft.l.quamuis.&l.  adueifus. 

«xigiproaureo  velfolido.     Siliquacft  vigefimaquatta  patf  Cod.     Qujdam  ftipulatus  cft  vfurasfemiffes,  nonexcedit 

folidi  vclaurei.     Pmerca  quznam  cflet  tantaratio  diuer-  modum  lcge  definitum  :  &lcuiotesvfuras,  putaqusdran- 

fitatis  inter  pecuniam  &  frumentum  f  Eeo  nihilpoffum  tts  vcl  trientcs  cxigit  :  nunc  petit  femiflcs  ex  ftipulationc, 


aliud  vobis  aiierre  antcquam  cmcndatiores  codiccs  confa 
iuero. 

Ei  hls  qu2  dixitnus  nafcitur  qusftioqusttaftatur  inl.fi 
capa<aionc.  14  Cod.eodem.  Qau^ammntuam pecuniam 
dcdit,  pto  vlonspaauscft  vt  fibi  liccict  domum  quandam 
inhabitare  :  iseadomovluscft,  &habcbatcam  habitatio- 
nem  ob  vfum  pccunixa  fectcdits.  is  petit  pecuniatn  cre- 
ditam.  Obiicitur  ei  vfuram  legitiroum  moduro^xccdctc, 
■&  fiineatur  iftimatiomcrcedisjquamercctlcpctuit  cado- 


Debicor  ait  tacite  adum  cfle  ne  femifles  petantur,  fcd  tri- 
entes  tanium,vcl  quadranccs,  quia  ceitis  annis  vfuras  tti- 
cntesacccpitcrcditorlocofemiflium  vfurarum.  Ergofub- 
mouebit  eum  cxceptione  tacitipa(5ti.  Idem  in  i.  quamuis. 
Cod.  eodcm  titulo.  Nos  facile  interprctamur  vluras  effc 
temiflas  propter  odium  vfurarum.  Nam  cum  hoc  genus 
acccflionis  prsrer  naturam  fit,  vt  dixi,  facilc  contta  vfuras 
ficinterpietatio,  vt  crcdatur  is  quilongo  tenjpote  minores 
?farasexegit,m3iorcs  quasftipulatuscratremififle.     Simt- 


mHs  locari,eam  merccdem  excederc  fcgitirtflim  roodum      lislocuseftintit.fl.l.cumquidam.J.  Diuus.&I.quifemifTes, 


viutafum.  Hicqua?rituran  ciusiftimationis  ta^iohaben- 
■dafit  ?  HicrefLf.bic  Iroperator  rcferriqua:ftioncmminiroe 
opcrterc,5:  rationcm  adfctt,L«c«  enim  maierefirte,^c.  Hic 
i>erigtiius  intcrpretatur  Iroperator  contcntioncm  dc  ha- 
bhatione  domusptovfuris  :  quia  vidctut  hoc  adquaeftura 
non  pcrtir.trc.  Animaduertit  cnim  crcditorcm  eam  do- 
TOum  non  locate,  fcd  pocius  cam  domum  ipfum  inhabi- 


&1. 6.  Quarauisproptetinteiuailumcemporisnondebean- 
tur  vfurac,vt  iam  diximus  ex  1.  cum  de  in  rem  verfo.cam  enira 
lcgcm  dixiacdpicndam  efTe  de  vfurisquz  ftipulationc  pto- 
miirzfunt. 

Prxtcrea  qux  iam  diximuS)  alia  quaedam  iura  circa  mo- 
derationcm  vfurarum  confticuca  reperiuncur.  Noncnim 
facis  vifum  fuit  iuiis  audoribus  quancitatem  definire  ad 


tafle  :  ideoque  hcetcteditot  maioii  meicedceam  domura  quamvfquelicitas  vfuias  ftipulaiemur  :  fcdpractcrcaqua:- 

locare  pocucrit ,  non  idco  tamen  iliicitiira  fccnus  contra-  damconftitueruntdcquibus  nunc  dicemus.     Atinpiimis, 

xit,  ftd  vilius  condu^ahabitatiovidetur.     Sedhincobiccr  vcvfurgvltraduplumnonexigantur.     Hociusmultumdif- 

nocindum  cft  ,  vfuratiura  ccntisdum  efle  cum  quis  paci-  feitaconftitutioneluftiniani.     Nam  &  fiquisftipulatusfit 

icitur,  vtpro  pecunia  quammutuamdatliceatfibi  vtiieali-  intia  lcgitimum  modum  vfiirarum  ,  puta  fi  quis  ftipulatus 

qua  debiroris.  quod  CErnen  aliqui  non  pucant,  &  hic  locus  ficfemiiles  vfuras,  tamch  fi  tantum  exigacui  huius  fccnofis 

cilcndiccoritraiftutn  cflcvfurarium  qui  iure  pontificiopro-  nominc.vt  cxcedat  duplum  fortis,nih)lampliuspetipoteft. 

hibicus  eft.     Ex  his  igitui  qus  dixin-us  apparct  non  liceic  Hocexprefluraeftinl.finonforccro.§.i.decondiA.indebi- 

modum  iegitimum  vfurarum  exccdere  in  flipuJatione  vfu-  ti_  Et  fifolutsfuerintvlcraduplumnonrecincntur.fedrepe- 

latum,  vel  adtionc.     Si_£uis_aucem  cum  modum  qui  lcge  ti  pofrunt,qu;aomninofuntindcbica:vlcta  duplum.  Veluti 

<ft  definicuicxccirericquod  excral.^gam  adieClumcft,pro  fi  quisftipulacusficcentcfimamvfufaro.quccentefimomcB^ 

Eon  ad;e<5to  habecur.  Sic  enim  inccUigendum  eft.  Tocus  fc  exiquatur  forci  :  poft  ccntefimam  menfcm  nihil  am-l 

enim  contradi;s  non  insprobacur,^  lia  legc  definitus  mo-  pliuspetcrepotcrit.di^.Ieg.  finonfortera.§.i.  Plutarchus) 


•dus  vfut atum  icruatus  non  eft ,  fed  id  iu  c]uo  cxccffit  crcdi 
tor  pro  non  adie«5lo  habetur,  vtdicicur  inl.  cos.  Cod.  hjc. 
■nullaiwlioncpoteiit  fupcifluumpctcre.  Hoctftctiamcx- 
-pre(!uminl.io.&l.i5).bic.  Poicftpctifors.licctvfursler 
gitimnm  mocum  cxcedcntcs  non  petancur,  &  quod  illidJr 
teadiedumcftbabccur  pro  nonadiefto,  &  vfura:Iiciti,id) 
"cft,  quatenus  non  excedunt  legicimBmmodum  cxiguncur. 
Idcmdicendumeft,&  fiquisquicquamftipulacus  ficinfrau- 
'  Jcm  vfurarum.  Nihil  enimrcfcrcan  quis  vfurasftipulacus 
'■fic  intra  trodum  lcge  definicum  ,  an  vero  poenara  ftipula- 
tus  fit  in  ff audem  vfurarum  :  veluticuns  fibiquis  liceicnon 
vidcet  vltia  modura  legc  definicum  vfuram  ftipulari ,  re- 
curic  ad  p<£nam,  quia  de  poena  legibus  nihil  cautum  ciTe 
intflligebat.l.  pcEnam.4f.hic.  Pollumusvfuiampro  pce- 
oaflipularij&poenampro  vfura  :  fedhoc,  modonihilfiat 
in  fraudcm  Icgis  qus  modum  dcfinit  vfurarum  cxaTftioni, 
Eodcmpcrcinccqucddicicurin  1.  cumallcgas.  Cod.eodem. 
Quidam  mucuam  pccuniam  fimipfit  ca  legc  vc  fi  intracer- 
tum  diem  non  folueret,icddctet  eam  cum  poena  quadtu- 
pli.  hkyturieforma.  VidcndumeftanhxcptEnaexcedatle 


m  LucuIIo  fcribit  hoc  ptimum  a  Lucullo  conftitutura  cf- 
fc.  Namcummultaaliaiurade  vfurarum  modeiacionccon» 
ftituta  cflcntstandcm  hoc  conftiruic  Lucullus,  vt  vlcia  du- 
plumfoitis  vfurxcxiginon  poffint.  Hincnafcjtut  gazftio  ■^dl-^fit- 
tiadatain  I.  vfurae.io.  Cod.  eod.  hoccaput  habctur  djffi-  '^'•"''-- 
cillimum  :  ideoaccendice  :  variaenimeftle6liohuiuscapi- 
tis.  Vnacftaffifmatiua,alterancgatiua.  Quidamitalegunr, 
THncenimvltrafirtisfummamvfurx  exiguntHr.  aliiita,  7»«f 
enimvltrafortidfummamvftirAnonexfgHHiiir.  Etficin Noii- 
cis  codicibuslegttui :  quam lcdiionem  fequutifs  cft  Alciatus, 
aliaieie(^a,  quam  ait  obfcuiafle  hunc  contextum  qui  alio- 
quin pcifpicuus,&  dat us  erat.  Ego autera  vtranque  ("entcn- 
tiamdefcndcrefohcu$fura,vt  vciam  &  fcntcncia:Iurifcon- 
fulcoiulrnconfentancam;vtcigoincelligamus  veium  fenfum 
huiusloci,  poncndacftfpecies  dcqua  dubitatum  fuit,  pio- 
pterquamdubitationcmhoc  itafuitconftitucum.  Quidara  >b 
ftipulacuscftvfurarDmcenrefimam,  id  cft,  pro  cencumfti- 
pulacuscftduodccim  fingulisannis,  vclvnum  fingulistncn- 
fibus.  Vnum  aurcum  cxcgit  vfquc  ad  centefimum  men- 
fcra:poft  ccntum  mcnfcs  pcrgit  vfuras cxigere.     Rcusde 


gitimummodumvfuiaium.     Nam  fi  cxcedatmodumlegi-      bitotait  fe  nihil  amplius  vluiaium  nomine  dcbere,  quiaad 


tHnum  vfurarum,  petinon  potcrit  :  alias  facilefrausficrct 
kgitimo  vfurarum  modo.  In  omnibus  autem  his  cxem- 
plisvidciidumcftnum  in  fraudcm  vfurarum  adiedlafitpGe- 
tix  ftipulatio,  vt  Accurfius  ctiam  &  cxteri  hoc  in  loco  ad- 
monenr.  Nam  vfura:  debencurproptcr  quantiratcm.cum 
autem  pcena  adiicitui  faelo  vel  dationi  fpecici  alicuius,  a- 
liud  diccndum.     Nam  facilc  non  eft  prsfumendum  tuac 


duplum  vfque  forcis  vcntum  cft,  &  leges  vcraie  vltia  du- 
plumfottisvfutascxigi.  Gieditoiauten.iaitcotemp<Jtequo 
agiCjfummam  quam  pccit  non  exccdeie  duplum  (oitis,  & 
ait  Icgem  intelligendam  effe  de  quancitate  vrurariim  qu« 
exceditfortcmtempofc  folutionis.  Exempligfatia,fifuc- 
rit  ccflatura  vltra  centura  mcnfes  in  folutione  viuraium, 
&  totas  cas  vfuras  pctam >  non  pofluro  eas  pcietevltradu^ 

plum: 


Jn  Tit.  l^e  vfuris  ^fruBtihus,  f^c. 


loor 


plam :  quz^icur  ergo  quomodo  accipicnda  (i  c  lex  vecus,  qua 
cautumcftnevlrraduplum  vfuiaepecantur.  Hiclmperator 
aitjficcfleincclligcndameamlegem,  quafi  accipiendafitdc 
vfiiris  non  pertemporafolutisjfed  quarumquantitascxce- 
ditfortemtemporefolutionis.  Rationem  adfert.  Primum 
vidctisquomodo  lcdio  affitmaciua  qui  vulgo  recepca  cft, 
iotelligcndafic&quomodoconueniat  verbis  antecedenti- 
hv&.TMHcenimvlirafirtUfummamvfuraexigtintHr.W\iscv- 
bis  intcrprctatur  vetcrem  legcm  deduplo,de  eo  quiexigit 
Ylurasvltrafortisfummam.ideft.vltraduplumpretii.  Isde- 
mumdicicurexigere  vfuras  vltra  duplum.cum  ccmporcfo- 
lutionis  quantitatcm  petit  vfurarum  nomine  qui  tempocc 
folutionis  cxcedit fortem.  Lex  qui  lata  eft  aduerfus  eos  qui 
exiguntvlurasvlcraduplum,ad  hanc  fpecicm  nonpcrtinet: 
nam  in  ea  lege  ii  dicuntur  exigere  vltra  duplum ,  cum  tem- 
poreiolationis  ea  fumma  qua^exigitur,  eam  computatio- 
nem  exccdit.  Hoc  modo  intcilei^a  harc  le6lio  mihi  non  vi- 
detur  incommoda.  Addamus  negationem,  quam  addidit 
Haloand.  FfHrtnon  exiguntur^uotm.  Homonymiahuius 
verbi  &  ambiguitas  explicanda  elh  Vejbum  exigere^  nuncad 
fa(^umrefertur:fuprateferturadius.  NanextgMntHr,'i^t^, 
non  poflunt exigi.  Lcx  qui  vult non  exigyd  cft.non  debere 
cxigivfurasvltraduplum,  intelligendaeft  cumtemporefo- 
lutionis  fumma  quxcxigitur,excediceam  computationcm. 
Hsceft  data  &  fimplcx  incerprecacio,nifallor,huiusloci. 
Alii  qui  acuciores  cajteris  funt  iudicio  fuo  nouura  fenfum  ex- 
cogitiruat,necpotuitcisplaccrc  hxc  ncftra  intcrpretatio, 
cam  abfurdam  pucenc  particularem  folutionem  noncom- 
putariinduplo.  Aiaut,  nihil  pofls  abfurdiushocdici:  non 
pecfpexerunt  rationem  tam  diuerfiiuris:ideofoitequiaex- 
pecienciam  rcrum  &  negociorum.qu^  vcrfantur  inter  homi- 
ne$,non  habuerunt. 

Extac  apuJ  nos  confticutio  q^sdam  inter  regiasconfti- 
tutiones,qu2huicomninofiiniliseft,&quaceandemomm« 
no  rationem  habet,  vidclicet  conftitatio  de  reditibus  hy- 
pothecariis,dequibusia-nfupra  dixim'js  :  hi  redicusbypo- 
thecariiaffiaesfunc&  perquam  fimiles  vfuris,  licecab  vfu- 
risdifFeranc.  Cautum  eftillalege  regia.vt  illireditushypp- 
ihecitii  vlcra  quinquennium  exigi  nonpolTint,  fi  diuceira- 
tura  fuetit in  folutione  redituum ,  vt  ita  rcditus  illi  excedant 
quinqacnnium.  Exempli  gratia ,  fi  toto  forte decennio  cef- 
fitum  eft,  &  is  cui  debentur  petic  decem  annorum  redi- 
tus.  Obiiciturprsfcriptio  quinquennii  per  legem  regiam, 
ne  iiceat  ei  vlcra  quinque  annos  penfionem  ,  &  redicum 
exigere ,  fi  nihil  petietit ;  &  tamen  ea  lex  non  prohibet quia 
petatrcditumfingulisannisvfqjaddecefnannosvltraquin- 
quennium :  ita  vt  rcdicus iili  vltra  quinquennium f oluti noa 
profici^nt  reo.  Sed  fi  tempote  folutionis  reditus  illi  exce- 
dant  quinquennii  penfiones,vltraquioquenniumnonpo- 
terit  petere.  Ruio  diuetficatis  eft,  quia  plerunque  accidit 
yk  credicores  non  exigant  reditus  fibi  debicos ,  vt  tandem 
mifcrosdebicores  &  obligatosmergantj&eospoflefTioni- 
bus  fjis  fpolient,  cim  non  ex-gitur  ab  eis  fingulis  annlsvt 
conuentumeft.  Quodnon  procedic  cumfingjl''sannisre- 
dicus  &c  pcnfio  peiitur.  Tamecfi  aacera  racio  incerhicdi- 
uerla  fic ,  tamen  luftinianus  odio  vfurarum  &  fcEnetatcrutn 
alia  quadam  conftitutione  fua  hanc  lcgem  abrogauic,  &  vo- 
luitvtvfaraspercemporafoluti  coroputentur  in  duplo,  & 
proficiant  rco  ad  duplicotnputationem.  Hocconftitutum 
eftinnouel.  138.  Addendum  cftigiturhuicltgi.hoc  abro- 
gatum  efle  omnino,nec  hodic  diftingni  vfuras  gua;  per  tem- 
pora  foluuntur  ab  aliis.  Alia  eft  confticucio  luftiniani  in  lcg. 
penul.hic.qualegehanc  conftitutionemextendit  ddconfti- 
tucionem  de  qua iam  diximus de  duplo  vfurarura .  Fraus fie- 
ri  foleba'  a  fttneraconbus.ita  vt  facile  ea  lex  eluderctur.Nam 
accipiebant  pignora  &  retincbant,donec  fibifolut^ellent 
otnninovfuri.etiam  vltraduplumfortis.  Lexnonpermit- 
tebit  pctcre  nec  etiam  petcban  t :  fed  retinebant  pignora  do- 
nccfibifolutasfuifleatvfarae.    Cumigitur  viderethacratio- 
nefraudarilfgem,hocconftituir.  .Q^edi^  inhonitjideiimli- 
f «M.Lex loquituf  de eo  qui  viuras  (ti|julacur  ex  mutuo,  vt  eas 
vfuras  non  poffic pecere  vlcra  duplum.  Qiiid  dicemus  dc  eo 
cui  debcntur  vfun  exiudici  j  bons  fidei,  vc  cx  empcione  ?  & 
Iuftinianusait,etfivfurx  debeanturex  mora,easnon  poiie 


^- 


S'l. 


exigi  vltra  duplum.  Idcm  dicirurin  I.cos.  Qu^j-Iexdtfinic 
modum  vfurarum.  Nam  ea  lex  pertinetetia.aad  bonsfi- 
deiiudicia.  Pra:tcrealuftinianus  tantum  produxit.^uodde 
duplohicdicituraliaconftitutione  adidquod  intereft.  Du- 
bitatumfuicapud  veceres  an  id  quodinrereft  poflct  perpe  . 
tuo  exigi  fine  vlla  prxfinitionc:  vt  exempli  gcati.i .  Ego  tibi 
vcnclo  rem  pro  cerro  precio ,  qiiam  tibi  cradidi ,  precii.ro  non 
foluis ,  ago  aduerfus  te ,  8e  pero  id  quod  mea  inrert  ft.  Nam 
fifundum  tibi  non  tradidtflem ,  potuiflem  rot  frut^us  per- 
cipere.  Confticutum  cfta  Inftiniano,  vt  qu.  «Jpctnureiut 
quodjntgreft  nomine  non  poffi,-  duplum  excederc.  Aliud 
iuseft  de  vfuris  vfuraruro ,  ne  viura-  vkirarun.  exigantur,  I. 
placuft.zfj.ff.eod.  Idcm  dicifurinl.finon  (oirem.§.fupra 
duplum.  dccondia.  indeb.  adeo  vt  fi  folura;  fierinc  repc- 
tantur  tanquam indcbics pcr  condid icnem  indebiri.  Id ct- 
iam  colligi  poteft  exdefinitione  vCatx  quam  fupratradidi- 
rous.  Vfuraeftacccfliofortis.ExJ^ocappareLpiaiQmLtaQr  T>.^J. 
tum  vfuram  exigi  poffe.non  etiam  pro  vfuris.  Sors eft,  quod 
Gracci  iu?aA<x(ov  vocant,&q>n  vfuras  vfurarum  exercetim- 
probus  habetur ,  &  notatur  infaft. ia ,  1.  improbutn,  Cod,  ex 
qUibuscauf.not.infam.  Quod  jdco  verurneft .  vc  fi  iudex 
aliquem  condemnaueric  in  v('ur3S  v(ur;.riim7eafv.'nrentia 
ipfoiurenuUafit^l.pra^fcs.dere  iudic.  Raciohuiusiurisvi- 
dcnda.  ■  Probabiliter  forte  dici  poflet,  non  minus  fortis 
quam  vfurarura  vfuras  exigi  poflc,  Vfurs  enim  exiguntuc 
propter  vfum  pccunia:  :  eigo  qui  vfjris  pecuni^  vciturad 
vfuraspendendas,  earum  vfurarum  tenerividetur,  Sedvi- 
famefthoc  pemiciofum  reipublici,  quia  ininfinitumCTe- 
fccrcnt,&  fruftradefinicus  eflec  modus  vfuratum  fi  hoc  per- 
mitteretur.  Idem  diciturdcfyutftbus,  Nondrbenturvfu- 
rzfrutluum.I.neque.  Hicv(tira-Ioco  ffuftuumcedunt,& 
locumfruduumobtinent:vfura-  acccflionum  non  deben- 
turjfcdvfurzfortistantum.  Quod  diximusverumeft^eifti 
vfurz  pracerit^  conuetfa:  fint  in  fottem ,  &  eius  fortis  re-C 
nouara:  vfuras ftipulacus  fic foencrator.  Siquis  peconcrAle-^ 
gem  vfuras  vfurarum  exigerc  probibentem  conuercat  in 
{ortenvfuras  priteritas,  quafi  vfnrx  folut«  fint,  &rurfus 
datafitfors  mutuo  veteri  dibitori  breui  manu ,  hic  fiaus, 
hoc  conucncum,  non  potcft  credirori  prodetrc,  vt  v(uras 
vfurarum  cxig3t:quod  videbatur  olim  conftitucum.  Nara 
fi  licctec  illas  vfuras  pr^ceriti  tcmporis  debitas  in  rortem  con- 
ucrterc,&  eius  pecunia:  vfuras  exigere.eluderstur  illa  lex  qu^ 
prohibiet  vfuras  vfurarura  exigi,  &  imponeretur  rebusnon 
vcrbislegis.  Eftinterprecaciocommunis  leg  :m  de  qnain 
l.z.Cod.commun.delcgic.  S  miliseft  confticuiioluftinia- 
nidevfurisrciiudicarae.l.i.Cod.devfur.rei  iudic.  Poftremo 
iTocandum_eit  quofdam  efle  cafus  in  quibis  ne  fortis  qui- 
dem  vfjrxpraeftantur  &exiguncur.  Hic  pettinentadvni- 
uerfura  cratflatum,  &  ad  id  quod  ab  inicioprop  jfitu.ii  cft 
vfgfasdfberi  cercisexcaufi s .  Excip  rur enim m primi.s fiilus , 
inl.cUmquidam.§.  fifeus.  h^c :  nam  fifcus  ex  fuis  cintradi- 
bus  vfaras  non  debet ,  nifi  fucccfterir  in  locum  primti  homi- 
nis.  Vclutiquiahominispriuatibona  confifcara  ('ant:tunc 
euim  vfuras  debct.  Eft  locus  communis  de  fi  co  notindus 
& referendus intcr iUra fingularia fifci.  Natn  alasfircusiure 
priuata£umvciiur,l.itcmveniunt.§.in priuatorura.de  perit. 
bsred. 

Secunduscafuscftinl.Iiberalitatem.  iS.hk.  Si^isJibe- 
ralitate  dutflus  aliquid  reipublica:  donauerir,&ex  eocon- 
tradu  aduerfus  eum  agitur  :  cogecur  quidem  priftare  id 
qubdpromific,  vfuras  tamen  cius  pecunias  qmm  promific 
nondebec.  Vidctur contrarium cfl^e  quoddiciturinl.cnm 
quidam.J.vltim.hic.  Quidamifgauicimagines  Reipublicx: 
qui  fi  exprcflerit  diem  intra  quem  ills  iraagines  co!loc:n- 
tutipoft  diem  illum  cxprefllim  poflunt  vfuri  ab  eo  peii.  Ve- 
rum  fi  non  cXpreflTus  fit  dics  a  Pra:fide,die$  ftatuend  is  t  (t,& 
nifiintraillumdiempofuerintjhiredes  priftabunt  «fiiras. 
Ideradicendumcftin  I.  filegatum.  de  oper.  pjbl  c.  hic  lo- 
quicur  lurifconfultus  de  liberalitate  in  rem  publicam  fada, 
&tansenv(ur2pr2ftantur.  In  alia  lege  dicirurnonp  xfta- 
ti.  S^edjnhacpofteriorefpecieratioratis  perfpicuaeftpro- 
pterquam  vfjti exiguntur.  Cum enim quis tcftamento lc- 
gauic  imagines  ,  hartedcs  qui  contra  voluntuem  d<fu<di 
OoapoDunt,a:quum  cft  eosahquaposna  puniri,  ncclibe- 

PPp     j 


/6 


V- 


lOOZi 


Trmc.  Duarenl  Qomment. 


renturpccunwmdandojredpropatuprarftent  vfuras.  Sed 
cum  quis  conuenicur  cx  liberalitatc  fua,  humanitas  fuadet  vt 
vfurz  non  cxigantur  ab  eo,ne  cgenus  fiat.l.ad  hireditatum. 
fF.de  re  iudic.  Scdaliudeftcumhsrcdcsnon  parent  volun- 
tatidefun^i.Hxccnim  coHcumaciameretur  vt  vfurasprac- 
ftent.Sidgit^haxibnLCfinciliaadaiVLpncn_pej^^^ 
:i§rpeetur.  Vna  harum  lcgum  gcneralis  cft,  fcilicet  prior :  al- 
.  tcralcilicccpoftcrior.fpecialis.qux  derogatgeneiahlegifua 
exccptione. 

TIT.     II.     LIB.     XXII. 


ji 


IN 


rAMOICTAK.VU. 


DE    NAVTICO     FOENORE. 

E  hoc  nautico  fccnorc  nos  ahquid  diximus  in 
inicrpteiationel.eos.C.devfur.fedquiafin- 
gularia  quidam  prxcepta  haber,vifum  cft  iu- 
risaudoiibusfeparatim  titulum  proponcre. 
^^_  _  _  Nautica  pecunia  eft,  cum  quis  mutuam  pccu- 
niara  dac  trans  tnare  vehcndam,  traiiciendamue  periculo 

fuo. 

Singularia,  huius  fcenom. 

iRimumeft,  qaod  huius  pccuniscreditaepcricnlum  eft 


lum  cflc.tunccxigitur  vfurajfcdfton  mator  legitJma.'  Sic<rf- 
detis  cempore  Papiniani  nuilum  modum  definitum  fuifte 
vfurz  traiedi;  ice,cum  dicat,maior  legitima.In  aUis  vcro  caft- 
buscratmoduscertus&  definitus.  Hic  viura  vltraduplum 
noiidebetur.  Nam  fi  ficfolutumfuericvclfinguiisannisvel 
fingulis  diebus,  ira  vtfolutio  perueneric  ad  duplum  fortis, 
non  potcft  amplius  cxigi,  1.  fi  non  fortcm.  dc  condidl.  indeb. 
&l.vfurx.  C.devfu.  Hucpertinetquoddiciturinl.4.  §.pro 
operis.Locus  eft  obfcurus.Siclcgitur  in  Ylotcai.Adfinem  ce- 
tefima,nen  vltra  duplitm  dei/etur.Pato  fic  lcgendum  eile,noa 
autem  vt  vulgo :  id  eft,vfura  vlcra  duplum  non  debetur.  Nec 
referc an  quis ftipulatus  fit  in  fingulos  dies  vcl  menfcs.  /idfi' 
nemcentefimi.  Ideftadmodumccntefimz.  Finisautem,ici 
cft,modus&quantitas.  Sicaccipicurmulcis  aliisinlocis.vc 
docui hb.  I  .dilput.  c.  i  i.  Hxcquc  ratio  loquendi  cft  familia- 
risPapiniano.  Si  ergo  cencefimavfura  nonfit,nondcbcn- 
turvIur^.PropofitumfucratPapinianovfuramcentcfimatB 
ftipulatum  cflc  crcditorem,  quamuis  licuiflet  in  infinitura 
ftipulari:& ideo refpondit  vltra  eam  non  dcberi.  Hoc  cnim 
eftexlibrisRcfpon.Papiniani.  __/-^_ 

Tertium  fingulare  &  vltimum  in  nautico  fcrnore  eft,  1"»  * 
quod  hxc  vfuia  ex  nudo  paAo  debctur ,  quamuis  alias  vf uix 
nondebeanturnifiexftipulationc,1.3.C.devrur.&l.inqui- 
buldam.hic.  Longcfauorabilior  eft  hxcvfuta  quxcxigitur 


creditoris.  Namalias  inmucuopeiiculum  eftdcbicoris       noncamunipropccrvfumpecunix,fed  etiam  proptcrpcri 


noncreditorisjl.incendium.  C.  fi  cer.pet.l.in  ratione.§.in- 
certx.adlcg.  Falcid.  Incendiumxrealienononeximitdcbi- 
torcm.Si  tu  mihi  ccncum  debeas.ea  res  eft  inceru;fcilicet  ge- 
nus:fi  crcToperiericcuapecunianon  liberabctis,quia  ccrta 
pccunia  pcriir,nonilla  cencum  quxmihidtb:s.Resinccrca 
non  poteft  pcrire.Si  ergo  nauis  non  venciic  falua  in  portum. 


culum.  Idem  diccndum  eft,  ccfi  quis  deder jt pecuniam  au- 
tuamvtrccipiatplusquamfortem.  Huc  pertinet  quoddici- 
turinl.periculipretium.  y.  Donbiccntun»  vtmanumittas 
fcruut»,&  fi  no  manumifcris.HabiTinihi  ioo.aut  5  o  o  .Qus- 
ritur  anfitpcimiflahxc  exaftio  ?  Etdicitur  petmiflacflo 


r 


proptcr  periculi  pretium :  veluti  fi  non  conualuero  tantura 
nfevfurxnecforspetipoterunt,l.i.hic.&  l.i.C.cod.tit.hic       redde$,quiapericulumaliquodpatior,licetmihicxigercma' 


cftpericuluracreditoris.  Multumrcfercqucmodo  lexdidla 
ficdehocpericulo,anprocommeatucancum,anpro  remea- 
lu.Refei  c  enim  quid  adum  fir,cautunaque  inter  conttahen- 
Vnde  vulgaiis  eft  diftindlio  huius  vlurxapndvetercs. 


tcs 


Quod  autem  di(£lum  eft  pcriculum  creditoris  efle,hoceft 
intelligendummodo  re  veratraic^^itia  pecuniafit,l.  z.hic. 


iorcm  viatim.Simodo$naleafi>eciem  c4«/<»r,Siclcgcndum  cft, 
non inait4m/peciem.  Quia cadit in Ipcciem  alex qux ptohi- 
bita cftlcgibus,  l.quibus.  de  alcx  lu{u,&  dc  aleator.  Dedi  pi- 
fcatori centum ,  vt fi  quid  cepcrit,reddat  zoo ,  Si nihil cepc- 
rit,amittanipecuniammeam.  Sic  contraduseftpcrmiflus, 
quia  certum  cft  non  cfle  aleam,quq  legibus  veii'.a  fit.Eft  qui- 


Prxtetea  oportct  nauigatum  cfle  eo  tempore  quo  conuenit  dem  alca,fed  non  eft  vetita,r'^t/«? hafart.Et paRumfinefii 

vc  nauigarccur.l.^.hic.  Abunde  hoc  a  nobis cxplicacum  eft  in  pulatione.  Sicuc  diximus  padlum  finc  ftipulacionc  valete  ad 

l.QuiRomx.§. CaIIimschus.de veib.cblig.Nam  finauiga-  agcndum  in  naucicapecunia,  icacciamin  biscafibusad  au- 

tumficaliocempore  quameonucncumcft.cunc  pcriculam  gendamobligationempadaprolunt :  aliasad  exccpcicncra 


crcditoiisnoneft.  Anaiflaigicur  nauc,nulla  daturcieditori 
a£i:io  neque  ad  fortem  neque  ad  vfuras,  nechypothecaria 
quidcra  datur,quamuis  pignora  aliqua  falua  fint.Finitacnim 
principali  obligationc  finitur  accefloria,  ficut  eft  pignorati- 
tia,l.fcEnerator.  y.Qui  dedit  pecuniam  mutua  mari  transte- 
rendamfuopcriculo,  curauic  fibi  obligarimertesvniusna- 
uis,&  etiamaIteiiusfortc:tamen  maiotis  pretii  eiant  eapi- 
gnoraqaxdabanturfocneratoribus.  Nam  fortevniusnauis 
pignorafufEciebantadfatisfaciendum  crediioti.  Siergoilla 
nauispcrierit.anhabebit  hypothecariam  acftionem  adalte- 
ram  nauem?Diciiur non  habere,quia  racio  non  peimittit  vt 
cumprincipalisobligatio  non  cxiftit^acceflbria.fcilicerhy- 
pothecaiia,adlione  pofficagi.  Qupdautem  diximi;s,fi  na- 
uis pericricpciiculum efle creditoris , hoc  intell.gimt]sfi£a- 
fu  perietic.l.  j.C.cod.nonfinauispublicatavclconfiicatafic 


cantum valenc ,  1. iurifgcntium. §.  Qunimo.dc pad  Muha 
traftantur  dc posna in  I.i.  & 4.& l.fetuui.&  I.  vlt. hic.  Poent 
cftquamolimftipulabatur  creditor  a  debitorc  cperisfcrui, 
vt  docui  in  d.  §.  Callimachus.  Mittebaturferuusinnauem 
quipccuniatn  exigebat  poft  appulfum  nauis  in  portum:& 
quiadebitor  vtcbatur  fcruioperis.pctebanturvfurxFioo- 
perisferui.  Sic  cftintelligendal.  Traieditix.de  oblig.  &aa. 
&l.i.&4.&vlt.hic.  Ha<^cnus  diximus dc vfutis.  Nuncvi- 
dcndum  eft 

De  caujts,jru^il>us,  (^  omnibu^  acceponihftf. 

HIctraftatusinfcribitur.Dcvfuris  &  ftudibus&caufis 
&omnibusacceffionibus&mora,hxccnimomniain- 
cericdifFcrunr.  Vfuracftquodprovfu  pecunix  cxigicur,  vt 
ancc  diximus.Excmpli  gracia  cum  quis  mucuam  pccunia  dar, 


proptermerces  illicitasqux  vehebantur.  Nam  mcrccscon-      &obvfumciuspecunixaliquidftipuIatur,&  diciturab  vfu 


fifcantur&publicanturvtdixirausfub tit.de public.&  vcd 
&diccmuslatiusfub tit.de empt.&vendit.infra.Tunc  debi- 
tor  terjecur  non  folum  ad  fortem ,  fed  etiam  ad  vfuras.  Alte- 
rum  fingulare  in  nautico  fanore  eft  quod  propterhocpe- 
ricuium  quod  fufcipit  creditor,  maior  vfuraexiguurquara 
legitima,vtdiximusindi(5l.I.cos,  Naropermittitui  exigeie 
duodecim  pio  centum  fingulis  ancis ,  quamuis  alias  centcfi- 
mapermiflanon^fit^fcd  exigitur  propter  peticulum  quod' 


FfuiftusautcmmultiidifFertabvfura.  Nam  frudlus  cx  re  ipfa 
naf*itur,l.vfura.dc  verb.fign.l.fi  nauis.de  rci  vind.  Vfura  non 
ex corpore  nafcitur.Caufa  cft  quod  non  immcdiate  proficif-  c^ufit 
citurcxre  dcquaquxritur,  fcd  occafioneciusrciproucnit,  jwWL 
Hic  accipitur  caufx  verbu  in  hac  infcriptionc  dc  vfur.  Excm- 
plumhuiuscaufxcftpartus.LS.hic.  Hidocus  oftcnditquid 
fitcaufa,&  quomodohoc  vcrbum  fitacctpicndum  hic,quod 
cxtcris  paulo  obfcurius  eft.  Si  cquus  pcr  fideicommjflum  re- 


fSfccpit.I.pcticali  pretium.hic.  Dicit luftin.  P^eterthtu legihtu  liftus fit,poftraoram hxredis/gctus.qupqi^Qatu$  ex coequo 

erat concejfum.His  verbis fignificat  fe  abrogare  vctcres kgcs.  prxftatur,&  prxftatur  vtTruiStus.  Fru(ftum  dicimus  qu«d  ex 

Carol.Molinxusquidevfuriseiudite  fciipfit,aitpauIo  vltra  rc ipfa nafcitur : Fcetus  nafcicurexcquo  perfideicommiflura 

ccncefimamcxigerelicere.EgoautempuconuUummodum  rclido.  Nam  in  a(ilionem  legatorum&  fidcicommiflorum 

diffinicumcfle,  nifi  quod  non  pofllic  cxigere  vltra  duplura  veniuntfrudtus,vcpofteadiccmus.  Fcccusfccunduspeticur, 


fortis.  Pecunia  enim  traieBitia  infinitaivfiiroi  capit.  Vcrba 
funtPauhlib.  2.fenten.  Hxc  autemvfura  cxigiturquandiu 
peticulum  eft  credicoiis,vel  fi  fufcepic ,  fed  dcfitc  eius  pcricu- 


nonvcfru(5J;us,fcdvtcaufa,idcftfoetusquinatus  cftcxpri- 
mo  foetu,bic  fccundus  fostus  non  poteft  proprie  dici  natus  ex 
equo  qui  legatus  eft,fed  tamc  occafioac  cius  rei  pecuenir,  ille 

equus 


equiK kgatus caufa eflhuius:  &icleocaufamvocamus figu- 
racalocutione.Nampotius  videbatur  diceaduscaufaequus, 
quilcgatuseft :  hocverbumCaufajgeneraleeftjl.cumfun- 
dus.dc  reb.crcdir.&:  Inftit.tir.de  offic.iudic.fcd  generale  ver- 

bum rnnrrahimr.Hmn^rgiifj^pTpmplnin  fftftJar"  '"  f>»<w 
anrijlr.qiiiipfrin^:!!  non  f.ft,vrin  I.S.  Magnafuitquiftioa- 
pud  vetcres,an  partus  mulieris  eftet in fru^u,an  non.  Vlpia- 
nusinl.vetus.  de  vfufru(^u.  aitveteremfuinequaeftionem, 
de  qua  Cicerohb.  i.  definib.bon.  &in  Academ.  quxftion^ 
Sed  obtinuit  fententia  Bruti  cxiftimantis  hominem  in  fru^u 
noo  e(Ie,cum  natura  omnes  fru(flu$  hominis  caufa  produxe- 
rit.l.inpecudum.28.hi6.  Cum  crgopetiturpartusancillar^fi 
forte  aocilla  legata  fi  t.non  pctitut  vt  fru(5tus,(cd  vt  caufa. 

De  acceponcj. 


Vldendumeft,  quomodoacceftiohisvetbumhicaccipi- 
endomfir.   Hocverbocontineturquicquid  acceditrei 
principali.ctiam  fi  nccfrudtusfit.nec  vfura,nccpartus  mulic- 
tisprimusautfecundus.Huiurmodiacceflicnumbabcturta- 
tio  in  contrahendo.Exemplum  eft  in  1. 1  .de xdil.  edi(flo.  1.  fi 
in  emptione.  3  S.de  conttah.erapt.Si  in  emptione  di(^um  fir» 
Srichum  feruum  accedere  cumvendereturdomus,  Stichus 
feruus  diceretur  acceffio  rei  vendits.  Alia  exempla  funt  in  ea- 
dem  leg.fi  inemptioBe.  Velutidecolumnis,de  ftatuis,dei^ 
maginibus.  Hsc  omnia accedunt  rei  venditac, non  tanquara 
fru^us  aut  caufa  .-  &  pixterea  nulio  alio  vocabulo  poflumus 
harc  defignare  quam  accefSonis.  dehisacceflionibuscftin- 
telligendum,quod  dicitur  de  vfuris.Sed  quia  plenior  difputa- 
tioeftde  fru(5libus,quam  dealiis:noshicfcparatimdefru(fti- 
buscra(5laturifumus.  Fru(%us  proprie  dizimu$exre,dequa 
qu3ricurnafci,velutifrumentum  ,  vinum,oleum,fixtuspe- 
cudum,  &aliabuiufmodi,  vtdiciturind.l.vfura.de  verb.fi- 
gnificat.  Si  quis  velit plenam  definitionem  huius  verbi  Fru- 
^us  haberc,acliiciendum  eft  quod  refert  Mir.  Varro  hb.  r.  de 
le  ruftic.qui  fru(5tum  cfTe  ait,  quodexcorporejiafciiur.  mo- 
do  vtUcid  fit,&  adviuni  hominum  percia.c,ai.  Multa  enim  ex 
corpore  nafcuntur,  quxadvfum  &commodumhominum 
non  pertincnt.Id  etiam  colligicur  ex  1.  in  frudu.  de  vfu  legat. 
vbidicitur  ,  fru(5lusetiamimraaturos,quidecerpuntur,ap- 
peUaiionefru(ibuumcontincti,&ad  vfufru(5luarium  perti- 
nere ,  quiahiadhominum  commodumpertinent,vtoliua, 
quaeinimaturadecerpitur.   Latinis  tamen  plerunque  acgipi- 
tur ,  pro  quocunque  emolumento  quod  ex  quacunquc  re 
percipitur.li^ctex  ipfocorporcnonnafcatur.  ExcmplutHcft 
in  l.iteai  fi  fundas.de  vfufr.l.  venationem.KS.hic.vt  metalla 
& lapicidina:.  QuJjftio a  nobis delapicidinistra^ftata eft fiib 
tit.rolu.matr.l.ftuCtus.§.fiver.  Etdiximusvidcndum  cfTe, 
anlapisrenafcatur,  aonon  ,  vtfciamus  ,  anin  fru(^ufit,an 
non.    Q u-cc ituf  depen fi onibus  pracdiorum.  an  fruiftus  dici 
debeant.     Et  certum  eft  cx  ipfo  corpsre  non  nafci :  fed  ta- 
men  quiaalii^uodeft commoduim exrc proueniens , fru(£tus 
loco  habetur,l.przdiorucn.  3  ^.kic.  ProfiuElihHt  accipiMntMr^ 
Htsverbis  oftenditlutifconfultus  proprie  fru(ftus  non  efic, 
fcd  camen  ciuili  interpretatione  pro  f rudtibus  accipi.     Hjt 
enim  latc  accipitur  frutftus  pro  omni  c<»intnodo  .  quod  ex 
re  percipitur,falua  reifabJla.ntia.     Similislocus  eftdemer- 
ced.bus &  pcnfionibus in leg.mercedes.de pctit.hxred.  Sic- 
utin  pccitione  h^reditacis  fru^tus  veniunt ,  ita  etiam  raor- 
cedcs  habicacioaum  &penfiones  prxdiorum,  quiaprofru- 
dibus  habcncur.     Breuicer  nullareseft,nequecorperalis, 
neque  incorporalis  ,  cuius  non  pof£t  dici  fru(5tus  efie  ad- 
mifiahaccatachrefi :  &folentIurifconfuItiharuniomniura 
rerum  fcu^Sum  diccrc.    Excmgla  quxdam  reperiuntur  fub 
hoc  titulo.vcluti  in  1.  videamus.  19 .     Si  quis  petat  veftimen- 
,  tumautargentum,quiaeapotuit  locarc,  ea  merceslocatio- 
nisprofrudu  habentur.     Si  quis  petac  feruicuccm  icineris 
a(5tione  confefToria  vel  negacoria  ,  vcilicas  icineris  habecur 
profru(flu,&  veniecin  condemnationem.  Ethoccftaper- 
tius  expreflum  in  l.loci.§.  i.  fi  feruit.vindic.vbi  lurifconfultus 
vocat  fcu(5tum  id  quod  intereft,denegatam  non  fuifle  agcndi 
vel  eundi  faculcaccm.     Hac  cft  fignificacio  huius  verbifru- 
Aus  vfitacaapudiuris auAores.  Fru&us  tamcn  aliqnando  a- 
liam  fignificatione  m  habent.     Nam  aliquando  accipiuBCur 


In  Tit.Derjauticofanorc^.  looj 

pro  fru^ftibus  autumnalibus.  Sic accipiuntur apud  Vlpianura 
in  incerprecacione  cdidti  de  glande  legenda ,  vbi  Vlpianus  di- 
cic,glandisappellacionc  omnes  fru(ilus  concincri.  Ideoqui 
fi  ahqui  fru(^us  decideruncinalienumagcum,eiusquoqu« 
nomine  hoc  edi(Sum  dabicur. 

Prxterea  ciuili  interprctatione  fru^ansdirnnrnr  non  o- 
mnes,quinafcunturexre,dequaquxritur,  fcdqui  deduiStii 
impenfis  fupertunt:eft  ciuilis  qux(iam  interpretatio  vcilicacis 
caufa.  Sic  intcrpretaturlurifconfultus  frudtusplxrunque 
cum  fubftancia  manecidTcilitacepoftulante.leg.fru^flus.in 
princ.folu.macr.Vc  fi  xftimacio ineacur  fru^uum,  xftiman- 
turforceccncura  ,  fi  deducancur  fumpcus ,  fupercruncforce 
quinquaginca,&  dicuncur  in  fru(ftu  efle  cancum  quinquagin- 
ca,cum  re  vera,fi  propriccacem  verbi  fpeftcmus,cenrum  fint 
infru(^u.Sicaccipiendutacft,quoddiciturini.  4^.  quod  in 
ftu^us.hic. 


t>mJiofm^uHm. 

VVlgatis  quxda»  diuifio  frudtuum  hic  tradi  folet,  quatu 
ego  hic petftringam.  Fru^aus  dicuntur alii  nafci  homi» 
nis  induftria ,  alii  naturalitcr.Frudtus  vulgo  dicuntut  natura- 
lcs&induftriales.hxcdiuifiocolligitutcxl.4..&y.hic.  Sunt 
quidam  fru(ftus,quos  tantum  noftris  opcris  acquirimus,  vel- 
uti  colendo  agro  &  ferendo.  Alii  fine  magna ,  aut nulla  ho- 
roinis induftria,vt poma. Alii  addunt  ciuiles fru(ftus.   Giuiles 
fru6tusdicuntur,quipro  fru(^u  habentur  ciuili  quadam  in- 
tcrpretationc,quamuis  proprie  fru(S:u$  non  fintivc  func  met- 
ccdes  locacionum  &  penfiones  prxdiorum.qux  non  nafcun- 
turexipIocorpore,ficucvinuranafciturexfundo  :  fedciuili 
quadam  racione  habentur  profrudtu.Ideoque  nonma[cmi- 
hi  videncur  appcllari  ciuilcs  fru^aus,  quamuis  hoc  aliis  difpli» 
ceac:nihil  cameniuit  opus  tcjtiatnfpccjemjrudtuum  coxfti* 
tuere,fatis  erat  duas  fpccies  conftituere.    Nam  hi  ciuiles  fub 
alterutro  membro  ftatui  poflTunt.  Vidcndum  eft  cnim.an  ha 
mercedcs  &  psnfiones  percipiancur  hominis  fa(Ao,diligentia 
&  opera,an  non,vel  fi  naturaliter  tantum  percipiantur. 

^mfruEius  in  reliitmonem  veniant* 

IN  hac  difputatione  defru(Stibusquxritur,  qui  frudtusiti 
reftitutionemveniant,&quibusacquirantur  :  roagnatft 
&difficiIisquxftio,  quamegodilucidc&perfpicue,  vt  exi- 
ftimo&fpero,  exphcaturus  fura.     Acinprimisponendum 
cft  ,  Fru(Stus  rei  cuiufqueacquiridominoeiusiei.auteiqui. 
locodominieft.  Hxc  eft  regulaobferuanda.     Obtinetlo- 
cumdominibonxfideipoflefTor  ,  itemfru(ftoarius  :  ideo- 
que&  fru(3:uario&bona  fidei  poflcflori  fructusacquirun- 
tut.leg.quifcit.if.    Notatehicdiligenterregulara.Nihilig; 
fgrt^quis  feuericfru(Stus  ,  fedrefert  guis  dominusficfoli.  lus 
corporis  ex  quo  petcipicur  fcu(ftus  ,  magis  quam  ius  fenii- 
nisinfpicicur.     Hxcomniademonftranc  vcrumen^e,  quod 
anobis  poficum  eft  ,  fru(5tus  cuiufque  rei  acquiri  domino, 
auc  ei ,  qui  loco  domini  eft.     Ego  addidi  non  cancum  acqui- 
ri  domino  ,  fed  eciam  ei ,  qui  domini  loco  eft ,  cuiufmo- 
dicftbonxfidei  pofTeflbr.     Idcamen  cum  diftin(ftioneac- 
cipiendumcft,quxfequicur  :   Cw/wyfwffw/jWj.  Hiclurifcon- 
fulciu  docec  difFercnciam  quandam  inccr  bonx  fidci  pofl 
fcflorem&frudtuarium  ,  qaodadfru(ftuumacquificioncm 
accincc ,  quamuis  tam  frud:uario  quam  bonx  fidei  poflcf- 
f ori  acquirantut  frudtus  tci :  tamenquodad  acquificioneni 
attinet,aliquidintereftinter  frudtuarium  &  bonx  fidei  pof- 
fefTorem:  fru(9:uarius  itaaequiritfrudus  ciusrei,cuius  fru« 
dtumhabet ,  fi  eos  fru(ftus  pcrceperit ,  &  ^folo  feparauerir. 
Bonx  fidei  autera  poflefTori  acquiruntur  ctiam  fi  ab  alio, 
velviventorum  a  terra  feparacifint,  fed  fru(Stuario  non  ac- 
quiruntur,nifi  ipfe  eos  collcgerit ,  &  a  terra  feparauctit.     Si 
^MotjHsmodo  afilofipjirati.Sme  ipfe  bon^  fidci  poflTeflbr  a  folo 
feparauerit  fru(^us,fiue  alius,fiue  id  cafu  aIiquo,vt  vi  &  tem- 
peftate  ventorum  id  acdderit.     De  vfufrudtuario  autem 
quomodo  ei  acquirantut  frudtus  a  folo  feparati ,  alii  funt 
loci  infigniorcsjvelut  in  leg.eius.de  rei vindicat.Ieg.  fi  fur.  dc 
vfufru(ftu.  &I.  fivfufru(Stuatiusmeflrem.quibusroodis  vfuf^ 
frudt.araitt.     Hocrtileeft.vtintclligamus,  anvfufrii^flua- 

tio  mortuo  fru^us  ad  eius  hxtcdcs^percinea^nc,  aaveroad 
•  -  — -  ppp     ^ 


rt 


{'i- 


^T 


1384 

dominum  proprietatis.     Et  dicendum  eftpoftquam  acqui- 
fitiiiint  vfutrudluario,  eos  tranfireadbatredcseius.   Acqui- 
fitiautem  dicuntur ,  eumipiccos  perccpit ,  &  aterralepa- 
rauir.     Ex  his  intelligitis ,  quibus  acquirantur  fruftus  cuiuf- 
'  querei ,  fed  quiritur  ,  in^uibus  adtionibusbifrudtusprae- 
ftandi  fint ,  cum  quis  aliqaa  a(flionea^it ,  an  poflicpetere 
fruftus  ?  Et  notanda eft  ditFerentia,  quz  traditur  in  1. videa- 
mus. ;8.§.fi  acSlionem.  differentia traditur  fttidtorum  &  bo- 
nat fidci iudiciorum.     In  bonz  fideiiudiciis  veniunt  fruftus 
in  condeiBnationem  ex  co  tcmpore  quo  mora fada effyNa- 
tura  bonz  fidei  iudiciorum  hoc  exigit ,  in  quibusiatiflima 
efliudicispotcftas ,  in  quibus  {pe(^aturquodboncm  8c  x- 
quum  eft.     Inftrid:isiudiciis  nonveniunt  fruftus  nifi poft 
litem  conteftatam.   Vifum  eft  enira iniquum efle  reum  poft 
iudicium  acceptum  ad  fruilus  non  condeiBnari.    Quod  au- 
tera  diximus  de  ftridisiudiciis ,  hoc  accipiendura  eft  cum 
quibufdam  exceptionibus.     In  primis  enim excipitur  adtio 
qua  petuntur  legata  vel  fidcicomraifla.     Hacc  quidcm  adio 
ftridii  iudiciieft  ,  nec  refcrtur  in  nomcruin  bonz  fidei  iu- 
diciorum:  fcdtamenin  caadlionevenitreftitutiofru^uum 
cx  quoremporemora  fa<Sta eft.I.  j .  hic. l.inminorum.C.in 
-  quib.caui.rcftit.  in  intcgrum  nonfit.  &hoc  habctcommu- 
nc  cum  boQx  fidei  iudiciis.     Sccundo  excipituradtio  cx  fti- 
pulatu  ,  quaquis  ftipulatuseft  vacuam  rei  poflcflrionem  fi- 
bi  tradi.    Si  cmptor  ftipularus  fit  a  venditore  tei  venditx  va- 
cuam  pofleflionem  fibi  tradi ,  hac  adlione patunturquoquc 
fruftusreivendirz  ,  quamuis  adiocx  ftipulataluftriiSliiu- 
dicii.l.inconucntionalibus.  §.  i.deverbor.obligar.hicfti- 
pulatio  non  nudum  fadlum  continet ,  fed  cauiam  bono- 
rum  ,  id  cft  ,  is  qui  ftipulatur  vacuam  pofleflioncmreifibi 
tradi,  fecundum  vfum  loquendi  ftipulatus  noneft  fimpli- 
citer  ,  vtres  tradatur ,  fedvtlicearcaievtifiui,  &Utii;  bo- 
niseius,  quiftipulatuseft,  &  poffit  fruAus  eius  rcicapt-e: 
ficaccipiturcauia  bonoruminl.  i.  §.hiCi(9tio.  ff.  fi  qui.sis- 
fta.  lib.  vtegodixi  cumeumlocum  interpretarer  deve     o. 
obligatio.     Ergomultum  referr.anquisftipuleturfunanm 
fibitradi.anverovacuara  rci  pofleflSonem  libicradi.     Huc 
pcrcinetquoddiciturinl.4.hic.eftlocusdixiiciiis.     Empioc 
a  vcnditoreftipulatuseft  rem  tradi,  vacuamquercivenditae 
poflcflioncmfibi  tradi ,  fruiftaspoftea  percepcifiiiiiiagitur 
a(^ionecx  ftipulatu  ;  qusritur,anftuSus  in.-amactionera 
exftpiilatuveniant?     Aiclurilconfultus  frudtus  poiieaca- 
ptosin  eanaftioncmvenircproptcrinfcrioravetba  ;  hac 
nerape,vacuamquepofl"cfi]onemrci  tradi.     Sed  his  aduer- 
faturl.  5.  ff.  d£a(3;.erapr.vbidicitur,fi  quisftipulatusfitva- 
cuam  pofleflionem  fundi  fibi  tradi,  cum  a(Sione  cx  ftipu- 
latii  ftu(ftus  petere  non  pofle  ,  faperefTe  a(5tiontm  ex  em- 
pco  ,  qjia  dcficit  a(ftio  ex  (tipulatu  propcer  ftri(5tam  natu- 
ramftipula  ionis.     Videnrurhsc  pugnantiaefle.Inl.j.dici- 
tur  a(flione  ex  ftipulatu  frudt us  non  peti  ppfle.    Sed  in  hac  1. 
4.  dicituraeflioneex  ftipulatufiuiilus  petipofle  propterin- 
feriora verba.   Ego  refpondeo  Papinianum  in hac  1.  ^.loqui 
dc  fru(5tibns ,  qui  poftea  capti  funt :  non  fimplicitcr  aic  fru- 
dlus  peti  adione  cx  ftipulatu  ,  fed  fcuctus  poftca  captos. 
Qupd  ergo  dicitur in  d.l.  ;■  nosaccipiemusquafigencri  pct 
fpeciemderogerur  :  vt  vetura ficfrudtus  hacacftionc  ex fti- 
p  ilatupeti  nonpofle  ,  nifipofteac^ptifint  :  quamuisqui- 
dam  dilTentiant  ab  hac  noflra  opinionc.     Pcftcaptosfru- 
(Stus  intelligimus  contra(ftam  ftipalationem,aon  autcm  poft 
contra(ftamvenditionem,cuiacceflic  ftipulatio.    Excipitur 
enim  a(ftio,qua  petuntur  legata  &  fideicommifl^a.  Secundo 
excipicur  ftipulatio  vacuam  poflefnonem  rci  tradi.     Ftu- 
ftus  enim  poftea  capti  in  reftitutionera  veniunt  proptcr 
hanc  ftipulationcm.    Sic  diximus  accipicndas  eflc  1.4.hic.& 
l.j.de  adt.empt.    Quod  Molinxus  obiicic  indubitatura  illud 
eflc,  idraoucre  nos  nondebet  :  nara  probabiliter  dabita- 
'  tumfuitdeftu(5tibuscaptismcdiotempore,ideft,  poftvcn- 
ditionem  &  ante  ftipulationcra.&  hi  non  petuntur,nifi  a(fli- 
one  ex  empto. 

Tertiaexccptioeft  ,  cum  id  quod  peto  meum  eft  ,  aut 
meumaliquandofuit.l.videamus.  jS.  DocetPaulusind.  1. 
videamus.cum quxriturde a6lione,qua; bonae  fidei non cft, 
an  in  cam  a(ftionem  veniat  rcflitutio  fru(ftuum  poft  mo- 
tam,  Jtadiftinguir,  vtfiaiftione  aliquaagatut>  quapetatur 


Franc.7)udrcm  Commgnt. 


id  cuius  dominuseftagens,  autcaiusaliquando  fuit  dorat- 
nus,vt  veniat  reftitutio  fruifluura.  Si  autcm  nec  petam  quod 
raeumcft,necquodmeum  vnquam  fuit ,  vclutiex  ftipula- 
tu,tuncnon  vcnit  reftitutio  frudiuum  nifi  poft  litem  con- 
teftatam.  VariijcxemplisiddocetPaulus.     Cum  quis  agit 
rci  vindicationc  pctitrem  cuius  dominus  eft  ,  ideoque  ia 
cam  a(ftionem  veniunt  omnes  fru<ftus.     Idem  eft,  ctfi  peta- 
museamrera  ,  qusaliquandonoftrafuit ,  &  cuius  rei  fine 
iufta  caufa  dorainiura  amiflum  eft  ;  &  nemo  non  vidct  ma- 
ioremefle  iquitatcm  huiusa(5tionis  ,  quamcumquispecit, 
quodhec  fuumeft.necfuumvnquamfuir.  Cumautcmdo- 
mjnus  vindicat  rem  fuara  a  poflefTorc,  &qua!ricurdcrcfti- 
tutionefru(ftuura ,  diftinguit  bonsf  deipofrefTorem  a  ma- 
lifidei  pofTcflore  ,  quod  notabis.     Alia  cnim  eft  ratio  fru-v 
(ftuum  tcftitucndorum,  cumagicur  contra  bonsfidci  pof^l 
fefrorem,  quam  cum  agitutcontra  malatfidci  pofleflotem.f 
videarausptimumdemalafideipoflefrorc.   Malz_fidcipot- 
feflordicitur  reftituerc  omncs  trudtusfine  diftin(£tione"vl- 
la,l.certum.C.derei  vindicat.  Cumquzritur  de  fru(5tibu$ 
tcfticuendis  a  bonz  fideipofleflore,  diftin(ftio  adhiberi  fo- 
let,  dequamoxdi(ftufifumus:  fedmalz  fideipofleflor  ,  fi- 
ne  diftin(5tione  omnes  fru(ftusrcftituit ,  idefl ,  fiueperce- 
pti  fint  ab  eo  ,  fiue  percipi  potuctint  abeo, vcl  a  domino 
rei,qui  pericur.l.finauis.§.pcnult.derei  vindica.  Cum  sgi- 
turcontra  malz  fidei  pofrefTorera,  nonquztitur  quantum 
fru(ftuumpcrceperit ,  fed  quantum  dominus,quieamrera 
vindicat,  percipere  potuiflet.    Przcercanon  diitinguuntur 
fru(5tus  confumptiabiis,quiconfurapti  nonfunt:  uamnon 
tantura  ad  fru(ftus ,  quiextant,  rcftitucndos  tcneturmala 
fideipoflefTot ,  fcdctiaro  ad  fru6tus  confumpros,l.maiz  fi- 
dei.Cod.dccondi(£l.cxleee.     Fru(ftusconfumptoscondicit 
dominusnon  vindicat :  faltcm  petitur  zftiraatiofru(5tuum 
confumptorura.     Dc  bonz  fidei  pofTcflore  eftvidcndum. 
dc  co  cft  locus  infignis  fub  hoc  titulo  in  I.  fru^flus.^  y .  Hic 
apcrte  lurifconfulcus  loqucns  de  bonz  fideipoflc(iore,di- 
ftinguit  frudus  ,  qui  naturaliter  nafcunturfine  opera  vlia 
poflefloris  ,  abahis  qui  opera  proueniunr  &  diligentia.Dc 
frudtibus  naturalibus  &  induftrialibus  diximus  m  vltima 
leiaionc.     VultigiturPomponiusprirauro  bonz  fidcipof- 
feflotem  lucrar.  trudus  ,  quos  opera  &  diligcntia  &  indu- 
ftria  faa  percepit  non  ahos.     Deindc  vult  eos  ftu(9:u$  eam 
lucrati  &  f  .:os  facer c.     In  his  verbis  nulla  cft  obfcuritas ,  fed 
tamen  m^gna  diificultas  nafcitur  ex  ahislocis  ,  qui  viden- 
turhuicrepugnantes&contrarii.   Vtrunque  diflumPom- 
poniivideturfalfumefle.&aliislociscontrarium. 

PjimnaJiCumaitbonifidei  pofTeflorcm  luctari  cos  fru- 
(ftnstantura,  quosopera&  induftriafuapercepit  :  in  aliis 
locisdicitur  omncs  fru(2uscumacquirere.l.  bonz  fidei.  de 
acquir.  rer.  domia.  videtur  fignificarc  lurifconfultusetiam 
naturales  fruduslucrari&fuosfaccre.     Aljerum  quoddi- 
citur  a  Pomponio  videtur  zquefalfura  :  aitenimbonz  fi- 
dei  poiTeirorcm  lucrari,  &fuosfacerc  fruiftus,  quos  opcra 
luapcrcepit.Et  diciturinlcg  ccrtum.C.dcreivindicat.  bona 
fiflei  pofleflorera  extantes  fruiflus  reftituctc  debere  ,  nifi 
ccjnfumpti  fint.  Vultlmperatorbonzfideipoflcflbrem  re- 
ftituerefrudlus.idcm  dicirurin§.  fiquisanondomino.  In- 
ftitutisdereruradiuifione.&lcg.4.§.i.finiumregund.&hia 
tamen  dicitur  bonz  fidei  pofleflrorcm  eos  frucSluj  fuos  fa- 
ccrc.   Sicosfru(flusfuosfacit,ccrtcvideturdiftingucndura 
non  cfle.an  confumpti  fint.an  non.     Qujd  rcfert ,  an  con- 
fumpferit  dominus  quod  fuura  cft,  an  feruauerit  ?   Pro  con- 
cihatione&explicationc  horum  locorum  ,  quialioqui  val- 
de  obfcurifunt ,  &cxplicatu  difficilcs,  notandumeft.bon»^ 
fidci  poflcfrorem  nullos  frucftus  fucs  facere  ,  nifi  qui  con- 1 
fumptifuut:hocapertcexpreffumcftinleg.certurD.C.dcrei) 
yindic-u.     Cum  ait  cxtantcs  frutausrcftitucrc  dcbere.idcra 
ind.§.fiquisanondomino.&d.leg.4.nullosigiturfrK(aus 
lucraturnificonfumptifint  :  confumptos  autem  lucratur, 
fcdnon  finc  diftin(ftionc.     Quod  diciturfru(flus,quicon- 
fumpti  funt  bonzfideipoflefloremrcftitucrenoncogi ,  cft 
intclligendunicumdiftin(5lione  ,  quz  tradirurinhacJ.  fru- 
(ftus.     Eftcniniintelligendum  dcfru(%ibusj^quosopera& 
induftria  fuaptrcepic  &quzfiuit.quinon  nafcuntur  &pro- 
ucniuntnaturalitet  ex  rc  (laehGto  pofllflbris.     Ratio  di- 

uctfita- 


In  Tit.Depopi,velcontrd>  ,ooy 

Bcrfitadjexlocisinobis  fupraadduftis  fadscoliigi  poteft.  nouat.  quem  cxplicauilninterpretationc!.  eumqui  ita.  d* 

nataralis  quidamratio  fuadec,  vtcumbona:  fideipofleflbt  verb.obI.DequG  videndaeftl.quidcdecem.J.i.dcfolu* 

fundumcoluerit,  &incamremfumptusfecerit,&diligcn-  TMTTT    YVVTTTT     TID 

tiara&opcraraimpcnderitjCosfrudluslucreturv  Bonx  igi-  AAAllll.    LIB.    III I. 

turfideipoflcffbrdiciturfru(ftusfuosfacere>  fedcostantutn  C.  ET  T  I  T.  III.  LIB.  XVI. 

quosindufttia&diligcntiafuaacquifiuit.nonalios.     Exhis  dige  storvm. 

cognofcitur.quomodoaccipicndum  fit,quoddiciturinieg.  DfePOSITI     VEL     GONTRA 
fedfiealege.  $.  confuluit.  depetit.  haetcd.vbidiciturbong 

fidci  poflciroremrcftituere  debcrc  fruaus  ,  quatcnusex  iis  ^^  N  traflatu  de  dcpofito  ,  quxriturprimum  ,  qtiij 


locuplctiorfadtuscft  :  quodeft  intelligendum  cumdiftin-  tf^  ^  Jcpofitura  fit.      Incipicmus  igitur  a  definJtionB 

Aione  quamtradidimus  ;  diftinguendienim  funt  frudus,  W^  ^  dcpofitK 

qui  naturalitcr  proucniunt,  &  nafcuntut  fine  opera  &  in-  «««»» 

duftriaabaliis  :  illos  cnimreftituit  etiamconfumptosbo-  C  A   P.      I> 

nac  fidci  poflcflor.     Scd  tamen  oportet  cum  locuplctiorem  C)„iJ nt  A^t^nnt  ^ 

fadum  eflc  ex  ca  conftimptionc.Supercft ,  vt  relpondeamus  ^iajit  aepojttm». 

ad  l.bonz  fidei.de  acquir.rcr.dom.  vbi  dicitur  b  onac  fidei  pof-  ■pYEpoGtumeftcontraftus.quorescuftodiendagratisali- 

feflorem  lucrari  omncs  frudus ,  non  tanturn  quos  fua  indu-  |  /cui  datur.Hatc  eft  fimpliciifima  dcfinitio.In  primis  dici- 

ftriaipfcperccpit/cdetiam  omncSk  Dicocumdicii  lutifcon-  musdcpoficumeflf  contradlum  .•  auoniamexdepofitona- 

Iultusbona;fidcipoflcfloremlticrariomnes  fruftus  debere,  fcicur  vltrocitroqueobligitio.l.  Labeo.de  verb.figmf.  La- 

«dcfleintelligeiidura  prqfobiedtamateria.ideft^quosacqui-  beoenimait  contradlum  efle  vltro  eittoque  obligat=onemf 

rercpoteftbonsfideipofleiror;omncs,non  tantura  qui  (ua  quod Grici (rttu«'«eiJ]lMt  vocant,veIutiemptioncm,»enditio- 

induftriaacquifitifunt,  fcd  eciam,quiacquificifuntalterius  nem,locationem,  condudionem.     Sicut  igitur  oblgatuc 

cuiufcunqueinduftria.Hatcintetprcratiodefumptaefta  no-  dcpofitariusdeponenti  adremrcftituendam,  qus  depv»fica 

bis  exI.quikit.if.hie.vbitraditurd.'fFercnria  intcr  frudua-  eft,icaeciamdcponensobIigicurdcpoficario  ad  famptusre- 

rium  &  honz  fidei  pofleflorem.Fruft  uarius  eos  tantum  fra-v  fticucndos,  fiquosfeceritm  remdcpofiam.     Vndeinfcri- 

i.|^«.  aiisfuo$facit,quos  opera &induftria fua percepit. Bong au-l  bituthictitulusDep-^fiii  vclcontra.     tftigiturcontradu^ 

»em  fidci  poflc Ifor  orancs frudus.quos  ipfcpcrccpic,&  etiamr  quo  res  cuftodicnda  daturalicui.    His  verbis  adtronct  ppor- 

eos,quiabaliocolleftifunt  :  nihiItefert,3nipfi-bonaefidet'  tereremintcruenirc,vtdepofiiiobl'gatiocontrabacur.  Dc« 

pofl:fl'orfrudluscollegerit ,  analius  ,  an  vcrofjrtuito  caftt  pofitum  rcfcrtur  intcr  eos  contrataas ,  qui  re  contrabun« 

«leciderint.    Hiccftdillerentia,qua5traditurintcrfruftua-  tur.Inftit.quib.raod.recontrah.obligat.     Quod  autem  di- 

i-jiim,.Sf hnnz fidei pnflefloremTquae tamcn dffcrcntia ceflac  ciraus,</<i/«r,idfuraptumcx  l.i  hic.    Sedverbum,datur,hie 

infniAibus.quipoftlitem  conteftaram  percepti funx . l.cer-  accipicndumcft  pro,traditur,  vel  conceditur.     D  re  ,  ali- 

tum.C.dereivcnd.Namcumqu2riturdcfruftibus,qaipcf-\  quandofignificatdominium  transferre.  §.  ficicaqu-d  kre- 

cepti  funt  poft licem  contcftatara.non  difFert  bonae  hdci  pof^V  tis,dc  adl.empt.l.vbi  autem.§ .vlt.de  vcrb.ob  .Sic  pl'.  tunque 

fefroramaUSicipofleflorc.  Hincnafcicur  qiia:ftio  traftataj  accipitur.  Sedverbumcumquoconiungirur.fa  sfignificat 

iad.Kqui  fcit.  §.vlt.  Hrc  quzftionaf.iturcxco.quoddixi-  hic  darc  pro  tradcreaccipi ,  non  prodjminiu  ntransfetre. 

rausdebonaefidcipofleflorc  :  diximusboasfidcipofl^.fld-  Namcxdepofito  nontransfcrturdominium  ,  nec  propne- 

o.«A  ?  tem  fruiftus fuos  faccre.  Q^id fi fucric  bonzfideipofleflTor  tas,acnepofleffio  quidem.l.  licet.in§.  vlt.hic.  nifiapudfe- 

initiocumcmitrcm,  deindecocpit  malaefideipoflciror  cfle,  queftrumdcpofitafic.     Quomodo  accipiendum  fir,  quoJ 

quiarefciuitrcmefrealtcriusquamemcrat?  C^aeritur.at) fit  hicdicitur  dc  fcqucftroproptcr  duas  lcgcshacdcreinter  le 

habendus  ille  emptorbonxfidei  pofleflbr  propterinitium,  pugnantes  ,  egodocuiinnoftnscommcntariisiurispontifi- 

an  vergrmaliefideipofrefror  habcndusfic ,  quiaantcfrudlu-  cii:dcfcqaeftroeftcaput  vnum.inquo  vtramquelegem  ex- 

umperceptionemrefciuitremcfrealienara,  vtriustemporis  plicaui  &conciiiaui.     beinc'ediciturin  dcfinitione,  cujlo" 

hibebiciKracio?Refpondet  lurifconfnltus,  Refpondibon»  ^«/«j/i»  Hocvetbuitiponimusindcfinicionc  addifF»;fentiao» 

fcrj..     fidr.i.     Rcfpondet.bonaefideipoflefroiemeum  babendanl  commpdati,mandati ,  &aliorumhuiufmodi  contradjuum. 

eflc  ,  quiab  initio  ignoraucrit  rcmcflealicnasa  ,  &frudbus  Commodatarius  hoc  diffetc  a  dcpofitario  ,  quod  res  com- 

fuosficere.  Nambonaefidcipoflcfloreftintelligenduscm-  modatadecurvtcnda.     Qit,j:ie.s'giturresaliquadaturnon 

ptordoncccaidens  fuerit  fundus  ,  aut  alia  res  quam  emit.  adcuftodiam,veleftcommodatuai,velra3hd.jram,  velaliu» 

Nihil autem refcrt,  aut cognonerit fundum  aiicnum  effe ,  an  huiufmodi contra^tis.)  i  §  fi  te rcs  Juero.§  f ? quen.  Ego  te 

non  cognoucrit ,  modo  bonara  fidera  ab  initio  habuerit,  rogiui,vtrcrameamdcferrcsadTitiumcuftodierd  .ii,  ad- 

quod  ad  frudlas  percipicndos  attinet ,  hic  euidlus  fundus  uerfus  remihidaiuradliomandati,  aducrfus  eura  fi  lem  ac- 

al'      ripn  pft..Sedaliuslocushuiccontrarius  eflc  vidctur  d.JLbo-  ccpcritmihidituradliodcpofiti.  Mindarui^  cft,q')o.iego 

hsfidei.  §.  incontr3rium.dcacq.rer.dom.  Huiufruodiharc  t6CUtt)contraxi:depofitunieft,quodcontradumcftncmit.e 

eftantinomia&dilficultas ,  vtcruditi  quidam  negent  con-  meo cum  Ticio. 
/•l.    ciliaripolfe.     Proponitur  fpecics  fimilis  omnino  huic  ,  &  Dcindeqna:riturpoftea.  Ego  tibi  mandaui,vt  deferres 

quiritur,anbonyfiieipcifleflorfrndluslucrctur  .-  vbi ^*-  temmearaadTitium,finollet,tue3m3Ccipetc.<i'uft  dcrt- 

Ipondet  larifinfH  tm  vertndKm  ,  ne  non  /tt  oamtjideipojftjfor,  d3m,3n  fitmandatumiandepofitum  qDxiirur.  H  c  V!  uri.qj 

anamuiscapiat.  Namibidoccclurifconfulcusfcu^uumpcr-  eft.  Iurifconfultusait,mandatunieflcqnodh,ib.  tci  ftudis 

cept  onem  ab  vfucapione  cfle diftinguendam.  Ego (xpc ad-  legcm.     Nam  hic principalitcr  agiiur ,  vt  defera»,  ad  Tir mm 

monui  huiufmodi  verbis  lurifconlultos  folere  lentcntiam  Scdhuiccontradluiprincipaliadditurlcx  qaxdsm  tanqi)ani 

fuamcxprimerc.     Malsfiddpoflcflorem  efle  quantumad  accfeflori3,vttucuftodiasnifiTitiusaccipcrcvoluent.  Tunc 

fruAu;percipiendosattinet,oftendit  :  &taraen  hicdicitiir  autem  videtur  rcscuftodicnda  dari,  quotics  ^ppuct  qnem 

bjnaifideipoircflorcin  cfle,donecfunduseuiftusfit.  Invur-  rettialiquamdedifleincuftodiam;  vtputafiquisconiu)i.-da- 

gatibus  ita  hgnaTyPMto  v!rendHm,new>nfit  bontfideipojleffort  uerit  tera  fuara.LLucius.hic. 

aHamffiseapiat.ldeilywlacipm.   Qiiiitslegunt  raitum  non  DcinJcdiciturindcfinitionp^*»  «ir.  Hocveibumadiici- 

eft  fidxanihancantinomiaraconciliarinonpcflc.  Sednon  turaddiftetentiamlocationis.  Namfiquisdetreai  luamali- 

icalce  turin  codicibuscmenditis,?'»»»/»»»^^»/**?.  Legen-  cuicuftod;endaa»nongratis,fcdmcrceaedat?,locatioenr.  l, 

Aaxntd.NonaHtjnijijtto.   Pomponiifcntentiamhicattingit  i  §.fi  quisfcruum.hic.Quilocuscftanimadvcrfi0ne<'ignus, 

fut-iTconfultus,qua(nnecptobat ,  nccimprobat,&quidipfe  vtintclligamusd!fcrimentontra<iiiium.l.i,§.fiqu  sleiuum. 

vclit,noncxplicat.Idcoquehosdcbcmusfeqiii,quoddicitur  HicbrcUiter&fimpliciteidcdcfinitioncdepofitididiafinr. 
in  hac  I.  quifcit ,  &  deberaus  vtrunque locum  ica accipere,  ac  Eft  autcm  fpecicsquardam  dcp^fici ,  qust  dicitur  ftque- 

.fi  poft  l.bon»  fidcijf ubictika cfTet  1.  qui  fcir.Ego  id  multis  aliis  ftratio ,  ex  qua  datur  adio  Hcpoliii  fequeftratoria,  {\c  cnin» 

cxcmplis  faepc  dcraonftranialurifconfultis  fadbitatum  cffe,  loquitur  lutifconfultus.     Dc  hac  feq<jcftratione  iradatuc 

&ixicidicnupervnusindirpiitacionepublicainL  quotics.  de  ful»hocpt.&huiuSmcQ(ioeftial.^.&leg.licec.]7,    Seque- 


ftrarionemd;finit  Paulus  depoGtum  cfle  ,  quod  a  pluribus 
infolidjm  ccrta  conditionc  cuftodicndum  reddendumque 
traditur.  Cum  dc  tcaliqua  orta  cftintet  aliquoscontro- 
ucifia.&conuenicintcrcos  ,  vtdcponatujrapudquendam 
icrtium.quifinitaliteeamvidlorireftituat  :  hicapudqucra 
ealegcrcsdepofita  cft.dicitur  fcqutftet ,  &  hoc  gcnus  de- 
poficionis  vocarur  (equeftratio.  1.  fcqueftcr.de  verb.fignif. 
H.nc  apparec  non  pofle  (equeftrationemdici ,  aut  lequc- 
ftrum  ,  nifi  res  a  pluribus  deponatur.  Si  vnus  tantum  rem 
depofucrit,  vtccttalcgeci  reddatur,  velalii,  non  potcftdi- 
cifcqueftratioefle.led  dcpofitum  fimplex.  Mcntio  cftet- 
iam  huiusfcqueftrationisinl.licet.17.  Siapudvnumplures 
remaiiquamdcponunt>dequahabcntcontrouerfiam,  quia 
vtcrque  contcndit  fe  dominumefleeiu$rei,credcndumcft 
vnumquemque  non propattc,ftdin  folidum  deponerc.  In- 
ter  depoficura  &  (equcftrationcm  tantum  intereft  ,  quan- 
tumintergenXis&fpeciem.Deindc  Cjbucit,Rt$dffo/i;£.  Ex 
hisvecbis  coUigifoletdiftcrentia  intcr  dcpoficum  Hi  feque- 
ftrationem  :  namdepofitariusnon  pofliidetiusdepoficarii, 
necproprietastransfertur  ,  nec  poflefllio  rei  dcpolua: ,  (cd 
cuftoJia  rantum  &  obferuatio  rci  depofics  ,  nili  apud  fe— 
qucftrum  depofita  fit.  Sed  diflScultas  naicicur  ex  1.  ioicteflc. 
ff.de  acquic,poflcfl.vbiqua:ricur,an  i$,apudquemreS  (cque- 
ftraraeft.poflTideat  camrem,anvcro  poflc(fiomancatpene$ 
cos,quidcpo(uefunt.  dceoqusritur  proprer  vfucapionem: 
namfi  ii,qui  dcpo(aerunt,nonpofllieant,nonpiocedit«is 
tempus  ad  vfacapicndum.  Ec  aic  Iuri(con(uitus  tequefttu» 
poifidere.fi  dimictenda:  poflTeflionis  caufa  depofitumfuerir, 
&  hoc  apcrte  fuerit  comprobatum.His  verbi»  luiifconfultos 
vticur,quibtisfignificat  nifiidapertefucritprobatum,  quod 
ttanslata  fuerit  poiTcflSo  in  fcqueftrum.videri  ,eum  cuftodi- 
amrci  fequefttatajtantum  habcrc.Nonenimcft  audicndui 
Accurfius,quiiraiatcrprccacur,nififueritprobatum,coipf(» 
ptobatum  vidcri.quianon  probaturconttatium.Hoevaldc 
abfurduracft.  ScJeo  confugcrccoa6luseftAccutfius,  quia 
exiftimauiteumlocum  cumeo.quem  intcrprciamur  ,  noQ 
polTe conciliati  quando did:,Sedpofe/fionifiopitdf<ji4eJ}rHm 
tl(poJi(ae[i.  His  vetbisfignificarcviaeturluriconfultus^quo- 
tics  res  aptid  fequeftr um  dcponitur,  pofle(fioncm  transfctii 
infeq;itfti'jm.Scd  egoaiio  (cnfuhxc  verba  accipienda  efle 
docuiinlib.  5.  debenef  c.  10.  Sichicvetbaintcrpretatus 
Cwa.NtfiapudptjueflrUmdepoJttaefi.  Id  eft,nifipofltfliodi- 
mifTaefl.vc  deponcreimpctium,vclmag:ftratum  :  nifiits 
fequf  ftratacftanimodimitcenda:  pofleflionis,  &hocfuerit 
aperte  probatum.  Sic  ambiguicatem hanc intcrpretamur ac- 
cipiendo  eam  interpretationem,quaf  viiio caret fecundum  1. 
inambig  ia.de  legib.&fenatufcon.  Hancautcm  intctprea- 
tionem  ;;oftcam  muantverbaiequcntia.A^^wrwwc^/iwawz-.. 
Id  eftjcunc  demum  (equefter  po{Iidet ,  cum  apud  eum  diiuif^ 
/a cft  pofl":flio,i  i  eft ,  cum  co  animo  rcs  (equcftratacft.vt di- 
mittacurpofleflioapud  fequeftium.Cutautem  hicfcqucftri 
mcntio  f^da  fit,ahas  dixi,idcoque  fit,  quia  non  folet  dimuti 
po^Tcflio  apud  d;pofitarium,nifi  (equeftrara  fit.  Idem  eigo 
at  Vlpiano  &  Florcntino  fciiptum  eft ,  fed  aliis  veibis.  ^e- 
quens  locus  eft  , 

t)e  aSiione  depojiti. 

C    A    P.II. 

EXdepofitoduplex  nafcitur  aiflio:vna  direAa,aIteracon- 
raria.ln((:riptioipfaidfacisindicat,cumdicit,depofitivcI 
Concra,ficutincominod4tocumagiturcommodati,velcon- 
tfa:vnaenim  hiccftadlio  principalis,alteraaucem  eft  vcluti 
fecundaria.l.in  commodato.fupra  commoda.Quotirs  agitur 
ad  id,de  quo  principalicer  concradus  inicus  eft,  tunc  datur  a- 
dliodireda;qu2aiSioeicompttit,quidcpo(uit  rcm  aduer- 
fus  dcpofitatium.  De  co  cnim  principalitcr  negotium  con- 
tra6lumeft,vtcuftodiatuf,&poftea  rcddaturfes,cumvolu- 
eritdeponenseam  repetcrc.  Scdvtilitatis  caufarcceptum 
eft.vt  depofitario concra,id  eft ,  viciflim  etiam  licc«t  cxpctiri 
certisexcaufis,&ea  adliodiJcurconctaria  :  quodpleniusa 
nobis  expiicatum  fuic  fub  citulo  dc  commodato.  Dire£ba  a- 
6lio  vaciis  ex  cauiis  datur.Nos  hic,qux  refcruntuf  alurifcoo- 
(ultis  iub  hoc  tit.breuitet  cxpl  icabimus. 


FrAnc.  DuArem  Comment, 


C   A    P.       III. 

De  A^tione  depfiti  dire^a,  dr  eitts  caufis. 

PRima  &  przcipua  adlionis  dcpofiti  dircdls  caufa  eft, 
quiaresdcpofitanonreftituitur  dolo  depofitarii.  Side- 
pofitarius  dcponenti  rcm  dcpofitam  repoiccnti  non  rcd- 
dac,  idquedolomalocumpoifit  rem  rcddere  ,  nec  cauiam 
habcat  non  rcddcndi ,  tunc  tcnctur  hac ailione.lcg.  i.  §.  eft 
autem.  Ha:c  adio  tantum  ob  dolum  datur ,  v  t  infra  dicc- 
tnus.  Etdubitandumnoneft,  quinis  in  dolo  fit,  cum  pof- 
fit rcm  dcpofitam  rcdd»rc,eam  non  reddir.  Hacc  igitur  cau- 
fa  cftiuftiflimahuiusadtionis.  Qmdenim.  Idcm  elt  dicen- 
dum,&  fi  rcsquidcm  reddatur  ,  icd  dcterior  fada  dolode- 
poficarii.l.  1  .§.fi  tcs.  Quamuis fubcUiccr  dici  poflic  rcddita 
re,qu£depofita  eft,hanta^ioncroccflatc ,  tamenhocnon 
conuenit  bonx  tidei  ,  cuius  naaxime  habetur  ratioin  hoc 
iudicio  quod  bona:  fidcicft.  Nosfacile  intcrpietaraut  led- 
dicam  tionciTe  rcm  ,  ■quxdeceiior  rcddita  cft  ,  quod  ctiam 
anobis  cxpltcatum  fmt ,  cum  agercmus  de  atlione  com- 
modati.l. }.  §.fi  reddita.  commodati.  Idcm  eft  diccndum, 
ecfideponcns  rem  dcpoficam  anto  tempus  ftatutum  rcpo- 
fcat,l.  i.§.fificdcpo(ucro.ad  fin.l.i.  Egodepoluiapudte 
Temmeam:lexdiAaeftdcpofito,vt  icddcrcseam  poftmor- 
tem  meamveItuam,nihilominus  poflumante  tcmpus  rera 
dcpcfitam  lepcierc. 

PolTum  cnim  voluntatem  mutare ,  quia  depoficQm  fic 
gratia  deponentis  tantum  .-  nullum  ius  acqairitur  dcpofi- 
tariocx  hoc  contradtu.  Depofitum  non  concrahitur  gra- 
tiadepofitarii ,  aut  gratia  vttiufquc  ,  fed  folius  dcponcntii 
gtatia  :  vndefit,vclolus  doluspizftetur,ncc  culpanec  pe- 
ticulum  exhibccuf.l.fivtcerto.§.i.fupta,commoda.  Cum 
etgo  nullum  ius  ei  acquiraturexhoccontra<%u,  (cd  dcpo- 
ncntis  tantumgfatiafiat  :  curnoniicebitei ,  quidepoiuir, 
mutare  voiuDtatcm  fuam  ,  &  ante  tempus  quo  conuenit, 
Vtdepofitum  rcddatur,depofitura  rcpolccic?  Idcm  dicen- 
tlum  eft  ,  &fipecuniaealcgedepofitafic ,  vcficcat  depofi- 
tarioeavrifi  voluerit.nccdeinea  vfusfuetit.  1.  i.  §.  fipccu- 
niaapudtc.hic.  HiclocusttaiStatus  eftancbisin  interpre. 
tationel.  ceiticondidio.  §.  vlc.  fuptadcreb.  crcdit.vbiira. 
ftatumfuic,  an  cum  quis  dcponitrem  apud  alium  ca  lcge, 
vc  fibi  liceat  vti fi  velit,  andepofitum  fit  conuetfum  in i&u- 
tuum  5  fi  fimplicircradumfit,Jvtvtatuf  depofitatius  fivc- 
lit  :  diciturfimpliciterdepoficume(rc,&  poteftadioncde- 
pofiti  agi.pcrinde  ac  fi  ca  lcx  dida  non  eflec  depofito.  Ptjr- 
cipuaigtcur  cauiahuiusadioniseft  ,  fi  res  depoficanon  re- 
ftuuacur,veldeceriorreddatur  dolodcpcfitatiK  DoiimcQ- 
tionem  lc.ijper  faciunt  lurifconfulti ,  quoniam  dolus  tan- 
tum  malus  venit  in  hanc  adtionem  ,  idque  a^quum  vilura 
eft  ,  cumnulia  vtilitas  depofitafii  inhac  reverfctur,  fcd  de* 
ponentistantura  :  idqucrcceptumcft  fecundumtcgulain, 
qu.£  ccadicur  in  I.fi  vt  cerco.§.  i.  commod.  Diftinc^io  con- 
traduum  craditurind  §.i.&l.contra^us.de  reg.iui:.  Cum 
qua:rirur  ,  quidveniatin  hanc  a^tioncm,  andoius  ,  an  cul- 
pa,&  qua:culpa.  Videndumcft,cuiusgratiacontradusiQ- 
catut .la  depofi to  venit  tantum  dolus  malus.  Certum  eft^ca- 
lum  fottuitura  non  prxftari  in  hociudicio.praficrquani  in 
lexceptiscafibus.l.  1  .§.(f  pc.vr  fi  norainatim  conucneiic  inrcr 
lieponenrem&depoficaiium.vcdepoficaiiuspeticulumfuf^ 
cipiac-haec  p.3dio fcruanda cft.  1. 1 ,  C. commodati.h:r c  cxpli • 
cauimus  plcnits.  Hoc  eft  inttlligendum ,  vt  dixiraus  (ub  titu- 
lo  commodaci,nifi  poft  moram  depoficarii  les  pet  icrit.  I.  fi  in 
Afia.ii  §  vlt.hic.vclnificulpacaium  foituitum  pfxccfTcrit. 

Vnden^ifcitur  quatftio  ,  fipoft  litis  contcftationem  res 
depofica  pciictit  inccritu  naturali ,  an  idcm  dicendum  fit, 
vttcneatut depcficatius?  C^iUEftiocftinl.fiplurcs.i^.^.vlt. 
yhiAicizai Siueautemcmmipfo.   Egoaliashunc  locurainter- 

Eretatus  (um  adhibica  diftincftione  ,  vc  conciliaiem  cum  a- 
is,qui  pugnare  videncut ,  in  intcrprctatione  I.  fi  cxlegati 
cauTa.  de  vetborum  obligacion.  £go  dixi  crcs  cafus  diitin- 
guendosefle: 

Piimuseft.cumconftatrcm  ,  qur  pcriit  eodem  modo 
pciiturameflcapudadorem  ,  fircdditafuiflet,  ideft  ,  cum 
apparet,  velexconicduriscolligitur.     Seiuusienioconfe- 

^usdc- 


TnTit.T>€pofiti,vel€ontr4. 

ftusdcpofitus  eft.is  periitapuddepofitarium  :  firedditus 
firiffct ,  eodemmedoperiifletnunc  abfoluendusefiidepofi- 
tatius  ,  etiamfipoftlitemconteftatamperieritjid  fijadetra- 
tio:&ficifte  locusintelligcnduscft.  Fii^ut.Vioc  addidit, Yt 
intriligamus  hoc  fimpliciter non  efle  verum,cum  interiit  in- 
teritu  naturalt.fed  cum  interitura  ea  res  eflet,etfi  reddita  ciTet 
acftori. Aliquando  apparct  cx  conieft uris &  arguraentis  non 
fuifleeodemmbdoperiturameamrem  ,  fi  reddita  fuifleta- 
dorijvtfinauigare  non  fit  folituscreditor,  quiremdepofi- 
tam  rcpofcebat,&  ea rcs  perierit in  nauigatione. 

Tettius  cafus  eft,  cum  dubium  eft,an  eodem  modo  peri- 
tutaeffet  apud  aiaorem,  fi  reftituta  cflet,&in  dubiocontra 
ftuftratorem  interpretamur.  Nuncadaliafeftinandumeft. 
Ergo  cafum  fortuitum  non  ptiftat  depofitarius,  nifi  hoc 
Bominatim conucDcrit.  Idem  dicendum  cft  dc  culpa ,  cul- 
pam  cnimnon  prafftat :  imputandumcicft^quihominine- 
gligentircmcuftodiendamdedit.  cxcmpla  funt  inleg.  i.J.  fi 
rccn  a  feruo.dc  eo  qui  a  feruo  quodara  rem  cuftodiendam  ac- 
cepit,&  rcddiditciqucmputabatdominumcire,  &  ibidicit 
depoficatium  abfolucudum  cfle ;  nam  propter  hanc  culpain 
aoD  condemnabitur. 

Aliudexcmplum  fimileeftind.l.i.§.vlr.  Quodautem 
diximus ,  culps  nomine  non  teneri  depofitarium,  hoc  eft 
intclligendum,  nifi  lata  culpa  fit  :  nara  oblatam  culpam  te- 
hetur.l.i.C.cod.tit.  Lataenim  culpadolo  comparatur.lcg. 
quodNerua.51.h1c.  CelfufHtatlMHT»  culpAmdalum^efevel 
liuiorem.  Qax  fitlata  culp3,qua: leuis.qux  leuiflSma,  docui 
fubrit.commoda.  Lata  culpaeft,cumquiscauiatur  igno- 
tantiameiusqaod  omnes  intelligunt.Ieg.  latae  culpa:.  de  ver- 
bor.fignificat.  Cumquisad  eummodumdiligens  noncft 
auem  communis  hominis  natura  defiderat.  Vnum  cxcm- 
plum eft ia I.fi  horainem.hic.  Seruus depofitus  eft apud fe- 
queftrum,  vtdecohabcteturqusftio  ,  vtcumhabita  qua:- 
ftio  ciTet  eum  feruum redderct.  Et  mifericordia  duftus  eum 
folait  fequeftcr  :  hic  culpa  lata  cft.  Nam  cum  intclligeret 
caufamhuiusfequcftrationis ,  &ideoeumvin(flum  efle,vc 
habcrcturdeeoquiftio,  nondcbuiteum  folucte.  Egoad- 
duxi  hoc  cxcmplura  in  interpretationel.  fi  vt  certo.  com- 
modati.  Cum  quis  rem  dcpofitam  dimifit  nodurno  tcm- 
■orcin  via  publica.  Hzcculpatamdiflbluta  eft  &furoraa, 
vtmetiiodoloptoximadicatur:  hicnon  videturdolocarc- 
te.quitamdiflblutcnegligenscft.  Hoceft:  intelligendum, 
nifi  ex  conic^auris  apparcat  cum  dolo  carcte.  Exempli  gt a- 
tia,finbn  (oleateflcdibgcntiot  in  icbusfuis  ,  vt  fi  ipfcioli- 
tus  fuerit  tcsfuas  nofturno  tctnporc  in  via  publica  dimit- 
tere.  Sed  fi  tam  negligtns  non  fuerit  in  rctum  (uarum  con- 
fcruatione ,  non  potcft  vitarc  fraudis  &  dolt  fufpicioncm. 
didl.  1.  quod  Nerua.  Intcidum  ctiam  leuis  culpa:  nominc, 
qaamuis lata negligentianon  fit,tenctut  depofitarius,  fi hoc 
conuenetit  inter  deponcntem  &  depofitatium.  Contta- 
iSkiiseniiTJCxconucntionc  legemaccipiunt.Idem  dicendum 
etfifeobtuletit  depofito.l.i.§.fipe.  Namctfi  nonprxftct 
caufam,tamen  culpam  pt sftabit.  Hic  de  ptima  caufa  huius 

aftionis  depofi  ti  direftx. 

Alteracaufavelaltctumcxempluracaufa:,propterquani 
d- tur  hrc  adio,  eft  quod  commemoratur  ab  Vlpiano  in  leg. 
X  §  fi  cjuis  tabulas.  Egotibitabulas  teftamenti  cuftodien- 
dnsdedi ,  tu  eastabulas  publicafti,  cumfecfetaeflenteaia- 
dicia ,  adlionc  depofiti  agam  aduetfus  te  preptet  dolura 
tuura.  Dubium  non  cft.quin  in dolo  fis,qui  tabulas tefta- 
mcnti ,  &fccreta  iudicia  leftatoris  cuulgafti  ,  nec  tantum 
adio  depofiti  aducrfus  te  dabitur ,  fcd  adio  iniaiiatum. 
SctibitDion ,  hancfuifle  caulam  diflSdii  ,  &  inimicitiatum 
intcf  CJtfarcm  &  Antonium  ,  quod  Czfaf  Antoniifupcr- 
{litistcftaraentumeuulgaflet,&publicaflet  :  vndedicitur 
caufa  cognita  decteto  ptactoiis  apeticndum  eflc  teftamcn- 
tuni.  Etcumagitutdecaufaecognitione  ,  infpicitat,  an  is 
viuas  fit,  qui  tcftameatam  confciipfit.  Qua  autcn»  adio- 
hsteneatutis.qui  tcftamcntum  ,  vel  aliud  quoddam  in- 
ftrumcntumpublicauit ,  &  diuulgauit ,  tam  ciuilitcrquam 
ctimmalitet ,  poteritii  fcitc  ex  lcg.fi  quis  tcftamcntura.41 .  §. 
fedetfi.adlegem  Aquiliam  ,  &l.fiquisalicui.  §.infttumen- 
ta.  depanis.&legei.  §.  is,qui.infra ,  ad  lcgcra  Corneliam 
defalfis. 


iol^ 


Tcrttacaufa  huiusaaioniseftinLvIt.hic^  Qayammihl 
reddiditferuumdepofitumincorruptum,  &CnevIla  mora, 
fedtamenaccepiteonomincnummos  ,  cum  debcret  gratis 
reddere,qua:ritur,an aliqua  mihi dctur  a«aio?  Si  fubtilitatem 
fequaqjm,vidctur  a(5lio  depofiti  deficctc.  Res  depofitared- 
ditaeftj&incoriupta,  &iine  vllamofa:videturergohsca- 
«ftio  ceflare,&  ad  aliam  adlioncm  confugiendura  efle ,  vclutt 
ad  condidioncm  obturpcmcaufam.fiquiscoadusfuerita- 
licui  dare  pecuniara  pro  eo  quod  gratis  efficere  debebat,quia 
id  diciturturpiteracceptumcfre.daturcondidlio  ob  turpem 
caufam.Sedtamcnhicdicitur  caroaiitionenidcpDfitilocum 
habwre,quiaeftbon2fidei.Non  eftautem  congruum  bonas 
fidei  accipere  pecuniam,  vt  id  rcddatur  quud  nnllo  prctio  ac- 
cepto,&grati«  reddi  debnit.  Ex  his  canfis  &  aliis  fimilibus  da- 
turadio  diredadepofiti.NunGvidendufficft 

^uidin  hanc  aclimem  veniaf. 
C  A  P.     IV. 

EX  hisintelligitis ,  quomodo  concipienda  fitfofmnla  a= 
(ftionis.  Cum  agendum  eft in  iudidfo,vtrunque cogno- 
fcercneccflccft,  vt  ^iamus  qnomodo  intentionisformuli 
concipienda  ficqua  ex  caufa  agatur,&  quid petatur.  Libellus 
adlionishicduocomplecSitur.  Qujd autcm pctatur  hac  a- 
(^ione,facilecolligitiuexhis,  quzdiximus  de  caufarumex- 
plicatione.Nam  f  acile  intclligimus  hoc  peti  in  hoc  iudicio ,  vc 
res  depofita  reddatur:&  id  etiam  quod  iniercft ,  fi  forte  dete- 
riorresredditafit.Vndcqua:titur,anproparte  reddenda  fir, 
an  integra.^^Forte plut es  funt  hiredes d(Tpo fitarii.  Ha:c  qus- 
ftiotraftaturin  l.i.J.fi  pecum'a.vbidiftinguiturresdiuidua 
abindiuidua.AIiqua»doponiturrcs,quadiLiifiooemrccipir, 
vt  pecunia.-aliquando  deponitur rcs ,  qua:  non  potcft  reftitui 
propartc,vtStichus.Si(iepofit3fitres,qua:aiaifioncmrcci- 
pir,velutipecunia,fingulis  haercdibusreftitutiofiet  pro  par- 
rCjVt  dicitur  in  dJ.i.§. fi  pecunia.  Ex  h oc  loco  notanda  eft  o- 
biter  ratio  obfignandi ,  cum  dcponitur  res  mors  purgsndjC 
caufa.l.obfignat.C.defolut.  Obfignatio&  dcpofitioteidc- 
bitz  liberat  debitorem ,  fi  credirorremfibioblatrimaccipere 
nolit,pecunia  includenda  cft  in  facco,deinde  figillo  iropi  e(i<k 
fignanda,dequainl.vlt.deleg.CGmraifl^ 

Notandum  autera  (vt  iam  diximus)  totsm  rem  bac  a« 
n^ionc  in  rci  diminutionem  venirc  j  vel  partem  rci  fccun- 
dumdiftindlioncm,  quxtraditurinlcg.i.§.fi  pecunii.hic* 
Fit  cnim  aliquando  reftitutio  pro  parte  cum  res  depofita  re- 
cipitdiuifionem,  velutipccunia.  Cumautemreteft  indi- 
uidua,  runcproparte»onfitcondemnat;o ,  fedinfolidum. 
Indenafcituf  quxftio.qua:  tfa(9;aturinleg.vlt.C.eod.  Sivnl 
ex  hxredibus  reftituta  fit  tcs  depofita  pto  parte  ,  pecunia 
erat,ccntumerantdepofita  ,  reftitutaauiem  ci  erant  quin- 
quaginta  ,  &alia  quinquaginta  fine  dolo  depofitaiii  peiie- 
runt ,  qua:iitur  an  cohsrcs ,  cui  nihil  reftitutum  eft ,  habeat 
aliqnam  a(Sionem  aduerfus  eum,  cui  pars  reftituta  eft .''  lu- 
ftinianus  ait  nuUara  ci ,  cui  nihil  cft  reftitutum  ,  a(Aionem 
aducrfus  eum,qui  pecuniam  fuam  recepit,fupercflc.  CurfLf 
fitcerupecHniit.  Ratio  huius  teftitutionis  eft,quia  nihil  ac- 
cepitcohseresadepofitaric^quodiuumnoneflet  :  nihilie- 
cepit ,  cuius  altcrcoharcs  partem  cfle  fuam  dicere  poflir. 
Namagiturdepccunia,  numcro  fitdiuifi.^.I.  i.devcibob- 
ligat.  Si  (pecics  eflct,  putaStichus  ,aliud  dicendum  efltr. 
Duo  Stichi  depofiti  fuetunt  apud  aliquem  ,  vni  ex  hitedi- 
busfeftitutuseftvnusexfefiiis,aIterriEftitutusnoocft  :  hic^ 
fcruus  reftitutus  intelligitur  etiam  proparte  altetius  cch^- 
redis.  AItctcoha:tcsp3ttera  habetin  eofetnojquia  ncndi- 
uiduntufnumcto:  infingulisfcfuispartemhabentcoti.ric- 
dcs.l.in  ftipuIationibus.de  verb.obl.Praetereandtandunieft5 
cum  quaeritur  de  officio  indicis  in  hac  a(5lione ,  hanc  iciio- 
nembona:fidei  cfle,vtdiciturinl.i.§.hancadlionem.  HjtC 
a(Slio  tefcrtnr  in  numerum  bonx  fidei  iudiciorura,  in  quibus 
additur  ('exfidebona^  cumiudiciumconftituitur.§.  zfkio- 
num.Inft.de ad);.  Ideo  non  tantum  inipicimus  quid  cautum 
fit  intcr  deponentenl  depofitarium,  fed  etiam  quod  alterum 
alteti  ex  bonafidcpraeftareoportct.  §.  in  bons  fidei.  Inft. 
lib.^.dcadl.  Vndefit,vtnudaiesnonveniat  intcftitutio- 
Jicm,fcdfru(Sl:as,vfurXi&  omnes  acceffiones :  quoniam  boi' 


num&zqautncft,  eihicomniaprarftarijquirem  fuamdc- 
pofuit:  vf ari,  frudus ,  omnesacceflionesdebcnturpropter 
laoram,  ctli  nuiJa  iQtcruencrit  flipulatio.l.  i.&  j.C.ea.Si 
quis  apud  aliqucm  pecuaiam  depoluccit,  &  depofitarius  ei 
moram  fecerit m  ea peconia reddenda,poft  moram  dcbec  v- 
ruk'a$eiiispecunix. 

Vndcquzritur,  fidepofitarius  condemnatusfitad  lor- 
tem  reddendam  ,  qusdcpofita  erat ,  nec  vlla  mentio  fada 
fi:  vfurarum  ,  an  poftcondemnationcmvlura;  petipoffint? 
Hf  cqusftiotradiatur  inl.  4.C.  eo.  his  verbisoftcndit  Itn- 
perator  vfuras  in  obligatione  non  cflc,  fed  pccuniam  tantum 
depoficam,  f^dtamcn,  cum  pecunia  depofita  petitur,  qua: 
inobligationeeft  officio  iad)cis  ,  quideca  recogpolcit ,  ad 
vfuraspcrciaetofEcium  iudicis.  Ceflatautem  ofEcium  iu- 
ikii  poft  rem  iudicatam.l.  quipercolIufioBcm.  J.  i.deeo, 
quodcertoloco.  Iadectiamquxritur,quid  fi  pecuniadc- 
pofirafic,  &conuenerit,vt  tantundemreddaturnonidcm, 
an  debeantur  vtaix  cx  hoc  contradu.''  Hxc  quiftio  pro- 
babilcm  dubitationcm  habet ,  q\ix  traCtatur  in  i.  Lucius. 
24.  Ego  depofuiapudtccencum,  conuen:tintcrnos,vt  ea 
pecunia  vtercris  ,  fi  vifum  fueric ,  modo  tantundem  mihi 
reddas  ,  quaeritur ,  an  vfuri  debeantur  cx  hoc  contraiitu.'' 
QuaEftionafciturexco  ,  quod  videtur  mutuum  efl'e,magis 
quaradepofitum :  vixdcpoficumdicipoirevideturhiccon- 
tra(5tus.  Namcumresdeponiturapudaliquem.hoc  agitur 
vtci>ftodi3c ,  nonauccravc  earevcatur  .-  dominiumteide- 
pofita: ,  in  depofitatium  non  transfertur.  Hic  auteni  rei 
dcDoficat  domiuium  transfertur  ,  cum  conuenit ,  vt  liceat 
vtiredepofita  ,  modotancundem  reddatur  quantom  acce- 
pcumeft.  ha:ceftnstura  mutui.Hic  damus  pecuniam  ,  noa 
eandem  pecuniam  ,  quam  dcdimus  tccepturi ,  ergo  mu- 
tuum  mag^s  vidctur  eir;,quam  depofitum.  Si  mutuum  eft, 
conftat  cxmucuo  propcer  moram  vfuras  non  pr^ftari,  fed 
propccr  ftipulationem  ,  fi  ftipulacio  interuencric  de  vfaris 
fbluendij.Hf  cquiftiotradntur  apud  Papinianum  inl.Lu- 
cius.24.  Papinianusait,fia(5tiim  fic,  vttantundem  redda- 
tur,hocg:nus  conucntionis  egtedi  terminos  notiflimos 
dcpofici  :  hic  immutaturdcpofici  natura  ,  fed  tamen  fen- 
tentia  lureconfultotum  hasc  eft.  Depoficucn  in  propofita 
Ipecie  m.igis  elfe  quam  mutuum  ,  licet  ad  mutui  n  .tutam 
proximeaccedar,&ccrmmosdcpoficiegrediatur.  Idcoqne 
vfurzproptermoramdebcbancutexhoccontraAstanqiii 
cx  depofiio.quod  bo.ixfidei  cft.  Qoafftio  hxc  fuicpropo- 
fita  &  traifiaca  apud  Papinianum. 

OHidenimalntdefi  \i\c  depofirum  eft.naro  comraendaie 
eftdepotiere,vtfupradiximu5.^a</<Mt/?r«»».  Subiicit  Pa- 
pinianushocverumcfTc ,  fiaciumfit.vtcorporanu-norum 
eadcm  reddantur  ,  tuncenimptoprieconucnit ,  vttantur»- 
demreidacur  :  hoc  egreditur  finesdepofiti^fedandepjfi- 
tum  fit ,  anmutuum  ,  nondefinit,  quafideeodubitauetit: 
in  hac  quztlione  fi  ccnucnerit ,  vt  tantundem  rcddatur, 
non  facile  eft  diccndu.ii  vfurarum  haberi  rationem.  Si  di- 
camus  depofitura  noaefTe,  ncnhibebitur  ratio  vfurarum. 
Sedandepofiti  aftio  teneat ,  an  non  teneat ,  non  refpon- 
Jec.  Scdha:cquxftio  abaliis  Iuriiconfultisdeciditur,veluti 
inl.dcfponfaliorum.§.qui  pccuniara.hic.  Loquitur  deeo, 
qui  pecuniara  dep.':  fuic  apudaiium  ,  vt  tancundera  rcddai: 
his  verbis  aperce  oftendit  depoficum  efre,non  mutuum.qua- 
uis  propter  lcgera  didara  depofitarcs  egrcdiatur  terminos 
depofiti ,  licet  paululum  dcpofiti  natura  imrautctur  ,  ma- 
nct  tamen  depofitum  ,  &  vfurs  debebuntur  poft  raoram, 
vt  ex  contra(5lu  bonifidei.  Sinailceftquoddiciturinl.Pu- 
blia.§.i.hoctit.hic.cauet  apud  fe  pecuniara  efle  depofiram, 
&  ie  vfuras  priftitutura.  Paulus  rclpondit quamuis  ex  dcpo- 
fitinitura  fit,vcdepofitariusre  depoficanon  vtatur  ,  atque 
idco  vfuts  non  debcantur  propter  vfum,  tamcn  quia  hoc 
conuenit ,  &  rescgrcdiaturdepofititcrminos,  iutecxigen- 
tur  ,  etfinullaintetuencrit  ftipulatio  ,  fedfimpiexconucn- 
tio&cautio.  Similislocuseftin  I.  Quintus.In  haccautione 
fatecurif.  nummos  quoshabet,  adratiunculamfuam  per- 
ueniflc  ,  &  fc  daturumoperam,nefteriies  fint&  otiofi  ,  id 
eft  ,  vt  vfuti  tibi  eo  nomine  pcndantur ,  fcd  nulla  interuc- 
nit  ftipulatio,ex  qua  vfutac  pcti  pofTunt.  Quiritur  igitur.fi 
fuericvfuseapccunia,anvfurxpecipofnnt?   Qusftio  hinc 


Franc.Duarem  Conjwent. 


pender.an  fitmutuum,andepofitum?  Etre^ondet  hicde 
iure  Scxuola  more  fuo^omifTa  fa(fti  qua:ftione.  Et ait ,  fi  dc- 
pofitumfic,  vfurasexigipoflcinhac  fpecie,  ideft  ,  fianim» 
deponendi  fueric  ea  pecunia  data  alceti ,  tuoc  dcbebuntur  v- 
fur^.Igitur  cx  his  omnibus,qu£  diximus ,  coiaciudendura  eft 
cxdepofito  vfurasdeberi ,  proptermoram,&  proptervfura 
rei  dt:pofif2,necideoaiinuse(redepofitum,quodconucnc- 
rit,vt  depoficatius  vtaeur  re  depofita,fi  volucrir.  Si  cnim  de- 
pofica  pecunia  vfusfuerit,adueffus  sumdabicar  adiio.etiara 
advfuras. 

Deindenotandumeft  inhaca(Sione  qux  bonifideicft, 
fpe(5landumefre,  quod  dccctTriphoniausinl.  bona  hdes. 
Cumdiximus  hanc  aftionem  bonxfidci  efTe  ,  hoc  figmfi- 
cauimus  ad  zquiiacem  maxime  refpiciendura  elle  in  hoc 
iudicio,  ficutinali;scontra(5libus,in  quibus  Ex  bona  fide 
additur.  Bonafidcs  qu3:incontra(5libus  cxigitur,  fummam 
squitatcm  defiderat ,  &  in  hacbona  ndexftimanda  ratio 
habendaeft,  nontantum  nacuralisrarionis,  (ei  eciamciui- 
lium  priceptorum&prxtoriorum.  Videndumeftetiaro, 
analiquzcircuraftantix  fint.  Aliiscxemplis  demonftranc 
fingularium  circumftantiat um  habendam  efle  raiicncm ,  vc 
iudicemus.an  quid  banxfideiconucniatjanveroaboriaS- 
de  alicnum  fit.Ex  quo  apparer,  verum  efle  quod  Cicero  au  m 
Offic.cuiufuis  non  efle ,  fed  magni  elTe  iudicis  ftat uere ,  qiud 
qucnqueexbonafide  prxftareoportcat.  Tantavscftbons 
ndci,vtctiamad  aliasperfanascxiiinfecuspectineat,  qu.i'st- 
uis  zquum  fit  ei ,  qui  (iepofuit  depoficum  teddere,ramcn  ex- 
pe(5tamus,  anzquiusfitalteri ,  quameiqai  depolui;:  rcd-^<. 
Q^pdhicdiciturdepofitumrcifuzconfiftrrc  t.cnpoflc.h;; 
intcrpretarer,feddiucftme  hzc  interprcra:i,m  cileini.fia- 
lienura.foiu.matr. &ibiplanara  omniLm  conrrac5luum  dif^ 
tin^Iiionemadhibui.  Quodautemhicd.citur  fecundumias 
naturalcdepofitu.Tireftiiuidcbercciqciideprfuic.eriamde- 
porcato,  quomodoidintelligfndum  fit ,  docebiinustnl.  fl 
mandato.  1 2.§.is  cuius.mand.Ex  eo  quod  diximus  hanc  zdii- 
onembonzfideicfrc^hincconfcqucnscftiudiccmpofie  iuf^ 
iuranduminlitemdeferrcfiresdepofiiznonreftituantur.l. 
i.§.ind£pofici.hic.quz!aciflimaeftiudicis  poteftas  in  adtio- 
nedepofici,q  :iabonzfideieft.Ideopoccftiud?x,  fi  cizquu 
vifu/nfit,aLtoriiufiuranduminiitemdeferrc,  &tanii  rcam 
damnarc,quantiiarauerii  a(5tor. 

Eftlocus  coramunisdciureiurando  tritus  &  pcruulga- 
tus,:a;r.en  compsnfacio  in  ea  adlionelocum  non  habet ,  qaz 
taraenmaximelocumhabecinbonzficJeiiudiciis.^.inbo.^z 
fidci.Infti:.de  adlion.  Et  olim  vficata  tantum  crac  in  bonz 
fideiiudiciis  ,  nam  in  ftri(5tis  non  habebarur  rarioccmDen- 
fationis,  quamuis  hodie  propter  conftitu.ionem  lutiinia- 
n',I.vlr.Cod.decompcn.iriftri(5lisctiainiuditi  sadmittatur. 
Sedfingniarecft.quod  cotT»penfatioinhoctr.-'(5latu  nonsd,- 
irittitur.Fauoc  huius  con tra(5tus  cxigir,vt  prim  .>  quoq;  tcm- 
porequod  d^pofitumcft  ,  reddarur,  I.  pen.Cod.eo.viJciUi 
magna  petfidia  cfledepoficura  non  rcddere.Ideoq;  cuiiftitu- 
turasft,vtfinevilacun(5lationcdcpofitumreddatur.  Noa 
sdmirtitur  compenfatio  ,  cciara  fi  ex  caufa  depofiticanrun- 
demfibidebetiquiscontendat,  hocetiam  cxpteflrumcft  in 
Inftit.d.§  .in  bonz  fidei.tit.de  a(5t. 

Aliudfingulateeftina(Sionedepofiti ,  qund  is  qui  de- 
pofuit  rem  fuam  apud  aiiquem  ,  ius  &  priuilrgium  haber 
protopraxias  ,  vc  przferatur  ccteris  crc<iitonbus  ,  fi  fort^ 
b(sna  dcpoficarii  publici  pofitafint.  Hociusfingulareefl 
indepofito.l.fihominem.ij.quoties.  Quotiesforoccduae 
tiVLmcaQViivi^iief^jijfiandtlsfenib^ntjHtroutte.  Si  quispcco- 
niara  apud  nummulariura  depofuetic ,  alii  vcro  pecuniam 
focneracifinc ,  fiforoceflcrit  ille  numraularius,  &bona  ^ 
iuspublicepofitafint  ,ratioprius  habcnda  cftcius,quipe- 
cuniam  apud  nuramuiarium  dcpofuit ,  vcis  przferacur  co' 
teris  creditoribus  ((sncTztotibas.Et  antepnui/fgta  nuUadiff- 
cultasefi,nifiinhis  verhis.  Hisvetbisfigmficacpriuiiegariis 
eos  ,  qui  dcpcfuerunt  anteponendos  cfle,quod  nonvide- 
tur  rationi  confentaneum  cfle.  Nonne  fatis  eft  cos  parem 
caufam  haberecum  priuilegariis?  Dc  priuilegariis  vidcte 
tit.dcpriuiieg.crcdit.  His  aducrfarividetur,quod  cxprcf^ 
fumeftinl.fi  ventri.§.inbonis.deptiuilc.  cre^Iit.  vbi  dicitur 
eotum,  qui  babent  depofitam  pecuniara ,  habeudara  efTe 

ratio- 


In  Tit.T)epofiti,velcor2tra.  xoop 

Hic  autem  dicitur  ante  priuilegia,        tur  an  in  folidum  an  pro  pai  te  conuenicntut  ? Jolam  hic ab  v- 

troqjecommiflumeircponimus.  Marccllusjitqucdimcari» 
ftatcidcretal.sfpeciesinqna  tcneantur 


rationem  poftprinilegid 

fcd  qnod  poftea  !equicur  in  l,  (i  ventri.  §.in  bon^  fidei.often 
ditquomodohocaccipiendumfit.Subiicit.fircsdepofit^ex- 
teni ,  &  vindicati  pofilot ,  tunc  ratio  habenda  eft  eorum ,  qui 
depolucrunt  ancepriuilegia.  ergoquodhic  dicitur,fimplici- 
teraccipiendumett.lecundiim  eamdiftindtionem.Sedquo- 
tnodo?  Aliquandoaccidit  &ferc  hoc  contingitin  depofito, 
vcreidepofit^dominiumnontransferatur.Hiceftenimde- 
pofiti  natura.  Nam  quoties  dominiuir,  rei  dcpofita:  transfer- 
ruriudcpofitarium,rcscxceditterminosdepofiti.  Ergocum 
dominium  pecunia:  dcpofita:  translatum  non  eft,viiidicari 
potcll  pecunia  cuius  dominium  translatum  non  eft.  Certe  x- 
quum  cft,  cum  qui  pecuniam  fuam  pecit ,  cuius  dominium  no 
tranftulit  in  dcpoficarium,  priferri  omnibus  priuilegiariis, 
concendit  euim  de  dominio  nonamictendociusrci.cuiusdo- 
minJumfempGrhabuitj&qjam  vindicarepoffet,  tanquam 
dominus.Si  vero  dominium  tranftulic  in  depofitarium,quod 
acciditaliquandovtdiximusinintcrprctationel.  Lucius.cum 
conuenit,vt  poflic  vti  depofiiarius,tunceius  qui  dcpofuit  ha- 


pro  partetcnei',poicl 

pio  parte,  fi  pro  part c adnuirum  fic ahquid  a fingulis  vt  in  hoc 
exemplo.  StUntiferHntdcccm.  Decemdcpofita  fucrantapud 
def  undtum:ha-i  cjes  dctundli  dolo  malo  inteructterunt  eatn 
peciiniam,  &  eam  intcr  fe  diiiifcrunt ,  &  finguii  hjriedes  qui- 
naabftuIerunr,inpartceruntan'ftii6li.Aliquandoinciditfpe- 
cies  vc  ccneancur  in  io\Ai\m.StLir,cem  cer^fl.tuerint.Non  idem 
enim  dicicur  depecunii  qni  rccipit  diuifioneraifi  qua  fpccies 
intcructfa  fit dolo hircdum ,  in  folidum  conucniri  potei unt, 
Scdquomodo  hicaccipiendafiiit,  docuimusfub  tit.  dcver. 
oblig.invatiislocis. Qu^imuisinh.cpofteriori  fpcciein  foli- 
dumreneantur,  ramencumfit  deueniendum  ada^ftiniatio- 
ncmrei ,  quia  non  reftituitur  fpeJes ,  conuenicntut  ctiam 
propartc :  idque  accidit  in  his  etiam  obligaticnibus  quar  indi- 
uiduac  funr,  l.ftipulationes  non  diuiduntiit.  de  verb.  obHg.  St 
quis domum ad.ficari  ftipulatus  fir,&:  id non  fiat , hxc  ftipu- 
latiocft:indiuidua:taroenfipromill.)tdecefleritpluribu$b2- 


bcrur  rario  poft  priuilcgi  i.Item,  ctfi  fraudatoris  dolo  dcficrit       redibus  reliftis ,  pro partc  conuenicncur  ha:redes ,  quia  ad  x 

inboniseiuscflc.  Dei.:deha;ca6liodatur  aliquandoinfim-       "'  •       tt       ,      ^.         .       ^..      _ 

plurn ,  aliquando  in  diplum ,  vt  exprcflum  eft  in  cdi£lo  Prs- 

toris.l.z.§.i.hic.  Hiccadliodaturinfimplum.nificxcaulatu- 

mii!ius,incend:j ,  ruini ,  aut  naufr3gij,quicquam  depofitum 

fit.Si  quis  neccflitarc  compulfus  in  naufragio,ruin3,cumuItu 

&  incendio ,  depofuerit  apud  alium  aliqucm  rem  (uam ,  cum 

non  polfer  per(bnam  idoucam  facilc  eligere  cui  fideret ,  tunc 

aquum  eft.vt  huic  fuccurratur,&  perfidia  eius  qui  dcpofitum 

accepit.magis  puniatur,  ideoqj  hzc  adi;io  datur  aduetfus  eum 

fnduplum.  Sedcumquisnullaneceflitaiecoatfbusrcmfuara 

dcpo(;iir  apud  aliquem,  poteft  eius  culp^  .ifcribi.quod  homi- 

ni  pet  fido  nec  fatis  idonco  cuftodiam  rei  fua:  commiletit. 

HicaHtemfeparatio.  Inutileeftincaufishuiufmodi  fidcm 
frangerc^ficeftlegcndumvtoftendilib.i.Difputat.capit.io 


Noninciuilc,  vclegiturin  libris  vulgaribus.  Inutilc  eft  pu- 
blica:  vtihcati.  I.  cum  plurcs.  de  admimft.  ti:t.  Quod  dicimus 
adlionem  poEnalem  non  cfi[e,fcdrei  pcrfecutoriam ,  hocin- 
telligimus  rcm  nullam  pcti  pra:ter  eam  quz  dcpofita  eft, 
cum  acceflionibus.  pGena  tamcn  infamix  damnatus  h.ica- 
(Jlione  affii:icur.I.quT  depofitum.C.eod.  Poftrcmo  datur  h^c 
adio  inhxrcdem,infin.plum,infohdumexdolo  dcfundli. 
i.fihoT»inera.7.§.dari.AicautemIurcconfuIcus,hancaclio- 
ncmdari  cxdolo  defundli  in  folidum :  quod  camen  vidccur 
contradiccndum  efle:  dicimus  cnimadioncm  ex  maleficio 
defccndencemin  hxrcdcm  nondari,  nifi  quatenus  ex  dolo 
dcfunfti  adha:redemperuenerir.  Athicat^iooritur  exdo- 
lo ,  dolus  autem  eft  maleficium ,  fcd  tamen  ait  Iiureconlultus 
dari  aftioncm  iduerfus  ha:redcm,in  (oMAam.Tamen  cjt^U  hic 
<^o/;«.H<Ecadliononna(dcurexmalcficio,fcdexcontra(5bu, 
quamuis  proptermaleficiutn  detur,  agtturexdcpofito,non 
infpicimus  an  caufa  condcmnationis  fit  malcficium,  (edin- 
fpicimus  an  ex  malsficio  ogitur,  an  cx  contratf^u.  Adioncs  cx 
contradlu  defccndentes ,  quamuis  ob  maleficium  dcntur, 
competunt  aduetfushairedes  infolidum.l.cx  concradibus. 
deoblig.  &a(5Ho.  Confequitur  igitur  hanc  adlionem  non 
competetc  aduetfushiEtedem  adptEnam,3tqueitaexp]ica- 
ri  poteft  locus  alias  obfcurus ,  &  explicaru  difncilis  in  §.  ali- 
quando.de  pcrpcr.  &  temp,  a6l.  vbi  aliquando  etiam  ex  con- 
tradbu  infolidum  non  djtur  inhafredem  adlio.  quod  poteft 
incelligi  deadlioncdepofiti.queetfiexcontradu  delcendar, 
non  tantum  rei  pcrfecutoria  cft.fed  posna:  vt  cum  petitur  dii- 
plum:  &cxcmplum  dcdepofiti  adtioneibi  Tbcopbilus  ad- 
rert.Sed  quiritur  cura  plures  hajrcdes  fint,an  deturin  fingu- 
los  infolidum  adio  ,  anvero  proparteharreditaria  pro  qua 
quifque  parteha:reseft?Etdiciturinl.fihominem.§.datur. 
proparte  ha.rediraria  hiredes  conuenicndos  elTe:  hicergo 
fequimur  regilam  qua  obligationes  diuidunturinter  h.-cre- 
desproporcionibushireditariis.l.i.ficerr.pet.hocintellige, 
nifihiies  vnusexfuofatSoconueniatur^vtdi.timusdccom- 
modato,.',  5.§.harrcdes.commod.5ivnusexha:rcd:businte 
depofita  dolum  admiferir,  quiaconuenitur  ex  fado  fuo.is  te- 
nebituriniolidum.Hijcpertinetquoddiciturinl.indepofiti. 
^.Exhisnafciturqijxftioquitradtaturinl.fiduo.ip.  Resa- 
liquadepofitacftapudaliquem:isdcce(fitduobush2redibus 
telidis :  hxrcdcs  dolo  intcruertcrunt  rem  depofitam:  <]uxri- 


ftimationeiuvenicur.Hscdcadtionedepoficidiredta, 

C   A    P,-    V. 

De  a.6lione  depojiti  contraru:. 

DE  hac adione  ccnrraria  pauca  hic cxtant :  locus  vnus  cft 
.0 1. j.in  prin.  Sicur  ei  qui  dcpoiuit  rem  fuam  apud alium 
daturadlio  dcpofitidireftaaduerfus  dcpofitariuiTi,itavariis 
cxcaufis  datur  aiflio  contra.id  eft,  viciflim  depoficario  aduer- 
fus  eum  qui  depofuir. 

De  caujis  huius  aBionis. 

Slqnis  velitnoflecaufashuiusadlioniscontrariac.repeten- 
dafuntca  quxdiximusdeaftione  commodati  conttaria: 
hzdui  enimaftionesmagnam  inter  feaflinitatem  habent, 
vtfi  fumptusfatfti  fiatinconferuationem  &  tutclam  reide- 
pofits^iedhicdiciturinadlionecontraria  depofitinoniura- 
riinlifcm  ficutin  diredta  iurarur  in  litem  in  iudicio  diredlo 
depofiti ,  cum  depofitarius  rem  dcpofitam  rcfticuere  non 
vulr:  hacracionepunitur  contumaria  &petfidiaeiusquire- 
ftiruere  non  vult dolo  malo,  Tunc  enim  iufiurandum  dcfer- 
turadlori:  ha:cratio  celTatin  ludiciocontrariodepoficiinam 
depofitarius  petit(umptusfibi  rcCindi  quosfecitin  confer- 
uatione  rei  depofin:hic  non  agitur  dc  fide  rupta,fed  de  inde- 
mnitate  tantum  ciusqui  depofitum  (ufcepit.  Qusdamalia 
ad  vtramque  atflionem  pertincntia  omitto ,  quia  vidco  nobis 
fcftinandumefrcjVtabfoluamushuncIibfum. 

IN  TIT.  XXXV.  LlB.  1111.  COD. 

E  T    T  I  T.    I.    L  I  B.    X  V  I  I. 
P ANDECT ARVM. 

MANDATI    VEL    CONTRA.   - 

C    A    P.      I. 

N  hac  difputatione  de  mandato  incipicmus 
definitiene  mandati.  Quam  definitionem 
_^  fimplic  ffime  explicabiraus  ,  ficut  a  nobis  fa- 
•  fei^iftumeft  dedepofifo.  Mandatumnos  defini- 
^,^;^!^M|mus  contraiSlum  efle  quo  negotium  afienum 
«''^5B'*i«^  alicui  gerendum  committitur  fine  merccde. 
nos  hoc  addid  mus  vtpLna  fit  definitio.  Verbum  contra- 
dlusexplcatum  fuitinobisfubtitu.dcpofiti.  Eodemenirn 
verbo  vfi  fumusin  definitione  depofici.  Negotium  hic  ac- 
cipi  iMispo  quacunquerc  inquaoperaalterius  nobisfitne- 
ccflaria,ficaccipituriiidctinitioneprocuratotis.l.  i.  depro- 
cur.  Cum  procuraroris  efledicitur,  qui  negocia  aliena  m.in- 
daro  domini  adminiftrac :  excmpiigratia  ,  CMmmai.do  tibi 
vtfundum  mihiemas  ,  velvtpromefideiubeas.  hsccxem- 
pla funt in lcg.i.  hie.  Deinde diciturin  definitione, abenum, 
cum  nt  gotiiim  alienum  gerendam  com.-siitticur.  E.)de  n- 
qucveibovfuseftlureconlaltusindefioicianeprocuraioiis. 
Procurator  eftqui  mandato  domini  negocia  ahena  getic  & 


WIO 


Frmc^Vmreni  Commmh 


adminiflrat.namfi  quJs  aliquidgerendum  commitcatquocl 
advn'litacemcGmmittentisuonpcrtineat,redpotiuseiuscui 
mandacur,non  propric  dicitut  mandatum  efle.Ego  tibi  man- 
do.vt  pecuniam  tuam  potius  colloces  Jn  comparaiionem  pr^- 
dioriiracjuam  infocnus,  quia  ncgotiumalienum  noncom- 
tnif titur  fcd  proprium  eius ,  cui  mandatnr ,  proprie non  dic!- 
turmjnQatumefi[e,quamuismandatura  ctiamadhocpertJ- 
near.fi  late  accipi3tur,con(ilium  cft  potius  quam  mandatum, 
vt  dicitur  in  1. 1.  cgo  videor  tibi  coniulerc  potius  quara  man- 
darequod  admepcrtinet.-quia  nonintercft  vtrum  foeneres 
pecuniamancollocesincmptioncrnpridiorum.Exeonfilio 
hcmo  obligatur:  ex  mandato  nafcitur  vltro  .citroque  obliga- 
tio.Eflregulaiuris.l.confiiij.inquadiciturconfilijnonfrau- 
dulenti  nullam  obligationem  crfe.   Ncqneilkid  verum  eft, 
conllhum  malum  confijltori  pcflimunieft.  Deindc  dicitur 
in  dcfinitione ^gerendum,  Hoc verbo admonemur iam gefti 
m.inditumnullumefte,I.fivcr6.§.fipoft.cumegotibiman- 
dovc  pecuniam  Titio  credas,tunc  vcremandatumcft,  ctfi 
mandatu  meocrcdideris:  conominecibi  aducrfus  mcadlio 
dsrnr :  fed  (i  poft  ctcclitam  pecuniam  mandcm  tibi  vt  credas, 
nnliun  eft  mandatum .  Verbi  proprietas  id  fatis  oftendit. 
Vetban»,  mand.ircjnon  poteft  refcrri  ad  id  quod  iam  fad:um 
rftjfedadidquodfaciendumcft.Echocintcrcftinterconfli- 
tucur,-,mandatum&  fideiuffioncm.  Conftitutum  fitetiam 
poft  cbligationem  contradtam .  Conftituo  me  foluturum 
decem  quitibidebco  ,  vel  hdemca  cfleiubco  quod  Titio 
crcciideris.  Etfidciuffiofequietiampoteft  obligationemiam 
concradlam,  fed  mandicum  ancecedcredebec.  lurQConfulttis 
ffddit  cxceptioneminqua  mandatortcneturpoft  obligatio- 
nem  contradam.  Tu  pecuniam  credidifti  Titio,  cum  vrgcre* 
eum  ad  tibi  folucndum ,  mandaui  cibi ,  vt  periculo  meo  dares 
eijliqiicd  interualKim  :  hoc  cafu  ad  mandancero  periculura 
liomiiiis  percinec.  Ddhde  dicicur  in  £lcfinitione,abfqae  mer- 
ceJe  :  namfimerccs  inceruenerit,  cranficio  alium  contra- 
<n:un:5  :non  dicicur  mandacum  eflc,fed  locatio  propccr  merce- 
dcminleruenicntem.  Is  qui  paftamcrctde  negotium  alie- 
nura  gei endum  fufccpit,  opcram  fuam  locare  videtur>l.i.hic 
§.  ciandatum.  Idcmdicftumeft  decommodato  &:depofito, 
vrrumqueeftgratuicum.Sitamen  remunerandicaufahono- 
rarium  intcrueniat ,  nihilominus  dicicur  mandatum  cflc,noil 
idco  eft  locatio,qu6d  honorarium  aliquodremuncrandi  cau- 
fapra:ftetur,vcdiciturinl.firemuncrandi.  6.  inptinc.  vocac 
honoremquodaIiquaDdodiciturhonorarium.l.i.fimcnfor 
faif mod.  I.i.decxtraor.cognit.  Honoratecftaliquem  prac- 
mioafficere.l.i.  dcpoftul.cuminiudiciohonorpetitur.d.i.i. 
dc  cxtraor.cognit.&  l.honorarium.  Scd dc  hoc  honorario  & 
fjlarionos  pollcafufius  dicemus.   Addidirous  in  definitio- 
ne,  commiititHr.  Committi  alicui  negotium  gcrendum  dict- 
tnr cum  quis rogat alium, vt  Hcgocia (ua gerat :  his enim  ver- 
bis mandatum contrabitur.I.i.hic.  Solo igicur confenfu ob- 
ligauo  raandati  contrahitur.l. i.l.  fi remunerandi.jf.  i.hitc. 
AiiraonctVlpianus  hancobligationem  nonnafci  er  gcftio- 
njnegotij.Namcxnegotij  geftionc  nafticurobIigatio,Cum 
quis  negotiafine  niandatuaiterius  geifit ,  &  vltrofe  immi- 
fcnit  negotiisalienisgerendis.  HicmandatumneccftariUm, 
vthxc  obligatioccmhatur,  pnter  mandatum  nihilncccf- 
fatium  eft  ,  nam  poftquamquis  (ufccpit  ncgotium  alcerius 
gerendam ,  etfi  non  geirerit ,  tcBebitur.quoniam  autem  harc 
obligatio  dicitui  concrahi  confenfu  ,  idconihil  referc  qui- 
blis  verbisquisvfus  ficinhac  obligatione  concrahcnda  ,  vt 
dicicurinlcg.  i.  nihil  referc  quibus  verbis  confenfus  expref- 
fusfuerit:  hoccft  incclligendum  ,  rrodo  vcrba  huiufmodi 
fint ,  vccxprimanc  voluncatcmmandantis  ,  vccxhisappa- 
reirmsndarevoluilTencgotiumalicui  gerendum.Nam  vu!- 
gnis  commodacio  non  fafficic  ad  obligacionem  mandaci 
coottahf ndam.l.  fi  ver6.$.  cum  quidam.  Is  qui  commcndat 
aliumperepiftolam  ,  nonvideturmandare  vteipccunia  de- 
tur,(ed  vidccur  ceftimonium  tantum  pracbcrc  fua;probita- 
tis:  non  camen  infe  pcriculum  fufcipcre  ,  fiquidci  datum 
fucrit.  Inde  etiam  confequitur  incct  abfcntcs  mandacum 
contrahi  poflc  ficut  &  intcr  pr.f  fentcs  per  nuncium  &  pcr 
cpiftolam  :  quod  &in  omnibus  contradibus  locum  habct 
qui  coolcnfucontrahuntur.  l.i.  hic.  Qujnimo  &  tacitus  con- 
ifcnfus  fufficir,ctiam  fi  quis  neper  epiftolara  quidem  aut  nun- 
Vura  voluntacera  fuara  dcclvavccit «  fed  pr^feate  fe  palTu» 


ficaliquidfieri,aliquandomanda{Ieintell!gitur<quiaConfed2 
fusfufficic.   Acdubium  non  eftquin  confentire  incelligacue 
quife  pralenrc  aliquid  fieri  patitur.  Excmplum  eft  inl.qui 
pacicur.  Quidam  mandat,  vtmilii  pccuniam  credas,  quafi 
pro  me  fideiubens  is  agcc  aduerfus  me  eo  nomine,fed  ei  non 
mandauic  vcpro  me  inceruenirec ;  cgo  voluntatcm  mcam 
vetbii  non  exprefii ,  fed  tamen  hocpallus  fum:  hoc  filcntiu.Tt 
dcclatac  conlcnfum.Simileeft  quoddicicutinl.fifidciHflbr. 
Tu  fideiufliftipro  mc  cum cgo id tibi  mandaflem cxprcfle , (t 
folueris  pecuniam  ad  quam  obligatuses,  quia  intercelfifli, 
mandati  aducrfusrae  adioncmhabet,  aliacaufa  eft  prchi- 
bentisquam tacentis , & non contradiccntis .  Si  quis proht- 
bucric  alijne  profc  fideiuberet,  &ishihilominus  fidciufle- 
rit.nullaeifupcrcft  aftiomandati  aduerfuseiiin  pro  quofi- 
dciuflit.  1,  fi  pro  rc.  40.  Cum  vcllcs  pro  me  fidciubere ,  cgo 
prohibui  me  fidciubere.-  fideiuffifti,  &  pecuniam  cxoluifli,eo 
nomine  adlio  mandati  nontibi  competit  aduerfusme,imd 
nenegociorura  geftorum  adio  cft,  quoniam  hcct  negotio- 
rurageftorum  adlio  eidccur,  quifine  mandacu  alterius  ne- 
gotiageffit,  tamen  einon  datur  quicontra  mandatum  gef- 
fit.Hocetiamexpreflum.eftinl.vltim.Cod.denegot.geftis. 
Dchac  ramcn  remulr«&  diuerf*  fuerunt  opinioncs  lurc- 
confuItorum,&cditaeft  conftitmio  a  luftmianoad  easde- 
cidendasquieftind.l.  vlr.de neg.geftis.  Qupd  autemdixi- 
mus  mandatum  perfici  confenfu.nos  confenfum  intelligimui 
vtriufque interucnirc  debere tam  eius  qui  mandat  quam  cius 
cuimandatur:ne.moen!mcogitur  maDdatumfufcipere,  fed 
pofteaquam  fufcepit  obligatur:  atque  ita  intelligendum  eft 
qiioddicitur  in  definicione,  cui  ncgocium  gcrendum  cora- 
miccicur,l.fi  mandaucro.  §.  vlt.  IS^firenmtmumfu.  Nara  re- 
nuntiatio  hidocumhabet,  vtpofteadi^^urifiimus.  Haae. 
nus  de  definirione  mandati,ex  qua  inteUigitis  contradJum  cf- 
feex  quo  nafcitur  obiigatio.  H.rc  obligatio  paritadlionem 
mutuam,ideft,tamdire(aamqua.ncontrariam.Exhoccon- 
trada  nafcitur  vltro  citroque  obligatio  direiaa  quar  datuc 
mandati  aduerfus  roandatarium.  Contraria  vero  qus  daruc 
mandatario  aduerfus  mandatem. dc  a^ipne  direiita  primum 
Videndum  eft. 

e  A  p.  ii. 

t)e  cau/is  aciionii  mandati  direSi*. 

VArii  huius  aftioniscaufihic  rcferuntura  lureconful- 
tis ,  quas  ordinc  &  Cgillatim  explicaturi  fumus.  Vna  eftj 
fimandatum  fufccptumfit,  nec  mandatarius  id  implcuerir, 
vel  mandato  opporcun^  nonrcFmntiauerit  ,  rriandacarius 
non  impleuit  ncgotium  fibi  commiflum,  cum  iuftam  cau- 
fam  nonhabercr  nonimplcndi  nccrenuntiauit  opportune, 
tcnetur  hac  adtione.  Vtrunquc  cnim  neccflarium  cft  vt  aga- 
tur hac adlione. I.  fi  mandauero .  §.  vlr.  Is  qui  raandatum  (uf- 
cepic,  poteft  renuntiare  ob  iuftani  caufam  mandato  re  ia- 
tegra.  Scd  fi  cum  nullam  iuftam  caufam  haberet  renunria»- 
di,necrcnuntiauitetiaroei,  feddeferuerit  omnino  manda- 
tum  fufceptum,  locuscft  huic  adtionidiredlx.   S\  mihi  re« 
nuntiatumfir,cura  raihiiusintcgrum  honeflec  ,  quiairtl- 
portuneeft  rcnuntiatuin,  idcodaturmihi  aduerfus  te  adliti 
mandati  direda  quanti  meaintereft  ncgotiumgcftum  cfla 
Sane (i  vaUtudinis.  Hiclurcconfultus  adfercc^^uardara  exem- 
pla,vt  oftendat  excaufa  poflc  mandacum  deteri,  &  renun- 
riari  poflc  mandatori.  Sch  ohaliam  tufian  caufam.  Huie  fiml- 
leeftquoddiciturinl.fiquisalicui.  27Ǥ.quifufcepit.  &l.acl 
comparandas.  i7.C.Egocibimanddui  vtmcrccsmibicom- 
pararcs,  &pecuniam  tibidedi,fidemtupifti ,  tenerismihi 
quanti  raea  intcreft  mandatum  ruptum  non  efle.  Nutan- 
duraeft  excadem  caufadari  aliquandd  aftioncmfiuti,  pit- 
ta  ,  quia  mandatarius  fufceprum  mandatnm  non  impleuir< 
fcd  deferuit.  Veluti  ego  dedi  tibi  pecuniam  ad  comparan- 
das  merccsjtufide  rupca  non  comparafti,  f'dmeam  pecu^ 
niaminruosvfus  conuertifti,dabium  noo  eftquin  futrite-^ 
hearis.  Eftenim  furrum  contrccSratio  rei  alieni  inuitodo^ 
mino.l.i.defurtis.  Hoccfti;:telligendomfi  vcle coatrcda- 
ftiremmearo.&fiuolisrcddercquodaccepifti,  nontameii 
tcneris  furtifedmandati.I.  procurator.  f^;  Alia caufa hic r^- 
f«rcut ,  fi  ioftrumcnta  eauf*  non  reddac  mandatarius  vc I 

^uc4 


fn  T^it.Mdndatii  vehtrn^fd. 


quod  ad  eiiai  peruenit  occafione  niin(!aci.l.(i  procuratorcm, 
8.  Ego  tibi  mandaui  vc  caufam  mearaagercs.indrumenta 
caurzcibidedi.-qua^ntamfuicquxnamadriomihicompecat, 
cum  ea  mihi  nonreddcces  ?  Qujbufdam  vidcbatuc  a6l:ion&m 
depoficicompecer&,quiaagicucincerme&ce  ,  vceainftru- 
menta  cuftodias ;  (edcartlenqaiaillaconuentioacceditcon- 
traftui  mandaci  ,  competet  mihi  adtio  mandati.  Nsinin- 
fpicimusidquodptincipalicetagitur.  Simiie  exenpliim  ad- 
durimusininterpretationetradtatusderebus  cted.  &  ctiam 
tituLdepofiti.  Infpicicutinitium&caufa.Sihabeatur  inicii 
&caurasratio  ,  propcerhocintetnosagicurrmandatuhieft, 
&  ideo  dacur  adlio  mandati ,  non  depofiti  ,  vc  hic  dicitur. 
H  !C adtione  etiam  agitut  fi  procurator  no  reddac  id  quod  ac- 
ccpit  propter  mandacum,  quod  intelligimus  dequacuoque 
re  qu^  peruenicad  procuracorem  occalione  mandari.  A- 
liudexeimplum  eftde  vfuiis  in  leg.idemquc.§.fi  mandanero 
prociiracori.vbicra(ftaturhuiufmodiquiftio.  Mindaiii  tibi 
vtmca.Tipetuniamgratiictederesfinevfuris  ,  tuvfarisexe- 
gifti  :  nonne  pcftum  perere  vt  easvfurasreddas  i  EtKue- 
conful.aic  tc  ad  eas  vfuras  teneri,quia  exraandato  nihil  dcbes 
lucrati. 

Tercia  caufa  eft,  Sidolovelculpamandacariidamnuma- 
liqiiod  accepetit  mandator,  quamuis  mandatarius  fufcepcum 
mandatum  non  omifecit  :  kdtameneiusdolovel  culpaali- 
quo  damno  afFcdus  fit  mandacor,  conominedaturaduer- 
fus  eura  aftio  mandati.  Icaque  mandatarius  vel  procuratof 
non  cancum  dc  dolo ,  fed  eciam  dc  culpa  tenetut.  Id  fiuTsi- 
»ur  ex  tribus  legibus  qu2  funt  in  titul.  C.I.cunt  per  procura- 
torcm.9.I.procuracorcm.&  leg.a  procuracore.  Sinjile  tfl  ec- 
iamquoddiciturinleg.inromandita.C.eod.tit.  IJem  dici- 
tur  in  leg.  contt adlus.  de  reg.iur. vbi  docet  lureconfukus  qui 
concradlus  dolum  recipiunr,  &quicuIpam:&3iciniudicio 
rnandaci prsftaci  dolum &  culpam.  Idem fcribit  Ciceio in 
oracioneproRofcio  Amefino,di(refensdehociudicioman- 
dici  in  minimis  t  ebus  teneti  mandatarium ,  fi  quid  non  loluni 
mahciofe>fed&ncgIigenterfecetic.  Scdhuicfententii  duo 
aduerfarividencur.  Inprimisaduerfaturregula  quam  ttadit 
lureconfulcus  in  leg.  fi  vtcerto.§.videnduui.  fapra,  coanrao* 
dati.  vbi  docui  in  contradlibus  qui  advcilitarem  fukipieniis 
non  pertinenc ,  dolum  cacitunjprxftari.nonetiamculpam 
&  negligentiam ,  veluti  in  depofito.  Cum  quis  depcnic  rcra 
fuamapudaliqnemcuftodiendam  ,depofitariusdolum  tan- 
tum  przftac  ,  quiadepoficun)  adeiusvcilicacemnonperci- 
nec:  Ineoenimcantum  verfacurvtilicas  deponcncis.  Ac 
in  hoc  contraftueademeftracio.mandatumficgraciaman- 
dantis  :  mandatum  gracuicumeft/hzcobligatiocontrahi- 
tuc  fine  merccde ,  ahas  locacio  efiec.  Ergo  idem  dicendura 
elle  videtur  quod  de  depofito.vc  dolum  cancum  przftec  man- 
dicarius  fiue  ptocurator  ,  non  ctiam  culpam&  negligen- 
tiam. 

Secundoobiiciunturquzdamlegeshuius  ticuh.l.  fi  fide- 
iu(Ior.i9.&  leg.fi  procuracorem.§.vlcim.cumfeq.&l.idem- 
que.ex  quibus  legibus  colligi  videcur  dolura  cacicum  przftari 
inhociudicio.ind.Ieg.fifideiuflor.zc).Sifidciuflor  conuen- 
tus  aliquaoi  excepcionem  omiferic,&ob  id  condemnacus  fue- 
tic  a  iudice  ad  ioluendum ,  quxricur  an  id  repccete  poceric  a 
mandante?  Ec  lureconfulcus  aic  viiendum  elTean  id  dolo  fe- 
cccic,annoo.  Sicvideciscumquzritur  anprocnratorcenea- 
tur  ,  an  non  ,  inquiri  an  dolo  aliquid  feceritannon.  Sic 
in  leg.fi  procuratorem.§.vltim.cum  l.fequent.&  1.  idemquc. 
lo.ia ptincipio.  In  hacleg.  Idemi^ue.  Vlpianus genetalicer 
aic  nihil  amplius  przftareeumoporter«jquiprocuratquara 
bonam  fidera.  Apcrre  videtur  oftenderc  Vlpianus  manda- 
tariOm  vel  procuracorem  de  dolo  tantumtenerinonetiam 
de  cuftodia  :  &  tamen  inleg.aprocuratore.  &aliis  legibus 
diferte  expreflum  eft ,  &  dolum  &  culpam  prxftari.Locus  eft 
valdedtHicilis,necvlluseftdifficiliorin  hac  tota  difputatio- 
ne  de  mandato.  Sed  tamen  cxiftimo  fic  dicendum  efle. 
QnimuK  ohiigatia  mandati  concrahacur  graciamandantis, 
nec  vcilicas  mandacariiinearcvetfecur  ,  mandacarium  ne- 
gligenciz  nomine  &  culpx  teneri ,  quia  i$  qui  negocinm  al- 
tcnusgcrendumfufcipic ,  videcurdiligemiam&induftiiara 
fuara  ptoniiccerc  :  quia  in  negocio  gerendo  opus  eft  indu- 
ftria  &  opcra.     Idco  fi  dicacor  negligeniia;  nominc  tcneri 


l5tl 

indcpafitononefteadcrnratio.-nulia  Induftria  cft  dpuSi  Iti 
depofico  fufficic ,  vc depofirarius  depoficum  recondac :  fed  in 
mandaco  acaione  opus  eft  ,  quae  induftriam  tcquiric.  Hac 
taci(>ne  videcur mihi  relponfum  cffe ,  vr qiiamiiis  mahdicunt 
graciamandantiscontrahitur.nectefpiciat  vcilicai:em  man- 
datarii,  quia  forcc  nullum  ei  falarium  conftitucurh  eft,  caracn 
tencatur  ncgligentiz  rtominc.  Notandum  taman  cft,qno- 
tiesnegociumeftquodinduftriara  non  requiric ,  quii  ccflai 
hzcracio :  idso  doluni  malum  cancum  aut  culpam  lacarti  quai 
proximeaddolumaccedit.przftari.  Siccxiftimoaccipicni 
dum  cfle  quod  dicitur  inleg.fi  fideiuflor.hici  Tu  fideiufli- 
ftipromemandante,h4cresniillaminduftriam  reqtiitic.  1- 
dcoque  non  inctrprecabimur  hocaftumefleincetraandah- 
tem&mandatarium  ,  vcisdiligenciani  adhibeac :  vndc  di- 
dum  cft  in  Ieg.fidciuflbr.fi jeiufloremdoli  norainetantunt 
tcn6ri,velobdiiroIutam  negligeociara  quzproxim^ad  do- 
lumaccedic.  Qupd  aUtem  dicicuririleg.idemque.mhilani- 
pliusprzftareoporccrequambonamfidemeum  qni  procii- 
rar ,  paulo  oblcurius  eft.  Accurfiiis  ait his  vetbis  non  excludl 
dilfgentiara.&itaintetpreracnrnihilmaiusquani  bohara  fi- 
de:c  przftar e oporterei  Std ego contraexiftimo  bonam  fi- 
deiu  prxftare  hic  efle  ,  przftare  eciam  diligenciairii 
Contra  fidcm  enim  is  facic  j  qui  in  amiti  negocio  quoi 
fufcepic  getenduni ,  negligciicem  fe  przftac  .•  id  enirti  alic- 
num  cfta  bonafide.  Ideoque  cum  aic  nihil  amplius  ptaS- 
flarecufaoporcerequiprocuracquambonamfidera,  ficitl- 
telligiosus:  Ideft  ,  lufficic  eura  id  cfficete  qaod  bonae  fidei 
coDueuic ,  &  quod  bona  fides  di6l;at cum  efficere  dcbcte.  Ec 
excmplaquzprzceduncinleg.fiprocucacor.  §.  vulc,  ofteu- 
dunc  iic  boc  ^ccipicndum  efle  quod  dicicUt  de  bona  fide.' 
quaiTsuis  fcpius  bona  fidcs  doloopponacur.  Alia  eciafn  di- 
ftindliomihi  lolita  eft  placere,  vtdiftinguamus  ptocutato- 
rem  ab  eo cui aliquid cft  mandarum ,  vc  Ciccroin otacio.prcJ 
Cccin.  &  idcm  Cicero  in  Topic.  Procuracorem  vocabanc 
quioperamfuam  locabacad  res  alienas  gerendas  &  admini- 
ftrandas:icaplzrunqueaccipiunc  procuracorem  luris  noftri 
auftotcs.  veluci  in  lcg.fi  quis  prccuracorein.Codic.de  dccur. 
lib.io.  Cum  vocanc vile  offidum  procuratoris,  vocanc  pro- 
curacorem  qui  mercede  accepca  alicna  negocia  geric :  manda- 
tarius  autf  m  non  gerit aiiena  nf gotia acccpta raerccde ,  aliaS 
locaciocflec.  Sedecfiquis  locauericoperarafuaravcres  alie- 
nasgerat,diciturprocuracor :  &  rc  vcra  ica  procuracor  acci- 
picurplzrunque.  Noftradiftindiononabh-rreca  di<3:io- 
ne.  Isquiproptieprocuracordicicutj&accepic  mercedea^ 
teneturnontancuradedolo,fed  eciamde  culpa:fed  caiBca 
magis  raihi  placec  fuperior  noftta  diftindrio.  Quircumex- 
emplum  eius  caufz  propcerquaradaturadioroaadari.dire- 
dla  eft ,  in  Jeg.  f  undum.  j  ^.  Ego  cibi  raandaui,  vc  mihi  fun- 
dumcmeres  .quicxpatcecuuserac.-cuemiftiparcemqua:  e- 
tatalienanoncua^quiacibi  raandaui  vc emeres  niihi  cocutn 
fundum ,  peco  vc  mihi  partem  quoque  cuara  przftes  .•  quxri- 
tur  an  przftare  cuam  parcctn  cogaris  ?  Certe  lubcilicas  iuris 
noopacicur:  vcprzftarecuamparcemcogaris,quia  non  po- 
tes  partcm  cuam  a  ce emete.  Sed  camcn  nos benignius incet- 
precaraut  hoc  mandacura  quafi  cibi  mandacum  fic  vc  miht 
patcem  tuam  vendas ,  &  cmas  parcem  quz  cua  non  eft.  Acq; 
hinc  nafcuntut  quzdara  quzftiones  de  precio.  Prima  eft. 
Quid  fi  cibi  mandaui  vc  cerco  pretio  emeres?  Ecdicicureo 
'  precio  mandaco  cum  emere  dtbete.  Deindequidficertum 
pretium  non  fit  definitum.*'  Ec  dicicut definierdumcffear- 
bicrioboniviri.I.fifundui;i7.& l.fequenti.  ItavtomKes fitm' 
maf.Hiac  inteliigitis  cx  quibus  caufis  detur  a6lio  mandacidi- 
tc6ta. 

Prztetanocandumcfth3ncad:ionemfaraofaraefle,licec 
pcbnalis  non  fic ,  fed  rei  pet  fecucoriam ,  camen  infamiz  poeoa 
infercurdamnacohociudicio.hoc  aucem  exprellum  eftiai. 
inreraandaca.  z  i.C.eo.  Exiftimacionis  &  faraz  periculura 
eft  in  re  mandacaeius  quimandacumdenegodisalienisge- 
rendis  fu(cepic.&  videce  ediduraprzcorisdchisquinocan- 
turinfaraia. 

Deinde  hzc  adio  non  tatttum  dit  e£^a  eft ,  fed  etiam  vcilis, 
ficut&inaliisiudiciispletifque.  Vtilisadtionis  exemplura 
vnumcftin  Ieg.fi  raandauero.ii.§.iscuius.quzftioeiufmo- 
di  cft  de  qua  bicttaAacut.     Qujdamdeporca^uscft  ,  bo- 


1011 

oa  cius  pubKcatarunt;CumbonaeiusVend«rcntur,manda- 
uit  alicui  vt  ea  emeret :  hic  mandatatius  ea  bona  ensic ,  deinde 
non  vult  ei  bonam  fidem  praftare  ,  quxritur  anfaabeatali- 
quara  adionem  aduetfus  eum  ?  Hic  vidctui  omniadione 
dcficere.  Primumquiadeportatusciuisnontft ,  numcraruc 
iftter  Apolides ,  ciuitatcm  amittit ,  &  omUia  qus  iuris  ciuilis 
funt.  Adionum  autem  fotmulx  iuris  ciuilisfunt.quamUis 
ipfe  adioncs  funt  iurifgentium,  quomodoigituragcrepo- 
teft  ?  Deinde  alia  ratione  videtur  a6Honc  mandati  agere  non 
poflc,quiabonaeispublicatafunt.  Atbonisconfifcatiscon- 
fifcantur  quoque  attiones.  Nam  in  bonii  aSioncs  coftipu- 
tantur.  l.t)onorum.  49.  §.  zque.de  verborum  fignificat.  &  1. 
qaam  Tuber.de  peculio.Hic  tamen  refpondct  lureconf  ultus, 
Vtilis  <*it  mandatiadlio  fi  fidam  nonprxftct.quiaproptcr 
formulas  iiidiciorum  qu^  iuris  ciutiis  funt  ,dirc(fio  non  poteft 
agere  quieft  deportacus:  fedeid.icura(5biov[ilij  contraiuris 
rigorem  vtiiitatfc id  faadente.  Si  quis  obiiciat,  confiicatis  bo- 
nisc  jnfifcariquoqucadliones:  hic  rcfpondet  luteconfultus 
cforih(tatanoneflebonapoftpublicacioncm  quxfita.  Vide. 
tur  ramen contraria I.2  C.de  bon.profcriptivbi dcportati ncc 
eatumquoqjrctumqu^  poftpoenamirrogatam  habucrunr, 
hsredem  habent,  fed  publicantur.  Sed tamen  hic contraria 
Hon  fant ,  leddiuerfa.  Verumeftharedemnonhabcreeo- 
tum  bonorum  deportatum  qux  poft  dtportationem  qua:fita 
funt,  1. 2.  ff.  de  petit.hired.  quia  h  jsreditates  funt  iuris  ciuilis, 
amittunt  autem  dcportati  omniaquiiurisciuiiisfunt.l.qui- 
4ara.  dc pfcnis.  H^ieditatem  non  dtfcrt  nifi  ciuis ciuijfed  ta- 
men  ea  retinctepolfunt  quandiu  viuunt.Deportatus  ciuis  no 
eft  ,fcd  eft  pcregtinuj :  nec  poteft  is  defcrre  hxredi:arcm,n£C 
hsreditas  ei  dcferri  potcft,  deobiigationequarqa^fuaerat 
ante  publicationem  >  qusritur  :  eftquc  difHciIisQUjEftic',& 
dicirur  cam  manere,(ed  ttansferri  in  fifcum.I.z.de  cap.dimin» 
l.bonafides.dcpol.  Sidcportatuscuiusbonaconfifcatafunr, 
igat  depofitiipotius  fiico  reddeadum  cft  oepoficum  quam  ei: 

2uia-fi!cus  hircs  cft  de  poitati.I.tutoris.Cad  i.Iul.de  vi  publ. 
>cnni!  crgo  obligatio  f-c  aS;io,ta  adciue  quam  pafliue  tranfit 
ad  fifcum  ;  vnde  fidciufior  accedsnsobligatur.I.  vltira.ff.de 
duob.reis.&leg.prim.  C.defideiufl.  Loquuntur  illsleges 
de  fideiuflbre ,  quiinterncr.itprodeportato.Iulianustamen 
cuiusfcntentiarcferturin  I.fideiuflbr.  ff.  deficIeiuflx».air,pro 
«o  deoortato  nonrefte  accipi  fideiuflbrem,quia  omnis  obli- 
gatio  ,  omnis  aiflio  aduerfus  deporcatum  extinda  cft.  Pa' 


TrAnc.  ^uareni  Comment. 


qaodcafufortuitocontlgerit.l.inter  caufas.  §.  aon  omnia. 
In  itinete  cum  itet  facetet  niandatarius,vcl  procurator  ncgo- 
tiigercndicaufaquodfufcepit^fpoliatusefl  \  latronibus  ,  id 
damnum  vult  irtiputare  procurator  ,  quia  id  dsmnumnon 
fenfiflcc  ,  nifi  illud  mandatum  fufcepiflet.  Sedtamenhic 
lurilconfultus  ait  non  fatcicndum  eflc  hoc  daninum  quod 
cafufortuitoaccidit.  Altetacaufahuiusadiooiseft:  Siho- 
notarium  fiue  falariuhi  fit  conftitutum  mandatario  ptore- 
munerationo  itiduftriaE ,  quam  adhibuit  in  negotio  alieno  gc- 
rendo.I.fircmunetandi.inprin.ij.  Siccnftitutumfit  aiiquod 
honorarium  ,  non  ideo  diciturlocatio  efle,  led  raandatmr 
Tunclocatiodiciturcum  incerucnitmetces.,f  dicnlemp*:. 
dicitur  merccsintctucnifl^c ,  quoties  aliquod  falatium  confti- 
tutum eft.Ieg.prim.fi menfor  falfam  mod.  Quoiics  autem 
aliquod  falanura  conftitutum  cft ,  an  fit  metces ,  habenda  cft 
lationegotiiquodmandacijmeftgcrenduin  ,  aufictalenc- 
gotium  io-quo  locari  opera  foleac :  an  etiaro  fit  pe;  roiia  qaam 
credibile  fit  op£ramfuam.ioc3rc,hocCilatiampcti:uretiam 
extra  ordinem.  l(Jg.  7.§.f3!aiiom,  Extra  orditism.  Ego 
iarafEpedocuiquidficextra  ordinem  aliqi;id  peitre.  Exrra 
ordinem  aliquid  pcticut ,  cum  pecitur  cors ni  mrg  ftra;  Ujprij» 
tore  ,  priCde  i  non  aurem  pcrformulam.  NaraprKtoicj, 
ptxfides ,  magiftratus  dabant  formulas  de  quacunqnc  re  liii- 
gitoribus ,  &  iudiccs  fccundurr.  formulam  prsfcriptam  iudi- 
cabant,hiceratordoiudicioium.Sedcumipieptstor>  pra;- 
fes  ,  vel  magiftratus  cognolccbat,  dicebatur  cxtraordinaria 
cognitio. 

Qupd  autcm  dicitur  dc  falario  &  honctario  petcndo ,  hoc 
cft  intelligendum,  fi  fuetit  certa  quanti tas  cxptcffa  &  confti- 
tuta  :  nam  fi  promiflum  fit  lalariuni  fine  definicione  certs 
quantitatis,nuIlaconipetica£lio,nc  extracrdinaria  quidem 
cbgnitio  adidpctendum.l.falarium.7.  Idemdiciturinleg. 
qui  rautuam.  f  (j  .§.  vltim.hic.  Pntcrca  excipitur  id  quod  pro- 
mifl^um  eft  in  eucntum  licis  cootra  bonos  morcs ,  cum  quis 
procuratorem  conftituit  ad  agcndum  in  iudicio ,  &  ptomittit 
ei  dimidiam  fotte!itis,hs  omnes  pad^iones  improbands  funt 
tanquam  bonis  monbus  contratiae.  Nam  pra:bent  caufidi- 
cis  calliditatis  occafionem ,  &  negotium  fscefcendiIitigatori< 
bus.  Hi  redcmptorcs  litium  vocabantur.  did.  Ieg.fi  rcmu- 
nctandi  ^.§.Mauf us.&  I .  fflarium. 7.  Similis locus  eft in  legi, 
fi contra.C.eod.  Rcdcnnfti incertum cucntum litis : hzca- 
dlio  improbamr  ,  idco  tiihil  ex  huiufmodi  conuentione  exi" 
pinianus  eam  fententiam  refert ,  aitque  ideo  ficafententia  ,    gerepotcris.  Hise3ufis,dequibusiamdiximus  ,  addendum 


|JtobatKla  fi  t,poterit  accipi  dc  ciuili  obligatione.l.eas.dc  capi- 
tis  diminutione.  velpoterit  etiam  accipi  dcditedla  adlionc. 
Poftremo  notandum  eft  hanc  a(5lionem  ceflare  in  quibuf- 
dara  cafibus,  quos  breuitcr  &  ordine  recenfebimus,  veluci:Si 
tcuocacum  fit  mandatum ,  vcl  fi  mandantis  intereflc  dcfictit. 
Lfi  veco.§.fimandaucro.  Ego  tibi  mandaui ,  vt  negotium 
iheum  gerercs  ,  mandacumreuocatumcftmortcvclaliara- 
tionc ,  etiam  fi  non  gefferis ,  non  datur  raihi  aduerfus  te  adio 
mandati ,  vel  fi  defierit  intereire  mea.  I.  procuratorem . 8  .§. 
«nandati.  Hadienus  de  adlione  mandati diredia,nunc  videu- 
4uni  eft  de  contraria. 

'      C  A  P.     III. 
Caupe.  iiZiionis  contrarix  mancUti. 

EGo  admonui  fupra  proditam  cffc  mutuam  a&ionemcx 
hoc  contradu,  ideft,  tam  dirc(5tamquamcontrariam. 
Islam  ficuc  ex  caufis  iama  me  rccitatis  mandatot  aduecfus 
nundatarium agic , ita ctiara  contra ,  &  viciflim  agit adueifas 
mandantem  raandatarius  certis  ex  caufis :  huius  autem  a6i:io- 
nismenciocftinlGg.fivero.ii.§.contratio.  Caufi  huius  a- 
fltionis  fca:  ferc  funt  qua:  commemorantui  a  lureconfulr.  fub 
hoc  titulo.  Siquos  fumptus  impenderitmandatarius  in  man- 
dati  fufccpti  execucionem  ,  I.idcnique.  §.  idcm  Labeo.  £t 
faoc  eft  intelli^endum  eciam  fi  pcocurator  vel  tnandatarius 
negocio  fincm  noa  adhibuerit ,  vt  dicitur  in  leg.qui  mutuam. 
5.vltira.hic.Bonumeiusfuit&ptudcnsconfilmm,fedtamea 
cuentum  non  habuit ; poterit  pctcrc  fumptus  in  eam  tem  f a- 
^c«  iudicio  contratio  mandati.  Nam  euentum  priftare  non 
debet.  SufGcit  fi  diligenciam  adhibuetit  quacn  necefle  faic 
.  adhibcre.  Sedquxritur,ancuiufuisdamni  habcbitur  r^tio? 
Si  for.e  ob  ncgocium  quod  fufccpit  procurator  aliquo  da- 
iQjao  affedus  fit , & certum  eft  ei  omoe  damnum fatciri ,  nifl 


eft ,  tunc  coajpctcre  hanc  aftionem  cum  quis  mandatu  alce- 
rius  fideiuflic  &  pecuniam  ioluit.  Si  quis  pro  mc  fideiulleric 
mandatu  raeo  &  f olucr it  pecuniam  cteditori  meo ,  eo  nomi- 
ne  adl^ionem  mandatihabec  aducrfusme ,  fi  mandatu  meo 
fideiuffcrit.  Sivcronullomandatuprxcedentefidciufferir» 
daturci  adio  negotiotum  gcftorum  ,  nonadiomandati.I. 
exmandato,  20,§.vltim.hic  apertumcftdifctimenvcriufque 
aftionis  raandati  &a(5tionis  ncgoiiorum  gcftorum.  Qupd 
autem  diximus  adiionem  competcrc  hdeiuffori  aducr  - 
fuseum,cuius  mandatu  hdeiufltt  ,  fi  foliictit  pecuniafa 
hoceftintelligendumctfifineiudicefoluerir,vt  dicitut  inl. 
idemque.  10,  § ,  fideiuflores.  de  qua  re  camen  magna erac du- 
bitatio.  Fortcenim  potcft  obiicere  iscuius  mindatualius 
fideiuflit  &  pecuniam  Ibluit ,  deberc  cxpedateiadicium&: 
condemn.tioncm.  Sc;dcamendicituiinealeg.idcmque.§. 
fideiuflorcs.tcfetre  an  condcmnatus  a  iudice  f olucrit ,  an  vc- 
rofincijdice.  Non  eftconfentancumbonacfidei^qux  ma- 
xiroe  fpciflacur  in  his  iudiciis  ,  exfpedaie  condemnitios* 
Hem&iudicium  ,„cumquis  intelligicfc  debcrc,  Boni  viri 
eftfolucrequoddebetfine  vllacoaCtionc,  Soluerc  autcm 
hic  cum  incclligfinus  non  tancum  qui  pecuniam  numeracfed 
eciamquidelegatdebitoremfuum.l.intcrcaufas,  2(),§.  abef^ 
fe.  Abeffe  enini 'intclligitur  cum  debitorem  fuum  deIcgat:hoc 
tamcnicaaccipicndum  eft ,  nififideiufforaliquaracxcepcio- 
nem  fcicns  omiferit ,  quam  obiicere  poterac  aducrfus  cutn 
cui  pecuniam  foluir»  lcg.  fideiuflor.  29.  Fidciuffor  cura 
ab  eo  pccicur  pecunia  ,  in  quam  fideiDlIic  ,  defendcre  fe 
dcbetcxceptioneoppofita  ,  quamintclligicfe  poffc  obiicr- 
teagcnci.  Eftfortcexceptiopccunixnon  numeratx.  Rciij 
principalis  pro  quo  incerpellacus  cft  ,  cauerac ,  fe  accepifla 
pccuniam  proptet  /pem  numetaticnis  ,  tamen  numerat« 

non  fuic : 


In  Tit.  <iMandatt,  velcontra. 


1CI3 

fus,  fi  conueneritinterficleiuflorfm&teumi  vtpofliteum 
conuenire  antequam  foluecic.  Addirur  &  quintiis  cafus  in  1, 
qui mutuam.  66S\  obtuletit  pccuniam,  & publice  eam  obfi- 
gnatamdepofuerit.Eacnimobligatio&  dcpofitiovim  folu- 
tionishabcc.l.icceptam.C.decontrah.ftipul.devfut.&l.ob- 
fignatione.CdefoIut.  Hincintelligitisquibus  excaufisde- 
tur  ha:c adlio  man Jati  contt atia  mandatario  fiue  ptocut atori 
aduerfusmandantem.  Hrcautemadlioceflatinquibufdim 
cafibusexcepiis.  Inq'iibu(damcafibusisquiconuenitur  hac 
adtione.exccptionerubmouetagencerp  .-vcluci  fi  inandaca- 
riusvelprocuracorexceflericfinesTOandati.  Cum  ego  tibi 
mando  vc  aliquidfaciaSTieo  nomine  ,  itademum  tibiadlio 
aduetfus  mc  eo  nomine  datur,  C\  id  ftcctis  quod  mandaui.l.f . 
&  1.  poteft:.4i.  Si  mandari  fine  s  faeris  egrelius ,  ra  tio  non  po- 
ftulat  vt  sdueifus  mc  tibi  compcrat  haec  adio.excmplum  v- 
num  huius rci cft in  1.  fi mandato Tirii.  ^9-^.  vlt.hic.  Ego tibi 
mandaui  vt  pecuniam  credcres  nominc  meo,  vrq;  idoneara 
cautinncmacciperes.  Tucontentus  hiiftinudapromiflione, 
finefideiuflorc&fincpignoribusdatiSjhicquerituranvidea- 
riscxceiliircfincsmandatiJlutifconfultusaitnonvidctiman- 
daroparuifie,  quiamandatumfuictibi vtidonea  caurionem 
exigei  es  .•  tu  non  exegifti  idoneam  cautionem.  Verum  eft,ap- 
pellafonecaucionisrtipulacionem  velnudampromiflionem 
incel;ig'.l.fancimus.dcverb.fign.Sednonfimplicitecmaoda- 
rum  elt  vt  cautio  cxigere'ui,fcd  vrcautioidonca,cumvo- 
luecit  idoneam  cautionem  cxigi:h:sverbisappitereurn  vo- 
lailfe  aliter  fibi  confijlerequamnudapro;ni(lionc,veiftipu- 
latione.Namcumhocvcrbnmidonea,veIidoneiadic<ftum 
elt.compledtiturvflfideiuftbremvelpignotisdationem.Si- 
reilislocuscftinl.^.defideiccm.hbert.AliuslocusfiM.ilis  eft 
inl.ctcditor.(Jo.§.LuciusTitius.Chirographum  eft  Gticis 
fctiptum,quoliberarerum  admn  ftraiiopcrmiccicurpvoca- 
ratorivelmandaC3rio.-qua.ftioeftfiquid  non  adn<in!ftrandi 
animo  ,  f-d  fraudandialienaueric,anincel!igacurfinc$man 
dati  ci;ftodifle?  Ec  dicirur  nou  eflepermillitm  procufarori 
cui  libera  rerum  adminiftracio  conccfla  eft,  vcfiaudem  vel 
doluin  admiccac.  Eftque  locus  communis  dcconfticacione 
procuratoris  qucm  vocamus  cumlibera,  ideft.cuiliberav- 
niuerforumbonorumadminiftracioconcedicur. 

Aliudcxemplumcftl.  fi  homiuem. 5 o.  Inhisomnibusex- 
emplis  qu^ricur  depoteftate  procuratotis ,  cum  quaetitur  aa 
ptocuf3c*r  excedat  fincsinandatifui.  Videndumeftquacfic 
eius  poteilas  ,  quid  mandatumfic,  quaspoceftasconceflafit 
procuracori :  hocpendec  ex  fado,parcimexverbis,pattim 
cx  conicdlura  &  intcrprecacione  voluncacis.  Ego  dedi  cibi 
hominem  vt  manumitteres  ,  ptocuracormeusprohibuitnc 
manumittetes ,  qui  piocurator  liberara  omnium  meorum 
bonorum  aJminiftrationcm  habcbat :  tuparuifti.quiricuc 
an  id  refte  fadum  fit  a  te ;  &  prsccr  mandatum  aio  mc  ci- 
bi  mandalle  vc fcruum  manumicccrts :  fed  ais ,  tibi  dcDuncia- 
tum  clfe  a  procuratore  meo  ne  manumittetcs.  Hic  qn^crfcuc 
quidiurisfit.anilicprocuracor  mcushberam  adminiftracio- 
ncmhabensidprohibsrcpocucricjquodegofpecialitcrmati- 
daui  ?  lurifconlultus ait cum prohibere non pocuifle,  nifi ali- 
qua  fingularis  caufafuerit&iuftaintcfpellanditenemaflu- 
micccrcs.  Hicprocuracorliberam  adminiftracionemhabens 
nonpoccftcaimmucare,qu2fpcciaIitera  domino  mandata 
6lione  adacrfus  teum  pro  quo  fidciuflit  ?  Dabium  noneft       funtnifiexiuftacaufa.Videtishajcadbonuta&jequumredi 


non  fuit ;  fidciuftbrfs  cftcamconueniturtuncexccptionem 
opponere  :  fi  fciens  omittathancexcepcionem,nullamha- 
bcc  adlionem  aduerfus  cum  pro  quo  foluit.  Si  autem  igno- 
rans  hanc  cxceptionena  omiferit  ,  aitlunfconful.ei  hanca- 
<Slionem  competere.  M  vaiiis  cxcmpiis  declaracur  io  did.  leg. 
fi  fideiuiror.In  §.qua:da.traftacur  quacftio  dc  eo  qui  procura- 
toria  omifit  exc epcionc  In  §.  fidciuflor,  tra<5latut  qu jftio  qui 
pr^raiptionemteporishabebat.ProcutatotiaexccptioeftjVt 
fi  milescrat pf ocuratot  agentis  qui  non  eft  idoneus  procura- 
tor.  Cum  aicprocuracorem  excepcionemopponeredcbcre, 
&  cxccptione  oppofita  agencem(ummouere,inreii'gicede 
eacxcepcionepropcerquarodebicumnoncft  :prcpterquKm 
excepcioncm  nihil dcberi dicicur :  propcer  quam  ex bona  fide 
folui non  dcbct :  veiuti  fi  fic cxcepcio  non  nuraera  x  pecunia: 
vclpadliconueuti.  Namisquihancexccptioncmhjber,(ol- 
uere non  deber.  Sed  l\  obiiciac  quis  excepcioncm  procprato- 
riam  qujc  dilacoria  tancum  eft,  ctfifoiuerit,  potciuhanca- 
«^ioncmhabere.  Exceptioneenimprocuratoria  agcns  [^h- 
tilitate  tantum  iuris  fubmoueiur.Imo  laudandus  eft  is  qui  (ol- 
uitcum  bonam  fidem  agnouerit :  &  hoc  cflet  dc apicibus  lu- 
risdiiputate.Apicesiunsvocat  Vlpianus,nifi  fallcr  ,  (ubtih- 
tatem  iuris ,  (ummum  ftcidlumque  ius.  Hocadeos  refeiri 
dcbctquilitidumiusitatuenturcontraiquitatcm  ,  vtver- 
bisfcriptis,ncc  vcrbistantum  ,fedetiam  lyilabis  fingulis  at- 
que adeo apicibus  hoBreant.  Hoc  boni  viii  non  cft ,  nec  lutif- 
coafulci,  icaapices  &  fyllabas  vecborum  ampledi,  vt  ei  a;qui- 
tas  non  fic  porior.  Excmplumdcapicibusiuriscxcati.i§.fi- 
deiulTar.Fjueiuflor  obligauit  fe  pro  alio  mandatu  altcrius,  (ed 
ad  tcmpus  tantum ,  non  in  pcrpetuum , quod fieti p  teft :  vf 
que  ad  biennium  feobligauit:poft  illudtcmpusconuenius 
poceft  fummoucre  agcncem.  Fideiuflor  hac  excrptionc  o- 
mi(ra(oluic,qua:ricuranat1ioncmmandari  habeat  aductfus 
eum  pro  quo  foluic  ?  Ec  didcuc  habere.  Id  enim  conuenit 
bonz  fidei ,  ecfi  fubtilitas iuris  videatnr repugnarc.  Nam  de- 
bicor  pro  quo  (oIu:t  obHgacus  erac ,  &  libcracusfuit  hic  (ola- 
tionc.  H  licdiftmdionialiifimilesiunc  inl.  Qumcus.  48. 
Cum  qudjrirur  an  iroputandum  fic  fideiuifori  quimandacu 
alceriusfideiufllc,quodcxccpcioneomifla  (olueric,  qua  po- 
teratagentemfummouete.-infpicetedebemus.anfucricho- 
neftum  eam  excepcioncm  opponcre  ,  anialuo  pudorenon 
pocerat  eam  excepcionem  opponere,  fed  pocius  debicuin  lol- 
ucre.  Exhisquaediximus  conftatfideiuflorem  qui  m^ndatu 
alceriushdciuflicjhacadtioneicpctere  quod  folait,  Ec  ha?c 
racioagendiinmdicio,  vtpctatquod  propterrnandarum  & 
hiciulfioncm  fuluii :  quoduUvll'gicurtam«lepecuniaprin- 
cipaliquamdealiu(umptibus.l.iniercaufas.§.pr«Eicrea.  Vn- 
denafcicurquiftiotraftatainleg.fideiuflottm.icJ.  Qujdam 
ptomifit  cricicum  ,  nuUa  fa(ftamencionebonicacistricici:fi- 
deiuflbr auccm  pro eo opcimum  cnticum loluit .-is a teo  petit 
eius  triricisftimationeni :  quasritor  an  reusei f  .iuere  optina»! 
triiici aiftimationcm  dcbcat  hac  adtionc  ?  QuaEftio inde  na- 
fcitut  quod  dicitur  fideiuflorem  rcpecere  pofle  quodloluir. 
Scd  tamcn  hic  dicitu<r  vlcraidquodfolueredebuir,  nonpoi- 
fe  cxigere.  Is  obligacus  crat  ad  cricicum,&  vile  cciam  ctiticunn 
dando  potuit  liberaci.  Optimum  igicur  cncicum  hac  manda- 
tiaitionerepetcrcnonpoccricareoprincipali.  Sed  quxftia 
eft  an  fiJeiuflor  ance  folucionem  d.biti  poflic  agere  hac  a- 


quin  poflic  agete  poft  folucionem  eius  pecunii  proquain- 
tetuenit.  Sed  ponamus  fideiuflorem  nun  foluifle.  Sed  quia 
verecur  ne  cogacur  foluere^agit  adaerfus  reum ,  vt  ea  obfiga- 
tionecuhberct:anpoteritagere?HaEcqua:ftiotrai9:aturduO' 
basin  locis,veluti  inl.Lucius.58.hic.in  l.fi  &  proea.io.C.  eo. 
ec  iure  pontificio.  tit.de  fideiafl.c. vlcim.Et breuiter  in  omni- 
bus  illis  locis  dicitur  fideiuflorem  non  polfe  ante  {olutioneni 
cxpetiti,  aductfus  eum  pro  quo  fideiufiSt , nifi  in  quibufdam 
cafibuscxccptis.  Mandatariushacadtioncpecicidquod  fibi 
abeft  ,  nihil  autem  eiabcftantequamfolucnc.-  fcdcamenex 
bono  &  arquo  aliquando  ei  permiccitur ante  tempus  folucio- 
nis  expenri ,  veluci  fi  iamcondcmnacus  ficfidciufloradfol- 
uendum  ,  licet  fencentianondum  habucnt  executionem, 
quia  ptopc  eft  vt  (oluere  cogacur.  Alcer  cafus eft  fi  diu  ceflacu 
fucricin(olucionc,fimulcuceporiseffl;ixerit  poftquadeberi 
cocpit  pecunia.  Tettiuscaluscft,  fitoepeticdilapidatcbona 
(qa, vc  fotce  peticulu  fic  nc  propt c t  cius  inopiam  inanis  futura 
fitadueifus  eiia£tio.l.Lucius.infin.  Hicadditutquanusca- 


gi.  Hincvarizquiftioncstradtancurinl.  5.  4.&  f.hic.deeo 
qui  cxcellit  fincs  mandati  fui.  Traftatur  quzftio  de  eocui 
mandauivc  mihi  emccetfjndumcertoprecio.putacenrum: 
is  maiori  precio  cmic ,  nempcducentis;vulc  agercaduerlus 
me  ,  anpoliicquzricur.  Ecvidccurnonpoirccxhisquidixi- 
mus.  Quidam  ex  vctenbus  lurifconlulcis  cxiftimabac  liullam 
aAionem  habereoeadcamquidcm  pecuniam  quse  n^anda- 
to  expreflafuerac.  ScdcamcnJEquius&bcnignius  vifnmc(t 
vc  poifit  agcrc  ad  ftatutum  prctiura  mandato ,  &  potcr.  t  age- 
re  ad  centum.  Oiligencer  igirur  fioes  mandaci  cuftodicndi 
lunc. 

Secnndus  cafus  in  quo  ceflTac  hic  a(ftio,eft,fidereturpi 
mandacum  inccrpoficum  fic.I.fi  vero.tf  .§.tci  curpis.Exemplu 
vnum  eft  in  J.i  i.§.fi  adolelcens.  Adolcf.ens  luxiiriofis  man- 
dauic tibi  vc fideiubcres pro racrecricc.  Non  habcs adticnem 
mandati  concrariam  aduerfus  eum,quia  rcs  curpis  cft  proptcr 
quam  hoc mandatum  incercclfic,  Ac rei  t ui pis nuliu  eft  maa- 


ICI4 


Franc.  Duareni  Comment. 


ditum.  Vnde  fi  quis  tibimandaait  vt homiHeraifltcrficeres., 
&  ob  id  damno  aliquo  aff £<ftus  lij ,  eo  n©ffline  non  habebis 
aiiionemaduecfusmandatorcnri.l. ideo.minus.de  accu.Vtet- 

qacpledicur &  mandans  &  mandatarius.  Sitnile  cft  paduni 
4pquoralitis.  Diximushocp.-jclurnbonismoribusclle  eon- 
trarium.-ideoqi  caufidicus  propcci  curpitudinem  pa6ti,  quod 
padius  cft  fibi  dari  in  eucntum  litls ,  V  ti  non  potciit  hac  adio- 
ne  mandati  concraria. Idem  diccndun^  eft,  etfi  in  fraudem  le- 
gura  quibushscpactairaprobanturjCefiafueric  adio.l.  pct 
diusrfas.&l.vItim.C.eo.  Siquisconfticucrirproeuratorem 
in  rem  luara,  hic  ccliionarius  rcdsiTipcor  quoque  iitis  haben- 
dus eil :  huc  videcur i  nfraudem  legum  heri ,  qux  huiufmodi 
paiftaproliibeiicranquam  bonisiaoiibuscontraria.  Alioqui 
illis  legibu.  hiiile  fraus  fieri  poRct.lllq  lcj;es  pcrtinent  ad  cau- 
fiJicos  qiii  al.cnas  caufas  agunt,paifta  huiufmodiracccede. 
Namcaufidiciis  pofletallcguealicnamcaufamienonagcre, 
^  (cJ  fuam.  Sedhx  ccflioncsimprcbantur  conftituticnibus 
tanqjamfcaaduicnt2&fimulata:,-cum  diftin^Tcione  tamen 
<^ua;  adhibetur  in  vtraque  legc.  Anaftafiusconftituitfipro 
prcuniaadlio  fueticccfia,  &dt!bitcturancafic  fimulata,id 
iddicaii  poile  ex  pariiitaie  precii  .•  &  ad  vicandas  fraudes  ftacuit 
vtqiiantxciuKjuefummsfiicricaiftiocella,  nonpollitagint- 
17  ad  pietitni!  q  ^od  datum  eft,nou  autem  adid  quod  continc- 
lur  ci  aciiione qua: cefla  eft. 

Tcrtioccirath£ca6liomandaticontraria,cummandatura 

iinicum  tft.li  poft  mandaruiv.^nitum  aliquidgefterir  manda- 
rarius ,  co  nomine  aotione.u  nullam  aduerlus  mandantem 
•  babec.  Mandatum  ficutmucuocoi  fenfucontrahitur,itaet- 
km  mucuo  conienfu  contrario  dillbluitur.  Mandatnm  igitut 
finitur  A"c  intelligant  tyronc.s ,  vcl  expreflarenuntiatione ,v«l 
tacitaieMprcirarenuntiatione.ficxpreflimmandaucMcprocu^r 

ratcri  vel  mandatario  ne negotia lua gerat.dift.l.fi  vcro. 1 1.§ . 
fimanJauK.ro.ltemtacitaveluntateintelligiturctiamfenaM- 
tiacum  inandaio  ,  puta  ,  fifit  fecutamorsalterucrius.ideft, 
vel  mandatahi,  vel  mandantis,id  expreirutu  eft  inlnftit.§.rc- 
«5l-e.titul.de mandato.  Similss  locuseftinleg.  fiquisalicui.^. 
mortc.  Similis  eciam  eft  in  1.  mandacum.  C.co.Si  res  adco  in- 
tcgra  fic ,  vt  nihil  mandarariiinccrfic,  mandatum  finitur  mor- 
icmandantis.  Poftquamigiiurreuocatum  cftmandatumq, 
geftiimeft^pofteaamandacariociusnomine  nonpotcfthoc 
iuaicio  experiri.-hoc  intelligcndum  eft  nifi  f  ortc  de  ea  rcuoca- 
ticne  mandati  certiorfa(5i:usnonfuerir.  i.fimandaflcra.hic. 
Ideoi  dicicur  in  §.fi  pncedentc.hic.ldem  in  §.  redle.  Inftitut. 
de  raandato.  hoc  etiara  non  eft  intelligendura  de  eo  ^  raan- 
dauit  quis  poft  mot  tcm  fuatn  fieri.Quod  cnim  diximus  raot- 
te  reuocari  mandatum,non  intelligcndum  de  eo,quod  raan- 
datur  fieri  poft  naortcm.d.l.fi  vcro.  1 2,.§.vlt.vr  fi  quis  manda- 
ueticvtpoft  mortera  fibiraonumentumfiat.Hscdcvttaquc 
mandati  aiftione  tam  diredta  quam  contraria. 

IN    TIT.    XXXVIII.     LIB.    IIIL 

COD.    ET    TIT.    II.    LIB.    X  V  H. 
P  A  N  D  E  C  T  A  R  V  M. 

PRO  SOCIO, 
C  A  p.    L 

_  N  hacdifputatione  dc focietatc  incipiendum  eft 

{0c^i  definitione,  vtcoEpimus  in  fupcriotibus  trafta- 

■.vfe^fibus,  quara  tamcn  nosfimpliciflimemoreno- 

l|-i^iftro  explicaturi  fumus.  Societas  eft  conucntio 

'.jua  retum  inter  aliquos  mutuafitcommunica- 

tio.  Nun  poteft  fimplicius  dehniri  &  cxplicari.  Cum  cob- 

ucnic  in  ter  ahquos  vt  rcs  eorum  co  mmunicentur ,  dicicur  fo- 

cietascirc.  Inhacdefinitioneinprimisdicitur  Conumtio.  &c 

ODtinct  locura  generis ,  quia  focietas  cft  cxnumcroeorum 

contraduuir.quicor.fet.-fupcificiui  tur.l.z.de  cblig.&adlio. 

folaconucniioncdicituriociccaseflepcrfedlajCtfi  nulla  alia 

rcsintctucnetit.exquonmlracolliguntur. 

In  primis  focii  mci  Ibcium ,  mcumfocium  non  cfle.  Nam 
nuUus  confenfus  mutuus  intcruenitintcr  me&  eum:  in  l.qui 
adtaittitur.  hic.  Confenfus  autera  intelligitur  non  tantum 
cKprciEsvctbis ,  fed etiaua taLitas  .quocunq;  raodoioteruc- 


DcritconfenIus,dicicurfocietas.Atnon{olumverbiscon(en- 
fus  exprimitur ,  fed  etiam  re  ipfa.  Exemplum  huius  focietatibS 
eftinleg.  i.C. co.&l.z.fF.commun.diuid.vrfiduoeandera 
rcracomrauniter&firauleraetint,diciturIocietas  intcr  eos 
cius rei  nominccoita.quamuis  non  conuenerit cxprefli if»  in- 
tercos  vtearcscommunicetur  ,  ramentacitoquodamcon- 
fenfu  dicitur  coaKn&i  efle  focictas.  Cum  duo  coraraunitct 
rcm  candcm  emcf  unr,  dubium  non  eft  quin  tacitc  agatur  in- 
tcr eos vt earcs communis fir,  Tamcn non fufficir rem com- 
munem  eflc  intercos  vt  focietas  contradta  cfle  intclligatur.  1. 
vtfit.hic.poteftinieraliqaoscomrauniseflercsaiiqua,itata- 
racn  vt  focii  non  fint ,  puta  fi  eadcm  resduobus  legatafir. 
Cumfine  traSat.  In  fuperiore  cxemplocum  duocommuni- 
ter  eandem  rera  emunt,  aliquidinteripiosgeritur,  (edcum 
duobus  eadem  rcs  legatut  reftamento ,  nuilum  negotium  in- 
ter  ecs  geftum  dici  potcft.-ideoque  intcreosadlioprofoci# 
lccumnonhabet ,  tameniifociiaiiquandovocantur.§.itcra 
fi  intcr  aiiquos  .  de  oblig.quxexquafi  contrac^u.quamuis 
abufiue  focii  finr.  SicCiccr.inOrar.  pro  Rofcio  Comedo: 
sit  hxrediratem  fimilimaoi  efle  (ocietatis.  Deinde  dicitur  in 
definitionc ,  ^arerftmtnter.  Rcsintciiigeiedcbcmusvel 
cmncs  qaxcunque  fociorum  funt ,  ve!  res  certas.  Societas 
coiti  poceftvcl  vniusrei,velomniumbonoruraqua:cunquc 
focii  habent.  Excmpla  funtinleg.  j.&il.feq.  Cumcxprcf- 
fum  cft  (peciaiiter  &  nominatira  vtomniuinbonorumfocii 
fint,  quicquidaitcracquirit,quacueiq;excaufa,nontantum 
cxqu2ftu,opcrafua&negotiatione  fed  exluctoaliquo  ad- 
uentitio,  vt  eilcgaro  &  hxrcditate,  id  totum  coramunicatut 
Excraplum  focietatis  quz  dc  te  vna  fpccialitercontrahitut, 
eftin§  feq.fi  focietas  famplicitci  coicafit.quiriturancom- 
municandafiat  ea<^u2  teftamento  puta  vel  cx  iegato ,  vel  h^- 
rcditatG  obucncrunt  J  Quxftio  tradlaturinlcg.f  .&l.coiri. 
cumduab.il.feq. 

Muitum  rcfert ,  an  fimplicitet  coeaturfocietasomniura 
bonorum  ,  an  verofinccxprcffionefpeciahomniurabono- 
rum ,  cum  exprimitur  vt  focii  fint  omniura  reria.  Tunc  quic- 
quidacquirituralteriquacunqueexcaufa,fiueexlegato,fiuc 
ex  aiia  caufa  ,  id  communicatur  intcr  focios.  Siautem  fira- 
plicitet  coita  fit  focictas ,  tunc  coraraunicantut  qus  cx  qu2- 
ttu  quis  confequiruc.  Quatftus  autem  eft  quod  ex  opera 
cuiufquc  dcicendir.  Nec  adiecit  Sahintu.  His  vctbis  o- 
ftendit  haercditatcm  vel  icgatum  nobisnonqusriinduftria 
noftra  ;  ideoque  nonpoflediciinqusftueire,  neccommu- 
nicari  inter  focios.  Confiderandumcftenimcoirifocieta- 
tcm  intet  focios  vc  qusftusvbcriorficaiccrutrius.  Conftac 
hocreceptum  fuiflercmporehotura  lutifconfulc.nihilveni- 
reinhanc  communicacionem  prarter  quaftum.  Ratio  ta- 
menhuiusteidubiafuit ,  vtcolligiturex  verbislurifconfuiti. 
Fortajfis  hoc  ideo.  Similis  locus  cft  in l.aditio.§.i.  dcacquir. 
hafred.  Scruusquodacquiritopcrafua.acquiriteiqui  eius 
vfumfrudtum  haber :  i\  deiatafiteihsieditas&camadierit, 
non  ei  acquirit ,  fed  propriecario.  Hic  iocus  pertinet  ad  ex- 
plicationcraquxftionisapudnos  agitats.  Moribus  noftris 
comraunicanturinterconiugesomnesacquifitiones  &  con- 
^uifitiones.  Diximus  fociecatera  efle  conuentionera  qua 
r>es  inter  aiiquos  commuuicantur,  &c.  Inhacdefinitione 
fitmentio  communicationis  ,  quiarcsfociorumproprixcf- 
iiciunturcommunesper  conuentionera.l.  i.&z.  Commu- 
nicantur  quz  erant  fingniorura  propria  ante  focietatcra 
contradam  ,•  &  in  (ocietat«  omniumbonorurahxccom- 
municatiofit  continuo  eciara  fincapprehenfione  &  traditio- 
ne.  Cumduocoeuntfocictatcraomniumbonorum.quic- 
quid  proprium  eft  cuiufquc  ,  id  ftatim  communicatur  al- 
teri ,  etiam  fi  nuila  traditio,  nullaapptehenfiointerncnc- 
rit  ,  quamuis  alias  ad  acquifitionem  dcminiitradicio&ap- 
prchenfio  neccfTaria  fic.  1.  traditionib.  C.  de  pad.§.pcr  tradi- 
tioncm.Inftit.de  rcr.  diuif.Traditionibus  dominia  rcrum  ac- 
quiruntur.  Sed  in  hac  focietate  omnium  bonorum  ,  eo- 
rura  dominium  acquiritur  pro  parte  fine  vlla  traditione. 
Hoc  vdlitatis  caufareccptumcft  ,  quianonvidebaturfine 
magno  incommodo  omniumrerum  quacinpatriraoniocu- 
iufquefuntjtraditioncmfieri  ;  igiturvtilitasfuafit  vt  tradi- 
tioncmintcrucniflc&apprchenfioneraintclligaraus.  Qnod 
dicinus  continuo  ceinmunicati  res  qua;  propiis  funr  cu- 

iufquc,id 


In  Tit,  Trofocio. 

iofque,  id  intelligendum  eftdc  lebus  Gorporalibas,  nondc 
nominibus&  a(*ionibus.Nomina  enina  nun  condnuo  com- 
municantur ,  (ed  opus  cft  ceffione.  Forraulz  aftionum  &  iu- 
diciorum  non  permittunr.vt  adlionem  que  ex  lcge,vel  cditSo 
competir,vnus  in  alium  transferat  connnuo  fine  ceilione,  o- 
pus efl ceffione & procuratorisconftitutione.  Oportct alte- 
rum  ab  alteroprocuratorem  inrem  (uam  confticui ,  vtactio- 
neiibicella&mandataexpcriatur.Nonratisfuicdiceiecom- 
muiiicacionem  quandam  terum  fieri  in  dehi.itione  noftra, 
fed  oportuit  addcre ,  rautuam  cllc  communicacionem :  natn 
alcer  akericommunicat,  aliasnondicercturfociecaselle.   Si 
duo  coeant  foci5tatcm,ita  vt  vnus  in  inedium  cantun»  conf  c- 
rar,ilter  nihil  conferar,non  crit Tocietas.   Oportet  vtrunqiie 
coafcrrc  ahqr.id.li  no  pecuniam,  falrera  induftriam  conferat, 
l.f.h:c.&l.i.C.eo.C'-///>-^^»/w<»f«<?^n««ir.  H^cverbifignili- 
cant  ccrci  itiris  id  non  fuiflaantequam  id  receptum  f  aillct ,  vc 
Euac  rcceptumeil&conftitatum,  quiaopera  locopecunis 
cft ,  ficut  etiam  pccuniaprooperacft.   Plaucusin  Afiriar.sir, 
Hofiifnemum  efi  operapropecunia.  Hoftimecum  Feftus  Poni- 
poniusiiucrpreraturaquamentura,  quandampcniationem 
pecunii  qua? datur.  Vlp.in  1.  cum  duob. i  ^  .§.ii  coeunda.co 
vetbo  vfus  eft.vbi  ^quamentum  vel  hoftimentum  legendum 
videturprovcrtinsentuta.Scdhunclocumpoftcaexplicacuri 
Idmus.Qupd  autem  diximus  mucuam  cHc  debere  hanc  com- 
inunicationem,ita  accipiendum  cft,vt  vterque  damni  ae  lucri 
patticepsiit^aliasnoncontrahiturfocietas.   Siicacoitadcio- 
cistas  vt  vnus  participec  lucrum ,  altcr  vero  damnum  tanturn 
fine  vllo  lucrojfocietas  non  redle  fic  contrahitur.  Arifto  m  l.li 
non  tuerinr.z9  .vocat  hanc  focietatem  leoninara.  Vetercs  et- 
iamiurifconiuki  vccanthuiufmodi  focieratcm  lconinamex 
Apologo  quodam  .^fopi  de  focictatc  Leonis ,  vulpis,&  alini, 
cumadvnum  exfociis  totumlucrumperuenit,&alcernihil 
aliud quam  damnum  fentit.  Poteft tamen in coeundafocie- 
tateconueniri  vtlucri&datnnia^quaepartesnonfinci  c5,&l. 
linonfuerinr.  i^.inprin.  NoneftnccelTcineoeundafocie- 
tate  squascJspaitcs  dani&lucri.  Isquiplusconfercvclpe- 
caniae  vel  opera  in  com mune ,  aequum  cft  etiam  vt  plus  lucri 
aufwraf,alter  vero minus.  Sed videdum eft  quid adium fiu in- 
ter  :ontrahentes:&  pletunq;  accidit  vt parcuio  focietatis  bo- 
niviriarbitriocommittatur.l.iocietatcm.hic.tf.Sedh^cquac- 
ftiofufiustra(aatutinl.fifocietatem.77-&li.feq-adfin.tirul. 
Collata  eft  conftitutio  partium  in  arbitrium  coramunis  ami- 
ci:quiritur  an  fi  arbitracus  faerit ,  poffic  ab  eius  arbitrio  quafi 
iniquorccedi?  Dicirurpoflerecedi^cumdiftindlionetamen 
qua: hic adhibetur.  Variearbiteraccipiturin iure ciuili :  Nam 
arbicer  aliquando  dicitur  is  ad  quem  ex  compromiilo  itum 
cfttanquam  adiudiccm,&isfungiturviceiudicis:hicdicitur 
acbiccrcomproroiftarius,  quoniamexcompromiflb  licigan- 
tiuin  eligitur,idcft,hinc  inde  pcenapromifla,  fi  fentcncis  eius 
paritUGi nonfuerit. Ec ad hunc locum  percinet  m.  de reccpc. 
arbitr.Huic  fcntentis  arbitci  ftandum  cft,etiamfiiniqua  luc- 
jit.l.  diem  profetre.§ .  ftari  autem  .de  rccep.  arbit .  aliter  pcena 
debcbitur.  Arbitcr  eciam  accipitur  pro  eo  cui  aliquid  dclinie- 
duns  committit  jr.dc  quo  tamen  cft  controUerfia.  Vt  cum  lcx 
dieitur  contraduifocietatis  vtpartium  conftitutio  fiatarbi- 
xriocommunisamici,  fiquidiniquum  fitatbitratus,  abeius 
atbitrio  rccedi  poreft,prxfertim  in  bonzfidci  iudiciis.  Bonae- 
fid.ri  conaenit,vt  fi  quid  iniquum  fit  arbitratus,id  corrigacur, 
&  ad  asquicatem  rcdigatur.  Nam  nihil  aliud  comraiflura  huic 
cffc  videtur  quam  quod  boni  viri  arbitrio  conuenit.  1.  fi  liber- 
tus  ita  iuraueric.de  oper.liber.eft  locus  communis  de  atbictio 
obfecoandus. 


IOI5 

dodum.  cumd  cirur  dotemdarJ  marito  nomine  mulieris  vt 
in  perpctuuta  apud  eum  fir,  id  cft ,  doncc  (olucum  facrit  ma- 
ttimonium  quolibecmodo.  Inatcrnum  autem  nonpottft 
coiii  focietas.l.nulla.yo.Si  dno  ita  coictint  focietatem,vc  non 
liceat  neq;  ipfis  neq;  hsredibiis  eorum  ab  ea  rccedere ,  nulla 
eftfocietns.  Vilumeft  valJedurtim  ob  pa6lioncm  aliquam 
homines  cogi  ad  perpetuo  mancndum  in  communione.Co- 
munio  mulca  parit  incommoda.fed  camen  poteft  vel  ad  tem- 
pus  cercum  co'ri  focictas,  veletiam  quamdiu  vixerint  focjj. 
Deinde  dicicuiineadem  legeinDntantum  p'jrec6trahipo& 
fc.fed criam fub  condirione.  Dubicatum olira fuit an focietas 
fub  conHitione  coiri  poffet ;  fe J  dccifa  eft hxz  dilputatio  a  lu- 
ftiniano  in  1,  pen.  vbi  luftiniinos  ftatoir  coiri  poflc  fub  condi- 
tionc.  Dubicitioexeofuitquodqtiidamfunraftus  legitirai, 
qui  nec  dicm  ncc  condirionem  rccipiunt.l.  a^tus.de  regu.iur. 
Sed  ex  numero  corum  aduum  lcgirimorum  non  eft  focietas. 
l.pen.C.SequcnslocnseftinquoquzrJtur, 

^mhmmodU  dijlrahaturfocietas. 

C  A  p.  III. 

Slcutvariis  modisconcrahicuc,icaeriaravariis  mod's  dif- 
t 


€    A    P.       II. 

^upmodo  contrabaturfocktoi. 

EXhac  definicione  inccUigitis  quomodo  contrahitur  fo- 
cietas.  Societas conti ahitur confenlu  &  conuentione  fo- 
«iorum,  cumconuenit  intereosvtrcs  quacproprie  funtfin- 
gulorum  communicentur.  Addendum  cft.variis  modis  focie- 
latem  contrahi  poflc  ex  l.t.hic.  Socieras  contrahi  pottft  velin 
pcrpetuura  vcl  cx  tempote  vel  ad  terapus.  In  pcrpecuum 
nequis  aberretproptcr  homonymiamvocabuli  intcrpreta- 
tur  Paolus in  Li.id  cft,  dum  viuanc.  Sic accipitur in l.i .de iiue 


crah;  tur  iocictas :  qua  de  re  notanda  cft  diftintaio  qux  tra- 
ditur  in  l.hic.Renunriationt,morte,C3pitis  rainurionc ,  &  e- 
geftated  ffociamur.  Noshancdiuifionem  &fpecieseiusdi- 
ftindcesplicaturifaraus.Rcnunriaiioneinprimisfocietasfi. 
nitur.  Dubiuin  non  cft  quin  mutuo  diflenfu  dirimacur  (ocie- 
cas,  ficucmiuuo  confenlu  contrahiriir.   Nihilenins  efttatn 
naturale  quam  diffenlu  contrario  id  folai  quod  nudo  con- 
fenfucontraftumeft.l.prout.  70.de  foiut.&rl.nihiltamnatu- 
rale.de  reg.iur.Erhocfatisexpreflumeftinl.vemm.(j  5, §.vl. 
hic.I.tandiu.Ceo.in  Inftit.quoque  id  expreflum  eftin  §.  raa- 
net.tit.  defociet.  QujnimofoLietasdiiiolaiturvoluniatev- 
rius  cx  fociis,non  tan tum  mutuo  diflcnfn,  fed  vnius  tantara. 
did.§.manet.SivnusrenuntiauetitIocietari,vriiif2sfuafitvC 
hoc  comraittercturlocio,  ptoptermigna  incoraraoJaqas 
adfert  coramunio  vt  focictas  dirinsatur  voluntate  vnius  cx 
lociis.Hoc  cnim  intelligendum  eft  de  volnntate  tacita.  Nam 
tacitaeriara  volunrate  quyvetbls  exprefllinoneft,  fedre& 
fa6loaIiquooftenfa,d!rimitur(ociecas.d.I.verii.<j3.§.vlr.&l. 
lequen.hic.  Negoiiarioniscuiiiidamcoitafuirlocietasinter 
duos,dcinde  f  ocij  feparatira  agere  ccepcrunt,  &  vn  ufquifque 
corumfibi  cftncgodatus:  hoccafuincelligitfir  diftradaefle 
focictas  etiam  fineuterapcrte&  exprcffimrenuniiaueritfo- 
cietari.  Dehac  renunriatione  varix  quiftioncs  tiaftanrur 
qnomodo faciend  1  fit  rcnuntiatio  locietatis ,  & pcr quas per- 
fonas ficri  debeat :  quairicur  cnim an fieri poffit  per procura- 
torcm,&  per  quem  procuratoremraa  necefle  fit  fpeciale  roa- 
datam,an  vero  fufficiat  eum  baberc  omniura  rerum  admini- 
ftrarioncm.  Hae  quzftiones tiadtantut in  l.adlionc.<;f .  §.re- 
niiriarc.  Procurator  meus  nomine meo poteft reniitiare fo~ 
cictatiqui  aine  contradla  eftcura  alio.    Insoctiam  procu- 
ratorquilibcrara  omniumbonorum  adminiftrarionem  ha- 
bet:etfieifpecialitermandatumnon  fitvcrcnunciarecfocic- 
cati.  Noncnim  videtur  exccderefines  adminiftrarionis  re- 
nuntiando  focietari. 

Quacftio  olim  agitata  fuit  decuratore  fariofi.  Si  focietas 
ctunfufiolo  contradtafuerit,  ancuratorfuriofipoffitrenii- 
tiarefocictad?Ha:cquseftiotra(5tatutinl.vlrim.Cod.eo.  Sic- 
utprocuratoritaeriam  curatorfutiofi  adminiftiationcmre- 
rum  furiofi  habet :  ergo  eipermitccndura  eft  cciam  vt  renun- 
tietfocictati  quicum  furiofo  contradla  cft.  Videndum  ta- 
meneft  nedolo  malo&incempeftiue  huiufmodi  renuntia- 
tio  fiat.  Namlicct  vnusexfociispofljit  renuntiaie  focietati, 
taraen  ficallide  hoc  ab  eo  fadum  eft  vt  totum  aliqucd  iu- 
cium  ei  obueniiet.nec  commnnicaret  cum  focio:  huius  frau- 
dis  rario  habenda  eft  in  iudicio  pro  focio.cum  intelligeret  for- 
taffisfociusdelatam  eflcfibiopimam^liquam  hxredicatcm, 
ne  ea  comraunicaietur  cura  focio,  antequara  is  adit  et  rennn- 
tiauicfociccati  :  hoccallidefad-umeftabco  vtfraudaietro- 
ciurafuum.  HaiusfraudiS  habendaeft  ratioin  hoc  iudicio. 
Idemdicitufin§. manet.titu.de  fociet.Inftit.In!.a(iIioDC.<?f.- 
§.diximus.  vnucxensplumcfthuius  renuiatiationiscaptiolx 
& fraudulcntz.  Hiccftvisvtijquibusreniiciatumeftfode- 
tati,libcreatui;  ab  eo  qui  ccnuntiauit.  Is  autem  qui  rcQuQ- 


ior<r 


Fraric.Duarerji  Comment. 


tiauit  ab  iis  no  Iiherctijr,8f  roulra  exempla  is  adferr.Simile  ex- 
cmpiiim  eft  iti  i.  li  conuenerit.  i  ^.hic.Si  conueuctit  vc  non  rc- 
cedatur  ante  certum  tempus  a  focietace ,  no  valec  ilte  concra- 
ft us,quoniam  ecfi  renunciardm  fic  (ociecaci.incempeftiue  ta- 
men  compecit  a6lio  pro  focio.  Similis  locus  eft  in  I.  focius.i/. 
§.fiabfcnti.  Hi^^enusderenuatiationequadillolwicut&di- 
rimicut  {ocietas  contradla. 

Sicundo  foluitur  focictas  morte  vnius  ex  fociis,in  ead.I.4. 
M  jrtem  accipere  debemus  eciam  vnius  ex  (ociis,  in  §  .manec. 
dc  focietatc.Inftit.vbi  luftinianus  adfert  rationem ,  cjuoniam 
qii  coiitcahic  (ocictacem,  certam  perfonam  fibi  elegic.ideo 
c6.r..h.tur /ocietas inter aliquos ,  vt alcer alterius opeta ?<. in • 
duihia  eligaturrratio  non  patitur  vt  mortuo  vr.o  ex(ociis,ca- 
iusindi!rt.;ae!e(flaeft,focictasduretcumciushxrede.  Certa 
en  mpc;iionaelc6bacft,cuiusfides5:probita5compcrraerar, 
<j:'.od (•orte non eft in hirede.  Ad  vtiiitatem omnia hicrela- 
tafijistaiarilconfultis,  q  •<;inreiligcbancinco.amodaqua;ex 
co-nmunione  na(ci  podunr.  Non  tranfit  ergo  (ocietas  ad  hx- 
redem  poilmortem  vniuscx  iocjjs.  Hoceft  inteliigendura 
ctiimfi  nominatim  couenerit  inter  (ocios ,  vt  a  J  h  rrede  rras- 
cac!oc:etas:hicpa<ftioratanoneft.i.ncmo.58.&:l.piane.57. 
N:fi  paclio  iterata  fit ,  vt  vdeatur  noua  (ocietas  coira,  Adio 
tamcn  pro  (ocio  datur  ia  hjeredem.  Nouo  confenfucum  hae- 
rc dibus  iniri  potcft  focictas,  fed  nouus  erit  concractus.  Exci- 
pitur  tame.i  (ocietas  vtGt  galiuoi  iji  i.adco.f  9.&  iJo.Si  publi- 
cani  cjui redcmptorcs  piibiicorum  vedigaiiam funr ,  (ocicta- 
terHi.iterlecoicrintvcct  gat)umpublicofumnom!ne,&co- 
Ucncnnt  vt  tranfcat  (ocictas  ad  ha?redes,rata  eft  harcconueu- 
tio.Fauor  pub'icus  veifligiiium  hoc  fuafit.  Seditu  dcmum ,/» 
pand:!fiinih,\dc(i. ,  fi in ineunda focictace  conucncrit  vtpto 
qui  parte  focius cft.is  cum  quo  contrada  cft  (ocietas ,  pro  ea 
partciocitisfi  eiushircSjfiinterimmotiatur.  Qir^muisau- 
icm  ho  pct mittatur  in  focictatibus  pubiicorum  vecHgalium, 
tamcn  idctiam  zftimandumeftcxcaufa.  Potefttaiis  caufa 
incidere  vttalisconuentioraranonfit,  ficutinpriuatiscon- 
uention  b  is.Sicvidetisqu2cunqacconftituta(untdehisre- 
b:is  ad  bonam  hdem  refetri ,  quocics  id  cxigit  vtiiitas  propter 
aliquam  circumft.inriatn:  eft  enim  hic  contradlus  bonaefidei, 
vcpoftea  diccmus,  inquoboni  &iquiroaximchabcndaeft 
rauo.  Prstcreaquodd  cimus  foiuifocietarern  moitevnius 
exlo-iis.inteliigcndumcft  folui  (ocietatem  interomnesfo- 
cios  qiii fupetftiies  funt,nifi  aiiud coniienerit , de quo tamen 
poteiitdubitari,l.ad;ione.tf{.§.morruo.  hic.  Namfotraftis 
a!iquiscx(uperftitibusnunquam  contratfiuruscratfocietatc 
nifi  propter  eum  qui  dcLcffic.Poteft  tamen  conuenire :  &  ra- 
lahabenda  eftharcconuentio,  vtfi  vnusex  fociis  dccciTerit 
maneat  focicias  cumaiiisfupecftitibus.  Tertioditimiturfc- 
ciecas  capitis  diminutione.d.I.^.Idem  dicitur  in  1.  vtrum.  6^. 
§.vit.Vbihoccxpiicatur.  Cumamittituriibcrtas,  vcletiam 
ciuitas  aniittitur  raanente libertate ,  foluitur  focictas.-intcr  c- 
niro  homines  cft  quaedam  mors  ciuilis.  Quarto  egeftatc  fol- 
uitur  (ocietas  d.i.4.  V aria  funt  exempla  huius  foiutionis  quz 
fitper  egeftatem.  Vnum  cft  in  l.adionc.§.pubiicacionc  quo- 
que.Cuaa  bona  aiicuius  funt  confifcata.hac  pubiicatiune  (oi- 
nitur  iocietas,quiaresinteriiilcdicuntur.i.vcruin.  §.vit.  Res 
tf  anfcunt  ad  alium  dominum  in  quo  nolleot  aiii  focij,  nec  eis 
expediret focictatcm  inire  Idcm  dicitur  in  §  .pubLcatione.In- 
ftit.de  focictate. 

Aiiaexcmpla(untinl.a6kione.§.t.&I.veri].(J4.§.vlt.  hic. 
§.foiuuur.Inftit.eo.  Qusrtuscaiusaddituraluftinunofific 
impofirus  finis  negocio  cuius  caufacomradla  erat  fociccas.  §. 
(oiuicur.Inftit.de  (ocietate.  Ex  his inteliigitis  quomodo  con- 
trahatur  focietas,&  quomodo  difloiuatur. 

C  A   p.     IIII. 
De  d^wne  qu<e  oriturex  contraHufocietAtU. 

EXcontradlu  focietatis  nafcitur  at^io  quzdicitur  profo- 
io:vnde  fit  vt  hic tituius infctibatur  Pro  focio,  id  tft ,  De 
\  aaioneprofocio.Hfcadfo  darurfocioaducrfas  (ociumva- 
riis  cx  caufis.Exempla  caufarum  hic  reperiuncur,  qux  nos  or- 
dine  explicatuti  fumus.  Vciutififociusnonconfcrdtin  me-. 
diumqutd  iiirc  focieracis  cooferredebct,  conomincdatiir 
aducrfuseuraadlioquidiciturprofocio.  Societas  contrahi- 


turintctaliquos,  vt res  quar propriat  funt  cuiufquCjConirao- 
nicentur  &  confe.-antuf  in  medium.ld  fi  non  fiar,  co  nomine 
agiturprofocio.ini.}.  C.  profocio.huiuscorcmunicationif 
&coilationis  multa  variaque  cxcmpla  funt  tam  in  Digeftis 
quam  in  Codice,prjEfcrtim  inl.cum  duobus.^i  §.vlt.&  l.lcq. 
Exempia  funt  eius  quod  diximus  conferendum  elTe  intcr  (o- 
ciosquodcuiufque  propriumeft.  Exquoapparetquidintcr- 
fi  t  intcr  hanc  adionem  pro  focio ,  &  adlionera  conamuni  di- 
uidundo. 

Adlioquafdicitur  communi  diuidundopropter  rcscom- 
munesdatur:fcd  tamenditFert  abhacadionc.  Namagitur 
adiione  communi  diuidundo  piincipaiiter  vcrcs  diuidan- 
tat ,  qua: coramunes  fadx  funt  propter focictatem , vel  pio- 
ptcraliara  caufam  fincfocieratc.  Hxcautcm  adio  datuivc 
rcs  qax  communcs  (unt.conferantur  in  medium  &  cona- 
mimiccntur.  HxcdiiFcrentia  traditurinleg.i.commanidi- 
uidun.  In  aftionem  tatnen  communi  diuidundo  veiiiunt 
ctiam  priftationcs  petfonaies  :  fedmagisproprer  rescora- 
nuines  oriturquam  proptcr  prxftationcs  pcrlonales.  A- 
diionecnim  commanidiuidandoagitur  ,  vtiociuspricftet 
(amptus  ,  quifadti  (unt  in  diuifione  rerum  communium. 
De  priftationibus  perfonahbus  quae  veniunt  Jn  iudiciuni 
communidiuidundo,eftlocusinleg.quibus.  54.  Loquitur 
cuim  de  commumone  rerum  quas  ex  locierate  non  nafci- 
tur  ,  (edexaliacaufa.  Quotiesaliquiinciduntincommu- 
nionem  fincfocictatc  ,  ageturadtione  communi  diuidun- 
do ,  vci familia:  ercifcund^E :  vt  i\  duobus aliqua hzreditas  dt - 
latafic.  Aiiud  cxemplumeft;  Sifuroptus  in  reracommu- 
ncmfadli  non  rcftituancur  a  (ociocum  eo  quod  inccrcft& 
aliis  omnbushuiufraodiacceflionibus.leg.profocio.  }8.§. 
vlcim.  Eftmihicccumfocictas,  resquacdara  funtinternoi 
communes  ,  propccr  fjcictatcm  in  eastcs  tuendas  aliquid 
impendo  .-  hic  atStio  mihi  datur  aducrfus  te.  Simiiis  locus 
eftinlcg.  cum  duobus.  s  ^-^-  iderarefpondet.  .<£dificium 
cratcommune  internos,  ego  (umptusfcci  ioinftauratione 
xdificij  :  agamadaetfus  fociumeo  nomine  adioncprofo- 
cio  ,  quamuis  aliter  mihi  cautum  fic  conftitutionibus  Prin- 
cipum.leg.  4 .  Codic.  dc  idific.priuat.  Quac  conftitatio  fa- 
cSaeftingratiamecruin  qui  ruinofaa:dificiainftaurant ,  & 
reficiunt,  quod  maxime  pcrtinct  adpublicam  vtiiitatem  & 
decuspublicum,  neruinofisadificiisciuitatum  afpciitusdc- 
formetur.  SiiTiiie  exemplum  cft  fiisahcnum  non  foiua- 
turquodmancntcfocietacecontradtumcft.ieg.  omnesasa- 
lieoum.  Cumfociustuuscflem,mancntc  adhuc(ociecatC3cs 
ahenum  contraxi.proptcr  (ocictatcm  cgo  id  isalicnum  folui, 
diiToiutaiam  focictate  nihilominus  mihi datui  hzc  adtio  ad- 
ucrfus  te. 

Aiiud  exemplum  eft,  fidolo  maloaut  culpafocij  aliquid 
damni  contigerit,  tocius  lociohociudicio  tcneturnontan- 
tum  de  dolojfcd  etiam  cuipa.i.cum  duob.yi.§.i.  (ubiicit  dcin- 
dequarftioncmcodempertincntem.5</«c<;«««<^4.  Quiddi- 
cemus  fiin  coeunda  (ocietatc  opcram  vel  artcm  fuam  quis 
coatuierit?Sipccunia  dara  fit  in  commune  pecus  pa(ccndum: 
hicqui  fufccpit  pecus  palcendum,  operam  tantnm  fuam  pol- 
lcctiir../4utagrumpoiiroridamM,Siceaimlegen6ue(i.  Ex»- 
pla  muica  adduxit  Anto. Auguft.in  luis  caftigat.  Dit^um  au- 
temfuperiusanobiscft,ficlegenduc(re,/'m/««;f«/»?o^*r« 
artijz'e efi t<^namentum.V aaSLO^cito^^eiz.  aliusconfertprc- 
lium  opcrsBjid  eft ,  pccuniam.  His  vcrbis  fignificat lurifcon- 
(altus  hunccontradtum  ad  vtrunqi  (ocium  pcrtinerc:compa- 
raturcnimopera&atscu;T!preiio.Sedquamcuipampraitac 
focius  focio?Hic  qu^ftio  ttaiiatur  in  1.5  4.&  Inftit.  tit.  de  (o-, 
cictatc.§.vit.  Socius (ocio  pra:ftar coniuetam in rebus fuis di- 
ligentiam,nihii pritcrca  priftat.  Si  ncgligentioi  fueiicin  te- 
bus  comraunibus quam  in  propriisjco  nominc  tenetur.Ergo 
cxatftiflima  difigentia  ab  eo  non  requiiitur.  PLaeftat  leuera 
culpam  tantumnon  ieuilfimam.  Imputandamcoiroeieft, 
qui  (ocium  ncgiigentcm  (ibi  dtlegit  &  adlciuit.  Nam  fi  ncgli- 
gentior  nonfuerit  inrebus  comtnunibus  quamin  propriis, 
eo  nomine  damnari  non  poterir  focio  in  ht  c  iudicio.  De  calu 
fot  tuitOjde  damno  fataii  quiritur.  Sed  certi  luiis  cft,fi  (ocius 
fociononcuiufuiscnipxnominetcnctur,roultoroinu$abco 
fataie  da  mnuro  prxftaodum  efle ,  vt  dicicur  in  l.cum  ducbus. 
§.darana.hic. 

Obiiet. 


Obiter  annoMii<!utti  eft  fartuna  noh  tliimerari  inter  ca(us 
forruitos ,  quialatrocinium  nulla bominis diligecia  vitari  po<- 
teil.Ii>i.  de  admin.rcrum  ad  ciuir.  perti.  I.  (|u£  fortuitis.de  pi- 
gnor.  a(flio.  Furtum  fimplexhuiufmodi  non  eft:  furtum  ta- 
mcn  domcfiicura  excipiturinam  vitari  non  potcft.alioqui  ca- 
rendum  elTet  feruis  &  ancillis.  Atque  ideo  moribus  noitris  in 
ierqos  domefticos  grauius  animaduertitur  «juam  in  alios.  £x 
his  facile  cognofcetis  quid  petatur  hac  a  Aio  ti  e.  C  um  dicimus 
ideodaribanc  a(ftionemquia  fociusnon  confercinmedium 
quod  conferredebetivelfumptusnon  reilituitinremcom- 
munem  fa(Sos,velftudus  afcperceptos.Ex  his  intelligitis  pe^i^ 
tendum  eilevtfocius  confcratin  medium:  &pecendosene 
fumptusin  remcommunem  hCtos,  &pecendos  eciamfru* 
^usperceptos. 

C   A    P.      V. 

BeeffeElu  ^  quaJitntehuitts  aUionU. 

DE  efFcdiiu  &  qualirace  huius  a(3;ionis  pauca  perftringen- 
da  funt.In  primis  hzc  a(^io  dire(Sl:a  e(i,non  reperitur  c6  - 
traria:tantum  dieitur  b£c  adio  competere  foeio  aduerfus  iu- 
cium.  Diximus  in  commodati  iudicium  &  depofiti  vnam  a- 
ftionem  principalem  eile  &  dire(^am ,  ahamnonelle  xque 
principalcm.Vnadaturpropternegotiumqaodptincipalicer 
contr3(5lum  cil ,  vekui  vc  res  commodata  rcddatur ,  cum  ea 
vfusfuecit  comnaodatatius,  vclvtresdepoficarcddatur.i.in 
commodato.§.  i.commoda.  Sedhisvctaqucadliocilxque 
principahs & diredia.  Idem  dici non poteil  in  hoc  contradtu 
rocietacis : ncucra  dici  pocefl  magis  principaiis  eile  quam  alce- 
ra,ideoquc non pocuit bic diftiogui  a lurdcon fulcis  concraria 
a(5lioadirc6];a. 

D£indcbxca(^iobona;Bdeie/l.§.a(^ionum.Inn:ic.dea£l. 
&dicicurbooatidesinbociudicioexuberare.l.  ^.hic.  Mxxi- 
mehabetur  ratiobona:fideiin  hoccontra(Slu.  Hucpercinec 
quod  dicitur in I.5.  hic.  Cum dicit ipfo iure  nuUam  elTe  focic- 
tatem  quz  dolo  malo  &  fraude  contra(3:a  eft,quia  hic  contra- 
Aus  eft  bonxfidci.  Cicero lib.3.  Offic.ait legibus Romanis, 
quod  ipfum  iusdicitur,  nonvindicatidolum,  fediniudicio 
bonxiidei  hibebatur  ratio  cum  addcbacur,ex  bona  Hde.  De 
hacreicripiimuspleniusincommen.dcinlicemiur.Prxcec- 
eabxca<^iofamofaeft,ncuta(Sliodepolici,commodaci.  Vi- 
dccur  magna  pcrfidia  circ  lOcij  fallencis  cum  quo  magna  con- 
iun(Sbio  clt,&  vclut  quxdam  fracernitas.I.verum.  in  prin.  hic. 
Pfxccrea  damnacushacai^ione  infamianocacur.  I.i.  dehis 
^ui  noc.infa.  Prxcerea  hxc  a(Stio  dacur  hxredi  &  in  hxredemt 
quamuis fociecasin  hxredem non  tranleac.  A(Slio  tantcn  pro 
rocioadhxredcmtran(it,&inhxredem.I.nemo.hic.Tamec- 
fifocictasiocij  mortcfiniatnnadiotamcn  pro  focio  qux  co- 
pecic  adaerfus  dcfun(Stum  vel  defun(5to  non  cxtinguitur ,  fcd 
daturctiamhxredi  &concrahxredcm.  Similceftquoddici- 
tucinl.  hxtes.  Hxresetiam  prxftat  culpamin  hoc  iudicio. 
Nam  eciifocietas  finiacurmortc,  tamen  ii  quid  adefun(5i;o 
csptum  (it  &  inchoatiim ,  id  confummare  debet  h^ces.  In  eo 
autcm  potcft  dolum  &  culpam  admittere.  Similislocus  eft  in 
l.a(%ione.§ .morte.Idem  dicitur  in I.4.  cod.tit)iI.  Cod.  Deni- 
quehxc  atStio  in  (olidum  non  daturaducrfuslociumifedqua- 
tenus  facere  poteft.  I.  verum  hic.  quamuis  adiones  folcant  in 
folidum  competere  aduerfus  teos  debitores ,  vt  quicquid  de- 
bentabeis  cxigipoifit.  Sunt  tamcn  quxdam  a^iones  qux 
non  dantur  in  (blidum,(cd  quacenus  is  cum  quo  agitur  facere 
pote(l,babecur  (ocij  racio ,  nc  egeac,  ne  omnibus  luis  faculta- 
cibus  &  fortunis  fpolietur.l.funt  qui  in  id.de  re  iud.  Dc  qiia  r& 
plene  tra(!laui  in  interpretationeI.maritus.&  Il.Ieq.  fol.matr. 
huiufmodi  cfta(5lio  profo(:io  proptcrrautuam  illam  rerum 
communioncm  quxeft  interfocios.  Vifuraeft  inhoneftura 
vciocius  focium  omnibus  fuis  facultatibus  exuat,  &nihilei 
relinquacad  vidum  vndcfe  cucripoftic.  Raciofacis  efteui- 
dens  infociccace  omniutp  bonorum  dequaloquicuc  lurifc. 
in  l.func  qui  in  id.  Scd  tamcn  latius eft  produdtum  ad focios 
qui  vnius  rei  focictacem  concraxerunr.Sicenim  cionciliari  vi- 
d^ntur  hiduoloci  qui  alioquipugoarcinccr  fcvidenturinl. 
verum.inprin.hic.inl.fuatquiinididcreiad.Dchocbcn^ft- 
cioquod  tribuituc  focio  vtfolidum  ab  eo  non  exigatur,fcd 
]uatenus  faccrepoced:,  y  c  vidus  ncceilatiUs  &  cotAmodus  ct 


tnTtt.^rofbcib: 


toi7 

f elinquacur ,  multa  tra(^antut  qix  \xxt  othjfctal  btobtct  btcS- 
uitacem  temporisquxcciampleniusi  nobis  tra^aaca  funcio 
aliis  Iocis:maxime  in  l.maricum  .iolut.matl'. 

m    flT.    XXXVIlL     LIB.    Illi 

COD.    ET    TIT.    1,    LIB.    XVttl. 
P  A  N  D  E  C  T. 

t)E  CONTRaHENDA  EMPtlONL 

C    A    P.      I. 

Ic  contra^aus  cmptionis  &  venditionfs  adio 
^inotuseftcxcommMnivfu,vtdefinitiodiaIe(ai* 
ijcanon  videaturmagnoperc  hicneceflariacfTeS 
'(nemo enim  eft  qui  non intelligat  quid  (it  eme- 
_.  ^...__rc.&quidfitvendetei  Origo  autcm  huius  tra^ 
etatus  ttadKur  a  Paulo  m  1. 1.  hic.  qux  videtur  fumpta  gx  Ari- 
ftatelehb.i.  Poht.  Ego  aiias  admonui  hic  legcndura  efTa 
^^^«/.'^/«.quamuis  alij  legant,^«4/.W«.Ioquiturde  eftiraa- 

uorie  numa,i  quam  quantitatem  vocat.  Cum  qcxritur  quati 
locabi,.is  (itnumrnus:  nummushabet  fuam  xftimatJonem, 

camqnecerram.I.:mmmi!.deinlicemiur.l.quxextrinfecus. 
devc^b.obiig.  Arift.inPolit.«VJ«.vocat:hacde  realiquid 
(cripn  in  difpuc.anniuer.  lib.i.  In  hac  difputatione  nos  eadeni 

mechodovremiirquavfifamusdilTerentcsdccoiuracaumu- 
tui.Quocies  conuenic  vt  res  aliqua  tradatur  ccrto  pretio,tunc 
dicitur  contra^aa  emptio&  vcndicioerte  :  modolic  animus 

acquirendxrei,vtdifFerataIocatione&condu(aione,itiquo 
(,-on cratau  raerces  & pretium  & rcs  intcruenit :  fed  non  eft  a- 
nimus  acquircndx  ipfius  rci.  Nam  quamuis  venditor  non  te- 
ncacurdominum  facere  emptercm,fed  fufiiciat  vacuam  pof- 
(eflionemtraderc,  tamenconfiliumcftemptoris  vtrcmfibi 
acquiratvel  traditionc  vel  vfucapionc.  Craflius  vobiscxpli- 
care  non  poflum  qux  fi t vcnditio.  Ex quo confequcns eft  ad 
(ubftanciam  huius  contra^Stus  tria  necefiaria  efle.  Inprimis 
ncce(rariaeftresquxvcnear,dcindedcfiniricertumpretium 
debcr.  Tertioconfenfuscontrahcntium  intcruenitedtber. 
In  his  tribus  confiftit  (ubftantii  huius  c6tra(aus:  quoniam  fi- 
ne  his  tribusnon  poteft  confiftcre  emptio  &  venditio.De  his 
igicur cribus  figillacim  &  ordine  tra^aaturifumus.  Vidcamus 
igicut  primum  dcre  qux  vxncat, 

C    A    1».       II. 

Derequ£vendipoteH^  autcontrd. 

Slt  h(»cin  primis  pofituro,  finc  rc  non  pofl^c  confiftcte  vea- 
ditionem:nififitaIiquarcsquxveneat,quxpoftitacqui- 
n  cmptori ,  non  eft  venditio  neque  cmptio.  1.  ncc emptio.8. 
hic.  HaiusreiexemplumeftinI.domum.f7.  Domusven- 
dita  cft  qux  erat  combufta ,  emptio  non  tcnet,  quia  nulla  res 
fubeft  qux  poflit  dici  vendita  efl"c.  Non  domus  cembufta 
eflb  proponitur  qux  vendita fuir.  Addit  lutifconfultus  in  dic. 
leg.nec  cmptiD.8.  quafdam  exccptiones.  Partus  nafcituru* 
rc^acemitur,  etfifubtilitcrdicipoflit  resnonfubefle  quxe- 
mitur,tamcn  proptcrfpcm  confiftic  vcndicio.  Afferc  aliud 
cxemplumquodoccc,  aliquando  fine  vlla  reempcionem& 
venditionem  confifterc.  Cum  quis  emic  ia^aum  rccis,(pes 
loco  rei  eft ,  cum  quis  cmic iacftura  rctis, fi  forte  nihil cjptun» 
fit,tenetvenditio,&agituradprctium:  cmitfpcm  mcram. 
Vtlmffdiutit.  Mifliliacrantquodmagiftratusia^aabant.  O- 
portct  igiturremaliquam  eflcquxfubfic  vtteneat  vendicio 
&  emptio.  Vnde  quxricur:  Si  illud  auc  illud  (ub  alterna- 
tione  vendicum  fit,puta  Stichus  vel  Pamphilus,  vtra  res  ven- 
dita  intelligatur,an  Stichus  an  Pamphilus  .?Et  certum  cft  ele- 
(^ionera  venditoris  efle.  Ea  rcs  vendita  clTe  intelligitur  quarti 
Venditor elegcrit.l.  plerunque.  de iure dor.L  vbi.§.  qui illud. 
de  vcrb.obl.Et  dc  emptione  locus  cftinl.fi  ita  diftrahatur.  zf . 
Additur  taraen  exccptio  in  l.fi  in  emptione.}  4.$.  pen.  Si  vna 
exrcbusvendicis  perempcafir,eaqux(upereft  manecin  ob- 
ligacione.  Eft  locus  communis  de  alcernacionc  obferuan- 
dus.Quxricur  eciam  qux  res  vxnire  poflican  non  pofficRe* 
gula cradicut in I.fi in cmpcionc.§.  omnium,  Res qux fanc in 
commcrcio,  rc^acvcndipofliint,  quxvcrocxtra  commer- 
ciumbominiifuacvcndinonpofluni:  nuUacarum  venditio 


loiS 


Tranc^  Dmreni  Comment 


eft.inquit  lutifconful.  Hujus  reguli  exempla  {uBtin  1.4.  ^  .<r. 

&  aliis  fcquentibus  de  re  facra,tel!g\o(a ,  libero  homine.  Rei 

facrs  nulla  eft  venditio,  nulla  em  ptio.  de  qua  plenc  dixi  in  in- 

terpretatioue  l.inter  ftipulantes.§  .facram.  C.  dc  vctb.  oblig. 

lurifconful.  addiditexceptionem,  nifiabignorante  cmatur. 

Nam  fi  quis  putans cum  cffc feruum  quem  emebat,  qui  tame 

libercrat.veIremprophanameflequacfacraerar,proptcreius 

ignorantiam  ci  fuccurtitur.vt  adio  &  cmptio  ei  detur :  fed  ta- 

mennontenetcmptio.  Qiioddi(5lumeft  derciacra  &reli- 

giofa.idem  dicendum  cft  dc  publicaPublica  autem  rcm  quo- 

modoacciperedcbcamusdoccthicIurifconf.Publicaresdu- 

pliciteraccipitur.  Publicarcs  dicitur  quaudoque  qui  eftin 

patti.Tionio  populi ,  &  nihil  prohibct eam  reiB  vendi :  &  hoc 

cxptcHum  eft in l.pa(flaconuenta.§. vlt. hic.  Sed  res publica 

qusinv(upublicocft,vcndinonpoteft.  Qupd  autcm  did- 

miis  hunc  conttadlu  propter  ignorantiam  valcrc.id  accipien- 

dum,  vtpoflitemptoragereadid  quodfuaintcreft  fibiven- 

ditajJtcUeremfacram  vcltcligiofamptoprophaha:  libetum 

hominera  pro  (eruo:rem  qux  erat  pi<blico  vfui  deftinata,pro 

priuita&propria:nonvttencatempt>!o.I.  qniofficii.  hic.§. 

rlt.lnftit.de  cmpt.  Notandum  tamen  cft  rcm  facrara  aut te- 

ligiofira  atterius  rci  venditioni  nannunquam  acccdere  pofte, 

quarauis  pcr  fc  vendi  non  poffit.I.in  modicis.  1  ^.bic.Quidam 

vendidit  prsdium  inquocrat  aliquislocus  facerv»l  rcligio- 

fus ,  vt  fipe  accidit  ctiam  morib  is  noftris,  an  venditum  quo- 

quefit  inteiligcndumquod  facrumeft  autreligiofum?ita& 

•ccedicradorispartis  vendicioni.  Sirailis  locas  eftinl.qux- 

ditii.dcacquir.rer.domi.Siciuspacronatusquodfacrumeft, 

tfinficcumretumvniuerfiratc.  ca.cumfccutum.  deiutepa- 

tr«>n.  Qupdiuspatronatuseftiusprxlenrandi&conferendi 

bencficium.Quoddiciturin  !.fi  in  cmptione.§.  omnium.  O- 

tHHiiiw  r!>  Hm  iji4£  iti  commercio  hominum ptnt ,  vendnionem 

r*c7fc«/j/7/?ere.boceftinteIlig5duracumexceptionibus.Nam 

plcrunquc  tci  alicuius  comtnercium  eft,&  tamen  eius  vendi- 

tio  non  con  fiftit,vt  fi  quis  ab  alioquo  emerit  rem  fuam.  1.  (ux 

tei.  itf.hoctit.  Egoerairem  meamquamputabameifealie- 

nani,vel  quam  (cicbam  efte  meam,emptio  non  confiftic,quia 

finis  erapcionis  eft, v t iam  admotuii ,  vt res empta acquiratu t 

eraptori.  Eofpedtant  quivenditionem  &cmptioncracon- 

trahunt.  Atnonpotefttnihiacquirircsquasraeacft.  Fruftra 

ccntrahitur  emptio  tei  <\nx  cmptoris  eft.l.4.  C.eo.  Duplicari 

fiiti  tttulum.  Si  quis  raihi  vendiderit  rem  qux  raihi  obligata  c- 

tat,nontibi,duplicaturtituluspo(re(nonis.Hoceftintellige- 

dum  practer  quam  in  cafibus  exceptis.    Poteft enicn  quis  rettl 

fuam  emcre  (ub  conditionc,fi  fua  cfle  defierit.l.exiftimo.Pr^- 

terca  ppfleflio  potefterai.  Res  quzdam  raeaeft.  Ego  fum 

dominus  &  proprietarius,  fed  tamen  alius  habet  poiTcflio- 

tiem:f  oite  habet  vfumfrud:ura,ego  emete  pofliim  pofleflio- 

ncm  teiqua;roeanoneft.l.fiincrapctonc.}4.§.tcifux.  Vi- 

detfepofleflionem  nonhabere,quamuishabeat  propricta- 

tem:emic  pofleflionera ,  &  valcc  vcnditio  &  emptio.  Na  hxc 

venditiononfruftraficjfedaliquamvtilitatemadfcrt.Eraptio 

etiam  rei propriz  confiftit ,  fi  fortc dominium eius rci  aliquo 

cafu  poisit  auferri,l.4.C.ee.  Si  donatio  (it  in mc  collata  a de- 

fun  Ao  qux  xtSkc  poflic  re(cindi  ranquam  inofEciofa.citul.de 

inoffic.donat.  C.Si  emero  eata  rcra  valebit  erapdo  &  vendi* 

tio:quamuis ficrei raca;,  quoniam  illud dominium  aliquo  ca^ 

fupoteftameaufcrti.Citcatctwetiaranocandaraeft,nonta- 

tum  rem  quae  vcnditoris  propria  cft,  fed  eciam  alienam  vendi 

poire.I.Remalienam.  i8.I$quivendicrem,obIigacfeadcra- 

dendara  rem  &  vacuam  rei  poiFeflioncra ,  &  vc  liceac  cmpto- 

rieara  rcm  haberclicere:nihilautem  prohibcrquoniodofe 

eonomine  obliger.  Nara  fi  rera  qux  aliena  eft  euincatuta 

doraino,conoraincdatuf  adio ex empto  aduetfusvendito- 

rem  ad  id  qu»d  eraptoris  intereftrcm  alienamab  eovendi- 

tam  non  efTe.  Aliatatio  eft  pignotis,  de  quo  diximus  (ub  citul. 

depignor.  ad.  Diximusreraalienam  pignorati  non  polTe. 

Namquiremdatpignorinonfcobligat,  (cdtcmobligat,  & 

jdco  fi  valeret  obligatio  rci  alicnx ,  id  prziudicarec  domino. 

Dequibufdamrebusqu2Eftionc$tfaftantur,quarumIegibu$ 

venditioprohibitaeft,  vclbonis  moribusnon  conuenit  ca- 

rum  venditionemratamefle.  Quzriturinprimisdcvencni 

emptionr,inl.quodfipe.5^,§.i,  Siquisvendidericmalum 

vcncnura  ad  intoxicandura  homincm,huius  rei  vcnditio  nul- 


lacft.Additexccpcionem,  Qutfententia.  Vencnatnalaadie- 
6ta  alia  matetia  aliquatido  funt  ialubiia,&  nobis  poiTuni  efle 
vfui:&  hoccafu  vencni  venditiovalet.  Aliudexemplumtei 
cuinsvenditioptohibitacftjcxtatinl.fcnatus.  ji.  Siquisdi- 
ruatdomum  (uara,velvillam  fuara  ,  fperans  (e  pluris  ven- 
ditururaraateriara,&  fingulasres  exquibus  domus  eftcon- 
ftru6ta,quara  ip(ara doraum  integram ,  id  ei facere  non  licet. 
Narafenatus  cenfaitnequisdomum  dituctet:hoc  vifumeft 
ad  publicara  vtilitatcm  &  publicum  decus  pettinete:  itrita  eft 
vcnditio  huius  rci ;  huic  fi  mile  cft  quod  lcgimus  in  1.  catera.§. 
I.  dclegat.  I.  Sicut  ha:  resvendi  non  poflunt ,  ita  non  pofltiQC 
lcgari  tcftaraento. 

IN    TIT.    XL.     LIB.    Iin.  COD. 
Q.V^  RES  VENDI  NON  POSSVNT, 

E  T    QJ^  I    VENDERE   VEl    MER- 

carivctantur. 

^lctituluspcttinet  adlocumdcrebus  qusven- 
I  di  non  polTunr,  vt  &  fequentes.Purpuram  ven- 
„..,..  .  |dcrepriuatishominibusnonpermitcicur.  Pur- 
■^■a^  |pura  enira  induebantur  tantum  Piincipcs  & 
^^l^^fummi  magiftratus  ,  &  ideo  interdidum  eft 
coramerciumpurpur^horainibuspriuatis.Comcscommer» 
ciorumfericum,  purpuramcomparare  poteft,czteti  horoi- 
nes  non  pofTunt.l.  i  .&  i.quz  res  vcndi  non  pofl.  Necfrumc- 
tum  poteftemi  quod  exercitui  mittitur:  cftpoena  aduerfus 
eos  qui  comia  fecetint.l.}.&  4.hoc  tit. 


IN  TIT. 

XLL  LIB. 

iin. 

COD. 

QWM 

RES     EXPORTARI 

NON 

DEBEANT. 

O  c  titulo  prohibetur  vinum,  oleuna,liquami* 
na&  atraa  vendibafbatis.  Et  (atismanifcft» 
eftratiohuiusprohibitionis.ncvalidiotcsted» 
dantut  inftrudi armis.  Guftus tantum  caufa» 
autctiam  vfus  commctciotCi  prohibctut  fct» 
ti  «d  cos  vtnum,ne  fraus  fiat  lcgibus  i  .&  i.huius  ticuli. 

IN     TIT.     XLIL    LIB.    II.     COD. 

DE     EVNVCHIS. 

Hlcprohibctur  venditio  eunuchotum.  Eunuchitameif 
f  adli  in  barbaris  iocis,poflunt  vendi  &  cmi. 

IN    TIT.     XLIII.     LIB.    IIII, 


DE     PATRIBVS     QVI 

SVOS    DISTRAXERVNT 


COD. 

FILIOS 


Ibe  Ri  ctiam  a  par  cntibus  ptopter  egcftatera  ven- 
dinonpoflunt.  Nara etfi eos habeac pater io po' 
teftatefua,tameneos  vcndctenonpoteft,  ideo- 
que  eos  rcpetere  non  poteft  per  rci  vindicatio- 
Dcm.l.i.dereivindicat.  Ha^enusderebus  quibuscomrabi- 
turemptio&vcndicie:  conkqucns  efl  vc  videamus  de  pre* 
tio. 

Depretio.     C  a  P.     IIL 

Dlximiu  in  contr^d^u  eraptionis  opus  ofle  re  quz  vx« 
neat ,  opus  etiam  efle  pi  etio  raercis.  Sine  pretio  ccr- 
tura  eft non  confiftct e  cmptionera,  vt  dicitur in  leg.  1.  Cod. 
eod.  Quantitatcravocatprcciura.  Hucpertinet  quoddici- 
turinleg.fiquisfundum.j/.  lurchxreditario  fundusadnie 
peruenit;  eum fundura  vendidi,& adieci,  Sit  tibi  cmpt us ille 
fundusquantia  dcfun(^ocraptuseft.  Revera  cmptus  noa 
eftfundus  (eddonatus:quxrituranvaIearvenditio?  Etdici- 
turnon  valerequafifine  pretiofadiafit.  Circahoc  precium 
notandum  cft  hoc  agi  dcbcte  iatef  emptorera  &  venditoren 
vt  prctium  exigatur  de  quo  conuenit.  leg.cum  in  venditione. 
3  (f.alioqui  non  dicitur  venditio  contradla  efle.  Primum  hoc 
ptecium  debet  eircceiium.  Non  facis  cft  de  ptctio  conue- 

niflc  in- 


hiue  intet  emf^t^rcrfi  &v6nditorem ,  fed  oportctde  certo 
precio  conueniire ,  alias  vcniitio  nulla eft ,  vc  facis cxprcHum 
cftin  Inftic.tit.de  cmpr.  &  vend.  exempla  huius  tci  duo  rcpe- 
riuntut fub hoc titulo l.emptio. § ,  huiufmodi.  Ego a te cmo 
tundumillumquantituemifti:fortecxalio  inftrumencoap- 
parct  quanti  cmptus  cft,valet  vendi'io,fi  non  appareac,  nuila 
eft  venditio.Siniilc cft qucd  dicitur in l.quod lacpe  .jy. § . i .  Si 
vendidcro  tibifandum  quanti  zqitum  putaueris,  non  valet 
vendit!o:oporterenim  cerram  quantitatem  dclinitam  eire.vt 
valeat  venditio.Pretium  autcm  dari  notj  eft  necefte.fed  opor- 
«etconueniredepretio.l.i.hic.  etfipretiumnonfunumera- 
tum,valcttam?ncmptioexquadaturvltrocitroqia(iio,t3m 
einptori  adaeriiis  venditorem  ,vt  rem  vcnditam  tradacquam 
vendiroriaduerfus  cmptorcm  vrpretium  foluar.  Qu^odau- 
temdicimi,is  necelTe  non  efle  prerium  numerari ,  ficmtclli- 
gendum  eil,  necelTe  non  cfte  vt  valeat  eroptio,taracn  necciTe 
tftvttraiisferatur  dominiumreivcnditx.l.quodvendidi.i^. 
h'c.Idem  diccndum  eft  etfi  fidej  hibita  fi  t  de  prccio  vel  eo  no- 
tninefatisfaftumfit.d.!.quodvendidi.Simileeftqaoddicitur 
•inl.vtres.  Prajteteapretium  debetconfiftercinpecunianu- 
incrara  vr  fic  venditio.J.  icem  prctium.Inftit.de  empt.  &  ven- 
dic.  vt  1. 1  .hic.  Qua de  re  fuic controuerfiainter veteres  lurif- 
confultos.  Alij  putabant  etiam  fi  numi  non  dentur,  venditio- 
nem  tamen  confiftcre ,  quafi  nihilinceflec  inter  permutacio- 
nem  rerum  &  venditionem;  fcd  obtinuit  fentcntia  eorum 
qui  diftinxerunt  rerum  permutationem  a  vendicione  vtdi- 
ftiagui  dcbet.  Qupd  autem  dicimus  de  pretio  >  ad  arram  non 
pertinet..Arraq'iarinteruenitJncontrahendaemptione,non 
tftpretium.fedcftargumentumquoddamprecijconuenti,!* 
q'iod  farpr.  hic.&  $.  i.Inftitut.  de  empf.&  vendi.datur  aliquid 
hiodicum  ,  vt  fir  fignum«mprionis  contradx.  Tertio requi- 
mur  rn  venditione  confenfus:  de  eo  igituc  videamus» 

C  A  p.    IIIL 
beconfenfu. 

VT  valeat  vcaditio,  oporiet  confentirc  VenditoH  empto- 
rcm  vt  rcs  vsneat  cerco  pretio  1.  z.C.  eod.  Ideo  f  uciofus 
VEndicionem  concrahere  don  poteft ,  quia  furiofi  nullum  eft 
tconfiliumnififorteintetmiflionistemporecontraxerit.Huc 
pertinetquoddiciturinl.inuitum.C.eo.Siquisinuituscoga- 
turcmere.nuUacft  vcnditio,quia  deficitconfenfus;  coofcn- 
fumautem  accipimus  ementis  &vendencis'.  confenfusalia- 
rum  perfonarum  neccftacius non  cft , quamuis olim  confen- 
fustouforrium&proximorumneceflariusejretineroptione 
prardiof  um  Ldadum.Olim  cuin  quts  vcndebat  pr^dium.pro- 
pinqui  &  coniundli  necelTarij  impediebant  vcnditionem, 
quaii  non  liccret  eis  prxdia  finc  eorum  con/cnfu  vendctc: 
coni^ortibusidem  permillumerat.  Sedvifumcftidihiuftutti 
cfleatqj  iniutiofum.  Confticutionibus  tamcnpcftetiorura 
imperatorum  quacextantaptidHarmenopulumlib.  5.  Pro- 
chiri.ti.  j  huic  lcgi  abrogatum  eft  &  ius  antiquum  reftitutum, 
&conftitum  cftiuspnlationis  habere  coniunilosiavendi- 
tione  pra;diorum ,  quod  etiam  moribus  noftris  recepcum  cft. 
On  appelle cela  RetraiU  lignagitr.  Idem  etiam  repcritur  apud 
Harmenopolum  de  confortibus  qui  funduiri  conimanem 
hsbenCjVtpriferanrutin  cmprione  partis  aliis  emptoribuS. 
Ex  his  qni  diximus  confequitut  cmptionem  &  venditionem 
non  pofle confctf i in  voluntatem alterius,  vt  dicitur in  l.iH  e- 
mentis.  C.eo.  Egotibivendofivolueris,nonconfentimus 
ambo:non  eft  plenus  &  perfeft  us  confenfus,fed  fulpenditur» 
t)chacre  difleruimus  accuratias  &  pledius  fubtit.  deverb. 
oblig.  Nulla  poteft  nafci  obligatio  cx  hoc  cohtraiSbu :  nuUum 
enim  eft  hic  vinculum  quo  neceflHtate  adftringatur  Ts  cui  coi- 
latarft  venditioinarbitrium  velvcnditorisvelcmptoris.  In- 
de  etiam  confequcns  cft  imaginariaro,&  fimulatam  vcnditio- 
nemnullameflr,  quiadeficitconfen(us.l.nuda.  idemdicittlr 
inl.^.C.eo.  Hiclocuspertinctadtit.plusvalerequodagiturj 
i^uam  quod  flmulate^&c.  Hinceciam con(cquitur ob dilFen- 
ifum&  errorem  emptoris  &  vcnditoris  vitiarivenditionctii. 
Diipiitatioefthacdercinl.in  vcnditionibus.9.  &!l.feq.vbi 
yaria;  quaEftioaes  ad  hanc  tem  pcrtincntes  tradlantur.Tu  mi- 
hivendidiftifundum,egofentiebamdefundoSemproniano, 
tude  Corne[iano:propterhunc  difl^enfum  &crroremnulla 
«licitur  cfteTendtcio.Siinnominediftentiamuithic  errqtooa 


contra 


m.emph 


idi^ 


nocet.  Eft  locus  communis  (^e  Srrorfi  je <^iio  pienc  diflcrui- 
mus in I.  d id quod aurum.de verb.obi»g.  Quaeftio tcadkacur 
dediflenlu  &errore  qui  interucnic  inmatcna  &  iubftantia 
reinoninnominevelcorporc,veluti,  Tuvendidiftiaccriim 
provinoihicininateriaerracumcft;  qusrituranvaleatvctf- 
ditioJHieetratum  noneftin  coipote:cratforterespra:lenSi 
federraruminlubftantiarei&qualitate.  Acetumvideturvi- 
num  elte.  Exempla  vacia  hic  aofcrt .  Difticulcas  tanrum  cft 
inantinomia:  vidcturenimhuiclegirepugnarel.quidtamen. 
& l.cum  ab  eo.§ .  vltim.  Si  quis  vendat  rem  alicui ,  vt  auream 
qu2  zneaerat,  velpropaite  vdlintotnm  ,  qua:ricur2nv.i- 
leatemptio?  Hicdiftmguic  lutifconfult.vchicdicitorl.cun» 
abeo. §.  vltim.  dicicur  nullam  eflevenditionem.  Inaliadi- 
ftinguif  an  quid  fit  auri,an  vcro  nihil  omnino  fit. Ha:c  vidcn- 
turpugnahtiaefle.  Egodixiinincerprctationedid^.  !eg.  hid 
quod aurum.de vcrbor. obligat.  qupd dicicurin  l.cum ab eo. 
J.vlcim.cfleintelligendum  cumhoc  atftumeftvtprofolido 
argcnro  menfa  vxnear.  Erat  quxdam  matctia  quam  tu  mihi 
vendidtfti  profolidoargento.finon  fic  folidumargencumi 
fedforreargcntum  mixcumcum  aliquamaceria  ,  nonvalec 
vendicio.  Inl.quid  ramen,  nondicic  viriolam  fuiifevtndi- 
ram  pro  aurea.  Vendiderunt  haredes  vni  hairedum  viriolara 
quas  dicebatnr  airca:roulcum  incereft  an  affirmet  aureum  ef- 
fe  vendicor  &  vcndac  proautco,  anvero  dicataurcum  eire; 
Egomulcaadhicpertincntia  addaXiin  interpretationel.  ft 
id quod aurum.de verbor.obligac.  Hicigicurdehacrefufti- 
ciant in  hoc  loco.  Confenfus  igicur  nccefl^arius  eft m  contra- 
«Slu  emptionis  &  venditionis.  Addendam  eft  confenfum  fuf- 
ficere.l.  i  .§. vlr.  Alij  quidam  contradus  iure  ciuili  inrrodndl 
verborum  quandam  Llenniratem  deiideranr,  veluti  ftipula- 
tioifcdiurisciuilis  noncftcmptio,  necfolcnnitasaliqiiaiu- 
risciuil/shic  ncceftariaeftjfedfufticir  folusconfenfus,idcft> 
non  eft lcriptuta  necellaria ,  nec ftipulatione  opus  nec tiadi- 
tioQC.  Scripturi  cnim  fiunt  vt  rei  geftx  fities  fieripo.^r. 
Hoc  inrelligendum  cftnifi  adum  ficintcr  contrahences  ab 
inirio  vt  fcriptura  conficiatur,vt  dicitur  in  Inftit.titul.  de  em- 
ptio.&  vendic.  in  princip.  In  craftatu  ipfo  de  vcndenrfa  i  e  aut 
emendaadlum  eftintcr  contrahcntes  vtaduocctur  tabellid 
quidecareconficiat  iaftrumentum.  Cum  hocs<3umlficin- 
ter  contrahentes  ,  non  ante  peifeda  dicitur  efle  venditio 
quamfuerif  redaiSain  lcripturam.l.  (;ontraftus.  defidein- 
ftrum.  Sinaucempoftquam  conuenericdere&prerio,po- 
fteavolueriatcoiicrahcncesadhibericabcllion?rr.,  nihilonii- 
nus  dicitur  perfecla  cfle  venditio.  Quotics  igicur  hxQ  trii 
concurrunt  dequibus  diximus,nemperes,^prerium  &con- 
fcnfus.dicitur  pcrfeda  tfle  venditio.  Perfedam  accipere ds- 
bemus  vtacoutra»Surecedere  nonIicear,nohvtpcrici;luni 
emptorisfit:  namperfetSia  vendicio  dicitar,idcft,  perictilo 
crnpcoris  cft,  aliquando  perfeda  diciturvtnonpoflicabei 
rccedi.  Hadlenusdercjprctio&confenfudixiinustnuacvi- 
«lendum  eft 

C  A  If.      V. 

:i)€ pcrjomsquie  t/endeye pbjpint^  dr^c. 

DEpctfonis  quffdamqusftioneshicrradiantur.  Etccr- 
cumeft  perlonas  habiies  cfleoportercad  cmendum& 
vcndendum  vtracafit  venditio,  quamuiscria  tantumnecci- 
faria  cffc  dixerimus ,  tem  qus  vaeneat ,  pretium,  &  confen- 
fum:  fedhorumcrium  mentionem  fecimus,  quiapcrcfnent 
ad  fubftantiam  emptionis  &  venditionis.S^'d  ccrrum  eft  nul- 
lurhnegotium  coatrahi  niiiab  habilibt.'S  perfonis,  vcinl.  i. 
in  princ.ldeo  inrcrpatrem  & filium  non  poteft  conrrulii  em- 

{)tio'  quianullaintcr  eos  contrahitur  obligatio  nifi  narura- 
is.l.fratetafiatre.  decondi(ft.  indeb.  Simiiitcr  iuter  tuto- 
tem&pupillum.l.fiinemptione.§.vlnm.Hoceftintell;gen- 
dumcumexccptione  quxtradifurinl.cumipfe'.C.eod.  Tu- 
torprobibetur  emere  rcm  pupilli  ,  fed  tamen  fi  forte  alius 
contutor  fir qui  vendac  tutori  bona  fide  &  palam  vcndat ,  va- 
let  vcnditio.  Aliadexemplumeft  deeoqui  prouinci.^ai  ad- 
hiiniftrac,  quiprohibccur  aliquidemerea  prouinciaiibus,!. 
nonlicer.  4^.  &I.quiofficij.  6i.  de  hacrc  nos  dilieruimus 
{ubticul.  de  reb.  cred.  quomodo  ciuitacum  admioiftraton- 
businterdicituiempcio&venditiot&alijhuiulmoidiconcra- 
&Ufc. 


^OiO 


I  N 


T  I  T.     II. 

P    A     N     D     E    C    T 


Franc.Diiarem(^omment. 
L  I  B.     XVIII. 


A    R     V     M. 


DE     IN     DIEM     ADDICTIONE. 

Ic  eft  legendum,  quarouis  alj  legant ,  de  in 
dirm  adione  ,  quam  lcdioncm  tuetur  Al- 
ciacus.  Cum  addicicur  res  vcndita  in  diem,  ni- 
fi  intra  illum  diem  mcliorem  conditioncra 

alius  attulerit.   Hxc  vcnditio  quomodo  fiat 

dooetlunlconfaic. ini.  t.hic.  Mulcumrefertquibus  verbii 
ad  iicacurrcsindicm.Namcxvecbis.quibus  vfi  (untconcta- 
hciuesjcognofcitur  an  pura  fit  venditio,an  conditionalis. 
Maltamcnim  refertan  conditionalisfit  vendicio,  an  pura. 
(.Injc  quacftio  faiSli  cft.  Acciditenim  intetdum  vt  vendi;io 
q  uita  tit,  ficpura,  fedrcfol.utioempcionisfit  conditiona- 
li,s,vtcum  dico:  Egotibi  vendo  rcmtanti:  deindcconuenit 
v[  rccedatuc  avendicione,  fialius  intra  illud  tcmpus  mclio- 
lem  conditionem  actuletit.  Aliquando  accidit  vtcondicio- 
nalis  htemptio,  vtcumconuenit  vcperficiaruremptio,  nm 
quis  intra  caicndas  Marcias  meliorem  condicioncm  attulc- 
rit.  Quod  fi  fic  pura  venditio ,  cmpcor  fruduj  lucratur,&  do- 
minium  ciusacquint  ,  vclintcimivfucapit,  fifortcresalie- 
na  ilt,iin6  dominus  cft  ,  (i  dominus crat  venditor ,  atquc  ideo 
in  rem  agete  poteft.  Icg.  ll  quis  ea  lege.  de  rci  vendicat.  Cum 
autcm  cit  conditionalis ,  aliud  diceudum  cft ,  vt  in  leg.  4.  hic. 
NamnuUa  eftobligacio,  nulla  vendicio  ance  conditionis  c- 
ucmum.^.excondicionali.deverbor.  obligacion.fedcft  tan- 
tum  fpes  obligationis  futurar. Quodautem  dicimu.s  eum  h u- 
diis luctari , hoc incelligendum  eft ,  nifi  alius meliorcm con- 
ditionematculeiitpoftca.  Nam  fialiusmeliotcm  conditio- 
ncmactulerit,fru(3:us  reftituccecogetur,I.iteiii  quod.  (J.in 
pnnc.&:  I.Imperator.hoc  titu.dc  in  diem  addifV.  Qjjando  au- 
tem  mcliorconditio  alIataeftedicarur,docetIurilconfuIt.in 
].4.§.melior.  Venditaeratrescentum:  audumcftprctium: 
oblata  funt  ducenta:  dicicurmelior  condicio  allata  elle  :  at- 
que  ideo  refcinditur  vcnditio:  quoniam  exiftit  venditionis 
condicio  fubquaconueucrat,Tt  a  vendicione  difcedetecur. 
Hic dicitur ,  Cumprettum adte£ium i»/?.Et inde  manauit  crror 
corurnquiputanthiclcgcnduefre,Deifidieadie6tionc.  Scd 
sd  jidlionis  vetbam  referturad  rem  venditam :  veibum  ( ad- 
iicere  )  adprecium.vcrumqucverbum  rcpcriturinlcg. cum 
indiefn^hociniellcftofacileeftemendarc  omncslccos  qui 
cortupti  funt.  Mclior  autem  conditiotunc  dicitut  adferri, 
cumptctio  aliquidadiicitur:&:maiuspretium  ofFcrtur.  Ad- 
deudum  eft,  etfi  foiucioptetij  facilior  vel  matutior  ofFera- 
tut:inhisquoquc  cafibus  oblatatn  meliorem  conditionera 
vidcri.lcg.4.§.vic!m.&  l.^.Vt  autem  omnia  fummatim  com- 
pledranujrjfequendumeftquod  dicitutinl.  f.  Siquodob- 
iatum  eft ,  ad  vtilitatcm  venditoiis  pet tineat ,  quoquorHodo 
&  quacunque  ex  caiifa  dicitur  melior  oblata  cfle  condiiio. 
Hiac  conf;.quitur  fi  falfus  emptor  fubici^us  fucrit ,  m.elio- 
rem  condicio:iem  aliatamnon  cfle.  Icg.  4.§.  cumigitur.  Is 
quiadduxit  fundumindiem,&pa(ftustft  vtreccdaturaven- 
ditione  ,  fimeliorconditiofucritallata  ,  fubicceritcmpto- 
rem  fimulatum  &  fal.^um  ,  vt  viderctur  ei  maius  prcciuin 
fibioblacum  clIe,Honidco  ,  inquit  lurifconfulcus,  reccdi- 
tura  vendiiionc.  nam  nonpocefl  dicimelior  conditio  alla- 
ta  efTc. 

Effeclus  exiftcntisconditionisdc  qualoqnimur,  expen- 
denduscft&  tonfiderandusinhoctradatu,  Conditiocnim 
qu,Ed*m  eflfimtlior  condiciofuetit  allata.  Sihxcconditio 
cxticcrif.primum  cmpiot  dcfinit  ftacimdominusefle^quod 
cft  notandum ,  eciam  fi  nulla  ttaditio  fecuta  fit,  quamuis  alias 
traduio  necellatia  fit  in  transfctendo d  iminio.  leg.  tiadicio- 
nibus.  Cod.de padl.dominium  reuenicurad  vendicotem.I. 
qiis  haclege.  41.  tf.  dercivcndic.  vbieft  locusinfignisde 
hacaddidlioneindicm  .•  ibi,  antequamadiedtiofutatta  ,  id 
e(t ,  antequam  prcEiiim  auclum  fit.  Diximus iam ,  addidio- 
nemrcfciti  adremvcndicam,adiedioneraadpietium.  tam 
non poteji inrem .into»evti.\dc{\,AQm'masAe(ia'\r.ti^e:  Nam 
jn  tcm  adio ci  non  datur.  Ir.dc etiam  fit  vt pignoris  obligatio 
ab  cfT^prore  eontraCla  pci  imatur ,  vt  dicitur  in  leg.  4.  §.  f  ed  & 
Marcello.  Mediotcmporc  cmpcordominuscfl ,  qucdeft 
intclligcndam  fecuaduniidiftinftionemhefternam,  &quia 


dominus  cll ,  poteft  rcm  fibi  venditam  iure  pignotis  obliga- 
rc.fcd  tamdiu  pignoris  obligatio  illa  manct ,  quadiu  vendnio 
mancbit,fedteioIutavenditione  refoluiturquoquc  pignus. 
Hicdc  pado  additftionis  indiem.  Eftaliudpaftum  huicfi- 
milc  quod  dicitur  pa<ftum,vcl  lcx  commifloria. 

I  N    T  I  T.    III.     L  I  B.    XVIIl. 

P    A    N    D    E    C    T. 

DE     LEGE     COMMISSORIA. 

^:^^V?  Ex  commmifloria  padtio  quidam  eft  vfitataia 
^  .tuT^S?  conttadlu  venditionis  &  cmptionis.  1.  legem. 
Cod.de  pait.legem  vocamuspadtum  vcl  con- 
ucntioncm.  Sic  igitur accipitur  hic  lex  commif^ 
foria,ideft,  pa^iocommifToria:  atqucideoin- 
epredicitur  padtum  legis  commifloria:,  vtBatbari  &  incpti 
homincs  vocarcfolent.  Namlcxpadionemfignificat.  For- 
mulahuiuspadionismagis  vfitataeftinlcg.  i.hic.  Egotibi 
vcndo  fundum  ptocertopretio,  conucnit  intcr  nosvt  fol-, 
uas intra  calcndas  Augufti.  Si  non  ioluas,  conuenit  intcr  nos 
vtfundusinemptusfit.-  fihoc  pa(flumnon  adiiceretur,  non 
pofrctrecediideoavenditionc,quodprctium  inttaillasnon 
lulucrctur  ;  Scd  ideo  apponitur  hoc  pa<Sum  vttccedatura 
vcnditionc  ,  vt  pcrinde  fit  ac  fi  omnino  non  eflct  concra- 
(Sbavenditio.Potertctiamaliterconcipiquam  vtrcs  fitincm- 
pta,veIutivtdominiumadinepcttineat,  vtdiciturinlcg.  i. 
Cod. de paifl.conuen. inter  cropt.  &  vendit.  Aliquando a!i- 
tcrconcipirur,veluci  vtresadme  rcucrtatur.  Exeroplunicft 
in  Ifg. }  .Cod.  dc  ps(Stis  incer  emp.  Et  ha;c  formula  ab  aliis  dif- 
fcrt,vt  poftea  dicluti  fumus.Sed  cur  hic  patStio  dicitur  com- 
miflotia  ?  Quia  dicicur  committi  ha:c  lex ,  cum  ex  ca  pa(5lio- 
ncagitur,  cumrefoluitur  contractus.  Exemplum  vnumcft 
in 1. 1 4.dt  boncr.  pcfTcr. contta  tabul.l. commifla.  dcpublic. 
&  ve(3:igal.  Ha?cvcnditio  puracft,fcdrcfoiuittirfubcondi- 
tione.i.i.hic,  Hiccontfa(iusduoContinet,primum vendi- 
tionemipfam.  Egotibi  vendofundum  centum.  deindedif^ 
folutionem  contra^ftuscontinet  vtacontta(S^uabeatur,  ni- 
fi  prctium  foiutum  fucrit  intra  annum.  Conditio  adiicitur 
nonvcnditioni  ,  feddifTolutioni  contra(5tus.  Eigocroptio 
non  contrahitur  fub  condicione  ,  fiptetium  fclutum  fue- 
tit,  fedreloiuifur  fub  conditionc  ,  fipretiura  folutum  non 
fucrit.Itaque  { mptor  inrcrim  dominus  eft  &  f  ruiftus  fuos  fa- 
cit,vtdiciturinl.  f.  Exhiiintelligitis  qusfitlexcoramifro- 
iia,&quomodoiegecommiflotiarcsvcnclidicatur.Nuncvi- 
dendura  eft 

De  effectu  conditionU  exijientis. 

EFfe(3iis  huiusconditionis  eft  vt  committaturlex,  &rcs 
jdvendrtoremredcatexiftentcconditione,  ideft,  non 
foluto  ptctio.  Lex  coramittitur  vt  ftipulatio  committitur, 
cum  aductlus  ftipulationcm  aliquid  fatilum  eft.  Hic  eft  v- 
fus.Respoteft  vindicari,  vclaiitionecx  venditopeti,  Inter- 
dura  vindicatui  res  ab  emptoi  e  non  foluto  pretio ,  quafi  ad- 
huc  dominus  fit  vcnditor.  Non  cnim  a(5tio  in  rcm  poteft 
compctctenifi  domino,aliquandodatur  eiaftio  exerapto, 
quafidominus  effe  deCctit ,  fecundum  diftin^aioncm  qux 
tradicur in  1.  j .  &  4,  Cod.  cod.  dc  pa(^.conuen.  Multum  rc- 
fctt  quibus  vcrbis  conccpta  fit  hxc  lcx  commifloria.  Siita 
conccptafit,  vtnonfolutopretio  resfitincmpta,veIdomi- 
nium  ad  me pettineat,  dubiurn non  eft quin  non  foh.to prc- 
tio  dominus  mancat  vcnditor  ,  fcd  fi  aliis  vtrbis  conccpt» 
Ct,  vcluti  vtrcs2dmereuertatur,tuncdatufeia£iioexven- 
dito  non  ctiamrei  vindicatio  fi  pfctium  folutum  non  fuc- 
rit.  Ideo  cautius  eft  &  confaltius ,  vt  ita  concipiaiiir  formula 
huiuslcgiscoromilloria:,  velvtdominiumftatimad  cmpto- 
rcro  peitine3t,vcl  vt  inempta  fitjid eft,  pcrinde fit  atquc  (\  o- 
mnino  nunqun.m  empca  eflcc.  Priterea  cxiftente  ccndi- 
tione  pctuntur  f tmfttJS  rei  venditjc.  Petitur  ctiam  id  quod 
incereft,fifoftequid  exttinlccus  i.^^tetfit  vcnditviis.l.  4.in 
prin.&i.  5.  Hoccftinceliigendumci:mcxceptionc,niri  per 
emptoretn  non  ftetctit  quominus  prcciurc  folutt et.  Fojtaf- 
lisobtulit  cicumaccipetenollct  vcnditorprctium  cbfigna- 
ium,dcpo(uit  publice,nthil  eft  quod  ei  imputari  queai  ,atque 
idconon  diciturlcxcommifTacfre,  nccpoteftaduerfuscum 
agi.  1. 4, §,  vhira.quia lex commiiroria continet  ccrcum icm- 

pus:fl 


I 


l 


Jn  Tit.  Deferuis 

us  .•  G  n»n  faerit  folutum  pretium  intrailludtempus,  de- 
ct  cmptot  cfFerre  prctiura,neccxped:aredonecinterpcl- 
lctur  a  venditore.  Dies  ipfa  itrterpellat.l.magnara,  C .  de  con- 
trahen.vel  commit.  ftipul.  Sed  fi  non  fit cni  ofFerat ,  quia  per 
eamnonftat,nondiciturlexcomraiflaefle.  Hincfiiuile  cft 
quod  dicitur in  1.  vlti.hic.  vbi  proponitur  mulicrcm  qu^  fun- 
dum  enerat ,  obtulilTe  prctium  &depofiiifle,  pofteacide- 
nuutiatum  fuiffe  nefoluerct  ,  non  diciturlexcommiflaefle 
quia  per  eam  non  ftetit.  Ego  aliasadduxihunclocum  vto- 
ftcnderem  morem  obfignandi  apud  veteres.  Deindc  quod 
diximus  de  hac  lege  commilToria  vtresinempta  fit,  hoceft 
intclligendum  fi  ita  placuerit  venditori.  Ea  eBimlexadici- 
tur  gratia  vcnditoris.  Hic  locusnosadmonet ,  hanclcgem 
applicari  contradiii  non  gratia  emptoris  fcd  venditoris  ••  &  i- 
deo  fi  venditor  velit  contradlum  ratum  cfle,  &  agere  ad  pre- 
tiura,  nonpoteritallcgarecmptorincmptumcirefLindum: 
quia  prctium  no  foiucrit  intra  diem  didlum ,  fi  for  te  velit  em- 
ptor  a  venditione  rccederc.l.i.  j.&4.§.elcganter.hoc(it. 
huc  pertinct  1. 7.  poft  diem.  conftitutum  eft  inter  nos,vt  nifi 
foluas  intra  calcndas,rc$fitinempta:poftcalendaslibfrum 
mihi  eft  vel  pretiumpetercfivelim  venditionem  valere.vel 
vendicare rero,  vcl  eam  cx empto pctere  quafi  venditio  nulla 
fit ,  quia  pretium  folutum  non  eft :  fed  fi  vnum  elegcro.ad  al- 
terumpetendumviamihipratdufaeft.  Hxclex  in  vcnditio- 
nibus  eft  vfitata :  in  pignoribus  vcro  reccpta  non  cft.tit.C  de 
padl.  pign.  &  Icgc  commifl^  vifum  cfthoc  publics  vtilitati 
maxime  contrarium  efle.  Aliud  genuspadieft,dequoe(- 
umtitulusfpecialis  eftdeferuis  exportandis. 

IN  TIT.  LV.  LIB.  IIII.  COD. 

ET  TIT.  VII.  LIB.  XVllI. 

Pandectarvm. 

DE  SERVIS  EXPORTANDIS. 

*  O  N  s  venditum  cflc  fcruum  ca  lege  vtin  ali- 
^  quem  locum  pcEnscaufadeportetur:qnafri- 
itur  qu£E  fit  vis  huiuspadi  ?  Devi&potcftate 
I  huius  padi  quatuor  notanda  funt.  Pnmum  eft 
jhoc  paftum  vaIere,etficontrahocpaduma- 
liquid  faSum  fitabemptore  ,  aducrfus  cum  agipofle.  HiC 
eft  fententia  Papiniani ,  in  leg.  fi  venditor.ad  finem.qui  fare- 
tur  fe  alias  alitcr  fenfill;  &  reccdcre  a  fua  fententiaveteri, 
aaz  eft  in leg.feq.  Si  emptor  non  pareat  huic  conditioni,po- 
terit  agi  aduerfus  eum  ,  ncc  poterit  obiiccre  nihil  inieccirc 
venditoris fi nihilaliud  proponatur.  Nam rei  perfecutioncm 
nonhabethicaftio.  iS(obisaltijmndopUcehat.  Hic  verba 
referendafuntadfequenscaput,quamuisaliialiterinterpre- 
tentur.Sabinusconudcrauitfcruumiuxtahancconditioncm 
minorls  venditum  cfle.  Vendo  tibi  (cruum  vt  extra  Italiam 
cxportetur.  Secundo refcrt quibus  veibis  hsc padio coi!ce- 
»ta  fir.vt intclligamus  qua: fit vis & tffcdlus eiuldcm.  Exem- 
plurh  vnum  eft  inl.  2.  Ego  tibivendo  feruum  ealegevtde- 
portetur  ab  It.ilia :  de  prouincia  nihil  exprcirum  eft  inter  nos: 
anpotetitinprouinciamorari?  Etdiciturpoflc.  Hinc  nafci- 
turquatftioinlfg.quipadlo.  Eftotehicattcnti:nammihi  vi- 
derut  hic  locus  Papiniani  non  (atis  rede  vulgo  explicari.  Sic 
intcrpictatur  Accurfius  cum  omnibus  Accurfianis,  cui  eft  in- 
icrdi(aum  pometio  ciuitatis,  ideft,iubutbiociuitat:s,ciui- 
tate  quoquc  interdiiflum  videriifcd  non  eft  hic  fcnfus  horum 
vcrborum  ,  cui  pDmcrio  cuiuslibet  ciuitatis,hoceft,cuiin- 
tetd  dtum  eft  qualibet  ciuitate  ,  eiquoqueinterdi(flumefle 
vtbe  vidctutjid cft.Roma :  etfi  de  vrbc  nihil cautum  fit.Nam 
etfi  non  videatur  vrbe  Roma  eiinterdi<flumefre,fifpe(5lc- 
uius  vctba  padi ,  q  uia  nulla  f  a(5la  eft  mcn  tio  in  pa(%o  Romx, 
tamcii  a:quumefteumcuiinterdi(Slum  eft  pomcrio  cuiusli- 
bet  ciuitatis  ,  etiam  minoris  ma'ori  vrbe  non  frui ,  qualis  eft 
Roma:  ficiorerpretationecxtendimus  quod  cautumcftin- 
terpa<.ircentes fi  id zquum eft.  Eft locus communisdeinrer- 
pretatione  pacftorum.  Tertio  qui  ca  Ifge  vendiditferuum, 
poteftcamlegemrcmitterc,  vtd  citurinlcg.  i.  HzcpadJo 
qu3e  adiicitur  in  vcnditione  ferui ,  vtinltalianonmotetur, 
fedextraltaliam  exportecur,  ceipicit  graciam  venditoris  nc 


exportandis» 


lOXl 

periculura  (ubcat,  non  emproris.Nam  valde  reformidabant 
(eruos  vctcres :  dicebant  enim  fe  tot  hoftes  habere  quot  ter- 
uos  habcbanr.Sed  haecpa^aio  remitti  poteft  a  venditorc. 

Q^iarto  fi  feruus  venditus  fithac  lege,  &  contrafaeaura 
fucnt,potcftcimanusconiiciexpa(ao,fihoca<aumfitin- 
tercontrahcntes,»7/(r;><7«rr^yS//i-r.l.Titius.  hic  eft  pricipua 
paaiodequadiirenturfubhoctit.dcferuisexport.  Sunt  alia: 
hutufmodi ,  veluti  ne  (eruus  p<Eni caufa  cxportctur :  qui  cft 
pnori  pa^aioni  contraria  :  &  ccrtum  eft  hanc  pa<aionem 
valcrcvtdiciturinlfg.fcruuscalegc.Priorpaaioduricicm 
contmct  &  vindi^aam  :  hic  vcro  iongefauorabiIiorcft,& 
in  hac  pa<aione  intcreft  feruum  nonexportariextraltaliam 
propteraffeaionera.  Scdcur  non  habctur  ratio  affc<aioni$ 
ctiam  in  ptioricafu.cumconucnitferuumcxportariextral- 
taliam  ?  RationemdifctiminisaHfcrt  ibidcmlurifconfultus. 
Aliarum  pa<aionum  excmpla  hic  reperiuntur,veluti  vt  feruus 
intracertumtempusmanumittatur,ne  feruus  proftituatur. 
I.5.4.&  <5-.fi  venditor.&l.S.qusfirum.hic.  Etfunttituli  fpc- 
ciales  in  Codicc  poft  tit.de  p3<ft.  inter  cmpt.  &  vcnd.  tit.  de 
feruis  cxpor.  tit.  fi  mancipium  ita  fucr.  Hi  trcs  tituli  le<aio- 
ncmtantumdcfiJcranr.HisinteIIe<aisquiciaindiximus,ex- 
plicandum  eft  nobis  aliud  gcnus padi ,  cuiiii mentio efi  inl. 
i.C.dcps^a.intercmpt.  &  vend.  Eft  paiSum  vfitatum  ia 
contrahenda  venditione.  Cumres  venditurcaleopvt  qnan- 
docunqvcnditorrcftitucritprc  ium.vel  fiintracectil  tcpas 
obtulcrir.ea  res  venditori  reftituatur.Ego  tibi  vcndo  tundum 
hac  lege,  vtfi  intracertum  te.-pus  tibi  reftituero  pretium, 
fundnra  .niihi  refti  tuas:n<agna  vis  eft  huius  pa<ai.Interim  em- 
ptor  lucratur  fruclus  fundi ;  rcftituto  pretiodebet  faodutn 
rcftituere.  D.iodicuuturinhaclege.  Primumeft.fifundus 
vend)tus'fit  haclege,  a^aioncmdarivendiroriadueifasera- 
ptorcm  pr^fcriptis  verbis  vr  reftituat  fundum  oblato  fi  bi  pte- 
tio.  Alterum  tft  fr^iduum  habendam  rationem  poft  oblaiio- 
nem  prctii ,  idcft  ,vf  po(tobiatumpretiumffu<Slusquoque 
teftituatvcnditori.  Hocgenuspaiflivaldcvfitatumeft  apud 
nos,  &  vocatur  Sorfbsfncnltede  r(emere,(^\xoms  non  apparec 
infraudecr-  vluratumfa<aamcfle.  Sarpcenim  in  frau(icmv- 
(uraruinadnciturquzproh  bita:(unt  lure  pontificio.  Frau» 
iudicatur  cx  vnaconic<aura,veluti  ex  paruitate  pretii.c.ad  no- 
ftram.de  empt.  &vend,  Sipeacciditvtcontra<auspignori$ 
tegatur ,  &  veletur  przrcxtn  venditionis  huiufmodi.  Excm- 
pligratia:  Quidamacccditad  fcEneratoiempctet.smutuara 
pecuniam  ,  offert  ei  fundum  faum  in  pignus  donec  fuluac 
cam  pecuniam  :  Sed  quia  fceneratorinrelligit  eumquifun- 
dutn  in  pignus  accipit  pro  mutua  pecunia,non  Iucrarifcu(3:u$ 
fed cos imputari  in  fortem,  no  vult darepccunia,fcd conten- 
tus  eft  numerare  pccuniam  ,  fi  alter  vulc  vendercfundun» 
(uum  ,  ita  vt  poflitredimerccumfundumquotiesvolucrit. 
Exemplum  aliud  paiiti  eftinl.vlt.  C.depa<aisinterempt.& 
vend.Cumconuenitintcraliquosneliceattcm  alienarc.  De 
vi  huius  padlionisdiximus accurarc  in  intetpretatione  I.  fi  iia 
quispromiierit.  devctborumobligationibus.  Depa<aisau- 
tem  in  vniucrlum  qus  adiiciuntur  in  contrahenda  emptione, 
eft  locus  infignis  in  l.paiaaconucnta.de  contrah.erop.  quen» 
explicauiin  commentatio  ad  i.iun(gentium.depa(a. 

Inl.pii^'a. 

HIc  quiritur  an  ex  pa^^o  inconttahcndaemptioneap- 
pofito  detur  a<aio  ?  £t  ex  pa(SloconuentO  rcgulariter 
nulla  obi  gatio ,  nulla  a6^io  naicitur ,  prodcii  tamen  ad  cxce- 
ptionem.  Hocitaconftitutumeft  ad  minuendjs  liies :  hoc 
cft  intelligendum  nifi  paiaum  conucntum  in  contrahcnJ» 
venditione  velahohuiufmodinegotiofaftumfit.l.iurilgen- 
tium.  §.  quinimo.  quia  pars  eft  illius  contraiaus ,  vt  dicitur  in 
l.fundi  pattem.decontrahcn.cmpt.ideoque  non  agiturcx 
pa(ao,fcd  ex  contra^flu  vt  fiar  quod  pa^^o  conucnit.D.ibiutn 
non  eft  de  paiSis  qus  in  ip(o  contra^iiu  fiunt ,  fcd  quasncur  de 
paiftis  qujEcx  interuallopoftcontradumintctponuntur.an 
profint  ad  a(5tionem.  Nam  dubium  noneftquinprofincad 
cxceptionem  qaocunque  temporc  fiant.Hicrefpondct  l^a- 
piniaaus,&diltinguit  ea  paifta  qii^  dctrahant  CHiptionijiib  hj$ 
quz adiiciunt eiwptioni ; & dicit  ca pa^Sa qua: detrahun 1 1 m- 
ptioni,  inefle  comtadlui :  eaveroquae  adiiciunturvtmaior 

RRr 


foie, 

f^tobligationeaftodcidi.Vclutrfipatrfcaturno  dc  iiiplatc- 
ncacuc  vedKor.-natcneturvcndicorcauerededupUeri.ptoti, 
ni(i  aliudconuenerit/poftvendirionem  contrattamconuc- 
nit  nc  teneatur  dc  dupla  cauere :  an  valeat  hoc  padutn  ?  Vilet 
quia  hoc  padlum  aliquid  detrahit  venditioni  in  gratiamrei 
contra  quem  agitut- Vnde  fi  agatur  aduetTus  eum  vc  caueat  de 
dupla , potcrit  fe tueti feccptionc huius pafTri.  Pada  ^ ui  ad- 
iiciuuc  aliquid  obligationi,  pofteafa(5la,ncnpro(urit.'nam 
'  ealiunt,  vcpoflit  3giaducr(usobl'gatum  :  veluti  fi  conuc- 
nerit  vt  cautionis  de  daplaT-ominefideiuiforenttietVcndi- 
tor.  Qui  cakjet  dc  dupla  non  tenecur  fideiuiTorcm  dare.ied 
futficit  (i  (iipulatione  promittat  duplam.Et ideo  fi'  cohUenc- 
ncpofl;.6craiftaf.Yivttidciu(loretndetvenditornom!he  cau- 
tionis  de  dnpia^non  proderit  hoc  patlum :  hoc  cft  intclHgen  • 
dum,inquitPapinianus,dchisqtisfantadminicuIaCflipiio- 
nis,  tiondehiscxquibusconfifticfubftantiaemptionis.  Ali- 
'.quandopa^^uminterponiturdehisqucftmtadminiculaem- 
•  piionis,aliquandodcl2is<]UiEpeTtinefirad  fubftantiam  em- 
^pcionis.  Inexemplisfupcrionbuspa<!idcnpcrtinct  ad  admi- 
'nicula  emptionis  ,' hon  edam  adfiibftamiani^namfincdu- 
"plspromiflioQeconfiftitvcnditioifcdfunrfljuzdamadfnini- 
culi  empcionis.  Interdum  paiSum  interponiturdchisqus. 
-pertincncadiubftanti3memptionis,velutad  augcndum  vd 
minuendum  prctium  :  &  hfec  pa£ia  etiam  interpofita  poft 
concraiSanri  vendkionem  valenc.Ego  tibi  vendofundum  ce- 
Cum,deindeexinterualloC'jnuenitincernos,  vtfitvcnditus 
ducenris  :  qusritur  anpodim  ggcrcaducrfustcadducenta.' 
Et  dicitur  me  pofle.  Nam  iutelligitur  reaouaravcnditio  & 
nouiquaL-damemptiocontiaCta.  1.  lurifg£ntium.§.quinimo. 
V;ndici'o  enira  cc/ncrahitur  confeniu.Cum  crgo  conuenitin- 
ter  aiiquos  vc  prctium  augeatcr,nouadicctur  eiapuo'  contrs- 
ftj.  Siquis  vclitexpeiiderequodcfcearefcripQincoirimen- 
tado  ad  dit>.  Icg.  iutifgentium ,  facilius  hace  onaniaintelHget. 
D.:  p.iftis  in  contrahenda  vcnditione  appofttis  vni,notan- 
■f?um  cftjfi  paiJlum  ambiguum  fit,  \^1  obfcurum,  ficintcrpre- 
ta.idumeirevtemptoriKonnoccatfedvcnditori.l.vercribus. 
■C.depacb.l.cuminlege.^j.decontrah.empt.Inl.veteribus, 
breuis  eft aphorifmus,  cuius  exemplum  eftin  di<ft.leg  cum  in 
lege.Sedcurpotiuscontravenditorcmquamcontraempto- 
rem  fic  intctpretatioin  re  dubia  ?  Diccs,  quia  lcgem  dixitcon- 
tr^dlui.  Sedmccttumcft  vter  legctndixttit.Apertiflimelu- 
rif:oafulti  definiunt  venditoti&locatori  nocet  e.non  cittpto- 
ri  ncc  condu/lori.  Ratio  ci^ ,  quia  venditor  ex  contraxiilu  vcn- 
dirionis  magis  lucrari  videtur  quatn  ctnptor;  &  locatortjuam 
coodaClor;&  ideofauOrabilior  vifa  eft  conditio  emptoris  vcl 
ceindu(9:oris  in  dubio  in  interpretationc  pafti  obfcuri.  Vcn- 
dicor  intcll.^gitur  id  quod  ubi  fupercft  vendetctcmptorau- 
tem  videcurenscre  id  quomaximeeget.  Sspevidemusboc 
accijereraoribusnoftrisvtquislbcctminorisremingratiara 
amici.- fed non  videmus hoc accidere  j  vt quis is gratiam ami- 
■ci  conducat  minoris  quam  faceret.fi  non  amicus  cflrt. 

JN  TIT.  XXXIX.  LIB.  IIII.  COa 

ET  TIT.  lHi.  ilB.  XVML 
"Pandectarvm, 

DE  H.EREDITATE  VEL  ACTiO- 
NE  VENDITA. 

'  Ic  trat^atus  pcttinet  adlocutn  dc  rcbus  quiV'^- 

neunt :  ied  quia  hxrcditas  &  a^tio  vendita  quq- 

I  dam  fingularia  habent ,  ideo  vifuni  eft  dehis 

,fingulat!mtra<5tare.Dchisautemduobuscon- 

.undim  hic  difleriiur  ,  quiahzrcditas&aftio 

nijg  i<rn.iiinilitudinemhabentvtoftendemus.  Duoigitur 
loci  pra:cipui  iunt  huius  tradaiuj;vnus  eft  de  h^reditatc  vcn- 
<lica,alcerdea£lionevendita.  Vidcndumcftptimum 

De  hxreditate  vendita. 


'Pr4nt,  ^uarimCdMnenh 


A    P. 


I. 


rr^T  certum  cft  in  ptimis  hsrreditatisvenditioncra  valere, 
-J^vjjarauii  hzrcditas  resfit  incorporalisquxnonfubfiftit. 
hiLcditasnameraturintetresincorporalcsqua:lenfucorpo- 
rcopcrc!pinonpoflunt.l.i.deTei-.diuifi.&tit.dcreb.cor.por, 
&iucoipor.Iaftit.  Definitut  harrcdicascflcfucccIfioiuVm- 


uetfum  iusquod  defundJ^ts  habuic.l.nihil  aliud.  de  vcrb.fign. 
nam  haErcditatcm  non  accipimus  pro  pecunia  qux  dcfundli 
fuitj  nbnpro  rebusfingularibusqusfueruntinpatrimonio 
defunifti :  fed  intclligimus  fucccflionem  quandam  in  id  quod 
defCtnftus  habuit.l.  hircditas.depetit.  h^r.  H^teditss  e:fi 
nullacofobrafintjiutistamcnincelledturnhabet,  dicitut iti 
iure  confiftere.l.i.de  rer.diui.etfi  nihil  t  epcriatur  in  bonis  de» 
funiitijnihilominus  diciturhzres  efTe.  Hircdcna  efle  alccrius 
cft  tenere  eundem  locura  qucm  defundus  tcnuit,quod  fic  a- 
clitione nafrcditatis. Ideo dicitist hxredita? fucceffioilla in  lo5> 
cum  drfufi£H.  Si  quidficin  bonrs ,  fucccdit  quoque  in  ea  bo- 
na.  Sivcronihilntinbonis,  nihilominusfucceditinlocura 
defuniSi ,  &  perfonam  dcfunifli  rept^fcntat ,  &  tenctur  ct  c- 
ditofibns  harrcditatiis.  Nec  allcgarc^oteft,  egohafresncn 
fum,  quia  rtihilfcpertum  eft  in  hxreditate.  An  bscieditas  vcn- 
dipofTet  dubitatum  eft ,  quia  hr?:reditas  eti»m  tft  qusdam  re$ 
incorpcralisjfed  teceptum  eft  non  rantum  corpora.led  etiam 
resincorpcraicsvfndipofle.  Vt  tawen  vaieatha^c  vendicioi 
oportct  htreditatemaltcuius  cfTcenrneuc  iata  Aea  fliirc.l.u 
hic.vt  valeat  vcnditio  opotterin  retum  natura  c^.reid  quod 
irandriur.Nanifinetcnoncoivlsftitvenditio.crgoiicjuisvcn- 
dideritiixreditatet^i  eiiis  ijui  nu^Iusfit,  aurquiadhucviuir, 
nullaeft  venditio.Vnde  dicirurinl.cum  hicrcditatcm.y.  &  IL 
feq.8.51.  10, ri.  ii.&i  3.Cumvenditurha!:^ditas,nonefle 
ita  accipicndam  hanc  venditionem  quafialcavtfpesvendita 
fit,  nifi  aliud  adum  fir.Tn  mihi  vendidiftihircditatcra  Titi^ 
liulluseftTitiuscuiui  hireditas  fit ,  veiTitius  non  decef- 
fic ,  nihil  cft  quod vsniifle  dici  poflit :  ideo  pretium  condice=' 
turquafinuliacxiftentehxredit-ate,  nifiaiiudadumfir. 

Sed  (1  rorte  quis  vcndiderit  quicquid  iurf:.  habet  In  harredi-' 
tate  ,  tunc&fifottehired;tasadcumnonpettincar,confi'- 
ilit  vendicio ,  ncc  tenetijr eo  nominc  cmptoti.  Scd fi  fimpli- 
citer  vendiderit  Ticiihzreditatcra,  fihireditasadeumnon 
pertinK>t:conomineten€turTefidrtor  emptoti,7thtc  dici- 
cur.  Nuncvidcndumeft 

^utdfr^Jlare  debeat  venditor  ewporu 

C  A  i>.     IL 

VT  (liihraafim  complrftamur  omni&  dBTquibusCopJofi 
cft  hic  difputatio ,  fjc dicendum  cft ,  venditorem  teneri 
eraptoripvxftarcquicquidadfeperucni^ritexhircditate.aufc 
perucncurKra  eft,  aut  dolo  nnlo  eiusfaidiuraeftquorainuS 
ad  eum  pctiicnirct :  fimfi:audcmcmprorisfecefitvcnditoc 
^uominus  adfe  aiiquid  perueniret,  eon^cmincctiamtetrc- 
tur.  Hincvafisqusftionesnafctmtur,  &pr«fettim  cxl.  i.§-. 
perueniffe.vfque  ad  §.ifludqu£fitura.&  l.vltim.in  d.l.  1.  VIp> 
hzc  vetba  intcrprctat i  vidcrur,  5« ^«/«//xrrwwmf  Ad  vendito' 
1"fWJ4«i/r^»/</<rfi>/(7,£^c.Sihxcintell!gacisqusnuncdixi,faci- 
lecognofcetisind.l.i.nihil  aliud^facere  Vl.^interprctari  hxi 
VCfba.Docet.n.variisexemplisqtiandoaiiqaidperucnfflcdi-' 
caruradvenditotc.DeindeveditorcogetUr  (atilclatecirptb- 
ridccui^ioneh£tcditatis,&  defavSo  luo.Dccurdlioneaut^ 
fingLibrum  r  eru  non  cogirar  venditor  fatffdarc.d.l.J.in  prim 
Cetium  cft  vendito:ercicorpora!is,Kfundi-,ccgifatifdai:e 
dc  euiftione.Diccmusxie  hac  re  fub  tit.de  at5t.  empt.Hicidict- 
tur  non  cogi  venditorem  faiifclare  deeuiftione.  S^d  q'jf  mo- 
dohocaccipiendumficjhabetisinl.J.C.dccuicft.Gurnonco- 
gitur  vcnditor lixrcditatis  caueredccuidroncfinguUrfire- 
rum  ?  Quja  non  vcndit  fingulas  res ,  fcd  venditfucceflionetrt 
in  vniucrJum  ius^f  dcTumftus  habuit.  Harc^itas  non  d icitur 
tcsfirrguls  quas  dcfniiCtushabuit  in  partJtnoPio  !uo.  Cctt 
vendo  iibi  hsf  editatcm  aitcuius ,  hoc  inret  rt  &  mc  seitur  j  vt 
iieque  arnpliusncq-,minus  iurishabcasouam  egohabitHtuS 
clTem^Idco  iv5  intclligor  tibi  eara  rc  vc- derc  qui  hircditari* 
no erat  ideoqitjuius  tcinominenoiogor  (acifdare.  Planedi 
faiiofm.  Vcnditotco^itur  fafif<'.aredcfa(aofuojideft,ccg:. 
tur  latifdare  li  quidadfc  pcrp.cneritpropterhiBreditatcqii* 
fibidelacacltjidfcrcftitatviruemptori.Hocgfcnusftipulatib- 
fl1svfitau.mfuitinrcr'eniptorem&vendicoremhs:tcditat!S. 
Mcntio  cft  in  Lcum  ftipuiamur.  de  rerb.ttgn.  &  in  l.quifquij. 
9 f .dcl.?.  1. venditor  ex hajreditatcliic.  Sacildacio qus cx^gt- 
tur  a  vcwSii^orc.dicitur  ftipulatio  cmpta:  &  vedit^hijteditati* 
quarfatifdatio  cxigitut  .1  venditorc.Ex  his  intelligetis  quid  ve^ 
ditor  haffcditatis  prart^sre  debcat  emptori,  &  exquacaufa 
poffitcmpt©!  aduerfus  eu  agcrc.  Cofequens  eft  vt  vidcamus. 


In  l^it.De  hred.vetaB.^venMt 

J^uiJtmpttrtJfnditorifrtiiJidrevf-  DeA^lioncuenditA. 

cipm  debeai. 
C  A  p.    IIL 


1015 


C 


A    P. 


IIII. 


ACtio  autoa  dicicurcx  venditionehzrcditactstdatura- 
ik\o  venditori  adu-erfus  empcorem ,  ficut  emptotia6tio 
«lacuradutrrusvendicorcm.  Exempla  adlionisqua^dancut 
vcnditori  aduerfus  empcorcDB  rcperiuntur  in  1.  i.§.folct.  §.  fi 
qiiid.&$  .vlcim.vcluti  &  venditor  tanquam  h^ref condemna- 
tusaliquid  przftiterit.Vtautemhoc  intciligacis ,  animaduer- 
tendnra  eft  venditorem  hztcdi  tatis  poft  venditam  hzredica- 
tem  nihiloainus  teneri  creditoribus  hxredicariis. I.  i.C.de 
hr r«d.  vcl  idt.  vendic.  Is  cui  dclaca eft  hxredicas &  eam  adiit, 
eam  vendidic:force  conucnit  inter  emptorcm  &  venditorcm 
Vceaipcerfacisfeccreccrcditoribushsrcdicariismihilominus 
vcndfcor  idemque  haeres  conucniri poccft  a  credicotibus  hz- 
tedicariis,  nec  audiendus  eft  fi  dicac  ha:reditatem  fe  vendidif- 
rc,&  fe  pAdum  ef!e  cum  emptore  vt  fatisfacetet  creditorib  us, 
quoniam  adeundo  hxredicacem  fe  obligauic  qviaH  ex  quo- 
dam  concradlu.tic.de  oblig.quz  et  quafi  concrad.nafcun.In- 
ftir.  Isqui  obHgatur  cx  concradlureialicuiusnomine,bona 
fuaalicnando,  nonHberatutea  obligatione.  Obligacioqu» 
pcrfonalis  eft ,  perfbnamfequitur.l.  vit.  de  concrahcn.  empc. 
d:  paiftum  quod  cum  emptore  fadumeft,credicoribushi- 
redltariis  noccrc  non  potcft.-  nam  res  incer  alios  ada  aliis  non 
tioccc.l.f?pe.der«iudic.Etgocogiturfolucrecredicoribushij- 
tedicariis  ,  fi  ab  eis  conueniatur.  fedco  nomiue  adioncin 
-poftea  habct  aduerfus  emprorera  ,fi  condemnatus  vt  hires 
folueritcreditoribasbaBreditariis.VIpianusi*l.z.§.(olcr.aitj 
etiamfi  indcbitura  foluct  it  condemnatus  fine  dolo  iuo,  id  re- 
pcteroabemptore. 

Aliud  cxemplum  eft  in  dift.Icg.i.  f.fiqnid.  Sivenditor 
haErcditatisaliquidpropterha^reditaccmncccflicacecompol- 
fiK  folucrit  fine  condemnarione :  imo  fi  nondum  prxftiterit, 
/cdfcobligauerica^ioncmeonominc  habet  aduer(«s  cm- 
ptorem.l.i.^.vltim.praEtcreavtpaHcismultacompledamar, 
fcqucnda  eft  rcgulaquz  traditur  in  lcg.z.§.fi  Titius.in  §.  cum 
quis.vbidicitur  ,  praeftat  eroptor  vcnditori  quicquidextra- 
neos  hzrcs  prsftaret.quicquid  vcnditorhircditatis,idcni- 
quc  hzrcs  petcre  poflct  abcxttanco  fihitcsiBftitutusnon 
cflctjidfibiprzftabitcmpcorhzredicacis:  nam  erhpcor  pro 
kzrede  habctur.  Excmpli  gratia,  Titius  raihidebebatcen- 
tumcxcaufarautui:ismeinftituithzrcdcmfuum.-eamhz- 
reditatetn  vendidi  .•  Habco  aftioncm  aduetfus  emptoren» 
quafi  fit  hzrcs  mei  debitoris  qui  me  hxredera  inftjcuit ,  &  il- 
lacentumpctamab  hoccmptorc:quodtamcnfubtilitas  iu- 
risnon  vidctur  permitrere:quia  adicionchzrcdicacisviden- 
turillaccntumconfulaeflcquzmihidebebacdefuGdlus.-red 
vtilitatefuadcntcabhacfubtiUtatereceflumeft.nam  fi  Titius 
ine  noninfticuiflechzrcdcm ,  fedalium  jadionem  habercm 
aducrfus  hzredcm  ad pecenda illa ccntum lidco ca pctcre  po- 
tcroabhzrcditatiscmpcotc:indift.$.cum  qui$.  iyiEojUijfi- 
ptttm.  lurifconfultusoftenditvtilitate  &  zquitate  fiiadente 
hocrcccptumcfle.quarauisfubtilitasiurisrcpugnaret  i  quia 
re  vcra  hzreseft,  &vcnditorhzrcditacisnondcfinichzrcs 
efle.  Qupd  aucem  diftum eft vcndicorem  hzredicacis ,  poft 
hzrcditatcm  venditam  nihilominus  tcneri  cicditoribus  hz* 


SCiehdum  cftomniumobligationcrafiueadiionem  ven» 
di poiTc^HcCt  adlio fit  tesincorporalis  ficut  hzreditas  Hoc 
fimile  intcr  ft  hsbent  htteditas&aftio,  quod  vtraque  ref 
incorporalis  eft :  nec  quicquam  refcrt  an  adlio  fic  in  rcm  an  in 
pcrfonani.l.vltim.C.hic.  Cumloquacurdcadiione  vendica, 
rorcc  videcur  quibufdam  adlioncm  bic  accipi  dcbere  proa- 
Aione in  petfonam.l.adlionis  vcrbo  .de  obligacion.  &  adlio, 
Adlioptopricinpcrfonatndicicur,  pcticio  in  rcm.  Cum  ia 
temagimus>hocgenusadtionisdicicurpropriepccitio;cum 
iiipCr(onatn,dicicuradlio.  Sediamenlari(firaehicaccipicur 
ai^ionis  vcrburo,vt  appellatione  adionis  fub  hoc  ticulo  con- 
tineatur  etiam  adlio  in  rera  diredla  &  ytilis.l.pccuni^.  J.adtio-» 
bis  veibum.de  vcrborura  fignificat.I.  a^io.Se  1.  adionis  vcr- 
bo.deobligat.&aaion.Vndecu.Tjdubitareturan  quoddi- 
citur  de  aftionc  vcndita  ad  adrionem  qUoquein  teni  pertine- 
rct,conftituit  luftinianus  ad  adtionem  in  rem  id  quooue  per- 
tincrcproptetgcncralerahuJusverbifignificationcm.  Prz" 
terea  quod  dlximus  de  obligationc ,  intclligendum  cft  fiue 
pure  fit  contradla  obligatio.fine  fub  conditionc ,  quamuis  et- 
iam  de  co  pocerat dubicari : quoniam ance  condicionis  euen- 
tum  obligacio  nacanondicitur.eftcancumfpesobligacionis. 
Inftitut.de verboruraobligat.§.exconditionali.  Rcceptum 
tamen  eft  vt  obligationis  conditionalis  vcnditio  rata  fir.l.  no  - 
mina.17.     Eodem  pcrrinec  quod  dicicurinleg.mukum.it;, 
Mulcum  rsferc,  an  quis  vendat  obiigarionem  c]U2  fub  condi- 
riene  contradba  eft  ,  an  vero  vendac  cbligationcra  qu^ecc- 
iam puracft , fub conditione. Pofterioti calu, id  til, ciwn  lub 
condicionevenditiocoutradlaeft  alicuius  cbifgaiionis  dcfi- 
cientecoaditioRe.nullaeftvcnditio,  prioricafufbtimvalec 
vendicio.  Namfiquisribifub  condicibne  debeaidecem,& 
cara  obligationem  vendideus  ,,  fticim  valcc  vendicio.  Hoc 
eft inccUigenduro  nifi in fraudeia adlio  vcl obligatio  vendica 
fit.  1.  per  diucifis.& l.ab  Anaftafio.  C.  manda.quia  vendicio 
quoczlitisprohibicaeft.  Ecid;ofiquisadl<onein  qnam  ha- 
bctccdatcaufidicojvcquaficaufidicusvideaturciufamfuatn 
non  alienam  agere  in  fraudem  legis ,  fequendum  eft  qucd 
dicirutin  dd.ll.  Ex  his  intelligirisan  valeat&quatcnusva» 
leat  vcndirio  obligationis  fiue  adionis,  Nunc  videndura  eft, 

^mdveMditor  emptori  prafiare  deheat^ 
C  A  P.     V. 

SI  quis  mihi  vendiderit  aSionetnquamhab^baradtierfu» 
ahqucm  ,  quid  mihi  przftarc  dcbcr?  Inprimisvcndi- 
ror  cogitur  emptoricedcre  adtionera  quara  vcndidic,&  eum 
confticuere  procuratorera  in  rcm  (uara  ad  exigendum ,  qaod 
eonrinetur  ea  obligarione  ,  ad  agcndura  tara  concra  tcaxn 
quam  cius  fideiuflbrem.  Tu  raihi  vendidifti  adllouem  ali- 
quam  :  adliocxcocontraftumihidaturaduerfos  te  ,  vtme 
procuratorem  in  rem  raeamfacias,  &raihiceda3a6lioncni, 
vt  poflim  agerc  aduecfus  debitorem  tuurti ,  quarcnas  raihi  ca 
adlio  ccfla  eft.l.i^.quifiliifamilias.  Isquiadiionemsliquarr» 
vcl nomen  vendit , cogitur przftare  omnem  adtioncnj  quz- 
cunque  fibi  comperit  ex  ea  obligarione,  ita  vt  fi  is  qui  concra-; 
xit  cum  filiofamilias,  vcndidetit  (uam  adionem  akcri.cenca- 
turcedcrc  fuam  adiioncm  non  tancum  quam  habet  ?duerfus 


rcditariis  :  hoc eft  intelligendum  cura  exceptionc  quz  tradi-  filiumfamil.fed  etiam  quam  habet  contra  patrem  de  peculio. 

turJn  leg.i.C.eo.  Excipiturfifcus:namfi  filcus  vendidcrit  Siraileeftquoddicicurinlcg.vendicor.ij.Tiriusmihi  dcbe- 

hzreditatcmfibidclatam,hocfingulareeft  vrcreditorcshz-  b«ccntum,dedcratraihifideii5flbrem  Sempronium  ,  ven- 

reditarii  babeant  adioncm  aduetfus  cmptorenn  hzrediratis  didi  ribi  adlionem  mihicompecencem  aduerfus  Titium,  agi$ 

tanrumjnoncriatHsducrfusfilcum  qui  hzredicatcm  vendi-  aducrfus  mevcegotibiprsftcmnontantuidioneraqu^mi» 

dit.  Ethifingulares&fpecialescafusobferuandi  funt.  Nam  hicompctit  aduer(usTitiuro,fedcriamquzcompericaeiuer- 

fi{cusvtituriurepriaatorum,nifiincafibuscxccptis,dequi-  fus  fideiuflbrem  :  quzricuranpoflic?  Dicicurpofie^agercvc 

bus  fpecialiter  aliquid  conftitucum  repcritur ,  I.  item  vc-  vcranquc  adtionem  cednm  ,  quarauisdefideiafloriaobliga- 

niunt.§.in priuatorara.de  pctit.hzrcd.  Hoccftcriaraintel*  tione  nulla  racntio  fadtafuctit:quiazquumeftvrprzfteni 

ligcndumcumcxceptionequztraditurinl.  i.C.depadt.  Si  quicquideXcacaufamihicomperic,taraaduerfusreuraqaam 

padiusfitvendicorhzredicaciscumcrediroribushzreditariij  aductfus  fideiuiTorem  ,  nifi  aliud  adtum  fit.  QuiDhno  pi- 

non  tantura  cxprcfliim , fed eciara  tacite ,  vidclicet ,  quia  for-  gnoriS  perfecurio  debec  cedi.  1. eraptori. (,.  Ego  tibi nomen 

tccredicorcshzrcditariiconucnerunreraprorera.tunccnim  rendidi  aducrfus  Tirium  ,  Tirius  raihiobligauericresqaaf 

venditor  cos  fumraoucrc  potcrit  exccptione  padii ,  fi  ab  eis  jam  fuas  iurc  pignoris  ,vel  hypothccz.  Ideoque  mihi  com 

conucniatur.  Hzcde  hzrcditatc  vcnditafufficiant  inprs»  pctitadaerfuseumaftiononmodopcr(onaIis,{cdcc;3mhy 


(couaram.Nuiicvi4eDduro  «fta 


pothccatia  ad  petfequeoduro  pignus  conrra  quemcunque 

RRr    X 


Ici4 


Franc  VUarem  Cbmment. 


pofledorcrtijVtramquesdioncmrencborprsftarc.  Adden- 
dum  cfl  e,  fi  prxltica  6c  ztili  non  lit  a*5t!»  empcori-,  nihilomi- 
nus  acaionem  vtilem  ipfi  con^petere  poiTe.  NiOidireil-^aa- 
ftione  non  potcnt  ageieproptcrvend:tioncmadionis,nifi 
procurator  in  r^ni  fuam  conftitutusfi: ;  taraen  rcced  tur  l. 
fummo  iurep.oprervcilitatc^^f  xqaitatem.l.pr>neaq'iam.7. 
Si  quis  dcderit  mihi  cautioncm  aliquarnin  pignus ,  poirnra 
vtiIiadionc.^gercaducrfusd£bi:orcra,  indeque  corififlit  v- 
tilitas  cins  p'gToris,poftquam  co  deuentU'T5  eft.  Cun»  hoc  re- 
ceptum  iit  i  n  pignore,  vi(am  eft  c  tiam  id  reopi  dibere  in  ven« 
ditonominc.Eodempertinetqnoddiciturinleg.exnoroinis. 
S  C.hic.  Exnominisempciocedominianireri;maon  tcan- 
fit  ad  emptorem.Quid  ergo  prodeft  nominis  emptio  empto- 
ri  >  Hoc  proticrt.quod  fi  conftituatur  procurator  in  rero  (uara 
poterit  procuratorio  nominp  agerc  adionc  dire<Sta,  velet- 
ia(iifinonconftituaturprocnr.itorinrem(uam,poterit  agc- 
re  vtili  atftione  exemplo  creditoris.  Sed  qua:ritur  inhjca- 
iftione  cuius  pericuh  fit  an  emptoris  an  venditoris,fi  forte  lo- 
cuples  non  fit  debitorcontraquemvcnditaeft3<flio?Ethic 
dicicur  venditorcm  non  przftarc  debitorcm  edefolucndo, 
nifi  aliud  adum  fit.l.quarra , &qijinta.  fed  tantum  vcnditor 
ptiftaredt.b£tcumdcbttoreniefre,itavtfi  dtbiror  non  fir» 
venditor  tcneatur  emptoriciusquod  intercft  nomine,/»* 
excepttone ,  quia  debitornoncftdquoproptcrcxceptionem 
exigi  non  potcft,  fortcquiapaitum  faduiacratdenonpe- 
tcndo  :  ncc  tenetur  vcnditorcertspecunia;nomine,nifia- 
liud  adum  fir ,  cum  quod  dcbetur  fibi  vendk, ctiamfi  tetun- 
tium  tantum  cmptor  habuerit  a  dcbitore  fatiseft.Deinde  nc*- 
tandurn  eft  quicquidexhacaclione  velconjpcnfatJonevcn- 
ditorconfequutLscft,  idintegrumpr«ftatedcbeteemptoti. 
J.vcaditor.i5.§.vlr.h:c. 

IN  TIT.  XLIIII.  ET  XLV.  LIB.  IIII. 


COD.    ET    TIT. 


LIB,    XVtll. 


Pandectarvm. 

DE  RESCINDENDA  VENDITIONE, 
ET  QVANDOLICEAT  ABEM- 

P  TIONE     DliCEDERE. 

i  V  B  hoc  titdo  tradJatur  detraufis  ex  quibus  rc- 
(cinditur  vcnditio.  In  primis  vcnditiomuruo 
confenluemptoris&vcnditorisrcTcindicurre 
integra,  fi  ncqueprctium  folutumfic,nequc 
iwerx  cradita  :  id  rationi  confeDtaneuni  eft> 
qiiidcuniuiu  uoconfenfuconcrahifoleatjVtcontratio  con- 
fcnfumatuorefcindatur.l.i  &  j.ff.hoctitdo.Vndeacccpti- 
iatione  foluii  ur,  vc  dic  tur  in  leg. ^ .  cum  cmptor.non  potefta- 
te  acccpcilationis  ,  fed  poceftate  conuentionis,idell;,accc- 
ptilaMonc  lancum  tollitur  caobllguio  qusvcrbiscontrada 
eft.  tit.Iiiftit.quibus  modis  toll.  obligat.  Ergo  acceprilatio 
non  tollit  atlionem  qui  nafcitur  ex  contradu  en-.ptionis, 
nifi  conucifa  faetit in  Aquilianatn  ftipulationem :  ied tamen 
ob  mutuum  confenfum  datur  exceptio  patSti.Hioc  varia;  qu^- 
ftionestta<aatitarinleg.i.i.j.4.&  f.demutuoconfenfu.  Ai- 
terutro  autem  inuico  non  receduuravenditione,  vtdicitut 
in  lcg. } .hic.nc  refcripto  quidem  Piincipis  eo  nomine  impe- 
trato,recedi  a  venditione  potcft  vniuscontrahentium  volun- 
tatc.etiam  fi  fiicusfit:etiamfiduplumpretiiofferatur.l.<S'. 
non  cft.C.eo.Imo  ctiam  fi  miles  fif ,  is  qui  vendjtionem  con- 
traxir.l.ratas.mu!taconftitutafuntingratiammilitum,vtap- 
patct  cx  titulo  de  teftam.milit.&  aliis  locis;  vnde  probabiiiter 
dubitatum  fuic  de  militibus.  Sed  tamenrcfcribit  Impcrator 
ratas  vcHditioncs  faftas  cum  militibus  cfte  dcbGre:hoccft 
intellgendun-!,&fi  qaisdcnantiaueritaltcrinevendatillam 
rcra auc iliam  i. fi maior.  i  j .  C.hic.Imo etiam fi  non  implca- 
tur  conrradlus  cx  vna  parte.  1.  ea conditione.  1 1.  hic,&  toto 
lic.feq.  Nam(itucuivcndidinonfjluispretium,mhi  datut 
a<aio  vt  folius  pretium.  Et  fi  verum  fit  quoddiximus,ta- 
men  cetta:  cauf*  (unt  cx  quibus  vcnditio  conttadarelcin- 
ditur. 

Prima  caufa  eft.     Si  per  vim  vel  metum  contra<aa  f ucrit 
Tcnditio.Exemplum  eft  de  vi  ia  leg.  i  .hic.dc  mctn ,  in  1.  fi  vo- 


luntate.S.modofittTietusiuftusqujcadat  ih  vlrum  conftan- 
tem.  Inanis  cnim  metus  non  habctur  ratio.Idcirco  fi  quis  ne- 
ccfiicaie  compulfus  propter  vrgens  debitum  velmunuspu- 
blicum  rem  fuam  viliori  pretio  diftiaxerit,  nonrefcindccuc 
vendicio.  1.  non idcirco.  1 1. C.Idem  eft diccndum  dedolo & 
fraudc.l.f.fidolo.l.venditoti.  C.hoctit.  Vndediciturinlcg. 
fi  quis.C.  Si  fraus  interuenctit  etiam  in  fubhaftarione  publi- 
c,i  i  nuUam  elTe  venditionem  :  vndedicitur  in  lcg.fi  qui  impo- 
fita.Ceo.  Siquidinfraudemfifcivendirutnfit ,  initamefle 
verd  tionefn.Vndequxrituf  fi  minorisfirdiftra<flaresquam 
valear,  an  ideo  rercindi  debear  vcnditio  ?  &  dicitur  non  debe- 
re.Ki.l.dolus.  i  o.&l.fi  quis.C.eo.  Nam licetcontrahentibus 
inuicciniecircumfcnberc.l.incaud.deminorib.  Antinomia 
eft  ex  lcg.  itemfi  inprerio.  ii.§.  vlcim.  locati.  Sed  diximus 
contrahentibuslicereinuicemfecircumicriberc,  intelligen- 
dumeftnifi  venditorvltradimidiamiuftiptetii  fit  deceptus. 
l.i.&l.fivoluntate.infin.C.eod.  Dimidiaautemiuftipretii 
eftcum  id  quod  diciturexceditduplumprctiijdcquoabun- 
dcdiximusjinleg.fiquiscumaliter.devcrb.obl.    ' 

IN    TIT.    XLVin.     LIB.     IIIL 
COD.  ET  TIT.  VI.  LIB.  XVIII. 

P  AN  I>ECT  AR. 

DE  PERICVLO  ET  COMMODO 

R  E  I    VENDITit. 

VNcordopoftdatvtdepcriculo  &  commo- 
doreivenditsdicamus,  dequocxtanc  duoti- 
ituh  :  vnus  inft.aherinCod.  Quffriturcnim 
[plerunqiie  fi  res  vcndira  perieric  autdeterioc 
;fa<5la  fit  poft  ct3ntra<ftam  venditionem  ,  vtec 
peticulum  fuftineat,an  cmptor  an  venditor?Etponcndum 
eft  pro  regula  &  qu£fifunJamentototiushuiuitiadatus& 
difputationis,  petfe<5la  vcndicione  periculume(Ieen'pcoris, 
Idcognofcerelicetexipfislnftit.tit.  deempt.&  vend.§.  cum 
autem.  Poftquam  peitc<aa  cft  vcnditio,  interimpericulum 
emptoris  eft ,  antequam  fic  perfe^^a ,  periculum  eft  vendito- 
tis.  Si  exempli  gratia,  vinum ,  quod  venditum  eft  detcrius  fa  • 
dum  fic  ac9te  vel  mucore  ,  huius  mutationis&detetiora- 
tionis  d  j  inaum  ac  periculum  fuftinet  eraptot  poftquam  pet- 
fetSla  eft  V^Bditio.-  antequamvcrofitperfe<aavcnditio,da- 
iKnum  cft  venditoris  non  eroptoris  .•  idemd-ccndumeftdc 
commodo  :  eft  enim  eadcmratiocommodiqujEeftincora- 
modi.Idem  dicrturinleg.  nec«ffatio.S.idera<iicitutinleg.i. 
C.eo.  Sicutiorane  comanodumita  etiam  omnc  incommo- 
dumperdnetademptorcm  perfetitaver.dirione.  Vndequac- 
ritur  inhoc  tra^atu  quando  perfe<£ta  vendiCio  dicatur.  Er  di- 
xiiBus  fupra  exquibus  confiftat  venditio  ,  qu^pettincatad 
lubftantiamvenditionis.DiximusfimuIatqucconucnitderc 
&  pretio  inrer  coaptorem  &  venditorctn ,  tunc  pcifetflam  di- 
ci  venditionem,  Diximus  fub  tit.  dc  contrahen.empt.  ni(i 
hocdi<3^umfit,vtin(aipturan»rcdigaturvcnditio.Namfia- 
^umfitvtinfcriptutamredigatur  venditio,  tnncnon  dici- 
turanteperfcda  c(Ie  quanjfctipturaconfe(2:afaerit,ctiam(i 
contrahcntiumconfenfusinteruenerit  1.  contradus.de fide 
inftrumcn.§.inhisautem.  dcempt.&vend.Inftit.&l.cum 
inter.  C.  eod.  tir.  Dubium  autem  non  eft  quin  venditio pet- 
fctSta  hoc  fenfu  accipiatur  in  qua:ftionibus  fupcrioribus.Cum 
quasriturquando  liceataheinpcioncdirc§dere ,  nosdicimus 
perfeiflaemDtioneabea  rcce^ii  non  poiie  .•  aatcquam  pet- 
fe<Safitpoiretecedi.  Pi.rfei5iamautenivenditionemintirl- 
ligimus  fola  conuantione  conrrahcntium  ,  mfi  hoc  abini- 
lio  conuenetit,vt  vcnditioinfcriptisfiat.quo  ("en(u  poftfcri- 
ptutara  confctSam  diciturperfetila  venditio  t((e.  In  hoc 
autem  tra<5tatu  peifetfti  venditio  aliter  accipirur.  Maior 
quzdam  hic  requiritur  perfetflio  cum  quiriiur  de  periculo 
&  commodo  rci  venditac  ,  quam  cum  qaarritnr  an  liceat 
abeiTtptioncrcccdcie.  Cumergodicitur,pcft  perfe<ftam 
venditioncra  pcriculura  emprotiscfle,  videndumcftquan- 
doperfe(ftaemptiote<iiedicatur,alioquinon  poteiimus  in- 
telligere  quando  pcriculom  fir  cmptoris  aut  venditoiis. 
QujEdam  hic  annotaada  (unt  ex  quibuscognoicetutquati- 

do  peti- 


M^ 


Jnth.  ^epericulo  ^  commod.reivendi'e. 


M  o  periculum  fit  ctnproris  aut  venditoris ,  &  quando  petfefta 
emptio  aut  imperfeila  dicenda  fir. 

Primum  fi  res  incerta  vendita  fit ,  puta  homo  fine  alia  defi- 
gnatione,tunc  periculum  (emper  eft  venditoris.Hoc  fumicut 
ex  I.  necciritio  8.  hic.  Mnlta  requirit  Paulus  vt  vcnditio  per- 
fe(5la  dicatur  Sc  periculum  empcoris  fit.Primum  eft  fi  id  quod 
vxnierit,  appareat  quid ,  quale,  quantumq-,  fit :  tunc  enim  res 
certa  eft.  I.  vbi  aucem.de  verb.obli.  vt  cum  quis  vendit  homi- 


culumemptoriseft.  SiceniminterpretarJdebemus.quamuis 
ambiguumficquodhicdicitur,7>,quopotcft  intelhgi  ven- 
ditorveletiamcmptor.  Scdexahis  locis  inteJIigere  licethoc 
verbum  rcfcrriad  vendicorcm. 

Qujnco,  fi  dui  res  rubaltcrnatione  vznierint,  vnarepcr- 
empta  alcera  debetur  cmptori.  1.  fi  in  cmptione  54.  § .  fi  empr. 
Tametfi  perfeiaa  fit  vcndicio  ,  non  omnino  periculum  cft 
cmpcoris.    Vcnditus  eft  Scichirs  aucPamphilus  difiundim; 


nemStichum.Siaucem  qui$vendiderichominemingenere>       periicStichus-.Pamphilumpoteftemptorquifupereftpeccre 


tuncnonintelligitur^jerteda  efle  venditio,quod  attinecad 
hancquajftionem  vtriusfitpericulum:  hic  ergo  fine  vUa  di- 
ftindione  dicimus  pcricuium  efle vendicoris.  Nonenim dici 
poteft rcs  qua: vsniicperiifte.  Pone  vendicorem  omnes  fer- 
uos amififle  qui erac in  patrimonio  fuo , &  omnem  fuam fub- 
ftantiam,  quia  non  vendidit  certum  hominem  qui  eiret  in  pa- 
trimonio  fuo :  non  poceft  diccre  hominera  periirte.I.inccndi- 
ura.  C.  ficerr.pet.LinTatione^.qasdam.adleg.Falcid.  Atq; 
itadiftinguendum  efteadmonui  in  interpretationel.cettosk 
deverb.oblig. 

Secundo,cumresqtiiveniitconfifticinpondcre,namer6 
3Utmenfjra,&adpodtis,numerum,autmenfuravendicaelb 
tunc  dicicur petfci^a  efle  venditio cu  i es  adpenfa,admefa,ad- 
numeraca  eft.  Ego  ibi  vendidi  vinum,  vel  frumencum  vendidi 
tibi  non  fimplicitcr  ,  fed  definitum  cft  prctium  in  finguloS 
modosfrumenti.in  fingulas  amphoras  vini,  vt  pro  hnguIiS 
arr.phoris  vini  tantum  mihi  (oluas.Hocjcafu  etfi  couenerit  in- 
tet  te  &  me  de precio,  v:  in  fi ngulas  amphoras  tantum  foluasi 
nonideodicirurperfedtaeflevcnditio,  ledtuncdiciturperfc- 
6ta  efle  vendicio  cum  admenfuro  illud  fuif,  quia  ad  m6nfurani 
illudvendicumeft.  Hfcdiftm(SioexcatinI.quod(rpc.  jf.§. 
inhis.de  concrah.  cropc.ibicftinfigDisIocusdepcrfedioQe 
cmptionis  &  de periculo  rei vcndita:,  Aliquando  idcm  ferua- 
turquod  in  casteris  rebus,vcfi  vinum  femel  definicoprccio 
vendicum  fit  non  in  fingulas  meafaras.  Scd  fi  pretium  Uon  fit 
femcl dcfinitum in fingulas menfuras , in  finguia  va(a & pon- 
derajtuncnondicicurperfedaeflevcndicio.Condicioenim 
quadamin«flevidetur,fi  adpcnfum  fic,fianhunieratum,li 
admenium  faerit  quod  Vendicumeft.  Huic  fimiieeftquod 
dicitur  in  1. 2.  Codice  eodem.  Si  vniuerfuni  frumentum  quod 
erat  in  horreo  venierit  fine  menfara,  idem  iudicandam  e(t  de 


quamuiseledtioficvcndicoris,vtdi.'cimusfupraintit.  decon- 
trah. cmpt.  Ex  his  incelligitis  quomodo  per feftaiii  vchditicri 
nem  intelligere  debeamusin  hoctradtatu,inqUoquirituri 
vcriusfitpericalumrei  vendicae  anvendicoris,anpociuscm- 
pcoris.  Sed  notandum  cft  perfeda  aliquando  vendicione  fi 
vnares  cantum  fimplicicer  vendica  ficnihilominus  periculura 
cfle  vendicoris.fi  poft  moram  vendicoris  vel  eius  culpa  respe- 
rierictuncvcnditorispericulum  eft,eciam  fi Oinninopcrfc- 
(5tafuericvenditio.  Siforcefpecicsahqua  vaEniericpurefine 
Vlla  alcernatione ,  &  ca  pcrieric ^  vel  decerior  fada  fit ,  perica- 
lum  venditoris  eft ,  cum  pcft  venditoris  moram  veleius  culp» 
res  deterior  fada  fit  vel  perierit :  nam  culpam  vcl  dolum  pvz- 
ftatvendicorinhociudicio.leg.illud.&l.lciftos.I.fivendicor. 
^dilcscuramhabcbantrerum  vcnalium :  &  fi  non  videbaclic 
proba  merx  eircjConfringebaht.  Ego  mulra  adduxi  an  ccnfir- 
mandara  hanc  fcncentiam  ex  veteribus  audoribus  inlib.  < . 
Difputat.  deofficio  ardiliam  :  &  citaui  eciam  hunclocumin 
quoPlaucusair,Neptuhumeflcfaftidiofum(gdiIem.Vttiuscr-. 
go  pcriculum  cft  ?  t>kk\iiiSttradtttejfem.  Quod  (i  neqi  rradi- 

tifintincq-,pereumfteteritquomihaseittaderencur,vcnd!- 
loriserit  periculum. 

Hihcquiftio  dc  mora  tra<aatur  in  l.illud.iy.Eft  Ibcus  corrj- 
"munis  de  mora.  Cumquafricur  fi  vcerq;raoramfi:ccricven- 
dicoc  &  empcor,  vcrius  mora  noceac  aken  ?  Ec dicitur pofte- 
riorem  moram  hocerc.  De  hoc  tra(aauimus  in  I.fi  mora.folu, 
macri.  Eodem  per,inetquod  dicicut  in  I.4.&  vlc.C.  eo.  Sufa- 
pic  periculum  empcor  fi  mora  vehdicoris  in  cradicionc  non  ih* 
terccircnc.Idcmeftdicendum  ctfi  conuenerir  inter  empto» 
rem&vcudicorem  vtpericulum  aherius  fit.  Seruanda  cniih 
cfteaconuenriodepcriculoreivtnditi.l.iiinvendirione.io-. 
in  vendirione  condirionali  vcnditoris  eftpericulum,  vt  di- 


trumento  quod  de  aliis  rebus  venditis i  &  dicicur  pctfeifta  xi  ,fipendence  condirione  resperierit  veldetcrior  faCtiCn': 

cfleveditio.  Damnumigitur&mutatiofrumencipertinecad  quodeftintclligendumnifi  ahud  conuehcrit:abfq;  baccon- 

cmpcorem:&ruhcdicitur  vcnd'tum  efle  auerfiorjcl.fiquis  uentione,vtiamdixi,vendicorprxftacdolum&culpam.I.  i-. 

vina. §.  fi auerfionc. & §.vlrim.  quia pcriculum ica  vendenda  & 5.  Ha(5tenus de periculo & commodo rei  vendits :  Nunc 

vidctur  vendicot  a  fe  auerterc,ctfinihil  aliud  cxpreirumfit  videndumde  a(5tionibas  crapti&vcndicii 
in  vendendo. 


Tertio,  fires  venierit  quaf  dcguftari  foIeat,idquca6lurn 
ntvcdeguftetur,nonantediciturperfe(3:avendirioqnamdc- 
gaftata  fuerir ,  atcj  ance  degnftationem  pcriculum  elt  vcndi- 
Toris  non  emptoris ,  quafi  pcrfe^fta  no  fic  ancc  deguftacioncnl 
venditio.  1. 1  .&  4 .  hc.  Sivinum  vendttnm.  Hac  verba  fub- 
obfcurafunt&vidchtur  pugnantia  efle.  Sed  alias  admonui 
in  initio  huius  capitis  verba  cflc  Sabini,  dcinde  fequi  vcrba  VI- 
piani  ad  hbros  Sabini.  In  his  qua;  fjmpra  funt  ex  libris  Vlpiani 
adSabinumfercjpriponifolentvcrba  Sabiai,&  vixdiftin- 
gui  poflunt  a  verbis  Vlpiani.  Hoc  etfi  vetum  fi  t ,  nimis  tamen 
concife  videbatur  diiftum  efleaSabino.Ideoquacfcquuntur 
adiecit  ad  verba  Sabini  Vlpianus  ,  itAnt  igttnr connentt  qmi. 
Tuncdicicurplana&perfe(aaeflevcndirio,cumdeguftarum 
eft  vihum.  Hxc  cnim  res  deguftari  foler :  &  hoc  agi  videtur 
inceremptorcm&  venditorcm  vt  deguftecur  ance  cradirio- 
hem 

qusdamad  deguftacioncm  perrinens.   Egonon  p 
mnes  hypotheies  hic  exphcare ;  facis  eric  capira  reru  atringere. 

Qnarco,  fi  res  fub  condicione  vendica  fit  >  pendchte  condi- 
tione  periculura  perrinctad  vehdicorcm>quafi  nondumfit 
perfcfia  vendicio.  I.  neceflario.  8.  Hic  trescalus  confidcrandi 
funt dc  conditionah vcndicione.  Si  pcndence  conditione  res 
intcticrir,  aut  detcrior fa(fta  fit,periculum  non  cft  emptorisi 
quianondicitur  perfe(Saveuditio,nifi  pureresvacnierit,  iii- 
quit  lurifconf.  Secundus  cafus  eft,  cum  condicio dcfccirjnul- 
la  eft  emprio.  Tercius.fi  conditio  exriterit ,  poft  condirioniera 
exiftenccmpericuIumeftcmpcoris.Eodempertinccquoddi- 
citor  in  I.cum  (pecicm.C-eo.  Amifft  ret^ertfHlnm  te,  ^u  Peri- 


-IN. 


TIT.    XLIX.    LIB.    IIIL 

E  T     T  I  Y.     I.      L  I  B.     X  r  X. 
P    A    N    b    E    C    T. 

DE    ACTIONIBVS     EM^fi 


C  O  D. 


1 1 


V  E  N  D  k  t  U 


X  conlra^uempci6nis&  ven(Jiti6niS^u«a- 

(^ioncs  haicuntur:  vna  eft  quar  dicitur  nikxa 

empti,altet:aqua;  dicitura(ftio  vendiri.  adlio 

empri  datut  chiptori  aducrfus  Venditorcm  : 

zdiio  vero  Vcndiri  dattir  venditori  aduerfu» 

femptorcm.Eft  cx  numero  eoruni  contra^Suum  qui  vtre  con- 

tradus dicancur,quia runt  vltro citroq-,  obligacorii.  I.  LabcOi 

deverb  fign.Ncutraa(ftiohiceftprincipalis,neutrafecunda- 

Eodrmperrin'erquodd7c7turiZi."quseft'h^^^  ria.neutrapoteftmagisdicidirecaaquamalcera.quiavcerqja. 

amad  deguftacioncm  perrinens.   Egonon  pofl-umo-       g'cadiddequocohcraaus  princ.pahrer  ihuus  eft,    ExempU 

gratiajemptor  petit  rem  venditamnbi  tradi:  venditorpetit 
prctium:iohocigitar  contra(flu  non  dicitur  vnaaiflio  dire- 
6t3.  cfle ,  alrera con traria ,  vt in  afiis  contradtibus.  iSed  videH^ 
dum  eft  prihiuhi  de  aftione  tk  emptoi 

I)e  aiiione  empti^  d^qttihu-s  ex  cdop 
Jjs  comfetah 

ACrio  extempto  variis  excaufis  coftipetit":  nosbretufcf 
hiccomplc(iemur  jquidpetatur  adtiohc  cx  cmpto  & 
^uaexcaula  agacar.  In  ptimis  hoc  praccipuum  eft  in  a.(ki&* 

RRf    i 


1026 


Fr.  T>mr.  in  tit.  Depertc.  ^comm.  rei  'vend* 

in  acftimadonem,  raodo  id  circa  remconfiftat.  Hoc  docet  ct» 
emplis.  Voluerunc  iuns  audtores  eius  quod intereft  proptcf 
damnum  velpropter  lucrum  haberi  rationeminhisiudieiis, 
modo  circa  rem  idconfiftat&  nonnimis  fit  remotum  are. 
Obferuaui  alias  locum  apud  Senec.  lib.  de  beneficiis,  qui  ma- 


ne  ex  empto ,  vt  res  vendita  tradatur.vel  id  quod  intereft  rem 
traditam  non  efle.l.cxempto.ii.  Cum  qusritur  de  iis  qui  in- 
(unt  contraftui,  in  primis  dicendum  eft,  hoc  ineffe  vc  res  ven- 
dita  tradatur ,  non  vc decur.  Dareenim  fignificat  dominiura 
transfcrre.§.ficitaque.dea6l.&l.vbiauterosdev£rbo.  oblig. 


Tradere  autcm  quid  fit,  docet  lurirconfultus  (ub  hoc  tic.velu-  xime  pcrcinec  ad  hunc  locum  illuftrandum :  id  autem  aeftima- 

ti  in  1.2.&  3.  Tradere>  vcincelliganc  hoc  cyrones  >  eft  non  pro-  tur  iudicis  &  boni  viri  arbitrio.  Secundo,hociudicio  pctuntur 

prietatem,non  dominium  transferrcinaliumfedpofleffio-  frudiusparces&omnesaccefljones.  Siquismihivendatrem 

nera.  Siquispofleffioneminalium  tranferat  rei  alicuius,ei  &eamnoncradac,poftmoram  eius  agamadfruclus,partus 

traderedicicur.   Sedhocverbum  nospleniusincerprecamut  &omniaaliaquireivenditaEaccedunt.   Variacxemplafunt 

inhociudicioemptijVtrestradita  intelligatur  cumpofleffio  fubhoccic.veluciinl.Iulianus.i5.&i4.§.fifrudib.§.fiquid.& 

ab  eo,  cui  tradita  eft,  auocari  non  poteft,id  eft,cum  in  iudicio  §  .vit.  Eft  hic  difficilis  antinomia  de  penfionib.quam  explicaui 


poiTeffbriopotioreft:  nonintclligimus  traditapoireflioncm 
qaamaliuspoteftiureauocare.  Huicfimileeftquod  dicitur 
inl.ex  en::pto.§.idera  Neratius.  Is  in  litede  pofleflione  potior 
eft,inintcrdi61;o  vtipoffidetis  quod  eftretiwendzpofleffio- 
nis,quivacuamrei  poiTeffioncm  habet:hocpraeftare  debec 
empcori  vedicor.vc  is  pociot  fit  in  iudic^o  poflciroric.Hic  tra- 
ditio  emptorem  facic  dominum  rei  cradic^  fi  vendicorerat  do- 
miaus,l.  ex  empto  ad:ione  is.qui  emit.in  prin.  Si  non  erat  do- 
minus,  facit  vt  emptor  poffitcamvfi]caperc&  longo  tem- 
porc  eam  poflidcndo  fibi  acquirere.  Qnpd  autem  diximus  d« 
traditione,  hoc  intelligendum,fi  res  aiiqua  fic  corporalis:nara 
fi  res  incorporalis  fic  vendita,non  poteft  tradi,vc  func  feruicu- 
tesicineris,viar,&aclus,aquzduftus.l.feruus.§.incorporales 
de  acquir.  ter.  domi.  Ergo  fi  quis  mihi vendiderit  feruituccm 


in  incerprecacione  l.frudbus.  iolu.macr.de  aliis  acceffionib.cx- 
empla  func  in  eade  1.  in  §,  fi  quid  &  §.  vlc.  huic  fimUe  eft  quod 
dicicuc inlcg. frudus. & leg.poft perfeftam.  C. eod.  Tercio 
pcticurcauciohabereiicerevtcaueacur.l.exempto.ii.§.Etex 
empco.& §. qui aute.  Emptor petii  a vcnditore  vc is  caueac re 
vendita  habere  licere.  Qui  fic  poteftas  huius  cautionis  docui 
accurate  in  l.ftipulatio  iftahabere  liccre.  de  verLoblig.id  eft, 
fojrpaiftblemervu.  1.  habere.  de  verb.  fignifi.  eft  poffidcre  fine 
nioleftia.  Quificpotcftas&vishuius  caucioniscradicurinl. 
cmpior.C.  eod.l.ex  empco.  §.animalium  &  §.eciam.Tu  mihi 
tradidifti  rem .•  non  ago  vc amplius  eam  tradas ,  fed fi  ea  vicio- 
fa  fic , agam  eo  nomine aduerfus te.  Sed  euidla res eft ab alio, 
quia  erat  aliena,  quam  tamen  mihi  vendidifti  tanquam  tuam; 
ago  vtmihireftituas  pretium  cum  omnibusdamnis  adquod 


icinens,  vii.auc  a<5bus,non  poflum  eam  apprehendere,fedlo-  tencris  exnacura  contracbus,ecfi  id  non  promiferis.l.non  da 

co  pofleffionis  &  traditionis  poteft  interponi  cautio ,  vt dici-  bitatur.  C .  de  euid .  &  1. fi  curo  quaeftio.eod.  tit.  Quando  au- 

turinl.3.§.  fiicer.  Vendicor  cauecemptoripcrfenonfutu-  temreseui(5ladicatut,docctImperatorin!.vlt.C.eod.  Eui- 

rum,quominusemptorcaferuituteitinerisqu?venditaeftv-  dlamremintelligimusquaEablatafuit  pcr  iudicem,nonqus 

tatur.  Potefteciameuminduceteinquandampofleffionem  fuitablatapervim:namconomineinterdid:i4vndevi,quod 


patiendo  eum  vti frui  feruituce.i. quocies.de  feruicuc.l.  3  .dc  v 
fufrud.  Racio  agendicft  in  l.i.hic.  ncmo  cogitur  facerc  quod 
promifit. Hajc  eft  natuta obligacionura  quae  in  faciendo  con- 
fiilunr,  vc  promiflbr  faAum  pnftare  non  cogacuijied  libcre- 
tar,  a:ftimacionem  cius  quod  incereft  priftando.  1.  fi  ab  alio. 
de  re  iudic.l.  ftipulaciones  non  diuiduntur.  de  vcrb.oblig.  Vi- 
f  um  enim  eft  feruile  &  inciuile  elTe ,  aliquem  cogi  aliquid  ma- 
n'bus  fuis  &  corpore  fuo  facere.  Ideo  vifum  eft  vcile  vt  venia- 
luradiftimacionemlicis.  Recepcura  camcn  eft  cumvendi- 


eft recuperandi  poflellionis ,  tibi  datur.  Hoc  eft intelligcn- 
dumniiiconuenetitvcnoncencacur  vendicor.Non  dubiunj 
eft  quin  hoc  poffic  conuenire  incer  empcorem  &  vendicorera 
vtvenditornonteneaturdeeuidtione.l.pat^a conuenta,  de 
conttahenda  emptione.  Hoc  cft intelligendum  nifi  dolus  e- 
iusinteiueneritjVtdicitutinl.  tenetur.  <J.§.  vltimo.  tametfi 
vendideritreraalicnamealcgcvteaeuiitanontencretur  :  fi 
tamcn  (ciens  &  prudens  eam  aiienam  efle  ,  vel  alceri  ob- 
ligacamvendidcric,cenebicur,nec  proderic  ei  ha:c  padliovc 


torhabecreirefticuend?facuIcacem,eumpra:ciseeogiadrera       nonteneacurdedolo:nam  inhis  concradlibus  maxime  ipe- 
refticuendam,ficucdicicurdeeoaquoresvcndicacur.!.quire-       "  "         ^"  '  '  °  ■     ,     «. 

fticucrc.  de  rei  vcndic.  Quod  auccm  dicicur  fi  res  vendita  non 
tradatur,  in  id  quod  intereft  agi  &  conderanari  reum ,  hoc  in- 
telligendura  eft  nifi  rei  reftituendx  facultatem  habeat  vendi- 
tor.  Quid  autem  fit id  quod incereft,  doccc  lurifconfult.in  l.fi 


ftamusquodbon^fidei&aEquicaciconuenit.l.i.^.i.&l.quac- 
ro.  Hoc  aucera  boni  fidei  non  conuenic ,  vt  alcer  ab  alccro 
decipiacur.  Acdecipicvendicoralium  qui  cura  fcit  remalie- 
nam  eflc quam  vendit ,  id  reticet.  Qujdam  exiftimanc  &  cura 
conuenicincerempcorem  &vendicorem  nevend;correeui- 


Cbmmiira,inf.rcmracarahab.Ideradicicurinl.4.C.hic.  Ego       fta  teneatur  de  euidione  ,  nihilominus  agi  pofle  aduerfus 
aliashunclocumadduxiadconuellendameorumopinionera       eum  ad  pretium.  Hscqua:ftio  tradatur  in  1.  ex  empto.  §. 


qui  exiftimat  in  adione  empti  in  litem  iurari,de  quod  aliquid 
fcripfi  in  commcn  tario  de  in  litem  iu.  Hic  loquitur  impetator 
dc  co  qui  per  contumaciam  non  tradit  rem  rcnditam.  Trocm- 
ci(t  venditoris.  His  verbis  fignificat  hoc  efleintelligendum  de 
eo  quicontumax  eft,  &  tamen  propter  contumaciam  condc- 
naturinidquodintcreft,nonquantia(9:oriuraueritinlitem. 
Huc  pertinct  quo  dicitur  in  I.  fi  ftcrilis.§  .cum  per  venditorem 
hic.  fifteterit  per  venditorera  quorainus  rem  tradat,omnc 
quodincaeftetiamfuptarci  prccium  qus  vendita  eftj  venic 


qui  autera.  Et  hic fententia recepta eft,  atqueica iudicaci fo- 
Iccinfummisttibunalib.quiainiquuraeft,vtaiunt,vtveditoc 
retineat  pretium  nifi  aliud  exprefliim  fit.  Solet  enim  aliquan- 
do  cuenire ,  vt  vendicor  non  tencatur  rc  euida ,  nec  tencacur 
refticucreprecium.Scdcumfimpliciccrconuenicvcvendicot 
no  ceneacur  de  cui(ftione,  fic  vulgo  incerpecrancur,vc  non  ce- 
neatur  ad  id  quod  intereft,  (ed  tcneatur  ad  pretium .  Ha:c  fuit 
fencenciaIulianiquamYulgofequuntur,ledabhacfcncencia 
lujiani  tecelTumeft^ 

F  R  A  N- 


■  i 


w^/ 


FRANCISCI   DVARENI   IV- 

RISCONSVLTI^    DISPVTA- 

TIONVM    ANNIVERSARIA- 

RVM    LIB.    I. 

FRANCISCVS    DVARENVS    DE- 

CVRIONIBVS'    ET    ECDICIS    CIVITA- 

TIS   BITVRIGVM,   VIRIS   CLARIS- 

S  I  M  I  S      S.     D. 

VtMpartim  'vefiro  monitu,partm  quormdam  luris fludiofb'- 

rum  iuuenum  previbus  addu^ius ,  ^eteremfcholas  habendianni' 

uerjarias  confaetudtnem  repetere  'veHem  yfilegi  in  eam  rem  ex 

commentariis  meis ,  retuliq^  in  hoc  ^olumen  altcjuot  locos  breui 

temporeiquos  ^elnouitatefolajac  ^arietateplaiifibtlesfore  confi- 

do.  Htc  enimplerac^  luris  DoBoribtis  (quorum  certe  adnosfcri" 

'  ptaperuenerunt)  tncognitaprorfns ,  atq^  inaudita :  nonnuUa,  ne 

a  (jrammaticis  cjuidem  ^aut  Rhetoribns  (  nifivehementer  fallimur  )  adhucfatis  in- 

telleChi  (  quamuis  adtpforum  artem  jprofeftonemq^  maxime  pertineant )  in  apertum 

proferimtts.  Qjiodne  quis  temerefortafis,  i^arroganter  d me di£iumputet  :fateor  <?- 

(^uidem,  necfolumfateor  ,fedprofiteor  etiam ,  acpr&  mefero ,  tumultuarta  h&cfcrtpta 

mea  non  ^fque  adeo mihiplacere, ^vtfaUi  mepojfe  tnplerifquenon  exifttmem,^ ea 

me  hominem  ingenio  ejfe^^vt  errata  mea  (fiquafint )  detegi  ab  altis  acutiortbnsforte, 

aut doBoribus , non &quo tantum ,fed etiam libenti animopattar.  Quanquam enim 

multis  de  caufis  magnum  ifiud,  ac  difficile  oppts  aggrejfus fi^m :  tamen  htcpr&cipiufco-' 

piis  mihi  propofittisfuit ,  'ut  veritas  ipfk  (cuius  mihtamor  natura  infittts  eH)  magis 

ea difputatione Itmatafflendefceret,  Quodfimensalia mihifuijfet, ^unofane, aut al" 

t€ro  tnflgniore  loco  ad  concertationem  propofito  (qualis  eftde  turifdiBione^  Impe" 

rio,  autdefa^is  indiuiduis)  hacomnimoleftia  ^cura ,  tot  thematn  detam  njartis  re- 

btis  cumfamA  meApericulofortedefendendifine  cuiufquamfiraude,  captioneq^  defungi 

poteram.  66  autempertinet  h&c  oratio  mea,  <vt  'vosprimum  ( quibtisfdfki  mea  appro- 

hare  omnia  cupio  )  deinde  c&teri  (  qui  nofira  h&clegent  altquando  )  rationem 

confdio  3  inceptoq^  nofiro,  quemcunq^  tandem  exttum  res 

habuerit,conllareintelligatis, 

Valete^ 


RRr     4 


fiAp    LECTOREM. 

N  N  V  s  iam  agitur  nonus ,  cx  quo  in  hanc  ciuitatem  iuris  docendi  caufa  publice  accitus 
fum.  Quod  munus  quanto  cum  labore,&  moleftia  obierim,nunc  pluribus  exponere 
nihil attinet.  Certeoperamdedi,vtinduftriaqualicunquemea,iuuemutisftudiaadiuua- 
rem:  necmeconatusmciadhucpcenitet.     Namquod  fuitnobis  grauius,atqucodio(i- 
us,  totofermeeo  tempore  cum  Sophiftis  &  Barbaris  hominibus  certamen,qui  omnia 
pcruertcre  nos ,  &  corrulnpere  vociferabantiu: ,  qiiod  a  vulgari ,  &  recepta  luris  interpre- 
tandi  coniiietudine  nonniliil  recederemus :  eo  nobis  gratior  cft , &;  iucundior  vidoria, 
quam  nunc  minime  dubiam  confequuti  efle  videmur.     Etenim  quje  res  quondam  nobis  crimini  daban-" 
tur ,  Lacini  fermonis  aliquapuritas ,  rerum  tradandarum  difpolitio ,  &:  ordo ,  locorum  obfcuriorum  bre- 
uis ,  &: dilucidainterpretatio , nonnunquam  ab  antiquitatc  repetita, eas hoc  temporepallim ampleduntur 
omncs ,  quicunque  iuris  edifcendi  gratia vndiquc  huc  confluere  folent,  &:  izx  auide  arripiunt ,  vc  plurimum 
vercar,neexplendxeorumfitinollratenuitas&:inopiatandemminime  fufficiat.     Qu.id  opus  eft  verbis? 
Eam  equidem  rerum  conuerlionem,  &c  vicillitudinem,  in  noftra  profelfionc  hic  cxperimur,  quam  fuperio- 
ribus  annis  in  Philolbphia;  ftudiis ,  in  quibus  tum  verfabamur  Lutetiaz  Pariliorum ,  ipfi  vidimus ,  &:  vix  quif- 
quam  eft  hodie  rerum adeo  imperitus ,  vt  non  inteUigat.  Quod  11  quis  tanto  fucccHu  nos mcdiocritcr affici 
putat,na;vehcmentcrisfalhtur  :cumpriefertimaliarum  GaUix  ciuitatum  Dodores  (abfit  inuidia  vcrbo) 
cxcmplo  noftro ,  id  cft ,  non  meo  tantum,  (cd  meorum  ctiam  collegarum  finguJari  iudicio,  &:  dodrina  prx- 
.ditorum  hominum  cxeitatos ,  vctcrem  exuere  barbariem,Sophirticcmquccepiirc,compcrtumhabeam. 
Qua  qui  dem  gloria  ( maior  enim  vUa  q  uje  poteft  homini  fcholaftico  contingcre  ? )  fic  commoucri  nos  &:  in- 
cendi  non  diffimulamus ,  vt  maiorc ,  quam  vnquam  ante  hac  ftudio ,  &:  alacricace  opcri  iam  alfedo ,  &:  pro- 
fligatoinfiftamus,nec  vUam  dc  Uteris  ciuilibus  bcne  merendiprxtermittamusoccafioncm.  Itaquc  cum 
a  ftudiofis  quibuf  dam  nupcr  admonici  efTemus ,  crebriorem  dc  rebus  in  lure  controucrfis  &:  obfcuris  n^insi* 
&  difputationem  publicam,ac  folenncm  in  fchcla  noftra  defidcrari :  primo  quoquc  tempore  in eam  curam 
incubuimus ,  fpcramusquc  breui  futurum,  vt  ne  ca  quidem  in  re  c^tcris  fiue  Galhse ,  fiue  Itahx ,  Gcrmanise- 
qucgymnofiis  noftrum conccdat.  Quamobrcmego,quinoncruditionis,fedtemporis  bcneficio  princi- 
peminnoftroordine,coIlcgioqueIocumteneo,reIiquosnon  tam  oratione,quam  cxcmplo  ad  hoc  prx-' 
clarum facinus,  &: hoc  cempore  adco  neceflarium ,  prouocare inftitui.   Idque  eo  hbentius,  quodnon igno- 
rem,  vetcrem  omniLun pene ciuitatum Gallia; (in quibus  CiuHe ius  docetur )  confuetudinem cfi^ , eamquc 
Parificnfiscurixdecretis  fepe  confirmatam,vtiurisDodores  quocannis  thefcs  ahquas  exmcdiolurede- 
prompras,  palamque  propofitas  dcfcndaiit,  casque  oppugnantibus,ac<:ontradicentibus  refpondeant.   Ncc 
vero  f atis  habui ,  nuda  ( vt  vulgo  fit )  thcmata  proponere ,  fcd  breuem  fingulorum  exphcacionem  confirma- 
tioncmi^ueadfcripfijConicciqucin  vnum  hbrum,vt  fcntentiam  meam  facihus  percipiat  iuuentus,para^ 
tiorque,&:maiorccumfrudu  addifputationemaccedat.   Quo in negocio  vix decem  totos dics confumc- 
rcrmhilicuitjvndique  colligenti,  quxproximoannoconttaplerafquein  vulgus  probaras  opinionesame 
dcfenfa  audiroribus  noftris c  fuggcfto  recitaueram,  edicionemque  perinuicus  macuraui,vc  ahquantoan- 
te  folennis  difputacionis  cempus  diuLdgarcntur.     Ac  moleftiffime  fero  maius  fpacium ,  quo  ad  ca  rccogno- 
fccnda,cxpoliendaqucopuscrat,nobisdcfuifrc.  Anniucrfarias  Difputacioncs  cotum  opusideoinfcribe- 
revoIui,cuiushic  primus  Iibereft,quod  exclariffimi  Scnatus  Parificnfis  prjefcripto ,  confiliiun  nobisfit, 
fingulos  huiufmodi  libros  annis  fingulis  fcholafticse  difputationis  caufa  ( fi  vita fiippctat)  craittcre.     Quod 
inftitutum  noftrum,cum  luris  ciuilis  ftudiofos,tum  etiam  Philologos  omnes,  &:qui  ftudia  humanitatis 
amplcduntur  (nam  &hos  quoquc  lucubrationibus  noftris  nonnihil  iuuare  ftuduimus)  rogo 
acqueobfccroinbonam  partcm  accipiant.     Valc. 
Biturigibus ,  aimo  I  j  47. 

1  N  D  E  X 


ii 


V  i  I  N  D  E  X    C  A  P  I  T  V  M 

HVIVS      LIBRI. 


I02.J 


N  imvocarequidjit:  & dcveterimoreinim 
'vocandi^quxdammnvulgarici.  cap.i 
'  Liqutdo  lurare ,  afud  Flpianum  quidfit ,  ex 
^  ,.^^,.-J  'veterihm  Latinis  autorihm  dcclara- 
^^  tum.  caD.2 

Literas  nefcire,quidjit,apudveteres  iurls  authores.  cap.? 
Locus  PomponiiemendatuSjlib.  io.Pande6l,tit.  Commua. 

dmidi.  cap.4 

Emendatus  VlftxnilocHS.,  quiin  exemplarihus  Haloandri 

corruptm  legitnr.  cap.  $ 

J^uantttas  quidftgnificet  apud  lureconfultos.  cap.  6 

Cttare  quidfit  aptid  lureconfultos  veteres ,  in  lihrls  Pande- 

Barum.  cap.j 

Locus  CM,Artiani  explicatus  aUterqttam  kdeteris.  lih.  4S. 

Digef.tit.de  requir.reis.  cap.S 

Explanatiis  Calltfratilocusperquamobfurus,  decapit.di- 

minutione.  cap.p 

Reputare  verbttm  apud lureconftltos ,  quofenfi  accipide- 

beat.  cap.io 

Ftile,drintttfle  ,qtio  fenft  acctpiantur  apud  Itireconfttltos, 

Crkctts  Vlpiantdeclarattts,lth.i6.  Digef.ttt.Depofti. 

cap.i.  cap.ii 

.^idftfnis,apttdlureconfttltos:c^ReJponfaqu£dam  Pa- 

ptniani  elucidataaliter,  quamahinterpretibttsfaUttm 

fit.  cap.i2 

Producereadtterfarium,quidft,apttd  Vlpian.  cap.  1 5 

Interpretatie  %.mt$tuidatio.cap.2.dereh.  cred.lih.12.  Pan- 

deSi.  £Ap.i4 

Dehacconditione,Siin  Capitoliumafenderit.  cap.is 
De  notti  operis  nuntiatione.  cap.  1 6 

De dominio quoddirectum,&vtile,vulgo dicitur.  cap.  17 
Depofefione  tam  naturali  quam  citnli.  cap.iS 

Dz  tnterdiSfis.  cap.ip 

Deinterdt^ovndeviydijputattoaduerfusaliorumfenten- 

tiam.  cap.2o 

Explanatttm  DiocletianirefcriptHm  deinterdiSio  vtipof 

fidetis.lib.  S.  C.  lufiniani.  cap.  2 1 

Fublica  vis,a:priuata ,  a  luris  autoribus  quamobrem  dica- 

tttr.  cap.22 

Cisatm poff  iudicem  dari  aduerfts  K^ccurfii,  ^aUorum 

omnium  fententiam.  cap.2^ 

Defumi  immifione^,  ex  Kyfrifonis,  Pomponiique  fn- 

tentia.  cap.i^ 

Defttmortim  venditorthtts,^qmpoenapleBantHr.ca.  zj 
x^pud  Papinianttmfib  tttul.de  compenfat.  EduUtatis,  /(?- 

gendum  efl-.non  ^EdiUtatis,contra  Eudeum  df  ^l- 

ciatum.  cap.26 

Vrohationis  defnitio,  atqtte  diuifio ,  adtraliatum  deproha- 

tionibus  intelligendumpernecefaria.  cap.2j 

Fratris  tefiimonium  iureciuiU  admittendum  non  efe,con- 

trareceptamopinionem.  cap.28 

Explanattis  VenuleiiIurifconfuhilocus,cap.23.  detefiibus 
reieEla  Budxileciione^drinterpretatione.  cap.zg 

,^idteftari(it,<jr  tefiatio  apudlureconfuUos :  c^  defigna- 

toribus.  cap.-i,9 

Differentiaitineris,acitiSyvi*yAUterexphcata,  quam  vuU 

gtfoUat.  cap.^i 


E.^ipUcatmn  Sc£ttoU  rejponfum, fttb  tit.de fru.  vrb.prad, 

cap.vU.  cap.T^^ 

Locfts  PauUenttcleatus,c.fs.tuJefru.vrb.prad.     cap.^ 
De  vfttcapioneferuitutum:dr  an  titultts  in  eafit  necefa- 

^i"^-  cap  3^ 

Ciuileiudiciitm,  &  criminale,quidfit,  capji 

CimUitm  iudiciorum  diuifio.  cap.  3  tf 

CriminaUtim  iitdtciorum  diutfio.  cap.37 

Falfimeffe quodvulgodicitttr ,  lS[eminemfine accufatione 
damnanduf/'  e(fe.  c^p.  i  S 

PUires  fimul  ad  acctifandum  admttttpoffe,fi  interipfos  CO" 

ueniat:contra  receptam  optntonem.  cap.^tf 

Theodofian^  confiituttonis  de  ture  Ubererum  interpreta' 

tio.  cap.40 

Deiuris  &facitqudifiionibus,  drexpUcatus  Vlptani  locuSt 

c.jQ.tit.deludtctts.  cap.^t 

ConctUatio  duorum  locorttm  Domitii^  Vlpiani  decrimi- 

nefelUonattis  injpeciempugnantium.  cap.  4.2 

Explicattts  prxter  aUorttmfententiam  traCiatusde  inter- 

rogatonis  aBtonthus,ltb.i  i.PandeBarum.         cap.^-s 
CurdeaUmentis,  ex  contra^u  debttis,  redetranfiaatur 

abfqtte  Pratore :  de  its ,  qu^  tefiamento  reliiiaftnt ,  non 

item.  cap.44 

^mdfit  epifiola,apudiitris  autores.  cap.^s 

Cauf  conieSiio  qttidft  apudPaulum.  cap,  i.  de  diuerfs  re^ 

gtiUsiimsantiqui.  cap.46 

Dicis  caufa.  aUqutd  facerc^  ,  apud  Iitreconfultos  qutd 

fit.  cap.47 

De  aSiione  ,quxaduerfus  corrtimpentes  ediBapubliceprO' 

pofitadatur.  cap.^S 

Adediclum  a  Pr<xtQrepropofititm,  de  eo ,  qtti  mttum  itis  ad- 

tterfisal  umfiatuit  ,vel  impetrattit .  cap.^p 

Breuis c^ diUtctdainterpretatio edt6ii Pr/gtorij ,  deeo,  qiti 

ius  dicentinon  ohtemperat,ex  Vlpiano.  cap.$o 

PatremfiUo,  autfiUumpatri  recieiudtcemdari,  quamuis 

magifiratus  Uberisfiis  iits  dicerenonpofit,  drconciUa' 

tio  locorum  Vlpiant,atg^  Africam  ptignantittm.  cap.  $t 
Anahf^PrincipispermiffuaquaptibUcaducipofit:  dr  ex- 

pUcatafubdiffciUs  anttnomta.  cap.$2 

^mdfitiurifdiBio,  quid^Imperiumtammerum,  qumn 

mixtum.  cap.^j 

^uidftt  imperare  apud<^lphenum ,  dr  loctts  i^nnet  Se- 

necjidecUratusUb.  6.  de  Benefi.prater  aUorum  fenten- 

tiarn.  cap.s^. 

De  PandeSiarumcompoftione,ordine,acmetl?odo.  cap.$$ 
Dotem  certa  quantitate  non  expreffa,  inutiltter  promini  d 

muUere,non  tantumpa^o,fedetiamfiipuLitione  contra 

receptamoptnionem.  cap.j6 

Capitisprimi,deEpifcopaliaudtent.Ub.  i .  C.  Iufiinia.  notta 

interpretatio.  c^p-S? 

KefHtutafua.  integritati  kx  Fakidia,qua  apudPaulum  nec 

integra,necfatis  emendata  hodie  legitur.  cap.$S 

Defaiiisdiuiduis  atg^indiuiduis fenteatia  RaphaeUs  Cu~ 

rnani  a  calumniatonhus  defenfa.  cap.  ^p 

De  diuifione^  fruiiuum  inter  coniuges  foluto  matrimo- 

Mio ,  aduerfus  alierum ,  qui  de  ea  refcripferunt  ,fenten- 

tiam.  cap.60 


FkANGlSCI    DVARENI  IVRIS 

GONSVLTI      CLARISSIMI,     DISPVTA- 

TIONVM     ANNIVERSARIARVM 

L  I  B  K  K       P  R  I  M  V  S. 

IN    iVS    VOCARE,   ^ID    SIT:     £T    DE    VETERl    MORfe 
IN     IV  S    VOCANDI>     Ciy^DAM     NON    VVLGARIA. 


C 


A    V. 


1. 


i  N  ius  vocare(vc  Paulus  definit)  eft  iutis 
experiunc!icau{avocare,!.i,fF.  deinius 
•  voc.  vel  (vt  Triboriiaaus)ad  eucn  voca- 
'  re,c]ui  ius  didliirus  fir,  ^.omniu.Inftit. 
'  Je  pocnis  temetc  litigan.  vel(vt alij )  ad 
leumlociitnvocare,inquoiusdicitur.l. 
'pen.ff.deiuftitia&  iure.  Donatusin 
Piiorniionem  Terentij .  Sed  notan- 
dum  eft,  ius  hic  ad  Priiorem  duntax3t,&  Magiftiatum ,  non 
ad  dacum  iudiccms^^ui  pedancus  dicitur,reft-rri.  A  l  redie  Do- 
natuSjin  ius ire  interpretatur,3d  ieilam  Prarcorij  ire.  Nam  & 
■hoclenfuapudGiceronemnonvnoinloco,  hocvcrbumac- 
cipitur,vi  ijudsus  noftcr  anr.otauit.Paulus  quoqi  tit.de  iufti. 

6c'\artyCif.ii.ltu^\nc\\mydictturlocus,inijUotit6reddttur.Q^ 
locumdctcrminarehocmodo['oIlutaus:VbicunquePrxtor 

faluamaieftatelmpcrij  fuijfiluoqiie  iiiore  maiorum  iusdice- 
re  conftituit,is  lccus  rcde  ius  appeliatur.  Plautus  in  Menech. 
a<5l.4.  Autad  Populum,auciniure,autadiiid!cem  rcseft. 
Vnde Vlpianus hacc verba  Pritoiis ioterpretans : n  e  qv; i  s 
'EVMQVIIN  IVS  VOCABITVR  viExiMAT:5»^»*f(inquit)«i/i 
ftdaneuT»  iiidtam  vocat-uiH  e.ximat  ,p«nahttiiu  ediBi  cejfabit. 
1. 5  .ne  quis  enm  quiin  ius  voc.Scd  &  idem  Vlpia.  in  interpre- 
tationecdidiPr2toris,quocertisperfonisnc  apudfcpoftu- 
lentprohibetjdignitatisiiiivideiiceij  &decoristucndigra- 
tia//'o/?«/^?:f  (inquit)  efidsfideriHmfuum,  velanfieifHi yiniurs 
apudeHm,tjniittriJdtRtontprtefiyexponere,veUkeriHsdefidert9 
tontradtcert.\.\.S. dcpoftul.  Sic enira  poftalarc vcibum in- 
terpretatus  eft  ex  raente  PraccoriSjquaDiuisji!ioqui  htiorem 
habcatiignificationem.  Froindceos  quiapudiiidicesdatbs, 
fiue  pcdaneos  poftulant.cdiiflo  contineri  negatBOs.  Tanecft 
Accurlius,  catctiq;  vulgo  alitcr  fentiant.  Nam  vt  calumnra: 
caufapublicb  iudiciodamnatus,neapudcos  quidem  poftu- 
lec,non  eo  edi(5ko,fed  Senacufconf  quodam  effedam  cft,l.i. 
■^.item  Senacufconl.Q2i£rumti2Cvocatioiure  Romano  vc- 
tcri.finc  vllo  appaiitore  ,aciudicis  pricepco  fieri  (olcbat.  Vo- 
«atuique  ab aduerfario ,  nificonteftim  irer,&vocaritemfe- 
queretur ,  inuitusab  eo  ducebarar.  Cuiusrci  argumencura 
cft ,  quod  adlio  aduerfus  eos ,  qui  in  ius  vocatos  vi  eriprunr.id 
eft,e  manibus  vocantis,  fiueduccncis  aufei^ut^a  PrStore  pro- 
ponituT.l.i.8c4.ff.nequiseum,quiinius.  Giccrolib.i.Rhc- 
lor.adHerennium:  Legeiuseftid,  quodpopuii  iuflufanci- 
tumcft.QujDdgcnaseft,vcin  ius  eas,  cum  voccris.Plin.in.Pa- 
negyr.Dicicur  aftoti ,  acquceciam  procuracori  cuo,  In  ius  ve- 
ni.fequere  ad  ctibunal ,  &c.  Ciccroin  Qmntiana.Dcbcre  tibi 
dicis  Qaifltium,procurator  negat:  vadari  viSjpromitdt :  in  iu$ 
VOC3S,  lequituriiudicium  poftulasjnon  recufat.  Teren.in  Eu- 
nuc.a61:.4.Sccn.5.Sivimfacict,iniusducirohominc.Itemin 
Phorm.ad.f .Scen.  8.  In  ius  amtula.Et  paulo poft ,  In  ius  ea- 
muj.Gui  fimile  quiddam  legitut  apud  Plaucii  in  Petfa,  Pena- 
lo,&  Cur.Ho«t.Satyr.5.1ib.i. 

Cafn  venit  obuius  illi 
JidHerfarius,^  ijuo  tu  tHrpilfimeimagMk 
Exclamat  voce,  ^  Ittet  antefiartUgo  vero 
OpponoaurieHlam:rapttinitu,clamorvtrin<jue, 
Vndtque  concMrfn4,(Sc. 
Huius  concutfusmeminit  Pauluscumait  cap.  ^.adl.  Iu< 
liamde  vipriuaca.  Legi^  fuUddevipriuata  crtmen  cotnmitti- 
tur,CHm coetnm ttUquts,^ concurfum  fectfie dtcitur-.tfHo  mintu 
4«»/««i<«^ro«i««>«r«/-,£^<r.Va!eriusMaximusrib.i.tit,dein- 
ilic.  anciqu.  de  Spur.  Catbilio  loqueni, qui  primus  omoium 
Romanorum  vxorcm  faam  repudiauic :  In ius  vocati  matro- 
mm(inquit)corpuseiusattingerenonpetmiiecuntj&c.No- 


nius MirccHus,  vocarepofirum.protrahere,  &ducrte,af*. 
Huc  accedit  Cxcilij  luteconful.  apud  Gelliuni  difputatio  d« 
legeii.  tabal.  qu^!exiniu$vocato,fimoiboitrp»d;iusam- 
bu!arcncquirct,iumentumd3ripr«cip!eba'.Etqaar.6n-e- 
diocriter  vtilem  iuf  is  ftudicfis  tbtam  illara  drputauonrm !. -- 
ptchendimtis.monemus >  &  hottamur  cos  vc  eara  dilsgeof  c 
inIpiciant,&CoiVfidercnr.  Quod  cumita  fit,micum  prcf-i^-- 
videri  nondeber,  fifiliuspatreru  iniusvocare  prohibiutui'» 
ab/queperfni(ruPra:coris.!.4. ff.de  iniusvoc.Quidenir.itur- 
pius.ac  magis  iadecorum,  qiiam  parentem  a  filro,ad  tribuiia! 
Magiftratus  inuitumripi.-^Aliquandotainen  iubecutdimitti 
vocacusnecinuicus,ducicur.Primo,fiquisciuspctIonamdc- 
fcndat:  vel  fi eundo in  ius,dcrc  concroucrfa rranfadium fuc- 
rit.l.ncque.ff.deio  ius  vocan.Sccundo,fiintradomum  fiiam, 
ceu  a^lum  quoddain,Tc  receperir.  "Ex  ea  i^nim  iuuitus  cx.  ra- 
hi  non  dcbec :  quamuis  fi  ex  publico  confpiciacur ,  diem  ci  di- 
ccreliceat.l.plerilque.  &fequen.ff.  deiniusvocan.l.  -  mo. 
de  f  eg.iur.Cicero  i»  «Matiotie  pro  domo  fua,  &in  Vatinium. 
Tertio,fi  iudicio  fiftcndi  caufafacifdederir.autcauerit  vocan- 
ti:  Sarifdans  cnim  ex  numero  corumeft,de  quibus  ift  quadam 
cpigraph-  loquimr  Caius,qui  vjddrcet  ncquc  fcquuntur,ne- 
quc  ducuntur.l.qui  neque  alias.l.fblutum.de  vetbor.fignific 
Id  cftj^^vt  obiter  Caii  locum  a  czteris  malc  intelledum  cxpli- 
cemas)qui  tamctfi  vacantera  non foquantut,  inuititamcain 
iusduci  ncwi-pofTunt.  Hucpettinettir.  Inius  vocativteant, 
vcl fatifclcnt.Et  qirod  idem  Gaius fcribitjtit.qui  fatifda.cogat., 
cap.  f  .Aduerfu»  ettm,  quilocupletemfldtiuffortm  tudicio Itfien- 
di  caitfa  non  accepit^iKturtarufn  aSltonem  ejjetjuia  nonqHttlsbe^ 
idellinon  leuis.feu  non  vulgarit  iniuria  efi ,  duciin  ius  eum ,  ^ui 
fatiitdorteumfideiufioremtlet.  Quildcusecia  raagnopercno- 
ftram  de  vcteti  in  ius  vocandimotc  fcntentiam  confirmar. 
Qulautcminiudiciofifti  aliqucrapromittebat,  Vasdiccba- 
tur,audore  M  Varronc;  vndc  &  Vadimonium.  Scd  dc  his  fu* 
itasin  commefltariis  ncrftris  ad  pritiium  lib.Pandedaruni. 

"c  A  ^.  n. 

Liquide  iurare^apudylpianHi^quidJtt^ex  viterihui 
Latmis  OHterilfHi  declaratum. 

SVbtituIodciureiutando.lib.  Pande^arumiz.  extat!."? 
cus  Vlpiani  exhb.ics.adcdi^um,  querovnius  vocul.:^  /!- 

gmficatiovuIgononpcrcepta,valdcobIcurumrtddir.  -N.-i» 
cum  dixiffec  Paulus ,  Quodprocurator  iufiurandnm detulet  it, 
ratum  ha^endnmtfie  jfiauivniuerjdrttm  hsnornm  adntinifi>  4- 
t!onemfti^^hneat,autfi  iidtpfirm  nomtnatim  mandaium/ft:  sutjt 
in  rentjuamprocnrator  li<,vaox  adicdum  eft  ex  Vipiano  quifd 
lequitur.-  ^ltof  autem procuratorem  deferefttemiufiurandnm 
nontjfeaudiendum.  luiianuslib.io.Digcft./aibit,  Nepvfies 
retu  )jiafemeiturauit,adomino coniseni.it ftr.  Necmtthumei 
^roftcercfifuerit  ei  de  rato  cautum.  Siue  ctfim  dimtr.Mpetat.c»- 
getur  docere  retu  liijuidofe  lurajfe,  pofitafeilicet  exceptione.  Siue 
txfitpuUtione  de  rato  agat,necejfe  h^bebit  tpfe  deperiuriofito  de- 
eere.  Qu?ftio igitur eft ,xjuid  fit Kquido  iurafle, in hoc Vlpij- 
ni loco.  Accur fius,&  cxreri intcrprctantur ,  Liquido , id  cft, 
manifefte.Qya  interpietado  quara  inepta  fit,  &hurc  loco 
parumconaeniBns.difficilenoneftiudicare.  Quidenim, 
qu?Io,hoc fignificar,  Manifcftc iurafle?Liqnido  autem iura- 
re^^vc  paucis  quod  fcntio  dicam)  nihil  aliud  eft,  quam  vcrcia- 
tarc.Ciccro  in  Vertem  libr.C.  Confirmare  hocliquido,iodi« 
ctspoflum,  valuas  magnificcnciores  exauro  ,  arque  cboro 
perfedioresnullasvnquam  vllotempotefui/Ie.  Pliniuslib. 
j  7 .  cap.i.  Nos  liquido  affirmarcpoflumus,cauiibus  Alpium 


Difj?ut.annjmrfMkh 


narci  acleoiauiis ,  vtplefiib()',run&peQclentes  eam  exciahaDC, 
Ouid.lib.j.dcFontoEleg.j.adMaximum, 
Scu  tamen:  ^  Itijtttdo  iurAtit»  dicerepeJfeSf 
Non  me  legitimot  folUcitajfe  ttroii 
Icem  libt^.Eleg.^.  ad  Brutum, 

Tt  f  «»^  idem  liefitidopoJfMm  iitrAre  precari, 
O  mthi  non  drtbia  cogmte  Brttte  nota, 
Tertnt.in  And.ad.4.Scen.4.  Quiafiforceopusfitadhe- 
tum  iurandum  mihi  no  appofuilTc.vt  iiquido  poflim.  Quem 
locumnoarede  interpretantur  Gramraatici.  Scnecaiib.7. 
debenef.c.9.  Vidcofericasveftesffi veftesvocandifint^in 
quibus  nihil  eft  quo  deFendi  aut  corpus.aut  deniq;  pndor  pof- 


Verba  haec  funt.-I^ihit  ra6e  pt*ttr  rtieSorjamj^Uft  eft  gerfna» 
fialiceraturxquodammodu^&indrflimiligfnereperlimiilst 
Nam  vtilla  conftat  t x  notis  iiteraru m ,  &  ex  eo  in  quo  impri' 
muncur  iiii  nOtJB:  fic  confciSio  mem  orii,  tanquam  cera  ,io- 
cisvtitur.&iniisimagines.vtlfterascoilocat.Hijcillt.Quiitt 
ca  re  inftituunt  pueros  Magiftri  (quos  Lampridius  in  Scuero 
Literatoresvocat^primaslirerasdoccredicunturabVlpiano, 
nec,vtca:teriprofe{Torcs,munerumvacationenihabent,(ub 
tif.de  Vacatioi&excufat.muner.cap.z.A  Gncis  jf(»';«jUa7BJ>- 
^fKilfi.  Plutarchus  in  Alcibiad.  tiiiiiSi  ip:n<m\iTt('i^eit  oWoirJi^ 
iujn  ihuf^/Um .  (JT  i^ri ,  ^ecfr.fAo.^ia  SiMnKHf  ojurf 0  v  im.vtifKv  iiisnif 
&:ir;^'  T»r  »{'«•  OTX/At!«r,Cum  quidam  alius  Hometurti  fe  haberd 


fit.  Quibus  fumptis  mulier  parum  hquido  nudam  fe  non  efle  diceret  k  fc  eraendatum,Literas(inquit)doces  ad  caftiganduni 
iurabit.Videturautemhincmina{!eha:ciocutio,quod  vece-  Homerumidoncus,  neciuucnes  inftituis?  Hincvetus  iiluc! 
rcs]nihil  vtverumaftirmarc  audcrcRciurAtiprxiertim ,  nifi       prouerbiutrt  ,  cuiiis  memibcrunc  paramiographi,  HiimSvYi 


quodnquidum,ideft,ciarum,cetcumq-,elIec:vtdoctcCicero 
in  Acad.quacftio.&  in  Oracio.pro  Fonc.  Hinc  liquida  fidcs  a- 
pud  Valecium  lib.^.c.4. 

Literdtsnefcire^quidfit  dpudvetefes  luris  Aii- 
t  rores.       C  a  p.     III. 

REfert luftinianus  lib.i.  Inftit.  cit.  dc  excuf.  cuto.  Diuuitt 
Pium  refcripfi(Te,f «OT ,  tjni littrasnefcit ,  k t/etels ejfe exeu- 
/4«»<«w.§.fi(nilicer.  Inciiiuslociincefprccacionecumaliqua- 
do  verfareriiHud  me  malehabebat ,  quod  c!o(^rinatM ,  &  iite- 
rarum  peritiam ,  ad  id  munusneceflariam  efle  non  videbam. 
N  im  qui  ftudiis  literarum  fe  dediderunt ,  eos  ad  res  gerendas 
fereineptiorcscasceris  eflequotidie  cxperimur.  Sed  nihilo- 
minusallerere^talemjtancumqjPrincipemidtemere.&fiue 
graui  ratione  aliqua  refcripfifle :  nimis  audax  mihi  videbatur : 
cum  prxfcrttm  luftinianus  id  refcriptum  comprobet ,  nec  di- 
lcntiac  Paulm  IurifconIuIcus,quarauis  esceptioncm  adiiciac. 
1. Athlet2.ff.de excuf cut.  Verum  animaducrti tanijcm  ex  a- 
liorumlocorumcollationeilicerarumimpericumiplerunque 
?umdici,quiIegere,acfciibercnondidicit.Quodviciumnon 
mediocreeftineo,  quincgociaadrainiftrac.  Nam&Vitrui, 
PoHio.hancIicerarumfcienciam  Archicedlo  neceflariam  efle 
fcribit:Et  \^iIIico  ColumeIIa,nifi  tenaciflima:  memotiz  fit.  Ac 
fatis  conftat  ex  A(conio,&  aliis  autoribus,qui  hodieinomni3 
inanibusfisnt^quantafueritveccrumdjligenciainconficieu- 
dis  cabulis.  Vicruuius  libri  primi,  capice  prmot  Lit  craS  archiic- 
ilumfcireoporceC)  vccommentariis  memoriam  firmiotcm 
cfiicere poflic,&c.  Columella iibri  primi.capitc  odauo: Po - 
tert  eciam  illiceracus ,  dummodo  renaciifima;  fitmemorije, 
rern  facis  commode  adminiftrare.  Eiufmodi  villicum  Cornc- 


iMii.iiAcAtjitft^a/i/Ui.  Vfuseft  haclocucione  Ariftot.  lib.  8» 
Politic.  }.&  Laertiuf  non  malus  auroti  in  Epicuro.  Hinc di- 
cuntur  homines  indodiflimi /a^Ti  Vft^iitflit  x«'^/"a&  «'<r»Vay,  vc- 
teri  prouerbio,quo  vfus  eft  Piato  libro  j.de  Icgibus.  Nam  o- 
lim  pUeri  h-EC  duo  primum  dirccbant.  Suetonius  in  Augufto. 
Ne pottts  &literas,& natare:aliaque rudimenta per  ft  b  erun- 
qucdOcuit.  QuiIocuspIanumfAcir,nondebonarumartiant 
fcientia  accipiendurti  elTe  adagium ,  Vt  quidam  pritni  nOniiniS 
8utorcscxiftima(revidentur.Tametfiautemprobabil;'s  fitfi 
r3cio,<|u.'c  Diuum  Pium  ad  id  re(cribendum  impuhcnec  con- 
cemnenda  camen ,  fi  homo  fic  non  hsbeci  ingenio,nec  cxpers 
negociorum,qui  literarum  fic  ignarus ,  tutclf  onus  (abirc  ni- 
hilominus  compelletur.  Naroipfericaria  amicorum  ooera» 
«utniittiftrotuni,incomtnentatiisfuis,&ephemeridtbasc6» 
fcribendis,vti  poccrit.  Quid  quod  mcmoriicrcditur  micunl 
inmodum  ofticerefcripcio?Fab.Iib.i.cap,i.Erenirn  plerifque 
accidit,  vt  literis  confifi ,  minus  raemorii  ftudeant(  vt  Cfffar», 
deDruidisIoqn'ens,fcribitincomn:cncar.debelloGaIlico)& 
praffidio  liccrat^m  diligcntiarti  in  perdifcendo:ac  meraotian» 
temictantk 

C  A  p.     \\\\. 
tociis  Pomfonii  emenddttis  lihro  decimo  PAndeSiA- 
rum  tit.  Commnni  dtuidnndo. 
A   Pud  Pomponium  libro  decimo  Pande<aarum  titulb 


Commu.diuidun.hxc  vet ba  in  vulgaribus  cod  cibos  le^ 
guutur  ■.Sttt,  cnm^Hofun/iHm  csmmunemhabes,  adediElam 
non  refpmdn ,  ^obtd  motu  iudtcii  'vtlla  dirttta  rfi,atit  arkiJiA 
fi*cctJhpritjtabi'!HytiyidetrimentHm,iudtciocommmidtuidHn-^ 
</"•  ExquibilsvetbiscoIlegerantinterpretcSi  eius,quiedi(ao 
lius  Celfus  air,  fspius nummosdomino, quam  librum  adfcr^  niagiftratus  pcr  contumaciahi  non  paret. domum  dirui pof» 
re,quia nefcius literarum ,  vcl ipfe  minus poflit  rationes  con-       re.Qupd fane mihi  durum,  &  inciuile feraper vifura  eft.  Suf- 


fingere,  velperalium  propcer  confcientiam  fraudis  timere. 
Huc  pertinecqnod  Paulus  de  Iibeilo  infcripcionis  loquens, 
capic.  5. tic.de  accufat.aic:/rifw/«^/cr»^f;-f  debebit  it^tjHidatln- 
heUHm,feprofeJfitmeJfe,velatiHsproeo,/it(terainefctat.  1.  libeU 
lorum.ff.de  aceufac.id  tikyCi  (cribere,ac  pingere  non  didiceriti 
&  Seneca hbro  fecundo,de  Clemencia  ad  Neron.  Vc  de  Cie- 
mencia  (cribercm,Nero  Cifar.vna  me  vox  tua  raaxime  com- 
puliciquam  ego  non  fine  admiracione,  &  cum  dicercciir ,  au- 


ficiccnimpignusjautmuldba,  vc  Ciceroin  Antoniumdifpu- 
tat,aucaIiageneracoercicionisIeg.busprodica.  l.i.fiquisiu* 
iiicenci  non  obcemp.  &  cic.quib.  ex cauf in  pofll'.  eacur.  Cutn 
prafercim  Reipublica:incerfic,  neidificiadiruantur.l.  i.de 
tign.iilntao.I.j.C.deardiifpriua.Haloander^^qucmiurisRo'.' 
maniinftaur3Corevercpoflumnominare)itaIcgit,5»w,c«»» 
fuo  fHndum  ccmmunem  habet ,  ad  dettHum  non  refpondtt,  ^c^ 
Quam  leaionem ,  vt  piane  abfurdam ,  &  nullius  fenius ,  paf- 


tliflc  mcmini,&  dcinde  aliis  narrafle, Vocem  generofam,ma-  fim  refpuunt  omnes.  Nos  vero  maximam  optimo  viro,&  d6 

gni  animi ,  magni  lenicacis .•  qux  non  compofica  >  nec alienis  lurifprudencia  quam  opcime  merito,  gtatiam  habemus quoJ 

auribus  data  fubito  crepuit,&  bonitatcrt'.  tu4m  -,  cutti  fortuna  eam  nobis  intcgram  feruaueric,ac  comraunicauerir,  quam  ia 

tua licigancem in  medium  adduxic,  Animaduerfurus in  lacro-  Vctcribus  exemplatibus  dcprehenderac.  Nam  camet fi nuHuS 

oes duos  Butrus  Prifeftus  cuus ,  vir egregius  &  cibi  Principl  indfe poflic  noibfonus elici  fenfus ,  ea  camen  vciba anfam  ho- 

notus,exigebatace,Ictibefes>inquos,&exquacau(aanim-.  bispra:buerunt,veramleiaioneminquirendi.Erquidemini- 

«duerci  vellcs.  Hoc  faepe dilacum,  vt aliqiiando  fierec  -,  infta^  tio fufpicacus  (um  ad dele<aum legendum  efle  non  ad  dclidii,' 

bac:inuicus>inuico  cum  charcam  proculiflcc,tradcrecque ,  cx-  Quadc  re  cum  adhuc  nonnihil  hsfitarera,omHem  mihi  (cru- 

cIamafti,Vellem  nefcire  literaSi&c.  Sic  litcrarum  fcientia  a-  pulura  esemit  Arrianus :  cuius  hic  vcrbafunt^fuh  titul.  de  re 

padPaulumaccipitutfubtitul.deacquir.hired.l.p4tcr.&in  inilitari,capi4.incodicibusemendacis:9r<j«»«»««ff»jJf//g^ 

Codiceluftinianicrcberrime.l.difcrecis.C.tJuicellamen.Fa-  'i^,detref}aremutttumttitiii,^uamappetere.Nam&<aHiadde- 

Ccrc  poirunc.l.hac  con(ulci(fima.l.iubemuSil.noftra. !.  vlc.  C.  ieUur»  olim  non  refpondebant,vtproditoretltberttttts,inreruittim 

dcceftam.  Eanderaqueformam  loquendivfurpauic  Gttct  *W»rf^'jf#*^»/fer,6rc.Acceditadcanfitmacionemnoftr?fen>. 

Iuftinianuslibrofexco,Tvwp«ii,Nouel.44.&:^5.VndeIicera-  tenti2quodiFab.Qi)LintiliahusDeclarti.3.promiIit.Mar.aut 

tamiiitiaapudTheodofium,ticul.deproxim.facror.fcr!n.l.  <}uifquiseftaliuscarumdcclamattonumaucor,fcribicinhunc 

proximo$'.&inindiceciuihum,mihcariumq-,ofEciotum,que  modum.Eocatrenv(q;popui.  Roman.vindi^aproceflit  vc 

non  ica  pridem  edendum  curauit  Alciatus.    Qupd  vcrbilm  ardentibus  bello  fihibus,ad  deleaum  nemo  rcfponderec,ni- 

nonredcvulgo  incelligicur.  GiceroquoqucinParcit.  orat.  fi&piCEna  corruptoris,  &  cbrogacione  legis  (a:isfa(ftum'c(^ 

codem  fcnfu  memotiamliceracursgerraanaradixit.  Cuiuft  letkQjJem  locum  ideocitarcvolui,  vtquoiundamerrorern 


19^  2. 

alioqmdoaiflimoruro^cefiuincerera, qui,  f^ddeUaumrt- 
/f9«^^r<r,apudicloneos  autorcsnonrepsriri  nobisaiiquando 
hic  commencancibus  refponderunt.  Scd&'Liuius  lib.  14- 
Ciccri,  inquic.  cenrurioncs  omilla  appellatione.ad  delcaum 
obedienter  refponderunt.  Cum  igicur  idris  huius  afpcruas 
aduerfus  eostantum.qui  addeleftum  fcilicct  miHcum  non 
refoondent ,  &  qui  ( vt  Arrianus  (cribir;  proditorcs  Iibcrtatis 


Franc.  Dmrent  (omment, 

Ariftotelis.Ti  tocts»  pondus  Intellexifle, atque  ita vcrtiffe :  for- 
tnacn!mponderisnotafuit,(edqu3mrcde,viderin:aIij.Cs- 
terum  luliani  au6loritate ,  noftraquoque  cofirmatur  opinio, 
qui  denarios  ftipulanti,  eiufdera  quantiiatis  aureos  (ponden- 
tcraobIigarifcribit,I.quar  extrinfccus.tit.de  veib.oblig.cap. 
tff.ExquibusIocis(nifaIIot)faciIecoUigipotcftintcrprct3iio 
veibotum  Vlpianitit.dereiud.cap.if.I.adiuoPio.5»;"^»or(», 


habentur, exerceri  dicatur a  Pomponio : idque ius fingularc       ^u<tcaptafiint,emptorem mntnuemaut, refirfttHmeftub Impt- 


ratore  nafiro,  ^  'BtHopatre  ei(ti,vt  addtcanturtpfi,  cut  ijuu  co- 
demnattu efi : AddKantur aHtemvtitlue ea c^umdtate ,  cjutde- 
^««r.Qu^verbaquantumnegotijexhibuctint  omnibusin- 
terpretibus,fatisnorunr,quiinkgcncis  corum  fcripcisvcr- 
fantuf.Alciat.lib.  Parad.fi.cap.^.idem inl. creditor.de rcbn:; 
cred.Qupdigirur  Vlp.ait,/^^d'-c.»«/«r'i'/«f«»M  juar.tiu,  C-'"^  ■ 
eopertiner,vtpignoraadJfcantuttantaquantiute,idcU,v.!- 
Iore(vtvulgoloquimur)&2ftiinatione,  quaritaeitfrrarna 
qua:djbetur:neiifortepluris,autminorisvaIeanr,alteruccr, 
ideft^debitorjautcrcditorafficiaturiniuria.  Ai  j  ficinterpre  • 
tantur  vulgo,addicantur  ea  quanticate.&c.id  c  ft,  pro  ea  qua- 
tirate,feufumma,quidcbetur.  Quainte^-prerationcpiofe- 
dlo  nihil  eft  ineptius,  nec  ininftius.  Noftra  autero ,  aquiiate 
maxima  nicitur.nec  a  proprietatc  vctborum  recedit. 

Cap.     VII.' 

Citare  qttidjk  apud  lureconfult-os  veteres  in 
lihrii  Pande6iarurtK 

VVulgus  interpret  u  inris,Citarc  nihil  aliud  cftc  purat  quS 
inius  vocarc:quod  Gallicedic;'musy^^/o»r»<'r,quafi.D«* 
dtcere:  cum  catiicn  longc  diuerfa  haec  fint.  Nam  ciiari  dicitur 
tcuscumipfadiccognitionis,  qujeanteeididafuit,  infoio, 
actribunali,perpra:concnaeuocatur,vtpr^fs.nsfir,nccnc,ap- 

SA^«6f (inquitVlpianus, tit.de petit.hired.cap.z8.^'-f/«*  pareat.  Cuiusreiignorationcpleriq-, Pandecflaromlociper- 
UtfM  Vj'tt.s/ft,contempUtionedeht£/iif  hAreditntu ,  MarceL  pera  ab  ipfis  inrclle(ii,atq;  cxplicati  funt.  Ex  quibus  duo  prx- 
tib.^.  D:i^efiorHtKpHtat,nihileumexh£redttarededuSlurum,  cipuinuncveniuntinmcntcm.Vnuscft Vlpia.tit.de iudcap. 
/fM»»«(7»(j«««^iir,£^c.GregoriusHaIoandcrLaatiusiegir,n5  ^■y.EtpoJledtBHmperemptortumtmpetratum,cumdteseii«fu- 
■Larius.  Etpaulopoftjlautiusimpcndctc&hi-uius-erogare.       perHenerit,tunc ahfens citari debet ,^fiue refponderit,fiHe nore- 


cflcappareat,  nullaratio  permittit ,  vt  adquofcanquecontu- 
taaccs ,  qui  edido  Magiftratus  non  obtcmpcraat , ptoduca- 
tur.I.quod  vero.l.in iis.l.ius  finguIare.fF.  de  1.  Quanta  autem 
reueritate  fdcrint  vfi  vctercs,in  delcdl  u  militum  habcdo,pr<j- 
tcriaindi6la,Liu  jquoqitcftimonio.acVatronisconfirraare 

pbftumus.Liuiushb.y.Quadecaula.inqdit.crcatus L.  Man- 
'lius  perinde  ac  rcipubl  gerends,ac  non  foluendar ,  religione, 
;gratia  creatus  ellet ,  BclIumHernicum  afFeiians.-deledua- 
cerbo  iuuentutem  agitauit:  candemque  in  cum ,  omnibus  tri- 
bunifplebiscoortis,(cuvi,fcuvciecundiavi<aus,Di6l:aturaa- 
biit.  Nequceominus  principioinfcquentisanniQ^eruilio 
Hala.L.GenutioILCofi.Dies  Manhodicitura  MarcoPoni- 
ponioTribunopIebis,acerbitasindtie<aunondamnomo- 
do  ciuium.fed  etiam  laceratione  corpotum  lara,  partim  virgis 

cifis.qai  ad  nomina  non  relpondiileiit.pat  tim  in  vincula  du- 
<aisinuifacrar.VarroapudNon.MarceIlum,ManiusCurius 

Conful ,  cum deledium haberec ,  nec citatusin  ttibu ciuisre- 
fpondi(lcc,vendid;ttcnebrione;n.  Haiusreimerninitetiara 
ValeriusIib.cT.cap.j. 

C  A  p.     V. 

^mendmu  VlptAni  tocii-s ,  qni  in  excm^krihi*!  Haloandri 
corrttftus  lcgitur. 


EcTovero  Latius,&Latc,  vbique  legendam  coDtendo:nec 
dub!to,quineafitgerinaDaIei^io.  Horat.hbr.  Sermon.  2. 

Satyr.i. 

(^uo  magi^  hts  eredai,puer  hunc  egoparHtu,0fellum 
fntegrU  opihui  noHi,non  laiitts  Vjum 
Quam  nunc  accfis,  jjc. 
Senecadebreuitatevitar,cap.8.Annuacong!ariahomines 


fponderit,ageTHrcaHfa,iic.  Incuiuscnarrationcexiftimaiunt 
interpreccspoftedi(Sumperemptoriuraimpccratum,denuo 
ablentcm  in  ius  vocandum  e(le,itaq;  quarto  opus  c  lle  cdidlo. 
Verum  h^c  omnino  repugnantiafunt,&  contratij.  Cum  id- 
eoperemptorium  dicatur  cdiilutn,  qucdperimat  dilcepta- 
tionem,nec  vltra  patiaturaduei  farium  tergiuct  fari.eod.  rit.c. 
7  o.AlterlocuseftPapinianilub  tit.de  publ.iud.cap.io./w/ei' 


rlarilfimiaccipiunt:& inhisa.it  Iaborcm,autopetam,autdi-       Accufatorem,  ^reum,  cognttionefHfctpta.excttfattoproabfentt 


iigentiam  fuamlocant.  Nen^oaftimattempus,vtunturiIIo 
lacius.quafi  gratuito.  Sallurciiisin  Canil.  I?tgi;:s  vti  dixit  co- 
dem  (enfu.Plerique  Sy  llani  milites  largius  fuo  wC^,  rapinarum 
&vidlorijEveterismemores,ci«ilebe!!amexoptab2nt.  Eiuf- 
•dem  fignificationiseftlaxtusviuere,apudL'uiumhb  S.dcc.5. 
in  hoftico  laxius  rapto  fuctis  viuc ,  ardiores  in  pacc  res  erant. 
Eth«c  quidem  cmendaiio  rrihi  co  rr,agis  pr;  batur,  quod 
eamplcriiqierudicifilifttis  mirumiamoduni  placcre  intcilc- 
xitacprzfertimR.  Hayoncftro,  cuiusegoiudicium,&do- 
^riQamminimevuIgarcmpIutimifacio. 

G  A  P.     VL 

^uantitas  quidjigni^cet  a^udlurifconfultos. 

ANtequinqucnnium,cumdeinlitcmiurandocommen- 
rarium  con(criberemus,in  iocum  illum  Pauli  nobilem, 
decmcndi,&vendendiorigineincidimus,in  qtiohx:  verba 
\cg\int\it>Ele6iamateriae/},cu(teipul>lic.^,acperpetHa^t/}tt»a- 
tia  difficultatibus  permutationum  d^ualitaie  tjnnntitiittif  pue- 
ntret,eajjformapHblicapercufia,vfum^domin:Hrf(^^prtbtt,n»n 
tamexfhbfianrta,<jHamextfuantitate,  Cumquc diibicatuma 
pIcrilqiintelligctemusdehgiufi:ationehuiusvcfbi,Quanti- 
tas,quo  non  (cmel  vfus  eft  ibidena  Paulus ,  &  Jod  (Ii  rrjis  no- 
ftiiiscuhplaccre,  QuaUtatempotius.quaui  Quantitatem 
dixifie  Paulum.Budi.in  anno.admonuiuuis  obicer,Quanti- 
tacemnummiproprie,  8ctc6kedid  xftlmaiioncm  iUaaipa- 
biice couftitutam,qua quanti  locabilis  fit ,  intcll  gicur.  Cuius 
ijuantitas nota  & fignum eft  chat.dbcr ,  qiM  numo  imprimi- 
tur:  vt  Arift.  lib.  i.  Pohr.  oftendic  his  vcrbis ,  c;^^x7>ip  i-n%  f 


iufitdrattonibmadmtttiiur ,  necpertriduum  perfngulosdiattr 

citatM  rtHi  damnatm ,  ^c.  Qaem  locum  declarai e  dum  co- 

nantur,fic  obfcurants&pcruertunt,  vt  nihii  a  mcnte,(entcn- 

tiaq-,  Papinianicxcogitari  poflit  alienius.Supercft  vt  noftram 

fenicciam  vetctumhngua:  Latin»  fcriptorumautoritatedc- 

fcndamus.Marccl.tit.de  inintcg.reftit.cap. 8.  Etjimhtlfaci- 

le  mHtandumeftexfolenMbtu,  tamen  vbiietjuftaieutdentpofcit, 

fubuemendum  efi.Ita^^fi-citaf»  nen  refpondit,^ob  hocmorefo- 

litopwuntiatHm  efi  ,confefiim  ahtempro  trtbunalt  tefidcnttm 

adut.extfitmaripotefi ,  nonfua  culpa ,  fedparurr  exandita  voct 

fraconii  defutfie. TtinqAn  Tiber.  Cii  atum  pro  ti  ibuuali  voce 

piEconisconuitiatoremrapiiulfitincarcercm.Fab.Iib.tf.c.f. 

Inpubhcis  ccrte  iudiciis  vox  illa  prxconis  prxter  patronos,  i- 

p(um.,q!ii  cgcrir.citat.Gcll.lb.ii.cap.  i  .atq;  ita  M.  Varro  vcr- 

ba  ha;c  legitima ,  quibus  roi;iima  rauldla  diceierur ,  conccpit.' 

MarcoTercnrio,quandocicatusnequerefpondir,f.eqiexcu- 

faruseft,egoeivnamouem  rouidlamdico.Liui.Ii.f.decad.j. 

Plcbs  ita  fciuicjfi  pofthuraus  ante  Cal.Maias  no  prodiiiTerjCi- 

tatusqueeo<iienonfefpondi(Tet,ncq;excufatuse(Iet,  vided 

eum  in  cxilio  cfTe. Afco.Pedianus  5 .  At^.in  Vci rcmrapud  ve- 

teres ,  &  iudices ,  &  rci ,  &  accufatorcs  citabantur  a  pricone 

prxtorio.  Itaenim locus ille in omnibus imprenis codicibus 

emendandus cflc  mihi videtur.  PofTera  .liia  non  pauca ex  Ci- 

cerone ,  &  aiiis probariflimis  autoribus  excmpla  hucaffcrre: 

verum  aur  hoc  veftium  (acis  cft.aur  nefcio  quid  (atis  fit,vtVa- 

rus  ille  iudex  diccre  f  olebac,cuius  meminic  Cicero  iib.  i.de  fi- 

nibuj.ObiicietaliquisforrafreinPoniihcurefcriptis.&con- 

ftitutionibus,atqjadeoipf!usetiamIufti.niani,nonnunquani 

aiiterhocvcrbiiaccipi.Scdegodcptopriecaie.&vfuloquea- 


tr««(^«oii.Non  meiatct ,  quoidam  ex  Neotericis  interprc  tibui      di  crudicorura,non  de  imperitorura  abufu  hidoquor. 


Locni 


Dijputat.  anniuerf  Lih.  I. 

C  A  P.     VIII 

Loctii  (J^artiamexplicatm  aliter,quam  a  c£terts, 
ltb.4.SS.DigeJl.tit.dere^.rek. 

VSrbahzc  fant  Mirtiani.titu.de  lequir,  reij>  cap.  i.  Z>/«» 
Sefteri,  ^  Antonini Magnirefcriftumefl ytte efdits  ahfins 
pmiiitur:  (^  hociure  vtimur,  ne  ahfentcs  damnentur.  Necf^enim 
sHMdtta  caufa  quenquam  damnart  atjuitatis  ratiopatttur.  St 
(iutem grauius  auispuniatur,  putainoputmetallt ,vetjimilem 
pcenam ,  jtue  capttalem,  hoc  cafu  non  efi  irroganda  in  ahfintem^ 
peena:  Sedabfins  reijuirendits  adnotandw  efi,  vt  copiamfuipr<c- 
(iet.  Tr^fidesautempreuinciarumcircaretjiuirendas  annotatos: 
^hae  dehentfacere ,  vt  eos  cjuos  annotauerunt ,  ediBis  adejfe  iu- 
heant,vtpoffu  innotefiere,qui  adnotatilint.Sed  ^  Itteras  ad  Ma- 
giflratPU,vbiconfiftunt,mittere,vtpereospe(fitinnotefiere,requi- 
rendoseffeeosadnotatos,  ^c.  Accurfius  Annotarcreumincer- 
pretatur.bona  eius  publice  defcribere.  Qux  intcrpretatio  ab 
Accurfianiscfchola  inforum  petdu(9;actt,  &adeorecepta, 
vtdckriptioncm,obfignationemquebonotumbodic,quiin 
toro  verfantur,vocent  Annotatiende  hiens.  Verum  cos  hallu- 
cinariin  Latinse  didtionis  fignificitione  non  dubico.  Nam 
Annocare  diciiut  iudex  reum  requirendum,  cum  decctnit,& 
inadla,  fcucommentarios  referenduro  ,  acpctfctibendum 
cutat,  vt  is  requicatut.  Qupd  genus  loquendi  non  a  iutis  au- 
toribus  nsodojfed  ab  aliis  quoque  vfurpatur.Plin.lib.io.Epi- 
ftol.de  Chrifl:ianisloqucns:Fuctuntalijfimilisamenti?:quoS 
quiaciues  Romani  erant,  annotauiin  vtbem  rcmittendos. 
Tcanquil. in  Calig.  Cum  ad  faginam  feratum  muneti  pispa- 
ratarum  carius  pecudes  compatentut ,  ex  noxiis  laniandos 
annotauit,&cuftodiarum  feticm  tecognofcens,nulliu$in- 
fpedo  elogio,  ftans cancummod»  incra  potticum  mediam, » 
caiuo,ad  caluum  duci  impectauic.Hinc  Annocatio,  &  Anno- 
tationis  dccretum ,  Annotarc inJulam alicui,  &  alix  id  gcnus 
locutioncs  crebro  leguntur  apudiuris  Autores.l.i.  Codic.  dc 


1035 

firmare,quam  mcis,in  Oratione  pro  Cecinna :  Nihil,  inquit, 
rationis  adfcrs  ,  quamobrem  fi  libcrcas  adiminuHo  modo 
poflic,  ciuicas poffic.  Nam  & eodem  modo dc  vcraque rc  cra- 
ditum  nobis  cft:Et  fi  femcl  ciuicas  adimi  poceft,retincri  liber- 
tas  non  poteft.  Qui  enim  poteft  iurc  Quiritum  libct  cffe  is, 
quiinnumcro  Qniritum  non  eft,  &c.  Boechius  tamcn  in 
Top.Ciccronis  deportationem  dicit,  raaximam  capitisdimi- 
nutionem  efle.Sed  quia  in  mentionem  pcregrinorum  incidi- 
musjfcicndum  cft,  peregrinum  dici  eum  ,qui  ciuis  non  eft,fi- 
ue  nunquam  fuerit  ciuis,  fiue  amifcrit  ciuitatern.  Eiufque  co- 
ditio  &  ftatus  peregrinitas  dicitur.  Quod  a  noftris  interprcti- 
busanimaduerfura  nonfuic.  Qui  deportmtur ( mmxU  JLWas 
Antoninus)  fihairedtsfcribantitr.jan^uamperegrint  capere  no» 
pojfunt. l.i.C.de hxred.ir.ftir.  Vlpianus tit. dein ius voc.c.io. 
Siperpcenam  deportattomsadperegrmitatem  redaElmfitpatro- 
nut,putat  Pomponimeumamififfehoncrem ,  ^c.  Dicuntur& 
«ot'a( J^f  a lureconfultis ,  quod  ciuitatc  careant.d  1.  quidam.de 
poen.&l.i.delcg.^.PlaneverbumhoCjPeregrmusinpetuul- 
gata  conftitutioncilla  Fedetici,cuius  initium  eft,  Omnsspere- 
^n«»,aliceraccipifateor,  led  perabufionem ,  vt&maiusqui- 
buidam  locis.-pro  eo  fciiicet,  qui  peregtiaatur ,  &peregre  ab- 
eftadomofua.Necahterindoaorum&barbarorumhomi- 
numfcripta(qualesfercfcculo  Fedci:iciextitere)  inteipretari 
debemus,  ne  coruro  voluntas ,  qus  verborum  proprietati  ( fi 
de  ea  conftet)proculdubio  antpponenda  cft,petuertatur.arg. 
l.aonaliccr.deleg.j. 

C  A  p.     X. 

Reparare  verhum  apud  Ittreconjitltos,  quo 
fenfuaccifideheat. 

CElebre  eft  Scaeuols  telponfum  fub  cit.  de  verbo.  oblig. 
cap.i  i  1  .l.qui  Roms.in  quo  hic  verba  leguncur.  Cailt- 
machusmutHampecteniamnauticamaccepitit  Stfchofiruo  Seii 
inprouincia  Syria  in  ciuitate  Berjfto,vJ^ue  Brentefium :  idcr  cre- 


C.finuptix  extefcript.pecant 

C'a  p.     IX 


'ctt^ 


Conitenitq^intereos,  ^cum  Callimachtu  Brenttfittm perueniO- 
fet,inde  intra  Idus  Septemhres,ejMit  tuncproximitfuturit  ejfent,a- 
liis  mercibtts  tmptis ,  G?  in  nauem  miffis,  ipfi  in  Syriam  per  naui- 
giumpreficifcatur,atitliintradiemfuprafiriptumnonreparaffet 
mercet,nec  enauigajfet  de  ea  ciuitate ,  redderet  vntHerfam  conti- 
»«»/'^t«w^»».Ia  eo  relponfo ,  Mcrces  reparare  dicicnr a  Scs- 
Onfumitur  exiflimatio  ( inquic  Calliftratus,  tit.de  extra-  uola.qui  earum  loco,quasin  aliqucm  locum  imporcacps  ven- 
oiA.cogn.c.y)quotiesmagnacapttisdiminutiointeruenit:       didic,aliascomparar,auceasaliis  mercibus  commucat:  quafi 


Explamtus  Cal/ifiratilocus  perquam  ohjc, 
ruSjDe  cap.dimimtione. 


id  efi,  cum  libertas  adtmitur:  veluti  cum  acjua,^  igniinterdtci- 

tur,  quod  in  perfina  depertatorum  euenit ;  vel  cumpleheitss  in  0- 

ftu  metallt,velin  metalium  datur,^c. lllad  fane  mirum  hic  vi- 

detur,quod  depotcatis  adimilibcttacem  aic,  ficuc&iis,  qui  in 

nietallum  damna  ti  funt ,  cum  ab  aliis  iutis  autotibus  non  vno 

in loco  Ictiptum  fit ,  depoitatos  ciuitatem  tantum,  in  ractal- 

lum  vero  damnatos,libercacem  cciam  amiccere.tit.quib.mod. 

ius patr.pote.amit.&  tit.de cap.dimi.  lib.  Inft.  1. 1.  f .  de bon. 

aam.Quarenonfimiliterabeifdemcapiteminuidicuncutv- 

tfique:fedhi  maximam,illi  vei  o  minoicm ,  feuraediam  capi- 

tis  diatinutionera  pati,quamuis  hic  non  diftinguat  eas  capitis 

minuciones  Calliftiatus.Verum  ancinominis  vicands  caufa, 

quam  in  libris  fuis  non  cepciiii  teftatut  luftinianus.diccndum 

cft,  vtf  snquc  capitis  diminutionera  rede  magnam  dici,  tam- 

Etfi vnafit maior altera.  Vnde Vlp. tit.ad S.C.Tettul. c.i. Si 

iquis  (inquit)  ante  delatam^fiuepofi  delatam,capite  minuatur,4d 

legitimam  hd,reditatem  admittetur^nifimagna  capttis  dimintttio 

interueniat ,  tju<evelctuitatemadimat,vtputa/ideportetur.  Et 

3quodait,hbeitatemadimidepoitato,  vetum  eft,  quanquam 

non  omnino  tedigatutin  fetuitutem.Nam  &  dolorem,&  fc- 

nedara  viies  adimeieait  Poeta,  quamuis  minuanc  tantum 

,eas,nccpenicus auferanc.  Deporratuscnimquipctegtinus 

eft,nbn  ciuisjiuftam  ac  plenam  libetcaccra  non  habcf.vcpote 

cuinccceftamentumfaceie,necexaltenustcftametoeapcte       candst'B.eipub.caufa.Efleniminutile,tncaulishuiufmedtfidem 

fluicquam  poffit:nec  cot  um  omnium  aliquid  habcat,  qux  iu-      fiangere.  Atqae  ita  fet  ein  codicibus  non  folum  manu  fcriptis, 

xisciuilis  magis,  quam  gentium  funt.  1.  fi  quis  filio.  deiniufto       ied  ctiam  cxcufispcr  Typagcaphos  legitur,  pra:terquam  Ha- 

xupt.l.i.deleg.3.1.quidam.depocnis.Etenimiuteciuili(vtBo-       loandfi,quiinciuiIe,proinuciIerepofuit,cumviraciusTctbi 

cchios  in  TopicCic.aitJ  fieri  aliquid  non  incer  alios,nifi  incer       non  facis  (opinor)  perciperet.  Itaque  aniraaduertendum  eft, 

ciucs Romanos potcfl.  Qupd & Thcophilus docet,iit.dc fi-      iuta ad ciuium & populi  vfum,ac  vtilitatem conftituta cile^ad 

com.h«ted.lib.Inftit.i.Idautcni  Cicctonis  malo  vcrbis  con-      e^ttderoque  finem  &  lcopum  referri,qu^unquc  tot,tantif^ 

' ,  ■     -  55  j 


iteiumpaiafe,feuc6parare.Horat.  Carminumlib.i.  Od.  ji. 

Premant  calenafalce,qitibus  dedit 

Fortuna  vitem,  dtues  fi?  aureis 

Mercator  exficcetculuUis 

ZJina  Syra  reparata  merce. 
Alfenus  tit.deinrem  VQtio,czi^.i6.QuidamfundumcoleH- 
dumfiruofuo  lecauerat,^  houes  eidederat.Cum  hi  boues  nonef- 
fent  ideneijujferat  eos  vmire,  ^  de  his  nummis  qui  recepti  ejfent, 
altosreparart.ylpia.n.cip.zS.mal.depiik.PrimaaiitoJisb/ata 
efiy^pofierittspaSumad  a6ifonem  reparandam  inejficax  efi. 
Sencca  ad  Lucil.cpiftola  (^4.  lib.  S.  Satius  eft  amicum  rcpara- 
i;e>quara  flete. 

Gap.   XL 

Vtile,  &  inutik ,  qmfenfu  accipiatur  apud  lurecon- 

fultos:&  locta  Vlpfanideclaratus,lib.  1 6. 

Digeji.tit.  depofcap.  i. 

VLpianus  edidum  Pra;torisintcfptctans,quo  in  duplum 
A&Xo  ptoponitur  retum  ob  tumultum,  incendium,  tui- 
nara,  nauftagium,  depofitarura  nominej,  csterarura  veroin 
fimplum,  ita  fcribit :  Cum  exigente  necejfitate  deponat ,  crefiit 
ferfidia  crimen,  (£puhliea  auEteritate  coercendumefi,  vindi- 


1054 


-  FrancSDuareni 


mamdeclarataalttery^uam/ibmerpretihmfaBum^t^ 

PApiQianuslibr.ifi^.Pandciaarum.titi*!.  decompenfat.ka 
fcribicincodicibus  emendatis  ab  HaloandrQ:  Debitor  fi 

j.,..^j... _,.  ^   ^  ,_     ,  p'"*niampt(blfcamfiruopHhtteocitravoluntatemeorumfilMit, 

Huius  rei  fexccnta  poffcra  cx  libris  Digeftorum  cxempla       ^uihm  debitum  reUeJolHipoiuft ,  obligauopnfiina,  manebiv.fed 
in  raedium  adduccre.  Scd  quia  paffira  lcgcntibus  obuia  funr,       dabitureicompenfttiopecnUjfir.i,  ejuaferHUt  publicut  habebit. 


iurii  voluminibus  continentut.l.pen.ft.  de  iufti.  &  iurc.  Qua 
ratione  vtiliratero.iufti  &  x<jui  raatrem  fcitc  admodum  vocat 
Horat.fer.Iib.  1.  Saty . ; . 

tAtqui  ipfa  vttlitas  iHftiprope  mater,^  d^ui. 


hisinprarlentiarura  contcntuscto.quxfequuntur.  lulianus 
tit.  ad  Ieg.Aquil.cap.  j  i.tJHulta  iure  ciuili  centra  rationem  di- 
ff>uta»iii,provtilitatecommunirecepta  eJfeinnumerabiUbus  re- 
i^uiprobaripotefi.Sf e.Vomponiustit.dt prxlcr.vetb. cap.i  i . 
^Pntorreddit  aUiane^  infaUumaccommodatas  legi  Acjutli<t,id' 
^uevtiUtaseiui legitexigit.  Paulu5tit.depig.cap.ii. QuAfen- 
tentiapropter  vtiUtatem  contraheutiumadmtttenda  efi.Ex  qm- 
bus locis  pcrfpicuum  eft.hunc  fibi  fincm  proponcre  iuris au- 
ftoreSjVC  ciuium  confulanc  vtilitati,&  quas  cius  rci  gratia  fub 


Quiverbaadeoobfcuravulgoexiftimacur,vtnemofitquin 
elcdionem  eam  valdc  fufpedlam  habear,vctcremqi  quamuis 

mendofiffimam,fequimalit.Itaqueoper2prcriummefadu- 
tumputaui,fie!egantemhanc,&IureconfultorumPtinGipe 
dignara  phrafin.qu^  non  indotais  modo,  fed  mediocriter  et- 
iam  cruditisdurior,  &  infolens  vidctur ,  iuris  ftudiofi  iuucn- 
tuti  oftenderein  ac  explicarcm.  Idque  co  liben  tius  feci,  quod 
ciusrei  cognitioquam  neceflariaad  aliorum  locorun.iincer- 
prctationem  efte,non  ignorarcm.  Sedquidleftorcindifcen- 


tiliccrinucnc3,&excogitatafunc,quoticsoccurritnegociutn  diforcaffisauidumpluribusmorotPHscvetba/ifca/^/»»^»/» 

in  quo  dcprchcnduntur noccre,  ab ipfis  ca  contcrani,  &  rcii-  feruuti  ^c.  hoc fignificanc ,  dari  compenfationem  ad  eum  fi- 

ci.  Atquc  ica  ius  ipfura  nonnunquam  fupplenc ,  adiuuant,  nem,&modum,adqucm(eruushabebic,fciIicecpcculiutn,&: 

emendant, interprctancur.  Quje maxima  pars cft iuris  Prac-  (vt vulgoiblcrous diccre)  quatenus erit in peculio fcrui. Qu» 

lorii,  quod&  honorarium  dicicur.l.  ius  aucem  ciuiIc.fF.de  genere  loqucndi  vfuscftidemPapinianuslib.zo.  Pandedt» 

iuft.&iure.§.i.Inftic.debon.pofr.HincvciIis2(aiosppelIaca  tit.depigao.cap.i.  PaSoplacuit^vtaddiemvfuriittonfolutiir, 

eft.qus  cxfummodircftoque  iurenon  competit,  ideoquc  fi-uElta h^pothecarum  vfurucempenfretfinilegitima  vfurtfid. 

Jiredia non dicitut ,  fed  propter  vtilitatem aliquam ,  & ajqui-  eft,  vfque ad  modum legibus prilcriptum  ftipulationi  vfura* 

tatera  datur.  1.  quia  a<ftionum.  de  przfcr.  verb.  legc  4 .  fi  qua-  rum.Idem  Papiaianus  cap.  f. tit.de  dot.co\\.T>etemfcriptofra'- 

dcupcspaupe.fcc.dic.l.fi  vfufr.  de  aqua  plu.  arcen.  Qupd  au-  triconferrenon  cogetur  .^cumeapoffejfio  fi-ullra  petttafit,  QfiUn, 

i£emhuic,dequa  loquimur,  vtilitaticontrariumeft,inutilea,  fi<*trisvoluntatemfe(juuta.finivirilisparti6retmeat,(£c.  Idem 

IureconIulrisdicitur,vcinilloVlpianiloco,  ^nutiletfiinhu'  Psipia.Cip.i^.3d\.¥aicid.^uodfiUo debetur,/iratio FakidiitpO' 


iufmodieaufisfidemfi-angere,  Nam  ficut inimicus  dicicur non 
is  tantum,  qui  amicus,  &  beneuolus  non  cft  >  fcd  ctiam  malc- 
uolus :  icainucile non id modo fij^nificac,  quod non  prodeft» 
fcd  ctiam  quod  nocet.  1.  Mokhi.ff.  de  iurefifci.Cic.in  Partir. 
orato.  Qojercnda  etiam  ratio ,  Ci  qua  potcrit inueniri,  quare 
nonfit  cxceptura,  auciniqualex,aucinutilisfuturadicetur, 
&c.PauIus  c. 15. tit.de  adminift.tuto.iV^»i»£^  «»«?»/*«/?/'«/'«/- 
iu,li  admintfiratio  eorum  nonferuatur :  nemme  fciUcet  emente. 
Vtuntur  hoc  verbo  fjepeveteres  au6lores ,  quidemedicina 
Latincfcripfcrunt.vt  Plin.&  CeifPliniuslib.21.cap.  io.  Sto- 
machotameninutiIeeire,caputqueeoimpIerialiquincgant. 
Idcmhb.25.cap.  10.  Vinuraieiunosbiberenouitio  inucnto 
inutiliffimum  eft.ldem  eodem lib.cap.^.  Hyofcyaminum e- 
tnolliendo  vtilius ncruis  inutile &  C3.p.6.  £x his  verna  acerbi 
ftomachoiootiUafuflt.Cornel.Cel.lib.io.cap.^.omnibusin 


nicizperit^ni<jMadrantiscompenfabitur,^c.S\ctnimvtttrei 
nonfolum  lurcconfultos  ,  lcdahosetiamfcriptoresLacinos 
crebroloquutosfuiirccompcrimus.Gcll.Iib.  i.  Nod.Atcic. 
c.3  .Qnatenus  quaqj  finiamicicis  venia  dari  debeat,  &c.  Itcn» 
eodem  cap-hac fini  amcs,  tanquam  forcc forcuna  ofurus,  hac 
ifidcm  tcnus  oderis,ranquam  forraflepoftamaturus.  Sexr. 
Porap.lib.n?.Quatcnus,fignificacqnafire.Ha(acnus,h:;cfi- 
ne.Catodercruft.cap.i4i).Qnavei,dasfinidicito.Secccl:b. 
7.Epift.Si  faocfine  quafi  bona  valetudine  deleftor,  tam  ridi- 

culefacio ,  quam  illc  quifquis  fe  vicifts  putar ,  cum  vadimv;  ni- 
um  diftuIit.Ex  quibus  locis  fatis^nifi  fa  llor  jperlpicuum  eft  ia 

hisduabusdi<aionibus,QuacctJUS&Hadtenus,ab!atiuumfi- 
ni.vel  fine  fubaudicndum  cffi:.  Vcrura  i  J  GraramaticJs  .i  (cu- 
ticndum  relinquamus.Cxterum  aliquot  'n  locis  loco  ablauui 
huiusfini.accuratiuuscumprepofitiGnead.Iegirurapndlure- 


ucilis cftpoft  c'bum,aiJC concentio, auc cogicacio animi. Idem       confulcos  eodcmfenfu.Pomp.cit.de  adimen.lf  e.  cap.  2 <• .  Al- 


cod.Iib.c.  2.  Sspc  inutilisnimiaabftinemia.  Etpiulopoft, 
Conditaomnia  du?tusdecaufisinutiliafunc.  Se^jquidopus 
cftplura  exeodem  auciore  hic  ci  .are,  cum  is  fcxccotisin  locis 
hoc  vcrbum  vfurpet pto co  quod  necet,  &  inimicum  dici  fo- 
lcr,aLat»neloquentibm?vtapudHorat. 

Natrcjue  pila  Uppis  intmiamy^  lidere  erudis,. 
Quantoautemnocentiorficis,qaiinhuiufmod(caijfisfi- 
slera  frangic,  quam  qui  rem  abfqj  vl!a  ncc:  ffii  ate,  &  periculo 
depofitamlolcipit.oblcurum  non  cft,cum  de  fe  no  nihl  que- 
ridt'b.rac,quinullanecefficitc  adadusrciluafcuftodcmnon 
idoneum  elegic.  Atimminens  pcriculum  cogit  nos  ad  quam- 
hbct  petfonam  c5fugcrc.  Addc  quod  Cicco  in  oracionc  pro 
Rofcio  Amcrino  fcribic ,  ca  maxime  an^maduetteda  efle  pec- 
cata  qu^  difficillimepricauentur.Porro  quod  d'ximus,fincra 
huius  iuris,totiufqi  artis  boni  &  ^qui,  clu  vtilitatem:  fic :  Cci- 
piendum  cft.vt  minime  Ncludatur  honcftas.fine  qua  nihil  o- 
mninopoteftcircvtilc.  Cuiushoneftatisgratiipleraqilegib. 
c5ftitutae{Ieanimaducrtimus,vtfiIir«,fratri,alurnno,familia- 
rijlibcrtbj&aliishuiufmodiperfonisuencgeturacculatio.C. 
dc  his.qui  accaf.non  pofl.  vt  filius  patr  e  in  ius  ncn  vocet  abfq-, 
petroillii  Pritoris,  vtfiliusapatre,Iibercusapatrono,vxora 
niarito,nonquicquid  habetpcriudicemexcorqucat,  (edvi- 
dumeirclinquatncccirariu.&c^teraidgenus.l.^.fF.deinius 
Voc.l.in  condcmnatione.de  reg.iur.I.{uucqui.derciud.l.ma- 
ritura.folutomatrimo.  NonenimhoGtantum  Ipc&antau- 
^oresiurisnoftri,vtnerool«datur,&cuiq;tribuaturfuura, 
fEdinterdumetiara,vthonefteviuatur.  Quamuisnonquic- 
quidhoneft  u  cft,  iure  &  lcgibus  prxcipi,  aiias  a  nobis  diftum 
iQt.LIuftitia.fF.de  iuft.&  iure.Notauiin  L  i.  dc  pa6lis. 

c  A  p.   xn. 

^^idjitjmsja^udlurecofultes:  (^re^onfaquadam  Pa^i- 


teriexhdredibutprtceptienem prtdti dedit ,  moxaUert pr'sfia.4 
aduerf^  debitorem  aaiones,adeumfinem  mandauityfjHo  pradi- 
umfueratcomparatum.Vapin.tiiul.Solato  macrimonic,  cap. 
4  2 .  Sumptm  vtronfcefarios  ^  vtilu  tn  pradt.%,  qut  dotd:a  vi- 
debanturyfancs,  compenfatUfiuaibusperceptisadfir.em  fuper- 
piferuartconuenit.  Qus  duoloca  aliquaodo  poftquam  a  rae 
annocaca  ha:c,&  f;ripca  funt,repcriri  citata  ab  Alciato  eximio 

noftra;terapcftatisIurecon(uIto,libroParcr.io.cap.i7.Hinc 
fimilc  cft.quod  idem  Papinianus  fcribit,  c.  1 6,  cit.  de  caftren. 
pecuL  Legttimi  h^reduexemplocogeturadfinempecuUtperpe- 
/«e/r^^f^;«y?<ir*.Lpatcr,quicaftrenff.Alibiidemauaorad 
modum  ex ilii dicir ,  pro  ad finem  exili.l.  cui  ncccffiras. de lib. 

eaufa.Aceodem,vtopinor,fenfafincprcciicxcederp,&finem 
fdcerecrogationi  apud  cundc  Iegimus.I.fi  cum  vendicor.§.vL 

dccui(a.l.quialiena.dcnego.geft.Finequoqiexpcnfarum,& 
fiocm  prsftitutu,&  finem  certun»  acStionis  dixic  Vlpianus.ca- 

dem,vtvidctur,fignificati<>ne.I.i.decurat.furio.l.cumhic'fta- 

tus.de  donat.intcr  vir.&  vxo.l.i .  fi  quis  tcfta.hb.  efleiufl.fuc. 

C  A  P.    xin. 

ProducereaduerfariumquidfitafHdvlftanum. 

ALciaci  mcnriofa<aainfupcriori  capitcnosadmoncrjvt 
in  quandam  eius  f;ntentiaminquiramu»,quam  no  con- 
tencus  lib.2.Difpun(aionu  faarum  fcripfifl>,denuo  in  hbrma 
cumretuIit,cuitic.n«'j.ip;aIuris,Iib.8.c.7.Qua:ftioauccmcft 
quofenfuh2cVlp!aniveiba3ccipicndafintlib.i,Pand.tir.d« 
^dta.c.i.Eumquo^edereLabeoait,i}uiproducataduerfariun$ 
fHumAdalbum,vtdemonftretyCiuiddt£iatHr$ufit,^c  Et  exifti- 
mat  Alciatus  nonpro  co.cum  quo  lis  eft,aducrfirium,fed  pro 
tabuhs  rationum  tumulcuaric ,  &  ad  lacmoria  fubfidiura 
confe,a,sacccpiflc  Vlpianum.  Cui  fcntentixfuxadftipula- 
tura  fuifle  Erafraum  Rocero.in  Adagiis  tantura  n5  eloriat.ir. 
McvetOi  lamctfi vtriufquc  auiaoritas  non  patum  mouea», 

iludium 


Dijputati  mniuerf.  Lih.  L 

fiddUim  tamen  veriratisj  qus  longe  mihi  antiquior  e(i:,  ab  eis 
ine diiTentire  cogit.  Nam,  vt  qux  Alciatus  nuUo  negctio  re- 
felHt.miflafaciamjVtpoteieuia,  &c3ursc  (vtitaloqbat)  iugu- 
lumminimc  prementia:inprimis  velim  mihi  isrerpondeat, 
apudquem  LatiDumaudotem  aduerrarium  numero  Hngu- 
lari  vnquam,pro  tabulis  illis  tumultuariis  tegerit.Nam  aduer- 
(aria,  vbiquc  apud  Ciceronem*&  veteres  omnes ,  in  numero 
multitudinis,non  aduerfarium,  in  omnibus,  quz  mihi  videre 
contigit.exempIaribuSjicgitut.  Quod  neiprequiderofopi- 
nor)inficiari  poterit.  Deinde  non  v t  producere  reftes,  ita  et- 
iam  producece  literas ,  tabulas,  iDfttumenta ;  tationes  aduer- 
raria,(edproferre  poiius  Latiae dicimus.  Idque  adeo  notum 
omnibus  cfle  atbitror,quicunqus  prifcos  Roman^  lingue  au- 
^ores  non  okitaQter lci^itant,  quales  hod  e  iunr  vbique  ter- 
ratum non  pauci ,  vt  eius rei  ptobatio  minimc  nect  flaria  vi- 
deatur.  Vide  Budiumin  Annot.  Njmquodintcr  hafcdao 
vetba  Duccrc,&  Ferre,intercft  f  qaoriuu  hoc  de  rebus  inani- 
mis,illuddsanim3libusdicitui)hoc  veiburaproducere.aver- 
bo  proferre  d.ftert.  Cifar  lib.  6.  commcnt.  de  beilo  Gsllico, 
arma  proferri,  equos  produci,  obfldes  dariitibet.I.i .  tf.  fi  quis 
iusdicen.nonobtemper.l.ferri.ft.dc  vcrb.  lignif  Necmela- 
tetquidde  produ(5l;ioae  chartulx  icripietit  luftmianus.  Ve- 
rumego  confuetudinem  loqucndi  iraperitorum  Latini  fer- 
tnoiiis,cuiufmodi  eosfuifle  conftat,  qui  nomine  luftioianiil- 
las  conilitutiones  ediderunt  in  puriflimo,  ilitidiflimoquc  au- 
ftoreenarr  ando,id  eft.Vlpiano.ipedtandum  efle  nego.  Acce- 


dteodem,  quodineiuscapiiisinitio  Vlpianusdc  cditionea- 
diionis  loqiiitut ,  qui  cum  editione  rationum  nihil  prorfus 
commune  habet.  Icaque  aducifarium  intelligimus  cum  vnde 
peiitur,ideft,  rcum  :  quem  quiducitad  album  Prztoris,in 
quo  kilicet  adiionum  dcfcriptar  funt  formulz,  eique  dcmon- 
£lrat,quam  adionem  didiaturus  nt,edere  intelligitut. 

Intertretatio  §  .nmtuidatio.cap.^.dereb.ci^ed.tib.iz. 
randea.         Cap.  XI III. 

CVravtilitatunaimcrhomincscommunicandarumcaufa 
contracbus  omncs  comparati  fi  nt .  §  .ius  autcm  gCntium. 
Iniiic.dc  iure  natu.  L  quod  fi  minor.  §.  non  fempcr.de  mino- 
rib.  aJ  hunc  femper  fincm  eos  refcrri  neccflc  cft.  I.  fed  an  vi«. 
depignorib.vciIitasautemeavarie,vcinvariis,diuer(irquere- 
bas,de  quibus  homines  contrahunt,  confideratur.  Quarun- 
dam  cnim  rcrum  vfum  concedimus  ahis,  qux  vtcndo  n5  per 


aliarum  buiufmodi  f  crum  ea  natura  e(l,vt  aliz  tes  tb  aliis,qu£ 
eiufdcm  generis funt; non  ditfeirc ,  fed ezdem  potius efle  vi- 
deancur :  adeo  vc  vnam  non  polfis  ab  alia,ni(i  (ola  quantitate, 
di(cernere.Quititasautem,quiapondere,nuraero,velmen- 
fura  definitur,  ideo  ponderc,  numt  ro,  vel  mcniura,  conilarc 
dicuncur.  Quaptoptcr  fi  eadem  raenfura  ( vt  przcipit  He(io- 
dus)  Rumero,vcl  pondere  mucuum  reddatur,idem  rcdditura 
quodammodovideripoteft. iN  creditvm  ire.  Scutver- 
bumCredete,  quamuis  gcncralemhabeatiiguificationcm, 
d.l.i.§.crcditum.anguftmsaIiquandoaccipitur,acmucuum 
dar^fignificat.l.fingularia.!.nonomnis.§. vli.de  rtb.cred.ita 
In  creditum  ire ,  more  loquendi  a  lureconfukis  i  et  epco,  mu- 
tuum  contraherc  fpccialiccrhicfignificat,  vt&  alibi  Cspe.L 
quod  fi  abinitio.de  reb.cred.  licet  intcrdam  paulo  latius  acci- 

fiatur.l.4.§.vlt.adM.accd.l.procuratorrs.§.plar.e.detrib.a(it. 
innaue.Ioc3;&cond.l.iutor.adVcIlcia.l.(eruoiuuito.§.vlt. 
adTreb.Q^^RicipivNTFVNCTiONEM.HocverbUmprs- 
tcf  generalera,&  vulgo  notam  ommbus  fignificationem,  aii- 
am  quandam  peculiarem ,  &  reconditiorem  h-bet apud  iurij 
audborci.  NamfuogipcEnadicituiris^quipoEaamp.ititur.l.ia 
raetallum.  de  peen.  f  imgi  pignonbus ,  quidit  pgiioi  a.  1.  pr*- 
t6riz.depracto.ftip.fungidrpofitionc:aur.,i.jijiiiur.imdcpo- 
nit.d.l.prztoriz.  fungi  collacione  dotis,qai  do.em  conf  ett.U 
J  .de  collat.dot.fungi  ttibutione,  qui  triOutum  foli..it,  penfi- 
tatquc  Reipub.l.filij.ad  municip.Nec  (olum  ad  pe.ionas ,  (cd 
adresetiamhocvccbum  refercur:  quztunc  fung.dicuntur, 
cum  cas  ad  v("um  confcrimus,  cuius  gratia  compat  at.£  ("unt,  id 
efl,cumea$dan:u$,aut(oliuajus,  aut  con(umimus,&c.  i>.c 
Vlpianusin  fragmcntis  quibufdans,  operaIo.innisTilij,VitI 
de literis optime raeriti nupcr in  luccmcditis ,  tit.  ce dotibus. 
Des  (inquit)  tfuefemclfuftUaefl ,  amflmtfurgi  nanpo-s^^^ifi 
4A«i«(«tr/»«o»j«OTyi'/,idcft,rcs,quzindotcinGii.aclt,oiqu3, 
vtdotali,vfifumu$  ,  folutomattimdniod.fiaitdocalJscfle, 
Qecaropiiusincum  ftatumrcuertitur,nifi  dtnuo  matiimo-*i 
niumcontr3£tumfit,l.dotem.deiurcdoiium.Icaquer(.scrt- 
ditz  confi  ftentes  in  pondere.numero,  aut  menliira  dicUntiit 
fui;gi,vel  fun<5Honem  teciperc.cum  dantur  ad  vrum,cbm  fol- 
uuntur.&c.Sed  huiufmodi  res  funflionem.  'v.  genere  lUo  ma- 
gi$,quaminfpecie,recipiunt,qtjiafunt  eiusnatuii,  vtpn- 
ftando  rem  alia.-n  ciufdem  generis,crciitori  faiisfiatjscinuti- 
liter  vtcndz  concederentur ,  fi  fpeciem  ipfam ,  qux  data  eft, 
redderccogcre:urdcbitor.  Qjaodautemd  citur  perfclucici 


reunr:  vt  hominiSjCqui,libri,veftis.  Et  hoc  agitur,  tamctfi  ex-  nem,id  hJ'  -Tntfit^Kriv  legendii  i:cnfeo.  Nam  ea  fundtio,  acpra 

ptcflum  non  fuctif,vt ipfum  coipus.qood  conct  flum  eft,red-  ftat; o ,  proprie  folutio dici (olet ,  cum  videlicet  non id^m,  (ed 

datur.  Qupd iia fieri debete fuadet vtilitas i cum id fine con-  tantundem rcdditur.Qupd ex  Ann.Sencca didiciaiu3,isb.de 

cedentis,quialtetigrat.ficarivoluir,incoiTimodofiat,&cum  Benefic.ef.cap.f.Curadicimus(inquit)Beneficiumillitcddj- 

aliquo  eiuSj qui rem  vccndam  accepit,  comodo.  Nam  fi  aHud  di.-non  hoc d:cimus,illud  nos,  quod  acceperamiis,  reddid.flc: 

rcddcrctur.vel  gencris  eiufdem,veiuti  pro  Scicho  Pamphilus,  fcd  aliud  pt  o  illo  teddcre :  tk  enim  rem  pro  re  dare.  Qijjd  ui? 

idnonfin»captione,acdamnocohcedentisfieret:cuivclm.a-  Cumomnisfohtornonidemreddat,fedtantundfm.  Nara 

gis  expedit  fortafTc ,  vel  gcauius  eft ,  rem  fuam ,  qaam  aliam,  &  pecuniam  dicimur  rcddidifle ,  quamuis  numcrauinsus  pro 

quamuismaiorispretij,obtinere.§.huic autem.Inft.de a(3:io.  argcnteisaurcos,&c.  nam  in  c/Eteris.  Limutuotamctfi 

EthccgenuscotraftuSjCommodatumdicitufilurirpcritis,  rcsali3revcrarcddatur,camcncteditotifatisfitom!:ioo,rcnl 

vclPrecaiium,&c.  Sunt&aliasresquz  vtendo  pereunt,&  eiufdemgencrisaccipienti,cumeandemquodammodoreni 

confumuntur  j&quarumnullus  fere  citra  confumptionem  habtrevideatur,quamdcdit.  Sedhoc  genusfatiifadioftiSiQ 

eft  vfus ,  vt  vinum ,  frumentum,  oleum ,  &  alia:  tes  ponderc,  jjs  tahtum  rebus  locum  habet,qus  pondere,numero,menfu- 

Bumero,menfutaconftantes.l.f.devfufr. ear.rcr.quar.  Hu-  raconftant,quoniamincisnull3tcpcfiturdiflimilitudo.  In 

lufmodi  rcs  vtcndas  aliis  damHS,ncn  candem  fpecie,  fcd  idera  extcris  vcro  non  fola  quantitate  differcntibus,qux  ponderti 

genuSjid  cft^  ciufdem  gencris  rem  aliam  recepturi.  Qi;od  gc-  numeto,  auc  mcnfura  circumfcribatiK,  non  concrahitur  raa- 

nuscontrahendijMatnumaiuiisaudoribus  appellatum,ad  tuum:quiacuranonpofiit  res  vfqucquaque  fimilisreperirij 

vtriufque  contrahentium  vtiLtatem  pettinct.  Accipientis  aliudproaliofoluincccfleeflet.     Qua  rationecreditotint- 

quidem,  qaiteVtcndoconfumptamreddcrenequit:Danti$  quaquamfitisfacctctdcbitor.iNvito.Quoddiclurncft,./^- 

Vcro,cuiusnihilintcieft,raodovceiufdemgcneris,  &boni-  ltMdproaUofolutnoHpojfe,^c.aoneoptiiinet,vtdcbkoi,vo' 

tatis  rem  accipiat.l.curaquid.detcbuscrcd.  Idquc  proptct  lenticrcditorircmaliamfoluendoiiibcrarinonpoflit.  Nain 

Batutalchafumrcrumfimilitud!ncm,atqucadeo(vtvulgati  bzcfatisfa(aio  vim  folutionisobtinct.l.fircm.§.  omnis.d* 

vcrbo  vtar)quafi idenritatcm  quandam,quz  in  aliis  rebus  no  pig.  a<a.  Id  quod  his  vetbis  PauluS  petpcr am  a  Franc.  Curtio 

«quc  repcritur.  Et  hasc  contradluiim  diftindio  raagnopcre  intcUeiflis,  &  a  nullo esterotam  commode  adhuc  cxplieatiji 

confett  ad  explicationcm  Pauli  vciboram,cap.2.de  reb.cred.  fiaud  dubie  fignificat. 


quzideo  hic  adfcripfimuscum  breui&  d  lucida  interpreta- 
tionenoftra,  quod  ab  interpretibus  nondum  facis  explanatus 
ille locus  videtetui.  Mutui datia cotififlit in  hii  rebtu ,  <]U£pou- 
dere,numero,TKenfHra  conJlnm.Qitontam  earum  rerum  dattaHt 
ftffumtu  in  credttum  ire ,  ijut  ingeaerefue  funElioHem  reeipiutii 
(ptr JolMttenem)magis  quamfpecie.  Nim  in  csteris  relnu ,  ideo 


C  A  r.     X  \^. 

i)e  hac  eonditioneySi  in  Cdpitolium  ajcenderit. 

CRebr  a  eft  apud  lurcconfultos  mentio  huius  conditionis, 
Siin(^apitolnimaftenderit.'i.of^wttiitm\^\oie.\zvvxa.ivx, 
quoties  de  codicionibus  diflerunt.Nam  arcis  Capirolinz,qua; 


in ereditum  irinonpojfumus, tjnia  aliudpro alto  inuito cteditori       jn  Saturnio  montc  a Tarquinio  Supetbo  extru^Sa  fmt.folum 
filui nenpett^.consTAMj.  Vini,  olei,fruniemi,pccunis,&:      prjsaltura  erat,»de« vt precaturi in  eo,  aut  facriflcatuii aften- 


io;tf 


Frdttc.  ^Dmreni 


dcre  cogereotor^  'Q2»  ^ 'c  ex  prifcis  *u6k«ribus  co$,  qui  (e- 
quuntur.locolsincer  lcgendato  aliquando  obferuauimits.Ta- 
cit.Jib.t^.ExinlarciCapicolium  fcandtint,Dco»quetandem 
venerantur.  Idennlib.r^.  Nec  fiftipoterant  fcandcntcsper 
coniun&a  2dificia,qui  vt  in  raulta  pacc  in  altum  cdica  (olum 
Capicolij  a;quabanc .  Sucto.inC.Iulio,  Afccndit  Capicolium» 
ad  lumina  quadraginca  elepbantis  dexcra  atque  finiftra  ly ck- 
nugosgeftancibus.Horac.Carm.lib.j.  ad  Melpomensn- 
Z^onomnumeriar,mukM(^p*rtmei 
Fftalfit  Libidinamyvf^  egoptfitra 
^re(camlauderecetts,dHm  CafitoliMm 
Scandet  eum  tacita  virgint  Pontifex. 
Plin.inPaneg.  Tibia(cendencidemorecapitolium,citii- 
umcIamor,vciam  Principi  occurrit.  Idemineodemiib.Vbi 
vero  CCEpiftiCapitoIiu  afccdcre.quam  laeta  omnibus  adoptio* 
nistuatecordatio?  Lamprid.in  Alcxand.  Capitolium  fepti- 
mo  die,cum  in  vrbe  eflet.afcendit,  tcmpla  f  requentauit.  Et  a- 
libi,  Dimiflo  Senacu,  Capitolium  afcendir,&  c.Dion  Caffius 
inNetua,  Quarccumob  fene(5lutem  omnibus  contemptui 
quodara  modo  cfl^et ,  in  Capitolium  aiccndit,  atque  quod 
fcclix,faufliimq;  S.P.QJl.  &  mihi  ipfi  fit.  Sic  ptacfatus  Mar- 
cum  Vlpium  Traianum  adoprauit.  Hxc  autem  obferuatio> 
taractfi  cutiofi  nimium  hominis ,  &  minutifliroaquxque,ac 
lcuiifima  pericquentis ,  forte  quibufdam  videatur ,  ea  tamen 
cft  raea  ratio ,  vt  nihil  efle  in  Roraanis  Antiquitatibus  exifti- 
xnem,quodiusRomanumintcrprctantibns,quandoquevIiit 
efTenonpofnr. 

Denouioferismntiatione.      Cap.  XVI. 

DE  operisnoui  nuntiacione  copiofios  extat ,  &celebrif 
cra(^atus  lib.  i^.  Panded.  Cuius  primum  caput  ab  Ac- 
Siiil&a ,  Accurfianifque  omnibns ,  tantis  obdudlum  eft  tene- 
bTis.vccuiquam  taagisinfcitiom  fuam,&iaopiAmiudicij  prO' 
^  (UdifleeosliquidoconficmatepQflim.  Conaboritaquenoa 
V  iili  rantum  capiti,  lcd  tradatui  vniu?rfo  aliquid,  fi  potero,  la- 
cis  adfer  re .  A  tque  vt  ea  pratermittaro,  qu»,  percepta  noftra 
fenc°ncia,f  acilc  quiuis(vt  fpero)  aflcqui  potent:illud  in  ptimis 
fcieadum  eft ,  Nunriare  nQmimnplK  fntnfjiri^  qui  alteri  nc 
nonuci  fac).itopus,denunciat,&prohibec.Nouumaucem  o- 
pusfacerc,qi:od  luftinianusIib.Twvnsapiiiii.conftit.fJ^.iwtiHTOju/- 
«» appellat,eft,sdificando,  vel  de  rahendo  aliquid,  ptiftinara 
loci,  vel  op-tris faciem  mutare.  1. 1.  § .  opus. de ope.  no.  nunt. 
Proinde  quivnum  velalterum  caementura  imponit,aucqui 
vecus  asdilicium  netrorruac ,  fuppoficis  cibicinibus,  fulcic,  & 
fuftinet,  nouum  opus  facerenon  dicitur.I.  i.  §.  fi  quis  aedifici- 
um.I.ftipulatio.J.opus.eo.tit.C^terum  mintiatio  nouiopeds, 
(gccicm  quandam  appellationis  habet.  Nara  vt  interpofita 
«ppc!latione,fiueiure,fiueiniuria,  nihil  nouari  oportet.l.i. 
nihil  nouari  appel.pend.  ita  eciam  i  nuntiatione,  quamuis  n5 
iurefa(^a,nihilnouipperisfacere  permittitur.  Ec  fi  fadlum^ 
q'iicquam  fucrir, id  poftea dcftruitur :  coquc nom ine aduer- 
luseura,quifecit,intcrdidum  daturaPraEtore.  Cuiusverba 
h«c  funt :  /»  qutm  locum  nuntiatum  eff,  ne  ijuid  noui  operi^fit' 
rtt,  qua  de  rt  agitur,  tjuodin  eo  loco,antequam  nuntiatto  remtjft 
fuertt^aut  w  ea  caufa  eJft.vtremittidderetfaBum  tH  refiituM. 
l.Pixtor. de oper.  noai nunr.  Quod fi nuntiatione fibifadla 
qnieuerir,  m  ox  ludice  cegnofcenie  apparear  iuftam  nuntian- 
di  caufam  non  fuifle ,  merico  condemnabitur  nunciator  legi- 
rimis  aftionibus,  fi  qr.i  forcafHs  eicoropecanCjplcrunquein- 
rcgris  manencibus.I.lcicndura.  eod.  cit.  Nam  fi  guis.  exempli 
gUU2,ob  fcTuitutem  vi?  nouum  opus  nuntiaucrir.eoquefuc- 
cubuerit,qucdeafcruitu$iufta  nuntiacionis caufa  nonvide- 
retur,non  quod  omnino  ei  non  compcteret,  adlione  confef- 
foria  vti  non  prohibetur.I.qni  viam.eod.  titu.  Veium  hzc  rev. 
miiltashabetcautiones,acpIerunque  fpreta  nuntiationcci,/ 
^uiconfiditiurifuo  ,  CGeptumopus  iropunepeificerelicet.j 
Veluti  cum  Reipub.intet  eft,  vt  primo  quoque  tempore  opus 
fiat  .Vt  fi  quis  riuos,aut  fontes  purgare,vcl  reficere  velir,  qui- 
busnon  refe^ais ,  vfus  aqux  auferretur ,  &  homincs  fiti  neca- 
reniur.I.  j.§.fi  quis  riuos.eod.tit.l.ylt.de  riuis.l.  de  fonte.  Aut 
cloacas,quarum  immunditi*(vt  Vlpianus  ait,  cap.  i.  de  cloa- 
cis)nonmodocDelumpcftilen$j  fedetiam  ruinas  minatltUr. 
^   ,  j-Jd  autem  ad  veteris Romar  fitum  referri deber,  quar  tor,  ran- 
i^rvi;^  tifque  cloacis,&  aqu  at  dudibus  abundabar,  vt  eam  ab  caufam 
I  penfilis  a  Plinio  &  f  ubternauigata  dicatur,lib.  5  «T.cap.  i  j.Qua 
dk  re  etiam  libtum  lulius  Frontinu»  confcripfit.  Sed  &  cum 


iuflu  PrattorisjCnius  iarifdlftirinJ  poft  nuntiationem  fefe  fub» 
iiciunr  Iic.gacore  j,d.l.  1  .$.&poft  opcris.  temittitur  nuniiatiosi 
tunc  ea  pcrfc6lionem  opctis  non  impedif :  idque  veibis  Prx- 
toris  figiiificaajr,/if«/(;^«<j»»  nuncitittoremiffafuertt.  d.  1.  prx- 
ror.Qja;  remiflio  fais  denum  prod«ft,quibus  iure  non  eft  fa- 
<ftanuniiaiio.Cumenimadobiinendirerailfionem,Prsto- 
rcm  adirclufticiar.ne  conremni  eius  autoritas  videatur.nequc 
tumdeiure  litigatorum  difcepcetur,  catcnus  remif!io  fa(fta 
intelligi  dcbct,quatenus  nantiator  ius  nuntiandi  non  habue- 
rit.I.  i  .in  prin.I.  f  .§.is,cai.I.non  lolum.  § .  fciendum.  eod.  tit. 
QuodformulaiilaPf^toris^deremiffionibusfaiisexprefium 
effc  QuodiHifn  ilUprohibere^nefeinuitofiat,in  eo  nunttatto  tent^ 
at.  Cxterum nuntiattonem  m.flamfacio,i.i.dererai.vtnii- 
rumfit,tot  interpretesihretam  apcrtaprorlus  nihilvidille. 
Praetereacontemnituriurcnuntiacio,cnm  quis  vexatione,& 
tnoleftia  Prxtorcm  adcundi,poftuIandique  vt  mifTa  fiat  nun- 
tiatio,  defungi  volens,fatifdatfeopusdemo]iturum:  fipoftea 
iudicatumfucrit  iurenunriatumefle,  auccertepercuranon 
ftat  quo  minus  fatifdct.d.l.  y.  §.  fi  is,  cui.  d.  1.  prxror.  §.  fi  quii 
paratus.QuppertinentvcrbaPrarori$,.(4«/»wMc«*[/'»«<i(/'',i* 
remittideheret.A.\.  prstor.  Quamobrem  prxtor  eum,quiiia 
facifdedir,  interdifto  tuctur,  nequis  cumajdificare  volentcm 
prohibcat.di(aal.pfxtor.§.bocincerdiiium.  Sunt&alizex- 
ceptioncs ,  de  quibus  in  coraraentariis  ad  eum  tra&acum  no- 
ftrisdifleruiraus. 

De  domnio  t^uoddireSiHTh,dr  vtiU  vulgo  dicitHr. 
C  A  p.     XVII. 

DOminium  fic  definimus,  JMderealiijMtcorforali  plene 
acliberedilponendi,extrat]uamfiijutdtegtprobtbeatur.\ti 
quadiffinicione  lut  dtJpontHdi,  idcucodiciiur,  quia  licetpi- 
gnus,vel  hypotheca,ias  in  rem  fit,I.  pignoris.  de  pignor.  quia 
ramencredi:'ordifpooerenonpote(lderepignofaca,nonre- 
&e  doroinus  appellatut.  1.  pignus.  C.  de  pignor.  ztk.  Dicitur, 
PteneAclibert,  quoniam  tametfi  tutor,  &  curaror,  aliaEque  fi- 
miIesperfonx,procurationemhabeant,&dilpofitioneraa- 
lienat  ura  rerum.I.interdum.§.qui  tutclam.ff,  cie  fur.  plenam 
tamen,&liberamnonhabent.l.quifundum.§.fitutor.ffpio 
empto.  quod  dominorum  proprium  eft.  1.  in  re  mandaca.  C. 
manda.  Dicicar,.D*r**&'^w4cor^(7r4A,quia  quamuisis,quj 
feruitutemhabet,deeapro  arbicrio  fuodifponerenon  pto- 
hibcacur^dominus  tamen  non  eft .-  cum  cradicio,  qua  don>ini« 
um  acquiritur,in  res  incorporales  aon  cadiC.l.feruus.§.incor- 
poraies.f(.de  acq.  ter.  domi.  Extrcma  definit.onis  vet  ba  pro. 
pter  eos  dominos  adiedla  funt ,  quibus  bonorum  adminiftra- 
tione  lex  inrerdicit ,  &  alios huiufmodi.  1.  is  >  cui  bouis  fF.  dc 
verbo.oblig.&Iuftit.quibusalienat.  nonlic.libro.i.Domi- 
niumvulgopartiuntur  Accurfianiin  dire<ftum,&vtilc:qux 
verbaab  ipfisconfi(5lafunf>nec3pud  vcteres  viquaro  lcgun* 
tur  .Sed  vt  rem  ipfam  pet  cipiamus,quam  hac  nouitatc  ver  bo^ 
rumexprimerc,&docerevoIuetunt,fcicDdun;eft,lusqucd- 
dam  aliquando  rep«riri  dominio  proximu.quale  eft,  cxen>pli 
caufa ,  ius  emphyteuticum ,  propter  quod  datut  aftio  in  rcra 
vtili$,ficut  diredla  ob  veruro  dominiu  competit.§.namq;.  In- 

ftitut.de  ad.l.i.fF.fiagcrve(a:.vclemph.l.i.fF.defupcrfici.Et 
quiaper  abufioncmhociusnonnunquam  fimplicitcrdomi- 
niii  appellatur.l.poflcfrotcs.  C.de  fun.  pat.ne  vnius  atq;  einh- 
dera  rci  duo  in  folidii  doroini  eflc  dicatur,contraratiohc  lutis. 
I.fi  vt  certo.§  .fi  duob.fFcommo.dupIcx  conftitucrunt  domi- 
nium,qaerum  vnura  dirciau,  ab  a^ione  direda»  qus  pro  e(j 
daturialtcriii  vtile,  pro  quo  videlicet  vtilis  adlio  copetitiappel- 
larunt.not.inI.fi  quisvi.§.ditFeren:ia.dcacq.po(:Proprieta- 
tem  nihil  aliud  eflc  exiftim«,quam  dorainium,  fi  proptie  do- 
miniumaccipiatur,cumveteres  lurifconfulti  proraifcue  his 
verbis  vti  folcant.l.fiprocurater.i.cum  in  ccrpus.ff.de  acqui. 
rer.domi.  Ea  autem  cft duplcx,  plcna  videlicet,  &  nuda,  Ple- 
na,quz  cum  vfufrudiu  coniun^Sla  eft :  Nuda,qux  fcparara  eft 
abvfufru^u.I.i.ff.qoib.mod.vfusf.  amitt. 

DefoJJeponetAmnaturali,qu4mciuili. 
C  A  r.     XVIIl. 

INcercxtcraspofleffionis  definitionej,qurvuIgo|>roditi 
funt,vtfimpliciffima,italogcvcriffinBamihividcturTheo- 
phili  dcfinitio  titulodeinterd.  lib.  Inftitut.  4.  Nf/*» 'f s-;  »«i- 
/xiXTtJcS  <vf(iyfjiinH  x.a.Tt)(Vi.  Poflcffio,  eflrei  corporalis  dctcn- 
tio.Actamecii  pletique  Ma  iatis  exaAam  eam  cfle  putent: 

Si  quis 


Difputat.  anniuerf.  Lih.  L 

Si  quistamenmaiotis  cuiuf Jara  declat  ationis  caufa  hxc  ver- 
fea  adiecedr,  cui  affedlus  tenendi,  &  opinio  dominij,  vel  pto- 
prioaomine,  velatienoined,  nihilineadeiiderauerim.  Ge- 
nerisIocoponiturverbum)MtTo;^<i,fiucdetcntio,quodlatepa- 
tec,  &omnempoffidendi,tencudiquetarioncmcon»p!e(ii- 
tur.I.i.fF.deacquir.po(le(.l.ftipulatioifta.§.plane.devcrb.ob- 
lig.  Qupd  G  quis  obiiciat,  Cum  a  re  pofleira  dircediiur,  animo 
nihilominus  retineri poflcffioncm ,  nec  tum  vllam  detentio- 
ncm  cire:Rcfpondco,iutis  intcrptetatione,rcm  dctentam  vi- 
dcri,licetcorporahternonteneatur.  Eft  enimqua:dampof- 
feffio,  quxnaturaiis,  liue  corporalis,  alcera,  qus  ciuilis  voca- 
tur.l.pofleffio  quoque.ff.de  acqui.polT.l.  z.  §.  quod  vulgo.ff. 
pro  hircde.l. I . J.deiicitur. ff.  de  vi,  &  vi  arma.  Naturahter  di- 
cicur poflidere is , qui  corpore incumbit rci,  eo animo ,  vt  vei 
fuo  vei  alieno  nomine  poffideat.l.naturaliter.  ff.  de  acq.  pofl. 
l.communi.§.neque.ff.communidiuidun.Qupdgcnuspof- 
(idendi  non  minus  in  feruum,qaam  in  liberum  hommcm  ca- 
dit.l.  ftipulacio  ifta.§.  bzc  quoque.de  vetb.oblig.Ciuilicer  ve- 
ro,  qaiquamuisretnonialiftat,ciuilisiuris  interpretatione» 


IC57 
efle  conteiidat.aut  eum,  cuius  nomine  rera  tcnet.l.  vlt.  de  iti- 
ne.aftuque  priua.I.fi  feruus.dc  noxal.adt.  idque  vdnaturali. 
tcr,vcl  cmiliter.  Naturaliter lantum  dicitur  poffi Jcre.fi  cot- 
pore  incumbitreitnecea  poflcflioiurcciuiii  probatur,quia 
forte  clandeftina  cft.aut  violenta,aut  alias  iniafta.l.  i.  §.  dcii- 
citur.  dc  vi  &  vi  arma.  1.  fi  eum  qui.  de  don .  intcr  vir.  &  vxor. 
Naturaliter&  ciuilitercum  quis  corpore  infiftitrci,&iufta 
txcaulaidficit.quamuisfortenonfit  dominus.  Cumcnica 
lcx  cam  poflcffioncm  comprobcr,  ciuilis  poflcffio  cum  natu- 
rali  coniun Aa  efle  dicitur.  Ciuiliter  tancum,  cum  quis  corpo- 
re  abcft  are  poffefla,fcd  eius  retinend?  adhut  animum  habet. 
Nam  iuris  ciuilis  intcrprecatione  is  poffidete  incelhgicur.L 
clam  poffidere.§.qui  ad  nundinas.de  acq.  poflef 

Demterdims.  C  A  p.     XIX. 


EX  his,  qu2  /upcrioribuS  capicibus  contincntur ,  pef  fjjicu* 
ira  eft,nihil  habcre  proprietatem,cum  poflcisione  com- 
mune.fcdrcsomninodiucrfaseire  ,  adeovtnihilprohibcac 
po|rcffbrem  efle  cum.qiii  dominns  t.on  lit,&  contra.l.  natu- 


camcenereacpoffidereintcliigicur.  Veiuti  cum  quisprofi-  "litcr.§.nihilcommun..'.cx(ius.ff. deacquir. polF.  1.  t.ff.vti 

cifcicuradnundinas,  netninedomirelido  >  &nihilominu*  pofl.  Vndcfir,vcficutprodominio,acprop;ictate  Vdfiaiunc 

eundem  animum  poffidendi,  quem  prius  habucrac,  recinet.  prodita  iurc  ciuili iudicia,iti  criim  pro poflcfsior.e,afiipircen« 

Id  que  vtilitatis  caufaieccptum  eft,ne  teftudinis  m^ie  pei  pe-  da  (cilicitc,retinenda,  aut  rccuperanda,  quac  interdidt,^  dicun- 

tuodominoscontinere.autiusnofttumamittere  cogamur.  tur,tit.dcinicrdi.Infti.lib.  4.  Nim  interdida,  pofleiMoois 

\.l4  faltus.l.clam.§.quiadnundinas.ff.deacq.pofl.i>imilis  caufafcrecomparatafunt.  Qupd  vel  Fabiusoftenoicl.b./. 

elt  eoram  hominu^n  ratio ,  quorum  coloni,procuracores,fi-  Orator.inftit.Q20tics(inquit)potctimus,efncienduin  eft.vc 

lij.fetLi, naturaiiter,feucorporaliterrcm  ipumtenent  ipfo-  derequaCunqucbcncfcntiac  ludex.  Siccnimiurinoilroli- 

rumnominc.  Ciuilieniminccrpretationc  hipoffid6rc,ple-  bentiusinduIgcbit:vtinlponfionibus>quici  interdidlisfi- 

runque  etiam  igo otances  dicuncur ,  cum eorum  nomine pof-  unr,  &  fi  non proprietatis  cft  qu^ftio ,  fcd  tantum  poflclsib- 

fidcatur.l.i.  ^.  item  acqaitimus.  J. per  procuratorem.  1.  quic-  nis,tamen non  tantum poffcdifle nos.lcd  ciiam  nolttum pofi 

quid.l.gcneralicer.l.quodmeo.l.fiidquod.l.qui pignot.ft.de  fed.ffcdicereoporcebit.  Hrcille.  Qnxdamtamenreperiun- 

acquic.poflel.Hinc  confcquicur,rcm eandem  ab  vno  natuta-  tur interdidba, in quibus dc dominio ,  & ptoprictate,  fcuiurtf 

lirtr ,  ab alio  ciuilitcr poffidcri  poffc :  quod de  codcm  gcncre  quiritur,vr de itinere,aifiuquc  priuato,  de ai boribus ca:den- 

poHeffionisdicinonpoteft.l.  3.  §.ex  contrario.ff.de  acquir,  dis.l.i.§.quxdam.ff.deinteid.l.5.§.hocau(em.ff.  deicin.adt. 

pofl.i.fivccetto.§.fiduobuvff.commod.l.&habec.ff.depte-  I.i.ff.dcatb.ca:d.Intcrdi(St.imigitur(fiquisdifhnitioncmre- 

ca.l.fiduo.  ff.  vcipcffid.Rutfusoppugnatipotefthxcdcfini-  quirat^  formulaefta  Ptxtore  ludici  pedancointer  duosde 

tio.quafi  ad  eos  quoque  pei  tincat,  qui  dimni  infe6ki  nomine  poflcfsione  contcndcntcs  data ,  qua  cognokendi ,  ptonuaje»- 

iPiicorein  polieffionem  mictuncur  .*  quostamenveceres  andiquerationcm  ci  pixicubit  s  vcdocct  Theophilustir.de 


C.>nfalcinequaquampoffideteaiunt.l.3.§.vlt.).fiquisance< 
ff.de acquir.p»if.  Verumhuicobicdiioni  itaoccurtitur,etfi 
nacutdli:e>'  poffidcant ,  fimplicicer  ramen  cos  dici  iolitos  non 
poffiisie,  qiiavclutrei  cuftodcsa  Pr «ore  conftituuntur, 
idsoque  aliciiO  nomine  magis,  quam  luo  tcncnt.  Nam  &  ea- 
dem  ratione  vfuh u6tnariuj> modo nacurahcer  pcffidcrc,roo- 
do  non  poffidere  ablolute  dicicur.  1.  natutalicer.ff.  de  acquir. 
pofl.l.acqu'rittK.ff.deacq.rer.dorai.I.certc.ff.deprcca.l.Cel 
ius.§.luliinus.ff^dexhib.l.officiu(n.ff.djreivindic.  Haius 
rei  demooftrandae  gracia,qaac  non  fatis  vulgo  percepca,  mul- 
tas  altcrcacioacs  peperit ,  vcar  fimilitudine  ( vr  mihi  videtur^ 
non  incpca.Finge  T.cium  iufl»  Sempronij  ('bium  mihi  dedil- 
fe.Nonac  Ticimn  Sc  dcdiffe  Lbrum,  &  non  dediffe  veredice- 
miK?Dedic  enim  quia  rem  fua  manu  tradidit.Non  dcdit.quia 
nomine  ScmproDij  rcs  eft  data.qui  in  cadinda,Tit  j  miniftc- 
liovfuseft.H  jcigtFurinterhscdaoinrereft,quodcumabv- 
rroqucdacamremeffedicimus,  Sempronius  fimpliciccrde- 
diflc incelligicur.  1  icius non fimphcicer , icdal  crius nomine. 


incerd.lib.  Inftit.  4.  Ad  qucm  lociiin  redc  inceJl  gendum,  vi- 
i.enAi  (unc  ea,  qus  de  vcccri dandorum  iudiciotum  titu  apud 
Romanos ,  alias  annotauimu-,  in  I.  iun/gentium.  verf  adiio- 
nemaPrxcoredandam.ff.  depaft.  Aiqjehinc?nimaduerci 
poteft,quidedi(Sum  abinccfdKSodiffeiat  »Nam  edi<ft*ee- 
9£raliaeranMion(ficutintc^di<aa|p«;feBaii^.l.t.  fl.  de  irceid. 
Qu<cproponcbancPrxcor£S&  Magiftracu$,vcintelJigercnc 
ciucs,quodiusde  quaquerequifque  didturuscfler.-ideft,de 
quibusrebusaftiones,  &  inccrdidadaiurieflent,autdene« 
gatuti.l.  i  .§.eodem  tempore.ff.de  orig.iur. 

C   A  P.     X  X. 


De  interdicio  Vnde  vi,dtJputatio  aduerfus 
aliorumfententiam, 

DVplex  faiffe  interditftum  Vndevi,  teftatur  Ciceroin  o- 
ationeproCecinna.&nosmultisargumenciscomper- 
tumhabenus.  Vnuradevi  pri  iata,idcft,finearmis,qu3m 
Ciccro  Quptidianam  vocat.  Huius  pratcipuumcaputderc- 


Cuilententia?  noftrx  magnopercconfentiunt  vctbaTheo-  ftitucndoeo,quidcie(3:uscft,inpoflcffionenihauddubiefa. 

phili,tiru.quib.mod.tollit.obl.&titul.perqiuspcrfnob.acq.  Jt.l.videamus.^.inFauiana.ff.devfur.Tametfiapad  Vlp.noa 

«paTiTii.lJJj  (funKoii  xsi-Ti-^m \tffi.i<Sa.i  «Ti 7j  ■l.u^ Jiam^ofiti luni^tit.T c-  icpet iatur  cap.  1 . de  vi  &  vi  ar ma.  Videturque ica  concepcu to 

iiere,eft  natut  aliter  detinetc.  Poffidere  vero  dominanris  ani-  faiSe,TJnde  tu,velfanitlia  tna,  velprocMr«tor  tniaMitm  vide^ 

modecincre.l.poffcffioff.dcacq.poff".  Deindeadiicitur,Rei  iecit,citmnecvi,necclam,necprecario,attpojftderet,e»refitttt- 

corporalis.qaodresincorporalisnonpoffideri,(cdquafipoC-  eit.Deeo,ciuodtunctbihah!iit,^c.  Hancaucemexcepcionem 

fide[idicatur.l.5.deacq.poffiTa«gercenira(inquic  Lucreti-  adfcribendamcfleintcrdidto.praiccrCiceroncmincaeracio- 

us^aurcangi,nificorpus,nullapcreft  rcs.Pofticmavcrbalo-  ne,Paulusquoquclib.f.Sencenciarumau(ftoreft.  0/»it/,jt,,/ 

co  diffcrenrii  a  nobis  adicdlalunr,  vc  oitendcremus,  nudara  fUm  vel precario  pojfidet ,  abaduirfario  (inquic)  impttni  deitci- 

detentionem  finc  affe(5lu ,  & animo poffidendi ,  vcl  fibi ,  vel  tur.  Qnorura auiftoritas  eo  mag  s  nos  mouer,  «uod  Papinia- 

alij,pofleffionemnoneflenecnaturalem,necciuilem.I.i.§.  num  ,  Panlum,  arqueVlpianuinlureconfultosinplerifqne 

adipifcimur.l.qi-:! iurc.ff.de  acquir.'pofl.Vtigicutbreuiter,&  Pande(Starumlocisi<iemfenfifleobfcruauimus.l.i.§.vipoffi- 

fummatim  oftendamus  quid  fit  tenere,  quidquepoffidere  dcre.J.quiamevi.l.Sedfi  viarmata.l.cumfundum.verf.  noa 

tam  naturalicet,quam  ciuilitcr,  &  qucmadmodum  faxc intet  enim  ab ipfo.  ff.  dc  vi  &  vi arma.  Alccrum  interdidtum  de  vi 

fedifferant:ficdicendumeft:TcnecremfutioluJ,infans,dor-  pubhca,fiuearmata,apudC!Ceronemintcgrumcxt3r,cuia 

miens,hofpes,amicus,&c.quiacorporcincumbicrei:(ednoa  luculenca  fingalorum  vcrboruminterprctacione.  Eftautem 

poffidet,quiavclomni  affedtucatet  ,  vel  nullumfeiusinca  fincvllaexcepcionc  conceptuinhocmo  io:  Vnde tu homtni- 

habcreconcendit,3Ucalium,cuiusnominetcneat.d.§.adipif-  ktutoaiiis,armatifve,tUumvtdetecifti  ,autfamiUatua,aut  pro- 

ciin«.d.l.  quiiure.  Poffidetis,quiicaccnet,vtlcdominuiO  citratortMmdeiefit,eoreJHiMai.  Emfqueinttrdicti  cxpreffifli- 

SSs    i 


1038 


Franc.  'Duarem 


eaqacinpublicis  arnlanjchtarMs  ac}be!liv(umt-epOh{,&<;ii- 
ftodiri  prycipic.Qu.od  &  lege  lulia  cautum  fuifle»fcribit  Mar- 
tianu$, tir. td leg. lul. de vi publica. C.i.  Extat ctiam hacdc rc 
breuisadraodum  Theodofij  conftiturio  inhxcyethzyNuUi 
proyfiti  Mohu  infeiu ,  m^^  ineonfuliis,  ijHorumlibet  armorum  mo- 
uendorum  copi.-i  trthuatHr.  tit.  vt  armorum  vfus.hb.  Cod.u. 
Commemoratur&  a  vetuflis  autoribus  Magni  Poapeijin 

eie- 


I 


C  A  *>.    XXI 11. 

Cxcumfojfe  iudicem  dari.aduerfus  K^uhrftjj 

(^  altorum  omniumfententiam. 

VLpianus  hb.  j .  Panded.tit.de  poftul.cap.  i  .de  bisperfo- 
nisdilIeren$,quasPr?torapudfeproaliispoftularepro- 
hibtt,C£ium,\oc^Q\x,vtriJ,jf,elumimbHsorhatHmPrtttorTep^ 
lit,videlicet,jHodtnltgniadM:agiflrat>t>videreC^reuerertn.n 
foffit.  RefcrtetiamLabeo,  Publiumcscum  AiprenavisNo 


el- 
cn 


maetiam  nuncapparent  vfeftigia,  c«m  Jn  titnlo  ipfo ,  quiin- 
fcribitur,  Dcvi&  viarmata,  taminveterum  lutifconfulto- 
r«m  commcntariis  ad  edidum.l.5.§ .  armis.  1.  (cd  fi  vi  armata. 
fF.de vi&viarmara.  Quacumirafehabcant,  quodluftinia- 
nushbro4,Itiftit.fcr!bir,tit.de  interdidt.^.recupcranda.  Jn- 
terdfiium  vnde  vi  cempetere  deieUo  de  foffjfione,  licet  iiabad- 

fierfiriovt,velclam,velprtcariopoj/ideat:fiialciddacor,vtae'  ^^     ...»„„, 

d  ^m,  de  eo,  qui  vi  armata  dcieftus  cft ,  accipiendum  cfle :  nifi      tcrao  confulatu  edi(5tum,quo  prohibuir,nc  vllum  in  vxb 

malishocius,  quodin  Pandcaasrelatum  eft,  immutaturo      lameflct.Plin.hb.j^.ci^. 

fuiflcconftituriopeahqua,quarinCodicclufl!n!ani(vtplc- 

rarqucalii)  nunc  dtfideretur.  Nam  Inflitutionum  hbcr  ad 

emcndandumjcortigendumqueiusamiquumiompofitum 

noneft. 

C  A  p.    XXT. 
Explanatum  Diocletianirefcriptum,  deinterdi^o 
njti^oftdeth.lih.  8.  Cod.  lujiinianxi. 

l>f:crdldtii>ir,f^tipoffideti4, iti  cooccptnm  fuit  a  Pi  ^tore.^r» 

eastdbiyde/^uibutagiiWjnecVfneec/am.nfcpreeartoalterab  , 

alteropoj]idetu,,juo minttittaprjfdeatie,  vmfier, veto.l  1  .fF.vti  ?'J P"""'  auerfafellaa  Bruto dcftitutum ,  cum  veliet  poftu- 
pc  fild.  Idquc  veibis tercripii Diocletiani.hb. 8 .luft  nia.Cod.  'arc.QMamuis autem  cafcus pro alio peftularc non  pc  flir,  ta- 
iigniticziiii:Vnpofideiufundn»»,de,fi4oagitur,(^c.\n<iyioifi-  "^''«^enatormmordincmrctincr.&iudicandiofficiofun- 
fciiptocxteralarisptrfpicuafunt.  Illudnon  tcmcrc  inucnias  g""^-^""<3aidcrgo&M3giftraru$gererepoliir.>Se*ideboc 
quicxplicet  lacfatisdationis.veltranfl^etend*  ptflcflionise-  «''Df^tJimus-Excatqaideniexerrplumems.quigcfsit.  Ap. 
diaiperpctuifotmaferuata.&c.Ceitcfcriptorumnullusad  F^sae^VSueCIaudmsc^cusconfiliispublicisintcrcrat.&i 
.-uncdxm  eorum  vcrborum  lenium  percepiuenebisvide- 
tcr.  Itaqueadraonccdi funrus, Diocletianum his vcibisc.ffi- 
ciumiudicis,  dehoc  intctdido  ccgnofccntis,  demonfttare: 
qi-.cdtalcefl,vtiubeateum,quifuci.ubuir,adueifatiolatifda- 
re, fe nulUra  ei  raoleftizm cxhibitutnni ,  ijcceum  ■mpcdiru- 
rum ,  quo  Hiinus  ca rc  libere  vtatur,donec  de iure  fi;o  docuo- 
rir.I.per;.ff.deaqnaquot!d  a.Qupditaaccipier.dumeftjfiad' 
uetlaiium  duntaxat  inquierauetit ,  non  etiam  fi  fpoliauerit 
eutn  fua  pofleflione.  Nam  fideiccetit  (qiiocafu  poteftah- 
qj^^^dphoc  interdidtamcompetercadutifario,  fcilicctani- 
motetinenda:  ciuilempofltflionemj  cutabit  luc^cxincum, 
quideicuifriscft,  pofleflioneniiransfetri.  Quodcumpeifc- 
t!untf.jerir,deproptietate  ccgnofcetur.  Necadrcmperti- 
cet,quod  de  transfcrenda  pofleflionc  apud  Papinianum  legi- 
iur,qucm  citat  Accuifius  1.  j.  vt  leg.  nomi.  caue.  &  apud  Pau- 
lunilib,  1. Ssntcn.tit.de  faLilda.QijiadepcfleflionecsufiCU- 
ftodix loquuntur ,  qus  ab bocintcrdi(3o aliena c ft.  Nec  vf 
quatr»  fcciptumcxtar,ei.mquivicitin  hocinterditSo,  fatifda- 
redebcre  ,  &eononcaucnte  pofledionetn  in  aducriarium 
transferri.  Sunrtaroen  qui  pettinaciffime  idsfErment,im- 
mcdicam  quendsmfuum  contrsdicendi  aliis  afftftum  non 
hictantum  ,  fericiiamaiibi  pafliminfcriptisfuismirabihtfr 
prodcntcs ,  tametficiusviiii  cxtccosodiofeadmodumiQfi- 
muiarc,damnareque  non  dubitcuc. 


m 


c  A  ^.   xxn. 

Puhlica  vts,  acpriuata,  a  iurii  autorihttt 
qttamohremdicatur. 

CVm  annosabhincfcrcfeptcradecim,T'  lofa:  iurijpro- 
f  iToribus operam darcro, ac quidam cx his prim^  nomi- 
nisveibofifnn:c(vtfit)&m»gnocumfiftu,deviru»i  publi- 
cajtumpriuatad.flTercndo,  vocifrrandoqueintcgramhorara 
tranfegiflet,meminiconfultumanobis,curvimpoblicaniiu- 
risautorcsvocarcnt,quacarmis.priuatam,qusr  fincartnis.ad- 
uerfus3liqueminfertur,§.fedexGonftitucianibus.  biftit.de 
intprdid.§.  iccm  lex  lulia.Inftit.  de  pub.iiidi.primiim  o\  mu- 
rniirc  :  deinde  curadilcendi  cupid  ratcfl3gransvrgertm,cc- 
fpondifli  ('g,auitcr,&  acutefcilicet)Non  omnium,qua  \  ma- 
ioribuscoiiftitutafunf,rationcm  poflercddi.l.non  omnium. 
ft.de  leg.Qu  denimaliud  facerttbomovniaddi(itus  Accur- 
fio,  vtarteahqua  cx  maniftfta  infcitiacfus  confcfsione,  ela- 
b.TCf  ur  \  Nam  r  cc  Accurfius ,  nec  Accurfianorum  quifquam 
d  j  ea  cc  verbum  fcripferar.  Qups  omnf  s  venia  fortafsis  aliqua 
ctign«s  iudicatem,  ficiusrtiexphcatioex  aliorura  pocius  li- 
bcis.quamlureconfultorum.quos  habctcnt  inmanibi's,pe- 
tendafufiet.  Vetum  ida  iutis  Autcribused  fccre  potcranr. 
NamluIlinianusinlib.TfcHHapaii.coDfti.  8  i.t^t.-afeiTavoTrAi»» 
pciuacis  hominibusiacerdicicarnaocun)  vfu,  ac  commeccio: 


Sciiatu  feuctilsimam  dixit  fcntcntiam  de  Pycihi captiuis  Scd 
mehuseft  vtretinere  quidem  dicamusiam  acceptum  Macr- 
ftracumpofle,  alpirarcautcmad  nouum  pcnitus  proh.bcrf 
&c.  Accurfiusautemquodab  Vlpianodicitur,cjccumiudi- 
ctndi  ofhcio  fungs  ficinterpretatur,  Modoantectcitatemtf. 
dtxdatiufuertt.  Veritusputo,  ncaliterintellcausillclocus 
vcrbis  fequentibus  repugnarct  de  magiftraru,  &c.  Qus fen 
ccntia  mihi  non  proba tur.  Nam  ncc v!Ia I  x eft,  qm iudjcem 
dari  cum  prohibeat,  ncc  iudicio  cat  er,  vr  cffteri,qui  ^  muncro 
ludicandiiccircoremouetur.I.ciim  Prartcr.l.cscus.ft.deiud 
Aiba  fateor .  &  atra  luminibus  amifsis  difcet nere  nequit  •  fc d 

protinufncadiLfti,atqueioiufticogr.itioncm,difcr6rionem- 
q^ieminuserit  idoneus?Cuiusrei  exciDpIainquirercvoltn-' 

cibusnondcerunt.VideCrc.hb.r.Tufc.qusftVerumAccur- 
fiusignoritioneafltiquitatislapfase.^quiquidinteriudiccra 
&M.g.ftratummrcrefl-er,inhocVipianiIoco,nepcrfomni. 
umc|iiidtm  vnquam  cogicauit.  Quodanobisnonindiiigen- 
ter  ahbidemonftratum  eft ,  I.  iutis  gentiuro.  §.  i.  S.  dc  padis 
Ratioautem  huius  diuerfitatis  harccft^Qna  in  iudice  priuaro 

nih.Iahud,quamiudicium,prudcntiam,dc;(arinam>viriutcm 
requinmus.  Inmagi^ftratu  deIigendoprsrerhjcomDia,dc- 
cocs  cuiufdam,  &  fplendoris  publici  habendam  rac.oDcra 
clle,(apienriiIimusquifqnefemperiud,cauir,l.rcfcripro  ft  dc 
n.uner.&honor.VndequibusapudPr:ttoremnonlicerpo- 
ftulare  u  nihilominusapud  ludicem  priuatum  fiue  Pcdane- 
umpoftulaut.Quodfuptaattigimus,cap.i. 


c  A  P.   xxiin. 

t>efumiimmifione,exAriJlonls,  Pfmfa- 
niiquefententia. 

DEfamiimmiffionemgna  eft  concertatiointer  noftros 
.urisinrerprctes,ob  Aiiftonis,  Pomponiiqueapud  VI- 
p.anum non fatisadhuc  percep  4m fentcntiam.  1.  ficuti  §. A- 

riftofFfifer.vin.Icc.pfitautemAtifto.qaod&Vlpianuspro- 
^^UBxtabernacafeartatn*d,ficiHmaltenum^uodf,tperiu.-fl} 
fumum.ure  non  tmmittt,  niffnertt  nominatimcoJttHta  feruL 

''*tu>,aUo^mvtctnonegator,amaaton,mcompetere,^c.Qxxo 
mloccjtabernamcaleati.m  accipetedtbcmus,  inquafumj. 
gari f olenr calei.  Qaod  Accarfianorum  nemo inrellcxifle  vi- 
detur.Moris  criim  fuit  vctetibus  Roma;,  acin  pletifque  Itali» 
locis,  colorandi ,  ficcandique  cafeigratia.  f  umum,  aut  ex  cul- 

rots.3utexmahgmis,vrridibufquchgnisfacere.Plin.Iib  11  c 
4  i.Et  caprarum  gregibus  fua  lauseft  Agrigenci  maximaic.m 
augentegratiamfumo,qualisin  ipfa  vrbe  efficicur,  cuUi, 
CS"  p"fJ-  C°'"'"-''^''i>-7.c.8.dccafei  facicnd^ration^ 
loquens .  Eft  eriam  mquir,  non  ingrati  faporis  muria  pcrdu- 
ratus,atqucitamal,gnil,gni.  velculmifa.Tiocoloratus  Qui 
iSiturnonconftitucafcruitucccxhuiwlnoduabernafum^ 

immittit 


Difputat.  anniuerf.  Lik  T. 


immicdt in  (tiperius  idificiutn ,  adionc  negatorii  xefkz coo- 
uenitur,vtdiximus.  Quodiianiiiio  iniumfaciendaridnat, 
iniuriarum  qjoqueag'  potcrit.i.pen  ff.deiniur.Sed  piohibi- 
tus  a  vicino.ii  cam  tabernam  conduxeiir,aduetfu>  locarorem 
■iecito8xperictur,cumadeum  vfumlocatafic,dJ.  Anfto.l.ii 
naerccs.  J.  fi  vicino.  ff.Iocati.  Ca:terumin  foco  luo  tumura 
fsterc,  qui  vicino  nocear, tamecfi  grauis non  (\t  ■,  vt  qui  ex  ta- 
bcrna  cafearia  ad  (uperius  acdi  ficium  afcendit,nemini  permit- 
tendum  atbitror.Itaquc  v  tilis  eft  huius  feruitutis  conftituiio, 
&  poteric  co  nominc agi  confefloria ,  ficut  pro  aliis  feruituti 


quemi)!einpotcftatehaber«i&cuirtiuIraperfuaderet,ir.fa- 
maretirnperium  :  ficqueomnibusperfua(erar,quodadnu- 
tum  fuum  om nia  faccrer.  Denique  hac  illam  artc  dcprehen- 
dir,  vt  quenaam  immitterct,  qui  a  (c  quiddam  pctetct ,  ab  ilio 
Eutem  occulcequafiprarfidiumpoftularet,  vcproeo  Alexan- 
drc fecreto (cggcrerer.  Quod cum fadum cilet,8c Tutinus 
fiiffrag  utnpro.iiifiiTcridfXJlfetquefequsdam  Imperatoridi- 
xiiie,  cun  nihil  dixiiTet,  fed  in  eo  pendeic ,  vt  adhuc  impcira- 
rer>euencumvendcns:cumqueiccrumiuffiiretAlex3nderia- 
tcrpcliari,  &.  Tutinus  quafi  agetis  aliud  nutibusannuilTer,nc* 
que  canun  in;er'm  quicquam  dixiirec,  iir.pecratum  autem  cf- 


bus,  idque  exemplo  cuuiculi ,  per  qucm  vapor ,  qui  non  adeo 

grauiseft,cxbalineoadviciHum  vfquemanatjcomprobatum       fftquod  petebatur,  Turinuique  abilioquimeruerat,fumi 

cft.Nam  dc huiufmodi  cuniculo  habeado,feruicutem  confti-       Vcndiror  ing-ntia prxmia percepi ile t ,  accufari  eutr.  Alexan- 


tuipolIep!acuit,d.I.ficuci.§.3pudPomponiuro.Dehisautem, 
qui  ne  leuiter  qoidcm  ofticiunt  vicino  &  cuiuis,  iure  conee- 
duntur.Cuiuimodi  haccfunt :  In  fuo  ignem  hcere,  fedei-e,  la- 
uare,inutiliterferuitusconftituitur,&ad:ioconf£notianon 

corapecit.d.§  apud  Pomponium.I. quotics.ff.de ferui.Ethsc 
noftrade  vetbis  P«mpon!J  fubobltutis,  opinio. 

C  A  p.     XXV. 

Hefumomm  'venditorihus^&  qnifoeMfleSiitntun 

AFumiimmiffione  jad  fumorum  vcnditioncm  tranlea- 
Tius.  Fumos  vendercdiccbanturavctcribus.quicum 
magiftatibus  fiuc  iudicibus  famihares  effent ,  aut  (e  taies  elle 
mentircntuf ,  fimulato  commcdaiionis  officio,  euentum  len- 
tcntia:  accepca  pecunia  vendebant  litigatotibus :  quos  vtiquC 
dubium  non  eft  giauitet  delinquere ,  rametfi  iudiccm  noa 
corruperint,  ac  ne  tentaucrint  quidem.  Idquc rcfcripto  Dio- 
clcciani  fignificatur,  cuius  hic  vcrba  funt :  Qh},  txfUcandtne- 
gotijjpem,  cHnufinUtn  iudtcis  poteflate,ac  mottt/itiu  efl,  poliice- 
tttr,  »on  miniis  ob  lUicitam  (pon/ionem  cnmen  centrahit ,  ^«4«» 
ijuiadhuttipnadt  promiJfioHucommerctitm  contra  difcipdnam 
pnblicama/J^trat.lc^aicipUciiii.C.deiccai.T^mC^eostnturi- 
amfacereiudict,cutMfententiamveHditani:tdeoc]Hecoercendos 
r^L^^i^w^AfiiJ/jl.Jtemapud.S. idemait.de  iniui-.Actalcmde- 
kribicLainpridiuiin  Hclogabalo  »  Zoticum  quendamno- 
mine  Ptincipisipfiusfamiliariflimum.  Cuiusvetba,quodrc- 
(cripriim  Diocletianimiruminmoduaiilluftrent,  hicadfcri- 
pfimu;:  Zcticus  fub  eo  tantum  valuir,  vt  ab  omnibus  officio- 
rum  princip;bas  fic  haberecur,  quafi  domini  maritus  cflet.  E- 
ra  t  prs:  etca  idera  Zoticas ,  qui  hoc  familiaritatis  nomine  ab- 
attns,om  oiaHcliogibali  didla.ac  fadla  vendcret.fumis  quain 
in Axime diuitias  enormes  (psrans, cum aliis,  atque  aliis polli- 
ceretur,omnesfaIleret.Egtedien(qacabillofingul»S3uditet 
dicens,DetehocIocutus(um,hocdetcaudiui,hocdetefu- 
taruincft.-vtfuat  horaines  huiu(modi,quifiadmiffifaerint 
ad  nimiam  familiaritatem  Piincipum,famam  non  folum  ma- 
lonim.fed&bonorum  Principura  vendunt:&quiftultitia, 
V':  I  innoccntia  imperacorum ,  qui  hoc non  perfpiciunr,  infa- 
mirum^g-rarione  pafcuntur.  Hicille.  Sedquapoenahttiuf- 
modi  impoftores  pledlendi  fint,  qua:fitum  cft.  Et exiftimo  fi 
ex  ccmit'bus  Migiftratuum  fint,  eos  lcge  lulia  tepetunda- 
rumaccuracipt.ffi.l.incomitesff.adlcg.Iul.fepetun.Alioqui 

cadem  pa;na ,  qua  pccuniam  eis  dintcs  hoc  nomine,  velpto- 
mitccnres,dignos  cfla  veiba  refcripti(cuius  lupra  mcmioncm 
feci^nusJoftenddnt.vidcl.fiquemquam.C.dcBpilc.&clcr. 
Eftque  ea  pcE  na  excraordinaria,  qux  olim  fuit  legis  Cornelia: 
de  faifis,  nempeadncrfnseum,qui,quodinIetuit,iud;ccra 
cottupic.I.i.l.quiduob.ff.adleg.eornel.defal(.d.§.idcmait» 
Paulus  hb.^  .'eatent.  tit.  ad  leg.  Gof  neliam  teftamcntariam; 
SiaHideiudicuamicittui  vel famtltaritate  mentientei^  euenttu 
fetitenttarumeiusvsndant,<juidveobtentu  nominuetus  agant^ 
conni^ipro  mododeltEli  aut  relegantur  aut  captte  puniuntur. 
Qupd,fi  non  iudicis,(ed  Principis  familiaritate  quKpiam  hoc 
niodo  abufus  fic,Ieuerius,  atque  atrocius  id  vindicandum  eflc 
InjperarorisAlcxandriexempIoadmonemiir.Qiipdvtinam 
Pi  incipes  noftii  tcmpoiisaliquandoimitariin  animum  indu- 
.-.int.ltaqae  namque  dc  co  fcribit  Lamptidius.Solus  poft  me- 
r>c^iem,vcl  matutmis  horis.idcirco  nunquam  aliquos  videbar, 
quod  emcntitosde  fc  multacognoucrat.  Speciatim  Vctroni- 
iimTurinura,quemcumfamiliarcmhabuiffet,illeomniaveI 
fangtndo  fic  vcndiderat,  vt  Alcxandri  quafi  ftulti  hominis,& 


jpercepi 
d;riuffir,probHrif^iiepf  r  teftes  omnibus,&  quibus  pra:Ienti- 
bus quid  accepiflet, i<  quibusaudienribus , qoid  promidiiet: 
inforotranficorioajltipuem  illam  !'g.iciprscepit,&fu.'no 
appofito.qaemexftipulis  atquehuraidislignis  tiehiuircrat, 
necauit,&  prxcone  dicentc ,  Fanno  puoitut ,  qui  vendidit fu- 
mum.  Acnein  vna  tantura  caufa  videietuti,i.udeliorfui(re, 
qucfiuic  diligcntiffimeantequameumdamnaiet:oCiauenic 
Turinumfspe&in  caufisabvcraquc  parceacctp.ire,cume- 
uentus  venderet ,  &abomnibus,quiaut  Prxpoficurasaus 
Prouincias  accepetant. 

C  A  p.    xxVl 

Apud  PapimaHumfub  tit.de  compenfat.  Edulitatls 

legendum  cJfe,non  AEdilitati-s,contra  Bu~ 

dtumtO'  Alciatum. 

PApinianuSlib.i^.Panc^.Mt.decompenf.c.i^r./^^d^ihquiti 
candemnattu  ^uod  arEliorem  auKi^n^m  edalitati^  temptrt 
frsbuit,frumentaru pecuni*  debttornon  vtdetUr,  (^ideocom- 
penfatianemhabebtt.  Budzusnofterinfuis  Annocat.  Iegiti£- 
dilitatis,reie£la  Accuifijopinione,IegemqueCiceronisqui- 
dam  pro  i  i.Tab.Icge  cuar.Q^m  ledtionem  (equucujcft  Al- 
ciacus  in  I. pupillus.de  verb.figiii.nec  ea  di(plicuit  Haloandro. 
Ategove;erem,vulgafemque  leftionemmagis  ampletftor. 
£duIita$enimquamuisapuclLatinosautorcs,quinuticcxtar, 
raro  admodum  reperiatur,  tamen  feculo  Pspiniani,  Vlpiani- 
quevfitatafuiffevocemanimaduerti.prorerumfciiicecedu- 
liumlargitione,  &donatione,  quia  Principe  inpopilumi 
cum  magna  elTec annona:  caritas,  conferri  (olebat.  Cuius  rci 
fijemfacic  Lampridiusin  Alex.  CumcduIir3tera,inquii,P. 
R.  ab  eo  peteiec ,  inccrrogauir  per  Cucioncm,  qiiam  (pecicia 
caramputatent,  IlIicontinuoexcla'naueruac,carnem  bubu-' 
lam,  arque  porcinam.  Tuncille  noa  quideuT  tduluacera  pr  o- 
poluit,  ("ed  luffit  ne  quis  fuminacam  occiderer,ne  quis  ladtatii 
tem,  ne  quis  vaccara ,  ne  quis  damalionem :  tancumque  incra 
bieanium,velpropeaonum  porcinxcarniifuicj&bubill^, 
vt  cum  fuiffcc  o£to  minutalis  libra^ad  duos,vnumquc,v;riu(- 
quccarnislibraredigerctur.Saneobncgcriumcopiarumcx- 
peditionis  tempore  mandatum  curatorem  cond,;mnatuai 
compcnfationenonvri,idemPapinianusrefpondit.l.  obne- 
gotium.de  compenf^Q_^inrcfponlocopiiSaccipiir.iiscom- 
mcatum, fiacannonain  cxetcitui  ncceflitidm.  Galli  vulgo 
MunitioneS  vocant.  Cornelius  Tacitus:  Con  rtaque  ptodtde- 
titCorbulo  Parthosinopcscopiarum, &pabu!oatiiitoreli- 
fturosoppugnationem.  PIiniusineputoli.«.  Sngt^erunraffa- 
timlignaproximaefylua:  ,  caEteras  copi3S  Oftienfiscolonia 
miniftrat.  Hinccopiaii  vetbumcaftrcnfe  AulusGe'liusefle 
clegantet  fcribit  !ibro  iT.cap.z.  Porpbyrion  GcammaticUi 
enarrans  illum  Horatij  locuin, 

*ProximaCampanoponti,<jU£villtlate&um 
Prabuir,^  T«rochi,i]utdebent  itgH,%,fulemijiue,  ^v. 

Parochiinquir, Copiarij dicuntur,«VoT®-ap!j^fit' ,  brai?* 
queacopiariis  pritftanturhxciis.qui  Reipub.  caufi  iterf.^- 
ciunt.  Non  ncgaueiimtamen  rerumin  foro  v«nali:ni,ac 
pracfertimanronaccuramad  i£dilcs  (peftafle  ,  non  RcniiB 
tantum,  fed&  inmunicipiis  quoque,acardium  prxrerea&; 
viarum  publicatum.  Theopompus  Inftitur.  de  ierenarii* 
ralijgentium.l.  AEdilcs.ff.de  viapublica.  Nam  &  horuni 
eafuitautotitas,  vc  iniquas  meofuras  frangere,  mercesira' 

SSs    4 


IC40 


.  Franc.^uareni 


pccbas.&adultetinasdifiicercaatdifcmclcre.carumquene- 
gotiatores  coercerc,  faramariatantum  cogniiioae  adhibita, 
ipils  licerct.  Paulus  cap.  t  i.de  peticulo &  commo. rei vendi- 
ULttJos  emptos  AEdtlis,cum  tn  viafublicapoftti  ejfent  ,confci- 
d.t,litraditiejJentemptorts ytempori*  ejfepenculum  flacet^^e. 
Vl^-iinus  cap.  i  ^.locati&condid.  Siejuismenfuraiconduxe- 
rit,eaf^fte  ma^ratusfrangi  iuferit ,  fttjuidem  tntfjuafuerint, 
Sabtnw  d:jitMguit,vtrHmlitconduilor,an  «oB,^c.Calliftratus 
tit.de Dtcurio.cap.ti.  Eos,(juivtenfiliane£otiantur,&ven- 
dunt,ltcttab£dilibu6e,idantur,  nonopertetquajivila  perfonas 
»f^//g/.Iuuenal.Satyr.io. 

Huius  (jui  trahiturpratextamfiimert  mauis, 
^n  Ftdenarum,  Gabtorumcjueejfepotejloi? 
Et  de  menfura  im  dieere?  vaja  minera 
Frangert,pannofM  vacuis  tAEdtlis  Vlubrit? 

Perf.Satyr.i. 
Sefe  alicjuem  credtns  Italo  ^uodhonorefupinm 
Frtgertt  hemmM  tyirreti  AEdtlittniijHat. 

PlautusinRuden. 
Neptun-M  itafokt,<}uaijtuitfafHdiofut  ASdtlii  e». 
Si  qtm,  improbefunt  merces,ta5lat  omnes. 

IdeminSticho. 
AEdilttatemgerit  line  populifufragio. 
Quod  de  eo  dici  Ibler.qui  impetiofior  eft  in  alicnis  ^dibus. 
vtredte  adraonuit  Erafmus.  Sueto.mClaud.  Itcmlcribam 
Qufftotiam.itemquePrzturafundumSenatotcm.inau- 
ditos,&  innoxios  telegauit.quod  illc  aductfus  priuatum  fe  in- 
teiv.perantius  afFuilltt.Hic  in  a:dilitate  inquilinos  prffdiotum 
luoru  c5:ra  vcticii  ccda  vcdentes  muldaller.villicumquc  in- 
ternenientem  flagellaflct.  Quadecaufactism  c<  ercitionera 
popinarura,  /Edihbusadcmic.  Caercrumdi  vend  tionibus 
rantum,nonetiamdelocationibus.^dilesiusdicebant.l.fu- 
endum.de  sdii.edid.  Sed  hxc  alias  opportunius,ac  diffufius. 

C  A  p.     XXVII. 

Probationii  dijfmitio ,  Atqueditdfio ,  adtraUatttmdepro' 

hatiomhiuintdltgendtimfernecejpiria. 

PRobare,eJl  rei  cotrouerji  tejiib^^^aut  tabuiti  iudicifidefacere. 
Hacdiffiaitioneadmoneturlitigator,vtciusrci,drqua 
lis  eft,  ^  de  qua  iudicera  pronuntiarc  oportet ,  ptoba:ioncm 
adferat :  atque  idco  qui  fit  caufx  ftatus,  confidetct,  quodqoe 
Grsci  ice/vo/xtvoy vocant ,neautminus idonea fit, aut (uperua- 
capeaprobatio.l.patronus.I.acteomnia.  ff.de ptobat.  lllud 
qnoquetxcadem  ditfinicione  annotandiKneft,ncquecoa- 
feflionem,  nequeiufiutandum,  probnionisvocabulopro- 
priecontinerijlicetvim  &effedum  probationis  habcant.l. 
fed  &  fi  poflcflori.§.vlti.  1.  cum qui. ff. de iureiuran.  Abufiue 
tamenvciiinq;ie  probatiodicipottft,quiat3mis,quif3tetur 
intentiootmaduerf:irij,quamquiipfodefer£nteiurat,teftis 
quoddm  modjinpiopria  caula  efle  intell'gitur.  1.  vlt.C.de 
nd£;con:.Neci!IaJq"i^emotiofjmeft,quoddiciturindiffi- 
niiiunc /»:ij«, C^f .     Hxccnimparticulav  ftenditiudiciipfi, 
non  aduetlatio  probanduni  efle :  id  eft,  a  litigatorc  efficien- 
dum,-'t!p(iasin;eniio,drfenfiovefiminu$aducr(ario,atcer- 
teiudicipruba  reJlaquevideatur.l.quinquaginta. ff.de  prob. 
Vnde&qui  fithiiiusvcrbitTu/ioAov/acognofcipotcft.  Dici- 
tur  prxterea  in  difSnicione.Tf/^/ixw  aut  tabulis.<^aon\im  nul- 
lumq  nus  probationis  eft,  quod  teftium  autinftrurainto- 
rum  fiJe  non  conftet.cap.forus.de  verb.fignif.  Nam  &  pio- 
batio  inartificialis^dc  qua  mox  didluri  fumus)nifi  tcftibus.aut 
rabulis  aliquid  probatum  ficjcx  quo  ducantur  argumenta,  no 
confiftit.Qujd  igicur  fi  euidcn  ter,&  cx  afpctflu  ipfo  iudici  ap- 
pareatjitale  rem  habcrc&c.Refpwndeo:  non  nifi  innproptic 
hancdfciprobationem  ,  ficuc&cum  fateturadueifarius^vt 
iam  admonuimuSjVtcumque  fit  difputatio.hjEC  de  vei  bis  tan- 
tum  eft:qu2  fi  res  inteIligintur,non  adeo  mcgni  eft  momcn- 
ti.Sequitur  probacionum  diuifio  valdead  doccndum  accom- 
modata.quani  nos  partim  adinnenimus  ipfi,  &  noftr.<  Marte 
confinximus, parcim a Rhctotibus muiuati fumus.  Trobatia 
omnu  aut dirtilii  eff,aut  oblnjua.  Dtreila,  eum  tejiimontit^vel 
tabulis  td  ipfnm  nominMtm  conitnetur  cjuod  mtcndtmw  :  e[U£ 
i.tiyyn^dtctur.  Obliajua,  cum  altud  cjutddam  ets conrtnetur,  ex 
auo  confeqttttur  td^ffHodtniendsmttt;  (^  hec  iinf^van  non  maledi- 
cetur,  cumartis  cutufdam  (itvidere  qua  qutbu*  propojitit  Jlntt 


^Htijue  nonjint cenJe^Hentia.  Qua in re Dialc^ltcs,  ar^) Rhc' 
toricat  ncccffariarum  lurifcontultoartium  prxcepta  nosiu- 
uabunt.  Pofteriotisttiagenerafunt.Fab.lib.^.cap.8.&cap. 
io.vnae(lncceffaria,aliaverifimilis,  fcucrcdibilis,  alianon 
repugnans.  Neceflaria  cum  ex  eo  quod  tabulis  continetur  ce- 
ftiraoniifve,efficiturneceffarioquodintend:mu$:velutieata, 
qax  lac  in  mammis  habet ,  virginem  non  cfTe.  Qni  ccrto  dle 
Biturigibus  fuit,eodem  die  Parifiis  non  fuifle,  I.  optimam.  C. 
de  contrahenda  &  committenda  ftipulatione.  C  um  obfcura, 
&  illunis  eflet  nox,quod  noftu  fadtum  effe  dicitur.teftes  ncn 
vidiffe.  Quarationc  teftes  quofdam  Achenisfsifi  conuidos 
foiflc.fcribit  Plutarchusin  Alcib.  Hxcenimfuntcettiflima 
iig'ia,atqueindubitata,qua:Ttit/xM'ti6iAfiftotciessppellat.(ta- 
que  huiulmodi  prcbatio  fufficit  ad  condemnationcm.  1.  vltf. 
C.de probat.  Verifimilis  probatio  eft,cum  ex  eo, quod in  tc- 
ftinioniis  extat,  prxfuraptione  quadara  iutis ,  nen  phy  fica,& 
neceffariarationeinfertur,quodptobarevolumus:vt(cxem- 
pli  gratia)  Filium  alicuiu;  efle,qui  exeius  vxore  con  ftante  ma« 
trimonio  nafcitur,l.fihum.  ff.  de  his  qui  funt  fui  vel  alicniiur. 
Filium  in  patris  fui  poteftace  cfle :  Voluntatem  rautacam  non 
effe  :  Euraquipacifcitur,  fibij&fuishxrcdibusconfulcte: 
Qupd  nunc  cft,aute  hoc  tempus  quoque  fuiffe:Qui  pecunic 
fummam  tcftamento  Icgatafli  rcpetiitin  codicillis,legatura 
dnplicare  voluifle  :  Chirographo  cancellato  ,  debitorera 
liberatumeffe:  &C3:tcra  idgcnus,qua:aquouisftudiofole- 
^ore  obferuari  poflant.l.fi  paifium.l.eum,  qui  fe.  1.  fi  filius.l. 
cumtacitum.I.noneftneceffe.l.  quinquaginta.I.  fichirogra- 
phura.Lcum  dc  indebito.l.Procula.  ff.  dc  probat.  Cum  ig;iuc 
hxcprobatiocxccrtis  fignisnonotiatur  ,  fed  probabilibus 
tancumquae»('xo'T<«dicunruraGraEci$,mcritoprobationicon- 
ttatizcedit.d.l.fichirographum.l. vlt.ff.de eo,  quod  metus 
caufa.Non  rcpugnantcm  probationcm.veccrcs  fcquuti  Rhe» 
toccs,hicvocamus,qua:nonfitmiflima  iutis  przfumptione, 
fed  leui  aliqua  fufpieione  nititut:vt,Furtum  f  adum  ab  co,  qui 
domifuic:Seruum,quiabemptoreaufugit,fugitiuumante- 
qu3memctetur,fuifle  :  Lcgitimum filium  non  cfle,  quetn 
icaca  macer  vt  fpurium  ia  adlis  profefla  cft  :  Pecuniam  ei  de- 
beri,cUitenatorvtdcbitam  folui  iufiEt,fupraeamquantita- 
tem.ad quam  v  que capete potcrat:Ing£nuam  efle eam,cuiu« 
pattem  ex  natalibus  mgenuum  efli:  conftat ,  vt  1  de  cuius  fra- 
trib.isnulla  mouetutftatus  quiftio.Seruumeffc, cuiusma- 
tcr.fraterquc fcruilia feciffe  minifteria dicuntur.l  emptorem. 
l.ciim  prcbatio.I.Imperatorcs.I.qui  tcftamcncum.  ff.  de  pro- 
bac.l.nequc  natales.  1.  matt  cm.  1.  adpiobationem  feruicutis. 
C.eo.  Ethaecquidcmfignata.;ietfiper,'eadmodu:n  infiiraa 
fint,nee onus  probandi i eaciant  in  aduci fat ium ,  pleramque 
taracn  aliis  adiundta  prof unt ad  condemnatianein ,  etiam  in 
criminaliiudicio.l.ProcuIi.fl.deprobar.I.inftrDmenta.l.vlr. 
C.  cod.  Qjod  cocum  relir.quendum  eft  arbici  io  ii  dicis,  vt 
quidamcx  mterptetibusnon  leuisautoricacis  prudenter  ad- 
moner,  cum  nulla iui is  rcgiila  ac  diffinicionc  cer;a,  hi  proba- 
rionum  gradus  difcerni  poflinr.l.  cum  de  a;tate.  ff.  dc  probar. 
l.tertiuai.ff.detefl.I.  Lucius.ff.de  hijquinotaa.infam.  Pa- 
rio;  m.in  c.quanto.de  prxfumption. 

C  A  p.    XXVIII. 

Fratristejlimoniumiureciuiliadmittendummnejjif 
contrareceptamopinionem. 

CVm  ab  Vlpiano  iuris  autote  literis  proditum  fit,  teftes 
tdoneosc(ieomnes,quibus  legcnoninterdicitnr  tcfti- 
mouium.l.  t.ff.  de  teftib.  vulgo  receptum  eft ,  frarrem  a  tefti- 
monio non  repelli ,  quod  nulla  lcge  prohibcri  videatur.  V«h 
rumha:c  fententia  nobis  difplicct,  quicerto  iurc  improba- 
ridomcfticura  reftimoniumfcimus.  1. tcftcs.ff.de teftibus.I. 
etiam.  C.  eo.Domcfticusenimcr:(tis,noni5tan[iin)dicimt, 
quiincadcmdj:Tjohabit;t:rcd&'q'iei'jf  lcmfamiliiE.gso*'/ A^ /-'•'..• -.7>'- 
^is,agnationiscf}.l.rerpiciend.im  §  (-'.iic.i.ti^. d- pcE.-i;s.  Thco- 
phil.tit.dc  tefta.  Inftit.  1  b.i.i.itcm  cotijm.ff  qiiodcuiuf.Vni- 
ucr.no.l.i.  C.deemeada.  proinn.Vr.de  apudVergilDomus 
Affaraci,progentilibu3eiuDc-r,,&igistisaccipicar.  Huiuf- 
moditeftem,  quidcdomo  accufitoiisproducicur ,  Ci.cro 
mutum  accufatorem  vocar  in  orationepro  Rofcio  Amcrino, 
Grzcis  tiudi)!  ifxif>-n(  dici  folet. 

Exfltcatut 


Dijputaf.  anmmerf.  Lih.  L 

C  A  ».    XXIX. 

£}tpUidtfti  VemleU  lureconfulnlocus,  cap.  j^.  detellibuf, 

reie6ia.  BudniU^iionedr  interpretatione. 

VEnuleius  cap.zj.de  tefti.Trtf</««(inquit)r*/?«»tfn^(»rfif 
ejuiaiHtitnumreHm  teJHmoniu  dtxit .  Cijuetu  locutnBu- 
dxusnoftcrmutilacum  eflc.autinuerfumccufet,  ficquclcgi 
Jebere :  Produci  ieflu  non  poieft  in  reum,  <jui  ante  in  eum  tefit- 
moniHmdixit.  Sed  vctufti  codices  omnes  refragantur,  &  Ha- 
loandri  prxfertim  editio,  qux  merico cztcris intcgrior ,  &  e- 
tnendacior  habcttr.  Deinde  ratio  iuris  non  permictit,  vc  ideo 
quis  i  teftimouio  aduerfus  alium  diceado  repeltatur,quod  ih 
«undcmante  dixcrittcftimoniu.  Qupdfi  Budiei  ledioncm 
ita  accipiamus ,  v t  ptoduci  teftis  non  pbffit  in  reum ,  qui  Icili- 
cecTeiiS  in  eum  teftem  produ6bum  aliquandb  teftificaius  eft, 
fane  non  video  quid  habeac  incommodi  ea  interpretatio.Sed 
contra  fidcni  exemplariunionaniumita  legere  vercor  equi- 
dem,ne  force  audax  himis,  ac  temcrarium  li  t.  Itaqj  vt  nihil  et 
vcrbis  immuccmus  Vcnuleij ,  Rcumhic  interpretdr  poftula- 
tum  alicuiui  criminis,vnde  Reatits  dicicur,/»  reosrecipere,ere' 
tieximere.lii  quisdiutino.ff.da  pcBnis.l.vk.ad  ieg.Iul.maieft. 
l.hitamen.i.hos  accufare.de  accu.glo.c.inctiminali.4.quxft. 
j.Quiigiturinrcum,idcft,  acciilatum femel  tcftimonium 
dixit,  quiaeiufderainimicusefte  prxfumitur,  idoncusteftis 
noneft.  Nam  vcteres  teften»  &  accufatorem,quantum  ad  in- 
imicitiaspercinctjeodcnapenelocohabebant.l.quicumma- 
ior.ft.de  bon.liber.cap,cumP.c.meminin:u$.dcaccuf.Acfuik 
quorundam  {cnteniia ,  eotumque  fapienciat  ftudiis  dedico- 
ia«,cumqaisaducrfus  amicumteftis  producitur,darecum 
operam  debere,  vr  amici  crimen  cciet.  Verura  id  C  hriftiano 
hominihonconuenit.  ScdPcticliscxcmpIum  potiusicqui 
dcbct.quicumabamicOiogaictur  ,  vt  prorccaufaqucciuS 
fillum  tcftimonium  diccret :  a«/*J  rv/x-^foirTM*  rut  ^ihw  ,  in 


i04t 


qUlt,aAAa/*iX'" 


Si«v.  Csterumilludnos  mouercnoadcbcr. 


uidenshorao:vtt6ntrafeoccrlmen(fiquanJobpDscflct)hac 
videlicecteftificationevtererur.Fab.lib.  ^cap.  j.  Contrata- 
bulasquoque  fxpcditftum  nepedicenduraeft  :  cutneasnoa 
folum  refcili.fcd  ctiam  accufar!,fciamus  eflc  vfitatum.  Cun» 
fit  auteo)  in  his  aut  fcclus  fignatorum ,  aut  ignorantia,  tutius, 
ac  fjcilius  id,quod  fetuhdo  loco  iam  diximus,  tratfiatur :  fcili- 
cetpauciorcsreifiuht.Etcap.^.ciufdcmlibri :  S*pe  intcile 
collidi  folent,indc  teftatio,hinc  teftes,locus  vtrinque.H^c  c- 
nim  le  pars  iureiUrando  ,  illaconfenlu  fignantiuratuetur. 
Idem  lib.  1 1.  c.  8.Promittitlitiga[oromnia,tefteii4  populami 
paratiffimas  confignationes ,  ipfum  denique  aduerfariun» 
quidani  non  negaturum.  Ec  paulo  poft :  Deniquc  linum  ru- 
ptum,  auttUtbatacera,  autfineagnitionc  fignafrequentcE 
inuenies.Iuuenal.  Satyr.io. 

VenietcumfignntoribHsaujpex. 
Senecalibro  j.  de  Benefic.  cap.  i  f .  O  ril"pem  humanige4 
netis  fraudis,ac  nequicix  publicx  confeinonem  1  annulis  iici- 
ftrisplufquamanimisnediccr.  Inquidiftiviri  ornatiadhibi- 
ci  funt?  in  quidiniprimunt figna  ?  Nempe ,  ne ilk  neger acce- 
pifle,quodacccpit.Hosincorrupcosviros,&vindicisverita- 
tisexiftimas  ?  Athisipfisftatimnonaltccr  pecunix  coirtrait- 
tuntur.Vlpianus  c.^.cit.de  ^ctw.Solet  (^ita  mterdicineinftrtt- 
mentaomHinoforment,  neveltiellos  conciptant ,  vel  teftationes 
coftfigntnt.  Scd  nemo  mclius ,  nemo  diiucidius  hunc  teftandi 
obfignandique  morem  dcfcribit,quara  Pauluslib.  \  .Scnccn. 
i\iX\xm,XM..iA\t^.x.^^va\.\a,%sz^\%:Ampliftimitiordodecrtuit^ 
eoi  tabulM,  ^uttpHbliii,  velpriuaticomraSiM  firtptnram  conti- 
»etit,adhibttitteftibM ita/ignarii  vtiHJumma  margmtt  adrnf 
diampartemperferatd  triptict  lino  coftringantur,  at^  tmpotitum 
fitpra  Unum  eer*.(igKa  tmpnmaHtur,vt  exteriorafirtpturtt  fidei» 
tHteriorifiruent.  Scd&  dccietaquoque  raagilbacuam  ifto 
modo  obfignari  fblici  fuifle  innuit  Ciceioiib.  1 6.  £pift.,d 
Atticum  his  verbis:  Buthrotios  cum  Cxliar  ciectuco  Iuo,quod 
ego  obfigaauicuth  multisampliflimis  viris,!  beiauiflct,  ofte- 
difletque  nobis  fe,cum  agiarij  mare  traufiilent,  liceias  miiru- 
tum.quara  in  agrura  deducerentutiaccidit  vt  fubito  ilie  intct^ 
iret.  Sane  Princtpes  Romanos  annulum  habuifle  cbnftat^ 
quo  Epiftolx  Relcriptaque  eorum  obfignarentur.  Cuius  an- 
nnliteftatur  Trogus  Pompeiuspatremluum  fub  C.  Cxfaro 
curamhabuifle.videlnftinumlib.  43.  McECenateniquoq;  e 
fub  Auguilohuicrauncriatqiotticiopt^fui.irefignificat  Ho- 
ratius,Serm.Iib.  1.  Saty.  z.  Qapd&  Dion  Nicxus  ceftatut  m 
Augufto. 

C  A  p.    xkxi. 

I^ifferehtiaitinerisjalffifjvidijalittrexplicati, 
quam  vulgofokat. 

VEfba  VIpianihxcfunNcap.i.deretuit.riiftJc.  prxd.  /*«ap 
f /f  itis  eundi,  ambulandt  hominii,  r,  dn  etiam  inmttitnm  <j- 
gendi,velTjehicMlum.ASlui,e^tmagendiittmet;tum,velveht- 
culHm.ltaqueijuiiterhabtfjaSiumnonhatef.^utaiiHtr.habetf 
tterhabetetiamfiHeiumeHto.ViaefitH<i'eundt,i;}agendt,^am- 
bulandi.Naitt  & iter  & aSIum  vtaihfivoHttnet.  in  huiuscapi- 
tisexplicationequxriIolet,quificnp<.liit,vtvia,itcr6(:i(2um 
in fe contineftt : cum is ,  quihabetadum,iLerquoqueh.iberc 
dicatur^ ideoq^,  tamlate  vidcatul:pacerea<5):u$,q  :atn  via ,qux 
hicdiffinitut  iuseundi&agehdicflc.  Verunuisomiffi-,qus 
prxtcr  rationehi  omnem  vulgohacderedicuntur,ficrefpo" 
dendum  cenfco :  Si  proprictatem  vctboruni  fpediem  u.',  qux 
velcxtTiJy««ipfocognGfcitur,iteriuseundifignifi.ar,velcuai 
i^5  di  aii:  :m  teftatio  nes  olim  no  i  petfoniis  aliquibus  publicis  equD,vel  fine  equo.l.  iu  ter  adum;  de  fct  uit.  rufti.  prxd.  nott 
ideft,iabulariis,  fiuerabellionibus,  fedi  priuatishominib.  agendi,fiue ducehdi.  A&us ius agendi tantura ,  noncci^mc- 
^ficuc  &hodtetcftamenta  fierintihoeft  qui  hefciat  Jlege,  und!,Vclambulandi.Viatam3geiidi,quameundi.I;aquc,viai 
a.dceftium.ff.dcieftamencis,fignabancur:  quaium ceftatio-  a6luni&icet  mctitocontineicdicitur.  Atcnimiuscund;et- 
i\um,obligationumq-,ptxterIureconrultos,  I.  capiteqtiinto.  iamfiaeiumentohabcrcdicitUris,qiiiadlumhabct.  Faterr: 
if.adl.  luliam  dcadult;l.Lucius,ff.dehis  quinotan.infa.l.Ii  Iedcxpixfumptaraentepacifceatiun,nonex  vi,&picptic- 
paiei.C.defidciuf.l.penuI.ff.dedohat.intei:virum&vXo.lcg.  tate  vcrbi,cumfit  vctifittiile,eum,qui  agendiiumc  nt',a»C 
moris.ff.de  pcenis,  mcmincrunt  Cicero,Quintilianus  &  alij.  vchicuh ius  concedit ,  eundi quoque  ( qubd niinus cft  ) con* 
CicetoinQuintiana:Tabulxmaxim«fignishominumno-  ccdere.  Idem  in  alienatione  ac  donationc  animadueucie 
bilium  confignantur,  defcenditur.  Idem  in  eadeia  orarione:  licet  :  vt  fimile  eJcemplum  huius  rei  dcdarandx  graria  s/* 
Eiusrci,  conditionifq*,tabclla$obfignaruntviribonicopIa-  dUcamus.  Nara  tametfi  alicnatio,vcrbumgencralefit,dnfc 
res.resindubiumvenirenonpoteft.Idemaftioncy.inVet-  nationiem,&vcnditionemcompledlens,l.i.C.defundodori 
cen»  Ipfe  in  tabellat  refetc  j  obfignac  fignis  amicorum ,  pte^      tamen  qiii  ins  habcc  donandi ,  eundem  &  vendendi  quo^u^ 


qnod oratio  hxc  mutila eft, vt  Budxo  vidctur,cum  in  Pande- 
diariimlibros  vcluc  fragoaenta  quxdam  fere  congeftarepc- 
riantur  ,hon  plenxpertedxqHe  iuris  autoiUT.  lencentix,  vc 
iiepealibibftcndimus.Conftahcinus  Harmenopolusiibroi. 
litul.ff.ictibit.eulhjquiconctaaliqucm  ceftiraoniutn  dixiti 
pto  codera  h jn  poflc  teftcra  produci.  Quod  cgb  fallum,  &  a 
tatione  alienura  puto.  Ac  fi  quisdicac  probacemecumce- 
ftcm  non  debereiquem  Icmel  improbaucro.  Relpondeo  in- 
fitmamclle  hanctationem,  nccVlpianumloquideccftctc- 
fucato:caiusvcrbavidetipoteftinterpreratusfiJiffeCbnftih- 
tinus.  Huius  gencris  eft,quod  idem  Icribic  eodem  capite,paU- 
pcrcsteftimonij  dicendi  ius  noh  habere:  quafi  Vlpianusiti 
lcnlerit  cap.j.de  tcftib.  Scd  huius  fcriptoris  crtatai  qux  pliui- 
inafuQC,perfeqainoncfthuiusIoci. 

C  A  p.    XXX. 

^idteJiarifit.,&teJlatib.,apudluYecoitfttltis-f 
(jrdefignatoribtts, 

ALius  cftlocuS  eiufdcm  autoris.nempe  Vcnuleij,fub  ei'. 
cit.  cap.  z.  1  .peflime,&  ineptillime  ab  aliis  expltcatus:ia 
ouo  italcgitur:  Curtnt  MagiffratutcuiuJ^locittfiari  vol^- 
ttc.^fifjfos,^iiiiosteflesvelfigHatorespr£btrt,<juofaeiliH!iHe- 
C  jhrf  expltcentur,  ^probatio  retfialuafit.  Nam  quid  reftari  fir, 
qu-qac  dicantur  fignatbrcs,  rainiraeoranium  intellexetunt. 
E  it  enim,  feflari,non  moio  teflatrientu  coHder't,fid  de  ^uocuH^ 
» .  rotto  tabulM^fUi  adprebatioHem  valednt,  cenficere.  Huiul- 


le^i 


ius  habere  conftat.!.  cui  ius.'Jc  regu.iaris.  atqne  ita  efFedlu  8c 
potcftate  plus  non  continet  alienatio,q«am  donatio  ob  prae- 
(umptam  voluntatcm  contrahcntium.Licct  quantum  ad  vcr- 
borum  proprictatem  atcinct/ecusdicendum  lit.  QujdDm  id- 
circo  viaia  plus  continere,quam  aStum  aiunt :  quod  viaro  ha- 
bens ,  non  eundi  modo,  &  agcndi,  fed trahcndi  quoquc  lapi- 
dcm,aattignum:  &prartcrca  haftam  rcdara  deferendi  ius 
habeat.Qupd  quanquam  verum  fit,I.cui  cclla.de  (ctu.ruftic. 
prxdio.  tamenalio  hic  Vlpianum  rcfpexifle  obfcurum  no  eft. 

C  A  p,    XXXII. 

Explicatum  Sc*uoU  re^onfumftA  tit.  defirit, 
vrb.fredio.Ciif.vltimo. 

IAnHnm  tHpublico  Aftrirt^pcHt  ^ftillicidfum  hattrt.eMi^  U- 
cetytKcd^idabJ^  vtcmorumincommsdofiat,  vt  Scasuolarc- 
(pondic.  Q  uod  prilcis  temporibus  Romat  pcrroiflum  non  ta- 
iireaigumtntoelt;  qaodmcraorias  proditumcft,cumbene 
metit:s  dc  Rtpub.Imperatoribus  publice  decerncretur  are», 
adexidificandasdomoSjfummum  iilorum  honorcm  fuifl» 
adiici  dccreto.vt  fores  extra  aper  iren  tur,&  ianua  in  publicum 
ireiiccrctur. Afcon.in orat.Ciccr.in  Pi(o.  PHn.lib.3<s. cap. i  f . 
Ariftot.lib.  i .  oecon.Scasuolx  vcrba  hxcfunt,  cap.  vlr.  dc  fcr- 
uit.vrb.  przd.  LHcituTitiHfapertopariettdemu^fidy^Hattnu* 
fiillicidti  rtgor,  (^  tignorHmprote^ut  competebat ,  ianutim  in  pH- 
hltco  aperutt.QHiro  cum  ntque  lummibut  Publii  Mnuit  vianit 
iteauettineri opeeret,  ne^ue/hlitcidtum  i»  vtctnidomo caderet: 
ait  ali^nam  aUitnem  Publitu  Alautia  vtctniu  ad  probihendmr» 
haheret  ?  Rejpondi^fecundum  ta,  tjuaprapoutrtntHr^nuUam  ha^ 
^tfr^.  C2teiumftillicidijngoremhicaccipe,quatenuslibituc 
aqua  per  protedlum^anccquam  vergcrc,&  flcfti  deotfam  in- 
cipiar.l.i.  ff.  dc  flum.  Nam  rigidum  flexo  opponitur  apud  La- 
tinoi  autotes.Hinciigorare,vcrbu,quo  Plinius  vtitur.Quod 
autcm  rcfcrt  Sciuola,  Lucium  Titium,quatcnus  ftiiiicidij  ri- 
gor,&irg-:orumprotcdluscompeieb3t,  ianuamin  publico 
aperuifle :  r  on  ka  accipiendum  efle  arbicror ,  vt  vulgus  putar^ 
quafiobftiilicidianJiVelprotedumideilicucrit.Namdcftil- 
licidio  non  miaus  apud  Scsuolam  dubitatur,  quam  dc  ianua. 
Sedquod  non  vltra  proteiftum  foictcnt  vctetes  ianuasfuas 
inpubiicum  reficcie:  veritifaiicctinepluuia.&iirnsintcra- 
perie  corrumpcrentut. 

C  A  p.     XXXIIL 

Loctu  P-auU  enucleAti^yCif.i\.tit.defiru.vrb.frii. 

SErHitus(Mt?)inif,efiiuihabeKdifenefiramvtrf!utcdaalienM. 
i.j.dereru.vrb.ptajd.N3mabiqueconftitutafetnicutelu- 
Kiicn  i  nobis  immillum  non  cogitur  vicinus  cxcipcre.l.eos;tit. 
eod.  Cuicon'entaneumeft,quod  Xenoaatesdiccbatnihil 
rcferrc50Culolne,anpedcsinahenuminferas.Plutarch.inlib. 
mei  -Trtt^virf.  Qui  hanc  feruitutem  dcbet ,  non  ptohibetur  al- 
tiuszdificando  obfcurare  atdcs,  aucprofpcdutticfFcndere, 
medo  lumen  totum  nonaufcrat.  Icaque  vitandi  huiusin- 
eommodi  gtatia ,  pcrutilis  eft  feruicus ,  nc  luminibus  aut  pro- 
fpedlui  ofhciatur.l.inter  feruitutes.eod.tit.Sed  videndum  eft 
^uisfitfenfusPauliveibotumjCap.if.dcfetuir.vtb.pr^d.qu* 
(ubobfcura  habentur.Z,««»*«,  ideIi,vtctBlum  vidtatur,^  ia^ 


FrAne.7)uarem 

c  A  ?.  xxxiin. 

De  'vfncapiotieferuitutu:  ^  an  tituUu  in  tafit  necejfarim. 


SEcuitutes  omnes ,  tam  vrbanorum  prxdiorum,  quam  ru- 
;iicorum,eius  funt  natura;,  vt  non  poffint  vfucapi.l.fequi- 
tur.5.  vh.fF.dcvfucap.l.  feruitutes.de  feru.Nonpofluntcnirti 
po(&deri,  cum  res  (int  incotporales,  1.  feruus.  § .  incorpora.fF; 
de  acquircndo  rcrum  dominio,ac  fine  pofleflionc  caquc  con- 
tinuatanulla  eft  vfucapio.L  3.  fine  pofTeflione.  (F.  de  vfacap. 
Vtilitatis  tamen  cauf  1  receptum  eft ,  vt  tcropote,  &  diucurno 
vfu3cquirantur.d.l.fiquisdiutufno.ff.fifctu.vindic.I.i.2..C. 
dc  fer.&  aqua.Nam  v(us  earum  pofleflionis  loco  cft.l.  quoti- 
csvia.ft.de  fetuit.Theoph.tit.deintetdi(5l.hb.  lr,ftit.4.Vndc 
huiufmodi  acquifitio,tame;  fi  propric  vfccapionon  fic.  d.  l.j. 
de  vfucap.tamcn  pro  vfucapionc  habetur,  &  quafi  vfucapio 
quxdam  eft,  vtilifquc  ai^io  co  nonrine  compctit,d.Lfi  quis 
diucurno:&  quafi  (cruicus  dicitur  acquifica.l.  1 .  Cod.de  aqua 
plu.arcend.  Tempus  aucem  hocncn  aliudcflepuco,quaru 
quod  rerura  immobilium  acquifidoni  cotiftitucutn  eft,i.  i.C. 
de  fer.&  aqua.id  eft,  decem  annorum  iciter  priientesi  vigit^  j 
interabfcntcsiLi.C.devfucap.cransfor.l.vlt.C.depriiwripc. 
loiigi  temp. idque  generaiitcr  accipicndum  de  omnibuiLici:- 
uitutibus,  tam  iis  quarum  vf  us  aliquando  intec  mitii'  ur,  vc  iti- 
ncris,  &  \\s,  quam  aliis  quibufcunquc.l.i.  §.  vlt.  de  aqua  plu. 
arcead.  i.appaiet,de  i  tine.atf^.cum  aliis  fupra  ciiatis  in  1 . 2  .$.  vli. 
eod.tit.  Qjja dc  rc  Longouallius  accurate  difTetuif.  Scd_an  ti- 
rulus in hacacquificionc re^^flkijusfitajfluaEfi fclct.  Et vulgc) 
receptumefF,  ncceflTiiflutn  non  efle  propcer  Vipiani  veiDa, 
cap.io.tit. fiferuit.  vind.  SicjuieSKturnivfit,^JlongaqHA{i 
pojfejfione  ifua^u*  ducenda  naBtufit  ,Ko»et  nictjji  eli  docere  dt 
iure,  cjHo  acjuaconfiitutaeii  {velutitx  Ug*to  vtUUo  modo)  fid 
vtiUmhabet  aSlionem,vt  ofitndatper  annos  (fortetot)  Vjumji 
nonvi  ,noHchim ,  ninprecario.  Verumegohancfentcntiain 
probare  nunquam  potui ,  Vlpianumque  aliter,  quam  coeccti, 
incerpretati  foleo.  Scicndum  cft  igicur.in  adione  eonfcflbcia 
de  qna  fub  eo  ticulo difletitur , de  iure  tantum  quxri ,  non  ds 
fadto:id  eft,eam  adlionem  ei  tanium  dati,  quifetuitutem  fibi 
competctedocuetif.nccvllamvfuS.feupoflcffionistationera 
haberi.l.i.§.vlr.eod.tit.  HocautemitaaccipicndumeflcVl- 
pianus  hicadmonet,  nifi  diututna  fuerit  ca  pofleflio  ,'nempa 
deccm  annorum  intet  pr^fenres^viginti  intcf  ab'enccs,vt  an- 
tedixixus.ldquclocumhabet.ficzccraconcurtancadvfuca- 
pionem  neceflaria;fciliccc  titulu?,&  bonafides.  1.  nullo.C.dc 
tei  vind.l.Cc!fus.fF.de  vf  ucap.Nam  qui  hanc  velut  longc  pof- 
fcffio  nis  pt  ircgatiuam  habet  (vt  vctbis  vtat  eifdcm  V  Jpi.cap. 
^.deitin.adl.  pti.qaibasnonleuicerconfirraaturnoftraopi- 
nic)non  cc  gicur  docere  de  iure,qiio  feruitus  confticuca  eft,vt 
ipfe  hic  ait:jd  eft,vt  nos  interprctamurj  non  cogitut  ptobarc, 
Cbi  acquifitam  eflc  iuf  e  fet  uituiem  his  modis,  quibas  iut  e  ci- 
u!liacqairituf,puta^dominopfxdij  venditati3,doriatam,aut 
Jcgatam  f uifle,!. f .  de  fer u.l.  j.  ff,  dc  v fufr.  Hanc  enim  acquifl- 
tionc.T5,qua;  ipfo  iure  no  fi  t,  tuetur  Pra:tor,  vcilcm  aftioncra 
datido.vrquafifcruirilsacquifitaeflcintclligatur.l.i.J.vlt.fF. 
de  aqua  piu.arc.Qupdautcra  Accurfiani  ius  pro  ticulo  hicac- 
cipiunt,  in  ea  vcbementer  falli  nobis  videncur,  camlorgg 
attiplius,&inaiusfitinh5ccra61atuiusiquanrticulumhabe- 
f '■,  atquc  ita  paffim  eo  vetbo  vfos  fuifle  vecercs  compcriraus. 
J.t.vlc.fifar.vind.l.i.§.vlc.dcaquaplu.arcen.l.apparct.deiti- 


tirtflmter  lumen  (S  projpe^um,  Nam  prolptRue  ttiamex  infe-       lie.a^.ptiua,Itaqu£probabi[iuseftintebusquoqueincorpo- 


riiriinuiocisefi:ltimtntxinftrtorieiocoeffenonpetefi.\.l\imcu» 
eod.tit.  Etexiftimo,Paulumnonde  luminumfcruicutelo' 
qui,  vc  vulgo  cenfent  alij ,  fcd  de  fcruicuce ,  ne  luminibus  ofiS- 
ciatur,  potius.  Nara  Vlpianus  I1b.29.ad  Sabinum,de  ea  feiui 
tutc  difief  uet  at,oftenderc  volens,  quid  intcr  cam,  &  (ct  uitU' 


talibus  longo  tcmporc  acquircndis  ,  titulo  opus  cfle,  cura 
pi  ^rcrtim  nuUa  fatis  fitma  ratio  fif,cur  a  iuris  regula  de  rerum 
vfucapionc  reccdamus.d.  I.  nullo.  Nec  enim  vcruuj  eft,  quod 
pro  rationc  Tulgo adfertur.  Su non magni mimentiferHitHta 
pradiorum  d  iuris  autoribut  habita  tffi\,\  cum  n  ull  us  in  iutc  ci- 


tcm, nc  profpedui ofEciatut, intetelTet:  cx eoque  Vlpiani lo»      uililocus  maiorc cura , ac ftudio ab eifdemua&atus  reperia- 


cofumptum  cflecap.  14.&  i<?.eiufdemtfadatus;  cxinfcri 
ptione  vtriufque  fatispetfpicuumeft  :  intct  quarduo  capit* 
harcvcrba  Pauliintctica:afu*t,quibusdiftefcntiaab  Vlpia- 
no  tradita,fufius  exphcatur  hoc  modo:In  profpcdlu  idco  plut 
quis  habere  dicitur,  quia  profpcitus  non  wncum  ex  fuperio- 
libus ,  verum  ctiam  ex  inf erioribus  locis  e(l :  Lumen  ex  ccrla 
tancum,&fupcriorelocoeft.  Proinde  qui  debet  fetuitutera 
neluminibus  officiacur,  iuxta  aides  vicinas  quiduis  facctepo- 
teft,modo  lumen  cx  ccclo  vcniens  aon  irapcdiat. 


ttxr.  EtfatiscohftatexCicctone,caufas,  in  quibusiuraprae- 
diorum  vetfarentur,olimCentumuirales,  &intet  grauilfi- 
Bos  aum  et  ati  folitas  fuiflc.  lib .  i.de  orat. 

C  A  p.    XXXV. 

CiuiUiudicium,  &criminaUquidfit4 

Edicia  quae  pro  malcficiis  comparata  funt,  quidani  eii- 
inslia  dicuatot,  aliavctociuilia,Lvlt.C.deiQiufiis.§.in 

fumroa. 


'Dijputat.  anniuerf  Lib.  T. 


to4j 

Seaatus.  ff.  de  iniur.  quanquam  nonnulli  ad  legem  luliani 
raaiefticis  id referaat.  Alciat.  in  i.  hsc  liipulatio.de  verb.  fig» 
Innoftraautcm  dmifionepublica  iudicia  iDtelligimus,  qna 
certis  quibufdamlegibuspopuli  Romaniconftitutafunt.l.j» 
de  priuaric.Eaqac  variis ex caiifis  fic appcllata  videntur.  Pri- 
raa,quia legcs  buiufmodi  public*  dicuntur.K  vlt,  dc  colle.l.r. 
adleg.CL)rneliamdeficar.l.i.cap.vbifena.vclclarif.  Secun- 
da,  quiapopuli  ipfius  cognitio  &  |animaduerfio  erat  prifcis 
teraporibus  ,  vcdocctPomponiusc.  z.deorig.iur.Tcrtia, 
qnia  maximc  ad  Rempublicam  pertinct  corum  facinorum 
vindicatio.Quarta,quialegibusillisexccutio&accufatiopu- 
blicaeffe(fta,ideft,cuilibetepopulopcrmifiaeft.§.i. Inftit.de 
public.iudi.  Afconius  P-edia.in  i.aftio.  Ciccroin  Vcrrera: 
Caufx  etiam  priuata:  (unt ,  ied  repctundarum ,  ambitus,  ma- 
icftacis  &  cacerat ,  Reipub.caufa  conftituta:  funt.  Cicetopro' 
RabiciojMiferaeftignominiaiudiciorumpublicoruTijmife- 
ramuldatio  bonorum,miferumexiliuni.  Idempubl-carum 
qaiftionum  fxpc  meminit ,  ficut  &  Pomponius  nofter  1 3pi- 
tepofteriorcdcorigineiuris.  Nec  igiturpopularcsadlione» 
in  hunc  nuraerum  refcruntur,  tamecfi  pubhca:  aliquando  di- 
cantur,l.cum,quiiureiuran.quiacrirainalesnonfunt,necac- 
cufationemcontinent,  vtcxiam  diftisccnftat;  nccfufpefti 
tutoris  accufatio,qui  quamuis  pateat  c  mnibus,cx  illis  tamen 
lcgibusnondefccndit  ,  qu.chorumiudiciorumcxcrcendo- 
rumoid.ncTO,  vim,  &poteftatera  contincntJ.ordo.  ft,  de 
pub.iud.l.  }.depracuaric.  Ideuque  dicicur  nonpublica,fccl 
quafipublica:accufatio.l,i.§. coniequcns.de  fufpe.tuto.Vr.de 
fufpeiaus,  remotus  a  tutcla  non  cont/nuo  infamisfit:  cum 
publico  damnatus  iudicio  notet:t  infaniia.l.ir;famem.  de 
pub.iud.J.fu^c<Slus.Inftit.defufpe(a.tur.  Et.vtfummatini 
pinionera,ideo  contcndcntiura,cump<rnapecuniariafifco       clicara,qua:iudiciispublicisattribuunti!if  1  ges,ncnconue 


fummaloftitut.  codemtitul.  Nam  admaleficia  vindicanda 
quibus  magnopcrc  publicatranquiIIita$turbatur,vatiaEfant 
poenae  legibus,&  iut  e  ciuili  conftituta: ,  de  quibus  f  ib  cttu,  dc 
pcE*nis,&alibi.  Etquiaaccufatioad  eamreriivaldeeft  neccf- 
faria,vtteftaturCicetoinOrat.proRofcio  Aracr.pctmifTura 
cft,non  folum  ei,cui  nocitum  fueric,  fed interduni  ctians  cui- 
uisepopulo  nocentcm  homincm  defcrre,  &accufare.§.i. 
Inftitut.  de publ.  iud.  Eftque  huius accufationis  hnis,  &  lco- 
pu$,vtRcip.quam,Iegcsviolando,nonmcdiocritcrofFendic, 
poenas  debitas  perfoluat,  nonvt  accufatori  quicquampra:- 
ftct,!.Iicitatio.§.q'.iodiIlicitc.flf.dcpub.&vcd.  Qujfquisau- 
tcmitaaccufatur,  criminaliter  dicitur  conueniti.  Necquic- 
quam  rcferrc  puto,  cot  poraiifne  fit,  an  pecuniatia  ptcna,  qua 
ciusaudaciacoeiccatur.nota,inl.  j.ff.defepulc.violat.  dido 
$.in  fumma.  Sed  cum  hac  ctiminis  exccutione,  Reip.  t  antum 
confulatur.nonctiamaccufatori.grauitcrfortelafojprodits 
Iuntpriu::i&forenfcsa<^iones,  qusad  priuatum  ipfiusa- 
gcnciscommodum  intendantui:  vtfuiriadbio,  vibonorum 
rap.lcgis  Aquili£c,iniuriarum  &  fimiles,  qus  ciuiles,  non  cti- 
rainales  dicuntur,proptcrea  quod  humanius ,  atquc  vt  ciuera 
dcect,tunc agatur.Li  lf.de  inccn.rui.nauf.  1.  vlt.  de pri.  dcl.  1. 
vlt.defcutis.l,vlt,C.deiniur.&quandociuil.a£t.ccim.pr«iu. 
Dicunturetiam  pecuniariz  huiufmodicaut2,quodagensad 
pecuniarium  proptiumque  commodura  ptincipalicer  refpi- 
ciat,!,i.ff,deteftib.l,intcrrogari.C.dequa5ft.l.propcrandu£a, 
C.deiud.  Incriminaliauteraiudicio  hocporiffimum  fpcda- 
turjVtadmilfum  publicac  vdlitatiscaufa  inexemplum  vindi- 
cetutjtametfieiusrei  gratia  plcrunque  pecuniaria  fcquatur 
condcmnaiio.did:o§.quodillicite.  Ex  quo  petfpicuum  cft, 
non fat  prcbabilcm  cfle  quotundam,  alioqui  eruditorum,o 


adiudicatur , ciuile iudicium cfie, quod pccuniatia  caulacte- 
bro  opponatur  criraiaali  apud  iutis  audloces. 

C  A  f.    XXXVI. 
CiuiUumiftdicierumdmJid. 

C/uilium  iudidorum  ^uttdMnpriHatafHnt^^ntdampopuhi- 
ria.Triuata  dieuntur,  ijx£  ei  tantum  cuim  priuatim  inter- 
efi,competunt:de  qnibuifub  tit.  depriuat.  dehil.  HuiMginerU 
tH furtiaUio  tCmdiEiiofurtiMa  ,  vihonorHmraptorum,iniu- 
riarum,(j  aUafiimtef,  Popularia  iudtcia  ,feu  pepulara  aiitenes, 
dfcuntur,  ^u£  dantur  cuiuit  eXpop::tlopuhltci  tKrn  tuendt  eaufa. 
1.  i.depop.adl.Haiumnonnullxad  (.oraraodjm  publicum 
principaliterfpedtant,  vtqusaduerfusaibum  Practotis  cor- 
rumpcncem  proponitur.l.  fi  qui:>  id  quod.  deiurild.  Ac  fi  p!a- 
res  agcre  volcnr,  Prstoris  erit,  cara  controuerfiam  ditimere, 
&  magis idoneum  eligere, quodgenus iudicij  a  vetcnbus,di- 
uinatio  vocabak.ur.l.fi  plures,dc  popu.  zGtio.  Itaquc  nemo  cx 
populo  eas  dicitut  baberc  in  bonis  fuis,l,pen,dc  pop.adio.l.fi 
quis pro co.  §.  vlt.  <it  fideiuflor,  nifi litem conteftando  caetc- 
rosexdufcrit,  quo  cafu  lucro  eius  cedit  vi(%oria.l.  ficui.de 
vcrb.ugn.l.cum  qai.§ .  in  popuIaribus.de  iurciui.  Alis  ad  pri- 
aat-m  alicuiusiniuriam  ptincipaliter  pertincnt.vt  fepulchri 
violaJi  a^io,  &  fimiles :  quas  qui  habet,  re<5te  dicitur  co  locu- 
plccior  t;iie,Nam  C2'eris  agcre  volcntibus,fi  velic,  prifertur: 
&  procUratorcm  conftitucre  potcft,  licet  in  aliis  non  poffic.l. 
j  .de  pop.aft.I.j .  &  6.  dc  (cpulc.  viol.l.licet,l.non  cogendum. 
f.qiiiita,deprocurac,l,fi  vcro.de  his,quideiec.veleffad.Itcm 
malicri  &  pupillo  h£c  dantur,alia;  non  itcra  1.6^.dcpop.aAio. 

C  A  >.     XXXVII. 

Crimimlmm  iudiorum  diuijio. 

C^^^inahum  iudicior»m  tjutdamjkntpublica,  ^utdartt 
toKpuhUca,feupriHata.\.\.^t.^Kio\\os'\xx6A<:\vi\.  i  .depoc- 
nis.i.qaisfitfugitiuus.  dc£dilit.edi(5lo.  Ac  nehomonymia 


niunt  accufarioni  fiifpefti  tutoris, hoc  vno  excepco ,  qu od  o- 
fnnibus patct.  Falluntur crgo qui putanc aluftiniauo , lib. 4. 
Infti.publicaiudicia  definiri,quorum  exerutio  caiuis  e  popu- 
Iodatur,§.i.Inft.depub.  iud.cumtTV/uoAojiowtradatlufliiia- 
nus>non  diffinirionem.  Hxciudiciareceafcnturab  Vlpiano 
C.i.depubl,iud.&aIuftiniaaofubtit.depub.iud.Icftit.lib.4. 
Quibus  iuiiciumde  ha;rctica:impietaciscrimineaddendura 
cft  cx  Archadi^  confticutione.l.Manichasos.C,  de  hirer.  Scd 
&preuaricariononnunquara  publici  iudicijeficdicicur.l.  5. 
depraiuar.  Sepulchri  violariiudicium,&concuffionis  inter 
pubUcanoQnumerantur,nififorteviolando,velconcuuen- 
dovi$fa(5taelIe  proponacut,  velquicquaraaliud  admiffcm, 
qaodadlegespublicocumiudiciocumperrincat.l.  (epulchri 
vioiaricrimen.de  fepulc.viol.l,  1.  de  concufli  Publicorum  iu- 
diciorura  quzdam capitaliafunt , quzdam  non capitalia.  1.  a^ 
iF.de  pub.iudicCapitaliafunt,  cx  quibus  pOena  non  eft  mors> 
l.capitaliura.depoen.cxiliumquo  fcilicet  amitticur  l  h^rras, 
aut ciuitas,  Nam  rclcgacio ,  poena capicalis  non  eft,  nec  pro- 
prie  exilium  dicitur,d,l,  i.edi(5to.de  bon.poll.l.z .  de  pcsn.l.li» 
cet  capitalis.de  vetb.fig.  Vndc  Ouidius  ad  Auguftum, 

Quippe  relegatut,non  exul  dicor  in  iUo, 
ParcaijuefertuHtJunt  tibi  verba  me*. 
Depoitatiautemvcrccxulesfant, qMicarcntciuitate,  td» 
deoqj  modo  apolides ,  modo  percgrmi  dici  fLlent,  1.  qu:dant 
ff.dcposn.!.r.God.dchaered.infti.l.fcdfihac.tF.dcioiusvocv 
Exilittamcnappcllationonnunquam  lariuspacet,  pto  rele- 
gatioQc  fcilicct,  qua:  falua  ciuitate  conringic ,  l.f  d  etfi  <]uis.fFk 
fi  qHiscautio.l.cxiliura.deinterd.&rele.vtapuciCKeronera 
iaorat.  ptoCecinQa,&eundera  Ouidium,cumiahb«iiti 
fuum  ailoquitur. 

Vade,fediHcuhMt,tjfitalem  decettxHfU  ejjh 
Infelix  kabitum  temporit  huiui  habe. 

NonpubUca,  feupriuata  dicuntur,  dequibuishihilcau- 
tumeftlegibus  illis  ,  dc  qnibusantediximus,eaquelib.  Di- 


V,ei:binosfalIat,  animaduettendum  eft,  publicumiudiciutn  gcftor.^^.conrinentur.  Acexiarndi^ftisfacile  ceiligipotfft^ 
aliquando  dicioaineiudicium  crin»iHaIc,licet  ctiminis  exc-  in  huiufmodi  iudiciis  non  qucmlibet  ex  populo  idorreum 
curioroncuiuispermittatur.l.intcrdum.depub.iud.  Idque       accufatorcm efTc ,  fedeumduiitaxar,  ad  qucmtespertiner. 


ad  differentiam  iudicij  ciuilis  &  priuati,ia  quo  fcilicet  dc  re  fa< 
miliari ,  &  priuata agicut.L  j.  dc  erim.  ftcl.  Nam  alioquifiir- 
.am,&aliaidgcnus  malcficia  ,publiciiudicij  non  funt.I.  vlt» 
ix.dz furcl.  ftcllionatus.  ff.  dc extraord.crimin.  Et hoc fenfu 
i^Uiiuum  de  fafflofis  libellis  publieum  dici  poteft.  1.  quo(d 


taraetfi  iurc  non  fatis  id  expreflom  repeiiatur.  Ro.  inl.  vlri.fF. 
dcpriua.  dclitt.  Czrcrum  quac  his  ttibus  capiribus  conrincn- 
tur,quamui$ihfpeciemleuia  hnt ,  tamcniota  harc  diuifio 
dilucide  (nifi  fallot)  ac  breuitera  nobiscxpofitaiuuenibus 
legum  ftudiofis  vtilis  adraedum  futura  cft  ^  prxfercim  ad 


1044 


cam  iuris  ctuilis  partem  intelligendam ,  qu«  ad  crimina  perti- 
net.Quamexreccntioribus  lurifpcritis  quidam  faneacutus, 
quadam  (vt  reor)incognita  magis,  quam  iudicij  aut  dodtmx 
inopia,  Sancaionem  vocauit :  cum  fantaio  non  iutis  kienns, 
quamnobis  fcriptamreliquitluftinianus,partem  auttrada- 
tumaliquemfignificet  ,  ledcuiufquelegis  partemillampo- 


Frattc.  ^mreni 

C  A  P.     X  X  X I X. 

Pluresjtfnuladaccufandumadmittipojfe^fimteripfos 
conuematy  contrareceptam  ofinionem. 


tcmperauerit.§.fan(aa.Inftit.derer.diui.l.Sancl:io.depccn. 

XXXVIII. 


A    P. 


SVperiori  capitiillud  addcndumeilc  duximus,  quodcum 
alias  publice  docendo  acriter  tucremur.-jsrapaiAi^oVaTi)»  qui- 
ftrcmara , qua aduerfus eos  pcena  ftatuitur ,  qui  legi  non ob-       bufdam  vifum eft,necfacile recipicndum.quos  Bartoli,cate- 
"'""■■  '    -^^     '^-^       -"  roruraqueeiufdcmnotsfcriptorumauftoritasmsgis^quara 

rationes  noftrz  commouebant.  Id  autem  eft  f  vt  brcuitcr  ac 
fimpliciter  referam  )  Plures  Jimulad  eutidem  hominem  accu- 
fandum^einfdemijue  malefici] ,  admittipofie  yfiinter  ipfos  conue- 
niat.l.  fi  accufatoribus.  C.  de  accufatio.  Nec  enim  rei  contra- 
didtionemmor^rimedicebam,  cuiusnihilintereft,  anabv- 
no,an  a pluribus  fimul,qui loco  vnius  fint,dcferatur.  Qjitn- 
imo videtur  hoc ei expedire ,  vt pluresad damna , &fumpcus 
in  litem  fadtos,  Ci  vicerit,obligatos  habcat  .1.  fi  quis  liecedens. 
§.vlt.de  lib.leg.Qu3E  tamctfi  vera  finr,non  tamen  inficias  eo, 
cum  quis  ab  vno  accufatus  eft ,  &  receptus  intet  rcos,  a  nerai- 
nealioaccufarieumpofle,  nediuerfisiudiciis  fzpius  de  falute 
lua  periclitctur.l.qui  de  crimine.  C  .de  accuf.l.  hi  ramen.§  .vlr. 
fF.cod.tit.  Qu^odfinonconueniatintetacculatorcs  vtfimul 
omnes  accufcnt ,  iudicis  ofEcio  diriraetur  ca  controuerfia,Sc 
magis idoncus przfcrtur ,  habita  ratione  dignitatis,  moruir , 
ztatis  eius,  quod  intereft,  &aliarura  huiulmodirerum,de 
quibus  apud  Ciceronem  luculenra ,  &copiofa  eft  dilputatio 
in  Diuinatione  in  Vcrrcm ,  &  apud  noftros  audores  vatiis  ia 
locis:  quodaduerfusaliorumoranium  fententiam  ficintelli- 


FalfumeJpquodvulgodicitur.NeminemJineaccu- 
fatione  damnandum  effe. 

ACcufitio ,  efi  maleficij  aUcuim  apudtudicem  delatio ,  ad 
vmdi^ampuhlicamfolenniterfa^a.Didviiyiyfdvmdi- 
ciinmpMcam:  vtinrelligarausa6tioncm,quaE  ad  priuatura 
alicuius  commoduia,  vei  vindidlam  priuatam  intenditur,  ac- 
cufationem  proprie  non  cfTe :  quod  vel  ex  difiinitionc aftio- 
nis  fatis  apparet:/^^/ o  iut  perfe<]uendt,z3e.  J.i .  Inftit.  de  adio. 
Improprietamen  aliquandopro  accufationeaccipitur,l.i.fF. 
dc  crimen  fteIIiona.&  C.quando  ciui.a(a.crimi.  vnde  perdu- 
elIionisa6i;ioCiccroni,notat.inl.quiaccufare.Cod.deedcn. 
fic&  accufatio  pro  adione  nonnunquam  apud  eundem  ia 
part.orat.Crimcnapudlureconfultos.atqueadeovetcrcso- 
innes  Latinos  autores,  pro  accufatione  ,  fiuecriminationc 
crebro  vfurpatur.  1.  nullura  criraen.  fF.  de  reg.  iur.l.  fi  cui  cri- 
inen.fF.dcaccuf.  Dicitur,  Selenniterfa^a :  quoniam  ablque 


libeUoinfcriptionisneraoadmittituradaccufandum.l.libel-       gcndoscfrecenfemus.l.fiplurcs.ff.deaccu.l.j.fF.delib.hom 
loruin.ffdeaccuf.l.5.C.dehis,quiaccul.nonpofi:Denuntia-       cxhi.l.fivero.$.hzcautcm.ff.dchis,quidei£ce.l.fiplures.fF. 
tiotaraen,quiabaccufationcnonparuradiffert,citrainfcri-       depop.a<a.I.2,§.vIt.ff.adIeg.IuliamdeaduIt.Qupcafutamea 
-  -  r,      .,       ^    .       omniumzqucintereflet ,  omnefque  fuarainiiitiatr.  p  J 

querentur,  eorumnemincmabaccufationcfummoueu  .  .. 
effeconftat.l. }  .ff.de  fepuIc.viol.Sed  anin  folidam  peen;-ii  .- 
gulis  adiudicabitur  ?  Puto  adiudicandam  efle,  fcd  ita  demur.. 
li  nihilo  fit  lcuior  vni  fada  iniuria,  quod  cadem  opera  cstert . 
quoqueillatafit.l.fiplures.ff.atbor.fur.csf.l.cum,quiinno- 
ceatcra.§  .fi  iuxta.ff.  de  iaiuriis. 


ptionis  vinculura  recipitur.   Ea  autem  magiftratibus  fieri 

olira  confucuitjper  certos  homines,quibus  id  munus  publice 

mandatum,  ne  grauiorafacinota ,  dcficicntibus  f  ortc  accufa- 

toribus,impunitamanercnt.  hidicebanturStationatij  ,fiuc 

Irenarchz.l.ea  quidem.C.dc  accuf .  1. 1.  J.  quies.  de  ofEc.  prar- 

fed.vrb.l.Diuus  Adrianus,de  cufto.rcor.l.i.C.  de  cu.  &  ftat. 

Quoargumento  &procuratoribus,  quosvulgoregios,  fea 

filcales  hodie  vocaraus,hzc  infcribendi  neccflitas  rcmitti  dc- 

bet.hocqueiure  vtiraur.  Verumneprzrextu  rouncrisfuiin-. 

nocentibus  negotiumfaceflant,  fiquidcalumniore,&frau- 

dulenrer  denuntiafledeprehenfi  fuerint,  &notoriafalfa,id 

eft,elogi2j&  teftificationes  falfas  ad  Przfidera  mifi  fTe,  impu- 

nitam  eorura  audaciara  reraanere  non  oportet,d.l.eaqui- 

dera.d.l.i.decurio.d.Ldiu.Adria.l.ab«ccufator.adSenatufc. 

Turpil.  Quod  fi  quis  vulgarcm  rcgulara  obiiciat,qua  dicitur, 

Neminem  line accufatorem  damnandum  effe.  I.  refcripto,  §.fi 

quis acc-i  ff. ie mune. & hono. ideoque denuntiationem fo- 

lam,vtcognofcatPra:fes,&iudicet,nonfuflSccrc.Refponde- 

bo,  vulgusinterptetura  eara  regulam  confinxiffe,nccapud 

vllura  iuris  audlorem  extare.Nam  Vlpianus,quera  eius  regu- 

Iz  audlorem  citant,non  prohibet,quo  minus  citra  accufatio- 

nemfacinorofus  puniatut  (idcnimpubliczvtilitatimaxu-.c 

aduetfariura  effet,nemine  forrafljs  accufare  volcn  te  )  fed  an- 

tequara  fit  reus  delatus,  intctim  ab  honoribus  cum  arceri  ve- 

tat.d.I.refcripto.I.reusdelatus.cod.tit.l.i.C.dere.poft.Quin 

etiam  iubeiitur  M3giftratu5,latrones,&  alios  quietcra  publi- 

cam  turbantes  conquirere ,  &  fcucriffimc  in  cos  animaduer- 

tere. !.!.§. quis.de  offic.prsfccfl.vrb.l. 4.  ff.adleg.Iulia.pecu.l. 

5.1.cong[uit.ff.dcoffic.pracf.§.vlt.decolla.innouel.l.i.C.dc 

cufto.teor.  1.  fi  quis  in  hoc.  C.  dc  epifc.  Et  hanc  fcntentiam 

confuetudo ,  qua  optiraa  legum  intcrprcs  dicitur,confirraat. 

l.fide  intetpretationc.  ff  delcgib.Vndcoptimus  Imperatoc 

TtaiaausadPliniura,Chtiftianos,quibusfancrcvidebatur, 

conquirendos  non  effe;  fed  fi  deferantur,  &  arguan  tur,  puni- 

endosfcribitJib.io.epift.Plinij.  Quilocusinnuitmorisfuif^ 

fe,vt  alioqui  nocentes  &  fceleiati,nemine  deferente.conqui- 

rerentiuaiudicibus.Veruntamenconfultiusfecerit  Quzfi- 

tor,fi  non  nifi  f  amapublica,  aut  alia  non  leui  caufa  raotus,  ad 

huiufmodi  inquifitionem  acceircrir.vt  a  fc  orancra  calumniz 

furpicioneraaraoliatur.I.i.ff.adl.Corn.deficariijjCqualiter. 

&  quando,  de  acc.  Ob  eam  enim  caufam  cxcufabitur ,  quam- 

uis  rcus  fortc  conuiausnon  fueric.  arg.  I.habitator.  ff.  iocat. 

l.fi  quis  f  umo.ff.adleg.  Aquil. 


C  A  p.     XL. 

Theodoftanx  cof^tutionisdeiureliberO' 

ruminterfretatio.  ,:-.. 

NVl'a  vnquara  res  maiori  eurac  fuit  fapientiflimis  quibuf- 
qucRcipubliczgubernatoribus:  quamliberorLm  (;«!- 
bustcplcaturciuitasprocreatioj&edHcatio.I.  i.  ff.  folut.  ma- 
trim.I.cum ratio. ff. de bon. damn.  Hacenim ratione huma- 
numgeausalioqui  breui  intcriturum,  iramcrtalequodam- 
modoredditur.  Gal.i 4. de vfu part.  Qjia de re ita  lullinianus 
noftcrfcribit  inquadara  conftitutionc  :  E/yJiiva/xorKTajftj) 

aifxviv  a(TaJMiiCiiTillQi  yimJ)»cii\i  oi^ci.vxrix(  't^Ti^vfniuj  m  m^iiAtf, 
e  iv  Tiif  'B-tti/iTiciat  civaviXf/.iva  rei  ^lvn/uiVH  «fttinsKH  ,  twc  t  div  qtiAxv- 
6pa7rltu;:i(fiJf  caov^£hiuutnQ»TiiKai'  ffxac!idSavar<ivyci£jLlofji.ivyi;  fvt^, 
tiKerafifiivii^i/amvS^a^aratt^ravya/^av.  T«/U  yJtfMa  rSviofM- 
iirnSiVrai,iwx(ri  ra^gyiKd  ,  »t «iiflpaiVo/f ,  'in 'O-fdy/iiaixiv,  vri  n^fii^. 
To  0  «fe*  TaJH yi.f^avamuiittri^aTra.cnf  ( a( ti^TSrHvJ r>l(dv&fa-jmi-ym( 
i^ i  S  dvaviMida.ifJivts,  Q  •2»-\«on{  rov aMwv  f povT/J^of  xstfliViiKi»  a.l,ii,v. 
Hinc  Horatius  fapientiara  fiiifle  quoadara  ait, 

Concubituprohil>erevago,dareiuramaritis,^c. 
Qupd ea  res procreatiooi ooa  parum  officere  foleat.  Ac  eo 
maius  fempcr  fuit  vcterum  circa  eam  rcm  ftudium  ,  quod 
maximc  vcrerenrur  ,  ne  ciuitates  fuas  abfque  ciuium  copia 
&multitudinetueriabhoftibus,&latfonibusnonpoflcnt. 
Vtautem  dc  Hcbtzis,Perfis,Athenienfibuis,Laced2mofiii5, 
aliifqucpopulis,  gentibufque  batbaris  fileam  ,acdeRoma- 
nis  tantura  verba  f aciara,  a  quibus hoc ius  ,  quod  interpreta- 
mur,profedlum  cft ,  huius  rei  fidera  facit  o  rario  Metclfi  illius 
Nuraidici  apud  Gellium,  quam  in  Ccnfufra  ad  populumha- 
buit,  vtoftenderetciuitatemfaluamcfle  finematrimonioril 
frequcntianonpoffe.  Sifinevxorcpoffeniius,Quirites,c0e, 
oranes  ea  moleftia  careremus.  Sed  quoniaim  ita  oatura  tradi- 
dit.vt  ncc  cum  ilLs  fatis  coramodc,nec  fin« ;  illis  vUo  moc^o  vf- 
ui  pofEtjfaluti  perpet^js  potius,  quam  brei  li  voluptati  conf  u- 
leudum.  Sed  multo  illuftrior eft,  &  vbcrior  Auguflidcea 

tead 


^iJpHt.annmerfLikL 

«adpop.  Romanutn  oratioapud  Dionemlibro  jff.  quam 
quivoletinfpiciar,  Eft  enimeaprolixior,quamvc  commo- 
deiiuctransferripoflit.  Devtroqueautemideft,  Metello 
&  Auguftoita  fcribitFlorusinepitomeTitiLiuii ,  lib.55). 
Metellus  Cenfor  cenfuit  vt  deducerc  vxores  omnes  omnino 
cogcrentur,  liberorum  creandorum  caufa.  Extat  cius  oratio, 
quam  Auguftus  Czfar  cura  de  maritandis  ordinibus  agcrct, 
vclut  eotemporefcriptaminSenaturccitauit.  Citerumlu- 
te  Romano  maxime  iis,  qni  nuptias  contraherenr,  liberofqj 
haberent,  propon  ta  fuiflc  praemia  ,iam  inde  ab  Angufti  tem- 
poribus  apudvarios  audores  comperinus,  quorumlectio 
*d  iuris  nuftti  cognitionfi  magnopere  conducit.Ncc  co  con- 
tenti,  pcenas  ctiam  aduerfus  coelibcs  &  otbos  excogitauere, 
quasfuftulerutdeindequidamChriftianiprincipes,cumvir- 
gmitarem  & cxlibatum  Dco  gratiorem  ellc,  &  acceptiorein 
coniugiodidiciflenta  Thcologis.  Sedvcrba  ipfaaudorura 
prxftat  hicadfcriberc : 

Mart.  lib.i.ad  Cxfar. 


i©4j 


RerumcfrtsfalHsterrarHmgloriaj  Citfar^ 

So/pite  ijno  mttgnos  credimns  ejfe  Deos : 
Sifefiiriatit  totiu  ttbi  leUa  liheliis 

DetinnereoculoscarminanoliratHos: 
QuodfortHna  vetatfieripermitte  videri, 

Natorumgenitorcredarvtejfetrtum.  \ 
Httcjidijplicui,fuerint(olatianobis: 

HAcfHerintnobi6framtAiliflacui, 

IdeminNaruolumlib.j.    .. 

Nunquam  dicis,  Aue,fed  reddit,  Ntuolefemfert 

Quodprtor  ^  Curius  dicerefepefilet. 
Curhocexpe^askme?rogo,NiiUoledicai. 

NampHto,necmeVor.NAHole,nec pitor  ts. 
Trtmia  hudato  tribuit  miht  C&far  vter^ue, 

2<(atorumquededtt  iurapaterna  trium,^c. 
Idcmlib.fj.adlulium. 
'^mpitur  inuidiit  quidam  charifime  luli , 

jOHod  meRoma  legit,  rumpitur  inuidia. 
%ury;piiur  inuidia,  <juod  turbafemper  in  omni 

MonflramHrdigtto.rumpitursnuidi/t. 
*Rfimp}trir inuidiatribftit  ijuod  Ctfarvter^ue  j 

Ius  mihi  natorum,rumpitur  iuuidia, 

Idemlib.S.in  Denronem. 

Nefeio  e]uid,detenon  beile  Dentofateris, 

Contugeijitidu^aiurapaternapetis. 
Sed  lamjtepplicibus  dominum  lijfare  libellii 

Define,  S  inpiitriamfefus  ab  vrbe  redi, 
Nam  dnm  tn  longo  deferta  vxare  diuq^ 

Tres  qui/is  natos^quatuor  inuenies. 

Idem  lib.5>.ad  Fabullum. 

Vxor  cum  tibijitformofa^pudicapuella. 

Ofiidtibi  natorum  iura  Fabulle  triumi 
Quodpetisa  nofirofupplex  Dominoque  Deoquet 

Tu  dabis  ipje  tibi,fipetu  arrigere. 

HincillciocuslinMunnam  ,  quipauciflimoshabcbat 
difcipulos,  apud  eundera  iib.  i  o. 

Jura  trium  petiit  a  Cefare  difiipulorum 
AJfuetusfimper  Munna  docere  duos. 
CorncI.Tacit,Iib.i.AnnaL 

De Pr^iore  in locum  Vipfanii Galli quera  mors  abftulerat, 
lubrogando,  ccrtamcninceflfit.  Germanicus  atque  Drufus 
(namctiam  tum  Roms  crant )  Haterium  Agiippam  propin- 
quum  Germanici  fouebant.  Contra  pleriquc  nitebantur,vc 
namerus  liberotum  in  candidatis  prxpollcret,  quod  Lex  iu- 
bcbat .Lxtabatur Tiberius  cum  intcr  filios  eius ,  &  legcs  Sc- 
mtusdifceptaret.  Vidaeftfinedubiolex  ,  fednequefta- 
tim  ,  &  paucisfufFragiis,  quomodo  ctiam  cura  valercni, 
legesvincebantur. 

Idemlib.y 
Relatum deinde de  moderapda Papia Poppjea,  qnam fe-      nefcir,inquo confprtcm haber,in quo fpeaaiiit lcgem pirr, 
niot  Anguftus  poft  lulias  rogationcs  in  citandis  cslibum  po:-      prxmia  patrum.domus.ac  famili?  perpctuitatf  lii.omnia  p  o 
nis,&augendoxrariof3nxerat,necideoconiugia,  &edu-      tius,quameuacuidabat. 

TTt-  . 


cationes  hberorum  frequctabantur  priualida  otbitate.Cx- 
terum  mulritudo  periclitar  tium  glif.ebar,cum  omnis  domus 
delatorum  interpretationibus  iubuertcrctur. 

Idemlib.i^. 

Percrebuerateatcmpeftateprauiflimusmos,cumpropfn. 
qu.sComiriisautfotteProuinciarum  ,  pleriqueorbiiidHs 
adoptiombusadfcircetentfilios.  Prarturafque&prouincia, 
inter patrcs fortiti ,  ftatim  emitterent  manu  quos  adopiauc- 
rant.  <^magnacuminuidiaSenatumadcunt ,  ius  nacu- 
ra:,laborcseducandi,aduerfusfraudem  &arrcs,&  breuita- 
tem  adopnoni.cnumcrant.  Satis  pretiieflcoibis,  quod 
multafecur,rater,uIlisoneribus  gratiam.  honores,  cuoaa 
prompca&obuiahabcrcnr:  fibiprocmlfa  legum  diuexpe- 
eiaram  lud.brumi  verti.  quando  qais  fine  folicitudine  pafes, 
lineludtuorbusloi^gapatrumvorarepcnteadxquafet.  Fa- 
aumcxcoSenatufconfultum  ,  ncfimularaadoptioinvlla 
partcmunenspubliciiuuiret,  acnevfurpandisquidem  hx- 
rcditatibusprodcfltt.  r         t 

Sueton.inAuguflo. 

Lcgesretracaauit.&quafdamcxintegfofanrir,  vtfum- 
ptuana,&dc  adulteriis,&de  pudicitia,dc  ambiru.de  mariran- 
dis  ordinibus.  Hanc  cum  ahquanto  quam  cxteras  feuerius  e- 
nicndaflet,  &c. 

Plin.adPrifcumlib.  z.cpift.dequodam  VoconloloquSs: 
tquidcm  muenis  fta:ini  iuueni,  quantum  potui  per  xtatero 

auidiflime contuli, & nuper ab  optimo  Piincipe  trium  libe- 
*orum  eiiusimpctraui:quod  quanquam  parcc.&cumdcle- 
«udarer,  mihi  tamentanquamcligcret,indulfit. 
Idem  ad  Traianum  lib.io. 

Exprimeredomineverbis  nonpcllumquatummihieau- 
diumattulerit,quodmedignumpiJraftiiurctriuail:bercfu. 
Quamuis  eniai  lulii  Seruiani  oprimi  viri.tiiique  amac  tifiimi 
ptccibus  indullcris ,  tamen  ctiim  ex  refcripto  inteliiga  Itbf  n- 
tmshocci  te prxflicifle,  quiapro  mc  rcgabar.  Videoergo 
fummavotimciccnrecutus,cuminterinitiafel!ciflimiPdn- 
cipatustuiprobauensraeac^pcculiaremindulgentiamtuam 
pertinerceoqueniagiihbcrosconcupiico,  quoshabcrc  «■•:- 
iamillotriftiflimo  fcculovolui ,  ficutpotcs  duobus  m;tti- 
nnoniis  raeis  crcdere,  &c£Er. 

Idem  eolib.adeundem  Traianum. 

SoctoniamTranquillumprobiflim:3m,  honeftiflimum 
eruditiflirnum  viru,  &  roores  eius  (ccutus,  &  ftudia  iam  pri- 
dem,domine,incontribcriiit3madfimpfi,.  tantoqueroagis 
diligereco:pi,quantohuncpfopii]sin(pcxi.  Huicitistrium 
Iiberorum  neceflatiumfaciunt  duarcaufa-.  Nam&iudicia 
amicorumpromcretur,  &parumfoBlix  matriraoniumex- 
pertuscft  :  impetrandumque  abonitatetuapernoshaber, 
quodilliFortuna:malignitasdcnegauif,Scio,domine,qu3n- 
tum  benef.cium  petam,quod  peto  a  te,  cuiusin  omnibus  de- 

{ideiiismeisplcniflimamindulgentiamexperiof.Potcsaute 
coUigerc  quantopcrc  cuipiain,  quod  non  rogatem  abfens ,  fi 
tnediocritercupcrcm. 

Idemlib.y.ad  Fab. 

Calcftrium  tyronem  farailiarifllime  diligo ,  &  priuatis 
tnihi&publicisncceflitatibusimplicitum  .-  firaulmiliraui- 
mus,fimulQuxftoresCxfaris  fuirous,illemeTribunatuli- 
berorum  iurcpra:ceflit,&c.  Plutafch js  in  lib.  «%i  mt  fif^o' 

fOfylm.    OgJtisfecTKf  J<«/iiff  ,  C(TJV($?il/cVTO/(^C<)o;f  TIXUtTB  <llt/Vlll.    Itff^- 

.nii)Leiva.fJiiya\iiiJ.V(iyifA\i,<&  i\i-y9//,\s,>i.u.^<i-:^iil Avxif)M  m\7mi,t(^ 
SoAsiiiof .  iSi  aViyUiaf  TtJtvfi)»  hS^tiKiv ,  iSi Ttfiii(  haxei  Te/To/Jttf ,  alr 
fa/4,it!iii)V'Bromiya.7\)fi(S  yifajiv ,  ij)(^'iva.K\tifoniuvr  »^a) j/v  ,  «mTdix 

iJUI^OVO/l^tfV  JiuuOV7Cll, 

Senecalib.-if.debenef.c.'^^. 

Licct tibi in quantum  vclis extendcre  beneficla fili; ,  cum 
patcrnum  munus  &  fimplex  fit,&  facile ,  nec  danti  volu  ira- 
rium.  Quid  neceiTc  eft  multis  ?  Dcdit  ctiam  quibus  dcdiflc  fc 


104^ 


TrancfDuATeni 


Hitfomsa^udStob. 


;*3iv  ,7.'a«>'  Ji  w^«v.nsH  «  ^»  «9tA«,Ti  <Af  ^A«7fl«  tJ  «.voV»;^;  3 
)t5tj5»iW7i{»i'>npof<i!«7.v^'v7i^<*>^wv«0|WW  li  3*ti9tv^t«9a<  -"<* 

Eufebmin  lAta.  Conflmtmk 

TA(awiJk(  Taxaiol  vo'«9i  rtpMiW  ■«{  -W  jcvi^v  Slg.(tb^(  infMfu' 
S.Hjtj  W  5i» J  «J'  W o^TiwfflV dTrtw^f  y'/ue(y  (i!<ni»ii  ^;iAH/^ni(i7a< 
moTi({ytyiia.  U\i{aiv.Kvirai  S^  nrxafH  )tAiipov«/**v  t»?  q  -acjoiiwvTn^.TT» 
^urihdi  'fffn  T»  or(ov/u.i'?tip>u!Ci  jTsJ;  itftiB  jrftJ/^ :»^H/i/AjKii7tx< iiTOU,  t» 
^wwfr»  JVi^v^Si^psvJ^^uwAaffii.aOT^Af/J^inA^^w  ipi'''K'«'''J«^*»'> '"' 
l^cc/uji*»( /S mt^vTTai^fiiUiu-n^^aai.  gifnSivmfOifuaia^acatnia..  imiA^ 
«7»a/<Af  >«>pv<iw,  *  •a%ei7D'<nj  7mi</^v  ita-<ti)^(,  yMia^Kiiu  4  ^^foip^ 

;Ul|4(»f,  £<i^  (I^O^OmTlil  lJllAOOT(fl/«  {p<»7»  •Wej«'AOVTB.<t>)'i/<lU' 0  W  5raV71AI« 

a-^5»via*>xu«fiafifp«<"^'?9t»itft3'?>»'/"«'''''=^j"''"'^*'''>  «j^-iifiwtwaya) 
^tai ,  ^^X"  ®  «^Ma^i  (jya{  (JU/Ta<  i(a3i^i<B<raKJn<.7i  irv ;  «/ioei<M  «t?'»"  '&^'* 
»;  SatJiutTtf ,i(ii(  iimi<ti>^(  f^y-i»^  «7«<&t<  -,  li /«V >S  -jjesSf/^/a^-JBAA*  i^iit: 
■»  3  «awp^^ffliua  nf «■flsv  ipiIiTKi-f.TKf  ^' iv  ««atv/W <?"''»»"«  770^</^v ^Sv/xiat 
fif njujim  SAi»rAt(,<tAA' »  TijLMfti^  isey<n{KH  ,  -r  g  tx^ ailovof  tcjtriw, 
•i^ii)»  t()  \i5^5awf«t'{«v,«M'  y  KOA<i(^«v. 

S&zomenffs  lib.i.  Ecclefalt.hiHor.cap.^. 

NO/Mti  ioi  fofjui^tii  rahai  of ,5inl  t/iuiin  6  'nvT»  tW ,  '?&''  ''(5»  «^iKoSa/ 
IWi)AlI(»VTlJf  (J(Jil/«»f  5/f  U»)  GlljTlllf  .«fetli^AAaTl  OTA^a,  ](ctl  it  fMfJiV 

)i^^'v«v<>»i<i)!s(9>)X*;  ■ri(ff(-))')^«s»''5:Tii"5!e?<")i«iVTaf.  T»f  3<i7Ta^«Ci£f, 

^u^ljli  T«  >|/«3l/  «^  (0«.TBAtAH/*/t»'v(<JV,  's5tVT0  3  i5tOV  01  OTLAa/  p&l/^tJoijW- 

^vat^ainv  linSttii  tUu  'fzofjjxo njt)  t  ■ujSDtMov oiifx.ivtii,\ff.Jo-a  i  m^  toam» 
?V(J/4K'f  Tuy'»  iilt£<«Ao'v5i«  6;  imfxaTaai  iju^uMOK  TJA('>uo/!.o'p(i>  v  iv  o  C(«- 
riA^ii^/zj^^^WTd^^ftpov-ajgflt^iJovTaf  t»;  7r^9^v/a»  c7nt^<f';<iU'  </)«  5tov  «'- 
eKKViOf ,  f i'9if  ifo/Minv  l^ ^/'^««tf  S  amuj)i;  cuSfd^mv  (huiaSK^ T«  tktHV 
^of  <«ii'?«v,  7))f  !(nIoi(i>(  <iie)  xj'  Tiu)  <«'<d^v  ^/«Tf  I)s-/V  ip7o0tv  fi  OjH^tlCIV 
Jiyc/uivni:.  S  vo'/tov  Tif lAt/tii  «nfj!;t!p<»i'H7fV,(i'i-E  fhn(  TTwnuiv  ^  ojuoiav 
^Atu/'«V Ti(f  djd/Ali; ,  njfJi  a7iOu\Sit( .i /jIw  d/^a  S  ^:  ov  i^v  evO/t{99tT))irt 
fii  fyKf artia.  6  •ii>«5t»/a i3i?V7af j<>:<f'ilix»  ottTTii-  ifVr  affitri  n ,  ®  %Ktiwi( 
e  cuyiCiii  lci  S^tidiSi^  -5%«  70  xoiVH  xesiTtrii  «7)i  p'(ii;uajc  V  iithireia..  ■ofet 
W/«.'>^fu/Ji(Atc^a«'^tl('fp>(iVot'«»Tt9t!0v5tes£7ntI<v,  (E  «lAon-ijfiii  a- 
«xA'.  fxW  T|}TK;j<te>tVK5M  01  myaifa/udioi  dAcSf  tfj^T)?'.^^  ti«  i'«cti'.!c<if 
W(.tf  ^tvxf  (S  t^aiT»^'.  S(cra.«,«r/t'i9t7))(Ta*.  Tjit/Atieti  v  o  w;x»'VS /U»'j<5iv  «^  ■« 
/3l«ir/At's»f«fetTfu)Sf;^ffXi'a><t<A(\.  7J«/lt  jSTO^TB^^^Ja^ie/ti^c^ts^v  ^ttou 

«tnAp^f «('•;).* .To !f5l3"K<)TOv^)c<V»«£5 '^  ".e/aiv fwt-iiffjA  Tt.i Sjx.a^ii/M- 

V0lf;iit)/JlA<llV7B^7«WlAl2tlt»SCt|;^»7n<T^(X.T»t<3j  !tiiei(X*  Q  t7)  ¥  (117^1» 
J/)t»0V.l3  lUil'!;»  "f  T  AwfMV  i/(l)t«f!ilV,<i)(;<lUtl  »5^^  "T  0<lta-|Af  (»f  t|i  i^SaOJI. 

ti( 'ifyv 0 '&'  >te/tV0M«'v<it <«7<v Tisf  a|,;^V7af,(£  TKf  S^xjiiv/ut.V'  tuToi( 570«- 
•nJTnf.tf/Ajf  iTrlKf  t{)  T'JJu)o</iiiv  t*«  opKf.fifTjTO  (T^^t  ■j?ie'<|(^>&  }{(Ki.!({ 

«^IOV  Atl)  (s3fcjf.AIT»t»5tVfV0,Vl95tTD,t«V<l(  t'l7'<ill))tA»il5t  T  (*  7a.)f  o!lKAH<rl<t<f  f- 

A(K5tH(U«i'WV,  Wi  mMMf  i^i.MfiicU  ian;  iitJ.  tUu  xT))(jiVa'/^fl'vovo4 1 Afi/5t- 
fctof ,Itu  iiBAinia»  pO!//a)<i>v  >tJ|^iv<r/,7f  «<  f .StTov-'/i;plf ,  ^MipKf^/tSliof  :Ti^.'7af 
T^t 'J»7aJ<(>tciiAH»/<W5-iAn.5f(i>i^vi!!-ijnra/^7t'#i  TOir /t(.f()(?/,  7ix?.irr/af 
fa/uuuiicn^  -ny^vnv.  ^7))r7))rii/<!f£i(rff£upf(rt(iir,  iirinvttuc^^^^ovos- 

f  tpei  •?•  f'Afrj(OV,'f8K!-KC5t?VTOJ  TS(!-'B)fe«  TKTB  VO/tKf,  (Sny^ejtllf  (5a^  w  TOIS" 

ya/t/tovTiioiriJfti^^fAfc^ettJi.Ojtt  Sm  Viav'piinivo'^^i>iauJm'aio/j,r,^7»,ns» 
S{§!  TaJ Ttct  iamuJk^t  r  l^viaKliat  >tp<it(a«v.    Li'^<&Ka^'favTlwiuKM^r 

J(fo,'T  of f^iuiTTOTt/tf^ZtovTwvaJTiu).  ExtantaDiem cius  Cor./bii- 
t  ni&  Theodofij  Imperatorum  conftitutiones  lib.S.C.  !u- 
ftin  tit.dcinfir.poEn.caslib.quibuspoenas  oranes  aducrfus 
ccelibes  atqucorbcs  ftatutas  antiquarunt,&  laftuler"  r,ac 
pi £  ipue poenam lcgis Papii Poppear , fen (de maric a.tiis or- 
dinibus,ab  Augufto  quofldam  latx ,  vt  St  vir  ^  vxor Uberos 
non  habertm,eitu  ejHodalter  hgdjjet  alteri  ds.  ;i»7ampttrt(m  tan- 
ttm  caperet.  Cuius legis  tacitus  &  Ttanquiliusinlocisfupr- 
citatis  raeminerunt.Meminit  &  Vlpianus  m  libelio  nuper  ina 
nentO;  tit.de  folidi  capacitace.Eiufq  ue  iegis  muita  fuerunt  aiia 
csp  ta,q'Jor'ameftfrcquensmcntioiniureciuili.  Vtiuti,  t^t 
non  liceat\pefi  ^Htn^uaginta  ,fexagtntaue  avtfs  matrtmuntum 
C(i»,fr<e/>fr*.I.Iancimus.  C.denupt.  (^tmterfinatores^  Ithertos 
n"npermtttaturmatrimoniHm.\.v\t.C.  de  nupr.  Z^i  (jutduosfi'. 
ltos<.npotefiatehabmt,obligaiioneoperarumltherttur.\.  7.  C.de 
opcr.liber.  f^tiuJiurandumremittalHr,^uodlibertoinhocim- 
fefitHm  efi  lu  vxortm  dMt4t,\,i^ig<ti%,  de  itue  pauon.  Vtjt  Itm 


berta  ab inftito  pntrono  diuettat ,  alii  m^ereiHkitD  fatrotto ken 
poffitivade  vir,  &  vxor .  £<;  alia  id  geniis,quar  intei  legendum  a 
quouis  ftudiofaobleruaripoflunt.  Adhancautcralcgeraal- 
lufifle  luuenalcra  redecenfuit  Alciatus,cum  ait, 

7f(raparentis  habes,  propter  mefiriberis  htres, 
LeqatutH  ofnne  capis. 

Verum  quod  idem  fcribit,!  heodofij  &  Honorij Icge  fub 
tituiodeiureliberoruinlib.  C,luftin.8,fubiataeflepriuilcgia 
crania  liberos  habcntibus  conceira,  &  a  coniugio ,  ac  fo^cun» 
ditate  nihilo  difFetre  otbitatem,&  coelibatum,  mihi  non  mo- 
dofaifum  (paceeius  dixerim^  fedetiam  perabfurdum  vidc- 
tur.Aiciat.i.terenixa.devetborumfignifcuraineodemCo- 
diceextcnt  duotituiidehis,  quinumerohberorum  (eexcu- 
fanr,iibro  f  .&  io,IdqueiusinlibrisInftitutionum,qu2poft 
Codicem  ilium  editi  fuerunt ,  repetitura  fit,  tit.dc  cxcuf  tu- 
to,Scd&iniibris  Pandedarum  quatdamhuiufmodipriuiie- 
giarcperiuntur.l.fpurii.dedecur.I.quirctaliquis.devcibor. 
fignif  qu2  fi  Theodofi  iegc  fubiaca  dicamus.ftuititiff  damne- 
mus  luftinianura  necefle  cft ,  qui  poft  eam iegem  Codici  (iio 
infertaiDPandedlasconfcripfic&publicauit.AddequodhfC 
fententia  legis  Thcodofianx  vfrbisnonconucnir :  2\^e  mo 
pofihacdnobu itultberorumtetat,  ejuodfimul  hac  legeommhut 
concedimtu.  Quiscnimnonvidet  longealiudcflciuslibero- 
tum  omnibus  concedere,  quam  fiberos  nonhabcnres^ha- 
bentibus  parcs&  xquaiesrcddcre  }  Exiftimoauicmdehis, 
qui  iegitimum  numerumlibcroruro  habent ,  icqui  Theodo- 
fium,eofqae  ante  illara  conftitutionem  folitos  a  Principe  va- 
cationem  &  iramunitatem  impctrare.l.  vlti.  C.  de  his  qui  nu- 
mc.  liber.  lib.  lo.  qucd  cum  videretur  fjperuacancum,  ac 
Principiipfipermolcftum,&graue,fcmeiomnibusidiusin- 
duigcrc  voluit.  Idemque  Leolmperatoririfpecienondifli- 
mihaliquandofcciflciegitur ,  boniPrincipifundtus  officio. 
I.  I.  C.de  thef  Principcm  enim  (vtdc  iudiccCatodicebar) 
necdciuftisorari,nccdeiniuftis  exorari  decer.     liiud  vero 
haudfcio,anfefeIIerit  Atciacum,  quodexiftimauit,  iuslibe- 
rorumtantumdici,quoda  Principciiberosnon  babcntibus 
datur.  Nam  ius  iiberorum  is  quoquc  habcrc  rede  dicitur,qui 
liberos  babet.Inftit.  de  Senatulc.  'Teitul.  §.  i.  i.  qui  tcftamen- 
to,decxcu.tutorum.PauIusIib.4. Sentcn.tit.de  inteft.fuccef. 
Matrcs  tam  ingenut, ,  ^u.im  Itberttnit,  eiucs  Romane,  vt  ttu  ithc' 
rorum  confecuttt.  videantur,ter,  ^  ^uaterpeperijfejuffictet^dum- 
niodo  viuos  ^flent  temports  pariant.  Quttfimel  vnopartu  tru 
velduasfiltos  edfd't,iKii  tiberorum  nen  confi^uitur,  Cfc.Idcm  eo- 
dem  Jib.ttr,  Ar!  Ssmiaf.Tettui./M/tbtrorummaterhabett^ute 
tres  liberosaM  habet ,  authabuit ,  aut  netj/ue  habet,netjfuehabuit, 
Habet,  cuijuperfunt.habuit,  qut  amtfit.  Necjue  habet,neque  ha- 
butt,qutt  beneficto  Principis  tm  Uberorum  confecuta  tH, 

De  iurU  drfa^i  qtt<eftiomhus :  (jr  expUcattts  Vlpia- 
ni  locui  cap.yg.  tit,  de  iitdiciis. 


A    P. 


XLL 


OMnisquaeftioquicunqueapud  magiftratum,(Tuciud{- 
vcm  intcrduos  iitigatorcs  incidit,  auciuris  effedicitur 
aiii  t  ivai.Qujcftio  iuris  cft,cum  conftat  fa^aum  tfle  id  de  quo 
hseft,  riecviiaeftintctlifgantescontroucrfia,  anfactura 
fic  ,  fcd  caufa:  ftacus  finitiuus  cft ,  aut  iutidiciaiis ,  &c.  vt  eft 
thecorum  loqucndi  confuetudo.  Nos  enim  omncs  caufa- 
rura  conftitutiones,exccpca  conic«auraii,hoc  vcrbo  complc- 
dtimut.  Conrinetur  autcm  omnis  qaajftio  iutisautverbc- 
rumproprietate,  aucxquidifpucationc,aut  voluntatis  con- 
iedura,  vcFabiusaicIib.il.  Nccvcrodubiumcft,oIim  ccn 
modo  lurifconfulcorum  fuiflemunus,dehifcccoucroufrfiis 
refpondere  confuiencibus,  fcd  eciara  raagiftracuum,  fi  force  a 
iudicibusconfuiercntur.l.|eum  quem.  ff.  de  iud.  Sed  &  Prin- 
cipumquoquecafuicconfuctudo  ,  vc  facis  demonftrancca 
refcripca,  qua  luftinianus  nofterin  Codicemluura  congcf- 
fir.Quem  morem  retinuifle  Poncifices  eciam  Romanos,  Im- 
peratorum  exempio,  indicancepiftols ,  qu^  Dccrecalcs  vul- 
go  dicuncur.  lulius  Capicolinus  in  Mactino  :  Fuic  in  iure 
(mquic)  non  incailidus  ,  adeovt  ftacuiflec  omnia  refcripca 
vcccrum  Principum  tollere,  vtiurenon  ref criptis ageretur, 
ncfas  efle  d)ctns,icges  videri  Commodi,  &  Caracalii ,  &  ho- 
minumimpcritoruravoluutateSjCumTraianusnunquamii. 

belUs 


I 


Dijpitt.  anntuerf. 

beilisrerpon<Ierit,ncadaliasc3nrasfa<!^apra-fertentur,quE 
ad  gradam  compofita  vidcrentur.  liiud  obleruacione  indi- 
gnum  noQ  eft,]i  jiufm  ij6\  refcripta  non  ita  concipi  iolica  hiif- 
lc,  vt  quasftionem  bmnem  confultationcmcjuecompledte- 
rcntut,  ficut  hodicea  concipi  vide:uus,qu£Eaprincipe,aut 
Cancellatia  Principisinterpretantur.  VulgusL»«r<i/ /><«/*»- 
r«3ppcllat.  Confalcorcnim,fiueislirigatoreflec,  fiuema- 
giftr4tus,aiu iudeXjlibellum  otFerebat  Piincipi.vci  iis ,  qui  li- 
bcllis  prKfctli  erant  ab  eodem,quales  hodie  (unt  magiifri  re- 
queftaruminGallia.  CuilibellofubfcribebatPrinceps,  quid  ■ 
fibivideretiiriuri  xquitatique  confenraneum.  Argumento 
eft^quodhuiufmodircicriptafubfcriptionesa  luris  audori- 
busvocantur.§.i.!nrticur.qiiibus.non  e(i  petmif.fac.  tcftam. 
1.  fi quis  obrepieric. ft^. ad  1.  Corn.  de falf.  1,  i  .C.quomoclo & 
qtiandoiud.i.3.&  ?,C.com.epi.program.  Acplerunquenva- 
goa in  huiufmodi lefctiptis hodie reperitur oblcuriias ,  quod 
quxliio  illa  &  iela:io  ,  adquam  Princepsrefcripferat;  dtfi- 
dcrecur  in  Codtcc  luftmiani.  C^tcrnm  in  his  controucrfiis 
iudices  de  iuie  pronuntiare ,  &  ita  fententiam  ferre  lolebant. 
Cic.in  Orat.  pro  Cecin.l.fi  exptcfti.iF.dcappel,  leg.  i .  ff.  ^uae 
lent.fine  appel.l.i.C.quando  prouoc.non  cft  neceir.l.qui  i  e- 
ftam.  de  excu.  tur.  Quam  iudicandi  racioncm  miniiiie  ob- 
feruant  noftti  tcmponsiudices:fcditaabioluuntrcum,aut 
condemnant ,  vt  prorfus  ignorct ,  qus  res  iudiccmadien- 
tenriam  ita  fercndam  impulerit.  Quiftio iiGd  dicitur,  ciara 
non  conftat ,  anid  fidtumfit,  fuper  quoIisottacft,quod- 
quc  inficiatiir  reus.  Et  hinc  caufajconftitutionemRheto- 
tesvocjitconiediurale, quodconie£t'.iratuncverum  quae- 
ratur.  Quainrcaullusfaneeftiurisfcientislocus  ,  vc  ttfta- 
tUrperraulcisinlocis  Cicero:fedquen)admodum  Gladiator 
in  arena  confilium  capcre  dicitur,vcteriproucrbio:itabo-  , 
nus ac prudens  iudex  ex  re  nata ftatuct ,  perpenfis diligehter 
omnibuscircuniftantiis,anfatisprobatumfucrit,nccne.l.}. 
ff^de  tcft. !.  7.  Cde  fideicom.magifque eum  inftruenc in  hoc 
ncgotio  Rhctoruhiquamlurifconifultorumlibri.  Acfii^uid 
apud  noftros  au6loi:esrcpcritur,quod  ad  eara  rem  pcitineati 
ida  Rethoribus  niutuati  funt,  necartishuiuspropriurhfcft. 
Prdinde  ncc  lureconfulti  dehuiufmodi  qniftionibus  ;  hcc 
raagiftiatus  ,  necPrincipcs  ol)mrefponderefolcb.mt.l.hon 
ftatim.ff.ad  l.Fauiam  de  pbg.ff.l.cum  quein.de  iud.i.Sfeix.  §• 
vltim.dc inftr.lcg.Cic.in Topic.  Adrnonet hic locus,vt qu?- 
ratdr  ,  qni  anterem,  quidcumre,  quidpoftremeaenerit. 
Nihilhocadius.  AdCiccronemfinquiebatCallusnoftfer^lx 
qnisadeurn  talequ!dretulerar,vcdefadlo  quireretur  ;di«c<, 
Dcniquequicqindcft  vbique  taliura  piafceptioniira  ,  fiuea- 
pudRhetore.'i,fiueIuri(pecitos,itainftruitiudiccm,  vt  i:er- 
ta tamen rr gula rii;ntme  cuhi adftringat , fed omniapotitis  c^ 
ii;(Jemrclinquptarbictio. Cic. inorat.prbFont.1. 3. ff.de te» 
liara. ).  mca.if.  c!c  vfnr.  1.  qilbddicitar.deimpeh.  in  t^;  dot. 
lid.  Virumvbicoghitacaufdacdi/cufloncgotiofaduojiU- 
csici prcbatiim  t (le ,  aur nnn  effe ,  vifutn fuerit,  pronuntlabit 
iiafaciiimejrcjvclitafaifiumvideri ,  aut  contta.  Fiutenini 
hic  vetus  fctendi  fententix  mos ,  vt  fi  conftitutio  caufs  iuri- 
diciilis  eiret ,  dc  iurc :  fi  coniedurali^ ,  dc  fafto  pronuntiarc- 
tuc :  vtfupradiximus.l.viro.ff.folutomatrim.l. i.ff. qua;  len- 
ten.fiueappcl.refc.I.f.fF.adTarpillian.lDiui  fratres.ff.de  lib. 
cauf.l.24.dcfaIfa.I.matitus.dequift.l.fiprifes.depcen.l.fio. 
de  adim. leg.  f.  4.  de miurie.pacrimon.I.litus.de  verboruin fi- 
gaific.Ciceroin  Acad.qu2eftio.adfinem,&inVerr.lib.4.& 
j.Senecalib.  2.  debcnefi.cap.7.  Ex  iam  didisfatisplanumj" 
petfpicaumqueefleatbitror,  quantolaxioreshabenasiuder 
in quicftionibus fadli  auam  iuris  habeat. Fii&iqus,^io  (itiquit 
Papinianus  )  efi  fnarbitrioiudieantis.l.i.adS.  C.  Turpi.& 
Paulus ,  Faili  tjudflio  ( inquit )  infotejfate  iHdicantium  efi:  iti- 
risamemati5ioritatnonefl.  I.ordine.ff.admunicip'.  Idqifum- 
ptuia  videtur  efte  ex  Ariftotcle ,  cuius  harc  verba  funt ,  |ib.  i .' 
Rhetoricorutn:  in  o  (p<M4pov ,  iririjuivd/ji<f)i<i^tfdeuZri>(^  tviiv^hv 
t^a)  Itv  dnt,ci4  -n  'O^yfAa.ari  biw  ,  yitsiLbinv  ,  «ptj^nii»  ,  n K  y^jiivtl', 
«'  <A yUt^j  « ^Kf  <»,  ii  </>')(5t^oii,M  oLthKOi.  oQifji,rio  vcpuSiVif  c(Vtt»e/«»,  cLUTiv 
iS^tTTV  ti  (!)ica.^iw  i^ei  yi\id(nt\v ,  )(ff!ltsfAxu'ki.\inv'i^^'^  afdpia^nrivmv.' 
fMi.\im/uivi>iW'!S^a}i\.eir)i(ifS(>i(KHju*vv(vS/jLii(Oja,  ai<k^inui  ■xcum 
J)t)tA{eiv  <tj!ri(,t{ffjf  ori  tM^^nt KcfnKl^jrm  'Qn  5?;  Ktftisim.  Pp  Jmv  fjukvi 
ori  ivct  AafitiHjiyt)  o\iyi(fc>.ov,  «  «itMKf  ti;  t^fOVouZra4,\{g.\ihwa.fJiVViV0- 
fmSirtiV,  xm  /iKa^HV.  iTrd^'  aj fMvvof^JitiitioK-mM^ou^iivouirKt..^- 
/M»av}iv»vm(,aj^KeA'fi(  »^\j5r»j<'»,a'yi;\*M!»5»  ^hieven  W  </>')ytjoii,S 


Lib.   l 


rc4^ 


•n  tvfi^ifo^t, Kxtiai  Ke/vtivrcu,  •n  Ji  m»ruV fxiyai, ori h/m» %uviif.is^r% 
Ke/.tri(i KoL^a iJ.ifo(,'fn  1:^  ^'i!>:fovniV,cin\tt'^eAfJt.if^''V'niV,rl<&fiit^ 
3t>A*  '^v.  'tiJi  &Kiy»i)<r'a5>tt,  iist^  hK«.n(  H<A),  <afe«  7i'%fovruiV, )ytj  difoeAir- 
fxivbiv KeAVOiai,  tn^i  «f ,  )C5t(  rt  i^iK^v itij'»),  )(j[j  n  fuiriv,  lyti  •tb  "ihov,<nw\li- 
fnrci4  ■mf^otKi(,  w^iiMitariiUiucL^ajfSiUfii^iKiuco^ncihvi^^i^  a.N^  ^^nnKa- 
Treiv  TH KeJLffd  75  i^JiOHjti^Tl),!! ^uTHpo».    (Jifei  fA  euu i^ a./f^aV,aaSip iKiy)- 

fy(.lV,fli  <i(  iKoi^imV  -TrtllilV  KJUtl.OV  r  KeAriVfl^  Si  'nuyiyOViviu,  H  SiTtoStv', 

r^,i\f^riil),aJa.yKti^Tt7(KeAiui(Karai\il7r^v,  iy^JlwctTiv^ra.  wi> 
voMs9tTiu> '&efi<rju.  Itac^uemaioretngratiacvclambitionis  ma-' 
teriam  pribct  fatSi  quaftio ,  quam  iuris,vt  Vlp.  fub  tit.de  iu- 
diciis,c.79.dift,leg.eumqueraitemere.  Quaderc  differic 
Cic.in  orat.  pto  CaeciQn3",vtgrauius  nihil  elegantiufuedicii 
poflit.  Cuiusverbaeoftudiofiushicadfcripfi  ,  qdonian^  16- 
cum  illum  Vlpiani ,  quifubobfcuruseft,  miruminmoduni 
illuftrant.  Nam  qui  ius  auileCbnternnendumputat,isvin- 
culareuellic,nonniodoiudicioriim,fed  etiam  vtilitatis , vi- 
ta;qiic  cothmunis.  Qui  autem  intcrprercs  iuris  vitupcrat,  fi 
imperitos  iuris  cffe  dicit ,  de  hominibus,hon  de iure  ciuili  de- 
trahit  :  fin  pcritisnon  putat  cftcobtemperaBdum,honho- 
mines  la:'dit ,  fcd lcges  i  ac  iura  labefadat.  Quod  vobis  vehlt i2 
in  itientem  profcfto  neccffc  cft ,  nihil  in  ciuitatc  tam  diligen^ 
ter,c)U3miusciuileretinendum.  Etenimliocfublato,  nihil 
cft  qua  rc  hoc  explotattim  cui^uani  poftic  efle,  ^uid  fuum,auc 
quid  alienum  fit .-  nihil  eft  quod  xquabile ijitet  omnes  ,  atqit<5 
vnum  omnibuscflc poflit.  Itaque in cxccris controucrfiis at^ 
que  iudiciis  cum  quatritur.aliquid  fa(5turantci)efit,veruni 
anSfalfum  profcraturi  &  fi<aiis  teftisfubornarii^clet.&im- 
poni  falfx  tabulz,  nonnunquam  honefto  acprobabili  nomi- 
ne  b  >no  viro  iudici  error  obiici ,  improbofacultaSdari:  vt 
ciim  fciehs  perperam  iiidicariti  teftamentiim ,  aiit  tabulas  fe- 
quutus  effe  videatur.  In  iutenihil  cfthuiufmodi.  Recupe- 
racores,nontabulaEfalfaE,nonteftisimpi:obus:  denique  ni- 
miaifta,<^uidominaturificiuitatepocentia,inhot  folo  ge- 
nere  quiefcit ,  quid  agat,  qudmotlo  aggrediarur  iiidict  m ,  qul 
denicjuc  dtgitutp  jjroferat ,  non  habec.  lUud enim  poteft  di-» 
ci  iudici,  ab  aliquo  non  tam  verccundo  liomine  quam  gtatio- 
fo ,  ludica  hocfatftum  cfTc,  aui:  nunquam  effe  fadum.vel  co- 
gitatum.  tredchuictciti:Hascomprobatabulas.  Hpcnoti 
potcft :  C|iii  filius  agnatus  fic ,  eius  tcliamentum  non  cllc  ru- 
ptura,  iudica ;  Quod  rhulier  fine  tutorcau(floref)rorhiferic 
deberi.N  dn  cft  aditus ad  huiuftnodi  res  j  heque  pocehtix  cu- 
iufquam  i.  neque  gtatiac.Dehiquc  cjuo  thaius  hoc,fahftiufqufe 
videacur,neptecioquidsiticori:umpiiuclexineiiifmddicauI« 
poieft. 

C  A  p.    XLli. 

'ConciliatioduoruwlocorumDomitii  Vlpiani  decri' 
minejlellionatus  in  Jpeciem  pugnantium. 

VAriis  modisihfamiaquisnotaripoceft.inprimis  hotau 
num  opinione.  Nattl  is ,  qui  apud  bonos  & gtaues  viros 
male  audit ,  infamis  dicitur ,  licet  ei  iute  &  legibus  nuliairro- 
gctur  infaraia  ',  1.  ob  hzcver.  ff.  cjehisquindt.ihfani.l.ea.L 
verbum.l.intetloquutio.C.ex  quibus  caufis  irro.infam.l.  ho- 
ndri.ff.  dcobfcq.^lib.  itique  eum,quireftitucuseftfam»j; 
hacnota  adhuc  laborareexiftimoi  verumqueeffe,quodaic 
PlauctisiriPetfaj 

Hominumimmortalisefiinfamia, 
Ettam  tum  viuit ,  cum  ejje  credas  mortuaml 
Hinc  Claudius  Gifar ,  cuni  ciiidam  notam  appofitam  de-? 
precantibus  familiaribus  ademiircr ,  Litura  tamen  (inquii^ 
cxtat :  fenticns,remifraculp3,infamia'priotis  veftigium  hia- 
nere.  i-iafcinfamiatametfincminerhapdftulan<io  rcpcllar,' 
ncctamefficaxfit,quamea,qua:iureirrogatur ,  cffefl^u  ta- 
inennohcatet.di(^.leg.hoaori.I.eos.ff.dedeiu.l.iDf..rnia.C.' 
eo.l.z.C.dedig.l.fratres.C.deinoffic.tcftata.l.teftium.l.ob 
carmcn.ff.de tefti.  Altctumcftgeuusinfamias,  ^ui  irroga- 
iur,'  alicui  iurc  ciuili ,  &  fi  f  orteapud  bonos  viros  hon  fi  t  gra- 
uata  eius  exiftimatio  ;  caquc  iutisir.famiavulgoappcllaiur; 
fupcriorverofatiii.  Duplicitcrautemidcohtingit.' Vno  n  o-' 
do  cum  lex  fadJum  spfum  notat,aon  fentcn:ia.l.palam.§.qug 
in  adulterio.  ff.  dc  ritu  nupt.l.impcrator;ff.dc  hs  qui  not.ic- 
^m.vt,-fi  quisabexcrcituignominixcaufadimiflusfit:  Sif 

TTt     X 


3048 


Ptafic.  Dnareni 


Erds  ludkrae  caiira  in  fcxnam  prdclietitifi  lenocinmmfece- 
rit.  IJcjue  Prxroris  edido expreiTam  cft.l.i.  if. dc his  qui  not. 
infam.  AIicjaandofa6tum,acperi'onamnotar  non  lcx  ,  fed 
fcntentia.dift.§.qua:inadulccrio.  Vtisdemumhanc  notam 
fubcat ,  qui  feciile  iudicatus  eft,  cum in  exemplis  fupra kri- 
ptis ,  fadum  ipfum  fufficiar,  nec  fit  ncceffatia  fententia.  Cu- 
ius  rei  exempla  inPraitoris  cdidbocxiant.did.lfg.i.ff.dehis 
iquinot.infa.Quibusaddendumefteuraquiiudiciodsmna- 
tur,infaniiaquftquenotari.l.infamem.1F.dcpubiic.iud.  Nam 
damnatus  ci  ctiminc,quod  publici  iudicii  non  cft.ica  demum 
notanir.-fi  ei  codcm  maleficio  ciuiiitcr,  &priuatoiudicio 
Gamnatus  infamis  efrct.l.infamem.  Itaqueftdlionatus  cri- 
mcn  rcgulariter  dicitur  fimofumnontfle,  quiapublicisiil- 
diciis  non  annumeratur.l.  t.S.At  ctiroi:ftellio.  Vc  fi  cmptor 
('excmpligratia^  venditorcm  accufet :  quod  fdcns,  prudenf- 
que  reia  a!ii  obligatam  vendikrit.l.  j.ff.dccrim.ftellio.aut 
creditor  debitotcm,  qufcd  remaliiobHgatanTpignoridede- 
ric.l.tutor.§.ccntranum.fr.depignor.adtio.  Sedcumftellio- 
natuscrimcnobiiciturcxeacaQla >  ex  qaa trorarpeteret  adtio 
famofa :  puca de  dolo ,  1. 1. de  his qui  notan.infamia.§.vltim. 
Inftic.deperp.&cemp.adl.meritodamnacus  cocrimine,ia- 
taraianotabicur.didi.leg.irifam.Necaduerratuchuic  fenten- 
tix  quod  Vlpianusait ,  CrtmmfiellioHatusinfamixmirrogat 
ddmnato,  ^aamidspuUicuTK  iudictttm  ndnefi.  1.  quidergo.§. 
vltim.fF.dehisquinot.infam,  NonenimhEC  vcrbafigaifi- 
cant ,  quifquis  hoc:  iudicio  d.imnatur  ,  infamia  notati :  fed 
taendofccoiligi  :  Publicunt  indiciiimnonefi,Konigitiirwfa- 
mat.  Eftqueorationisgcnusprcffnm,  clegans  ,  &  lurccon- 
fulto  dignum  ,  cuius  fimile  apud  Paulum  lcgitur  fub  rit.  de 
padt.c.  iS.  Nam  ncc  nouare  aliurapoirs,  quamuis citeifts 
foluattir ,  i.(i  vnus,  (S£c. 

C  A  p.    XLIIL 

\Ex^Uutusfr£ter  altorum  fententum  trA^iAttisiemter- 
^oz^itoriisa^ionibiu,  Itbri  lo.Pandeciarum. 

OLim  cogebatur  is  qui  nuUa  aftione  conuentusfucra^i 
.nterrogationi  ab  alio  fibi  fadac  iniure.id  eft,apud  Pre- 
torem ,  tefpoodere :  vt  fcitet  aftor  quantum  ab  eo  peterc  dc» 
terec,&  quomod6  iudicinm  confiicuendum  ellet  a  Pt a:core; 
vt  puca  intcrro'gabatur  reus ,  An  effec  hajies,  vel  bonorura 
poffedbr  ?  &  ^uota ex  parte  ?  exreftamcnto ,  an  ab  inteftato^ 
aninpbteftatehabercteum,cuiusnomine  iudicio  nolrali  a- 
gendumerat?  Anquadrupes,qtfxpauperierafccitjfuaeiret? 
An  effet  if .  annis  minor  ?  An  fundum  poffiderer,8c  quota  ex 
parte  ?  A n  loci  dominus eflet.cx  qno damnum  timeretui?&c. 
Ac  tametfi  id  Praetoris  cdift  o  contincaiur ,  quod  Vlpianus,& 
C2teri  lurifprudcntcs  interprecantur  fub  tit.  de  interrog.  a- 
dtion.lib.  Pandedarum  lo.  Gailiftratus  tamen  huncTno- 
rem  iuce  interrogandi  ante  iudicium  Conftitutum  in 
defuetudinem  abiifle  teftatur:quod  ncmo  cogatur  ante  iudi- 
cium  de  fuo  iure  aliquid  refpondere.  Proindc  a(ftioncs  in- 
cerrogatorix  iublats  dicuntur.l.  i. deincerr.adl.  Interroga- 
toriamauiemnonhicvocamus,  qua  interrogationi  cogitur 
refpondeteaducrfarius,vtquidamopinantur,  quorum  no- 
mini  parco  ne  crabrones  excitare  velle  videar :  nuHa  enim  co 
nomine  vnquam  fuit  a6iio,nec  adtionis  nomen  huic  rei  con- 
uenit.  Scd  dicitur  interrogatoria  ,  qua  cx  intcrrogati  re- 
fponfione  datiir ,  perinde  ac  fi  obligatus  eflet.l.de  ztatr.  1.  vl- 
tim.  eo.  cit.  &  hsc  etiam  aftio  confcfforia dicitur.  1.  proinde. 
fF.adl.Aquil.  VerumlocohuiujinterrogationiSjquiaPr^- 
tpce  ficbit ,  hodie  poft  iudiciiim  conftitututh  interrogari  po- 
teft  rSus ,  a<flore  poftulante ,  fi  idsquum itidici  vifum  fuerir, 
proJcmque  confeflio  adloriad  probatidnem  leg.  i.I.  vbi- 
cunque.  dc inter.  2 ftio.  Ac  fi  rcm  principaliter  dcduitam iti 
iudici'o  refpiciat,  c6nfefl[io  ea  pro  condcmnationc  habetur. 
toto  tit.  £f  de  confcll.  liiud  magnopere  dodliffimos  quofcj; 
tutbat,  quodpertotumillumtraAatum  fit  mentio  aftibnis 
interrogaforii.EdidumquePntorisdccaa^Sliohcpropofi- 
tum  interprctantur  lureconfulti ,  petrnde  ac  fi  fublatanon 
effet :  hac  ('vc  opinor )  ratione ,  quia  n6n  omnino  fucrant  hz 
adicnesfublataf^fedminusfreaiientabantur.l.i.eo.tit. 

t:  A  i>.   xLiiii. 

Cur  de  alintetitis  ex  co/UracIu  debitis  re£le  tranjigktur  abf- 
que  Prxtore:deiis^  quxtejlameme  reli^afunt,non  item. 


SCribit  Vlpianus ,  Cnm  ii,  tjuitus  alimenta  rtliBaerant,fa* 
cile  tranjigerent ,  tontenti  modtco prttfcnti^DtuumtSMiar' 
cum orationetn  Senatu  recttata  effectffc ,  ne  altter  altmentorttm 
tranfaBio  rataeffet,  qnamfiautore  Pratorefa^afit. l.cam  hi.fF. 
dctranfa€l.  Etquia  dcalimcntisrcli(5tislocutus  fuerar  Mir- 
cus(^verbuadteftamentarefctruf)fubiici:id-e  Vlpianus,®* 
hts,^H£  ex  alia  eaufa,^  (X  tefiamento,aMt  vltima  voluntate  de- 
bentur ,reSetranfigi,  Cuiusdhierfitatis  varisefolentrationes 
adducijXjuas  refBrrcfuperfedeo.Ipfcarbicror,  itaius  confti- 
tutum  fuiffe;,  vtvoluntas  tcftatotis(cruetur.'l.i,C.defacro* 
(an<5l.ecclef  .1.  vel  negare.ff.qucmadmodu  tefta.aperi.  Qu^em 
verifirailceftalimentapotiusiegatarioparticulatim.quifor- 
taffis  frugi  non  eft,(edfegnis,&incrtisvits,  vtdcalimcn- 
tis  omnino  pcndeat ,  di6l.icg.cumhi.§.modus.quam(um- 
mam  aliquam  pecuniae  femel  praeftari  voluiffc-  quod  ipfi  pro- 
fpc61:umvelit ,  nedeuoxatamagis,  quam  consefaeapecunii 
(iA  quod  Salluftio  obiccit  Cicero )  tandem  efurirc,aut  men- 
dicarecogatur.arguroJ.cumqui.fF.dcannu.Ieg.Lraulti.ff.de 
hber.& pofth.  Qua: ratio ceflat in his, qu« cx contradu dc- 
bentur.ObIigatiocnim,qusc5confenfucontrahcntiumor- 
t2eft,currorunderaconicnfunondiflolcemt?J.prout.ft'.de 
foluc.l.nihil  tam  namrale.de reg.iuris.  H*nc  opiuionem  no- 
ftrara  conhrmaie  foleo  ,  venuftiffimis&fcftiuilfimisveifi- 
bilsMarrialisin  Philomufum  lib.cpigrammat.3. 

Confittnft  Pkilomufipater  tibi  millia  bina 
Menflrtta  ,ferqneomnespr£fitttt  illa  dies : 

Ltt.xfsriam  premeret  ctim  craSlinafimpsr  egeiidty 
Et  vttiis  effent  daHda  distrna  tuis, 

fdem  te  morienshiredemaJfereUqMity 
Exhtredauitde  Phtlomufipater. 

G  A  p.    LV. 
^uidfi  epijloladpudluriiautores. 

REfftiptum  cft  a  Vero&  Antonino,  LicetepifioUttddi' 
tum  nonfit,  ft-ipulatMm  effe  eunt  cui  cauebatttr ;  tamenfi  rts 
inter  prtfentesgefia  efi,  credendum  efepricedentemfiipuUtio. 
nem  vocem  fftndenttsfubfequMtam  ejfe.  l.i.  C.  dc  con.&  com- 
mmir.ftipul.  Qusverbaenarrans  Accurfius,i?M,inquit,//^ 
f /? ,  fitpuiatio ,  nonepiflok  mifio  ?  ejuisentm  csim  coram  efi,  e- 
pifiolam  mittifi  Ethic  incerpretatio,  Ciceronisaudoritate 
confit  mati  poffe  videtur,quiinuentam  effe  epiftolam.vt  cer- 
troresfaciamusabiences,fcribirinquadam  ad  Curioncm  c- 
piftola,  Verum,nonidroaflentimurAccurfio  :cumcpifto- 
la  praster  vulgatam  illam  fignificationcmintcrdum  procau- 
tionci  fiuc  Chirographo  accipiatur.  Cuius  appdlationig 
hanc  cxiftirao  rationemeffe:  quiamorisfuitvetetibusfalu- 
tationTeshuiufmodicautionibusprsponere,&adcxemplum 
literarum,qusabfcntibusmittunrur,easconcipere.  I.  publia. 
§.  vlrim.  ff.depof.  Scsuolacap.vltifn.deconftituc.pcc.  £,«- 
eiui  Tititu  Seiorum  debitor  decefiit :  h/perfitaferffntpfiptUo  Md^ 
ttiocjKodhereditasadeupertmct,  t^fecerunt  vt  epifie/am  in  eet 
exponeret  ,dtbttoremfi  ejfe  Gf^^.Marcel.c.j^.  depigno.  adion. 
Tttipu  CMm  credtdiffet  ptcuaiam  Sempronta ,  ^  ob  eamptgnit* 
acceptfet  ^futurum^  efiet ,vt dtflraheret  tdcredttor:<jutape> 
cunianonjolueretur  ,  feiittacreditere,vtfH»d::mcerto  prettg- 
emptum  haberet  :&cum  impetrajfet  epifioUm,  ju^fe  vendidif 
fefundum  creditorifignificaret,emifit,^e, 

C  A  p.     XLVL 

Cauf^coniunBio  quidjit  afudPauittm^,tat.r. 
dedtuerjisregwlisitirisantiqui. 

QVid  fit  caufx  conie<aio  apud  Paulum ,  cap.i.  ife  dfuerfis 
regulisiurisantiqui,  cum  ait ,  per  reguUm  tgitur  hreuit 
rerumnarrativtraditur, 8c  {vtiitSibiom ) quaficaufit  conie- 
ai9,($c.  Primusomnium(nififaIlc>t)  demonftrauiincom- 
mentario ,  quem  ante  bicnnium  edidi.in  traa^cum  de  pa6ti5» 
&quorundanoftrifeculiIuriiconfultorum  fcnrentiaconfu- 
taui,exiflim3ntium^«/«M«»««(3iolegendiicffc  apud  Pau- 
lurn, non conici^io.  Alciac.Iib.  5^. parcrg. c.  i.  Admonuimus 
enim  Coniiccrc  caufam  ,  forenfc  vcrbumeffe:  necaliud  fi- 
gnificare,quam  caufx  argumentum  iudici,  apud  quem  agcn- 
daeft,fiimmatimexponere.ItaqucSabinus  oftendcre  volc* 
ccgula,^  iuce  confticuta  fuQC  bteuitcr|&  fumtaacim  copledti, 

eani 


T^ifput.anniuerf.  Lih.     /, 


camcaiifsconieiSliooicomparar.  Itaenim  interprecatur  hoc 
verbum  Afco.  PidianuSjCuiuseft&apuJ  aliosaucorescrc- 
bramentio.  AutorRheror.adHerenniuailib  i.Afran.apud 
qnofdam  Grammaticos  veteres ,  nam  is  anthor  (^i  verum  b- 
rear^  nunquam  a  me  iedusefl.  Gelliusiibr.f.cap.io.&lib. 
ly.cjp.  f .  Duabijs  aetem  de  caufisiddenuohicponendum 
duxi,  V"a  eftquod  contradicere  volentibus ,  fi qui  (unr,  quos 
a  nobisdillentientium  autoritas  commoueat,  ratisfacere,eo- 
rumque  obi?Aa  diluere  cupiam,  Aicera  eft ,  quia  ex  com- 
mentario  depadJis,  fiatypographisiterumcxcudaturiiieli- 
ber,  quafi  paulo  aiienius  a  propofito  id  eiimere  dccreui. 

C  A  p,     XLVII. 

Dklsctxufi ,  aliqiddfacere :  apud  Iiireconpiltos  quidjit. 

EAdera  raiio  nos  impulit,  vtquodineodsmconii.enra- 
rioicripcuma  «obis  extacde  hacform.i  loq^iendi.Dicis 
caaia.iteruTihicadicriberemus.  Eftautfm  diLiscaufafiLefC 
nec  borij  hde  nec  f  erio ,  &  vere,  fed  pEifinit  jrie  tancum ,  & 
peril.nuiacionemquandamfaccre  ,  vtiocis,  adti  .sreicon- 
hrmationem  a  mecitatis,  &ineumconimeiitariumcon(i''- 
llis  apparet ,  nempe  Caii ,  cap.  4.  Commo.Vlpian.cap.i.de 
Senatufconf.S  lan.eiufdemcap.f.exquibiiscaufisma.Cicin 
Verrcmlib.y.Pliniushb.iS.cap.i.Dicisainemlegendumff"- 
,(enon  d;cicis,exM.Varr. diHicimuslib.  ^ .dj  lingua  Latina. 
Quo  genere  loquendi  vfus  efl  quoque  Amobius  aduerlus 
gci.tes ,  cuius  vciba  hjEcfuntlib.  ^.vtmihiquidemvidecur, 
Damine.nendataruutexempLriarNififortedicttisaliasq.u- 
dem  inefFe  Diis  formas ,  &  honoiis,&dicis  caufa ,  fpecics  vos 
cisaccominodauiiremortalium:quodmaiotisuiulcoef'tcon- 
tumelir ,  quam  erroris  aliquid  ignoratione  ff ciHe.  IdsiTi  lib. 
4.Intcrrogarcvoslubet,ipfosqueanteomniaRomanosdo- 
minosrerum.ac  Principes  ,  vtrumneexiftimcis  pietatem, 
coucordiam,(alutem,honorem,vircurem,  fuelicitatern^ca?- 
teraque  eiutmodi  nomin3,quibusar3svidtmuiavcbiscura 
m.'ignificis  exidificacasdelubris ,  vim  habere  dininam ,  cceIi- 
que  m  rcgionibus  dcgere  ?  an  ( ita  vt  alToler )  dicis  caufa :  cx  eo 
auod  opcamus  ,  &volumus  bonaiftaniibi$contiogcre,fu- 
perorum  retuleritis  incenfum?  Charifiusaiite.ulih.i.gram- 
mat.oftenditvniustancutncafuse(Ie,Dempegeniiiui:quafi 
Dix  nominatiuus  in  vfu  non  Cn. 

C  A  p.     XLVIII. 

De  aciione ,  qu£  aduerfm  corriipe»tes  edicla 
publice  propojita  datur. 

EDiftaPrstoriiquzdaerantpcrpctua,  qus  iurifdiSionis 
perpetu«caufaproponebantur.  Quodtumficbat,cum 
Pta:tot  generalitcr  edict  bat ,  ;^uibus  dc  rebus ,  aut  quoraodo 
jn  omn  bus  caufi- ,  &  omnibus  per(onis,iuseiretdi^urus, 
quandiu  mag.ftratu  fungerctur.  1.  i.fF. deotig. iur.  vt  eniin 
Pi^totesexediiflisfuispcrpetuisiusdiccfentjCautumfuerat 
lege  Coroelia ,  vt  Paedianus  lcribit.  Alia  crant,quxin  fingu- 
las  oetfonas ,  aut  caufas  proponebantur  ab  eodem ,  prout  re$ 
incidera?,velutiquib'js  abfens  in  ius  vocabatut.leg.ad  perem- 
ptorium.fLdeiud.EodemfenfuM.CiceroinBfUto.quzftio- 
nesperpetaasaL.Piloneconftitutasfuiflefcribit.  Nam  an- 
tea  in  fingula  ctimina  QuaEfitoribus  mandari  casa  Populo 
moris  erat ,  vtpofteadicemus.  Cumautemadedi<5la,qu£e 
perpptuacrant,  idco  in  pubHcislocis  proponerentur  in  tabu- 
la ,  aut  charta ,  aliaue  fimili  matetia ,  vt  fe  prsmunirent  ciuej 
(inquitPomponiusJomnibufque,  quorummaxime  inter- 
erat ,  innotefcerent :  acnemo  ex  Populo corura  poflet  igno- 
rationem  caufati  .•  nonnunquam  ficbat ,  vtincontemptum 
maicftatisPrztotiaEj&totiusPopuIigraue  incommocluraa 
petulantibus ,  &  improbishominibuscorrumperentur.Ita- 
que  huius  temeritatis  coercendagratia  prartor  aducrfus  eum 
quitalecditftumdolomalocorrupcrir,  aftioncm  poenalem 
dat  ad  quinquaginta  aurcos  ,  quz  populariseft.&cuiuiscx 
populo  corapetit.  Ediifli autera ,  quo  eam  adionem  propo- 
nit  Pritor,  elegans  eft,  &  pcrfpicua  Vlpianiinterpretatio.l.fi 
quisid  quod.ft.de  iurifd. 

C  A  p.     XLIX. 

Adedi^um  a  Pr^torfpropojftum ,  de  eo  ejuinouum  ius  ad- 
uerfui  AUumfiatmt  vel  impetrauit. 


tc4^ 

EA  fait  Pra  torum  auroritas ,  k  (vt  Pauli vetfeo  vtat)  ma- 
ieftas ,  l.fi  familia.fF.de  iur/fdid.nec  folum  Pritoris ,  fcd 
Proconfulis  etiam  in  prouincia,  aliorumquc  fimiliumMa* 
giftratuum,vtiusftatuereipfispermitteretur:non  quidem  • 
contra  lege-  Cnam  id  Pr*rori  nuhquam  concefTum  fuit)  1.  rir 
fponfus.  fF.  de  Pub.  in  rem.aft.1. 1  (F.ex'quibuscaufis  ma.fed 
deiisjqusnuliocerroiureerantcomprehenfa.  Scacucbanc 
autem  ius  Vel  perpccuum ,  fiue  perpetux  iiuifdiaiohis  gratia, 
quandiu  in  Magiftratu  eflent ,  vt  fupradiximus,c.48,velin 
fingulas  caufas ,  &  perfonasiiis  dicendo ,  id  eft  ,  decernendo 
aliquid ,  vel  ius quoddara prifcr  bendo  iildicibus  datis.  a  quo 
noniicereteiscognofcendoiudicandoquerecedere ,  dequo 
facisfufedi(rerui;nus,cap.j3.  Quaeresambitiofis  Magiftra- 
tibus  anfatn  dabat,contra  moremmaiorum,  contraqucius 
&  iquum  fypfoumero  iusdic-udi,  coc]uenomineCicero 
in  Verrem acriter inuehirur.  Itaque  vifuin cft operi  pretium 
huic  malo,  ne  longius  ferperet,pcenaqu^hocedi(fiocon- 
tinetur,velutremedioquo1ammederi,&nonfolumMagi- 
ftratus  c  .piditatcm ,  &  ambitionem ,  qui  nouum ,  iniquura- 
que  lus  ftaruerit,fedciiamciu!,  quipoftulauerir,  impetra- 
ueiirque,comprimere,3cvind'cire.  Prioreigiturcjpiic hu- 
ius cd.di  cantum eft :  vc  fi  Magiftratas aliquid  noui iuris  in  a- 
liqu.fir,  l}afiieri.',qucmcunquepofteaaduerfarium,&quan- 
docunque  habucrit,  ipfe.eo  poftulante,eodem  vii  iurec  dga- 
rur.H.iicCiccroinquadamadfrarremfuuniEpiftola  :  Qui 
in  Magiftratibus,  inquit.iniutiefe  lecrereanc,  coJemipfi? 
pM:i4tis  eratiur:  pi.-endum.  Quo  iure  nihil  a-quiusauiiu- 
ftiuspotuit  vnquam  excogirari.  .(Iqualitas  cnim  (vtaitSe- 
ncca)  prima  pai-s  iquitans  eft.  H.ncilludEuripidismenco 
commendacurafapiencifl[imisquibu(que,'nj"i7oi'vo|ui^ow.  Eilqj 
hociiisa  Ciceronelib.deinuent.  z.  Parappellacum,quod 
inomncsrquabi!et(Te,^-ana'.urapiofedumin  moreroque 
vulgiapprobarionc  pcrdudtun  aic.v  Ei  noiacft  omnibts  Py- 
rh  igoveorum  fencentii ,  qui  luftiim  fimplicicer  ilia.)ni-ni-:ravint 
iJ-ft  .mutuam  p.^nfionem  ,feiitalionemefie,diiiiaiebant. 
Nouura  autem  lus  iJeo  iniqunm  habeiur,  qniaidiusquod 
vetuftascomprobauit,ccrtuineftferenonminus,quam  lcx 
aliqua.Inquoiuremaximam  partemeorum  verfariquxprjc- 
tores  ediccre  confucuc>unt  ,  idcm  autor  eft  in  eodcm 
lib.  Hincctiamlibroj.in  Vcrrcm.  Veniunt,inquit,ad,Chc- 
liJoncm:  domnserarpl  na,  nonaiura,  nouadecrcra,  noua 
iudjciipoftulabancor.&r.  Pofteriorecapiteedidlihoccon- 
linttur ,  vchquisaM.:giftracuquicquamnouiiuris3dueifns 
aliquem  obtir.ucrit ,  quandocunque,  &quocunquepoftea 
aducr(ariopoftulante,eodemiureTticogatur.  Exefcplo  v- 
1  icur  Vlpian.  quod  vulgo  non  intelligitur.fF.quod  quifqueiu- 
ris.l.j.Si  quisimpetrauetit  a  Pra^tore  iudicium  purum,&  fim- 
pltxaducrfusdebitoremfuum,finc  exceptione  pafti,  puta 
vel  doliaut::lu  buiufmodi,  qujEaddifolebat,iudiciomagis 
ex  af  quitate  quadam  &  conf  uecudine  Pratorum,  quam  quod 
legealiquaidcoBftitutumefier.  Quaderevidenda  funt  ea, 
quae  aliasia  commentario  de  paiftis  accurate  difputauimus ,  1. 
iuris  gentiura.in  vcr.a6t;ioncm  a  Prxtore  dandam. 

C   A   P.      L.  , 

Breuis  ^  dilucida  interpretatio  edi£li  Pr<gterii,  dee»^ 
qui  ius  dicenti  non  obtemperat ,  ex  Vlpiano. 

IjDi<5lumaPrecorepropofitumfuitaducrfuseij,quiiusdi* 
^centinonobtemperar,  qnod  Vlpianus  interpretatur  his 
vcrbis:  Omntbtts  ^.^agtftratibus ,  nontamenT>HummriSyje. 
cundum  tmpotefiMis  fu€  concejfum  efi  turtfit^iaHemfuam  de- 
fendere  peenali  tudicio.  Is  videtur  tmdtcentinon  obtemperajfty 
tjuiijHod  extremum  efl  in  turijdtSltone^nenfecit.relutifanis 
rem  mohilem  vtndicari  afipaffu  nonefi  ,feddiict  eam ,  vel  ;erri 
pajfut  efi.  CdLterumfi  ($  feejuentia  recufautt ,  tunc  non  obtempe- 
rajfe  vtdetur.  Siprocurator  tuns  veltutor ,  velcHratortm  dtcen- 
tinon  ehtemperauerit ,hocedtEiotpfepunttur,nondominus,vtl 
puptilus.  JVonflumautemreum,^utnonobtemperauerti,hnc  e- 
diBoteneri,Labeoait,verumetiam  petttorem .  Hoc  tndicium 
nonadtd,e}uodtnterefi,fedi)uantteares  e(t ,  concluditur.  Et 
cum  merampoenam  comineat,necjuepofi  annum ,  ncijue  in  hxre- 
redem  datur.  Huius  loci  fenfum  ('quem  omucs  qui  nominis 

TTt     % 


lop 


Franc.  Duarem 


alicuius  in  fclentli  iarisciiinis  ,  nofirapatrumquememoria 
faerunt,  lummo  ftudio  conaiiruncinterprctari^neminem 
adliDC  ktis  czpHcaire  :cuiu3  lcriptainmanusmcasveoerint, 
'  affirmare  aufun.  Quanquam  vetuftus  interpres  Bulgarus 
|^cniusfencentiaabalnsexplofacft)nonpiocula(copOaber- 
rafife  mihi vidccur.  Qu_e  rcs  mc  mouit ,  vt in  tanta authorum 
diirsnfione,  quanta  vix  vfquam  repericur,  acprailertimrc- 
centiorum  Alciati  &  Zafii ,  fentenciam  meam  ,  quam  aacc 
multos  annos  in  fchola  noftra  def<;ncii,  nnncomnibusftu- 
diofisaperirem:libeutermutareeandcraparatus  ,  fi  eruditis 
non  probari  intelicxero.  V  t  igitur  ad  rem  vcniamas,  Hoc  edi- 
ifto  iudicium  datur  aducrius  eum,  qui  non  obtemperat  ius  di- 
ccn  ti ,  id  eft ,  vt  W  jgiftratui ,  qui  poteftatem  habet :  vcl  ei,cui 
mandataeftabeudemiunidKiio.Daturautem^^vrexiftimo^ 
hon  fifco  5  led  ipfi  iiiigatori  :  nonadid  ,  quodintereft,fed 
quanti  eares  eft  ,  de  qua  mouetur  controuerfia:  adco  vtu 
forte  calumniofa  faeric  petitio  ,  nihilominus  condcmnatio 
'fiat ,  1.  penul.  ft.  ne  quis  eum ,  qui  in  ius.  Itaquc  merara  pcc- 
namcon[inetha:ca(5lio,abl'qucvliarci  perfecutione ,  vthic 
Vipianusait.  Ac  ncciriduramnimis&accrbum  hoc  ius  vi- 
cJeatur  ,  confidcrandamsft  ,  quam  gtaue  fitMagiftratuum 
pop.Roman.quicumimperio&poieftatciaot^maieftatem 
contcmntre.  1.  fifamilia.deiurifdiil.  Namhistantumper- 
mittiturfecundum  iuspoteftatis  iax:  &vim  imperii,  quod 
habent.i.curaPraJtor.deiudi.iuriididtioncmiuamhacaAio- 
Bcdaca  tueri.nonetiamDuumuiris^&magiftracibusmuni- 
cipalibus,vthicdicitur.  Hacaccedat,quodita  demum  huic 
cdido  locnm  efle  lcribic  Vtpian.  fiquisid,quodextfcmun» 
cft  in  iunldidlione  aon  fcccric.  iNJamh  qaisM;g'ftratuiad 
ic  vocanci  non  patuerit,  noncontinuoteneturpcenahaius 
edidti,  quasfane-grauifliftiacft,  quamuis  mulclin  p>j!ruab 
eo.l.i.  ff. fi  quisiniusvocat.nonier.modolegiti-aiam  quan- 
titatem  non  cxcedat.l.cos.C.dcTnod.rauld.  Szi  poftquam 
tnagiftracus  eum  non  comparentem  iuireric  duci,l.i2iiuria- 
rum  adtio.  ff.de  iniur.veladacrliriuminpoflcffionemireanc 
quidaliudfimile,nccisobtemperaaeric,quiahocextremum 
iniurifdidlionecft,  nccpoteftvi.riprogredidecciner.dojaut 
iusd:cendo,tuncp(Enahdu5  ediifti  coerccbitar.  Alio  non 
abfimili  exernpio  hicvcitur  Vlpianus ,  cum  rctotnobilema 
pofleflbre  vt  luam  vindicaret  qui(piam,is,  vndepecebatur, 
iudic'umaccipererecuiabat,fucurumfperans,vc  ica  condc- 
mnationefn  vitaiec ,  cum  hcenonconccftata  nonpoflitad- 
UerfusquemquamRomanoiarcfcntentiaferti.  Quiricur, 
■quid iurisfit  ?  &rcfpond.  I.nipune eum non parere, quod  ad 
poenam  huius  cditii  atcinerjquiainiuiifd;(ftionehocexcrc- 
mum  noncft^idquefignificanc  hxc^v cxhi,  V elntt  ji^uisrem 
mobtU/n  vmdicart  ifi  pajfnsnon  efi ,Jedd«cieam ,velferri 
paffits  efl.  quibus  addenda  func  ha:c  :  Non  iticiditinpcenam, 
^n^ft  non  obietnperattirit ,  vel  {imilia,  Qmd  igicur  ?  Pritor 
deinde  tem  illam  mobilem  ferri ,  vel  duci  iubet ,  cuftodiar  ici- 
licetcaufa,  propter  contumaciam.l.i$cui.§.quilcgatorum. 
ff.  vt  in  pofl.leg.  ne  huic  quidem  decreto  par  et  rcus.  Aic  Vlpia. 
Edinipasna  tuncenm  teneri,  nempe  his  vetbis  .•  Caierttm  ^fi- 
^Henttarectifauit  ,tunc  nonobtemi/erajfevsdeiur.^ita  ex  duo- 
bus  propofiiis ,  quod  poftetius  cft ,  interdum  fequcns  dici  fo- 
lct,  vtZafius  annotauit.  l.vlrim.ft".devulg.&pup.{ubft.fed 
quifieripoteft,  vtpctitornonobtc.Tiperans,  hoccdi(ilo  te- 
neatur?  Reipondco^cdidlumdereocanrumcontumacelo- 
qui , non eciam de petitore.  Itaque Vlpianus ad pecitorem c- 
ditiumpotrigensintcrprctationefuaquiaiuscertum  none- 
rar,necvctbiscdifti  expreirum  ,  Labeonem  eius  opinionis 
audorem  laudat.  Commodiflima  autem  ratio  petitorem 
coutumacem  huius  tdldci  pcrna pledlendi  hic  cft ,  vt  poflca 
agerc  volenti  dcnegetur  iurifdidio  ,  idquefolitum  fieri  VI- 
pianus  alibi  oftendit.l.ied  etfi  per  Praetorem.ff  ex  quibus  cau. 
maio.  Mouere  autem  nos  non  dcber,  quod  mihi  a  nonnuUis 
obiedura  roemini.  Siador  non  adfitediduracircumduci, 
idque  in  iuiiidiftione  extremum  vidcri,  vt  aduerfus  aclorem 
locus  huic  cdi(flo non  fir.  1.  & poft.  dc iud.  Hoc enim  accipi- 
endutncft  ,  cumacflor  vocatus  non  fuic,  &c.Sicnimmalit 
teushiem  omnino  finiti ,  quam  circumduci  cdidum,  curabic 
ablcntem  adotem  vocati  tribus cdicflis :  vc  ob  concumaciara 
fuam  omnino  cadat  caufa  ,vt  conftitutionc  noualuftiniani 
exprcflum  cft ,  l.aut  qui  /erael.  C.quom.&  quan.iud.  Nam  & 


eo  iurc  ,  quod  in  Pandeftas  tclaturacft.adornonobteta- 
pcrans  ius  dicenci ,  damno  litis  afficitur.l.contumacia.derc 
hid.  nempe  ficdidtis  folemniter  vocatusnonadfucrit,&fic 
quodextrcmumeftiniurifdidlionc  non  fccerit.  Nec  mirum 
caiquara  videri  debet ,  quodvetbaaliquothic  (ubaudicnda 
efle  dixerimus :  cum  huiulmodi  fchcmata  apud  vctcres  auto- 
res  vfitata  fint.vt  Budaeus  nofternonvnoinlocoadraoner. 
Cic.in  Bruto  :  f  orti  aniiao  efle  oportcrc  cenfcbas ,  quod  ea 
gefliffem,  qu2  dc  me,  etiammctacente,  ipfa loquercnrur, 
mortuoquc  viuercnt.  Quifiredc  cflentfalutiRcip.finfc- 
cus,intcrituipfoceftimoniummeorumdc  rep.  confiliorum 
darcnr.  Qns  forma  kiqucndi  ad  Grarcormn  imitationcm 
haad dubic  vlurpara eft  a Latinis. Lucas in Euangelio,c. »}.  de 
ficu  loquens,  K» /i?  W«(r/x^TiJv,t/ 5;it«>t.</{  •"  M*Mov  f7w4.«f  «J- 
■lUi.  Etfiquiderafeceritfru(5turo,hn(ecus,(uccidescam.  A- 
rift.lib.l.Polit.cap.SJ.T^jSio/f-wyeayfty,  •wo/.t>;«e;<ra'>e.lt. 
•aoi  ■^  ^MSV  01  /Saf/AHf  uititi ,  ><5"  ifSf  ^if •»7»»,  ai  oysi^iafMiaei  to»« 

Ariftoph.inPlut. 

A>a.9wva57n»7Tiiv  Vffm  cu-ncu  i/M 
XfMi  /;'  i/M  71  {avTOj;  iy.aLl,*i  o/m) 
TloiiiTtv  viS^  Tsfi'  on  y  (U  i>iu\)  cfoK». 

Ariftophanisintctpreshuiuslchcmatis,  quod«iBBtVi«»  vo»^ 
cat.aliud  citat  excmplum  cx  Thucyd.hb.  j . 

Ko/  li /jt  <nft.Z«  ti  T«e3' .  *'  'dl^^y-i-nt^^<H\si  ihiiv  tcuJf  t»  fS^Sitai  i(^ 

IdcmaliudexHomero.   Ia/«</i.«'. 

AM.'\i /£  /bitrisin  yiesi-i jutyadvMSi  f^^" 

ApawTtf  xj  9vf.io\i  iTiUi  im'to?/oii  t5ai. 

Ei  JV  lu |W*i  Sioann, {■)SP  J i  «y  autif  i\6futf 

Menand.rspadEuftathiumHbmcriinterpretcn», 

Ei '/A  cTt!  (« Tiva Topo» t'p(;«<,t/ o/^fi,yty»«*' tjy. 
Plato  Coraicus,apud  eundem,  ti/Atv  <ni  tUju  SkiJ^sh»  >i)ni^*i*' 
)U<(w,t(  3/i/M)  TWJta  irajna,  (iujiii&.cuivav,^m'^i^. 
S{^hoc\c%,uft^ifuui^ei<nt,ti'^iA.Y\\iyi.  , 

vipia.  quoque  Demofthcnis  interprcshuicnonomnino 
diflimilcm  tM»4»'  apudeuodemobletuauitinOlyath.}.  SqcL 
dchisiampluslatis. 

C  A  p.    LL 

FAtremfiiio  autfilumpatrire^ieiudkem  dari,quitmu(t 

ma^firatuiltberisjuis-iusdiceremnfofiit :  d^  con- 

eiliatio  Iscorum  FlpmuatqueAjricam 

fiignantium. 

PRiter,  (jni  inyifdi^ltoni  pr<teH,in  caufkfua ,  4iMfuorum,iH» 
dicem  dare,  ^ftrmulam  cognofcendt ,  ac  iudicandi  prtjcri- 
here  nonpotefi :  ne  eff^eUu ,  ^gratta  duilusa  iufiiiia  ^  (tijf*tta- 
r*</f/?ff/<jr.Ita  Vlpianam  inicrpretor  fub  tit.dciuii(di(a.c.  lo. 
in  Panded.  1.  quiiurildid.  Namivjs  dicereitaaccipicnduia 
cft  apud  eundcm ,  vc  cap. f  ^.demonftrabimus.  At  patrtmfi- 
Jto  fudicem  dari ,  autjilium  patri ,  fi'priuatitmjit  nfgaitum ,  ^u» 
deagitur  (namtnpui/ictstndex  dartnottjolet)  mhiLvetat,con- 
fenttentefctlicetaduerfarto.  Idquc  Africanusfcntircnnihi  vi* 
detur  fub  tit.de  Iud.77.  l.inpriuatis.  Ejt  enimiitdicare,munui 
puhltcum  ,  vtfubcodemdt.Pauius  ait,cap.78.£f /wA/y.yw* 
adtusfuhlicum  atttntnt ,  inuicem  extranei  hahenturpater  (S 
Jf////j.l.namquod.'ff.adS.C.Trebel.Confer)fuautcmhrigan- 
tium  iudices  dari olira  confueuifle alibi  oftendimus.l.i.§.  fed 
fiiudcx.l.obferuandum.ff.dciudi.l.  exconfcnlu.ff.dc  appcJ. 
Qiipdfiquisobiiciat,adeoidcertun3,indubitatumqucefTci 
vt  Africanumidliterismandarcvoluiffcparum  crcdibilc  fit: 
huictcfpondeo,eandcmqua:ftionera  de  aibitro  ,  agitatara 
cffc  i  vetcribus ,  qucmtamcnlitigantium  confenfiieUgine- 
mo  vnquara  dubitauit.  1.  quinetiam.  ff.  dc  rcc.arb.  Sunt  qui 
negotiapriuatapetacute((iDiisplacct^&fcitc3pud  Africa- 
num  domefticaintcrpretantur ,  qui  ad  nuihus  commodum, 
vclincommodum.prxterquampatrisipfius  ,  aut  filii  pcrti- 
nent:aliialiac0iHminifcuntur.  Vcrummihipropofiturono 
eft  ,  omnia  fctiptorum  omniumfomnia,futilefque,&ine- 
ptasopiniones(ctupulofiushicexcutere:(^  patefa^^iStCOQfU'* 
matifque  mcliocibus ,  fa(is  conueUuncur. 


C  A  r.     LII. 


"Difptitat.anmuerf  Lik    L 


An  ahfque  Principispermijfu  atjuapuhlica  ducipof- 
Jitydr  expUcatafuhdtfficUis  antimmia 

STifHu  a^UAmpubltcam  tidefi,  au^oritatepublica  adpubli- 
cum  vfum  coparatam.,%nfuHmfundum  dertuare  tupiat ,  ne- 
ftffariumejft  Prtnc'pifconfin/um,o[ieadk  Vlpian.  tit.  dc  aqua 
quetidian.c.i.§.petmittitur.Ncc  tcfctt  hodie,  an  cx  canelio» 
anextiuo>  velquoaliolocodiicatut.  d.^.petmittitur.  Licec 
priicis  temporibus  non  nifi  ex  caflcllo  ducendi  ptiuatis  ius  e(- 
let,  idque  Senatufconfulto  cautum  ^lio  Tuberonc  &  Fabio 
Maximo  ColT.IuIius  Frontinus  fcribic.-ne aut riui ,  aut  Bllulz 

Eublicxfrequcnterlacerarentur.Sedanimaduertendumeil, 
ocius  perfonac  concelTum  ,  adnullum  hiredem  fucceflo- 
remvetranfire  ,  mortuotamcneo,  cui  coDccfTum  fucrat^i 
Ptincipe  renouati,adeo  vt  iniuria  cum  affici  Vlpi.  dicat,  cuiid 
dcncgatumfuetic.d.§.  permittitur.  Cuiconfentancalunt& 
eiufdemFrontiniverba.-Ius(inquit)impetratzaquxneque 
hzredem,  nequcemptorem,nequevIIumnouumdominuni 
pr^  diorum  fequitutmunc  omnis  aquf  cum  poircflore  inf^au- 
ratuc  beneficiuni ,  &c.  DiuetfaratiocflHuminumpublico- 
rum,ex  quibus  abfque  principis  pcrmifla  aquam  ducerc  lic^r, 
Q  modo  nauigabilia  non  fint,vt  Pompon.ait.I.  quo  miaus.ff. 
deHunii.l,fiautcm  §.vIt.f{.deaquapIu.arc.l.imperacores.fF. 
dc  fecuit.rufl.pr^d.Qupd  enim  iam  didlum  cft  Piincipis  per- 
niifruopusefIe,dccaaqua,qu^tnvfupublicoefl,3Ccipidcber, 
quaiisinVrbemolimad  ciuiBm  vfum  vaiiisex  locisduccba- 
tur,autcanalibusflru6lilibus  &Iapideis  ,  auc  tubulis  fidili- 
bus,  aut  fiftulis plumbeis,  vt  Plinius ,  Vicruuius &  Froncinus 
(cribunCjidqucaPomponiodifertcexptefrumcfl.vcAccutfij 
hacin  re  focordiam  non  parum  admiier ,  quihanc  Pomponij 
diflindlionem  nonanimaduertetit. 

^uidfit  iurifdi&io,  qttidque  imperium  tam  merum 
quammijlum.       C  a  p.     LIII. 

IVsiictrt  Magifiratusdicitur,putaPr(ttor ,  velalius (imilis, 
eum  in  caufisprtuatis,  (J  pecuniarits  iudici  afedato  tus  cjuod- 
tlam  ^uali  cenfittuit,^  formulam  iuris  ^  tijuitatis  eipr^fcnhit, 
^mamfitfuatur ,  fj  a  tjua  iudicando ,  cognofiendot^  recedere  non 
foffit.  Nara  Prztorcaufaspriuacasiudicarenonfolebat,  fcd 
iudicem  dare,quiaccepta  formula ,  &  prarfctipto  quodam  iu- 
ris,dcfa(5lotantumcognofccrec,  vtaliasdoculmus  incom- 
nieiKariodcPadlis.I.Iurifgcntium.  Hincdicitur,Iniurefieri, 
quodapndpr2toremfit,vtfupraadmonuimus  cap.  i.  Nec 
verutnefl,  quod  pIcriqucopinantut,rebus  iudicandis  cutn 
prspofitum  fuiflclegibus  Roraanis.Nam  illa  Icx,^«  fW««f 
iudtcarivsiubeat,Pratorefio\S)C^\x)x(!Sa{mo6x3.^\xA  Cicero- 
ncm cx  X II.  Tabul.non f unt , fed ab ipfo confiiti : id qiiod 
non  femci  teflatur in iibris de  IfgiKiK-tijf^pyigimrrl^rnc  ^  giy 
&{iedancus  dicituc ,  neciusdicit,  neciucifdid:ioncmh?bet,  1 
fcd  notionem  tantum,&  cognofcendi,  iudicandique  faculia-| 
tem,l.ait  Prastor.fF.dc  reiud.quam  a  iurifdiflione  difFerre,ar-' 
guitetiamcitulus.  Ne  quisinfuacaufaiudicet,veliusfibidi- 
cat,iib.C.Iafl:in.3.  Huius  rei  quoque  arguraentum  efl.quocL 
licetfuis  nemopof&ciusdicete,  incorumtamencaufa  iudex/* 
elIepotefl,vtfupr.annoiauimusc.n.l.  quiiutifd.fl.de  iutifdj 
l.in  priuatis.  fT.de  iud.  Proinde  f cntentiam  fuam  non  exequi- 
tuc.fed  Migifltatus,qui  eum  dedit.I.a  Diuo  Pio.  fF.  dc  re  iud. 
Nam  quod  Vlpianus  ait ,  Qui  refittuere  iuffus  iudici  nonparety 
manu  mibtari^officio  iudtcts  abeopoffeffionem  transferri ,  &c.l. 
qui  reflituete.  a.  de rei  vind.  id de  pronuntiatione &  fenten- 
tia  iudicis,  non  de  ipfius  cxecutione  accipiendum  videtur.hoc 
ampiius,  Magiftratus H quando  cogno(cat,&iudicec(quod 
olim  certaruni  petfonatum  fauore ,  aut  caufarum  faciebat )  1. 
I. fF.de  exccaordi.cog.i.i.  fF.  de  rei  vindi.cum  quidcm  ius  dice- 
re,  proprieinteliigendusefl:,  taraetfilatiusco  vctbovfusfit 
Vlpianus.Cuius  cci  fidcm  facit  S  uctonius,qui  Neronem  fcri- 
bitiniuredicendonon  nifidiefcquenti  folitumrefpondcre, 
poftulationibus ,  in  cognofcendo  autem  perpetuis  adlioni- 
Dus  omiflis,  fingula  quarque per vices agere, &c.  His  intellc- 
ftisfaciIe.opinQr.cognofciturquid(itjuti(di6tio.  Nammo- 
doiurisdiccdi,feuiudicisdandipocc(lasc(l,fiuc,vt  Vipianus 
air,iicentia.K  impetium.lF.  deiurifdid.i.i.§.  damus. fl.de fu- 


lOJI 

dciniusvocan.  Citctumprxter  hic^qusB  diximus,  quza 
Magiftratu  fiunt,  pro  poceftate  quadam  nec  priuatis  homini- 
buspefmittuntur,vcIucidatiotutoris,I.muto.§. tutoris.fF.de 
tutel.caimpecij  cflc  dicuntur :  Impetij ,  inquam,aut  meti,auc 
mifti.Scdquidvtrumquefit.vtcommodiusexpliccmus,  no- 
tandum  eft,prztorem  Romz  creatum  fuilfe^vt ius diceret in 
Vrbcdecaufis,  negociisqueptiuatis.nonvtanimaduerterec 
infacinorofoshomincs:  quodneConfuli  quidelicuifTe  fcci- 
bitPomponiuSjtit.deorig.iuf.Iib.i.Pandeift.  Populusenim, 
cuiusfumma  poteftasetat,  quotiesanimadueifio  neccllaria 
videbatur.QusfitorcSjfiue  Quiftorts  conftituebar,  qui  ad- 
ucrfusfacinorofosinquirerentjidq;  extraordinem,cum  nul- 
lomagiftratufangctentur,vtegopIerifq-,refr3gantibuscen- 
leo.Lz.dc  of ig.iur.  Non  tamen  his  fimbus vfquequaque  cir- 
cumfcripta  fuit  poteftas  huius  magiftratus.vt  mhil  aliud ,  qua 
iudicibusafedatisius,«quicatemquepri(criberct,quemad- 
modum  diximus.  Nam  bonotum  poneflionem  darc  potcrac 
fecundum  tabulas,vel  contra  tabulas,  ceftitucrein  integtura, 
modice  coerccrc,&  alia  quzdam  exeqai,qu^  in  imperio  quo- 
dam  confifterc  dicuntur  magis ,  quam  iurifddione.  1. 1. 1.  iu- 
bcre.fF.dciurifd.I.i.fF.dsiniusvoc.l.ea.quz.fF.admunicip.vc 
conftacexCiceronis  otationibusinVcrrem.  Echocquidem 
impciium  idcodiciturmiftum^quiaiurifdidicnisdmiftum, 
&coniun(3um  eft, pertinetque  emnino  adofficium  iusdi- 
ccntis,adeovtquifquishabetiufifdi(9:ionem  ,idemhocquo- 
qiieimpetiumhabeat:&quihocimperio  vcitur,  iusdicencis 
officio f imgi  cxiftimetur.  Qua  rationc  trasferri  dicitirr  raan- 
dataiurjfdi6Honc.l.imperiuite.fFdeiunfdi<5l.I.i. fF.de  otf.eius 
cuimand.eftiur.  Hzcdeimpcriom  fto.  Quxdemaj^iftrari- 
bus  Romanis.qui  fcilicet  creantnr  a  P.  R.  vel  Principe,!,  I.  fF. 
adl.Iul.dcamb.  nondemunicipalibus&Duumuiri!  accipi- 
endafunt,i.ea,quff.fF.admunicip.vt&pIeraqiieaii3adiurif- 
di(5lionem  Magiftraiuum  peri  inencia ,  1.  i.fF.  fi  quis  ius  dicen- 
tinon  obtemp.de  quibusalibi.  Mervm  autimimpcriura, 
gladij poteft.iseft,didl. leg. impeuum. qix diu poft"  creatio- 
nemipfius  M.Jgiftfacuslegedelata  eft  Prxtori.I.z.fF.  de  orig. 
iut.i.i.§.quimandatam.ff.deofHc.e.us,cuimand.eftiurifdic. 
Nam  legibus iatis  ptimum  a  Lucio  Pifone  ( vt  Cicero  auiftor 
eftin  Briuo)  deindcaCornclio  Syilaqujefliones  publiczac 
perpetuac  conftiruta:  funt,cum  ancea  in  fingnla  crimina  man- 
darencurjdi6t.leg.2.de  orig.  iiir.  &  Prztonbus,  quorum  m^, 
6t\is  f  jit  numerus ,  in  vniucrfuni  rerum  omnium  capitalium 
qua:ftio  cognitioquc  dcmandaca.  Verum  ex  eo  PrzLorum 
nwmeroforce  el;gebanturcertiquieaiudicia  excrcerent,C2- 
teri  prarerant  iuiildi(ftioni,  Cic.in  Orat.pt o  Muie.&  in  Prz- 
torevtbanohscpoccftas  animaduercendi  dicebiturmerum 
imperium,quafiputum,&foium,abfqueillagenetaliiutifdi- 
«^ione  qiiae  aliis  Prstoribus  forte  obtigcrat.  Nam  mef um  Sc 
tniftum contrariafunr. I. cum  feruus. de condi.  & demonftr. 
quod  vcl  Martialis  verfus  indicant  facetiffi  rai  de  caupone  Ra- 
ueonate: 

Sit  cifierHa  mihi,  ejuam  vinea,malo  Rauenne , 
Cumpofftm  multe  vendere  plurts  aqttarru. 

CallidM  impofiftt  nupermihicaupo  Rauennti 
Cum  peterem  mififtm,vendidit  tile  merum^. 
EthancgUdii potefiatem  nonpotefiis,  cuiconiingit,  akerl 
mandare ,  nfiproficifcatur ,  &c.  (juamuis  turifdi^ionem  habem 
fineexcepttonecuiuiseammandarepojjit,di(k.l.i.'deoffic.cias, 
cui  mand.eft  iutifdi(fl.i.folct.  fF.  de  offic,  prcconf.l.  nemo.fF. 
dercgu.iur.  Idem  dicendum  cft  &  cum  in  vna  atquc  eadem 
perfonaconcurruntiufifdi(5l:io,&merumimperium,Iurifdi- 
dlio  videlicec  iure  magiftratus ,  cum impetio  quod  illi  cohi- 
rct ;  &  raerum  imperium ,  tanquam  lege  fpeciaiicct  delatum. 
Qupd  cerncre  licct  in  co.qui  Pr^fcs  auc  Pf  oconfui  eft  in  pro- 
uincia.  Namomniumiudicum  ,  quiRomz,  fiuctanquatn 
magifttatus,  fiuecxtraordincmautiusdicunr,  autdequauis 
caufacognofcunt,pafcibusfungicur.  1.  dcomnibus.l.  omnia. 
LiIlicitas.J.vltim.ft".de  offi.  prsGd.  1.  fi  in  aliquam.§.  vlt.  fF.de 
offi.pfoconful.  Itaquefiiurifdi(5lioncmfiiimmandaueritle- 
gato  fuo  vclalij,  omnis  quidem  iuris  dicundi  poieftas  cum 
imperio  ei  admifto  tranfibitigladij  poteftas,  q'ii  lege  fpecia- 
litcr delata  cft,  non  icem.  1.  fi  quid  eric.  fF.  de  offic.  proconful. 
l.l.fF.dc  offi.cius  cui  manda.eft  iur.  Illa  fiquidcm  animaducr- 
fio,qaa:m^fiimpcrijeft,iiurifdi(5tione  diftinguitur.  Qupd, 


ipcih.  tuc. laodo ipfum ius dicetc ,  vt ita lo^uar.l.  quamuis.fF.       cum ex  pieiifque  locis  Ciccionis ,  tum  ex  Afconio  Pxdiano 


1052. 


Franc.  DtMreni 


ineundem  obfemauiraus  ,  qni  Cicerone-a  deSicil  enfibos 
Verriscriminibnsqiiatuorlibro^fcripdlleair^Vniimdeiorif- 
diclione ,  alreruin  de frumenco ,  ter  lucn  dc  lignis,qujrcuro, 
de  (iippli;  iis.  Verum  aliarepcrirui  huius verbi  apud  iuris  au- 
Aores  i.itioi:  fignificatio,!.  i.de  excraor.  cog.  &  crimmaliuno, 
capicaliumquecaufarurticognitionencorapleditur.I.i. fF.de 
offi.eiuSiCuimanda.eftiurild.l.i.ft.deorig.iur.  Quapropter 
non  mile diuiditur iurifdidio iu imj  eriura  &  iurildidionco», 
tanqiiatii&gcnerisi,&fpecieinomcn(!t,ficutadoptio.l.i.fF. 
de adopt.  Sed  &  imperium  quoc];  paulo  gencral  m interdum 
ac€ipittir,vc  iurfftii(5lio:.em  etiam  contiiieat,&  ios  diccre,  ieu 
iudicium  dare,  pacb  quae  lam  cius  impenj ,  quod  Pra^tor  iure 
magiftrarushabet,e(lev)deatur.l.cnmpr£c,or  ff.de ludl.&Ii 
prscor.ff.de  ofE.eius,cuiiftanda.eftiurildi(5l:. 1.5.  ff.de recep. 
arbic. 

C  A   p.     LIIII. 

.^utd fit  imperare apnd  Alpbenum.  (^locmAnnei 

Senecx  deckrAtuSylih.  6.de  benefictls.pr^- 

teraliorum  fententiarn. 

QVandoinfiiperidricapifernenlioiiTt|)er!i  fadaefV,  noh 
alienumerica  propolito  Alpheni  relpotjfaraintcrprc- 
tac.  lub  tir.d;  oper.liber.ca.  1(J.  qocd  in  vulgar is  codicibus  ita 
\t^imt:Medic  upatronus,efUodputaret  filiberttfntmedtcinam 
itonf.icerent:/ni4ttoplitrcstmperAiueifihihabittirum ,  pnjlulabat 
vtfetjiierentMrfi,ne^ueop.(ifni.e'-int:idtM efi ,  necne}  Refpondi 
idituefii,dummodohberMoperas  ab  eis  exigeret  \\  Aoaud&x  au- 
tcmimploranreslegitjnonimperan.es.-exiftmians.-  arbirror, 
abfurdedicf^rgrotcDsimperaremeJ^cis,  cumpareantpotios, 
&eorumopcm,  atqueauxiliu.n  irnplorent.   Arvctercmle- 
ftionem  tuetur  Alciar.Iib.7.    Pareg.c.  1  3.&ait,  Imperare  ni- 
hilaliudefieapud  Alphennmqumi/^i^rtf»-?.  Qa^oalanc(cum 
bona eius veniadixerim)pei ridiculum  efie ccnleo.  Nam  &  fi 
hec  gerundia  ^^/»/rer^««^j<w,  S«ff(r;^?f?i!^«»»,&  fimilia,3pud  Ci- 
cetone.w,  &a!ios  auttorcs  LatinosTO^n^wI^j  interdum  accipi- 
ancur>C!c.in ept.Saluft.in  lug.non  continuo  talnen Impera- 
>*vetbum,aut  participium  kbeodedudlum  llufu  pallionis 
acdpictdr.Eft  enim  hrcgerundiorum  nacura,  vi  'Grammati- 
ciinillum  Virgilij  lociin'.  annotauecint,  (^antatidorumpitur 
an£tiis,Si  in  alium  eiuidem  x.Aotis,ZJrttjn£Videndofamina. 
Qu^bus  in  locis  Cantando  ^  Videndo ,  exponuiu dum canta- 
tacur,dum  viderur.Sed  nemo  fanus  ideo  cotetKlerir ,  vei  butTi 
Cantare.aut  ViJercpalliaam  habere  figoificationem.lraque 
quodait  A\phen<js, /mperanta fibi  habiturnm ,6cc,QCCci^tc(i 
vtacftionisfenfuaccipiFateamur.  Qirimuisenimm.igi5Con- 
uenire  videacut  imperium  medicis,  quam  igroris:Pluiius  lib. 
i^.cap.i.tameniplamerces  cuiusgratiacircumambulant,& 
argrorosinuifuftt,a\itoramentumquoddamlcruirutistft,  vt 
ait  Cuer. Adde  quod blandiri  &  allentari  igrotfs ,  ac  non  ra- 
rovtipfis  morigcrentur  maximas  deuorare  moleftias,  non 
fccusacfi  Regisa-icuius,  autiyranni  fubeffent  iroperio  co- 
guntur.  QuppertinetilludHoratianiim,  ytletToargicmhtc 
cttmfitpHgil,^ medicumvrget, ($c.  Quamobrefnapud  Lati- 
nos  audtores  mualuithaecToquendi  coufuctudo  :  vt.Taedici 
meiego  impcratordicar,  quafiimperarc  ,  &mediciofficio 
fungi,cxgeocre'fiBt'ft''ffuy4<pow'3(J',  hcucemere,acvendcre, 
&c.  Ac permulta:hufufmodifiintformi  loqucndim  Latina 
lingiuadhuca  pauciflimisliodie  velinrellc(5ia:,  velanimad- 
uerls.quasaliquandoftudiofis^^vtfpcro^indicabimusacpn* 
tefacieraus.  Sednclongiusapropoficoenagecutoratio,fen- 
tentiamnoftia.nlocupletiflimiteftis  AnnciScnecacaudlori». 
tacc  coiihrm  rfbimiis ,  cuius  h$c  vcrba  funr  libro  de  bencficiis 
6'.C3pice  I <J.inrii;iium  eric,fi  l.uius  cxempla  conquiram ,  qui- 
bus  appareat  paruo  roagna  coftare.Qujd  ergo  ?  Qu  •  rc  medi- 
co  &prscepcori  plus  quid  lam  dcbco  ncc  aducrfus  illos  mer"- 
ccdcdifjngor  ?  QujaexmediGoac  prarccprorein  a^micum 
tr  infeunr,&  nos  non  arce  qiiam  vendunt,obligant,fcd  beni- 
gua&familiarivolDnrarc.  Icaqucmedico^quinihilamplius, 
qiiam  manimi  tangir,&mcintereosquosperambulat,ponit> 
linevlloaft.;Clufaci(;nd.ivitandaVeprxcipiens,-nihilamp!ius 
debeo ;  quia  mc  non  tanqaam  amicum  vidit.   Sedtanquam 
Impcratorem.  Pinciamusquidam^necindocSlusvirmcoiB- 
dicio,  ncciudiligens  tcftatur,  fequindedraVetuftaexcmpIa- 
tia  Scnecj:  inanu  ltriptacontuiilIe,inquibusitalcgatur,  fed 


nihlominuscorruptumeflclocum^rbitraturj&velinuoca- 
torem,  velemprorem  legendum  eire.  Quiquam  fruf^rale 
torqucariexhisqua^diximus,  fatisliquet.ttuntfortaflis  qui 
hxc  velut  A47fl(iw}iiu<t&  qusdam  ad  humanitatis  ftudia  magis, 
qiiamadiurisciuiUs  fcientiam,  qitamprofitemur/pctaantia 
flocci no  facient.  Vet um hic5fidercnt velino , nihil  me quod 
a  munere,&  officio  lureconfulri (cuius  perfonam  fuftineo)  a- 
lienumeirepuremfacerc:  fedLabeoncm  Anriftium  imitari 
potius,  qui  fcrutandx  verborum  propriet3ti,&  origini  vfque 
adeodeditusfuit,  vtlibrostrespofteriorum  eiufdemrerum 
ad  illuftrandam  linguam  Latinam  conduCentium  plenos  fo- 
iflequidamfcripferint.Gel.I1b.15.cap.  II. 

Cap.     LV. 

i>e  PandeSiartm  compoJitione,ordine  ac  methodo. 

"i^Rxtofes olim  Romscdi^aa, quibus  admoncretur  popu- 

X  lus,quodiUS elTent dequaque redidturi , palam propone- 

refolebanc.l.i  ^.eodemtcmpote.ff.deorig.iur.  Eaaurerae- 

didit.» perpecua no e'ant,led fimul cum  Msj^.iftratu  ipfo  finie- 

batur.qni  &  ipfe  aoimns  erar.tit.dc  perpct.&  temp.  s(Sio.  Iib. 

Infti.4. Vndt  Ciceio,qui plurimum  { inquit )  rcibuunc edxito 

Prartoris,!egemanDU3mdicuntcfIe.NamhoctantumefIecic 

Corneliiis  lcge  lat3,cuius  mcminit  Afconius.vt  varie  ius  non 

dicerentPra;tcres,(edexdi(3:isfuisperpetuis:ideft,qn?iurif^ 

diiSionis  pcrpetua-ac  generaliscaufafemelafcpropofitael- 

fenr.quamdiumagiftratufungercntur,  iusdiccrentjVtfupra 

diximus, cap.48.  Quarecum fingulis annis cdi(fta nouafere 

proponercntur.ram  uigens  muItitudo,&  vatietas  fequuta  eft 

cdi(^orum  vtearesSaluium  lulianum  lureconlultunsadea 

Vndique  coHigenda^naro  ptius  vaga  &  difpcrfacrant)  &  in  V- 

namVolumenrcdig^^ndaimpuIerit.Cuicompofitionilmpe- 

rarotis  Adri3ni,acSenarusquoqueaccelIicau(itoritas,  vtius 

perpetuum  acque  immurabile  elIer,quod  Prxtores  in  iure  di- 

cendo  poftea  fequerentur.l.  z.C.  de  veteri  iuteenuc.  1.  fi  quis 

feraum.C.decondi(tT:.indeb.  Hocedi<ftum  luliani  moxin- 

tetpretatiluntnt)bi!ifIimiiureconfuhorumPauIusatqUeVl- 

pianus:  quorum  hic  Lxxxi  11.  ille  Lx  xx.  librosad  edi- 

«ftum  fcripfidelegitur,  vtapparetexcolibrorum  catalogo, 

qui  inicio  Pdncte(9tarum  adfcriptus  eft.Hinc  ill?  infcriptiones, 

ijlpianusadedfBum^,  'TaulnsadediUum^,^i<X\m\a\h.V!in. 

rcperiuntur.  Necdubitandum  eftquintar.tus  virrem  iudi- 

ciariamomnemquam  pleniflimeeolibro  complcxusfit  :  Id 

quod  velexiis,  qusfupcrfunt  fragmentis,  lansperfpicuuta 

eft.Quainrcctiam  ordinc,&  mcihodoaddocendiiaccom- 

modata  fic  eft  vfus:  vt  non  tantum  vetercs  confulti.qui  poftea 

deiureciuili  fctipferant  ante  luftinianum,  eamfibi  imitan- 

dam  propofuerint ,  l.i. ff.de  ftatu  homi.fed  ctiam  Tribonia- 

nusiplecumfuis  collcgisin  Pandediar.compofitione.idque 

luftiniani  mandaru,vc  cx  cotjftitutione  eiuldem,qui  Pande- 

(flisipfisprcpofitacft,  &exnumerolibroruro,querafingu- 

lis  capiiibus  iuflit  adfaibi ,  conftat.  Ex  quibus  capitum  infai- 

ptionibus  illud  quoque  facile  pcrfpici  poteff  ,n)hil  fcre  illis  li- 

briscontineri,quodex  Pauli.Vlpiani,  aliorumqjadcdi^aum 

pcrpetuura  commcntafiis  fumptura  nonfit  :  acncnmodo 

ordinero,acdifpofitionem,(edresquoq-,ipfas  Tribonianum 

abeismutuatumfuifrc.  Proinde  edidum  illud  perpetuum 

lulianijfons  oranis  iuris  tum  pubhci,tum  priuati ,  quod  iis  U- 

bris  prxlcriptum  nobis  reliquit  luftinianus ,  meo  iudicio ,  re- 

<Stedicipoteft,quoddeIegibusduodccimfcribitLiuius.CuTn/ 

jgiturcertiflimumfit,inPande6barumlibrumpra:rDriudicia, 

&actiones,  quiqueadiudiciaexercendapertincienc,  nihil 

luiianumcontulifTejquscunque  illislibrisconciacntur,  co 

rcferctida  effe  omnia  inrclligerc  debemus.  Nam  cstet  a,  qus 

nonnunquaminterraifcentur,  veluiiparerga  quxdamluut, 

&horumgratiaexplicandorum,commodiusquetta(it3ndo-  . 

rumadfaipta.Qupdfiquisdiligenterexpendetit,facileiudi- 

cabit,iquantuminterhancIuftiiiianimethodum,&quorun- 

dam  noftri  remporis  iuris  profeflorum  inter fit ,  a  quibus or- 

dincmahum  ,  acdifpofirionemexcogiraramclle  videmus. 

Horumeniraindufttiamramctfinoiicon(cmnam,nont3n- 

tifaciotaraen,  vtnonmultopluraeospeccafle,  quamlufti- 

nianum(fi  quid  ab  eo  peccatuii  eft)exirtimem ;  idque  prope- 

drcmin  fingulorum  titulorum  explicatione  loce  claruisde- 

ttipnftratuiuraraeeffeconfido.Videnturautemnobispleii- 

queeorumerroremhaufifleexvetbisCaiilib,  t.  Inftic.cura 

ait, 


'i>i(put.anniuerf  Lik     L 


ait  ,  Omncii«veladperfonaspcttinere,vieladres,vclada- 
^ioncs.l.i.fF.deft3tuhomin.  Hascenim  verbalicinccllcxe- 
funt,  quafi  nulladcapcior,  neccommodior  iuristradandii 
docendic^ue  racio ,  quam  fi  de  his  tribus  ieparatim  dideratur. 
Verum  iongealicerfenfiileCaium  nondubico:  nempenul- 
lam  parcem  luris  eflejnullum  con  traftum,nullum  negotium; 
nullam  a(5tionem,Dulium  iudicium ,  in  quo  cradlando  hi  loci 
<imulnonincurrant.vc,exempiicaula,Incra(Slatudeftipula- 
tionibus  oritur  in  primis  quzftio  de  perfonis,  qux  ftipulatio- 
nem  contrahere  poflunt,&  qua  non  poflunr :  illudq;  in  con- 
trouerfiamvenitfitneferuusjfiliusfamilias.impubes,  minor, 
furiofus.prodigus,  qui  ftipulacionem  contraxifle  dicicur.  De 
rcbus  quxritur.fitne  res  (acra,reIigiofa,publica,  propria,alie- 
na.corporaliSjincorporalis  &c.de  ac^ione,  qui  cx  eo  contra- 
ftu  na(citur;fitnebon«fidei,an  ftridi  iudicii,  temporalis ,  an 
perpetua,pQEnalis,an  reiperfecutoria  j  &c.  Idcmque  in  ceecc- 
ris  craftadbus  Panded.obferuarelicec.  Hi  namquefunrpra:- 
cipui loci omnium difputacionum iuris ciuilis.  Qu^im obreiti 
cum  inftituciones  iuris  ciuilis  confcriberet  Caius,iion  irarae- 
rito  diuifiones  quafdam,ac  diffiniciones  perfonarum ,  rerum, 
&a(aionuin,ioicioproponcrevoluitftndiofis;  nimitumin- 
tclligens,grauioresiHasfubtilioresq;  difputationes  quiiure 
ciuili  continencur.quxque  ad  hos  locos  rcferri  folenc.percipi 
alicer non pofle.Ex quo  (atis liquet,quod  i.lib.  Pandcft .  cual 
de  perfonis,tura  de  rebus  fcripcum  extac ,  nihil  aliud ,  quam  I- 
fagogcn  quandam  cfle,qui  res  ad  alias  aflequendas  viam  mu- 
niat.  Quam  quidem  Tribonianus  cnrti  rton  fatis  vberem,  ac 
plcnam  ellc  animaducrteret(nam  primus ,  &  alter  locus  non 
folum  copiolius,  verun»  etiam  clarius  &  diftinftius ad  tudio- 
tes  inftituendos  tra<ftati  potuifle  videntur,  tcrtiusveroillic 
defideraturomnino. )  Cumigicurhic  perpenderct  Tribo- 
niaaus,  quatuor Infticucionum  libtis ,  quicquid  de  perfonis, 
rcbus^&adionibusadPandedl.  interpretationemnecefla- 
rjum  tyronibiss  videbacur,miro  compcndio,  arcificioq;  conti- 
plexuseft.  Ethancdi/pofitionem,acmcthodum,vcincal(a- 
goge,&  infticutione  probamus.ica  infanire  eos  contendimnsk 
qui  cum  libros  omnes  tum  Pandcdtarum,  tum  Codicis  lufti- 
oiansi  ica  diuifcrinr,auc(vt  vcrius  libcriusq;  dicam)di(cerpfe- 
rinr,acdiIaccrarint,qu(D  (cilicet  luftiniano  (apicntiorcs  ab  im- 
peritamultitudinecrederentur,mirificam(fidiisplaccc)iuris 
arce  poftecicaci  fe(e  reIinqueiegloriantur,&  ia(5bican  t.  Qupd 
noneo  anobis  di(Sum  quifquam  cxiftimetvelim,  vteosli- 
bencer  in(e(Stcmur,quorum  conatus ,  (i  ftudiofos  iuUare  vo- 
luerunr,aliquam  meretur  laudem,fed  vt  iuuencs  nimium  cre- 
dulos  plerunq  j,&  incaucos,quos  huiufmodi  dciiraroeca  quo- 
tidie  experimur,  velur  pro  oraculis  quibuldam  haberc,  quan- 
tum  innobis  eft,  ab  crtorein  viam  leuocemus. 

C  A  p.     LVI. 

Dftcmcerta  qiMHUtiitenon  exprejfa,  mutiliterpyomitti, 

a  fnuUere  non  tantumfa&o-fedettamjiipulatione 

contra  receptxm  opinioncm. 

ALexandri  Seueri  refcriptuni  quocJdam  lcgitur  fub  tit.  de 
dotii  promif  li.  y.C.Iuft.cap.i.in  ha:c  verba,  Frujira  txt- 
JltmMaBioHemtibicomp€tere,qualipromiJfadt)stibi  ,  necprx- 
Jiitafit ,  cum  neejnefpectu  vUa ,  neijue  qHantitas  promtJfaJit,fed 
hjtEieHiu  nupttali  infirumente  adferiptnmfit.  jQupd  ea,qiitt ««- 
hbat , dotem  dare  pramifertt.  Cui  videcur  qua(i  ex  diamecro 
(vt  aiunr^iepugnare,quod  rcfpondic  Papinianus  fub  cicul.  dc 
iuredot.cap.  70.1.cutnpoft.§.gencr.   Gentr'k(<!cerodotem-> 
4trbitratufocert  certo  die  dari ,  «0«  demonfirata  re,vetquantita' 
ttyfiipulatus  fuerat.  ^yirbitrio  ^uoijue  detrailofiipuiattonem^ 
Valereplacuit.  2^c  viderifimile,quodfundo  non  demonfirato, 
ttuUum  ejfe  legatum,velfiipulationem  fundi  confiaret,cum  inter 
fnodum  con/htuenda  doti*,(^  corptuignotum  dtfferentia  magna 
/it.  Doti4  etenim  quantitofpro  modofacuUatum  confiituipotelf. 
Vulgusincerpretumexiftimat,  refctiptum  Alexandtidepa- 
Ao,rcfponfumvcroPapinianidc  ftipulationc  accipiendum 
effc :  quod falfum  efle  ,  vel  ex eo  apparet ,  quia  promifllonis 
verbum  inftrumenco adfcriptum ,  adftipulationem,nonad 
padlum  tcfctcur.§.fi  (cripcum.  In(lic.de  inuti.ftipul.  aiqucita 
accipicndum  cfle  in  refcripto,fatis  arguit  ipfa  infcriptio  de  do« 
tispconii(Iioae,&  ouda  pollicitauoac.  C^od  ^ucem  de  (pe- 


1055 

cialium  coftcurfucoraminifctintur,  adeornepcum,bugato- 
riumque  eft,  vc  propemodura  id  recicare  nos  pudcar.  Icaque 
diflolucndi  huius  nodi  caula  nocan  jum  cft ,  cumquisgcne- 
ralicer  docem  promiccic,quam  pofteTarbitratus  fuerit  omni- 
modo  valerc  promi(tionem,fiuc  pad^to  fiue  ftipulacione  fue- 
ric  faAa.l.  5  .Cod.  de  dot.  promif  Non  enim  ignoca  prorfusj 
incertaque  res  cunc  dicitur  promiflTa ,  proptcrca  quod  in  boni 
viri  atbitrium  collata  dotis  conftitutio  intelligitur.  i.  in  perfo- 
nam.§.generalicer.deregu.iur.l.Thais.§.forore.ff.defideic. 
lib.I.haecvcndicio.fF.dec.oncrah.cnipc.l.fiinlege.if.loc.l.fo. 
ciecatem.§.arbitrorura.fF.  pro  foc.l.fi  libertus.fF.de  oper.  lib. 
Qupdfidosfimpliciterpromi(rafueritdctra(5laarbitrijmen-v 
tione,muUura  interefle  arbitror,an  ipfa  mulier  promiferir.anL 
patereiusnominc.  Priore^fiquidemcafunullaeft  prnmifnn^ 
propterinccrticudinem,vc  Alexanderrefcripfic:  idemque  fi 
excraneus  promiccat,  diccndum  puco,cumficcadcmracio. 
Pofteriore  ca(u  proraiflionem  dotis  vtilera  eire  Papinianus 
rcfpondit , hac ,  vt ai bitror , ratione ,  quia  ofiicium  pacris  eft, 
docarc  filiam  ,  idquepromodo  faculcacumfuarum&digni- 
taceraarici.nifidecercaquanticaceconuencrir.Vndepromin. 
fio ex iure & lcgbus  certicudinem accipic, d. §. gcner.l.qui li- 
beros.fF.dc  ritu  nupt.Sed  nullus  pifinitus  eft  legibus  modus, 
hominc  dotis ,  ad  quem  mulicr  citra  c5uenciODcm  teneatur 
potcftque  indocata  nubere.  Quare  viliffimanR  rem,&  nullius 
pretii ,  dando  liberarctur,  fi  eam  tali  promiflione  obligari  di- 
ceremus  ,  atque  ita  videcur  (enfifle  Harmenopul.cuius  hxc 
verbafuncli.4.cic.8.  iow^VHw^sMaSH  juAi^-zjeor^jz/l/Jiiai.^HtiVoi^ 

xoaBTDTB  h 'Sr^^^a. l>t\Tiv,a^yi^(  '^\i,fi  <?  /a^mf  im.yyiMa.,d;  ftu.au{- 
m(7it?jaua^iuj  ti;'nAt5n.7ii>2t'3)3g5£*«ii',Ta7i)p'3tV<xv)'<^fftt£ifO<  ^ur^"!^ 
Vaf» 0? /iftat  9v>aTf  o'f . xd*;M»i iirM  Troaima 'if^aTW^  ti  i-w<»yyt\'iti..l>-^  ■na.- 
Tilf  SfTO  Ai^Vjiv  oiriu;  At^^  ift A)<r;  «iyi;j<t,»M' orriu/ iua-ops). 

Cap.     LVIL 
eapitisprimi  de  Epifcopati  audien.lih.  i.C.Iif' 
ftinian.mua  mterpretatio. 

ALiud  eft  refcriptiim  Valentiniani  &  Valentislropp  ad 
lulianum  Comitem  Orientis,  fub.titu.de  epifc.aud.  lib. 
i.C.Iuftin.c.i.  ExquonecAccurfius,  necAccurfianorum 
qui(quamvllumadhucicn(um,quivcibiscongruati  elicere 
potnit.  Vctba  Refcripti  hic  func  iniiscodicibus  ,  quoscs- 
tcris  cmcndatiores  eflercor  :  Negotiatoresfitjut  ad  domum 
noflram  pertintnt ,  ne  commodum  mercandi  videatttur  excede- 
reChrtHtani,qtitbiuverusculii*seft,adiuuarepiiUperes,^po' 
fitos  tn  neceffitate  ,proutdeant  Epifcopi.   Videcur autem  nobis 
de  quibuldam  negotiatoribus  loqui  Valcncinianus,  qaifru- 
meato,(ali,  aliisque  rebus  huiufmodi  populo  vendendis  pra:- 
poficierancaPrincipe.  Nam  olim  earumrerumcomparan- 
darum  neceflicas  ,  munus  erac  publicum  quod  au(9:oritate 
Ptincipis  indicebatur  populo.quodquc  nulli  detre(fiare  f  as  e- 
rat ,  quamuis  fotte  vacationcm  munerura,&  excufationera  a 
Principe  impetraflet.  C.  lib.  10.  titul.vt  ncmi.lic.in  empt.fpe. 
Hfc  enim  filci  augendilocuplctandiquecommodifntnara- 
tio , & expeditiflim a  eft ,  quod  &  Ariftotelcs tcftatur  lib.  Po- 
lit.i.Qua  tamen ip(a  (uperioribus  annis  cum  Francifcus  Rex, 
qui  nuper  e  viuis  cxcelEr ,  foliro  imroodcratius  vti  ccepiflct  in 
{alisprsbitione,ingentesrurbasinXauconibus,&  ea  Celti- 
tics  Gallia;  parte,  quam  nunc  Biitanniamvocaraus,  eares 
cxcitauit.  Eftq;  hoc  genuis  vc(£ligalis  cx  falis  prsbitione  ,  di- 
ftra(fiioneq-, ,  antiquiflimum  in  Repub.  Romana.vc  Liuius 
au6lor  eft  non  vno  loco.Scd  hsc excra  rem.  Cum  igicur  hoc 
munus  frumenti ,  aut  falis  emendi ,  exempli  gracia,  indiiStum 
eflec  populo ,  publiceq-,  confticuci  eam  ob  cauiam  cerci  ncgo- 
tiatores  ,  fiebat  nonnunquam,  vcimmodicumeonomii.ea 
pauperioribus  &  tcnuis  forcuni  hominibus  prctiura  exige- 
renc,  vel  plus  ajquo  eosemerc  cogerenc.  Icaque  refctipcijtft 
eft a piis  principibus ,  &  Chriftianas  religionis  culcoribus  pif, 
humaniccr,&Chtiftianc>vcEpifcopi,quorumofiiLium  eit 
adiuuare pauperes ,  &  pofiios in  neccflicate , & qui  ex  Eu su- 
gcIio,facrifqueliteris<3idiccrunr,vcrnmgermanumqiie  Dei 
culrum in  eo  ficum  efle ,  vidcanc nc  ab  huiudnodi  mercacori- 
bus  io  ea  rc  modus  excedatur. 

C  A  p.     LVIIL 

^ejlitutafus  integritati  lex  Falcidia,qu£  apudPaulum  nec 

integra,  necfatifemendata  bodte  legitur. 


lO 


54 


Franc.  Dudreni 


AEm.  Ranconeco  fingulatis  doArini  & iudicij  vrro.qui 
'atndiu  in  rcgisconfiliaricram  ordinem  &  collegium 
cooptacus eft,  vlusium annisabhincduoiecimfamiliariccr. 
Ei  fiquidem  erathominis  famavccgoadhucadolcfcens,  & 
mdis.nihileiuscondierudine  feliciusmihi  contingercpoflc 
Iperarcm;  &eaitemfacilicas,  humanicas.&inftudiofosbo- 
narumartiumafFedlus,  vtquosdifcendicupiditatc  inecnfos 
vidcrct,  nongrauatein  familiariratem  reciperet.  Necvcro 
fpemmeatnfpedlationemquefefsiliceuencus.Multactenira 
ab'eoinfamiliaribuscongre(nonibusdofte,prudentcr,acu- 
tcd  (fta.cumdeiureciuilidilputarpt, memoriz  mandaui:  vt 
fi  iuficias  iuero,cius  dodlrina  me  profecille^vanus  mcrico  fim 
habendus.Cuius  generis  illud  eft,  quod  dc  lcge  Falcidia,  cum 
domifuaj  caminccrprecarecur,  abcomeacccpiflc  roemoria 
nuncrepeto.  Namlegis  Falcidis  quatuor  fuiflecapitadice- 
bit,  quorumfingula  verbafic  interpretabatur,  vtfacilede- 
nidiiitrater,  quarcunque  coco  illo  prolixo  tradlatu ,  qui ad le- 
gemFalcidiaminfcribitur,hb.3f.PandeiSI;.nihiIprorlusaIiud. 
quam  cius  Icgis intct pretationem cfle, quz ex  Vlpiani ,  alio- 
rumque  vccerum  iuns  incerpreciim  commencariis  lumpca 
fit.  Cuius legis  veiba  d  quis modicc , aut  etiam  incra  moduni 
vcrfacus  iniureciuiliaccuratc  animaducrccric,  atqueexpen- 
derit,  dehis  ,  quarabeifdcmincerpretibus  copiofecradraca 
funr.cametfieotufnfcripcaaurnoninfpexeric,  aucinmemo- 
ria  iion  hab'Jerir,magna  ex  pai  te  relponderc  pofle  confirm:- 
bir.  Primum  autem  caput legis  quod eft apud  Paulum,  ita Ic- 
gendum  cfleadmonebac:  ^«<c/»«  "^jntani/ttnt yjftieorum 
poj}  hanclegem  rogatam  ttfiarnentHmfacere  votet ,  vt  ^uampe- 


bertus.fF.de  oper.libcr.Cum  autem  dc  diuifioncin  patteshic 
loquimur,diuifionem  accipimus,  non  in  partes  ccrtas,  atquc 
difctetas,  cuiufmodi  intercoha:rcdes  fieri  folet,  volentesa 
communione  recedere  (nam  ea  impofiibilisnon  eft)  fed  di- 
uifioncm  quandam  intcilediualem,  ( vt  ita  loquar)  per  quam 
inducicur  communio.  Cum  cnim  dicimus ,  rcm  inccr  duos 
communem  efle ,  hocfignificamus,rem  fingulorum  efle  pro 
parte,non  autem  fingulotum  totam  efie.  I.  li  fetuus  coromu» 
nis.  de ftipulat.ieruor.l.  Ma;uius.§ .duobus.  de legat. i.l.fTvc 
cerco.§.  fi  duobus  vehiculum.  fF.  commod.  Sed  huiufmodi 
partcs  indifcretzfunt,  &fimuIconfuia:,  accommiftxadeo 
vcnuIIampofCsabalia,  nififoIaincelleiStudifcernere,  acfe- 
parara.  Ac rales  funt  cohzredum  portiones  in rebus  hzredi- 
tariis,antequamdiuifafucritha:reditas ,  aucper  iudicemfa- 
milix  crcifcundz,aut  fineiudicc.leg.  non  pofTumus.ff.fi  pars 
hxred.  pet.  Cum  igitur  parcium  mencio  hic  fit,partes  huiuf-i 
modiindiuifas,  atqueincertas  intelligeredebemus:quxap- 
pellatione partium proprie continentur,  nifi  aliud a<5ium  ef • 
le apparcat :  quia  cum  diuifus  cft  fundus  rcgionjbus  intci  co- 
ha:redes,aucfocios  ,  quodcuiqueobtigit,totumquiddam 
vcriusquampars&redliusappellatur.  leg.  fiquisduas.  §-fl 
quis  parccm.fF.commun.prid.  1.  rc  Ae  dicimus.  dc  verbor.fi- 
gnific.  Iraque cum  quis idificatc domum  promittit ,  obliga- 
tionon  diuiditur  inter  eiushxredes  :  fedfinguli  infolidum 
tencntur.Nam  etfi  ponamus  vnum  ex  hsredibus ica cxtrue- 
re ccBpifle,vt  minima pars fuperfit  a:dificanda,non  continua 
diciturfacis  fecifTc  credicori.-  quianbii  minusad  id  efficien- 
dumquodreftat,  quamcohxrcsobligatur,  propterparcium 


ctiniam,ciiiasqtieruquibniijueiiAre,legarevolet,uupotefias!fue  liirediCariarum  confufionem  ,  dequaiam  diximus.  Quare 
efiovtloM Uge hcebtt.Q^m\i\s'\ncim<.i'^\i%  excufis  excmpla-  nulluscohajredumanceoperisconfummatidnem ,proparte 
ribus,etiamHaIoandtiipfius,icaIegatur,M»7^fc««M»»,«<ij^      fuafecifrere^fledicicur.I. fiis,  quiquadringenta.§.quaedam. 


fa,&c.f  n  vcceribus  enim  hbtis  manu  fcriptis  c,&  q,licer2  ad 
eocorifanduntur,vtc,proq,aucqu,fcribicrebruraatquevfi- 
tatum  fit.  Veluti  relicum ,  rclicuis,ahco , loci,  coad,  cotidie, 
cam,cas,pro  reliquum ,  reliquis,  aiiquo,  loqui,quo3d,quoti- 
die.quam,  quas ,  &c. Id  quod  P.  Vi(itorius in  Ciceroncra,& 
Pub.  Valer.inVirgilium,viriadmodumdiIigcntes,&erudici 
annotaucrunt.QuiderectiamdillcfitFabiuslib.i.Inftit.O- 
rat.dc  Orthograpbia.Itaque  cum  in  legc  Falcidia  fcriptum  cf 


fF.adlcg.  Falcid.l.fifideicommifra,§.fiinopcre.fF.delcg.  j. 
Sanepoftmoraas(qaiainobligationc,acpctitioneeftpecu- 
ni3,qua:rccipitdiuifionemj  licet  vniu$fa(9:oomnesh2rcdes 
rcneantur ,  non  tamen  in  folidum ,  fed pro  partc  tantum  har- 
rcditaria  conuenicndi  funt ,  intcr  quos  eo  nomine  poftea fa- 
miIixetcifcund2iudiciumdatur.l.z.§.itcmfiinfa(ao.l.4§. 
Caco.l.ftipuIacionesnondiuiduntur.I.inexecutione.§.quod 
fi  ftipulatus.fF.de  verbo.obiigar.l.fi  quis  ab  aIio.fF.de  re  iudic. 


fet,//4 eampecunUm  eas<^  ret ,  &c.  imperiti  librarijjac  Typo-       Mirabicurf^srce  quifpiam,  quod  dixerit  Papinianus ,  Stipula- 

gr3phi,e,fccundamvocalcmeflecredences,qu2aIiterac,pa-       *' — :^r  .:..  j^    ra  .     #    •/• 

ruradifFcrr,lcgisvcrbacorruperunr.  Secun(iumcaputitalc- 
gcbat:  Q^uicuntjue ciuit  'HpmanKspofihanclegem  rogatamte- 
fiametumfactet,  it  ^uantam  euiijue  ciui  "JR^mano  pecuniam  iu- 
republtco  dare,legare  volet,iwpotefiaseiueefi»4f*m  ita  deturje- 
getur,nemtnus,  tjuamcjuartampartem  hctreditatts  exeo  tefia- 
mentohiredacapiant.la  omnibus  aucemUbris  vulgo  legicur, 
Dctur  legatur:  aoadtturlegetur.  Tertiumcaput,quodttans- 
laticiura  eft,  iu,Eistfutbustjiuidtta  datum  legatum  erit,eampe- 
fumamfinefraudefuacapereltceto:  is^  hizres^uitampecuniam 
dareinffusdamnatufveerit,  tampecuniamdebetodare  ijuam^ 
damnatusefl.  Quatcum  veto(quod  inPandc^ais  dcfidcra- 
tur)ica  conceptum  fuiire  affirraabar.partim  c5ie(flura  dudlus, 
partim  au^ftoticate  Caiilib.i.Infti.cic.delege  Falc.  Sitfuisaii- 
ter  quam  haclege  lieeat,pecuniadederit,  legauerit,h£redt  cjuar- 
tam  f/artem  eiuspecunit ,  ^»<e  data  legata  erit ,  tx  to  tefiamentit 
rettnereltceto.  Inhuncmodutofcre  nobifcum  difleiebac  vir 
ctuaitilfimus,cuiusvcinalucubraciones,acpriBfertimedi(2;a 
Praitorum  ipfius  induftria  &  laborc  crura  ex  orani  antiquita" 
te,.5c  in  prifiinum  ftatum  fcliciflime  ( vt  fpcro)  reftituta,  tan- 
dem  aliquando  in  luccm  prodeant. 


C  A  P.     LIX. 

Defu^is  ditiidnis,atqne  indiuiduisfententia.  Raphae- 

lls  Cumani  a  calumniatoribus  defenfa. 

STipttlationcm,  cjnti,  m  factendo  confiflit ,  dtuifionem  non  reci- 
jiere ,  Papmtanus  Mt,vt fitjMisfueritfitpulatusinfulam  ndtfi^ 
cari.Him  hic  diuuio  corrumpit  ftipulationem.  I.  ftipulatio- 
nes  non  diuiduntur.ff de  vetb.oblig.  Si  quis  enim  pro parte 
domum  (jdificaii  ftipuletur,aliudve  quid  fimile:inutiles,&  ir- 
rita  fit  ftipulatio :  tanquam  id  continens ,  quod  natuta fit im- 
poflibile  :  Cumoperisefeaus{vtidcmiaqmt)inpartesfiindi 
nonpoiftt :  id  eft ,  opiis  ipfura ,  naturalirer  non  poflSt  propartc 
ficti.l,iaexscuuone.  §.  vc  propartc.  fF.  de  verbor.obliga.l.lj. 


tionem,  ijuit,  infaciendo  confifitt ,  dtuifionem  non  recipere,  dift a 
l.ftipulationes  non  diuiduntur.cum  Cato  apud  Paulum  diui- 
duumfa(2umabiuu!duo feparet.dic.I.4.§.  Cato.Icaqucno- 
tandum  eft,hoc  vetbum  Facere,  apud iuris  au(flores  varic  ac- 
cipi.     Namisdicicurfacere,quireifaciemquandam  impo- 
nitjVCaicVarro.  Propcereaad  mechanicascancumartes,  & 
opera  qua:  corpore  efficimus,quacque  fub  ienf  um  cadunt,  re- 
fertur.     Quinamque  aliquidicaoperarur,  vcnulluraexcec 
opus  quod  lub  fenfum  veniac  agere  magis  ,   quam  facerc  di- 
cicur.    Grsei  duo  vtrba  his  duobus  Lacinis  refpondentiaia 
vfuhabenr,  miiiv ns^ia^^^^i ,  quibusvtitur  Arift-lib.i.  Mo- 
ral.  Hincilla  arcisdiuifioin  Poeticen,  &Pra6ticen  apudP. 
Quinc.Iib.  2.  Vcrba  hsc  funr  Varronis  lib.  y.de  lingua  Lacina, 
qua:  cura  medofiflima  ofFendifTem  in  excmplari  Aldino,abf- 
quevccerura  codicumprafidio  icavcpocui  cmcndaui.  Pro- 
prio  nomine dicicur  Facere  a f acic ,  quod  rci ,  quam  quis fecic 
imponic faciem,vcfi(aor,cum  dicit Fingo ,  figuram imponit: 
cum  dicit  Informojformam :  fic  cum  dicir,Facio ,  faciem  im- 
ponic,  aquafacicdifccrnicur ,  vcdicipoffic,aIiudeflcvefti- 
mcncum ,  aliud  "as ; fic  iccm  qux  fiunc apud  fabros ,  fidlores, 
itcm  alios  alia.     Qiy  quid  adminiftrar  cuius  cpus  non  cxcac, 
quodfubfenfuraveniat  ,  abagitacu  ,  vtdixi,  magisagerc, 
quamfacere  putatur.  Sedquo(ihis  magis  promifcue  quam 
diligdnterc6fuetudoeftvfa,transIatitiisvtimurverbis.  Nam 
&  quidem  facere  verba  dicimus ,  &c.  Hxceftigiturpropria 
huius  verbi  Facere  fignificacio  ,  fccundumquamaccipicnc?» 
cfle  verba  Papiniani  f  ubic(fta  ab  eo  exempla  indicant :  quam- 
uis  non  omnia  facfta  indiuidtia  complcxus  fic ,  &  pleraque 
fincindiuidua ,  quorura  opus  fub  fenfum  cadens,  nullum  ex- 
cac.  Idem  puco ,  &  fi  quis  faciendum  aliquid  ftipulacus  fic ,  vc 
puca  fundura  tradi  ,  vel  fofl^m  fodi  ,  vel  infulara  fabri- 
cari ,  vel  operas  ,  vel  quid  his  firaile.     Catoauccradiui- 
duurafa^aum  ,  abindiuiduodiftinguens,laciusFa(fturaac- 
cepic ,  quam  Papinianus ,  vc  id  quoque  concineac ,  quo  abfo- 
lutonihilrcmaocCjQ>oculisfubiicia{ur.HocreQfuopponicur 


T>iJput,anniuerf.LibJ. 

fadiWi  dationi,  vtifi  illaPauIi  ^\a\i\oat,StipuUuonum  <ju£- 
dam  in dando, ^ȣdam mfactendo  confiflmt.  1.  i.de  verb.ob- 
"g-Eii^DatianihilaUHd,^unmdemmutrAnsiatio\.shiivxc, 
§.vltim.fF.  dcverb.obI{g.§.ficicaque. lnftir.de a(ftio.  Gene- 
ralius  ramen  accipituraliquando,  vc  qui  dac ,  is  quoque  face  - 
reintelligacur.l.  infa6lo.dccondic.&  demonft.l.  verbura 
i3cerc.de  veib.  fignif.  ficut&is,quiloquitur  ,ramctfialias 
fafta  opponantut  didis.  1.  aut  fafta.  fF.  de  paenis.  Sed  vt  ad 
Catonisdiftindlionem  veniamus,operarprecium  eft  videre, 
qiJOifadladiuidua  dignokancurab  indiuiduis,  &  regalaa< 
i:qua  morcTechnicotuminftruetC  iuuemutcm,  adqnam 
raftaomnia,dequib.incideritqu^ftioexigipoflint.  Qoan^ 
lurisnoftri  au^ores  hac  de  rc  parum  foHcitos  fuille  video,& 
lanefacilius eft dc fingulisfadtis ,  diuiduanc fint an  contr a, 
refponderc,quam  in  rcguiam  aliquam,  &  pra:ceptionem  ge 


1055 


eod.tit.Quod  fi  nondum  eo  anno  finito,quo  conrradum  eft 
matrimonium,  foluatur ,  morte  puca ,  vel  diuortio ,  eius  anni 
integr  os  fruaus  non  retincbit  maritus:fed  proportione  tcm- 
porisclunt3xat,q«omatrimonijoncrafuftinuit.Vtfifru£i:us 
illius  anni  fint  duodecim  aureorum ,  &  matrimonium ,  quod 
Cal.  lanuanj  comraaumeft  ,  menfeMaiofolutumfuerit: 
tcrciam  partem,id  eft,  ijuatuor  aurcos,  iurc  fuo  rctinebit  ma- 
ritus.Reliquas  duas  parces.id  eftjodo  aurcos  confequetur  v* 
xor,veIhxredesvxoris.  Idemquediccndumcft&fipluribns 
annis  ftcterit  macrimoniurt ,  lcdanno  vltimo  nondum  finito 
ciiremptumfuerit.  Ethic.Wc^;«  fecundumproportionem 
Geomecticam  cft,  in  qua  Ariftoteles  couftitutum  cfle  ius  dif- 
rnbutiuum  ait.     Nam  cum  cadem  fic  proportio  duodecira 

rocnfiumadqu3tuormenfes.qujecftmaiorisfummx(^puta 
daodecim  aureorurn)  ajminoterafummamfid  eft,quatuor 


neralcm.e xa.Smf.iKm omnia  iucludere.Raphacl  Cumanus  ( vt  aureorum J^quum eft,  vt  maticus,  qui pro duodecim  raenfi 

ali9rumcommcnt3,quaEtamcn  vulgoprobantur.mifTafa-  bus,quibuspra:diumdotalefmt,  retinctduodecim  aureos 

ciam^cafadaccnfuit  indiuiduacfrejqua^^^vtipfc  loquicurj  P>^0  9'^2tuormenfibusquatuoraurcosretincat..I.fiufius.^. 

vifibiliafunt,diuiduavcro  quiinuifibilia.  Qasfententiaa  cxcontrario.ft.fol.  matr.     Verumquoddiximus,proparte 

cztcris fere  partim  refutatur ,  partim  velut  fomnium  quod-  temporis  qua  matrimonium  ftetit, frudlusmarito acquiri  ita 

damridecur&contemnitur,hanc(opinor)obcaufam,quod  accipiendumefle  Vlpianusait,5/>oi^tf«jf^/»oorf  ^««rr/«3««» 


vir  eruditior ,  quam  eloquentior,  non  fatis  commode  nec  di- 
lucide,  quod  redlc  fenticbat,  eloquutus  fit.  Nos  autem  vt 
eius inuentis lucem  aliquam,  fi  pollinius,  afteramus, eafada 
indiuidua  efle  dicimus,  quz  corpore  tantum  exequimur :  Vt 
folfam  fodere,  rera  traderc,  &  fimilia ,  qua:  vel  a  dememc,& 


matrtmontum,  ^ dosdatafneritA.AtAimfioTic.S.  folutoma- 
tri.  Namfipoftraatrimoniumconiradlumdotalis  fuetitef- 
fedrusfundus  ,  id  cfttraditus.l.dctalc.fF.dcfundo  dot.ex 
tempore  tt aditionis  wntum  ft udlus  lucrabitur  matitus :  pcr- 
cepti  vcro  medio  tci-npore  inter  roatrimonium  &  traditio- 


&  co,qui  intelleilu,&  iudicio  carct,  non  minus,  quam  a  fano       ncm  fecutatn  dotem  augebant.Ratio  enim  fuader.vt  non  an- 
homine,cxpediripoflunt.l.ftipuIationesnon  diui.d.l.fircm      teffu(^usfundiluccetur,qua  fiisfuetit  dotaliscffedius  :  vc 


tradi.fF.  de  vcrb.oblig.  leg.  i  .§.adipifcimur.fF.  de  acquir.pofl". 
Cum  eniminhacexequutionenihilpoflit  animus,fed  cor- 
poreomninoopusfit ,  quonammodopotefteadiuifiolo- 
cumhabere,  qusintelledlu  tantumfiat,  non  ctiaracorpo- 
le?  ieg. feruus communis,  dc ftip.fcruor.l. Ma:uius.  §.dua- 
bus.dcleg. i.  Hicfuntfada,  quzviracutifTimusviCbilia, 


(cxempligtatia)  Si  matrimoniumCalend.Ianuatiicontra- 
(aum,fundum  dotalcm  Calend.  Dccembris  fequentib.tra- 
ditammarito,  matrimoniuroDecembfifinitofolutum,  & 
fru«a:uum  totiusanni  sfti  natione  duodecim  autcorum  efle 
proponamus.-maritustctcnco  vnsaureo  ,  vnJecim  vxoti 
redderccompcllctur.-quiavnotantumraenfepoft  tradicio- 


nos fottafle paulo re(Slius &  fignificantius  Corporalia vbca-  nera dotis  ftecit  matrimonium. Quod  vidctur quibufdam  id 

re  poflumus.Diuiduaveroiunt,  quianimomagis  cxequi-  eoiniquumeflcjquiamatitus  vndec'mmenfiumfpatiocnc« 

mur,quamcorpore  .•    vt  Dare^figeneraliterMdlum  ac-  ramatrimoniifuflinuit.Sedloquitur  Vlpianiisdefolutionc, 

cipiamus^  quod  dominium  transferre  fignificat ,  vt  diximuj,  traditioneque  dotis  confenfu  mat  iti  dilar^,  cui  merrto  im  pu  - 

ratum  faaberc,vacuam  pofteftione  tradcrc,  &c.  qu*  aliquod  tandum  eft,  quod  tanto  teporc  ca  ab  vxorc  no  exegerit.Hinc 

ius  diuiduum  continent ,veluti  dominiura aut  pofleffionem,  cxiftit  celcbris il!a quiftio,  quam  Papinianus lib.  i i.qu^ftio 


ad  cuius  translationem  animus  cft  ncceflarius,nec  corporalis 
executio,traditioqjnudafuificit.d.l.i.§.adipifcimur.I.quara- 
tione.§.hsquoque.fF.deacq.rer.dom.l.inc6uentionaIibus. 
§  vJ.ff  .de  vei  b.oblig  l.locusfF.dc  acq.pofl.  Fit  autem  ha:c  in- 
tsllecStualis^^vcita  dtcam)  diuifio  ob  commodum  aliqued,ex 
iuris  translatione  prouenieas,  vt  excmplis  facilc  oftcndi  po- 
teft.  Qiiapropter  in  iis  qus  fa(Sla  fimplicia  funt,  quibusque 
nibil  iutis  iHcft,cuius  pat  s  indiuifa  vcilitatem  aliquam  adfcrat, 
talis  diuifo  ftuftra  fieret ,  vt  conccdamus  ca  in  partes  pro  in- 
dijifo  intelle^Sbu  'diuidijpofTc,  quoda  peruicacibus  fortaf- 
fisobiicipoteft.  EthancRaphaelisfcntentiam,  quidamex 
noftriscollcgisvelut  petpctuis  tenebtis  obrucam ,  &  fcpul- 
tam  feliciter  admodum  in  lucem  eduxit,perfecitquc  dicendo 
vc  ea  non  folum  ptobabilis(quod  exiftimauit  Socinus)  fed  et- 
iam  vera  nunc  habeatur.  Cuius  rei  nomine  laus  non  minor  ei 
debecur  ( fi  luftiniano  credimus )  I.i.C.de  vec.iurc  enucl.qua 
ficiusfententispnmus  au(^or,inuentotquecxtiLifl[ct.  Scd 
dchisha(5tenus.Namde  omnibusdiuiduis  atqueindiuiduis 
obligacionibus  plenc  hic  diflet  ere  non  eft  inftituti  noftri.  Dc 
quib.propediemfottaflis  tra(Satii  dcverbotii  obligationib. 
accuiacius&fufiusfcriptufifumus.Quplabore,atqueoncre 
vtinam  nos  leuare  tadera  aliquando  in aniraum  inducat  Ca- 
rolus  Molinzus  ,  Togatot um  Bafilics  Patifienfis  eximium 


num  cra<^auit.  1.  fru^Stus.if.  Papinianus.I.  alias.leg.  diuortio. 
fF.  Colat.mztT.tJ^CatrimoniumceHtraliumefitempore  vtnde- 
mia, Calend.vdelicet  Offo^.PIin.Iib.  i8.1.  x.C.6e(ct.duta  ,fi 
tndotemvinea,exqHAmaritus fiatimfruRus percepit  ,  (^fx 
CaUnd.N»uembr.cmdam  eolono  tandem  vineam  locautr.Dein- 
de  lanuarii  poftremo  dtt folntum  efi  matrimomum  diuortto: 
^uomodo  fru£lus  totius  annitnttrmarttum  (^  v.^orem  dtuidi 

del>eant?Papinianusnontantumexdielocati9nis,fedetiamcon~ 
traliimatrtmenitdiuidendos  eftefrudusatt:  Jedita,  vtvtnde.. 
mitfruSus,  ^  efuarta  portto  merced-4  inflanttt  annt  confundan- 
tur vt ex taptcunia ttrtiaportieptro rtlinijuatur.  Qua: verba 
ficvuIgoinrerpretantiuAccur.  Bar.IafZafius,&  cxieri.vc 
confundantur  fru<ftus  omncs  vindemix  cum  quarta  pa.  te 
mercedis,&tettiaraparteraciuspecunixconftifa:atquec5- 
mifta:  maricus  rccineat.  Veluti  fi  ponamus  d jodecim  aureo- 
ruraefrcfru(51:umvinderaiar,totidemaurcorumefle  mercc- 
deralocationis:quiaquartaciusmercedisporciocumffU(fti» 
busconiun(Sla,  &confufaquindecimcflScit,maritusq.jin(5i 
aureos ex ca  fumraa capier.  Scd  nemo  non  videt  in!uftam,& 
iniquam  eflchanccomputationem:  quia  cum  quarritantfi 
pattcanni  ftctifle  proponatur  matfimoniuiTi,  quatta  reditus 
annuipartccontcntusefledebet  matitus.  Ecquamuisratio- 
nibusfpeciofiscxcufafifolcathxciniquitas,leucstameuaci- 


dccus,  quiiuftumdeearelibrumi^risftudiofisiampridem      modumfunt,fiquiseaspropiusinfpexerit,&quafipi5ta^^vrE 
"    ■        "  aiunt/nparietibusncbuIar.Quz&abAlciatoa.uterefeHu- 

tur,tametfi  rcioacunondummihividearortctigifre  Akiac. 
lib.  Paradox.  3 .  c.  i.Itaqucanimaducftcndum  eff,non  certia 
pattem  illius pccunix confufx,  fed totius re lirus  annu'  po- 
tius  matito rclinquendam  cfle  ex  fententia  Papiniani.  Non 
enim  aic  Papin. Etus peeuniit:Ced,Ex eapecuma.dc  .r\'  od  dili- 
gcncerexpcndendumhiccft.  Fitautemh.ECi.o'uUufr  «auii 
cum quaf taparte mcrccdis ,  ne alcerucer  rn  hacdiuifioiie af- 
ficiaturincommodo.fihanctcrciam  rcditusannui  parte  /cl 
ex  fola mercedc locationis ,  vcl  ex fola  fcaStoum  quam it ate 
mctiamur.  Atqi ita  confunduntut  ,vt ncquc  Ricrccdij  foliu» 


pollicituseft. 

.C  A  p.  LX. 

De  dMifiomfritStuum  inter  coniugesfoluto  matri- 

momo,Adtierfusdtorum,quideeAfefcri- 

fpruntjententiam. 

MA  ritus  finguloruro  annorum ,  quibus  ftetit  matrimo- 
niura ,  fcudlus  tei  docalis  lucratur  ,  fi  oncramatrimo- 
aii  fuftiacac.  1.  fi  is  qoi  Scichum.fF.de  iuce  doc.l.pto  oneri.  C. 


105  <? 

neque  fruauum  tantum,  (ed  fimul,&  f  rudluum  &  mercedis 
habcaturratio.  Frud:uum,inquam,  a  tcmpore  contradli  ma- 
trimonijjvfqueadtcmpuslocationis.mercedis  veroa  tem- 
porelocationis,  vfque  ad  finem  matrimonij .  Exemplo  id  di- 
lucidiusfiet.  Ponexii.aureorum  efle  mcrccdera  locationis, 
frudbus  vindemix  pcrceptosa  marito  aureorum  quatuorSc 
viginti.  HabitarationemercedisKolius, aureos quatuor aufe- 
.  ret maritus,qu2  tertia pars  cft xi i .aurcorum.habita vcro  fru- 
d:uum  folummodo  ratione,  aureos  v  1 1 1.  percipiet,  cum  eo- 
rum  xftimationis  tertia  pars  hacc  fit.  Verum  fi  conf undantuc 
'quarca  illa  pars  mercedis ,  Sc  fruiftus  vindemix  ( non  quidem 
intcgri,  fedpro  modo  temporis,  quo  matrimonium  fietic  an- 
telocationem)  quinque  aureos  capiet  matitus,  nempetres 
aurcos  pro  quarta  parte  mercedis ,  qux  cft  x  1 1 .  aurcorum,& 
duos  aureos  pro  duodecima  parce  frui^uumjquorum  3:0:1- 
mationem  diximus  xx iii i .  aureocum  efie :  fieri  namque po- 
teft,vt  longe  amplius  fit  in  fruftjbus ,  quam  in  mercedc  loca- 
tionis,aut  contra :  cum  vnius  anni prouentus  vbetior  cfle  fo- 
]eat,quam  ahctius.l.pretia rerum. fF.  ad  1.  Falcid.  <^o  caf u  fi 
exmercede  locacionis  tcrtiam  hanc  partem  meciamur,  da- 
mnofuraidquidem  ericmarito.lucroverovxoriscedct.  Sin 
autem  ex  fru(ftibus,contra.  Verum  nuUa  rario  eft,  cur  cx  fru- 
ftibiis  (olis,  auc  mcrcede  locacionis  fola  cerciam  hanc  parcem 
fumaraus,cumvnoacque  eodeniannominime  ftcceritma- 
trimonium,  (cd  in  finem  prioris  anni,  cuius  func  fru(5):us:&  in 
poftetioris  inicium ,  cuius  cftlocacio.incurreric.  Icaque  huius 
incommodi  vicandi  gratia  vcilcmcxcogitauitrationem  Papi- 
nianus,quavtiiqueprofpiciatur,&neutcr  iuftam  querendi 
caufam  habcat.  Qupd  fi  vulgarera  receptamque  intcrpteta 


Franc.  'Duareni  ^ifputat.mniuerf.Lib.  1, 


fe,{eptem  &  viginti  aureorum  fummaia  efEciet ,"  ex  qua  fura- 
matcrtiam  partcm  auferens  maritus,  iK)uem  auteos  Gonfc- 
quetuf .  Icaque  </5f  <%t'  aura»,  quod  dicitur,  a  noftra  difcrcpat 
hsccompucacio.ScdQccAlciarifencenciacumhacnoftravf- 
quequaque  confencic.tametfi  prudenter  animaduerterit  non 
de  tet  tia  pat  te  illius  pecuniz  confufa:,fcd  intcgri  redditus  an- 
nui  Papinianum  loqui^    Ait enim,  dandam  marito  quartara 
partcm  mercedis,  &  prsterea  ex  frudibus  vindemii  tantum 
ei  fupplendu  eftci  quantum  ad  tertiam  partem  mercedis  con- 
ficiendam  fufficiat.  Verum  hoc  non  eft  (  fi  quid  iudicij  habeo) 
fruftus  eonfunderc  cum  quarta  parte,  idque  ex  iam  diais,  o- 
pinor,facis  perfpicuum  efle.Hoc  igicur  inter  noftram.eiufque 
lenccnciam  inccrcft,quod  in  hac  hypochcfi,ille  quacuor  aure- 
oscancum,  nosquinque,  marico  dandos  cfle  conccndimus. 
Nec aliter fieri  abfque  manifefta iniquitate,  &  iniutia potcft, 
id  quod  a  nobis  ante  dcmonftracum  crt,n5  probabilibus  mo- 
do  argumcncis.fcd  prope  neceflariis  cciam  ac  Gcomecricis  ra- 
tionibus,qu2indoccndo  vim adfcrre dicuntur.  Sahefieiuf- 
dem  sftimarionis  efle  vcriuf  que  anni  prouentum,id  eft,mer- 
cede  locacionis,  &  fruiaus  vindcmis  pcrcepcos  a  maiico  pro- 
ponamusjtalis  computario  ncutri  comugum  damnofa  fucura 
cft.ac  ne  vUa  quidem  confufia  tunc  erit  necefl^aria.  Scd  ratio- 
nem  cxcogitare  voluit  Papinianusiniquitatis  vitandr,qu^  cx 
variafraauumqi!ancicate,&jeftimationevcriufqueannio- 
rirctur,fi  mercedis  fclius.aut  fruftuum  habcrecurrauo.Qu» 
variecasinfruaibuscrebroacciderefolecvcexpcricmiaqiio. 
tidic  edoccmur.  diaal.  preriaterum.  Et  hac  quidem  pablo 
vcrbofius,fed  dilucide  (vtputo)  iniijiuentutis  gtariamexequi 
_  „  .        .  voJu«>qucdvidercmnonfolumfalfaatqucabfurdaavulgati- 

rioncm  fcquamur,proquinque  aureis  nouem  debebuntur  busDo<aoribusproditaefle,  fed eciam ab aliis  aliquantore- 
marito.Nam  quarta  pars  mcrcedis.qux  trium  aureorum  eft,  aius  fcnricnrifaus  rem  ita  tta«aatam,vc  ftudioforum  no  paud 
commiftacumfru(aibus,quosdiximusxxinx.autcotumcf-      numcrisPlatonicisobfcuriotaeostradidiffe  conquererctiir. 

E  XP  L I G  I  T 
LIBER    PRIMVS     DISPVTATIO- 

NVM    ANNIVERSARIARVM. 


FRAN- 


-\V)\     • 


,.f 


:o57 


FRANCISCI    DVARENIIVRIS' 

C  O  N  S  VLTL    DISPVTATIONVM 


ANNIVERSARIARV 
LifiEK    SecvMnvs. 


M 


CLARISSIMO    VI%0     ^NTONIO     SENNE^ 

TONIO,     CVRIr^     PARISIENSIS    SENATORI, 

FrancifcH^Duarenus         S.     D. 

^  EpriM.  V  siamannusagitur,Sennctoniclariirimc,exquoeditusefianobisli- 
bcr ,  variorum  luris  locorumtumcorrcftioncm,  tuminterprctationemconti- 
nens,cuititulum,inftituto  noftro  conuenientem  adfcripiimus ,  Difputationum. 
Hoc  autemgenus  fcribendi,fimul  cum  ipfo  profitcndi  munere  aliquandiu  intcr- 
mifrumvtrepetcrem,nonftudiofitantumiuucnes,quos  inftituimusinlure  Ci- 
uili,fedpleriqueetiamaliigraues,&:eruditihomines,ame  contenderimt.  Qui- 
bus  ego  admodum  grauate,ac  pene  inuitus  morem  gelfi.  Nam  hjec  conflifa,& 
intcrrupta fcriptio  mihi  non  valde  grata  eft,ex  qua  fcriptoris  ingenium,  &  indu- 
ftria,nonmagis,quamftatuarii,pitl:orifvearsexlingulismembrisjautlineis,icfti- 
mari  poflit.  Dcinde  qui  locorum  cmcndationem,  librarior  um  vitio  corrupto- 
_  rum  ,  velcorum ,  qui  adhucfatis  declarati  non  funt,explicationemamerequi- 

runt,opinionea]iquademefortaffis  nonvera  addu£ti,  hiexduobus  Commcntariis  noftrisderepetitione 
dotisfolutomatrimonio,&dcverb.oblig.multahuiufmodipofruntexceipere  :  quorumalteriamrecens  e- 
ditus  eft  in  luccm,altcrum  breui  exiturum  fpcro.     Nam  fi  ea,qux  ad  reftitutionem  luris  ciuilis,quam  moli- 
mur,excogitata  a  nobis ,  &  aliter,quam  a  caeteris  traftata  funt,carptim  ex  vtroque  Comment.  collcda  in  vo- 
lumcn  rcdigantur,id  grandius  multo  futurum  cft,illo  Difputat.librOjquem  primum  edidimus,&:  cuius  vclu- 
ti  guftu  hijdc  quibus  nunc  Ioquor,allc£ti,altcrum  cius  generis  opus  tantoperc  a  nobis  flagitare  vidcntur.Sed 
plcrolquc  varietasreruminsE^quabilis  caput,ac  delc£tatmagisquamordo,&difpofitio,  vtinpidis  ftragulis 
accidit.  Atque  hinc  fit,vt  cx fcriptis  noftris  ea  fortc acccptiora  fint,  ac  vcndibiliora,qua: mihi  & paucioribus 
fortc  quibufdam aliis longe  minus  probcntur.  Quod cum cx multorum fermone vcrum cfTe  compcriflem, 
ac  tempori  indulgcndum  efTe  nonnihil  iudicarcm,cquidcm  precibus  amicorum  tandcm  ccfli,  Sc  capita  ali- 
quot  mearuraobferuationumemifi ,  fimpliciteramcdcfcripta,  &finc  vllapompavcrborum,necadcoiis 
difrimilia,quje primus  Difputationum  hbcr complcditur.   Ncc vero inducere animum  potui,vt  cx  caitcris 
lucubrationibus  meis,quarum  paulo  antc  mcmini,aliquid  transfcrrcm  in  hunc  hbrum,cx  quibus  tamen  ac- 
ceffionon mediocris fieri poterat.   Sedqualecunqucopufculum  hocnoftrorumeft,Sennetonihumaniffi- 
mCjid  in  tuo  nomine  nunc  diuulgandum  efTe  ftatui,vt  noftras  neceffitudinis ,  quam  ego  propter  eximias  vir- 
tutes  tuas  plurimi  facio,quafi  publicumextarct  tcftimonium,acmonunientum.  Dc  amicitia virorum  iftius 
Curije  veftra:  ornatifllmorum  mihi  parta ,  iam  inde  cx  quo  in  Bafilica  Parificnfi  vcrfari  primum  ccepijca  cft 
mca  cxiftimatio,vt  nihil  vnquam  felicius,ncc  diuinius  mihi  accidiflc  putem.   Tam  honorificum  vero  iudi- 
ciumpatrumampliffimorumnuperdeme  faftumcfTcjCumdecooptationc  mea  in  locum  demortui  Sena- 
toris  ageretur,vt  ex  tuis  litcris  cognoui,gaudco,coquc  nominc  ampliffimo  ordini,  cui  vel  notum  cffc  glorio- 
fum  cft,pro  tanto  inmc  officio,&  honorc  dcuindhim  pcrpctuo  mc  cfle  profiteor.Scd  cum  animaducrterim, 
tc  in  eo  tam  illuftri  ccetu  non  folum  eruditionc ,  fcd  ctiam  intcgritate ,  modcrationc  animi,  aliifque  dotibus 
cxccllcre ,  nec  vllius  vnquam  ftudium  in  mc  maius ,  atquc  ^dentius  expcttus  fim,mirari  nemo  debet,fi  tc  in 
primis  cola  ,&  optimam  in  tcmcamvoluntatcm,quarationc  pofrum,tibi,aliifqueoftendcrccupiam.  Acci* 
pics  igitur  hoc  munufculum ,  ceuamorisintcmci,  gratiqucanimipignus,  vtcaitcraamplcdifolcs  quaril 
Duarcnotuovcmunt.Valc.AuariciBiturig.pridicNatalium  i  j  n* 

VVu 


I05S 


I  N   D   E   X    G 

H    V   I    V    S 


E  ^raMm  dignitatHm,^uikH4  ornarifi- 
leha»tmag'flratui  Romant ,  recentio' 
rnm  tmperatorurrLj  temporihtu  ,  (f 
ijutnam himagiftratttffnirint.eap.  I . 
Oiitd  pt  frtudicium ,  pitfraiMdictalu 
aUio,^TheophtUdifinitieexplicatat 
t!t.  de  aSio.  iik.  4..  Inftituttonum^. 
cap.t. 

^Hisfnerit  modtu  v^r4ena»ti-it,/tiiemaritima,aiite/iifiinia- 

nt  tonftitutiahem  ,  ^  explitatum  Papiniani  rtfponftim  dt 

nanticofoenore,a{iter,e]i4am  vulgofiUhnt.  capj. 

Papmia»um,aitijHe  Modefttnnm  'I-*i  eeonfahoi  ieiibhgante  rem 

altenam  ,  •cuidomtntureifoftea  hitraextit  t  ,d'uerfamagif, 

^uampugnuntia,  firtpfiffe ,  ^  pighoratittam  vtilem  apud  eos 

VifteAicipi.  cap.4. 

'i>eclaratumhreuiter,ai  fimpkciter  ctlebre  refriptum  Vale- 

riani,  cap.  14.  defidetcommijfis ,  Itb.S.  Codtcu  lufiimani. 

caii.s. 

DenumfroverfHum^  ,  exejuihits  veterumfureconfulterumli- 

briconftabant,  ex  conftttHtiuneluJHnianiadt/imeceJfres. 

cap.  6. 

'D-.fuhft  tutionit  diuipone,  ^rejponfum  Tapinianide  mtlitari 

ftibft  tuttone,cumrcfcriptoDiOclettan',explicatkm.     cap  7. 

'P.»r/doxHm  ijuoddam  depaii^  a  cti/umntatorihm  defnnfuntj. 

cap.g. 

Ds  legatii,acfiieicommifis,  C?  diferemta  eorumfuhlata  a  Jufti- 

■niaho.  cap.  p. 

De/egffa!cidia,aeS.  C.  Trehelliano,!^ d  ferentiatjuartx  Fal- 

cidia,ac Trehi  II antt  decL ra. a ex Marttano, ea  po.tit.ad leg. 

Tak.Uh.^S  D gftorum.  cap.io. 

■Veie'  um  furtconjultorum  mesin  rejpondendo  'ure ,  ejuamfit  ce- 

gntunetejfartiuininttrpretati-nelnris  Ctu.lis.  c»p.  11. 

Crimenpaftorum  ejuidfittn  ref  >  ipio  Diocltttai.i:  ^uifint  Ijo.uri 

htrinefincottftitutionihiulmperaients ,  ^  AJfJJlnttnl^on- 

t'fi.t.<.  cap-^i. 

Dehjpo  hecaferuitutum vrbanarum, ^ ruftiMrum,ex Mar- 

tt.i>ii/,{^'l  aulo  tit.de  pignoribtu.  cap  13. 

Dec!ara:mPniHti  locMper^uitmobfiurus  cap.  4.4.  tit.  deado- 

p'ioti,  cap  14 ' 

€mt  nda  ii  interd  iti  cuiufdam  defiumintbtu ,  ^uedmendofietn 

ejt inlib  ueiiamFlorenttnis.  cap.ij. 

Suhlaium  aLud  mendumex  Florentinislibru,eap.  s.vtinpajf 

legitoy.  cap.i4. 

An  obfiruitufemneuum-,  optu  nuHtietur,&juateniuratiocu- 

iuf^uelegtstni^uirendafit.  cap.17. 

D  atjue-^  hoHo,(^aHaquitaifcriptareBedicatur.       cap.iS. 

Loitu  Vlpiantdelegeregiayad prtncifit  imferiHm  fertinentr, 

d^claratm.  ci^.if. 


A  P  I  T  y  M 

L    I    B    R    L 


Conft^ntinidepKnaplagiariorumeonftitHtio  emendata.  cap.20. 
QHtdfitfuffragiHm,  ^aHlicacmftitutio  Theodopj  dejitftragto 

explttata,  lap  21. 

SecHritasPop.RomanitjuidvatedtdpHdVlpianHm^cap.i.adle- 

gem  luliam  maieftatii.  cap.22. 

Fafum  effe,cjuodpleriqHe  tradHtit,ei,tjHi  notatHr  infamia,tnter- 

dBumteftiineniitmtJfe.  cap.23. 

Conftiufonem  Arcadti  Imperatorit  depoena  liherorHm  in  iudt- 

ciomaieftatis,abrogatamnonefti,aduerftuJBHdtifintentiam. 

cap.24. 
DepHblicotffiimetti9,(^expUcata  ^ratidnilmftrateriiconfti. 

tutie.  tap.  2S. 

Tecuniam  eimtati  JitrripieHs  ya7i-,criminefeculattS4  tentatur^ 

cap.26. 
•Hart  dtiattm  adirifeJJefer  procuratorem ,  contra  reeeptam  opt- 

niotttm.  cap  27. 

Cuim  tniltatisfint  infcriftioreifingHUrHmcnpittim  in  Dtgeftis, 

vno  exemflo  otiter  demenjhatum.  cap.2i. 

Filium S.natoris  h^bindumeffe,  <jui  natm^ftanteSenatoriam 

dignitattm  :  (^txf/icaiHm  Confiantinirefitiftum.C.dedi.' 

gnttatihm.  cap  29. 

Triphoninilocmde'henorumfoffefiionecontratahHla*,dedara- 

ttu  ex  PandeUii  Ftdrenttnu .  X'pso. 

Emendattu  Vlprdni  loemcap  S.detranjaffienhm.         cap.^f. 
Sentertia  luliani  deauUoritate  confuethdinis ,^ Houarifiripti 

C'JHftaritiniani  dc  ladem  reinterpretatto.  cap  32. 

Obfimipfenamp>o(atti.nem,  iHfiHrar,dumnotideferri ,  centrd 

receptamoptnionem.  cap  33. 

'DuorHm  Tratoiis  ediElornm  oftenfidifertntia,ejuorum  alte- 

tutTL.  efi  detahulis  exhibendis  ,^ierum  de  modoaperiMdi,  (S 

injpiciendtteftamenti.  cap  34. 

Mi/dicuhoHorit cdufadatHfefteJfori^^HidfitapudVipianH  c.^s^ 
De  diuiftone  hareditatis  ol  tn  apudRcmanos  vfitatd.^locm  VI- 

piaHiohfiHrusdeeademreexplicaiiu,  cap  36. 

Deferja  vulgaris difiinii  0  depoenaperiurii,  juaa  tjuihufdamj 

tmprobat«r:SSrefirif:Hm«y4lexattdri  de  eadem  redeclara- 

tumj.  caf.37. 

Defofthuntofue ,  &  aLeno  adformHlam  A^uiltanam  ferttnens 

d'Jputatio.  cap  ^S. 

DeOafinadeportatione,ex  Vlfiane  (^Theodofio:  (SdeScythi- 

caregionety£gjpti.  cap.'3p. 

De  vetert  mor^  labularum,  alieniipradiisaffigendarHm ,  ex  Ve- 

nuleio, &  ConfiitHtionihus lufi: niani.  'c  p4o. 

X^retionum  folenni  as ,  ejuteltmfHerit:  (S deletamaculaex loco 

Cicerunislih.i.de  Oratcre ,^uado^tJfimcs  tjuofqUenoflrifi- 

eubfefelltt.  cap  41. 

E-iepUcdtM  InftitHtitnum  Utmdetoditillitteftdmeme  confirma- 

tif'  cap  42. 


F  R  A  N  C  I- 


d<»p 


FRANCISCI   DVARENIIVRIS^ 


GONSVLTI     CLA 

TATIONVM     ANN 

L   t  B    £   R.      S  £ 
C    A    P.       I. 

j)e.radtbttsMgnimum,qutbttsormrifilebantma0^^ 

m  Roma»i,recentiorum  Imperaforum  temportbta: 

(jr  quinam  hi  magijlratttsfuertnt. 


V  A  T  V  o  R  dignitatujfiue  titulorum 
gradus  quibas  certi  magiftratus  otna- 
bantur  ,  non  apud  lureconiukos  fo- 
lum,  fcd  etiam  alios  quofdam  antotes 
fuiflecomperimus.  ErantcQimquida 
illufttes.alii  ipeaabiies,  alii  claiiflimi, 
aliiperfeiaiflimi.  QiaEdiftiriitiodi- 
-K^s^w^^*-»— -  goitatumnon  videtut  fuifletempore 
Alexandri.fubquoVlpianus  ,  &quidamaliicxnofttislurc- 
confulcisrixerunt,fedcIarifllmidicebantur,quifenatonior- 
diniserant.LampridiusinAlexandro,Prarfeaispr*tor.ofuis 

lenatoriam  addidit  dignicatem,  vtviciclarilBm.&  sflem,& 
dicerentur.  IdeminHeliogabalo,SolusornnmraImpcrato- 

rum  fuit,fab  qao  mulier,qaafi  datiflima ,  loco  v.r.  Senatutn 
ingrclTa  eft.  Nam  &  Antoninus  Imper.de  Op.l.o  Maci.no 
Pr2fe<aopra:torioloquen$,eumclarillimumvocat.lcg.i.l-. 
d=fenten.pafl:HincVlpianus,Spcciofas,iDqu.t,perio..asac- 
cipefedebemus,clariflimasperfonasvtt.uiqueIcxus  •  Kcra 

eas^qusornamemis  Senatoriis  vtuntur.leg.  fpec.ofaS.ft.de 
verb:fisnific.PoftAlexandri.gicurter^p3ra.h.cd.gn.tatum 
ordo,  Jftin6tioquec(=pit.-qua:inpUt.(queIur.s  ncftrilcc  S 

obferuatur.lUuftrcs  etenim  d.ftinguuncutafpe<aab.t.bus,l. 
fiqaando.C.deappel.nouell.i}.  tic  deappci.&clar.rtimi  , 

.X.vbifenato.nouel.  ^i-vcab.Haftr.  fpedab. lcsaclat.fli- 
rois.l.i.G.deanno.&capit.l.peculiari.C.dcprox.(acto.  Per- 

fedliflimosauteminfi.«igradus.&ord.n.sfuiflb>fat.soften^^ 

dunt  omnes  tituli libri  duodecimi  C od.c.s  ad  t.t.de  perf ca.l 
fimatusdignitate,pr«crea.qu3cinfet.usd.aunlumus.AcIi 

quis  vclit  cogno(cere ,  quibus  magiftrat.bus  lingula d>gmta- 
?es:rttibutlfint,cumclcvatiisloc.shuisciu.l.s,tummax.m^^ 
exlib..z.C.idaflequipoterit.  Confetcquoqueadeamrcm 
libcrvetuftus.qaiinfcribitutNociciaRoman..mpcr..,omni- 

um  fere  magiftratuum  defcripcionem.  ^'^'"/^y ''^  "^"'^^f^ 
infmnibus,continens.Ineolibto,inimpeaoOncntal..,ncer 

mulresreferuntutPr,feaipr.rario.Mag.fttimito  M  - 

gifterofEciorum,Qu^ftor,Comeslatgu.onam,Comesrc. 

rumprIuatarum.Coa.ices  domsfticoram  cqu.rumficped^- 

tum.Inimperio  Occidcntis  q'-^  d^™«'"^:^"!^=""'";-  "^'' 
fpeaabilcsref=ruacacinimpenoOue.it...CaftrcafiPc.m. 

ceriusnotariorum,Proco.lulAli^.PraconfalAcha.s,Co- 

mcsOcicnus.Pc.efcdasAugaftai;,s,V.:anusd.oecdeo.A(i- 

ani.VicariusdiQecereosPonr.car.Vic-casd^cecexcslhra- 

ciarum.Comcsreimilie&risper^aypca.n  Comr.pc.Uu- 

ria,DuxTheba.dos.DuxPala:ftiax,D.xA.ab:a:,D.xinoe- 

nices.DaxSyri..DaxOfihocna:,DaxMdopo^a...,..Dax 

Armenix.DaxScychis.DaxMccfisfecundr.DuxMoeli^ 

ptima.,DuxDacijRipenfis.InimperioOcc.denc.snu.nera- 

turquidamal.iince.fpeaabiles.lnccrclanflimos,^amnO- 

rien?e,qaaminOccidcnte.rccenfencurGonfalar.sPala.ft.. 

n..Pr=.fesThebaidos.CorredlorApalix.&Calabr.x:& 

fluofdam  alios  refert  luftinianus  fab  titulo  deoftic.o  Pra:t. 
'  pra.or.Africar.Intcrpetfeaiflimosrefettur  Pr^fes  Dalma- 
!ix&Ma2iftercenfusinvtbe  ConftantinopoU.l.  orphano- 
trophos.C.deepifc.&cler.  EquircsRomamfecundurngra. 
dum  poftclariflimatus  dignicacem  obcinere d.cuntar.  C.  de 
eqaeft.digni.  Proindc  eodem  loco  habend.  fun t,  qao  pcrtc- 
aiflimi.  Sedhxcdignitaseqacftrisadnoftramdifpucatio. 
nem  non  pertiner.  qu.a  mag.ftracus  alicuius  accdfio  non  eft: 
fcdea  pr/dicifunc  equitcs  ,  qnamuisnullofana.fintniagt- 
ftratu,v t  a  plcbcis  feparcmur.Tametfi  autcm  hi  cituU ,  magi- 


RISSIMI,      DISPV- 

IVERSARIARVM 

C    V   N    O    V    S. 

ilratuumfereacceflioneseraht^  nbhinficiortamen  ,^rinci- 
pes  his  dignitatibuj,quos  vcUent  atbicrio  fuo  ornaire.  A  m  mi- 
an.Marccllinuslib.2i.  Nec  fub  Co  dux  quilquam  cu  n  clariffi- 
matu  prouedus  cft.erant  enim  perfedlifllmi.  N^m  &  piei  L\ 
illuftcatum  vacancem.ideft,  fineadminiftratione,&qLiafda 
huiufmodi  alias  d  gmcaces  ap:incipe  confequeb.mtur,  quo 
honoracioresefreac,  vt  conftat  exformuIisCifli  .^dori.i.z. 
C.vtdigoi.ordoferuetur.  Quirifoler.anfuprailluftremdi- 
gnitatemaliquarepeiiacur. Ecexiltimo.nuUum  faifleinag'- 
ftraturo  jcui  amplior  titulus  adiicet  etur  ornamenci  cau(a,  qt  a 
illuftris.  Confulibus  tamen  &  Pattitiis  ptopter  fummam  eo- 
rum  dignationem  nuUus  huiulmodi  titulus  attribwebatur^ 
qjalcmcaterismagiftraribusattribuidiciraus.l.^C.deCon- 
lula.atqueideofupraiIlaftresefledicu'itur.  §  iufjmma.In- 
ftit.de iniur.l.eos.C.dcvfur.l.fiquando.CdeippcI.D  gnic- 
rcsenim&amplioreserantquamvthascadlciiitiaor^  ainrn- 
tadcfiderarent.S  :d  cur  Conlularem  (^igniraic  m  Clai  .fllma-. 
tum  interprecantur  iurisnoftriaudloies ,  cum^  v  d  x  mus. 
ConfulnulIumralcmhabucriititulun<?i..:.C.ded  m  ft  1  i. 
C.de  prxpof.labor.& a. bicror  non  de  Confulc  bcc ftccipie.  - 
damefle,lcdde  Coniularipotiu.squiinccrinodetatoiespti  ^ 
uinciacumerar^vrconfulatis  Palarftinar.dcquoamedixin  .>■.. 
C.  vtomncsiudic.tamciuil.quammilit.  Nam&huiusCi.^ 
(ularicatisformula  apud  Gafliodorum  legitar. 


C  A  P.  ii. 

,^uidJttpr<eiitdicium,fiuf)r£iudicialisaBio:(-rTheothtli 

dcjinitio  explicata  ttt.de  aSiionibttsltb.  4.  In- 

fiituttonttm, 

PRxiudicium  in iure  Ciuili  variam ,  ac  mulciplicem  fignl- 
ncationem  habet.  Nara  vt ea  filentio  pr :e cetcam,qi;ae  ex 
Cicctonc,  Qujnciliano,  Afconio.&aliisaudcrib'  sLatiniS, 
dc  huius  didtionis  vfu  &  pioprietate  vulgo  adduci  folenr. 
Pt^iudiciumapudlureconfultosnoi.nunquamaccipiturp  o 
interlocutione  iudiciSjquas  fenteiuiam  anteccdit.     Vrdt  & 
Prxiudic.alismultain  CodiceTheodofiano.tic.ce  appBl.& 
tic.quof.appeI.nonrec'pi.     Sed  neh«cqU'dem  fgiahcatib 
ad  inftitutum  noftium  pertincr.  intetdimeftatilionis  ge- 
nus,  quasPraciudicialisdicirnr. I.  at^ionisVe.br.ff. dccblig. 
&a6t.leg...  fF.dereivindic.§.  prxiudicialcs.Inft.r.deadio. 
quam  lait.nianus  exeinplis  declararc  fatishabuic  inlnftitu- 
tion.bus.$i  pra:iadiciales.  Nec  vl!a  alia  dcfiniiio  huius  adlio- 
nisapjdeum.autaliosveteresrepericur.  Veram  Theophili 
PacapliraftesGra?cus  Infticucionum.redbeac  vecemihidif- 
fini.irevidecuchocmcdo:Prafiudicium;  'Q^Tifntit^^^l^wniaiWi 
fxan;  nyKti/uiy«(.  vStyi  i^^Ksi.iaS^iKLuciiiicu/Tn.  Excnipligratia,  fi 
quisvel.cahbercooperascxigere,autaliud  huiivftnodi,  antc 
omniaredtepoftulabit ,  eum  iiudicc  pronuntiari  l.berti  ta 
faumefTe :  deindcaIioiudicioagetaduerfuseum,vtdcbttas 
fibiopccasprsftet.   Priusigicuriudicium  ideoPrxiudicium 
dicitur ,  quiaaliudiudiciumantecedit.huiufquegratiacon- 
ftituicur.  Et quiaador in  hoc iudicio poftulat tanium.vt  iu- 
dex  rcum  pronuntiet  libercum  (aumeffe,  non  addandum 
aliquidfaciendumveeumcondemnet(quodforre  pofteafa- 
fturuscft.fividcbitur^idcoTheophilusait,  hanc  adionem 
conftare  cx  intentione  fine  condemnationc:  vt  cxempla.qu^e 
adducuntur  ab  eodem.fatis  demonfttant.  Quibuldam  non 
placethzcTheophili  definitio.qui  putant,  eumintcllexifle 
Praciudicium,inquifitioneK»tantum,&  examinationem  nc» 
gociiabfqucvllapronuntiatione  iudicis  .*  peiindeacfidice- 
rctforroulamefle.quasinteDtionemhabeat  fine  piomiRtia- 
tionc.      Scd  falluncut illi,  nifi  ego fallor  ipfe,n: c  Theoph  H 
fententiam  afli;quuni ur.    Q^iamuis  enim  hic  pronuniiet  iu- 
dex  ,  de  cfFe<iiu  condemnationem  aliquam  contincre  dici 
poifiteapronuniiatio,arg.l.i.Digeft.dereiud.ca.lcg.).C.de 

VVu     * 


lOtfO 

ienten^  &mteitIoc  omBmtBmdic.tamenprattcr  hancpro- 
Bantiatioaem  iuclcx  non  conSemnat  ad  dandum,  aut  facien- 
dum,  vt  ante  diximas ,  ac idcirco dicitur ha;c formula  condc- 
mnationemnonhabcre.  Hocautemitaaccipivolo,  nonvt 
ador  non  poffit  pctere  condcmnati  rcum,  &c.(ed  vt  necefle 
idnonfit.quodexTheophili  «xemplis  facile  eft  intelligerc. 
Atque huc  pcttinct.quod  Vlpianus  lib.  j  8 .ad ediftum  ait.et- 
iamfinuUacau&intcrueniat,  prxiudiciumreddi.I.  quoties. 
vlt.fF.fi  liber  ingcn.cfTedicat.Nam  patronus.quiprsiudicio 
experitur  aduerius  Iibcrtum,intcndit  eum  Ubercum  fuum  cf- 
fe.neccogitut  caufam  cxprimcreintcntionisfus  ,  putaquia 
vcl  operas ,  vel  aliud  huiufraodi  quippiam  ab  eo  fibi  przftari 
aeberccontendat.Ethocgenusadionis  tunc  rcccptumeft, 
cum quiritur , anis ,  cum quo agitur,fit hbettuS,filius,vxor, 
Scc.diAo  §.pr*iudicialcs.  Sed  fi  quaeritunan  dcbitoris  bo- 
haexPrztoris  dectetoiurevenierint,  ptaciudicio  locus  efle 
dicitur.l.imperatores.fF.depriuilcg.crcd.In  catteris  caufis  hn- 
iufmodipetitiononfacileadmittitur,  nccauditut  is  qui  po- 
ftulat  talem  dedarationcm  aduetfus  eum ,  quem  fibi  obliga- 
tumeflenoncontendit  :  fedexponeredcbct,&  intentione 
iuacompledi ,  quorfamid  declararicupiat.quidqucabad- 
uerfarioeamobcaufam  cxigere  velit ,  nealioquiaduerfario 
captiofafiteapecitio.  Qu«fitumeft,an  hx  adlioncs  in  tcm 
iinc,aninpcclbnam.  Etcxiftimoexcraordinaiiascfle.fedad 
nataram  a<^ionum in  lem  magis  accedct e  :  quoniam  iudex 
ita  f ere  proftuntiat,vt  in  aiJlionibus  in  rero,puca  feruum  efle, 
liberum  effe.iiigenuum  efle,&c.Icg.  circaeum.qui.i^.fF.  de 
pcobationib.&  ptiacfumption.I.  3doptiaum.ff.|deiniusvoc. 
X^^ire  luftmianus  inrem  easvideri.non  inrcmefle,ait.§. 
prziadiciales.  Eciurcconfultiplcrifqueinlocishas  adlioncs 
diftinguuntab  intema<9:ionibus.I.  adionis  vetbo.37.fF.de 
obligacionib.&  afSlionib.Icg.i.dereivind.  Acvt  cognofca- 
lut  harum  adionum diffctcntia,  adio  ia  rem  datur  aductfus 
euin,quipofEdcttantum,nec  pofTcffionem  reftitucre  vult. 
l.vlt.fF.dc  rci  vindic.  Prasiudicium  vero  leddicut  etiam  nulla 
caufaintetucniente,&adueffuseum,  qui  nullam  facitcon- 
troaerfiam.l.vIt.fF.filibetingen.cfledicat.putafiquis  verea- 
tur  nelibertusfibicontrouetfiam  aliquandofaciat :  &feli- 
bertum  efleinficiccur.  Praetciea cum dc ftatu  oritur contro- 
ucrfiaintei  dominum  &feruum,  nondatur  rei  vindicacio; 
qa£  tamen compecit ,  cum  a  certio  aliquo  poflidetur  feiuus, 
fed  aut  cognofcit  Praetor,aat ptatiudicium tcdditur.l.  i.  fi'.  de 
reivindicat. 

C   A    P.      III. 

^uufuerif  modtu  vjurjt  nautic£,Jiue  maritim<e.,  ante  Iu- 

Jltmani  conJiituttonem:dr  explicatum  Papinianire- 

Jponjitmdenauticofcenore  aliter,  quamvul' 

gofoleat. 

CEntefima  vfura.id  cft ,  qu^  centefima  pars  cft  fortis  fin- 
g]iismcn(ihus,quibuspendifoIenrvfur£,  permittitur 
coail.tutioncluftinianiinpecunia  craieftitia  ,  fiue  nauticu, 
hisvtrbis:  Intraic<fHtiisconrra(5libusvelfpecierum  focnori 
dationibas.vfquc  adcearefimacatantammodo  liccre  ftipu- 
lari.ticccamexccdctc  ,  licctveteiibas  lcgibus  hoceratcon- 
ceff^a;n .  Sed ad quem  raodam legcs illa: veteies centefimam 
excedere  conceflerinc.nec  luftiniana:  :perait,nec  quifquam 
eorumdocuit.quidevfutislibrosedidetunt.quanqtiamMo- 
iinsus  nofter  paulo  fupra  centefimam  licuiffe  ftipulari  aic.  E- 
go  vero  modum  nulium  vcceribus  legibusdefinicum  fuifle 
f  emper  exiftimaui,fed  licuifre,quantam  quifque  vellec,  ftipu- 
lari  in  craiedlitia  pecunia.  Nam  cum  ea  pecunia trans  mare 
vehatur  periculo  creditotis,vfura  non  pioptci  vfbm  pecuniaT, 
fedoropcerpcriculum,  actanquara  periculiprecium,  exigi- 
tur.i.pericuIi.fF.denaut.fccHo.  Ethancfencendam  noftram 
con!irmoau(ftotitatePauliIib.  z.  Scncen.tic.de  Tfutis.cuius 
hzr.  vciba fanc:Tiaie6titia pccunia  piopteipeticulum  credl- 
toris ,  quamdiu nauigat nauis , infinitas  vfutas  capeic  poteft. 
Qupd  accipiendum  eft  vfque  ad  duplum ,  cum  vlcia  duplum 
vfun  necin  ftipulatum  dcduci,nec exigi  poffinr.l.fi  non  fot- 
tem.ff.de  cond.indeb.SedPapinianiielponfumc.j.denauti. 
fenot.p2uloobfcuiiuseft,acexplicatu  difficilius.  Quodin 
fingulos  dies  in  ftipulatum  dcducSlum  eft ,  ad  finem  centcfi- 
m£  non  vlcia  duplum  debetui.  Sic  enim  legendum  eft ,  vc  & 


Franc.  ^uarenl 


invetuftiffimisquibufque  &  eraendatiflSmis  codicibuj  Iegi« 
t^rl-taraetfiBudsusinfmsadPandci^as  Annotationibuslb- 
cuminuerfumefleabAccuifiocontendat,atqjitaIcgcndum, 
Ad  finem  non  vlcta  daplum  cencefima  dcbetur.Senlum  aute 
vctcrisicceptiquelcdiionismihividetuihiceffe.Vfuiaccn- 
lcfima  vltiacentefimum  menfem,  quo  cxzquatuiforti,  non 
poteftpeti.l.finon  foitem.ff.dccondiia.indeb.  Necrefcit, 
aninfingulos  mcnfesquisftipulatusfit,  aninfingulos  dies, 
adfincm,ideft,admodum,&quantitatcmcentefimff.  Ita  e- 
nimaccipiturfinisciebioapud  iuris  audloics,  ac  piaefeitira 
apud ipfum  Papinianum,cuius  hociefponfum  eft ,  vt docui- 
mus  lib.i.difputat.cap.ii.Nec  multum  refert,an  ca  vetba  Pa- 
piniani coniungamus cum  fupeiioiibus,vt  quidam  admonu- 
ciunt,an  fcpatacim  legamus.  Qupd  autcm  dicitui  de  centefi- 
ma  vfuta.non  cft  ita  accipicndum.quafi  in  alia  vfuia.qux  cen- 
tefima  non  fit,vltia  duplum  exigeic  liccat.Nam  locus  ille  Pa- 
piniani  fumptus  eft  cx  libio  j.Rcfponfoium  ciufdem:ac  in  ea 
fpecie.de  qua  confultus  icfpondir,centcfima  ptomifla  fuetat; 
quamvcrifiraileeftvfitatamfuifle  tempoicPapiniani;qua- 
uis  liceiet  maioiem  ftipulati  in  traicdlitia  pecunia. 

C  A  P.     IV. 

Papinianum ,  atque  Modejiinum  iureconfultos^de  ohUgan- 

te  rem  alienam,cui  ciominiu  reifojlea  h/ires  extitit^ 

diuerfamagis^quamfugnantiafcriffiffe:  (Jr 

fignoratitiam  vttkm  apudeos  varie 

accipi. 

PApinianiharc  v-^iba  fant  cap.  41.  de  pignoratit.  adionJ 
Rcraalienam  pigaoii  dedifti ,  deinde  dominus  lei  «(m 
drccoepifti.datatvcilis  a<aio  pignoratitia  cieditoi i.  Nonef^ 
idem  dicendum,GegoTitio,  quircm  mcam  obligaucrac  fine 
mea  voIuntate,h?tes  cxtiteio.Hoc  enim  ra  od  o  pignoiis  per- 
fccutioconccdcndanoneftcredirori .-  ncqucvciquefufficiet 
adcompstcndamvtilcmpigaoratitiam  aiaionem,  eundem 
effe  dominum.qui  pecaniam  dcbet.  Scd  fi  conucniflet de  pi- 
gnoie  vt  ex  fuo  mendacio  aiguatui,  imptobe  lefiftit,  quo 
minus vtilis acSio moucatui.  Quem locum vix quif quara ita 
poteft  intcipictari ,  vt  non  fententia:  Modeftini  aduerfetur 
iit.de  pignoiibuscap.zi.adeo  vtquidamciuditileiaionem, 
qus  vulgotecepta  eft,mcndofara  eflc  cenfueiint.  Alciat.  lib. 
TOpip>  cap.  14.  Egovetovtiiufquc  audioiis  vcrbaficinter- 
pretaticonfueui,vtappareatminimeconttaii3s,autpugnan- 
tes  corum  opiniones  eire.fcd  alterius  di^aum  ab  altei  o ,  vclul 
exceptioneqaadamadiefta.fupplcfi.acdcclaiati.  QiiodncG 
nouum  cft ,  nec rairum  cuiquam  videri dcbet.  Scd  vt  fcn- 
tentiammeamh!Ccxponam,duz  apud  Papinianura  propo- 
nuntuthypothcfesdepignorisobligationc.-  in  quibusquz- 
ritur ,  an  ea  obligatio  cfticax  fit,&  aftio  hypothecaria  co  no- 
minccIetut<:reditori.  Ptiotfpecicseftdceo,  quiiem  alie- 
narapignoiidcdit ,  deiadeeius  rci  dominium  acquifiiiit:& 
ait  Papinianus  vtilcm  dai  i  pignoratitiam  cicditori,id  cft ,  hy- 
pothecaiiam.quzinremcft.  Namhocverbum  itapletun- 
queaccipitur.l.daobus.i<>.lcg.pcHaIt.  ff.de  except.  reiiudic. 
leg.communi.7.§.intereo$.ffcomi«un.diuidun.l.inhaca- 
«aionc.j.  §.cftautcm.ff.adcxhib.  Vtilisautemdicituthy- 
pethecaria  paffiminlure  Ciuili ,  ndnfolum  ca,quxex  fen- 
teatiapcrintefptctationem,fcdctiamea,quzcxvetbiscdi- 
di  pistGiii  datui.lcg.  i  .ff.de  pignor.  Eft  enim  indufta  pti- 
mumalureconfultisadfimilitudinem  &  cxemplumSciuia- 
ns  a<aionis  de  rebus  coloni .-  vndc  &  quafi  Seiuiana  plerun- 
que  dicitut.§.Itc«  feiuiana.Inftit.tit.  de  adlion.  Scd  przto- 
res  poftea  certam  formulam,&  ediftam  de  ea  propof  uctuiit. 
Proinde  ad  Seruianam  rciata,fcnjpcr  vtilis  re<ac  dicitur.-  quia 
nontamexvcibisedidi  Seiuiani,  quam  ex  cius  mentc  per 
intcrprctationem luicconfultorum profe<aaincclligituf .  Ex 
edi<aoauccmnouo,qu6h«c  aftiopoft  Seruianum  cdi^aum 
propofitaeft,potcftcorapetercramdirc(^aexvcrbisedi(ai, 
iquamvtiliscxmcnte&fentcnciaciufdcm.  Itaque  vci|js  hy- 
pochecatiapoteiitdiuidi  induasvalucifpecies,  quaium  vna 
dicitui  dite(aa,altcra  vtilis.Idemque  perfpici  potcft  in  a<aia- 
ncPubliciana,  quzvtilis  dicitur,  cumadksCiuile&dire- 
<aamieivindicationemrefcttur.§. namque.Inftit.de  a<aion. 
DJtcdla  vero  appellatur,cum  oppbnicuiti,qu«exmenfft 

lancum 


'DifpHtat.annmerf.Lib.  1 1. 


i66i 


tantum  edifti  Publiciani,non  etiam  ex  verbis  compctit.l.nec 
quafi. ff.de rei vind.Itaque  viilem  pignoratitiam ,  fiue  hypo- 
thecariaro,perindehicaccipimus  ,  ac  fi  hypothecariam  fim- 
pliciter  dixiiletPapiiiianus:tametfiDiocle'.ianusrclaipretir, 
in  h3c(pecienonordinariam,dircd:3niq«eu(5tionem,(tdv- 
tilemranrumcompetere.l.cumres.  C.  fi  res  alien.pign.dat. 
Secunda fpecics  eft ,  de  eo ,  qui  hzrcs  extitit  ei,qui  rcm  fuam 
obligauerat;  inquafpeciePapinianus  (cribitnonidemquod 
in  priore  diccndum  eiTc,  nec  hypothecarianf»  adionem  com- 
pecere.  Nam  prior /pecies  a  verbis cdidi  prattorii  multum  a 


ptata.AUoquin  fi  in  Farhilia  relldta  hsrcs  fada  deceflir,&:  c5. 
fcquenteripfius  hiredes  petitioni  fideicommiUi  rc(p<,ndc- 
recoganrur.  PP.  14.  Calend.  Strpttmbr.  Va^erianol  II. 8c 
G.iHienoII.A  A.CollHaiusigitur  relcripti  (pecies.finehy- 
pothefis  ita  a  nobis  fingccur ,  vt  vei  bis  conneniar,nec  a  rano- 
nelurisalienafit.  TitiusfratcrSeropronii  poeliamimpnbe- 
rciaadoptauit,fcdnoniurcaclcgit.me.Dein[iecamii.lb'taic, 
non ciuihbus  verbis  vtens,nec diie(ais,(ed pi eca> iis  tautum, 
acfideicommifli ,  hocmodo  ,  Volo  vtputlla  hafrcditatfm 
meam  dcnt  ha:rcdesmei,Dcindc  fubftituii  haic  puc!'s  qnol- 


licnanoneft.  Siquisrcmfuamobligauerir.&c.Hieenimdc-       damahospoft  mortcmpuel!a;fimplicuer,noua!'ret  d  wi- 
bitornonmalcdicipotcftremfuamcbligafle,licettcmpore       pubesdeccffiiret.Deceflicpuelia:qua;ritur,anIi)bft  tuii  pof- 


obligationisahenaeflet.  Ac  fi  hirescxtitero  ci.quircm  me 
amobligauit,quamuisnjearesfit,&  pecuniamdebeamcre 
ditori ,  tamenvcrumcft  ,  ame  nunquam  obligatamfuifle. 
Qupd  cumanimaduertcrctPapiniantishasduashypoihcfcs 
diftinxit.  NondumenimeratrcccpcumtemporePapiniani, 
vt  in  pofteriore  (pecie  adionem  darcnc  Praetores.Q^are  Pa- 
pinianiisait ,  vtilempignoratitiam,  ideft,vt  nosinierpreta- 
mur,hypothecariamfimpliciter  noncompctece,nondiftin- 
gncns.an dire(flo,an  vtiliter  agi  poffit.  Confiderabat enim in 
priore  ipecie  a(5lionem  vuigo  dari (oiit am  eflc ,  fiuc  ex  vcrbis 
cdi(Sbi,fiue  ex  Icntcntia  daretur:quodnoudum  in  hac  pofteri- 
ori  (pecie  receptum  crat ,  ncc  cadena  vtraque  ratio  eflc  vide- 
bacur.     Verum  Modeftinusitahocdidum  Papinianiinter 


fintfideicomm'fltimpetcrc.Caufjconusqu£eft'0!.)sacdnbi- 
tationis  eft,quod  non  adita  hiccditate  ex  teftamento ,  hdei- 
commiflum  non  videtur  debcri.  I.  fi  ncmn.ff.de  reg.iur.  Ac 
hicnullus  hxres  extititexttftamento,  quiharredicatemad- 
iucrit.Vcrum  hicrefcribic  Valerunus,  fidcicommiffumpeti 
pofle.yclab  ipfis  ha:redibiis,qui  bona  inteftati  tenent,  id  eft, 
etiamalegitimisha:redibusTiii!,nedilaieftarncntariis,quos 
.conftachicnuliosfuifle.  Necnosmo'.icredcber,qiioddici- 
tur,nifihxrcditasadKafuerir,nonpoflefidcicommiflumpe- 
ti.&c.Id  cnim  accipiendum  eft,cum  verbis  ditetSis,  ac  ciuili- 
bushircditaseftrcliiaa,  nonverbis  fideicoinniifli,vt fitab 
intcftatoiuccefloribuspoftulanda,  Q.aodacciditinhac  fpe- 
cie,vciamdiximus,inquatcftamcntumvimcodicillorumha- 


pretatur,  vtcxpoftfi^aopignusdire^aoquidemnonconua-  bet:quiatametfiferuatisfolcnnibusfa(5i:umfuerir,taroenap 

lcfccre  dicar.fcd  vtilem  pignotaciciam  dati  creditori.lcg.fi  Ti-  parct  tcftatorcra  voluifle,vc  codicillos,valere,ex  eo  quod  no 

tio.ft.de  pign.     Crcdibile  enim  eft,  Modeftini  temporcqui  inftituit  dirc(5lo  ha:rcdera,ncc  verbis  ciuilibiis.fcd  fideicom- 

pofteriotPapinianofuif,inv{urapaulatimindu6larahanca-  mifli.l.  vlc.ff.de  iur.codicil.l.noncodicillum.C.decefta.Po- 

a  onemfuifle.Proindediccnduracft,ModeftinumPapini-  tcratautcmdubitariinpropoficalpecie.numpoflintconue- 

ano  minime  adueriari,  fed  cdic^o  Papiniani  cxceptioncm  ad-  niri hajrcdcs  puells.tainquam  legitimi.    Qjia ftionem  L  cit, 

dere,quamPapinianusobcam,dequaiaradiximus,caufara  quodpuellaadoptatafuifledicituraTicio:  vnde  videruriure 

omsfic.   QuxfnterprctatioModeftinifacir.vtintcrptioretn  fuiha:redicatcraTitiiadfuosha:redestranfmifillc.  Scd Valc- 

poftetioreiiiquefpeciemnullafitdiftercncia.   Ejcricmorum  riatiusrcfcripfitalcgitimis  hircdibus  Tt  <  fideicommiHum 

aatcmPapinianiverborum,  Scdficonueniflet  depignore,  pcti.nullamfaciensmcntioneiDhiredumpiiclli:  q.iiapro- 

&c.fen(um aflequi  Accurfius  non  pocuit  .•  quibus  mihi  vidc-  pofitum  fucrac,cam  non iurcadopcatam  fuiflc,a! que idco in 

tuc  doccre  Papinianus  ,  debicorem  in  priore  (pecie  ex  fuo  familiaTitiinonfuiffe.  AliaSnorialiieflcnclegitimihiiedes 


roendacio  argui ,  firefiftacquominus  atStiomoucacur,  &c 
quiavcrumcft.cumrem  obligafle.  Sedinpoftcriorefpecie, 
is,quf  nuncdebitoreft,nunquaro  obligauittcm,  vtmenda- 
dialicuius,autperfidixinfimulariqueat. 

C    A    P.       V. 

DecUrattmbreufter,acJimpUciter  celebrerefcriptum  Va- 

lerianijCap.  i^.deJideicommij?is^lib.6.  Cod. 

luftinimi. 

REfcripta,  quas  luftiniani  Codicc  continentur ,  conftitu- 
tiones  generales  non  funt,  fcd  refponfa  quajdam  Princi- 
fiumde  lure  in  fiiigulis  caufis  confulrorum,  vtoftendimus 
ib.  1  .difputat.cap.4  i .  Quxrcfcripta  idco  obfcuraplerunqi 
nobisappatcnt ,  quodlibellinonextentPrincipibus  oblati, 
vcl  a  iud:cibus,vel  a  litigatoribus  ipfis,  in  quibus  fingula;  hy- 
pochcfes  defcripcx  erant.  Icaquc  ea  incerdum  occurrunc  re- 

icriptajvc  nemo,nifi  acri  admodum  iudicio  pra;dicus,&  valdc  ce  raagiftri  ftudiofi  accipicbant,&c.Ex  quo  app  Jtct.non  fuif- 
tricus,  ac  exercitatusin  lurifconfaltorum  libris  aptamcon-  fefatisvifum  Iuftiniano,numerumlibrotumexprin  ere,(ed 
gruamquc  hypothefim  fingerepoflit.  Idquecuminmultis       practereavcrluumipforumnumcrumadiicere  vol:ii(r;:qnod 


Titii,quam  ipfius  puclla:.Ha:c  m  hi  videtur  fimplex,  &  phna 
cxpofitio  huius  capitis,quod  C2teri,quos  adbuc  kgt ,  Ib  ipto- 
resobrcurantmagi.s,quamexplic3nt.  Namde  AntoiiiiGo- 
ueani.viri.meo  iudicio,do(5ti  &  acutf.interpretacicne  nupcr, 
vcaccepimus,edica,nihil iudicarc pclfum , quod  ea in manus 
meas.qaamuisa  mcdiligcncerquaefit3,nonduin  venetic. 

C    A    P.        VI. 

De  numero  verfmm-,  ex  quibu-s  veterum  lureconfultorum 

libri  conjlabanty  ex  Conftitutione  lujlinimi  ad 

i^ntecejjores. 

IVftinianusnofter  in  corifticutione  quadsm  ad  iuris  do(Slo- 
ics.fiue  Anteceffbres  fciipta ,  in  qua  tationem  doceiidi  iii- 
nsprxfcribit.hisverbisvtitur :  Extantalegummultirudinc, 
qu2  inlibrotumquidemduo  milha  ,  vetluumamcmtricies 
centcna  exrcndebatur,nihil  aliud.nifi  (cx  tantum  libros  a  vo  - 


huiufmodi  rcfcriptis  animaducttere  liceat,  tum  maximein 
hoc  Valeriani  imperatoris:de  quo  quid  ienferint,non  Accur- 
fiusmodo,&Bartolus,fedctiamlongecruditior  Alciatus  in 
fuisDifpun(Slionibt!s,nonrcferam  :  fedexponambrcuiter 
fentcntiam  meam,  plcnius  cam f ortaflis  alibi  explicaturus ,  fi 
ita  occafio  tulerit. Verbarefcripti  hic funt :  Imperatorcs Va- 
lerianus,&  Gallienus  AuguftiFakoni.  Ea.quamfratcr  tuus 
infticucrar,fiue  quifit3,fiucnon  quacfica  hasi  cditatc  deceffc- 
tit:cum  tamen  fimpliciterante  ,  quam  duodecimum  attatis 
annumimpleuiflctjverbis  precariis  teftamento  fafto  non 


mirura  plerifquc  videtur.  Scd  hic raos  veterum  fuir,  vt  bo- 
norura  librorum  vcrfus  numerarcnt.ac  defcriberenr,id  cft.vt 
exiftimo,mcmbra orationisintcgra ,  vcl periodos,  qui Hie- 
ronymusinRufinum.veifaumcolavocar.  Hic  autem  mos 
vetuftus  vcl  cx  Diogenc  Laertio  in  vitaArif^occlis,  Thco- 
phrafti,&al!orum  Philofophorum  cognofcipotcfl:qtiorum 
libros  iradcfcribit,vtquot  ver(us  contincant,  fcreadfcribat. 
Scd&Pliniuslibro  30.  NaturaIishiftoria:,cap.  i.  Htrrr.ip- 
pus,inquir,qui dc  tota ea artc  diligentiflSroc fcripfit ,  &  vit  ies 
ccntumrailliaverfuum  a  Zoroaftc  condira,indicibus  qno- 


nullos  ei  voluctit  (ubftitutos,nihil  prohibet fideicommiffum  que  voluminum cius  poficis,explanauic,prx(. eptort  m,3  quo 

pcterc  ,  vdabipfius  haeredibus  ,  qui  bona  inteftatitenent.  inftitutumdicercr.tradidit  Azonaccm,  &c.  Galenusquoquc 

Tunc cnim  locum  habcnt.qux regularicer cradunrur,ea,quaff  in  hbros  Hippocracis  dc  nacura  haroana ,  oftendens  qivi  veri 

inteftamento  rclinquuntur,  fi  ex  teftamenro  non  adeatur  gcrmaniquelibri  fintHippocraciSsquique  adultfiini  &  (up  - 

hiredicas,nonvalere,cumvcrbisrch(fladire(5tis  adilipotuit  pofiti,  numcrumver('uum,exquibusfinguhcoriftantlibii, 

hsBtcdicas,  noncumillaipiaficcftdaca,  vceffccabintcftato  rcfGrt.Idcmlibroi.dcAnato.  adminift.fcnbit,  Lyci,  ncicio 

(uccefloribus  poftulanda.  Quodrcfcripfimus.fequentcsad-  cuius  commentariumfclegifle,adeoprolixum  ,  vtquinque 

feuetacionem  cuara ,  quafi  f  cripta  hxres  non  fuciic  iuie  ado-  veifuum  millia  contincret. 

VVu     3 


10^2, 


Franc.  Duareni 


C  A  P.    VII. 


Jkfuhptumnls  diuijione:  &reJp0nfumPapimamde  mi- 

lttariffibJlttHtione,cum  refcrtpto  Diocletianiy 

expUcatitm. 

CVm  de  hxredis  fubftitutionc  tcftamentatia  diflcrimus 
inpublicoaudicorio  ,  diuifionevtimur,  qua?  aptior  ad 
docendum,  commodiorquevideturcflci  quam  qui  vulgo 
traditur  :  &aliam  vulgarcm,aliampup'illarem,aliamquafi 
pupillarem.aliam  militaremciredicimus.  Ac  dcvulgans& 
pupillaris  appellarione  nobis  conucnit  cum  ca:tcris profcflo- 
ribusIiirisCiuilis.  Qiiae  veroanobisquafipupillarisdicitur, 
eam  alii  cxemplarem  ineptiflime  vocant ,  proptetea  quod 
cxemplo  (ubftitucionis  pupillaris  indudla  &rcccpta  fic.  §. 
quaracione.  Iaftitut.de pupil.lubft.  Quaratione  peculium 
quoq,  aduocatoram,excmplare  dicendum  erit:quia  militum 
e xccftplo  aduocatis id  haberc  permittitur.  Sed  vc vecercs  lu- 
reconfultiquaficaftrerfepccuhumidappellant,  nonexem- 
plarc.l.  vlc.  Ccd.  de  inoffic.tefta.fic  nos  quafi  pupillarem  lub- 
ftitutionem  vocamus.quae  fimilis pupillari ,  &  ad  exemplum 
cius comparaca eft.  Non  minus incpte compendiofa fubfti- 
tucio  dici  folct  ea  ,  quam  militarem  appellamus.  Nec  fanc 
veibiim  hocmagisLatinum,  autvficatum  eftinbacfignifi- 
cacioneapudlurisauthores  ,  quam  veiburaexemplatis,  dc 
qao  iam  diximus.Sed  de  his  plenius  alias.  I am  vero  Papinia- 
ni  relponfum  cclebrehocgenercfubftitucioHis,  fimul  cura 
Diodctiani  rcfcripco ,  quod  huic  concrarium  efle  vidccur,cx- 
phcaciirifumus.-ne  quis  fortc  Accurfianorura ,  nie  Gramma- 
ticum hicagere ,  non lureconlulcum, ridicule,vc fit, conque- 
ratar.!denii«iftisinmorceft,cum  nuUis  hominibusGram- 
macicorum  ars,atque  opera,magis  neccflaria  videatur.  Ver- 
baPapinianihxcfunt.i.cencurio.  ff.dc  vulg.&  pupil.  Cen- 
tuiiofilio.fiincra  vicefimum&quinturaitatis  annum  fine 
liberis  vica  dccefleric,dire(aofubftituit,incta  qaatuordecim 
annos  etiampropriabonifilii  fubftitutus  iurecommunica- 
piet  :  pofteamautemaetate;ii,expriuilegio  militum,pattis 
duntaxat.cura  frudib.inuentis  in  hireditaccEx  quib.vcibis 
coUigimus,  cuinpacer  ,  identq;  mi,',es,fubftituitdirc61:ohlio 
fje.fi  incra  viccfimum  &quintum  annum  dcceflctit.mulcum 
refcrre.an  filius d^rceflTcric  innpubes,  an  poft pubcrtatem.  Na 
fideireflericimpubesjfubfticucuscapict  iurc  communibona 
pri.^pria  filii,tanquatn  cx  pupillari  (abftitutione :  quia  (abfti- 
tutio  pupiliaris  ad bona impuberis pertinct.  Si  vero  iam  pu- 
beifiiiusdeceflerit ,  fubftitutuspcoptcr  priuilegiummilitis, 
bona capiet  tantum  paterna.  Subftitutio  enim  maicaris  ad  a- 
lia  bona.quammilitis  nonporrigitur.  1.  f.cum  filiusfam.ff. 
demilit.tcltam.QuodautemPapinianusrcfpondic.fubftitu- 
tumbonaceftacons  caperccumfruClibus  inuenti!»  in  ha:re- 
d!:acc,argumentoefthanc  lubrtitutionem  fideicommiflaria 
noncfleiCumfrudtisinucntiinhaireditaten^inrefticuantur 
fideicoramiflario.l.  infideicommiflariam.ff.  adTreb.  Qua 
tamen  in  re  magna  contentio  eft  dodtotum  lcholafticotuni, 
propterfubobfcuta  Diodetianiveiba, Cod.de  impub.  6ia- 
liisfub.^.c.S.quibus  fignincatevidccur,poftpubertatcmiure 
tantum  fideicomraifli,  fubfticutioncm  huiuunodi  valete.  Si 
vero,;nquit,poftpubeitacem,ceeiusfucccflioneraobLinen- 
tCjvelut  ex  caufa  fideicommiflli ,  bona ,  quse cum  moreretur, 
patris  eius  faerunr,a  tc  po (Tint  peti.  Verum  hic  mihi videtur 
corum  verborum  fcnfus  eiFe.hanc  fabftitutionecQ,qna:  dirc- 
t^aeft,perinde  valerc  ,  ac  valerct  iurefidcicomnvifli,  fi  vci- 
bisfideicoirimiflifaftacflcc.  Namcecciiuriseft,valetefidei- 
com'i-.iirumpoftpubcrtatera.l.cohircdi.§.cum  filix.de  vul- 
gac.SeJ  quia  verbis  ciuilibus  direfto  hic  fubftituera!:  teftator, 
dubicabaturan  valerct.  EtDiodetianusanimaduercens.mi- 
literacllcteftatorem.itarelcribit,  vt  iamdixir»us,oftendit- 
que  rnilitcmnonminusdirciftofubftituerepoftpubcrtatem 
pofle ,  quam  ex  caula  fidcicommifli.  Hxc  aucem  verba ,  te 
eias fucceifionem  obtincnte,  &c.  fic accipienda funt,  vt  ma- 
ter  f  licced.u  filio:fubftitutus  bona  teftatoris  capiat .-  quia  non 
iurecommunijfed  militaripriu:legio,fucccdic.  Scd  curfub- 
ftitiicuspetcrcdicicuramacrcdixcrit  aliquis.'  Rcfpondeo, 
cxpofuifle  fottaflis  muhctem  in  libello prccum,fcu  occupaf- 
fc  amnia  bona  tam  patris  quam  fili),&  conluluiflc  Impetaio- 
icin,3afubfticucuseabonapcteteab  capoflec.  Cuirefpon- 


detlmpcrator,  fabftitutumbonapererepofle  non  filii»  fcd 
teftatoris.  Qui  neg?nt  in  ea  fpecie  fubftitutionem  dircfto,& 
vctbisciuiHbusfatlafuiflcjConuincunturverbisDiocletiani, 
curaaitfecnndamh.Tredemfcripfifl'e.Quicontcndunt,Dio- 
cletianum  loqui  de  Itibftitut  ione ,  qua;  vfque  ad  certum  tem- 
pus fadla  non  eft  ,  non  videntur  horum  verborumfenfuin 
percepifle,Sivero  fubftitucioinfccundumcafum  velexpref- 
fa,vcl  compendio  non  vf  qj  ad  certam  jEtatem  fci  ipca  tepetia- 
tur,&c.  His enim  verbis ,  fi  quid iudiciihabeo,Diocletianus 
fignificat ,  nihflrcferre,  anfubfticucioexpteflimfiat,ideft, 
ccrtotcmporccxpreffo,putafiinttavicefimum  &  quintura 
annum  deccffcrif ,an  compendio  vcrborum,non  vfqj  ad  ccr- 
tam  statera:vt puta,fi  deceflerit,vel  qiiandocunquc  deceflc- 
rit.Alciat.hb.TOpipv.io.cap.i.  SuntquiexiftimentDiociciia- 
num  velle,lubftitutionem  militarem  in  ea  hypothefi,etfi  di- 
rcdta  fit,tamen  fidcicpmmiflatix  quadantcnus  fimilcm  efle: 
idqucfignificarihisvcrbis,veluccx  caufafidcicommifli.  Ve- 
rumprobab.liorcft,nififallor,noftraintcrpretatio,&vetbis 
Dioclctiani,rationiq;  iuris  magis  congruit. 

Paradoxum  quoddam  depa^loacalumniatorih.  de- 
fenfum  C  a  p.  VIII. 

CVra  annos  ab  hinc  circitcr  quindecim  in  fchola  Biturig. 
inquactiamnuncprofiteotIusCiuilc,dcp3disdiflerc- 
rem.conatusfumoftendcre  quantoinerrore  verfentur,qui 
putan  t  pacSlura  generale  nomen  cflc  apud  lureconfultos ,  & 
oranem  concradium  conucntioncmque  fignificare :  id  quod 
intcr  iuris  profeflores  vulgo  reccptum  cft.  Ncc  vcro  dubica- 
bam,quin  vcl  nouitas  rci  lola  plcrifque  difpliceret ,  iis  ptjEfcr- 
tim,quiin  magiftrorum  fuorum  verbaiurarunt,nccfasefle 
putant  latum  vnguem  ab  corum  opinionibus  rccederc.  Sed 
quotquot  funthuiusgcneris,itafcrenosoppugnant :  vtde- 
fenfionobisfupciuacaneavidcatur.  Curoaliis  quibufdara 
aeutioribusnonpaulo  &  cruditioribusniincmihires  eft.ac 
cumEguinarioBaronemaximc,  cuiusextataducrfus  nof\ra 
fentcntiam,fupprcfloquamuisnoftronominc,accuratadif^ 
putatio.poft  aiiquot  annos  edita.quam  nofter  de  padis  com- 
roentariusexiir.Vcrumfiabfqicauillacioncaccipiantutlure- 
conf^de  hac  re  fcripta ,  facile  et  ic  iudicate,pad:um  spud  cos  v- 
furpari ,  pro  ea  conuentionc,  qua^n  proprium  nomennou 
tranfit.Nam  Vlpianusc.  i  .de  padis.  i-nfMMyiou  docct,  &pa- 
<5lum  3  padtione ditflum  ait ,  qus  eft  duorii  pluriumve in  ide 
confenfus:  vtoftendat  huiufmodi  conuentionemidcoapa- 
(Slione &  pacifcendo  nomen  habcre,&  padu  dici ,  quia  prs- 
icrpa^lionemnihilaliudhabet ,  propter  quod  vocarialiter 
debeat.  Argumcr.to  etiam  illud  cft,quod  Vlpian.  c.  7.  f  ctibir, 
conuentioncsiurifgentium,  quatranfcuntinpropiium  nc- 
men,a61:ioncm  parerc:eas  qui  propriuni  nomen  non  haber, 
nonparere.  Acpaulopoftait,  cxpa6toa(Sioncmnonnalci: 
facisoftcndens,  paftumdicicamconuentionem  ,qi]snon 
tranficinpropriumnomcncontracaus.Scdnihilncctflecft, 
ca  arganicnta  hic  repctcre,&  inculcare,quae  ex  noftris,  qui  ia 
vulgati  funt,commentariis  cognofci  poflunt.  Supereft  vt  ob- 
ie^adiluamus.  Acinprimisobiiciunturnobis  locialiquot 
Ciceronis,in  quibus padtum  dicitur  cfTe ,  quod  intcr  aliqnos 
conucnit.Sed  conucnite  apud  Ciccronem  intelligimus  fim- 
plicitcr  coucnire,  vt  vcrba  antecedentia  &  fequencia  fatis  de- 
monftrant.  Cum .n.opponitius,quod ex pa(^o eft,ciiuri, g> 
eftexl.eadiuifiooftenditvcnditionem,&  alios  contra(Stus, 
qui  legitimi  funt,pa(Sta  non  dici.  Deinde  cum  air,ius  quodda 
effe  ex  pa^fto^nc  dc  omni  quidem  pa(fto  id  intelligit,  fed  de  eo 
quod  ex  conucntu  tantum  valct,nec  Icge  confirmatur.  Idque 
docctnonobfcurc,  cum  fubiicir,pa(5la  quzdam  legibusfer- 
uari,alia  ex  conuentUjqui  iuri  praftarc  dicuntur.Sic  verbum 
promictcre,  apudSenecamaccipiturhb.  f  .dcbeneficcum 
ait ,  Qni lex  ad id  praftandum  nos.quod alicui promifimus, 
alligat.  Querartamencumeoquiaicanumfermontm  noa 
continuit,&  fidemdacam,necieruatam,indignabor.  Siquis 
igitur  conucntiones  velit  partiri  in  fpecies ,  non  incommoda 
crithscdiui(io,fecundumrationeIoquendiCiceronis.Con- 
uentionum  duo  gcnerafunt:  vnu,cumquisemir,aL'cvcndit, 
locataut  conducit,autahumcontra(2:uminir,quiproprium 
nomcn  habeat:alterum  cum  duo  vel  plures  inter  fe  pacii(:un- 
tur.velcum  quidintcraliquos  conuenit.  Naminpcfteric- 
temembrodiuifionis  vctba,quz  generaliafunt,interpreta- 

tione 


Dijj?tit.  anniuerf  Lih.  IL 

done reftringi(nus,qudn  ica dit^um  e{rer,qaod inter  aliquos 
conucnitranrum,  nectranfit  in  proprium  nomen  contra- 
Aus.Diuifioncs  enim  eiufmodi  ac  diffiniciones  interdum  oc- 
carrunr,quas  fine  cauillatione  commodeintcrprerari  opor- 
let :  vt cum  dicimus ,  legitimam  hasredicatcm  efle ,  qui  lege 
defertur:teftamentariam,qu2deferturteftamento.l.i.fF.dc 
pcti.hxred.neceflc  eft  inpriorc  membro  (ubaudire  didlio- 
nem exdufiuam, t3ntum:quoniam teftamentatia  lege quo- 
qucdefcrtur.l.obucnire.fF.deverb.fignific.Itemcuraadio- 
nem  diretlam  dicimus,quas  ex  verbis  legis  darur.vtilem  qua: 
ex  fententia ,  intelligiraus  ex  fcncentia  tantum,non  ctiam  cx 
verbis.  Alioqui  dircda  non  darerur  cx  fentetia,  quod  falfura 
eft.  Similequiddacftinmortiscaufa  capionc.I.  mortiscaufa 


ha:redis  legatum  reli(ftum  non  valct,  fed  fideicommJfl^um.g. 
poftmortem.Inftit.codcm,quodalegaratiolcgarinonpo- 
tcft,fed  pcr  fideicommiflum  relinqui.§.  i.  Infti.de  fingu.rcb. 
per  fideicom.rel.quod  legari  non  poteft ,  nifi  in  tcftamcnto, 
aut  codicillis  teftamento  confirmatis,  fed  fideicommiflum 
etiamabinteftatovtilitcr  rclinquicur.§.priterea.  Ir.ftit.dc 
fideic.h^red.quod  Latini  Iuniani,qui  ciues  Romani  no  lunt> 
legatum  capcre  non  poflunr.fed  fideicommiffum  poflunr,vt 
Vlpian.ait:idcmquevidctur  de  quibufcunq;  aliis  peregcinis. 
Theoph.Inftit.de  fideicom.hatr.Sed  &  ali«difFetentix  rcpe- 
riuntur,taminVlpiani,quamCaii  Inftitutionib.  Namfidei- 
commiira,inquit  Vlpianus,nen  performuIampetuntur,vt 
legata ,  fed  cognitio  eft  Romat  confulum ,  aut prstoris ,  qui 


capitur.  fF.  de donat.  caufa  mort.  itcm  in  ncgotiis  geftis.  Sed  fideicommiflarius  vocatur:in  prouinciis vero  Praifidum  pro- 

tam  multa hic exempla adducere  fuperuacaneum  cflct.  Prs-  uinciarum.  Vnde pcrfecurio hsc dicitur  exrraordinaria a  iu- 

tcrea obiicitur nobis,quod  I.  C. dicunt,  padum  proficcre  ad  ris  au6I:otibus.l.pecuni5  verbum.$.aftionis.fF.dc  verb.fignif. 

noaum  contradum  emptionis  :  pa6to  nouam  enipiionem  quia  folennis  ordo  dandorum  iudiciorum  hic  ptztcrmirri- 

interccfliflevidcri,&fimili3.I.iurisgentium.§.adeo.l.fivnus.  tur:ncciudicesdatPra:tor,fedipfecognofcit,aciudicat.Pr2- 

J.paAusne pctctec.fF.de padiis.I.pad:aconuenta,  fF.dccon-  terea  ex  fidcicommifl"o  tardiusfoluto,  vfuras  &fru6lusde* 

irah.cmpr.  Ex co  enim  colligunt,pa6li  appellatione  emptio-  beri.Caius fccibit:ex legato,non deberi,fed lcgatum  duplari. 

ncm  contineri :  quod  noftrae  fententia:  maxime  contrarium  Has  autem  difFcrcntias,& quafda alias  ( non  enim  hic omnes 

eft.Sedanimaduertcrchidebuerunt,etfireperiaturaausin-  rcfcrrcnobiscuraefuit)fuftuIitIuftinianusConftitutionibus 

terdum ,  qui  &  padum  fit ,  &  cmptio,non  ideo  tamcn  padli  fuis  fub  tit.coramu.de leg.&  exjetjuauit  lcgata  fidcicommif- 

appellatione  emptionem  contineri,raqaam  padi  fpecies  fir.  fis.  Itaqidubitandumnon  eft,quinha:cverba  ex  Conftitu 


Nim  poft conttadlam  cmpcionem,fi  pafto  conueniat  vt res 
fitinempta,  deindcalteropadovtemptafit,  &c.poftcriot 
conuentio  padlum  eft:  quia  hocagitur  intcrpacifccntes,vt 
venditio  pnnsfadia  confirmecur,  qui  priore  padlo  fublata 
fuerat,  nooauccm  vc  venditionoua  ineatur.  Sedquiafieri 
non  poteftjVt  obligatiopriusexcin6fareuiuifcac,&  inhoc 
pa6bo  interuenit  conf  enfus,qui  ad  pcrficicndam  emptionem 
fufEcit,  interpretatione  lurifprudentumnoua  emptiocon- 
tradlacflcintcIligitur.Sicidemaftus  &padum  eftfecundu 
propofitum  pacifccntium ,  &  tcftamentum  militarc  fccun- 
dum  iQtcrpretationem lutis.I.licet.  C. cod.tit.  Idcmq, in  ac- 
ccptilationeobfcruare  licet,  quae  padum  aliquado  in  fe  con- 
tinet.l.  fivnus.§.fiacceptilatio.ff.depa(5l.l.an  inutilisfF.dc 
accep.  Nemotamenideocontenderetteftamentumpadi, 
auc  padum  acceptilationis  fpeciem  cfTc.  Cx  tera  argunienta, 
quibus  in  nos  vtuntur  aductf  arii,adeo  friuola,  leuiaque  lunr, 
vt ea  confutarc  non fit ncctflc. 


A   P. 


IX. 


tione  luftiniani  f umpta  fi nt ,  qux  leguntur c.  i .  dc  legat.  PeC 
omnia  ex^quata  funt  legata  fideicommiffis.  Ac  in  plcrifq;  ve- 
tuftiscodicibus  illud  caput  infcriptionemImperaroris,non 
VIpiani,haber.  Qua  de  re  cii  aliquando  ftudiofos  adcnonuif- 
fem  in  commcntatio  dc  pa6lis,fucrunt  qui  nobis  contradicc- 
rent,audloritateexemplarisFIoretini  addudi,in  quoinfcri- 
ptio  hsclegicur,Vipian.lib.<>7.ad  edid.Sed  cura  illud  exem- 
plar  mulcis  in  locis  mendofum  fic ,  nec  archetypum  luftinia- 
ni,nonarbicrorrantumei  tribucndum  cfFe^vr  in  veritatele- 
6tionis  inucftiganda.aliorum  hbrorum  audloritas,interdum 
alicubimeliorum,nihilnosmouear.  Ac  forraflisTnbonia- 
nus  vcrbisVlpiani  qu^dam  detraxicatq;  addidic,proprer  eam 
Conftirutionem ,  vt  &  in  plurimis aliis  locis  ab  co  fadii  ani- 
maducrtimus.Vlpian.aliquidfortefcripfcratde  fimilicudine 
Iegatorum,&  fideicommifTorum.inter  qui  magrsa  erat  olira 
etiara  Vipiani  tempore  affinitas.  Sedquia  non  omninoea 
exsquauerar,  vifuineftTriboniano,eius  verbaimmutare,vc 
Conftituiionilmperatori^coauenirent.Atquehincfaftiim 
elTecrcdibile  eft,vrquidarahbriinfctiptionem  Imperatctif, 
alii  Vlpiani  habeant.  Ncc  alienum  a  vero  eft ,  aliquid  de  hac 
re  fcriprum  fuillc  ab  Vlpiano  ad  interdidlum  quodlegaro- 
rum.Sedhocamefufiusdifputatumeftincapitisilliusprimi 
de  legatis  intcrprecatione. 

C   A   P.      X. 

Deiege  Falcidia,  ac  S,  C.  Trebelliam:  &  differentia.  qiiarta 

Falcidi<e  ac  Trehelliana  dedarata  ex  Marciano^c.  ^  o. 

tit.adleg.Falcid.lih.  3  j.  Digejtorum. 

LEx  Falcidia,  quxlata  efl  a  Falcidio  tiibuno  plehis,  vt 
Dionaudorcftin  Augufto,  &Hicronymus  iaChron* 
Eufcbii.c.quxdam.i.  dift.  i. can.  libcram  legandi facultatcm 
dat  his  vcrbis:Quj  ciues  Romani  funr ,  &c.apud  Paulum  c.i. 
ad  Iqgem  Falcidiam.  Abrogantur  enimeocapitclegcs  Fa- 
mito,habeco,h^resmeus  damnascftodarc,h^redcmmeura  jia  &  Voconia,  qu«  non  permitrebant  ciuibus  ,  quicquid 
date  iubco,&c.Ncc hccbat aliis  verbis vti  legando,ne  contra  vellcnr,lcgare ,  vr  ex Thecphilo  cognofci  poceft,&  Vlpiano 
legcs  ficrec;adeo  vt  Vlpiani  tcmporc  non  potuerit  Grxce  Ic-  in  Inftitucionibus  titu.i.quamuis  lex  duodecim  Tabularum, 
gatum  relinqai.ibidemtit.de  fideic.  Atin  fideicommiffis,  vtraquclongeantiquior,  liberam  Icgandi  poteftatem  con- 
quorumorigo  noneftexlegibus,fcdex  moreporius,ac  iu-  cederet.l.verbislcgis.fF.deverb.fignifi.Secundocapitemo- 
rifdidkione  magiftratuum,vt  oftendit luftinianus in Inftit.tit.  dus  prsfinitus eft  lcgatis ,  &  cautii  cft,ne  minus  quam  quar- 
de  fidcicom.hasrcd.non  multum  referebar,quibus  verbis  te-  tam  partcm  h^rediratis  ex  tcftamento  hsrcdes  capiant.Ter- 
ftatorreliaquercr,modocertacflcteiusvolunras,l.pcn.fF.de  tium  caput  translatitium  cft,nec  ferequicquamineocon- 
lee.i.I.cumvirura.C.dcfideicom.adeovt  fideicommifrura  tinctur,  quod  ad  confirmationera  aliorum  non  pectineat. 
nonminusGt2Co,quamLatino  fcrmonefcriptum  valeret.  Qupdautemdicitur,Sinefraude,ficinrerprei:or,fi(,eca£na 
V Ipia. lit.  dc lcgat.  Qux cnim  plus  fubtilitatis  habcnt,quam  quadrupli Icgis  Furii ,  de  qua iam  diximus :  et fi  quirii  -t  eru- 
vcilitacis,cancgIc(ftafuntinfideicommiffisabiis,qui  eain-  diti  dc  periculo  xris  alieni  hxc  verba  intclliganr.  Vlpian  is 
troduxerunc:quiuis in lcgatis nihil immurarc  audercnt pro-  in Inftirutionibus  citul.  i.  Minus  quam  pcrfe(5la lex  e (1,  qua 
pcerlegumau^Slorirarem.Huiusgencriscftjquodantch^rc-  vcrataliquidfieri,  &fifa(5lumfic,nonrefcindit,fe-!^oena.n 
disinftitutionemlegarinonpotcft.fcdpcrfideicommiflum  iniungitei,  qui  contralcgcmfecir:qualis  cftlcxFiuiarefta- 
[£iiaqui.§.ante&ziedis.Inftic.delegat.quod  poft  raorteni      li^encaiia,  qus  plus  quam  (nille  affium  legacum  ptohibec 

VVu     4 


Be  legatis  (^fdeicommips,  &  dijferentia  eorum 
ftiblataaluliiniano. 

QVid  fit  legatum ,  quidq-,  fideicommiflum ,  docct  Vlpia- 
nus  in  Inftit.tit.de  leg.his  verbis:Legatum  cft,quod  lc- 
gis modo,id eft  imperatiue,teftamento  relinquirur.  Nam  ea 
qux  prccatmo  modo  rclinquuntur,fidcicommifla  vocantur. 
Idcm  fub  tit.dc  fideicom.in  e».  lib.  fidcicomraiflum,  inquit, 
eftquodnonciuilibusvcrbis,  fedprccariuc  rclinquicur,ncc 
cxrigoreiurisciuilisproficifcirur.fcd  exvolunraccdatur  re- 
linquetis.  In  legatis  enim,qux  ex  legibus  &  iure  ciuiii  ortum 
habenr.verba  qucdam  folennia  erat  ipfis  lcgibus  indu6la,fic- 
ut&in  bxredis  inftitutione:qux  idcirco  lcgitima  &ciuilia 
vetba  dicuntur.I.  verbis  ciuilibus.fF.  dc  vulg.I.  vlr.  C.de  tefta. 
tur.l.d!re(aas.C.dcrcfta.manumif.veIutido,Icgo,capito,fu- 


je^4 

capere ,  8c  aduer(us  eum ,  qui  plus  ceperit.quadrupli  pcEnam 
Confticuit.PoftlegemFaicidiam(ccutumcftSenaciifconful- 
tum  Pegafianum,quo  cautum  eft,vc  ci,  qui  rogatus  cflet  ha:- 
redicatemrefticuere,perindelicerccquartam  partemretine- 
re,atqueex lege Falcidiaexlegatis retinere conccditur.  Eft- 
que  cadem  rctcntio  permilTa  cx  (ingulis  rebus,qui  pec  fidei- 
commillum  relinquuntur.§.fed  quia  h^redes.Inftitut.  de  fi- 
deicommifl.hired.LexigiturFalcidiaadlcgata.Senatufcon- 
lulcum  ad  fideicommifla  percinec.Et  quia  Trebeiliano  Sena- 
tufcon(ujco,quod  dehacre  fadumeftpoft  Senacufconful- 
tum  Pegafianum ,  omnia  attribuit  luftinianus ,  qu*  de  fidei- 
commiHis  conftituta  funt ,  Infticuc.  defideicommifl.  bired. 
hancqnarcam  nosTrcbcliianam  vocamus,  tamct(i  eaquo- 
que  a  lureconfultis  Falcidia  dicacur ,  quod  ad  exeiriplura  Fal- 
cidi,-Eiucrodud:afit.  Sedmeliusaccommodiuserir,docendi 
cau(a(uoquanque  rem  nomine  appellare.  Icaqucvtaddif- 
crimen  quarta:  Falcida:  ac  Ttebcllianaevcniamus,  Martia- 
nus  lib.i  5  .lnftic.ait,in  Falcidiam  imputari  ca  tancum,quac  iu- 
rehjErcditario  capit  haErcs,nonqu2iurclcgati,vclfideicom- 
miifi ,  vcl  inBplcndi  condicionis  caula :  in  Trebelhanam  ve- 
ro ,  quicquid  hxres capic iudicio  cc  ftatoris ,  fiue iurc  hsredi- 
tario,fiuel(.gaci,velfideicommiiIicapiac.l.inquartam,(F.ad 
lcgF^lcid.  Diuetfitatisautemhuiusratio(ubobfcuracft,dc 
qua  mulcx  vafsque  opiniones  repcriuncur,quas  rcfellit  Al- 
ciatus  in  Paradoxis.  Nec  facilerationcm  hancaflequuntur, 
qui  originem  iuris  non  norunt,aut  non  facis  accuratc  cxpcn- 
dunc.IusenimciuiIc,qnodnobis  fcriptum  teliquitluftinia- 
nus,cx  vatiis  partibus  conftat.vcluti  cx  lcgtbus,  Senatufcon- 
fuhis,Ed;dis,Refponfis,&c.  Quarum  pattium  alii  (ucce^Tc- 
runraliis,veluti  Scnatuiconiulta  quidam  &cd:dlDPrasto- 
rumlcgibusveteribus:neceodcm  tempore  omr-eshiiuns 
partes  rec<  p' i  (unr.l.  i.  de  orig.iuris.  Ac  interdutn  3ccidir,vt 
Senacu(con(ulta,&edi(ftaPiirorum,legcs  fubfequancur,ac^ 
jmicencur  cum  aliquo  tempf  ramento  aquitatis  ;  tamctu 
Prajtorum,3rqueadeoSenatusquoqucipfius  poteftasinfc- 
rior  lcgibus  eflet ,  vt  alias  oftcndimus.  Excmpli  gratia ,  legc 
cautumcft,vt  filiusfamiliasiuffu  patris  haereditatem  adear. 
Quamlegemfic  interpretantur  lurifconlulti,  vtptxcedcre 
juiium  patris  oportcrc  dicant,  nec  confenlum  eius ,  fiue  tati- 
habitionem  fuflSccrc.i.fi  quismihi  bona.fF.de  acquir.hxrcd. 
Legem etenim interpretantes,non  temerc  fibi perraittunt a 
vcibotumproptietaterecedere.   Atin  bonorumpoflcffio- 
De,quam  ad  excoiplum  hxccditatis  introduxerunt  Ptzto- 
rcs.fulHccre dicitur  patr  s  cc nfcnius.l.  i .  C.  qui admit.ad  bo- 
noruiu  poliefl.  Cum  cnim  iex  fabcilitatcm  quandam  magis, 
quam  :cquitatem,videretur  cis  habcre,fic  eam  imitari  volue- 
tuntin  bonorum  poflcflSonc,  vt  asquitatis  maiorcmhabc- 
rciicrationem.  Quainrenon  immutarunt  quod  legecau- 
tumer£cdchxreditate,ncquid  deccdcrec  legis  authoritati: 
fcdinbonorum  poflelEone  cxempluin  lcgis  ita  fccutilunt, 
vt  a'quitare  eam  tempcrai enr.  Simile  cxen^  plum  cft  in  refti- 
tutione  hxreditatis  cx  caufa  fideicommifli  :  qux  reftitutio 
non exlegibus ,  fed  cx  migiftiacuum  iutifdidtione , &  Sena- 
tufconfulcis  orcum  habec.Inftic.de  fideicommif.hc  cd.Nara 
inearc(ticucione,nonmagis  lequiritur  iufluspatris,aucdo- 
•     mini.quam  in  bonorum  pcflcflione  dc  qua  iam  diximus ,  (ed 
con^enfus  vel  racihsbicio  (ufficic.l.  (eruo  inuico.  (F.  ad  S.  C. 
Trcbcl!ian.Quamuis|enim  hscrcftitutio  fideicommiflaria, 
fimilis  fic  hireditatis  acquifitioni,&  ad  eius  exemplum  tcce- 
pta,  iquirasramen  &  vciliras  fuafit,vtabeoexemplonon- 
mhil  rcccdirrecur  in  introduccnda  reftitutione.     Ec  fre- 
quentercxcmplaoccurruntjin  quibuslurcconiultifiroplici- 
tatcm  in  fideicommiilis  ampledluntur  magis ,  quam  in  lega- 
tis,  propteiea  quod  in  legaris  (equuntur  auihoritatem  le- 
gum ,  qiiibus  ea  introaudta  funt.  Rcccpta  cnim  funt  fidei- 
commiflaexemplolegaroium  cum  quodam  tcmpcramen- 
to,&  plerifque  (ubtihcatibus  negledlis ,  qua?  in  legatis  obfer- 
uabantut:idque  intelligi  potcft  ex  his,qua:  diircruimus  cap.^. 
Priterca  cxcmplum  eft  luculentum  in  legt  Falcidia,&  S.C. 
PegafianofiueTicbelliano.  Namcapite  fecundolegisFal- 
cidix.cuius  paulo  ante  meminimus ,  ita  cautum  cft  dc  quarta 
parce  cx  legacis  dectahcnda ,  vt  cx  verbis  apparcat ,  lcgislato- 
rcmvoluille  hxrcdem  habere  cumquadtantcmcxhircdi- 
tace,  Neminus  quamquartam  parcemhircditatisextefta- 


Francif.  T>uarem 


mento  ba:redcs  capiant.  Quare  hancpartcmlegisficinter- 
prctati  (untprudentes,  quafiincam  quartam  volucritcan- 
tumimputariFalcidiusid,  quod  hsrcs  iure  hacrcditario  ca- 
perer.Succe(EclongopoftcemporeS.C.  Pcgafianum.cuius 
verba  fi  excarcnc,vt  legis  Falcidis,minus  fottaftis  in  eo  labo- 
rarcinus,quodhicnostantopcreangit.  Sedquantum  colligi 
poteft  ex  infticutionibus  luftiniani  tit.  de  fideic.  harcd.cau- 
tumfuiccoS.C.vt  hircdilicercrquartampartcin  retineic, 
nonaliterfadia  mcntionchaireditatis.  Vultigttur  quartam 
partem  bonorum  dcduci  ex  fideicommiflis ,  ficut  legc  Falci- 
dia  quaita  hircditatis  pars  exlcgatis  deducitur.Ex  quo  intel- 
ligimus,  Senatum  itafccutumeireexemplumlegisFalcidisE, 
qua:dclegatislatafuerar,vt  zquitatis  tcmpcramentum  ad- 
hibcrctj&fimphcitatcm  magisfpedarct  in  fidcicommiflSs, 
quamvctcresLegislatorcs  inlegatis  :  quanquam  de  legatis 
nihilinmutatumeftaScnatu.proprcrlcgis  audloritatem.Et 
fane xquius  vidctur ,  quod  de  fideicommiflaria  reftitutionc 
conftitutum  eft :  nerope ea impuranda  elTe in  quartam ,  qus 
ha:resiudicioteftacorisquacunqueex  caufacapic.  Namh^c 
quartaEdetraftioadconferuationcm  teftamentorum  pcrti- 
net,neis ,  qui  fine  commodo  cft  hircs  inftitutus ,  non  adcat 
hxrediratem , & ficirritum fiat tcftarocntum.  Inftit.  de lcge 
Falcid.Scnatus  igitur  non  tam  veibis  Falcidia:  hacrcns,  quam 
ad  rationcm,&  xquitaiem  re(pieiens,exiftimauit  fufKcei  e,fi 
hsres  quocunque iure quartam  bonorum  tt ftatoris  habear, 
quafihoccommodo  adadeundam  harrcditatemfatisallicia- 
tur.  Qupd  autem  Martianus ait,in  Fakidiam noc  imputari 
quod ha:res  capit  iurc  lcgati ,  fic  accipiendnm  eft,pto  ea  paii 
tc,quam  accipitacohitede.  Nam(i  teftatorin(litutisduo- 
bus  haetedibus,  vni  prxlegaucrit  funduta  qucndam  fuum, 
ha:rcsidcmquelegatatius  partcm  fundi  quafi  a  leipfo  cspit 
iure  ha5redirario,parcem  vcro  alceram  iuie  legati  acoh:?rt  Je 
fuo.l.infidcicommiffariam.§.vlt.fEadS.C.Trebel.Pic'cdc 
pars  cancum  ea  imputatur  in  Falcidiam,  qux  bjrreditar ia  f  ft, 
noneriamaltera,qua?acohircde  accipitur.  Ethocvidtt..t 
fignificarihisMartiaDiveibis:Proc3veropaite,qusnjacce- 
cepitacohasrede,cxtraquartam,id  eft, quod  ac<  ha:rede,ac- 
cipitur.QusverbacxfcrifcrcdequartaTrcbciliana,noned 
Falcidia.intclligi  volunt.  Quanquam  ex  iutis  prt  fcfloiihus 
huius  tcmporisqiridamnonincclcbrist!ccineruditus,vta0- 
dio,  a  vulgari  opinionc  nuper  quoquc  aufus  eft  recedere. 


I 


C    A 


XI. 


Feterum  lureconfultorum  mos  in  refpondendo  de 

ture  quamjit  cognttu  necejfariia  in  intcr- 

fretatione  luris  Ctuilis. 

QVamvtile,neccflariumquc(it,prifcorumIurifconful- 
.otum rationem de iure vel icpon Jcndi,vci  difl^  rendi 
DoUe.quamquc  multorum  &  varioi  um  iuris  locorum  inter- 

precaciohincpendcac,(ipcaliasadmonui,idq!icpaulofufius 
&  explicacius  nunc  demonftraturus  fum.  Nam  vc  Theo- 

philusdocetinlnftic.cir.deiurenat.refponfum,quovtuntur 
LC.diuiditurinfentcnciam&opinioncm.  Ac  ftntcntiaeft 

Vtidemait,«'  «UTOTiAiif  xs>\  uva/xipiioMf  d-mKtAai'; ,  alov,  6^«?ntA 
■mitiv,  ix  t^en  -rih  ■mmv  i^itioj,  n  C^nfm^/uivyf  »[54  juna  wAjaa-^; 
tsrOf^i^oM*'»  ci^niKe/tK  ,  0/0»  ,  to/xi(a  j^sn  jiXt  ■!niii!\i,\iojui(u  071  t« 
t^fn  To'Jt  woifiv.  Quoties autcm  cxiftimarc fe  dicunt,putare, 
atbitrari,  opinari ,  probabilius  cfle,  mag  s  eflc,  vcrius  vi- 
deri,  quidfcquendum  nobis  fitfacile  cftindicare,  tumeo- 
rum  opinioni  auaoritas  legum  tributa  fit  a  luftiniano.  Sed 
&fi  relpondcant  hxfitantes,  ac  vclut  *>iT/»x./ ,  ita  tamcnvt 
appareat  in  quam  partcm  propenfiores  fint ,  idcm  dicen- 
dumcft.  Hjiulmodi  cnim  rcfponfanunc  ita  accipidcbcnr, 
quafi  certa  fir,&  indubitata  fententia,qux  ab  ipfo  Iir  perato- 
reprofcdbafic.l.i.^.&ideo.C.dcvct.iur.cnucl.  Vcluticum 
Papinianus  ait ,cap.i.de  pignor.  difficilius  creditoti,qui  non 
ignorauitalienum.vtilcmadlioncm  dari^fed  facilioiemfo- 
rcpoffidentircrentionem.  Item  cum  lurccoDfulciievcreri 
dicunt,  vt  in  Cxcmpiis  quxfequuntur.  cap.  ^.deritunnpt, 
Siab  hoftibus  patronus  captus  efTc  propcnacur,  vereorne 
poflitiftaconnubiumhabcrcnubcndo,qucmadmodi;mha- 
betetfi  mortuusclIet,cap.67.eo.ti.Narafinitaiain  tutel3,& 

Qupca 


t>iJj)Ht.  anhiuerf.  LAh.  It. 


Stiptap^eHa  alii ,  yereomelongum fit  adopcionem  mariti' 

eius  impedirij&c.c.io.de  iurc  dor.  Et  vereor.ne  non  poifint 

iBdominioeiusefEci,cuidacxrunt,quia  poA  morteminci- 

piat  dominium  difcedere  ab  eo,qui  dedit.cap.  ^o.eod.  tic.  Ve- 

teornenon  fit  obligatus.cap.20.de bon.poiref.cont.tab.Et 

vcrcor,ne  ha^enus  filiofuo  profuerit  fadlurah^redisfcrt- 

pti  non  adeuntis,vc  eum  ad  portionem  adraitterec  bonorum 

paternoram.c.^S.dcacquir.rer.  domin.PomponiuSjveren- 

dum,nenonfitbonaefideipoflenor,  quamuiscapiat.c.  i.de 

cloacis.  Verendumtamcn  efle  Pomponius  fcribit,neineo 

cafu  damni  infedi  ftipulatio  non  conimittatur.  Efl:  &  cura 

iureconfulti  videndum  efledicunt,idcft  cauendum,  &  at- 

lente  confiderandum ,  his  verbis  exprimentes  opinionem 

fuam,fedtimidetac  verecunde,nempe  deeo,quod  certiiuris 

non  fit.  Qup  generc  loquendi  Ciccro  quoquc,&  csteti  au- 

itorcs  Latini  non  taro  vn  funt.  Gic.lib.  1 .  Omciorum:Itaque 

videdum  eft,  ne  non  (atis  id,  quod  apud  Platonem  eft  in  Phi- 

lofophos  didum,  quod  in  veii  inucftigatione  vetfentur, 

^uodque  ea ,  qua?  plerique  vchementer  expetunride  quibus 

ioter  fe  digladiati  folent ,  contemnant ,  &  pro  nihilo  pucent, 

propterea  iuftoscfTe.Idcmlibroi.  Tufcul.  Illudangit,vel 

pocius  cxcruciat)  difceflus  ab  omnibus  his,quxfuntbonain 

vita:vide  ne  amalisdicivetiuspoflit.  Sed&  Hippocratem 

quoqueoftehditGalenus,  non  diffimiliter  locutum  fuifle, 

cum  de  rebus  dubiis  noa  audcret  conftanter  pronuntiate: 

&  multa  cxemplacolligit  ex  eodem,cuiufmodieftillud :  Nu 

quodvrinas  minxcrintaquofas,  confiderandum  eft?Gaie- 

nuslib.de  Comate.  Sedmaximeoraniumlureconfultino- 

ftrihanclocucionemvfurparuntin  fuis  refponfis,quemad- 

modumfequentiaexemplademonftrant :  inquibusAccut- 

fiani  putant  lureconfulcos  proponere  quzftionemt  fed  ad 

eamnonrefponderc:quodnosalibi  oftendimus  inpart.tra- 

da.dc  pa^.&  1. 4.ff.de  vcrb.oblig.cap.  ji.de  padl.  In  pcrfo- 

na  tamen  fiiiifamilias  videndum  eft,  nealiquando,ecfipa- 

dus  fit  ne  ageret.valeat paftio.  Vbi  Accutfius  pht afim  lut e- 

confuItinonintelligcns,aiteumnonrefponderc,an  filiofit 

nocicurapadio.cap.  i^.dezdilit.edit^o.  Videamusncini- 

quum  fitjcmptorem  Gompellidimittcte  corpus ,  &  ad  adlio- 

nem  iudicaci  admitti,fi  intetdum  nihil  pr^ftatur  ptopter  ino- 

piam  venditotis.cap.  j  7.de  eui&io.  Quod  cum  ita  eft,videa- 

musnum  etfi  abeo,qui  vicetit,dooata  legataue  res  fuerit 

emptori,zque  dicendumfit  exftipulatuaSionem  nonna- 

rci,&c.cap.4(?.de petit.hxred.  Videamuis  tan»en,ne non  ali- 

tcrpctitothzreditatislegatum  reftituercdebeat,  quamca- 

ueatur » fi  contra  eum  de  harreditate  iudicatum  fuerit ,  reddi 

ei  legacam,cum  fit iniquura,&c.cap.24 .  de lib.  cauf.  Vidcn- 

dum,neinaeniaturracio,quemadmodum  fubicdo  aliquo, 

qui  libertacis  controuerfiam  moueat,interim  ad);ionesex- 

cludantur:3eque  enitn  ex  euentu  iudiciiliberalis,autvtilis, 

aut  inanis  adlio  efficietur.cap.  f  ^  .de  acquiten.rerum  dohiin. 

Videamusneinterfit,laqueuminpablico,anpriuato,pofue- 

rins.&c.cap.tff.cod.tit.  Videamusnehocfalfumfitdc  eaih- 

fula ,  quae  non  ipfi  alueo  Huminis cohxtcc,  fcd  virgultis  i  auc 

filiaqualibet  leui  materiaitafuftineturiaflumine,vt  folum 

eius  non  tangat,atquc  ita mouctur:hzc enim  propemodum 

{)ublica,atq;  ipfi  us  flaminis  eft  infula,&c.  In  quo  capice  Pau- 
i  vetba  veibis  Labeonis  interferuntur.cap.ti.  quodvi  aut 
claro.  Si  tamen  precariofitinpoflrefleffione,videamus,  ne 
quia incereft  ipfius^qualicercunque poffidei ,  iam  intetdidtb 
vti  poffit.  Ergo  ecfi  conduxit, mulco magis. cap.z. de prxcb. 
ftipul.Sed&nvnuscxh^redibuspromifroristocamrepofn- 
deat,infolidumdamnandiimeum  tulianus  fcribit.  Inquaa- 
ViVa  aate  ipfe  ex  ea  ftipalatione,vel  fideiufroresi  &  an  omhi- 
no  tencantur  dubitari  poceft:  &videndum  eflc  ait,nenon 
commitcatuf.  VbiAccutfius,Infohdum,inquit,tenenturfi- 
dciufTorcsjVc  &  reus  piincipalis,bxredcs  autem  pro  parce:li- 
cec  P^uius  furda  aure  tranfiens  haac  quxftionem  non  foluit. 
cap.fdfi  fam.furt.  fcc.  Etvideamus,anetiaminfocitiaItetius 
fl^rui  nominenon  fit  dandumiudicium,  quemadmodurafi 
omniumnomine(ociusdcdifTec:nififorcehocca(ufeucrias 
a  Prscoreconfticaenducn  eft,&c.  cap.  f  5).  de  h^eredib.inftin 
'  S  i  ita  fcripcum  fuerit ,  Titius  ex  paite  tertia,  Mxuius  ex  parte 
tercia  hzredesfunco :  Titius,fi  intratertias  Galendas  nauis  ex 
Afia  venerir,  ex  reliqua  parte  haeres  efto :  videamus ,  ne  Ti- 


10^5 

tius  ftatim  ex  femifre  hitti  Cit.  Nara  ddolizrciJes  infticuti 
funt.fed  Titius  aut  ex  f  emifle,aut  ex  beflc.cap.  i  .de  fetuic.  le- 
gat.  Videamusnehocitavetum  fit,fi  aut  nominatira  hzc 
ieiuitus  impofita  eft ,  aut  ita  lcgatum  datum  cft ,  Tabeinam 
meam,vt nunc  eft,do  lego.cap.  1  j .  de  inftru.leg.  Sed viden- 
dum  eft ,  neinter  inftrumeotura  tabeiDz ,  &  inftruraentum 
cauponzifitdifctimen,&c.cap.4o.dcconditio.&dcmonft. 
Videamus,neidfalfumfit,quianihilinfetfit,  vttum  itafcri- 
batur.Qiias  pecunias  cuique  leeaui,cas  hzrcs  mcus,fi  mater 
mea  moricur,  dato :  an  ita ,  Nifi  matcrmoiituti  ne  dato.cap. 
3.  decollat.bon.  Videamusergo>ne  commodiflirnum  fit» 
emancipatos  quartam  partem  cx  bonis  patcrnis  conferrc, 
tap.^.de  verbor.obligat.  Videamus, he  non idem  hic fit.fed 
magis  idem ,  quod  in  illa  ftipulatione , Titium  hzredem quc 
eiusratumhabitutam.  Qupin  loco  vcrbaquzdaminferta 
ircpetiuntut  ab  iis.qui  mutilum  eflc  locum  credebanr,&  can- 
tum  proponiinecdccid!  quzftioncm.cap.ij».  de  vfu  &  habit. 
Si  domus  v(us  lcgatus  fit  fine frudlu .  comraunis  tefciSkio  eft 
in  fartis  tedis  tam  hzredis,qaam  vfuarii.  Videamustamen, 
ne  fi  ftudum  hztes  accipiat,&  ipfe reficerc dcb? at ,  cap.8  de 
inoffic.teftament.Si  condicioni  parere  teftator  h^redem  iuf- 
ferit , in  petfonafilii  vel altetius.qui  cadcm quereiam  mouc- 
«cpotcftj&fciens  is  accepit,videndumeft,ncabinofficiofi 
qucrela  excludatur  :  agnouit  enim  iudiciura.  Quo  inloco 
Hugolinus  air,non  rcfpondetiifcd  caufam  dubitationis  ponL 
c^b vlt.de  eo,quod  ceit.loc.  da.  Si  poft  moraro  fadam  quo 
minus  Capu^  folueretur,cum  atbitraria  velletagcie,fadeiuf- 
foracccptusficeius  a6liDDishomine,vidcarausneea  pecu- 
nia,quzex  fententiaiudicisaccederepoteft,non  debeaturi 
&c.  Vbi  Accuifius,&  czteii  raultum  zftuant,  dubitantes,aa 
quzftioni  refpondcatui  .cap.  1 8  .commodati.  Sed  videndum 
cft,ne  &  culpa  pi  zftanda  fit,vt  ita  culpz  fiat  zftimatio ,  ficut 
inrebuspiguoii  ctatis,&dotalibaszftimarifolcr.cap.  57.de 
pecul.  Qupdfcruus mcuspro  debicore  meo  mihi  expromi- 
ferit,exp-  caliodeducidebet,&a  dcbicoie  nihilominusdea 
betui.  Sed  videamus ,  ne  credendum  fic  pcculiare  fieri  no- 
mcn  eius,pro  quo  cxpromiflum  eft.  Paulus  vtique ,  fi  de  pe- 
culio  agente  aliquo  deducerc  velit,  illud  nomen  peculiarc 
facit.  Inquo  loco  vetba  Ncratii  veibisPauIiptzporiuntUr 
cap.iS.dcdaranoinfcAo.  lulianus  fcribirjvidendum,neca- 
tumduntaxatnominc  cautumhabeat^dcquibusinrer  euni 
&promiflroremininitioaftumfuerit.cap.  <i.de  fidcicora.li- 
beit.  Vidcamusvtiqucncin  hac  fpecie  aliud  dicendumfic: 
f  ed  in  fupeiiori  cafu  funt  qui  putant.&c.cap.}  i.de  leb.credir. 
lulianus  ait,  Videndum  ne  dominus  integtam  ex  empto 
«dionem  faabeati 


C    A    1«. 


3tll. 


Crimenpajlorum  qttidjttm  refiripto  Dioclettam :  quifint 

ifmri  Utrones  in  Conflituttonihus  Imperato- 

riis,  (^  Ajfapni  in  Pontificiii. 

DTocletiani  refcriptum  in  Godice  luftiniani  l^gicur  tir; 
quiaccufare  non  poflunt,inhzc  verba:iSiquishomi- 
cidii  ctimen  exiftimat  perfequendum ,  fecundum  iaris  pu- 
blici  formam,  debebit  eurai  qui  piimoidio  horaiciJii  po- 
ftulaueriireum,nequepiebauetit,ideoque  teus  abfolutus 
eft,przuaiicationisai^ueie.Idenimfalubiicet  ftatucispiin- 
cipum  paientum  nofttorum,  iurifque  forma  przfcripcuni 
eft.  Velfiidnonputaucritagendum,  ad  fequens  crimeni 
id  eft ,  paftorum ,  latronumuc  defcendei  c  eum  coges,  acqud 
id  exequi  iudicio  tuo  :  cnm  fiquidcm  id  ab  inculato  appa- 
reat  efle  commifTura,  ob  vltionem  publicam  obnoxiusle- 
gibus  fiat.  in  buius  lefciipci  inteipietatione  Accuifius,& 
Accuifianiaiunt,lationes,veihomicidas  ideo  paftores^i.i 
a  Diocletiano,  quiahoc  criraen  a  paftoribus  iniciura  cepit 
nerape  Cain  &  Abel.  Ego  autem  exiftimo,tefcfiptum  acci- 
piendumefle  de  paftoiibus,qui  latipciniis  dediti  efl^e  con- 
fueueiunt  :  vtdcAchzis&HeniochisfciibitScrabo.quos 
aitviueie  MirM)^?;  ;u(jiio^</>)2/u«:idqueeciamnofttotcmpoie 
crebioexpciimui.  Ethancfententiara  noftram  confirmat 
conftitucioTbeodofianalibfop.  C. Theodof tit.  $  i.cuius 
hzc  veiba  funt  :  Nerao  Gurialium  plebeiorum  pofleflo-' 
cumue  filioi  fuos  nutriendos  paftoribus  tradat:aliis  vero  ta*. 


fticaniSjVt  fieri  folet ,  nutriendos  dari  non  vetaraus.  Si  vero 
poft  iftius  legis  publicationem ,  quifquara  nuttiendos  pafto- 
ribus  dederic ,  focietatem  latronum  videbitur  confiteri.  Huc 
pertinet  quod  fcribit  Liuius  lib.  j  9.  Tarentum  prouinciam 
L.Pofthumius  pritor  habcbat.  Is  de  paftorum  coniuratio- 
ne ,  qui  vias  latrociniis  pafcuaque  pubhca  infefta  habueradt, 
qu^ftionem  feuere  exercuir,ac  feptera  millia  hominum  con- 
dcmnauir,  &c.  De  altero  genere  latronu,qui  Ifauri  didti  funt 
abnauti3,quamincolebant,aliquid  Alciatusattigit.  Sednos 
dehispaulopleniusatque  diftindius  tracaaturilumus.Inci- 
piemus  autem  a  Piratico  bello,quo  hi  latroncs  fiue  piratae  vi- 
«Stilubiugatiquefunr.  IdqucfaftuuicftduccP.  Scruilio,fub 
quo  meruiirc  dicitur  lulius  CaEfaraSuetonio:  vndelfaurici 
<ognomenSeruiliusaccepit.  Authorcfthuiusrci  Straboli- 
bro  I  i.qui  fubTiberio(cribcns,Seruiliurafevidiflcreferr,& 
IfaurisE  vicos feu  pagos Mta» na-niiuv ,  id  eft ,  latronum  fedes 
acdomiciliavocar.  Huius  ctiam  vidloria  Seruilianae  teftes 
funt  GuJdiani  verfuslib.  i.  Fafto. 

^fricaviElorumde  fevocat:»lterIf»Hrai 
Aut  Cretum  domitMtefttficaturopes. 

Verum  ex  quo  Refpublica  Roraana  in  monarchiam  con- 
uerfa  eft,f(jpc  recruduit  hoc  n)altim,totie(que  bellum  aducr- 
fuscosgeftumtftaprincipibus  Romanis,vt  nonimmcrito 
cos  Claudianus  Poeta  indomiros  vocet,  hocvctfu : 
Indomitos  curru  Seruiliui  egit  Ifauros. 

Locos  veto ,  qui  ad  hanc  tem  pertinent ,  ex  vereribus  au- 
thoribuscdfcribcmus,  (ed  tcmpotumordiDtmfecuti,vttc$ 
rotameiiusintelligatur.  TemporcGalicnilmperatoiisquid 
3Cc'ideiir,TrebelliusPolIioin  trigintatytannisdocethisver- 
bis :  Quare  &  m  TrcbtUianum  fadum  in  Ifauria  Principtro, 
ipf)»Jiaurisfibiducemquxrentibus,qucm  cum  aliiarchipi- 
ratsm  vocaikntjipfe  (e  imperatorcm  appellauit.  Monctam 
etiara  cudi  ii  fii t ,  palatiuna  in  arcc Ifaurix conftiruit:qui  qui- 
dem,  cum  (cininrimaKauroium  loca  munitusd.fficultati- 
bus  locotom,&  montibus  contuliflet,aliquandiu  apud  Cili- 
cas  impcrauit.  De le mpore  Prc bi Impctatoris  Vopifcus hic 
fcribitineiusvita:Hisg(ftisOrientcm,atqueitinerepoten- 
riflimoquodamlatroncPalfueriocapto,&interft6le,c  m- 
n£mlfauri2mlibfr3uir,pcpulis,aiqce  vibibuslcgtbis  Ro- 
manis ir.ftitutis , baibarorum , qui apud  Ifauros  funr,vel per 
timottm,vcl  pervoluntatcm,  locaingreflustft,  qi!a;tum 
peragiaflct,baccdixit,Faciliuscft,  abiftislocislatronesarce- 
li.quamtolli.  Veter3niscmniailla,qusangiift«aceuntur, 
loraptiuaradonauit,addens,vte0tum  filiiab  anr.oodtsuo 
decimoinaresduntaxatad  miLtiammittcrcnturjne  antela- 
rrocinati,quammiiitare,difcerent.Idemineodtmlocopar.- 
lopoft:Edita  prsterea  gladiattrum  paria  tteccnra,  Blenjyis 
plerlfqucpi  gnanribus,quiper  rriumphumerantdu£li,plc- 
ri/qac  Getmanis,&  Saimatis,  nonnullis  etiam  lattonibus 
Ifauris.  De  tempoce  Conftanrini  Imperatoris  Ammianus 
Marccllinusficlciibitlibroi^.  Nec  fane  bsc  pernicics  lola 
Otientemdiucifiscladibusaftl-gtbat.  Namq;  &Ifauti,qui- 
bus  vficatum  eft  f^pe  pacari,  (kpeque  inopinis  cxcurfibus 
cunda  mifcere,ex  latrociniis  occultis  &  raris,alente  Jmpuni- 
tateadc!cfcentuminpeiusaud3ciam,ad  bellagrauiaptoru- 
perunt:diuquidem  perduelles  fpiritus  irrequietis  motibus 
crig,enics,  actamen  indignitatepercitivehementi,vt  iafta- 
bant,  quodeorum  quidam  capti  confortes  apud  Leonium 
Pifidi^  oppiduminamphitheatralis  ipedlaculoferisprafda- 
tr^cibusobieftifuntprxtermotem.  Atque,  vt  Tullius  ait, 
etiamleracmoiiitaEplirunqueadeumlocum,vbialiquando 
paftx  (iint,  rcuertuntur,  ita  omnesinftar  turbinis  digtcfli 
montibiis  impeditis  &  arduis,  locapetiuere  mati  confinta, 
perqua^inlatcbrons  fele  conuallibus  occuItantcs,cumap- 
petercmox,  Ianaeiiamtumcornuta,ideoque  nondurolo- 
lidofplendotcfulgcnt»,nauticosobfctuabant,quos  cumin 
fomnum  fentirent  eftufos ,  per  ancoralia  quadrupedo  gradu 
repentes,  fefequefufpenfis  palfibus  inie(!ianres,in  fcaphas, 
eiidemnihilopinanribus,ad(iftebant,  &incitanteauiditate 
{xuitiam,necadentiumquidemvlli  parcendo,  obtruncatis 
omnibus  merccs  opitr.as,veIut  viles,nullis  repugnantibus 
auercebant.Hfcquc  non  diu  pcipetrara,  Cognitis  enira  via» 
torum  cacfotum  funeribus.nemo  dcinde  ad  has  ftarioncs  ap- 
pulit  nauem.  Sed  vt  Scironis  prxrupta  Icthalia  dedinantes. 


Franc.  ^uarem 


litoribus  Cypriis  coattguitianigabant,qua  Ifauris  fcopulis 
funtcontrouetfa.  Procedcntcigiturmoxtemporccuraad- 
ucdlitiuRinihilinueniretur,  rchda  ora  maritimainLycao- 
niam  adnexamlfaurixfccontulcrunt  :  ibiquedcnfisiDcec 
obfideatiura  itineraprxtenturis,prouincialium  &  viatorum 
opibuspafcebantur.  De  temporc  Honorii  locus  eft  in  hifto- 
ria  tripartita  Ca(fiodori,ex  Sozomeno  Grxco  authore:Ifau- 
ria;,inquit,1atrones  maximaraultitudinc  congregata,vfque 
ad  Caras  Sc  Phcsniciam  venientcs ,  vtbes ,  &  vicos  in  medio 
poficos  populati  funr.  Vetba  Sczomeni  hajc  funt:»/^'» 

Itiwt/ia.  AH!-o((  i/f  ■TTWfi^df  dip<lia^iVri(  /u*^fi  KapaiH  nm  <fQi\iH0>\l  T<t( 

ot  /uiToi  mheif  hjl,  xs^^utt  Me^xjrp/xnxv.  Hzc  cum ita fc habcatit, 
mirum  videri  non  deber,  quod  idem  Honorius  conftituit.iii 
quajftionibuslfaurorumnccvcncrabilem  Pafchac  dicm  ex- 
piendum  cfle,&c.l.prouinciarum.  C.  defurc.SubLeonc& 
Anthemio  Imperatotibus,edita  eft  conftitutio  aducrfus  eoi, 
qui  Ifauros  in  pracdiis  luis,aut  iuxta  fe  haberent :  cum  plcrique 
audaces ,  &  impt  obi  homines  eo  temporc  horura  latronum 
opera ,  vt  crcdibilc  cft ,  vterentur.  Qu* conftitutio extat in 
CodtceIuftiniani,cap.  vlt.adleg.Iuhamdevipublica.  Ana- 
{lafius  Imperator ,  hos  Ifauros  ob  facinora  fua  eietSos  cx  vr- 
bcGonftanrinopoIirana,diutinoafflixitbello,  vicitque,vt 
authoreftTheodorusLet5lorlib.i.ColleAaneorum,aquo 
tcstcraplcniusdelcribitur.  DeAflafl!inis,  quoruramertio 
cftin  IurePontificio,c.i.dehoraicid.in  ^.multifcriplcrunt. 
Sed  nullum  de  his  habeograuiorero  authorero,ncenobilio- 
ren^  Pauio  i£miHo ,  quamuis  recens  fcriptor is fit ,  qui  lib.  f . 
de rcbus gt ftis Francorum ira fcribit :  Non  agti modo irfcfti 
ab  hoftc  crant,fed  &  in  vrbibus  infidis  procetibus  ftrueban- 
tur,necvlIuslocustutus,nullum  teirpus  raetuvacuum.Nec 
rammagniReges,Imperitor£fqucformidolofieranr,quam 
Alfaffini  gens  obfcura.Deccm  oranino  incoluntoppida,cir- 
citer  Icxaginta viicrura  raiUia.  Phoenicibus  tunc  contiibuc- 
bantur.Eadem  verein  regione  fuere  Eflcni,quos,vc  Tlinius 
ttadit,noccntcsfugerent,quiq;finepecunia&faemin3,dua- 
bus  geneiis  humani  peftibus,d£gercnt.Scd  AflaiTini  ex  Pcr- 
fidcprofedicrcQuntur,rcceptaquc  Mahumctis  pcifuafio- 
re^fandliflSmi  omnium  a  Baibaris  exiftiraabantur :  ncc, qi^a 
csterimortalcs,  honorum  cupiditatc  ducunrur,ipfiinterre 
maximevnanimes:Eulla  deimperio,magiftratuque  ambi- 
tio:fumniam,arbitriuir.quercrum non  nobilitati,fanguini- 
quecommittunt.  Quemvirumoptimuraiudicarintjcumfi- 
b»prsficiunt,fenioremque,  ac  Arfacidamvocitant,  coque 
nominccontentumcatetornmcuraro  gererc  iubcnt,  &vt 
illum  in  commune  confulere  voIunt,ica  ipfi  ea  opinionc  im- 
butifunc,  vc  fibi  pcrfuadeant,  in  rcbus  humanis  nihilanti- 
quiusefle,quampropublicafalutc,cumfempor3poftuIenr, 
mortem  oppetere.  Eorii m  alii alias  lir gaas  a pueris  edoccn- 
tur,omntsitaanimo  afFedi,  vc  ccBleltcmimmortalitatcra 
adepturos le munere numinis  confidant ,  fi  f< das fua? hoftcs 
occidcrint.  Cui  prouincia  euencrit  alicuius  e  nofttis  proccri- 
blisinteiimendi,isvtvnusenoftris,lenoftroiumturbxim- 
mifcens,  per  fallaciam  cxdcm  facit,  fibi  minime  patcens, 
gnatufque  fibiftatim  occumbendum  cffe.  SicRaimundus 
Comcs TtipoHtanus,quod eisinfcftus cfrec, Tripofi  a duo- 
bus  Aflaffinis  ccnfoflus,ca:cerorum  curam  acuir,vc  cuftodes 
corporibusfuis  acihibercnt.  Ex  hisigicuri£miliivcibisper- 
fpicuum  t  ft  id ,  de  quo  nonnuUi  dubiranr ,  vndc  Aflaflinatus 
appellacio ,  qua:  vfitata  eft  apud  nos,orca  fic. 

C   A   P.      XIII. 

Dehypothecaferuitutum  vrbamrum ,  dr  rujlicarum^ 
ex  Martiano  c^  Paulo.,t it.de  pignoribits. 

QViftio  cft  vulgo  agirata,de  pignore,(cu  hypotheca  fcr- 
uitutum,tamrufticarum,quam  vrbanatum  :  in  qua 
lolttus  fum  a  rccepta  opinione  recedere,  &  lurirconfulto- 
ruradeh3crefententiamaliter,quam  Accuifiuscumfuisfe- 
Aatoribus,inccrprctari.  Nam  feruicuces,qui  pi  xdiis  dcben* 
tur,pigneriiri  non  pofTe cxiftimo.  Cum  cnim  pridiis  coha:- 
reanc.I.  via.  l.vnus.flf.deferu.ruft.pra:d.cercumeft,easdari, 
id  eft,in  credicorem  tra  nsferti ,  nifi  pignorato  fundO,cni  de- 
bencur,noQpofle.Acfruftrataliscoauetiofieret,fi  crcditor 

adebi- 


Dijput.  annmrf.  Lih.  II. 

idcbitorehypothecaraauocarc  nuhquam  poiler.I. fiindus. 
§. ctedicor.ff.de  pigao.  HancrationerottaditMactianusad 
formulamhypothecariam,htsvetbis:lutaprafdiorumvrba- 
Borum  pignoti  dari  non  poirunt :  igitur  ncc  couenire  poteft, 
vt  hypothecaE  fint.l.isqui  bona.§. vli.ff.de  pign.  Ex  qubfaci- 
lc  colligt  poteft,  inomnibusprardiorum  feruitutibus  id  l6- 
cuan  hubere^tamecn  de  vtbanis  cantumloquatotMartianuS. 
Atquehiacexifticquzftioapud  Paulumtra£tata,&  ilufti- 
niano  cum  fupctioribus  Martiani  verbisconiunfta^aindo- 
minuspraedii  alicuiusjeruitutem  ci  prgdio  inijioncre  cx  cau- 
£ap»'gnorispoflft.Et  ait  Paulus.eam  redleimponiin  credito- 
cisgratiam  vicinuin  ptacdium  habentis,cui  eaferuituspoteft 
vtilis  efle:idquc  ad  icmpus.id  t  ft ,  vt  ctt  ditor,  donec  pccunia 


re.l.adoptiones.f!.de  adopt Jn  poft  eriore  caiu,czpteflio  rec* 
buraih  oiancm  dubicationcm  tollit. 

C  A  p.    XV. 

Emendatid  interdicii  cuiufdam  deflumihihtts^  qued 
mendofltm  eji  in  Itbrii  etiam  FlorentinU. 

DEPande£^isFlorentinis,quodebitetdiximu$in(upe' 
ciote  Capice,nolo  quifquim  intcrpretetur  n  conrcmptu 
opcimotum  librorum  a  nobis  didum  cflc ,  qui  opera,  ac  dili- 
gentiavtridodlifl1miLzliiTaurelliantepaucosmcnfe$,ma- 
gn6iurcftDdiofotabono,editifunt.  Namvteoslibtosplu- 
rimi  facioproptct  Vetuftatiem  &  integiitatcm.ita  hbcicpto> 
fiteot  rac  noh  adeo  iis  addidum  eflc,vtnulla  merafiovcl 


folutafuerir.vtaturfetuttute.Qu?  pignoris  obI)gatio,fi  fum-  jiuthoritas  a  (equendacorumfcriptura  dimoucrc  poflir.  Ac 

inumftriftumqueiusintueamur,non  confiftit:quandoq'-^i-  quoroagsidplanumfaciam.fupcrioricxemploaddamaliuii 

dem  ad  tempus  conftitui  feruitus  non  poteft.  I.^.ff.  dc  fctkii.  \  me  aliqiiando  obferuatura ,  cum  Jnterdiftum  de  iFlumini- 

l.fotamcn.fF.de  iefui.vrb.ptard.ScdPaulusait,ptoptcrvtilr-  bus  in  publico  audirotio  cnaTrarem :  quod  inteidiiS^um  ita 

iatem,quifinisefl,&velutilcopustotiusiuris,admittcndum  defcriptumcoroperimusapudVlpianuinlib.Floientinis,8c 

hoceflc:ficut  &pleraquealiacontia  fttidam  rationcmre-  ihaliiSjquiadeorumcxcmplumconfcripriimptcfljquefunt; 

ccptaefl^evidtmui.l.^  ff.dcferuir.l.ccrto.ff.  de  fetuit.tuftic.  Quodinflurairepublico  tipaue  eiusfiat,fiue  quidinflumS 

l.ita  vulneratus.ff.ad leg. Aquil. Et bxc  Pauli  fcntcntift ad fi  r-  ripamue cius  f  aftuih  vel immiffum  habeas ,  quo ftatio iterue 

uitutcs quoque  vibanas pertinec ,  in  quibus  t ft  eadem  ratio:  nauigio decctius  fit,fiatjieftituas.  1. 1. §.  deindc.ff  de flumin. 

quamuis  apudeamautotemrufticarumtantumroentiofiac  SedhxclcAio  mihi  vaiJe  fu'pcdaeft,  &iralegendumtfl6 

lococxempli.Nam&vrrafqueptccarioconccdipoflcfcribit  exiftimo,C^jdin  fl  iminepublicoripaue  ciusfadum.flue 

Caius C.3 .de  prccario.Quare dicendum  cft,nullani tfle  inter  «^uij  jn  id  fl  /mcn  lipamuc eius  immiflum  h<ibes ,  quo ftatio 

Vibanasferuitutes&rufticasdifferentiam,vtfallo(,rcditutn  iterucnauigiodeteriusfii,fi  t,itfticuas.Idquibusarguroen- 

eftaplerifqjjcumfortenon  animaduerterent  hos(vi,ita  di-  dstucar,  oftendara.  Ac  in  pnmis  Vlpianus  port  rccitatan» 


cam)ccntones  eiufdem  authoris  non  effe ,  &  vtrunqj  lccum 
quafi  ab  vno&  codem  authore  profcfiuro  interpt  cratentur. 
Martianus  igitur  dc  feruituteiam  conftituta.&  acquifita  prj- 
dio loquitur,quara  is,cui debecur,non  pott  ft  in  p  gnus darc: 
Paulusdeftruitute,qux  nulH  vnquam  fundoacquifitacft, 
fedtitulopignorisquodaramodocoftituituradominoptjE 


formulaminterd  dlin)6xli4biicii:Hzcvcrba,F£AumhabcS) 
Vcl  imraiffura  hubc  s,oft  chduii  t  rcn  curo  ter  eri,  qui  fecit  vel 
iraroifit,led  qui  fa3cim,)praiffiimhabet.It(tnmouetmc» 
quodaliud  intcrdtdumrtftitutoTiuhuic  ftnilcita  concpi- 
tur paulo pcft.fi  b tit. Le quid ii. flLroinc  \ ublico fiat.  Ql od 
influmincpublicoripaue  eiU.'f.dltm,fiue  quid  influn  cn. 


dii.eodcmque  debitore,tantifpetdumfuetitcxoluta  pecu-       ripamuceiusimmiffumhabcs>fiobidaliietaquafiuit,atque 


Vti  priorc  xftate  flaxit,rcftitua$.Eadt  mquc  eft  concepiio  jn- 
tetdidi  de  vfa  publica,adcHiUs  cxtmplum  videtut  hoc  pro'' 
pofitum  { fle  fub tit.  nc quid  in  loco  pub.  fiat.  vbi  ita  legiiut: 
Quodin  via  publica,  itincteue  pubJico  fa&ura  ,iramiflum 
habes.quo  ca  via ,  idueitei  detetius  ficjBat ,  tcfticuaj:&^u«( 
requuntutiCxVlpiano^ 

C  A  f.    xvt 

Suhhtumaliudmendum  ex  FlorentinisUb.  cap.  y. 
'vtinfoJfeJf.Ugat. 

IMperator  Antoninus  rcfcripfit,  lcgitarios  non  inoJoitt 
pofleflionem  terum  hxredi  arium  micter.dos efle,fed  etia 
tetum  hztedis  propriarum,fi  poft  fex  mcnfes  quatn  aditi  pro 
tiibunali  fuerint  iiiquon<m  dcca  ^e  notioeft,  fatisfaftcm 
noncft,&c.l.f.ff.vtinpc  fl.lfgar.Incuiustefcr  pti  intcrpre- 
tationcVlpi.itafcribiiinPanded.Florcntil^is:(ekrtienfium 
putocontinuumtetapus,nonpofleflionurv,con)piitSJom. 
Sed  non  dubilo,quin  fc  flionum  lcgendum  fi  r.non  poflf  ffio- 
num:fefl[io  enitti  cft  magiftiaiuuro,autiudicurri,  qui  ius  red- 
duntIedentes,apudCicetonera  &  aliosaUthorc^  LatHnos.I. 
quifquis.C.depoftul.Noucl.8i.§.fedeant.tit.deiudic.Acfi- 
mil.s  eft  locus  Vlpiani eiufdem  c.  i.tit. quis ordo  inbon.pi  fll 
(ctuc.  DiCS,inquit,bonotum  poflefljoniS,vtileseflepalani 
eft,(ednon  fe(fiohuranumcrabuntur,fimodoea lubono- 
tura  poflelfio,  quz  de plano  peti  p6tuit,&c.  Sulpicot aurrm 
hanccrrati caufaro  fuifie ,  quod  horoines  parum  ertiditi ,  & 
vocis  Laiinq  viih  igr>orantes,facileaddudi  funt.vt  fcfliioricnV 
conucttctcntinpoffe(fioncro,cumincolocodepoffei!ion'e 
rctura  ttadlctecuf.  Hz  lunt  ronictaurz  noftrz,quasnuHiU» 
anriqui  codicis  authotirate  fulcire  pcfluraus:qnanquah3  do- 
dbotquidaralurisCiuilisnomine  lanotiiuin  Gerroania,  vt 
.,  „  .  accepimtis,  afleiit  fcvctusexenjplarna&umcfleiinquovc- 

Seddeconfanguinitatcquztitur,idcft,ffateinitatCiVt       ralcAio  adhuc  integra  manferit:fcd  fides  penea  authotenl 

iximuS.  AitigitutProculuSififimplicitcradoptiofadka       jftp 

"      "  "         "  c:  A  p.  xviL 

An  objeruitutem  nouum  Cftti  nUMietur ,  c^  quAte* 
ntii  ratio  cuiufque  kgis  inquirendajit. 
Vi  viam  habet ,  inquit  Iulianus,(i  opus  nouunl  piunria'^ 


aia,quara  dcbcc  ctedicoti. 

C   A   P.      X  1 1 1 1. 

J^eclaratus  Proculilocu^ferquam  ebfcurusca^, 
/^Af.tit.deadopto. 

PRoculi  vctba  hzc  funt  c-.  4  4.  tir.  de  adopt.  lib.i.  D'gcfto- 
imi.:Siis,quincpotcmexfiliohabet,loconepotisal:qie 
adoptaliitir.onputomottuoauo  iura  confahguinitatisinier 
nepotes  fuiura  cire.Sed  fi  fic  adoptauit ,  vt  tam  iure,  legf  que 
n?posfuuseffcr,quamfiexLucio,puta  fiIiofuo,&cx  matre 
fan  ii)aseiusnatu8tflct,iontra  puto.  S'cenira  legendumo- 
pinor-,nonvtinF'OfentiEoccd  ct,Stdfificadoptauit,vtet- 
iamiuieUg's,&c.  Etadrcon  eiuntqu-daro^italegiiDvctu- 
lloccdicev'riclari(fimi&dofii(fi  raii£mariRanconcti,qBi 
budc  Stnarns  Parif  enfis  cuidam  Dccurisc  ntagnacum  laudie 
ptafider.  Qumleftii  rcroccnfaimat  foimularogationis, 
cuius  men.inii  Gelluj,Vf  Iiii.<  iubcatis,vi  i  L.  Valcrius  L.  Ti- 
tio  tam  iuie  legequc  filius  fib'.  fict.quara  fi  cx  co  patre  matic- 
quc  familias  cus  nar us  effet,&c.lib. s  c.  19  Huc autem  Pro- 
culi  locum  interpi  etari  voluifle  quidara  videtutiannotatiuil- 
culaadditainhbtiseditionis  Patifierfis.  Noncnim,inquiri 
tantaeratPr^cotisauthcritaSjVtiuiaconfanguinitatisdaret: 
CDgnationis  vero.lcgifque  raaxima.  Verum ,  vt  quod  fcntio 
ir/genuc  dicam , hic  telicus locum  emcndauit  ac  reftituit,iu- 
diciomeo,quaminierpfctatuseft.Qui;riturenimapudPio- 
culum,fi  is,qni  nepotem  ex  filio  habcti  inncpotis  locum  ali- 
quem  adoptauerit^an  nepos  hic  adoptiuus  confanguincus 
fir,ideft,fraternepotinatuiali:ficeniraaccipiturconfangui- 
ncuslzpcapud  lureconfultos.l.i.  ff.dcfuis&leg't.  hzred. 
Nec  dubium  cft,quihticognatusfit,  cum  iisomnibusfiat 
cognatusiquibusagnalcitur.l.quiinadopticnem.  ff.  dead- 

opt 

iamdiximuS 

fit,iuraconfanguinitatisnullaintcrncpotesfuturaefle:five. 
roficadoprauir.vttamiurelcgcqucneposfuuseflet.quarafi 
exLucio,&c.efleiutaconfanguinitatis,acfraterDitaiis.Nam 
in  piioiecafu  inceitum  eft ,  cuiuS  filii  loco  cum  adoptaneriti 
fi  tort  e  plutes  filios  habuerit ,  item ,  an  nullius  filii  loco ,  cum 
is,qaifilium  nonhabet,}  ncpotcmadoptarcpoffiiLadopu- 


Q 


uetit  >  adueilus  eum,  q^ui  in  via  «dificatt  nibil  agii.  L  ^ui 


Trmc.  DtiAreni  Qomment. 


106$ 

viara.fF.de  operii  noui nunt.  Sic  enira  legitut in  vctuftis.atq;  regno.fcu imperio  Principis Iata,c6nfef awr  poteftas  Princi- 

craendatis  codicibus:nec tenjcre ab  ca  lc<aione rccedcndum  pi non  tantum  in prouinciales.& fubiedos populo  Romano, 

cflccenfeo.Quodautemaliljiiegitur.obferuitutemnpuum  ^cdinipfumetiampopulumivtrelatiuumprorcciprocoacci- 

opusnumiaripofli,l.depupillo.inprinc.eod.titu.l.inter.de  piaturrquod  vfitatum  efl~e  docet  Budsus  in  Commcntariig 

fer.  vrba.pr^d.!.  i.  dercmiff.  multum  ncgotiiinterpretibus  Grscillingus.  Ethanc  fent<?ntiam  iuuat  raaenoperc  locui 

cxhibuit.Sed  cum  ibi  mentio  fiat ,  non  vi«.  fcd  aliatum  ierui-  Senecx,epift.i  ^.cuius  non  raeminerunt  cstcri  de  hacre  fcri- 

tutum,  qus  vrbana:iuat,  (atispcrfpicuuracft.diucrfamagis  bcntes,  tametfi  intcrprctationem  noftram  minime  impto- 

quam  pugnantia  hic  efle.Itaque ratio  tantum  diuetfitatis  in-  bcnt.  Intcrdum,inquit,populus  eft.quem  timere  dcbeamuj 

quircnda  cft,  fiquisforteciusrei  curiofusfit.  Nonenimo-  «ntcrdumfieaciuitatisdifciplinaeft.vtplurimapcrScnatum' 

mnium,qu2  a  maioribusconftituta  funt.ratiorcddipoteft.  tranfigantur,gratiofitimeanturin  eo viri interdum  fioeuli 

Alioqui  multa  ex  his.qux  certa  funt ,  fubuertcrentur.  I.non  o-  quibus  potcftas  populi,&  in  populum  data  eft.  ' 

mnium.ff.de  legib.  Vidcnturautcmimisauthores  feruitutcs 
r^ufticasJLCgteris  fcparafle^.  quod  zdificatio  in  via  minus  ia- 
commodi  sfferre  foierct.quam  opus  contra  feruitutem  vtba- 
nam  fadt um :  quia  hxc  opcra  femper  nocenr.edificatio  in  via 

iternonvfquequaqueimpedit.cumpcraliumlocumitcrfie-  T7Abialcx  deplaeiariislataeft7Hn7rr;,. -«,      •  -    .. 

ripo&,rg.,..5p.,,a,„ligi,,Uriui,.Quodfi,„i.      r^Moloft  J™f,i,ior,2jtlT£ta/,1  ISli'? 

qbnciat_,locumaliquandoitaaDguftumrepcriri,vtpcraliam       nos infPrrin.M^,  n .    .""""«.veiieruosalie- 

partemirinonpoflic,  aut/eruitutem  aliquam  rufticamcire, 
in  quasdificium  noccat,  non  minus  quam  in  vtbana :  veluti 
in  feruituteaqua-du(5tus,&c.  Refpondeo , iuris  authores  ad 
carerpicerc,qusfrequentiuscontingunt.l.iura.ff.delegib. 
Ncc  vUam  .jliam  rationem  poflumusprobabilorcmaffcrrc, 
quara  quod  hi,vt  vctifimile  cft.  vlu  &longa  rerum  experien- 
tiaedodi  animaduertcrunt.huiufmodi  operain  tufticis  viis 
folere rainus  incommodi afferre ,  &  moribus  hominum  fuas 


C  A  P.    XX. 

Conjlmtini  de  pana  pUgiariorttm  Confli 
tutio  emendata. 


nes  a  lurifconfulto  exfgerc  dcbemus ,  vt  a  Mathcmatico  quo 

piam,fed  probabilibus,ac  ciuilibus  cocentos  efle  nos  oportet, 

autore  Ariftotele.  Quod  non  fatis perpendunt,  meo  iudicio, 

j  quiiusciuilctradianthoctemporcjcum  in  rationccuiufquc 

.   legisexcutienda,anxiinimis&fcrupulofifint.Necfercvllam 

yj  admittuntratiot!em,quae  fophift^cuiufuisargumcntisquo- 

V,  quomodoimpugnariaiitlabefaaaripoffit.  Idqueacciditin 

hacrc.de  qua  diflerimus :  adco  vt  interprctum  nonnulli,cum 

Mtionem  dmerfitatisinterrufticas&  vrbanas  feruitutes,  non 

fatis  firmam  cire  credetent/ententiam  vulgorcccptam  facile 

conrempferinc.Alciatlib.TOpi/.>.c.  2  4.aliiputantveibalulia- 

niaccipienda  effe  de  eo.quiidificat  non  impediendo  vfum 

feruitutis,pnrareftituendo,autexornando,&c.QuiopJnio 

a  fcntentia  luliani  perquam  alicnacft.cum  ptaefettjra  fcruitHS 

hoccafune  vindicari  quidem  pcrffit. 

C   A    P.      XVIII. 
T>e£quo&bono:dran£quitasfcripa.  reHe  dicatur. 

CVm  «rto  certius  fit,  aquicatem ,  feuarquum  &  bonum. 
u;hn  ahud  efle,  quam  benigniorem ,  &  humaniorcm  in- 
rerpretationem  iaris.qu^  fcripto  comprehcnlanon  cft,qnam 
Arirtoteics  ^QiAfto*  vocat^vifi.fiusoftendimusfubtitul.de 
iuft.&  mre.  trirum  vidcturplerifque,  quodarquitatis  fcriora: 
in  luns  ciuilis  libris  mentio  fiat: veluti  in  refcripto  Conftanti- 
ni.de  ludiciis,  inquofic  vulgo  legicur  :  Placuit  in  omBibus 
rcbus  prscipuam  cfl^c  iuftiti«,a:quitatifquc  fcripta,  quam 
ftri<aiiuris  rationcm.  Scd  in  vetuftiscodicibus  vcrbum  icti 

ptaj,noncft,necdubitoquinadditumfitabiis,quivimaQui' 
tatis  non  intclligcntes.conciliare  Ulud  rcfcriptum  cum  c.  i  de 

eg.bus,nonpoterant.Nccveroignoraraus,qna:aIiinoaio. 
lumIurccon(ulti,fedetiamPhilofophiacTl?eologicommi. 
nifcantur  tucndihuiuscrroriscaufa.  Extatoratiocuiufdara 
valde  eruditi  hominis.  defcripto  iure,&dignitatcvctcrum 
interprcrum luris , in qua  vulgare  diftum defcripta aquitatc 

«cufat.&intcrprctatur.  Scdquamfruftrafctorqueot.fcinc 
fatis  petfpicuum  eft.  •j"tui,«inc 

C  A  P.     XIX. 

Locu,s  Flpiamdekge  regta,adprwcipuimpe- 
rium  perttnente,  declarattu. 

VLpianusc  i.deconfti.principumait.quodprincipipla. 
.  cuK,Ieg,shaberevigorem:cum  lege  regia,quJdedu, 
rnipeno  lata  eft,populus  ei ,  &  in  cum  omne  ^ny^^tZ^Z 
&POteftacemcnnfi.rar  r„  ..,;...  !-••  """"  JmperiHm 


nos,ntercipiunr.Depoena  autem  huiiiscr  m  n     rarCon 
ftant.ni  Imperatoris  Conftirutio  C.  ad  I.  Fabiara  dep   Jar  1 

vlt.quaderogauitvctcriiuri,ftatuitque,vtquihHSrc' 

ciantur.  Vcrba  Conftantini  harcfunt  a  nobis  rcftituta  ex  Co 

ufl.guntparenubusorbitates,mctallipcEnacurac*tSn 

s^bhr^o^^^^^r 


^.— wt»^,«..ii,j».i.u:,»iuti...im..tu-.       — W..C  "''"lus , poircaquamlupcr cius crimin,- 

legesaccommodarevoluerunt.  Non  enimncceiraiiasratio.       uusquidcm,vellibertaredonam.   k«ft--  r  l- 


rergis.iib...,ev,:rcap..  :c;;-:ss 

rerur  ne  pofteriorp^arslegispriori  contar  a  ^^^^^^^^^ 

eflct.Sednoshanccorre<aionemopcimoviro&dolS« 
loanm  T.Iio  acceptara  fcrimus,  c£us  beSct  SoSh; 

TheodofunusnuperirJuceraprodiit.  AceohbcnTi^  &cu 
pidiushuius  excelientis  viti  nicntionemfacio.quod  adeam 

tutacrat,nouaacceflItiamneceflitudo,poftquamBrioceL 
fium  noftrorum  Pontifex  cffe  ccenit  •  vr  nd^        iinocen- 

C  A  P.    XXI. 

^idfitfujfragium-.&aulica  ConftitutioTheodofii 
defuffragio  explicata. 

lufFragaroribus  non  ciro  creAiAia,  a  "^.'^"'''"iDit  cum 
giumfliquandoa";,-^^^^^^^ 

munera^onembene^ficiiac^^repdrSr^L/r^r" 
hancC.  de  aduo.  diuer.iudic.  Q  uo  vSuft  n  ^'  ^-^" 
uisGrxce  fcribcns,  vtifoletSrrv  Lj  r„"r^''"''°' 
fuflrag.  Nouel.  19.  dc Prarto  pTohlaZ  \i  .^"*"J"° 
ptouin.pr.fi.Fuit & alia ConftSEnfl»  '"''* '''' ^' 
cautumeft,nullumintcrpellari  uftaeato^eL  r"'^ 


«,        <x  '   i- "'"  ""''lemum  imoerium 


.^".mi,,Wfef„lic„n.,i™p,JdS°.r,S 

iohone» 


*DiJj?Ht.annmerf,  Lih.  1 1. 


inhohefttu^atbicranrur.  Alii  etiani,qux  tuncdonauerant.vel 
potius  proiecerant  ob  immeritas  caufas.inuadeda  denuo  cre- 
diderunt.Sed  quialeges  Romanx  Ijuiufniodi  contratfilus  pe- 
nitusfgnorant,  omncni  repetendi  eorum  ,qux  prodige ,  ne- 
farieq-,  proiecerint,  copiam  prohibemus.  Qui  itaq;  repetete 
nititur.vel  repetiiile  conuincitur,&  quoddedit ,  apud  (ufFta- 
gatorem  eius  mancbit,  vei  extortum  reftituet,  &alterum 
tantum  fifci  iuribus  inferre  cogetur.  Verum  ha:c  Theodofia- 
naconftitutio,qua:  acStionem  dat  aduerfus  promittentem, 
plenior  eft  luliani  conftitutione,&  aulicis,qui  eam  condide- 
runt,  vtilior. 

C  A   P.     XXII. 

SecurUaspopulf  jRomam  efuid  valeat  apud  Flpia- 
num  c.i.adlegem  luliam  maiejlatu. 

MAieftatis  crimen,inquit  Vlpianus.eft  illud.quodad- 
uetiuspopulum  Romanum ,  vel  aduerfus  (ecuritatem 
eius  committitur,l.  i  .ff.  ad  legem  lol.maieftat.Quem  iocum 
Vlpiani  cum  inepte,ac ridicuie  intei pretarem  ur  Accurfiani, 
Budxus  nofter  admonuit,recuritateni  nihil  aiiud  fignificare, 
quam  tranquillitatem.  ludicium enim  de  maieftate ad fecu- 
titatem  tranquillitatemque  publicam  maxime  pettinet.  Sed 
hancinterpretationem,quam  Accutfianiadhuc  in  dubium 
vocanr,au(^oritate  corroboraturus  fiim  maximeTheodofij, 
cuius  haf  c  verbafiint  Cod.dc  Nili  aggcribus  non  rumpen.Si 
quis  pofthac  per  i£gyptum  intraii.  cubitum  fluniinis  Nili 
vallafiuencisdepropriis  acvetuftis  vfibus,przterfas,  prs- 
lerq,  morem  antiquitatis  vfiirpauerit,fiammiseolococon- 
fumatur,  in  quo  vetuftatis  reuercntiam,  &  propemodum 
ipfius  Imperii  appetierit  fecuritatem.  Sed  &  Seneca  lib.  i  o. 
Epifto.epifto.  24.Hi ,  inquit,quibus  ad  propofitum  bene  vi- 
uendiaditumconfettIecuritaspublica,necefleeft,au6lorem 
buius  boni,vt  parentem  colant,&c.Sic  Cato  ad  Ciceronem: 
.  Vale ,  &  nos  dilige ,  &  inftit  uto  itinere,fecuritatcm,  diligen- 
tiamquc  fociis  &  reipublics  prsfta. 

C  A  p.     XXIII. 

Falfumejfe.,  quodfleri^tradunt,  eiquimtaturin- 
famia ,  interdiSium  tejlimonium  ejfc^. 

ARcadius  cap.i.de  teftib.ait,adhiberi  pofie  teftes  in  cau- 
fis,&  «riminahbus,&  pecuniariis,quibus  teftimonium 
non  interdicitur.  Itaque  diligenter  animaduertendum  eft, 
quoshomines  a  teftimonio  legcs  repellanr.  EtCalliftratus 
cap.j.  de  teftib.vctbalegisIuliaEdevirefert,qu£ev3riasper- 
fonas  complcdlitundeinde  fubiicicns  veluti  anaccphalajofin 
qu3ndam,ait,quofdam  admitrendos  non  efTe  ad  teftimo- 
nium  propter  reuerentiam  perfonarum,  alios  propter  lubri- 
cum confilii  fui, alios prepter  notam ,  & infamiam  vit£E fuac. 
Hic  igitur  verba  Cailifttatircfercndafunt  adcaspcrfonas, 
de  quibus  legc  lulia  nominatimcauetur.  Namealegenon 
admittitur  libertus  propter  reuerentiam  patronodebitam: 
impubes ,  propcer  lubricum  eonfilii :  iudicio  publico  damna- 
tus.propter  infamiam.  Proinde  Calliftrati  vetba  male  intet- 
pretantur,qui  pucant,ob  quafcunque  caufas  notatur  quis  in- 
famia,eumateftimoniorcpelli:vtputa,fi  quisadionciniu- 
riarum.pro  focio,tuteli,mandati,depofitidamn3tus  fit.I.  I . 
fF.de his,quinotan.infam.  Non  negauerim  tame.infamiam, 
quocunque  modo  irrogetur  alicui,etiara  abfque  condemna- 
tione.teftimoniifidem&audoritatemminucrc.l.j.inprin. 
fF.de  teftib.  Sed  nos  de  iis  hic  loquitnur,  quibus  teftimonium 
omnino  intcrdicitur. 

C  A  p.    XXIIII. 

Confiituttonem  K^rcadii  Imperatoris  defoena  liberorum 

iniudicio  maiefiatis.,ahrogatamnon  ejfe^ad- 

uerfus  Buct<ei  fententiam. 

Llberi  eotum,qui  legemaieftatis  damnantur,conftitu- 
tione  Arcadiinotanturinfainia,&ab  omni  fucceffione 
cxciuduntur.l.  quifquis.  C.  ad  lcgem  luham  maieftat.quam- 
uisineosnon  animaducrtatur  (ecundum  morcm  illumve- 
ierem,cuius  meminit  Ciccro  in  quadam  ad  Brutun»  epiftola. 
Czteriautcmptopinqui,affines,notifaRiihares,nullampoe- 
nam  fubeunt :  vt  cxpreftuai  eft  alia  conftuutioneeiufdem 


Arcadii,altcro  poft  priorcm  anno  edica.  Quim  huic  cont ra> 
riam  Budsus nofter  putat ,  atque ita  fe cenluide  in  amphlii- 
nioconfenfuteftaturinfuisAnnotadonibus.  Verumpofle- 
lior  conftitutio  non  de lib^ris ,  fcd  aliis propinquis,&  fami- 
liaribus  accipienda  videtur:in  quosfub  improhis,&inhu- 
manisprincipibusolimanima^ufrti  (olebar.  Eftq;  huiusrei 
exemplumapudDionemdcM.Terentio,quimaifrtatisreus 
poftulatusfuit,propteramicitiam,&faniiliatitatcm,quam 
cum  Seiano habuerat.  Sed is caufatus fe amliuia principis in 
Seianum  motum  fuifle,vt  eum  compledferctur,  tandem  ab- 
folutuscft.  Pritereacumin  pofteriorcconniiutione  nien- 
tionulla  fit  maicftatis,  non  maiedici  p-flct  camadcriinen 
maieftatisnonpertincre.  Ve;baeius  hatcfunt  C.de  poenis, 
c.22.SancimusibicflepOEnani,vbi&noxaeft.P»opinquos, 
notos,familiaresprocu!3ca!nmniafummouemus,quosreos 
fcelcris  (ocietas non  facir.  Ncc  enim  affii.itas  vel  amicitia  ne- 
farium  crimen  admittunt ,  &  quae  fequuntur. 

C   A   P.      XXV. 

Depublicotefiimomo:  drexplicata  Gratiani 
Imperatcris  Conjiitutio. 

SInguIi,inquitGratianus,vniiictfiqueiudicescognofcant, 
in  publicis  criminibusnon  oportcre  cmendicatis  vtifuf- 
fragiis  decrctorum,aut  rclatiombus.a  publicis  petfonis  defti- 
nandiscrcdcre,fcdreiveritatcminquircrc.l.finguli.C.deac- 
cufation.  Quptura  verborum  fcnfum  Accurfiani  minime 
perceperiit,ac  ne  Alciatus  quidem  ip(e ,  nifi  fallor,qui  de  has 
refcripfitlib.4.de  vcib.fignific.  Itaqucanimaduertendura 
eft,publicatcftimonia,ideft,  ciuitaium,&  muncipiorum, 
olimrccipifolitafuifrc,nonminus,quampriuatorumhomi*. 
num.  Decretacnim,fcupfcphifmataqu^di  fuffragiispopu- 
li  ficbant,fidci,teftimoniique  caufa,  vt  f  acile  cognofci  poteft 
cx Orationibus  Ciceronis:cx  quibus  locos  aliq.iot  hic  collc- 
gimus.  InOrationcpro  ArchiaPoeta:  AdtuntHeraciienfis 
lcgati,nobiliflimihomines,quihuiusiudiciicaufacuroman- 
datis ,  &  cum  pubfico  teftimonio  vencturr,  qui  hunc  adfcti- 
ptumHeraclienfcmdicunt.HictabuiasdcfiiicrabHeraclien- 
fiumpublicas,quas  Itahcobelloincenfo  tabulariointeriifle 
fcimus  oi^nes.^Eft  ridiculumjad  ea  quar  haben)us,riihil  dice- 
re,qiixrcre quz  habcre non  pc flumus ,  &  de  hominum  rjj e- 
moria t3cere,literarum memoriam  flsgitare :  & cum  hahcas 
ampliffimiviri  reIigionem,integetrimi  raunicipii  iufiuran- 
dum,fidemoue,ea,qu2deprauari!u>llo  modopoflunt,te- 
pudiare.&c.Lib.^.in  Veirem:Recif2exliterispiibl.c  $.  Quo 
S.C.erat  hoclcgntopermiflum.^nullo.  Curfccu?Coo(3-us 
t ft.  Quishoc dicit  ?  Tota  ciuitas.  Recita  teftinionium  pubii- 
cum.  Ideo  autem  Gratiaims  volnit  hairc dccrera,  teftimonia- 
que,ad fidem  facicndam  non  fuffir ere,  quod  plerunque  cot- 
rumparur  populus  in  fufFr,- piis  fc  rcndis.qu  x  u^eo  cmendica- 
tahicdicuntur.  CiccroinOrat.proFJaccOjNfgoelleiflate- 
ftimonia,qua:tuipfep(cphifmataappelias,(ed&fremicuia 
egentiura,&nsorum  quendam  tcncrariumGiarcuIxcon- 
cionis.ln  cadem  Orationc,Sic  funtexpreflaifta  p^  ^.lara,qti<j 
recitantur,pfephifmata,non  fcntctitiis,ncque  aud^oritati- 
bus  declarata,nec  iurciurando  coftridla ,  fed  pcri  igenda  roa- 
nu,profundendoqueclamotemultitiidinisconcicat<E.  N<  n 
igiturdubito,  quin  dc  tcftimoniopublico,  vel  tiuiiatisvcl 
municipii  verba  Conftitutionis  accipicnda  fint.  Nec  mulcuH 
referre  puto.an  popuius  vniucrfus  in  gratiam  alicuius  aliqii  ^ 
decrcueric,anordodecurionum.Namhuiufmodidccreta?d 
fidcra  faciendamnonfufEccteoftenditGtatianus,  fcdaccu- 
fationemrite&  folcnnitctinftitni  oportere.  Necmih'pla- 
cet,vtconftitutionem,qua:extatin  Codicc  Theodof  l-b.  9. 
ficincerprctcmur,  vt  de  decurionibus  tanturo  intellig.ituti 
talem cnim  decerncndi  morem ,  prsfertim  populi  ipfius ,  o- 
tnninoiriiprobandum  cfle,lmperator  optima  rationcccn- 
fuit.atqueconfticuit. 

C  A  p     XXVI. 

Pecuniam  ciuitatifurripieni ,  an  criminepe- 
culatusteneatur. 

QVi  pecuniam  publicam  iiuercipit,ac  fura-ur,is  rcne- 
turlcgeIuliapeculatus,I.i.fF.ad!cg. lul. cecul.  Piibli- 
cam  autem  accipiraus,qaa:populi  Romani  cft  :  quia  ciui- 

XXx 


107© 

««tslocoptiiiatotumliabcotut.l.euquiveaigal.ff.deverb. 
iignifi.Quarc  furripiens  pecuniatn  ciuitati  alicui  vel  munici- 
pio,Iege  lalia  peculatus  non  tcnetur.  Atque  ita  n>ihi  videtut 
fenfiflePapinianusc.85.defurt.cura  ait.obpecuniam  ciui- 
tatifubtrataamadtonefurti.non  criminepeculatus.teneri. 
Conftitutionibustamenprincipumcautum  cft,ctimcn  pe- 
culatus  hic  quoque  locum  h  jberc ,  vt  Martianus  ait  cap.  4.de 
lcg.  luli.pccul.  Alciaruscumnon  poflct  Papinianurn  cutn 
Martianoconciliarc,negationem  addiditvetbis  Papiniani. 
Sednonvidco,curabopiimicuiufque,  ac  antiquifliimi  libti 
fcriptura  hic  reccdere  nobis  perii>ittamus,cum  hic  d  fta pu- 
gnantia,  contrariauenonHnt.  Idquodfaciliusinteiligetur, 
vtrunque  caput  ita  coniungcndo,vt  cx  duobus  quodam  mo- 
do  vnum  fiat.quafi  ica  fcriptum  fit:Ob  pccuniam  ciuitati  (ub- 
trac^sm.adlione  furti ,  non  crimine  peculatus ,  tenetur.quia 
Icxluliapeculatusadeum  pertincr,  qni  popuhRomanipc- 
cuniart)  inrercipit.  Si  caracn  de  re  ciuitatis  aliquid  furripiatur, 
«onfticutionibus  principum  Diuorum  Traiani  &  Adtiani 
cauctur,peculatus  crimen  committi:&  hoc  iurc vtimut. 

c  A  p.  xxyii. 

HareditatemadiripoJfeperprocuratoremjContra 
receptam  opnionem. 

PRocuratorem  non  pofTe  h«rcditatem  adire,vuIgo  credi- 
cur :  &  adducitur  hscratio,quia  cum  quis  procuratorera 
dat  ad  byrcditatem  adeundam ,  hoc  ipfo  adire  videtur,  ac  id- 
circonihil  iclinquicur  procutacoriquod  agat,  cumhiredi- 
tas  folo  animo  adeatur.  Scd  hanc  ego  rationem  non  probo: 
q Liiafieripoteft.vcisqui  hoc  mandat  procuratoti,  cogitcr, 
c  jm  non  ftatim  id  fadurum  clTe ,  ac  tocum  medium  tempus 
iibil  berumfoie3ddcliberandum.Icaqueexiftinso,perpro- 
curatocemadiri  hzrcditatem  pofle.cu.Tiidnullo  iure  cxce- 
ptumreperiatur.  Paulusaucemexcuius  refponfoinucccra- 
tus  hiccrrorman3uit,nonde  procuratore  loquitur,  fedde 
curarorc,iii  codicibus  emendatis.i.  per  curatorem .  fF.dc  acq. 
hired  Na^ncuratordatuspupiiioad  adeudam  hzreditatem 
no  I  fuffi . it ,  ff d  turor  neceflarius  eft ,  I.cum  in  vna.  ff .  de  ap- 
pcllac.  vt&Vlpianujfcribicin  reliquiisInftitutionumtit.de 
lucelis.  Pf ocuratorem  hic  accipimus,cui  fpecialiter  manda- 
tumeft.  Nani  procuracor  vniuerfarum  terum  generalicer 
datus  adeundo  nih.l  agic.excepto  procuratutc  Cxfatis ,  fi  o- 
pulencafichacredicas,l.i.deoffir.procur.  Cafar.  Ac  netutot 
quidcm,autcuratorprop[erf.b::ilitatcm  iuiisvcteris.  K  po- 
tk)it.  C.  de  iure  delib.  Scd  per  tutore::TJ,aut curatorem rcdle 
dicituradiciha;rcdita$,ideft,inceruenientccutorr,  aut  cu- 
ratore,quamuis  ipfc  mmor  adear,argu.l.vinuin.de  reb.  crcd. 
Vctum  de  his  plura  ad  cit.  de  acquir.hftcd. 

C  A  p     XXVIII. 

Cum^VtHitatlsJint  infcripionesfmgulorum  capitum  in 

Digejlis,  vno  exemplo  obiter  demonflratum. 

DE  vtilitate  infcriptionum,  quairepetiuntur  in  fingulis 
tapitibus  Pandcdlarun:!  Fiorentinarum  mulraelegan- 
ter,3tque  vtiliter  diflcttic  Ant.  Atguftinus.  Nos  eciam  quo- 
ties  occurrit  exemp!um,in  quo  crratum  eft  abintcrpretibus, 
proptcrc3Sinfccipcionesnoaincelle<ilas,iu  vatiis  inlociso- 
ftcndimus.acprifcrtimfub  tic.de  vetb.oblg.&tit.lbl.matr. 
qiicmad.dos.vteademhicrepetereini:  '°,  ''jreruacaneum- 
quc  fit.  Vnum  cftjdequo  ftudiofos  tantum  cbiier  admoreri 
cupio:  Cuminfcripiioindicatlocum  eflcfumptum  cx  libro 
a'iquocpiftflarum,velutiPiocu!i,Iabolcni,autPoiTironii, 
magnacautioneopuscfle,  ind  fcerncndis  lureconfulti  vcr- 
bis,qui  ius  rcfpondct.a  vcrbis  cius,qui  epiftolam  fcribir.  Vt 
exeropligrari3,c.i3.deferijit.vfb.pt^d.qucdcaputfutr.prum 
cftexlib.  i.cpiftolarumProculi  lureconfulci,confultor  pet 
epiftolaairogatPfo.ulum^vccumHibero  qnodam  loqua- 
tur,&  eum  admoncat,ne  cubulos  admocos  habeat  feciidum 
parictem  commuiicm,fperansfore,vt  tantilurifconfuhi  au- 
Aoritas  &  adm-initio  aduerf.irium  comraoueat.Cui  re'pcn- 
dec  ProcuIus,nihil  opus  eflc  admonicione,&  audoricate  fua, 
cum  resadeocercafit,  srqueindubitata.vtncH  berusqui- 
demipfedubitct,quiniera  illicitara faciat*  Aliiputanthsc 


Franc.  ^uarent 


verbaProculieflc,  Qiw  di:  volo  cum  Hibtfb  loquarfs^t^e 
lemillicitam  faciic:atqj  mdetonfequiaiunt,  a(!%ionemnon 
pofleaduetfusaIiquemintcndi,nifipr«cedente  admonitio*^ 
Qe,ac  denuDciatione :  quod  perquam  ridiculum  eft. 

C    A    P.      XXIX; 

FUium  SenatorU  hahendum  effe ,  qui  nattts  eU  ante  Senn- 

toriam  dignitatem :  &  expiicatum  Conjlantini 

refcriptum ,  C.  de  dignitatih/ts. 

QVsftio  cft,an  filius  fenatotis  dicatut ,  qui  natus  eft  ante 
fcnatoriamdignitatem.I.  f  .fF.defenat.  Oriturautem 
quxttiocxambiguo  ,  quotieslege  aliud  exprcflunsnoneft: 
quod  tamen  aliquando  accidit.l.cum  adaocatus.C.de  aduo- 
ca.diuerf.l.vlt.C.dcdccurio.l.vltim.C.dehisquifpon.mtin. 
public.Et  exiftimobenigniorem  intetprecationcm  accipien- 
dam  efle,vc  filius  fcnatoiis  etiam  is  dicatut,qui  natus  eft  ante 
fcnatorianjdgnitatem.l.moris.§.fedvtrum  fF.de posn.l.i.J. 
in  filiis.ft.de decutio.  Sic  filia honefta:  mulieris,non fccnicas 
faabetur ,  qus  ccmpote natiuitatis  fcenicam  matrem  habuit, 
fimaterpoftnatiuitaterafili^jfccnicaefrcdefieiit.l.impciia- 
lis.§.his  illud.C.de  nupt.Obiicitur  nobis  Conftantini  rcfcri- 
ptum ,  cuius  hzc  verba  funt  fub  tit.de  dignitat.  1.  fi  fcnator. 
fubobfcutaproptcrhyperbatnm:Sifenatot,vel  alius  clarifli- 
mus,ptiuato$habeatfilios,quippe  editos  antequamfufcipe- 
ret  d  gnitatcm  (quodnonlolumcircamafculosdignofcicur 
conftitutum,verumetiamc:rca  filias  fimih  condicionc  fcr- 
uandum)  cum  aucem  paternos  honores  filiis  iauidcrenon 
oportcat,afenatorcvclfoloclarifl[imofufceptum,inclatiflli- 
matusfciendumcftdgnicatemanfufum.Verufl»  hocrcicri- 
pcucn,fi  ttStf  intell'gatur,maximc  confentaneum  eft  noftt  ^ 
fcntcntiz.  VulteniiRConftantinus,  fifenatorpriuacosfu- 
fceperit  filios,  ncmpe  editos  ante  fcnatoriam  digniratem, 
quarauis  non  videantur  clarifldmi  efle,  tamenquia  durum 
eft,paternoshonorcs  fihif  !nuidere,benigniore  intcrpieta- 
tioneinterclatillimos  rcfcrri.  Parenihefisautemoftendit, 
hocius non ad  malc ulos tsntum , fed etiam  ad  filias pertine- 
re.  Qui  alitei  interptetaci  funt  hoc  rcfcriptum,non  animad- 
uercetunt  confttuil-ionera  ,  &  formam  oracionis  coepti 
nonnunquam  mucati  poft  parenihefim.  Qupd  freqUen- 
tiflimum  eft  apud  auciorcsstum  Grzcos,  tumLatinos,  vc 
annotauit  Bud.£us  nofter  in  Commencar.  Graec^  linguar. 
Nos  aliquot  ptzcipua,  cx  multis  ac  prope  infinitis.exem- 
pla  hic  adducemus.  Cicero  in  ^.Tukulanarum  :  Qu:»ndo 
&  aliis  locis  dc  virtutc  diximus ,  &  fspc  dicendum  ei ic  ( ple- 
rafque  enim  quacftioncs ,  qux  ad  vicam,  morcfque  perci- 
ncnc,  a  vircutis  fante  ducunt)  quando  igitur  virtus  eft  af- 
fedtio  animi  conftan$,conuenien(queilaudabilcsefIiciens 
eos,  in  quibuseft,&  ip(a  per  fe  (ua  fponce,feparata  eciam 
vcilicate,laudabilis,ex  ea  proficifcuncur  honcfts  volunta- 
tes,(entcntiae ,  a(fliones ,  omr  ifquc  reda ratio.  Huiusigitur 
virtutiscontrariacftvitiofitas.  Idcmin  quinto  :  Similemne 
putas  C  La^lii  confu!atum  vnum  fuifl!e , & eum  quidem  cura 
repulla (et fi  cum  (apiens ,  &  bonus  vir ,  qualis ille fuir,fu(Fra- 
gii$prxcericur,non  populusabono  confule,pocius,quam 
ille  a  vano  populoi  rcpulfam  fert)  Sed  tamcn,vtrummal- 
lcs,te,fipoceftaseflet,femclvt  Lafliumconfulem  efrc,anvt 
Cinnam  quaici.^^Idem  in  fccundo:£icnim  fi  orationes ,  quas 
nos  multitudinis  iudicio  probari  volebamus  (popularis  eft 
enim  illa  facultas,  &  cfFedus  cloqucntia:  cft  audientium  ap- 
probacio.)  Sed  fi  rcperiebantur  nonnulii,  qui  n  hil  lauda- 
rcntinifiquodfcimitari  pofle  confiderent.quiqucfperandi 
fibieundembenedicendiquefinem  prOponercnt,quid  fu- 
turumputamus,cum  adiutore  populo,  quo  vccbamuran- 
tca,nuncminirae  nosvti  poflevidearous  ?  Xcnopbonin^, 

7»)f  TOiSntu  :  Tisrov  iii  ijcli  o  ifjisi  ^ariMvf  STOf  nstAi<rauTOi  v  tot» 
liacci'\la( y  israTfoc  o  f  vau  a!f  ()a)OTVTO{  ^  Svfari^a.  tu  t/M>>  yrwihy 

i-\,i>ifi.Lu T i/xi]i ifiv ytjuli{w.o'^\iwi:  fi>x<ii\iii( S^h '?»)ej!ii tuJTiV  ■na(yt*St.' 
XiircLf ,  )(sii  aivn(  eujT(i>%pav dvoLKfurof  ,ii  ttoxv  nfticiruiV  auti  i-jtisivt 
iyimw^Vt),  i i^ (i(i^th(i>nu>i^vi(st..^cu^mo«.f>'.r>i,^a>uvn(  dfiflf 
"nfoi^oiiA,  af^\>vro(  aiuvitireu:  ejuafT» ,u(  /Mtmr  cofi>~iv.  o  a/l  i/ioi 
'trctfi ^aAai  liAt  Ao»,  tumtiii^i •nv  apititr. 

Trjpho* 


DiJput.anmuerf.Lih.  1 L 


C  A  p.    XXX. 

Tryphonmi  loctts  de  honorum-pojfefstone  contra  tabu' 
Uijdeclaratfii  ex  PandeBis  Florentinis. 

BOnorumpoffeflio  contra  tabulas  datur,ob  prjcteritos 
iberos  in  tedarae&to  patecno.Nec  ea  locum  habet ,  niil 
iidio  teftamentOjquamuiscontra  teftamentum  detur  J.funt 
3Utetn.lnftit.de  bQn.poftcf  Oportet  igitur  extare  tabulas  te- 


IO7I 

mulauerit  iongo  tcmpote,  adeo  vt  confuetudo  inoleucrjt 
paulatim  lcgi  contraria  ,  ea  confaetudine  legem  abrogarj. 
Euentusenimdocet,  eam  legem  moribus  populinoncon- 
uenieotem ,  atque  ideo  contcmnendam  cfle.canon.  erit  au- 
tem.  diftind.  4-Indeillud  Auguftini  cclebratnm  eft ,  Leges 
firmantur,cum  moribus  vtenrium  approbantur.can.iniftis. 
4.diftin.  Hinc  Solon  intcrrogat us,quas  leges  optimas,con- 
didiflet  Athenienfibus,  refpondit,  eas  fe  iudicareoptimas. 


ftamcnri ,  vt  detur  hsc  poflbirio ,  &  tales  efle ,  vt  cx  iis  poflit  qujbus  populus  vteretur.  Huc pertinct  quod  An ftoteies  ait 

adirihaereditas.SicintcrpreiaturTryphoninus.quodvuIgo  lib.z.Politic.cap.y.inPoliticis.o^vJ/xof /V««;oJ<ft;uJ«,?v«^', 

Romz  di<aitabatur ,  liberis  datam  bonorum  pofleflionem  „'  WSiSa, ,  ^kLZ  ™p^  ^  U,,.  ^:„  -^  ^  yl^,,^  ^  ^  j>«Vpi,o„ 

contralignuracflb.I.quoddicitur.ff.debon.pofl.cont.tab.  ,A„eof.  Et  luftinianusnoftcr.  Noueli.^o.legcm  quandam 

id  eft ,  contra  teftamentum ,  quod  hgneis  tabulis  defcnbilo-  luam ,  tempore  &  vfu  forcnfi  rcccptam  fuifle  teftatur :  quafi 

lebat.l.  I. £ de  bonor.  pofl: fecund. tab. Nam ha:c eft ledtio  advim roburquelegis id maxime pcrrincat,K;«; iyi^if^(d, 

Pandc(aatumFlotenrinarum:quamuis,contraIcgcm,non  ;^o»,i(fn,»«t;<^To?{  j^Kar^eio/f  eJJ^w^»  ^iiiKm.  Vcrum  ol 
contralignum,aIiicodicesvulgo  habeant.  Dequaledione 
admonucrat  nos  Florcntii  quidam  profefloreruditusfai 


ptisfui$,pauloante  quamPandcdiillac  Florentin^ederen- 
tur.Qupd  fi  cui  durior  videatur  bic  forma  loquendi,is  cogi- 
tetjhoc  didlum  aTryphonino  quafi  ex  vulgi  fermone  ortum 
rcferri.  Acmultahuiusgencris  repcriuntur  ,quas  primuma 
vulgo  profe(%3i  deindeaviriseruditis,atq;poIitis  vfurpata 
funtiveluticumCelfusait,  (erufticos  fenes  audiuiflc  itadi- 
centes,pccuniam  fine  peculio  fragilcm  efle:peculium  appel- 
lantcs.quod  prifidii  caufa  reponere tur.  1.  fi  chorus.de  leg.  3 


W5M 

thnufJit  Sjiiiwn.  Vcrum  obii- 
citur  nobis  refcriptum  Conftanrini.l.i.C.  qu2  fit  long.con- 
fuetud.cuiushsc  vetbafunr.Confuetudinis.vfufquelonga- 
ui  nonvilisauaoritaseft ,  verum  nonviqueadeofurvalKU- 
ra  momenta,yt  aut  rationem  vincat.aut  lcgem.Ex  quo  con- 
iequividetar^IegemconTuctudineabrogarinonpofl^e.  Sed 
alius  mihi  videtur  eorum  verborum  fcnfus,  quam  vulgo  cre- 
datur.  Nonenimhisveibisfignificat  Conftantinus,ficon- 
fuctudo  lcgi  omnimodo  contraria  fit,Iegem  ea  abrogari  noa 
pofle,fcdconfuctudinemmaiorisau(ftoritatisn6efle,quatn 
legem,&c.  Legem  enim  imitatur ,  &  vim  legJs  habet ,  vt  alibi 


Nec  vcro  nouum  omnino  eft.lignum  appellari  tabulas ,  qua:  diximus.l.vlrim.C.qus  fit longa  confuet.  Id  exemplo  dilucl 

exmateria  ligneaconficiuntur.  Apuleius Madaurcnfis, au-  diusfiet,  fiponamus  confQetudincmprofetri,  noncontra- 

<aornoncontemnend2cruditionis,&lingua(uadifettus,in  riamlegifuanatura,  fed  cumlege  pugnantcm  in  aliquahy- 

Apologia  fecunda  ad  Claudium  Maximum  proconfulem :  pothefi.Non  enim  (emper  necefle  cnt,  legem  conluctudini 

Quat tibi  ob o_s  obiiciuntur,  porrige i£miliano:tabulas  iftas,  cederc,quafi  confuetudmis maior  fit  au<aoritas,quam  legis. 


Lignum  confiderct,figna  qus  impreflafunt,recognofcat, 
Confules  legat,annos computet ,  &c.  Laerrius  quoq;  fcribit 
Pittacum  Mitylenqum  Croelo  percontanti  quod  eflet  maxi- 
mum  imperium,rcfpondifle  jWt(>t/'w|w'AK ,  id  eft,  ligni  varii,le- 
gesinnuentem  quxoiimintabulis  ligneis  infcribebantur. 

C  A  p.     XXXL 
EmendatusVlpianilocusc.S.detranfa^iiombus. 

VLIpianus  interprctans  orationem  Diui  Marci,de  aliro  e- 
torumtranfa(9:ionetcftartento  relicaorum,  hisverbis 
vtitur,in  omnibas,quotquot  vidi ,  cxemplaribus.Sed  &  per- 
foaarum  contemplario  habendacft:hoc  cft,cutus  vitasfint 
i;,quibusalimentareli(£la  funt,  vtrum  frugi  vira:iifint,qui 
aiias  fufficere  fibi poifint ,  an  fequioris,qui de  alimentis  pen- 
deant.  Verum  fempet  exiftimaui  non  (equiotis,  quz  nullius 
ienfus  vox  eft,  fedfegnioiis  potius  legendum  eflc:tametfi 
hanc  Ie(5lionem  Alciatus  defendat,  citans  iocumqucndam 
ApuleiiMadaurenfis.quimihiquoq;  mendofus  videtur.  Ac 
memini  Eguinariura  Baronem,  acerrimihomincmiudicii, 
ingenuctcftari,vulg3remle(Sionemfibifufpe6lamefle,cum 
taraen  ab  ea  omnino  reccdere  non  auderet,ncc  vUa  au<ftori- 
tatc  hunc  ci  fcrupulura  eximere  poffem.Nondun»  enim  mihi 
in  mentem  vencrac  alius  locus  Vlpiani,  qui  cum  hoc  collatus 
rcmomnemfatisplanam.pcrfpicuamquereddit.  Extat  aute 
fub  rit.de  iniur.c.ij.his  verbis:Qupd  autCTi  ait  pr3tor,caufa 
cognita  ipfi,qui  iniuriam  accepiffe  dicetur,iudicium  petmit- 
ti,itaaccipicndum  eft,  vtincognitionecaufje  hocvctfetur, 
quamloagepatetabfit,&quando  patet  fuperuenturus,& 
nunquid  is ,  qui  iniuriarum  a(!ilionem  vult  mouete ,  fegnior, 
veiinunlisadmodum,qui  non  fufiiciac  ad tei cuius admini- 
flrationem,&c. 

C  A  i>.     XXX IL   - 


fed  eaconfideranda  erunt,dcquibusdiximusindifputatio- 
ne  de  coutrariis  lcgibus. 

C  A  p.     X  X X  II L 

obfemipknam  frobationem  iufiurandum  non  de~ 
ferri,contra  receptam  opinionem. 

CAiivcrbatiafcfuntc.ji.deiureiur.iib.  iz.Digeftorum: 
Admonendifumus,interdum  eriam  poftiufiurandum 
exa(5luni,permitri  conftitutionib.  principum  ex  incegro  cau- 
fam  ager«,  fi  quis  noua  inftrumcnta  fe  inueniffe  dicat,quibus 
nunc  folis  vfurus  fit.Sed  hac  conftitutioncs  videntur  tunc  io- 
cumhabcrc,cumaiudice  aliquis  abfolutus  fuerir.  Solente- 
nim  faepe  iudices ,  in  dubiis  caufis  exa(Slo  iureiurando.fccun- 
dumeumiudicare,quiiurauerit,&  quacfequuntut.  Exqui- 
busverbisillud  fumptumeft,quodvulgodicifolet,ob  fcmi- 
plcnam  probationemiufiurandum  aiudiccdcferri.velreo, 
vel  a(Sori  fupplendae  probarionis  caufa,&  obnouainftru- 
tnenta  recra(^ati :  quodmihi  probari  nunquam  potuit.  Nam 
aftori  dcferrc  ob  fcmiplenam  probarionem ,  iniquum  fane, 
&  iniuriofum  eft,cum  eo  non  probantc  reus  abfciui  debeat. 
1.  qui  accufare.C  .de  eden.Reo  autemdefetre,  cum  probario 
adioris  plena  noneft,  quamuis  nec  iniuftum  fic,nec  adeo 
granc,vt  de  co  reus  queri  debeat,poftquam  tamen  iurauerit, 
&  abfolutus  fucrit.rario  non  patitut ,  vt  iufiurandum  praetc- 
«u  infttumentorun»  poftea  repertoru  retra(Sctur.i.fub  fpc- 
cic.C.dereiudic.quiaetiamfineiurciurandoabfoIutDsfuif^ 
fet.Itaq;  dubia  caufa  videtut  cfle  Caio,  ficut  &  quxftio  dubia 
Modcfi-ino,l.non  puto.ff.de  iute  fifci.cum  iudici  non  liqucr, 
&  eo  teda(%us  eft  pioptcr  paritatem  probationis  forte,vt  h;- 
fitetin  vtram  partem  propcnderc,&  inclinare  debear,  Cice- 
ro  in  oratione  pro  Ligario:  Ptiacipum  dignitas  crat  pcne  par. 


Sententia  luliani  deauSioritate  confuetudinls,  (jrnouA  re-      no»  pat  fortafle  eorum ,  qui  fequebantur :  caufa  tum  dubia. 


fcripi  Conflantinianideeadem  re  interpretatio, 

LEgesnon  foIumfufFragio  Legisiatotis ,  fed  etiam  tacito 
:onfenfuomnium,peidefuctudinemabiogari,Iuiiaiias 
ait.l.de quibus.  ft.  de legib.  Qupd  fi  dc populo Romano  in- 


quod  etat  aliquid  in  vtraque  parte  quod  probari  poflct:nunc 
mclior  certc  ca  iudicanda  cft,quam  etiam  dii  adiuuerunt.  Sic 
dubia  coena  apud  Tercntium  dicitur,cum  tantus  eft  ciboram 
apparatus ,  vt  ncfcias  quid  poriflimum  fumas.  Quo  cafu  fi- 
neiniuriacuiufquamiudexpoteft  iufiutandum  dcferre:fcd 


telIigas,quiIcgiscondcnds  poceftatcmhabebat,idq;  etiam      maximereo,cuiusfauorabilior  eftcaufa,quama(Slotis.cap. 


Iulianitcporc,vtcredibile  cft,nihilcerriusdici  potcft.  Poft 
quatn  veto  defiit  populus  legcs  condere,  quacritur ,  an  pofSc 
ius a principe conftitutum  tollGrc.  Er cxiftimo.fi  princeps ab 
initio  non  coegetit  inobedientes  ad  parcndum  lcgi,  fed  difli- 


vlt.dciureiar.in  dccrc.  Verumquiadubiaeft,atqueincerta 
caufz  zquitas ,  vt  vix  abfoiuatut  tandcm  reus ,  ncc  alitet 
quam  cxa(5ko  iureiurando,  conftitutum  eft,rctraAaripof- 
fe.  Ncc  vcroidem  dici  poteft,cum  atSoivnumteftemhar 

XXx     X 


Francij.  'Dnarcni 


i©7i 

ber,aut  aliu  iufta  pr<3baMooe<!dicituf:cum  dubia  aut  anrcps 
caufa  tunc  non  fitjfccl  aftorc  non  probantc  abfolm  rei>s  (i  ne 
cun(aation€,&  haEfiracione  debeac.d.l.qui  accnlare.  Hrc  t  ft 
noftra  de perobftuco illo Caii  loco  feHcentia ,  quem  a  nemi- 
neadhuceorum,  qui  fcciptafuacdiderunt,ficisexplicatum 
animaduetci. 

C  A  p.    XXXIIII. 

I>Horum  WAtoru  ediciorum  oftenfa,  differenm^  quorum 

■alterum eFi de  tabulis  exhthendk.,alterumdemodo 

aperiendt  (^  injpicienditeftamenti. 

EDido ,  quod  propofitum  eft  a  prxtore de  teftamentis  a- 
psriendis,pollicccurpr£ctor  fepoccftatcm  fadurum  in- 
Ipiciendi.acdefcribsnditeftamecij&c.l.i.inpiin.ft.quemad. 
tcfta.aper.  Sedquid  interhanccoercitionem  prxcorianiin- 
terfic,&  interdidum  de  tabulis  exhibendis,  non  facile  cft  eis 
cxDi.care.quimorem  dac;dorum  apraEtoreiudiciorumnon 
rorunr:de  quo  fatis  accurateanobis  difputatum  eftaliisin 
locis.Q^jd  vcro  Curtius,&  alii  commini(cancur,in  1. 1 .  C  de 
eden.opcrajprccium  non  eft  hic referre.  Sufficit  enim  expo- 
fitioVlpiani  verborum  cap.  z.qu  jmod.tcfta.aper.Si  quis  non 
ncgans  penes  (e  tabulas  efte ,  non  patiatur  infpici  ac  defcribi, 
omnimodoadhoccompelletur.  Sitamennegetpcnesfeta- 
bulss  cffe ,  dicendum  eft,ad  interdiftum  remitci,  quod  eft  de 
tabnlis  exhibedis.  Nam  cum  vocacus  ad  pricorem  poflcflor, 
fiue  decentor  tabularum  ,  fc  eas  habeteconfitetur,  abipfo 
pritore  cogedus  eft  exhiberc ,  fi  nihil  caufetur,quamobrem 
cisothibercnondebeac.  Sivcroeasfe  habereneget.autali- 
quid  allegec,  cui  exhiberc  eas  non  oporcc3t,prartor  aduerfus 
eumnihildecerniCjfed  reddicodetabulisproferendisintcr- 
rfiao^mdtccm  dat ,  qui  de  roto  negotio  cognofcat  ac  iudicct. 
d.l.  z.  $.  vltim.  Nam  prxror  caufas  priuatas  non ipfe  cogno- 
fcei  e ,  fed 3lA  iudiccm  priuatum  litigatores  rcmittcre  foUbat. 
Theoph.lnftit.de  inrcrd. 

C   A   P.      XXXV. 

Modicum  honoris  caufti  datumpoffeffori ,  quidftt 
apud  Vlpianum. 

AItVlpianuscap.i?.dereivindicat.Siager  fuir.quipeti- 
tus  eft,&  militibus  afiiignstus  eft,modicc  hon  oris  gra- 
ria  pofTelTori  dato ,  an  hoc  reftituere debeac .' Et  piuo pti  fti- 
turiim.EftqueaiiuslocusPaulihuicnondiflim!hs,cap.  ii.de 
euidion.  Namin  vtroqucfitrocntioprKdiorum  milmbus 
aflignarornm.Curaautemdchacafligoationealiinonindi- 
lige  nrcr  fccipfcrint.ncquaquam  ea  ics  intctpretationtm  no- 
fti  a  dcfidet  at.Illud  vero.quod  (ubiicitur ,  honoris  caufa,&c. 
nituntur,quidfit,exemplisoftendcre.Sednullumcftspcius, 
necillnftrius.quamex  Apuleii  Apologia  fecunda  ad  Claud. 
Max.  ProcoD(nlcm;Rumpi,inquir,tabul3siftasiube,Maxi- 
mc:inuenies  filiumhatredcm,  mihiverotcnuc  nefcioquid 
honcris  gratia  l^^gacum  :  ne  fi  quid  eihumanitusaccidiflet, 
ncmenniariii-sin  vxocistabulisncnhabeiem. 

C  A  i>.    XXXVI. 

T>e  diuftone  hxreditath  olim  apud  Romanos  njfttata :  <^ 
locm  Vlpiani  obftnrus  de  eadem  re  explicatus. 

SOlnnis,  &vfitatadiuifio  hxredi:aiis,eft  in  daodccim 
par!es,qu2vncia:appcll3ntur.l.feruun:s.§.  vliinr.dehi- 
red.ii  ftir.^.hiredicas.Inftic.eod.cit.  Decuiusnuir.erivtlli- 
t8Ce,&  commodicace,  a  philofophis ,  &  Mathematicis  difpu- 
catur.  EtClaudiusGalenusaic,  Romanosin  diuifionehae- 
reditacis,  ponderura  ac  menfararura,  hanc  vtiiitatcm  ex- 
pericnua  con-probafre.  Verba  eius  harc  funr,qua?ideohic 
adfcriberevolui,quod  huiufmodi  diuifionis  caufam  a  nul- 
lo  lurifpcritorum  adhuc  craditam  efle  animaduerterinKoT/ 
«tWia  TSTOV  /u.  T  aexSw»,  a(^mi^ui>m7<iv  ,  <z3if 9« Aovto.  fi  yb  n/nffvi'^, 

Q(fi^ipll\l,    6  •n'70pitV,tXT»'v  TS,  E/<D^KaTIlC  a^Z^OUtft/f  iMOfi^  jUir' 

ajuiiv,/^i}i^i  t«  tticonv  TtTafnv.-niTt /m. ,  d(  ajuiKfoVj-ji^ii  TiiimVTOjiTvy,- 
ft-iks''  4  i?)  "f  """*''''* '''  '^'^*'""'"'  >  «f  TtauiTa /uie/-  r^dviv  >?  0M(  efts- 
TiMSV .0710 ^>ifi/MV  ^  "^f  TtiauLntf  ■n//.>i,mpa.  /jDCrav/raVTtf  oujtIuj  ,  (Woi 
TiinMol  ,6P»)(tta^oi;y»«VTaf ,  Tiiu  oJir/afaroravoTBV  J^7»5tVTa/,^a^- 
poooTtiJ»  Jl  «<  J^^YSf.  /^pn  KS^  Tliiv  c*  TOi  (hiti)  fa.^/Utovny)(sli/Ui'Tfa'» ,  fi( 

Ai<AKa,v*~e?t{ Ti/**""'"'! '"'  ^'>*5'»-  Si  tameninplutespartcs,aut 


pauciorcshsreJitaiediuideie  volaet5tteflator,lt»*ni'meinj- 
probabitur  ca  diuifio,fod  ad  atrem^qui  i  i.  vnciarum  cft,fem- 
perreuocaripoterit:idqucvati'sexemplisdemonftratut  fub 
tit.de  hasred.inftitu.t  imen  in  libris  Digeftorum.quam  !»fti- 
tucionum.  Sed  qiia;ftio  difficilis  cft,ptopter  obfcura  Vlpiani 
verba,deeo,qui  afle expleto  fcriptus eft  fine parte.  Et  aic  VI- 
pianus  hunc  in  aliura  aflcm  venireivt  in  boc  exemplo :  Titius 
exduodecimvnciishxre$efto:Sempronius  haeresefto.Hoc 
enimcafuh^rcditas  a?quis  poitionibus  intcr  eos  diuidetur, 
quafi  finguli  cx  femifle  inflituti  fint.  Nihilenim  referc,an 
hzredicacediuifain  z4.vncias,fingulihabeantduodecim:an 
verocadiuifainii.fingulilexauferant.Qupdfiquisdupon- 
dium,id eft,duos  aflcs  diftribuit  hoc  modo:T!tius  cx  duodc- 
cim  vnciis  hst  es  eftoiScmpronius  ex  duodccim  vnciis  hasres 
cfto:dcindc  tertium  fcripferit  fineparte:nonicadiuidetuc 
ha:reditas,ficut  in  fuperiori  hypoihefi,  id  eft,  vt  hic  tercius  in 
aliura  afTem  vcniac ,  &  cancura  capiat ,quantum  alii  duo  hac- 
redcs.fed  tres  potiusafTesfientjquorum  finguli  fingulos  fe- 
rent.  Hxcmihividcturefre  vera&  fimplexVlpianiverbo- 
rum  interpretatio,qu^  fic  leguntur  in  Pandedlis  Florencinis. 
Qupd  fi  quis  dupondium  d!ftribuit,&  tcttium  finc  partc  in- 
ftituit ,  hic  non in  aliuin  aflem ,  fed  in  tricntcm  venit ,  vt  La^ 
beo  quarro  pofteriorum  fcripfit.  Nec  Arifto  vel  Aulus  vtpo- 
toprobabilc  notant. 

C  A  P     XXXVII. 

B^ftenftavulgaris diftinBio ,  de pcena periurii ,  qu^aqM^ 

huftdam  improhatur:  dr  reftriptum  Alexandri 

de  eadem  redeclaratum. 

ANpetiutiura  Romano  iurcpuniatur,  fatpe  qusfitum 
eft.Ciceto  quidem  mcminic  animaduetfionum  ccnfo- 
rucuminpcriuros,&air,Ccnforcs  nullade  re  diiigencius, 
quam  dc  iutciurando  iudicafrdib.  j .  Offic.Ec  in  libris  noftris 
loci  aliquot  rcperiuntur  de  poena  in  periuros  ftatuta.l.fi  duo^ 
§.vlt.ff.dc  iuteiur.l.vlt.ff.dccrim.ftellion.l.  quod  fi  defeten- 
te.  ff .  de  dolo.  Scd  difEcultas  oritur  ex  tefcripto  Alexandri, 
cuiusharc  verba  funt  :  lurifiurandi  contempta  religio  fatis 
Dcum  vltorcm  habet.l. i.C.de iureiur.  Qas vet ba mihi  vi- 
dencurde  co  iureiurandoaccipiendaefle,  tle  quo  confulcus 
fuerat  Alexander.  Propofita  enim  fucrat  quaeftio,de  co ,  qui 
quodara  calore  iracundis  peierauit ,  pcr  vencratioticm  fcili- 
cec  piincipis.  Qupd pcriurium,quia  nemini nocerj  poena  di- 
gnum  non  videtur.  Moris  autem  fuit  veteribus ,  iurare  pet 
principem , aut  genium principis : qua  de re S.  C.  Romxfa- 
diumeftccmporeTiberii,vtau(ftoreftDion.  Ei  Sueconius 
fcribir,  Caligi»lam  fsuiiflc  in  eos ,  qui  pcr  genium  foum  nun- 
quamiuraflent.Meminit&Tcrtullian.inApologet.cap.iS. 
"racitusquoquclib.i.ait^Rubriocuidamcriminidatumfuif- 
Ie,violatum  periurio  nomen  Augufti.  Sed  opcioius  princcps 
Alexanderhacvindi<9;amneglexic:cuius  &  aliudrclcriptum 
eft,eidequoiamdiximus,perquamfimile,C.adlcg,Iu!.ma- 
ieft.  Alienam ,  inqui: ,  fci^a:  meafolicitudinem  concepifti, 
quafi  crimcn  maieftatis  fuftinercs.fi  feruo  tuo  iratus  eflc  non 
pecfeueics,quod  fempei  te  fadutuminconfultciuiaueiis. 
Multumcigointcreft,  anquis  calore  quodam  &  iracundia 
motus  peieraucric,fine  alcerius  incommodo,d.I.i.an  vero  in 
nfgotioconttahendofiaudindialtciiuscaufa,autiniudic;o, 
cum  iufiuiandum  delatum  eflet.I.fi  duo.§.vlt.l.vlt.de  crimi. 
ftellion.  Quam  diftindionem  ab  aliis  quoque  piobatam  rc- 
ceptamque  video  paucis  diflentientibus.  Sed  nos  vetuftis 
nouitatcmdare,&)a)(»a  i(it<»«{,vtdicitur,exphcarcinterdum 
conamur. 

G  A  P.    XXXVIII. 

Depofthumoftuo&alieno,adftormukm  Aquilia- 
nam  pertinens  dijputatio. 

CAius  Aquilius  Gallus  docuit  pofthumos  nepotes  fic 
inftitui  poflc  :  Si  filius  meus  vmo  me  moriciur,  tunc 
fi  quis  mihi  ex  eo  nepos  poft  moi tem  njcam  nattis  crit ,  hs- 
rescfto.l.Gallus.inpiincip.ff.delib.&pofthu.ExquocoU 
ligunt  nonnuUi ,  hac  caucione  Galli  abiogatam  efle  lcgera 
I  X.  tabulai um ,  quae  eos  pofthumos  inftitui  vetat cc.  § .  i.  In- 
ftitut.dcbono.pofl.l.pen.ff.dcIcg.i.Scdconftat,noneam 

fuifle 


DiJpHt,  anniuerf.  Lik  IL 


fuiflelunfconrulcorumeiustempotisauchoiicatcmjvclcges 
publicas  tollere,  ac  abrogarc  poJIcD t.  O  fGcium  a  imque  eo- 
ruminiarerprerandoiare,in  refpondendujaccaij^ndover- 
fabacur.  Ac  pra;  csceris  Galius  in  cautionibus  &  formulis 
concipiendis  occupacusfuic,cuiu(modi  h;c  formula  e(l:icem 
formuIaftipL]Iacionis,qnasAquiIiana  dicicur:&formula  de 
dolo  malo ,  cuius  meminic  Cicero.  £c  quod  obiiciunt,poft- 
humum  alienum  oon  pocuide  iure  ciuilihzredeminfticui^ 
f  I.  Iaftic.de  bon.poirell.noftra:  non  aduerfacur  fencenciz. 
Nam  pofthurous  aiicnus  is  dicicur ,  qui nacus  incer  fuos ,  ba:- 
resteftacorifucurusnoneft,§.pofthunio.Inftic.dcleg.ideft, 


Et  fanc  locus  ille  Pauli  fumpcus  eft  ex  Hbro.fingulaci  eiufdem 
dciurccodicilloru,vcinfctiptioindicat.  Ac  ptobabileeft.in 
eo  loco  traaracum  fuifle  de  fideicommiflo,  quod  in  codicillis 
rcliaquicur  a  legitimohxrede.qui  ab  ioteftaco  fucceflljrus 
erat,non  ex  teftamcnto :  quia  m  codicillis  hires  inftitui  non 
poteft.§.vlt.Inft.  decod.  Codicillos  igicut  qnidam  f<;cerat,in 
qmbusrogaueratfratris  lui  pofthumum,  qui  omninoalic- 
nuserat.vc  daretccntumtitio:an  idfideicommifluravalc- 
ret,qu2rebacur.  Duo  videbantur  obftare  huic  fiddcommif- 
fo,ne  peci  poflec ,  quia  fieut  pofthumbalieno  inutiliter  lega- 
tur,itaabeoinutiliterlegarividctur.  Item  nohpotcftbsies 


qui  fi  nafcatur.nunquam  eft  futurus  fuus  hicres  tcftatori.  Ac       efle  iure  ciuili.  Sed  hsc  obie<3a  duo  breuirer  diluit  Paulus  & 


is,de  quo  bic  Ioquimur,poteft  aliquando  fuus  hxres  nalci  te 
Aatori:vc  puca  fi  filius,qui  eum  gradu  prxcedic,  viuo  ceftaco 
re  decefl^erit.  Sed  vc  cocarcs  commodius  explicecur,altius  re- 
pecenda  eft  faLCC  difpucacio.Ec  fcicndum  eft  in  primis ,  iure  ci- 
uili  antiquo  pcrmifTum  nonfuifle  ,  incercis  perlonis  quic- 
quam  teftamenco  relinqucre.§.  incercis.  Inftic.  delegac.  quii 
cercum  debcc  efTe  confiIiumreftancis,vt  Vlpiam  saitinln- 
fticucionib.  Acidcircopofthumusinftituinonpoflevideba- 
tur.  Quz  racio  quanquam  ad  fuos  quoque  pofthumos  pecci- 
nectamen  hi  excepci  funt  iure  ciuih  non  fine  magna  ratione. 
QuodauremIuftinianusait,pofthumum  alienum  nonpo- 
tuifle  ha>reditatem  adire  iure  ciuili,$.  i .  Inftic.  de  bon.  pofTefr. 
Theophilus  ad  legem  1 1.  tabulatum  id  tefert.  Quam  legem 
Gallusicainccrprecacuseft,quafi  adpofthumos  ncpocesce- 
ftaroris  non  pertinet  et,fi  conferatur  infticutioin  cafutn,qu6 
fuifuturifunt.fecundum  formuIamhicdefcripram,Si  filius 
raeus.&c.Pofthumorum  igicuc  cria  funt  genera:quidam  func 
fui  pofthumi,qui  quandocunque  naci  f uecinc.alieni  efle  non 
poflunc:cuiufmodifunc  filii  exvxore  reftaroris,  poftipfius 
morcem  nafcicuri.  Licec  enim  in  poteftace  eius  non  finc,ca- 
mcn propcer  fpem fui dicunrnr.  §. pofthumi.  Inft.de hired. 
qua:  ab  inceft.  Nec  dubium  eft.quin  hi  rcdle  inftituantur  iii- 
reciuili.l.placct.fF.dclib.&pofth.  Aliifunt  pofthumialienij 


air,fblam  voluntatemfcruari  infideicommiflis:quibus  ver- 
bisfignificac,  licecin  legacis.  quiiurisciuilisfunr.pleraaue 
huiulmodi  rpcdlari  foleant,tamen  in  fideicommiflis,  qua: 
pendent  ex  pritorum  iurifdiaione ,  foKm  voluntatem  con- 
fiderari.ldquecxemplisaliquot  dcmonftrac  Vlpiahusinln- 
fticution.bus.tic.defideicom.  DeindefubiicitPaulus.iureci- 
uihpofthuraosalienosnonprohibetihxredesefle.quafilex 
ianciqua  ad  eos ,  qui  tx  tdtamento t jntiim  fucceduDt ,  perti- 

near.Exhisapparcr,curC.Aquilinv,haf!cforrouismcoiiitu. 
pferic,&quisfuerichuiys(copus.Qu!busintelItdi^facilior, 
exped.tiorque  fucura  crt  Sc^uoU  in  chm  forinuipminrcr- 
prctacio.Quem Scacuolae locum itmilius Pertorus  Panfien- 
fis,  fingulan  vir  nonfoIumerud.uone,fedetiampiobirace, 
adeoluculencisilluftrauic  com;T/er;.an;s,vc  magnofciipto- 
rum  eius  in  alias  parccs  iuris  ciuilis  dcfidcrio  ceneamur. 

C  A  p.    XXXIX. 

De  Oafem  deportatione  ex  Vlpian.o  &  Theodojio^ck' 
de  Scythica  regione  AEgyfti. 

AP"d  Vlpianum  cap.  4.  deinrcrdidis  &reIcgatis,hK 
erb3legunturinPande(aisFloreotinis:Eft'quo<^dam 


qui  quandecunquc  nati  fuetint,  nunquam  fui  pofluntcfle       genusquafiininfulamielegationis.in  prouinciai€gypto,in 


teftatori.§.pofth  jmo.Inftit.de  IcgEchosIcx  ii.tabularum 
nonadmitticad  bactcditatem  exteftamento:red  pca:corle- 
gememendans,  dac  eis  bonorum  pofleflionem  fccunduro 
tabulas.§.i.Inftit.debon.pofr.  Edicacameneftconfticucio  a 
luftiniano,  qua  permiflum  cft  eis  hsredicatcm  adire,  fublaro 
iurc  veceri.  d.  §. pofthu. &  §.  i.de bon.pofl.  Qopd auccm  ait 
luftiniaous ,  pofthamo  alieno  inucilicer  ancc  legacum  fuiffe, 
fed  eundera  pocuifle  hzredeminfticui ,  d.§.  poflhumo.  &  §. 
pofthumus.delcg.adiuspratcoriumrefcrcwlum  cft,  cuius 
al)biIuftinianusmeminir,§.i.Inft.dcbon.pofl.Namhociu- 
re  pcaecociojinfticucionibus  hzredum  cantum,nonetiam  le- 
gatis  profpedum  eft.  Alii  funr  pofthumi,  qui  fi  nafcercntur 
temporeteftamenti,noneflentfui,vtpofthuminepoces,de 
qnibus hic difTerimus.  Ec  dubicari pocerar ,  an hi  debeanc fui 
dici,an  alieni,id  eft ,  an  fit  habenda  racio  cemporis  rcftamen- 
<i,an  eorum  naciuicacis.  Ec  Gallus  docuic ,  cos  inftitui  poflc, 
collacainfticucioneincempu$,quofuinafcicurifunc;ideoque 
pro ahenis pofthumiseos habendos non efle.  Nam cum  lu- 
ftmianus  difEnic  pofthumum  alienum,  qui  nacus  ccftacori 
fuos hxres  fucuius  non  eft , d.  §.  pofthumo.  de  leg.  facis pcr- 
fpicue  oftcndir,cum  demum  redle  alienum  dici ,  qui  nunqua 
poteft  fuus  hiresefreccftacori,  quocunque  cemporcnacus 
fuerir.Nec  videofane,quomodo  hacc  veiba  ad  cempus  cefta- 
mencifac^ireferricommodepoflfinc.  Necverome  vfquam 


Ouafim  relcgarc.Qur  verba  non  inrell/gences  librarii  &  ty- 
pographi,  pro,inOuafim,fuppofuetunt,in  nouas  infuhs. 
£ft  aucem  Ouafis,fiue  Oafis  tam pjrua , quam  magna ,  locus 
defcrtus  io  Africa.in  quem  nocentes  olim  relf gati  (olebant. 
Nam  vtriufque  meminic  Ptolomius  \v\  ccrtia  tabulj  ^f\  i 
cz.Itcm  Pliniuslib.f  .C3p.9.  Arfinoits.-nqiiit.duo funt:hi,&: 
Memphircs  vfquc  ad  fnmmum  Delta  pefjer  ;uiir,cui  funt 
concermini  ex  Africa  duo  Ocafici.Mentio  cft  etiam  vvckii- 
queapudQuincum  Curcium,&auftorem  quiiofigniama- 
giftracuum  Romanorum  defcripfir,  iil  dcicr,p:ione  diicis 

Thcbaidos.Scrabolibroi/.fcribir.Ouarcslocahabitstacfle 
inmagnisdefertis,qdafiinfulasqnafdamin  mafi.  oJa'a«c.!n- 
qult,  01  atyj-jrm  x.a\\i(n  taf  oiiuv/ui*iu  ^ififiu  ■!ntH)(^/M\im  KvxMi 
fj.lyi\a4(  ip>\/Mtq(,(U(a\i  VKnvf  ■nha.yaA.  SoctaCtS  in  h  ft„ria  Ecile- 
fiaftic.hbr.  i.cap.iS.deGcorgioquodam  Atnanoloqupns, 
air eum  quoidam  cacholicos intcrfecifTe ,  alios  vero  fuperfti- 
tesincxiliumadmsgnamOafimfelegafrc.Euagriuslib.i.Ec- 
clefiaft.hiftoriacap.7.refertNeftoriurtihire!icum,edi<a:o 
IraperatorisThcodofii,inOafim  relegaturof'iiirc,quarc& 
Ibimvocarifcribit.  QuateapudPIiniumiib.  f  .cap.^.inde- 
fcriptione  Africae  fic legeadum  viderur :  Ibis  ciuitas  Oeenfis 
&c.  IdemquedehocNeftorioaSocrate,Theodoro  Leclo.. 
te,&CaflSodorofcriptum  eft.Socrateshb./.cap.z^.Thco- 
do.lib. z. Caffio.  Tripar.lib.i  x  .cap.  f .  Theodoritus  lib.4.  Ec- 


legerc  memini,hospofthumos  a iuris  audioribus  alienos  vo-       clefiaft.  hiftoris ,  cap.  i  j.  fcribit.  Euolcium  quendam  diaco- 


cariiquanquamPauli  locus  adduci  folec  ab  iis,qui  contta  fen 
tiunc.Sedis,mcoiudicio,adremnon  facit.  Obrinuit,ihquit, 
fententia  GaIli,alienos  quoque  pofthumos,  legicimos  nobis 
hsredesfieri.I.pen.  fF.de  leg.i.  Sicenimeaverbaincerprc- 
tancur  vulgo ,  quafi  nulla  alia  vnquam  fuerir  Galli  fencencia, 
prsccr  hanc formulam,  qu* ad  nepocum  pofthumorum  in- 
fticucionem  peccinec.  Necanimaduercunc,Paulumdelegi- 
timabiredicace.nonceftamcncacia  loqu».  Pla:raqucenim  a 
Gallode  h^redicacibus  fcripta.caucaq-,  funr,pra:cer  hanc  cau- 
tionem,de  qua  nunc  cradtamus.  1.  fi  ica  quis.  74.  fF.  de  bzred. 
inftic.  Sed  fcncencia  cuius  meminic  Paulus,3d  legicimam  ha:- 
redicacem  percinct.quam  Gallus  cenfuit  pofthumo  eciam  cx- 
tranco  dcfetri  iure  ciuih ,  quamuis  infticui  haeres  non  poflec. 


numfadioneArrianorumin  Oafimeieduefl"e,quamErc- 
mum  vocat.  EthuncIocumTheodorici  cranftulic  inhifto- 
riam  fuaia  Cafliodorus  lib.y.cap.  1  6,  Sed  de  Oafenohoc 
exiliolocuseftobferuacione  digoiflimusin  Cod.  Theodof. 
hb.5. cic.de Niliagger.  nonrump.  Siquispofthacpcr/Egy- 
pcum,incradnodecimumcubricumfluminisNilivlIafluenra, 
de propriis ac  vecufti.s  vfibus , prster  fas ,  priterque  nsorcm 
anciquicacis  vfurpaueric,flammis  co  loco  confuroacur.in  quo 
vecuftacis  reuerenciam  &  propemodam  ipfius  Imperii  ap- 
pccierirfccuritatem.confciis.&confortibus  eius  Oafena;  dcr- 
porcacioni  conftringendis,ica  vc  nunquam  fupplicandi  eis, 
vel  rccipiendi  ciaicatem  vel  dignitatem,velf(ibftantiamli. 
cenciaccibuacurXft  aucem  in  C.Iuftiniani  eadem  Tbeodo/u 

XXx     i 


1074 

cbnftii. Hb.5.  tit.  j 8.  vbi  vcrbum  Oafcnar defi dcrarur,quod 
velab  indoftis  libtariis  id  non  intclligentibusomiflumcft, 
velfotte  a  luftiniano  ipfofublatum,  qucmmultainvctcti- 
busconftitutionibus  mutaflccertumcft.cum  casincodicera 
fuum  rcferret.  Porroalius  cftlocus  in  y£gypto  Scytbis  di- 
duj.qui  oliro  i  monachis  incolcbatur.Eftquc  huius  loci  crc- 
bramcntio  apudSozomenum,&Socratem  in  hiftotia  cc- 
dcfiaftica.Sozomc.lib.i.c.H.lib.j.c.i^.lib.y.c.  jo.Socra- 
teslib.4.c.  13.  Quod  quidem  hic  commemorare  volui,  vt 
Hicronymi  locum  explicatcm,  inGratianithapfodia,  qu« 
proiurcpontificio  vulgorcccptacft.c.hincetiam.  i^.quae. 
I  .Scfibit  cnim  Gtatianus  cx  Hieronymo.monachos  Scythi? 
conuenifleinvnum,  vtfacerdotem  fibi  inuenitcnt,  quicis 
miflarum  folcnnia  celebtarct. 

C  A  p.    XL. 

De  veteri  more  tahuUrum  alienis  prxdiii  affgertdarum^ 
ex  Venukio ,  dr  conjlitutionibtts  lujiiniani. 

VEnulcius  c.vlt.  tit.quodvi  autclam,itafcribit:Siadia- 
nuam  meam  tabulas  fixcris,& cgo  ca$  ptius , quam  tibi 
denunciarem,refixero,deindc  inuicem  iBtcrdi(3:o,Quod 
viautclam,  egefimus,nifiremittas  mihi  vt  abfoluaf ,  con- 
demnaDdum  tequafi  rcni  non  reftituas,quanti  raeaintcr- 
fit,autcertecxceptioncmmihi  profuturam ,  Si  non  vi.ncc 
clam,necprecario  feceris.  Qu.i  verba  intcrpretans  Alcia- 
tus,ncfcio  quid  cororoinifciturdetabulis,  &  teftationibus. 
citato  quodamloco  Ciceronis,  qucm  non  fatis  intellexiflc 
videcur ,  lib.parerg.  4.C.  10.  Sed  hic  mos  tabularum  figenda- 
rum,  facile  cognolcitur  cx  aliquot  luftiniani  conftitutioni- 
bus  Gtseis,  quibus  vetat  «TBwTa; ,  id  eft ,  tabulas  afEgi  pras- 
diis  alicnis ,  &  affigcntium  bona  publicari  iubet ,  tabulis  ipfis 
adcaput  eius  impaftis,confradlifque.  Verbaluftinianihic 
funtinnouaconftitutione,qux  infcribicur  TOeje^i^m  to» 

^iuvStuitviuiTairliriif/Hyiviin-tt» tiTt^QuJ^ra^sr^TlovTif  tu!-ni  ^  ieujm* 
ti^vsla*,'WC<>''t'^i^'i  •nf^/MciifM  -^  'Si^y/uei.-n/xovii  th  (heLnhtia.,  S 
Tu  <AtAW<riw  cft(A|U»va  y-nifuif  vfXfim(ti¥ ,  o»  •n/f  icwii  fA.at'kuin)  Tiu) 
mi^» ,  S  ■""{  tti/nj'  'Sf^yfJiei.ei  ■niKai  'fhW^ifJnm  Jn/M^lei\i,  j^ve^tt  •"'C 
Avjon  .3^  J^>u«  ffa^ponuiMf .  o/^af  *'  Tojjtiiv  ec^ofvli  xaxjev,  r  nfUioK 
-n>if<ii(  v5niK6i'«»Ta^.Idem  in  conftitutionc  «fe*  $  Mo<ftpjc'7fcpof  i- 
Aiv.OTVT»:  ti^^iiitiipvltvmufiii  iatS<niyi^<U nulSit; oueLnSiiirin,  «u/- 
1BC  fS »JSw«  /totSa^ptiff^,  o(*'/;^viJ(n(  3  t  ^vt  Kst&TrM^ow&.S  •<  /u  eunti » 
Aijgs» iewnViT)  AamTifM T <J!)g5t)(iia7»{,T XTt <j!?gjt'3o/,'z;^g5t;y"H//ia ■nm- 
KkVV ijLT-S 'Ope.yfji.eLti  tit^k? l^^ai <A)Atjm{,»i< Kiifi*^  CU/TV  «ifeippH- 

\(Ui  THtJV  cW  -iiSivm  ■wTAiff.  &  qua:  fequuntur.  Suntquc  huic 
nondiffiiriilesiociinconfticutionedcprctorcPaphlagoni^, 
&deProcoululc  Cappadociac,fed  &  titulum  quoqucdcci- 
mumqainrum&decimumfextum  libri  fccundi  Codicislu- 
(liniani  ad  has  tabulas  pertincr e  cxiftimo. 

C  A  P.    X  L  I. 

Cretionumfolennitas  qu/t  olimfuerit:  (^  deleta  macuU  ex 

loco  Ciceronis  Itb.  i  .de  Oratore ,  t^ua  doBiJiimos 

quofquenoftrifeculi  fefellit. 

COnftitutionisThcodofianrverbahicfuntc.17.  C.de 
iure  dclibcrandi,  Gretionum  fcmpulofam  folennita- 
icra ,  hac  lege  penitus  ampurari  deccrnimus.  In  cuius  inter- 
pretatione,  Accntfiu$,&  Alciatus  locum  quendam  Ifidof  i  ci- 
lantlib.vEthymolog.c.i^.Vcrum^Vlpianusnoftcrinlnfti- 
tutioiibus.aiidor  non  paulograuior,rcm  omnem  plenc,  ac 
dilucideexp!!car,tit.quiha;redcsinftituipoflunt.  Cretio,in- 
quit,eft  cct  rorum  dict  um  fpatium ,  quod  datur  inftituto  hx- 
tediaddciiberandum  vtrumcxpcdiar  ei  adirehircditatem» 
nccnc:  velutjTitius  hxres  cfto,cerr  itoque  in  diebus  centum 
ptoximis,quibus  rcicris,poterifquc:nifi  ita  crcuetis ,  exhircs 
cfto.  Cerncrc ,  eft  veiba  crctionis  diccte ,  adhunc  modutn: 
C.im  me  Mzuius  ha;rcucnt  inftituerit,eam  bzreditatcm  ad- 
eo.cct noquc.  Sine crctione hirrcs inftitutus , fi conftirucrit 
oolle  fe  hjEuedcm  cfle.ftatim  cxcluditut  ab  h?rcditate,&  ara- 
pliascam  adirenonpotcft.  Cum  crctionevcrohasrcsinfti- 
cutuSjficut  cerncdo  nc  hztcs,itaaoa  aliter  cxduditur,  quam 


Franc.  Duareni 


fiintradicmcrctionisnoncrcuetit.  Idcoqueetiamficonfli' 
tuerit  nolle  fe  hasredertieflre,  tamen  fi  fupcrfint  dies  ctetio- 
nis,pacnitentia  adtu.^jCcinendo  harres  fieri  poteft.Crctio  au- 
tem  vulgarisdicitur ,  aut  continua :  vulgaris,in  qua  adiiciun- 
tur  hxc  verba ,  Qujbus  fcicris,poterisque.  Continua,  in  qua 
nonadiiciuntur.  Ei,  qili  vuIgaremcretiDncmhaber,die$'IIi 
dati  computantur,  quibus  fciat  fe  haercdem  efle,  &  potuit 
cerncrc.  Ei  vcro , qui continuam habet cretionem,etiam illi 
dicscornputantur.quibusignorauitfeharrcdeminftitutu», 
autfciaitquidem,fednonpotuitcetnefe.Hzredesaut  infti- 
tutidicuntur,autfubftituti:Inftituti,quiprimogradufcript> 
Iuht:Subftituti,qui  fecundo  gt  adu,vcl  fequentibus,  bzredes 
fcriptifunt.  Velut,Titiushzrcscfto,ccrnitoque  indiebui 
proximis  centum,  quibus  fcicris,potetifquc:ni(i ita  crcucris, 
exhzrcs  efto:Tunc  Mzuiushzre$cfto,ccrnitoqueindie- 
bus,  &reliqua.  HzcfuntVlpiani  verba,quibusaliquando 
admonitus  fum,vt  locum  Giceronis  lib.i.  de  Oratofc  corru- 
ptum  in  oninibus  cxemplaribus  reftituerem,  ac  cmecdarem 
hoc  modo:De  his,credo,rebus,inquit  Craflus ,  vt  in  Cretio- 
nibus  fcribi  folet,de  quibus  fciam.potcroque.  Nam  vulgo  Ic- 
gitur,in cenditionibus:quod  vctbum  in  antiquis  cxcmplari- 
busnoneft.  ViAoriusautemdiligens  &  pcrlpicax  vcternni 
fcriptorum  corrci^or,  fufpicatut  lcgendumeircin  adiioni- 
bus :  &  ait,fcripturam ,  quz  cft  in  exemplatibus  calamo  eza- 
ratis,proxiiBe  ad  eam  le^ionem  accederc.  lib.  9.  varia.  c.a  i . 
Sed  exiftimo  viros  cruditos,loco  Vlpian.animaduet{o,facile 
nobis  aflcnfuros  eflc 

C  A  F.    X  L  IL 

Explicatiu  Jttjlitutionum  locus,  de  codicillis 
tefiamento  cenfirmatis. 

QVzftio  fubdifficilis  cft ,  an  codicilli  valcant  fine  confir- 
mationc  tcftamenti.ln  qua  mihi  vidctui  fic  diftingucn- 
dam  eflcjVt  codicilli  poft  teftamentum  fadum  nullam  con- 
firmationem  defiderent.  Sicenim  lulianusfcribitcap.  j.ffde 
iuf e  codicillorum :  Teftamcnto fadlo,etiam  fi  codicilli  in  eo 
confitmati  non  cflent,vif es  taracn  ex  co  capient.  De  his vc- 
ro,  qui  fiunt  ante  tcftamentum,italoquiturIuftinianusia 
Inftitutionibus,$.fcd  cum  antc.  Inftit.dc  cod.  Scd  cum  ante 
tcftamcntum  fadlum  codicilli  fa6ti  crlt ,  Papinianus  ait,non 
alitct  vircs  habcre ,  quam  fi  fpeciali  poftea  voluntate  confir- 
mcntur.Scd  Diui Seucr us  &  Antoninus  rcfcripferunt ,  ex  iis 
codicillis,  quiteftamenturaprzccdunt,  poflefideicommif- 
fum  pcti.fi  appareat,eum ,  qui  teftamentum  fecit.a  volunta- 
te,quara in  codicillis expf cllcrat ,  non  rccefljfle.  N»m facilc 
creditur is,qui  teftamentum  f olennitci  facit ,  a codiciilis an- 
tc  facais  rcccdere,nifi  contrariura  appateat.Neceiraria  igitur 
cft  confirmatio  fac^orum  antc codiciIlorum,faItem  tacita  & 
quz  cx  conicdluris  colligatur.  Sententia  vcro  Papiniani  de 
fpccialiconfirmationc,quararcfertIuftinianus,minimeex- 
tatinDigcftis.  Qupdcnim  Papinianusaitcap.quintoDige- 
ftorum  dc iurc codicillorum ,  Antc tabulas  teftamen ti codi- 
cilli  fadi  non aliter  valcnt,quam fi  tcftamcnto.quod poftca 
hOtum  cft,  vel  codicillis  confitraentur ,  aut  voluntas  eotum 

quocunqucindiciorctineatur.  Hzcinquam.vcibaPapinia- 
ni,confentiuntcumScueri  rcfcripto,vt  credibile  fir,a  Pan- 
dcdarum  compofitotibus  immutata  efle,  nc  rcfcriptoad- 
ncrfarentur.In  Inftitutionibus  autcra,hiftorica  tantura  nar- 
ratioeft.nccquicquaradiffinit  in  colocoIuftinianus,quod 
fatishabcat,rudiorcsinftituendo,rcmleuiteratringcre.Hec 
cnmitafehabcant,videtafIocu$PliniiIib.i.Epifto7atum,de 
codicillis  ante  teftamcntum  faftis  accipi  dcbcre.  Vcrba  cius 
hzc  funt in  cpiftola ad  A mmianum , al.ad  Annium :  Tu  qui- 
dem  pro  ccrta  tua  diligentia  adraones  dic,  codicillos  A  ttilia- 
ni,qui  rac  cx  patteinftituit  h?rcdcm,pro  non  fcriptis  habcn- 
dos,quianonfuntconfifmatiteftamcnto.  Quodiusnemi- 
hi  quidem  ignotumcft,  cum  fit  iis  ctiam  notum.quinihil 
aliud fciunt.  Scd cgo propriam quandam  legem  mihi  dixi,  vt 
defun6lorum  voluntatc$,etiam  fi  iura  dcficcrcnr,qua  fi pcr- 
fcAas tuerer.  Conftat  autcra  codicillos iftos  AttiJiani  mana 
fcriptos.  Licet  ergo  non  finr  confirmati  tcftamcnto ,  a  mc  vt 
confirmatiiobferuabuQCur,  &  rcliqaa. 

HEPTA- 


I075 

HEPTAEMEROH  SIVE  DE  IVRE 

ACCRESCENDI»    LIBRI    DVO    FRAND    DVARENI 

IVRECONSVLTI,     AD     CLARISSIMVM     SENA^ 

TVM        PaJLISIENSEM. 

.   tA  M  P  L  I  S  S  i  M  O     O  R  'b  J  N  T    T  A  T  R  V  M    S  E  N  A  T  O^ 

rHmqueTarflienftsCMriiiFranc.^DMAnnw     S.     2). 

Iquamiuftas  probabilefque  caufas  habcam ,  Patrcs  grauiflimi/criptainius  ciuile  mcae- 
uulgandi ,  quas  & in  aliis iam  libris  magna ex  partc  exporui,vos  fcirc nunc  ex me velle ar- 

bitrarer,facercrnlibenter,vteaspluribusverbi5defcribercm.Namqujefitrapienti/Iimo-' 
rumhominumdeihterpretibus  lurisciuilisopihio,  nonfum  adeorudisS^impcritusrc- 
'rum,vtignorcm:necabiisprofe£^oiudiciummcumdifcrepat.Laudo  Socratis modcfti^ 
am,qui  rogatus,cur  niliil  fcripriim  edcrct,refpondit ,  Quia  video  chartam  multo  pretioii- 
'  orem,quam qux  fcripturus  eflem.  Placet cohflictudo  ^gyptiorum,apud quos  prscclara 
cuiufquchominisinartibusvitaenecelTariisinuenta ,  facrarum  xdium columnis  non  ante  infcribcbantur, 
quamfiaViriseruditisexaminataprobataqucfuifrent.  EtlexillaPlatonismagni  apud  meeftmomenti  nc 
cuiliceat,quxconfcripfcrit,oftcnderealiis,priufquameaIudices  acNomophylaces  viderint.Quaclcxqua- 
iiis  Poetica:  Muficxquc  propriafit,  tamcn  nulla  cft  ars  ihqua  eius  obfcruatio  magis  nccciraria  videatur,qua 
in luris  ciuilis  fcicntia :  cui  nimia fcriptitandi Iicentia,&: maliim  illud  ambitiofum,quod Satyricus  Poeta CZ" 
coethes  vocat,quantopere  nocuerit,ipfa  res  oftcndit.  Verum  quo  magis  contaminata  cft  przclara  hjcc  fcicn- 
tia barbarorum &c fophiftarum pr^ftigiis,eo vehementius  decethornincs cmdiros aclrpolitos  conniti & con- 
tcndcre,vtcaniinpriftinum  fuum  nitorem,decus,{pIend6remreftituant.Arduuhi  opus,fatcor,&pcrquam 
difticile,in  tantis  tcnebris,quibus  circunfufa  funt  omnia.iSed  nihil  noh  audehdum  cft  in  verirate  inueftigan* 
da,quam  etli  non  aflequamur  omnino ,  tamcn  propius  quam  nunc  fumus ,  ad  eam  pcnicnire,magho  ftudio 

diligcntiaque  adhibita,poterimus.  Itaque  qualcfcunque  fuht  lucubrationes  mex,  qux  mihi  non  ita  multum 
arridentjccrtecohfido  vobis  gratum  acccptumque  fore,quodin  re  tam  honeftaac  neccflariatanmm  operje 
curaiqueanobisponatunvtlongiotcapud  vosfermoneexcufandimeicaufaopushohcfleexiftimem.Quid 
tamen  eftccerim,imo  quid  eflicerc  coharus  fim  in  hoc  opere,paucis  dicam:in  quo  idcm  mihi  planejquod  in 
aliis,qu£Biamexierunt,monumehtisnoftris,propofitumfuit:iniisprcefertim,qua:dcverborumobligationi- 
bus,&:  de  Rcpetitione  dotis,partim  ad  Principcm  hcramq)  hoftram  Margaritam,fosminam  hon  tam  gchcris 
/plendore ,  quam fingularis  tum virtutis ,  tum  eruditiohis  nomine illuftrem,partim  ^d  M.  Hofpitalem ,  no* 
ftritcmporisPapinianum,  mifimus :  Studii,id  quodpr^cipuumcrat,  intanta&obfcuritatererum&/en- 
tcntiarumvarietate ,  quain  lureciuilimaiornullareperitur,  aliquancocertioraacprobabiIiora,qUamvi:I- 
gusinterpretum,doccrc,  confutatis  multorum  falfis  prauifijue  opinionibus  ,  quxficinucrerauerant,vtle- 
gumauthoritaspropemodumcistribucrctur.  Adcoilludverum.eft,  probabilis  orationis  vimpleninque 
maiorcmcfi!e,quam  veritatisj&adperfuadendummultitudini  aptiorcm.  QuodMenandcrhis  vcrfibus  e* 
IcgantiiTimis  exprcflit: 

Errata  autem,qua:  hic  deprehcndimus,ciufmodi  funt,  vt  fi  quis  nullum  abfquereprchcnfiohc  dimittere 
velit, verendum  fit  ne  difpu tatio  in  infinicum  cuadat.  Dcinde  non  minus  difpolitionis  ac  methodi  rationem 
habui,quam  brcuitatcm,fcd  perfpicuam ,  aff^cftaui :  quod  his  duabus  rebus,  nihil  ad  docendum  aptius  efle 
commodiufque  vidcrem.  EtquantofubtiIioraefleanimaducrti,qu£ehic tradahtur, &apopuIari captu re- 
motiora  ,  tantofimpIiciusacmagepopulariter,eaexpIanaremihicurajfuit.  Acfperofore,  vtfi  quisnono- 
fcitantcr,&  animi  caufa,veluc  hiiloriam  Saluftii  aut  Liuii,fcd  paulo  attcntius  &  accuratius ,  commentatione 
hancnoftramlcditauerit,facileomniaperfeinteIligat,qu2:vixaftudiofis,velviuapr£eceptorisvoceadiutiSj 
percipi pofle creduntur.  Quo in gencre peccatumhic ferc ab omnibus videAs,paucis  exceptis,quos  Anto^* 
nius  GoucanuSjin  libeIIo,que  cdidit  de  iure  accrefcendi,clcgantia  &  concinnitate  omnes  fuperaifc  videtur. 
Decxtcrorumargutanimiumfedulitate ,  barbaraq^loquacitate^quidmuItadicerenecefTceft.'  Aquorum 
ego  morcvtrefugi,quantumpotui,fic  dediopcram,perIe6lis  diligentcr  omniumcommetariis,  ne  quidmc- 
moratudignumomittercm,quodadiusaecrefccndipertineat.  Aciicuihbeat,noftracumaliorumfcriptis 
confcrre,isnififalIor,compcrietmc  Pythagorxpracccptumfcqui ,  necmultisvcrbispauca,  more  vulgari, 
fedpaucismulta,  compledi  voklifle.  Etmcmini,  cumduobusab  hincahnis  \\xc  recicaflem in auditorio 
publico, &i fcptem  dierum  fpatio  difputationem abfoluiflem ,  plcrifque admirationi  breuitatem meam  fliif^ 
fc,quifcirenc  aliosquofdamDodoresIurisciuiIi*folitoscfreinhocargumcnto  totidem  menfes  auteoam- 
pliusconfumcrcmaghificas  fcilicet  illas  rhapfodias  ftudiofis  venditantcs  ,  quas  non  finecaufa  Repetitio- 
n £S  appellanr.  Qua ratione  addudus ,  hos  libros  Hcptaemcroh  infcripfi,  vt  titulus  ipfe,de  ratione  docendi, 
qua  vfus  hic  fum,quamquc  ftudiofis  probari,ftatimipfos  commonefaciat.  Ethxc  quidem  paulo  diftufius 
rommcmofauinon  oftcntandx  induftrix  alicuius ,  fcdfafti  mci  potius  vobis  iudicibus  meisapprobandi 
.rai: f?,  quibus  hunc librum mitto,vt quafi  rei geftx inmunere meo  rationem  vlcro  vobis  reddam,quam  a mc 
reDofccrcetiam  inuito ,  pro  veftroiurc,  audioritate^impcrio potcftisv  Quanquamfibrihuiusinvcftrono- 
mincdiuulgandicaufahaEcfoIahonfuit ,  fedquodproingchtibusihmeofficiiSj,  quibus  miruminmoduni 
deain^us  obftridufque  fum  j  nihilaliudhabcrcm  in  pracfcntii,  qUogratumergovosanimummeum  d 

XXx    4 


lOytf 


Frdnc.Duareni  Comment, 


clararem.  Nam vt  taceam  dc  ca:teris,cquidcm  non  mediocre  bcncficium  a vobis  accepifle  me  {cntio,ciim 
totiesanteornacus  iudicio  teftimonioque  vcftro  ,  nuper  &abfens,&:nihiltaIcfufpicansinveftrumcoIle- 
gium Ied:us  a vobis  cooptatufque  fum.  Quanti  enim  xftimandum  eft  talium virorum  iudicium,quorum  ea 
ell  virtus,integritas,vfus,dod:rina,  vt  conuentus  non  hominum ,  fed  horum  efle  videatur ,  in  quo  Dex  illiu$ 
virginis,  quamThemin  vel  Dicenvocamus ,  quxfingituriudiciispraieflc ,  maieftasmultoquaitialibivf^ 
quam,auguftiorappareat  ?  Cineas  PyrrhiEpirotarum rcgis  orator ,  cumRomaad fuos reuerfus eflet,  di- 
xilFe  fertur,Senatum  Rom.multorum  fibi  regum  confefTum  videri.  Scd  multo  admirabiUus  atque  illuftxius 
thcatrum  illud  iudicandum  eft,in  quo  tot  Seruii,tot  Scxnolx ,  tot  Vlpiani  ius  quotidic  rcddcntes  ^cquifHmc 
&:fand:iflimeconfpiciuntur;inquotantafit  iuris  iuftitixquc  a;quabilitas ,  vtquamhbecinopstenuirq;fcr- 
tuna:homuncio,ius  fuumnoninregniproceresmodo,fedinipfumquoq;Rcgcmobtineat.  Quamobrein, 
fi  qui  fortc  fin t  hoc  tempore ,  quos  dc  autoritate  dctrahere  tanci  Senacus  iuuec,ac  ordinem longe  honeft iffi- 
mum&clariffimum,quafiinordinemcogcre  ,  quidconfilii  habeant,ipfi  viderint.  Optarimfane,eosme- 
minifre&coniiderare  qux  calamitates  Andfenatum Sulpicii confecuta:  fintinrepub.  Romana,dc  quibus 
nunc  non  eft  dicendi locus.  Tametfi  autem nulla fint mcrita  mea,propter qua:  dignum  me efTe  tam eximio 
honorevnquam  duxerim,tamenquiopinioni,quamdcvirtutibus  literisque  noftris  nonnullam  habuiftis, 
magisquamcupiditatiautgrati^iddatumeft,tantopr2eclariusaclaudabilius  ,  a  virisbonisfadum  hocve- 
ftrum,vtfpcro  ,  iudicabitur.  Veriffimacnimeftilla  iEfchinisfententia,  qusevtinaminhactcmporumin- 
commodicate,  principum  animis  infixa  &  quafi  infulpta maneat :  '£ «■*  /^  ■^s  J^fioA  oMytf  (Bti^Uif ,  ii  xn-m  •nJf  lo^uc 

tentiam,  quamneminiuon  hodie  notamelTecupimuseorumquifcripca  noftralegenr,icaLatinereddidi- 
mus.  Sipr£emiaacmunera,paucis,  &dignis,&cxlcgumprxfcripto  dederitis,multospro  virtutecertantes 
habebitis,Sinvolenticuilibet,  acambitiofecontcndcnti  &;prehenfanti,  bonaetiam  frugiqueingeniacor- 
rumpctis.  Vcrum  parcius  hacde  reloquoracverecundius,quivtcrrafrevosindeledudignitatis,viroso- 
mniumprudentiflimos&fapiencifiimosdicerenon  aufim,ica  mediocritatcm  mcamagnofco,&quamcxi- 
gu i  homo  fim  pretii,ac  iudicio  tam  honorifico  indignus,ipfe  mccum  reputo. Si  quid  tamcn  eft  in  mc  cius  vcl 
erudicionis  vel  vfus,quem  forraiTis  efTe crcdidiftis ,  cum  mc  in  ampliffimum ordinem  veftrum  adfciuiftis,id 
vobis  accepcum referre non  minima cx  parce  dcbeo  :  qui  poft  fcholafticam  mulcorum  annorum  profeffio- 
ncm  fic  verfatus  fum  in  foro  Parif  ienfi,vt  me  quantum  inco  profecerim,grauiffima  illa  iudicia  vcfira,  ceu  o- 
raculaqua:dam,audiendo,legendo,expcndendo,nonpoeniteat.  Icaqueidcmverepofliimdiccre,quodDe- 
mades  oracor  Athenicnfis ,  qui  intcrrogatus ,  quem  pra:ccpcorem habuifl^et ,  refpondic,Tribuna!  Achenien- 
fium.Sedhxcprolixiusforce,quam  adtalesvirosfcribcntcmdcceat.  Supercft,vtvosorem  atqucobtefter, 
Pacres  ampliflimi,vc  onus,quo  iam  opprimor  ob  veftrorum  in  me  bcneficiorum  magnicudinem,  ipfi  alleuc- 
tis:& quia  non  modo  rc,fed  ne  vcrbis  quidcm vllis  vobis  facisfacere  poflTum^meum crga  vos  ftudium ,  quod 
pertenuihocmuncrevtcunquevobisprobarevolui,pcrpetuamqucobfcruantiamprorelatagratiaaccipia- 
tis.Valete.AuariciBiturig.pridieldusIulii,  i  5  5  j". 

CAPITA    LIBRI     PRIMI. 


Nd  E  ortitmjjtiwaccrefitndi:^^ dec«Mf*e  hf- 

dtm,  tAf  i. 

Inuito  coharedi  partem  dfficienttm  accrefiere: 

£^ cunta id  confiitutumfit.  cap  2. 

Curinleg^tiipars  defictensnonaccrefiitffiuito^ 

1/t  tn  hinredttiittbits.  cap.j, 

Conv.inUto  tam  hitedum,ejKamlegatarierum.^ustlit.      c»p.  4, 

Repttva  efutdam  exfitperiore  cttpttf,ac  nonnu/Usaddiiit  pliniu^ 

dfclarara.  cap.f. 

1>svanis!:oniunElorumgenerih<tt,  inter  quos  locum  habtt  iut 

ac(refi'.ndt.  cap  6. 

jQuifiiitreconiunUt  :  ^  an  intereos  haheat  locumiut  accte- 

fcendi.  ■  cap.7. 

De  contui,  Bii  re  ^  vtrbit.  ea/  g, 

DeiiSyCjMtverhistantumconiun^iftint.  cap  g, 

TDeejeiiucomnU^ionis^^Siureaccrefcedi^fjitodextAoritur  c.io, 

Deiure  non  decrefendi:  i*  an  coniunBi  ah  initiopMtis^anfo.idi 

pof.uihabeant,  cap.n. 

C  A  P  I  T  A     L  I  B 

V  o  M  o  D  o accrffcatparsdeficiens:^ aninHito 

tanttimaicrefiat.  cap.i. 

A-iparsdefici'.ns  citm  onerefuo  accrefat:  ^  an.j 

tnttr  cadu^a,^  ea  tjutt^ro  niinfinf,tk>  hnhen-, 

tur^aliijuiJ intfrfit.  eap  2. 

^l  ro  c]::.ipui  e.tccrefathafeiitM,aiitrulefatacoh£rcdtveUol- 

ltg.,taro.  cap  3. 

Tortto  acc  efiens  cfna  aSltonepei  a'ur.  Cap.4., 

An  tmpitberis coharedt  htcreffttas cjuoc^ impnhefis  accrefiat.e.f, 

An  tiu  accrffeendi  tranfi  tttnfuccejforem.  cap.  6. 

Dtvarta  umcniunciionumptrmifitone:  (^ decLrstttiTauli 

locHs aiieg.lHltam Paptam.  '  cap.j^ 


Anit>ter(osquiomninodfiunBifknt,ptituaccrefiendi.  e^p  t2. 
Cum  legaturfiruo  communt,an  tnter  domines  tanquam  coninn-. 

ilosfitmsuccrtfiendi.  cap  i^. 

Jntrr  i  os.eju  fuccedunt  ab  intefiato,effe  tm  iccrefcendt,non  lar/.  en 

in  'iherorumfalciiia.  ca^.14.. 

A  i't  co:  traUthu^fit  ius accrtficndi.  cap  is. 

Dedo^iMi^netamtnterviuos,  qtcamdemortUcaufacaptone  ($ 

ajftgn:ifoneltb(rtorum.  cap.  16, 

'D:duoouspatronK,<]ucrumalteriuspatrcn:itiisamifit.  cap  17. 
DfiiCerefArtem^ ,  tjuomado  acciptendumfit  tn lure  accrefier.di. 

cap  iS. 
t/in  illud  reSle  diSlum  (it,oporterepartcm  dtficere  ipfo  iure,norL. 

cpe  exi  eptioHts.  cap.ig. 

Anfit  tui  accrefiendi,eum  iureprcttorio  excluftts  ifiis,cut  dupl  ci 

iurefuccefilodefertur.^  cjHtfitbonorHmpofftjJio  cumre  Qfi- 

nere.  cap.20. 

Anparsacquifita  (^  fofieaamifiii^defictrehicdtcatur,  vtaccre- 

fiatalteri.  cap2i. 

RI     SECVNDL 

Var.ii :  xempU  illufhratus  Tauli  locw  depermtfitcne  ceniunEfo- 
rum.  cap  f, 

Inti.r  comunElos  eiufderrtjgenerisinterdum^  ordtnem^  firuari, 
vt  alii  a'iis  p7'ifer.,ntur:ii  explitatifm  ScauoUrejponfitm  tit, 
de/eg.tt.j  aliter quctmvu^gofoleitt.  eap.g, 

An  iHfucceJfwne  ab  tnteffatogi  adatim  copetat  i*  accrefiedi.e.  10, 

Conmncii!sretantumcittcrtsnunej:famprafe>rt  '  capii. 

Qitomido acdp  endnmjtt  ijuoddicitnr ,re  ($ ve/ his (oniunn^ot 
eiterispnferri.  cap  12, 

VerhtscohfnSfos ,  iis  quiretantumcon-unBifunt,prctfrm  :(^ 
exflictttf/ociduoper^ucimohJcurt,tjtiorurKa  ter Pomponi<  ifi 
tit.di lotireiLhM tnfiit .alter laboienitit.de legitt  2.       c  p  ij, 

In  fega.m 


i)tiHre accreJceniijLib.  /. 


id77 


/» legMtatimeritorum  tion e]fei*i accrifcendt :  (^anprchibirio       A^i ohfHcceJfionemeiiHiPratorii^auodfMcceforiHmdici 

ttjiatoriiiwaccrtfcendttmpedat.  cap.i^.  ""       '■     -^ 

ScMoUreJponfnm ,  (juodltgtturcap.yS  adTrebell  adim accre- 

fceniltnonpertinere,aduerfus altorhm opintonem.         eap  //, 
SuhJlitutionemtureactrefcendipotioremeJfeproptervolMr.tatem 

teftatotis.  c.ip  i6. 

AnituaccrefcendiceffetobtranfmrffionemhArediiatii.     cap  ij. 


tur,ttis 


accrejcendtcejfet.  c>>p.i8. 

Curommente  eo,qm  hireffcript-.u  efl  k  likerto,  portio  eiu^parrono 

nonaccrefcit.  ^^^,^^ 

Q»am ob  canfm , mulieri ^ T,t'o  vfufiuau,  (tmulier  non k«- 

ffer^tjegato ,  non  efituiaccrefcmdi:^ decUratum  Papintani 

rejponfumcap  7-dsconditiontbni^  demonjt.atiombiti.  e.20. 


FRANCISCI    DVARENIIVRIS- 

CONSVLTI    CLARISSIML    DE 
IVRE    AGCRESCENDI, 

LlBER        PrIMVS. 


C  A   V.     I. 

"ynde  ortumfit  m  accrefcendi,  dr  de  caufa.  emfdem. 

V  M  lex  naturalem  auc  ciuilem  ratio- 
ncm  fecuta ,  plures  ad  candtm  haeredi- 
tatemvocarjputalibcrosdefundj.aut 
agnatbseiusproximos:  fiforte  parsv- 
njus  deficiat ,  quum  vifum  eft  iuiis  au- 
aoribus  eam  aliis  acccdere  (eu  accrc- 
fcerc.I.fi  expluribus.de  fuis  &leg.  hx- 
red.quafi  hxrcdicas  dcferatuc  cogua- 
tioni  autgradui  colleiliue,  vt  ita loquar.acinter  eos,  quieius 
cognationis  auc  gradus funr,concurfu diuidatur.  Id f acile  de- 
monfttacipoieft,inlegicimiagnacorumha;redicace:  de  qua 
lcxlacaefthisveibisiVlpian.in  Inftit.tit.de  legic.hxredicleg. 
pronuntiatio.§.famiIiz.ff.devetb.fignihc.^^«4fw/!roAr«w«f 
/4iwi/«w;!;4^c/i7.1caqucluftinianusi«lnftir.(^amuis,inquir, 
fingujarinumcrovfalcxXII.tabul.proximumvocectamen 
dubium  noncft,  quinfipluresfintciafJeragradus  ,  omnes 
admittantur.§.fiplurcs.Inft.delcg't.3gnat.fucc.l.i.defuis& 
lcgir.hsrcd.Eadcmeftratiohiredumextcftamento  :  quia 
U  fiforteextrancifint.quibusaliasnondefetrctur  lcge  hx- 
reditas.tamcn  lex  voluntatcmteftatorisample<aitur:qui  eos 
vocat  ad hircditatcm ,  idque  fimul  &  coniunaim,  vt  eos  a- 
gnacorum  aut  cognatorum  loco  haberc  videatur.Cod.dcca- 
duc.tollcn.§.his ica.    Ac  ficut  proximis  agnatis ha:reditacein 
kx  deferr.ita  eam,qua:  ex  teftamcnto  dcfertur ,  eonfirraat.  1. 
lcge  obucnire.de  verb.fignif.  Voluncas  enim  teftatoris,quafi 
lex  qujda  eft,ac  pro  lege  (eruari  debet.l.vcrbis  legis.dc  verb. 
{ignif.Noucl.de nupt.f.difponat.  Idemiuscftdehis,quibus 
eadem  rcs  tcftamentolegatur,  quamuis  hircdes  non  fint, 
neciniusvniuerfumfucccdant.§.ficadem.Inftit.deleg.C6- 
iundioigiturhatredumautlegatariorum,qua:fitateftatorei 
Ciufacft  mris  accrefccndi in  teftamcntis.   Vcrum  hoc  ius  lc- 
eitimum  nihilo  minus  diccndum  eft,quod  cx  lege  proficifca- 
tur,  magis  quam  exvoluntateiudicioqucteftacoris.  Argu- 
mentoert  ,  quodCaiusdeiurcaccrcfccndiloqucns  ,  fcribit 
capicc  ^.devulga.&pupil.fubftit.eumquiexpartehaireseft 
partem  alcerius per lcgem  vindicarc.Facic  l.inccrdum.§.  i .  ff. 
de hsrcd.infticQuem  Caii locum  vuigo  reccptum  cft,de le- 
gcXII.tabul.  accipicndumcfTe.  SedhaECopiniocaretvctc- 
rumau(aoiicate;&ipfiuscapitisin(cripcioinPande(aisFlo- 
rcntinis  fatis  oftcndif,verba  Caii  ad  lcgem  luliam  &  Papiam 
referendaeflc  ;  ctfiiusaecrefcendiancc  lcgem  luliam  Ro- 
mi  f  aiftc  vfuacum  non  ncgiucrim.Sanc  vciuncatis  quacdaro 
fignificatiocftinhacre.ffdtcnuisadmodum&obfcura :  vt 
fReritototumhociuslegiplcrunqucattribuamus.     Namfi 
"voluntas  teftatoris  hic  ellct  certa,proculdubio  fubftitutio  ef- 
Tet.vel  expreflTa  vel  tacita.nonius  accrcfccndi ,  quod  a  fubfti- 
tutionemuliumdiffert;  tametfi  quadancenusfimileficfub- 
ftitutioni.l.fiTitio.§.tulianus.ff^,dcleg.i.   Quinimoiusac- 
crefcendi  plerunque  locum  habet  concra  voluncatem  cx- 
ptcflamteftatoris  :  velutiintetpr2tcritosfilios,autcxb2tc- 
datos,  quibusbonorumpoflrefTio  vclqucrclateftamcntiin- 
officiofi  competit.  1.  fi  duobus.fi^.dcbonorumpoffefnone 
cont.tabul.l.fiponas.§.vlt.ff.dcinoffic.tefta.   HienimPra;- 
toris  cdiao,aut alia  partc iuris  ciuilis  paritcr  vocantur  ad has- 
teditatem,cxcmplolegitimorum,dcquibusiamdi(flumeft. 
Hoc  autem  ius  ideo  accrcfccndi  dicitur,quia  pars  hasreditatis, 


aut  rei  legitx,  qas  deficit in  vno  ex  hxredibus  ant  legatarii.s . 
accrcfcicalceri.  Ellque  hocvcrbum  a  luteconfuliis  vfurpa- 
tum  variis  in  locis.Toco  titulo  de  vfufr.  accrcf.  Hnc  Theo- 
philns  in  Inftitutionibiis  ius  acctefcendi,quod  -ffle^faJliiinw  vo- 
cac,aite(re/«V"f«Wp"f'i'> tit.de cxhsEred.liber.  Q^^nquam 
iaeolocolnfticutionurajpanloalitetius  accrefcei.Ji  accipia- 
tur,quam  in  hoc  tradtatu ,  ficut  &  in  confticutione  liiftitiiani 
de  hbetis  pracrericis.l.maximum  vitiura.  Sed  &  accre(cere  di- 
citurquacunqueresaccedit  atqueadiungituraltcti :  vt  cum 
dicimusinfulamfundoaccrefcerc.l.  Iniula.l. ergo.de acquir. 
rcr.dom.HincSaluftiusinCiceroncm,fledde,inquit,  raiio- 
ncm.quantum  patrimonii  acccperis,q«id  cibi  litibus  accreuc- 
rit.Sed  dc  fignifijatior.c  vcrborum  iam  (atis.  Q^od  utcm  \ 
nobis  paulo  ante  diiftum  fuit ,  coniundlionem  ha;redum  ^uc 
legatarierum  caufacn  c^Te  iurisaccrefcendi,  &c.  hoc  ita  sc- 
cipiendum  eft.cum  plures  funt  bzredcs  aut  legitarii.  Nam 
fi quis folus  fi: hircs fcriptus,noii cx affejfed cx  pat ;e  1  eliqua 
p3rseiaccrefceredicitar.l.interdnm.§.t  fF.de ha:red.inftit.§. 
haeteditas.Inftitut.  co.  Cuius  reicraditurraiio  in  (equcnti 
cap.Scdinsaccrefcendi,deqaohicdiirerereinfticuim«s,pr^- 
cipue  ideft,quopars  vnius  dcficiens  acctcfcit  alteri.  not.  ia 
l.teftamento.C.deimpub. 

C    A    P.II. 

inuito  coh^redipartem  defcientem  accrefcere:  c^ 

cur  itaidconfiitatiimfit . 

PArs  haEreditatis  deficicns  accrefcit  cohircdi,  etiam  in- 
uitoac  noleoti ,  fi  hireditatcm  adierit  pro  patte  fua.  §. 
hisita.C.dccad-ic.tol.  Necfcferr,anhaEtcdtr2sK'getan,ura, 
anteftamenrodeferacurr^Caiusc. ^j.deacquir.hasiC'.!.  Qui 
(emelexaiiquapartehsrescx-icetit ,  is  deficicntium  p.-.rte$ 
ctiamiouitusaccipit,  idcft,  eitaciredeficientiompartes  t.~ 
iam  inuito  accrefcunt.  1.  qui  ex  duabu.s.  Nam  &  ratio  luftir 
niani  ad  omnem  hicedicacem  perrinct ,  quavcitur,  o(fen- 
dcrevolens,ci3rhxredicasaccrc(catinuitocchiredi.Cod.  de 
caduc.rollen.  §.  hisica.quiaabfurdum  eft  ciiildem  haredira- 
tisparrcmagnofcercj&parcemtcfpucre.  Eft-amei'  &  slia 
racio  peculiaris  &  propria  hacrcdiutis  ex  tcftamen:o  dela- 
ta:,nequisdcccdat  partira  tcftatus ,  &  parcira  inrcftacas.  §. 
hiredicas.  Inftit.de hatrcd.  irftir.  1.  iiisnofttum.ft.dcr^^gul. 
iur.  Acvtdevtraqueratione(eparatimdicamus,miruinfor- 
tc  videbitur  plerifque ,  cur  ablurduin  exiftimaucrit  lufti- 
nianus  ,  hactcditatcm  pto  parte  agao(ci,prop.3rtercpudia- 
ri.  Nec  cnim  id  natura hominibus  nocum  eft  ,  vc  qjtfdim 
alia>dequibuslataElcges  repcriuncur.  Scdanitn^ducrccn- 
dumeft ,  ha5redcnafungivicedefun<5i,&v.namatqiieean- 
dem  perfonam  haberi  fid:ionc  quadamiuris.  I.  harcs.  (F.  de 
v(ucap.auch.  dc  iureiuran.  a  mor.przft.  Hacres  enim  dicitur, 
quiin  locum  defundlifucccdir,  eiufquepcrionam  leprsfen- 
tat ,  quafi  adhuc  viuere  quodammodo  intclligatur  is ,  qoi 
mortem  obiit,alio  in  locum  eius  fuftedbo.Idquc  humanicatis 
ratiofuafit  mortaliumvotisindulgeri ,  qui  pro  immortali- 
tatc  ,  quamfe  confequipofTcdifEdunt ,  fpccie  quadamim- 
mortalitatis atq^ vmbra deletStantur.  £t quiain his iiif!lioni- 
bus ,  vetercs  lureconfulti  folcnt  naturam,  quoad  fieti  potcft, 
imitati ,  crcdideruntabfurdum  atquc  ineptumefle  ,  qucn- 
quamdcfunftumfingiinrcrumnaturaeirc  tautum  propir- 
te i  cum  vere  oon  po(Iit  quifquatn in  rica ccrtus booio ,  puta 


ioyS  Franc.Duareni 

Ticius  pro  parte  effe.     Sicinadoptione.perquamfingitut  addicfuperiorilegi.eiufquemanifeftaeftarquiras.    Nam  lcx 

alreriuseflefilius  ,  qui  revcrafiliusnoneft  ,  adnaturam  re-  fuperioradfaAionemteftamcntifpe«aac  :  hxcadefFedlum 

fpiciunc  Legislatores  &  lureconluiti.     Minoremnatufm-  pe«inet,accumiudicatintcftatum,nonmodoquiteftamcn- 

qui:Iaftinianus)maiorem  nonpoITeadoptare  placet.     Ad-  lum  nonfecit.fcdctiam.cuiexteftaracntohiresnonextitit. 

optiocnim  naturamimitatur-.&pro  monftro  eft,  vtmaior  §.i.dehxredit.quxabinteftat,defer.Inftir.    Nihilenimre- 

iicfiiius,  quampater.§.minorem. Inftit.de adopc.  Eadem-  ferrccrediditlegi$lator,anfa(3:umnonfit  teftamentum,an 

que ratione  receptus  cft ,  vt  ad  tempus  nequcat  filius  ado-  vero  efFedum  non  habuerir,ncmine  ex  eo  hxrede  exiftente. 

ptari.l.quxfitum.ft^.dc  adopt.     Et  quxdam  alia  huius  gene-  Ex  vtraque  lege  confequutum  id  eft  per  quandam  ratiocina- 

ris.     Nccvcroobfcuraeftfimilitudoadoptionis  &  hiredi-  tionem,dequoneutcrlegi$lator,vtverifimiIeeft,cogitane- 

tatisinhacre  :  cumvtraqueeodem  fpe6tet,ac  vcluti  cun-  rat:nempeneminemparcimexteftamenro,  partim  ab  intc- 

dcrapropofitumfinemhabeat.     lllaenim,dequaiam  dixi-  ftatohiredemhabercpofle.Sicenim  ratiocinatifuntregulx 

niiis  ,  innata  gencri  hominum  cupiditas  imraottalicatis  fa-  huiusaudores,  coniundisambabus  lcgibus,  Nemo  poteft 

cit ,  vt  vel  procreationi  liberorum  ftudeant ,  vel  horum  lo-  partim  teftatus.partim  intcftatus  decederc :  at  inteftatus  de- 

cotliosfibiadfcifcant  alienos,  adoptionis  imaginc  conten-  ccditctiamis.quihaEredemnonhabetextcftamcnto;  nemo 

ti,qui  ad  natun  veritatem  proxime  acccdit :  vcl  quod  pau-  igitur  poteft  partim  ex  teftamento,partim  ab  intcftato  ha:re- 

loeftanacura  rcmotius,  hxrcdesinlocum  fuumpoft  mor-  demhabere.  Exeodcmfonte&illudprofiaxir,Neminepro 

reinfuccellurosinftituant.     Itaquehacperpetuitate  fuccef-  partetcmporishzredemhaberc  pofTeexteftamento^nififit 

fionisconreruaturinzuumraemoriadefundli,  &h2rcs,  vt  miles.l.milcs itahacredem.fF.de tefta.railit.§. hires.Inftit.de 

ait  Poeca ,  hiredcm  alcerius  veluc  vnda  fuperuenic  vndam.  hxred.inft.  Inde  illud  etiam  cfEcitur,ne  volente  quidem  te- 

Qiiodcumitafit ,  necnouumprofedlo,  necalienumvide-  ftatorcfieripolTcjVtduobus  harredibusinftitutis,parsvnius 

ridebecquodmrisauiloribusplacuit ,  haereditatem  ,  ideft  dcficicns  nonaccrcfcatalteri^fedadhxredcmlegiciraumde- 

fucceffioneminlocumdefandi ,  quiad  exemplum  &imi-  feracuc.I.fi  duobus.fF.de  railic.teft.   lllaenimpriorlex,  quae 

tationem  naturs  comparata  eft  ,  pro  parte  elle  non  pofle.  yetat  quenquam  pro  parteintcftatura  decedere,  publicum 

Hinc  Paulus ait  :  Qni  cotam  hxrcdicacem  acquirere  potcft,  iuscontinet,quod voluntate  priuatorum  non  mutatur.l.^.fF. 

ispcoparte  eamfcindendoadirenonpoteft.l.i.ft.  de  acquir.  deteftaraentis.Curaauteoihociusfubtilitatcquadamraagis 

hxrcd.     Alteraratiocft,neqiiisdecedatpropartcteftatu$,  nitacur.quamsquitate.facilcabeoreceflumeftintcftamen- 

&proparte  intcftatus.     Dcqualuftinianusinlnftit.ita  lo-  tismilitum,inquibusfoIavoluntaseorum  fpedlatur.  In  pri- 

qaitur  :  Ecfivnumcantumquisexfemifle,vcibigr3tia,h2-  uatorumfcupaganorumteftamentis  ,  hocfubtileius  adhue 

redem  fcripretit,totus  as  infemifreerit.    Ncqueenimidcm  remanfic,  quodnulla  cuidens  vtilitas,  autzquitasidmutari 

ex  parte  tellatus  ,  &  ex  parte  inteftatus  decederc  potcft ,  nifi  fuadcrct,  nequc Icui  de  caufa  leges  vctcrcs  abrogari  debeant. 

ficmiles,cuiusfolavoluntasinteftamento  fpeftatur.  §.  hs-  l.innouis.fFdeconft.princ.   Sanefubtilitateseiufaiodi,quaE 

redicas.Inftit.de hxr.inftit.  Et Paulus ca. y.dcdiuerfis regu-  cx anciquo iure proficifcuntur ,  plerunque cmendari videas, 

lisiurisantiqui ,  lusnoftrum  ,  inquic,  nonpatitur.eundem  autiurePr2corum,autintcrprctationeprudcntura,cumabf^ 

in  paganis  &  tcflaco  &  intcftato  deccfliirc ;  carumquererun»  que  manifefta  iniquitateaut  incommodo  ius  anciquum  rcti- 

naturaliter intcr  fe  pugna  cft,tcftatu$,&  intcftatus.  Ob  hanc  ncri  non  poteft.     Cuius  rei  exemplum  eft  in  obligationc  ad 

autcm  rationcm  intcrdum  iuri  accrefcendi  locus  eft ,  quam-  tcmpus  conftituca.l.obligacionum  fere.de  oblig.&  a<5t.  &  a- 

uisfuperior  racio  id  non  cxigac.     Nam  duobus  hiredibus  liaquaedamfimilia  nuUo  non  in  loco  occurrunc  Pandeda» 

inftitucis,quorum  vrtus  rcpudiac  parcem  fuam ,  locam  habet  lcgcncibus.  Ver:m  in  hoc iure,de  quo  diflerimus,  vt  nulla  cft 

iusaccrefcendi.-quamuislegitimushiresabintcftatopartem  vtilicas,quaEhuininem  cordatumacprudentemmouerepo- 

dcficientemadirepoffit:  &  aduobushxredibuSjCeftamen-  tuerit,vceaderelegemferret:  ica  incommoduraexcopro- 

tario  nempe ,  & legicimo ,  dcfunifti perfona  omnino  rcpra-  ueniens nuUum tale eft ,  vt  noaalegc id  tolli  abrogarique  fit 

fencecur.     Sed  pofterior  racio  id  prohibet ,  nc  teftator  par-  necelTe.     Finge  teftatorem  velle  partem  hxreditatis  fux  ad 

tim  teftatus ,  partim  inteftatus  decedat.     Hsc  autem  regu-  fratrcm  fuum  peruenire.partem  ad  excraneum ,  qucm  tefta- 

laiuris  quam  vimhabeat,  inquiiendum  eft  cum  nuUa  ho-  mentohiredem  inftituit:quidprohibeteum,quihocanimo 

minuravcilitas  ,  autrationatutalis  velciuilis  cxigere  videa-  infratremeft,hajredcmfimuIcumalioinfticucre?   Qupdfi 

tur,nequispartiraexteftamento  ,  partim  ab  inteftato  hae-  pofttempuscertumcupiathxreditacem  fuam  ad  fratieper- 

redemhabeac.     Qtiarenondubicaueruncquidam  afHrma-  uenitcfaciseiconfulicurperfidcicommifFum^qaod  vice  hz- 

rc  ,  fiibtilicacem  hic  quandam  cfle  ,  indignam  his  homini-  tedicatiseft.  Ethicquidemanobispaulo  diftufius  explicata 

bus,qui!eiucis&  iqiaimagiftros  profiteantur.     Egovcro,  funt,vt  oftenderemus,  quiddehuiufmodiparadoxis&:fub- 

vt  fubtilitatem  non  magni  momenti  aut  pondetis  agno-  tilitatibusiudicandumfit:&fimulcisfatisfacercmus,Qui  An- 

fco  ,  ita  iuris  noftri  auftores ,  qui  regulamhancnobisfcti-  neuraSenccamimitati^acutas^^ficcni.iiIoqniturjineptiaslu- 

ptam  reiiquerunt ,  culpa  vacarc  ,  &  immerito  ab  aliis  accu-  rifconfultetum  rident.ca  in  noftris  damnantes ,  qua  fapien- 

fati ,  argamentis  ,  vt  fpero ,  non  contemncndisofteniurus  tiffimisquibufquclcgislatoribusaccidctefolcnt. 

fum.     Acineo  fallividenturaccufatorcs,  quodregulamfic  p 

accipiunt,  quafilcx  aliquadeearelata  fit  :  quodnuUivn-  .                 ^'      *  *  *• 

quam  legislatorum  in  mentem  venit.nifi  fallor.Hpc  enim  ex  CurmUgatisparsdeJiciensnonaccrefeitimite,  vt  in 

quibufdam  legibus,  non  vno  tempore  latis  dedudlum  eft,  hareditatibfu. 

per  inrcrprctationcrn  quandarn  &  ratiocitiationem  prstet  -p.  Vabus  igitut  de  caufis  conftitutura  cft  ,  vt  h*rcditatis 

confilium  ac  propolKum  leg.slatoris,  vt  alia  non  pauca  m  J^par$  deficicns  coharredi ,  criaminuitoac  nolenti.  ac- 

iureciuih.     Quodqm  non  animaduertit,  is  profedo  quid  crefbt.§. hisita.Cod.de  caduc.tol.  EtquiaharumncutraJo- 

proptmm  fitlegislatons,  quodquelegislatotis  oflicmm  f«,  cum  habet  in  legato  ,  mcritodicitur  parsreilegatz  yolenri 

ignorarefeoftendit :  acnchiftonam  quidemcompofitiiu-  tantumcollegatarioaccrefcere.§  vbiautem  C  decaduc  td 

nsRomamfatis  cxpendcre.exqua  apparet.hocius  diucrfis  Sitaracnreseadem  vnilcgatafic :  placuitcuralecatumidiLl 

tcmponbusparticulatim  confticutum ,  non  eodem  tcmpo-  derenonpoire,&pattemaccipere,  partcmrepud^are  iTff 

reconditumfmfle.  Duxigicur  leges  hicconfiderandxfunt  jeleg.i.     Idqueadeoverumcft.vcfireralegatara  roiuetii 

huiusreideraonftrandxcauia.  Vnacft,eaqucvctuftiot,Nc-  aliquaexpartcfuamefli;,  totamacquirat.Icg  ficuires  60  fF. 

mmempro  parce  reftatum  dccederepofl-e.  Id  cn.m  per  lc-  deleg.i.Acdehircditatc  idcmanobis  didfum  eft  fuperio^ 

gemnonlicetquxforniamteftamenti  folenniaquc  pracfcri-  ricapitc.l.i.ff-.deacquir.hsrcd.feddiuerfa  ratione.     Aliae- 

bit.   Quiafiquidexfolenmbusomiflbmfir.mutileefttefta-  nimvidetur  eflc  ratio  legati ,  quxnon  fpcdiet  adiuspubli- 

mentum  :  nccideo  rede  didturpropattevaIcre,quodfo-  cum  .  ideoquc  ex  voluntate  &  arbitrio  rcftatoris  omnino 

lennia  proparteobfecuatafucnnt.I.h^redes  palam.fl^dete-  pendeat ,  quamuis  in  hireditatc  non  infpiciatut  voluntas 

fta.Idque adeo pcrfpicuum  eft.  vtconfirniatione non  egcar.  teftatoris.     Nam  Icgatatius  qui  teruncium  fortc  accipir. 

Poftenorlexeft  ,  inteftatumquoque  habendura  eflicura,  qaafidiciscauia,  &  reliquumicpudiat ,  facilecrediturconl 

qm hiredem  minimc  habet  ex teftamento :  qui lex  aliquid  tettmere  ac  faftidire  liberalitatem  tcftatotis.    Quod graue 

cftho- 


<. 


In  Tit.DeiureaccrefcendifLiher  L 

tfthDminibcncficiurn  conferenci,&  fpecieminiuriiquah- 
datnhabct.  Senccalib.  i.  debeneficiis,fa6lum  eiusimpro- 
bat,qui  non  magno  iftiraans,quod  offerturjaccipit  faftidio- 
fetanquamqui  dicat ,  nonmihiopuseft,fedquia  tamvalde 
vis,faciaratibimcipoccftatem.ldemalioinloco  de  potenti- 
bus hominibus  loquens ,  nihil rcfcrrc ait ,  vcrum  dare cis  ali- 


i07> 

ritteftator,minimeimprobabiturea  diuifio  :  fedadaflemj 
qui  I  i.vnicarum  cft  femper  reuocari  poterit ;  idque  variis  ex- 
emplisalibidcmonftratum  eft.l.  interdum.fF.dehjred.in- 
ftit.§.&fiplures.Inftit.eod.  Quotiesergotalisdiu.fiofita 
tcftatore,  perfpicuunfteft,hacrcdesomncs  coniundoscfTe, 
&  ad  eandcm  rera  vocari.quia  diuifio  cft  in  partes,qui  intel- 


quidnolis.an  accipereabeis,  &cosih  xquovtranqj  pouere       lc^umagishabcntur,  quamcorpcre,  nec  fa:cit  cadiuifiovt 


repuHam.  Cum  igitur  honcftum  non  fit,libcrahtatem  cuiuC- 
qaara  fperni  qui  accipienti  non  noccat,tum  maxime  faucn- 
dum  efi  motientium  fuprcma;  volun  tati ,  qui  forcaflis  extare 
poft  fatum  volunt  monumcntum  aliquod  fuz  benignitatis.l. 
i.C.dcfacrofandb.ccclcr.  Oiiagr^rinp^jmaf^fif  b"^'"'^^_^K- 
"t  <?ni"'""  p"fli  r  !egi]';"nj.repudiaie  Ij^gatatius.Scd  hocinci- 
uile  aliam  ob  caufam  cxiftimatuh3  eft:&  fatis  vifum  cft  faade- 
nusingratitudincmmorofumquefaftidiumlegatariicoerce- 
reacrcptimete  ,  ne  ciufdem  rei  lcgatae  parteniacquirere& 
partem  rcpudiare  ci  permiccacur. 

Exiamdiclisconfequicur,  lep^atum  poflcdiuidiccftatoi^e 
voJSfltc.Eft  enim  prchibita  hxcdmifio,  quafi  tcftatoris  vo- 
luntati  contraria  videatur.  H srcditas  auie  non  (cinditur.tic 
voicntc  quidem  teftatote,vt  ante  diximus,  Ex  eade  rarione  il- 
lud  eciam  colligimur,fi  duobus  cadem  rcs  legata  fic  .lcgarum 
parcim acquiri^parcim repudiari pofIe,d.§. vbi aucem.  Sed & 
ti  legatarius  deceflerit,duobus  haredibus  relit^is ,  ratio  non 
pry^^ibet  alterum  eorum  parcem  fuam  acquirere.aicero  fuam 
tepudianre.l.iegatarius.  ^  S.fF.de  legar.  i  .Quod  &  in  eo  rece- 
pcumeft,cuidusre$legacae  funt.l.f.ff.delcg.  i.  quafiacefta- 


res eadem non mancac.I.Mmius.§.duobus.fF. de leg.  2.  In- 
tcrdum  hzredes  inftituuncur  cr  ceccis  rebus,puta  vnus  ex  re- 
busltaiicis  ,  alrercx  prouincialibus,  quo  cafuvidcnturpri- 
mafacic  addiuerfasres  voeari,atqueideoconiun(fli  non  cf- 
k.  Sed  non itacft.Cum cnim  hircs f ucccffor inris fit,l.quo- 
t;ss.§.harccdes.fF.dcha?red.inftic.lcg.h«redicas.  fF.  depccir. 
hsred.  &  fuccedac in  vniuerfum  ius  defun^ai.le g,  hircdicas. 
ft.  de  verb.  fignific.  exrecerca  non  poceft  quifquara  bxtes 
e(re.I.i.fF.deha!red.inftic.l.quocics.C.cod.Proindecumduo 
infticuuncurhircdes ,  vnusexIcalicisrebus,alterexprouin- 
cialibus,fic  accipimus  cam  inftitucioncm,quafi  ex  zquis  par- 
cibus  ceftjtor  cos  inftituetit ,  &reslt3licas  vni,  prouincia- 
les  alteri  lcgauerit.l.ex  fadlo.fFde  hired.inftit.  Cum  crgo 
vocentur  ad  eandem  haereditatem ,  &  fuccedant  ambo  in  ius 
vniucrfumdcfunai,confequenscft,eos  coniunilos  dicen- 
dosefle.  Exquoapparct,verumefle,quodiamdiximusai 
coniandlionerafaciendam  interha!rcdes,nihilrefcrre,qui- 
busex  partibus,aut  rcbus  inftituantur  a  teftatorc.  Sufhcit 
enim  hiredicaccmeiseandemrelinqui,&eodcm  ccftamen- 
toeosinfticui.  Inlcgacfsautcmmulcumreferc,in  resnecer- 


torisvoluncaceminimcalienum  fic,  lcgacum  diuidsre  ,  quia       ras,anincercas,diuifiofiac ,  vc  coniunfti  dicancur  Ifgatarii. 
'■      '        "^  '  ConiuncHenimfunt,fiitalegetur,Titio&Scmptonio  fun- 

dum  arquispartibusdolego  :  velita ,  Titio  dimidiam  par- 
tcmfundi,  Scmproniodimidiamlego.  Partescnimh^funt 


res  diuerf  as  ac  feparacas  teliqueric. 

C    A    P.      IV. 

Coniun£lio  tam  hieredum,quam  legatariorum,  quxjh. 


QVoniam  ius  accrefccndi  incerdum  compctit  propter 
coniundlionem  hxtedumaclcgatariorum  ,  nos  de  ea 
coniundione  nunc  diflerere  infticuimus  ,  lulium  Paulum 
imitati ,  quiadlcgemluiiara&Papiam,  de  vtraqueconiun- 
«Slione  fctipfi  t,&  vtranque  eodem  libro  complexus  eft,  vt  o- 
ftendicinfcripcioc.87.deIcgar.3.&c.i4i.deverborumfigni- 
ficatioae.V(  enim  vcrunquc  capuc  fumptum  eft  cx  hb.  Pauli 
fexco  ad lcgem  luliam  &  Papiam,itaalterum  ad  hzrcdes , al- 
tetumadlegatarios  pettinet.  Qu£  capita  ideo  Tribonia- 
nus  feparauit ,  quia  diuc;fis  titulis  conucnire  videbantur. 
Coniun(Si  igitur  gencraliter  dicuntur  quiad  candcm  rem 
vocantureodemteftamcnto  :  vtexcmpligratia,  fiduobus 
eadcmrcslegetur.  Sunt  enimhiconiundi,quibufcunque 
vetbis faecit  vfus teftator.§.  fi  cadcra. Inftit.  de lcg.necahter 
coniundiointerduoseflepotcft.Nam  fiteftator  Titio  Sti- 
chum,Sempronio  Pamphilum ,  aut  Titio  &  Sempronio  fin- 
gulosferuos  legaucrit ,  hosnon  redfe  nec  vcre  coniundos 
dixetis.quia res  diuerfs  fingulis le gats funt.  Sic enim  fcnbit 
luHanns  de  lcg.i.  Qoibus  ita  lcgatura  fuerit,Titio  &  Mxuio, 
fingulos  feruos  do  lego:  conftat  nen  concutfuros  in  eundem 
ferurim,ficutinonconcurrunc,cumicaIegacur,Titioferuum 
dolegoj  Maruio  aIteraraferuumdolego,I. huiufmodi.  %6. 
J.quibus.  &hocdi!igentcreftobferuanduminlegatis,  cum 
pluribus  legatatiis  modo  res  eadem,  modo  res  diuerfa:  relin- 
quancut,pro  arbitrio  &  voluntate  teftatcris.  Alia  caufa  eft 
hircdum,  quos  ad  eandcm  reravocari  femper  contingic, 
quocunquemodo&quibufcunque  verbis  infticuci  fucrinca 
teftatote.Idvt  planumfaciam,animaduertcndumcft,plurcs 
i(,ftitui  hxredesautfimpiicitcr  ,  aut adfcriptis  partibus.aut 
ceru  lecxprefla.  Simplicitcrinftituuntuthocmodo.Titius 
ik  Scmpronius  hircdcs  funto.  In  quo  gcnere  inftitutionis 
pulia  eft  dubitatio.  Fitpartiumdiftnbucio  ,  cumceftacor 
inft'rulcexfemifle,extricnte,  exquadrantc,&c.§.fipluresi 
Inltit.  dehsrcd.  inftit.  £ftautcmfolennis&  vfitatadiuifio 
i^x  JaoHecim  vncias.l.fetuum.§.vlt.fFdc  hircd.  inftit.  §.  hae- 
rcii;'.as  Inftit.cod.titul.  De  cuiusnumcrivcilitate&com- 
modrtatc  i  Philofophis  &  Mathematicis  dilputatur.  Et  Ga- 
Icnv!3  a.c ,  Romanos  in  diuifione  haereditatis  pondetum  ac 
rr.enfuracum  hanc  vtilitatcm  expetientid  compcobafletcuius 
ve.baanobis  defcriptafuntlib.z.  Difput.cap.  }<s.  Sitamen 
iapluce$partes,auc  paucioresbxreditatem  diuidere  volue- 


eiafdemrei ,  qua?  inrcUc(ftu  magis  hjbencur,  quamcotpo- 

te.di6laI.Ma:uius.§  duobas.l.feruuscommunislff^.  deftipu- 

lac.fcruorum.  Sivcroicalegecur,  Ticioanccrioremparrem 

fundi,SemproQio poftcriorem  lego ,  coniun(5li  non  func  le- 

gacarii,  quiaresdiuerfi,  nonparreseiufdemrci,firgnlisle- 

gancur.  Cumenimfuiidusdiuiditurreg=onibus,pars  qu^cp 

f undus  torus ttdh.  d)cirur,& ex  vna  atq;  eadem  rc.d^is  ac  di- 

uerfJErcsefHciuncur.l.fiquis  duas  §.fi  qu/spartem.fF.comm» 

prjEd.I.rc(Se  Jicimus.ff  ,de  vetbor.fignific. 

C   A   P.      V. 

Repeiita  qu<edam  exfuperiore  cafite  acnomuUli  ad~ 

ditlipleniu^  declarata. 

QVx  continentur  fupetiorc  capite  ,  etfi  leuia  fortifEs 
^pparcant  ptimo  afpcdu ,  ignoratio  tamen  eorum 
gtauiflimos  crrorcs  parit  in  hac  difpuratione.  Ac  eodili- 
gentius in  hoc init io ea  cdifccnda  &  cxpcndenda  funt.  H'nc 
ergo  obfetuandum  cft,  tria  in  ccuiundiione  hircdum  auc 
legatatiorumneceflariaefle.  Pri:numenim  pluresinfticutos 
cfle,aurpluribus  lcgatumefreoportec  :  idqueipfa  voxGtis 
oftendit.§.ficadem.Inftit.deleg.  Quanquamnoninficior, 
vno  exiflente  hirede  aut  legatario,qni  parcem  rcpudieceam 
parcem  ipfi  accrcfcere.l.i.fF.dG  ha:redi.  inftic.l.fi  ciii  rcs.ff.  de 
legic.  1.  Scdhocnonficpropcerconiun^aioncm,  vtpoftea 
diceraus.Icaq;  cum  fcruo  communi  duorum  aliquid  legaruni 
eft,nullainccrdominoseftconiun6lic>,  CL^mvnilegatumfir, 
nonduobus.l.& Proculo.fF.de lcgac.2.  Verumconiuudid 
qusdam  legitima  inrer  cos  cfle  vulgodicifbler ,  fed  :ontr4 
morcmloquendi  vcterumlarfconlulcorutii,  apudquos  lc- 
gisconiun(flio,vtpuco,nonlcg!Cur.  Scd  hocfiioloco.  De- 
indcvcficconiuntStio  inccr  h*redes  aut  iegatarios  ,  ne:tfla 
eft  eodem  tcftamenco  vocatos  eflc.  Nam  cx  diucifis  ti  fta- 
mcntis^^vt  ait  Vlpianus)  ius  coniuntiionis  non  contingit.l,  fi 
fubcondiciOne.flF.quibuSmodis  v.'iibftu(ftus,  Pacrisautetii 
&filiiceftaTrenciimhicprovno  &eodemhabctur,  l.cohs- 
rcdi.J.cohxres.  fF,  de  vuIga.l.plane.§.ficoniun6lum,tF.delj 
i.ficut&inplcrifquealiislocis.l.patris&filii.  fF.de  vulg..Ad- 
duntplerique,  nctunc  quidem  lcgatarios  coniun^flos  tfle> 
cumrcsaliqua  a  diucrfishircdibuslegataeft.l,  pen.fr.dev- 
fufr.accrefc.l.quidergo.iJf  .§.fiqufsduos.fFdelcg3t.  i.  Qui 
detedicam,qiiodfentiocapir,7.Poftrcmodcben.  ton-ur.ai 
adcandemrcmvocari,vtancediximus.  Eftquchocaxiomi 
eo  dignius  animaduerfionc  ,  quod  ex  eo  mulca:  van;rque 
mananc  quxftiones ,  de  quibus  aut  controuetfia  cft  j  aut 


loSo 

probabilis  dubitatlo :  veluti  cum  quiritur  de  eo  qui  fundutn 
le^auit  duobus,  eo  animo ,  vt  folidum  vterque  confequatur. 
l.fi  pluribus.ff.de ieg.i.  Item  dequantitateduobusfimulle- 
gata:in qua  quiftione  magaa eft  iudiciorum  opinionumque 
vatietas.  Sed  in  eo  veiticur  quiftio,an eadem  fumma vtiiq;, 
an  diuetfi  pocius  legatx  intelligaDtur.De  eo  etiam  quxritur, 
qailegauitvnifundum,&aliiviumfru<aum;quocafuMode- 
Itmus air,vfumfru6lum  inter eos  communicati  dcbcre.l.  fi  a- 
lii.ff.de  vlufruft.leg.  Cum  tamenvideripoffitprimafacie 
non  eadcm  res  vtrique  legata  effe.  Sed  &  eodem  axiomate 
vtimur  ad  refellendam  opinionem  eorum,  qui  putant  veibis 
coniundlose(re,quibusfingulifetui  a  teftatote  legati  funt. 
Nani  ficoniimifti  non  funt,  quia  diuerfircs  ipfislegantur, 
fatis  conftac  eos  vet  bis  coniun(Sos  non  rede  dici.l.huiufmo- 
di.§. quibus.ff.de  lcg  i.Scd  hicorania  luolocoexplicabun- 
tur  fufius  &  accuratius,qui  ftt  idlim  hic  attigimus:vt  inteiim 
admoneanturftudiofi,  quoiumgratia  hica  nobiskiibun- 
tur,quantummomentihabeanth£EC  velutipiiacipia,  adre- 
rumobrcuiiorum,qus  fequuntur^declarationem. 

C  A  P.    VI. 

DevariisconiitnBorum  genertbufinterquos  locum  habet 
im  accrefcendi. 

TRiplici  modo  intelligi  coniundlioncm  polTejIulius  Pau- 
lusait.leg.triplici.  deveibor.fignific.l.  reconiun6li.de 
leg. } .     Qiijdam  enim  funt  coniun(5li  te  tantum,  quibus  ea- 
demreslegacur,velcadem  hireditas  telinquicut,  (edfepa- 
ratim  acdmeifisorationibus,  veluti,Titionindum  Corne- 
lianutnlcgo,Semptoniofundum  Cornelianumlcgo:  Titius 
hitesefto,Semproniushiies  efto.     Alii  lunt  re  &verbis 
coniundi.qui  non folum  ad  eandem  reni  vocantur ,  icd  eam 
coniundira  &  eadem  orationc  vocantur  :  veluti,Ticio& 
Semproniofundiim  Corncl.dolego:Titius  &  Sempronius 
hiredes  lunjo.  Alii enitn  funt  coniundbi vetbis  tantum,  non 
etiam  re:quoniam  tametfi  res  eadem  cis  legetur  coniundim, 
tamencaresa  teftatoteinpartesdiuiditur  :  Veluti,Titio& 
Semproniofundumaequispartibusdolego  :  Titius&Scm- 
pronius  arquis  partibus  hitedes  funto.Sed  cur difiundti  a  lu- 
risaudtonbusdicuntur ,  quos  retantumconiundoshicvo- 
camus?  Sic  enim  eos  vocac  luftinianus  in  Confticutione  fua 
de  caducistollendis.§.hisita.    Refpondeodifiundlosideoa 
laftiniano  diikas  efie  ,  quia  nuUa  intereos  eft  coniundio, 
prstcr  communem  omnibus  &  generalem.-quia  videlicet  ad 
eandem  rem  vocantut:  quod  in  omnibus coniun(ftorum  ge- 
neribus  accidit.vt  mox  deraonftrabimus.  Cum  igitut  hi  mi- 
nus  coniundi  fint,quam  c«teri,fit  nonnunquam,  vt  compa- 
rati  cum  czteris.difiundi  appellentur.Sic  obligatio  naturalis 
comparacacum  ciuili ,  aliquandodicitur  obligationonefTc: 
tametfi  obligacio  in  naturalem  &  ciuilem  diuidatur.l.fideiul- 
for  obligaii.ft.de  fideiuf.IUud  quoque  in  dubitationem  vcni- 
rcpoteft,  numte6liusre&  vetbis  coniundivideanturdici, 
quos  verbis  tantum  coniundtos  dicimus.   Ccrtum  enim  eft, 
eandem  rem  fingulis  lcgari ;  alioquin  ne  coniundtio  quidera 
vUa  efret,vt  ante  diximus.  1.  huiu(modi.§.quibus. fF.de  legat. 
i.Veruranon  ideo  dicuntutconiundli  renonefTe.quodies 
eademnonlcgetur  eis,  fedquiaceftacorrcmin  partesdiui- 
dit.Exqnoapparet.re  coniundos  ,  &  re  difiunftos  duplici 
ienfu  aci;ipi  poflc.  Ac  h  quis  foite  peruicacioi  ex  mofML-nfjulyav 
natione,hos,deqiiibusloquimur,  velit  le&veibis  coniun- 
«aosappeilate,  cumconullum  mihifutuiumcft  certamen. 
De  rebus  cium  m:gis,quam  de  vetbis  folicicos  eflc  nos  opor- 
iecindoceado,auCtorePlacone.Resigituiitafehabet :  qua 
intelleSa  ,  perme  licet,  vt  quiuis  atbitrio  fuo  nominaira- 
ponat,n!fimalicreceptis  vfitatiique  contencuse(le,quincc 
inepta,  necteraere  immucandaiudicamus.     Imerdumplu- 
rcsadeandemtem  vocantur,  nccvllaeftinter  cosahacon- 
iun<ft:o  :  vtinhocexemplo,  Tiiiiishxrescfto,Sempronius 
hiresefto.Acincerhosreperuuc  difterentia.     Quibufdam 
enimlegacurrcsfinediuifioneparcium  :  vt  inexemplo  fu- 
p:riorc:aliisleganc(upirtcsrci  diuifxateftacpte  :  vcinhoc 
excmplojTicio  dimidmm  f undi  lego ,  Sempronio  dimidium 
lego.Ecquamuis  hiomntsre  coniundifint',  tamenaliima- 
gisconiuu(5ti,ahimiuusconiun6ti  quodammodoiunt.     £c 


Franc.Duarem  Comment. 


multumrefert,  anhocvelillomodo  vocentur.  C.  decadu. 
tollea.§.finvcrononomnes.Interdumvocanturadeandem 
remconiun6l;im,eademqueorationc  :  &horumduofunt 
genera.Qaidamenim  coniungunturfinediftributionepar- 
tiura  :  veluti  ,Ticius&Semproniusha:rcdesfunto.  Alii 
coniunguntur  cum  pattium  diftiibutione  :  vcluti,  Titius 
&  Sempronius  xquis  paitibus  haeredes  funto.  Nec  dubium 
cft  ,  quinexhisaliimagis  coniuntSifint.ahinsinus.quodvel 
cumdiuifionepartium  ,  velfinediuifione,  teftatoteos  con- 
iunxcrit.-idquefuolocoexplicabitur.  Harceftfimplex  &ru- 
dis  defcriptio  coniun(5tionura :  quam  difFufiot  &  accuratioc 
tradlatiomoxfcquetur. 

C  A  p.     V IL-^-  — «* 

^uijint  reconiun£ii ,  & anintereos habeat locum 
iui  accrefcendi. 

QVi  fint  coniun(5ti  rc  tantura  ,  re&vetbis ,  ac  verbis 
tantura,  &quodintcreosiusfitaccrefcendi,iam  ano- 
bis  di(5tum  cft.  Sed  vt  via  &  rationc  proccdat  difputatio  no- 
ftra ,  vtrumque  plcnius  &  fubcilius  traiStandum  acque  expla- 
nandum  eft,  fingula  coniun(ftorura  gencra  peicurrendo, 
quorum  fupra  mcminimus.  Et  vt  ab  lis  incipiamus  ,  qui  re 
coniun(%i  funt ,  plcrunque  occuiiunt  fpecies  huiufmodi, 
in  quibus  ,  an  talis  fit  coniun(5tio  ,  non  facile  eft  iudicare: 
qus  ad  fuprafcriptam  rcgulam  cxigcndsatque  cxarr.tnan- 
dx  funt.  Id  autem  vel  ex  vetborum  vi.quibus  teftator  vfus 
cft,vclcxconie(3:ura  voluntatissftimare  oportet.  Acfxpe 
contingit,  vtteftatorduobuseandemrcmlcgando,  vtrun- 
quevelitfolidumcapere  :  quocafuconiun^ftinonfunt.nec 
concurruntineanderarera  ,  fed  vnus  rem  ipfara  confequi- 
tur,altcreiufdem  reiarftimationeHi.l.fipluiibu$.  j3.fF.de  lcg. 
i.Ethocfacileprxfumitur,  cumafingulishxrcdibus  cadcra 
res  fingulis  legatur  :  ac  idcirco  dicitur  intcreos  iusaccre- 
fcendi  non  efle  ,  quaficoniundi  nonfint.l.pen. fF.de  vfufr. 
accrcf.l.quidergo.§.fi quis duos.de lcg.i.  Nonigicurvfquc- 
quaque  verum  eft  ,  quod  vulgo  dicitur ,  in  rc  legata  a  diuer- 
fis hxredibus,non  efTe  ius  accrefccndi.  lure quidem  antiquo, 
cumduobas  fepaiatim  legabatui  eadem  rcs  per  damnatio- 
ncm,fingulisfolidumdcbebatur  ,  vtCaiusaiqueVlpianus 
in  Irftituuonibus  oftendunt.  Sed  ditFeiciicix  huiulmodi 
legacorurafublacsfunt,  ac  coniun(5liin  eandem  remhodie 
intelliguntur  ,  nifi  manifeftiffimc  appateat  tcftatofcni  vo- 
luilfe.fingulis  foliduni  pt  xftati.f  fin  autem  difiun(5lim.  Cod. 
decad.tci.  Anidem  diccndum  fitinfuroma,fcu  quanticace 
Icgata.qusritur:  vtputa,fiicalcgatum  fit,Titiodccemlego, 
Scmpronio decem  lego : aut ita,Titio  &  Scmpronio det e  le- 
go.Ec  mihi  videtur duplex  quaftio  hic  efTe.  Vna eft  an  ttfta- 
tormultiphcarc  deccm  volacrir,anpociuscademdeccmle-' 
gare.  Altcraanconiundbifint  Titius  &  Seir.pronius  :  quo 
cafuvnatantum  fummaair.bobus  dcbctur  cx  voiuntate  le- 
ftatoris.  Qiiodad  prioremquaEftionemactinct,exiftiraofi 
ferael  tantum  fumraa  exprcflra  fir,vt in  hoc  exempIo,Titio  & 
Sempronio  decem  do  lcgo :  dccem  tantum  non  dena.eis  lc- 
gata  intclligi.l.fi  quis  teftaraento.fF.de  leg.  i.l.cum  qui  ita.fF. 
uevcib.obl.  Si  vetofumma  bisadfciipta  fitdena,ideft,  fin- 
gulis  decem  ,  legata  videii :  nifi  contiat ia  tcftatoris  voluotas 
appareac ;  necrcfcrrefeparatimne,an  eadem  orationecon- 
ceptionequelcgatumfit.  Noncniraalircravetbis  reccden- 
dura  eft,qq£  fatis  dara  funt  pro  lcgatariis,cum  tcftator  bis  de- 
cem  fcripht.l.non  alitcr.fF.de  lcg.j.Nam&CcKusidemfcri- 
bit.cum  eaderaquantitasvnilcgatacft,  tamintcftamento, 
quam  in  codicillis  poft  tcftamentum  facSis.  I.  quinquagiuta. 
fF.de  probac.quaficredibihusfic,  tcftatorcmduplicarelcga- 
tumvoluiire,  qiiamideo  idrepecii(leincodicillis,quodfein 
teftamencolrgallcoblituseflet.  Quarecumlegatariusduas 
fcripcuras  oftcndatjh^res  pofteriorcm  inanem  elle  dicat.ha- 
res,inquicCelfus,idprobarciudicidcbct.  Proinde&inhac 
fpccie  duplicatam  efle  fummam  incelligimus  propcer  fimi- 
htudinem  tacionis.N jm  ficucin fpecie Celfi,  m  quadus  fcri- 
pturacfunc,  &  vnuscantumlegatarius,  cicdiiur lumma  du- 
plicacaelic.-itactiam  iuhacfpecic,  inquaci.joit-gatarunc,& 
dux  (ummx  exprcffim  adfcripts  duabus  peifonis.  Come- 
dlurarfiqaidcmea:noaminusprote(So  efiiia.es  (unt,cjuaia 
illa  Ceili ,  vt  difhmifitudo  vtnufquc  Ipecici  varium  iu!)in- 

duccie 


tn  Tit!T>emtedttfe(cenityLiher  h  i&8 1 

Nec  veto  nos  mouere  debct,  qudd  d^       lulianus  fi  teftator  ita  dixetit  \  Titius  68  /efRllTe  hit ey  fefldj ' 


dacere  notl  debeat. 

fpccie  legata  anre  diximus,  cum  fpecici  &  quantitatis  mi' 
gnafitdiffeientiaacdiniirxiiliiudo.     Eademenim  resfjepius 
prafftari  nonpoteft.nevolentequidenitcftatore  :  quaoiuis 
ob  voluntatem  teftatoris  interdum  priftccurres,&  cius  aefti" 
matio.     At  eadem  fumma  volente  teftirore  multiplicari 
poteft.Ieg.pIane.§.fieadcm.fF,deI?gac.  i.  SeJnec  Diui  Pij 
tcfctiptumhuicaductfatutlentcntiar,  qiiorefciiptv^ii^mponl- 
tar legatario  neceflitas  probandi,teftaiorem  maii iplicare  le- 
gatumvoloide,  cumquantiras  eadem  in  eoHem  tcftatner- 
tofzpius  I^^garaeft  :  tametfidifHciiisbabeaiiuIix-cantino- 
mia.vt  v.xtefcripcumhocP  jcumrcfpop.foCiinqais  con- 
ciliareqiieac.     ScJ  'iiftimilitudinecuiufquefpccieianimad- 
ueifa,  non;deod'ffi.:H's  furura  efte.xp;icatio.     Naminea 
fpeciedequartlcrip/i'  P  ■jseidea»perionar,eodecnqueiefta- 
inento  bis  legat^Jin  fiiiireproponitur.      Qjiate  cum  nalla 
appare.1t  ratio,  ciir  maluetit  rcftitor  bis  decero ,  quam  femd 
v;g'ntil'gire:(ic  interpreramareiusvoluntatcm,qaafiaut 
oblicus,  autnon  cogitios  fedecemfemcilcgsire  ,  eandem 
lummamtcpe.i-rir.     Quxconiedturaceflatindiuerfisper- 
foois  ,  necideoconiicimus,teftatoremIegairedeceraSera- 
pronioqiiodnonmeminerit  ,    autnoncogirarit  fe  decera 
prius leg^iT;  Titio.  Ac  nc  in  diuerfis  quidem  kripturis,  cx  in- 
tcruaIIofaAis,locuseft  huicconieAurx  ,   ecfivnitantum 
p  erfonx  in  vcraque  fjriptura  legatum  fit.leg.  quinquaginta, 
Namineodcm  teftamento,  qui  vigintilegare  vulc,  nonfo- 
lctbisdccemlcgare:fedindiucrfisteftamentis  hoc  pljetun- 
queaccidit,ideoquepra:fumiturteftator,  qui  decemlegiuit 
teftamcnto,&tantandemcodicilIis  ,  priori  furansyparem 
adiicerc  voluifl^c^^tGclfus  fcribit.  Coniedlurxtamenhuiuf- 
modi, nequiddiftimulemus, leuicula^funt .-  fedcuminftaru 
conied;araIi  verfatur  quxftio.eas  in  redubia  ample6bemur,fi 
ali^  fortiores  deficiant  quibus  vcluntas  contrat  ia  oftendatur. 
Alrera  ex  duabns  propoficis  quxftionibus  hxc  eft  ^  an  coa- 
iuniflidiccndifintlegatarii  ,   quo  cafii  apparec  teftatoreni 
non  dcna,  feddecemtantum  ambobus  Ifgafle  :  vtinhoc 
exemplo,Titio&Semipronio  deccralego:  vbifummanon 
lepetira ,   fedlemeltaniumprolataeft.     Etprobabiliorem 
exiftimoopinionem  eorum,quiputantnuIIam  hic  coniua- 
^ionem eile, quafi  (umma; d iuerfz  fingulis  legats  finr.  Ar- 
gum.leg.huiufmodi.  §.quibus.fF.dclcg.i.  Nam  enumera- 
tione  perfonarum  videtur  fumma  diuiia  elTe,  perindc  ac  fi  te- 
ftatorfingulis  legaftctquinque.leg.cuifundus.ff.  decondit 
&  demon.     Qupd  &  in  omnibusaliis  rebus,  nuraero  poa- 
dereautraenfuraconftantibus,  admittendum  eft:  quarum 
terum  caeftnatura,  vtnumero  commode  diuidantur.  leg. 
cumScichus.d.  defol.  Sdlet  quoqoebscfententia  confir- 


Sempronius cx femifle hxres efto,  ex qua parccTitium infti* 
tUijCxeadcmMxuiuminrticuo:exiftimauit>inquam>Iulia- 
hus,  Titium&MaruiurninVnumatquceundem  (.m.flcm 
coacflos&ccnitin^aosefle  :  tametfipoftetiorinftitutiofub 
commemotacione  ptiorisfadafit  ,  &  pofteriotisvcibaad 
ptioremreferantur  ,    ficut  incxcmplotacirarademptionis» 
quodapudCaiurtiextat.d.dt.  legificut.  SeddilfimilfS  func 
hi  fpecics,  fi  quisnon  ofcitantcreis  expendere  voluetir.  Nl 
infpccieiuliani ,  poftcriorinftitutiocumcommemoratione 
priorisica fit ,  vt  verba non ad ius ipfum hxredicarium,  quod 
prior  habct ,  rcferantur  ,  fed  ad  partem  ex  qua fnftitutus cft. 
Non enim ita dicit teftacor ,  Qaam  hxteditatem  reliqui Ti- 
tioeam  Mxuiorehnquo  i  &cxr.     HisigiturVerbis   ,  £x 
qua  parte  Tirium  inftitui,&cat.oftendit  le  vclle  Titium  h^*-» 
rederaefTc  ,  fedita,  vtquodadpacremeiadfcriptam  attinec 
cum  MrUJo  pofterias  inftituto  concutrat.     In  excmplcJ 
Caii  verbateftatoiis  ,  Qjiod  Titiolegaui,  adrem  Ifgacam 
ornnimodorcfcruntur  ,  acque  ideo  cacitam  ademptionem 
concineredicuacur. dift.Ieg.  ficuc.     Quamobrcin  fipone- 
remustcftatoremiradixifle,  Titio  diraidiam  partem  fundi 
lego  ;  deinde,  Qnamparcem  Titiolegaui,  cam  Seio  dole- 
go:  nonvidcocunderadicinonpofllic  ,  quodinfpecielu- 
liani ,   quam  fuprarecicauiOius.     Nam  inexeoiptishuiur- 
modidubiuranoneft  ,  quin  tcftator  velit  ,  Vcrunquehsre- 
dcraaucvcrunquc  legacariUmcfle  :  fedqu£ftioeft,qjara 
partcrahxreditacisauclegaticapiant.      QJiJ*!»  fivnitocum, 
alteri  pats  legcrur ,  aut  vni generaliter,  altcri  (pecialitcr '.  Kz- 
curfianiDoCtores  vcrbaex  vulgaribus  Dialetflicorum  fcri- 
ptis  mutuaci  rem  obfcuralfe  pocius ,  quam  explanafle ,  mihi 
videntUr»     Nos  arationeloqncndi  au6torum,quos  inter- 
pretamur,quamminimumdcfle(5tences,exemplaacfpecies, 
dequibusoriturquxftio.commodiuscxplicatutifumus.l^o- 
ne  igituc  teftatorem  ita  lcgafle ,  Titio  fundum  Cornehanum 
lcgo,  Semproniodimidia-Ti  parteraeiusfundi  lcgo.     Qoa 
in fpecie  vulgo  credicur  nulla coniundio  efle ,  quo d  reftacor 
tantum  adimat Titio ,  quancum  adfcribic  Se.npronio  fecun- 
dum  confticutioncm  luftiniani ,  qua  derogacum  eft  iuri  an- 
tiquo.  leg.quxftio.  Codic.de  leg.  Ego  verofaosconiundtos 
eflcacbicror   .•   quiahqcademptiononimpedic,quominus 
amboadparccseiufdem  reivocencur:idquodex  fuprafcri- 
ptis  non  diflicile  eft  intelligere.      Q^pd  fi  vni  gencralicer, 
alterivcrofpccialiccr  lcgatumfit,  nuUa  coniunClio  efle  in- 
telligitur.fedlegatumfpecialederogatgencrah.Icg.vxorem. 
}5).  §.  feiiciflSmo.fF.deleg.j.ieg.  (eruisvrbanis.pj.^.vltim. 
codera.titul.  Exempligratia,  teftatoris  fcrui  omncs  vernx 
funt:  fedex  hisquidamfuntcurlores  ;  Titiovernaslegaoir, 


mariquodamScxuolacrefponfoquodlegiturcap.vlc.titdel.  cutfores  Sempronio.     InhoctxeiTjploquamuis  fecundum 

2  his verbis :  Seio  quem  hstcdi fubftitucrac, ica Icgauit ;  Seio  verba teftatoris, videancuc curfores vtriquc legati  cfle, tamea 

fimih'hxre$noneric,&vxorieiusM3rccIl«,  argentihbras  eafic  interpretamur  conie<n:ura  voluntatis,  quafilegaueric 

xir.dari  volo.  Qairo  cum  Scius  hsres cxtiterit,  an  Marccl-  Titio  vernas omnes,  excep tis curf  >ribus  Sempronio  legatis. 

Ixlegatidimidiaponiodebeatut?     Refpoadifecundumca,  Generalienimicrmoncnoncrcditureoscomplcdi  voluifle 

qux  proponctentur,debeti.  Scd  in  eo  rcfponfo  de  parte  ea  quos  alteri  fpecialiter  legaucrat.  Ideo  autem  ia  (upcriorc  fpc- 

tantum  ^gicur ,  qux  diccbacur  efFe icgata  vxori, noQ  dc alte-  cic ,  magis  quam  in  ifta ,  dicicur  efle coniundiio  .   quia m  illa 

ra ,  qax eidcbcri obconiundbionem  vidcbacut   J   vt alibi o-  parcesindiuifx  fiogulis accribuuncurex  voluncatc  ceftaco* is, 

ftcndemus,  cspic.i  f.libroi.   lo  hac  auccm  qUxftiooe  ma-  qux  coniuntflionemnonimpcdiunt :  hicfpeciescercxfii- 

xime fpcftadacft  voluncas  teftatotis,ptop!er quam Icgatarii  gulis debentur , quafi  ex plutibus (pecieb  js  vni legaris refti- 

inrctdamcooiunifiricfre  ,   &  adeandemrcmvocatiintelli-  toradcmcritvnara,  &alteriadlcrip(erit.  Sedcur  non  idem 

guntur:  velutifiteftatorvcriquefeeadem  deceajlegare  di-  dicimuscumTicioopcioferuorumlegacar,SempronioSti- 

xcrit.§.i.  Infticur.de duobus  reis.Quaracione  fiquis  vnam  chus,  quiexnumeroferuorumeft  .''     NamTitiusScichum 

fummamfiliabuslegauerit,cotiiunAimIegafredicitar,quod  optarepotcft,&  fieum  optauerit,coniun(3:uscum  Sempro- 

expreflanoaficenumeratiopecfonarum,  idcoquencc  diui-  niointeUigicur.l.fidominoScichus.  loz.fF.deleg.i.Sedlega 


fa  furama  ,teftatoris  volunrate.leg.  qui  quartam.§.  vldm.de 
lcgar.i.Intcrdum  tcftator  ficlegat  duobus,  vt  legatum  priori 
ademptumtransfcratinpofteriorera:  vtinhocsxemploa- 
pudCaiam  ,  QupdTidolegaui,idSeiodoIego,leg.  ficut. 
fF.deadim.leg.§.vIcim.Iuftitut. dcadempt.leg.  Nammul- 
tura  intereft ,  an  fimpliciter  quislcgecfunduni  duobus  fcpa- 
tarim,vtantediximus,anveropoftcriusIegacum  fub  com- 
memorationcptimi  relinquatur,  vt  tacitam  ademptioncm 
contineat.  leg.  nonadea.88.ff\,dccondit.&demon.  Nec 
inouerenos  debet  luliani  fentcntia ,  quxpletofque  raitum 
in  modum  conturbauit  ip  hac difputatione.leg.  lulianus.  if. 
de  hzrcd.inftita.  1.  tripli(i.ft.de  veiboi.fignific.  Exiftimaui: 


tamoptioijemTitiononpetindcacciperehicdebemus,acfi 
teftatorferuumgeneralitetlegaflet  ■■,  quocafufpeciesdero- 
garetgeneri.  Cumemmteflatornon  fimplicicer  kgaue- 
f  it  Titio  (cruum.fed  dedenr  ei  facultatem  eligcndi  quern  vel- 
lct,cx(eruocumnumeco,  hxcverbafic  i..tcrprecari  nos 
oporter.ne  fruftravideancur  adieila  fuifle ,  vc  Ticio  cjuemli- 
bcc  feruu  eligcrc,  nuUo  excepco,  hccar.  Alia  propoaiair  fpe- 
cies.Cu  quis  Tirio  f  undura,  &  Sempronio  fundi  vf  imftudiu 
legauit:  Etcctcumeft,Titium&Semprooiurain  vluftui<:iu 
coniun<5loscfle,&vfurofru(3:um  incereoscommunicari.l.  fi 
ahi.ff.dcvfufr.leg.l.  fi  dccem.fF.de  vfufrudi.car.rer.  quxv(4 
confu.  Vtrunqueeaimlcgatum  fpccialehiccfl;  idcoquc 
-    -     -  ^  YYy 


IcSi 


Franc.DHareni  Qomment. 


micum  non  eft,  fi  alteram  alteri  non  deroget.  Ac  fi  obiece- 
tit quis rtraiciitens vni legata cfle ,  id eft.ius fruendi ff paratu 
aproprietate ,  alreri  facultatem  psrcipiendorum  frudiuuni, 
coniundamcumproprietate,  ijeoquenon  videri  ccniun- 
dtospropcer  rcrumfingulislegatatum  diuerfitJtem.Not.l. 
re6tedicimus.de vcrb.lignific.  Hiiicrefpondeo,vtriqirem 
eandem.id  eft  ius  percipiendi  f ruftus  ex  fundo  ,legatam  efte: 
quamuisidius  coniun6tumcumproprietate  ,  aliquidpro- 
prium  habeat ,  quod  feparatum  a  ptoprietate  non  hibet,  vt 
nos ahbi oftendimuSi  l.fi  ita  ftipulacus. ff".de  verb.  obhg.  Ar- 
gumento  illud  eft,  quod  is  cui  legatus  eft  fundus,  vfumfru 


compendiicaufavtifolent.didl.leg.fiitaquis.fF.dehxred.in- 
ftitue.  Sed  cum  verba  coniungendi  vim  habeant  ,  facile 
crediturconiun^ioefic  ,  nifi  contratia  voluntas  apparear. 
Sicut  & cuni  duobus  feparatim  legatur  cadem  res ,  coniun- 
dlosre  leeatarioseireincelligimus  ,  nifi  teftatoremcontra 
fenfifle oftendarur.leg.fi  pluribus.fF.del.  i.  Necmirariquil- 
quam  debet,  cur  exemplo  vfus  fit  Paulus  ambiguo,  &  in  quo 
ad  coniunilionem  faciendam  aliquid  defit.  Nam  cxempla, 
quidoccndicaufahictradunturfere ,  fimpliciafunt  acbrc- 
uia,vtineis  quzdam  interdumfuppleridebcant:alioquinc 
valeret  quidcm  If gatum  in  hoc  PauH  cxemplo ,   in  quo  nd- 


<aumpetercpofleabha!rededicitur.lcg.Ma:uius.§.fundo.fF       mcnfundi  minime  expreffum  eft.  ieg.  itallipulatus.tF.de 


dekg.2 

C  A  p.     VIII. 

Decdniun£iisred;"ijerbi's. 

CVm  prirer  commuaem  illam  &gencralem  coniundlio- 
iem,qui  inccr  eos  repericur,  qui  ad  eandem  rem  voca- 
tui ,illud  quoque  accedit,  vt  fimul  &  eadem  oratione  vocen- 
tur:hi  re  &  vetbis  coniundli  dicuntur,  nifi  partes  diuif*  fint  a 
teftatorf,vcmoxdocebimus.  Exemplahuius  coniundionis 
variaapud  Pauliilegunturc.  i  ^i.ff.devcrb.fignificTitiusSC 
Miuius  hxredes  funto,  Titius  Ma:uiufq;,Titius  cum  M^uioi 
&c.l.criplici.  Qupniam  autem  in  hocgenct econiund:ionis> 
eandem  rcra  pluribus  relinqui,&  eos  re  coniungi  nccefle  eft, 
qux  fupericre  capite  didia  funr  de  re  coniundlis,  quafi  hic  re- 
pctita  intelligi  debent ,  ficut  &  ca»  qua:  difturi  lumus  capitc 
fcquenti,  dc  hisquiverbis  coniiindlifunt.  Namvbiintcllc- 
xerimus  *  qui  fint  re  rantumi& qui  verbis  tantum  coniundH^ 
facileeric  re&  vetbisconiundlos  cognofcere.  Vt  enimrei 
coniutidioniadditaconiundioorarioniSjficaconiundione 
vctborura  dc trada partium  diui fio,  hoc genus  conftituiti 
C  A  p.  I  X. 
De  iis  qui  •verbis  tantum  coniun[iifunt\ 

CVmonsniadequibusantediximus,  concutrurit^ideft, 
cum  duo  ad  eandcm  rcm,&  eadem ratione vocantur,& 
prfcereaacccditdiuifiopartium  coniundlivcrbis,   nonet- 
iamrcjdicumur.  Idquomodo  accipiendumfit,  fupraano- 
bisdemonftratumeft  ,  capit.i.  vbidiximus.inhocquoque 
genere  coniundionis  oporterc  lcgatarios  ad  candcm  rctH 
vocarijfedpropterrei  diuifionemin  partes  cosdici  recon- 
iundlosnoneflc.     Necverumeft  ,  quodnonuliiaiunt,(i 
daobusdiuerf^reslegataefintcadem  oratione  ,  legatatios 
vetbisconiundlosefle.leg.  huiufmodi.§.  quibus.ff.  delega- 
tis  I.  Cumenimconiundi  non  fintobdiucrfitatcm  rerum 
legataium ,  vt  fupra  oftendiraus ,  ratio  non  patitut ,vt coh- 
iundiverbisdicanrur.  Quiigiturita  loquiturinteftatftento 
(uo  Titio  &  Semproniofingulos(eruoslego,nontamco- 
iungere,  quam  cclerius  dicere  vcUc iudicandus  eft.  Argum. 
leg.fi  itaquis.ff.de  ha:ted. inftit.  Quamuis  autem  ii,  quos  re 
&  vcrbis  coniundlos  dicimus ,  taciteintelligantur  partes  ha- 
berc  non  minus  quam  hi,  de  quibus  hic  loquimur :  leg.legata 
inutilirer. it?.§.vlrim.ff.dcleg.  i. tamcnquiapartium  diftri- 
butio  hic  exprcfTi  eft  vcibis  teftatoris,  atque  ideo  eius  volun- 
tas  cectior  eft ,  rairari  debct  nemo,  cur  his  verbis  tantum  con- 
iundii,   illiverotamre  ,  quamverbis  coniundidicantur. 
Proinde reiicienda  eft  corum  opinio,  qui  putant  vcrbis  tan- 
tumconiundtoscflelegatariosinhacfpecie ;   Titio&Sem- 
pronio  fundum  lcga,  quod  parces  habeant  ex  voluntate  tc- 
ftatoris.d.I.ttipIici.Nam  in  haccoiundionc  verboruro ,  raa- 
Kimefpeftanturverbaceftoris^quamuisinconiundlionere- 
ali,  ad  mentem  folam  plarrunque rcfpiciamus : vcli  ti  cii qu^- 
ricur  quantitate  duobus  le gata, an  cadem  res  legata  efle  am- 
bobus  iHCcIIigatur.  Id  enim  non  tantum  ex  verbis,fed  etiam 
exmcnteteftacoris  iudicandum  cfledocuimus.  Duo  igitut 
funt  neccfTatia  in  hac  coniundlione ,  quorum  vni5  cum  mifta 
etiamconiiindionecommune,  alterumhuiusconiundlio- 
Dispropriumeft.     Noncnirafolum  vcrbahicrequiruntur, 
quarconiungendarumpetfonarumvirahabeant,fed  etiam, 
qui  adrcrainparcesdiuidendam  aptafint  :  vtinhocPauli 


verb.obiig.leg.poft.§ . gencr.ff.de  iure  dot.idque  videtur  fen- 

fifl^cPaulus,  cumaic,noncouiun61:oscfle,fedvideri,  dchis 

loquens,  tamquire,    quaraqui  verbisconiundi  dicuntur, 

didaleg.reconiundri.     Nec  dillimiliterlureconfulti,  dif- 

fcrencesde  condicioneatbitraria,  vtunturhisexemplis,  Si 

decemdedcrir,   Si Alexandriamierit  :   cumtamenaccidat 

plerunquc  vt  nec  Alexandriam  ire.nccdeccm  darc  in  atbitrio 

noftro  pofitum  fit .lcg.fuus  quoque.ff.de  h^red.inftitu .  leg. 

Vltim.ff.de condit.inftitut.  Atquehinccognolciturvluscx- 

empIorum,qus  in  quaque  re  demonftranda   adducuntur 

a  Iureconfulcis,&  cur  Paulus  ea  breui  conceptione  verborum 

vf  us  fit.     Sufficere  cnim  ei  vifa  eft  ea  f  ormula,  qua  admone- 

mur,  quociescxvetbisapparctjtcftaioiero  coniungcrcvo.* 

iuiffe legatarios ,  &  quafi  in  vnum  corpus  redigerc ,  cos  verc 

coniun  tlos  efte ,  &ca:r.     Sed  quia  de  hoc  exeroplo  alius  eric 

poftea  dcinde  locus ,  iam  ad  alia  tranfeamus,  in  quibus  qux - 

ritur  de  particularum  vi  &proprierate  in  ratione  coniungen- 

di.     Et  certumeft,   fiteftatordifiundViuapatticulavfusfit, 

hoc  modo,  Titio,  aut  Sempronio  lego.coniundlionem  lega- 

tariorum  plerunque in celligi,  quod  difiundiiua  particula pro 

coniunijtiua  accipiatur,  leg.fz  pe .  ff.de  verb.fignific.leg.cum 

quidam.Codic.eod.Necvidco.curidcranondicamusdeea, 

quara  aducrfatiuam  vocant :  vt  puta ,  Titio  diraidiam,Sem- 

pronioautemdimidiam  lego.  AcrcfponfumSca:u<oIar,quod 

norinulli  pro  contraria  opinione  adducunr,  nihil  adrcm  per- 

_tiner,Vtinfraoftcndemuscapit.if.Iib.  2  .leg.  Lucius.  §•  quas 

habebat.  IdemdicenduraefF  denQminibus,qu£Collc(^iua 

dicuntur :  vt  Filiis  meis,aut  libercis  mcis  lego :  Fiiii  mei,auc  li- 

bertimeiha:redesrunto. Ieg.interdum.ft.de  hacred.  inftitu. 

leg.  qui quarram. §.  vltim.ff. de leg.  i.  Idem & de diftiibuti- 

uis.  veluti ,  Qiiifquis  mihi  hares  crir ,  &  Titius  filio  meo  ha:- 

rcsefto.Icg.  vlt.C.deimpub.  Tradlari folet qua?ftio de  dua- 

bus orationibus,  qua;  particula copulatiua  connc(^untur :  vt 

puta,Titio  fundum  Iego,&  Sempronio  fundum  Icgo.Et  plc* 

tiq',exiftiraanr,lcgatariosverbisconiun£toshicefle,quod,& 

fyllaba  coniundlione  faccre dicatur,  I.  fi  ica  quis.  ff.de hered. 

inft.l.fi  hxrcdi  plurcs.  ff.de  cond.  inft.  Verum  in  hac  coniun'- 

Aionc,  non  cantum  complexus  orationum ,  fed  ctiam  nomi- 

Inum requiritur,vtPauIusait,l. ttiplici.ft.de  veib.fign.  Pro- 

indecumindiueifis  orationibus  (cparatafintnominah^re'- 

dum  aut  legatatiotum,  non  vicina ,  non  coniunfta ,  non  vni- 

ta :  verius  eft,eos  minime  coiundtos  cfle.  Nec  admirtendum 

eftjVt  copulatiua  oratio  maiorem  vim  habeat,ad  coniundtio- 

ncm  hanc  induccnda,  qua  foluta,qu2  copulatiux  fimilis  eft: 

vt  cura  dicimus,Titio  fundum  lego ,  Scropronio  fundum  le- 

go.  Itaq-,coniundli  verbis  non  funt legatariiin  hac  fpccie,Ti- 

tio  &  Mxuio  vfumfrudum  Icgo,&  fi  Ticius  capite  minutus 

fuerir,  eidem  vfumfrudum  lego,q'iocafuTitiusexrepeti- 

rionc  vfurafrudFum  habeat.leg.  j.ft.  qui.mod.vfnsf.  aniic. 

Quamuis  cnim  vtriqueidem  vlusfrudlus  legatus  fir,ideoque 

fintreconiuncfti  ,    taincn  quianomcnTitiiin  rcpeticione 

coniuntSlum  non  eft  cum  nomine  Ma:uij,fed  ab  eo  potius  fe- 

paratura  &remotum,coniundiverbisnondicuntur.  Spe- 

ciesvcroillaapudScxuoIam  huicdifliimiliscft,  Pracdiolum 

meum  dari  volo  libertis  Iibertabufque  meis ,  &  quos  hoc  tc- 

ftamchto manumifi ,  & Seixalumnae raex, &ca:t. quiano- 

mina  lcgatariorum,  aur  demonftrationes,qux  norainura  vi- 

cefunr,coniunguncur.Ieg.  Lucius.5)o.§.Lucius.ff.deI.2.H5C 


«xempIo.Titio&SciofundurasquispartibusdoIcgo  drfta  devefborumconiundlione,que  taraadraiftam,quaraadea 
lcg.reconiundti.  Inquotamcn,  quia  aliquid  ambiguita-  quafinereeft,pcrtinec,vcfupraadraonui.Exquoperfpicuii 
tiseftjfpedandaeftvoluncas  ceftatoris.  Nara  hisverbisre-  eft,quamincpcaficquiftiohicagicacaa  quibufdara,dccoI- 
ftatoris  nonfolumconiuudlionis  >  fed  eciam  cclericatis  &       Ic^iuis  nominibust  anaprafintadfaciendatnconiundiione 

verbo- 


In  Tit.iyBiureaccrefcendi  Lihef'  / 


vcrborum,aomiftam,&c.  Namfiquisitadixerit,  Fliismeis  • 
f dtidiim  lego :  coaiunftio  raifta eft.  Si  vcro  ita  dixerir,  Fil  js 
ineis  fandam  lego  ^quis  partibus,coniundio  taaium  eft  ver- 
borum. 

Vi  ejfeCi»  commlfionh  c^  iure  accrep:endi,qmdex 
enorittir.     C  A  p.     X 

Exhacconiun^liouenafcituriusaccrefcendi.dequoinfti- 
uca  eft  hic  a  nobis  difputatio.Na  fi  plures  coniuti<3:i  fi  nr, 
Vcl  m  h^redicate,vel  in  legaco,&  pars  alicui'  defeccrit,vei  rc- 
pudiatione,  velaliomodo,caca:rerisaccrcfcic  :  necrefeir, 
quom  »do  coniunfti  fint.  §.  his  ita.  C.de  cadu.  toller,d.Cura 
enimTitio&  Sempronio^^excmpligratia^fundus  Corne- 
lianus  legatus  eft ,  Ticio  omictente  pai  tc  fuam ,  Sempronius 
ideo  totum  fundiim  obtinct,  quia  tc  veca  ei  lcgatus  eft,  ied  i- 
ra  vt  vtroq;  coiicyrrence  partes  tiant.l.  coniunttimttf.  de  1. 5 . 
Oiimle^elalia&Pjpia.noncapiintisparsliebaccaduc.tjiSc 
fifco  acquirebacur.  Q\i  iege  «xcipiebincur  liberi.quibas  fcr- 
Uabacuriusanciqaum:vtau(9:oreft  VlpianusinlQfticudoni- 
bus.Veibaciushicfanttic.deleg.  Nonconcurrencealceto, 
pars  eius  alteri  accrefcebat.  Sed  poft  lcgcm  luliam  Papiara 
Poppsam,  non capicntis parscaduca  fic.  idvm  tit.dc  caducis. 
Qiodquisfibitefta.Ticntorelidlum,  itavtiuteciuilicapere 
po(Ut,aliquacxcaufanonceperit,caducu!nappellacur,velu- 
ti  cecidcricab  eo.  Verbigratia.fi  c^libi.vel  Latino  lunimo  le- 
gatnna  fucrit,  nec  intra  dies  centum.vel  coelebs  legi  paruecit, 
yel  Litinus  ius  Q^ritum  confecutus  fic,  aut  fi  ex  parte  hsres 
fcriptus.vellegatariUs,anteapertastabu!asdecelIeric,velper- 
Kgerfai^usfit.  Hodicexconftitutionelmperatoris  Anconi- 
ni ,  omnia  cadaca  fifco  vindieantut ,  fed  feruato  iurc  ant  iquo 
libcris&pacentibus.  Etpaulopoft:  Itemliberis&pa- 
rcncibus  vfq;  ad  tercium  gradum  lex  Papiaius  anciquum  de- 
Jit.vchcredibusillis  inftitutis,quodquisexteftamentonoti 
capitj  ad  hos  pcrtineat ,  aut totum ,  aut  exiparce,prout  perci- 
Beiepofiic.  HBcVIpianusfctibitinlnfticutionibus  :  exqno 
incclligimus,  interconiun(9:osnonfemperfui(Ieloc '.miuri 
accrefccndi.  Ec  hanc  ob  caulam  lureconfulti  vecercs  ai 
legem  Papiam  ,  idcft  ,  ad  interpreracionem  legis  Pa- 
piaEdecoiiiunclisdiftecuiirc  videnrur.  Sed luftinianusCon- 
ftitucioac  fua  luft  ulit  omnia  Gaduca,&  emendata  lege  Papia, 
qusccmporcbellorumciuiliumjfifciaugendicauialacafae» 
rarjius  anciquutr.  reftituit.C.decaduc.coil.  Quod  autem  di- 
ximus,nihil  rcfetrc,  quomodoconiun<ftifinthaEredes,auc 
legatarij ,  id  plenius  &  accuratius  explicandum  eft.  Ac  in  pri- 
mis  iilud  certi  iaris  eft,  fi  cx  coniunftis  rc  tantum,  porcio  ali- 
cuiusdefecerit,eamaccrefcetccitcris,quamuisconiundtira 
&  eadem  orationc  vocati  non  fint  i  teftatorc.  §.  fi  eadem. 
Inftic.delcg.  1,1. §. interdum.ff.de  vfufrudl.  accrefccn. leg. 
hsc  (criptura.  1.  fi  fcpatatim.ft.da  cond.&  demonft.  §  .his  ita. 
C.de  cad.tol.  Q3)d  multo  magis  diccnduin  cft  de  his.qui  re 
fitnul  &  verbis  coaiundi  funt.De  his  qai  verbis  tincura  con- 
iuiicti  iunt,  diftenfio  cft.  Vcrum  cxiftiino  ius  accrefcendi  in- 
t:r  hos  quoque  efte,  quamuis  ab  initio  pattcs  habeanc  ex  vo- 
lantaccceftacoris.-quiadiuifioinparccs  huiulmodi,  qu»  in» 
cettifunc  ,  nonfacic  quominusadeandemremvocentur. 
£i-  hsc  fencencia  noftra  aucftoritace  veterum  haud  dubie  niti- 
tur.  Pomponiuscapit. i(J.de  leg.i.Icribit,  fiteftatorTitio 
&pofthumis  virilespartes  darevoluiflet  ,  vel  etiamidex- 

Erefliiret,  totum  legatum  Titio  deberi,  non  nato  pofthumo. 
fi  duob.  §.vlt.Caius  &  Metianus  aiunr,  fi  quis  ex  parte  re  ,& 
expartcpofthumfih^redeinftitueric[,legaciJvefimiliter  vei 
fideicommiflTum  dederit,  eo  no  nato,  tocum  ad  tc  pertinerc, 
quafiab  initiotibifolidotelidlo.L7.ff.dereb.dub.  luftinia- 
,nus  in  Conftitutionc  fuade  caducis  tollendis ,  aperte  ftatuit 
ius  acaefccndi  efte  inter  eos,  quibus  aliquid  coniundtim  re- 
linquicuc :  &  aic  coniun(Slos  propter  vnitatem  fermonis  qUa- 
fi  in  vnum  corpus  tedatftos  efte.  £x  quo  intelligimus  cum 
loqai  de  ea  etiam  coniundionc,  quae  verborum  tanrum  eft. 
.cuiconfearancum  eft,  &  quod  idem  fcribit  in  Inftitutionibus 
.tit.de  lcgar.  Si  eadem  res  duobus  legata  fit  fiue  coniundrim, 
fiuc  difiundlim.-fiamboperneniantadlegacum  :  fcindicut 
anceteoslegacuin,  Sialcetdcficiac  ,  quiaaucfpteueficlega- 
^tum,  auc  viuo  ceftacore  decefterir,  vcl  alio  quoquo  modo  dc< 
/ececii,totansad  colkgacatiumpcrcinec.  ConiunSimaa- 


,  -,  --  !03j. 

tem  leguur  ,veluti  fi  qu^s  dicatj  Titlb &  Se'cJ  hominfetn  Sii- 
cham  do  lcgo.  Difiundim ita  ,Titio  hominem  Stichum  do 
legoiSeio  homine  Scichu  do  lego.Sed  &  fi  exptefleric  eundl 
homineStichu,^qucdifiundlimlegatiJintelligitur.Necmo- 
uere  nos  deber.Q)  luftinianus  ibi  exemplu  afferat  mifta:  tantfi 
coniunftionisjcum  genei  alitcr  dida  debeant  generaliter  ac- 
cipi,  nec ea exemplis reftringatur. l.regula.ff^.de inris &  (z6t. 
ignor.Nam  qui  coniundtionem  hic  nullam  elTe  aflerunt,  (cd 
feftinationem  potius  qiiandam  loqucntis.m  hi  non  videntut 
fentenciam  Poiriponijfatispercepifl&  ,  de  qna  di/putatursl 
nobislib.i.c.15.  CuraucemiusaccrefccndiccflatjCumduD- 
bus  alcernis  annis  legatus  eft  vf isfrudus  ,  meo  iudicio  non. 
vaidc  obrcurum  eft,Gum  res  diuerfas  magis  quam  partes  eiuf. 
dem  rci  habeant  ex  teftamento,&  teftacor certas  partes  non 
proindiiiifo  fingulis  attribiiat.  l.i.ff".  quibusmod.  vJusfr.a- 
mic.  Sed  ecfi  parces  vlusfrudtusinferca;  zc  indiuifs  fingulij 
accribuantur.placuit  vetenbns  iiis  accrefcendi  non  efle,  leg» 
i.iaprinc.l.  4.1. penul.ff.de  vfufrud.accrcfc.  hacvtopinorj 
tationequiacumvnaqusqipatsh^reac  perfonae^  cui  adfcri- 
ptacftateftatorc,dcficientepeifonafi(iitur,&adptoprieta- 
tem  redit.§.  finitur.Inft.de  viufruta.Ethocinterpropriet*- 
tem  &  vfumfru(ilum  iatcr eft. 

C    A    P.        XI. 

Deiurenon  decrefcendi  dran  coniiincfiabinitio 
partes ,  anfoliditmpetms  habeani. 

CVm  duobus  fep:  t  tim  rcs  eadem  legatur,  finguli ab  in'> 
icio  ex  ipfa  oracione  vecb.fque  tsitacoris  folidum  lu» 
beiic  :  idqueoftendit luftinianusinconfticucionelnadeci- 
ducis  tollcndis, cumait  :  Scrnso  teftatoiisoiftnibusprima 
taciefolidum  ailigiare  videtur.  Dicicur  cnim  prima  fa- 
cie,  id  eft  ,  primo  alpeda ,  aifignari.quia  id  veibytum  enun.» 
tiatioftatiinoftendit.Sed  vcconcutrenievccoquc  legacario 
parcesfiuntcxteftatoris  voliicate.&alceriuspetitionelegacii 
alceriusminuicur :  itanonpetente  vnoiolidarcs  apudalte- 
rum  remanet ,  non  quafi  accrclcens  ci,  vc  iegatum  augcri  vi» 
dcacur,  (edquafinullinsconcutfudiminuca,  vcluftinianu$ 
aic.  S-didum  ergohicalirer  accipicur  ,  quamapudVlpia* 
num  &  Caium  in  Infticuciociibus  ciculo  de  legatis  ,  qui  foli- 
dain  debjrifinguliscumdicunc.nonparcesfieri,fcdvnitcmj 
alceti  aftimationcm  priftari  volunr.  Atque  hinc  natum 
cft diicrimen iuris accrefcendi,  & iuris  nun dectcfcendi ,  tri- 
tum  &  peruulgatum  apud  noftros  interpretes.  Veteres  ta* 
men  accrefcete bic etiam  dicunt  partcm  deficientcm,  magi$ 
quam  non  decicfcete  ,  nectsm  fubtifiter  hsc  diftinguunC 
quam  a  luftiniano  fadlum  eft.l.  i  ,§. interdum.fF.de  vfufru(ft. 
accrcfc.l  hxcfcriptura.l.fcparatim.tf.dccondic.&demonftt 
Speiftarunchivolaiicaremteftatoris  ,  magisquamverbain 
tacioncloqucndi  :  luftinianusadexprcflionemverborunj 
tnigis  refpexit.  Hrc  de  coniundtis  re  cancum.  Coniun- 
dliverbistantamdicunturi  Paulopartcsferoperhaberc,  L 
rcconiundli.Id  cft  ( vt  Vlpianus  loquitur  )etiamab  initio,leg» 
plane.  if.fi coniundim.ff.de lcg.primo.  Qnpd  refte,  &ve- 
re dicitur,  habita  ratione  vetborum  reftatoris.  Sed  fi  ad  vo- 
luntatem  magis,  quam  ad  verba refpiciamus,  omnibos con» 
iuni^is,  cuiufcunqi  generis  fint,totum  videturlegatum  effe» 
leg.idcm  Neratius.ff.de  vfufc.I.vtrum.  ff.de reb.dub.  Hin« 
Cclf us,  Coaiuniftim,  inquit ,  hiredcs  inftirui ,  aut  coniun- 
dtim  legari ,  hoc  eft,  totam  hiredicarcm ,  &  rota  lcgata  efl^ 
iingulis data  ,  partesautcm  concurfa  fieri.l.  coniundbim.ft. 
dcleg.}.  Et  Vipianus  iulnftitutionibus  tit.delegatis,  ait, 
coniunftosf.icercpartesconcurfu.  Hocigiturincerte  con- 
iundlos  {  &verbis  coniundos  intcreft  ,  quod  teconiundi 
cx  verbis  teftatotis  habenc  folidum,  fcd  parccs  ex  interpreca- 
tionevoluncacis  :  concra,,verbisconiun6iiex  verbis  par» 
tcs,exvoluntacefolidum  habent.  Sicutenim  rccbniundi* 
primaf acic folidum dicitur aftignatum eflc, quia id  ftatim  ex 
verborumconccptioneapparetjicavcrbistantumconiunt^i* 
tcftator  prima  facic  partes  att tibuctc  videtut.  Dicam  id  pla- 
nius,fipotero  ,  vtdiftindio  hxcvccborumac  voluntatis 
faciliusintclligatur.  Cumterantum  coniundlifuntlegara- 
tij,  retba  teftatoti9,quib.folidum  apettefingulisaftignatur, 

YYy      X 


Franc.Duareni  (omment. 


Inrerprecamur,  qtiafi  exceptione  sdditacx  mente  eiufdcm, 
Ndi concurrant legitarij.ffc.  Sia aucctn verbis cantiiiiicon- 
'inn(ili  linc  >  verba qdbus  parces  fingulis  attribaumuc ,  cum 
exceptioneaccipimus,  nifi  alternonpetac ,  quafiiolidum 
eo  cafij  penes  alccrum  remanctc  clebeat  ex  voluntate  ttftitc- 
tis.Cum  igiwir  raaior  fit  vis  acq;  p  nciijs  exprelli  volunticis, 

qitatntacitdr.^vcdiximuscapit.^.)"^'-"'^-^'^'^^'^'''^'"''''^^^"''^^ 

ia  didlis  ita  diftingucndos  etl :  coniun6los  rc  tantum  ab  iis  qui 

vtrbis  tantum  coniunAi  (uut.vc  hos  ab  inicio  pattes,  illos  (o- 

lidumhabcre:   in  hisiusaccre^kendijinillisveronoadscre- 

fccndipotiuseflcdicamus.  Q^Tftioeftdeiis,  quirc&ver- 

bisconiundifiint.  Scdvefi..scft,eospartcshabcre,nonfi3- 

iidum.abinitio.MoueotmeVipianivetbjc.  54.de  l.i.Sicon- 

iancflimrcslegeturjconftatpirresabinicio  fieri ,  &quEic- 

quuncurincodemloco.NiFa  &fi  tcftatorisvoluntaspattcs 

diftfibaentis  ob(curior  fit  in  hacconiun&ione  mifta,  necta 

dircfteverbiscKpre{ra,quamineaqu(jverborumtantumcft: 

tamen  Videcuradeam  expreiEoncia-propiusacccdcre.Qua- 

te  fimiliotes  hi  exiftimandi  fiint  i.js.qui  verbis  tantum ,  quana 

.quirctantumconiunguntur.Pri:cere>coBftifUcioInftmiani 

de  (blido loquens,&  iurc  non  decrtkendi ,  ad  re  coniundos 
tantumpercinct ,  ^uosprimafacierolidumhabere  luftinia- 
nusaif.vtvelhinc(atis  appareat,in  catterisomnibus,quiaut 
verbis  tantu,  aut  rc  finaul  &  verbis  coniunfti  fiinr,diuerfum 
iusefie.  Efteftusautcmhuius  diftin(aionis,ex("cquencibus 
q;ja(^icnibusapparebit,nequisfortcexiftinier,  nosdcvcr- 
his  tantum  inaniter  hic  coRtenderc , 

An  inteY  eos,qui  orHmn»  coniHKcHftmt-,(it  ius 
accrejcendt,     C  a  p.     X  I J. 

VVigatisquafftiocft  ,aninrerecs,  quioraninoconian- 
ctifijnt,  locumhabeatiusaccrcfcendi.  Dequaquid 
(entiendumfit,  non  difficiiecftexcapiceptirao&lccundo 
cognofcere.  Itaquefatis  ccit ,  leuitcr  in  hoc  loco  id  attingerc, 
quodpluribusancecxplicatumfuit.  Ec  certumcftinptimis, 
in  hzreditate  ab  intcftato ,  ius  cfiTe  accrc(ccndi,  quamnis  nul- 
la  fic  talis  coniun(S:io,qualemliic  defcripfimus.Sed&  fi  vnus 
tantumficha:rcsautlegatarius,  conftat  eumnonpalLcpro 
jparteacquircrc,prop3rttfrepudiare,l.i.ff.deacquir.hir.l.fi 
cuires.<>o.ff.del.i,adeovcfiforteha!res(criptu$fit,  noncx 
afTe.fsd  ex  parte,  reliqua  pats  eiaccrclcat.l.interdum.  §.  i  .fF. 
dehacred.inft.  Scdcumplurcsha:redes  funtex  teftamento, 
autplureslegatarii,  pars  vnius  deficiens  accrefciralteripro- 
per  coiunitionem ,  vc  fupra  diximiis.Eftq;  hoc  ius  accrefccn- 
di,dc  quo  hic^ptie  loqaimur.lllud  inter  hzredes  teftamcta- 
tios  & lcgacarios  iatcreft  ,quod  nunquam  accidit ,  vt  cohx  - 
cedesconiundinonfint,acidcircoIureconf  finediftincSio- 
neadmirrunt  iotcr  eos  ius  accrefcedi.§.his  ita.C.decad,tol4. 
hitcdesfincpartibus.  (ft.fF.hsEred.inft.Interlcgatariosvc- 
to,ita  demum  fi  coniun(fiim  eis  legatum  fit.l.i.fF.de  vfufr.ac- 
c  efccn.  Nametfiresdiderfxintcrdumlcgcnturpluribusle- 
gitariiSil.huiulmodi.§.quibus.tf.de  1.  i.itavtineandcmtcm 
nonconcurr3nr:tamcnneccflceft  omnes  hsrcdes  fcriptos 

eodcmteftaracntOfquocunqjraodofcriptifHetintatJeatsdc 
hsrcditatem  vocari.  Qua  dc  re  fupra  c.  f . 

c  A  p.   xiir. 

'CumUgdturferuo  cotnmuni,  ariinter  domineitxn- 
quim  coniun£tos  Jit  ius  dccr^fcendi, 

VEtcrum  hxc  fuit  fenrentia  ,  inxer  dohiinos  ncc  coniua- 
(Sionem,  dc  qua  hic loquimur,  ncc ius  accrefcendi  eflc 
cumferuocommunilegatur.  Q.uamfcntentiamrefertGel- 
fusfiliusjcap.  io.fF.  delegat.i.EcProculo  inquic  placebat, 
6c  3.  pacre fic  accepi ,  quodferuo  communi|cgatum  fit ,  fi  al- 
rcr  dominorumomittcrctaltcritaonaccrefcere.  Non  cnira 
coniun^aim ,  fed partcsvideri lcgatas.  Nam fi ambo vindi- 
carent,  eamqucmquc  legaci  partem  habiturum;  quem  in 
fcruo  habetent.  Non  enimhicduobus  candemrem(quod 
in  coniun^aionc  necefratium  eft  ;  fed  vni  tantum  lcgat  tefta- 
tor,ideftfcruo  .-  quamuispotcftacciurisacquiraturfingulis 
dominispcrfeniura,prop3rtcdoK>inica,tdcoqueparcesle- 


gat«  hic  efle  dicantur.  Parres  entm  legati  intelliguntnr 
quadam  iuris  iutcrpretarionc.Sed  quia  verba  teftatoris  n5  ad 
dominosjfcdadfcruum  referuntur,  exconiundimlegatz 
dicinonpoflunt,  vtadmonuimusIuprac.f.Etccrtumeftjli 
verba ad dominos  rclatacflent,  cos pro squis partibus,  non 
pto  dominicis,  legatatios  fore.Llegata  inutilitet.  §.vlt.fF.del. 
I.  Ac  pattes  dominicas  attribuere  legatarijs.nefcio  quomodo 
alienumcflevideturaconiun<aioneteftamcntaria  ,  dequa 
diirerimus.  Idq;Vlpianusi]gnificatc.i.ff.dcvfufr.accrefcen. 
hisvcrbis;  Ec  hcetdominisvfusfrudlusnoniquispartibus, 
fed pro  d(?niinicis  acquiratur,tamcnper(onaipfiusnon  do- 
minorum,  infpe(3:a ,  &c.Nec  vcro  coniun(ftiot)cm  hic  mcti- 
mur,cx.perfonaeorum,quibusacquiritiir,fedquibuslrgatur, 
Qiiare vt coniun^aio eft, cum quod legatur duobiis , vni  aC' 
quiritur,!.  fiduebus.  41.de  l.i.itaecontrariojCum  res  vnile- 
gata duobus  acquiritur,  nulla coniunc^io cft.  Alioqui  fi  po- 
Bamus  vnilegatum  effe,  qui  cum  alio  focieratem  coserit ,  vi- 
debitur  coniun(fiio  efleintcr  focios,  quibus  legatum  acquiri- 
tur  partibusiocietatis.  Quodnemovnquaro,opinor,dixit, 
aut  pofthac  di(3:urus  eft  .'Er.  h  jec  ad  explicandum  Proculi  Ccl- 
fiquepacrisicntentiamadduxtmus  ,  quam  retulit  tantum 
Celfus  iunior,flec  eam  apercc  fequi  aufus  eft  f  vr  coniiccre  li- 
cet.^  quod  non  improbabile  vicieatur,  legatarios  in  ea fpecic 
coniun6ioscfle.  lulianustamcnapud  Vlpianumfctibit ,  fi 
coromunifetuovfusfru^aus  fitreh(S:us  ,  alteroex  dominis 
repudiancc,velamictente  vfumfru(5l:nm,totum  adalteruni 
pcrtincre,in(pe(5ta  ferui  ipfius  magis,quam  dominorum  per- 
fona.  1.  i.§.i  *ff.  de  vfufr.  accre(c.  Nam  quia  vfusfruftus  hxret 
in  perfona  ferui,  quandiu  viuic  (eruus,  arg.  l.inccr  anciquam. 
i. vlc.C .  de  vfuf .  quocies  non  poreft  vcriq;  domino  acquirctc 
pro  parre dominifa  ,  aircti  totum acquirit.l.  i. §.  communis 
lcruus.ff.de  ftipul.  fer.l.  Plautius.ff.  a(ilegemFalcidiam.l.vc- 
rum.§.(eruo,ff.profocio.  Hacigitur  ratione,quoddccedit 
vniexdominis,alteriacceditquaficoniundJo ,  tametfi  verc 
coniun^^us  non  fit :  idquepropcer  feruum,in  cuiusperfona 
hiretviusfcu(ftu$,  vtiamdiximus.  Proindemortuo  fcruo 
ccffat  hajcacquifitio, lrfnihipurc.(Ji.ff.delri.quamuisvfus- 
frudtus  iam  quefitus  domino  per  feruum,  mortuo  feruo  ho- 
dicnonfiniatur.l.  vlt.  C.devfufr.  Ethaccderelegata  fctuo 
communi,non  ctiam  de  hxt cditate  accipienda  funt.  Si  enira 
fcruuscommunis  hxrcs  inftitutus-fic ,  omittenie  vno  ex  do- 
«linis, tacitoiure partes  alteriaccrefcunr.l. feruiis. 6S.S. de 
acquir.  ha:rcd.  Ne  fcilicet  teftator  pro  partc  teftatus  deccdar. 
leg.iusnofttum.t.derfg.iur.  NccdHbiumeft  ,  quin|ias 
accrcfccndi  locum  habeat  in  hxrcditate  ,  etiamfi  nulU 
(itcoQiun^aioiQtci  hxredcs.C.  quando  nonpet.part.l.fiex 
plucibus:ff.de  fuis  &  legit .  hsrcd. 

c  A  P.   xim. 

Inter  eos  qnifuccedimt  ahintejtato ,  effe  ius  accrefctnS:  .^ 
no  tamen  m  liherorm»  Falcidia. 

Dlxiraus,  inter  cos qui fuccedunt abinteftato,ius  effc  ac- 
ctc(cendi,qu3muiscon!un<ainonfinthocgcnctecon- 
iun(5lionisdcquosintedi(retuimus.  Vidctur  enimlcx  quo- 
dammodo  cos coniungere  vt  plsriq^  aibiirantur  non  abfur» 
dCjfcd  prxtermovc  loquendi  vetcrum  iure  lureconfultorii» 
apudquosnuliaconiun<aionishuius,  qnam  vulgolegalem 
vocant,mencio  repetitur.Sed  eur  locum  habeat  hic  ius  accre- 
fcendi.decuimus-fuprac.i.  Succedcntesautem  abinceftato 
vocamuscos,  quibuslegedefctturhxteditas  fine  tcftamen- 
to  :  dequibu$,Vlpianuscapi.  i.adScnatufc.TcrtuH.Sine-, 
mo  filiorum,  corumve,  quibus  fimul  legiti.Tiahsf edicas  dew 
/crtur.volctadfceamhircditacempettinere  :ius  auriquum 
efto.Koctdco<iicitur,vtquandiuvelvnusfiliusvultlegitima 
faarreditaceraadfcpettinerc,iusvctuslocunon  habeat.Itaqj 
fi  ex  dueb.altcr  adietit.akcr  repudianerit  hitedirate,ci  por- 
rio  ac€rcfcct.&  fi  fortc  fit  filius  &  patronus ,  repudiante  filio 
f  atrono  (fefcrtur.Et  MarccUus  c.i>.dc  (uis  &legit.hcredib.Si 
ex  plurib.lcgitimis harredibus,  quidara  omifcrint  adirc  bxre- 
dit3tcm,vel  mortc,vel  qua  alia  ratione  impedici  fucfint,quo 
minus  adeat:rehquis  qui  adierinc.accrcfcic  ilionim  portio:  & 
licctdeccflericance^accicfceret.hociusad  hxredescorum 
j?tiBe{,  Aliacaubeltinftituiihfredis.&cwhqjedisfubftitucJ: 

huic 


In  Tit.De  iureacmfcerjdii  Litpey'  L 

huiccnimviiiodeferturcxrubflirutionehiredicss-  nonetia 

fi  decc(reric,hz[edem  eius  requicur.Idem  diccndum  eft  de  iis, 

qui  fuccedunt  iuretantumPrartorio  acceptabonorumpof- 

(e(fione :  de  quibus  Vlpianus&  Caiustit.de  bon.poir.  In  bo- 

norumpofle(fionefcicndumcft,eiTeiusaccrefccnd;.Proindc 

iiplures  fint,quibus  bonorumpoflefliocompctir,qLiorum 

vnusadmiferit  bonorum  pofleflionem ,  cacteri  non  admiie- 

runt;    vehuiquodfprcueruntiusfuum,auttemporebono- 

tumpoflcflionis  finicoexclufi  func  ,  autantemoctuifunt, 

quam  pecierint  bonorum  pofleflionem.ci  qui  admifir,accre- 

fcunt  etiam  ca:  portiones  qux  cxceris  compccunt,fi  pecij flec 

bonorum  poflefljionem.  Acq-, ica  incelligendum  eft  refcripcu 

Gordiani ,  cuius  hsc  verba  func :    Qu,>cics  pkuibus  iiberis, 

ceflante  legitimafucccflione  ,  bonorum  poirclfio  dcfertur.' 

bencficium cdidi  perpetui quibufJam omitccncibus,t js lolis 

.quibonorumpofleflionemagnouerunc,  porcioncm  nupe- 

tcnciu  accre(cere,in  dubii]  non  venic.C.quando  no  pcc.pact. 

p£t.accreIcan.QapdcnimGordianusait,Ceflantclfg  tima 

fuccelfione ,  fic  accipiendum  puto ,  vc  non  tancum  inicr  eos, 

quibus  legibus  &  iure  ciuili  dcfertur  hxredicas,locum  habeac 

iusaccrekendi ,  fed etiam inter cos , qui fuccedunt iure tan.u 

Prastorio,  vcluci  libcri  emancipaci.§.emancipaci.Inft.  dc  h<E.- 

redic.quxabinceft.defc.§. cmancipatos.InftiC.de  exhxrclib. 

Qu^inquamcaverba,quxambiguafunt,alirerquoqueaccipi 

polfunt,  vi  Hiccmus  c.zo.Scd  &  inter  eos  quicxh^redati  funt 


togj 


{)crtineat,rametfilege:  volimtatem  eeftdW  tbAtCihentium 
letuariiubeanr,  fiuede  iureaccrefccndi ,  fiue  deaiiare  J^- 
tur  jquxiurispublicinon  fit.  Adde  quod  cum  tcim  mdti 
Variique  locivbiquc  difperfi  occutrint  deiute  accrcfccndi, 
nullum  tamcn  caput  dc  Contradlibus  reperitur.  Nam  tiru» 
lus  dc  vfufruftu  accrefcendo,  ad  legata  haud  dubic  pertinet* 
quodvclcxcmpla,qua?fubeotituloleguntur,fatis  dcmon- 
ftrant. Et inepcum  eft, quod in  concrarium  adducitut  cx  VI- 
pianocapit.i  ciufdera  tit.vbiloquiturdevfufruau  conftitu- 
to.  Conftituiturenim  vfiisfrudus,qui  legatuscft.  Pra- 
rerea  Inftinianus  in  c5ftitutione  fua  de  caducis  tollendisjqua. 
fi  ex  profcflb  difl^erens  de  iure  accrefcendi » &  in  quibus  cali- 
buslocum  habeatofteridens,de  hxreditaribusloquitur,le- 
gatis.i8cdonationibuscaufamorris:necvlceriusprogredicur. 
Dciudenon  efteademratio  conciaduum  ,  qux  hxrcdita- 
tum  aut  legatorum,  cum  vltimas  volunratesplenius  inter- 
pretemur.lcg.  in  tcftamcntis.  fF.de  rrg.iur.    Proinde  fi  qui$ 

fibiftipu!.^ndo,noncauir,vctorumfibiacquireretur,idipfius 
culpx  imputandum  eft  .didt.ieg.fi  mihi.  Certa  camen  volun. 
tascontrahentiumferuandaeltprolege  ,  l.iUrifgentiUm.§. 
Ptxr or  aic.ft  de padt.  quarauis  nulla  lcx  de  iure  a-ccrcfLcndi 
in  coticfaaibus  lata  fic,vc  iam  diximus.Ncc  refert  an  ftipula- 
latiofif.analiuscontrataus.  l.femper  inftipular.  fF.de rcg. 
iur.  etfiindubiofiatintcrpretatiocontraftipularorcTi .-  nec 
facileintcrprccemur ,   fingulispromicriaucdeberifoHdum, 


quibuscompecit  qucrclateftametiinofficiofi.iusaccrefccn-  nifialiadappareac.leg.qnicquid  ff.de  verbobiig.    S\  igicut 

di  locumhabec.I.fiponas.  §.  vlt.fF.dcinoffic.refta.  Acper-  ftipulatusfum  mihidccem,&  Titio  cademdsce^Ti:  qjiafo- 

JDdeeft.acfiteftacorinccftatusomninodeccfliflec.  Qucte-  lidamhjcftipulacione  continecurinperfonavrriurqne,Ti- 

Iaenimvnius,tocumceftamcntumrumpir,  &patrefamiiias  tiononpetentedecemimegraobtineo.quafiiure  c  reften- 

/eftatumfacic.l.vlt.eod.tit.     Exiamdidis  nafcirurquxftio  di.aurpociusnon  dccrefiendi.Idemq;  eftdiccndtns^.&cum 

mulcuTi  agitata,an ius accrefccndi  habeac locum  in  legicima  tcs  ludiuidua ,  veluci  feruitus ,  in  obligacioncm  dedu6l;a  eft. 

parce filiis  dcbita  ,  olim  ex lege Falcidia,  nunc  vero  ex  No-  Exempli  gcatia,  fi  fundoin  ve ndcnd  smihi  &  vicino  fsruiru- 


uellacoaftitutioneluftiniani,quzfcmi$eft,auttriens  ,  fe- 
cundum numerum  libcrorum, &c. Auchcnr.dertienr.  & fe- 
mif. Poae  quinque  filios  cfle, qnorum  vnus  vel  dec(  ffic ,  vel 
tepudiauit  pattcm  fuam .-  an  quatuoc  rcliqui  femiflem  inte- 
grum  habcbunt?Et  probabilius  eft  cefFare  hic  ius  accrefcendi, 
cumlox  defercnshancpartcmfiliis  ad  niimerumcorumre 


tem  recipiam.  Quo  cafa  adicdiio  vicini  pro  fuperuacua  h.i- 
berur,  &  rora  ffruicusad  mepercincr.l.proprium.ff.cor». 
prxd.  Nacuraenimreiqiix  indiuiduarft,  non  patitiir,  vt 
quicquamcxeadecrefcar,autminuatur.Q^iriergodicemus: 
i\  res  nacura  quide  fui  diuifionem  rccipiac ,  icd  camen  fine  in- 
commod  j  contrahentium  non  poflit  diuidi }   labolenus  ex 


fpiciat.  Auth.de tfientc.quodnonacciditinhxrcditatc,  dc       faiaoconfultusjdcfundoqucrt^  fibi&Titioquidamemerar, 

~ "  '~       IcfponditTitiiperfonamprorupcruacuaaccipiedimefre,& 

totumfundumademptoreiTip.rtinere.leg.fundusille.fF.de 
contiah.crap.  EtrcftequidemLboIenusinvenditioncpro- 
pternatutamiudiciorum  bonaefidei,inquibus  id  quodbo- 
nara&iBquume(t,tantumfpe(^atur.§.inbonxfidei.Inftur, 
de  atft.ficut  in  ftridtis,  quod  exprcfliim  cft,  vel  adiium  efleap- 
parcr.  Nonenim  ci  zquum  videbatur,  emptorem  &  vendi- 
torem  pra8terconfilium&  propoficumipforum.incommu» 
nionemincidere.  Argiim.l.ti  quisaliam.fF.dcfoIut.  Dere- 
fponfo  Scaeuolx,  quod  huic  v idebacur contrarium  cflc,  dicc- 
inusalibi,l.vxorcm.j8.§.agriplagam.fF.deIeg.j. 


quadiximusc.i.acneinportioncquidcmdebitapatronis,in 
qua  diciturcfleiusaccrefcendi.  Sed&aliisargumeiuishzc 
opinioaplcrifquedefenditur,  quzmihi  firmumfolidumqi 
habcnr.l.fiuc.^.exduobus.fF.deiurepat.Huius  generisillud 
eft,  Sine coniundione non  efle ius  accrefcendi,nifi  in  hzrc- 
ditatc  &  vfufru6^u :  at  bonorum  portionem  hanc  non  bzre- 
ditaci$efle.leg.Papinianus.§.quarta.f}.  deinofGc.teft.  Sed 
nugas  iftas  iam  oraittamus. 

t 
Cap.     XV. 

t></2  in  contra,6iihti5jit  itts  accrcfiendi. 

CVm  in  contratflibus  interdum  aliqua  fitconiutidlio,  C- 
:uc  in  hxteditatibus  & legatis ,  dubicati  poccft ,  an  intec 
conctahences  fic  ius  accrefcendi:  vt  puta  fi  mihi  &  Titio  ftipu- 
latus  fim  decem  -,  quain  fpccie  Poraponius  fcribit  fola  quinqj 
mihi  debeti,& quod inutiliter ftipulatus  fum  cxtraneo,  non 
augere  meam  parte.l.fi  mihi.fF.de  verb.oblig.§.quod  fi  quis. 


De  donatione  tam  inter  'vtim^quam  mortk  caufa-.de 

mortis  caufacapione ,  &  afignatione  liber- 

torum.     C  A  p.     XVI. 

TVftinianusinconfticucionedecaduciscoIlendis  ,   often- 
dic  quz  a  fe  confticura  func  de  iure  accrefccndi ,  locum  ha- 
bercinquacunquevlcimavolunrare,   arquecciamin  dona- 


Inft.de inut.ftipul.   Atqjhinc  gcneraliterconcludcrcfolcnt  tionecaufamorcis,qjxfimilisefle  legacoalibidicitur.l.vlti. 

interpretes,  incontradlibusnoneflelocumiuriaccrefcendi.  C.dedon.  cauf.mort.  Exquolatisapparct^diucrflimiusefre 

Siquis  tamcnvelittcrgiuerfari,  contranxopinionistuenda;  indonationcintcrviuo5:(cdexcipicurca,quzcx  liberalita- 

caufadicctfortcprobabilitcrinfpecieiIlaPomponij,ftipula-  tePrincipisproficifcitur:qiiampleniffimeintcrpreraridcbe- 

tioncmabinitiononconftituiflcinpetfonaextraneijideoqj  tnus.lcg.pen. fF.de  conft.Prncleg.vltim.C.deprzp.agcnt.in 

mirumnonefle,fieaparsaIterinonaccrcfcat. Namncinlc-  inreb.  ExtatqueConftaruini  hac  de  leconftitutio  lib.  lo. 


gacis  quidemeratius  accrefcenditcmpotePomponii,  cum 
legatum  ab initio non  confiftebat  in  perfona  legatarii.  1.  pla- 
ne.§.  fi  coniun(ftim.l.huiufmodi.§  .Ticio.fF.de  l.i.  Vndeexi- 
ftimant  quidam ,  in  fpecie  Pomponii  locum  f ore  iuri  accre- 
fcendi,fi  forcelex  ciuicatisaut  municipii  pmittat  alii  ftipulari-, 
&  extraneus  cui  cgo  ftipulatus  fum,nolic  partcm  habcre,Ve» 
rum ptobabilius  mihividetur,  ne  hocquidemcafucflcius 
accrcfcendi.  Legescnimdciureaccrefcendiinhzccditatibus 


Codic. Cuiushzcverba  funt :  lubemusvrfiquisforreexiis 
quibus  communitcf  a  nobisabquiddonacum  fic,  nullohz- 
tedc  relifto  decefleric :  ad  conforcem  potius  folatium ,  quara 
ad petfonam  alia.pars  dccedentis  perueniat.tic.  fi Iiber.itnp. 
fbc.  Demottis  caufacapioneconcrouerfiaeft.  Sedpuroin 
eaquoqueefTeius  accrcfcendi ,  cxconfticucionc  luftiniani 
decaducis  collcndis  ,  cummortiscaufa  capiointctvlcimas 
voluncaccs  referatur.     Vnde  rerponCum  eft  a  lurcconfuhis. 


&legatislat^funr,quarum  antememinimuscap.i.l.y. fF.de       eum  qui  iuflus  cft  darc  decem  hrredibus  ,  toci  dccemei 
vulg.&pup.Necverovllaextatlex.quzadcontradluSjpptic       quitoluscxtitetithzrcs,  datcdcbere.leg.quidaobus.i  j.fF. 

YYy      5 


Fram^Duareni  Qomment. 


dc  condit.&dcmoBftrat,  leg.Thais.  §.Scichus.fF.defideico. 
^ibm.  Ac  !onp,cdiffimilis  clt  eatpecics  in  quar-oaiponiusa 
cxterisdifrenfHTevidetur.  Proponitur  enimapudPompo- 
nium,i:alcgacumfaifle^  SiSjraiphoro&Ianuatioccmura 
*ritiuspra:ftiterit,fundum€ilego:  &quaritur,  Symphoro 
mortuo,  afllcgaturoperiefir,quafidefeceritconditio.  Naia 
i\  vcrba(peacmus,&  iucis  fubtilitacem  magis,  quani  a;quitar 
temamplcdimur.nonpoteft  coaduio  exifteie.Symphoto 
inortuo.ideoqilegatumnondsbetur.  Sedbenigna.inquit, 
interpretationedicendum  eft,  fi  no  poft  moctemTinj  Sy  m- 
phorusdectfferit,  dcbcre^artera  dimidiam  lanuario  dare, 
&partemfui!didimidiamlegatariumeflec6lecutucum.(?u 
cnim  cx  rigoic  iari«  ciuilis  intei  cidat  legatura.fant  K^c  diuiiio 
legati  couditionilq:  boni  conialcnda  cft.  In  aHis  aiuem  fpe- 
'ciebus.inquibusdicitureffeiusact-rcfcend>,velnullatftcon- 

dicioquadertcicntclcgatumperiredicipoffit  ,  d.l.Thais..^. 
ieruui.vc!  iuSus  cft  legacatiES  darc  h.xredibu$,non  ceiiis  pcr- 
fbnis  nominatim ,  vc  infpccie  Pomponij.d.l.Thais&  d.l.qui 
duobus.  Cumenimfitmcctioh2rcdumareftatore,vidctut 
hsc  eiusefle  vokintas.vcquifqiusfuerit  ba:res,  eidetuc.  De 
affignacionelibertorumpciipicuatft  Pomponij  Vlpianique 
isntecia  fub  tit.de  affigna Jis  hbettis.quorum  vetbab^c  funt .• 
'6iquisduobasaffignau€Culibeitum,  &alterificiuitatccfle 
iine  hberis  deficnt,  altcr  nen,  vcl  viuus  ad  (e  ha;teditatem  li- 
berti  pertinere  noluerit :  virum  portio  e  ius,  qui  in  ciuicatc  ef- 
ie  dcfii:,  vcl  rcpudiauit  in  -familiam  rcdcat  ?  an  vcto  crpotius 
accrtfcatjin  cuius  peribna  durat  affignaiio?Et  lulianus  lib.Tt- 
fccipfic.affignationera  in huius  iolius  peifona locum  habctc, 
& fo-ium admittendura.  -Qood vcrum cft.  Quod fi  non fine 
libcris  decefleiir,  ancum  viuo  admittacur?  Et puto  adhuc  lor 
lum  admittendum :  dcfundo  autcm  co,  iibcros  alieiius  fuc- 
ced.'. f c,  non in faraiUamJibertum rcdire,  Sed  ii«x duobus i- 
ftis  altcr  filics,  altcr  nepotcs  rcliquerit :  an  fimul  ad  lcg;itima 
'hireditateroaJmittantui?Etputoo8:dinemiiterec>«facien- 
dura.  l^Jamaffignatiolibcrii  fiiTiilis  cfticguoautfideicom- 
inillo ,  caademq;  rationem  habct ;  quamuis  a  iegato&  fidei- 
^omujiflodiftinguatBr.l.affignare.ff.deaffig.lib. 

rr-.Cvnr,  C    A     P.       XVII.        _       i,:;U*iiv».   . 

;  .iie^obuipatronis^/jlMrumdtcrittsfai)t^>^^^<' .'-' 
nLitmamiJit.  ■ir.i...i.: 

JVlianusc.ij.deboriislibertor.itafcribit^CotnmunilibcE- 
to,  fi  ex  duobus  patronis  alcer  iufiurandum  cxcgetit ,  nc  v- 
•xoie  ducat ;  fiue  viuo  libcrto  dccefl!crit,  is  qui  cxrra  hanc  cul- 
]pam  fucric,  vel  luperuixcrit,  partis  vtriq;  d:bics  boi^prii  pof- 
leffioncmfolcis  habebic.  Ncctdmirumvidcridcbet.cumli- 
bercihiveditas non alitcr  deferaturpatronis, quahxrcdiias 
agnatoium ,  aut  cognatbrum,  de  qua  dixii^us  c.  i  .Vlp.c.  j.fr. 
\ie(uis&leg.hircd.  IntellatolibcrtomoTtuo,  primumfuis 
dcferrihEreditatem  Vcrura  eft  :  fihinonfuerint.tuncpa- 
ttoao.  Sed  quia  alius  eft  locus  Vlpiani  c.ij.de  iureiurado,qui 
vidctur  luliani  fcntentii  adueriari,!.  fi  duo  patroni.E^pro  cx- 
plicationcantinomixanimaduertendumeftjVtporriohxre- 
ditatisalteci  patronoaccre{cat,duo  neceflatiaeffe.Natnpri- 
tnisoportet  duos  reucra  raaaumififlc  fcruum,vel  cx  alia  cau» 
l'apatronosefle:ficutduobuscandemhsredifatedelatael1fe, 
auteandem  tcmlcgatameflencceflecft,  vtporcio  vniasa<- 
crcfcat  alteri.  Itaq-,  fi  quis  doceat  fc  folum  manumififie  eum 
libcttum,dcquo  qua:ritur ,   toturahabcciureproprio,noa 
iure  acctefcendi.  Sed  iufiurandum  libeiti  ad  hanc  probacio- 
ncmeinonfufficit,  vtputafi  libertus  iurauerif,altcrodefe- 
lente,  (e  liberrum  eius  non  efle.d.l.fi  duo  patroni.quia  iufiu- 
iandum  altecius  aketi  Hcqueprodcft ,  neq;  nocer.  I.  j .  ff.  dc 
iurciuran.  Sccundo ,  vt  ius  accrcfccndi  hic  locum  habeat,o» 
portet vcre  dcfecifle  ius patronatus  in  pcrfona  vnius.  Qupci 
Ticcidit,  fi  is  viuo  liberto  deceflerit ,  fi  libcrtum  non  aluetu,fi 
adiufiurandum  adcgerit,  ne  vxorem  ducat.d.l.conBrauni  li- 
bcrto.l.fipatronus.j  j.eo.fit.l.f.l.quicotra.ff.deiutepatro^ 
nat.  Sed  huius  rei  probatio  cxigitur  ab  alteropatrono :  ncc 
iufficiet  iufiurandumliberti,  fiforte  iuraucriciealitumnon 
efle,  aut  iureiurando  adaifbum  tflc.d.  l.fi  duo.  ^id  crgo  fi 
quisallcgetiufiurandumlibettis,  vtcaufamipfamamifli  lu- 
cis  patronacus,  non  vc  caule  probationera  ?   Nam iuliutaa- 


dumnoufolumprobationis>fedeti*3mpa<flionjj&conucn- 

tionis  vim  habct.  I.qui iutafle.§ .  vlt.i.dc iureiut.  V erum de 

kacquxftioaedicemuscap,!^.  . 

■,.'-):,■,.>, 
C  A  p.     XVIII. 

bejicerepartem ,  quomedo  accipiendftmjk , 

in  iureaccrefcendi. 

CAufamiuris  accrelcendi  dupliccmcffe,conftacexfupc- 
doribuscapitibu?.  Vnaefthireditas^autlcgatum^&c. 
de  quacaiitafatis  diffJutaiumcft.  Altera  cftdcfe^ujpartis, 
quf  accrefcere  diritur.  Ncceflcenimeftpartemhireditatis, 
aut reii^gata: deficerc,  vtaccrefcat alreri.  Ec lurcconfulti no- 
flcimodoparterah2reditati&,aurrcilegatJE,  modohircdcm 
ipfum  autlegatariumdcficercdicutit  ccdem  fenfu.  J.his  ita. 
'&§,vbiautcmXod.dccadac.toIl.§.fi  cadem.Inftitut.de  lcg. 
Apudvcccresautem  diccbanturtriplicimododeficcre,  quae 
-vltimisclogirsreliftacrantrcuiujdiftinftionismeminiclufti- 
nianus  in  C  onfticutionc  dccadocis  tollcndis.§ .  &  cum  tripli- 
<i.  Primi^encris  reliaadirebMiturpro  non  (cripris  eflc,  cutn 
vidclicet Icgatum  abinirfonoii  confiftcbatin  pcifona  lega- 
Tarij .  £t fenicntia  vecet Hm  harc fetc cft,  tunc non  efic  ius  ac- 
crdcend!:quafipKtcmquodammodofaciatis,qniadpartcm 
tionadmittirut.  Ercrebraoccurcunt  hdiasreiexcmplainii- 
•bfisPandeftatum:  velutiCMmTitio&  Mjcuioicgatuseftfti- 
^:bus,qui  Titij  ctat.l.huiafoBodi.S  6^.&§.  fiTitio.  ft.  delcg.T. 
cum  Titio  &  fcrucrproprio  finclibcrtatc  legatum  eft.l.planc. 
^4.§.ii  ceniunilim.-ft.  delcga.  I.  cum  duobuslegatumcft, 
qiiocum  alter  noncft  in  rcrum  natura.l.  fi  duobus.  1 6 .  ff.  do 
'lega.i.&aliahuiufmodi.  l./.ff.dclcga.i.  tototit.  dehlsqua: 
pro  non  fcrip.  habcm.  Lcgata  igicur  huius  generis  fubrilitct 
xliftiogucbantanttqisiabhisqu^initiovalebantj&caducadi- 
cebantur.necid  abfq;probabilirationt.«Namqu?  abinitio 
'nonvsIcnt,perindehabcntur5ac(iotnnino(criptan5cflctlt, 
fdcoq;reraanere  pcnesfaaercdcmdebercTidentur.  Sediati 
'antiqno  derogauit  luftip.ianus  Conftitutione  illadc  caducis 
tolleiidis,qu3Epc(ftcrioreft,&voluitquocmiq;  raododeti- 
ciatparsrei  legar2:,etiaTOfipro  non  fcripta  fitjcam  accrelcero 
Toniunftb.  §.in  prituo.n^ecrcpcritur  quidquamcxcepf  u  con- 
ftitutionfc,pr2tcrca,qua:vtindignisaufcruntur.§.quxau  e. 
>Et ita  hodic  intcrpretari  dcbcmus  vetba'Iiiftinianiinl  .ilicu- 
tJonibus.Sialterdeficiat.quiaauripreucTitlegifuta^ai  r  viuO 
tcftacore dcceirerit,ve{ alio quoquo  nrodo defccctlt : rocr.ni 
^dco!legatariumpertitrct.§.ficadcm:li5ft.dcl.N.mcacoa- 
flitutio  editacft  poftcompofitJoncm'Pandedlaium ,  nempe 
•'Iuftin.&  PaulinoGonfulibus,  vtfublcriprio  oftcndit.Eftqi 
'in«a,compofitiodsnouiitiris,idcft,Pande<Satun::>mcntio. 
§.neautem.  Quanquam  &anteeamconftitutionemidem 
legcaliquaftatutumfiiifleiiidicat  luftiniar.us.Nec  alicnum 
cft,  ea  vctbaluftiniani^accipi  deiut  c  fllo  antiquo,quodlegcm 
Papiam  dccaducislatamanteccffit.dequanosfupraaliquid 
diximusc.it3.Sedquxcunq;calcrfiieritccrttiT^.cft,caraiuri, 
quodin  Pandcftasrelatum  eft,  non  confenare,lfg.ii  duob. 
^fimuk 

C   5i    P      XIX. 

\j4niltudreUe  dicfumjk ,  ofmerefct'tem'ieficere 

ipje  iiire,  non  ope  exceptionis.  ^ 

, jT^ Vod vulgo dicitur,  cum pars  deficitopetantum eXcS» 
V^^Dtionis. non  efle  ius  accrefccndi  ,  an  verum  fit vidca- 
niUi.E'tcxiftimo,nyii!ii)terefle,vtromodopac.sdtficiat.pro- 
pterregulara  iurisantiqui^lcg.  nihilin-terclt  ft.de regul.iur» 
Necadrempertinetlocusille  Vlpiani^apit.ij.de  iureiuran- 
do,quemfuprainterpretatifumuscapit,J7.  &oftendimusin 
la  eo  agi  de  pt  obatione,non  de  iure  accrefccndi.  Cum  autctn 
qua:ritur,  fiquiscontendatakerumcx  patronis ius fuum a- 
mifiirc,  proptcr  iufiurandum  liberti,quod  vim  padionis  ha- 
bet :  ha:cqu3Eftio  multum  diffcrt  ab  Vlpiani  quafftione.  Et 
putoiusaccrcfcendinoncire  ,  quia  pars  <Iefeci(re hic  noa 
inxelligitur  ,  propter  conuentionem  huiu^modi  ,  qucin- 
icraliosfatiaeft.  IdeinquecftdiccndHm,&fi  inrcrccflcrie 
ftipulatio,qusipfoiure  cfficax  cITedicitur.  l.fi  vnus.^.padlu5. 
ff.dcpa(3:.  Conuentio  cnim  intcr  alios  facl3,aliis  no  prodcft» 
d.kg.fi vnus§.aate  oKiaia.  froiadeecii acceptilationc  (olu» 
~ tumcfl» 


Jn  Tit.  'De  iure  accrefcendi,  Liber  L 


rumeflcponattiusvinculumobligationis.quoliberrttspatro- 
n»  adiliingitur}  ne  id  quideni  altori  pattono  prodetit . 

Cap.    XX. 

An  fit  ius  accrefcendijcum  iure  praterio  exclufm  eH  U 

cui  duplici  iurefHccefio  defertur :  dr  qudftt 

bonorumpoffefiocum  re^&fmere. 

VEtus  quxfiio  eft.an  oniiJrabonorum  poficflione  ab  eo, 
cuiiureetiamciuili  defcrturIucceflio,parscius,tanqua 
deticiens.cohsrcdiaccrefcat.  Eccertiiutiseft,  cumduplici 
iurc  alicui  dcf  ertur  fuccefsio,id  eft.iute  ciuili,  &  pt2torio,re- 
puJiato  iure  nouo,adhuc  vetus  faperefle.l.quotics  duplici.  fF, 
Je  rcg.iur.l.fuum.Cdeiure  delib.Quod  cu  ica  fit,non  videtur 
|us cccrefcendi hic efle, quandiuhxrcditas iute  ciuiii  pot adi- 
'j(i.Nain  ius  accrefcendiiocumnonhaberedicitur,ni(icL!m 
'pars  omninodcficit,  vt  hiredi  eam  acqiiircrc  libetum  no  fit. 
C.de  caduc.  to!l.  Atq:  ita  pleriq;  accipiunt  conftirutione  Gor- 
diani,cum  ait,  quoties  piutibus  liberis  cefiante  legitima  iuC- 
ceflione, bonorum  poircflio defertur ,  pottionem non pe- 
lentium  petentibus  acctefcere.  C.  quando  non  pet.par.  pet. 
Q.uaEintefptecatioadtnittipoteft,tameffial!ternoseavetba 
incerprctatifumusc.14.  AnimaduertimUstamen,iurisn(?ftri 
Buftores.defuccceflbtioedidlojinbonorumpofieflioncita 
ioqui,  vtnonvideanturiurisciuilisrationemhabuiiTe.I.  i.fF. 
dc  fuc.edift.l.i.tF.quis  ordo  in  bono.poflef.  Vnus  eft  loc'  pr?- 
cip  uus  Inftitutionum,  tit.  de  bon.pof.vbi  luftinianus  air.CG 
igitur  plures  fpecics  (ucceflionum  prxcor  introduxiiTer,  esfqi 
perordinemdifpofuiflct  ,  &invn3quaq5fpeciefucceflionis 
fa:pc  plures  cxtent  difparigradu  perfona: :  ne  aftiones  credi- 
torumdiffcrrentur,fed  habctcnt  quosconuenirent,  &ne 
facile  in  pofleflionem  bonorum  defundi  mitterentur,  &  ep 
lijiodofiDiccnfulerent:  idcopetendarbonarumpoflcilioni 
"certum  tempus  ptffhniuit.  Libeiis  icaque  &  parentibus ,  tam 
naturahbus.quam  adoptiuis,  in  perenda  bonorum  pofleflio- 
nc  anni  fpatium :  cetciis  autem  agnatis ,  vel  cognatis  cen tum 
dietumdedit.  Etfiintra  hoc  tempusaliquisboncrum  pof- 
feflioncmnonpcticrit.eiufdemgradusperlonisaccrefcit.vef 
fi  nullusfit,deiDcepsceteri$  bonorumpofleflionemperin- 
,Je  ex  fucceflorio  edidlo  poUicctur,  ac  fi  is  qui  ptaEcedebat,ex 
conumerononeflrec.Necfacilccrcdendnmeft.Iuftinianum 
dehistantumfenfiflc.quiiureprztorio ,  nonciuiii,adfuc- 
ccflioncm  vocantur.  Itaquc  exiftimo ,  cum  vnus bonorum 
pofleflionemomictif,eamprotinusalcctiaccrefcere,interira 
dum  is ,  qui  omifit,  iuris  ciuilis  auxilio  vci voluerit.  Ec  eft  h(jc 
bonotum  poffeflio ,  quam  fine  re  Vlpianus  dari  icribit  in  In- 
ftitutionibus  tit.de  bonor.polTcfliione.  Bonorumpofleflio, 
jnqait,aut cum  re  datur.aut  fine re.  Cum  re  fi  is qui  accepit, 
cum  effcdu  bona  tctineat :  Sinc  re,cum  alius  iuie  ciuili  cuin- 
cere hatceditatem  poflic.  Idetn eodcm  libto ,  tit.  quemadm. 
teft.rump.  Si  feptem  fignis  teftium  fignarum  fit  teftamentfi, 
Ifcctiurcciuiliruptum  vclirritumfa^um  fit,ptstorfciiptis 
h^redibusiuxtatabulasbonorumpofleflionemdatjfitefta- 
1«  &  ciuis  Romanus,  &  fux  poteftatis  ,cum  moierecur.fuit. 
Q^i^^ooo'^"'"  poflefliocumre,ideft,cumeffc6luhabecur, 
fincmoaliusiurehzrcsfic.  Actamctfiin  Pandeaisnoftris 
h  jcc  diftin^aio  non  adeo  exprcfl^a  fic,  tamen  veftigia  eius  non 
obfcuraadhuCin  illislibrisfuperfunt ,  pra:fercimcapit.  1 2. 
titul.deiniuft.teftamento,vbiitafcribit  Vlpianus  :  Poft- 
humusprstetitusjviuo  teftatorenatus,  deccflit:licetiutis 
fcrupulofitatc,  nimiaq;  fubtilitate  teftamencumruptutti  vi- 
deatur :  attafDcn  fi  fignatum  fuciit  teftamentum,  bonorum 
poflcflioncm  fecundum  tabulas  accipere  h?tcs  fctipcus  po- 
teft,remq;obtinebit.  Sicenimeft  legendum,  licetpleriquc 
feafum  horum  verborum  non  intelligentes,  legantjhziedi- 
latemqj  obtinebit.  Nec  diflimile  eft  quod  Papinianus  (cribit 
cap.84.de  acq.hacfed.poftpleraqjalia.EadcmqiiatiofacitjVt 
emaaciparo  quoque  fubueniii  debcat,qui  alterutro  cafu  rem 
omnimodohabituruscft  ,ideft  ,  bonoiumpoflcflionem, 
no  qualibet,fed  cu  re  &  efteftu:  vt  vel  hinc  iuftior  fabuenie- 
di  caufa  apparcat.Hic  fubit  animum  cogicatio  grauiflimi  illius 
damni,  quod  amiilis  vetet  u  Imifconfuhoium  libris  fecirauj. 


1087 

Cumenim  vnus  VlpiinilibelluJ,  fsque  WUtiliisacmefjdo» 
fuSjCantunobis  adiutncciadferatad  iusciuile!nterprfr;.a''ii, 
facile  hinc  coniicere  iicet,quanta  fit,qnamq-,  deploranda  alio 
ru,qui&mulci,&magnaetuditionetefertierar,ia<fiuia.Sed 
non minusprofc(5to  deploramus quorundam noftri  ordinis 
hominuminepti3s,quiharumantiquitatistehqniarumcon» 
temptu  &faftidio  fibi  mirum  in  modum  placenr.  Ex  hisnu- 
per  quidam  in  fuggefto  nonnuilagrauitatis  fpecie,  diflentire 
fc  a  nobis  teftat us  eft ,  in  legis  ncfcio cuius de  repetitione  do- 
tisinterpretatione,adquamexplicandam  locus  forie  vnus 
exhocVlpianilibro  citatusfucrat.  Moxvaldcaeftuaris.cum 
rem  alicer  expcdire  n5  pofl^ec ,  valca  t  inquic  ,Duarcnus  cu  f  uo 
antiquoVlpiano,quem  egovnius  obolinonaftimo:  &di- 
fcatprohibitsmeflealuftinianoiftotnmhbrofumallcgatio" 
nem.quinonfuntincorporeiiuis.Talesetiamnijciufis  pro- 
fiffbresrepeririintantalucehuiusfcculi(tepcritiautem  ?  i- 
roohonorari&coli)  quis  paulo  cordatiorhomononadmi- 
rncurac  dolcat?  Sedquidcumhoroinibusagascurioficatera 
nofttam  damnantibus,qui  ingenti  nonnunquam  pretio  &la- 
bore  vetuftoscodices  nobiscomparemus^cum  noui  quoti- 
die  ex  officinis  librariorum ,  belli  fcilicer,vcnufti  ac  terfi  pro- 
deunt:Verumhos  cgofimilesdicercfoleoMummioilli  im- 
peratori ,  qui  tam rudisfuir ,  vt  capta Corintho ,  cum  maxi- 
morum  areificum  perfe<5lasmanibustabulas  acftatuasinl- 
taiiam  portandas  locaret ,  iuberet  pridici  conducentibus,  fi 
eas  pcrdidiflent,noua$  fe  ab  eis  lepetiturum  eflc. 

C  A   P.     XXI. 

Jnfars  acquifitay  tjrpofea  admijfi,  deficere  hic  dica- 
tur^vt  accrefcat  akeri, 

Slquisrcm  fibi  arq  u^fitam ,  poftea  habcrenolijerir ,  .int 
.miferit » ea non accrcfcit coniundto , & plcrucq; t? rqi  3 
d -relifta  occupanti conceditur.l.  i  .§ .inrerdii.ff^. de  viiif ru6t. 
accref.AcdEficercparrcmhic  accipimus.qusrepudiacurauc 
amitritur,  antequamacquifitafir.  Nam&hireditaceadica 
lubftitutio expirar.i,  poft  adicam.C.  de  impub.cui  ius  accre- 
fcendi  fimileeft.!.fiTitio.§.Ialianus  ff.deleg.i.Sedhocde 
proprietateintelligendumeft:  quiavfjsfrudus  conftitntus 
&  pcfteaaniiflus ,  nihilominus  ius  accrcfcendiadmittit.d.  §. 
interdum.Cuiusdiuerfitatish^cvideturefleracic,quiavfus- 
fruftas  acqiiiricur  paticnria  debitoris,qu£  tra6tum  temporis 
habet.  I.? .§.date.  fF  de  vfurFr.  ac idcirco nunquam  poteft  di- 
ci  omnino  acquifitus  &  conftitutus  efle.Hinc  Celfus  &  lulia- 
hus  dicebanr,vfumfrudiumquotidieconftitui  &legari  ,fi- 
gurata  Iocutionc.&  animaduertedu  t^S^  ftridti  iuris  fubcilf» 
tatem  infpicJamus,  non  pofTc  vfumfrudu  vercacqairi ,  quia 
res  eft  incorporalis,  qnaj  rradirionem  non rccipit.  1.  fcruus. 
§  incorporales.fF.  de  acq.  rcr.  dom. Vtilitatis  tamen  canfa  re- 
ceptum  cft,  in  quibufdam  caufis ,  vt  parientia habeatur pro 
tradltionc,!nvfuftuftuconftituendo&  acquirendo,  d.l.j. 
§.darc.  Q.iiarationefic,  vrvfusfrudtus  vindicerur,tic.fF.fi 
vfusfruft.pct^&amirtarurtempote.l.vl.C.dcprifcript.lon- 
gicemp.  Sedprifca  fubtilitasadhucmanctiniureaccrefcen- 
di ,  nec  vlla  vtilitas  cxigit  vt  emendecur ,  quo ius  accrefcendi 
ceflctinviufru6tu.Namcuieunqjaccrefcatvfusfru6tus,fem- 
toer  eiiis  morce  finitur,tandemq;  reuerrifur  ad  proprietatem. 
Sunt  &  aliquot  caius ab  alijs  obferuati & collcdi,  in  quibus 
poft  acquifitionem  locum  habet ius  acercfcedi,  veiuti  in  do- 
natione  principis,C.fi  lib,iraper.fec.iBaflig»tMionelib#.rto- 
rum,l.vtr  um  .ff.  de  afiig.lib.  in  donarionc  fa<Sa  a  mulie^e  fe- 
cundo  nubente  fiiijs  cx  priore  matrimonio  fufceptis.l.  fi  qu4 
mulier.  C.  adTertul.  Uemcumminorpoft  aditionemhs- 
redicacis  in  integtu  reftituitur.d.  1.  excontraft  u.fF.  de  reiud. 
Quptamcncafuiparsdcficienscchiredi  inuito  noaaccre- 
fcit.exconftitutioneSeueri.l.fi  minor.ff.de  acq.h^red.  Ad 
hic  cum  harres  priuatur  hsredicate.quia  non  paret  volunts- 
ti  dcfunai,  fccundum  nouam  Iriftiniani  conftiturione ,  parS 
eiadempfaaccrcfcitcohrredib.AiJth.dch^r.&filc.^.fiquis 
aute  no  implens.Excipi  quoqj  folet  quet  ela  teftam5:i  inotK- 
tiofi  in  qua  dicicur  ius  effc  accrefcendi  poft  acquifirione,&c. 
Arframgco  eft^q)  Paul'  ait c.  i  j  de inoffi.tefta.fi  duo  fint  fra- 
tres  exh«tedati,&ani)9odciaofficiofo  ceftameto  cgerint,  6t 

YYy     4 


Franc.  Vtfareni  Comment, 


ic88 

vnuspofteaconftUuitnonagere  ,  parscinsaltcn  accrefcit, 
&c.  Cum  etiiai  is  qui  agic  dc  inoifi.;iofo  hrredicacem  pctat, 
lcg.quideino(fi;io(o.eoJ.cic,l.fiquisfiliunj.  Cod  codem.& 
tcfteturfevellehrredeme(lc:neceflecft,  vc  didura  Pauli 
incelligamas,  quaG  poft  aditam  hireditatero  pats  non  agen- 
tisaccrercacalceri.  Sed  iaeo  filiivideQtur  huius  fencenciat 
au6toresacdcfenfores,quod  nonanimaductrunt.iusaccre- 
rceadi  locum  habers,donec  pars  acquiHca  nr,vc  ancc  diximus 


Li.§.inteidum.ff.d2vfufr.acctefc.  Hacenimpctitianenon 
acquititur a^cnti h^cedicas.qu? nodum ei del  ta cft. Argam. 
leg.delata.ft.de verb.fignific.  Alioquialtetconftituensnon 
ideo  pro  repudiante  haberetur,d.leg.  fi  ponas.t  um  hatcdicas 
(cmel  acquifica  non  poiSt  repudiati.  Similis  eft  fete  vlusfiu- 
<9:us  tatio,  quem  ideo  dicimus  femper  ius  accrcfcendi  admit- 
tete.quia  niiquaai  vcre  ac  proprie  acquificus  elTc  intcUigitur. 
d.$.intetdum. 


FRANCISCI    DVARENI    DE 

IVRE     ACGRESCENDl, 


cns-.)  ,<-. 


LlBER      SECVNDVS. 


^^ttim^  -dccrefcdtfArsdcjickas ,  ^  an  intdto  tantum 
•,.,•  accrefiat.        C  a  p.     I. 

A  V  s  A  s  iuris  accrcfccndi  liber  fuperiot 
Iprxcipue  continet:  (edquiavatiismo- 
dis  accrcfcit  pottio  deliciens   ,  varia: 
quoque  na^cuntur  de  ea  re  quiftiones, 
'quasinhuric  pofteriorem  librum  con- 
iecimus.     Sabiecitnus  ad  extrcmum 
aiiquotcxceptiones,quxtffe6lummtis 
acctefcendi  (dc  quo  &  in  priore  libro 
diximtis}  rcfpiciunt.     Illudigitur!inprimisqua;ricur,    quo- 
modoparsdcficicns  accrelcst?     Et  tcccpcumeft,  ipfoiure 
accreffcre  ,  adeo  vc  nouaharredicatis  aditio  non  fic  ncccfla- 
tia,("eJ  (cmeladiifle(ufiiciac.Ieg.  fi folus.ff.de acqu.hacred.l. 
fedcum  pacrono.ff.de bonor.poftcf.lcg.i.^.fiduo.ff.dc  bon. 
poil.  lec.Ccbul.  Deinde  quxricur,  anpacs  dcficiens  inuico 
at  cte(':ac.     Ac  tametfi  cia«!latus  eft  hic  locus  non  indiligen- 
icr  libro  fuperiore ,  &  ratio  cxplicata,  cut  t  antum  inuito  pars 
dfliciens  accrefcat,  tamenquarprxtermillaa  ncbisfuntot- 
dinis  &  methodi  cau(a,ea  nos  hic  addemu%diftin6lionc  vten- 
tes ,  qux  tem  omnem  paucis  coniplcdlacut.     £t  quiafepa- 
ratluftinianushxicdcsalegatatiis,  exemplumeiufdemimi- 
tabitnur,  acdeha:icdibus  primum  dicemus.     Etconftitu- 
tunr.  eftaluftiniano   ,   pattem  hxtcdicatisdeficientem  co- 
hrredibus, fifuaspottiuacsagnoucrint  ,  ctiam nolentibus 
accre(cetc.§.hisita.C.dccaduc.tollcnd.  Qupd  multoma- 
giscftdiccndum ,   ficohxudespofteaadictint,  quampars 
defecit.  Vlpianuscap.  5S.de acquir.hxre.Siduofunihzrc- 
des  neccflarii  inftituti ,  quorum  alccr  fe  abftinuit ,  alter  poft- 
eaquampriorabftinuic,imraifcuitfe   :   dicendumeft,huac 
non  pofle  rccu(arc,quo  minus  tora  onera  hircditaria  fubcai.' 
Q_;ii  enim  (cit aut  (cire  pot uitiillo  abftincte le  fote  ooeribus 
implicitum,  eaconditioneadire  videtur.  Acfi  quisfubfti- 
tutuscoh^rcdifit  ,  vidctutinuicopotius  acciefccreparsde- 
bere,quam  finullafubftirutiocflet.  leg.fiquisharredes.  jf. 
ff.ds  acquir.  hxred.leg.  tcftatBento.  C.dc  impub.  cum  infti- 
tutus  cx  plutibus  parcibus  no  poflic  quafdam  rcpudiare,qua(^ 
damagnoftcrc.leg.i.deacquir.hired.     Nam  cum  cx  vna 
parte  fit  inftitutus ,  cx  altetafubftitutus ,  non  diflimiliseft  ci, 
qui  cx  patte  vna  purc,cx  altera  fub  condicione  infticutus 
cft.leg.fitu.lcg.fifolus.ff.de  acquir.  hxred.leg.  cohxredi. 
§.coh2rcs.ff.devulg.     Sed  obfetuantur  aliqui  cafus   ,  ia 
^lV^^lli'  '"*  ^'iJHfif''''"'^'  'Q  iniiicos  lociim  non  habcc  ,  veluc 
cumhzrcditas  alicuipeiferuum  ,  qucm  haber  in  poccfta- 
te,  defertur.     Dominus  cnim ,  cui  pars  vna  iam  quxfita  cft, 
alteram  poteft  tcpudiate , quac  poftea  ci dclata  fic.  Ug.  fi fo- 
lus.§.vltim.  Quamuisaliuddicendumfit.cumvtraqucpats 
eodem  cempore  defeitut.  leg.  fi  harrcs.  5  f ,     Itcm  Cum  pars 
hxreditatis  lemcl  hxtcdi aequifica, adimitur ci, quod admo< 
nitus  non  paruecit  tcftatot  is  voluntati :  ea  pars  cohxredi  tan- 
tum  volcntiacctefcitnoualuftiniani  Confticucione,  cir.de 
h £rcd.&  falcid. §.  fi  quis  aucem  non implcns .&  §.  feq. Nec 
idmicumvidecidebet  ,   cumrationequadamfingulatipars 
hsreditatis  iamquxfica  hxredidcficiac.     Namctfiminor, 
poftcaquam  cx  parce  hxrcs  excitit,in  integtum  tefticutus  cft, 
cchxres eius partis onus fufpicere non cogitut. leg.fi  minor. 
lcg.pen.ff.de  acqmt.h*rcd.     Cuiconfcataneura  cft.quod 


Martianus ait c. f ^de acquir. hxred.  Cum hxreditate patrfs 
neceflaiius  hxrcs  fe  abftinet,  conditionem  defcrri  cohxredi, 
vtauttotamagnolcat,  autatota  rccedat.  Hicenimparsnon 
deficir  ipfo  iurc ,  (cd  bencficio  tantum  prxtoris ,  quod  con- 
iraiusciuileconi.editur.  Q_uarehocedi(ftumMartiani«ida- 
lium  hxredem  qui  cxtrnncus  fit ,  non  videtur  ttahendum  ef- 
fe.  Supereft,vt dejcgaitariijjdicamui^^uijbusuntum volenii- 
biti^.rtcrnjefid.cncemaiuu:.cfiu;tsjuftin^  >n  Cor.fti- 

tutiene de caducis tollcndis, §.vbi autem.  Sed  vix  tatio paii- 
tut,  vtdeconiuniaiste  tancumquiabinitio  (olidumhaber, 
idaccipiamus  ;  cumnemopattem  tcifibilegatxrcpudiarc 
poflit.  l.legatarius.  j8.deleg.i.l.4.del.i.Quodtamendubi- 
tationenoncarec,  ptoptetconftitutionem,in  qua  dicitur, 
iegatariis, fi habere  malucrinr,  partem  accreiccrc.  Nam  ra- 
raetfidiftindioquxdamconiuncaorum  ineo  loco  fic  circa 
onus,  dequo  diximus  (upcriori capite :  tamcn in  hac re  fim» 
plicitet , ac  fine  diftindlione ,  loquitut  luftinianus.  Et potcft 
non  incommo  Jc  dici,  tunc  vetum  cfle  qnod  dicitur,lc^atuia 
non  (cindj,  cum  vni  abmitioteslegaracft,  nonautcm,  cum 
Juobus ,  mter  quos  proptet concutfum  diuifio  fiat.d.  1. 4.  de 
lcga.  z.Vctumtutiuscft,tcceptamfequi  opinionem,cju»hi$ 
vetbis  Conftitutionis  adinuatur.Erideo.fi  onusfucritin  pcr- 
fonameius,apudquem  remanetlegatum,ad(criptura:  hoc 
omni  modo  adimplcatur,vt  volutati  teftatorispaieatur.Co- 
cludimusigicurconiun<ftistantum  lcgatariis,  noneriamdif- 
iundHsliccrcpartemaccrefcentemrepudiare ;  quodhitein 
vnam  habeant],  camq;  indiuiduam  ex teftaraenco:  illiplures 
quodammodo  propcer  diuifionem  teftaioris. 

Cap.il 

Kyfnfan  deficiens  cum  onerefuo  accrefeat  y^anift" 

ter  caduca,  &  ea  qu<£pro  nonfcrtpis  haben- 

tur^diquidinterfit. 

INhac  quxftione  mira  iurisanciqui  varietas  fuic  :  caius 
iutis  aliqua  mencio  icperitut  in  Pandedlis.  Sedluftinianus 
confticutionede  caducis tollend.s  ,  hanc,  vtopinor,  va- 
cictatcm  toUcre ,  &  ad  fimpliciratem  legibus  conuenicntera 
teducete  voluit.  §.&  cum  triplici.J.pio  (ecundo.  Eft  cnim 
eaconftitutio  edita  poft  compofitioncm  Pandc(ftarum ,  vt 
diximus  capit.  18  .ptioris  libii.  Itaque  vt  eam  conftitutionem 
intcrprctemur,exquaomnispendetquxftio,  fciendum  cft 
inprimis,  quod idcmluftinianusair.parrcmhzredieatisdc- 
ficicntcmaccteicete  cchxredi,  cumonerc(uo,putalfg3ci, 
aut  fideicommiifi.  Vecba  eius  hxc  lunt :  S:  cohxredcs  (unc 
omncsconiun<ftim  ,  vclorftnesdihundim  ,  velinfticuti 
vcl  fubftituti  ,  boc  quod  fucrit  quocunqae  modo  vaeua- 
tura  ,  fiinpaitehxrediratis  vel  paitibus  confiftat  ,  alijt 
cohxf  edibus  cum  (uo  giauamine  acquiratur  .§ .  his  ita.  Ac 
pletunque  occurruntTpccicsinPandedis  ipfis,  inquibusi- 
dem  iuslocutnhabet.  Ieg.fi  duobus.io.lcg.ciuitacibus.iif.ff. 
de  leg.i.l.fiTicio.  ffj.ff.delcg.i.Sedhocperpccuumnon  eft 
leg.Cclfus.25).ff.dcl.2.cumfimiIib.  Verum  omnciusqucd 
conftitutionirepugnansdeprehendctut,  ideicedercjvcpo- 
fteriori  ,  nccetlecft.Ieg.penulc.  ff.deconftir.princip.  De 
legacariis  idem  ftaruit  tuftinianiu ,  quod de  bxrcdibus ,  ex- 
emplo  veteturaIuri(confiiltorum.§.  vbiautera,  \S\  quis  le- 

gara. 


2)^  iure  accrefcendi,  Liher  TL 


gata.tfj.ff.de  condit.&demonftrac.  Eftenimhichzredita- 
iis  &  lcgati  eadem  ratio,  ne  f  cilicet  is,qui  luctum  aiupledlitur, 
6nusrciiciat.§.  pro  iccundo.  Sed  addit  exceptionentlufti- 
nianus  ,  Siquisfacercaliquidiuftasnt,  quod  abalionon 
coflitimpleri.§.neautem.quid  enim,inquit,  fitcftatoriuf- 
lerit  eum  in  certum  locum  abirc.vel  liberalibus  ftudijs  imbui, 
veldomum(uismanibusextruere,velpingsre,  vel  vxorem 
ducere  ?  qux  omuia  teftatoris  voluntas  in  ipfius  folius  perfo- 
Iiaintclligiturconclufifle,  cui&luammunificentiamrelia- 
quebat.  Excipiuturquoq-,Iegat3rij,quiretantumconiun  ili 
1  unt,  & folidum  habent ex  verbis  teftatotis ,  idq;  propter  ra- 
tione  in  ipfa conftitutione  cxpreflam,  dc qua  diximas cap.  II. 
librifuperioris.  Quidautemiudicandumfitdeijs,  quircSc 
verbis  coniundii  dicuntur,  ex  capite  eodem  cognofcere  licet: 
pt  xrcrea  excipiuntur  legata ,  quae  ab  initio  non  confiftunt  in 
pcrfona  legararii,  6f  pro  non  kriptis  habentut :  de quibus  di- 
simus  capite  decimooftauo  eiufdem  libri.  Ait  cnin»  lu- 
ftinianus.cafinegrauamineadconiundlumpetuenire.  Nec 
id  a  rationc  alienum  eft.  Nam  cum  nnllo  vnquam  rempore 
valuericlcgarum.&perindehabendum  fit,3C  fi  (criptum  non 
eflet : idem  de  oneris  adie^kione  dicendum  eflc  videcur.  Sed 
dubieatur  ,  anidius  inhxredicate ,  qux  prononfcriptafir, 
locumhabeat:  anvcroad  lcgatatantum  pertineat.  Et  pro- 
babilc  eft  ,  luftinianumvoluiflfelegatum  abhireditatedi- 
ftinguere:tametfi  conftitutionis  obkurus  fit  c5textus.  Nam 
poftdiuifionera,quavI~useft!nlegatis,  §.inptimo.§.profe- 
cundo.tandemdehxreditateloquens  ,  hzc  vetbiftibiicit: 
Hoc  quocunque  modo  fuerit  vacuatum,  fi  in  patte  hxredira- 
tis,  vei partib.  confiftar,  alijs  cohsredibus  cum  fuo  grauami- 
ncacquiratur ,  &cit.  Quibusverbisfignificarevidctur, 
nihil  tcferre,  an  pars  hxrediratis  caduca  fit ,  an  alio  quocunqj 
modo  deficiat.  Et  quamuis  Vacuare  vetbum  dici  poflir  ad 
ea  pettinere,  qus  aliquando  valuetunt,qnafi  exinanire  fir,aG 
vacuum  reddere,quod  plennm  rcfertumqj  eft ;  tamen  alijs  in 
locis,  atqjadcoinipfaconftitmioncaHtcr  vfurpatumreperi- 
tur, ?i(2:.§.inprimo.  Aids.quodambiguamorationcmfic 
interpretari  debemus ,  vtvitio  incommodoq;  carear.leg. 
inambigua  ff.de  lcgibus.&  Senatufcon(ul.  Neceaintctprc- 
tatio  catet  vitio,  pcr  quam  luftinianus  de  caducis  tantum  hx- 
reditatibusvideaturdiflercre  ,  dealijsomnino  racens.qus 
pro  non  (criptis  habcntur.  Nccfaneimprobanda  eftratio 
diuerfitatis,  quxabalijsadducitur.  Namonus  impofitum 
hxredi  ,  quafi  hxreditati  ipfi  quodammodo  irapofitum 
]ntelligitur,vtineum  transfcraturadqucm  tranfitjh^reditas. 
Qopd  vero adijcitur, lcgatario,  perfonam eius refpicit.§. led 
vt manifeftetur.Cod.de cad.toll.vt  vnacumpcrfbna,  onus 
^uoque  pro  non  adie(5lo  habearur.  Argumenro  eft,quod  xs 
alienum  pro  portione  h^reditaria  ab  h^redibus  exoluitar,n6 
pro  modo  legati  aut  fideicommifli.leg.  i.C.ficert.pct.  An 
autcm  lupenus  didla  locum  obtineant,  etiam  in  legttima  h^- 
reditate,  cx  Vlpianointelligitur,cap. <Jj.de  legat.2.cuius  vcr- 
t>a  hasc funt : lulianus quidem  ait ,  fi alter ex legitimis  hzre- 
dibus  repudiaflet  portionem ,  cum  efiet  ab  co  fideicommiA 
fum  relidlum.cohiredemeius  cogendum  non  efle  fideicom- 
miflum  pracftare  :  portionem  enimeius  ad  coh^redemfi- 
ne onere pertinere.  Sed  poft  rcfcriptum  Seucri,  quo  fideico- 
miflaabiaftitutorelida  afubftitutis  debentur,&hicquafi 
lubftitutus  cum  fuoonerecofequetur  adcrelcentempottio- 
jBem.I.fi  Titio.§.IuIiaaas.ff.delegat.i. 

C  A  p.     III, 

Pro  quapme  accrefcat  hareditas^aut  res  Ugata^  c9- 
baredi  velcoUegatario. 

IVftinianus  in  conftitutione  de  caducis  toUendis ,  vult  hx- 
reditatera  accrefcere  cohzredibus  pro  parte  hzreditaria.§. 
hisita.  Eademquefuitveteruralurifconfultorum  antclufti* 
nianum  fententia.  1.  liber .  horao.^p.^.cum  quis.ff.de  hxred. 
inftit.quz  coniec^ara  voiantatis  probabili  nititur.  l.quoties. 
tf.adTrcb.l.  i.  Cod.deimpub.&aHisfubftit.Idemvalgore- 
ceptumeftdelegatarijs,  quoddehzredibus:  &refponfuRi 
eftalabolcno.partemquxceflat,  pro  portionc  legati,  cuiqj 
kgatariorumaccrefcere.I.Mzuio.  41.ff.de  lcgat.z.Necfane 
perif  icio,  quid  ioter  hzrcdicatem  &  legatutn  incetfit.  lufti- 


nianus  ramen  difette  ait ,  pro  vinl!  portioneparrem  l^gati  dc 
ficientem  accrcfccre.^.vbiautem.  Erinaliapattcconftitu- 
tionis ait,  quod  relidlum  eft  a  legatariis,  fi  caducum  fiat,ncc 
vlius  fit  coniun(3:us,remanere  penes  legatariospro  vit  ili  por- 
tione .-  quamuis  apud  hzredes remancat,  non  pro  parte viri- 
li,fedhzreditaria,  nifi  nominatimabvnovelcertish^redi- 
busreli(ftum  fuerit.§.{edvtman  feftetur.yEquumenimeft, 
vt  pro  qua  parte  onerati  intelliguntur  a  rcftatore,eandc  m  lu- 
cripartem  fentiant.  Et  certuoi  cft.multuro  teferre,  an  hzre- 
desnominatimoneratifint:  cumin  legatatiisnihilinterfit. 
t!.J. fedvtmanifeftetur.l.turpia.57.§.vl.l.  fihzrcdes.ii7.ff. 
de  'cgat.  I .  Cuius differentiz  hzc  videtur  efle  ratio-quia  cum 
hzredum  mentionem  facit  teftator,facile  crcdirur  velle  eos, 
vth^redesreneri  ,exemplo  hzrcditariarum  obligationuro, 
quibus  tcncantur  bzredcs, pro  qua  part e  in  dcfuD<fti locum 
fucedunt,eiusq-,perfonamreprzfentant,nullahabitaratione 
eraolumenti,  quod  qui(q-,  capit  ex iudicio  teflatoris.  1. 1.  C.  & 
cer.pet.  Quz  ratio  locum  non  habet  in  lcgat3rijs,qui  non in 
ius vniucrlum, fed in rem tantum luccedunr.  Videndum igi- 
tureft,numopinioilladcparteaccrcfccnteproportione  le- 
gati  defendi  pofllit.  Ea  cnim  vctbis  conftitutionis  ipfius faci- 
Je  refutari  pofle  videtut:nifi  vitilem  partem  in  ea  conftitutio- 
ne accipjaraus,  proparrc  viricuiufq-,,  etiam  fi  zqualis  non  fit. 
Not.  in  1.  virilis.ff.de  verb.fing.  Quz  interpreratio,  vt  in  am- 
bigua  oratione,  probabilis  eft.l.in  ambigua.  ff.de  legib.Nam 
&ineademconftitutioneIuftinianus ,  de  relidispenesle- 
gatariosremanentibusdiflfctenSjCumanimaduerteretambi- 
guum  hoc  verbum  eflc ,  &  veretetur  ne  quis  force,fic  accipc- 
ret,vtin(equentipafte,quzadconiufti<3:ospertinet:ip(eara- 
biguitai em  explicare  voluit  his  verbis :  Mancre  hoc  apud  e- 
>  numeratas  perfonas  fancimus  ,  vc  pro  virili  omnimodo 
portioiie,  id  eft,  pro  numero  pcrlonarum.  Ac  forfiflis  non 
luccutrebatei,quiconftitutionemperkripfit,vctbunialiud 
latis  aptum ,  ad  ea  partem  exprirnendam,  cum  pars  legataria 
Don  i\(kc  dicatut,  vt  hzreditaria,  de  qua  paulo  ante  dixerac. 
Et  cerco  certius  cft,  multas  acyrologias  rcpcriri  in  huiufmodi 
conftitutionibus  luftini-ini,  quicunq;  earum  perfcripror  fuc- 
tit.  Atfiquisobiiciat,  videri  luftinianum  opponere  virilera 
pottionem hzreditariz,  fi  quiscacxpendat,  ram  quz de h^- 
redibus,quam  quz  dc  legararijs  ab  eo  di<5la  futu:huic  rclpon- 
deo,Iuftinianumnonitadiftinguerehzredesa  legatatijs,vc 
nihilcommunehabeant.  Qupdvelexcoapparct,quianon 
iolumhzrcditas  ,  fcdctiaralcgatumciira  onere  acctefcere 
'clicicur.§.vbiautem. 

Cap.     IIII. 
Portio  accrefcem  qm  aBionefetatur. 

ETfi  ex  lcge  magis.  quara  cx  iudicio  teftatotis  fic  ius  accre-' 
fcendi  ( vt  diximus  capit.i.lib.  fupcrioris )  tamen  quialex 
iubfcquividcturinearevoluntatera  aliquam  ,  licetobku- 
tam,  ceftacoris,  verius eft.eadem  a(5lione  parcem  accrefcen- 
tem  peti,  qua  &  eam,  cui  accrefcit.  Non  enim  res  principa- 
lit,  &  pars  ei  accedens,  diucrfo  iute  cenferi  debcnt.lcg.  inter 
focerum,§.  curp  incer.ff.de  paftis  docal.  Icaq-,  quod  hzredi 
acquiricur  iure  accrefcendi,  id  parcera  hzreditariani  augere, 
&prohzredicariaparcehabcridicitur.l.j,ff.devu!g.  Ec  Pc- 
pinianus  aic ,  fimihi&  cibieademreslcgatafuerit,  eamez 
meo  lcgaco  ad  ad  me  cocam  pcrcinere.leg.  ^\  mihi.i  2  .ff.de  le- 
gaC.i,&czc.  Hinc Paulus ric.vc legac.nom.caueac. Siab vno 
ezhzredibus  legatorumfatisaccipimus,  cumabomnibus 
hzredibusnobislegatumeflet  ,  fiparscohzrcdisaccrefcat 
promiffori :  intorumfideiuflorestenentur,fi  folidumlega- 
tam  his  ca:pcric  debcri.  His  igicur arguirencis  facile  demon- 
ftracar  ,  verumcfle  quodiamdiximus,cadema(fiioRGex- 
petiendum  efle.  Hocamplius  adduncalii ,  porcionefun- 
di  pecica,  & abfolucione  kcuta,  fi  poftca pars  alcera ,  quz  ac  ^ 
creuir,  vindicecur.iudicatz rci  exceptioneraobftare.l.fiTi- 
tio.ff.de  vfufruifl.idque  non  alia  (  vc  illi  exiftimavtt)  racione, 
quamquodeadera  ajflione  agacur.  Egoveto  iaexccpciona 
reiiudicacz,  magisfpedlanduraeflepuco,aaeademquzftio 
in  iudiciuoi  reuocectif  ,&  an  ex  eadem  caufainfticuacur  aifiio: 
necadeomultumrcferre,quogenere  adlionis  experiamur, 
1.&  an  eadem.Lfi  quis  cuni  cocuin.§  .gsnerahccr.ff.dc  exccpt. 
iciiiK^ 


Frant-Dmreni  Comment* 


C    A    P.        V. 

An  impuberis  c4hxredi ,  h^sreditas  qtioqne  imfH- 
■berisaccrefcap}' 

CErtiiuriscft  ,  indiiicrnshxreditatibusnonadmittiitis 
iccrefcendijfed  eiufdem  hkreditatis  partcm  alteri  parti 
accrcfccre.l.fifubconditione.ffquib.mod.vfufr.amitt.Qua- 
te  Ci  quis  Titium  inftitucrit  harrcdem  cum  fi  lio  fuo ,  Tuius  h- 
Iionon3deunte,bonateftatcri<:,nonetiarafihi,capict  :  di- 
oetfx  cnimhojrcditatesfuut  patris  ,  &fiifj.leg.  2.§.i.ft.  de 
ha:rcd.vel  adt.  vend.  Si  tamen  hic  cohires  fubftitutus  fit  in  fe- 
cundum  cafum  filio  inipuberi,&  filius ,  poftquam  hires  eJcti- 
titpatrijmpiibssdeceflerir.hsreditaseiuscoharredictiamin- 
uitoacquiiicur :  idq;  a  luftiniano  conftitutum  eft.l.quidam. 
C. dc  iure  deliber .  Et  Neratius  d iferte fcribit ,  accrcicendi  iu- 
rcacqairi;  vc  merito  improbandafiteorumopinio,quipu- 
cantacquiripotiusiurefiibftiiuiionis.VecbaKcratiihiclunt 
c.yj.deacq.hxred.  Quj  patrihircsextitit,  fiidcmfilioim- 
paberi  fubftitutus  eft,non  poteft  h^icditate  eius  praEtermit- 
lere.  Qaod fic recipicdum el^.etiam fi viao papillo mortuus 
ctit,deindepup!ilusimpubesdeccfr.rit.MamisquiTiiresex- 
tititjOUpillo  quoq;  neceflario  hxres  erit.N  im  (\  ipfum  inuitii 
obligat,  ceniungi  cam  paternxhxreditatijSCaccrefcendiiu- 
rc  acqairi  cuicunque  patris  hxredi,  csiftimandum  eft.  InTiis 
■vetb:sNeratijfingulariaquxciiraobieraaatur.  Nam  inpri- 
tnis  ias  accrelcendi  locum  habct  poft  aditam  hxteditatem 

fiarris^filio  ,  contrarcgalam  (uperiustraditam  capit.  1 1. 
ibri  fupcRoris.  Qnod  enim  expreflum  eft  Conftitu- 
tionc  luiHniani,  filium  extiti.lfepatri  hxredero,  idinfpe- 
cie  Niratii  pro  expreflo  habendurn  efle  atbitramur.-quia  Ne- 
tasiusait  hxrcditaremimpuberisconiungi  hxreditaripater- 
n^.Caufa  eft  coniun<ftio  iuris  accrcfcendi,  cum  lubftitutione 
pupillari:cui  lubftitutioni,  &poftaditam  hxreditatem  lo- 
cum  efle  dabium  non  eft.  lllud  prxterca  fingulare  hrc  eft, 
G[Uod  noneiuldemhxreditatisparsalteriparti,  fedhxteditas 
vnapotius  alterihxrcditariaccrelcit.  Verumhocidco  can- 
tiBgir,quia  cunu  aditione  filij  conf  ufx  lunt  hxreditates.pupil- 
lans hxreditas  quafi  poriio  quxdam hxreditatis  paternx  ha- 
tctur.  «Hxc  igiiur  duo  alFumit  ius  accrcfcCndi  ex  natura pu- 
piliaris  fubftitutionis ,  proptcr coniundlionem  & comunio- 
nem,dequaiamfxpe  diximus.  arg.l.ficotnuneTn.fF.quem- 
admodum  feruit.  amit.  Scd  &  fubftitutio  quoq j  fpfa  viciflim 
lioc  trahit  ex  natura  iutis  accrefcendi ,  quod  adiiif  edc  tranf- 
mittitur,d.  I.qui  patri.l.qui  duabus.  eo.tit.cum  alias  ad  hxie- 
demtninimetranfeat.l.fi  ex  plunb.fF.de  fais&legit.hxred. 

C  A  p.     VI. 

An  tK^accrefcenditranfiatinfHcceJpirem. 

COnuenitinteromnes,iusaccrefcendtmhxredem  tranf- 
ircquiin  vniuerfumiusdcfund:ifuccedit.§.  hisita.  C. 
de  cad.tollen.l.hqc  fctiptura.fF.de c5d.&  dCmonftrat.Et  hoc 
diftcrt  ius  accrelcendi  a  fubftitutionc  apud  Martianum.  c.ji.. 
ff.de  fuis  &  l.hxred.  Si  cx  pluribus,  inquir,  legitimis  hxrcdib. 
quidam  omifcrint adirc hiteditatcm, vel  morte ,  vel qua alia 
lationeimpeditifuerint,  quo  minus  adcaat :  rcliquis,  qui  ad- 
ietint,  accrelcitillorumportio  :  &  licet  dccel!erit  antequl 
iccrefceret,  hoc ius  ad  hxrcdes  eorum  pertinet. Alia  caufa  eft 
!nftitiitihxredis&coh(jredisfubftituti.  Huicn.  viuodefer- 
tur  cx  fubftitutione  hxrcditas :  non  et  fi  deccflcrit, hxtedem 
cius  fequitur.  Addendum  eft,&  ad  fidcicommiiratium  quoq; 
ftatimtranfirc,  quilocoh^rediscft,  exPapiniani  Vlpianiq; 
lententia.leg.   Papinianus.^^.fF.adTrebell.   Necintercflc 
pGto,fifcufne,anpriuatus  alicuifucccdat.l.fi  totam.ff.de ac- 
quir.hxrcd.  cii  fifcus  nihil  habcat  fingularc,  iiifi  quod  norai- 
natim ci a iegibusindultum eft.  1. itcm  vcniunt.  §.pr1uatorii. 
ff.dcpctit.hxred.  Sedquxftiocftperobfcura  acdifficilis,3n 
portio deficftns  accrefcat iis,  qui in re fuccedunt ':  cuiufmodl 
eft  emptor  h  xreditatis,  vel  rei  legatx,  aut  ali  j  fimiles .  Ego  au- 
tcm  in  hacquxftione  fcntentiaiti  luliani  ampIcdor:qux  tara 
apcrta  eft,  vt  probabilibus  arguiticntis  eam  fubucrrerc  vellc, 
paruroprudentisconfQltiq;honjiniscflevideatur.  Fundi.in- 
f  uit.portio,velatalluuio,portioniacctcfcit.l.fi  Titio.ff.de  v- 


fufr.Qnjbus  veibis  oftendit,eiadquemtranfitpottio,puta 
cmptpri,  competcre  ius  accrefcendi.  At  enim  venditor , qui 
pretium  habet  portionis ,  eam  habere intcllgiitur ,  quafi  ia 
locii  rei  fuccedatil.fi  &  rem.ff.  de  petit.hxred.I.quia. fF.de  v- 
fufr.l.fiquispccuniam.§.vlt.ff.fi  quisomif.caufateftam.  Id 
quodnoninficioriDtcrdumcontingere.-fedlulianumdcve- 
ta  portione  fundi  legati  (enfifle,  vel  eo  cognofcitur,  quod  al- 
luuione  interferit.  Q^pd  enim  accedit  fundo  vendito  pcr  al- 
luuionem,  emptoris  lucro  eft,  non  venditoris,  quamuis  prc- 
tium  fundi  vcnditi  habcat  venditor.  l.id  quod.ff.de  pcric.  & 
commod.rei  vcnd.Itaq;ficut  vcnditotfundi,nonideofun- 
dum  hiberc  intelligitur,  quia  prctiam  habet,  vt  cottimodum 
alluuionisipfiacquiratur:itadevenditore  hxreditatis,  auc 
tei  legat X ,  dicendum  eft in  propofita  quxftione.  Nam  ca  fi- 
militudincvfumfuiflclulianumcredibileeft  ,  vtfophifticis 
huiufmodirationibusviamprxcluderet.Quod  tamcn  aflc- 
quinonpotuit.  Atqueeodemmodo  rcfponderiiispoteft^ 
qui  venditorcra  h^rcditatis  dicunthxredemferoper  raanete. 
1.  z..C.de  pai^t.ideoq;  etiam  ex  luliani  fententia  portionem  i- 
pfi  accrcfcere.Ex  iis  enim>  qux  diximus  apparet  lulianum  re- 
ipexiflead  cum,  quireuera  poflidetterohxrcditariam,  vel 
legatam.nonadcum,  quiiurisinterpretationc  vel  fi<^ion« 
quadam  rem  habecc  iatclligitur.  Sed  Vlpianus  hanc  fenten- 
tiam  magnopere  confirmat  fub  tit.de  acquit.hzted.l.  fi  tota. 
8  2. .  Ait  enira  ideo  hxredi,  qui  tacitc  rogatus  cft  reftituere,n(* 
hilaccrcfcerejquiarem  non  videturhabere.  Namflquis  in 
irauderalegis  tacitefidcmfuamaccoramodaucritalicui,  Vl 
hxreditatera  non capaci reftituat ,  ac idcirco  fifcus bxredita- 
tem  fibi  vindicaucrit :  nihil  proficiet  huic  hxredi»  quod  bxr:» 
maneatademptahxreditatc.  Not.inl.exfa(fto.§.  Iulianu$. 
ff.devulg.&pupilLfubft.  Itaq;fiuehxres  partem  fuam  hx- 
reditatis,fiuelegatatiuspartem  reilegatx vendideric, portio 
dcficiens,  eraptori  magis  qua  vcnditori  accrcfcit.  Sed & hoc 
de  proprietatc  accipicndum  eft,non  de  vf  ufiudu,  qui  cohz- 
rct  perfonx ,  &  perfonx  ra  agis,quam  portioni  acctelcere  di- 
citur.d.  1.  fi  Titio.l.interdum. ff.de  vfuf  ruflr.accrefc.ieg.&  aa 
eadem.§.quicum  pattem.ff.de cxcept.reiiudic.  Quodaute 
x:>b»citufdchi3,quifucccduDtdiuerloiure>  quomodoacci- 
pieadumiit,dicerausc.i5). 

Cap.     VII. 

J>e  variarittn  coniyndiienKmfermisii^e:  t^  decUfii'- 

itisPauliloctPsadLluliamPapiam. 

CVmvniusgenerisconiundi  tantura  teperiuDtiTtjCon- 
ftatpartcnidcficientem  omnibus  accrefcete.§.his  ica. 
C.dc caduc.  tollcn.  vt puta  fi  ci ,  cuius pats  deficit,  omncs  re 
&verbis  firaul ,  aut  re  tantum ,  aut  vecbis  tantura  coniund^i 
funt.     Sin  autcraitaconiundbifiut,  vtalii  fintre  coniuntSii, 
aliirc  &  verbis,autvetbis  tantura  .-  quxritut,quis  cotutn 
potiofcffcdebeat.  Etmihi  videtut  Paulusadlegemluliam 
Papiam  ,  paucis  verbis  complexus  efle  quicquid  ad  hanC 
quxftioncm  pcrtinet.Prxfertur,  inquit  omnino  cetcris ,  qui 
re  &  verbis  coniundius  eft:quod  fi  rc  tantum  coniuB<5lus  fit, 
conftat Don efle  potiorem.    Si  vero  Vcrbis  quidem  coniun  • 
^us  fit,  re  autetn  hon,  quxftionis  eft)  an  coniun Aus  potior 
fic.     Etmagiseft, vtipfeprxfcratur.      Hxcverbaqux  ahj 
pletiq;  mirabiliter  contorqucatac  peruertunt  ,  nosveluti 
•ra.fa.^fcciix.u(  fic  inttepretabimur,  vt inde  appareat ,  oftende- 
tc  Pauium  voluifle ,  in  orani  genere  coniandlorum ,  quis  cui 
prxferri-dcbeat.Primaigitur  quxftio  apud  PauliJ  eft,de  cor- 
iundo  rc  &  verbis,  Et  ait  Paulus,eum  cctetis  prxferri.  Qn^od 
&Iuftioianusconftituit,  &  adeocertumcft  ,   vtdceoin- 
tcr  omncs  conueniar.d.J.his  ira.    Altera  quxftio  eft  dc  con- 
iundo  re  t3ntum,quem  Paulus  ait  non  efle  potiorcm  cetcrij, 
idcft,ceteris  nonprxferri.Nihil.n.rcuera  babet,  quod  cetc- 
tis  coramune  non  fir,  qui  coniundlri  eflc  non  poffunt ,  cifi  ad 
eanderatcravocehtur,  vtfupraoftendimus.Tertiaquxftio 
cft,de  eo  qui  vctbis  tantu  coniun<5lus  eft.Et  Paulus  ait,verius 
efle ,  vr  is  quoque  potior  fic  ccteris,  &  eis  prxfcratur^vt  po- 
taijs  ,  quiretantumconiuniflifunt.      Sicenim  interpre- 
tbr  particuiam,&,  quain  emendatfs  codicibus legitur  :  quafi 
hocf«ntiatPaulusnonmodoeua:,quite&ve(bis,Icdccqai 

vctbi» 


'De  iure  accVepinMi  Liler  }}. 


\m 


yctbls  tantum  boniundlus  fit  ccteris  potiorem  efle.  Eft  igi- 
tur  hxc  Pauli  fententia  (  vt  lum  matim  dicamus  J  coniundos 
ctiamfi  vcrbis  tantum  coniun«!ii  finr,difiun£lis  potiores  efle. 
Nam  is  qui  deficienti coniundlus  eft  verbis ,  primum  codem 
iure  nititur,quo  ccteri,quiaad  eandem  rem  vocantur.  Dein- 
dehocarripliushabct,  quoelconiunftim&  eadcmotationc 
eiideraque  verbis  vocatur.  Vnde  luftinianus  hos  ideo  cete- 
ris  priferendos  ait,  quia  propter  vnitatem  fermonis  quafi  iti 
vnum  corpus  rediguntur.d.§.  his  ita.  Alii quidam  exiftimant 
Paulum loqui  de  iis  tantu.qui  rc  &vcrbis ,  no  etiam  de  iis  qui 
re  tantum,aut  verbis  tanrum,  cohiundbi  funtj  &  fic  interprc- 
tanturhaecverbaj  Qupdfiretanturo,&c.quafiPauluslub- 
iiciatrationcrentenrJ^ru^,qiJodfi^  quiafi.accipietes,  eon- 
tramorem  loquendiLatincrumauciorum.  Nam,  quod  fi,a- 
pud  LatinziinguxauilorcSjfedfi,  fignificat:  vt  apudTeren- 
tium,  Qood  fi  quiefTem.nihil  eueniflec  niali.  Noftra  autcra 
interpretacio,verbis  congruit  Pauli,a  quotum  propria  figni- 
ficationenonfacilerecedendumcftinlegum  intcrpretacio- 
ne.leg.  i.§.fiis  qu!nauem,ff".dccxerc.att.  Deinde  lationi 
iuris  confentanca  eft ,  atque  adeo  conftitutioni  imperatorix 
vt  iam  oftendimus,  d.§ .  his  ita.  Huc accedit,quod nuUus  cft 
locus  m  iure  ciuili,  cui  ha;cnofttaintctpretatiorcpugnet,Yt 
iiosfaciledemon(tracurosceniidimus,c.i3. 

C  A  p.     VIII. 

Fariis  exempUs  tllnjtratits  Pauli  locu4  defermi" 
JlioneconimBorum. 

IAmfatis  demonfttatum  eft,quid  fenfetit  Paulus  de  permi- 
ftione  diuetfi  gencris  coniun<ftorum :  fed  varietatc  cxem- 
plotum  ad rem illuftrandam  opuseft.finc  quavixaquoqua 
intellfgiplenepoteiifjitaqueexempla  quxdam  fatisappofi- 
ia(vtnobisvidecur)coIlegimus:inquib.quiexercitatifueiint 
Je  ceteris  qua  propon6cur ,  melius  &  facilius iudicabunt.Et 
quia  eadsm  eft  hxi  e  Jum  legatariorumqi  ratio,  de  quibus  eo- 
dcm  in  loco  diileruilfe  Paulum.infcripciones  capitum  iudicat, 
l.reconiun«ai.fF.deI.3.!.tripiici.ff.devetb.fignificat.cxcmplis 
qua:vtriufq;conuenirent,  hicvtivoluimus. 

CommiFtio  re  dr  verhis  coniimBorum ,  cum  iis  qui  re  tan- 
tumconiunguntfir. 
Titio&SempronioGornelianumlego  :  CaioCornclia- 

«umlego. 

Titius  &Sempronius  harredesfunto'>Caiush?rcsclto. 
HicinpartcTitii.Scmpronius  praeferrur  Caio.quiarc  & 
Vetbisei  coniunt^us  eft. 
Aliudexemplumcemmiftioms  re&verhis  coniunSto- 
rum )  cum  re  coniunciis. 

Titio&SempronioCorncIianumlego ;  MasuioCotne- 
lianumlcgoiCaioGornelianumlego. 

Tirius&Sempronius  h^rcdcslunto;  Ma:uius  h^res  efto; 

Caiush«tescfto. 

Hic  in  parte  Msuii  non  pr  aefcttur  Gaius  ceteris,  qui  te  co- 
iundus  s  Icd  par  cft  omnium  caufa ,  quia  ii  fimilitcr  re  con- 

iunaifunt. 

ComiJiioreconiunBoram.&verbtscOmuH- 

^orum. 
Titio  Cornelianum  lego  •,  Miuio  &  Caio  Cornelianum 
leeosquispartibus.  .        ,    ^ 

Titius  hires  efto  •,  Maeuius  &  Caius  hacredes  funto  squis 

«artibus.  .        ,  . 

HicdeficienteMiuio.Caius  Titiopr*fertur,quiaverbis 

coniunftus  potior  eft  re  coniuniao. 

Mtudexemfhm  ctmiHionisreconiuniiorumcum 

'uerbis  tmtum  coniuniiis. 

fitio&Sempronio  Cornclianu  l;go;M?uio  &Gaio  Cot- 
nelianuialcgosquispartibus. 

Titius&Semptoniushiredcsfqnto  ;   Msuius&Cams 

hircdcs  funto  zquis  partibuj. 

Hic  dcficientc  Mxuio.Caius  cetcris  pracfcrtur ,  quia  con- 
«indlus  cft  vcrbis  Macuio.Cctcri  re  tantum  ei  coniunfti  funt, 
fluaipuis  intct  fe  coniunfti  fint  te  &  vetbis» 


Commtjiio  coniunttoriim  verVts  tWfhm ,  '^  n  kc 
verbis  comunciomm, 

"txxxo  8c  Seniproiiio  C  ornelianum  lego  iquis  partib.  QuX 
jjartemlegauiTuiOjCamMajuiolcgo. 

Titius&  Scmproniush^redesfunroiquispartibus ;  Ei 
qua  parte  Titium  inftitui,  ex  cadem  Miuiurii  inftituo, 

Hic  deficicnte  Titio,  pars  eius  accrefcet  Ma:uio,qui  vtroqj 
rnodo  coniundtus  cft;nonSempronio,  qui  vctbis  tantum. 

Commijlio  triflictsgetieris  comtmiloYtm. 

Titio  &  Sempronio  Cornelianum  lego  aequis  pairtibuss 
Q^ampartenilegauiTitiojCandem  Maeuiolcgo:  Caiofuii- 
dum  Cornclianurii  lego. 

Titius  &  Seproniushitedes  funto  jequispdrtilsusjfexqua 
patte  Titium  inftitui,  ex  eadcm  Mxuium  inftituo ;  Caius  hs^ 
resefto. 

HicTitio  Semptoniuscftconiuniius  verbistantia:  CaiuJ 

rct3ntum:Miuiusrc&vetbisfimul.QuareTitiodeficieti^ 

te,  portio  eius  vni  Macuio  accrefcct. 

C  A   P     IX. 

Inter  coniunSios  eiufdemgenens  interdum  ordineni 

Jeruari,vtaliialiispr^erantur.,dfexplicatum 

SdeuoU  refponfum  tit.de  legat.  2.ali- 

terquam  vulgofoleat, 

Dldumfuit  capitefupcriorcinterconiundos  eiufdfige- 
risxqualitatcmferuati.&partemdeficientemparit^ero- 
mnib.accrefccre:vtputafiomnesfintre&verbisconiundi<, 
Sedquiainteripfosalii  interdum  aliis  coniundliores  reperi- 
unrur ,  dubitatur,an  in  iureaccrefcendi  cetcris  potiores  fiut. 
Exempli  gratia  fi  ita  fcriptum  fit,Titius  &  fratris  mei  filii  hs- 
redcs  funto.l.interdii.fF.  de  hzre.inft.  Titio  &  hasredib.  meis 
lcgOkI.fi  quis  Titio.ff.de  vf  ufr  uifc.accrefc.  Nam  etfi  in  his  ex- 
eraplis omncs fint coniunfti re&  verbis:tamS qui  colledim 
vocantur  appcllacione  filiorum  aut  hxredum,videntut  intec 
fe  magis  coniundti  effe.  £t  quia  luftinianus ,  de  coniuadis 
loqucnstait  eos  in  vnum  corpus  redadtos  videri,hu!us  rei  dc- 
monftrandx  gratia,vtar  fimilitudine  ab  ipfis  corporibus  fiuC 
collegiis dudta.Et  fi  magna eft  ciuium  intcr  feconiun(^io,ta- 
mcn  mterior  eft  eorum,  qui  in  collegium  aliquod  eius  ciuita- 
tiscooptatilunt  :  cuiufmodi  fantmagifttiacprofeftoreso- 
mnium  arcium  ac  litcrarum.  Ari^ior  vcro  coUigatio  eft  eorfi 
qui  eandcm  artem  fcientiamve  profitcntur,&  proprium  cor- 
pusfaciunt.  Quamobrcm  ciuiratenoftra  propiormihiefl 
Philofophia;  profeftor  negotiatore.  Sed  do6tor  iuris  ciuilis 
vtroque  mihi  eft  coniundtior.Sicut  crgo  cx  variis  corporibus 
conftatciuitas  ,  quorumaiiquafuntcuraomnibusciuibuft 
aut  cum  multis  communia  ,  alia  funt  quorundam  ciuium 
propria ,  atqucitagradusquidamfocietatisacncceflitudinis 
inter ciues repcriuntut  :  ficinconiun(ftione,  dcquahiclo- 
quimur,  accidit.  Nam  in  lupcrioribus  exeraplis  ha:redes 
omnesincoinmunequaficorpus  ,  aliquiinpropriumacfe 
paratum  teftatoris  fcrmone  rediguntur:  Nec  dubium  eft, 
quin  habcantur  pro  vna perfona,  cumomnes  concurrunt:& 
quzftio  eft)  quam  quifqne  partem  hsreditatis,  aut  rei  iegac^ 
capiat.di(3;.  leg.inccrdum. leg.fi  quis  Titio.  1.  quiliberis.  Sed 
quiaaliquandoaccidit,  vt  quiconiunfti  funt,nonhabean- 
tur  tamcn  pro  coniuni^is  in  iure  accrefcendi ,  lcg.  item  quod 
Sabinus,§.i.ff. de hzred.inft.  ideo dubitari  poteft ,  an  ccte- 
ris  prsferri  debeant,  cum  id  cerco  iure  definitum  non  fit.  Sed 
probabileeft  ,  huius  coniundtionis  &hicrationemhabe- 
ri.  Nam  praiter  conftitutionem  illam  de  caducis  tollendis 
(inquadicitur,  coniuncaos  prsferri  ccteris,  quod  propcer 
Vnitatem  fermonis  quafi  in  vnum  corpus  reda(9:i  fint)ex- 
tat  PauIilocusdchacconiun<5tioncfubtit.  dc  vfufruft.ac» 
crefcen.qui  ^xoit^ko  non  rc^ae  pofitus  ibi  fuiffet,  fi  ad  ius  aC- 
crefcendi  non  pertineret.di<fl.  leg.fi  quis  Titio.  Quod  au- 
temdicimus,hoshaberilDcovnius,  fic  accipiendum  eft,ni- 
fi  voluntas  teftatoris  appareat  contraria :  Veluti  cum  ica fcri- 
ptumeft^Titius&fratrismcifiliiacquch^redesfunro  »  di- 
»5ta  leg.  interdum.  aut  ita  :  Qjiifquis  mihi  ha:res  crit  & 
Titius ,  idcmfilioraeoimpuberiharresefto.lcg.vltim.Cod. 
de  ittipubet.  In  pofteriore  enim  exemplo  di(5tio ,  quilquis. 


io«>t 


Franc.Dnareni  (omment. 


vim  pa'-tit!on!$acdiftiibui;iorishabcr,8c  perindcaccipitur, 
ac  fi  noaiina  harredum  expreffa  eilent,  hoc  modo ;  Sempro- 
niusj  Caius,&Tidusfil!omr.-o  hjEredcsfanto.  Atque  ixa 
intcrpfecamurconfticutionemlartiniani.quiLabeonisfen- 
tcjti<5adaet(arividetur.lcg.quilibetis  ft.de  vulg.Sedcuma- 
pua  Libeoncm  expr i.fla  non  fi.  fomula  inftituti.)nis  ,  ea  fic 
conceprainreI!igidcbcr,  vtappareatha^redes  vcre  coniun- 
<^os,&invnurr7.  corpusredidoseffe,  hocmcdo  .-  Haeredes 
mfi&Ticius,  fi!iomeo  harredcsfiinco  :  quocatuloco  vnius 
habencur,  vciam  diximus.  Verurahuiciententia:  noftrs,vc 
concradum,opponirur  Scxuola:  refponfum,  in  quo  pluces 
coniundi  uon  funguncur  vicc  vnius,'ed  viriles  paiccs  capiunr, 
perindc ac  fi  nommaci  cflenc a  tcftacorc.  Verba Sca:uol<E  b^c 
l'mrc.5)o.deiegacis  i.  LuciusTiciusceftamccoitacauifjPraE- 
diolummeuradativolo  iibertislibertabufqae  meis,&  quos 
hoctrflaraentomanum:fi,&Seia:alucina:mex  :  ica.ncde 
.  nomine  famih'imea:exeac,  donccad  vnumproprictasper- 
ucnia:.Qiiiro,anSciaincommunionecumhber[is  habeat 
portionem,  an  vero  fibi  partcm  dimidiam  eius  pra:dio!i  vin- 
dicarcpolHt?  Relpondi,  pctfpicuamefleteftatcrisvoluBra- 
tem.omnesad  viriles  vocantis.I.LuciusTitio.§.  LuciusTi- 
tius.ff. delegat.2.  In  horumvcrborun:interpretatione,mi- 
rum  cft  quantopore  ab  Accur  fio  Accurfianilq;  omnibus  fu- 
datumfic,cam  taweurcsfit  ,  iudiciomco.non  admodurn 
obfcura,  fi  quis  verba  au<Jloris  atrente  confideret  acq  j  expen- 
dar.  Sicenimaccipio,quafi  teftator  inhac(pccienullosha- 
bucrit  libertos,  nifi  tcftamenro  manumiflos .  cxcepra  Seia  a- 
lumna  :  quaehbertaquidcmcrat  teftatoris.iednonteftame^ 
to  manumifla.Qiiarc  cum  teftator  omnibus  hberris  fuis  pr«- 
dium  legarc  vellec,  &  vcrcrctur ,  nc  quis  forte  dubiraretj  de 
quibusii  bcrcisfenfiflct ,  non  fuit  contcntusfimpliciter  ii- 
bcrcislegare,  redmaiorisexpreflionisacdcclaracionis  caufil 
baecvcibaadiecit,  Ecquoshocteftamentomanumifi,&Sei« 
alumnsmex  ;  quafidiccrcr,libetcis,«amquosceftamento 
manumifi.quam  Seizalumnzmea:,qus  anteceftamencii 
raauumiflacft.  Nam  particular ,  &  ,  geminacio  han£  vim 
habec  Seiam  vero  libertam  fuifle  tcAacotis,  argumenco  eft 
quod  reftator  przdium  tocum  ,  quod  his  communitct  lega- 
tumefl,  non  parcem  eius  prxdii  ,  vtvetatdenominefa- 
milix  fua:  exire :  quafi  Seia  quoque  ipfa  ex  familia  eius  fit.Li- 
berti  cnim  apud  Romanos  accipiebant  nomioa  patronorij,& 
eiufdcmfamihz  cenfcbaDCur.leg. pacer  filium.  ^(i.fF.  dele- 
gatis^.HmcapudCicetoneni  Cxcilius,£acychides,  &M. 
Pomp.  Diony.  fet  ui  manuBiifli  appeilantur. 

Cap.     X. 

An  infuccefione  ah  inteliatogradatm  contpe' 
tat  iu^s  accrejcendi. 

QYx  ii(ki  funt  fupetioribus  capitibus,  propria  funt  fuc- 
ceffionisteftamcntarix.  Anidemiusficinfucceflione 
ab  inceftaco,  in  qua  cciam  ias  eft  accrefcendi ,  quxricur.  £c 
cercumeftinhac  queque  fuccefliane  alios  aliisprzfciri  in 
iureaccrefcendi.  Ac  duofunt  deeareiuris  audlotumloci, 
quorum  alter  eft  Caii  debonot.poflefl.contracabul.alcer 
Vlpiani  de  coniugendia  cum  emancipaco  Lberis.  Verba 
Iisc  func  Caii  cap.  1 1.  de  bonor.  pofTcfli o.concra  rabulas.  Si 
duobusfihis,&«xalcerofiIto  duobusncpocibus,  bonorum 
pofTcflio  corapetac,  &  alccr  exnepocibus  non  pecac,  pars  cius 
fracri  accrefcic.  Si  vero  ex  fiiiis  alcer  non  pctat ,  tam  fcatri, 
quamnepotibus  ,  idprodeft.  Namque  tunc  duo  (einifles 
fiuntjcxquibusalterum  filius,altcrum  nepotesconfequcn- 
tur.  Inhacigirurfpecie,  fi  vnus  ex  ncpotibus  non  pecar, 
qui  in  vnam  ftirpem  vocancur  ,  &  veluci corpus  quoddara 
ieparacum  babenc,  pars  eiusfracti  acctef^ir,  non  pacruis.  N£ 
etfi  ponamus,  nepotem  illum,qui  non  pecic,nunquam  inre- 
rumnacurafuifTc.infucccfEone  abinteftaco  eandcm  hxre- 
diracispartctBrecinebicncpos  :  nccideopacsfiliorumam- 
plioreric  ,  quianepoces  fucccduncinlocum  pacrisfuide- 
fun^fli.&cancumcapiuncexhxredicate  ,  quotquocfuerinr, 
quanrum  paccr  corum ,  fi  viuerec. §.cum  fihus.dc  hxred.qu^ 
ab  intefta.  Inft.Si  vcro  vnus  ex  filiis  non  petat,  qui  non  facitjc 
ptoptium  corpus ,  quia  finguli  rriencem  habcnt :  porcio  de- 
ficieos  accrcfcic  omnibus,fcd  ica  vt  piutes  nepoces  nihilo  am- 


plius,  quam  vnus  filius,accipiant.  Itaquehireditas  diuiditur 
in  duos  fcmiflcs ,  quorum  vnum  filius.alcerum  ncpores  con- 
fcquuntur.  Nanietfiponeremus,fihumillum,  cuiusdefecit 
pars,nunqu3m  in  rerum  natura  fuifle,  ead^-m  modo  hxredi- 
tas  ab  inteftato  diuidcrerur.  Alrer  locus  cft  Vlp^ani  cap.  i.  de 
coniung.cum  emancipar.hb.vbi  vult  Vlpianus,  fi  funt  duo  fi- 
lii.&exalteroeorumduonepores,  deficientevnoex  ncpo- 
tibus,  partem  eius  omnibus  accrefccre,  id  eft,  non  folum  fra- 
rri ,  fed  etiam  patri  &  patruo,  ordine  tamen  feruaro ,  w.  frater 
f  racri.patcr  patruo  pr^feracur.  Verba  Vipiani  hxc  funt:Si  quis 
exncpotibusportionem  fuamomifctit,  euenict,vcnona4 
adpatremeius,fcdm3gisadfratrem  percincac.  Scd&fio- 
mncs  ncpoces  omiccanc,  patruo  nihil  accrefcet,  fed  foli  patri. 
Qupdetfi  patcr  omiferir,runcparruoaccrtfcec.l.i.$.fiquis 
exriepocibus. fl.de  coniung.cumemancipat.  lib.  &c.  Naii» 
etfi  his  omnibus  fimul  deferatur  hxreditas  cdi<ilo  prxto- 
risjtatnenquiaprxcorconiungic  parremcum  hbecis  fuis,& 
ipfosliberosincerfe  ,  propoiqijadimconi.indione  ,  «- 
quum  eft,  vc portio  nepotis  dcficiens  ita  gradatim  accrefcat. 
Quarationc,  fi  filiusip(eemancipatusnonpetac,pars  dcfi- 
cicns ,  nepocibusex  eo  lolis,  non  eciam  reliquis,  acctefcit.I.4. 
§.vlt.ff .  vnde  lib.  Atque  hinc  obferuandum  eft,  non  mulcum 
rcfcrce,  quo  confanguiniracis  vinculo  inter  fedeuindi  finc  if, 
quidciureaccrefcendicooccndunt  ,  cuminfpecieVlpiani 
fraterpatrianteponatur.  Proirdegermani  fratresconfan- 
guineis poriof es non funr  iniure accrefcendi,  cum  de hxre- 
ditare  pacris  agitur.  I.vlc.  C.ad  Treb./£(i}uc  etenim  coniun(fli 
funtpatrij&a:quaiiteradeiushjEreditatemvocantur,quam- 
uisintcfipfosparneceflirudoconfanguinitafqi  nonfic  ,  ac 
idcircocumdehaircdicateipforumagitur ,  germanicetcris 
prxferanturinfucceflioneabinteftato.  Authcnr.dc  hxted. 
abincefta.  Namcumiusaccrefcendircm'equacurmagisqua 
pctlonam.I.fiTicio.fF.  devfufruift.quiparres  habenc  squas 
ha:redicacispacernas^  difpares  eflenondebent  iniureacctC* 
fcendii 

C  A  p.    XL 

Coniiincfos  re  tantum  ceteris  nunquamfraferrL 

COnhantftosrerancum  cererisnunquam  prxferri,  antc 
iocuimus, d.I.  rc coniundii.  N:hil  enim  habenc ,  quod 
cxccriscommunenonfit:&comparaticumcccerisdicunrut 
difiun^i.C.de  caduc.tollend.lnde  CelfusCumquisinquit 
exinftitutis,quinoncum  ahquo  (.oniundiim  inftitutus  fir, 
ha:res  non  eft  :pars  eius  omnibus  pro  hxreditariisportionib. 
accrefcet,Ieg.libcrhomo.§.cum  qais.fF.de  h^red.inftituen. 
ficenimlegendumeftcumnegatione,quainNoricale<5lio- 
ne  defidcratur.  Proinde  rciicicnda  eft  eorum  optnio ,  qui 
cenfentieconiunftumideo  prxfetendum  elTc  verbis  con- 
iundio,  quodfolidumhabeatcxvetbis  reftatoris.&dciuro 
non  dscrefcendi  magis  quamaccrelccndi  ,  dedamno  vi- 
rando  magis  ,  quamdclucro  faciendo,contendat.  Quod 
argumentum  ,  quain  leue  &  ineptum  fic ,  exempiis  fa- 
cilcdemonftfafipoceft,cxc3p.8.fotmulapccicis.Pcjncigicur 
ica  fcriptum  efTe  in  teftamento,  Ticius  ha:res  efto:  Mxuius  & 
Caiushxredesfuntoarquisparcibus :  qu^fonumdeficieoce 
Mxuio,  zqummfic  Titium,quidifiun6iusabeoeft,Caio> 
quiverbisefteiconiundus,  prxferti  ?  Sidixeris,  Titium 
ex  veibisteftatorisfolidum  habere  :refpondebo,  Mxuium 
&  Caium ,  qui  loco  vnius  funr  propter  coniundlionem  ver- 
borum  paritcr  (blidum  habcrc,  quafi  Titius  ex  vna parte ,  Sc 
Mzuiuscum  Caiocxalccra  ,  parcesconcurfufacianr.  Ex 
quoappatct,  quamdiuconiun(^orumaliquis,quocum  ve- 
lucicorporis(olidumrcli<flumcfledicimus,  cunriTitio  con- 
currir,nihil  pofle  Titio,  qui  difiuni^useft,  accrefcere.  Ita- 
que  quodobiicituf  de  damnovicando  ,  uihilnos  mouere 
debec  ,  cumCaius  inhacfpccie  ,  re(pc<JiuTicii,cumquo 
concurric,  non  minus,  quam  Ticiusipfede  damno 
cettate  didpoflit.Solidum  cnim  Mxuio ,  &  Ca- 
io,  tancfuam  vni  pctfonx,  teli- 
<aumc(reintelligi- 
mus. 

^uomodo 


De  iure  accrepertdi  > 

C    A    P.       XII. 

^upmodo  acci^iendumjh ,  ejuod  dicitttr  i  re  &  verbis 
coniunlios  C£terii  frteferri.         "  \ 

PAulus  de  coniunctis  dijrcicns  ,  lcubic,  reacvetbiscon- 
iimdlam  cicetis  omaibas  pnfcrti,  qui  autretantum, 
aut  veib  s  tantum  c6".iuu6li  funt.dict.l.  reconiundi.  Qupd 
e,tG  verum  eit ,  &  ab  omaibuj  receptum:tamcnexceptio- 
nsmaliquambaberemihividetur.  Sicenimid  accipiendum 
puto ,  niii  fine  parte inftitutus  fic ,  aiii  vero  partes habeant  e» 
ve:bis  teftitoris.l.icem  quod  Sabinus.§.  i  .ff.de  hxred.  ir.ftit. 
Nam  ccfi  reuera  coniundifint,  quifir.epittcinfttruuntur, 
&,eis  accrefcat  deliciens  portioh^reditatii  ,  I.triplici.  ff.de; 
veibot"uTs  fignificat.tamt.n  quiapartestioci  habent  exprclias 
vei bis tift.itoris , corutn  porior  caufi  non eft,  qtn m  cece ro- 
rom  ,  qui  re  tantutn  coniunguntar.  Qairaciuns  Vpianus 
aic,  q  i  ^ntcm3diuoacciefce-,)di,coiCouiundosi>oneHc,'d 
cft ,  iu  (p-v  ic  4  ,;am  a^dciX ,  pro  coniundis  noii  haberi ,  leri^ 
d  fiun(ft;s,  /ci,  .irjrnagiipccrelcateispoitiodeficiens,  q>ia(a 
cc  ctishfrcd  bui,c]uid,fiiin6ti,idc(l, retantum  coniunfti 
lunc,  Obiece.-i(fouec^uirpiam,infpecitVlpianicos  ex  vn- 
cu.qnsadidccft.inllfitutosincelligi.Ssdexinterpretatione 

quadamiurishocaccidic,  non  ex  teftatoris  certa  voluntate, 
<]iam  vcrb.s .  xpreflecit :  cuius  maiorem  e(le  vim  atque  pocc- 
itacem  ,  quara  tactcx  voluntacis ,  anceadmonuimus ,  cum  di- 
lcrim --n  oftendecevius  eorum,  qui  re  ac  v£rbis,&  corum ,  qul 
vccbis caiitutn  coniunguntur. Incaigttar fpecic ,tamttl]  con- 
miiCliorc';  vi Jeantur ,  quain  cxtcri  coha:redes,  ramcn  in  eam 
v.iCiimcoaCti&coniun(^iveredicinonp(jirunr,quarateft.-- 
lor  noa  expicilit,  atqueideoprodifiun<ftishabcntur,vtalii 
biredes,  quibus  tcftator  paitcsadictipfit. 

C   A   P.       XIII. 

Verhis  coniuncios  ,  iis  qui  re  tantum  conmnBifuntfr*,-' 

ferrt :  dr  explicati  loci  duofer  quam  obfcuri ,  quo- 

rum  alter  Pomponii  eH  tit.de  hxred.in^it, 

altcr  laboleni  tit.  de  lez- 1  • 

VEibirConiuniSli.reconiuntJlIspriferunrurjVtiam  fx- 
pe  docuimus ,  often(a  rarione  cund  hat.  Sed  obiiciun- 
turnobisdaoiurisnoftriau(5lorumloci,  iaquibus  videatur 
coniuniAi  verbis,  re  coniuncSis  omnino  cxsquari,  iia  vt  por- 
lio  deficicns  omnibus  acccelcac.  Primus locus eft  Pomponii 
]ib.i.adQ^ucium,l.fiicaquis.tf(J.ff.dch«Eredib.inftit.vbi 
h arc  verba  leguntur :  Si ita  quis  h jercdes inftitucrir,  Titius  h«- 
icsefto.-Caius  &N4£uius  exzquis  paftibushaeredesfunio: 
quamuis,  &  fylUbi  coniundlionem  fjciar.-fiquis  tamcnex 
h  sJccedat,nuaa"eri("olipacsaccrefcit,fedomnibus  Cohx> 
reiibusproharredirjriisportionibus:  quianon  tana  coniun* 
xi(I-,qaamceleriusd.xiire,videitur.  Verumextremavctba 
nfteiidjnr,  Pomponmraidc.mfeiifiirsdciiSjquiveibiscoa- 
iunc; Kitur ,  quod  iam  i  uobis  d  ckam  eft :  fed  cum  non  exifti» 
njalle,  ia  ca(p-cie  Caiam  &Mtuium  veibiscor^inndlosef- 
1;.  Icaquc  fid.llcncicaccterisau(ftoribusPoroponius,infa- 
&o magis ,  q  lam ia  iurc ,  diircntit.  Duplexenim  quzftio hie 
cft :  vaa ,  an  fint  coniun(iii :  &  hiceft  fnSti  magis,  quam  iutis 
qiiac  pendec  ex  volantateteftatotis.  N»raetfire(Sledicatur, 
his  vct  bis  coniungi  h.Eredes,Caiu$  &  Miuius  hacredes  funto 
xquis  part.bis.  1.  leconiunifti.  leg.  triplidi ,  ramenid  cura 
hacexceptioneproculdubioiatelligendumeft,  nifialiud  a- 
€tam fit :  vc qaia appareat btcuitaas  ftudio icalecutum  fuifie 
tcft;.totcm,qua(iprolixanimiseivideterurhxc  oratio,  Ca- 
iush^resefto:  Meuiushacrescfto.  Alteta  quatftioiutiseft, 
cum  quxritur ,  vbi  cenftai  teftatorem,  qui  his  verbis  vfus  eft, 
voluill;  h^redes  coniungcte  ,  quzfitvishuiusconiuntftio- 
nis.  £t  iti  hac  quxftione conlcntit  Paulus cum  ceteris l.C.de 
quibusdiximus.  Circaprioremigitarquxftionemdifticul- 
ras  tantum  verfacur  ;  qux  tamen  nosmulcummouerenon 
debct,  cum  (i£ti  quzfiiooesconie(SIuciscxplicentur,nccad 
luieconfultos  valde  pertincant,  vtfu(edocuimusinScxuo- 
ia.  Ac  fcHtaflis  apud  Matiunn  pleniusde(cripraerat  (pccics, 
vt  ex  ea  appateret,  teftatorem  voluifichzredesverbiscon- 
iungere.  £ft  enim  hoc  caput,adfcripta Muciana , veluti  qu^- 


Ltl>er  /A  lop) 

damacceflioatqucadditio.quieontentUs  fdlt  TribonianuJ 
in  compofitiotie  Pandeiaatutn  (vtaedibileeft)quodvid5- 
re  t,ad  id,quad  iuris  eft,  docendum  eam  fufficere,  ac  d ;  qux'* 
ftione  alcera  raagnopere  laborandumnonelTe,  quxinftatu 
conieiaurah  eft ,  &  a  luteconfulti  officio  viderur  paulo  efTe  a* 
licnior.  Vt  tamen  aliquidcertiosinreadttiodumincertaaf* 
feramus,  raeminifieoportetcorum,  quxdiximiisc.tj.prio- 
ris  hbri  dc  verborum  amb  guitate.NamhxcverbaCaiusiK 
Mxinus  ex  xquis  partibus  hxrcdcs  (unro ,  aliquid  aitibiguita- 
tis  habcre  oftendimusjquiainccrtura  eft,an  teftatorconiun- 
gere  hxrcdes,an  celcriiis  loqui  tanruin  voluerit.ln  hac  auteni 
aiTibiguitatefacilcpraEfumiturcoiunifiio.ficuf&rcicouiaio 
pr?fumitijr  cu  duobus  feparatim  eade  res  legata  f  ftifed  ira  de* 
niu, fi  c5traria  voluncas  cx  conieiaur  s  no  apparear.  1.  fi  pluii- 
bus  ff.de I.i.ItaQjcii  hic agarur dc  vno  hacrede  ptxferendo ce- 
terisjpptcf  coiuniaionem  ( q,  in  dubio  teftatore  voluiffe  cie- 
dendii  no  eft )  fic interpretamur  paulo  humanius hxc  verba» 
quaficeleriiatis&copendiicaufateftator  ita  locutusfit.  arg* 
l.itcm§)Sabinus  §.i. ff.de hire.inft.Alterlocus,  quihoftr» 
fenietixVclurconfratiusopponiiur.cftPrifci  labolcnilib.7* 
epiftol3ru.l.Mxuio.4i.ff.deleg.i.M*uio,inquir,fundipar- 
tem  dimidiara,  Scio  partera  dimidiam  lego:cundem  fundum 
Titio  lcgo.Si  Seius  deceflcrit ,  pars  cius  vtriquc  accrefcit:quia 
cum  feparatim  &  partes  fundi,&  totus  lcgatus  fit.necefic  eft* 
vt  ea  pats  qax  ceftat ,pro portionc  legati  cuiquc  eorum ,  qui- 
busfundusfeparatimlegatus  eft,accrefcat.  Sjdhxcquxftio 
limiliseftfuperiori,  &  infaiftoquoqueconfiftit.  Nec  vcro 
rcfpondic  Prifcus,partcm  Seiiomnibusaccrefcerciquod  cen- 
fcretvetbis  coniun(ftosc£teris  ptxferendos  nonc(?e,  fldg» 
ineafpecicnonvideretiirplenaacveracfieconiun(aio,p3iti- 
bus  fundi  (eparatim  Mxuio  &  Seio  adfcriptis.  Non  enim  ea 
oratio  tam  aperic  coniun£lionem  demonftrat,  quamhsc, 
Mxuio&Seiofundumxquispartibuslego  ;  tamctfi  nonita 
feparati  fint ,  vt  in  hac  concepcionc  ,  Mxuiofundumlcgo.* 
Ssiofundumlcgo.  Cuiiiigicurlabolenus  ex  ddo  confule- 
retur ,  &  animaducrteret  in  fpecic  propofira  fubob(curam  ef- 
feteftatoris  voluntatcm  ,  in  dubio  maluitinpartemhuma- 
niorem  inclinare,  &  cx^quare  lcgatatiosj  quam  aliosaliis  an- 
teponere.  VoIuntatesnamquedefun(9:orum  benignin.'!  in- 
terpretari  deberaus.I.cum  in  tcftaraento.ff.de  ttb.d^b.HsC 
eft  noftra  dc  duobus  his  locis  fentenria ,  quorum  obfcurua te 
adeo  tetriti  funt  plerique ,  vt  coniundlis  prxfctre  difiun<3:os> 
aut  certe  exxquate  aon  dubitauerint,  P^uloinuuoacrelu* 
^ante ,  cuius  verba  nos  paulo  antc  intcrpretati  fumus.didl.  I. 
re  coniun^i.  Alii  alia  comminifcuntur  vixrelatH digna,in 
quibusnonnulliconfidentioresaddunrverbum,lcgo,in(pe- 
cielaboleni,  vt  feparatxfint  otationes,  hocmodorMxuio 
fundidimidiamlego^Seiodimidiarolego.Acteftanturle  vi- 
difle  antiquos  codices ,  in  quibus  fidiisplacet,  ea  fi(le(5i:iO; 

c  A  p.  xiiii. 

IjfkgAtoalimentOTHjntion  effeius  accrefcendi .-  ^  anpA' 
hihitio  tefiatorif  iHSaccrefcendiimpedtat. 

SVpereft,  vtpoftcaufas  effcAufqueiurisaccrefccndi,ex- 
crptiones  quafdam  ,  tura  ame,  tura  ab  aliis  obferuatas, 
hic  fubiiciamus.  Accidit  enim  interdum ,  vc  cefiet  hoc iu5.,id- 
que  propter  volunta  tem  teftatoris ,  vcl  rationem  aliam ,  qus 
in  vnaquaque  fpecic  pcrfpici  potcft.  Huiu(modi  eft,  quod 
lcribit  Papinianus ,  per  fideicommiflum  fruetu  ptxdiorum 
obalimenta  legaiistelifto,  partiumemoluiuentum  cx  per- 
{onavitadcccdentiumaddontinumproprictatisrccurrcre.l. 
dominus.  ff.  de  vfufr.  Ideo  enira  hic  cellatius  act^efcendi, 
quia  cum  teftatorin  ahmenta  legauerir,videturvolui(rerie 
vltra  modum  alimeatorura  quicquamhabeantfinguli  lega' 
tarii.Vndeilludvulgarc.Legatumalimcntorumnon  iterari, 
necmuIriplicari.l.aliment3.§.BafiIicx.ff.dealimen.lcg.  Atqj 
hinc  conlequitur ,  ius  accrefccndi  poffe  prohiberi  a  teftatorc, 
Quod  in  legatis  pianum  cxpcditutTique  cft,cum  a  ratione  iu- 
ris  alicnumnonfic,  partejiltg»tidehc^enrem,peneshjtre- 
demremanetcdii^.lcg.dominus.  De  hxredi-atcing-nscfl; 
.    conti^pueifi&^redexiftimoifequcndamefleteftatotisvolaa' 

ZZz 


I05?4 


Franc.  Dmreni  Commsnt, 


•^atein  qua:  pro  lege  habstar  in  teflatnenns.§ .  dhfponat.  autb. 
^cnopt.   Argumentoeft.quodceHarotfabftituendovniex 

'oba?redibus ,  tacite  in telligitur  prohibere  ins  acctclcendi ,  i- 
deoquefubftitutiodiciturcoiurcpotentiorcflc.l.2.§.^'duo. 
ff-ddbon.pol.lecun.tab.Sedhoceilitaaccipiendum ,  nifiob 
eara  caufara  teftator  pro  parte  tcftarus  deceiiat:  qiiodiuns 
fubtihtasnonadtTjittit.l.iusnoftrum  ff.dcreg.iariNonenicn 
contra  bocius  voluntas  teftatotisqincquam  valct.l.nemo  po- 
teft.fF.de  leg.  i.ni.O  (it  miles.in  cuius  teftamento  lola  voluntaf 
fpcdatur ,  neglcdta  fubtilitafc  iuris.l.G  milcs.l.milesifa.ff.  dc 
milit.  tcftam.  Vnde Licinius ait  .•  Si  quis  ita  hires ir-fiicutus 
fAicrit,  Exceprafar.do  &exccpto  vfufi:u<fl;u ,  hajrcsefto :  per- 
inde  erit  iurc  ciuili , atq;  fi  fme ea parte  hxres  inftiiutus  eiTet. 
l.fi  irsquis. ff.de  hxrcd.inftit.Cumhacigitur  cxccptione  in- 
telligend jm eft , quod Vlp.ait r.9 .  ff.  dc hsrcd.  inftir.  Si duo 
fjntharredesinftitutijvnusexparte  tertia  fundi  Corneliani, 
alcer  cx  bcflceiufdemfundi :  Celfivs  cxpeditiir»aaniSabini 
renicntiant^equitur,  vtdstradafundimentione^quafifinc 
partibas  hircdcs  fcripti  hsrediistc  potirentur:  fimodovo- 
iuntaspattishm.manifcftiifimeiionrcfr.-gAtui^.Si.:'  nimVl- 
pianididumdeteftatoris  voluntuc,  inteiprctari  viebemus, 
«juafifcntiat,hrredesinftitHtosf»a.'tesxq'ash.;b  turoselic, 
nifi  t  eftatot  volucnt  altciura  tx  meuiie,  alt«t  uia  c»  beile  h«- 
redcinfote. 


c 


A    P. 


%N. 


ScttUoU  refponjiim ,  (jtiodkghur  c.  yS.ad  TrehcU.  adiMAc- 
crefcendi  nonfcrtinere,  aduerftis  aUo- 
•  rum  ovhimicrn. 

VE;baSc2Uolar  bscfuntc.^.S.adS.C.Treb.Qnarhsbe- 
b.  t  ri!ium,&  ex  eo  ncpoteiniVtroiquc  in  raatui  pocefta- 
tc ,  maritum  cx  alfe  fcripfic  harredem,eiu(que  fidei  commifit 
in  hSec  vciba  :  Si  Titiusmatiiusmeusniihjhafrescticpetc, 
fidciqucciusccmniitto,qui  quidexhzrcditatemeaad  eutn 
peraencrii,cummoricoeperir,idrdii;uatCaioSeio'filiono- 
ftro  :itataroen  vtdccemquidcmvnciasCaiushabeat,duas 
autem  vnciasSciusneposhabcat.- quodvtfiar,fideieius  Ti- 
tiihKredismeicommitto.  Patercmancipauit  filium,  ncpo- 
tem  amifir,&  fuperftitc  filio^cccfljt.  Qna:fitum  eft ,  an  prjo- 
rc p:irte  (ctipturs  vniucrfc  hffrediras patr is ,  ex caufa  fideico- 
.   roiifi  filiodebeatur:  &illafequentia veib3,itatamen ,  vtde- 
cem  vncias  fibus ,  duas  autem  nepos  habeat ,  ex  voluntatc  dc- 
fanda:  iia  dcmum  locumhaberenr,fi<iiefideicommiaice- 
dcnte.  filius&neposeoruminnaturafint:cum  autcm  non 
fuperHtxerit  ad  diem  fideicommifti  nepos,(equensfcriptura 
ccllet.RefpondijCa  qua:  proponcrentur ,  oftcdere  drce  dun- 
taxatvncias  filio  datas.Ha(5tcnusilIe:cx  cuius  rcfpolo  colligut 
plcriquc ,  in  ea  Ipecic  ius  non  eflc  accrcfceijdi.ob  voluntatera 
tcftatoris  ,qu2  his  vcrbis  (ignificetur  ,iratamcn,  vrdeccm 
quidem vncias  Caius  habeat.  Sed  nemo  vnquam  pef (usfetic 
ei ,  qui  vim  veiborum  tcneat ,  tcftatoitfni  quiitaloijaltur, 
jusaccrcicendiprohibcre.  Aliiconiundioncm  htcnon  dk- 
contcndunt.quodfiho&neporinon  eadem  oracione  fidei- 
commiflumrclidum.  Q:ipuvtveru.meflefatearaur,ramea 
certura  cft,  cos  faltenjreconiundoscfle,eamqncconiun- 
dionemadiusaccrcfccndifufficcrc.     Vernmcxiftitro.Sc^- 
uolam  ex  fado  confultum.refpc  ndifl>:  morc  fac,sd  quxftio- 
ncm  t«ntum  qua:  fibi  propofita  faerat.     At  quaftio  crar, 
quantum  filio  tcliftum  cflet  vcrbis  teftatotis-,  non  quantum 
ci  accrcfcerc  poffet  deficientc  nepote.   Eratquc  probabilis 
dubitatia,proptereaqucdteftatorp:ioreparttfcripturar,ge- 
ncraliter fideicommiflum rcliquitfilio ,  licct  vcrbis  fequenti- 
bus  gcncralem  fcrraonem  rcftiinxerit.  Sic  igit  ur  ea  intcrprc- 
tatur  Scacuola  ,  quafiteftator  firnplicitetfilioio.  vncias,  nc- 
potiduasteliquiftevideacur.Acfimilecftrcfponfumeiufdcm 
Scxuoli  c.vli.dekg.i.incuius  cxplicationeidcmititerpfe- 
t iJ  error depiehcnditur.  Scio  inquit ,  quc  hircdi fubftitucrar, 
italegauit.Seiojfimihibjrcsnoetit&vxorieius  Marcdlar, 
atgCHti  libras  i  f  .daii  volo  Qu  cro.cu  Seius  hsrcs  extitetit.an 
MarccllzlsgJtidimidiaportio  debcatut?Re(poridi ,  fccun- 
duraca,qi7a:proponeren:ur,deberi.EtpoflcntaliaexcmpU 
his  non  d.fl!imilia proferri.Scd  de  more  ScKuolae  ,in  refpon- 
<(  endo  ad  quxftiones  fafti,  edita  cft  iam  difputatio  noftta. 


C  A  P.      XVL 

Stthjiitutionem  inre  accrrfcendifomrem  ejfe, 
frofter  voluntatem  teflatoris. 

EX  his  ,  quz  iam  difta  funtdc  tcftatorisvtlunrate,  iUui 
confcquitur  quod  vulgoreccptum  ,  &abcmnibuspro- 
batum  cft ,  cum  qui  fubftitutus  cft  vni  ex  cohitedibus  ,ahetl 
cohstedi  prarfercndura  cflc  :  necaliter  parremdeficientem 
acctefete  cohxredi,  quam  fifubftitutus  omifciit.  Idque  pia:- 
tet  varias  conftitutiones  Iuftiniani.Cde  caduc.toIl.&  Noucl. 
dchafrcd.&falc. Vlpianus c. 2.d<: bon.pofl  (ecun. tab.  apertc 

oftcndit ,  his  vcibis :  Si  duo  funt  hxtedesinftituti ,  primus& 
fecundus  ,  fccundo  tertius  fubftitutus  :  omittente  (ecundo 
bonof  um  poflcflionero ,  tcrtius  fuccedit.Qupd  fi  tertius  no- 
lucrit hireditatem  adire ,  vcl bonorum polleifionem  accipe- 
rc.-reciditbonorumpoffcflioadpriraumtncc  erit  ci  neccflo 
peterebonorumpofleflionem,fedipfoiureeiaccrcfcct.H.E- 
rcdrenim/cripto.ficutportiohiEieditatiSjJta&bonoriunpo^ 
feflio  accrefcit.  Nec  nuiltHra  refcrre  puto  ,  cxprcflincfita, 
tcftatore  fubftitutio,an  ex  ceitis  autprobabilibus  coniec^utis 
apparear ,  tcftstorem  lubflitucre  voluiflc.l.  vltim.  vbi  nor.  C. 
dc  Baired.  inftitu.  Nam  iut  accrcfccndi  ex  lege  magis ,  quam 
cx  teftatoris  voluntarc  oritur,vt  diximus  c.i.Kb.prioris.  Cura 
crgo qua:ritur,an fiibftitutus quisfit.vtprajferatur  cohxrc» 
di ;  diligcntcr  cxpendenda  cft  teftatoiis  voluntas,  &  viden- 
dura  «ft ,  an  cxtitcrit  conditio  (ubftitutioais.l.quarauis.C.dc 
impuh.itaque  in  fpccie  luliani  c.  5  o.de  vulg.&  pup.fubft.qua- 
drans  Proculo  datus.idco  ad  cobxredem  pertinet,  quod  fub- 
ftitutionis  conditio  non  exriteric ,  non  quod  coniun6lus  (  v8 
vulgocred''tttr)  fubftitutoprsfcratur.  Quidigitur  dicema» 
fi(iibftitutioinuiilHerfa<ilafit, an  impedietius  accrefccndi, 
quafi  ca  ad  demonftrandamteftacorisvoluntatemfufficiatl 
Arg.l. plane.ff.de l.i.  1.  cci^transferam. ff.de adimcn.l.  Puto, 
ne  ea  quidem  lubftitutionc , qus iure faila fit,  toUiius  accrc- 
fcendi,  fi ea  non  habeat  effedtum .  Non  enimboc eft  volua-. 
-tas  tcftatoris,  vt  quod  vni  adfcribit ,  alteii  adiraat :  (ed  potius» 
vtalecrutaa!ccriantcponac.did:.§.fiduo.  Verumopponitut 
nobisobfcuraScxuoljEientcntia.c.i^.dciniufto,  rupto  teft. 
vbi  ceflat  ius  accrefccndi  ptoptcr  fubftitutionem,qu2  ob  pr^- 
teritionem  pofthamisinutilis  cft.  Si  cgo,inquit,&Titiu« 
inftituti  fiimus,  &  a  nobis  pofthumus  cxhcredatus  fit ,  a  (ub- 
ftitutrs  noftris  non  fi t  exharredatus :  Titio  dc  fan<5lo,  ne  ego 
quidem  adirc  poccro.  latn  enim  propterinlhtnti  pctfcnara 
aquopofthumuscxhcrcdatuseft  ,  incuius  locum  (ubft'tu- 
tusvocatur,aqnopullhumiis  cxhsrcdatusnoncft,  ruptum 
cftteftamentum.  SeditarcfpoBdct"Sciuola,  nc  ahas  tefta- 
tor  pro  parre  teftaius  dccedat :  contra  regula  m  iuris.didl.  leg. 
i js noftrum.ff.de rcjT.iuris.  Nam  poftbumus,  cuius gcacia c5- 
ftitotum  eft,vtrumpatur  tcft-men:i.m,fibilocurn  facirn;m- 
penr)o,non;^l-i.l.namerfi.  ff.de  iniiift.rup.l.fipofthumus.ff. 
dtfb.&pofth.idecqucfacccditabiiueftato^&impedit,  nc 
cchsres  Tiiii  hajreditateirj  ad<;atcxteflamcnto.  Proindeli 
cuhsredesinuicemiubftitutipropcnaotur,  nonidemdicen- 
dum  t  tit :  quia  in  eafpecic ,  in  qua  txde.Ti  pcrfonx ,  &  cadem 
fortaflisoiitioKejinvtroquegraduuifticura:  funt ,  exhatic- 
dationem  ab  onanibusgradibusfaclam  intcrpretamut:quam" 
uis^fecuhdogradupollhumus  notninatim  exharrcdatus  no 
fic. noc.in leg.  5. §. filius.ff.de lib.& pofth.  Stc  enim ai: Scje- 
uola-.-  Sed  fi  ego  &  Ticius ,  inuiccm  (ubfticuti  fumus,quamui8 
in  parccm  fubfticutionis  exhxredacusnon  fic ,  moiiuo  vel  re- 
pudiairtc Titio  ,mc poiTc  adirc  pnt  j,&  cx afle h*iedeaj  cfle. 

.   C  A  1».   -xvii. 

An  ins  accrefcendi  ceffet  oh  tranfnifionetm 
hxreditatU. 

QVi  putartranfmiflioncfn  ha^reditatis  fubftitutionecffi. 
caciorcm  efle  ,  miAira  non  eft,  fiidem  cxiftiment  dc 
iraiamiflionc &  iure accreicendi ,  cuna  co  iure  potior fit  fu b- 
ftitutio.lcg.z.§.fi  duo.ff.  debonorum  poflcftio.fecundura 
tabul.  Sedquiacontroucr(umadhuc&  ambguum  idcft, 
«juoddcvifubftitutionis,  ac  ttaii(miflionisdicitur,licctvul- 
goreccpcum  fit  :  videndumcft  ,  num  aliquid  cettius  af- 
ferripoflic.  Ec  conftac  inprimis,  vccempauloaltiusrcpc- 
umus  ,  eum  qui  ducditj  nonadicaha:tediiate,camad(uc- 

ccflon 


1 


De  itire  accrejcendi»  Liher.  II. 


cc;for«mruiunD6traD((nittefc:quocl&Iuftinianus  poft  ve- 
TcresK^gUktofes  confticuit.§.inDouiirimo.  C.dccaduc.toI- 
len.  Dccuiusconftitutiooisratioaevatisfunt  opiniones  ia- 
tctpretun],quucxAlciatoedifcetelicet.lib.4.Paradox.cap. 
f .  Vaun  ki  oon  (acis  conCdcraiTc  mihi  videntur,quam  mul' 
caakaaciquisconfti{uca6ntzrariilocupletandigracia,quam- 
nis  incotnoiodura  priuatis  afferrent.  C.de  caduc.roUen.  fc  ii- 
miiib.  Eaautera  confticutio  adru«sbxredesir.onpcrciuet: 

2uia  l«quicur  da  adicione ,  quxin  fuis ,  cum  ipfo  iure  bxrcdes 
ant ,  minime  eft  ncceflaria.Lin  fuis. fF.de  fuis  &  legic.bxred. 
l.i.$.quifuotinpoteftate.fflfiquisomif^cauf.teftara.laextra- 
ncis  igicur  tantummodo  locum  habec  :  quodne  inbisqui- 
dcBi  perpetuum  eft  ,fed  variis  confticutionibus  temperarum 
«cqHcemeotlacum.  VnacftTheodofii,  qaaftatatumcft,vE 
liberi  infticuti  a  parentibus,  hzreditatemosnaditaintranf- 
mirtaat  ad  liberos  exfedefccndences.-necdiftinguuntutfai 
hsredcs  aca:tcris:ideoque  in  hsredicate  eciam  macerna  con- 
fticucioni  locus  eft.Ius  eoim  fanguinis,  magis  quam  ius  (tti.hic 
infpicicur. C.de  his qui ante apett.tabul.  Scd hi ad defenden- 
tesfolumexfe  ,noQetiamadalies  (ucceftbrcstranfmiLtunt. 
lllud  QOtaodum  eft  in  conftitutione  Theododi ,  quod  tranl^ 
mictihxteditaremait.eciamdlibeciaparentibusinfticutiiinc 
cum  excraneis.  £x  quo  apparet ,  cxtraneum  cohxredem  non 
praferri  defceodcntibus  ex  filio  morcuo ,  quafi  pars  de&ciens 
ipfi  acquiracur iute accrefcendi.  Proinde  qui  generalicer  inde 
colligunt,tran(mif]ionem  iure  accrefcendi  pocentiorem  efle. 


I05?5 

fanciuoi  futccdaat.  Sed  8c  difFercntia  ha:c  fucccfSonis  prx- 
torix, & lurij  acccrefccndi ,  pctfpicue cradica  eft in  Inftic.  tic. 

de  bonor.polleir. vbi  luftiniaaus  hxc  lcribic :  Cum  ig  tar  pia- 
tes  fpecies  iuccefliooum  prxcor  introduxillct ,  cafqiae  pcr  or- 
dinein  difpofuifiet ,  &invnaquaquefpcciefucceflionibfxpe 
plutes  excent  dif  pari  gradu  perfonx ;  ne  adiiones  credicorura 
diftetrentur  ,  fed  habere«tg'iosconuenitent,&nefaciIein 
poflefBonem  boBerrum  dtfandi  jnitterencur  ,  &comodo 
fibi  confulercnt ,  ideo  petcndx  bonotum  pofTeflioni  cettum 
tcmpus  prxfiniuic.  L.beris  icaque&parentibusramnacut»- 
Iibus,quamadoptiuis,mpctcndabor,orumpcflefEonean. 
nifpacium,cecetisaiiccmagnarisvelcognacisccntumdictuin 
dcdit.  Ecfimcrahocccmpussliqiiisbonorunj  poflefnonca» 
nonpecierit,eiufdemgraduspcifonisaccrefcir.vcl  fi  nullus 
fit.  deinceps  cxtcrisbonortim  pofleflionempcrindeexfuc- 
ccfTofio  edido  pollicetur,ac  fi  is  qui  prxccdc  bar.ex  eo  nnme- 
tononcfrcc.  Necvero  eft"edlucatet  hxc  d.fF :rcntia:quiaius 
acctefcendiadhxredemcianfir.l.fipIiiribns.fF.defms&leeit. 
hxred.  bonorum  pofleffio  nonitcm.dia.leg.j.^.acquirere* 
Indc  r.afcitur  quxftio ,  qnam  alibi  cradaoimus ,  Si  ex  duobus 
fihis  vnusrcpudiaucrit  partem  hxrediiatis  pacernx ,  an  repu- 

diancis  libcri  potiores  finc  alcero  filio,  qui  non  tf  pudiaiic.Sa- 
ne cutn  libcf i  vocancur ciun  vxor einopc dcfundi ad  hxredi- 

tacem ,  ex  noua  confticucioncluftiniani ,  pletiqiiecenfsnc  li- 
betis  repndiantibus  parrem  vxori  nonaccrefcere.fedadle- 
quencis  gradus  cognacos  deuolui^fihxrediratemaccepcare 


quid  hbi  vclint,non fatis perfpicio.  Alia confticutio eft  lufti-       voluct int.  Eftquc  probabiiis  hxc opinio ,  Noucli.  C.quan- 

niani,quaplenecunfulicurhxredibHSContfalegumvetctum       donoopet.par.pe^.  ' 

duriticm ,  qux  tiaofmiflioncmhxreditatisncnadicximpe- 

diunt.l.cumaotiquioribus.C.deiurcdeliber.NaRiiustranf-  C  A  P.      XIX 

miflioQis  ad  quoicuoque  hxtcdes,  quamuisexttaneos  ,  ea 

conftitutiooe  producitur.  Verum  vtile  vifumeftluftiniano 

hocremcdium ,  quodoouum  extfaotdinariumqueeft.fpa- 

ti«  vniusaaoi  coocludere.  Ac  camecfi  fere  conueniac,eum  de- 

mumhociustcanfmitcendihabete,qui  fciathxteditatem  fi- 

bi  delatam  cfTe ,  tamen  vetius  eft,  fcientiam  hxtedis  non  re- 

^uiri,fcdideo  Icieotix  mentiooem  fieri  a  luftiniano,  qood 

terapusrcieotitaQtum,ooDetiamignoranti  cutrat.  Quade 

re  fufius  alias  atque  opportanius.  Cum  autem iu  hac  confti- 

tutionepofleiiofenelicecaquidemfit,quxadiusacctefcen- 

di  petcineac,  in propofita  quxftione  conftitutio  Thcodofia- 

sa,  cuius  ouoc  memioi ,  (equenda  eSe  mibi  vidctur. 


C  A  p.     XVIII. 

jl9ohfficcefionem  ediSiifrxtoni^  quodfncceJforiutH 
dicitur ,  iusAccrefcendi  ceffct. 

SVcceflotii  cdidi ,  &  turis  accrcfcendi ,  diuetfx  caufx  lunt : 
cx  quibus  potetic  intelligi,  quando  alcecum  alteti  impedi- 
mento  fit.  Nam  fucccffio  edidli  prxtoriiintereostanium, 
qui  d/fpatis  ordinis auc  gradus  funt ,  locum  habet ••  vt ,  cxem- 
pli  gtatia ,  ptimus  fucccedencium  ordo  eft  libet  or  um ,  fecun- 
dus  legicimorum ,  cercius  ccgnatoru  m  ,quarcus  viri  &  vxoris. 
1. 1.  tF.quisord.inbonor.  poflcfllio.fetuet.  Atdeficiente  vno 
otdine  jfequens  otdo  ei  fuccedit :  vocaturque  vulgo  hxc  fuc- 
ceflio  de  capite  in  caput.l.  \  .C.  quiadmitti  ad  bonor,  poflefl. 
In  vnoquoque  aucem  ordinereperiuntur  pluces  gradus,pts- 
terquam  in  ordine  viti &  vxotis: vt  puta in  primo ordiae  fu nt 
filii ,  ncpotes ,  pronepotes,  &  cetcti  deinceps.In  fecundo  fra- 
tces,patrui,confobtini.Itaquedefertur  bonorun  pofTefllio 
omnibus  gradatim ,  nec  antc  ad  fequenccm  gcadum  deuolui- 
tur, quam  fi  omnes,  qui aatccedencis  ordinis  func , gradacim 
fucfTnt  cxelufi.  £t  kxcfucceflio  degraduingcadumdicifo- 
let.  In  fingulis  igicut  ordinibus  ,  fi  qui  funt  eiufdem  gradus, 
putaduo  filii ,  auc  duo  f'racics,&vnuseotumdeficiac,pats 
eius  accrcfcic  alceri,  neciisquiinfeiioti$ofdioisfunt,edi(9;o 
luccefloriodefcrcui.1.  }.§.vlti'i>.debonorumpofreflio.  Id 
quodfatisoftenduntverbaconftitucionisluftiniani,l.memi- 
nimus.  C.  de legit.hxred.SuccclIi anis  videlicet  iuie  &  in  hac 
pattc  fetuacdo,  vtfiqui  cxfccundo  graduvocati  renuDcia- 
uetinchxrediiati^&nokierinteamadire,  oullufquealiusfic 
in  fecundo  gradu ,  qui  fuccedcre  ei  poteft  &  vulc  .•  cuqc  ii  quo» 
prsfeQtilcgecuumetauimus,  cx  tcttio  graduiolocum  leca^ 


Cur,omittenteeo,  quiharesfcriptftsefalihertOypor- 
tio  eimfAtrono  nonaccrefcit. 

PAufu« c. 6. de bonor.  poflefl.  ait aon  eireius acctefceadi, 
cumaliberrofcripcushxrcshxrcdirsrcm  otnitcic.  Cuni 
pacrono  ,  inquit,concra  tabulas  ceitxpjrrisbonorumpof- 
feffionem  prxtor  polliceatur,  fcriptoatiremhxyedi  (ecun- 

dumtabu!asalteriu$parciS':conucnitnoncfR;iusaccrcfcendi. 
Igicur  non  pecente  fciipco  hxrt;de  fccundnm  cabulas,altt  \  ius 
q-ioquepartisnominacim  paEronopofle/fionempollice  u  : 

cumcereriquibusaccrcfcendiiiiseft.femeldeteancagnofce- 
tebonotum  pofleifiot.eni.  H^icileniJsPauius:  exquointel- 
ligir*. u$ ,  xqiium  ci  vilum  non  eire ,  vc  pars hxredis  f cripci ac- 
crcfci  patti ,  quam  habet  cx  lcge,  nonexlibcrti  voluntate, 
picioHUS.Quaic  ita  demum  ci  acquiritur.fi  eo  noniine  bono- 
rum  poireflionem  petcrcapricoie  volueric,  cumaliaspor- 
tio  deficiens  acerefcit  inuico.Nam  ea  pars  adeo  debita  effe  pa- 
trono  intelligitur ,  vt iniquu:n  fit  ei parti  inuico  patrono  par- 
tem  teftamentariam  accitfcerc.  Alia  igiturcaufaefteius,  qui 
partem  hxredicacis  auc  lc gacx rei  emit ,  qiiam  pactoni;quam • 
uis  nonnulli  hinc  duiJto  argumento ,  contendanc  partem  de- 
ficienteniempcoiinonaccrcfcere.  Ecquodmagismirameft, 
ne  volcnci  quidem  emptori  aiunt  eam  portionem  acquiti, 
cam  voIcntipacroooacquiratur.Scddchacrcfufiusance  dif- 
fewimuscap.^. 

C  A  p.    XX 

^usm  ob  caufim ,  mulieri  ef  Titiovftfru&u  ,Jimulier 

non  aupferit,legato,non  ejl  lus  accrefcendi:  drde- 

cUratum  Papiniani  refonfum  cap.  j3.de 

conditio.  d^  demonfirat. 

PApioiani  vetbahxcfuncc.  7}.decondic.  &  demonftrar. 
Miilieri&Titiovfusfrut^us ,  finon  nupfciitmulier^teli- 
«Sluseft.  Simulicr  nnpferit,  quandiuTiciusviuet,  &inco- 
dem  ftacuerit ,  partcm  vfusfrudtus  hibcbic.  Tancumenim 
beneficio  lcgis  ex  legaro  mulitri  concefFum  eflcrinrclligen- 
dum  cft ,  quantum  hiberet ,  ficonditioniparuiflier.  Necfi 
Titim ,  qui  conditione  defcdius  eft,  lcgatum  repudiet ,  ea  res 
mulieti  piodeiit.  HoiumPapiBianivetborunj,quxperob- 
fcura  eflc  vulgo  crcduntur,hic mihi  videtut  fenf  is cfle :  Mu- 
lier  io  fpccie  propoficaconf::quicutlegarum,  camccficondi- 

2Zz     z 


ic<y4 


TrAnc.T>Harem.  De 


tioninonparueSit.ptoptcrciiquodeaCoBditio ,  quac  auocat 
mulicrem  i  nuptiis ,  tanquam  pubiics  vtilicatrcontraria,  rcii- 
cltar,&prononTcriptahabetur.  Titiusquofjueparcemvfas- 
ftuftus  habet  proptetmulierem,  quamuisconditionedcfe- 
-ftus  fic.  Cum  cnim  raulieri  cx  beneficio  lcgra  non  amplius 
concedatur  ,  quam  fi  conditioni  paruiflet :  conkofaeaseft, 
cam  totum  vfumfru<ftum  minime  hbaituram  cile ,  fed  ;ta  di- 
oidendumefle,vtTitiu3^parteraobdnear.  Sed  earn  partem 
habetTicius,quamdiuviuittantum  ,  acin  codcmftataiBa- 
nct :  quoniam  vfusfrudius  mbrcc  &  ftatus  mutationc  finituri, 
Sed  flc  fi  Ticius  fot te  rcpudiet  Itfgiium,  ne hoc  quide  cafu  to- 
-tum  vdimfrudrnm  habebit  frsulier,  quafiparsTiciipropter 
coniunft^onciTiipfiaccrefcat.  Nam  quiiiuiequodam  fingu- 
lari  visrque  adraitticuradlegacum  contravoluntatemtcfta- 
tocis  .bciii  confaiere  dsbei:  vterquc ,  fi  fua  ci  pars  falua  fit.ncc 
pats  akeiJos  accref:ata!teri.[deiiiquedrcencium^ft,  etfiTi- 
tias  moriuus  faeric ,  cum  ficcadem  mortis&repudiationis 
Eaiio  .•  qaamuis  pleriquc  aliter  (entiant.  Hi  enirh  perquam 
8sjepcecol!igunc,moc[uoTitioius2Ccteicendiefle,cxbis  vcr- 
-bis,  (^^mdiu  Titius  viuir,&c.  ex  quibus  verbis  argumentan- 
Ijo  a  coattario  ,  nibilefficcrepotlafijUSjnifivfumfrudum, 
«guem  habct  Tjcius  ,  morceipfias,  vel  ftatus  mutatione  ex- 
tmgui.  Eft  igitur  obferuanda  kacc  fpecies  Papiniani  in  iurc 
accrefccndi:cuiaondiifimiiisdf  aliaapud  Vlpianumcap.  5. 
tf.dcIeg;prxftan.fifiliopcaEtcr!o  ccftacor  legauerit  coiiiun- 
^im  pateatt fuo ,  &  alii  cxcranco , &  pctit a  bonorum  pttllcf- 
iione  contra' tabulas  ,  reiciilum  fustit  tcftamerttum.  QucJ 
ea(u  ctfi  eiido  pticcoris  pr^ftanda  fiat  legata  coniunftis  per- 


iureavcrefc.  Lih.  IL 

ronisrelid;a,ramcnparentifu^tantum  porcioconfttuabftaCir 
nec  ei  pats  extranei  collegatatii  accrcfccr.  Nam  licct  pro  legar 
tario  fit  voluntas  tcftatoris ,  tamen  obfiftit  ei  cdtdtum  prato- 
ris  dc  rcfciflione  teftamenti  per  bonorum  pofTeffioncrc.  con- 
tra  tabulas  ,  quod  naturalcm^quitatemhabcc,  &fil!uma4 
(ucceiSonepatriscontratigorSiarisuuilisadmittir.  Qn»m» 
mobrem  reftc  Vlpianus fcripfit-,  parenrcm  in  hac  fpc  jc  fulj- 
dum  lcgatum  non  conicqui ,  fcd  contentum  ca  pai te  etfe  «le- 
berc  ,  qux  cx  gratia  quadam  &hum3nit3ceciCor.krnar,:^r. 
Quodiusfi  quisvelitintcrprerationeadalicscafus  p  t,ducc- 
rc,videnducftec,atq;etne'forteratiodiuerfafit,  v;  inbt^n* 
rumpolleifionccontratabulas,  in  teftitucione  riv'ncii5> ,  &' 
fiiiishi^iius  geaeris.l.fi  duobusrff.de  bonor.pofTcft.contraraK 
Necveromelatetsquofdamcflequidubitent ,  an  VlpiDnua 
de  iurc  acctcfccndi loquatur.Cum  cnim  ait,  Sua  tatirum  por- 
tio  ei  confcruaijitur  ,  vidcntur  hscvcrbarcfertiadedidura 
de  lcgat.prxftandis ;  quod  interprctatur  Vlp!anus,c2on  ad  iui 
acctefcendi.ficutin  Sciuola;rcfponfo,dcqiiodiximus  cap. 
tf.huiuslib.Scdpidbabiliuseft,nicnoncflc  ius  accrcfcendi. 
Nam  cum  Vlpianns  non  refpondeac  cx  fa<fto  confultus,  vt 
Scsur/la  ,  fcd  commcrieecut  in  cdiiftum  prstotis,  acdibil» 
cftcum-jfialcctam  partcmacctefcercpofls  cxiftimaftct ,  di- 
6tarum  nonfuiile  fimplicitcr.  Suatantuiapottioeiconfcr* 
uabiturifcdaliquiJadici^urumfuiflcquolentcntiamftiia 
planius  &  apcrtiijs  dcclat  aret.  Vctfi  hic  fententia  dcf  cndi  po- 
teftinlcgatoquodfolidumfiDgulisrehiflumcft,  ita  vt  lega- 
tarii  te  tancumconiuadidicantur.  Quadersvideada^luBt, 
qui"  fcripfiBJuscap.il. priorislibij. 


ADMONITIO     AD     LECTOREM. 

Vi.^  ii\iT}t  mnifmt  ,cui^pttf>t»m  CotpilwrUtdiiie  ojlendtrt  ,ijtt£mihioptimitra^^ 

Nic  duhitabAr/>,cum  dtea  refcriherem,^Hin  ea  eJJe:pIi4rimorur»p{rutcacia,vt  nnllii  rationihut  ah  tnueterAtd 
optmoKeanclltpojfent.fllHdpr£termeamexpe[lati<!nemtiCctdit,^»eda{>f<il(ttoiamhoeopere,mthin(iHciAtMrit 
efi,noKn»Uoshatiditiipridemextittffeit(rtfDoRore4,(^uimihinontantiimvttio,fedetiamcrimiutdArent,(jUod 
BArtolum  ^-Baldum ,  altofj^  hptaugeneri^fcriptores,  qtiorum  leiiione  nonnihilprofeeerim,nominattm  non  ttp- 
pe/Urem.tyfc  mihi qutdem  expeditijfima effet r(fponfio,aduerftu  eos ,fipubUcAnifiudioforum  caufam  agerent  { 
imopipsrtsacaneafortaffis.cfitotiiim euulgatishbris,ept^olui,orintiontbu^fatu  docuerim^  juem  frKUuaut vii' 
litaiein  ex  hocgenerefcrtptorurn  f^erare  iiudtofi  debeant..Quamcbrem,vt  ittutnes  legendufine  deleHu  hutfmo- 
di (eriptis nimiii dediti,invetcriir/> leElione  factliia contmercnturitnterdum  vftiueait,vt ak hu (criptoribtu  nominandii  abjlintndnni 
tntht  effc  duxertm,<juo7  ufieejnins  comemoratto  ttt^  vfurpaitofic  inlidetfierunqMein  mentefiudioforum ,  vt  adtoskgendos ,  HfgleEii* 
i>eterib!ti,multopropenftoreseuadant.Neefane  recufo  ,fiincidcrit  ali^uando  tempus ,  cjuo  idftndus  non  tnuttl:  videiiitur  ,tjuo  minus 
ie  tnfiituto,pro^ofitocjue  meo  decedam.Verum  ahofpetlat  aduerfariorum  accujatio,e}ui  Bttrioh  mAgis,^uafliidioforii,<^uaflncgotiH.m 
«genteitngrati animt ejfe di^itant ,  eos ntiila  mentiene  dignari ,  tjuorum  lucubratiamhts  adiHti  acfHkUuati  fimm.Ego  vero hosfcri- 
ftores  me attingerenonnttnqtiam ,  ex  11  f^  vtiltjfima cjUAcjHe ftligtre ac decerptrt in  rtm  sludioforum  confHiuif!e,nunquam dtffimsila- 
iii.QjiaconfeffionemeaBArtohlimthumcjmmambiiifatisfa^umeffe,ejtiiute^tfpero,ct<jiiusarbiterhoctemporetudicaturuAefi:ctir» 
fr<t(erttm  eafii  ijiorumgbna  (J  nomints  celebritas,vt  nec  comendationt  mtA  atigeri ,  nec filentio  mnui ,  aui  obfcurari pojfe  vtdsatur, 
Tempora  vero  cjuibiu  tiliflortserunt,(^  ^uibm  ego  vixi,ifuidab  eisfumpjerim,jic  demonfitabuntpofieris  {fimode  tdcur^futurum  efi 
pofieritati )  vt  incertum  idoLfcurumve  cffe  necjueat.De^ijuaitbtu  (^ccetaneisnon  fimiltter  iudico,tn  ^utbtu  vt  tngenua  cenfejfio  latt~ 
Me  digna  efi,fic  dtjfimuiatto  cadida  j^  aj}uta,muh«m  vituperanda.Scio  httcaplenfg^  ingenieltsfciiicet  hominibtu  rideriwt  a  auodan» 
nuptrfa£iumtfsemimmtu,ijutienisforteirtiris,ifuasadmeFraHcifcMiyotam'anusdederat,rarteinienfiitatisacpuderis,fiatimho- 
mtnis/impiicitiitem  cattillari  non linefafiufafiidio/^  ceepit.Sed^uid vetat  rem  vtgefia  efi,  breuhtrexponert}  Exierat recens ex  offi- 
tinatypographicahbermeusDifputattonumfecundsu  uncuttu  hbrt  capitequodamloctuvuut  C'ceronfsdtcrttiontanobi6tmenda- 
^fu  tfitx  itb.i  .dt  Oratore;Hotommus,vbt  de  libri  met  ediiione  certiorfaflui  efi,iiteris  mihipgntficamt  ,fe  tdem  fcripfiffe  decorreUto- 
ne  hHttuiociinCommentariis fuis  ad  Orattones  Ctceroms ,  cjui  iam  excudi  cotpttjbreui  tempsre  in  manut  hominum  venturi  effent.Pt- 
tit  A me  magna contenttone,necjutddefefulpicer,^:tada  virt  boni eanduli^ offfcio alienii  fit.Tefles citat,aujbtufe  fententiam  de ta  rt 
fuam  declaraffe  ait ,  ant^alt^uot  menjes,^uam  de  hbrt  met  edilione  cjuicefuam  audimffet .  Quidplura  ?  Perfuadetfacile  homo  ea  vir- 
tutt  (^probttatt,  vt  mthiahocjui  non  admodum  credulo  nihtlnonptrfuafurtu  pt.ftag^  refcrtpfi,me  excufationem  ettu  accipere,^^  fub- 
monui ,  vtfententtamfttam  tta  mandaret  Uterts ,  ne  cjui  amiatttparum  fynctrt  inttr  nosculi&fiifpictoforte  moueretur,  neve  maleuo- 
Its  hominibiu  maledicendiprtberetur  occafio.  Refpondet  tlitper  ijuam  humaniier^nihilanti^utiu  jibt  efff,^uam  iu  ea  re  exphcanda  me- 
Uonem ahcjuam nofinfacere ,  cjut benevoU tn  me antmi,  C$  honortficefentientis dt mefignificationcm  habeat. Sed tntefrnm tdjibt nS 
effe confirmat.,parte tlla  (Immentarttiamtumtmprejfa  ,  cum  litert  mectiibirtdditcieJfent.TandemmenfibMsfe.\,epinor,iranfaUis, 
frodtt  homints eruditi,(3 ontni hterarumgenere excuUt  commentarius,tn quo nuHam  emendatia  me  <Jicerontant  loci  menttontm  rtn 
ferto.Quedvtpr^ter»ptatummeumcectderit,t<tmen  Hotomanni humanitatem (£ d<^Utiajiinho(ne£ottoamplexfufitm  SSctterit»* 
tuaibiu ,  quibus  exempiitm  hecprodejftaltquandofoterit ,  notpmftrfpeQitm^  ^t  voiui. 


DE  IV* 


1097 

DE    IVRISDICTIONE    ET    IIvl- 

PERIO,    APOLOGIA    FRANC.     DVARENI    IVRE- 
CONSVLTI     ADVERSVS     EGVINARIV.M     BARONEM    IVRE- 

CONSVLTVM. 

FRAMCISCrS     DFi^RENFS     EGV  INk^RIO     B  A- 

rom  lurifconfttlto     S, 


V  M  Typographorura  mancipes  huiu» 
vrbis  lucubrationes  aliquot  noftras.qu? 
iam  diu  Lugdumedita:fuerant,denuo 
excudcre  hic  vellent ,  facile  addudtus 
fum,vteasnonroluraemcndat35a  mc 
{cd  etiam  audtiores  ,  locupletiorefque 
redditis.ipGs  traderem.  Apologiam  ve- 
roaduerfus  tc  noftrara  "De  ittrtfdiElione 
(^ imperiey  quae  nobis infciis  nomine  Ambro[it  Leti  (upetiore 
anuo  cxicrat ,  vt  fimul  imprimercnt  ,  nunquam  eisidamc 
contendcntibus  permittcre  volui ,  quod  eam  pcrire  omnino 
cnpiebans.Vcrebarctenimquiapauloftomachofiorvideba- 
tur,  neeafortaffisanimumtuumplusa:quoexulcerarct,de- 
qne  amicitia,  ac  neccffitudine  noftra  aliquid  imminueret.  Na 
«tfihxfcholafticafcontentionesnonnihil  ftudiis  confcrunt, 
li  vcre  dixit  Hefiodusa;»?))  4  j&tf  iiA  (ifo-m<ri,  lamen  cas  hadie- 
nus  probo  vt  nulla  co  nomincintcrconiundtiffimoshomi- 
nes  amicitiae  iaftura  fiat.  Vt  autcm  ea  Apologiaobliuione 
fempircrna  qaafi  obrueretur ,  acminore  eius  defiderio  tene- 
tcntur  iuris  ftudiofi,pricipua  cius  capita.vt  a  nobis  tumuhua- 
rie  defcripta  fuerant,Typographis  dedi.Nec  dubito  quin  hoc 
inftitutum  noftrura  tibi  gracum  fiKurum  fit:tametfi  vt  lacef- 
fitiate,acprouocati,libetiuscaufam  hic  noftram  tueamur. 
In  hac  autem  dcfenfionc  quicquid  a  te  contra  nos  allatum  cft, 
eodcm  prorfus  ,  quo  tu  nosoppugnafti,ordincrefutaturus 
fum  ,  licet ,  vt  curabonatuavcnia,ingenuequodfentiodi- 
eammultafatbpertutbate,confufequeatefcriptavideantur. 
Acinprirais  illBddamnas_',  quod  a  rac  itallriptum  eft  ,  hb. 
i.DiCfatiaonam  inniuci.cip.^yliu  dfcerem^^ijhattts  dtciittr 
futa  prttor ,  vel  alitu  ftmitis^  cum  in  cattlispriu*t.*(£pecnniaritt 
iudici  afe  dato  ins  tjuoddam  ^ua/iconjittutt ,  ^formHlam  iuris, 
t£  £^M.ttatis  eiprxfcribtt  ^aqua  iudicando ,  cognojcendoijue  rece- 
dere  nonpo/ft,  ^f.Ncc  tamen  argumentis  rcfpondes ,  quibus 
opinionera  noftram  conht  mamusin  comentario  de  padlis.  l. 
iurisgentium.  Ais  tunc  ius  dicerc  pritorem ,  cum  iudicat :  of- 
ficiumquc  eius  in  iudicando  confiftcre ,  &  pronunciationem 
(cntentije  iurifdidionem  efle ,  &c.  Citas  cdidlum  prxtoris  de 
rc  iudicata.quod  inccrpretatur  Vlpianus  in  l.ait  prztor.eo.tit. 
qaod  noftras  (cntentii  ne  tantillum  quidem  aduerfatur.  Nos 
enim  confueuifle  pr*  torcm  iudicare  aflerimus,nifi  fauor  cet- 
tatum  perPjnarum  caufarumve,  aut  alia  non  lcuis  ratio  xqui- 
tafque  id  fuaderet ,  fcd  ius  diccrc  praEfctibereque  litigatoribus 
qaodiudexafedatus  iudicando  fequerctur.Idq;  ita  moribus 
cornparatumfuifle,Ciceronislocus  adQ^ratrem  oftcndir, 
quem  tu  male  recitafti ,  &  pcius  interpretacus  es,  vt  poftca  di- 
^uci  fumus.Quamobrem  cura  cognofcebat  pr2tor,cxtraor- 
dinaria  huiufmodi  cognitio  dicebatur,,  tit.de  extraord.cog. 
Adde, quod  fi  pritoris  munus  ordinarium  fuiflet  iudicare,  e- 
didum  eius  quafi  male  conceptum  non  improbaflet,riec  eor- 
tcxilTct  Vipianus ,  fcdintcrpretandopotiuspromorefuoad 
iudiccsdatosproduxiflet.  Sedquianon  (olebantprxtorcsiu- 
dicarc.nificxtta  ordincm.fed  iudices  dare,  vt  diximuj,  merito 
Vlpianus  rcAius  fa6kurum  fuifle  prstorem  iit,  fi vcrbo  no- 
tionis  t(us  fuiflct:quod  non  tantum  ad  magiftratus,  qui  raro, 
&extcaordinemcognofcunt,pertinet,fed  ctiam  ad  iudices 
datos ,  quorura  munus  proprium  eft iudicare. 

II.  NegasdefafSotantumcognouiireiudiccsdatos."  &  ais 
dciure  quoqueapudeofdem  certaturafuifle.  Sedtuvetba 
noftraaucuparis,&c3ptas.-qua:vtverjffimafunt,itaconten- 
tiofishominibusfortecalumniandianlam  pnbcre  poflunr. 
Nam  quod  aio,  DefaHo  tantum  cognouijft ,  non  de  iure ,  fic  ac-, 
eipicndutn  eft ,  quafi  noa  licucrit  cis  diucrfura  ius  ab  eo,^uod' 
..  i.    ,  iiiti "  i;^;-; 


formula  continebatur,  cognofcendo  ,  iudicandovc  fequi. 
Non  enim  inficiamurdeiure ,  &  iquitatc  cx  formula  ipfa, 
prifcrtim  fi  ex  bona  fide  additum  eflet,  poruifle  oriri  contro- 
ucrfiam  in  priuatis  iudiciis  ,  &aiudicib«sdatise3mdefiniri. 
Atque  ita  Ciceronem  fcnfille  non  dubito  ,taminTopicis, 
quam  lib.i.de  Oratorc- 

IIL     Contendis  a  Cicerone  confidas  leges  noneflc,qus 
ab  iplo  defcriptafunt  inlibrisdeLegibu$,verfarifque»dhuc 
in  hominum  noftri  temporrs  errore  non  tolerando,  qui  pro 
legibusii.tabularumeasadducercfolent.  Etait  Ciceronem 
pro  te  fatis  refellere ,  lib.  j  .de  leg.his  verbis :  Nibii  habui  (ane 
non  modo  multum  ,  quodputarem  nouandum  inlegbus. 
Quac  vctba  non  minus  tu  confinxilTe  videris,quam  lcges  (uas 
Cicero.  Nifi  force  culpam  in  librarios  qaofdam  conferas, 
quibusmagnahodie  fapientia  eft    ,    iuxta  Epiiharmi  fen- 
tznt\3.ia  ynontemere  credere.  Nam  cum  eos  libros  Cicero- 
niscorruptiffimosefleintelligcrcm,  confului  ptstermanu- 
fcriptos  codices  plerofqu;,  eosetiam,  qui  Vcnetiis  aVido- 
riocaftigati,  &  qui  Parifiis  a  Robcr.  Sceplfano  accuratiifi- 
me  impreffi  fuBt,io  quibus  ica legitur ,  Nihil  habui ,  (ane  non 
mulcum.quod  putarem  nouandum  in  legibus.Vetum  ne  quis 
arr.plius  de  ea  ledione  dnbicet ,  omnefqj  incelliganc  Platonis 
exemplo  ,  Ciceronem  lcges  arbitrio  (uo  de^ctiberevoluiftc 
illiReip.  conuenicntiffimas  ,  quamprius  inftitueratinlibtis 
de  Rep.recitaboexeifJem  Iibris,quffadhancrepertinencia 
cxcerpfi  &  annotaui.  Ex  1  b.  i  .Si  quares ,  tgo  quid  expedem 
quoniam  fcriptum  eft  ate  dc  optimoReipub.ftatu,confe- 
qucns  cfle  videtur,vtfcribastuidemdelcgibus.Sicenimvi- 
deo  fecifle Platonem  illum  tuum , quem  tu 3dmiraris,quem 
omnibusaateponis,quemmaximcdiligis.&cst<ra  qus  fe- 
quuntur. 

Ex  eodemlibro.  Nec  Licurgi  legc»,  neque  Solonis,neque 
Charondaj ,  neque  Zaleuci ,  nec  noftras  duodecim  tabulas 
defidcro,  necPlebifcita defidcro:  (ed  tc  exiftimo ,  cum  po- 
puhs ,  tum  eriam  fingalis  hodierno  fcrmone  leges  viuendi,& 
difciplinamdiCurum.M.Efthuius  vsro  difputationis  Quin- 
tc ,  proprium  quodpctis,vtin»me(rctctiamfacuIt3tismejc. 

ExIib.i.Q^Eastuigiturlegesrogabis,qu«nunquamab- 
togentur?M.Certc,fimodoaccepr2aduobus  vobis  erunt. 
Scd  vtvir  dodiilimus  fecit  Plato  ,  atqueidem  grauiflimus. 
philofophorum  omniura  ,  qui  princcp$deRepubI.con(cri- 
pfit,idemq'aefcparacimdeIcgibuseius,idmihicredoeflcfa- 
ciendum,&e. 

Ex  codcm  lib.  Et  quoniam  &locil5  ,  &fetmo  familiaris 
cft,  legum  leges  voceproponam,  Q^QujdnamideftjM. 
Skint  certa legum  verba  ,Qiuinte,  nequc  ica  pt ifca ,  vt  in  vere- 
tibus  facrati(quelegibus:&  taracnquoplusauftoritacisha- 
bcanc ,  paulo  antiquiora ,  quam  hic  fcrmo  cft ,  &c. 

£x  eod.  lib.  A.  Conclula  quidem  cft  ate  magnalexfans 
quam  breuiccr :  &(vc  mihi  quidem  videtur)  non  multum  dii^ 
creptat  ifta  conftitucioreiigionum  alcgibusNum£,noftci{^ 
quc  rooribus.M.  An  cen(es  cuminiIIisdeR.P.librispcrfua- 
dcrevideaturAphricanus,orAniuniRerumPublic3tum,no- 
ftram  vecerem  illam  fuifTe  optimam ,  non  nccflc  cfle  optim s 
Reipublicx  legcs  dare confentancas ?  A.  Imo prorfus ita  cenr 
feo.M.Ergoadeoexpc<ft3rcIcges,qusgenusiIludoprimunv 
R.P.continent,&fiquifortca  mchodie  rogabuntur.qus 
non  fintin  noftra  R.P.necfuerint,  tamenerant  ferein  more 
maiorum ,  qui  tura  vt  lcx  yalcbat. 

£x  eod.  lib.  Non  enim  P.  R.  fed  omnibus  bonis,firmifque 
populislegcsdamus.  r.'.    , 

. .  ZZz    } 


10?  S 

Exlib. 'j .  Non  aS«n  quoniath legcs darous  liberis  popu 
lis  ,  quasq;  deopnraa  Republicafentiremus,infexlibri$an- 
tedixiraus,  acconimedabimus  hoc«mpotc  legesadillum, 
qucm  probamus  ciuiratis  flatum. 

Excod.libro.  Q..  Quanibrcuifraterihcohrpedlupofita 
eft  a  te  omnium  magiftratuum  defcriptio  j  fed  capcne  noftt^ 
ciuitatis.&fipaulumatcallatumcft  noui,  &c. 

Exeod.lib.  Quchiam  non recognofcitiiusTiuni  legCsR* 
P.fedaut  rcpctimus  ercptas,  autTioua$(ctibimus,nonquid 
hoc  populo  obtineri  poffit-,  fcd  quid-optiraara  fit ,  tibi  diccn- 

dum  puto.  -    V  - 

Ex  eod.Iib.  Deinde  de  promulgationc ,  dc  finguLs  tebus  3- 


Frsnc,  ^uareni  (tdpologia. 


fum  eft  ,  paflira  id  facere  nonpode.  Qupnihilpoteftdicia 
veiFbis,  fenteatiaquePauIialienius.  Etjquodais  ,  mote  ma- 
iorumcomparatum cile, vtmagiftratusiurifdit^iooem  fuatn 
mandare  poftint ,  I.  raoce.de  iunfdid.^id  ad  rem  pertincat,, 
nonvideo.' 

VIII.  Quitdobiicisexl.  i6.de  ofHc.prxfid.&cap.to.tit.da 
iutifdidl.  tamctn  racntera  tuam  non  fatis  allequi  potucrim, 
tamenvtrunquecaputitainterpretabor ,  vtea  intcrpretati» 
addilucndum  obicdlum  fuf&ciat.  Qui  iurildiftioni  pra^eft, 
iudicium  dare ,  feu  ius  dicere  libertis  fuis  non  poteft.  Hse 
Vlpiani  fententia  cft  fub  tit.de  iurifdiftione.  Cui  lurcconful- 
tus  Macer  fub  tit.dcoffi.pfsfidi$,adi;'citcxccptioncm,Ni(i 


scadis  ,  dcpriuatis  ,  magiricitibufveaudicndis. Tum,legci       quidinuitoaccideritjquocafuhaftcnusiusdicendumeftjVt  , 
pra^clariflimz  de  duodecitn  rabulistralatadux.quarumal-       lisconteftetur,&c. 


terapnai]sgiatol!ii;,&c 

Exquo  lcco  3.v-;^a~ctno&omries,  quasdcfcribitjlcgesex 
sisodecimtabr.hs^riilatascire  :  fcdpaucas  uatam,  quas  di- 
lc«rQ2reabaliisnoh.faci{ep©fiutn\)*.Vtinamautcm5vanita- 
tis  ac  mcno^adj  hac  m  reconu'ncas:"bsteEguinari,&quod 
ienaper  optaiii  magisj  qu^m(peraui,legcFmasDecemuiia- 
ies  tandem  ahquando  Enihi  conringat  infpicetc.  Namquid 
poteft  verigcrrariniqijcintisftudiofu.^ihomo  a  Deo  immor- 
talik  gibu'  illis  maius ,  \y?x  priclaria^  opcaic  ?  qua"!  Liaius.Di- 
uini  humauiqiie  iuris  fontettJ  vocat,  Cicero  emuibus  philo» 
'fc.phorunQ  bibliothecii  afltsponit. 

I  i  1 1.  Ais  prajcnru  infticui:.-;  fiiifte  in  deaetisinterponendis» 
^r  io rebus  iudicandls e»  fentcnti.-'.  Ps  iiani: pcrindequali  nc- 
«rani  pr«tore£ttiudicaiIc.  V-a  Jo •;•=?.*  Geilii  magis ad  teraper- 
rincr» 

Y.  Que3iopiMvi'jrae(!f>'.  'i  >,^'3fdecrctisinc6ntama<:e$, 
& refbi;uiionibu5inintcg:'.u.3 ;.:.»Ti  rerpei-furuKifuiirc,  &c. 
'f.Cit  conteftas  Nam  cx  commentatiis  i  mc  eaitis  ita  me  fea- 
fsflc  obkurum  non  eft. 

YL  AiycumdeiurejiicecsnMiftsra ,  omnisquseftioeftct, 
rjdiccm  dari  non confueui;1e..  Qupdconfcntancum  eft  no- 
ftr.s{cnrcntiar,qui«xift:m2mu$dcfa<S:oraagis,  quam  dciit» 
rc  ditoi  tudices  CQgjloaific ,  vt  fupra  didun»  eft.  Paulus  ta- 
mtncap.  je^.dcauro&ar^ecrolegato  (qnodatCnon  anim- 
aduerfarn  mircr)  deprst  oreficcicomiftarioloquitut,  apud 
quc  iciiictt  fideico^mida  petcbs,nt'«:.Nec.  n.perfecutio  huiuf- 
mcsdi ,  iuris  crdinatii  habehat iexecurioncm ,  tlcc iudices  tura 
'!.'',banturapritore5l;-.!^'e;:bgr-f-^fcsbi.rcxtr?.oiiinem,vto- 
ftcndit  Paulusin lcg.r*'""--  ni«.tievcrboru»ai!5gnificat.  cuius 
fcniuns  eiusIoci.'nterp;c";iS'noa  perccperuns:.  Huius  rei  fi- 
dem  facit  VJpiani  loi;>!5  in  vragmerjns  librorumhondumin 
lucemedicis,  liibric.dchdeicom.F«'</?s<;««»»»«^(inquit  )non 
performulampttKHtfir,  vi  /igata  ,fed  cegnitio  eji  Romt  cjuidem 
tofiJUiufU ,  au; pyaioru ,  ^mjiaeieommfjjkrius  vocatur : tn  pro- 
tiinctisveroprA/idHm  prouinciarHm.  Exquo  locsi  illud  ccrtif^ 
fimum  eflemaximc  3pparetquoddocuimu,s,resdebitaspet 
f ormula  peti  (oluas  fuifie,  uec  ordinariam  fuiflj;  magiftratuiS 
tognitionem.  Dicicur  cnim  ordii:dou.i5  expcnri ,  cutn  aftio 
ei  a  prstorc  datur  extraordinem .  cani  ;pft  prstst  cognsfcir, 
titdccxrraord.cogn.quod  ife  GLllius nrsgJih.  i  i,cap.i8..i\'cc 


I X.  Adducis  cap. 8.  &  ^.  tit.  de  offic  prafidi*  vtprarfides 
prouinciarum  cognouifTc  oftendas  :  quanquara  id  cgonon 
inficior,  vbidc  officioprafidisordinatio  minimotradtacur: 
feddcvi&potcftatercfcripti,«|uoprinccpshtigatore«adpr^- 
fidem  reraittit^ 

X.  Oppuguas  noftraco  fentcntiara  Hermog.aufioritare, 
c.  io.de  cfficio  praiid.qui  cognoujlTc  vrbis  Roma:  rasgi- 
ftratuj  difcrtci^vtais)  fcripturo  reliquit.  Scd  toticsiamte- 
petiui,nuQquamautnegauerae,autdubitafie,  quin  plcriq;, 
prxtorcs  cognouctint ,  ac  ipfc  ctiam  vrbaous  prartor  intct- 
dum ,  vt  hiac  tc  cauillarifacilc  appareat. 

XI.  Locum  Ciccroniscx  quadamadQuJQtumJftatrerac- 
piftolaadduiccram ,  quo  vno  couucliicur  oranino  opinio  tua. 
Sic  ecim  legitur  inomnibus,  quicunquccxtant,codicibus.- 
Qoid?  Prxtcr  folct  iudicaredcbcri?Quibusverbisconfu»- 
rudo  prattoruminiutcrcddcndo  hauddubiedcmor.ftratur. 
Tu  nimium  audadcr(pace  id  tua  didumvflim  jverbaim- 
mutans,&corrumpens,icalocum  recitas.  Qujd  prxcoriu- 
dicatdeberi?quanquamnseaquidemIed:io  invCHrecarienl. 
tuxconaenit.  NecdubitoquinnobistanJemaircnUuus  fi« 
coloco  diligentJus  perfpcfto,  perpcnfoquc>quctr.fortaffi» 
pra:ni«iafeftinationc,nonfati$attentelegeras.  NiRj  tc  cx 
induftria  loeuni  ilhim  immutafle ,  vtopinTonitucfiibferui- 
Ifer ,  mihi  Dcquaquam  per f uadeo ,  quod  a  viri  boni  prudcncia 
officfo  alienum  id  fjt. 

X I I.  Vatios  iocos  iuris  ciuilis  tc  pra:terire  ais ,  ex  quibus  ap- 
paretcognitionem,&iudicationeranonfblumiudicumpti- 
aatorum  efTc, &c.  Ec merito  quidem  id  facis.  Quid  enim  at- 
tinecin  rsaon  dubia ,  necconcrouerfatcftibus  vti  non  ae- 
ceftariis.^ 

XIII.  tnhuQcmodura  ratioctnaris .-  Mandatageaerali  iu- 
rifdi<ftionc ,  totusn  officium  iuris  dicendi  transfcrcur  in  cum» 
cuimandatur.i.i.defufpcdt.tut.Atincertumcft ,  an  transfe- 
ratut  iudicis  dandilicentia,&c.  RefpoQdco,Certocertius 
efIe,iudicesdaadilicenciatn,mandataiurifdi(5lionetcansfer» 
ri.Nam  id  adco  apertc  exprcftum  cft ,  i.cum  praccor.de  iud.vt 
nullus  dubitationi  locusxcli<^us  fit. 

XII II.  Vrges  quod  Vlpianus  cap.  }.deiurifdi<ft.nonfim.-' 
flicktt  dkit,/uri/dinioeJtiudicisdandiJiceHtia:fcdmy/f(rSj', 
diSiio  eji  etiam  iudicisdandt  //rf«;M.Refpondco ,  Me  fecutun'* 


vero  dubita«diim  cft,quiR  .lidciGODiKjifuinri  iit^  aon  JccaruTi       efTe  eraendata  excmplaria,&  pricipuc  Haloandri  editioncm 

*--        1*      -'_      J n I .1 _.     „    , .^.   _.-'t\.._iV_ —    J  :_ :1 _;_..l.  .^  _  _:_  .-  \     i    /-  i  /-*  i     n- 


inealpccie  jdequaPauluspr.r.oivni  pr®!!mi;ci.5.2ere£rr;,  i 
leg.  Titiff.  dc  aur.  &argen.lcgai:.  f.vkis^.lulfiituude fiwgul 
reb.per isd.rel.Vipianus  in  libro  vctcri  (cuius  kifis.  meniia»- 
snMi)  Fidf^icommijfum^in^viit)  tji^  qmdmn  eimUb^  viivis 
r$liptfuttftr,necexrigoyeiurisciHiIisproftcilcitur,Jedtxitolm- 
tatedaturreHnquentts.  ZJerbaJtdeicomiJforuvt  in  vfu  loit  Junty 
Commtttey  Peto  ,  P^elodari,  (^J/milia.  HscVlpianus.  Nec 
«Qemoucc .  qnod  aurum  legatura  fuiflc  fcribat  Pauius :  cun 
appellatione  iegati  fidcicommitflum  contineri  dubiura  non 
jfit.l.&fidcicommiftum.delcgatr3.1.annua.I.liberto.$.i.§.pa- 
ter..deann.Iegat.  r  •.  ■-) 

VII.  Ais  a  iutis  audloribm  tracf  imiw  eftc,iudicem  dare  pof^ 
(c ,  quibu$lcge,  vel  conftitutione,  vel  S.C.conceditur.I.eum 
przcor  .-de  iudic.  Ex  quo  coUigis ,  p.rastores  non  folete  paffim 
iudices  dare.  Quzf ane  argumcntatio  & ridicula ,  &  nugaro- 
riacft.  DocetcnimPaulus,  qut  poflint  iudi<:cmdarc;  vto- 
ilendat  non  cuiuis  ( putoptiuatoboRiiQi)bancpoteftatcm 
permitti  debere :  &  ita  diffinic ,  iudicem  dar«  pofTunt,  &c.  Tu 
tx  eoinforsmendofiffime,  m;)giftratus,quibushoc  conccf- 


inquibusparticula^^eciam  )  Jefideracur.  Qmm  lc<5iionci 
tibi quoqi in  commcntar.ad  Vlpianum  placuille  video.  Nam. 
&  ad  fincm  libri  aducrfus  nos  tui  ita  ktihis^Si  quain  commeit- 
tariisad  PandeHas  his  repugnantiajiripfijji  videamur :  e»  in  lo- 
eo  ffnioandrinss  IfbrosficutifsmM.Qui  locus  apcrtc  oftcndit, 
quapatum  tibi  conftes  in hac  difputatiopc :  vt  minus  mirura 
vidcti  debeat ,  quod  a  me  eetcrifquc  di^^ntias.  Scd  quam  Ttm 
habeat  pacticula  ,  etiam  ,  |in  aiiis  coaicibus  ,  oftcndirautia 
commentariis  ad  iliudc.  j.quoscuuipiusfuppececaobisotii 
editurifumus. 

X  V.  NoQ  meueri  te  ai$  coaftitutione ,  Nequisinfua  caujk 
iudicet  ,  vei  itujthi  dicat ;  cura  qoq  fit  nouum ,  gen<jrale 
verbum  fufeiici  fpcciali :  vel  concra ,  fpeciale  gencrali.  Et 
aJ$h«cverba,/»»y«*»»  ejiin  reprepriaalicuiitf*  trihuere feH" 
tentie  :  raagis  ad  magiftratus  fcntcntiam  ,  quam  iudicis  dati 
referendaeirc:quoniara,inqui$  ,  filiuspattiiudexdaripo-^ 
teft  ,  confcntientefcilicetaduetfario.  Primurarclpondeo, 
hacratione  tua  nibil  ineptias  clTc.  Quamuis  cnim  patetia 
caafa  £lii ,  aut  filius  in  caufa  pattis  ludex  cc^e  dctut » confea- 

tientc 


DeiurifdiB.(^mper,  ,o^P 

tlentcaduerfario,l.inpriuatil.dc  iu<l.argu.l.quinetiara.derc-  gcncralcm  iudicumque  dandotatn  facultatem  habeatf  pu- 

cepr.arb.quod&cgotraaaui  lib.i.  Difput.anniucrf.cap.tfi.  ta  Practori  vrbano  )  miftam  dici  imperium  nihil  prohiber. 

Nunquaia  tamcnmihiprobabis  iudiccmincauiafuaquem-  Poteft&iurifdi«Aio  appcllarilatafigDificatioDc.araum.l.  u 

piam  efle  pofle,  cum  id  rati«m  iuris  non  conueniat.  1.  pen.  de  de  (ufp.tut.Nec  idco  transfertur  raandataiurifdiaione.quo- 

rcccp.arb.Illudtibinongrauateaflcntiar,&concedani,pofle  niameamandatatranfit  omnisiurifdidio,  omncquc  impc 

eamconftitutionemdeMagiftratuvbiqucintelJigi,qucnou  rium  iure  magiftratus  competcnt.  At  iurifdidio.autimpe- 

lotum  ius  dixifli,fcd  etiam  interdum  iudicafle  in  confeflo  cft.  rium,quod  fpecialitcr  legc  defcrtur,non  tranfit.  are.d.  1.  r.  dc 

HatmenopulusGraccusautorlib.i.Prochir.  tit.^.priusvct-  fufped.tuto. 

hamndi\kcitfHMsemejfc,fiHeiitdicArezdcognitiontm,jpiO'  XIX.     DcedidroPratotis  aductfuseumptopofito  ,  qui 

nuntiationemquedccaufapriuatatctulit,quodtuncproprie  iusdicandnon  obtempcrat  ,  Vlpianique  commcntariisad 

iusdiccrc  nondicatur  Magiftratus.  Poftetiusvcrbumquod  i^ludedidum.quodfcripfimuslib.i.difput.anniucrf  cap.  co. 

eft,»<«</»<-*r*,explicataddu(aonominarimcxemplode  bo-  non quidem reprehcndis  :  fedtamenperfuaderclcdoribuj 

aorHoi  poflcffione  danda.Nam  darc  bonorum  poflcflioncm  conaris ,  noui  quicquam  a  n obis  alJatum  non  cflfc :  Et  tc  poft 

iiiri(didioniseffenomaledicitur:curafitirapctiimifti,quod  Bulgatum  ,  candcmf^fiDiisplaccrjcxpofitioncm  ,  antc- 

camiufifdi<aioneconiun^uracft,&adofficiumiusdicentis  quamDuatcnushacedcret,  fuisaudirotibusdiftafl^c ,  qu» 

perrinec.  poftea  impreflorum  opcra  publicata  fit .     Nam  &  illud  tc 

XVI.  ApudPapinianuBiinl.qui reftituetc.de  rcivind.cum  «ia'ehabcr,quodfcrip(crimusneminem,cuiusftriptainma- 
«it ,  Pffieio  iudicitfo£elfionem transferendam ,  ncgas  officium  nus  nofttas  vencrint ,  tcdc  aura  locum  explicaflc .  Quod 
iudicisdcpcdancointclligi.fednihilprobationislocoaftcrs,  quidcm  inobisvcte  didlum  efle,  quistam  impudens  cft^vt 
quod  teiponfionem  mcrcatur.quodque  admodura  leue ,  fri-  inficiari  aufit ,  qui  medo  noftra  fcripta  cum  cscerorum  com- 
uolumqucn6fir.Prstor,inquis,aliquandoiudexappella!:ur.  mentariiscontuletit  i  Bartolus.qucra  cxterifetc  ieauun- 
Qui$hocignorat?LiuiuscertcPtftotcmavetetibusiudicem  tur,  Extremum,  pto primo  ipod  Vlpianura  acccpit  nihilo 
appellari  iolitumdifettefctibit.  Cuiuslocinufquam  tcmc-  re6liusquamfi«^/^»zw,ideft,  AVrww  dixiflet.  BulsaruS 
miniflTe  in  hoc  tradlatu  raicum  cft ,  cum  ambitiofius  qua  for-  Extremum  fignificatc  Vlttmum  vcre  air, &  fubaudieda  au2- 
taifis  par  fuit (ne  dicam  odiofius)autorum  loco$,vcl  parum  ad  dam  vcrba  cite  putat.  Sed quara  reftc  id  explicec  teftirao- 
rempcttincntcshucinculcaueris.  luristaraennoftriaucorcs  nio  funt  ,  qusab  aUisfcripcoribus  de  opinione  eitis  refe- 
inPandeftisfcreiudiccmpcdaneum,fiHcdatumhocnomi-  rHntut (nihiienimeiujcxtat)quamBmBe$  cxplodunt  '  & 
«e  dcfignanr.vnde  &  Prastoiia  ftipulacio  opponitur  iudiciali.  rciiciunt .  Tu  non  tanquam  cxponens  Battoli  opinionem 
Vcrumquishacargumcntationcferat?  Prxtoiintcrdumiu-  (ed  ruam  expromcns  ('nufquam  enira  Bartoli  mencionpiu 
dex appellatur:  Officium igitur  iudicis apud  Papiniannm  pro  ficisJExtremum ,  inquit , idtfi yprtmum , &  paulo  poft  Ntfi 
officio  Prztoiis  accipi dcbat.  At  cnim  qui  imperij  funt  (in-  »"*li*  extremum  effe  vltimum ,  nimtrum  refittuere  rem mobi- 
quis)pctMagiftratus cxpedit i folcnt.  Quafi  vero pronuntia-  '<"» vindtcantt arlntratu iudtcu , duci vero,  C^ferrimanu mili- 
rio,iudicacioquc  impcrij  fit,qus  ne  iurildi<aionis  quidcm  cft,  '«»>■'■  Hoccine  cft  explicare,&  incef  precari?an  non  pocius  res 
nifiiraproprie,&)ucm;(5ii!ixJfiurifdi(aioncmaccipias:quod&  peri«clarasobicurare,  &inuolucrc,  milcrofque auditores 
Vlpiani  verba oftendunr,lujuidara  confulcbant.  dc tc  iud .  5»  multo in certiores  dimittcre.quara  acceperis  ?  Deniquc,  vt  ti- 
»/»<»r  (inquit)^'^*;»^  vtleonfulitu  dixtrit  .fenttmiamvepretu-  bi  dcmus  quid  fit  Extrtmum  te  intel/exiflc  f  nam  in  co  prsci- 
terit,valebit.  PuadifficuItasciusJocinon  vercicur^quoniodo, quarlo,  re- 

XVII.  Locus  SuetonijTranquilli.qucra adduxi.manifcftif-  liqua eiufdem  VJpiani  vcrba  interprecaris ,  &  cum  fupcriori- 
fimciurifdi(aioneraacognitionc,vttcraomninodiuetfam,  busconncdis ?  ^tterumfi^ fsaKentiarecKfaiiit ,(£c.  Qut- 
reparat,acdiftinguit.  Tu fpeccm,gencri fubic^^am  cflc affir-  bus nos  luccra  cam  attulifle  (pei amus ,  vt  aemo  fi't fani  rc^- 
mas:nccvllamtamcnhuiusfeifidcmfacis.  quciudicij.cuinoftraopinio  non  map^nopere  probetur.  Ac 
X  VIIL  Diffinitionem  tam  iutifditaionis  ,  quam  imperij  Bulgarus^^inquis^ca  verbamultis  antc  faculis  fubaudicnda 
nicri  ,  acmiftivnacumdiuifione,quaratradidjmus,indu-  eflecenfuerat.Efto,fedquaniobrcm  fabauo':cndacflentnuf- 
biuravocas:  icacamenvtptobcfne.animpiobes,  cxdifpu-  quamfanedocuit,acnemtclIexit  quidcm.  Hincfadumefl 
taiionctuafacilcnon  fitiudicaic.  Vtigicutribifatisfaciam,  vt  poftetioribus  interprcribus  vulgo  difplicietic  ea  (enten- 
hocinprimishabcto  ,  mcfexaginta  illacapita,  inquibusil-  "a.  Quidvis  a:aplius  ?  Ipfequoquc  conficeri^  (vtBuleaii 
lud  ,  quod  ad  iurifdiftioncm  fpccSat  ,  quinquagefimuia  ^"^^"duioneiacffugercs^cypographotemandaflevtlcdio- 
terriumnumcratur  ,  publicz  cuiufdara  diiputarionis  ,  ia  '^cmaffirmaciuaa  innsargincimprimcret.  hvtdetsirtu*di' 
fchola  cuipixcram  inftitucndasgratia,pfopo(uifle  :  vtque  "^iiohtemperaJfi,i}ui^uodextremHmefitn  iurtfd.^twnefccit, 
paratior  adcamcflet  iuuentus  ,  qaxtum  nobis  operamda-  Nam  quianihilcomminifci  potcras,  quodfpecicra  aJiquani 
bat  ,  ea  pcr  typographos  feftinantcr  publicanda  curafrc  :  vc"habcrcc:eoconfugiftitandcm,  poftalios  quofdamnon 
tamctfialiis  occuparionibus  diftti(ftus,  quodmaxime  ©pta-  «ninusaudaccs.quamimpcricos  cxcuforesJibrornm,vtveiba 
bam, pctficcre non potucrim.  Non  cnim inftitutum neum  Vlpiani  elcgantiflima inuerteres,&  cor» umperes.  Qus  cum 
fuit  ,  plcnumdciuiifdi(ftionctia(3;atumidtcrapotiscderc:  itafchabeant,  squumetat  profe^aograciam  aliquam  ciha-. 
fed  quxdara  veluri  prxludia  ,  iuuentucem  tantum  admo-  ''ercpotius.quammaligncpcrftnngere.quiprimusomniunt 
nendigratia  ,  cocapitebrcuitcr  ,  &  Cquodipfcmeprxfti-  faastenebr3sdifcuffit,&inco  Vipiamloco«mt!ro«ftiwfchem* 
tiflTc eriam  fatetis) dilucidccomplcfti.  Itaque  de  officio  Pr«-  Gt3cis,Larini(quc  vfitatum  efle  dewonlhai/it.  Gaienus lcri- 
■loris ,  &  aliorum  huiufmbdi  Magiftratuum  diircrens ,  quod-  bit,homincs  quofdaip  efre,qui  fe  nunquam  vi^aosagnofcunc 
namcfletpratcipuura,  &(vtitaloquaf  )otdinariumeoruni  in  difputando :  hofque  firoilcs  efle  air  vuJganbus  PaJcftritis 
officium  ,  luncdcmonftrarcfatishabui.  Exempii gratia,  quidcie^aialuAatoibusj&humiiacetesfupini.tantumab- 
Prafcipuura  vrbani  Practoiis  officium  cft ius  diccre  ,  bono-^  cft  vt  lapfum  agnofcanr, vc  eriam  ceruices  eorum  a  quibus  de- 
rumpofleffioncm  darcj&cartera  idgenus  excqiii,queiurc  ieclifunt,tcneant,noiihnrntesiIJosaueJli,acvelitafcvicifI« 
Msgiftratus  ci  compctunt.  Nampoicftasdcprsdiis  raino-  at  bitrantut.  Quo  exg;aerchor«mum  tametfi  non  fis  ( id  e- 
rumalicnandi$decGinendi,aduenrittai$ft,  &extriii(ccusac-  ivraaffirmarcnecaufif;3,vdvcltra)optarcmtarMicnteftyIuni 
ccdit.  PraEtcrcaiusaniwaducrtcndiinfacinorofoshomincs  itahictempcrafle,  vcr.ullamboacDvuistalequidpiara  dc  tc 
(quodraeiuradicituriraperium)quamuislcgefpecialiterde-  fufpicandidcdiflesoccafio&cm.A^qucVuinaui.Eguinati^cce- 
fctatur  ;  tamcnineopraccipucverfisturPrstonsmunus,  cui  ptamatenoninfelicitcrdoc'3diiurili3dofJcmtsnui(re$,nec 
forrio  idobtigit.  Hisptzccptis  nullum  cxiftirao  adncrfus  adcotuioblitusadhasve('tadoiui4:i,h>m:ncpr«lertirafene, 
noscalumniiloeumfore.  Adqua:ftionemigiturtuam,  fub  &IurifconfuItoind:gnas,£nira.umconK5iitiir?s,  quibusveri- 
quo  fciiicct  gencre  conftitucnda  fitin  diuifionc  iurifdi^ftlo  •  tatemamitrinonirameritofaptiorifnfniquiq-iulcnipetiudi- 
nis,&  iroperij  poteftas  illa  decctnendi  dc  rcbus  minorum,  cauerunt.Perraiferunthaciibiinccrpretcshjris.qu:  vulgoia 
&c.  Kefvondcoyfnimptrioijucdamvidericonfifiere. Etquia  manibushabcntur.  Quacxrequani-afiipctturbattx.^onfu- 
imperium  coniunftum  eftcum  iurifdi^aione ,  nec  aliicom-  fioq;fecutanoignofas.C5perantnoftraitatcn6uuihhuiu(^ 
pccic,  quara  quiica  Magiftntu  fungicur ,  vc  tucifdiatoocta  modi  fophifticit  alcetucioaibus  explofis ,  fimplicicaccmi^ 

,        "~            "    "    ■    ■■  —    ■          ■                            ■'"■'            ZZz      a. 


IIGO 

<^"ccndo ampledi.Jn  quibus  tn  ndbiTciTm  ^rennarB al  quan- 
'^ooperainnauaili.  Arq,  hincfjjfsnobisaliqua  finceriorisia 
Pofterum  dodlrinsaffuKcrat  ,  &inlticutionisiniuteciuili. 
Quid,  malumjDbinuncinmcntemvenipjVthotpeflimifane 
exempli  facinus  aggredererc?  equidemfatis  mirari  nequeo. 
Qupdfi  imitari  inaniaium  inducantcsteri,  quoeuaiurafic 
rcs.&quisfuturuscxitusprudentii  tnicetit  animaduertere. 
Qupd  ad  me  attinctjChaos  neicio  quod  eo  longc  incolcrabi- 
lius ,  quod interpretum  vetcrum  ( quos  dannnas)  digladiacio- 
nes  pepererunt ,  hincexiturum  anitno  cogitationcquc  latis 
profricio  :  futurumque  tandcm  vt  iurisftudiofam  iuucntu- 
tem,Bartoli,Baid',acreIiqi.iorumciufdemnota:fcriprorum, 
<juospra:non3,  cademqjpariore  doctrinacctpcratfaftidirck 
&  auerfiri ,  breui  dcfiderium  capiat.  Eftenun  vcriftim^  fcri- 
ptumaboptimopoeca, 

^ui  i/elit  ingmtoeedere,  rariu  erit. 

Etabalioquodam. 
ISliiUa  in  re  modnm  hntKana  mgfniii  noitere. 
kc  pleroique  vidcas  Plautino  iili  coquo  non  abfimiles.qui 
feintroiturum  air .  vt  quodaliuscondiuitcoquus ,  alio  patto 
condiat :  hoc  vnum  ipe<iiantes ,  vt  nouent ,  ac-petturbcnt  o- 
innia.&  quo  iure,  quaq:  iniutia  de  aliorum  laudc  aliquid  deli- 
b^nr,acdecerpant. 

JIX.  Circa  ciufdem  cdidi  interpretationcm  ais  rfts  diffi- 
dcntcr,actimidea  fcatentiatUArece(Ii(Ie,cumexeo  cdifto 
litigatori,non  fi(co  iudicium  diri  fcripfi ,  &c.  A  fententia  rua 
vtrecedcrcm  nc  cogicaui  quidemvnquam,  vtpot«  quami- 
gnorauctim  omnino^donec^vtadaetfuscaluinniarrstuami- 
pfeme  defendcrem)  coadius  fui  commcntarios  a  te  editos 
nupf  r  infpiccre.  Deinde  illuda  te  quzfietim ,  Vnde  hanc  drf- 
fidctiam  noftram.ac  timiditarcm  arguis  ?  An  quod  Ex-.fitma- 
rcnosdicrwMySic.  Magnumhercletimiditatisargamentum; 
fed  hxc q\ix lcuia  funt ac puerilia , przrereamus.  Ais  non  ad- 
modum  cibi  placerc  quod  kuhitaasHociudtcifimfoUlnigatO' 
rica^Kpetere.  Credo  vt  timiditatis  tax  fidem  nobis facias,qua 
tiobisncfcioquadcc3afshicadfcribercvoluifti.£quidemn5 
ignoro,  vetcres  lureconfulcositanonnunquamius  rcfpon- 
dcre  quafi  hsfitarc  videantur :  fed  ita  demum  fi  ius  non  cer- 
tum.nequeexploratufti.fcddubiumiatquecontrouerlumfit. 
De  rc  autcm  certa  minimeque  obfcura  nobifcnm  hic  contenr- 
dete  videtis.  Nam  fi  iHrisnoftriautorumlociconferantur, 
SophifticCjCamlationeque  omaireraora,  nihilpoteft  tepctf- 
ri  dilucidius.  D\co,H»ctMdtczopeti ,  non  i^Hodaii^ris  interefijed 
euAnti CA ra efi,\6. eft.quanti ea  rcs,  de  qua  qusritur.ab  adie* 
Tc  a:ftimat3 eft,  fiue iufta ,  fiue iniufta.iSc  calumniofa fuetit  e- 
-iuspctitio.Nihilenimaliudhccfermoniscompcadiofignifi- 
carcvoluicVlpianus.Nimpropierhanccontumaciamdano, 
&perdi:ione  litisafficiturreus.  Quxidpccn?  genusinplc- 
lifc-jcafibus  hodieinforovfitatumcft.  H2cinterpretatio& 
vtrbis,  6cr3tionimiruminmodumcongrait.Necenim(vttu 
ais)principaIicerReip.intereft,rcdIitigatorispotius,quicum 
reo  aliasiudiciuin  contcftatinonpoteft,  neceoanimo  pro- 
ipofitoqj  fruftratur  r«us  vt  conteranat  iu$  dicentem,fcd  v  t  ad- 


Franc.DKareni 


uerfario  noceat,  quamuii  in  confequemiam  quoqijc  eius  im- 
perium  contemni  videatur.  Itaque  popdaris  oon  eft  hxc  a- 
<^ioiudic3nd3,quzcompetita^ori,vtdiximus.  N:tra6lir.- 
ned3ta  mul€tampcti  inauditumeft:quama  psna  multum 
differrc  conftat.l.fiqua  pcena.dc  verb.fignif.Et  hoc  differt  ti- 
tulus  ,  Siquisiniusvocatusnonierit.'abfaocticulo,quodhic 
deamilSone  cau(2ob  contunnaciam  agacur,  illicdemuldVa 
dicendiaMagiftratu.  EftquetunclocuspcEnc  huiusedidi, 
cumMagiftratusmuldamdicendopignoracapicndo,inpo(^ 
fcffionem  inittedo,&  ca:tera,ad  extrcmum  vfque iurifd.d  c- 
nis.poteftatifqifuipcruenicnecaliquideiampliusrcliquuni 
eft,qno  nonobtemperantem  cocrccat,  &adiudiciumlul;" 
eundam  compcliat.Qupd  aiKcm  ai$  harc  vetba,  Secnndtm  t>4 
^off/?<«rMyKie,adconfticutionemdemodomuIcl..rL!T5>je  cc- 
d3cfte,mihinunquampcrfuadebis,cumeanihilaliudfi;;.i:<''- 
cenc,  quamhanc  facuitatem  concedi  Magiftratib;?  1'.  ./..:! 
Romanii proptcr vim porcftatis fus  &imperii,nDn a  •  L 
giftratibusiTiunic)palibus,acDuumuicis,quino  fi  Kileu. {J  ■ 
teftatem.autimpetiumhabent.Scdcurmerampoenaniio.  - 
tincredici:ut?Namhocquoquctucalumniatuses.  Rf  fpo-?- 
deo,Meram  paenarHcotincrehociudicium.quoda.^.  pcci.aiii 
tantum  iDfligendamcomparatumfit,  necincoquarraturan 
incerfita(Soris,fedquidpccitumfit,quamuisforteciusintcc- 
cfle  poflit.Non  enim  rcus  in  hociudicio  audirur,  contendcns 
iniuftam,  &  cal  u  m  niofsm  aiftoris  intcntionem  fuifli.  Et  fane 
nufquam  legitur,  adioncm  rei  pcrfccutoriam,aut  miftjm  d  * 
ci,nifiinquadecoquodabeftIitig3tori,ciufqucintercft^r.q- 
ritur.Qupd  cum  iu  hoc  iudiciooon  fiat,meram  ptcnam  con- 
tincrc  abiquc  vlla  rci  petfocutione  mcrito  dicitur.Hoc  autcm 
ed.Aum  ad  pledcndam  contumacia  eius  vnde  petitiu  a  Prar* 
tote  propoiuumcft  ,  quodcrebrius  (oleac  fruftrari  &iudi" 
cium  fugcrc.quam  adkor.  Qiure  a Gricis 9«J>omf dicuntur, 
quos  Lacini  rcos  appcllanc.  Sed  quia  concingic  aliquando  vi 
ctiama(5lorcontumax,  &didloaudiensnonfit,  ccnfuitLa- 
beo  cditSlum  (camctfi  verbis  id  cxptcflum  non  eflet )  ad  a(5to- 
rem  potrigi  oporterc  vt  fcdicet damno litis  afficiatur.  Qaod 
quemadmodum  fiatjQuanquam  obfcurum  non  cft,tamec  c- 
iufdeftiLabeonisverbis,qnsab  Vlpianorcfcruntur,idcon« 
firmarevoliii,l.fcdetfi.exquibuscauf.ma.5f<^«/^«/»/a?,rfr*- 
toPmtorisnonokemperat,  inquitVlpianus,  iurifdiUionem ei 
denegaHtt^r^efieeumrefinuturum  L  ah  e  o  fcrihit. ^cct ,  Prartor 
ei,qui  non  obtemperat  edic^o  fuo,dcnegat  iurifdiCtionem,id 
cft,  a<5lioncmnond3r,nondatludicem,nonadmittit  ada- 
gendum.M.ec  enim  vci bo  iurifdidlionis  fignificantur ,  vt  fi.« 
praannotauimus.  Ethocetiam  catupoenam  recfledicitiira- 
<aori  infligere  Prartor:  quialicetforte  caluniofafuerit  adio, 
ad  quam  inftituendam  non  admitritur ,  tame  hoc  non  inqni- 
rit Prztor,  fcd  ad  conrumatiam  tantum  rcfpicit.  Pro  coron  - 
dc  fubnewiam  vcrba  Hermogcciani ,  qus  non  minus  perrpi- 
cue ,  quatii  breuirer ,  totam  hanc  fcntentiam,  tam  de  adore, 
quam  de  rco  comple<5t  unmr.l.contutnacia.dc  re  iudic  ContH- 

m<!iciaeorHm{iac^\iix)ijttiiuidocenttnonol)temperautJtttsdAm- 
»0(&frff<»r.Calcndislanuarij.  1^4^. 


E  'T  I  S  T  O  L  A 


FRANCISCI    DVARENI  A0Al<r- 


DREAM     GVILLARTVM,     CLARISSIMl     ViRI 
ANDRE^     GVILLArTI,     LIBELLORVM"   IN    R^. 
GIA     MAGISTRI,     F  I  L  I V  M;"--':'i'  .^nu:=- 


.■■•;J'i 


De  ratione  docmdiidifcendtque  luris  cohfiHpta.  -^ 

.^  p  E  mccum  cgifti  ,  Guillarte  ,  vc       pcrotiamconfiderari  pollenr.     QwptJ  amem  cJtpei^latitjnd 

tqaidtardiuscffcccrira,  vnahiccaula,,meHercul<j  ,  faiti 
quiaverebar,  vtfatismaturumneftrum  iftu.dconfiliiimel^ 
let,quodingratiampociflimum  tuam  a  nobisdefcr.ptuuv 
ad  mulcsruia  manus  pctuenfurum  augurabar.  Icaque,cgc« 
aliquantifper  cun(ftanduni  clleduxi  :  vt  non  foluminciu» 
rci  cogicationc  diucius  veriari  ,  vcruni  etiam  cum  viiis  fa* 
picncibus,&  eruditis,  dc  totohocgencrccoiloqui.accca- 
mcniaripoffcm.haudquaquam  ignarus  quarirum  ca  n!^iv.„,(\ 

&com- 


qu£tu,&  cxiqualibus  tuisnonoul 
li  ciuilis  diiciplina:  ftudiofi  luuencs, 
mc  aliquando  de  rstione  docendi , 
edifccndique  luris  cx  tempore  <iii- 
ferciitem  andieracis  ,  ca  vebis  pau- 
lo  acciiratius  dcfcripta  cradetcni,  ac 
communicarera,  quo  &  diutius  per- 
manaentprodita  litctiSj&faciiiusVtiam  a  voburepsti.ac 


De  ratione  docendidtfcendique  Juris, 


JtcomnaMdicatio opinionum,adquamquereni  cogno(cen- 
dam,percipiendamque  raomentum  habear.  lliud  vero  per- 
commodc  «ecidit ,  quod  ficut  M.  Cicero  de  optimo  Rei- 
publ.ftatufctipturus,  Romanamtantutn  Rempublicam  fi- 
pi defcribcndam  efie putauit ,  quod  ea  omnibus  aiiis antecel- 
lerct^ita&mihiquodnameflct  optimu™  illud  iurisdocen- 
tdiganusinquirenti  ,  quoetiararaagnaex  parteeiufdemdi- 
cendiratio  vidctur  concineri  ,  nonaliud  tandcmmihi  hoc 
tewpsrc  przftantiusoccurrit,  quamquod  in  noftra  fchola 
haud  ita  pridem  inftitutum ,  &  a  te,cartcrifque  feiicioris  inge- 
nij  atque  iudolis  iuuenibus  magno  cum  plaufu  exceptum 
fait. 

Sic  enim  Futurum  fpero ,  aut  confido  poeius ,  vr  noftnim 
hoc  inftitutum,  qucd  vel  primoribus  deguftatum  labris  tan- 
topcrepIacuit,vbivariam,multip!icemqueeiusvcilitatem,ac 
fuauitatemoftendero  ,  fingulariquodamftudioj&amore 
compledlamin!.  Atque  vtinam  ego  tam  graphice  rem  co- 
tam  depingere,  vobifque  velutocufisfpectandamproponc- 
rc  poflim,  quam  vehemcntcr,  quamque  ex  animo  de  vcftris, 
omniumque  proborum  adolcicencium  ftudiisbene  mcreri 
ftudeo.  Non  enim  fum  nefcius,  quam  pei  tonam  in  hac  ce- 
Ubri  ichola  fuftincam,&  quantum  expediat  iuucntuti ,  de  his 
rebus.qui  ad  ftudiotum  rationem  pertinent,  fubinde  adm  o- 
neri:cum  prarfercira  hodie  quam  pauciflimi  fint,  qui  ea ret^o 
confilio&ggrediancur.&inquosilludnon  conucniat,  x^xaf 
fM^rfi^Xytir.iM^iKUinilli  Indcfit ,  vtledulo  quidem  ple- 
rofque,lcdirritolabore,  &admoduminfclicitcr  molitivi- 
deamus:  qoosabcrrore  inviamreuocare,  boniprxcepcoris 
cftcaxiftimo. 

Scd  cum  Tos  iam  cohortatione  ncftra  excitati,  redlam  (ni- 
fifiUor)  viamingredicoeperitis,  nonadco  fortaflis  necelfa- 
tium  vobis  boc  noftrum  oflScium  videri  poflir.  Atcamcn  vt 
currentC5{quodaiunf_)inftigemus,operamdabimus,vt  quae 
nosadrediam  ftudioruminftitutionemidonea,atquevc!!ia 
cfle  competimus,e3  fi  rainus  cleganti,  &  fplendidaoratione, 
fimplici  certc,  &  non  nimis  ( vc  Iperamus)  abie(5la,nunc  bre- 
oitcr  cxponamus.     Verum  antcquam  ad  eius  rei  tradatio- 
ocamaggrcdimur,  quxdamdevulgariillo  Prcfeflotum  in 
Iegibusinccrpretandismore,quietiamnum  vbiquein  fcho- 
lis  rccinctur.diduri  fumus ,  Ifmeniamque  cibicincm  imitatu- 
ri,qui  dikipulis  fuis  non  tantum  bene ,  fcd  cciam  male  canen- 
tesoftendebat,  dicens,  Hocmodo  canendumeft  ,  illone- 
quaquam.     Nam  &  hac  racionc  aducrfariotum  calumnias 
refellemus,  quos  vtiquc nobis  iquiores  fore  confidiraus ,  v- 
biintellexerint  vetcrem  receptanique  docendi  conluetudi- 
nem  non  ceroere  a  nobis',  ncc  qualibet  dccaufa,  immuta- 
tamfuiflc.     Scimusenim.quantanosprcmant  inuidiaapud 
tmperitam  plebeculam  ndnnuUi ,  duorum  fcilicet  viciorum 
nosinfimulances.quotumvnu  Grxci^xAo^nii^ideft^nouaru 
rcrumappetentiam  ,  alterumhuicgermanum,  ac  ptopin- 
quura  «4''wpn»  vocant,quomox  faftidiuntur  pauloante  ad« 
amata.     Quibus  vitiis  haud  fcio  an  aliud  in  Republ.  fic  pe- 
ticulofius.     Etvcinamaccufatoresnofttiamalcdicentia,  & 
obtreilandi  libidine  tam  alieni  eflent  quam  nos  hxc  vitia 
odimus,  acdeteftamur.     Etcnimtancumabeft,  vcresho- 
oas  ,  atque  vtiles  innouantibus  faueamus  ,  vtnecasqui- 
dem  ,  qua;aIiquidhabentincommodi(modonimisintoIe- 
rabile  non  fit  (facilc  mutati  patiamur.     Nec  adeo  Plauti- 
numillud  improbamus  ,  quodaquibufdam  accepimusno- 
bis  obiici  folere ,  l^u  res  maUi ,  optima  efi.     Veruntamen  &. 
quid,  tcmpote  iplo  admoniti,in  veteribus  inftitutis  deprc- 
bendimus ,  quod  fcculi  noftri  moribus  parum  conueniat ,  id- 
queemcndatione  aliqua  dignum  iudicamus,  equidem  noa 
atbitrot  iure  id  nobis  vitio  vcrti  pofle.  Nam  &  in  lcgibus  pu- 
blicis  idcm  vfuuenire  fcimus,  qua:  (vt  ait  Liuius )  mortalcs,  ac 
tcmporibus  ipfis  mutabiles  funt,vt  qu?  in  bello  lati  funt,pax 
<jua:  in  pace,bcllum  pleruque  abrogct.Sic  &  innauis  admini- 
ftratic nc ,  alia  in  fccunda ,  alia in  aduerfa  tempcftate  vfui  efTe 
tideraus,&  expcrimur.  lam  vero  cum  inter  omnes  fanos,ac- 
tjuc  eruditos  homines,qui  fe  fe  huic  ftudio  dediderunt ,  con- 
ftct  cam  intcrpretandi  luris  cofuetudinem  inoleuiflc ,  vt  nul- 
lovnquam  fcculoferriaquoquamdebucrit,  nedumhccfc- 
liciffimoj&prafcellentium  iogeniorum  feracifllimo tempo- 
rc,quis  tam  iuitjuus  in  nos  ludex ,  vc  caufam  nbftram,  bono- 


IlOi 

rum  omnium  fauore ,  ac  patroclnjp  magis, qbain  infeftatio- 
ne  dignam  efls  non  proiinus  iudicet  .*'  Nec  (ane  bpus  cft» 
qua:  pcccantur  ineare  fing'ila  copiofiushic  recenieri,  qux 
vobisnon  ignotaeffisreor.  Meminifiquidem  exvobisau- 
direcumnupcrin  huiuimodi  Dodiorcsincidifletis  ,  tantura 
iftius  corruptiflimi  dodrinx  odium  animo  conccpifle , 
vtparumabfuerit  ,  quinfludiolurisronltalaiute  diifla  ,  ad 
quamuis  aliamcx  inferioribus  ,  aclenioribus  difciplini5,a- 
nimum  applicarctis  :  idquevosfa<fturos  fuiflc  ,  nifinoua 
noftradoccndiratio  ,  autCvcveriusdicaroyVetus,fcdano- 
bislonge  intcrHallorepetitaacrcnouata. ,  cuiusfamavcsia 
fcbolam ,  audico*riumque  noftrum  pertraxerat ,  eofdem  re- 
prefliffec&continuillet.  Dicamigiturexmultis  ,  acpro- 
pemodum  infinitispauca  ,  cxquibus  noftrum  de  ea  reiu- 
diciumaveftro  nonmulcuradifcreparecognofcecis  :  &vos 
iftiusincepti,quafiexcertarationemagis,  quara  errore ali- 
quo^acleuitacciuueniliprofedumfir^minus^^vcIpcro^poB- 
nitcbit. 

Acin  primisillud  magnopere  improbandum  ducimuS) 
quod  proprictas  Latini  leimonis  (  cuius  merito  ttibuituc 
laus  vetetibus  lutccanfulcis  )  hodie  in  omnibus  fere  gym- 
nafiis  nf  gligicur.  Nam  pro  Latinis ,  propriis  &  elcgantibus 
vocabul;s  ,  noua,eademqueinepta,  &monflrofaaprofef- 
foribuscuduntur  ,  exquibusconflata  oratio  ,  quiapraeni- 
miaobfcuritate  nonintclligifur  ,  idoneaaddocendum  elTe 
nonpoteft.  Idquefadtum  aplcrifque  fcio,quicum  vetbis 
propriis  ,  &  apud  fcriptores  probaros ,  ouos  quotidie  msni- 
bus  tererent,  vfitacis,  (atis  commode,  &  dilucidc  cogitata  fua 
cfterrepoirent  ,  tamen  qu'.>  difputationes  fuas  oblciuiore? 
reddcrcnc,&cfFjrarudioribus  caligine  maioriin  vulgusef^ 
fentadmirationi,noua,  itqucinaudicacomminirci  maluerur, 
qux neino ,  nifi ab ipfis  pcrmuhos annos cdcjtftns , aut in hu- 
iufmodirccipiis  diu  multumqce  vetfatusjintelligr  rec.  Erunc 
fortafle,quidicent,rud!2dhuc,  &impolitofecuIo  veibiscx 
medio  (umptis  vrcndumfuifl^e,  quxabidiotis&plebeiisho- 
niimbus((^nales  tumple:  quehuiusartisftudiofieranr  Jmi- 
norcncgocio  pcrcipercntur.  Balbusenim  (vtinprouetbio 
cft)  balbam  tedlius  intcU'git. 

Sic  i'a  fane  .Non  enim  fummo  iute  cum  iis,  qui  ifta  defen- 
dunt,contendcre  copio.Se  J  qax,  malum,  dcmentiacn  ?  Vo*«' 
b  s,vcfti  iq'ie  timilibu-s ,  id  eft ,  bonarum  artium ,  linguarum- 
quc  peritia  non  leuitcr  inflriKflis  iuuenibus.quales  bodie  ma- 
gnacxparteviJcmus,  cosquijdlurisciuilis  ftudia  feccnfe- 
runt.hafccineptiss  obrrudere,  &eaorationcvti,  quxrebus 
oblcuris ,  nullam  add?.t  luct  m ,  c laris vero  & pei fpicuis  tcne* 
btasobducar,  Accedichoceiiammali,  quodeafermonisru- 
fticitas,  &plufquamScyth!cabaibaries,  auihoresipfbsele- 
gantiorihus  pcrpohtosliteris,  abhacdifciplina  protfusalie- 
nat,&  auertit:quos  ad  eam  potiiis ,  vtpote  fcucriorem  ,&  pi  i- 
moafpe(Stuinamoenara:orationisnitorc,&puritate,velutil- 
Iccebris  quibufdam,&  Icnociniis,alliciconuentebat.Ncc  tan- 
tum  ideo  nocet  iuuentuci  horridaincultaque  iftorum  oratio» 
quod  nullis  eam  blanditiis  demulceat ,  verumetiam  quia  nui- 
husfcre  creduntur  eirciudicij,  quitara  incpte&inquinate, 
fiucfcfibunt.fiucloquuntur.  Namincrcdibilisillainfantia, 
eosinreiftc  dicendiftudio  &iisaudioribuslegcndis,  quibus 
prudentia ,  &  iudicium  acquiritur ,  &  confirmatrr,  fctiam  o- 
pcramnonpofuifle,  acncpuctilibus  quidemdifciplinis  im- 
butos  cfle  (atis  arguir.  Icaque  talilSus  profefloiibus  fi  qri 
dantoperam  ,  velinopiameliorum,  vclaliqua  fortaflis  nc- 
ccflitateada<5li,quiacontemptim,&ofcitanter  audiuntma- 
gis,  quamaufcuifant ,  rcinorecumfruduidfaciantnecefle 
cft.  Citetum  iftaccrruptxioquendi,  acfcribendi  confue- 
tudo ,  quos  errorcs , qualquc con teniioncs pariat ,  tam facile^ 
mihicflct  hic  demonftrarc  ,  quamlquido  confirmare  pof- 
fumingentcm  illam  ccmmcntariort:m  mciem,  qnatotuni 
pencius  cbrutumeft,  magnacxparteexfuti!ibus,&btiofij 
altcrcationibus,  quaspBtiTermonis  contcmpt»s,&ignor3- 
tiopeperit,naramcfl"e.  Sed quia  inftituii  noftriratio  fiifiuj 
ha:c  difTeii  ron  patitur  ,  td  rcliqua  iuris  profeflbrnni  vitia 
arqucerrata  ,  iamnoftra  feftinat  oratio.  Inquibus  illul 
non minimum eft, quod  mcthodus, & ars dccendi,  non  mi« 
nus  >  <juam  fcrmonisproprietas  apud  cos  contempta  iacet,' 


110 1 


Franc.  Dttareni  (omment. 


lic«t  vtraqae  res ad docendun»  «qu^  Gt  i)«ceflatia.  Nam^vc       fed ctiam quibus  antccxorfa,  & potius c!etex<^ ,  properefef 


praeclare  inquk  Ciceto)  non  folom  aliquid  fcirc  ,  attiseft, 
fcd  eft  quicdam  ars  etiam  d  jccnti ,  in  qua  Seruium  Sulpitiuta 
valde  cxorcitatumiui(re,ideoqucc£tcris  excclluillelurecon- 
fliltfs.idem  auflor  eft.  Fieri  enim  non  poccft ,  vt  fine  ea  Mc- 
thodo,quam  Ariftotcles,-Galenus,&aljerudicfiSmivirido- 
cuerunr,  quaqueiQ^fctiptisfuisvfifuQt^quicquam  rcftedo- 
caatur.  At  in iftorum  dcK^rina ,  D^]  boni,qL>amconfuf3nc3, 
ac(vt  vcredicam)  monftrofafuntomnia.  Milccntur,&con- 
funduntur,  quxoporfcbatfccerni,  Scquznatura  coniungi 
poftuiat,feiungHrKur,  ac diftrahuntor :  vt quod  de  vctcribus 
quibufdam  lurecop.fulcis-kriptum  reHquit<3icero,TuuIiore- 
^ius  in  iftos  torqueri  poilc  videatur.  Sed  lureconlulti ,  in- 
quir,  fiuccrroris  obiidcndi  caufa,  quoplura.&difficiliora 
fcirc  videatur:(iue(quod  fimilius  vcd  eft)ignoratione  doced- 
^i  fx pe  quodpo fitum cft  in  vaa cognitioue, id in  infiQita dil- 
pcrtiHntiir. 

Nonnevidctij  ,  vtomnesin  oKiniuraintcrprcram,qui 
propeinnumerab'lesfunt,cotnmcutariis  magisquamLeai- 
bus  mterptecandiS  occupari,deic  paucrffiroa,  prastcr  rem  m- 
finiratumfcnbunc ,  tumioquun:ur?vtalieniffimislocisia- 
cuicantquajcuaqnehbet  ?  vtvniusvoculiarrepta  occafio- 
ne,euaganrur  a  propou:,  o,nthil  penfi  habences  ( vt  ie6lc  qui- 


xancur.  Hxc  quianon  inteUigunrur  a  iuueaibus,  necadeo 
inielligi  poftunt.videntur pleruquc  ingcniofii,qui  ea  iula  mi-  i 
rantur >  &  habent  in  ptetio  qus non  iatelligunt,  &  fubtiliiU- 
mam  op<3ftcrcremeireatbitraDtur,quainip£aoDcern3nc. 
Qux  vero  fimplicia,  acque  peripicua  funt ,  quxque  plus  opc- 
rishabenc,  quainoftencationis,  ipfisvtpueriliaroideata  ac 
flihilitiunt. 

£go  vero,  tantum  abeft  vt  acutaen  iftud  magnopetc  nii- 
rer ,  vc  eciam  bonorum  omnium  yirorum ,  &  cruditotum  o- 
dio ,  &  infei^atione  dignum  cfle  putem.  Nam  pletaque  id 
gCDusinucnta ,  qux  magno  illi cura  faftu ,  vt aoua,acquc in- 
audicain  coclum  eftefunt,huiufmodieire  ccrto  fcimus,  vc  mi< 
rumviderinondebeat,GhominiIano,&inteftriiudic!J,nul- 
lo  vnquam  cetiBporein  mcntcm  vcaerint.  Qiix  quidcm  vt 
argtitafint ,  atque  ingenioia,  quia tamen  in Aiiifima  prudea- 
tix  funt,  DuUum  adfctant  ftudiofis  fcudlum;  quin  pociusica 
iudiciuraomneperucrtunt ,  &corruropuct ,  vtvulgusfao- 
minumre£lius,acfiDcerius  ,  quamquitaljbusargut)i*,fo- 
phifticifque  cauillisairutucrant,  deciuiiibus,  ac  fei iis  tcbus 
iud  care  foicat.  Quid  enjm  aliud  cos  facerc  videas ,  quam 
*t7floAo>»(»,)Bt/  "afei  Ko.Tiitv  «yc^f  j5«7y ,  vt  dc  Phllofopliis  Ariftopha- 
Dcs  ait ,  id eft,  non  tanrum  de  tebus  tenuibus ac  ftiuolis dif- 


damait)q>iidquoquo  iocoautdicatur,  autfcttbatut?  vtde-      putare,  fedctiamdcmcrisnugamentisanxietorqucri  l  Eu- 


nique  Baitolis,  Bjldrs,  Paulis,Fii^.jfiis,  Alexandris.lafo 
nibusSocinis,  Cuitiis,Deciis,Pufpuratis,aliifqucmultoi- 

fnorabilickibus  appellandiSjCcrumque  reccfcndix  opinioni- 
usjfibi  placenc  ?  Quifi  vetonon  cuiuis  hofnini  ingcnio- 
fo ,  &  mediocriter  in  his  iladii:;  verfato ,  idfadu  perquam  fa- 
dlefit.'  aut  obfcurumflc,  eosadioaneinquandam  mcmoti* 
ortentacionem,aoa  ad  ftudioforam  vc^titatem  id taceie.  Ti- 
tusQuiuciuSjImpccatorpopuli  Romani,cumEcolorumlc- 
gatiinconcilio  quodam  AchxosafideRoma.  abducercvo- 
lcntes,  vircsfuasfupraraodamcxcolkrent,  acvariisgcneri- 
bjsarmorum,&inaud!tarnmgsntiumnominibu8  comme- 
morandis  iofosterrcrcntjfaccteficeosclufillefertur  :  Res 
(inquir)fimilitT5acftcaEox  Chalcidenfisho.^pitisiBci,  liomi- 
nis &  boni-, & Iciti conaiuacoris, apud quem  folftitiali  lem - 
pore conuiuio  acccpti.cummirarcour,  vndefUieotempo- 
reanni  tantafuppeccret  venacus  copia:cum  arridens  homo 
(quamiftilant)gloriofus,  exvnofuodojaeibco  vaiietatcm 
illam  ,  &  fpccicm  fetinx  carnis  fadtam  effe  corifcftus  eft; 
non  fccusiftifacinnc(inquit)qui  vartis&horrcndis  norai- 
nibasvostcrritanc  ,  cumvnagcnsfit.  Hienits  cmncsSy- 
riifant  ,  fedarmis  inicclead  ipecietaicgcmisexcccitus  di- 
ftin<fii. 

laem&  vos de  hac  cam  magnifica  ,  & R'ftuofa  vat iot um 
lurisintcrpretum  libforura,tra6iacuum  cammfmoradonc 
proculdubio  ,  exiftimarcdebccis:  qux/ine  vliofcudlu,  & 
commodoad  roitaculuai  cxcitandum  fieri  folcc.  Eademe- 


clid!sicbola,quodargutaquidem,fcd3drc(5teviucndumia- 
utilia  doccrc  vidcrecur , ^xri ,  id cft ,  bilis,  ac  raoleftia , a  quo~ 
damvocitacaefi,  cumtameo  difcipulisfuiseatraderet,  quae 
fi  minus  admotcs ,  &  rcdam  vitas  inftitutioncm ,  faltcm  ad 
id  ipfum , quod  pcofitebatur ,  magnopere pertincrenr.  Qup 
igitutnominciflorumftholam  vocariparcft,  quivcragcc 
ta^iaamquc  Philofophiam,  ideft,  boai,  &zquifcientian 
profefli  non  tam  iuftitix ,  &  xquitatis ,  quam  litigandi  moa» 
ftrant,via?  Quxdamfortaffisaugendicrirainiscaulanoa" 
nuUiscOBtinxiflevidcbor:  vetumnoadubitoquiahoini&es 
fani&eruditi  ,  quibushxcnfid^Mv/ocigaotanoaoft,  mol- 
topatcius  ,  quam <rc$  tanta poftiilcc ,  dc ea racloqui exi» 
ftimeat. 

Ac brcui  futurum  aoguror ,  yt fucus ille (  quem  pauci  tan- 
tum  hodie  pctfpiciuBt )  non  raiaus  innotefcax  hominjbus, 
quam  Atiftotclicx  Philofophixprofcirorumimpoftura.ao- 
ftro  fcculo  oranibus  paccfada  arquc  explorata  eft.  Eo  e- 
nimiameuafctunt  iftorumprxftigix,  vtnuUadiEmulatio- 
ne  tcgi  diu  poflint.qiias  nc  ip/i  quideiB  omnino  probant :  fed 
cos  )d piget  conlitcti ,  tura  quia fcfara cflcpocnitcatiam  cre- 
dunt ,  tumetiamquiatiifiomniapetturbcnc&deiodaftria 
nebulas  oftundtntes>attem  leddaot  obfcuriorcm,  vcrcDtur, 
ncinccnui  ,  &cxpi>fita  omnibuslciciitia  verfari;  ncctaata 
mcrccde ,  quanca  plcriquecorura-docenr,idcft,ampUffiiiu, 
digni vidcancur.  Scitura  cft illud  Catonis ,  qui  mirari  fc  aic- 
bat,qaod  nonrideret  at  ufp5x,quoties  arufpicem  vidifl«:fcn- 


nimdcfcriptafuntaplutibus.fcdpauciscommmatis  vctbis,       tiens hocgenus  diuinationuin  nihilaliud,  quammexamim- 
acpIcrunquenecommutat.is  quidemtoticsrepedta,vc  non       pofluramcfle 


dubitem,  qainoraniahuiufmodifcripta  quamlibec  prolixa, 
&veiboIa,fiquisineo  modiccfibiciaborandum  elleduxe- 
rir,3dp3uciffimum  numerum  libroruro  facile  redigi  queaar. 
Eft  &  almd ,  idque  cctdum ,  in  quo  ita  grauitcr ,  icco  mdicio, 
pcccatuf amnltis  ,  vtcxtcra,quxpcil'f?gr«i..:aluflc,  etiata, 
prxhocvnolcoia .  acpropecontcirinendavideancur.ncm- 
pcquod  illis  impolloribus  non  facis  eil  barbaie  ,  coufufe 
omoiatra<9;are,  nifi  ei7ara  diffiiiaciombus  fui»  Sophifticcn 
perpetuo  admilceanc  :  Summans  cnim  ingcnij  iaude:u  cf- 
lcducunc  ,  nonveraexplicare  ,  (edbonas.vtiks,  &rccc- 
pcas  aliorum  lenccntias  pctulamer  eucrcere  i  <\mh  ipfos 
pudeatvfquam  cum  quoquam  confentitc  ,  &nihilverum, 
nifiidem  diuerfumfic.  EtquiacurpefibiexitliitiaTit  homi- 
ncsplus  fadsambiciofi  ,  quxrc6la  &fimplicia  ruiit ,  quia 
nimiumfcilicctvulgaria,  &facilu,fequi,  quibuspriftigiis 
('Dijboni)&commentis  vcritatem  obcuunc  ,  qaoaliqutd 
pauioargudus ,  nccab  aliis  antc  cxcogitarum  (idccim  pal- 
raatium  cft  intcrcos)  in  medium  adduxiflc  vidcintur.  Ita- 
qucdchuiufmodi  DoCioribusillud  vcrcdicipotcft  ,  quod 
Antonius  apud  Ciccroncm  dc  Philofophis  fcribit  :  Ipli  fe 
compungunt  fuis  acuminibus  ,  &  multa  quxrcndo  rcpe- 
xmnr,  aonmodoea  ,  quxiara  ooo  paffiac  ipfi  «jflolucce. 


■Nobis  vcrolonge  aliudaccidir,quaraCatont,  quiiuucn- 
tutisimperitxftuli!tiaiTi,&paticnciimfacece,&fuauitcrcoj 
ridcrefohtos,ooaigDoraiaus.Mdiamcorummencem,arquo 
imptobitatcm  magisdemiraraur ,  quosnon  pudec  ftudiufo- 
ruiM  iuuenura  fimphcicate  fic  abutJ ,  &  in  eare,  qux maxime 
omniurafcfiacft,  m«ximiquemomcnii,  tumprocaciicilu- 
dei  e:idque  vel  in  ipfis  iQfticunonuraiibris.  qui  Elcmcnta  lu- 
ris  ciuilis.via  &  racioncpeiq>am  eleganter ,  accuraccx^nede- 
fcupca,coadaent.Quoquidindigniusdici,cogicaiiveL>o;£lij 
Hxciunt  mi  Andrcd  ,  qua:  de  (.otruptifima  illalui:$  intcr- 
prctandi  confuetudinc.qux  vulgoiti  gymnafiis  hodietccc- 
pcaeft,quaDtuminflitutabieuitas,&niodus  cpiftoUpatic 
batur,irao  vetoraagisquampatic:bacur,djccndapucaui.  Ex 
quibus  (opinot)  jnct  lligt  s  quantcpcre  hxcpcft.s  difceniium 
ftudia  remoretur  ,  quantunxque  dctrimenti  qija  publicr, 
qua  pnuatim  adfcrac.  Vnde  ht ,  vt  cum  fcientia  iutis  o«- 
luum  faciJlima  mciito  a  vctetibus  iit  cxiflimata ,  nuilos  ta- 
men  labor  ,  nulla  atas  ad  petcipiendim  esm  lacis  cllc  crc- 
datur.  MencdemusquidemHcieirieniisdicebat  ,  Pluri- 
mos  oamgarc  Aihcnas  ftudiomm  gratia  ,  quiptimumcl- 
fent  Sapicntcs,deindcPfaiJofophi,hoccft,  SapientixEman. 
tes,  puileaRhetoies,  deniqucpiogicfrutcinporijtuadwe 

idioias 


De  ratione  docendi  dtfcendique  Juru* 


iiiotM.  Uem  de  huius  dlfciplinje  ftudiofis  Tuigo  iadlaiifo- 
Iprc  quis  ncfcit  ?  Nimitutn ,  qaod  primo  anno  iint  Dodores, 
•itero  Licentiati ,  tertio  Baccalautei ,  poftremo  terum  omni- 
umimpetiti.  Quodvtiquede  his,qui  afycophintisiftis,& 
przftigiatoribus  inftituuutur,qui  frigidiffimis.ncfcio  quibus 
argutiis  inftrudii,  artem  iurifprudcntis  lolos  fc  tcnerc  ia- 
Aitant,  veriffiraumcfTeputo.  Nectamcn  inficiaseo  exillis 
tenebrisquamhbctdenfis,  acplanc  cimmeriis  quofdamfor- 
raflis  cracrgere ,  &  ad  culmen  eruditionis  aliquacdo  afpirarc: 
id  ^  fi  forte  nobis  obiiciat  aliquis ,  in  proptu  eft  quod  refpon- 
dcam:qui  hoc  excniplo  addudli  a  mcthodo ,  &  rcdia  diiccndi 
ratione abhortent,  iis hominibus  perlimilcs  videri , quosac- 
cepimus  ,  cumipfis'Romam  contendentibus  tuta  ,  plana, 
compendiariaj&facilisdemonftrataeifctvia  ,  peraliamni- 
hiloiaiausafpetiorem  ,  longiorcraque  ,  aclongcpericulo- 
iiorera  ,  iterfaccremaluiflc.quodcoitinerepicrolquccum 
ingenti  fudore,  ac  f uramis  difficuhatibus-eo  peruenille  latcl- 
iigerent. 

Supersft  vt illam ipfam  vobis commonftrcmus  viam ,  qua 
facile,  &fiaevUo,  autcerte  quam  minimo  etrore  (vtqui- 
dem  noftra  cft  opinio:ad  fumroum  dodtrina:  ciuilis  faftigium 
eoafcenderepoilitis.  Quainre  vereor,ne  fiforte  recondi- 
lam  quidJ3m,autvaldediflScilc,&magnificum  amcexpe- 
ilatis ,  intellcika  oratione ,  confiUoque  noftro ,  protinus  au- 
Sii^n\taSixjuv),aiM\if«( (im fJMi aiiriKimfi.  At  videndumcft vo- 
bis,nequodpleriqucfaciunt,  rcivtilitatem  ,  &  frucburaex 
jpccie  ciu(dcm  ractiamini ,  idemque  vobis  eueniat ,  qiiod  ca  - 
&i^fopico,  quivmbrascarnium  ,  quodeamaiorapparerct, 
captans,  verasamifitcarnes.  Quxenimhacde  reanobis 
diceatur,  &fiprimoafpe6lutenuiaforteappareant,  ea-.a- 
men  multoplus  haberc  inrcceftu,  quarain  frontc  poUicc- 
antur,  confirmareaufia.  Sediamad  infticutum  reuercor 
meum. 

Siigiturmihi  iuuenisin  iureciuilideturinftiruendiis,ex- 
plorabo  pcimutu  ac  perfpiciam.an  his  literis,  quibus  cindum 
cflc  eura  oporret ,  qui  non  tam  Leguleius ,  quam  iurifconful- 
cas,  ac  ( vt  Grzci  dicunt )  ^QKtTim  fit  futurus,  mcdiocritcr  fal- 
tem  iaftru(aus  fit.  Nam  ficut  Argefilaus  diccbat ,  Ira  otfici- 
nam  fuUonislanam  difetendam  non  efle :  ita  magno  in  erro- 
rcverfarieosexiftimo  ,  quicumhteris  Gra:cisac  Latitiisne 
imbutiquidemfint,intempeftiue,&illotis  ('quodaiunt)pe- 
dibus  adiutii  ciuilis  ftudium  irrumpunt.  Acfi  m  hi  qui- 
dem  videbitur  ab  iis  rebus  non  omniuo  imparatus  ell t ,  quz 
viamad  cogoofcendumius  ciuilemuniunt ,  hortabor  euoi 
anteomnia,  vt libros quatuor  Inftitutionumaccuratelcgat, 
tttque  edifcat :  quos  magna  ex  pattc  vel  abfque  Dodtoris  ope- 
tapcrfe  ipfeaflequi,&mtelligere  poterit.  Qu;atamen  vi- 
uapraiceptoris  vox  raaiorem  ferc  vim  habet.quam  le(3:io,nec 
ficut  pr2ceptor,ita  hbri|dubitantibus  nobis  (vt  ait  Plato)  f  atis 
commoderefpoodent,hocquoqueadiumentolaboreracius 
ininuere,acfubleuareconabor;fedica  ,  vtprzterfimpliciifi- 
luam  quandam,&  breniflimam  obicuriorum  vocum,&  pro- 
piiarum  huius  artis  explanationem  nihil  a  me  accipiat.Quod 
cumpaucismdnfibuspetfe(5turaaQobisfaerit,is ,  fimeau- 
diet,eandcracr<:brorcpetctle(!lionem  ,  actamdiuleget,re- 
legetque.q^uoadmemorixpcnitus  hiferint,  qua:cunqueil- 
lisiibrisdelcriprafunt.  Eftautemealuftiniani  Ifagogetam 
artificiofe  contexta,  vrfi  quis  o/iuvoyuJa/ eius  atque  ordiuem, 
^uo  nihil  eft  ad  mcmoriam  iuuandam  vtihus  confidcraue- 
tit,adhibita  mediocri  diligentia,  facile  totam  recitare  memo« 
ritcrquear. 


IIOJ 

Qupdqui  nonanimadQcrtunt,qaiaIcoputnnonyyent,  ad 
qucm  rcl^c:cnd?.f!n: oiniih;  maximisfipe,  &grauiflimi!i;j: 
toribusimplicantur.  Itaque  deraonfhataferic,  acdilpofi- 
tioncticulotum  (quamvulgo  continuationem  vocant  Jeius 
cdi(Slitumauditorcmadmoneri,iumvciba,fiqua  fint,  quae 
luceminterpfctationis  defijtrent,  breuiter&perrpicucde- 
clararifufticiet.  Quod  munusin  noftro  gymnafio  quan- 
tacumlaudeobiericcollcgaraeus,  Do(5ioiquevcfter,nomi« 
ne  Baro.fcd  dodlrina  &  eruditione  Varro,nemo  veftrum  eft, 
quiignoret.  Earumveroquiftionum  oronium  ,  quiex 
fingulisedi(3:iverbisexiftunc,  &ab  Vlpiano,  accsterisdili- 
gentiffirae  exphcantur,  inaliudteiT-pus  tra(5Iatio  reiicienda 
eft.  Huiafque  confilij  meifancgrauiflinjas  caufas  habeo. 
Nameruditorumconfenfureceprnmeft  ,  Indoccndisarti- 
bus,ab  iis, qm  vniuctfahs ,  ^  nobis  notiora  funt,ad  fingula- 
riaprocedendumeffe.  Acfipenumeroexpertusipfefum, 
quancumearcs  fru(5bumftudiofisadferar.  Legcndofiqui- 
dem.acdocendoinpleraqnc  iureconfalrorumrcfponfacrc- 
broincidi,  qua:etfibreuifiimafintj  &adtitulumvnumfpc- 
ci':lnnmaximepertineant,neniotamen  exifs  ,  fcnfumali- 
quem  i  joncum,  nifi  pcrcepcis  quinquc,  fcxve  ahis  titulis ,  eli- 
cere  poffir.  Titulos  cum  dico,capita ,  &  filmmas  reruni  in- 
tellign,  qua':  t  enere ,  ac  velut  in  colpcftu  habete.mitu  in  mo- 
tiumpccJcft  iurisftudiofo,  anteqaamvaftiflimum  illudpe- 
ligi-i  uijeceptionnm^qua^circafingulavcrfantur  ,  ingrcirus 
fueri-.  Tiitaquccft  huiusrcivriliias  ,  vrconfirmarenoa 
dubitem^fi  quis ica  ie  boiTa  hde  exercuerit ,  eum  in  iure  tiuili 
rudem  habendnm  non  clTe .  Vcrura  vt  opcti  inchoaro  ta- 
ftigiumimponatur.nihilqueprxtermittatureoruin,  qusiu- 
risnoftria(i(Soresprodidcrinr,qua'queadcunjuladamiuri'- 
prudentiam  pertincant,conabor  equidem  cum,  quem ,  vrdi- 
xi^inftiiUGndum  fuiccpero,  quafi  dtcutio  Ipacio  a  caice  ( vt  ita 
dicaro )  ad  carceres  reuocare.  Itaque  iain  indc  ab  initio  re- 
peiita Pandc(5iarura prsle(Slione ,  omniafic excudam,vr ni- 
hil  tam  minutum  fic  in  his  libris ,  quod  non  perlequar ,  &  ex- 
planem.  Nam  etfi  prima  iila,de  qua  iam  diximus,intotma- 
tiornirevtilisfit ,  nontamen  caeft,  vthom;iiem  ciuilisdi- 
(cipliniauidiflimumomninoexphre,  &(atiarequeat.  Nec 
vero  hec  paulo  (ubtihordifputatio,vungenfem  eius  fru^aum 
mirtam,autinincunda  ,  automninod!lfii,iliseifuturaeft,(i 
raiione,3cmodogubernccur;ideft,fiexplofi$ptimumatgu- 
f.lfimis  iliis  ( fi  Diis  placct )  interprctumnugis,omniaad  boni 
&a:qui  normam  fincera,  &commodainterpretatione  cxi- 
gantur.-dci.ndidifponantar, & artificiole digerantur ea,  qu« 
IprUiv;,^.  fine  vlloordineaTribomanofubfingulos  Pande- 
daruni,'^  Codicis luftinianii litulos congefta lunt.Taraetfi 
enim  d  c  liculorum  collocaiione  neminem  iure  coqueti  pofle 
aibiaor,  tamenresip(aloqu!tur,Tribonianumintra(2:ando 
cuiufMue  tituliargumcnto,  nullamordinis,aatmethodira- 
tioncmhabuifle. 

Qu^imobicm  adprofeflorismunusmaxime  hocpertine- 
recxiltimo,vtqaificdiftufaacdiflipata(unt,gcneratimde- 
fctibere,&  tum  diflinitionibus,tum  diuifionibus  ex  arte  peti- 
tis  digerere  ,  atqueilluftrarc  ftudeat.  Ira  cnim  fiet ,  vt quas 
infinita ,  ac  innuperabiha  videntur,  in  cerra,eademque  pau- 
cifllma  cogmtur  gcnerainec  foluon  commodiusdoceri,  & 
percipi ,  fed  ctiam  multo  facihas  memoria  coroprehcndi  pof- 
finr.  Idquc  cgo  pluribus  oftcndcrcm.nifi  ad  quos  hic  a  m» 
fcribantur  cerncrcm.  Nam  ex  quohanc  iuris  difcendi  viam 
in  publico  audirorio  iuuetutiprxmonftrare ,  atquc  adco  pr^- 
irccaspiVcquidcmfacflcanimaducrti ,  quamcupidceamlc- 


,'  CHtifitis  :  vtiamnonpoflittota  noftratatio  vobisperfpcifta 

Hoc  veluti  iadlo gradu ,  ad  PandeiJlarum  le(5lionem  pro-       non c(rc,quam  quo  vchcmeiius  amare,  & ampleifii in  animii 


sredicndum erit ,  quz(vtnomenipfumindicat)  vniuer(am 
Doni  ,  &a:quifcicntiam,atque  do(fttinamcompledluntur. 
Sedncrcruminfinita  propemultitudinc&  vatietatc  obfcu- 
riorum  prasfertim ,  &perplexarura,  quihislibris  difputata: 
funcpaulorudiusadhucingcniumobruatur  ,  fadurusmi- 
hi  videoroperarpretium,  B  titulos  ipfos  ,  eoquo  dcfcripti 
funt  ordine  a  Tiiboniano  ,  Icui  ,  ac  fimplici  intcrpreta- 
ncpcrcurrero  ,  &  tanquamin  tabuladepinxero  ,  quidlub 
quoquofijmmatira  contineatur.  Ac  in  fingulis  fcrc  edi- 
otum  aliquoda  pra:toie  propofitura  videas  ,  cui  ex  Vlpia^ 


induxericis  ,  eoraaiotera  ,  acvberiofemexcafru(5tum  vos 
perccpcutosfpcramus,  arqueconfidimus.  Confe(fl:oenim 
hoccutfu , librifque  Pande(ftatuni ,  &  Codicis  loftiniani hac 
rationeatquearce  compofiiis ,  &conclufis,  fiquistenio, 
autquartoquoquemcnlcnonofcitarcreosperlegerit  (qiod 
ficricoromodiflGme  pofll-  non  frmelexpertus  fum )  non  <lu- 
bito,  quinomniat.".ndem,quxcunqueei(demvolaminibus 
contincntur,velutvngucs,<iigitcfquefaosinmcmoria ,  & 
tanquaminnumerato  habiturusfir.  Iiaquequod  Cietcrito- 
tovitifuxtcmpore vixcrcdendislaboribus,  &vigiliis,  ac 


uo  ,  aliifqueveteribus  coafultis  fubie(5^a  fic  iaccrpictacio.       pecmagnovalctudiaisiacommodo,auctato,autnunquan) 


Iro4 


Franc.  Duare^i  Gomment. 


«(I-qiiuntur ,  fiCiie.  5?cutB  tanta  vo'nptate ,  quaotaex  cuiul- 

quc  »-:ts  ftuJiomaxiinapeicipiporeujbreui  temporeper- 

'ueniif.  Qijj-)dtarRei»r;t;riTcaacdpiv:lim  ,  quah  coafpiri- 

re  quenqua.aliocftudio  pofTe  contcndinJ,  vtomnescatus, 

q'ii  quandoqueincjderint,  quidquedc  fingulis  re(ponden- 

durn  fit,  inprompru  hibeat.  Narura  eaim  rei  noa  patitur 

hicvlli^iitrTiS,  autkriptis ,  con)prchcndi:cantumal>efl:,yt 

homuiis  memoria  contincti  poffin.t.  Qua  propter  corum 

ftalritiamadtniratiroleo  ,  quiin  valgaLilthiiisincerprctum 

commcatariis  omnem  itatem  teranr ,  vcindc  fingulorum 

negociorum  cognJcionemhiuriant  :   tiprokfioibfiuiilcs, 

cumsmjminitLucianus,  q jiinmatislitore(cdens,conaba- 

\\hO  oguias  vndas  pernumerare,  ^onec  vndas  vndis  trudenti- 

b  is  obf  ucretur.animoque angerecur ,  quod  eas  nutnero  ara- 

plcciinonponec. 

N^m  vtquismejnofixttiander  quxcunqucaBartolo,  & 
'cit-eris  fcripu  funt ,  quod  fieri  profcdbe  nequit:  quora  tjraca 
eri'  poitioeorutn,qiiT  quocidicinrerttiortalescontingunt, 
ccc  vllis  adhuc  fcfipcis  definita  (unt  .''  Ex  hocigifur  ftudJo 


mo  ex  eoram  aadorum  ledione  aliquid  fofte  vtiKtatis  refer- 
re poffic ,  fi quis  camEn  via  a  nobis  toonftrata  ad  vcr« Iblidar- 
queerudttionis  Isudemgraffarivolet,  nullarc  vehelcienttus 
curfum  ciuiS  tardari  atque  impediri  exiftimcm ,  quam  u  in  hu- 
iufmodi  fcriptis  hireat.  Qux  qualia  fint ,  quia  abunde  iam  a 
Hcbis  ^iifpucatumeft,  hoc  loco  nihil  attinet  ditctc.  Neta- 
menha:cad  viuutn(vtdicitur)  rclecarevideamur,  Platonic* 
cu!u(dam  legisinhacreexemplum  iccuturifumuS.  Sicute- 
liimin  legibusfuisaquam  aiieiiam  vicinis  hautirc  prohiber, 
ancequaminfuisfundisadargillamvfqueterramcftodetmt, 

tegioncmque  aqua  carcHCcm  inucncrinr  ,ita &  nos  huius  dl- 
fciplinxftudiofopcrmittimus  ,  vtcum  ftlin  veterum  luris 
audorum  le<aione  diligenter  cxercuerit  ,  fi  doftrina  eo- 
rum fuauiffima non  voratamodo ,  fed concofta  etiam ,  & >n 
fuccuin  .aclanguinemconuerfa  nondum  cxpietusroctJt>aa 
praeclaros  hofce  magiftros  feconferat,  eoruinquc  dotfltina 
arbitrio  fuofcingurgiter.  Vcrum  non  puto  {^vtdicaminge- 
nue(cuiqnam  mortaUutn  hoc  accidere  pofle,  vr tara  uutis  in- 
ouciitusepulisiftorummenfasvnquamexpctat.Quanquam 


'pra-ceptionum  qiiaruadam , &  tfacortmatum  vniucrfalium,       enim honainiin  veteru  f:tiptis  fasliciter  verfalo  miilca  ex  ra- 


qurbus  adiudicasidamex  bono&arquo  defingulis  negotiis 
pr.xpjicmur ,  &  informemur,  cognitio  tantutti  (peranda  cft. 
;J»Jarafingularia  »  quiainhmrafunt,  fubnullaraattem,aut 
prscepcionctn  cadunt.  Vetumvrcertius  atquecxpcdicius 
boni&arqui  artem  adnegorsa  finguia  accomtr.odare  quea- 
m<is,aihibcnduscftvfui,  finequodilcplina;  frudusomnis 

fierir:vtviceveira,v(usabrguemcihodo,&viaminimumva- 
eat:alteriu4 fic alrera po(cu opeia tcs , &conitiiat amice.  lis 


(ko  proponi  porcrunr.in  quibus  ha:rere  videbitur, lubfvd  um 
tamcnntnabhuitifmodicomentariis.fedabvlu.&cxtrcita- 

tioneOTagispcteiidumfibicirecogitabit.  Rc^efiquidtm, 
&vcre  Anaxagotasdixit.-  Manumcflecaufaniiapicnti*;his 
vcrbisinnuens.eamfire  v(u&  experientia  parari  non  pcl- 
fe.  Scdquianonpaucoshuic  noftraeiementisadeoteKa- 
gaturos  eHeiatis  pcifpici©  ,  vtnuHis  poffint  rationibus  ne- 
<ai,  quibus,  videlicctpcrfuafumcft,omniaquaECtinquein 


igittit , qui ad pe^  fcdlioncm  huius  artis  confcqucndam  acer-  quxftionem  venirepoflunt ,  ex  letlione &  libris diiccnda ei- 

lJjmingentcmiibrorumfibiparanr,periculumert,  ncidetn  fc.rfu6loris  grauiffimi,  &locupletiffiini  Ciceronisiudicium 

quodilijMed!coeucniar,qtiemGaleaus(cribit,cumnullam  ipfisopponam,  quilibro2,.deOrato.  itafcribir:  Sic  ftatuo, 

?'  q'i?m  ni!  ihodum  componendorum  pharmacorum  didi-  vtin  catcris  arribus,  cumtraditafunt  cuiuiqueattis  diincjh- 

ciiTl-rjamiflisl  bris,quibusmultathuiufmpdicompofitiones  ma.tcliqua  ,  quiaautfaciliora,autfimiliafinc,tradinonne- 

dcfciiptxeranr,rabecorjfe(9:um pcriillc.  Scd vctba  ipiaGa-  ceirecfte^vtinpidura.quihominisfpecicm  pingerepetdidi- 


lsni,quibiis  ilie  diuinus  vir  nos  docec,quam  infdiciccr  in  qui 

bufque  artibu£i&  difciplinis  vetfctut is>  quiduabusfaifcete- 

busnonvtituf,invniucrfaIbusmethodo,infingulatibuse5c- 

affi»i(XSui Tisrnv ti( icu  ^hmf^jMVTniTi  11  fii&MtVja/tfirrW <fAfiUia.)Ui)V ois 

niwabi.  m^TAiiiiTia.  ■nn  Sixtwt/^voij  auoL-^H^tiV  'Sh  ts^W  /mv  h- 
ficLi  ifj>.5^^ti"  ""v»  ivmi  i/iu  /uiiMi.%Ki\iat  ^  S)  >i(  tupM(Tr,ui»  9  'Tn^tSi- 
fJ.iSac.  ^uTifOK  /i  yt.yj/iinia')M  'rp.Vt  tUju  ii(fi\i  tvujt{w  ^^  TroMoit  TOl» 
^ra  ^pof,  lUcTOf  o-n  ve/f  71(1  yjfMiaiTa.S<ti  7t  ■nivTt  yjfM/itatit  ob- 
iTtV  ™v  spjjiii  ay^^wt,  TOejtiwinu.  J«vo'»  /t'  \<tJf  '■ra  uvf^^tti  YiS)nriTH,  e!)V 
i^ytvoaiiii) .  ^vaiviatftnv.  i/uiv  ytif  xasro  Ai/^^nf ,  £^  7k  Ttev  tjjktsiV 
y^^av  ttTnahiltx.  <rZu/TBX«i,  «wtToufV,  o'/t  a^nsii  i?ll5 la.Ttjt.^iyv ifypv . 
•ijarafi^«(»t  TO{y;;U*«eS«i7iv  ,  fJiejgJ^ijgi,  tsr^jt  'of  SluiaiScii  awun- 
^i<ti(;!siffjut.t(si-;^>ftrrpi.x,  \siuf -n KejfiKCK  mai  ■mv  yc-^afj,fMivav  («/{  ts^ 
if^ laTfiiii- ,  ^TnS^Hatri^tiidin^TutriZ^rKja-'  &K«»i)»  ^tjf a/t/i«VC(ir, 
estT'ajlaLTii-t!jfiixjix.'raTUui)Jic^%tr:ifxivlujfj^%ifi>»,    EXpeifiasfor- 

fiianamc,vcqutddcBarrolo,  Baldo,Iafonc,  &ahi$eiufdem 
nocz  (cripcorrbus,ientiam ,  quoquein  numero  apud  me  iint: 
&aneotu'm  fcripcaelxiftimcnt  adid,  quodinftituii^us.pro- 
furuia,planii}scxpliccin.  Qupdanfa^uruselTcm,hoctcin- 
pote  multuQa  addubitaui.  Qui  enim  iftorum  audoritaccm 
autconuellereomnino,  autiabff.dareftudcnt,  quantaet* 
iam  nunc  iiagrent  inaida  ,  quantaque  tum  rnfcitix  ,  tuin 
atrog3ntia:,&tcraeritatisfufpicionclaborent:nontumtam       plebeiorum  coramentatiis  confumpli  ,  cummeprofediiiS 


ccrit,pOileeuViicuiuiuisvelform»,veliEtatis:ctiamunondi- 
diceric  pingerc:  nequceirepericuluni,  <juileonem  .auttau-' 
rum  pingat  egregic,  ne  idem  in  mukisaliisquadruped.bus  ra» 
cerenonpoffir  :  ncqueeft  omnino  arsvlla,  inquaomoia, 
<\ax  illa arte  effici  poflunt ,  a  Dodote  tradantur : led  qui  p"- 
marum  ,  &certarumterumgeneraipfadidicctint,rcliqua 
perfequnntur.  Similitet  arbirror  in  hac  fiue  ratione,fiuc  c- 
xercitationedicendi  ,  quiillam  vim  adeptusfit ,  \tcori.m 
mentes,quiautdeRepubl.  autdeipfisrebus,autdeiis,  con- 
tra quos,  aut  pt oquibus dicat ,  cum  aliqua  ftatucndi  potefta- 
teaudiaiit.adfuumaibicriummouercpoffir.htincdctotoil- 
logenerereliquarum  orationum  nonplusquafiturumefle 
quiddicat,  quam  Policletumillum  cumHtrculem  fingcbat» 
quemadraod'im  pcllem,  auchydfam  fingerct,criamfihic 
nunquam  feparatimfactrcdidiciller.  HabesmiAndreaom- 
retBrationem  confiljj  mei,c|ua:vtgiauioi;fitapudvcSiatque 
ctiam  gratior,illud  vcredixero,  noii  rantum  me^^fi  itatuknt 
occafio)libcnter  eaviurura ,  vciliaapudHomcrura  Calyp.o 
loquitur: 

Aw«  S /*«»  v>ta  ^^'  (ppaan^u*  ocu  ai  tfttii^ 
A.VTtl  lAmtfiifjUw.ln  f*i^ttu  ■ntnv  yiiuu 
Verumetiampoftquindecim,&Qoaftipliusannos,<J'TD8 
euoluendis  intctptetum  omnium  quamlibet  lcuium  >  ac 


iroperitus  rerum ,  vcnon  intelligam.  Qupfdatn  'itcm  fcio 
clarincminis  iureconfultos  mandaflclitciis  ,  adeoneccfla- 
rioshuiuimodi  commcntarios  eirc.vtfinc  illis  tucii  (enon 
poiiit  iuris  ciuilisdiicipliua.  Quotum  aUiSoritaccm ,  aciu'- 
diciumclcuarehominis^onfidentis,  atqueimpudcniis,  ciTe 
vtdccur. 

Accamen  quia  non  ego  isfum,  qui  me  falii  non  putera 
pofle,oeque  hoc  mihi  aflurao ,  vt  qucnquam  cxirs ,  qui  aliter 
quam  cgo  feiitiunt.ad  mcam  opinionera  traducam.  Equi- 
demin  nulliushi.'minisiuftan«  reprchenfioncmincurfurum 
meputauijfide  rebus  vtiliffimis,  &  cognitione  digniffimuS 
qui  meus  fit  fcnfus  ,  ribi  id  etflagicanti  farailiaritcr  &  hu- 
maniter  ,  vtfingularisruain  mebcneuolentia  ,  atqueob- 
fcruanria.&mrusinteamotpoftulat  ,  exphcarcm  ,  acpa- 
tefaceiem.    Hzcigicutmcatauoeft  ,  vtquamuisnoone*' 


meimaximeposnitctet,  aliisptiustentatis  dilgenter  omni- 
bus  viis , in  hac vna tandem ineconquit uifle ,  nec  p<  rcuni  v^- 
liim adhuc, qui roc ,  tanquamexlongo  etrorediu  iaCiati  m 
cxciperet,  aliumrcpctirc potufie.  Cum  igitur  rantu;a!ii 
hac  ftudiorum  ratione  coramodideprthcndille  mibi  videar , 
quantum  vixcloquipoflum  ,  noti  fulum  cibi  iapius  idcm 
roganti  confilium  iir.peftirimeum  volui:(edhotcaricciaia, 
&admonere  ,  vtabca  ,  quaropleno  iamgradurnc  aucore 
ingrcfliis  csvia,  nc  vnquam  d.'.fleClas.  Tametfi  enim  me 
crrarc,&labipoHccogito:t3menquiatepiL'pi:crfaauifllmos 
mores,eximiamqueruam,  acvereheroicamindijlcm  vnice 
diIigo,mequetibichariffimum  efie ientio  :  faceiepioftdo 
nonpoilum  ,  quin  teadid  ftudiotum  genusexftimuleir, 
atqueincendaro  ,  quod  cum  lorgo  viu&  medica/ioiic  opti- 
tnumcflciudicaui:cum  vfqueeo  mibi  probatii  cft,  vcpis  cat- 

leiis 


^erationedocendtdifcendiquejum. 

ierisid  mihiamplcftenduro  efTe  duxeriro.  Excitatme  prxter- 
eanonmedioCTiterhincmuncrismeijiliinc  generis  ordinif- 
que  tui  recordatio,  vc  ibi  quem  (apientiflirous,  ciariilimusque 
patermihtin  difciplinam  tradidic,honeftilIima  quxque,& 
vtiliflimafaggeram.  Sienim  longe  vtilior  eftis,quimuhos 
redditidoneosgubernandajRcipubi.quamquiipferedegu- 
bcrnat,  vc  Socrates  dicebat:tanco  certe  fehcius  operam  in 
ftudiis  tuis  promouendis  policurus  fum,  quanto  doiflrina  tua 
ob  fplendorem  fortunx^patriamque  limui,&  auitam  am 


iioy 


dunt,  vulgo  obfoleicere  videmui)  nbn  th"ter  dlgniratem.ma- 
ieftatemquefuamretinerejpoHe.quam  finobilitas  cspciren- 
dasReipubi.  auida,ftudio  iuris prscipue  excoIatur,&:vcl(ic 
intcrdido  ahquo  in  veteremreftiiuatur poireilionem.  Nam 
priicis  cemporib.ita  fe  huic  ftudionobiles  adolefcetes  dabanr, 
vc  eius  otdinisproprium  quodamraodo  elTe  viderecur.  Quod 
vc  fumme  optandum  eft  hoc  temporc,ita  maiore  quodam 
ftudio  &  alacritateihidincuinbendum  eilc  duximus,yttri- 
lam  amaioribus  viani,qu2  afpericace  fua  nontc  folum,fed 


pUcHdinemilluftrior, &magiSconfpicua  fucura  eft,eiusquc  quofcunqueahdsgenerofiorisanimiinuenesabitinerefufcc- 

fru(ftus,&vcilitas  latius diffundctur.   MarcusCiceroquon-  pcodecerrcbar,aucinduftriinoftr3coraplanarcmus,auccer- 

damRomjcScnacnmdecreuiireictibit^vtdeprincipumfiliis  te  qucmamodumidcommodeperfidqucac.oftenderemus. 

fcxfingulisEthrurixpopulisindiuinandiarccinfticuendicra-  Qopd&hforcenosviquequaque  alTecucinonfimus.hone- 

derentur,nears(vcipfeinquit)cantapropcercenuicacemho-  ftamtamenvoluncacemnoftram,&conatum,quiinmagnis 

minum  a  religionis  audtotiratc  abduceretur  ad  mercedem,  rcbusplerunquelaudariiolecjtcalumnumdifciplminoftrs 

atque  quzftura.  Sic  mibividccur  iuriiprudencia  (quameo-  boni&iquiconfulcurumnondiffidimus.  ValeBicutie.  Ca- 

rumhominum  condicione.qui  lucri  cantum  caufa  illifede-  lend.  Scp,.emb.  i  j  44. 

i>  E 

PLAGIARIIS  ET  SCRIPTORVM 

ALIENORVM       COMPILATORIBVS, 

aliisquerebus  tbgnitu  dignis,  Francifci  Duareni  lurifconfulci, 

ad  Francilcum  Balduinuni  lurecon- 

fultum  epiflola. 

FrancifhuDuarentis  Francipo^Baldmno     S.  2). 


D  mulcasvaciasqetuas  licecas,BaIdui- 
nc,  cur  canco  interuallo  nuncdemum 
reicribam,  initio  huius  epiftols  cibi  ex- 
poncndumefTe  putaui.  Veruus  cnim 
fum  5  ne  auc  negligencix  mea: ,  auc  ob- 
liuioni  cui ,  hic  incermifilo  epiftola- 
i  um  pocius  adrcribcretur,quam  molc- 
ftiffimis  occupationibus,  quibuscgo 
dilCf id us ,  nullas cibi adhuc litcraS dare  pocui.  luq;  ocii  quan- 
tum  facis  cft  force  fotcuna  nailus,  hoc  cempore  fingulaSjquas 
admededifti,licerasmagna  profcdo  cum  voluptatc  iclegi. 
^ecveto  quicquam  antiqaius  habui,quam  vt  vniueifisac- 
cutace ,  prolixeque  refcribctem .  Quemadmodum  enim  qui 
longa  necati  funt  inedia,  fi  forte  in  lautas  ahquas,pr2ter  (pem 
epulas  inciderinc ,  auidiflimc  ftomachum  iis  explere  folenr, 
ficcgo  inhac  otii  abundantia  (qua:  mihi  contiaqu.am  aflo- 
lctnuncdiuinitusobtigincvidetur)  hbenterfeci:  vcfcripcio- 
ne  licerarum ,  quafi  cecum  fuauiflime  de  communibus  ftudiis 
confabulans ,  animum  ipfe  cxfatiarem.  Ec  co  magis  quod  ea- 
dcmopcra,hocmeconfeeucurum  fperaui,vc  vcluc  fosnore 
quodampraECericicemporis  perfoluto,ccinpoftcrum  phca- 
tiore  vterer.  Equidcm  non  f um  nelcius ,  breuicatc  &  fubtili- 
latc  cpiftolarum  tc  magnopcrc  deledari.  Sed  quoniam  haec 
epiftolamultarumvicenuncad  temittitur,vtlongi  tcmpo- 
ris  vfuram,  quo  noftra  confuctudo  intermifTa  eft,  climula-' 
tius  farciam,  dabis  mihi  hanc  veniam ,  Balduincj  vt  benc  lon- 
gam,acprorfusinelegantem  minime  faftidias:  cum  pixfet- 
timYberrimum  fcribcndi  argumentuma  te  mihi  fuppedita- 
tumfit.  Nam(vthincexordiai)nullaeftfereepifto'aadnos 
tU3,quanon  vclut  mecum  expoftuIes,quodj.'eliquas  com- 
Incntationes  meas in  lus ciuilc non  emutam.  Ac  illud  fubin- 
de  tommemoras ,  quanta  de  me  apud  ftudiof  os  lutis  cxpeda- 
tioDifputacionum  anniuerfariarum  edicolibroconcitacafic» 
&quancopsrcannuum  hoc  raunusanobis  quoiidie  efflagi- 
tenc.  Addis&:  alia  quxdam  exincima  atce  cua  deprompca> 
quibusmcadid  negotium  impelliSj&incicas.  Sed  cu  velim 
paulifper depofita  pecicoris  perfona j  ludex  mihi  fedeas ,  dum 
apudcecaufammeamagensomni  me  culpa  vacare  oftendo. 
Principio  igicur  de  voluncate  noftra  j  animique  propenfio- 
Iie  quadam  j  ad  excolendum  ,  illuftrandumque  lus  ciuile, 
beminem)  qui  mc  noh  ignorec>  hominem  dubicare  atbitror> 


Cuius  rei  quodnl  eft  illuftrius  ceftimbnium ,  quam  ^uod  an- 
nos  ad  vigmci  in  eo  ftudio  ica  conf  umpfi ,  vc  hec  mT)nitis ,  nc  c 
prccibus,  nec  conuiciis  amicorum,  ac  necefl^riorum  ab  fo 
incepto,propofitoqucauocaripocucrim  }  Tanciquc  fuic 
noftra  hac  in  re  fiue  conftantia,fiue  pettinacia,  vc  mtcrim 
dum  ftudiorum  caufaperegrinamur,  nccamicorum  iHi  iub- 
iode  reuocanriiimexhorracionibus  fledlimur,  msgnaiii  tei 
tamiliaris  iadluram  fecerimus.  Idem  enim  fete  ncbis 
quodDcmccr!coaccidic,quicumadftudiumSapieniia-,nc- 
ceflaciam  fibi  cfle  pcregrinationem  intclligeret,  agr.;  s  non 
inuitus  dereliquic fuoSjpublicaque pafcua fieri  paflus  c fl .  Ac- 
que  vcinam  noftca  conditio  non  fit  deterior  fucuta  ,  quam 
iflius:  quicum  apud  Abderitas  ciucs  fuos  caufam  diccrct  a- 
mifll  patcimonii,prolacis  libtis  jquos  de  Phyfica  fcripferat, 
abfolutusfuiflefertuf.  Sedhoc  Deus  viderit.  Cctie  nihil 
VDquam  aut  ptsclaiius,aut  felicibs  duxi,  quam  fi  ita  mihi  otio 
literafiofruidaretur,vtinde  frudtum  aliquem  minime  vul- 
garcm,  non  noftri  folum  iEquales,fcd  pofteri  quoq;  pcrcipete 
pofTent. 

Itaqueotiofumilludjacquietumvita-genusjqnodvulgo 
jparumdignitatishabcre  creditur,  aliorum  ncgotio  j  Marr{- 
ftratibus,&Pr:Efeduris,longe  anteponendum  efTefcmper 
lexiftimaui.  Sediaratefubmurmurantem  audirevideor,ac 
dicentem  ;  Qup  igitur  repencinus  hic  cuus  ex  fchola ,  cui 
prieras,  longe  nobilifllma,  in  forum  tranficus  ?  Proinde, 
vcqui  ficmeus  de  toto  hoc  genere  fenfus  plahius  incellioas, 
paucisaccipe:  Cumvlcro  hanc  prouinciam  dutam  f^nc,& 
grauemiamolim  fufcepiflem,  vciaiureciuili  incerprecando, 
expurgandoque  rciiquum  vicz  mex  Ccmpus  conlumcrem, 
cogicaremque  quam  mulcis  magnifque  rebus  inftrudlum 
efle  eum  oporceac,  qui  cancum  facinUS  aggredia  tur,  dedi  ope- 
ram,vcLacinis,  Gra;cifq;audloribuS  euolUGndisraediocreoi 
vtriusquehngus  peritiam  mihi  compararem,  finc  qua  onmis 
nofter fucuCus cracirricus labor.  Cstera qua; ex mucis  ( vr a- 
iunc)Magiftris>idcft,libri$cdifcipofl!iinc,ad  eam  remne- 
ceflaria  ficdeguftauimiss , vt  opcra:  in  id inipenix  non  admo- 
dumnDspQcnitcat»  Supercrat  vfus  fori,  finequo  (  vc  vece 
dicam)  ftec  lus  ciuilc  fatis  peccipi,nec  rc(ac,commodcque 
doceripofremihividecur.  Namcumadomnesartes  pcrdi- 
fcendas,cum  maxime  ad  lurifprudentiam,  exercitatione  & 
vf u opus cfleracrito  f apiencifllmus quifque fcmpcr iudicauit. 

AAA 


iro6  Franc.Duarenilureconf 

Qu.amobremvtquo<Jetamexotru$,pertexere,acconficerc  Acncquisfortefurpicctur.homin€mdoqircntfem,tudia, 

VolTeni,tantirper  cum  Pragmatici$,caufidicifque  iftius  fori  ve-  impolitaqj  aliotu  fcripra  ornarc,  &  cxpolire  ( quod  baud  fcio, 

ftri  vct(atus  fum ,  donec  ieio  tandem  fenfi , quod  tantopere  an  tolerabilius fir )  illuddicam quod  paulo  humaniusinftitu- 

afFe(aabam,inhisi.iferioribusTribuna!ibusvixmevnquam  tisperfpicercIicet.hunchorainemfcriptoribusaPoetanota- 

«(Tequururum  cfic.      Quare  magnis,  grauibusque  viris  au-  tisfimilemprorfusvideri, 

dioribusad  hancroriusorbisceleberrimam  Lutetix  Patifio-  QHtcarminefado 

tamBafilicameotnecontuli.vtiurisciuilisvfumodiceinftru-  Spkndtdafadalmunt.,(je. 
dusjcommodius  atquc  foclicius  opusameinchoaturticon- 

fummare,  &  Spartam  noftram  ( vt  veteres  loquebantur )  ili-  Nam qus  ab aliis  comtaode &  luculente  ttadita funt ,  hic 

quanto ornatiorem  reddcre  queam.  Itaque  maximam  tem-  barbarc inepteque  dcfcriberc  folitus  eft.    Credo,  vt ea,  quafi 

p ^ris parrem  forenfia  negotia,  in  quibus  tcrimur ,  ftudiis  no -  ccrno quodam,aut f uligine  oblita ,  difficiiius agnofcantur ,  6c 

ftcisdctrahunt,nec  quandiu  nobisin  hocfir  piftrino  viacn-  auftorera (uum  (lapfusfum.interuerforeradicerevolebara^ 

dum,adhucplaneconftirutumhabemus.  Intereacertetara  magisreferant.Hacatteviringeniofits,(vtquideravidcricu- 

incredibili  affe(9:u  ad  ftudia  iara  bicnnium  intermilfa  rapiraur  pir)led  veramgloris  viam  penitus  ignor  ans,  tantum  huius  fe- 

vtquotidiccumgenionaturaq;  noftra  belligerari  videamur,  culitheatrofeimponerc,&fucumtaccrepoircconfidit:eaeft 

acplerifqueiamfitpeifuafum,nosinadueifariorumnoftro-  horainisftolidaambitio,C2citas,&vecofdia. 

rum,id  eft,  quzftui  magis,  &  ambitioni,  quam  literis  dedito-  Non  cxpedas,opinor,Balduine,  vt  tibicius  nomen  edam, 

rum  hominum,caftra,  vt  exploratores  magis ,  quara  vt  irans-  quem  ita  depidlum  a  me  videas ,  cum  isfurtorum  huiufmodi 

fugasconceftifTe.  nomine,  vulgonotusfitmagis,quara  nobilis,&  velut  qui- 

lam  tenes  qui  fit  rcrum  noftrarum  ftatus ,  &  qu^  vits  ra-  dam  Autolicus  hodieintcr  iutis  ciuilis  profcfloreshabeatur. 

lio.    Nec  difficile  tibi  eft  cx  hac  narrationc  cognofcere ,  eam  Ac  quam  plurimos  nominarc  poflem  grauiflSmos  noftri 

cflevoluntateminftudia  ciuilia  noftram,vtluafionibustuis  teiDporisIureConfulros,quipartimvoce,partiraIiteris,crebro 

ijotamnoscommouetelangusntes^quamcurrentesincitarc  apudnoseadcre<fonqucfti  funt.    Qaorum  qui  mitiorcsac 

vidirri  poflis.  Sed  curfum  noftrum  remorantur,  & impediunt  homim arquioies  videbantur , non  imperitum  quidcm  illum, 

forenlesill^jde  quibusiam  dixi,occupationes,qux  vacui  tem-  f"^d  minime  candidum,  &  quouis  Corace  nigriorcra  efle  dicc- 

porispaulurnadmodumnobisrelinquunr.  bant.  Ahiimprobum,mendaceir,impoftorem,nonobfcure, 

DeiDdcficmihia  prardonib.  &piagiariismetuo  Balduinc,  necdifljimulantcrteftabantur.     Fuerunt&feftiuioresnon- 

(tecumenimnunciocatilibct)  vtfoEcusnofttosforasdareno  nuih,quieumCoraci  illi  fiue.coruoOuidianononadeodil- 

aufim.  Aliipleriqifcriptorcscum  quidlaudcdignumfeieex-  finiilemeflecontenderent,quiabApoIIinc  miflusadaquam 

cogitaflccreduntinrelitcraria,  nequisfoetealiusanteuerrar,  exviuofontebauriendamftrtur.    Namficuconlpcdla.cuius 

&eamlaudemipfispriripiat,feftinanteiidexpromere(oIet,  erantadhuc  poma  duriora,quam  vtlegi  commodepoirent, 

acinferdumcadccaufaprzcipitanteditionem.  Necfortaflis  'nimemorimpcrii,fcdittandiulubarbore,doneceamatute- 

alia  fuit  quondam  noftra  ratio.  fcerenr,  ac  dulcelcctcnt.  Deindc  iam  fatur,ad  Apollinem  ran- 

Ego  vero longe  aliter affedlus  fum ,  cx  quo  pridonis  cu-  ^^^  rediit,  fidara  mor*  lua: caufam  adfert,  &  fontem  obfcA 

iufdaminfignisaudaciara  cxperiri  mihi  comigir,quifuciir!-  lumfuiflecomminifcitur.Sicifte  (diccbantilli)adviuosillos 

ftaralienisinfidiatur  hboribus,  &  fimulatque  fcriptnm  ali-  fonttsquiadmortaliu  vfumitacoiEpatatifunt,vtadeos  nc- 

quod  melioris  nota;  in  lucem  exiit.inidpiotinus  inuolare,  njiniaditusnegetur,numquambonafideaccedit:fedinterim 

&rapacesmanusiniicereconfucuir.     Q^pd  fiquis  cum  re-  dumlecxillis  haurite  fimulat,alienis  frudlibus  legendisin- 

centestencrosqucparrus,&iniurije  magis  obnoxios  rapcie  tend  tanimum.     Qui  poftquam  inboni,attcntiquepattis- 

tantum  exiftimat,  mihi  crcde,vehementcr  is  fallirur:nam  familiaspra:diod;Iigenticultura,labore,&induftiiamatuti- 

ne  agrandioiibus  quidem,  &  iam  aduliis,  quod  .'ongc  t  ft  im-  tatem  affccuti  funt,  cos  diu  captatos ,  expedlatofque  deuorat. 

pudentius,  hic  manus  abftinet.     At  enim  lautiotes  mcdo  AdcxcremummendaciacuIpsaddens(vtdecoruoillopocta 

copiofioresque homincs  Ipohat ,  de  quibus  iflud  didum  cft a  fctibir) non  homines m odo,fed  Dcum  ctiam  ipfum fallere ni- 

Pocta:  nitur. 

Qui  Jam  alii  non  infulfi  profcvlo  homincs  etiam  atq;  etiam 

£xfllsdon7Hieft,vbinon^multnfttperfunL,i  vidciidumhuiceffedicebant.nefibiidemquodCoraciitfop. 

£t  dommumfdluntj,  (^frofunt^furihm.  accideret,  qui  cum  efuriens  ferpentem  in  aprico  dormientem 

rapuiffetjConfcftimabcomotfusinteriir. 

Imoveronulluslibentius  depf2datur,quam  mediocris,  Sedquid  ego  plura  apud  tc  ?      Perindc  quafi  hodic  quif- 

•uttcnuisfortunrhomines.fiquid  fpeciofiusbabcantquod  guamnoftriordinisrcperiatur.cuihxcnotioraatqucexplora- 

ipfisarrideat.Eosetenimccutcrr^filios.defpicienshomopo-  ^iora  fint  quaratibi  t     Quoigitur  fim  animo,&  affedluin 

tens,&fplendidus,imbeciIhoresexiftimar,  quamvtfibiilla-  hunc  Iiomincra  quiris  ?     Equidem  quod  ad  me  priuatirti 

tamiriiuriamrlcifcij&iusluumobtincrcpoflinr.Eftautmira  artiner,rifumpotius,quam  ftomachura  haeciocularisiinpu- 

(fiDiispIacct)hominisiftiusintegedis,diflimuladifq;fucisfu-  deti.-t.iDfolentiaqjraihicoramouet.Quanquaminficiaiinolo 

isaftutia,qiiiaIicnasfententiasnonnihilexeiscall;deacfub-  ^^'  primuminea  loco  incid',qua:  de  atbitrariis  adionibus, 

doleimmu:ans,profuisvfurparefolet.     Qu'd  genushomi-  Jnlitemiurando,deferuitutibus,dediuifionefru(auum,&  a- 

num  Cafllus  Seuerus  fimile  effe  furibus  dicebat,quipoculis  a-  ^''s  quibufdara  difl5cillimis  luris  nolhi  quxftionib.a  me  tanto 

licnis  mutarcnranfaSjDcadomiQis  agnofcipoflent.  Sedin-  anteconfLripta,pcruulgataqifuerant,ftuporequodiminfoli- 

terimtamenimprudeiKi(vtfit}ac  alias  res  agenti,bonovi-  tomeperculiura,  correptumq;fuiffe,donccfeafimmecolIi- 

ro,integri  veifus  excidunt  cx  noftris,  alioiumque  fcriptis,  gens.hominislcuiflimivanitatcmrifuautmifcrationcmagis 

qua;  nunquam  legiffe  v:derivult,vt  vel  hinc  maximc  fucus  quamftomachodignamiudicaui. 

lubcleat.  Dicara  amplius :  ctfi  incicdibile  tibl  forfan  videbitur.  Ego, 

AliuJcommentum  hominisvafrumnon  minus,accalli-  miBaIduinc,maximaseigrariastanquamproacccptobcncfi- 

dum,ribi  referam.  Quja  fcripia  compilat  aliorum,qua:  iamdiu  ^io  agedas  effe  fatcor :  idq;  Any  ti  iUius  excmplo  eiga  Aleibia- 

edita , ac pciuulgata  lunt , naoris eft  eiretrorfus'emcndta die,  dem.cuius nota eft hiftoria.   Cum  enim fupelle^ailcm noftil 

fcripta  ftia,  aut  furta  porius,in  lucem  emittei  e.nominc  ciuita-  codcra  iurc  totara  compilarc  poflct ,  quo  partem  aucrrit ,  ho»- 

tis adfcripto,  in  qua ante  multos annos  hxc  fe  docuiffe  affetit :  mo  liberalis, &  pcrhuraanus res  quafdam  ex  ca minime con- 

vtnonipfealiis.fedcxtcripoiiusipficafublegifleabimpcrita  temnendas  nobisreliquit. 

muhitudincciedantur.   Quiquidem  fiantenoftramedirio-  Sedextraiocum.tametfi  ob  iniuriam  priuarim  acceptam, 

nem(qu3mignofauit,opinor)idemquodnosfenfcrat:male,  nonmuhofa(ausfimcomotior,camq;aniraoxquo,nonfol(4 

tneHcrcule,de  Rcpublica  &  ftudiis  meritus  fuiffe  videtur,  forti,fcra,tamen  vrdeiftis  PIagiariisg,fcnriohbereeIoquar, 

qui:nuentafu3tandiufubticuerit,cumpra;fertimaliismulto  h6segopublicoodio,&coeicitioncciignosccfeo,quodmuI- 

leuioribus(nequidaccrbiusdicam)edcndis,vulgofeoftcnta-  tumnoceantftudiis,&nonminusRcmpubli.lidanr,quara 

t€  folcret.  ii^  JQ  ^uos  lcge  Fabia  animaducrtitur.  De  ftudiis  in  vniucr- 

fumtiuQC 


^dBdlduw 

frimnuncnonefldicendilocus,  feddeiure  tancmticiuili,& 
Romano  ,  quoi  hon  mulcis  ante  nosfecuiis  inftaurari  cce- 
ptumcft,  fed  abindo6tis  hominibus,&«'^K(ri!/;taminftlici- 
tcr  tra(flaruro.,vt  in  tam  pnclaro  operc  (itciendo  (in  quo  ma- 
gnum  quaii  curfum  ad laudcm  apertum  t  i^c  vides )  erudirifli- 
mi quique  noftri  temporis  gloriam  fibi  parare  ftudeant.Eft  c- 
nim  vnahicmcrcespropoiitahoneftKiimo  ,  ac  Reipublica 
penieiieflirio  laboti  (cui  nullumiatis  dignum  rependipr^- 
miuni  poreft  )  memoria  quaedam  nominis  ,  &*pud  biinos 
do(Slo<q;  vIn.scxJftim3tio.  Qu^i  merccde,ac  remuneratione 
fabI.ar,a,quo  euafurafitres  ,clirficiienoncft,tibiprifertim, 
indicarc.  Meminifti  illud  Xenophontis,Eofdem  laborcs  non 
•Equegraues  efle  Imperatori  &mi!iti,qiiodiaboremImpe- 
tacorium  honos  ieuiotem  faciat.  Itaque  Rcspublic.  non  mi- 
hiinum  intcreft ,  vt  qui  in  hoc  ( vt  ita  dicam )  campo  exerccn- 
tur,&excurrunt,virture&induftriaini)icem  ,  non  fraude 
&  m3iiti,i  certent.  Alioqui  pericuium  cft  ,  nc  eorum  qui 
ingenui,alciqueariimifunt,tandemfrigcrcatimpetus,  figlo- 
ria iurc  fibi  debitaab  alio  quopiam  maligniorc ,  fcd  minus in- 
duftrio ,  fcauden tur.  Scitc  Cry fippus apud Ciccroncm , Qui 
ftadiutu  (inquit)  currit ,  eniti ,  &contendere  debct,quani 
maxime  polfic ,  vt  vincat:fupplantare3utemeum,quicum 
certet ,  aut  manu  depclIere,nullo  modo.  Sic  in  vita  fibi  qucn- 
quepecere  quod  pertineat  advfum,noniniquumeft,alceri 
diriperciusnon  cft.Sciopleriiquecruditionis  nomine  clatis 
hac  tempeftate  hominibus  hunc  fcribendi  morcm  probari,vt 
nihi!  dere  quapiam  dicacur,  nifi  ciratisad  vnum  3uftor;bus,fi 
qui  fipit ,  qui prius ea dere aliquid fcripferint.  De quo qnid in 
vniuerfum  fentiam  ,  necelTenon  habeo  nuncdiccrc.  Cette 
nonadeo  motofiisc-enleor,ieuerufquefum,vtkriptores  o- 
mnesadcrcbramhaucauthorura  commemoracionem  adigi 
vclioa.  Verumquiinfingulisfcriptoiibusprjecipaamquan- 
da.Tiingenii,do6lrit;^que!audcmmerentur,boni,  canddi- 
que  viti  non  eife  arbitror.fed  maligni  potius ,  verfuti,  ac  frau- 
dulenti ,  ea  pro  fuis  vfnrpare,vc  honori  vclificecur  fuo,&  par- 
tam  aLis  gloriam  in  ic  cransfundat.  Jdque  tametfi  piiceptio- 
nibus  cerris  vix  dcfiniri  pofte  videatur ,  ac  ideo  cauillari  facile 
fic,&latebramfallaciasaliqu3minueniteiis,qui  eo  nomine 
infinmlantur:  tamcnfit,nefcioquomodo,  vtquid  virobo- 
no ,  arquc  finccro  hic  conucniat ,  homines  non  hebctcs  (ati$ 
ex  te  naca  petfpiciant ,  ac  iudiccnt.  Nec  fane  nouum  eft  ,  ab 
iftis  librorum  fuppilatotibus ,  vt  afuribus  aliis,  latronibufque 
poenas  cxpeti.  Ac  huius  rei  luculentum  &memorab.iccx- 
crrplum  refert  Vitruuiuslibro  y.in hancfententiam :  Piole- 
msus  Philadelphus  poftquam  inclytatn  illambibliothccam 
Alexandri^comparauit,  in  qua  fcptiugcnta  voluminum  rail- 
liafuifrcd!Cuntur,Mufis&  Apolliniludos,  ccrtamenque  li- 
terarium  ibidem  dedicauit ,  propofitis  prarmiis .  &  honoribns 
iis  ,  qui  (uperiorcs  dcceffiilent.  Cumautcmexiudicibusfe- 
ptcm  confidentibus  in  eo  conuentu.fex  rogatifcntcntias  am- 
pliora  iis  pr^mia  elecernercnt,quosanimaducrccrcnt,mul- 
licudiniplacuiire,reptimusnomineAriftophanes,quilongo 
iara  tempoie  in  ea  bibliotheca  veifatusfuerat,  eutncxtcris 
anteponeie  non  dubitauit ,  qui  populo  minime  placuiilet. 
Scd  ea  tc  tam  Rex,  quam  ca:teri  omnes  vehcmenter  indigna- 
ti  funr.  Proinde  furrexit  Ariftophanes,  &  venia  impetrata,fa- 
dloq;  fiicncio,cum  queni  nominauctat.folu  Poetam  cfle,C2- 
tetosalicnatccitauifreconfitmauit.  Admirante  veio  popu- 
lo,  &regedubitante,fretusmemotja^ccrtisbibliotheca!ar- 
matiis  magnam  libiotum  copiara  deprompfit,  eofquccum 
recitatis  cooferendo  ,  recitatoresipfos,quiRegimultitudi- 
nique  fucum  fecetaat ,  ad  turpem,  ignorainiefaRiquedefe 
confelfionem  adcgit.  Itaquc  Rex  cos  vt  fuiti  conuidios  da- 
innauit ,  Anftophanemque  muneribus  ampliffimis  drnat£ 
bibliotheca;  (ax  prifecit.  His  profedo  non  diflimilcs  funt 
noftro  tempoie,  quivtpiircosanthores  linguacLatinsdili- 
genter  euoluiire  ,  &  humaniorcs  quidicuntur,Iitcra$cum 
lurifprudentia  coniunxifle  videantur ,  locus  ex  eifdem  audo- 
xibusmultospafliminculcant  ,  quicxvuIgatibusGramraa- 
ticorum  lexicis  eos  mutuari ,  aut  fufFurari  potius  compertum 
babemus.  Nam  fi  in  vcteribus  fcriptis  ( qu^  tertio  quoque 
verbo  citant )  ftudiofemuItumqucvolutatosefle,quemad- 
morj'im  ,  qua^fo  ,  tibi,tuiqucfimilibusfidemf4(ftuiifunt> 
cum  genus  ipfura  fcribendi ,  quo  vtuntur,  cos,Qoamodo 


tolerabilem  aliquam  difcencJl  fctibehdique  faeultatem  fibl 

compafafle,(ednepu»fihbuSquidemliterisimbutoseflefa«» 
tis arguat.  Nam  ficut  qui  in  (ole ambulam ,  eiiam  fi  aliam  ob 
caufam  ambulent,  fit  nacura  tamen,  vt  colorentur: itafiert 
nonpoteftquinlegendis  vetcrumlibris,  pUrior  ,  elegantioc 
copiofior  effidacur  oratisnoftra  ,  quaOTuisnulIamexeale- 
«aione  vrilitatcm  ad  dicendum  aucupemur.  Nec  eo  hsc  di- 
co  ,  quod  eoruminftitucum  nonprobem,  quiexiisGram- 
maticorum  indicibus,  &commcntafiis  cxccrpunt,quodacl 
iuris ciuilis  ifiterpretationem  conducat.cum  in  plerifque  ma- 
gnam  variamquecruditioncm  contineri  fciam:fed  qui  hjcd 
populovtnoua.inaudita^&liiavendirant ,  impudentilfimi 
metiroiudicandi funt.  Acccdit ad hanc imprudentiam  cxas^ 
gerandam ,  quod  furta  furtis  cumulanles ,  quicquidinfigniui 
cxtat.atqueeminetinrecenribiis  comnientariis  noftrorum 

a:qualium,quipauloingeniofiorcs,&politiorisdo(aiinsin- 
ter  luris  profcfloles  funt ,  id  ftatim  in  fua  fcripta  racito  aufto. 

risnominetfansfcrunr,&p3ucisquibufdsm  ex  Bartolo.at- 
quc  B  aldo  commiftis  hoc  fe  aflecutos  putant ,  vt  rara  quadam 
mifcellaneaque  do^arinapr^diticfte  credantur.  Intelligunc 
cnim  hanc  attcm  fuam  vix  etiam  l  perfpicaciflimis  quibuf- 
que  ho.ninb  is  nonnunquam  percipi ;  cum  ne  his  quidem 
aucvacer.autlibeatplerunquein  aliorum  fcripra  inquircrc, 
Ariftophanis  illius  excmplo ,  cuius  ante  mcminimus,  &  ea  fic 
expenderc  ,  ac  confiderare  ,  vt  iudicium  de  iis  omnino  ficii 
polfit.  It3quefitinterdum,vtiuxta  vetus  prouabium  fini; 
ico'pax4f  dnlivov  ctihn/^aTifti ,  fcd  vulgi  tantum  opinione  non 
etiamcruditoruni,quorumiftiiudiciumnon  admodum  cu- 

rantfortaflis,modoptaceantmultitudin!,quarnihiIauidiuS 
airipjt ,  qujm  nugaciflJimas  quafqucnsnias,  &  Poetamfc- 
ftiuum  imitantur,  quicccnamfuam  conuiuis,potius  quam 
cocisgratamefleoptar.  Namvulgus  &imperiu  laudare  fo- 
lentca,quxIaudandanonfunt,necquidinvnaquaquerefic 
yitii  poflunt  iudicare.  Actamctficumedocentut^  peritis, 
intcrdum  defiftant  afentcntia,tamcnf^penumero  contin- 
git  vt  ab  ca  opinione,  qUam  femel  compIex>  funt,  nulla  ratio- 
nediuelIantur,quodne<idmonitiquidcm  verum  peruideant, 
&  qui  eos  etudirc  conantur,  in  odii  alicuius,aut  iiuoiis  fufpi- 
cionem  veniant.  Non  pofl~um  mihi  temperare,  quin  tibi 
nunc  rcferam  ,  quod  Budxus  nofter  de  Angelo  Politiano 
quondam  nobis  domi  kix  nartare  foIebat,idquefccxIano 
Lafcare  ,  qui  Politianifueratarqualis,  crcbroaudiuiflecon- 
firmabat.  Cumenim  PoiitianusFiorentixinterprctacionem 
Hotnerics  Iliadosin  magna  ceiebritate  aggtedcrctut ,  non 
fineingencioftentatione,qua;deHomeiipoCsmateprsfcri- 
ptafuncabHefodoto,audicoribus  fuis ^  fuggefto  tecicabat, 
quo  tcmpore  Heiodoti  libct  Gra:ce  fcriptus  a  nuiloadhuc 
conuerfusin  Latinam  Iinguam,nectypographorumformis 
excufus erat.  Itaquc Lafcaris  qui  tum  honorij, ac dicis  caa- 
fa  numerum  auditoru  m  augebar .-  cnm  paucis  quibufdam  aliis 
Grxce  dodis  hominibus  ,  qui  non  ignorarent  vndeomnia 
quiprofuisrecitaucrathaufiflet.  Ligiturpaulopoft  ad  ho- 
minem  conuerfus  :  eumquefeduccns,dicmihi,  quacfojin-  - 
quit,Poiitiane,quo  ore  Herodoci  opusinfigne.quodant» 
tot  fecula  confcriptmn  eft,  intantocoetuvctuumrecitafti? 
Cui  mox  fubridens  PoIitianus,Nunquam  (inquit)  pucaflem, 
Ianc,hominem  Grxcum  adco  eius  artificii  rudem  &  ignarum 
efTc ,  quo  apud  multitudinem  exiftimatio,  &  fama  compara- 
rifoler.  QuafiverQ(inquit)nonratisinteiIigam,tres,  auc 
ad  fummum  foitaflis  quatuor  vos  hicadefle.quibus  Herodo- 
tiiibrosaliquandoinfpicerecontigeiit.  Sed  qu^cnam  hic  fic 
tuiba nobis  applaudentium,&  in  (.celum  laudibus  ferentiuin 
vidcs,  apudquos  ficxiftima;ionemnoftiam  (quodminime 
fpero)  veitantillum  ladeie  volucntis  ,  cratio  profe(5lovc- 
ura  ,  vtglorianoftrs  inuidcntium  hominum  non  raultum 
fidei,pondctifquchabituraeft.  Hucexemploadmonemuc 
Baiduine ,  qua  arte  ambitiofi  fupra  roodum  honincs ,  iidem- 
que  vetfuti,  ac  maiitiofi  auram  popularem  capten  t :  vtque  in- 
anem  aucupentur  rumorem  ,  &  oronesvmbrasetiamfaifa 
glotis  conf e(ftentur.  QjJod  cum  per  fe  fcEdum ,  &  a  viro 
bono aiienum ,  tum  eo hominc per  quam  indignum  eft  ,  qui 
fe  lurifconfultum  ptofiteatur.  Nec  vila  res  qualc  cuiufquc 
fitingeniuminfeliquavita,magisindicat,  &oftc£;d!t.  Phi- 
lippusMacedonumRcx  ijueodam^eDumcro  iudicumfum* 

AAA     X 


tnouit ,  quod  enm  tirigeretatbam ,  &  capillos  refciuiflet :  di- 
cens,  Qni  in  capillis  hdus  noneflet,  euminrcbusgerendis 
dignum  minimevideri.cuifidatur,  Qu^intoiuftiusdegene- 
rcs  baiufmodi  homiaes  ( ne  quid  grauius  dicam  )  &  illiberali 
iDgeniopra5ditiaReipubl.gubernaculis,&  vero  a  bonorum 
omnium  conrortio  procul  arceti  debent?Sed  ad  noftrum  Au- 
tolicumreuertor,quem  vtlegc  veluti  Fabia  rcum  poftulem 
&  infeder,  apertemulti  a  me  non  poenitendjE  au^aoritatis 
viri  efflagitant,aliis  leuiffimi  hominis  ineptias ,  quem  fui  mo- 
res  fatis  vlcifcantur ,  contcmnendas  efle  di<flantibu$.  Ego  ve- 
roeamaccufationem  nonpriusinftitucndam  putaui ,  quam 
tuam  fimul ,  & clatiftimi  iftius  veftii  conuentus ,  ac  quorun- 
dam  fortallis  aliorum  ,  non  Galli^raodonoftrzjfedltalia: 
etiamacGermaniiiPiiftriumiurisProfeftbrum^quoruma- 
padmegrauiseftau(Storiras)fentcntiimelicUero.  Caufa  e- 
nini  huiufmodi  eft  vr  non  ajiorum  magis  iudicum  cognitionc 
pronuntiationemquedefidcret.  Scitoaurcm  Balciuine,  re- 
rum  ominium  commentarios  iamraeparatoshabete,&ita 
me  in  caufam  incubuilfe  ,  vt  nullo  negotio  rcum  peradiiurus 
mihi  videar.Nam  etfi  non  ignorem  quid  ab  co  dici  poirir,non 
dicamquifcinelverecnnd'a:hncstranfiliit ,  (eJqui  hontem 
omninopetfiicuit-:  tamenitamecaufamhanf;  atturum  pol- 
liceor ,  vt  non  modo  fignis ,  &  argumcntis  lace  clariotibus : 
ied&teftimoniisquoquejacdocumentisoraniaconfirmem, 
&  iuJices  in  rem(vtdicitui- )  pfxfentem  ira  perducam  ,  vc 
guamiibec  confidens  reus  tantumcrimenvixluftiueat  ,xAt- 
irlaw  </;'  «'t*!!  T/f  i/xfx.vvi  iifiuffiif  ':^(yaiv d)a.yK>fX.3.ii Kuho\i  (pipnri//**. 

Eteuim  fcci  non  inuitus ,  vt  kriptorum  nollti  temporis  ( qui 
alicuius  nomiuisfunt)  lucubtatioucsiniure  ciuili,  atq;  Pon- 
tificio  percurrerem  ac  euoluerem,quofaciliuspetfpicercra 
fucumimpoftorisnoftrij&fiopusfuerit,  indicaicm  etiam, 
ac  patefacercm.  Quid  quaeritis :  Corniculam  Hoiatianam 


Tranc»  Dmreni 

plane  mihi  deprehendifle  videor^  quam  furtiuis  nudare  cfilc*' 
ribus  nihilo  mihi  difficilius  cfleputo,  quam  AriftopbaniilL; 
poctarum  Alexandrinorum  furta  detegerc,  acconuincers. 
Sedveftrum  hacdereiudiciumvehcmentercxpeAo.-nec  a- 
litcr  cum  hominc  congredi ,  &  in  aciemdefceadete  ftatui, 
quam  fi  inftitutum  neftrum  ad  rcip.decus  ,  &:commodui9 
(pc<ftaretibituiqueordinishominibus  vifumfuc.rit.  iVlihic- 
nimaoimus  non  eft  ob  priuatam  tniuriam  uTryfw:»')  -wa^i/usf 
•;nhifM^nv,riS^ fMi^&eji,  Verum  Publicamcaufamfutciperevo- 
bis  prasfertim  au(3:oribus,inhoneftum ,  aur  ind.-corum  nobis 
qui  potcft  cfl[e  ?  Nam  necdomcfticanos  cxempladclScienr, 
cum  Budajus  ,  atquc  Tiraquellusambo  erudirionisneminc 
fufpiciendi ,  cum  plcrifquc  aliis  idcm  aJiquando  faditarint." 
Pcticulofum  vero  multo  mlhus  futurum  cft  cura  eo  aduerft- 
rio  certamen  ,  qui  vtalium  Hamerivetfum  vlufpcm,7J^«e 
«Tsp  iMittTtj  Tf  Kst)  atan<fi(  i4  i^^  «'w'  Vcrum  enimucro  longiu» 
me  iam  lapium  cllt;  v/deo ,  quam  fortaflis par erat,  &  modus 
cpiftolipatiebatur.  Itaqjfinemprolixiori  huicfertronitan- 
demfaciens,adreliquatuarum  litcrarum  cspita  vcnio.  Co- 
optarumteiniurisdo(5lorumcollegium,&  vnumex  omni" 
bus  deleftum  >  cui  nos  velut  emcriti,  lampadcm  curfu  trsde- 
rcmus^valdeitameDcusametjIstor,  Quemenim  mihia- 
lium  fucccflorcra  magis  cptauerim  ,  quam  qui  ex  afcia- 
ca  ifthic  a  nobis  opcra  expoliat,  &pucam  ,  gcrmanamque 
iurifprudentiamalbphiftarum^baibarorumqucimpetuqui- 
buicuin  diu  nobis«crDiKft)f  trcAeAUPf  fuir,  in  iftafcholatucatur» 
ac  vindic-et?  Idquod  fcElicitcr  tc  przfticurum,  (incruos  ia 
ea  rc  tuos  omncs  contendas  ,  fpcro  ,atqueconfido.  Nam 
quod  non  ignofare  te  ais  ,  qiiid  (itpoft  Rokiumin  fcenani 
prodite ,  vr  ab  homine  amico ,  modcftifliraoque  di^lum  am« 
pledcr.  Diftidentiam  vcronullamineonegotioautha:fit*- 
tionemprobarepoflum.Valc,Parifiis,IdibusIan^iy49. 


FRANCISCI    DVARENI    AD    CLARISSIMVM    VI* 

RVM    SEBASTIANVM    ALBASPINEVM,     REGIS     GALLI^ 

Oratorcm  ac  Legatum,  Epiftola,deruoinBiturigumciuitatemreditu. 


Xliteris  ,  quasadtuosnuperdedifti ,  cum  Bi- 
turig.eirem.,  fatisinfellexits  literarum  noftra- 
rum  defidcrio  tencri.  Ac  vetitus  lum  ,  ne  cu, 
cuius  meraotiam  abfentis  fanfte,diligenterque 
confetnaui,me  tui  oblitum  cfle  (ufpiceris,quod 
mcam  ad  re  fcribendiconfuetudinem  aliquandiuintermifc- 
rim.  Itaquenihilantiquiushabui^quam  vtfimulac  pauium 
otii  ac  temporis  vacui  mihi  daretur,  ahquidadte  literarum 
exararem.  Nam  me  fuperioribusmenfibus  crebrspcrcgri- 
nationes,occupationefqucvatii,  aninfolitaetantifpcia  lcri- 
bcndo  auocarunt.dum  cx  longa  quafi  iaftatione  in  tjijinc  por. 
tummcreccpijinquotamendia  confiftere  nequco.  Con- 
ditionem  namquc  tum  ab  illufttifll  Duce  Bitutigum ,  Regia- 
que  fotorc  Margareta ,  tum  a  ciuibui  mihi  delatam ,  dc  qua  ad 
me non ita pridem  tc fcripfifle , confiliumque  tuum mihi  ex- 
plicaflerccordor,tandcm3cccpi.  Qiiarcadmunuspenfura- 
quemeumiamitamevocantjatqucvrgencilli,  vixvc  breuc 
^acium  ccmporis,quo  &  hic  inuifercm  atnicos,  &  res  domc- 
fticas  componercm  ,  impetrarcabeispotuetim.  Illucigitur 
intra  Natalia  cogito  ,  modo  firmiore  aliquanto  valetudine 
fim,vc  inviammecutodarcqueam.Cum  cnimnudiufquar- 
tusdecimus  ,  ideft,pridieMartinalium  profiteripublice  illic 
c-<Epifiem  ,  acme  frequens  amicerumacftudioforumcoEtus 
ex auditorio  cgredientcm  comitarctur ,  fato  quodam  in  mu- 
lumincidimus,quiobmulionisiraperitiam,credo  ,  tcmcte 
in  eam  curbam  ieconiiciencis,calci<idluitamihicrusobl£- 
fic ,  vc  ledica  mihi  in  itincrevccndumfucric,nccfacisbeile 
adhuchabeam.  Nonexpe6las,opinor,vcicara/ii'Toii  de  fin- 
guliscibiperfcribam,quxiniflomeocum  ciuibus  Ducifque 
ipfius  Confiliariis ,  negotio  acciderunt,qusiamexmulto- 
rumlitctistccognouincatbitror.  Quiataracncx  me  foC- 
taflis  dc  mc  aliquidaudirecupis^quxdamhacdercnuncdi- 
6turus fura ,  qua: ribinec ingraca propter  mucuum amorcm, 
acneccflitudinemnoftram.necaudituiniucundaforecxifti- 
mo.  Ego,  mi  Sebaftiane  ampliflimc  ,  nunquamforepu- 
«ui,vtabhoccamcelebri,acque  illuftri  dodlrms  ,  vircutii. 


&gloti3edomiciHo,Lutecia  Patifiorum , auelli me  finerem, 
Nulluscnim in  cerris  locus ad  eum  quem  propofui, finem  vi- 
tat,mihivnquamvi(uscftaccommodacior.  Dc  quo  parcitis 
eo  mihi  nunc  apud  te  dicendura  eft ,  quod  propter  concuber- 
nium ,  &  domcfticam  noftram  confuecudincm  ^ncc  clarilli- 
morum,dodliflimorumquehominura  neceflitiidincs ,  nec 
reliqua  vir£  com  moda,  quibus  hic  magna  cum  voluptate  frui 
mihi  liccbar,cuiquam  mortalium  exploratiota  fint ,  quam  ti- 
bi.  Sed  nunc  prof ciSbo  /i  vnquam  alias  expertus  fum ,  quant 
illud verum  fir e  comcedia.  Nunquamita^sitpjutisnhenefMlf' 
duRa  ratione  ad  vitamfnit ,tjmnrc^ ,  (ttas,vfuA femper aU^uid 
apportetneut.cxieii Rulti.  Poftquamecenimdiu.mulcunjq; 
de  coto  negotio  cum  amicis  coniuli ,  &  rem  omnem  accura» 
cius  expendi ,  atqueconfidcraui,  adextrcmumdedimanus, 
fententiamquemutaui :  nec  conditionem  iftam  auc  concc- 
m  nendam ,  auc  a  rationibus  meis  alienam  om  nino  arbitratus 
fum.Nam  vc  Magiftraruum ,  Prsfcvlurarum.aduocationiiq; 
forenfium&dignicasfortcficmaior^&quzftus  longe  vbe- 
rior ,  isquc  ab  omni  prudentia,&  fenfu  communi  alienus  ho- 
die  habeatur ,  cui  hx  res  pocifliimum  curi  non  fint ;  tamenin 
litibus ,  atquc  ex  litibus  perpetuo  hic  viuere  quid  fit ,  no  nunc 
primumdilpicio.  Cum  autem  hzcdico,  noliraitamede- 
fipereputcs.vtaReipublicsprocuratione  abhotrcam  ,  aut 
cos  qui  rcmpulicamgetunt,non  pra:clare  mereridehomi- 
num  gcncre  exiftimcm.  Sed  cx  ducbus  viti  gencribus  Rei- 
publ.admodum  ncccflariis ,  vtruni  raagis expendendum  no- 
bis  fic ,  nuncfamiliariusadrefcribens  fignifico,  &oftendo.' 
Equidem  iucifditflioni  anreannos  quindeciminCclcicano- 
flraBricannianonomnino  infoelicicer  pcxfui  ,  eoque  Ma» 
giftracu  ,  inquopatriiam  fenifuccefleram  ,  vixdura  ado- 
lcfccntia:  annos  ingrefl^us  ,  itafundius  fum  ,  vcfinihila- 
liud  ,  intcgriratis  certe,  acdiligentiatlaudemvltromihicii 
uium  noftrorum  confenfus  tribueiit  ,  &  eo  nomine  raa- 
gnum  apud  eofdcm  mei  defidcrium  teliqucrira  :  inBafilica 
vero  Parifienfi  ad  cresannos  libenccr  veriatusfum:camct(l 

(vcvc.!. 


^ 


Ad  Sehaftian,  Alhafpineum  epifi, 

(vtverumfatc3r)iramodicos,acpropeinexplicabileslitium 
aufiadtus  ,  quibus  illudforuniprxcxcens  abundar,  njagis, 
quam  lites  ipfas  ,  ac  iudicia ,  quibus  bumaauni  genus  caicre 
non  poire  videtur ,  pcr  inuicus ,  ncc  abfque  ingenti  fartidio  il- 
lic  viderim.  Vix  enim  credibile  eft  ,  quantaibi  hominum, 
eorumque  grauilli.TRorum  ,  &  leifliUimotum,  multitudo, 
quafnminuiis,acpufillisiarebusquotidieoccupatafit.Acvt 
deamplillimo  Purpuratorum  Patrum  ordine,&conuentu 
loquar,nuratibividcnturpkraquec"orumiudic)a ,  qui  fta- 
tis^Icgitimirquediebusws&itTejTnxAxpalamedantur,  non  di- 
cam  augufto  illo  confenfu  ,  fed  jnfimo  aliquotribunalifatis 
dignaellei"  Namcummoribus  comparacum  ,  ac  reccptum 
£t ,  vt  a  iu  Jiciis ,  qus  caufara  non  finiunt ,  fcd  pr.Tp3rint,pro- 
uocare  ad  illud  Centumuiralc  confilium  licear  :  caquepro- 
uocatioiadiciscognitioncm  fiftat,  acrcmoretur,  ftrefic,  vc 
qus  iliic  aguntur  caute  ,  adlicemmodoinftituendaraordi- 
nandamque  fpc<fient.  Patcfatfta  cnim  hac  prouocationis  via, 
isvndepetitur,  fimferioremcilccaufamfuamintclligat,  ni- 
hilnon  coraminifd  lolcr,  quoiudiciumdecIinct,&tugiat: 
fucura.TifpeiaDS,  vc  fiforte  obieftam  afcprzfcriptioncm  iu- 
dex  vt  meptam  ,  calumniofamqucreiiciat,faltempiouoca- 
tiocantifpcc  cognitionem  protelet,  dumCurijECencumui 


IlOp 


cundum  exiltimaui,  quod  te  rarum.ac  fingulare  iudicaturutn 
efle  ccrto  lcio,  Uudiolam  iuuentutem^quihicpotifiimum 
ex  Gerraanica  nobilitate  floret ,  vltro  eam  pccuniam  mibl 
obtulifle  ,  vt  publicorum  ftipendiorum  fiammsm  cxceflura 
videatur :  idque  onerisextraordinariinomtne.quodnccit* 
valde  moleftum  m*ihi,  nec  hboriofum  fDturumcft.I  nunc 
&  philolophari  me  dicito  fhocenim  vetbum  tibi  f  requcns  in 
orecft,cumde'memeiquefimilibusIoqucris)quemcantum 
colligendarpecuniacartificiamiam  tcnere  vidcs.  Scdhocta 
me  iocari  velim  exiftimes,  qucm  nuUaprofciao  vnquam  pe- 
cunix  coaceruandaj  cupiditis  tenuir ,  tsmetfinegiigcndam, 
minimeeam puto ; quam  virtutis inftrumentum  efle  lapien- 
tiflimi  quique  fempcr  iudicarunt.  Nccvcroquicquamcur- 
piuscfleducohomini  veramgermanamquelapientiam  pro- 
feflo,quam  lacro  &  quiftu  ica  moueri.quafi  non  antiftkem, 
fcdinfticorempociusquendam  naftafit.  Ac  facile  alTentioc 
praftantifiTimo  fimul ,  &Mcdico,  &PhiIofcpho,quipofle 
ficri  ncgat ,  vt  paritcr  difciplinam  aliquam  faliciter  quis  excr- 
ceat,  &  exeafibiopes,  acdiuitiasparer.  Dignitatempoiro 
tueri,  &  confetuare  in  huius  munetis  fundione,  curnon 
pofluraus ,  cquidcm  non  vidco.  Nam  incerpretari  lus  ciuile 
vr  piaeciarum ,  honeftumquc  eft  ,ica  fempcr  habicum  fuit.  Ac 


ralis  iudices  dceapronuntiatint.  Etquiatot  iudicia  fummz       M.  quidem  Cicero  miratur  ,  necidcitraindignacionem  ali< 


illiuscurisexpcdandaluatjqaotfucrintaliae  fuper  aliasin 
terpofitaappellationes,  nonrarocontingit, vt  quadraginta 
auc  co  ampiius  iudiciis ,  anrequam  lis  dc  rc  fortaflis  non  adeo 
magniponderisadexitumperducatur:  opus  fit.  Idque  cura 
confidero,magism3gifq;&Rom3naIurifprudcntia3drairor 
ac  exolculor  :  qus  nos  docct  talibus  prouocarionibus  ante 
fcntcntiam  def crendci  non  cfle ,  &  fimul  noftram  vicem  do- 
leo  nonparum,  acmifercor,  quihuicmalojac^^vtvcredi- 
cam )  pefti  rcmedium  nullum  inucniamus.  Et  eo  magis.quia 


quam  (vtmihividetur)  quodcum|ptimas  tenuerit  eloquen- 
tiavrbaBis,pacatifquercbus,fecundasIuris(cientia  ,  tamea 
ius  ciuile  docere  ,  quam  artem  ^icendi  pukhrius  fcmper& 
honeftius  fuerit.  Difcipulorura  enim  ('vcidemait  )  &<urii 
ftudioforum  frequcntia  ,  hominum  claiiflimorum  fl-jiuc- 
runtdomus,  cum  is  quiaddiccndura  acuerec,  inftitueretq} 
iuuentutcm ,  vicuperarerur.  Quamobrem  Maflurius  Sabi- 
nus  ,  qui  i  Tiberio  Csfarein  equcftietn  ordincrarcceptus 
eft,hoc  muocre  pcrpecuo  concentus  vixit ,  &  cum  laore  alio- 


Romanum  lus,  quod  inmanibus  babemus, adampucanda  rum  iu  foro  crefcere,&  remfaccrepoflct,fuorumaudito- 

leniel  huius  Hydrac capica  maxime  idoncum ,  commodumq}  rum  hbeialicace  fuftencari  maluit.  Labeo  confulatum  fibi  ab 

videtur.   Nam  fi  pro  corrupciflimis  reoribusidiusahquan-  Aogufto  oblatum  tecufauit,  necaftudiofoiuminftitutione 

do fequiin  animum induxerimus , fuprcmus  ordo grauiorum  vnquam  auocari  potuit.  Noftra pacrumque  noftrorura  me- 

tancumcaufarurodifccpcationiincentus,acdeditus,plusali-  moria  tot  clariflimi  homincs  in  lure  ciuilidocendo  magna 

quanco  veri  fplendoris,  maieftatifque  proculdubio  habicurus  cura  laudc&  gloria  con{ueuerunt:nec  eos  poenituit  hoc  quie- 

cft,  nec  tot ,  tantifquelitibuaGalllanoftra^^quxiamdiua-  tumvita:genusPrafe(Sturisoranibus,aciVlag^ftratibusance« 

pudcxterasgentesmaIeauditconominc)implicabitur.Frtt-  poncre.  Ac  ramctfi  in  Gallis  noftra  forcehonosnoBidem 

ftractenimveremur,neprouocationisfpeomniprxcifa,eaE"  luris  profeflioni ,  quiin  (calia,  Germaniaquehabcrifolcat; 

dem  lices  apud  infcriorum  ttibunalium  iudices  exoriantur.  tamcnautego  multum  falIor,authicper(onafi  ab  humine 

Sed  nimis  multa  forralfishac  derc,  qua-ideofufiustibiex-  paulomagiiidoncofuftineatur,cumhoDeftiaIicuiiJsprxmii, 

pofui ,  vLoften  ;;rem  rae  non  a  iudiciis  (adquasexercenda  ftipendiiqiacceflione,faciIeeumnonmodoavulgiconiem- 

aisuoftrac'.;ri,'srefertur)fedacorruptionequadamiudicio-  ptu  vindicate  ,  fedornareetiamnonmediocriter  hicpotcft. 

tum  ,  ';uamhicinoIeuuIe  videmus,alienioreraanimumba-  Nec  mc  latet  hocquicquideftdignitatis,&honeftamentii 

berc.  Eafiquidem  funtnoftraiudicia,  vtmagna  expartenon  Magiftratuura  ,  Sacerdotiorum  ,  Lcgacionum  denique  ve- 

tam confulti ,  aut prudentis  hominis ,  quam  vafri ,  ac  vetera-  firarum  fplendoie  (  vt  nunc  funt  mores^  quam  longlffimo 

toris,  quilongo  vfuctirusfttophasomnes  ,  antiftrophafque  abeflc.  Verum  vt  Sroicws  a.isMt  nonfum,  quihonoreso- 

f orenfes  callcar,  operam ,  induftriamque defidcrcnr.  Icaque  mnino contemnam ,  ac  pro  n ihilo ducam :  fic tanta cupidita- 

nuIIoquiftufacileadducipoflum,vtcivita:inftitutometo-  tc,  ambitioneque  non  ardeo  ,[vtmedioctitatemillamncn 

tum  addicara ,  ac  dcuouearn ,  in  quo  qui  cxcellunt,fi  e  finibus  fumme  complctlar ,  &  amcfr»,  quam  non  immerico  opciraus 

Gallia:  pedem  exculerinc,non  mulco  erudiciores reliqua mul-  Poeca  aurcara  appcllauic.  Deinde  quod  incer  nos  diccre li- 

dtudine ,  aut  fapicntiores  repcriantur.  Ac  neinGalliaqui-  ceat,quantum,qu2fo,otnamfnti,decoris,acdignitatisef^ 

dem  ipfa ,  fi  vno  fortc  Principis  ediifto ,  calumniarum  foren-  fe  putas  hodie  in  Praefcdurii  iftis ,  ac  procuratoribus  quam- 

fiamradix,quodfacilefa6tueft,aliquandofucdfafucrir.Scd  libetalioquifpeciofis  ,  &magnificis?ad,quas  indignifliroi  & 

f ac ita conftituta  efle apud  nos iudicia ,  vt in  eis  non  callidifli-  abiedliflimi  quique  (modo bcne nummaci  finr)qcot'die  afpi- 


niuSj&audaciflimusquifque,fedprobiflSmusacconfultifli- 
mus  ,  rcgnarepofifiit,  nec  quicquam  ineisfit,quodingenui 
libsialifque  ingenii  homincm  abalicnare  queat.  Ea  tamen 
eft  noftra  condi  tio ,  vt  fiuc  rei  familiaris ,  fi  ue  dignitatis  tuen- 
d£,acque  aagenda:  ratio  ducatar,nerainiRegnumilIudiu- 
dicialeiniiidendioccafionemhabercvidcamar.Dccrctume- 
nim  mihi  eft  ex  xrario  publico  ftipendium  annuum  ad  vicena 
millia  feftertiorum  nuraraura ,  id  cft,Iongc  ampliiis  &  hono- 
tificcntius  (^fi  vnum  Alciatum  excipias )  quam  lutifconfulcus 
adhuc  vllus  habuifle  in  ea  ciuitate  dicatur.  Acceflic  velut 
corollarii  cuiufdam  vice  (^quod  tamcn  cgo  pra!cipuam,ac  pri- 
marium  duco^Praefcdlura  libelloruminiUuftriflimajDucis 
Margaretaj  comitatu ,  nec ca  quidem  fine  ftipendio ,  taraetfl 
eius  muneris  vacatio  mihi^^vcaudio^iamconceflafir.  De 
Iblennibus  ftudioforum  gratationibus  non  opuscft,  vtate 
fcribcns  aliquid  dicara  :  ex  quibus  non  cxiguam  polTecoa- 
flcipecuniara  aon  igtiQras.     Illad  filcntio  minime  przter- 


ranr.  Flauium  meminifti,  quoa:diie  creato  qucndam  Ro- 
ma:  annulos  aureos  abiecic  nobiliras.  Succurrit  fortafli<!& 
illud  Platonis ,  qui  cum  fljmen  naue  tranfiflet ,  necabillo 
quicquara  portitor  exegiflct ,  honori fuo  hoc datum  crcdeus 

i^ratias  egit ,  &  fe beneheio affedlum  arbitrai us  eft ,  donec  a- 
ios  gratis  ab  eodem  transfuehi  paulo  poft  animaduertit.  Atc- 
nim dices,ne  noftros  quidem  honores  fcholafticos,  his  vitiis, 
corrupcionibufque  vacare,quas  in  aliis  tantoperc  auerfamur, 
atque  damnarous.  Id  quod  inficiari  profecSo  nolim  ,  fi  de 
vulgaiibusProfcfloruminfigoibus,  muncribufque  loquare. 
SecTextraordinaria  hxc  ,'amplioraque  ftipendia  quenquam 
coBfecutumcflepofthominummcmotiam,nifido6^rinacac 
virtutiscommendatione,auditumopinor  non  eft.  Quan- 
quam  interdum  errore  quodam  hominura,&  falfaperlua- 
fione  de  alicuius  eruditione  &  facundia  obrepti  etiam  pof^ 
feadeoshonorcs.veliudicium,  illudarguraenroeft  ,  quod 
ab  illuftiifl.  Ducc  Margareta  &  Oiturig.  populo  de  me  modo 

AAA     } 


^d  loan.^Franc,  ^uaren. 


IMO 

fadumintelllgis.  Quidehimminaetaraeximiumcft  ,  vt  o- 
pinioni  eorum  de  me ,  &  cxpe(^acioni  rcfponctcrc ,  ac  iktisfa- 
cerc  poffim  ?  Sed in  eo  ac  reptehendendus  iple  (im :  logo  di- 
fpice  ,  qui  mediocritatis  meac  mjhifatis  conlciusnon  roodo 
hunc  henote  non  arabii{fi  honos  raagis ,  quam  onus,  dici  dc- 
beat  _^  fcd  tam  diu  mihi  oblatuta  reculaui ,  dum  &  Ptindpum 
cius  ciuitatis  virorum ,  &  totiusftudiofa:  iuuentutis ,  ac  deni- 
gue  clatiflimi  viri  MichaelisHofpittlis(qucmhonoris,am- 
plitudinifqdccaufanomino^prccibustanderavidlus.ffadut- 
qae  fum.  Qua  in  re  nobilis  Architcfti  inftitutum  Vitruuii 
Po!!ionisfequime  baudquaquapignit,  qtiiinlibro  quodam 
fuo  docere  volens.cut  ignotio  t ,  &  obfcutior  vulgo  fit,  quam 
alijfuiterapotis  Architcfti:  Ca;rcri,inquit,  Arcliitedli  ro- 
gant&  an.biantjVtatchitcdentur.  Mihiautcmaprxcepto- 
rib'JS  e!l  ts  ariitan ,  Rogatum  non  rogantem  nfirttfefHfciftrt 
cutan; ,  C^r.  Veruir.  nulla  me  res  magis  ad  hoc  onus fubcun- 
tiam  ipnpul;r,qHam  ftuiiiofotuminmeaffe(flus,&  voluntas, 
qujm  haua  dubic  fingul.iteraexpertusfum.-nonquodiudi- 
cium  ampHirrnotum  de  fne  virornm  ndnplurimi(vcidebco) 
fscian: ,  fc.^.  qaodprjEcipucnoftram  eisoperamprobarine- 
cellifit,  qu;bu;eapoti(Iimumdicataeft.  Vidcottenim  ,  ac 
lanqisam  sa  ,  qii.x  ocuiiscernuntur,pcrfpicio,quantafica- 
pudeosdemcconcitatacxpcdatio.&quoracaraotc.ftudio, 
obicraantiaprciequantur.  QuaatammihipecuniiEvim  pol- 
liciti  fint ,  iam  tibicxpolui.  Qiiiquidemvtmcpstummo- 
ucri,  acperinuitam  hincdifcedcrc  abcijintellcSlum  cft,qu2s 
hiichinas, Deusbone,  ad nos  retincndo?  admouctunt.  Ni- 
hil  opus  cll  tibi  oisnia  figillatim  pr«fcfibam  ,  vnummodo 
Eotis  jvnde  conicciutafaciledcrcliquisfieripotdl.  Namfi 
nulla  latione  adduci  queam  ,  vtBiturigibuscommorative- 
lim ,  Lutetiz  faltero  ipfos  ius  ciuile  doccam ,  a ;«;  e  eriam  atque 
etiam  contendunt ,  migtatc  fe  Lutetian".  paratos  mecum  efls 
profitentur, nec  vUi  fe  parfurosfuraptui,&  pecuniK,VtLu- 
tcti.^  vclijtiiudum  quendam  ipfis  apctiam.Pccit  autcm  fin- 
gularisiHi,  qaain  EguinariumBaroncmvfos  fuiirccos  con- 
ftar  pietas  ,  atque  homanitas.vtdeeoruminmevoluntatc, 
&fideminusdubitafem;acfubindcmihiillud  Comici  fenis 
in  mentcm  venit ,  Q^uidmihihicfacietpatti?Nani5cviuo, 
&  mortno  hominiincredibilcm  bencuolcntiam  &  memo- 
riam  pta:ftiter«nt :  nce  vllura  boni  ,gracique  dttcipulicrga  o- 
piimr.tT)  ,doiiiiIimumquc pratccptorcm  ofticium  ab  cfs  pr«- 
icimifTiira  eft.  Sed  quia  non  dubitoquinturadeIu6lu,fit 
moErorc  ftudioforum  omnium  ,  tum  depompaipfa  funeris 
&  exeqiiiaTutr. ,  qusplaneadmirabilisfuit^accuratcabaliis 
tibi  (criptum  fit ,  nor»  coramittam  ,  vtteeiusrcinarratione 
diutiiisol>;undam.  Vtigitureorcdeam,  vndehuc  dcflexit 
oracio  noftra  ,  habcs  clarilTimcScbaftiane^quibusdecaufis 
hoc docendi  inuniis , qaafi  parum  cx re,  dignitatcquc  noftra 
minime  repuaiandiiiahoc  tcmporc  ccnfuerim.  Quid  J  quod 
Biturig.vrbem  tot  annos  lus  ciuilc  docens ,  iam  incolui ,  vt  e- 
ius  ciuicatis  iz  me  iiidicium  vel  eo  noraine  pluriszftitnan- 
dum  videatur,  &c  quod  in  prirais  cupio  Sc  opto,mihi,qui  pro- 
cul  a  pattia&aRinibusabfum,  noacumignotis&exttancfs 
hominibus ,  fcd  cum  mei  araantibus  potius ,  &  ncccffitudinc 
coniundlis  fit  viuendum.  Stimulantquoqucno«,&inceii- 
^UQtvcbementi.us,quiReipublic£gubernacuia  teaent  hoc 


tempore ,  quo^  ftudiis  noftiis  mirum  in  modum  fauete  viie- 
mus.  Cuius  rei  magnum  nobis  fpecimen  iara  dcdit  Dux 
Margareta  ,  foeraina  oon  lolum  omnibus  cgtegiis  dotibus> 
quz  in  raulicbtem  fexum  cadunt,pfzdit3:ledeaetiamlitc- 
rktum  cognitionc  vt  cum  etHditiffimis  virismcritoconferrl 
poffit.  Ad  hsc  fpcm  nobis  non  rainimam  oftcndac  Hofpita- 
lis  nofter,  nec  minoremClaudius,  acFrancilcusfiatrestui, 
\^t  iam  ab  cis  nihil  non  cxpedlemus,  quod  ad  tucnda,  promo- 
ucndaquciludia ,  in  quibus  verfamur ,  ncceirarium  fir.  Aate 
muitos  annos  eam  doccndi  luris  rationeminftitucramusia 
ciuitate  Bitutig.  quae  propterreinouitatcmnonlarplaufibi- 
litctinvulgusrcccptaruerat.  Nccdcerafunupcr.qui  Egui- 
nario  Baronc  cxtinft  o ,  me  vcro  ablentc,&  a  Jocendi  munc- 
ic  iam  diu  adres  alias  diftrado ,  cxpulfam  antca  deiedamque 
batbaricm)  proh  pudor,  in  fcholam  noftratn  indaccrc.ac  ve- 
lut  intcfdidio  quodam  in  vctcrempoflcffioncm  reftirucrs 
cupcrent.Scdcumnuncvidcamirritoscorumconacus,  pta:- 
trr  omnlum  ferc  cxpc(Satiouem  ,  quafi  fatonefcioquc,ad 
nihilunarecidiflc&eoshominesnunc  Reipubhcaj  haben.TS 
modcrari.quiinfticurumnoftrum,  confiliunique  probent, 
coraraendcur,Tu(picianr:cquidem  non  dubito,quin  Deo  ira- 
mortali  aaxime  id  gracum  acccptuinque  fit.  Spero  igitur, 
tjuod  diuino  magis ,  quam  humano  rrgitur  confilio  Dcum  i- 
ptum  Opr.Maximumtaodemfortunaturuttiefle,  nifi  foitc 
fbperftitiofior  es ,  &  omi&ofilm  ,ac  infauftum  muli  idura,de 
quo  iam  ad  te  fctipfi  ,  gtauiofque  aliquidportendcreputas. 
Verum  dc  co  tuum  vehcraentcriudiciumcxpcfto.quinoa 
modo  eximiam  libcralium  artium  fcienriam  es  cooKCUtuSt 
feiabdirasetiam,&fecrcrioresrerHmcaafasdiligenretfcru- 
tari  foles.     Nara  ne  ab  Afiao  aliqno  ,  ideft,  ftupido  & 

f>lcnc  indo<%o  homine  aliquod  mihi  malum  impcodeac, 
iibucreor ,  idquc  coinagis^quod  figna  quzdara  alia  aliquan- 
toccttioraidipfumptinunriarciamvifafinr.  Ccrte  vnarae 
rcsconfoiatur,quodetiihocomenDcu5omRino  foitaffisi 
me  non  auertat ,  confido  tamen  fore ,  vt  ficut  non  adco  gra- 
uc  mihi  vulniis  ca  percuilrone  inflid;um  eft ,  ita  afini  iiiius 
petfonati  audacia  ,  &  pctulantia  negotiumquidcnialiquod 
tiobis.fcdabfquemagnoincommodofaccflat.  Extraiccum, 
mi  Sebaftianc  ,  poftquam  mence  cogicacioneque  fcduioo» 
mnia  luftraui,  &  pcrpendi ,  in  hac  ( vc  ita  loquat )  Sparta  mc* 
fic  acquicfco,  vteani  raihi  diuinitusobtigifTciudicem.  Nec 
quicquam  magis  haljeo  m  votis,qu3m  vteamqualicunqiie 
induftriamea,quamorQariffimam,  ac  "florcntiinmam  rcd- 
dam.  Cogito  enim  fubinde,  quamfoelixac  vcr e  bcatum  fit 
otinm  bociiterarium :  in  qoo  nechoniinunri  ftuititias  ac  Jnc- 
ptias  deuorarc  necefle  fit ,  noc  eorum  fraudfll ,  calumnias, 
roalitiara  edifcere :  quod proculdubio  vclinuiri  cogunrurfa- 
cere,quiinforo,aciiiibusvitam3gunt.  Athic  fecuraquifs 
&  ncfciafaFlerc  vira  ,qu«  tamen  f  li  vere  dixic  Socrares)  lon- 
gcforcnfiillapuWiceytilioTeft.  Qujdplura?  Si,  vtauguror, 
&fpero  ,ira  ics  nobisfucccflcrit,n.T  f;r^a>capa)v»»Wiclcga- 
tum  me  putato.  Scd  hoc  foituna viderit.  Tu  vcrc ,  quis  tuus 
fit  hac  dc  rc  tota  fcnfus,fipanIoaccuratiusadraefcripfctis, 
quod  fineincommodo  tuo  molcftiaqucfiat,  tammihigra- 
tum  id  futuium  eft,  quatn  quod  gtatiffimura.ValcParifiis, 
VIII.  Calendas Dcccmbris , iH ^ • 


IN   EPISTOLAS    BVD^I 

PR^FATIO     AD     LECTOREM, 


V  k  has  duas  Gulielmi  Budxi  cpiftohs  catn  o- 
pufculis  meis  ediderira ,  fi  uoflelibet,  paucis 
tibi,amicelcdlor,exponara.  PofteaquamBu- 
d^um  fatanobis  eripucrunr,amici  qnidam  mei 
cius  confaetudinis  non  ignaci,  qu(  mihi  quon- 
dammagnacumeovirointcrccfIerat,vehcmcnccramccon- 
tenderunr ,  vt  fi  quid  fcriptorura  eiufdem  eflet  apud  mc, 
quod  forte  nondura  cxiiflet,idingratiaraftudioforumTy- 
pographisexcudendum  tfadctem.  Quod  non  femelracfa 
Ctuium  ncgaui.  Nam  prstcf  aliquotcpiftolas,&paucuIos 
V£cfus  ,  nihilexciusmonumeatisaflciuabam,  quodpubli- 


tumnonmultoante  faijlumefiet :  fubuetebarque,  ne  &u- 
d«i  liberis,  ac  harrcdibus  id  non  probarctur,  Vcrum  vbi  com- 
mcntarios  quofdam  eius ,  quospaulp  antcquam  cxceffic  e  vi- 
U ,  ad  mc  fcripfit ,  non  in  hoc  a  fe  confe6los,  vt  doncc  eis  cx- 
trcma  manus  acccffirtet,  cdcrentur,  deipforum  voluntate, 
inluccm  cmifib^S ,  nec dum  abco  cmendatoscflcicfciui.re- 
ligionc  c»  qua:  mc  diu  rufpenfum  tcnuetat,  aliquaexparre 
exotutusfum.  Itaquc  hafumcpiftoIarUraparticipemtcficrJ 
volui,  quzdaro  aliafortaffis  commuQicaturu$,fiidcieftu- 
dioforuracflevidcbitur.  Valc 

9-  B  r. 


^Hliel.Budei  Spifi, 


C.BVT>EVS    lOANNI 

^  DFARENOS. 

IR.AMCISCVS  Duacenus filius tuus : & indu- 

\  Iriz  fuz  merico,  &  dodrinz  commeadationo 

nihi  notus,&  iam  famiiiaris ,  ad  me  paucis  die- 

I  buscumveaidet,  longe  ttiftioro  vuliu, quam 

^      olcbat ,  mutationii  caufam  rogare  eum  ccepi, 

lulpicacu»  lucomraodc  valere,curaicrpondei«cunftantem 
vrgerem.is  quafi  poftremum  me  falutaturus  inuitum  fe  face- 
r  e  dixit,  vt  a  tiberorum  meorum  conibetudine,  &  iam  prope- 
modumcontubernio,  diuelleretur.  Ibicumimprouifo  eius 
confilio  nonnihilcommGtusf^nihilcnimminus  fufpicabar^ 
poiro  pcrcundari  infiftcrem,  fatinfalueaut  iftic  tecum  ,aut 
hic  cum  8o  agerctut?a£  deinde  aiia,qu?  in  huiufmodi  alTolenc 
caribusaddidiflera,  aitienupetiftic,  &inpatiiamaleaudifc 
coepiire,quafi  apud  nos nugis  fetierctur  magis ,  quam  pro  tua 
(pe,atque  cxpedlatione  ftudium  luris  coierct.  Re  intellc6la 
minus  atroci,quam  quantum  eueniftc  vcrebar,  abruptum  iu- 
uenishiciam  florcntispiopofitutn  inhibereaudotitatc  co- 
natus  fum,vcrbisque  non  paucis  rcprchcndere.Nc  multa,  eo 
icrmo  meuseaafit ,  cum  ille  ad  exttcmum  in  audloritate  mea 
futurum  fedicerct:Iicerisvtpotius,  quam  coram  jpurgandz 
fufpicionis  ,  ac  diluendz  criminationis  fiduciam  fufciperet. 
Sperareenim  audbore  mepotius,eiIe  ccnfuit  litctatum  pa- 
trocinium  apQdpaticegregielitcratumpro  filiodelitcrisci- 
uilibut  indics magis ac magis  mtrenti, nec ingratum  tandem 
futurum ,  necircitum.  Porro  autem  cum  ipic  ad  opinionem 
tuam  labcfa<Skandamffifo(Hcaltius  inlederirj  teftimonium 
nicum  continuo  flagitai  e  ihftitiflctrncgare  non  fuftinui  ope- 
lam  fuccifiui tempufculi.  Ac ne id  quidem  modo.fcd in  cau- 
^mcius  cciani  dcfeniitaQdam  fubfctiptocemmeobtuli:  nc 


IIII 

puccshocoificium  pcrfundtorium  efTc,  acqueab  inuito  cf« 
nagitatum,&cxprcifum.Equidem,virclariflime,tcftificanii 
mihi  veliin  crcdas.tanquam  iuratiffimo^homini  vtique  xcate 
certegtaui , &  alias  vetitatis amanti,  ac reueienti  hunc ipfuitt 
cuum  Duaicnum,  ftudiorum  fuorum  rationem  itainftituifle, 
ftudio  vt  lucis  operam  impendat  iuftam.&  inculpacam  ,&%(■> 
robonatum  (quz  dicuntur)literarumcultui,  quodfaciscft» 
impertiat ,  fine  tua ,  aut  fua  captioneiquippe  iis  diebus,horis- 
que,  qus &  publicz prxledionis ,  &  impenfi oiis lludii  vac»- 
tionemindulgcnt.  Hoc  meamTeftimonium  nc  auteblandi- 
tum  putes,auc  a  meambiciofc  peihibitum ,  aut  eciam  incom- 
perte  :Tres  ipfos  filioshabeo,  quos  iuris  vcriuiqj  diiciplinz  fic 
deftinaui ,  poft  vcriufq-,  lingux  modicam  cpgnicionem ,  nihil 
vtantiquiusipfisefle  coftudioeciameciamqueiuiTehm.  Hi 
aliis  cum  m  ultis  adolefcentibus  operam  dan t  huic  tuo  quoti- 
dianam,volumenalterum  Pande(SaiumfoBlicicer  interpre- 
canti,acq;pIaufibiIiter.CuiusreimeritoofHciJviciftitudiaetn 
lubens  ipfi  lependo ,  diebus  feftis  ad  me  cum  meis  ventitanti. 
Neq;  vero  quicqua  eft  omnino ,  cur  fufpicaridebeas,  auc  ina- 
nem.falfamqucgraciam  inire  me  a  te  voluifTe.commeadaiida 
filijtuiiDdufttia,&fctibendahaccpiftoIa.-autabeodemipfo, 
cuius  prccibus id  facio.  Quid  enim  ille  aliud  ob  hanc  operam 
rcpcndere  mihipoteft,  nifilibetosmeosineo  ftudio(quod 
nuncinduftfiefaci[)adhuccyiocinijnonnihilredolente5,in:-] 
penfcadiuuct,&ptopenfe:vtmitram  eciamf^quodcuapfei- 
pfefponcereputa$)quodfcptemfiliorumparens,omniumqi 
fuperftitum ,  zgre  animum  induxiflem ,  parenccin  tc  fallere, 
hominem(vtaudio)  alioquimihiobfcruandumrfiquidem  di- 
uinam  prouidenciamcredo,  huiufinodi  admifl!i  vltricemfe- 
uetiflitnam.  Vale  virdoftiffime,  &  filij  tui  metito  pi  ofedlue  j 
gratularefGeliciiftifcneduci.  Parifij  vefpeiiDiualioiurojauc 
pridie  fcralium,  Anno  i  j:  3  £.  ' 


Bndeus  tno,jilii<jiie  tui  merito  tibi  amicij^imus 


GVLIELMVS   B  ,V  D  AE  V  S 

FRANCISCO    DVARENO     S. 


)V  o  die  literas  tuas  accepi,  isdies  mihi 
negotiofiflHmus  fuit :  fed  nihilantiqui- 
jashabui,  iispciledisa  prandio,  quam 
vt  iifdem  rcfccibcrem.  Non  roedio- 
-  crem  fiquidem  Iztitiamaecepi^  redita 
[tuo  ,  qucm  mihinon  dubium,  atque 
'propinquum  fignificabant.  Acceftit, 
'  quodin  ipfislibentcr&  hilaritctadmi- 
ratasfumfingularem ,  &lucuIentumtuumindifciplinisno- 
/Iris  profcAum ,  quem  carum  literarum  phrafis  non  leuitec 
lignificar,fedapeitcdeclaiat.  Qupargumcntovehementius 
addudius fum ,  vt  credeccm ,  tc  bona  fide hadtcnus ,  &  plena 
penecontentione  opecam  impendifle  vcriufque  linguzftu- 
dio.  Namante  aibitiabarhominem  te  Leguleioium  Magi- 
flrum,  & lurifprudcntum  zmuIum&cultorem,inrpeciem 
magis,  quamre  ipfaliterarum  clcganciam confed^ari ,  inge- 
nioque  potius ,  quam  ftudio  loquendi ,  ac  fcribendi  facultate 
effepizditum.  Nancvcro,vcvideo,periculum  eft,neijqui 
^e  cuianimifententia  iudicium  e  ftylo  tuo  facient ,  necefle 
cottibicecinacula  tantaque  pciftiniftudijnouerinc  ,  valcre 
iuflifreiuraciuilia  ,  Pontificiaquecumeoruminterprctibus 
-ditfiitcnt,  putidi ipfis,&  alliati  feimonis  amantibus.  Memini 
tne  aliquando  audire  de te ipfo ,  in fufpicionem  te iftic  venifle 
apud  patrem  tuum,&  propinquos  deferti  ftudii  iuris,ob  Phi- 
lologiamelimnofttam,  QUDcpencomniam  ingeniofbtua 


communem,  quafieam  deperirehicccEpifles,  quodmihf 
moleftumfuir.vtnofti.Vercoiigitutfihuiufmodi  multade- 
dcrisdocumeota  nauatzinlitetislautioiibus  operz,  neite- 
cumtecalumniatoccs  ,  quafi  eceiscxemptumdenuo,  atro- 
ciusquercpetant.  Idquodfieuenetit,  aiiustibi  qusrendus 
patronus  erir.qui  pacem  afterre  facundiam  tanto  crimini  pof^' 
fitiniudiciumhominum^aqudquosidciiminofiflimumfu- 
CHCum  eft:  vc  &  cx  liteiis  tuis  intelligo ,  &  de  futuro  ex  przte- 
ritis  conic Auram  facio.  In  pr ior e  autem  illo  patrono  (id cft, 
inme)qui  tibihaudita  pridemaffuiper  epiftolam  apud  in- 
dulgentiorcmparentem,cxiguumtuncfubfidiumeritdefen« 
fionis:maior9  enim  organo  agenda  tum  eiit  tibi  caufa ,  quara 
vt  viiibus  noftiis  cradlari  pofnt.Sed  enim  poft  iocos  iam  <mw 
Jiu{>K»-^tioi.Ye\im  igitur  ifto  vt  cffe  animo  pergas,id  eft,vt  in-| 
gcniitui  contentionem  earationetempeies,vtquod  had);e- 
■us  (vtfentio)fecifti,  quod7>if/^oAo>i'atemporisimpaities,i(l 
fine  capcione  «f  vO|i«)Mit  wn^AW  fa(5bfi,eflc,ftifceptumque  intel- 
ligatur  tandem.Sic  autcm  opcime  fiet,atque  commodifllmc, 
fi  •»>  /1*' wf  fpjpv  m,  iuris  dico  ftudiura ,  li  <A'af  t«'p'p>"'  eiit,7a  <# 
^ xTticHfKgii^uit^-^^vhi^vifiM-m^tiiniciWcct :  fiquidem  hancbi- 
paititiftudii  rationem,  cumtibinatura  iftabcnigna,&fcliz 
indulferit,  tum  aflEldua  contentio,&  fibi  femper  inftans, 
facilem,iucundamquereddidcrit.  Vale.  Patifiij 
Idibus06tobris,quidies,fuitacccpca- 
tum  tuarumliterarum. 


AAA 


lllii 


■"^ 


:.  ^\'t<S 


FRANCISCI    DVARENI,    HABt 

TA     IN     COOPTATIONE     DOMlNl 

HugpnisDonelli,Anno  i  5  5  i. 
Die  17.  lulij. 


I  taatadicendti  facultas  mihi  fuppete- 
ret ,  quam  vehcmcntcr  hunc  virum  c- 
ruditifltmuih  ornare,  &  commendare 
cupio,  Viri  ornatiflimi>  qui  frequcntcs 
liucconueniftis,  faceremnoninuitus, 
vt  eximias  eius  dotes  vobis  hodierno 
die  vcluti(pe<iadas  oculis  exhiberem, 
acoilendcrem.  Idenimmos  poftalat, 
quem  a  maioribus  quafi  per  manus  traditum  acccpimus.  Sed 
cogi^Ojmenoncoprazditum,  vcIingenio,veldo(^tiaa,&fa- 
cuniiae(le,vt  rem  tantam  pro  dignitate  nuc  traotarc  valeam. 
Ic4quemaximevereor,neieiunainconcinnaque  noftraora- 
tionenonillaftrentureius  virtatcs,  fedobfcurenturpotius, 
atque  ita  dcpingantur,vt  longe  minora  omnia,ac  leuiora,qua, 
revcrafint,audientibusappareant.  VerumvnanaercscoD- 
folatur,quod  aIurecon(uIto,magnam  illam  dicendi  vini,&  c- 
loqaentiam  non  exigitis,opinor.£t  fic  vulgo  teftata.cognita- 
que  hic  (unt  ea,  de  qu:bus  di(Sluri  modo  fumus,vt  eorum  nar- 
ratio  parum  neccilaria  ac  prope  fuperuacanea  videiipoftit. 
Huc  accedit  fummi ,  excellen  ti(que  viri,  Michaelis  Hofpitalis 
deeoiudicinm  ,  qnodquantifaceredebe3cis,nihilopuse(1e 
arbitror,vt  pluribus  cxplicem.cura  mihi  dubium  non  ht,qua- 
tameiushominisvirtuti,  doArinx,  prudcnti^tribuatis,  & 
quantopere  homincm  pcne  diuinun»,&  omni  laude  cumula». 
tLim(ufpiciatis,&con[Tple6l:amini.  SicutenimCicero  fcribit, 
fefacilepati  fohtumaca:terisreprehendi,  cumaGatone  fuo 
laudabatur :  fic  videt ut  DdncUus ,  ranti  viri  teftimonio,  alio- 
tum  iudicia  aut  podc  conremnere,  aut  non  multum  affetflare 
dcbere.  Facioigitutr'ibenrer,vtcapit3refumtantummodo 
&tcinges,pauciseapeirtringam  ,qu3;alioqui  copiofioreraul- 
Eo,&  accutatiorem  defiderarenc  orationem.Qupd  vt  c6mo-> 
dius  faciam ,  confiderandum  eriara  atque  ctiam  vid6tur,prx- 
darum  tllud  Parifienfe  Senatu(con(ultum ,  quod  non  multos 
annos  pro  fcholx  huius  conftitutione  fa^um  eft.  Invo  fena- 
tufconfiilcocaputvnuracxtat.deiurisDoftorumcooptatio- 
aeio  hancfententiam:  Senatuiplacere,vtcurainDo(5koris 
demortui  Iocum>a!ius  (uHiciendus,  &  cooptandus  erit ,  is  de- 
ligatut  ab ordine , & collegio  Do6lorum, qui moribus,  do- 
firina, &  facundia carteris, antecellucrit.  Q\xibuiVerbis  am« 
pliftimas  ordoquicquidadbonum ,  perfeftumqueDodo- 
rem  pcrcinct,  paucis  complcxus  cft.  Idquc  luhani  imperatoiis 
excmplo,  qui  Magiftros  ftudiorum,&  Dodtores  cxcellere  o- 
portetc  ait,raoribus  primuro.deinde  facundia.Nec  vero  arbi- 
tramur,  quicquamhuiufmodicdc,  quodinDonellonoftro 
defiderctur.  Ac,vt  de  moiibus  primii  dicam,  quoruin  hac  co- 
optatione  maiorcra  quam  doftcin?  rationem  habendam  eirc 
non  immerito  voluic  lulianus ,  (pero  huius  modeftiam ,  fim- 
plicitatem  .facilitatcm,  contincntiam,  fobrietatcm,diIigcn- 
tiam,maturitatcm,grauitatcra,pietatem  denique,  &  rcli^io- 
nc,it3  vobisprobatam  elTc,  vt  vitam  eiusveIuthoneftatis,ac 
virtutis  (pecimer»,&  excmplum  iuuentuti  adimitandum  pro- 
.  poncre  nondubitemus.  Et  ha:cquideracoc6raendabiIiora 
iunt,quorariora,inhac«tateprs(cttim,&fecuiiIiccua.  Qui 
fn  adolefcentia  paulo  incontinentiorcs,ac  iaconfuhiores  fue- 
rant  jitatis  excu<atione  vulgo  defcndi  folent.fi  poftea  ad  fhi- 
gembonam(erecepetint,quafi  adolcfcentiaf  cupiditatcs,  & 
voluptates  fatietate  abiecilTc,  &  cxperiendo  conrempfide  vi- 
deantur.  NaTiquialubricashabctplctaffli  viasadolefcentia, 
in  qmbus  infi(lcre,aut  ingrcdi ,  fine  cafu  aliquo  vix  poteft ,  fit 
vteius«taciserrata,nimiaquehbertas,veniaaliquammereri 
crcdatur.Q^inta  igitur  laude  dignum  ciTe  putamus  eura,  cu- 
iu$adolcfcentiaabomnilibidinc,temeritate,infolentia,leui- 
me.quam  maximc  fempet  afchorroit  ?  Cnias  ad  laodcm  cum 


labore,  & ftudio diredlum  iterfuit,  inquoadhuc  iuueacea 
fuitconfilijmaturitas,&prudentia,qua:raroadmoduni,iniis, 
qui  confitmata  corroborataque  xtate  (unt.rcpcritur.Na  hac 
omnia,  egregiam  quanda,&  plane  herpicam  indolem,  atque 
natutam  arguunt,qus nuUa ratione corrumpi ,  & a xtSto iti- 
neredcducipoIEt.  Vetuseftapud  Platonemdiftcriu.QuiCr 
quis  probus  cft  intcr  Athenienfes,  eum  infigniter  probii  eife: 
quodinmalemorataRepublica  nuUainfici,  &dcprauarivi- 
tiorumcontsgione,  eximiicuiufdamvirtutisaigumentum. 
Ex  quo  pcrlprcuam  eft^quid  de  hoc  noftro  iudicare ,  &  quan- 
tum  de  co  (perare,cum«tace  proceflerit,debeamus.Coius  ea 
eft  natura:  bonitas ,  &  felicitas,eaad  virtutem  propenfio,vi  a 
iuuenilibus  vitiis,  quibus  magna  pars  adolefcentu  hodie  con- 
ftrii^atenetur,quamalieni(Iimus,fenileplanc,ideft,grauero, 
continentem,pudicam,frugale,&  ab  omni  leuitatc,  ftultiiia- 
quercraotaro,pcrpctuovitamegerit.  Histot,tanti(q;anirai 
dotibus,acce(Iit  ea  do(5{:cina,quam  non  raodo  ampledi,  &  a- 
raare,fedetiam  admirari  debeamus.  Cura  prxfcrtira  ante  o- 
culos poniraus eos>  qui  vulgo ius ciuile profitentut hoc tem- 
pofe,dc  quibus  no  necelTc  tft  vt  multahic  dicam.  Quis  enim 
nefcit,p!eiofqieorum,quimagnocumfaftu,&ridendaqua- 
dam  grauitatis  imitatione,raagnificas  illas(fi  Diis  placet  J  nu- 
gas  fuas  iuucntuti  hodie  vendit3nt,atque  oftentant,n6  dicam 
earum  artium ,  quxlibero  horainedignsfunt,  cognitionetn 
Tiullarohabere,red nepucrilibus  quidemlitetisimbutosefle.? 
Quantumauicmaliadferatinetuditkiurifprudentia,  magno 
cum  noftto  labore,in  diesexperiti  cogicTiUr.qui  iuris  piudcn- 
tiara,  quajab  indodishominibispropedelcta,  extinftaque 
'eft,inveterem  dignitarem>  maicftatemq*iefuareftituereco- 
namur.Actamecfi,hrspaucisanni$,noninfelicicertentatum 
id  fit ,  in  hac  fcholapritferdm ,  rameti  danda  opera  eft,  vc  tam 
prsdari  operis  conficiendi  gratia,deligantur  alij  ac  veluti  fuc- 
cencurientur,  quionerishuiusparteranobifcum  (uftineanr, 
quibufquealiquando  quafi  currrcntibuf^^vt  eftin  prouerbio) 
lampadcra  traderepoilimDS.  Hocprofe<5to vidit,atqueper- 
fpexitprudentidimusilleHofpitahsjCumexhac  fchola,  cea 
feminarioquodam,legendose(Ieeosiudicauir,  nonahuode 
accetfendos>qui  in  pofteru  in  hunc  ordinera,  &  collegium  a- 
fcifcerentur.  Non enim  eos  cenfuic  idoneos  (atis  efle ,  adii 
pertexendum,quod  iam  hic  exorfi  fumus,  nifi  qui  in  hoc  ipfo 
gymnafio  tycocinium  fecilfent.  QupnulIamaiorlau$,huic 
ordini  noftro  tribui  poflc,mihi  videtur.Nec  vereor,cura  hsc 
dico,neverccundi3emodcftia:q-,6nestranfilirevidear,quo(l 
earesadiTiealaudem,meorumq;collegaruro,nonnihilperti- 
peat.Etfienim  conlcij nobisfumus,omniaconfiliano(ira,& 
conatu$,ad  illuftrandam  iurifprudentia  (emperfped^lairc ,  ta- 
inen nonadeo  nofttiaraances,infoIentesquefumus,  vtno- 
ftcaminhocgenetcinduftriaro.aliisomnibusaBteponcreau- 
deainus.  Sed  quoquofe  res  raodo  habeac,profc6io  tantt  viri 
denobi$fcholaq;noftraelogium,acceftimon:umpiutifv.ifiF> 
cimusjvt  debemus.Nec  tantum  mihi  fumo,vt  dc  eius  iudicioi, 
iudiciamfacere,  nongrauenobis,tcmer2r:umq-,efle,ducatn. 
QupdquaIefit,vcIexcointeIligicis,  quoddeDonellinoiiti 
indole,  &  doftrina  ex  vno ,  aut  altero  congreflu  ita  iudicauit, 
Vteiu$fcnceciacuraomniurabonotum,erudirorumqaeho- 
minum opinione,quibus ob  dituf niorem  vfum,& confuetu- 
dinemnotioreft,hauddubieconfcntiar.  Quamobrcm,tota 
tem3gis,acm3giscxplorata,atqueintclle£ta,ncnconquieuit 
ille  ,  donec  eumtanderaadhunc  honorera  promouendum 
curanit.  Amabat in  eo  nitorem, ac  elegantiam  ora;ionis,fct- 
etitiam  Iinguarum,cognitionc  antiquitatis ,  finc quibus  pra:- 
lHJiis,iusciuiledoceti(ionpoTeft>  probabatamoremvciita- 
vsy  acnmplicicatisindoccndo,  &quantumfophiftic3e;{lius 

odiuni> 


Orat.m  CQOptat.Hug.Banclli 

odiam ,  antmocondepiilec^uz  non  iucifprudcnciam  raodo, 
fed  omnes  cdam  difciplioas  corrupit,vir  lapicnciirimus  intel' 
ligebar.Denique  videbat.id  quod  pra:cipuara,  in  hbc  genere, 
commendationera  habec ,  quam  apte ,  commode,acutc,pcu- 
dcnter ,  eruditc  ,iuris  nodos,  &  iegum  aenigasaca(' vt  verbis  v- 
tarvctcrispoctaE^Jiflolucret.  Quodnunquam  faneallequi 
Doncllo  licuifTctjnifi  fummo  ftudio,labore,&  exercitatione, 
iuftam,ac  folidam  iuris  ciuilis  cognicionem,  non  fucatam  ad- 
umbratamquff fibi  comparaiTet.  Nam  ecfi  aliarum  iiicrarum 
tudcm ,  minimc  elle  iuris  doftorem  oporteat,  tamcn  cos  ne- 
quaquam  dignos  hoc  munerc  contendimus ,  qui  verba  quz- 
dan)  latina  paulo  quam  caetcri  commodius  intecpretantHr, 
Tcl  qui  hiftotiam  force  aliquam,auc  (criptoris  antiqui  fenten- 
tiamadid,  quod  intcrpretandum  fufccpcrunt,  belledetor- 
tam  in  mcdiura  afFerunt  (  quod  falio  a  quibuidam  obiicii  no- 
bis  (blet)fed  qui  eo  peruencrunt  ailidua  mcdicacione,  ftudio, 
conwncione,  vc  vim poceftatemque  L:gum teneant , qui ita 
iniurisautorumlibris  triti,exetcicaciquerunc,vcomnemco- 
cum  dodtrinam  non  deuocafte  modo,fed  veluc  in  luccum,  & 
(anguinem  conuertifle.eciam  vidcantur.  Haec  autcm  cura  in 
Doncllo  pr^dicamu$,&  cxcollimus.viri  ftudiofi ,  iam  enim  ad 
vos  ©racioocm  mcam  conuerto,facis,opinor,incelIigicis,qui  J 
«  vobis  requiramus ,  quibus  vircucibus,  ac  ftudiis,  vos  dedicos 
«fleopccrou$.Hifiquidemor3tionesPanegyficar,motema- 
iorum.in  fchola  pwblicc  haberi  folenc ,  non  cam  ornandi  Do- 
^oris  alicuiusgratia,quam  iuucncucem,de  ii$,qux  ad  roores, 
&ft«dia,percinenc,admonendi.fuicque  hocraaiorum  no- 
Arorum ,  vt  arbitror ,  confilium ,  vt  quas  laudes  prasdicari  pa- 
lam  ia  aliis,&  commendari  iuuencus  videiit ,  ad  earum  armu- 
latioQcm  vchementius  inccndacur,  eiildcmque  veftigiis  infi- 
fterc  ftudeat.  Ac  vt  de  raoribus quidem  veftris,  quod  veruin 
cft,ingenuofateamur,nulIam  profedo  magnam ,  nifi  nos  o- 
mnia  fallunt ,  conquerendi  cauiam  habere  nunc  videmur. 
Qijofcliciorem,ac  beatiorem  hanc  icholam  efle  iudico ,  De- 
umque  Opt.  Max.precor,vt  vos  in  hac  moderatione.mode- 
ftiaque  ia  pcrpetuum  continear.  De  ftudiis  vtinam  ego  verc 
idem  diccre  poflira.  Nam  quoldam  adhuc  efle  audio ,  qui  a 
vulgaricraiftandiiurisrationc,  auccorruptioncpotius,  qua: 
iamdiu  ab  hac  fchola  explofa  efl ,  animum  abducerc  non  pof- 
fint.  Quibufcum vcfufius difleram,anguftia cemporis , quod 
ad  dicendum  nunc  mihi  prifcripcum  eft.non  pacicur.  Ac de 
eaquidem  realiasedico  libello^queminmanibus  ftudiofo- 
tumve[facivideo)fatiscopiofeamcdiipucacumeft.  Illuddi- 
ifturus  hic  iibcntcr  fum,quod  filencio  pr^cermicti  non  deber, 
me,quicumfzpcalias,  tummaxime  hoc  triennioproximo, 
cum  forenfibus  hominibus  verfacus  fum,  vix  vnum,  auc  alcc- 
cumextanconuraecoofteadifle,  quivetereraiftam  docendi 


"'5 

tacioncm  non  damnarer ,  acceu peftcTn  quandam ,  non  exc» 
craretur.Contra  vero,cam,qu«  a  nobis  infticuta  hfc  eft,pro- 
bateeos  iblicosfeicanitnaduerti.  Inquibusctiamfuillcnon 
paucos  grauesviros,  &iamfenesrccordor,quosanobisad- 
monicos ,  &  pecfuafos ad  pr» fciipcum  uoltcum  ftudia  fua  in- 
fticuere,non pigerec.Qupd quidcm  cb dico ,  vcplanum  faci- 
amnoftrum  hacdereiudicium,cumiiseciam,  quimagnuni 
vfum  iurii  ciuilis  habcnr,&  in  foro  verfantur,coniienire.  Ac  fi 
aliud  fencir»mus,quo  candem  confiiio.auc  quafpc  addiifti.ad 
hanc  fludcndi,&  edifccndi  iuris  rationein  tantopeve  vcs  hor- 
rarcmur,eareie(aa,&damnara>quamal,q'»afoliberiuspiau- 
fibdiusqucnobisliceretdcfenderc?Quidfaciliusnobisel]cr, 
quam  fcholafticorum  Dodlorum  opiniones  ex  lafone  ali- 
quo,autFelinodccerptas,  inquorumfcriptisomnem  prope 
atatcm noftram coniumpfimas , totidem  verbis refcrre,  fi  e 
teftudioforumidforat.?  Rcptehenlusefta  vetetibus  Albu- 
tius  Rhetor.quod  in  omni  controucrfia  dicere cuperet ,  non 
quiequiddcbebatdkijfedquicquidpotcrat,  Arguraefitaba- 
turenim(vrquidam  ait)moleftc  magis,quamlubtiliter,  at- 
gumenta  argumcntis  colligebat,&quafi  nihil  eflec  facisfir- 
mum,omnesprobacionesprobationibus  aliisconfitmabac. 
Qup  genere  diccndi ,  nec  corruptius ,  nec  ad  docendum  ine- 
puus,vlIumdiei,fingivepoteft.  Acveriflimummihividecuc 
cfle.quod  ab  eo,cuius  iam  memini.fcripcum  aiicubi  eft ,  nihil 
ciTeinamabilius^quam  diligetem  ftultitiara,  Hic  autem  cor- 
ruptioquantafit,  velillud  argumento  certilfimoeft,  quod 
vobis  qaoiidiecxperiri  contirgit,nempeiis,quiie(5lioicm 
explicandiiuris  rationem  amplexifunt,ineaqueie  cxcrcue- 
runt,nihil  facilius  efle,  quan»  de  iftorum  fcriptis  iudidam  fa- 
ccr  e,&  omnes.quotquot  huius  genciis  fcriptores  funt,  &  co- 
pia  itr  jm ,  &  fubtihtatc  diflerc ndi ,  ius  ciude docendojacqua 
interprctando  vinccrc.  Verum  de  his  plura  hic  dicete  non  eft 
ne:eire,cum  praEkrtim  hie pauciflimos  reperiri  tam  corrupti 
iudicij ,  peruicacisquc  ingenij  nobis  nuntiatum  fit,  plurimos 
autern  cire,quire(fla  ftudia  fedcntur,  &  vefirem  batbariein, 
fophiil:icenqueoderint,atqjConteranant.  Histanicnviden- 
dumeft,  ntfacilitateilla  triilandiiuris,quamipfisdemon- 
ftratauSjin  pernicicm  fuam  abutantur ,  &  carefreti  laborem 
diketidiremittant.  Fallitur  tnimquilquis  putatviam  vllam 
cxcogitarianobispofle,qiiafinelabore,ftudio,cuta,vigiliis, 
ad  plenam  iuris  ciuilis  foentiarn  ,  pcrucnitc  liceat.  Sed de  his 
accurutius  diiputandi,  aliasdabitur  locusopportunior.  lara 
adteradeo  ,  Doncllceruditifl.  &quia  vtte  Dodura: 
cingulo,&  infignibus  exornem,pctis,in  piimis  vt 
hocfuggeftumcon(cendas,monco:dcinde 
quicquid  n>earum  erit  partium, 
exequar.Dixi. 


O  R  JT 1 0 


FRANCISCI  1)VARENI 

RFCITATA    IN    COOPTATIONE 
D.NicoIai  Buguerij,Anno  i  j  j  i.Die  i  j.Decemb. 


Tsi  nefcius  nonfum,viri  ornatifllmi, 
quain  grauehumcris  racis  onus  impo- 
mum  nunc  fit ,  quamque  mihi  parum 
conueniathaec ,  quamfuftineo,perfo- 
na,  tamenfacilcpatior ,  dcftudiislite- 
raruranoftrarum,  apudvos  aliquiddi- 
cendi  occafionem  mihi  oblatam  efle. 
Ac  fperoforc  ,  vtdcrebusvtilibus  ad- 
ttiodum,acncceflariisameadmoniti,hodicrnodieorationis 
noftra:  humilitacera  ample(9:araini,neGprocinusmedicen- 
tem  faftidiatis ,  quod eas res,  dc quibus  di(2:urus  fum,  ornarc 
eloqucntix  luminibus,&  illuftrarc  ncquara.Nara  fi  M.  Ttil- 
lius,  a  Philofopho  oratoriam  cloqucntiam  non  admodum 
fligitarelv;ait,  modo  res  bonas  ,  &cognitudignas  aff^erat: 
quanto  magii  ignofccndu  huius  temporis  lurecof  ulto,in  quo 
vcl  Latiriitat  fola,&  fcr  «^onis  puritas  ta  rara  cft ,  vt  pene  pro- 
digiofa  lubeacuc.Qupd  ^uide  a  me  diduni  eft,noD  i^uia.elo- 


quentiam  alperner,ifine  qua  caecam.atquttmancam  elfe  lurif- 
prudentiam.clare  profiteor:  fcd  vt  vcniamc  dignii  aliqua  cfle 
oftendam,fi  quara  in  atiis  admiror,&cxofculor ,  quamqj  mi- 
hi  alTcqui  propter  infelicitacem  ccmporum,  aliaq^  commoda, 
non  licuic,eara  oratio  noftra  aut  fet mo  potius  pat um  i  cdolc- 
at^cumpratlertimadhancrecitatione  nonmeamevokincas, 
fedpublici  munerisiatio  impclefc,  Acforrafllis  nudafim- 
plexq;  rcrum  expofitio  fine  vllo  ornatu,&  fuco,eo  vobisgra- 
tior  futura  eft,  ficut  cx  raulieribus  cje  dicnntur  czteris  mclius 
olerc,  qax  nihil  olem.  Cum  aute  de  arguraento  delibctarem 
{'nonenira  f>i«^s7xagenerefemper  vtendiihiccffeputaui^ 
nullumaptius,  ncccommodius  occurlit,  quamdeiuristra- 
dadiratione^quainhacicolahodievtimur.  Dequanupcrin 
cooptationc  H  !gonis  Donellijcolleg^  iioftrijdilIeruimi;s,fed 
tcmporis  anguftiajquod  mihi  ^d  diccndum  prxrcriptuin  fne- 
rat.mercmrotafatis  cxplicare  nonpermific.  Itaqjmihiidcm 
^uod  Rotnanis  Oratoribus  accidic,  qui  eandcm  a(^ipnera 


1114 


Franc.  Duareni 


*''qinn(Jo  in  pliircs  Jies  partiebannu ,  cum  integram  vno  dic 
caiiiartl otare non poirent.  Dico igitur,nullam elle vtiliotem 
iuris  ttadadi  tationcm ,  quam  fi  eorum  fimplicitatem  imite- 
mut,qui id  nobis fctiptum reliquerunt.  Ac pro  excmplo  fuf- 
ficcrc  poteft  vnus  Vipianus  ,  in  commcntariis  ad  edidura 
PritorisVrbani,  quibusnihilpurius,rimplicius,elcgantius, 
repet iti  in  hoc gencrc  poteft.  Itaque  mihi  fzpc  venit  in  men- 
tem  mirari,non quod  hoftri  ab illa germana fimplicitate tan- 
tum  dcgenetarint  (id  cnim  eis  communc  fuit  cum  multis, 
proptcr  fatalcquoddam  ieculi  malum )  fcd  quod  citctis  tan- 
demfefipifcentib'TS,Philofophis,Medicis,Theologis,adh«G 
infanire  nondefinanr.  Quam  corrupcionem  cum  animad- 
ucrteremus,certi(fimam  pcitcm  ciuiliflm  ftudiorum  eflc.notl 
defticimus  per  hoice  tredecirti,&  c6  amplius  3nnos,quibusin 
faac  ChoU  ius  ciuilc  docuimus.tum  vocc,tum  fctiptis,  iuuen- 
lutera  admonete,  vt  ab  errorc  in  viam  rediret.  Et  quia  libri 
"exraat  a  nobis  rdici , quibus  feritentiam ,  de  toto  hoc  gencre, 
noftram  expofuimus,noncommictam,  vtcffdem  repcten- 
discempusinanitercontetam.  C^jevero  nobis  vulgoobii- 
Ciuntur,  parcimabimprudentibus.ptirtim&inniijis.&rtia- 
ieiiolishominibus  ,  fcanuncrefcllere  ,  acddaefe  conabor. 
Qu  >(3am  cnTOmouetexrmplom  Iuti(confu!totumnoftrx 
memorix  nobilium ,  veluti  Alciaii  &  Zafij ,  &  qoonmdara  a- 
liorum,  quosvulgarigentreviusfaiire,  autccrtenonlonge 
abcodem  teccffiirc  vidsnt.  Sed  animaduerti.duo  genera  hu- 
itifmodi  Dodorum  clle .  Vnumeorum,  quineceo  praediti 
funt  iudicio,vt  quid  opcimura  fit  videant,nec  ita  literis  excui- 
ti,vtcum  acommentatiis  (uis  vtjlacum  vnguem  receflcrinr, 
quicquam  melius  prxftare  poffint.  Cumhis  minime  ncccfla- 
ria  nobis  eft  conccVcatio,  qui infcitiam  fuam  ita  nequeunt  tc- 
gercjvcnoneam  iuuentutipaulohumanius  inftituta,tcttio 
quoLjuc  veibo  prodant.  Quare  ftupidos  ,  ac  plumbeos  cfle 
eos  lifccllceft , aquibus hotum ftoliditas ,  & ignorantia non 
depichcpdacur.  Alij  runt,quibusnccdo6trinam  elegancio- 
tem,neciudicium  prorfusadimo,fedbonam,  fyntetamque 
mentein  cis  defidercquse  non  minusin  luris  do£kore,quam 
crudito  mihi  neceflatia  efle  vidcturt  Quifqnis  enim  putar, 
vilam  artemefle, inquaplusfallarix^acprxftigiaramhddic 
fi[,quamifthocmunere  docendiIuris,proFedloinrnagnois 
crrore  verfatur.Nam  crudiiiorum  quarti  plurimi,  ambitione 
ducuncur,  &  ea  iz6tit\  (blent ,  non  qux  Vtiiiof a iudicant  ftu- 
diuiis,  led  qux  pius  oftentationis  habent,&  maiorcm  eis  ad  • 
miracionemvulgiconciliant.  Hincfit,vtvixvnquam  fimpii- 
citer,rcnnaliq'jamexponantinIuredoccndo,fedopinioncs 
opinionibus,  &argumenta3t^umentis  accumulantes,rem 
ob(curenr,quamtra(3:andamfu(ceperunt,magisquamexpli~ 
cent,&  po(t  iongam,  faftidiofamq-,  di(putationcm ,  incertio- 
rcs  a  fc  dimittant  auditores,  quam  acceperint.  Sibi  nan  qae 
perf uadent ,  fimplicetn  rcrum  enarrationcm>  tam  magnifi- 
cam  >  fplendidamve  non  cfle ,  quam.cum  in  vtranque  parterA 
adduvSis  rationibuy,&  icgibus,ex  hotrendo  illo,ac  teceb»fo 
commentariotum  Chao,depromptis,6i  omnes,  quxcunque 
occurrunt,quxftiones  prolixe,  &verbose,  itadifputantur,vt 
mitificuniffiDiispiacec^jdoftorisacumcn^&copiammifera 
iunentus  obftupefcat.  Ac  pietofque  eoram  animaduct ti,oc- 
cuitands  ignoraHtix  fu*taufa,(uis  (e  tencbf  is  quafi  inuolue- 
re,&  (cpiam  imitari^x^u*  att  i  ctaoiis  cfFufione.aquam  obfcu- 
raie  folct,ne  a  perfcqucntibus  fe  deprehciidatur.  Quamob- 
rcmnon  eftquodnobis  opponantaduerfarij,  excmpiuma- 
liorum  lurisprofcfiToruni,  ne  corutnquidem,quido£trinai 
nomine  daruerunc  noftr  o  tero  porc,aut  quorum  etiatn  nunc 
fama  celcbratur.  Nam  &  horum  plurimos  fcimus ,  n  o  proba- 
tequod  agunt ,  fcd  hoc prxtextu  fe cxcufate ,  quod fcenx  ac 
tcmpoti^^non  cnim  quxftui,&  ambitioni  diccre  voiunt  J  fer- 
uicndumfibifit.  Quxveroexcatvirieruditiracoiudicio,  & 
prudentis  oracio,pto  intcrptetibus  iuris ,  non  tam  iftis  patro- 
cinacur,quam  vulgo  ab  eis  iaftar i  (oiet.  Qui,  ecfi  contendat, 
abfque  in  tcrprctum  faiptis  luris  artem  inteliigi  non  pofle,ta- 
nien  hunc  coaccruandarum  opinionum  naorcm,  quivulgo 
receptus  eft  in  publicis  fchoiis  >  ei  no  ptobari  compertum  ha- 
bso.  Nam  hos  intcrpreccs,  ne  nos quidcm  ipfi  ex  hominum 
manibus  excuteic  nitimuthoc  tcraporc:  fcdadiuuentutera 
inftitucndam,nihilptodeffe,imovctoplurimumobcflecos, 
confirmamus.Ec(ane,corura,  quitaiiljusrcriptoribuspluri- 
mum  tribiiun  t ,  hxc  fete  cft  fcntcmia ,  nc  attingenda  quidflH 


eirciliorum  fcripta,  abiis,  quiinveteribus  lutisauthofibus 
nondurtifatiscxetcitati,  prxcepcoribusadhucdantopcram, 
&  in  fcholainfticuuntur.  Aique  Vtinam  i$,dc  quo  nunc  ioqui- 
mur,virin  cxtctisdifcipiinis  exceliens,iudii.iura  iilud  (uum  a- 
cre,&iimacum,magisquamaiienum,hic(equucus  eflct,  nec 
profefloribus  lutis,  neicio  quibus ,  tam  fe  ct edul  um  prs buif- 
fet:quOs  Virura  bonura,  fimpiiccm ,  raodeftum,  &  in  iis,qux 
aiienx  funtpfofeffionis,iudicio  fuopatumfidentem,  facile 
decepifle  ct edibile cft.  Ad alios venio, qoi  putiorem  eire  do- 
6lrinam  noftram ,  iiberalioremque,  ac  eruditiorcm  non  infi- 
ciantur.fed  hunceiTc  retum  humanarum  ftaturti,aiunt ,  vt  ad 
fotenfem  vfura,  aut  nihil,aut  pafum,cofcrac.  Qiiod  fi  verura 
eflcr^iuftiffima  pt  ofcdto  de  nobis  ftadioiorum  f  orec  qncreia^ 
quorum  platimieo  cantumconfilio,  huicfededunt  ftiidio, 
vt  vel  ad  rcs iudicandas,  vei ad caufas  agcndas  in  foro ,  iiiftru- 
dtiores  paratioresqucreddantur.  ItaqucDofttumeftnoniis 
modo  confuicre,qui huiusarti  foiatra<5taiione  deict^aci ,  ni- 
hilaliudin  vicafuntaduri,  fedeotumvelmaxime  rationem 
habere,qaiciuilemhancfcientiam,  advfumtransfetfe  cupi- 
unt.  Noftra  vero d otftrina ea eft,vt iii,qui in  foio  veifati  ali- 
quandovolunt,  nihil  vciliuseflc  puteiti.  Nonenimomnia 
fubuer  timus,  quxcunque  vulgo  recepta  funt  (  vt  caiuronian- 
turaduerfanj^l'edexvulgaiibusfcriptis,quxinanibus,acfri- 
uo!isd.(putationibusrefcrtafunt,&ingeccstenebrashabent, 
optima  quique  decerpimus,ac  vt  Lucf  ccii  veibis  ytar, 
Flortferts,vt  apoi,tnfaUtb(u  omnta  Ubant^ 
Omrtta  nosttidem  depafctmitr  aurea  diCla. 
Dcindecafimplicitcf,puic,populatiter,tradere&adciui- 
iemconfeficv(um,maximeconamur.  Abaliorumfentcntia 
inceidumdefcifcimusnonfincmuitofumexempio,  fedpar- 
cc,ac  propemodum  r  eligiose,nec  aliter,  quam  cum  crrata  eo- 
rumtam  apertaefle  nobis  videncur  ,  vtnecdiffimuiari,ne'c 
excuiaripoffinr.  Qua in rcj&  boni  prxceptoiis,&  boni viri, 
acVeritatcm  amantis  officio  nobis  fungi  videmur.  At  cnim 
ladicesnoftiitcroporis  ,  Bartoii,&aiiorumhuiufraodifcti- 
ptorum  opinionem,fud  Jcando  pro  lege,accerto  iuf.;  icquun- 
tur.  Et  qufdem  de omnibus iiKficibus in neutram partem  lo- 
quifinetcmeiitatepofrum.  Deiis,qui(uramisGallixtribu- 
naiibushodieprxfunt,quodiongoexpertusfuaitemporc,id 
fine  rcprehcnfione cuiufquam dicere pofTc  mihi  vidcor.  Ego 
autcm  quamdiu  cum  eis  vixijtalcs  fere  coghbuijVt  qui  Bafco- 
lis,atque Baldis , omniixoaddidtos  cfle contendunt ,  nec  viia 
ratione ab  cis  aueili poiTcjCos  magnam  vitis (apientiffimis in- 
iuriam  facereexiftimem  :  tamctfi  non  oego,  plusaliquanto 
his  opinionibus  tfibui  nonnunquam  (olcr  c,  quam  vellera,  & 
quam  veiitas,  acratiopatiatur.  Seditafuntreshumanx,vt 
qux  tam  ait  e  radiccs  egerint,ca  non  ftatim  ^  mentibus  homi- 
num  eximi  poffint.  Facile  autcm fufpicor,  vnde  orta  fic  eorfi 
caiurania,quia(rerunc,eanostratiereiuuentuti,quxforon6 
conueniant.  Sunt  enim  pierique,in  noftra  Gailia prxfercim, 
qui  co  tantum  animo in  forum  ie  conferunt ,  vt  quxftum  fa- 
ciant,quoiuic,quaqueiniuria,&vrlitibusinterhominesfe- 
rcndis  dsnt  opcram,quo  fceiere  nulium  cft  in  Repubiica  gf  a- 
uius,  autanimadueifionedgnius.  HiaiteicationesDodo- 
rum ,  &interprctum  luiis ,  opihionumquc  variecarem  iilam, 
qux  in  vulgatibus  commen  taiiis  iegicur,  ad  eam  rem  fibi  n  o  n 
paruraconduccrcexiftimant,quodquamcunquecauiamtu- 
cri  velinr,xquam,iniquara,iuftara,iniuftam,nunquara  def  u- 
turafitcisDodtoiisalicuiusaudioiicas  ,  autcauillationesab 
iis  excogitatx  ,  quiomnia  vocarcin  controucrfiam  folent. 
Vix  enim  vlla eft  cam iniqiia,abf urdaquc  opinio ,  fi  om nia o- 
innium  fci  ipta  excutias.qux  non  dcfenforcm  aliquem,  afler- 
tof ettique habcat.  Qm tam  praua  mente  ingcnioque prxdi- 
ti  funt,  mirum  profe6to  non  eft,  fi  infticucum  noftr  um ,  can- 
qnam  fotonon  accommodacum,ideft,  aforenfibusicr.po- 
fturis  alienum, ipfis non  placeat ,  cum  modis  omnibus  cnita- 
inur,vtiuftitix ,  &  xquitatis  artem,  ac  viam  migis,  quam  liti- 
gandi  cauiliandiquedoceamus.  Necvcronobis  animuseft, 
taiibus hominibus blandiri, auc quod fcntimus ,  diffimularr, 
quoin  auditorium  noftrum  cos  peiiiciamus.quos  arceriab 
eodempotius,acptocuifummoueii,publiceintcrfit.  Ecenim 
libcreprofitemur,uoseopotiflimumfpe^afe,vtforenfesar- 
tes,acfraudes  (qux  Galliam  ,pfx(ertim  noftfam,mulcosan- 
nos  mifcrabilicer  afnixarunt)  tandem  aliquando  detegantur, 
&  orbi  innotefcaat.  Qupd  nunquam  acciderepotei^,nifi  tCr 

fticuca 


I 


^ro  jyVc.  Buguerio  Oratl 

KinitiTuris  vererfs^am  Romani,  tu  Gallici  fimplicicatc.  Cu- 
jusreicxeroplumlcgiturinlibriscuiu{dam  noftrcE  mcmoria 
icriptoris  eruditi,non  indignum  quod  hica  nobis  commcmo- 
retur,quodqjnoftri  Principes,  tandemaliquaexparteimita- 
rijin  animum  inducanr. 

Quotcmpore  MatthiasCoruinus,Pannonici  Regni  ha- 
bcnas  tcnebat ,  id  eft ,  annos  abhinc  circiter  f  eptuaginta,  ficut 
&  antc  illud  tempus  prsclaris  legibus ,  inftitutis ,  ac  moribus, 
fed  quam  pauciflimissregebatur  populus.  Ac  tametfi  lurifpru- 
denciam  Roraanam,acveterem  non  afpernarentur, tamcn 
nouitiah£Ecnoftra(qusDo<9:orumAccurfianorumcft)nun- 
quam  ipfis  nota  fuerat.  Ncc  vero  quicqua  facilius  crat,quam 
litcs  omnes,&  controuerfias,qu2intcr  ipfos  orirentur,com- 
ponere,acdirimerc.Quafcelieitate,quacnammaiocvllaipfi$ 
c5tingere  potcrat  ?  Nam  (vc  Ifocrates  ait) Ea:  leges  optimq  iu- 
dicandilunt, quslitcsquampauciflimasgignunt.  HicMat- 
thias  vxote  duxic,filiam  quadara  Fetdinandi  NeapolitaniRe- 
^is,incuiuscomitatuvcnerant  eNeapoli  acutiffimi,ac  celc- 
.bcrrimi  totius  Italiac  Iurcconfulti,idcrt,qui  in  fcholafticorum 


//// 


vt  gencratim  dicam  (necloclJsenlm.fiectTmpm  patitur,vt 

fingulosnommem,&alioquiviucntium  nomJnibus  parccr* 

decreu.)tamctfi  omnes  fere ,  Accurfio,&Bartolo  plus  fapere 

viden  vellent,&  tritam  ab  aliis  viam  defugere ,  ac  con  temnc. 

rc,tamenmtenpfesnonconueniebat,&vnufquifqipropria 

quafi  fe<ftam,quam  tuerctur,inftituerat.  Nonulli  verba  quar, 

S^  ^m'"'P     ^'^'''"^'"'''^^^'^P^^^batur.quamciteru 
lednihilrerumafFerehanr  ft,ri™^.,^:„.-:.r..'l  ,     * 


C  r  "^'."^"""''^'"""'^"^^^"'^bantracidcirconoa 
iurcconluti,fedGrammaticicontcptimvuJg6di(ftitabamuf. 
Aiij.exvulgatium  commentatiorum  lacunis  omnia  haurie- 
*ant  no  magnoiudicio  adhibito,fcd  eapauio  ornatius,  &  mo 
requoda  fuo,referebant,  quorum  inftitutum  plaufibilius  pd- 
pulanusq;  tu  erat :  &  iis  cgo  me ,  vt  plurim  u  adiungere  f  olicus 
rZt  Ar^°'''  '^i^ n,agis,quam q, eorfi mihi ratio proba- 
rctur.  Ain,m  conuellendis  vetcrib.  opinionib.  nouisq;  c5mi- 
nifccndis^  pemtus  occupati  erar,&  fummopcrc  nitebantur  (id 
quodfaflufacilLmueftinhacprofeflione)  quaml.bet  abfur- 


gi  perfuaferuntjVt  fubtilior  quacdam  aftionum,&  iudiciorum 
Formula  populo  pnfcriberetur.Dicam  paucis,nam  expofitio 
totiusfabulzprolixanimisefler.vbinullspriuserant  liteSjO- 
mnia  litibus  feruere  cocpct  ii  t,&  in  dies  magis,ac  magis  gralfa- 
baturealues,donecIureconfillostandeRexptudenc!flimus 
expulir,&temomDeiudiciariamadpriftinafimp!iciratemre- 
uocanir.  Qu_iigiturficnoftraratio,quod  confilium,quifco- 
pus,videtisauditores.Necdubitamus,quinomnes,quigene- 
rofioris  animi  funt ,  & liberalioris  natur^  ( qaales  permultos 
"hic  adeffe  f  cimus)  eodem  animo  fint  in  rempublicam.quo  nos 
fumus,&  noftrum  inftieutum,vel  longe  honeftiffimum,  am- 
■pledantur.  Curaucemtotiamannoshicanobisfudatum  fit, 

fine  magno.vt  plerifque  videtur,fru6lu.&  curfus  nofter  cam-       exceptum  fuifl^c  fcrtur:  Heu  multuudo  medicorum  me  oerdi- 
diu retardatiJS,non  abs re  quifpum fortaflis mirabitur.Icaque       dit.  Sed^ad  cospta  narratioHcm  vr reuertar intcrea,ncc  raulto 


_,-L,„    .,    -      „     .    — -imitatores  videricu- 

piebant.  Vetu  nullus in  ea re modus  ab  cis  adhib.batur,  ac  ne 

poteratquidenj,nifialiquisDeus,inipfotummentemAlciati 
ludicium  prudentia,erudirione tepente immifiircr,atq;  ttans- 
f  udiflet.Horum  egofophiftaru  cacozeliaminfeiiciffima-,quo- 
ties  mecum  mfe  expenderera.atq;  confidcrarem,ron  diflimi* 
lcsmibi  videbantur  fimiisillis.qu^pofteaqua  animaduertc- 
runtdGmosabhominibusardificari,  ctebro  idem  tentarunt, 
led truftra,  g, inftrumentis  ad eam rem  neceflariis  deficercn- 
tar.  1  riterea  angebaranimo,&  dolcbam  no  mediocriter,  iu- 
rilprudentia  noftra ,  cum  vixrcfpirare  ccepiflet ,  confeftim  ia 

hanccalamita-.cincidifre.Qa,^filoquimorehuraanopotuif- 
let,  iliud  mihi  vidtbatur  didtura ,  g,  ex  ore  morientis  Adriani, 


huius  rci ,  vcluc  hiftoriam  quandam , fed  brcuem  admodum, 
texerehicftacui,exqi.iacognofcipoterir,quifaerintrenoua- 
XX  huius  doiSrini  initia,&  progreflus.quidquc  de  ea  re  in  po- 
fterii  fjserari  dcbeat.  Incipiam aute ab  Andrea  Alciato, quoi 
nemine,qui  ante  hunc  aliquid  memorabile  priftitcrit,in  hoc 
genere  nominare  poffim ,  vt  metito  qui  eum  anteccfTerunr, 
intetobfcuros,&(vricadicam)plebeiosDo6toresfintnumc- 
randi.  Is,annis  ab  hinc ,  opinor ,  duobus  &  viginti,accitus  in 


mtencao  temporc,  diuino  quodam  beneficio ,  Eguinarium 
iSironcm  hicnadli  fumus,  virum  acriingenio,  incredibili  me. 
mona.  &  multa,  variaque  crudicioneinftrudlum,  vt  vix  quie- 
qaam  in  eo  homine  defidcf  es,quod  ad  excolendam.illuflran- 
damq;ianfprudentiamneceflirium  fit.  Nec  minorfuitineo 
voluncas.iunfprudentiam  iuuandi.quamfacultas:  adeo  \ 


VtVI- 


tio !  hi  verrerecur  l  quibufdam.q,  maiore,qua  par  eflit,  feruo- 
re  &  impetu  ad  corr uptionem  ciuilium  ftudiotum  emendan- 


Alciatoigituthocdebemus,qu6d,ecfiiuucntuteminftituen- 
do,inminutisquibufdam,&futilibusmagis,quamfubtilibus, 
quzftiunculis  nimium  hsfcrit,tamen  primus  om  niil,  animos 
iuuenumadhancelegantii  cum  iurifprudentia  coniundlio- 
nemexcicauic,fremencibus,nonpaucis,atqueindignantibus, 
&  plerofque  viros  ingeniofos ,  ac  literatos ,  ad  luris  ciuilis  ftu- 
dium  acccndiiqui ab  eo propterearefugiebanr,  quod  autde- 
fpcrarent,cOm  bonis  litetis  id  coiungi  pofle ,  aut  eam  coniun- 
ftionemnimisinuidiofamforeputarent.NamCatoSaccus, 
Aretinus ,  & quidam alij  Gtarce &  Latine,vcaccepimus , non 
Vulgariccrcrudici,vicanda;inuidi2caufa,icafcripferuncdeiu. 

re  ciuili ,  vc  corum  monumenca ,  qaar  nunc  excanr,  non  adc6  Itri,  vitioqueadfcribebant,  &nos  eo  nomine  odiofe admo 
reliquorumBarbaforiimcommentanis.d.flimiliaappareant.  duminceflcbant,exagitabantque.  Necvero  maeni  apude- 
Itaquemaiore  dignuslaudecft  Alciatus,quod  rera  a  ncmi-  osponderiserantrationesnoftrs,fedprorinus  audiebamus  ' 
rccentatara,foniteraggYeflusfic,quamvicuperandus,qu6d  Ergovosconfultiorcseftisomnibus  ThoIofanis.Pdlauien' 
inuidi*fortaffisnonnihilccdens,cxinuetetato  morealiquid  fibus,  Aureliancnfibus,  Legum  dodoribus  qui  tanta  fre' 
retinuecit.  Optarcmccrte,eos,quiin  huiuslocumfiiccefle-  queritia&cclebritate  profitentur  iusciuile  ? '  Mclioreseftil 
runt,infcholanoftrahomincs,inquibusmiramvarietatem  >  ^^  •  <  •  ■  - 
•iiygenij.ftudiorumjdodlrinac.morumque^deprehendi^falcem 
eiusvcftigiaperfecutosfuifle.quodprofedtotolerabiliuslon- 


,  „     -   .,    •     i opusfucnc.   isnmuiatquc 

hucacceflirfacileconuenitinternos,quibusvnus,atc;idem 
tiQis  propofitus  erat  de  ratione  ftudiorum  corrigendorum 
quam  poftca  fcrre  fecuri  fumus.Et  quanquam  aducrfariorum 
noftrorum.id  eft,  Sophiftarum,&  prarftigiatorum  artibus  fe- 
duai,exiuuenibus  ftudiofis  nonnullia  nobis  alieniores  c- 

rant,tamenoptimiquiquenoftrisconacibusnonobfcurefa- 
uebant.&applauJcbant:  Maius  erat  nobiscuraciuibus,& 
Mag.ftracibus  quibufdam  negocium  ,  qui  cum  ne  fufpicari 
quidem  poflent,  quis olim  futurus  eflet huius  tam  neceflliriz 
Itudiorum  renouationis  frudus,  fchok  folitudinem  ( qua 
tumnobis,non  minus,  quam  ipfis  irgrara  erat)culpino 


ge  fuinet,quam  quod  plerique  eorum  in  hoc  ncgotio  fadlita- 
tunt.Nam  ego,qui  criennio,poft  difcefliim  Aicirati ,  profiteri 
ius  ciuile  hic  coepi.incredibilem  rerum  pcrturbationera  in  hac 
fchola  otfendi.vt  facileanimaduerterem,  quodexpcrienria 
vcrum cfle edocemur.  Nunquam concingerererum publicc 


do(5tores  Alciatoipfo,  qui  cum  non  minus  fit ,  quatn  vos,  La- 
tinus,  gloflas  Accurfii,cum  apparatu  BartoIi,magnifice  incer- 
pretatur  ?  Sapienriorcs  denique  Senatu  Parifienii,qui  do  do- 
ribus  luns  eam  formam  racioncmquedocendi  prifcrpfit  » 
It-iquc,pro  tam  honefti  voluntatis  in  reda  ftudia  noftra 
pra-mio ,  ac  mercede,  non  modoimprudcnri»,  fed  eriam  im- 
pudcncis,  cemericatis  ,  infolenciie,  ac  peruicaci.T,faifo  cri- 
mmenotabamur.lnhactantaindignitatefuccurrebatexepla 


teccptatumrautationet»,quinmultaincommodapariat.Ac,      TimorheicuiufdamMufici,quempropterca,quodinarteMu. 

ficaqu«damnouaucrat,apopulocxibilacum,cxpIofiimquc, 


Tranc.  Dmreni  Oratiol 


iu6 

Euripi  Jes  bono  animo  efle  tuffi  t.futurura  addens.vt  ipfe  mox 
omnib.theatris  fuperior  iudicaretur.  Sic  enim  nos  aduentati- 
tis  melioris  (eculi  recreabat  (pes,ac  c6folabatur,quafi  id  diui- 
nantes,prTfentientesqi  fore ,  quod iam  a nobis  obtigifle  Dei 
Opt.Max.benignitate  videmus,&  cxperimur.Nam  aut  yehc- 
menteripfifalhmur.autabhuiusfabulxcataftrophenolon- 

ge  abfumus,quam  quidem  nos,non  iucundam  modo  ac  plau- 
libilem,  fed  etiam  nobis,  fcholzque  noftrx  honorificam.glo- 
tiolamqiforeconfidimus. Nonenim ignoramus  quaeiamfit 
bonorum  virorum  denobis.noftroque  inftituto  opinio,ac 
expe6tatio,&  eorum  prxfertim,qui  in  foro  ^  &  fummis  tribu- 
nalibus  sgunt,  qiiibus  ante  hoc  terapus,  noftra  docendi  ratio, 
nonnihiliiifpedrafuerat.  QuisfitiuuenumnobiHflimorum, 
&  ftudiofiflimorum  concurliis  in  fcholam  noftram,  perfpici- 


auditaefteiilsvoxicuft  diceretinuHatn  remquaEfuilmperii 
ditionisqiie  fit ,  tam  fibi  curs  cfle ,  quam  Biturigum  ciuitatis 
fcholam,earainquaiurifprudentiaBdecusfuum,lplendorem- 
que  reftitui  intellexerat.Ex  quo  perfpici  poteft,quid  in  pofte- 
rum  de  (chola  ip(a  (perandum,expe61:andumque  fit,cum  prs- 
fertim  profcirorem  omnium  idem  animus,  eadem  ratio,con- 
fiiiumque  fit ,  &  omnes  in  hoc  vcluti  confpirarint , vtreie<ttis 
veteribus  nugis,atquc  ineptiis,pure,dilucide,atque  vtiliter  ius 
ciuiledoceatur.  SeddeprofelToribusquifumma  cum  laude 
iusciuilenuncdocentinhaefchola,nepluradicam,temporis 
breuitate impedior, vt ne de  Buguerio quidcm noitro , opti- 
mo,&eruditifl[imoviro,  cuiusorn?ndicaufa,inhunclocum 
conuenimus,  mib!  dicere  ,pro  eius  dignirate,&  meritis  licear. 
Quidautem  dc  eo  maius,  acilluftrius  dici  poteft ,  quam  quod 


rous.  Ex ciuibus , atque magiftratibus , qni prius infcfti nobis       hoc tempore , in quo ad  iurifprudentiam  veterem inftauran- 
crarir,eisnuncmoderatis,placatisqivtmiur.Duxnoftr3Mir-        -* —    "'  a.,j.„  !,„„:„„-  ;j       ;  ....j;-.._  l:_ 

garita,fcEminapr2ter  eximias  dotes  omnes,qu2  in  mulic* 
brerafcxumcadunt,eti3mliterisinfignitererudita,quaroprx 
clarede  nobis  fcntiat^ac  loquatur,  quantonosprolequatur 
ftudio,&afl^ed:u,&quantopere  nos,  f;holamquenoftrara 
ornare  ftudeat ,  nee  oblcurum , nec  dubium  nobis  eft.   Sxpe 


dam  ,  ranta  cura  ,  &  ftudio  homines  idonci  vndique  hic 
conquiruntur , isdignus  pra: caeteris  habitus  fit,  non  anoftro 
ordine  tanturo,fed  ctiam  a  (ummc  illo  iurilprudcnti^  A  ntifti- 
tc  ,  M.  Hofpitali ,  qui  prouinciam  hanc  nobi'cuni(ufcipiar. 
Qaamobremfinemdiccndihicfacio,5£adnoftriopcrisclau- 
fulam  accedo.  Dixi. 


O    M    N    1    B     V    S 

IVRIS     VTRIVSQ^VE     S  T  V- 

DIOSIS    IVVENIBVS,    IN    CLARISS. 
BITVRIGVM      GYMNASIOS. 

V r  noftra,  Patrumque  memoria in  inftaurandis  elegantioribus  difciplinis  operam  oranem  ^  curamqtie 

confumpfcrunr,  qus  temporibus  infelicifllmis ,  graflantc  barbaria,  inicitiaque  mifereiacuerant,  hi  mi- 

hi  priclare,&:  diuinitus  de  vniuerio  hominum  genere  raeriti  fuiifc  viden  tur.  Horura  enim  indallria  per 

fcdium  eft,  vt ex literx ,  qu^  procul dubio rudimcnta funr,& incunabula  omnis  virtutis ,  (plendori  fuo 

tan  dcm  rclT:iLUta',non  fine  ingenri  in  mortales  Dei  Opt.  Max.  beneficio,iam  ad  fui  ftudium,&  amorem 

facileqiiemuisallicianr.  In  ciai!ibusveroliteris,qusquidemipreraaioribusil!isfeculisnihilociiilius, 

ac  humanius  accepta:  fuersnt,  qui  co  iam  progrcfli  fuerint,&  quibus  id  i.n  ceptum  adeo  fcliciter  fucceflc- 

ric,vtnoninuitiisfateor,qu3mpauciflimoshacmeraoriareperiri,itaplero(quccommcraorarcpo(rum, 

qtioruai  cgregiam  in  hoc genere  voluntatcm,&  conatura  afpcrnari  non poflumus.  Ex  qucrum  numcro  hi noftri ciues , quan- 

to  cxteri.<!  in  eo  negocio  pv.-cftirerinr,  tum  diligentia,tum  facultatibus  fuis,  non  noftris  tantum  hominibus  cognitum  eft,vcrura 

exteniisquoq>Jegcntibus,vcl  quam  longifiimediffitis,tcftatiflSraura,idquoid  argumentis  mini.Tic  obfcuris,  aut  fallacibus 

conipertumhabemus.     A!ciatumomitto,virura  meherculc,furamum  &adilluitranda  iurisciuilisftudiaquaficilitusmfl^ 

faro.quem  non  multis  ance  annis  hxc  ciuitas  nuUo  non  honore,arquc  officio  profequuta  eft,quo  ad  retffc  inftituendam  in  iurc 

ciuili  luuentutera  magis  commcHieret.  De  aliis  mihi  fermo  cft, huius  temporis profeiroribus ,  viris  fane  lcdtiflimis ,  & in  omni 

genere,atquearrepra:tereximiamiurisvtriufqucfcientiam,cxcrcitatifljmis,quosilliusxtati,&glofi2quafifuccrefcere,atquc 

adco  fuppares  efl!e  arbitrami.r.  Erenim  tantam  huiufmodi  profeflorum  copianl  eiufdem  ciuitaris  humanitasjlibcralitas ,  &  (in- 

eularis  in  liceras  non  modo  bonas,  fed  etiam  optimas  affcftus,Legum  intcrpretandarura  caula  hiic  pertraxir,vt  confirmare  au- 

Iim,iaraciuilianufquamgentiurafyncerius,verius,diligentiuscnarrari.    Satismagnoargumcntoilludcfledeber.quodvclcx 

vlcimis  Europx  finibus  nobihifimos  quofqueinuencs  huius  noftri gymnafii  fama ,  &  celebricatc  pcrmotos ,  huc  quotidie  tan- 

quam  ad  ciuilis  fapicntii  mercaturam  quandam ,  certatim  confluerc  videmus.  Hrc cura  tanta fint ,  ccquis  veftrum  fic ab  hu- 

"  manirate alienus  eft,  vt tam  honeftam  ciuium  crga fe  voluntatcm  non  ita ample6batur,  vt ab eifdcm  vixmaiora defideret  ?  Hos 

tamcn  ad  prouehenda,  atque  amphficanda  ciuilia  ftudia  fic  afFcitos ,  atquc  propcnfos  eflc ,  fic  animo  excubare  pro  veftris ,  pu- 

blicisq;  comraodis iam  intclligecis,  vt  non  Veftram  raodo , & aliorum  expedlationcra bcncfatflis  cumulandis  eos  vicifle  fatea- 

niini,verumetiamnouo&fingularibeneficiigenerctotaiurisftudio(orumnationcminxternumfibideuinxiflreNam,  fiquid 

in  hac  re  iudicii  habeo,  fane  hoc  Dccurionum  dccreto  vcifius  nihiiin  hoc  gencre,3tquc  (plendidius,  nc  voto  quidem  fingi  poiTe 

videtur.  Dequopluranuncnondicam,  cumeiusdecreticapitaqua:damexaiitogfaphoipfofumpta,&inLatinumfcrmonem 

anobis  conueria, hic adft ripta  fin t :  quorumhoc tempore vobis ncccflariara clTe  cognitionem  iudicauimus.  Cstera quac nun= 

dum  cxierunt,etfi  forte  vobis  minus  erunr  intelled:a,attamen,vt  fpcro,fcu(3:us  ex  illis  vberes,atque  amplos  nihilo» 

minuspercepturi  eftis.  Quod  (upcreft,  Deo  Opt.Max.primura  quem  huius  boni  authorcm  non  agno- 

fccre  lcclus  eft.deindc  ciuibus  optimis ,  &  veftri  pcr  quam  ftudiofis,  gratiara  quara  maximaoi 

habetote:tum  date  opcram,vt  ne  in  tantarcrura  omnium  copia  ad  ftudia  vcftra 

neceiranatura  vobisipfis  potius,  quam  vllafaculcas 

dcfuiflevideatur. 


SENATVl 


s' E  >J  ^A  T  V  A  W E  c :.R  1  rr^/uk  /l  k 

Varto  Calendas  luhias  cum  SenatucoadoverbafecerJntebceoordine 
nonnullijtumde  Iurircorirultorumofficio>quihonorariopubliceaccepco 
proficentur,tum  de  luris ftudioforum iuuenum  profedu.ac dehis ,  qu^ in 
vniuerfum  ad  totiusfcholafticiconuentUs  tucelam  p^ertinericrCuh^qi^^tjuiC 

fimumfitiis,quiReip.gubernacuIatenent,magna;x:ur£ieas  artesefTcfine 
quibusipfaconfifterencquit,  ob  eascaufas  SenaLuiixarbitrari,<?lai:iflimutji 
ordinem  lurifconfultorum  rede ,  atque  ordine  fadlurum ,  fi  diligehter,  &roJicite  curauefu 
tummoncndo,tum  propoteftatepra:cipiendo,vtiuuentus,qu2vhdtquehUcconfluicIuris 
cdifcendigracia,plenaanimiconccncionemeiusftudium  incumbatmequefolitariamodo, 
&  domefticaledione [cCq exerceat.fed  viuam  pr^Eceptorum  vocem  continenter, accentc,  & 
auidisauribusexcipiat:quo  genereftudiorum  nullum  prsftancius  efle,  &  virorumfapicn- 
tiffimorum  tcftimop(o,&:  rerum  experimentis  comprobatum  eft. 

Et  cum  natura  cQpiparatum  fit,vt  hi  prasfertim.qui  nondum  cetatis  funt  confirmata!,npa 

nifipra:fcntereialiciimsvtihtatemagnoperemoueantur,ingentemqueftudiorumciuiIiarii 
fru(^um ,  aut  non  vidcant  omnino ,  aut  veluti per  caliginem  quandam  videant:ob  eamque 
caufam  pr^ceptoribusdidloaudientesnonfint ,  exiftimareSenatume  Repub.efle;eosaii- 
quibusgloris  ftimulis  cxcitari,  achonorificentiftimumaliquod&publicumpr^emiumiis 
decerni,qui pr^e  cajtcris in  eo  ftudio iuris vifi f uerint excellere.  v , :,<i,y,:  , 

Itaque placere, vtquotannis ex iuuenumiuris ftudioforum  numero,  qui lurifconfiilf^-" 
rum  iudicioprobati,fcle6li,& ad Bulen ipfam,feuSenatum produdti  fuerint , feptemvicnt^j 
nimumadfblenneshonorum  fcholafticorumgradus  magnifico,&vifendo  ritu.infredaeh-'; 
tiffimo  Profeflbrum  omnium,atqi  adeo  Magiftratuum ,  &  fplendidiffimorum  ciuium  con-- 
feflii,quo  maiorc  thcatro  (pedlata fit  eorum virtus ,  &  eruditio,  publicis  impendiis  prpmo-' 


ucantur. 


Ex  quibus  trcs  A*-<ti(nfi>M7<u  totidem  (quos  vulgo  Baccalaureos,  &  Licentiatos  appellaniiis) 
ordo lurifconfultorum declarato,fcptimum  vero  doduijc infignibus exornato.  -  *! '\'  ' 

Vtautem  eaprobatio,  &eledio  ab  omni  gratia,  &  ambitioneremota  fit,  placere,  eos  de- 
mum  hoc honore dignos iudicari , qui certo ftatutoque  tempore,in publicis auditoriis  alli- 
dui,  nonfinehbris  (contraquam  ha(Stenusfa(flitatumfit)profeflbribusordinariisoperam 
dederint,nonleuem&pcrfun(5loriam,vtantehac,fedpIenam,iuftam,atqjinculpatam.quiq; 
profeflbres  fuos  frequentius  confulendo,ac  difputationelaceflfendo,  ipfis  diligentiam  fuam, 
fliudium,  &  induftriam  approbauerinr. 

idem  arbitrari  Senatum(quod  fine  fraude  cuiufquam  edi<^i  regij,  alceriufve  conftitutio- 
nis,autamplifIima:Parifienfis  Curia:Senatufconfultorumfiat )  primo  gradui  annosduos, 
tresannosalteri,  quatuorvero  tertiograduifufEcere,itavtquaciriennioomnes  iam  di(5los 
gradusconfequiliceat.  ,,,',.;  ^,'  , 

Etcumtertiushic  Do(5tur^gradusfummumfithonorisfaftigiiim,aaqub3nbnVcrnere 
quenquam  afpirarc  decct,ne  obfolefcant  tant?  dignitatis  infignia,placere  nemini  ad  eum  di- 
gnitatis gradum  hacvia  afcenfum  paterc,  quinonaliquot  pubUcisdifputationibus(quas 
j^epetitiones  vocant)ingenij  profc(5lus,eruditionisfpecimen ,  &  documentum  non obfcu- 
rumdederit.  Quoingenerequicxterisfrequentius,fubtilius,&diIigentiusfefeexercuerit, 
fuoquecxemploadvtihffimumftudiorumexerccndorumgcnusaliosinflammauerit,hunc 
ceu  candidatorum  omnium  digniffimum  eorundemlurifconfultorurn  fuffragiis  renuntiari. 

Et  quo  ftudiofa  iuuentus  pleniorem,atque  vberiorem  ciuium  erga  fe  benignitatem  expe- 
riatur,illudquoqueplacere,ineunte  proximo  anno  eospromoueri,quos  tunc  temporis  ipfi 
prof  effores  ob  caufas  iam  mcmoratas,  fua  commendatione  ac  teftimonio  dignos  judicaac- 
rint.Datum  Biturigibus  Anno  1541. 

BBB 


iiiS 

FRANCISCI    DVARENI   COM- 

MENTARIVS     IN     CONSVETVDI- 

NESFEVDORVM. 

_ .  Summis  rctum  &  fententiarum,mutuirque  tellimoniis  ad  fingub  cipita  adicdis: 
AVCTORE    lOANNE    HAVICHORSTIO     MONAST 

Cenerofo  Heroiac  Domino  Theodoro  a  *Bronckhorft  f^  "BarthenhorchjBaroniin 
Anholt  ^Baer,acdominotn  Lathum,  ^c.  ^Mecoenati(uo, 

loanhes  Hauichoirftius  Monaft.I.C.S.D. 


M  tJ  I A  fatii  inpeim  rittrt ,  €5  rttrofHh- 
/n^yJi  r(ff<?m :  inqait ,  Vergilius ,  infignis 
atque  authoritate  gtauis  Poeta:  gcne- 
rofc&iHuftriir.Hcros.  Idque  cumcx- 
tcris  in  rebus  atque  artibus:  tum  vcro  in 
dodrina  lceum,  &  ciuili  fcicntia,quam 
Grzciw/iiKnrwAiT/itii»  J^aA«»  vocanr,ni- 
mis,  pro  dolor,  manifeftepcrfpicitur, 
Tametficnira  hicolimprodignitatefua  TO(ra«>5J^rn'/^iiiaj- 
&iw'Sii,vt(cribit  Ariftotcles,Q_Mutij  Scauob,&  Saluij  Inlia- 
niiEcatc,  verbis  vcrborumqueformispata,&  viaaerationc 
cxplicttafuerit:tamenncfcioquofatopaulatunaftatudigni- 
tatisluardeie6ladeturbataque,&mulris,  &  denfis  omnino 
tenebriseftcitcufula.  Nam  quxdodloillofeculo  QJvlutius 
Scaeuola,quod  Saluius  lulianus,  quiquc  alij  vfu  rertim,  &  di- 
lciplinarum  dodtina  eruditi  homines,dc  publicopriuatoque 
iure  actificiole  digefta  ,  magno  Reipub.  bono  gcneratim 
fompolaerant:  eacumfuis  coUcgis  Tribonianus  iDgcntio- 
mniumhominumincomodoj  temcrediftldta  diftradtaque, 
late  diffipauit :  artemque  iuris  ciuilis  ( fi  modo  ars  dici  poteft, 
in  qua  plusindufttix  &  laboris,  quam  artis  &  dodltinx  appa- 
rct}magis  difEcilctn  &  obfcutam ,  quam  magna  atque  vberio 
temnobis  reliquit:  Adeo  vtnon  mediocriter  pertimcfccn- 
duro,nchifccincommodi$debilitata,  ciuilis  philofophia pe- 
nitus  concidiftet:  nifi  a  maximz  naturz  &  perfedlx  dodltinz 
faooiinibus  hoc  noftro  tandem  zuo ,  nonnihil  eftet  rccreata: 
q-ji  ad  hanc  illuftrandam  ornandam«]ue  fua  &  ingenia  &  ftu- 
dia  contulcrunt.Verum  enimuero  illud  raitum.quid  fir,quod 
cumtot  fummi  confulti  iuris,  hominefque  literatifilimiinv- 
niuetfa  propemodumifiMtJDf/ainM^it»  integtitatifuxtcftitu- 
cnda ,  opera;  plurimum  ftudiique  confuinpfetin t :  hzc  ciuilis 
iurislpecies  quxdcbeneficiis  eft&feudis,  relidaab  omni- 
busfcre,  acdclerra.    Viliffimahzccxomnibus?minime.at 
perfonatum,rcrum  &  fatftorum.in  quibus  vctlatur.cxcellcn- 
tia,  Vtilitatifque  magnitudine ,  cum  czteris  philofophiz  ciui- 
Hspartibusnon  cotnparandafolura,  fedetiamiisancefcrea- 
da.  Quzigiturresillosauocauit,  vtnonidemin  beneficio- 
rnm  feudorumquc  iurc  adhuc  przftiterint:  quia  reliquz  ciui- 
lisfapiencizpartes,ordincac  difpofitionercrum  licetminus 
conucnientes,verbistamen  aptz  (unt,&fententiiscongtuz. 
Veteres  enim  prudcntesiutis,equibusPandedarum  libria 
Ttibonianoconfuti,&vctbis&  vctborum  forrois  puros& 
clcgances  fuifte,  quis  ignorat  ?  Hzc  quz  dc  facris  fundis  extat 
vccctum  dodrina,  ncque  difpefitc,  ncque  pure  &  erocndate 
confedla  cft:ita  vt  eam  in  cerca  geneca  digerere,generu  quafi 
quzdammembradifpcrtiii ,  proptiam  cuiufquc  vimdefini- 
tione  dcclararc,  latinitatcm  orationis,&  purum  genus  dicen- 
di  accommodare.non  cuiuluis  «ne  videacut.  Accedit  illa  quo- 
que  caufa,  quod  rcs  diftiifas &  di(perie dift as ,  in lucidum  ot- 
diaera  cogiquidcm  cette  omncs  zquo  animo  patiuntur :  ac 


purum  retmonem  paulatim  reBafd  volunt,&  barbarum  fen- 
fim  cadere:  repente  &  fubito  commutari  molefte  ferunt:pr^- 
fcrtimqui  incompoficislcgibus^vtLuciliani  Sczuolz  verbi» 
vtarioonfuo ,  fcd  vitio  temportroaflueti,  artificiofaledliflS- 
marurovocumtcrminationeabfpiutisfententiis.nonpctin- 
dedeledlantur.  Hisde  caufis,credo  ego  feridsomnind  quidc 
genctofe  Baro  quam  vtilitatismagnitudo  poftulabat,  aliqua- 
dotamenadhocgenusdonationi$,quodfeudumappellatur 
otnandum,przftantcs  dodlrina  viros  acccflifle.  Interquos 

GuilhelmumHannetoniuro,&Francif.Duarenumminiroe 
poftrema$tcncreexiftimo:vterqueingcnij  magnitudine  fre- 
tus,&  quod  inftitutuslibcralitcr  dodirina  rerum  optimarum, 
huic  iuri  lumcn  afFcrre  conatas  cft:nequeidinfdeliciter,mea 
quidcmfententia.  Ingeniofiusenim&grauiusdciurc  benc- 
ficiorura,quarovetercs,vterqueperfcripfit.SeddeHanneto- 
nio  alias :  ad  Duarenum  vero quod  attinct,  quamuis  hunc  de 
feudis  Commentarium  pauloante  mortem,rogatu  quorun- 
datn  Gerinanorumconicripfcrit:  ncqueomni  rationcperfe- 
cerit:  tamcn  ordo  &  via  doccndi,quia  in  primis  lucida:  &  quia 
otatio  non  contemnenda ,  fancque  tolcrabilis  in  cocernicur: 
hikeduabus  egocaufis  adduftus,iudicio  illorum  quiciuilis 
fapicntiz  ftudiofis  Commentarium  hunc  cdcndum  eflear- 
b:trabancur,f  acilc  acquieui:dcdiquc  opcram.vt  tum  collatio- 
ncalicjuotmanu  fcriptotum  cxcmplarium  cotrcaius  :  tum 
etiam  fummis  rerum  &  fencenciarum ,  mutuifque  celcbrium 
huius  lurifconlultorum  tcftimoniisaudlus,  in  lucem  prodi- 
ret :quo  ftudiofi  vtraquc re ad  lcgcndum  inuitaci,  rainimo la- 
boreexhoclibromaximam  vtilitatcm  perciperent.  Tibive- 
ro  Theodore  verc  generofo  Baroni,  librum  hunc,  &  quod  in 
eundemlaborisimpendi,mitto:  nonlolumquod  hancfeu- 
dorum  doarinam  przdare  intelligas,&  maxime  probcs :  qui 
honeftcin  bonisdifdpliniscducarus  totapuetitia:quiannis 
yndedmin  Caroli  V.fummilmperatorisAula  cdoctus:qui 
inpluiimisdicntulorum  vafallorumquctuorumCunisvcr- 
fatus.quam  fitlatepatens  do<arinz  huiusiuris  vcilitas  no  ob- 
fcuie  peifpicis:  fcdcriam  quodtanta  intcfitdignitas  &ara- 
plitudo,vt  bencficiorum  fcudoiumque  lcgcs  &  moresexifti- 
matio  atque  auaoritas  nominis  tui,  contra  reprchcnforcs,& 
nnnc ,  &  in  poftcrum  fadle  tucri  poflit:  qui  auita  generis  cla- 
ricaceilluftris,  (fiquidem  origo  ribi  eft  cx  familia  Bronck- 
horft  &  Barccnborch:  quarum  hanc  a  Batauorum,iIIam  vcro 
a  Bohcmorum  rcgibus  deduftam  cffe  ztcrna  anriquitatis  in- 
fignia  monumentaque  teftificantur  )  qui  vera  pictare,  iuftiti» 
&  animifortitudine,  acrcliquis  virtutibus,  patrcm,  maioref- 
que  tnos  imitaris :  atque  id  agis ,  quod  &  genus  &  dignitatcm 
&  forcunas  cuas  decec :  ideoque  &  nunc  cs  in  adraJrarione,& 
immortalem  gloriam,  &famamin  omne  «uum  reliaurus 
eflcvideris.  Vale  Mcc«nas  in  primis  obferuandc.  Coloni;c 
Agrippinz  h  Scholis  artiwn»  Anoo  rq^arat*  faJutis  1 1  tf  ». 
CalendisAugufti. 

CAPITA 


Inconjuetudinesfeud.  mp 

CAPITA    HVIVS    COMMEN- 

tarij  in  confuetudines  feudorum. 


Im  Feudorum  a  eiuibus  confcriptHm:(S  qnnm  habeat  attthorittt  • 
tem^.  CapHt  i. 

QHidJttfetidMmj.  i. 

De  ongtnefeHderurnj,  ). 

De  dtuilionefeudorurru.  4« 

De  rebut^^unpojfunt  mfeudtim  dari.  s  • 

De  hu  tsjut  tnfeudum  d»re,veUcciperepoffmt.  <>» 

Ouibut  modisfeudumttcijuiritur.ttcprimumdeinHeJiiturtt.  7. 
Delongttpojfeffione.  8. 

"Defuccelftonefeudi.  9- 

Defuccejfionefoemtnarum.  10. 

Defuceejfionemafculorum.  11. 

De  iure,ejuod  habet  vafallm  infeudum.  1 1. 

Deiuredomini.  !}• 

Deamijfwnefeudi.  I4- 

2>f  tngratitudine  vafaHi  in  alium.  i  f . 

Deamtjfionefeudtlinevafalliculpa.  \6. 

AmiJfumfeudMm,cuiapertatur.  17. 

Z)f  a£itonibutfeudt  nomine  competentibut:  atprimum  t^Hdi  den- 
turvafallo.  i8. 

i)e  a£ltontbiis  domino,  aliifque  perfonit  competentibtu :  ^  inter- 
dfSHspoffeJforiis,  19. 

Tie  iudtee  competenti,in  controuerfiinfeHdalibue.  1  o . 

'Deforma  exercendt  iudicij.  11  • 

lus  feudorum  a  quibus  conrcriptum:&: 
quam  habcat  authoritatem, 

C    A    P.       I. 

I-  Feudorumlibri  ijuala.  Curtituinprologotrall.feudorum. 
Z*liui initio  Epttom. in vfusfeudo. Connanut Itb.  i.c.io. 
HannetoniMltb.uc.i.Iurufeudorum-,. 

2  ^td  hie  librie  contineatur.  Curt.  &  Connanus  ibid. 

3  NumreSeconfuetudinuappeUentur.  Curttuii.part.tj.x. 

Hannetoniu*  lib.i.c.i. 

4  Quit^rimoiutfeudorumconfecerit.  Connanutd.c.  i.lib.i. 

($  Hannetoniutltb.  1 .  f .  1 . 
j      Ltberfeudoruman(itauthenticut.[urtiutl.part.<j.i.Za'!(i- 
lu  tnitio  Epito.in  vfutfeud. Hannetoniut  d  lib.i.  cap. i . 

Ic  T  V  s  crgoprccibusveftris.aggrcdiar 

interprctatJonem  beneficiorum ,  qu« 

feuda  appcliantur:in  qua  interptctatio- 

nis  ratione  fcqucmurmcthodum,qui 

vti  folemus.in  cxplicationc  digeftorum. 

I     Eftenimhuiustradlatus.&rerum, 

qusB  in  eo  contincntur,  tanta  pcrturba- 

rio.vt  non  videam  aiiter  explicari  poflc. 

Incipiendum  efta  vulgaribus  nonnullis  quzftionibus.  Nam 

initio  huius  tradatus  quarri  folet:  quidconcineat,  quis  fit  au- 

thor,&  quam  authoritatem  habeat  ? 

z     In  primis  diccndum  eft,  continet  i  mores  &  inftituca  Me- 

dioIaneniia,de  bcneficiis  militatibus  &  feudis:  Item  continc- 

ri  conftitutiones  quafdam  Imperatorum,  vt  Lotharij,  Fredc- 

rici,&aliorum.nonfuntigiturlegcs,qu2Continenturinhoc 

volumine :  vt  oftcndit  ipic  titulus,  cum  incipit,  Coufuetudtna 

feudorum. 

}  Obiiciat  quis,  non  refte  confuetudines  dici,  qu»  fiant  de- 
fcriptashoclibrojquiaeonfuctudo  eft  iusnonkriptum.l.dc 
qmbus.  ff.  de  legibus.  § .  finc  fcripto.  Inftitut.  dc  iurc  natural. 
gent.&ciuil.  Refpondeo^defcriptas  hasefleaftudiofoquo- 
piam:quinullanihabuitauthoritatemlegiscondendac.Qua- 
re  non  poflunt  dici  leges.  Nec  ideo  rautatum  eft  nomen  con- 
fuetudinisquodapriuatofuntconlaiptie.  Scd  fi  autboritate 
publica  cflent  conlcriptac  ha:  coniuctudines,  rciae  dicercntur 
lcgcs:  vc  funt  morcs  rcccptar  Galliac :  qui  funt  redadi  in  fcripta 
authoritate  principi$:ideo  rede  leges  dici  poflunt. 
4  Nunc  vidcndura  eft,quis  fit  author  huius  libri.  Vulgo  di- 
citur  ab  Oberto  fcriptus,  &  Gerardo  quodam:  quanquam  eft 
XihtttuivuMSi.  Haius  Obcrtinomcn  cft  in  quibufdam  capici- 


bus  huius  traftatus  :  hinccrediturenmtoiinshiiiuslibiiau- 
thoremeffe:(ednihiltamenrepcrioObertieflr.multominns 
GerardiiUius.Sane  animaduerti  qua:dam  r\  f.riptis  huius  O- 
berticfle  fumpta,  &huctranslata  :  eiuimodifnnrrapita.de 
quibus iam  dixi,  Sed  hoc  non  arguit  authorem  efl;  hunc  eius 
libri,non  magis  quam  Vlpianus  Pande6J;arum:eo  quod  in  eo 
libro  quzdameius  refernntiir  fcnrenti».  Eft  efgorapr.^dia 
quacdam,  conftitutacxvariis  librisftudioforutn,quimforo 
hoc  Mediolanenfi  verfabantur.  At  inter  om  ncs  conuenitipri- 
uatumhominemfoifre,quiha(ce  confuetudmes  finevUaie- 
gis  condcnda:  authoritate  perfcripferir. 
f     Vnde  quzritur  deauthoritarchuiuslibri  :  &aneiusail- 
thoritas  fequendafit  iniudiciis,ficutaliorum  librorum  iuris 
ciuilis?  Ccrtum  eft  ius  moribus  rcceprum,non  minus  feruan- 
dume(re,quamiusfcripfum,I.dequibus.ff.delegibus.  Igttuc 
an  Mediolani  feruati  debeat,non  eft  magna  dubitatio:de  aliis 
tegnis  maior  cft  dubitandi  caufa.  De  Imperio  qua? ri  folct :  f ed 
rcccpcum  eft,in  orbe  Romano  (eruandas  has  confuctudines: 
non minus quam  Mediolani.  Quidam huius fenrentiar con- 
firmanda*  caufa,affirmant  hunc  iibt  um  a  Fcderico  Impc  rato- 
re  confirmatum:de  qua  re  non  fatis  con ftar.  Attamen  dicituc 
inirapcriotacitereccpcumefrc&  approbatumab  Imperato- 
tibus&Principibuj:  &eamtacicamapprobatioiiemfuflice- 
re>  ciufque  taciram  efle  auftoricatem  tanti ,  quafi  cxprefle  if- 
fctapprobatus.  Longotcmpofc,inquiunr,quodcxceditho- 
minum  memot  iam,  publicc  hic  liber  leftus  eft  in  Scholis  Bo- 
noniac,aliifque  locis,fcienre,&  non  contradiceme  Imperato- 
rc.Igitur  tacita  approbationc  videri  pcobatum .  Nam  cnm  pa- 
lam  DD. hunc  libt um intcrpretati  fint,  tanquam  ciuilis  iuris 
parccm,  nuUum  Principem  caufari  potuifle  ignotantiam  hu- 
iusrci.  Qupd  cnimpublicefit,  eiuscaufam  ncmoignorare 
debet.Lfedctfipupil!us.§.praj("ctibete.  dcinft.adt.Tempus 
illud  memotiam  fugiens  hominum  ius  faccre  dicicur.l.hoc 
iure.§. du6tus.de aqua cocid. & iftiua.  His rationibus cmncs 
dofticonfentiunt,hunclibrumau(5ioritatemlegi$haberein 
Imperio.  In  Galliaeft  maior  dubitario.  Etenim  falfum  eft, 
quod quidam  dicunt,  Galliam  fubclTe  Impcrio :  ergo & idein 
dcGalliadiccndum.  Contrariumcnimcftincanonibus.  Igi- 
turfcribitGallorumRexintitulofuo,  Deigratia,&c.  quafi 
nuUiushominisjfedfolius  DcigratiaRcxfit.   Qu^odincon- 
trarium  afFerri  foler  ex  gratia,  1.  t^iiDaif.  ff,  ad  L  gem  Rhodiam 
deiadlu.  ridiculumeft,acnugatorium  :  vbiait  Impcratorle 
mundidominumcflc.  Aliis  viderurhicl.ber  racito confcnfii 
comprobatus:ficut  in  Imperio:  &  eft  qua;ftio  fafti,  dc  qua  no 
aufimquicquamfacilcdefinire.Quidamaiuntquodvbicon- 
fucrudodeficit,fequendumefleq(iodhoclibrotraditur.Mo- 
linacus  negar,  oftendens  id  in  iudiciis  vim  legis non  haberc ia 
Delphinatu.  Scdfcqucndoseile  morescuiufqjciuitatis.Scio 
magni  pondcris  efle in  iudiciis ,  etfi  non  aufim  aflirmarcaa 
habeataudtoritatcmlegis.     Nequc  tamenca  rcs  debetnos 
Gallosalcftione  huiuslibtidecerrcrc  :  finc  quo  ne  motcs 
quidem  patrije  re£bc  intelligi  poterunr. 

Quidfitfeudum.  Cap.  II. 

t  QuidftfeudurrLj.  Francifchinm  Curtiuti.part.traElattu 
feudorum,ejUitji.  6.  /irdi^ntn  Summafeu  Epitomedev 
Jib.feud.c.  5  .Zaz.tiu  tn  i  p^rt.Epito.  in  vfiufeuda.  Han- 
netoniut  lib.  i .  lurisfeu.c.i. 

1  FinitionisexplicatioverbMimconfeBa.  Curtiiu d.\.part,ij. 
6.  Ardizon d.c. ^.de vjibusfeHd.  Hannetontu*  c. i.Ub  j. 

j  Feudum  vndenomen  habeat.  Curtiut  in  i.part.eiufdem  tra  - 
5iatusfeudorum,tf.7..<4rdizonc.^.Zatiutin  i.part.  Epi- 
to.H.mnetoHiuscap.i.lib.i.  ConHanuscap.^.lib. i. 

4  Fidelittts  anfit  defubjiantiafeudi.  Curtius  d.i.part.ij.j,  (^ij. 
^.Za!^usind.i.parte. 

f  Difcrimen  feudi  ^ emphpeufeaS.  Dehocprttter  Curtium  iu 
1 .  part.  ejutfl.  5 .  pertjuam  dijferte  Gulielmus  Hannetonius 
Ub.i.iurufeudorum.c.i. 

y  Feudum  tjualu  contr-iBuslit. Curtius  i .part  tj.cf.  ZaTius i» 
Epttomefita,part.i.Hannetoniuslib.i.c.  i. 

BBB     X 


lUO 

7  c-^fJ»  emntHiufcHii  p*Elo  eenuento  mmahiiu.  Curtitu  ad- 

madhmfciteitt  i.f4rt.trailAtftud.(j.6.Han»etoniM  c.  i . 

Ub.i. 
S  QHattampropriaifeHnaturaliahuimcontraBM.  Curtiu44. 

q.  S.part.t.C^  Hannetoniuf  hb.y.ci.. 
9  Q^fintfeudtfubftanxialta.CuniMd.q.6fubfinem.  Han- 

netonim  Ithro^^  capite  iam  citatii. 

NVnc  vidcndum  (^uidfitfeudum,  &qualel)CTicficiuni. 
I  Eft  iraqucbencliciumreufcuduni,tesimraobilis, 
qnz fidei,  vel  obfsqui) gratiacerto  modo  fiuenda alicai  con- 
ceditur.Hzc  diffinii  io  rundamentum  eft  totius  difputationis. 
Dico  Rem  immohtlem,  fcudum  pro  re  accipimus;  quamuis  in- 
tcrdum  pro  ip(o  contra<ftu  accip<atur,frcquentiu$  tamen  pro 
re  ipfa  accipi  vidcas,  quemadmodura  in  pignore :  quod  intet- 
dum  pro  te  pignorata  accipitur.l.  i.  de  pignot.  ad.  Intcrdum 
pro  contraAu  ipfo.tit.  quibus  modis  pig.ioluitur. 

1     Immaiilii.  Quia  rcs mobilis in  fcudum  non  datur.nec 
habcnt  mobilia  feudum ,  vt  dixi  iti  Emphyteufi ,  cum  in  hoc 
difFerrediximusk  locatione.  Feudura  magnamhabetaffini- 
tatem  cum  cmphytcufi  :  Vtpofl  fufius  diccmus.  Ethoceft 
quod  dicitur,feudum  non  poflc,  nifi  in  rebus  foli,  confiflere. 
t)iflinguctidafuntca,exquibus  fubflantiafeudi  confiflit:& 
ca  ex quibus natura.  QiuEdam  funt fubftantialia,  v.  fit  nimi- 
rura  rcs  immobiiis,ficuc  m  venditionc  ptetium.I.pafta.yi.ff. 
deconttahend.empt.Sequitur,  Certo  madofruenda.  Hzcex- 
plicatur libro  z  .cap. 1 5.  Non  enim  dicimus  dominium  tranf^ 
ferri  in  bencficiarium :  fcd  tantum  datur  ei fundus  f ruendus: 
licut  dicitur  de  emphy  teud.Sed  Obertus  oflendit  in  hoc  cap. 
vfumfrudtum  in  accipientem  tranfire  non  tantum  :  fedad 
ipfius  ctiam  haeredes:ex  quo  intelligimus  vlumfrudura  hic 
non  eire,qui  morte  finitu  r;  fed quafi  dominium  tranifcrri in 
beneficiarium  inteliigitur:ita  vt  vtilis  ei  a£tio  competat,ficut 
emphyteuts.  TcmporeHortenfijnondumfueratdiflinilio 
Viilis  &  ditedti  dominij  (vt  cgo  puto.)  Igitur  fimpliciter  hic  v- 
titur  vocc  dominij .  Sed idem  efl ; ius  enim  proximum  donii- 
ftiotransfertur  inbcncficiarium  :  vndcei  vrilisin  remadlio 
datur.   Obertusvtiturvc[bo,fruendi:  quiaaliudnonhabet, 
non  quod  verus  fit  vfusfruiSlus.  Vndc  in  definitione  additur, 
Certo  modofruenda,non  Cimplidtet  fruenda,ne  videatur  vfuf- 
fru6tus.Obcrtus  ad  iiiik,tnperpetuum,qaod  fuftuli  ex  defini- 
tione  mea:qui3  plerunque accidit .  vt detur feuduoi  ad  tem- 
pus.lib.  I  .titul.i.de  feudo  Guardix  &  Caftaldiz.Et  quamuis 
Obertus  volueritde(criberc,quod  frequeutiuseft  infcudis: 
tamenegocenfcodcfiniendum  ,  vt  omni  tam  temporario, 
quarare(5tofeudo  conueniatdefinicio,  Profide  ^  ol>feifMio,\d 
efl,vt fidem &c  obfequium prxflct beneficiarius dom.no. O- 
bertusctiamhic  exprimit  exigi  beneficium  perfonaie  vt  vo- 
canc,  &  obfequium.  Sed  in  quo  maxirne  confiil:it  oblcquiura 
feudi  ?  An  ne  vc  fides  debcatur  potius ,  quatn  obfequium,  vel 
icruiciumPlib.  i  .tit.6.  de  forma  fidelicacis.  Cxtera  enim  ma- 
gis  ad  naturam,  quam  fubflanciam  feudi  pcrtinenr,  vt poftea 
dicam.Auxilium  enimperfonaIc,&obfequium,fpeciemfer- 
uitutishabent:ctfiferuitutcsnoafinc :  fides  itaquemaxime 
cflnecelTaria. 

3  Feudum, a fidclitate didtum  efi:, lib.  z .  titul.  5.  Videtur 
quibufdam  fidelicas  non  neceiraria  ad  fubAantiam  feudi :  nifi 
pado  fitacquifica,vihic.  Padiaverofubftancias  murarcne- 
queunc:  ergo  fides  non  videcur ex  fubllantia feudi.  At hoc fic 
eft  incclligendum :  Padio  potcfi:  conueniri,  ne  exigatur iufiu- 
randum  hdei  przftandx  gratia  :  fed  vt  fides  non  ptasftetur, 
conucnici  nullo  modo  poteft.  Dicitur  cnim  fideiis,  a  fealis:& 
Pdncepsomnes  fubiecl^os  fibifeales,idefl,fidelesvocatab 
hac  fide,qua:  domino  debecur. 

4  Inhocigiturmaximcvcrfaturfubftanciafcudi.Hincquo- 
<]ue  beneficium  dicicur  :  quia  videcur  omnino  gracuicum; 
Cum  non  cxigacur  penfio.feu  meix:quod  fi  mera  hberalicace 
domini  fidei  caufa  decur ,  obfequium ,  vcluci  pro  i  cmunera- 
tionc,priftacur:ad  quam  natura  obligacus  cft  is,qui  benefici- 
umacccpit.l.fedetfi.J.confuluicff.depec. hxred.  Eadcmra- 
tionedidifunt  Ecclcfiafticireddicus,beneficia :  quiagracis 
conccduncur,vtaliasdocuimus,iib.r.debeneficiis;ficucprs. 
dia  miIitatia,quaE  conccduntur  &  daniur  milicibus.  Hinc  col- 
ligi  poteft  id,  de  quo  dubitari  folct :  an  Epiicopi ,  qui  fidclira- 
tem  dtbenc  Papi,fi  iureiutando  obftrirgancur  Papa-^eo  no- 
tnine  finc  YafAlli  i  QuJdam  pucant  eot  ellc  Vafailos,  adcfiai. 


TrancfDuATeni  Comment^ 


tionc.quiafcfideIicatemefpr*ftIcur<bsiurailcrunt.Vcran?a* 
menhocnonconucnitnoftra:definiciDni;inquadic'turbe- 
neficiun«,feufeudumconccdiprofide,&obfequio:DOquod 
quacicsfidcsexigicur,ficbeneficium:(cdquodprxdiumiIIui 
dacurpro  ea  fide:quod non conucnit beneficio  Ecclefiaftico. 
Dantur  quidem  c!s  rcddicus,&  fidem  prarftare  debcnt,fed  no 
debcntut  iis  pro  fidcifed  pro  minifterio  Ecclefiaftico. 

S   VndcapparetcmphyteufimafcudodifFerrc.Emphyccu- 
fisdacurpropcnfioue&vcaigali.cococic.fF.fiagervcaigalis 
pecacur.AcpiaEdia,qua:danturfrucnda,vcindeibluancuifti- 
pendia ,  non  pofTunt  dici  bcneficia :  quia  non  dantur  pro  fidc 
&  obfequio.Icaq;  quacritur,  quid  fi  pecunia  dccur,  vtrum  fcu- 
dum  erit,an  beneficium  ?  vel  fi  is,qui  rem  acccpir  ab  aliquo.ci 
fcudum  obligct  adannuum  reditum,vel  pecuniam,  (vi  fit  in- 
terdum)an  fercndum  fit?  Videtur  no  efle,ex  his  qu;E  diximus. 
Addcndumquodalibilib.i.tir.z7.c.i.vidcturfignificari,fcu- 
dumdeberceflc  gratuitum  :  atfipccuniaintcruenerit,  feu- 
dumnonefle.  Sedmultahuicfcntcntixaduerfantur  capita, 
lib.i.tic.2.&tit.  i^Iib.i.  Item i^.tit. i .lib. &  feq.  vbi dicicur, 
^<r/«i/J"(?wfr«//rW«/M.Ex  quibus  locis  apcrte  apparer,pecuni- 
amintcruenirepofi^e.faluofeudo.Igiturnonputogratuitum, 
ad  fubftan  tiam  fcudi  pertincre:nec  interucnicic  pccunia  fub- 
ftanriam  eius  corrumpi.    Pada conucnta  ea  mucari  poflunc; 
qu2  f  unt  demtura  cotra«aus ;  modo  ad  fubftantiam  non  pcr- 
tineaiit.Nihilominus  debetur  fidcs&  obfequium.ctiamfa  pe- 
cuniainterueniat,  tanquammetccs:ncc  minus  diccturfeu- 
duta)liccraccedant&aliquitcdditus.  Qupddiciturlib.i.tit. 
zy.nihilnosmoucredebct :  Loquiturcnimdepecuniamu- 
tua,nondequolibctpretio.  Suhpr*.textupecMntt^\d  cft,pccu- 
niscredita::dequapriuslocutusfuerat.  Lexcoivmiflbria  eft 
prohibitaiopignorib.l.finali.G.depaia.pignor.Feuduranon 
fub  prztcxtu  pccunii ,  fcilicet  mutux ,  fcd amot e domini  ac- 
quircndum  cft.  Quare  fi  pecunia  interuenerir,  mancbit  qu i- 
dcra  f  eudu(n:fcd  fi  ob  pecunia  reccptam  feudurn  tibi  pignori 
dedcrolcgecommifloria:vtnifiadtcmpusfoluani,fuadusti- 
bi  ccdat  in  feudum :  non  valcbit  paftio  cadem  ratione.qua  in 
pignoribus  cft  prohibita. 

6  ««cfcudi  definitio  «bfcruanda  cft,quoties  dubitatur.an 
contra(ausinnominatusfitfcudura,velaliusc6cra(aus:f2fe 
enimpropofito  inftrumento  deconcratau  confcripcodubi- 
tatur,qualis  fit  contra(aus,an  venditio,Iocatio,an  innomina- 
tus  cotra(au$,an  feudum.  Nec  fine  caufa  de  co  quaiicur:  quia 
hic  cotra^aus  nacura  fingularf  habcc:  vt  quod  hic  dc  fidcHcatc 
d!citur,quaVafallusdominodebct:qucdinfcudofinguLrc 
eft:ficctia,qu6ddicitur,feuduab(q;confcr.fudominiaiienai 

nopoflc:qua:q;dediuifionc,fucccfllone,inucfticutaqirefc- 
rucur.huius  c5tra(aus^pria  funt.  Obferuandti  eft  igiiur,quis 
fit  cocra^aus :  ad  quam  rcm  dignofcendam  vtilis  eft  dcfinitio. 

7  Sedquidfipa^ao  aliquidfucritimmutatum,ducricali- 
quis  ?  Pa«aofolet  farpenaturacontra^aus  mutari ;  fiereode 
fucccflioncquicquafucritraucatum.vcldeamiflianefcudi 
an  nihilominus  fitfcudum?Notandacftfupradi(aa  diftiii«ai.I 
ex  I.pa(aa.ft:  de  contrahen.erapt.  Cum  pa^aum  inicur  concr* 
nacuramconcra<au$,nihiIominus  manccconrca^aus  nifide 
eo  pa.aum  fucrit  faiaum,  quod  ad  f  ubftantia  contraduspet. 

tinct,Vtficonuenetitncvcnditordecui(aiooctencatur.ni- 
hilominus  renctvendirio :  atficonucncritdeprctio,  hicreu  • 
tatur  contraaus;quia  ptctium  ad  fubftantiam  vedftionis  per- 
tinct.  d.  1.  paiaa.  Eodcm  modo  fi  in  hoccontra^au  conucnic, 
ne  res  fic  immobilis,vcl  nc  fidelicas  prarftctur,  (qux  duo  fcra- 
per ncceflaria funt:  bcet  obfcquiura  no  fcmper  cxigacur  tan- 
quamfubftantiam  attingens,  finc  quafcudum  elfenolipo- 
ieft)pa(aumnonvalebit. 

%  Pctcurraraus nunc ea,quar  proptia huius contra^aus funi- 
&oftendamus,  quidpa<ao  hicraHtaripoterit,quidnon  la 
piimis,  cum  rcs  traditur  in  fcadum,  quafi  dominmm  tiafit  in 
vafallumjverura  dominiumrctineti$,quircm  conccditfru- 
cndam.lib. z.  tit.  8.  de inueft.  de re aliena fa^^a.  Bencficiaiius 
rcmbencficiaria  potcft  quafivindicarc;  quiahabet  vcilecio- 
minium.SimilcdixideEmphyceuca&fupcificiario  lib  i  ff  fi 

agcr  vc(aigalispcc.&lib.i.§.9,  auc6.fF.de  fupctficiebHociJi- 
tur^priu  cft  huius  c6cra«aus;  nifi  aliud  c6ucncric:  lunc  enim 
dubiu  non  eft,quin  coucnca  fcruanda  fint:Vi  fi  coucnerit  vc 
trasferatur  plcna^priecas,  retcta  tatum  fidc,  &  (alua  fidcl.* .. 
te:hoc  pa^u  fcruandu  cft;  &  nihUominus  cft  fcudu.q  u.a  f  u:  e 

domina 


Inconjuetudinesfeud. 

dominio  potcftcondftercnnefidelitacenonitem.Ifilem  di- 
cendum  eft,  ticonusDiat.vcyarallus  vfamfructum  cantum 
babeacncndominium,  velquafi,  Exemplum  hocdedomi- 
nio,&  <pecies  iila,quam  recito,hic  intcr  omnes  DD.aliquan- 
do  eft  agitata.Ideo  dixi  in  defin  icione ,  Citm  ra  ccrto  modofiH- 
endaconcfditftr.  Sxpe  transfertur  quaii  dominmm  in  vaiai- 
lum.vtinrcrum  verborumque  expoiitionedixi,verumdo- 
minium  retinetur  ab  eo,  qui  concedit rem  in  feudum.  Ober- 
tus  defcribit  certum  feudum,  (ecundura  id ,  quod  pierunque 
accidit.  Proprium  quoquehuius  contradluse(l,iacramen- 
tum  fidelitacis :  cum  ndclitacis  nomine  iuflurandum  exigicnr 
iblennicer  a  vafailo.  Poteft  tamen  conuenice,ne  fidelitacis  iu- 
ramencumvafallusprxftec,  nulloque  iureiurando  aftringa- 
turadillamiidelicacem.lib.z.tit. ; .  Fides  quidem  eftdefub- 
ftantia,fed noniufiurandum.  Tertiumproprium eft,qu  'd 
vafallus  amittat  feudum,  niiifidcm  prxftiteric,  &aliisqui- 
buldaradecaufis,dequibusinfralib.i.cic.i7.Senioresvocanc 
Jeignionrs, bonoiis  caufa.Et  lunc  qui  putant,etiamii  pailo  co- 
ucniat,ne  ob  has  caulas  feudum  amiccacur.non  camcn  valcre, 
quia  homiues  inuicarencur  huiufmodi  pa(5to  ad  dolum.l.illud 
c6  jeiiire.  depai^is  docalibus.fF.Sed  mihi  non  pcobatur,nam 
ecli  non  amiccac  feudum,  alia  tamen  ratione  poceft  puniri. 

Quarcum  eft,quod feudum  iine conienfu domini no alie- 
oacuL  hoc  iure  Longobacdico.lib.i.c.i  3 .  de  alienatione  feudi, 
^uod  li  conueneric  in  inueftii ura ,  vt  liceac  vendere  line  con- 
ieniu domini ,  certe  hoc  feiuandum  etit,  quia  ad  f ubftantiam 
coniradus  hoc  non  pertinet,&  hoc  moribus  noftris  feruatur 
fine  pado,qua:  res  argumento  cft,  pa(^um  hoc  non  efle  coa- 
trabonosmoccs. 

Qujntum ,  vafallus  debet  intra  aanum  inuefticuram  pete- 
re  hb.i.tit.  z  z.q  10  tempore  miles  inuefticuram  petere  debet. 
Sedtamenconueniripoteft,  necogatur  intra  annum  inue- 
fiituram  pstere.  Nam  ecfi  fic  de  natura  contra(!^us,camea  ali- 
ter  conuenire  poceft. 

Sexcum,qaodfaeminae  non  fuccedantin  feudis:Eciam(i  ia 
czcer^s  rebasfuccedanc,  hoc  tamen  iure  fingulari  ia  feudis 
repellunrur.Hb.i.cic.  8.  de  lucccir.  feud.  §.  filia.  nifi  aliud  con- 
uenenc.  In  inuefticura  enim  hoc  folec  aliquando  exprimi,  vc 
fuccedanc  non  cancucn  oiaiculi ,  (ed  &  foeminaE,  &  nibilonii- 
nusfeudumfuamrecinetnaruram. 

Sepcimum,  quod  obfequium  incertum  dcbec  domino  va- 
{aii  iS,id  eft,  quod  do  uinus  ei  imperacurus  eric.Iib.  i.tic. i  j.ia 
^uibus  caufis  feudum  amiccatur.  Natura  hoius  conctacits 
ctt.vc  non  a  i  certum  feruiciam  obliget  ur  chens,fed  cura  otE- 
cmracltpeifonale,qii2comraodc&  hooefte  pocencpras- 
ftaOK.  Neq'ieh2cin  voiuerfamdefiiiiripolIunt,quiacercum 
non  cft  of  ticium,  qu  ?d  vafallus  debcc.Sed  camen  cum  domi- 
nopacilcipoteritjVtcancumad  certam  (eruitutem  tcneatur, 
&  bumaniora  pac^a  (eruabunrur.Iib. i.tit.  { i. in  fi  te.  Hac  eit 
opinioGerardi& Oberci.quiauthorcscreduncuth  liscon- 
trai^itus. Imo poteric excipere vilallus omne obleqai  m,fts- 
ie[tidem,vccumdacur  alicuiarxin  fcudum  (quam  caftodi- 
am  guacdiam  vocant lib. z .dt.i o .  quis dicatur D  .x,  Ma»  ^faio, 
ComeSjCapitaneus  vel  Valuafor )  hic  exprimitur  ccttuin  ge- 
nusofiiLij^quodprzftatidebet.  Caftaldumvocancprocina- 
torein  terum  domefticarura,  voce  Longobardica.a  Cal3,/-jua: 
^cftdomus&aldaformula.  SimiIeeft,quoddiciturvafai!'jm 
teneriofficiumpr^ftare.cumfueritrequiiicusadomino.hb. 
z.  cit.  1.  §.  adhoc  quandocunque.  Nam  ei  ofFerre  feruicium 
cogitur,fedtameneidenunciarc  debet  dominus.  Hocpro- 
prium  eft  feudo.  Sed  (i  conucniat ,  ne  va(allu$  domino ferui- 
tium  ofFet  at,  letuandum  eft  tale  pa(5i;um.  Multa  funt  alia  (in- 
gularia,  de  quibus  fuo  loco  dicemus.  Haec  tantum  diximus.vc 
videremus,li  quid  contra  naturam  feudi  conuenerit,  feruan- 
dum  efte,  &  in  aliis  recineri  naturam  feudi:(in  quid  conueue- 
rit  contia  ( jbftantiam  feudi,non  fetuandum.  lib.  i.tic.  4  8  .de 
feudononhabentc  pcoptiamnaturamfeudi.  Incaeterisreti 


tur.Rciaa  feuda  vocant,in  quibus  nihi!  mutatum  eft .  Condi.. 
dionata,in  quibus  quid  dc  natut  a  feudi  mutatum  cft.H;nc  cr- 
gopotcftis  intelligere  quidfeudumiit.&quomodoiudicati 
pollit,  aninitus  fitcontracaus  feudi.an  non.  9.  Tun.  ex  (ub- 
ftantia  elle  hsc  duo,vt  fii  rcs  immobilis,&  fides  praftetur. 

DeoriginefeucJorum.  Cap.     IIL 

I     j^n  a  cUentclu  RomanorMm/uamprimam  origmem  tm  feu- 
dorum  habeat.  BudtH*  in  l,  Herenntut  .ff.  de  euiti.  ZaTtut 
tn Li.jf.de orig  iuris,  ^ cap.feu par.prtma  Spitom.in  vfiu 
feud.Hunnetontw  c.  t  .Itb.x.lurufend, 
X     T^tud^  nofira an ex  veterum  miltttit  duEla,  atejue iufimilia 
fint.  Haloander  ad  Nouellai  D.IuJhntani .  Ftgltut  m  Infti- 
tuttonibui  ad  %tthrtcam  de  tel^  .milit . 
5      Num  feuda  a  Umitrophit  Romanorum  fundii,  ^  extremit 
Imperii  agrit  deriuata :  LaUm  Taureiiui  in  Ubello  de\mtU- 
ttu  excafu.Za'^usUh.i.derepubUc.  Romana.c.i, 
4         An  lega  £^ iurafeudorum  a  Longobardu  prtrKPt m omni- 
um  nata,  adaltostnde populosvenertnt.  sy^tuarotus,^ 
communiter  DD.  tn  cap.  vntco.de  conteut.  tnterdomt.  £^ 
vafiU. 
f     Non  defunt,qui  moremfeudorum  aprimU  Gallis  deduSium 
cenfenf.in  quafintentiaFrancif.Connanui  Ub.  z .  Commen- 
tariorum  turuciuili^  c^. 
I    T)Rox<musIocu$cftdeor)gincfeudorum.Dubitatui an 
JL  exiureRomanorumortumhabeathocius.-&funtq  i 
putantoriticxiureRomanorum.&rcferunt  Clientelas  Ro- 
manorum,quarum  meminit  Dionyfias  Halicarnalleus.  Ma- 
gnaiuiit  intcrpatronum  &  clientem;  vtinter  parronumdSC 
libertum, vincula,  non  diflimilis  multum  c?  coniunCtiu,  ,  .*: 
eft inter dominu & va(aIium.H  ius clien telae fieqiiens  iiicn- 
tiocftap'tdIurisau(ilores  l.j.fF.dc  vfu  &  habicac.l.  fiveio 
pIures.lF.dc  his,quidcieccrunt,vel  cfFud^irunt.l,  non  dubito. 
fF.de  captiuis.I.j.C.de  nouat.  1.  qui  penum.  (F.  depenu  legata. 
Lfi  libertus.fF.-^c  furt.  Cum  oftendunt  focderatos  pupuli  Ro- 
mani,  quamuis  eius  maieftatem  non  obfcruenr,  Itberus  tame 
manere^diciquc  dicntcs.  Caet^rum  ego  puco  haic  fimilia  ma- 
gis  elFe,quam  eadem,vt  diximus  de  locatione  &  einphy  teufi 
Diftimilitudo  hic  maxime  repcritur  ,  quodfeudum  nulluia 
cft  tale,quale  hic  defctibimus.  Nam  prxdium  hic  datut,quod 
non  Bt  in  veceri  iure  clientuIorum.Magna  quidem  neceftita- 
te  obftringuntur  patronus&  clicns.itcrapatronus&Iibcr- 
tus,fed  iis  non  debcntur  ptxdia,quod  propric  ad  fubftantiam 
fcudi  pertincc.Si  quis  tamen  hocius  velic  Clientclam  vocarc, 
nonvehementerrcpugnabo.Iib.i.tit.ij.dcalienationefeu- 
di.Modo  intelligamus  hxc  valde  d.lfirailia  efte.Conftantious 
lib.i.praEdia,  qiisdanturfruenda,  vocatrpa2ia>'Zc;(jixTi»/*«5<,& 
v^a!ka%oon  TtT»;:  qucm  locura  adduxi  in  Commentariis  de  be- 
ncficiis.hb.i.cap.  j.Ideononiticptebencticiamilitariavoca- 
ripollanclicetctiamaliisdaripollint,  quammilitibus.  Ob 
banc  fimilicudinem  recepcum  video  arguracntuma  Lbetto 
advalatlum,aboranibusDD.feudiftis. 
z     Alij  teferuntadmiIitias,interquosHAloander,quiputa- 
uit  militias ,  quarum  mcntio  eft  in  iure  Romano ,  feadd  efte, 
Sedf:ud'jma  fflilitia,  quxincomraercio  hominis  verfatur, 
m  jliura  diftat ,  quia  nuUa  cft  talis  coniuniflio  hic,  qualem  re- 
quitimus  inter  dominum  &  vafallum.  Itcmmilitariaofficia 
quzdam  olim erant ,  quz  vendebantur.  L  omnimodo.  C.  de 
in(}tfi.tefta.  ficut  apud  nos :  quod  decft  in  clientela ,  hic  inue- 
nitur,nempe  prar  dium,vel  res  quae  pro  immobili  debet  habc- 
ri,  fed  alterum  quod  eft  chentclis,  hic non  repcritur.  Ex  quo 
apparet  feudum  non  eftc  militias ,  quarura  meminitiusRo- 
manotum. 

3  Alij  referuntadfundos  liraitancos ,  quorum  memine- 
runtantiqui.C.defundisliraitrophis.hb.ii.tit.  f5).  Cumrc- 
feruntquinamfuerinciIUfundi,quimilitibusdonabantur.Si 
enim  duces  nouerac  agrum  in  hraitibus,  (eufinibus  hoftium. 


neturnaturafeudi.Quarefemperinueftiturainipicicndaeft,       velpracdiacaptaabho(libus,rolebanteamilitibus  aficiibcre. 


ideft,inftrumentuminueftiturx,an&quidconuencritinter 
dominum&vaiallum.  Ethocaxiomainueniturinmultislo- 
cis,&  confirmacurlib.z.tit.i.quid  fitinucftitura.§.prxtcrea. 
Item  lib.i.tit.  1 8.  de  duobus  fi  atribusa  Capitanco  inueftitis. 
In  lciiptisjdicunt  DD.  fempcr  vidcndum  quid  fcriptura  inuc- 
Aiturx  contincat ,  vt  feruccur  quod  conucncrit,  fi  nihil  con- 
ueaciic,fpcdlandam  ecic  qus  fint  propria  fcudi,  vc  ca  fecuca» 


vt  ita  eorum  ellent  perpetua,  fi  hxredes  eorum  elTenc  milices. 
EtadditLampridiusdixifleAuguftum,fore,vthacrationee(- 
fcnt  attcntius  iura  fua  dcfenfuri.Hoc  genus  conccfli  onis  ima- 
gincm  habct  feudi,fed  fidelitacis  &  oblequij  nulla  mentio  re. 
peritur  in  illis  locis.  Atqui  habere  prxdia ,  v  t  feuda  fint,  opor- 
tct  ca  concedi  pro  fide  &  obfequio. 

4     Probabilius  cft  crgo,potius  cx  iure  Longobatdoruis  ot- 

BBB     j 


Wm  haberc,non  ex  iurc  Romano.Verifimilc  eft,&  paulo  art- 
tcCaroli  Ivlagniteraporaor^incmduxiflcex  Longobardo- 
rumiurc.quiaCaroloMagnodcuidifunc.  Sed  tamcnapud 
Cifarem in  CommentarJorum lib.<J.& y- coiiigi  videcur  vt- 
tuftum  fuifle  morem  in  Gallis,  cclebrecjuc  ciientum  nomen. 
Aitenim,quoquifqueamplior  cilet,  eo  plures  ciientcs  habct. 
MoreGaUorum,inquit,nefascftde{ererc  clientes  dominos 
luos,  etiam  in  cxcrcmis  malorum.  Vides  morera  illura  aftini- 
tatera  haberc  cumhis  qux  diximus,  fedeoex  iocoCsfaris, 
non  apparet  fatis  an  pridia  habuermt  ilii  clientcs.Seraper  igi- 
tut  intetaentrc  debet  &  fides,  &  rcs  immobilis ,  quae  pro  fide 

coDCcdatur; 

De  diuirione  feudorum'. 

C  A  r.     IIII. 
i      iQj4idfitfei4dttmrenum,ejutdnon  reElum.  Francifchi.Curt. 

<j.%.prim<tpHrtu  traft.feudo.  Zaz.iu*c.i.Eptt.in  vft*>feU' 

do.Hannetonnt«lth.^iurfifeud.C.i. 
X     Ltgtumfeudum  ejuidfit.   Franafc, CurtiM d.  <f.  S.part.  i . 

HannetontM  Itb.i.fub  captte,  quomodofeudum  conftttu»- 

iHr:vbi<jutdligium(Snon  hgtumiuramentumfit  ,tnter- 

pretatur. 

3  Ltgitfeudi  nomen  vnie  ducatur  .Curtius  d.fnrte  i.qu<tft.%. 

4  Redenefeudum  ligium  duorum  dommorum  tntuitu  conftt- 

tuatur  Curt.d.ej  .'i.i.parii.s.Hannetomus  d.lib.i.turiifeH. 
^     Feudum  Ugtum  cuipotiu^,  ret  anperfina  cohtreat  ? 
'6    Homoltgtut^nhidtcatur.  Curttu^d.^S.prtmapart.Han- 

netontiu.ltb.  i  .fnb  c.  quomodofeud.conftituatur. 
7     Qmd  fit  regale,  ^non  regale  benefictii.  Curt.m  i  .par.  tra£i. 

feu.^.8.  Za^tui  c.  s  •  Epnom.  tn  vfiufeud. 
•8     Qtitdfeudum  nobtle,  ttemtj^  tgnobtle  cjutdfit.  Bal.  atque  la- 
fon m dectma dtutfione.Aluarot^ tn dtutfione  z.Curttusttt 

4icaufa,ob^uimfiud.amttt.q.}o.vocatmaiMfeudum. 

^cut  digntt.u  eft  annexa.Za^i^w  c.i.  Eptt.  tn  vfusfeudor. 

5  Anfeudum  ..jokcpojjffcremjuum  nobilitet.Horienf.lib.i. 

feudorum  c.  lo  .Za^usc.i.Eftt.  tn  vfusfeudo.Hanneto- 

niusc.ff  lib.i. 
10  Qmdfeudum  nouum,  ejuidantiquum,  (^paternum  quidfit 
Curtt«stnprtmapan.q.%.Zaz.\Hsc.yt.pitom.HanneiO' 

yitusc.i.itb.\ 


TrancfDuareni  Comment. 


fciturab  Imperatore,&  RegejquinonhaWnt  fuperioreni. 
Naminomnialio  feudo  Irnperatorfempcrdebccexcipi,  nc- 
que  quifpiam  Comiti,  aut  Marchioni  fidetitatem  promiccere 
poceft,nulloexcepco.!ib.2.cic.fy.infine.ErgonulIumpotcft 
efTc  feudum  ligium ,  nifi  quod  ab  Imperacorc  accipicur ,  nam 
quodabinferioreaccipicur,femperhabctexccptionero. 

4  Ligium  feudum  duorum  dominorum  refpttStu  efle  nc- 
quit,  vt  ncc  talium  feudoium  duorum  vafailus  cfle  poceft, 
Simplex  vaf3llusquinpofliceflredii6cumdominorum,nulIa 
dubitaciocft,  debecquevnicuiquc  obfequiumprxftaie.  Sed 
homoligiusnoupoceft  cfleduorum  :  pugnantia  enimfunt, 
homincmligiumefleduorum,  cuminfeudo  ligionulluscx- 
cipiatur.  Ideoque  feudum  ligium  nemo  habet ,  mfi  a  Rege  & 
Impcracore ,  qui fuperiorem  non  agnofcunt.  Qupd diximus 
vaiallum  eiTe  poff^e  duoriiin  fcudorum,&  vnicuique  cogi  fer- 
uire,intelligevtriquc ,  autfaltemantiquiori,  fivtriqiicnon 
potcft.  Nara  cxcipitur ,  vt Impcrator  fit  ctiam  antiquior  do- 
rainus.lib.2.tit.zS.adfinem. 

5^  De hoc feudo  vnum  nOtandura,quod ab omnibus  tiraidi* 
turtfeudura  hoc  inhxrercpcrlonx  magis,quam  rei,cum  fim- 
plexfeudummagisfitfcruitiis  tci,  quam  pcLfoni.  Pcrfona 
quidcmin  fimplicifeudoobligatur,  iedpropcerrem.  Qua- 
propter  intclligitur  vaiallusiurarc  fidcmdomino,  quamdiu 
poifidet  rem  feudalcn.  Cura  autem  dorainus  feudum  ei  abf- 
tulit,nullum  ei  amplius  obfequium  pra^ftare  cogicur.lib.z.cic. 
^S.ncc  camcn  proptcr  reliquias  priftina;  fidei ,  debet  domintl 
ofrendcrc:quamuis  a  pr^ftando  obfequio  libetetur.Nam  boc 
accidit  quod  teicohircat:  quare  ampliusad  obfequi*  i  om- 
peUendus  non  eft,argumcnto  l.cum  frudtuarius.  6^.^.  de  v- 
luf  r.rcucra  enim  tenetur  propter  rcm.H<£c  eft  nacura  fimpii* 
cis  feudi  fed  alia  eft  natura  ligij. 

6  Homo  ligius ardius  ligatur,propterpctfonamfuani 
Principi,  atque  eo  iplo  orania  lua  obiigat  nemine  prorlus  ex- 
cepto.  Tertia  diuifio  feudi  isft.  Feudum  aliud  cft rcgale,  ahud 
non  rcgale.Quprum  mentio  fit  frequens  in  hoc  trailatu^lib. 
i.iil.i4.&lib.i.tic.34.  dclegeCorradi. 

7  Beneficium  regale  cft^  vc  lacis  apjparec  ex  (]i(5to  tit.  5  4.de 
quo  quis  a  Rege  inueftitus  eft.Sed  vt  tcgale  fit,duo  requirun- 
tur.Primum  a  principe  inueftiri  oportct  non  cognofccnte  fu- 


Jl    Anvulgari6dtfiinBioantiqui(3paternifeudi:qfti.eHapud       periorem.Secundooportctc/rcdignitatemmaiorem,veluti 


11 


Bal.tit.  I  I  .ltb.x.^.hocquo<j^.(SZaz.tumtn  x.parte fubft- 
flat?Curtiusq.  8  primctpartts.  Hanneiontusc.  j  .Ub.i. 
Benefictum  paternum  dejcendenitum  caufa  repudtatum,  an 
r.out beneficttnaturam afiumat.  Curt.infecundaparte.De 
feudo  latcorum.  Hannetontus  lib.i.c.-',. 
1 3  Anfeudumnouumhocipfo  anii<juumefficiatur,quodvete- 
rts,(£ anttqutfeudiiuredeturl )Ui.-t  'hma^ai.ii. 

POftdefinitionem  fcudivulgo  tradacurqusdam  diuifio 
feudorum  qua:  iumicur  vcl  ab  effedu  feudi ,  vel  ab  ahqua 
caufaefl5cien:c,velfotmali,dequibusomnibusin  aliis  locis 
dicemus.  Igitur  non  eft  ncceflaric  harum  diuifionum  accura- 
ta  cxplicatiojfed  ab  aliorum  merc  reccdeas,pt2cipuas  breui- 
ter  perflringam.  Prirap  diuiditur in  feudura redum,  & non 
rc<5lum,fiue,vtloquuntuf,conditiona!e. 

I  Rcctum  cft,  quod  retinet  perpetuam  naturam  &  pro- 
ptiam  feudi,  cum  nee  conuentio  nec  lex  vel  padii»  vlla  eft^x- 
prcfla.  perquam  fitmutatanaturapropria.  SicintcUigo,  quae 
alibi  dicuntur  lib.i.  titu.4  8 .  de  feudo  nou  habente  piopnam 
natunmfeudi.Excmplumvnumeftind.tir.^g.Siininuefti- 
cura  fi:  expreflura,vt  ipfe  &  hiiedes  eius  habeac,  is  cum  ven- 
diderit,n6  dieiturredumfeudumjfed  conditionacum.  Gon- 
ditionatiimquacunq;condicionevoc3nt:licecpleruDq;ahccr 
accipiaturconditio.SccundadiuihOjfcudumcUiiLudligium, 
aliud  no  ligium.  Ligij  fcudi  miium  eft in  hoc  ttadatu nuUam 
fieri  mentioncm.cum  ctiam  idiotis  notiim  fu,i>c  Clementina 
mcntioncm  eius  faciat.cura  aic  Poniifex  RegemSiciliae  fuum 
hominemligiumfuiflc. 

1  Qu;d  fit  homo  ligius  quiricur,&  quid  feudum  ligiura, 
docec  gloils  in  d.c.&  Specul.in  tic.de  feudis.EftqUe  videlicet, 
cunVquts  fidelicacealteiiiis  aftcingitui,  nuUius  fidehtatecx- 
cfpra.  SiquisenimiuiatfideIitatcmalicuirexceptoaUo,feu- 
dum  boc  hmplex  cft,  non  ligiura. 

}  Ligjum  diftum  volunt.quod  ai(iius  liget,&  obftiingat 
vafallum,  cumnuUusaliusexcipituiexiure  tidefitatis.  Hidc 
vulgo  dicitur,feudum  ligium  nulium  elle,nifi  quod  recogao;; 


Marchiam,Ducatum,vel  Comitacum.hb.i.  cic.  10.  Inde  fic,vt 
fi  quis  fuctic  inuefticus  a  principc  de  prxdio,  quod  nullam  ha- 
bet  digniiatemi  aut  hon  fit  conceftunii  cum  poteftate aliqud> 
vclimperio,  nondicaturregalefeiidum,  Vcomnesfcudiftx 
afHrmanc.Exempli  gracia,Poceft  quis  inucftiri  de  vno  manfo, 
qui  nullam  dignicaccm  habcc.ltb.i.cicu.4.  §.  fi  quis  de  manlo. 
Manf  us  fignificat  agcum,  qaem  pac  boum  quocidie  arare  pci- 
ccft.c.  I  .de  cenfib.Hic  confticutio  vna  eft  cx  capitibus  Cato- 
li  Magniexconcilio  ^ormacienfi,rcfeituique  incercapicu- 
latia  Caroli  MAgni.  Scatuic  ^bim,vc  vnus  manf  us  integer  ma- 
ncatecclefix,fiquidreihaneat,  id  prxftaturfenionbus.  Ea- 
demeft  formulaloqucndiincapitulo  CaroliMagni,qu3cft 
in  hoc  tradiatu,  quiafcrc  eodem  tcmpore  funt  fciipcf . 

8  Quarca diuifio,Feudum  aliud eft  nobilc,aliud  ignobilci 
Nobileeft.qiioddignicaccm  aliquarahabec,  &poffcl!oreni 
fuura  nobihcat ,  vcl  nobilcm  eftc  argult.  Sumicur  hsc  uiftm- 
iflio  ex  lib.  1.  cic.  I o.  Ncc dubium  eft  feuda maiorum  dignica- 
tumnobiliaeflre,vcMarchia,Comitacus,quaruminueftiturii 
pofleflTores  nobilitantur.  Princcps  enim,  qui  tantam  diguitd- 
tcm  in  eoS  conferc,CiediiUi  eos  nobilicarc.  De  cxiciii  f  eudiS, 
an  nobilicenc  dubitacur ,  vt  fun  t  qu£  non  aprincipe,  fcd  a  val- 
uaforibusjautcapitancis  plebciisdancur.  Vndchiclocusof- 
tendic,  vafallos  quofdam  plebcios  cfre.Egb  incelligo  vafallos, 
qui  feuda,nulla  dignicate  adiun6):a,accipiunc,nDbiles  non  cf- 
fejnecfcudaipfaatguerenobilitate.Feudiftaomnesafrcrurit 
fcu  Jum,quod  dignit  atera  habcc  nobilicarc:quod  no  puco  ve- 
tum,  quia  feudumnonnobUicac,  nifiaccipiacura  principe. 
Qupraado  igicurpoceftBaro,veIComesin  dandofeudurti 
nobilem  eflicere,  cura  nobilicarc  non  ipfius,fed  f  olius  princi- 
pisfic  ?  Vacatiomunecisin  aliura cransfem  nonpoccft,nifi 
qui  ius  eius  a  principe  accepit.  Cod.  de  b is  qui  a  principe  iiis 
accep.Nobiles  vacacioncm  habenc  hiunerum,qu3m  a  prlnci- 
pc  impecrarunr.  Solius  ergo piincipis  eft  nobiks  facerc.  Vc- 
rum  incclligimus  nobilicati  poflciroiemfeud),quiad'gnit3- 
tcm  habctj  fi  idaprincipe  acccpctit.  Vt  fi  quis  fit  faitus  Baio, 

Vcl 


fn  confu&tudintsfeud. 


vel  Comesaprincipe ,  velabco  ,  quiiusnobilitandihabec. 
C^i  tamcD  habcnc  feudum  anciquitus ,  facile  creduncuc  no- 
bites,ni[i  concrarium  appareaCjquod  indicanc  hsc  vecba,  C^- 
ttrivtro,(]Utabantf^uist€mporibusbeHt,^e.hcdA\{\tiovaZ' 
xime,vc  qui  cum  dignitace  feudum  ab  anciquo  poflidenc,no> 
biles  exiftimentur  iis  inlocis,  vbi  vedligaiia  &  ttibuca  non 
ex jgunciu.  Scd  apud  nos  facile  drgnofcuncuc  nobiles  ab  aliis, 
pcopcer  concinuasSc  nunquara  incermi^as  tributorum  ex- 
adliones.  Quinta diuifio .- feudum aliud eft nouum, aliud pa- 
ternuth.aliud  anciquum. 

5>  Nouum feudum  cft, cum  quisomnmm  primoinue- 
fticuraprincipr,nequeaparentibusdercendit.Patecnumvo- 
caturquod  nontamapriQcipe,quam  abauo,proauo,&c.ad 
nos deuoluitur.  Parens enicnhic-Jicitur,communisparens 
noftrznotionis.lib.z. cic.  ii. & cic. s c  Sedfi hoc verum  eft, 
quomodo  diftinguemus  fendum  pacernum  ab  anciquo?  V  ul- 
goicadiftinguunc,  Paccrnumeflc.quodquis  a  fuperioribus 
&3fcendcncibuS3cquifluic,vrqueadquaTcumgcadum:Anti- 
quum,  quod  ex  vltetioribus  acquilitum  eft.  Ego  puto  alitec 
fazc difccrnendaefle  :  Patecnumdici^quodexfupeiioiibus 
quis acquifiuic.  Licec hoc eciam incerdum  antiquum  dicatur, 
iion  camen  omnepacernumdicituranciquum,rcddiftingui- 
turintecantiquum,  &quodfimpliciter  paternumeft.  Hoc 
aucemcempus,  quod  definitumnon  eftcertoiure,  videtut 
relinquidcberearbitrio  iudicis.  Exempli  gratia,  flquisno- 
uam  inuefticuram  probace  velit,aliter  eam  non  potcft  proba- 
tc.nffi pervafallosCuriz.  QupdiidmTyTaraextraneinen 
««^OT(>/»»/^r,  fi quisprobare  veiitcaufam  acquificam  fuiflea 
parente.  Concravero  inveccris  benefictj  probationemad- 
mictuntur^  eciatnextranei, cum  tempus adeo  longum  eft,  vt 
flon  poffintcommodc  reperiti,  qui  eius  tei  memonam  habe- 
anc.Tunc  enim  relinquitur  arbitrio  iudiciSjVC  iudicet  fcudum 
antiquumclle.  Sicaccjpiendiimeft,quoddeinueterata  coa- 
fuecudine  dicitur.l.de  quibus.  ff.  de  legibns.  Cum  dicant  eam 
efle  decem  annorum^quodftirltum  cft.fdeo  relinquitur  arbl- 
tcioiudicis,quiadeiinitumnoneft.  Etficmihi  videtucacci- 
pienda  vulgaris  diftin(^io  noui,anciqui.6c  pacecnifeudi.Feu- 
Aam  nOaum  a  paiecno  difcernituc  in  plecifque locis,  vt Iib.i. 
tic.}.  Vnum  hic  addendum  eft.fi  pater,velquis  ex  afcendenti- 
bus  acquifierit  feiidumi  &  repudiauericin  graciam  defcen- 
dentium;non  igicur  putandum  id  liouum  efl^e  fcudum,(ed  pa- 
cennum  manere.libro  z.ricul.  14.  SiVafallusdecrepiizzcacii 
rogac  principem ,  vc  filiosinueftrac  de  feudo ,  quod  ip(c  bac 
mencccefucauic,  non  videbicur  nouum  feudum,  quod  pa- 
ter  refucauic ,  necillud  fucccflione  4d  filios  peruenire  po- 
tiiir.Tradlacur  quiftio  a  feudiftis  DD.an  fcudii  nouum  fic.an 
anciquun^  in  hac  fpecie,(i  quis  fic  inuefticus  in  feudo,quod  ne- 
ino  ex  akcndentibus  habuic,  fed  inftcumenro  iniiefticurz 
fcripcum  fic ,  vt  poflideat id  vafallus cx  moce  &  confuetudine 
paterna,  hic  cradicuc  feudum  pacernum  ei  iuire  anciquo  &  pa- 
ternopofllidendum.  Quzftiohzceft  magni  momcntipro- 
pcer  fucccilioncm  in  feudo  paterno,  in  quo  fuccedun  t  fratrcS 
agnati.vt  dixi.m  nouo  feudo  f  raterfrarri  nbn  fuccedit ,  in  an- 
tiqiio  ctiam  collaterales  admittuncur.  Vacizfunc  opiniones, 
atceceptioreft  eorum  featentia,  quidicunt  habendumefle 
pro  f^udo  intiquo,  quamuisreuetafit  nouum.  Scd  hxx.  dif- 
f  uiaUQ  aireriaseft  loci. 

Dc  rcbus,qua:  poflunt  in  fcudum  dari. 
C  A  P.     V. 

/  Q^niyeunfeudamiintur.Ardil^Heap.  i^.ij.^^Jeq.att- 
ejHoi.  CArt.ti.C:>.pnm4bpart.HannetoniwUb.\x.i,.Etauid 
ftreialitn^^iZalitttcap.CEpitom.invfiufeud.nuin.i^. 

1  O^iidfiifcudum  decamera,^  cauena.Ardi^nc.z^.Zafi- 
u-  ibidem.HanHetoniMlib./^.c.^. 

-,  ,  afiliuiahfeudumfuumaUeriinfeudumre&econcedat. 
Ardizonc.i^.  Francifchi.  Curtituimjuartapkrtt .caujfa 
4 1 .  £?  vltima  tx  quafeudum  Amittitur.  Hannetouim  lii. 
2,.cap.A,. 

4.  AH  ns  Ecclefa  nonjpiritualu  infeudum  dari  permittiejMt- 
at, Cnrtiui  >n  t.parte traUatutfeudorum, of.  i.  Zsfinu  d.c. 
^.Epit,in  vfw.feud9ri.f.^.  Hanetoniui  c.\.blf.  i  .fukftfe. 


2tZ3 

"y  Nunejuid  in  hac  (pecie  conctffwnis  ,foUnnitai  ^  caremonis 
necejfariaadhibeatur y^ copiofe  l^doSle  Curtiuspart.l, 
traSlatM  feud.  quAfl.  i . 

6  ^uotnam  aEltM  re^utrantur  ad  hoc ,  vt  rii  cehJeMtur  infeU' 

dumdariJolita.FranciJchi.  Curtius  in  z  Ipdrt.itaH.feud.ef. 

7  An  res  ecclefit  Ipirituales,  verbigratia,decim<t  in  feudH  dari 

po[fint.  Ardizon c.^i.  Ctiritusin  x,part.(j.%.  Zafiusc^. 
Epito.in  vJiesfeud.Hanneteuiuslib.  i  .c.  ^.turufeudorum. 

8  Decima  tnfeudum  darijoltta ,  acpleno  iure  ad  ecclefiam  re- 

uerft :  an  rurfumpojfmt  homini  laico  infeudum  concedi. 
Curtiusin  X.part.traBfeud.cj.x.  Zafiusc.^.^i. ^ . Epitom.i» 

vJiisfeud.Hum.^  i .  Hannetontuslib.i.  turisfeud.cap.^. 
I T N  lequenti quzftione certum eft easres, quarum aiiena- 
Xtio  eft  interdi^a,  non  poflcin  feudufn  dari.lib.i.titulo ; . 
vt  fiint  res  facrz.l.inter.§ .rem  facrara.de  vetb.oblig  Oporret 
ctiamremefleinpatrimonionoftrO.  Si  enim  permillacfrec 
reialienz  in  feudumdatio,  idfierecin  prziudicium  verido- 
minirfed  is,cui  conccditur,"habct  perfonam  obligatam.in  reth 
Vero  nullum  ius  habet,cum  fit  alienus.  Adde,  quodhec  rcs  o- 
mncs,  quz  funt  in  pattimonio  noftro.pofliint  in  fcudum  c  0- 
ccdfjfed  tantum  immobiles:  quod  cx  dcfinitione  noftra  feudi 
perfpicitur,& plenius cft cxprcirum lib.i.cic.  10. in fin.  Non 
dico  qHod  rcs  mobilis  non  poflit  dari  pro  fide,fed  aliud  gcnus 
tumcontraduscxiftet ,  quodpropriumnomennonhabet. 
Pr^cereainrcrimtnobilesrcsquzdamc6pucantur,quztame 
imtnobiles  non  funt:vc  annui  reditus.  Solet  huius  fententiz 
confcruandz  gracia ,  cexcus  adduciin  Clementina,  exiui.$. 
cumque  annui  reditus.  De  verb.Cgnif.quod  &  exprcflum  cft 
in  lufiin.  Nouella,  De  non  alienan.  vclpermutandis.  Panes 
ciuilcs  inter  res  immobiles  numerantur.l.  fin.  jj.  vlci.  De  iure 
dotiufn.C.I.iubemus.i.C.dcfacrofand.cccIef. 

1  Et  fi  quis  nuilum  przdium  conccdac,  fed  tantum  fun- 
dumqueropiam,  dicccarbeneficiam,feufeudum  nouumde 
Camcra.Gamcram  vocatlocum,in  quo  pecuniz  ptincipis  re- 
conduntur :  &  in  quo  vinum,  frumentura,  &  alia  aniiona  te- 
pdnitur ,  cauena  eft.  Baldus  &  Andreas  de Ifernia.  Principcs 
conftituunt  annaum  reditum  fumcfl  Jum  de  Cameca,  auc 
cercam  quancitatemvini,  olei.  Vnde  hodie  vidcmusmulci 
buiulmodi  feudain  prztoriis^quz  non  f  unc  res  fuli,fed  tameh 
proimmobiIibushabcntur,ptbpterfru(5lus.  CoEpimus  tra- 
<3are  de  rcbiis ,  quz  in  feudum  dari  poflunr ,  vel  contra.  Se- 
quuncuc  iam  quzdam  quzftiones,  ad  eam  rcm  percinentes. 

}  in  pcimiis  quzcicur ,  an  fcudum  a  vafallo  poflit  in  feu- 
di!imaltcrid3ri,ideft,fubfeudari.  Mouecqusftionem.quoJ 
alienatio  fcudivafallohociure  Longobardicoeft  prohibitaV 
lib.i.tit.f  f .  DeprohibitafeCtdialienatione.  Dicendumta- 
mcnefthancfubfeudationcmjfibonafidefiat,  valeie.  Per- 
mittiturcnimb2cibidem.§.calHdis.§.illi>d.Acvetarpretiuni 
inueftiturz  accipctc  eos ,  qui  feudum  vendere  valunt ,  vc  in- 
fralatiusdealienationefeudidifputabimus. 

4  Deindecontrouettitar,an  reisccclcfiaftlcz  in  feudurft 
datipoffint)  Etccrtumeftrerumecclefiafticarum  alienatio- 
hcm ptobibitam efle.  Aucbenc. de alienandis & permutand. 
cap.  nulli. Dcrcb.ecclcf.  non alienand.  Ego  hac de rc ftripfi 
c.5).Iib.7.debeneficiis.Nificcrtisexcaul5s,idquecxcaufaco- 
gnita.c.fincexcepcione.  iiiq.i. cap.dudam.de tetu^ccclef^ 
lib.  tf. folcmnibufque  adhibicis.  Scid  qusntum  ad|)iopofi- 
ijm  quzftionematcincc,  comtr.uniscftfenccnciatemeccle- 
fiafticam in feudum  d jci pofTe. c. i.dc feL-d^s in  dedtecalibiis, 
e.Vtlupec.dercb.ecclef.nonalienandis.  Namccclefizquaf- 
damhabencrcs  proprias",  icavcplenumdominium,iicpco- 
prictas  penesecclefiasfic:  vtquz  dicunturde  menfa  Epifco- 
pi.  Cle.de cpifc.potcftate.  Alix  funtresquz  danturinEm- 
phyteufira  vcl  fcudum:  vbiecclefia  verum  re-inet  domini- 
um,&  transfcrturvtile,>quz'res  non  dcbentur  de  menfa  Epi- 
fcopi.  Confiderandum  igitur,an  fucrinr  tei:,quarura  piensra 
proprieratemfempcrrctinuetiteccfefia,aoresfiflt,c]uzfoli- 
tx  fint  infeudari :  fi  folearit  infeudari ,  dabunturefiam  in  feu- 
dunn.d.c.i.&cap.vtfupra.  Idquefatisvideturexprefluroc.l» 
huius  tradlatus.  Sianti^uitus conjstetudoeoftim,  (^c.qax  vcr- 
ba  diligentcr  notanda  funt. 

f  At  quzresj  numiolemnitasidcquadixiinhacinfeu* 
datione^ficneccflatia?Vulgocolligiturcxc:ip.i.d:feudis/io 

BBB     4 


Frmc.  *Duarem  Commmt. 


iii4 

vcrbis,5»  victerU  exfedire.  non  rcquiri  hanc  folcnnitaccm,fe(i 
tantum,  vtinfpiciatEpifcopus,  ancxpediatillastesalicnati. 
Probatut&  ipforum  (ententia:  quodinhis  nonfitnouain- 
feudatiojfcdquafiexecutio  vetcrisinfcudationis:  cumenira 
rcsptimum  infcudatxfint.intcrucnicntc  iuris  canonici fo- 
lcnnitate:  vidcntur  non  de  nouo  in  feudum  dari,(cd  executio 
potius  vcteris  infcudationis.Decrctum  ecclcfis  duo  dc  ea  in- 
feudationc  continct,vt  rcs  infcudctur,&  vt  huic  in  fcudii  dc- 
tunficutdcarbitri  prxceptoduplicidiximusinl.  Celfus.  Dc 
arbitris.  Primum,  vt  res  infcudetur,&  in  co  folcnnitas  eft  ad- 
hibita,  cumrcs  reucrtituradEccIefiam,  &  alij  daturinfcu- 
dum.  Prxterea  argumcntum fumitar  cfficaciffimum  ex  c.z. 
per  quam  inueftitura.  vbi  quxricur,an  minor  poffit  quem  in- 
ueftirc,  &  diftinguitur  vetus  feudum  a  nouo  -.  in  vcteri  pofle 
minorem  inueftirc  aliquem  de  eo,  in  nouo  non  item.  Quja 
non  habet  lcgitimam  rerum  (uarum  adminiftrationcm. 
Glofrahancadfcrtrationem,quianonalienac,fcdmaiorum 
fuorum fida confirmac.  Ergo  idem  hic diccndum,res  ecclc- 
iiain  feudumdaripoflc  :  fiantca  folitafint  in  f cudum  dari, 
fub  hac  tamcn  cxcepcionc ,  nifi  aliqua  iufta  caula  fit,quac  im- 
pediat  infeudacionem ;  fortc  quia  non  cxpedirc  vidcatur  Epi- 
fcopo.d.c.i.dcfeudis.  Confeitenimin  mcraravoluncacera 
Epifcopi,  fcd  ica,  vc  arbitiium  intcrim  celfct ,  multumquc  in- 
tcreft,  an  in  arbitrium  conferacur,  an  in  mcram  voluntatem. 
1.  fi  fic.tf.delcg.i.  Exempligfacia,ponefeudumfterilecon- 
cedi,vcculciusreddatur  operavalalli  &induftria,reuertitut 
ad  ecclefiam,  tunc  quoniam  locuples  eft  forte  ecdcfia ,  &  fa- 
ciie foluendo , ideo  cxpedit ecdefii  rctinere feudum,  &  non 
altcridarcinfeudum.  Expendendaluncergo  diligentcr  ver- 
hii-.Sivideritexpedire. 

6  Expraididis  qujeftio  na(citur,quomodo  ftatuendum  fit, 
tera  in  feudura  dari  folitam  ccclefiafticam:  an  (ufficiat  femel 
autbisrcm dacamin feudum , & quantum temporis  fparium 
ncceflarium  fit ,  vt rcs  dicatur in  feudum  dari folita  ?  Dux  in- 
ueniunturopinionesinglofla,lib.i.cap.i.fivelnonex!:e;mt;- 
moria,vclpertrigint3annosretro(bIitafueritinfeudumr'^- 
ti.De  tcmporc,vt  eft  (patium  ccncum  annorum,non  J  uhna- 
tur,quodhominismemoriam  cxccdicremfolitameflc  cap. 
fuper.de  veib.  fignif  Scd  de  breuiore  temporis  Ipatfo  quaen- 
tur.  Alij  decem  requirunt,  alij  quatuor  annos.  Ego  vero  puto 
hocrclinquendum  ludicisarbitiio.  Si  tancumfpatium  fir,vc 
appareartociusccclefisconfeiifuiudicatutaefle.vtresinfeu- 
dumdaretur,iudicabimus&nos  cocafurem  folitameflein- 
fcudari.  In  dubio  autem^o.anni  mihifufficcrc  vidcntur, 
qiiia  eo  cemporc  prasrcribuncur  res  Ecdcfix.  c.  de  quarta. 
&c.ad  aures.de  prs^ripcAuthcnc.Exadis.C.defacroIand. 
Ecdef. 

7  Nunc  de  bonis  ecdcfia:  (piricualibus  qusritur  ,  ncmpe 
dedecimis.  DicuntLaicos  nonpofle  acquireredccimas.c.ad 
hzc.  cap.  quarnuis.de  decimis ,  &  proditum  in  concilio  La te- 
ranenfi,  nc  illa:  decimx  Laicis  alienarentur.c.prohibemus.de 
decimis.  Si  hoc  vcrumcft,  nonpofluntdecimi  infeadum 
Laicis  dari.  Vcrum  hoc  quomodo  fia  t  docuimus  lib.y.Dc  be- 
neficiis.LaicosprzfcrtimnobileSjquidccimasillaspoffident, 
hunc  foIumtituIumhabere,fedea$  ante  concilium  Latera- 
ncnfeacquifiuiflc,quocarumconceffio  inhibitaeft,  nequc 
Concilium  Laterancnfe  adimerevoluiirc  poffidentibusum 
decimas.fcd  tantum  ad  futura  pcrtinere.Ec  quoniam  d  ft cilc 
eft  hunc  ciculum  probarc,  igitur  hodie  reccptum  cft ,  vc  Laici 
eas  obtincant,  modo  pofleffionem  immemoriatam.ideft, 
ccntura  annorumprobent,&iurefeudi  fecognouillcabec- 
defia,&  fe  recognouiiTc  ccdefia  carum  dccimarum  nomine. 
Atque  hic in  Gallia dantur  &  vcnduntur ,  ficut  aliz  rcs  laicz, 
&  cognitio  dc  iis  iudiciis  cft  Regi)  magiftratus ,  non  ccclcfia- 
ftici.  Quoticscnimiudexecclefiafticus|vult  cognolccrc,  ap- 
pellaturabco.  Dehisdecimisinfcudatis  dupiexreftatquae- 
fiio,  vna  an nobilis,  qui  cas  decimas  habet ,  poffit  cas  alteri  io 
feudum  dare  an  venderc.  Pone  in  Gallia ,  vbi  feuda  non  tan- 
tum  fubfeudari ,  l'cd&  vcndipoflunt.nobilemquidecimas 
habet  infcudatas  ab  ecclefia,alteri  velle  in  fcudum  dare,id  eft 
fubfeudare,quajritui,anliceat?  Obftarevideiurconftitutio 
Concilij  Laccranenfis,  c.  prshibemus.  de dcc.  cap.  cum  apo- 
ftolica.  Dehis,quxfiuntamaioripartecapituli.  Inquanon 
func adcmpix  quidcm  dccimic  laicis,  qui  easpoffidebanc,  fed 


incerdidlum  cft ,  nc  eas  in  poftcrum  acquircrcnt.  Dcindc  & 
prohibicum eft,  ne  Laiciccnenccs  dccimas,inaliosIaicosea» 
transferrent.  Magna  hic  opinionumeft  varietas,  &Zafius 
roultum  ha:fitat,diccns,Non  licere  quidcm  propter  cap.pro- 
hibemus.fedficritamenfoIereinGermania.  Atcgoputoni- 
bil  obftare  illud  cap.  quo  minus  laicus ,  qui  eas  decimas  habet 
infeudatas,cos  poffic  donare,  vcndcie  &  in  feudum  laicis  da- 
re.Quamfcntetiam&Mohnsusvircruditustuecur.Quim- 
uis  enim  Concilium  alicnationcm  in  laicis  prohibeat,  nihilo- 
minus  tameo  conferuatur  coniuerudo ,  qux  cft  vt  feuda  pof- 
fint  fubfcudati,  vcl  alicnati,  vt  in  Gallia.  Ergo  antc  Conciliii, 
quando|dccimx  in  feudum  darx  funt ,  data  eft  cciam  potcftas 
fubinfeudandi  velalienandi.  (t^odius  quaefitum  laicis  Poo- 
tifexnonpotuit  adimere. 

8  Altcra  qua:ftioeft,fidecim2,qu2foIitaeluntinfcudari, 
ad  ecclcfiam  rcucrrancur,  an  poffint  dcnuo  infcudati  ?  Pona- 
mus  cxcmplum  de  dccima  in  feudum  data ,  antc  Concilium 
Latcranenfc.  Poftca  reuerfa  ad  ecclcfiaai,  qusritur an  poffit 
alicui  laico  in  feudum  dari  ?  Aliquipurant  non  poflc,  quafi  ad 
fuam  propriam  naturam  rcdierit.  Apud  nos  carct  res  dubita- 
tione,proptcr  Ludouici  4.  conftitutioncm ,  qua  habetur  pro 
racre  Ipirituali,  cum  rcuertitur  ad  ecdcfiam .  Atque  idco  noo 
potcft  laico  dari  in  feudum.  Verum  hic  notandum,cum  qiis- 
ricurdcrcuerfa  decima,  fpc<Sl:andum  eflc  num  vere  rcuerla 
fit,  id  eft ,  translata  fit  iterum  in  ecclefiam  fimpliciccr,  fine  o- 
ncrc fcudi.  Vc habco  dedmam  ab  ecclefiain  fcudum,  quara 
dono  ampliciccrccdcfix:  cuncreuerfaefledicctur  adecclcfi- 
am,  necpoceritinfeudumdari,  tanquam  mctcfpititualis, 
iuxcac.prohibemus.  Sed  fi  habeam  decimam  in  feudum  ante 
Conciliam  Laceraneofe :  quam  ecdefixdoin  feijdum:non 
dicccuromneiusrcuerfumadecdefiam.nam  quiircm  datio 
feudum,iuftumdominiuiiirccinec ,  &vcilecran5;fert.  Ergo 
nequichoc  cafu  rcs  rcucrfa  did  ad  ecdcfiam.  Qiiod  diligcn- 
ternota,  cumproptcrcap.  prohibemus.  &  conftitutiortcm 
quintamLudouici  :  tumquodiuris  finguIarisfit,quodnoo 
cxplicaotfeudiftx. 

De  his,qu£e  in  feudum  dare,vel  acciperc  pollunt. 
C  A  p.    V  L 

1  De  ^ualitateper/onarum  pradia  heneficiaria  concedentitim: 

acprtmttm  de  cterici^^nMn^uidhifendHm  darepoJfmt.Ar- 
diz.onSum.invfnsfeud.c.S.1^  (f. 

2  "^manus  Pontifex  an  expotefiatisfuAplenitudine^  cuiufuU 

ecclepA  r&s  in  feudum  conferre  queai.  Curt.part.  i  .traii. 
feud.rj-ixfi.n.^  12. 
}  An  benefictarij  prddn  collator  vfitatam  eccltfii,  confuetudi- 
nem  m  tnuefitturafiruare  debeat.  Curt.part.i.trjtU.feud. 
^Httfiio.6.Zajtwcap.'^.Epito.invfttsfeud.n(tm.Go.HAn- 
netoniun  lth.\.iurisfeud.c.^. 

4  Numfolm,  (^lineeapituliaffenfione  Eptfcopiu  eccUfmrum 

fibifuhieilarHm  ra  infeudnm  concedat.  (^urt.part.  z  .trati. 
feud.<ji.2..Zafiusc.  s .  Epitem.invfitsfeHd.Hum.  47  Han 
Hetonittsltb.i.iuritfeud.c.  ^. 
f     Epifcoptuan  remecclefiafiicam  non  extraneit  tantum  :fed 
agnatii  quotjue,^  cognati^JHi^  infeudum  largiatur.  Curt. 
part.x.traS.feud.tj.y.Hannet.ltb.i.iMritfeiid.c.^, 

6  Epifcopm  anpropriafua  bona ,  ^titaUodiavocan.ur,  infen- 

dum  etiam  de  nouo  coneedendi  Itherampottfiatem  habeat. 
Ardfz.on  c.S.Sum.in  vfittftud. 

7  7)e  /aicis  ($profattishemintb',an  beneftcia  militaria  (^feu- 

dare£leeonferant.Ardtz.onSum.tnvfwfeHd.c.  10.  Curt. 
part.  z  .traB.feud.ij.i  .defeudu  latcorum.Zalius  c.^.Epit. 
in  vftufeH.nMm.  x,  Hannetonittt  lib.  i^iuritfeud.  c.  <;.mttio, 

5  Quidlit  Dux ,  ijuid  Marchio ,  item^  Comes  futd/it.  Curt. 

part.  i4raB.feud.e],\.defeHdulaicorum,ZafiAi  c,  f .  £/>»- 

tom  num.6,7,S,c),io. Hanneton.ibid. 
p     An  ejuiuitpaterfamiltas  bonafuafatrtmoHtalia,ejutbiu  nul- 

lainefldignitas  in  feudum  de  nottodandifacultatem  ha- 

beat.  Curt.part,  x  .TraH.feud.ej.  ^.defeud.  laicor.Zafius  c. 

f .  Eptto.in  vfiufeitd.  num.^i.  Hannet.tbid. 
10    Minor vigintitfuin^a»nis,iiem^furtofitt  ^ mente capttu, 

tmpojfu  inuefiitMrafaeere  acfeudii  altcut  tnbuere.  Ardiz.. 

Sum. 


SMt^Jn  vfwfeud.cup.i  i .  C$trt.p»rt.X.Tra^ftM.^Hitft.  i . 

Zajinscap.  ^.Epitcm.invJUsfeftdi)rum,nHmero  ^(f.^  38. 

Hannetettiusibtdem. 
II  FgemtnabtHeficiartMmpradium,tt  militare  benejicium,nun- 

qusddart^  cenctdtrevaleat.Ardiz.cn  Sum.invfHsfeud, 

cap.ii.  Curt.part.itraB.fessd.^.  ^.defendu latc. Zajisis 

tap.^.Epito.in  vfusfeud.num.  3  3 .  Hanneton.ibid. 
1 1  Qutnam  tuteri^,  qua  euraterit,  £^  futeftt procnratoris  tn  in- 

uejitendofeudoi^concedendopottjias.  Za/iuscap.  f  .Epito. 

ittvjitsftudorum,num.40.(^^  i  .Hanntton.tbtd. 

15  Depirjonaftudumrtcipitntitijftalttatt!  nAncuiHiihomini 

TtcnmriKv  Krtlf*it^o(acctpti0  tndifcriminatim  data  ac  per- 

miffa.Ardt'^nSum.tn  vjitsftud.cap.i  3 .  GuUelmus  Han- 

ntten.lib.  1 .  luritftnd.cap.^. 
/4  Struufitt ^ Ji/iusfamtlias  btnejiciummilitare feudnm^re- 

ctptant.Ardfz.on  ibtd.  Zajiuseodem  cap.nttm.6  z.Hannt' 

toniusibidtm. 
if  AHfoeminabeneJiciarij prddij  liteapax.  Curt.part.i.traSi. 

feu.<}.S  (^part.i.tiuJdtmtra£i.mtmbr.i.Zafustbtd.HU. 

6<^.HauHeton.d.ltb.i.  turuftud.cap.  % . 

16  MinornatM  i  ^ .anni*,Hunfutdftudumac^uirat.Za/iut.d. 

c.^.Epitom.invJiisfeud.num.66.Hanneton.ibid. 

17  Anplebtius,  ^ebjeuroIocoHatusad  feudumadmittatur:  (S 

num  admtJfMsnobilitttur.ZaJius  (S  HattHtt.ibid. 

1 8  Dte  conjecrati ,  ejuos  clericos  dicimus ,  an  milttaria  beneficia 

acfuirant.CurtiMti.mtmb.^.part.traii.ftudorMm.Za/i'' 
utcap.  f  .Epitom.invJitsftudorum,nMm,-ji,Hanttetott.Ub' 
i.iurtsfeMd.cap.^. 

Vldcndum  primo  loco  dc  perfonis  eccle(ia(licis,otdiQem 
recucinofttiauAoris,cap.i.iib.i. 
I     Dicic,omnc5qui  habenc  adminiilrationem  rerum  ec> 
clefiafticarum ,  in  feudum  darc  ponc.  Dccanus  in  quibufdani 
eccletiis  dicitiK  Abbas.  De  PapaRomanonihiihiCdtdcur, 
vel  quod  dc  eo  non  dubitacur.vel  quod  his  vetbis  continctur. 

1  Eft  cnim  Pontifex  Romanus  Epilcopus  Romanus:  &c 
dicicurponeinfeudarc  nontantumbona  Romanxeccielia;, 
fedeciam  cuiufuisalceciusiquia  Vniuerficacis  Epiicopusvo- 
catur ,  confticucione  Cuni^a  per  taundum.q.4  3  .Hic  addcn- 
dum,quodab  Vrbanoeft  conftitutum,lib.i.cicul.(S^.neboaa 
Ecclefis  alicneatur.Alienarevcroefteciaminfeudunidace, 
vcfupracxporui. 

i  Qupd  dicitur  res  ecclens  fblitas  in  feudum  dari  pofte, 
animaduectendum  cft  in  bac  infeudatione  feruandam  efte 
feudijdc  qao  quacritur,  confuetudinem.  Vt  cum  dicitur  Epi- 
lcopum  iafeudare  pofte  res ,  qus  (oiicae  func  infcudari :  inccl- 
ligendum  eft,  modo  non  recedacur  a  confuecudine  iUius  f  ea- 
di.  Exempligracia,feudumconfueuitdarimafculis.  Epifco- 
pasigiturnoapoccftdaref(£minis,lib.2.tit.34.  Quamuisc- 
nim,  inquit,  permitticur  Epitcopo  feudura  date :  tamen  con' 
fuecudo  feudi  feruari  deber. 

4  An  requiratuc  coaCenlas  capituli,quzritur?  De  foleo- 
nitatibus  fatis  di(5tum  eft,non  requiri.  Sed  an  folus  Epifcopus 
poincinfeudare?  &  videturiinc  capitulofolusinfeudarepof- 
le,lib.i.tic.2.(;.§.inclerico,(iresfolitx nntinfcudari.  Magna 
cftquzftio. 

5  Deinde  alia  quasftiofcquitur^an  poflitdatecognacis 
fuis,  &  amicis :  qux  ex  eo  oritur ,  quod  certum  eft  luftiniaai 
Noueila,  Dealienatione&  emphyteufi,  vetari,  neabccco- 
nomo  dentur  res  ecdefiafticx  in  feudum  cognatis  ,  quod 
ffaudis  euitand^  caufa  conftitutum  eft:nein  perfonas  parura 
idoneas  tes  ecclefisftica;  transferantur.  Sibocdeemphy- 
tcufi  conftitucum  cft,  qus  fimilis  eft  fcudo :  cur idem  de  in- 
feudatione  nonconfticuemus  ?  Etquodrefpondeturadau- 
thenticam,  loqai  ibi  de  acconomo,non  epi(copo,parum  mo- 
ucr.  Nam  cum  Epikopi  decerto  ofEciofuo,quodcftcon- 
cionari  8c  docere,  csconomias  habeanc ,  curamque  domefti- 
cai um  rerum ,  cur  non  de  cpifcopo  idem  diccmus ,  quod  de 
oiconcmo  ?  quapropter  meliasrefpondetur,  nos  hic  loqui 
de  rebus ,  qux  folitx  funt  in  feudum  dari.  luftinianus  vero 
decmphyrtufi,quxnonpoceftinfeudum  dati.  Addendaeft 
quxdam  exceptio.  SiEpifcopustcmporeintroitusfuiindo- 
aiinicoquidinucnerit ,  nonpoteftid  darcinfeudum.lib^i. 
m.i  ( .  Domioi»  vero  func ,  quc  diffctunc  k  fcUdis ,  &  hsc 


In  CQnJuetudinesfeud, 


qux  dicuntutbona  de  menfa,  dominica  funr.  Athi  funt  feu- 
da.qux  non  funt  in  dominico  Epifcopi.-attamen  intet  omne< 
fcudiftas  conuenit  ,  Epifcopum  dare  in  fcudum  pofle  et- 
iamquxinuenitindominico  ,  tempore  fuiintroitus  ,  &^ 
iuntquod  hicdicicut,fingularetantUmcfrein  epiftopoMe- 
diolancnfi. 

6  Ad  hxc  quid  de  Epifcoporum  propriis  bonis  dicen" 
dum  pucas  ?  Certum  eft  hoc  non  pettinere  ad  bona  eorum 
propriajfedtantumadbonaccclefix,lib.i.tic.3^.cumdiftin^ 
guit  inueftituram  a  derico  faftam  de  bonis  propriis  ab  ea, 
qux  de  bonis  ecdefix  fit. 

7  H;(9:enus  de  pcrfonisecdefiafticis,  nuncdelaicisvi» 
dendum.  Ecin  primis  Dux ,  Marchio,  Comes ,  feudum  lc- 
gicime  danchb.  i  .ticul.i.&  Iib.  2..ticu.io.&  Baroncs,  fiue  Ca- 
pitanei.  De  Im'^cratore  vel  Rcge,infuoregnonondubi- 
iatur,quinfeidadarepoffint.lib,i.titul.7.&i4.&Iib.2.titul. 
3  4.quamuis  bona  cot  ohx  alienare  nequeant.  cap.  intelle^ito, 
deiureiur.  An  minimivaluaforespoffintdare  feudum,vi-. 
dccelib.i.titul.i.  Au(9:ordicir,  fiminoresvaluaforesdederiiic 
infeudum,  non  iudicariiure  feudi  :  qaod  ideo  vifum  eft, 
neresin  infinitum  abiret.  Addic  duasexceptiones :  &re- 
fert in  lib.i.titul.7.  opinionem  quotundara ,  quiidem  in  mi- 
notibus  valuaforibus  dicendum  ,  quod  in  raaioribus  exifti* 
mauerunt. 

8  Vidcndumobiter,quifincDuces,Marchiones,&Co-' 
mites.  Marchiamaitefie,  quod  iuxtamarefit  pofita.  Vcri- 
ustamen  eft,a  limine  dxdam  efTc.  Duces  enim  limitanei 
prxficiebantur  regendis  prouinciis  ,  vt  eft  apud  Lampri- 
diuminSeuero  :  necalienacftlinguanoftraabhocetymo. 
MarchesGcrmanivocant«J'l^<«r^^r.»jf<r».  Comitesdicuntur 
a  Comicacu  principis  ,  erantquc  confiliatij  principis.  Ba- 
tones  inferiorcs  ,  funt  Comites  ,  dicunturque  Capitanei 
fimpliciter  ,  vtBald.exiftimatcumreIiquis,incap.funda- 
menta.  dc  ele(5l.  Vicecomes  eftofHcium  temporatium.-qui- 
bufdaminlocis,  vtin  Normandia.  Taics  eranc  olim  Co- 
miccs&Baroncs.  Dabancurenim  iisciuicatesregendxcicu- 
loDucis,Marchionis:eracqnetcnor  alibiatbtcrio  principis, 
qui  eas  dederat,confcriptu$.  Poftea  vero  dabantur  eis  pro- 
uincix  adminiftrandx  .*  ita  vt  adminiftratiofruendaeciam 
hxrcdibus  concederetur.  Fuerunr  equidem  nomina  hxc 
quondamofHcijacdignitatis  ,  non  pacrimonij  :  cuius  ex- 
cmpla  eft  inuenire  multa  apud  Marcellum.  &idem  luGal- 
lia obfcruabatur  ,  donec  Hugaea  ofiiciahxrcditariafecit. 
Alibi  iiem  diciturc.  vcrum.  quando  Regcs  prouincias  Co- 
mitibusfuis  rcgendasconcedunt  plerumque  adminiftratio- 
ni  deberi  hos  titulos  honotis  caufa  ,  ficuc  fic  hodie  in  no- 
mincconfiliarij  :  quod  fxpe  dacur  aliquibashonocisctgo, 
quorum confilio camen nu»quam  vcuncur.  Qujre Marchio 
&  Comcs  dicuncur  Regis  capitanei  :  quodvclutcapicapo» 
tiora  fint  totius rcgni.  Qo;  funt inferiotcs ,  vt  Batones,  {xnt^ 
plicuetCapitancinominantur.li.  i.c.  7.1i.  z.c.  11.  &  34.  Hj 
omnes  poflunt  date  in  feudum,  &  vlccrius  non  porrigitar  illa 
facultas. 

5  Tradlarifolctquxftio  difficilis:anquiuispateifamili* 
ashabcnsprxdiura  allodiuranullacum  dignitate  ,  iUud  in 
feudumdarepoffit  ?  Conuenitfereintcromncs  feudiftasj 
ignobileraquinulliusdignitatisfeudumhaber.pofreidetiam 
ruftico  in  fcudum  dare  :  quia  rcrum  fuarum  adminiftratio- 
nem,  quam  habet,  cenfetur  in  feudum  dare  pofIe,lib.  t  .tit.j. 
Contrariaopiniomihivideturprobabilior.  Naminc.  j.ne- 
gatiue  quidem  ait,  Qut  non  habet  rerMmfiarMmadmimJira- 
tionem  iHfeudum  darenee]uit,at  non  ctora.Montt  mc  quod  de 
Marchionibus,  Comitibus,&  perfonis  dignitate  prxditis  lo. 
quatur  au£loi  li.i.c.  i.quandodedando  meminic  :non  qacd 
oninibusindifctiminatim  liceat  in  fcudum  dare  ailodia.  Ne- 
que  verumapparer,quoddicunc  caput  i.coneiflumperc.^. 
lib,i.denat.feu.PrxtereaquodvafaIloshabcre,  resinfcuju 
dare.aHquid  dignitatis  habeac.Quia  vafallos  qui  hibet,  iurif- 
di(5lionem  in  eos  exetcct.c.  imperialem.  lib.  2  .tit.  5  y .  dc  pro- 
hib.fcU.alicnat.perFrcdcri.  Quxdign>tas  non  videturru- 
ftico  homini  conucnirc,&  ignobili.  Sed  cum  dicimus  mini* 
raovaluafori  licerefcudumluum,  quodaeccpit,infeudarc, 
non  intcUigitur  quod  ei  liceat  aUodium  fuum  in  feudjm 
dare,&  Vaf  allos  fibi  fubie^os  confticuere.     Verura  hac  in  re 


llld 


Franc.  'Duareni  Comment. 


feqncndacj^  cuiufqneloci  conluctuclo.  Hadennsdcpcrfo- 
nis,quipropter  2Btatem&  iudiciumhabcnt  bonotum  fuo- 
tnmadminiilratioHem. 

Nunc  dc  minorc  z  s  •  ann«s  quiritur ,  an  poffit  in  fcuda- 


lo 

te.  Non  potcfl  de  nouo  beneficio quem  inueftire ,  nequc  in 

qucmquamalienareresfuas,  de  veteri  autcmpoteft.  Quia 

nonvjdeturalienarcquivctercmalicnationcmrenouat.arg. 

Li.^.aquiduftus.  fF.  dc  aqua  cot.  &  xft.nec  hzredidcbct  do- 
negari ,  licet  a  Principc  fit  impetratum.  Pupillus  autcm  non 
potcft  fe  obiigare,  quamuis  conditioncm  fuam  meliorem  fa- 
cercpoffit.  Igiturpupiilusnon  poteftquemquam  inueftire, 
vt fe hberet  obiigationc ,  qua  tenebatur in  feudo  antiquo  va- 
falli  hxredibus  &  agnatis.arg.tit.de  auaor.tut.in  Inft.lib.  I  .vt 

& in  feudo  nouo.  Idem dicendum  cft  de  minore, curatorem 
habenfc,quiatuncpupillocomparatur.l.fieuratorem.C.  de 

in integ .reft.  Et  cum hac exccptione  intelligenda  erunt,  quz 
dicuntur Hb. i.tit.  3 .  Idem dc fiiriolo, & aliis ftatucndum cft, 
qui  non  habent rcrum  fuarum adminiftrationem.  1.  is  cui.  fr. 

dead.&obligat. 

n  Defa:mmaquarritur,anpoffitfeudumdare  ?  Rcfpoii- 
detur quod poffit.d.titul.5. $.  foeminam.  lib.  z.  Qui  autem in 
feudumdat.habetiurifdiaionem  lib.i.tit.if.J.i.&Iib.i.tit. 
4,6.  Etgofoemina  potcfthabcre  lurifdidtionem.-cumtamen 
iureciuih  Romanorumabomnibusciuilibus  muneribusre- 
moucatur.l.foerainar.dercg.iur.l.cum  prstor.fF.de  iudic.Sed 
inucterata  confuetudoretinendacft:  donccpercontrariam 
confuetudinemtollatur.  Dixcriraliquis^foeminanoncftca- 
pax  feudi :  quomodo  crgo  poteft  darc  quod  non  habet  ?  Re- 
fpondeo ,  foeminam  poflehabere  feudum  fucceffione :  fi  hoc 
expreflum  fit  in  inueftitura.  Si  taceatur,  in  hoc  non  fucccdet. 
Mulicr etiam  poteft  prydium  fuum, vel  allodium tnfeudarc. 
Rede  igitur  dubitatum  cft  dc  ruftico,non  de  foemiha  nobili: 
huc  pertinet  tit.y.lib.i. 

11  Quiritur  detutorc&curatore.  &procuratorc,lib.i. 
titul.  5,  Etfi  fpecialerahabetadminiftrationem  procurator, 
nondubito  quinpoffitinfeudare :  finhabetgencialcm.dif- 
tinguendum  crit,an  nouura  fit  feudum,  an  vetus :  &  fi  vetus, 
darc  non  prohibctur  :  quia  illud  vetcrcm  infeudationem 
magis  cft  renouare,  quam  infeudare.  Noijum  dare  non  po- 
tcft.quiaid  alienare  eft:ille  vero  non  aIienationem,fed  admi- 
nirtrationem  habet.l.magis.  §.  pater.  fF.  de  rcbus  eorum ,  qui 
fub  tutela. 

1}  Diximusdehis,quifeudumdarepo(runt,  nuncdchis, 
quipofliintaccipere  :  vrrumquelocumtit.j.lib.  i.ccrople- 
dtitur  :  &rcgulagcneralisexeodcmloco  coUigitur  :  Cui- 
que  liceie  feudum  accipcre  ,  nifi  nominatim  ei  proli|bea- 
tur.  TerfoHam,\n<^M\i,inHeflituraTnaccip%enti6fnondtftittgui~ 
miu  a  mtnmii:  hoc  adiecit,  quia  ante  dixerat  multum  ref  ei  re, 
ftnmaiorfit,anminoris,quiinueftitaliquein.  Dixi,nifino- 
minatim  ci  prohibcatur.-quod  funt  quiprohibcntur  fcuda  ac- 
cipere. 

14  At  quaeritur  num  feruus  poffi  t  acciperc  feudum,de  quo 
nominatim  loquitur  didlus  tit.j  .lib.  i.  Et  quemadmodum 
feruus  omncsrcs  iureciuili  poteft  dorainoacquitcre:  fic& 
inueftitusfeudumdominoqaarrct.  Nccdubiumeft,  quin 
idem  de  filiofamilias  diccndum.-quia  vterque  in  poteftatc  eft. 
Addcnda  tamen  exceptio,  Nifi  ignorantia  ptjctcndatur.  Si  c- 
nimpcrignorantiam  feruuminuefticrit,quem  falfoputauit 
liberum  cfle,  non  valebit  inucftitura. 
i^  FoB.mina  hoc  iure  non  prohibctur  feudum  accipcrc: 
quamuis  non  fuccedat  in  feudum :  nifi  id  nominatim  cxptel- 
f  um  fit  in  inucftitura.lib.i.tit.8.§.vlt.hinc  dicitur,  feudum  a- 
liudefrema(cuIinum,aliudfoemininum. 

16  Quiftioetiameftdcminorc  :  (ed  dicemus  miooriac- 
quiri,ficut&maiori,iuxtaiarotradita$rcgulas :  Nihtlrefert 
^uii/it^cuifeudumacifutritur.Nozandam  ramen  cft,  cxigi  fi- 
delitatem a minore.lib.  1. tit.KJ . §. fi  minori.  Hoc eft , quod 
ait,  dari  tolcrantiam ,  donecfaftus  fuerir  maior:  qua  af  tate  fi- 
delitatisiufiurandum  potcftcxigi.  Qupddiciturde  mincre, 
idcm  intcll  jgcndum  cft  dc  furiolo,aliiique  perfonis,in  quibiu 
cadcmeftratio. 

17  Alia  qusftio  dc  plcbeiis  &  rufticis  eft ,  an  poffit  feudum 
acciperc  :  dehacrefupraannotauimus  inquartafcudorura 
diuifionc.  Ignobiliquoque  feudumdaripofleaut^otfaibit. 


lib.i.cap.io.quafi  certun  Ct  picbeio  feudum  cocedi;fed  quo» 
niamdubitatur  anplcbciusmancrct,  ancfficeretur  nobilis: 
ideovocatid  ipfuminquxftionem.  Dixiquaedarafeudaple- 
bciumnobilitarcqualiafunta  Ptincipeconcefla ,  Marchia, 
Coraitatus,&c.Qui  abaliis  accipiunt,idco  non  nobilitantur: 
quiahiiusnobilitandi  nonhabcnt :  fedfolusprinceps.velis 
cui  princeps  eam  poteftatem  conceffit.  Scquenda tamen  erit 
in  his  conliietudo  cuiufque loci:  quiain  quibufdam  prouinci- 
is  feuda  nobilia  non  nifi  nobilibus  acquiri  poflunr. 
18     Quiriturpraiterea,  anmonachus  autclericus,poffinc 
feudumaccipere?QufEftiohaeceftiuriscontrouerfi,&inhoc 
tradatu  paffi  m  hx  inf  t  udationes  improbanturj  tanquam  ca- 
nonibus  ecdcfiafticis  contrarix.  Locos  praecipuos  obferuauij 
veluti  cumdemilite  vafallodicitur.Iib.i.  titu.2i.feudumei 
duabus  decaufis  auferri,  &quodmiIes  fa6bus  fit  Chriftii^ 
quod  non  poffit  capax  cfTe  officij  huius.  Cum  vetant  Cano- 
neSjfecuIaria  negotia  gerere  clericos.  Alio  in  loco  lib.  1  .tit.jo. 
dicit  eandcm  eflc  rationem  in  fqmiasi  &  in  monacho.Quam> 
iiisdiftin(3:ioquzdarafit,vtdocuialibi,Ub.z.tit.3(}.vbirefcrc 
opiniones  duas,quarum  pofterior  audlori videtur  potiot  fu- 
ifTcj  nonquodObertus  &Gefhardus  huius  librifticrintau- 
dorcs,  vt  hic  locus oftcndit.  Idem  aflcritur  non  cx  opinione 
aIiorum,fcd  ipfius  text.hb.i.tit.i^.  quoloco  nihil  poteft  dici 
apertius.  In  Decretalibus  vcro  Pontificis  haiinfeudariones 
permiflx  inueniuntur,  cotruptis  moribus  ecclefiafticis ,  cot- 
ruptaiam  difciplina  ecclefiaftica.  cap.  caeterura. de iudic.  cap. 
cx  rranfmifra.de  foro  compet.Dicitur  enim  clcricum.qui  feu- 
dum  habct,  de  eo  non  litigarc coram  ecclefiaftico  iudice ;  fc J 
coram  domino,  a  quo  fcudum  acccpit.  Receptum  eft  autem, 
vtfcruitium  praeftetut  per  fubftitutum.  Et  hoc  iure  vtimur 
contraveterescanones ,  contrahocipfumius  Longobardi- 
cura.  Hadtenus  deperionis. 

Quibus  modis  feudum  acquiratur :  ac  pri- 
mum  de  inuefticura. 


Cap,  VIL 

t     Quet,t]uihuf^ue  medit  feudum  €on(lituatur.  Ardiz.onJih.in 

vfutfeud.  cap.  5 6.  Curtiuspart.  2. .  trail.feud. (judft.j^.dt 
feuiis  laiforum.Zaliuicap.6  .Epitom.in  vfusfeud.num.\. 

(^  x.Hannetenius  lib.i.iMrisfeud.cap.j. 
2     Quid  fttinuefiitura,eiuibHf^uectremoniit(3  filenniyuseit 

tffaperagatur  ^  confiet.  Ardiz.on  Sum.tn  vfusfeud.c.  4 1 . 

Curt.^  Zafius,^  Hanneton.tbid. 
j     An  vafallt  vnius  ^  etu/dem  dommi,  tfuipara  dicuntur,  ad 

folenniatnueftiturt,  neceftario  adhiheant$tr  y  ^ejutdfita- 

lu  efte  defierint^i  Ardiz.on  Itb.in  vfusfeud.cap.  4 1 .  Curttusy 

Zaftus  (^  Hannetonius  ibidem. 
4     Qutnamviifit  effictentia,Ki  ■nlc^ovhuiusinuefliture.Ardi- 

^«  Sum.in vfusfeud.cap.  j  9.   Curtiuspart.i.ijfu<tfi.  ^ .  <» 

materia  inue/titurd.  Zafius  c,  6.  Eptto  m.in  vfusfeud.num , 

■j.Hanneton.d.lth.i.iurisfeud.cap.-j. 
f     Avrivo/xia  ex  ttt.i  ^.Itb.  I .  ^  tit.  j } .  lihri  i.  erudite  acplantdi- 

fiinguendoexpo/ita,Zafiuscap.6.Epit.in  vfusfeu.nu.  10. 
tf     An  per  inuefiitura  impropria  ^  verhale.,fint  traditione  rti 

in  feudH  conceflk,  dominium  transferatur.  Ardizon  Sum. 

in  vfttsfeud.cap.  j  p  .Hanneteniuslih.  i.iurisfeudorii.  c.  7. 

7  Anpofi  tnuefiituram  dominis  pnfiando  id  cjuodtntereHh- 

heretur;  linondum  translata  ptpoflijfto.  iyirdiz.on  Sum.  i» 
vfusfeudorum,cap.  41.  Curtiuspart.t.trali.feud.^.i.dt 
it)uefl.Hanneton.d.lib.  i  .iuri^sfeud.cap.j. 

8  DtferuHt  hac,inutflitHra,contrailuSy(^pofliflio. 

«)  luramentum  fidelttatis  ejuandoprtfiandum;  £?  num  veram 
reipofleJftonemantecedat.Curt.part.i.traS.feud.futfi.^. 
fnmate.tnuefittura.Za/iuseap.6.£ptte.iHvfttsfeud.num. 
6.Hanneto.lth.i.iurttfeud.cap.cf. 

10  Stnon vnafedplurufintinuefittura,<jutharumfiruanda (f 
ft^uenda.  Ardt^nSum.iHvfusfeudorum^<juali.j.ctrca 
mater.inueftttura.Zafiuscap.6.Epito.invfusfeudorumt 
num.ii.Hannteontusthid. 

!▼  rAariis  modisacquiritur.  Sedprzcipui  hifant,Inuefti- 
Y  tura,  longa  poflcffio,& fucceffio. Dc quibus  omnibus 

flngulatira 


In  confnetud.feudorum, 

nngularim  dicetnus.  Inptimisinuefticura  pcculiarem  habet 
ngnificitioiiem. 

1  Inueftire  fiqui(jem  hic  ell  inducere  in  pofleilionera, 
libro  1.  titu.  z  i.  cap.  ex  ote.qux  Huat  a  maiore  parte  capituli. 
Qupd  fic  vfitatis  ca:remoniis  ,  quibus  vtitur  dominus  in 
traosfcrendo  feudo  in  eum,  queni  vafallum  fuumcupitef- 


1117 


rum  harredicariarum  dominia  acqniruntur  harredi  .•  quani» 
uis  corporalitcr  eas  noii  apprehenderic.  Ergo  transfercur 
dominium.retentapofleffione.hbroi.titul.y.Qujainuefti- 
tusdefeudofoicnniritu.nondumfeudipofleflor  eft  :  nec 
poteft  petcre  adhuc  adomino.vt  (e  in  vacuam,  ?d  eft,  a  ncmi- 
ne  hucufque  occupatam  pofleffionem  mittat;  &  fi  in  feudum 


fici.  Aiiquandohafta,annuIus,&gladius  adhibetur.   Verba       pofleffipraeftarecogaturdominusfru^lusomDeSj&idquod 
folenniah*cfunt:£foA<if^<«y?<i«»»«^w,  £^c.  Apudnoshu-       intereft. 


iufmodiinueftituratitaprincipe  ,  cum  Epiicopatus  aliquis, 
aiiorum  iure  obnoxius  confertur  Archicpifcwpo  :  ea  inue- 
flicuraficpcrtraditioncm  hbri  :  dequogenerefcripfiqua:- 
damlib.}.debcnefic.&adduxiCanones,&loca  ex  annaii- 
bus  noftris  :  in  quibusfit  mentiocius  inucftiturz.  Diftert 
inucftitnraapoflcffionCjVtdicecur  :  difFcrtctiamacontra- 
<ftu,quiintervafallura&dominuminitur.Contradlusenim 
prior  eft ,  deinde  fequitur  inueftitura :  poftea  miffio  in  pof^ 


7  VndcquiritUr,  fi  pceniteat  domihum  poft  inueftitu- 
raro,antequam  pofleffionem  transferac  ,  vttum  liberecur 
pra:ftandoidquodintereft.»lib.i.ticul.i<J.§.(ifa<aa.  Audlot 
rcfpondec,  nonliberaiiprjEftationeeius,  quodinceteft:& 
compcllcndum  cradctc  pofleffionem  -,  quod  fingulare  eft. 
NamaIiis,quipromittiCifoluendointcrefle,  hberatur.l.fti- 
pulationes  non  diuiduntur.  fJ.  de vetbor.oblig.  Vt  qui pro- 
mittittradcre  ,  vcla:dificaredomum,  przftando  quod  in- 


feffioncra.  Et  quatnuis  differat  a  contra^au,  taraen  interdum       tercft  liberatur,  cum  hic  videamus  dominum  cogi  ad  traden 


pro  ipfo  contrat^u  accipituc:  quia  vtrunque  fimul  plerunque 
fieri folet.  Ideo  retinendum  femper  eft,  quod  dixi,  tenorem 
iniieftiturzinrpiciendum  :  etfi  pluresfint  inueftitura;,an- 
tiquior  prior  cft  habenda :  nifi  pa^o  fit  aliquid  naturx  feudi 
detra(^um. 

}  Addendum  cft  &  teftcs  quoque adhibendos  efTe ,  vel 
*  paresCuriz,idcft,conuafallosciufdemDomiDi:  interdum 
cxtraneos  V^olunt  fecundum  diftin(ftionem  traditam,adhi- 
beriteftcs:  fi  fortc  dominusaliesvafallosnonhabstt  Cu- 
riara  vocamus  illum  domiuum ,  a  quo  accepimus  przdium 
vel  fcudum.  Pares  curizdicuntur  vafalli  ciufdem  domini, 
nonquodparcsfunt  domino  ,  fed  quodparcsfuntinterfe, 
refpetftu  eius  curiz.  Eadem  ratione  Pates  Franciz  appel- 
lancur  :  quod  non  parcs  fint  Principi  :  ied  quia  pares  inter 
fe.  Gonfiderandumigitur  ,  fialioshabetvafallos,adbiben- 
di  funt  non  tanium  ad  probationcm ,  fcd  etiamadfubftan- 
tiam  inuefticurz  lib.  i.citul.;  z  .Qupd  eft  mirum.  Eius  autem 
quod  foli  parcs  fint  in  inftrumento  inueftirurz  neceflarii, 
ratioeft,lib.i.tic.{  8.§.idcirco.nequidexcogireturab  extra- 
neis  falficacisin  pernicietn  domini ;  quz  fufpicioinpacibus 
ceflar.  Addcnda  eft  cxcepcio  librii  .tit.  i(j.deinfeudato- 
neclcricorum:  quzclandeftina  plerunqueeft.  Receptum 
eft  igitur  quofcunque  teftes  adhiberi  pofle  etiamcxtrane- 
os.inclericoruminueftitura.  Hincquzftionaicitutlibro  1. 
titul.  15).  An  pares,  qui  fuetunt,  fed  iam  defierunt  clTe  pa- 
rcs,  ad  teftimonium  adhibendi  func  ,  liceinterdorainum 
&  vaiallumcoorta  :  anpotiusremouendi ,  quodiamnon 
fint  paics  ?  Et  aii  fufficere  tempore  inueftiturz  eos  fuif- 
fe  pares  curiz.  Rationem  fubiungit :  quia  ab  initio  tcftes 
iuftos  adhibuit,&  fi  poftea  zquales  cflc  deficrint,nihil  pecca- 
uit  vafallus. 

4  Item  qua^ricur,  quero  cfFcdtum  habeat  talis  inucftitu- 
ra  ?  VtilisefthzcinuefticurajquamuisadpofTcffionemni» 
hiIconferat,vtdixi  ,  quiafeudumea  conftituitur.libropri- 
mo,  titul.  15.  Igituf  ad  transferendumiusfeudi  opus*fthac 
inueftitura  :  nec  aliterillud  dominiumtranfic ;  etiamfi  do- 
minoiubente  quisprzdij  poflcffionem  tencat  nominefeu- 
di,  noD  potetit  tamen  ea  ratione  feudi  dominium  confequi: 
quiaeftcontra(ftus.  Igicurad  fubftantiam  feudi  percincc  in- 
uefticuca. 

f  ObiicicurIocuscontrarius,Iib.i.cic. }  j.quoddicicur, 
fi  quis  pcfledit  feudum  domino  iubente ,  haberi  illam  poflcf- 
fionem  proinueftitura.  Ego  illa  duo  capitaita  folitusfum 
cxplicarc  ;  quafi  gencripcripccicm  dcrogetur.  Incontra- 
rio  non  ait  firapliciter ,  haberi  pro  inucftitura,  accedente  iuf- 
fudomini  ;  fedtunc,cum  dominusiufleritpoffidcrccoram 
patibus  c  jriz.  Hoc  przcipuum  eft ,  quod  diximus  de  adhi- 
bendispacibuscurizin  folennitatibus  inucftiturz.  Quarc 
paruo:  diftat  ab  inucftitura  :  quia  cantum  dcfideratur,  vt 
tradat  •iii  haftam,  vel annulum.  Sedin cap.i  f  .non ait.coram 
paribus  curiziuflameirepoffidcrci  ycrumiisinfciisfiraplici 
ififfixienuifle. 

6  Porro  quemadraodum  iftud  dominium  vtilein  hac 
fpc;ic,fi.neapprehcnfionetransfertur  ,  hoc  fingulare  cftj 
M  cut  alia  multain  fcudis.  Simile  eft  in  iure  ciuili.  1.  cum  hz- 
iredes.dcacquir.poflcfT.  fF.  Quodlicettraditionererumdo. 


dum.  Hicquidam  conantur  Barto.  diftin^ionera  tueridc 
venditorc,  qui  habct  rei  tradendz  facultatem.  Nam  quamui» 
alioqui  venditor  ad  craditioncra  tantura  teneatur,l.i.  fF.de 
a^a.crapt.tamcn  dicitut  cogi  pofle  ad  tradendum,fi  habct  tra- 
dendi  f  acultatem.  Sed  quid  de  traditione  fentiendum  fit,  aho 
iDlocodocui. 

S  Igitur  hzcipfainueftituraacontra^udifFcrt,curaIo- 
quimurdefeudotranfercndo,  &a  poffeffione.  Qujahzc 
feries  eft,&  otdo.  Primo contra^^us,  dcinde inueftitura,  po- 
fteafidelitas,  tandemmiffioin  vacuampofreffionem.  Di* 
<%um  eft  ha(^enus  per inueftituram  non  transferri  pofleffio- 
nera,fedtantamdominium.  Prztetea  non  liberari doraio 
num  inueftiturafK^a.przftande  id  quod  intercft :  iedprzci« 
fetradere  cogendum  pofl^effionem.  Hoc  eftintelligendum 
denouifeudi  inueftitura,  cumdominusipieadhucpoffidct.' 
non^ro  de  veteri.  Nam  quando  fcmperinpofleffionefuic 
vafallus,n6  quzritur  tuncde  transferenda  pofleffionc.quam 
haber.  Debec  poft ,  poftquam  femel  eft  ttanslaca  pofleffio, 
femper  manere  in  poileflione. 

9  Nocandum  eft  fidelitatcm  debere  ahcecedere  hanc 
pofTeffionis  cranslacionem  lib.  1.  tir.  7.  ({^are  inuefticura 
przcedir ,  fidelicasfequirur, deinceps fidclicacem  cradicio feu 
poflreffio.lib.i-.citu.4.&fequent.FQrmafidelitatisiurisnatu- 
ralis  traditur,  hb.  i.tit.  f .  ^.  &  7 .  Hic  fuccurrir  quzftio,quam 
fupra  attigimus. 

10  De  plutibus  inueftituris  feudi  antiqiii,  cui  potius  ftan< 
dumfit  ?  vt  quidaminueftiturdefeudo  ;  intcrpofita  funt 
padta,  quibuseftnonnihilmutaturadenaturafeudi,     Hic 
repugnantia  vides  feuda,quzritur,qushabcanturpotiora? 
Dicendum  erit ,  vctetisinueftiturz&primzmaximamha- 
bendamefrerationem  ,  quzdiciturradixomniumaliaruffli 
Sic  intclligendum  eft  quod  dixi  fotraam  rcnoreraque  in- 
ueftiturx  efle  femper  infpiciendum  ;  etiamfi  quid  contra 
natuiara  feudi  inueftitura  contineat.  Pono  exempli  caula, 
primaminueftituramnon  tantum  ad  mafculos  .  fedadfoe- 
minas  quoque  pertinerc  :  quamuis  raafculi  tantura  fucce- 
dant,  taracnrccefTum  iam  abca  feudi  natura  cft.     Dcinde 
in  fequenti  inueftitura  cautum  fuit ,  vt  mafculi  cantum  fuc- 
ccdant,  &fic  exftxminco  feudomafculinum  fiat.  Ortaefl 
inter  mafculos  &  focminas  coRtrouerfia  de  fuccedeodo. 
Refpondcndum  eft  inueftiturz  primz  tenorem  elFe  fe^ 
quendum.  Sicfcntitglofl.libro  i.titul.  1 4.  Primzcnim  ioue- 
ftiturz  noh  potcft (equens  nocere,  glof  lib.i.ticul.  49.  cura 
perpaAumquodliber ,  ius  hocquzficum  perimi  nequeatj 
nifi  plane  quis  rcfutct  fcudum  ,  fpenouiconfcquendidu- 
6k\a.  Namtuncnouum  feudumquzfitura,adagnatumqui 
refutauit ,  pertincbit  j  nonrequifitumadcumquinonre- 
futauit;  quodfiogulareeft  ,  &  obferuatioDedigniflimura. 
£t  confirmari  potcft  iure  ciuili.  1.  fi  vnus.  $ .  fi  aucem  omnia, 
fF.de  pa6t.     Per  primam  inucftituram  ius  quzfitum  cercis 
pcrfonis  non  poflc  illis  ^iOio  adirai  ;  vt  przteream  quod 
dicitur  libro  primo,  capit.  8.  fiin  inucftitura  appareat  fcu- 
dum  ad  mafculos  pertincre  ,    &  dominus  in  teftamento 
ordinauit  ,  vt  foeminisdeferatur  ,  nonpofleiusaliisquz- 
fitum ,  hacconftitutione  defunAi  mutari.     Ergo  idem  di- 
cemus  dc  pofteriore  inueftiiura  ,  quod  de  doraini  vicima 

ffiinia  acquiraoturt  l.traditionibus.  Cod.  dc  pa(ftis.  tamcn  te*       voluntate  y  quia  eadcm  cft  ratio.  Teaendum  cft  igitur  quod 


Frmc.  ^uareni 


diximus,  fi  plares  fint  inueftitura? ,  ptimam  fequendam ,  tan- 
<]uam  radicem  aliarum. 

Dclonga  poflefsione. 

Cap.  VIIL 

I,      Qut.  ftt  longa  pefefto  in  hac  doarinafeud.  (^  num  pnfcri- 
ptione  benefictum  accjmratur.  tArdiz.on  Sum.  tn  vfut 

feud.cap.  y  2.  Hannetomfu  Ub.x  .iurufeud.cap.i . 
1 .     ^ot  ^utbuf^  rebMprdfcrtptio  confiet  acperfictatur.  ^Ar- 

diz.on.^  Hanneton.tbi. 

3 .  Qutdfit  in  fundu  benefictdtbiu  ab  ecclefta  ^  repub.  acce- 

ptu:ijuantotemporepr£fcribantHr.laco.Ardix.on,i^Gu- 

/iel.Hanneton.ibidem. 

4.  5«  inueftitio  tefitbtuprobari  ne^ueat :  vtriiuramentumfit 

deferendumwafalloneandomiHo. 
f .     An  contra  ius  domini  vafatlm  longo  temporepr£fcribat,i&r 

>:mJ>ahn.Guliel.Hanneton.d.l.z.ittriifeud.  cap.i. 
6.     Bineficium  pr<cfcriptione  acqutfitum ,  an  vertfeudtprofrie 

accepti  vim  naturam^ue  prefeferat. 
^T  O^g^"^ pofleffionem hic trigintaannoium dicimus : li- 
I  .cet  lute  ciuili  longapoircffiodicatur  vigintiaut  decera 
annorum.l.  vlt.  C.  de  pra^fcript.  long.  temp.  Quia  fingulare 
^fthociusinfeudojVtquamuisnofuquisinucftitus.nihilo- 
minus  tamen  prifcriptioni  locus  fit ,  &  tanto  ctiam  tempore 
iure  ciuili  colluntur  adiones.l.omnes.  Cde  prajfctip.  triginta 
annorum. 

i  Notandum  duo  nccefiariaefle.  Primo  vtpofled^ritper 
tHginta  annos:  deinde  vt  poflcderit  tanquam  feuduro.  Vduti 
cumnuilum  ius  haberem  ,  tamen  fpatio  triginta  annotum 
vfusfumeo  fundotanquamfeudo,  ptjeftans  feruitium  ran- 
quam  vafallus ,  quamuis  poftea  probari  poffit  i  nunquam  ia 
feudum  conccllum.tamen  pr^icriptione  le  tucri  potert.Idcm 
ex  parce  domini  dicendum,fecundura  omnesDD.  licet  id  hic 
nonfitexpreflum,quiaeadera  ratioeft.  Vtfiquisnihiiiuris 
habens  in  feudo,  eo  vtatur  triginta  annis ,  vfurpans  dircdum 
dominium&feruitia,tanquamdominusin  fcudum  conccf- 
fiflcr,diccmushocfpatiodirc(ftumdominiumacquiri. 
}  Solet  qua:rianidemdicatur,fiquis  przicripferitcontra 
Ecdcfiam  ?  &  omnes exlftimant ecdefiara  eire cxcipiendan»: 
qubd  his  vcrbis  gencrahbus  non  vidcatur  ecclefia  ccmpre- 
hendi , licet de ea fpeciaHter nihilcautum fit.  Sane pt opnum 
ccclellaseft,res  emsnonprxfcribi  :  nifiquadragmcaannis. 
Authent.exadio.C.  de  fact  ofan6l.ecclef  capit.  4.  de  prarfcri- 
ptio.  Qupd  did:um  eft  de  ecclefia,  locum  habct  etiam  in  Re- 
publ!ca,fecundum  omnium  lententiam.l.  vlcim.  C.  de  facro- 
{an€l.  tc(.\el.  1.  cura  notiffimi.  C.  de  praefcript.  triginta  anno- 
rum.Cumhacica(]ueexcepcionehuiuscap.2<r.vctbafuntin- 
telligenda.  Ncc  obftat huic  fentencii.qucd  dicitur,  de  cera- 
porc  criginca  annotum.quia  ibi  di  .icur  lufficcrc  tempus  vnius 
anni,vtvafalloiufiutandumdeferatur. 
4  Ec  cum  non  fint  teftes,  qui  fidem  facere  poffinc  fa(^ae  in- 
uefticur2:quacriturvtrideferendumfitiufiuiandura,domi- 
no,an  vafalloJEt  late  difputant  in  co  capite.  Si  vnius  aani  fpa- 
tiopofTeditjdefercndumei  cft  iufiurandum  :  neque  tamea 
acquirct  pofleffioncra  fcudi  vnius  anni  fpatio.  Scd  iufiuran- 
dum  defet ri  ei poteft  ex iftacaufa.  Obftare videtur libri  i.ti- 
tul.4o.§.primu$,titul.  ff.vcrfic.nosautcm.cumdiciturdo- 
minurarcuocarcpofrealieoationcs:  nulla  prxfcriptioncob- 
ftante.  Solent  quidera  illa  veiba  intdligi  dc  prsfcriptionc  de- 
cem  vel  viginti  annorum  ,  &  fictriginta  quoque  annoium 
piafcripcioncm  obftare.  Mihi  probabilius  videtur,  de  omni 
pra:fcriptionc  intclligendi3,quafi  hoc  fpeciale  fit  in  alienatio- 
ne  fcudoru.  Qux  enim  ita  alicnantur  contra  morcs  feudorii. 
reuocari  potctunr,nulla  cxcepcione  obftance.Porro  aliud  eft, 
fi  quis  rrigintaannis  poflederitfeudum  titulofeudi,noa  taa- 
quaraalienatura  fibi. 

^  Rutf ura  ex  his  alia  quiftio  nafcitur :  An  vafallus  longo 
terapore  przfcribcre  poffi  t,contra  domini  ius:quod  alioquin 
doroinus  habct,&  contra?  Vcluti,feudum  habet  vafallus  noa 
libcru,fedfidciobnoiium:qua:ritur,numpoffit  ipfilibcrrate 
parerc  ab  ^fequij  prxfcripcioncm  ?  Idcm  de  domino  quzri- 
tur:  vterque  enim  alceri  obligacur:vt  dominus  non  habet  ple- 


num  ius,an  pofGr,quod  iuris  ei  deeft,  prafcriberc,  &  plcnum 
dominiuraacquirere  ?  Qoxftto  hxcbuiusIocinoneft,fed 
eam  alias  tradbabimus :  infra^de  eo,  quod  vafallus  non  debcr, 
&c.  Apud  nos  confuetudinis  eft,  vt  prarfcribatur. 
6  Poftremo  nota,  feudum  pracfcriptione  quxfitum,  ha- 
bere  naturam  veri &  ordinarij  feudi.  Bald.  in  1.  Iiberti.  C.  de 
operis  libert.  Qupd  ab  omnibus  celebratur  :  quamuis  in 
aliis  plerunquc  rcccdatut  padis  ab  ordinaria  nacura  fcudi. 
SiaucemnonaccedatpatSum  ,  fcmpcr  natura  feudirctine- 
tur,  vtin  prarfcriptione.  Itaque  fecundum  ptcvpriam  nacu- 
ram  feudi  debec  haberi :  ac  fi  firaplicicer in  feudura  dacum  ef- 
fet:in  quo  nec  focmina:,ncc  collatcralcs  (ucccdunt ,  quemad- 
modumhoc  feudura  prarfcriptioncquifitura,  vciamacge- 
Duinara  natutara  feudi  rctinet. 

Defuccefsione  feudi. 

C  A  p.     IX. 

J-  jQuotuplex  ordo  iUorum  hemtnum  y^uibut  fucejfio  ^  htre- 
ditoi  ab  intefiato  Romanus  legtbm  data  acpermtjfa,  (,aius 
l.i  ff.degradtbw  afjintta.lib.ii.tit.ii.Alctatus  Itb.^.iaa.- 
faS^i^aveap.^. 

I  Defeendentium,eorHmijiHenaturalium£^Iegitimorum,^ut    . 

peccedendiratio,  atque  obiter  ejutdfittncaptta,  ejmdtn 

fiirfttfuceedere.  CapttafinguUperJonatntelltguntur,vn- 

u  I      de  in  capita,  idem  valet ,  tjuod ftngulatim  ,  cjuafignifica  - 

tieue  Liuiut  in  capitA  coferre  dtxtt,lib.i.  Ab  vrbe  condit. 

Sttrpes  verofunt  initia,  ^  origtnis  amhores. 

}     J)efcendenttHmfucceJfio  ijuouf^  legum  auihoritate  porriga- 

tur,  (^  numgraduum  diJparttM,fucceJftoni6  diHerfitatem- 

in  defcendentibiu  afferat. 

4  NatHralibui  tantum,non  etiam  legitimis  ^  ciHilibiu ,  cjho 

modo  imefiata  hdreditMfucceffio^^  dcferatur.ff.  ty4d  Se- 
natufc.Ttrtul.  (^  Orficia.lt  b.  j  S  .ttt.  1 8 . 
f      Anfucceffio  aliqua  detur  iis,qut  ncn  expermiffo  (juidem  iltOf 
fiddamnato  vetttot^  legibtu  concubitunafcuntur. 

6  Quidin  adopttuii  ?  Vlptamu  l.i.^.vlt.ff.defuis  ^legit.  ht- 

red.tit.\j,lih.  5  S.idem  l.pofi  conjanguineos.^.parui.ff.eod. 

7  Afeendetium  abinte(iatofuccedenttu ,  ejHt.fit  ture  ciutlt  ap- 

probata  ratto.ff.  defuit  ^  legittmn  hired.  ($  Infitt.  deht- 
redtt.tjunabtntefi. 

5  Num  tlti,quifuperiorit  ordinisjunt,  eosomnes,  qna  ex  tranf- 

uerfo ,  fiue  a  Latere  iunguntur ,  afucceffione  exclud»nt ,  ($ 
ejutfit  tn  hac  re  veteru  lurit  emendaiio? 

p  Quifunt  ex  latere,ideoque  coUateralu  nominantur,quando 
ad  tniedatamfucceffwnem  vocentur. 

10  Qutddefratrumvita  defunEiorumfilfi^,tjuipatrueleidtcii- 
tur?Ardi^nSHm.invfusfeud.cap.  i}7.  Curtttupart.^. 
tra&attujeudor.  memb.  5.  demHtuatranJaerfa/tum  fuc- 
ceffione.Za/iuspart.S.Epitom.in  vjfufeudorum.  2  o.Han- 
netonttu  lib.  x.tHriifeudorHm,  cap.  6.  Az.onis  fintentiamy 
cuita  htc  meminit  ,fuperiorfbtu  annit  Carolus  V.  Imperat. 
confittutionefuarenoHauit, 

II  Etfratribm ,  C^fratrHmfiliisomninodeficienttbMS,juibitf 

hxredttas  ab  intjefiato  ciutli  iure  competat. 
12   Anfeudabeneficia^j  Longobardorumture per fucceffionem 

ac(juirantHr.  Ardt^n Sum.in vfusfeudorum cap.  <;$,(f 

cap.1^7.  CHrtiHspar.i,tra£latMsfeudorum,fiatim  in  initio. 

Zafiusparte  S.Epitom. in vjitsfeud.num.i,  Hannetonius 

Itb.i.turisfeudorum^cap.i. 
I }    /» tjuibHsfundorHm  beneficiaUumgeneribusfucceffio  ab  in- 

tefiata  locum  habeat.Ardiz.on  Sum.in  vfusfeud.cap.i  5  7, 

Hanneto.lib.i.  iur.feud.cap.i. 
14   Marchit,  (^  Ducatus feudnm,  anpropriid  bentficiit,  (^  qu4 

ipfi  rei,  noperfena  cohtrent,adnumerentur.Ardt^n  ibid. 
1  j-   Audiendtfenfum  lo^juendifacultate  carens,  an  ad  benejicij 

fucceffonem  admittatur.     Ardiz.«n  ibid.  Curtiuspart.j. 

tra^,feud,memb.i.Za/iutpart.i.Epit.tnvfusfeHd.rum. 
6%.Hanneton.Ub.i.iurisfeud.cap.^. 
16  Qutddeclericis(^tJi€onachis  ,  nuntjuid  hi  admiUtaria 
beneficia  ab  intefiato  vocentar?  Ardiz.onSum,in  vfusfeui. 
cap,c)  j.^cap. 1 5 ■j.Curt.part.i.tra^l.feud.q.io. Qnem- 
admoduminfeHdo  mafcuhdtfctndtntesfttccedatu.  Han- 
neton.tbid, 

17  -^n 


\ 


in  confuetud.feuaoruf^. 


1 7  Anfaminjirum  in  rttictffioyte  heneficU  aliejitt  ratio  habett' 
tur.  /irdiz,on  Snm.  tn  vfitsfeMd.c, i^S  Cttrttaspart.iJra- 
£latusfeud.inprinctpio.Za/iuspart.8 .  Sp^tont.m  vfusfeud. 
n.^d.Hmnetontus  Itb.  z.iurtsfeudc.S. 

1 8  P^era  accnratacf^  r.ttio,  curfaemtnariiflti  adprddia  benefi' 

ctalta  nm  adtttttantur, 
j<f     Nobile  ^  illitfire  exemplum  defiliisfaeminarum,  an  in  bg' 
nficta  fnccedant. 

MVltahic  fingularia reperiuntur ,  qua:  vt raclius ir  te'li" 
^antur,(unimatim  dicendum  crit  de  fuccedendi  ab  m- 
tclUiorationeiure  Romanoj  Deindeqjidfiogulare  ficin- 
feudi  fuccellione,  apparebit. 

1  lureRomanotriplexeftordofuccedendi  ,  defccnden- 
tiam,afcendeniium,rerrius  eft  coliateraiiu  agnatorum  &  co- 
gnatorum.Defcendetium  potior  eft  caufa  polt  afcendentiun» 
mox  coilateialium.  Dcfcendentcs  vocaraus  filios,  ncpoces, 
pronepotcs. 

2  Hifacceduntomnesinhireditate  defutidi  cuiufcunqj 
finrgtadus  omnibusalijsexclufis- Nouell.de hsrcd.quaeab 
intefta.  Non  dicimus filium excludcre  neporem,  fi quis dc- 
cedat  filio  &  nepote  reliibo,  (ed  omnes  fimul  fuccedunt:licet 
roneodemmodo.  Succcderenonincapitai  idcft,  noa 
diuidi  hireditateTT'  in  fingula  capita  ,  vtqtlot  fint  per- 
fons,tot  fint  partcs,  verum  m  ftirpes-.  Eirmpli  caufa.deccf- 
fit  qui'.  auus,  filJo  &  duobus  nepotibus  ex  altero  filio  relidis, 
hsErcditasnondiuideturintrespartes,fedinduas:quianepo- 
tes  fuccedunt  ia  ftirpeSjid  cft,locum  patris,  8f  tantum  capiii  r, 
quantum  eorumpaterfuifletacccptarus.fi  fdpcruixiirer,  §. 
camfilius.Inft.deh£red..quxabinteft.^§  vlt.eod. 

5  Qui  defcendcntium  fucccdcndi  ratio  non  folii  fe  eXtcn- 
dit  ad  tertium gradum(Vt quidam  putarunt) (ed  in  infinitum: 
nec  refert  an  pari  gradu  an  difpari  fint,qui  fucccduc  in  ftirpes. 
De  graduin^qualiiamexemplumrccicauimus.  At  qaipari 
gradu  (unt,omnes  quoque  reprxfentant  locum  patris.§.cura 
filii.Inftit.de  harred.quz  ab  incefta.leg.  i. Codic.de  fuis  &  le- 
giti.ha:ced.Qaidamdeceflirnullisfiliisrcli<!tisfednepotibus 
cx  filiis,  ex  vno  filio  vnum  nepotem  haber,ex  altero  duos,  hi 
quamuiszqualigradufint  :  tamcnvnusillcnepostantun» 
confeqUetur,qiiantum  alii  duo,propter  ius  rcprzfencationis. 
H^cauremfuatintelligcnda  defiliis  naturalibus  &ciuilibus 
tantu!¥>. 

4  r^im  qui cxiuftis  nuptiis fufccpti non  funt ,  quiqiie  eX 
concubinatunafcuQtur,  hiquomodo(uccedantquiritur  ? 
H(  (!lii  fi  legititiii  fiat  fa(^i,  nihil  difFerunt  alegitimis,&  natu* 
ralibus.tototitulo,Qirbiismodisnaturaleselfic.Iegit.§.re- 
liqui.§.  adjpcio.  §  c^mbus.Inftitii.de  hxred.quxabincefta. 
Sm  legicimaci  non  fjerint ,  & adhuc extent ahi legitimi.cura 
iis  no  (accediic  j  fed  ahi  debent  viri  boni  arbicratu  cancii.Si  le- 
gicimi  no  excent,Iultinianus  vult  eos  ex  hireditate  dms  vn- 
ciasconfequiiitavtraaterpartemvnciarumaccipiat.  Qu^an- 
tum  ad  fuccefliionem  matris  attinct,  filii  (uccedunt  naturales 
tantumjiperindc  acfi  cflentlegitimi.  §.  nouifllimc.  Inft.de 
Seoatufconlalt.  Orficiano,  etcepto  ca(u,  Ci  mater  fit  illuftris 
extcntq;'legitimi,tuncnonruccedit  naturalistantum  ,  alias 
admittuntur.  Quiainmulieribusilluftribuscaftitatisobfer- 
uatiopr^cipuumdebitumcft.l.Siquailluftris.C.adSenatuI. 
Orficia.  Vulgo  quxfiti,  id  eft,  cx merctrcie  nati  poflunt  ma- 
tti  fuccedcre.  d.§.nouifl3me.De  patre  fruftra  difputatur,quc 
deRionftrarc  nequeunt.  1.  vulgo.  De  ftatu  hom. 

^  Ex  damnato  concubitu  procreatorum  rara  cft  btJiofa  co- 
ditio,  vt  ne alimenta  eis  przbeantur.  Authen.y^an  fin.  verC 
eos  cnim.Etfi  pontificum  ius  prxcipiat  hos  ali.  c.  cura  babe- 
ret.  De  eo ,  qui  duxit in  matrimoniura.  Hodie  otnnes  cxcta 
matrinio"iumfu^ccpticales(unr;quo  iurevtiraur  ,  quiao- 
ranis  concubinatus  nunc  prohibitus  cft,  ideoque  cura  de  na- 
tnralibus  tantum liberis  qnxritur,  idem  re(pondendi],quod 
eftconftitutumiureciuilidehis,  quiexinccftis  nuptiisfunt 
procreati. 

6  AdoptiuifucccduntpatrJ,  vtdiftinximusalias.Dehx. 
rcdit.qux  ab  i  ntcftato  dcfer.in  Inft.  &  1.  cura  in  adoptiuis.G 
de  adoption.  Nunc  de  afcendencibus  luftinianus  tradit. 


7  Eos  (jcceJerivtquilqueeftproitimiof,  ASthen.'!t8.§. 
fi igitur.Inftir.de hxredit.  quxabinteftato.  Licet  in  primd 
drdinedc(cendentiuranonrcfpiciamuscuiusgradusfint5ta= 
men  hic  proximioreitanrum  ad  bxteditatera  voCahtuh  Igi^ 
tiir pater,  macer defundi exclitdlint auum^  proauum  ^  &  a- 
Hosrcmotiores.  Quando  ciuidcm  (utitgradus,tuncomni"* 
busadfucceflionecnvocatis  ,  hxreditais  difpartieturnoniA 
capita, (edinlineas  iitavtpartemdiraidiamcapiant,  quieic 
linca  patcrna  funr,dimidiam  qui  cx  materna.Vt  fi  aiius  patcr* 
nus  tanciim  fic,  &  auus  maternus ,  &  auia  materna ,  ille con« 
fcquicur  dimidium  hxredicatis,  vt  hi. 
8  Abhisalcendeniibusomnescollateralej  excludunturj 
praerer fcacres germanos ,  non aureoi  confanguineos i aut  v- 
tcrinos,  veluci  fi defunftus  habe.it parentes ,  & fratrera ger- 
riianum  ,  cxiis  frarerinfuccefll.jrie  dimidiara  partem  ac- 
quititcampatte&marre,excludiqtlehaudqu3quam(30tefti 
Cotrigicur  ergo  hac  conftitutione  ius  Codicis.  1.  in  fuccclfio* 
ne.  God.dclegi.  hxred.  Quodexcladitab  afcendentibuS 
ffacres:  Qjxriturdeftatru.anliis,  qiiosliiftinianusadmit- 
tit  hiual  cain  parcntibus  defundti  ad  hxredicatem.di<5l.  Au. 
then.§.fi(;am.Vcrbaconftitutionisfarisindicant,Iuftinianii 
volnitr.:iusantiquum  emcndate,  nechicideirt  ludicandum 
eft dc  Lonftii utionibus  huiuslibri,  g?  de  refLi;:pcis  principtimi 
qux  (unt  m  Codicc.  hJam  hxc  tamecfi  diuerforam  finc  piin- 
cipum ,  habenda  (unt  tamen  quafi  luftiniani  cilenc,  cum'co  • 
dcratemporeon:iaia  in  Codiceraredegetit,eiceptisiiscbn- 
ftitucionibus.quxpoftremoinfercxfunt  Codici.Sed  nuHuni 
libcum  confctipfit  ,  inq>ierafimuiconge(iiLha$;onftica- 
tiooes.  Ideofequendicftregula,  prioresconftitUrioficS 
trahendaJadpofteriorcs.l.noneft.  cum  legibusifiq. rt.dele* 
gibiis. 

5  Deficientibustaradefcendentibus,  quam  afcendenti- 
bus,  vocantur  qui  (unt  ex  latere ,  in  primis  fr arces  gccm  mi 
defundti,acfr3rrumfi!ii,quamuisfinrremorioregradu,  noa 
taroen  excluduntur  4  fratcibus,tanquam  in  propinquioii  gra» 
du exiftencibus,  fcd fuccedunt  pariter in (litpes,  non  in capi- 
ta.Vtfiduofintfratrts,  vnus  fiperftes,  alcerobierit,  reli- 
dlisduobustfibasvefiliis,  omncsiftifiliiexfratrenon  plui 
ex  hxteditarc confeqiientur,  quam  parruus  eorum ,  diuide- 
turq;  hircdicasin  duas  ranrum  partes. 
1 0  M  lior  eii  q  ixft;o>fi  dcfundus  non  relinquat  duos  fra- 
ttes.fe  J fi 3 tt ii  filios pati g  adu.in  (uccedatan  capita, aiiillftit- 
pes ?  Scmpcr ego probiui  Az jnis  (entcntiam , eosfuccederg 
in  capita,  non  la  (lirpes,  idque  iure  antiquo  eft  expreflum.  1» 
1. §.hxreditas.  fF.  de  fuis  &  lcgit.hxredibus.U.fi  pars  hxred. 
petat.  Cuiin iute noao nihii repetiturcontrarium, proptef 
quodcorreiftura dici debeat,& Grxcus interpres  TheOphi- 
lus,  Dehgir.agnatorum  fuccefl.§.  in  hxc.  Inftitut.  hanC opi- 
nionemfecutuseft.  Namcunc  inftirpesfucce(Sofit,quan* 
do  fratrum  filii  cum  patruo  voluot  (uccedere.  Quia  is  eft 
proxiraiorcgradu ,  hi  vcropatrueles  inparigradu.  Vnde 
apparctdilF^rentiainter  primum,fccundam,&tertiamor- 
dinera.  Inprimo  ordine  defcendentium  diximus  fempet 
fucceflioncmfieriinftirpes  ,  nonincapita  ,  fiue  fratrunl 
filiicun[i  patruofuo  admiccantur  ,  fiue  fratrum  filii  ex  v- 
traquepartefint,ideft,  defundinepotcs  *  fiueparis  fint 
gradusfiueimparis. §icamfilius.lnftitut.deh?rdit.  qux  ab 
inteftato.  Scd  quando  fuccedunt  cum  patruofuo  inlinc4 
tranfueria ,  tunc  diftingucndiimeft.CHmquxritur.aninca- 
pita,an  in  ftripes  fuccedant.  Si  enim  difpari  gradu  fint ,  fuc- 
ccfliofit  inftirpes  ,  nonincapica.  Sinpari,  fuccefliocriciri 
capica.  Deficientibus  gerraanis  fratribus,  cc)nfanguinei,& 
vterini  admittuntur ,  qaorurti  tum  eft  par  condicio,  &  cotunt 
filii  non  minus  admitcuncur,quamingerraanistratribusdi- 
timosfieri.  Nonaucem  gcrmanifratres,verurafiliieorura 
excludunt  conlanguineos  ,  &  vrerinos  ,  ex  quibusmanifc- 
^•um  fit  j  omnes  cognaros ,  &patruos,&auuncuIos,afra- 
tribus  &  eorum  filiis  excludi ,  Auch^n.poft  fratres.C.dela- 
git.hxrediquodeftnocandum. 

it  Quidfideficianrfrarres,&fratriinlfilii,qaiad  hxtedi- 
tatem  aamittcntur  ?  dicendum  proximiores  admitti  agna-» 
tos,&cognatosindifFctenter  ,  fublatavidelicei;  omni  dif-» 
ferentia.did.  Aathcn.§.fi  vfiro.  Si  plurcs  fiot  eiufdeni  graduS 
intct  co$  diuidctut  hxreditai  non in ftirpes.fed  in  capitajoetf 

ccc 


ii^o  ¥raneJDud 

filii  venient i'n locum  pstrts.  \n hai tota aefcendentiurn, a- 
^ccndentium  ,&  collatcraliura  cognatoram  vel  agnato- 
runi,  marcdloriSrti&fbcniinarumiucceflione,nullacftdif- 
ferentia,  licct  iurc  antiquo  difccrnebaatur  ,  nse  quicqaam 
referthodie,  (int  ocemancipati^an  inpatrispotcftatc.Haec 
{ummatimaccigi,  quscontinenturluftinianiconftitutioflc 
&  faciunt  ad  cognitionem  fucccffionisin  feudis.  Dc  ratione 
^uccedcndiinfeudojnuncdiccndum. 
11  Etnotandum  moribusrcccpcumcfte^s  vt  rucccflionte 
'nobisfeudumacquiratut.ficut  inueftitur3.lib.iltit.11.cum 
antiquitus  feuda  temporaria  eflent.l.i.tit.i.vc  etiam  in  Gallia, 
fed  vtfobiquealiud  poftea  ftatutum  cft.  Qupd  autcm  dc 
feudo  per  fucceffioncm  acquifitodiximus,  mtelligendum 
eft  de  feudo  proprio. 

1 5  Nam  quxdam  non  transfcruntur  adhircctes  vt  fcududi 
^aardiaf,&Caftaldiar,&(o!data.lib.i.tit.io.Q.uanquapro- 
priefeudumnonfit  ,  tarbenquia  conucnit  inacquifitionc 
feudi,  perfonaleeirebencficium  ,  ideo  tbncnontranfitad 
h iredcs,  &  nihilominus  redie  proprium  fcudum  dicifur ,  & 
hoc  conuenirc  poteft ,  vt  in  annuis  rcdiribus  confiftat  pro- 
prium  feudutn  Jn  dubio  credimus  reale  efte  bcneficium,nani 
<jailibet  ptafumiturvoluifie  caueri  hxredibus  fuis.l.  fi  pad4. 
de  probat.  S.  Hinc  natacft  diftindio  vulgarisfeudi  inper- 
ionale,&  reale.  Perfonale  quod  cum  pcrfona  extinguitur.D6 
xjuo  diximus in feudorum  diftributione.  Cura  ergo  fcudurfi 
aiiud  reale,  aliud  perfonale  fit ,  cur  author n  dcfinitione  feu- 
idiharredurs raentionem fccit ?  libro  i.tit.  zj.infi.Dixifupra 
redlumfeudumdcfiniriabauthore ;  &rcfpexifleeuraadid 
quodfrequenciifS3ccidit:egolatiusdefiniui,  vt  Comple<^ar 
cciam  quoduis  feudum  temporarium. 

14  DubicatardefcudoMarchisc&Ducatus.anadharrcdes 
tranicant  ?  Videntur  perfoAalia,  libro  i .  tit.i  4.  in  princ.& 
Regaliadidotit.  i4.&iib.!.ideftaprincipc  conceflabcnr- 
ficia:  quodnondeceretPrincipemca,quaeregni  (uTit,(epa- 
"rarc  aRepub.  vcl  ab Irfiperio,  id  quod  Bald.  aic.  Alii  hanc  ra- 
iionem  improbant  quod  fcilicet  dc  potcftate  principis  difpu- 
tate  facriiegium  fit.  l.i.  C.dc  crim.iacrilcg.Mihi  vidctur hoc 
feodi(flum,  quiahascnominaolimerantofficii,  feuadmini- 
ftrationis  tempbrarii,  &  quod  capitc  fupcriore  ait ,  moribus 
reccptum  efle,  vt ad  bzrcdcs  tranfeant,  libro  i  .tit.  1 3.  in fin. 
innuere  videtur ,  confuetudinc  contraria  ius  illud  vetus mu- 
tatum  efle.  Alii  dicunt  vcrbum  ( vfurpstum )  ibi  in  malam 
J)artcm  accipi ,  pto  abufa.  Vulgo  eni»  vftirpationcm  abu- 
fum  dicifiius .•  &  ideO  effc  {equcndum  raticnabilem  v(um,  vt 
iit  author.  Scdquia  nouum  non  eft  aliquid  confuetudine 
recipi  cocra tenorem  ratiotiis,  idcirco  hajcratio  mouerc  nof 
nondebct.  Etdequodubitatur  ,confirmatum  videturper 
Fredericum.Inip.hb.i.tit.  f  f  .§.  przterca.cumaitMarchii 
&Ducatuminteth2rcdesnondiuidi.0ftendititaquedigni- 
tateshuiufmodi  adhariedcstranfire.Dchis  quznotranfeiit 
diximus :  vidcamus  modo  de  his,qua  tranfcunt.  Porro  habe- 
daeftinprimisratioperfonarum,  quianonadmitruntur  ad 
fucceflioncminbeneficio,  ficucinpatrimonio.  Sedrpeftati 
oportet  an  poffint ,  vcl  debeant  officio fungi ,  proptcr quod 
beneficiumdatur.lib.  i.tit.3<r.&2i. 

15  Hincqua:ftioeftde  rutdo,muto,&monachoiiibr.r. 
tit.  5(J.  Anmutus,  velaliusiraperfeftus  feudum tctineat? 
Authotrefetttantiimopinioncsquorundam,  exiftimatium 
feudura  patcrnusa  cos  rccincre,  fcdaliiputantnonrctine- 
re,  eo  quod  obfequium  prxftarc  oon  pofl!int.  Qnid  hic  igitur 
dcfiniendum  fit  qusrat  aliquis.  Scquendum  dico,  quod  alro 
locolibriprimi,tic.(J.apertiusexprimitur,nonrccinerefcu- 
dum:fedfiinop$fictantumcitclinquidebet,  vt  fifuftincre 
poflic.  Namquoddicitur.iIium  fubftituipofle,&debcrein 
eo.quodprincipicftprzftadura^idarationealienumeft.l.fi 
quis  excorpore.C.  demurilegulis.  Qujafivelint  liberatii 
tnunere quod  Principiprsftandii  cft.iftud  ex  criumphali  ab- 
folationeveniatoportct.idcft  ,  vtlibcrcntur  datavcniaa 
principe:ptxh3bit.ictiamin  fedePrxtoria  diligentiexami- 
narione,  numfubftitutifint  idonci.Ecdehocquidcm  intcr 
cmnesconuenit.quamuisapudnosvfitaturafic,  mutos  ac 
furdos  retinercfeudum  ,  &perfubftitutumpriftate  ob(e- 
quia. 


reni^^omrfient, 

16  Clcricos  &  monachos  olim  affafiptohabitu  religionit 
pcrderefeudanoncft  dubium.  lib.  i.tit.  jo.quamuis  iure 
Pontificio  aliud  rcccpcum  fit,  vt  dixi. 
17.  ^^sritur  ad  hzc  an  fccminac  ad  fucceflHoncs  feudi  ii" 
mittantur  ?  No  diftingui mafculosac fceminas iure  Authen- 
ticorum  plus  quam  manifeftumeft  .•  fedhicfingulareeft  vt 
foBrainarnonfucccdant  infeudis.  lib.  i.  tit.  i.§.  hoc  autem, 
Ncc  tantum  fdemina?  remouentnr,  fed  &  raafculinati  ex  fa « 
rainis.  llb.i.titul.  II.  Ratiocolligiturexdiftotitul.  ^o.lib. 
a.  vbiconfertclericuraineoplanccunr.mulicrciquodvid?- 
licet  non  fit capax  ofEciorum,qus  ad  obfequia  feudorfi  oer, 
tinent :  nec fint idonez  ad  militaiidum.  1.  cum  Prator.  fF.  clb 
ludiciis. 

18  Ardicc!  quareftratio,vtexcludanturfoeminarumfiljjj 
cum  fintidoneiadferuitutcmprsftadam,  quzavafallocx- 
igitur,& docueris  mulieres  ideo  excludi,  quod  idoacznoa 
lint  ad  militandum  ?  Glofla  lefpondet^tit.i .  lib.i.pro  ratione 
Voluntatcm  cfle.  Sed  alia  rario  videtur ptobabilior,  quia  mi- 
hiquidpi3mconcedi,quodau(5totimeonon  licuit  i  iurisra- 
tiononpcrmittit.l.quodipfis.l.iin  omnil>us.§.  Dondebca. 
"ff.de  reg.iuris. 

19  Hac  ratione  aliquando  conlultus  ex  fa(So  refpondi  Gu- 
liclmumComite.mde  Ndflau  ,  &  filiumcius  principem  V- 
rania:  non  pofle  fuccedere  in  comiratu  Catzenellcnbogen.' 
fcd  potiof  cm  efle  Landrgrauiura  Haili«>tanquam  agnarura: 
quiafcudum  mafcutinu  eft,  vt  apparetcxinucftitutij.In  feu- 
do  autem  raafculino,  rem  otis  foeminis,  fiiccedunt  agnati ,  & 
coiumfilii : Ergo exclu{a Elizabeta  matic Gulielmi Coroitij 
aNa(rau,femocusquoque  critGulielmusCoracscumfilio. 
(iencalogia Landtgrauii  hsc  eft,   Ludouicus  primus Landf- 

f;tauiusttesfilioshabuit,  Hcrmanum  Archicpifcopum  Co- 
onien(em,Ludouicumfecundum  ,  Patrem  Philippihuitk 
Landtgtauii  ,  &Henricum,quihabuitvxotera  filiamCo- 
miiisii^  Catiencllenbogen.  H  ic  Henricus  fuitinucftitusde 
fcudo  Catzencllebogen  viuo  focero,  abEpifcopo  Herbipo- 
lenfi:deindefiliasdua$habuit,MechteldamconiugemDu- 
cis  Cliuenfis,&  Elizabethamquat  nupfit  Coraiti  Naflouiat: 
fcx  qua  natus  cft  hic  Gulielmus  ••  eJt  quo  pofteaprineeps  Vra- 
nix.  Apparct  exhisfeudumeffe  mafculinum  ,  neque  ia 
inueftiturafuitexprclTum  ,  admittideberefoeminas.  Ex- 
clufis  ergo  feminis.excludatur  &  Gulielmus  Comes  Naflo- 
uiar&Vrania.  Supercft  ,  vtdeferatur  agnatis.lib.i.titul. 
ii.§.hisvefo.  AgnatifnntLudouicus  II.  & filius eius Phi- 
hppus  Landtgrauius  Heifiz.Hoc ipfum  adduccre  voiui:  qui* 
Qobilisefthodieconttousrfia  ,  nondum  in  prsfenti  defi- 
nita. 

De  fucceffioncfoeminarum 

C  A   p.     X. 

t  ^xcepUcjUtdamJpeciefjfeiMnSliohes^kcomnniregHlityper 
auammtefiatafeudorum  fuctejfto  famthis  denegasa  eft. 
Pnma,licauttofHcceJJioni^^j>rout/tonommattm  tnuejii- 
turt  ittferta  ^lpectahpaSloinde  ab  inttio  interfeudi  domi^ 
numS  vafallum  exprejfim  couenerit,vtfoeminajuccedat. 
yirdtz.onSum.tn  vjuifeudo.c.i  j  7.  CurtxKs part.  ^.tra5h. 
feud.memb,i.Zaliiuc.%.Epito.invfuifeud,tt.t,i,Hanne' 
tcniiu  itb.%.iurisfeudorumc.%. 

X  An  htredie  appeUatio  ad  vtrmt^fexHm  in  hac  doUrina  por- 
rifaturutavtnoniitantumacciptantur  ,  ^utexmajcula 
frocreati,fedomnesJiue ex mafculii fiue exfxminit.  Cur- 
tiuspart,  i  .TraEiat.feud.tfut^.  C.(£part.  5  .eiufde  iraB. 
tnemb.  i  .Jubfinem.  HanAeto.ltb.  z.turiifeud.c.S. 

J  "Defeendentium  mafiulorSnomen,  an  ex  faemin^  defcende- 
tes,^nonex  mafculis  tantudtmdnfiret.  Franc.  Curt.part. 
^.traiiat.feud.memb .  i  .fitbfinem. 

4    Altera(iiunSlio,St  beneficiumlitfdmineum^hocffi.^preji 

d  haredtbuffuis  fasmtnt,  concejfum,  Ardt^^n  Sum.in  vfut 

feudorumx.  ( 57.  CurttUspart.  ^.traSl.  feudorum,memb. 

1  .Za/iusc.S.Epit.ia  vfuifeKdorii,n.i^,Hannetonmiltb, 

z,iurisfeud.c.S, 

f  TertiafeianiOySifiliapofi  obitHpatrie  fui  autpretio,aut  ijutt- 
dimttmJicintta,^UberalttAt«coce£ftm.Ardiz.on  Szm.in 

o  vfui 


Inconfuetud.feudoyufH.  nji 

bcrorum  raarculonirhtjoncohtiriefittir^x/ditiitha  (^efcen» 
dentes,alias  (uccedent  nepotes  cx  filia,&  cxcladent  fubftitu» 
um  .l.i.decondi.inftit.ff.Secundaexceptioj 

4  Sifeudumfit  foErhineum  j  &maternum;  ideft.quod 
originemhibet  afogminis:tuncfili^eodcmracdo,quoma» 
fculifuccedunr,  hb.  i.tit.^o  Opponiturlib.i.tit.jo.feqnen- 
dum  tameneft  quod  titul.  ?  o.traditur,fi?minasin  feudofce-" 
mineofuccedere,  fiibhacexceptione  j  limafculideficianr» 
fecundum  Obcrti  fenrentism.  Nam  in  cap.  de  feudis  foe- 
minariim, tanrum diipntatio eft ,  & recitatio  opinionum  di- 
nerfarum;  conftitutio  edita  dc  filiorum  (uccelHone  in  fcudt*, 
tratftat  nondepaterno.fedmaternobeneficio  :  quod  ob- 
tinuitfuadentciquitate  ,  vrfceminajquoqueirifeudo  foB- 
minco,  deficientibus makulis,  (uLCedercnt :  alias  arila ftri« 
flaqueiurisratione,  nonrantumfilix  ,  (edncfiliiquidem 
admirrerenturinfeudofceminco,  lib.i.titul.if.  Tettiaex- 
ceptioeft, 

5  S'  filia,mottuopatre,fit  a domino  inueftita,  vel quia re- 
demit feudaui  adomino,  vel quia  voluit ptopier  benemeri- 
tapa.risffaminueftirc.  hb.  i.titul.i^.quodfrequenterfolec 
accidere.HKTparentcsvocatagnatos.  Lespareos,  in  lingua 


vjusfetid  c.  I yj.Curt.^artr^.TrAB.ftud.memh. \ .Hanne- 

ton.lib.  i.turufetid.c.i. 

6  Anfili£tnpr£iudi£tii.tgn(ttornm,heneficiariuifnndus  dart 

acpermittiejt4e.%t.Ardiz.on  fif  Cwtim  fS  Hjnnnr.tutu  tb. 

7  ^Hnrt*  ii,ajifiai(  at(^  comnnt  ngtt  'ajeinnffn  fpc  ct&s  Si  fn- 

dum  fitfrttncum,  (3  ab  xis  ornnihif,  cjHtfidelnatis  iurnit- 
rando  contincmur  liherHm .  Ardii.on,  Cnrttus  Gulielmni 
Hanneton.ib.Zalitu  c  8  .Epttom.  tn  vfntftH.  n.j,i,,  \ 

8  QuintaJpeiiesiKrtnerai  anone  e.vepta,Si  mcs /i'  cofuetudncj^ 

autregtoni^  CS  prouinciitintt  generis  alicu:tts  ^  fimtLx, 
^MttwiJdiUionemhiihe^i  vt  faeminepirfcr eftimm  ad 
henefi  taadmtttantur,iArdiz.on(£  Cunttuiii.Zafittf  c. 
8.  Epi-  tnvJusffHdorum^nu.^i.Hannetonitf.lib  i.iu  is 
ieudc.<). 
-^  TroJredientihtts  a  communi  regula  fittnnicmbus.  i^  ca/ih, . 
^uib.ftemtna  abeneficits  non  'ei  ellttnturnumlocuspf  fiex 
eo  ejt*i  defertdoprtmum  tnuefitt^  fmt  altcjui*  m.ifcuL^sfiue 
in  direula  fiue in  coUaterali  linea co^JiitMtusfitper.  rti  Ar- 
dtz.cn  <^  (^urt.tbiiiem.ZafiHsc.%.Sfi;om.  m  vfsfeudoritt 
4f6.Hanneton.lib.i.turis  feud.C^. 

I  o  nyf»  maj iulus ex Imeafcxminea natusfceminamk  btneficits 

milit,iril;itsexcludiit,repellatc^.Ardi2^on  (unws^Han- 
netontfsikidem. 

II  Cttmt!iStn-eftatis.fucce^ioni4expreffefaminispermtJJum  efi, 

an  extlufopatrHofolt  addefuniltpjrentiiftudnmadmit- 

tantur.  Cttrt.part.  5  .traEl.feud.memb.  i  .^utfi.ii. 
1 2  Nunijuidfoemtnaper majcu/osffperfittes afeudo  icnefirii. 

riofemdexcittfainperprtuumexclufapermaneaf.etiamfi 

nullnmomtnnomafctil^mpert^uemimpedtutur^in  poie- 

rumftperefjecontingat.  Citrt.part.i,.traii.feud.ry.emh.\. 

ijusfi.  xj.Zafiusc.'A.Epttom.invfusfeudn.^%.  Hanneto- 

nittslib.i.iurisfetidorum^c.^ 
Ij  Quidd!Vterint.',^exdiHerfocennfibio,matrimonioij^pro- 

creaiis.Curtinspart.ytratlat.feudor.memb.x.tj.z^. 

I  y^  Vodau'  e  fuprs diximus feuda iure  fuccf  ffionis ad  foe- 
V^ minasnon Heuolui perpcf uum  non eft, fed exceptio- 
nemubei.Inpimis  fipad:oininueftitura'mpetrauerir,vc 
foeminis  etiam  deteratut,cum  fijmins,&ex  fcfiminis  d;  fcen- 
dcntes  fuccedent.lib.i.c.  i  .&  lib.  i.tir.  11.  Quod  h  dicaturin 
inueftitura,  lecipere  (e  feudum  pro  fe ,  &  (ui»  hxiedibus ,  an 
faeminx  admittentui  ? 

i  Videntuf  baEcvetbaomncsfucceflrores,m3fculos&  fcB- 
minascontincrc,  finevUadiftinftione.l.  harredis.dc  veibo- 
rumfignif.l  inaniialibns.C.delegatis.  Ergofatisyideturef- 
fc.fiininueftituraconucnerit,  vtfibi&luishiredibus  feu- 
duttt  acquiratur.  Atiamenreceptumeftfecundum  fubiedla 
materiam  sppellationehiredum  tantum  mafculos  continc- 
l',  licet  alias  U  te  accipiatur.  Ad  huius  fenteiitii  confirmatio- 
rem,  permulti loci  huius  tradatus  faciunt  Iibro  z .  tit.  3 4.  Vc 
Titius  paitu!  eft.cum  fratre  (uo.de  non  petcndo  feudo  abco, 
&hTredibus(uis,hicfinehzredemafculinodcceflir,reIicta 
filia.  Titius  pccit  feudum,  obiicitur  eipadtum  fcudi,  refpon- 
fum  eft  mentionem  h^redum  in  padlo,  de  malculis  haredib. 
intell  gendam,  (ccundum  fubicAam  matcriam. 
}     Quodfidixericprome&delcendcntibusmafculisinue- 

ftituraia  aecipio  ,  quaeritur  an  mafculi  ex  foeminis  dcfccn-  fi in  familia  quadam  f(jmin2  coniueuerunc  in  feudum  fucce- 
dentcsad;t>ittantur?  Videnturdeberc,fecundunipropriana  derc,vtma(culi,anfit  habendaratioeiusconfuctudinis,  li- 
verborumfignificarioncm.  Hincenimfiliuseftexdefcea-  cecciusprouincizconfuctudonoQfic  ?  Recepcumeft,vale-'. 
dentibus,  deinde&mafculus.Sedtamencommunisfenren-  reconfiietudiaem  ,  fifamiliafit  ,  qus  habeatiurifdiftio- 
tiafcudiftarumhuncnonadmitticadfucceffioncm,  &tura  nem.  Hocdidlum  Alcxandti  eftinl.fi  nonfpeciali.C.dece-». 
roaxime,  qjocies  qutsvfuscfthisverbisagnacionis  conler-  ftamcntis.quodallcgatumfuitaCaroloBorbonio  contraa- 
aandi graria:  cerrum  eft  non contineti eos,  qui  ex  f^mims  uiam  Henrici Regis ,  quu  qusreretur,an  vfirata in  familiail- 
defccndunt,quiaillicumm3treextraagnationcm&familia       luftriconfuctudo valeretcontragencralemrcgni  coiifuetu- 


Gallic£ 

6  h  t  dixcrit  aliquis,non  potet  it  filiam  inueftire  in  pr?iudi- 
cium  agnatorum ,  ad  quos  nihilominus  refertur  hirediras, 
quiaiusquxfitumagnatiSjdominuspadotolIercnopottft, 
Itbro  i.tit.8.§.i.Re(pondent  Dotilores,  idquoddicimusde 
ii-.ucftitur3,inteiligendutn  elTedefcudonouo,  nonpaterno. 
Nimi!ifeudopatetnoagnacifucceduDr,noninnouo,vtpcft 
dicam  ,  nec  aliter  conciliari  poirunc  capira  alioquin  pti 
gnantia.  Notandiim  ramen,  idem  dc  f  ;udo  parer  no  dicen  dti, 
(]  riha  inueftiacur  agnatis  confeniiencibu«,tunc  cniin  niilla  eis 
fitiniuria.lib.i.tit,  3<>. 

7  Q^artamcxceptionemqnidam  addunt ,  fi  feudam  fit 
francu,n,&liberuiM,id  cft  ,  nulli(etuirioobnoxium,tHnc 
dfbetfijminafuccedcre  ,  adquamfentenciamprcbandaia 
( quod hic non requiriiur ; crebio adducunt  cap.  {x  cum  mili- 
ti  ,  Decapiculiscxtraordioaiiis  ,  Aluarotus  iniibrofuoad 
fiucm.  Curtius  &  Bald.l.quocies ,  de (uis &  legit.  hiredibus, 
air.finullumficferuicium.vclfitalcferuicium  fit,vtaf(?mina 
pixdanpoffit,  cuncf^tiinamin  feudumpolTefuccedere. 
Sedha?copiniononcftiacistuta  :  quia  illa  capitadicuntuc 
fuppoficitia,idroque  iion  reperiuncur  in  his  libris.Dixi  ferui- 
rians  oon  e(Ic  de  fubftantia feudi,  & ideo  conueniri  poffe  a- 
«Stione,  ne  feruiciuro  ptasftecur,  non  quod  fidem  non  debeac 
p«5ftarjdomino,tametfiaferuitiofitexonetatus,quiaofFcn- 
derc  dominum  non  debet,  etfi  ei  prxftareferuitium  non  co- 
gatur.  Qu^intaexcepcio, 

8  Si  fitconcraria  confuerudoeiusprouincis,  eaferuanda 
eft,  lib.i.ritul.i.vcincotafereGallia.  Hincdicuncurfeuda 
ede  redadla  ad  modum  pacrimoniorum.Feudift»  omnes  af- 
ferunr, inSiciliaefrecofderomoies  ,  quodfanemrum  eft, 
cumGallicismoribusnonvcantur,  nififorcc  exeo  ccmpore 
quo  Galli  Siciliam  pcrdomuerunr,  Galiicis  moribus  \Ci  nint. 
Spedtanda  igicur  confucrudo  Curiarum,  Reipub.  ac  prouin- 
ciiciusloci,  inquoilludfeudumficumcft.     Sed  quiricur. 


funt.ScdcredibiIeeftcumhocadieci(Iepropcerea,vcfeudum 
tnanerec  in  familia.Hoc  fcribir  Carolus  Molinius  in  confuc- 
tudinibusParifienfium.§.7(r.admonensinvltimavolunta- 
rc  idcm  diligcnccr  inquicendum,  qua:  fuerir  mens  ceftatoris. 
VcquidaminfticuicTiiiumh^redcm,  fubftiruens  Sempro- 
niumfiTiciusdecefTeric.  Dccefficfinedefccndcncibus  ma- 
fculisTiciiis,reli6toncpocccxfiIia,  quiricuran  admittatur 
Serapronius  ad  h  jtrcditatcm  ?  Qu^ftio  fadi  cft,  ac  volunta- 
tis  fi  ex  conicfturis  appareat  ad  cognacioncm  &  f  amilia  con- 
fctuandamrcfpexifrc,d.eficiecconditio,quiaappcllationeli- 


dinem  ?  Alcxanderaicvalere.  Dealiisfamiliis,qusiurif- 
didionemnonhabenr,magn3Conrrouerfiaeft.  Addacifo- 
lec  Barcolusconfil.yi.vbioftendit,  fifamiliailluftrisfit,  va- 
lere  padlumdediuifioneinterha;tedes.  Sienim  valcrpa- 
«Jium exprefTum  ,  curnon&coo(uetudo,  quxeft  patitum 
cacicum  ?  Zifiusaitinpniudiciumdoroini  non  podeeain. 
confucrudinem  introduci:  qua?  fentencia  mihi  parun'  proba- 
cur.Nimfilongiffimorempore  vfifuntea,  (cientedomino 
velregc, curnonvalebic  in  pr<Eiudiciumdomiai,ficucdixi- 
mus  hos  raores  fcudorum  legis  anthoricacctn  pcopterea 

CCC     i 


habete  ,   quialongapatieomtacltevyeaturefle  approba- 
ti,  c.  fupec  quibtu.de  verb.dgntHc. 

$  Vmtmnouadam.quodeftmaxitneneceffariuffiad  eo- 
ram,  quiE  dixi,  explicacionem ,  in  quibus  cafibus  fdcmin  js  di- 
cuacur(uccedere,(empereasexcludi,  fi  exteQcmafculiiis  de- 
ficiencib.admicci.Quod  omncs  feudiftz  probanc.  Alex.conf. 
75).&  auchor  noftcr  lib.i.cic.  8  .^.61ia,apud  quem  noca  parea- 
thefin.  Tunc  demum('uccedir,iQquic,filiafiliisnonetcanti- 
bus.  £c  quam  uis  didiura  (it,  vc  filit  fuccedanc  cum  Sliab.came 
fi\i\x  fucccdere  non  pocerunc,  nifi  filiis  non  extancibus,Iib.i. 
licul.  1 7  .hb.  I  .cic.  <> .  § .  quinetiam .  Non  cnim  pacec  locus  f<j- 
mmxquamdiumafcuiusfupered;  quodfubhac  excepcionc 
incclligendum  cft,  ni(i  confuecudo  ,  velp3<^um  expreflum 
concra  lic.cunc.n.dubium  non  eft,  quin  &  pactum,  &  cofuc- 
tBdoferuandalic.Oporcetautepadtivcrbaeile.expreiraDafi 
nibiialiudcoBuanic,quamvcdefcendentesfcsmin£Cumfi- 
hisfucceJanc,nonhabebicur  earumratio,  fupcrfticemalcu- 
lo^  (i  vero  in  padione  cxpteftiiret,  vc  mafculis  obftancibus  fi- 
lis  fuccederent.  illud  vciqucferuarecur.  Diligcncerergoin- 
rpiciendnm  an  facis  (it  expr'  Tam,  ff minas  fuccederc  debc- 
re,qnianih(atis(iccxpreln  m,  f^mins  nunquamadmitccn- 
tur, nifi raafculis  omaibus  defidentibiis,  (iuefeudumficfij- 
mincum,(iuealiudquc';iibcc  ,  inquofceininasiiiccedere 
po(r<:diximus.  Hincvaiis  quzftionesoriuncur,  quarfaAi 
funt,  id  cftjin  quibus  aliquid  de  fccminis  conuenic. 

10  Primum  qu^ricur,  an  R-^afcukis  nacus  ex  linea  foeminina 
fjminamexcludac?  Vcquidaminueft!cusdefeudoeaicge,vt 
ad  ffminas  tranfirct,  deccftit  reli(2is  duabus  fiiiabus,quarum 
vna  filium  mafculum  habuir,  alceia  filiam.  Quxlicum  eft-, 
hb.2.cit.yi.§.fimiliccr,  apudObercum&Gerhardum,  an 
mafculusdebcat  tantuhabercfcudum  exdufamatre  &ma'- 
tcrtera  ?  Sed  Gerhardi  opiniojpbatur  magis  geijcrali  illa  rc- 
gulaIib.z.tit.i7.f;minas(cmperexe!udipcrma!curos,-eciani 
fi^perf^mininamlineamdefcendant. 

11  Huic£ffiniscftquaEftio:Siduofratrcs,Titius&Sciu», 
acapicaneo  de  nouobeneficio  inncftiantur  ,  quamdiuipfi 
vclcorumhxrcdes  mafcuhviuetent,  vel  deticientibus  ma- 
fculis^fijmina^j  Titius  deccflit  relidia  (ilia,fratre  adhuc  fuper- 
fttte,aitportionem  pacrisdeferendam  fili^exclufopacruo. 
lib.z.cic.iS.Quia  vnufquifq;  &  (ibi  & fuis  hiredibus  pro^c- 
xiflevidecur,  &  perinde  eff,  acfingulis  feparatim  pars  feudi 
cftec  conceira. 

12  Alia  qujfftio  eft,  an  filia  femel  excf'ta,  femper  habeaciir 
proexcIufa.Ponecum,qu!(cudum  accepitinfeudum  fsmi- 
neum,rcIiqui(refiIium,&filiam,exfancemafculoexcladicur 
filia;  feddecedence  malculo.sij  (ernel  abinicio  exdufa,  in 
pofterum  quoque  exclufa  cenfcatur?Comraunis  opinio  cft, 
f(jminamnsanere(empercjtclu(ara.  Qiipdmihivideturdu- 
rius,  fed  catnen ica reccpcum  eft,  lib. i.titul.  6.  §.  quin  etiam, 
propterfauoremiT.afcukrurain  hisfeudis  rcHdto  malculo, 
vltcriusf^nBinasnonadmirti  :  muItumc3menrefert,quo- 
modolex&ftarucumfic  concepitm.Sicnim  icahabeacur, 
donccmafculus  (upereric,  omncsfcudiftstconcluduncnoa 
inperpecuum  exdudif(£miaain,fedqaam  diumafculus  fu- 
pereft. 

I  j  Alia  quzftio  •,  Mulrer  habens  f eudum  reliqutc  filios  cx 
«[uob.macrimoQiis,inccr  quos  orta  qua;ftio,vcri  efrenr  pfcre- 
di  ?  Videbacur  fccundum  racioncmciuilem  eosiimul  ad- 
mitccndos.  Sedaiclib.  i.ticuI.K}.  §.mulier.  filios  prioris 
macrimonii,  cam  in  fcudo.quam  in  czccrisbonis  potioies  e(^ 
fe.  Quod  cum  feudiftx  a  racioHc  abhorrecc  viderenc ,  di- 
cunthoccapuccflcincelligendum  ,  quandomactimoniura 
eftcontradtum  adMorganaticam(vc  Longobardiloquun- 
turJideft,cumconucnic,  anfiliifuccedanc,  velnonfuccc- 
danclib.i.cicul.ip.Siigiturconuenericinconcrahcndoma- 
trimonio,  vc  (ilii  priotis  macrimonii  fucccdanc,  cura  cxdu- 
rfuncurexpofteriorimatrimonioQati.  Exemplum  quodad 
huiuscoQtradusetiamexplicationempcrtineCjIib.  2.cic.25. 
§.filii  naci.legendum  eft cum  negacione.  Alii  putaac hoc  ca- 
put  efTc  incelligendum,  cum  cft  confuecudo  loci.  Ego  aucem 
hic expendo,  nihil  auchorcm  noftrum  hic  adfirmate,auc  fta- 
ruerc,  fed  cancum  referc,  icaiudicatum  fuifle.  Quid  iudicera 
mouerit,aonexprimit  :  fottep«dummattimoaiiadMer* 


Frmc.Vtiarsm  Comment. 


ganaticam  contra<Sli,interuenit,Et  (Tc  enarratis  plurium  op>" 
nioaibus  relinquitindecifumius :  qaemadmodumalibjfjc" 
pe  ,hb.  2.  titul.  { i.  §.  fimiiiter.  Haec de f^iniaatum  fucccf" 
fionc. 

Dc  fiiccelliione  mafcjlotum. 

C    A     P.        XI. 

I  }^apdiidefHntliitherimafculi^exhu  defcendetes  ^nomodo 
intefiatA  \fucceJfio-fiis  turead  'veraj^frta^fettdajiue  anti- 
qua,ftuenoua  admtttantur.Ardiz.on Sum.tnvfitsfeud.e. 
ilj.Curttuspart.^.traEiatttsfeud.memb.i.Zafiusc.^.E- 
pitom.invjusfiud.n.^.Hannetenius.Uh.t.iurufeud.c.  x. 

I  ^Sttnefarconflmilisi^.fucceftontsratuiinfeHdo  tcdijiaflico^ 

ei  <ju£  efi  tn  beneficio  laico.Francifchinus  Curtius  tbidem. 
)     Smancipatus ,  (^  t]ui  expatrit  iure  extuit,  num  eidempatri 
fuo  tnfeudaab  tnteHatofucctdat.  ./irdizjon  Sum.  tn  vfits 
feudor.ca.i  ij.Curt.part.i.tr^n.feud.memb  i.^.i.Han- 
neton.Uh.  i  .iuritfeud.c^x . 

4  Tatemorum  honerum  exhdrts  Vafailt  dtfun^ifilius  ■natu- 

ralis  (S  Ugifmus,an  aftudis  cjMOijj  repeliattsr.  Ardtz.onSS 

■^rt.th.Hannetoiih.  x.iurisfeHdc.^. 
f     f^trttm  ex  fiiiofiepotesvnaciimfiiitstamad~feHdorHm,<jui 

aiiorumhonorumfucceffionem  vocetur,  Ardt^niiidtm, 

Curttuspart.:i,.iraSi.feud,memh.x.q,^,ZaJiuspart,%.£- 

pircm.  tn  vfusfeud.nH,  1 7. 
i     Ftitui  ncn  autiu  ^  itgitimtu  ,fednaiuraiis  tantum ,  idem^ 

adptiuuifan  adfetida  admittatur.   ArdiK.on  ^  CHrt,ihidt 

Za/iwpart.i.Eptt.m  vfusfeud.nu.i^.^  jx.Hanneto.  Uh% 

x.iurfsfeud.cap.  x. 

7  Fiiins  naturaiis ,  efuthui  caltbiu  infeiedafHCcedat.  ArdizfiHf 

Curt.ZafiuSjHannetoniiti  idem. 

8  Quiitsfitfiliorum  in  beneficiis  mtlitarih.fuccej!io,tttjuaiisnt 

an  vero  dtjpar  ^  in<c^uaiis,  Zajtuspart,  8.  Epitom.  in  vfits 
feu.nu.66.^  67.Hanneto.lih,x.iurufeu,c.x.^c,io. 

5  Aniiherinaturaies  & iegitimidefunSi  paretis  haredttatem 

ex  tefiamente,veiab  intefiatofihi  deiatam  repttdiates,a  he- 
nefictorutam  anticjHorHm^quamnouorumfHccefiionetx- 
ciudantur.Zafiui  part.%,Epito,in  vfusfeud.  num.  6,(^16^ 
Hanneton,tih,x.turtifeitd.cap,}. 

10  2)ejcendemthus  vafaiit  vita  defun^iprorjiu  deficientihu/,an 

feudatntefiata  futceffionie  iure  afiendentihiu  deftranturt 
Ardiz.on  Sum.tn  vfu  feud.e.i }  ■j.CurtiHt^art.^.  trac.feu. 
memh.xZafiuspartey.£pit.invJt(sftHd.nu.x.Hanneten. 
Uh.x  iMrisfeud.cap.^. 

I I  SpecicstjUddam,  «um  viffit^iieiiinjuihiu mortuo  VafaUo ,  contra 

communem  regulam  turufeud.  afiendenicsah  mtefiato  ad 
feuda  admttttiniMr.yirdi^n,  Curt.Hanneton.thid. 

11  DehUe]itiexlateretunguntur:e]Uon.odo  ^  cjuandoZJafaili 

defuntli  henefictum,tntefiatAfuccefitonui»re  adeosdeHol" 
uatur.  Ardtz.on  ihidem.  Cur.part.  j .  traS.feud.memh.  j . 
Zaf.p.m.2  .Eptt.in  vfiufeud.nu.i.Hanueioniiuiih.x.iU' 
risfeudorum,cap.  j . 

I  }  IJtertni,  ^fiatrcs  exmatre  tjuidem  vna  tademtjue  ,fedatio 
atofj  aiiopatrenati ,  an  Longohardorum  mortbus  adfeuda 
ab  tntefiato admittantur,necne.  Ardtz.onthidem.CurttMs 
part.  5  .tra^.feud.memb.}.  qMitfl.  j.  Harmetenius  iih.x.iu- 
risfiudw.^, 

1 4  Duorum  autpluriumfiatrumfi!ii,i}uospatrueies  apf  eHamus 

(jHomodo  patruofiio  defunSe  fitccedant :  an  in  capita ,  an 

.    vero  tnfiirpes.Ardiz.on  Sum.tn  vfusfeu.c.  137.  Curt.part, 

^.Trad.feu.memh.i.^,  ^.Zafiuspart.i.Eptt.  tn  vfusfeud, 

«K.\.-j.\%.xo.HannetoniMstth.x.turisfettdo)fimc.6. 

I  y  Jus  in  ieftatiifuccefiionis  <]uouf^  tnfundii  heneficiariis ,  (£fi- 
dei  ohfitjuiitjue  gratia  adfiuendum  certomodo  conce^is, 
porrigatur.  ArdiT^nihtdem.  CMrtiuspatt.^.TraSfeud. 
memb.i.ininitio,Hanneto.tih.x,iuri<sfeud,6ap.6. 

1 6  Quidde  viro  &  vxore ,  an fikitnuicem  ab  intefiaio  in  feudit 

fuccedant.ArdiT^n  thidem,  Zajiuspart.  8.  Epitom.in  vfui 
feud.nu.-jo.Hanneton.lih,  x  .luriifeud.c.w. 

17  AdhMcdeinteflat» expofitumefl:nuncde teftataftudtfuc- 

tefiione  hreuiterfiihttctt  ■:  An  Vafailus  tefiamtmo  velcodi» 
ttilieideheneficiishociMrediJponat.Curt.part.^.tra^feM, 
jif\.eaufa,ex  ^uafeueiiiamittitHr,t],^\  .Zafiuspart.%  .Epit. 
inv[usfeud.nM.6yHanntto.ltb.x,tMritfeHd.fa,  \  0, 


Nunc 


In  conpietud.  feudorum.  „,,' 

NVncdcmafculorumfacccffionedicendun:cft:quife-  nonadmittimr.d.^.naturalis.llcetfupradixfrim.iureduil* 

cundum  vcram , &  propriamfeudi naturam  fuccedere  lcgitimatos arque fuccedcrc, ac  Jegitimos  naturalc».  Nouel 

dicuntur.  Inprimisde  ordine  defcendentmm  tradlandum:  quibusmodis  natural.  effic.fui.Ecomnesfeud  ftifcntiunr, 

poftde  afcendentibus  &cognatisvidebirau$.  eumnecmatrinjaquoquefuccedfrepo(re,conrra-iujcimle! 

1     Mafculidcfcendentesininfinitura.citcrii  cxcluffsfuc-  §.nouiffimc.lnftit.adSenatu(conr.Orficia.Neq  einterefle, 

ccdunt.lib.i.tit.i .§ .hoc quoque:& cura  loquitur lib. *.tit.  1 1.  an cxtcnt  alii  filii  legitimi naturales.an  non ;  quia auihor  ge- 

§.hocquoque,defucceffionefratrum  oranes  defcendentcs  ncralitctloquitur.                         ' 

ininfinitum  compkaitur.  7     Temperanda  ramcn  hsc  fuftt  quibufdam  exceptioni- 

Anhocetiamintclligendum  fit  de  feudo  ecdcfiaftico &  bus.  In  primis,nififitininueftituraexpre(lum,  vtnaturale$ 

laico.qusrifolet.^^Vidcturquibufdamfucccffioneranonfic-  fucccdant.  Nara  petfonarainueftituramaccipientisnondi- 

rifeudoccclefixvItranepotes.arg.Noucll.7.Denonalien.  ftinguit.fidominoplacet.lib.i.tic.^o.quarationcctiam  fer- 

&  permut.^.emphyceufim.  Atcoramuniscftopinioinfeu-  uuspoteftinueftiri.  Prscerca  nifiaprincipcitafucrintltgi- 

doccclcfiaft!Coeflefucceffioncraininfinitura:quiagcncra-  timati.vtpoffintin  fcudo  ita  fKcederemandato  prineipis. 

litcrloquitur  lib.i.c.i.authorfinediftindioncde  feudis:&  glofind.§.naturalis.&omnesDo<a.ibidem'.  Iiemnifi  lcoil 

prscipuacius  voltintas,  &  difputatio  fuit  defeudis:&cum  tiraifadlifintperfubfcquens  mattimonium.  cap.tanta.  qui 

fiumentioiucccffionisininfinitum.indefinitioncfcudi.fa-  filiifintlegiti.Matrirooniumcnim  vimeamhibet.quamex- 

rJs  aVg'iir  ex  natura  ftudi  id  cfie  :  &  fic generaliter accipien-  prcfla  voluntas  principis :  fi  igitur  Princeps  habet  eam  pote- 

dam.ueqacobftatNouella.qaiaintercmphyccufim  acfeu-  ftatcm.multo  magis  matiimonium. 

cluinmultacfuntdifFercntia::&foeminxinemphyteufifuc-  S     Quafritur  num  fuccedant  jcqualiter  ?  Hoc  ius  certum 

ccdunt.  noneftcxiutcLongobatdico  ficutnecRomano:  &proba- 

5     Aliaqn«Eftiodefilioemancipato,aninfcudumfuccedat?  bilecftabHebizisdefumptumtfle.exc.i^.&Kj.Genef  & 

^vcriustftfucccdere:quiafeudaliaiuranond'ftinguuntfi-  Dcutcron.  ii.diccndumtamencft  iqualitcr  cmnesi  .cte- 

I  osemancipatosabhis,qui  lunt  in  poceftatc.&  cum  docct  dcre.libr.  i.tit.  S.ncchaberirationem  primogtnitutje,  (td 

Jibroi-  rit.5.  quomodohzrcdisappellatioinfcudis  fit  acci-  dixiinccrtumiuseflc  :  quiain  vnaprouinciadiuetfuiTifcic 

pienda.non  loquitutde  filio  inpotcftate:fedfimpliciterde  abaliaoWcruatur.Moribusnoftrisprimcgenitus  loletprs- 

filiomafculo.Deindcmouctrae,quodvbi  hisraoribus  nihil  fcrti. 

cft  expreirum,Ius  Romanorum  fcquimur.Lb.  i.  rit.  i.  Qupd  5     Quifitura  cft ,  an  filius  repudiata  patris  hateditate  in 

poftearutfum  raucatur  Nouellade haercd.  qui  ab intcftato  feudo ei (ucccdat?IurcRoraano nonpotcft  filius partcm h^- 

defer.   At  dixecis  elFe  facis  apertc  dccifum  iurc  fcudorum,  rcditatisaraplc<ai,&partcm  tcpudiatc.l.i.deacquirend,  h«-' 

craancipatos  non  fuccedere:quia agnati tantura,noa cogna-  red.  Nec hoc iure pcrmittitut  filio.  lib.  i.tic.  4i.&  {i.§.filius 

tifucccdunt.lib.i.tit.  n.  Etemancipatusdcfiitagnatuscfle,  rctento  feudo  rcnuntiarc  bsercditati,  fieam  onerolamfibi 

fedagnatosvocatauthor,  quipcrmafculos  coniun(3i  (unt,  videatfore.  Sedcurfilioidnonpermitcitur.cumpetroittitut 

quiperidemnomcncognaiionisfarailiamretinetiit:quive-  agnato?didotit.4f.  Aniroaduertcrdumefteum,quiinfcu- 

ro  per  fceminas  coniunguntur,nonretincntnomen,&  in  dolucccdit,  non  diciiurehsreditatio  rucccdcre,  nifi  aliud 

aliam  familiam  iranlcunt.  Atquc  ita  locus  ille  non  obcft:  aaumfitininucftitura.fic  adduximuscxcrapliimexiureci- 

imodicendumfiliumemancipatuminfeudQadmitti  adfuc-  uili,defucceffionciniuspatronacusfiliiimadraitri,ca!iqu3m 

cclTionera.  vnura  cxhbcris,nontanquamh^redem.Infilioigiturvifum 

4     Sequensquiftio  eft,an  filius  cxharedatus.ficut  areli-  efttendcrcininiuriarapatris.Inftitut.tic.quibuscxcauf.nsa- 

quis bonis &  allodiis ,  ita  &  a feudis  cxcludatur  ?  Coramunis  numif.non  proccdat :  &  inhumanum , contraque  pictai cm, 

opinioeft,  filumbonamentc^iuftaquedccaufacxhircda-  proptcr  x%  alicnura  rcpudiari  eius  hfreditatera.  lureenim 

tnra,non  fucccderc  in  feudo:quia  amittit  id  cx  eifdem  caufis»  Koraano  antiquo  filius  crat  ncccffarius  ha:res:quaniuispti- 

obquascxhircdatur.lib.z.tit.44.Pt2tcrcafiliusexhaErcda-  torishabebatbcncficium.qusratiomihiprcbabilis  videtuc 

rusplerunquearoittit.quodcinondefertur  tanquamhaerc-  intctfilios&agnatos.  Exceptionesquzdam  ali^inaliorum 

di.fcd  tanquam  filio  :  fentcntia  Barr.  in  1.  vt  iurifiurandi.§.  fi  Comraent.traduntur,quas  ipfc  legite. 

Iibcri,dc  opcr.liber.exemplo  libcrorum  patroni,  quia  patro-  10     Secundum  ius  Romanum  (upra  docuimus,  non  extan- 

ni  liberiquc  cotui»  (uccedunt  liberto ,  exiguncque  operas  ab  tibus  defcendcntibusjuccedece  afcendcntcs ,  vrpotc  paren- 

co.Hociusliberispatronicompetit,tanquarafiliis,non  tan-  tcs.AtinfcudisnonfucccduncIib.i.tir.  fo.  vtinGalliatecc- 

quamha:tedibuspatroni,  dicitquecos  agete  ad  opcras  pro  prum  eftin  allodiis,  Ratio  autem  quare  cxcludantur,  cft: 

viriliparte,nonprobircditaiia:at  iuftc  cxhzredacus  filius  NamcumbeneficiaolimanDaliacflent,atqueprecaria,nul- 

iusamittit.quo  dcfcttut  ad  cum  feudum,  ergo  fuccedcre  nc-  la  eiat  fucceflio.  hb.i.titul.  i.  fed poftquam  fuiflcnt  primum 

quit.ltemalioargiimencohancfcntcnciara  conhrmamuscx  precaria,deinde  ccepcrunt  dari  ad  vitamfidclis:tandemad 

Authen.de  nupt.§.faIuro.vcrfic.neq;cnim.Maritusincon-  omncsfiliosfuit  poflcffiorcdada:&ficp3ulatimc6ce(rum, 

trahendoraatrimonioftipulatuseft  dcccra  fibidari,f.tfccpit  vtadftatresquoqipofleffioporrigcretur.Deparcntibusnon 

libcros  ex  eo  mattimonio,&  poft  ad  alias  nupnas  tranfiit:hqc  erat  qu2ftio:quod  rarius  cuenerit :  filios  antc  parcntes  dece^ 

Iucranuptialiamjgisdebetutfiliispriorismatrimonii,(^iiam  deie,&adeorum  fucccffioncm  parentes  vocaii.  Igicurne 

poftcrioris.  Ectamen,ficbingratitudinem  exhaefcJatifue-  otdonaturztuibatctur,l.nam&fiparcntcs.ff\dcinofficio- 

rinr,perdunc  non  tantum  bona  patctna ,  fcd  ctiam  lucia  nu-  fo  tcfta.facilc  permittenda  hatc  fucceffio  non  fuic:quia  fcra- 

ptialla:finminus,tumcxiquo  inter  ("e  ea  in  partes  virilcs,  pcrficaliquodprziudiciumdomino: 

nonpro  portionc  hiredicaria  diuidcnt.  11     Exccptiones  aliquot  rccenfcntur  :  Vna,fi  parentcs  vt 

j     Alia  qu<eftio,vttum  cum  filiis ncpotcs  in  hac  (ucccffiore  fucccdercnt  »n  inueftituta  fit  cxpreflura :  qu«  cxccptio  no- 

coocurrant?Dixirausinfucccffioneallodiorum,iutcRoraa-  minatiraprobatur  in  capicibus  cxtraordinariis,  qus  dubias 

nonepotcscumfiliis  concutrereinftirpes.§.  cum  filius.Li-  audloritati$cfledixifuptainqu3rcacxccptione,quafoemina 

ftit.  de  ha:red.  qui  ab  intefta.  Idcirco  fcqucnda  eft  regula:  poceft  fuccedcre.  Ratio  tamcn  fuadct ,  etfi  iurc  dc  hoc  cau- 

Quoties  nihil  ccrti rcperitut  expreflum  hoc iure fcudoi un»,  tum  mhil  fii jvalerc padt um.  Nam  cxtraneus oronino pcr  pa- 

tuncadiusRomanumconfugicndum.lib.i.tit.i.vcrfic.ftre-  6tumadiTittitur3dfeadum,curnon&patcr?Iib.  i.tir.  48. 

ftuus.  Siceftintclligendumgencralitcrlib.  i.tit.  ip.ctficon-  Aliacxccptio,  fifiliusinueftitusfit  propterbcnemerita  pa- 

currantfiliij&ncpotcsex  filio,taraenfucccdent  inftirp^j,  tris:tuncreceptumcft,morruofiliopatrcrafucccdere.  Ar- 

non in  capita.  gumcntum  adducitur cx iure  Romano ,  nihil  refcrre  an  mi- 

6     QujBriturrarfum,  an  filius naturalis  vel  adoptiuus fuc-  hi  quid  datura  fic,  an  alteti  raei  contcmplationc.I.  dotcm 

cedat?  Autor  detetminailib.  z.tit.  i<J.  §.adadoptiuos.$.na-  quam.ff  dccoll:>tionebonorum.Pluresexceptionesinali».- 

turalis.necadoptiuura,  necnaturaIemfucccdcre,quodfin-  rum  comraentariis  vidc. 

gulareeftinfcudis.  Adoptiuitamenfucccdunt  inallodiis.I.  \x     Deficicntibuslibcris  fuccedunt collatcralcs , fed agnati 

cuminadoptiuis.C.  dc  adopt.Vcrurafilegitimatus  fitfihus  tantumnoncognati.  Cumcnimfceminanonadmittaturia 

naturalispctrcfcriptumPtincipisjtanicnhocmtcfiDgulari  fucccffioncmfcudi,  multorainushi.  qnicx  fexufoemineo 


ccc 


\ 


l>34 

dcfccnatint.lib.i.rit.Ii  .fratcr  (gitur  fratriin  beneficio  paret- 
nofuccedit.non  jnnouo.lib.i-tit.S.infine.Etiamfi fimulm 
id inueftiti fint fratres.lib.i.tit.14. §•  f» duo.  Vcl fimul habi- 
tintcs  coromunitcrquc  viucntes,  vnus  corumfeuduonac- 
quificiit  .lib.  i.  tit.i  X.  Scd  vafallo  mortuo  bcnefiuum  ad  do- 

ininumrcucrtitur.  Excipitur,fifiroplicitcrdefratris  «ucccl- 


Franc.  ^Dmreni  Comment. 

C  A   P,     XII. 

De  iure,quod  habet  vafallus  infeudo. 


t  ContrdBu  negotioijMe  eui  preprium  ac  peculiare  feudi  hf^ 
men  efi,vtritiifne perfelio  Si  abfiluto:i^uidiurii  ^pote[ititi6  he- 
neficiartH» inredata  (^  apprehenfii confietjuatur.  ArdtiUn Sum» 


fioneaaumfitininucftituta  d.tit.aliasfiighoratedomino      invfiMfeudorumcap.^%.  Zafiu^parte6.Sp$iom.fn  vjwfeud. 


cx 


eroptum  fit  fcudam  ab  vno ,  cx  cotHmunibus bonis.non  ad- 

inittituralter.l!b.z.tit.it.§.qnod  fi.&ibiglofla.fin  verodc 

communibus  bonis  vnus  fratrum  cmat  domino  fciente-,  t  uc 

hoc mottuo  aher fratrum  fuccedet.lib. i .tit.  2  o.  Item  fi  con- 

ira hoftcs  acquifierint.diccndum  eft  altctum  alteri  (uccede- 

tc.  Alias  exccptioncs  vidc  apud  DD. 

ii     Quirituran  vtcrinus bociurc  Longobardico  in feudo 

fuccedai?diximusiure  Romano  cum  fuccedere:(eddiximus 

contralib.i.tic.ii.  Noneflefucceifionemnifi  pcragnatio- 

neUr.Vtcrinusmihiagnatus  non  eft;quia  non  habemuseun- 

dcm patrcm ,  idcoque  tantum  gci manus  frater,  qui  ex  vtro- 

que  parente  mihi  coniorguntur,  &confanguineus,qu!'"^ 

eodem  "  "        '        '^  .«•»v^ 

confangumeum  .  .u.w  v.u...  V..- ^ 

Ruineis  &vterinis.  Authent.de  harred.  quisbinteft.  quod 

duplex  in  co  rario  fit,cur  fuccedat.  Scd  Baldus  &  omnes  f eu- 

diftjt.l.i.C.dclcgit.hircd.  dicunrconfarguineum  nonex- 

cludi  per Germanum:quia  etfi  dui  qualitates  concutrant  m 

Germano,virielicct  agnationis&cognationis:tameP  quali- 

tatis  alterius  ratio  non  habctur  in  feudisicuro  coniunato  pet 

faminashicnonipccftctur.  QuodfiDgularc  rut(uminfeu- 

dis  eft.dillgcntcrquc  notandum.  Quod  fi  ftatrum  fiiu  im»ul 

concurraur,  cura  patruo  admittentur  ad  fucceflSonern  in 

ftirpcs :  vt  ficii diximus  in  allodio iuie  Romano ,  nec  obie- 

tit.quod remotiore  gradu fint :  quam  patruus.  hb.  i.  tit.  ii.§ . 

bisvcro. 

14     Defiliisduorumfrarrumqusritur.lequenda  eltregu- 

lafupradiaalib.i.tit.i.vbidcficiuntmores  recurritur  adius 
Komanum.D  ximusin  parigradu  fuccefBoncm  fieri  non  m 
ftirpcs,fcdincapira.authen.dehircd.qujabinteftato.56.1. 
i.C.delegir.hircd.quamuisfratiumfiiiidebeantafeenden- 

ti fucccdere in ftirpes, non vero patruo.  Si  deficiant  fiai rum 
filii,vocanturproximiorcs agnati.  lib.  t. tit. n.  qiii rcrKotio- 

tes  (unt  gradurepelluntur,  &quod  hicdccft.exiurc  ciuih 
fuppleri  ctebet:necalia  hic  cft  coroputatio  graduum  quain  m 

iureciuili.  . 

!{     Quacftiocftdifficilis,anfuccedantininhnitum.  Quo- 

dam  in  loco hb.  i.  tit.  i.  hoc  quoque limitatur  vfque  ad quar- 
tumgraduum:ahbi.lib.i.tit.8.§.i.refertopiniontmquorun- 
dam,quiputauerunt,vfqucadleptimumgtadum  ioccederc. 
Raiioigitur,quanafupradefuccefrionefeudorumdiximus, 
hoctcrnporercpctcndacft.Ptiroumobrinuir,vtadquattuin 
giadum  fiicccdcretur  in fcudoideinde  vfqj  ad  f  ptimLm:po- 
ftrcroovfqueini!  finirum.tit.3i.tit.fo.l,b.i.AluJi.isd  ftin- 
^ionescomi»inifuntur,quasdi(ccexeorumComment3- 


num.^^.tlannetoniui  Itb.i  .turiifieud.  cap.  7. 
z  tyin  beneficiartu*  rem  tmmobilem ,  cuitu  raiione  dominio 
ttff^eSiweHSSobnoxnualienarepofiu  ^vt  nequetngraii4«,ne<]U( 
iniurioftu  in  eum  ejfie  vtdeatur.  Ardr^n  Sum.  in  vfi*«fie»d.  cap. 
9  8 .  CitrtiMpart.  4.  tra^at.fieud.  4. i .  cauffia ,  ex ejuafieudum^ 
amtttitur .Zalius part.  9 .  Epitom. in  vfimfieud. num.i,y\^.(S 
i^.Hannetoniu*  lib.i.iuriifeud.c.vlt.i^ltb.^.c.^. 

5  ih  fuibw  benefictorumgenenh'*»  altenatiofilttu  domiui  af^ 
fien(ionefaiia,fiubfijiat:^  in  ajuibut  nan  tatum  dominifidagna" 
torum  iJuoOj  afiinfiu  ^  tudtcto  hanc  approbari  neceffe  ejl,  vt  rat* 
fit acfirma. Ardiz.on Sum.  in vfiutfieudorum  cap. \o\.^\oS, 

^  Curtiutpart.^.tra6i.fieud.^\.eaufa,extjuafieudumamtttiturf 

Tipatrecft,rucccdunt°Sequitur,anGcrmanusexcludat      regula:..l!auneto.lib.  ^.iuriefeud.  cap.6. 
nguineum  t  iure  ciuili  dixJmus  eum  prafcrri  confan-       4     Appellatio agnatorumin hac altenattonie  doiirinayanprom 

ximot  agnatosduntaxat,anvero  ^  ^uosltbet  aliosy^uivltrahoi 
fitnt,ampleclatur. 

f  Qutdinii^fitiityadefuosneuum  hen^ficium  remotU  agnatit 
inteftat*,fiucce(fioni6  turedeuolutiur:  an  harum  conjenfiu  appro' 
hatio^adaltenandumreijiinratitr. 

6  Alienatum  efuoniodo  htc  acctpiatunan  KJue^a^  (^proprie^vt 
illitdtantum  ligntficet,<juod  in  dominio  nojlro  non  manet  .f^lpta' 
nut  l.aUenatum  ffi.de  verh.fign.an  vero  tmproprte  ^  dtwfiSiVt 
^uacuH^ueiurie  diminuttonem  vo/untate noftrafiadam  decla- 
ratj,  Paului l.alienationit.ff. eodemtit.  Ardizfn Sum.tn  vftt 
fieudorum.cap,  99. 

7  Specia  ^uadam  alienationit  imprpprii:at^  vndecimfior' 
mt  quihud  non  dommium  (^  proprtetat  ,Jed  nonnthtl'urui,(juod 
eftpraterdire£ixmdominum,adaliumtran/it.  zAcprimumdt 
ptgnore  fUtriturnum  in  htnefittu  non  accedente  dormnt  voluH- 
tate,co»ftttuipofiit.Ardt^n  Sum.tn  vfiutfeud.cap.  1 1 6.  Curtius 
part.^.traH.fieud.^. 6.prtmt  rtguU altenationu.  Zafim part.^ . 
Epitom.in  vfiufieud.num.6,^  1 8.  Hanneton.  Itb.  i.  lurifftud. 
c.vi:.^ Ub.  ii.cap.^, 

8  Alteralpeciualitnationitminutpropris,emphyieufin  (^lo- 
cationemfundi  certispetifiontltiu,iu^perpetuufiaUum  coniinet: 
anhtctpfam  heneficius  tgnorante demti^e permittatUr,Ard'K.on 
Sum.in  vfi4ifeud.cap.nc)  Curtiwpart.^i  traS.fieud.  41. cauja, 
ex  Cjuafeudum  amittitur:i]utft.  1  .primt  reguU  a/itnationin.Li- 
hetlitrini  vero  contraiiut  tjutd fit,at^  vnde  nomen  habeat  ,eru- 
ditefiienter^Connanui  /ib.  7.  Comment,iuriictuilt4.c,\i.fnh 
finemj. 

9  Tertiajpecies  efi ,  in  dotem  datio :  9y4n  heneficiariui  fundit» 
poffit  dotalufierr.^fineconfcnfudominiin  fiiiam  nubentctranfi 
ferrf.vt eo  faci/iui  matrtmonti oneraferatgener.  Ardi^^^on  Sum. 

tn  vfuifeudorumjcap.  150.  Curttut  part.4 .  traiiatusjeud.  4 1 . 


ii;s.  Ac inter omncsconucnit.in  Rcgiis  fcudis fucctfliones  cauf. ex ejuafeudumamittitur. tj.  ^.primtt  regu/n  a/ienationie, 

ficrivfqueininfinuum.quodhocficrcccpti  ininfummisdi-  Zjjiitspart.tf. Epitom.tnvjitsfieudorttm,num.y.(^ S.fiannt- 

cnitatibus.Baldus  lib.i.c.  i.vulrdominumBoibpniaf  fucce-  tonius Ith.  ^.turufeud.cap.  ^ , 

dercin regno Francia; , ctiam  vfque ad  millefimuro gradum.  10  Quarta  altenattonis  Jpecies,  tranjaiiionem  comp/eRiturt 

16     Qu^riturdefucc^fllioneinicrmaruum&vxorcmjqu^  numvafial/us  controuerfiam  de  benfficio  motam  caeptamtfut 

iure  Romano  pcrmitiitur  dcficicm ibus  agnatis.  tit.  vnde  Vit  /ttem  cum  aduerfario ,  fine  dominifiui  venia  tranfigendo ,  dt- 

&  vxor.  Scd infcudisnulla  eft  talis lucceflio.  1  br.  i.  tit.  i  J .  ctdat..Curt.part.4.traiiat.fieud.eaufi.4\.ex<j[uafeudum  amit- 


excepto  nifi  fpecialitcr  inucftitus  Cr  maritus.  hb.  i.  tit.  15. 
Cuius  cxemplum  fupra  rctuhmus  de  Comitaiu  Kaztnel- 
lenbogen.  Landtgrauiusduxir  filiumciuiComitis,&inuc- 
ftitus  fuiiadomiiio:f«3ccroadbucviuo.  Hicptoptervxo- 
tcm  ci  acquifita  fuit  fucceflio  per  fpecialcm  inucftituram: 


titur.qutft.  7  .prtmit  reguix  alienationis.Zafiuspart .  6.  Epitom. 
tn  vfiusfieud.num.4  { SSp<*rt„^.num.  \8.  Hanneton,itb.i.iurii 
feud.cap.6. 

II  QjtintaJpeciue^compromiffum,(^  arhitriiconcefiio.  Aru 
liceat  benefictartofine  domintfiui  confenfu  /itemarhitrorum  tu- 


ita  vt  Comitatus  ifte  pctucnent  in  familiam  Landtgrauio-  dtcio  committere  vt  hifeuda/em  controuerfiam  cognofiantj, 

tnm.  Quarccumdominusqucmvultinucftire,omninoilli  eamejue fiua  fiententia  dectdant^.  Curt.  thidem,  ijutft.  8.  ^  3. 

ptrmiitendum.  Zaliuspart.i.Epitem.nu.^^.^part.tf.nuiH.io.Hannetontui 

17     Hxcdefucceflionibusabinteftato  :  de  fucccflicnc  te-  ibidem. 

ftameniiinfignis  locus  eft ,  lib.  i.tit.  S.  quo  docemur  nihil  in  1 1  SextaJpeciaaiieHationir.poffetneprttdiaiisfieruitus  noaffeu- 

teftamcntooidinare  ac  diiponere  pofle  tcftatoreroin  pras-  tientedominotureconftttuf.^conuentionepaEio^beneficiari» 

iudiciumagnarorum.&domini.Vndevulgodiciafloler.non  /»«^9  reliepervafal/umimponi.  eArdiz.on  Sum.m  vfiusfieud, 

pofle  patiem  fcudum  inter  fihos  dmiderc ,  vt  vnimaioicm  eap.wi.Otrt.pArt.^.traR.fieud.caufa^i.ex^ua  feudumamit- 

partcmattribuat.quamalteri.  Sedhiclocus  plcniuscxphca-  titur.tf.^^.primitregu/ta/ienationis.  Za/iuspart.6.Epitom.in 

bituCjvbiattigetiraus  locuradc  alienatione  fcudi*  vfiusfitudMum.^^.HannttoH.lih.itturisftHd.cap.^. 

•  1}  Septimti 


In  confuetud.feud. 

t}     S^ftimnjpecia  fHhfeuiationemcgminet.  "K^ti-  cjHii  vafnl- 

'.  Uurembeneficiar^a'»  altertalicuifinedommiftt  ap^r  bato- 

tteC^  mdiciofH  feadHm  dare-.jicr^  tneademillarefibi  vafal- 

lnm  conJHtitefe pojfit: <f»od  fnbfeudare  dicitur.  Cnrt.par  4., 

TraEi feudor.caHffajfi.  ex cjnafendii amitta-r.  Zafpart.p. 

Epitom.  invfmfeHi.  nnm.  is-  i3  34-  Hannno.Ub.j.  iHris 

fcHd.c.S, 

14.     Stiperior  domintu:  an  vafallHmfni  vafalli  ad  obfeqn  a  '^ffl- 

tiaq^jiifcipiendHm,^ pr<tJlandHm  r.  tle  <  ompellat.  Curt.  ^art. 

;  ^.Tratl  feH.caHjJa^.! .  ^ vltima  ,ex qHafeHdftmamtttitHr. 

Hannetdtb  ^JnisfeH.c.g. 
Ij  Benejiaarw d  cimi^jlne confenfn ^ volHntate Pr<clati in-> 
fetdHmaltert  dare,an  Lo  gobard  '  nm  moribn-srecfptum-,. 
Cnrt  M^a  t  4.  TraB.feHd.ca»ffavlttma,excjnafHdnma- 
mitt  tur.g.exce,  tione  aprima  ■lienationisr^gula  ZafiHspart. 
p  .Epitom.tn  vJiisfcHd.nnm.i6.Hannctonint  /ib.3.  tHrisfend. 
c.  S. 

16  Ockiuajpe  iualie^-.ationis^yafallHSteJlatornumteJlamen- 
tojuo  de  beaejictis,  iji  boms ffHdaltbHs  mfle  cjuipptam ,  vttli- 
terq,diJponat.  Citrttns  ibtdem  ^.  jf.Hannetenttts .ib.j  inri* 
feKa.c.io. 

17  li[onafpecic6:Anpar,mvntfiliorHmtejlamentofnophu  ctt- 
tertspojfit  exfeudo  attrtbnere  iS  donare.  Ardtz.onfum  .tnv- 
fui  ftud.c.i26.Han'teto.  tbid. 

)S  L>eciifht  Jpec  es ,  Anhen  Jiciatins  benfjicio  fnorenunttare, 
nolent  cL  domt-oillHd  ipjitm  redderep  Jfi^:qnodvulgo  refn- 
tare,iSintpfiiisdom.nimanHsrefignare  dic  tur.  Curtiuspart. 
jf.Tralif  ui.  cj.  ^^.prtmt reguU  aiienationts.  Hannetonius 
lib.i.iHrisfeHd.c.^.ltb.2.c.S. 
ip  f^ndectmafpecies  al  enationis,(jut.  cjl  departit  0 "  efeudi  in- 
terconjoites  Numtjutdbenfficturruinter  eh..redcs  non^con- 
fentiente  domt'  o,inpartes  dtutdatur.     A  diz.(-nSum.inv- 

_  fus  feud.c. 132.^^.133.  Curtms  part  4. Tra^ .feud.4.1 .  cuuft 
excjuafehdHmamittitur.n  io.ZafiHspart.  9.  Eptto.invfus 
feud.nHm.  40.  41.  <iS  42-  HannetontusLb.  3.  iHrisftud. 
c.  S. 

DOcuimushaificnus,  quibusmodisfcudiimacquiratur: 
longafcilicct  pofleffione  ,  inuefliiuta,  &  fucceflionc; 
nuncvideiidumquiclconftitutoiamfeudo,vafallus,quidquc 
dominns  hoccontraduacquirat 


IIJ5 


mini.quiapcr  hancalienationcateinonfitiniuria.  Namva- 

filloinoriuo,deuoluiturfcuduraadagnatosptoximos,noa 
adipfumdominum.d.tit.}s>.lib.  i.tit.3  §.  r-dctiam.&iib.t. 

tir.4  9 .  fidem  faccrc  ibi  dicitur  remittcrc,ccdcre,refutarc. 
4     DL<bitatur;an  quod  dicitur  dc  agnatis.de  proximioribul 
tantum  fu  intclligcndum,andcqiiibiifuis?Baldus  in  vtram- 

quepattemdifputatlib.i.tit.i^.mihiprobabiiiusvideturtan- 
tumproximioribuslicercvendcre  ,  atquc  ctiam  lemotiori- 

busconicnfu.  proxiraiorum.l.lcicntc.dcrcg.iur.Sedinorani 
negotio  ncceltarius  eft  corum  con(enfus,quorum  inrercft.  I. 
nam ita  Diuus  Marcus.fF.dcadopt.  At quando vendo fcudii 
cxcrancojConfcnfustantum  proximiorum  agnatorum  non 
minorum  requititur:fcd  in  feudo  nouo  fufiiat  confenfus  do- 
minijVtalicnari  poflit  :  ncc  cftncccirariusagnacorumcon- 
fen(ns:qaiaiinon(ucccdunt. 

j  Vadcquactituranfiliorumconfenfus.quircmotis  agna- 
tis  in  feudo  nouo  fucccduat,in  alienatione  (it  oeceflfarius?  Et 
vcrius  eft.fi  ius  quiiitum  habcant  (ilii  in  feado  nouo.illorutn 
f£ntcntiamrequiiendam:vt(icontemplatlonc(iliorumfcu- 
dura  (it  conceflum;  vel  (i  id  acaum  fn,  vt  hlii  fuccedant  in  feu- 

dum  :  tumeuimnifailpotcftotd/nareparcns,necftatuere 
quod  adimatiusqui(icumfiliis,5rg.hb.i.tit.8.inprincip.  Si 
quis  tamcn  accipiac  feudum  pto  (c,&  pro  hxrcdibus  (uis,  ali- 
ud diccndum  crit.Quia  ibi  in  fcudo  non  (ucccdunt,  n\G  tan- 
quam  hircdes.hb. i.tit.i7.& idco confcnticnte doraino illis 
difplicctcalicnationonpoteft.i.cum  a  matre.  C.derci  vin- 
dic.  Igitur  alicnatio  f  eudi  (inc  domini,  &  quorum  incercft, 
confenluruit. 

<y  Alienationis  autemvctbocontineturomnisa<aus,quo 
iusahquod,(iiicqua(idominiumtransfcrtur.l.i.C.defundo 
dotali.Et  cum  prohibcturalicna  io ,  (impicx  veditio  (inc  tra- 
diiioncprohibcri non intclligitur :  Quia dominia tcrum pet 
traditione.Ti^nonvenditionemtransfeiunrur.^.pertiaditio- 
ncm.Inftit.de i  erum  diuiiione.  Oportet  ergo  rem  traditam 
e(r£,vt  venditio  coraprchendatur  vtrbo  alienacionis. 
7  Dipignoreidcmdiccndumcft;qaiainFrcdeiiwiconfti- 
tutioncidnoaiinatiracautumcft:nonp.fleobhgaiif  udura 
inprxiudiciumdomini.Hoc  tamenreceptumcit,  Valallum 
propecunia  a  dominomutuoaccepta,  poflcfeud.m  comi* 
nopignoii  date.cap. i.dcfeudis:(icqi)epercipiat  fcudlus  rci 


t     Vafailasqualidominiura  confequitur,quodvt(uprain       fuaE;&eft  ca(usvnicus,quopigausteipropri2valet.Namet- 


explicationedrfiaitionis  lib.i.cap.ij.declarauimus  ;  vtile 
dorainiuravulgo  appellatur  :  feudumnamquccft,cumrcs 
fcuenda  datur,ita  vt  certo  modoin  vafallum  tranie.ic  vfusfru- 
Aus,&  qua(i  dominiara.Non  eft  (implcx  v(usftu<Stus,  qui  fi- 
niaturmortc,vclobquera  cautioexigatut:(cdboc  ius  vten- 
difiuendi,qu3(idotniniumcft:prc.ptcr  qaod  adio  iuris  da- 
tur  quafi  vinUicar.inquit  lib.i.titifl.S.qui  mos  loquendi  vcte- 
tibus  quoque  iutcconfultis  v(itatus  eft.l.i .dc  fuperficicbuSi 
t  H  ncquiticur  anvaiallusfeudum  alienarcpoflit?  qax- 
ftioexeonafcitur,quodplcnumiusnon  habct  in  re  benefi- 
ciari3,iuftodominiopene$concedcntcm  manentc.    Itaque 


(i  dominusreipropti«(it,tamenciusftu(flusnon  habet,oe- 
queiusvtcndi.-quodipfumfacifjVtpignusvalcat ;  &quiave- 
rum  eft.nullumprziudiciurahacpignorationcadfetri.Idein 
dicendumeft,(i  va(allusneceflitateadadu$  proptet  fcudum 
ipfum.ratione  domini  oppignorauerit  feudum,  fecuodura 
Bald.l.i.C.comrauniadclcgar.argu.cftquod  ait  MarccUus 
inl.cum  fidei. ft.de  fideicoai.libert.ii  teftator  fideicommife- 
ritha:rcdi,ncalicneturferuus;ramcnincafuneccflitatis  alie- 
natio  conceditur:quia  vcriiimile  cft.ait.defundum  nihil  ien- 
fifle dc huiufnodi cafu alienationis.  Et  hanc  fcntcn tia omnes 
Icquuntur.-iiequoddominifauoicftatutumcft,  in  eiusodi- 


prohibitaeftomnisfeudialienatio  ,  per  Lothatiumtcrtiuro       umconuertacur.  Deindenihilprohibct  pignoraii  frudusi 
Iib.  I.  tit.7i.  &  pcr  Impcr.  frcdericum.hb.i.  tit.  ^V-pr*cifc       pfos,&  " 


30  m 


P" 
odum:Non  folum  ne  in  futurum  alienationes  fian  t,pro- 

hibtt.vetumalienationes  iamfa»aas,vultomnino  iiritas  ef- 

fe  :   licct  alia$nunquam,nifihocnorainatiracxprimatur,ad 

prxtcrita,fedadfutur3tantumlcges  pertincant.  I.  leges.C. 

dc  legibus.     Addit  Frcdcricus,nulla  tcmporis  prifcriptionc 

impcdiEnte  ;  quiarerumfcudaliura  poflcfloresnuUaiepof- 

lunt  tuetipra:fcriptione.hb.i.titu.40.§.i.  Derogaturauic 

hac  confticutione  vctcti  confHetudini.lib.i.cic.i3.&  lib.i.tit. 

p.&4  4.Quiah2alienationcsininiutiam&damnumdomi- 

ni  vergebaui,&  vtilitatis  publicat.lndulgetur  hic  in  Gallia  va- 

fallisdifponetcdefeudoquocunqucraodo:dum  iura  domi- 

nicafalucimaneantdomino. 

j     Quod  dicimusprohibcrioraninoalienationcro,  intelli- 

gi  dcbct.nifi  dominusconfentiatalicnationcmficri.Adden- 

duraetiaracft,n.lifcudumfitpaternum.lib.i.tit.59.     Nam 

tuncvaletalieciatio,etfidomini  voluntatefiat:  nifi  &agna- 

totura  confenius  accedat.     Proximormn  igitur  agnatorum 

confenfus  tantum  requirirut:  quia  his  obuenturum  eft  bcnc- 

ficium,vtau<rtordicii,mortuovafallo  ;  quibust^agnaficrct 

iniuria.Gperhuiufmodiycnditionem  cxdudcrentur.  Vnde 

manifcftum  eft ,  agaatisipfisvcndipofle,finccon(en(udo; 


facultatcstruc^uumpcrcipiendorum  :  quianoshoc 
loco  de  ipiius  feudi  alienationeloquimur. 
8  Exhis,  quaeiamdiximus,  viacturdatioin  etrphyteufia 
prohibicaeire,quamui$dehoccontrouer(ia  (it;  quia  aliena- 
tioprohibeturilnemphyccufin  vero  dare,efta]icn.ue.  libro 
i.titul.9.§.donare.  §.  alienatio.auih.5(J.dcnoiialicn;nd.& 
pcimutan.Ei  go  conccflio  in  emphy .  ci  (i u  ptoh  betur.Nam 
quodLongobardi  IibcIlateraconcra<aum,noscmpby.euti- 
cumvocamus.Ius  libellariumiiscft,cum  perpetuo  icsdatut 
frucndapro penfioneannua.libro.i.tit.  f . quod conucnic cii 
iutecmphytcutico;fecusfit,fiquisvno  nummo  conduxetit» 
I.fiquisconduxetit.ft.Iocati. 

<)  Idera  de  dotis  donacionc  dicendum.Iib.i.tit.^ .  qui  licec 
ahas  ficfauorabiIis:tamcnantec6fticutionemFrcdeiici,nul- 
liusCuriac  confuetud.ne  potcrat  res  fcudalisindotem  dari. 
Qutconfuctudononinuenitutmutataiurcfcudorum.  Po- 
tc(t  taraen  fcudum  dari  fruendum,quandiu durac  macrimo- 
nium,ita vt  finitomatrimonioteucrtaturadcum ,  cuius cft 
fucccfllo.cap.niiper.dedonatanter  vir.&vxo  Q_K)de^cra- 
plis  hoc  cx  cradlaru dclumptis  approbatum  videtur  lib.z.  cit. 
i7.Vbiindotemdedi(reintelligeredcbemus,ideftpeimififlre 
raariiocapetefiutlus,retcaiofe2aperiuredominu. 

CCC     4 


1IJ<» 


Franc.Vuarem  Comment. 


10  Quacfitum  eft  de  tranfadlione ,  an  vafallus  litem  habens 
defeudo,poflictr3nfigfre.'Permiflamefle  tranfailioncm  a- 
p«rtc  probari  potcft,hb.  i  .titul.  1 6.jX\  vafallu$,&  tit.4  3  .mo- 
do  bna  Hcie  fiac,abfque  collunone. 

11  Sed&compromittcrepocerit :  licetidpleriquencgcnr. 
QHoniamfubiudice, vel arbitro litem  de  feudo  mocam  fini- 
cndamiuber.lib.i.tir.5  4.inprinc.&titul.4C>.  Einequispu- 
tet  de  alio  arbitro  hoc  accipiendum  efle,addit,vtciulque  con- 
fenfuele6tum,lib.2.tit.if. 

li  Poteftquoquc  fcruitusimponifeudo.Iib.z.tir.S.^.quid 
ergo.Sed  hacc  impofitio  feruitutis  non  nocebit  domino :  rc- 
fticuto ^nim  feudo,refoluetuc  etiam  feruicus.l.  lex  ve<S):igalis. 
ft.de  pignor. 

1}  Qjfericuranvafalluspoflitfeudamfubfeudare.  QuaB- 
ftioexeona(citur,quodahcnatiofeudiprohibeatuc  :  &hoc 
cria:n  nominaciinde  fubfeudatione  di<2um  intelligatur  lib. 
2.rit. 5  ^.f  callidis.  Verum  hacconftitutioncfeudi  alienacio- 
nem,nonfabfeudationemprohibetImperator:quxfitbona 
fidc.§.:llud.cod.tir.Si  tamen  vafallus  accipiat  prctiuni ,  dicac- 
qucilludfeaccipercpro  inucftitura  nevideatarvenditio,  in 
dolo  vei {abitur,neclubfiftet  quod agitur.  Qopcirca  vt  vafil- 
Iusaliumvafallumhaberepo(iiir,triaiuntneceflari3.  lib.  z.ci- 
tu.j4.$.fiinilitet.&cit.  59.  Primumvt  fiat  (ubfeudatioabl- 
quefraudc  :  Deindevcfiat  hominiparisconditioni$,&gra- 
dus:  Tcrtium,vt  iifdem  padlis  &condicionibus,quibus  atce- 
pH  feuduro,alceri  detur:  vt  fi  feudum  fic  mafculinum.ncn  po- 
teftitadarijVtadfceminas  tranfear.  Sedcurfubfcudatiopo- 
tiiis,qu3memphyteufispermitcitur?quoniamnonvidetura' 
lienacio.  Namvafalluspoft  fubfeudationem  manct  vafallus: 
arqucalter  etiamvafalluseftpriorisdomini:  &  quamnisva- 
f alh  vaf.>llu$,domini  vafalius proprie  tion  fit ;  ficut ucc  focins 
riieifocii  meusfociusdicipoteft,l.namfocii.f]p.profocio.leg. 
confilii.fF.dereg.iur.l.Modeftinus.devetb.fign.l.  fiquisali- 
bertis.§ . fi  quis  a  libertis.fF.de agnofc.liber.tamcn  late  accipi- 
endo,quafiduosvafaIlosdominushabet:  vt  inpofteriorem 
quoquealiquid  iurishabear.  Sienimvafallusdominumdo- 
naihi  fui  offenderit:&  admonitus  fc  ei  fupplicem  non  ptarbe- 
at.feudo ptiuatur.  Etfivafallusdominusrcquifitusafuodo- 
minojinquirat  fuura  infetiorera  vafallum ,  vt domino  maio- 
rifatisfjciat ,  neglexetiteiusmandatura:fuoquoque  fcudo 
fpolietur.§.illud.d.tit.ff. 

14  Dcd 'bitatione,  quamhicfeudiftarmoucntjOihJl  certi 
iuriseftconftitutum:AnvafallumvafaUicogere  poflitdomi- 
ous  ad  fi.-ruitium  ?  fed  mediarc  pofTe  plufquam  manifeftum 
eft.id  eft,  primus  vafallus poteft  cogi  a  domino ,  vt ipfe  cogat 
fccund jm  ad  pra;ftanda «: Ificia.  Notandum  cft,  vafalli pofte- 
tiorisius diuare  fxpc,&  fiprimi  vafaUi ius finitum  fic:quam- 
uisaliifecusexiftimcnt:  Qujavafallusmeusfialicuicciarain 
fcudumdct.-  &feudum  poftea  ad  mereueftatur.-pofterior 
tantum  vafallus  itademumamittit  fcudum,  fi  nolit  roihi  fer 
uite:fifcruiat,&recognofcatamebeneficium,nonaufcrctur 
idibco.Iib.z.tic.p  J.liautero.Cuiconfuetudininihil  inueni- 
tur  detogatumconftitutione  Lothatii  &  Fredcrici  Iropeia- 
torum. 

j  j  Animaduertendum  tamen  eft.dccimas  fcudalcs  fubfeu- 
darinonpoflc  conftitutionePontificia,cap.prohibemu5.  de 
decimis: vt  plenius  fupra  diflcruimus,cum  agcrctur  de rcbus, 
qux  pc flunr  in  feudum  dari.Dixi autcm ,  ante  concilium  La- 
tetanenfepofleflascasfuiireplcrunque  a  nobilibus.itavtdc 
iif  difponere  poffenr,veluti  de  aliis  allodiis.  Ergo vcracc  con- 
ftitutio  vidctur ,  ne  poftea in  laicos  transfcrantur;  manenti- 
bus  illis.qua:  ante  concilium  etant  infeudatx  nobilibus.Pon- 
tifex  enim  &  Sy  nodus  non  potuit  plenum  ius  ante  concilium 
Lateranenfe in  laicos  translatum,fubuertcre;licct  hac  in re a- 
litcrfentiatZafius. 

\6  An  vafallus  de  feudo  teftari  poflSt  quarfitum  eft?  Dicea- 
dum  eft  non  pofTc  ;  omnisenimdi(pofitio,qujEfit  intefta- 
mcnto,fubmota.tit.8.hb.i.lib.2.tit.9.§.donare;  Quiagraue 
eftpraciudiciumdomini,  fiforfiranin  Ecclcfiam  transferar. 
Ecclefia  enim  non  moritur  :  vafallusveromoritur.lib.i.tir. 
I j.§.inde poteft.  Vnde  motibus  noftris  eft  rcceptum,fi  qui$ 
alienetEcclefi:£feudum;cogaturEcclefia  homincm  viucn- 
tem  darc,cuius  morte  aperitur  feudum;Et  dantur  iuta  domi- 
nica,qux aiias  nunquam  darentuc domino.l.  an  vfusftu^us. 
devfufiu(5lu.fr. 


17  Qiyfftiopetdifficiliseft,anpater  vniexfiliispr«legare 
exfeudopoffitteftamento:vcvnusduas  partes  habear,alter 
trcs?Sciovariasefle6onfuetudinesraultisinlocis.  Sed  vbi 
nullacftcon(ucrudo,tummihiprobabilior  videtur  optnio» 
patrem  vni  cx  fihis  maiorem  partem  aflignare  non  pofle.  lib. 
i.tit.8.  Sub  hoc  tamen  temperamento  ,  nifi  feudutn  fit  h«rc- 
ditarium :  vbi  nullus  eft  filiorum  refpedtus.nifi  quatenus  func 
hxredcs,quo  patcrvnihhorumpluscaEterispoteft  ex  feudo 
atciibuere.  Qucontradamopinioncm  tuentur.dicuntilla 
verba,NuIIaordinatione,d.tit.8.deextraneoaccipienda;vtfi 
pater  velicauferrefiliis  ,  &dare  cxtraneo,hoceinonlicere: . 
ied  fi  plurcs  habeac  filios,vni  maiorem  partem  affignare  pof- 
fe.  Argumencum  ducunt  ex  iure  Romano,l.fceminap.  C .  de 
fecan.nupr.  Lucranuptiahadantut  filiis.&tamenmaterpo- 
tcft  vni  lii:orum  ea  donare,  legare  ,  quemcunque  clegerir. 
Item pater  vni ex filiis potcft libei tum a(fignarc,&ius  patro- 
natusineumtransferre.l.i.desffigaand.hber.l.vnumexfa- 
tniha.inprinc.  delegar.  lib.  1.  cumramen  iuspattonatuso- 
ranibus  debeatur  vt  fihis,non  ranquam  hajredibus.l.  vt  iuri(- 
iurandi.§.fi liberi.de  oper.hberr.  Scdquodatunt  veibailla 
referriadextraneum,falfumeft ;  quiadcfiUisloquepsdicit, 
patrem  nonpo(reordinare,vtfiIiiinxqualiter  fuccedart.  Et' 
quodadargumentacbiedapcrtinet ,  valerenr  quideraiurfi 
hoc  deficicnte.-etfi  nihil  dcfinitum  cflet  iure  beneficiario.  hb. 
2.ti'ul.i.Quarecumhicahudcxprcflumiaueniatur,noneit 
abeoretcdcndum. 

18  Scqucnsquxftiocft,anrcfuraripoflirfeudumfiu€Coii- 
Ifufudomini.  Si  vaiallus  dominOjVelagnatisproximisveiic 
feudumcedere.videturnonpofle  :  Qujainterdominum& 
valallumnafcicurvltrocitroqueobligatio:  vnde  contiad' JS 
appellatur.  I.  Labeo.fF.  devetb.fign.quifinevtriufquecon- 
fenfuloluinonpofllt.lllisnonobftantibus^concluditurcum 
refutarepofl^.lib.2.tit.;o.in  fin.  Namobhgatus  fueratdo- 
mino  ptopter  rcm  magis,quam  perfonam,vt  dixi  fupfa,3tg.l. 
curaftu6luarius.de  vfufrud.  Ergoceflatobligatio  definen- 
dorcmpoflidere.nonminusacin  fru<9:uario.Sed  tamcncf- 
fendetcnondcbetdominum  :  hoceft,nonpotetitaduer(u$ 
eum  militare.etiamfi  noncogarurei  feruitium  praeftaic.Hinc 
dixijfi  quis  refutaiet  feudum  antiquum,  proximis  agnatis  cc- 
dcodo,abfqueconienfudominicefllonemvalcrt.l;b.i.iic.  j. 
&  lib.  2.cit.  2 9 .  Quia rcnouatio  vcrius  feudi,quam  alicnatio 
cenfccur. 

li  Quiriturprzterea,  an  diuidi  feudum  intcrconfortcs 
poflit.''  Diuifio  autem  quxdam  eftalienatio.&fpecics  alic- 
nationis.l  b.  1 . C.communia  vtriufqi  iudicii.Norandum  crgo 
exconft:tutioneFrederici.!ib.2.tit.f  j.§.pra:tcrea.  Pnmum» 
feudaraagnsnimdignitatum  ,  noniecipere  diuifioncm:  vc 
(un  M'.r(.h!a,Com!tatus:  fcdharredes  omnesconfortesco- 
munem  Ducatumhabent ,  &inea  communionecoguntur 
irsncterontrarationemiurisRomani.  I.  finonforttm.§.fi 
c^^irum.tF.  Je:ondi6t.  indeb.  quoncmocogicur,VLincom- 
iTsu  i.incmancar.  Communioenimmultasdifcordiasfolct 
tr.ci  ;r<  .'.'.om  parcr.§.dulciflimis.delcgar.2.  Hic  crgo  pro- 
pter  ;iir.iten3  piiblicam,&ob(equiua»,q!Joddtbetui  Ptio- 
cipi,:i'i>(titMtum  cft  hxcfcuda  confenfu  confottium  diuidi 
nor. po  'r.r: gijm.l.iuspublicum.ff.depa(5lis.  Sccuncu cuod 
dicir,Aiii'dfeudumficon(orresvoluecir.tdiuidatur;  quibus 
verbis itvacat  fuperiora  fcuda  confoitibus ctiam  volcntibns 
rondJjldi.Excipiunturdignitatcs  quxdamrccipientcs  diui- 
fionern  5ividelicctpia:(ciipt'oalhgeturtenTpoiismtmori- 
amhoiainumexcedens.quiafcmper  fohtafuntfcuda  diuidi, 
hacquoq-,  priicriprioneraancbuntdiuidua.c.  fupra  quibul- 
dam.§.  prxterea.de  veibo.fignifi.I.hociurc.§.du6kus.fFdea- 
quaquotid.Idemdicendumeft,  fi  fic  contraiiaconfuetudo. 
Iibro2.titul.i.Itcmfiprincepsdominufveperrtiitratdiuifio- 
nerafierihorumfcudorun^.raracritdiuifio.  Quodcnim  aif, 
Decdtero  nonfieridtHifionfm-,,hoQ  tefcrendum  eft  ad  initium 
conftitutionis.vbi  vetatahenationcm  fineconfcnfu  domini. 
Subiicicdeinccpsdediuifione,  quxfpccicm  babetahenatio- 
nis.Ig.iturcritiiuclligendumidem ,  vtfinepcrmiflu  domini 
nonvaIear:permittentedomino,valeat.Mihiquoqucproba- 
bile  vidctur,  requiri  infeudopaternodiuidendo  agnatorum 
proximiorum  confenfum:vt  diximusin  alicnationc  non  tan- 
tum  dominorum  volunratem:(ed&proximorum  agnato- 
lraaiiQfeudopaternocoQfiderari;quodadhancdiuifioncm 

eftpro- 


In  confuetud.feadomm. 


eftproducendam.Animaduertendum  fanecfieciamfi  hidi- 
gQicates,nincxdidiis  caufisdiuidincqueantj  tamen  vfus  Sit 
adminiftratiopoteftdiuidi,quiahocn6  eft'feudum  diuidere. 
Sicdiuiditur  tucelxadminiftratio,  quamuistutelanon  diui- 
datur.I.  j  .l.inter  tutorcs.ff.de  adminiftr.  tutO.fic  diuiditur  v- 
fas  reruicucis.I.cum  coftcc.dc  aqua  quocid.qua^  alioqui  eft  in- 
diuidua.  l.ftipulationes  no  diuiduntur.de  verborum  obligat. 
Idemigiturhiceritrcipondendum,  ne  abfurdumSc  incon- 
ueniens  cx  hac  conftitutione  fequatur.  Na  plutes  confortes 
adfcudi  fucceflionein  concurrentes ,  feinuiccmimpedirct: 
&  ficut  in  vlufru(%u ,  l.quocies.de  vfufru(5i;u:conuenire  folec 
vt  prior  vno  annofruatur,alcero  fecundus;  ita&  in  feudo  c5» 
fencirc  dcbent  vt  alccrais  vicibus  vcantur,ne  fc  mucuo  impc- 
diant,&  fi  res  ad  nihilum  reducaturj  qiiod  prouidere  boni  iu- 
dicis  eft.lcg.zquiftitaumide  vfufrudu.  Poteft  eciam  admini- 
Ar3tiodiuidicomantdiuidundomdiciol.communi>§.federfi 
de  vfufraft.fi.comuni  diuiiun.  Vc  vni  ex  vafallis  loCccur  f  un  . 
dus,  vel  rercio  cuipiam  pro  cerca  annua  penfione,qua  dcinde 
lequis  poirtionib.confortes  diuidanc.Sequicur  deinde  in  con- 
Aitucione  Frederici,§,prscerea.  tit.  f  f  .C^tera  beneficia.pr^- 
ter  Ducacum,  Comicacum,  Marchiam  diuidi  poffc:  qaanqua 
enim  fit  alienatio,  tamen  quia  durum  videbatut  cogi  confor- 
tes  manerc  incommunione :  nifi  euidcnti  vcilitatcTiiadcnte, 
(vtin  maximis  illis  dignitatib.relaxatu  iis  eft  parum  de  illo  iu- 
re^  Qujdam  putant itadcmii  diuifionem  concedi ,  fi  omneS 
conforces  confenfctint.Qui  fi  vcra  cft  incerpretatio,  ius  fin- 
gulare  hic  eft .  Nam  vno  ctiam  confotcium  ad  diuifionem 
prouocante,resdiuiditur.I.&fiomnes.ft.communidiuidun. 
Sed  horum  fenteatia  mihi  no  probatur,  argam.I.m  ambigua. 
de  Icg.Qji  eam  (equuntur  interpretacionc,5/co»/Srta  •;^<7/«tf- 
mf,ideft,fiomncsconfenferint,  infiaiium  vniuetfalisqui- 
poIIeredicentes,inducunth)c  voce  infinitumahquodcon- 
ttatenoremrationis,&moUetmcregaIafa:petradita  hb.  z. 
tiM.fcquinosKomanum  ius,veluticommune:  vbiccrtum 
non  eft  ius  beneficiarium.Mclius  ergo  puto,  fi  huius  coftitu- 
tioois  verba  fecundum  ius  commune  interpretemur. 

Deiuredominii.  C  A  p.     XIII. 

j     Beneficiarintad  ^mddominojMo  y  beneficitaccefttnomine 

vtct^tm  obbgetHYi^  tiHmfidem  (^  obfitjHtHmtureiHran- 

do  eidem  adltringat :  iy4rdtz.onfHm.in  vfiufeHdorHmy  e. 

I  ^i.CHrtitapart.i.Tra5ifeHdo.ZafiMpar.y.£ptt.tn  v- 

fitifeHdorHm.Hmnetoniuitib.i.iHrisfeHd.c.9. 

i.  QHinamobficfHiHmfMMm  ^fidelttateiHretHrandofirment: 
(§ jifluru  lint  ficcefforti  h^redeii^  benefietarti,nun<^Hido- 
mnes  ad  hoc  ipfuin  teneantHr.Ardtx.oH  ibid.  Hannetoniiu 
lib.z.iuritfeH.c.x. 

J  J^ipromifiue  ^  communiter  beneficium  aliqttodpoJJldeKt 
tnterfiyVt  verbi  caufa,  vniut  reipub.ciues  vtfitCrts  initiati 
vnitu  Scclefis,  an  fingnlifiparatim,  an  vero  vneu  ommum 
namtne  iHfiurandumfidelttatis  iuret.  ^/irdiZ.on  (^  Han- 
Hctonitu  ibtde/ru. 

4     S^fibus  hocfidei  ^  obfiquii  iuramentum pnfietur ;  an  0- 

mnibusfingults^feerfim  fucceffortbus fipluru  fint  htredu 

dtmini:  ^quid  de  vafallo  reipubi/ca  altcuius  ciuitatis.  la- 

eob.  Ardiz.on  ibidem.Zafiuspart.  7 .  Epitom.in  vfusftudo. 

n.\x.^.n.^j,.Hanneto.Ub.i,.iuri6feudor.c.i. 

%  Religiofafidelitatis  z^  obfiijHiiaffirmatio ,  quantam  habfat^ 
(^  (juam  Utepatentem  ejficientiam.  ^uUelmus  Hanneto- 
muslib.i.iurisfeud.c.  1 1. 

€  luramenttfidelitatii  duogenera,  quorum  alterum  ligium^, 
Honligium veroalterumaLongobardis  appetlatiifortajji 
parum  Latine.  Hannetoniusttb.i.iurisfendorumc.9. 

7  Mutua  efl  ^  rectproca  inter  dominum  vafallumcj^  0  btigatio\ 
(£ quemadmodum  vafattus domine;itavcifiim dominus 


n}7 

*>e>vttIis^domiHU eenfirmattone k  hentficiarto  tribuMn' 
ttr^fortafie alaudando appeltatt;  laudaretnim  veteriL 
tdem  vatet,quodnomtnaretVtfirtbtt  Geltiusttbroi.Noii, 
Ait.c.6. 

*  tr^^^^cnusdeiurevafalli,  quodexbeneficio  acquiridi» 
A  J.ximu$ :  quod  quia  non  omnino eft gracuicum:idco  fi- 
dcm  &  obfcquium  domino,quafi  rcmuneracionis  loco  prx- 
ftare  dcber,  fadoeo  nominc  folenni  iuramenco ,  quod  fide* 
''"*°o"iinaturlib.  i.tic.4.&.'eq.  Noftrivocanthomagium, 
jdeft,ian<aumiufiurandum  ,  quafiaGricovctboiVviWide- 
lcendat.  EgoputononaGraecoverbo,  fcdquiavulgofub» 
leftos.id  cft,  fubditos,  homines  appellant :  indc  potius  dcdu» 
aum  homagium.Ncc  tantum  a  vaiallo  hoc  iufiurandum  ex- 
'g'"J5"f?-^«  "tul.y.verumetiamadomefticis  vafalli.veluti 
cofiIiatiis,&  ii$,qui fub  vafalli  iurifdidtione  funr,&  territorio 
etiamfi  nulllum  feudum  habeant.  Sedforma  huius  iutifiura'- 
didiffcrtabea,qusavafalIoexigiturt&iuranttantumfcfi- 
deIesfore:nonaftringentes  fe  ad  fcruitia.  Addcnda  eftex- 
ceptio,  nifipadohcEc  fidehtasfitrcmifla.  Suntenimfeuda 
tali  padto  acquifita  in  ptincipio ,  vt  fineiureiurando  habcan» 
rur.  lib.i.  tic.  j. in fi. hb.i.cic.  j 4.§.i.qua: paftioncs  funt fer- 
uand.c.fideseaimneccflaria  cft  adfubftantiamfcudi:fedno 
iufiurandum. 

2  Quajfitumcft:  fi  plurcsfintha;redesvafaIli,aaomnes 
debeant  iurare  ?  Refpondet,  omnes  ad  hoc  homagium  tene- 
ri.lib. i.tit.itf .§.oissnes.  Si  vero  ex  diuifione  fcudum  ad  vnfi 
pcrueniat,  is  tancum  iurabit',  fi  ad  plutes,  vnum  iurare  no  luf- 
ficir, fcd  coguntur omncs.Hinc notandum  eft, non  cogi  do- 
minum,  fingulos  volentes  iurarc  fideliratem,  recipere.'qua- 
uis  fic  controuerfa  qusftio,  vtrum  omncs,  an  finguU  admitti 
debcant.Mihi  videntur  omncs  fimul  admitrcndi,  fi  velint,ad 
iufiurandum. 

3  Solet  qu^ri  dc  ciuitate ,  Ecclefia ,  vniucrfitatc,  corpore, 
quod  feudum  habet:  an  finguli  ciuesdebeant  iurarc  fidelita- 
tcm  ?  Giuitas,  Collegiumjvna  intelligitut  perfona.I.mortuo« 
de  fidciuflo.l.  in  tantum.  §.  vniuerfitatis.de  reruna  diuif,  Sed 
quia  finguli  non  funt  vafalli ,  ideo  vnus  qui  accipic totius no< 
mine  ciuitatis,  fidelitatem  iurabit. 

4  Qu^ficum  eciameft  anomnibusfucceflbtibusiurandii 
fic, fipluresfincha:rcdes  domiai,videglofr.Iib.z.cir.  ^G.xtt 
^ua  hxc  diligenccr  explicantur.De  vafailo  rcipublic^  certum 
eft non omnibus  iurari ,  quia  fi nguli domini non funr^fed iu- 
randum  eft  reipubiicz,  vel  Ecclefix,id  eft,  adminiftratorib. 
reipub.vcl  Ecclcfia:,  argum.l.  fed  &  fi  hac  lcgc.  §.  qui  manu- 
mittitur.de  in  ius  vocan. 

f  Hascfidelitaslatiflimepatet,  Vt  latius  nos  traftabimus 
poftea :  &  aftringit  vafallum  ad  omnia,  quz  continentur  his 
formulis ,  quzue  ex  illis  confequi  poflunt;  quamuis  ob  cettas 
caufas  tamcn  priuecurfeudo, 

6  Verum  notandum>quodeftadfinemfotmulz,dcimpe- 
tatore  vel  Regcfic  iurant  omnes,  qui  non  func  homines  ligii 
vc  fupra  diximus.clem.  paftora!is,de  fenr.&  re  iudic.Na  fem- 
pet  in  iuramentis  excipitut  ptinccps.  Et  fi  vafallus  etiam  do- 
minum  habcat  antiquiorem ;  cogi  non  poteft ,  vt  fine  exce- 
ptione  fimpliciter  iuramentum  przfter,nifi  antiquior  domi- 
nus  tacite  excipiatur.  lib.  z.titul.  z8.in  fine.hincquacftiona- 
fcitur  lib.  1  .tit.  s  z.coftit.  fatis  bene.Quidam  miles  duo  fcudat 
a  duobus  do  minis  acquifiuit  j  antiquiori  domino  iurauit  fide- 
litacem.nemine  cxccpccalteri  iurauirexcepro  anciquiort  do» 
mino  ,  dcceflicduobusrelidtisfiliisquidiuidencesbcneficia 
paccrna  vnius  cui  anciquum  fcudum  obuenic,iurauic  nemine 
excepco;alter  fimiliter,quia  non  habuit  alium  dominum,qu€ 
excipcret.pofterior  frater  deccflit  fine  hberis ,  &  fic  pofterius 
feudum  ad  fratrcm  antiquum  feudum  pollidentem  quoque 


vafattoaffeBus^obnoxiHsefi..  Ardt/^onjitm.in vjHsfeu.       peruenir,dominus3utempoftcriorisfeudipoftulat,vtiuret 


c.i^i.HannetoniHstib.i.tHrisfeMdo.e.ii 

Qpiddeiureiurando  ^  obferHantia,  an  hicipfavicufitai 
inter  vtrum^  commutent ;  tta  vtnon  minus  dtmino  erga 
ieneficiartum,(jHam  beneficiario  orgadominum  iurifiu- 
randt^  obJeruanttdonMstmponatHr,  ArdiZonibide,Za- 
z.iuspart.  7  .Epitom.in  vjitsfeudo.numt.  j  j.HannetontUS 
ibtdem. 

ty^nfeudoTMm  morib.rt^Hiratur  laudemiarum  prafiatid} 
LaudemiasinteUigithonoraria,qH*d*minisfrQreH064ti*i 


nullo  excepto,  ficut  defuadtus  frater  iurauerat.  Ait  in  tertia 
gcnerationem  licec  juratum  fi  t  neminc  excepco;etfi  mortuus 
frater  &omnesdelcendentesita  iurauerint;camen  recutrcn- 
dQ  eflc  ad  primam  iurifiurandi  forma,&  originem  feudifem- 
per  iafpiciendam,vfqi  in  infinitu.Si  aute  cogctetur  iurarc  fim- 
phciccr,  nullo  excepto  ;alterum  fcudum,  quod  a  domino  an- 
tiquiore  habet,amitterec:quia  eo  non  excepto  alteri  iurafler. 
7  Sed  norandum  eft ,  hanc  obligationem  reciprocaru  cflc: 
&viceYerfadominumquoqueobligarivafaIlo  :   vtvulgari 


II38 


Franc.Dmrerji  Cotummt, 


axiomarcfertur.  lib.i.titu\<J.infinA'Iib.i.ft.74.&q  oad 
hancnccefficiiem.nihilditFcruniapKroris.&clientibusve- 
Ler;bus,quert)admodumdixi;(upra.  DionyfiusHalicsrnaflz- 
nslib.  2.  Nim  vafallusotfjndensdominumpriuaturfeiido: 
fic  quoquc iifdem  de caufis  dominus  proprietate  feudi.Hinc 
dicicurfeudumnonpoflevenderedcminum  finc  voluntate 
dientis.  lib.  i.tit.34  §.exeadem.  Aic  Mcdiolaninon  obtinc- 
re,fed  conftitutio  Frederici  illud  tamen  planc  confirmat.  lib. 
i,tit.yj.!J.  pr^rerea.  Sicut  inrereli  domini  vafalluin  non 
mutariabfqieiusconfilio,fic&vn(al!iintcrcrtnedomin*mu- 
tctur  finc  fuo  confcnfu.  1.  fcnatus.ff.de  fideicom.libert. 
%  Erlicetvafalloomniadebeat,  vrdixiinus:tameniufiurl- 
dumi  iiuerfo ei  piiftarc aon cogitur :  quia hociurenon rc- 
pehrur  cxpreirum :  ergo  fecundam  ius  ciuile  definiemus,  do- 
mino  iufiurandum  remittidebere.  l.qua;  bona.§. fi  alieno.de 
(<a.infe£t.l.iufiurandij.§.qui  iufiurandij.fF.de  rarciur.l.dedie4 
§.iubetur.qui  fatifd.  cog.  Prjcerea  nec  reuerentiam  debet 
V..lailo.H£cdeiure,quotcneturtamvafallusdominoquani 
domimjsvafallotcoufuetudotamencuiufqueiocifequcnda 

5)  Omifidelaudemiis.quTmotibjsnofttispehdanfUtdO- 
minis,  an  iure  beneficorumprsftentur  ?  Dcendum  cft  non 
dari  hoc iure,  quia  nihil  debec  arnplius,  qnam  ad quod  cene- 
tur  iurciurando :  fcd  Uudemis  daritUr  ei  iurc  emphy  ceutico, 
ex  quo  in  noftros  mores  videtur  pcrducStum  efle,  vt  prsften- 
tur  infeudis. 

De amifsione feucli.     C  a  p.     XI III. 

I  EfficitntibuiftudtcaupscjUfis  Gr^cctmmrixiiVocaritjexpo- 
Ihii-.hetiefiiu  amtttendirutioties  opportune  ftihiHrigtf.ip^iaf- 
■  rixai  abtifdem  nBnnnat(t:Vnptstatur»general:4Tnodnsell^ 
'muo  feudii  comtvijfur»  amtttttur  •.ficUens a vte.<n«c  crtmen 
jubeat :  ata.  injigniter  indominum  tngratitsut.  Ardiz.on 
(sim  ■  m  vfusfeud.  c  f  f .  Cnrtiuspart,  4  .Tra5i.feuzi.in  tm- 
tto,  Hannetonius lih .  ^.iuri^feud.c.  t. 

i  Paratiigmata  ,  Jiuejpecieiniimero  adduodecim  crirnsnus 
«t;^<t&irM«{,^««^  tintmHm  acceptt  a  domtno  henefictcit  tm- 
memorem decUrant.  Prtma  efi /trenouatio inuefiitioKis 
a(terutromortuo,dtfferatHriiltratempi*ifeudorammort- 
huSf^lfgibus definttum.  Ardi2onfi>K.in  vfuifeud.c.  71. 
Curttuspar.  /^.traU.  feu.idf.cattf.excjuafeu.  amtttitur. 
Zafiitspar.y.Eptt.in  vfusfeu.n.i  S^j^.  Hannetotiiuslib.^. 
iurisfeu.CA. 

j.  Aherajfectes  ingrati  animi :  /icontrailu  tiiito  ,vaftllt/sad- 
monttusconeefionemfeudt,(^  nouam  inueftituram  pete- 
refidem  (S  obfeijuium  cfferre prarermtfent,  hacpoena  te  • 
tiebttur.Artii^nthi.Curtiusparte^.Trad.feud.i.^.caft- 
fkfeudtAmittendiiHatitteteniuslih.i.iuriifeud.c.i. 

4  Tertia  (pecics.  St  dominnm,  ejnem  tutari  dehehttjn  bellopra- 

ui  ^pertculofo  defenum  effe  paiiatHr.  Ardiz.onfi*m.fn  v- 
Jitsfeu.c^^.  Curt.part.^.TraEl.fu.i.caufafendiamittendi 
Hannetontits  l  b.  5  .iurisfeft.c.p. 
f  Tertium  hoc  's>^S'tiyfi<t  ^uafiiontbns  aii^uet  iHufiratur :  v- 
na,  ^uidfinon  examtnatns^fed  vehemtns,pencu[o'um  ^ 
mortiferum  vulnHsacceperii.  CnrtiHiihidem,  qunfi.o.  t. 
Hannetoniustbidem. 

6  SecundaejHdfiio :  Quidfiinacieinfi'uEloq^adpugnamex- 

exercitu,reli£ittsi'nci)lumis  ^fanusexper  citlisenadu,^ 
nthtlex  vafiUtabtttoneincommodtftniiat?  ./irdtlonfum. 
in  vJusfeu.c.Si.Curt.tbi.if.io. 

7  Tertta  ijndtfito:  tju  dfitemere  (3  miuriofe  Jufieptum  cum  a^ 

iiquobeliiih.ibeiti  Ard  zonfum.invfasffHd  c.G^.  Cur- 
tinsthid.cj.  i.Zafiuspart.  j.Epitom.  m  vfiafcud.n.  1 8. 

8  ^^.Y  rta  tjt<ifiio:cjHtdficontri4  parentem  vajaiit  belium  tnfe- 

rat  autfi-atrem  etusperje!juatur,autfilta  bellii-faciat.  Curt. 
ibi.tj.^.Zafiuspart.-j.Epttom.in  vfHsfeud.n.ic). 

5  Quir,tatjKtfito:Sepo'tuscjUi*mdominHmreJftcere:  acft- 

l»ti ^ incolumitaitiu«.iHagis,cjuamdomini  confulerede^ 
behit.Curt.ibt.Zafiuspar.j.  Epito.  in  vftisfeudo.r.tt.i^.^ 
%7:Han>:e:o.Ub.i.iHrtafe:id.c.c). 
10  ^srta/pectefcrimtniea^eA^ncii  ob  ijuam  beneficio  (^  li- 
berahtaie tndignus cenfetur:St domtnumjitiein  dtfertme, 
&  vtta,aut  extJhmationupertCH/uni  adduciani  maduer- 
lens  ea  de  re  certiorem  nonfecerit,ne  ctrcumueniAtur.  Ar- 
diK.onfum.  :n  vfu^feud.c.  5  y.  Curt.part.^.TraS.feud. 
16 .cattfiexi^Hafeudum amittiiur,  HametoniusUb.  3. 
iuti*fei*d.c.s. 


1 1     Quintajfecioi  ■  Si  ohliitafacramenti  honefiattt,atit  domini 
vxcrem  vttiaueriv.aut  cum  etHifilia  concubuertt ; £?  t^utd  ' 
de  lu/ionepetuUnti,attjue  tndecora  ?  Ardtz.onfum  .tn  vjtu 
feud.c.^x.^  i6.C»rt.part.i,.Tra^.feHd.i4,.(S <^.cauf* 

priuationiifeudi.Hanneto.ih. 
li  Sexta/peciestngrati,heneficii^immemorisanimf:   Simu- 

nuifuum  dejerat,  prxtermittat^  effictum  erga  eum  ,cuim 
fe  obfeqttio  deuouit.-ate^  operas  recufet  praflare  domino.  Ar- 

diT^nfHm.invfutfeHd.c.^s.Curt.part.^.Traa.feH.  28. 

canfafeudtamittendi.Za/ius  part.j.Epito.tnvfusfeud.n. 

17. Hannetoniits  lih.^.iurt^feHd.c^. 
15  Septimajpecies  ,fide  crimtneah^uojpontefua  cliens  ^  null4 

Heceffitatetmpeliete,  domtHinomedetulerit.ArdiZ.onfum. 

tnvfM.feud.c.j c,  f^^i.CurttHtpart.at.Traaat.feud.x^. 

eau/afeudiamittendi.2:afiHtpart.7.£pito.  invfuifeud. 

n.j^cf.tianneto.tbtderrLj. 

1 4  'QHtJhones  d.<t<t,ad exempli  huiw  m^ ilh^ciiv at^  expUcatio- 

n:m  accommod*tt. :  vna.  Quidfinullam  tn  accufando  ea- 
htmiiiamadhiheat:  fedgrane crtmen  ^  verum  obteBeti 
Curtiuiibtdemtnpfimaexceptione.Hannetod  l.  3  .turit 
feud.c.c). 

I  j  AlteracjHtfito  :  Quid/iamphtudinem  dgnitatem^ imperii 
W^ffi  dicatur  ?  Curt  .ihtd.in  i.excepttone. 

\6   OBaaaJpecieiingratianimt,  ^ ohhutontsmerttorum:/iin- 
fcitnte domino  if,exfua  tantum voluntate chens,vera  tra- 
dnfo'nevttledom-ntumheneficfartffundt,pofeffione^tra- ' 
^kiertt.  Ardtz.onJttfn.tn vfitifeud. c.iio.^c.ii%. Curt. ' 
part.j,.TfaEiat.feitd.^i.  i^vUtmacdufapriuaitonisfeu. 
Zflfiw  part.7  .Epit.tnvfwfeud.n.i6.Hanneto.lrb,i,.turis 

feH.c.Of. 
"!7  7r/<» m(>injuifru ^uibus hoc qSf^tii-iy.a.exponftHrprimum^, ' 
~ejutdfiperignorati(.nem  trunsferat:acfortenefctitsrem  effe 
henfficianura ,  akeri  tradat  ?  Curtiusfhid.  2  3  .f .  Hanneto. 
Ith.l.iurufeud.c.^. 

1 5  ty^ltentmlimfAcL^Quidji  vtile  dominum  reuera  tramiatum, 

moxrecuperaueritl  Ardtz.onfum.in  vfett  feud.c.ixo.Cur- 
tiuipart. 4. tra^afeud.cj.i^.ZafiHtpart  .10. Epito.nu.i. 
19  Tetittim  f.tw/^«  :  Quidfinonomnesfeftdt  parte:  fedvnat» 
autalteram  tantum  prater  voluntate  domint  transfcrat: 
an  toto henefictopriuabitur?  ey4rdiz.on  Sum.in  vfusJ~eH.c. 
I  i%.Z.rfiM  part.i  o .  Epitom.  tn  vfiufeu.  nu.i.  Hanneto.lib. 

7,.lHrlifeud.C.<3,. 

i  o  Nina  fpecics,per  <jiia  beneficiftm  amittitur :  Si  filiitm  addit-, 
cere iuff.tt ,  vt domtno  in  cutwt  odtum  offen/ionem^  tncidit, 
recor.cilietur  :  ^  neutrumfactat  ,ne<jue  addttcat ,  «e^ 
aje  dimiitat,tancjuam  improhumfUiifuifaUum  tacite  ap- 
prohansfeudocadet,Za/iuipart. \0.  Epito.tnvfuffeudo. 
nu.^-!.Hannetpt^iittli9.i).iitrufeHdo.c.^. fuh.fi. 

X\  D  ecimajpectei  contemptionem  c5  dejpictentiam  continet:St 
ad  Curiam  domtnivocAtionempronthtloducat.  Ardiz.o» 
S)tm.invftuJeHd.c.-/6. 

1 X  Vndectma,  Sifundo  bentficiario  immode  rate  ^  ingrale  ab- 
Htatur  :  .eodem tndgnus cenfebitHr.Ardiz.on  Sum.tnv- 
fusfeud.  f . f  f .  CHrtinspart.^.Trana.feud.  2. i .caufapri- 
uationt6Hanneto.hb.i,.iurfifeud.c.\o.tnprinc. 

15  Tiuodecima fpecm  ,  Stdnmoperasofficiat^domintttexigit, 

fciens  prudensfeudttm  tnfictetHr,ac  pofiea  dc  mendacio  co- 

.    uiBusfuerft .  Ardi^n Sii.m  vf^feud. c.  ^^.Curt.part. 

■4f.Tra&atus  feud.  i  ^.caufapriuationii.H^nnet.Iih  -pturit 

feud.c^c), 

i4  hitplexrfgttlaamiffioniibfntficiorutvnafirtmitiatimpro- 
pofitts^  confuetHdinis  legf  exprefioa^ti.<ria.i  crim:nth.aut 
fimtle(^par,aHt  mainsfitbeat ,  eademvdmAiori luftitta 
fiueitcjuttateextgent^benffictotndtgnnsiHdicabitur.CHrt. 
part.^.  TraEl.teud.  40.  canft  prtuationts.  Hannet./ih. 
yaur.feu.c.io. 

2f   AiterareguU  ,  Iifdemdecaufisfeudtimamitti!tir,efuthut 

iHrefcriptofiltHsexhtredatur,ieg!timecoir.iBinHpti(tre- 

fctnditntur,perfeEti  donattottts  imtsfiuni.    Curt.part.^. 

TraB.feud.cauJa.iS.prtuattoaisJeudi.  Hannit.hh.i.iu- 

mfeud.c.io. 

1Nprimisamittitutfeudumculf>avafa!li.lib.  2.ti.2  5.&i4. 
eaquecomraifl"a,velindominum,velinaIium. 
1     In  domitium  vt  cum  in  dominum  vafsllus  eft  ingrarus. 
Ingratitudo  verononquaslibethic.fedJnfignis  ,  quf  non 

videtar 


in  confttettilf^euioruM. 


tidetur  venlam  merert,3ccipiencld  :vt  definit  Obertus  lib.  z . 
tit. i8.§.adhoc.  Ergonon  priuaturvafallusfeudo,quotie$ 
aducrfusfauniiunuraadum  aliquidadmittit,  nifi  enormitec 
fcccct.  lib.  i.tit.  14.  §.iilud.  fed  retcnto  beneficio  ,  cxifti- 
inatio  eius  izditur,  6chabeturimprobus. 
fc  Huiufmodi  excmpla  quibus  amittitur  feudum,nobis  ali- 
qua  reccnfeada  fant.vt  dc  caiteris,qu^  definita  non  (unt.fac:- 
Imsiudicaripodit. Primumeft,  fiinueftituram  nonpetieric 
ha:re$vafalli,lib.hb.  %.m.  24.  inprin.intra  annum  (cilicet£c 
diem,vei  fi  vafallus  ab  hzrede  domini  fui  mortui  inucftitura; 
rcDouationem  pctereneglcxerit.  In  Galiia,  ecfipetitanon 
ficrenouatioinuelliturx,  non  tamen  amittiturfeudum:fed 
dorainus  eo  fruitur,  &  fruAus  percipitj  donec  ei  fidelitas  fa- 
^afit.  Qusrenec  GaIIi,nec  Mediolanenfes,vt  hicauftor  di- 
dt,hociure  vtunrur.  Militibus  veroannus,  &  totusmenfis 
coneeditur,  ad repetendam inuellitutam.  hb. !  .tit.  1 1. 
5  Diximus  nunc  de  inueftitura:  renouationc  non  petita 
alterurro  mortuo :  fcd  quid  fi  rafallus  nouans  inueflituram  i- 
|)(enonpetat.'Iib,i.tir.i4.§.i.QUidampridiumd2nsinfeu- 
duni,promktitfevafalluminuc(titurum;  vafalluster  reqiii- 
fitus  fidehtatem  non  facit :  priuabitur  ergo  feudo ,  quodiu- 
rare  nolit.  Neque  hic  vllum  tcmpus  eft  definitum  ad  nouam 
inueftiturampctendam.  I^nolciturautem,  &fuccurritHr 
roinori  quatuordecim  3nni$,fi  fion  petieric  inueftiturx  reno- 
Uationem.hb.  J.tit.  ff.§.pr2tcrea,&hb.  z.tit.KJ.^.fimino- 
fi. Pr;Eterca  &  alius  quihbet  iufta,& graui  tamen  de  cau(a  ex- 
cu(atur  ,  fiinueftiturzrenouationemintra  annam&diets 
Ii0npetat.lib.2..tit.f^z'.§.  vlt.  Velutimors  interueniens,ca- 
pitales  inimicitiac,&  iulla  abientia.  in  prin.  tir.  x  z.  lib.  1 . 

4  Tcrtiumexemplumingratitudinis :  Sidominumperi- 
ch*tantcm  in  acic  deferuerit.  lib.z.  tit.  24.  §.  item  qui.  Qnpd 
CzfarinComment.  beliiGalliciiudicauitfempernefas,  & 
viroindigniflimum. 

5  Addcndum  eft,fi  reliquerit  non  mortuuih  domfnum.fed 
ad  Jnrcrnccionem  vulneratum.lib.i.tit.  f  .&z  i.  ad  fi.  licuit  e- 
nim  cum  naiiaTacionc  dominu  mortum  iuuare  pofiet,  in  fu- 
gam  (e  conuercere. 

6  Sed  qBzritur ,  domino  faluo  euadenteprzlium,in  quo  4 
vafallo  defertus  fuit,an  nihilominus  foudum  ab  eo  auferri  de- 
bcat?Dicendum  eam  fpoiiandum  eiTe :  quia  non  ait,  lib.i.tit. 
^.6  in  prxlio  defectus  a  valallo  dominus  perierit,  tum  feudo 
eum  priuaodum  .-(ed  air,  fi  faltem  dinMferir. 

7  Si  appatcat  beilum  e(Ie  iniuftum,  debec  iunare  dominum 
ad  eum  defendendum,  non  ad  aiium  offendendum  fi  volct; 
lib.z.tit.aS.  Qnpdfitameadominuminiuftumbellum  alii» 
inferentem,ncqueadcorporisdefenfionem,ncquealcerius 
Ixfionem  quod  atcinct  iuuare  voiet,  non  ideo,inquit  Obor- 
tus.amitcitfeudum.  - 

S  Siverocomrapatrem,filiuro,autfratrcm  vafallidomi- 
nusbelltimgerat,  dcbebiceciamdominoa(fifterejdi6lo  tit; 
aS.in  fi.Ncc  hoc  nouum  eft  .•  cum  &  iure  Romano  huiufmo- 
diexemplahabeamus.  1.  minime.de  relig.  &fumpt.  Sed  fi 
ftatutum  habeacpaternam  pietatem  (e  prqferre  malle  ifti  of- 
6cio,  poterit  in  feuduni  ref  utare :  aiias  idem  perdicurus  fi  no 
feruiat. 

^     Q.isritur,antcncatur  domini  vitam  fus  anteponere? 
adducifbletl.i.dcfenatufc.Syllan.  Vlpianilocus:  in  quofub 
jpoena  capitis  (cruiprxftantcuftodiam  dominocumfuorum. 
5ed  non  redlc  comparanrur  ferui  cum  va(allis:quia  funt  libc- 
rz  conditionis,&  conferri  folenr  cum  libcrtis.-nam  alia  quo- 
<5|Ucintereoseftfimilitudo.Hincvulgofcrtur,ftatucainfer- 
uos,  adhberoshominesnonpertinere  ,  vtfcruitorquentur 
etiamfineculpa:fufpicioric.vtd.S.C.Syliania.&dequ;Eft.i. 
excepcio.  adlenaculcoD.Sylla.Iiberinoriitcm. 
10     Qnartum  exemplum  :   Sivafallusfcienisdominoinfi- 
dias ,  aut  exitium  ftrui,  eum  non  fecerit  certiorem,  feudo  in- 
dignuseritjdidtotit.iS.  §.  prxterea.lib.  2.    Eteftcafusi  in 
quo  ob  folam  fcientiam  priuatur  quis  beneficio,  quod  fingu- 
lare  eft.  Vulgo  eft  quxftio  agicata,   an  con(cii  propter  folam 
fcicntiarD pleftidebeant :  cum notum  fit  confentiencem, & 
faciencemcadepc^naafHci.l.nonideo.C.deacculat.quaado 
vidclicec  conftac  aiterius  confiiio  pcrpctratorem  vfurn  fuiflc 
l.fifcieritc.adl.  Pompfciam.de parricid.Dcbet  ergodominil    ^ 
eius  admonere.q»  nifi  fecerit.ob  foiam  illam  fcienciam  feudo 
cadet :  multo  taagis  fi » vc  dixi « hoftilicer  adactfus  dominum 


fcgefleritlib.i;tit.r7.i4.§.porrbfi«idffirri5m.ijb.i.tit.f.§. 
fimihter.  In  hoc ramen  volunras  fola",  &  ne  conatus quideni 
puniunrur.lib.i.tit.f.§.fi  voluerit.leg.cogitaiionis.ff.de  p^nr 
Vtfi  exeiuspropria  confeffioneconftet,habuil!eeumina- 
nimo  pcrpetrare  aliquod  flagitium  contradominum,  ncc  aa 
cfFedkum  peruenerit  j  feudum  retinebit. 

11  Aliudexemplum:  Quivxorivelfiliajdohiiriife  mifcutr, 
Eius attcntata  pudicitia,  feudum amittit.  iib  i.tit.f .  §.  i . fi  cfi 
caturpiteriuferif,hocdehonorecon(eruandoeftintclligcn= 
dum,  fi  in  domo  domini  habitct:  idco  adiicit,qUia  fi  in  domo 
aiia  habitat  foror,aut  nurus,nOn  perdet  feudum  •,  vt  alibi  ctia. 
lib.  2  .tit.  Z4.§.  rurfus.dicittir  in  capillo,  id  cft,  antequam  nu- 
ptaeft.Hincquaeritur.fiiuferitvafalluscumancillis  an  feu- 
dopiiuctur  ?  dcquareapudalios. 

12  Sextum  exemplumj  Si  dominoferuitiumnon  prxftice- 
tit,adquodtenetur,  feudopriuabirur.li.  2.tit.25.§.hcet.& 
f  f  .§.firmirer.Et  fi  percipiat  rtiaenum  periculum  domino  im- 
minerc,vItroetiamfincrequi(itioncdebet  feruirium  ofFer-  . 
rc,alias  vocatus  a  domino  fuO  venlet,&  dimidiam  partcm  re« 
ditusvniusanni  ,  (vtfitetiarainGaliia)  dominOfubmini- 
ftrabic.  Quod  dixi  requirendum  efle  Vafailum  a  domino,  vc  ' 
fecuitiumprxltetjidincelligendum^fiferuiciumcerrrimnort 
fit,id  eft,  ccrtadicprxftandumjloquihiurcntmhicdeoc- 
dinaria  feudi  natura ,  fed  aliquando  de  cerrO  feruitio  in  inue- 
ftituraconuenit  certadicpraeftandum,tumq-,fequirouriuris 
ciuil(s  regulam,  diem  interpcllare.  l.magnam.C.de  contrah. 
cmpti 

15.  Sepcimumexemj>lum  fcudiamittertdijSi  vafallusdeta- 
Ieritdommum,veIaccufauerit.lib.2.tit.24.§.itemfidcIaror. 
14  Qu^id  fi  iufta  eXcaufa  finccalumnJa  eam  accufauerit.'  dl= 
cendupi  nihilominuseumfeudopriuari,ficuc&  liberrus.I. 
qui cun raaior.de bonis liber.  Ec feruus delator etiamfi ob- 
ie6taprobet,punicndus.l.vl.tir.  lo.C.dedelato.Suntquidi- 
tunt  illam  legem  de  fcruo  tantum  intelligehdam,  nec  argu- 
mentumredteadvafallumindcduci  ,  fedidem  defamilii- 
ribushominibuscompcrircfpondendriroil.  pcn.  C.  quiac- 
tuf.non  poflunr. 

if  Excipirurcamencrihien  lifzMaieftacisio  diftisduab. 
legib.&  Nouel.  iif.  J.canfam.  Nequectiamlicebit  vafallo 
incriminalipr^fertimiudiciocOntradominumtcftimoniuni 
dicere.hb. i.tit.  j  }.§.  fimiiiter.vtnec  iibetto.d.i.qui  cuna 
maior.^.filibcrtus.debon.hbert.neqiiecogipoteftadfcrS- 
dum  ceftimonium. 

16  Odauumexemplum;  SivafallusfiriecOnfcnfudomini 
feudum  alienet ;  conftitutions  Frederici  Imperat.  feudo  ca- 
det.lib.  z.tic.  j  f.§.callidis.  InGalliatamcn  diximus  hanc 
conftitutionem  non  obferuari,  fed  vafallis  liciturii  efle  liberc 
feuda aiienarc,  modo  feudalis  iaudcmia fccundum  curix  c3- 
fuerudinem  dorainis  perloluatur. 

17  Hincqusritur,  Sivafallnsignoransfeudumvendide- 
rir;numinhancpOEnamincidat?lib.  i.tit.2fi^.§.fi  vafallus. 
Refpondet  ,ei  non  nocere  ignoraritiam  ,(ed  reftituendum  ef- 
fc  vafallum,&emptoricondemnanduriiadincere(re.  Porro 
fiquisommabonafoaahenaueric,non  videtur  ea  in  rcfeu- 
dum  comprehendiffe  ,  quod  adominorecognofcit,nifiid 
nominacimexprimarur.lib.  i.tit.z^.Naingencralihacalie- 
riatione  no  eft  crcdcndij  alienafTe,  g?  fpecialirer  nOn  fuiflet  a- 
lienaturus.l.obligatiorie  gcnerah.de  pign.Etquoniamfaifif 
eft  qu^ftio,  addi  hic  exccptio  dcbet ,  nifi  appareat  &  feuduni  -- 
vendere  eu  voluifTe  j  quod  colligiraus  cx  pretii  quantitate,& 
aliis  tircumftan  tiis  5  veluti  fi  prerium  maius  fit,  quam  reliqui 
bona  prxter  feudy  m  j  hxc  prudens  iudeX  facile  xftimabir.  • 
18.  Qjjc  1tur,SirccupcraueritaIienatumfendumvafiiIlusji 
vtrumnihilominusaddomjnumreuertatur.lib.z.tit.44.  Si 
finepermifludominialienauerir,  non  potcrit  recuperatuna 
in priftinu  locum  feudi  recidere.  Nam  femel ius  p  alienatio- 
nedominisqu3Efitum,n6potaliquaacquifitione  illisadimi. 
19  Aliaquiftiocft.Sivalallusnontotumfcudum.fedpai:- 
tem  aliener,  vtrum  hac  posna  teneaturrQuidam  purar  nihilo- 
minus  amitrerc:  quia  confticucio  Frcderici  generatim  loqui- 
turdeqiiacunq;alienationeprohibita  :  cuiusnominefeuda 
reuocanrur :  ideo  tocum  feudum  amictit :  etfi  parre  qnis  ra- 
tii  veadat.Sed  verba  conftitutionii  (unt(cu  aic,  feudu  amit  i) 
ambigua  &ob(cura,  an  de  parte  an  de  roto  fenf eric.  Igitur  x- 
^uiU$  eft  &xplic^e  iftam  ambiguitaie  aliis  locis  lib.z.ticul.^ S. 


ij^Q  rranc. 

qaibuspartcalienata  ,  demonftraturpartem  feuditantum 
dominoapenii. 

io  Nonain  excniplum  quo  feudum  amitti  dicitur :  Si  filius 
valalli  donainum  offcndctit,  &  non  vafallus  ipfe.deindc  mo- 
nitus  a  domino  adducere  filium ,  vt  delifti  vcniam  adomino 
petit,  fi  hoc  non  fecerit,  neque  filium  a  fc  feparauerit,  fcudo 
fpo!iandaseft.lib.z.tit.f^§.infuper.Idemfacicndumvafallo, 
fi  ex  dbmefticis  quis  offendcritdommum;d.tit.  jf .  §.  illud.vt 
fi  vafallus  habcaciubualallum ,  qui  dominu  fuum  offendctit, 
fcudo  priuatur :  nifi  a  domino  admonitus  curet  vafallum  po- 
ftcriorem  do.nino  fatisfacere. 

it  Exemplum  decimura :  Si  vafallus  fit  cohtuma^  aduerfus 
doniniim.idfrt.cumvocatusinCuriamdominijfcfiftcre 
nonvnlclib.i.tit.  21. 

it  Vndecimum :  Siabutaturiufefcudi.veUurifdiftione 
vafallus.  lib.  i.tit. ly.^.quicunque aduocatia.  fcudum  eft  ad- 
uocati3r,quoddarurpToaduccarionc:ticutdixifeudumCa- 
ft.ildixdaiiproadminiftrarionerenimdomcfticarum.  Pro- 
pterea  fi  mimma  eihs  culpa  arguatur  in  iuri(di(Sionc  (hoc  eft, 
quod  dicic,  inornate adminiftrcc )  iufta cx caufibcnchcio ca- 
rebic.  EceftnotandushiccafuSjqiiiadduciJolec, vbidcmi- 
rtimavalalliculpaagicur. 

z }     Daodecimumexemplum.-Sivafallusexigentidomino 

feruicia,  negecfeciusvafallum  cHc.lib.  2.tit.i6.§.  vafallus.& 

tit.34.§.vir.quod  ncftrismoribuseft  vfiratum  ;    Sidicarie 

dubitaie,an  fic  vafallus,nihil  videtur fraudulcnrer]facere:ncc 

camcbcauiam  debetfeudo  pnuari   ,  fifaceatur  dimidiam 

partern  pridii  fc  in  feudum  itnei  e,  altcram  irficietur :  ca  ta- 

tum  pars,  quam  inficiatus  eff,ab  eo  initKim.Att  lifeudt  con- 

dutonem  »f^rt,idcft,fifortefeudum  ligiura  efledicat,  ligium 

lionfunplex  :  &hcethocmodoieudumnohneget,  tamen 

iionexcufaau.  Duoautemncccflariafuntdomino.vt  adfc 

feuduui  trih  ic  .•  primum  inficiatio  vafaHi ,  deinde  vt  chm  fal- 

fitatis  conuincar.  Idem  obfcruatur  in  Gallia,de  hac  inficatio- 

ne ;   dequamultasqu£Eftioncstr.-icl:auitMolina:us.§.tertio 

Confuetudinum  Parifienfiutn.  Ex  hiscxemplis  intelligitis, 

vafalluin  ob  magnam  ingratitudinerh  priuari  feudo. 

14     Sedfiahafitcaufahis,quascxpreflimus,  fimilisautma- 

ionnon  ramuseicciam  adimecurfeudnm.Iib.  2.cit.  z^.^.fed 

quia  natura.  QuSnamvero  fint  tales  >  prudens  diligensquc 

iudexexcircumftantiisnegotiifaciIciudicabit:quamuis  &a- 

lias  hsc f  icti  finr.non iucis :  Quarc in vniuerfura definiri( vt 

aitObcrtuslib.i.tituloij.j. i.Jnonpoflanc.l.  mora.de v- 

fur.Excmpla  autem.qui  recicauimus,poflunt  iudiie  inftruc- 

te>vt  de  fimiiibus,inquib.eadeeftracio,fimiliteriudiccr,(cd 

cum  eius  aibii  rio  &reiigioni  rclinquuncur  res  definiendi.'tu 

propenfuseircdebet  magisad  abfolutionem  ,  vtadmoncc 

author  nofter  lib.  1.  tic.  z8 .  § .  ad  hoc.  &  1.  Arrianus.de  oblig. 

&adio.HincvuIgonotanduminp(£nalib.intcrpretationib. 

ctiam  cxccnfione  admitti.l. fi  quis.de  p;nis;quod  certutncft. 

2^.     Ad  cxcreinum  regulavulgotraditur,quxfiivcracft, 

ihultabcnccomplcdituf,   &  adcoghitionemperutiliseft. 

Ex  quibi£s  caufis  donacio  petfei^a  reuocatur ,  cx  quibus  cau- 

fis mattimonium iurc contradbum foluitut , ex quibus  caufis 

fiUusre(5leexha:tcdatur  j  cx  eifdem  caufisrcdbebeneficium 

amittitur.  lib.2.tit.i4.§.pra;diiStis.  Caufx  autem  mukx  (unt^ 

obquas  matrimonium  diffoluitur.  1.  confcnfu.  C  de  repud. 

raultasite.jpptcrquasdonatioreuocatur.  lc.vl.  C  dersuoc. 

donat.Scd  inihividecut  authorem  aliud  fcnfifrc,  Vult  enim  o^ 

ftenderecaufasomiflionisfctidi,quasrcccn(ui,sqUitjitiiur)$ 

non  tantum  naturalis,  verum  cciam  ciaihs  refponderc,  eiuf- 

q*erci  argumencumefle,  quodfiiiusexeifdcm  caufis  j   in 

cOQfticucionibus  ciuiiibusexhaircdetur.macrimoniiim  fol- 

uacur,  donatio  teuocetur.  Inde  non  f equitur ,  ob quafcunqi 

Caufasmatrimoniumfoluitur,donatioreuocatur,&fiIiuscx- 

harrcdacur,exiifi?mfcudaamitti-,quodannotauitFraci(chi- 

nusCutius  conttaalioruraopinioncm.  Animaduertendum 

ergodiligenccr,  mquibus  caufisiurisciuilis  cademarquitas 

ac  raciofii,qua:  in  iure  bencficiario  \  quo  perluftrato ,  feque- 

mur,hociuredeficicntc,iusRomanotulib.i.tit.i.§.ftrenu'. 

De  iiigratitudincvafalliinalium. 
C  A  p.  XV. 

t     ExempU  duocntpttnoninpatronnm^ktjiHelreneficiMmacce- 
fit/edtn  aliu  cemmijft.eututpanaciientttoneffugit.  Trt- 


Duareni 

mum  efi,/ifratr:tnfuMm  benificimM  ,fpe  fucceponis  ne- 
cautrit.  Ardizon  Summa  tn  vfwfeudo.c.  ^.aCurtiwpart. 
^.traUatHsfeud.  1 1  .eaufipriuationisfeudi.  HaHnetotii>*s 
lib.  5  .iurisfeud.c^. 

i     Secundum  exemplum :  Si  cliens  nen/uum,aut  dominifut  (^ 

patreni  cofnatum:  (edtjuemlibet  alium  hominemper  m- 

Jidtas  nefarte  crudeliter^  occidertt.  Ardi^n  Sum.tn  vfw 

feudor.c.  ^j.   Curt.part.^.tra^.feud. ij.cau/aprtua^io- 

nii.Za/ius part.io.Epitem.in  vfi4«feud.nu.6y.Hannete~ 

nttu  tbtdem. 

j  GeneralttamittendapreprietatisreguU:  Obfuas  Clientt/- 
lusmrefuocadit,  obeafdem  caufts  patronMfmdt  henefi- 
ciariiproprietatem,  direUum^  domtntii  perdere  ce>)fetHr. 
Ardiz.on  Sa.iu  v/usfeudo.c.  1 3  ^.Curt.part.  6.  TraBatus 
feud.  vbi  hacde  re  tantii  agit.  Zajiuspart.  7 .  Epi}.  in  vjus 
feud.nu.^6.ldeZaliuspart.\o,Sptto.  in  vfusfeud.n.%o. 

4  An dtUUt  nomine ,  ^propter  itigratiammt  vitium  tpfo  iu- 
refeudum  amittaiur ;  an  vere  ludicii  decretum  accedere^ 
atq^  interponineceffe  fn ;  cjuo  autfiat  priHatie,aut  <jU*tAftt 
faBaefl,declaretur.Curt.part.if.TraB.feHd.inttrtioca- 
nartealienationi^.Za/iuspart.  10. Epito.tnvfusfeud,  nti. 
■j j..^  -j ^.Hannetontus Itb.   t,.iurtsfeud.e.  1  o. 

I  Qutd  vero  in  ea  reuocationiifpecte ,  qut  proptercA  ififiitui- 
tur,  ijuodbenffictat-tusfundusabf^  dommt  votuntate  (^ 
con/ilto  dimt/fits  ,  anfententtamiudtcisinterHentreefar- 
teat  ?  Curt.  Za/ius  t$  Hanneto.tbid. 

C  eyidmtnijlratorti  fiue  culpaftue  negbgentiA  nun^uidianu- 
ram  atq^damnum  ecclefit.  afferat  tta  vt  ob  eam  cau/am  be- 
nefictum^cceptH7hpror/i(Samittat,feude^fntetHmpri- 
ueiur.  Hannelo.tib.^.iurtsfeu.c.io. 

Dlxiinprincipio  huiuspartitionisfeudumaliquadoamit- 
dob  culpatnvafalli;aliquandofineculpa.  Propiercul- 
pam  rurfus  duplicitcr.vel  qua:  in  ipfum  dominum.vcl  qus  in 
aliura  admiltitut  i  de  ptiore  membro  cgiriius. .  Pofterioris 
excmplumeft. 

I  SivafaIlusfratremfuumintcrfecerit,Jpoliaturfeudb.Iib. 
2.  tit.  1,7.  ait  proptcr  hcmicidium  fi  videlicet  fratrem  domi- 
hi  occiderir,  feudum  non  adimi,  licct  interficiendo  fratt cm, 
non  lcuicer  dominum  offendat ,  tamcn  quia  non  omnis,  qui 
dominuthoftendic  ,  feudum  amittic,ideo  cetticaufafunt 
confaerudinerccepta?,hcobquamuisexaffc(^iohciudican- 
tiumoffenfiiuicm,  feudo priuarerur.  Sedquodfratrcm  ioa 
occidit,  non  fimplex  parricidium  comittit.  Quia  addit .•  fi  fpc 
totiushxreditatisconfcquendaf  trucidec.feudoindignuserit. 
i.  Deinde  ait  :St  hominem  occidat  proditorie :  quo  facinorcj 
cumnihilfitabominabilius, prarcipucinternobiles:  ita,vc 
amplius  in  cuiia  ptopcer  fceleris  atrocitatcm  ftaic  non  poflit 
hierico  fcudo  deiicicur.Similicer  parricidium  in  fratrem  com- 
miflum,nonfuiflettam.arrox  ,  ficaloreiracundiz,nonfpc! 
hircditatiscum  trucidalTet. 

}  Porrocifdcmdecaufis,quasin  vafallurarecitauinaus,  et- 
iam  dominus  propriecarem  amictit lib  2.  tit.  47.  ob  recipro- 
camintcrdominum  &  vafailumobligationem.Iib.  2.t!t.<J. 
§.dominus  quoque.  Huius  rei  meinorabile  exemplum  eft  de 
regc  Eripto  in  annalibus  Franci?,qui  proptictatem  fcudi  fen- 
tentia  Pontificis  ob  incetfedlum  vafallum  petdidit :  cum  an- 
tea  feudum  cffet  regni  Franciac. 

4  Dubitatur  in  hac  quxftione.vttu  ipfo  iure  cadat  de  fendo 
vafallus,  poft admiffum^^celus :  an  iententia adhuc  opus  Cwi 
Dicendum ,  ad  dcmohftrandam  noxam  &  feloniam  vafalli 
cognitioncm  condcmnacioaenfique  requiri,  Qnia  ss  ni(i ;  6- 
uiCtus  fucrit ,  dominusfeudutniecipcienonpotetit  ltb.2. 
tit.2<J.  §.vafallus.&hb.i.tit.  2i.&22.§.fancimus6 
S  Quidfidominusproprcralicnationemfirif  ruofOnfeh- 
fii,  vehc  f  cudum  rcuocarc :  an  ne  (entcntia  eiit  ncceflaria,  an 
jpfoiuiercdibitaddonainuni  ?  Cum  arguicur  confilium& 
propofifum  ,  rcquiricur  condcmnatiojfcdinahcnatione, 
communi  omnium  opinionc,  non  eft  cxpecftanda  feijtcntia 
fediuteipforeditad  dominum.  Nam  eius  confilium  fuit 
amittete  ,quiidalienauit:&  ficinterprerantur  vctbaconfti- 
tucionislib.  i.tit.v  f  .§.canidis./(r«d'««»<»»?»«,«r,  (Saddomi' 
num  ttbtrereuertatur.Qai difTenciunt  ab his,  interpreta.ntur 
verbu  reuertatur.id  eft.poft  fententia.  At  mihi  probatut  bon 
efle  neceflacia  priuatoiia  c6demnatione:fed  dcclaratotia  tan> 
t(i:ficut  in  omni  re  qu^  perimitur  ipfo  iure.c.cu  fecundum.do 

hzrer. 


De  confuetud.feHd. 


hxrct.intf.Iudexpronuntiat,  bonaefTeconfircata,  nonadi- 
niitbona,reddecl3racademptae(re,extempore  admifli  fce- 
leris.irahoclocopronunciat,eumcfleconui(ftum,  itavtlen- 
tentia  tetrohatur.  Idque  probatum  eft  iure  ciuili.  Leius  qui. 
dciurefirci.l.;.C.depignor. 

6  Sequensquiftiocftde  feudodatoecdefiz,  quodEpi- 
fcopi,veladminiftracorisalceriusculpaperiturum  cft.  Du- 
rum  videtur  propter  negligentiam  ac  culpam  epifcopi,  eccle- 
fiamfeudopfiuari,Icaqueconfticutumeftlib.a.tit.40.§.vlt. 
quandiu  viuit  Epifcopus,  qui  culpam  admifit ,  ccclcfiafticum 
beneHcium  ad dominum  pertiDere :  poft  eius  mortem  ad ec- 
clefiamreucrci.  Anculpapcxlaticcclefiz  noccat.alceriuscft 
loci.  Hadcnus  diximus  de  feudo  ,  quando  vafalli  culpa  a- 
snictitur. 

De  amillionc  feudi  iine  vafalli  culpa. 
C  A  p.  XVI. 
/  Quatuormodi  ^Htbtn  amittitHr  heneficium ,  ^qHtdemo- 
mnmo:tamenfine  vJieprorfiu,aHt  deU^o^amfcelere  beneficia- 
rit.PnmHS  ejt  ,!i  decedens ,  conficienja^  extremumvtitdiefnj 
morte  fitcceJforemmafcHliim,agnatiimvenullHmrelinejuat, 
vajalltts.  Cnrt.part.  2.  TraB.feHdej.jf.defeKdislaicorHm^. 
Zafiuspart  S.  Spit.invjwfeud.fiftm.  1.  H4tmct.iti>,2..iurif 
feud  c. x.iib  ^.c.iz. 

2  A'termodus,Sidomino  contra^^iumfeudirenunciAuerit,  ei- 
demi^fHndiiheneficiariumJpontefnareddtdtrit,rtfi:tHerit^j 
cUentHlus.  De  henefii  ti  "oiuntiaiione  Curtpart.i  Trailatut 
feud.^.S.fnbfinem  Hmn  t.iib.3  iurisfeudc.S.tnfin. 

^     TtrtiHi  modus ,  ejtso  (ine  btneficiarit  culpafeudHmperditur: 

Si  autpyopter  vni^,  corpons^  incommoda :  autfropterjufie' 

ttumvitdgentis adinfi  uienciumtdonenf  ejfe  de/ierit,  Depo- 

fieri^rimembro  Ardtz-on  Sum.  invfHsfeud.c.pj.CHrt part, 

j.TraU.feud  meb.z.q.io  devtro^Hnnnet.l.j.turisfeud.c.p^ 

^  Quartvts,  domininm  vtiie admtttendi  tureciuiittnuentus 
modnspervfucapionem.JSfunijuidiusfeiidipritfcrihaiur^at^ 
per  continuationem  pojfejfionis  k  heneficiario  ablatHm,a.'tertA-' 
licui  aditctatur,ac^HtratHr(fHe  ?  Ardiz.on  Sum  tn  vjiisfeud. 
cap.  122.  Cnrt.part  2TraEifeud.de Jeud.latc.q.^.  Hanntt. 
libro  2  .iurisfeud  c  /♦ 

/  Quid  vero  in  ijifi  domino  (^  vajallo  ?  nuncjuid  ioifefe  mutuo 
pC'  long.  temp.pojfejf.  turefuopnuent:  ^  henefictarius  domi- 
numfuHmaejHofeHdum  accepit ,  eperas  ^ obfiefuia  exigen- 
tem:viciJfimcjuedomintfs  beneficiarium,cHifeHdum  conctjfit, 
debitamfidem  pofiulantem  prafiriptionis  exceptione  efiicien~ 
terfHbmoueat?CHrt.Hannet.tbid. 

6  Sitnevficapioni,  ^ e^utper  continuationempoJfeJfionU fit, 
accjuifitioni  locus  in  iis  iurious^cjua  dominica  appc  llantur  ?  ^ 
efuidin  hac  heneficwrum  doSlrina  de  pr,ijcripe.  centum  ann. 
tju£  hominum  memoriam  exceditfintiendum? 

1  T^Ecdicvafallusfeudumfinefuaculpa :  fimoriaturnne 
JL  haredemafculojvelagnatisjficutdocuimusfupra ,  dc 

iure,quodhabet:va(allusinfeudo,8clib.  i.tir.5. 

1     Amiccicuretiamrepudiationc,feurefutacionc.lib.  z.tir, 

3  S.nam  dixi rupra,vafillum  ad  feruitia obligari  domino  pro- 
pter rem  magis  quam  pctlonam : &  ideo  fi  rem  vclit refotare 
amplius  no  cenecur,quamuis  cfFsnderedominij  non  debcar. 
}  Amiccicur&propcervitiumcorporis:  autfireligionem 
ingrcdiacur,  icavcidoneusnonficamplias  adobfequiaprs- 
ftanda.lib.  i.tic.  itJ.^qui  cbricus.  Si  camcn  Galliam  fpcftes, 
nonobfcruaturhociuspropcet  Conftitutiones  Ponrificias» 
cap.excranfmi(ra.deforocompet.Mutus,(urdus,velaliasim- 
perfeiSus  feudum  perdic.lib.i.tit.  j  6. 

4  Quitituranpnfcriptionehac  quoqucrationefeudum 
amittatur?arg.lib.i.tit.Z(f.§.fi  quis  pertriginta.  diciturqui- 
dcm pra:fcripcione  vafallus  fieri,licec inuefticus  non  fic:  &  fic 
tantum  de  acquifitione  feudiibiloquitur ,  non  de  amilHone. 
Verura  fi  pcnitius  introfpiciamus,  reperiemus  cofdem  plane 
Tnodosacquirendi,&amictendifeudi.Ponemeva(allumTi- 
tii.&feudoinucfticumcire  :  illud  Seiumperttigincaannos 
pofledifle.qualongapoflcflionedicecur  verefeudum  acqui- 
fiuilTcrSi  illiacquiticur  :  ergonecefleeft  vcmihiadimacur. 
Nonpoccftcnimtransferri  in€umfcudum,nifi  cgomeunj 
iusamiccam.Igicurnocacumcftabomnibus,  inc.ad  audien- 
tiam.dcprxfcript.  bencficium  illudamitti,  cumpcttriginM 


annosabaliopofleflumfuerit.  Idcnj  de  proprietate  domini 
ftatuendum^quia  eadem  eft  ratio  domini  &  vafalli :  Vt  recepi 
feudumaTitio,&aliumrccognoui,vtdoni«inum  fpatio  tri- 
ginta  aanorum:Titius  5  o.  annis  feruicium  nuUum  a  me  exe- 
gittdiccndum  cft  hoc  fpatio  proprietatcm  cffe  qusfitam  alte- 
ri,atqucademptam  Ticio,qui  vcrus  crac  dominus.aig.d,  §.  fi 
quispertriginca. 

f     Maior  quxftio  eft,an  dominus  &  vafailus  pofli  nc  intet  fe 
prxfcriberc,aheralccri  .'  vcvafalluslongo  tcmporenullum 
fcruicium  prxftitit  ei,aquo  crat  inueftitus:  an  pofficfc  trigia- 
taannorum  prxfcriptione  tueri .  &  prxfcribere  libcttatem 
aduetlus  dominum?Moribus  noftris  pro  vafallo,vel  domino 
nuliaprxfcriptiolocumhabec  ;  fedhociurc  Longobardico 
nonvideturmihidefinitum.Qiiidamcontrariumfentienccs, 
adducunc  confticucionemFredetici .  quxadremnihilfacit. 
Vcrum  notandum  cft  communem  efle  fentcntiam;incer  do- 
minum  &  vafallum  non  ciTelocum  prxfcripcioni  hoc  iurc. 
Si dominus  longo  tcmpore  non  indigueric  eius  opera ,  arque 
ideo  non  excgeric.camcn  poteric  nihiTominus  poft,vb  j  hbue- 
rit ,  ad  cxhibcndum  fibi  feruitium  vafallum  coropellerc.  arg. 
lib.i.cic.ii.Nacura  enim  feudi  calis  eft.vc  obfequium  prxfte- 
turcum  opusfuctit,&curaid  popofccritdominusrnonvtin 
prxftationibus  annuis  ,  in  quibuslocumpoflethabercprx- 
lcriptio.SedhocfcruIciumeftincercum,  &inarbitrium  do- 
mini  collacum: vc  cum  opus  cft,id  poftulct.  Ergo  natuta  sius 
non  pacicur,vc  locum  habcac  prxicriptio. 
6     NonloquimurautemhicdeiuribusJominicls:inillis  e- 
nimlequimurquod  iureciuiliconfticutumcft  de  pctfonali- 
bus  adlionibus:  fed  hic  tantum  piohibetur  prxictiptio  feudi. 
Itaque  iura  dominica  ,  ficut  alix  adliones  petfonalcs ,  fpacio 
trigintaanno.prxfcribuncur,vtC.deprxfcript.jo.ann.Siec- 
clefixdebcanturhxciura  quadragintaannis.  c.  inquarca.de 
prxfcript.  Prxtcrcanccloquimurdcprxfcripcione  cencum 
annorum:qux  pofTcffio  cft  immemorabilis ,  cum  incer  vafaU 
lum & dominum prxfcripcionem  vecaridicimus:  neque hxc 
prxfcripcio  vnquamexcladitur  h\s\tth\s,pretfiriptionenoru 
ohfiante.c.  fuperquibufdam.  de  verb.fign.J.  hociurc.§.du- 
6lus.de aqua quotid.&xfti.  Talis cnim confuecudo habetut 
pro  pa6lo:&  paft  um  valeret ,  fi  coucniflet  inter  dominura  & 
vafallum ,  vt  boc  iure  non  vterentur. 

AmifTiimfeudumcui  aperiacur. 
C  A  p.     XVII. 

/  Al'a  atq^  aliit  beneftcH amittendi cauffa ,  dfilnBiynem  affe- 
runt  conditionis  eorum  hon.inumeiuibHS  feudumper  amijfio- 
wemlegitimevacans,deferturhocture.Ard;7^  Sum.  invfus 
feud.cap.i ^ S .Curt.part.y .TraEi.feud.inprtnc.  Hannet.  lih. 
j.iurtsfeHd.c.t2. 

2  Trtorcaujft,  oh^uamvajailusnoniniuriapriuatur^enefi- 
cio.nefarium crimen ^fiaudem continet,  Qud ergofihac 
domtnotllata  ,  aiquem  Longoh^rdorum  mortbus feudum^ 
tertinebit?A.tdiz.on  ibid,  Curt.part.  /.  TraB.feud.tnprtmit 
conclufionefeudi  deferendi.Hannet.ltb.3  iurisfudi.c.  13, 

g  Qutd  verofiin  non  dominum  'vehementius  peccatumfit:ad 
ejuem  beneficiariusfunius  iure  deuoluetur?  Agnatorumqut 
nomen  quam  hic  latepatentemfignificandipotejiatem  habeat? 
lacobus Ardt^n ibid.  Curt. ineadem part.TraEl.feud.con- 
clufione  2  Hannet.ihid. 

if.  Scelerate  a  heneficiario,  (^non  e.xpeShita  domini  corfinfione 
dimtffum,aitericjueccfieefiumsusfeudi,cuiHfriAmerit?  Item- 
queduarum-mtaJnivifuiatexpiicatio.  Ardiz.onthidem.CHrt. 
fart.f  TraEitfeud  coclufione  4 .  Hannet.iib.j .  itirisfeud.  c.12. 

5  Elaboratafertilitas^^magna  cultura  vafilli  mtdtoj^  labort 
confeSitiprttditheneficiariibcf}itas,<juam  ^ract  ijuinnfjui,  lu- 
Jitntanus  l.  vlt.  Cod^deiureemphyt.meltsrati<jnemdicit,cui, 
namcedet? 

6  Incrementaat^  accejfionespradiorum ,  ejuA  iurtfundi  pofit- 
d*ntur,an  domtno  ^patrono,an  vero  cltenti  vafalloqut  debe- 
antur?Ioan.Copusiib.3.defrHd:thus,c.7. 

7  FruBusemoumtntaifuererumin  contraBum  heneficii de- 
duEiarum  ^vacantium,  ejuijnam fuos ficiat ,  (^lucntur? 
Hanneton.ith.3.furtsfeud.c.i2.Io(innei  CopusdiiHo  itb.s-  d^ 

fruElihus.cap.  7, 

DDD 


j^^2  franc.Uuarent  Comment. 

SEquenslocus  cft,  vtvidcaraus  amiflum feudam ob caa- 
fas.quas  cnumcraui,cui  deferatur:  domino  nc » an  agaatif 


proximu. 

I  Diftinguendi  funt  hic  vatii  cafus ,  quibus  dcclarauimus 
feudum  perdi:vnu$  eft,cum  adimitur  ob  culpam  vafallucam- 
qne  commiflam,vel  in  doroinum  vel  in  alium .  Alius  sft,  cum 
citra  voluntatcm  domini  alicn3tum,nobis  adimitur* 
X  Culpa  in  ipfura  doruinum  admifl3,reuertitur  fine  diftin- 
d:ioncfcudumaddominum,Iib.i.tit.i4.§.vlt.quamuis  pa- 
ternunifitfeudu«ivclantiquum .-  inquoalias  lucccdunta- 
gnati  ;  tamcnfipeccatumhieritindominum,reuertcturad 
dominum,non  adproximos  :  quiaagnati  fucccduntiurcin- 
ueftitut«,noniureha:reditario.lib. 2.tit.8.§.filia.  Idcohoc 
cafudominoaperiricxiftimo.-quiatacitcilludabinitioaftum 
vidctur:quafi  ita  eflcc  datum  feudum  Titio  &  agnatis  cius:  vt 
fi  ofFendcretgtauiterdominu  cxdufis  agnatis,tcuertcturad 


^     Puande  ^f  ^mbnt  calihtu  p^trontu damni  datl,  cepntif^ 
lucrt a.litmatt-.nemfrffiitndojitcretnr?  Curt.part. 2. Traii. 

feud.q  2  demuefti'Hra. 


^inddehariii.  'otu  (^fttcce^orihnsdomini  (j  vafilli:  nun- 
aiiiaiis,i^tneoshacaRio,^t'Upeyfi^Hendtcompetat. 

4  Qtttdfircscltemela,  &feudtihredtita,e!»cbjit,^perfen-' 
tenti^miudicii ob eamcaufint ablataf  veiqHodaltenafHeitt, 
velijtiodademnopervafallHminterpeUato^tndeftnfa  :  ad 
^Hid  vafilltu  aget? 

7  Commijftproprietate ,  ejHomoio  vffiUw  a  cHentelarii  efficii 
Jpon^one,agntitone^afide  ^  obferitantia  immun  taiim  ac  ^i» 
hertatemeonfequettir? 

ORdopoftuIat,vtperfcquanaur  iudicia,aftionefquefeU-' 
di  nomine  competentes,tam  domino  quam  vaf  allo ,  Sc 
aliis  perfonis. 
i     Vafalluspoftrealcmpofleffioncm  quam  adomino  con- 


dominum.Sedfpc(5landuscftfempertcnorioueftiturx,  nii      fequctur,adlioncminterahabetvtilemaduerfus  quemcua 
iliquidcxprcfliimfitin  ea.     Siid  nonappateat,  fcquemnt      qucpofleflbrcm.lib.i.tit.8.  Datuteivtilisadio.-quiainva' 


quod  f  eudi  proptium  eft. 

;     Siverocrfmcnadmifrumcftinah^Om  quempiam  nonin 

dominum ,  proptcr quod  vafallus feudo  indignus  dcclaretur; 

Telutiptoditiovclpatricidiunpi.-transfcrctur^udum.fipatct- 

nura  fit,ad  agnatos,cxclufis  filiis  dcrccndentibus.lib.i.tit.  J  7. 

finnouijm  ,  addominumreuertetur.lib.  2.  tit.24.§.fivero 

lujn.   Agaatos autcm  hic accipi conuenict,qui  quatto  gradu 

(iint remoti ab eo.qui fcudum  accepit hb.  z.tit.  1  (> .  §.  fi  vafal- 

his,&tit.}  i.Exdudunturigituthicnon  tantura  filii  vafalli: 

fed  &  alii  agaati,vf  que  ad  quartum  grac'um. 

4     Alcercafuseft,vbialicnatio  fincconfenfu  dominifadla, 

feudum aperit:obfcurum  eft  ad  quem  rcdire de beat.  In  qui- 

bufdamlocislib.i.tit.24.§.fin.d:-.j3  ,«^44.fimplicitcrait,ad 

Jominumbeneficiumpertinerc.  Alibivideturhisaducrfari.      ctiamimpeditexftipulatuagere,fiinteruenctitvtprerunque 

tit.S.lib.i.^.hocqiioquc.DiWndioncconciiiandahaEcfunt,       foletinfftiatabcllariisconiradus.l.  fiquisCcttum.   Deieb. 

vt  hic§.cic  antiquofcudo  loquatur,  fupCiicra  'spita  deno-       cred.     PetitbacaSionepofTeffioncm  infetransferri,fco^ 

uo.  Sedprobabiiicrrftopinioeorum,  quiput«ntaddomi-       mnem  vtilitatcm  ,  ideft  ,  quanti  fua  intcreft  dominum  ia 

»umfeuertifcudumcxconflirutioncFrcderici.l'b.  i.tir.  ^f.       transfercnd3pofleflionemoraturanonfuifIe.d.tit.7, 


fallura  quafi  dominum  tantum  transfertur.l.  officium,  in  fin. 
dercivind.  Etquemadraodum  vcilisinrcma(^io  daturci, 
qui  fundum  in  perpetuum  conduxit  contradominum,atquc 
ctiam  municipcs,quipro  dominis  habStur.  l.i.  fi  ager  vedtig. 
pet.ita quoque  &  vafallo  dabitur.Nam  quia hoc iure  bentfi- 
ciario  cxpreflum  noncft,ideoidiute  Roraanorum  defim- 
mUs.lib.i.tiM. 

t  Ante  tealem  vcro  pofleffionem  agit  vafallus  aduetfut 
dominura  .  vclutifidominuseumantcpofreflioBemadlua- 
lemfolcnniterinueftieritjVeletiamfi  fimpliciicr  promileritj 
agetcontradorainura,  vt  fibitradaturpoflcflio.lib.i.tit.^i 
ad  finem.Haec  lexaouanouumgenus  obligationisintrodu- 
cit:igiturdicctur  hatcaftiocxlegctit.dccond.cxlege.  Nihil 


§,calhdii:c  uavctcriconfuetudinidcrogatur.  Hoc  etiamfi 
durumfit;qiJodvidelicetprabcatocc3fioncm  alicnandi  va- 
fallis  inptsiudiciumjgnatorum,  tamcn  pofTunt  agnati  oc- 
cutfere,3ntequara  alieaatia  fiat :  &  doiriiaum cetiiotem  fa- 
ccre,vc  Bal.&  aiii  hic  fentiuat. 


3  Atquc  gcnus  hoc  adtionis ,  cx  fcntentia  omniuni  fetidi- 
ftarura,  locum  babet  in  feudo  nouo,non  in  anciquo.  Quia 
in hoc non pofleffio,fed tantum reronatio  fc udi petitut.  Si- 
quidemvafalli  fucccfloi  adualcm  babet  poffefllioncm  ,pc* 
titquc  folum  rcnouad  fibi  inueftituram .-  idque  moribus  no« 


y     Quefitamcft,  anniie!iorimenrs.cumf.u-^um  rcucrti-       ftnsfrcqaentatur.Innouoautemfeudopeticjrdlot  velinue 

fticuram  tantum  ,  quiafuamtereft:velpoftfolenncmiQUe- 
fticuram.pctit  in  fc  transfcrri  pofreflioncrapricife.lib.  2.  tit» 
I6.§.iifafta. 

4  Nr"quetumdotninnspraftandoquddintereft,libcrabi- 
tur,quia  feudum  dicitur  conftitui  inucftitura.  Nam  an tequa 
inueftiacur,nuliumiush^becvafallus .-  fedinueftituraf.i<5la, 
quafi  derainium  acquitit.  Sed  fi  contraAus  tantum  initus  fic 
de  feudo,liberabicur  pr^ftandoidquodintcreft,  fequendi> 
ius  communc.l.ftipiJationes  non  diuiduntur.de  verb.  oblig. 
f  Hxc  a6lio  datur  h2rcdibus,&  contra  hxredes:  nec  ea  res 
dubita:ionem  habct,fi  laicus  fit  qui  inueftiuit.hb.i  .tir.p  .Co- 


tUfafiuominumjVarallusc-ffetrep^fli.PReiponccipoflc.lib 
i.£it.28.§.fivafaUus.Sicuticiiaraiutc  Romano  coi.ftuuitiir. 
Inftitucionib.de  rerumdiuifionc. 

6  Qu3ttiturdeincrcmcnto,fi  quid  accefl^rtitfsudo ,  anie- 
uertaturad  dominum.lib.  I.  tit.4.§.fin.»  b.i  tit.8.§,econ- 
tsfario.Vifumeftredirefeudum  cani  cmoLmeucis  cmnibus 
addominum.  Sedfiquidadditumfuctit.quod  pcrfeccnfea- 
tur,&  feparatum  quidfitafcndo^idretinebitfibivafallus. 

7  Defcudlibus  &  eocum  diuifione  quoque  eft  qasftio  lib. 
z  .tit.  28.§.his  confequcnter.in  quo  diftinguitur ,  vcrum  ante 
mcnfem  Martium  dccefTeric  vafallus,  necnc.     Eft  diftindio 


reccpta,licctaBaldocaimprobccur.  Dcdiuifioncfiuduura       gicur  cnim  hasrcs  eiusinueflituramn«indum  fadlam  impl 


te.£ccleGafticavefopetfona,fimotiatur  antequam  inucfti- 
ueiit  vafallumiuum  ,  &inpofrcffionemrai(etic  :  non  co- 
guntur  Epifcopi  fucccfloresinuefticurara  talenfacete  ,  vel 
confirmarclib.t.tit.  }.vtSeioantealiquotannos  Epifcopus 
feudum  conccf&t:dcindcTitium  de  eo,adhuc  viuo  Scio ,  in- 
ucftiuichacratione  :  vcTiciuspoftraotccm  Seiiilludconfe- 
quatur.-&£pifcopu$anteSeiuramoritur,quifeudumpo£i- 
det ;  noncoguncurfucccflorcsEpifcopiracam  habereinue- 


alibi,l.ftu(ftus.fol.matri.&  aliis  locis  docui. 

De  adionibusfeudi  nominc  compctcntibus: 

acprimum  qux  denturvafalloi 

C  A  p.    X  V  I  I  1. 

/  In  eajpecie  donationli,<jHAfettdum  appellatur^poft  dibitam^ 
elientelarisoffictifponfionem,  veramjj  collatt  beneficit  tra^^i- 
tionem,retvtndicattoaduerftif<jHemcun(^p9f[eff)cmvafJh 

ton>pettt:perquam collatumfibtbenrficium,  c)  rem m  comr..-  ftituram ,  nifi  Titius nominc eiusfcudi in  poflefllionem  mif- 

BHmfeHdideduEkim  vnacumfrHRtbw  rccupe-at.  Curtfar,  fus  firjviuo  &  confencienre  Scio.Qupd  fi  ante  epifcopura  in- 

iTraUfeHd.^.i9  Hannett.lib,.^  iurtifeud.cap  2.  loan.  Ca-  ueftitorcm  moriatur  Seius,omnino  cogendns  cftadtransfc- 

ptislih.s  defrHEltbM.c.7.  tcndam poflefEoncm hsres.Et f! feudum euidbum fueritja*» 

i     Fi£ia  donatione,  beneftcio^  recetts coltat»  .ftdnondnm  '.ra~  get vafallus perinde,ac  fi  traditum non fuiflct.lib,2.cit.8. 

dito:beneftctariHicontradominHm.iliio'^e ex kge  velftipula-  6     Accepit  temalienam  ignorans  quis  in  fcudum  ,  exifti- 

tHreElie\pe'itKry  vtnmfeudt  iuredatamt>adat,  (5  ^uod  manspropriameflc  inucftitoris,  agitvtcatcs,  autalia  ciuf^ 

fuainttreJtad-JHCtradttamnonfutjfeprteftet.CurtiUdem.  dembonitatisci  prxftecur.Simileeft, Sivafallum  fuper  fen- 

/     At  jHt  i tn eogenere tenrftcti ,  efuodpaternum eft? vn^riine  d©interpcllatumdominusnolitdefenderc,&ficfcudurae- 

poJfejfion!4,<iHtteft apud  ClientulHm,afprobationem conftrma-  uincatur :  cogetur  dorainus  teftitucte  vafallo  aliud  ciusdcn) 

trenemjjtott4f,aiuamnouittradttii:nemviifalliuperfeqHeturf  aftimationiscuius  prius  fuittempore  reiiudicatat.lib.  2.tit» 

Curt.tiuiem  tnprtmapart.tra^.feHd.q.it»  %  ^  .domtaoda  confteceum  a  domiQo  inueftitura  cflc. 

7     Qjiat- 


'DeconfuetHd.feud.  1145 

7     Quinodatura6liovafalIoailuet(as  dominum  ptoptie-  nasfidei » qaodnon  numerentutiniet  saioncs  bonsc  fidei. 

tatisnominefibi  infeudoacquifitz.Dixiniusdorainumeif-  S.bon» fidei.Inftit.de aft.    Sedcettumeft  hoc genus a<aio- 

dem  ex  caufis,ob quas  vafallus  ptiuatut  feudo ,  propiietaccra  ois  redolere  oaturam  a^aionis  bona:  fidei  :•  cuius  natut a  eft, 

amictere  lib.z.  tit.  47.  vtfidominuscumvafallivxotetefti  vtinuicem  prxftetur,  quod  quiique  debetcx  fide  bona.  & 

habuetit*  vel  eigtaueminiutiamfecetic,  pioptiecatefpolja-  hoc  concradu  raaxime  aicet  alceti  obligatui  ad  fidemprs- 

lur.  Vcrum  a(5kioneni  oportcc  dari vafallo ,  qua id impctret.  ftandam.d.§.bonK  fidci.     Qupd cum  vetum  fit,  nihil vidca 

Proinde  dabimus  ei  condidionem  ex  legc  f  nuUum  enim  a-  cut  hoc iudicium  bons  fidei  conttaftibus  non addaraus:  fic- 

Aioniseenus  eft  cxpreiTum  hociute^  quapctctfededatari  ut&additaeftaaiocxftipulatu:  quzreivxorixaaionemin 

iramunem  ab  omni officio  atque obfcquio , ad quodptoptci  fe continet ,  bonz  fidei iudiciis , a  luftin.l.i.Cod.dc rei  vxot . 


feudumtcnebatuf. 

De  aaionibus  ddmino  aliifquc  pcrfonis  competen- 

tibusi&interdidis  pofTefToriis. 

C  A  p.     XIX. 

/  Ammes  ^  variaf,SSmHltiplicu  dominm  hahn-.^S  (juirKjue 
nHmtrtaffinia,  natura^cvmuwftie  int^fit*t»aaremedta: 
qHib.vtiiHdtci0^expenripotefi.CHrt.fart.i.traa.feHd.^.io. 

»;  OHidnam  vcwat tn  hac aaiotte:<]utdqHe htfcettidtcttsftrfe- 
qn^hiHrfReiferfecMtonaeffeconflat  :  Initcts emmfententt* 
dom^»H4(onpcuumfiertyS^declarartfoJiulat,obfcelHsva^ 

fiUtcammtfum.beneficiumfuumefe. 
j     QutbHS  &  adfterfHi  qtios  htperfecUtienes ,  iudicta^ue  Lon^ 
c.b.,rdorHm moribns  i3  leg^bus permittantur?  (S  tjuid de bt- 
na  Sf  maUfidti  empttre?    Ardit.on  Sum.tn  vfiisfeud.c.138. 
Hanneto.Ub.^.xHrUfeulc.i.^Z.Z*ftHsfart.i.Eftto.invfM 

4  T^^gentre na-uraj^  aElionum  ,  ^utpatrono ift clientem,  ^ 
Vice  virfa  cltenti  ad^terfuspatronumdantur.quaftto  eft:ftrtttt 
mturtSyan vero  bofiifidetcenfridebeant?CHrt.fart.(. Trsi^ 
^st.feud.q.g.fubfinem.  ■         j      t 

5  D:  retrailw  iHre  cjUmtur  i»  iogenere  donattonu.ijuoa  vui- 
jr.>feHdHrnMppellatur:an  benefiitum  h^reditanum avajaUo 
dmflkni,tlUqu(,ruminerell,reUttotntraannumfrect0,ab 

etinquemtranslatumreuQctM? 
4     r.t^rM^a ,  arqueadfacrifundtfofejftonem  veladtftfcenda. 
t,elre,inendam,reeuperAndamveJpc£iantiafr^tcrumd^cre.. 

ta .  vtrihorum  ,  domtno an  v»faUt ,  <•»  vere  vtrt^ue der.(Hrf 
H.tweto.Ub.^iuri^fsud.c.g.  .....  ». 

1  T^Ominoccttoracftcompetete  feivmdicationcradt- 
Uredam,ex  iute  communi.Item  dommo  adueilus  va- 
fallara  a<aio  daiUt  ad  exh.bcndtira  ietuitium»  &  oblcquium. 
vt  inbcllufuppet.as  ferat.  Potcft  etiam  adl.o  cx  ftipulam 
corap-tcrc.fi  dorainus  l  vafallo  feruuwm  ft.pulatus  Ut.Pr»- 
teteadaturaaio.fi  feudumdQmino  fitaperium  proptct  cul- 
pamfeloniar.vtlaltciius  ctiminisculpam,  nempecondidtio 
caufadatacau(anoofecut3.1ib.t.cit.}t.adtcpetendum.&ct>- 

dicendumid,qUoddatumeftcaufanonIecuta.  idcft,  tnim- 
fterio.fide  ,  &  otfequiis.obquifeudumconccditui.  idque 
niaxime  fi  exprtirum  fit.Eotum  vet o  nomine .  quotum  non 
eft  expieffa  aftio ,  datut  condidlio  cx  lege:cuius  oDligationiS 

nomeneftleccintiodu(^um.  ..... 

i  Pecitauccmdominushisadionibusdcclarati  ludicis  au- 
thoritatcfeuduaiobculpamvafalliapettumribi  law  acqui- 

{itumcfle.  »     .  ^.t-  _-._,,- 

,     Siiepeiitutproptcrfeloniam,aonp6teftagi.hifi  COntr* 

vafalIua;,pcftulandovtteftituatcifcudum.Sial.enatutnfir. 

edaracomtaemptoieraagitut,l.b.i.tit.4i.£ilfa''^''»&l«iI^ 
«u^ftionon  magn«  vcaitatis  .•  an  contta  e:T.ptoremagatut 
condiaioncan  ici  vindicationc  Condic.tui  poljeffio.  licuti 
ptoptietas.l...dccondi(a.ttitic.Notandumeftd.riempioii 

bonifideicontra  venditotcm  aaiotiem  deeu.(aioncl.b.i. 
tica.Alias  malifideiemptof ,  quifciGnstcroal.cnamcnijr» 
non  habci  aaionem  cx  empco  de  euia.one.  h  li  tundura.C. 
Az  cui5k.  Ergo  videtut.inquics.illud  pictiura  vcnduoti,  qui 
icicns  vendidit,lucro  cedetcEmptot  cnira  non  habct  tcgteC- 
fum  adeum,necdominuscontiacum  agit :  fed  contraem- 
ptoicm.  Dicendum  cft  hoc  calu  veaditoiero  prctium  non 
fuctari  :  lcdeoptiuaa  cumbeneficio.  lib.i.  tic.  i^.  infin. 
&  rt.§.fiquisvcio.Etcommunisfententia  obtinct.ytpretifi 
filcoapplicetur,  iuxtacommunem  tegulam  :  Qu«  iniuft* 
qua:fita(unt,fiIcocederc.l.Lucius,in  fin.de  iurcfitci. 
1     Solet  qusti: vtium  aiftioncs  .  qua  domino  in  vaCalluni 
competunt ,  &contfavafalloindominumtribuuntur,  fine 
bon«fidei,anfttii^iiudicii?     Quidam  voluntnonoflil  ^ 


ad.§.fuetat<  Nacutaigicui (uadec.vc idera de his a^ioiubus 
ftatuamuSt 

«r     Docuifupra,dea)ienationefeudi,  valallum  non  pofie  a- 
licnaie  fcudum,in  quo  filius,vcl  agnatus  fucceditinifi  fit  fcu- 
dumnonhaeiediiaiium.  Inde  compaiacaefthxcat^io.  quo 
tcuocacui  alieaatio  feudi  i  vafallo  ta(fla  fine  confenlu  coium 
quotum  inteieft.-puta  filioium,  &  agnatorum  proximorum: 
quare  agunt  aduetfus cmptotcm.vt  rcfticuat  beneficium.lib. 
a.ticul.it) .5.Titius. Vt  cum Titius nullos habetet  fil  cs , con- 
ceditagaaco  fuo  pattem  voam  feudi :  & extianeo  cuidam  aU 
teram  partemconfenludominivcnJ.dic.  Semproiiiuspto- 
ximior  agnacus  volens  reuocare  Titio  mottuo  aiietiatioiicm: 
nullo  etiam  reddito  ptetio  idfacete  potetic,  &  adiucLCincne 
fcudivcnite;eoquodiushabctquslitumexinucltitura:neq} 
vUumpotuitagnatoptsiudicium  aftettcillaalienatio.  Quj^ 
vcro  ai^ionc  reuocatc  dcbeat.non  expcimic^idep^ue  muiu- 
g'  mus  condiiSioncra  ex  lege,moituo  dcmum  Titiu ,  e.  d  iti. 
Kecuperat  etiam  ptsximus  agnatus  viuoTitio  yalallorein 
venditam.rcddito ptciio :  feali  Velitrccupeiaiefincriftjtu- 
tionepretii.opotcetcxpeifiatemottcnTicii.  Efthic[edi.m- 
ptio& vekticttadus  quidammotibusnoftrisiectpcu^  quc 
l:ncalemvocamus.£ft&aIiusapudnos,quirctra(austeuda- 
lis appcllatui.  QujaCummotibusnofti.s  concedatutv^fii- 
lo.alicnate feudura  fine permillu doiuini:ita  taaken  hcc  ^  er- 
roilluraintclligituf,  vtolimfu  ircoftenditicxt.tit.5).l>b.i.§. 
poiio.  Notandamtamenagnatoadreuocandaraatieiiacio- 
nemiHcra  annuraa(^ionemd3ci.d.§.  T.tius.  Iib.  z.  ti:.  t6. 
Poftannum.exquolciuicalicnaturafu.llebeneficium,  r.oa   ; 
auditur.  Ideraquoquctcmpusietra(S);uifeudalidatur,lib.i. 
tit.<;.glo(.ad  §.  Titius.  hocdicitaccipiendumdeeo,quiviilc 
tcaocate  pattem  alienatam  agnato.^quanquam  ea  veiba  ad  o- 
liiniafapetioiavideanturre(erri,vtmihi  vidctui.Ait.n.anni 
tempus  pixftitutum  efle. 

5     Q;iifituraeft;  vtiuminteidi(flapoirtirpii»domino,an 
vafallocompctanc?  &diccndum  vciique  dati ,  quiavtetqus 
pofiidet;non  tantum  fi  de  dominio,&  quafi  dom.nio  agacur: 
(cd&fidc  pojTeflione  intcf  dominum  &  vaiillum  contio- 
ucrfia  fit,pocetlc  vtcrqnc  expcriii.  Cettum  eft  (lominnra  re- 
tincreciuilempoflcflionem  :  ctiamfitcminEmphyteufim 
concedat.l.quod  meo.de  acquit.poflef.leg.i.C.deptxlcnpt. 
jo.anno.  k3t\»  veto  pofleflioais  eft ,  exigcre  femitia ,  &  alia 
^milia,qua;  debet  vafallus  domine.Etgo  dubiuni  non  eft  do- 
minumpofleexpetiti.  Vafallusnatutaliterpoflidec  domino 
ciuilem  pefleflionem  recincnte.l.natutiilitet.de  acquir .  poA 
(sfl.Atquevafallipoireflionsnihanc  ajiquid  ciuilitatis  babc- 
te  indc  patet:quia.vc  fupta  didluro  eft,pcr  §  .fi  quis  pet  trigin- 
ta.lib.z.ttt.zff.acquiticfeudumpetlongampoflcfliontm;& 
ficplosiurishabet  vafallusquam  fiuAuatius:cuitamenfra- 
£luatioconftatintcidi(!lumpofleflbiiumd3ri.l.fin.  vti  pof- 
fi  J.igitur  multo  raagis  vafallo:cum  ad  intcrdi(Sum  poflcflo- 
tium  natttralispo(reIfio(ufEciat.lcg.t.§.  deiicitut.de  vi&vi 
vmat. 

Dciudice  competcmi  in  controucrfiis 

feudalibus. 

C  A  p.   XX. 

f  Qmfitam  de  beneficii  mota  queftienis  idonitu  iudexjft,fe%. 
finu  ata.rebtu  incluft,  qualitatu  euidenter  ofiendunt.  Acptu 
ra  quidem  Curit,  interfatronum  clieatem^  natamfuferfutt- 
dofiicro  qiufiionem,JententiajMa  dirfmuat.Ardiz.on  Sum.  in 
vfusfeudxaf.isg.Cnrt.part.y.TraEiatiu  feud.Zafitufart.il, 
Bfito.in  vftufeud  Hannet.lib.^.iurpsfeud.c  .1 . 

t  Apuddominum  btneficiaria  cauffaftragitur  :filitigatora 
eidem  aecefti  benefitsi  nomine  affeUoseJfefcrJpicuumfit ,  Ar^ 
d$CSti,Cf/rt.ZafimiHanoet.ti>tdem. 

DDD    ^ 


{^^ 


"44 

^  Dn*  llaffUtK^tffeim^Ja^fela  ^uibM  difceptandis  non  do- 
i/tinM  yfidpares  C»n<epr/funt :  VnAfivtertllorum  beneficu^ 
nnifit,qu<tratitr,Ardt7^n,Ctirtiiu.ZafiM,(3Hannetont^tlf. 

4  AlterafiiMnao  :  St  dominHsfiJpeEltufit  ,(^noHfine  laufa 
videatur  parum  integeriudexnohiifutnrns^velparium  Cti" 
ria,vel ordinarttpronunttatiene ,  m  controucrfiarumfinenLj 
scc'pitArdix.«n,C»rt  Zafim  ^Bannit.ibtd. 

/  Rex  tantum  S^princeps,tdo»i"^  ^fi  controuerfit  difcepMtor, 
&  iudex:fupfr  ea  re ,  /juamfeudt  hen  ficii^  lure  Ittigantibtti 
dono  dfdii.Jrd  K.'>n,CurtiHf,Zafius,Hanne!omiu  thtdim. 

4     Dt  trihus  <]Malttatihus,p!rfin.irum  vna,alter<i  rerum ,  terlt4 

faBorttmx^  tiVM-i^iv ^-'ari.-ur  an  iudicemmutfnt  Quider- 

Go^fiijter^aHtvntuUtigat^rumDeo  conficrattu :  nuntjuid 

fefidaHs  controHerfia  coram  trophano  iudice  ae  domino  difie- 

ftabtur?Ardiz.9,CurtZAfiu*>b.  Har.et.lih.4  iuri^fiHd.c.i. 

7  Alterum  ^^td^  .  Qnidfi  non  defundifacri  dommie,fedpof 
fifi»netantum  quTjIioponaturMerftniytuiuiefi proprtetatit 
c0gnitt3,ha>tcc]Uo^litemdirim!t?Curt  part7.€3vlt.  Tra6l. 
feid  q  6.fecudirtgHlt.,vbih inc c^uafito^itmc^piofi dtfputat. 

i  TMum{rmfM».:  AfiHs  netudex  litigatorum  pa^o  c«ni^ent0 
ritefitm*tur,eligatftrijj?C!irt.i>f.ei.sficHndareguU.Hannet. 
lth.4..iMrisfeui.c.3.Zafiuspm.u.Ep,tom.invf<iftHd. 

1  Tpvlftinguendum  eft  ab  initio  huius  quxftionls.  Nam  ft 
XJ^nterdominum  &  valallumlisfitdcinueftiturajfs- 
lon!3,vcI  (imil)  ca(u  :  per  parcs  Carii ,  id  eft  vaiallos  eiufdcia 
dorainieaterminabitur.lib. t.tit.5J.§.pen.  Parma:vocant 
Cuiiam.modocurtins.xftq;  Jornus.aquadependcntfeuda, 
fi  ue  fint  feuda,fitic  allodia.'Fcuda  (unr.veluti  pridia  (eruietia 
rdpedu ci ifdem  ciuia::&  fic  fieri poteft ,  vt  fint  multi  vafalli 
ciiifdemdomus.SubiicitHb.z.iiMt?.&tit.  lo.litemeflediri- 
miendam  pcr  pares,fimulin  vnum  conuocaros.fi  ita  inter  do- 
«ninura &  vafallum  conucniat : fia  in  hoc diflentiant ,  &  no- 
Jint  fi:aui  Oiunes  conuocari ,  tum  dominas  habet  eledio- 
n"m,q'-iam(eqoie:i,"imvafalluscogitut :  itavtlidominuse- 
iegerittresplur^.fqacexpartibus,  vafallusqaoqae  totidem, 
nsc  plurcs  necpauciorcs  eligere  cogatur.Motibus  noftris  co- 
gnofcunt  iudices  &  Magiftratus  a  dom:no  crea;  i:fi  lis  oriatur 
inter  dorainum  &  vafaliurr^.dc  quacunquc  rc  ad  feuduni  per- 
tinente.  SaiiehorurnMigiftratuum  nonfit  vuentio  in  hoc 
tra(a.uu.  Eo  tempore  non  licebat dominis  magiftratum crc- 
«re-pcisa  magiftratuum  clcaio  inter  Regiha  tft  nuraetita. 

iib.i.tit.fff. 

i     Siinter  duosvafalloslisfitd;fcudo,cognofcitdotninus. 

lib.i.tir.^j.§.  pca.  fcdhocita/iconftcteoseiufdemdomini 

vafallos  £(!«,&  contcntio  fit  intcr  eos  dcfeado:  id  eft  dere  a- 

liquaadfeudampe:tincate.lib.i.tit.34. 

3  Si  vterquc  contendat  (c  yafillum  e^Fe ,  tunc  domini  non 
cftcognitio.  cap.  citerum.  deiudic.&glo.ibidem,fedpares 
Curii,veliudcxCuria:,ideft,cui(ubcftcuriaiuJicabit;qucm 
ctiamquibufdimcapitibuslib.i.ti-.  i^.§.  vocatCoraitem: 
quod  nomen  cft  oSiciiiHioc  Vicccomitis  noraen:&  in  Not- 
mandia  quidam  iudices  adhuc  Vicecomites  dicuntur. 

4  Altcracxccptiocft.-fi  fofpeiftusfitdonainuSjtunccogno- 
tcunt pares  Curix.lib.i.tirnl.  4<S.  fi  non  fint  Pares,  vel  fufpc- 
ilifint,cogno(citiudexordinar:us.hb.i.tit.if.  Hic(untac- 


frmc.  Duarem  Comment, 

de  iudic.c. i  .dc  caufa propriecatr^  &  polTediio.  Dacitor  quocy 
argumentum  ex  c.ex  parte.de  f6ro  compet.a(pecie  adgenus: 
alioquinnonliccretcoraraalioiudicclitigare. 

8  Qjiaefitumeftanconfen^ulitigantium  aliusiudexpoflit 
cognoicere?  Dubitandi  caufa  ex  eo  nafcitur,quod  dicitur  d.L 
nufli.Cod.  de  iudiciis.vulgo  tamen  receptum  eft,vt  in  Gallia 
qaoque,aliumiudicemcognofcetenonpofle.glo(laintit.j{, 
lib.i.quaraomnesfequuntur.Namiuri(di£tioinfeudatado- 
mini  pactimDniumcft  :  qua  non  poteft  finefuo  confenfu 
pciuari. 

Dc  forma  exercendi  iudiciL 
C  A  p.     XXI. 

'  Q»ffii'fe»dieo  modo  coramfuo  tudtcedifieptatMr^tjuiiure 
CiMilt Roniano'Mm dcfcrifttts eft.  Ardxon  Snm.  tn  vfutfeud. 
c.  i£S  Cart.part.y.Tralhtttffeudo  ci-j  .ficnnda  regula.  Han-' 
neto.lih  4.  tMriffettd  c  ^.NiftaliAdLongoba^dorummbrihtts 
neminattm  cautumfit  ,cuittsgcnerii  q^inc^  aferuntMr  exem-. 
pU,^uihusperfi?icitumfit,ifMidnampecuitarthuicdtfiitfiionif 
jfUit  de  benefi-  tis  apudfitHm  tudicemtnfiitHifMr.  AcpropriHm 
^uidem  huit tudicio,  ejModin  noue  recentt^feudo  T^arcstan- 
tum  Cf.riafirmHm  nobia  tefiimcntumimpatt  antur.  tyi  di- 
t.nntbidem.  Curtittipart.2.  TraU.ftHd.ij.i.dtinHeftitHra. 
Hann-taniui  tib .4. .iMrisfe:td6rMm cap  4. 

i  Tr-.ma  hac  differentta  tres  nHmerofitHnElionas  hahet,  Vnctfi 
para  Curaahfint.  SiDeo  coficratHi^cjuiinMefiitionempnb.,^ 
uerit.  Teriiafivafalli  defidtrentMr ,  ^  nMlltomninefint  alii. 
AdiTLon^Curt.i^Hanntt.ibid. 

S  Alteradifferent'a,fiHpr0prieta(,eriminisd^ttriu(ienefici- 
antu leg.time ,  nificjMtncjueteftihits  nonconu.ncitMr.  Zafttu 
part.io.Epito.in  vfitsfe^:d  nnm  loi. 

4.  Terttaproprie'as,r»Mlteris t  ftificatio  in  difceptati:nib:uco- 
troKerjiij^  benefic'ariis,nonfatis  idenea  cenfiiur. 

5  Ouarta^i^in;  (^propri-tas,  PnblicHminfirHmintitminj 
hoc eudemgenere  caufa  umprobar.;atqcitindifhitatamfidem 
fxcere  nonpotefl  nifia  tribiu,aHt  dMobm  falti  m  eixjdem  Curte 

vafitUisconfirmatiim  Hanni^o.uh.^.iurisfMd.c  4, 

6  Quinta  li  hoi^  pu  ^pruprie'ai,rn  re comrouer/a,(f  pralftm.. 
p.tonitdefeEliiscLprob.^ttonisergo  d-ihia^incer:a,  tnfiuran- 
d:{m,nificMmdMjdecimfa:ramen'alibMS,nsndefert»r.Ardt- 
i,on  Sum.tn  vftef.ud  rH>nc.isS.Hiine'to.[il>.4..tur^feHi.c  /. . 

7  Ta  'iha,difcept«ttonii^  caufiarMmprofrietatss  nun^uidapud 
GalLislocitm  habea^t? 

i  Si  derebtt4,'3  fnndis  cjHaftiofit,«n  Clieftela,an  vero  AUodii 
iMrepoJfuea^tWjVtriontuprobandiincHmbat? 

9  Aici)i^^<r,i  (^  difcrimen,  quo  keneficium  (^alli  dium  interfi  di- 
ftmt.  AUodmm  tn  ■  elligit ,  e^uod  vti  optimum  maximumpofft- 
detur,^  cuimnuUHm  homtnemfrttternsipfis,domtntr/n  au- 
tkoi-em^laudnmMS ^ nominamits  DiElumv  dtfur^uali a- 
lnKdium  ab apriuan ^iparticu  'a,  (<  laudi^hoc eft,nomino,  vt 
fuprx c.i2.nH  p.ex  Gellto tnterpretatifitmMt: dum obi  ir cfuid 

laud.em  ■£  effen  ',exponrren^Hs. 
16     DHarum  rm  tuTtvo/Mat»  accnrata e.vplicatio: addecendum^ 

fieripolfi^vtcjnitfintdominoaUod.umpoJfideaiC. 
1    TjOiiremuslocujcftdcordineiudiciario  :  feruaturau- 

X  temhociifisRomanorum  ,  Difiquatcnusconfuccudo 
inhisfeudorumlibtisrcperiaturcontraria.lib.i.tit.i.quiius 


cipiendajcum  intcrduos  vafallos,  quinonhabent  rcgalem  aliquod  fingularc  in  cxercendis  iudiciisinducar.  Exempli 
digQitatera,liscft.  gCati3,iurcrcudorum(oliparesadmittUDCuradceftimonium 

j  Namfifintaregeinucftiii,fempcrcognofcitrex&pr:n-  dicendum,nullicxtranei.lib.  i.tic.KJ.quodaiureRom.ab- 
c;ps,necdifting'jitur,an  controuerfiam  habeant  dc  feado  i-       horrcc. 

pfojandetcaliquafeudi.libroi.cit.S.&liD.i.tii.jS.  1     Subiicicdehincauchordaasexcepciones,  fivelcempore 

6  Qu,id  diximus  dominum  feudiiudiccneffeincirvafal-  inueftituc«paresabfue:inc,veIficlericusveIitprobare  inue- 
Ios53mpliaiidumeft,etiamficlericifint:licethc)CinterCano-  ftituraro.tuncrecrpiendifunt  cxtranci.  Addendaeft&alia, 
nii1ashtcOntroucrfara:quodnimirumcli;aciproprios  iudi-  lib.i.tit.  i.§.  fiautem.ntmpefinuUialiifuncvafallijper  er- 
ceshibcanc.cap.fi  diligenti.de  forocomper.efttamcn  rece-  traneosIicebiteiprobarc.Quodtamencftintelligendunide 
ptum  in  caufa  feudi.d.c.fi  di!igenti.&  cap.ca:terum.  de  iudic.       noua  inueftituta  probanda.  Nam  in  vetcri  cciam  cxtranci  rc- 

cipiuntur.lib.i.tic.ji.^.nouam.  Quiafivetusfeudumnoa 
pofl^ccprobirlnifiperpares  Curix,  quorum  forcc  aliqai  diit,. 
cc(rcrunt,raanifcftaeiretiniuria.  *■  '^ 

^  Aliud  (ingulare  eft,  ■^  quinqj  ccftes  finc  ncreflarii  a  Jpro. 
bandara  ingracitudinem.lib.i.cic.yy.cu  iure  ciuili  ad  probaa- 
damingtatitudinemduofufficiaBCCcftes.l.vbf.deteftib. 
4  Singularcquoq;cft,  gjinhiscaufisfamina  adteftimo»^- 
-mamnonadmiccicar,Iib.i..cic.3i.infi.cuminaliiscaufisiar« 
Romaao  fsmiBX  tcftinoiiiufn  recipiatHt.Lez  co.De  teftib. 


c.«xcfan(:nifli.deforo  compec 
y  Dubitaturmultum.-num  idem  dicendum  fit  in  caufapoi- 
fefloria.QujJamexiftiTiantdon»inumnoncognofcere:qua- 
dodepofleifionccftcontroucrfia.-quoniaaipofleiEoapro- 
priccated:fFerr.I.naturaliter.§.  nihilcommuae.de  acq.pof- 
f:fl.Scd hoc  eft  cauillari verba  Conftitutionis Fredcrici.- Gil 
enira  dicic  de  fcudo  controuerfiam  apud  dominum,vel  parc« 
curiz  deccrminandani,idem  de  poflcflione  incelligicur ;  cura 
tdom  debeat  efle  iudcjc  pcopriecacis  &  poftcftionis.l.nii]li.  G. 


In  confuet!4d.feud.  „4^ 

■f     Prxtcrea  fingulare  cft,  quod  inftrumcntum  publicura       ibihabear,fedneifeuda,nccva(allos,lib.i.tit.f.§.fi  vero.  Et 
nullam  vini  habeat:nifi  a  tribus.vel  daobus  paribus  Curix  fit       beneficium  feruitus  quidam  eft ,  fed  rei  magis,  quam perfo 


confirmatum.lib.  2..tic.2.&  ;z.  Inftrumentum  taraenpa 
blicumiureRomanopeifefidemfacit.  Bceue  ceftatumvo- 
cant  inftrumcntii.  Videtis  hic  multa  fingularia,maxime  circa 
probaciones,&iufiuraQdum;dequoplurafuntinhoctra(^a- 
tu  capita.qus  quifq,  per  fe  videat. Vnum  tamen  recitabo  fin- 
gulare,de  duodecim  facraraentalibus,lib.i.tit.  1 6,§.  fi  quis  fc, 


ni.R.esigiturvnaqi]2qijc  nonprifamiturellefeudalis.-quia 

forte  allodium  polfidec  vafallus  ,  &  fic  fub  alicuius  iurilJi» 

(Sioneeft. 

9     DitFert  autcm  allodiumafeudo  ,  tit.f^.  lib.  7.  quititu» 

lus  videtur  efle  pars  conftitutionis  Frederici  pncedentis, 

quiafrancutneft,ideft,abomniferuitio  liberum.  Bald.  defi. 


6     Exigitur  iufiurandum  cum  duodecim  facraraencalibus       nit  allodiura  efte  proprietatem ,  qus  a  nullo  dumino  reco- 


re  dubia  propter  prxrumptionera,&  inopiara  probationum 
Qui  facramentales  finr,  docet  Andceas  de  licrnia,  in  tit.  De 
contentione  iatecdominum&  vafallum:  Nonfuntquidem 
teftes,  fcd  iurat  fe  credere,  quod  iurauit  dorainas  verum  efle. 
7  Hxc  fingularia  num  in  Gallialocum  h-ibcant,merito  du- 
bitabitur.Molinsusaflerit  inGallianos  fequi  ius  Romanu, 
neciusfeudorumeflereccptum,  &  fic  teftiraoniummulic- 
risrecipijfufficcreduosteftcsadprobandamingratitudincro, 
admittitqueextrancos.  Aliidiuetfamopinionemtuentur. 
Guidodicit  fi8.itaiudicatumefle,quinq-,:cftes  eife  necefla 


gnofcitur ,  id  eft,  cum  nemo  poteil contendere  fe dominum 
clle.Et  fi  cuireditus  debeantur ,  non  ideo  minus  dicitur  ailo- 
dium  ;  fedoportct  vtrecognofcat  poflcflorabaliotanquam 
dominOjVtailodiiimdici  non  poffit. 
10  NecveruiTjeft,quod  dicitur,neminemtenerepofleaI- 
lodium  fine domino;nifi  contraria in  aliquibus  locis fit  con- 
fuetudo.Ideo  h.ic  ratione  intelligi  dcbcD  tf^vt  res  vitio  careat) 
hxcverba.Jr»?  !^i?»»;«o,ideft,fii,eiutifdi(5l:ioneal!cuius,atfi- 
ne doraiaojin cuius  fide  fir.alioquin allodium  habere  potcft. 
Sirailceftquoddiciturde  iroperatore,  curaefTe  lotiusorbis 


rios.    Sic  videtisraagniraomentiqu2ftionemeire,quamin       dominum.l.a^/W/f.adlfg.Rhod.Q^omodohocfitaccipien- 
cxordiohuiustrailatusexplicaui,  vbiilleiiberfcudorumfit       daraSenecadQcetlib.^.debcnehc.  Omn<ainjperiapofljdet 


receptus,ad  quam  recurre 
8  AliaquxftioeftfiduocoQtendant,vttumbeneficiarium 
6  prxdium,an  francum  ?  vtri  incumbat  probatio ,  an  ei  qui 
afrcricprxdium  efle  feudale,an  eiquifrancum.  Diccndum 
eft  rera  omnem  prxfumi  liberara  ,  necbeneficiariacn  ,  nifi 
probeturcontrariuml.altius.l.fiiaxdib.  C.  defecuit.  Nec 
rauItumadrcmpcrrinet,fidomiaus  dicat  fc  habere  iurifdi- 
^ioneraiaeocercitotio.  Namfieri  poceft  vciurifdK^ionein 


fingulaciimpecio,impeciumhabec&poccftatcm  in  omnes, 
non  quod  fiagularura  rerum  dominus  fit ,  vt  quid  am  conan- 
turofleuderCjCxConftit.Iuftin.l.bencaZenone.C.dequa- 
dtien.prxfcrip.  Q_iodcniraaic,  omniaPnncipisefle,rffeici 
debcc  ad  ancecedctia  verba  in  quib.  qua  cationc  boc  fit in tel- 
ligendum.videbis.  Plecaquealiahicdicipoilent ,  quxhuc 
pcccineccvidebancar.fcdegocxiftimo  voshis  perccpiis,  fa- 
cile  proptio  Macce,qax  ieftant,coQfecuturos. 


FRANCISCI    DVARENIIVRIS- 

CONSVLTL    DE    SACRIS    ECCLE- 

SIA    MINISTERIIS     AC     BENEFICIIS 

L18RIV111. 

In quibus,quicquid  ad  plenam  luris  Pontificii cognitionem  necefTarium  eil, 
breuiter  ac  dilucide  explicatum  continetur. 

.  I  T  E  M. 

*Tro  libertate  ecclefm  GaUic&  aduerfus  Romanam  aulam  Defenfio  Varifienfis  curtA, 
Ludouico  X  L  GaUorum  R  egi  quondam  oblata. 


JLLVSTRISSIMAE     ET     O  RNATISSIMAE      D  0  M I N  AE 
garitJt  Francicx-,  Regu  Hennci  1 1.  forori  Ducig^  Biturigum^ 
Francijcfts Duarentis.     S.  D. 


lMAR- 


Vm  nuper  cx  vrbe  ad  fanumMauri ,  cgo  &:  quida  alii  noftri  ordinis  viri  fanc  boni,& 
licerarum  amantes  feflis  diebus  otioflsque  concefliflemus ,  nuntiatumque  nobis  cf- 
fet,MichaeIem  Hofpitalem,  qui  inter  Senatores  curia:  Parifienfis  &:inregcrrimus  & 
dodiifimus  habebatLUTjiiluc  aduentaiTcjConfeftimad  eius  villam  falutandi  vifendic^ 
hominis  caufa  perreximus.Qui  vt  falutantes  nos  comiter  ac  humanitcr  cxcepit,mo- 
ram  nullamintcrponedam  cftc  putauimus ,  quin  fimul  cum  co  amceniffimis  in  locis 
eius  vici  fuauiifime  colloquentcs  deambularcmus.  Ac  multis  iam  fpatiis  confcclis, 
tandcmadprsetoriumhortofc]iventumeft,qaiGuI.Buda:ifuifrcdicebantur.Quoin 
Ioconullusprofedofuit,quinUbentiirimcconfifteret,nonfoIiunquiaada2ftum,ca- 
loremqj  vitandum  logc erat  commodiffimusifcd  quia  talcm  tantumq^  viru,  qui mcmoria noftra  vniuerfam 
Europamfuinominisgloriaimpleuerat,nobisvclutinconfpeduponcrevidcbatur,acitaverfabaturanteo- 
culos  fpccies  cius  &  imago,cuius  fedem,domicilium,vcftigia  contemplamur,vt  nihil  poflet  cadcre  iucundi- 
US.Eft  enim  nefcio  quo  pa£to  naturahoc  nobis  infitum,  vt  locis  in  quibus  fummi  prxcellentcfqj  viri  multum 
verfatifunt,autfupelleailc,velrealia,quaminvfuhabuerunt,magisquamlibrorumabcifdcmconfcriptorii 
kaione  faepenumero  commoueamur.  Teftatur  Ciccro  cum  aliquando  ve niffetMecapontum,non  ante  ad 
hofpitemdiuertiflet,quamIocumipfum  in  quo  vitamcdiderat  Pythagoras , fedemq;  vidilfet.  EtLucianus 
authorcft,Epi6teti  Philofophilucernam,  qusiiailiserat,tribusdrachmarummillibusemptamfiiifl^e.  In 
hortisigiturBudsivifumeft  omnibus  confldere,  quifimuIHofpitaleduceillucconucnerant ,  optimisfa- 
neaceruditiffimisviris  ,  quorumnomina ,  rarameximiamquccorumvirtutemadmiratus ,  continerc  mc 
nonpotui,quonunushicadfcriberem.  Fuerumenimhi,  Bart.Fayus,&;  Anton.Sennetonius,ordinisfena- 
—  .^-  .  DDD    } 


1^6  E    T    I    S    T    O    L    J 

riile£tifnmiornatil!imiqucviri ,  &infigniscumdodrinx,  tumetiamintegritatis&probitarisnominecon- 
fpicuiacvenerandi ,  Francifcus  &Sebaftianus  Albafpinei  fratres  ,  quorum  hic  adolefcentia;  vixdum  an- 
n-os  egrefTus ,  multas  lcgationes  magna  cum  laude  obiuerat,ac  in  rebus  gerendis  vbique  talem  fe  prseftite- 
rat,vt  amplifTimis  iam  iacerdotiis  atque honoribus  bcnignitate  Regis  auctus  eflet , ille  tuam  Biturigum  pro- 
uinciam  ita  tum  regebat  ac  moderabatur ,  vt  ab  eo  omnis  jequitatis,  iulliti2e,prudentis,magnitudinis  ani- 
mi  exempla  peterentur ,  vterque  nobis  propter  iimilitudinem  ftudiorum  &  beneficiorum  magnitudi- 
nem  coniimdifTimus  erat.  In  eo  confefTu  &c  colloquio  multos  variofque  fermones  habicos  fuifTc  f eCordor, 
tumdeftudiisBudxi ,  qua^mihi  proptcrvetercmcumeohomine  confuetudinem  aliquahdo  erant  notio- 
taquam  cieteris ,  tum  de  trifti  admodum  atquc  acerbo  cafu,  quem  literx  intcrioresextindoilloluminc 
pertulerunt.  Ac  vt  alius  ex  alio  nafcitiir  fcrmo ,  hinc  arrcpta  eli  occaf lo  commcmorandi ,  quam  paucis  an- 
nis,quantam litcrxbonxiaduram ,  paucorumhominuminteritu,in Gallianoftrafecifrent.  .  NamBudaci 
fatum  non  longo  admoduminteruallo  fecuta  eft  Regis  Francifci  patris  tui  morsluduofa,  principum  o- 
mnium,quos  vnquam fol vidit,Iiteris  dcditifftmijVt iam  bonorum  omnium  confenfu ,  literarum  ac  difcipii- 
fiarum  parehtis  cognomcn  ci  tribuatur.  Ncc  ita  multo  poftReginamNauarra:Margaritam,cxIeftihaud 
dubie  prxditam ingenio  fceminam ,  &  60 inliteras  amore ac  ftudio ,  vt  Francifco  Regi ,  cuius  crat  fbror,non 
concederec ,  inuida  fata  nobiseripuerunt.   inhancfententiamcummultagrauitcr&copiofeafingulisdi- 
cerencur ,  memini  tum  ita  locutum  Hofpitalem  fuiiTc,  vt  dolorcm  noftrum ,  mcerorcmqueorationcfua 
nonDarumlenirec  acminueret.     Isenimextantacladefceminam  vnam  fupcreire  dicebac ,  cuius  ea  cfTec 
iion  folum authoricas  ac maieftas ,  verum etiam dodrinafingularis cum honefta voluntateaffcduque con- 
iunda,vclirerascolIabentcs  fblafacilefuftcntaretactueretur.  Ac  poftquamdc  tc  ftudiisquctuis,&  admi- 
rabililiterarumomnium  ,  tumGr^carum,tumLatinarumcognitione ,  pleraquenonaudita  abaliis,vtipfc 
affirmabat ,  fedafecomperta ,  atqueintelle(5ta,  nobismagnacumattentione  &  admirationc  audientibus 
narrauit ,  nemomehercuIefuit,quiprorinusincoeIummanuspr£Egaudionon  toUeret ,  &  ad  bene  fpcran- 
dum  dereliteraria  vchementiflime  commoueretur.   Eft  cniminHofpitalis  orationcpr2Eterelcgantiam& 
vbertatem  ,  eruditiflimo  virodignam,grauitasetiam  fumma ,  &  vt  prudcntis  rcdique  hominis  quardam 
naturalis  authoritas ,  quxadfidcmfaciendamplurimumvalct.     Huncvcrofcrmonem  fic  cxcepit  Franc. 
Albafpineus ,  vt  Biturigiim  ciuitati  prouincia^que  mirum  in  modum  gratularctur ,  quod  nupcr  cius  tibi 
procurationem  ,  gubernationem ,  ducatumqueRexChriftianifT  Hcnricus  frater  tuusmandafTet^atquc 
crcdidifTet.     Quid cnim,inquicbat,nobisoptatius,  foelicius,diuiniuscontingercpotuifret,  poftcamani- 
miconftcrnationem  ,  quise  Margarita  Regina  Nauarra:  fatofunda  ,  inter  ciues  noftros  oborta  eft,quam 
repente  cam  nobis  ducem  quafi  ccelitus  demiffam  eile ,  in  quaeadcmpictasacreligio,  bonitas  paratquc 
humanitas,  ingeniumfoelicius,  &IongepoIitiordodrinainfint ,  qujequeadeaqiueiamredcprazclarcquc 
inilituta  fiint,non  folum  tuenda  &  conferuanda,  fed  etiam  augcnda  &  amplificanda  diuinitus  quodammo- 
do  nobis  data videatur  ?     Subiiciebar  ille ,  venifle  iam  tempus ,  quo  Biturigum  ciues  veriilimc  idem  dicerc 
pofrent,quodThemiftoclem  Athenicnfemdixifleferunt ,  cumexul  &  profugus  adregem  Perfarumcon- 
flicriflet,&abcohonorificeexccptuslocupIetatufquefuifret  :  Oamiciperieramus,nifiperiifrcmus.   Lon- 
gumcflct ,  necvaldenccefrariumfigillatim  omniahic  recenfcre ,  quaecunque  in  eo  congreffu  de  te  rcci- 
talafunt.     Dequibusomnibus  tametfi  fama  vbiqueterrarumincrcbucrat  (magnafiquidemfortuna  nihil 
occukum  efle  patitur)  tamcn  ad  opiniohcm  confirmandam ,  quam  animo  vtcunque  prius  imbibcram ,  ma- 
gnum  pondus  habuit  ea  difputatio.    Nam  ante  vix  adduci  poteram ,  vt  has  lucubrariones  noftras  in  tuo  no- 
minediuulgari&apparcre  finerem.    Cogitabam  enimnoheomehominemcfrevelingenio,  veldodrina, 
vtquicquamauribustuisdignum  afferrepoflim,  &fchoIafticasdifputationes  ,  delure  prjefcrrim,  &  quar- 
ftionibus forenfibus  mulieri  oftcrri  ineptum  ac indccorum  quibufdam  vifum  iri fatis inteljigebam.  Ac fic- 
ut  olim  prouerbio  notati  funt ,  qui  Vcneri  fuem  immolabant,  quod  Adonis  apri  dcntc  percmptus,ideoque 
fusVcncri,autamafijinterfe6tor  gratusnoncffct  :  ficegofubucritusfumnemihivitiodctur ,  quodnec 
muncris  oblati,hcc  perfon^e  tu^e  rationem  habuerim.     Verum  omnem  mihi  fcrupulum  dubitationemquc 
exemit ifta,  quje  nunc  animo meo  infedit penitus  dc  tc pcrfuafio.     Nam  fihgularis  tua in  bonarum  artium 
ftudiofoshumanitasfacit ,  vtqualemcunque  fedulitatem  noftramtcinbonampartcm  accepturam  confi- 
damus,  quamuis  hoc  opus  ita  a  nobis  elaboratum  perfedumquc  non  fit ,  vtficx  noftra  seftimatumfue- 
ritinduftria ,  magis  quamdignitateipfiusargumenti,  dignum  tuo  nomine  patrocinioque  iudicari  dcbeat. 
Ac  fi  qui  fortcfintquircmanobistradatamparum  tibi  conuchire  cxiftimcht,ineofallieosconftat,quod 
teexaliarummuIicrumnatura,ingenio  &  moribus  fingunt  :   nec  fatisnoruntquantuminterte  reliquaf^ 
quehuiusfecuhfceminas  interfit.     Cumigiturcafit&natursetuxbonitas,  &dod:rinaaceruditio,vtpra;- 
ter  pudorcm  pudicitiamque  infignem ,  muliebrc  nihilin  tc confpiciatur ,  &  cumexccllcntiflimis  viris  mc- 
ritoconferripoffis ,  equidem  iurcculpandus  nonvideor ,  fitibi  munushterariumobtulerim,quodaptum 
conuenienfqucviroeflenemononfateatur.  Nondccruntfortafre,quidiccntftudiumliteraruminmulic« 
rc  quidcm  ferendum cfTcjfed  non carum quse  ad res politicas  &forenfes  pertinent.  Sed  cUm ita moribus no- 
ftriscomparatumfit ,  vt  principes  fbeminx  gubcrnacula  Reipublica:  tcneant ,  cur  carum  rcrum  fcicntia, 
quibus  ad  Rempublicamregendamopuseft,  eifdcmintcrdidafit ,  noh  video.     Nifi  fortc  quis  dicatcas 
vicariamagiftratuumopera  vti  kic  folere ,  quos  iftacognofcerefufficiat.     Verum  ego  an  anxiam  nimis 
&  exadam  harum  rerum  cognitionem  a  principibus  mirumc  flagito ,  ita  minus  idoncos  efle  ad  guber- 
nationem  Rcipublica:  eos  cenfeo  ,  quine  primoribus  quidem  labris ,  vt  dicitur,  hsec  dcguftarunt.     Ac 
huiufmodi  funt  hi  noftri  libri ,  nifi  vehemcnter  ipfi  fallimur  ,  vtiis  etiamqui  forcnfem  iudiciariamque 
artem  ipfinonexercent ,  fed  rerum  cum  diuinarum ,  tum  ad  ftatum  publicum  fpedantium  ftudio  ca- 
piuntur,nonnihil  cohducant.  Quarum  rerum  cognitionc,  vt  honcfta  ac  pcrncccfraria  tc  mirifice  delcdari 

,  acccpi- 


T>EDICAT0%,1A.  1147 

acccpimus.  Et  hxc  quidem  a  nobis  di(3:a  func,  vc  ineptiarum  ac  temeritatis  crimen,quod  nobis  obiici  poflet, 
f  i  minus  a  ce,ccrtc  ab  aliis  quibufdam,in  quorum  manus  fcripta  noftra  venient,  aliquando  fortaflis,  diluere- 
mus,  Ncc  difficilc  efl:  ex  iis,qu^  iam  diximus ,  perfpicere  ac  iudicarc,qua:  mc ratio  impulerit,vt  libros  mcos 
tibi legendos  cxhibcrem.  Verum  alia  quardam non leuis  h uius  incepti  caufa  ctiam  fuit,prxtcr  cas ,  qu:c  ha- 
^enus  a nobis  cxpolitx  funt,quod  vidclicct  in  locum illuflris  Reginx  Nauar.  ducisqj  Biturigum  modo fuc- 
c:circris,qu2E ftudiorum  noftroru  frudum,fi  quis  exiftat,iure  fuo  a  nobis  repetere  poflec,  Quam  enim  fuper- 
ftitcm  adliuc  &  viuam  diutiflimc  colui,&:  obl"cruaui,cum  apud  Bituriges  tuos  ius  ciuile  intcrpretarer,&an- 
nuum  mihi  eo  nominc  largirctur,eidem  profcdo  mortu^  quod  potcro  oflicium  pr^eftarc  quam  maxime  cu- 
pio:  vt  cius,qux  tam  prarclarc  ac  diuinitus,non  dicam  dc  me  &:  ftudiis,fed  de  vniuerfo  hominum  gencre  m  c- 
rita  cft,facrofandam  apud  nos  memoriam  tSz  omnes  incelligancSed  quia  animo  iam  fcelicicer  in  ca^Ium  rc- 
ccpco  humana  non  conueniunc ,  ncc  quantum  vcllcm  ci  inprxfcntiarum  tribucre  poflum ,  quicquid  in  viua 
officij  colJaturus  fui,ncmini  iuftius  quam  tibinuncdefercndumcirevidetur,vtpote  quamillaincrcdibiha- 
morefempercomplexafit,&pictatis,religionis,do(5trinx,caetcrorumq;ornamentorumfuorumveluthqre- 
dcm  quodammodo  reliquerit.  Et  arbitror pios  iilos  fanftifllimosq;  Manes,f i  loqui  nobifcum  poflTcnt,  id  fibi 
pergratumaciucundumcflrcdid:uros.Quonominefortafrisoperaharcnoftra,quahfcunquceafit,acceptior 
tibi  ftitura  eft,camq;  vt  boni  confulaSjte  vehcmcntcr  etiam  atqj  etiam  rogo.  ValCjLuteti^  Parifiorum,Idibus 
Iuniii5  5o. 

FRANCISGVS    DVARENVS 

LECTORI      S. 

T  Sl  non  diffideham,cum  hos  de  iure  pontificio  libros  emiji,  operarn 

meaminrehonefta,  conatumquetHtegru  ^fanis  hominihm  probari 

pojfeitamenfosliciorfuiteorum  Itbrorum  (vtita  dicam)geniHi,qMam 

I  fjperabam-  J\(^ec  ^vero  idtta  ejfe  iudico^quodtam  auide expettti fint a 

multist^vteosquamfapiftimeexcudiformisneceftefuerit.Non  enim  is 

(umyqm  ludtcio  multttudinis  multum  tribuam,fedbonis  placere  quampiurimis  hone^ 

fiiptffemperejfeduxi.  SedquiaexUteris  multorumacnunciiscognouif  nullumfere  lo- 

cumin  Europa  effe,inquo  homimbm piis ,  ac intelltgentibpts grattisnon fit  nofterhic 

qualtfcunquelabor,meritoidfoeltcitaticuidam,autdiuinApotins  erga  nos  bonitati 

adfcrtbendum  effeputoicum  prAfertim  neq^  ea  vis  ingenii  in  mefit,  neq^  eruditio,  vt  tot 

taliumf^  njirorum  iudicio  refpondere  mepojfe  exiftimem.  Jtaq^facile  antmum  induxi, 

'ut  hos  libros  denuo  in  mantis  fumens ,  menda  corrigerem ,  ^  nonnulia  adderem ,  qua 

omiffafuerant  in  fupertore  editione.  Hoc  autem  maturius  eramfaBuriis,fi  mihiper 

tjpographum  quendam  licuijjet,qui  iam  quater  eos  imprej^it  me  tnfcio ,  ^  ita  imita- 

rij^exprimere  conatus  eftprtmam  editionem,eamq^  mendofam^^vt  primo  affeBu  ea^ 

dem  effe  uideretur.  J^mfuit  ea  hominis  confidentta,  'vt  annum  etiam  ipfum  ac  diem 

primA  tUius  editionis  adfcribere  in  aliispofieriortbtts  non  dubitartt.Qutd  optts  eftplu- 

rtbtts  ?  Jpfe  tandemcomperi  traBatos  nonaliterejfekbrosmeos,  quamacctderejolet, 

cumqutdfurtim,fefttnanter,^inmagnodeprehenfionismetu,admittitur.  Feciigi- 

tur  non  mintts  ltbenter,quam  necefjario ,  quanquam  aliquanto,  quam  ^eiiemferttis, 

'vt  his  iibris  impofiitn  'vulnerafanarem,quibtiSprAter  me  nemofaciie  mederi  poterat, 

AuariciBitur,  Qtiend.  <tMati,  Anno  1557. 

INDEX    SINGVLORVM    CAPITVM>    Q.V  AE 

HIS    OCTO     LIBRIS     CONTINENTVR. 

LlBERPRIMVS. 

DcEcclcfia,  ic  minifteriis  ecclefiafticis. 

E  EecleJia,foteJiateeccUliaJiicA(3ciHili,aede  Deepi/eope  'K.omane,acdeeiutamplitHdiHe,(^4HEloritate,tHt?) 

vtriuf^  difcrimine                             cap.i.  denominibM  variiiytjHibpuappellarifhlet                       lo. 

Depoiefiate,(^tHrifdinioHeeccleJtaJ}ica        i.  DectnuentibMeccleliaJHciey^uaifynodosvocant                  it, 

Depanii,(^ coereitionibweccltfiafticie          3.  Dediac»nis,hypodiaconit,  (^ahu  infetiorie  erdinie  ($ gradttA 

iA»  iw gladithabeat  Ecclefia                       4.  clertcit                                                                            li. 

Dtciu  ■UgHbernattone                                                        5 .  *De  cardtnalibtu  Romana  EtcUfit,  cnr  ita  voctntHr,  (^  vndc  or~ 

QMmpotefiatemhabeatprincepseircaminifieriaEecUfia     6.  tHmhabHtrint                                                                 i^, 

'De  Hierarchia ,  £^  iiariu  admintfiratienibut  EccUfia            7.  QHifuerint  ottm  ofliarii,UElores ,  exoreifiti,acotuthi ,  t?  cttcri 

^evariitpresbyterorHmgenertbiu                                         i.  emna,<]HicUriciappellantHr:vndemostondendieapiti4  ortut 

De  epifiopit ,  ^uigradutfintepifieporHm ,  Q  f M  fotefiat  olim  fit,at^  item  confnetHdo  cantndi  infaerit  adibtu              1 4. 

fHtrittorHm,eiHithtrtpifcopitUetbaMiir                        9.  DtfcheUeetlffiafiieismagifiris,(SdoQoribtu                     if. 

DDD     \ 


»7- 
iS. 


1148 

DefacrUerdinationibM,  ^curtlimahfolHtequtnqitam  ordi- 
nari  vetitum  fuertt  "^' 

Depjeudoclerieit 
1)e  canonicorum  coUegit 
Be  minifirit  Ecclefts. ,  cjui  clerici  nonfunt  i?  • 

De  monafieriu  ^  monachi(teorumj^Jiatu,cenuerfatifne  (3 '"- 
Jlttuto  *°' 

^e  monacherum  feBis  2,1. 

Demonachorumgradibus,($offciis  i^* 

Demenduantiumfidalttate  ^}* 

DemcniaUbus  •^4» 

Deficerdotifi  veterum  T^om.  ante  ChriJHanifmum  2  J  • 

LIBER     SECVNDVS. 

De  originc,  dcfinicione,  ac  diuifionebencficiotum. 

Defacuhatibfu  Ecclefia  ,earum^  origine,^  procejfu       cap.i. 

De  vulgan  diuifione  bonorum  eccleftafitcorum  in  lemporalta  C? 

fptrttalia  *• 

Vnde  dtcatur  beneficium  3' 

QtUdfit  benefictu ,  beneficiiecclefiafiici  dominiti ,  vfuifruElufq^ 

cuitufit,  ^  anpenfiones  annua  ,at^  hojpitalta  benefiett  appel- 

latione  contineantur  4» 

BinefictorHmdiutfio,^<jualitai  T» 

jQ«ji!  fnt  dtgnttatei  ecclefiafiic£,(^juot  modie  accipiantur     6. 
Decurattone  animorum  7« 

Sitnpltcta  heneficia  qutfintJSS  prtbendarum  vqcabffl«  efuidfi- 

gnificetur  *^     *  ^» 

Ben  eficiorum  diuifio  in  regularia  (^ficularia  j?* 

LIBER    TERTIVS. 
De  iis  qui  ponunt  beneficia  conferre. 

Ouoram  beneficiorumdifirtbutionemhabeat  Homantuponti- 

fex,^quemadmodumuerdmarteligi^jdebeat  cap.i. 

tAn  tonctUum  Oecumemcum  beneficia  conferat,(£  aneifubfit 

"  '    1(pmanns  pontifex  i. 

•  De  legato  Romampontificis  J. 

Deepifiopu,C(tteris^,<juiordinariieollatoresdicuntur  4. 

De cnratore dato eptfcopo,<!iuevulgo coadiutoremappeliamtti  f. 

2)f  collegio  eccle/iafiico  vacantefde  eptfcopaii  6, 

Depropontifice,  qui  vicarttu  appeiiatur  7 . 

De conditElore  .  ,,  8. 

Depojfejfore  S>. 

-Sequejtrum  beneficia  conferrepojfe,^  obiter  expiieata  duo  iocat 

cjHi  inuicempugnare  videhantur,luitantfcilicet ,  G?  Fioren- 

titii  I C.  aduerj^  aiiorum  fententiartt  10. 

Jtti  conferendorum  benefictorum  in  Gailia  rcgem  habere,^  vn- 

detdituquod  RegaitadtamMftortumh.tbuerit  1 1. 

LIBER     CLVARTVS. 

Quibus  poflinc  beneficiaconferri. 

Quibutpraditummortbui,(^a  cfutbm vitiis  aUenum  effeeum 

oporteat,cutbene(ictumconfertur  cap.  1. 

Quarum  inerarum  at^  iinguarum  cognitione  infiruElus  de- 

beatejfe  beneficiariw  2. 

tyin  ob  vtttumcorporis  ajacro  minifierio,beneficio£  repeiliijuft 

debeat  •  j. 

De  morbis  corporij,qui  hominemminifierii  beneficHq^  ecclefta- 

fiiciincapacenireddunt ,  itnm  quidicanturenergument,^ 

engafirimytitn  tureponttficio  4. 

Eos  cjui  ex  tufiis  nuptitsprocreati  nonjitnt ,  ad  minifieriii  ac  he- 

71  nffiitHmecclefi*fhcumadmittinondebere,^quarationeid 

conftittttum  (it  ^. 

Quihusfacrtsmitiatumefleeumoporteat,  quiadfacrii  henefi- 
cinm  promouetur  6, 

An  coeltbatw  beneficiariis  necejfarius  fit  7* 

Digamum  afacerdotio ,  ^  beneficio  ecciefiafiicofummoueri,  (^ 

quaratione  td  canonibusjancitumfit  8, 

De  beneficiartorum  atate,(^  iegibus  annabbus :  item  de  iis,  qui 

piura  aduerfus  canones  beneficia  tmpetrauerunt  5. 

LIBER     Q.VINTVS. 

Quibusmodis  acquirancur  beneficia,  &  miniflriEc- 
clefi^oidinenrur. 

0««  fitforma ,  ^  ratio  eiigendi  minifiros  Ecciepa,  tamvetus 
cjuam  noua  ,<^uid(^  tnter  ea  beneficia  interfit,quei  vulgo  coila- 
tiua  ^  eie£iiua  dicuntur  cap.  i , 


De  eogenere  adfacra  minifieria  beneficiaquefnmoHendi,  quod 

vuigopofinlattonem  vocamus  i. 

Transiatio  eptfcoporum  ejuamohremfit  prohibita,aliter  expiica- 

tum,<juam  a  lurispontificiienarratoribusfaEiHm  adhucfit }. 
Quaie fitnominationis  acpnfentationtsius,  itscompetens,qui 

patroni  ecciefiarum  dieuntur  4« 

Deiureordtnandtminifiros  Ecciefit,  beneficiaque cottfertndiy 

tjuodtanquam  caducum  adfupertorem  anttfittem  deuolui^ 

iur  f . 

ConiunSiio  beneficiorum,quam  vnionem  vocat,quafit,  (^  qui^ 

husexcaufispermtttatur  6» 

Defiduciiseeciefiarum,tamperpetuis  quam  temporari'S,quA 

commendationesdicuntur  7* 

'Depontificiis  dipiomatts ,  qua,  vuig:'s  fratias  expenatiuat,^^ 

mandata  de  proutdetido  appellat,  c-  ptoja dijputatio  8. 

Dereferuattontbushenefictorum,tamvr-H(rf£,quamfigiUatim 

fahis  9. 

Deponttficum  dipiomatis,qu(t  vacantium  heneficiorum  ncmme 

tmpetrantur  10. 

Deconctiio  Confiatiano,ac Bafiiienfi,(^ de pragmatica  Ga'iortt 

fan£ltene,Romanerumq^lgiitficum  decretts,quibuseam  aut 

conueitere  omntno,aui  labefattare  fiuduti  unt  n- 

'DenominattoneregtainordtnandtsaMifitbus,qualesr(giscan- 

dtdatos  ejfe  oporteat  l  i . 

DefihoiafitcanominaticHe,quanunctn  Caiiiafere  vtimurco- 

pendiofa,fedaccurrata  commentatio  »3» 

LIBER     SEXTVS. 

De  iis,<|uxin  beneficiis  diflnbuendisprzcipue 
obfeiuiindaiuct. 

Beneficinmantequam  vacet ,  necdandum^  nec  promitttndum 
efie,^  quamgrauitertnhac  re  aduerfus  facres  canonespec- 
cartfoieat  cap.i. 

Omnetrambitum  kcoiiatione  beneficioruprocuiabejfe  debere  z. 

De  annuoveEligait,quodvulgo  Annatam  vocant,anouts anii- 
fitbus  exigtfohto,^  expitcata  iex  ^uita  de  ambttu  3  • 

De  annutsfiuepenfionibus,qu£  henefictts  veiutferuitutes  quida 
imponuntur  4. 

Beneficiumpure  acfimpliciter  conferendum  effe  V. 

An  abfquefcrtpturdt  beneficii  coliatte  vaieat.  6. 

LIBER     SEPTIMVS. 

Qupdiushabeatbentficiariusinbeneficiofuoj&quemad- 
modum  beneficia  retineantur  &  conferuentur. 

De  decima  tam  ordinaria  ^iegitima,quam  extraordtnaria  at- 
quetndt^a  cap.  i. 

Deprtmitiis  2. 

"Deobiationihus  j. 

De  dtariis,qftit  difiributiones  quotidianiappeUatur,  ^cur  hoe 
genus  erogattonis  adinuentttm  fit  4 . 

Deredttibus,^ohuentienibnisquibufdam  epifcoporum  5. 

De  hrs  quefacramentorum,  ^  aliarum  huiufmodi  rei  um  tiomt- 
neconira  veteres  canones  exigunmr  6, 

^yin  mortuo  henefictario  hares  tegittmus  eifnccedat  7. 

e^nbentficiariusfuccejforemeitgerey^fruiiusbeneficiitffio' 
mento  iegare  pojfit  g. 

Quihus  ex  caufis  rerum  ecciefiafiicarum  aiienatio  ptrmittatur: 
qu£formatnhuiuJmediaitenationedebeatcbferuari:($  de- 
ciaratuscanen  Agathenfisconciitiadeandemrcm  pertineKs^ 
quivulgo  maie  tnteiie£ius  magnam  ludicicrum  varteatem 
pepertt  5. 

^orum  munerum  vacationem  henrficiarii ,  (£  ecciefiaru  mi- 
ntfirihabeant  xo» 

'Deiudtciis  SS  a&ionibus,qu<tpro  heneficiocomparatafunt    11. 

De  hisqut  itbere  ^  quiete  betttfictum  trienniopoffederunt     1 2 . 

Defubrogationthus  iudiciariis  ^  ♦ , 

LIBER    OCTAVVS. 
Quibus  modis  beneficia  amiccantur,&vaccnt. 
De  henefictis  morte  beneficiariorum  vacantihus  cap.i, 

Dehenefictieiuratione,qu^^refgnatio  appeilatur  2. 

De  beneficiorum  permutationr  , 

*Debeneficiorum  muititudine  canonibuiprohibitA  4. 

De afiiduitate heneficiariorum,qu7irefidentiamappeilamus  r. 

Decriminthuspropterquabeneficiaamittuntur                '  s 

'  .  m  QVA 


Ii49 

P  R  ^  F  A  T  I  O, 

1  N     CLV  A      DE     VNIVERSO      1VR£     PONTIFI- 

CIO,    AC    DE     INSTITVTO     AVCTORIS    DISSERITVR. 

V M deiurccanonicofmepontificioaliquicJrcnbcreinftituerem,  fatisprofpicicbamfo- 
re ,  vt  hoc  confilium  meum  in  varias  reprehenfiones  incurrerct.  Non  enim  adeo  rerum 

impcritusfum,vtnonintclIigam,quammaIeaudiathoctemporisiftiusiurisprofeffioj 
quamqjdifpliceatnonvulgotantum  &:imperit2e  multitudini-.fediisetiam,  quicxteris 

acutiores,acriorifq;iudiciihabcrivolunt.Namplcrifq5perfuafumcftjiuspontificiumni^ 
hil  aliud  efle,quam  inc5ditam  quandam  decrctorum ,  &  coftitutionum  farraginem  a  fc- 
midodis  pontificibus  ad  qu^ftum  magis,quam  ad  Reip.  Chriftianse  commodum  edi* 
tam :  cuius  nec  fiberalis  cognitio,nec  admodCi  necefl^aria videatur.  Nec  defunt,  qui  totii  hoc  ius  plenum  er- 
roribus  efife  non  obfcure  teftenruf,e  quorum  numcroCynus  Piftorienfis  clari  nominis  i.C.fuit.  Alii  tametfi 
multa  pr^clara  &  vtilia  iurc  pontificio  contineri  no  inficientur: tamcn  quia  partim  ca  in  defuetudine  abiifle 
vident,partim  diplomatibus  potificum  venalibus  fcrc  fubucrti  folere ,  inanem  prorfus  noftru  efl!e  laborem 
cotendunt,nec  vllam  in  hoc  gencre  dodlriha  rccohditiorcm  magnoperc  requiri  diditant ,  fcd  eam  fuflSce^ 
re,qua:  in  foro  vfitata  fit,&:  ex  vulgaribus  commentariis  hauriatur.  Non  neceire  habeo  hic  commemorare, 
quoties  mihi  cum  his  dimicandu  fuerit,qui  vicem  meam(fi  Diis  placct)non  mcdiocritcr  dolerc  fe  dicerent, 
quod  ftudiis  grauioribus  omiiTis,  in  his  nugis  ineptiisq;  tcmpus  contcrercm.  Quorum  ego  iudicium,& au- 
<3:oritatem,vt  prorfljs  non  contemno,ita rationcs  aliquas  habere  mihi  vidcor,quibus  hoc  inftitutum  confi- 
liumqjmeumbonis&eruditis  hominibusapprobarefacilc  poflim.  Namvtdeiurepontificiodicamquod 
fentiO)C6ftat  in  primis  iam  inde  ab  initio  nafccntis  ecclefiac  apoftolos  Chrifti ,  ac  facerdotcs  dc  ritibus  in  cc- 
clefia  neceifariis  qua*dam  conftituiflTe,  cum  abfqj  ordine  &  ti/TB^/a  vcrum  Dei  cultum  rctincri  non  pofl!e  ani- 
maduerterent.  Hinc Paulus ad Corinthios fcribens,Wv5(,inquit,ii;j^tiM9»«c,® Kst-m  ^livy\>(so>. Hos imitati  fuccef* 
fores  per  multas  a:tates  vaf  iis  in  conuentibus  veluti  leges  quafdam  condiderunt ,  quas  canones,  id  eft,regu- 
las,feu  ius  canonicum  vocamus.  Ea fiquidem  erat  horum  modeflda , vt decretahuiufmodi  fua,Ieges  vocare 
nonauderent,neprincipumacmagiftratuiiaudoritatemfibiarrogarevideretur.  Etquanquamprincipes 
ipfi  negligentibus  epifcopis  ac  facerdotibus  leges  plerunqj  adgubernationcm  ccclcfiarum,&  ritus  ecclefia- 
fticos  pcrtinentes  fcrrent:tamen  ea  veneratione  facros  illos  canones  profequebantur,  vt  ab  eoru  praclcripto 
vixvnquamfibidefledendumefleducerent.  EtIuftinianusnofterdiferteait,feitalcgcsfcribere,vtfacros 
canones  imitentur.Totum  autem  ius  canonicum,quo  nunc  vtimur,  prsccipuis  aliquot  voluminibus  conti- 
netur. Vnum  eft  a  Gratiano  c5pofitum  quadringcntis  fere  ab  hinc  annis ,  quod  variis  canonibus  fentetiisqj 
vctcrum  patrum  vndiq;  colledis  refertum  cft,dccretorumqj  titulo  infcribitur.  Nec  eo  libro  vllus  cft  in  hoG 
gcnere  vtilior,quamuis  in  co  nonnihil  defidcreht erudici.  Fatetur  Martialis  quoda verfu,in  fuis  libris mala 
plura efle,  qua bona,autmcdiocria,nec aliter  vllum  fcribilibrum folere:ncmo tame fanus  ideo libros  eiuf- 
modiomnescontemncndosaut  reiiciendos  efk  dixerit.  At  Gratianus  nofter  plurimus  abundatprjeclaris 
aureisqj  fententiis,vt  aequum  h5  fit,ob  nonnulIa,fi  qux  ineo  dcprehenduntur  errata ,  e  ftudioforu  manibus 
librum  longe  vtilifllmum  cxcutere,nuIlo  duntaxat  meliorCjprobatioreqj  allato.  Alterum  volumcn  cft  Gre- 
gorii  noni  editum  nomine,  quod  diucrforum  pontificii  Romanx  fedis  epiftolas ,  qu£e  dicuntur  Dccretalcs, 
compledicur.In  co  Decrctalium  voluminc  multa  intueri  licct ,  qux  a  prifca  flla  difciplina,  qua  dccretorum 
liberaGratianoedituscontinet,mulcumdegenerent.  Atqjhincnatumcft  illud  apud  noftratestritumac 
vulgo  iadatum,MaIe  cum  rebus  humanis  a£tum  efl!e ,  ex  quo  decretis  al^eacccflxirunt.  Eft  enim  hxc  rerum 
hu manarum  conditio, vt  fere in  deterius  prolabantur: Sic  omnia  fatis ,  inquit pocta ,  in pcius  ruere ,  &: retro 
fublapfareferri.  Eiustamenlibriledioncgligenda  iuris  ftudiofononeft,quodmulta  ad  iuris  nonmodo 
pon tihcij, fed  etiam  ciuilis  cognitioncm  vtilia  contineat.  Quo  enim  tempore  confcriptx  funt  illx  cpiftolaj) 
qu ibus  pontifices Romani de  iure  confulcntibus  more veterum  imperatorum  rcipondebant,  cauf^ eccle^ 
fiafticse  antiquam fimplicitatem iam  amiferant,crantq;  huiufmodi ,  vt ad  eas  dirimcdas  ac  definiendas  I.C. 
&  pragmatici  adhibercntur: vndc  fadum  eft,vt  canonum  peritus,nifi  idem  iuris  ciuilis  fcietia  inftru6tus  fit, 
Vulgari  prouerbio inter rudes  & imperitos  numerctur.  Alius  cft libcr  Bonifacij  o61:aui,que  ideo  in  Francia 
reccpcumnoncfleacccpimus,  quodquxincocxcant  cobftitutioncs,pler<eqjinodium,  & a^mulationem 
Philippi  Francorum  regis  editx,&:  ad  Romanx  aula:  qua^ftum  cxcogitata:  crcdatur.  Vtcunqj  ie  res  habear, 
quiiquis  in  foro  hodie  verfari  cupit ,  non  parij  cius  libri ledione  iuuari  potcft  :  nec  diflimilis  eft  cxterorum 
librorum  tum  a  Clemente  quinto,tum  ab  aliis  promulgatorum  ratio:cx  quibus,fi  cum  iudicio  legatur ,  fru- 
<T:us&:commodipIurimumcoIligereIicet.QuanquamchimIibenterfado,vtiuuenesadhorumlibrorum 
ttudium  adhorter:tame  ab  omnibus  vitiiscospcrtinacitervindicarencquaquaminftitui.Illudenimfateri 
vci inuici cogimur,mores hominu  ecc\d\x  titulo infignitorii  ita  paulatim  dcgencrafl^e,  vtpofteriores  con- 
farutioncs  pontificum  ferc  anterioribus  cedant,ac  de  eis  merito  dici  pofl^e  vidcatur,quod  fcribit  Homcrns  2 

Itaqj  ficut  hoc  tempore  valde  hecciTaf ium  cft,facerdotum  deformatos  mdres  ad  prifcam  rcligioncm 
r<;uoCarc:itacxpediretforta(fiscxtottantisqjcohftitutionibuspotificiiS,quicquidvcrius,fynceriusacvti- 
h us  eft  i a  brcue aliquod  volumen  conferre.Nec id futuf um  aliquando  defperamus  hoc  pra^fercim  p5tifice 
lulio  tcrtio,quem  rumor eft(atq;  vtinam  is  vahus  noh  fit)de  ruinis  ecclefia;  fulciendis  &  reftitucndis  cano- 
nibus  antiquis  ferio  cogitare.  Quonihilpoccftineius  mentemaccogitationemcaderc  diuinius.  Extanc 
Hcfiodi  verfus,  quibus  aetatis  fuae  vitia  deplorat,  &fcalip  tempore  natuni  hon  cflc  conqueritur; 


lljO 

Sedquoniamhis  votisnthilproficitur,modisomnibusenitenduracft,vtvcteres  morcs  ac  iaftituta 
rcuocantes,aureani  quandam  ex  ferrca  setatem  elficiamus.  Vetus  eft  illud,moribus  antiquis  res  ftat  Roma- 
na,virifque.Quod de ecclelia & ftatu ecclcfiaftico multo verius dici poteft.  Nec aliter cenfuerunt antiqui 
illi  patresinconuentuNiccenii,quiitadecreucrunt,  ta  df^(ttnf^>efniT»,^Qu3itn  adremnofter  hictradatus 
nonnihil  vt  fpcro ,  adiumenti  allaturus  e  ft :  hoc  enim  mihi  propofitum  fuit ,  Vt  fenlim  ab  heroicis  astatibus 
ad  noftrorufti  Vfqj  temporum  fecem  dcueniens ,  prifcos  canones  «c  inftituta  primum ,  deinde  recentiores 
conftitutiorlesinmediumadducercmifedternporisYbiqUehabitaratione,quocditaacpromulgataquaeqi 
fuit.exerrtpla  qiioquc  intcrfcrui,ex  Eufebio ,  Sozomeno  y  Socrate,Theodorito,  Chry  foftomo,Bafilio,Gre- 
eorio,Hicronymo,Auguftino,Cypriano,atq3aliisvetcribus  fcriptoribus  eccleiiafticis  dccerpta,quosmi- 
hi  eam  ob  rem euoluere  omncs  non finc magno labore  ac  vigihis  necefle fuit*  Itaque  quifquis  omnium  fx- 
culorum,atque  ^ctatum  a  Chrifto ,  &  eius  apoftolis  ad  noftra  vfque  tempor^  canones,  decreta,conftitu tio- 
nes,ritus, moresqj  ecclefiafticos  nofle,ac  inuicem  conferre  volet ,  hi  noftri  libri  fi  minus  fatisfacient  omni- 
nOjCertenonminimocifuturosadiumentoconfirmareaufim.  Namcumha:cprimum  fcribere  aggrcfllis 
fum,mihi  tantum  animus  erat,commciitarios  ad  memorixfubfidium,&Iocos  communes  de  rebus  in  foro 
vfitatis  confcribere,qui  mihi  ad  caufas  forenfes  tradtandas  vfui  cfTcnt.  Verum  ab  amicis  perfuafus,vt  com- 
mentatioiles  meas  cum  ftudiofis  Communicarem,non  inuitus  feci ,  vt  rerum  omnium,  qua;  in  iure  pbntifi- 
cio  difputantur,fontcs  indicarem  ac  patefacerem ,  quo  ad  plures  manarct  noftrarum  vigiliarum,  fi  quae  fit, 
vtilitas,&noniistantUm  ,quiforo&litibusdediti  funt:fedciEterisetiamomnibus  prodeffem.  Iniisfane, 
qux  ad  forum  &  iudicia  prjccipue  fpedrant  j  modum  adhibui,qui  docendi  rationi  &  methodo,quam  in  to- 
to  hoc  opere  fccutus  fum(haud  fcio,quamfccliciter)  mihi  conuenire  videbaturmec flngulas ,  qux  inciderc 
folent,quieftiones,  qu^queabaliislpinofe  fubtiliterque  difputantur,  omnino  hic  agitandasefl!eputaui. 
Quanquarn  plerafque  flc  attigi ,  vt  verear,nC  i  quibufdam  in  ea  rc  nimius  exiftimer,qui  nihil  de  fccc,  quod 
aiun t,nos  haurire  facile  pitientur.  Male  etcnim  docet,qui  omnia docet.  Idq;  a  nobis  non  multos  antc  an- 
nosfatisdembnftratum  eft  in  eohbello,  qucmdcdoccndidifccndiquciurisrationead  And.  Guiflartum 
fcripflmus ,  qui  tum  nobisiusciuileintcrpretantibus  operamdabat^nuncprxfedurahbellorum  iuucnis 
adhuc,fed  prudentia  fenili  in  regia,fummifque  tribunalibus fungitur.  Ac elcganter  Chryfoftomus:In lam- 
padem,inquit ,  fi parum inftillaueris olci,fatis alimcnti habct  ignis:flniufto largius infuderis , etiam  qux in 
caeft,flammamextingues.  NccminusvcnuftaflmihtudinevfuseftAriftojGraEcequidemvti&Chr/fo- 
ft6rhus,fed  in  hanc  fententiam: Veratrum  fl  cralflus  fumptuiii  fuerit,purgat: tritum  vcro  ac  comminutum, 
fuffocattflc  &:  nimis  anxia  fubtihfquC  in  philofophia  difpUtatio.Quod  ad  elocutionem  attinct,quidnam  hic 
pra:ftitcrim,paucis  dicam.  Equldem  vt  k  nouo  illo  &  vcre  portentofo  generc  orationis ,  quod  barbari  do- 
£torcscondidcrunt,  multumfempcr  abhorrui:itadcdioperam,vtproprie,Latinc,acdflucidc  rcs  mirum 
inmoduminuolutas&:obfcurasexplicarcm:namiuspontificum,quodmultosannosiacuit,necvIIumha- 
buit  lumen  Latinarum  literarum,nonnihil  excitarc  ac  illuftrarc  conatus  fum :  idqj  tametfl  confecutum  mc 
nonprofiteor:fecutumtamenefl!epr£Emefero.Ac  vchementereoshortor,  quimiiorem  dicendi  faculta- 
tem  fibi  comparauerint,vt  inchoatuminformatumq}  a  nobis  opus  aliquandocxpoliant.  Non  enimhxc  ni- 
tefcere  pofle  diffidimus,modo  egregius  quifpiam  artifcx  opcri  manusadmoueat.  Illud  fane  omnino  vitarc 
nonpotuimus,nerebusnouis  nouaquaedamimponeremusnomina,autrcccptavulgoretineremustquan- 
qUam ida hobis modice fadum  eft,& cum ad idnos co^ere inopia videbatur.  Licuit enim, femperq; licc- 
bitSigriatuniprarfente  notaproducere  riomcn.  Quod&irt  philofophiaCiceroipfcfecitplerunq),  &alii 
non  pauci,quorum  apud  omnes  eruditosgrauis  cft  audoritas.  Liuius  quide  de  fummis  magiftratibus  Car- 
thaginenflumloquens,nonconfulcseos,fedSuflretespotiusvocat.  Itaquefaftidiidelicatifllmieft,eaverba 
contemncreacdefpuere,qu;Eanoftra:religionis  audoribus,  &veteribus  theologis  vfurpatafunt.   Quo 
nomine  Spiridion  quendam  cpifcopum  apud  Cy  prios  concionatem ,  acriter  obiurgafTe  fertur,vt  Sozomc- 
nus  ait.  Hxcdepontificio,feucanonicoiurc,dcq;noftroinftitutopaulofuflusprxfarivolui,vt  quantafit 
huiusiurisnonfolumvtilitas,ledctiamdignitasqu3Edam&amplitudo,iispriefcrtiminuenibus,quilibcra- 
lius  inftitutijcane  pcius  &  angue  ius  pontificium  oderunt  hoc  tempore,planum  faccrcm,&  flmul  oftcndc- 
reminrctenui,ieiima&abie£la,vteftquorundamperfuafio,tantammeoperam  non  collocafle.  Nam  ce<- 
teris,quinullaremagis,  quamqu2ftu&lucrocommouentur,quales  permultos  aluntfere  tribunaha,fu- 
pcruacanea  fortaflis  oratio  noftra  futura  cftjcum  hi  vcl  eo  folo  rtominc  ius  canonicum  amplc(2:antur,ac  ve- 
iut  filiolam  cxofculentur  fuam.Iis  enim  Iitibus,qu^  ex  rebus  ccclcfiafticis  oriuntur,&  iurc  magis  pontifieio, 
quamciuihdirimuntur,omrtiavixforahodiefuflSciunt:  cuiusfeiduxmihiprxcipux  videntur  eifccaufx: 
Vna  eft,quia  pcrfonarum  eccleflafticarum ,  qux  iurc  pontificio  reguntur,  ea  cft  mukitudo,  vt  populus  vni- 
uerfus  in  tres  ordines  diftribuatur ,  Saccrdotium ,  NobiIitatcm,ac  Plcbem,  quorum  omniii  amplifflmus  eft 
faccrdotum  fiue  ecclefiafticorum  ordo:  AItcracaufaeft,quia  immcnfas  ccclefia;  opes  nemo  non,quibufcii- 
quc  modis  poteft,ad  fe  rapit:innumcrabilcs  cius  rei gratia  pafTim  cxcogitatur  technaj & fraudcs: vctcres  ca- 
nones  indigne  miferabihterq;  foluuntur:vt  qux  indc  nafcuntur,controuerfiarum  neq;  finis  neq;  modus  vl- 
lus  reperiatur. Vnde  fit,vt  nulla  alia  cx  re  v  berior quxftus  ad  caufldicos,pragmaticosq;  redeat.  Proindc  qui 
ad  quxftum  omnia  referunt,nec  vllum  fibi  aflum  fincm  ftudiorum ,  fcopumq;  proponunt,  hi  mea  orationc 
non  cgertt,quo  ad  ftudium  iuris  pontificii  alliciantUK.  Cum  iis  igitur  mihi  res  eft  in  prefentiarii  ,qui  cum  gc- 
nerofioris  indohs  fint,&  literis  elegantioribus  cxpoliti ,  ius  pontificium  ob  eas ,  de  quibus  iam  diximus,cau- 
fasaucrfantur&faftidiunt:quibusnoftraorationciamaliqua  ex  partefatisfadumefleopinor,  Namiftivi- 
tuperan t  fadum,quod  ab  aliis  vnum  laudatur  maxime :  quod  videlicet  cum  antiquorum  canonum flmpli- 
citatc,&  grauitaterecentiorum  argutas,vtdicunt,incptiasconiunxerimus.  Eft  enimpofteriorumcano- 
numvfushodiemaior&frequcnciorinforo.  SedillifortaiCs  de  rcbus  forcnflbus  admodura  foflicitinon 

funt. 


njt 

funt.Itaqj illud cis  obiiciemus,quod  elegans  &: feftiuus  poctafcribit-:Nonopuseft  nobisnimium ledo- 
rcgulofo  :  Huncvolo,quifiatnonfinepanefatur.  Etfanemirarifatisnon  poiTumiftaabiisdefpicijquili- 
bros  de  facris,faccrdotibus,c;eremoniisque  vetcrum  cthnicoi-um cum  voluptate  legunt ,  eiufque  rei  fcieh* 
tia,  vt  honefta  ac  liberali  deledantur.  Nam  vt  eis  concedamus  pofteriorum  pontificum  decreta  veteribus 
longediflimillimaefle,  &quxdamforte  ineisreperiri,qua:  aliquam  emendationem  corredionemqjde- 
fiderent:tamen  viciflitudinem  illamadmirabilcmacmutationemcognofcere  iuuat,quaminnoftrareIi- 
gione  tot  fxcula  pepererunt.  Num  ftiinus  libenter Nero  rus  8c  Caligulx  pcrditiflimorum  hominum  res  ('&- 
ftaslcgimus,  quam  Augufti,  Traiani,  Marci  quorundamaliorum,  qui  prudenter  &  fcEliciter  Romanb 
prxfucruntimperio  i  Eftenimharum  rerum  cognitio  hominepohticodigna:  nec  dubium  eft  quin  iura, 
quibus  nunc  vtimur ,  pontificia ,  ad  ftatum  publicum  &  politiam  maxime  fpedent ,  qu je  tametfi  aliquando 
cmcndataimmutataq^fuerint,  vtfxpcrcshuiufmodifolentrtamenfuturum  auguror,  &eorum  cognitio- 
ncmnihilomiHusaftedct  pofteritas,  nec  fatiseruditushabcatur,  cui  h^ec  ignota  fuerint.  Illudpoftremo 
hic  admoncre  lectores  volunius ,  quazdam  in  his  fcriptis  inueniripofl^c,  quibus  noridum  fuprcmamanus 
impofita  fit.Id  enim  nobis  nonlicuit ,  cum  otii  temporisqj  fatis  ad  ca  recognofcenda,limandaqj  non  fuppe- 
tcrct,&  magniE  nos  rationes  impellerent ,  ne  vltra  editionem  differremus.  Idqj  eo  nos  ;cquiore  animo  feci- 
mus,quod  ipes  nobis  fit  multorum  exemplo  fcripta  noftra,  quamuis  cdita  iam  peruulgata^,cum  id  necefli- 
tas  popofcerit,cmcndare,&  fubi  nde  opus  fub  incudem  ita  reuocare,  vt  nouiffima  quaqj  editione  abfolutius 
at^Iimatiusinpublicumprodcat. 


L  I  B  E  R 


PRIMVS     DE     ECCLESIA     ET 
STERIIS    ECCLESIASTICIS. 


M  I  N  I- 


R.CVMINTVJ». 


.^OKiaM  via  ^  rntitne  de  henefidU  ecdcfiajlicls  dijjirere  inftituimm^operapremnt  mhis  vifum  ea^ah  ipfa  Bc-^ 
fkjia  initiumfac^re-.Deinde  minijleria^offciaque  ecckfiafiicajic  dcjcrihere,  vt  quid  vniujcuiufjitejitpropriumjacile  /** 
telligipoftt.  Nam  hecfundamento  non  taSio ,  qui  rem  tra£iant  heneficiariamfkpenumero  eosperturhare  omnia  ac  con- 
funderevidemus.  ^mfquis  enim  nefcit^quidfit  EccleCia^cjuidpoteflas  ecdeJiaJiica.^quemadmodum  apolitica  dijferatyqui 
fint  ei>i/copi,preshyteri,diaconi ,  hypodfacontyral^  huiufmodi  ecclefiarum  (iue  gubernatores ,  ftue  minijlri^  hunc  necejfe 
tIiinmAirnarerumyqu*adhocar7umentumpertinent,ignorationeverfari.EUmentaftquidem  hdcfunt  iotius  iurispon- 
iificif,quo  vtimur  quodque  tot  voluminihuiperfcriptum  nohispontijices  reliquerunt.  Sed&  de  monachis  quoque  aiiquid 
4ittingereoportet:idqueeomagiSy  quia  henejicia ,  y«^  regularia  dicuntur,  aUterfatis  commode  explicari,cognofcique  non 
foffunt. 

DE  ECCLESIA,  POTESTATE 

ECCLESIASTICA    ET    CIVILI,    AC    "O  "L 

V  T  R  I  V  S  QJ^  E     DISCRIMINE. 
Capvt     pft.iMv\i» 


J  V  1  T  A  s  vna  eft  intcr  Chriftianos» 
vnaque  Refp.  late  pet  orbemdiifufa, 
nec  vU»  circumrscipca  loco  ,  quarn 
viicata  iam  leceptaque  appellationc 
Ecdenam  dicimus ,  buius  facrofan- 
dx  &  auguda:  ciuitatis  ftatus  in  fa- 
cris,  &facerdotibus,&  magiftratibus 
confiftit,  vtde  publico  Romanorum 
lure  fcribit  Vlpianus.  leg.  i.  deiuftir.&  iur.  Nam  etfi  reiigio- 
nis  &  facrorum  procuratio  omnibus  aliis  rebus  antiquioc 
nobisefledebeat,  tamen  imperio  magiftratus  ad  tranquil- 
litacemiDCcrhominestuendam  eftepus,fine  qua  nereligio 
quidera  confiftere  poteft.  lcaque  luftinianus  noftec  ma- 
Xima  Dei  incer  homines  dona  efle  ait  NoueL  6.  facecdo- 
tium&  impecium,  quod  vnum  diuinarum  cecum  adtnini- 
ftratio  ,  alterum  humanarum  gubernacio  modecatioque 
iv..  Non  enim  vt  apud  Hebrzos  quondam  acquc  Roma- 
BPS  iiacm  &  reges  eranc  &  pontificcs ,  Eufebiut  lib.  i  .hiftor. 
ecdet.c^p.  ^.  c.deros.  zi.diftindl.icainChciftianaRepubl. 
idcm  homo  vcraraque  pcrfonam  fuftinet ,  &  vtrumque  rau- 
nus  exequicuc  :  fed  dux  func  funAiones  diueifx,  quacua 
vmquxque  plutimum  operis  habet  ac  difnculcatis.  c.  duo 
fanc.95.diftm.Communistamcneftvcriufquc  finis  &fco- 
pus ,  nsinpe  religionis  &  mandatorum  diuinorum  in  otio  & 
pacc  conferuacio.  Hinc  luftinianus  noftec  de  confenfu  & 
concordia  rerum  diuinarura  &  humanacum ,  facecdocii  & 
unpctiiIoqucas,r7inphoniz  vetbovtitac.  £iasvcrbahapc 


liint:  Nouel.  41.  «n&^  ^>we7(e^  ti  ,  Xji)  ti^mimd  iruui^^^yiriii 
j^a#  avf^^mleu  rt^cifidd^f  ■miim^  -^foii .  Ncc  minus  impcrium 
magiftratns,  quamfacerdotium  aDeo  conftitutum  tft.vt 
docec  Paulas  ad  Rom.c.i  ? .  Sunt  emm  magiftracus  &  facer- 
dociumvelac  vnius  corporis,ideft,  Ecclefia:  duo  membra 
prarcipua:quotum  alcerum  alteiius  aux<Hoeget.Sed  eofa- 
ccrdocium  magiftratu  dignius  hahecur,  quod  hic  ccrpori 
&rebusezcetnis,iIludanifB2F,ac(picitui  pociflimumferuiat. 
d.c.duo  funt.  Itaquie  hatum  gubeinationum  altera  fpiritalis 
vulgodicitur.quia  fpiritus  &  animitantum  eftcaratie.al- 
teracemporalis,  quia  non  ztctnarumrcrum  ac  fpiritali''m 
adminiftcacio  eft,  fed  eXteroarum  pocius  &  corporalium, 
qua: ad cemporaliam  hanc  vicam  pettincnt ,  & pro  cempotc, - 
mutationem  tecipiunt.  Id  faiisoftendit  Valencinianiim,.)e-i 
racocis  oracie,  de  Ambrofii  ad  epifcopale  munus  promo- 
tione,apndTheodoricumlib.4.c.7.Namcura  Ambrofiiis, 
quituiapr£Curafungebatur,omnium  fufFragiis lc(5lus eficc 
epikopus  Mediolanenfis  ecdcfjat,  cxulcans  gauiioValen- 
tinianus,  dixit  fc  graciasagercDeo,  quod  isaaimorumcu- 
racionem  ci  Vico  ttadidiflet,  cui  ipfeancea  corpora  commi- 
rerat.c.Valcncinianus.  ^'j.dift.  Tamctfi  aucem  tcdelia,coe- 
tusacmultitudo  Chtiftianocam  omnium,  fideliumqt:e(ir, 
tamcn  alitcc  nonnunqua»  accipitac  in  iuce  pontificio:  r.cm- 
pe  pro  eoUegio  &  conucntu  facerdotum,  ac  miniftrotuni 
do^rinxdiainz,qui  clericiappcllantur.not.  iocrelarum. 
dc  cefta.c.cura  cletici,  dc  verb.  fignificat.c.  vlt.  t^epr^l.  vices 
fuas.  Hiocpoteftasecclefiaftiga,  a  ciuili  (^upoliiica  difliq'; 


Iljt 


'Franc,  ^iiareni  Comment, 


guitur.Sed de vtriufq; patcftatis  difctimine  &  officiis  viden- 
dumcft.&abecclefiafticatanquamlubliiwiorcdigaioreque 

incipienduni. 

C    A    P.       II. 

Dcpotejiate  &  iurifdiSiioneeccleJiaJlka. 

SAcerdotum  fundkio  &ofEciuin  latiffime  patet.  Nam  pr?- 
.crdoccndimunus,adminiftrandifacraracnta,ordinandi 

miniftrosecclcfix,&quardara  alia,  quar  non  (unt  inftituti 
noftri,  poteftatemhabentaliquas,vcluti  legcscondendide 
cercmoniis ,  &  aliis  id  genus ,  vt  orania  deceBter  &  ordinc 
fiant.  Itcm  de  rebusinreligioneobkurioribus  iudiciurafa- 
ciunt :  ac  fi  quas  dubitatio  eraerfcrit,  eorura  cognitio  cft.non 
magiftratuura  ciuiJium.l.omniinnouatione.Cod.defaCTof. 
ccd.  Caufam  enim  fidei  in  ccdefia  agendam  quis  abnuat?in- 
quit Ambtcfiusc.conucnior.  15. q. 8.  Pra:tereaiurifdiaio- 
ncra  aliquam ,  &  coerdtionem  habent  in  ecdefia,  quoniam 
abfque  dilciplinaahquamunusfuumtuerinonpoflunt.  Ea 
autemdirdpiinaduplexeft,vnapopuli,alteiaderi.Nampo- 
pulum  fibi  commiflum ,  cotripiendi  caftigandique &  a  facra 
communionearcendi  iushabenr,ob  graue  fdHcetdelidum 
&contumadam,quacnoceatecclefiie.c. nouir.de  iudic.Qu^E 
potcftasnihildetrahit  irapetio  msgftratus,  quia  nihilomi- 
nuscoercere,&lfgitimisfupplicJis  deluiquentcs  aflScere  ci 
licct.l.i.C.dc (ummattin.l.placct.  C. de facrof. ccd.  Porcft 
&  (accrdonbus  obfiftcre ,  fi  temere  &  ob  aHas  caufas ,  quam 
qui  canonibus  expreftaE  fint ,  quempiam  a  communione 
fummouerint.No.i23.vtpaulopoftdoctbirous.  Adhascde- 


tiam:fed  per  dies  ttiginta  fuper  ftatu  cdrum ,  forsfortuna  fii- 
fpenfa  fit.Eadem  humilitate ac  deiedtione  v(us  eft  Fedeticus 
primus.qui^nobarbus  cftappcllatus.in  Alexandrura  III. 
pontif.  R.om.fcdvi&armis,nedic3m  tyrannidcpontificis 
coa6lus,quiImperatoremprotempli  foribus  humipoftra- 
tumpedibuscalcalTefertur,  acillud  cxfacrisliterispronun- 
ciariiufljfle,Superafpidem  &bafilifcum  arabulabis,concul- 
Cabisleoncm  &  draconem.Ncc  vero  aliorum  principura  ne- 
ceflaria  eft  coraraemoratio,qui  a  pontificibus  Rom.cxcora- 
inunicati  funt  &  anachcmate notati :  cum  in  manibus  omni- 
um  fint  hiftorix,&  qux  adduximus exempla ,  ad  id  quod  in< 
{lituimusdemonftrandurafufticianr.  Quod  addifciplinam 
clcricorum  attinet,notandum  eft,  ob  quafcunque  caufas  lai- 
ci  caftigantur  ab  ecclefia,multo  magis  eospuniendoscfTe. 
Sed  magiftratus  nihilo  fecius  in  cos  animaduertunt,  poft- 
quama(ui$antiftitibusdepofiti,acdegradu  fuodeiedtifuc- 
rinr,nificriminafinrecclefiaftica.  Nou.  S;.&iz3.  Ecdefia- 
ftica  voco non  ca rantum ,  dc  quibus locuti (umus,  concubi- 
natum ,  petiurium ,  &c.  (ed  etiam  venationem ,  bellum,  auc 
negotiorumfxcularium  tradatioricm,aliaueidgenus,qu£ 
clericisinterdi(!lafunt,citcrisnonitcm.Namdeiisnonco- 
gnofcuntmagiftiatus.d.Nou.S^.&ii^.  Decaufis  verociui- 
libusclericorumnonf3cerdotesolim,fedpia:fides&  magi- 
ftratuscognofccbant.l.cumdcricis.l.oroncs.l.iubcmus.  C. 
decpifc.  &cler.  Scdneauocarenturaminifterio  luo,&rt 
prcruptius  licesfinircntur,IuftinianusciaiIiumquaruRdam 
caafarumcognitionem  eis  permifit:fed  ita  vt  liberum  efTet 
vifto,  fentcntis  conttadicere  &  ad  ciuilem  magtftratura 


li(fiaquedamfunt,quslcgibusnonpuniuiKur,vtvfur3,con-  prouocare.  d.Nouel.8  j.&iij.can.  fiquis.ii.q.  i.Vetura 
cubinatus,periurium,&c.  corre(^ioni  tamenccdefixfunt  conftitutioncs  Romanorum  pontificum  huic  iuri  non  pa- 
obnoxia,&  ideocrimina  ccdcfiaftica  appellantur. 


Hicdc 
caufiscriminalibus.  Caufivcro  ciuilcslaicorum  ineccleCa 
non  iudicantur,  nifi  quiftio  aliqua  de  fide,  aut  re  alia  fpiritali 
occurrat.d.c.conuenior.d.I.orani  innouationc.aut  nifi  con 


rumdcrogauerunr:quibuscautumcft,  nonfolurovtderici 
admagiftratus  ttibunal  inuiti  non  crahancur,(edvt  ne  vo- 
lentcsquidemiuri(di(Sionimagiftratus  fe  fubiiccrcpoffinr, 
fiueciuilisfit,fiuccfiminaIiscaufa.c.Cgnificafti.c.fidiligcnti. 
fentiant litigatores.l.fi  qui ex confeniu.C.de epifc.aud. Non  de foro comper.  Qua dcre videnda (unt , quz Gratianus c% 
■   "       ■  °  '  variisaudoribuscollcgitqu2ftioneprima,caufzfiuckypo« 

thcfeosvndecimx. 

C    A    P.       III. 


ignoro  Theodofium  imperatorem  Romanum  lcgem  pro 
tnulgalTe,  quacautum  erat,vt  lites  omnes&controuerfia: 
forenfes  ad  iudicium  ecclefii  remittcrentur,  fi  alccrutcr  lici- 
gitorumidpoftularet.  QiiilexaCatolo  Magno  pcfteare- 
nouat3,confir.mataquefuit.c.quscunque.ii.q.i.c.nouic.dc 
iud.  Sed  mutatis  epifcopotum  moribus.in  def.'.etudinem 
abiit,  vtcrcdibileeft,  vtraq-,  confticutio.  Nec  vcrodubium 
cft,q'iinfacctdotibusreges  omccs  acprincipfsin  huiufmo- 
di  rebas  cedere ,  (eqj  eis  (ubie^aos  agnofccre  debeant.c.quo- 
niam.  i  8  .diftin.c.quis  dubicet.c.duo  (unt.p 6. diftin.Quam- 
cbremValeni'Qianusimperator,cum  deepilcopicuiufiam 
elcitione  ageretur,  ica  locutus  eft  facerdotibus.  Talem  in 
ponuficaliconiticuitefede^cui  &  nos  qui  gubernamusim- 
peaum,fyncercc3picanoftra(ummictamus:&cuiusmonita, 
diimtanqnarj  homincs  dcliquerimus,  ncceirariovcluticu- 
rantismedicaraencaiufcipiamuii&Conftantinusadepifco- 
pos  ccnuencus Niceni :  Dcus,  inquit.vos  conftituit  faccrdo 


De^irnis  dr  coercitiombta  ecclefiajlicis. 

QVod  auccm  diximus  de  coercitione,  quam  habcntfa- 
ccrdotcs  tum  in  clcrum,tum  in  populun;,  idpaulo  lon- 
giuicm  cxplicacicnem-dcfiderat  :  quia  nondum  (atis  dc- 
moriftratumeft,  quogenerecoercitionispoflint  vti,&  va- 
ria  commemorancur  pcenarura  ganera  in  antiquis  recen- 
tioribufquc  canonibus ,  quarum  v;  grauiffima ,  ita  etiam  vfi- 
tatiffima  fuit  olim  cxterminatio  ilJa,  quam  canones  «(?'«*- 
r,t(sv ,  &  aia.%fjia,  nos  cxcommunicationcm  vulgo  appella- 
mus;Eaque  vti  aduerfus  quenquam  non  licebat,  nifi  exgraui 
aliquacaufa,propterquamcanones  id  fieri  iubercnr,  vtait 
luftinianusNou.  123.  Nam  isqui  cxcommunicatus&ana- 
themafa(fiuseft,non(olumafaciis  fummouetur,vcrumct- 


tcs,&poteftatemvobisdedit  denobisquoq-,iudicandi.hift.       iamabbominuniconfortio,quafiaqua&igniquodammo- 


eccl.lib.io.PtoindeInnoc.pontif.Roma.ArcadiuraImj3cra- 
toremafacracommunionefammouit,quiaconfcnferat,vt 
loannesChtyfoft.afuafcdepellerctur.d.c.duofunt.EtAm- 
brofiusValentinianoImperatoiifoititcrobftititiubenci,vt 
lemplumfcdemque  fuam  Atrianisccdcrcr.  Sednihil  eftea 
hiftoria  memorabilius,quam  Theodoritus  Iib.  ^ .  defcribi:  dc 
Theodofio  Imperat.queraidcm  Ambrofius  cumMedioIa- 
nenfisepifcopuse(ret,nonfolumexclufitacoramunionc& 
ingreflutemplijfedetiamadpublicampoenitcntiamdepcfi- 
ta  purpura ,  omniqus  regio  ornatu,  adegir,quod  apudThef- 
falonicam  aliquot  millia  hominum  indidta  caufa ,  ipfius  inftu 
trucidata  effent:  vt  nefciasmaioremneepifcopi  libertas,an 
imperatotis  obedientia  animique  demiino  admiracioncra 
mereacur.  c.cumapud.n.q.j.  Ac  vceiusreiperpctuumfu- 


dointerdi^aumeifit.  EftquchocpcEnafgenusilli  nondiffi- 
mile ,  quo  Druydes  (acerdotes  Gallorum  olim  vfos  fuifle  re- 
ftatur  Cifar  hb.  6.  dc  bcUo  Gall.  his  verbis :  Si  quis  aut  pti- 
uatus,aut  publicus  corumdccretononftetit,  (actificiis  in- 
terdicunt.  Hajcpoenaapud  eos  eft  gtauifllima.  Qujbus  eft  in- 
terdi<ftum,iinumcro  impiorum  ac  fccleratorum  habentur, 
abiisoronesdifcedunt,aditurafcfraonemquedtfugiunt,nc 
quideJccontagioQcincommodi  accipiant :  ncque  iis  pctca- 
libus  ius  tcdditur , ncquc  honos  vllus  communicatur.  Sole- 
banr  quoque  Grarci  »if  >4i3j  <^  a.yfa4,xs>]  "^"  iiftSv ,  id  eft,  f  oro  Sc 
facris  arcerc.  CuiuS  poenz  plcraquein  Grscis  au(2oribu$  ex- 
croplarepcriuntur.  Scd&Plin.Iib.<?.cap.ii.tcftaturrfgera 
Arabum  morte  mul(flari,  nullo  intcrimetc,aucrfantib.  cun- 
(9is,&commerciactiam  fcfmonisncgantibus.  Magnusau- 


pcrefletmonumentum,  pieniorqieflctfatisfa(5lio,fuismo-      tcmeft  huius  cxcommunicacionis  vfus  proptcrdKciplinara 
nicis  &  cxhortationibus  pcrfccitquoque  Ambrofius,vtIe-      Ecclefiac  &  excommunicari  emendationem:  cft  enim  ncr 


gem  premulgaret  Imperaror ,  qux  etiamnum  in  codice  lu- 
ftiniani  intct  conftitutioncs  Imperatotias  cxtat.tit.de  pocnis. 
l.fi  vindicari.inh2Cveiba,Si  vindicare  in  aliquos  fcucrius 
contf  a  noftram  confuetudinem  pro  cat  f  ^  intuitu  iuflcrimuj, 
colunaus  ftatim  eos  autfubirepcenaro,autcxcipere{enten- 


uusccdefiafticKdifciplins,  vtverc  Innocentius  quartusait 
c.ci:mintcr.  dcconfue.  Nccvtparcatquis,idcocxcomma- 
nicatur,  fedvtpudorefufFufusrefipifcactandem,  &adfru- 
gembonamrcdeat.  Qupd(aimacciderit,abfoluitMr,&  ad 
iacram  communionem  admittitur.can.intcr  hzc.  3  3 .  q.  i.& 

hzfunc 


^efacr.  eccl.  mimfl, 

fax  Tunt  claues  regni  coelorumjpotedarque  ligandi  &  foluen- 

di,quani  Chriflus  apoflGlis  fuis  eorumqj  fuccellotibus  con- 

ce(nt.can.audimmus.can.quodcunque.24.  quxil.i.  Qupd 

eft  accipiendum ,  d  quis  fimplicitet excommunicacus  f  lecir. 

Sienim  intcr  facroshomines,&  vtGtscidi£unta'»«9»)Ma5i> 

faabitusHt  audtoricate  Ecdeflx  ptopcer  atrocifnmumfotte 

fcelusahquodjomniseifpesvenix,  vcplutimum  adimicur. 

can.  Engeltrudam.  3.  quxil.  C.can.  nerao.  11.  quxft.  j.can.d 

quisfuadente. i7.qua:(lio.  4.  Sedquograuior  eftp<£na,eo 

apud  Deum  f  uturus  eft  accepcior ,  fl  eccleiix  iudicium  xquo 

animo  ferat,  hocquecommodo  feueritas  eondemnationis 

corapenfatur  &micigatur.  Verum  animaduercendum  eft, 

noncemcrequenquam  olim  abiolui  coniueuilTeabfqueca- 

{ligationealiquapropter  exemplum,vtdixi,&  vt  cxplota- 

tume(Ter,eumferioadEccIefiam  ledire.  Itaqucvc  ratisfaco- 

retEccIcfixquamlxferat,  &  fimul  pc£nitentixfux,acmu- 

tatsvoluntacis  clatum  documcncum  ptxbetec,  pIorans& 

fordidacus  pubhce  abfolucionera  pecere  ccgebatur.c.  cum 

aliquis.ii.quxft. 3.Sedbxc(atisfa£tioex  caufaaliquahone- 

ftaaliquandoteraiitebatut,ncut&  pletxqueaiiarpoenxec- 

cIefia(licaaudtoricaceahcuiinfli(flx.Eaqueceminio,qazin- 

dulgencia  vulgo  appellatur ,  res  cft  apud  nos  hodie  fcequcn- 

tiffima.nocat.in  c.quod  autem.de  paen.&  remif  Pr^cer  hanc 

«xcommunicationem ,  qux  tam  clericis  quam  laicis  varias 

ob  caufas  icrogatur.alix  lunt  poeox  ccclefiafticx.quibus  de- 

rici  ptxcipue  affici  folcnt.  Nam  min jftetio ,  officioquc  fuo 

^el ad  cempus.  c.  prcsbycer.  2.  quxft.  f .  vel in  perpetuum  iis 

iotcrdicitur.c.  fiquisviduam.  f  o.diftind.c.  fiquis  amodo, 

8i.diftinLl.  Fitqucinterdum  hxc  interdi6liofimpUcicet& 

iineadiundione,incetdumadiicitur,vcnudurahonotisgra- 

dufque  fui  nomcn  retineat  abfque  adminiftracione.  Qua 

poeiaMelitiumepifcopumaliquando  mulcatum  fuiflc  fcii- 

bitThcodoricusIib.  i.C3p.5?.Tripar.Iib.  i.cap. li.c.presby- 

Icr.iS.diftinift.c.presbyceros.jo.djftindl.  Ahquando  eciam 

augendx pccnx  caufa exprimitur ,  vt  in  monafterium  conii- 

ciatut &  includatur.c.fi  epifcopus.  5  o.diftindt.  Eft  & poena 

carceris  iure  pontificiorccepca.cap.quamuis.de  poen.in^;. 

Quimuis  a  iutis  ciuilis  au<5lorib.non  probetur.l.aut  damnii. 

de poenis.  Sed  &  cutiis  olim  tradi  folebant.cifdem  fetuitu ti, 

ac  ex  cleticis  fieban  t  curiales,  quorum  in  iurc  ciuili  crebra  eft 

mentio.c.cleticus.^.quxft.  4.  c.  fiquis  facerdocium.c.ftacui- 

mus.ii.quxft.  i.  Verum  curiam  intetpfctaci  func  quidam 

poncificespoteftatcm  ciuilem,  &magiftratum,cuitradun- 

tur  folenni  exaudtorationeprxccdente,  quam  degradatio- 

netn  vocant, vt magiftracus  in  eos  animaducitac.  c.  ad  falf a- 

riotum.de cci.fal.c.nouimus.  de  vetb.  fign.  c. degtadacio.de 

poen.in  «J .Quod  non  eo  dico,vt  eiuf modi  exaudiotationem 

i  nptobcm.aut  magifttatusanimaduei fionem  in  ctiminibus, 

qux  ecclefiafticanon  funt.Cuius  etiam  meminit  luftinianus 

inlocis  fupiaaddudlisifed  motemiu  ecclefiatecepiumno- 

ccntes  deticos  cradendi  fuppliciisafficiendos,  vetenbusco- 

gnituta  fuifTe  vix  mihi  pctfuadeo.Huius  autem  pa:nx  exera- 

pIumeftapudluflinianum.Nou.izj.cumiubetpicsbyteios 

aut  diaconos,qui  poft  ordinationem  vxotem  ducunt ,  cucix 

cum  bonis  fuis tradi.  Meminit &  Theodoiitus lib.  4.  cap  zz. 

ttip.hift.hb.7.c.vIt.&hb.i?.cap.7.Sednotandumcfteos,qui 

icacondemnati  efTent,  honore  &  piiuilegiiscutialium  fiue 

decurionum  fiui  folitos  no  fuifle,  quamuis  onera  omnia  cu- 

rialia  fubirent,vt  ex  Nouel.Iuftiniani  4  ^  .de  ludxis ,  Samati- 

tanis  &  hxtecicis  facilc  colligicur.  Ac  de  iis  cutialibus,quos 

Maiorianu$inquadamc6ftitutionefetuosRcip.vocat,mul- 

ta  apud  Gratianum  leguntut . }  5 .  ^  n  3  .dift.  qux  a  ptopofito 

noftroalieniorafunt,  &  alias  fotte  a  nobis  explicabuntur. 

Repericur &  inedix  fiue ieiunii  pcena  in  iure  poncificio.  cap. 

prcsby tcr.8 z.diftin.  Icem infami^,atque adeo  fupplicii cor- 

poris.c.anteomnia.3f.dift.c.conrpiracionum.ii.q.  i.c.i.  13. 

q.  f .  De  exilio ,  &  deporcatione  loquicur  Gregorius  in  qua- 

dam  cpiftoladccrecali.  ci.decalum.  Exquoapparctiudicia 

ecdefiafticaa  magiftratuum  animadueifionc  non  mulcum 

difFcrre,  fi  recenciorumcanonumfincdelcdlu  raciohabea- 

tur.not.ihc.  qualiter.de  accufac.  Sedmagiftcatusnoftti  vf- 

quequaque  non  permittunt,  vt  a  vetcrum  canonum  pr^fcri- 

pto  hic  lecedatut.  Ac  merootia  repeto  dam  natum  fuiflc  noa 

ica  pcidcm  iudicio  curix  centumuiralis  atchiepif  coputn  Bica> 


X'J5 


Acbentf.Lib.L 

rigum ,  quodfacordorcs  aliquotHbutnicarum.fiuettitemi- 
umprafeao  vinciendos  &  rcmigio  mandpandoscradidif- 
fet.  De  m.f  lcia  (eu  pcEtia  pecuni.iria ,  qux  hodie  qiiotundam 
anciftiiicumxrarium  nonmedioctiter  augcre  fl.Ier,quinio 
agicacaeft,&(anepropcerauaritia;rufpicionem  ab  eo  (acet- 
docesabftinetedecct.c.l  cet.de  poenis.Idqueexemplofhco- 
dofii  Impcf  atoris ,  qni  fe  hcc  caucrc  ait,ne  in  iis.qu* ad  rao- 

rumcorre»aionemfpe(ftant,fi(cirationeipbabefevideatur. 
1. i.C.de fecun.nupr.  Qnaccnus aucem cam  pcenam irrogaic 
liccaccopiofedoctcFelinusinc.  iiitfragabih.  deoffic.oid. 
Scdinftitutinoftrieftinhoc  exordio  capita  letu  atcingece, 
non  ea  figillatim  perciadtaic ,  qux  ptopriam  difpucationem 
tequiiunt.  »      t     »  1 

C  A   P.      IIII. 

K^n  insgUdii  habeat  Ecclejta. 

EXhisconftat  facetdotes  iuiifdidtionem  aliquamtamin 
populum.quam  in  dzicm  femper  habuiflc:fed  olim  mo- 
deiatius  aliquando  exercebatur ,  nul!a  vi  corpoiah  adhibita. 
Sed  incoriuptius  ac  finceriu5,&  magis  ex  vfu,  vt  arbitioi,ec- 
clcfix.  CuiusidvcliIIudargumentumcft,quod  Eugenius 
fecundjs  inftituiflecarccies&vincula  ad  deticos  coercen- 
dos  primus  omnium  feicur.Nunc  ca  pcenarum  gcnera  exco- 

gitaca,&vfitatafunf,vciurifdi<5tioecclcfiafticaag!3diipote- 
ftate  non  mulcum  difctepec:cum  tamen  nullo  vnquam  tem- 

pof  e  tanta  fuerit  morum  coiruptio  in  ecdefia.Sed  nec  eaiu- 
rifdidio  ab  cpifcopis  ipfis  nunc  exercetur,qHod  olim  non 
folum  magna  cum  gf auitate  &  decore ,  fed  ctiam  lenitate  ac 
fimplicitateficbac,(ed  a  vicariis  quibufdam  iuiidicis,qui  offi- 
cialcs  vulgo  dicuncui.  Quoium  auditoria  calumniis,iaipo- 
fturisac  fttophis  forcnfibus  quxcunque  regia  ac  prophana 
tribunalia  longe  fuperant.  Giadii  igicutius,imperiumnon 
habent  facetdoces,fed  magiftratusciuilis,  vt  clare  teftatur 
Cbtiftus,  cum  ait:Regnummeumnoneft  de  hoc  tnundo, 
&:Regesgentium  dominancur  eis:Vos  autem  non  fic.Nam 
&Petfus  pfxcipiteis,  vcpafcancgregem  nondominantcs. 
IridcHietonymusadNepo.  Epilcopi,inqiiit,fciantfefacer- 
docescfre.non  dominos.c.efto.p  5  .diftind.  Icaque  dicuntur 

nonhabcreceiritoiium,necprxbend),fummouerd,quefa- 
cuIcafem,l.pLipillus.§.terricorium.  dcverb.fign.magifiiaci- 
busquibufdam  Romanis  non  diflimiles,  qui  vc  Gcllius  aic 
lib.  li.  vocationemhabebant^nonpiehenfionem.  Nam& 
luftinianus  noftetepifcoposnondominos,  vc  hodievulgo 
appellaii  (oIenr,fed  fpirirales  pactes  vocar ,  Nouel.  8  i .  Nec 
nos  mouere  debec ,  quod  plerofque  facerdotes,atque  ecde- 
fias  imperium  illud ,  quod  a  lureconfultis  dicicur  meium,  o- 
mncmqueiutifdidlioncmcxeicerevideamus.  Ea  fiquidem 
pc)ceftace  non  vc  faceidoccs ,  fcd  vc  Duces ,  Comites ,  ac  do- 
miniv.uncui.  Quodnon  videcui  vfqucquaqueimproban- 
dumefle,modo  eagubetnacio  a  fpititah  piocuratione  cos 
non  aucitat.  Nam  ficut  prxdia  fibi  donata  a principibus  auc 
aliispiopiiahabere  acietincrepoflunt  :  ita&iuiifdidtio- 
ne.T^^qux cum prxdiorum donatione transfertur .  Piicerea 
quidvetatdominumac  principemciuitatis  alicuius  autpio- 
uiucij;,fi  idoneusreperiatur,cpifcopum  creati :  Quod  fi  vfu 
vcneric,  nemo  dixerit ,  opinor ,  cum  facuh  atcs  acpatimoni- 
ucBfiJuradcferetcoporceie  :  quafiidiccinendo,epifcopali 
njvneiefunginonpoffit.  Certe  apud  Theodoritumhb.  2. 
cap. 3 o.cuiufdam lacobi mencio eft ,  qui  eiufdem  ciuicatis & 
pnnceps&cpifcopusfuit.Sedeaiuriididlionihilcommunc 
cum  facerdotis  officio  habet.  Ideoque  cum  eam  exercet  fa . 
cetdos.aut  cius  nomine  alius,duplicera  getcie  pct fonam  in- 
tclligicui.  Icaque  ab eoium  iudiciis non  fynodi,non  Epifco- 
pi,non  Aichiepifcopi ,  non  deniqucRomani  pontificcs :  fed 
rcxtantum  :  aciudiccs  legi  appellamui.  Hincetiansvulgo 
tiaditura  eft,fecundum  leges  ciuilcs  &  icgias  cam  iutiidi- 
Aionemexerceridebere.glofr.in  cap.vltim.de  prxfcript.cap. 
quoiurc.S.diftinA.  Nolimtamcnepifcopos  neglecftapro- 
piia  fundtionc  prophana  tf  adtate  negocia,  nifi  forte  neccfli- 
tas  aliqua  vrgeat.  Idque  Eufebii illius  exempIo,quem  Thco- 
doritus  libro  4.cap.  i  j  .fcribit  militari  ornatu  &  thyara  capi- 
tiimpofitaSyriam  circumeunten/i  presbytcros  &  diaconcs 
aeaflfe.  Sedpleriquefantnoftroterapore  a  religione  &  fa- 

EEE 


"54 


TrAnc.  J^UAreni  Commmf^ 


««U.qoam  qoiuis  Sanapx» & principes  prophani longe  alie- 
faiotcs.Nec  aliodeis  carxeft,quam  vt  ditionem  &  polleffio- 
hesluasquoiure  quaqaeiniutiatueantur&augeant.  SiniJ- 
lesenimplanc  funtDemadi  illi  Ath6nien(i,qui,nolentibu$ 
AthenicnfibHf  diuinos  honorcs  Alexandro  decernere,  Vi- 
dete,inquit,nc  dum  coclum  cuftoditis,terram  amittatis.  Ac 
mihi  nunc  vcnit  in  mcntem  fabcllar,quam  vulgofius  ille.qui 
Ligurumimpcrio  dcicftus  fuit,lib.(f.  iuorum  coUcftaneo- 
rumrefcttinhancfe«tentiam.  Cum  Atchiepifcopusidera- 
quedux  ColoniaeAgrippinx  inGcrmaniapcrquendampa- 
guraiterfaceret ,  ficingens  armatorum  nutncrus  morc  geij- 
liscam  profequeretur,forte  fortuna  bubukus  nckio  quis 
euraafpicicns.vchcmcntius  ridete  ccEpit.  Acintetrogatu» 
quasnam  tantirifuscaufaeflet,  tcfpondit,valdc  fibi  ridicu- 
lum  vidcri,  quodPetrusapoftolusfacerdotalis  otdinwptin* 
ceps,  in  tanta  inopiavitamcgiflet^vt  eius  fucceffbres  adco 
locuplctarontur,&  regibus  fatrapifque  parcsfierent.  Obii- 
ciente  vct  o  Atchicpifc.  pcrfonam  fc  klaplicera  (aftiaere ,  du- 
cis  fcilicet,&  epilcopi:&  tam  ducis  muncrefungi.cum  aima- 
tus,  fatellitioque  ftipacus  incedit ,  in  facraautera  a:de  cpiko- 
J5um  ac  facerdotcjn  agcre.multo  maierem  cachinnum  fuftu 


C   A   ?       V. 


D€  cmili  guhernxtkne\ 

POlitica  gubcrnario  magiftratus,a  Deo  perinde  conijl* 
tuta eft ac iacerdotiumipfuir, ,  vt  antcdiximus. c. quifi» 
tum.i5.qua:ft.4.Qupd adeo  verum eft,vt  ita fenfcrint  Eth- 
hici»inter  quosHomerusd  fi;rteair,rcgis  imperium  a  loue 
proficifci.  Vcrfuseiushi  fant,  lib.  i.  llliad.  it*»  tynrn-!  l/Ami 

'ifilj.tfl  ri/uif  SjMfTi)»;^^?  /Jair/AiJt ,  «n  ^iJ«  nZifit  iJ^^iui).  Et  lib.  i» 
Sv/M('o  fuya.(  ift  <fltffifi»(liitfiKtit(  Tl/xtiJl  &»t/;o'(tn,ifiA«Of^ll- 

Tifm^iu(.  Id  cnim  natura  eft  infitum  homin>bus  ,  au^ore 
Atiftoiele.  Qvare  cum  idiusnaturalefit,ideft,aDeona» 
turalircr  mcntibus  nofttis  inditum,  ncceflceft,  vt  &  diui- 
numquoquedicatur.IddocetPaulusRoman.  13.  cumait> 
Omnem  hominem  poteftatibus  excellentibus  fubditura 
cfle  debere ,  ncc  magiftf  atum  fine caufa gladiu  gcftare ,  cum 
ad vindicandafcelera Dci minifter fit.  Qups enim  dodtina 
&  exhortatio  facerdotis  compefcere,ac  meliores  efEcere  ne- 
quit,himetufuppliciorumabftinere  a  flagitiispermagiftra- 
tum  coguntur.c.non  fruftra.z  5 .  quxft.  f .  l.i.de  iuftir.iSc  iur. 


titrufticus.  Denuoigiturcaufamrogatu$,Velim,inquit,hoc       Petrus  quoque  nos  admoncr, vtregem  honore  profeqaa 


vnum  abs  tc  doccri ,  cum  hunc  ducem  cuius  perlonam  geriS; 
iam  fato  fundlum  cacodsmones  ad  infetos  rapienr,quonara 
iturumeflcepilcopumcxiftimasJExcipitur  tamen  pontifc» 
Koraanus  conftitucione  Bonifaciana.quafi  ius  gladu  habcat 
inomnesChriftianos.fcdvfum  &  executionem  Ipontcrc- 
gibnsconcedat,  negotiisrpititalibusnimisfcilicct  diftridus 
^  occupatas,  excrauag.  Vcamfan^ftam.dcmaior.&obed. 
Itaque  confetendi  icgna  totius  oibis  Chtiftiani,  &  eadem 
aufereodi  po  Jcftatem  libi  vendicat.  c.  veneiabilem.de  elc(5l:. 
f .  ad  apoftolica;  de  re  iud.in  6.de.  Romani.de  iuteiu  .Et  cer- 


inur,vtque  non  tantum  ei ,  fed  etiam  prar  fidibus  ab  eo  milfis 
adnocentiumvindidam,&iaudem  rede  agentium parca- 
mus.MagnumigiturDeidonumeft,  &noninediocris  vfus 
inter  homincshsc  potcftas ,  quae  rerum  omnium  ad  incolu-' 
mitatcm  ftatus  publici  fpetftantium  gnbctnationem  com- 
pleaitur.  Sola  enim  faceidotibus  relinquitur  Ecckfixrs- 
rumqueecclefiafticarum  ac  fpiritalium  curatio.c.te  quidcm, 
ii.quxft.  I.  Sedpoteftashaccciuilisvtcunquedelibatapri- 
mumafaccrdotibus,dcindefetifimac  pedetentiraadeo  im- 
minuta  cft,  vt  ad  excremum  pone  in  ordincm  redadla  fir. 


tumeil  Childcticumtcgem  Francorumhomincm  minime  quodiamanobisdcmonftratumcft.  Illudpricipuchictra' 

maijm  ac  fimplicca»  a  Zacbaria  pontificc  deiedum  regno,  6imdam  occurrit,an  principcs  fea  msgiftracus  in  Ecdefiaro, 

&PipinuminlocumtiiT$fuffed:umfuiire.c.alius.itf.quxft.  refque  aut  pctfonas  ccclcfiafticas  impctium  aliquod  &pc- 

6.  AliusgHoquspontifexnomincLco.CarolumMagnum  tcftatem  habeant ,  &  fciendum  eftycrbistamPetri,  quan» 

crcauitlnffpcfato:cni,&impcriumexGtaEciaRomamttans-  Pauli /upra  recitatis ,  quia  gcnctalia  funt,ctiamclciicos  8c 


Tulit,  &Inn  ..srKusquattushabitoconucntu  LugduniFc 
dcticum  fecunJuaT  ImpetatoremRomanura  abdicaukim 
pcrlc.  J.cap.ad  apoftolicx.  Quibusexeroplisadmoncmur 
poi:tiSc».ii>  Romanura,  tanquam  monarcha  fit,in  omncs 


pctronasccclefiafticascontineti.cap.  magnum.ii.quarft.i. 
De  Romanis  pontificibus  aliquid  fupra  artigimus,  quo- 
rum  aliqui  Imperatotem  dominum  fuum  nominate  haud- 
quaquam  vetiti  funt.  c.  faccrdotibus.  II.  quift.  I .  c.Saloni- 
iojperatotesac rcgesimperium  exeicctc.&qnicquid  habcnt       tana.tf^.  diftindt.  c.  quotics.  i.  qusft.^.  Alii  ctiam  ipfiusiu- 


pot: 


inipcri:acmatefta.iiregesacimperatores,idabecclefiaRo 
m-.naomainopendcre.  Quod&  Clemeasquintusincon- 
cilioViennenfi  conftituit.  ca.paftorslis.derciudic.  Scdca 
couftitutio  fic  difpl.cuit  nobili  luiikoniulto  Cyno  Pifto- 
lienfi,  vt  eamquaficxpontificiotumertotcproftdamno- 
tarcac  eleuarenon  dubitaucrii.Atqucitacenfueruntpleri- 
que  alii  non  contcmncnda:  auftotiratis  lurifconfulc.Bar.  ve- 
to  eam  perfundotie  &  dicis  caufa,  vt  ita  loquar.tueii  videtur 
roagis,quam  vetc  &  exanimo.  Idque  apparec  primum  ex  co, 
quodfludtuat  illccontra  moremkium,necccrtaa  proferc 
fcntentiam.Deinde ,  quia  non  obfcure  fignificat,  ideo  fe  eam 
confticutioncm  dcfendcre ,  quodin  loco  Ecclefix  Romanat 


dicium  libenter  aut  a:quo  cette  animo  fubierunr.  c.  nos  fi 
incompctentcr.i.quaeft.y.  Sedhoc  nimisfaneodiofumhac 
tcmpcftate  aiguraentum  omittamus.  Notandum  cftpra-- 
terea  magiftratum  fiue  principGmnonmodo  corporisfub.. 
ftantixque  noftrae  cuftodcmcflc.quafi  ad  vim  atqueiniu-. 
riam  prohibendam  rantum  conftiturus  fit  :  fed  ctiam  tcli» 
gionis  &  cuUusdiuini,  quod  ad  excernam  difciplinara  at^ 
tinet.  Quamuis  enim  lcgibus  ciuilibus  ea  prxcipue  conti- 
neantuf  ,  quz  ad  arcendam  iniuriam  tuendamque  pacen» 
pcrtinent  :  tamen  de  plerifque  aliis  rebus  ad  honcftatcm 
aliquam ,  &  maxime  ad  rdigioncm  fpcdantibus lcges  fiuDt. 
Quarum  omnium  cuftodem  cfl^e  magiftratum  Ariftoteles 


fubicfto  maneat.  Bart.inl.  i.de  req.  reis.  Extat fanc con-  ait.  Tria  fiquidcmiuris  prxccptafiint,quorumprimom  cft, 
ftitutio  Clcmcntis  V.  qua  Bonifacianam  fic  interprctatur,  vt  Honefte  viucrc:ciufque  prscepti  multa  excmpla  funt  in  iurc 
Francorum  regem  non  ahter  pontifici  Romano  fubiedlura       ciuili ,  dc  quibus  alibi  diximus.  Nec  mc  latct  de  rcbus  facri* 


efledicat,quamantceamconftitutioncm  fuerar.  Idquein 
PhilippiPukhriFrancorumregisgratiam  fe  faccteteftatur, 
quigtauem  ea  de  re  contentioncm  cum  Bonifacio  habue- 
rat.extrauag.metuit.tit.depriuilcg.  Qualc  vero hoc bcncfi 


acfpiricalibusiudiciumefleipfius  ecclefia:.  Namfynodicpi- 
fcoporum  acprcsbyterorum  de  rebus  facris  rcdius ,  quam 
prophani  homincs  iudicare  poflunt.  did.  1.  omni  innoua- 
tionc.  Cod.  de  facrofandl.  ccdcf.  d.  cap.  conucnior.  Qupd 


cinmpontificisinrcgemfuerir,aliividcrint.Egocertencmi-      fatis  animaducrtit  Alexander  Romanus  Imperatot  quam' 


nempaulofaniorem,ctuditioremque  hoc  temporeeirear 
bittor,cuiinc(EptumilludBonifaciipfobatipoflit.Aciraxi- 
me  vcrcndum  cft,G  talcs  eflTc  pergant  rcliquijnc  D.  Bcrnaidi 
vaticiniumtandcmverum  eflc  caraperiaraus,  quiadEuge- 
nium  pontificem  Romanum  fcribcns  de  vttoque  gladio: 
Vtruraquc ,  inquit ,  habcrc  fi  Volcs ,  vtrumque  perdes.lib.  i 


uis  Chriftianx  religioni  addidlus  non  eflet.  Sic  enim  de  co 
fcribk  Lampridius  :  Pontificibus  tantum  deculit  &  quin- 
decim  viris ,  atque  auguribns ,  vc  quafdam  caufasfacroruin  a 
fe  finitas  itertri,&  aliter  diftingui  pateretur.Nec  alienum  cft 
apropofiro,  quod  deLeontio  Tripolirano  cpifcopo  a  fcti- 
ptoribus  ecclcfiafticis  mcmoriae  prodicum  cft.  Cum  enim 


deconfid.adEugcn.  TradirumeftinMeroe,Iouisfacerdo-  Conftantiuslmpcratorin  conuentu  epifcopoturadeccclc- 

tesadeofupetftidoncimplcfreanimos,  vtnonnuquararaif^  fiafticis  multa  verba  faceret ,  &  promulgaret  conftitutio- 

fonuntio  neccmregi  itchiopiac  dcmandatcat  nullodctre-  nes,  omnibus  aliis  approbantibus,  hic  folus  obftinateta- 

Aante,  aut  mandatumiuffionemue  ab«cgante  :  donec  ad  euit.  Acfciicitantclmpcraiore,  curipfe  loqucntibus  cste- 

Erganem  regem peruencura eft,qui omnes oceidit, &  facer-  tis  folus  racoret , rcfpondit  fe  cogitabundum  rairari  apud  fe 

dotiiun  fuftulic.  ^QoilaptopiiisDegociistantameifupetcflet  ocii,alieoavc 

caratet. 


^efacr.  eccl.  mimft.  ac  henef.  Lib.  1. 

CHraret.  Quamuisautemcferebtis  i^icris  iudicium  flceccle- 
fise.vcdui.nusitanseavbifemciconftituufuncaciudicata, 
magiilratus  offidumeft  eLclefii  iudicia  &  decretatueii  & 
couiccu3[e,lndncc.*:iiaruira  eire  peifpexir.  Iraqueblarphe- 
mias,hjere(es,&  omacm  impietatem  cxtet  nam  punir  &  vin- 
dicat.can.quaodo.  zj.  q.isft.^.  can.de  Liguribas.  can.  qaa!i. 
*  S  .qaacft.f  .Sacerdo.es  item  in  officio  coDcincc  raagiftracus, 
difcipiinamecclcfiafticamconftituitacrcformat.c.filiis.  \S. 
quacft. 7.  Quorfiim  enim  tot  conftitutiones  principum  edi- 
tsfiantdeotticiofactrdotunsdiiciplinaccclefi:iftica,nifieas 
«xccutioniraandarepol2nt?Quales  pcrtPuitzfuntRoma- 
norumiraperatorumlib.i.Cod.luftinia.&lib.Ta^vvtaptiv.Sed 
inulioplurcsextant  principum  Ga(lis  aLiti(]uorum,&Ca 


115; 

cipere,nifimal.tEcclefiardefertoracprod)torvcriu5,qnam 
tutorhabeti.  Quodnon  modoCr.nftantinum,redpietof- 
quectiam  alios  imperacorcs  Ro  n.  feciflevetcresteftantur 
hiftori».c.<J.i^.dift.c.Adrianus.53.dift. 

C  A-P.      VI. 

^mmfotejintem  habeat  princeps  circa  mini- 
Jieria  ecclefu. 

"pxEclericorumacminiftrorum  Ecclefix  ordinafionelo- 


^">^™'''g'5'doneodiipucaturi  fumus.Scdinterim  anim- 
'roliMagnipralcrtim,breui,vtfpero,inlucemexituri,vtdc       aduertendumeft,  quamuis  ficrares&maximeUiitalisha 


leceatiptibustaceam,  quxnemini  non  hodieiu  Galliaco- 
gnitsfunt.  EKquibusfacilepetipicipotcft.pticcipem  legcs 
condcre  pofle,qaibus  epiicopi  citeriqiomnes  ecclelix  mioi- 
ItriadcananumeccleiiafticorurojVctetiiqjdirciplinx  obfer- 
uationem in regnp ac didtione fua compeilantor.  Eoqueiu- 
reatque autSroritate poft  homizium  memori.\ra  vfi  ferc  funt 


beatur,n  hilominus  regemniftrumin  eam  plurimumiuris 
acqueaufaoiicaiis  merito  fibi  vindicare:nam  epifcopotum 
&atchanandritaruin  cteatio  fcre  ex  eiys  nntupendetjfub- 
Jata  canonicorura  atque  monachorum  ek(ai.:ne.  Quod 
«gre  adrnodn,nferthed  e  vntuerfa  ecclefiafticorumhomi- 
num  natio,querunturquc  vulgo  cx  aulicorum  fece  propha- 
rcgesnoftri.nontantumJnGalliaefuiepilcopos.fedinipfos  nosabie6tiflimolquehominesfibiantift'tesd'nfoierc.  Ve- 
etiam  pontificesRomanos,fiquid  in  hnibusGallia:aduer-  rumeoscogitarc&cxpendere  in  piimis  d-jctr  cum  eorum 
fus  canones &  difcipliaam  ecclefiafticam  raoliri  videreotur.  cupidicas  &  corruptio  tanra  eflct, sct  nulia  vf reru  a  canonura 
Huiufquelibertacisexpreflimaquotidieveftgiaconfpiciun-  babitarationcindigniflimosquofqucptomoiie  ent,  vt.inrc 
turinfummistribunahbus,cumarefcriptis  Rcmaniponti-  prorfns  alioqui  deipcrata,  hoc  vcluii  cainenucr.  quoddam 
ficisappellationes  intcrponuntur.  Nam  etfiabcxccutione  neceiratiumvifumfuille.  Dcindcnonitade  his r<,b  .s prin- 
eiuffjiiodircfctipcorumappellariioleat  magis, quaraarefcri-  cepsdecernit,vtinconBrrodis,fiqurinnt,viuirqi.emedendi 
ptis:tamenefF:d:uha:cappcllandigencranon  d  fterunt :  &  facultasEccIcfiar.autcisquiic  Kofu^foji.i^  eiuscfle&  capTadi- 
vid£tutnicmosexerroreintcrpfetisortumhabete,cap. i.dc  <3;itant,omnino  creptafir.  InconKciatiooibusenim&lo- 
appell.qui  teicripcumD. PiiapudVJpianum  i  GrxcoinLa-  lennibusordinationibus  liberumeftei^  ^rmegrauimoiumj, 
linummaleconuertit.  Et  quotiespr«fcns  rerumftatusmu- 
rationemaliqiamJnfpititualibusrebuspofcere  ctedebatur, 
habito  conut  ntu  epi  coporum  Ecclefis  Gallic^^quod  tem- 
.pori  vifum  erat  conucnircconftitucbstur.  Ac  tanrum  abeft, 
vcRonEanipontificisvllum  interucniret  d^cretum,  vtiset- 


aiatis,  dodrinarexaniinationencmincm  intietun^rec.pe» 
re,  &talesconfecraiefacc-rdotes,  qui  idonei  finrad  qinnr 
cunquefjn«3:ionem  Ecclefiae,quani  pnnccps  ipliscommit- 
tete volucrit.  Namprincepsitrpofitionenimariiium  ,con- 
fecrationecn  ,  inquifi<ionera  ccclefiafticit  vir  s  nunquara 
ianinterduminordinemcogifuJerct.c.decapitulis.io.dift.       ad  m^t,finequancnioccclefiispraEficitur,HLicaccedic,quod 


E)cemplorum  pleni  funt  annalcs  noftri  &  atSbamonumen 
t  qtie  c;jtia:  Partfienfis  de  Clodoueo ,  Carolo  magno ,  Lu- 
dou  co Pio, Philippo  Aogifto , fanfto Lud ouico ,  Pbilippo 
Piilchro ,  Catolo  quinto ,  Garolo  fexto ,  Carolo  feptimo,& 
al  is  regibus  perpetua:  roemoriae  caufa  diligcntiifimc  per- 
fcripta,  &  vulgo  circuuifettuc  libelius  curix  Parifienfis  ad 
Ladouicumvndecimuni  Francorum  rcgem  mifTus,  inquo 
miferabilis  ilia  Ecclefiae  confufic  ,ac  pe;  tut  batio  demonftta- 
caeft,qua:exRomanscuci<enundinacionctum  nafccbatur, 
&fimul  Regum  nuftrorum  ac  magiftraruum  in  aflercnda 
libertate  Ecclefix  Gallicy  aduetfus  pontificem  Romanum 
virtus,&  conftantia.  Suffraga.urncbislfidorus  apudGra- 
iianum,cuiusha:cv£rba  funt:Principesfecuii  nonnunquam 
ntta  Ecclefiam  poteftatis  adepta?  culmina  tenent,  vt  per 
candcm  pottftjcm  difcplinimecckfiafticammf.niant.  & 
pau!opoft:Cognofcunt,i..q'iit,{eDeoreddituroscfIeratio- 
n?mproptcrEcclifiam,quamaChnrtotuendn-.ifuftipii]t: 
n im  fiue  augeatur  pax &  difciplina  Ecchfix  per  fidtlcs pc in- 
cioes,fiuc  foluatur,ille  ab  cis  rationem  cxgif,qui  eotum  po- 
teftati  fuam  Ecclefiain  tradiJit.can.  ptincipes.  zjquaft.f . 
Piincipesenimflint  religionis&  Ecclefii  (itfenlores,  acvt 
Eraias  Ioquitur,nutritii,  cap.  ^^.Idqucdluftinianusnofter 
cxpcdifTe  videtur,cum  ait  fc  nihilo  minoretu  Ecclefix,quam 
vita:  Cos  curam  haberc.  Noucl.j.Eodem  pertinct  loadis  re- 
gis  exemplum  memotia  dignum,  quod  imitari  coguniur  ali- 
quandoreges  magisftracufqucnoftri  :  nam  cum  fufpe<!los 
haberctfaccrdotcs,  ne  pecuniam  interr.erterenr,qua:  ofFe- 
rebatuc  a  poptilo  ad  tutelamtempli.eam  pnmuminarcara 
claufam inferri ,  deinde  fcriba  fuo  prarfcnt c  fabris  ac csmcn- 
tiriis  crogari  iuffic^.  Rcg.capit.  1 1 .  Porro  ex  iam  didlis  fatis 
colligi  poceft,  non  omnino alienum  a  vero  elle ,  quod  pleri- 
quc  aflerunt,  concilium  fiue  conuentum  Ecclefix ,  ptincipis 
iuflu&  impcf  io  connocari  pofle.  Nam  etfi  de  pontificis  Ro- 
ma.audtontace  contendetehic  nolim:tamcn  fi  officio  in  hac 
rcfuononfanguur,nec  ca:terifortecius  confiliacii  &col- 
lcga:  Catdinaies  vulgoappellati:  fcd  canonesomnes,quod 
abominor,&  difcipliriam  ecclefiafticam  contcmnant ,  ac  pro 
nihdo  ducantiboni  cecce  ptincipis  eft  eius  ncgotu  curam  fuf- 


cum  princeps  patr.:,nus  fit  ecclcfiarum  ,  ac  niunofttiio- 
tum,nonpeimittnnt  canones  cnm  hoci'»reftaudari:qiiod 
nihjl planc aliud  eft ,  qua! js  pr^lenratio  quaidam ,  fcu  nomi- 
natio  :  adco  vt  pontificibus  cblatum  nominaiusuque,  fi 
idoneus  non  vidca tur,  reiiccre &  aliter  ccclefi  s  confitlere  li- 
ceat.  Accerto  certiuseft.nullovnquamtenipoie  fiuecanc- 
nicosfiuemonachosraarumpotuillc,vtfine  permiflu  rcsiis 
eledlionemal  quimccl.bcare  ipiisliceret.  Eodemqueiure 
imperatcrcs  ac  rcgesalios  plerofque  vfos  fuillc;  coiifljtet- 
iaminelecaioncRom.  pontificis.  Qua  dere  multaGratia» 
nascollfgir,adqnemle(^i:oresremitto.  c.  Adcianus.c.ia fy, 
nodo.c.cumlong^.ca.  Reacina.fi^^.  diftind:io.can.h;nc  et- 
iam.i(?.qu2ft.i.  Optaremfaneaprincipibus  nuioreroha- 
berideicdiim  petfonarum,  Attaintn  res  ciufmodicft,  vt 
ecclcfiaflici  viri  de  fe  roagis,quam  dc  principe,quipatroni 
tantum,  non  etiam  oidmatbris  officio  fargitur.conqueri 
dcbcant.  Qu^odficulpamconteranr  in  pontifiiemRoma, 
vt  plcrofquc  eotum  crcbro  faccte  audio,quod  probationcm 
acexan<inationem  fibi  tctinere,  &  legibns  ommbus  acca- 
nonibus.quofcunque  paflim  foluerc  coiifucuetit,ipfe  mc 
nihil  intctpono.  Pcnesalioscftoh.icd.;  re  iudicium.  Illul 
vnumvcreingenuequedicci.nihilrcipubl.  EcclefiiqueGal 
licsmihividcrivtilius.quamauttoritatetegispsftoics  prx- 
ficiecclcfiis,fiapontificeRomanoobtincfcpoflintepi(co- 
pi,  vtotdiuatio,  inquifitio,acconfifmaciofccundum  vet»- 
res  canones  hbera  ipfis  relinquatur ,  modo  ipfi  officii  fui  me- 
miniflevelint.  Quiscoim eliadcoimpcfitusterum,vtRo- 
ma.  curix  artcs  non  noric,  &  quancum  ea  hiiu 'o  Galiici 
exorbeacfanguinis  quocidie,  non  facis  incclligac  .'  Dic.^m, 
quod  a  viris  peritiflimis,  ac  diu  inRepabl.verf^tiSfionis- 
mel  accepi,  quanqu,im  incredibile  videiur,  quotannis  va 
rioraai  diplomatum  a  pontifice  obtentorum  nomine  ad 
feptingenta,  aut  co  ampliasaurectummillia  Roroan.ihinc 
exponari  folere  ,  qua:  ica  illic  vclut  Cip^a  vin6i:aque  deci 
neantuf  &  cuftod  ancur,  vt  nuUo  vuquam  poftlimlnio  ad 
oosredcjnt.  Qirdmuica?  loproucrbiumabiiciamdudum 
Romanapctmucatio,  pluinbi  videlicct  com  auco  non  tni- 
nus  quatn  illa.Diomcdis  &  Glauciapud  Homcruna:cuius 

EEE      i 


M5tf 


Trmc.  Duareni  Commtnt. 


&  Vlpianus  noiler  meminit  j  l.i .  de  contrah.empt  .Nec  cau- 
{ari  pofliiat  cpiicopi  huius  rcgni  liberam  non  fore  otdinatio- 
nem,firegisau(ftoritasncccflario  accedaf.eft  enim  adfro- 
iiandam  nonpaucotumcupiditatem  fumme  vtilis  acnecef- 
laria.qualis  fuit  olim  populi  confenfus,fine  quo  non  potetat 
miniftii  Ecdcfie  ab  epifcopis  ordinari.Idquc  potcft  iis  obiici. 


tributum:Ttinfigni  aliqua  proprlaque  appetiatiobeacaJtettS 
facilius  decerni  poflet.can.legimus.  57 3.  diftindt.  Proinde cx 
eo  tempote  reliqui  presby  ceri.nunquam  epifcopi  funt  appel- 
lati.EuIeb.lib.  6.c.  3 ; .  hiftor.ecclcf.  &  tripart.  hiftatis  lib.4« 
cap.24.  Quamuiscpifcopiptesbyterorum  nomcn  nonre- 
fpuerint.Eulctfius  hb.f .  cap.  14.  &  notandum  eft  in  fiogulis 


Quid  cnim  aliud  nicagtt 

cxcipas,quam  quod  a  ciuibus  cuiufqj  ciuitatis  &  plcbe  quon- 
dam  ficti  folcbatJcuius  cofenfii ,  vt  dixi,paftor«s  ecciefiarura 
ordinabantur.  Namipfam  ordinationcm.&inquifitionem, 
qus  eum  beneficii  colhtione  coniunda  antiquitus  erat, 
nunquam  fibi  attribuit.  Populo  autem  pt opcer  tuniultus  & 
diifidia  vetifimile  eft  hoc  ius  ademptum ,  ac  in  piincipera 
translarumcflc.  Namfcinditurinceitumftudiain  contraria 
vulgus.  QuotaEien  )urenecfemper,necinomnibuseccle- 
fiis  princeps  vticur.  Sed  dc  his  omnibus infra  copiofius  difle- 
remusjlib.j.c.vlii 

C  KV,      VII. 

DeHierarchiij&njmisadmiiiiJlrationibui  Eccle^Ji'. 

QWx  fi t  poteftas ecclcfiaftica ,  &  qaemadraodum  a  poli- 
tica diff crat,  (atis  proiDftituto  diileruimus.  Nunc  de  iis 
videhdumcft,  perquos  ccclefiafticxresprocuiantui&ad- 
roinifttantur.  Quprumvarii  funtgradus.  Nam,vtPetrus 


bunc  coBtum  prcsby  terorum  vocat  fcnatum  Ecdefiz  Hieto- 
nymus.c.Ecdcfia.i(J. quzft. i.  Nondum  enim  piesbyteri fc- 
paratashabebanc£cclefias,inquibusdocerenc,&faciamen- 
taadminiftrarent.  QuodvelSozomenus  demonftiat,cum 
aic,confuecudinera  fuiflc  in  Alexandda  tempore  (uo ,  vt  vno 
cxiftentcrupei  omncsepifcopos,  piesbyterifcorfum  Ecdc- 
fias  obiineient,&  populus in  lis  collcda  folenliiter celebra- 
tet.Ttip.hifto.lib.i.c.i^.Sed  crcfcentcnumcroChriftiano- 
[um,cum  paflim  conftrudz  eflentbafilicz  feu  Ecdefis  noti 
in  ciuitatibusmodo,fedetiamin  vicis  atque  pagis,tandem 
inter  presbyteros  confufionis  qifcordixquc  vitandx  caufa, 
vbiqueterrarumdiuifa;  funt  regionibus ,  ica  vt  vnufquilquc 
fuaEcclefiarcgionequecomentus  ab  aliena  omnino  abfti- 
neret.  Cuius  rei  an^or  fuiffe  dicitac  Dionyfius  vrbis  Ro- 
mx  epifcopus,  vt  ex  ipfius  epiftola  ad  Seuerinum  epifcopuni 
Cordubsnfemfcripta  colligitur,  qux  inccgra  apud  Gratia- 
num  non  extat.  can.  i; .  quxft.  i .  De  ecdefiis >  inquit,pro'- 
chianis, vnde  apoftolicam  fedeta  confolere  voluifti,  qualiter 
ApaftoIusinepiftoIaGlemencisair,£cclefiam3gn2cuipiam      iintcuftodiendxpctCordabcnfemprouinciam,acdiuiden- 


naui  fimilis  eflc  videtut ,  in  qua  ptxtcr  vedores  leu  epibatas, 
gubernatore,  proreta,  naura,&  miniftris  quibiifdam.  aliis 
opus  eft.  Populus  enim  in  Ecdefia  veftoiibus,  Epifcopys 
proietx,presbyceiinauticis,diaconi&alii,quicletici  aicun- 
tur,reliquo  nauis  tsinifteiio  compaiantui.  Hoium  igitut  alii 
pare  ■  t.nuUoquc  munerc  ecclefiaftico  funguntut :  &  hi  vcr- 
bo  Grsco laici,quafi  popalares vnlgo  dici  folcnt.  Alii  impe- 
ranc ,  &  piincipacum  qucndam  ia cxteios  habent ,  qui  hier- 
arch  a  a  Gcxcis  ?.ppell3tiir.  Quinquam  eoveibotaiiflime 
Vfos  f  iHe  vfc, eres  cxiftimo.  Hi  enim  miniftri  alioiu , quara 
domiuip.ucp.incipcsvocatiroaluerunt.Qupdeoiumfingu- 
hv  modeftia;&  ianditati  adfcribeadum  efle  putamus.  Sed 
dei;ou)iiie,r3odovrrOTteneamus,minuseftljborandum. 
Vc  igitur  tot»  res  comrtiodius  explicetui,  minifteiium  do- 
ftr'nidiuinx,quodLuca$vocat  ^ct.uvl:u$M-y\i,!LCxtcnsmi-' 
Difteiiisdiftiriguemus.CiicamiDifteiiumdoctriasanimad- 
uerietiam;;ft,Chriftilcgatos,fiueApoftclosinitiocxoiien- 
tis  Ecdefi;:  per fingulas ciuitates,  in  qiiibus  Chriftus  coleba- 
lur,  adroiniflratorcs  quoldani  inftuuiflc,qui  gi.ibernarent 
ecclefias.ipfiqueprxcflcnt.  Hosvocarunt(aceidoces,quod 
facrorum  curationem  haberent,&  piesby  teros,  id  eft,fenio- 
re  j,quod  prudentia  &  grauitate  vencrabilioies  eiTent  c^ccris, 
NamhocGrxcum  vecbum  non  adxcatcm,  fcdad  dignita- 
tcm  quandam  pocius  refcrcur.c  dcros.  i  i .  dift.  Idqae  mul- 
tis  exemplis  demonftrat  Budxus  nofter.  Quam  loqucndi 
fotmam  noftiaces  imitantut,  Seignoies  vulgo  appeUantes 
eos,quos  honore  aliquo  dignos  iudicant.c.  i  .de  ceni.Dicun- 
tutpixtercaminiftri,vcaitChiyfoftomus,hot«iI.i.incpift. 
adPhilip.  &  paftoresquod  miniftrcctmagis,  quamdomi- 
nentui  cxtcris ,  &  gtcgcm  fibi  cemmiflum  pafcant.  Quod 
Y&rburd  iis  conueniie,qui  alios  gabernanJusfufcepciunt, 
indicac  Homeius ,  cum  Agaacmnonem  fubinde  vocat  'orii- 


dx  faceidotibus,nihiI  tus  chaiicaci  melius  nobis  videcui  inti 

maie,  quam  vt  fequaris ,  quodcos  in  Rora.  Ecdefianuper 

cgifTe cognofcitur.  Eccleuas  verofingulas  fingulispresby- 

teris,dedimus  parochias.&ccrmiteria  eis  diuifimus.  Sed  vni- 

cuique  ius  proprium  habere  ftatuimus,ita  vidclicct  vt  nullus 

altcrius,parochix  ce  rminos.aut  ius  inuadat:(ed  vnufquirque 

fuis  tctrainis  fir  contentus,&  talitet  Ecdcfiara  &  pkbem  fibi 

coajillam  cuftodiat,  vt  ante  tiibunal  xterni  iudids  ex  omni- 

basfibicommi{£sratianerareddat,&noniudicium,fedglo- 

liam  pro  fais  adibus  accipiat.  Hanc  quoque  normam  charif- 

fimc,te&  oranes  epifcopos  feqaiconuenic,&  quod  tibi  fcii- 

bitur,oraaibu^quibufcunquepotuetis,notumfacias,vtnoa 

fpecialis ,  fcd  gencraiis fiat ifta  ptxceptio.  Anadetum  autem 

idem  decreuifle  apnd  Gratianum  legimus ,  quod  Diony fius 

Romxfa<aum  fuifTe  rcfcrt.  Prcsbyteii,inqHit,per  cafteUa 

&modicasciuicatesatqarvUiasdebencab  epifcopis  ordins- 

ri&poni:fingulitamcn  per  fingalos  titulos  fuos,&c.can. 

cpifcopi.8o.diftindt.Hiftoriographi,vtPlatina,druifioncrn 

quandara  titulotura  &  dioecefium  in  vibe,  Euatiftoarque 

Matcello  afciibunt.  Sed  cuius  inucntum  hoc  fderit,  non 

multum  aibittor  ad  rcm  percinerc.  Parcccias  autem  appcl- 

larunt  vetcres  fana  illa  &  Eccicfias,affignantar  presbyteii^ 

incuiufque  cpifcopidioeccfi.  Sed  paulatim  coiiupto  voca> 

bufojparochixappcllaiicoepeiunt.titul.depaioch.  Quan» 

quampiototailla  diaccfiipfius  epifcopi,  quxin  variasrc» 

giones  aiftributa  eft ,  frcqucntet  hoc  vcrbum  accipitur,  vs 

poftea  dicemus.lib.  i.cap.^.Sdendura  cft  pr^tctea  poft  hanc 

Ecclefiarumparticionem  &  diftributioncmEpifcopiinraa- 

gnaiUadiaeccfifua&presbyterorura  in  fnisEcclcfiisparera 

non  fuifle  poteftatem  atque  audoritatem  :  cumordinatio 

presbyreromm.cxteroruraque  rainiftrorum  Ecclefix,  ba- 

filicarum  coofocratio ,  &  quxdaro  alia  epKcopo  tantum 


ftivuMeif.  Sed&cpi(copiquoque,quafifpfculacorcsarque      permiflafint,aon  edampresbytecis  infeiiotibus.caD.pei- 
inrpedlorcsfunt  appcUati.  Quofcreienfuepifcopiab  Arca-      ledlis. if.diftindl. 


dio  lureconfultovocancur,  quipanicxteriiquerebusvena- 
libus prxfunc.l. vlci.de muncr.&hono.  NamPaulusinepi- 
flolis  vtraque  appellationc,  presbyteii  nempc  &  epifcopij 
promKcae  vcitur.Idque  Chryloft.  Aaguftin.Hierony.&  ple- 
riq-,  alii  annotarunt.  d.c.  dcros.c.olim.^  f  .dift.  Verum  cora- 
munisiUa  adminiftratio  presbyteioium  vifa  eft  incommoda 
piopter  dilfidia  &  contenriones,  quas  pariebat.  Quaiene 
vnu(qui(queadfetrahcns  Chiifti  ecclefiamrainperec,vcin- 
quic  Hierony.  opcixpictium  duxeiunc  in  fingulis  duitati- 
bus  vnu  m  ei  pixsbyccrorum  oidine  cxteiis  prxficeie ,  ita  vt 
cu  ">»  ecr  am  confilio  omnia  gcreict,atq;  adminiftratec.  Huic 

vaioomeaepifcopiquodanteomaibus  ciat  cetnmune.ac      epifcopusptopcecabfendafortevcloccupationes  fuas,noQ 

pofliF 


c  A  p.  viiL 

be  vdriUfreshyterorum  generibus. 

PResbyteii,qaosepifcopofabc(rediximns  :  honoAne» 
ciufderagradas,dignitatisacqueau&oriracis  funt.  Nam 
atchipiesbyteiiintei  costcpeiiantur:ficut  &  intcr  epjifco- 
posaichiepifcopi.Giat.indcc.(fo.diftin.c.i.dextat.&quaIii, 
Sunt  autemarchipresby  terorum  duo  generarquorum  vrba- 
niquidam  dicuntur,aliivicani.  Vibanidicuntur,quiinvr.< 
be  &inmaioreEcdefia  oiEciofuo  funguntut.  Curacnim 


^efacr.eccLmimli.acbenef.Lib.  L  njy 

poffitomniaepifGopirauniaveirjIus.velvnacumpresby-  lolcntcrarrcgarenttandem.nccvllafamboniratioporum 

tcrisobire,fed  curasfaascueispartinncceffehabea^vtilms  inftitutionisappatcret.iJmunus  omniao  (ublatumftq-,  an- 

vifum eft expresbyteris vnam ciceris prxponerf ,qui eaqu?  tiqnatum eft,c.qaam.i,s.c.chorep.(copi.68. dift.& fa  ile  'r-i. 

ad  presbyceroiam  officiu.Ti  pertinent,  partiraipreexfqua-  hipetfjadeo.archipreshyrero.s.dequ.busan-elocutilumus, 

tur.partimalusfacienda  prilcnbat ;  quam  ommbus  fimul  iaeoramlocumfucceffilie,  quib.is  r.equc  epikLpi  nomcn 

presbytcrisidcommittere,necontentioahqu:iinieriplosex  attnbutum  eft.neque  alind  qaicquameorum,QUJEtpi('co- 

communioneadminiftrationisoriretur.c.officium.deofhc,  porum  propriafunt  :nefortaifci(.(isaudaLia:atqi,en!o!en- 

archiprcsbyt.d.c.perleais.z5.dift.Itaquearchiptesbytetvr-  tixillius.propterquamdeiea.fuetant  minun  UJi  tp.fcopi, 

banuseampoteftaremhabetinmaiore  Etclelia,quamqui-  occafio pracbcretur. 
uis presby ter in  parcecia  fibi  affignata  habere  dicitur.  Sed & 

cxterisquoqueeiufdemEcclcfiapresbyteriSjquicardinales,  C    a    v       X 
ideft  prira3iii&prarcipuidicuntur,addiffcrentiameoruin, 

quiininferioribusEcclefi«funtconftituti,hauddubicpras-  I>e  epfcop  Romano.,ac  de  eim  amflitudtmt&anBoriUte-, 

eft.c.z.de offi. archipresbyr.  Archipresbyccri  vicani  nullam  f^m denomimhm variis.amhmappellmCokt. 

invrbepoteftatem,nullumminiftcri!imhabcnt,  fcdinma-  '            ^'          ^ 

ioribus  cclcbrioribufque  pagis  conftituuntur.  kc  finguiis  "CPifcopu.sRomanzvrbiSjquinprimus  patiisrcharumo- 

prxter  Ecdefiaf  proprix  curationcm,certarum  Ecclcfiatum,  X-(li™  habitus  fic.dubium  non  eft.ld  cnim  variis  conciliis  & 

certorumque  presbytcrorum,  qui  videhcetperminorcsti-  pnncipum  Antaionibust ft  confti;utum.  Nou.Iuftin.  151. 

tu]oshabitant,'nfpe>aio,obrefuatioquecommitritur.c.vit.  Vndeinhiftoriaecclefiafticanonfemc!  legimnsms  eonno». 

dcoffi.archiprcsbyi.Haiftcnusdcpresbytfriscpilcopoinfe-  candivniuerfaiisconcihiadipfumpenincrc.Qu  mpotefta- 

rioribus.  Nunc  de  epifcopis  eft  videndum,  quorura  varii  teraaChriftoacccperic,necne,meum  diffinuenoi  eft,(cd 

quoqucgradusreperiuntur.  thcologi^profeHorum.Egoefenim.quimelurifconlultum 

profitcor,  de  his  rebus  tanquam  poliiici  cuiufdani  ordinis 

C  A    P.      1 X.     /  caufahominumconfenfuinfticutisjitadifTerorveritusfcili- 

Beepifcopis,  qui^radusjintepifcoporum,  &qtupotefiaS  cer,ncthcologinoftri  tcmpciisautintctdiiaomccum  con- 

oltmfumteorum,qmchorePtfioPtdtcehantHr.  tendant,autraeexiureraanuconlertuvoccnt,quodrcmerc 

•'                    i            iJ   i  inpropriasiplorumpoiicftioncsirrucrim.  Siue  igivjt  hoc 

EPikoporum  varii funt  gradus.Quidam  enira  pr^fubt  vni  datum  cft  vrbi ,  qus  caput  impcrii  erat ,  fiue  apoftoii  Perri 

alicui  ciuitati,&  vicis.qui illi ciuitati  fublunt.Et  iii  fimpii-  raemotix,qui  primus  in.Ga  fedilTe  dicitur,aut  denique  ipfius 

citeccpifcopiappellantur.Aliinontantumciuitati.fedetiara  Chriftiinftitutioni,  vt  vulgo  receptumcft,conftatvetuftis 

prGuincis,qua:muitasciuitatescomple.5litur,prxfident,&  tempotibus,ptimampratcipuamque  (cdem  cpifcoporumin 

.dicunturarchiepifcopi:quodepifcopisfupcrioresfint.  Me-  EccicfiaRomanafuillc.Qvrohonoreatquc  dignitate  initio 

■tropolitaniautem  idco  vocantur,  quiainraettopoiiaiiqua,  inoderateadmcduiuvfifunr,adeo,vtcicerosepifcoposfra- 

ideft,matriccciuitateiamolimconilitutifunt.  Aliinonvni  trum,  collegirumqucloco!cmperhabuerint,uccimperium 

prouincix,fedmultispra:fe<5lifunt:&  inomnes  nonlolum  exerccrein  eos  regum  ac  principum  motc  vnquam  in  ani- 

epifcopbs.fed  etiam  atchiepifcopos  poteftatem  habcnt.  Id-  mum  induxetint.  Id  qnod  cx  epiftolii  Hie'onyn»i  ad  Nepo- 

eoqueprimatcsfcupatriarchxdidlilunc.c.clcros.zi.dift.c.  tianum&Euagriur.ih^iicperfpiciporeft.  Nam  &concilio 

vibes. 8 o.dift.c.prouincix.pp.dift.  Hi lunt numero quatuor  Carthagis-  ecl:  ^.rap. 2 tT.  vetitum  f ucrar,ne quis  princc ps  fa- 

(prxterRomanuraEpifcopura,quivertcxoranium,&prin-  ccrdoruro,3nt(ummusfaccrdos:(ed  tanturaprjma-fcclisepi- 

ccpscfledicitur,dequomoxvidebimus)  Conftantinopoli-  fcopusappellaretur.c.priffislcdis  ^p.diftindf.  Irsqt.cquod 

tanuSjAlcxandrinus,  Antiochcnus.Hicrofolymiranus.c.an-  defumraoRomsnxvibis  pontificatu  itgi.ur  in  Ntnel.Iu- 

^qua.depriui.c.facrofanfts.c.Conftantinop.c.renouantes.  ftiniani,  qua  de  prxrcriptione  centum  annorum  lcquitiir, 

c.diffinimus.  ii.diftin.  Qujbus&aliiquidam  vclutimino-  quibufdaravaldeiulpedumeft,  necinGrxcoIuftirianico- 

ruragentiumpatriarchxadicftifunt,AquiIeicnfis,Cantua-  diceTJvntfpfjvreperitureaconftitutio.Hir-c  Gregoriuspon- 

rienus,  Biturigenfis  &  Gradenfis.  Ideoauieminftitutaeft  tifex  Roma.  loanni  epifcopo  Conftantinopo!!rcn.E  vrbis, 

potiffi.Tsumhxc  hierarchia^vtaugufta:  illius  acdiuinsciui-  quxnouatunc  Rcma  propcer  translationem  i.s^pctiidice- 

tatis,  qaam  nos  Ecclefiara  vfflcaraus,vnitasactranquiilita$  batur,vch(meDterobftitir,cumImperatorisMauritiiauiJo- 

mehusconfeructur.NamEcclefiavnaeft.inquitCyprianus,  ritatcfretusepifccpumfeviiiuer(alcmEcc!cfixeireconten« 

qux in mulcitudinem iar us incremeDto tcEcunditatis exten-  derct,& exrat eiuldem Grcgorii io  Gi atiani collvdlaneis epi- 

ditur.  Qupmodofolismultifadii,fediumenvnum,&rarai  ftolaadEulcgiuropatriarcham  Alexandtinum  fcripra,qoa 

arborisraulti.fedrobur/numtenaci  rad.ccfandatum.c.lo-  cpifcopivniucrfalistirulum  quafi  (upctbam  infolentemque 

quitur.z4.q.i.  DeindehuiuscrdiDishicrarcbiciingensinco  appellationemrefpuit.can.ecce.^cj.diftitift.  Verura  non  ita 

confpicitur  vtiiitas ,  quod  ficut  epifcopusconuocat  presby-  inuitopoftBonifaciustcttius  magna  contenrione  a  Phoca 

terosfuxciuitatis&vicorumciuicatifubiedlorum,vtcorum  ImperatoreobiinuitjVtepifcopusoecuraenicns&vniueifa- 

confilioresecclcfiafticasadminiftret,  &contiouerfi3sdiri-  lis  fieret:eamque  audlotitatcra  cxtcriciasfuccfffijresnon 

ra3i:ficarchiepifcopus , aut  patriarcha fuz prouincix aut na-  folum  mordicus  retinucrunt,fed mirabiliter  auxeiriit  ctiam, 

tionis antiftites cogit  & congrcgat , quo  grauiora  ncgotiaia  przfettim a  Pipini &  Catoli  Magni  FraDcixregum  tcmpori- 

araplioiiraaiotiqueconuentutra<5ariacdefiniri  poffint,&  bus,quiftudioincredibili  Ecclcfiaro  Rotnanam  funt  pr©fe- 

quxpcrperam  aciniufte  decreta,veliudicatafunt,admaius  cuti,  adeovtrcgiumcxcedatfaftigiurapontificdttis,  &ma- 

iudiciumgtadatirateferantur.<J.q.}.&4.Namhuiusteigra-  gnitudinefuanunclaborarevideatur.Admiratifuntvetere» 

tia  fynodi  tara  ciuitatum ,  quam  prouinciarum, atque  natio-  facei dotem  Commanorutn  in  Ponto ,  cui  vt  a  Strabone  li- 

numfingulisannisindici  foicbant.  iS.dift.c.  ficut  olim.de  teris  ptoditumcft,  rcgura  Ponticorum  tcmpote  roaximut 

accufatio.  Qupd  &  conftitutione  quadam  prxcipit  luftinia-  fccundura  regem  honos  habcbatnr ,  &  reginm  diadema  gc- 

nus No.de fan(5l.cpifc.Illudprxtermittcnduranoncft,anti-  ftatelicebat.  Cemmanaetiara  imperiociusfubcrar,cufn  fa- 

quituscumcpifcopiotio,vtveiifimileeft,fuoconfulerevcI-  crisfcruis,quihieroduhdicebantur,nonp3uciorcs  fex  mfl- 

lent,  yicariosquofdamcpifcoposordinarefolitosfuifre,qui  libus,  inquosomnempotcftaicm  habebat,  dcmptafoljm 

vulgo chorepifcopi  dicebantut , audlote Daraafo  in  vecbofa  rendendi facultste.Ncc co inferior perbibetur  Comraano- 

quad3mepiftcl3,quafi;^«e/«co(\idcft,rufti£iepifcopi:quian5  rumfaccrdosinCappadocia.dequomultaidem  audoifcri- 

in ciuitate ,  fed  per  vicos  & pagos  munus  epilcopi  quadante-  bit.Fuerunt  &  alii.quorum  (plendor  &  magnitndo  multuo» 

nus  gerebant.  Nam  ledorcs,exorciftas,cxteroique  inferio-  celcbratur.  Vcru  ca  eft  pontificis  Romani  amplitudo  &  ma- 

ris  ordinis  clericos  ordinare  ipfis  iicebat,  quamuis  ptesby-  icftas,viomncs,quotqu©tvfquam  fuctunt  pontificcs  acfa- 

teros,autdiaconosordinarcnon  poflent.conc.  Ancyr.c.i}.  cerdotcs,longopoftfeinteruaIioreliquerit,&hxc,  vt  itadi- 

conc.Neocxf.c.ij.cone.Antioch.c.S.&io.c.eccicf  eS.dift.  xetim,monarchiamagnoconfenfuChriftianoruraideore- 

Verumhocprxtextu,  quod  cpifcopalem  honorem  fibiin-  cepta  eft,  opinor,  qma  tot  tantaque  inter  epiicopos  crant 

EEE      } 


Franc.  ^Dmrent  Com?nent. 

fi  miil  cum  ptesby  :cris  de  difcipli  na  clTi.dc  caufis  ccdefiaftt- 
CiS,dedoft.in.adiuiaad£liberaiec.  N.hilenim  quodpaulo 
grauiuscllecjepilcopiabfq-.eeo  coecuac  veluti  fenacuquo' 
darataciledecernebanc.if.qutft.^.indecret.Sedhuiusho- 
ncftiffiini  inftifuti  vixva  bram  hodjerctinemus.  Synodus 
prouincialis  tft  conuentas  cpifcoporum  cuiufque  prouin- 
cii.qui  a  Mecropolicano aut  patiiircha conuocatur , cap.te- 
guIa.j.dfti(iia.&totai8.diftin.AdditGratiani:sauiaotita- 
tcctiam  Romani  pontificis  piaEfence  ipfius  legato  concilia 
prouincialiacelebrari.d.c.ieg  la.  Quamuisautcmh^ccon- 
uentuspra^cipueepifcoporuiu  fic:r.-menabJnnocentiotet- 
tioconftitutumcft,coIIegiaeccIefiartica,q'iarvn1goCapitu- 

la  vocamus.ctiam  conuocari  debere.cap.vlt.de  hs  qui  fiunt 
aprsl.Qupdtamenplerifqueiurispontificiidfdoribuspa- 
rum  probatur,  not.  in  cap.gtaue.  dcprae.  Archimandticai 
inuitos  adefte  non  cogi  j  vulgo  receptum  eft ,  quod  fiDguli 
cpifcopi  poftea  ipfis  exponant,qux  inconciliogefta,con- 
ftitutaqucfunr.c.dccernimus.iS.diftiniS.  Sedvciiuseft,noft 
hostanrum,  fedhosintcrdum  etiam  latccs  hommesadeffc 
deberc  :  quodveIeoruminterfitfoiullis,vclncce(Iariura 
fit  eorum  confilium,not.in  d.c.graue.c.  ad  (edcra.jy.  quift. 
j.  Nec  aliter  hoc  definiri  pofle  videtur,  cum  ex  vatiecsce  cau- 
iarumpendeat.  Eianimadaertendumcfthuiufmodi  (yno- 
dosfecundumveterescanonesbis  in  anno  aut(altemfi.niel 
celtbrari.cap.habeatur.&(tqijen.cap.quoniam.i8.diftir<<3:. 
Acin  eo  conuentutradantur  &  iudicaBtur  C3uf.t  ecclefia- 
ftic^,  totiufque  cleri  morcs  rcformantur,  &  corrfguntur, 
vtfcribitluftinianus,  Noucl.izj.defjndepifc.&Synodus 
Antiochcna  conftitoit.  cap.  proptcr.iS.diftindl.  Cuiusrei 
gracia  tcftes,  qui  dicBctur  Synodalcs  ,  conftitui  moris  cft, 
ficut  &  in  cuiufque  epifcopiSynodo.  c.  cpifcopusin  (yno- 
do.j  f  .quaeft.<j.cap.prjEtetea. de  teftib.cog.  Nam  fi  qiiidgra- 
uius  occurrat  in  conuentu cpifcopi ,  &  presby  erorum  quod 
niaioris&ampliori$conuentusiudiciumpoftulct,3utfiquis 
ab  eo  iniuria  (e  affeiflum  conqueratur,  ad  conciliuna  ptouih- 
cialeiddefcrcndumeft.c.fiqjis  aproprfo.ii.quzft.f.  lilud 
qua^fitum  eft,  an  cpifcopus  fn  eo  conuentu  deponi,  ac  de 
gcad«  fuo  deiici  pvflit.  Etceitumeftprifcts  tcmponbuiid 
vfitatum  fuifTe  coDcilio  Antiocheno.  c.  ii.  c.  fi  quisapro- 
prio.ii.qu^ft.f.Sedpontificiisquibu^dimdccrecistaliscon- 
demnatiop£ohibitaeft,incon(ultoRomanopontjficc.G.ac- 
cufatus.&  feq.  j  .quift.ff.not.  in  c.ex  tui.  de  cler.non  rcfid. 
Sed  &Gracianus  ait  huiufmcd.'  concilta  ad  corrigenduni 
non  etiam  ad  conftitucrdnrn  ,  vel  difSniendu.-n  cfficacia 
cHe.iS.ddin.inprin.  Vcrutn  h^nv  G.itianifentcntiimimr 
prbbant  multi  rxiftimantes  Syriodum  prouinciahmcano- 
nes  coi.  ftituerc  poiIe,qai  intia  prouir.  ci*  fines  vim  habeanc. 
"glofl.  ib  dem.  Ciuus  rei  pletjqac  cjc^mpla  ex  vetcruni  mo- 
rjumjBtis  proferre  licet.  Saoein  i  dicandiscaufisecdefja- 
fticis  antiquitus  multnnj  Romana-  fcd.  ctibutiim  eft,  aico  vt 

D':  Synodisia.i«al,qiMdartigin:.usfuperiorie?pitc:fedea  plerunquc  eiusfcdis  arbitrio  iudicia  epifcoporuma:q;adeo 
esplen  oremdifcLfTi,  nemrcquirit.SuntauemSync-  conciliocumprouinciaiiumvclinfirmarentur,  velrata  ma- 
<iommtria  genera^Vnumeft  eatum  qosacuiu^qucciuica-  neei-it.Quodvclcxcanopibus  S^^rdiccnfis  conciliiperfpici 
tisepilcoP'  celebrantur.  Namepifcopus^accdctesacptcs-  poteftc.fi  qui»  cpifcopus.i.qujEft.Acfitametfimag;  afxpe 
bytcrospaiOECiajfny  qui.'tannisconi:ocare!olEt.c. annis.iS.  fuetithacdetecontefltio,&  canonibus  ccnciliiMileuitani 
diftinft  rsp.ficiu  olir«.de  accu.SeH  quotits,ac:  quo  tempo-  ab  cpilcopis  Africanis  prohibits  fucrint  huiufmodi  prouo- 
re anni iure poniificio non  f  .tis  t xprellum cft.U.^que hic (pc-  caiiones,c.placuit. 2. quxfl.  6. quas  ctiam magnoperc dete- 
dandaerit  cotjfuetudo.  Niccnfis  enimconciiiicanonquo  ftaturBernard.ishb.j.dccoDfi.Romanip;ntificcsadextre- 
certumfropusdtfinitumeft^dcprouincialibus  concilnslo-  mumobtinuerunr.vteorumiudicio  cireriomnescpifcopi 
quirur,dequ.ba.f  moxdifturifumus.c.babeatur.iS.rhniiicl.       fubcdent.vtqueipfinulhusccnfuixeffentobnoxii.c.cun^a 


1158 

«iiiridia  ta  difcrepintes  lehtentix  &  voluDrates ,  vr  in  iUa  iam 
Propemodum  ferrca  stacc  nuila  aliud  prarlentms  tcmedium 
3ic5feruandam  Ecclefii  vn.tate  (upereflc  v.dererur.S.itym 
ctcnia.  eftiHud  Homeri:Ouv.«>^i.T0A./K/..eJ'>"'H"*'"'e^"'  '^' 
tr«  /i«^;M.;c.Quid  quod  naturales  dicuntuc  cflc  conuei  (lones 
Reium  pubi.  vrmirumnon  fit  Atiftocratiam  aliqnando  in 
Mona.-  hiamc..^mmutari,&iu.(usM^narchiaminaliudgu- 
bernandigeaus,cuia  vclhic  intyranniJem,vdiiIa  inUu- 
gach.amd'g:nerat.  EtemmHierarchiahicdc  qua  loqui- 
m  ir,Ecdt(i.srticaeoeuafit,vtnonabsiequisciuiIi  cuipiam 
g  .bcrnationieam  comparauerit:tatnetfilonge  d  gtuorau- 
g  , (liorque  habeatur.Nec (anc  me fugit  quid C hriltus ip(e  de 
TOanerisectlefiaftici,&pnnc"patusatqueia.pernddaiminc 

A  poft  oios  fuos  docuent.quidque  Pctrus  ea  de  re  fcriplcrir  in 
g  aui  ilia  epftola,  qur  ep  fcopi  offidum  ab  eo  delcribuur. 
Ssa  hxc  thrologi;  hbentcr  difcutienda  relift^uimus.  QuaE- 
ficum  cftap!erifquf,tui  EpifcopusRom.tcdcfia:  Papaap- 
pe^letur,  quafi  hocvocabalum  citeris  epifcopis  commune 
nonfic.  Verum  illi  msgnopcre  falluntur,  cum  exantiquis 
fcripc.^rib.is  conftet  omues  epifcopos  ac  presbyteros,  qm 
'fanctit.iccvicse&d:;arina  coaimendarentnr,honoriscau(a 

ficnmictipaaolim coufucuifle,tior.in cap.fi  Papa.40.diltin. 
paucjexiah.iitisexemplahicprofersm.Hieronytnusinepl- 

Jl.Jis  Aiig  jftuium  epifcop'im  H  pponenf.m  lubinde  1  a- 
pi.uv.ua-.ApudeundemAthan3fius,EpiphiniusEuagriuS, 

Alypins,  Chroma:ius,Theophilus  Paps  d:c mtur.  Marti- 
nus  Epilcopus  Braccarenfis  pa^Tim  apud  Giacianura,  l  apa 
vocacui  ,&  fipe  co.idlidin  Martini  Papar  cororaemoratar 
abeod.mc.epi(c...po.8.qu»ft.i.cum'fimfl.Siccnimtereit- 

bfum  vocaut,quem  is  ex  varus  G. artorum  (y nodis  exccrpiit 
atqu ;  coll:  git.  Cy prianus  quoqii*  P^.pa  cvebro  appellatut  m 
lure pontificio.c.a-^ru.j o.  ■ift.c.omnis. dc confec. dift.i.c. I . 

de  co.-ifetr.  dift  1.  Nam  Wtt^  Graecum  nomcn  a  veteribus 
Vfjrpatnm panem  *  gnificac.v el  S..id3 aiKacie.  HuiC  Arria- 
iiusiaB'ihyiiiacisfaib,r,(oue>.naBirhyniis.TaTT<«'appellan 
foliciimfo-flf.  Sed  vu!g.-reccp,ur^>  ,ft,v..vniRomanopon- 
,  tifid  hoc vocabr.Um»  accs  ibu.itni .  lilud  quoqtie  proprium  el- 
feRomanipontifi.is  noi  nuUitrbdunt,  vr  fetuus leruoium 
Dduuncupetui.r.or.tuprocEm.,Dccret  Qu^jpertinentvul- 
garesnecomnir.oi.  (..li' ver(us,q«osDectetoruu,Graliani 

iiicerrrrs  ef  rr,gl  n^  r.q  rot-cs.  i.  cj.y- 

Roma  ttbi  cfhorJamfuherant  domim  dominorum: 
Seruo)  .mferutnunctihifui/tdomini. 
V^  -im-  ;■    Vio  oL.  omniuo.autcctte  aonadmodumvlui 
*  .k.:,«id..:  jiiiittimus. 

•    c  A  p.  li. 

T^econuenfthtu  ecckftafiicis ,  quas  Synodos  vocant. 


Qu  daplerilqiicanimaductfumnoncft.  glofpiag.Attam- 
cth  lolenneotdinaiiumquefit,  (acerdotcs  qui  Ectlefias  re- 
gant  ad  Sy  ncdum  coiiuocare ,  non  ctiam  cxtcrosclcricos  & 
atchiraandrit3Sleiimonaftcrioruirpri{ul£s:tamen  fi  iufta 
Sliqua  caula  epifcopum  muueac,his  ctiam  marid.irc  poteft,vt 


permundum.5j.quaeft.3.c.nemini,7.qDift.4.Qupdadcaa- 
Jas  tamenattincEjin  qufbusadRomanam  fedem  hodieih- 
tet  ponitur  appeIlatio,decr«ta  bafilienfi  j  concflii  in  Gallia  fe- 
rc  obleru5rur,necdi(cutitur  aut  iudicarur  Romi  negotium, 
fd  in  qua  dicecefi  lis  cceptacft,inca  iudiccs  dantur.tit.de 


ad  Sy  nodr.m  acccdanc.cap.quod  (uper  his.de  maiot  .&  obe  d.  caufis.in  prag.&  inconcor.  Supcreft,  vt  de  fy  nodo  vniuctfali 

c.epiico.cap.vIt.iS.diftindi.ca.vlt.zS.quxft.i.not.inc.dilc-  &(ECumenic3aliquiddicamus.Acinprimisqv!a:rirur,quiin- 

d^is.deoffic.ord.c.exote.dcpriuilcg.  Defodalibusmcndi-  tereflchuicfynododebeant^quodPanorm.fateturnnlloiu- 

c.intibusaliqiiando dubitstum  tuit.  Verum  Grcgorius  pon-  re cxpreflum efle in cap.giane.de prsb.Et  fane magna cano- 

tifexconftitui[eo5abepifcopiscogcndosnonefle,vc(olen-  numdccrccorumque  pontificiorum  varictas  hic  repcritur. 

nibiJsSy.iodisadfint.c.nimis.deexccf  praElat.IIIudanimad-  De  epifccpis  orbis  Chriftiani  minus  dabitatur,  &  cxtat  ia 

uerfioncdignumeft,  ensquiad  Synodimiirenoncompel-  decretahbusformula&conccprioiutifiurandi^quaobftrin- 

luntiKjCancnibas  inSynodoeditisobtempctarenihilomi-  guntur  o  nncs  iepi(copi,vt  ad  Syiiodum  venianr. cap.ego. 

nusdcbete.  Olimhiconueutusindiccbantur,  vt  cp!:«.opus  de  iuieiucin.  De  monafterioruman[ift:tibus,presbyrcri.<;, 

&  qui' 


Defacr.  eccl.  miniji.ac  benef.  Lik  I. 


lcqnibufJamaliiscUridsaliqtiot  cxenipla  legumur  in  iute 
Poiitificio,  c.  ianomiacdomini.  i^.diftin.c.  Adrianns.65. 
dift.Reg^s  pra:terea  ac  Impe.atores  non  adfuifla  tantum  Sy- 
nodo.fed  &  praifoiflt  legimus.c.fucurara.  1  z.  quift.  i.c.  nos. 
adiiaem.9^.  diftmft.  ca.fi quisingenuus.  i^.quasft.i.capi 
Ad: ianus.i.tfj.dift.  Scd & aliosquoqj laicos homines in ter- 
damconcilio  adh  bitosfuifleconftat.c.adiedem.jj.q.j.Ve- 
rumillud.fcrupuluiBpletifqj  iniicit.quod  tmmenfaillaquo- 
rumlibet  clencorum  turba  non  videtur  ablque  magno  in- 
irommodo,&co»fufiOQeadhuncconuentumadroiitipoire. 
Dcinde  alieuum  vidctur  ab  ecdefiaftica difciplina ,  vt  laici  de 
ecdefiafticis  ncgociis  iudicium  facianr.  c.benequidem.fxJ. 
dift.c.nonpIacuit.Kj.q.7.  Confufioautemvitanpoteft.htx 
fingulis  prouinciis  moderatus  aliquis  numerus  eruditorum 
arprobatiotumeligatur,  &adSynodumaiitcatur.  Nai»& 
ahoquipaftoribus  defticutae  manercut  Ecclefii.  DelaiLis 
veronihil  aliudrefpoadenHom  nunc  occurrit,  quam  quod 
Nicolaus  Pont.  fcribitadMicha.  Imperatorem.  cj^.diftin. 
Vbmam  hg.ftis  ,  inquit  Imperatcres  anrecellores  vefttos 
SynoJJ  bis  conuentibas  intetfuiile  ,  nifif.jrts  m  quibul 


ii$9 

defijrotferebantur  ,  pauperum  clericorumque  alendorum 
gratiaveii"abatur.ca.pric!pimus.ii.q.i.c.iafat)<S:a.5iz.diftin. 
Hincfitvc  hodieinEcdefiaobiationesad  altarc  fadas  red- 
pi.ant,cum  hycodiaconisfuis.  cap.  dcros.  1 1.  diftin.cap.  per- 
ledis.if.d  Ittn.  Proindequidamiuris  pontificii  coniuitus 
noi leais ap  d noftrates aui hontat s,Diaconus, inquic ,  hcH 
fpiralitatis  nomencft,presbyceractatis.  glofi.  prag.  tit.  de 
atta.&qiialu  card.vetb.cardinales.  Scdpoftcaidmunusau- 
<2umeft,vtClcmentis&Euatiftirefcripta  ir.dicant.  Aite- 
nimClemcns,  DiaconiEcdefix  fint  tanquamoculiepifco- 
pi oberrantes,  & circuroluftrantes cum  verecundia  aftus  to- 
tius  Ecclefijfjpcrfcrutantesdiligenciusfiquera  vidcant  vici- 
numfieti  ptJEcipitio  ,  &|)roximum  tffe  peceato^vtrcferat 
hocadepilcopum,  &icacpilcopo  (uggercre,quiadcultura 
Ecdefii  &  dilciplinam  eius  pertincnr,diaconiscuta  fit.  c.di- 
aconi.9  j.dift.EtEijariftus,  Diaconi,  inquit,  quiquafioculi 
v  dentut  cire  ep  fcopi ,  in  vnaquaque  cruirare  lcptem  debent 
elIe,quicuftodiantepilcopumprsEdicanrcm,  nc  ipfecpifco- 
p  isab infi Jiaroribus  quoquo  modoinf.  ftetur,  aut  Izdatur  a 
fuis,au  verba  di  jina  decrahendo,  aut infidiando  polluantur. 


d  i Jijvbi  de  fi Jc  tiadlatum cft,qua:  vniuerfalis  cft.quae  omni-       vel  dt fpiciaiuur,fed  veritas Ipirituali  redolcat feruore, &  pax 


umcommunjs,  qus  nonlolumaJclericos,veruaietiamad 
laicos,&  oranesoruninopertinecChriftianos?  Quamuise- 
nira  iud  cia  eccl  fiift  ca  foli  exerccant  facerJotes&  clcfii.i. 
d.Ci  bcne  q  li.tamen  vbi  de  eo  negoto  agitur  quod  ad  Ecde- 
fi  .m  vni  aeifalem  pet  tinet,qu2e  non  folura  cx  cleris,fed  etiam 
exljicisconftit.ca.  Ecdcfia.  decoufcc.diftin.j.iquumnon 
eft  laicos ab  h  liafmo Ji  delib?r itionibus fummoucti,fed c5- 
mun  pociusdecretoomaiadiffiiiiri,  quod&abipfis  Ghrifti 
Ap  ftolisobferuatumfuiflefatisLuca:  teftaturhiftoria,  A- 
dlo.if .  Arq  leitaceleberrirai  iuris  pontiii;iido6fcjrcslenle- 
runtglo.Cip.Adrianiis.i.tfjidift  glo.c.  vlr.  dc  hisquifium  a 
prxl.tiJBccfiPinormitaQusinlibroqisftionura.Iaicis  deU- 


prid  cara  labiis  cnm  voluntate  animi  concordct.  cap.  diaco- 
n'.i  5)}.diftiu<a.HicronymusqaoqjadRufticumdcDiaco- 
nis  iia  loq  u'ur ,  v.  msg  •um  fu;fle  eotum  munus  in  Ecdefia 
ficilcappiteai.D,aconi,inquir,fumquos  in  Apocalypfilcgi- 
mjs.,  feptcma  g-liE.dcfidru.n,  hiluntfeptcmcanddabra 
auiea:hiluntvoces  tonitruorum.  virtutumopcratione  prae* 
dari , hamiluate pr» diti.quicti, huioiles, euangclzantes  pa- 
cem,a«nuatiatitcs  bon3,di  flenfiones  &  rixas ,  &  (candala  re- 
fecan^cs :  docentes,(oli  Deo  colloquentes  in  templo ,  nihii 
penitasdemandocogitantes  .-  dicentespatri&matti,Noa 
noui  vos ;  &  filios  fuos  non  agnofccntes.  Sinc  his  facerdos 
noraennoahibcti  ortumnoahabet ,  officiumnonhabet. 


bcratione&confiIiumperraitteas,!uliciumaedefiaiendifa-  Hic  minjfterDc  dicitut ;  quia fcriptura eft  :  Maiorcftqui 

cultatcmadiaut.NoIimtameninhancconuentum  qaosli-  rain:ftcat  ,  qua.ij  cuiminillcatur  ,  &  ficut  eft  ia  facer-^ote 

bctlaicos  paflim  recipi,  fcdcam  rcgibus  &principibus  eos  miniftratio,  itainminiftrolaeramenti  difpenfatio.     S.Ker- 

quiinqaaqueproaiacuin^igais  alicuiusdodriu5E,&lan<fti-  dotibus  etiam  propter  prilumptioncm  non  hcet  de  mcn- 

tacisaomifjccclebiiacar.d.c.adfedern.Idqiicfivaquamali-  (*  domini  calccm  roHere,  nifieis  traHitusfueritadiaconis; 

as,faaxiiiichotfj:culoneceflariumeft,qu  .epi(copa'us&  fa-  itaeiiim  dominus  noftcr  omnipotcns  vniuerladfponit ,  vt 

cerdotia  indjdl  ffi.nis  h.:min!bus  &  a  religione  al  enis  de-  qaimiioten  Ireflccrcdiderit,  rainoreirer,&quiminor  vi- 

ferrilolcnt.   Prilcisrempotibasratumacprodigofimileha-  derc[U',miiorcx  ftetet.    Dcniqucquamhocveiuu  fi  ,'pfc 

beh3rur,aliquemEcclefia:  pLsfici.qaidiuinaram  litcraruni  perpe^dc.    Lcn  scoinponuntmenfam  domini/Lfuriafa 


dodlot  noii  eflet ,  ncc  ideo  laicorum  contemnebatuc iudicir 
um.  Cumigi-ur  h  jd'cepifcopinoftripiucisexcepti$,(acra 
lum  litctarum  lcienria  catecis  ex  populo  longe  n  feriorcs 
/iir ,  q  jonamore  f^Ii  de  rebus  dmiais  iudiciura  fibi  arro> 
g.abant? 

C  A  p.     X  I  I. 

Be  BixconiSfHypodiaconii,  draltis  ir^ermkwdinu 

CrgradHiclericii.   \- ■  ,v.,    ' 

HVcufqne  de  iis  Ecdefiarum  adminiftraroribus  traiJta- 
aimus^^ni  miniftriHodrinff  diuinid-cuntur  :  iamde 
csretiscftvideudum  ,ideft,  Diaconis,Hypodtaconis,&y:. 
Di.untat  autcm  DiaeOiii  verbo  Grjeco  cpilcoporum  na- 
niftti,  ntc  epif  oporurumodo,  fcd  ctiam  prcsbytcrofum, 
vtcoacilioCirthiginenfi.ijU4rio^cap.  57.  cap.  Diaconi.^  j. 
dift.iancieunt  eft .   Et  quamuis  Diacont  lcu  miniftri  vocaba 


cerdoribus  cum  ficramenrabenedicunr,afliftunt  :  Ltui* 
antelacerd.nes  otant  :  vt  fidiftindio  locorum  credinir  ia 
mun  io.eciaminahatiDciyideant  fibi  Eptfcopi  qni  (uperbi 
funt,di. conos an' eponi ;  fi humilitatem dilg int,& diacc ni 
maioresf.eireineoq;jodfun:  humiIes,rccognof>anr:  tune 
demum  vtaurcshibtamusadDeum,  diaconos  acclamat,i- 
ple  prxdicat,iple  hortatur,ipfeeiiam  commouei  aftjntibus 
facerdotibus,nelcuiterhancvocemqnaloquitutha:c,&pa- 
ccm  annuntiat ,  audiant ,  aat  negligcnter  alpicianr.  Suffi- 
drhuicordini ,  tancumfuiflepctDeumconceflum  ,  vtnon 
folus  facerdos  in  templo  Dcifolum  agcrc&implcrc  videa- 
tur.c.diacopi.  f  .«jj.dift.ExquibuslocisplanujVraibitror.fa- 
^umeft,tunc  do<^riQamdiuinam  &  facrorum  procuratio- 
nera  ,  tum  difciplinam  ccdefiafticam  ad  diaconorura  mu- 
pus&  fundtionemaHquatcQus  pertinere,quamuis  non  lo- 
lumepifcopis ,  fcd  etiaro  prcsbyterisinferiores  finr.  Extire- 


Jumepifcopis  qaoque  acprcsby!crisconueniat,magisquam       tunt  fane  nonnulliquondamadcovccordes,  vtcospresby- 


ptincipisautdomini  ,  atque  Jtaolimvfurpatum  fit ,  tamen 
iis  Je  quibas  Ibquiraur  proprie  idttibutumcft,  vt  ficilior 
efleteorumacajicrisdiftindlio.  Appcilantur  &  Lcuitaeali- 
quando  .propter  fimilitudincm  minifteni  ;  lege  fiquideia 
Molaica  infticuti  lunt  Leuiti ,  vt  Aaroni  f-cerdoti  inlerui- 
icat,ac  rainiftrarent.i  1  .diftin^.cap.i.  Quamobreraincoe'- 
talacerdotum,  aut  eoramfacerdoie  aliqiioDiaconisfcdere 
vetitumcft.cap.peiucnir.c3p.nonoportct.9  j.diftin.Iuftitu- 
tioautemeotum  ortacft  ab  Apoft.dis ,  quiniuis  prcsbytcri 
fea  cpifcopiaChtifto  ipfainftitutifint ,  vtait  Cypriaous  c. 
dominus.9}.dift'n6l.  Gumenim  ApoftoUindiuinadodci 


ieri$anreponendos,nedum  cxequandos  efleconrendcrtnt, 
^duerfus  quos  acricer  inuchunturHicronymus,  in  Epift.ad 
Euag.  ca.  legimus.  8j,  dift.  &  Auguftinus,  inquaftio.  vcr. 
& Qoui tcfta.^.toi.Et hanc lcribit  Hicronymus  caufam fuif. 
fptantzinfoleniiac&fupercilii ,  quia  diaconos  paucitasho- 
norabiles,presbytcrosturba  contemptibilesficicbar.  De 
Diaconi!)  Romanz  Ecdefiz  Cardinalibusvulgo  appellacis, 
«}ui  moribus  noftris  epilcopos  orones  nonmodopresl~y  e- 
rosanreccdant,pauIopoftdiflcremus.  Hypodiaccni  lon- 
gopoft  Diaconos  tempojc  inftiruti  lunr  ,  quod  diaconi 
XJmniaquarcunqueadminifteriuia  fuum  pertinenc  ,  obire 


naoccupatiminiftsarcnonpoflent  menfis,qu*  pauperibus  &exequipracmultitudinenegotiorumnonpoflent  ,  non 
tumpararifolebant,feptemDiaconos,fiue  miniftroseiuso*-  dum  vidclicct  infticutisordinibus  ,  quiinftjiorcsdi.untur. 
p-risgratiaconftitucruac.Adi.tf.cap  Eorumig'turoffidunj  S...beftergo  Hypodiaconus  diacono  ,  vtprcsbytcro  daco- 
oliui  tn  cura  paupcrum  pcxcipae ,  &  rcrum  carum  qux  Ecj-       jaus,iuxca  vetus  prouerbium,  iihn  'oe}  SiK»,AcBxvti  mo  Itcmr^ 

EE£    4 


•    Franc.DHAreni  Comment. 


l\66 

idqiicvoxipr»(atisindic3t.c.c!eros.ii.dift.  Archidiaconiex 
corporediaconotaDi  crcari  primum  folitifnnteademratio- 
ne  qaa  &  Archipresby tt ri  er  presby tcrorum  ordine,  de  qui- 
b  Js  f upra  locuti  (aaius.d.c. icgjmus. nempe  vt qux  ad  diaco- 
n  orum  officiara  fpeftant.tam  ipfi  exequerentur,  quam  a  di- 
acoais  exequenda  perficicDdaque  cutarent  ac  iuberenc.  c. 
pei-!et>is.  i  j  .diftin.c.  volumus.85).  dift.&  fj^.dift.c.fi  quis c. 
v!r.  Hururaq-,  inftitutionem  nouam  non  efle  ex  eo  conftat, 
quodHieronymus  ejrum  meminerit  adNepo.  &veteruni 
aliipletiquc.hifto.  trip. lib.^.cap.^S.  Theo.Iib.i.c.ij.Tra- 
dant  &  hiftoricorum  nonnu!li  Laurentiam  mattyremfub 
Sixco  Ponc.  Roniano  boc  muticrefuniftum ,  & pecunis  ec- 
clefia.licsc c uftodiam  habuide,  Porro  huic diaconorum  coe- 
ftui ,  qjir.ibepifcopo  oblationum  omninm  obuentionum- 
que  ecclcfi:ifticarum  curam  habebant.cuts  valdc  cxcreuiC- 
fcnt  ecclefiafticar poftefliones  ac reditus  }  z^mnOci (unt oeco- 
noraijVripotiusiDOBCo.nomoshoconustdcftumcft.c.quo- 
niam.ca.innoua.KJ.q.y.vtliberiuspoflcntdiaconipresbyte- 
ris  facramenta  difpeniantibus  in  Ecdcfia  afljftere  &  mioi- 
ftrare-.&nepridiorum  pofleflionumqueprocuratio  variac- 
qujlites ,  qu^earumrerumnomincmoueri  folcnt,  afacro 
fpiritaliquemunereeosauocarent.concil.  Chalced.c.  i^.flc 
Hi(pal.  i.c.  p.  Horum  crcbramentioeftinconftitutioni- 
bus luftinian:.  Tamctfi autem presbyterorum gradus quam 
diaconorumlongefublimior  nunquamnon  habitus  fit ,  & 
contradicentium  ambitiofa  temeritas  grauifllimorara  viro- 
rum  auftoritatc  reprefla  femper  ac  damnata:illud  tamen  ob- 
tinetiadextremuranonpotuit,  vcarchidiaconi  inprcsbyte- 
rosatque  adeo  in  atchipresby  tcros  ipfos  poteftatem  non  ha- 
bcrent.Idqueexcu(aturhocpcxtextu,quod  Arcbidiaconino 
modo  infpeftioncm  &  obferuationem,vt  olirti,  fcd  cocrciti- 
onemeciamiurifdi^ionemque  habcant ,  &veluti  quodatn 
magtrtt.-rufangancur.  c.  i.dcoffic.archid.can.perle(5t!S.if. 
diftin.MaximiJUtemdignitatishocmuuus  fuiflc  (uperiori- 
bus  feculis  in  Gv.llia,  velilludargumcntocft,quodnoftro- 
rum  annaiium  fcrfpcores  mcmoria;  prodidcrinr,  Ludouici 
Ci-jy^  Francommregiijfiliumin  EcclcfiaParificnfihocmu- 
nere  functarr.  fui(re.Quanquam  id  alia  etiam  ratione  fadum 
dicifortairepotift. 

C    A    P.       XIII. 

Ve  Cardimlibns  Romana  EccUJix ,  ctirit*  vocen- 
tur  dr  vnde  ortum  habturmt. 

ORdo  poftalare  videbatur  vt  poft  Pontificcm  Romanii, 
dear.ipIi(nmopurpuratorumcollcgio,quiCardinaIium 
nominccenfentur,differcrcmu$  ;  fed  quiaintereos  epifcopi 
q  lidamiunt ,  aliipresbyteri,  aliidiaconi,  melius  elTe  duxi- 
nius&  addocendum  accommodatius,dc  diaconis  aliquid 
prius attingere.  Et videntur  Cardinalcs appcUati quafi prar- 
cipuiatque  primatii  ,  CEEterifque  epifcopis  ,  prcsbyietis,  & 
diaconis  digniorcsacprarftanciores ,  non  alitcr  ac  magiftri 
quidam  raiiitum  dicuntur  Catdinales  in  vctere  indice  ci- 
uiliura,  milicarinmque  officiorum,quiabfquevllius  audlo- 
risnomine  editus  eft.  Njm  cpifccpo  Rouiano  ad  tant« 
maieftatis  faftigium  eue6lo  ,  par  eratnon  folum  epifcopo» 
vrbi  vicinos ,'  a  quibus  cortfecrabatur,  fed  presbyteros  &  dis- 
conosq'ioquceiu(demvibis  fimul'cumcapite(uo  paulatim 
crcfcerejCumprxfcrtimhorum  confilio  vt  quiuis  fpifcopus 
fiue  archiepifcopus  in  Ecclefia  t egenda  ab  initio  vteretut ,  vc 
exiamdidis  per(picuumeft.  Noncniravidcnturprcsbyteri 
vtbis  Romz  aut  diaconi  mulco  maioris  olim  dignationis, 
quam  aliarum  ecclefiarum  fuifle.  Idque  Hieronymus  Eccl6> 
[\x  Romani  presby ter &  ipfe  crebro  affirmar.  Cuius  tem- 
poribus  Cardinalis  appellatior  em  in  v  fu  non  du  m  fuiflc  veri- 
fimile  eft,  cum  nufquara  ea  voxin  fctiptis  eius  rcpetiatur. 
Deduciturautem  acatdine,  nifi  faIlor,quo  fuftinetur&  vel- 
uuntur  oftia  fiue  ianuz.  Eorum  fiquidcra  confilio,nutu  & 
autoritatc totus  orbis  Chriflianus moucri,  volui ,  (uftsnrari- 
que  credicur.  Inde  apud  Latinos  aurhores  hz  loquendi  for- 
mulx  manaruntjin eo rei cardo  verticur,td  cft , ex  co  tota  tes 
pendet:&,Cardinemcaufsinaliquoponcre,idcft,fumraam 
litisconftituere.Quintil.  Hiccaufzcardinemponit,inquo 
fi  viftusfueritctiam  in  fequentibusruir.  Quamuis  igitur 
vfitatum  non  fuerit  apud  vetetes  Catdinalis  vocabulun , ti> 


men ratio  probabilis  oftcn(3eft,quamobrem  (umma  ifla  Ec' 
clefix columina nunc ica appellcntur.  Sed  omirtendum  nou 
eftaliquanto  btius  ohm  acceptumfuiflevocabulum  ab  iis, 
quj  illud  f abrefecerunt  atquc  vfurparunr.     Nam  Gtegotius 
Magousiarpenumcroin  epiftolarum  volumine  deepifcopis 
loqucns  faccrdotes  cardinales  eos  appcllar,quod  presbytcris, 
vtfupradiximui,maiores&excellentiocesfinr.c.relaiio.c.iU 
lud.zi.q.i.c.paftoralis.y.qiEtLco.c.i.dcof.archiprcf.Iib. 
j.  decret.  presbyieros  cardinales  meo  iudicio  vocat,  non 
quofuis  presbytcros ,  fcdquiin  maiore  Ecclcfia,  quamca- 
thedralcm  dicimus  ,  rem  diuinam  fimut  cum  epiicopo  fuo 
faciunt  :  Ganonicihodievulgoappellati.     Mittoquodin 
quibufdam  ciuitatibus,  cuiufmodi  Raucnna  eft  &  Compo- 
ftella,etiamnum  facerdotesquidam  prxcipui  hoc  nomen  re- 
tinent.   Sed  fplcndor  amplitudoque  Senatusillius  Romani, 
quiexcardinalibus  conftat,facicvthodieincxteiis  ccdefiis 
exccpta  Romana,ludibtiis  oknoxia  fit  non  minus  quam  lue- 
totii  regis  apud  nos  ifta  appellatioglof.can.pudor.  3 1.  quxft. 
a.Hienimaregio  non  longeabfuntfaftigio,eoruraque!n- 
fignceftruberpileus.  Cuiusvfum  InnocentiusIIU.  ordi- 
nandi eius ordinis caufaipfis  conccffir.  Ex his facile  eft coili» 
gere  quod  interpresDecret.quodam  in  loco  fcribit,  Epiicopi 
cuiufque  ciuitatis  maiorem  quam  diaconi  aur  presby  teri  Ro- 
manx  Ecdcfia;  cardinalis  dignitatem  efle.Qti^od  vcl  authori- 
tate  Auguftini  confirmatur  in  quadam  ad  Hieronymum 
RomanzEcdefisprcsbytcrumepiftola.     Qnamquara,in<- 
quir,fecundum  vocabula  qua:  viusobiinuit,  cpiicopatusfic 
prcsbyterio  raaior  .•  Auguftinus  tamen  Hieronymo  minor 
eft.c.quamquamz.q.^.vbiglo.  Necaliamcflecaulam  ptes- 
byterorumautdiaconorum  vtbisRoma;,  quamcuiuicunq; 
altetiusciiiitatisdemonftratHieron.  in  cpiftcla  adEusg.  c. 
legimus.pj.diftind.vbigloir.QuodqnidemfacrofandaEpo- 
tcftatiscleuanda:  gratia  nuncame  didtum  nohm  quiiquara 
exiftiraet,fed  vcf®ns  &origociufJcmmagisinnotefcat.Vc- 
rurahxc  inualuit  coufuetudo,quxfpecio(i$  qmbufdam  ra- 
tionibus  vulgo  defcndifoletjVttati.  presbyteri  quamdiaco- 
ni  RomansEcdefizcatdinales  logointeruailoomnesalios 
epifcoposac  presbytcrosantcccdant.glofl.  inprag.(an^.in 
verbo,lcgitime.tic.de  num.&qual.card.Actameiiiaddignis- 
tatem  cpifcopalempromouericosquoiidie  vidcamus  ,  ccr- 
tum  tamen  atque ezploratum  eft ,  contra  vetcres  canones  & 
inftituca(tnaiorumidfierr,cumaffiduiinEccIefiaparoeciaque 
fibicommiflamorcalioramcuiufquediGecefeosprcsbyieto- 
rum,aut  diaconoratscfle  debeant.c.i.de  cler.nourefid.  I- 
taque  veniam  eis &gratia.'n  canonum ionpetrate  neceire eft. 

C  A  p.     XIV. 

^uifuerint  olim  Ojiiarii,  Leciores,  Exorcijld^^  Acoluthi,dr 

cateri  omnes  qut  clerici  appellantttr :  'vndemoston- 

dendi  capitis  ortfujttyatejue  item  conjuetudo 

canendtinfacris  adibtts. 

IN  veteri  Ecdefia  non  erat  ha:c  munerumdiftindlio,qus 
poftea  in  v(um  venit ,  vt  alii  Oftiarii  dicercntur,  aliiLe- 
dlores,Exorciftar,aut  Acoluihi ,  fed  Diaconorum  Hypodta- 
conoruinque  muncri  coniundla  erant  hzc  omnia.c.  i.zi. 
dift.c.vlt.6o.dift.  Haiusreilocuplcsteftis  eft  Hietonyraus, 
ini9.c.Efaiz,quiordinesquinqueac  veluticlaflestotiusEc- 
clcfiz  defcribcns  poft  epiicopos,  presbyteros  &  diaconos, 
nec  oftiariorum  ,  neclcftorum,  aut  acoluthorum  mentio- 
ncmvllamfacit  .•  fedfideles  omnes  in  quartoordinclocar, 
&catcchumenosinpoftrcmo.Vcrumptocedcntc  tempore 
vnum  iicrrqticmunasinpIuradiipertitumeftjidqueaCaio 
Pontifice  Romano  priraiim  vt  quidam  fci ibunt:eiu(que par- 
titionis  faciendz  magna  oblata  eft  occafio.  Nam  vt  (emi- 
nariumq':oddamefleteoium,quicpifcopis ,  presbyteris  & 
diaconisfufcedercDt ,  alebatur  fumptu  publico  mtgnus  iu- 
uenum  numerus  Ecclefis  minifterio  confecratoium  ,  qul 
intcrimnon  folura  inftituebantur  in  ftudio  literarum  ,  (ed 
portio  aliqua  etiam  munerum  ecdefiafticorum  ipfis  com- 
roittebatur.  Eorum  nempequz  Icuiora  minorifq;  momenti 
eflcnt,  quxq^eantea  adiaconisobiri  folebant ,  vc  hisvcluti 
radimeatis  quibufdam  ad  maiora  grauiotaque  obeunda 

pratpa- 


Defac.eccl.miniJi.achenef.Ltb.  I. 


prsparcntBr.  Ac  BcqHaconfufioperturbatioqueeamfun- 
ikiontm  impedirct,  diilindla  funt  diuifaque  interipros  of- 
£cia,  ita  vt  vnufquirquc  fuo  muneri  bonafideincumbcns, 
de  aiieno  folicitus  non  cHct.     In  qua  diftributionc  gradus 
quidam  ideo  condituti  funt ,  quod  eetuni  raunetum  alia 
aliis  digniora  videbantur  ,  nec  poterat  quifquam  ad  maius 
proinoueri,  quiinminorcantea  vetfatusnon  fuiflet.     Sed 
dc  his  gradibus  conftituendis,ac  dilcernendis,  quia  non  con- 
acnitintcriurispontificii  theologixqucdo6tores,<&  fubdif- 
ficiiiseft  cxplicatio  propter  varietatcm  locoruni  ac  tcmpo- 
rum ,  qax authorum  iocis>  quidceare  fcripferunt ,  nonni- 
hil tenebrarBm  obduxit ,  fequar  diftindionem  ordinemque 
traditum  a  Gelano  Sylucftroquc  pontificibus  Roraanis  a- 
pudGratianum  ,  can.  iliud.  7  7.diftin<%.can.  a  fubdiacono. 
j;}.diftinA.  quiquatuorclaflesponuDt,  oftiariorum,iedo- 
tum ,  exorciuatura ,  acoluthorum,  nec dinimilis eft  cnurae- 
ratio  Lconis  Pontifids ,  can.fcriatim.  3 1.  diftin6);.nin  quod 
iisomnibus  przponit  clericos,,  Hcut&fynodus  Carchagin. 
pfaltas,can.plalmifta.i3  .diftin.quaH  pfalcarum  &  ant  cierico- 
r ura  diftinft us fit  a  ca;teris  ordo,if q; infimus  omnium.  Nam 
Ifidori  dcfcriptiones  non  moror,in  quibus  mihi  non  videtur 
vrquequaquc  ordinis  rationem  habuifle.  can.  cleros.  25. 
di{|in(%.  can.  perle^is.  if.diflin.  Prirausigiturgtadus,vtab 
infimisincipiamus,  eorumeft  ,  qui  Gra;cem«'Aiii^9/,Latinco- 
iliarii  dicuntur  ,  quibus  apcriendi  &  claudendi  terapli  cura 
mandatur,  eofq^  repeiiendi  &  exdudcndi ,  quibus  facra  com- 
munioneinicrdidlum  cft.d.can-.pcrledis.  Hinumeroccn- 
tum  fuerunt  in  Eccleiia  Cbnflantinopoiitana,  authorclu- 
idinianoNouel.^.Secundusgradus  cfteorutn.quifacrasfcri- 
pturas  ex  fuggefto  in  Ecclcha  recitant ,  &  hi  aiciyiardii ,  id 
cft,Ie(^ores  dicuntur.d.c.pcrle(^is.     Quo  munerc  aliquan- 
dofun^tum  fuifleinEcclefia  lulianum  imperatorem  teftis 
eftTheodorituslib.^.Authoreft  ctiamSocratcs,inAiexan- 
drina  Ecdefia  non  foium  fideles,  fedeciamcatechumenos 
huic  minifterio  adhiberi  folicosfuifle  ,  cum  in  cxteris  ec- 
clefiis id minime obfcruaretut.Tripar.Iib.^.cap.^ 8.  Tertius 
gradus  eft  Exorciftarum  ,  quorum  officium  crat  catechu- 
menis&cnergumenis,  quia  cacodzmonevexabantur,ma- 
nusimponere,  &foIennibus  quibufdam  imprecationibus, 
&  obfecrationibus  dxmones  fugarc.d.  can.  pcrledlis.  Vl- 
pianus  nofter  exorcizare  verbum  impoftorum  effc  fcribit. 
1. 1.  £[.  de  extf aor.cognit.     Nec  mirum  eft  ab  Vlpiano  Chri- 
ftianx  religioais  hofte  acerrimo  impoftores  fuifTc  mini- 
Aros  £cdefixappelIatos>cum&  Chrifto  ipft  idemaiiquan- 
doobie(ftumfu«it.Matth.  17.  NamVipianusCvtobiterid 
referamquoddeeoLaiflantius  fcribit;^  icfcripta  principum 
contra  Cihriftianoslib.  f.  deOffic.procon.  coliegit,vt  docc- 
tec  quibus  pcc  nis  affici  oportcrct  eos  qui  fe  cultores  Dei  con- 
ficerentur.     Horum  exorciftarum  non  meminit  luftinia- 
nus  in  iibro  7&iy  nccfm  ,  quod  inEcdefia  Gonftantinopoli- 
tana  ,  vtcxiftimo  ,  vfitatumnoneftcthoctniniftcriigenus, 
Icdmcminit  Vaientinianus,  I.prcsby teros.Cod.de cpifc.& 
cler.     Quartus  gradus eft  eorum  qui  Acoluthi Grxce dice- 
bantur  ,  ideft ,  comitesfeuminiftri^ideo  fortcffisquiaepi- 
fcopumcomitabantur,  quocunqucproficifcivciiet.     Nam 
epifcopus  inagno  famulitio  ftipatus  iamolim  incedcbat, 
Vt  author  eft  luftinianus,NoueI.tf.  Et cxtat refctiptum cuiuf- 
dam  Pontificis  apud  Gratianum,  quo  prxcipitur  epifcopis 
vt  comites  femper  aliquos  fecumducant  famxfufpicionif- 
que  vitandxcaufa.can.  iubemus.  de  confecr.  diftindlione 
ptima.     Velideo  Acoluthi  appcllatifunt  j  quod  funusvnil 
eum  canonicorum  &  afcetriarum  coctu  comitarcntur.Nara 
eosid  munusobirefoIitosfuifTc  fatisperfpicuum  eftexcon- 
ftiauionc  luftiniani  Noacl.  f  j.Scd  ncfcio  quomodo  tandcm 
tadam  eft,  vc  hoc  munus  in  luminariorum  curam  poftea 
conuerfum  lit,  &  doftores  noftri  paflim  acoluthos  eerofc- 
ratiosinttrptetentur.didocan.perlcdis.  An  autemcant»- 
res  prooriam  clafTem  ordincmquc  diftin Aum  i  cxteris  ha- 
buerittj  necne,  quxrifoiet^&hocfenfifTe  videturlfidorus 
d.caa.petle(^isicuius  fententiaau(3:otitateIuftiniani  vtcun- 
queiuuitur.Nouel.^.Etfortaflc  aliquotempore»  &  aliqui- 
basinecciefiisitaobrcruatumeft.Ego  autcmputo  omnium 
ofdmum  ac  prxfcrtjm  inferiorum ,  dc  quibus  ante  dixi- 
musi  comrauQC  fuifleplalleQdiofHciuiiit.can^iAfaaA«.5i; 


klCt 

diftin^.     Mouet  me  quod  Pontificet ,  ^uorum  fupra  me- 
minimus  ,  inordinumcacalogohunc  non  rccenfeant.  can. 
illud.  77.  diftindlione.can.  alubdiacono.  5)3.  diftin^aionc. 
Ideo  autem  Leo  Pontifcx  in  ptimo  ordine  pofuit  dericosi 
eofqueoftiariisprxpofuit:&fynodus  Carthaginienfis  pfal- 
ta^,  fiuecantorcs  ;  quaEidoqaidem  recenscoopt^tisincle- 
rumnon  ftatim  proprium  concedebatur  offidum  ,  quam- 
uis  pcrmictcrctur  eis  vn^  cum  c^teris  in  choropfallere,id- 
quelinevllaeplfcopibrdinatione.di(flo  cap.pfalmifta     Ve- 
tutU  quia  nihil  habebant ;  quod  c^teroruhi  commune  non 
cflct.quamuis  &  pfaltx,&  def id  vcre  dicetentur ,  in  certam 
clafTem  eos  non  retulit  Gelafius.     Vtcuntjuefe  rcs  habeat» 
cettum  eft  eos  Bon  minusinterdericos,  quamcxteros.de 
quibus  fupra  diximus ,  numerantclos  efle  ,  cum  diuioo  cul- 
tui  addt(Ai  niancipatiquc  fint.  can.  duo  fuot.  1 1 .  qu^d^.pti- 
ma.     Naraquaraui;  appellationeTuvjcAH^wiiin  facrisiibris  fi- 
deliuragrcxcontineatur ,  qui  cuique  epifcopofiue  presbjr- 
teroforte  obtigit gubetnandus,  i .  Petri,  cap.if .  tamen pccu- 
liaritcr  his  hoc  nomeU  ttibuitur  confuetudine  loqucndi 
Vulgo  recepta ,  qui  facro  mlniftcrio  Ecdcfix  dediti  deuoti- 
que  ftlnt ,  ideo  fortaffis ,  quia  otim  forceeligifolebant,vel 
quod  eos  Deus  velut  forte  quadatti  in  fuos  elegifle  videa- 
tur.can.duofuQt.il..quxft.i.     Spccialiterautemhocntrai- 
nedefignari  felentii  quirafo  tonfoque  capitc  iHcierurare- 
cepti  nullo  adhuc  pfoprio  minifterio  funguntur,necaliu(l 
hotncnpropriumhabent  :  vndc  iutem  hicitlos  tondendi 
tadendiqueortumhabuerit,vixcerto  cognotcipoteft.  Qui- 
datl[i  excmplo Nazareorum  Mofaicxjlcgts  indu^Sbum  id  pu- 
tant,dequotum  infticutp  mentioeftinlibr.  Numerorum, 
cap.5.     Nazarxi  vero  dicebantilr,vtquidamcruditiintei- 
prctantUr ,  qui  vt  libetius  vacarent  legi  difcendx  &  cxpen- 
dcndxbenignitati  Dci ,  aliorum  commcrcio  fe  abdicabanc 
ad  tcmpus ,  &  Domino  fe  totos  dedebant  .-  Vei  qui  cuth 
profufius  vino  ,  &  tcliquis  corporis  dcliciis  vfi  fuifl!cnti 
poftea  feueriorivitx  generi  fe  mancipabant ,  vt  Cofpus  af- 
fligercnt.     Alii  a  facerdotibus  /f  gy ptiis  id  ortum  aflerunr» 
quorum  meminic  H^trodotus  in  Euterpe.     Aliiverohunc 
fuifle  morem  antiquum  teftantur  ,  vt  ii  demam  comam 
nutrient  ,  qui  clcgantix ,  ornatus  &  lauticix  ftud;ofiores 
cflent.     Ideoquc  vt  cierici  inanis  cuiufcunque  appar.irusi 
&fplcndoris  fc  conremptorcs  profiterentur ,  ftacutum  fu.fle 
nequisindetnm  nifi  vcrtice  rafo  admittcretur.     Bugufti- 
Qus  de  oper.monachorura ,  ad  finem,&  in libro  retratauum. 
£c  huic  fententix  raaxime  fuflragatur ,  quod  y£niiiius  Sc 
alii  qUidara  nbn  leues  authoresfcribunt ,  blim  io  Longo- 
bardia  tapillum  barbamque  ponerc  ,  fan(flioris  cuiufdam 
deditionis  argume.ntimi  fuiflc.  .^mil.  in  Carol.  Magna. 
Nara&apudFrancos,vtideraaitAcmiLin  Ciodo.  &CI0- 
ta.i.promiflabatba,  intonfnfque  capillus  Kegiie  nobilitatis 
inflgnehabebant.    Adde  quodapud  Lacedxmoniosquon- 
dam  ingenui  tantum  comaiQ  alebant.     Inde  iliud  Arifto- 
phanisin  Auibus,  cuiusmeminetuntParocmiographi,  Aowi 
Ki)ia\>Kif*,iwtx«i(.     Seruuscum  fis,comamhabes.Cutiofira- 
tem  vero  &  d&Iicias  vetcfum  Romanorutn  in  coma&  ca- 
piili&  infe(£latur  Scneca,Iib.  dcbreuit.vitx.  cap.  li.  hisver- 
Dis:  QuidiIIo$ociofosvocas,quibui5apu(itonforera  muite 
horxcranfmittuntut.  dum  decerpiturfi  quid  proxima  no- 
Ae ruccreuit,dum  definguliscapillisinconfilium  itur,dum 
autdifieda  coma  reftituitur  ,  aut  dcficiensbincatqueillinc 
in  frontcm  corapdlitur  /     Quomodo  irafcuntur  fi  tonfot 
paulo  ncgligientiorfuit ,  tanquaiii  viuura  tondetet  i     Qud- 
modoexcandefcunC,fiquidcxiubafuadecifiimeft  ?    fiquid 
exttaDidinemiacuic,nifiorania  fua  in  annulos  fuos  tecidc- 
tuht?  Quiseftiftoturaquinohmalitrcrapub.fuam turbarf, 
qQamcomam?quinbnfolicitiorfitdccapitisfuidecbre,qua 
de  falutc .'  qui  noo  comptior  efle  malit ,  quam  hohcftior.' 
Hoscu  eciofas  voCas,interpe(Slincm  fpcculumque  occupa- 
cos,&c.  Egoihplcrifqueconfticutionibus  obfcruauitonfu- 
tam  pccnx  genus ,  idque  graue  6c  ignominibfum  fuifle ,  qu  j- 
rum  nonnullx  qux  Principum  Romanorum  |funt  ,  apud 
Hermenepoium  excanc ,  alix  incer  ci>nfticutiones  Caroll 
Magni,  &  qnorundam  aliorura  Francix  regumrefcruncur: 
Tantuserathominum  eius  cempotis  in  GoroarafuamafFe- 
^us^cd&Paolus  i^  epiftola  adCorinthios  iadecbtum  aii 


N 


Tl^t 


Frmc.  T>uarem  Comment, 


vicos  comatos  cffe.idque  naturam  ipfatn  fatis  nos  doccte  fcii- 
biti.Corint.i  i.QasPauli.idmoniciohaiuscieucorumm- 
ftitiKifortecaufafaic.c.prohbere.i4.(liftin.  Verumvtad 
ciationes  reuertanvjr ,  fcienduraeft  hunc  canendi  raorem 
longeanriqdaimtKU,&iamindeabapoftolotumteir.pori- 
busiaEcclefiavfitarumfuiire.Qu/dvelexepiftolisPauijta- 

c-leanimaduerti  poteft.  Teftatu.  .d'pfum&  PiiniJsCxcih- 
^ X.  «^/-^/ "s in  aaadamad Traian jm epiftwla , in quade  ChriftianisJta 
I  //■  loquitur  ;  AtfirmabanthancRiiirelummam  velculpaeluz, 
vcierroris,qaodefleQtfolitiftatodieantelucemconuenire, 
cafroenque  Chiifto  quafiDeo  ,  (ecumdicereinuicem,&c. 
S  ibtiaeaiinillamufica&pionnnciationivicinior  quamca- 
tu-,qiamin  Alexandiina  Ecclcfia  fertur  inftituide  Athana- 
(]  s.Aiiguftin.lib.io.confe(.facitytverboiumfenfa«  ethca- 
ciasiuflaantinanimosa')ditorum,nonilla  operofa  &  thea- 
trita  quar  hoc teniporein  Ecckfiafrequenratur.  lo plenfque 
foneeccl.liislsroadmodara  rituscanendireceptuseft,  cum 
A.  girtinusirilib.  9.  confel.c^.  fcribatterapore  Ambrofii 
pn.rium ia Ec Jc fi j  Med  o'anenfi inftiturum. ac inde in al.as 
pcciienralesecclefiaNpeiduifinmfuillc.  EcTheodoritusaU- 
thoreftlib.i.c.24  Flauianum,&  Diodorumin  Ecclt-fia  An- 
tio.hcnainoremDauidicospfalraosdecanrandi.induaspar- 

tes  dmifi.  canencium  toB;ibus,in.luxiHe.Hod,e  fic  ifta  modu- 
lacio  vbique  probatuf,vc inter  omiiia  Ecdf  fii  nSinifteria  ta- 
quam  prxcipsmm  maxiTrcq;  neceflarium  h  ibeatur,  celebte- 
turque  Nulliufqifeituteamaioreftaclumpt.iofiorinfacris 
aoibiis.  Nectan!umiiscaotionibusv3cantir.fcrioruraotdi- 
num  clerici ,  qu'bus  hxc  cura  olim  mandabatur,  ied  (accrdo- 
tesetiam&dia  oni,qubusofii.iocantandialiqu3ndointet- 
d.xitGrcgotiuv,ne  velhiapauperumcura,  velilliadoarina 
diuii.i  proptCi  hocpfallendionusauerrcrentur.c.inliB^ta. 
5) i.diftindt. Adde quod  ficut  ex  ordme  ptesbyteroium  &  di- 
aconotum  amiquitrs  creati funt atchiptesbyieri  &  archidia- 
coui,  fic  cancorum  chorohoriiepracfiiec  vnus  ,  praecentor 
vi?ii;oappcliatus,'penesqucmcftau(picatusmelodiz  ,  quod 
Grirci«/«.7<wv  vocant.ca.deros.i  i  .diftindt.  Qup  in  mune- 
replarimuminefledignitatiscrcditur.adcovtvclatchipit*- 

bytetisipfis,nififallor,pia:ponifoleai.t. 

C  A  p.    X  V. 

;  BefchoU  eccUjiaftux  magiftris  &  do6iorib(n. 

QVamu's  cpifropi  officiu-Tifitpopulnm  in  Ecclefiado- 
c.re  ,  tamcnapud  Paulum  doao/esacaiter  s  Ecclehs 
roi:.iitris&paftoribusd!ft<r.guunci'r.Ephe.4.Fuerunrenirn 
antiquirusecclefiafticff(Lhol:f,ad  clencorum  &  aliorum  c- 
genriumciudicionem,ii;ftitut2:quibusfi.h.  lis  pra:(idcban- 
tur  raagiftri,  qui  non  literas  modo  (acras ,  fcci  Graa  roaticam 
ctiara  &  liherdies  difdplinas  docereni.E!  at  igitut  hoc  mnnus 
apaftorisoftic!odift!nd:um  &fepararun..QiiarationeGre- 
goriuscpifcopumqucndarijob  urgat,  quod  Gr.inunaticam 
piofiteatur.c.turbat.}7.dift.c.curamulta.8(J.dift.  Et  vereiis 
hui.  sconfuetudinisin  Alcxandrina  Ecclefia  meroinit  Eu'c- 
bius,t.b.5.eccIe.hifto.io.inqnaEcdefiafund:os  co  muneie 
fuiirePantenum,Or;genem,&  AchiUam  virosdodliflimos 
refert,Iib.(f.r.5.hb.7.cap.i9  Idemquede  Didymo  Alexan- 
dtinofctibitRuffinuslib.n.ecde.hft.c.y.Reccntioribusve- 
r),cinonibusftatucumcft,vtnon(oluminmaioiibus,fcuca- 
thedralibusecclefiis,  (ed  in  caEtetis  etiaminferioribusmagi- 
ftri ,  doaotelque  Iberalium  artium  iuuentutis  crudienda 
graiaab  epi!copo&coll(?gio  Eedefiafticoconftituantur.c. 
deqnihurdam.}7.diftin.c.i.c.quia nonnullis.de magift.  Sed 
inuf.l.iitconraetud'o,  vtab.-pil..opo  (cholatchus  quidam  o- 
mnibus  his  fcholis ecclefiafticis  ptaficiatur  qui magiftros dc- 
lig.u  ,  &cactera  qu2  ad  fcholarum  tutclara  nccelfatia  (ant, 
procurct  &  exequatur. 

C  A   P.     X  V  I. 

Defacris  ordlnatiomhm-,  &  cnr  olim  abfokte  quern- 
quam  ordinan  'uetitttmfit. 

PResbyrcr,Diaconus,Hypodiaconus,Le6lor,&c.nomina 
quondamfucruntcertoriim  minifteriorum,  aconerum 
in  quaque  ccdefia  ,  nec  vUus  horum  erat  qui  munus  illud 
fuum  non  cxequeretur.     Nam  quia  abfolute  &  fine  ti- 


tulootdinationes  (ierivctebantur,cerrumerat  miniftcrium 
cuiufque  fiue  presbyteri,  fiue  diaconi,  fiue  ledoris  ,  &c. 
&cuiqne  certus  locus  aflignabatur  ,  cui  vdut  niancipatn* 
adfttidlufq;crat.glo.c.vIc.6(j.diftin(3:.  Vetbaconcilii Chal- 
cedonenfis  hanc  prohibcntis  ordinationem  ha;cfunc ,  MnJ^- 

KAM(r/a  TCAta»?  ,  M  KtifAMi  ,  H  fJI.Ct^TVe/-(f),'n  (tOVOtSHe/tW  (J  Y«(>iTOl'«/«Mf 

'ihKYifi-i^iro, &c.QujE vcrba refsi t Graian. 70. d.ft.  vbi pof- 
(eflio.iislegicur,  ptopagi ,  fcdfortaflis  intcrprest(/*«{  legi*, 
non  )iif>)M\^.\r{\i\c  conientaneum  eft,&  quod  ibid^m  cx  conci- 
lio  Placentinorecitatur.  Sandloiuincanoniim  ftarut'sroti- 
fonafanftiouedecrrnimus,  vcfinctitul..>fa(5tao-,d'nsco  ir- 
rita  habsatur  ,  &  in  qua  Ecdcfia  qu'S  iPMrulatuseft .  in  ea 
pcrpetuo  perlcuerec.c.  (andtornm.70.  d  ft.  Pofterioresve- 
ro  conftitutiones  Pontificum  huic  iuriderogauerunt.,qui. 
bus  conftitutum  eft.vt  ir»ir.a  non  fit  ordinario,fed  is  qui  ordi- 
nauic ,  ordinatum  fi  egensfic,  interi^!}  alerecogatur,  duna 
certus  cititulusafligna.usfiicrit.  c. z.c.epifcopus.  cap. cnw 
(ccundum.de  prasbcnd.     Quiconftitarioncsconfuiioncaa 
incredibilsm  &  dedecus  attulcrunt  Ecdcfijc.  Idqae  (at's  pi  o- 
fpexerat  futurum  luftinianus,  vc  exNouel. iii.facilecolli- 
gicur.Sedadrein.     Qaia  igitur  redicus  fere  aliquis,  fiae,  vc 
loquimur,  beneficiumcumrainifterioconi.jniSum  cra',fi- 
mulcumminifteiio  &  benehcium  ipfum  confcrcbacur.Not- 
aliccrachodiecua.  PriDCcpsmagiftratumcrear,  annonas  & 
ftipendia  iUi  m^giftracui  accribuca  concedeie  eadetn  opera 
inrelligitur.     Hinc  f^iftum  eft,vt  omncs  c!erici,rutcli  czte- 
roiumque  muncrum  p^rfonaliuni  vacarionem  habcant, 
ne  videlicet  ob  mnncra  pablicaa  fan(3:ione  minfterioqua 
fuoauoccntur.l  ptcsbyici os.C.de epi(co.& der.  Argur.  cn- 
to  illud  eft  ,  quod  lis  demum  hic  vacatio  tnbuitur  qui  in 
minifteriofuooccupatiiunt.Ieg.generaliter.  C.  deepiko.fic 
der.  can.  gcneraliter.KJ.qusft.i.HodieneediaconiSsncc  a- 
liis  inferioribus  clericis  vllus  locus  eftinEccIefia,  vliumve 
n»inifte:iU'^,aurmunusquodexequantur.   Sed  quiaprilcis 
canonibus  ft„tntumeft,  vc  nemo  presbytcr  ordinetur  nifi 
peromnesgradusiijfedoresafcerdt^ric ,  ideodiciscaufa  ,  vc 
ira  dicam  ,  gradatim  ordinari  folent ,  idqjc  certo  quodam 
folenniqueritu  ,  vc  ad  hon(.,rem  prestyterii,  aut  que.^uis 
alinn  fubiimiorem  capeflendum  idonei  reddantur.     Po- 
tcrtqnediciimigiDatia  hic  crdinatio  ,  quomodoolimina- 
gtnaria  militia  aicebatur  fine  vlio  laborc  &  excrcitationc. 
Pieibyer:  autem  ordinantur  ccrto  e-tiam  riru  ac  ciremo- 
nia  ,  non  vr  ccdefiam  ccrtam  reganr ,  certumve  popnl  -m, 
vt  oliin  ficbat,  fed  vt  fi  fi.>rte  contingireos  ad  cutacionem 
alicuins  Eclefii  piomoueri ,  ii  qusfi  iamccnrecratiatque 
initiatieamf,;ic'pcre  ,  bfneficioque  illiconiunctlo  fruipof^ 
fint.  AcinterimtKiflis  paflimcelebraree;spcrmitritut,v^I 
gratis,  quodperrarofir  ,  velaccepcaabjhquoleuicenuiqne 
raercede.     haquc  Vcdp^enfcspresby  eri  noninfuifi;foria(i 
Csneci::epte  d  ci  potcrunt,  vt  a  Girmanis  illis  prcsbyteijs 
quiceitasccclefiastcgunt,di(cctnantur.  Septcm  verohuiuf- 
modi  ordinationem  gradus  vulgo  efle  dicuntur,  totidem- 
quefacramenta,&quamquam  de  numeto  controuerfia  eft 
iorcr  ioris  pontificii  theologiarque  DoiSores.     Primuscft 
Ptcsbyterorum.SecundusDiaconorum,  TeitiusHypodia- 
conoruin^&hcdeinccps.    Proindetam  onusprocurationis 
Ecclefiarrcrumqueecdefiafticarum,  quam  emoluraentum 
bencficiumque  lUi  cohf  rens  ,  ab  ordinatiiine  raorib<isno- 
ftris  ita  fcparitur  ,  vr  ordinatio  abfquc  iniiu  (5bo  onerebe- 
nefidoqnecollatofiit.cap.cuinfecundum,  deprasbcnd.   Et 
haec  quidcra  verbi  fignificatio  ho  Jie  vulgo  probacur.nec  eanl 
improbarcvolo.     Egoautcralatitishoc  vocabuluiti  intott 
hacdi*putationefercaecipie  ,  nempeproquacunqncadmi- 
nifteriumecdefiifticurapromotione.    Ethoc  fcnfuArchi- 
epifcopi,  epifcopi,  archipcesbyteri ,  archidiacori,  prarpofi- 
ti,dccani,  asconomi,archimandrit2rc(Sedicunturordina- 
ri,C'jmGl)guntur,crcantur,inftituuntur.Eftque  h^c  fignifi- 
catio  apud  iuris  pontificii  qucque  aucSorcs  vfirara.  ^o.  di- 
ftin.can.i.i.j.can.abbatem.c.nuIIam.iS.q.i.  Nara&  apud 
vctcrcs  Lannos  ordinati  dicebaturis,  quiadhonorfmma- 
giftrariiinvc  aiiqueraprouehebarur.  Tranquillusin  VLlpafl 
Queiidam  e  charis  miniftris  difpenfationcm  cuidam  qnsfl 

fracri 


fratriipeteatenO  cum  diftulifret,ipfuni  candidatum  ad  fc  voca- 
yut ,  exaftaquepccuniaquancamiscumluffragatore  fuope- 
pigerit,fine  mora  ordinauit.Idem  in  Domitia.  Auditus  eft 
cer  tc  dum  ex  eo  quaetit  ecquid  fcircr,&  quid  vifum  ellet  ordi- 
nationcproxima^gyptoprificere  Metium  Rufum.  Hinc 
confequitur  presby  i  cri  dupliccm  ordinatione  elfe.  vn  i  cft,  ciS 
folennirituconfecratur.&idoncusredditurad  Ecdefix  gu- 


Dejacr.fccl.  minift.achenef.Liy.L 


^ii^ 


C  A  p.    Xix. 

t)e  mimjlm  Ecclefite  qui  clerici  mnfmt. 


QVidam  funt  miniftri  in  ccclcfiis,qui  laici  atque  adeo  plc- 
bciinonnunquammagisquamclericicenlcntur.  Hu- 
iulajodi  funt  o::onomi,qui  di(penfationem  faculratum  cc^ 
ckli  iftlcarumfub  epifcopo  habent,  quorum  mcminitfzp* 


bcroationcmjquamuisnullaeiEcclcfiatumafligncturquam  luftinianas  fub  tit.  defacrofan.ccclef.&trt.dcepifa&clerL 

rcgcrepoflit.Alteraeft.cumeiccrtaEcclefiacoramittiturre-  Iccmfyndicifiue  defenfores  &  apocrifiarii  fiuercf^onfales, 

genda,certumquebeneficiumconferturfinevlIoritu,acc*-  quicaufisfcrcnfibusnominc  Ecclcfia:  &  legationibus  danc 

temonia  :  cteninivcrboordinationisvticurGratianusinv-  operam.tir.dc  Synd.Hiquoqaequinolarum  arnearUm  pul- 

traquefignihcationc.c.adiicimus.i(j.  q.  i.  videc.paftoralis.  fationc&Cirapanasfonituconuocantpopulum.EccJefiasmi- 

7.quzft.i.  n  ftrantatqueinicr-jiuntiScdnemohorumidcoclericus  ef^ 

Depfeudockricis,        C   A   P.      XVII.  feintcliigitur.     Lademeftcaufaeorumquiada.grotantiun* 

■'■'                   '  curam  aahiberiolinB  confueuerant,  &Parabc]aniideofor- 

Dlximus  in  fuperiori  capite,vetercs  canoncs  hodie  fcigere 
ic  negligi ,  quibuscautum  eratvtncmoabfolutecleri- 


cus  ordinacecur.Qua  ex re  plucimum  incommodi  natum  eft 
in Ecclefia Chtiftiana.  Namquianullicertomuncri  defti- 
nanturqui  vuigo  ordinarifolent,  &rafumhaberevercicem 
fatis  cft,vix  vllus  reperitur,quiad  facrum  illum  ordinem  non 
■dfpirec,  vt  eius  ordinis  priuilegiis  atque  immunitatibus  frua- 
tui.Cum  autem  ncmini  fere  hcEC  initiacio  negctur  ab  ancifti- 
tibas  ,  qui  foccafSs  e  refua  creduntcfrequamplurimos  fibi 
cbfttidos,  fubiedlofque  bomines  habere,  nuncperditifll 


curam  «.^i 

tafliisdiccbaatuc  ,  quia  «s^itgtAov  tpj*» ,  id  eft,  rcm  periculi  yc 
difcriminjsplendro  tr?.ctabant.I.placet.C.dcepifc.  &cler.  & 
Ipacibolani.  Hisannumerandifunt&decahijdequibuslo- 
quiturTheodofias.Krionplures.leg.quifubprartcxtu.C.  de 
ficrofan.  ecclef.  Nam  hos  in  numerum  dericorum  non 
rcfercifatis  apcrte  oftendunt  luftiniani  conftitutioncs.qui- 
buseorumofHciumdefcribitur.Nouel.43.&yp.  Quamuis 
nonnullidecanos  proclericis&canonicis  accipianc.  Alciat. 
in  didis  ll.Scd  cur  inccr  dericos  non  numcrantur ,  dixeric  ali- 
quisjficut  oftiarii  &  acoluthi,quorum  munus  non  mngis  fpi- 


mus  quifque  ac  profligatiffim*  vita:  in  eum  ordinem  coopta-       rituale  quam  iftorum  efle  vjdetur?g!o.in  c.i.q.  3  .Rcfpondco 

..._*,.j;ir.,j_^i.,.:;.^„.,„.„«v.f„l.,.^-^.,f.,„;,  o j —       oftiarios,  acoluthos  ,  &alioshuiiifmodi,dequibusfupradi- 

(^umeft ,  ideotlciicoscenferi,quiaincIerumiecipianiur,vt 
aliquantofpiticaliatra(ftenr,&prcsbyterorum  atqueepifco- 
porum ofEcio fungantur.  Scd onus daudcndi templi vel ali- 
ud  fimile,vt  interim  fc  cxerceant,vt  ad  facram  fundioncm  fC 
priparentjipfisiniungitUf.Aliivero  quifpiritaliadmir.iftia- 
tionidicaticonfecratiquenonfant,quamuis  Ecclef^x  inftr- 
uiant  ac  miniftrenr,intcr  dcticos  non  fjnt  habendi.  Cuiifti- 
tutionibus  tamcn  plerifque  caucum  eft,vt  non  nifi  ex  clerico- 


tur,&adilIudvclutiimpunitatisafylumconfugit.Quondam 
ii  demum  clctict  habebantur.qui  munerc  fuo  fungebantur  in 
Ecclcfia  ,  nec  alius  quifquam  priuilegia  iftius  ordmis  fibi  vin- 
dicareaudebat.not.invltima.dcvita  &honcft.cler.l.  gene- 
raliiet.  Cod>de  epifcop.&  cler.  Scd  hodie  inualuit  ea  conf  ue- 
cudo  aut  cortupcio  maxima  petius,vt  ad  f  euetitatem  iudicio- 
nimpublicotumcIudeadam,detonfumcaput  cum  antiftitis 
ncfcio  cuius  eIogio,id  eft  grauifllimorum  fcclerura  impunita- 
tis  fy mbolo  quodarm ,  iudicibus  often Jerc  f ufiiciat.     Atque 


hinc  fit  vt  principum  atque  magiftratuum  in  tancatamque       rum  coetu  ad  tradanda  Ecdefia:  negotia  quifquam  Cifluma 

manifeftaindignitaceconniuenciam  fatisadmirarinonpof-       tur.c.indicatum.Scj.dift.c.innoua.itf.q.y.c.dccetniraus,  6t 

fin».  Sedhocgenfcreclericorum,autpfeadodericorumpo-      iudic.  Quodiusaliquamvtilitatemhabct.ficperaquxdam 


tius.aliis  in  locis  infra  diflercmus. 

t>ecAnonicorumcollegio.         C  A  P.  XVIII. 

DE  canonicis  fatis  antediftum  videtuteaparte,  qua  de 
presbytcris  &  aliis  quibufdam  Ecdefixrainifhisdiflle- 
ruimus.  Nam  canonicorum  collcgium,quod  velutifcna- 
tus  qnidam  cft  Ecclefix.vt  vctbis  vtar  Hicronymi  can.  Ec- 
defix.i  <?.q.  1  .cx  his  conflatum  eft.  Di<5li  autem  vidcntur  ca- 
noniciacanone  fiue  regula,quia  communem  quandam  vitat 
regulam  ,  inftitutumque  obferuant ,  idcoque  canonice  vi- 
ueie  dicuntur  a  Gregorioean.quoniam.il.  q.i.  Qupfcnfu 


fordidaferuiliaquedcmaSi&  eatum  rerumprocuaiionemj 
quarabinfticutocleticotum  ibhonent,cuiufmcc'  fin:  fa- 
renfcsconcrouerfiwE.I.reperita.C.decpirc.&cI«r.Na."ia!co- 
tumopera&laboreintalibus  negotiis  vtimagiidecei. 

C  A  p.    XX. 

He  monajlerils  dfwonachii,eorumquejlatii^co-mer- 
fatione,^  inftituto. 

ABfoluco  ttadlatudedericisacminifttis  Ecclcfix  ,  opti- 
mumiudicauimus&demonachi$corumqueofEcio& 


canoniaas  quafdam  muliercs  a  luftiniano  didas  arbicror       inftitutoaliquid  attirgcre  ,  quandoquidem  cius  lei  ccgni 

Noucl.^9.Namecclcfiarumminiftriantiquituscertisfe  vo-       " ij--^:i.-  <■ rr  •     n-        i       r-.       ^ 

tis  obftringebant,  fete  non  alitcr  ac  monachi,de  quibus  mox 
didluri  fumus .  Nec  corum  vita»  ratio  a  monachorum  infti- 
tuto  multum  difcrepabat.  Sed  poftcaquam  horum  fodali- 
tiorum  nonnulla  iis  vinculis  f  oluta  libcrataque  funt :  fadum 
eli  vt  csteri  ab  imperitis,  qui  vim  Grzci  verbi  patum  affc- 
guebantur  ,  nonfimplicitsrcanonici ,  fed  canonici  rcgula- 
r  es  vulgo  diccrcntur,  quafi  diucrfa  eflec  vttiufque  vocis  figni- 
Hcatio.  Qnpdfi  quisacanone  didios  potius  efle  contcn- 
dat,ideft,  penfione ,  fiueannonaquaripfiusdiftribuebatur 
veiutptoftipendio&  mcrccde,equidemnonrepugno.  Ca- 
nonicamenim  ordinariamque  acccrtam  penfionem  ii  tan- 
iara3Ccipiebantfoite,quiinidcollegiumcooptabantur.'ca!- 
tirisScclefiaEmiuiftris  fiuedcricis  pro  cuiufque  merito  ali- 
qui  J  erogari  folebat,ex  obiationibus  inccctis,  qux  ficbant  ia 


tio  valdc  vtilis  &  necefTaria  eft  in  re  beneficiaria.  Dlcc- 
bantur  autem  oHm  monachi  vcrbo  Graeco  homines  a  cz- 
tetorumconfortio  fcgregati ,  &quietamtacitair;que  vftam 
dariflime&Iaboriofiflime  in  montibus,faltibusiacfpelun- 
cis  degcntcs ,  idque  ccrcis  legibus  ac  inftitutis,de  quibus  moJc 
vidcbimus.  lidem  &  Etemics  &  Anachoretar,&  he'ycafta: 
vocarifolcbant  authoreluftinianoNouel.  y  Hinc  Hiero- 
nymusadPauIinum;Sicupi$,inquit,eflcquoddicetis,mona- 
chus,id  eft,folus  ,  quidfacisinvrbibus,  qux  vciquenot;fu5ic 
folorumhabicaculajfcdraulttiiumfc.ficupis.i (J^.q.i.  E'Pc- 
lagius  Pontifex  Romanus  deeocum  officio  diflctens,  \\xz 
ttiaipfis  atttibuit,quictcm,orationcm  &  laborem  manuunj; 
c.dcprzfcntium.  itf.q.  v.  Laboreenimfuo  monachiolim 
vidumfibialiifqueegenisparabant ,  vtGhry(oftomii.s,Au- 
guftinus,aliiqucvctcrestradunt,adcovtcelebiecurinecclc- 


Ecclefia.Namcacftfcreeius  vcrbi  fignificatio  apud  veteres.  fiaftica  hiftoria  cuiufdam  raonachi  apophchcgma  ,  M  ^na- 

l.placct.C.defacr.ecdef.l.i.C.dc  indid.tit.c.de eano.frucn.  chusquinonoperatUr,latronipariudicanduseft.tripir.h  fti 

verb.Romac.&lib.-fiifsiapfflrconft.iiS.  Vndcvidetur&ca-  lib.S.c.i.  QuapropcerIuftinianusNoucIl.153.  Duabu-,iu- 

nonicaillaporcio  nomcn  accepifl^c,  cuiusmcntiocrebraeft  quir^pociffimuminrebusopcram&diligcnciamreponerco- 

iniurepontificio  Civlt.de  tcfta.QuamuisInnocentius III.  fa-  pottctMonachos.vtautfacris  vaccntfcriptutisaucquasma- 

tisptobabilitcrcanonicamlegitimam  interprecctur.cap.of-  nuariasvocarc  folentattcs  monachos  decentcs  mcditentaS: 

ficiidetcfta.  Habcnthic  canonicotum  collegia  fuosquof-  cxcfceantquc.fiquidcra  mcnsincrtiotiodeditahaudqusqaa 

dam ptjefedtos,qui  vel pracpofiti  vel dccani  fecundum  i.xmi-  lane quicquam  bonorum peperetit.  Ac illud  quidem  ex  Hie- 

qU6  Ecclcfic  confuetudiaemdicuotatt  lonymi  aliorumquc  fcriptis  liquec  >  litcris  praefenim  f aerja 


n<^4 


Frmc.Vmrem  Comment. 


operamcosdarefoHtosfuifle,  vtnon  morum  probitate  vi- 
txque  fandlimonia  tantura  cxccUerent  czceris.fed  ctiam  do- 
dlfina.c.(ic viue.c.fi clcricatum.i(j.q.  i .  Itaque mirum videci 
nondebet ,  quod  vicammonafticamluftinianus  vt  rem  fa- 
cramacdiuinamtantopcrecommendet  ;  Nouel.  155.  cum 
iinontantumfibi,  fcdetiamvniuetfo  generihumano.pre- 
cibusfuisapudDcum,exemplo  ,  dodlrina ,  labore  &indu< 
Aciamultum  prodefient.     Non  enim  natura  abhorrebant 
ab  bominum  oongrcfiu,  quod  Aciftoteles  non  immecito 
damnat,talcs improbos  cfle  dicens ,  aut  homine  przftantio- 
res.     Nccita  ociodeditierant,morepfeudomonachorum 
noftti  temporis ,  vt  nihil  in  commune  confertent ,  &  fe  ho- 
minesefte,  ideft,  adfocietatem  hominumiuuandamnatos 
jion  rccordacentur.     Non  ignoro  quofdam  in  eo  gcege  re- 
pertos  fuifte^quotam  fupcrftitio  nemini  fano  ptobari  queat. 
NamTheodorituslib.  4.  c.i8.  (cribitmonacbumquendam 
fexaginraannosnequelocutumcum  vUo,  neqj  a  quoquam 
confpedlum  fuiife.     Scd  rata  admodum  fuiHe  bzc  prodigia 
iompercum  eft.     Proinde  ex  monafteriis  velut  ex  quodara 
feminario  ,  lcgi&aftumi  confueuetantadmanera  ecdefia- 
ftica  ,  quiprobaciliimxinter  ipfos  vitx&crudicionis  habe- 
bantur  :  vtAuguftinuscumalibifxpe.tummaxiraeadAu- 
rclianumktibensteftatur.  can.  nosautem.can.lcgi.  i^.q.f. 
In  qaa  quidem  promotione  &  graduum  ratio  habebatur ,  de 
.quibusanccdifferuimus.can.monacho.Kj.qusft.i.&eorum 
antiftitis feu acchimadcicx  confenfus  erat  neceirarius.  c.mo- 
nachicampiovcilitace.KJ.qusft.i.  Etquociesadminifteria 
Ecclefi$eosvocaticontirigebac,monafticuminftitutumof- 
ficiumque  deferere  cogebantur,  vtmaiorcpnliantiorque 
fungcrenturmunctc  .•  quiafimul  vtrumqueobire&exeqni 
non  poterant  :  ficut&clericicum  vitam  monafticani  am 
ple6iebantur,miliciam  fuam,vtaitGregorius,munoiquecle- 
riciamittebant.cncmo.c.  prcsbyceros.c.  neprocuiusliber. 
i^.q.i.Officium  enimclericieftdocere&pafcere  po;it'iir.n, 
monachas  vero , vt ait  Hieronymus ,  non  dodoris.lci  pl  vi 
gentishabetofHcium.  c.  monachus.c.  alia.can.h  nc  c  .f--6. 
q.  I.  Quam  ob  caufam  nuUiin  monafteriis  rci>  -  .1      i>  : 
facsrdotes.autclericF:  not.c.noneft.deregnl3.1"H         iii'i 
castcricxpopuloqui  laici  Gnce  dicuntur  ,  ai  co;-^.r,  >  cm 
omnium  idem  lacram  ,  pcrcipiendorum  ficrat.T":  fum 
caufafeconfercbanr.  Panor.incap.dilc(5lus.deca,    l.rimi. 
Qupd&IuftinianusfatisapertcoftendicNouEl.n  5. ;  :dcC 
faccrdotem  accerftbant  interdum  qui  ipfis  iitur^i.r  ,  .  .ara 
mifiamvocamiis  ,  folenniacclebrarcr: ,  vt  a  mo.^;.cbi'.  i'y- 
th)  fadtura  aliquando  fuille  referc  Heronymus.c.  hii;cet- 
iam.ifi.q.i.  Acidcircofuberant  tam  monahi,  qu.im  eorum 
antiftites  ,  Ecclefixpiesbyteris&  clericis.not.  m  d.  c.  cum 
diletlus.  ipfisque  longe  inferiores  habebantur.  c.  afubdia- 
cono.95.dill.c.genetaliter.i5.q.i.  Verumvthacmolcftia!i- 
berarcntur  monachi ,  poftea  cazpcrunt  ex  his  aliquiiDfuis 
monafteriis  presbyteri  ordinari ,  fedita  vt  in  coetu  tantum 
luo  facramenta  admiaiftrarenc ,  ncc  ad  aliasecclefias  amplius 
accedere,3Ucalienos  prcsbyteros  aduocarccogerentur.  c.  i. 
perucnic.c.interdicimus.i  <r.q.  i.     Atque  ita  fatio  excogitata 
eftquaidem&prcsbytcri,  ideft,  paftorisatquedovftoris,& 
monachiofficioftingercturfine  vllo,  vtvidebaiur,  incom- 
mo  Jo.     Cuius  infticuci  mcncio  eft  in  hiftoria  Triperr.  lib.  8. 
Qu ire cum quidara epifcopus  prohiberecin certo  monafte- 
rio  licuigiim  celcbrari ,  aciiter  conominc  increpauic  CLm 
Gccgorijs.c.Agapicius.KS.q.i.IdemqjBonifaciusfeciireltgi- 
tur.c.funtnonnulli.KJ.q. I.  Hacviapatefaftaomnesro.a- 
chi,paffim  finc  vllius  Ecclefixgubcrnationefaccrdotesctea- 
ricceperunt,quamuiseatutbamonafteiioforta(Ii$non£deo 
neccnariaeirer,crcdovtearc  maioremfibi  dignitatem  con- 
Ciliarcnr.     Namvtfupradiximus,  monachotura  ordo  gra- 
du  dericorura  erat  inferior.Pisccrca  variis  conftitutionibus 
pofteafancitumeft ,  nonideo  monachuraabinftitutovita- 
quemonafticarcccdercpolTc  ,  quod  in  ahena  Ecdefia  de- 
ricusordinatusfit,  nonquod  fimul  cumecdcfiafticaprocu- 
ratione  ,  monaftica  obire  munia  vfqucquaqj  compcllaiur, 
quod  vtique  fieri  nequit,fed  vt  habitura  monafticum  tctine- 
at,caf teraqi  huiufmodi  obferuet  v^quoium  executioncm  Ec- 
clefiz  minifleriura  non  impedit.c.dc  monachi.c.hinc  eft.i  tf. 
q.i.  Quamuis  aucem  lupra  didium  fit,monacbos  ia  coetaiao 


tancam  facramcnta  adminiftrare  ,  ncc  populum  eostegere 
pofTc .-  tamen  fi  intra  monafterium  Ecdefia aliqua fit,in  eoqj 
populus  rcgi  lolcat ,  conftitutum  eft  abfque  eoium  confilio, 
presbyterumiUi  Ecdcfiiab  cpifcopoprzficiendumnoelle. 
cap. I .dc capel.monach.Nam  verifimilc  cft ibi  Ecclefiara ini- 
tioinftitutamefte^vtpopulusfidelisavirisfandlis  &  crudicis 
qualcsfere  tum  monachi  eranr,  ptiuacim  doceri  &  admoncri 
commodius  pofrer,tamecfi  palam  doccndi  &  concionandi  ad 
populum  facultatem  non  habercnr,vt  ante  docuimus.  Potcft 
&  alia  huius  confticutionisratioadduci ,  fed  ea  ex  his  quae 
mox  dicentur  fatis  clucefcet.  Fuerunt  poftea  & aliqux  ex; ta, 
monafteriaEcdefisjhodicqucfuntiiafubicdae  &  obnoxiae 
nonaftctiis,vt  ab  ipfis  auc  ccrte  ipforum  arbiitio  &  volunta» 
tcpresbyieriincisoidincntur  atqucinftituantur  ,  idq-,  acci- 
dit,vel  quiain  monafteiii  ptxdiis  conftruifts  funt  f  ortatfis  z- 
deifacrs  ,  inquaspopulusfacramentorum  caufa  conuenit: 
vel  quia a  dominis  praediorum  monafterio  id  ius  poftea  con- 
cellum  cft,&  aliis quibufdam  modis ,  de  qoibus  f uo  loco  dif^ 
fercmus.cap.illud.cap.cum  paftoralis.  cap.curafcculum.  dc 
iurepatrona.not.in  cap.de  monachi$.dcpraebend.cap.pafto- 
ralis,de  donat.Ec  harum  quidcm  ccdcfiarum  duo  funi  gene- 
ra  :  qu£damenimamonachistantumrcguntur,alia:aqui- 
bu  fcunque  aliis  f  acerdocibus.quia  fic  ab  initio  infticutum  eft, 
vel  confuetudine  longa  introdu(flura,cap.  pofTeffiones.  de 
rebus  ecdefix  non  alienan.c.cum  de  bcnefic.de  prxbend.  ia 
6.clcmen.quiaregulares.defupplen.negligen.  prxlatorum. 
Ex  Hispetfpicuum  eft  quantumiucis  &  auchoritatis  mona- 
chorurn  nacio  in  popuIum&Ecdefias  paulatim  fibi  vindi- 
csrit&acquilierit. 


De  TttonachorumfeBU 


C  A  p. 


XXI. 


MOnachorumvariarfeax&profcffioncsfunt ,  fed  e:$ 
caatum  perfequiin  animoeft,quiadinftitutum  no- 
itcum  confcrunt ,  &  ad  rem  beneficiariam  maxime  peiti- 
nent,cuiufmodifuntBcncdi<£lioni ,  oraniumvtfcrcur,aDtf» 
quiffimi,&qjiCanonicircgularcsvuIgoappellancur.  Cuti» 
pvi.Tium  igitur  excriri  cceperunt  monachi ,  idque  in  /£gy- 
ptp ,  congruentemnominifuovit3m,idcft,folicariamagc- 
batu.  £t quanquam ftacis horis fcrein vnum locura ecs c6i 
ucnircmoriseflet ,  camenfimulnon  commarabantur,  (cJ 
domanculas  fparfim  per  montes  &  faltus  cxtrudas  habe- 
banr,vndenonfolummonachi,fcdctiam  Eremitx,  &  Ana- 
chocctx  merito  diccbantur.  Sed  poftea  vifiim  eft  condud- 
bilius  ac  decentius  in  eifdera  xdibus  eos  habitare  &  viue- 
re  ,  omniahabentesinterfccommunia  ,  &p3Uperticis,ca- 
ftitatis,  obedicntixque  votisobftrictos,quam  Timoniano 
quodammoreinfpcluncis  delicefcerc.  can.  licleticatus.  \S, 
quxftio.i.Quod  &  luftinianus  confticuit  Nouel.  15  4 .  &  c6- 
cilio  Agathenficap.  58.  &concilio  Aurclianenfi  cor.fitma- 
tumeft.can.monacfaum.io.quxft.4.  Coenobiatuncealoca 
acommunionevitx,  vcriusquammonafteriaa  folicitudine 
appellatafunt.  didaNouel.  153.  Scd  monachiappcllatio- 
ncmnihilo  fecius  hirctinuerunt ,  quodeaconucifacio  noa 
mnlcuraadhucabeflecafolicudine.  EtBenedidlinifiinc  ap- 
peilaci ,  quod  vir  fandlirooniaclarusBcnediiftus  hone-fto- 
I um iatcr cos  qaorundam inftitutorum,  author f uiflct.  Dc- 
inde  cum  in  vibibus  &  cclebribus  locis  mancntes  viri  cc- 
defiafti ,  horum  monachorum  vitam  &  inftitucum  fcqui 
inanimum  inducerent  excepta  folitudine,  quia  conueifari 
cum  populo  &  multitudine  proptcr  ccclcfiafticum  mini- 
ftcrium  cogebantur  ,  canonicorura  regularium  nomen  a- 
ptius  cifdem&accommodatiusvifumcft,  quammooacho- 
rum.  Qupd infticutum  xmulati  funt ,  &  ahi  minifterio  nul- 
liecclefiafticoaddidli.  noc.incap.caufam  qux.de iud.  Nam 
&  noftra  patrumque  mcmoria  in  plerifquc  cathedralibus 
Xcclcfiis,  facerdotcs&dcrici  quinunecanonicifimplicitcr 
&fineadiun^ionedicuntar  ,  fimulcumEpifcopo  fuo  huic 
monafticxvitxgencricrantaddi(fti  ;  &  aliquas  huiufmodi 
Ecdcfiasadhiic  fupcrcfleexiftimo.  cap.  fi  quis.  ^8.  diftinft. 
cap.quorundam.  6^4.  diftindb.not.ind.  cap.caufamqHx.& 
cap.quod Dei  timorem.de ftacu monacho.  Itaque diceban- 
tur  nonfimpliciter  ,  vtnunccanonici,  fcdregulares  ab  il!o 
pecuIiariiafIictrco,acregulaquamaraplcdebantur ,  &  hoc 

modo 


Dejkcr.  ecci  mimfl. 

ijiododifcnraenjntereosdefignabatur,  &ali4run)  Ecclefia- 
rum  canonicos ,  qui  huiudnodi  (e  vofis  non  all  ga".erai  t ,  id- 
quefupraanobisoftenfumeft.  Y^nctOcy.  ciitus  a\nh  >r  Au- 
guftinus  pcthibetur  ,  cum  Hiponenfis  Epilc  p.  sefTft  .Iire 
Chriftianumofbemperuagataeft.adeo  vt  eorum  vCEnobia 
hoJie.in  quibus  locis  manachorum  nomen  dcletum  nun  eft, 
niifquam  non  reperiantur.  Sed  efffcflu  a  caeterismonai.H!S 
difFecrenonvi  'entur.cap.i.depoftul.quamuisplcriqiicafre- 
rancinodiLfiimonachoseos  habendos  non  efl^e.hocarurin 
dMflocapitulo,qucdDcitimorem.deftatumonacborum. 

C  A  p.     XXII. 

De  monAchorum  gradtbm  dr  officiis. 

INccr  monachos  atque  eos  qui  regulares  dicunrur,  non  mi- 
nusquam  incer  ciericos ,  gradus  officiorum  ^  adiiini- 
ftrationum  hodierepcriuntur ,  quorum  infigniorcs  &  prarci- 
puos  cacteris  omiilis  breuiter  hic  pcrftriogemus :  nam  ficut 
clericis  cuiufqae  E^clefi^  przeftepifcopus.itafinguhsmo- 
naftedisprzfidetvnusquiaIuftiniano&  plerifque  veterum 
archimarjdrita  ,  &  ccenobiarcha ,  acxteris  vulgo  Abbasap- 
peWitur.  Kinc  intra  monafterii  fui  fepta  prifedumquen- 
dam  ,  fiue  vc  loquuntur  ,  Priorcm  dauftralem  conftituit: 
cuius  vicaria  vratur  opera  vigilantiaque  inhis,qu£ad[bda- 
lic3ti$gubernationemfpc(^ant.Etquiaplcrunqueextramo- 
naftcnummi'ioresaliqui]eonuentus,atque  fodahtia  mona- 
chorumfunteidemarchimandrita:fubdita;aliiquidam  pt«- 
fedi  eo  cum  libcra  poreftate  &  authcritate  dimittuncur, 
quos  Priores  conuentuales  appellant.  In  quibns  auiera  locis 
c6uentusilledcfideratur,quemverifimileeftolimnu/quam 
di.fuiile,  hiprzfeftialiaatquealianominaforriunturjdequi- 
bus  hic  non  cft  magnopere  laborandum.  Omnibusautem 
nonfolum  prjfcft:s,  fedetiamatchimandritisprjrfidetvnus 
quiaIuftinianoExarchusvocatur,NouelI.i }  j.Achaudfcio 
an  isfic  quciT»  olf^i^TfdTnytv  vocar  Hieronymus  ad  Pafamach. 
Sed  certf  tantum  icdx  raonachoi  um  hos  fummos  antiftites 
nouerunr.  not.inc.  ocrdigiofi.  deregul.  Et  notandum  td 
quan;uisinp!ei.fquecoB'iofcii5&monaftcriishodievotisillis 
folennibu;  &ce!  gofis  .Jligarinonfoleant.dcquibus  paulo 
ante  dixic&us  ,  lcd  more  ciericorum  riuant  quilccularesdi- 
cuntur  ,  ptiftinam  tamen  appellationem  adhuc  retincnt. 
Quod  ideo  adieci ,  nequemf.jneadmiratiotcncat^curain 
abbauammaucprioraiuumfxcularitimentionemiacidetic. 

C  A  p.     XXIIL 

Demendicantiumfodalitate^ 

SOJ^lesmendicantesidecamoiiachis  feparauimus,  qao> 
iiam  ab  eis  di^crre  videntnt.  Monachoram  cnim  propria 
<ii  folitudo ,  & fecclfus quidam  a  cajtcrorum  hontinum  con- 
foriio :  a  quo  hi  mul  tum  abhocrent,  cum  palam  docere  cuan- 
getium ,  &  ad  populum  concionari  foleant.  icaque  frattes 
ioJalerque  di£kitantur  magis  quam  monacbi.  Panor.  in  c. 
laufamquz.deiudici,  Eildemtamenvotis&aliquanco  gra- 
uioribus  obftringuntur  quam  monachi ,  cum  nec  iinguli,ncc 
vniuetfiquicquamprcpriumhabcrequeanct&votiaamme- 
diiitatcm,nedump3upertatem,qua:ill!i)$gctmanacft,vta- 
pud  Aiiftophanem  Chremylusait,fiminusre,atcertcvcr- 
bisproficeantur.c.exiit.deverb.fign.inff.  Difcrimcnautem 
irtv;«  ic«|7fl(y;^fi'(«,  id  eft ,  paupcrtatis  &  mendicitatisdocet  Ari- 
flophanes:cuiushifuntverfusinPluto, 

Potro  hi  medicorum  coctus  fuos  habent  prafciitos,  cufto- 
dcs  fiue  obfetuatores,&  ad.isiniftros ,  tam  vniuctfales ,  quara 
piouinciales  ,  per  quos  velut  quzdamRefpublica  intcrcos 
rcgitur ,  Sc  admtaiftracur excmplo monachorum ,  de  quibus 
iamdiximus. 

Demomalihta.     C  A  p.     XXXIIII. 

NOn  folum  viri ,  fed  mulieres  eriam  apnft.jlornm ,  Chti- 
fti  rer.pore  minifterio  Ecclcfij-^  I  <ircbanciir,  vtron- 
ftat  ex  epiftola  Pauli  ad  Titnotb.  £t  harum  mulieium  ^ux 


acknef.Lik     /  wS^ 

diacbnillEdicebantur,  cret>ralniaireidaS^6htifict6»Him  cf- 
uilicftmcntioreumquemorem  quafdam  Ecdefias  retinere 
ctiam  nunc  accepimus.  Verum  procedente  tempoce  inftitii» 
tafiint  colltgia.fiue  itidnaftetia  virginum  Dco  confecrata- 
rum ,  &  folennibuS  votis  obftriiSaruin  j  vt  de  raanachis  kntfi 
d  dl:uit\  tft.  QUodgeniismbnialiumvetusvteXiftimd.nott 
nouit  Ecclefia,  3Cnecanonicarumquiciem,quarufhmemi- 
n!tIuftinianusN'juel.T5).Ha;infinguli$parther,onibusfuiS| 
fuashabent antifti.rasexemplo  monachorumjquibus  nihilo» 
minusparentquammonachiarchimandriris  fiiis.  Dehi$ati- 
tem  aliquct  extant  conftitcitiones  luftiniani ,  quibiis  vetat  ne 
duplicia  inonaftetia  ,  ii^tft.viron  m  fin.ul  &«Tiulierumvf- 
quam  finr,&vt  eunuchi  infinguliimohaftfrriisdonftituan^ 
tur.quiipfarumnegotia  geranc.  Nouell.  li  J.  &  Ijj.  Sed 
quicquid  ad  harum  monialium  irftitiitum,&vitaeregulanl 
pci^tinet ,  Bonifaciana  confticUtione  &  Clementina  pleniul 
coatiuecur.  c.  pericuIofo.de  ftat.teg.in  ^tclem.  atteQdenteSe 
de  ftatu  monach. 

C  A  p.     XXV. 

Deftterdotiis  njeterum  Romanorum  anii 

Chriflianifmum. 

INiuris  pontifidi  librJsment;orepcriturPontificuia,FU« 
minum  ,  Augurum  j  aliorumquehniuf^modificerdocum» 
qui  apud  prifcos  Romanos  ance  Chtftianilmum  in  vfu  fuere, 
cclcros.io.diftindi.c.inillis  8o.diftin(5t.&  ziJ.q.j.  q  \.  Nec 
veceris  illius  facerdotiicntnnoftrcinutilisvidcturcflecolla- 
tio,  cum przfertim Latinc  fcnbenda  pleraque  vocabula  inds 
muruemur.     Icaque  de  eo  pauca  qnxdam  ctmultishicdi- 
^lurus  fum  ,  quaadnoftiuccinftifutunB  magisfpedtaieexi- 
ftimaui.  Fuetuncautemharcferefacfrdotumgeueta:  Pon- 
tificcs,  Augures,  Flamincs,  CurioHes  ,  Feciales,  Veftales, 
Salii,DucesceIeruin,&c.  Pontificesomnibusfacrisaccxre- 
moniis  przerant ,  &  facerdotum  omnium  erantmaximiac 
fuprcmi ,  idquod  oflendit  CiceiotnOrat.prodomofua,^^ 
lib.z.delegib.  HuicPontificiimcollcgioquipr^erat,  Poa- 
tifexMaximusdiccbacur,cuiusofficium&auchoritatemde« 
fcribit  Liuius  libi.de  Numa  Pompilio  joquens  his  verbis :  O- 
mniapublicapriuataquefacra  Pontificis  fcicis  fubiecit,  vcef- 
fet  quo  confulcum  pkbsv(nirec,nequiddiuiniiuris(negli< 
gendo  patriosritus  ,  psrcgrinosquealcifcendo^tutbaretur» 
Nec  ccelcftcs  moHo  ccremonias.fcdiuftaquoquefuncbri^ 
placandofque  manes ;  vt  idem  pontifexedoceret ,  &c.  Dt: 
eorum  etiam  munerc  ,  a^ichofitate  dignicateque  plurafcri' 
bitHalicarnafTeuslib.i  '^noiexPandedisiunsciuilisquof^ 
dam  locos  obferuaiiaTi  ; ,  vt cum  dicitur ,  Pontificem ,  dum 
facrafacic,  inius  voc^n  fionpofle.I.i.deiniusvocan.  Pon- 
tificialiauthoriratecomp.lliharredesad  monumenrum  xiix* 
ficandum.l.barreditas.dc  pc  ic.h^red.Pontificemdcreligio- 
fis  iociscoDfalendumcfie.  ieg.vhira.de  raortuoinfcr.  Pon- 
tificem  a  qaibufdam  muner;bui  non  excufjri.leg.vltim.de 
muner.&honor.  Sed longe eorum maxima authoritas in le- 
gum  aftionibus  conlpicicur  ,  quas  f.ribit  Pomponius  apud 
coUcgiam  pontificu.T.  fuille.l.  i.de  origine  iuris.  Nam  vt  Va- 
leriusait,  lusciuilepecmulradculainccrf^cracxremoniafqj 
deorum  immortelium  abdicum  ,  folifque  Pontificibus  no- 
tum  fuit.   Qoanta  aDie:n  hjius  pontificacusdtgoatiofueiic 
velhincxftimatelicecjqiiodl    je  atotesR  mani.vtaogu- 
ftiorcscilcntjferceofacerdotiofiingsbaciir.Scdcurhifum- 
mi  Sacerdotes  ita  appellaci  finc  ,  intet  vecciescun:  Gfircos, 
tum  Lacinosauthores  non  conusr  it.  Scsuola ,  vt  rcfei  t  Vat- 
rolib.  lo.dcIing.Latin.a.JicebaPoijtificesd  cilpofrc:&  fa- 
cerc.  Nam  vcibum  facecc  ap  j<i  PUutum ,  Ciceronem,  Vir- 
gilium , &  alios fctiptores  probatos ,  pro  (acri ficara  accipitur, 
ficut  i^i»ivn  T»  ivKt  apud  aiicquos  ,  vt  doccc  Acheniuslib. 
l-f.Scd idem  Varro  apontc  eos  d  ci  mauult ,  quod  ab  eis  Sub- 
Iiciuspon$fa(ilusptimum,acfxpe  tefticutus  fir.  Plutarchus 
inNumaaliametymologiamadfeit.  Vetumhincinueftiga- 
tionem  ,  quac  non  eft  magnivfu$,libfnteriaiifiamf.icim"S. 
Augurcs  qui  a  Grxcis  ©'xyKi.sroAo/  dicunrnr,  aufpiciis  prs?eratic 
vtfacrisponiificss. Cicerolib.i.de  nitnradeornm.  Efante" 
cnim  arris  diuinandi  periti,&  figna  adiis  mifTa  interpretaban" 

tiir,vtHJicarnafleusait  ,  quamuis  .b  vni  rpe-rie.Mc^l* 
abamumgarntu  nomemaccepennr.  Tanrnm  autemv^ne« 
tacioms&  authotitaciscoturocoUegio  accr fHr ,  vtnihilpu- 

FFF 


ll6S 

bIicefineaurp{cus,neC(Jom?,necmllitix  gererttar.  Giccr© 
lib.  i.deDiuinat.  Vt  nonimmerico  fcribatCiceco  in  Orat. 
dc  ArufD.auttoritatcm  rcrum  bcnc  gercndsram  augurio  c5- 
tincri.  Itjqucaobililfimisquibulquc&  lcdiiflimisciuitatis 
Roaianxvirishocfacerdotiumdefercbatur.-ecatqtie  pcrpe- 
tuum  ,  adco  vcnemo  quamlibei  fligitiofuseofcieabdicare 
cogeretur.  Plutarcfeus  in  ProbJcm.  Quanta  vero  horum 
AugurumauchoritasfucritinRepublica,docetCicerolib.2. 
dc  Legib.  cuius  h^c  vcrbafunt ,  Mjximum  &pra:ftantiffi- 
niuin  in  Repoblica  ius  cft  Augurum,  &  cum  auchoricatc  con- 
iundbum.  Ncque  verohoc  ,  quiafiim  ipreaugur,itafentio.- 
fed  quia  fic enftimare  nos  cft ncccire.  Qjiid  cnim  niaius  cft, 
^deiureqa5crimus,quampDirea(ummisimpcriis  ,  &  fum- 
mispo:cftat!bus,comitacus,&confilia,  vclinftituta  dimit- 
tere,velhjbira-re(cinderc  ?  Qujdgrauius  ,  quamrerafufce- 
p:am dirimi,  fi  vnus  Auguraliumdixerit ?  Qujd  magnihcen- 
rius ,  qiia:Ti  pofle  decer  nei  c ,  vt  msglftratu  f;  abdiccnt  confu- 
•les?  Qu;dreligiofius,quamcumpopulo,cumplebe  agendi 
iusautdate.aucnondsre?  Qjrdlfgesnoniurerogatas  tol- 
lere  ?  nilri!  domi ,  nihil  militia  per  magiftc arus  geftum  fine 
eoruraauthoricatepcffecuiquamprobaii?  Ac  hnius  autho- 
ritatis  mtmorabile  exerapiamrefert  Plutarchus  in  Marcel. 
iahancfencentiam :  Cum  Augurcscomitiiscoafularibus  vi- 
tio  crcatos  confulcs  renunciaucnc ,  confcftim  Scnatus  litcris 
«bexercicucosrcuocauicquatenusdcpcfito  c,onfciIacu  ho- 
ftibusvccoQfulesbclImanoninfcricnr.  Flaminiusacccptas 
licera»  non  ancc  aperuk ,  quam  collata  pugna  ver  fisque  in  f  u- 
gimBatbar;s,inagrumeorumcxccufioncmfcciflcc.Redeu- 
ti  igitur  &raulta  refcrenti/poIia.nDapiaceflitcbaiampo- 
puluSjquiareuocatnsnoncontinucTiandacis  paruerat :  fed 
ttai is,  quam  ipGus colle- j confulacufe abdicarc coadi  funt. 
Fiamines,  quos  Dionyfii::  «narccrtfiiiTfspsj  vocat,di:sfia- 
galis  cian:  attributi,Cice.lib.i.d^Ieg;h.ac?uib.3SCcgnomi- 
na  habcbant ,  authore  Varronc  lib.^.dr^ing. Lar.  vtflimcn 
Dialis , Marrialis, Quiriasiis ,  Catmentali: , PomonalisAC' 
&  quia  intcr  Dcos  qui  cokbantur,  aliquo J  difcriraen  crar, 
nonomniumflaminumpareracdignicas,  vc  Ftftu3.>it.  Pio- 
inde  is  qui  facra  loui  facicbat ,  id  eft ,  Dialis  maxime  dignatio- 
nis  babebatur  ,  de  quo  multa-annotauic  Gellius.-Maiorutn 
minorumqaeflaminummeminitFeftus ,  &  archiflaminum 
Gratiauus in  rhapfodia faa.  Se<l &  flaminicarum ,  id eft.rau- 
lierum,  qux  hoc  facerdccioficutvirifungcbancur,mentio- 
ncm  apud  veccrcs  quoquc  compcrimus.  Vcrum  omnia  figil- 
lacim  hic  perfequi  ab  infticuco  noftro  cft  alienum,quihzc  ve- 
luci  Ta.(-ifyct  quardambreuicer  perftringcrevolaimus.Curio- 
oes  fingalts  erancaflcripci  curiis ,  qua;  num.  j  o.eranc  Romx, 
.vtDionyfiusfcribic&procurialibusfacrafacicbant.Horum 
vcro  ncc  gcnus  iacrificandi ,  ncc infignia  dcfcribuncur  ab  eo- 
dem,  quibusrebus  maximc  i  Flaminibus  differcbant.Illud  ex 
fefto  didicimus ,  quod  minime  prxteteundumhiceft,Cu- 
rionem  maximum  a  veceribus  eum  dici,  cuius  authoritate  cu- 
tia:,  &  curiones  omnes  regebancur.Huiiafque  racminic  pra:- 
terLiuium&alios  veceres  Arnobiuslib.^.aduerf.gent.  S«- 
denc ,  inquic ,  infpedaculis  publicis  facerdotum  omniuro, 
magiftracuumquc  collcgia  ,  Pontifices  maximi ,  &  maximi 
Ciuioncs^  i^^cni  guiodecim  viiilaureacii  &  Dialcs  cum  api^ 


Franc.  Duarsm 


cibus  Flamines ,  (e  Jent  augures  interpretes  diuins  tnentisSc 
voluntaiis  ,  nccnon  &cafti  virgines  petpetui  nucrices  & 
confcruatriccs  ign's.  Qucm  locum  ideo  hic  referrc  volai, 
quia  facerdotiorutn  Romanorum  breuem  defcriptionca* 
continec  Fecialiura ,  quosciV^iJ^'Kit<appclhtDionyf:u5,col- 
legiumbellicaufainftitutumfuit.  CucBcnimrcligiofas  vir, 
ac  quictispublicx  ftudiofus  Numaanimaduertetet  beilum, 
quodabrqiiuftacaufainfertur,nihiIaliud  quam  latrocinium 
efle,toramcamrcmexatbitriofaccrdotum  ac  religioforuni 
homioum  pendere  voluit.  Non  enim  licebat  Roma:  bcl- 
lum  mouere ,  nifi  cognira  caufa fecialcs  id  iuftucHeflepro- 
nunciaflenr.  Itaquefcelicitatem  &fucceflum  Romanotum 
in  bello,  huic  infticuto  &  rcligioni  quidam  alfcribere  noa  du- 
bitaucrunt.  Quinamautcoifuerit  horum  feciahiimauthc* 
ritas ,  &  qui  ritns  prxtcr  eundcra  Dfony fium  Plutarv hu5 do- 
cetinNuma.  Veftales  erant  virgines,qua:  Vefta:dea:ficra 
faciebanr,&  facrura  ac  f  empiternum  cuftodiebant  igocm :  ds 
qaaruminftitutione,ritu,cooptarionc,caftit3tevidcr.dafanc 
qus  Dionyfius ,  Plutatchus,Gellius,  &  quidam  alia:  mcrao- 
risprodidcruar.  Hiceni.-n,qua:vuIgaria(unr,&pro  trita, 
accaratiushicdercnbercinftitutinoftriratio  non  fiiiic.  Pca:- 
ter  hos  Sacerdotcs ,  coramcmorantut  &  Salii.qiii  (acva  Mar- 
tifacieutcschoreis&faltacionib. dabaot  operai3,t/mra<  t^» 
«i)«-A/<iiii54»ii,vcDioDyfiusait.  Eranc&ducesCeiw-:unj,  qui 
tametfi  miliccs  elFcnt  &  regum  cuftodes:  tameu  ftatJ  qux- 
damfolenniaquefacrificiacelebrabant,nec  vllos  aliosccm- 
memoratDlooyfius,diIigcntiflime  omniapctfccutus.^acer- 
dotia.quara  Numainftitutafuerunt.  Aitenimkg3sfacro- 
rumNumamicalibrovnocomplexumfuiire ,  vtcotaea  dc- 
icciptione  ,  in  odo  partesdiftribata^defingulisfacerdcciis, 
quorum  cranrtotidcffigcnera  ,  feparatim  dillererct.  Repe- 
ricurcamcnaliorumapudauthorcslaccrdorujamentio  ,  c«- 
iufiBodi  funt  Fcatres  aruales ,  Rex  facrificulus ,  daumuiri ,  & 
decemvirifacrorumGalli,Epulones,&qBi  Titii  fodalcs  di- 
cuQcur.  Quorura  facerdociorum  explicacio ,  &cognitiocx 
Tito  Liaio  &  aliis  veteribus  pecenda  e  ft.Extat  &  Pomp.  LitJ 
Don  inutilis  ea  de  re  libellus.  Quod  vero  titulo  Fentftella 
circumfertur  eiuAiera  argumenti  opufculum  ,  rccentlfllmi 
fcriptotis  efle  nemo  dubicat,  quialicuiusfitiiitelitcrariaiu- 
dicir.  Vnuro  fupra  di(Sis  adiiciendum  cft ,  quod  a  crteris  pra- 
terraiflum  elTtmiror ,  prifcos  Romanos non  raodo  faccrdo- 
tcs  habuiffc  ,  qui  Diis  lacra  facerent ,  fcd  etiam  miniftros 
quofdamlacrorumacfacerdorumiisnonabfimiles ,  quos  in 
facris  noftris  Diaconos  appellamus.  Eolque  Camillos  cum 
diilos  fuifli;  ceftes  func  Diony  fius  lib.z.PIutarchus  in  Numa. 
Feftus  &  Seruius,  cum  plerifquc  aliis.Ec  hadenus  dc  faccr  do- 
tiis  vrbis  Romi,quibusfimiliaqusdaminptouinciisatqu« 
municipiis  fuiflt  dubium  non  eft:quoruni  iniurcciuilicrc- 
bra  eft  rncntio.  1,  i.  ad  legem  luliam  de  ambi.I.in  honoribus. 
devacat.raune.  Nam  Phaeniarchia.&Syriarchia  in  confti- 
tucione  quadam  Iraper.  Conftantini ,  noraina  func  prouin- 
cialium  (accrdotiorura.  1.  r.  C.  de  aatur, liber.  Et  Martianu» 
tittdematrimon.Senar.vetatFlaminimunipa- 
li&facerdoriprouincisaevxoretB 
ducat  ancillam ,  fcenicam, 
cabernariaro:  &c. 


C    A    P.        I. 

Defacultatihiis  EccUJi^ ,  eArumqtie  origi 
ne  dfprocejfic. 
?^f^^^  Tbonorum,<)UxEcclcfiapoflider,o- 


DE    ORIGINE     DIFFINITIONE    AC 

DIVISIONE     BENEFICIORVM, 
LIBERSECVNDVS. 

Argvmentvm. 

Superivre  libro  deminiJ}eriisofficiue]Heecclejlafiich,propter^uabenefataconferum^^ 
Um  dc  beaeficiis  tra^andum  cjl,  dr  db  origine  eoriindem  dtfjinitionibtng^  ac  diuifionibni  mciptendHm. 

tiri  magis  qaatn  calumniari  velit.-cjuietiflimevidlurojhoml- 
ncs ,  fi  h sc  duo  verba Meum  & Tuum  de  medio  collercntur. 
Qupd  &  fenfic  haud  dubie  Clcmcns  in  cpift.cuius  paulo  antc 
raeminimus.glo.indid.c.dilediirimus.Ideoautcmproprie- 
tas&d!!tindjodorainiorumprob3turiuregeDtium,cuiteli- 
gio  noftra  fi»inime  refragacur  ,  quia  obtinenabhominibus 
non  pofle  crcditur  in  tantis  eorum  vitiis,  vt  fine  ff aude  &  diC' 
cordia  in  ea  commumoneperfeuercnt.  Proindecum  Ana- 
nias  agri  venditipretiura  recinuiflct,parte  tantum  ad  Apofta- 
losdelaca,Petruseonomineiliumnoud3mnauit,  fedquod 
dolo  ,  fiiuuladonc  ,  acmendacio  vfuseflct.  Anania,inquit, 
curimpleuitSathanascortuum,vtmentirerisSpitituifand-o 
&fraudaresdeprctioagri>Nonneprorfustibimanebat,ac 
vanundacuscratintuapoteftatc?  Aftor.c.f.  Haccomnia  fa- 
tisdcraonftrantqualisfueritftatusacque  vlus  bonorom  ec- 
cleG«,tcmporcApoftolorum,  Pofteorum  vcro  tcmpora, 
cum  videtent  Sacetdot  cs  &  Leuira',  &  reliqui  fidcles  per  voi- 
ueifum  oibcm  dilpcrfi  ,  vrilius  fore  fihrredicatcs&agros, 
quos  vendcbant , ,  ecclefiis,  quibus  prsfidebint  epifcopi.tra- 
detent.eo  quod  ex  fumptibus  corum.taro  prircntibus.quam 
futuris  temporibus  plura  &  elegantiota  mmiftrare  pollcnc  fi- 
delibus  communem  vitam  ducentibus ,  quam  ex  prctio  ipfo- 
rum ,  ccepcrunt  pr^dia  &  agrosquos  vcnderefolebanr.ma- 
tticibus  ecdefiis  tradere ,  &  ex  fumptibu?  eorum  viuere.Hic 
lotidemfercvcrbisex  Vrbanotranfcripfimus  ,c.videnrc$,i  z. 
quxft.  I.  a  quo id  quoque  dccrctum  fuiflc  fcribunt  Platina  & 
quidamaliicumfecuti.vtfaccrdotibusliceretprxdia  ac  fun- 
dos  a  culcotibas  rcligionis  oblatos  reciperc.  Sed  falluntuc 
iHimcoquidcmiudicio,cumiuterVrbanidecreta,  qus  cr- 
tanc , excepto eo  quod  tecitauimus,  nihilreperiatur  quod  ad 
hanc  rem  pertincat.  Ex  co  igitur  tempore  ccrtatim  vnufquip. 
quepiusficfidelisprsdia,poli^fliancsqucdabat.  Ecclcfii: 
cx  quorum  frudlibus  non  miniftri  tantum,(ed  qaicunquc  ct- 
iam  alii  egentes  alcrcntur.  Et  hinc  perfpicuum  cft  quod5c 
(upra  admonuimus  ,  veteres  Chriftianae  rclgionis  culcores 
nonita  paapettatem  afFedafle ,  vt  opes  nuUas  fibi  parare  at- 
quc  afleiuare  velleot ,  quamuislmperator  lulianusindean- 
iamartipucritecclcfias  fortunis  fuis  fpoliandi.  Ecclcfiarutn 
enim  bona  auf erens  dicebat  maximo  fe  bencficio  Chf iftia- 
nosafficerc,nimirum  vtpaupcresfaifti  citi:  s  tegnu^a  cceIo- 
rum  intrarent.  Quaartein  philofophosqaoqueroftriiu- 
csauthores  vfes  fuille  aliquando  animaduerti.i.:nhonor!« 
bus.davacat.munc.  Acprscstetis  Conftantini  celebratur 
liberalitasinEcdefiam.c.  Corftantinus.9<>.diftin.can.futu- 
ram.tz.q.i.Tripar.lib.i.c.p.  Htexcateiufdem  conftitutio  in 
CodiccIuftiniani,quapermittitvnicuiquebonafuaEcelefi5 
rclinquere.  Liciniaquoqucdiufs&potensmatrona  ,  bona 
fiia  ccdcfiac  Romans  teftamento  tel?quir,  Marcello  fcdente,' 
vt  fcriptorcs  ecclcfiaftici  literis  prodiderunt.  Sed  nulliplus 
contulerunt  Ecdefi*  Roman^  ,  nec  magis  potcntiam  cius 
auxerunt ,  quam  Pipinus ,  Carolus,  &LudouicusFranco- 
rum  rcges.  Qnid  ingentia  hic  commemorera  beneficia  in 
castcras  tolius  orbis  etclefiis  vn Jique a piis  hcn^iinibus  colla- 
ta ,  cum iuftum  volumen  d-fcriptio  ei;is rei defideret  ?  Qua- 
le  illud  cft  quodde Hilane  Arelatcnfi  epifcopo  Profper  u.e- 
liicirijr  mandauit ,  nempe  eum  acceptis  fiJeliuriinumerofis 
haereciitiitibu$,ecclefiam  raitumin  modumlocupletafle.can. 
expedit.  ix.  qu^ft.i.  cx  quo  de  cetecis  coniedrura  fieri  poteft. 
Acprattereosreditus,pr2terqucdecimarap3rtem,nonmo- 
do  fru(ftuum  ,  fed  eriam  ncgotiatfonis,  quxftus&lacri^d» 
quamox  diflcremus  ,  &aliasqualdamlargitiones,  quotidie 
infacroipfoconuentufiebantoblitioncsadaltate.Tbeodor. 
lib.  ^  cap.  ti.comnis.deconfccr.diftin.i.  Vc  miruA  non  fit, 

FFF     z 


efi  noftra  orario.  Ac  in  prirais  conftat 
5^5j^  exfacrahiftoria  Chriftura  facultates 
^-^  •  aliquas,  quarauis  pcrtcnueshabuifle, 
nec  ita  vixifle  eiira ,  vt  aihil  proprium 
obtincns  mendicarecogeretur,  quodnonnuUi  allercte  non 
dabicarunt  aliquaiido,(ed  merito  corura  opinio  damnata  efl, 
cap.  4,  &^.  devcrborumfignificat.inextrauag.  loann.  11. 
Mendicitas  nai:aquein  valentibus  &  otiofisres  cftmiaime 
tolsraada , & furri fpeciem habet.C.demend.vaI.&  in auth. 
de  qjiftor.  Oblaram  enim  fibi  pecuniam ,  aut  qnocunquc 
irodo  quifitam  ,  Chriftusdiligentcrcuftodire  lolitus  fuir, 
ex  qua  viftum  veftitumque  ,  tam  fibi  quamfeftatoribus& 
comitibusfaiscopararet.Ioh.ij.Hinc  Auguftinus,  Habcbat 
dorainus  loculos,  a  fidelibas  oblacaconlctuans.&fuorum 
neccflicariSus,  &3liisindigcncibustribuebat.  Tuncprimum 
ecclefijft,c«pecuni2cformacftinfticut3,&vtintellig«emus 
quod  prascipic  non  efle  cogitandum  de  ctaftino ,  non  ad  hoc 
fuilfe  prarceptjm,vt  nihil  pccunislctuctura  (an6lis,(cdoe 
Deopropteriftaleruiatur,&propterinopiae  timorem  iufti- 
tiadcfcrariir.can.habebat.ii,quaBft.i.Mortuoatquefublato 
in  ccEJum  Chnrto,  Apoftoli,  Difcipulique&cultotesciuf- 
dem  non  mediocrcm  pecunia:  vim  pollediflelcguntur ,  adeo 
vt  quamuis ingens efl^eccorum num«tus,  tamen  nerao  intcr 
cos  cgens  repenretur.Nim  vc  fcribit  Lucas  de  fidclibus  Chti- 
Ifianis ,  qui  cunc  Hicrofolymis  6rant:Mulcitadiniscteden- 
tiuineraicorvnum&animivna,nccquifquameorum  qus 
pofliidebat ,  aliquid  fuumeflc  dicebat ,  fcdcrant  illisomnia 
commdnia.  Ecquotquoterantpoflcflbrcsagrotum,autdo- 
morum ,  vendentes  afFercbant  pretia ,  &  ponebant  ance  pc- 
des  Apoftolorum,diuidcbatatquefinguli$,prout  cuiqueo- 
pas  crat.  Eadera  referuntur  a  Cleraeote.quiillistcropori- 
bus  faiflc  crcditur ,  in  cpiftola,  quafratrcs&condifdpulos 
f uos  ad  bonorum  communicacionera  horratut  &  iucitat. ca. 
dileftis.i i.qua;ft.i»  Qupd autem ex przdiorura  vendiuone 
pecuniam  conficere  malaerint,  quamraretincre,  &exeo- 
rum  frudlibusle  ipfosaIere,Mclchiad?sidfadtura  ideofcri- 
bit,qaiacurafucuraraEcclcfiamingentibusvidcrent ,  ptJt- 
dia  p'ofl*efl[ionefque  adipilci  in  ludza  viile  nonput^uerunr. 
ca.fucuram.i  1  .quzft. i.  Sed no tandum  eft  cos  ad  comrauni- 
carionembonorumnemineminuitumcompulifle.quod  fa- 
lis  incelligercnt  eam  a  Chrifto  non  f  uifle  przccpcam ,  &  pro- 
prietatem  c!i(ain6rionemq;domiuioram,qu2  confenfuho- 
tniauoi  naturalem  rationcm  fequentium  recepta  cft ,  iurldi- 
oino^hriftianzque  religioni  repngnantem  non  efle:eafi- 
quidem  eft  hominura  corruptio  &  improbitas  ,  vtfodctas 
hamanacommoderetineri&conreruarinequeac,fiquisPla- 
tonicamcommunioneraintcrhomines  indifcriiainacim  c6- 
fticuere  vclic :  Si  qui  tamen  rautuoilloaflfeAu&charitate,' 
qaamnob;svnicecoramenda'jit,przcepitqucChriftus,i:on- 
ftanriflime  ita  ducantur ,  vc  vhronontnodofacultates,  fed 
opcram  quoquefuim,  laborem,  induftriam  bonafide&ci- 
irafraudemvllamincoramunccoaferant,nondubito  quin 
vita  corum  in  hac  zquabilirace,&communicatione  rerum 
oraniura,  &  iucundiinma  &fceliciflima  futurafit.  Scitee- 
ninn  avetcribusilludtjidumeft  ,  fi  quis  id  duilitcr  intcrpre- 


11  (fS 

<juocl  nunc  olmnlbus  teftatuta  &  naafiif  cftum  cft ,  bpeS  cccle- 
fiiEinimmsnfumexcreuiflc.  DeoblatioDibus  Ecclcfis  Ro- 
mans  loquitur  Marcellinus  lib.  17.  cuius  vecba  quia  hutus 
tradlatU5noftrilocaeciamaliaquxdamilluftranr,hic(ubiicc- 

te  volui  :  Damafus  ,  inquic,  &  Vrficinus  fupramodumhu- 
maoum  ad  rapiendara  cpikopalcra  fcdem  ardeates ,  fcifcis 
ftudiisarperrimeconflidabantur,  adufqi  mortis  vulnerum- 
que  difcriminaadiumentis  vtfiufque  progreffis,  qux  nec  cor- 
rigere  fufficiens  Viuentius  ,  ncc  raollire,  vi  magna  coa6tus 
fecefficinfuburbanum,&inconccrtationeftiperauerac  Da- 
rBafus-3parte,qu2cifauebat,inftante,  Co»ftatquein  bafi- 
lica  Siccnini,  vbi  ciius  Cliriftianieft  conuenciculum,  vno  die 
cenrum  cr/ginca  fcpcem  cadauera  repcrca  peremptorum,effc- 
rafatnqac  diu  plebem  ,  a^gre  poftea  dclinicam.  Nequecgo 
abriuo ,  oftencationem  rerum  confiderans  VEbanarum,hu- 
ius  rei  cupidosobimpecrandum  quodappaunc,omnicon- 
tcmioric  lat w:um  iurgari  dcberi ,  cum  id adepti ,  f  uturi  fint  i- 
tafeciirijvcdicencuroblacionibusmacronarunj,  proccdanc- 
gVieVchicuiisinfidcnce3,circumfpedevcftici;rpuias  curan- 
tes  profufas.adeovceorumcoauiuia  rcgalcs  iupcrent  raen- 
fcs,quiefrepocerantbeacireusta,ftmagniiUiiiue  verbis  de- 
fpetca ,  quam  viciis  opponunt. ,  ad  imitationem  antiftitum 
quorundam  prouincialiuni  viuercuc ,  quos  tenuitasedeiidi 
pocandiqueparciiiinie  ,  vilitaseciaraindumcncorum,&fu- 
percilia  humum  fpeclantia  pcrpetuo  ,  numini  verilqueeius 
cukoribus  vc  puros  commendant  &  verecundos.  Omnes 
iucem  hi;iufmodi  obuenciones,  redicusacoblatioaes,infua 
poceftitchabebaccpifcopusjvcpixctpiunt  cauones  apoftp- 
loruin.c.prscipiraus.  i2.q.i.c.peruenic.  16.^.7.  Sedicata- 
mcn  vc  eas  res  non  dilpenfarec  ipie ac  adminiftrarc: ,  led  dia- 
tonis  ,hypodi3conis  ,ccconomisacdefenfotibuseaiumdii- 
pea(atioi;em  diftributioticmque  comtaittercc  ,  qui  ratio- 
jjem  poftea  totiusadminifttacioQisrua:  ipfireddercnc.c.cpi- 
fcopus.ii.q.i.c.vobis.ti.q.i.  Fitbacquehf  cdjftiibuciocic- 
ticis  &  minillris  eccicfiarara.didl.cap.pcrucnic.quorum  erac 
Vt  pliirimum  communis  vita&  conr.et(aiio,caa.qui3tua.c. 
rtimus.c. noJo. c.  nondicacis.  ii.q.i.quamuis  adeamcpm- 
nmnioneminuitinequaqua.'ncogcrencur,c.ccrce.ii.q.i.Sed 
prxcipuumlocuminfaaciargicionemerico  renebant  paupe- 
ics  quorn"m  iDgcncem.numerum  alerc  fclcbac  Ecclefia.  Nec 
€him  vlla  res  vnqua  maiori  cur^  ptifcjs  Cbriftianis  fuit.quara 
pauperumfuilencacio,  vcpicrXqueinlocisteftacurEufcbius. 
Ac  tbt  tancaeque  opes  eo  pociflimum  confiiio  ip,  ecclefiam 
conreteljantur  ,  vt  indc-nucritenciir  paupcres  ,  caque  cuia, 
niandabacur  epifcopis  ,  quod  eoruta.ergapaupercsftudium 
oninibus  pcrfpcdlum  eftec.leg.pcitrvG.de  epi!/;.  aud.  Quare 
bona  Ecclefia;  paiTiminvccer^bus  canonibusdicunturpacri- 
moniapaupeiu.c.quiaiuxca.KJ.q.  i.Quaratione  Auguftinns 
eosquidcciffiasEccleli^nonperlbluuntjCochoiiiicidiQrum 
reos  fucaros  aic ,  -.^uot  pauperes  tamc  mortuifuerint,  quia 
rem  a  Deo  paupct.busdclcgacamfaisviibusreleruenr.cai;. 
lo.iS.qnxiLi,  Pr-oferrchicpoflem&aliaptfficlaravcteruni 
3idla  in  hanc fententiam ,  fsd aliquot prscipua tantum  ref e- 
ram.  Namomniapcrfequiinfinitumeiret.  ArabrofiuSjAu- 
tum  Ecclefia  habct ,  non  vt  {£ruec,fedvterogec,&iubue-, 
niac  in  neccflicacibus.  Quid  cft  opus  cuftodire  quodjBihil  ad-. 
hiuat?  Anignoramusquancumauriatqucargentidec^inplo 
domini  Aflytiifuftulerunt?  Nonncraelius  conflat  {acerdos 
to  alimonia  paupcrum  ,  fi  aliqua  fubfidia.defaac,,quamii 
icrilegus  contaminat  &  aiportat  hoftis .''  Ncmne  di<^urus 
cftdominus,  Curpaflasestotinopesfamemotii  C^acha.- 
bebas  auruin  vnde  rainiftrallesahmoniam.&CiCan.aufura. 
iz.qusft.i.HietonymusadNepot.  Glotia  cpifcopi^ft  pau- 
peiuin  opibus  pcouidete.  Ignominia  facctdotiscftpropriis 
ftuderediuitiis.IdeaPBrcorapercquidpiafuraieft,:fiCflefiara 
fraudarc  facrilcgiu  eft:accepiflcpauperibuscrogandLi,^^ll^_ 
riencibuspluriniisillud  referuare,velcautu,vclcimidu^(i,auCj 
^  aperciflimi  fccleris  cftjcxinde  aliqui  d  fubreahete,oraniura 
pradonii crudelitatera luperat.can. gloria.i i.q.  i.Idera,Cle- 
ricoj  aucera  illos  conuenit  EcclefiiB  ftipendiis  fuftentati ,  qui- 
buspareatura  &  amicotum  nulla  fuftiragancur  ftipcndia.Quj 
autembonisparentura&opibusfuftcntaripofliint,  li  quod 
pauperum  cft  accipiunt ,  faciilegium  profedloiDcurrunt& 
committunt<i(;.quxft.i.c.vlcim.  Exhisappatetdifpenfatio;^ 


Fr^.nc.  7)uarem 


l 


nemfacultacum  ccclefiafticarum  epifcdporum  atbltrio  com- 
niiflarafuiire.  Vctumobcupiditaceraquoruodamparumre- 
deaciinccreadminiftrantiura.canonesvcceres  modumta- 
tionemque  difpenfandi  ipfis  pr2fcripl'crunt,nempe  vcqua- 
tuor  parces  cam  oblationum  quara  aliitum  quarumcunque 
obuentionum  fiant :  quarum  vna  pauperibus  difttibuatur: 
altera  dericis  :  cercia  in  idificacionetn  ceiDpli  iaipeDdacui: 
quat tam  cpilcopus  letineac  hofpicalicatis  cxcrcendi  caufa.  c. 
vobis.cVulceranz.can.conccflb.c.quacuor.&feq.ii.quEft. 
2.  can.pra:fulum.i(S.qaxft.3.  Sed  vr  cftrcrum  humanarum 
condicioiircodcmftacununquamperraantntium,hsccom- 
muniumrerum  diftribucio  ad  excremum  aniiquaca  prorfus 
&  fublaia  eft  ,  acfingulisminifteriiscertircd)tiisadiun(ai& 
aflignaci ,  quibus  miniftri canquam  re ptopria fruantur :  eof- 
qucipfiatbicriofuodifpcKfencacqucadmiKifhcncfine  vlli*s 
aut  diaconi  opera  ,  auc  epilcopi  authoritacc,  &hosrcQiLUS 
minifteriis  accribuios  hodie  vulgo  Bcncficia  appellamus :  cu- 
ius  verbi  fignificacio  &  otigo  pienius  inf  ra  difcuciccur.Qirira 
paicemablluletintpaiipeiesinhocsvticadifasjjfamjliihcr- 
cilcundx  iudicio,  mihinonduin  planecompeitumeft,r3m- 
etfi  qiiid  ipfis  hic  r.ccidciit,  &quamhum3aiteraccepcifint, 
facis  liilpicor.  Scd  hac  de  te  aiias  eiic  onpoicaoioi:  diccndi 
locus. 


A  r. 


II. 


De  vulgandittijione  bemrumeccleJisHictrum 
m  te?nporalia  ^J^iritalia. 

BOnorum  ecclefiofticotJam  quedam  temporalia  dicuncurt 
jhaverofpiritalia.  Temporalia  vocantpr^dia  illa&pof- 
lefliones  ,  qua;  tx  principum  aliorumqueiiberalicacecbue- 
nerunc.  Spiritalia,decimas&aliaidgcnus,quiafidehbu» 
Ecdefis  ofteruntur.  Natn  dccimas  prjmiciasquc  ,  auc  quae 
loco  primitiarum  ofterri  folent ,  arbitrantutiutisPcncihcii 
dodiores  diuino  iure  facerdotum&  Ecclefije  miniftiorum  cf- 
fc ,  quod  lex  Mofaica  eas  exolui  pra:cipiat.  Iraquc  res  diuins 
dicuntur  ,  quod  eas  vuius  Dei  benigniiaci,  noncuiufouara 
honjinis  munificentis  acceptas  referamus.  Sacrs  vcro  & 
fpiiicales ,  quodhuiufmodicblacioncsDcopia:cipuccon(e- 
ctcncur  ,  &  anims  fpitkuiquenoftromaximcex.ftimencur 
conferre.  Reliqua  auccm  poircftioncs  ,  quas  r.on  a  Dec> 
fed  ab  honainibusaccepit  Ecc!cfia,ptophan2eotaniquereli- 
gione  pur^  habenrur  ,  ideoquetempotales  vulgoappcilata: 
lunt.  Nam  qus  diuina funt  ac  fpiricaiia ,  eadem  perpeiua  efle 
&  punqusm  inci^iituracrednntur :  catera  orrsnia  caduca,  llu- 
xa&temporatia.  Hinceavide^curfluxilleappdlacio.  Sedvf 
ingenuedicamqupdfentiajdiuina&facraalrqaamo  ledius 
&fignificanciusappclhripoflcmihiyidencur,  quar  Ipiiicalia 
voca^t ,  vtincomraode  ficcfteracurdfuifio;  Bonorurncc- 
cTeiiafticorum quaedam diuinafacraquefunt, alia  humanaac 
propKana.  Huiuscrgodiiiifionis,  quamiurisPontificiicon- 
fultipro"6ant,fun<Iamencum  6ftlex  Mofaica,dc  quaquid  fcn- 
tigndumfit, viderintalii^  "CertKfi ThoiEsaliorumqjTheo- 
logorara  opinioncm  fcqaaaVur,'yere6r  vt  coniiftcre  pofiit. 
not.in  ca.in  aliquibus.  d'c"dccimis.  Exiftimanc  enim  illi  deci- 
masnonidcirco  debeti  facerdocibus  ,  quodlcge  Mofaicaid 
prascipiatui.ciim  ealegc  iipn'artriogamur,nifi  quatenus  pr^- 
ceptum  aliquod  nibtale  iurifque  natiiraiis  confj.nec.c.ciansh- 
to,  deconftic.  Ndcuraliseri!ml£x',quam,vcPauIusajr,g<:n- 
tcsTiabent  fciiptain in  cofdibtis.lui^.flunquaiii, .ajfejrpgatpr.  I- 
taque  quamuis  lnoncftiim  plumqtifc  Gt',ac  iujinatu^x;  con- 
fentancura  3  qiio  Becemeteht.es ,de  npbis  ternuncrari  iube- 
mur»rninifti:Q.s.£(:clcfiJB'&p';4ftoresalere'ac^f^  Dctcr- 

mitjacio  tamien  cert^  qiiantitatiseo  nomine  priftandx,  put». 
o<5aU5 vcldeiinixpactis  bonorum , &c.hon  tam iuiis  uatu-, 
ralis  cftj  quain  Mgfaidi^^  id  eft  ,-quQd  Deus  per.Mofem  ludiis 
tantuiTijOoncl^^^^maTi/?^^^^  ad  cempus  con- 

ftitult.  QuJe  fentencia^^u  veraeft  ,  equidem  non  video  cut 
pptius  decims  ,  qUaraahiredicusEcLlcfiar.fiue  diuini,fiua 
fpiritales  dici  debeant.     Verum  vccun^ue  Thcologi  fuara. 
tueantur  fentcniiam  ,  inficiatinemopotcritjvetuftiftiman»^ 
cfle  (Toiifuetudinem  de  fttlucndisdecimis  in  Ecclefia, quain 

famaU- 


Qndiflimi&doifbiflimiquiqueveterummaximecomproba- 
lunc acque  commcodarunt ,  can.reuercimini.c.io.  1 6.  q.  i. 


Dejkcr-.  eccl.mifjiftM  hemf.  Lib.     11. 


A    P. 


III, 


Vndedkatttrbeneficiim. 

DHorigincfacultatii  ecclefiafticarum  admirabilique  ea- 
um  mcrcraento ,  &  vc  pofleiliones  acreditus ,  qui  ance 
commancj  erant,  diuifi  finc ,  &cercis  mtnifterjis  ailignati, 
fatisdemonftraflevidemurfupcrioricap.  Curautembenefi- 
ciumappflleturcercaiilaredicuumportio,qu«ecuiqucmini- 
ftcrioobtigit,  videndumeft.  Nan:pieriqnehancvocem,vt 
barbarara  omni-o  &  ineptaiti  refugiunt,  &i3cerdociama- 
lanc,qaambeneficialiosrcditusappclIare.  Vcrum,nififal- 
lor  ,  iaccrdotium  promunere  acdignitate  magTSjquampro 
redituautobuentioneaccipividetur  apud  Latiuos  authore^. 
Ecconftatharciacraftipcndianontantum  facerdotibus  j  fed 
aliis  etiam  miniftris  concedi.  Animaduertcndumigitureft, 
inorisfuiirevcteribusprardiaqusdamac  poflcfliones  railiti- 
bus  tribuere,  vt  hoc  beneficio  deUindi  animofiores  ad  Rem- 
publ.turandamredderentur.  Idfadramab  AlexandroSeue- 
ro  teftis  cft  Lsmpridius ,  quem  &  alii  Imperatorts  an te  lufti- 
laianamfequuti  funt,  vtexcorumconftitutionibusapparet. 
C.  dc  f iindis  limitro.  Meminit  &  prajdiorum  huiulcemodi 
miiirarium  Conftantinus  quidam  Imper.apud  Hermenopu- 
lani,Iib.i.  eaque5-p«T)a)Ti)f«xTii/*a7«e,&  rpaTKUflxi?-  tiiVk{  Vocat. 
Qil^bus  per  quam  affinia  iunt  ea,qB£  ob  fidem  &  obfcquium 
ffuenda  concedancur  ,  moribus  non  Longobardorum  mo- 
do,aquibushocpra:diorumfrucndorura  genus  manalie  ad 
nosvidetur,fedetiamnoftris,&omnium  prope  totius  Eu- 
ropx-  populorum  ac  genriun».  Et  hic  qaidem  pra»dia  non 
inepcebcneficia  aquibufdam  appellata  iunc:  &  bencficiarii 
quieapoflidenr.  Nam  &  bencficiariorum  miUiummentio 
cftapudCarfareminComment.fenlubaudomnino  diflimi- 
li,  &  apud  pjerofque  alios  auchores ,  quorum  pura  Lacinaque 
cffc  oracio.  Hunc  vcro  morcm  qui  in  rebus  prophanis  rece- 
ptus  erar ,  imitati  iunc  ccclefiaftici  virij&  pradia  pofleflionef- 
qae  ob  rainifterium  Ecclefii  fingulis  miniiteris  adictjpcas 
Beneficiavocauerunc.l^quzvcinambencficiaplcriiquebodie 


c  A  p.  iiii. 

^utdjit  beneficium  j  beneficii  ecclefiasiict  domim/ini,  vfap 
frtt^uive  cuittsfiti  &anfehfitonesmnH£itqiiehoJ^%-' 
'  talia ,  beneficii  appelUtione  contineantttr. 

EXplicatio  verborum  qua  iam  vfi  fumus  j  fufficSre  poiTe 
videtur  iis  ,  qui  fimpliciratem  amanc in  iuris  mterprcra^ 
tione  :  accaracnvciis  quqquefaciarausiacisquihacfimplici» 
tacc  non  contenci  iubtiliorem  &  accuratiotem  inierpretatio- 
nem  requiriintjtrademus  definitionem  benfeficii ,  non  petfe^ 
dlam  quidem  illam  fortafliis  j,  &  omhibus  Dialcdic^  lcgibus 
infcruientem,  fed  qua*  quantum  rei  natura  patitur ,  ab  earum 
legum  praifcriptd  ndn  longe  rccedat.  Sitigitur  bacc  dtfinicio  s 
Beneficiumeilresecclefialtica  ,  qua  facerdotivelclericoob 
{actuin  minifterium  vrcnda  in  perpecuum  concedatur.  Cuius 
dcfinitionis  fingula  verba  a/AaSeVtpou ,  vcdicicur,  icjtj «ajuVtpos 
hic  explicanda  funr.  Ac  inprimis  dicicurrcs,  quoniamnotl 
miniftcrium  ipfum  fiue  officium  ,  fed  commodum  po- 
tiils  inde  proueniens  beneficium  appellatur.  Proinde  is 
quidignitaceecclefiaftica  ornacuseftfinereditu  ac  prouen- 
tu  ,  cuiuimodi  func  Archidiaconi  quidam  >,  noS  iraagina- 
rios&  honorariosvocarcfoleojisbeneficiatius  dicendus  h6 
cft.  Dicirur  cccleliaftica  ,  quod  ca  botiaDco&Ecclefi^di- 
caCa  confecrataquc  fint,  ex  quibus  huiufmodi  redicus  con- 
ftant.c.resecclcfii.i.q.  j.  Dicitur  Sacerdoti,  &c.quoni3tTi 
fiquidfruendiiconcedifoleatlaicishominibus  ex  bonis  Ec- 
clcfiT.qualesiuntii^dequibusdiximusi^.cap.i.lib.idbene- 
ficiumproprienondicctur.  fiiciturobfacrum  miniftetium, 
quia  ficut  bencficia  miliraria  ac  prophaua  militibus  ac  pro- 
phanis  hominibus  ob  fidcm  &  obfequium  dantur ,  ita  hxc  ia- 
crabcncficia.Deoconiccratisobiacram  ipiritaleraque  fun<. 
(flioneraconcfduntur.  It3q<ichicbeneficia(acra  ff-uiralia- 
que quodammodo effe  dicuntur ,  quia  tamccfi  proiientus  fa- 
cri  non  finr.fed  prophani ,  ramen  facro  Jta  cohxi  ent  muneri, 
vt  feparationcm  non  recipiant.c.i.c.fi quis obieccrit.i.q.  5.C. 
adnoftram.de  fidio.c.  vltim.de  rcfcr.in  6.  Necvlliconce- 
duntur,quiadmunusiIludobcundumidoneusnonfit,puta 
faccrdoti  aut  clerico ,  vr iam  dixi.  Nam  licet  oftiarii,  aur aco- 
luthi  munus,  prophanum  forte  quibuldam  videri  poifit:quia 


nonfinr  J  quia  poftcam,dequaiamdiximus,diuiiionGmhi       facnardisoftiaclauderc&aliaidgenuscxcqui  etiara  laicus 
iredicusecclefiafticimagnamcumillismilitaribus  prophanii^       poteft.idqucnosquotidieficri  videmus  ,  &  expetiu.ur,  t* 


i^UBbencficiisafHnicactmhabcrccredebancur ,  idquod  alio 
iu  loco  oftenfurus  fum.  Itaque  non  tanrum  deminifteriis, 
lcdetiiVttdebeneficiiseecIcfiafticishocnoftrumrwvTa^/^ain- 
fctberc  voluimusjVt  veterem  fimul  &  nouam  loqucndi  con- 
fuetudiflcm  in  Ecclcfiatirulusindicarcr.  Nam  itahocargu- 
rncntam  apud  vecefes  cracSacum  cfFcndimus  ,  vcminifterii 
firementiofiatj  non  prouencus  auc  ftipendiialicuius.  Ac 
poftquamhonosnononusafFe(Sfariccepir,&quiftuseftha- 
bit3ratiomagisquammuccrisatqueoffii.ii ,  vna  cum  mori- 
biKhominummucacacftloq«endiracio.  Vtcxcmpligratia: 


men  confidcrandum  eft :  quod  fupraadmonuimus  ,  clcrico* 
eosdici,quilacrisinitiatiiunr  ,&3dfacram  rundtioncm  de» 
ledi  ac  deftinati ,  fcd  in  leuioribus  mnneribus  uifticuiionis 
cuiuidam  caufa  adhuc  occupantur &  cxercentur ,  nec  eis  aili» 
gnancur  pociilimum  redicus  eccleiiaftici ,  vr  oltiacIaudjnr> 
lcdvtincerimalancuracinftituancur,  &iacerdoium  epifco- 
porumque  pcrpcruum  extet  feminarium.  Proincc  annonjc 
fiue  prxbends  ecclcfiafticz  laicis  hominibus,&incanuni- 
corum  coliegium  minime  cooptatis  lolitar  coi\cedi  ob  nola- 
rum  ^nearum  puIfarioncm,aut  aliud  huic  fimile  minifterium, 


folebancicadifpHcarcanciquiorcs,  vcquircicncquis  Eccle-  benericia  ecclefiaftica  propricnon  dicuncur,fedabufiue,& 
fiitniniftrumordinarcj&quisordinarideberec.  Recentio-  iatiflima  fignificationc.not.incap.cum  M.deconftit.&inc. 
rum  vero  quiftiones  ha;  funr  vulgo  vfitatac ,  quis  beneficium       diIe«!io.de  prib.  Spiritalia  aucem  officia  qux  fi  nt,facile  ex  his 


confcrre,cuiconferiipoflic&c.  Quodigicur  primaiiumac 
priLipuammcritohabebaturquondam,idnuncacccflionis 
cufuidam  locum  vix  obtincc-  qua  in  rc  tanta  eft  indignitas,  vt 
Cjin  d  flimulare  ncmo  bonus  poflfir.  Nam  fi  Plinius  fuo 
tetapore conqucftus  eft  cx gemmis confici  vafa in quibus  au- 
rum  aaeflio  eflec ,  cum  gemmx  vafis  aurcis  accedcrc  folcanr, 
quantoiuftiorhacderefucuraeft  bonorij  virorum  querela."" 
Hoc  autem  ideo  hic  adiiccrc  volui,  vt  oftendcrcm  veteres  Ol- 
noncs  de  minifteriis  loquenrcs,  quamuisa!;t3tem,vt  itadi- 
xetira  ,  non  fcrant,  &m3gnacxpartcantiquatifint,tanien 
ad  hanc  difputationem  dc  beneficiis  plerunque  crahi  poife. 
Hincnatsfuntillaethefes:  Quipotcftordinare,  poteft  be- 
neficium  conferre.  Quj  poteft  ordinari,  poteftbeneficium 
capcre.&contra:  Quinonpoteftordinarc^nonpoceft  bc- 


quae  diximusinfupcfiorelib.perfpicipotcft,  veluddoftrina 
Euangelii  ,  adminiftratio  facramentorum  ,  ordinatio  mini- 
ftrorum  Ecclefixjcxcommunicatio,  abfolutio ,  dcdicatio  ec- 
clefiarura,  &  alia  idgenus,  qu2cpiicoporum,presbytero- 
rum,&diaconorumproprialunt.Sel.  i.  parc.  quifr.  7.  Ec 
quoiJes  dubicacuran  teditus.dcqjnbus  hic  loqui!^.ur,ad  ipiri- 
talcfacrumqueminifteriumconfti'Cirideftinatiquefint,nec- 
ne :  quia  fadti quacftio  eft  m.igis ,  quara  iuris ,  vulgo  traditum 
cft  ad  figna ,  notas  &  conicdf  uras  recurrcndum  cflc.  Itaque  fl 
bafiiica,fiuc2desfacra,altarc,tinr:nabula,ccemetcrium,& 
alia  idgcaus,in  eo  de  qun  quzritur  loco ,  reperi3ntur,(actuiU 
acfpiricalebencficiumfflciudfcabi.rusjnfi  concraruim  ap- 
parcat.  DiciturVtcnda:quiadominium&  proprietas  cleri- 
corum  non  eft  >  fed  quam  diu  vinHnc,&  muncre  fuo  fungun- 


neficium  conferrc.  Qui non  poccft ordinari,  non  poceft  be-  tur ,  fi uftibus  pcrccpcis ad  alendum  ie  familiimque iuam ,  v- 

refidnmcapcre.gl.c.ficotemporcjdcrefcr.intf.gl.c. dehis.  tuntur.QMpd  fi ptactecviftutnveftituqineceflariijaliquidiu- 

aS.dift.  Ordinationcmverohiclatcaccipimus,pro  quacun-  perfit,idalien3recanqaadominiii6pol{uac,icdegencibusc- 

que  adfacrum  minifterium  aliquod  ,  aut  munusecclefiafti-  rogare|debcnt,  cxtatq;hacdercconfticuciocuiulaa<ynodi, 

cumpromocione,  vc  ante  explicatum fuit.  quanivirquidameiudicusdiramvocac,c.  epifcopus.io.q.  1. 


I170 

Cui  alia  fimilis  reperituttoncilii  Anribckeni ,  &c.  cpifcopus. 
c.  vldm.  ri, q.  I .  Conccndit cniin  cos  vfumf rudum bencfi- 
cibrumfuorumhabcre.&frudustanquam  ftipendium  all- 
quoa  mcrcedcfiique  iui  laboris  capere.  Qupd  ncc rationc, 
nccajquitatccarct.  Sedputomaroresnaftrwtfatiianiraad- 
ocrtiflc.nlliilEcclcfisexitiakus  peft.lentiusque  cfle  ,  quam^ 
Jbiniftrorum  cius  niraiam  opulentiam ,  id  quod  cucntus ,  qui 
Conro.odaftuitoruramagiftereft.vtaitLiuiuSjfcdetiampru- 
dentiilimi  norKi  jnquam  &  pcrfpicaciflimi  cuiufque,iati$do- 
cuit ;  vtnncrito  illnd^  Saryranuncdicipoflcvidcatur-.Nul- 
lumcrimcnabeftfacinufquclibidiniSjCxquopaupcrtasRo- 
mana  pcrir.  Res  caim  ipfa  bquitur:immenfamprincipum 

?uorundam  munifitentiaro.vtcunquc  piusclTet  corum  af- 
cdus,  tantum  vitus  in  Ecdclram  Iparfiflc,  vtexpixidciila 
Pandor5;2poetisdccanrata,nonplusmaloium  intcrhomi- 
r5cs,&  cabniir3tiim  exiliiflevideatur.Inirio  jrgre  admodura 
■hac  datum  eftEcclclix  ,  vt  prx<iia  pofldTioncsqucfibireli- 
db-s aut donatas ictincret.  Ec  fatis conftat cx cpiftolaHiero- 
nymi  ad  Ncpci.  Ir  g-bus  ChriftianoruHi  principum  aliquan- 
doprohibittunfui'fleclcriris,rebyred!tatcscapcrent.  Nam 
vcincmnigencreircdiocritasillasquamoptimus  poeta  au- 
tejmvocat,mciitoccmHimend3tur,ita  mojus  facultatum 
Tummopcrchicnccellatiuseft.  Bonitaciusmarryraliquando 
intetrogatus,anlicetctlJgneiscalicibusinfacrisvti,itare(po- 
difleftrtur ;  Ol:m  aurci  laccrdoresl'gneisvafis,  nunclignci 
aurciivtuntur,  Hauddubislcntiensimmodiciscpibus  faci- 
lc  lacerdotes  &  gubcrnatores  ccclefiarum  corrumpi.can.  va- 
fa.de confe.d.ll:.  i.  QuJEratioimpulitvetercsillos  ,  vtcicri- 
•cispiEccr  vidum  neceflarium^^nihilpermitterentcxfaculta- 
tib:'.i  cccleriafticis  fumere.necputoquicquamfklubriuspo- 
taiflcconftituiadcohibendameorurncupiditatem,  &  <o-mo- 
«'i?.av,nonquodhscadviuum,vtdicitur,rcfe,ftr^.da,&fum- 
n?o  mre  cum  eis  agendum  cxirtimcm,quod  ncc  canoncs  cxi- 
ganc,  opinor  :  fedquia  veriflimumcftiiludSatyricipoctz: 
acnio  fatis  credit  tantum  dclinqucrc  ,  quantum  permittcs, 
adeo  indtilgentfibi  latius  ipfi.Lcgimusinhifto.  Tripar.lib. 
ji.c.io.  Epricopura  qucndam  Conftantinopolitanum  no- 
mine  Chryianthum  ,  nihil  ex  rcditibus  ccclefiafticiscapcrc 
iolitumfmflc.nifidominicodicpanesduos:  nec  delunt  alia 
huiufiiiodi  cxempla  in  ftriptoribus  ecclcfiafticis:  cxquibus 
apparecquoEtjafueritvctcruiudcbonis  ccdefiafticis  corum- 
que  vfu  &:  adminiftritione  (ententia.  Nec  vcro diflimile  f uit 
qucrcndampcliticotumhominumin  Repub.  iudicium.ici- 
que  fatis  oftendit  Auaxander,quiinterrogatuscurSpartani 
pecuniasin  srariura  publicumnoncolligercnt:  Neinqair, 
earumculfodescorrumpantur.  Itaquebeneficiarios  vfuariis 
magisquamvfufcudiuariiscomparandosc.flenonvno  in  lo- 
co  i^anorm.docetjin  c.  vlc.  de pec.  cler.  &  inrepet.c.cu  efles. 
de  tcftam.c.illud.  i  <f .q.<J.  Nec  vUum arbitrcrcanonem  eflc, 
cui  rcpugnct  hicfeatcntia,quamuis  ca  moribus  noftrisrecc- 
pta  non  fit.glof.pragm. tit.de  anna.in  vetbo,  acquifitos.  Df- 
citur  in  perpetuum  ,  quia  cumadtcmpus  minifterEcciefiaE 
Crdinari  non  poflit ,  necefle  cft  bcncficium  ipfum ,  qaod  mi- 
nif  terio  coniundum  dl ,  perpetuum  efre.c.  x  .de  capcl.  mon. 
in  C.  Na  &  dc  beneficiismiliraribusacprophanisidemcon- 
ititucumcftjquibushz-cperquamvicinafimihaque  cflc  iara 
jd  lionuimus.ticul. in quibus cau. feud.atEit.§.  vltira.in  vfib. 
ftudo.  ExcipiturtamenRomanusPontifex,quivelutlcgi- 
bus  can  .nibufquc folutus bcncficiaad tcmpus  conferre  pof- 
fc  dicitur.  ncrt.iti  c. venicns.dc  fil.  prcsbyt.c.fi  gtatiofe.de rc- 
(cr.i T  6.  Irtde  confequitur  pnfecluras  illas  monafteriorum, 
q'ias  vjg  >  Prioratus  dauftrales  vocant  beneficiis  non  annu- 
merai-i  ,  cjuiapeipctuae  neu  funt ,  fedprecatis  tantum  ,  ac 
teii>poraria;ad.iiiniftrationcs.  Hofti.inc.de multa.Jeprxb. 
Sal.q.  II.  par.  5.  Hadlcnus  de  diflinitione  beneficii :  cuius  vt 
magis  elucefcat  vfus ,  tradtands  hic  funtduje  vulgitesqus'- 
ftioncs  :  quarucn  vnaeft  dc  Annutsfiuepenfionibus.altera 
d:  holpitalibus  sd.bus ,  an  fcihcet  appcllatione  beneficii  con- 
tineantur.      Nam  contingit  aliquando,  vt  ex  rcditibus,bcne- 
ficii  certa  portio  quotannis  alicui  pendaturauthoiitateRo- 
raani  ppatificis ,  vel  alcerius  cpifcopi  ob  ccrtas  caufas,  de  qui- 
bus  alibi  diflcrcmus.c.nifi  cflent.dc  pr^b.Sed  huiufmodi  pen- 
■fio,qjx  Annuumgenereneutro  propric  acLatincdici  pof- 
fe  nobis  videtur  •,  bcnehcium  n  on  eft.  c.  quamuis.  de  prxb,  ia, 
tf.noc.iQc. adaudientiam. z.derefcrip.  Cum  eniraobnul- 


Frxnc.  Duareni 


lumin  Ecdcfialacrum  minifterium  conftituatnr,d(non  taa- 
tum  derico  5  fed  ctiam  laico  competerc  polIit,facis  pcifpi-* 
cuum  cft  definitioni  quam  tradidimus,non  conuenite^c.  pof- 
feflSones.i^.  q.t.not.'inca.prstcrea.i.&  z.detranfatSl:  glo. 
pragm.tit.de  collatio.§.itcmquodvniuerfitatcs.inveibo,bc-> 
neficiorum.lcd  de  hisinfca  picniu».  Quod  xd  kcundam  qux- 
ftioncm  actinct ,  fcicndumeft,  ftudiumingetisChnftiano" 
ru  iu  ones  egenos,dcbiles,fcn:es,pBregrino$,ac  pupillos  (€pc» 
excitifle,adeo  vt  omnes  pallim  Ecdefix  nofocomia  lua^xeno» 
dochia  >  brcphotropfaia ,  orphanotrophia  ,  geronrocomia, 
ptochotrophiahaberent:quorummcnrio  cft  apud  luftinia. 
iit.de  epifc.&xler.  Theodor.  lib.7.  Ecckfhiftor.c.  1$.  So- 
zoro.lib.  ^.Ttipar.  cap.  29.  Eaomnia  ncs  hodie  hofpitalia 
v«carefolcraus,  q«j2  vox  apud  vctetcs  L?.:icos  in  vf.' fuir,ptb 
ca  parre  doroUs,  quamopulcntioreshofpicibusaduer.ienu- 
businftrucbant,eaqucviicurnaftcrVlpia.l.fi  vcro.de  h  qui 
deiec.vtJefFudc.  Vitru.hb,tf.  Scd  quacritur,anbuiulmod5 
holpitaliainnumerumbeneficicramrcferendj{inc.'&coa.' 
ftatexdiiSnicioncbencficiijfiabhomincpriuatopropTiaau- 
thoritate  inftitutafint,  bcncficianoneire:quia  fesccdtiji- 
ftica;  non  funt.  Qiiod  fiineainftitutionecpifcopiauthori- 
tasinteruenerit,nehoccaidemcafubeneficiumdici  meretur 
clem.  i.de  prib.quia  eoTum  redituum  procuratio  &  admini- 
ftrario  non  dericis ,  fed  quibufcunque  viris  probis  &  idoneis 
mandari  folec,  qui  adminiftracionis  fui  racioncmcxemplo 
cucorursi  &  curarorum  reddcre  coguntnr.  Et  hzc  ita  accf. 
picnda  funr ,  nifi  ex  ipfa  inftitutione,  aut ,  vt  loquimur ,  fun- 
datione  ,  contrarium  apparcac.  Quodinfjnoio  Vienncnfi 
Clemens  V.conftituit.dcm. qaiacontingit.de  rcligio.domib. 
1.  orphanotrophos.  C.  dc  epifc.  &  clcr.  Fel.in  c.de  quarta.de 
prifc.  &  ca.  in  noftra.  dercfcript.  Nam  contiDgeie  poteft Yt 
beneficiumfacerdotiattribatumfit ,  ita  vtprsterfaccrdota* 
lem  fundioncm ,  onus  quoque  pauperes  alendiCbeat.  Cer- 
te  apad  Nicephorum  in  Ecclefiaftica  h.ftoriaEuphcmiicU'- 
iufdam  mentio  reperiturjqui  fimul  &ptochotrophus  &  prefc 
bytcrfuit. 

C  A  P.     V. 
'Be73efdor,'imdiuiJio(jrqualitas.  * 

EXpIicara  diflinicione  ,  aliquot  diuifiones  bcncficiorHni 
docendi  funr ,  ad  noftti  tcmporis  mores  accommodacs? 
quarum  in  forenfibus  concroucrfiis  hodiemagnus  cft  vfus. 
Acfummaquidcmdiuifiohiceft:  Qnidaro  bcneficia  tittt- 
lum  habcn t  dignitars ,  vt  cpifcopatus ,  archidiaconatus ,  &c 
Qusdamliabcntcuramanirnarumfincdignitate  ,  vt  paioj- 
cia,  Alianequedignitatistitulumhabent,ncquecurara  a-, 
nimarum ,  fcd  fimplicia  nudaquc  beneficia  funr.  Intcr  hic 
ramen  aliqua  dilFErcntia  repctitur.  Namquffdamaliquidc- 
minentis  ornamcnti ,  &  dccorisliabent ,  vt  canonicorura 
prxbcnda;.  Quidaminfim.afuntatquehumilia,  de  qtiiba* 
otnnibus  figillatim  hic  difleremus. 

C    A    P.       VI. 

j^ajint  dignitates  ecclefiafiica^drqmt: 
modii  accipia/itur. 

INrebu(puHicishonorcsdiftingJunturamaoerib'js.tri:.d« 
muner.&honof.  EtdifEnicurhonor,adininiftracioRci- 
publ.  cuir  dignitatis  gradu.  Munus  vero,  adminiftratio 
Reipubl.  finc  titulo  dignitstis.  1.  honor.de  mimer.&  honor. 
An  autem  adminiftratio  dignitatcm  habeat  necne.cxcoa- 
fuetudinc&hominumcxiftimationeiudicafifblct.leg.vhitTj. 
dcmuncr.&faono.  Similiterinrebusccdefiafticis  quadam 
adminiftrationes  titulum  dignitatis  habenc ,  &  dignitatesi 
pontificibus  appcllantur ,  tit.depra b.  &  d  gn.idque  fcrc acci- 
dit  quotics  adminiftratio  cum  iurifdictionc  aliqua  &  potcfta- 
tc  coniunda  cft.glo.in c. r.de  conf uet.in  6.  Panor.& alii in  c. 
dcmiilta  .  dc  prsb.  Scd  ha:c  cxemplis  illuftrioraficnt.  E- 
pifcopusfunnraarainEcdefiadignitatem  habct,&  quamuis 
aliusalii  prxponatur  ,  vcluti  arcbicpifcopus  epifcopo  ,  ar- 
chiepifcopopatriatcha,&hisomnibusPontifexfiueepifco- 
pusvrbisRoraac.idemnihilommus  ordohorij  omniura  e(- 
fcdicitur.  Vnde  omncs  epifcopi ,  fratresaPont.  Rom.vo- 
cari  folcnc.  c. quam  graui.  de  crimin.  fal.  Archimandrica;  fiua 
canobiarchs  ,  qui&  Abbates  dicuntur,proximumepifco- 
pis  locura  hodie  obtinenc,  quamuisolim,  vtfupradinmus, 

omnibiit 


Deptc.eccLminill.ac 


o«nibusclencispoftponerentnr.c.fi  quiedeinceps.KJ.q.y 
c.i.dexta.&qualiCtC.i.deiud.vbinot.Archidiaconiquoque, 
Archipresby teri ,  primicetij  dignitatem  habent  in  Ecclefia, 
eorumque  munusante  a  nobis  delctiptum  explanatiique  eft, 
d§ quibus ipaciales  extant tit.lib. i.Decrer.  Decani,non quo- 
rum  meminit luftinianus ,  fed  qui  vulgo  fic  appellantur ,  hoc 
cemporcjitera  Prxcentotes,  pripofiti&  caiterifirtiiles,de 
quorutn  officio  perfcriptum  niJhil  «ft  in  pontificio  iure.digni- 
tatepr2ditifunt,ficonfiietudoecclcfiarum,quxniaximeUic 
^ediatur^ia  nHmetum  dignitatum  officia  huiufinodi  refcrati 
Id  quod  aomiaatim  dc  Decano  (criptum  reliquit  Bernardns, 
In  c.ex  partc.  de  deric. non  refid,  Sed  notandum  eft,ha:c  mi- 
aifteria,de  quibus  poftremo  locuti  fiimus ,  propric  &  vfitate, 
dignitates  appcUari  in  pontificio  iurc.  Itaque  ipecialius  hic 
8Ccipiturdignitas,quamfijpradiximus,vtvidelicetepi(copa- 
tum  non  comprehendat.c.diledus.dcconccf.prib.  QusEri 
folct  anpra:fe(Sus  monafticiconuentus,  quiPriorconuen- 
tualjs  dicitur,  aur  fodalium  mendicantium  fiue  prif  cdus ,  fi- 
ue  cuftos  &  obferuator,dignitatem  habeat?  Et  receptum  cft 
eos  habcre,  quoniam  appellatione  pra^latorum  continentur, 
fi^iurifdidioncra  aliquam  habenc.no.in  c.cdoceri,dercfcrip. 
cleai.i.co.tit.glo.inclem.dudura.defepulc.Fel.inc.infuper. 
dc  teftib. Idcm  traditum  eft  de  vicario  generaU  cpifcopi ,  non 
deeo  quicxtra  ciuitatem  inaliqua  dicecefis  regione  confti- 
tuitur,  quemforancum  vocant.not.in«Iem.&  fiprincipalis, 
de  rcfcript.His  exccptis  nullus  clericus  in  Ecdefia  dignicatem 
habcredicitur,nifi  generaliter  hoc verbura  accipias.  Nam  a- 
deolacepatec  aliquandohuius  verbifignificatio,vtomnem 
xrletici  dignitatem  habere  dicantur.«.denique.4.  diftin.c.re- 
periuntur,i.q.i.c.fiquispoft,fi.diftin.Atquehinccolligipo- 
teft.triplicem  huius  vocis  fignificadoncm  eite.  Nam  in  pii- 
ttiisgeneralitcromnem  gradumecdcfiafticumfignificat. 

II.  Omneraadminiftrationem.cumquaconiundaeftiu- 
iifdi(!lio. 

III.  Archidiaconacum,&  alia  huiufmodi  offida!,de  quibus 
iam  dixitaus.  Hinc exiftit quaeftio  cum  fic  cam  varia  hmus  vo. 
cabali  fignificacio ,  quo  fenfu  accipi  debear.Scd  ex  locis  com- 
munibus  de  interprccatio  ne  definiri  p5  t,ac  in  priniis  fubic(9;a 
materia,&  mcs  difponencis  fpecSari  debcc.  Itaq;  in  matcria  c- 
diofa,qui  inlerprecacione  adiuuari  non  debec ,  led  pocius  rc- 
ftringi  appellacione  dignicacis,  non  concinencur  cpilccpatus, 
veluci,fidegracialegis,fiuecanonisfaciendaagacur.Panorm. 
iQC.cutnViacoo.deele(£i.Sal.ini.par.quxft. 

Cap.     VII. 
Be  cnratiom  anmomm. 

ORdo  poftulacvcdebcneficiis,  quzpropcercuramani- 
tnorura  dancur  abfque  vUo  dignicacis  titulo ,  aliquid  di- 
camus.Hxcaurcmbenenciahaberediciincurpre^byicri.qui- 
bus  Ecclefia  aliquaparochialis  cutadaregendaque  conimic- 
titur.  Nam  ea  dioEcefcospars,cuius  curacionem  habcc  finguli 
prcsbyccri  fub  cpifcopo,parochTa  ,  aut  fortalle  re(5lius  paroc- 
ciaappellatur.c.oBincsbafilics.c.nullus.Kj.q.y.  Budaiusno- 
fter  iamdudum  admonuit  h£c  aliter  Lacine  exprimi  pofiTe,  vt 
curiadicacur,  quamnos  parochiamvocamus.Curialcs  vcro 
parochianiipfi ,  &  Curio  presbycer,  quiparochianorura  cu- 
rationem  ac  gubernationem  habet.Non  rae  laccc  parochia  m 
vfurpariprococadi^scefiepikopt,  quxmulcas  coniple(%icur 
ecdefias.c.bona:rci.i2.q.2,.c.apoft(»lics,dedonat.Sedhica- 
literaccipicur.  Curaaucempresbyteri,  fiueCurionisinliga- 
tioneanimarum,vcfcripcuraloquicur,&earum  abfolucione 
pra:cipue  verfacur.  Sicuccnim  noxios  afacra  communione 
arcec,itaveniampofcentesabfoluit,vt  fupradocuimus.  Icaq^ 
iurifdi(!lionem  quandam  Ipiritalem  exercet,  quipoenitcn- 
tialis  foti  poteftas  vulgo  dicitur,  Sunt  &  alii  qui  diiciplinara 
&contentiofam  exerccntiurifdi(Jlionem, &caufa»forenfes 
radicant,  quz  iudicia  ad  Ecdefiam  aliquando  pertinerc  fupta 
admonuimus.Et  quia  fpiritalis  eft  caiurildii^io.eam  exerceos 
dicitur  ctiamcuramanimarura  habcre,  quamuis  forcenulli 
cuciz  feuparoscia:  pra:fc(^usfit.  Innocen.in  c.cum  fatis.dc 


hnef.  Lih.Ill.  1171 

officarchid.ca.dadum.i.deelfc^ar.ait.C^eJCecratjiilsa^ifineitt 
dcprxb. 

C  a'p.     VIIL 

Simplkia  beneficia  quxftnt.^frJsendaruni- 

vocabttlo  cjitidji/rmficetitr, 

INccr  benefida  fimplicia,  quinec  ticul  im  dignicatislia^ 
bcnt.nec  curara  animorura.primam  gradum  tencnt  eanC 
nicorum  prsbendx.  Nam  eamaioris  cuiuldara  dignationis 
lplcn(iorisq;exiftimantur,quaroc.-Ecera,propceriusfufFraeii» 
quod  liabenc  m  collegio  honoratimmo^adeo  vt  fcparatira  do^ 
his «a^arc commodius  videatur  Panor.in  c.  vltira.  de pra:b. 
lra:bendaautcmvulgodiciturannonaqua:damfodaIibusfi- 
uecanonicisalicuiusEcdefiffiincompcnfationemminifterit 

5'^!j."i.°^"'''-^'"°'~'''^'"^"'"^-^-^-  Vtiturq.hocvcrbo 
Cafiidd.hb.f.  variarum.inepiftolaadAmpeliumducndant 
lcripca.  Prsbenda  aliquando  re^Sius  &  Latinius  My,Tuv'Um 
qius  vocauenc,  excmplo  vcterum  lingui  Latini  fcriptorum. 
a  quibus  eom  vocem  vfurpacam  eife  animaduertimus.  1.  inui- 
tl.de teft.Gell.lib.^ca.4.  Sed&canonea  quoqacpr^ftatio 
diapotcnr.vcancediximus.  Huiufmodiautemannonarfiue 
prarbenda,ideo  facra  fpiritaliaque  cxiftimantur.  c.  dile^ao,  d<5 
prarb.quodfodalibus  tantumfiuc  canonicis  Ecdefis  dicaca 
finr,quos  facns  mitiacos  efJe  neccfTe  cft.-quorumq;  facra  fpiri- 
cahsque  f  un^aio  habecur,quamuis  animarum  ciiMtionc,  qua 
olim h ibcbanr»nunc defei uetint.c.  z.  de inftir.  Nihil  tamen 
prohibec  ex  redicibus  Ecdcfi?  communibus  parccm  ,-diauam, 

quxcinonicisadfcriptanonfir,!aicishominibusv,claborisin- 
duftnxqu*  fua:  mercedem  largiri,  vcpuca  sdicuis .  aut  iis  qui- 
bus  campani  tnnitus  cura  mandacur.Qu;-3d  gcnjs  er  opatio- 
nisper  me  licet  vtpr^bend.i  fiue  prsb.ndam  qujs  voluenc 
appellcc,  fedquianihilfacri  fpicital!5quehabf:c,.H»ltumdif- 
tcrtabea,dequahicdiireritur,  quamraunerifacrorpintaliqi 
dicatam  elTc dicimus.not.in  c.cum iM.de conftit.  Et aui& c2- 
noi::coram  cofpus  &  fodaiitiuni  ex  variis  Ecciefi.T:  mimftris 
cotiflatum  eft,quorum  aliqui  (kerdotes  (nnt,  aiij  inFeriorum 
ordinum  clerici:itcm  ahjdotftores  Theoicgis,  alijma^ifiri 
&profc(roreslirerarum,magn3hincprsbendarumdiu'crfi- 
tascataeft.  Namquidam  faccrdotalesdicuncur,  quaruta 

nemo  capax  eft,  nifi^faccrdosialix  infenorum  ordinum  cleri- 
cisconferfi  po(runc,&  hxc  varietas  in  quibufdam  eccleCui 
obfcruatur.  cap.  cui  de  non  (acerdotali.  c.  ei  cui.de  pr.-Bb.in  6. 

Pra:cereaqn,TdamTheologalcsfunc3pp£llata:,qu2Theolo- 
px  doiaoiibus  cantum  in  cathedralibus  ecdcfiisaiUgnan. 
lur.  Sunc  &  magiftrales  didx ,  qui  liccrarum  magiftris  8c 
priceproribus  acciibuiincur.  c.  quia  nonnul  lis ,  de  mag.  &  ia 

prag.fan(a.Sedha:comniaaccuraciusinfradifpucabuncur.Ex 
lam  di(ftis  fadle  appacct  quinau^  fint  rdiqua  bencficic;,  qus 
tKBphciaappdhncur.  Namideo fimpjidadicuncur,qu>abe- 
neficia  cantum  funt,nec  cis  viia  qualitas  ineft,ex  iis  quas  fupra 
commemoraitiinus.  Q.uoties  igitur  beneficium  talceft,  vt 
beneficiatiusruram  alccrius  non  habeat ;,  fed  aliter  diuinirei 
incumbendo,  munerefuo  dcFungatur,  fimplcxbcneficium 
vocari  foIet.Exempla  paflim  obuia  func. 

C  A  p.     IX, 

ieneficiorum  dmifio  inregularia  &fecularia. 

SEcunda  diuifiobencficiorumhsccft,  cuiusexpIicacioeS 
lisquxfuperiorelibrodilleruimusdenionachis.oGinind 
pendct.Benefidorum  quidaro  Regularia  dicuntiir :  alia  vero 
Sicularia.Regularia  funr,  qua;  monachis  &  rf  gulaiibus  tan- 
tura acquiri poiFunt.  S<ccularia,qua:dericis  etiaraficculari- 
busjid  cft,monaftico  voco  rcgulaquc non  obftriiStis.  Cuiuf^ 
modi  cenfcnda  (un  t  omnia  beneficia ,  nifi  conccarium  oftcn-» 
dacur.Namficonftecitainfticucamfui(reecilefu(M,vtamo- 
nachisfiueregularibnsgubcrnerur.Regulatebcneficiiimdi- 
cendum  ctit.gloil.prag.  tit.dc  collatio.§.item  qiiod  ad  di(S-as» 
Vcrum  fpatio  temporisjnempe  40.annorum,ftatus  bcnefici; 
poteft  mutari ,  vt ex  regulari  fa;cularc ,  aut contra ex (kculari 
regularc  fiat.c.  cum  de  bencfido,dcptxb.in  (?.clcm.i.de  fup- 
plen.ncglig.prajlac. 


fFF 


iiyi 


D  E    H  I  S    Q.V  IPOSSVNTBENE- 

FICIA     CONFERRE, 
LIBERTERTIVS. 

Argvmentvm. 

Pojl  dif^nitiones  diuiji0nesa^benejiciorti?necclejidjiicorum<)proximtii  locus  eft  de  iiscjui  benejiciaconferre  ac^ijirihue- 
repojpmt.  Et  quiafrequentes  de  ea  re  'incidunt  controuerJi£,popterea  quodvarij  non folum ficerdotes,pontifices.,€fifcoft., 
antijlttes,fedaltf  etiampropham  homtnes  hocttts  vtfruBuofitm  V&lde,ne  quttJiuofumdicamiCertatimJtht  vendtcem ,  hic 
locu^fefaratimhictra£idndtisfuit. 


C    A    P.      "I. 

J^orum  hencjiciorum  diftrihutionem  habeat  R$- 

mantis  Pontifc^  quemadmodum  Is  or- 

dinari  eligique  debedt. 

lE  his  qui  bcncficia  conferre  pofTanE 

Jtradatari  a  Pontificc  Romano  inci- 

jj  piemus ,  qtii  primus  cpircoporum ,  pri- 

i  mamqne  fcdem  occupare  dicitur.  Et 

huiusquidsmdifputadonisnoftraduf 

ifuntpriEcipuxquasftiones.  Vnadepo- 

ircftate  Romam  epifcopi  in  beneficia 

&  minifteria  Ecclcfia:. 

AlteradeprofnotioneipfiusarqitCordinatiohe.  Qupdaa 

primUm attinet , lciedum  eft  eum  prifcis  teinporibus  nuUum 

ius  nuHamque  poteftatem  ordinandorum  facfcrdotutn  auc 

clericorum/cxtra  propriam  diojcefm  fibi  vinilicaflc.  Nam  ve- 

tcribus  canonibus  epifcopus  4  merropolitano  &  aliis  qui  lunt 

inprouinciacpifcopis,iubeturordinariele(ftionecleri,acpie- 

bis  confcnfa  hanc  ofdinationem  anteccdcntc.  <Ji.  <>  3.  (»4. 

£(?, diftin.  Cartcri  vero  clcrici  abepikopo  fuo  ordinantur, 

no>l  a  Romano  epifcOpo.fcd  cum  aftenfu  plebis&  ciuiam.vt 

deepifcopoianidi(^umcft,  ^7.  diftin.   Cumergo  pontifex 

Romanus  fccundufn  anciquos  canoncs  in  alienis  esclefiis 

neniiinemordinace.ideftjsd  miniftefium  Ecdeiizpromoue- 

re  poffit,  fatis  perfpicuum  eft  ex  his ,  qua:  fccundi  libri  cap.  5 . 

diximuSjCCclefiafticabencficia  totiusorbisab  eoCSferrinon 

polle.  Necverotlubiucftquinvetuftiorcsfan^fliorcsqiVfbis 

RomxepifccipifedcEcclefiaqjpropriaconccnti^rcliquiscpi- 

(copis  ecclefiarum  ipfi$comm)lIarum  Hberam  adminiftratio- 

nem  reUquerinc,  quafi  vrbts  vnirfs  niagis  quam  oibis  epifco- 

■pi.vtanteannorkuimus.  Qniratioforte  cpifcOpum  neitio 

qacm mduit,cuius mcminit ^milius lib.5) .de reb.geft.  Fia- 

coriimjVt^paulolibcrius  Gregorio  vndecirtiopontifici  Ro- 

niino  refponderet.  Cum  enim  Gregorius  tum  Auenione  fe- 

deDS,ab  eo  fcifdtaretur,cur  fedem  fuam  no  inuifcret :  Si  quis, 

inquitjterogetcur  vrbemruansRomam  tandiuabepifcopis 

fuisdefcrtamnonadeas,  multo  rdinus  habeas  quodrefpon- 

furus  fis  quam  ego.  Pofteiiotes vero  pontifices  fefe  intta  hos 

fines  non  continucrunt,fed  velut  domini regesq;  omnia  pro 

poteftateagere ,  acvniuerfaiis  Ecdefix  gubernatiorsem  fibi 

arrCgare  non  dabitarunt.  Itaque  dicitur  Pontifex  Romanus 

plenam.Iiberara ,  nullisque  leguta  vinculis  adftridara  difpo- 

fitioncm  omnium  bencliciorum  habere,  &  cum  omnibusc- 

pifcopis  quoties  ci  libuerit cocurrere ,  eosque omncs  pnue- 

uenire  vacuumbcneficium  conferendo  ,8:  anteucricre  pof- 

fe.idquccoaftitmionibusaliquot  exprefTumeft. can.  cuiida 

permundum.  ii.quift.j.cap.propofuit.dcconc^jrprabvn. 

adc  honorem.  dc  auth,  &  Vfu  pa!.c.2.  ca.dudum.depra;b.in 

d^clem.^.vt  iitepend. glolI.pragm.tit.de  elcd;io.inverbo,re- 

lsTuationes,Qu^iquidem  ipfxfatistolcrabilescfTent,  fi  nihil 

grauius  indeconfccutumfuiJlct.   Noncnimfaciliserat  Ro- 

nianis  pontificibus  in  tot  prouinciis ,  quot  habet  Chriftianus 

otbis  longiflitnc  ab  vtbc  Romadiftantcs.eapriucntio  &  oc- 

cupatio.  Ideoquenonmulcum  incommodi  feupublice,  fcu 

priuatim,porcratafFerrc.Verumhacviapatefadj,moxratio 

excogirata  ell  aliqiiato  cercior  &  cxpcditior ,  qua  cyrcris  epi- 

lcopisconfcrcndorumbencficiorumfacultatemadimcrenr. 

Inualuitenimmos,  antiquisomninoincognitus.diplomarii 

espedieadorum  ,  quibusbencfidanondum  vacantiamaa- 


^antur  certJsperfonisconfcrri  ,  cumea  Vacare  contigerih 
Gratix  cxpeiflatiux  vulgo  dicuntur  ,  &  mandaca  de  proui- 
dendo,dequibusinfra.  Hscdepriorequxftione.  Nuncde 
Romani  epifcopi  ordinatione  traftandameft,  quxquidcm 
olim  a  citcrorum  epifcoporum  cledtionc  non  mulcum  dif- 
fercbar.  Vicinietenimepifcopi,  quiCardinalcsdiccbantar^ 
cleridsbirdinalibus  Roman^Ecdefiac  conuocatis,deordi- 
'BJtionecumcistradabantacdelibcrSbant.Deindercquifico 
non f olum  reliqui  clcri  fc3  etiam  popuH conf enlu ,  Pontifex 
ab  ipfis  ordinil>arur ,  &  confecrabatur ,  vr  fexta  Sy  nodus  fta- 
tuit,c^n.in  nominc  domini.z j.  diftin.  Quodfi  dmcrfa  fortft 
eftcnt  fuffragia  5  vincebat fententia  plurimoru.  c.  fi trao fi tus. 
75>.diftin.  Eligebatur  veropresbytersautdiaconusEcclefis 
Roman.Tf,quiperomncsgradui5inferioresafccndcrat.c.  nul- 
lus.79.diftin.  Aliarum  ccdefiarum  epifcopi  etiam  Cardinales 
ideononeligfcbantur,opinor;  quiaveticum  erat canonibus 
necpifcopusvniusEcclciisadaliamcrinfiret.Qu^oniamau- 
tem  multitadinisconfenfus  videbatur  neceflarius,par  crat  Sc 
ptincipis  Voliintatcm  non  negligi:  &  eo magis  quod  ad com- 
pefccndam  ffirentis  plcrunque popal!  temeritarcm ,  cius  au- 
thotitasacmaicftasplurimumvalereciltaqucfiacknperato- 
ris  Romaniconfenfu  &3Uthdritate^on  iblcbat  antiquitiis 
Romacpontifexordinari.ca.Agatho.cap.vota.cap.quialan- 
£ta.(f 5 .  dift.  Eadcraq jc  fere poteftatc  finguH  rcges  m  ec r le - 
fiasregnifui  v^^ebantur.c.  cumlonge.d^.dift.  Sednonideo 
ius  eligcndiclero  ademptum  erar.Vcrura  pofteaCarolo  Ma- 
gno&  Ochoni  impecaroribus,  vltro  ius  cligendi  pontificis 
RorniniomninoconccflumacpermifTumeflr.c.  Adrianus.c. 
in  fyhodo.rJj.dift.Quo  J  cu  vidercriJrcleripopuliqueRoirja- 
ni  Iiberrarcm  ihfringere ,  tandem  iaftan  tibus  Romanis  pon- 
tificibiis ,  fcfe  non  amplios  co  iure  vfuros  confirmarunr arqj 
iutatunt.cap.egoLudo(iicus,cUmcap.feq. 63.  dift.  Fotma 
autcm iurifiurandi -,  qux  apud  Gratianum  hodic  legitur ,  au- 
thoritatera  &  conlenfum  imperatons  ,  qui  antc  adhibe- 
barut ,  ipfifortaflisnonaufcrt  ,  fcdplenara  illam  potcfta- 
tem arbitrio  luo  cligendi.quac  Carolo  conceffa  fucrat.  Qua 
tamen  inrearapliusdeliberandumeft.can.  cumAdrianus. 
(Jj.dift.  HaccfcreGtatianodecerpfimus.quibuspofteriotes 
aliquot  conftitutioncs  Roinanorum  pontificum  addendac 
funti  Vna  eft  Alexandri  reriii.-  in  qua  id  pra:cipuum  reperirur, 
quodclcdlionemaduabuspartibusCsrdmaliuro  fierinecef^ 
feeft.curaantearaaiorispaftisfentcn.iar.fficcrcr.  cap.  licer, 
dceIc<ftio.AlteracftGregorijX.inconcihoLugdunenfi,qu5 
formam  elcdlionis pra^cnbit:  &difcrtc ea cautum  cft ,  Car- 
dinales  abfentes  decem  dicrum  fpatio  tanturamodo  expe- 
dbandos  clle.cap.vbipericulum.  deeiecStio.  in(>.  Terriacft 
ClciTieniis  quintiin  c  ocilio  Vienncn  fi  cdica ,  qua'  pauca  Gro- 
gotiana:  addidit  conftiiucioni,aon  multum  digna  qus  bicr»*_ 
fetantar.dcm.neR0m3eJ.de  cki^io. 

c  A  i>:  n. 

K^n  conctlium  oecumemcum  benef.cia  conferat,(^ 
an  eifuhjit  Rommt*spont:fex. 

TRadtatUE  qua:ltio,  anfynodusoecumenica,  fiuevtlo- 
quimur,conciliumvni.icrfaIcEcdcfia; ,  beneficiapof' 
fuconferrc.  QujBftionera  facic,  qucd  pomifcx  Roraanus, 
cui  hoc  ius  corapetic ,  (ubcfTedicicur  concilio ,  &  eo  ir.ferioc 
cl]e.Qaodanverumfir,anreomniadifcutienduraeft.  Etvr- 
detur  hocin  ptimis  iuri  diuino  confentaneum  eile.vt  Ecclefia 
quam  rcpr^lencac  fynodus,poceIlacera  oranimodara  habcar, 

vtque 


vtque  pontifcxfe  cifubictliitn  .gnofcat.  Non  cnim  vni  Pe- 
tro.cuiusdiciturfucceflor  Potifoi  RoraatiusdatacftaChn- 
ft©poccftasiig3ndi&  foiuendijfedtotiEccleliic.  Matth.iS. 
cano.  quodcunquc.  14. qaafft.i.  Qa_<nquam ioticiasno.i co 
csterisapoftoliseuinprajpofuunifuiirc.  Hinc, tcHiponbus 
apoftoIoru.Ti  quotics  ordinandus  fuit  aiiquis,  liuc  epiico^us, 
iiuc diaconui :  vtl  ali(^uid  dcccrnendum ,  quod  ad  Ecclchani 
periinet,  nunc|U2tnidfibi  iuinplit  Pctrus,  fedtoti  EcclefiB 
pcrmifit.Illtulfuitincopra;c;puum,quodciteiosconuocare 
tanquam  princeps  apoftolon)m,&;  de  his  qux  .igcnda  forcnr, 
apud  eos  oratJoncnj  haberefolitusfuit.  A6t.cap,i.6^.  1  ^.  Sicut 
hodie  apudnos  curis  parlamcntalis  pra;fes  Senatum  cogit, 
ptimas  in  Senatu ,  cum  opus  cft,  vciba  facit.m  ulcaqne  alia  e- 
x'equitur,qa«  priftantiam  quandam  pcrroni  quam  gerit.fa- 
cileoftcndant.Nonidsotamenmaioraurfuperiortoiacuria 
eft,HecpoteftateniinvniHerfosSenatoi"es,autcoutrae3iurr. 
iudicia  quicquam  decernendihabet :  quinirao  ipfiiis  curix, 
cuiuscapatcilepfariesdicitur,  dccoattouerfiis  omnibusiu- 
dicium  eft,non  prifidis.  Adde  quod  curia  in  ipfum ,  ii  rcs  exi- 
gatjVtinqusmuisaliumiasdicitj&aniraaducrtit.Ethicqui- 
deiBolimitafchabuerunt.  Vcrumneicioquoinodotandcm 


Depicr-.eccle.minifi.acknef.Lib.llL  -  ^75 

quo  minus  vacanspoft.-a  beneficium ,  abcoqui  referuauit» 
cuiuis pro  ipfius  atbiaio  i o  ■feratur.  g!o.  in  c.  i .  de  ofiic.  l.in 
tf.Scdnotandumclf  bencSciaquidam  clTe,i.nqu.Tlegatus, 
quamuis  Cardinalis  fir,nul!um  ius  habettcuiufmodi  funt  am- 
pliora  beneficia  ac  dignitatcs :  de  quibus in  quadam  conftitii- 
tiene  loquitur  Bonifaciiis.  cap.  de  liberatione.  de  offic.lcg.in 
(j.Icem  benefida  adpatronila  ciprzfentationemfpedantia. 
ca.cum  dile^aus.de  iure  pstron.  Nam  patroni  dcrici  alia  cau- 
fa  cft.cap.dikaus.  de  offic.  irgati.  in  antiquis.  vt  fuo  loco  dc- 
monftrabimus. 


C  A  p.     IIII. 

Deepifcofis  uterifque-,  quiordifiartj  collatores  dicuntury 

BEneficiorum  collatio  non  nifi  extra  ordinem  Romano 
pontificicompetitjVtiamdiximm.nuDCvidendnmdeiis, 
quiordinarioquodamiurc  beneficiaconf.;rrepoflunc.  Qua 
in  rc  fic  diftinguendum  videtur.Quoties  vacat  epiicopabs  le- 
des ,  C(4legium  ius  Ecclefix  futurum  cpifropum  eligit.  cap.  i. 
dccledfc.quameleftioncm  confirmat  Mettopolitanus.  cap. 
camdile(aus.d£eIe(aio.Idemob'cruaturinMctropolitaiii- 


fa(9:umcft,vtfLimmuinomncsCbriftianosimperiuKi  vnifit      pfiuselc^ttionc,  queraabvniucifis  coUegis  el-dlum  confir 


tributuoj.vcquclegibusomnibus.canonibufquelynodalibus 
imperatorum  exeasplofolutusfit.  NamPafchalis  decrctali 
rpiftolacaucum  exprellumquc  cft,nulla  concilia  Romaux 
Ecclefi2legcmpr£EfigerepolIc,can.fignificafti.dcciG(Sio.& 
indccreti»  quibiifdamfynodalibus  Romaniponiificis  cxce- 
pcarepctitutaathoritas.can.ideo.ij.quxft.i.  Qusvarictas 
diu  laagnam  iu  Eixicfia  pcrturbationem  diflealionemque 
pcpcrit.  Panorruit.in  prima  (uarii  qu2Eftionum,&  in  tra^Slatu 
dcconcilioBafil.  ScdConftanticnfisfynodushancdirimere 
voluit  controucrfiam.ftatuitquc  in  iis,  qu^  ad  fidcin  religio- 
ncmqucpcrcinent^autEcclefistamincapitequaminmcm- 
litis  conilitutionem  &  reformationem,  concilio  pontificem 
fubdlcjCiqucobtcmperarcoporteic.  Idquodvereribusqui- 
bufdam canonibusfatis conuenit,can.  Anaftafius.ifj.diftin 


mac  P.utiircha  ",  ficut  &  Patriarcham  ipfnm  confirmac 
pontifex  Romanus.  authent.  depriuileg.  Non  diffimilis 
cftcau.'a.-.bbatis.lscnimimonachiscligi,Cin.vlt.i(;.qn2'ft.7. 
can.abbat^m.i8.Qua;ft.2..&abepifcopoc6fir!oariiL>lcr.cati. 
2.i8.qu3:ft.i.  Pr2Ebcnd.-,s.".urcmEcclefia;  cathsdra!is,acdi- 
gnita  es eiufdem rcceptius eft ab cpiicopo  conftui,fcd  tctius 
collirgij  fcclcfiaftici  confei-ifa  accedente ,  nifi  cofuetudo  con- 
tratiacftcndatur.capit.canofcitur.dehisqujefiuntapriElat. 
notat.in  capit.  cum  ccdefia  Vultcrana.dc  eletaio.In  ccclefiis 
vero  inferioribus  ,  qux  collcgij  nomine  &titu!o  infign^t.^ 
funt  pialcntatio  quidem  ad  piajlatum  collegiumc]Ue  iplius 
Ecciefiif  eitinet.led  epifcopi  tsnquam  fupeiiotis  c!i  inlti;  u- 
tio.can.nuIlus.tcj.quift.7.nor.indi(a;.cap.cumecckfi  .Ca:- 
terabcneficiaqnsnominecollegijnonccnletuur  ,  confert 


can.fipapa.  ^o.diftin.&fynodoBafilienfipofteaconfirma-  epifcopus,fcdinhac  coliadone,  ckricollcgiique  conicr.lus 
tum eft.titdc potcft.facr.concil. in pragm.  V t igitur ad pro-  ^j^g confilima requiritur.c.nouit.ca.quanto,de his qujE fiunt 
pofitamquaftionemredcamus,neciusquonuncvt;niur,ncc      ^nrailat  Etnotandumcft  fimu!atquequisele(5luscft  &con- 


raorcs,qai  vt  Plautus  aitjoptimas  legesperducunt  aiiquindo 
f  n  potcftatem  fu3m,vident  ur  permittcrc ,  vt  f  y  nodus  vniucr- 
fahs  beceficiorum  confcrcndoruni  poteftatcm  fibi  vindicet, 
cum  cpifcopacus  d.ftin(Si  fin  t ,  &  ccrtis  pcrfonis  h^c  potcftas 
attiibuta.Nec  ve:  cium  excmplo  carcre  videtur  vfqucquaque 
hicfententia,cumThcodoritusfcribatlibr.  f.c.  5.Ne(5lariu 
inconciliogcncrali  epifcopura  Conftantinopol.  erdinatum 
fuiflcjfcd  non  fine  dcricorum  omnium  ciuiumque  approba- 
doDC.  Actametfi  noninuitus  fareor,  authoritate  Romani 
pontificis  fynodum  conuocari,can.niuItis.i7.diftin.  quoel  cx 
Eufebio,Socrate,  Theodoritocaitciifqucfcriptoribusecdc- 
fiafticis  difccrelicct ,  id  tatacn  parum  adrem  pcrtinerc  cxifti- 
mo,multumqueabiisdilIentio,quiincofirmamcntuiafux 
opinionisconftituunt.Nonenimhicquacrimusanpontificis 
totiufqucfynodi  confcnfufatftacoUatio  valcatnccnc,  quod 
jndubitatum  cft.fed  an  quod  fy nodus  de  ea  rc  decreuerit,  vcl 
maior  pars  (ynodi  etiann  diflentientc  pontificc  ratum  fic. 

C  A  p.     III. 
Dekgato  Romeimpontifcis. 

OVamuis  Romanus  pontif  ex,  vt  iam  diximus,'concurrac 
cumomnibus  ordinariisin  bencficioriicollationc,  lc- 
gatus ramen  ipfius  in  prouincia  fibi commifla  eodem iurc  no 
'  vticur,nifi  fit  Cardinalis.  Nam  fi  pontifcx  cx  collcgio  cardi- 
=  rtalium  aliqucm  fibi  lcgauerit ,  qui  vulgo  legatus  a  laterc  dici- 
tur,hoc  prjEuentionis  fiue  occupationis  ius  ci  compctit.cap.i. 
deoffic.Icg.in<?,  Poteft&bencficianondumvacantiarcfcr- 
ustcccmperfonac.itavtfccutadeindcvacatione  otdinarius 
"  ca  conferre  non  poflit.cap.prifenti,de  offic.  Itg.  in  c?.  Ad  be- 
neficia  caraen  vacatura  ius  concedere  ei  nonlicct.  cap.dile- 
«'ins.dcprxben.  Nammahdataquibushociustribuicur,o- 
diofiora  funrreferuationibus,  &maiorcmcaptand2  mortis 
akins  occufioncmprxbem.  Rcfcruatio«inimnoaimpedit;) 


fi"rm3tus,iusbeiicficiorumconferendorumeicompetere,li- 
ce*t  nondurn  confecrai  us  fir.cap.nofti.  capvtranlmillam.  cap. 
qualiter.de clci5t.ca.3uauciaf .eo.  ti.in  6.  Qupd adeo  vcru  rft, 
vt  nc  indu^aio  quide  iila  iri  poflefllioncra  fic  neceflsria^tiifi  be- 
neficium  ab  alio  piius  occupacum  fit.ca.eum  qui.de  pc«ben; 
in(J.Sed&finecoHfitmatioticvllainterdumhociurevtipo- 

teft:  veluti  fi  epifcopus  aliquis  cis  Alpcs  cktaus  fir,  cuiiis  con- 
firmatio  a  Romano  pontifii  ependcat.Nam  interim  ei  dene- 
gandanon  eft  adminiftratio,  fitotius  collegi)  iuffragiame- 
rucrit.ca.nihil.dceleaio.ItemAntiflitamonialiiiiHpoftele- 
taionem  ftatitn  adminiftrare  incipit.cap.indemnitatibus.§.fi 
veto,dcele(aionib.in<r.Defiduc!ariisantiftitibus,ideft,qui- 
busvdut  fidudacontrada,  commendantur  Ecdefismoti- 
bus  noftris,tib.  ^  .dicemus. 


C  A  p.     V. 

De  curatore  dato  eptfopo,quem  vulgo  coaditt- 

toremappe//amus. 

CVm  cpifcopus  ob  morbum  animi  Vcl  corporis  aliam- 
ve  huiufmodi  caiifam  fungimunere  fuo  ncn  potcft, 
durum  iohumanumquevifumeft  ,  cumcplfcopatu  fiode- 
iicerc,  fedneEtdcfiapaftorcdcftitutamaneat,  datureiad- 
jutoratquedifpenfatorrerum  ecclefiafticatum  ,  qucmi-.os 
&cur3toreia  pofl~umus  appelbrc:qua  dc  re  multalegunti; :  a- 
pud  Gratianum.7.quzft^o.i.     Huiusreiexemplurn  elta- 
pud  Eufebium  libro  ^.ecdefiaftic.  hiftor.cap.  9 .  de  AitAan- 
dro,quiadiutordatuseft  NardiloHierofoIymorum  ep  fcc- 
po  ,  quodisiamfeniofraiauSpontificisrauniaobiLenoa 
poflet.     Etconuenit  intetonvnes,  fiquafi  non  Uox  men- 
tishominidatusfithuiufmodicurator  ,  eumpoircbenefi- 
ciaconferrc  ,  quiaplenam  adminiftrationemhabft.l.g.in-. 
terbonorum  .  dcadminiftrr.t.tucor.&incettiimcft  ,  aa& 
quandocpifcopusadfjuitatcmmcntisreuerfunisUi.Ir^.anj 
'bigiiiutera.  Codic.  dc vfufrud..    Si vcio  proptet fcuium vcl 


II74 


Franc.  Dmreni  (^omment. 


orbum  corpotis.^ui Yfquc ad  anitnum  non penetrct ,  datus      habec,(i  de  beneficio  iam  vacaBteloquamar.  Sed  (i  nondam 

vacct  beneficium,  vuigo  tradicum  cftjhanc  facultatem  nc  vi- 


fucrij  curatoi  .crebri  jr  opinio  cft,coliationem  beneficioi  um 
mhiJominusadcpircoipuipfum  pcttinere.glo.prag.ti.de col- 
lat.idquee\cmpio  rainotis,qaifineauchoritatc(uicutatoris 
contrahic  niatdm  jnium.l,  in  copulandis.C.dc  nup.Scd  mihi 
videturaliacaufa  eircraacrimonijqaam  beneficiorumcolia- 
tionis.  Nam  curator  minoris  rerum  ipfius  tatum  adminiftca- 
tionem  haber,non  etiam  perioni.  Iiaque  mirum  non  eft ,  u 
in  nuptiis  concrahendis  rainimc  rcquiracur  eius  confenfiis. 
Cum  luccm  g^ncialicer  dacur  hic  cnracor,  rernm  ecclcfiafti- 
cjrum  dirpeniationem  fiucadminiftracioncm  habcc.  can. 
quainuis.7.qua:ft.i.I:aquc  non  video  cur  bencficiotum  con- 
fcrcndorum  facultashac  generaliconcefEone  nocontinea- 
tur.  Face.:.rcamenhoccifuxquumefieitacuratotemdariab 
inicio,  vt  cp'fcopo  libcra  cofcrcndorum  bcneficiorum  facul- 
tasrelinquirur.aIiaqucbdalmodifa!u3eimancanr,q:iorum 

«xecjcionem  mocbus  (cncftuive  non  impedit.  Scd  his  alibi 
fo„ioli!is,cic.dcclcc.«tgroc.ini<?.cap.g'andi,defupplen.negl. 
pr^lico.m  tf.cap.iscui.de  eled.intf.cap.vetierabilijdcoffici© 
delcgad.inanciquis. 

C  A  P.     VI. 

I><  cof!egf9  ecckfujlko  vacaKtefedeefrfcopali. 

PAuloanie  diximus  collationem  bcncficiofum  iurequo- 
^^amordmario  adepifcopum  ipcdlarc,  nifimentis  com- 
pos vlo-'. fucrit,8cc.  Nunc quirirur inortuo epifcopo ,  &  va- 
cantefcdeepifcopalijquispollicbencficiacorfcnc  ?  Eciurc 
cautum  sft.collf  gium  ipfius  £cckfiz,quod  vulgo  Capiculum 
appeiiacur.imcrimconferrcnonpoflc,(edcollacioncmfuru- 
to  i  rpil.  opo  incegram  relinquere  debcre.ca.  z.ne  iede  vacaot. 
Qu  ;d  elt  accipicndum ,  nifi  collatio  ad collegium  ipfuni  cum 
cpHcopo  communiccrpcrtiueat.  Hiccnimcommuniocffi- 
cit ,  vt  dcficicntc  vno,  poteftas  confetendi  ad  alcerum  deuol- 
ua, ur.  f  o.  tic.  in  6.  Poccft  fane collcgmm  cleftioncs  confir- 
mare,  5f  pracfemacos  a  patronis  inftitucre ,  cap.  cum  oHm,  d» 
maior.  &obed.  quoniamea  res  futuro  fucceifbri  nonadco 
grauis  eft ,  vt  bencficiorum  collatio.  Nam  taraetfi  beneficia 
priacipaliter conferantur ,  vtecclefiis  confuIatur,noa  pctfo- 
nis:  tamen cpifcopus cui  vultgratificatur  conferendo,&ita 
virosprobosfibiconciliat,acd«uinftosrcddit,adeovtcolla- 
tiobcncficioiuminfruiftibusipfiuscpifcopacusnumcrarifo- 
leac.in  d  c.cum  olim.  Reccptum  quoque  eft ioterim dum  va- 
cat  epifcopacus,licere  collcgio  Ecclefiam  commendarc ,  &  vi- 
ro idoneo  adminiftracionf m concederc ,  donec eligcndus c- 
pifcopusminiftrumpaftoremq-jeiprxfecerJc.Nocac.md.cap. 
cumolim.&c.bonz.dcappcl.  lUudanimaduortendum  eft, 
quamiiiscoUegijraeLcle<ufticumbeneficianoncoDfcrat,ea 
tamenquziurffdidiionisfunt,expedire&exequipoirc.tit.d« 
maior.  &  obcd.in  (>  .nocia  d.c.€um  olim. 

Cap.    VII. 

Defrtfontijice^qm  Ficariusa^pellatHr^ 

^Erti  iuris  eft  vicariura  gencraicm  epifcopi  beneficiorum 
/conferendorum  ius  non  habere.cap.vlcim.  de  otficio  vi- 
car.  Poteft  camea  fpecialiter  ea  facultas  ei  concedi  ab  epifco- 
po,  neccuiquam  alij  qui  vicarius  gencralis  npnfic.  notat.ia 
diifl.cap.vlcimo.cap.de  libctationc.^.vltiiBo.deofficioIcga. 
in  tf  cap.ftatutum,  dc  przben ,  eod.  lihro.  Quo  cafu  benefi- 
cia  vacancia  quibufcuuque  petfonis  idoneis  rei^c  confcrc» 
przcerquam  ipfi  epilcopojcu  ins  vicc  fungicur  .ci.de  confecr. 
intf.  Cumenimvna6c eadem perfona efte incclligantuT.in- 
ter  dantcm  ac  recipicnceai  beneficium  nihil intereiler ,  quoi 
abiurdum  videtur.cap.vlt.de  inftit.Vcrura  fi  vieiiius,quipo- 
teftatem  fubftitucndi  ab  cpiicopoaccepit ,  aliquem  fibi  (ub- 
fticuerit,nonpfohibeturfubftitutusvicatiobcneficiuracoa- 
fcrrc,cum  ab cpifcopo magis  quam  avicario  fubfticucasin- 
telligitur.l.itcm  corum.fF.  quod  cuiufcura.  Quarouis  ancem 
bcn«ficia  non  conferat  vicarius  generalis ,  conhrmarc  tamea 
eiedtos  &  przfcntatos  a  pattonis  inftitucrc  pofTc  creditur. 
cap.cxfrequentibusdeiniiit.cap.dileiflo.depriben.Trafta- 
ri  (olec  an  epifcopus  vicario  fuo  certi  taatum  beneficii confe- 
fctendifaculcatc  concedctc  poftic  Quod  dubitationem  non 


cario  quidcra  conccdi  pofTcjCa.  conl^irutus.dc  conc.ptzben. 
ne  fraus  fiat  Latcrancnfi  concilio  ,  quobctieficiorumnon- 
dum  vacantiura  collacio  tanquam  induccns  votum  captands 
mortis  alicnz  ptohibctur.cap.nulla ,  de  conc.przb. 

De condHciore.  C  A  p.     VIII. 

COndudor  redituum  obuentionumque  cpifcopalium» 
inpoffitbencficiaconferrcquzfitumcft.  Solent  enim 
anciUces  noftri  cemporis  nouo  more  ac  vecenbus  iuccgnito, 
rauneris  fui  vacacionc  imperrata  ,  ecclefiarum  fibi  credira- 
rum rcditusomncs fruendos locare,  vc Iib  S.diceinus.  Et  vi- 
decur  non  pofte ,  cura  id  ne  vicario  quidem  ipfi  liccac ,  vt  (up. 
diximus.  luscancn  przfcntandi  habet,  vcex  Alcxandri  rc- 
fcripco  colligicur ,  quod  nonnuUi  incerpretationc  ita  teftrin- 
guor,  vr  decondudlionead  nonmodicumtempusfa^ain- 
icliigatur.cap.cxliteris.dciurepatron. 

Depojfejfore.  C  A  P.     IX. 

QVi  ius  non  habct  conferendi  bcneficia  ,  fi  bonzfidci 
polle(lcrfit,nihilominns  conferreporeft.  Qupdadco 
veiuiucfl ,  vc  ea  collaciopropiiecarii  ipfius  collarioneprioc 
habeatur.  cap.cum  olim ,  de  cau(.  poftef.  cap.querelam.de  e- 
led;.  cap.  con(ulcacionibus  ,  demrepacronar.  Nam  collatio 
beneficiorum,  vt  ante  admor,uimus,ftni^uumparse(Ieia- 
tell!gitur:&  conftat  bonz  fidei  poflefTorem  firudus  confura- 
ptosluciati.§.  fiquisanondomino, Inftit.de terumdiuifio- 
nc.cap.gtauis,deicftit.fpol.  Proindefimalzfidei  poflc^Tot 
rontuleiitbeneficium,icrica  eft  tacollatio.  £c  quotundam 
fcncencia  cft  ,  hoc  ca(u  collacicnemaptoprietario,quiooa 
poflidet ,  fa6iam  valete.  Sed  opinio  contraria  vetior  eft,cum 
ptopriaauchoritateinuaforcrafpoliarc  noodebuerit  cap.ia 
litetis.de  reftic.lpol.  Panorm.  in  dii5lo  cap.  confultacionibus. 

Sequefrum  beneficia  conferre  poJJe:(jrebiterexflicati 

duoloci ,  quiinuicempugnnre^utdebantur.jluliA' 

nijcilicet  &  Florentini  lureconfultorum 

aduerfus  aliorumfententtam. 

C  A  p.     X. 

QVxftio  eft  conttouetfi  iuri$,an  (equeftet  beneficia  c«B- 
fetrspofiac.  ScqucftrumvoCdrauseumapudquemrcs 
coiiirouerla  dcponitur ,  vc  finita  lite&controuetfia,  rcfti- 
tuatut  vidof  i.I.  (equefter,  de  verborura  fign.l.ei  apud  quem. 
l.proprie.  I.licet.  dcpof.  Ec  probabilior  mibividctureorum 
opinio.quicxiftimant  eum  confereodi  ius  haberc.  Innoccnc. 
in  cap.  exammata.  de lud.  Fclin.  in  cap.  cura  £crtoIdiis,de te 
iudic.noirquodpofEdeat:  nam&poflefrorefTcj&non  effe 
poceft.  Qua dc re magoa cft m iuris Dodtores contcncio, nec 
fatis  conucnit  quando  poflidcte  dicendusfic.Egoauceraita 
fentio,fiearaentc(equcftraciofiac,vtipfapoflcifio:  de  qua 
exiftitconttouetfia,  dimittatur,  fequeftrem  pofridere:aIias 
caftodiamrcirantum  cicommiflam  videri.  Sedfiincercum 
fit,quamentcidfaiftamfucrit,  pofleflionem  ineumtranf- 
latamcBinime  interprctabimur:  idquod  cx  luliani  verbisa- 
pcrtiffimc  colligitur ,  Icg.inccrefle ,  ds acquiren.  polfef.  Nec 
raemouetquodFIorcncinusfcribicleg^Iicetj^epof.   Reide-  oi> 
pofitzpropriecasapuddeponeutemmanet,fed&poflcffio, 
nifiapud  fequcftcumdepoficaeft.  NamtuncdcmumfeqBe- 
ftcrpoflidec,  &c.  Quibus  vctbis  fignificare  vidccur  feque- 
ftrura  femper  poffidere,quamuis  depolicaiius  non  poflidear. 
Fiasc  enim  verba  non  redie  mco  iudicio  ab  incerprccibus  vul- 
goaccipiuncur  ,  fcdmiily  videciuisjeafuse^    reidepofita:  < 
poflcflioncra  apuddeponcntcra  raanere,  niliipfk  pollcffio  u 
depoficaeft  ,  ideft,  nifircsanimodimitccndzpol^cfiionis  c< 
traditacftjvclulianusaicdid.leg.  intcfcfle.  Nam  deponcre  c 
vcrbum  ,  dimictetcfignificat  ,  vndcimpetiumdeponerc, 
magiftratum  deponetc,  &  fimiles  locutioncs.  EtVlpianus 
c3p.34.dcacquifen.poflef.  dcponetepofleffioncm  dixiteo- 
dem  fcnfa:  Animo,inquit,  deponere  &  murate  poflcflioncn 
nospoflc  Celfus&Matcellusfcnbunr.  Cuiintcrprctationi 
mirum  in  modum  congruunt  &  fequcntia  ciuf  dem  Fl .  rcnti- 
ai  vcrba :  Nam  tunc  demum  f  equefter  ppffidcf,  id  (ft.co  can. 

tumca-» 


Deptc.eccl.minift.ac  henef.  Lib.III. 


117$ 


of 


•um  cafa  poflJdet  fequefter,  cum  poinflio  apud  ipfum  dimif. 
fadcporitaquctfft.Etfabiicicurratio.ldcnimagitureadcpo- 

licione,  vtncutrius  interim  ps)fltflicnis  tcmpus  proccdat. 
Pixeritaliquis:Nihilergoopuseratfequ£ftrimentionemfa- 
Cfire,fedgencralitetexciperefjfficiebar,nifidepofitacftpof- 
ieffio,idcft,dimifla,Re(2ondjo  fequeftrimcntioncm  ideo 
fa^aam  eflea  Florentin.  quod  penes  depofitariura  non  foleat 
poflefliodimitti,  nifilequefterfir.  Vtigitur  ad  propofttam 
quxftionem  reuertamur,quamuis  fequeftet  fortaflis  no  pof- 
fideat.cura  nihilominus  beneficia  confetre  pofle  atbirror. 

Nemofiquidcminficiaripotcft,quinadminiftrationcmha-  .         ,        ,-  ,  r  r  

bcatnon  teraporalium  raodo  fcd etiam  fpiritualiuro.clem.de       uis  igitur  benehcia ccclcfiaftica  Marfilius  non  minus  propha 


ligebant,quinon  Abba  (nam  idfibi  noraen  ▼eluramp!  ffi- 
inumarrogabant^iedDecuiiovocitaretur.  Permui  is?- 
tatesismostenuerar,iam  fpiicoporumiurainuadcbait.Sii^- 
plcxcoadloconcilio  diuitias  poiitificu^n  iantiids  cfls  ccr.iH- 
tuit.>  Coenobiorumlibertas  rancitinondum  poteiar^qirod  ' 
earunafacultatibus  Robertusmagifter  equiruinat  Vgotia- 
tresmilitem  alebant  ,  aciamcumfaclionis  foa;  hom  uibas 
ad  occupandum  regni  ius  enitcbanrur.  IJcm  lib.  s  •  Cce- 
nobiorum  opesprophanis  proceribus  attrbutasin  Francia, 
oftendimus.  Robertus  Francus  tcx  eum  morcm  foluit. 
Henricus  rex  parerna:  fanditatis  ea  in  rc  fuit  acmKlus.Qu.)m- 


feq.poflef.Itaque  fruftuum  colleftio  ad  eum  pertinet,m  qui 
bus&  bencficiotum  collationumeratur,  Addeqaodvtilitas 
cxigit,vtprimoquoqucteniporceccIefiis  vaeantibusproui- 
deatur.c.ne pro defeau.dc cletaio.  Nonobftathuicienten- 
tig  quod  fruaus  r^i  fequefli^tjEJeb^nt  reftimntj^ri ,  quos 
fequflFcrconfumerehic  videtur.clcm.de  feq.  fcff:{.  Nam  id 
»cipiendunicftdefru<ftibus,quiconferuaripoflunt:atcolla- 
tioncm  beneficiorum  difFerrs  ,  donecfincm  accepcritcon-  ,.-, 
troucrfia ,  fauor  Ecdefi?  non  permittit .- nec  vlla  eft  alia  hor5, 
£rudluum  rcftitucndorumratio.  Taccoquodtametfi  viros 
bonosconferendis  bencficiis  demcreri  frudusnon  exiguui 
raeritohabeatur,  quonontcraercqucnquam  priuari&por- 
tct,glo.c.Gnm  oUm.de  ma!or.&  obed.iiimistamenprgtradte 
liociiis^cfenderdiaudjcio  anfac«  :  fufpicio- 

nem  ccrtea*iovt^/i«cuiufdara,atq; adeoturpisquiftuseffu- 
gere  vix  potcft.qui  tanti  hoc  iusfacic,  vt  pro  eo  fibi  aflercndo 
tanquara  proredituquouis  commodoque  pccuniaiiadimi- 
ctndumputct.  N.hiloraagisobftatquo i  fequefter  nomine 
tantumalienoadmmiftrat,&creditorifimilisvidctur,queni 
coaftat  ob  ius  patfonatus ,  quod  cum  vniuerfitate  ei  obliga» 
tum  cft,  prifentare  ad  bencficium  obtinendum  neminctn 
potlc.cap.  cumBcrtholdus.dereiud.  CeflatcDimhicratio, 
cuius  ante  merainimus ,  cum  patronus ,  idcmque  dcbitor  in- 
tcrim  prxfentare  qucat.  NullusautemIitigatorum,quamdiu 
res fcqucftrata cft ,  dus  rci nomine  quicquam  cxcqui  poteft. 

C    A    P.       II. 

f/*f  coHferendorim  heneficiorum  in  Callid  regem  ha- 

bereiK^vndeidius  quod  Regdiadicimusy 

ortumhabiterit. 

QVardara  funt  in  Gallia  cathedrales  feu  cpifcopalcs  Ec- 
clefis^quibusredore  paftorequcdeftitutis,  fiquxbe- 
nehcia  interim  vacaucrint ,  dum  aliquis  ia  dcmortui  pontifi- 
cis  locum  fuffedlus  fuerit ,  rex  nofter  iure  fuo ,  fed  ccrco  qao- 
dam  modo  ea  confert,ac  diftiibuit.Naas  qus  beneficia  pon- 
tifex  ipfe  viuus  acfuperftes  conferret  {'exceptis ,  quiparo- 
chialesd-cuntur,  ecdcfiis)  eoruracollatio  interim  ptincipis 
eft:idqusius  RegiliavuIgoappcllatum,fingaIatia  qjzdam 
prsceptahabet:  dequibus  variisinlocis  huiustraftatus  no- 
itridiifleremus.  cap.generali.de  elecS.inin^j.glofT  ptagojat. 
titul.dc3anat.  Necdubitandumcft,  quinhociusregicom- 
pctat,falceraobtemporisvctuftatcm,qua:hominuramcmo- 
riam  excedit.cap.i  dcpra:fcript.intf^.  Sedquiacolhtiobene- 
ficiorura  rcsfacra  fpiritalifque  cflc  dicitar ,  ideoque  a  laicis 
prophanifqaehominibusalien3,cap.decernimus,deiud.fuat 
qui  hanc  confactudinem  ex  errore  magis,quam  ratione  pto- 
fcfSamcfrscontendant.  Archidiac.incap.imperium.  lo.di- 


naeflecenfuerit,quamquaEaisaliaprsdia  ,  &regesFrantis 
prophanis  hominibus  ea  crogarenon  dubiraucrmc,  tamcn 
necratione,  necexemplis  huiufmodi  ius  Regaliorum  tue- 
ti  vclim.     Ulud  dicam  quod  libro  i .  iam  attigi,  &  cuiuis  me- 
diocriterdoftohomini,  facileme  probarutumrpero,inhis 
Regahbus  nihil  cffe  ,  quoda  Chrifti  apoftoL.ru.---que  do- 
ftrina  &  vctcrum  Ecdefiae  patrum  canonibas  &  inftitutis 
magis  difcrcpet,  quamin  pontificia  benefic^orum  collatio- 
ne.  Namfiad  prifcorum  mftitutorumnorina.n  cmniaexi- 
gercvcHmus,   nuliumeftiii  Galliabeneficii,m ,  nullum  Ec- 
clefix  mjnifterium  ,  quodabfqi/c  r-gls  confenfa  cuiqium 
deferri  poflit.     Conffat  enim  fcciin  ium  vetcres  cmoncs 
ineligcndis  Ecdefix  niiniftcis ,  nonf  lum  cleri,  fed eiiara 
populi  conienfjmmixime  requiri.-idqiieabapdftolisetiam 
ipfis  fcbfer  latum  fuiffe  poftea  docebimas  libro  j .      Cum 
igitur  princcps  non  modo  vnuse  populo,  (cd  coiius  popali 
wpw^jiwoffit,  inquemomijeius  q^ioipopulushabet,  aufpo- 
tfrthabetc,  tranj,fufumcft  ,  facisfqicc  veteiibus  canoni- 
bushociuseiablatumnonefle.     Ad;mprafiquidemoopu- 
loob  tarauitus  forte  ac  feditioties  cligetidi  facultate  ,  raa- 
gaaratiofuadet  ,  vtinprincipes  populiacm,igifliacus,ma- 
gisquaminfacerdotestranvhcaea  poteftasinrcIlig!tur.  Di- 
xcrit  aliqiiis  ,  principem  iusomne  quodc!erus  olim  h.ibe- 
bathic  fibivindicare  ,  adeovt  nullum  clero  ,  antiftitibuf- 
que  futfragium  relinquar.     Qu^id  vcique  perquam  abiur- 
dura  efll-  videcur,  Nam  zXi  nonauatioiiem  illam ,  qua  prin- 
cipes  v;  luc  ecdefiai  um  ac  monafteriocum  patroni ,  vtuntur, 
dequafao  locodicemus ,  tolerabiicm  efle  fateantur  pleri- 
qae,q;iod  dero  fuiim  ius  hic  faluum  maneat :  nulia  tamen  ra- 
tioneficfiaiunc ,  vtplcni:mi  's  m;niftcri3  bentficiaqiicec- 
elefiaftitfadefercndiprincJpeshabeaiit.     Verumaaaionui- 
muslibr.i.  orifinationem.confecrationem  icprobationem 
tniniftrorum  Ecdcfi*  ,  q<.ixolim  cum  beneficii  collitione 
coniandaerat,regemfibi  non  arrogare,  fedantiftitibusli- 
beram  omnino  atqucintegratu  dimittere.     Videantigituf 
antiftites  ,  nevllos  ordi.^cntclericos  abfoIutc&  fine  ccrta 
fundtioneinecdcfia  ,  vtcondlio  Chalcedoncnfi  pr^cipi- 
tur,cuiusIibro  i.mcmipimus:  vclnequcnquamord.nent, 
qui  minifterio  Ecdefii  dignus  noafit  ,  cuirexeum  prxfi- 
cere  voluerit.  Hoc  fi  facere  i.i  animum  induxerint ,  nec paf^ 
fim  quoslibec  canonibus  ccclefi.fticis  foluere  ,  vt  fietihoc 
tcmpotefolet,  confirmareaufimhocius  Regaliorumano- 
minationeilla  ,  qusfundatoribusp;!tronifqaeecdsfiarun\ 
teccpto  iurc  competit ,  nori  multum  difFerre.  Itaque  mcri- 
to  antifticibns ,  qai  grauiter  eo  nomine  de  rcaibus  conquc- 
runcur,  obiicipotcft  vctiisprouetbium  ,  AasvsrKfJtpiaKoi-» 
Sw/*t7.  Ex  iam  didlsperfpicuamcft,  fi  vetuftiflimorum  ca- 
nonum  atque  infticutorom  ratio  habeatur  ,  prircipem  ia 
omnia  Ecdefia;  rainiftc/ia  arq  ic  bei)efici.3  plurimuin  lutis 


ftind.     Guiusopinionis  rcfellcndajgcatia  nondicamquod       &au6loritatishabere:tantumabeft,  vtinsRcgali-jrum,qu!9 


Matfilius  Patauinusante  annosducecosad  Ludouicumllll. 
Imperatorcm  Romanorum  fcripfir,  nempe  beneficiorum 
diftribucionem  rcm  oranino  prophaaam  temporalemque 
iuiicandamefle,  quarprincipibus  ac  magiftratibus  propha- 
nis  magis  quam  epifcopis  conueniat.  Qu.aEresfortcquoa 
dam  ex  regibus  noftris  nonnullos  impulit ,  vt  proceres  ac  mi 


nuncvtiturinquibuidam  tanttim  ccclefiis  ,  nulla  auiftoii- 
tatcautrationcinmorespsrdudiumdicidebeat.  Poftetiora 
vero  decrcta  Romanorum  pontificuiTi,  iicm  rynodiecclefiar 
fticx,  quantum  regibusacimperatoribushacinre  tribuanfi 
veletiamcxGraciani  ihipfodiafacis  nocuracft  ,  cxquano^ 
quxfequuncur.cxcerpfiraus.iJj.dift.  AJrianuspon'iL"xRo- 


litcsprophanosmonafteriis  prsficcrcnr.eifquemonafterio-  manuscum  vniucrfafyn(jdoRoma.congregata,Caroloma- 

rumopcsfrucndas  largirentur.  Dc  quibusita  fctibit  /£my-  gnoiusconceflir  Ro:aanum  poucificcaj  cieandi,  prsterea 

lius  libro  ;.in  CaroloSimplice.  Summiproccrcs  prophani  fticuic,vtatchiepifcopi&:  cpifcopipcifingulasprouinciasab 

locuplctifliimotum  coenobiorum  opes  beneficioregumac-  coinuefticuramaccipertnr,  vrqacalitctLoiifecr.uinonpu(- 

ccperant  ,  ac  monachis  tantum  in  fumptum  fuppcdita-  fcnt.c.Adiianus  eadcmd.ftindionc.Necveroifiaconceflio, 

l>antqu30tun)  necefrarius  vfuspoftulabat,  exiifqueipfido-  vt  pciuikgiam  aliijuod  ex  meia  poncificis  gtatia  &  libcra- 


ii7<r  Franc.Dnareni  (pmment.  Defac.eccLminift.ac  henef.Lib.III, 


litaceprofeiiturti  accipideberjfi  Yerafunc,  qua:alicediximuS, 
l*dtanquam  horaims  vitrobonam  fidvm  agnoicentis  con- 
l^ellio.  LeopoutiffrX  Romanus  cu»toto  clecoacRomano 
populo  O.boni  impctatori  idcmiusconcefflc.  capite.infy- 

«nodo.eadem  diftind.  ConcilmmToletaneum  Xll.apctce 
dcctcuic,cpi{coporum  crcacionem  regiiiutiseflc.  can.cum 
longe »  cadcm  diftmdionc.  Lco  pomifcx  Roraanus  qua- 
damepiftola  Locfaatium  &  Ludotitcum  in»peratorcs  rogat, 
vcReacinxecclcfizgubcrnacionemcuidam  diacono  conce» 
danc.can.  Reacina.  eadem  diftindionc.  Apud  Gregorium 
tneotiocftcuiufdatftmonafterii,  quod  in  finibus  crat  Fian- 
cir,  pncipiturquencabbasincoab^que  Regali  prouifionc 
conftituatur.can.hinccft.  Kj.^uift.i.  Poffcra  &  dia  qu«- 
damnonleuiora  histeftimonia  profcrrc:  fcdquia  volumcn 
Illud  Graciani  ica;vulgo  probacum  e(t,  vc  pars  iuris  pontifi- 
ciihodie habeatur,  libentcr  fedjVt  auiftoritacibuj  cx  eo ium- 
pcis  vcercr.  Nonfum  autcm  neicius  quancafuericpofteain- 
ler  poncificcs  Sc  imperatore^  quofdam  de  huiufmodiinucfti- 
turis  conccncio. 

Qupdvdex^mylioreruiTiGallicarumrcriptoreluculen- 
tiflimocognofctpoccft.  Sicenim  fctibitlib  .y.  Cumbcl- 
lumfacrumin  Afia  geritur  ,  &inEuropalumnjus  pontifi- 
catuscum  imperio  Cifatibusque  deccrcabat,  quod  vetufta 
iam  confaccudinc  Auguftikipionem  facrum  .annulumquc 
pafloralcm  cpifcopis  cjctetifque  patribu»  dabanr,  eamquc  fa- 
crarum  dignitatem  vcftitnram  iuraque  regia  appcllabanc> 
contendebintque  illaCarolo  M  jgno  a  pontificc  maximo  A- 
driitiocum  p^tritiatu  ,  &aLconecum  imperio  datapenes 
le  effc.  Item  eod.  lib.de  Henrico  impcratorc  loquens :  Pa- 
fchaMneccfTefuit  caputhoftisfuicoronacrornare»  aciusfa- 
crarum  vcftituratam  fandoilli  ptrmittete»  DifccllusG*!*- 
lis pootifcx habita fynodo decretum vi fatStum induxit.  Eo- 
dem  iibro  velticurx  ecclefiiftic*  baculique  laai  acannuli 
dandi  iari  ceffic  Auguftus.Ec  lcgatusRomanus  ingratia  con» 
i  ^rtioncmquc  piorum  recepit:8c  ias  litui  dandi  ea  tation  e  re- 
flituic,  vtidpriuilegiumforct.achomini  datumadpofteros 
lionvaierct.neccxemplobaberetur.  Eodcmhbro.Ph  lippo 
primamacdcinde  Crafloregibusmirumell  ,  quautumin- 
crementi  rcs  facri  cccpcrinj.  in  primis  abro^atum  eft  ius 
"Cacfaribus  locupletiftima  facerdocia,  quibu$viderctur>dat\- 
di,quxrcsraulcuto  viriumillorum  taaieftari  decraxit  inani- 
hiis  populatium.  Caufaimpecatorum  vifta,indignaciota- 
imeo  mancbat  &quzrcla.  Fuit  ctiam  deca  rc  controuer» 
fia  non  mediocris  iotcr  Philippun  Pulchrum  Frahcotum  re<' 
gem ,  &  Bonifacium  oAauum:  cuius  mcminitidem  ^milius 
libr.  S.  Poftrantisigiturtaraque  diutinas  concertationes, 
bocius,quodRegaliorumappellatut  ,  infacraben^ficiafo- 
lurarecim:teruntregesnoftri,  &cicdibileeft  eosita  decidif- 
^e.acvclucitranfegiftecum  Romanis  pontificibuf , cum co- 
tum  obcinere  quod  pc(ebanc>  ipfis  non  liccrct^  Certe  illud 
lus  conciiio  Lugdunenfi  pfimum  ,  cuiBonifacius  oiSlauus 
prJefaft,c.gencrali,dceiedion.  in  6.  deinde  Bafilienfi  proba- 
lumatqoc  conficroaium  eft.  §  .  itcm  ^aod  dido  ,  de  an- 
xiat.inpragmacica.  Dehocaucemiuretnelius  ericfortiflis 
pauca  qua:dam  obicer  fubiiccra  ad  forenfcm  vlum  necofla- 
tia^quamuis  eadifpucatio  abltuiuslibti  argumcbto  pauloa- 
lieniorcirevideatur.  Acinprimisfcieaduracft,hocmsnon 
foliiajindiftiibutionebtneftciorum.fedctiarainpercepuo- 
"nefrudluum  confiftcrc.  Nim  pcinceps,quamdiu  vacate- 
pifcopalisfedcs,  pra;diorum omnium  adminiftrationem luf- 
cipit,  ipfisqueatbitriofilovciccracfruiciu:idqueeTiftimant 
nonnulli  ex  cliencciacum-,  leu ,  vc  nanc  loquimur,  feudorum 

.  legeorcume(Ie,quodavcrononabhorrec.  NscIaBemai». 
tum  rcferc.quomodo  vacetEcclcfia  epifcopaiis,  an  morte>aa 
promotioneadaliud  rauousccclefiafticum  ,  aliilVcmodis» 
de  quibus  libro  o(3;auo  tra^bimus.  De  eo  qui  in  cardina- 
iium  Romanz  Ecdefia;  ordinem  &  coliegium  cooptatur» 
quxftio  agitatifolita  eft. 

Vcrum  ex  iis ,  qui  fcripfiraus  libro  primo ,  fatis  apparet 
Cardinalis  Romani  officium  huiufmodi  cfle ,  vt  altet  ius  ciui- 
tatis  cpifcopo  idcxequi  nonliccat.  Panorraitanus  incap. 
boni  .dcpoftulat.ptil.  Proindeis,qaiadcuiBdignitati$ 
gradum  proucbitur  >  non  immcritodicitat  epifcopalem  ho* 


riotem  amittere.  Arque  ita  frpeiudicatum  eft  in  curia  cen- 
tumuiralij  coius prop;  la ac  pcculiatis  cft  dc  Regaiibus  tcgni- 
tio,i3(;i.  zo.  NouembriS:  i }  84.2..  menfislulj :  1 565.  lo- 
lanuarij.  Vtautem  vacarcdennatepifcopal  sfedcs,quzdara 
rcquiruntar,qu<EVulgariillacoQftitutione,cuiusinitiumeft, 
Dumepifcopus,  diferteexprciTa  funr.  Primum  onim  no- 
uumantiftitcmriteaclegitime  creatumie^umve  elfcopor- 
tet.  Deindccumvtregisdientem  iurtiurandoinipfiusver» 
baadaiflum  efle,  &iicerasregias  iurifiuiandi  huiusfoiennis 
taomine  apudprsEfcAuramratiociniorum  reccptai  pfi(cri- 
ptafquc  eflencccflccft.  Hocampliusaiiis  iiterisopuseft, 
qoibusprzfe(3:iratiociniorum  ,  regio  f undorun»  epifcopa* 
liua»  difpcnfaton  mandcnt  ,  vtnoitum  antiftitem  cirdcm 
fruifioat.  NecantedcfinitrexiurefuoVti,  quaroadmini- 
ftratotilici  (eadifpcufatothuiuimodi  litcrasacceperit.  Et 
quis farpcjiunsero  quacrilolet ,  inquascpticopaics  cccitfia* 
hocius  Rcgaiiorum  rexfibiVendicct,  apponam  hiccatolo- 
gum ,  qui  apud  prifeduram  ratiociniotum  ptxfcriptus  tf  pe» 
ritur,in  hunc  fcre  rr odumi  In  tota  prouinci»  Scnonenfi ,  cx- 
c^tadioecirfi  Ant;fliudorcnfi,Rfgalialocumhabent.inpro- 
iiijacia Rhemenfi , cxceptadiCBcefi Gameracecfi : In  prcuin- 
da  Bitut icenfi,  Lemouicenfi,  Chatuticenfi,  Ruthenen fi,  AU 
bienfi,Mitnatcnfi:!nprouinciaTuronenfi,  cxceptaMaclo- 
uienfi,Vene:enfi,6c:iliis  Briiannizecdefiis.In  arcliiepilcopa- 
tu  Butdegaien  fi  loium,  non  etiam  in  aliis  eiuldera  prouincis. 
DePidiauenfi.qiiiadubitabaturj  pncepitrex  vtinquirere* 
tur,&c.Ia  tota  Normania,  Regalialocumhabcnt.Supereft, 
vc  tx  prxccpcis  Regaliotutn  fingulatibns  qusrdam  hic  pet- 
ftriogamQs.  Namomniapeiiequt  tK>neft  huius  loci  ceque 
infticuci  rtollti.  Acprxcipuaquidem  corumprarceptorum 
advacantiubeneficiapercinenc,  quzRegaliotoipiureiexdi- 
fttibu/r.tantifp;  r  duits  fedcs  epifcopaiis  vacat  .QuJEritur  cnim 
quamdu  vacamia  iudicati  dcbcant,  vt  tcx  ea  conferre  poffit: 
&anec,qiis  vac3TecGEperuncc.bmouem,aiitdelidlum,aut 
alian»  huiufmodicaufamantc  Regaliocuminceptorumtcm- 
puSiCiilbto  alicuibencHcio,  vacaredcfinant.  £t  teccptum 
eft  quamuis  beneficium  autc  id  teropus  collatHm  fit  a  Roma» 
nopontificc,  fi  tamen  pofleffio  nondum  fucrit  eo  tcmpo- 
rcappichcn'a  ,  hberunifitregibeneficiumvc  vacans,  aibi» 
ttio  ftxo  canferte.  Duphciteccnimhicdiciturvacarebeoe- 
iicium. 

Frimo,  Cunjneminiante  tempus  Rcgaliorurti  itacoila* 
tumeftjVtiusahquodadhuceiquxfitUi!'  fic. 

Secundo,Cum  is  ctii  forre  coilatum  c  ft,non  poffidetttani" 
ecti  iure  communi  poHcflionis  racio  haberi  non  loleat.Siuei- 
gittir  vcroque  modo  beneficium,  fiuealtcrotantum  vacer» 
collario  f  egis  eft  lurc  fingulari  >  idque  Phiiippinaconftitutio- 
nc  nominatim  cautum  cft. 

Sed  &  quoruDdim  opinio  cft,  durante  lite,  qu«  poflcffio- 
nisnoroine  mota  &ftfine  fraude,adhuc  vacare  bencficiuns, 
donec  vindicix  alcerutri  adiudicarz  fuerint,quauisfotte  quis 
corporcincumbatpcfleffii^ni.  Secundamquam  opinionem 
iudicatum eft,anno  1387.  dieiS.Ianuatij.Idemqjdicendum 
putantaimui,  etfiquispct  procuraroicm  tantum  pofleflio- 
nembcneticijadcptusfuerir.QuiaconftitutioPhslippiQave- 
ramreqiiiricpofleffioncm,nccvllamiuris  fidtionem  admit- 
tit.Sed  baccfenteadalcrupuionon  caret ,  vt  aiias  demoiiilta- 
tiui  fiimuSk 

Addc  quod  fi  quis  in  iranonicorum  collegJum  iedus  &<no- 
optatusfit,rcceptio&in  poflcUionem  incluCiio,qji.:bco- 
demc6llegio petifolct,ac!eonecefrariacft,  vcdc  cjiccoHe* 
giumappellaiIe,&omQem  diiigcDtiamadh  buiOenonfuffi- 
«iat,Ttiudicacumcftannoi38o.dicvcioz7.NonctT)b. 

AltildiasfingularcinRegalibusrcpericur,  quiapendcnce 
lice  pcjflcffio,  quamftatum  vocant ,  iaceiira  tegia  libcraiitate 
fubnixo  iidiudicari,nec  adueifat  ius  rcm  contronerfam  feque- 
ftrari  poftulans  audiri  cooiueuit.Qainimo  fi  triennii  coiinui 
pofTeffionera  aileget ,  ne hac  quidem  pt«fcriptione regis be- 
neficiarius  fummoucbitur ,  cuifoia  ttiginta  annorum  ezcc- 
ptioobftarepotctit,  vtLudouidii.  coiiftituro.icfancitura 
cft.  ScdvcrcornecaDcellosquosinihiipieiircumdedi,  lam 
nimiamegredividear.  Itaquefinemhicfacio,teliquapaulo 
commodius  f  nis  quzque  locit  explicaturusi* 


Qjicys 


aV  IBVS    POSSINT    BEN 

F  I  C  I  A     C  O  N  F  E  R  R  I, 
L  I  B  E  R     Q_V  A  R  T  V  S. 

Argvmentvm. 


E- 


ii?7 


C  A 


p* 


I. 


Sequem  locm  ejl  de  perfonis  tjuibtts  behlfim  pojpmt  dtjlribui ,  quo  hullus  efl  m  tota  hac  dijputatione  traHatus  divMer^ 
Non  emm  ifocrati  ajfentimur^qut  adNicoclemfcrtbens  atf.Nonfcutfacerdotium^ita  &  regnum  cuiufuts  homtnis  effe  cum 
inhlsbenejictisconfer^ndis  ,  morum  ,  ertlditionis ,  tetatts  ,natalium  ,coniugii ,  aliarumque  rert^m  huiufmodt  maxmefif 
habenda  ratto ,  nepdrum  idonei  ad  honores  eccleflaflicos promoueantur.  De  quibnsfigtllattm  tn  hhc  libro  dijjerere,  ^  a  mO' 
ribiispromouendorttm  exordiri  inflituimm. 

effadebero.  ErquanquamPauiusineoiocode  epiYcopis  id- 
quitur .  tamtn  dccxtcris  omn.buspreibyrerisdLbiumnoa 
eft ,  quin  ea  vctba accipi  dcbeant ,  cum  eo  rcropore  iidem  & 
prcsbyteri  ,  &  cpifcopi  appellarentiir ,  vtChVyroftoraus& 
HieroDymHsaluht.  De  diaconisverofeu  miniftris  ecclcfia- 
tura  ,  qui  presbytcn  nondum  creatifiint,  paulopoftitalo- 
quitur  Paulus ,  vt  facile  appareat  eum  non  mmoretti  vit»  in- 
tegriratem  puritatenlque  ab  illis,  quam  apresbyteris  exigere. 
Hmc  a  nuftristraditum  eftobcriroenhxicieos,  cap.odit  r' 
qua:rt.t.rchif:BatisiCan.interhsrefitn.24.qu2ft.3.an,birus' 

l.fiquefjquam.C.deepifcopis.cap.nobis.defimon.cap.cura 
clenci.dc  pad.maicftatis,  cap.ftEhcis.de  posnis.in  (J.f.crileeii 

cap.venerabilem.deelea.faJfi,cap.adfal(ariornm.dec!'mm. 
fali.periutii.c3p.querclam.deiureiuran.homicidii,cap.acce* 
dens ,  de  accufat.cap.ad  aurtj.de state  &  qualicate.cap  vlrin». 
dcteii^poi.ordin.&aliahuialmodi  cri  «ina  hoitunem  benel 
ficii  incapacemreddi.  Er  ob(ei  uandi  hic  funi  Canoiies  atque 
conftirutioncs  ,  qo^  cauias  continenr.propierq.iasamitti- 
turbeneficium  ,  dequibuspofteaaliquandopleninsdiiicre- 
mus.  Njm  ob  eal^dem  caufas  multo  magisbeneficiumadi- 
pilciquisprohibcbitur.rap.vlrim.i  f.quirt.i.cap  fuperh  s.de 
accular.  Addefupradi6liseumcuinotaaliquainfjmiF  inui- 
ftaeft.&cuiusapudbonos&graues  viros  grauatatft  ex  ftj- 
mariojbeneficiu  confequinon  pofle.c.laici.jj.difiin.cap.  vlt. 
defutt.  QMod  &in,colocumhab£t,quiretisa'icuusdcli.* 

(aipoftulataseft,quamuisfortedamnatusnondumfit.c.vl- 
tim.dctefti.c.  omnipotens.  deaccufa.Idera  dcco  cft  dicen- 

dum  .cuivellacracoa.mun.one,  velofficiominifterioqua 
fiioimerdiaumcft,ca.poftulatis.decler.excommu.ca.cum 
boni;deitatc&qual.  ca.cumdiledtiis.deconiuet.Hscaa- 
temomniaficaccipicndafunt.nifiveniamreftitutioncmque 
impetraueritbeneficiariusvclafummopotificccuiusplcnif* 
fima  cft  in  hac  tc  poteftas  ac  libcrtas  :  vel  ab aho  inferiore e- 

pilcopo^cuiinterdum&gratiamcanonisfaccrcpermittitur. 
c.i.de dcr. non ord.minift.c.i.de clcr.pug.in ducl. vbi not. ' 

C   A   P.      11. 


^uibt^  prxditum  moribus ,  dr  a  quibtts  vitits  alientm  ef- 
fe  eti?n  oporteat,  cui  henejicium  confcrtttr. 

Zadi  ■„jfe»j»Neiaquiordinanduscl^,&adfacri3  minifteiiij 
f''  ^C^S^»  promoucndus,  ficinqnirendumcire  canones 
J^^*^-^:^  ptxcipiuntjVtmorum&viti  antc  a£kx  potif- 
I  !^^fimuhabeatutratio,ca.cijincii6HsjdeclecSio- 
^^  JtS^j^Jnib.c.fiquisvidua.  ^o.diftin.c.quiinaliquo.iii. 
^^-'^^dift.c.ptifcis.^f.  dift,  Naficut  conftitu-ioim- 
p»ratoria  magiftros  &  profeiroresattiu primu vult cxi ellere 
ra<./iibus,'lcindefacundia,l.magiftros.C.deprofclToi(bus& 
raedicis,icaa(accrdotc,t»orum  grauitatem  &  h..neftatcm 
ptjEcipue  f  ftLgitamus.Scitum  etenim  iUud  cft:  Qu^iltsin  t  c- 
bulpiiblicispiincipesfunt,tales&reliqucs  folete  elle  ciucs. 
Qujjd&adEcclcfixprasfcdlosatqneminiftrospertineredu- 
biu.nminimccft.  Qupmedoenimpoteft,infjuitD)uus  ille 
Hierony iTias , prslesEcclefi» aufetremalum de medio  eius, 
qtiiindelidum  fimilecorruit?  Autqua  libertate  peccantem 
corripere  porcft,  cum  tacitusipfefibirefpondeat,eadcnifc 
admififte  quxcortipit?  cap.vlt.if.diftind:.  Verum&aliam 
lationera  affert  luftinianus  nofter nouella  113.  Si  hi ,  inquir, 
quorum  raunus eft orare pro populo,indigni  mmiftcrio  Dei 
inuentifuerint,quomodopropopulideli(iiisplacare  Deum 
poterunt.^^p.diftinflionc^inprincipio.Etconftat  huncmo- 
rcra  iam  indc  ab  initio  fuiflcin  Ecclefia  obferuatun»,  vt  nemo 
ad  facerdotium  feu  miniftcrium  Ecclcfiie  recipcrernr,nifi  pu- 
blicc  in  eiusmores  inquifitione  faCla.  Quod  vel  Lamprid. 
teftamrin  Alex.  Seuero  his  verbis:  Vbialiquis  voluillttvel 
rcSoresprouiaciisdare,veIpr3:pofitosfacere,vel  procura» 
totes , ideft,iationales , ordinare, nomina eorum  ptopone- 
batjhortanspopulum,  vtfiquisquid  habcrer  cnminis  pro- 
baretmanif(.ftisrcbus,finonpii.ba(ret,  (ubiret  pcsnam  ca- 
pitis.  Dicebatqucgrauee(re,cumid  Chnftiani  &  ludsi  fa- 
cetent  in  ordinandis  facerdotibus ,  non  ficri  in  prouinciarum 
rcftoribusquibus&fortunxhomiRum  committerenrur  & 
capita.  Ob  qu£  alitcm  vitia arceatur quis  a  (acro illo  minifte- 
rio,  Paulus  iplc  non  vno  in  locodocct  acdemonftrac.  i.ad 
Timoih.ca.  j.ad  Vitum  cap.  i.  Exquofere  (umptafuntca 
quai  difFufi(fimccra(5tantutaGratiano,az^.diftin6t. ad  fo. 
luorum  collc(ftaneorum.  AitcnimPauluseumeligi  rpilco* 
pum  feu  prcsby  tcrum  debere ,  qui  fit  vmp«  aho?  ,id  cft ,  vigilans, 
niiffiei>v,ide(i,lohrm5,uc/Me(yidt(i,  modcftus,  ^i^i^ivof,  id 
i>ft ,  hofpitalis  ,/4)1 7r<ifoi»(i(,id  cft ,  non  vino  deditus,/xH  ^hxth;, 
id  eft.non  perculTor  ,/ih  eq^oiuf<^(,  id  cft,non  rurpis  lucri  cu- 
pidus,<:t/.t(£;^c,ideft,apugna&contentionealienus,a'9i/ictf'^- 
fi9(,id  eft  .pecanixnon  auidus  ,/(h  MdaS^(,id  eft ,  non  fuper- 
bus  necprxfcadtus  ,/(H<i'p^Ao(,ideft,noniracuiidus,<piAa;d3ti(, 
ideft,  bonacum  rerum  ftudiofus,<ri;uc{0(,ideft,iuftus,<iVja{, 
id  eft  ,  pius  fiue  fanilus ,  lyt^Tiif ,  id  eft,  temperans.  Hoa 
autcm  ita  accipidebet,  nonvtcpifcopusisdemumeligatur, 
in  quo  nihil  horum  vitiocumpcnitus  infii:rescnimcotitra 
naturampenecft,(inquitHieronymus)finepeccatoaliqucm 
efte ,  led  egregium  &  animi  dotibus  victutibufquc  pncellen- 
tcm  multitudiniefleoportet.vtcius  comparationc  (quod  i- 
dcm ait )  caeteri  grex  dicantuc.cap.vnum.  1  f  .diftin.  Maxime 
vero  illudcauendum  eft ,  ne  quid  accufatione  iudiciali  crimi- 
nationcqucdignumabcoperperratumfit.Qupdfstisoftcn- 
dit  Paulus  cum  aic  cura  (M't>K/LHnv,aucquodidcm  e{i,eutTi\»iHof 


^Arumliterarumatquelinguarumcognitionein^ 
flru^us  debeat  ejfe  beneficiarms. 

IMperitis  htcrarum  bcncficiaconfercnda  non  eflecertiiu- 
riseft,c.illitcratos.j<r.diftin.c.pcEnitentcs.ff.d.fti.c.cum 
in  cuncais.  de  cledl.  c.  vltim.  detemp.ord.in  (?.adeo  vtirrita 
renfeaturhuiufmodicollatioauthoie  Innocentio ,  quem& 
Fclinus  (equitur.  Innocent.  jn  c.  cum  noftris .  de conc.prib 
Fcli.inc.pettuas.de  fimon.  Proindefiqufsfortelifcrarunl 
jgnatus  ad  facrumminifteriumobrepfifledeprehcBdatur,is 
confcftim  ab  eo  remouendus cft.cap.vltim.de sta.&qual. 
Nam  fi  Isicis  prophanifque  hominibus  dodtrina  neccftarii 
•cft.iniisproffftoquitarierispriEfunt&fedodioresaliorum 
profitentur  ,  intolerabiii?  eft , nec  vilam  veniam  meretur in- 
fcitia. cap.  fi  in  laicis.  j  8. Hmc lcgicur  Ofc?  ^.cap.Quia  tu lc- 

entiaiaiepuhfti.egoterepcJlamnefacerdotiofungarism.hi.' 
cap.omnes.  5  S.diftin.cap.nifi  cum  pridem.de  renunr.Et  Ma- 
lach.i.Labia  faccrdotiscuftodiunt  (cienriam  &Iege:i<  cxqui- 
runt  de  orccius.c.fitretaor.^j.diftin.  Quibuslocisadmo- 
nenturfacerdotes ,  ytignorantiam  veluripeftemquandam, 
vt  ait  Ifidofus  ,  &  vt  l-.gifur  inconcil.oTolcrano,matrcm 
cunaorum  errorum  a(e  abiicianr.c.idco.  j/.diftin.ci.jS. 
diftin.  Saccrdotis  cnim  partcsfunt,  nonfolumdocetever- 
bumDei,fedetiamcontradiccuiesrcfdlere,acvt  Paulus  ad 
Titumfcnbit ,  cap.i.^^/,/5,.Ettarionemomni  pofcenri  de 

GGG 


njS 


Franc,  Duarem 


fidefuaeosredderciubetPetrus.  i.Pet.Cap.j.  'Qusomnu 
abf.iue  dodlrina  &  eruditione  prsftari  non  poirunt,  can.  qoi 
«ccicfiallicis  ,  jij.  diftin.periculumfiquidemcft,  neficcccus 
cico  dux  fuerit ,  ambo  in  foueam  c3dant.can.ideo.57.  diftin. 
«an.quxipfis.5S.dift»cap.curafic.dea:rate&  qualit.  Vcrura 
ad  hanc  crudidonem  fibi  patandamftudio,  labore,vig{liis, 
rneditatione  ■opus.  Guius  rci  ouodnara  locupletius  teftimo- 
niamelle  poteft,  quamquoJVaulusadpedesGamaiielislc- 
gem  &  prophctas  {cdidiciircteftatut?  Adiofum  li.quodquo 
Timotheum  ac  Titum  ad  ftudium  &  ledtioncoi  tantopere 
hortatur&rftiraulat.^i.adTimotheum.^.adTitumcap.i.jS. 
diftin.  can.i.  Qua  ratione  conftirutumeft  ,  vtbencficiarius 
ftudiorumcaufaabfens^integrosfui  beneficii  fruftus  pcrci- 
piat.ca.i.dcptiuilcgiis.in  cT.Necnos  moucredcber  g.  noftr* 
relig4onis  Coryphsi  litcras  non  didiccrint ,  cum  omnia  fpiri- 
tus  ian  Aus  ipfis  fuggcreret ,  vt  ait  Hieronymus ,  eflentquc  vt 
ioquiturEfaiascap.f^.Theodidadi.  Nccvcrofacrastantuai 
Jireras ,  idcft  ,  vctus&DOuumTcftamentum  intelligercfa». 
cerdotera  oportet.fed  canoiics  quoquc,qui  dograata  &  diki- 
plinamecciefiafticamcontinentjnofledcber.can.nulli.  j8. 
diftin.ac pra:fcrtim  epifcopus^cui ad diiimendas  de  matrimo- 
niisalii{quehaiulmodinegoiiiscontrouetfias,canoniciiuris 
fcicntia  perquam  neceftaria  eft.cap,i.de  coniang.vbi  not.  A  lia 
caula  videtHr  eflciuris  ciuilis ,  cuius  ftudium  beneficiariis  qBi- 
bufdamHonoriustertiuspontifexintcrdixitjCap.fuper  <pe- 
cula.nccler.vcl  raon.  His  ctenim  opprobrium  eft ,  inquit  la- 
ftinian.  fipcritos  fcvelint  oftcRdere  forenfium  dilceptatio- 
num.l.repetita.G.deepifc.  Sitamcniusciuile  facetdos  vclit 


rynodoCarthagin.cannep?fcopopra;cipiunt,negenti!iumIi- 
bros lcgat ,  can.i. 57.diftin.nifi quis eorum nimix  fimplicita- 
ti,  ne  dicam  fupeiftitioniidadfcribcre  malit.Paiilusepifccr' 
pum  MoLKitKiv  cifc  vult , id  cft,aptamidoncumquc  ad  docca* 
dura.-idenimeftepifcopiniunuspriecipuuni.cap.intcrczLe- 
ra.deoflic.  ordin.  At docerc  & cxplicarc  comodc nosi  pcteft, 
quiinveterumautboramle(^ioacdiuverfatu5 ,  mr.gna!n  ac 
variamdo^rinamfibinoncomparauerit.  Qoairiobiert'.  lu- 
iianus  irapcrator  ,  quidii^useft  Apoftata,quodarclig!onc 
Chriftianadefcciflet  adhellenifmBm ,  fcholas  Grimmatico- 
rum ,  Rhethorutn  ac  Philofophorum.Chriftianis^  quo$  G:i- 
lilKosvocabat,interdixit,futurHm(pcraDSVtabfquelJ)eta- 
licruditionereHgionemtuerifuamnonpoflent.  Authoreft 
Ammianus  Marcellinus  lib.  i  i.&  2  f .  Et  Thcodoritus ccclc- 
fiafticx hiftorix lib.j.his cum  verbis vfum f uifle rcfert :  Pro- 
priis  pennis  conSgimur , ex  noftris cnim  libris arma  capiurir, 
quibus  in  bello  aduerfus  nos  vtantur.  Vidc  euQdem bb.  4tC* 
!<>.&  Tripar.  hiftor.lib.  6.  c.i^.De  pcregrinis  linguis,quibu» 
theoiogiaj  fonres  continentur ,  extat  Clementis  V.  conftitu- 
tio ,  in  conciiio  Viennenfi  edita,quz  ncmini  no  iuris  pontifi* 
ciiftudiofohodienctacft.clera.i.dcraag.  Et  Auguuinusia 
quadam  epift.  Vt  vcterum  ,inquit,  librorumfidcs  cxami- 
nandaeft  ,itanouorumveritasgr<eci  fermonis  normam  de- 
fidcrat.  c.  vt  veterum.  p.  diftin.De  libris  ethnicorum  pulchrc 
loquitur  Bcda  :  cuiusverbahic  fubiecimus:Tutbatacumea 
legcntium  ,  &  deficerecogit,  quieosalegendisfxcularibos 
libris  omnibusmodis  exiftimat  prohibcndos,inquibus  fi  qua 
inuenta  funt  vtilia.quafi  (ua  (umere  licct.alioqui  Mofcs&  Da- 


lcgere  ,  non  vtin  forovcrfetur,&caufasagat,  (ed  vtexillo       nialfapientia&Iitcris/tgyptiorumque  Chaldiorumqi  non 


cquitatis  iuftitixque  vberrimo  funte  aiiquid  hamiat  ac  degu- 
ftct ,  quod  ad  profcffioncm  fuam  conferat,  minimeidim- 
probandamreor:namvtdci!Io  dodrinarumorbe  taccam, 
quia Gracis  iyKvKMntif^tiix.  dicitur  ,  ius caaontcum fiue ponti- 
iicium,  faltemid,  quo  nunc  vtimur,  magna  ex  parte  cum  iute 
ciuili  coniunftum  cft  ,  vtabiquc  eo  commode  tra(ftari  ne- 
qucat.  Quar  ratio  fortafl[is  mouit  Alexandrumcutotafyno 


patcrentur  erudiri ,  quorum  ramen  fupcrftitiones  fimul& 
delitias horrcbant.  Necetiam ipfe raagiilergcntium  aliquo» 
veiius  poetarum  fuis  vel  (cripturis  vel  diftis  indidiiret.  c.  tur» 
bat.  57.diftin.Sed ,  Vt  iam  admonui ,  etiara  atquc  ctiam  vide- 
dum  eft,  ne  huiufmodi  Sirenes  ab  inftituto  itinere  nos  aucr» 
taat ,  &•»  T«pif>>ov,  vtcftinprouerbio,?pv9vfiat.Siqu:s('in- 
quic  Hieronymus ,  enarrans  epiftolam  ad  Tirum )  an era  no- 


doLugdunenfi:vrnonmodoiurisciuilis  ftudium  permitte-       ueritgrammaticaravcldialc(^icam,  vtrc<^eIoquendiratio- 


ret  beneficiariis ,  fcd  vacationes  quoque  &  immunitatcs  fta 
diofis  largiretur.cap.i.de  priuileg.in  6^.De  Honorio  fane  no- 
bisaffirmarcreligiocfttquod  iuris  pontificii  interprcs  Gof- 
fredus  Benenentanus  in  literas  retuht,ignorantiamiurisin 
pontificc  notans.ncmpe  Honorium  non  aliter  ac  vulpem  fe- 
ciflc ,  qus  cura  vuas  proccrx  cuiufdam  vitis  dccerpcre  fruftra 
diuconataeflet,tan<!emcascontempfitacdamnauit ,  quod 
fibiaccrbioresvider^tur.  AllufitopinoradiiludGabria;poe- 
t«  Gracci  tetraftichura : 

Kififtu  (hoTfujHy^MTniVTa.juaKfai  ay.Tn\ltp 

TlfOf  ij'\|«{  BpT«,n94  xa/iJffR  TsMaiMf 

^n  yjtfA.vt,fixyi(  't.ix<pafj,ifyriv fA,o(.h€L. 

VcriKn  de  his  iam  plus  fatis.  S  t udium  faedicina: ,  fcu  vt  lo 


ttcm  habcat ,  &  intet  falfa&  vera  diiudicer,  nonimproba- 
mus.can.fi  quisartem  ^/.diftin.  Idem  alibi ,  rlonnc  vobii  vi- 
detur  in  vanitate  fenfus  &  obfcuritate  mentis  ingredi ,  qui 
dicbus  acnc(5libus  in  dialeiSica  attc  torquctur  ?  &c.can.non» 
ne. J7.diftin.  Et  Gratianus  retert  a  Gregotio  quondam  epif- 
copum  rcprehcnfum  fuifle,  nonquiaikculares,rtvocant, 
literas  didiccrat , fe.d  quia  rontraepiicopale  officium  > pro  lc» 
^ione  euangelica  grammaiicapopulo  cxponebat.c.tutbar» 
; 7 .dift.Qux ha(flcuus  a  nobis  di€f a funt  de  benefic/atioruia 
eruditione ,  ea  de  epifcopis  accipi  volumus,  &  cxteris  anima- 
Eum  curatoribus ,  quorum  munus  in  doccndo  confiftit.Nata 
cattcticlerici  ordinuminferiorum  ,puta,  Ie<3;ores  ,  aut  can- 
tores  >  quaraurslitctatum  cxpertes  cfle  non  dcbcant ,  vt  fcri- 
bit  luftin.Nouel.  i^.&  1 1  ^.eorum  tamen  infcitia  non  adco  ec- 


qauntur,phyfics,  eadcmHonoriiconftitutione  non  aliter       clefispcrnitiofaeftjtolcraturquein  cis  quali(cunqo«  litcra* 


ac  ius  ciuile  prohibitum  eft.  Nam  medicosrudi  fllofeculo 
phyficosfuiffeappellatos  ,  multis  teftimoniis  argumentisqi 
compertumhabemus.cap.adaufes.dc«ta.&  qualit.  Viden- 
dumtamencftmcoiudicioquorfumhoc  mtdicins  ftudiura 
amplciflantur,  vtdciurcciuilidiximus.  Quod  cnira  prifa- 
tur  Hagorius  de  amplificando  theologiac  ftudio ,  fatis  often- 
ditconftitationemdehisacdpicndara  notiefle:quiea  con- 
filio  ftudcnt  medicina: ,  vttheologiam  comraodiusacfa:li- 
cius  tum  dtfcere,  tumdotcrcqueant.  Conftat  enimpluti- 
mumcommodiatqucornamentiexmcdicinasficut&exre- 
■liqii  i  Philof ophia ,  ihcologia:  ftudio  acccderc  pofle.  Vt  mit- 
tam  quod  Galenus  doc^rinam  anatomicamtheologixinitii! 
felTe  (ctibit,  &  additura  ad  agnitioncm  Dci.  Id  quod  (atis  pro- 
l>iflevidcturfynodusBafilienfis,qua:  prcfeflbres  medicina: 
Kacris  beneficiis  minimc  arccndos  cflevoluit.  tit.dccollat, 
J.infiiper.  in  pragra.  Ac  vt  fummatim  omnia  colnple^ftar» 
«ulla  cft  libcralium  difciplinarum  ,  quamuisforteethnico- 
lum  libiis  contineatur ,  qui  (acei\doti  admodum  vtilis  ac  ne- 
ceflarianon  fir,fimodumincare  adhibear^&adeumdequo 
iam  dixi ,  fcopum  ftudia  fuaconfcrat.can.tutbat.  }7.d  ftin. 
Qiia  de  rc  Bafilius  magnus  in  homilia ,  cuius  titulus  eft,  De  v- 
lilitate  capienda  ex  Gentilium  authorum  libris,  copiofiflirae 
dJflcric.  Nec  ahtcr  veteres  illos patres  fenfifTc  vetifimile  eft  ia 


tuia ,  modo  vt  pfallendi  ac  legendi  periti  finr ,  aut  ahas  ad  ma- 
nusfuu  obeundii  inftru<3:i.not.ind.c.ciiincun(5lis.&ind.Ci 
illitcratos.  Atenimnimiurafeueticcnforesacrigidi  plerifque 
fortaflis  vidcbimur , qui  reru omniia  tam  huraanatum,quain 
diuinarumfcicntiama{acerdoteexigamus,cum  velin  vna  a- 
liqua  arte  ac  difciplina  excellere  difHcillimu  fit.  Sed  quid  mit  u 
nos  in  theologo  ac  facerdote'idem  requiterc:  qiin  oraror* 
Cicero,!n  architc(5to  Vitruuius  ?  Eft  .n.artium  omr>ia  vt  pra  * 
ftantifliiina  ,  italonge  operoiifSma  ac  pericHloniTiraa,  qu* 
ad  curam  animariipertinct.c.ante.  40.dift.c.cijfit.dcita.& 
qualit.  Nec  vero  pcrfe(^ara  iliam  omnibufqs  numeiisabfor 
lutam  rerii  cognitioncm  ,  qus  nufquamforraflisreperitor, 
itadefidero  ,  vtnon  hicmcdiocritatcm  ample(flendara  cfTe 
cen{cam,&  oos  horaines  elTc,  in  eft ,  id  magna  caligine  &  re- 
ruOa  ignoratione  vcrfari,obliuifcar.Inhiscnimrenebris'je- 
ncficio  facroque  minifterio(i5gnusisiudicaripotcft,quJrac- 
diocrcm  carum  rerii,  dc  qnibus  dixirausjfcicntiam  eft  afTcca- 
tus,quiq;  talis  eft,qualesvulgohomineseruditosappei!are 
folcraus.c.cunobis  olim.deele(9:.c.nificupridera.§.^  dcfe- 
(au,derenun.l.(cicndH.fF.dcardfl.cdi<ft.Nccdi(ct'^patab  hac 
fcntcntia,^dcfuoatchitc£lo  fcribit  Vitruui.js  inhundno" 
dum:Nondcbet,ncc  potefl  archite(5bu$  cflegtamaticus.vt 
Atiftatchus,fc(lu«iii4rJnjatos:nccniiuficusvcAriftoJcenus, 

fedoe^ 


De^cr.  eccle.mtnijl. 

Kiacc  amufos  .•nec  pi^Jor  vt  Apelles ,  (ed  graphidos  non  im- 
peritus  :  nec  plaftes  qnemadmodum  Myron  feu  Polycletus, 
iedratfonisplaftica:nonignarjs:nec  medicus  vt  H  ppocra- 
tcs  ,  fed  non  aniitrologetos,  necinciterisdodlrinis  fingu- 
lariter  excellens.fe  i  in  his  non  imperiiis,&c.  Vcrum  ad  har  c 
pcrfedaeerudirionisideam  refpiccredebetisquialiuvn  ordi- 
nar ,  &  benefidum  ei  tonfctt  :ac  eodignioremcxiftimarr, 
qaopropiu$adeampeifc(5biohemaccc(Icrir.  Nccenim  vlla 
ccrta  rcgulaaac  conftinuioneid  definiripoteft  ,  (edciusar- 
bicrio  tanquam  viii  boni  ar  prudcntis  id  committitur ,  vt  ma- 
gnitndine  muner^s  feu  miniftcrii  perpenfa  ,  cxterilquecir- 
tumftanriis  oinnibiis  di)!gentercon(i  Jeratis,dedodrina& 
eruditionc  iudicinm  faciat.  Et  (i  qui  finta  ftudioLterarun» 
peniciis  alieni ,  &  patinismagisquampagiaisincumbemes, 
cuiuf-nodi n oftra fert atasquamplutimos , qnod  vtinsra  ve- 
rc  ne  dicercm,  eos  ceu  peftcm  quandam  anci  (etur ,  nec  ad  vl- 
lum  bencficicim  minifteriutnveadmittat.gloir.pragm.  tit.  de 
cledl.§,dsinde.  Hicautcmeolibentiushicexplanare  volui 
populariter  quidem ,  &  crafla,  vt  aiunt ,  Minerua,  fed  nfi  fal-; 
iorvrilitcr,q'iod  vulgatisillafcientiidiuifioin  emincntem, 
rncdiocrem  ,  &  (ufficicntem  par/imcommodeaccruditeab 
intcrpretibus  tradira  tradaraquc  nobis  videatur.  not.  in  ^idc. 
c.  ^u  ifl  cunais.de  eledionibus. 

C   A    P.      III. 
An  ob  vitium  corporn  afacro  mmiFierio  benS' 
ficioa^  repelli  quis  debeat. 

CVm  qurricur  an  ob  vitium  aliquod  corporis  debeat  quis 
epeiii  a  fscerdotio,  multumrefcrtanquishocmalofe 
aSeceric ,  aiH  iendumue  curauerit,anviolcntia,autnacura 
id  'pfi  con tigerit :  &  hi  calus diftingucndi  atq;  (eparandi  funt. 
Qjodadpcim!)mattiner,prxcipjuntcanones3poftolorum, 
cap.ii.vtaxpoTtfiiw^aifjideft.vtvulgointcrpretanturjquifibi 
ip(i  virijja  a  npucauit,  clericus  minime  efficiacur ,  quod  lui  i- 
pfius  homicida  fit ,  &inimicus  creationiDei.c.fiquisabfci- 
derir.can.hi  qui.c.fi  quis  pro  acgritudine. ;  ^.  diftin.  cap.  figni» 
ficauit.decorpDr.vit.  Namisnequevirorum.neqtiemulic- 
rumnumeroh>bendase(Ievidecur,vtolim  Romx  in  caufa 
Genutii cuiufdam  decretura  fuir, cuius mcminit  Valeriuslib. 
7  cap.y.  Eadcmqutcaufaeiuseft.quifpontedigitumaliud- 
ve  membrum  huiufkiiodi  fibi  abfciderit,  tanquaminimlcus 
ereaturs  Dei,  vt  diximuscan.quiparcem.f  f.diftindl  quod 
Ammoniomonachoquondamaccidiftefcrunt,  hiftor.  Tri- 
p^r.lib.  S.quianrem  dextcramfibiamputauit,  neepifcopus 
bidinarerur.  Nam  verbiotxpuTMpia^aiy,  quo  canonvtitur,la- 
tior  videtur efte  fignificatio ,  quam  v t  de  virilium  amputacio- 
ne  tancum  incelligitur.  Escufatur  (ane  is  qui  valetudinis 
caufa(ecarifeamedicispa(ruseft.  Namquamuisidconfulco 
fadamfaeritjnecabfolatafuccichxcneceffitas,  tamcn  va- 
lccudinis  racia  &  inftanspcticulum,  quodvitarevoluit,ve- 
niam  meretur.ca.fi  quis  amcdicis.  ^  f.diftin.c.ez  parte.de  cor- 
por.vit.  Siquisautcinluperftitione,  vclimpatientiahbidinis 
dudlus  ,  aut  mala;  alicuius  fu(picionisvitandxcaufafcip(um 
caftraucrit ,  vt  quondam  Origines  feciiTe  traditur  ab  Eufebio 
lib.  6.  ecclef  h  ftor.&aliasquidam  nomineLeontius.cuius 
apud  Theod.  mentio eft , lib.  z. fi  quts inquam ,  fibi  ob huiu(^ 
modi  cauum  genitalia  exciderit ,  ficco  miniftetioindignus 
iudicacur.c.htqui.  ff  .diftin.  Grati  funt  enimdeoeunuchi, 
quos  caftrauit  volantas,  non  neceflitas,  vt  inquit  Hieror.ym. 
can.qui  (i;i' . )  3 .quzft.  f .  Sed de his iam  fatis :  ad  eos  qui  noa 
/ponte&confultomutilatifuntveniamus.  Siqnis  igitur  pec 
vim  a b jtbaris ac latronibus ,  puta euauchus fa<^us  eft ,  aut  i- 
tanatus  ,  is  ordinatinonprohibetuc,vthabetvice(imusca- 
non  apoftolotum ,  &  canon  ptimus  Nicarni  fy  nodi.can.  eu- 
michas.  f  f  diftind.cap.expattc^decorpor.vit.  ProindeDo- 
rothcum  Anthiochiac  cpi(copum  fuilTe  fcribit  Eufeb.lib.  7. 
cccle(.  hifto.  c.  zS.  quamuis  natus  eunuchus  cflct.  Idem  di- 
cendum  cft ,  ecfi  ca(u  ali^uoforcuicoid  acciderir.  c.  przcepta. 
f f .diftin.  Si  qu'S  tamen  aliquod  mcmbrum,  auc  parcem  coc- 
potis  amiferic ,  quz  ad  minifterium  fundionemque  ecdafia- 
ftic3raneceflariafic,t3metfica(u&fineculpafua,  is  ordina- 
ripBoh'betur,nonquialx(ocorporeeft,  inquit  canon  apo- 
ftol.77'fcdjieminifteriumccclefiafticumimpediatur.QJp(l 


achenef.Lib.lllL  1175» 

fi  forte  daudicet  tancum,  veloculo  Jcfeduj  (it,(eiJi'a  vt  mu- 
nus  (uum  exequi  nihilominus  valcat,  canoneseum  nonar- 
cent  a  rainiftedo.  Nonen'm  ,  vt  inquitcanonyiJ.  apoftol. 
mutiUtio  corporis  ipfum  poiluit ,  fcd  inquinatio  animi.  Po- 
fteriotibustamcndecrecisponcificum  mtmfterio  excludicuc 
altero  carens  oculo  ,  ant  aliter  Ia:fus ,  fi  ea  res  magnam  ei  de- 
formitatemafferat.c.fi  eu3ngelica.5f.diftc.presbytcrum.de 
cler.a-grot.  QiiodexcacozcliaquadamlfgisMrf-icarprofe- 
ftum  videri poteft . Leuit. i r. c.vfqueadco.jj.dftin. vtcunqj 
cam  legem  Theologi  allcgoriccinterpretentur,canonc,Hiuc 
etenim.45).diftin. 

C    A     P.       IIII. 

De  morbls  corforis ,  qui  hominem  minifierii  beneficiiaL  ec*\ 
clefiajiici  incapacem  redduntiitetn  quidicantur  ener* 
gumeni  ^  engaltrimythi  in  turepon- 
tificio. 

QVifquis  graui  morbo  labor^t,  vt  ad  factum  munus  ob* 
cindum  non  ficidoneus,isbencficiicapax  nonceijfc- 
tui  ,  LjUamuis  noneruditio  ,  nec  moruin  probitas  ,necaUa 
dotes  aiiimi  in  eo  defidet entut.cap.  cum  intcr  canonicos.  de 
clc(i}.Qnidenimfiraorboconiiiialicorripiatur,quem  Gt«- 
f.\£h>^y\\i(u  vocant  ?  Nam  qui  (ubito  concidit,  cuiuscxortf 
(pums  moucntur  ,  vtinquit  CcKus  ,  cum  membiotumac 
neruoruind)ftentione,;sadremdiuinamineccIefia  facien- 
dara  V  ilis ludicandus non cft.c.communiter.^^.diftin.Idem* 
quedealiishuiufmodimorbiscftftatuendum  ,  tametfi  eum 
quiiamordinatuspromoiusquecft^nondeiiciant.tit.declcr. 
«grot.  Maniaciautemacfanatici  ,qui  a  cacodxmone  ve- 
xariexiftim3ncur,quinadhunclocum  peccineant ,  ininime 
dubico ,  quamuis  Vlpiano is  morbus aniir.i  magis , quaro  cor- 
poris  effe  videatur.  1. 1,  de a^dil.cdica.  Nam  &  hi a (accrdotio 
repelluntur  vcteribus  canonibus.  78.  c.  apoft.  c.  nriaritum.c. 
communiter.  c.  cletici.  c.  v(que  adco.  3  ?  .diftin.  Et  animad- 
uertendum  eft  vatiisnomimbus  eosappelIarifolere;dicun- 
tur  enim  energuraeni ,  quafi  lunacici ,  vcquidaminterpre- 
tancur :  de  quibus  fic  ftaiuit  (y nodus  Can  hagin.I  III.  Vt  ex- 
orcifta?energumenis  manus  imponant,  vtenergumeni  pa- 
uimentadomoruDciverrac,  vtenerg  imenisafli  lentibusin 
domo  Deijviftus  quotidianus  per  exo  ciftas oportuno  tep.o- 
reminiftretur.c.ex0icifta.2  3.diftin  comiii  die,decor  fe.di- 
ftin,  y.  Vocantur  &  iyfa?-i>i/uuS"af ,  cuiusvocismentioeftap-jcl 
Ariftophanem  ,quafi  dicas  ventiiloqui.  Sicenira  eos  Laiino 
vocat  Auguft,c.illud.i6.q'j»ft.2.qai(piritumpyronen.  ha- 
bersdicuniur.  A6i;.  kT.c.  quol  raaiusquifpiamgcaus  ( im« 
motis  nempe  labas  }  ipforum  in  ventre  inclufus  Iu<jai  cce- 
daiur. 

C  A  P.     V. 

^osquiexiuBUnuptiisprocreatinonfuntyadminifieriurff, 
ac  It^eneficium  ecclefiafiicum  admitti nondebere^^ 
quA  ratione  tdconfiitutumfit. 

QViexiuftislegitimisqucnuptiispcocreatinoofunt,cu- 
iuf-nodi  funt  fpiJtnfeunorhi,&quosnaiuialrsappeI- 
la^u$,  ii  ad  minifttrinm  ccdefiafticum  admittiprohibentur. 
f^r.diftin.&ca.i.defiliisprcsby.cr.  Suntqui  auih  .ricare  le- 
gis Mofaicz id  confirmare nitaniur , proptcrcaqu  d io  Dcu- 
teronomiofcriptamfit.ca.n.  Non  ingrfdietirManfer  ,id 
eft  ,  cx  fcorto  natus  ,  ineccl.^fi.^ni  D  jmin'.  Std  viriecuditi 
ingrcdi  ecclefiam  Domini  inrerprecancur,  habfre commer- 
cium  cum  populo  Dei,&  habete  ins  duccndi  injelKidcm. 
Qiaceadrcmillelocasnon  multum  oetciner.  Ratio  autcta 
huiusptohibicionistriplexaficrrur:  V  a,  tftmetus  inconti- 
nentiz patcrnz : qaGniafn fa;pe accidit  vt  morespairls  fecte- 
tur  filius ,  fitqae  non  corpons  tantum  patcrni ,  fed  ctiam  ani- 
mi  quzdam  imago.  Hincilludtritumapud  Gczcosprouer- 
bium,)u«Sxo'p«xo(<ta>to»(Jc'y.  Gan.fi gens  Anglorurn.  ^S.  diftin. 
Fortescnim  creanturfoitibus,&c.  HacpertinctqaodHo- 
noriusin  quadatn  conftitutionede  filiis  eorum  ,qui  pcrduel- 
lionis  rei  (unt ,  loquens ,  fctiptum  reliquit :  pattrno  debcfenc 
perire  fupplicio ,  in  quibus  patcrni.hoc  eft:  ^hzredicani  crimi- 
niscxempIataetuuntuc.l.quifquis.C.adl.l  )l.  maieft.  Quod 

GGG     X 


HSO 


FrAnc,  Duareni 


&  quis  mihiaUt  Herculem  ex  «diiltcrio  natam  obiiciat,cuius 
inaxirae  virtus  enituit,  autcospontifices,  quosDamafusa- 

f)ud  Gratianum rccenfet, ca.Ofius.y <f .diftin.aut  fi qui  fint  a- 
ii  fiaailes,  quibus  artc  bcnigna,&  mcliore  lato  finxit  prxcor- 
dia  Titan.  Huic  rcfpondeo  ex  Theophrafti  featencia,qu2e  ra- 
ro  accidunr.ea  contemni  a  legislatoribus.iiura.fF.  de  legibus. 
Altera  prohibitionis  ratio  cft,  vt  hoc  etiam  pocnac  generc  pfe- 
ftatar  ac  vindicctur  crimcnpareTnum,quamuisnihiladmi- 
fcrint filiij&rcueraalienolaborentvitio.l.fpurli. fF.de  dccu- 
bo.I.legcm.C.denatur.Iib.c. nafci.  f  6. diftin.  Nam  vcrum 
eft  quod  fcribit  Paulus  lureconf  ultus,l.ifti  quidem.fF.  dc  co  q) 
met.  cau.  tantum  efte  affeftum  pacrisin filium,  vt pcena mo- 
leftiaquefilii  magis  quamfuatcrreatur&cxcfurtctur.  Qua 
ratioinc  indudlum  cft ,  vtlibcra  non  fit cum  fiiiis naturalibus 
teftarnentifadio ,  ncc  poflit  eis  paccr  quant um  vohjerir ,  rc- 
linqiJercl.vltim.C.denatuT.lib.Vndeobcrimenperduellio- 
nis ,  filii  quanquam  infcntes  &  nulli  afHnes  c«lpa;,  puniunrur 
di(5l.Ieg.quifquis.  Qiudereficloquicur  Ciccro  in  quadam 
ad  Brutum  epiflola  :  Nccvero  me  fagit,quam  fitacerbum 
pSrenlum  fcclerafihorum  posnis  !ui:fedbocpra:clareIeg;ibui 
dompara^iieft,vtcharicashberorcmamicioiesparentesrci- 
publicafrcdderet.Ecalibi:  IlludviJstu-dicrriidele ,  quod 
ad  iiberos ,  qui  nifail  meruerunt ,  pcena  peruenit ,  (cdid  &an- 
tiquum  eft  ,  &o£nnium  ciuitacum.  HiiicnoDdiflSmilccft, 
<5uodftacuitConftanrinus,dcrauIiere,qu2  fe  proprio  fer- 
uo  iunxit ,  nempe  vt  filii , quos cx ea  coniundione  habuerir, 
exutiomnibusdignitatisiofignibusjinnuda  mancant  liber- 
tace.C.demul.qus fe profer.  Tercia ratio cft , eorum quiita 
natl  funr,  pt  obium  quoddam  &  ignominia,  ob  quam  indigni 
tanto  munerc  iudicantur.  Nam  ctfi  prstoris  edido  notati 
aoQ  fint ,  ncc  inter  infanies  habiti,camcneaoftferehomi- 
fiumdcipfisopimo,iscontcmpus,vtnonimmerito  macula 
quapiamafperfiquibufdanivideantur.  Azoinfumma,C.tit. 
ex  quibuscaufisirrog.infra  argum.di(ft.c.fi  gens  Anglorum. 
Cuius rei argumcnrum  illud  cft,  quod  nemo  eft quin  tali ap- 
pollacione  vc  turpi  ac  contumeliofa  ofFendatur,receptumquc 
eft  eo  nominc  adionem  iniuriarijmcompetere.l.j.vbinor. 
fF.de  Iibe.&pofthum.Itaque  quamuis  Ipuriis  iure  ciuili  ilem- 
pub.capeflereIiccat,praEiertimfineceflitas,&hominumpe- 
nutiaid  flagitet,  I.  gcncraliter.I.fpurii.fF.  de  decution.  tamen 
alia  caufa  eft  facri  huius  minifterii,  quod  publicis  omnibirs  d- 
uilibufquemuncribuslongeprsftar.  Nam&  Ariftor.hb.7. 
pohr.cenfetvilioreshumiliorcfqueperfonas  ad  facerdotium 
admicti  non  debcrc  propterhonotemquiDeo&religionia 
cinibus  eft  impcndendus.  Idenim  maieftari  Deiindulgetur 
(^vtverbisPauhlureconfiiltivtar^  cuius  facris  vacare  facer- 
dotcsoporcec.l.nondiftii:guerau$.§.facerdotio.fFdercccpt. 
atbitt.  Non  me  jnouetqaodaquibufdamdicirurfpuriino- 
mcHapudvttercsignorniniofumnonfiiifre ,  cam  Homcrus 
lib.Iliad.S.  TeucrumaIIoqucns,eumq'aelaudibusextollens, 
wSoii  nihilominus  appellet: 

JCof  01  yodsv  'zc^  iiVTO  tufA.lra.nt  ai  ini  '"iKif, 

Sednec£utipidis  verfus  abhac  fcntentia  nos  dimoucre 
poflunr,  quibus  oftenderc  nicicur  legitimis  libcris  Qothosia- 
ferioresnoQefle:  ita  namq;  fcribitia  AntigOQc, 

'OftiUA^/^^Tfilll  7;  f o?ov,)l  f  V(ri(  yj' jjfi, 

£t  in  Eurifthce: 

Pai' Jii:^  ^UTiKtJV. «(  5^  «#  ;yjilP»f  ^i/H, 
OJ  Ttfviy^.'  cu/nl  T^  f  lirjv  i^ifjiifii. 

Etin  Andtomeda( 

T«v  >»«»-i'a»ti  jS  V/^iv  «vn(  «/»« 
No/wuvojSs-iy.&tJ, 

Noncnim  vetctum  hic  Gr^corura  moresfefpicirnus,apud 
qaosnonitamagnoinptctiopudicitiafuit,fcd  hoftros  Ro- 
manorumque  tancum ,  qui  nihil  anciqaius  caftitate  &  pudici- 
ti»  vnquam  habuerunt.  Cum  igitur  haEcitafehabcant,po- 
nendum  eft,&  pto  ccrta  firmaque  regula  conftituendum , 
eum  qui  ex  iuftomatrimonioeditusnoneft,nullumbenc- 
ficium  confequi  polFe.ca  cum  in  cundis.ca.innotuit.dc  clcdt. 
cap.priro.de  fil.presbyr.  Idque  potiflimuminfacerdorumfi-  • 
liis locum habct , cum nc  filii  quidem  corum  iufti ac  lcgitimi. 


bcncficiun  patcrnum  CApere  poftiQr.  Patcmum  vocamos» 
quodpatcra^tVwf&nuUamediaintercedentepaBronapofle- 
dit.cap.ad  extirpandas.cap.cx  tranfmifla ,  de  fil.  presbyr .  Re- 
gulafupTafcTiptaficaccipiendaeft,nifiquisnataIibusreftitu- 
tus ,  aut  vt  vulgo  loquimur ,  legitimatus  fit.cap.per  vencrabi- 
lem ,  qui£I.finc  leg.  Nam  ha:c  rcftitutio  naturales  filios  iuftifi 
&  legicimis  omnino exzquat ,  vt  ait  luftmianus ,  Nouel.  7 4 « 
tit.qdibus  modis  natur.emciun.fui.  Pra:terea  profcffio  mo- 
naftica  hanc  maculam  ex  naralibus  contradaia  quadamte> 
nus  abftergere  djcitur.  Nouclluftinian.  y.  tit.  demoua.ca. 
nonliccat.r^.quJcft.^.NaordinaripoceftmonachuSjquaoi- 
uis  nochus  fic,  fcd  nullamdignitatcm,feupi£fe€lufamec- 
clefiafticam  confequi  pcteft.  can.  z.  jiS.difFin.  cap.  i.dcfil. 
prcsby t,  glofl.  cap.  vlnm.  eod.  tit.  Scd  ctfi  grariam  canoni» 
fpuriofacetcvifum  fueritfummopontifici  {  quodintcrdum 
expcdir  &  neceflarium,  eft,nefummumius,qnoddicicur, 
fumraa  fiatiniutia  )  is  quodcunque  bcneficiumadipifcipo- 
terir.cap.innoruir,dcelcd.cap.vItim.dcfil.prcsbyt.Plcnam 
fiquidera&liberamquidlibctftatuendi ,  permitcendi ,  de- 
xerncndi  facuftatcm  habec  Romanus  Pontifexin  re  bencfi- 
ciatia ,  quafi  legibus  omniJ>us  canonibufquc  omnmo  folutu 
fit ,  vt  fupra  admonuimus.  Eadem  caufa  videtur cius  cfTc^cui 
pomifexipfefciens&prudensbeneficiumcontulit ,  cuiaeo 
cafuvoluntasciusobfcuranonfit,  caque  tanquam  principis 
pro  racione  habeatur.arg.l.qoidam.ft.dc  rc  iudic.  Sed  au  hzc 
iuris  fcripti  mirigacio  ac  modcratio  cacteris  qiroquc  pontifici- 
bus&epifcopisinfuacuique  dioecefi  permiflafi',  quxritur. 
£r  vulgo  reccpra  eft  h£C  diftindtio.  Si  de  co  qu2ratur,qui  acl 
bencficiura  paternum  afpirat ,  gtatia  fummi  pontificis  nc- 
cctlaria  eft,non  nnodo  fi  fpurius ,  fed  ctiam  fi  verus  legitimux- 
que  filius  fir.ca.dile(^us,  dcfil.  presbyt.  Sin  autem  dcali* 
quopian  beneficio,no  depaterno  agatur,  quodfpurius  nan- 
dfci  velit,adconftitutionem  Bonifacianara  recurrcndum  cft 
quamexreceutioribus  fcriptdribus  quidam  lcgiflc  non  vi- 
dccur.  Ea  autcm  contlitutio  omnemfaciendsgratiatfacul- 
tatcm,nificircaminoresordincsbeneficiaquefimplicia,quj- 
bas  animarum  cura  non  cob£rec,epifcopisademic,&futB» 
ino  pontifici  atuibuit.c.  i ,  de  fil.presby  r.in  6, 

C    A    P.       VI. 

^uibusfacrUmftiatum  ejfeeum  oporteat,  quiad 
facrum  heNefciumpromouetur. 

NEmini  poteft  facruro  bencficium  confcrti,nifi  facrii  ini- 
tiatus  ut.cap.cum  adeo.  dc  rcfcripr.  cap.  exlitetis.de 
tranfat^.cap.i.deinftit.  Ptoindefi  cui  nondum  manus  im- 
pofita  eft,qu3muis  forte  dericus  fieri  &  in  numcros,vt  ita  di- 
cam,fact2militisrefetrimoxcupiar,raranon  cft  bcneficii 
collatio.arg.l.cx co.de milit.tcftam.not.in  didl.c.z.dc  inftit. 
Idemdiccndumeft&deeoquiclericorummorc&rituviuir. 
ncc  ronfura ,  nec  vefte ,  neccsterisrebusquibufcunqucab 
eifdemdifFeiens.not.rnd!d.c.2.Sel.j.parc.q.<j.  Hmc  con- 
fequens  eft  ,  fi  qujsobtenco  iambeneficroclcricuseffcdus 
fuerit  ,  irritam  nihilominusbeneficiicollationemcflc.-quia 
quod  initio  non  valuir,cradu  tempotis  conualefcctc  non  po 
left.l.quodininitio.  dereg.iur.not.  in  did.c.  2.  Verum  ia 
primis  videndum  eft,  vt  ea ordinatiomanuumque  impofitio 
ttStt  atque  ordine  fiat.  Alias  beneficii  coUatio , tanquank 
laico  ptophanoque  homini  fada,  Bulliusmomcntipletun- 
que  iudicabituf .  gloff.  pragm .  tit.  de  elcd.  § .  dcinde .  vcf .  or- 
diuibus.  Exempiis ,  vt  res  dilucidior  fit,  hoc  demonftrabi- 
mus.  Beneficii ,  quod  cum  animarum  curarione  coniun- 
ilumeft,quifquamcapaxnoncft,  nifi  ad  presbytcrii  vfque 
gradumpromocusfucrit,nccenimclcticum  cffcbicfuflicit» 
ca.  hcetcanon.  deeicAio.inf.  Sedgtadaumadhunc  prcs- 
byteriihonorcmafccndifleoportct.  Namis,  cuius  vittus  ia 
minoribusIeuioribusqueofHciisprobaranoneft ,  vt  ad  ma- 
iorcs ampliorssquchonores  non  ram  afcendat ,  quam profi- 
liar ,  nec  rario  nec  vcrus  difciplina  ecdefiiftica  paritur.f  z,  5^^. 
diftind.  &  61.  rit.de  clcr.per  fal.pro.  I.vt  gradatim.de  muncr. 
&  hoaor.  Nam  &  Paulus  vetat  ne  vtoipvTo;  epiicopus  ordine- 
tur,  idcft,  quirecensChriftianz  militisnomcndedit.i.ai 
Timoch.cap.  j.&indcctet. ^S.diftindt.  Quid  enim abfur- 
diusquamcigubcrnaculatradcrc,quiremumtenerc  no  no- 
W  i  V"  1^^^  3^1  ^  uguftiai  ad  Yalctiura,c.ance.4o  .dift.  Ita  • 

quei« 


De  [acr.eccle.mimft. 

<ltieisquibencficiuhuiurmo<lipetu,notantij  fefaccrdotefcu 
presbyterutn  eilc,  i"edgtadatim&  progccdiendjpcromncs 
inferiores  ordines  eo  proueAum  docere  dcber.  Et  quan- 
^iram  hic  rigor  intcrdura  lazacus  legitiir,  vccum  Nicolaus 
etiamnum  laicus  ad  epifcopatum  promotus  eibSeuerusex 
ianificio  vocatuscftadarchiepifcopatum:  Ambroiius  non- 
dum  (acra  tinftus  aqua  archicpilcopusellieledus  .c.ftatui- 
inus.(Ji.dift.Thcdor.lib.4.ecclef.hi(to.c.<?.tamennouoruro, 
vt  ait  poeta ,  fatorutn  excmpla  concra  veteres  canones  eccle- 
Hafticamquedifciplinamnontemcrcadconlcqucntiam  tca- 
hidebent.1.  i.deconftic.princ.c.nonexcmplo,i6.q-3i.  Vide 
can.apoftol.75).  Hinc tradlatur quiftio,fi quis non afiio,fcd 
^ltcriuj  ciuitacis  anciftice  ordiHacus  fit,  an  ca  ordinatio  valcat: 
&inpriinisconftat,fimulatqueinteralicuius  Ecdcfii  clc- 
rico$quj$rcccptuseft,nonpofleeumabaltcrius  ccclcfias  e- 
pifcopo  ordinari.  Id  enira  concilioSardicenfiideovccicum 
«ft  >  quod  difirordia  intcr  cpifcopos  inde  nafci  folercc :  cau- 
Mmque  cft  nominatimacdifcrce  vc  irrica  fit  ordinacio.Graue 
£quidcm  crat epifi:opo ,  qui  iuucnera  inftitucre  &  erudire  ia 
(uaecclefiacaBpcratjfpcransfibi&toti  ccclefia:  inpoftcrum 
viuifore,obaltcriusepilcopifolicitationemfortafliscocom- 
roodo  priuari. ca.  1.7  i.  diftin.  Itaquequocafucaordmacio 
ad  confequendum  beneficium  iureponiificioneceflaria  eft, 
ira  ordinatum  bencficii  incapacem  eflc  arbitror.  Verum  is 
qui  nondum  in  ecclefia aliqua  fado ,  vt  ita  dicam ,  tyrocinio, 
ad  alienam  fe  ccclcfiam  contulir ,  &  ibidem  ordinatus  eft ,  vi- 
deturcanquamlacrisredeinitiacus  bcneficium  capere  pofle 
(ura  ratio  fupra  fcripta  hicceflet.  Necmelatetconftitutio- 
nibus  pontificum  poftcrioribus  ,  atqueadcoconciliisgene- 
ralitcr  prohibitum  cfle ,  ncquis  abalienxciuitatisepiicopo 
erdinetur ,  quod  perditiflimi  quique  qaoruminpattiofoio 
ipores  cogniti  eflent ,  ad  alienam  ciuicacera conf ugere ,  &  ad 
/acruratnunus  obrcpercfolercnc.c.i.c. eos.de  ccmpo.  «r- 
din.in  6.  Scd nufquam  ftacacum reperio,  vc irtita  nulliusque 
niomencifictalisordinatio.Guid.Pap.q.449.  Ecenim  pie- 
raque  in  iure  cum  ciuili  tum  poncificio  fa^a  cenenc ,  quamuis 
eafieriprohibeancur.l.  i.§.biduum.  quan.appel.l.relegaco- 
fuin.§.adcempus,dcincerdi6l:.&rclega.Qu£ripoceft,quo- 
jnodo  probet  quis  fe  otdinatum  &  facris  iniciacum  efle,fi  for- 
taflis ca dc  rc concrouerfia oriacur.  Ec  videcur Theodolii  im- 
peracoris  confticucio  nullam  probationem ,  nifi  qus  literis  e- 
pifcopifiat,admictcrc.l.fiquapercalumniara.C.deepiic.& 
der.  Aciure  pontificioaelericisperegtinantibusliterxpro- 
bacionis  huius  gratia  minime  exiguncur ,  fed  ceftesauc  ei- 
tamargumencaiufficiunc.  c.i.  &  j.decler.pereg. 

C   A   P      VII. 

An  caelibiitiu  heneficumis  necejjmusfit. 

VTincelligamusanconiugacibeneficiorura  capaccsfinr, 
alcius  repecendaeft  difpucacio  noftra,  videnduraque  eft 
tion  Riodo,  quirecencioribusconftitucionibusponcificum, 
ied  eciam  quid  prifcis  canonibus  de  ea  re  ftacutura  fuerit.  Igi- 
tur  vetus  ecclcliaconiungatos  a  faccrdocio  no  (ummouebat, 
modovniusvxorisraaritieflcnt.SicenimhabcccanonApoft. 
f.  Epifcopusaucpresbyceraucdiaconusvxorera  iuam  pri- 
texcu  religionij  nonabiicico :  fi  abiicic,  (egregacora  commu- 
sione :  fi  perfcucrat ,  deponitor.  Non  enim  idonca  ha:c  cau- 
fa  vifa  eft  matrimonii  dilFoluendi ,  tamctfi  ea  lureconfulcis 
veteribusprobecur.l.viuicus.dedouac.inccrvir.Idem  &  fy- 
Bodo  Gangrenfi ,  &  fexca  fynodo  fancicum  eft  can.fi  quis  do- 
cuecic.can.fi  quisdifcernic.iS.diftin.can.quoniam.  3  i.diftin. 
Scd  &in  Nicazna  fy  nodo  id  quoque  comprobacum  eft.Nam 
vcfcribic  Sozomenus ,  cuminNicznafynodo  vellencaliqui 
epifcopis,  presbyteris  &  diaconisvxorumfuarumvfumin- 
terdicere ,  exurgens  quidam  nomine  Paphnucius  concradi- 
zic  ,  boneftam  rem  coniugium  eflecontendens,&caftita- 
tcm  cum  propria  vxorcconcubitura.  Cuius  fcntentiarafy- 
nodus  laudauit ,  &  amplexa  eft.c.Nicsna  ,31.  diftinc.  Sed  & 
ipfi  Apoftoli  Chrifti  Pccrus,  Philippuj ,  Paulus ,  lcguncur  v- 
xores  habuiflc.lib.j.ecclcf.hifto.cap.jo.  Hincluftinianus 
Nouel. }.  Epiphaniumpacriarchamoecumcnicumlaudat,^ 
exfacctdocibusgenus&orJginemducac.  EcHarracnopulus 
lib.4.proch.dc  lcge  dericis  raacrimonium  incerdicente  difle» 
fcn$,vccbo  <txf>iU'«{Vcitur,Ti&(ii'xp'^'<*<>'°^*'  ioquiCtVi&txMi- 


acbenef.Lib.il  11.  ir8i 

CAKavy  idcft,  dcrigorelegis  qusdederlcislacaeft.quando- 
quidem  legislacor  ^ioy.a-^ii\i,  vc  puco,  &  cum  nacura  pugnare  i- 
pfi  videbacur.  Nec  alicer  (enfiffe  Chiyfippum  opinor,  qui 
ducendam  vxorem  fapicnci  praecipic ,  nelouera  Gamelium 
&  Genechliura  violec.  Qiiamquam  id  ceuridiculumnocac 
Hieronymus  in  louin.  Ex  his  aucem  qu!  codibesinclcrum 
pcruencranc,  id  cft,  qui  ante  ordinacionem  matrimoniuiu 
nonconcraxeranCjCanonapoftolorum  i^.iubccvc  lcdores 
rantum  &  cancorcs,  fi  vclinr,vxoremducanc,cicerispuca 
diaconis&presby:cris,id  nonpeimiccic.  Confticutumta- 
men  fuicfynodo  Ancyrana,  vcdiaconi  cancum ,  nam  de  prcs- 
byceris  nulla  mencio  eft  ,  fi  in  ipfa  ordinacione  protcftati 
f  uiifenr ,  fe  vellc  raatrimonium  contraherc,  nec  poflc  (e  con- 
tinere ,  poftea  vxoi  em  ducere  poflenr ,  &  nihilominus  in  mi- 
nifteriomancre.c.diaconi,  i8.diftin.Adde  quod  presbyteri, 
quamuis  aduerfus  voturo  in  ordinatione  fa6tum,&expte(^ 
famprofcflionQra.vxorcmduxiflcnt,  excomraunicabaniur 
tantum,nifigratiam  eis  epifcopusfacerevoluiflet,vthabe-; 
turc.  iS.  Cooclio  Chalced.aut  aminifterio  iaccrdotioque 
fummouebantur.vt fctibitIuftinianusN0ueI.12.de  his  qui 
nuptias  iceranc.&  habecurinc.  i  .Neocaefar.conc.nccideo  di- 
rimebaturmacrimoniura.ca.nuptiarum.iy.q  i.c.quidam.i^ 
dift.  Hodie aucem icaius conftitucura eft , vt coniugati nuilo 
modo  ordipencur,  nec ad  bsncficia auc  dignitaces  ecclefiafti- 
cas  afpirentjid  quod  dc  presby  csris  fanxic  luftinianus,  Nouel. 
ii^.cap.i.c.cumdecorem.  decler.coniug.  Veritifunrfor- 
tciltiusiurisauthoresne  grauiflima  matrimonii  onerafLin- 
(flionemmuncrisecclefuihciimpedianr,necimmeriro.  Ne- 
gotiumhaberc  qui  volet,  inquit  Plautus,  nauem  &  mulic- 
rcm,h^cduo  fibi  comparato.Hinc  Cicero  rogatus  ab  Hircio, 
vtpoftrepudiumTerentix  lororem  eius  ducerec ,  omnino 
facere  fupecfedit,dicens  nonpoflefe  vxori  &  philofophije  pa- 
ritetopetamdare.  autborHieronym.in  louin.  Coniugatos 
accipimus,  qui  verbis  in  pra;(ens  tempus  conceptis  nuptids 
concraxerunc ,  quamuis foitafle fecucus non faeric concubi- 
iuscxcr.c.anciqui,devoc.noc.inc.i.decler.coniug.  Orien- 
talistamcnccclefia  hanc  confticutionem  canquam  moribus 
populiparumcongruentem  non  recepit,  fed  adhuc  veteres 
Cinones  (etuat.c.cum  oliiM,dt  cler.coniug.Qupd  ad  eos  atti- 
nct, quicoehbesinclcrumadmittuntur,  hociurevtimur,  vt 
leflores,  cantores&quiininferiotibusordinibusfunt  con- 
fticuci,  necadfubdiaconatumv(quecon(cenderunc,vxoreni 
ducerepoflinc.cenecquematiimoniumquodicaconcradtuni 
cft,  iai(i  aha  caufa  obfil^ac :  beneficia  verofuaminimereti- 
ncnt, fcd  ftatim  vacacc  dicuntur.c.i . vbi gl.c.  diucrfis ,  de  de. 
coniug.id  quoi  nonnulli  accipiunc ,  cciamfi  mactimonium 
ob  ahquod  impedimencum  efticax  nonfic :  fedhocinferius 
difpucabhui.  Ca:terisomnibus,putahypodiaconis,  diaco- 
nis,  ptesbytetis,  (spifcopisvxoteraducercfasnoncft,  nul- 
luraque  eft  mattimonium ,  quodab  ipfis  conttahitui  pr^cer- 
ea  bcneficiorum  (uocum  amifliione  rauldtantur.  c.  vt  lex.  17. 
q.  i.c.i.c.  4.declcr.coniug.c.pen.  i7.diftin.necproccftacio 
diacoaocurarccipiturcuiuspauloancc  meminimus ,  quoni- 
amcpiicopinullosotdinareiubentur^nifife  perpecuo  coeli- 
bcs  vi<!iuros  promiferinc.c.  i.iS.diftin.nouel.Iuftinia.ii^. 
Sedan  ftatimacnupci2econcra(^aEfunc,bencficiavacent,  aa 
vero  priuatio  condemnatioquc  fit  neceflaria ,  controuerfi  iu- 
ris  c(l  quxftio  ,  de  qua  fuo  locddifleceraus.noc.inca.i.ds 
der.coniug. 

C  A  P.    VII. 

Digamum  afacerdotie  &  henejkio  ecclejla- 
Jlicofummoueri ,  &  quaratione  id 
canonihtti  fancitumfit^ 

QVamuis  coniugacus  ad  facerdocium  veceribus  canoni- 
bus  admiccacur  ,  vcdiximus  ,  digamuscamen  omnino 
repeflicur.  Digamum  vocamus  non  qui  codcm  cemporc  duas 
habet  habuit ve  vxores ,  quod  nunquam  in  ccclefia  orthodo- 
xapermiirum,Romanoautcm  iurefempcrvetitumfuit.l.i. 
C.  de inceft.  nupt.  (ed qui  diuerfis  temporibus.  Sic enim  ha- 
bet  canon  qui  dicituc  Apoftolorum  X  VI.  QnipoftbaptK- 
raura  duabus  implicicus  ruirC  nuptiis  ,aut  concubinam  habU|lc> 

GGG     j 


ii8i 


Franc.  T^Kdreni 


A.-,.i 


!s  epiTcopus  ,aut  presbytefjam  diaconcR.aut  deniquein  con- 
lortJo  raccrdotali  cflc  non  poteft.Cai  conlentanex  (unt  con- 
fticutiones  lutliniani  Nouc!.^.nouel.i2.nauei.  115.  Wque 
fumptum  cx  Paulo  videtur,qui  ad  Timotheum  &  Titum  fcii- 
bcns , epifcopos  & diaconos  vnius  vxoris  viros  cfle  vult.i.  ad 
Timoth.c.^.&adTitumc.i.IdemadTimoth.Vidua.inquit, 
deligicur,  quajvniusvirivxorfucrit.i.adTimoth.ca.^.Quo- 
rum  verborum  intcrpretacio  apud  Gratianumerat.KJ.dift. 
Sicapud  vetcrcs  Romanos  3ntcChriftiani(mum,&aliasi- 
tcm  gentcs ,  dtgami  ifaccrdoiio  repeliebantur.  Hieronymus 
ad  Geruntiam  .•  Hierophanta  apud  Athenas  euiratur,&x- 
Cerna  debilitate  fit  caftus.  Fiamen  vnius  vxotisadraceido- 
tium  admittitur.  Fiaminea  quoquc  vnius  mariti  eligitur vxor 
Adtauri/£gypciifacrafemclmaritm  aflumitur.  Hinc  facer- 
doi  vniuiria  dicitur  a  Trebellio  Poliione.  Nam  etfi  polyga- 
mia  humano  diuinoqueiure  permifla  fit,  vitandx  inconti- 
nenciaj  caufa  ,  tamen  a  veieobuspatribusnon  fatishoncfta 
iudicacaeft ,  quodirnrnodic.-Ecuiufdamincontinentiiargu- 
msntumcirc  viderecur:adeovtnondubitaucti:  Chiyfofto- 
mus  coniundiionem  haiafmodi ,  fcorcationem  appcllare.  Et 
fane  Paulus  vt  ab  co,  cuius  furamafaciofar.iiiaqiieeftapud 
nos authoritas ,  inclpiam  ,  hortator  eft  virginiratis ac  ccehba- 
tus, I.  ad  CoriQth.7.  Prsterea  fatis conftar ,  his  omnibus,qui 
plutes  nuptias  coatraherent,  quanquam  hicis ,  pcenam  olim 
impofiramfuifle.Sicenimlcgiturincanonelll.Neoc^faricn. 
conciiii.  De his ,  qui frcqucnt cr  vxores ducum,& dc liis  qus 
fipius  nubunt ,  tempus  quidem  pcEnicemi^  iis  conftitutum, 
■manifeftura  eft  ,  fed  conuetfatio  &fideseorumtempusab- 
breuiat.&c.c.dehis,  3i.quitl.i.I,eChryfoftoraus3pudGra- 
tianum  ,  Hac  ratione  ,  inquit,  &  Apoftoli  prxceperuntfe- 
cundas  adirc  nuptias  proptcr  inc5tinentiam  hommum  .Nam 
fccundam  quidem  accipcre  fecunJum  prxccptum  apoftolili- 
citum  eft  ,  fccindum  aurcm  veritatis  rationemvcrefcorta» 
tioeft.&c.can.hacratione.  5i.qua;ftio.  I.  Et  Auguftin.  Ncc 
contrahuman2verccund;jEfcnfumaudeodiccre,vt  quoties 
volucrint ,  nubant ,  nec  ex  corde  meo  quotasiibet  nuptias 
condemnarc.c.vltim.ji.q.i.  Hascratiomouit  antiquos  iu- 
rispontificiicondirorcs.vtdfgaraosadfacerdotium  non  ad- 
nsittereat.QTOf^^o^Jo^^^^i^^^po^ci^^ioi^cacorefle  vidaitatis  a- 
pud  popuiutu ,  qui&ip(econiugi.-^frequcntauetit?vtinquic 
Ambrofiusin  Iib.de  otF. c  vna.iiJ.diftia.  Necvcrotantum 
alacerdotiojfcdabaliiseciainferioribusordinibus  eos  fum- 
mouendos  efTe  pucauerunt.c.fi  quis  viduam.c.cognofcamus. 
34.dift!n.c.maritum.35.d!ft.  'Quod  fifortc  ordinationcm 
eorum  fequuta  fuetit  digamia ,  v  c  fi  forte  in  inferioribus  or- 
dinibus  confticutus ,  alteram  vxorenr,  duxerit,  ftatim  irrica  fit 
ordinatio ,  digamique  omni  ptiuilegio  nudaci  efle  intclligun- 
tur ,  adeo  vt  a  iaicis  hominibuSj&  qui  nunqUam  ordinati  f  ue- 
re  non  difFerapt  ,  idquenouoiurepontincioexprefluroeft. 
tit.de biga.in<j.  Veicrifiquidemiurehac  pcena  tantum  af- 
ficiebaucur  derici ,  vt  ad  fublimiores  ordines  non  pateret  eis 
afcenfus.  Diaconiveropresbyterique  a  minifterio  fummo- 
uebantur  ,  vt  cx  luftiniauo  coiligere  iiccr  Nouel.ii.dehis 
qai  nupt.interant.  c.  feriatim.  ^i.diftin.  Qnpd autcm nouo 
iure  matrimonium  huiufraodi  cum  faccrdotibusdiaconifuc 
contradum  non  tencat ,  ncmini  dubium  cire  poteft.ca.  a  no- 
bis ,  de  biga.  non  ord,  cum  ne  monogamia  quidem  ipfis  vllo 
raodoconceflafitpoftordinationem,  vtcxiam  didis  appa- 
rer.  Quodauiediximushumano  ciuiiique  iure  polygamiam 
ii"  qui  initiati  non  funt ,  petmiflam  eflc  de  iure  ciuili ,  quod  in 
l;bros  luftiniani  relatum  eft  ,  accipi  voio.  NaraapudHar- 
iuenopu!amGi^cumauthoremhb.4.tit.7.conftituiiocuiuP- 
dam  Imperaf.oris  icgitur,  qux  quartas  nuptiasinttrdicito- 
mnino  ,  &  irritas  efle  iubec.  Qupddcdigamishadcnusdi- 
<5^um  cft  ,  in  iisquoqucquividuamduxetunr.iocumhuber. 
c  j.c. debitum  .debiga.c.  fiquisviduam.34.  dift.Namhos 
canon  apoftolorum  XVII.  digamisoraninocomparat,hac 
vt  atbitror  ratione  ,  quia  digamiam  vxoris,  quamducunt, 
probare  vidcntur ,  ciusquc  digamix  occafionem  eis  prsbcre. 
Nim  digamia  niuiierem  non  minus ,  imo  magis  quam  virum 
dcdecere  videtur.  Qiiarc  Portia  cum  iaudaretur  apud  eam 
(inquicHieronymusinlouin.  Jquidam  bcnemorata  ,  qua: 
fecundamhabebacmaritum,ic(pondit,  Feiix&pudica  nu- 
quam  pra:tcrquam  fcraclmibit.Itaque  legcMofaicaprxce- 


ptum  fuir,  vt  Pontifex  virginem  tantum  vxorem  ducete  pof^ 
fet.Leuit.  zi.  Addc  filubet  ,  quodridicuIavulgorcseftjSt 
cauillis  hominura  cbnoxia  ,  vxorcm  viduara  ducere,quod 
vcitrifumapudiurisauiiisdoaoresdidlcriura  Bulgari  liirif^ 
confulti  diicipuiorum  in  priccptorem  facis  oftendit.gLl.rein 
nonnouam.C.deiudic.Scd&VctriusFlaccus.vtrcfertVar- 
ro  iuris  pontificii  peritifEmas  ,  eosquividuasducerent,  ve- 
tcrcs  foflas  tcrgentibus  comparare  perquam  faccte  folitas 
fuir.Ha:c.n.  fuifle  eius  fententia  fertur ,  quia  feriis  tergere  vc- 
teres  folTas  iiceret ,  nouas  f  a  cere  ius  non  efFet :  idco  roagis  vi-' 
duis,quamvirginibusidoneasefrcfetiasadnubendum.Mai^ 
crob.Iib.i.Satur.cap.i-j.  Quamobrem  non  immctito  prjt<^ 
cipit  Hefiodus  ,  virginem  ducendamcflc,vrgratismotibusr 
imljuipofIit,lib.2.?pj3)v«iliiVtp.  .  >■**-■ 

Eiufdemque fcntcntiseft  Ariftoteleshb.i.occono.  Porr»i 
idem  ius  efle  in  mererricc,  quodin  viduafatis  pcrfpicaum  cft, 
cxcanoncapoftoiorum,cuius  fupra  mentioncm  faabaimuj' 
cap.i7.Quividuamiinquit,duxitautdiuortiofcparafamavi-y 
ro,aucmeretiicem,aucanciilam,&c.c.fiquisviduam.}4.di-' 
ftin.  MeretrixauiemquimcanonGricciTayfto'  vocat,  acci- 
piendaeftauthoreHieroiiymo,qu£  multorum  libidini  pa-' 
ret.ca.vidua.54.diftin.veivcAuguftinusair,cuiuspublicevf-"' 
nalisturpitudoeft.ca.meretrices.  15.^.4.  Quxigiturcuvno 
arut  altcro  fe  mifcuir ,  mcrctricis  appellatione  non  continetar 
1.  palam.  deritu  nupr.  Vcrumtarocn  ad  hanc  quoque  ca- 
non  produdlus  eft  ,  vt  quifquis  talcm  duxerit,afactomini- 
fterioarceatur.c.curandura.c.prarcipimus,  }4.diftin.c.qualis 
3o.quift.  f.  IdqucToietanoconciliodifcrtecautum  atque 
expreflumeft.ca.quiinaliquo.fi.diftin.  Decoautcraqui^ 
xotem  adulterara  retinuit ,  quid  iudicandum  fit ,  malo  lydo-'' 
di ipfiusveibisquammeisreferre.  Vetba  fynodi  Neocaifar.' 
ca.S.hajcfuut:  Si cuiusvxotemadult€tiuracommifi(le,cu» 
eflct  laicus.cuidentcr  fueritprobaru!n,hicadminifteiium  ec- 
defiafticum  admitd non  poteft.  Qupd  G  in  clericatu  co  iiira 
conftituto  aduitcrauit ,  dato  rcpudio  dimittcre  eam  debec.Si  • 
vero  retincre  eius  confortium  velit ,  nonpotcft  (ufccpto  »i»» 

niftcrio  petfrui.ca.ficuius,  j  4.  diftin»  ' 

-tn 

C  A  p.    IX,  ■- 

Dehemjiciitrioriim  <xtate ,  &  legibtis  anmlibus  titaa  de  . 

iiSf  quiflurA  adnerfns  canones  bencficiA.  .n  ...-.i. 

tf»j>etrauerimt.  -■'^  .V«ob*d 

AEtatis  quoque  habewda  eft  ratio  in  beneficiis  confcr«fiW 
d(S :  idque  nos  docct  Paulus  cum  Timotheo  pricipit^vt 
nemini  citomanumimponar. i.adTimothiCa.f.ca.quid  eft. 
78.  diftin.  Sed  &  Chriftus  loanni ,  qucm  maxime  charum 
habebat,ideo  prxtulilTe  Petrumfcrtur^quodhicfenexjillp 
iuucnis  admodum  efler.  Paulusraroen  Timocheura  adhuc 
adolcfccntcm  Ecclefis  praefedt,  cumnuilaadhuc  rcgnatcc 
ambitio  in  ecclcfia ,  &  eum  prudentia  fenili  cximiaquepie- 
tate  &  do(ftiina  efle  inteiligercr.  Nam  ficut  vetcrcs  Rcj- 
mani ,  authore  Ciceronc  ,  lcges  annalcs  non  habucrunt,-. 
quasattulitambirio  ,  vtgraduscflentpctitionisinterxqua- 
res :  fic  vidaitur  canones  ecciefiaftidrainiftrorura  itatem 
deficientcsex  hominum  vitiis  profctfticiTe.Lcgesegrcgix, 
inquitTacitus,  honeftaexempla  apudbonos  ex  delidis  a* 
liorum  gignuntur.  Sic  orarorum  licenria,  Cinciam  rogj- 
tionemrcandidatort]mambitus,Iuli3sIegcs:magiftracUum.a-. 
uaritia  ,  Calphurnia  lcita  pepcrcrunr.  Horum  igitureano-^ 
numconftiturio  &  obferuatio  perutilis  Ecclcfia:  ao  ncccfe 
fetia  non  immerito  vifa  cft  ,  in  iis  prafertim  muncribuj, 
qux  grauiura  maiorifque  momenti  funt.  ilatiocnita  vtili- 
tasquefuadetjVtfcnexaliquisiammaturus,  acvc  HoracruJi 
9.k,'ba.hna.  7i  TOMKTiciii»;  poTiusquamiuuenis  rerum  inipe- 
ritus,clauum£cdefia:tcneat.  IdqueinomnipartcRe^u-; 
blicacpriccptummaximerencndum,necvnquam  fine  gra- 
ui  ncccflitatc  violandum  eft.  Qttarc  SyliadeMatioiunio- 
rcdiccbat ,  dcbcre  iHuencrapriusrcmo,quam  guhetnacu- 
lo  admoueri.  Ac  tametfi  tribunatum  mihtu^n  puero  dcla- 
tum aliquando ,  atque adco  confuiatum  apud  iutis  ciuil»  aa- 
thorcs^egamus,l.ncrao.Cdercligiof.I.vhira.C.dcmilit,tefti 
tamen  «tbicror  avllam  id  xtatis  homitubus  adminiftratiot 

ncm  lc« 


Dejacr.  eccl.  minifi.ae  benef.  hth.  IIIL 


ii8 


5 


Qem legibus coQceflam  fuifle ,  &  luris  auchores  de  cribunatu 
confulacuve  honorario  fiue  imaginario  cancum  loqui,quo  ci- 
tulotenus&abfqi  vUaadminiAracionefungebancur.  Nacn 
&  milicix  huius  imaginarix  apud  Ciceroncm  &  Tranquil. 
mcntio  eft.  Vidcamus  igicur  qux^xtas  legibus  &  canonibus 
definicafic.  Et  in  primis  epiicopus  prohibecur  eligi ,  nifi.qui 
XXX.annUiTaexcefleric.  Idqueconfilioprimum  Agathenfi, 
dcindeLaceranenfi  conftitucum  eft.c.cpifcopus.  77.  diftin.c. 
cum in  cudis,  de elcfliio.  quamuis luftin.in Nouel.X  XXV. 
annorum  cempus  ftacuac.Nouel.i  13.  Archimandrica  fiue  ab- 
b<iscuius  xcacis  efiSdebeat,  nufquam  certo  iure  definitum 
expreftumq^repericur.  Quiread  canonemde  dignitatibus  e- 
pifcopali  infcrioribusgeneralitereditum,  cuiusmoxa  nobis 
meniio  fiec,hancreferemus.d.c.cum  in  cun6tis.  §.  inferiota. 
Muheri  fane  moniaHum  curam  gerenti,qua;  abbaciffa  dicituc 
praeftitutifuntanni  XXX.t.indemnitatibus ,  deelcifi.intr. 
Sedeara  confticutiDnem  incerprecationead  viros  porrigere 
&extendcre  diftimilitudo  rationis  nonpatitnrcumpcxict- 
timexemplo  turpecfle  dicant  lurcconfulti  fceminco  vcca- 
bulomafcuIoscontineri.l.fiitafcriptii,del.2,.Indignitatibus 
conferendis  cuiufmodi  funt  dccanatus,archidiaconatus,  &c. 
tempus  X X  V.annorum fpeftatur.  Quod non folum in ar- 
chimandrita  locum  habet,  vti  diximus,  fed  in  ptxfedtis  etiam 
illis  monafticorum  conuentuum,  qui  prioresconuentuales 
appellantur.c.ne  in  3gro.§  cxterum.  de  ftatu  monac.  In  pres- 
bytero  xtas^y.annorum  ,  autfaltemjo.annorum  re^nire- 
bacur prifciscanonibus.  c.  presbyter.  7 8.  diftin.  Qutod  eciara 
IuftinianusconftituitNouel.iz5.c.nemo.78.diftin.  Piesby- 
terumque  iutelligebantveteres,  quicurationemanimarum 
hsbebat,  cuiquecerte  alicuius  Ecclefix  committebaturgu- 
bernatio.  Sedhodiebreuius  aliquanto  temporis  fpatium, 
nempe  z  f .  annorum  definitum  eft ,  did.  c.cum  in  cun(iiis.§ . 
infetiora.Qup  temporc  diac  oni ,  fubdiaconi ,  acolut  hi  &  cx- 
tcri  inferiores  clcrici  ordinari  debeat  in  re  bencficiaria,  quara 
iuc  tradtamuSjparum  refert.  Nam  ccrcmonialis  eft  &  imagi- 


naria  tantum  hxc  ordinario  fine  vllo  onere  acbeneficio.qua- 
uis  olim  promotio  elfet  ad  certuro  minifterium,&  cumbcne- 
ficijcollationc  coniun6ta.  Quumigitur  ordinacioncs  fie- 
banc,ad  cercum  minifterium  beneficiuraq; ,  non  vc  nunc  ab- 
folute  contra  C  halcedonenfe  concilium,  alia  xtas  ordinacic- 
nifeaminifterio,aIiabenefic!J,  quodilliminifterio  coniun- 
6tum  crat,  collarioni  prxfcripta  non  eiat.  De  prxbcndis  ca- 
nonicorum nihilfatis  exprefliimoffendimus  iniurepontifi- 
cio,  fed  vulgorcceptumefti4.annoruratempus,vtminimii 
requiri.Panor.inc.iuperinordinata.  deprxb.  Aliquifcptem 
annos  fufficcrc  putant.ca.fi  eo  cempore,de  refcr.in  6.c.  ex  eo, 
de ele(ft,  eod.  lib. quorum  opinio in  fimplicibus  leuioribusq; 
beneficiis  fine  curatione  animarum,&  dignitate  vUa,  defcndi 
poteft.cum  fit  verifimile  non  alio  confilio  clericis  inferiorib. 
hxcaflignata  efl^e  quam  vt  ex  eis  ali,  &  ad  minifterium  Eccle- 
fix  inftitui  poflint.not.in  d.c.fuper  inordinata.d.  c.fi  eo  tem- 
pore.Tempus  crgo  quo  poteft  clericus  ordinari,id  eft.feptein 
annorum,hic  inlpicitur.can.de  his,28.diftin.c.in  fingulis.  7  7. 
diftin.c.vltim.de tempor.ordin.in  if.not.in  c.cui.  de  prxb.  ia 
^.clem.vlt.  de  xtate & qualitate.  Hxc de legibus  ccclefix an- 
nalibus  breuitcrdicenda  putaui .-  quibusillud  prxtereaadii- 
ciendumcft  ,  folerepontifices  Romanos  propoteftacepaf- 
fim  hacum  legum  gratiam  facere,vt  tcl^  qu^dam  aranearum, 
vt  AnacharfisdicebatjeflTevideantur.  Cxterisveroepifcopis 
itademum  pcrmittiturhxcrelaxatio,  fianimarum  curacio- 
nembeneficium  nonhabeat.  c.i.dexcat.&qualjc.infi^.  De 
huiufcemodigratia.quodicribitalicubiBudsusnofter,  con- 
tineremenonpotui.quinhicadfcriberem  :  Translatitiura, 
inquit,efleiamdiu  cccpit,  interpretationc  iuris  Mercuiialis 
eos,  quinondum  tutels  fuorum  bonorum  fadiifunt,  imo 
veroquinecdumin  fuamtutelamvencrunt,  adani7osvenii- 
fefingi  tutelx  animarum  annalium  legum  folutione.  De 
iis  qui  ob  multitudinem  beneficiorum  canonibus  pcohibi- 
tam,bcncficiorum  minime  capaccs  efle  dicimtur,  lib.  8  .dille- 
remus. 


CLVIBVS    MODIS    ACOVIRANTVR    BENE-, 

F  I  C  I  A,     ET    ECCL.ESI.E    M  I  N  I- 

S     T    R    I        O    K.    D    I    *l  ;£    k    T    V    R. 

.  L  I  B  E  R     Q_V  I  N  T  V  S.  - 

A    R    G    V    M    E    N    t    V    M. 

^,.\Nehommes  mnidonetadminifienahonorepue  ecclefiafiicos  aut.irrepere  aut  irrumperepopnt  ,editipmt  variicano- 
ws^ejuibusratiomuneritmhuittfmodtdtfiribuendorumcontmetur:  quamhocltbro accurate  acdiffufe  exequemur  cyex' 
fUcabimus.  Nam  mores  hominum  'variis  £tattbtts  ac  fecutisfubinde  mutati  effecerunt ,  vt  ex  njnogenere  honores  eclefiafii- 
cos  defcrendi  tandem  multa  exorirentur,  ElcBio  videltcet,  Pofiulatio,  Translatio,  ConitmSiio^  Fiducia^Sfandatum  apofioli- 
cum,Refcruatio,Notninatio,drcatera  qu<efingulis  capitibtis  hic  defcribtmtur. 


^Uitfitforma  &  ratio  eligendi  minifiros  ecclefi^ ,  tam  ve-; 
-■  ■  tusquamnouaiquidg^intereabeneficiatnterfit^  u-jf  1 
qu£  vulgo  collattua  c^  eleSitua  dicun- 


tur.      C  A 


L 


>  Eratione  &  forma  ordinandi  minifttos 
^Ecclefix,  nullum  in  facra  fcriptura  prx-' 
iceptum  extarearbitror,  fedritus  aba- 
Ipoftolis  obferuatus ,  quorii  exemplum 
vice  cuiufdam  prxcepti  nobis  efle  de- 
/betjcx  aliquot  fcriptorum  facrorum  lo- 
iciscognofcipoteft,  quxnoshic  adfcri- 
fpfimus.  Acprimum  omnium  Luc^s 
fcribit,  Adlor.  cap.  i.  apoftolos  hortantc  Petro  in  locum  luda 
proditoris  Mathiam  fuffecifle ,  fcd  conuocatis  prius  omnibus 
difcipulis,  quorumcommuniconfcnfufd  fadlumcft.  Cum 
cnim  duo  ipfis  facro  muncrc  digni  viderentar  ,  lofephus  8C 
Mathias,quos  in  confpedlu  omnium  ftatucrant.tandera  pre- 
cibusapud  Deum  fufis ,  &  fadia  fortitione ,  in  eorum  c<Etum 
Mathias  cooptatus  eft.  In  hac  igitur  creationc  quamuisHitfet- 
uencritfors,tamenelc6lioaliquaiudiciumqueanteceffitr'I- 
^cifniacteadisdiacoQisfottevfbsfuifle  apoftolos  aequaqiia 


ait,fcd  vna  cum  difcipulis ,  communi  confenfu  clegifre  fepte,' 
quibus  coram  tota  multitadine  poft  precationem  manus  im-, 
pofucrunr.A6ior.c.(>.  IdcmincooptatroneBarnabx&Sau- 
li.qui  f  adita  eft  Antiochix  poft  preces  &  iciunium  adhibitaia 
fuifTc  manuum  impofitionem  refcrt  Ador.  cap.  i  j.  Ideni 
presbytcros  perfingulas  ciuitates  a  Paulo  &  Barnaba  con- 
ftitutosfuifleait,  fadaptecationecumiciunio.  Ador.cap. 
14.  Ex  quo  Ibco  funt  qui  colligant ,  fufi^ragio  populi  crcatos 
fuifle  qiiod  verbum  Grxcum  ;^e(po7iD«i»,  quovfuseft  Lucas, 
non  fimpliciccrcreare  fignificar,fedfuffrag;io  &confenfu  po- 
pulitantum^quxmanuumeleuatione  fignificecur.  Sedhxc 
fententia  apiidme  dubia  adhuceft  ,  cumid  verbumad  alia 
transferri plerunquc folcar.  Ex authoribus  aliis qui  facri  iion 
habencurjClcriiens  apud  Eufcbium  fcribit,  ccdef.  hiftor.lib. 
z.cap.i.  lacQbumfratremDominiiPetro.Ioannc&Iaco- 
bo  apoftoiis  creatutn  fuifle  cpifcopum ,  fedis  nullius  certi  ri- 
tus mEminit.c. porro.  66'. diftin.  Tcftatur & Eufebius lib.  j . 
eiufdemhiftoris,  c.ii.vitafundoIacobo,omnesapoftolos 
ac  difcipulos  Domini ,  qui  tuncfupctfticcs  crant ,  cx  variis  lo- 
cisin  vnum  Coriuenifrc ,  &sommunicato  confilio  Symeo- 
nem  ep|f4:opii  tlegiflTc.Nec  aliud  prxtcrca  adiicit.  Dc  epiftola 
Cleme;ncis,qui  fe  Petri  fucccflorcm  in Ecclcfia  Romana  dc- 
le<^amabeodefuifreafIetit,pofteavtdebimus.  Poftapofto- 

CGG     4 


1184 


FrAtic.  Duareni 


lorum  tempora  edici  funt  varij  canonesde  ep.fcoporum &  a- 
liovum  Ecclefii  miniftrorum  ordinatione.  Nam  canones 
qaidicunturapoftolorum.aClemente  ,  vtfettur.confcri- 
pti  ftacuunc ,  vt  epi/copusa  duobus  auc  tribus  epilcopis ,  prcf- 
bycer,diaconus  ,  &ca:tericlericiab  vno  epiiccpo  ordinen- 
tur.  Nam  eo  tcmporc  cosperat  in  fingulis  ciuitatibus  vnus 
cpifcopus.qui  presby  tetis  omnibusprieirec ,  conftitui ,  cius- 
queerat  ordinatio  &raanuumimpofitio  ,  nonpresbytero- 
rum.  Creacisarchiepifcopis&Metropolitanisconftitutum 
eft.vt  epifcopus  ab  omnibus  fuar  prouinciar  epifcopis ,  fi  com- 
mode  congrcgatip«*ilint,ordii.eturv  ineoquc  negotio  pri- 
raaspartes  obtineat  Metropoliranus  ,  eiusquepricfpuaiit 
authoritas.  Sic  enim  Synodi  NicactMC  Graccum  canonem  in- 
terpretor,  quideconBcmationeapudoos  vfitatanonloqui- 
tur.cap.cpifcopi.tf 4.  diftin.  Naraprzfcntibustam  Metropo- 
litano,quam  ca:teris  epifcopis ,  hebat  epifcopi  ele(!lio,quam- 
uis  hodie  poftelc<Skionem  adirifolcant.cuiusTei  tcftiscit  Cy- 
prianus  hb.  ^  .epifto.  4.  Citeri  veto  miniftri,  prifcntc  cpi- 
icopo.qui  cos  ordinabat,  eligebantur.  Ac  ftifti  agia non  tan- 
tum  cleri ,  fed  ctiam  populi  crant  in  huiufmodi cltdionibus. 
c.epifcopus.Z4.diftin.&:  (Jj.cJ/.diftin.Quod  vetifimileeft  & 
apoftolorum  tcmporibus  obferuatum  ruifle.licet  non  fatis 
exploratumid  fit.  Vnde  Leo  pontifex ,  Nu!la ,  inquit  raiio 
finic  vt intcr  epifcopos  habeantur ,  qui  nec  a  cleticis  funt  elc- 
^i,  nacapiebibusfunt  expetiti,necacomprouincialibuse- 
pifcopiscumMetropohtaniiudicioconfecrad.cap.nulla.^i. 
diftin,  Idem ,  Vota ciaium , teftimonia  populotum.honota- 
torumarbitrium,ele6lioclericoruminordinacionibusfacer- 
docum,&c.con(tituatur, &c.cap.  vota.  6  j .  diftin.  Ipfi  etiam 
principes  curaopusefat,auchoritatcm  fuam  int«rponcbant. 
Nec fane  squum  crat eos  deterioris  conditionis,quamc2tc- 
ro$  ciues  haberi.  Ac  fimilis  propemodum  fuit  ratio  ctcan- 
dorum  facerdotura  apud  vetercs  Romanos  anccChriftianif- 
mtiai,vc  ceftacur  Ciccro  in  i.oracio. dc lege agr-a. contra U-ul- 
lum,hisverbis  :  Nehocquideraviiic  maioresnoftrostam 
fuifte  populares  ,  vcquod  per  populum  crearifas  nonerat 
propterTcligionem  facrorum,  in  eb  ramcnpropccr  amplicu- 
dinem  facerdotij  nolucrunt  pcpulofupplicari.'  Atquehoc 
idcm  de  ca^teris  facerdotiis  Cn .  Domitius  trifaiunus  plebis 
virclarifnmustulit,  quodpopulis  perreligionemfacerdotia 
m andarc  nonporerat ,  vt  minor  pars populi  vocaretur :  ab e« 
parte  qni  efletfadlas,is  a  coUegio  coopcaretur. 

Redc  tamen  conftitutum  fuit  in  concilio  Laodice.no,cap. 
ij.vcmulcicudini&plebinon  permittacur  eleckio.  cap.  non 
eft.6^5.diftin.qua:,vtaicOfigines,fa:peclamoribusautgfatiai 
a  it  pretio  cxcitata  moueri  fblec.  can.  fi  ergo.  8.  q.  i.  Quan- 
quam  enim  populo  inuico  non  dabiicur  epilcopus,  tamen  im- 
moderatam  eius  cupiditatem  clerus  non  ccgebatur  fequi, 
quafiex  populi  arbitrio  penderet  cle<Stio,  fcd  eos  doccrcac 
aJuioneredebebantj&gfauitate  prudentiaquefuaabincoc- 
pto reuocare.c.docendas,  tf i.diftin.  Elcdio igitur  tam  a  de- 
ro  ,quam  populo  celebtabacur,  epifcopo  vno  prifence  vcl 
plutibus  epifcopis,  vt  iam  diximus ,  inquirebatutq;  in  morcs, 
doftrinam,a:tatem,n3tales,  &cstera,dequibusintegro  li- 
brodiflcruimus  fupra.  Ac  fiuulla  notaafperfusreperiebatur 
propter  quam reiici  dcberec, ftacim  ab  cpif copo  vel  epifcopis 
manuseiimponcbantur.  Necabfqucca  inquifitione  confe- 
crariotdinativepoteracconcil.Nicac.cap.j.  Etpleriqueau- 
thoresfunt,paIam  proponi  folitafuifle  nominaordinando- 
rum ,  fada  omnibus  poteftatc  quicquid  vellent  cis  obiicien- 
di.  Lamprid.  in  Alexan.  Hascfuit  vetus  formaordinando- 
rumEcdefis  miniftrorum.  Necfuitvllum  diferimenintec 
epifcopos&aliosminiftros  inferiores,  nifiquod  hiab  vno, 
illiapluribus  epifcopisordiuabantur.  Vctumhzcformaeli- 
geudinonfolumiramutata,  fedctiaminquocundam  admi- 
niftfofumofdinaiioneomninofublatacft,  adeo  vcplcrique 
dtra  eleftionem  in  Ecdefia  conftituantur,iure  quo  nunc  vti- 
raur,poutificio.  Hincbeneficiaquxdameleiflione  diciraur 
acquircre.-aiiacollatione  qiiadam  &  conceflionc,  quznul- 
lam  cledionerarequirat.  Nara  roaiora  quxdam  ampliora- 
que  minifleria  ac  beneficia ,  cuiufmodi  epifcopia  funt ,  folen- 
nielcdlione  deferuDtur.  Ca:tcraab  epifcopis ,  &intcrdum 
acollegiis  prxterm^fTo  illo  fblenni  elediionis  ritu,  tribui& 
conferti  folent.     Fitautem  epifcoporum  ele^fkioa  coilegio 


canonicorum  cathedralis  Ecclefia;,  eoricu  &ordinc,queiA 
lonocentiusinquadamfynodoprxfcripfit.c.quiaproptcc.da 
eled.Caereri  verodcrici  prsicc  canonicos  fuffragianon  fc- 
tunt,  acmultorainus  laici,  quiprifcis  tcmporibusinterene 
clcAioni , & vcre digere cpnfueucrantc.  Maflana. de t\eQt, 
Is  igitur  in  qucm  omnes  canonici ,  aut  cette  (nMoi  xa>Kde/,id 
eft,maiacmcliocquepafseonfenferit,poftcommunication9 
dehberationcmqj  mutuam,qus  folennem  ftffragiorum  per- 
fcrutationemcontinuoinipfis,vtitadixerim,coraitiisfcqui- 
lur,  acollegioeligidebet:ida  vcteribusdirimcre  fententiai 
velfufFcagia,nififallor,dicebatur.  Nonenimfuftragia&fcn- 
tcntia;  fingulorum  hic  numerantur folum ,  fed  etiam  pondc». 
rantur,&  is  potioc  habctur  nonnunquam,quera  pars  grauicj>r 
atque  melior  comprobauerit.c.in  gencfi.  c.EccIcfia  vcftra.  de 
c\tik.  Vincitquein  dubio  numerus,  fi  nulla in  mcritis  cands- 
dorum,auteligcntiumafte(ftu,catetisq;huiufmodi,injEqua« 
iitas  appateat.  Ad  quam  demonftrandam  admittitur  is ,  qui 
contra  numeru  pugnat,nifi  aduetfarius  duar  um  partium  col- 
legij  punda  tulerii ,  vt  concilio  Lugdunenfi  ftatutum  eft.c.fi 
quando.de  eledl.in^.  Cumautem  nuUaprjEtcrquarainca!- 
culis  atque  f  nffragiis  inasqualiras  reperitur.non  fatis  cft  *liqu« 
roaiotcnumero,quamadueriarium  niti  vtcligatur.fedau- 
iocem  pactcm  eorucanonicoru,qui  adfont,  ab  co  ftarc  opor- 
tec.c.ecclefia.  c.  Cumana.  dsele^-taraetfiiucisciuilis  autbo- 
res  raaioic  panem  anai  in  intecdi^o  vtcubi  alitec  intctpre- 
tatifint.l.maiore.de  vecb. fig.  £t notaadd eft omnescanoiii- 
Gos,quiinpfouiaciadcgunt,adhiccomitiavocandosfflc.c. 
<ora,dceleft.Alioq«ivuIgodicifolet,«agi8obcfrcclcaioni 
coricemptuvniuiabfcntis,quammultocupcxfentiuminter- 
ceftioncm,&  concradidionem.c.  bonx,  dc  clcA.InfirmatQr 
enim  ob  eam  caufam  eledio,  quanqua  aliascite,  &  piurimo» 
turaconfenfu  cclebraca,nififorteis,quifpretuseffc  dicitur» 
quod ita  geftum  cft.poftea  ratum  habuetic.c.quod  ficut ,  d« 
ele(a.Poilelcftionemhocmodof«(fitam,c6fitmatioMctro- 
politanirequiricur.c.nihil.c.eumdiIe(aus,deeIe<a.  nccam» 
eletilusquicquamadminiftrandifacultatemhabet.c.  noftris. 
cqualirer.caq-,  confirmatio  mature  fieri  debct,  &  inquifiiio- 
necxaminationeq;accuratapC2cedente,vtfupradixiraus,c». 
}.cap.nihil,de  clcd:.  ica  vc  omncs  audiantur,  qui  ocdinationis 
impedicdas  caufa  quidpiim  obiiccce  voluerinr ,  quamuis  foc- 
tccQnjpetitocesnonfint.  QuaraobccmBonifacius  vecercni 
illamconfaccudincm  nominaordinadorum  publiccpcopo» 
ncndijCuius  ante meminimus,  non  imraecico  cepetiit ,  ac tc- 
nouauit.c.vlt.de  eledi.in  6.  Qupd  fi  fat^s  diligcnti  inquifi- 
tione  elc(ftus  non  tepetiatuc  idoneus ,  non  modo  non  coa- 
ficmatur,fed  etiam  in  futuriscomitiis ,  inquibusiteraturele- 
Aiojiure  fuffragij  carcnt ,  qui  fdentcs  pcudentesq;  talcm  plc- 
gccunt.c.curaincunctis.ccum  VintonL  Conficraationeni 
iequitucconfeccaiio,qu<;ol:roaconfirraationen6diftingue- 
batuc.  Nara  canonem  illum  Synodi  Nicsna:,quem  fupca to- 
dtauimus,  male  eonucs fam  e  Ctsco  in  Latinum  huic diftin- 
^ioni  occafionc  dcdifie  fufpicoc.c.cpifcopi,  (»4.  dift.  Fit  autc 
hscconfecratio  abepifcopisprouincialibus  cumauthoritate 
Mctropolitani,vcexcanonibusa  Gfatianocongeftispirfpi- 
cuum  cft.^4.dift.&  leq.Ac  taraecfi  poft  confirmationcrit  tes 
ccclcfiafticas  adminiftrandi  ius  habeac  cledtus,  camcn  confe- 
craccj&aliaquxdamidgenus  exequieidemum  Ucetquiio- 
feccatuseft.c.tcanfmiilam.c.quodficut,  dcelei5l.Hxcciimita 
fehabeaat,dubiumnou  eft  quin  epif copium  intecminiftena 
feubeneficia  ,  qua:dict3ncurelei^iua,rei^econn!]mcrettir.' 
Decxtetisauteraqu^tifoler.Etquotundamycterumopinia 
eft.conftitutionem  Innocentianam,  quae  ticura  otdineinque 
eledionis  prxfccibit,  adomnia  ecdefiatum  <}uaruncunqu$ 
coUegia  pcctinece.Qu^  opinio  ad  vetetis  Ecdcfiz  ritu  m  pcof 
pius  cxtecis  acccdit.  Sed  motibus corapacatum  eft ,  vt  io epi. 
Icopocum  tantum  &  archimandritatum  promotione  hv^ 
fpcmaleruecur.  Etfane  plutimum  in  hacre  confuctudiai 
videtuc  tcibucndumefie.  Nonenim  inftitucum  Innocentii 
fuit,qucminiftecia  beneficiaque  clc(Stiu3eircntautcontca, 
definicc  ,  quodeoteraporcfortafliseracindubitatum,  fo4 
inomnibus  ele^iuis  fctmam  atquerationem  eligendiideo 
conftituetevoIuit,quodvnufquifquepcoptiamquaadame- 
ligcndiviam,  autinucilemplecunque  ,  autperniciofam  ec- 
defiispcofuo  ingenio  comminifcececut.  d.  c.  quiapropter, 

lccxco^ 


Depic.ecclminili^c  henef.  LiL  V, 


&  excogitarct.Itaquein  canooicorum  proraotione,  aut  alio- 
rum  qui inferiores funt,eam  fotmamferuari nccede  non  eft. 
Sedcur  ea  bcneficia,  atquc  alia  huiufmodi  eicdiua  non  di- 
cuntur,cum f uffragiis  omniura  canouicorura  promotio fiat? 
Kefpondeo  duplicem  huius  rei  caufam  efle.-vna  cft,  quia  cum 
fuffiragiis  fui«  protinus  beoeficium  conferant  coUegx,  nec  vl- 
lam  epifcopi  confirmationem  expedlcnt ,  fimplcx  raeraqne 
«leitio  nequaquamefleinteliigitur,quocunquc  modolen- 
tentiam  in  conuentu  fuo  dixerint.  Vt  enimbcncficium  col- 
iationc  acquiri dicatur.an ab  vna  aliqua  fingulari  perfona ,  an 
ab  vniuerfitate  aut  collegio  conferatur,nihil  refert.  Sunt  qai 
ha:c  bcncficia  mixta  appcUent:  nec  id  quidcm  male.prifcrtim 
£folennisille  conftiturionis  ritus  indicendis  fcntcntiis  ob- 
feructur.Eadem  cnim  opcra,  &cIigere&conferrcdieHntur, 
^uia nuUaipfis confirraatione  poft  cam  cle6tioncm  opus  eft. 
Altera  caufaeft  ,  quia  quoties  Innocentianae  conftitutionis 
forma  fcruari  non  folct,fed  confsnfum  quoquotnodo  in  cob- 
tu  atque  conuentu  dcclarari  fufficit ,  vt  fit  plcrunquc ,  non  vi- 
dctur  proprieelct^io  diccndaefFc,  quamuis  forte  confenfus, 
authoricas,aiK  confirraatio  antiftitis  fupecioris  rcquiratur.gl. 
cap.ficut.de  cledlio.io  tf  .Proindc  collatiua  dicuntur  ctiam  ca 
bencficia,  quxcpifcopus  cura  confenfu  &confilio  coUcgij 
confert,  quoniam  abfquc  folenniritu  conftitutionis  Iubo- 
ccntianx.is  cofcnfus  voluntasqj  declaratur.  Cum  autem  exi- 
inia  habcantur  ca  miniftetia  beneficiaq; ,  in  quibus  prxtcr  ri- 
cum  folennitateraquc  cledlionis,  confirroationera  quoq-,  an- 
tiftitis  ncceflariam  cflc  maiercs  noftri  voluetunt,  conftitu- 
tum  cft  a  Bonifacio  oflauo,vt  gencralibus  diploraatum  pon- 
cificiorum  verbis  contiaeri  rainime  intclligantur.c.cum  in  il- 
lu.deptsb.in^. 

C   A    P.       II. 

De  eogenereadfacra  mimjleria  hene^ciaj^fromoue»- 
di,quodvi*lgofoJiuUtionem  •vocamm. 

ANciquisrecentioribusque  canonibusraultifariam  pro- 
rpe£lum cft,  vthominum ambitioforum temcritasre- 
tundatur,&  vt  ne  quis  indignus  promoueatur  ad  rainiftetium 
Ecdefic  Voiuntenim  canones  inminiftrorura  eledlione, 
niorum,  dodrinx ,  statis rationen  habeti,&  csterarum  re- 
rum,de  quibuslib.4.  abunde tradatura  fuir.  Illud  ctiam  no- 
minatim  cautura efl  ,  nequisepifcopusadaliam  ciuicacem 
transfcrripoffir.dcquopIcniusinfradifrcrcmus.Qupdfiqui 
contra  hanc  difciplinam  aliquera  elcgerinr,  non  folum  inter- 
cidit  eIedio,fed  ele6i-ores  etiara,qui  ius  fuffcagii  habent ,  eius 
amiffione  mul(%antur,vt  ante  diximus.  Verum  hzc  feueritas 
abfque humaniori  interpretatione  &  ^Mxna confiftere  non 
potuit.  Quid  enim  fi  vir  fpedats  intcgritatis  &  eruditionis 
repcriatur  ,  quifacrisinitiatusnondumfit,  autiuftxxtatis 
non  fit,ncc  alius  idoneus  forte  exiftat ,  qui  Ecdefix  prxficia- 
tur.'  QuidfiEcdefixmagnaaliquavtilitasac  neccflitasfua- 
deat,cpilcopum  vniusciuitatis  in  aliara  transferri  ?  Itaque  vi- 
(um  efi  iuris  pontificij  authoribus  ita  rem  terapcrarc.vt  fum. 
niuraius  zquitaticedat  ,  &nihiloB[iinusraluafitptifcarum 
lcgumcanonumqucrcuercntia.  Nonenim  temerc  eledio- 
ribus  permitdtur alienx  ciuitatis  epifcopum  aut  nothura  ho- 
niinemveIprophanum,veInon  legitimx  xtatis  quafifacro 
muneredignum,«ontraIeges  inftitutaqucmaiotum  eligere, 
fed  fuperiorera  antiftitem  adirc ,  abeoquc  veniam  gratiam- 
quecanonurapoftulaceipfislicet.  Quaimpetrata  eligereita 
demumpotatunt  ,  fivitiumproptcrquodcanone$elc(2:io- 
nemprohibent  ,  libcllopoftulationcquefuacomplexifue- 
tint,&  nominatim  expreflerint.  not.  in  cap.  innetum.  de  e- 
\t€t. & in  c.  vltim.  de poftul.prxlat.  Idquc  iure pontificio  fic 
eft  conftitutum.  Sed  raotibus receptum  eft  vifitandi circui- 
tus  ioanis  caufa ,  vt  fi  vifa  fuerit  squa  pof^Iatio ,  ftatim  ordi- 
netur  minifter  Ecdefix,  adeo  vr  poftulationis  admiflio  iuftx 
eleftionis  confirmationisque  vim  ac  poteftatcm  habctcdi* 
catur.not.inca.vltim.depoftul.prxlat.  Huiusantem  poftu- 
lationis  nullum  apud  veteres  excmplum  rcperio,  nifi  forte  in 
promorione loannis Chtyfoftomi ,  cuius  mentio  eft  libr.  10. 
Tripar.hifto.cap.j.  Sednceaquidempromotiohnicnoftrx 
omBiaofiniliscft.  Nam  cametQ  vtilitacisacocceflilcatis  cau- 


XI85 

fa  a  canonum  prxfcripto  nonnunquam  recedcrent ,  vt  docct 
canon  Apoftolorum  75)  .tamen  quia  cpifcopi  pr?  cfle  cledio- 
ni,n«dumintercfleconfucuerant  ,  eorumquedudu&au- 
ihoritateomniagerebantur.hxcfoUsnnispoftulario  ,  qux 
hodie  vfitata  eft,omnino  fuiflet  fuperuacanea.Itaque  Theo- 
dor.lib.4.ecclef.  hiftor.  deAmbtofioIoqucns,quifacroab- 
lutuslauacrononduraerat  ,  eumapopulo&  epifcopis,  qui 
iufTu  Impetaroris  Valentiniani  conuenerant,cpifcopum  Mc- 
diolanicdiftura fuiflefcribit.c.ftatuimus.  di.dift.   Quamuis 
Gratianus  adptifcifxcuHmoresnonrefpiciens,  poftulatura 
fuiflcpotiusaflerat.c.Valentinianus.  (pj.diftin.  Cum  autera 
didlum  fitpoftularioniscoraprobarioncmeleftionis  confir- 
mationipatemefTcquibufdam  fortaffisvidebitur  interele- 
Aionem  ac poftuiarioncm  hodie  nihil  intercfre.  Vcrum  ali- 
quoddifcrimcn,  necidquideialcueadhucanimaducrtipo- 
tcft.c.epifcopu$.<>  I  .diftind.  Non  enira  vt  eledo,ica  etiam ci 
cuius  promorio  ordinarioque  poftulatur,  vllum  ius  cx  poftu- 
larionc  intelligitur  acquifitum  cflc.  Atquc  ideo  interim  cano- 
nicis  vat iare,&  f ententiam  mutai  e  permiflum  eft ,  donec  an- 
tiftes  aditusjipfiquc  oblaca  poftulatio  fuerir.ca.bonx.  de  po- 
ftul.prxlat.  Namcanonicicum  communiconfenfu  &con- 
filio  poftulandumefle  aliquemdecernunt  ,  ncquaquamfe 
eumcligeretcftantur  ,  fcdlibentereledurosoftendunt,  fi 
perleges&canoneslicerct.  QuorumcanoDim  ligoremla- 
xari  ac  remitti,  &  eligendi  potcftacem  fibi  fieri  fiipplicitei: 
petunt,  aut  cet  te  voluntatem  f  uam  a  fupcriorc  antifi  ite  co.x- 
probarijpeiindc  ac  fi  vcra  legitiraaque  cfTet  eledtio.quod  ho- 
die  receptum  cft ,  vt  diximus.Ea  fiquidem  petitio  fi  lufta  vti- 
lisqucEcclefix  videatur ,  profolennilegirimaqueeledione 
haberifolet  ,   vtnuUamaliam  eltftionem  pofteacelebrari 
ncceflbfir.     Quaratione  vulgo  uaditum  eftin  huiuimodi 
poftularionibus  ,  ritum  ordincmque  conftitutionis  Inno- 
centianx  ,  cuiuspauloantcmeminimus,  cmnino,feruan- 
dumcfle.  Namlicet  exduabusviis  alteraextraordinatiafir, 
nihilominus  codem  fcrre  ambas,&  par  in  vcraque  peiiculum 
cflevidemus.  Prxteteaqui  hominefacromuncreindignuin, 
poftulant,  non  comitj uo ius fuffragii ,  vt  elcdores  aniirtunr, 
cum  pofccntes  veniam ,  &  virium  agnofcentcs  confitcntesqi 
eiusqucmordinaridcfiderant^canonesviolarenonvideai)- 
tur.can.innotuit.de  eled.  Quodtamcneftitaaccipiendum,' 
nifi  tale  vitium  fit ,  vt  graiiam  canonum  remiflionumque 
fperare  non  debeanr,  vt  puta ,  fi  noxius  aliquis  fcekracufque 
vir  poftuletur,  in  quo  nuUa  vi tx  emendatio  eluceat.  Hiuic e- 
nimquemnefatiumcftpromouere,poftulantcs,exempI«er 
ligentium  plcdbi  mul<ftarique  debet  e  conftitutum  cft.  c.  1.  de 
poftul.  prxlat.  Quamuisautem  eledioacpoftulatiotesdi- 
ucrfx  fint,c.epifcopus  ,<^i.dift.tamenquibusverbisvtantuc 
poftulatc  volentcs  ,  non  Hiulrum  refeteabitrcr,rnodovo- 
luntaseoiumobfcucanonfit.  Nam  fiue  poftulandura  fee- 
ligere,  fiue  cligendum  poftulare  dixerint,nihil  corracanones 
facerevidentur^ficonftcteosgrariamabanriftitc  fuo  expo- 
fcerc  velle,quia  forte  vitium  aliquod  cxponunt  propter  quod 
iure  fuo  cligere  fe  non  pofre  vltro  fat en tur.  c.  poft  cransiatio- 
nera  ,  de  renunt.  Nam&vetcfespromifcuehisvctbisvfos 
fuifleanimaducrrimu$.c.literas.<>5.dift.Necniemouctquod 
Bonifacius  conftituiione  quadam  fua ,  hocpronuntiandi  ge- 
niuvt  capriofum  fubdolumque  improbauit.tituI.depoftul. 
ptxlat.in  6.  Nara  aduerfuseos  editaeftcaconftitutio,  qut 
facro  munere  indignum  quempiam  eligerc  cupiunt ,  fcd  quia 
verentur  ne  paccfadla  randcm  eius  indignitate,pcEnx  fint  ob- 
noxii ,  his  vcibotum  inuoluciis  improbitatcm  fuamtegcre 
conanrur.  Quxrifoletaquogratiaremiffioque  ,  de  qua  hic 
loquimur  ,  poftulanda  fir.  Ec  quidem  Romanus  pomifcx, 
cumdeproraorioncepifcoporumagiturquodresmagni  p6- 
deris  fir ,  &  ad  excroplum  maxirac  pcrtincat ;  co  nomjnc  adi- 
riconfucuit.not.cap.  vlrim.de poftul.prxlat.     Pcocxteris 
vero  maieribus  minifteriis  ira  demum  ,    fi  vitium  pto- 
pterquod  inhibeturelediio,talefit,vtaliisancifticibus  gra- 
tiam  canonum  facerc  non  liceat.  Proindc fi  candidams  X  X. 
annosnarusficnecanimarumcuratiopecatuc.fcdaliudquid- 
uis  miniftetiuru  Eccicfix,  apud  proprium  cpifcopum  hxc  ve- 
nia  re6^e  poftuiabitur:cum  hoc  gcnus gratix  iuter  ea qux  re- 
cepir ,  ac  fibi  referuauit  R.otnanusponcifex,a<»acecenfea(ur. 
tic.de  xta.&qualit.in^. 


liStf 


Franc.  Duarem 


C    A    V.       III. 

TrdHslatio  eptfcoporttm  quamobremjct prohihita.:  ali- 

terexpliutttm^quam  a  iiiris  Poftttficij  enar- 

ratorihttsfacJumadhticJit. 

T*Xlximnsinfuperioricapice,  epifcopumvnius  ciuitatisaj 
JL/ aliam  tranfire  non  poire,  fed  quia  obiter  id  tatum  attigi- 
mus,&  res  eft  animaduer  fione  digna,  nunc  de  ea  breuicer  hic 
diflerendumeft.  Dubiumautem  noneft,  quinhicfedium 
mutatio.vcecclcfiisvaldepernitiofa.iamolitncanonibuspro- 
hihitafir,idqueexconci!ijNica:nic.i^.Sard.c.i.Antioch.i(i. 
c.ii.Chalced.c.  f.Garthag.  j.ca.jS.perfpicuumeft.d.c.epi- 
fcopum.c.propter.7.q.i.Fit&hu)us  prohibitionismentioin 
confc/lione  fidci  quam  mifit  Papa  Damafus  Paulino  epi- 
fcopo  Theilalonicx  apud  Theod.lib.  j  .eccl.hiftor.c.  1 1.  Ac  i- 
dcmTheod.lib.i.c3.i9.Eufeb.quedaminfc6latur,quiNico- 
media  defctta ,  cuius  erat  apifcopus ,  contra  canones  ad  Ccn- 
ftantinop.ecdefiamtranfieracCuiusprohibitionisrationeni 
hanc  efle  dicunt iuris  pontificij  confulti ,  quia  mattimonium 
quodJam  inter  epifcopum  &ecc[efiam  incelligitur  concra- 
dtum  efte ,  quod  hominura  arbitrio  dilFolui  non  poceft.iuxta 
illudjQUod  Deus  coniunxit,homo  non  feparet.  Icaquc  aiunt 
cum  qui  epifcopio  fe  abdicauit.in  alia  ciuitate  eligi  &  ordinari 
pofle.quod  priori  vinculo  matrimonij  obftridus  eflc  defierfc. 
noc.in  ca. vic.  de  poft.prxlaco.  Sed  profc6ko  longe  alia  racio 
vctcrcs  ad  id  conftituendum  impulit,quae concilio  Sardicen- 
fi  aperciiiime exprefla eft,cuius  cocilij  hxc  verba funt,e  Gix- 
coinLatinumfermoncm  conuerfa.ca.  i.  Ofiusepiicopusdi- 
xir,nonminusmalaconfuecndo,quampcmicioiacorruptc- 
lafunditus  eradicanda  cft,  necui  liceat  cpifcopo  deciuitate 
fuaadaliaiticiuitatcra  tranfire.  Manifeftaeftcnim  cauiaqua 
hocfaccretentant,  cumnullusin  hacrc  inuentusfitepilco- 
pus.qiii  dc  maiorc  ciuitate  ad  minorem  tranfiret ,  vndc  appa- 
rc:  auariiia:  eos  ardore  inflamraari,&  amtitioai  feruirc,  &  vt 
dominationemexerceant.SicrgoomnibuspIaccr,  vihuiuf- 
modiperniciesaaftetiusVindicecur,  ntfclaicamcommunio- 
nem  habe3t,qui  talis  eft:  vniuerfi  dixerunt,PIacet.etiam  fi  ta- 
lis  aliquts  exticerit  temcrarius ,  vtforfican  excufationem  afFe- 
rat,  quddpopuli  literas  acceperic,  cumraanifeftumficpra:- 
mio  &  mcrcede  paucos,qui  iyoceram  fideai  non  habent,po- 
tuifle  corrumpi,  vt clamarent  in  Ecclefia ,  &  ipfum  peterc  vi- 
de  encur  epifcopum  ,  omnino  hasfraudes  remouendascfle 
daTinamus,  icavcneclaicamcommunionemin  finem  acci- 
piai calis,quod  fi  vobis omnibus placec,ftacuice.  Vniuerfi di- 
xerunc,  Piacec.  Huius  aucem  canonis  pars  cancum  pofterior 
ext u,in  cap.  i. tit.de  eleeft.Ii. i.  D ecr. fed  a iuris  pontificij  do- 
(5to  ibus,qui ex  fonte  non  hauferunt, parura  tsGtz  explicaca. 
Eanicmquoqueratione  confirrhatLeopontifexinquadam 
cpiftola  his  veibis ,  Si  quis  epifcopus  fui  ciuitatis  mediocrita- 
tc  defpcda  adminiftrationem  celcbrioris  loci  ambicrit ,  &  ai 
maiore  plcbcm  fc  quacunque  ratione  tranftulerir,  a  cathedra 
quidem  pellatur  aliena:car£  bic  eciam  propria,  vc  nec  illis  prat- 
f«deat,quosperauaritiarac6cupiuit,neciIlis,quosperfuper- 
biam  fprcuir.c.fi  quis epifcopus.7.  q.  i.  Ec Thcod.  Iib.  f .  eccl. 
cap.  8.  clare  ceftacurauchores  canoDum  huiufipodi  cransla- 
tionesprohibuiflc,  vtambitionera  prarciderent.  Illudnon 
pofliim  non  admirari,quod  Socraces  in  eccl.  hiftor.  prifcis  ca- 
nonibus  hanc  cranslacioncm  epifcoporum  vetitara  fuifle  ne- 
gac.ideoque  Produm  quendara  quiCizicenus  erac  epifcopus, 
Conftantinop.epifcopum  ordinari  pocuifle  contendit.lib.  1 . 
Tripar.c.S.canoncseniraanteidtcmpusdc  eare  cditi  hodie 
reperiuntur,quos  fupra  indicauimus.  Vcrumenimuero  mu- 
tatio  hic  tantam  poteft  vcilicaccm  ahquando  affcrre  ecdefiis, 
vcnonii-nmerico  toleratidebeat.  Canonesfiquidem  rauta- 
tionem  ("ed  s  inccrdicentes.dc  ca  non  intclliguntur.quam  no- 
ceflfitas  vtihtasque  ecdefiatum  flagicac,  fed  quat  cx  cupidicace 
&ambicionecpilcoporiiprofici(cicur.c.  mucacioncs.  c.  fcias. 
c.cpi(copus.7.  q.i.  Cuiusreicxemplaapud  Socracem  varia 
leguncur  in  hiftoria  ecclefiaftica,cuius  modo  mentionem  fe- 
cimi-,5,!ib.i.Tripar.c. 8 .Theod.Hb.  f  .c.8. Et quzdam  alia po- 
tifex  Antherius refert ,  vulgoqucrcceptum ac probatum eft, 
quod  is  de  Petro  ex  Anciochia  Romam  cranslaco  fcribic ,  ta- 
mctfideearenonDullidubitent.d.c.mutationes.Sednepr^- 
textu  vtilitatis  ac  ncccffitatis  lcges  ccdcfiafticx  cludantur  & 


infringantur  ,  hodievnius  Romani  pontificis  arbitrio  harc 
transfercndifacultas  omnino  commiflacft.  toto  tit.  de  tras- 
lat.epi(.Qui  alia  via  ad  cpifcopalem  fedem  afpirauicpoena  ad- 
uetfus  eum  iiirc  pontificio  ftatuta  eft,  vt  muneie  vttoquc  ca- 
reat.  c.fi  quis  cpflcopus.  &c.feq.7.  q.  i,  c.  quanco.de  translat, 
cpifc. 

C  A  p.     IIIL 

^ualefit  nominationis  acprxfentationls  ius  iis  cempe- 
tens^quipatroni  ecclefiarttm  dicuntur. 

PRatter  epifcopos  canonicosque,  quorum  an^^e  mentiofa- 
daeft,  funtalizqua^damperfona;,  quarum  voluntasic 
confenfus  interdumin  ordinandisminiftris  ccclcfiarum  re- 
quiritur.Namfiquisfacramaedcmcondiderit,  atqueconfti- 
tuerit  clericum.qui  facri  minifterij  curacionem  habeac.nomi- 
nare  ei  licec ,  &  epifcopo  offcrre, vc  ab  eo  fi  idoneus iudicatus 
fuet  ic,otdinetur ,  nec  potcft  epifcopus  abfquc  ea  nominatio- 
nequenquam  inhuiulmodi  Ecdefiaordinarc.  Idcnimnon. 
folu  m  canonibus  poncificiis,fed  cciam  iure  ciuili  conftitucum 
cft.c.decetnimus.i<j.q.7.nouel.<>7.ii}.Sicutinftituturaeius 
merito  commendatur,qui  pio  aflfei^u  religiofoque  duttus  de 
fentenria  confilioque  ancifticis  fui ,  rcm  fuam  coniccrat  Deo, 
ciufdem  proprietace  araifla,ica  ajquura  vifura  cft  eura  aliquid 
iurisrerinere ,  quod piecacis ipfi us  fingularifque in  ecclefiam 
voluncacis  perpecuum  monumentum  eife  poflit.  Idque adeo 
probacur,vt  vulgo  prodicum  fic,  cale  ius  ei  compecere,  quam- 
uis  nominacim  non  recepericin  cofticuenda  Ecclefia.  c.  figni- 
.  ficauicdetefti,  Necmulcumrcfctt,vthociustccineac,anba- 
fiIicamfundaueric,infuoqucfoIoautextruxeritabinitio,aut 
dirutaracollapfamquereftiruerit  ,  anveroadzdificij  mini- 
ftrorum  tutelam  redicum  ei  veiftigalque  certum  largitus  fue- 
ricc.fiiiis.i7.q.7.  Namfinereditibus,  quidotesecciefiariiin 
quibufdam  canonibus  non  male  dicahtur.c.decretum.  10,  q. 
i.vtdotcsprsdidrumapUdPapinianum.l.j.deinftrudl.Iega. 
nccquicquamasdiftcareturecdefia,  QuarauisergQdominus 
fiteiusfoli,  inquobafilicamajdificat,  autearumrerumquas 
Ecclefiacconftitutxdonat:tan1ehratio  fiiriSnon  paticur,vt 
poft  confecrationem  dcdicationemque  isl6cus,autaiisres 
Dco  confecrat* ,  in  ciu»  dominio  manere  dicancur ,  quam  uis 
co  verbo qiiidam abufi fuerincc.moaafteii  -m.i (T  q  7.1taqu« 
patroni  appellatiomagis  quamdominiei  cchuenire  ciedica 
eft,quafiEccIefisdcfcnforpropugnacorquetantum  fit.  Po- 
tcft&idcirco  patronusappellatusvi  eri  ,  quodcumeoqui 
icruum  fuum  manumifi:,aliquam  fimilitudinem  habeat.Isc- 
nira  et  fi  dominus  fcruimanumiffi  cfle  dcfinat,tameius  quod 
dicicur  pacronacuSjin  iure  ciuili.in  cum  perpecuo  obcinecHo- 
rum  vero  patronorum  duo  funt  gcnera.  Vnum  cft  laicorura, 
adquos  nominefuo  cxiiscaufis,  dequibuslocutifumus,  id 
iuspcrcinct  :  Alcerumeftecclefiafticorum,quibusnoniuo 
nominchoccompetit,(edEccIefiipotius,cuius  gubcrnatio- 
ncmadminiftrationemqnehabenc.  Opcripreriuinigicureft 
ea  iura,qu^  pacroao  poft  Ecdcfix  confticucionem  ftipetfunr, 
breuiter & (ummarioi  perftringere.  Quorum  illud primum 
prajcipuumquc  habetur ,  quod  iam  atcigionus,  ne  mpf  eorum 
quiccclefiispr3Eficiendifunt,nominatio.Sicenimaveceribu» 
linguajLarinsauchoribusdicicur.BrucadCicer.cpift.^.  Pli- 
niuslib.z.&4.epift.cuivocabulo&Grscum ,  quoluftinia- 
niisvritur,refpondct,vulgusprxfentarionemvocat.  Vcrum 
hominem  idoneum  &  facro  munere  dignura  ,  idque  intra 
certiitcmpusnorainare  pattonusdebec  Namparionolaico 
tempus  quatuor  mcnCum,  ecdefiaftico  fex  ad  nominandum 
iure  pontificio  prsfcriptum  eft.  Qup  tcmpore  pra:cerico  ab(- 
<jue  patroni  confenfu  liberum  eft  cpifcopo  Ecclefi^  mmi- 
ftruraordinare.rir.  dciure  patronat.infi,  Quansuisautcn» 
norainandi  ius  habet  pacronus,in  eura  tamen  qui  ab  cp.fcopo 
ordinacuseft,  nullam  fibipoceftacemvindicac  Quaicneob 
culpam  qnidem  gradu  fuo  deiicere  eum  poreft.fed  hoc  ad  an- 
tifticis  officium  (pedtat,  Necvcro  retum  Ecdefix  adniinf- 
ftrandarum  vllam  habet  faculcacem,  (ed  quia  pacronus  eft  ac- 
que  dcfenfoi  Ecclefii,fi  malc  veifari  miniftros  dcprchende- 
rit,  nonfolumadnioneie  eos&increpare,  verumeriamde- 
ferrc,  tamapudmagiftracumacprincipem,  quamapudepi- 
copumpoccric.c.filus.  i  6.  quxft.7.  Sed&  fiadincpiamfue- 
tit  redadus  pacronus,exprouentibus  Ecdefis  ah  fuftentariq} 

debet. 


De fkc.eccl.mmilt^ac  heHef.  Lih.  V. 


debot.c.qiiicunqwc.if.q.y.c.Bobis.deiutepatro.liccccorura 
diipenfacioncmaliasDonhabeat.  Nam&  isqui  leruurama- 
niimi(it,cuihunc(!juadamtcnusfirailemefledixiraus,aliber~ 
to  luo  aknaenta  qaoque  cxigit  iure  ciuili.  1.  fi  quis  i  liberis,  de 
i<ber.agnof.Iujigic«rpatronorumiaecclefias  iniisferecon» 
fiftit.  Et  nocandum  eft.mortuo  patroao  id  ius  ad  hiredem  i- 
pfiastranfire.ca.confidcrandum.i^.queft./.Acfiplurescxi* 
ftant  hsredcsjin  foiidum  quidcm  patri»ni  (unt,  non  pro  pat- 
tibus  hareditariis.c.i.dc  iure  patrona.  Vcrum  quod  ad  nomi- 
nationcm,dequahicdi(Ierimus,attinet,nonfinguli  hiredcs 
in  folidum  ius  nonjinacionis  habcnt ,  vt  mdior  lit  occupanti» 
«onditio.fcd  omnesfimul  nominancaceligunt,  inquae!e«- 
^ione  ftirpiura  raagis,  quaracapitutn  rationemhabendara 
elle  conftitucura  eft.ita  vc  plures  vnius  pttroni  h«redcs,vnius 
tantumpcrfon«vicemfuftincat.clem.z.deiurepatron>Hu- 
iusquoqueiurisdonaciopermutatioq-,perti»ittitur.ca.cxin- 
finuatione,deiurepatron.c.ncmini.}<J.quift.7.Scdqui3iu- 
ci*  diuini  aliquid immixtum  habct ,  honcftum  vifum  non  eft 
iurispont Jhcij authoribus, vt pretio cuiquam acquiratur.  Id- 
coque  venditioeiusprohibita  cft  ,  nifivniuerfitasquardam 
pridiorum,cui  hoc  ius  accedat,  diftrahaturi  c.  ex  literis.  c.  dc 
iure.ccuia  fa:culum,de  kice  patconac. 

C  A  p.     V. 

Deiure erdimndiminijiros  Ecdefix^  bcneficin^conft' 

rendi ,  quodtanqiutm  caducHm  adfitperiorem 

antifiitem  deuolttitHr. 

OVia  C-cpcnumerocontingic,  vtquiius  habent  promo- 
ucndiminiftrosEcclefis,fiuebeneficiarainirteriisalTi- 
gnaca  confcrandi  negligcntiores  fintiaeonegocio:asquura 
fanc  fuit,  huic  malo  atque  incommodo  idoncum  aliquod  re- 
tncdium  qu«f erc.  Itaque  canonibus  pontificiis  cettnm  tem- 
pusdefinitutneft,  intraquod  fiEcclefia:  vacati  ptofpedlura 
non  ficii.,  ftatim  id  ius  tanquam  caducum ,  ad  fuperior  cs  an- 
tifticesdcuoluitur,idquegradaiim,vrquipropiotisgraduscft 
priraumadcatur,&eoceflantcrciiquifurfura  verfiisprogte- 
dxndo,donec3dfuramum  pontificempcruentumfaetic.  c. 
licct.de  fupplcn.ncg.pr2lat.cap.nulla.de  conccfprxben.Ca- 
ducum  autem  fatis commode ac  Latine  dici  poilc  videtur ,  no 
aliteraclureconfultivcterescaducamhsrcditatem.caducum 
Iegatuna,caducamdotem,caducabonavocant.l.icemyeniur, 
de  pcr.h«r.l.fi  quis  officium.l.dote,de  ric.  nup.  1. 5. deiis qu« 
in  tcfti.dclca.1.5)  .de  S.C.Syllan.l.  x.  fi  quis  ahq.  teft.  prohib. 
tic.  C.de  cadu.tollcn.Qui  vcrfantur  in  foro,&  qui  ius  pontifi- 
cium  intcrpretantur,  ius  etiara  deuolucum,nec  id  quidem  in- 
cpce  naeo  iudicio  appcllare  folent.  Sicenima  veteiibusiuris 
au:h'inbas  hzreditas,tutela,  dorainiucn,  bona  deuolui  dicu- 
t«r.l,p  jpilli.de  folutio.l.ad  fifcum.rcr.amot.l.in  fraudera.  de 
iur.fifc.l.denique.quod  vi  aut  chm.l.fi  quis  fub  condicione.de 
tcfta.tur.Sedvtcognofcaraus  quodfpatium  temporisfingu- 
lis  mtiftitibusjvcl  (odalitiis  canonesprsfcripfcrint,(cicndum 
cft,fi  cic  pi^fulatu  aut  coenobiarcha  agatui ,  triii  diicaxat  min- 
fiani  iUad  tempus  cftc.c.ne  pro  defedlu, de ele^.  c.  obeunti- 
bas.tf^.dif^in.c.poftquam.f  o.dift.Sindealiisprasfcdurisat- 
qicminiftcriisinferioribus,(exraenfiura.c.nul!a.c.di!edus> 
de coa.prib.  Qu^od  teiapus  non  ex  quo  vacarc cospit  Ecclc^ 
fia ,  coraputandam  eft ,  (ed  ex  quo  antiftes  vel  eollcgiura  va- 
carceamfciuit,  necimpedimcnto  aliquidcifuic,  quorainus 
Ecclcfisvacanticonfuleret.c.quiadiueifitatcm.  dcconccf. 
pi.tb.  Detemporcpatronis  ccclefiarum  datoad  nominan- 
dara,  fiuCjVt  loquimnr,pra:fcntandum,  quod  quatuor  aut  (ct 
nicnfium  eft,poftca  diccraus.Vnum  hic  notandum  cft,  quod 
vulgo  rccepcura  vidco,  ei  qui  nominatum  a  patrono  inftitue- 
diiashabec,  idcemporisfpacium,  dequohicdi(rerimus,tri- 
buenduranoneftc,  qaodcanonesdetemporis  praefinitione 
eiiti,  decoquinominatum  inftituit,mioimeincelligantur, 
N:>n  cnira  vidctut  rationi  confentaneura,  vtpoft  femeftrc 
tciii pas,q(iod  patrono indulgetur  ad nominandum,  tantun- 
dem  anciftiti  adcuinquinominarus  eft,  inftituenduracon- 
cedatur.ne  Ecclcfix  nimis  diu  paftoribus  miniftrisquc  fuis  ca- 
rentesac  deftitutz  iaceant.ltaquc  vtilius  eiTcputant  iuris  po- 
tificiiconlolti,  fimoderatumaliquodcempusafupcriorean- 
uftiic  ftacuatur,ii^ua  (jjuod  iafttcutio  pcomocioquc  huiufmoi;; 


Wtf 

di  fieri  debcac.  Eademqa6  caufa  eiuS  eft,  aJ  qtJSffi  elei^ioni* 
confirmacio  percinec.not.in  ca.nulla.de  concerprab.Ethic 
quidem  omnia  dc  ccflationc  &  negligentia  eorum  accipier.d* 
lunr,  quiius  promouCndi  vcl  bcneficia  confercndi  habent» 
Nam  fi  promotus  fi  t  indignus,  vcl  alitcr  contra  canoncs  pec- 
catumfit,&c.  caduciiurcordinatiopromotioque  ptotinus» 
&  d/ATUf  ad  (ummum  pontificcm  deuoluiturrpraeterquam  \a 
inferioribus  ecclefiis,YC  Bonifacius  conftituit»  Ci  quanquam» 
de  ele  A.in  S. 

G  A  p.  vr. 

ConiunElio  beneficiorum,  quam  Vnionem  •vScantiquA 
fit,(^  quibus  ex  caufis  permittatur. 

GEnUs  quoddam  acquircndi  beneficia  hodie  vfitatum  t(^l 
cum  bcneficio,quod  quis  poflidct ,  aliter  adiicitur&  c6.a 
iungitur.Nam  ctfi  Icgibus  canonibufq;  pontificiis  folucus  no 
facric,  camen  vtrunq-,  obtincte  poteft.  Cuius  coniuniftionis 
caufa  cft  vtilitas  aliqua.vel  neccflitas  Ecclefii,vc  excmph  gra- 
tia:  Siduarviciniciuicaccs,  pagivclcompolcisfintjinquibu* 
mukicudo  populi  nonmcdiocriccrdecreucric,fifanadicuca 
finc,qua:  rcparari  ac  in  priftinu  ftatum  reftitui  facilc  nequeats 
fi  duo  paftorcs  cx  oblationibus  coaimode non poflint  ali ,  & 
vnus  proteporefufHcerevideatur.c.&terapoiis.c.  poftqu?* 
Kf.q.i.c.i.derelig.do.c.earate.  deaetatc&qualic.  Actales 
magiftracuurac5iundiionesmultae  apudluftinianumdeicri- 
pcas  ceperiancur,qualcs  beneficioium ,  munerumq;  ecclefia- 
fticorumfunc,dequibushicdiirerimus.  Noucl.8.  t4,..t^.i6h 
17.28.29.  Ciuitatumquoqueacpopulorum,qiuinvnuco- 
ierunt,quKdaraexemplareperiunturinantiquismonumen- 
tis, veluti Albs atque .Romi apud Liuiam.  Extat & ekgans 
delcriptio  O  uidiana  Iib.  fi^.Faftor.in  his  verfibus: 

Hic  vbf  narranit.Tatinmfortemg^  P  lirtnHm, 

Bina^  cumpopulii  regna  coijfejuis: 
Et  lare  commiinificiosgeneros^  receptos, 
Hu  nomen  cunSite  f'ttnitSttnqiett,l»abet. 
Wsc  autem  coniundio  tribus  modis  fieri  pcfle  dicitur. 
glofl.in  di(3;.  c.&  temporis,&  in  cap.i.ne  fede vacan.  PrimuS. 
eftcum  dux  Ecclefia:  invnura  vcluti  corpus  confunduntuf 
&  coalefcunr.adco  y  t  vna  Ecclefis,vnum  minifteriura  vnum- 
que  beneficium,non  duo  vere  dici  poflinc.  Et  hanc  confufio- 
nem  luftinianus  verboGrico  tiisjirjiiNoucl.  2  8.alij  vulgov- 
nionem,  qualivecbum  veiboreddenccs,  f ed  non  facis  Laci- 
ne  vocanc.  Iiaquc  beneficium ,  quod  huiufmodi  acccflione 
audum  &  amplificatum eft ,  non  modo  tvnfn/iilm ,  vt noftec 
Pomponius  loquituc  ,  itAzthmloia/Mm  rcftc  appellabiturJ 
l.rerum  mixtura.  de  vfucap.  Sf cundus  modus  e(l ,  cum  ita 
conneduntuc  Ecclcfis  ,  vtinvnurn  quafi  corpus  minime 
conflentur  ^  lcdvtvna  fupcriorficacprincipalis,  alcetain- 
ferior  &accefloria.  Quocafuin  inferiorcvicarius,  quifa- 
crum  minifterium  obcat,  conftitui  foIcc.c.excirpanda:.§.  qu£ 
vero.depra:b.  Tertiusmoduseft,  cumneutrafubiiciciiral- 
tcri ,  lcdarababus  fuumticulum  gradumque  retinentibus» 
idem mtniftcr pra:ficicur.cap. t.ne (i^.vac.  Sic enim a Grego-' 
rio  Cunianam  Muficanaitiqueecclefiam  copulacaslegimus^' 
vc  quarauis  vcraque  mancrec  epifcopalis ,  vnum  camcn  acqua 
cundemepifcopumhabercc.c&temporis.itf.q.i,  Scdqus- 
ricuc  >  cuinamhocius  coniungcndi  bencficiacompetat.  Ec 
certi  turis  eft  ,  Romanum  tanturaraodo  pontificem  duos 
epifcopatus  coniungerepofle  adeovtne  Icgacoquidcmcius 
id  liccat.c.quod  translationcra,  dc  offic.lcgato.  Aliarum  \e* 
roecclefiarum  hmn  Sc  colligatio  cpifcopis  cuiufque  ciuita- 
tisac  diotccfcos  pcrmittitur.cap.ficutvnire.deexcef.  ptxla- 
to.  raodo  vt  c»llegij  ecclefiaftici  confenfum  adhibeanc.  cap<> 
dudum>dercb.ecclef.non  alien.in  S.  Beneficium  camcncpi- 
fcopio  fuo  adiungerc  ,  velcollegio  confcncience  ,  eosnon 
polTc  confticucum  eft.clem.fi  vna.de  reb.cccle.non  alien.  Ar- 
cbimandricae  aucerahanc  coniungendi  poteftacera  non  ha- 
bcnt  ,  (cd  ipfisconicnciencibus  ,  cpifcopicumopuseft,idi 
9xcquuncur.clem.in  3gco.§.ad  hsc.  de  ftaiu  monacho.  Vc^* 
rum  aniitiaduertendum  eft,  ita  dcmum  hac  beneficiorti  con- 
iundionem  valercjeflicaceraqjefre»  fiobmanifeftam  Ecclc- 
fia:  vtilitatem  neccflitatcm  ve  fiat ,  idq;  caufa  cognita ,  &  iis  o- 
mnibus  vocatis  quoru  inteceft.c.i.ne  fedc  vac.c.cxpofuifti,de 
pcsb.c.d4<lum.4(  ireb.eccl.in  ^.Quade  ce  celebcia  Oldc.atqi 


iiSS 

Dedj,rrrponrainraanibusfunt.OltIr.confi.i<>i.Deci.coof. 
2-7?  .Eft  enim  valdealienum  arationc ,  &  canouibus  poncifi- 
•ciiscontrarium  ,  vcabfqnegrauicaula&ncccffitatcduabus 
ccclefiis  pra:ficiaturvnus,autduobus  inEcdefia  munenbus 
fungacui.c.cum  non  ignores.de  pr(jb.ac  mulco  magis  vt  duas 
ccclefias  ad  vnamredigcndo,  cultas  diuin^Us  aliquod  dccre- 
mentumrecipiac.  Proinde  qui(quisconcendittv«ir«acquifi- 
tum  fibi  efla  bcneficium,  rice  ac  (oienniter  eam  fadam  docc- 
redcbec,fiueaRomanO  epifcopo,  fiuc  abalio  quocunque 
anciftice fifta ptoponatur. l.adlor.  C. dc probacio.  Oldr.& 
Dcci.vbifupia. 

Cap.     VII. 

Defiducm  ecclefiaram  tamperpetidsquiim  tem^or*- 
rtis,qu£  commendationes  dicuntur. 

PRifcis  tcmporibuscum  Ecdcfix  vacanci  paftoridoncns 
/•tiiimprxficinonpotcrac,intcrimvteacuitarenturma- 
laatqjcincomnjoda,  quxvtpIuriroufn«iiap;^'aparit,folebat 
t,v.dcfia  vacans  proboalicui  viro  commendari,  &ioinmit- 
ti,  quitanquam  cutCrquifpiam  aut  procurarot  bonafidea- 
ckusluiracionem  redJeret. Hicenim  partorEcdefix  none- 
tat.Si  ad  tcmpus  folum  conftitUebatur.ca.confticutum.  7.  q. 
i.Itaqucporetat&altcriusEcdefiimintftrohiccoratioad- 
miniftracicque  mandari.  Non  enim  contra eanoncs  pontin- 
cios  duabus  ecclefiis  przfici  videbatur,  aut  ab  vna  ad  aliam 
transferri,cum  vnias  Ecdefia;  p  >.ftor  perpetuus.altcrius  vcro 
cuitosteaiporariuseflst.c.clencum.c.quiplures.ii.q.i.c.o- 
biturn.c.Gatinenfis.cJi.dift.c.dudiim.i.dcelcdionibus.Scd 
necillainquifitiovfqiiequaq-.adiiibcbacur,  quaminpromo- 
tionepaftururainiftrorumvcncceflariameirediximus.  Pro- 
indeci  ^  ii.monachnsnoerat»fiucrcgularis  jVtvnigoloquu- 
tiir,mpii.4fter.um  poteratcommcndari,donecd!iqaisex !o- 
d  d  bii»  hxteriarcha  eleduscreatusquecflet.  Verum  rcs  lon= 
"gTV(il;ftima,&a«lc3nlulendamccclefii$  vacant;busintieiita 
&excogitata,tandemtniplarum  perniciempefteraque  mi- 
r<ibilitcrconiierfaeft.Namquibuspercanoncsnonlic<:tprq- 
fici  ccclefiis  aut  monaftcriis,morii)U$  comparatum  eft,  vt  ei(- 
demEcclcfijE,velmibnafteriain  pcrpecuum,  &qua!ndiuvi- 
uunt  cbmmendentur.  Acque  ita  concipitur  formula  huius 
com^nendationis  indiplomatibuspontificits  ,  vcliberanon 
folum  difpenfatio  rcrum,  (edctiamconlumptio  acquedilE- 
patioipfis  permiflaintelligitur.  Erfanemirumefthomines 
iagenioios,quifucumhunccommeiifunt,taiiticortuptcl3 
•  non  aliura  colorcm  quaEfiifle,  ne  tam  apertc  de(pici  canoncs, 
&  palam  ludibrio  hatbcri  vidercntur.  Quafi  vcro  confilium 
eorum  non  cuiuis  notum  perfpcfturaque  fit  ,  quihac  arte 
cotraptelam  maximam  tusri  &adumbrare  conatur,  qui  vcr- 
bis  decoris  obuoiuunt  vitium ,  &  vt  Ariftophanes  ait ,  «'n)/*aTi 
«%x niBviri  tIui uo^yitAO*  Itaquc ctfi  vetUs nomeu adhuc  lema- 
(erit  ,  &commendatiodicaturhocbencficijacquircndige- 
nus,  quod  Latine  &  propfiefiduciam  appellari  poflc  credide- 
rimr:  tamen  res  fic  immutata  ac  deleta  cft ,  vt  ptilci  lilius  fidu- 
-ciar,dcquaiamdiximus,vixim3go  i^asAiVa  vmbravciupec- 
fir.  Vndc  vulgo  dicitur  titulura  hunc  fiduciarium  hodie  a  le- 
gitimo  litulo  nihil  diffcrrcmot.in  c.nemo.  de  eleft.in  6.Sc  fi- 
dudarium  adrainiftratorem  pcrindeaciuftum  verumq-jgu" 
bcrnatorcm  Ecclcfistrudlus  fibi acquirerc ,  quanquam  li  ad 
veritatis  amuflim  ■,  &  vcteruni  inftitutorum  normain  hxc 
exigere  Velimus,  nituterrebus  Ecclefiaealiter  quamvccom- 
meodatis  vci dcbet.  Idquc  Leo  poncifex  air,  &  nos  (upra  an- 
notauimuswc. fineexceptionc.iz.q.i.    Necaduerlatur  huic 
fenientis  ,  quodComrrtendareapud  iurisauchorcs  tiihila- 
liudeftquamdeponere:  acidcircocuftos&  procuratortan- 
tum  videcur  dici  deberc,qui  hacr^tione  promouctur.l.  cotti- 
msndarc.dcverb.fign.l. Lucius.de  pofl.c.i.depofl.quoniam> 
vtilizimus,  pleniorillaconccptiodiplomatispontificij  ,  & 
marci  vbique  recepti  faciunc,vt  non  fimplcx  cuftos ,  depofi- 
tatiusprocuratorue,  fcddominus  quodammodo  habeatur^ 
Nam  &  procuratores  in  rem  fuam  appellantut  a  lureconful- 
tis ,  qui  nihil  minusquam procuratores (unt ,  &  fuum,non  a- 
lienura  negotiura  gerunt.l.qui  ftipendia.  Cod.  ds  procur.  Et 
certum  cft  huiuimodi  procuratortbus  fiduciarios  iftos  difpc- 
fatorcs.autvtveiiusdicam.fucatojdiffipatores.dequibuslo- 
iqaiaiut,per(}ua(s  fimiles  eilc ,  cum  ipfis  non  Ecclefi^ gratia. 


Franc.  l^uarem 


(ed  fua  potius(vt  tefle  quidem  aiam)  adminiftratio  conceda- 
tur.Alcia.inl.pa6tticuiacotis.C.depa(;%.Atquchincfit,  vtfi- 
ducia:huiufmodi  perpetushunquamreuocentur,  quamuis 
depofitummadatumvefiniplcxrcuocaripoflit.l.i.§.fificdc- 
pofuero.de  pofl.  Illudpoftremo  annotadum  eft,quod  Rotri. 
pont.  epifcopiamonafteriaqucinperpetuumcommendandi 
poteftatem  (ibi  vnus  vindicat,  eodcraque  iurc  vtuntur  czteri 
epifcopi  in  fana  minifteriaqueparoeciff  fus,  cxceptis  curatio- 
nibusanimarum,  quasadferacftrefoluraicmpuscommcn- 
dare  po(runt.c.ncm».de«le6t.  in  (f.not.  in  c.  fi  conftiterit.  de 
«ccutatio. 

C  A  p.     VIIT. 

Depontificiis  diplomatis,  qu£  •vulgm  gratias  expt^ 

ciatfuas,  dr  mandata  defroutdendo  appel- 

LttjCopiofadtjputatto. 

INtergencradiftribuei!durumEcclcfisbeneficioruraqnae 
hodie  vfitstafunt ,  vnum longe cclebetiimum  cft, de  quo 
ianididbnrilamus,  perdiplomatafcilicctpontificia,qux  vul- 
gomandatadeprouidendo,  &gratiicxpe(5tatiua  appcllau- 
tur.  Exaula  fiquidem  pontificie  Romani  profitifcuntur  di- 
plomata,  quibusmandat  ac  ptxcipit,  bcneficia  qmbuslibet 
confcrri  iu  diem  mortis  corum  facerdotura  ac  miniftrorum, 
quiipfis  fruuntur.  Conuenittamen  intcromncs  quotquot 
(untiurispontificij  eoarratorcs,hancbcneficiorum  diftribu- 
endorum  ratioBcmapud  vetcresinvfunonfuifle.  Cuiusrei 
argumentura  afferuntfanequam  probabile,  quodncinvo- 
luminc  quidcmdecrctorum,  quodGratianusedidit,  vUum 
exemplum  vllavc  mentio  hotum  diploraatum  tepetiretur. 
AuaritiaeteniTi  aul<e  pontificii,poft  aliquot  (xcula,  hoc  no- 
uampecuni^aucupiuraadinuenirjquodnunquamvetetibus 
Inmetem  venerac.Actaraetfifpecioijerationesadducilolcat. 
quibustanta  oj^^oiapJfta  tegatur  &  excufetur,  tamcn  lesipfa 
loquitur,&  iiosquotidiefatisdocetcxpericntia  ,  quantum 
haiclues  peftisque  noccat  Ecdefiy.  Namin  primisoccafio 
(Jlatut  captandjBmortisaiiena  ,  pra;(ertim  fceleratiffimis& 
p^ligatiffimishominibus.quitaliadiplomatafercimpetrat. 

Iurcco>i(uici  veteres ,  quibus  hstc  Euangelj  lux  nodura  jffi.il- 
ferat,  pa6i:3conuentionesqucdeteftantur,quibushxredira- 
tcmluaqnispromittit  alterineciushiredicatisfpeadoptan- 
dam  prom.lloris  mortem  inuitetur.cum  tamen  vcnfimiie  fir, 
intcrfiocoshomines&an»icoshuiu(raodipa(ftainiri,&eum 
■quiitapacifcitur  acpromitiic,  probabiUaliquacauiaadduci, 
vcalcerifidat.  I-k)cautediplomatnm  genercbcneficiumnon 
eiqucm  eligitcharumque  habet  beneficijpoflcffoc,  cuiquc 
iuftaaliqua  caufacftconfidendi,(ed  hominiplerunqucnoa 

folum  ipfi  ignoto,(cd  etiam  irapiobo  ac  malcuelo.que  libue- 
«tRoman.pontificinominare,  confetturautconfcmman- 
datur.  Deindehtes&controucrfias  innumerabiles  pariunt 
hsec  diplomaca^quibus  nec  RcipL  bl..quicquam  eft  exitialius, 
nec  Chriftiano  homine  indigmus .  Vcriffimum  cnim  eft 
quodlfocratoshomoa  noftrarcligione  alienus.icribit,  otfi- 
ciumcfleboni  principis  eas  leges  condsrc,  qui  intcr  ciuCS 
quam  pauciffiraaslitrtgignant.Nccdubiumeftcordatisho'- 
minibus.neduraChriftiana  rcligioniscultoribus,  hancpit- 
>em  iuris  pontificij  pcobaii  non  puffe.  Hxc  cnim  diploina- 
tatantumoffundunt  vbiquetenebrarum,  tantamquefraii- 
dibus  &  ftrophis  foreniibusfeneftram  apctiunt,Vt  aHae  (iipc  t 
tliascontentiones&Iitcshinc  quotidieexoriancur  ,  acvei- 
ut Andabatarum morepugnenc  litigacorcs & cauddici ,  nec 
iudices  quamhbet  pei(picaces  facile  ius  &  xquura  in  tania 
caligine  perfpicerc  pollint .  Qux  res  efiicit  vt  aftutiffimus 
quifqne.callidiffimus.&iraprobiffimus.quamuis  iuienullo 
auttitulonitatutjfaspius  inhoccettamine  vititoreuadat  ,& 
fimpliciores  homincs  libcrahorifque  ingenij  iuftiffimacau- 
faiTjamittant.  NoncnimIibcntcrcaraodi»fisIitibusfefeim- 
plicarifinunt,  &  ancipitcra  iudiciorum  aliam  reformidant, 
cumprzfertim  adftrophas  cludendas ,  quas  fraudulenti  ca- 
ptiofiquc  hominesfacilc  hiccomminifcuntur,  nati  afl^uefa- 
(aiquc  non  fin  t.  Qujd.'  quod  in  his  licium  anfra(5libus  ingcnti 
fumptu opus eft ,  cui  fu(fii.e*c  nequeunc  inopes dt tici.idco- 
que  opulentioribus  cedere  coguntur  ?  Prxrerea  hatc  w^w- 
'S>^7iU4n!yi)  pontificum  nMoTcioi^ntKJmv  ^  ipfos  auercit  a 

ptoptio 


*T>tpicr.eccUfmin.4chenef.Lib.  V. 


proprio  munerefundlionequefua,&aliosantitiftesnon  Hne 
ftliqua  fortaflis  iniutia  interturbat,  vtneutriin  tantaconfu- 
fione  munus  fuum  obire  pollint.  Ac  vtfummatimomnia 
rompiectar ,  necnecefle  habeam  (peciacim  enumerare ,  qux 
incanonibusconcilij  Baniieniis  perfcriptaruntjiliuddican», 
quod  aulx  Romanx  quidam  alumnus,  Gomeiiu$,ab  alio  ne- 
lcioquoacceptum  in  commentaria  fua  referre  non  dubita- 
Hk.  Nempehuiufmodi  pontificum  diplomatis,iuscanoni- 
Cum  funditus  eucrfum  deftrudiumque  eifc^Sunt  tamcn  non- 
fiulli,  qui  fliudio,  vt  credibile  eft ,  pontilicibus  blandicndi,  af- 
rerunt,quicquidhabcnt  iuiisreliquiepifcopi  in  re  beneficia- 
rla,id  Romano  pontitici  acceptum  fcrendum  eilejquaiio- 
mniaabipfocanqnam  fontealiquoprodierint.  Eccumpoflic 
itirefuototiusotbis  beneiiciaarbicratu  fuo  dilpeniare  acdif^ 
tribucrCjprxclare  cum  castcris  agi  cenfent,  ii  partem  aljquam 
benigae  kilicet  cjslargiatut  &  indulg^ar.glolicap.  quaquaro, 
de  olcd.  in  5.  Sed  qiia:  fueri t  olim  epifcoporum  in  hac  re  po* 
teftas  acque  authontas,  fatis  ante  demonftrauimusiibro ler- 
tio.  Vtauccmconcedamus  Rora.  pontiiici  quiduis  impune 
hiclicere,tamenomne$b«)ni,vcrpero,m)hiallcntiuncur,non 
tnoAo  quid  liceat,  ied  ctiam  quid  honeftum  tit  ab  eo  Ipedlaa- 
dumefle.  Qujdautcniindeccntiusac  focdiusin  Eccleliapo- 
teft  eile,quam  hacc  minifteriorum,  fundlionumque  ecclefia- 
fticarum  pertucbatio?  ca.  petuenit,  ii.  quaeft.  i.  Mitto  quod 
peflime  videntur  pontiHces  Romani  libi  fusque  maieftaci 
ci^nfulere, cum  co  nomine,  vt  catteta mifla  faciam ,  quae oon 
funt  huiusinftituti,  tantamapud  Chriftianum  populumiibi 
Conflent  inuidiam,vt  nifl  Deus  aliquis  huic  rei  prolpiciat,ma- 
gnumab  vniuerrarumaexcidioquepericulum  (it.  Quanto 
dircumfpeiStius  Lacedzmoniorum  ille  rex,  quivxoriobiur- 
ganti,q'iodminusachumilius  regnum  filiisellet  craditurus, 
quam  accepiflet,  Ego,  inquit,  co  ra aius  relinquam ,  quo  diu- 
turnius.  Verum  vt  ex  diuetticulo  in  viam  redeamus  >  certuiH 
eixploratumqueeftiusquo  vtmiur  j  quacunque  ratione  id 
conftitutumfaetir.  Qupdvt  intelligamus,  animaduertcn- 
duni cft ,  cam primum Rcmani pontificcs  caperunt  vbique 
terrarHmbencficiadiipenfandifacuItacem  fibi  vindicarcipat- 
ce  admodum  ac  moderace  ipfos  ea  poteftate  vfos  fuille.  Non 
ifenimimpeiions  iftisdiplomacis  terrebant  ftacim  cpifcopois, 
&ae!fib!  parendiim  cogebant,  ledvtleuiter  ptimumtenta- 
tentcoruiTipatientiam  ,  literis  monere  eosacrogirc  fole- 
banr.  Sedcuiti  preces&monitagrauateabcpifcopisrecipe- 
rcntur,  ac  pleramquc  eaccnttnanercnt ,  mcx  in  praccpta 
conuerfafunt.Vetum  ne  ea  quidcm  fatis  neroorum  habuere, 
cuiu  beneficium  intetim  collatum  alij  adinlendum  non  vide- 
retur,  led  contumaciatantumnon  obtemperantis  plcden- 
da.Icaqueratiotandemexcogitaraeft.quabeneficiorumdif- 
penfacio  ad  pontificis  Romani  poteftdtem  &  arbitriura  o- 
r^inino  reuocaretur;  datis  nempe  perdiplomaca  exccuroti- 
bas,  qui  aut  epifcopos  ad  parendum  cogerenr.auc  eis  impcri- 
umdetredlantibus  ipficoLferrcnt.  Sic  pvecibuspnmmnvfi 
ponrificesRomani,deindeiaflj3cnuniis,pofir'm.)viapertai 
banc  fibi  pottftatem  corBpacaucrunt.  Profpicicbant  cnim 
cpi(copos  asquiore  animo  ingura  acccpturos,  cui  paulatim  af- 
fueuiflenr,quam  fi  id  ab  initio  per  vim  ccruicibus  eorum  t  flet 
impoficum ;  ficut  Milonem  fet iic  eo facilius  taurum  geftafle, 
quod  eundem  adhuc  vitulum  ctcbriusferre  folicus  fuilfcr.  Ac 
fuit  tetnpus  cura hic  titus  obfetuabatur,  vt  trinas literas  eiaf- 
dembeneficij  nominead  epifcoposmitteretpontifex,  qua- 
rum  vni  monica  cantum,  altera;pracepta,  poftremz  legis  a- 
iftionem  atqueexecutionem  complefldrentur.  Verdmhoc 
rituantiquato,inquo  veterismoris  quasdam  velut  reUquiai 
confpiciebantur,vltimas  folilra,  id  eft,  executotias  i  vfus  Ro- 
nanx  iul:e  ad  hunc  vfquediera  tetinuit:  quxeffeftutnha- 
bentin  o£fcomenfibus  tantum,vtCanon  pontificiusdocet^ 
Nara  quatuor  menfcs  hberos  habent  reliqui  epifcopi.ncc  be- 
neficia  eo  tempore  vacantia  cogunttlt  iis  conferre ,  qui  talia 
diplomata  impetiant,quamuisnullo  nontemporepontifeJt 
Romanus  beneficium  vacuura  iure  occupationis  conferat. 
Sed  ctfi  nuUum  a  pontifice  diploma  impetratum  f  uerit,dubi- 
um  non  eft ,  quin  ca:teri  antiftitcs  in  fua  quifque parcccia,  fcc- 
clefiis  quocunque  tempore  anni  vacantibus  prouidere  pof- 
fint.  Sunt  autem  huiufmodi  executorum  p»ntificis  Romani 
duogcnera,  Qujbufdamenira  icamandacurexecuciorcfcri- 
ptipontificij .  vt  antiftiKS  &  coUegia  compcllaatadbcnefi- 


ciumconferendum,facra  commuhioneeis  interdiiaa,  non 

etiamvtip(ibeneficiumconfcrant,autiBpofltflioncmmit- 
tant.  not.  in  c.abbatem ,  de refcripc.  Itaque hoc  mandato  ita 

demumpoteftascoferendiadimiturantiftitibus,fiirricumac 
inane  decreueritpontifex  quicquidaductfusca  fadlum  fue- 
rit.c.fi  foli.dc  concei.pr^benda.  in  6.  Alij  (unt  cxecutores  ad 
prouidetidum|vuIgo  appellati,  quibusa  RomaUo  pontificc 

mandatur.nnegligentibuscpifcopis.ipfiprcmideantEccIe- 
fis  qua  deagi"tur,&:  beneficium  conferanr.  E/tque  niagna  vis 

&potcftashuiusmandaii,quiafimulacqueoblacumeftEpi- 
fcopo  vclcoilcgio,  omnemprouidendi  Ecclefia;  facnlcaceiu 
concinuoamictit,  &quafi  vinculo  quodamimeiio  conftri- 
dlas  manus  habens,  beneficium  amplius  dare  non  poteft.c.fi 

capitulo.de  conc.pt2b,in<r.SedhociusLeoninaconftitutio- 
ne,  cuiuis  farpc  roeminimus  iupra ,  magnop ■  re  in  Francia  im- 
mutatum  eft.Nam  ea  c5ftitutione  modii,s'diplomarum  quafi 

vedig  ilis  cuiufdaia  ab  aiuiftitibus  exigedi  defiiatus  eft,  ita  vc 
Buliipontifici  Romanotoio  (ui  pontiticatus  teroporo  piura 
conccderc  liceat.  Eftcnitnconftitutum  vt  ineos  atjiiftues, 
quidecembencficiocuradifttibutionembabentjVAiiodiplo- 
matc  contentusfit:  ineosvefoquibusqiiiaquaginta,auteo 
amplius  beneficiofum  difpenfatio  compecic,  duobusdiplo- 
roatis  poflit  vti.  Dcinde  ca  cohftitutio  nulla  diplo.r  ata  pro- 
bacquibusbeneficibfumhondumvacantiurolpeSoff^erarur, 
nifiverbis,itavtconftitutumcft,fOfiCeptisperlcciptafuermt! 
Eftenimprajfcriptaforma  &  conccptio  diplonsatis  pontili- 
cij.qua  prxtermifla  vel  inutata,  mandatum  pontificis  irtiium 
Bullumque  habetur. 

Qupd tamcn cft ita accipienduro, fi qulj contra  Voliota- 

rewacientcntiamtoium.quiformulafexempIumprcpBfue- 
ri)nr»vel  adiedlum.vel  JeciiKaum  fuctit.  Nam  qui  exiftimant 
idcxemplum  omnibus  negotiis  cofjucnirfe,  vc  ne  tanti  lum 
quidcm  cx  eo  immutare  fas  fir,  perfimilcs  iis  iunr,  quj  ex  vul- 

guibuscxomologeleoisformulispeccaraenunciantfacfrdo- 
ti,etiam  eaqtia:  non  admifereconfitentes.  Eitat  iiitem  for» 
mula  refcript!  fiue  diplomatis  in  ea  conftituiione  Leonis  ple- 
ne  defcripta,q;iam  nos  hicintegcam  non  rtfeieiiius  prjec  pu* 
ascantumeius  claiifulasdifcufluri&explanaturi> 

Prima  igicur  claufula  diplomatis  eft ,  qua  por.tifex  Rom. 
cxcottiraunicatumabfoluit ,  hadcnus  vt  diplomatc  eiccn- 
celTum  valeat.  Nam alias relcriptum ab eo.qui fumiRotus eft 
a facra  communione  j  impetratum  nullas  vires hibet.c.  i .  dc 
tefctiin  S^.c.pbftulaft.s,  dcclcr,  excom.  Effedus  autem  huiuS 
claufulxadiiullamaliamremporr  gitUr.adeQvpIeriqiietra- 
diderinc,nifi  excommunicatuspofttiabfolutusfuerir,  benc- 
ficium  ci  pratexcu  diplomatis  conferri non  pofle.  Qijs  fen- 
rentianonfolumLeonisforroula: ,  fcdrquitati  ctiamacra- 
tionicoDgruit.Interdumquoqtieb^cclaufaIareaddif.loma 
quidem,dequohicioquiiinur,  confirmanduniprodeft.fed 
eascxceptiones,quaf  abaliiscolIct1ifunr,oroittD.  Faciieau- 
temhincpetfpicipoteft,  quDdantediximus,  fingulas  huius 
formcilasclaufulas  noninomnibus  diplomatisneccflariascf- 
fe.Qui  J  enim  fi  is  cuiconceditur  diplomajpiorura  ac  fidtlium 
communioncfummotushonfit? 

Sccundaclauiulaeft,  quapontifexomnla  bcneficia  cius, 
cuidiplomaconccditur.cnmvitaeorundem  ffftiraationea« 
precio,  pro exprcflis  habet, quamuis exprcfFa  fortc  non  fint. 
Nam  rcfcriptum  tanquam  obtepcitium  careret  viribns ,  nifi 
pontifex  huius  exprrflionis  gratiam facerct.  c.  fi proponen- 
te,de  re  fcrip.cap.fi  motu  proprio,de  prasb.  in  6.  Catera  vero 
fiquz  infint  perfona:  vitia  obtentu  huius  claufula;,protx« 
preflishabendanort  funt :  quiahanc  ettenfioncmformala 
non  admittit.  Sed  ne  hzcquidcm  claufula  vbique  ncceflaria 
eft,ciim  beneficia  nonhabentibus  confteteam  omninofu- 
petuacaAcam  eire.  EademqUe  eftfequantium  fere  clauful»- 
rumratio. 

Tcrtia  claufiila  cft,quaponrifexexptimit,fencroinepd- 
ftulante,  dipIomavltroconceflSfle,qusclaufulaomnemtib» 
teptionis  fufpicionemtoIIit,efficitquc  vtcatacuiflenihil  no- 
ceat,  quibns  alioquin  non  expreflSs  pontifici  obreptum  vide- 
retur.cap.fimocuproprio,  depribend.in<S".&ttg.  cancel. 
Non  enim  obconcepcionem  diplomatis  arguendis&  isqui 
ipfum  non  impecrauir,  fed  vlcro  fibi  delacum  accepit,  tametfi 
forteconttaleges.autcar.onesconceflamfuerit.l.  i.  Cod.do 
ptc.boa.fubl.H«ec  daufulacamennon  impedir,quoroinus  vi- 

HHH 


tia  petfons,  qus  diplomate  iuaarl  vult,  ipfi  obliciamur.quafi 
legibus  canonibulquc  folutusfua  principe^id^uevulgoie- 
Gcptum  eft.plofl.in c.  Romanus,  de pracbend.  Aiij  lunt  ptz- 
teteavarij  etFeiaus  huius  claululx,dequibu«  cartefidil|cntet 
lctjpferc.Fel.inc.adaurcs.dercktip.c.caulam.i.c.vlt.detelt. 

5taphil.de  lit.grat.  ^ 

Quartaciaufulacft ,  qua  pontifex  oftcndit  no  putc  ac  lim- 
plicitcrfcmandare,fedita  demumfi  pro  alio  non  fcnpictit. 
non  cnim  vellcintcUigitur  pontifex  pluriumbenthciotum 
difpenfationem  ab  ordinario  antiftitc  cxigetc.cap.  raanda- 
tum.  de  refcript.  Et  hzc  quoquc  daufula  fatis  de.nonftrat 
haac  formulam  pro  varietatc  negotiorura  mutati  pollc 
Quid  enin.  fi  antiftes  quinquaginta  bencficiorum  conferen- 
dorumiushabcat  ?  Nonneexiam  diaisconftat  pontihcem 
Romanum  duorum  beneficiorum  donationem  fibi  vindica- 
te  pofFe?  Itaque  condiKo  ita  conc  ipi  poterit,  fi  pro  duobus  ahis 
noQ  fcripfenmus. 

Quintaclaufulaeft,  qua  Romauus  poniifex  canonicum 
<:rcat  eumicui  diploma  conccdit,hac  fine  vt  ad  honotes  ccde- 
fiafticoi  afpitac:  idque  proptei  morem  ccclefiarum  fic ,  quo 
honorcm  ecclefiafticum  conicqai  ncmo  poteft,  nifi  in  cano- 
liicorumcollegiuraafcitus  fuetit.  Etquiahicanonicihono- 
ratij  fufFragia  krre  dicuntur ,  &  quaedam  alia  humfmcdi  lUra 
hibete.quamuis  nulia  fit  eis  annona  adhuc  attributa.cap.pro 
illoruni,deprib.ideo  Roroanus  pontifcxne  canonicorum 
nHmerum  augcndo  eosoneret.nonfimphdtcr  hic  canoni- 
cumcr6jr,fedcumhacadie6bionc,vtdigaitatcmfmcadmi- 

liiftiationemobtinercpoflit.  . 

Sexta  daufula  eft  ,  qua  pontifcx  expiimitfebcncficiura 
duntaxat  confciii  vellc  ,  quodpofl menfem quam  oblatum 
fuetit  antiftiti  diploma,  vacaucnt.  Nam  alioqui  peiiculum  e- 
tacne  tantifpci  mandati  potifidj  denuntiatio  fuftinetetut ac 
difFcirctut,  dum  alicui  opimum  bencficium  habenti  mortem 
inrtate  exploratumcflet.  Siccnimfututumerat.vtmuncri- 
busexpc<aationura  donatia  pontifice  ,  opulcntiflima  qua:- 
que  bent  ficia  aufcrrent.Vcrum  h^c  daufula  fadt,vt  appecen- 
tehora  mortis^fadadcnuntiationonvaldc  piofitdenunci- 
anti ,  cum  antc  fincm  mcnfis  liberum  fit  antiftici  bencficium 
alijdare.Cl3ufulaautemfummotapontifids,candidatusnon 
nificcrtior  fadus  dcimminente  benefidarij  morte,  &ccr- 
la  iam  fpe"  deuotato  bcneficio  mandatum  dcnunciaiet  an- 

dftiti. 

Scptimaclaufulacft,quaRoma.pontifexvtlegibusort»m- 

buscanonibufqucfupeiior,cuicunquelegi,conftitutioni,pti- 

uilcgio,  confuctudini  dcrogac ,  pcr  quam  cffedus  diplomatis 

impcdirc  poflet.  Hadenus  dc  eo  diplomatc,quod  antiftitib', 

&  c«tetis  mittitui:  quorum  partcs  funt,  vacantibus  profpice- 

re  ecclefiis,&  cifdem  miniftros  pracficerc.Cui  diplomati  ahud 

ccu  appcndix  quzdam  accedcce  folet,  quod  ab  executione 

vu''go nomen  accepit.  Nam  co dipiomate  mandat  cuipiam  a- 

lij  Romanus pontifcx ,  vt non obtempcranteantiftice,  man- 

datuia  ipfe  cxequatur.  Nec  difEcilis  cfl  hic  pofteiior  f  ormu- 

la,modovtpriorrci%cintelligatur. 

De  exhibitwne  «.c  denunttationc  diplc- 
matisfontificii. 

\  r  An/atdm  Roma.  pontiftds  dcnundari  ac  exhibcri  de- 
J\(i.bct,vt  de  nominatione  poftca  dicemus,fitquc  ea  exhi- 
bitioantifliti  autvicatio,adqucmdifpcnfatio  bcncficiorum 
fpe<aat,noneicuicxecutiofHandati  pontificij  committitur. 
cap.  duobui ,  dc rcfcript.  in  6.  Hatc  enim  denuntiatio  eft  nc- 
ecllatia.ncalioquipoflitantiftesmandatiignoiationemcau- 
(ari,  cap.  fi  capitulo.  dc  concef .  prxbend.  demen  t.  caulam.de 
ele(5l.  Quirationcmortuo  intciim  antiftite  fucceffoii  ciuf^ 
dcmdenunciabicut.l.qui in altciius, dc rcg. iur.  Cum  autera 
ti2C  tefcripu  pbntificis  perpctua  fint,nullaadea  offerenda 
jcmpusprzfciiptum  eircvidetUi.l.falfo.C.dediueif  leicript. 
quamuisde  rclcriptisquaEliciumcaufaimpcttantut  aliudco- 
fiitutum  fit.  c.  fi  autcm,  c  pleiunque,  de  t  cfciipt.  Tradatum 
eftancaquoqueappendixedidcbeat,qu2nonadantiftitem, 
fcd  cxecutorcm  potius  dirigitut  :quodnonvidcturmagno- 
pereneceflariumefle:nccformulaid  Leonina  apcrterequi- 
dt :  tamen  quia  controucrfura ius,  cutius &  confultius ciit  v- 
trafqueliterasederei 


Franc.  'Duarem 


DeeffeciuSplomatispomifcii. 

OBlatio  exhibicioque  mandatifiuc  diplonatispomificTl 
jbnoxium  quodammodo  obftri(Slamquc  bcneficiuni 
reddir,  vtalij  confeiti  nequcat.  c.  fi  rapitulo,  de  concef  pras- 
bend.QQpd  adeo  verum  eft,vt  is  qui  mandatum  denunciauit 
ac  cxhibuit ,  czteris  omnibus  anceponatur ,  quamuis  fchola- 
rumcandidati  fint.tit.demand.  apoft.  Scdhoceftitaaccipi- 
ehdura.fibeneficium  quodpetituitalefit,  vtad  diplomati» 
camhanc  pontificis  dilpenfationem  percincat.  Quidamc- 
nim  bencficia  h<s  mandatis  non  includuntur,vt  exempli  caa- 
fa,beneficiaelei5tiua,inquibiu  regiznominationi  lecuscft; 
tit.de  reg.ad  prslat.  nom.  Item  bcneficiain  comitatu  Roraa- 
ni  pontificis  vacantiS)  qux  pondficcs ,  quibus  voluerint,  dare 
folenr,3tque ita conftitutum eft c.z.dc pr«b. in 6.  ficncficia 
quoqac  farculatia  iis  qui  mandacura  habent  ad  tegutaiia  obti- 
nendanon  obftringantur,aiitcontra.§.voluimus,tit.  d^col- 
lat.in  concoid.  Nec  alia  vidctar  carura  ecclefiarum  caufa  eire, 
quarum  pr£fediosnominancpatroni,quiIaicidicuntui,aut 
earum  quz  in  ciuitacibus  f  unt ,  vel  oppidis  muro  cin^is,  alia- 
rumveid  genusj  dequibusin  tradlacunoitiinationum  dice- 
mus.Cum  aucem  plures  firaul  ambiunr,  petuntque  idem  be- 
neficiumabantiftitefibidati,  i$  pra;fcrturcsteris  j  incuiu« 
gratiara  piius  tefciipfit  poncifcx,quamuis  forte  alius  anre  fu- 
asliteris  ediderit.c.eum  cui,de  praeb.in  ^.c.cibi  qui.de  refcrip. 
in<J.  Quodfieodcra  tcmpoiepioomnibusrcfcriptumfuc- 
rit,  tuncliterarum  edicionis  dcnunciationifque  tempus  (fc- 
(fbatur :  in  qua  editionc  fi  concutrant ,  potcrit antiftes  aditus, 
cuivifurafueritgfatificati.c.duobus,detcfcript.in  6.  Canoa 
tamen  pontificius  in  hac  gratificatione  impetrationis,gradu5, 
tcmpoiis,  poireflionis, patria;,  &  quarundam  aliaium  rerum 
habendamefle  rationem  ait.reg-cancel.  15.  Fitetiaminter- 
dum,vtpofteriocismeliorfic,quamprioii£Conditio.-velutifi 
poncifexinpofteriorcmandatodifeiceexpieirerit.vtisantC" 
riori  prsferatui.c.pcn.de  conccf  pracben.  in  tf .  Scd  hac  dau- 
fulaapudncsminimerecipicur.quodconcraLconinamfor- 
mulara  adiiciatur  rcfcripto.Idem  accidit  &  cura  ptior  manda- 
ti  executionem  non  prcfequitur.$.declarantes,citui.de  mao- 
da;apoft.  Qjiid  enimfiiuri  fuoexpreffim  reEuntiaucric.'c. 
follicite.cap.audita.dc  left.fpol.  Quid  fi  eo  ncgligente  &  «ha» 
rcs  agenre,bencficium  farte  alteniara  collatuin  iit?cap.fi  tibi 
abl'enci.c.fieiericas,depracbeod.in  (f.c.tibiqui,  dercfcript.in 
<j.Panor.&  Fclin.in  c.capitulum,dc  rcfcrip;Idem  &  in  omni- 
bus  cafibus  dicendum,in  quibus  mandatum  extinguicur:  vel- 
utifiis  quiobtinuitdiploma,  poftea  vxoicm  duxerit,c.i.de 
cler.coniug.  fialiud  beneficium  coDfccutusfit,  quod  fimul 
cum  co  quod  petitur  rctincti  ncqueat.clem.gratix.derelcrip. 
Mortuo  fane  pontifice  mandata  huiufmodi  expirate  vulgo 
tcccptum  cft,  c.fi  cui,  deprxben.  in  cr.  §.  redle,  Inftit.  mand, 
Panot .in  c.dile<i"lus.  z. de priben.  Qnpd  quidem  eft  ita acci- 
piendum,rcs  nifi  integra  cfle  deficrit.  capit.  fi  f  upet  gratia,  de 
ofHc.delcg.in  6. 

be  referuAtionihus  beneficiorum  tam  -vni- 
uerfe  quamJigilUtimfaclis. 

C  A  p.     IX. 

AFfines  funtbencficiorumrefcruatioDcs  msndatis  pori-' 
tificiiSjdc  quibus  iam  diflei uimus.  Nam  Roma.  ponti- 
fcx  benefida  quidara  fibi  ref cruarc  ac  accipete  fcler ,  v t  cum 
poftea  vacauerint,eafolusconferac,  idquevelvniuerfe,vel 
figillatim .  'Vniuerfe ,  cum  m  aiores  ( loco  excmpli )  dignitates 
Ecdcfix  :  figillatim,  cumcerti  ahcuiusfani  beneficiumre- 
feruar.  Hoc  intcrraandata,dequibusdiximus,&referua- 
tiones  iftas  inteicft  j  quod  illa  ius  ttibuunt  impetrancibus, 
his  veronihil  iuris  cuiquamacquiritur  ,  qnamuis  forccper- 
fonacxprefTa  fit,cuiusgratia  rcfcruatHintftbcneficium:id- 
coquc  vacante  poftea beneficio,  libcrum eft  pontifici, cuiuis 
tlij  arbitrio  fuoid  dare.  not.  in  cap.  cura  dilecli.s.  o'e  iurc  pa- 
tron.  &incap.i.deoffic.Ieg.in(?.  Vcrum  hx.  rcfecuationes 
Leoninaconftitutionc  ,  quanuncvtimui in  Gj]Iia,optima 
rationc  rublan  fant,  ficut  &  catcra  diplomata,  quibus  bene- 
ficiorura  nondum  vacanrium  fjjes oftcndieur,  Q^od  qucra- 
admodum  accipicndum  fii  ,ante  docuimus.  Sed  animaduer- 
tcndum  eft  eas  tancum  rcferu3tionesprohiben,qns  a  ponti- 
fiEe  Roraaoo  fiuoc.Na  beBcfida,quae  in  aula  Romana  vacat, 

^U£^ue 


'Defacr.  ecclefwinifl. 

iqv  rr qne non  tamapontifice,quamaiure  ipfoponcificiocx- 
cipionrur ac referuantuc ,  a difpenfacione  pontificis  non exi- 
micconfticutio.cap.  i.deprsb.in  6. 

C    A    P.       X. 

jDeponttftcnm  diflomatis^qutn  vacantium  be- 
neficiorum  nomine  impetrantur. 

DEpoteftateRoma.poncificisinbeheficiorum  Vacanciu 
diftributionc  breuicer  diflcruimus  lib.  j .  Verum  vt  iam 
oriis  qu^dam  artexamus,fuperiotumcapicum  difpucario  nos 
admonec.Necvidecucdocendiracio,quaminftituimus,per- 
mitccre.vc  poncificum  diplomata.qus  vacancium  bencficic- 
rum  nomioeimpecraniur ,  ab iis  de  quibus proxime craftacu 
fuit,(eparemus.  Romanus igicur poncifex fani cuiufcunquc 
bcneficiaquocunquetcmpore  anni  vacenc,iure  occupatio- 
nis largitur,& cum  omnibus  Chriftiani  orbis  anciiflitibus  ica 
toncurricvc  eos,beneficium  dandojanceuercerc  poflic ,  idqj 
lib. 5 . docuimus.  Donac &  (uo magis  quam  vllius occupacio- 
nisiurefanorum  omniumbeneficia,quorum  prxfedtiinco- 
miracu  poncificio  mortem  obierint.cap.i .  de  przbend.  in  6. 
S'edqua;ftiohincexiftit,  quamin  iudicio  agicatammemini. 
Anti  qux  bencficia  vacent  eo  tempore  anni ,  quod  Leonina 
conflitutio  fcholadicis  viris  attribuir,  pocifex  Romanus  aliis 
perfoniseabeneficiaarbitratufuo  donarepoffic  ?  Ecconfti* 
tucionisverbisexpreflumeftjlibcre  pontificcmea  beneficia 
conferre  pofle.  Sed  ea  verba  abfqi;B  vllo  incom  modo  vidcn- 
turpoireincelligi,  modovtfcholarum  candidacis,&ca?ccris 
quibus  alia  partc  conftitutionis  hi  mcnfes  at  tributi  funt  con- 
ferar.Quam  interpretationem  vtilitas  ipfa,qus ,  vt  Horacius 
sit,iufti&£quimacereft>hocpra:(ertimtempoieadmictcn- 
dam  cfle  fuadec. 

t   A    P.      X  I. 

beccncilio  Conjlantiano  ac  Bafilienfi,  c^  de  Pragmatica, 

Gallorumfan£iione^Romanorum^fontificumdecretis, 

quibus  eamaut  conudlere  omnino  ,aut  labe- 

fa^arefiuduerunt. 

ANteqmmdenominationibus  tam  tegis  quamfchola- 
fticorum  conuencuum  diccre  incipio,licer  hic  paulifpcr 
digccdi  ,&  pauca  quzdam  de  duobus  nobiiiflimis  conuenci- 
bus  Conftancianofcilicet&  Bafilicnfi^in  medium  adducere, 
quorum  cognitio  ad  id  quod  inftiruimus,fumme  cft  necefla- 
Oa.Sigifmundus  Imperator  cum  diflidia  motufque  ingentcs 
videretinEcclcfia(crantenimtres  Romani  pontificcs ,  lo- 
anncsBononiz,GregoriusArimcni,&Benedi6lusinHiipa- 
nia)  nihil  antiquins  habuic.quam  vr  pacem  &  tranquillitatem 
Ecclefi*  reftitueret.  Itaq-,  magna  cura  ftudioque pctfecit,vt 
ciusreigfatia,conlenfuregum  ac  princpumfacet  conuSius 
indicerctor  Conftanti?:in  quo  ipfe  cum  loanne  pontificein- 
tetfuit.  Neclaneirritusfuiceiusconacu&^namineoconuen- 
tu,pontificioimperiotribusillis,quosiamnominaui,  abro- 
gato,MarcinjsV.  omnium  conlcnfu  &  lcti:ag'is  poncifex 
declaracuseft,&omncsfereconrentiones(ibiaca-.De  con- 
fticutioneveroaccmendat)oneEcclcfi?,qiii3quadricnriium 
iamcocumindiflidentiumpontificum  nrgotio  co'umptum 
fuerac,  &nimi?!tfuEcclefi;Efuispaftoribus  carueranr.nihil 
conhcipacuic,eaq;resinproximumcor.uencumfyncdumq; 
reiefta cft.Duo aucem  memorabilia  decrcta  eius  cc  ni  entus, 
&adcbrrigcndavitiaEcclcfi^raagnivIuscxcitciunt.Vnum, 
vt  conUcntus,fiuerynoduscE:umcnica,quafiaChriftopro- 
tinusaccepta  authoritate,  pontificemctiam  Romanumpa- 
rerefuisdecretis  cogat ;  &contumacem  didloque  nonau- 
dientem  coerceat.  Alterum  eiufdem  fyaodi  decretum  eft,vt 
dccimo  quoqueannoconuentus  Ecclefixhabeacur,  ac  fub 
finem  cuiufq-,  conuencus,  locus ad proximum celcbrandum 
idoneusapontificcRomanode  fencencia  cocius  conuentus 
auc  ab  ipfo  conuencu  confticuacur.  Nec  poncifici  id  cempus 
prorogare  liceat ,  ac  ne  locu.ti  quidem  mucarc.extra  quam  fi 
neceflicas  aliqua  id  fl  igitec,&  collegarum  confenfus  accedat. 
Icaq;  mox fecucus cft  conucncus  Bafi lienfis  redte ,  fi  quis  vn- 
quamalius,legicimeqjindi<5tus.Veri]Eugenius,quiinMarci- 
nidefundli  locii  fuflec^us  fuerar,modisomnibushuriCcon- 
nenrumdifl"oluerecbnabatur,nullaracione  decretoiiiCon- 
flancianotum  habi(a,quia  facis  profpiciebac,nifi  eadccreca 


achenef.Lib.V.  y,^, 

delcrcnturomnino,&pei-pecua;obliuionitradercncur,foie 
Vcpaulatim  coaftis  in  ocdinera  Romanis  pontificibus ,  quo- 

tunieratiaminuidiofapotcftas.maioremfibilibertaceniEc- 
clefia  vindicarer.  Sed  Bafilex  corgregsti patres  nequaq.iam 
ab  incoepto  defiftunt ,  pra:ter  paucos  quofdam  faaiofcs,  qui 
ad  conuentum  alium  Eugenii  in  Italia  quo  iure  quaq;  iniuria 
abipfoindiaum.profifcuniur.  Nam  cateriquorum&nu- 
merus  maior  crar ,  &  authoriras  amplior,  egrcgia  conftanria 
yli ,  Eugemum  vt  t  ontumacem  &  faaiofum  pontificacu  de- 
icccrunc,mulcaqi  prsclare  &  vciliter  dccrfeuerunt  in  co  con- 
uentu,quorum  pr^cipua  capica  partim  ad  authoritatem  con- 
ciliorumaflrercndam,partim3dminiftros  Ecclefis  ordinah- 
dos,inofficioq;continedos,partim3dremiudiciariamcon- 
ltituendam,&litcs  dirimcndasfpedlant.  QuareGallorum 
rex  Carolus  v  1 1 .  fy nodo  per  oratorcs  fuos  id  ab  eo  conren- 
dentcnon  inuitus  fecit,  vteadecreta  inregnofuo  tucnda 
luiciperet : fed habito prius in  Biturigum  ciuirate procerum, 
anriftitumialiorumq;  eiuditifl^morf  m  hon-inum  atcuegra- 
uiflimorum  conuetu  ,quorum  authoritate&  confilioaddii- 
^us,adeiusrynodidccrctaconfitm3ndai)obiIcmi)].mton- 
ltitutioneedidit,quxSanaiopngmaiicsv-,jjgorpf,eilatii»-. 
Quamfo2daaut6acplancmifcrabiisfac!csEct.'cr)a:,quaria 
refumomniumperturbatioatqucindgn)tasri.mfjeiii,Vel 
pra:fcriptioipfaprooEmiumqueconfti(uficnisCirolin?f3tis 
indicat.  Proindc nihil ea coftitutione  populan' ,n  GaUi.i.ni- 
hilmaiorebonorumomnium  plauluvnquaroexccptDmfu- 
it.  Anre  eius  ptomulgatioEe  infinita  cmanabai.r  ex  aula  pon- 
lificis  Romani  diplcmata,  qua?  ordinem  ecdcfiafticum  & 

hierarcbiampertuibabantomninoatqucperuertebahr.An- 
tiftiiibus  ordinandort  m  Ecclefia:  miniftrorum  ?dimcbatur, 
&  e  manibus  extorqucbatur  facultas.  Ind  gniflimiquiquc 
paflim  ad  muncra  ecdefiaflica  (viris  f2n6litate&  dodrina 
commcndabilibusprstcritis)promouebantur.Erquodloh- 
ge  turpiffimum ,  ac  bonis  moribus  maxime  contrarium  cft, 
non  corum  modo  qui  c  viuis  excefTerant^fed  fuperftirum  et- 
iam  fpirantiumque  hominum  facerdotia  bencficiaqj  in  dicm 
mortiseorum,cuiuscaptand«d3baturoccafio,CDnferiifo- 
lebant.Priterea  lites  &  controuerfia;  de  rebus  facris  &  fpiri- 

talibusRom?difceptabantur,contraveterescanDnes,&alia 
qua:damhuiufii!odiquotidiedefignabantur,qu£f  figillatim 
hicrcccnferit^oncft  ncfelTe.  Ex  quibuscmnibusmaloruiii 
atqueincommodorumIIiasexi.ricbatur.N:impr^tcrneele- 
^am  religioricm ,  cultumque  diuinum.quo nihil poteft  exi- 
tialiusdici,exhauriebaturiesnamm3riapccuniisomnibusad 
facerdotiorumnundina$,ideft,ad  Romanam  aulamexpot- 
tatis.Nifi  forte  quis  crcdat,3ut  gratis  fuifle  concefla,aut  par- 
uo  conftitifle  ca  Roma-,  qux  magna  ex  parteadqujEftum 
excogitata  elfe.nemo  cft  adco  rcrum  imperitus,vc  non  intel- 
ligac.Adha^clicibusomniaferucbanr^prfffercimintereccle- 
fiafticas  perfonas.  Supeiriorem  caufam  habchs.ob  d  fficulra- 
tcmicineris,&magnitudinem  fumptuum  vt  plurimumcc- 
derc  aduerfario,&  manus  dare  ccgebatur,defercbantur  ciui- 
tates  populo  certatim  Romam  commigrante,  &  vt  veibis 
VlpianilummatinioraniacDmpledar,viiibus&virisraifere 
deftifutaeiatRefpublica.l.j.demuncr.&bonor.  Proindc 
rexChriftianiffimusCaroluscumvniuerfaGalli(jfuiEccle- 
fiafacileaddudosfuit,vt  Eugenii  cauillationibusvalereiuf^ 
fis,tam  neceflaria  eo  cempore  decrcca,qua fi  ccelitus  ad  fe  de- 
roiflaGompledcretur.&fandionefBacorifitmarctiScitcet- 
enim  acverequidam  eruditionisnominc  vbique  tcrrarum 
nocusac  nobilis^cumquomihifacisdiumsgnafuiffaroiliari- 
tas  &  conluctudojde  hac  faRdione  loquens.PalladiumFran- 
cis  eam  Vocare  confueuit.  Vt  enim  Pafladis  illud  fimula- 
chrum  in  vibe  Troiana  c  coelo  quondam  tccidifle  fer t ur ,  ita 
&  hic  facratiflima  conftitutio  ad  fouendas  Palladis  artes,  & 
vitoseruditioneinfignes  honoribus  &  bcneficiisornandos 

diuinoquodamfauoreGallisconceira  videcur:Acficutpta?- 
didlumfuicab  Apollineeiusciuitatis  futurumexitium,fi  id 

fimulachrucxttamceniaportareturcficillafandiofincma- 
XimonoftroincommodocRepublicatolIionininonsnpo- 
tuit.  Et  tame  adeo  inuifa  fuit  Romanis  pontificibus.ob  cam, 
dequaiam  diximus,caafam :  vt  cx  annalium  fcriptoribus  c5- 
fter.nunqiamcosquiefccrcpotuifle.doneceafinonpc-itus 
conuulfa &  abrogata.at  ccrte  mirum  in  modum  labefadata 
iraminutaqueeflet.  Noneuim  obfcurum  eft,quibusmachi- 

HHH     i 


1192- 

hls  Pias  1 1 ,  Sixtiis  it  1 1 ,  Tnnocen.  Y  n  I ,  Alexindcr  V I  j  Ib- 
lius  I  i.Leo  x,cam  oppugnauerint.Scd  nemo  acrius  Pio  cam 
aggrcflus  eft,fi  noftris  annalibus  fides  habeatur-.a  quo  timen 
ipfo  cum  adhuc  priuatus  eflct ,  &  ytneas  Syluius  vbcaretur, 
SynodusBafilienfis  ftrcnutcontra  Eugenium  defenfafile- 
rat.Atquehincfacileapparet,fimul  cumnomine  mutatum 
horainem,&  velut  quodam  Circco  poculo  in  aliam  naturani 
t-cpcnteconuerfurafuiflc.Qupd&plcrifqucaliisprincipata 
pontificio  cxornatis  aducrfus  omniura  expedationem  acci- 
difle  ferunt.Hoc  enim  eft  axioma  certiffimum  intct  id  genni 
homines:  Siiusviolsndumeft,regnandi  caufa  violandum: 
tliis  rebus  pictatcm  colas.  Pius  igitur  potifex  a  Ludouico  vn- 
decimoGalliarumregeindudlus  miris  technis  edidumcx- 
prcflit  de  huius  conftttutionis  abrogationc.  Et  fama  cft  in  ea 
coitionepotificemloanne  Ballua  Gallohominc,&apudrc- 
gcmgtatiofo,quiadpurpurara  tunc  afpirabat,fequcftro& 
intcrprctcvfumfuifle.  Certc  conftat  Balluam  magnocum 
impetu,  &  gladiatotio ,  vt  ita  dicam,animo  haandatarcgis  ad 
curiam  centenariara  detulifle,vt  ea  iudicio  fuo  de  more  com- 
probaret :  &  eo  nominc  contentioncm  ei  fuiflc  hon  medio- 
cremcumregiocognitorc,  fingulatis  intcgri:atis,cohftan- 
tiafqueviro,qui  afanoRomani  cognorainabatur.  Isenini 
tam  iniqus  poftulationi  quarlquam  fub  pnncipe  impcriofiC- 
fimoadeo  virilitcrobftititjintcrccffitque.vt  negoiium  con- 
ficinonpotuerit.  Huncctiamconatumgrauiter  admodum 
ac  prudcntcr  cUria  ipfa  repreffit.  Ac  circumfertur  ctiam  nunc 
libcUus  eiufdem  cutif  .quoLudouico  rcgi  perfuadere  nititur, 
faihil  exitialius  Reipublica  Gallicx  poflc  contingere,quam  fi 
pontificisRomani  cain  rc  defiderio  aut  cupiditati  potius  ob- 
lequatur.Religiofior  enim  hic  vidcbatur  cfle  tex,apud  quera 
fortaffisnullanoninre,vtplctunquefit,facto{andiapontifi- 
cisauthoritashabebatur.Idquc  cum  confidcro,inmentem 
mihivenit  quod  Liuius  dcBacchanalibus  loquens  kribitin 
hzcvcrbaiNihileftinfpeciemfallacius  quam  prauareiig'o, 
cum dcorum  numen prxtcnditur fceler  b  js» Subit enim  ani- 
mostiraor,ncfraudibushumanisvindicandisdiuiniiunsaii- 
quidiiomixiumvioleraus.  Itaqu:tofusfe:e  liberLiidoaico 
ob!atuseofpc(a:at,  vtisomnirc!igio'-ir  exolutus ,  pontificis 
aathoritatcia  inconpgoiionon  msgn'ficiat,ncc  tamquid 
impotcnt«shoraincsfl<Jgitent,expendit.&c6(iJeret:q'i»m 
qiiidvcilitasregni,atquc  adeo  Ecclcfii,cuias|;rop«J  iior 
eft,extgac.Erantcnin>eotempofc,  ncchodietsles  pl.i  que 
dilunt ,  quiaducrfusBafilierifen;  conutnturr;,C^;oiinar  q; 
confticuiionemdiflcfentcs,firrplicioribashci.o  ni?  's,&di- 
uiniiurishumaniquc  peritianonfat  inftcu(a;is  facii'  atgutiis 
fuisimponercnt,vtLudouicotcgifucum  cos  fecifle  mtri-m 
nonfic.Scd(ophifticqcorumrationes,ncdicarafy(ophar.t4- 
cxs  nihilom3giseru(iitosac  psoshomincs  mouercnofluiu, 
quam  philoiophi  nefcio  cuiusai  gumcrita,qiii  niueir  ,oua  ni- 
hilcftcandidius,  atram  eflc  horainibuspcifuadc!).  onaba- 
tur.  Ethorumcalumniasacfophilmata  acute  Tcf(:\\'<:,edno 
nominatim hac  dc relibello,clari inter lureconfultos nomi- 
ois  Panormitanus  archiepifcopus,qui  &ipfc  ccmtntui  Bafi- 
Lenfi  interfuit.Mcrito  igitur  Pii  non  (atis  pia:  vclutati,&  po- 
ftulatis  iniuftiffimis  vchcmcnter  ab  omnibus  reckmatum 
eft :  idcoq^  re infec^acius nuncii  atquc  interpretes  abire co- 
a(5tifunt.  Qupdcumanimaduerterct  Sixtus.nonitamulto 

{>oft  coftitutionem  annuente  Ludouico ,  fed  miciorem  pau- 
o,ac  pacis  cuiufdam  fcrderifquc  titulum  prx  fc  fcrentem, 
edidit.  Verum  ea  quoqj  bonorum  omnium  confenfu,quibus 
Romanf  artes  no  incognit^  erant,c6fcftim  explofa  rcicdla- 
que  cft.capit.i.de  trcu.&  pace.in  cxtrauag.comm.  Ad  extre- 
mum  Leo  dccimus telam  pertcxere  cupicns ,  qua  lulius  pau- 
loantcexotfusfuerat,  poft  varias  coitioncs,  quzinvulgus 
tandeminnotuerunt,nonfineperpetuo  quorudam  noftra- 
tium  probroiconfticutionem  promulgauir,  qua  Pragmaticar 
fan(^ionimultunidcrogatumcft,quamuisea  omninoami- 
quataabrogacaqucnonfit,idquepfius  inefcato  mirabilitet 
Francifco  regc  fa  Aum  cft ,  vt  nouis  aflentit  ctur  dccrecis,quz 
ob  cam  caufam  conuentot ura  nome  poftea  fempcr recinue- 
runt.Maluitenimrcx  (cenz&  tcmpoti  f cruirc ,  cum  aliquo 
fuo  commodo,quod  &  ipfe  fatetur:ac  de  iure  publico  aliquid 
remitterc,quam  pro  hac  Helena  tocies  cii  Roman.pontifici- 
bus  dimicarc ,  cum  pt  zferiim  ab  illis  nonnihil  periculi  immi- 
nctefibi  intelligcrct.  Ac  umetfi  fcholafticusLutctiz  con- 


Franc.  'iDuareni 


ucntus  hoc.vt  ica  dicaitijtalladium  fibi  ercptUtti  ?gre  fetens* 
apontificisdiecrctoad  facrum  Ecclefizconuentumprouo- 
caflet.obtinuit  nihilominus  Lco,vc  eius  prouocationisratio* 
ncnon  habita,decretura  fuumrcgia  authoritate fubnixund 
curia  ccntenaria  reciperct :  vtque  cx  eius  przfcripto  in  omni- 
bus  fummis  imisqu?  tribunalibus  inpofterum  ius  reddcrc= 
tur.  Necdubirat  quifquam  paulum  modo  veifatusinforo, 
quinhacconfticutione  Leoninajtanquacettoiureinrebus 
indicandis  hodie  vtarour. 

C  X  V.     XI  L 

Denomiftationeregia  in  ordinandls  antiflitibtiSj 
&  quales  regis  candidatoi  ejTe  oforteat. 

COnucntisregiis,acpontificiit,aur,  fimauiSjConftitutiO". 
neLeoniha,cuiusfuprareerr.inimus,honoresccclefia- 
ftici  longe  ahter  quam  canonibus  ftatutum  fit,in  Francia  de- 
fcruntut:itavtnecelc(Slioni,necpoftu!2tioniyiiushodiefit 
locusrelfdus.  Iraqueduplcxhofcehoncres  corjfcrcndige- 
nus apud  nos  vfitatum cift ,  pet  nominaiione  fcilicet  regiam^ 
&  fchelafticam,  dc  quibus  figillatim  hic  ti3<3:abimus.  Nomi- 
natio  autem  vctbum  eft  maxime  huic  rei  acccnamodatum  & 
appofitum, quo & vetcrcs  Latinos aiithcres in re nonad< 6 
diflimilivfosfuiflecompciimus.Pliniuslibrc  i.epiftolar.Sic 
i!ladie,quafaccrdotesfolentnomiriare,quosdigniffimosfa- 
cerdotioiudicani.mcIeinperncminabant.ldcmlibio^.Mi- 
hivercctiamilludgtatulatiohedignumvidetur,qucfuccefli 
lulioFrontino  ptincipi  vito,qui  mc  nc  minationis  dic  per  hoil 
continuos  annos  intcrfacetdotcs  nominabac,taaqua  in  lo- 
cumfuuincocptaret,quod  nunc  euentus  itacomprobauit, 
vtnonfortuitumv"dcretur.Brutu$adCicetonero,IsPanfaB 
locumpetcteconftituitjcam  nominationem  ate  petimus, 
nequecoRiun£lidridarcbeneficium,quamnostibi  fumus, 
neq;  Jigniorem  nominar(jpotcft,quam  Bibulum.  Gi  zci  au* 
temnominacioncmhuiufmodi-BreJ^o^^^appellanc.Qupvcr- 
bo  etiam  vfus  eft  aliquado  Gtegorius.Qiiamobrem  vt  a  Rc- 
gianominationeincipiamus,Caputvnumeftconftitutioni» 
Leoninz,ad  eam  nominationem  pcrtines,quo  h^c  feic  con- 
tinentur.Vacante  Ecdefia  cathcdrah  velMecropoiitan3,epi- 
fcopus  a  collegio  canonicorum  non  cligitur.fed  rex  intra  fcx 
mfnfesvirumgrauematq-,  idoncum  Romano  pontifidof- 
f^rat 2C  nominct.  Vt autem  idoneus habcacur ,  prztcr ea de 
qubuslib.  ^.difrcruimos^annosvtminimuin  feptem&vi- 
ginii  natuca  eum  efTe  oportct,  quamuis  vctarcs  canones  iBa- 
iorcmztatemrequjrant.  Prztercancccirecft  euminfchola 
aliquacelebri  folennibus  gradibus  ac  titulis  przditum  eiTe: 
nempe  Theologiz  aut  iuris  ciuilis  vel  pantificii  magifterio 
fiue d;, (ftura ,  quiapcx  eft  bonoria  fchclafticorum ,  aut  ccrt» 
h(  ic  proximo  gradu,quem  vuIgoLicentiara  vocant-  Nos  ali- 
quanto  cruditius  vcl  prodo6loram,  vel  iMmh^m.*f^K"  pof- 
lumusappellarc.Rcmanusvcropontifexpiineipiscandida- 
to,inquonihilhorumdefideretur,vacantisEcclcfizguber- 
nacionem committerc debcr.  Qupd fi idoncus non f uerit iA 
qui  proditus  ac  nominatus  eft,principis  partesfuntiahum 
qucmuis  intta  fpatium  trium  roenfium  digniorcm&com- 
modioremnoniinare.  Ethocquidemtiimeftre  fpatiumla- 
bitur.fimulatquc  repulfam  accepit  candidatus,&  is  quiin  so- 
mitacupontificishoc  negotiura  ipfius  nomine  procurabatj 
dc  ea  repulfa  certior  fadus  cft.  Sunt  tame  ex  candidatis  ptin- 
cipisnonnulli,quospontifexcieateantiftitescogicur:ramct- 
fi  h^c  eis  non  infint,quz  fcilicet  conftitutionc  Lconina  vete- 
ribus  canonib*addita  funt:id  eft ,  tametfi  honorcs  illos  fcho- 
lafticosconfecutinon  fint.  Sicenim  ea  confticutio  videtus 
accipienda  eflc.Nam  eos  qui  fccundum  canones  nuUomoda 
idoneifuntadrcgendam  ecclefiata,  apdtifice  ordinariratio 
nonpatitur.  Inhuncnumerumrcgisgentilesacconfangui- 
nei  &  alii  illuftres  fplcndidiquc  homincs  refet  untur.Szpe  e- 
nim  vtilicas  aliqua  &  ratio  tcmpocis  cxigif,vt  buiufmodi  per- 
fon^,fimediocritasaIiquaeisadfit,poflnabici$huir,ilioribuS^ 
ad  facra  antiftitia  promoueantnt :  nec  ahrer  idfieri  dcbere 
conftitutioneipfadiferteexpreflhmeft.His  adfcribcndifunt 
&  fodalcs  mcndicantcs,quibuslcgefodalitii  folennibus  con- 
uentuumfcholafticorumgradationibus  iaterdi6lum  eft  :fi 
modo  ram  ex<^llens  fic  eorum  vittus  &  do  At  ina,  vt  eos  pi  %- 
ficiccclefiispubliccintetfit.  Qupddidlumtftdcepircopiis. 
idincenobiarchiistquasvulgoabbatias  vocamus,  locuha^ 

bet,flff 


T>efacr.ecclefmin.ac  benef.  Lik  V. 


!wr,  ^  aliis  pra:fc(9:utis  inferioribus ,  fi  tales  fint,  vt  clcdiua: 

«^iu  mereancur.  Quod  quemadmodutn  accipicudum  (ir,  lu- 

p>.a  diUeraimuscap.i.  Sed  aaimaduertendumcft  mterepi- 

( ^opia  &  ccEOobiarchias  aiiquid  difaiminis  repeiiri.  Nam  x- 

i:isirium&  vigintiannorumhicfufiicit,  ncclcholafticisgra- 

dibasornacumcfrcprincipis  candidatumneceireeft.  Mona- 

iiicxauteravitxacinftituto,  idque  eiuldem  fed2&:  ordini 

(namfedarutn  interhosdiuerfitas  magnacft,  vthb.i.dixi- 

mus)addi<aumfolennitcreumdeuotumqucefleoporcet.a- 

lioqui  nec  rcgis  nominacio,ncc  pontificis  ordinatio  proderit. 

Poltrcmonocandum  efthocnominandi  iusincerdum  prin- 

cipl non  coropececc ,  vt  puta ,  fi  in  aula &  comicacu  pontificis 

Romani  mortuo  antiftitc  vacauerit  Ecclefia,quia  tunc lolios 

pontificis nutu & arbitrio  Ecclefixp. ouidcbicur.  Eiuraco ca- 

nien  pra;fulacu  principis  nommaiio  adhuc  nccellaria  eft,  cum 

lcxdemorte  tantumloquatur.  Scdctficollegioalicuiecclc- 

fiaftico,aucmonafterio  conceilafueiic  (peciali  quodampti- 

uilegiofaculcas  paftoreniai.tiftuemcjueciigendi,  conueuta 

regia  pontihciaque  eildetn  non  pniudicant. 

VefchoUfikammmmom.qtiAntmcinGdliiiferevtmury 

comundiof^jedaccuratA  commentatto. 

C  A  p.     XIll. 

CO  nuencu  Bafilienli,  &  incly  ca  iUa  Caroli  confticutione, 
dequafulediireruimus  ,  liccratis  vuistettia  honotura 
ecLicliafticorum  pacs  certa  forma  contribuca  fuerat,  exccpcis 
ancilticiis  ac  praefcdturis^dc  quibus  fuperioricapiie  ciaaaiuni 
fuic.  Eamquepaicem  eis  ialuam  rehquit  poncifex  Lco,etli 
forraa  nonmhil  ab  eo  irara  ucaca  fic.  Nam  beocficia  qu«  qua- 
tutjr  mcnfibus  vacanc,  id  eft,  tertia  pai  te  anuj,  lucrat  um  c«l- 
toribus,  quifcholafticisgradibus  prsditifuennt,contcrun- 
cur.lcduavtmtercos  aliquafic  diftindiio.  Qujdaracmma 
icholaftico  iploconucncu  lolenmcer  nominaiuuracqicom- 
mendacur,honorcs  ccclefiafticos  ac  bencficia  coilacuns  anti- 
ftuibus.  Al  j  abique  vUa  fcholae  commecdacione  ambiunc,  & 
vtiilquelui  mcnlcsad  pccitioneio  func  actnbuci.  Seddebis 
^i  Icholarum  candidaii,Ieu,  vt  loquiraur,  a  tcholis  nominati 
iunc.pociflSmumhicloquimurtde  qUibushbrum  vcilem& 
copioium  RcbufFusnofterconfcriphc.  Etquiadittufumelt 
hocargumeucuin,fummatimidtraCtacucifumus,ftdaQhibi- 
ta  methodo ,  qui  rcs  implicatas  euoluac  ac  exphcec :  &  paulo 
■obfcunonbusluccmaLquimadferat.  Suuc  aucein  praecipui 
qUidam  iocitotiustra(aatus,quoshisatcingere  fingalosde- 
aeuiraus. 

I.  ^uisnominarefofit. 
^--lErtocertiuseftf^holispubhcisacccicbriotibusFtanca 
V-/hocius  nominandi ,  prodendique  bencficiaiij  coiupctc- 
te.ldenimicaconftitiuumeft  ,  tum  vchoaoratioiescflent 
{chok,quas  nulb  no  honoris ,  beneficenti2q.K  gen<.rcpro- 
fecutifantraaioresnoftdjl.quicquid.C.deaduoc.dmer.iudi 
tumetiamquia  ccrtiusac  fide  d/gnius  vid>.batur  magiltrorii 
priceptorurave  da  difcipulorum  fludiis,  quam  aliotum  telti- 
jponium.  1.  nemini.  C.  de  adaoc.di.ier.  iud.  SchoLs  pubiicas 
bic  vocamusjpublice,  feu,  quod  idem  eft,  pubiica  authontate 
inftitutas,  quas  Leo,  raore  vulgati ,  vniuctht^tes  vocac :  non 
quod  oranium  difciplinarum  in  cis  vigeac  prof cllio ,  vt  ait  E* 
ralraus  de  pronunt.fcd  quod  piofefllinbus  ac  ftudiohshtera- 
rum,  corpus, collegiura  ac  veluti  Rempubl'catn  habere licc- 
ac,quimuis  alias  id  iure  prohibitam  fic.ld  cnim  fignificat  vni- 
ueriicas  apud  lureconfultos.  tit.  quod  cuiulque  vuiuct.  &  tit^ 
de  coU.illic.I.  ador.  rert  ratam  hab,  Itaque  tametfi  fchola  ali- 
qaapublicaadcertarum  tantummododilciplinaru^pi^of"" 
fioneminfticucafir,quaIcsfuntin  Gallia  plet«que:Canihilo- 


"5>5 

fic  c»utum,nc  luminibus  officJatur,omnc  lumen  tara  pnfens 
quam  futuru  concineri  veteics  rcfponderunr.  I,  fi  (eruirus.  dc 
fcruit.vrb.prxd.AtqucitainfpecicnondiflimilicenruitLiui-' 
usiib.i.  Decad.^.InfoedereRomanorumCar,  haginenfium- 
que  cautum  f ucrat ,  vc  neutri  aiteris  eorumve  futiis  bellum 
infcrrent.  Saguntinis pofteain populi  Roma.focietatcm  ad- 
fcitis  bellumintulere  Carihagincnfes:  quircbatur  anidcon- 
tra  f  CEdus  ab  eis  fadlum  efTcr.De  qua  re  is  ira  pronuntiar,Sar!S 
caurunn  erar,Saguntinis  fociis  vrrorumque  receptis.Nam  nc- 
quc  addicum  crac iis  ,  qui  cunc efTcnc ,  necne  qni  poftca  aflu- 
mcrcntur:&  cum  afTumere  nouos  liceret  focios,q(iis  ^quura 
cenferer,  auc  ob  nulla  quemquam  raerita  in  amicitiara  iccipi, 
aut  tcceptos  in  fidera  non  dcfcndi,  &c. 

II.  .^uisfofitnominari. 


VTquisnominaripufli  afcholafticoconuentu,nonfuf- 
ficiunt  vulgaria  ill-,de  q'.';  bus  !i.4.diximus,fcd  quadam 
alia  neceflaria  funr,cx  Leouif  a  cor.fti.utione.  Nam  gradibus 
titublque  fcholafticis  pndruni  c  fle  eum ,  qui  fiomiuacur,  o- 
pottet:quorumprim'.'ii.rteof  umqiiityrocinijdepofiju.fi- 
gnia  accipiunt,&vulg(.i  biCcaijr.fj.Jicuntur;  cx  qiiog.-adu 
Theologi^profe(rorcsducsficiuui:alieri^ftcor<i.ii  (jui  iiiel- 
lodidafcah  defignantur  :  tttnusacluprctnus  dotit.-jnim  liue 
magiftrorum  cft  ,  quorum  iupra  tocQiionem  har»;inius. 
Scholrtfticos  titulos  cum  d:co,cos  tautuni  uucliigi  vol.^,  qui  a 
fcholafticis  conuenribui  folenni  Sf. .' ccurata  nquMir!  nc  pr.- 
usfa(5la,deferuntur.  Quare  do(5toiCi  cotliciliaits^hcrniin 
raoreveterumappellaripofrevidcntur,  quidipl  rn  .  t  prin- 
cipis  feu  poniificis  honorarios  illos  niulos  LOiif  .ku  iui  t) 
vuIgorcceptumeft,eiusnominationis,  dequaloqii(mur,ca- 
paccjnoneflc.  Etnotandumcft  horum  gradm. m  ,  vclinfi. 
mura  ac  nnnimumfuiHcerc  ,  vt  valeat  numinat.o,  prxter- 
quamin  medicina:  dialciiliccfqueftudio  :  cumiohocmagi- 
ftrura,  in  tUo  mcUodidafcalum  elle  dportcat.  Prarreiea  ttm- 
puscertumconftitutionedefinitumeft,quodinftudi!sance 
folennem  iliam  gridacionem  confumptum  eire  nectfle  tft.vc 
putainTheoiogiiihidio,  inquo  gradtisquaruoi  repcfuin- 
tur:tribus  fujictionbis  gradibus  detem  annoruna  Ipatiuni, 
fexveroannofum  infimopr.-c^cripcumeft.  laftuJ.ioiucjsici- 
uilisaut  ponnficij  fuTimo  .nc mc.-iiofcprenniti,irjfimoqi)'n-  < 
quennujmeftitau.icum.  E!d;mqiieeftraC!omr.dii:ir .:  ,nifi 
quodinfim  gr;diJsineararMnouhdbccui,vcd,)i.imus.lndui» 
lcfticz  ph  loiLiph^que  O.i  .'lio  q.iinqLienaum  in.igilhis  pra:- 
fticuiciir;&  is qui (i.uv.o/; A(7K<jt*/«{  ciculo ornan h^icii-.^. pi;e- 
terca,tit.deco.ut.'nco'ic.EvLipmnturge.'.eroh  hi..uiiucs,& 
cliris  natalibiisorti,  quosnobilesac  gciiti/csappe  Limus.Io 
qiianobilitateiud  canda  vtriufqueparcntisg?nus(pccl\.tur. 
Nam  j  ad  primum  g  adum  in  ftudio  iuris  ciuif is  auc  po) .  cihcij 
poft  criennium a(p  ratlr,idque arbinor confticucuiu efle.v c idi 
genus  hominesad  fludiuiniuris  alliciantur  ,quibi.s  pubhce 
intereft  Reipiblicaj  gubernacula  potius ,  quam  tenui5fotta- 
na  homin  bus com mitt i,  eadcm  prorfus ratione ,  qua M.  Ci- 
cero  quondam  R.jma;  (enatum  dccrcuiflc fcribit ,  vt  de ^ciu- 
cipumfiliisfcxfi  gu'isHetruriarpopulisindiuinandiactein- 
itituendi  craderenuu :  Ne  ars,  vi  ip(e  inquit,  t.inta  propter  te- 
nuitatera horainum  a  rcligionis authotitatc  ad  racrcedem  H 
quxftuni  abduccrctur.Splendor  cnim  ille  nacalium  non  me- 
diocrecalcareftadvirtutcm.  Vnde  Saluftiusinlugurth.Sz- 
pc,!nquit,audiui  Quinrum  maximum,  P.Scipioncm,pr£Eter- 
ea  ciuuacis  noftrx  pr£claros  viras  folicos  ita  dicere ,  cum  ma- 
iotumimagincs  incuerentur,  vehemcndflirae  animum  fibi 
ad  virtutem  accendi,  fcilicet  non  ccram  illara,ncq;  figura  tan- 
tamviminfcfehabcre.fedmeinoriarcrumgcftariicamflam- 
^         .  mamegregiisvirisinpettorecrefccrc,ncq;priusfedari,quara 

niinus  hoc iutc  vt ccur.     Cum  autem  Leo de f cholis publicis      yirtus  eorum famam atq; gloriara  ad^quauerit.  Quod  h  qui« 
legni  FranciaEpaflimloquaturinconftiiurionefua,fatispet-       indigneturnobilibustancumdeferriln  ccclcfiafticis  honori 


fpicuum  eft,in  finibus  tantum  Francis  huic  fcholaftic^  nomi 
nationilocuraefle.  Vcrum  prouinciaaut  ciuitas  Franciitac- 
cedens  &  coniun<Sla,quafi  parsqu^dara  ipfius  ad  conftitutio- 
nerijnihiloiiiinuspertinercvidetur.Lficonuenetit,§.finuda, 
de pig.aSio.l.inter  focerum, §.  cum  intcr.  dc  pa<S. dot.  Nec 
inultum  tcferre  arbitror,  an  poft  conftitutionem  conluntStio 
huiufmodi,&«»»i<r/cfa£ta,iutfcholafortaflisnouapubhcein- 
ftituta  fit  necne ,  cum  (ermo  generalis  aiq;  indefini tus  futura 
quoque  complectatur.  Narafi  inconftituendaferuituceica 


busaflequendisjquorumpleriqifortaffisa  maiorum  virtute 
&  gloria  quam  loiigiffirae  abf  uncjis  qu^fo,  Sencca  audiat,ita 
loquentemlib.^.debcncfic.cjo.Aliquandodaturummeet- 
iamindignis  quiedamnon  negauerimin  honoreia  aLorum: 
ficut  in  petendis  honoribus  qiiofdam  turpifliir.os  nobifita» 
induftriis.fedBouis.pr^tulit.Nofinerationefacracftmagna- 
rum  virtutum  memona,&  etiam  plurcs  bonos  iuuar,  fi  gratia 
bonorum  non  cum  ipfis  cadat.  Ciccrone filium  quxres con- 
(ulem  fecic,nifi  paccr  \  Cionara  nuper  qux  res  ad  conf  ulacura 

HHH    3 


Tr.Dmremdepicr.ecclef.mm-acbenef.Lib.V. 


«ecpitexhoffiimjcaftrisJQoiSextumPompeiuin.aliofque      Telpatronnmaliumvccuieditiofatienaacft>demIttidcbencJ 
PoiapeioSjiiifivniusvirimagnitudo?  Tantaquidcm  vtiatis       Acpoftquam  editafemelfucrint  hicomnia.cditionemre- 

'^     ' ^'        peierc  candidatus  noncogitur,  fedquocannisnomcnfuun» 

profertidebet,ncforta(n$  mutafle  voliintacem^  &ntillunl 
ampliusbeneficiaaifedarecredatur.^.prxfaci.  §.  tcQcabtur; 


altcomnesfuos  ctiam  ruintcius  attoUcret.  Qi^d  nupcr  F* 
fcium  Pcificum,  cuius  olcmlum  etian» impediret  viri  nota  bo- 
ni,laccrdotcm  nonin  vnocollegio  f£cit,nifi  Vertucofi  &  Al- 
lobtogici,&  illi  trcccnti.qui  hoftmm  incutfioni  pto  Rcpubli- 
ca  vnam  domum  obiccetant?  Hxc  debemus  virtutibus,vt  no 
prafentes  folum  illas,  fcd  CEiara  ablatas  e  conipeau  colamus. 
Quomodo  iHi  id  egeranc,  vt  non  in  vcam  ^catem  prodeflent, 
fcdbeneficia<uaetiampoftipfasrclinquerent:ita&nosnon 
vnaaftatcgrati  fumus.  Hic  raagnos  vir«#gcnuit,  dignuseft 
beneficiis,qualif:unque  cft,  dignos  dedir.  Hic  egtcgus  maio- 
ribus  ortus  eft.qualifcoflquc  eft^  (ub  vmbraluotum  laceat,  vt 
!o(»fordid»  repcccuflu  folis  illuftraotur,  iw  incrtcs  maiorom 
ijioruBi  iucercfplctideanr. 

I IL    ^cmodofit  condfkndd  rtominauo^ 

NOminatio  in  fctiptuiam  debet  redigi ,  vt  ex  Lconma 
conftiturioncfatisapparct  ,  quz  literaiamidcntidem 
mcrain't.§.pi2bci.§.volumus.Quamuis  alioqui  lcriptura  ad 
conficicnduui  acgotiuni  minime  fic  neceflaria^l.concrahituri 
de  piga.  A  fcriba  autem  fcholaftici  eonueatus  defcribi,&  ciu(- 
dcra  conucntus  aaaulo  figtvove  obfignari  eam  cpoitet.§. 
pra:fa:i.  §.  volamus.  Cuius  figniqusnam  fit  (culpcui.:  fiue  a- 
polphragifaa  parum  rcferc.modo  a  cfiufuetud^nc  hic  non  tc- 
cedatur.not.inj.poflunt.lnftitut.dercftimenc.  Idemqacdi- 
ccndum  eft  de  ea  teftatione ,  quae  adleg^cimiftjd.orum  tcm- 
potis  fidera  faciendam  canficitur.  PraECCtca  nominaiion:s 
formulafacerdotiaomniaac  bcncficia  quafcjsnqujisqdno- 
niinatur,obtincc,poflidetvcvnacura  vcrailiftaque  vedigali» 
obuentitionuraque  zftimatione  ,  &quan:icacccompti.cT:! 
debet.§.volumus.  Cumeninacosnominarcnonliceat^qui 
bencficiis  audjfuntadquamitateraduccntotuajaureorum, 
Vtile  vilum  fuit  m  nommationis  focmulahaics  quanticatis 
Ittencionemficri.  QuaracioncpcrcepcaquaEftiones  aliqact> 
quzabaliiscopiofchictiadat^funtifaciledcfiniiipotciunt. 
Quidautcniappellacioae  bcaeficiorumcontiaeatur,docui- 
tnusiib.i. 

11 1 1.   x^pitd  quos  nomindre  oporteah 

QYiaDookiaationis,  dcqualoquiRmr,finis&fcopushic 
cft ,  vt  noiainaco  bencficium  quod  poftca  vacaucriti 
Coateratur  ,  fatisconftatita  concipicndam  eire  nomjnacio- 
aertJ ,  quafi  apud  cos  fiat ,  qui  bencficiorum  confcrendorum 
ius habent.-cuiuimodi  funt cpifcopi , collegia, & csterij  quos 
iibro  i.commcrborauimus.Eadem  eft  pattonotum  ratio,ied 
ccciefiarticorura  tantum,  quosnorainatimcxptimicLconi- 
na coafticutio,non etiam laicorum j  in quos non fimili pote- 
ftate  &  iraperio,  ac  in  ccclcfiafticos  rci  lolenr  Ro  iJani  ponti- 
fixs.DurumfiquiJecftnccfaccrdotaliincHtftixcongruum, 
pragtandes  vbctcfquc  poflcffiones  a  latcis  hcminibus  non 
modogentilitiis  harreditatibus  dccraftas,  fedctiam  iuti  hu- 
mano&commcrciocxcaBpcas,ital"aceidotc$tcnerc,vtlibe- 
rum  cciam  illud  ccclcfiatum  patr ociii''im ,  quod  oeucfici ho- 
raincs  rcccptum  voluerunt,ipfis  auferatur.iiot.ln  c.  i.ds  pi^- 
bcR. ia 6.  SeddchispacrcmisaiiqaantuOfiusfupraddputa- 
tumfuic. 

V.  Deprofepone  ac  denunciAtione,qtMm 
JnJinuatioKcm  .'Ocantk 

INfcbolafticoconuentunominarifoic-ji  '■;cradviriabfca- 
tibus  ant  iftif  ibns,altilvc,qui  promoucndr  ad  fatia  minifte- 
riapoceftirem  babcoc.  Quamobrem  ne  ciusrci  ignoratio- 
nenacindnpoflinrjprofcflioquardim  dcBuntiatioque  apud 
eos eft  neccflaria.  Et  eft  conftituturii,  vt quadtigcfiaix  cem- 
pore  ea  deuuntiatio  fiac.  Triplex  auccm  ac  inccrdum  quadru- 
plexreftatio  ipfiscdcndacft.  Vnadcgradu,quoquisprsdi- 
cuscft:  alteradelegitimoftudiorumtcrapore :  tcrtiadeno- 
nii'^.<tione  fcholafticiconuentus:  quarcade  nobilicatc&ge- 
BCtc.Harumqi  omnium  defcripta  cxetnplapenes  antifttcetii> 


VI.  DeeffeciuniminAttonU. 

:  poteftasnominationis  icholafti 
legifque  a6lio  fit  prod  itaj  qua  nominatus  beneficium  fuo 


EA  viseftac  poteftasnominationis  icholafticz,ytpetiti(j 
legifque  a6lio  fit  prod  itaj  qua  nominatus  beneficium  fu( 
tcmpore  vacans  petcre  pofli  t,fi  m  odo  rite  &  ex  f  ormula  pro 


feflusfuetic:  TempiuaurcmqnodLconina  confticutiono- 
minatis  actribuit,menfis  eft  lulius  cura  lanuario.  Nam  czreri 
quigradibus  fcholafticis  infignici  funtj  non  taraen  proditi  fca 
nouunati  aicholafticoconuentu,  Aprilcm  &  Odobrem^alil 
alios  racnfcs  habent.  Quibus  omnibusin  orbem  beneficia 
conferuntur,nec  vUa  pocuit  coramodior  racio  excogicari,qua 
viri  liccraci  tcrtiara  parcem  bencficiorHm  confequi  pofTint} 
quam  hac  circalari  collatione.Qux  igitur  menfc  lulio,Ianua- 
rioque  vacant,ob  mortera,  inquam,  beneficiarij,  nonob  be- 
nefici)  eiuracioncm ,  adco  norainacis  obftridba ,  vc  ica  laquar, 
bbnoxiaque  funt,  vc  fuo  iure  ipfis  ea  petere  liccar,  &  alij  f  a(^i 
coUatio  irrita  fic.§.fi  quis  vero.^.vlt.Hinc  pierique  aiunt  eum 
qui  alij  contulit  benencium ,  pofFerautata  voluntacc,  nihilo- 
minu^  nominacD  confecrc,  qua;  fcnccmia  probabilis  elt.c; 
non  prxftat.  de  regul.  iur.  in  6.  Sed  animaducrtendura  cft, 
quotics  fcbolx  candidatus  pecit,curarc  eura  oportere,  vt  noa 
fimpliciter,  fcd  canquam  nominato  cxpreflim  bencficium  fi- 
biconferatur:alioquiinutiliseftcollacio.atqueitaconfufio- 
nisfraudumquc  vitandarumcaufafzpe  iudicatum  cft.  Tcra-> 
pus  aucem  intra  quod  peterc  debear nominacus,  conftitutio* 
neexpreflrum  noneft.  Itaquevidecuridboniviri  aibitriore- 
iid^  am  efTe.Sed  xquutn  eft  acrationi  confencaneura,  Latera- 
nenfisconcilij  tempasfpcdati,quod  iexmcnfiuracft.c.i.de 
concef.  pizb.  Qupd  fi  rcquificus  antiftes  pctentcra  ambicn- 
teraquetepulerit,  iusconferendi,  vtcaducun  adfuperiorei 
antiftices  gradacim  deuoluicur.§.  fi  quis  vero.  vtfupra  dixi- 
mu$.c.  f  .Ec  posna  conftitutionc  cxpicfla  cidem  iirogatur)C(!i> 
fi  iuftam  huius  repulfz  caufam  allcgauerit.§ .  vlcim:Iufta  vcro 
caufapoteft  eflc,cxempli  loco,fi  is  qui  monafticis  votis  raini- 
me  obftridus  eft,  beneficium  pccat , quod eius tantum CcStm 
atque  inftituci  homines  capeie  poflint ,  aut  contra.  Sic  enim 
babet  conftitutio)  vc  fascuiaria  fxcularibus,  &  rcgularia  rcgu- 
laribus  conferantar.$.&infuper.  Qux  verbaanobisexphGa- 
ta  funt  lib.  1.  Scd  ecfi  alius  cum  ambience  concuaac,  qui  vi- 
deatur  ei  prxf  ctcndus  elTc^iufta  ncgandi  caufa  eft.  Nam  intcc 
nominatos  is  pocior  cxteris  habetar,qui  prior  nominaius  tft; 
Acfiplurcscoderaannofintnominatijquifu.tiraograduiid 
eft  dodura.pr^dici  funr,  mcdiis,  &  medij  infitnis  anceponun- 
tur,quibufdam  excepcis,  quos  exprimit  confticutio.  §.  ftatui- 
mus.  Intereosquia  fcholaftico  conuentu  pioditinonluHti 
fcd  m  candida  putapetUnt.vt  ica  dicam ,  locus  cft  gratificacio- 
ni,  ficut&intereosquiproditi  nominatiquefunc,  cura  nulli 
inctripfosdifparitasiaxqualitafquercpciitur.H^cauccmcif- 
cularispromotiocoUacioquc  beneficiotumno  perpetuo  lo- 
cumhabct.  Naminmetropolitanis  cathedralibufqiccclcfiis 
annonxquxdam  funt  theologis  atttibutx  jquasprcbcndai 
theologales  vulgo  appellamus,  qUod  nemini,  ptxterquana 
theologo,  poflHnt  ccnfcrri,  quoquo  tcmporc  anni  vacenc.  §  i 
ftacuimus.  Curatioquoqucanimotumin  ciuicate fcmper ei 
dcfcrtur,quigeadibu*fcholaftici3  prijditas  cft:aut  falte  lcgitii 
mo|tcmporis  (pacio,id  cft,  tricnnio,  vel  theologix,  vel  iuri  ci- 
uili  aut  pontificio  operam  d^dit ,  &c.  Nec  id  modo  de  ciuitate 
conftitutum  eft,quod  verbum  pcculiarera  habct  fignificatio* 
ncm  in  iUrcponcificio,fcJ  cciam  de  quacanqj  comopoK  mtB- 

nibuscin(aa.§.ftatuimas,qoxauthotcPomponi6bppidum 
dici  poffc  videcur.l.pupiIlas.§.oppidaii»,de  vcib.fignific.  Ad- 
de  quod^  Romanus  pontifex  occupatioriis  ciiiufdam  iure,i 
nonnulliscxiftiraatur  bcneficia  quocubqaeracnfe  vicamia 
cuiuisconfcrendihberam  potcftatcmhabcrc.  Sed  hxcoux* 
fliogu«iuriscomroueifieft,paulopoftanobi$4i(cuxiecar. 


Dfi 


DE  IIS  QVAE  IN  BENEFICIIS 

DISTRIBVENJDIS     PRAECIPVi 

OBSERVANDASVNTi 
LIBERSEXTVS. 

ARGVMENTVMi 

<^enera  Of»nmm  Actjuirendorum  heneficiorum  recenjitimm  infuperiofe  libro,<^ekpUckui^MS.  Sedcjuia  in  httiufmdh 
Mqkifitionemulta  necejfario  obferuandafunt^vifumefinvbiseafiatimhicfuhiungere^dridcircofefaratimhoc  Ubretr^ 
£{are,/juodfuperioradiufiammagnitudimmexcreuerit. 


Fit  pefHlHt,neeferre  ne£4t,ijHum  vUtrit  iffum 
AHthcrempArereJil^-.comfoBitMr  trbi*. 
RegisAAexemflHm\necficinfieiieri[enfm 
HHmAnos  edtiU  valent,  ^Hnm  vit<t  regentit. 
Mohile  mutxtHr  femftr  tHmfrincife  VHlgur. 
Qua  pana  aucenj  afficiatur  b  q«i  fupcrftitis  hominis  noa~n 
3um  vacans  beneficium  irtipctrat,  tradatutn  eft.Et  in  primifc 
conftateuraecdcfiaftica  communione  fuiamaaetl. c^  i.de 
cdcedprxb.Deinde  fi  quo  honore  gi^aduq-,  ecclcfiaftico  ptat- 
dif us  fit,eo  priuatur.c.  in  primis,  i.q.i .  Eft  &  pccna  infami» 
aduetluscumftatuta.j.q.i.c.  audiuimus.  Sedfiquispreba- 
bili  errore  dudus  mortuum  aliquem  eflc  credident,  iufta  ha- 
bercviieturercufationcm.c.praffentium.y.quift.  i  .Quadi 
rePhilip.Deciusinquodamrc(ponfodifleruir,confil.}5>8. 

X>mfiem  *mUtum  a  coUaiiotie  heneficioru.troculeffe  debertl 
C  A  p.     IL 

IN  affcquendis  beneficiis  nihil  hiigis  fugiendum  cft,  quaai 
arabitus&largitio.  Qna  dc  re  extac  caiion  conciliiChafc 
ccdoncnC  cfi  quix cpifcopijs.i.q.i.in  h«c  verba:  Si quis cpi- 
iFaerit.c.  bonas.  i. de eled.  quod tamen  vfqucquaq-,reccptum  fcopus pcr pecuniara  ordinationcm  fecerit,  &pietio  rcdc- 
nOn eft.  Vacantem  vcto  Ecdcfiam  aut fc^enchcium  dicimus,  merit  (piritus fandii gratiam,  qua:  vendi non  poteft ;  ordinai 
cum  przFedlo  gubcrnatore  feu  adroiniftratore  «arct ,  non  ueritq;  per pecuniam  presbyteirum  autdiaconum  vcl  qncm- 
difllmiliter  ac  hucconfulti  vacantem  muliercm  vocantil.  qui  libet de hi$ qui cognominantur in  clero ,  promoucn t:  &  dif^ 
cc£tu.3dl.lul.devipubl.^\«{*jKti(>KitMi<r»(t»dicuntGrsci,con.  penfatoremautdch;nforem,vclqucB!hbctqnifubied!Jse^ 
Antioch.&hacvocevtiturPlin.lib.  lo.  Epift.  vt  lib.8.  dicc-  tegul5,profuiturpifljmilucricommodo:isquihocatcentiie 
rhus.  NecmultumrefertatT  pofllideacur  abalio  bcncficium,  probatusfucrit,propriigraduspcriculo(ubiaccbit,&quior" 
anvcroficvacuaeiuspofl^efliOjVccoferripofllc.SaflacireniQB  dinatuseft,  nihilcxbacordinacione  vel  proniorione,  qux 
ineacaufaidcflc,  vciurevacansdiciqueat.clicct.  i.dcprz-  eftptonegoci«cioncfa^a,proficiat:  fcdfitalieniisadrgni- 
bend.in(^.c.i.§.facri.dehomicid.in  tf.Acficutviui  fuperfti-  tatevclfoTii;irudine,quampcciiDiis  acquifiuit.  SiquisVero 
tifque  hominis  beneficium  conferti  prohibecur  ,  itactiarii  mediatortamturpibus&illicitis  datisvelacceptis  exticcrir, 
jpromiflSoeiusiaterdidaeft,quamuisintcnipus,qnomortu-       fiqaidemclericu$ruerit,  apiropriogradu  dccidat  :  fi  vero 


ieneficiumantequamvacet,necdandum-,necpremittendt» 

efii-.c^  quam  grauiter  in  hac  re  aduerfuifacros  c&- 

nonespeaarifoleat.     Cap.  I. 

>En  EFi  ci  A  ecclcfiaftica.vtadmohuiniuslib. 
Ii.temporariancialanr  i  vt  publica  ciuiliaque 
k<Tiuneta  quondamin  Rep.Romanorum,  fed 
[perpctuapociusi  vcin  Gallia  funt  magifttatus 
'legij.  Actalisfcrcolim  fuicRomac  Auguratus, 
quemPlinJib.^.Epift.cxiftimatiDfignefacer- 
dorium  efle,quod  non  adimatur  viucnti:  hoc  tamcn  intetcft» 
qaod  facra  minifteria  ac  bencficia  noflri  temporis ob malefi- 
cium  &  aliam  lcgicimam  caufam  aniiccunci.ir.  Auguracus  vcro 
ica  pcrpetuus  elt,  vt  quamiibet  nocchs  ac  fccUtatus  homo 
nunquam  eopriuatiqucat,  auchofcPlatatchoinProblem. 
Proinde  fi  quis  adminif^rationcm  ccclefiafticam  habcat,  lion 
alicerei  (uccefloiem  miccerelicec,  quam  fi  morcem  obierici 
aucalias  vacauerit  Ecclcfia,qi}amadminiftcar.  totetitulode 
conccfnone  ptiebend.  c  non  furcm.7.  quaeft.  1 .  Ac  fuit  quo- 
iruadamopinio.nemorcuo  quidcmbencficiariopoircbenc- 
ficium  dari,anccquam  de  morcui  cadauet  fcpulturz  cradicum 


usKiecicbcncficiarius,  conferacur.  Neccxtali  proniiflione 
VUa  nafcitur  obligatiorquod  &  locum  etiam  habcr,fi  quis  (et- 
tnone  vfus  geacrali ,  tunc  beneficiutti  (e  daturuiii  promittat, 
cum  cius  dandi  facultas  (e  obtuletit.  c.  z.  di;  concelT.  prxb.in 
'6,  Nam  huiufmodi  promifliones  anfam  przbenc  affeiSlandz 
i:apcandxque  mortisalienz,  cdeconcef.  przbend.inantiq. 
quonihilcft  a  vitiboni  officio  alienius.  Idque  vel  Dcmadis 
iUius  exemplo  cdocemur,  qui  Achenisncceflatia  funciibus 
Vendiiantem  damnauit  ,  cum  probalTet  magaura  lucriim 
opttflt ,  quod  contingereillifine  multorummortcnonpo- 
ierac.Senecalib.^.dcbencfic.c.  58.  Rcccpcumcameneft,vt 
afcico  in  coUegium  canonicorum,  annona  (eu  prxbenda  qux 
po  ftea  vacaijerit  vtiliccr  protniccacur :  quia  indecorum  vi(um 
cft,q'.iemquam  fine  ftipendio  canonidmuncircFungiinEc- 
clefia.c.rclacom.deprzbend.glof.c.  i.deconcprzben.intf. 
Poncifex  fane  Romanus  ab  hac rcgula excipi  folet,  qui  bcne- 
ficia  omnia,licet  nondum  vacantia,dohandi,conferendiipro- 
hiictcndi,&  arbicrio  fiio  diftribucndi ,  ac  difpenfandi  pocefta- 
icm  fibi  vnus  vindicar.cap.propofuic,  dc  concefptzben.  Sed 
zquius  ecac  ac  longc  dccentius ,  eum  non  imperio  cancum. 


laicus,aBachcmati(ctur.  Grzccfichabec.  £? «?  ^Viwiat  ^ 

tt-v,  t{g\-x(iffntn(ni'£^ j^v/Jioiny^i^irKifmi ,  h^^apiwlnuiiniv,  i inf.c^um 
Tipuf, «  J)i.iuv»(,  tifnfifiivx  Tivii  8rT4>xAti'psii)t«7»c/5^n^i'vay,  Miog^- 
lia.h\»-a'^^yi/Atlnvoiu\li/M\i,riixfluV,  ri  tFccfavof/.a.cttv ,  «»A6)f7rv* 
T  Kxvivtif  ,  Si  ai  ^tKifflaM  o/'x«'a»  ,  •  tStd  ^^ftKraa  8*tl^<f, 
miiununci  «%{  T  tlKntv  /ia9/io»8  0' ^(^oToni/*s»o<  fJinilvS/n  ■vnf  Knr 
itLintK'*  axpiKntdu  y^ifniiviit;  n  «BejCoAMf  ,  «aa'  tr»  i£AKintiiO(  tmj 
ifywt  n  T  fjieva<rju.ccTO(  ,  ivif  £^«f^ifA.eitiVi7v^v  ,  f'<ff  rif^  /nirt' 
nrtuett  ptiviiti  iW  irai  i^^iif  £  t^/M-tH{  At)yu/*K(r<  ,  0  «tcc  ,  «  /* 
jtA«exwf*i'>i,  T«/k«'»i^*i-*-TiT»i  iia.if.ivti^\eciKi(!i/nivx^av,  avaSi/u-x- 
Ti^s.d».  Extat&  conrtitutio  Anathcmij  rmperat. cuiiu  hzc 
vetba(unt;titul.  dcepifc.&cler.  inC.Iuftin.  &c  Si  qtjern- 
quam  vel  ih  hac  vibe  rcgia ,  vcl  in  cztcris  prouir-Ciis  qyx  to- 
t9orbedi(Fufzfant,ad  epifcopatiisgradgmprouehi  Deoau- 
thorccontigerit:  purishomioummentibusnudj  ele(fiionis 
confcientia,  fynceroomniutn  iudicioproferatur.Nenio  f  ra- 
dumfacerdotiivenalitateptecii  mercetur:  quantum  quifqi 
«crctur,nonquanturadarefufficir,sftimccur:  profti^o  e- 
nit»  quis  locds  tutus,&  quz  caufa  potcrit  ctTe  excufaca,  ii  ve- 
fed  sriam  cxemplo  czteros  epifcopos  ici  officio  concinetc.  nerandaDeicemplapecuniacxpugnehcurl^quem  mincn,.  iti- 
Nam  in  canto  faftigio  collocatus ,  fi  legcs ,  canones ac maio-  tcgricatis,aut  vallu  fidcijpuidebimus.fi  auri  facra faracs iti  ft- 
rum inftituta  contcmnat ,  exemplo magis quara pieccatO no-  nettalia  vencranda_^fcrpat'Dcniq; quid cautuni  c (fc poreiic 
ccc Reip.  Chriftianz.  Acque hinc fic  plcrunquc,  vr  rton  aded  aat recuiQ,  fi  fandicas incbrrupca corrumpacur? ceSex  altati - 
gtauiscumin  (-cliquos  antiftites,  tumingicgem  ipfumvni-  basimminerepioFanusardorauaritiz.&afacrisadytisrfpel- 
lierfum  cius  fic  authoritas.  latur  piaculare  flagitium ;  ita  caftus  &  humilis  nofttis  tempo- 

/ncomune  iuha  (in^nit  CliuAii.)  fiejuidcehfit^tenedmi*'.       ribus  eligatur  cp:/copus,vcquorunq;  locorum  perucuerit.o- 
Prtmm  tHfafubiituHC»hf*ri4Ai$ttor*(»Mi  inoiaviczproprizinceericacepuiificet.-  non  precio,(edpr«- 

HHH     i 


119C 

cibus  orv^inetur  antiftef:  taintum  ab  ambim  debet  cfle  fepofi- 
tu3,vtqueritatcogeadus,fogatusrecedat,inuitatusefFugiat: 
fola  illi  fafFragctur  necefH  tas  excufandi^profefto.n.  indignus 
eft  f^cerdotio,  nifi fuerit  otdinatus  inuit us.  Cum  fane,fi  quis 
bar!c(an£l:a&/enerandamantiftitisf£depecuniaEinterucn- 
tu  fjbi!fre,aut  fi quis  vcaherum  ordinatet.velel  geret,aHquid 
accepille  decegitur :  inftar  publici  criminis  &  Ixlx  maieft.  ac- 
cufacione  propolita,  agradu  facerdoti)  recrahatur :  nec  hoc 
rolumdeinceps  honorepriuari>fedperpetu2quoqjinfamix 
damnari  decernimus,'  vteosquos  perfacinus  coinquinat& 
aquat,  vtrofque  fimilis  pcena  comitetur.Quod  aucem  de  or- 
dinationc  dicicur,ad  beneficiorum  conccfiionepertinet,qua; 
©limcum  ordinatione  ipfa  ftu  proraotione  cratconiunila, 
vtlib.  i.diximus.c.exmuhis,i.q.3.Siquisigiturlargitionead 
facrum  minifterium  promotus.aut  beneficium  aflecutus  fuc- 
rit,ab  eo  repelU  &  fummoueri  dcbt  t.cum  iitira  fit  ac  nulia  ta- 
lis  ptomocio.c.fandorum,  i.  q.  i  •  c.  cum  clerici,de  padl.  Nec 
referc  an  quis  pecuniajan  ahquid  pro  pecunia  pacifcatur:  quia 
cmnes  huiufmodi  padliones  iure  pontificio  improbantur: 
quibus intcruenicntibus ,  gratuica dici non  poteft  coliatio.  c. 
qaampio,i.q.z.c.vl.dcpaA.HicautemambitusvulgoSimo- 
niacus dicitur  a  SimoriC quodam  apoftolorum  conietspora- 
neo.qtMmirificamillam  diuinamqivimacpoteftatemSpiri- 
tusS.gtatiaminfundendipermanuumimpofitionem^quatn 
habeban t  ipoftoli,  ab  ipfis  emere  &  mercari  voluit.  Aft .c.  8 . 
Qujfqais enim  rcm facram fpititalcmq; ptecie fibiparat, aut 
ahau  qusprccij  vicefungatur,huncSimoniaci3,quafiSimo- 
fiisiUiusierrniuTi&fmitac  jremappellamus.  Nccquicquam 
intereftan  ordinatori,  ao  alij  quifotceccmpccicornofter  fit, 
largiamufautjpmittariius.  Qupdfi  quislicehabeatbeneficij 
nomlnc&aduerfarioalias  licicederenolenci  pecuniam  det 
vel  promittatob  iumpcusiniitemfados.&vexacicxnisredi- 
inendscau{a,hscdccifiotrania£tioq;nonvidcturadSimo- 
niacil  ambitii  pertinere :  fpeciem  tame  quandam  ambitus  lia- 
beredicitur:&vtfraudibusviaprarcludatur,raefitoimpfoba- 
taeft,nifi  auchotitate  antiftitis  lufta  aliqua  piobabilique  dc 
caufa  hat.  c.  cum  ptidem ,  de  paft.c.  conftitutus,  de  rran.fadl. 
Curo  igiturambitus  verenonfiti  fedcommcntido  iurepto 
ambituiiibeatur,pcEnatr3nCgcntemnonccnertvuIgoicce- 
prumeft^quamuiscranfa^ioirticafir.not.ind.c.confticuccis. 
5edqua;ncur  anlibrariis,  quitabulasad  fidem  ordinationis 
faciendamconfciibunt,  reftealiquiddetur.    Ergcnsralicer 
conltitutum  eft  a  Gregorio ,  ne  quid  eo  nominc  accipiatur.c. 
I.de  fimon.  Qupd  plcr/qut  ficintelligendum  cenicnt,  fi  ht.- 
iufmodilibrariispublicelalariumprxbeacur.Namaiioqnio- 
peraeort7m  videcur  aiiquaremunsrationedigna.  EtCneBa- 
filienfis  fynodusprolabore  fciibencismodetatarxj  darimer- 
cedemftatuir.Seffioii.Idqueluftinianiconfticucionibusco- 
fentaneura  cft,qu!bus  quantitas  dcfctibitui,  qvs  iTiinifttis  E- 
pifcopi  ordinandis  ab  eo  qui  ordinstur danda  eft  Nou.-l.  1 1  j . 
Sedetfiquisex  fiibftantiafacultatibufq;  fuisaliquid  Ecclefia! 
cfFetrevjlit,non  priuacim  aUquibus  perfonis  ecclefiafticis, 
id  ab  eodem  luftinianonon  folum  permictirur,f;d  ecia  maxi- 
moperccomenJacur.Verum  abinuicis.«;hil  exig'tur,modica 
illa  quanticate  excepta,  qua  pio  enthroniaftico  itlem  definiit. 

De  anntio  ve&tgali ,  quodvuho  Annatam  vocant,  a  nouit 
4intijlttibm  extgifiiito^d^expluata  lex  luUa  deambita. 

C  A  p    Iir.  '•"'--^- 

VSitatumeft  apudnos,&  Leonjnaconftitutionc,  cuiujj 
lacpc  mcminimus,  confitmatum  genus  veftigalis,  quod 
vulgus  Annatam  vocat.  Nam  cum  piimum  recers  ledtus  eft, 
&  a  rege  nominarus,aut  epifcopus  au  t  caenobiarchl^Roman. 
pontifcx  anni  intcgti  fruftus  cius  bcnefici  j  percipit  ,eofq;  fibi 
ftacim  (o!ui  acrcpnfentari  curat.  Hoc  vetSigal ,  quod  annuii 
appellamus,  no  quodanniuerfariura,  fcd  quod  vnius  anni  fir, 
quidama[Bonifacion«noinuentum,aIijaIoane2z.fcribunr. 
Platin.S^peautcmqu^fitiieft.aniufcpofljtexigi.Eth^cfete 
Theologorum  eft  opinio,  iurifque  pontific  j  confulcorij  Ro- 
manumponcifice  legefimomaci  ambitus,vtcaEtefosepifco- 
pos  teneri,fi  pro  facris  minifteriis  pecunia  accipiat.  not.in  c.i. 
de  fimon.Nam  priter  canones,quos  fupracirauimus,qui  pe- 
cuniamomnino  exigivetant,  hocgenusvecfiigalisa  fynodo 
Bafilicnfi  damnatu  eft:  &  poena  arabicus  aductf  us  cos  qui  hac 
via  ad  facra  tBinifteria  Ecclefis  grafTantur,  atquc  adso  aduct- 


Tranc/Duareni 


fus  ipfum  pontificcm  ftatuta.  Scff.2 1 .  Nec  fatis  pcrfpicio  vt  ft 
cxcufare  poflint  hoc  modo  promoti  a  pontifice.quominus  in 
canonum  pocnam  incurrant,&  tanqua  vitio  creari,vc  veccres 

loquebatur,digniratchonoremqueeccclefiafticiiamictant,fi 
quis ad  prifcs  inftitutionis  norma  pocius,qua  recepci  cofue- 
tudinisjhsc  exigere  velit.Nam  quoquo  fe  vertant  pontifices, 
quibufcuoq;  decreris,c5ftitutionibus  paaifquc  hanc  exsdio- 
nemtueantutjdiuinumoraculufempercisopponemus.Gca- 
tisaccepiftis,gfatisdate.gl.pragm.tit.deannat.Quodcumita 
fitconuenciointerregemnoftrum.pontificemqucLconem 
inita,turpisomninoaciahoneftaquibufd3ravid£tur,;deoc} 
prouofctiptahaberi  acreiicideberc:icaramen  vc  citerxca- 
pitaeiafdecoouecionis^quzarationehoneftateqjn^abhnr- 
rent,nihilominusobfeiuetur.  Nonmelscec,aiuri.s(..uilisau- 
toribuspollicitationespf«bati,qaibt:sobfacetdctiumpecu- 
niam  Reip.quis  pt  oraiitit.  tit.  de  pollicic.  Sedalia  ca^j  la  eft  fa- 

cefdorioruChriftiana:religionis,ycexiamdiclisconft„t.De- 
indc  vltro  oftertur  Reip.  ea  pecunia,  nec  eara  promictere.auc 
nopromifl^am  darequifpiamcogirur.  Necveroinficiaseocx 
fru^aib.  bcneficiorii  partera  aliqua  decerpi  pofle,  fi  neceflicas 
aliqua  magnaque  vcilicas  Ecchfi^  id  fl  .igiret.  Vc  r.ira  id  coadto 
cociIioIfieridcber,vcappareatinEcclefi?gratiam&vfjmie. 
ucra,noninpriuarumpaucorii  hominum  comodum  e.vsf,»- 
cuItatescrogari&impendi.Qivjd&infynodoCouftan.Hr- 
crctueft,Sel.45.Sedobiiciuncaiiquiq,Modertinusairileg(:m 
luliaindeambituRomaccflarcquodraagiftratuuccanosc! 
principi.scaramperrineat,nonadpopulifauo.'c.l.i.ad!egera 
Iul.de amb. Idemq; dicendum pucant de pocifice Ro-t  cc !'-.3 
in  ccclefia  (umraus  eftprincipacus,vc  ambitus  arguino  pofiir. 
Quibus  ego  breuiter  rcfpodeo  legem  lul.  adu  -rius  eo.Vlacara 
eflcno  qui  Reip.  palam  aliquid  dabsnr,  quod  nulla  lege  vei  i- 
tum  erac.tit.de  poilicir.fed  qui  popalum  viricim  diftribuendo 
pecunia  clandeftinis  largitionibus  corrampebanr.  Pioinde  ea 
lex  in  iis  magiftracib.locum  habcre  no  potetar.quos  ptinc  Jps, 
non  populus  crearc  folebat.  Vcrum  vc  gratis  d.-ucui  hsc  fpiri- 
taliafacraquemuncra.ncc  eo  nomine  quicqua  accipia'.ur,epi- 
fcopis  omnibusac  pontificibus&  voce  diaina,  &GcrL.ium 
conenti  um  canonibus  prsceptura  eft,  quandoquide  eofura 
cupiditati  &  auaritii aliter  occurri non poterat.  Ac  vc i  bitei 
depiincipedicam,g,diflimilarinonpoceft,qiiamuisnu!!a{ex^ 
pr;ncfpcmcoercear,nihiltameDvideturBJag!saiegial.bera-^ 
hcafe,fpledore&maieftatealienu,quainobmuiie°apublica 
aiobdiiispccuniamexigete:idquodlaftinian.nofterinqua- 
da.-nconftitudone  grauicer&copiofedemonftrat  ,-scdedi- 
gaati  fe  aitimitari  eos  qui  an  te  fe  impeiio  prxfueranr.qui  ps  o 
pccuniisconfgreatescaunerapubl.cacaftigandieosquimale 
&iniuftcvtrfabanturinmuafrefuo  poteftuem  fibiademc- 
ranr.Sed  nsemorarudignum  eft,q,  idem  ait,atq;  vr!n:;m  ptin- 
cipesnc.ftrihoccorruptiflimoieporef.Epiusidexpenderent, 

A>>up(]^o>^i. Tif  afyjf  ^iatii %' -srovHeias  't^olfiilv  t m  -artV if . Pe- 
cunias  ex  magiftracibos  colligere,om  nis  iniqiiitatis  &  inui  fti. 
tia:principiumeftfinis.NoueI.8.vtiudic.finequoquof.ffr. 
HmcconfentaneumeftquodLampiidiusde  AlexandroS:- 
«erofcribit.Honoresiurisgladijnunquam  vendipaTus  eft, 
dicens.Ncceflc  eft.vt  qui  emit.venda-.Ego  non  p^tiat  in<=rca- 
tores  poteftatum :  quos  fi  paciar.damnare non  poflum.  Eru- 
befco.n.punireilluinhominemquierait&vcpdit.Athodie, 
6  turpcm  noram  horura  remporum !  quotufquifque  abfque 
precio.eoqucingtnri,  ad  vllura  raagiftratura  in  Republica 
noftraprouehitut  ?  Nametfiprincipes  eamnundinationcra 
minimcprobarefoleat,iniisqu;dcmcerteni3g;ftratibus,qui 
iuri  diccndo  prarficiuntur,  nemo  tamc  eft,  qui  nefciat  ea  rau- 
ncrafufFragarores  aulicos,  velutin  audione  licitationcque 
publicagrandiuspretiumnuraerantibusaddiceicfolitosefle. 
Itaqus  vix  vllus  hodie  repeiitur  coramcndacione  virtutis  & 
doadaz  vllohonore  audusinRepublica.&cuiideravere 
dici  non  poflic.quod  CaiuiK  Cifarcm  Sylliquondam  obie- 
cifle  ferun  t.  Cum  enira  Sy  Ila  indignabundus  Cxfari,  fua  f  e  ia 
illum  poreftate  vfurum efTe  diceret,ridens  Cxfar ;  Rcfte,  in- 
quir,ruu  put3seflemagiftratum,quetuispecuniisc5paiafti. 

DeAnnuUJiucpenfiombtts.qHabeneficiisveltit  feruitutes 
qtiadam  imponttntur.        C  a  p .    II 11. 

BEneficia  cum  vacant  ,  integra  &  fine  v!la  diminutio- 
dedebemcooferri,  Quarefi  parteraredicuum anciftes 

beneii- 


Wnefic!am  conferendo  retineac ,  in  lcgem  ambitus  coni- 
mittit.tit.Vtecc!e.bcnef.finedimi.  Scdnecduobasidem  biE- 
oeticium  conferre ,  aut  incer  duas  idem  beneficium  diuide- 
tepoteil,  niH  eikiufta  aiiqua  caufa  rite  legiricncquc  taiisdi- 
uiliofiar.  c.  maioribus.  c.  vacante.cap.cumcaufam.deprxb. 
Receptum  raiiieneft ,  ytquamuisvnitahtumdcturbencfi- 
cium  ,  nihilomitius  ei  onus  imponatur  certam  portionem 
ex  beneficii  rcditibus  alteri  fingulis  annis  pcndcndi.  Quod 
genuspenficationis  annuum  neutro  gencre  appellari  pofle 
arbitror :  idque  exemplo  veterum  quos  ica  locutos  efle  cre- 
broanimaducrti.i.fcio.§.vxori.l.ficutanixuum.l.Titia.§.qui 


Defacr.Ecdef.mmfi,acienef,LtL  V  j.  u^f 

rcaonaufimJcuerinequeant.VcrumjvtfupradixiiaUs ,  que 
caufa  eum  moueric,inquircndum  non  eflc  vulgo  traditur. 


■^iinum  tde  quohkloqmmur.benefimmecdefia.- 
jiicumnonejf^. 

ANnua  buiufmodi  inter  facra  bencficia  non  recenfen* 
curjVtiamadmonuimus.cap.praEterea.derranraa.Pro- 
indelqu^debcneficiis  conftituta  funtiurc  pontificie,adea 

minimcpertinent.cap.qaamui$,depr«bcnd.in<J.nor.incap. 
adaudicntiam,derc(rript.ExempIigratia.  Laicishominibus 


Marco.deann.  lega.  1.  exanriuo.l.fiftipulata,dedon3t.intcr       nonminusquaminitiatisactribuuntur.' quianuUumfacrum 


Vir.  Eftigicurhocannuumdelibacioquzdam  beneficii,qua 
czeoquod  vniuerfum  beneficiariiforet,  pars  quidam  ali- 
CBiconfertur.  Sicenimidnobis  vtcunquc  defcribereac  de- 
lincarcvifumcft  ,  exemplo  Florencini  lureconfulci  inlcga- 
ddefihitione>I.Iegatum,dcIega.  i.  Suncaut;emhijiu(modi 
annornm  tria  genera.  Quardam  enim  ob  facrum  (pirita- 
leque  raunuspenduntur  :  Vc  cum  in  eccicfiaaliquaconfti- 
tuiiuri  monachis  vicarius  ,  qui  ecdcfiam  ac  populum  re- 
gac  :  nam  huic  cx  redicibus  fuis  partem  aliquam  idoneam 
erogare  coguntur.c.de  monachis.  c.  extirpandar,  de praiben. 


munus  miniftfcrium  ve  defidcrant.ideoque  contracao  poftei 
raatrimonio  non  amittuntur.  Quod  tamen  pltriquc  a ,  c'Di- 
endumelleaiunt  ^  nifi  cum  cedenti  beneficio  fuo  anniiDin 
confticuitur.  Quocaftf^quialocobeneficiidatHr.naiurain 
quoque  bencficii retinet.I.fi  eum.  J.  qui  iniutiarum.fF.  fi  quis 
caur.  Priterea mortuo  creditore non  dicitur vacarc , vnm- 
petrari  ficut  beneficium  aliquod  poflic,  fed  velut  vfusfrudus 
cxiinguitur.Rcmittituretiam  abfquG  vllius  pontificis  venia 
licct  bcneficio  fe  abdicatencmo  poflir,  fine  Pontificis  au- 
thoritate.tit.de rcnunr.  Gum  eninl  priuatum alicuius  homi- 


c.i.deprxben.in(;.  Itemcumpraeter  ecciefiircftorcm  fiue      niscommodumtantumre.'piciat,  cur  ipfide  eo  pscifci  srbi 


paftoreia  dericus  quifpiam  ad  ecdefix  minifterium  necef 
(arius  iAfticuitur  :  cuietianiportio  redituum  beneficii  de- 
betaredoreipfo  fuppcdicari.  c.  conquerente  ,  de  cler.non 
refid.  Aetame(fibeneficii,vtitadicam,hidomininon  finr, 
(ed  hancportionemvelut  vfufmdluarii ,  &  adominis  qiio 


triofnononpermittctur.'  1.  fiquisinconfcribendo.Cod.de 
pa<a.leg.ia rcmandata.  Cod.raaad.Excipitut annuum quod 
authoritate  pontificis  pto  aJimentis  alicui  aftributum  eft. 

Naniiusciuilcnonpatitur,vrtranfa(aiodeal!n.entisfinede- 
cteto  intctponatur.Icg.cuni  hi.  dc  tranf.     Item  potcft  hsc 


datmmodo  accipianr ,  tamen  hoc  ftipendium  a  vcro  iufto-  penfitatio,vtalius  quiuisredicus,pecHniaredixni.  Vcrum 
qucbcncficio  nondiffcrt ,  cumob  facrum  fpiriraleque  mi-  obea,dequaiamdixiinus,caufamponcificisauthoritas  acce- 
nifterium  dctar.  Alia  funtannua.qusobmunusaliquod  dcre  confucuir.Atqueita  vuigofolcncconcipicabuls,qua{i 
profanum ,  ac ,  vtloquimur,  remporale ,  pra:bcrifolGnr,Vt  aliqubrannorumpenfionibus  reprsfenratis ,  sc  vt  Joquituc 
puta,aduocatisccdefix,  &  iisqui  fonitus  tinnitufque  cam-       Scneca,inantcceflamdatis,Iibcratumfite3(£iuimtcbenefi- 

cium.  Adha:c,fiannuumitaficalicu)atrribucumapontifi- 
ce,  Vt  iliud  in  alium  transfcriberc  poflSt,  nihiiprohibec  eo 
nominc  pccuniam,vclut  ab  cmptore  accipi.  Sed  r?ro  hanc 
transkribehdi  cmancipandiquc  faculratcm  pontificcs  con- 
ccdunr,vti accepimus.  Dcniquc non ficut beneficium.ira ct- 


panxcuramgerunt.  Ethacannna  prafana  omninofunt, 
qux  ob  profanum  ofHcium  profanifquc  hominibus  tribu- 
unrur.can.quicunque.ii.quxft.i.Cankpoffeffiones.Kj.qu^ft. 
i.Rotainclemcn.i.derebusecalef  non  alienan.  Alia  funt 
(]ua;  abfquc  vlloonere  ac  minifterioconccduntur,&<i(ai7up 


me<«'ii)ie5tTO  proueniunr :  de  quibushicpotiflimumtradla-  iam  hocius  ,  quod  profanumeft  ,  cumbeneficiopfrmuta' 

turifumus.     Acinprimisfciendumcft,cetris  ex  caufishaec  relicer,  quia  facrarum  fpiritaliumquc retum cum pr.  fanis 

onera  feruitutefque  beneficiis  iraponi  pofTe  ,  non  folum  a  pcrniutatio  non  admictitur.  cap.  vltimo  de  rerum  pernju'% 

poncificcRomano  ,  fcdetiamabaliis  ancifticibus,  quiinfe-  glof.pragm.tit.de coll.f.iceraquodadvniucrfiratcs.inverb. 

riorcsdicuntur.  Itaquefi  in  fraudcm,3utabfquecaufa  legi-  bencndorum. 


tima  annuum  alicui  attribuerint,nihil  adlum  efie  in  tclligitur, 
c.  extirpanda;,  deprxb.c.audiuimus,decolIuf.dctcg.  Scd 
VoIuntasRomani  pontificis  proiufta  legitimaque  caufaha- 
becurinrcbcneficiaria.clera.i.vclit.pend.  Prima igiturcau- 
la  eft,cumquisbehcficiumciurat,  ac  dimittitin  gratiamal- 
tetius  ,  hocconfiUo  ,  vtpats  aliqua  fru(auum,vndefetuea- 
tur,eifalua  thaneat.  Nam  etfibuiufniodicondicio  aSiiho- 
ciaco  ambitupropevideturabefte  :  not.  in  cap.  ex  parte,de 
ofG.  deleg.  tamen  quia  totilm  negotiuminvoluntatcm  at- 
bitriumque  pontificis  confertur,  conuenit  inter  omncs  iu- 
ris  pontificii  doAores  impune  id  dicere.  Et  fane  iuftifllima 
pierunquehuiusrei  caufapotcft  efFe!,  vt  fiponachus  pafto- 
tem  alicuius  ecclefiz  fenio  confc^aum  velle  miniftcrium 
fuum  cum  bona  pontificis  Vehia  aliicedete,  nectameneas 
f aculcatcs  habere^  vt  ad  viiSlum  ci  fufficiaht  :  idqne  aiibi  an- 
notatnmeft.     Secandacaufa  cftj  cum  duo  permutare  cu- 


Annuifoteftas  &ejfeBmquUfit. 

QVz  fit  poteftas  &'effcaus  anhui ,  nonihil  ante  de- 
raonftratumeft.Sedhiclocusaliquantoplenioremctif- 
pucacionemexigit.  Itaqueanimaduertendumeft  hociusfi- 
miiequadantcnHScflevfuffU(aui,  quia  cum  perfona  exdn- 
guitur.§.fiilicur.Inftir.devflifru(a.  Prastereabcneficio ficin^ 
hxret ,  vtipfum  fequaturad  quaracunqiic  pecfonamfraiif- 
ear.can.fiquislaicus.i(?.q.  i.  Nammoituo  beneficiariohoc 
annuuma  fucceflore,  quiin  vacantem  locum  fufFw^flus  eft, 
pdflcexigidubiumnori  cft,nifi  cx  conceptione  diplcriisci^ 
aiiudadluriicfleapparcat.d.c.nifielTent.  vbigl.  de  pr.j:bcn. 
Cumenimfere  noh  cohccdatur  alicuia  pontifice  ,  iiifi  ia 
perpetuum ',  &  qiiara  diu  vixeric ,  ratfo  r.o  i  p4ticur,vc  finiri 
mbrtebeneficiatiidicatur.     Quoci&dcpr«tf(;:i  tcinporid 


piuntbiincficiafua  ,  fcd  vnura  longe  opimiuscftac  vberius      penfionibusiquasvetuSponeflbrbeneficiidcOiiit,  acciHen 

_i  -.....-_:_;-/:        i     :__..-L...         .;f        ;_ dumcflevidetur,ad  quasccdefiafiueberef  cfum  obi-garnm 

eft.i.impcratorcs.fF.depub.&  vctaigal.  N.cjuco  insn-isad- 
uerfusvercrempoflcfl^orem,fifru(ausinv/u:u  ccdefi.c  non 
impcndcrit,aateiUfdcmfatofun(aiha:redem  a^eiur.  Ar- 
queita  ctcdicoris  erkcle(9:io  ,  vcruraconuenire  rnabt.  n- 1.. 
inc.i.defolut.CuraaHtem  vfufnj<auario  compareturij.cLi 
annuumattributuraeft,tra(aarifoiet,anoncta  qus  dicon- 
turpatfimonialiafubirecogatur.    Etcettum  cftho/pitaijra- 


altcro  ;  tuhcenim  ipfisconfentientibus  pontifcx  minus  ac 
magis  tcnue  bencficium  ccitx  przftationi  anniia;  obnoxium 
reddic.  Tcrtia  caufa  eft,  cum  lis  inter  duos  bcneficii  alicuius 
homine  orta  eft  :  Qiio  cafu  foler  pacis  concordizque  caufa 
ita  res  decidi,vt  vnus  beneficium  obtineat ;  alteri  annuum  ex 
eius  bcneficii  fru(5libus  prasbcatur.  c.  nifi  eflenr ;  de  przb. 
Sunr&alixCaufzjqaascommcmorantpaflim  iutis  pontifi- 
ciido^aores,  fcdhas  tantum  vfus  forenfis  probat  in  Galiia 


Namecfiqmsbenemcritusfitdcccdefi»,autihops,vclinfir-       tisonus  ,  &  alia  huiufmodi  quz  otd  nariafunt,  b.ri-hda 


ma  vaictudine  fit,iuft3  ha:ccaufa  annui dandi  ex  bonis  eccle' 
fiaftici$habetur.c.pofrcffiones,icr.q.i.c.(^uiCun(iue,  iz.  q.  x. 
Oldrad.conf.i2 <>;  Et  hoc piactextu Romanus pontifex Car- 
dinahbus  Rcmanaf  ccdefiz  annua  acttibucrc  confueuir, 
quodabfquceo  redicu  fplendorcm  fuum  (namiuxuta  diee- 


tioincumbcre,cumconomineraaiorem  partem  friKa^uni 
ci  dimiccendara  effe  receptura  fic.  Czrcra  vcro.qua:  extra  or-' 
dineminducuntur,proportionef.(ftinct  isquiannui  nomi- 

nepatterafruiauumcapit.l.ha^aenus.dc  vfufruia.linoquew 
(lcimpen.inreb.dot:fa(a; 


ii5>8 


Franc.  Vmreni  Comment. 


Beneficmmpure  acjimplkiterconferendnm  elfe.  Qlmulatquc  pontifcx  beneficium  fc  alicui  conferre  pro^ 

(2   ^   p       y           _  »3'»untiauit,iuseiacquifitumcfleintclligitur,tametfinul- 

lafcriptura ,  nuUumve  diploma  ca  dc  te  confcdlum  fueriri. 

QViabeneficiagratis  conferendafunt  i  vtante  diximus,  can.inftitutionis.  j  ^.qusft.z.Itaquemortuoftatim  Pontifi- 

leceptum  eft  >  collationera  (ub  conditionc  fieri  non  ce  a  quo  bencficium  nudo  fcrraonc  collatum  eft.irritami- 

poii.  .c,vlc.depa6t.not.inc.figaificafti,declc<a.     ExcipitHr  nime  cft  cullatio  ,  feddcbcntalucceflore  diplomata&Jire- 

cjnaitio  qaa:  ineftcollationi ,  quamuisfottenonexprima-  ra:cxpediri,inquibusci$  conceffionis  mentiofiat.  Bald.inF. 

tur,vcputa,fivacarbeneficium,&c.gl.incap.z.deele(Si.  in<j.  htimanum.C.deleg.  &inI.vlt.C.  dccom.fcr.ma.cap.literis 

Nin  ca  adiedioabufiuetantumconditioappcllatur  :  ncc  dercfctipt.    Qux  liter*  ad  probationcm  ncccflarixeiredi- 


viiamvim  fa(pendendincgotium,quodgeritur,haber.l.mu 
to.de  tute.glof.  cap.  fignificatum ,  dc  prsb.not.  in  I.aftus  le- 
giiimi.dereg.iiir.  Qupdautem  diciturfub  conditioncbe- 
ntficiuminutilicerconferri,deiijferioribus  antiftitibus  vul- 
goa^cipifoletjhondellomanoPontificc.  Huic  enimlibe- 
rum  efle aicquaLunque libuerit  conditionem  ad  icere  colla- 
tioni,  modaeaincrimenambicusiure  diuino  prohibiti  non 
cadat.cle.i.vclir.pend.nor.ind.c.fignificafti.Eadcmeftalter 


cuncur,contra  communes  reguias  :  nec  licet  beneficiario 
antequam  cas  literas  acccperit ,  quicquam  attingerc.quod  ad 
bencficium  pertineat.c.inmnS<E.c3ccra,  dccle<9-.  Amhenr. 
dc  mand.princ.  Proinde  ad  fidem  ccilatioiiis  faciendahi  te- 
ftes  non  fufficerent.  Panormitanas  in  cap.  in  ncftra.de  te- 
fctipr.nor.inl.padum  quod.Cod.de  pad.pixterquaminex- 
ceptis  cafibus  ,  de  quibus  non  indil.genter  ab  aliis  tracJla- 
tumeft.Fel.in  rub.de  conftit.   Tanetfi  Ia'on  ex  fafto  con- 


natioinsratioqu^condiiionis.idqueapontifiiii  iurisdodio-       fultus  fimplicitcr  rcfpondcrit ,  (ctiptutam  necefliriamr-on 


tibus  plerifquctnioc  smemorixproditumeft  notabilitcria 
c.pafloralis.7.q.i.mc.i.declc(%.in&.Fel.inc.2.deappeII 

C   A   P.    VI. 
C//»  abjquefcriptura  hemficiicollatio  valeat. 


effcinl.cumproponas  fiLos.C.dcpadk,  Quac  auiemfira'- 
thoritasacfii.ies  literatum ,  fiuc  t.b'-latum ,  quz  ab  antifti- 
tibusconfickttntur,qnar.doquidcmdiflufe  ab  aliis  agi<atae(t 
quxftio,caai  in  pixfentiarum  omitteoius.  not.in  cap.  ^ofl 
ccfIionem.de  probat. 


QVOD  IVSHABEATBENEFI- 

CIARIVS    IN    BENEFICIO    S  \  O.    ET    Q_V  E  M- 

ADMODVMBENEFICIARETI- 
neantur,  &  confcruentur. 

LIBER    SEtTIMVS. 

AK.GVMENTVM. 

Omne  ius  noFfrumJnquit  Vlpianus  l.vlt.de  legib.aut  in  acquirendoyaut  in  conferuando ,  aut  in  amittendo  conJiFtit.  at^ 
diuifionefepe  vfifunt  nojlri  iuris  authoresJib.S.Dtgesi.quorum  exemplum  hicnosfecuti  poft  acquijitionem  beneficiorum 
operxpretium duximuSyd^  de eorum  conferuationealiquidfcribere,tametJils locma  cAteris  vulgopr^termifjusjit.  \ 


C   A  P.I. 

He  decima  tam  ordinaria  &  legitima ,  quam  extra- 

ordinariaatque  indi&a. 

E  N  E  F  1  c  I  v  M  eci-Lfiafticam,viii- 
uerfiras  qua^dam  cft  variis  tx  rcbus 
conftans,quibu-^Ioco  ftipendii  cuiuf- 
dam  beneficiarius  fruicur.  Ac  vtde 
fingulis  breiiicer  dicamus  ,  przdia  in 
primis  ac  poflefliones  ,  qui  v  ilgo  bo- 
naac  temporalia  dicuncur  ,  beneficic/ 
infunt ,  vc  docuimus  Ib.  2.  pra:terca 
decimam  omnium  frudluam  partem  a  populo  accipit  be- 
'neficiatiuSjdequaetiamdifletuimusliKi.  Et  quia  lex  Mo- 
fiica  eam  dari  iubet  Leuitis  &  facerdocibus,q'UDUs  nulla ter- 
ra^-ortiodatafuic>  cumMoles  Hebriis  poflelfioncs  diftri- 
bueret,  cnp.  i.  dedcct.iurispoLuificiidotftorescontenduntj 
iurediuinocamfacerdotihuf  noftriccmporis  dcberi :  quod 
&pc>"'-ificumaliquotconftitutionibusexprefliim  eft.c.  pa- 
rochianos.c.inaliquib.dedccim.  Sedexiftimantfcre  theo- 
loginonideo  queiiqoam  iu.ediuino  ad  eam  pnftationem 
aftfingi  dicendum  cire  ..cumealexabrcgatafit,  nec  hodie 
nos  ligeCjVC  antediximus.glofc.i.dedecimisin  6.  Suntqui 
aflcrant ,  nositademum  obligari  ad  decimam  dandam  ,  fi 
Votoadidnos  obftrinximus.l.i.dcpollicir.  Q^iafihxcdcci- 
mafimilisficci,quamveteres  ethnici  vouereHerculi&  con- 
fecrare  lolebant,  au:otePlutarcb.'nProblem.  Verumin- 
iieterataconfiiecudo  ecckfix,  &varia:  confticutioncs  ea  de 
re  ptomulgatx  meram  hberalicacem  fortaflls  in  neceffita- 
temconuerterunt.  Icaqueinhacd:fputatione  de  decima, 
yt  miniftfisEcclefiarumiuredtbira,  &quam  ab  inuitis  exi- 
gerepoflinr ,  loquiraur.  Nec  folumdc  fruclibBSprzdio- 
rura  pcrcipicur  ;  fedetiam  de  omniartificio,negotiatione, 
quJEftiij&c.c.extranimifla.dedcci.  Ethinc  vulgaris  diuifio 
dccima:  in  pcxdialem  &  pccfonalem  orta  cft.  c  ad  apoflo^ 


lic».  de  deci.  Debetur  atitem  cutionibus  potiffimum^ij 
cft,presbytcrisquiparcecia$regunt ,  &animorum  curacio- 
ncmhabent.  Idenim  abinitiofic  conftitutum  fuifle  dici- 
tur.can.ecdcfias.i }.  q.  i.can.dccima?.can.dedecimis,i(j.q. 
I.  Debetur  interdmn&aliis  Ecclefiis  fiue  monaftcriis,  vcl 
ob  donationem  ritc  fadam  ,  vel  cblongi  tempoiis  poflef^ 
fionem.c.cumcontingat.c.  cumintua.dcdecim.  Laicivero 
huiusiuriscapaccsnoneflc  dicnntur  :  quia  ob  facrum  fpj- 
ritaleque  munus  clericis  conceflum  cft.  Eftenim  Latera^ 
henfi  concilioprobibitum  ,  quodtemporeAlexand.  I  I  I 
antequadnngtnios  annos  habicum  cft  Romx,  &  quibifl 
dam  ponC!hcnm.fcfrecis,ncinhoroine$laicoshcc  iusirans- 
feratur.  cap.  prohibcmus.  de  deci.  cap.ctjmapoftolKa,..^» 
hisqu*  fi  'nt  a  prala.  Anteilludconciliu  ;;  Lctx  dccim» 
ius,  dici  tcUtitulo,  militibus  attributum  fuerataprinei)  i- 
bus  quibufdam  ,  idque  totius  clerici  confenftjjq-iod  Ecde- 
fiam  populumquc  Ghriftianum  aduetfiis  rel.gionis  bcftes 
propugiarcnr.  Et  huius  rci  authorcm  fuifle  in  Gallia  Ga- 
tolam  Martellumannalibusncftrisproditumeft.  Sedquia 
idperniciofumEcclcfiisvidcbarur,  fynodus  dccreuit ,  vtex 
co  temporedcciraaialaicumtransferrinonpeflct.  Quam- 
obrem  quiiure clientcb  facram dccimam fibi  vindicant hoc 
tcmpore  ,  eam  antelynodum  illam  Lateranenfem  fibi ,  ve 
clientibus  ecclefis  copceflam  fuifle  concendunt.  Cuius 
reiquia  difficiliseftpr)|^atio  ,  vtilitaris  caufa  receptum  cfl, 
vtvctuftampofleflSonemiftiusiuris  cliencclaris,  Jdcft.qnr 
hominum  excedat  meraoriara ,  probare  faffidat.not.in  cap. 
cum  apoftolica.de  his  qui  fiunc  a  pr«la.  Ad  decimsm  autem 
bencfidaniscunonibuspriftandam,  adeo  obligatur  popa- 
lus  ,  vtnemo  excufetur,nifi  huiusraunerisvacationem  im- 
petrauerit,qua:3  pontificcRomanoimpctrarifolet.  cap.  di- 
leiai.cap.faggeftum.  cap.expartc.  c.  licer.  c.  ad  audientiam. 
cap.a  nsbis.dc ded.  Nam  confuecudine feu longa  poflcflicj- 
ne  hoc ius  oranino non  tollitur,quamuis  minui poffir,  &  dc- 
cimainduodecimai^  aut  aIiampartcm,qu«minorfir,con- 

uetti. 


Deficr.  ecclef.min.ac  hen(f.  Lib,  J^It 


?crci.not.m  cap.io  aliquibus,  de  deci.c.  commiflum.  eod.tit. 
Ex  liis  qusiara  dida  fuDr,  exidic  qijzftio ,  ce  noualum  deci- 
ina,cui  fcilicet  debeatur,  an  curioni  beoeHciatio ,  an  vcio  al  j 
caiiusiacrxdecimxacquiljtumnt.  Nouabautcmbicuitelli- 
gitur  profciflus  uunc  pnmum  agcr,qui  ante  d.fcrtusjnec  pc  ft 
bomiiium  memoriam  cuitusfuir,  c.i.c.  quid  pernouale.de 
Verborum  fignif.  in  decret.l.  vit.  de  ter.  moto.quarr.uis  non- 
nutiquamaliteraccipiatur.l.ry]ua.§.nouaIis,deveibor.{igni. 
Ad  quajftioncm  igitur  propofitam  vt  breuiter  rciponcicar 
mus,  fciendumciiinpcimislaicos,  quiiusfacrxdecimzfibi 
vindicant,  ex  nouabbuspercipcre  pofle,  fed  curioncs  ipios 
pottus,  quibusiolus  bocius olitn competcbar.  De monacbis 
autem,  qui  olim  laici  erant ,  nuuc  fere  lunt  derici,  &  alis  hu- 
iurmodi  beoeficiariis  paulo  difiicilius  eft  iudicium  proptei; 
cooftitutionum  pontihciarum  obfcuritatens.Scd  vul^o  rece- 
ptum  eft,  fi  ius  facra:  decimasin  certa  parcecia  diferte  concef- 
fumeisfuerit,  decimamqnoquenoualium  ipfisdtberi.c.  ez 
parrc,  de  deci.quia  verbaindefinitaad  fucurum  quoque  tem- 
pusteferuntur.l.fiieruiru.«,de(eruir.vrb.pr3:d.QuodfiloDga 
poftcllione  idiusacquifiennc  clerici.dccima  nouaiiumnon 
ipfis  fedcurionidebecur,  quoniam  in  loco  recens  profcifi^o 
Dullam  voquam  decimam  perceperunt.  Ideoquc  vfucapcum 
ab  eis  hocius  vere  dici  non  poceft.c.  cum  concingar,  c.cumin 
tua,ds  deci .  Addcndu  &  iljud  cft,quamuis  ei  qui  loogaforcaf- 
fispofieilionedccin:afibiacquifiuic,nominaciradeciuizoo- 
Uiliura  iiis  ica  cributuro  f ucric ,  vc  non  alicer  ac  decima  vccere 
eaf.:uarur  :  concellionemtamen  huiufmodi  dimidiampat- 
tem  non  excederc.ue  curiones  &  paftores  ecclcfiarUm  paroc- 
ciaruinqiic  nimis  grauenturridquod  Alexandtinaconfticu- 
tioncpleniusconiinetur.c.ftatucojdedeci.ind.Hadlenusde 
le^itima  ordinariaque  decima  facis  pro  infticuco  didumeft. 
£ftaucem  aliudgenusdecimz,  quamideo  cxcraordinariam 
ti.  indidlain  vocare  poflamus.quod  a  poncifice  Romano  pr^- 
tcxtubclhhoftibu$noftriEreligioDisinferendi,3lteriufvene- 
ceOicacisexcra  ordinem  bencficiariisindicacur.cle.vlt.dc  dec. 
&  eo,  tir.  tn  extrauag.  Hodie  hanc  dccimara  rex  in  Gallia  bc- 
Bcficiariisindiccreacimpcrate  propoccftatefolet,necvllura 
fere  cercius  atque  ezpedicius,  quam  ez  decumanaiftapccunia 
Vedigalhabecur. 


Defnmmii. 


Cap.    II. 


AFfincs  decimas  fuot  ptimicis,  id  eft,  primi  fruiSus  ex a- 
gro  fuiccpti.  Nam  &  hi  lcge  Mofaica  offetri  iubebancut 
Deo ,  quamuis  cerca  non  eflec  definita  quaotitaSjfed  ofFeren- 
tiumarbicrioderelidla,vcHieronymusair,c.i.dedcci.Icaque 
prarccxcu  leg's  diuinx  ad  ceccam  eo  nomine  praeftacion^m 
populumhodie  coginonpofleintct  omnes  conuenit.  Nec 
dubiumeft,quineacoDfuetudo,cuiu£Q>erainitHietonyma$, 
t^uasmodum  dcfinietat,contraria  conluetudine  abrogari& 
ftnciquaripotuerit.d.c.i.  de  deci.  £c  bunc  fanemorem  primi- 
tiarum  offerendarum  videnturabHebrqisipfisaccepilleRo- 
rnani.quos  fcribic  Plin.lib.i  8.df  guftare  vina  aut  nouas  frugcs 
iolicosDonfuiirc,priuiquamfaccrdorespriraiciaslibairerjt. 

DeobUtionihus.         Cap.     HI. 

OBlaciones  dicuntur  ,  quaccunque  a  piis  fidelibufque 
Chtiftianis  offetuntur  Deo&Ecclcfia-,fiuercsfoIi,fi- 
nemobilesfint.  Nectefeit,  anlegcnturtcftaroentdjanaliter 
doncntur.  c.  quibblatioDcs.c.cIerici.t^.q.i.not.inc.caufa.c. 
cUni  inter,de  verb.fig.  Echoc  vocabulo  vfus  eftVlp.c.j. cit.de 
don.intervit.&  vzor.VeteicsofFeruiiienravocabanc,autho- 
reFefto.  Verum  hicinualiiitconfuetudoloqucndi,  vcbbla- 
tiones  fpecialiter  dicantur,quac  altati  ofFerunt  ur  in  facra  litur- 
gia,quaravulgusmiiTamiIuftinianuisnoftera><«n!)ejffiui^</^ 
appcUatNouel.  izj.Huiafqueoblatlonis,  quxapudvcteti» 
vfitata  fuit,  Theodor.  meniinit  c.dc  his,  lo.  q.  i.  c.  omuis,  de 
confec.dift.i.Iib.j.cccl.hiftor.c. i  8.&nosfupraaliquidarti- 
girauslib.i.Ethxomnesoblaciones,  ficut&dccima,dequa 
ianidiximus,incerrc$facras  fpiriralefqueiiumerancur:ade6 
vt  clctici  tantuin,non  ctiam  laici,e3s  capiant.  c.  quia  facetdd- 
tts.c.fandborum.c.  vlr.  to.  q.  i .  Qaxa  autcra  in  bonis  ac  tediti- 
iNistecenfeantarcius  ecdefixcuiofFeiuntur)  metito diceh- 


IV5 

dumefteasadeiusecclefixreAoremguberhatorenfqueper' 
tinete.Panoim.inc.paftoialiSjdchis  qux  fiunta  prxla.fine 
confen. 

I>ediariisy  qun  dijlributiones  quofididna  npfelUnturi  (^ 
curhocgenus  erogAtionis  adinuentumjit. 

C  A  p.     Itli. 

CAnonfcbrum  beneficta  ac  pnbendi  duabufi  ez  rcbuj 
fere  conftaht.  Nam  in  quibus  ecclefiis  eft  pi  xbendarum 
di(iin(aio,ccrtapixdiaacpofreflioncsobtincntfirguii,quas 
ficinpoceftarefuahabenc,vcreditumab  alio  quopiamacci- 
pere  ncccfte  eis  non fir.  Frudlus  autem  huiufmodi  fibi acqui- 
runt,fipr.Tfcntesfincinciuicate,quarauisinreinploquocidid 
honpfallantjautpfallcntibasnonafliftanc.  Naraquiacano- 
nicorum coUegium  velucquidani  fenacus  eft  ccclefix.vc  d  xi* 
inuslib. i.permulca  funtad  eorummunus  perrinenEia,qui- 
bus  ezequendisecclefix  non  minus^imo  vero  magis  prodcfFe 
poflunt.  Hocenim  pfallendtmunus,quamuisncgligenduni 
hon  fic ,  taroen  olim  inferioruih  tanuimmodo  clericoruni 
fuir,  nec inrer prxcipua,ac  m:gis  ecclefix  neceiraria  habirum 
cft.Qupd&fopraadmonuimuslib.i.Prxtereaspofleflioncs 
qui  pfallunt  in  tcmplo  ,  aut  facris  cancionibus  interfuntj 
quamuis  plerunquc  in  collcgium  canomcorum  cooprati  non 
flnr,hiinfinguIos  dics,arqucadeo  hotas  ftipem  rccipcrefb- 
lent,  acvclutiquafdam  fportulas,  quibnsamanuvulgono- 
itacD  inditum  eft.quod  tantum  prxfcnri  in  manu  tradantur.c. 
olira.de  veibor.  fignif.  Suntqui  difttibutiones  quotidunas 
appellcnt  non  iocpte.  Ego  a  Latinis  Diiria  propric  vocaii 
fcio.  Qua  voceluftinianum  ,  quamuis  Grxce  fctibentcm, 
Noucl.  i  Z3.  vf  um  fuilfe  fcio.  Vcr  ba  eius  hxc  f  unt  de  diaconif^ 
faloqueotis,   quaicumlufpcftoaliquoviiohabira  ;  «otxt* 

ifjlffliircll  «rp«|<t<  ,  7M{  dxKWictriK^f  UTrrfiirim  lu  rar  iSicfli  J)aeJiaV 

«MoTe/CK/^tni.oryuoiiarncia^-arapat/iift^oJtk).  Videtui  autcm  hoceio- 
gationisgenus  ideo  exrcguatumeire,  vccumabeneficiariis 
vulgo  contcmnctetut  pfallendi  auc  faccis  afllfteadi  munus, 
quafi  propriuraipfoiuranoncfTei  ,  fpe  huiusdianomes& 
taercedisilledi,  idmanus  amplederccur.  Nam  iistantum 
qtai faais inictfunthifportulx  d,ftribuuntur : non aliis,  ni(i 
fortecosexcufetvaIetudo,&c.c.decxrcro,dccler.nonrefi;^. 
&tit.dcclcr.nonrefid.intf.  Ethoc  qiiidem  adco  verumefl, 
vtdeeoquiobTheologx  ftudiumabert,  confticucum  fir, 
hutufmodi  fpotculas  cura  non  confcqui ,  quamuis  cxccros 
frudus  lucrctur.  cap.  licec.  de prxbeh.  cap.  fuper  fpccula,  dc 
magiftr.  Fauor  enimftudij  hocrancumcfficit,vtabfcnspro 
prxfentc  habcatur  :  conftarqucadconlequendahxcdiaria 
prxfentiam  ncn  fufficcfc ,  nifi  factiscancionibus  ptc:acio- 
nibufquequisaffiftu.  Njm&alias  quide  ftudlibus&ob- 
ucntitionibus  bcnefictjconfticuunrur  ,  veliiti  dc  foluenda 
bencficioramdecima  ,  dehacdianomcinttlliginoniolenri 
Quamuis  enimfrudVusauc  redirusnon  malcdicipoflitjcz- 
trauag'.  Bonifac.titul.de  deci.munus  tamcnillLrd  {.fillendii 
eademptprxraiofacilc  defcreretur  i  canohicis,  cxtenfque 
Ecdcfix  bcoeficiariis,  quibus  ca  rainuratira  dliiiibuunturj 
vt  fpe  quxftas  id  faciant  >  ad  quod  efhcicndum  idco  cogi 
poflenon  videntut :  quiafecundum  vctcieminftituiionf  in 
fotraflis  aliafuit  eorumin  c;clefia  Funiflio.     Cuius  tarnen 
rci  non  magnara  habuit  rationem  Bonifacius  oftauus,  vc 
ckeiusconftituTiooeapparct,d.extr3u.-g  d  deii.  Vndefifj 
vt  quod  in  compenfationcm  miniflcrij  iHinS  3nriq.1iv.rs  ac 
prxcipue  daturcanonico,  tamerfi  fctein  fi.igulas  heb^o- 
mad3S,raenfeSi  autdics,  diftribuifoleat,  rarren  af  pellat'b- 
ne  Diariorum  mintmehiccontineaciir.   Njmir  rcr  umca- 
nonici  nullam  certam  pofleflioncm  pro  minfl^eiiu  fuoaf- 
fignatamhabent ,  fcdidiuiforealio  fruifencumiutvin-.inj 
ftacoccmporeipfisdiftribuitur.  Sed&panes  quoq.ied-ntuc 
cifdem  illis  non  omnino  diffimiles  qui  a  uiis  ciuilis  auiho- 
ribuspanesciuilesdicunrur.  Eaque  cibaria  iicer  can-ionibus 
facris non afliftentes ,  capiunr.  extiauag. pofti.ifafti. &  cxira. 
cumnonhull*,depta;ben.gIi..fl.prag.titu.dfan>,.§  iolui^in 
veibo,fra6Iib.&tif.quotcmpo.quifq.dcbe.§.iubef,  ii)  veibi 
diftnbutiones.O!drad.confil.i8.  Iisautemqu;  munus  fuum 
omnino  negligunt,  &fiac  Juftacaufaabf'aar,nulhonuitfto 


/'\  \  "^^^francSDuATeni 


ftudus  debcmur,  c.cum  dileftus,  <fe  der.non  refid.nifi  con- 
trariafitcoDfaetudo.c.cumomnes.deconftitutio. 

Deredttihm  (^  ohuentionihus  quihttfdam  epijcoporum. 
Ca  p.     V. 

IVracpifcopalia  quidamitadefcribunttVtpartiraad  legem 
iurifd  dionis.partim  ad  l^era  dioeccfanam  pertinere ea  di- 
cant,glo{.cap.dile6lus.decffic.ord.QaamdiftindionemPa- 
Dor.vtinepFam^&nullaracioneaudoritateveDixamimpro- 
bat,  d.  c.  dileftus.  Nobis  autcm  propontum  non  eft ,  quici 
quidadcpifcopi  munusfped^at  hicexcqui,quod  cxterifufe 
cxplicant.Iub  tit.de  offic.ord.&  a  nobis  non  indiligentet  tra- 
ilatum  cft  libro  i .  De  rcditu  &  prouentu  illo  tantum  hic dif- 
ferimus  qui  ex  epifcopio  percipitur,pr^tcr  ingentes  poflTeffio- 
nes&latifuodia,  quasvulgobona  temporaliavocant.  Poft- 
quatn  enim  rcdicus  ecclefi£,qui  antiquitus  erant  commuDes, 
& ab  epilcopo diftribuebantut , diuifi  funt , &  (iDgulis mini- 
flerijsattributi,  quemadmodumaoobisdidutneftlib.i.epi- 
fcopis  (ingulis  veiStigal  quoddam  ab  inferiotibus  eccleliis 
pendi  cocptum  eft ,  HuiiTfmodi in  primis  illud  eft,  quod  in  fy- 
rodoafinguliscuriouibus  ,  &  jnferiorum  ccclefiarum  gu- 
bernatoribus  exigunt.Nam  duos  (olidos  fioguh  epiicopo  da- 
(e  iubentur.c.i.c.  illud,  lo.q.  3.  c.  conquetente,  de  offic.  ord. 
Cuius  manecisvacationem  habcnt  monaftetia,vt  concilio 
Tolctano  conftitutum  eft.c.inter.io.q.  5 .  Diciturque  hccius 
valgo  cachedraticum,quod  cathedrx.id  eft,honori  ep^fcopali 
debeatur.  Carhedra  enim  in  iurc  pontificio  pro  honoieac 
munereepi(copah  fxpeaccipitur.c.  nonautcm.c.plaCiiic.c.fi 
qutscpiicopus.7.q.i.ptcptereaqiiodolimepjfcopi,quocuia 
munus  proprium  ac  ptxcipuum  cft  docere,  c.ifiter  czcera^de 
offic.ord.(edentesio  (olio  &  caihcdta  docebanc.Eu'cb.lib.7. 
ccclef.c.i  ^.c.2(j.  Tripcr.lib.  ^  .c.  15.  Ac  quotics  cpifcopus  ali- 
quiscreabatur.collocaiiineofolioatqucthronololcbatjvcl- 
uti  po^Teffionis  cuiufdam  apprehendf  nda  gratia.  Hinc  cn- 
throuiafticum  a  luftiniano  didum  eft,Noucl.i  1  j  .honorari- 
um  illud,  quod  epifcopi  munus  fuum  aufpicantes  Ecciefis 
largiebantur.  Hinc  etiam  iidis  (unt  cat  hcdtales  ecclefix,  v  t  a 
citetisinferioribusdifccrnantur.c.veQcrabli.deveib.figniL 
II.  Cum  epifcopus  aut  archiepifcopus  prouincii  veld;oe- 
ce(eosfu£  ecclefias  &  monafteria  folenni  moce  inlpicit  ea- 
rumecclefiarum  veimonafteriorum  prxfedii  hoipuio  cum 
reciperc.v.d  umque  ei  prasbcre  coguntur.c.  conquei  enre,de 
off.ord.tor.nt.de  cenfib.c.cumcxofficiis,deprz(ciipt.Eth^c 
cftiIlahofpitalitas,quamQoftrzreligionis  antebgnani  tan- 
topcrc  nobis  commandarunt.^z.dift.c.  i.  Cuius  f  oriaa  &  la- 
tioqoibufdamcanonibus  atqueconftitutionibus  przlccipta 
e(hc.pbcuit.io.q.l.c.i.&  feq.de  cenfib.in  6.  Hocautem  mu- 
Dus  ideo  procuratio  vocacur,  quia  ccclefix  epitcopum  procu* 
rantjid  eli;,  curant,  alunc  ac  tuemur:  fitut  pi'cri  dicuntur  pro 
curarianurricibus,&equusadomino,apudPlaucum&alios 
au  thores  Latinos,  qui  proprie,  ac  emendate  lccuti  iunt. 
II L  Qc^adransilliusdeii.Tiar^dequapauloancediximusdc- 
betur  epiicopo ,  &  co: um  przterea  qua:  a  mort uis  teftameo- 
torehc^afunt  ecclefiis  it.ferioribus.  d.  c.  conqiieremc.c.de 
quarta.  de  prrfcr.cofficij  c. reqiiiiifti.de  teftam. 
Iin.  Indicitui  ab  epif.opis  nonnunquam  extraorJinaria 
collacio,fineceffitasvrgeat :  vtputafizrcahciiogianaiafit 
ecckfia,  fiadfynodumgencralem  ptofici(cendumfi;,&i-.d. 
c.conqucrente.  c. cum  apoftolus.de  cenfib.  Alias  omnis  in- 
didioprohibetur.c.quiacogncuimus.  lo.q.j.d.  c.cuiT'  apo- 
{lolus.  Sed  hzc coUatio,  de  qua Ioquimur,non  videt ur  olim 
propoteftatc&  imperio  indiciconiueuide,  vt  DuncalloletJ 
prccibus enim ac  fuafionibus  eam  impetrabant  cpi!copi,ocn 
tanquam  dominantes,&c.vt  Petrusait.proindcbocmunus 
a7nTiii(;)^«'&(7i>(nomeDhaber  ,  quafi  chatifterium  qsoddaca 
fpoDte  oblatum  potius,quam  ve^igal  vi  extottum  ac  exprel- 
fum  fic. 

DehisifUAfacramemorum^  draltarum  huiufmodirerum 
nomine  contra  veteres  canones  exiguntur. 
C  A  P.     V  L 

VEtant  canones  non  (olura  antiqui,fed&reccntiorei,Be 
pro  miniftrandis  (acrarpeatisprctiumcxigatut.c.cam 


inecclcfizjdefimon.  Sandiffimacnimreseft(vtdehiri(pr«* 
dcntia  Vlpianusfctibit)pretioquzEummafiozftimandade* 
honcftandaque  non  eft,l.  i.  dccxcraor.cog.  Acvaldeimpro« 
batur eotum  tnos  qui  pro  confecratione  bafiLcarutn,aut pro 
monaftica  profeffionc  pecuniam  ab  inuitis  extorqUent.  c. 
placuit.c.quampio.i.q.i.  Neceosminus  detcftantar  canot 
ncs,quipro  fcpelitndis  in  templo  vel  cceoietetio  cadaucii- 
bus,autcxequiispecuniamefflagicant.c.quefta.&feq.i  j.q. 
z.c.abolendz.  de  fepul.  Earum  tamen  retum  nomine  a  fpon^ 
telibcraliterquc  oftercntibus  pecuhiam,  aut  aLam  rem  accipi 
canonesnonprohibent.d.can.qucfta.Quzdamenimhone- 
fteaccipiuntur,  velauthorc  Vlpiano,  quziuhorieftepetuo- 
tur.d.Li.de  extra.cog.c.  non  (ane.  1 4.  q.  ^ .  Qu? uiuis  aurem 
prohuiufmedi  rebusnihilexigereliceac ,  fed  ablqueprctio 
atque  adeocautione  vllaprzltari  debeant,tamenvulgotc- 
ccpcnm  eftjfi  quid  eo  nomme  vlcro  offerri  coafueucriijVc  ta- 
lisconfueudo  veluti  pia&  honcfta  obieruetui,  ad  eamque 
obfertjandam  authoritate  f^ipetioris  antiftiiis  etiam  inuui 
adigat)  tuiifed  (ufcepto  iam  facramenro,aut  fepulto  cadauerr^ 
&c.nealioquineasresquifquam  msrcarivideatLt.  Pioindc 
facrificinofiri  tempotis  *  qui  ccrram  Ecdtfiam  nuilamie- 
gunt.poftquamfai-rumpcrcgerint,  ficonfueta  merccsiufis 
nonprabeatur,epifcopumadirefol£nr,poftulaiitcsi!onq'n- 
dcm  apertc,  vt  fibi  pretiura  numcretur,  fed  vt  laudabilis  Cv..n- 
fuetudoob(tructur,&c.  Qu;>  cafaepifcopusinlaicosciiatn 
horaincsiurifdidioncracxcrcet.Hocautemgenusexp.lcan- 
dzpecuniz,quodavetcnbus  canonibus,  &maiorurniDlti- 
tutis  valde  ahenum  eft,  cx  Innocentij  1 1 1.  conftitutione  ma- 
nauic.cap.  ad  apoftoUcam,  dc  fimon.  Cuius  tamtn  longe  ali- 
usvideturfenfusefle,vtp!etiqueiuiispontificijdoftoiesan- 
tiocauetunt.  Sed  w  «uvviSi  hic  raouere  nobi  s  coniilium  r.6  ef  h 

Att  mtrtuo  htneficiario  h^res  Ugitimus  eifuccedat^ 

C  A  P.    V I L 

CErti  iuris  eft,bencficia  ecdcfiaftica  cognationis  aat  pro* 
pinquiratis  iure cuiquam  non defeiri. c.apoftolica. S.q. 
i.c.io.depriben.cap,adhzc.dcdcci.Namfiuev(amhabcie 
cos  dixerimus.fiue  viumfrudum,  dabmm  non  eft.quin  lUud 
iusmorteiplarum  exiinguatur.§.finitur.  Iciftit.devlufiucl. 
De  fi  udlibus  antc  Eiortcm  perceptis  quzftio  ttadiata  eft ,  & 
conftat ex lis q'  z lib.i.difl'eruimus,3d hzredeslegitia.osnoa 
tranfirc,  cum  vfuiriomagis  quam  v(uftu<fluanobtne(iciari- 
uscompararidusfit.Laqtieisquiindemoctuilocumfufiedus 
fuerit,  quafi  diipenfator  admiuiftratorque  eos  capiet.  c.ad 
bic.c.relatum.dcteftanj-c.vlt.deofF.otd.in  6.  Sedrnotibu» 
compatatuineft,  vt  bcncficiarij  perceptosiara  ftudus,tai> 
quam  v(iifru<3uatij,adhztedesfuostrar(Ferant.§.isvtro.ln- 
fiit.dc rer.diuif.l.fi  fur.l  defunda.de  viufru.LQiii  icit.de  viurw 
glol.  prag.tit.dc  anoa.  §.  itcm  quod.in  verb.  acqnifitos. 

Anhene^ckriusfuccefforemeligere.,&fru^usbt' 
neju^tteflamento  legarefofit. 

C  A  P.    VIIL 

ANciochcno  concilio  c.  2  j .  ftatutum  eft,  vt  ep  jfcopo  /uc- 
ceflotcm  fibi  conftituere  non  liceat.  c.  epifcopo.  8.  q.  3 . 
Q^o  caraen  condlio  non  ptohibctur  aliquem  nominaie, 
quctn  fibi  fucceflbtcm  optet.can.apoftolica,  8.q.  i.  Id  cnim  a. 
pienfquefan^iffimisvitisfaiaumcft  ,  cuiuf»odifu»tPe- 
rius ,  Athanafius ,  Auguftinus ,  de  quibus  poftea  dicemus,u. 
btoS.   Scd  talcranorainationcm  fynodus  vultitritamefle, 
nifi  epiicoporum  &  clcricttfum  fuffragium  poftca  accefle- 
rit.  c.  plerifquc.  8.  q.  i .  Ac huius  prohibitionis rationem  dtv 
c;c  Hieronycnu?  in  epiftola  Pauli  ad  Titum  ,  cuius  vcrba 
GratianusmRhapfodiafuar£fcrr.c.Mofes,8.q.i.  Quodad 
fru<ausattmctanimaducrtendumcft  ,  iurepontificiSnon 
pcrmitcibeneficiatiJs  eos  tcftamcnto  cuiqne  lcgare  ,  ac  ne 
res  quidem  alias  cr  facultatibusccdefiz.autconteroplatio- 
nc  ciufdem  acquifitas.c.fixum.ii.  q.  j ,  c.  cum  in  offidis.  c.  a«i 
bacc,de  teftam.  Quod  eft  accipicndun^nifi  forte  in  pauperes 
eleernofynam  confetre  velint :  qua  tamcn  intemodusfcr- 
uaudcbet.d.c.  adhatc  Quamuis  cQimadminiftrator lerum 

«cde- 


De  facrofxccleffninift  .ac  hcnef.  Ltb.  VII. 


ecclefiifticarum  poflii:  atbittio  {ao  pauqenbus  largiri ,  quae 
Tere  p.tuperum  (unt,  vc  diximu»  lib.  i.tameii  friudjs  vicar  d^ 
caufaliberalegandifacultasnoncftciconcelIa.aig.  l.viuus.li 
<]uid  in  fraud.parron.Qui  vero  ad  bcneliciarum  peruenicer 
amicorum  liberalitate ,  puta  aut  arciticio  aliquo.&c.nec  pro- 
pter  ecclefiam  acqmruntur,  de  his  tcftari  poteft.c.  quia nos. 
crelatum,deteftam.  Verum  ha-cmoribus  noftrisfereanci- 
«juatafuntjpermittiturqibeneficiarrjsdcfrudibus  beneficii 
aiijfque  huiufoiodirebus  arbitracu  faoceftari.gl.prag.tit.de 
annat.verb  acquificos. 

C  A  p.      IX. 

^ujhurS  ex  cdufisrerumecclejiajficarumalienatiopermit- 

tatur :  .^ufforma  in  huiufmodi  alienatione  deheat  ob- 

Jeruari ,  (^-  dedaratt^s  canon  Agathenjis  concilii 

adeandem  remfertinens;qtti  vulgo  ma~ 

k  intellectus  mainam  tudtciorum 

o 

'varietatempepent. 

RErumeccIefiafticarijalienatio  canonibusprohibita  eft, 
aec  earum  modo  qus  facra:  habentur,  &  hominum  c6-  - 
mercio  exempta;,  cuiuimodi  (unt  ides  ipfs,  ius  decimar,  vafa 
ccnfecrac3,&c.  fedpradiorura  etiam  acpofleflionum,  qua 
bona  temporalia  viilgo  appellantut.  Authen.  de  non  alie.  & 
aathen.de  alie.&emph.c.nuIli,derebuseccl.nonalien.Non 
cnimbenei:ciariusharumrerum  dominuseft,  &  iusvrcndi 
folummodoh^bet:  eaqueprohibitioalienationisad  moua- 
fteria,xenodochia,no(ocomia,  &  alia  huiufmodi  pia  loca 
pertinet.Auth.de.  non  alien.&  Auth.de alien.  &cmphyc. 
Sodalitia  tamen  &  ipf «Tp/af ,  quas  vulgo  confratcrnitates  ap- 
pellamus,  hic  non  comprehendi  reibe  B  jldus  cenfuit,,  quod 
profan^ focictates  fint.Bald.in  ck  Auih.hocius.  Nam  &  te- 
giisconftitutionib.  jCaComiBacchiqueconucnticulavtper- 
Ditio(aReipubl.omninointerdid;a(unt.Alienationisauccm 
appellationecontineturvenditio,  &donatiOjpermutatio, 
emphyccufis  ,  hypotheci  ,  &ca5teraid  genus  ncgotia, 
quibus  aut  domtnium.aut  aliquod  ius  proximum  &affine  do- 
minio  transfercur.i.i.C.defurid.dot.l.  vlti.  C.dereb.  alie.§. 
alienationis, in Auih.denon alienan.d. c.  nulli.  Sed ecfi quis 
ad  longum  tempus  locauerit ,  id  cft,vt  vulgo  interprctamur, 
deccmaunorum,alienareisdicitur  ,  quiahoc  genereloca- 
tionR  quafi  dominium  quodda  transfertur  in  condlidlorem, 
adeo  vteiinremadliocompctat.CIe.  i.dc  rebusecclc.  non 
alie.vbinot.l.i.defuperfic.Qaibufdamtameexcaufisreruia 
ecclefiafticarum  alienacio  peruiictitur.gl.  fum.  u.q.  2..  Pan. 
d.  c.nulli. 

L  Sixsalienumvrgcat.oecpoffit  cx  fruAibus  fatisfieri. 
Auth.hocius.Nam&eandemobcaufampradiaminorum, 
quiiubcutelavclcurafunc,  diftraberelicct.l.  i.dercb.  eor. 
quifubtute. 

II.  Permitt:ruralienatioreiminusrtilis,vtremaliam  vti- 
lioremscfraduofiorem  acquirat  Ecclefia.d.Auth.hoc  ius. 
c.vt  fi  per.de  rebus  eccle.non  alic. 

I.I  I.  Si  pecunia  ad alendos  paupercs in  magna  ^iqua fbttaflis 
caritate  annonz,autad  redimendos  captiuos  opusfit,  nec 
ca  aliundc  fuppetat.  c.aurum.  c.  facrorum.  I  i.q.  1.  Hic  enim 
eftpr5cipu'rerumccclefiafticarumvfus,vtadmonuim'lib.i. 
Aut  fummatim  dicamus ,  quociefcurxj;  vel ncceffirasaliqua, 
vel  manifefta  vcilitas  ecclefix  exigit,rcceptum  cft  harum  re- 
tam  alienarionem  permitti.  c.  fine  excepcione.  1 2.  q.  z.c.du- 
diim.de reb.eccl.non  alie. in  (> .  £t  hxc in rebus  tcdtikx pro- 
fanis  maxime  locum  habent.  Scd  &  facra  quoque  vafa,&  ali^ 
res  haiufmodi  nonnanquani  alienancur.  leg.  fancimus. 
&  Authen.feq.Codic .  l.de  f acrof.  ecclef.  Item  decima  qua 
interresfacrasacfpiritalesvalgohabetur.  d.c.dudum.  Hoc 
amplius ,  Ecciefia aliqua tota incerdum  alieoari potcfl.c.pa- 
ftoralis.de  donat.tot.tit.de  hisqu^fi.apr?Ia.cle.fivna  ,  de 
teb.eccl.non  alie.Qiiamuis  autem  cx  ijs  caufis  alicnatio  con- 
cella  fit,tamcn  ne  vtilitatis  alicuius  prartextu  tcmexe  &in  per- 
niciem  Ecclefi?  alienatio  fiat,conftitutus  eft  ccrtus  ordo  cer- 
taqueformaiureciuili  &  pontificio,  quamin  huiulmodia- 
lienatione  feruari  oportcat.  Auth.  dc  alicn.  &  emph.Scd  lc- 
gibus  ciuilibus  allcgari  fcnon  patiunturviriccclefiaftici,& 
pentificiot  canones  de  ea  ce  editos  tantara  tecipit  confoetu- 


IlOl 

do,  per  quain  dubium  non  c(^,  quin  folchnitas  Imuati  poffir. 
not.inc.camcaafi. de  reiudic.  Q^areformam  canonb. 
prarfcriptam,q-jivfareceptac(t,hic  cxphcaridifficiet.  For- 
maigituriurisponcihcij  hxceft,  vtalienationemanteccdat 
diligcns  trad:atus,&commanis  deliberatio  clcri,id  eft,co!le- 
garum ,  qui  canonici  dicuntur,  fi  Ecclcfia^tale  collcgium  ha- 
beat:deindeomniumconfen(us,autccrremaiorisparti«,ac 
przterca  fab(cripdo  adhibeatur:  quibus  oranibus  (uperioris 
antiftitisauthoritasaccedat.d.c.finccxceptione.d.c.dudutn. 
c.i.dehisquafiunraprilat.  Atciideanciftitequasritatjlo- 
cu$inquoeftaIienansEcclcfia>nonin  quorcsquafalienatur 
fita  cft,(pc6iandas  elTc  videtur.quamuis  aliqui  contra  fentiat, 
d.  Authcn.hocius.Etcam  tli  licitation£m,fubhaftationem- 
quefolcnnemiusciailcrequirar,  ramcn  idcanonibusecclc- 
fiafticisnufquamexprcflumreperitur.d.Authen.hocius.Sed 
qusritur, an  vt  valear  alicnatio  prctium  in  rcra  ecdefis  ver- 
fumcfieoporteat  ?  Qinderevidendaeft  Panormitanidi- 
ftin(5tio,c.^quibufdam.  defideiufi.nor.ind.  Auth.hocius. 
Ex  iam  didlis  confequitur  alienacionem  rerum  ccclefiaftica- 
ru<ca  demuin  valere,fi  duo  concurrant.  Vnum  eft,vc  ob  iufta 
lcgicimamque caufam fiac :  alierum ,  vc  ordo prilc:ripcus iu- 
reponcihcio  accurace  obfcruetur.  Qaodfialiterfuerica- 
lienataies  ,  ca  cumfruiflibusvindicariacrepctipoteric. c, 
nonliceac.  ii.q.z.  SedlongitemporispraEfcriptioneredefc 
rucbitur  pofTcflor ,  fi  bonam  fidem  habeat.  Panor.  in  c.  ds 
quarta.c.nonliccat. dcpraefcr.Gaid.  P3p.q.ifo,  Quadie- 
pus  a  morte  cancara  bsncficiarii  qui  alienau!r,cur£  ei  e  incipir, 
vcconcilioTolccanocaucumeft.can.  fiiaterdotes.  16. <\.  j. 
Excipiancur(anealiquocca(us,  inquibusillc  folennisordo 
nonrequiricur. 

Ptimus  eft,  cumrcsecclefiafticaciculodicncelarvelem- 
phy leuieos  conccdi  folita  cft.  Poteft  cnim  raorf  confueco  ab 
anrifticedari,quaniuiifortDamGanonibus  praeicriptara  mi- 
nimc  obfcruet.  c.  z.de  fcud.c. vt  fupcr.  de  rebus  ectle.  non  a- 
Iie.B.irt.in  Auch.quirem.C.defacrofeccl.Guid.  Pa.q.ij^. 

II.  Excipiuncurres  raobilesquaefcruando  lcruaciro  pof^ 
funt.  Nam  carum  rerum  minime  prohibcrur  alienatio.can. 
fiigitiui.i2..q.2.1exqu2.C.dcadmin.tut. 

I I I.  Sunt  qui  pucanc  fadlam  omifla  forma  alienationem 
cfScacemeflc  ,  fieanon  noceatEcclcfiic.  Innoc.inc.i.  dein 
intcgr.reftit.  Fab.Ir^ft.de  en  cui  lib.cau.bon.  Idque  colligi  vi- 
dctutexconcilio Agathtnfi.cuiushicverbafunt:  Terrulas 
autvincolas  cxigaas&EccIefi.ErBinasvcile5,iuclongepofi- 
t2sparuas,cpi(copus  fineconfiliofracrum,  fineceffitasfue- 
rir>difttahendi  habear  poceftaccm.c.terrulas.  1 2.q.  i .  Vcrum 
ill«  cano  meo  iudicio  formam  illam  cuius  fupra  meminiraus 
nonremiccit.  Nam  quodibidicitur, fine  confiliofrarrura, 
dealiisepifcopisaccipidcbet,  quorum  confenfuseoterapore 
neceflariuserat,  vtexcanonefeptimo  ciufdemconcilij ,  & 
exconcilio  Carthaginenfi  Toletanoquc  conftat.  c.  quodfi 
ncccffitas.  lo.q.z.c.  quicunque.  iz.q.2.can.nullus,i7.q.4, 
Itaque  cum  ncccflitas  itavrgec,vtepifcoporum  conuencus 
commodenon  poiHt  exfpcdtari  ,  pcrmittic  (ynodiJsAga« 
thcnfis  finc  ipforum  confilio non  quaslibet  cerras  ac poflel  - 
fiones  diftrahere ,  f ed  exiguas  rantum,  &  qnx  non  raagnum 
Ecclefiz  fruftum  afferunt.  Quja  in  re  clcricorum  fiue  cano- 
nicorum ,  qui  prsfcnres funt,  tradiatus  atque confilium  rai- 
aimcnegligendumcflevidetut  .-  &qui  nobisaduerfantur, 
nulla  fa;is  riiraa|  ratione  fuam  comprobant  opinionem. 
Quodcnimdicitur,  negotiumcura  pupillo  contracSfura  fi. 
ne  tutoris  auchoriraie  valere,  fi  id  cxpediac  pspillo  ,  fic  acci- 
picndumeft  ,  cumpupillusaliquidfibiftipulacur;  idenica 
ipfidaranofura  cflc  non  potcft.  leg.  neque.  Cod.  de  contra- 
hen.ftipul.  §. prim.Inft.de autho.tut.  Etquodluftinian.air, 
pupillurapoflecondicionemfaamracliorcrafacerc,§.i.Inft. 
de  aucho.  cut.  tunc  habec  fenfura,  pupiUum  vcilicer  id  nego- 
tiuracontrahere  ,  cxquo  nullum  cidamnum  contingere 
poteft,  quodqueferuaridefiderat,  cuiufmodi  cftftipulacio 
quafibiacquirir.  Itaquchajredicateminiuiliceradic ,  quam- 
uis  lucrofa  fit  ,  lcg.  obligati.  de  auch.cuc.§.neque.  Infticut. 
cod.tit.quia  haercdicacis  adico  non  femper  vtilis  «ft.  Simili- 
ter  alienacio  pndioram  pupillarium,qaa:  inucilis  plerunque 
acperniciofaeftpupillis  ,  abfquc  decreco  pricoris  &cau('x 
cogaitioneomninoprohibetur.     Namtamccfiin  tcmmi- 

III 


norisaliqnsndopraclia  alienenturtinedecreto  ,    tarrtenid 
pcrquamneceflariuni  efl:,nea!ias£xcmplumpup;llisnoceat, 
huiushic  mixiraehabeturratio.  Idem.n.hicveremur.quoi 
AugaftusquondaTnmilitarJdifdplin3,cuiusverbaapudMa- 
crum  hic  funr ,  iir.de  re-milit .  Et  fi  fcio  fabrilibus  operis  exer- 
ceri  milites  non  cflc  alicnumjvereor  tamen,  fi  quicqaam  per- 
laifero.quodinvfammeumauttaumfiarjnemodusinearc 
non  adhibeatur,  qui  mihi  fit  tolersndus.  l.officium,de  re  mi- 
litari.  Siceniramultaiuretum  ciuill,  tampontiSciopaffini 
conftitutarcperiuntur,qua»in  rpccieminiquafunf,  fiquisad 
priujiticuiufquevtilitatem  rcfpiciat, IfdinvniuetfL-meapro- 
■  fant.8:  publice  vtilia  effe crcduntur.  Habet  aliquid ex iniquo 
omine  mat;ni:m  cxcmpliuTi  (  vt  Caffius  apad  Tacituoi  ait) 
xjuodconcrafingul-osvtilitatepublicarcpenditiir.  Iiludiane 
inficiari nolo,  fi ecclcliianon ccnqaeraturv quia fe  laefatt-. for- 
-t? ffi?  non  exiftimar,  valere  contraftijm,  in  qijo  foiennia  de- 
'Tuf.ruar:idq'icrainoiumexenipi0.1.noncominus.C.depro- 
cu!  aroiibus.  Verum  aduerfarius  pr.Ttcxtu  oreifT^folennita- 
tis,  ab  eo  contradu  recedere  iniiita  Eccjefia  non  porerit ,  aut 
eam  nob.Ttcna  adconrradbii)  cbf.ruanduiTiccg?re.l.  qeod 
fsuore. C-delcvybus.    Aiq-,  itaetiamaccipiportll,quod'fa- 
y>cadiximus  ,  micorctnpoireconditionemdiammeliorcm 
iaccrc.§.i.  inft.de  authoroturo.Quodau-eobiiciuntnonulii 
-ex^ipiani  adD.  Marciorationeaiinterpretatione,  quam- 
qua.n  fubdifiicilcapleri[qiieexi»'l:tfnacnr,tamenfacile,  nifi 
iAl!or,diluipoteft,li  qiiis  verba  &mentcm  authoris,id  eft,-©. 
Marci  cxpendar.Scquidinter  eius  orationcm  de  a!imentis,& 
orationem  DioiSeueridercbuspupiilanbusiDterfir ,  paulo 
diligentiusconiideret.  NonenimD. Marctutranfadtioncm 
•de  alimentis  fiae  decrcto  fiffcara  fimDliciter  irritamcfle  vuir, 
<€d  k  ica  tran(aiflum fuerit ,   vt  reprsienuram^ecuniam  di- 
mentanascor.fumat,  vnde  Vlpiarms  verbaorationisintes:- 
pretans  itadilkrit  ,    Sitranfidiofic  fuerltfn5ta,  vt  fea;cl 
numerccuracreprifcntenir  quodccftator  partictilatip.i  a!i- 
•mentorumnominepraiftari  voluit  ,  dccrctoprjEroristanc 
©puseft,qucdcaufatantumcognitaintcrpor!itiir.Si.;sutem 
alitertranfadumfucrit,vtput3,vtidqucdini:r.g'i!cs  aunos 
eracalicui  teli<51:um,cen(cquereturpe!:finga!os  t£;eri{es>&c. 
kuiurmoditranfadionem  D.  Marcusnon  imprcb.ar,  qaafi 
dccrctum-in  ea  fit  ncceflaEium.   Aliacaufa  eft  alienationrs 
©ridiorumpupillariumaD.Seucroprohibics.'.  leg.  i.de  re- 
Duseorum.qiiiafimpiictterprohibitaeft  quocunqi;etnodo 
fiar,  ficut&rerumccclefisfticaium  alienanosdcquThicdif. 
ferimus.  Et  krcncftra  (entenria  eft  dequa?ftior.e  valgo  agi- 
tata.quseadeocontrouerfaeftinforo  ,  vt  iudiciacuriscca- 
tenariaiconrraria  exteitc,  nccinterdaflcs  feudecutiasiud.'- 
cumadhucconueriirepotuerit.   Quicontrafcntiunr,2qui- 
tatem  fartaffis  aliquam  nobis  opponent,  Sc  fimui  ecclefiaftt- 
corum  hominum auariciim ,  quorum  opes  miiiui  magis  qua 
augcr!pablicc«xpediat,vt  librofecundoadmonuimus.  An 
hunifmodirationesiuditcrarijoncre  Jebcant  5  viderintalii. 


FrmcDMreni  [pynmsnt, 

tis  expcdiuntur  ab^^y.ic  vUa  opcta  aut  labore.dift.h  g-  >•&  vlr.' 
Et  anjmaduertendum  eft  hscmuneraduplicia  efle.Qucdanx 
cnimimponunturpoflcffionibusipfisacprsdiis  ,  nuUaper- 
fonarum ,  i  quibus  poffidentur,  habita  tarione.  Alia^impo- 
nunturperionis  ,  nonrebus,  qnamuisaliquanqo  itihuiuf- 
modi  impofitione  modus  facultatum  fpc&ctur.  Idcoque 
niixtamaneraiqu!biifdam,'fedcontramoremloqucndive- 
terum,dicunttir.leg.Tefcr!pto. &I.vlttmderaun.  &  hono. 
Rurlus  horum  munerumjqusdam  ordinaria  legiciraaqi  funt 
vt  portoria  .-quidam  ilagogica,  exagogics,  &  alia  id  gcnus  ift 
Gaiiianoftra,  quscanonisappellitione  figiiilicai.rur.  Ali« 
extraordincm  indicunturprincipumaut  msgiftratuum  at'- 
bitrjo,  cam  nullafintlcgeconftitura,  nccceitamprzftatio- 
nem habeant.  inleg. honorib.  de vac. raun. leg.  i .  C.  dc  vac» 
pub.mu.  Scdvtadrcm  veniamus,  illudinteioinnejco^jijc- 
nir,extraordinariisinuncricusiureciuiUcccIcfiasn6fub!Jc!» 
i.placet.  C.dcHacrof.cccl.fed  otdinariis  tantuin  ,  qux  & ca- 
nonicadicuDtur.St3racnimtl]arribiitaafqneve(£lgjIia,qux 
nerui  Rcip.dieuncur  ab  Vlpiano,!  i.dc  qu^itio.quod  fine  iliij 
pilblicufTi  llatum  mcri  non  liceat,  ncitio  detredlare  poteft.1-. 
nullus.  C.dc  ilccarion.  Qja;  vero  cxtra  ordinera  indicuntuf 
atbitrio  principun>,ca  f.ihire  non  cogunturEcdefix,  nifi  ob 
caufam  valdc  trcccHariam  Reipublicx  indicantur,  vt  mox  di- 
cemiis.  leg.  isbemus.leg.  ncminem.  C.  dc  facrofand.ecdcf. 
Nec  vlla  d.ftindlio  eft  iuie  ciuili  inter  ca  raunera  qua:  priedliis, 
&eaqujeperfont3indi(23funt.  Omnibus  fiquidemmnne- 
rtbus  !:-gitimis  atquc  crdinariis  obnoxia:  funt  Ecdefix.  I- 
taqucciuscoMationls,  quaratalcmhodieappellamus,  fiiui 
ciuilerefpicias,  vacationem  vixhabent.  Nam  etfiolimex- 
traordinariiimunnseftec,  acproutbellinccefficasflagitabar^ 
ad  tcrapus  indici folicura :  taracn  edidis  regiis  ad ordinatiam 
prajftationemreda<3:umcft.  Id  quodaprircisetiamlmpe- 
ratoribusRomanisfadirum  fuifle  inlegibus  ipforum  cotn- 
perimus.leg.i.Cod  deindii5tio^Nec{atis  perfpicroqueraad* 
modum  iuri  ciuili diiiinnm  ius  hic aducrlctur.  Nan>  Chriftm 
Cifa  ri  tributum,  pendi  non  foluraprKCcpir,dicGns,Rcddite 
Gifari ,  &<;.  fed  ipfe  etigra  cum  Tuis  apoftolis  illud  cxoluir, 
tametfi  ex  regia  ftirpe  orcus  cflet :  ideoqtie  tributis  obnoxius 
pon  eflevideretur.Marth.iy.Idqucveteresecclefiafticifci- 
ptorcs  ad  vnum  fatentur ,  cx  qntbus  non  pauca  in  fuam  Rha- 
plbdiam  Gratianusretnlit.  can.fi  tributum.csn.magnuro, II. 
q.  can.  intributum,>5,q.8.  Athodieviri  ecdefi^ftici  con- 
tcnduntjprimumfeiilisnu-.neribusnonfubiici.qujEpcrfonis 
indicunciir  magisquam  pu(Icffionibus,leg.relcripto.dc  rau» 
ne.  &  hono.quia  iurc  pont ificio,  quo  nunc  vtiraur,princep$ 
inperfonasecclefiafticasnuUumimperium,  nullamqucpo- 
teftatemhaber.  Dcindefiqua:pracdia  antiqaitusliberaac- 
qucmuniapoffidertncincatanquam  Deocoiifecrata&  di- 
catanihiliarisprincipehabereaiunt.c.nuUiliceat.ii.q.i.Ejc 
quocoafeqaenscft,adeamfolumcnbutioncracostcneri,2d 
quam  ohiigata  crant pra^dia  antequam  ad  ipfos  perucnjrenr. 


Egoccrtemcamfententiamitafcriproiaretucor,  vtcumijs       capit.i.decenfib;is.!eg.irnper3totes,depub!ica.not.  Panor. 


quieuidentisquitatev-elvtiliti.JLiiccntur,  peccinacinscon 
tendercnolim.  Cum  igi:aiiiaecita(ehabeant,qu3;tipotcft, 
fi  in  tabulis  nulla  fo!6nitatis  in  alienando  feruatae  ment  io  fiar> 
an ob diuturnitatcm  temporisinteruenifle  pr^fumatur .<'  Ec 
varia:  iurisdoAoruni  opisi'oncs  reperiuutur,  qujs  cx  eorum 
coramentariis  edifcere  licet.not.in  l.fciendurn.  de  verbotum 
obligatioD. 

C    A    P       X. 

^uorim  mtintrum  vacationembenejiciarii  (^ 
ecclejiarum  minijlrihaheant. 

INcct iura  acquc  coraraoda bcncficiariorum  illud  rron  mi- 
nimum  «ft,  quod  camccfi  bonisfruantur  Ecdefi^,  tamen 
ad  raunera  fabeunda  non  compelluntur.  O^tum  aut'  m 
muncrum  vacationem  habeanr,nunctra<9:3ndumeft.Ecin 
primis  raunera  perfonalia  non  fubeunt ,  ne  auoccntur  afun- 
«aione  minifttrioque  (uo,  leg,gcneraliter.  C.  de  epifc.&  cler> 
Perfonalia  hic  vocamus  qu«  operaac  induftna  excrcentut 
ablqucfumptu&dirainutioncpMrimonii.Ieg.i.&  vlcim.de 
rauneribus.  Depattinioiii.^l:bus  paulodiraciiioreftquae- 
ftio,ideftjqua:fumptun:poftulanc,&damnoadminiftran- 


m  c.nonmini-i.  deim.  cccie.  Et  exrant  Bonifaciioftaui 
confticui:ionei',c.-clcricis.deiramu.eccR-.f.in<j.c.quanqu3m. 
decenfibus,quibusnonabc:{rraordinariis  tanttur»  muncri- 
bus,qnodian;  ante  (ancitum  fuerat,  c.non  ir.inus.  c.  adurr- 
fus.df  im.eccl.  Verum a quibulcunqueeciam tdbucionibu» 
psrfonas  ccclefiafticas  cximit  :  fed  ita  vt  caufam  nullam> 
quamlibeciuftamac  neceflariam  ,  excipiac.  Sed  &  illud 
quoqucadiicir,  vt  nc  vobntibusquidemcleiicis  Rcm.poii- 
ci^ccinconfulropccuBiamconferreHceat,  NccnMium  cftab 
itifolcnti  hominc,  impoteiui^quc animi ,  qualem  delctibunc 
Bonifaciumhiftorici,conftitutionem  adeo  iniuftam,  &ab 
omni  xquitate  abhorrentem  eroanaire^.  Nec  c6  hsc  dico 
qaodccclcfiiccclefiafticaruraquepcrfonart-^m  priuilegiis & 
vacationibus  impens^.non  faueain  ,  quas  fapientiffimi 
qaiqjvcterummagnoieraperfauoreacliberalitaceprofecu- 
ti  funt.  Ac  vr  a  noftris  inctpiam,Drutdcs  qui  facerdotcs  quon« 
dam  fuerunt  in  Gallia  authore  Gxfarcin  Commenc.  tribut» 
vnacumr€liquisnonpendcbanc,militi2Equevacationem,& 
omniumrerumhabebanc  imraunitatem.  Rcges  /Egyptio- 
rum  quintam  parccm  annui  proaentus  capere  folici  funt, 
przterquamexpra:diisfacerdoium.  Gcncf.47.  Arcsxetxes 
PetfacumrexiaficrisbiWiJsfcribit^fdcs ,   nevUumimpe- 

tec  CCH 


^epicf.EcclefMmiii.achenef.LiLyil.  U03 

ret  tribatum  (acetddtibus.  Efdr.^.Sed  fi  pr«fra<fte  ac  liDe  ex-       non  dicara  vi(5tu  veftitucjae  coneedti/vtcihdnes  pTlcipiUnr, 
ccptionevllavclintcierjcivacaticneirtaquamobrinucrunta       caegenjsdifttibucrent  (  leucritaremenini  ilhmamiquam 

...-i~^:~:k. :    l • :..-    _;l:1 r_ii. :-:..l; :ii: -^:  L ..:.._  / I: ■      ■  . /-  cr        \r    li     ....-' 


principibas  vti ,  aut  abuti  potius ,  nihil  profeelo  eric  ir.huma' 
nius,  nihil  ab  inftitutofacetdotisChriftianialicnius.  Acpo- 
teric  eis  merito  obiici ,  quodDiocieeianusiniperat®rneicio 
ciii  philofopho  vacacionem  niunerum  pofccnti  refpondit: 
Profcifio&defideriumtuumiatetfediicrepant.  Namcum 
philofbphum  cire  proponas ,  vinceris  auaritia  &  rapacitate.l. 
,  profcffio.  dc  mu.patr.  Inprimis  cnimaBquum  eft,  vrfla- 
tum  legititiiumque  vedt:gal,quodcanoncmvocamus,fine 
recufatioue  ciues  omncs  Reipublicz ,  fiue  principi  pendanr, 
cum  Icgibusinftitutus fit , tanquam ad ftatus publici  tutelaoi 
nccelfarius.  Deindefiquidextraordinemindicaturobgra 
uei.T!minenspericuiumRe'"p.cuia!itcrobfiftinonpoflit,aut 
ob.ilianihuicnondlllim!.ieoicaufam,raiiopoftul3c ,  vreius 
pncris  paricferaatecckfiaftici  vin.quauis  extraordinarium 
rflnnusficNamideoexiroanturabextraotdinariisrnimcrib. 
quod  abfq;  inagna  neccfluate  lipcnumei  o  pro  arbitrio  p  tin- 
cipumauclibidtoepotijsindicantur,  quibusadKeipublicz 
procurationcm&  conferuationemma!eftatisfuicanon,& 
ordinariapeofitatiocrcditurfafficere.  Tolerabiliuscnimvi- 
fiim  eft,cam  cxaftionem  quaj  vitariomnino  non  p6t,in  pro- 
fanos  homines ,  quam  in  ecclefiara,  ecclcfiafticasq;  perfonas 
dctiuari.  Fittamen  nonnunquam  ,  vtccclefiafticosviros 
horuinmunsrumparticipesefleomninooportcat.  Idqjcx- 
cmplisexiureciuili  petitisfacileoftendipoteft, ,  vt  puca,fi 
cxpeditionis  tcmpore  plauftris,mancipti5,3uc  aliis  huiuirnodi 
angariis vei  parangariis  opus  fit,  leg. ncminem .  C.  de  facrol. 
ecclef.l.nalIus.C.decur.pub.c.ecclefiarum,i2.q.i.fiobaa- 
nuam  embolam,  vt  ait  Theodofius ,  nauis  fit  neceil  aria,  l.ia 


corrupttlliniihuiusficuli  morc!ivixferrepofrunt)fedluX(;u 
profufionem<i(roTia»,cuiu$  nominc  tam  male  audic  ca  na- 
tioicohib^renracmoderarentur.  PoftrembnOtandum  eft, 
iicUtclericiprorebus  ecclefiafticisquas  poffident  immuncs 
funtiitactiamproreb.  propriis  vacationemhabitre.  c.cccle» 
Aarum. i .q.i.c.  vltim.de  vit.&  hon.  der.  taroetfi  alias  patri* 
tnonium  tlericirebusecclefiaftiGisvfquequaque  comparari 
pbnfdleat.not.inc.  Ecclefia,  dcconftit.  c.  quanquam.de 
cenfib.in6.Necrcfert,cuiusgradns3rqueordinisclericifinr, 
&anecclefiafticobeneficioaudiifint,  necne  -,  cum  omnj- 
butgeneraliterpriuilegium  ind'i;gearur.  I.  z.C.deepifc.  & 
der. Guid.  Pap.q.Sj.Quod  vt itjuc  eft  accipiendum.nifi  vxo- 
reoidaxerin.'.  c.  exparre. declc.  coniug.  Nam  bi  vacatib- 
nem  muocrum  non  habent  ex  confticutione  Bonifaciana  ds 
dcr.cbniug.  in  <>.Sed  dUob.tantfi  ptiuilegiis  fruuntur.modb 
vettice  ra(ofint,&morcclcricotii  veftiti,  Veruilladaddere 
oportuit  gp  logc  maximu  omniii  ac  pr^cipnij  eft,mcdo  in  Ec- 
clefiafuarungantutofficiojC,  vl.dc  vita&  hon.de.  Navcad- 
monuimuslib.t.cleric'nonieneftofficiiaconeiisinecdefis, 
nec  xquum  cft  eosvUispriuilegiisfrui.quimunusiuumne- 
gligam.  leg. geacraliter.  C.  dc cpi(c.& der.  Qupd  &  Mol;» 
nxus  nofter  ad  Alexandri  refponfa  perquam  (cit  e  grauitcrqj 
annotauitjlib.i.coni.S.Alex.Imol.Quaefitiicftdeeoquine- 
gotijtione  exercet.Et  non  videtur  ncgotiatio.artihciu  ve  ho- 
ncftij.vndcfibi&pauperib  vidtiparcnr.cleticisinterdid^uin 
efie.fi  non  ideo  officiti  fuum  deicrant.l.  i,  C.dc  epifc.  &  cler. 
&5>i.dift.ind(rcret.EiquodHieronymus&Anguft!nusaiuc 
negotiari  dericononhcere  ,  cap.  negotiatorem,&c  ieqq. 


bemus.C.defacrofiecdef.  cuius  vetbiinterpretatioexNo-       88.diftin.dequiftuaria  negotiacione  accipiendum  stbicror 


uetlaIuftinianii8;.«^'xv^(.ryt4i''/^M$i><V<'>'petendaeft.  Haius 
"cnlmfigaificationera&proprietatemconllitutioncs  Theo- 
dofian;  interpretes  non  perceperunt.  Item  fi  in  refeiflionem 
iiinerumautpontiumfumptusfaciendusfit  ,  nonexcufari 
ccciefiasconftitutumeft.l.  adinftruiSiones.  C.  de  facrof.ec- 

,  clef.  Sedbocmunusvidctur  interordinaria&canonicare- 
fer«ndum  cfle,&  de  portoriis ,  qux  eo nomine  exigi  folent, 
accpiendc  conftitutio.  Ac  vtfummatimomnia  cbmplcdat 
(nam  omniafigillatimcnuroerarinonpoftuDc)  quotiesfia- 
gitat  neceffitas, principi licet  ecciefiafticas facult atcs  impen» 
dcic.Quod  &  Ezcchias  rex piUsfeciffc  legitur,  4.  Reg.i8.Si 
enim  paaperibus  captiais  &  calamirofis  hominibus  erogatur 
Ecclefizopes,  curadeascalamirates  vitandas  depellendas- 

,  qiie  noninfufncntur^c.aurum.  iz.q.z.  Et  fatis perfpicuum 
eft  ex  his  quap  trad;auimus  hb.  i.diftributi»nem  earum  facui- 
tatam  ai  principis  curam  aliquando  pertiaere.  can.filiis ,  16. 
q.7.  Qijid  pluta?  circumferturBdnifacii,cuiuspaulo  ante 
nicminimus ,  diploma ,  quo  teftatur  ac  declatat  conftitucio- 
nibus  a  fe  piiu^ditis  ademptam  non  efte  facultate  regi  Fran- 
corumpecuniz  collationemecdefiafticispcrlonisimperan- 
di,  vel  inf&io  Rontano  pontifice,  quoiies  pro  aris  &  focis  pu- 


iuter  nofttitemporispfcucioclericosvluata  ,  qua:fandL<o- 
nem  ecdefiafticam  impedir.  Reccptumfane  apud  noseft 
qaamcunquenegotiationcmexerccatdcricus,  qoodadbo' 
na  de quibus  negoiiatur  attinet,  nullo  eum  priuiIeg'o  v. i  de- 
bere.cle.vl.de  cenfib.Fel.inc.Ecdefia.dcconftir.idquecon- 
cilio  quodam  Rhotomagenfi  apud  ratiociniorum  prxfe- 
dluram  przfctipto  y  &ina(^arelato,eauiumacccpimusan- 
no  I t6y. 

C  A  p.     II. 

Deiudkns  &  aBiombtts,  qnapro  heneficiU  coparaufunt, 

IVdicia bencficiorum  ecdefiafticorum  nomine  varia,  iure 
prodita  funt.Sed  de  his tantum  hic loquimur ,  quz  com- 
pctunt cum  de  vniuetfo  beneficio  ac  titulo  controuerfia  eft. 
Acinprimis  ben:fidario  daturreivindicatio  aduerfuseuni 
quibeneficiumipfumpoffidet,feudctinet.Ieg.faocimus.C. 
de  facrof.ecdef.c.  cumvcncrabilis,  deexcept.Nametfibe- 
neficium  res facrafpiritahfque fit, cuius doniinum  fedicere 
oon  poteft  beaeficiarius,  1.  in  rem.de  rci  vind.  tamen  quafi 


gnandum  cttt idque  ad  pattia:  dcfenfioncm  neceflarium  vl-  dominus  quidatn  habetur,   &  exprcflacaufa  non  alitcr  ac  fi 

debitur.  VidcFcral.   Eodempcrtinctquod  GregoriuslX.  iJumfuurapatervindicat.leg.i.dereivind.Specul.tit.deap- 

ab  excubiis &  rouroruro  ciuitatifque cuftodia  neminem  pt^-  pel.^.nouiftime.  Et  h oc  petitorium iudicium,  in  quo de  iure 

tcxtu ecdefiaftici minifterii  excufari  prscepit, c.  i.de  im.  ec-  quod  quifque litigatorum  habct ,  praccipue  qu^ricut ,  in fo- 

de.  cum  tamen id  munus perfonale  fic   ,   &  a  propria  ftto -  ro  ccclcfiaftico  inftitui  debet :  ab  eaque  cognitiooe ideo  ab- 

£lioneclericosauocet,quodmultom3gisadmitrenduni  cft  ftincntmagiftracus,  quiaordinatiominiftrorum  Ecclefix, 

inpatrimonialibusmuneribusquzoperatnnullarequirunr,  vtrcs  facra  ac  fpiritalis  iudicium  Ecclefiatnonprofanorum 

fed  facultatum,quibus  Ecclefiz  fupra  modum  abundaot ,  c-  iudicu  ra  requirit.  Et  conftat  prifcis  illis  fcelicioribusq;  tem- 

rogationcm.  Nam&ecdcfixecclefiafticorumq-,  hominua  poribushasconcrouerfiasinfynodisepifcoporumacprcfby- 

vtilitas  idmaximepoftulat,   nealioquiperforarifinaBcna-  terorummagnacumgraaitateac  fimpiicitate  dirimi  folitas 

ucm,inquaipfinauigant.  Ncc  obftatnoftrzfencencixFe-  fuifle.      Pixteriudiciumpccitorium,  &rei  vindicationeta 

dericiII.c6fticutio,qu^cumhac  exceptioncincelligendacft.  inccrdiftisquoqjpofrcfloriisbeneficiorumnoraine  vtimur.* 

Autb.itcm  nulla.  C.  de  cpirc.& cler.  Et certo  certius eft Ho-  in  quibus  dc pofleffionc tantum  contendit ur,  fiue adipilccn- 

noriumIII.eamconftitutionemaFedeticocxpreffifle,quo  da,fiueretincnda,fiuerecupcranda.    Sed  moribus  noftris 

dieeumdiadematcimperatotio  infigniuit.Idq-,  acciditfexto  retinendx  pofleffionisinteidi6lamagisftequentantur.  Ncc 

poft  anno  quam  imperatorledlus  fuit  Federicus.Tanto  cnira  dubitat  quifquam  hodie  rerum  focen  (ium  peritus ,  qain  has : 

teniporcdilatacftcoronatio,quamInnoccntius  eiiaminde  cognitiomagiftratuumfit,  nonecdefi.e,  prajterquamfi  de 

abinitio  negaaerat.Nolimautcmexiflimetquifquaramciis  adipifcenda  poflcffione  agatur.  Qiiod&Guido  teftaturia 

libenterpatrocinariquiiurefuo  acpoteftate  hic  abutuntur,  ptimaquarftionc.  Sedtaiionemhuiusconftitutionisforen- 

&pubIica;ncceffitatisobtentuecclcfiasIeuiplerunqjdecau-  fisnufquam  fatisexplicatamofFsndimus,  &  pletifq',poflef- 

fagtauiffimis  ttibutis  onetant.     Quod  fortaffis  noncon-  fioni$caufanonminu$,quampropticcatisfacrafpiritalifqivi- 

tiogeret,fibonoium  ccclcfizcuftodes&  adminiftratotcs,  decat.  Nam  pomificis  Mattinidiploma,caiuseftapudGui- 

III     1 


ito4  '^       ^  ^^^'^^' 

■«^oncm  mcntio,-nulIaniius nouurate^aat  mSgtftratjbuse- 
Juldem  ttibuic : led  pecmittn:  eis,  vt  ft  qucm ea dc  re  a  ctiaioti- 
bu;  motemacceperint,eundemlaitiim,quoi(l!citur,&te- 
^umconieruenr.   Verum  cxiis  <?uaElib.i.di(putatafuntde 
ecclefuftica  ciuilique  potcftatc ,  latis  perfpicuum  P^ft ,  qutetfS 
publicxcuramadprincipesmagiftratusquepcttinetc.     Ita- 
auequair.uiseascaufasiudicecEccIefia,inquib.dcminUtcrio 
ipfo&ocdinationeagicur,&:  fecundum  canoncseccldiafti- 
cosiudicari  debeant,tamcnli  quis  vim  inferat  alteri,8cm$  libi 
dicat  ,nec  vfuatis  ac  iegicimis  iudiciis  expcriainr  j  principis  eft 
ac  magfftratus  cam  vim  cohibere,interim  dum  apudiudicem 
compeccntcm  de  lucefuodocuetit.  Vndemirumvidcrinon 
dcbecquod  Gaidofcripficxls  interdiaoadipifcendspoflep 
fionis  mugiftratus  non  cognofcetc ,  cum  ob  vim  illatam  mi- 
nime  comperac.  Cogaofcicigitur  oiagiftratus  deretinenda 
aurrecupeiada  pofleirioneacpoftquamdevi&  polTeffionc 
ptounniiauit.poftealitigatoribus,  Ecclcfiaeiudiciumfubire, 
acpe:uorium;udiciumincendereliccr.   Nccanteidfieripo- 
tcil,quam  iudioium  de  poileffionefinitam,&fententia  omni 
raodocxecutior.imandatafLierir,vr&  iudiciaria  lege  Fran- 
cifcircgiscauciieftc.45).TametfiautemveredK^umfitan()- 

bisdcmce,quodlitJgatores  lehaberecontendnnt,  inmini- 
fterio  acbeneficio  magiftrarum  non  pronuntiare,  fed  depof- 

feffione  cancuraac  vi  illara :  ramcn  in  huiufmodi  iudiciis  pof- 
fcfloriisea  dcffliapoireffio,quxiuftacire  docctur>  advidlo- 
tiam  prodeft.  Idque  ideo  receptum  eft,  ne  aUoqui  cdnrra  ca- 
nones  abfq-,inlbtucionc  polfideatarbencficium  ,  &hotni- 
nes  inexplorati  ad  munera  ecdefiaftica  cum  graui  ecclefiz  m- 
tommodo  ac  dedecorc  profilianr.  c.  i.  dc  reg.  iur.in  tf.not.m 
c.jnliceris.dcrcltitut.  fpol.  QuamobremlexRegia  prxcipk 
liti^^acorib.vtia  inde  abinitiolitisinfticutstabulasinuice  fi- 
bi  ojni  ai  aniceat,  quibus  de  iure  luo  ac  titulo  docetc  fe  pofle 
coufidunc.Sedanimaduertendumeft  plenamtitali  iurifque 
proba t ioiiem  ,  hic n6n requiri ,  ficut in  petitorio  iudicio.led 
'  quale.T.qualemfufficere  ,vi.colorealiquempoHeffio1iabcar. 
Idq;  in  plerifcjiindiitislocum  habet,qu2  caufam  proprietatis 
concinae  dicuntuc.gl.  cle.de  cau.poffd.  cinlitetis. 


.Duareni 

II II.     Videndumeftneaduerratiusquifereiosinbeneficio 

babere  cotendit.bellica  vi.aut  alias  impeditasfuerit  quo  mi- 
BusbeneficiHuipoflreffioniincumberet.Qupcalufiteftatio- 

ne  lcgitima  fuerit  vfus,  triennii  prsfcriptio  ei  non  oberit.  ^ 

V.  PtxtcrcxcepRonesconftitutioneexpreflas,  quaidara 
alia:  addi  folent  non  indignar  quaj  hic  brcuiter  rcf crantur,vt 
puca,fi  beneficium  dc  quoeft  controuecfia.perpctuu  non  ht, 
ledprceariumactcraporarium.cuiufmodifuntpler^qucrao- 

nachotum  f aaurar,  quas  alibi  admohuimus  proprie  beneh-    . 
fcia  non  appellari.   Nam  fi  amiftes  fupcrior  precariam  illam 
odmini  ftrationcm  reuocare  &  adimere  velit,  a  monaltica  ta- 
nedifciplinaalienumcft  ,  vt  is  prsfcripnone  tcrol>ons  lum- 
moueatur.Rot.dcc.  i.inantiq. 

VI.  Hxctricnniiprifcriptiocinon  nocerecreditur  >  qui 
Regaliorura  iurc  bencficium  petit  ab  eo,  qui  alio  iure  niticur. 
Receptumcftenini  Gallia,  vt  jo.  ann.prifcriptiotantumt- 
pfiobiiciatur.gl.prag.tit.de  pacif.ittvetbo,colorafutn» 

VII.  Sieaiaumfucricbeneficium  ,  quod  quisex  caUU 
pcrmutationisacceperar,necratio,nec«quitaspatitur,vtiuii 

repofcentiexceptiotrieniiobftet.  c.  fibene1icia,depra;bti5» 

in6.Hiscxceptionibusali?'fortaffisaccederepoflatit,dequi- 

bus difficile non critopinor,iudicium,fi  qu?  hici nobis fum- 

liiarim  ttadita  fun^.reftc  perceptafuerint.  Vcrum  ceflantco- 

mniexccptione  trieniipofl^eflio  vim  tituli  ac  legttirnx  inlli- 

tutionishalsercinteltigitur.   Aceonomineimpetrarilolcti 

t^gediploma.quopricipitarmagiftratuivtpoflefrorerntu- 

catur.   Eftqj  eiilscognitionistantavfs,vtiudiciumeccletia- 

fticura  &  petitoriurti,  cui  alias  pofleflorium  non"  prziudicat, 

oninino  perimcrcdicatur.Proindcpoireflbrinonfolum  ac» 

quiritur  prsf  criprio  fiue  exceptio,fed  a^aio  etiam,qua  aduer- 

fus  qucmuis  pDiTefl^orem  experiarur.  Nam  alioqutn  aducr- 

fusL^oninam  conftirutionem  facile  poflet  eimoleftiaexm-. 

beri.    Adco  autem  veturn  eft hunc poflefforem  poft  lapfum 

ttiennii  tutum  efle ,  vt  iie fupcriorcra  quidem  antiftitern  t e- 

formidet.'  cuiuseftinquiccreincosquifinetitulobeneficiii 

poffident.tir.de  pacif.pofl.inconcord.  Hiccnimtitulopc- 

nitus  non  carcc ,  vc  ex  iam  di&is  con  ftac. 


C  A  r». 


XII. 


^e  his  qui  lihere  0'quiete  beneficium  trienniofojfedermt' 

QVod  dixitaus  in  fuperiori  capite  fola  poflTeffione  ius  non 
acquifiinbeneficio  ,  nifiadficticulusaciQftijtitio,  id 
perpetuum  noacft.  Siquis  enimbeneficium  tricnnio  pof- 
federic,  necdeproprictate  quidemac titulo vllapotefteiam- 
pliuscontrouerfiataoucri.  Idq;  lynodusBafilienfispriraum 
conftituit,  litium  finiendaiiim  caufa,  &  ne  bencficiariorum 
ias  perpetuo  incerrum  eflct,  arg.Li.de  vfuc.  Cuius  fynodi  de- 
crecum  imulatifunt  Romanipontificcs  in  canonibus  illis 
fuis,qairegalicancellariaappellantur.Hincetiammanauit 
Leonina  conftitucio,  qui in  Gallia  noftra  conuentorum ap- 
pellacionerahabet,  ticdepacif.poflef.in  concord.Eaautem 
conftitucioquacuorcequirit,qu;Efinonconcurtant  ,   huic 
ttieniiiiprifcriptiouilocus  noneft.  Primumeft  tricnniipof^ 
feffio  eaque  continua.non  inrctrupta ,  vt  conftitutionis  ver- 
bafatisindicant,  Indequsritur,  fiquisrrienniointcgro  notji 
pofledcrit,  fed  anno  forte  velbicnnio ,  an  coniungi  poffit  te- 
pus,  quopoiredicisincuiuslocumfucccffit.  Etcetciffimuni 
eftfuccefloremauthoris  acceffionevcipoflc.  1.  Pomponius, 
deacq.pof.i.idcempuSjdcvfucap.  Verumin  his  minifteciis 
beneficiisqUc  ccclefiafticis  vece  nulla  fucceffio  eft,  cum  is  cui 
mortuo  vel  eiurance  altero  bencficium  confcrtur,  nullum  ab 
eoius  accipiat,fcdab  aniiftitepotius,  quiconferendipote- 
itatem  habet,  vt  lib.  8  .docebimus.gl.prag.tit.de  pacifi.poflef. 
H.     Quamurs  detitulo  ac  iurepoflcflorisfcrupulofa&  cx- 
atlainquifitiononfiat,  tamen  fpeciem aliquam  &colotem 
dtulilegitimsqucordinationiseurahabcreoportct:  nam  fi 
pridoaliquisper  vimbeneBcium  occuparit,necprobabilem 
caufamfu2pofieffionisvIlampoffitafferre  ,   prasfcriptione 
ttiennii  fe  tucri  nonpcterit.  d.  tit.de  pacif.pofl. 
II I     Qtiieta  pofleffio  hic  requiritur,  quam  pacificam  vocart 
nec  fuificic  pofledifle ,  fcd  finccontrouetfia  aciuteipcllatio- 
ce  pcflcdiircncccflecft. 


ic  A  p.   xin. 

i)efiibrogationibus  iudiciariii. 

VSitatum  eft  in  foro  noftro  fubrogationis  iudicariz  ge- 
nus  quodcofiitutione  quadamBonifacianaoIimpro» 
hibitumfuit. c.i. vthtcpcnd. in 6.  Namfi ex duobus litiga- 
toribuSjCxcmpIigratiavnus  dcceffcrir,  vclbeneficium  eiu-   . 
rauerit,  vetuit  Bonifacius,  ne  beneficium  tertio  conferatur» 
doncdisfinitafuerit  :   idq;  multiplicationislitiumvitand^ 
caufa  fadtum  dicitur,  nc  icilii^t  noui  fubinde  iicigatores ,  qui 
litespr6tclcnt,cxoriantur,  Sed  inualuith^c  confuetudo  i^ 
Gallia,  vt  non  expeclato  litiscuentu,cuiuis  tertio,  clismfi  ei^ 
numerolitigatorumnonhc,  conferatur  beneficium  :  poit 
quam  coliationeni  in  locum  demorcui,vcl  eiurantis  cum  qno 
liscoeptafucrat,  fubrogacurhicrecensbeneficiarius  iudicis 
dcearecogncjfccntis  authotitate.    Ac  fifortecoraro  roagi- 
itratu  regio  lis  de  poflcffione  mota  fi  t,vc  hascfubrogatio  fi*^> 
diploma  aprincipeimpetraricsnfueuic.  Ecanimaduette^r 
dum  cft,  hanc  fubrogarioncro  inrra  annum  pecendam  cflc,^^ 
intetdiftaipfaquibusdepofreffionecontcnditur  ,   anoal** 
fint,l.i.deincerd.   Quamobremlapfo  annc  interdicere ro* 
lens  amplius,  non  auditur ,  quamuis  ad  pecitorium  iudicium 
viaei pridufa non  fic.  Qupd eft accipiendum, fi aducrfarius 
qui  przfcriptioncm  annalem  opponit  int  crim  poffcflor  fiic- 
tir.   Nam  poffidente  nouo  litigatore,  vel  eo  qui  bcneficiunt 
ciurauir,  tcropus  currere Ron dicitur.  Etnotandumeft,  ta- 
metfi  beneficium  fimpliciter  coliacum  fit,  tamen  ius  titum- 
modo  inimpetrantera  translatum  videri,  quod  mortuus  ha- 
bebat,velisqui  beneficium  eiurauit.itaq',  ius  nonmodo  fuu, 
fed  etiam  dcmortaivcleiaranrisdcmonftrarc  probarcqus 
cogitur,  id  eft,  legitimam  ordinationero  fiue  titolum,  ztate, 
natales  eiufdem ,  &  c£cera,de  quibus  integro  libro  diflcrui- 
rouslupra.   Qupd  in  eo  locuni  non  habct ,  qui  bcncficium 
rniniraclitigiofum  ,   eo,  quibencficiarius  vulgocredcba- 
tur,  mortuo,  vel  eiurante  adeptus eft^  Paoor.c.curo  venera- 
bilis.de  cxcept. 

QVI 


QVIBVS    MODISBENTEFICIA 

AMiTTANTVR,     ET     V  A  C  E.  N  T. 

LlBEROCTAVVS. 

Argvmentvm. 

Sufereftlocmndjir^dif^tttationisfoflremm de  amittendisbeneficiis:  JSlosemm  dntede  acauirendis  retinendifg^  he' 
tKfctiiqmmdeeifdemamtttcndiSifcribcre  vjhimns^  dtutdendirmonem ah  Vlpanotraditam.,^ a. 'veteribus Itireton'- 
ftdtis  ohfertiatam  fecutv.cuiti-s  initio  Ithri  f'pei  icri  r.  rminimm.  Stint  atitem  amtttendortim  heneficiortm  modiffjtciptt) 
Mors,Eiuratio,DeU6ium,drC<eteri,faf;j!'^tiWiinhoclihroanohistra£iatiekplicati(]t(e 

cxeroplo.  Nam&pontificem  Roftianumeo{eabdicatepo(^' 
fcconftiiiKumeft.  c.i.de  r<=nunjn  <r.Scd&:patroniquoque 
voluntas  hic  neceflaria  eft,  (i  rils  fii  ecclefia ,  qu*  patronum 
agnofcat.  Pnnorm.in c.  fignificatum,  de prab.  Quod fi  quis 
diplomaobtinuerit^  pontificeproconfequendo  bcneficio, 
quianullamadiiucEccItfiamtcgic,  cuius  defertio  damnum 
vllurn  pollicafFerre,  iscederc  acrenuntiare  iutifiioabfqjan» 
tiftitis  vcniapotcft,  c.ad  audientiam.  i .  de  sefcripc.l.pen.C. 
depadt. 


C  A   p.      1. 
Deheneficijsmortc  heneficiciriorum  vacantibiis. 

V  M  beneficiarii  proprictatem  ac  do- 
minium  tcrum  ecdcfiafticatum  ooa 
habeant,  fi:d  v(umautvtumfm6k(im, 
vt  ante  dixinsus,  confcquens  eft,  benc- 
ficia  ad  hxredes  non  rranfire.§ .  finirur. 
*::Si^^"\^iiii:^JSi9  Inftitut.  devfijfruia.  Icaquedicimruc 
mortuis bcneficiariis  vacare  vr aliis  c6- 
ferripofiint.c.fifceptum.dcrefcrip.in 
6.Qup  vci  bo  vius  eft  Pliniuslib.io.Ep;ft.adTraianu  injcade 
iigniticatione ,  Cumfdam,inquit,  domine,adteftimon  u 
laudemqimorummeorumpcrcincrccam  boni  principism- 
diciocxornari,rogo,dignicati,adquaramepeciicxitindulge- 
tia  tua,  vel  argaracum.vel  fcptcmuiratum,quia  vacar,adiicerc 
€l'gncris,vt  iurc  facerdotii  pt  ecari  deos  pro  te  publicc  polfi  m , 
quos nunc ptecor piccate priuata.  Sed  notandum eft.vt  efti- 
caxficcollaciohuiurmodi.duoinptimisneccflariaefie.  Vnu 
eft,  quod  temporc  coilationis,  fato  fun<5tus  fic  beneficiari  us: 
namfiquisbeneficiuraviuiadhuc&fupcrftitishominisim- 
pctrauerit.ne  /ecunda quidem collatio pofteaeo  mortno hi- 
£ta  valebtt.  Alcerum  eft.quod  tantum  cfflaxeric  tcmporis  a. 
mortcbcneficiarii,vc  pontifexdeeacertiorfieri  verifimili- 
ter  potuct  't.  Quji  de  re  duo  canoncs  pontificii  vulgarcs  & 
omnibus  notileguntur.  Qupd  £.utemdiciturmorruobe- 
neficiario  vacare  b?  neficium,id  perpetuum  non  eft,Ied  quaf- 
damexceptiones  haber. 

I.  CuminEcdefiaaliquacanonicotumacaRnonartimfiue 
pra:bendatam  cerrus definitusq; numerus non  eft.  Tunc e- 
nim  vno  cx canonicis  mortuo,  non  continuo vacare  dicitut 
beneficium  ,  vtinciuslocum  aliusfufticia:ur.c.expatte,de 
conce("prybcn. 

II.  Ciimbeneficium  altquod  epifcopo,  vel  ccenobiatchx 
adiun61:am  eft,ita  vt  epifcopus  vel  ccenobiatcha  ad  ecdefiam 
regcndam  vicarium ,  idque  ad  tempus,non  in  perpetuii  con- 
fticuit.Nam  eaadiun<9;iofacit,vc  beneficium,cuiproprius 
alJoqui  gubernarorpra:ficicbatur,vclutpatsqusda  epifcopi 
ent  coenobiarchxefle  intelligatur.clem.  fcequens.de  exccf. 
praelato. 

III.  Cambeneficiumautboritatepontificis  obiuftama- 
liqjaracaufamdelctum  extindumq^eft.  luftaautemcaufa 
poteft  efle,  fi  miniftctia,  quibusccdcfiafticxfacultatcs  auti- 
bata:  funr,  Ecdefix  neceiraciaoonvideantur,autinopiacan' 
ta  fit,  vc  minifterioruni  nuraerum  minui  opotteat.c.  cum  ac* 
ceftillenc.deconftic.c.  vlc.de  vetb.fignif. 

C    A    P.        II. 

Deheneficiorttm  eiuratione,  qu£ ^ refignatio appellatur. 

Elutatione  amittirur  bcoeficium,  vt  puca ,  fi  quis  iam  fenio 
fra6lus,onus,  cui  fcrendo  fe  imparem  fentit,  in  aliia  rciici 
veIit,ideoqj  bencficio  (uo  renuntiet.Nam  tametfi  huiulmodi 
hominibus  non  foleat  bencficium adimi,  fed pocius cutator 
adiungi,qucmvulgocoadiutoremdicimu$."camcn  hscfpon- 
tanea eiutatio,  &  qux refignatio  non  male  appellatur,ob  iu- 
Aamcaufam  tecipitur.  tic.de renunt.Scd  antiftitisfupetioris 
confenfus  ai-qne  aucbotitasaccedere  debet,  neclicec  venia 
non  impecraca  Ecdefiim  fibicommiftam  deferere ,  c.  admo- 
net,de  renunc.  I.  lcg^cus,  decff.prxfid.c.  fuggcftum,&cast. 
(eq./.q.i  .Id  quod  Mclicium  aliquando  f  ecifli,  f  ubdicoru  in 
dbcdiencia  oflfcnfum  ceftis  cft  Thcodot  icus  lib.  i.c.5 1.  Quod 
«ftaccipienduin,ntfifummo$ciutcturp(9DtificatusC^leftin 


.^Mspofiit  eiurare. 

QVifquisbeneficium  ecdefiaftigiim  haber,  fiiuftipto» 
babiliqj  caufa  ducarur,id  eiurare  poteft .  Nec  rcf  ei  c  cor- 
potc  fano  an  infirmo  fir.cunn  vcl ioftante  morre  beneficiuin 
eiurarc  liceat:idquc  ab  iis  fieri  (oIer,qui  in  gratiam  amicorum 
beneficiisrenuntiant.c.penult.  tot.derenunt.  Poreft&  reus 
criminispoftularuseiurare  ,  necpoftularusmodo,  (edet- 
iamdamnarus.fi  a  fci.rentii  aduerfus  fe  lata  appellaueiic.  I» 
quiaIarronibus.de  tcfta: ».  Impubestamen  fi  bcncficio  alj- 
quoauftusfit,  idciucarepoflenon  videtut  ,  proptsrinfic. 
miratera  confilii ,  quanuis  adultus  fine  cutatore  id  poflic.c. 
fi  annum,dc  iudic.in  d. 

^uomodo  heneficium  eiurandtimfit. 

Elurati  debct  apud  (iTperiorem  antiftitem ,  vt  diximus,  vel 
abipfobeneficiariopraifcute,  velabalio  ,  quemciusrei 
gradaprocuratoiemHedetic.  Necdubiumeft,  quinalieno 
nom^nefaffaeiuratiovaleatjnifimandatumteintegra  reuo» 
catumfuerit.Qupcafa  procuratordeeateuocationecertior 
fierj debet,  aut  is  apud  qucm  ciuraturbeneficium.clemen.de 
renunt.  Scd  videndum  eft,ne  quis  ad  bencficium  eiutandum 
metu  adigatur,  alioquin,  vt  plerifq;  placct ,  irrita  eft  ciuratio. 
cfuper  hoc,  dc renunciation.  Prsicrca pure ac  fimplicitcr c- 
iurandum  eft  beneficium  abfq;  vllacondidione,  ncve  in  cri- 
menfi  moniadambitusincurrarur.  c.cumpridem.c. vlti.de 
padl.  glof.  in  c.  cx  parte.  de  off.  delcg.  Itaq; vulgo  receptum 
cft,  eiurationem  ita  f ji^am  non  recipi,  vt  certz  pctfons^jqua 
nominat  &  exprimit  eiurans,  beneficium  conferatur,not.  m 
d.c. expattc.nifi apud Romanum pontificemfiat.  Verumid 
nec  cct  to  iurc  dcfi  nitum  eft,  nec  magna  ratione  nititur,raeo 
quidem  iudicio  ,  Huiufmodienimconditioad  fimoniacum 
ambitum  minimepcrtincc.  Veteres  plerique  non  (olura  do- 
<^riQa,fedetiamfandlitateclarifaomincsfolebantminifterii 
fui  fucceflores  eligere  ac  nominare.  Nam  vt  illud  mitta^quocl 
de  PetroapoftoIo,&  Clcmence  fcriptum  eft,  Athanafius  Pe- 
trum  quendam  nominafle  legicur  io  hiftoria  ecclefiaftica. 
Thcodor.Iib.^.fap.zo.tripar.lib./. cap.^cT.  AnguftinusEj:- 
ladium, & alii alios coiBplures,  quos  hic  omnes  commcmo- 
rarcnoncftnecefle.  Gtar.  S.qusft.i.Necfati.tperfpicioquid 
intcrcamnorainatim  interfic  &  curarionemhanc,  quaho- 
dievrimur,condicionalcm  ,  fiadrationera  &arquitatem 
niagis  quam  ad  fubcilitatem  quan.Jam  vcrborum  refpicia- 
mus.  Qjjid  enim  refcrt,  an  quis  ira  pontificidicat ,  Ego  be- 
neficium  mcum  cum  bona  tua  venia  ciuro,  8c  mihi  fucteflb- 
remdareoptoHieronyfBum  ;  an  veroita,  Eiurobencfi.» 
cium in  gratiam  H  eronymi;, qui  fi  tibi  dignus  eo  non  videa- 
rur,id  rctinsrc  malo,  quam  vt  cuiquam  aliiderur.Non  cnim 
ornncraconditionemhic  improbanttanopes,  fcdeamde- 
mum.perquamnundinatioquaEdambcncficiorumecclefia- 
fticotum  inducctetur.d. cap.vitim.de pad.  Quanquam  »\i!^ 
temterumnoDadeoimpetituslim ,   vcfacisnonintclligim 

III     5 


Franc.Dmrsni 


ixoc 

«juid  rpedsre  folcatat  noftro  eempore.ijui  calfbus  ciuracioni- 
bus  Ytuntur,  tamcn  afficmare  aufiin  ceUancc  f  rauuc,aec  tui- 
pem.nccinutilemciuracioncm  cHc.Fingcbcncficiadum  co 
cde  in  ecclenain  (uam  animo  &  afteftu,vc  eaa  ab  alio  quoda 
^egi  cupiat ,  cuius  5c  (an^icatcm  &  cruditionem  adtliiratat: 
necaIiJ$fuinmilibusforca(Hs,ideft ,  tnquibusmedioctitasa- 
iiqua infit,  libcntcr  vdit cedere: piaculumnc  eft  hanc volun- 
tatcm  &  dcfidetium  laam  pondncicnuntiare  ac  dedararc?©- 
auidera  non atbicror.  Hoc tamen iure  vcimur ,  vt poncifices 
nueanciftitesconditionem  ciuracioni  feu  refignacionisdic- 
^am,velut  carpem  ac  bonit  moribus  contrariam  teiicianc,& 
beneficiumqiiafi  pure  ac  fimpliciccreiuratfi  arbicrio  (uo  alii 
concedant ,  non  fine  msgna  eiurancium  captione  :  prxter- 
qua  fi  e«^  ea'i/apcta5  v  taaonis  ciaracio  iad:a  fucrit,  vtpoftea 
diccmas. 

ElattXo  bcneficio  &aiiiconato,  omTJeitlsfnnouumbe- 
neficiariiim  tran(ic,ne  ptiore  vitafunfto ,  qui  in  cius^gra- 
liara eiurauic,  vacare beft.-ficium  dicitur.  Sed  hcx:  ica intcllt- 
gendujB  eft,  Ci  hasjnous  collacioni  poftcrior conicnfciit.  c. 
ii  tibi  sbicnii,  dr  prafbend.  in  6.  Nam  eo non  accepcance.fc J 
rcpadiance, pociuspnftinumiUsfetinetisqui  ciu£auit:quah 
pon  cjtillcnte  conditione.  Ac  tamctfi  iuris  controucrfi  fit 
quiftio,  an  ei  opus  fit  ooua  collationc;  tamcn  curia  cennim- 
uir  alis  minimc  ncceflariim  efic  iudicauit  -t  5 .  lanuarii,  1545? . 
Vacac  (anc  beneficmm  aliquindo  morce  eiurantis,qi)aui$  alii 
intcr-jmcollatunsacccptuniqifucric:idqicanonibusaliquct 
pontificiLsconfticutumeft.PrimuJcanonadcospcicinec.qui 
■ciifintinfirniavaleiudinebcneficiafuaTnorcisinftantiscogi- 
tatione  refignanr :  cftq;  exprelTam  co  canone,  vt  decedenrc 
co  qui  rcf  jgnauit  incra  viginti  dies  bencficiumj  liccc  ptius  alii 
coilatum,  «.acarcintelligatur.  Anautemhiccanoninbcnefi- 
ciis tancum  a Romanopontifice collatis  locum  habear,qu$ri 
folet.  Et Dcciusex faito confultusrelpondic, deponcifice 
tantum  Romano  canonem  accipiendum efle,  non etiam de 
cetcrjsantifiitibusinferioribu5.-aquodilIentianteiuscanonis 
•narratofcs.  SedDcciifencencia,  dccrccoParifienfiscuriae 
poft  magnam  varictatem  iudiciorun;  tadem  comprobaca  e"ft 
anco  1 T  ^  o.die  14.  Angufti.  Secundus  canon  vuk ,  fi is  qui  e- 
iurauic  bentficrum  ciufdem  polleflror  deccirerir,vr  non  aiiter 
Valeacincctimfafftacollatio  ,  quamfi  eiuracointraccrcuni 
tempuspubiicataSrpofrefliopccicafiierit.Qiispubiicatiofi- 
Imiliseftdonatioaum  infinuationi  ,  &caudcroobcau(ai», 
&empe  vrviceatarfcaudcs,  inucnta. 

C    A    »       III. 

Debenfjiciorum  permutatione. 

MAgna  rario  fu^dst,vt  bencficiariis  non  permittarufbe- 
neficia  lua  inuicem  permutare,&  de  citdem,  vc  de  aliis 
tebusprofanif.quarumdominifuatinrcrfcpaciici.Quopcr- 
tinenteanuxdctranslationeepifcoporura  fupta  anaotaui- 
mus  Iib.f  .N.\m  &concilio  Turonenfi  huiulraodi  pctmutatio 
prohibici efi:  c. maiorib.de  prib.  c.qujcfitum.deic.petmut. 
Eftquc  pceaaiute  pontificio  in  petmutanccs  ftacuta  vc  bene- 
ficiafuaamitcant.c.cum  olim.derc.pccmut.Proindcfiqui- 
bus  forte  bencficiorum  fuorum  coramutatio  cxpedirc  vidca- 
tar,  adeundus  eft  fuperior  anriftes,  coram  quo  vterq;  bencfi- 
cium  fuura  ciurct ,  ncn^mplicitcr,  fed  vt  altcrum  confequa- 
tur.  Ac  fi  iuftam  iftius  comucacionis  caufam  efie  animaducTcc- 
titcpifcopus,  bcncficia  dcqubus  agiturquafivacantiaciu- 
f  ancibus  ipfis  confcrrc  poterit,non  aliis  vt  coftitutum  eft.dc. 
<1  c  terura  permut.  Nam  nec  iis  qui cxpcdationum  muactib. 
aRo  mano  pontificc  donaci  funr,  obnoxia  cfle  hic  bencficia 
incclliguntur,quamuisea  vacarc  dieantur.  tic.de  rcrum  pet- 
muf.in  6.  Huiusautera  pctmutationisrarocft  in  vctcribu» 
raentioiqua cx  cupidicatc  faccrdotum proficifcicredcbalur 
coucil.Chalced.nec  prifca  fcueritas  hoc  commercii  gcnus  re- 
cipicbat,quod  hodic  v  triitacis  vcl  amcnto,  vt  plcraq;  alia  adfi- 
brati  folot.  In  ,«centiorJbus  pontificum  conftitutionibns 
quamplurimaleguncur.cic.de  rerum  pcrmuc.fedbonapar- 
teni  in  fijperioricapicc  accigiraasjdcbencficii  ciuracione  fim- 
plici  dillercQtes ,  quar  cum  hac matua.ac  reciproca  laagnam 


sffinitacemhabct.  Vnum  hit:  notandutn  eR,  fi  ex  altera  pac- 
tefatisfacAumgnon faetit ,  quiafortc  beneficium  traditum 
tioncft,autpofttraditioncmcui<%um,  iicetc  alccti  bcnefi- 
ciu,quo  fe  abdicauir,repetere.c.cum  vniuerforum.de  rcrum 

I»ermut.c.fi  beneficia.de  pra:bend.in  tf.Quc  cafu  nouam  col- 
atienem  nonrequiri  verius  eft,inodo  beneficiarius  vim  noa 
infcratalii,  fcdauchoticatepublica  poirtfnoncmspprcbetv* 
datjC.cum,  qui.deprxben.in  ^.d.  c.  ft  beneficia. 

C  A  p.    II  H. 

De  heneJiciorummultitHdinecanonibusp-ohibita. 

CVmbeneficiariusad  epifcopalem  honoremprouehitur, 
yacat  cius  bencficium,&al;i  cocfeiri  poteft.ccum  in  cu- 
Ais.§.cuin  vero.dc  eledt.  c.poft  eIc<^ionem.de  conccf.prqb. 
Idemdeeo  dicendumeft  ,  quibcneficium  vnum  obtincns, 
quodaniniorumcuiationemhabct,>liudfimiIebeneficium 
confequitur.  prius  naraqj  bencficiuni  hsud  dubie  vacat.c.  de 
mulca.de  pr^ben.c.quia  nonnulli.de  der.nourcfid.clctiien. 
fiplurcSidcpr^b«n.poftcriu?vcroitadem"umretiner,fiprio- 
reapud  ordinariumantiftitem  fefeabdicauerit,  l&c.id<^  In- 
nocentii  1 1 1.&  lo^nnis  X  XII.  conftitutionibus  cxprcirum 
cft.d.c.ie  muita,cxtr.c.cxectabilis,depra:ben.&  antiquo  iu- 
ti  nonnihitderogatum,c.ptxtetca.de  priebcn.Si  cnim  prius 
bencfidumnondimifern,noQfolumxoptiuatur,(edquori]- 
cunq^ettant  bencficiorura  in  poftetum  obtincndotum  iaca- 
paxcedditur.dido  c.  execrabilis.  Nam  valdecbfutdumeft  v- 
niduomuneracoinmittiinccdefia,nifigrauisaiiquacaufa,& 
Bcccftiicasidfieticogat.c.fingula,8p,dift.IcaqiCoacilioChat- 
cedonenfi,  &  quibufdam  alits  vctitum  eft ,  ne  quis  in  duabua 
ccdefiis  ordinctur,  quod  &  in  muacribus  ciuilibus  ac  profa- 
ttisimpcratotumlcgesptohibent.  1. hbercus,ad  mnnicip.I. 
vlt. C.de aflcflo.l.f .C.  qui railit.pofTnot. in I.ieda.de  rebus 
cred.Poftulac  tamen  aliquando  neceftitas,  auc  viilicas  cuides 
eeclcfiae ,  vc  duo  plut avc  muncra  ecdefiaftica  vnus  idemque 
obear, vtputa, fi  ea fichomiBum idoceorumpcnuria vt prx'. 
ftct  vnfi  maltis  ecclefias,<juam^ngulos  fingu.is  prafici.Qu^ 
rcsadepifcoporum  cuiufq;  ciuicacis  curampcr.inct.  ca.  laa- 
dorum.70.dift.  In  graciam  vero  perfonjrun;  uiig  s  on''''' 
£cclcfiae  bencficacoareruare,  quamuis&generec*'": 
naaliissncecelknc,peflinjires€xemp!i,  &anriq'iii>.. 
busomninoc^tratiaeft.Icaqjgratiam  hoinoicauonuni  ai, 
'lopontificcRom.cuiiTS  voluntas  pioiatione  habccur,.ner» 
pofreconftitutijeft.d.c.demulca.Acqjicacacoiesprimafpc- 
cic  inuicem  pngnantcs  conciliari  pofte  vtdencur,quan:t!is  aiii 
alitcr nodam  didoluanc.  Hinc  fic ,  vt  capcores  beutisdorum 
'R^jmamcercaciracutfitcntjprstextuliteraturxautnobiiica- 
tiSjVcniam&pontihce  impetraturi  ,  quen£miQi,quamli- 
betindignonebuloni ,  laodois  numctet,denegari  coufue- 
uit.  QuacxictantaEccclcfiae  defotmatio  cxoicacft  ,  & 
piopric  dixcrim  vu^nMieJia. ,  vt  nu!ia  vis  bumani  ingcnii  ad  cl 
indignitatcm  cxprimendam  (uf^ciat.  Ptodigiofa^fanercseft 
inccdefiahxcbcneficlorum  cumulatio,qu^  hnedelc^upa^- 
fimtccipitui:nccminusmihimonftrofividetui,quitotpet- 
fonasinecdefiafuftinent,quamBciareusille,quimanuscen- 
tum  habuir,  vt  cft  infabulis ,  aut  Geryon  quem  triuta  fuift* 
corporuoi  perhibent. 

C  A  p.     V. 
J)e  a$iduitate  beneficiariortim,  quarefidentiaappellamui. 

Nlhilcftabomniracionealicnius,  quam  eospr«ficiec- 
dcfiis,  qui  raunus  luum  negligant.  iraquc  aduetfus  eos 
qui  aflidui  non  funt  in  ecclefiis  fibi  commiflis,  varii  canoncs 
editifunt.concil.Antioch.concil.  Laod.coiicil.  Sardi.  &in 
decrct.  y.quzft.i.c.vlr.deder.nonrcfid.  Vatia: itenx  Icgcf 
impcratorum,quibusnomirvitiinc3Utumcft  ,  vtabfcntcft 
deiici  fi  ad  ccdefias  fuas  moniti  non  tedieiinc,  beneficia  ipfis 
sdimaBtui. Noucl. ^.^ 8 .1 1 j.  Nec iufta eft coium cxcufatia 
qui vicaiiequoiundamiacctdotum  operain  obeudo  muae« 
rc  fuo  vtuntur,cum  ipfi  cofungi  debeant.c.quia  nonnulli»d« 
cfer.nonrefid.  Acindignuraeft  ,vtinnocentiusait ,  con« 
duditiis  piesbyteris ecclefiam committi.21. q.i.  can. vltim.J 
Hoc  amplius,  fi  exiguusteiiuiiquefit  rcditusbensficii,  vt«« 
cofttaerine^ueatcfedcaj  ,  nchoc  quidcm  cafuafliduita- 

(is  roc»« 


L)e  facrofecclefmmift, 

tb  vacacioBem  habec,cum  ipfi  eo  beneHcio  fe  abdicare  liceat. 
cap.conqucrence,decler.noarcfici.  Omnefiquiden?  bene- 
£ciura  proptcr  o^ciura,  laboreni,&  induftriam  cocedicur.c. 
vlc.de  refcript.intf.  Ceflanteigiturcaula  propterquamda- 
turbeneficium,  ratio  podular,  vca  bencficiarioid  auferacur. 
Nccdiffimiliscftclericusab  Ecclefiafua  abfens,  railitizdc- 
iertori.  Qu^arc & cingulum honoris (ui cum amiccere,& pro 
ea  dsfeccionc  caftigan  debcre  confticucura  eft,can.placuic,ii . 
qusft.c.x.peruenit.y.qusft.i.Incidunxtamcncauisinterdu 
propter quas cxcufacione digaus fic clericus ,  & ab  epilcopo 
fuo  veniam  impetrare  dcbeat.capic.cum  ad  hoc.  dc  clcr.  non 
refid.c.iicct canoD.de  cleiSb.jntf.  Citracaufam  vcrolcgitima 
non  licec  epifcopo  veniam  afliduitatisconcedctc,  quamuis 
Konianus  pontifex ,  qaem  nulis  leges  cenent ,  id  faciac.  Et 
tacracione  anciftites  imaginariicancum  (quodadcuramo- 
«ufq-,accinec)&codicilIaresfiunt,cuiulmodipoatificc$acfar 
cerdotes  Alcxandrum  imperatorcm  crcaflc  Lampridius  fcri- 
l)ir.  Ex  quo  veluci  foncc  mala  innumcrabilia,  acq,  incommo- 
da  io  Ecclcfiam  vniuerfara  quocidie  manancqu?  fine  hcrro- 
re  maximo  refcrre  non  poflumus.  Qiiid  enim  indigniui  eft, 
quarafacriseosftipendiisfruj,  qui  venialibus  diplomacibus, 
«e  dicam  vsnalibus,  fubnixi ,  de  regendis  ecclefiis  nec  cogi- 
cant  quidem  vnquam,  vc  aperte  canones  omnes illudere ,& 
«ontemptui  haberc  videancur .'  Nemo  etcnim  eft,qui  nefciat 
«os  beneficia  rcdicusq-,  ecclefiafticos  locare.&maius  pretiura 
oiFereotibus adiicere confueuifle ,  non  alicer  ac  quoiuis  par- 
xresfamiliaspraEdiafua,  nihil  pcnfi  habences  quamidoneus 
«d  fundieneia  facrara  fpiritalcmqi  hic  redempcor  fir,  in  qae 
orane  oaus  quod  fubire  eos  opottebat,  reiiciunr.  Acqae  ica 
hxi geruBtnr,  vt quamius  pablice  noca  fiot  hoc  feculo ,  fida 
camcn  magis  quam  fa(^aoIira  pofteritas  fortaflis  cxiltima- 
Cura  fic.Nihil  dcfiudluum  dilapidatione  hic  dicam,  quos  pau- 
fcribusdiftribuivetccescaoonesiubent.  Nonenimin  tan- 
tis  viriis  hxc  fcrupulofius  excucere  animus  eft :  ac  p  me  licet, 
Vt  omnem  proucotum  iailent,  profundant,  diflipent:de  do- 
^rinafane  diuina ,  cuius  mifcra plebs  rairum  in  modum  fa- 
tnelica  eft,  ab  ipfis  omnino  de^rta  conquerimur.  Uiud  eniin 
accidit  hoc tempote,  quod  vates futurum  prxdixerac  Amos 
S.Emiccam  fantem  in  cerram:non  famem  panis,neque  ficira 
«qua^,  fedaudieadi  verbum  Domiai :  &  comraouebuucur  a 
tnari  vfque  ainMre,& ab  Aquilionc ad  Oriencem  circuibunt 
quarcntcsverbumDominij&non  inuenient.  Ecfanedu- 
biura  non  eft,quin  hzcpaftorum  igaauia,errorum  omniura 
&  hasrefcen,  quibus  hodie  concucicur  orbis,  magna  cx  paccc 
Fons&origofit.Necmirum  cftgregcmpctirc,qui  partore 
deftitutus,iuporuroiafidiisquotidiecxpoficuseft :  Vagose- 
iiini  quofdacircumforaneosacmercenarios  cocionacoresin 
jinmero  paftorum  non  pono,  quos  longe  iateqj  a  paftoribas 
clifFerrefacrisIiterls  edocemur.  De  hispaftoribus  vaticinatur 
Bzechiel  c.  5  4.&  ita  eos  depingir,  vc  in  eo  vacicinio  noftri  f  5- 
calimoresvclurinfpeculo  quodaraincueamur:   verba  cius 
|ja:cfunc,V?paftoribusIfraeIquipafccbantferaecip(os.No- 
ncgregesapaftoribuspafcuncur?  Lac  comedebatis,&lanis 
operiebamini ,  &  quod  craflum  erac  occidcbaci$:gregem  au- 
temmeumnonpafcebatis.Quodinfirraumfuit,non^onfo- 
lidaftis :  qnod  zgrotum ,  non  f anaftis .-  &  quod  confradlura 
eft,nonalligaftis:&qaodabieduraeft,aoareduxiftis  :  & 
quod  pericrat,non  quzfiftis :  &  cura  auftcritate  imperabacis 
cis&cum  pocencia.   £c  difperfs  funt  ouesmez,  eoquod 
nonefletpaftor  .-  &fa6lzfuDCin  deuoradonemomniura 
beftiarum  agti.  Erraucrunt  grcges  mei  ia  cundis  mon- 
tibus&in  vniuerfo  colle  excelfo  ,    &non  eratquirequi- 
leret.non  erat,in  qu3m,qui  requirecet.    Propterea  paftorcs 
audirc verbum domini.   Viuo cgo,dicic dorainus Deus,quia 
pro  eo  quodfadti  func  greges  raei  iarapinam,&  oues  mez  in 
dcuocacionem  omnium  beftiacum  agri,  eoqaodnoneflct 
paftor ,  ecce  ego  ipfe  fuper  paftores  rcquiram  gregem  mcum 
dtt  manu  corum,&ceflare  cos  facia,  vc  vltra  non  pafcant  gcc- 
ge,necpafcantampliuspaftores  femecipfos.&Iibcrabogre- 
cem  meura  de  ore  eorum ,  &  no  n  erit  vltra  eis  in  efcam,  &c. 
Proinde  hac  radice  non  cxcif  a,aur  ego  vehementcr  falIor,aut 
vix  vllz  flammz  his  malis  finS  allaturs  funt.Cclebracur  vece- 
h(  cuiufdam  philofophidi(5);u,homines  no  pallio,fed  auribus 
trahendos  efle.  Qupd  vel  maximchic  locum  habere  femper 
atbitratuslan.Sediafacis  auc  iws  mxaxa  qucceiis  dacu  eft. 


ashenef.Lih.VlIL 


1107 


cap.  vr. 


De  crimimhm.frofterqux  be/ieficia  fmtittuntar. 

OB  crimenaliquandobencficium  amittitur:  idque  con- 
cingit  vcl  quia  ipfo  iure  vacat.vel^quia  deponitur  benefii 
ciarius  caufa  cognita,&  beneficio  fuo  priuatur.Excmplis  hoc 
dilucidius  fi;t,quz  fequuntur. 

L  Ambitus  fimoniaci  reus  quibufdam  poncificiis  confti- 
tutionibus  deponi  iubecur,  cap.de  hoc.  c.infinuacum,  de  fi- 
rao.  Quz  conftitucionesiudiciumacfencentiamrequirunr, 
qua  beneficiario  adimaiur  beneficiuni,  nec  antc  eam  fenten- 
tianj  vacatedicitur:fedPauIusfccundus  atrociracecriminis, 
qaodindiesmagismagisque  inualcfcebat,  commotus,  de- 
creuitvtpocnasomncslegitimas  ftatimincurratis,  qui  hoc 
flagiiium  admtferir,  non  expcdtacaiudicis  fentencia.extra,  c. 
cumdeteftabilc.defimo.  Acmihiquidcm  vidcturgencrali- 
ter accipiendi conftitutio,  fine  datum  aliquid  pro  ordinatio- 
ne,  fiuc promiflum  fuerir,  cum  hzc  paria  fint.  Nec  aliter  fen- 

fitPauIusfiquiscoaimodc&abfquecauillationcvctbacon- 
flitucionis  inccrptetetur.Sunt  tamcnquicontcndanc  deda- 
cionc  cancum  non  ctiam  cie  protaifnone  incelligendam  efle 
«ollicutioneni.Cairado.decif.f.Gomefin  rcg.canc.de  crien. 
pofl.quorum  leuiflimas,  nifi fallor,  raciones  hic referre  ope- 
rzprecium  non  duxi.  Vnum  hic  nocandum  cft ,  de  benefido 
noshicnonloqui,quod  quisperambitumadeptuseft.cum 
fatis  conftet  coUationem  huiufmodi  nullam  efle.idquc  fupra 
annocauimus.  Noftra  etenim  difpucatio  ad  alia  bencficia 
pertincclegiciraeacquifita,quznihiIominuspropcerambitii 
amiccuncur.  Sedquzftioeft,  aniftiuspoenzepifcopiis  gra- 
iiamfacerepofrK,deqaaquidaliifct!pferiac,  filubcc  vuieto 
Pan.inc.dc  fimoniacis.de  fimon, 

IL  Ob  incocinentiamadiraiturclciicobeneficiura,vtpu- 
ta  fi  focariam  fiue  cocubinam  habear,  nec  eam  tice  monicus, 
a  fe  dimiccere  velic.  c.  {\  aurem,  de  cohab,  der.  Nara  etfi  Icgt- 
busRomanis  petmiirui  nc  concubinatus,-  tamen  iurepon. 
tifici»  clericis  incerdidiis  eft  cic.de  concub.  Ac  vc  omnis  vi- 
tecurfufpicio,nulIam  eismulierem  exceptisquibufdamdo- 
mifuzhabercIicec.Lcumqu!.  C.d«epifcop,&cler.  Olim 
monachi  acfacerdotes fceminas  apud fc rccinebanr,quz  nec 
eoruravxorescranr,  Rccconcnbin^  ,  fedcomites&focix 
ccEiibatus,easqueGrzci»ii/3T«'x7»f,incerprecesvulgo  fubin- 
troduclasvocant.  Sed&fceminz  quoquevirosfibicontu- 
bernalcs  hoc  modo  adfcifccbinc.  Verum  Niczna  fynodus 
propterftuprifufpicioncmhoc  concubcrnii  genus  irapro- 
bauic.canon.j.c.incerdixic.  ^i.dift.  Cuius nlemincrunc  lu- 
iiiaianusNouell.  I2J.&  Eiifcbiuslib./.hiftor.eccief.de  his 
loqaicur  Ghyfoft^infermonequodans^sriyf  Ttr?  t^ovTSf  to*ih- 
•«)CTi(f,&Gregoriusinquiburdalocis,qiJzaBudzoincom- 
mencariisGrzczIinguzreferuntur.  Qapddidtum  eftde 
concubinatu,  id  multo  mag  s  in  mafcula  venere  locum  habet 
c.  vt  clericorum.de  vita  &  honeftate  cleric.c.  clerici.de  st.zti, 
prziato. 

111.  Pctiurium  iufta  caufaeft  proptcr  quam  beneficiut^ 
clerico  auferatur,  Ac  tametfi  quidam  exiftinienr  eum  qui  pe- 
ierac  concinuo benefieium fuura  amictcre ,  tamen  reccptius 
cft  depoficionem  priuationcmq-,  hic  neccflariara  efTc.  c.  quc- 
ielam.de  iurciur.c.peruenir.de  fideiuflorib. 
IIIL  Czdis  finehomicidiiconuidus,beneficiofuo,pri- 
uatur  pcc  fcntentiam  iudicis ,  nec  iUud  ipfo  iure  amittit.  c.  i. 
de  clcr.pugn.ia  dueLc.vlcim.de  homicid.  in  (S^.c.cx  literis .  de 
exccfprzlat. 

V.  Obcrimenpetdueilionisvacantipfoiurebeneficiaabfr 
que  vlla  priuatione  fine  depofitione.  cap.  foelicis ,  de  poenis. 
in  6.  Eademquc  videtur  caufa  hzreticz impiecacis,  c.  ad  ab- 
olendam ,  de  hsrcc.  c.  cum  fccundum ,  de  hzrcc.  in  6.  Ncc 
vlladeclaracio  necefrariaeftancecollationcmbencficii ,  vc 
loan.  Andr.fccibic.glo.cap.commiflajdecleiic.in^f.quan- 
quam  ab  eo  diflenciuQC  nonnuUi.  Felin.  ia  c.cum  non  ab  ho- 
niiiTc.de  iudic. 

VI.  Prztctcacriminaqusiamrccenfuimus,  gcneraliret 

diceuduraeft  ,  fiquidgrauisadmiferirbeneficiarius,  autfi 

quz  nora  infamiz  eidsm  iniufta  fic ,  ^utn  beneficio  priuan- 

dum  cflb.non  cnim  omniarriminacomprch^duncurccrca 

definicionc:(ed  prudentis  iudicis  eft,in  iis  qux  fimilia  exprcf- 

fiiYJdfOtureandsraregulara  fequi.  Qu^iinrePanor.c.adi 
-  ill     4 


1 2  ®  s  Franc^  Duafeni  lurijconf. 

clerici.deiacl.  idmonet.ptifcorum  tanonum  feueritatcm  vf-      netibus dignitatibusq',  prophanis  &cluilibus  aliud  conftlta- 
qucquaqnc hic fpedandim non  t fle ,  ptoprcrea quod huius       tum fit» l.i.§.miles.de his qui notan.  infam.l.  diuus.de iniur. 


fa:culihominescumprifcis  illisconferrinonpoffint,  fiuefta 
turam&vires  corporis,  fiuemores&  ingeniumre(picias.c. 
fiatcrnitates.j4.dift.IuxcaiIludSatyricipoetar. 
Terr»  mahs  homina  nunceducat  atg  pultllds. 
Quo  nomine  etiam  Hoifterus  crebro  admodum  conque- 
ritur,vel  Phnio  authore.Quod  autem  de  infamia  dixiraus,de 


l:infamia.G.de  decurionib.Eademq;  ratio  muneru  publico- 
rum  in  Gallia  ( cum  perpetua  fint  non  minue  quam  beneficia 
ecdefiaftica )  efle  videtur.  Sunt  &  alii modi  quibus  vacant  & 
amittuntur  benefida,  cuiufroodieftprofcflipmonaftica.c. 
bcneficium.de-rcguUs.  in  ^.tnatrimonium  vctbisin  prarfcns 
tem pus  conccptis contrailum.  c.l.dc der.coniucg.  & ordi- 


ea  accipiendum  cft,  qui  iure  ac  legibus  irrogatur,  non  de  ca  natio  fiue  initiatio  ncgle(fta  ab  eo  qui  benefidum  curationi 

quaccxhominumopinioneproficifcirur.  Panormitan.inc.  animorumconiunautiiadeptu$eft,cap.licetcanon.c.cora- 

pcrinquifi:ionem,decle<ftionib.Pr^tcreaobiuri$infamiam:  mifla,  deeledionib.inff.  Sedhajcpartimexfuperiotibusli- 

ipfo  iure  non  vacat  bencficiumrfcdpriuationc  ac  dcpofitione  bris  huius  tradatus,  partim  cx  aHorum  (criptis  cognofcipoC- 

opus  cft.not.incap.  querela ,  dc iurciurand.quamuis in mu-  funt. Staphil.  tradia.de  lite gtat. 

FRANCISCVS    DVARENVS 

SEbAST.     ALBASPlNEO      REGIS 

C  hriftianiflimi  legaro. 

^Nwri4poHtifieii  Cemmtntariii,  e/tiosfupirioreanno,  cnmvna  eprtJUs;confcripli  ..mentiofaEla  efia  mtUbeUi,^uem  cU' 
\  nfftmus  Senatus  Pariflenfis  auondAin  pro  drfendenda  libertate  Eccleftt  Ga/liae  aduerpts  Tipmanaaulam  ad  Ludoutei 
\vn iec> mum rcgrm  n ofirum mfit.  Et^ uta c ins hbri leUio ad confirmdtiottem eorum,  jux4nobu depotefiate  regt»  ctrett 
\  tnitfifierta  Ecciefit.  ibidem  trahatafunt.,  nonparitm  conducere  Vifa  efi ,  fect  non  inuitus ,  vteum  a  Galltco  in  Latmum 
firmonem  a  nobi^conuerfum  /Jmulcum  ipfo  tratlatt*  nojiroimprimendum  Curarem.  Huius  autefn  defenfionitargumen' 
tum  exltb.\.e>ufden%  tra£lat>a,c.i  i  .petendum  tfi.  Q^uam cum Itges,  ■nudan*,jimpliCemacrudtmr'efummaximarum  defcriptiontm 
ea  contineri  cogitabis  ,  ad  cjuas  illufirandof  ^  amplificandoi  excelkntii  oratorisft)lo  opus  ejfet.efi  entm  caufa  hutufmodt,vt  vtxaltn 
grnutor  vnijuam  reperiri  (}utat,aut  accurata  copiojan  oratione  hominis  alicmus  eruditt,^  ReipuHlicffatrit^  mtferabtliter  vtxattt 
amantis  dignior.  Feruvt  exifitmaun  ampliffimusofdo,orationis  cominentariumpaulopltnius,(juod  captta  ^ fummairerii  complcHe- 
retur ,tuf(,jficere pgatisomniacopiofius atCLvbtrius ,fiitaregivideretur,expoliturts.  HuncverobbeUum,ttbtvtmaiorisilUusoperis 
appendu-em,ijuodtuo  fratfuq^tuoru confilia,IUufirifi. .  Duci Etturigum Mdrgaritadicatum potius^uam  futt,  nunc  a  meaccifieSy 
diuturnum  vtJpero,necefiiiudints,(jUt'miht  tecum  tam  diu  tnfiituta  tH,  menumtntum.  Vale  Auarici  Biturtg.Pridie  fd.Maii  i  j  ^  i. 

P  KP     LIB  E  KT  AT  E     E  C  C  L  E  S  I  JE     G  ALL  IC  JE 
aduerfus  R^omdnam  aulam  defenjioParifienjxs  CurU  Ludouico 
i.  vndecimo  Gallb  rum  P^gi  quondam  oUata^ 


^■c 


f  V  M  Rcxmaidra  grauioraqiie  rcgni  negotia 
*V^^1^^  mature&cummagna  dcliberationetra^are 
*^    ■  l^  cupics ,  nuper  mandauerit  curis  Parlamcnti, 
*^  vt  fi  qu^  fiht  iuftx  conquerendi  cauf*  ob  pra- 
^      .  jgmaticz,qu£dicitur,fan(^ionis,&quarun- 

dam  ipfins  Conftitutionumeidem'(an6lionic6feritanearum 
abrogationem,  curia  eum  admoneat ,  &  certiorem  faciat:vi- 
fum  cft  cuux  huiufmodiquerimoniarum  caufas  fimul  cum  i- 
doneis  quibufdam  remediis hic colligere,  ita vt  rcx in obedi- 
entiaquam  vere  Citholicus  &  Chriftianiffimus  rexfan^a: 
(edi  Apoftolicac  debet,  perpetuo  maneat.  Adhxc  autem  tx~ 
poneadaregi&eiusconfilio,ficutiipremandauir,curialoan- 
nemLofclier,&loanncm  Henryconfiliarios,&in<juifi[io- 
'nibus,vtvocant,pt£fideritcsdelcgaui(. 

Beliberationis  cafitd. 

IN  primisigitur  Vt  ea  incommoda  facilius  ccgnofcantur, 
conftatfidemcatholicam.txquo  primumintegno  Fran- 
cia:  inftituta  eft.ac ptifcrtirii  a  Ciodouci  Chtiftianorura  re- 
gumprimitcmporibus  ,  magisqUaminvUoalioChriftiani 
orbisregnonullocrrorccontaminatamfloruifle.Acobinfi- 
gnem  rcgum  pietatem,  &feruemiflimumergar£iigionem 
aftedlum, ac in tuendo feruandoque diligentiam  ,& Deicx- 
altatum  nomcn,  &  &  audus  cultus,  &  Ecdefiac  libcttas  con- 
feruatafuit.  Eafiquidem  fuit  rcguminEcclefiamDei  affe- 
(flio  &  propenfa  voluntas,  vt ingentcs  opes  tam  in  ardium  fa- 
crarum  extrudionem ,  quam  fundationem  &  dotationem 
ecdefiarumlibcralifllmc,fumptuofe,&njagnifice  impen- 
detent.-Nccminusfuiteorum  ftudium  intuenda&  propu- 
gnandaEcdefij.  Q:ionominc'cxcellentemillum&  illu- 
Itrem  Chriftianifl.titulum&aetnca  hxreditarium  fibipe- 
perctunt. 


II.  NullumeftinGhriftianoorbcregnum,inquototcla- 
tifl[imacoenobia&  Ecclcfis  vifantur.-nufquam  Ecdefiarum 
&cc£nobiorum  tam  fumptuo{a^dificia,tamimmenfiredi- 
tusac  prouentusi  tamnuracrofa  perfonarumecdefiaftica- 
rum  multitudo  .-  idque  cxregum  acptincipum  munificen- 
tia&  liberalicate,  partimetiamexpiireligiofiquepopulie- 
rogationibusottum  cft. 

I II.  Rex  idemque  rummus  aciupretnuSfaoftet  dominus, 
.  qui  przcipuus  cft  fundator,  tutor,cufto$,defenlor  &  vindex 

earum  ecdefiarura,  cum  libertas  earundem  violatur,  ius  ha- 
betconuocandiantiftitcs  ,  &alia$  hufufmodi  ecdefiafticas 
perfonasditionisiuac,  vteoruminceptis&conatibus  obuia 
eatut,quicontraeamLbertatemaltquidmoliriaufifuerint. 
foletquetalisconuentusEcdcfixGaliicanxcongregatioap- 
pellarh  '^^  ^  ':^.t 

llll.  Inhiscon(ieDtibusolimaiafHidritate'tegiaindi(%!s 
multaprsclareconftitutaextant,eaquenon  fine  grauicum 
tegii  tangainis  prbcerura,  tum  ccdefiaftici  Ordinis  iiominu 
&  aliorum teghi  fubditorum,  acpopiilarium  deliberationi^, 
vt  occurreretur  vexationibus,molehii$ ,  &  iniun;s,  qax  ipfis 
a  curia  Romana  cum  maximo  totius  damtio  &  pernicie  infe- 
rebantur.  Earumque  conftitutioaum  magna  fuit  auchoricas 
ante  hxc  tempora,  ac  ineis  ob(eruandis  iumma  cura diligen- 
tiaqiadhibitaeft. 

VI.  Inter  ca:tcraS  conftitutlonesvnaeftD.  Ludo-LaciprQ- 
■mulgata anno  1  i^/.vt  Pra:laturs &dignitatibus  eled}-  uis pcr 
elc6bioncm  prouideatur.  Beneficiis  vero  non  eledtiuis  peC 
collationem  &  praf  ientationem  coliacorura  &  patronotum: 
nec  vllam  eo  nomine  pecuniam  imponere  aut  exigcre  poflcc; 
curiaRoraanainhocrcgno.Qusomnia  &alia  plcraqueex 
leiSlione  conftitutionura  a  D.Ludouico  editarumplemus  co- 
gnofci poterunt :  cuius  viri nomen  quam  celebrc  fi t,vbique 
lerrarum  nerao  eft  qui  ignoret. 

VlHis 

;,H^f..iti..Ji...... 


1>efcnfiopro  Uhert.Eccle.  Cat. 


yi.  HiscoDftrtadooibasdiuobfefQatis.cumcuriaRoma* 
na  proccdence  tempote  muita  aducrfus  eam,  de  qua  dixiraus 
£ccIenzGaUicslibcrciCeramolirccur,  Carolusv  i.cexad- 
faibitisin  conliliumproceribus,anti{licibu$,  cceaobiacchisi 
coUegiis,vniueciuacibus,&  aliis  pleri(q',  cam  regni  quam  DcU 
phtnacus  hominibus,  anno  i40<}.conflirationem  edidir,qua 
Ecclonam  Gallicam  m  anciquam  libercace  fuam  alleruit.Fuic» 
qac  pablicaca  de  mote,&  peclcripta  in  aftis  cutix  Parlamen- 
Ei,  201101407. 

VII.  £oderaannoi407.cumBenedidluspontifexRoma' 
nas  eiusqj  adminiftri,  fatellites  ac  procuratores  magnam  pe-" 
cuois  vira  imperarenc  ac  exigere  nr,  antiftites  huius  regni  a- 
pudtegemeonomineconqueftifunt :  fuicqueres  agicacain 
curiaPacaUmenci:Acineadifpucationcmemorabilisfane& 
grauisfuica  fcholaftico  couencu  Pariiienfi  habita  oratio  die 
o^aaa  Nouembris»  qua  poftulabant ,  vt  rex  eas  exadiones 
prohiberec.  Idem  a  generali  regis  cognicore  feu  procuracore 
poftulacumfuit:  &hocampliu$,  vt  exadta  ob  eam  caufam 
pecunia  refticueretur. 

VIII.  H*c  expofita  pctitaque  fuet  unt  tam  a  fcdaftico  co- 
ncocu,  quam  a rcgio  procuratore  przfentibus  camerx  vc  vo- 
caot,  Apoftolic£  oificiariis,quicumquicquidvi(um  fibifuit 
narcauerunt,  &  in  medium  adduxerunc. 

IX.  Audicisomnibus,quorumtncererar,  &iudicibus  in 
cooliliam  miilis  taudem  decteuit  Curia  ,  ne  annatarum, 
quz  dicuntur,nomine,aut  decimarum  quicquara  a  Romano 
Pontitice  exigerecur,Acob  eam  caufam  excommuicaci  abiol- 
uerencuc.  Qur omnia  cura  pierifqj aliis  eodem  percinentib. 

'  inipfoSenacusdecietoplenius  deictibuntur,quodpronun- 
riatumfuitann01407.11  dieSeptcmbtis. 

X.  Non  ita  multo  poll  edi^ilum  pt omulgauit tex ,  quo de- 
cretura  Senatus  confirmacii  eft  :  fuicq^  publicacum  in  Cuiia 
i^.Maij,i4oii. 

X I.  Anno  14 1  S.menfe  Martio  de  (encenci3&  confilio  aa- 
tiilicum&  perlbnarum  eccleliafticatum  regniad  tueadam 
£cclena:libercatem,faAafuttconftitutio,quareferuaciones 
omnes  &  gracix  Apoftolics  vna  cum  exadlionibus  curis 
Romani  incerdid:ifuerunc. 

XII.  Eodem  anno  cum  niterentat  aliqui  diplomata  regta 
impecrare ,  quibus  ea confticutio  reuocacecur,  regius  cognir 
torinCuriaparlamenciintecceflic,  &  conccadixic.  ^ 

XIII.  Ex  his perfpicuum  eft,  cara  rcgem  &  proccres  re- 
gQi,quara  ecclefiafticiordinishomines,prxcerearegmpro- 
curatorem,&regisconfiliariosin  Cutia  Parlametieofem- 
pec  fpe(5»afle ,  vt  libertacem  Ecdefix  Gallicx  farcam  cet^am 
conferuatcnt,  ab  eaque  omnem  atcecentiniuriam. 
XIIII.  Cura  in  facrofandis  fynodis  Conftantienfi  & 
Bafilieofi  multa decreta efTent,  cum  vetetibus  canonibus,  c ii 
iis  de  quibus  iam  diximus,conftitutionibus  tcgiis  valde  con- 
fona :  Catolus  (eptimus  rexpcxfcnte  Rege,  qut  tutn  Delphi- 
nusnomin.ibatur,proceribusetiam  regii  fanguinis»  anciftiti- 
bus,colIegiis,tumccclcfiafticis,tumfcholafticisprxfentibus, 
przcerea  auditis  oratoribus  tam  Poncificis  Romani ,  quara 
facrofanft^E  fy nodi  vniuecfalis ,  candem  ea  decreca accepic  & 
ediilofuoconfirraauit,  quod  vulgopragmaticam  fandlio- 
nemappellamus.  Geftaquchxcfuntinciuicate  Bitucigum 

^  anno  14^8. 
X  V.  Hicigitur  fandiio  eo  raaioris  auchoricatis  femper  ha- 
bitaeft,quodafacrofan6lis  conciliis,  quibusprxeratponti- 
fcx  Romanus ,  aut legatus  eiufdem,  ottum  habueric.  Nulla 
enimdeiisrebus  vnquam  fueradexin  Franciaanteid  rem- 
pus  lata,  quz  ab  Ecclefia  vniuetfali  authoticacem  &  vires  ha- 
beret. 

XVI.  Excotempore  regnum  ipfura  profperiore  fempet 
forcuna,Dci  benignicace,  vfum  cft,  &  in  maiore  quam  Vnqua 
ance  hac  auchoricate  &  gloria,ac  eciara  rerum  omnium  copia 
&  abundantia  fuit.  Quanto  autcm  fuccit  hoftibus  tetcori, 
Aquicania  &  Notmania  tcftahtur.cx  quibus  locis  expulfi  de- 
ie^iq-,(unt. 

XVII.  Eius  fantaionis  obferuatib  ad  ttes  &  viginti  atjrtos 
ftetit,  agitutqj  nunc  quadt  iennium ,  ex  quo  ea  in  vfii  efle  de- 
fiit,  Acintcrimprzfedi  funtecclefiis  easquefinemoleftia 
&  interpellationercxcrunteximiaj  probiratis  grauitatisque 
viri :  quorum  aliqui  ob  fingularcm  vitz  fanftimoniam  iara 
fatofuni^imiraculisdarueruat  ,  vcMichael  Andegaueri- 


1105) 

lii  cpifcopus,  acchieptr(fopus  Arclatepfis»  &alii^uatnplu* 
rinM. 

XVIII.  Exhorum  canonum»  decretorum,confticutio< 
num  abrogacione  innumeCabilia  nafcuncuc  incommoda,qu9 
ad  quatuorgenera  poffe  refetri  vidcncur.  Priftium  cft,  totius 
ordinis  ecdefiaftici  confufio :  Secundurfi  eft , patrix  dcfola- 
tio  ac  deferiio:Terciu  eft.pccvjaiacu  regni  exinanicio:  Quit» 
tum,  ecclefiatumtuina&fubuerfio. 

XIX.  Ante  omnia  proteftatur  Curia  fe  nolle  fandlitati» 
digaitati,honori  &  authoritati  pontificis  acfan^z  f  edis  apo« 
ftohcf  quicquam  decrahere:Quin  pocius  omnem  honorem, 
rcaerentiam  &  obedientiam,quatn  vnufquifque  pius  &  Bde- 
dclisfummoEcdefizpaftoiidebet,  exhibeteparata  eft,  8C 
fi  qaid  emendatione  dignum  accidetit,  Ecclefiz  determina- 
tioni,  quz  errare  non  poteft,  {ubiicete  fe  non  tecufat ,  c.  are;« 
<%a>X4.q.t. 

XX.  Qiiodadptimum  genusincommodiattinet.fatisco- 
ftat ,  fi  eletSVionibus  &  collacionibus  otdinariorum  fubla- 
ris,rc(eruationes&gracizexpedaciuzlocumhabeanc  ,  ft 
iudicia  &lices  in  pcima  inftantia  ad  curiam  Romanam  deuol- 
uancur,  mirabilcm  inde  confufionem  exorituram  cfTe :  To- 
tus  enim  crdo  Ecdcfiafticus  confunditur,  cum  fua  vnicuiquc 
iurifdictiononferuatur.  it.quzft.  i.can.  petuenit. 

XXI.  Vchzcconfufiopertutbatioquererumvitetur,&; 
quod  fuum  eft,  cuique  relmquatur ,  decretum  fuit  in  iam  di* 
c^isconciliis,  &a.  regeconfticutum,  vtcoUegiaecdefiaftica 
&C2nonica,paftoremEcc!efizeligint,przfencent  pattoni, 
&  ordinaiii  confcrant ,  &  de  caufis,  nifi  fint  maiores,  in  pri- 
ma  inftantia  cognof  cant. 

XXII.  Dubttandum  hon  eft ,  quirirex ,  qui  praccipuus  eft 
fundacor,tutor,  cuftos,  &propugnatorecclefiarumfuirc- 
gni ,  nonfolunsiurepoffit,  fedetiimdebeacdareoperam, 
&curare,vt  decreta  &conftitutiones,quibus  hsud  dubic  pro- 
pulfantur ea quzdiximas incomnoda, diligsncer &  bona fi- 
de  obfcrucncur.  Ac  fi  ob  earum  co  nfticutionufn  vel  abroga- 
cioncra  ,  vclconcemptuminhzcipaIa&  calamicatcsincio 
derent  rcgis  fubdici,  iure  opcimo  ipfius  opem  implorare  pof'» 
fenr. 

XXIII.  Quodautcm  elciSiopaftorumadcollegiacccle- 
fiafticapertinear.eoqueiurepoflintvciablquc  Roraanzfe- 
disoftenta,  excoappafct,  quodcumepifcopusEcckiias 
fponfus  fic,  &matrimoni  um  quoddamfpiritaleincccipfiira 
&Ecc!e6amconrcah3Cur,  neceflariocoQicnfusEcclcfizin» 
terucniredebct. 

XXilll.  Dubiuranoneftquincollegiaipfa,  quibusno- 
liores  funt  perfonz  ,  idoneos  paftores  ad  regendam  Ecde- 
fiam  multo  facilius  cligere  pofl^nt,  quam  fi  in  aula  Romana 
promouerentuc. 

XXV.  Poftquaraperfe(5taabfolutaqueeftele6lio ,  prc- 
ponuntur  programmata,in  vitam  &  tsores  eled:i inquiricur, 
&  antcquam  confirmetur  eIei5lio ,  quifquis  intercedere vo- 
luerit,  admitticur.  Vndc  facis  liquer,  melius  probari  &  explo  * 
raticHm  ,  quicligituracoUegioEcdcfiz ,  quamfiinRo- 
manaaula  ,  vbicogQicanonfunceiusmctita  ,  proraoue« 
rerur. 

XXVI.  Cum  epifcopas  folennicer  a  collcgio  eligitur ,  co- 
firmarurq;  feruaca  pcogrammacurH  &  inquifitionum  for- 
raa,  cocercemaioreftpopulidceo  exiftithatio  ,  magisqufi 
eura  veneranrur ,  obfcruant  &  diligunr  populares ,  quam  fi 
ipfis  inuicis  obcrudacur.  Ideoq^  doc^rina  ciuslonge  fiut^uo- 
fior  eft,  &  ad  zdificandum  mulco  cfEcacior. 

XXV II.  HinccametfiPccrusChriftivicariuscfIcc,&ca- 
puc  Ecdefiz :  camen  mortuo  luda ,  qui  vnus  erat  apoftolot  u, 
ezccfi  omnes  pat  icer  elegerunt,  &  (ors  cccidit  fuper  Mathia, 
Vt  in  adlis  apottolorum  legitur. 

XXVIII.  Lucius  pontifex  Romanus,  vir  fandus  &  raar- 
tyt  ,  quiEcclefizRomanz  przfuicannoij4.  itadecreuit: 
Nullus in  Ecclefia  vbi duo  vel  tres f aerinc f n  eongregacionc, 
nifi  eorum  eledlione  canonica  presbytet  eligatur.Si  vero  a- 
Ucer  quis  Ecclefiafn  adepcus  fucric.cO  quod  per  cupidicacera 
illam  acquifierir,  acqae  contracinonicz  difciplinz  rcgulam 
egerir,  expellacut.c.i.de  eled:.  in  Decrctal. 

XXIX.  Eft  &  aliud  decretum  Leonis  fandi  &  confedo- 
nsinhzcverba:  Nullaratiofinit,vtinterepifcoposhibs.''n- 
tur,   quiaeca  clericisfuntelc^i,nec  aplebeexpetiti;,neca 


lii®. 


Av  ^  A)ff"^^C'  Duareni 


comptoiiincialibu5<:pi(copiscam  mettopolitani  lutlicio^cor 
fccrati,c.Qulla.72.dift.  i 

X  XX.  Canon  Antiochen.concilii,g»  congregatii  foitan- 
no54o.fichibet:Scriietur  autcmiusecclcfiafticum.idcon- 
tinet7S,non  aliter  oportcrc  ficn,nifi  cum  fynodo  &:  iudicio  e- 
pifcoporum,&eIe<ilionecledcorum,  quipoft  obitum  qui- 
cfcentis,poteftatemhabent,eum<juidignuscxtitcritcIigcn- 
di&promoueQdi,c.cpifcopo.8.q.i. 

XXXI.  Alius  extat  canort  c5cilii  iToletani  in  h^c verba.-Se4 
nec  illc  dcmceps  (acerdos  crit,  quem  nec  dcrus,  ncc  populns 
propri?  ciuitatis  elegit,vel  authbritas  mettopolitani  vcl  com- 
prouincialium  faccrdotum  afienfus  non  exquifiuit.c.qui  ia  a- 
liquojfi.diftinft.  ,  r.r 

XXXI I.  Alius  eft  canon  concilii  Conftaritinibpblitani 
anniSfiy.cuiushsecverbafunf.promotioncs^Conlccratio- 
nes  rpif;oponim,concordans  prtoribus  conciliis.clcticorura 
clc(^ioneacdecerto  epIfcoporumcQllegio,  fierihjec  iandiia 
fy  aodus  vniuerfalis  difHnit  &  ftacuiu 

X  X  X 1 1 1.  Coticilio  Lateranen  fi,quod  ab  Innocentio  rer- 
tio  Roms  coadum  cft  anno  izo  j .  vbiantiftites  13  5  fi.adfue- 
tuntjCertaforina  eligcndi  pt*fcriprafuit :  aditumq;  cft  vr 
ncgligentibuseleaonbuspofttrcsmehfesjomneius&po- 
tertasprouidendiEccleha  ad  (uperioremantiftitem  deuol- 
uetetur.c.  quia propter,  c.  ne  pro  defedtu,  d6  deleit. 
XXXIIII.  Prifci  reges  cumccclcfias  rcgiiifuirefteconr 
ftituicupercnt.hancprouidendiecclefiis  rationem  quacle- 
ftio  dicitur,  (emperraaxime  probarunt,  eamqj  modis  omni- 
busrctiiiereftuduerut,vtlegiturapudVincei).Spccul.hifto. 
lib.  ii.&23.  de  Clodoueo  rcgum  Francis  Chriftianorum 
primo.quiahno  400.  conuocstis  in  ciuitate  Aurelianenfi 
permulcis  prxfulibus  &  cpifcopis.in  quibus  (andus  Melonus 
erat,praEcipitinpra:fidendispaftoribusecclefiisantiquosca- 
nones  ieruari  acrctincri. 

XXXV.  idcm  ftatuii  imperator  Leb  in  Cod.tuftiniani, 
ticd?fpi(c&clcr.cuiusverbah«cfunt':  Siqucnquanivelin 
hac  re^ia  vtbe ,  vcl  in  ca:teris  prouinciis.qu^  toto  orbe  certa- 
rumdifFul«Efunt,adepifcopatusgradumDeoauthoreproue- 
hi  contigerir.puris  hortiinum  mentibus,nuda  elcdionis  con- 
(cienria,  fynceto  omnium  iudicio  proferatur,  1.  fi  quenquan» 
C.deepilc. 

XXX  V^I.  Carolusmaghus  lib. i.capitularium,hicqua: 
fequuntur  conftituit,  Sactorum  canonum  non  ignat  i,vt  Dei 
nomine  (anda  Ecclcfia,fuo  iiben'  potiatut  honcre  aflenfum 
ordini  ecclefiaftico  prarbemus,vt  fcilicet  epitcopi  per  eledio- 
nem  dcri  &  populi,  fecundum  ftatuta  canonum  de  propr ia 
diCBCcfi  {  remotapcrfonirum&munerumacceptionejob 
vitjemeritum&fapienti.T  donumcleginter,vt  excmplo& 
verbo  fibi  fubiedtis  vfqirrquaq;  prodcfle  valeant.Quam  con- 
ftitutionemiurispontificiicompoficorcsinterlacros  cano- 
nesrctulerunt ,  &  quodammodo 'corilecrarunt,  can.facro- 
«un.tj^.dfftindionc. 

XXXVII.  Philippus  Dcodatusfandi  Ludouici  auus ,  cfi 
iii  fuam  &  diadcmatis  Francilci  obedientia  velut  diuino  quo- 
damficoreduxinec  Norroaniam,  Aquitaniam,comitaturii 
Andcgauenfcm,  Piiiaucnfcm,CcEnomanenfem,  Turoncn- 
fem  &.  Pontincnlcm,  anteprofe^^ionem  vltramatinam ,  co- 
fti:uit,vt canonici  ecclcfiaru  cat hedraliu,  & monachi cojno- 

^  biorum  elrgendi  facuitatem  haberent ,  &  perfonas  Dco  gra- 
tas  &  Ecclefiac  regnoq-,  vtiles  eligcrent. 

XXXVIII.  In  plcrifque  monumcntis  antiquis  reperitufj 
permultosfundatores  ecciefiarumdifene  &  expteifimfta- 
tiii(lc,vt  mortuis  ecclcfiarum  prsfulibus  pcr  cledioacm  ipfis 
prouideatur.  Quas  fundationes  Romani  pontifices  poftea 
confirmauerunt. 

XXXIX.  Ex  quo  primunl  brta  cft  in  orbc  Ecclefia  vfq-,  ad 
ecmpotaiandliLudouici ,  nufquam  tcpcticspontificcsRo- 
manos  in  ccdefiaj  &  bcncficia,  qus  clc(aiuadicuntur,vllum 
iusfibivindicaire  ,  aureligctcvolentesvllatenusimpcdinej 
quominu(Iibcrtateclc<flionisfrucrcntut  :  Quinimocoh- 
ftitucioneseotumcxtantmcmotabjles  ,  cxquibusappatet 
turx  eis  fui(Ie,vtieae  arquc  ordine  elcftioncs  fierent.  Cuiuj 
ici  fi Jem  faciunt,  qu* in  decteto  Gratiani  &  in  libro  Decre- 
taliumGregoriihacderelcguntur.AddcquodinpoftulaciO- 
nib'is  quoq-,  ipfis  ab  eo  iurc  tanquara  alicuo  pror  (us  abftinc- 
b40t:iicinfirmat«poftuUcionetemictcbantadeligentesne, 


gotium ,  vt  dsnuo  eiigerenriC.  bonfcdcfoftoI.prarlato.Tiiid 
autcm  fiorebat  Ecdeha,  rcligio  propagabatur.exalrabatur  fi- 
descatbolica,bonis&  fpititalibus^tempotahbuscxubera-» 
bahtaccitcumtiucbantomniis-fjrjjpiqfiiuiiJoii.njiiijjdrrl 
X  L.  Cum  tempote  fandi  Ladbuid  conareniur  R^bitMai 
libcrtatem  clcdionum  infringcre,  &  iis  malis,dc  qi  i>bus  iattr 
ditimus,  viam  apctirc ;  is  fe  ptincipem  vcre  pium,  Chtifttano 
&catholicum,cuftodemquc6fpt(JpugnatorcmcccIefiarain 
fibicortimiifarumprzbuit.  Occurritcnim  pcrnicioiiflimis 
conatibus  &conciliis  Romanotum,&  ecciefias  in  hbercatenl 
vindicauit.  ..'.-•'" 

XLI.  Ludouicus  Hutinusahnoijij.hancfandiiLudoui- 
ciconftitutionem  &  quandam  aliamfauic  fimiicm  PfaiJippi 
Pulchtj.edidlo  fuo  confirmauit.  Cuipoftealoannis  ttfgis  ac-« 
ceflitahaconfirmatio,annoi}yi.  -  r.;il>.!f>H2Ji;;)t/ie'.  ,.jg 
XLU.  Poftiiludtempus,Romahifuramaopenixi  fuute- 
ledtioocs oronino fubuettcre,  quoruminccptis regcs  Chri- 
ftianifiimi,  conuentus  forenhircr  indiccntcs  fortiter  obft:re- 
runr.eoturcqi  conatus  rcprefTetunt.vt  ante  diiftum  fuit.Nam 
fuanonparamintercfteexiftimibantcligendimoreminre- 
gno  (uo  retineri, &  eo  magis ,  quodiure fuo  poteftarem  di- 
gendifacereccnfueuerant. 

X  L 1 1 1.  lus  quod  hic  fibi  rex  vindifati  reiatum  eft  in  librei 
iurisponfificii,quosGratianusedidic:vbidicitur,Hadiianura 
papara  cum  vniucrfa  (ynodo,tradidiflc  Caroioregtius  &  po- 
teitatcm  cligendi  poncificem  Rortianufti,(edem  apoftoiicam 
ordinandi:itematchiepifcopos&cpi{copos^pctfingulaspro« 
uinciasabeoinueftituram  accipetc  diffiniuit,  vtnifiaregc 
laudecur&inueftiaturepilcopus,anemincc6(ecrctur,c.  Ha- 
dtianus ,  «Jj.  diftin.  Ac  tametfi  Ludouicus  pius  ius  pontificera 
RomanurtieligendirepUdiafledicatur  ,  c.ego  Ludouicus. 
<J3  .diftind.  fcraper  tamcn  ius  inueftituram  reiinuit,in  cuius 
JocumpofteaiucceiTeruntRegalia  ,  &iusaIiudquo  vtitur 
icx,  cum  vacante  epifcopacu  eligendi  potcftatcm  f  acit. 

X  LI 1 1 1.  Cum  fprctis  omnibus,quarurti  iam  themihi.con- 
fticutioBibusRomani  hierarchiam  Ecclcfiz  confundcre  ac 
pertutbarc  non  defincrcnri  &  referuationcs  fuas  paflira  gra- 
tiafq;  expedlatiuas  in  orbem  fpargcrent,  ingcns  Ecdefii  de- 
fotmatioindefecutaeft.  Ad  extremum  Ecdefia  vniuerfalis 
infpiritufando  legitimecongflrgaia,petgeheraIcm  refoi- 
mationcm  capitis&membrorlimreftiuationes  omnesgra- 
tiasqi  expcdatiuas (ultalit,&  vetet es  canones  de  eledtionib. 
&collationib.reftituit.  Inquagcnerali  rtfoimarioneillud 
difcrtecautucxceptumq-,eft,vtquicunq5cuiufiunq;dignita- 
tis,  etiampapalis,obedifecontumacitcrcontemp(cric  ,  ni(i 
refipuerit,  condign»  pasnitcnti^  (ubiiciatur. 

XLV.  Quodadminotabenefidaattinet,  quic  collatiua 
dicuntiir,  obicucum  non  eft,eorum  confcrcndorum  ac  dif- 
tribucndorum  ius  ad  epiicopos  in  (ua  quenque  dicEccfi  perti- 
nerienC.  regenda,  c.  quicunqi,  c.nouetinc.  lo.  q.  i.&  toto  tit. 
de  otfi.ordin.indecrecal.  Acpontifcxquidem  Romanus  cii 
giratias  tribuic  exptftaciuas»  aut  mandata  qus  vocant  de  pro- 
uidendo,  ad  epiicopurr.  aliquem  ea  micric,his  vetbij.coucipi, 
dipiomalolet  :  Cuius  collatioiureordinatioadteipedtat 
Proindeea  confctendi  f  acuitas  nec  eis  adimi ,  nec  miQui  vllo 
padtoabiqueiniuriapotcft.Adquaminiuriamdepelicndam 
cpilcopiad  regem,vtcucoremdcfeolbremqi(aum>  meruo 
confugere  pofluut. 

X  L  V 1.  Indignitatem  hanc,  ratio  prouidehdi  ccciefiis,qu« 
Romanacuriaexcogitauir ,  veh^^menn  r  auger,  pei rsierua- 
tionesncrtipe&  gratiasexpcdatiuas.  Prajbeni  enimocca- 
fioneracaptandatmottis  ali&ns,  quodcum  neethoici  qui- 
dem  tolcrabileiudicatint,  multomagijChriftiauihorrerc 
&eJceciaridcbcnr.CinulIa,dcconc.prarben. 
X  L  V 1 1.  Experientia  vel  fola  docuif,poftquam  a  pragma- 
tica  (andtiohc  receflum  eft,  quantaro  gtatis  expc6tatiu*  co- 
Fufionem  pariant, pattim  ob  earum  mulJplic  acioncm,  par- 
tim  ob prirogatiuarum,  ac  derogationcra  i  aalb.ias  &  cauil- 
lacioncs ,  qujt  in  eis  infcti  coniucucrunc.  Miras  cnim  oftun- 
dunttenebras,  &htesinfinitasgignunt.Actametfi  Piusqui 
houifliraedicmfuumobiuit  ftatoilTet.duotantumdipIoma- 
tainfinguiascollationesexpedieodaefle,  tamen  duodccim 
accoampliusQon  raro  confpiciuntur. 

XLVIII.     Anteeadecreta  ,  qaoiaafupta  mcntionera 

fecimus. 


T>efenpyOpro  Uhcrtate  Eccle.  Cal. 

f*dmus>tantaeratconfufio,vcindicEcefi  Andc^auenfifcx- 
cen tz gratiz expcdbatiuxin vno inuents iict.  Ncc minot in 
plerifque  aliis  locis  cxticit  numerus. 

X  L I X.  Si  eo  tempore,  quo iftoe tot  giati^ imperraca:  fue- 
runc  ,  dccefliidecponrifexRomanus.irriczoranesacpror* 
lusinuciIesrcddicifuiffenc,prop:ereaquoduOuipontifices 
huiurmodigratiasftatimreuocarefolenc.  Itaquein  fmgala 
diplomacauvigiadaarcoscompaccmiK,id  eft,  quintivul- 
go  aEftimantur.fumptus  in  corum  impctrationem  fadli.com- 
periemusia(3:uramhanc  duodccim  millium  aurcorum  efle 

L.  Temporeetiam  Martini,talisecatin  Ecdefiaconfuflo: 
cuius  tollends  gratia  decreta ,  de  quibus  iam  diximus,confti- 
tucionesquefai^^fuerant.  Vcrum  fimulacq,  abcisrecenum 
eft,in  priftinum  iilud  chaos  denuo  incidimus. 

L  LRatione  caret penitus  hsc  prouidendi ratio ,  quia  certo 
ccrciuseft,ordinarium,quiinIocoipfocommoracur,&non 
rancum  nouic  qualis  lit Ecdefia,  fed  qualis  fi t  etiam  is  dc  quo 
ptaeficiendoagitur,  melius  &  vcilius  pofie  Ecclefiifc  prouide- 
requaminRomana  Curia  huiufmodidipiomacis  prouideri 
fbleat. 

L IL  Si quis ebiiciat, ordinarios etiam collatof as plerunq^ 
hominesnonidoneos  ad  gubernationem  ecclefiarumpro- 
inouerc :  huic  refpondendum  eft,  fi  quid  ea  in  re  deliquerinr, 
cortigi  eos  &  puniri  pofte,iuxta  c.  graue.  dc  prsben.  At  pon- 
dfex  Romanusneminifubeft.vtipfemecdefcteftatur  ,  nec 
poteftquifquameidicerCjCuritafacis/  Adhacpr^ficiuntut 
ipontifice  Romanopereg;rini,nonindigenar,quoruminge- 
tiium&conditio  moribuspatrixnonconuenit.  Itaqucdifli- 
diabincfacile  nafcuntur  cum  gtauifGmo  falutis  animarum 
detrimento,  &  facramentotum  irreuerencia. 

L 1 11.  Decreta,  de  quib.  hic  loquimur,  ftudiis  ac  literis  ma- 
Zime f  ment :  quia iubent litctatis ac graduatis  bencficia con- 
ferri.  Quod  fi  quz in  eis  obfcuritas  infi t ,  ea  elucidaci  i ta  pof- 
funt  cum  aliquo  Reipublicx  bono  ,  vt  nihilominus  iUibata 
decrctorum  authoricas  maneac. 

L 1 1 1 1.  Si  ica  regi  viderccur,  pollec ratio  init i ,  qua  ftantib. 
^ecrecis,facilius,  expeditiusacminore  fumptu  regijsmiui- 
ftris  confulerctur  in  dlftributionem  beneficiorum,quam  pet 
Curiam  Romam  fiat :  8c  eadem  opera  fcholafticis  &  liceratis 
virisprofpici  pofTct,  nempecertosmenfesprocerciapaccei- 

Efisdcbtcaatcribuendo.  Q,uodrexdefun(5lusfaccrecogita- 
at,  8c  in  animohabebat. 

LV.  Commodior  atquevtiliorrcgieftetordinariaeligen- 
dicatio  ,  cumfitvetifimilehorainemgcauem&idoneum, 
qucmipfe  commendaueric  sligencibus  accepcum  eis  fore, 
nec  quemquam  fucurum  qui  honefta;  regis  voluntati  non  fa» 
eileallcnciatur. 

LVl.  Sifottcquisdixetitalicnumnonefte,  vtRomanus 
pontifex  diftributionem  aliquorum  beneficiorum  habeac, 
quibuspoflicfamiliaribusfuis  &aIiisgrauifninisvicis,quorii 
opera  vtitur  in  rebus  atduis ,  confulerc :  Refpondendum  eft 
fatis  huic  profpedum  eflcpcr  ca  lynodorum  dccrcta,  dc  qui- 
bus  hicloquimur.  Diraictunturenimomniabencficiaquo- 
rum  refcruatio  in  corpus  iurisincluditur.  Adha:c  vbi  funt  dc- 
ccmbcncficia,  vnum3dvita,&duo,  vbiquinquaginta  ,  iu- 
xtac.mandatum.  Quarationcbeneinereridemultisei  pec 
quam  facile  eft,nullam  confufioncm  afTcrendo  Ecclefia:,nec 
iibivindicando  inraotdinariorum. 

L V II.  Qupd ad iudicia & lites attinet, pctfpicuum eft eas 
coramordinariistra(ftarid:bere  :  necabfqjfummaeorum 
iniuria&tociuspopuligrauiincommodofi  raaiores  gtauio- 
r«sq-,caufasexcipias,  alicerfieripoceft.  Quamobrem  fi  de- 
crctacoHancur,quibushuic  maloprxdulafuic  via,iuftifli- 
jnaeric  apud  regem  eonquerendi  caufa. 

LVIII.  Smiii  PccriexempIii,cuiusfucceiroresruncpon- 
tificesRomani,maximeeo$moucredebcr,vciurifdi(5lionem 
ordnatiam  cpilcopis  dimiccanc.  Nam  cu  Hicrofolymis  qui- 
ftiodelcgisobferuatioocexorta  eflcc.Pecrocum  prslcnre, 
lacobus  qui  Hierofolymorum  epifcopus  erac,  fententiam  de 
ca  re  pronunciauir.  Ac  vt  Vincentius  fcribit  in  Spcc.hifto.  c. 
^.hzcquxftioadaliura  nifl  per  appellationemtransferrina 
potcrat. 

L I X.  Abfq;h-s,de  quibus  Ioqnimur,conftitutionibus,  nc- 
iniaihceretcato  &ccleliam  aliquam  auc  bcneficium  obcine- 


l^ll 

le.  Argumentofancea  q'jspoftabrogationemearumcon- 
fticutionumRom2naCuriahicde(igiiauit:Nonenim  folura 
caufarum  ccdefiifticarnm^fedetiam  poflcflc^iarum  rogni- 
cionem,  qaxregiscft,  fibivindicareRomaniccEperunt.  Ac 
neiregalibusquidemipfispocucruncabftinctc  .*  quorura 
cognicio  ad  rcgcm  &  Curiani  Parlaraenti  haud  dubie  fpedat. 
Idque perfpe<5tum eft in  plerifque negoriis ,  propter qux re- 
geraadmonuicconfuIuitqjCaria,  quirurainfinib.  Aquica- 
ni^erar.  Nccdiupofl:,ciustcJgtatiaconftitutionesmfmo- 
tabilcsedidicrcx,q'jxia  Curiaparalamentirecicacx,  pio- 
mulgacx  &in  ailis  perfcriptz  funt. 

L X.  Nec deticos m odo  &  prrfonas  ecdefiafticas  vexabat 
his  luibus  Romani,fed  etiara  laicos  profanosq^ homines.Na 
exemplumfuccurrittonforisante  diuiDionyfii  xdeminvr- 
bc  habitantis,qui  cum  Romx  agentem  filium  amififlet,  raox 
proeiufdemdcbicoinCuriamRomanara  percra(^us  eft.  I- 
deiBqj  loanni  Dargonges  regio  adaocaco  accidic. 

LXI.  Alccram  ex  quacuor  malorum  generibus ,  quiet 
"ecrerorumcontcmptu&abrogationeoriridiximuSjcftpa-. 
^rixdcfolatio  ,  quam  depopulacionem  vulgo  appellamus. 
Regisfiquidem  intereft  plurimum,defertiiapopulo&de« 
folatum  regnum  non  effc.  In  mulcitudine  populi  dignicas  re- 
gis,&inpaucicatepIebis,ignominiaprincipis,  Prouerb.14. 

L  X 1 1.  Ante  h^c  decteta  &  conftitutiones  cum  referiiatio- 
nes&gratixexpc(ilatiux  invfueflent,  &cauix  inRomaoa 
Curiitra(ftarentur,popu!aresregnihuiusccr(arim  rocDrre- 
bamRomara.  Qootumaliicardinalibus  &aulicisinfcruic- 
banc :  aliinullius  hominisf^milixmancipaci,  fedaliquafpc 
vanaillc(5li  fuam  patencumqjfuorumfiibftantiaraabfujne- 
banc;  alii.&hiquidemplunmiseoconfilio  Romaflimigra- 
bant,vtcxterishicmanencibusmoleftiamcxhiberenr,&ec- 
clcfias  bencficiaque  ab  cis  quo  iute  quaque  iniuria  excorqiic- 
rent.  Nam  experiraencocompettumeftmaximameorum 
pArcemquihincRomaprofifciccbancurfiue.obitinciispeu- 
culiim  &  moleftiam.fiuc  ob  peftem,qua:  Romx  trebco  graf- 
f atur,ftatim  mortem  oppstcre  foiicos fuiHe.  Qai  vcro  cx  his 
peticulisincolumescuaiiebant,  negotium  faceirebantfeni- 

busvalecudinariis,  &  aliishiHufmodiquiinccdefiisfuisSC 
benrficiis  cranc aflidui.  Ac  Ifpcnumeco  concingebat, vt  m_i- 
ferihomincsinCariam  Romanjmcitaiicumaducrfusiftos 
calumniacores  fe  defendere  ncquirenr,  prx  tsJio  &  n:  cerore 
vitam  finirccogerencur. 

LXIII.  Plcrique  bencficiorum  captatores  parentum & 
araicorum  leculos  cxhsurieb..nc  oranino,  tandemquc  a(i 
fummam  inopiam ,  arqneadco  mendicicatera  redigebantur» 
Qu^^rcs  etiara  plarirnis  morteoi  accclerare  co/uerac.Nec  ve- 
ro  vlla  fpc  alias  tantas  perf rrebant  raifcrias,  nifi  vc  phimbum 
forcepro  auro  domum  aliquando  tcferrenc.  Accidebatqi  in- 
cerdumvthianscoruusdeluderecar  ,  vcqueplumbumauro 
ledempcura  nihil  plane  aliud  quam  plumbum  eflec.  Cum 
enimd  plomatibusfuispkimbeisconfidsrcnt,interueniebac 
alius  qui  annulla tioncm  aliquam ,  fic  enim  vocant,ex  infpe- 
rato  aflerret.  Acinterdum  decemaut  duodccim'ad  idem 
bencficium  anhclantes  ,&accepcantes  exiftebanr.  Orta  vcro 
lice  intet  cos.Romam  denuo  redeundum  ctat  litigandicaufa. 
SicomnibuspaflSlmRoniaraconfiuentibusfegnumpopuIa- 
tibus  ac  fubditis  miferabilicer  defticucbacur. 
L  X 1 1 1 1.  Scholaftici quoque  conuencus,  quod  longc  dece- 

riuseft,&vniuerficaccs  ftudioforum  defolatxac  delercaob 
eandem  caufam  iacebant.  Nec  dubium  eft,  quin  concempciis 

decretorum  &  eonftitucionum ,  qus a  maioribus  nofttis te» 

li(Sb^,funr.hxcomniaincoramodafccum  trahac. 

L  X  V.  Id  adcofacile cognofci  poteft,veI  ex  eo,quod  ci3  ru- 
roorincrebuifrecdepragmacicefandionisabrogationc,ncc- 
dum  dc  ea  te  quicquam  in  Curia  publicatii  efler.maxima  po- 
pulacium  mulritudo  Romam  fc  contitlic.  £x  quo  coiiiice*- 
relicec,qu3ncus  ficfacurusRomamconcurlus,  quantare- 
gnidefolacio  ,  ficconfe(ftamcfletcm&  authoritate  Curias 
confirmatam  vulgo  iacclle(9;um  fuerit. 

L3tVI.  Tertiumincommodigenus  adpecuniasfpei^ar, 
quibusregnum  exinanitur :  ncc  vllarespeftilentioraccxi- 
tialiorhuicregDopotcftexcogicaci.  Nam,vc  philofophu» 
in^uit  numnius  meafuta  cft  otanium  tctum  ,  &  veluc 


■Franc.Duareni  Comment, 


PronobisfideiubetscinterccJit  ,  quptiesrcaliquaindigc- 
mus.Belloruraberuifuntnummi.f^frfinensre-gniimdcfen- 
h  ac  propugnari  poteft.  Imo  ne  luriididtionem  qu;de  ip[ara, 
qua  maxime  opus  eft  in  hocregno,  abfqj  pecuriia  tucri  licct. 

L  X  V 11.  S\  decreta  &  conftituciones  iam  dids  antiqua- 
rentur  quotannis,decies  centena  millia  aureorum,  &  eo  atn- 
-pliushincRomamexportarcntur.  Namfiingcntcmnumc- 
merumepifcopatuura,archicpifcopatuum,abbatiarum&a- 
liorum  bcneficiorum,  qux  in  hoc  rcgno  funt,confideremus. 
non  difficile  erit  iudicarc  infinitam  pecuniac  vim  cxiturara  ef- 


uertcnducft.Piipontificis  teporevacal^einhocregno  pluf^ 
viginti  archiepifcopacus&epifciopatus.  Necdubiieftjquui 
tam  pro  annuo  illo  yeftigali,  quod  annatam  voca.nus,  quara 
prorcliquofumptu  acceirorio  &  extraordinario  in  fingola 
djplomata  fcubulias  fena aureorura  millia  dcpefa  numcrata- 
que  fint.  Qus  (umma  cft  ccntum  &  viginti  milluro  au- 
teorum. 
XXXIII.  C^nobiarchix  quoquc  fiue  abbatia:  ad  fexagtn- 
ta  aut eo  amplius  vacaucrunt  in  hoc  regno.Quarum  fingulx 
duobus  raillibus  aureorum  vt  minimum  conftiterunt.  Sura- 


fe in  annatas & alia huiufir.odi  vcdigalia, in gtatias  cxpedla-       fnacrgo  eft ccntum &  viginti  millium aureorum. 


rfaas,incontrouerfias&lites,in  quas  magna  pecuniaveli 
tincris &  viatici  nomineimpendi  folet. Nara  nullum  eft  tam 
cxiguum  ac  tcnue  bencficium,  tiulla  ccllatio,  qusgtatiis  ex- 
pcdtatiuisobnoxianon  fic.Kucaccedat,quod-ducdecira  in- 
terdum  diplomata  fcu  buHx  vnius  bcneficij  ndmine  inipe- 
trancur,  Nccvlluseftmediocrisfortunshomo,  quinoniu- 
uandorumpromouendorumq;filiortiniautpropinquorum 
caufapecuniam  aliquam  inharum  gratiarum  irapetratione 
VclutiHaleamquandamcon'fsratacconiiciac.'Cuiusconfilii 
non  alius  plerunque  exicas  efle  confueuic,quam  vt  hic  capta- 
torfimul&rem,&fihum(eupropinquuraamittac. 
1 X  V 1 1 1.  Cardinalibus Romanje Ecdefi? hocin morc po- 
•ficumcftjVt  omnesinfigniorcs  abbatiasacceprcnt:acneab- 
batias  quidem  modcj,  lcd  alia  eciara  opimiora  beneficia,vtab 
ecclefiisparochialibusatihidiaco.  nontemperent.  Hincfit 
vtredituseorumbencficiorumRomarapcrferantur:  necia 


LX X 1 1 II.  Eodera tempore prioratus.decanatuSjpripo- 
fitun.przcepcorisj&alisdignitateselcdliui,  quarliiuoin- 
fignits  non  (unt ,  plufquam  ducenc*  vacauerunt.  Ac  io  fin- 
gula  huiufmodi  benefitia  aurci  numeratifunt  quirgenti.  Su- 
ma  igitur  ccncum  eft  milliura  aureorum. 

L  X  X  V.  Conftat in  hoc regno  vt  minimum  centum  millia 
parcEciaruracfle,quaE:inhabicentur&  incolantur.  Necvlla 
cft in  qua  eo  tcmpore gratiam  expeiiiatiiiam  aliquis  r.on  inx- 
petrauctif.  inqu3rumfingulasxxv.aureJi«npenfifiiQt,tam 
proitinetis  '^umptu  ,  quara  diplomatnm  confcdione, 
pronon  obftannis,  prarrogatiuis,  annu!lationibus,&aliia 
ipecialibusclaufulis,  quzgratijsadfcribiconfueuerunt.Itein 
proexccutorioproccftufupercildem  gratiis  fadlo.  Surama 
hsceftjVicesquinquiescentena  railliaaureorum. 

LX X VT.  Etfi ingens cllet pccuniarum cxaftio, earum rc- 
rum  nomine,  de  quibus  iam  dixiraus,  quo  terapore  iam  di^x 


de  vnquam  redeant,  quod  Papa  Romanus  eis  decedencibus       conftitutiones  promulgati funt,  tamen  ex  quo  conuelli co 


luccedat 

LXIX.  Annatspraetercxinanitioncmpccuniarura  a- 
liud  quoc}i  incommodia  non  leuc  adfcrunt.  Eft  enim  inuen- 
ta ratio,  qua  bene nummati  erudicis & probac  vitx horainib. 
priferancur.^Cui  maloacpeftiobfiftcreacmedcri  voluerut 
impcratores.vcex  conftitucioneLeonisperfpicicur  ;   cuius 


perunt , id  eft  tempore  Pii  pontificfs ,  &  hoc  etiam  temporc 
altero,tancomaior  eft&ampliorhuiufmodicKaikio.  Tunc 
CRimannatar  foluebancurhabita  vcteris  taxacionis  ratione, 
eaq-,  ad  dimidia  partem  cius  taxatiotiis  redigebatur.Nunc  ve- 
ro annata: taxationem  & annuum  reditum  exccdunr,adeo  vt 
plcrunqjvideamusdiplcraataabirapetrantibus  apud  trapc- 


h^c  verba  funt;  Ncmogradumfaccrdotiivenalitatepretti  zitasdiraitti,quodreddituomniamplior  furamaexigatur,td 

merccrur,  quantum  qui(q j  merc tur ,  non  quantum  dare  fut-  quod  in  abbatia  Bernay enfi, &  S.Pharonis  Meldon.  accidiflTe 

ficit,  zftimctur.Profedo  enim  quis  locus  tutus ,  &  qua;  cau-  comperirBus. 

fapotcritcireexcufata,  fi  venerandaDcitcmpla  pecuniisex-  LXXVII.  Inficiari  nonpoteft  Rotrianuspontifex,quin 

pugnentur.'quemmurumintegritatis,aut  vallumfideipro-  fublatisreferuationibus&gratiisexped,atiuis,  multoplusc- 

uidebimns,  fiaurifacrafantes  penetraliaveneranda  ptofer-  molumentiexboc  rcgno  quam  exduobusaliis  totius  orbis 

pat,deniq;  quidcautumeflepoteritautfccururajfilaniftitas  Chriftianiamplifliimis&opuletiflimisregnisauferat^vtputa 

incorruptacorrumpaturJccfletaltaribusimrainercprofaniis  proannatisvacantiuraarchiepifcopatuum.cpifcopatuum.ab- 

ardorauaritia::&efacris  adytistepellatur  piaciilarefligitiil.  batiarum,   aliarumq; dignitatum  & bencficiorum ele<5liuo- 

Ita  caftus  &  humilis  no"ftris  temporibus  cligatarepifcopus,vt  rum,  quc  imracdiate  ei  fubiedtafunt.quorum  ingens  cft  nu- 

quocuncj.jlocoruraperuenctit.otnniavirs  propriz  intcgti-  merus;   Prodeuolutionibusaliorumprsfulatuura&digni- 


tatc  purificet,non  pt  ecio,fed  precibus  ordinetur  antiftes:tan- 
tum  ab  ambitu  debet  efis  fepofitus ,  vt quiratur  cogcndus, 
rogatus  reccdat',  inuitatus  cfFugiat :  fola  illi  fuffragetur  nccef- 
fitas  cxcuf andi :  profcdo  eriim  indignus  cft  facerdotio ,  nifi 
fuerit  ordinatus  inuiras.  Cum  fane  fi  quis  hanc  fanilam  & 
venerand3naantifticis(cdcmpecunixinterucntufubiifle,3UC 
fiquis  vt  altcrum  ordinaret,  vcl  cligercr,aliquid  accepifTe  de- 
tcgitur.-  inftarpublicicriminis,  &l5fx naaieftatisaccufatio- 
nepropofita,a  gtadu  faccrdotiiretrahatur:  ncchocfolum 
dcinccps  honoteptiuari.fcd  perpetu?  quoq;infami?  damna- 
tidecerniraus.vceos,quosparlacinuscoinquinat,&£quat, 
Vtrofq;  fimilis  pGcnacomirctur. 


tatura;  Probcneficiorum  prxuentionibus  :  Procommcn- 
dationibus  &pcnfionibus:Probeneficiisvacantibusincuria 
Roraana;  Pro  difpenfationibus ad  duo ,  vel  tria,  vel  quatuoc 
beneficiaincompatibilia:Progratia&facultatcvifitandipcr 
procuratorera;  Pro  legitimationibus :  Pro  difpenfationibus: 
fupcr  defeftuxcatis  &  dcfcdlu  nacaliura  :Pro  re  pcenitentia- 
fia,  qua"  latiflime  patet :  Pro  priuilcgiis ;  Pro  exemptionibus 
Pro altaribus portatihbus:Pio faculcate  eligendi confcflote: 
PrograciiSjfincucri  &pcrindcvaie<-eiPro  difpcnfationib, 
fupervitiiscorporis  j  Pro  irregularitacibus;Pro  conirs6ka 
matrimoniiin  cafu  prchibito ;  Pro  infraciionc  votorum  rc- 
ligionis  &  percgrinarionis;  Pro  ablolutione  cafuum  pap^  re- 


LXX.  Eft&aliudh3rumannatarum>graue&exitialema-  feruatorumiProprotonotariatibus&  promotionibus  cap- 

lum:  quia qui  cas  Romano pontifici  pcndunt  &  cxoI«unr,in  pellanorum  :  Pro  indulgentiis,  &  aliis  id genus.     Ex  quibus 

pa-naniincurrunt,quxadueifusfimoniaciambitusreosfta-  lummaconficiturmuItoamplior,quam  ducentoruranjillii* 

tutaefl,necvllumiusinbeneficiumhabcnr,quodhacratio-  aureorum. 

neobtuiucrunt.  Idenimvcrbisdccretiexprcfrumeft.    Qua  LXXVIII.     Redirus  epif;opatuum  ,  abbatiaium  ,  &a' 

in  re  .quantum  fit  corrupteli  ac  periculi  Dcmo  ijKclligit.  iiorum  huiufmodi  bcncficiorura,quos  rcfidentes&  coramo- 

LXXL   Poftquaralabcfadata  eft  pragmaticcfandlionis  rantesin  curiaRomanaadfeperferricurantquLtannis  ,-ex- 

&vctcrumdecrctoniinauthoritas  ^  cxperiennanosdocct  ceduncfummamcentummiHiuraaurcorura. 

auroprefcrtimexhauftum  hocregnum eflc.  Nara  antchac  LXXIX.     Quattura  genus  incomraodi  eft  ccdefiarum 

apudnuinmulatiorumpontcmnuUa  ctatmeiifa,  qua:non  ruina&dcftru^io  :  quodcuiufmodifitfacile  cx  fuperiori- 

magncpere  fiequentarcturabiis  qui^  aurominutiorcmo-  busarticuliscolligipoteft.  Nambeneficiariisabfcncibus,  vt 

necamexpofcebaticicxcoq^collybomulciqu^ftufaciebanr.  iamdidumcft,pccuniaqusininftauracionemfacrorumlo- 


NiancvcroarteRomana  ficcxuiium  cftaurumex  popula. 
tiura  loculis,  v;  ?rca tantura  minutaq;  nobis  moncta reliila 
fic,  &  mumraulariis  pontem  dicatum  , iatn puerilium  pupa- 
rum  &  icuncularum  fiftorcsincolant. 

LxX"'  Vcfpeciatimacfigillatim  demonftremus  quan- 
»cptte  hoc  ttionnio  pecunia  regnum  cxhauftum  fitjanimad- 


corum  impendi debcret , alio exportatur.Pra:(cntes  vero  ac- 
refidentcs  annuo  illo  vcdigali,  quod  pontifici  Romano  pcn- 
di  folet ,  premuntur  mirum  in  raodu  &  onerantur,  vt  etiam  fi 
velintfumptibus  in  tutelamecclcfiarumnccefraiiis  fufiicero 
nonpoilint.Exea  rcduplexmalumconfequetur.  Na&cul' 
tus  diuinus  deferetur  in  perni^iem  animatu,&  piebccula,qu; 

fub 


^efmfiopro  libertate  Eccle.  Gal. 


J2I2 


fub  ccdefiaftici  ordinis  hominibus  vitam  tolerare  confue- 
uit,pr(j  fumma  cgeftate  cederc  pattia.Sc  (bla  vettere  cogetut. 

LXXV.  Commendaciones,  quaeiamdidiscanonibus 
&  decrctis  prohibitx  facrant.nunc  vero  vfitati  funt  &  quo  • 
lidianz,  quidaliud  funt  quamccrtiflima  omnium  ecciefia- 
rumeuerfio?  Namexquodccretaillapeffumierunt,  vixvl- 
lum  eft  p;iulo  opimius  nobiliufque  beneficium  ,  quod  in 
hanccommendationiscorruptclamnoninciderit :  vclutin 
dioccefi  Parifienfi  dariffimum  omnium  cccnobiorum.quod 
velregum  Chriftianiffimorumfepulturalatis  nobilitatur.I- 
tem  coenobiajfanfti  Maglorii.fandi  Martini:  faudi  Eligii ,  & 
alia  quamplucima. 

L  X  X  X  I.  InprouinciaRothomagenfinobiliffimaab- 
batia  S.Oaen  commendata  cft:Item  monsS.Michaelis  lu- 
micges,Montebourg.Fefcamp,  Lyrc,Yoe,S.Cather.  Gram- 
roont.Acbeneficia  etiamrcgularia,qaodeftindigniuy,ho- 
diefinedeIe<aucommendauonistitulodaatur. 

L X  X  X  1 1.  Iti dcECcfi  Andcg uienfi abbati^ S.  Albi, S. 
Nicol.S.Georg.S.Floren.Fcrriere,BQUtger,Cunault,&alia 
pleraq-,beneficia  huiufmodi.  Inaliisprouindi.sabbitiiGlu- 
niaccn.  Gafid.  Iflor.  Compend.IniuIaBar.  S.Beit.S.Ioan. 
Laudan.Vindoc.S.  lona.  Angel.S.  Sulpitii  Bitung.S.Vinc. 
Cosnoman.CuIturaCcenom.S.Matti.  Auguftod.&aliabe- 
neficiainnuraerabiHa. 

L  X  X  X  I IL  Harum  commendationum  abufusquam 
pcftilcnsexitiofasquefit,  huicregno  nemo  (atiscloqui  po- 
teft.  Commendantur  enim  opulentiora  &  clariora  bencficia 
vt plurimum cardinalibus Romana:  Ecclefia?.-  atquehinc fit, 
vt  fcre  vacent  in  curia  Romana ,  eorumque  diftributio  pon- 
tifids  Romani  fit,nullaque  elt  (ftio  locum  habcac  Et  quia  re- 
ditus  ac  proucnius  eoruta  beneficiorumRomam  hinc  cx- 
portanturrcorruunt  a:d!ficia:difciplina  cmnis  monaftica  cel- 
(at.-cultusdiuinusfriget  &  cxtinguitur.  Sicidificiaomnia 
tam  lapdei  quam  fpiritalia  dirui  funduus  &  euerti  videmus, 
adeovJiquis  inpofterumeareftituerc&  iaftautare  cupiat^ 
vix  ,  imoncvixquidcm  vnquaminptiftmumiUcum  teducj 


queant.Namufuntmorcshuiusfeculi,prohdolor,vtperin-i 
de  fit  abbatem  efle ,  ac  profani  cuiufuis  pracdii  dcminum  efle. 
Nfcvlliusoncfis  offituvegraiiaquisabbatiama  cipiat,  nifi 
vtacolono  quopiamautredemprorefiueconduftoreratio*- 
nescxigat,8creliquafiquxfintaufcrat&coniumat- 

L  X  X  X  i  1 1 1.  Gumiynodus  Conftantici.fis  tempoie 
Martini  papx,cos,de  quibus  iam  diximus,  canones  edidir,Po 
mediocris  iam  erat  corruptio  in  Ecclcfia,  Sed  lor  ge  profcdo 
tolerabiliorqaam  hoc  remporc:ac  fingclicardinales  fingnlis 
abbatiis  conten-;i  cranr,nec  vllis  Uominibus  aliis  coiTimcnda- 
bantur  abbatii.Hodie  huinilioribus  &  in  null.i  dignit  ate  pc  - 
ficis,nccreguhressbbati.Traodo,fedprioratus  ciiam  ccn- 
nenru3lesS,Bsncdidi,atqueadeoHofpitaliaipfaS.  Antonii 
fa:culitibushominibuscommcnJaricoeperunt. 

L  X  X  X  V.  Hfccum  italchabeant,cenfetcuriaeb'er- 
uationem  canonuai.Dectetorum  & conftitutionuni  iaisi  d  - 
(ftarum  regis culp;e aut inobediCDrii  .tdfciiti  noji  pc fi- ,  tiCC 
vlla  obftririg!  eum  rei'gione,quominnseiusreicuram  fcfci- 
piar.Quintmo graui ftelece,q*iod bona  eius  v?n<a ditkur-'  fi', 
fefc  oblig'<re  videret i:r  ,  !i  cor.tra  t  os  c anc  nts  al  quici  admtc- 
tcret;idque  pfopttr  .nii  horicatem  &  iandi.-.atcn»  eorum,  i.ui 
hos  canoncs  nobis  leliquerurit ,  quiqui-  in  magna  tr.t njuiili- 
tate,profpcr;tate&  facccfl'1  Ecclefi.:-  tiidcm  vii  ('in> .Ex quo 
genereeftcoIUgiiHTi dpoftolorom ,  S  .crofii.cti  lynodi  An- 
tiochenfis,  Carchaginenfis,  Con^antinc^iolito.i^SjLareta- 
nefifis,&c.Sand:ipatrcsacpontihics,q'.ticosconipiobiue- 
runt  &  fecuri  funt,Pius,Martir)US,Leo  confeflor ,  G.egor'us 
&cxceri.  Dcniquefan£tiflimiq'iiqui.  &Ghri(tiauillln)ite- 
gcs,  quiecscanones  &  ecdefialticam  d  (..'pimf m  ,  qtiseis 
continetur,fumm.opereamplexilui)t ,  6c  cuftodttnoios  eos 
diligentercurarunr.vcGlodoueus,  CaiokisM  gnns,Philip- 

pusDioJ  'tos,S.Ludouicus,  PhilippusPu!chei,L(ido- 

uicusHutinus.Ioannts,  Carolus    v  i.    Carolus 

VI  i.quotumcciiiporibusprofprros  acfo:- 

liciffimos  fucceflns  ha:c  raoaar- 

(hia  habuit. 


L    E    C    T    O    R    I. 

E  R  A   C  T  A     I  A  M     H  O  R  V  M     F  R  A  N  C.     D   V  A  R  E  N  I     D  0   C  T  I  S  S. 

Commentnriorumpojlrema  hac  fjoftraeditione.,  adiecla^ue  coromde,ecce .,  fuperuenere  fr^ter  j^em^eimder.ianthoris 
Cotnmentartifequentes  in  tit.  quofdam  Codtcls^  numquam  antea  edtti:  quos,ne  taati  viri  doclnna,ac  laborefruBrare, 
hucappontoperapretiumduximfis.     Vale. 

T  I  T.     XVIII.     L  I  B.    I.     C  O  D. 
DE   IVRIS  ET  FACTI  IGNORANTIA.  AD  RVBRICAM. 


NxECiVAM  veniamusadfingula  le- 

gumhuiustituli,dicendum  eft  quifit 

ignorantiafad:i&iuris;  deindc  inqui- 

bus  cafibus  ignorantia  dCki  iuftam  i- 

gnorantiamadfetat.  Teitioloci'idem 

dc  ignorantia  iuris  cric  explicatidam. 

Quidfitignorancia  iuris  &  factiexpli- 

catluiifconfultusinl.i.ft.eod.vndeco- 

gnofci  poteft  quas  fint  pofitiones  iuiis  &  fadi.Bar^o.leg.vbi- 

cunque.de  interrog.a(9:io.vbiait,quod  fipofitiofadlum  c6- 

tincat,reusrefponderecogitur,fiius,nonitem.    Hinc  etiam 

colligitiir  quac  fint  adlioncs  fad:i,&  qus  iuris.l.eam  quem  te- 

Muttf    mere.§  i.lupradeiudic.  Deindecolhgiturpropriummunus 

jurecon-  lurcconfulti  non  efle  refpondcredcquiftiouefadi.quam- 

f"^"  "*f  Hisaliquandoadcamrefpondeat.velatiinl.Afefcufa.deftatu 

Aerede'  ^om\.toto  tit.dc  rebusdub.Quare  Aquiliusquotiefcunque 

faSo.       ^^  fa(3:o  ab  co  qusrerctur,  ad  Giceronem  rcmittere  folebat. 

Ignorantia  aucem  fadi  maioriveniadignaeft,  quam  igno- 

rantiaiuris.I.z.fF.hic.   Huiusiurisratioeft,q!Jod  iusfinitum 

fit,fa(5d3Utea«  ignoranriaplerunqucprudcntiffimc^s  fallat. 

HucpertinctquodaitQuintilianuslib.  li  in(?ocap.inquo 

contendit  ncccflatiam  cfle  Oratori  iuriscmilis  fcientiarn.Vi- 

deamus  fpecialib'is  de  ignoranria  fadi,  &  fic  de  ea  prima  hic 

condufia.Excuiationcmiuftaciiadfertignorantiafaifti.Lre- 


gnI.i.&l.error.ff.eo  l.non fatetur.de corfefl.H;ecconcIufio 
inteI!ij4icurdi;ignorantiaf.i(ftiaIieni.  Namigriorancia  facSi 
propriicoler.bilisnoneft.l.j.fflhic.l.fi.profuu.l.ciuanquam. 
ad  Vcllia.  LI  non  habet  locum  quando  fatftum  alienum  o- 
mnibuspublicecognitumeft.l.regula.§.fejfa(ai.fl.eod.l.la- 
ta:culpa:.leg.cejefediem.§,fi.dever.figni.l.  fupina.  ft.  eod. 
l.ledctfipupillus.  J.  prifciibcre.  fnpradeinftit.ad.cap.i.de 
poftul.praslat.Ignotantiactiamfu(Sialicnieumnonexculac, 
quirarionepofTcffionisfusidfcire  tcnebatur  quod  ignorat. 
l.quod  te.fi cer.peta.  Vndecolligiiur  inpr.Tiudiciam  noftri 
jgnorantiam  rci,  quarafciretenemur,  ptofcicntiahaberi.id 
duobus  excmplisdcmor.fttatur.Pr  mum  cftin  l.iccm  qu«ri- 
tur.§.fi  fullo.locati.  Aherum  cft  in  l.fcd  addcs.§.  i.loca.  Con- 
clufiorurfusinrelligitur,n'fi  ncgotium iamdccilum fit. I. er- 
ror.&  l.fi  non  tranla£lionis.  Cod.  dc  iuris  &  f atili  ignor.  &  1. 
i.&2.infradecondi(5V.!ndc.b.&l.iti(umm3.!npriiic  tf  cod. 
dc  conditS.indcb.  Rurfus  hoc  eft  accipicndum,  nifi  in  calu 
fingulai  i,qui  extat  in  I.  fi.C.de  erro.aduo. 

Tertio videndum eft de igncrantia iutis.  Condufio eft,i- 
gnorantia  iuriscniquenocec  :  abhac  conclufioncexcipiun- 
turqua-dapcrron.Tvduiiimpubetts.l  fi  ff^.eod.  Excmplueft 
inl.i. Cod.de faifamone.  Excipirurrciamminor.I.regula.in 
princ.icem  tr.ilis.d.l.rcguL.&l.fin.C.  dciutcdelib  tifi  ne- 
mincmiutisignoraniiaexcufcc.I.conlfitutioncsC.hic.fallii: 

KKK 


Excttfk. 
tionem 
tuHAtn 
adfsrt  «'- 
£norart- 
tta  fadi, 

^ijUO. 

nivdo. 
Quiindt 
i^norart  - 
tiafaill. 
alieni 
ntctt. 
J^noran. 
tia  rei, 
^uam 
fcirt  /«• 
nemur, 
prefcien- 
tia  hit^ 
hetur.  " 

Ignornn- 
tia  iuru 
cuiqus 
nocet. 


1214- 


Pranc.  Dmreni  Commsnt. 


natttrit- 
•tu  nemi- 
nemen- 


tal4. 

Solntio 

^CCHTJlt 

^B/,r- 
*i)il. 


ki.eod.  Rufttcisctiamobiuris^notantiamfubuenitur.l.d 
quisidquod.  de  iurird.i^.  omniumiudic.  &:l.z.  (IqaisiniQS 
vocac.nonicriri. 

Sccundacondufio,  Ignorantiaiurisnaturalisnerainenj 
excufac.§.  i  .lnftit.de  obligit.qaa:  cx  deiido  nafcun.i.fi  adul- 
teriumcum  inceftu.§.i.ad  leg.lul.de  adul.&Ieg.venia  edi<Si 
non  potita.G.de  in  lijs  voc. 

Tcttia  conclufioiigno'  antia  iuris  ciuilis  ncmini  pcodeft.  1. 
iuris.&l.etror.hic.l.  lur.s  gaorancia.  C.  quiadmittiadbon. 
pof.Haecconclufioinfoe  ^iafseciamproccdit,inniinore  ta- 
menfaliit.l.quamuis.C.fo.Item  intelligenificop  aiutis  pe- 
xicotumfitdeftuutus.I.in bonorum.de  bon.poni&  Lcegula. 
ffhoctitu. 

Quartacooclufio:iunsignorantiaindamnisnemintno- 
cet.Lcrtwt.hic.HuicconcIufioniobiicicurl.cumquis.C.hic. 
Pfstercavidcturobftarel.regtda.  §  {\  quis.ff.hic.&I.error. 
C.adleg.  Falcid.  Accuifius&Bart.i.id.  I.  cumquis.dicunt 
quodhtc  textufintelligiturde  eo,  qiiod  tamciuilitet  quam 
natutaliccc  indebitum  repct  tur,&  d.  1. cum  quis,  inceiligunt> 
cumnatucahtcctantum  debicum,  ciuiliter  vero  indcbitum 
repetitur.&aiunthoccafuidqaod  fjIutumcft,rcpetipoflej 
ii  pet fa£licrtorem  tolutum  fic :  rcpeci non poflc,fi pcr erro- 
rera  iuris folucum fit  hiccnim.leluciorgirur.  Indebitum 
aucem  dicitur  quod  non  debetur  ciuiliter  5  licet  dcbcatnr  na- 
tacalicer.  Namdcbitor  dcitiu  a  quo  inuito  pccunia  peci  po- 
teft.  Refpondec  aucem  ad  i  reg  ila.hic.qiiodlegata  integta 
hitutalitet debe;uur,&  cx  men  e  tcftatoris,non  autem  ciai- 
licer.n3miureciuiI'd.i:ah;c.;rf.lc!dia.Vcrumegopucoiuris 
etiorcmQcqneindjmnisncq-.elucrisprodede.  l.non  fite- 
mr.de  confciT  Ug  IJbcrouai.^  noraiur.de  hisqninot.itifai 
Q^pdadd.l.crac.camrift  ingcnjiiinputomretpie.acionc, 
vt  pcocedat  in  hispcrionis,  q  .ibusii!S!gno.raie  permiflum 
cft.l.inproainciali.&l.depupulo.deopc  nouiriii.ic.  Qupd 
C!:Grudii'svsdearur,tamesi  wi-ainU-mignx  abriirdiratis  gra- 
tia  'd  faciendizm  '■(le  arbiiror.  N jmnJul  vnquam  cuto  cara 
tnuii;i:e,minote,&  llaiihbuscomtahipoflet. 

AD  L.  I.  .^amuis. 

MIlesexcept!oi.e,q'.iamigtiora.it!aijtisancefcntduiartl 
aoapcvpol.ut,  'neiuldera  cxecutionev;inoiiprohi- 
*^^^_  b  uur,ct(i  paginoidcmnonliceat.i.pCiemptorias.C.fent.rc- 
lcm.  nonpol.  Inmiltcehqui;lem  tolerabiiiortft  iunsigno- 
ran[ia:taciliasqucprslum!tut.l.  on^niaregulariier.tf.hoc  tit. 
&  l.vlt.deiure  deli.  Qaidigiturfimilesmrisperitiainftru- 
'(ftus,velaiari{pcricisedo!^as,&admoniciisexccptionemo- 
ini!ciirJi'atohuiusltgisbcneficioei;mnnuiuuiri,quodc6- 
pcrtaveritaceiutis  igoorantia  pcatf.imptijcefltc.1.  concinu- 
us.§ . .  um  ica.dc  verb.obbg. 

hit^ iih.Ctntf.m tHHtfi^  H  swcfbisai^inuit  Antorir.asmi- 
litera^  quialienaiac..u(am  dtfendit,  hocbenefi.iononvti, 
quodtuucfacerepoteft,  cumeiprsfciiptio  nonobiicicut.I. 
ita  demum  .infra  de  procur. 

AJivcth,Armaurnilit  £,   M.l.t'aquid;i^srmar3dicitur, 
cui niulta  atcribauncur  pciuil.  gi ;  .!.mil;s.de  m iic.  1. itcm eo- 
r»»l«    dsm,&cototic.dc  milit.tefta.  Aliaeftcii.Miisatqueincrmis, 
friutle-    quara  nos  togatara  &  literatam  vocare  poiliimaSj n-mpe  ad- 
£iis.        uocatorum,quimilitareaitiri«authortbjsdicuntur,&pc:u- 
Hum  quafi  ciftrenfe  ad  ex;mplura  milirum  hibent.i.  f jri.  & 
l.quicqaid.infradcaduoc.dl'Jcr.iud.I.proximo.infrade  pro- 
xener.fjcro.l.iix.infra  dc  inoflGc.teftam.  His  r;on  competcre 
hoc  beneficiam  harc  vctba  fatis  oftendunt,  &  (ane  impuden- 
tersosficerencmoinficia$iuerit,fiiur=iiufticialapfosfccfle 
conctnianr.l.profeiro.dcmune.patr.irifi :.!.!.§.  Scruius.de 
orig.iur.Sedneciftopriuilcgiofcuaijci.!t  tituloteausmilites, 
&  qai  aliisnegotiisoccupatt  miiirias  non  incumbuni ,  cum 
priuilegite.^urahicdc.llciac.l.pcn.clerefta.milit.l.gencralitcr. 
dccpiice.&ciEr.I.quii'ib  pra:texi;u.defacro(ar.cccl. 

Advcrb..<^//^iS."M»«.Hocverbumgcncra!eeft,continct- 
quenmnemex"epctonem,nonfoiumpetemproriara,fedec- 
''■''"  iim  dii.itoriam  complc&jtur.  Quamuisenimpriuilegiain- 
fen(i:ie  tcrptctatibnccxceadi  noadcbeant.l.  fiquando.infra.dcin- 
oifiv.Lefta.l.cHm legc.deic(tam.tami.n a  proprietatc  verbo- 
rumsicci.jendumnoneft.Cstecumquod.^^upradiximus  cx- 
cspiionempcieaiptoiianiuonpoirecpponipoft  fencentia. 


deea  apcipiendaeft.  quzaduerluseam  a^ionehi  obiicituW 
fuper  qua  proaunciatum  eft.  N.im  ad  moderandam  cxecu- 
tionem  defenfionibus  atque  cxceptionibus  nonnunquam  v- 
timur.l.  Nefcnnius.de  teiudic.l.cxdiucrfo.§.fi,folut.matii.l» 
fi  ndeiuflores.de  fideiuffbrib.Prxtcreafiquisallegetfcntcn- 
tiamnullamobiuris«rdincmnon/eruatam,velaliamhuiuf- 
tnodicaufam,noniiamcritoaudiendusefleinteIiigitur,  quia 
non  tite  condcmnatut,  &  fic  pro  non  condemnato  habecur. 
l.licet.infra,dcprocurator.  lccm  excipiumur  a  fuprafcripta 
tegulanonfoIummile$,vecumeciamrainor  x^.aanis.l.4.  § 
condemnatum.de  reiudi.!.minor.demino.quibi<sa:^dendi 
funthi ,  quipropter  iuftamablentiam,  aucgeneralemedicSli 
prastoriicIauIulamrcftituuntur.l.i.cxqHib.caufis  t^aio.l.  H. 
deiuintcg.reftit.Exceptioquoque  fcnacofconlulci  Macedo« 
quaeinodiumcredicorisinccodudlaeft,  poft  fcmentiam  ad- 
micticur.l.tamen.ad  Macedo. 


AD  L.  II. 


Cttmignorantia. 


R 


Militiit 
tcrmata 
mulfit 


Ctuilii 
^iner- 
tnit>ai~ 
iitia. 


Epadiansha:redic3temmaternam,noDpotcftpra:tcxt«  j,"J„,i 
jurisignorantizadcamruilus  adeundamacLnaicti.-  ha  heredt. 
iustamcnhereshereditacempacris  repudiatam.readhac  in-  titem 
tcgra,inttatiienniumtedeadit:huiceniraquifuuseft,m3gis/"''/""^ 
quamilliquicxtrancus,  hzrcditasdebitacfle  intc!ligitur.§.  ^"'i''^* 
cstcri.Inftit.de hcred.quaht.&d.fter.  Nccnosmouetquod 
Pauluslcribit,  filiumquifenollepurishereditatemadiie di- 
xetit,non  alitet  quam  pet  laplum  anni  ab  ea  excladi.l.  fiiii.|aci 
TettuI.Noneniradcrepudianteloquirur,{edde  eoqui  cun- 
6batur,&  dift^crt  adtionem:  interimdehberans  anfibiadire  >. 

expediat.  Minoriplane  nulla  obftat  rcpudiatio,quominus 
beneficioreftitutionis  in  integrum  hcrcditatem  cui  renun- 
ciauir,icerum  apprehcndat.l.i.fi  minor  ab  heredit.Ie  abftin. 

A  D     L.     IV.       Sipoji  diuijionem. 

DluiSe  per  errorem  fadta  cuna  co  qui  cohzres  putabatur,  Diui/U 
vero  hcrcdi non  prziudicar,quod  accipiendun»  cft ,  nifi  fertrr*. 
periudicem  fadafit,q'>iidaturaexcaufaiudicaiirepsciDon  ""'^"'c^ 
poceft.l.cura  pucaicm.famil.etcif  ***"  j 

Ad  vcth,Ter  i£H9rantiaftLj.Nitn  fi  fciens  &  prudcns.pro-  prsiit. 
laco  inftrumenco  uon  loleuDTjrcs  heredicatias  eum  eo  diiulc-  '^"'*     . 
tit ,  quife  heredcm  fcriptum  efle  concendac,  teftamcncura 
hsc  comprobacionc  conuakfccc.I.  non  dubmm.§.fi.  infra  de 
teftamen. 

Ad  verb.  0/?#«i^tf /^/>«r.Teftamcntaro,ficat  &  omnc  aliud  '«/!"«»• 
pub!icurainftrumcni:um,verumefleprsfunsitur,eaqueiutis  '"'J"^'.. 
przlumptio  onusprobanditransfertinaducrfirium.  1.  cam  /f^^iZ. 
precibus.infradeproba.Excipenifi  vitiumaliquodcidemin-  fltHmen, 
ficadco  perfpicuum,vtcegi,aut diflimuIarinonpoffic.lcg.fi.  '•  fuil:* 
infradecdiftodiuiAdria.tolIcn.  *'>'"fi 

hakent 

Advcrb.  St^renenpojfe.  HaccrgoJcgeadraoneraureum  w<*» 
quidocec  tcftamencum  falfum&impcifcdluin  ,  quod  ipfc  *;•/'*- 
tanquamverum  &folennefccutu.sdiuifithziedicatcmcum  ''*'"• 
al;o,adprobandumerroremnonteneri,  quafi  hocprobato 
facile  crror  przfumarur.  Idque  eo  magis  qu^ritur,  quia  dc  i- 
gnorantiaf36tialienihicagitur,quz  excufan&  pizlumi  fo- 
]er,nihquodpalim£a(flum  eflcdicacur.l.fi.profuo.l.fed&fi 
papiIlus.§.prifcribetc.deinftic.a(aio. 


A~  D     L.    V. 


Cumfalfa. 


ttifii 


COnfeflus  quod  patcrnumerat ,  cxmaccrniseflcbonis, 
n:hil  cgiflc  hic  dicicur:  nih  1  enim  ci  calis  confcfli j  nocec  cinfe/tit 
compirtavericacc  :  idquedubiumnoneft,  fipcr  etrorcm^«-«rf«- 
confcirum  efle  eura  proponamus.  1.  nou  facecur.  dc  confefl.  *'>»ft^it. 
ldeoq;nonvidecurprziudicareconfcflio.  Vcrumplctifquc  "*""*- 
aliisne  a  fcience  quidcra  &  ptudentc  faiSam  confefljonera  "'" 
noccrcjfi  falfura  cfle  oftendatur.  Cumenimpet  confcflio- 
ncranuilaiudicatur  difpofitio^fedprobatio  tancu.Ti,przcct- 
quam ia cafibus exceptis.l.  Publia.§.fi.dcp.& i.cale pa^um. 
in  princ.de  padt.I.cx  hac  fcripcura.de  donac.l.  ceftamenci.§.i. 
de confefllEt ptoculdubio probarione concraria .  quz forcin 
or  fi  catquecfEcacior,cxcludctur.  L  cumdeindebitc.depro-» 
bationib. 

A  Q 


AD  L.  VI. 


In  Tn.Demris  ^faBiignorantU, 


ixi5 


Si  non  tra.nfx6l'ionis. 


rtorU 


C/pa  quis  finecaala  aliquiJ  promictic  alii  ftipuianti.agen- 
cem  ex  ftipulatulVbmouere  poceft  cxceptione  doli.  1. 1. 
§.CKca.deduliexcepc.Ec  q^iemadmoduni  barccondidlioda- 
^ur  aduerfas  eiim,qai  totam  fine  caufa  obligationem  (iilcipic, 
iti  eciam  aduerfus  eucn  qui  parcem  duncaxac ,  vc  hac  lcge  ca- 
uetur.l.quifine  caufa.de  condi«S^f.irc. 

Advexb.TranfiSitoKiscauJh.  Pronsiftapecuniacxcaufa 
tranla(£lionis  hoc  colorerepetinon  poteft,quod  indebite,8c 
abfquecauiapromiilifucric  :  namhocipfumquodalitedif- 
ccdicur ,  cauu  videtur e(Ic idonea.l,  fi cicra.infra de cond.in- 
deb.&l.infamma.inprin.fF.eo.Adver.^if^^^/roeo^^^o^^^^f- 
/«■.Q;»oddicicurfi  parspecuniaefinecaufa  promucacur,  pro 
parcecondicipofiejfic  ac.ipicndime.l, fiprius  campartcm 
exolu.icpromiflor,quamnonfinecau(apromific.arg.l.luiia- 
nus.^.otFcrri.deadio.rmpti. 

AD   L.  VII.  Errorfam, 

QVodprorcg!ilatradicumeft:fa(ft'ignorantiamDcmini 
nocccejincerprecancurDocletJanus,  \\  necnum  fiaitu 
iicnegocium,putar2ntcnti,a,tran(adlione,!ure!urando.  Poft 
fencen-iimenim  pei:  crroremadmi(rua>corriginon  poteft, 
Lii.mfrade  cond.  ind.  ficucnecpcrcran(a6liuuen)>aucper 
mceptit  iuliuranduml.prox.§.item  fi  quis poftulante.de a(5l.Obfcr- 
"'^^ /*■/"*" ujri  camenaliqaotcafusrolentjiu  q  libuscrror  fa€t',velan- 
tcfentcatiam  nocec,veluticu  nerrore  fa^i  cucoc  in  tnuen< 
tariopubliceconfe6loa:npIiusde{'.ribendi|mcurauit,quaia 
ficinbo:iispt<p  lli.l.h.fipraad  Turpil,  Icemficonuencusa- 
(5tioneieg  AqiiiliscQnficcaturicfcruum  occid  flc,qaiaba- 
lijoccifu*eft,vcquidamopinatiruitPauliau:hocicaceaddu- 
dli.l.fi  isciiniq'io.deconfe(.  Seicumisaonde  confeflione 
ccroneajfed a  fci8ncefi(aa loq  Jarur, hanc fentenciam  proba- 
rcnonpofliimus.  Nicminusdifplicec  nob  s,quodpletiquc 
alii cen(ent,!i  iaftramcnco adlcripcam fit  fiac vUo  ccroiC,rci- 
cncemprudcii.e.nque  cor.feilam  fuifleeum.eirorcmfuunx 
corrigerenonpolTs,  quaii  CibLr.ario  hoc  prilcribepce  non 
obfiftendo,nec  confa  iicendo  fibi  praeiudicet.  I.  cum  often-! 
dimus.J.fi.de  tidciaf  .l.fi  filiusfam.ad  Maced .  Cuius  hac  affir- 
naacior.emuniturciasfalfapeiluafio,  quiineomaxime  iA[i- 
De  erro-  tiir,quod  (c crtare  non  acbiccatur.Qupd  cum  ita  fi t,cur  ei be- 
re  <«<i«9-neficiiimhuiuslegis  mmimeproficnon  video.Idemdicendii 
ctti,  <^   puro,&  dc  licigatore,  fi  aduocati  trroiem  tmendare  cupiat, 
<j:4omodo  N^ixi  lex  criduum  pra  fcribens  inttllieendacft,  n  fi  coteia- 
e>nend,t~  i/i  -/-ii  '    r  j    _._ 

pore  elap  lo  de  criorc  cmlmod.  dotcrt,  pai  acns  (ic ,  quocianre 

triJuam  facerenoncogicur.l.fi.iijfradecrroreaduo.llludfi- 
lc.icio  prxcermictendum  non t ft.cum  HjC  ctroiis coiredkio» 
nelis  protelatur, fumptusv>beam  rem f..(Sos  adueifario  ic- 
fticuendos  cffe.l.fancimus.infrajdi.  iudi :. 

A d verb.2yo«  nJfarerAt.r.  HuC arcipc,ni fi crror calculi 8( 
comp'itacion  sipiafcacenLia expr£(rusfii,aucper(onafir,quaB 
beneficioteftiturionis  in  incegrum  iuuaridebear.Icg.i.quaB 
fent.fineapp.ref.in.l.z.  de  erro,ca!cul.lcg  i.fiaducr.retn  iu- 
di.Repeciuntur  paflimin  iurcciuilialiicafuscxcepci,dequt- 
busfjolococommodius  dicemus. 

AD  L.  VIII.  Cumteftamento, 


tlfojitt. 


Errer  nS 
abeofoia 


AD  L.  X.  Cumquism. 

INdebitum  per  errorem  fiue  i  gnoranriam  folaensrepetcre 
idpo(realibidicifur.l.i.dccond!C.indeb.leg.cuiaspercrro 
icm.dc;reg.iut.§.isqiioquc.qui.Ried.reconirah.obl.  Qupd  ^*'!''^'*" 
dcignotanciafa^ainoniuris  accipiendam  efle  hicrcicripcu  '^ftt- 
cft.l.error.adleg.Falci.IndebicumauteTjhic  intell  ge,cciam  im  here- 
finecciuiliter,necnaturalircrdebearur,  ccntravuljr-o  re  e-  dilnu  re- 
ptam  inccrprctum  opinionem.  Neceniin  fi  diligcnter  infpi-  *<"■""''• 
cias crai5taturo de condita.indcb. luri.i ignoraniilm  condicc^ 
rcvolcntiindebitum,auquamprodeflereperies.     Ec  qiiod 
obiiijiuntcxPapinia,  In damnis nonnocere tMns ignor<mtam->, 
parum  nos  mouerc  dcbec.l.iuris  ignorantia.l.etror.co.  (uutn 
namquepetentibas  cares  nonnocetedifcrrcaicPapinia.d.  I. 
iurisignorancia.Atcpndicesindebitumfaumpetercdicinon 
potcft,cum  ahum,rolaendo,dominum  fecerit.  Eodem  mo- 
dopotcftintelligiqaodidcmfccibicind.l.erroc.omnibusiu- 
tis crroremin damnis  amittenda:  rci fu^ no noccre, nifi ma- 
]ii omnibMifKononomnibtii  imerprctari,  quoi  !•  qucndige- 
nusaiurisauthotibus  v(urpatumannotatLauL';utius  Vaila, 
lib.i.dialog.l.fi  f:ruus.§. fi  plucjum.fi  quis  cautio. 

AD  L.  fin,  Nepapm. 

INcompendiisfiueluctis  ,  nihilomagispiodefiiurisigno- 
cantia t(Emini$,quam raanbus , nifi impcrf  <;1.e  finc x  atis, 
d.l.crtor.fEeo.  Im^amaisvcfoeisfuccurricurob  iuiis-gno- 
ianciam,iu  quibus cafibusiurc exptcflum  tepericur :  S>c quod  '■*'*"'^ 
obiicicur.deteriotemtiocpaiao  muliens  condiuonem  fore,  ^  ",' 
quamvri,vtpoccquoaindimaisnonnpcc?iriarisignoran-  fuimoda 
tia,l"ati$anobis  ia.Ti  contatacu.aeilialcgisfuperionsinter-  z^  f*'*. 
pretatiQne.Virosfiqaidem  itadsmumcxculatiatisignoian- /'"/""*' 
da.fi  quad fuum  eft  pctanccuai  pleciq  .le  cafus  exi  coc  in  qui   "''"'" 
bus  fccminis  fuum  non  pctencibus,  vt  damnum  etFugiant,  ^Zntuu 
pra:textuhuius>gnoranti«fuccutritur. 

TIT,     XLV.     LIB.     VIIL     COD. 
DE  EVICTIONIBVS, 

AD    RVBRICAM. 

ViNci  hicresdicirurjcuiuspoflefljo  qusex        ., 
iuft^caj(aapadnoserar,uob!sinuitis,&fiae        .* 
culpa  noftra  auferrur.    Namqu;;nd:nhjbe-  ^uidp. 
re  rem  licer,cun:i  nihilo  nobis  abfi  t,eui(fl:io  rci  g»ifi:ift. 
nulla  intclligi  porcft.l.  4 .  ff.  dea^S;.  empt.&  >. 
ha  bere  rem  licerc.ff.  eo.Quod  h  nuda  rei  promifiio.nor  '•tia 
proprietasabducatur,  euidVarcsdicitur,vtcun»  nudapigno- 
rispofleffiopetcrcditorcm  a<^fonchypothecaria  vedicatur, 
rcsabemptoreeuidladicitur.l.fi  preciusn.verf.fi  hociure  fu- 
eric eui(flum.fF.eo.l.ftipu!atio ifta.de  vcr.oblig.§.  (\  quisfor- 
te. QmnimiJ  etfi  piopiiecas  ad  accipicn'cm  tranfierit,  fi  pof^ 
feflio  auferamr,res  tamen  euiucidicitur.l.fi.  in  fi.de fblu.  lu- 
fta aatem caufa hic  accipitur,ex  qua  vcra  pofleflio ,  feu  vfuca- 
pieadicondiriotransfcrtur.l.i.depublic.inrcm.aCt.  Auferri  QuHiii 
autem  poflcfliointclligitur  vel  fenteciaiudicis,vc  l.non  tame.  "'o^i** 


l.euida.^.i.fF.hoctit.vclquotiesrci  vitiorcmipfanihaberc^!^"'^ 
Roximusagnatusdcfunifli,  idemquchxrcsinftitutusin       nonliccr,vtfi(cruusveaditusaufugcrit:vidcturcntmidco  e    'Jf^ 


X  teftamento imperfe<fto , quod folcnne acpetfe<Sluin efle 

credebat,fi  in  aiftisfenfuahbus  percrrorcm  fetuosprofeflus 

.  fucrir,velatexeoteftatnentohberosfa(Sl;os,  caprofefliono 

trrxHtu  jjQj-ej^yt fecygruni  doininium  amittat,cumctrantisnonfit 

"'^olitM.  voMtas.  Vnde  coUigi  poteft  a  fcientc  fa(3:am  huiufmodi  pro- 

feffioncm  obeflc.Nam  licct  ea  ver ba,  quibus  aliquid denun- 

ciamns  magisquamdi(ponimus,vimdifpofitionisn6  habe 


uitflusefle^quiaeumhabercnon-licct.l.luliamis.J.i.vcrfi.dif- 
fcrencix  ratio,deaft.emp.quia  fi  fponte,aut  culpa  (na  pofTef- 
fionemreiamiferit,caidiouisnominead:ionemnpa  habet. 
l.fircm  quaramihi.ff,  eo.Verum  ccfireseuincatuif,  nonta- 
tBcn  ftatim  eius  Romine  de  eui(51;ionc  a(%io  compctit,fcd  ne- 
gocium  aliqaod  cum  ait  ero  geftum  cfle  oportet,cx  quo  dc  e- 
uiftionc  a(5|:io  effc  pofijt.!cg.i.§.idcm  Pomponius.verf qiua 


ttitMr. 


anc,acncprobationi$  quidcm,cumobiter  ,  &  aliud  agendo       tem  meamipfegeffit.dcpo.i.rogafti.verfquafincgotioquo 


proferuntur.I.iubcmus.dcIibe.cau.l.non  epiftolis.de  proba. 
quiritur  tame  hic  principaliter  iftius  profc  (fionis  caufa,  cun^ 
9apip;;5i;vccbaprolacacfleconftar,aliud  dicendum  efFe  vide- 
tur.arg.l.  tale  padtum.in  princ.cie  pad. 


AD  L.  IX. 


Nonidcirco. 


INhacIcgenihileftobfcruationcdignura,nifi  quod  error 
nonab  cofoIan>  qui  crrauit,  fcdab  eius  quoquc  hcrcdi- 
^usteuocaripoteft' 


■3jiOJM,VM  «li'  ■4tik><; 


(iam.l.folcnt.&T.fitibi  policnda,dcpra:fcr.vcrb.Icaq-,anno- 
tandum  eft  in  iis  cotraifiibus,in  quibus  domiriium  quis  tranA 
fcrre  tcnetur,eui(5tioncm  omnimodo  prxftandam  cflc.tan- 
quam  contra(%ui  fatisfa^um  non  fit,quta  rcs  data  non  eft:& 
ideo  ad  rem  ipfam  exintegro3gitura(5lionc  qaa;ex  ctidera 
contra6buadhucdurar.l.Iulianus.§.qai  fundum.de  ver.obli. 
I.  etiam.il.de  folut.I.qui  concubinam.  §.  qui  hetes.  de  lega.5. 
vt  videaturhoccafunondc  euidiione  agi ,  (ed  cx  conuen- 
tionepotius  ad  obferuationcm  contraiftus.  Nam  ecfi  nondii 
xeseuidaIit,iitameneui(Slioceneacur,  hocnomine  agipo- 
'•"  ""■'i''-'-"-^  KKK     i 


MI^ 


Franc^  *Duarem  Comme}tt. 


iMf. 


tcft,l.cumquis.§.qaikotnincn'.acfolat.d.irircmmeam.lQ 
caECcrisvetocoTitraaibusinquibustradctetantum.nondo- 
miniura  cransferrc  quis  cogicur  ,  «ipfo  contraAueuidtio- 
nem  non  debet.fid  fi  tradideric  cx  ipfo  contraftu  liberacur, 
quiafoluitquoddebet.§.i.qui.mod.toll.obl.  Vcrumhicm 
Htadicamhabcrcnonlicer.cxbono  &  acquo.&exnouacaula 
adlio  dc  cBiiaionc  datur ,  vc  quandiu  res  non  eumcicur, 
coDueniri  non  poffic ,  qui tradidit.l.  i. §.  vendiconvero.ft.de 
pcrmuc.l.j.iDfcaeo.d.l.4.&l.empcorera.infi.£F.co.  vttoque 
tamcncafu,etfires  nondum  cui«aafic,indiftmaeagtpoceIt. 
vt  de  cuiaionc  caueacur.d.  J.quifandum  &  d.vctf.venduon. 
AD  L.  I.  Emptorhdreditatis. 

HEredicas.id  eft.ius  (ucccdendi,  nulla  conuencionc  qui- 
ritur.fedhismodisquialege  introduaKunt,  veluti  ex 
^;;;;"teIlamenc9,vclabinC':ftacodcfercur.l.hercditas.fupradepa. 
4,ta4  '  (aisconucn.l.paaumquoddotali.fupradc  pa<a&:l.ftipula- 
tio hoc  modo  conccpta.de  verbo.oblig.  Poftca  vero  quam 
faeredicasquxfitaeft  ,  quia  proptium  patriraooiunihercdis 
fa(aaeft.leg.perprocuracorem.§.i.dcacquir.hcrcdit.l.ledfi 
plarcs.§.filioimpubcri.vetfi.euidla.devulg.&pupil.alienan 
&  in  alium  transferii  ex  pafto  poteft.vt  hic,&  toco  tic.  Dige- 
ftor.  &fupra  deaftio.velher.  vend.  1.  inre  mandaca.  fupra 

tnanda. 

Adverb..S#wi/'9j^j!7S-<^«/.HeredicateYendicainsvniucr- 

fum  hereditacis  ,  id  eft ,  damnum  &  lucrum  herediiarium  in 
emptorera.qui loco  heredis eft  traufic.  1.  i. in princ. & §.i. I. 
ficati.&  §.fin.dchcrcdic.vcl  aaione  vendi.  Non  quiares  fin- 

galares  hcrcditariae  vendita:  cenfeantur.l.vcnditio.  i .  §•  per- 
tmftirf  uenifre^^sc^.noTfolum.dehercdir.velaiaioncvendit.  See- 

^-''^"■'"-    nimheiedcmcflccxco  tantum  contraclu  prxftarc  teneiut 
vcnditor.verfic.cum  here  Jitatem  iure  vsniire.&  I.  quod  fi  fit 

hercdicas.de  hcredic.  vel  afti  nne  vendit.  vt  fi  res  heteditanas 
ip(e  poffideatadtraditionem  eatum  teneatur  ,  fin  minusa- 
<aiones  quas  habetearuranvi-nine  cmptoricedendoiibera- 
tur.di(aal.vcndicio.i.§.perxicniire.&§. nonfolum.de  hered. 
▼cl  a<aio.vend.  Vndc  ll  his  duobas  firi$fe:eric,etiam  perle- 
quucionerarcrumfingulanujipr^rtire  r-on  debet,vcfaic,& 

cli<3:o  §.ficuti. 

Adverb.^^w/^fw/^j.Hicdubicaripotcftjan  fumpcus  eui- 
\^»{Mm-  aioaisvcndiroremp.oiirrsftarcdcbcar.     Ec  veriuseft,fi 

^^TonT'  4'"«^^ .es fin'^laris : edi(.:.'cft , quii vcndicor mocalice defe^ 

«'«Lor  derecruptorem  tenecur.i.  f:  plus.7  4'§- mota  quxftione.ft. 

emftori  hoc tit.l.ouiabrcntsm.iafi.uaprocurat.fiueres deindc cum- 

j-i.^f^.rs  cacur.lct3tctuiaiudicis,kunoncuincatur,fampcusvend.co- 

diteat,   j^^ (i<4ieTe dus  defenfiouis no^ine  ,  quia  fi  defeaL^t ,  fuo 

farap:adefindcrcir.:ciligrur.  1.  quod  nififaac.vctfi.quiav- 

r.uiquilque.deoper.iibct.l.5.§.  icem  rilocum.  dealienac.iu- 

Defen.    di.m^uran.caufafifta.Barto.hic^&l.  veuditores.de  verb.obli' 

«/<r«j«/Wg.ir.Fanorm.incap.li.dc  venditio.&empcio.extra.Efteniai 

/"'         tieieuderelitemomninoiufcipcrc.l.fe:dctfihs.§.defendcre, 

de  piocucar.Quod  fi  defcnfionem  non  (ufcipiac  vendicor,te- 

^      nebicurobremnondefcafam,&in  id  quod  emptorisincer. 


Hertdi- 

tnte^vir. 

dltSt  IU4 

^niMcr- 
ffumin 


quod  nifi  fiat.conitincaal.quod  fi  fithcreditas.  Singulariuni 
vero  tcrum  nomine  famptus  co  deber,quarum  ncc euiftio- 
n;m  praeftacjvc  hic.ver.eui<aio  quoque.&  arg.d.  1. j.  fupta de 
fru(ii.&hc.expen.Sedquidfiomnesres  hereditariae  cuinca- 
turJEtveriuseft.qaiaerfinullacorporahercdicacia  finc ,  he- 
reditasnihilominusiuris  inte!!e<^u  nomcn  fuum  retinet.  1. 
hcredicatisappellatio.  devcr.figni.l.j.  §. heredicas.de bono. 
polTnon  ob  id  videri hcredicarem  eui<fiam  eflciquod  omnes 
rcsharrcdicar!xeui<^arfinc,&  ideohoc  ncmine  vcndirorcm 
non cencticonftac ,  cum fc hctedem cfle przfter.d.^.bono- 
rum.&d.l.quod  fi  hercdicas. 

AD   L.  II.  ^uoniamAUHs. 

IN  hiscontra<5libus  ,  inquibus  exnacuraobi-gacioniS  eui- 
<iiononpr«ftacur,ncccffariumcfteonominecaocionem  ^*'  '* 
interponi,l.r.lupradciurcdot.l.fidomus.§.deeui(5tiot:e.  ^^  fctur. 
leg.i.&l.ftipulacioncs.dc  vcrbo.obl.  In  czccris  vero  concca- 
(ftibus  ,  &  finominatim  cui<ftio  promiiranonfit,exnarura 
contrat^tusdcbecur.l.nondubicatur.infi.eo.  Vndequsritur 
an  cauciocui<Sionishocloconeceflaria  fuetit,  Vtnonalitet 
de eui<^ione  cencacur  donacor,quara fi  nominatim  id  aSum  ^"       , 
fit,& cercius  cft  cum qui fundum donauir,  ius  quod in  fundo  „g^,af  ' 
habaittransferrevoluifle.l.fidomus.§.  fi.&l.fiafubftipjto.  deeu$' 
§.hetcs fcraum.infi.de  I.i.noactiamquodaliud  promififfe<3«»«»  _ 
intelligatar  ,  ne  alioquin  poenam  liberalicatis  fux  patitur  ,  fi 
vltraiusdonatumaliquidabeocxigatur  ,  quod  lex  non  ad- 
mittic.I.ad  resdonacas.  dcxdil.edidt.l.librralitatc.dereiud. 
Conftacitaa;  fi  rci  donacz  cuii^io  contingat ,  no  ob  id  tencri 
cu  qui  donauic,quia  co  nominc  nulio  iure  obligacus  eft.  1.  lu- 
Iianus.§.quifundum.  infi.dcvcr.obl.l.ArJfto.§.fi.dedon.d.        > 
§.decui<aione.I.quocies§.plane.infi.fifami.fur.fec.dic.Ne- 
que  diftinguendum  eft,an  a  coucntionc,  an  vero  a  craditione 
donatiocc£peric,ciitradicionemanimo(^onandifa<fta  dona- 
tionis  caufam  pracceflSflc  oporccar,ne  nuda  fic  craditio.cx  qua 
iusnullumcransf^rcur.I.nunquamnuda.deacquirer.dom.I- 
taqj  qui donandi  animo  promific,ex caufa dbnationis  prorni-  Denatn 
fineintelligitur.ex  quacaufarem  donatamcraderccancuin-  remda- 
tclligitur,non  cciam  dominium  cransferre.  1.  fi  quis  ar  gent  u.  »'«'*'» 
§.finautcm.infra,dedona.§.perficiuntur.  Ir.ftit.de dona.co-  '*"'*'* 
iun<%a l.fi  ita diftrahatur.in  fi.fF.de  concrah.erap.  Na  &  fi  fti-  tenetur. 
pulatiodonationis  caufaaccefferit,  non  ideodare,idcftdo- 
minium  cransferre  c  gicur,qui  ex caula  donationis darc pro- 
mific,fcdcantumccaderetcnerur.d,§.finautehoc.  vcftipula- 
tio  qua:  donationi  adiicicuc  illius  nacuram  fequacur.  I.  fi  ftipu» 
lacus.ver.quia  no  verifimilc.de  vfur.l.i.  § .  fi  quis  lub  c5ditio» 
nc.fF.vc  leg.nom.ca.Ncc  re<5lc  coparatur  concra<ftui  vcndici- 
onis  donacio c^  adiuscui<%ionis accinec.  d.  §.  plane.  &  fi  ex  v- 
troq',concra<5lutradere  tantumqui^mifitdebeac.d.§  perfi- 
ciuntur.Na  precium  q»  przftac  eropcur  vcdicori  rci  vcndicar, 
cui(5lione  &  fimilcs  praeftationesjtx  xquo  &  bono  inducit.l. 
i.in  prin.de  rerii  petmu.l.emptore.§.S.ver.neq;  cnira  bons- 
'fidci.de  a<9:.emp.  At  ex  donacione  qus  mcri  liberalicacij  eft, 
nuUa  obligacio  huiufmodl  prz  ftacionun  donacario  aduerfus 


eft.I.cu.nqu3Erinjr.iudici.folai.eonian<aal.i.§.incercum.v-  donacoteacquintur.I.hociure.§.i.dcdona.d.l.adres  dona- 
bi  Accur.de  przto.ftipul.Incuiusxftimationcreifumptuum  t3S.NoobftachuicfentcC'xl.quidccem.§.quihomine.dcfo- 
habendaeftracio.I.  fiprocuracor.vcific.  &idcofrpius.iem       lur.!.vbiaucen5apparcc.§.fi.dcver.ob).&fimilcS,quib,roa- 


rat.hab.d.l.5.§.pe.de  aljcn.iudi.muc.cauUfaitJ.  Scdhaecac- 
upicud.-  (unc,  nifi  alia  radone  ius  faumfiluura  habeac  era- 
ptor,velqaiainiudiciocui(a!onisobtinu:c,&fumptui1qu<D- 
quccoademnacio  aducrfusvi(a:imfccucacft.l.  properatidu. 
§.fiacautcm.  f.ipradeiudic.  Accu;fiaf,Barr...&BaI.hic.vcl 
quiadi<aacondcianaciofecutaquidemnoi:cft,verurakqui 
dcbuit.  Habct  cnim  «raptor  regreflum  id  .ic  Ls  iu  Jiccm.d.^^ 
fii  e  aacem.Item  fi  liccm  fuam  m(Scx  feccrir ,  quia  &  furoptuii 
uo.minchoccafucenctur.  1.  fin.  fupradepoenaiad.quimale 
iud.Qupd  fi  culpain  iudicio  eui(5rionis  cmpccri  impucaripo- 
teft,quiahoccalureicui(ainoraiftea(aionemnonhabec,d. 
i.firem.$.i.fF.hocric.nihilominujfumpcuuninominea<aio- 
nemhabebic,  quirationerci  canquam  acccflprii  dcbentur. 
argl.3.fupradefru<a.&lic.cxpen.Ecdeniqueilludobferua- 
dumeftcircafumpcuaraexa<aionera,quod  intcr  concrahe- 
tes  conuenic,vc  hic  in  fi.&  d.l. vendicores.l.i.  §.  fi  conueniac. 
depofiti.  Ac  quocies  ius  vniaerfale  puca  hetcdiias.non  rcs  fin- 
gulares.autparciculacesvenditxfunc.fumpcusiurisvniucrla- 
fisnominefaiaos  vcndicor  cmpcoridebec,  quia  emjicorera 
iaris  vniactfalisnominc,fuofumptu  defenderc  cogicur.d.l. 


hcerlibcraturjquidareproraifit,  quafidorainiiitranftulerir. 
lUud.n.accipicdumcft  fccundu  caufamcxquaquisdarepro- 
mific,vcfifinccaufaftipuIarioconcipiacur  ,  oranino  inutilis 
fic.l.i.§.fi  circa.fF.dc  doli  mal.&  mcc.excep.Si  vcro  prsccffit 
caufa,&  cx  ca  dominium  iui  nacura  non  cransfertur,  vc  in  co- 
tra<2ib.donacionis&vcndicionis,quicradirioncm,n5demi- 
nii  ctanslarione  inferunc.d.§.pcrficiuncur.hoc  cafu  ftipuiario 
dandi  huiufmodi  caufis  adicdladominii  cranslacioncmnoa 
inducic,  fed  fecundumnacurarad:<5lorumconcra<!iuumin- 
tclligicur.d.i.fi  ftipularus.  Vcrum  fi  fcicns  rcm  aliena  efle  quis 
donaueric,fiquiddonaC3rius  ineararerairapcndcric,  &  rcs 
cuincacur  ,  huiusimpendii  nomine  aducrfusdonacorem  de 
doIoa<^ioncm  habec  donacarius,  non  cciamrcieui(flxno- 
minf.d.l.Ariftc.§,n.inn.&d.l.adresdonatas. 

Ad  vccb.2\(i«^e<f«<'/«/>4,3?(j.Quod  fi  cxuacura  contraftus 
donacioniseuicl:iodebececur,nulIopa(Sio  ,  aucftipulacione 
opuseflcc  1.  non  dnbicacur.inf.  eo.ric.Icd  curaatraditione 
donacionemcoEpiflein  fpeciehuius  lcgis  omnes  opinancur. 
Alioquin  fi a conucntionc incepecic ,  a<ilionem  dc cu;<Sl;oEe 
aductfu«  dooatoieo}  etiam  citrapadum  compctcre  exifti- 

mant 


In  TitSDeeuidiomhHS, 


Q: 


mant  Acciuf&Bar.hic.idemBart.Bal.&AccurCadd.l.  Ari- 
fto.inti.  Cutigiturnon  ex  padlo  nudo  quodrci  tradicioni 
adieAameil,a6tio  dabii  ur.canquam  ab  ea  tradicione  padum 
naJumroburacccpetic?l.ti  fapra  dcrcc.permu.l.lcgem.in- 
fca  d^donat.&l.lcgem.fupradepad. 

D  jcendum  eft,  ua  demum  es  patfto  tradicioni  rei  adiedto 
adtio nem  dari,ii  ex cclarione di(5li  padti  ad  concradium  prin- 
cipalemconrradiusittnorainatus  reciprocus  naicipocefl,  vc 
quia  principai.s  obligatio  aicipientis  pctfonam,  pa6lum  vero 
adicd:am,crademisconimodumr<;ipidt.  d.  1.  iegem.in  fi.d. 
I.fi.dctccumpermu.fupra.  Q^iodenimpnfcripcisvabisa- 
(5tioexIiuiu  ;raudipa6toderut:d.!.fi.contra(5^umreciprocum 
prscederearguitvnumexhisqjxenarrancurin  i.  nacuralis. 
in  prin.de prifcr. vcr b  Qu^i  ratione cum cx pa<ti:o  nudo de c- 
uidlioncprxilanda,  iiaci<.uncrai5tum  donarionis  iliud  refe- 
ratur,nondaturobligatio  reciproca,  cum  vtrunqaepadtum 
fauore  donatariiinterueiictic,  conllataifl(onem  nullainex 
eodem  padlo  tanquam  nudo  compecere .  i.  iurifgenciuoi.  §. 
fedcum  nulla.de  p,idl.§.quinimc. 

A  D     L.     III.  .^uirememit. 

I  Vandiuemproti  teaa  babere  iicet,quia  pollidec,de  eui- 
_  litione  a(5tio  ccflat.quie  tum  dcmum  competit,  cum  te$ 
illi  aufetcur,vtiiic.&l.f  (F.dea6bio.cmp.leg.haberelicere.§. 
tunc enim  nulla.f(.eo.  Adce  vc  qaamuis tem  alienam  e(Ie,vei 
alii  obliguam  conftitecit.fccutus  camen  fit  venditoc,qui  tem 
tradidit,qu£nondameuincicur,vchic.vecnc.quodalienavel 
ob!:gai:a,&c.  Cumenim  craderetantumveatiicorteneatur, 
&  caucio  icm  de  eui(flione  pracft  ire,ttadicione  tei  3  principa- 
liobligacioneiiber,ituseft§.i.qiiib.mod.toi.obl.coniuni5ta 
l.n  icadiftrahacur.iii  fi.de contrah.empt.  Accur.in  i.cum  plu- 
rcj.in  fi.flF.eo.   Ncc  prius  cx  ca  itione  eui(5lionis  conueniri 
poceft,quam  coiiditiocacicapromi'1ioniseuenei:ic,ideft,qua 
re.ncuincico.icigsii.i.  1.  4.  dca(5t  o  emp.l.i.vetfvenditoc 
v-to.tF.  lerer.permut.  Qu^i/inoudumres  rradita.velintc- 
grumpietiam  foiutumnoueft  ,  cum  adhic  darfc  a(5tio  ei; 
concrac5l!ivendicionis,djnecquoJexeoconcra(5badebetur 
pcr'o'iKJmfir,qaaE  ex  bono&zquoprslliadafanciniadi- 
ctumemp  i  venient.  l.fipoftpccfe(3;am.infi.infcaeo.  vtlic- 
uicffcioim  nincat,  etfi  nondumreseui(5i;a  dicatuc,pofli:cm- 
p:or  ea  exepcione  fe  tueri  aduerfas  vendicorcm  pecentcm 
St  ressie-  ^^^  yeaditf  ptecium.d.l.fi  poft  pecfeiilim.in  princ.lcero  fi  f  es 
fnoTith-  vend:iapignotiobiiga:aeflerepericur&nondum  raditafi^ 
ligatalit,  au:  pretium  foiutum  noneft  ,  eadem  excepcione  tutusecit 
habet  *rf  emptor.  Sed  hicadiioncmexemptohabet.vccogacur  ven- 
txctfti»-  d^tof remobligicanpignocisvinculoliberare.l.  ex  hisprae- 
*""■       diis.infraeo.lccmfiremaI'enamfciensquisvendideri[.Cum 
eaimdolummalum  abclfe  a  contratStu  empctonis  praeftare 
(iebeat  vend  tor.propter  dolum  tcncbtur  in  id  quod  empto- 
tis intereft  rcm  fuam  fa(5lam  non  effc.i.leruus  quem.  §.  fi.  de 
a(5l.emp.  idqjinpcEaamdjiiconfticucum  cftadueifisvea- 
ditorem.qiittadcrctanti.m  tcnetur^nonetia  n  dominitim 
tcansferre.d.l.fi  ita  d  fttahatur.in  fi.d.i.feruus  qiicra.  in  fi.  lis 
itaque  cafibus  non de  eui(5tionc agii ur ,  &  id  quod  n<  ftrain- 
tereft  rem  cui(5Vam  cfls.quiaiudicioreseui^Sla  non  elt ,  &  fic 
de  eaiilione  aftioccflat.  1.  nontamen  conlequens.  tt.eod. 
S.dvclcxccpcionisiutcpretiumtctinetut.d.i.  fipoftp.^ffc- 
(Slara.vei res  obligata libcratur.d.l.fi  ex  iis pridiis.vel  prop  er 


i.conmn(aai.(ciendum.i,§.dcinde.fnfradc»diI.rdi(ao.ficq; 
cpptionifimilimusconcra(aas,fipropecunia(pecicmfolui 
conucncricvc hicin  fi.&  I.  naruralis.§.  1  .fF.depr^fcrip.  verb. 

conftar  tauquamconcra(aaempaone,vtilemdarii(5lioneni. 
ex  empto  ci.qui  pro  peiuoia  (pccieti)  \n  (olui  um  accepit ,  fi  ea 

fpeciescuincacui,vcinhaclege,Scdi<5til.eleg3mer:1edcon- 
tra(5luspermutationis  empiio.ji  fim:lise(t.d.§.dtiiicie.&l  i. 
dc  tcrum  permutat.d.i.natura! }.  §.  i.  &  tamen  fi  conuenetit 
fpeciemproipeciefoiui ,  qui  contra(5l(is  pcr.r.utauoniseiie 
videcur,l.i.decontrah.empc.d.l.naturalis§.i.redeiiideeui. 
(5ta,nondeeu!6lioncvc!hexemptoagitur,  (e-i  ex  Dtincipali 
obligacione.  1.  fi  qiiis  aliam ,  de  (oluti..nib.l.  hbeca.  (upra  de 

Ientenr.&interlo,omn.iudic.kcmfifundumin'o!utumdo, 
vtabcaobligvioneliberer,quapec«niamdtbec,ire!)igituc 
contrac1usinnoninarus,dovcdes,re!ebracuse(ie.(vhilenim 
aliudeft  iusob!igacionJsrcmitcerequamdare.l.fimul;er.de 
eondi(5t.caufda.a.  Ecpercon(eq.iensfundcdiin,ie  cuuSto 
non de euiftione agicur.l.h .in  fin.de condii5t.cau(. Ha  . (cd m 
idcond  diodacur,  vciupnftmam  oWigacionemreftitua  ur 
pecunii  dcbicar.l.fi  quis  accepto  cu!erii  .ft.  de  condi£5t,cau.da- 
ta.Rutfasfipecuniimdebeo.nonalitcrlibcror,  quan  (i  ac- 
Cipientis  creditotis  ftcerf.ita  vt  ab  eo  aufcrri  no  poifir.Quod 
fi  auferar  ur,hberatio  no  coaringcr.  Qunimo  ex  prftina  ob- 
ligationedirc(5taa(iiiocompetit.l.deferre.§.fi.&  i.Titius.  de 
iurc  tifci.  Iraqj  fi  (peciem  p-^o  pccunia  dedeto,eadcm  racione 
accipiencis  ea  ticri  debet,vt  naturam  (eruet  fpecics.cuius  ioco 
fubrogatur.l.fi cum.§.miuriarura.ff  fi  qaiseaucio.E  fi ipcci- 

csqaaspropecunialoluituraGcipiendsherideb-acficainca- 
rur  ex  pciftina  a(5lionc  ag  :tur.d.l.fi  qars  aliam.I.fi  tcrr,  mcam. 
defoiat.nonsuccmvtilicx  cmpto,vihic.  Ecdeniqjfiex.  aa- 
fa  tcaniaaionis  fundus  pro  aiio.dc  quo  concroiieifii  erac  t-  a- 
ditui  fic,quem  deindc  euinci  contiger  it,  non  vtilis  cx  emp:  o, 
n6icempiiftitiaa6tio,fednec|uecondia:ioobca'j(am,vcin 
priftinamobligationemrcft.cutiofiacvcrumintciqjodin- 
tcrcftpraficripcisveibisataiodicur.l.  fiprofindo.  Cpradc 
tranfa(5t  D  cendumeftquo   e^coiiuenerir,  vcalmdpioalio 
decur,non3hterliberitionem  concingereapfraiob!igjtio- 
ne ,  quam  fi  res  q  ix pro  a!a darur  accipiencis  fiicquafi  id  a- 
citeataumrit.d.i.fiqaisaliain  E  fiaccip  encisnoafiac.pnoc 
obligatiodaret,  &exeaagi  poflicd.l.iib-ta.veifi.vciobde- 
bitumteddendam,&c.Idque vcrum eft,&  (\  pro pecunia  nu- 
meracafpeciesinfolucumdetur.l.quire^.deloluc.arg.d.l.de- 
f crrc.in  fi.&  I.Ticius.ds  iure  fifci.Ncc  emm  prior  com  ra(5lus 
nouacur,vc<xJjtionein(olutum  .gicancuin  p  iflir,  noti  et- 
iam cx  prscedenci  obi  gacioae.d.!.ljbcca.& d.  1.  (\  quis aliim. 
Q^inimo & ptaeter  a<5tiuncm  ,  qiiae ex pi ycedeniicontra^^tu 
adhucdurat,  vtilisad  ocxempcocompetit ,  fipropccunia 
fpcciesdjiafi  ,tanquaajcoiiti3(5tae  i^ptiovidcnur,  nonra- 
mcnquodveccconcra(5lafi..d.  I.  el<.gintcr.inpiinc.&  vcrfi. 
imo  vti!is,coniun(5ti  l.fi  ita  (criptum..jehered.uiftic.     Et  fic 
noneftarguenduma  cjnrra(5t  1  peimurationis,  veiconcra- 
fiumn  jminaro.dovcdes,  &fimi!ibus,  cumnullus  nouus 
contfa.Suscflebratusfit ,  nullaitem  (ubtogatiofi.-npi  cirer 
fi(5li,vi  nonai>ter  a  prioriobiigatione  reetflum  ficd.leg.fi 
qmsaham.d.l.quircs.  excepto eo cafu ,  quocx  caulatranfa- 

dtionisfundusiraditusproaliofundocontrouerfofuir.Tiinc 
enimptiftinaobligationoninftauracur,  neliccmfemelfini- 


doium agitur.d.lTferuum qucm.in fi. Nam in di(5tis (pecubus      "™ da aouoinftum conrmgacleg  quarauis fapra dc rtanfa- 
inquibasvelcuiaioimminet,veiresobiigatarepetitur,iibe        <ai='U.Scda(5lione  prs^cnpcisvctbis  agttur  inidquodinter- 


tabiturveaditbtfttifdandoeui(5tionis,i(cm  libcrationis  no- 
mine.d.l.fi  poft  perfe<5tam.verf.fi  fatis  ei  non  fetatut. 

AD  L.  IV.  Siprxdium. 

EXhoccefcriptonotandumeftaliud  proaUo  confentien- 
le  creditore,non  etiam  inuito  folui  pofle.§.  i  .quibus  mo  ■ 
'^merit.  distolhcobiig.l.i.§.mutuidatio.infi  dcrcb.credic.  Vndcfi 
uftlit'*-  pto  pecunia  nuracrata  voiuntaie  creditotis  foiuacuc  praedi- 
titrfr»-  um,cuiusdeindeeui(5liocontingat,dubitaripotcft  quen<ad- 
dmmcre  niodamcreditoriconfaltumfic.  Videturenim&  principalis 
qmmei»  obligatiodiflliiutadationcptidiiin  foiutum  ,&  nuiium  ne- 
ti  eoHfit.  gotiaiB  fubcfle  ,  exquoeui(5tiopfaftanda  fit.l.eKganter.in 
Lnurm  ptin.depignor.aA.Verurahicaiicertcaditum  eft:namhiccx 
€*iu*ui.  contcaduvcnditionis.&iisquivcnditionifimiics  funt  de  e- 
«M»«f.    uii^toneadtio  dacuc.i.nondubitatut.iafra  eod.  &  1.  fciendu. 


eft.d.l-fiptofaodo. 

AD  L.  V. 

Ex  iiiprAdiis.verfvt  ea  a  creditore  liherentur, 

NOnetgodceoi^aione  in  idquodintetcft  ag'tuc,  quia 
noadumreseui(5lacft.l.quicem.  vbidi(5tum fupraeod. 
Sedin id aftio dacuc,  vt  pignoris  vincuio  res  liberetur ,  quod 

quidcmccrtiifimumeft.finondumresvend  tatradiiaficaut 
pcccium  non  namecacum,vc  in  fpecic  haius  legis  conftac.  i.in 
venditionc.de aftio.emp,  Seddubitatipotcftan  idemquo- 
quedicendumfit,tetfadita,&pfecionumerato,quafitenea- 
tuf,qui  rem  vendidiceam  liberam  pra  ftarc.Et  veiiut  vidctur 
emptionc  fimplicitcr contra(5la.rcm  qualis  cft  cum  fua caufa 
intclligivendi:am,nonetiamIiberam.i.cumvendcres.dcco- 
trah.er^ip.&i.ahenario.  eo.tit.&l.  pen.co.hoctic.vtquam- 
uiseacibligatafit,  quamdm  tamcnper  hypothecaciam  nan 

KKK     j 


f^enditor 

tenetur 

refittue- 

^eempto- 

iripretia 


^Ui 


idad 


rem  ^en- 
ditamii- 
her/indti 
fiiuit. 


iuS 

aufecciir,conueairt  vciiditor  co  nomine  nullo  modo  poffit. 
«l.l.qui  rem.fupra eo.& l.haberc liccre.ff.co.  Qua  raiione vt 
plurimum  in  venditionibus  adiici  folet /«««^«w  Itbernm  pra- 
yl^r^l.quoniam.^pra  de  compen.flc  l.cum  ab  eo.  de  contrah. 
emp.l.cumftipu!acus.§.fi.ff.devcr.obli.&l.cumtibi.infr.ep. 
Vcrumetfiexipfo  contraftures,vcliberapriftandanonur, 
nifi  id  nomioicim  conueniat.d.l.cum  vendcres.poteft  camcn 
ex  bono  &  aquo  agi.vt  rem  pignori  obligatara  venditor  libc- 
rct ,  non  etiam  id  quod  emptoris  intereft  rem|  obligatam 
non efle.lcg.creditor.§.pridmm.  vbi  Pau.  Caftren.  de acSio. 
emp.coniundal.quoties.fuptadeiuredot.Quemadniodura 

feruicuces  qu«  a  fundo  vendito  debcntur,tacite  quidem  ttaf- 
eunt,&  fundi  pofleffbrem  fequuntur.vt  carum  norainc  ven» 
dicordceuiftioneinidquodintcreft  nonteneatur ,  fidein- 
deeasdebericonfticerit,quia  fundura  liberumpra:ftarinon 
proraific.d.l.pe.ff.co.tenebiturtamcnexbono&  asquoem- 
ptoriprsftarcquanto  minotisilleempcuruserat  ,fi  fctuitu- 
tes  dcberi  intcilexiflet.l.quotics.dc  xdil.edid;.  Idque  ccrtius 
eftjfiemptordebicuraperloiuit,  vt  remvenditaraliberaret, 
tuncenimavenditorc  repetetpreciam,  quodcceditoriprx- 
rtitit,nealioqui  Vcndicor  cum  iaduraemptotislocupletior 
ftaceius  beneficioliberaf  us.!.refctiptum.§.i.  in  fi.dc  diftraii. 
pign.l.cumpecuniam.dcnego.geft.Cumenimproptercon- 
cradumemptionis  idprecium,quopignusliberaturaeft,ab- 
fitempcori.ineipitex  emptoagipofle.l.^.ff.deadl.erap.  Et 
deniquefi  remfciensqais  obligacamveudideric  propterdo- 
lum  non  tantum  liberare,fed  ciia  in  id  quod  intcteft  tcnetur. 


Franc.Duareni  Comment. 


AD  L.  VI. 


Nondubitatur. 


KndeB. 

ri»turde 

«uiiiitni 


Naturtt' 

liacon- 

trallnt 

admini- 

tula  COH- 

trailus 

dicMtur. 


Conueni 

ripotefi 
neeuiiiio 
frt^c- 
tur. 

Conueni 
rinon  - 
fotefl  ne 
^enditor 
dominii 
rei^ien- 
ditA  tras 
ferat. 


DE  euidione  aftio  exnatura  contradlusmagis  quamcx 
ttonuentionepraftatur,  vtetfieo  nomine  nuUapadio 
intercefletir,re  camen  eui(5la,eaa(Slio  detur,vt  hac  iege.&  l.fi 
in  vendirionc.ft.eo.l.quodfinolit.§.  quia aflidua.de xdil.c- 
did.Q^aedam  enim  (untnaturaliacontradius,  quiadiiciex 
conldecudine  folenr,&  contradlum  ipfurti  fcquuntur,  qualis 
eftdeeuiftionecautio ;  quicumvtplutinium  inconttadlu 
empcionis  promitti  foleat.lexpro  confaetudineilliusftipu- 
lationem  interpretaca  eft,vc  &  fi  nonnunquam  pr^cermitta- 
tur,lextameneamiiitetcefl[iffcfingat.d.§.  quiaaffidua.  Alia 
ctiam  rationc  natutalia  contradus  confiderantur  ,  qualia 
funt  ca  qus  lex  pro  contrad uum  diucrficace  fingulis  contra- 
iftibus  fingulatiter  adicripfit ,  tanquam  cumipfocontradku 
iuftirationenacacirevideancur,  velutiincontradu  depofici 
&  fimilibus,qui  dancis tantura  gracia  fiunt,  folum  dolum  ac- 
cipiens  priftat ,  nefibi  daranofum  fitofficiumi  quod  alcc- 
tiuscaulafufccpit.l.fi^feruuscommunis.^.quodveio.ff.maa- 
da.  Item  in  his  concradlibus.qui  vtriufquc  gratia  celebrantur, 
do!us,&culpavcnic,quiacomraunenegociumgeritur.l.con- 
tradlus.de  regu.iut.l.fivtcerto.§.nuncvidendum.coramod. 
Et  ha;c  vttoque  cafu  effedum  ipfius  concradlusnoneriam 
formam  auc  fubftantiam  refpiciunt ,  ob  idque  adminicula 
contra(5l:usdicuntur.I.pa6taconuenta. ff.de  contr3hcn.emp. 
l.coniundba.l.  i  .§.ufi  vfusfr.peta.  Qua  ratione,cum  concra- 
St\i%  ipfi  a  nacuralibus  non  pcndeanr,quinimonaturalia  ex 
ipfis  concracSlibus  pendeanc,&  feparata  fic  eorum  forma,  (eu 
fubftantia  ,  conftitutum  eft  ,  vt  natura  quidem  comra<5lus 
pa(iboimmutatipoflit,  fubftantiaverofaluo  concraiSbu  non 
item.d.!.pa(fla  conuenta; !.  naturalis.  §.  fed  fi  facio.verf  &  ^o- 
teft  mandatura.ff.de  prakri.vcrb.l.Iulianus.^  .fi  quis  tem.ff. 
adexhib.Vndeconueniripotcftnc  euidiopnftetur.  1.  em- 
ptorem.§.fi.v.ibidem  ait.de  a(^io.cmp.d.l.pa(^aconucnta. 
1  quxritur.§.fivenditor.dezdil.edi(f);.  Saluuscnim  contra- 
(fliis  emptionisremanet.etfi  ius  eui(5lionis  remiferit  enlptor. 
d.J.fivendicor.d.l.  pa(ftaconuenca.  ver. quoniam  empcionis 
fubftancia  a  conirario  f  enfu.  Verum  conueniri  non  poceft,nc 
vendicor dominium  rei  vcndicz cransfctat.  I.  cum  manu.J.fi. 
decontrah.empr.cumraraendominii  rranslatiofubftantiam 
contra(3:useraptionisnon  refpiciat.  Quinimonecdominiii 
rransferrelecundumconcratSusnaturam  vendicor  tenctur. 
l.fiitadiftrahatur.J. i.&l.  rera  alienara.  ff.de contrab.empt. 
Dicendum  eft  necefficacem  cranslacionis  dominii  contra- 
<£luivendicionisnonineirc,ecfi  cffedusilliusincoconfiftat, 
vt  cum  rern  tradere  venditor  tcncatur  ,  inconfequentiam, 
fi dominus  eft,dominium  quoque  ctansfene  cogeudus  fit.  1. 


ex empto.dca(5i.emp.    Vnde fi  nominatim iSfara  fit.iie do* 
minium  rei  vcndicae  iu  cmpcorem  tranfcar.ab  eo  la:fa  cft  cm- 
ptionis  natura,vc  nuUius  prorf  us  momenti  fuifle  videatur ,  vt 
nepofleffioquidemtradita  videatur  ciusrei  qujeiurcdomi- 
niiauferripoffic.'.5.inprinc.dca(5kio.crap.  Acvbinon  agitut 
cxpreffim  de  dotninio  non  transferendo ,  acStio  de  eni(5iionc 
fupereft,firem  euincicontigeric ,  l.fiin  vendicione.ff.tod.& 
inhacnoftralege.Ecideoeftefiumfuutnvenditioconfequi- 
cur,quiainidquod  intereft  venditor  condcmnacur.  d.l.fiia 
venditione.     Eo  vcro  cafii  j  quo  dedominiorransfetcndo 
cauturanoneft ,  cumhxcJconucntioeffe(5lum  venditionis 
omninotollat,venditionemcontra(fiam  non  cflelex  fingit. 
l.cummanu.infi.&I.Lucius.depo,  Quemadmodum  &  non- 
nunquam,fi  adminicula  qux  fupra  diximus  naturalia  contta- 
6tus  effe,efled:umreivnmerfumrefpiciunr,  contra<5tum  in» 
utilemrcddunr,nifiacceflerinc.d.l.i.§.i.fivfusfru.peca.Nam- 
quefxpccontingit,  vtexpteffa  quzdamnoceant,  qux  non  Sifdam 
exprefla,quamuistacitcinfinc,obftitura  nofint.I.  nonnun-  ^''flf'* 
quam.dccondit.&dcmonft.Illudoraittendum  noncft,  ctfi  auJltort 
a(3:um  fit  nc rei cui(%io  prxftctur,non idco  dencgari  emptoti  expref* 
preciirepetitioncm,firesabeoauferatur.   Alioquiaducrfus  nonng. 
bonx  fidci  iudicium  eflet,fi  preciura  vendicori  haberc  licerer,  '«»'r 
empcoriveroresipfaauferrecur.d.l.cmptori.infi.nifi  id  ho- 
ininadm  a(5lumfit,arg.didi§.fi  venditot.Cyn.hic 

A  D     L.     V IL 

{^uthore  Uudato. 

AVthori,idcft,eiaquoqui$iusinre  comparauit,fieui- 
6lioimmineatdenunciandumeft,vtinfraJ.  proxi.  non  "^^'^lL^t 
ctiam  fideiuffori.qui  cius  cuicaionis  nomihc  interceffit ,  vt  in  llrm^c^. 
haclege.Suflficitcnimiisdenunciaturaeffc,  quorum  in  pti-  traau 
misintereft  ,  etfi  aliorum  pofteriore  tamcnloco  ,  intercflc  '^^"^"*-. 
poffir.l.i.§.denunciari.ff.dcventr.  infpic.  1.  cum  adoptio.de  *""' 
adopt.Fidciuflor  enim  in  caufa  cui(5tionis  interccfli .  ,qux  cui- 
&\o  commitcitur,fi  rem  euinci  contingat,denunciatione  au- 
thotifataa.infraco.d.l.proxi.PcrfonamcrgovcnditctJS,  n5 
ciiamfideiufforis  infpicimus,quiainid  fidcmflor  incerceflic 
quod  ex pcrfona  vendicoris deberetur ,  vnde  culpa  vel  mora 
rei principalis  fideiufforem  obligat.l.fi  fcruum.J.ounc  videa- 
mus.in  fi.&l.mora rei.de  vcr.oblig.  Idqucverumcftquam-  ii»oma. 
uisfidciufforcaufamagi  deeui<Stioneignotauerit ,  vt  in  hac  ^°^'^'- 
lege.Curaeniminomneracaufam  euidion^sintcrcefleric.l.  "*^" '"' 
fi  quid  proeo.J.fi  nummos.de  fidciuff&f  nunc  videamus.  "dTJuiai- 
Fruftraadmonendusefteiusreinomine,  in  quamnomina- «««. 

tim  confenfit,&  quam  idem  prxuidiflcdebuir.  I.magnam.  in 
fi.inftadeconttahen.velcommit.ftipul. 

AD     L.     VIIL  Emptorftmdt. 

ADhocvt  deeui<aionea<aiodetur,reminprimis  euinci 
oportet.l.  1.  J.  vcnditoti.dercrumpcrmut.&l.5.fubra 
eod.Nccaliterreseuidadicitur ,  quamfiiudicioeuidtafit.l. 
non  tamen&confequens.ffhoctit.Iudicioveroeuidla  non  ^*'"*' 
dicitur,fi  doloaut  culpa  cmptotiseui(5lafit.l.fitemquxrai-  «,<3*  ^. 
hi,^.i.ff.eo.Atquidolumlexptxfumic,ficumempcoriudici-  '-"«■.    ' 
umeui(5tionisauthoridenunciarepoffit,nondenuhciaucrir, 
tanquam  venditot  patatiores  caufx  probationes  habitut us  cw*/i 
fici  emptot  vero  minus  inftru(5lus  folus  caufam  defcndere  f^^f" 
dolo  videatur.l.fifundo.§.i.ff.eo.  Quatationcconftituitlcx  T'*'  *'* 
dcnunciandumeffeauthotieuidlionif  iud  cium.vthic.  &in-    'il^^f 
fia  l.proxi.I.i.fupradcpcfico.&commo.teiven.vtipfe  cau-  "unj^' 
fx  adfit,&  oranis  coUufionis  fufpicio  tollatur.l.fi  fufpe<5ta;  de  *l^' 
inoffic.tefta.&l.fi  proluforio.de  appeJ.Idcm  quoquelcxpre- 

fumit,fiempcoreabfencc,vclpcrconturaaciamcondcmna- 
cioeui(5liom"sfecutafit,vtihhaclege.vctf^fedecfi.  Nequcc-  ' 
uidtionis  iudicium  aduerfus  empcorcm  pronunciatum  cft 
quod  malam  caufam  habuerit ,  quinpotius,  quiaabfens& 

contumaxfuit.l.fiideo.ff.cod.Idemfiperimprudcntiamaut 
iniuriamiudicisfcnrentiaeui<5ti©nis/equatur.  Nequeenim 
authotinocetiniuiiatmptorifa<5la.l.fiper:roprudcntiam.ff. 
co.&inhaclege,fecundorcfpon.  Cautumitaquevruque  c- 
tittamimhoriiquameraptori,fidi<5la  eui<5lionis  demincia- 
cio  pcxceflerit,  authori  quod  caufam  ipfe  velut  proptiam  cx 
fideadurusfic,empcoriquodpoftdenunci.itionempericu- 
iumeui(5lioniSadauthoremfpe(act.l.i.fupra.vbiinreaaio. 
Nccpotcftvcnditotqueti,  fi  ptxfcnseiiudicio  affuit ,  q«o 

tem 


In  T^it.T)eem^ion'tbHS\ 


\U9 


minetiiu 
^uod  tn- 

ntMit. 


rem  euinci  contingit ,  ciim  appcllare  potuerit.  1.  Het  ennius. 
§.i.fF.eod.l.a  fentcntia.ff.de  appel.Icem  minusiufte  conque- 
iiturvendicor,ripereumfl:etetit,quominusin  iudicium  vc- 
nirct,  cumdfenuntiaiioprxcciirerit.  d.i.  &ideo.infi.fF.eod. 
Sed&  quamuiscaulam  euiiSlionisagifciueritauchor.lexta- 
men  adhucdefiderat  denunciaiionem  prscedcre,vt  lici  adflt 
venditor.  Nec  enim  ideo  tam  denunciatio  fit,vt  caufam  agi 
fciat  venditor,qu3m  vt  ipfe  in  iudicium  veniat,&  caufam  ipie 
defendat.l.cumfucceflores.^.i.infrahoctit.Qupcafu  eciam 
rcicntidenuntiandumcft.l.denuntiafle.vbiBart.fF.adlcgem 
luliamdeadult.  Etalibi  tradiditlex  faltem  procuratoricfle 
denuntiandum,quamui$caufamaginon  ignoraueticvendi- 
tor.i.fididum.J.  fiprxfcnte.  coniuncfti  d.l.  &ideo.infi.fF. 
eod.Nonobftatl.i.ff.dcaft.cmpti.regulac.eumqui  certus. 
ff.dercg.iur.in(J.&l.f£Epeconflitutum.§.i.dereiudic.Inhis 
enim omnibus  iuribus(cicntiatantum,non ctiam dcnuntia- 
tioTcquirebatur.Etdcnique  quiripDteft,quandodidade- 
nunciatiofieririebear.  Er  vcriuscft  (ufiicere,  fi  modoantc 
pronuutiatum  iudiciui»  f  ada  fi:.  I.  li  rem  quam  mihi.  §.  fi.  ff. 
hoctic.  I.libeia.rupradefcnt.  &  inietlocuc.  omn.  iudic.Lfi 
cum  quasftio.inf  ra  cod.&  cap.fin.cxtrade  cmpr.&  vendit.Et 
ita  accipi  dcbet  i.qui  concubinam.§ .  fi  hxres.fl.de  legat.  3.  V  t 
ill3verba,i»^;f>«mt<ri7a)i/4r»r,interpreteinuf,idcft,(cntehtia 
feratur,n  modo  non  cfl  in  caufa  conclufum ,  vel  renuntiatil, 
vidcfinitiuafcntentiatcs  terminati  pcflit.d.l.fi  tcmquam 
mihi.in  fin.argum.cap.paftoralis.  §.  nifi  iudex.extradecaufa 
pofr&  proprietat.Niii  &  hoc  quoque  cafu  omniaiura  adhuc 
integraeflent:tunc cnim etiamfentcntiaeuidlionis  lata po(^ 
fct  author  in  iudicio  appcilationit  iu£  fuum  petfequi.l.ita  de- 
mum.s.  dcprocu. 

A  D     L.     I X*  Si  controuerjia^ 

lOmmifla  euidlionc  in  id  quod  erliptoris  intcreftrera 
euidfanoneffcexnaturaadlionisempti  fit  condemna- 
tio.l.fiin  vcnditione.ff.  eod.in  qub  &  litis  futnptuum  ratio 
quoq;  habctur.l.^.^.pen.ff.de  alienat.  iudi.  mutan.caufa  dik. 
Huc  pertinct  quod  diximus  adl.  i.  fcipracod.  Sed  etfiquid 
impendit  inrememptot,quorescuidapretibfiorfaft3  fir, 
nonneeius quodintereft  id  ipfum  a  vendicore  confcquetui? 
Haic  quiftioni  rcfpondet  lutif  onfult.ini. Ticius.  ver.  dc 
fiimptibus  vero.de aftio.  empti.&Impcratot  in  haclege.  in 
fin.  Qupd  fi  rem ipfe  poffideat ,  &  dum vinceretur, iurc  re- 
tentionis  eam  impenfam  ab  euincentc,vt  poteft,non  eJccgit, 
tanquamculpafuaeocareat  quodimpcndit.ab  authore  iii- 
dicio  cuicStionis  non  repctct.Kdenique.§ .  i.  de  adion.empti. 
&  l.fuper.iofra  eo.  tit.  coniundla  1.  in  fundo.  &  1.  fumptus.de 
tei  vindic.&  leg.Paulus.de  doli  mali  excep.Quemadmodum 
nec  auchotem  obligatum  habet  emptor,qui  culpa  fuacui- 
dlionempafluseft,  vclcmptipoffefnonem  fpontcamifit.l. 
fircmquam.§.  i.ff. eo.  Vndehuiusiegisfpeciesaccipienda 
"  cft,emptotenonpofIidente,quo  cafua<5lione  cmptiaven- 
ditorcimpcnfamrcpctit.d.l.  idque  lulianum.^.  i.  dea^io. 
empt.  vel  eo  cafuintelligi  poteft  quod  omnimodb  impcn- 
f  am  debet  venditor,qui3  fciens  tetn  alienam  vendidit.d.l.id- 
quc  lulianum.  vetfic.  in  omnibus. 

A  D     L.     X.  Sijinesagri.  - 

Slue tota  tes  vendita ,  fiue  pats  illius  euincatut  emptor  te- 
grcffum  habet  aduerfus  venditorem.  1. 1.  ff.eod.  Si  itaque 
fioe^ifundi  vendici  falfo  demonftrauit  autbor,  quiapartctri 
eius  fundi  intra  eos  fines  euinci  contingat ,  ai^ionem  de  eui- 
€lioaehabetempcor.l.quifundum.ff.eod.Lfifetuum.§.i.de 
a6iion.cmpc.&  in  hac  lege.  Vcrum  cum  pro  parte  tei  euicSiio 
fit,mulrum  incercft ,  an  pro  diuifo  ccrti  loci,  an  veto  indiuifo 
exhisfinibus  quidemonfttatifunt,quota:  partis  eui(5tio  fiat. 
t^riore  namque  cafu  loci  e\i\ik.\  bonitatcm  ptsftat  authot, 
pofteciore  eius  quotz  qua:  cft  cuidia ,  duntaxat  xftimatione 
adtotamcemhabita.d.Li.ff.eod.d.l.quifundum.l.bbnitatis. 
jf.:.!ia4   l.exmille.§.pen.illotit.Bonitatcmautcmhoclocoadptctiij 
rsituia&  conuentura  referendu  eflc  veiius  videtur,vt  (i  fingulas  fundi 
^nomodo  paices  eerto  precio  vendu^  (int,  vna  euidla  illius  bonitas  non 
^f/.-man-  m,anci  rcs  efTc  pofliit ,  fed  quanti  vcnieric ,  accipicnda  fit.  1.  fi 
"■'"■     taudo  tradito.ft.cod.tit.Quafi  tanti  res  efle  iiidicetur,quanti 
vendicaeft.Li.§.fih«tespcrceptofundo.adTrebelLNamfi 


quid  emptoris  ptitet  tei  pretiuhi  ihtfercft  ,  aiflione  empti 
confequetur.l.cuida  te.  1.  ff.  eod.  Idcm  fi  non  fingulx  parteS 
certoprctiovenditx  fint,fed  vraa  res  totavxnietir,&p3r4 
pro  indiuifo  deindc  euincitur :  id  enim  eius  partis  euicSx  bo  • 
nitatisquidem  xftimatio,  fed  ea  bonitas  pro  qualitate  loci 
fi ngulariter  ad  pretium  conuentuni  rcfetcnda  eft.  arg.  d  .L  fi 
fundotradito.EftqUetatiodifferentia:,quod  cum  proindi- 
uifopartcmeuincicontingit,bonitasccrtiloci  aeftimati  non 
poteft,quiacertuslocus  cuidtus  non  cft.  Quemadmodura 
&  cum  maiorem ,  quam  tiaditus  fit,  modum  fundi  cfle  affir- 
mauit  vcnditor  pro  bonitate  eius  Ioci,qui  non  extar,xftima- 
tiofierinonpotefi.d.l.fifetuum.§.i.  Veiumalibitiadicum 
cftjfi  pro  partc  homo  cuincatur,  de  cuiftioncadionem  nori 
cffe,nifinominatim  id  conucncrit.Lfidili5lum.§.inftipula- 
ne.ff. cod.  Sedvctiuscft,ncpaitisquidcmcui<itionemillic 
fuiflcjcum  pars  hominis  emtoriaufcrrinonpoffit  cicrato- 
tius  corporis  intetitum,  vt  vcl  totum  bominem  euinci  necef^ 
fcfir,vcl  nullolmodoeuincL  Quemadmodum  fi  pattemin- 
tcgialcmdetotoademctijs  ipfum  totuhi  cottuit.  1.  cumqui 
xdes.de  vfucap.  Atq;  non  alitet euiftio  committitut ,  quam 
fi  rcs  ipfa  vcl  pars  cmptoti  aufe  ratur.  Quandiu  cnim  rcm  ha-  Qaandi» 
berclicctjccflatdceuidioncadio.l.haberelicerc.ff.hoc  tit.'^""*'*" 
I.4.dca£t. cmpt.&I.j.fupraeod.  Erficrgofcruusvenditus  ^^  '5'* 
nonvcnditonsloliusi  (ed  alteiiconimunis  cfle  ptonuntie-  ttnaiona 
tur,quia  non  ideo  vt  ctiain  pars  ipfius  cmptori  ablata  cft,eui-  aait, 
<fliocommiflanoneft.d.§.inftipulatione.  Qupdfi  eodcm 
iudicio3<flionecommunidiuidundopropofita  rorus  feruus 
vendican  ti  adiudicetur,quia  emptori  ft  ruus  aufcrtur,a61ioni 
decuidlionelocuserit.tanquampartem  eui(SamilIi  habcre 
noiiliceat.Lfimancipium.§.i.ff.eod.Eiusenimparcisnomi- 
ne  qux  authotis  fnit  eodem  iudicio  proptcr  adiudicationcin 
ccrtampecuniamconfequiturcmptor,  vc  tes  eui(fianondi- 
carur  pro  ca  pattc  qux  authoris  fuit ,  cuius  loco  pt ctium  fuc- 
ccfnt.§.eadcm. Infti.de  ofEc.iudic.  Sed  &  fi  de  eui(5^ionenon 
agatureocafuquofeiuuscoramuniselTe  pfonuntiatur,nifi 
cmptotiaufcratur,  aftionctamencxcmpto  inidquodem- 
ptorisintctcrt  agipoteft.d.Lcumqui.ver.fin  autecolumna. 
&  arg.Lcmptoiem.§.fi  quisrem.de  a(2.cmpt.Eadcmquera- 
tio  adferri  potcft  in  (pccic  I.naucm.ff.  eod.ibi  cnim  ncq;  pars 
nauis.ncquenauisipfaeuidacft.  Ccflatq;  it3q",dccui(Slione 
a6lio,ex  empto  tamcn  agi  poterit  ad  id  quod  intereft.d.verb. 
finautemcolumna. 

Ad  verf.  QMod(i.  Sin  vero  modum  agti  venditor  dcmoh- 
ftf auit ,  nec quicquam  cx  co  eui(3 um  eft ,  etfi  finium  re gud- 
dorumiudiciumaduerfus  emptoremeiusnomineproponi- 
tuf ,non  ideo  tamen  dc cuiiSionc  adlio dabitur ,  vt  in  hac lc- 
ge.  Nequeenimideorcseui(5ladiciturquodde  finibuseius  ^ 
controuet  fia  fit,adeo  vt  etfi  nonnuncjuam  partis  rei  venditx 
inttafinesdemonftfatosagentiadiudjcationcm  ficri  exhoc 
iudicio  finium  rcgundorum  coniigerir.non  idco  tamcnea 
parseui(fladicatur,cumineius  adiudicationiscompenfatio- 
nem  f oleat  certx  pecunix  condcmnatio  fequi.  § .  fi.  de  offic; 
iud.Inftit.&l.^.finiumtcgund. 

A  D     L.     XI.  Exceptione  doli. 

QVi  cui(2ionis  nomine  obligatus  eft ,  fi  rem  euincerd 
contedat,exceptione  doli  mali  fubmouctur,  cum  con« 
traij  negotiura  quodipfe  geffit  audiri  eum  improbum  fit. 
I.yindicantem.&l.feq.ff.eod.tit.Lpoftmorccm.dc3dr.pc.'3e 
I.Pomponius.ff.de  nego.geft.  Sed  &  non  tanrum  cxccpMo- 
nemhabetemptoraducrfuscum,  qui  de  eui(5lionc  obliga- 
tuscft:Quinimo&a(5iionem  velcx  ftipulatione  dupU  vt! 
ex  empto,fi  ftipulationon  intcrceffit ,  vt  quia  res  eui(5ta  fuc- 
ritnonojppofita,  velnon  obftante  di(5ta  cxce ptionedoIi.L 
fcd  etfi  cxcept.ff.  co.  vt  vtro  maluerit  vti,  vel  cxceptionis ,  vel 
a(5tionis  iure  aiftionem  habeat.d.l.vindic3ntem.  Ncc  impu- 
tsndum  eft  emptoti  quod  excepcionem  doli  omiferit,  aut 
per  etioretti  iudicis  pronunti3tum  fi  t ,  quafi  culpa  (ua.aut  iu- 
dicisimptudentia  tes  cuiifla  potiusdicatui.  Idenimverum 
cft,finonabipfoquieui(5lionemdebet,fe<iateitio  reeuin-  ■ 
ci  contingat.l.fi  rcm  quam  mihi.§ .  1  .&  I.  fi  per  imprudedam* 
ff.eo.Namquieui(5lionemdebcr,imputarccmptOiinonpo- 
teftquodcxccptionemomiferitjcum  alcgepoteftate  habc- 

KKK     4 


12.10 


atemptoromiffaexceptioneaiaionemproponerdi.d.l.vin- 
dicantcra.  Mulco  min-jsiudicis  iniutiam  allega-  e  poteft.ran- 
qviamgratia.auterrorefecundumreiudicatum  fu,l.  fi  feruns 
plarium  §.i.ff.delegi.  i.Idqueverumeftctiam  fi  hsrescius 
q  lieuidionem  promifu.nontantum  fiprincipalisprom-f- 
f  jr  rem  euincere  cogatur,vt etfi  ex  perfona  dtfundlt  i ei  eui- 


Franc,  1)uAreni  Comment, 

rdi.d.l 


cuidioncmdebecquatiemptorfs  intcreft  rem  euidam  non  aam,^ 

ciTc.l.fi  in  venditione  &  1.  re  euifta.  fF.eod.  W«»u- 

r$am. 

A  D     L.     XIIII.  Stuefojfepo. 

EXceptioneenimdolimalifubmouebirur  filius  cumcui- 
ilionem  ip(e  rar  quam  patris  hites  dtbeat.l.cxceptione. 


fl:ionemc3ufetur,eadem  exceptione  qua  defundus  repel-      fupraeod.vbidehac  realiquiddiximiis.ldqueverumeft.etfi 


lendus  fic.Si  vero cx periona  fua:quia dominium  rei  venditac 
fibiipfequ^fiuit.exceptionequidemfubmoucri  non  poffir, 
(ed  aftione  de  cui^aionc  ex  perfona  defundi,  cui(ucccflit 
conueniendus  fir.l.Seia.ff.eod.l.cum  amatrc.iupra  derci 
vindic.  1.  J.  fupra dc  reb.  alie.non  alien.  Cum  enim  non  ipfe 
fcddefaniausobligitionemeaiilionis  contraxerit,do'i  ex- 
ceptio  ex  per(bna fua  no  iure  hxreditario agenti  nocere  non 
poteft,<blieationemtamendcfun(ai  hircs  ipfiusignorare 


rem  filii pacf-r  vendidcrit.  1.  cum  a matrc.  lupr.  de ici  vind.<5c 
inhaci.Qu.imuisenimalienariononconfiftat,velutifiquid  Quomo. 
exbonism-uernisqua:  filiiefte  dicuncur,  patec  alienauerit, ''"-r'"^ 
eius  alienstionis  non  nabec  pote(tatein.  (upr.  de  bon.  macer.  ^^  ^^^ 
Fadium  rame n  parencis  qui  alicnauit  filius  iroprobare  non  nionerei 
pottft.fi eius bires  fit.  1. cum amatre.  nifi repertorio  feuin-y«/ kf* 
uentariobonorumfadlofiliuspatrisfucceifionemamplcxus"'*  '»''«". 
fit.  Tunc  enimfaluamhabetrcpetitionemcaruaitetum,de  "'"'** 


potuic.l.qniinalterius.dereg  il.iuris.&l.fi.profuo.Se^lquia       quibuspatremconuenirepoterat.l.fi.$.inco»putationc.fa' 


deeuidlioneobligaciodefundicontrahasredemtrandt,!.!. 
ficert.peta.adioaedc  euidlone  hirescoi  ueniripocericd. 
l.Seia.  Quod  procedit  non  lantum  in  eo  qni  principaiicet 
obligatuselteuiilionisnomine,&inhftedibiiseias,vcrum 
ctiamin  fideiullore.qui  nn.nine  principalis  debicorisinter- 
ceiru.  Iceminhiredib.ipfius,vtinhacl.2.  Excepcioneeoim 
doli  mali  (ubmoucti  poteft  fideiufior,  qui  obligicicjni  eui- 
dionis confenfit.fi  rem ipfam ille  vindicare  vclit , vc in  hac  1. 
Hiredcs  vero  ipfius  eadcm  exceptione  non  repellurur,  cum 
experfonafuavenianr,(eddc  euidlioneex  perlonad'  functi 
tenentur.d.l.fi.infracod.Er  fi  p<  neomnesalitei  fentianr,ve- 
rum  &  excepcione  doli  twaii  fubmouebunrur ,  &  hircs  cam 
ptincipalis  quam  fideiulToriSjfi  fiientes  defuniStumdeeui- 
dioncteneri,rem  ipfam  vindicare  tentant.d.l.  Seia.in  fi.l- 
dolo  facit.  ff.de  doli  mali  &  mecus  except. 


A  D    L.   xn. 


Siue  in. 


N 


0 .1  aliter  ( vt  diiSum  fupra )  de  euidione  agitur ,  quam 


pra de iurc  dehb.  Sed  &  co  cafu  quo  fimpliciter  haereditatem 
adiuit,  proca  duntaxat  parte  ex  pcrfona  defunfti  tcnctur, 
proquaipfchireseft,proreliquaparte  aduerfi^s  cohircdes 
adturus.l.fi  adulter.fup.de  iurcdclib. 

A  D     L.     XV.  Si  non  iniuria. 

CAutioqu2Edeeui(5tionedebctur  cft  fimplexrcpromif  Cauti» 
fio,nonctiamfideiufforedacoaurpignore.  I.fidi6tum.'^«e«'- 
inprinc.l.illud.&l.emptcri.ff.eo.l.i.j.liipulatio  duplas.ff.de''""'' 
przto.  ftip.  nifi  velfideiuflorem  velpignusdari  conuenerit.  ^    •' 
d.l.fididlum.&d.l.illud.  &infpeciehuiuslegis.   Quocafii 
cumdatiofideiuflotisvel  pignoriseuidlionis  nomine  accef- 
fit,nonanteinfideiufloremagere,  vcliuspignoris  peilequi 
poteft  emptor,  quam ipfa eu; <5lio  comroilfa  fit.  1. 4.  Cod.  de 
a(ftio.empr.  Hic  enim  cum  acSioni  de  cui(Sione  acccdant,il- 
lius  naturam  (cquuntur.  I.  z.  pcr  quasperfo.  nob.acq.iup. 
Quarationecumnonideocommiira  em(5tiointelligdtur,(I 
pcriniuriamiudicisrcscui(ftacft.  l.fi  per  imprudentiaco.ff. 
co.l.emptor.§.2.vbidiAumeftfupr.eo.Pignuspeifequicm 


_    g  lireseui(ftafit.1. 5.fuprahoctit.vtfi&ptetiumquoquc  pjot  non  potcft  quod  eui(5tionis  nomineeft  acccpcum.nifi 

numeratum  fit,  nc  retentionem  quidem  illius  habeat  em-  iureipfofup«atusfit,rcfq;iuftoiudicioeuincatur,vt  inhac 

prorcriamdeeui(3ioneimrninente.  l.fi  poft  peitettam.in-  l.&l.nontamcnci.ff.eo.Inquafpecicvcldecui(flionea(£lio- 

fcaco.verfic.anreprcciumnumeratum.nifinominatimcon-  nenn.velpignorispetfequutionemhabct.I.  fi.  fupradeoblig. 

•  uenerit.vtpreciumrecuperetur,  fiqua-ftiomoueriii  cipiar,  &a6t.&l.  petfequutione.  fupra  de  pign.  adeovt  quodvna 

&  fi  nondum  res eui>Sta fic,vt  in  hac  lege,  nec eft  hoc  pa6lum  a^ftione propofita  perfequi  non  potelt , id ipfum  alceta pto- 

aduerfus  (ubftantiam  euiii^ionistnon  enimdeeui(Stionecx  ponsnda  fibifaluumfuturumfir.  1. creditor. ff. dc reb.  cred. 

di(itaconucntioneagiturinidquodintereft,feddeluorccu-  etfi  condemnatioinvnafccuta  fic.l.  quamuis  pctfonali.  vbi 

pctando  duntaxar,vc  hic.  ditSum  eft  fup.  de  pig. 

A  D     L.     XVI.  Sufer  empi. 


A  D    L.    xin. 


Si  ob  caufam. 


QuUfof-  TJ^gnus capi  in  caufatn  iudicati  is  iuberc  poteft.qni  mixtum 


fit  iubere 


AD  vei f.  Stp portionem dtuerfipartis.  Qu^smuis pars rei  Part$ < 


^unraxaceui(5tafic,c!e  eui(itione  taineodtioditur.per-  euidade 

imperiumhabet.  l.iubeiecauere. dciurifd.vcfilimplici-       indeatquefi  cotareseui(Slaeflet.l.i.ff.eo.tic.&  fuprahoccir. "'"''<"»« 

' '        l.fihncs.vbidiximus.  Sedadhunclocumpertinet  intelliae-'^'^""' 

- .  '  -         "      actio. 


ctntr* 

am. 


^tgfus  ^^^  ji^  pollefliione  n rerum debitoris ob caufam iudicatiinil- 
'cluftm  fio fa(Sta  eft,iure pignoris  fa(Sla intelligatur.l.i.fupra  fi  in cau. 
tudicati.  iudi.pig.capt.  fit.  Eftquchiciuirusiudicisloco  contra6tus, 
ju[ftu  lu-  quafi  vicem  debitoris  iudex  fuppleat,  qui  pignoris  obligatio- 
dicts  loco  jjgjjj  nomine ipfius contraxiffe  videtur.d.l.  i .in  fi. Poteft  ita- 
queiudicisautboricacehocpignusdiftrahi,perinde  acque  fi 
ex  conuencionc  concra(!ium  effet.l.i.fupra  fi  in  cau.iud.pig. 
C3p.fit.&l.4.depign.a(St.  Vndequemadraodumficonucn- 
tionalepignusdiftca6lumabemptoreeuincitur,deeui(5tio- 
ncdebitorcenecur,quiciusdiftra6lionis  precio  a  credicorc 
fuoeftliberacus.l.re(cripcum.§.i. ff.de  diftra.pig.itafiincau- 
fam  iudicati pignus  capcum  fit , &  diftra(Stum  euincatur,  dc- 
bitor  cius  eui(Stionetn  prxftat  hac  lege,  §.  i.inquiflimum 
enimcfletipfumiudicemvclapparitorcm,quipignusdiftra 


re,ancumproparce  eui(3:iocontingit,eius  partis  a:ftimaiio 
rcferenda  fic ad  totam  icm  qux  tcmpore contracSlus  fuir,  an 
cam  tantum  qu2  temporc  cuidtionis  fuit,an  eam  tantum 
quxtemporceui(Slionis  cxtac :  vt  fi  contigcrit  fundumqui 
venditus  eft  poft  vcnditioncm  diminui,&deinde  eiuseui- 
ftiopropartcindiuifafiat.  Et  traditumeft  partem  eui(Stam 
accipi  rationc  babita  ad  tempus  contra6tus  quo  rcs  eui(Sta 
eft,  vt  diminutio  vel  augmcntum  inipfa  re  contingensni- 
hilacidat  vcl  dccrahat  xftimationi  cui(5tionis.l.  cxmille.  in 
princff.co.  Damnumenim  pcrfc(5locontra(Stu,vellucrura 
obuenicns  ad  cmptorcm,non  ctiam  ad  venditorcm  fpcdtat. 
l.id  quodpoft  emptioncm.ff.de peti.&commo.  rci  vend. 
Idqueprocedttnon  tantum  fiparsrcicui(3afir,  fedetiamfi 


xiteui(5tioncm  priftare,cum  officiofuovtetquefungatur,       totusfundtjscuincatur,  vt&fidiminuivclaugcri  eumfuu 


Quid  in- 


ncc  fponte  rem  difttahat.l.fi  pignori.  ff.eod.l.qui  hjctes  crar 
ff.fam.  ercifc.  nimirum  fi  exceptionc  doh  mali  fubmoucri 
poffic debicor,veIillius hsres,qui pignus diftraiflum  euince- 
recogacur,cum  vccrqueeius  pignoris  nomine  de  eni(5tione 
obligacusfit:inhacl.§.i.&fup.eod.I.exceptionc.vbidi(Stum 


terfit  in'  eft.Hocfancintcreft intctpignoris  diftradi  cui£bioncm,& 
ter^ven-  eiusreiquxfpontcalienataeft,quod  priorecafu,fires€uin- 
ditionem  catur.ptctium  tantum  diftra(5tionis  debitorrcftitucretene- 
T  "*"'d    tur.d.i.refcriptum.§.i.  Quiacatenuslocupletiorfaduseft 
uutfi*- '  Poftcriotevcrocafuprxtcridpretiumtenetur  prxftare,qa 


qui 


dum  contingat,illius  augmcnti  vel  diminutionis  ratio  nul- 
lahabeatur,((:d  adtempus  contraftus  jeftimatio  cota  rcfc- 
rcnda  fit.  d.  I.  ex  mille.  §.  fi  totus.  Hoc  certe  interfeft  intcr 
vtrumque  cafum,quod  ibi  pro parte tantum  euidtio  contin- 
gat:illius quidcm  partis  a?ftimatio fit fecundum  tempus con- 
trai^us,  (eddcdu(3:aeapartequxcafu  nonper  eui(Stionera 
emptori  ablata  cft.  di(i.  i.  ex millc.  in princip.v bi  vero  quod 
(upcrcft  cotura  cuincitur,ctiam  eius  partis,  qux  caf  u  non  per 
eui Aioncm  abcft ,  ratio  habebitur  non  quod  eaparseuitfta 
iit,fed  quianihilex  revcndita  eraptoti reliquura  eft ,  quafi 

&  cota 


In  Tit.^De  euiSiiomhwK 


&totarcseUiftacfle  videatur.I.cxraillc.^.fitocus.Idqueve- 
tum  eftjfiue  agatut  adione  ex  cmpco ,  fiue  a^ionc ex  ftipu- 
laca,modoad  teiprcciumagacurivtroqi  enimcaruaugraen- 
ti  vel  diminutionis  ratio  nuila  habebicur,(ed  ad  tempus  con- 
traftujprcciitatio  referecur.Lfiin  venditione.ff.co.l.  Ticia. 
in  fi.ff.de  iure  dot.).Rucilia  Polla.dc  contf  ah.empt.  Sed  fi  no 
ad  reipreciumtancura  3g3[ur,fedetiam  ad  idquodvlttaid 
precium  emptotis  interelt ,  tem  eai(%am  non  efie  a^ione  ex 
empcopropofita,augmenciitemdiminucionis  tacio  in  azfti- 
macione  eius  quod inceteft  haberi debet.l.euifta.i.I.fed  &  fi 
quid.&I.eiiida.z.infi.eod.tit.l.Ticius.infi.  dead.empc.Iu- 
tlicium  empti  non  folum  continet  ptecium ,  (ed  etiam  omnft 
id  quod  emcoris  inteteft  rem  non  euinci.  A t  fi  adlione  ex  fti- 
pulatu  ad  duplum  agicur,  cum  eius  dupliseftimatioad  fira- 
piuraieferendafit.Simplum  aBtem  efle  intclligitur  rci pre- 
cium  vel  aftimatio  conuenta.d.  1.  Ticius.  coniunf^al.cum 
force.ff.d :  ad.emp.  Ec  fi  pluris  interfic  empcoris,eius  tamen 
ratio  non  habebitur,quia  loco  eius  quod  incereft ,  vel  quod 
intetefle  pocuit,ftipulacio  dupla:  interceflic.l.  fi.  ff.  dc  prsto. 
ftipu.&  § .  fi.  lufti.  de  verb.  oblig. Vnde poteft  dabirari  parce 
tei  euida  fi  ex  empco  in  id  quod  intereft  agatur ,  quod  duplu 
zftiraationis  rei  excederenondebet.  l.vnica,fuprade  fent. 
quxproeoquodintereft.an  id  duplum  ad  partem  tantum 
quac  cuincitur,&  ad  fimplum  cotius  asftimationis.  Quod  ve- 
riu$videtur,vt  fiproptereuidionem  partis  tanti  emptoris 
incerfit,  vhraipfius  rei  prctium  quanti  res  ipfa  tota  vendita 
eft,idtocumaftioneexcmpco  confequacur,fimplum  cnim 
adidquodintereft,reducitur:totius  reiiftimacionemrefpi- 
cjr,n  netiampartis.d.l.  cumfortc.  coniuni^ad.l.Ticius.in 
(i.quafi  in  orarione dus  quod  intereft,  fi  ad  fimplum  boc  re- 
fettur,contradus  indiuiduus  fic,vc  fi  pattera  rei  vendit^  alie- 
iiam  efl^e  (ciuiflec  emptor,nuIlo  raodo  empturus  fuifler.qua- 
tiilliuspoceftintercneadreicotius  a^ftimacioncm  reducen- 
dum.arg.l.  tucoc  vrgencibus.de  rninor.I.quod  fi  vno.  ff.  de  in 
dicmaddidl. 
SinjiJ{.       Ad verb.  HabitafruUHHm  ratiotie.  Imo  frudluG  ratioha- 
lietem.    beudanon  cft,cum  bona:  hdei  emptor  fruftus  fuos  faciat 
f^or  frw  gjjgp^  fi  rem  aliena  emeric ,  quia  loco  domini  habctur,quod 
tucit.      arcinecadfcui^uumpercepcionem.l.  bonz  fidei.ff.  de  acq. 
rer.dom.Sinautemmalzfidei  eropcoc  fueric  in  fpecie huius 
l.quiarem  aiisaam  fciens  comparauit,  deeuidlionc  iStio- 
nem  non  habet.l.  fifundum.  inftaeo.  Doli  quidempoteft 
friK^uuni  racioncm  habere ,  fi  res  ab  emptore  euincacur,  fed 
eorum  duntaxat,qui  poft  litem  conceftacam  de  iute  dominii 
te:  vendit;  percepci  funt.l.euidlis.dc  vfur.l.cercum.§.z.fupr. 
de  rci  vin.Uem  nihilominus  dicendum  eft  frudluura  quoque 
pecicionemempcori  faperefleaduerfusauthorem  fuum,cii 
in  id  quod emptoris  intereft  iOtio  de  euidlionc competat.  I. 
proxi.&d.l.fi  vendicione.  Cuiusrei  xftimaciofrudtusquo- 
queconcinec.l.locicorpus.§.inconfefloria.&l.fiforte.§.pe. 
fi  fet u.  vtn.  vc  omni  cafu  bonac  fidei  emptcr ,  fi  rem  euinci 
contingac,  frudus  fuos  f3iflurusfit,velquia  non  reftituit, 
quos  ante licem  conteftacara  perceptos  refticuic.  d.  l.euidlis. 
HorundemxftimacioneniiudiciocuiiStionis  abauchore  co- 
i.quitur.cumillius  intcrfic.d.J.inconfefloria.  Verumquo- 
iT,oaGcunq;fruduumperceptiofiatimpenfarumratiofem- 
per  habebitur.  Id  enim  in  fru^u  eiTe  intelligitur,quod  dedu- 
<5lisimp?nfis  fupereft.l.frui^us.ii.folut.  matr.  Queraadrao- 
dutn  ?c  in  impenfarumratione  frudluum  quoque  ratioha- 
bsbitur.  Adeo  vt  &  fi  frudus  (uosalioqui  fadlurus  fitcm- 
ptor.quia  an*e  litcra  conccftatam  perceptos: Si  tamcn  &  ipfc 
irapealas  repeiac  fiuiftuura,  nihilominus  fieri  debet  com- 
penCacio ,  eciamfi  bons  fidci  fir.  1.  emptor.&  1.  fumptus.ff.de 
teiviQd.v!<<Bari.&  Accur.&i.iafundo.illoticu.&itaacci- 
picndusefthictexc, 

Ad  vecb.  Noneumtjmdominiumeaieerit.  Remfuam  vin- 
dicanci  exceptioprecii  non  (oluti  ab  cmptore  opponi  non 
poceft ,  1.  Hi  manc'pium.  fupra  de  rei  viodic.  &  1.  in  hac.in  fin. 
£ft  enim  emptori  impurandum,  quod  caucius  negotiatus 
i-ionfit.l.ciuilem.C.  defutt.  Maximequiaeiuspretiicontra 
aurhorem  fuum  habet aSionem  cmptor ,  l.emptorem.  $.fi. 
ff.  Je  a(ft.empc.&  ven.&  hacnoftra  lege.Sed  fi  in  vindicancis 
V  i!irace.mpreciumempcionisver(umeft,quia  eodiftradiio- 
nisprecio  a  crccii[orcfao,quircinvindicat,liberatas  exce- 


iiif 

ptionc  doli,poteft  emptor  id  pt  etium  conrequi.d.  1.  cmptor. 
&  1.  vrere.  fupra  de  prid.mino.  non  alien. 

A  D     L.     XVII.         Sicum.verC.  CertHm-,  erc» 

DEnuntiatio  euidionisauthori  fieri  debet  ante  fenten-i' 
.iam,alioqui  de  eui<aione  celfac  adlio.l.emptor.fupr.eo. 
vbide  earediximus.Ad  verb.  J\f(fcci;y<i  »»<//«•«.  Si  quajftione 
de  iure  dominii  rei  vendica  m  ota ,  emptor  liti  cedere,&  rent 
fibi  aufcrri  paciacur  non  cxpecaaro  fine  iudicii.ingreflumad- 
uerfus  authorem  euifticnis  nomine  habicurus  non  eft ,  cunt 
tcs  iudicio  cuidla  non  fit.I.  nec  tamen.  ff.eod.l. vcique.de  rei 
vind.quafifponte  rem  araiferitemptot.  l.&fi  didlum.S.ii 
compromifero.&l.fircm.J.i.ff.eod.tit.l.fimaacipium.§.i. 
ff .co.tit.  Nihil  enim  intercft  quo  genere  iudicii  res  euinca- 
tur,quafi  iudicio  tera  cuinci  neceffe  fit.d.l.fi  m4ncipium.§.i. 
Sed  conftat  fi  fet  uus  vendicus  aufugcrit.tanquam  euidus  ei- 
fe  videatut,cum  authote  agi  poflc,  quamquam  is  (ct  uus  iudi- 
cio  cuidus  non  fit,  quafipotiuJinfpiciacur.an  habete  rem 
venditam  non  liceat,quam  fit  infpiciendum  an  iudicio  euin- 
catur,l.Iulianus.§.i.vferb.diftcrcntiac,deaft.emp.Itemfifer- 
uusvenditus  in  libettatcm  euiiausfit  de  euiftione  adlion* 
opus  eft.I.fiuc  in  libertatem,  fupta  codcm  tit.  \.  fi  per  impru- 
denriam.§.i .  ff.  eod.  Verum  priore cafu  non  dc euidrionc  in 
id  quod  intercft  agitur,  fcd  adione  quanto  minoris,nec  pro- 
prieres  euida  dicicur.d.  §.  diffcrenciz.  Item  pofteriore  cafu 
iudicacum  pr^cefliflc  oportet,quo  fctuus  venditus  libcr  pro- 
nuntietur,vc  infr.eo.I.proxi.Qupd  fi  manifeftum  fuecic  rera 
alienatam  effc,vel ipfi  empccri  quid  cx  ea  abfucurum,poteft 
adlione  ex  empto,  vel  cx  ftipulatu agi ,  &  fi  nondum  res  fic 
ablata.  Nequeenira  raalam  ciufam  defendere,  fcdexfide 
ageccdebecemptor.l.emptereni.inprinc.  vbi  Datt.  ff.  de 
adlio.empCi 


A  D     L.    XVIII. 


Sifiatus. 


SI fecandum  e-nptoiem  iadicatum eft ,  fr uftra  Jc  eui<a'o- 
neaaiodabitur,curoreseuiftanon  fic.Qjipd  fi  fuir.pru» 
nomine  agat  enjptor  obrem  non  defcnfa^i,  qiiia  auihorf 
fuo  controuetfjam  denunciauic,vc  ipfe  caufae  adefler,hoc  t,o- 
mineauthoremconuenirepoceft,  etfi  fccundum  (e  iudicai 
tumfic,quiaauthoreaufamcuidtionis  defendere  tenetur.l.  Jiutha* 
fiplus.$.mota.ff.eod.I.cnapti.infraeod.coniunAal.  fipro-  <:"»[•"» 
cutator.rem  rat.  hab.  nifi  cmptor  codem  iudicio  famptui  ""^'o-  , 
c»nfequucusfic  abipfocuinccnce.l.ptoperandum.§.finau-  "^/"ffS 
tem.iupradciudi.vbiBarc.&Bald.I.i.fupraeod.  /fW^r»' 

A  D     L.     XIX.  Sioblima. 

o 

AD  verb. Eui£HomspericMlftm,^c.  Cum te e.Tsptoriha- 
berclicear,eiu(q;femelitafadta  fit,vt  ab  e->  aufcff  i  non 
poUic ,  de  euidiione  aftio  amplius  non  comraiccicur,cura  ni- 
fi  fcmel  rem  empcoris  facerc  poflic  vendicor.  §.  C\c  icjque 
difcrecis.  de  ad.  Cura  femel  prsfticum  efle  (ufficiac  qaod 
debecur,vtliberaciocontingat.§.i.qiiib.ino.coil.obli.i.qai- 
damceftaraento,&  l.togo.dcfideicoifj.lib.Camitaqne  qui 
rem  alienam  vendidit,  ica  demum  de  euidlione  cetieatur, 
quod  tcs  alicna  fic ,  fi  iute  dominii  res  aufertur.  1.  j .  fupra  co» 
firem  vendicam  vfuccpetit  emptot^hoc  ipfo  curjs.':ft  ven- 
dicor,camrcsabempcorecanqu3m  aliena  auferri  nopoffir» 
Lqui  alienam.ff.eo.  Idera  fi  rcm  pignori  obligatam  quis  ven- 
dtdetit,&emptorhypotbecariia<aioniprifcripfer!t.l.  i.& 
i.fupra  fi  aduer.crcci.przfcr.  oppo.  Hoc enim  cafn  quod  rcs 
obligatafueiit,  aduetfus  authoreni  faum  regreffum  non 
babet  emptot,  tanquam  hoc  nomiue  amplius  euinci  non 
poffic,Vtinhaclege.  Verumquodpocueric  vendicordomi- 
niumcransfcrre,&ficabeuiAionequsimminebatqiiidem, 
fires  aliena  fuiireCjliberari,  &nihi[ominus  deeuidtionete- 
nebicur.firesvendica  nonvcaliena,  (ed  vcpignori  obligata 
euincJtuf.l  fi  rem  meam.de  folut.ied  in  1.  empii.i.fia  hoc  tit. 
iraditumcftadtionidceuidtioncprsfcribinonpoire.  Ergo 
nequc  tollecur  adlio  deeuidtioncjfi  adlionihypoihccaii^ 
praefcriptum  eft,roaxime  cum  ccmporc  non  cxcinguacur  cui- 
dtionisadtio.d.l.empti.Itcmtocicscuidiionisadliiocomicci- 
tur.qiiocies  rem  euiuci  contingic,vc  cu  (acpius  euidtio  accide- 
re  poific,  aullo  cafu  videacur  in  totum  vedicor  libcracus  eire. 


13.  ZZ 


Franc.  Duareni  Comment.in  titJe  eui£iionibHS. 


l.fi  fic  flipulatus.de  vetb.oblig.&  d.  I.  fi  procuratcr.rem  i  at. 
hab.Diceiidum  eft  a<5lioni  ex  empto ,  quz  pro  euidlioiie  da- 
tLr.teuiporc  non prircrib!,quia aon ante  nafcitur quam tes 
eai<Sta  fir.I,  j  ft.eod. vt  quanrocunqi  tempore rem  nou  euinci 
contigciit,  noncb  idprarCcriptivne  iublatam  dc  euidlionc 
actiouf  mdicendum  fit.d.  l.entpti.infraeo.I.cum  notiflimi. 
§.ill  ;d.dc prxfcript.  30.  vcl  40.ann.  Neque enim in hac lcgc 
prarkribitur  adkioni  ds  cui6tione,qtix  re  rwn  obiata ,  n  ondii 
nata eft.d.  §.  illud.  Scd hypothecarii adioni  fi  prajfcriptum 
cft,  ccllat  in  confequeriam  atlio  de  cuiftione  qu^  erat  com- 
petitura,fircsobIigatavendlta  faifTef ,  nonquod  eui<£lionc 
pra:knpta:r«fir,fjdquia  obiigationisvinculum  praekriptioT 
ne  d'ftolutuiTi  cft.  d.  1. 1.  fupr.  (\  adaer.  cred.  pr^fcript.oppo. 
Nec  dicftur  faepius  a(ftio  de  eu.  dlionc  committi  tiifdem  cau- 
(«e  notnine,nii1  calpa  emptons  intcrceHerit,  quo  ca(u  .Ui  im- 
putab'tur.I.qaiadici  ur.  ver.&vis  eiafdcmvitii.fF.cod.  vtfi 
rcs  alicna  vcl  ahi  obHgata  vcadita  fi  t ,  &  de'ndc  eius  dorainiii 
ademptorcmperuenctit,  velrespignoreliberatafit,impu- 
taturemptori,  fifua  culpav£ldomfuJureiamifeiit,velrem, 
vt  obligatam  fibi  auferri  patiatur.  1.  firemquammihialie- 
nam.§,i.&l.fipcrimprudentiara.ff.eo. 

A  D     L.     XX.  Siparentes. 

D  vcrf.  Efyiptoribus adtffe  ($ itftnderc  i£c.  Quia hire- 


A 


.  dum  vei,d;  toris  intereft  rcm  non  euinci,cum  ex  perio- 
na  aefan(^i  ipfi  teneantur.i.fi  controuerfia.  fupra  eod.  tit.& 
Li.fupraficett.pet.  ni.niruiafiiitiadefle.&caufamcuidlio- 
nis  ipfi  defendere  poffint,vt  inhac  I.&  infra  eo.  d.I.  cmpti.& 
l.camlu:cefljres.Qu°madmodumomnc$quotammtertft 
lificoept^  adeflc,&caufaiadefenderepoirant.l,  fi  fufpeda. 
de  moffic.teftam.&  l.fi  prolulorio,  fF.de  appel.Non  tantura 
liti  adfiftere  debet  venditor,  vel  hit  es  •pfius:quinimo  &  cau- 
fim  defcadete  tcnctur,vt  iu  had.  &  l.fi  plus.J.  mota.  fF.  hoc 
tit.etfi  PjuIus  Caft.  alitcrfemiat  ad  i,  vend\otes.  fF.de  verb. 
oblig.  Etficfuofumptucaufamdefendetauthor.I.quodnifi 
fiat.vetfquiavnufquifque.dcopcr.Iib.l.^.f.  itcmfilocum, 
de  alien.iud.raut.cau.Sed  etfi  pronuntiatum  fucrit  iudicium 
cuidionis,potcftnibilominus  vcnditor  vel  ha:rcs  illiusap- 
pellarc.cura  illorura  interfit  pronunuatuT»  no  efTe.  I.ab  txe- 
cutore.§.alio.fI.deappcl.&inh3cl.i.rcfp*n.  Quod  fi  poil 
fcntentiam  appellatio  fequuta  non  fit,ne  hxres  quidem  ven* 
ditotisexpeifonafua  litcm  finitaminftauratepotel^,  fiau- 
thori  denuntiatum  fit,ncque  ipfc  vcl  ha:res  ipfius  appellauc- 
rit,vtinhac  I.z.rcfponf^  Cxteram  omni  cafu  denunciatio 
necenacia  eft ,  vt  fi  viuo  venditoie  quxftio  moucatur,illi  de^ 


nuntiandum  fit ,  fi  eo  mortuo ,  cius  harredibus  denuntiacJo 
fieridebeat,vt  inhaclege,infiQ.&l.emptor.fupra  eod.tit. 


A  D     L.    XXL 


Empti. 


EMpti  adlioni  quas  decuiaione  datur.nullo  temporc  pr^- 
fcribipoteft,Viinhacleg£:antequamenimca  adlio  nata 
fitjidcft,,  ancequam  rcs  iudicioeuincatur.l.  j.fupraeo.&l. 
nontameneiconfequcns.fF.eo.denunciaodumefl  authori 
cuidlionis  iudicium.l.fi  di(ftum.§.fin.fF.hoc  tit.l.smptor.  vb. 
diiflum  eft  fupra eo.  Q^i dcnuntiatio impcdit.nc  ei  aiSioni 
prxfcribitur.  Qujnirao&  cceptam  przfcnpnoneai  intec» 
rumpit.l.cam notuTi:ai. fupradc  praefcrip.  jo.  vel  40  anco^ 
njm.Quo  j  fi  denuntiatum  non  fir,ccfl!ac  dc  euidionc  zGt:'  ■■, 
d.I.cmptor.  Vnde  ftuftra  quztitur,an  ei  a(iioniprjrlciibi 
pofl[it.Cxterum  adlioni  cx  cmpto,qua  non  deeui(ftione  .<gi- 
tur.qucmadmodum  &  caf  teris  perfonaLbusa(Slion!b-.is  prx- 
fcribi  potcft.I.ficut.de  prifcrip.  5  o.vel  ^o.annorum.  Scd  & 
inhac  lege  faltcminconfequentiam  eui(9:ioui  prxfcriptum 
vidctur,  cumrcmven(iiram  emptor  longo  tcmpore  pofFc- 
derit,  vtdominio  ea  prxfcriptionc  fibiquxfito,rcgteflura 
aduetfus  venditorem  cui<5lioi.is  nomine  nullum  habeat.  l.fi 
obPgat.vbididlumeftfupraco.rit.&l.quialicna.ft.hoctit. 
Quj^dquidcm  vcrum  eflet  in  his  rebus  q.ix  prxfcriptioni 
fuDiiciuatur.d.I.quialienam.  Atinhaclegedeprxfcriptione 
agitur  contra  libcrtatem  proponend.i ,  cui  nuHo  terapore 
prxfctibitur.I.final.fupradclongicemporisprzfcriptionc. 
Adver.  %tmifijfefericHlHmeniHionis.  Eai^Sioenimcoa- 
uentioncrcmirtipoteft,  vt  hic,&  1.  pa(5ta  couuenta.  fF.  dc 
contrah.  cmpt.  &  diximusfupraadl.  non  dubitatur.  hoc  tit. 
Sed&  nihilorainus  precii  rcpetitio  cmptori  datur.nifihac 
noiainatim  rcmiflum  fit.l.cmptorem.^.fin.  de  a(5);io  empc. 

A  D     L.      X  X  I  L  Cum  tihi  liherum.- 

AD  verf  Commijfam  manifefie  declarat.  Si  rcm  obliga- 
tamlibcrauitemptor.cumiili  prctiuliberationis  abfir, 
quodincommodumauthorisvcrfum,  eiuspretii  rcpetendi 
nomine  aiflionem  habct.  in  bac  legc.  &  1.  refcriptum.  §.  i .  de 
diftra(^.  Nequeenimcmptoriliceteam  rem  habere,cuius 
fi  pretium  non  dediflet,ab  aduerfario  auferrctur.l.  fi  feruus. 
vcrf.neque  cnim.  ff.  cod.  Neque  hic  fententia  vlla  defidera- 
tur,qaia  res  ipfa  non  aufercur ,  fcd  precium  libcrationis 
duntaxac.  I. refcripcum.  § .  1. 1.  Paulus.  §.  i. 
qwhas  modis  pigaus  vcl  h^- 
pothe.foluit. 


Kuttttc- 
fort  pr*-> 
foilri  y-i. 
tefladio- 
m  empti, 

t-::iiijtis 
eemftttt. 


Zu$i}i» 
cantien- 
ttine  rt' 
mittt  ft» 
teR. 


INT^SX 


INDEX    IN    OMNIA    DVARENI 

OPERA    QVAE    EXTANT,    IN    QY  O    NVMERVS 

PAGINAM:a,     AVTEM     CVIVSQJE     PAGIN4I 
priorem  columnam  '•  b,  vcro  poftcrio- 
rem  dcnotat. 

^  ABio  trihuieria  quid  ab  exercitoria  aWo'        malorti  kTntlio  Cie.vocatur  7  «>,*  8b,4l 

Sdicartfiliu^nid/tt  ii,«        nediffcrat.  s>^9^^    AEiiolegi6A<jutlte^uare(^adHerfitijHos 

Abe[je(]uopaBoIurifconf.    A[ltoejU<itemporaria,^tjuepirpetuiidi'        detur  916,^ 

inteUtgattir        11  Si*        catur  f4,^    ACtisarhitrariavbineeeJfariaefi  pi<;,a. 

tyihtgei  juifint,^  eorum    AElio  vttlii  ^uidfit ,  ^  quando  Q  ^mbtu   AQionii  confiuHiona  caufa  e^H&fii.  p  5  5  ,<iS 

pxna  811,^        detur  ij8,^        he>»^uidh,watlionepetAtur,0eHi((a 

^holitiacriihinMmquidft,^(juotKpleX    A^iotutekdireBa  ^         Jo7,^        eomracjtiemdetur  Ibid.a,^ 

g    .  ^  ^uidveniattnhoc  iudfciututelathtd.    ABiontitrihuteria^uaJintcauJi^Qvnde 

AAbfinthiiviiintumereminvtntraUha-        Item  cui  ^  aduerfu  (juem  detur  hac        dicaturtrihutorta  atlia       "       581,^ 

i,jj^^  8j8,^        aBio  iO^.,!i         Otiidifthaneallienemvemat.  981,'» 

4^  C  NL , tiuid (tgnificen^  ex  Ctterone    AHio  contraria  tutek ,  ^ ex ^uihta  cau/is   iyiiiionitimurtarum, ^  ailiont^ Ugi«  A- 

lA^  b^iGA,a.£t'X^Afce.  Pediano        hicaElioc6niraYiacei»petat,iO%,b  &        fjuilik diferentid  iof>« 

£%q  a  505,4  AEiiotiiederetjuiidicatMry^^md^Elto- 

^cademicoruwmaiorttmmosinproHitn-    ABtopretuttUcuidetur,^efAado  i,oc),a        nuedino  57,^,jS,(« 

tiandu (ententiif ,  ^tefitumintorMntj    A£ltodepo/iti^»adotnfimplum,^<juan-    ABionemaprttoredariquid  ftt  jj,^ 

depo/ttionthtu  I47>^        doindup/umdetur  iTo,^    AElienem  Mi  damiu,multo  magis  exce- 

Aeceltratio<}HandoaMeneceJJariainmer-    AUic  empti  cjuibiu  ex  taufis  confpetati       pttonery.  ::ompetert dtcendtim  efi  iji,^ 

tehomittis  J7>*         lozj,^  cumfej.  AEhemm daread^uempertineat.    StTj J 

^ccepttlatio ttuidah apoch.idifferat^.  Et    ABioreceptitia<jU£/it  5?J3>*    ABionedeficiente yvel exceptieKt.vtiliter 

auomodoacftpttlattofitPC  81  j ,  ^    ABto  de  morib.anv/traperfonam  exten-        eflagtndtim  <ij  ,k 

Oui«acceptumfaciat,^CMifiat,-Item        didcheac  174."    ABiona  concurrentes  cum  refittutiDne  in 

^eptilationtfeffeBut     ihtd.&Si^.a   ABiotxnoxaUcaufa,^quidineifitea.        tntegrum  loz,^ 

Acctffio ciutd  1005,^        uendurA  i^,a(^b   ABio>ie!^uaJdiif)inafiuM,<}iia0amd.ai- 

jiccelSioniiVirhoquicepieBantur  9^6,b    ABioineum<juiimpedtmento  efi<juomi-        uatdtci  J4,4 

Acce/fortaobltgatte  nott  confifiitfineprtn-        nwcjuuiHdiciofiflat.  }f,^  ^6,a    ty^Btonainpsrfonam  ^inrm  <Jttiddtf-i 

■^lf  ios),a&b   ABiofi.ie  caufi,i^<juid/i!finecaufaati-       feruntj  890, <« 

^ccrefcendtituvndeortumpt       1077A        <juid  dire  917    ABionesin^uihminiitemiaretur  «74,^ 

Etan  inuito  ceharedtparsdeficiensac-         '^iemijKtdpetatur  hac  aBient       ihid.    ABionesanexemnibuieonucHttonib.dan- 

crefcac,^curitaconfittutMmfit,thtd.k    ABiofu.-ti^eimcauft  5>'8,*        dtfintj  ji,  <* 

Stcurinltnatisparsdeficiensnonaccre-        E.t cjuid /i' furtum  ihii.    ABtenesaAinboniscomputentUr  1011, a 

Ccittnuito  vt  ht  hareditatihtts  1078,^        /tem  adue>fu  ejuedetur  hac  aBio  ihi.  b    ABionts  ^ua  Hon  amittaHiurcapite  mmu- 

jlccurftisvanMvata  curab  autore  vo-    ABiofurti^uidacondiBiBnefMrtiHAdif-        lit  U?,* 

^  j^^  ^88,^£^i85J,«       feratu  9^9^^^   ABtenMmcencMrfissji%,adimfio,ibid,i>t 

^ccur/iits  k  DuartH»  Mriter  notatut  67 ^   ABi»  mandata  ejutfit  i6i,b        Cf  7 1  ^ ,  <« 

^  g    ^prf  5i9,<«  ABieomnis  fi^  obiig.itio tranfit  adfifcum    tyiBivnumnemindcurolimtam  relgioji 

Jccurfiinorumnug»  l66,b        tamaBiue<juampa/!iue  ioii,4        extrefik  888.* 

^uu-fianorttm  fofhiftarum  epiniones  dt   ABi9innautai,cauponef'^e.\^<s,bcufetj.    ^bhonum  coneurfiu  9S^,b 

hacvocelsdtcium        M>,*C^if  4>^    ABioprafcrtpttsverbuvbi conueniat <i;^,a   ABionumdiki/iotn  reAles,perfenA^a,(s,c, 

iicc»f*tioamdfit%x^,b.£tuscaufa^ejui   ABiodecenfittmaptcuntaadutrfus^uem        kT)uarenotmprohatur  78,«« 

accufarepoftntaHtnetu.ftemejutnoH       fitprodita  5)2-8><    v^Borejuitsfit  Ij8,<« 

po/fint^iCtulari  ibtd.SS  ^^-S**    ABio  depeeulioanfitinperfik^m  911,4    tyfBorciuitatisfeudefenJor,^uid/it  7Z,b 

Acoiulbtetnidteantur  ii(>i,<i    ABieejuidaturaduerfusfiliumfim.thid.    ABorforumrcifeejutdebiet  icff,** 

'ABaomn'a  ^ monumetaiudiciariafunt    ABiodedoloaCiceroncvocatureuerricM-    ^ddereiudicemejuidfit  9^-,^ 

nublica  in]lrumenta,(^  vecanturfo-        lumomniummalorum  '  875,*    iJ i^xc-rri^^man-maliaejuddicantnr     6io,-s 

ytnCi  157»^   ABioeondiBtttacut^eontraijuemdetur   AddiBioindiemejutdfit  ioio,<« 

ABioquid,(3vndedicatur  7^7^^        ^99,^  Eterror  eornm  ^ut /i^geitdum  put.nc 

ABiotnremauidfit  718,*    ABiotonfejferiaproferHitMe  vindicanda        de  m  diem adieBtone.  EttjHtdfaver- 

ABtocompetensaBori,^mreodeferente        datur  ioi,a(^b        bum,ad;tcere  tbid 

iurauttexediBopratorts  aiM    ABiodedolotemperariaefi  80,»    AdteBioadpretium,addiBioeidremven- 

Et ejttt aSito detur ex lureiMrando.tbid   ABio de deio cui (^ aduerfus ejuem compe-        ditaHn r/fertur  io'u,a circifi-t. 

Etcontraauemdetur  ibid.b        tat:(S^MidveniattnhaneaBioneS2.,a    Adnehtreditafemijuisdicatur        ii8,<» 

Jtem  huitu  aBtents  fruBus  (^  vii/itas        C^b.  /temtntrafffodtempuset^ipotefi    Admtntculaemptioniseju-db.ibart>.  j8,^ 

ihtdem.  Or-dinhacaBieaemvettiat,        dedoio  81,4    tyidmint/lratoresciHit<it:imanmnt/nob- 

^,,^  ABi9exmMtMO,eMi^aduerfiuijMemco-        i/gaiionemconireihereprfiin^t,     SS^,* 

^Biii  dedote,^M4  eommunueffpatri       petat^  8Jp,^    ty^doptare  <jutpoJfin.t.,ratioitemac for- 

(^fi!i£,  mertfto patre  adfiiiam  tranfit   ABio<jMidiufu,fuidfit  981,*        maadoptandti^.a.  ItemadoptiHorum 

^^g^a  ABiedeinremverJi,^^uidi»remverti       iura  tbid.^b 

ABio  ati  ccnu:t>iione nafcatur  4^,*        dtcatur  i??J,<»    Adoptie^eii)tsfi>eciein,bij«omo<^->oi:m 

Z^io  arhoruni-, furtim  ctfarum contra    ABie htreditaria  ijuid /fir  9 tn,<t       fiebac i^,bt^nunc ejHidfia^       tiid. 

auemdttur  818^    ABtoejuodmetiiueaHfa,contraqMemde-    ALdoptiutufiliueanejutrtiamiHoJficicfite- 

ABioinpriuaricAteres  ,^ eernmpoenA        tur-j%,a(j!ejualtsdicatur  ibtd.       fiamhabeat.  176,6 

jj^,  j  ABto  de  fifrto  fuadrupium  ptrfifMtur   i^dnanm  fmper.kJ^4^athematic!U,fnu- 

ABtofurtiaduerfMnautsu,fHupena  (^        iof,4  ra^prttdicens  8«o,^ 

fiahulartos  817,^    ABiopmfiriptisverbiftjuidfit  ^6,h  ^  7,a    ^duentttiorumproprittas  ac^uiriinrji' 

ABtedetignoiniMniis  %i7%t  t/4Bt9dtdolomalf,eMtrrifMtMmemHiMm       iio,vfuifrMBui autempati^         49«,^ 


I     N     D     E     X. 


/tdutrfariifamdi  (jHatidoque  parcetidftm 
modcrattom  animi  54,<» 

AduocatorHm  honorariurru  6-i,a^qmd 
maxtmecauendumadnocatis       thid. 


T    y 


gatorihus  credehat.  U^T>f 

tyipftUare  ^  prouocare  verba  tjmd^pro- 

prte  pgntficcn^  ^  S^b,* 

CaupLpropter  ^uaa  appeUatiointerponi- 

tur  tbid. 

■    Item  ejuie  appellet,  ^  quisfitfinis  appel- 

lativnis  ib:d.($  b 

Quis^ti  «jMo  appelletnr  ihid. 

Et  <juomodo  tnterpomdebeat  appellatio 

ibtd. 

Et  intra  ^uod  temptu  appellandutrj ^t 

%i,\,a 


Aftceitunsejuid^  .  .'k-i}><» 

^pochaejuid.\%,a^ejuidab  accejtiU-  ■ 

ttone  diffir  Oit^  ^\i,a 

apocham/cribire^uidfit  i'.y,b 

^Jfolltn.sreJportfiim  Athenienfbtu  dere- 

ligione  8,rf 


bwtxcau/is  permittatur.   Qui.fiorma 

in  hac  altenatione  offirueiur.  Item  de- 

cUrattif  canon  Agathenfis  conctltifiuper 

eetre  izoi,<« 

Adultertum ejuid,^ ejutdftupruftt  S 17,    alienatio tjuidfit,  ^ ejut fint necejfaria ,  vi 

caufit  accufiAtionii  quA  liiit, ,  ^  depoena        <jui«  remfiuam  altenafii  proprte  dtctpofi 

adulterti  ^  ftuprt  thid.  b%x%,a       fiti^G  ,a^  b.Stanret  litigtof<e  aliena- 

t^nimaduerfiopatrii  £jf  martti  in  mulie-        tio  valeat,ibid.b.Item  qutdfit  dolo  ma- 

rem adulteram  2i8,a^b   lo alienare  1 3 7 1  'J 

QHtaccufarcpoffin.tji^de  erdtneco-    A'».t\My^iv<;^uosvocetIufiinianM  49^,/» 

gnttionum  8i8j<«    Amandumhacfini,tanijuamfiorte}ortu- 

v^dUium  cura  annonet  rerumejue  vena-        na  ofiurm ,  hac  ittdem  tintts  oderus,  tan- 

Iturn-.  1055?,^         ^uamfortafifepoftamatfirui      1054,^    appellartanpcfittafintentiaafbitrii^S^b 

t^^gjptii* poljgamia  licita  ^  libera  cun-    AmbtgutiatfiinUgecontwgatyisfien^ut  *i?    Mpeilaiicnit  r^n)e4to  fronnnttatufrL.  ex- 

ttts,exceptufiicerdottbtu  i-\o,a        acctpiendtuijuivtiiocetret  119, a        tmguttur       '     i". ,  6C6,a 

lAigjptw  inpromnctam  redaHaabi^u-    Ambtttu  omnu  a  collattone  bentfii.tutum    Appeilei  aaararidj&forcnieraEraijd, 

gnfto  19, b        abefedebet  upi^b        cjuidfi  "  '  3P.4;'.'* 

tydt^mtlit Ferreti commendatio  4^,b    Ambiguum^uid  6,a 

ty£tjuita4<jutdfit  IT5>><»    i/^mbrofiufejuomodoele^nsadArchiepi- 

tAE^uita^duplexefi  4i,a^6^^,b       /copaium  iiSi,*» 

ty£iju/ta^gnomonfs vice  ejfe  debettn  con-    ^mbrcfii  diElumdeauroecclefiet  ii62,b 

trouerfii^  45,4    ty^micittaconfianguinttatepottoryexljo 

tAiejutiatmaturali  ejuid  maxime  conue-        crate  40,4 

"'^  42..^    '^'vS'fohr-^aejuidfit       J,,:...,,,,'.         51)«"    ApologtaDu^retti  aduerfius  Eguinarium 

ty£.^uum(§bonHm:(^  anettjuitOifcrtpta    AVfLyte^^^iti  ejutfint  inecclefiet  ii6i,a        Baronim  iLai^a 

retledtcatur  io6S,a    e^unata^uidfity^expltcatalexlultade    t^ejua^uotidianaifiiifttua,(sfiXt>-^\- 

tj^yanumcjutd^cuime^  106,  a        ambttu  1196,^     .^    terdiaaad  a<]UAm,peittntr,ti,a  fxgli- 

%/£fichilt^ Eurtptdisvfrbaabinferorum    Anatoofmtttejuiincommodaafferat  mi-        cantur  7004 

:    luduibtuinlanctbM  pofita  examtnan-        firts  dibiiorthtu  686,a   a^uapriuataejucmododeducatar  ,(^jor- 

turex  Artftofhane  ioy,b ,  Anatomtcadoilrina^uidiuuetex  Galeno        maaqutducenda  606.  A 

Ai<T;i^oHlfl=ia/juidfit  1188,^         1178,4  a^Hapublicaanductpefilt^bfig^permtfiii 

ty£iathmtjtr<ittotudicem  admedtocrtm    Annicuim^uidicaturexTaulo        84,4        tudicis^^cxp/tcataaniinor/tafics''* 

panamperduceredebetoliquado  jo^,b    Ani.ona^uidfit  lo;?^    aquachryfiulca  ejuidft  '<^UJet 

A^.»ita6.iSqutdicanturafi[:nei,(Se,naffi-    AnnutreditMeandicipo/fntvfurae)97,b    ^^^^  ^/^»;^  arcendte  a£iio  ejHcindodttur 

nttatetmfediaturmatrimonium  ij^^,b    annutredititivendiltovndeortumhahuit        coi  a  b 
Affirmant,hmduohH«pluicreditur,<]uam        tbid.  Qulre^  veniant.,JH  hanc  aUtonent^ 

millenegantibus  iJ5>^        fttm  ^uale pretium  effe  debeat.  annui        c^6  a 

Afncantlexdifficilis^obfcura        ^6^,^        reditus  thtd.    a!jiudtiE}usfiruitus,^e:uscaufe       ibid. 

Agere ejuidabagerevelledffferat.  484,4    Annuipoiefia,  ^ cff.ciits  nS^.i)    ^,.uimexfizmtti<publipoctiiwsadfiut,r» 

^  fgere  cjuipoifmt,vdconuentri     i\%,b    n^nnuli  tr.^dnio  ^nfinfficiat  vt  ^^ui',fiatJ      '  ^^,.-,,,  .,.,cert,i,c^t ,  nf:fiumtn  naui'"a- 

AyKwscin.ofuSlwquidvocet  lufitniantts '      tradentn htres  i-^,ei        htlefit        -   ,       .  i^- b 

Jip9,rf  a/tnuliijuitnraitone panmcu/arid  nf:me-    ^qutUalexvrde  ffz  « 

Agnajctejitidicantar  ^61, b        rentur  8j8,i/    ^sjutlianafiipulatio  44,4 

Agnaticjutdicmurixi,b !<)■], b^c,i,%,a    Annu*cjuotdiehu*conftet  84,*.  e?^    ^cjmltanacautto  j^^^ 

Agnaticjutducognattsdfferantnouoture   aimusvtih- quidfit        .  %i,btufin.    ^,  hi:er  anccgtpcfitt  ad  ficntentiiim  dt 

S^9-,b  annwctt.ih  84,4        ^^»^^1»  143^ 

aguattoms^cognationis  differentiavnde    annutvtiiii  (juidabanno  continuo  dffert 

hodiefiblata  'i5>^  i^^,a  Er  ii^r  eiahainrenr,^  v-'.!!  154,^ 

ij4lh!hivndedit}i,^anteflarifoff:nti,tn    Anfm cutufjue  retdt-.pltccm  ifie  exEpi- 

Galita  318,4        ileto  7  f  7  >  <» 

t^lhtnt  cjuoiureapud  Gallesvtaniur,  (^    Autapocha  Galliceqiimacf  doLble  158.4 

.    quidc4peregnntsdtfiint  SS^>^    aHiapoch,tv/iu ,<^Ui».  GalltcedteiturQui- 

^lciatia^Duareno  commendatio  mode-        (flanceduoble  541,4 

fta  Shb&ni^,a    At,i.ihrtfis^uidftt,(^anj;t  vfura  558,^   arhitniStudutsd  ffrentta     i^ca^^l 

Alcihtadis obieUto aduerfu, tefies      iH.a        &  c,c,7,b  ^1  bitrator  <j^td aharhttrc dff>al.':^sa 

6^'/es:h/'isturp,ffmM ,& afiifientiffimts    A'v7.'A-foyf.v.^/«o»  dehetabeo,cuiccniu-    arbttrifinientiaanpartataUt^mn:  ,3 an 

ejwhufiq^  damnatus  n\-,a        /enmm  btnfiiium  781,4        haheatexecutiotiem  i.\i.b 

nAlex^indrt  Seuert  Imp.diUum  mpuh/ica        Turpe  tnim  efi,  &  viroprudenti  mtnt.   arbttrt  ofifcturru  1^6 ,  a&b.^detff<  <f7« 

ojfiiutaemeniesvendmes.  7\(am^,in-        me  conueniens  thtd.        fiitttentteeaharbnro/.tt,^  i^y,h  Qii^S  a 

<jntt,neceffeeft,-utqutemttvendat,S£c.    AnttnomtaKyi^msiv^utdfit  87,^    arbitrium  Jimtle  eli  ordtnanx  aatcni 

iie)6,b  AHttnomtadifficilis  ex/egeSingularia.ff.        145,4 

A/exitndri  fmp.paradoxondeiurifiuran'  .    -    .   « 


arbnertnquibus  caufis  non  cogatfir,udt- 
care  I4W<» 

arhiteranpefiit  iudexdici  1^6, a 

a-)biter,tudexurb,trartusdicitur.  ii\\,a 
Stdwgenera  arbitrorum  videtbidim. 

arhttcr  liitgatorum  confier.fu  e/gendns,  ve- 
/nti dinnfttcus  difieptaior  i)9  ,b 


dicotttemptareligione  875,4 

t^lexar,driprudcntta  tnfacrandis  conjlt- 
.  tutionibu*  45))<» 

£«1«  refiriptiinterpretatio  ibid. 


eod.  ©•  /.  Qui  negoiia.  mand.  fiublata.    arhitrium  tuteU  quidflt 


l^7>b 


arbitrtum  ejutfufceptt ^an  ccgendusfit,fi 
no/tt,iudtcare    ^  j .,.,  1 3  5>  >  ^ 

Tratlatusdearbitris  dtuifio  ,bid. 

Et  ait cjuts  cogatur  at b:t) lum  accipere, 
(3an/eruusfvfiita)buertffeij^o,a  ^b 


S79>^ 

anttnomia  /.Si  ego  pecuniam  fffi  cert .  pet. 

^  l.ciim  corpus.ff.de acijuir.rer.dom. 

dtffo/ictur  "i-jj^b 

Alexandri  animaduerpo  tn  Turinumfu-    anttnor/iia  au  in /egibus-reperiantur     J.b 

mtvenditorem  e^o^  ,h& lo^.^.b        Et<jutdar,!inomia(it  7,4    Arbort^mctduarum,^^ crtmtaitumfu- 

Altenare  ejut  non potefi , an pofiit  rem  tn    anttfitta  noflrttemportsan impune  corra-        Uusan renedicantur  x66  4 

tudictumdeducere  ^is,^^r,fin.       dne  u ^oi.n. fe,s-r.:en  ^.fr.n^vtn-    ^ichtmandittiejuifmt  nts'^ 

a/tenatio rerum  eccleftafttsarum , ejtiando        dittone arborumfiacrorumpradwrum^    a.Archimandritarumpotcftas  iiiy  b eir- 

nonva/eat,  6^,b         166,  a  cafinem 

a/ten.ttiopr£diorummtnorumfinatufcon-    A',Uo^^,-m<:<juidfit  9,0,4    A%YVTi,<juidicantur  jcn  a 

fiu/toanomnmointerdtcatur       101,^    Anton.&  CleopatravimabAfguJ/oi<).b    ^.enarius  an  adrtfittatur  ad  fHccfffo- 
altenatto  rerHrru.  ecc/efiiafttsa,runu  qut-   ^JH.  AntontusImpir.haudfiactUfi.ffa-        nem/egtttmamabtnteftato  177^ 

Argen- 


'Argentarli  oUm  velnti  proxenet*  erat  3  7,^ 
argentariorS  munm  reipMblics  vtsle  5  5  4,<i 
A>i»f ii'3)ejt'»«  ifffos  vocet  luftinianfu,  ibid. 
Arijiophaniiprudentiiiin  difiernend»  vt- 

ilore  in  certamine  literario  1 1  o  7 ,  <» 
Armenrxconfuetfido.fuamttlieraindota- 

t£nubebaHt,a lufiinianofublata  if f ,^ 
Armorum  nomine  qua  vtniantL,  8  ip  >  4 
Arraijuidfit  i4J>^ 

Arra  tnterueniensin  contrahenda  emptie- 

ne,non  pretiumeH,fid  argumentutrLj 

quoddampretii  conuenti  1019,4 
Arrogati  outfintj  1 1 3  >  •* 

arrogattonisform*  1 3 ,4  £^  ijui  adeam  ne- 

cejfariafint ,  ibtd.  &  efeilm  arrogatio- 

niiibid.($i4,a  ' 

arrogationii^  <idoptio»iicommHnia  ejut 

filVtL.  >4>* 

ty4rs  maxime  natttram  iuuat.  •  5  5> » ^ 
artium  affinitoi  i^  ssniun^to  7^t,a^b. 

793,4  £^^ 
Afiafimteiuifint  iO(?f  ,4  ^ vnde profeEii 

166, b 
Afffjfora  S^ eorum offcium  io,b^zi,a 

eorumfalartum  i.i,b 

AljlumfiruorKolimerantddafacrt  i\,a 
Athenien/iuminfiitutum  pro  te/itbuspro- 

bandif,  ex  Tullio  Cic.  9  ^  o  >  <* 

a"t>  j^no  f  probatio,  £^  'ivn^vcf  tjfuid/int  9  3  f  ,4 
Auilii  iRfguU  exemplum  defide  hofitfir- 

uandi  A^i* 

^udiiorium  cjuidfit  %%6,b 

Augura  qtiierant  i$  eorummMnw,^  au- 

thoritas  iJ<Ji>^ 

Augufii  tahells,  ejudfuerintj  832,^ 

Authentict,Sacramentapuberum ,  expli- 

catta  9<>>^ 

BAUri  canibuiadhoCKUtritufina  ob- 
iiciebantj  9  >4 

B.irbjirorum  confutatio  51,4 

Barbarorum  ineptia  infinitt  ^  inutila  ad 

docendum  17  4>^ 

Barnab^  £f  Sauliapoflolicooptatio  Antto- 

chiafaBa  1185,4 

B.irtolnia7)uareno  notatur  ^9,6 

Birtolus  iurifijrudentiam  obfiurauit  io^,b 
^lszi.fiuuLqutd  io,b 

B-ifilienfi  concilium  quale ,  ^  quambene 

indi5ium  ii9i>4 

Bellumiuflumaperte,anexin/tdiisfiat,ni- 

hiladiufittiaminterefi  44  >" 

tellumfinetufiacaufatllatUilatrocinium 

effeexNuma  •  ii<J6,4 

beHum  quofine  dicatur  iufium ,  &  arma 

pia  6ii,a  ijuando  latrociniumfit  6ii,b 

619,4 
teUicuiufejuegrauiffmiexitmfipifilmefit 

permatrimonium  i49>'* 

Beneficia  (jutprofter  animorumcuram-> 

dantur  i^l^»* 

Beneficia  militaria  1170,4 

BeueficiaefHorum habeat  Romantuponti- 

:fex  difiributionem  1^7  t,a 

Beneficia  morte  beneficiariorum  vaeantta 

iio^,a 
Beneficiafimplicia  quAftnt ,  fif  pntbenda- 

ruth  vocabulo  <fuid  (ignificetMr  1171, b 
Beneficiarto  mortuo  an  et  legttimm  hares 

fuccedat, :  ^  an  benefictarius  fuccefio- 

rem  eligere ,  ^  fruiiut  beneficit  tefia- 

mento  Legartpoffit  1200,  b 

Benefictartorum  iitas,^de  Itgibw  annali- 

bw:&  de  tis ,  tfuiplura  aduerfu*  cano- 
•<\«tt  beneficiatmpetraruntf  1182,^ 


I     N     D     E     X. 

Bentficiariorum  refidentiatfiu  a/ftduitas 

12.06, b 
Beneficiarii  (J  eeclefiarum  minifiri  ^uo- 

rum  munerum  vacationem  habeant^ 

I202,4 

Benefictariw  ejuaru  linguarum  eognitio- 
ne  infiruEiwfit  opertet  iiyy,b 

Beneficii  fana  dtffinttio,  benefieii  itemee- 
clefiafiici  domintum,vfitsfruElufue  cu- 
iusfit,  ^ anpenfionaannuaat^  hojpi- 
talia ,  benefieii  appellatione  conttnean- 
tur  ii6<j,b 

Beneficiorum  refiruationa  tam  vniuerfi 
ejuamfigillattmfaiia  1189,^ 

Beneficiorum  multitudo  an  canonibw  pro  - 
htbita  iio6,b 

Beneficiorum-itiuratio ,ejua  ^  refignatto 
appellatur.£t  quiseiurarepofiit.Et  cjuo- 
modobenefieiumeiurandumfit  ixo^,a 
^b.EffeSweiuratienis  1206,4 

Benefietorumdihifioin  regularia  ^  ficu- 
laria  1x7  i,b 

Bentficiorum  diuifio  ^  ejualitas     1170,^ 

Beneficiorum  mihtarium  origo,e]H*  feuda 
dicuntur  6ie),acitcifin.  (^b 

Beneficiumvnde  dicatur,^ ^uid  afitcer- 
dotio  differat>,  (^  anfilu  fitcerdotibttt 
hacfacrafiipendtadenturex  veterurnj 
more  1169,4 

Beneficium  ante^uam  vacet,an  dandnm 
aut  promittendum  :  (3  ejuam  grauiter 
aduerfwfaerascanenuin  hacrepecce- 
tur  iio^, acumfiij, 

Beneficium  pure  4c  fimpliciter  conferen- 
dumefi  1198,4 

Et  an  beneficiicoUatio  abfijuefcriptura 
valeat^  ibid. 

Beneficiumanauferridebeat.abenfficia- 
rio ,  cefiante  eaufit  ob  <juam  datur  bene- 
ficium  1207,4 

Beneficium  ejui  libere  f^  ejuiete  pofiederut, 
aneispofitvUacotrouerfiaampliwmo- 
ueri  1:04,4 

Bemardi  fententia  de  fontificibw  Roma- 
nit  •  iisS,b 

Befiicts  fpetitla  effe  naturt,  ex  Cicerone 

?>^ 
Beftias  Flpianw  huiw  iurisperitia  cenfiri 

eurdiea/t^  ibid. 

Btffextw  vnde  diBu4,(3  ejuo  menfe  fiat, 

i^,b(^bifiextiluannw  ibid. 

Bonaecclefii  cur  Patrimonia  pauperum-t 

dicantur  1168,4 

Bona  eorum  ejui  mortemfibiconfiiuerunL. 

ante  fententiam  an  publicari  debeant^ 

838,^ 
Bomfidei  vis  ejuantafit  9551* 

Bumfacianaconfiitutio  depetefiate  ponti- 

ficit  'Romani,(3  iuregladitfuper  omnes 

Chrifitanot  11^4, 4 

BenifaciioSiauicenflitutiones        1 20i>6 
Bontfacii  Marlyris  re(ponfum:Olim  aurei 

facerdota  ligneis  vafis :  nunc  ligneiau- 

reisvtuntur  1170,4 

Bonorum  communieatio  inter  maritum^^ 

vxorem  912,^ 

Bonorum  ecclefiaflieorum  vulgaru  dtuifio 

in  temporalia  (^  /piritualia        1 1 6  8,  ^ 
Bonorumpofieffio  centra  tabulas  libtrti  te- 

fiamtnti :  (^  cafits  in  ^uibw  reptllttur 

patronw  ab  hac  boneruttt->  pojffitone 

i79.4 
Bonorumpofiefiio  vndt  lihtri,<juihw  tom- 

pttit  j  79 ,  ^  fif  bon.  pojfeff.  vnde  legiti- 

mi  T8<^><* 


BonorumpefiefiiOijHidfit  ^J^.&fif. 

Eorum  diuifio  T7<'>* 

Qutptrfonepttant  benorupofftffiontm 

tbtd. 

Quemodo  accipiatur  bonorum  pofiefil 

tbid.b 

Etejuotempore  ibid. 

Eiw  effelius  \77  ,* 

Bonerumpofiefiteficundu  tabulas,  (£cur 

intreduiia,(3 cjutb.  tx  caufis detur bo- 

norumpojjeftofecundu tabulas   s,7-j,b 
Bonorum  pofiefii»  contra  tabulas  quidfit 

T78,4 
Bunhm  (j  tijuum,  henigniorac  humanier^ 

iuris  tnterpretatio  83,4 

Brenm  regis  GaUorum  refiionfum  legatis 

Romanorum  611  yh 

Brtuimanufieriejuidfit  879  ><* 

BrocardtcaquttraBent       92,«»  £595,4 
Brocardui  doUora  quala  ex  Duareno 

117,4 
Budai  epiflolaad  loan.  Duartnu  ,patrtm 

Franc.  Ditareni,alteraad  Franc.Dtta- 

rtnum  1  u  i 

Bultutarumiw  20,^ 

Burdtgaltnfis  ciuitas  qua  ratwne  afflifta 

632,  4 
Burgarianorum  (^Martinidifitnfio  apud 

^ccurfium  dt  reflitutione         1 5  2 ,  A 


CAdauerumpunitorum  curafepelien^ 
dorum  ^39,^ 

Calendariispro  nominibw  debitorum  Ju- 

mitur  74»^ 

Calend.;rium  ijaid,^vnde  diBu,  £f  ^uid 

fitcakndariumexercere  ^85,4 

Caligula  cxproflitutarum  ijuaflu  (Slucro 

deditarum  veEiigaltxegit  608,4 

Calumniatorumfupplicium  85^,^ 

Caiumniatoris  fiippliciun»^  :ejutfit  caufk 

hutus  aUiottu  in  fa^um  :  ^  cuidetur 

h<tca6iioinfa£ium  7  h^ 

^anctUariimunut  .i      >i^i,4£^^ 

CanctUarius  viee  pratoris  antiejui  fungi- 

tur  '     ,,  86,4 

Candaalii  Lydorum  %tgit  amtntia  2  2  6,b 
Canomcorum  collegium,(3vndc  diUica- 

nonici  1163,4 

Canontcorum  collegiumtVelut  Senatusec- 

clefiet  iie)9,b 

Cantandimosin  ecclefia  anti^uifiimus,($ 

ab  apofioloru  temporib.  vfitatus  ii6i.\a 
Capitis  diminutionis  (^fintUutisfimtlitu- 

do  ixi,t 

capitisdiminutioanfubflitutionemtxttn- 

guat  401  >,^ 

eapitis  minutio  tjtto  nitatur  fundamtnto 

123,4 
eapitis  diminutio  quidfity  (£  tjuotuplex 

lXX,acumfeq. 
Capitolinaarxa  ijuo  extruEiafuit :  &  de 

hacconditiontiSimCiifitoliataiCcen- 

dcrit       .:  V.I  ^S        10  3  6, i  fi^  1037, 4 
Captatoria  inflitutio  cjuafit  340,^ 

CaptitnbeUo,an  apudhofla  teftamentum 

facerepofitnt  318,4 

Captiuum  ejuiredimitab  hoflibus,an  pof- 

fit  retinere  tUum  doneefibi  pretium  ex- 

oluerit  f4i>'* 

eaptiuus  an  vfueaperepofiit  per  ftruit  129, 

btnfin. 
Captusmmorijuandodicatur  i6,i 

CaracalU  oratio,de  donationeintervirune 

(i  vxoremprohibita  x  f  4,4 

LLh 


r    N     D     E     X. 

CsriouiMum  eiiSlMm,(£C4rb«ntan*  ho-       rt  &  FJpiani  improbata ,  nec  tunc  cui- 
yi9rumpo£ijfi0  f8i,(<        ejuamptrChrt[lHtuHareltcehut%6^,l> 

Eitaeffehiu  tbd.b    Chnfitanorumfiudisiminegenos^<fuoslo- 

CarctraprtHatilfgib.funtprohthiti  n^,b        ctsa.d eorum fnbHtntionem  h/buermtL. 

earceritiinfrailor^uapasnapunudta  i'ji,b 

tarcert  detentwanfiruiredicatHr   ^ii,4 

Cardinales  Rofharxe  ecclefta  cur  ita  vocen- 

tur::Jvndeottnmhabuerint  1160,4 

CaroU  P^I  /.  vigUantia  dc  cura  in  purg*n- 
da  tccUJia,^  in  tdeda  fragmattcaftn- 
iitnne  i\^i,b 

Carolt  Borbonii  allegatio  contra  auraHcn- 
rictreg!4,ti$c.  njij^ 

Carthago  cttr  aratrum  pajfa  <S^t,a 

Ctfeorumfiecandorum  mos  apud  Tioma 


\tjo,ban  beneficiadicantur       ibid. 
Chrtfium  refurrexiffe  /^S  •Jpwf  ii/u*e^(, 
tjuomcdo  intfUtgatur  7  55»* 


CoUatio  quidpt,^  t^utreiin-eolldtkinfvi' 
niantL.  S^ubinfin.^^ii,4 

^emadmodum fi.it,  ^  (juantum  con- 
ferridtbeat,  ^  t»'er^ues  lotum  habeat 

Coliuio  f8  2,^.{8},4 

fterem<diacou,tranonconferente^2i,b 
Colle£lartfu  tjUu  dicatur  884,^ 


Chrifiiti  an  fiCuUatu  nUquoi  habuerit  CollegiacHr oltmprohtbtta                71  b 

"^7>'«  C^^f&tf^mqtiidlttt^antnjlitHifoffitbt- 

Chrifiui  cum  apejiofii  Cdfari  exeluit  tri-  rcs                                               ^5f   * 

buttt  ef qu»re ;  & an ccciefiafiict adhoc  coUegium  tjuotperfona  confiituani.  Iierru 

teneantur                                izoi,^  '^'''^coUegialtctta,^  ^HtttUictta^^vt- 

CiceronitencomiaexDuaretto          4,\.b  f«>'tb.fufi?eilafHeretz},tt(^b(^aHa~ 

(^ycladeiinfuld,txtiHib:tflRhodnt^ji,b  re                                                ^^,^ 

Citarequidfit                              io}i,b  Colonorumfiruititt                         187  <* 

nosachatos                            1058,^   citatievbtnuliatii.impunenonparebitHr  Colonut  quidabintjHiiiHedifferAt,  ^o  a 

Cafut  inqutbiitii  tjuipecunia  mutuo  dat^,        1 4  (f ,  ^  Commeattu  ^uid  ftt                       1059^ 

dotninw non efi                              878,^    ciues  Romanitefiamenta,  Cfnenperegri-  Commemdarepredepenere           1008  4 

eAfuitnquibmVelleianisxceptielocunon        nt  ,facere  poterantLj            ^           jjj,  Cemmendattones,fiufiduciatcclcfiarum 

hahet                                  ^i^,a^b    Ctufleiudtctii,(^crtminale<jMidfitie^i,b  tamptrpetMtcquamtemporaridiiSS,4 

CafieUumt]uid[tt                          606, a        Et ctmltumiudictorumdiutfio  104 },4  Commtntariiprincipie,qHiinccmmtnta- 

Catonianartguin  Mi  adconditionaltaper-    ciuilufcitnttaefi  o^-nKtwi^^itM          9J4,*  rtumSaturntreftrtbantHr          \i6  4 

tineac                            Jr^i  ^atrfin.    Ciuuaitjutbutconfiet,^ curptrfitnaima-  Commijfi ^ui  dicantMr,&  tauttfntcaufa 

ginartadicatur                   6ii,a&b  ccmmijforum            6o-;,bC^6cS  4 

Ciuttatatipcfftob  deliBumpMnin  6^1,4  CcmmtfJorialtxqHidfit                loio  b 

C/audii  Imper.edtna tnfcenerateres ^i^fb  Cemttes qui ,  (^  vndediQi              jnr  i 

Cli,MdiiCtifaritdiElumdetnfamta:(iqHi  Commedare^Midfit  ff^  ^uidcomodatutn 

ihfma  dtcantur                         47,^  amutuedferal:,          5P>^f^5f  i,<* 


Cathvdra  quidft ,  ^  qutd  itcs  cathedrait 
cum  \iCQ,a 

(^auportatjHi  fnt  &  anidtmfinicumia- 
betnariit  ifi»'» 

Catfa  Cf^i^nte^nuUa  rompetit  anie     40,^ 


ciftf^ dul>ta ^ cotna dubia qutd  i^<^  ,b  in    flai tfimt t^ut apud T^manos  \6,b 


fin.^\A,6,4 
eaufi  tnfia  denegandt  refittuticnis  in  inte- 

grum  \\  ^, b,\\6,a. $f  ii-;,a 

cnitfi  vocabutnm  tjuiddtnetet        891,4 
caufit  comunilio  qutdfit  apud  Paulum,c 

i.df  dittrils regclii turu  104S;' ,  b 

caufi  turtfiurandi  tn  litem  874 

cau',am  contivere  tjutd 
Cnu/idicorumfi-audes 


C/ertci,vfteccie/ite ,  an  tnaSiicne  in  rem  4 

Hijuopriuttegiofori  vtatur  1 1  <f,b  de  efuo 

magnapugna  tfi apud pontifitios  tbid. 

clertct  ^faetrdotu  anproregarepejfintiu- 

rifdtiltonem,  ^an  dtutno  iurefubditi 

fm regibtic,pnncipibu4  ^ cttteris magi-    CommodatariMs  <juid  a  depofitario ^iitffe- 

firatthtu  166,4        rat.  loof  ^ 

^  8 ,  ^   clertcii  an  hircditates  caperefuerit  6tim->   cemmodatariHt an  teneatMrds  cafufortuu. 

j^,btnfi,        prohibitum,exHterenymo       iiyoA        te  6<6b 


Et  quidaprtcarie  cemmodatum  diffe- 
^*^  9^^b&c)^6,4 

Ittm  it  ^Mibttt  rebus  comodatum  con- 
trahttMr  ,^;^.  ^ 

Commodatarii  tjuande  ttntantMr  pro  fu4 
tjuift^parte  «j^g^ 


GaMfidicorum(4iiUationescenfunduntMr   clericorum  appeUatione qui  tnfacrit  librii   commodati aHte dupUx 


8of,*J  contineantur                              \i6\,b 

Cautela contra  minores  Capolica     1 04, ^  ctertctts  munuijiium  neglgens, anpriuite- 

Cautionisverbumgenerateefi        170,4  giiictericorttmfruidebeat,        ixoj,^ 

CiKumpoffeiudictmdariaffirmat Duare-  Qintt.  Pyihagoret fuperflttio circaiuftMrti' 

nuscentraaliorumemniumfententiam  d»m,ex  Ba/itio                         zo6,4 

lo}8,A  (fteactccetnmpefittens  (^ruinammtnan- 

Cttfarittntiidiefaeratia                       ^,a  tur                                           \o}6,4 

Ctefaru  ii  Antoniidiffidiieaufi  tjUtifMerit  Cloacttferuitw  immittendi  an  adprttdio- 

46^, b  rumvtilttatempofHtconfittut     189,^ 

Cifaru  m  SyUam  diBeriii  eb  mcgfiratttm  Ctodoueus  prmHS  Regum  Chrtfiianorum 

quemSyUapecunti4coparaM^rati\t)6,b  fuit                         ."' -c^Va-.      i£o8,4 

Citjarit  lex  de  pottgamia ,  i^curpermiffji:  Codrx  fufiiniani  que  temfore  edilHi  (J 

exemplat^ibtdemdepolygamupatribu*  ^unndotniendatut                i,b(^z,4 


9  f  5  i  * 

Et  tjuidallto  cemmedatidire[ia,'bidj 

Et  quid contrarta  $^^,tt 

Itcm  tjuidm  hancaRioneveniat  ibtd.  i 

Cnt  ttem  (^eotra  fuemdetMraitioeo- 

modati       ,or.,V  9H,bfnfin. 

ad  Communionem  nemo  cegttHr      91  r ,4 

Cempenfatie  tjutdjit  995,« 

Etuseffeaut  ^^,^[4 

cempenfatio  an  locum  habeat  hodie  tnCat- 

ItarumcMrtisabf^jregtt^  Itterui    pc,^J 

Et  an  locus  fit  compenfatiom,fijpectu  ex 

vna  parte  debeaiur :  ex  atiera  auuntitat 

tbtd. 


veteribut 


2^0,4    codtxt^uAr.dorenouatHS 


110,4 


...  ^'"''('''f^sali^uet^iHjHibMsloeKmnott' 

Celerum duces (^ terum mMniu     1166, b    Cod'CiUiifi<tdfini(S<Jt"idiferantiitefia.  habet  compenjatte                     5964 

Ctnferi verbi aceeptio                         g,b        mcnto                           }i5,^^5i8,^  CemperendiHatie litigatorHm            ^g,^ 

Cet,forS}jui7{cmte,(^eorummitntufMper   eodirjihrtimdiffnitio,(^eoriiertge,quid  Conanusab  aMtore  netatur           989  b 

per,t:ros:(3ifuod(Si^"l^vituJitper.        atefi.imentodffirtint.               477  ,b  Conciltumacumemcuman  btfficiacon- 

iMrtum  ,  (£  quantum  benuoffciat mo-    codtctUjtum cor.firmaterttm  ex  tefiamen-  ferdt,(S an eifithfit  TUmanus pentifex 

rtbui                                          -\S,b        totpcu.fxpltcatm                     1074,^  i\ji,b                                   .;. 

Certicondtifio ijftandocompeiaC     888,^   coduiUos ^uifacsrepcfit ^ii^h (S eorum^  conctlta  CenfiantianMm  (^  B.filnnfe  ejui 

eertumiMtejuidfit                             49,4        ergo  (Svfut    .  .A^-.  wv.niA          ibid.  tempore,a<fMe (S 'fttaretnd  ila  wpi, 4 

Ceffiobonoriimquid,(^CMrpermiffa,tjuo-    todictUos  qui  fcribit  an mutet tefiamelum  Ccnciltntto^.  St  im«Hbes.cufh  eius  quttti 

modofi.tt.                   yoi,acumfiij.        U  5  >'*  proMincia.ff.dereb.credit.              SSy 

Et an eccltfiajifiluendo  nenpt,vttpef-    Cottaterala ordinarii pontificii qaifuHt, (S  cenctitatie tegis ^fsqui. cutri^.htreditas.l. 

fiihoc  bcncficxe  ceftonis               ibid.b        eorumtnunm                             ii75,<<  oittihirid.decondit.(Sdemvnfi.c)o^,(t 

Ctnf*tijutdfii^4^,b(ScenJisatisprofefto    Castib.it;n  an  beneficiariie  ftt  neceffarius  eeHiitiatiol.^aiusSeiMs.cuml.Fidciuffor. 

tbid.                                                           1181,4               Ku*i''  §.pater.depigHor.                       S>6z,4 

Chalct* Hjtodterum injitttt locusferacifii-   coelibatu^ pcenaa RomOHit ex^cogitata,^ k  concitiattel.  %emalitnam,citml.fi Fitto. 

mtu                                           16^, b        Chrtftiants  deinde  fublata  y  (3  quare  depigner.                                  5XJ4  4 

Chtrographtim  an  fuffcat^  in  aEliene  ex        I04f,«  CencMbinanemenelimheneflum     ij6,a 

mutio                                     9°Si*    (oerctttonum  variagenera              ji,4  veteribusj^canomlius pirmifftiTn^f^tt 

Choi  cpifiopi ,  quafiyti>et.ijti  ,idefl,  rufttci    Cognatetum  orda  trtplex                148,4  eoncubtnam  habere,tbtd.  nunc  autem^ 

eptfcopt                                       iiT7,<«    cognati^ittfinti2.i,l>.ij^,b(S^%o,ainfi.  improbatumefi                             ,I„J^ 

Qtryfnttteptfcopi  Cofiaiitinopotitanifru-    Cognattoper*,doptionem^$i,(S  de  cegna-  (foncMhttusvagtprehtbiti                 ^rt  ^ 

gatitat a vfiu tx reditib.ecclefitt  1170,4        ttone.Jpirnualt^anmatrtmemM per eam  CondiiiiecauJ^daticaHfacofetMta  Swei^ 

ChnflUnareitgi^ttmforeAiexandSeut-        impedtHtur                              145.'«  (^eiusailit                                ,^,^_ 


I     N     D     E     X. 

Item(^Mih.exe4HjtsdeturhiCAUio,fbid.        tentiam  io6^,a   cu(palata,kmis^leulpma     i6c,,a^  t 

&  <juot  re^utruntur  vt htc aElio com-   conjittutor (^uidafideiuforedtferat ^},o,a   culptgradmtrucjwfint     i  yi,<^ef  5?r.^ 

petat,  897,4    C9nflttutMm,mandatum^(^fi(ieififi!oe]uid    Cmatorejutbtudetur ^a^utblt  deiurji^ 

CondtatoindehitiaBioquidftt.^quani^        dferajit.  ioio,4        deofficiocuratori4t,u,b^  i\t,^aua- 

dtffictlia  t)Oi,b   conftitutiicjuib.verbuicontrahaturc,^\^b        do/ini.iturh^ccura  '    in  b 

jQuA  reijuirantur  vt  locus  (itindebiti        Jtemconftitutiquiifitfinis  9i^>^   curatorese^mpeteredebeant.  ^oo, atnfin. 

condiBtoni  ibid.    Confenfiu  tn empttone  ^  veditionere<jui-    ctsratori^ offictum <juibonts.datar\ia, ,b 

tondiSligobturpemcaufitm  500,^       fitus  1019,4    Curia^utdfit  1117  a 

cendiiHo  M9*i>M*m  quafit  8(>7,4    Confuetudotjuidfit2ya.E$:uvis       ibid.    (uriattlegesejUdfint.  ^b 

eondtUtocerttvnde  nafcatur         888,4    confuetudoiurifdiStonemtrtbuit     16^, b    CurionesautdaFlaminib.differret  i\66  <$ 

Etquidfit  condttlto  %%i  ,b   confuetudooptimalegiitnterprcs   1044,4    Cuftodiareorum^uomodofiirLdcb.^at,^ 

condtiiio indebttt quando locn habet  10 i,b    confuetudinta ite^ aut  leutter  a  natura  tra-        de officio  ^ pertiulo  cufiodis  8  z  v    bS^ 

codtElioobturpecaufamquadodetur-]6b        l}um,aluit,^maiu«fecitvfi*s     4f,4        81^,« 

condtElio  exlege  cur  dtcatur  (^  ejuando    Confulumdignitas  apud%omanos     iy,b  P 

competat.  910,4    Contrahenttum  mens  magts  ejuam  verha    'Y\'^'*"*f' ^  ^^1'"*** '^^dor  ad  rapieu- 

candi£iioincertiquafit  9^9)'*       ffieBanda  6o,a^66,a   \Jdamepifiopalemfedem,  ^t^uofiiie, 

condtSlio  indebiti  cur  locum  non  habeat^,fi  cotrahentibus  an  liceatfe  circituentre  %6,b        ^  qutfirages  inde  homtnum  fequuta  Cit 
pererroremtxlege  AqmUafolutum  fit    CotraButnomeijuomodoaccipiaturi6%,<i        1168,4 

916,  b  ccatraUuicertutquiifit  8  88,^   Bamnatorumbona  ad  ejuospenineant^ 

'ConditioquidfityiSquidpropriumcendi-        incontraBithus qutdffieHandtifit ^i%,a        anhoc  loci-,m  h^beat,  Qiiiconfirq-le 
tionii  '  4"»^    contraUu* ftmulatut qutdfit  60, b    corps,confi(c]ucIesbiens.  838,4 

condttiones  qu<t  noctant  infiitutioni,(Squ<e   contraBus  cum  iure  non  valet ,  ceffiat  reftt-    damnatuf ,  noobflante  r-vpttLiticne  'itutiti 
nonnoceant^  4^11, a        tutio  9S  •>b        integrureftttuttonefoherecogitur ,22,a 

condittoturpie,boni6^moribMctntraria,   contraBtunominatiab  innominati^  diffie-   Dammetymon  ^  44  ^ 

prononfcriptahabetur  415,4        runt circa obltgationem  85)9,4   Danielt^gypitorumCffildtoruma,[ne- 

conditiotutorie^curatorisan^in  quib.    cotraElut mandatiy^ ftriBiiudicii difcri-        riseruditi44,quorumtamenfupnftttio- 
(itdeteriorprocuratoriseondttione9i,a        mtn  879,^        neshorrebat,  1178.6 

condittopropriequando  dtcatur     ii^  ,b   contraSlusflriSiiiudicii^bonafideiquid   1)artquid/it     85)7,4919, 4^011  4  f^ 
conditioqu<etactttintfi,txprtffiavitiattx-        dtffieranL.  891,^        qtiiddtffieratdareobre  ^  dareohcau- 

hiredationem  485,4   comraEluumffiecia  qutfoloconfififucon-       /am.  /temcau/tcnomen  tna5ii,-,neda'i 

codttioimpoffiibtlit  in  (lipulationequidfa-        trahunturquit/iiit^  9  5i.<»       fumendumntfit  85)7,^ 

ciat.  803,^(411,4    ContrihutiortrumobmtrcaiaBastnma-    darti^tradertquiddffierant.     1016, a 

condttione  deficiente ,  infiitutio  euanefcit        releuad£nauiscaufit,qua/tterfieride-   dareprodominiumtransferre       loof  b 
conditionum,<juievtilesfunt,effie£l(U4i6,b       beatj  97i,a^b.97i,b    ActitinntfKfiat'i^Sv/u»i,proHerhiumiiy^,b 

£t quo tempore codttto impteatur 4io,a    Conturbare quidfit  5)74>4   Debttorumpa£iionthtu,creditorumpettttd 

Condiictrtptrautrfiontmquidfit  969, a    Canuenirequibu4  modiipofitm(u,(^quid        Ktetoilinec  mutaripoteft  *\,b 

Confifcatioqtiidftt  6z%,a        conuentio  -4^7,^   Debitumvelindebituman  expartefolue- 

cotififcatis  bonis  an  aUiones  confifcentur   conuenirtvhi  debeatquideliquit     16%, b        tis<tftimandumfit,antxparttacctpitn- 
1 011,4  conuentio  qu£  nomtne  cartt ,  Hu//a  ix  ta        ttstnfolutut»  91?, 4 

Ctnfratritt  in  GaUiaprohibit<t,  C^  vocatur        aUioproprio nomtnt  vocabttur  ^i,b(^   'Dtctma  qtad ,  tam  ordinaria  gf legittma 
Gr<£ce (ffareJi<tl  35  f>^         55.^  cjuaextraordinaria^indiEia ,^ qui- 

ContunUiqui dicantur  1079,4   conuentiorepttitaquidfit  ^9,b^dies  rc-        buidebeaturmtrtto  119%, a^b 

/temdevariisconiun&orumgeneribw,        petita  ibid.   Decretaqusfint-,  97 i'*& 99,b 

inter  quos  locum  habet  iut  accrtfcendi   conuentio  verbum  genera/e  efi ,  eitu  diui-   decreta  ambitiofa  qus.  dicamur       116  ,b 
1080,4  /10  58,4   decreto  pr<ttorisanegeamu6  tn  executiene 

Et  quid  re  coniunBi,ibid.  b.  Et  quid  re   conuentio  (tge  confirmatur  bifariam  j  2, 4        iegts,^an  pntort  adirt  neceffiefit  tn  his 
coniunEli ^  verbis ,  ^ qui  verbis tan -        ^  qut  iegittmn  eonuenttones  dicantur        qu£ lexpermittit  \o^  b circafin. 

tum  coniunHtfuttt  1081,4        thid.  decretum  an  i/tin  aiienatione.ita  ^  m 

JtemdeeffieBuconiunUionis  ^deiure   conuentionisverbumlatiffimepatet  46,b        tranfiSltonereejuiratur  \oo,b 

accrefcendi,<juodexeaoritur  1083,4    conuentionumffieeieiexFipiano       50,4    DecoEloresjuorumbonorumi^uapcenadi- 
ComiiElionumvariarum ptrmiflio^dt-    Copiarum  nomint commtatum ftu anno-       gni  70i,h 

ciaratus  Tault  iocus  ad  Itgtm  /uiiattu       nam  extrcitui  nectffiariam,  vulgo  Mu-    Dtfenfo  Curis.  Pari/ien/is,  Ludouico  X/. 
Papiim  1090,^1091,4        nitionavocari  1039,^        GaUorumRegioblata,proltbtrtateEc- 

coniundos  rt  tatum  ctettris  nunquam  pr<t-    Copiarii  caflrcKft  vtrbum  ihid.       ciefi<t  GaUic<t  adusrfiis  aul%  'I^pmanam 

ferri  109^,  b   (^crnelitGracchorummatrii commenda-       jioS, cumfishfeqq. 

coniunEii  verbis  an  iis  qui  re  tantum  con-        tio  67  ,  a   Deficertpartem,quomodo  accipiendum  /it 

tunUifuntpnferantur  1093,4    Crederetemereftpientisnonefi  i^,b        iniureaccrefcendi  \oS6,b' 

Conftruatora priui/egiorum quifint \6^ ,b   credttaraquomodoreddtdebeo/t,     891,4   deftcienta ad hofta quo fisppHcio afficieHdi 
Confiliaprauaimpetu,honamoravaiefeiit   credttinomengeneraie  tfi  i©7»4        iiz,^ 

^7,4  crtditorah<ertditariiquifint>  91,4   'DtfunBorumineptavoiuHtata  impreba- 

txcon/ilionemoobiigatur,exmadatovero   credttorum priuiiegia  704,4  Qf^        eUanfint  4i;i<« 

nafctturvitrocitroq^ehiigatio    ioio,4    Cremiala arbora cur dicantur       l66,a   Deiegarequid/it  98(J,4 

Conftantini  refcriptum  C.  de  dignitatibus,    Crttio  quidfit ,  ^  (rttienum^  feitnnitas   dtlegatio  quomodo  (^per  quosfiat,  etusef- 

txpiicatum  1071,^        1074,4  feSius  811,4 

(^enfiarttis hominis notttft  voiuntatt fuam    Criminapropttrqutbtntficia  amittuntur  Diiihtradi ita quidfit  ^ii,b.Eims effiefius 

fintcaufamutare  9^6, a        \ioj,b  4i4><» 

Cenftitiffitt,vtrhi  acctptio  tx  Sctuoia  jf)  \,   erimina  txtraordinaria  quaiittr  punieda,   Deit£lapriuata  cur  dicantur  81^,4  infi. 

a^b  i^qutfintj     Sio.^fjf  811,811, 815    DemadtsdtSiuminAthenitnfa     11^4,4 

Cenftitutrt  quis  dicatur  ^1%  ,ainfin.  ^   crimina  tanto  grauiera  funt ,  ac  maiori   Dtnariinummiafiimatie  SS6,b 

quomedoconfiituendumftt  951,4        animadutrfientdigna,quatodtfficiiiM   Dtportatianvtretxula/int       io4  5,(* 

eonftitutioqatd,^tiusinterpretatio  ^,a        cauentur  850,4   deportatorumbonaanpubitcentur  859,4 

cenflitutieducisMediolaHe/is6i9,b infi.    criminaiiumiudieiorumdiui/io    1045,^   deportatusexctuefitperegrinus       \ii,l> 

confiitutienemArcadii  /mperatoris  depoe-    Cr^/tppi  dtSum  de  currtnttfiadiH  1 1  o  7 ,4    dtpertatus ,  inttr  apoiida  numtratur ,  ^ 

naiihtrerum  iniudicio  maitftatis ab-    Cislpaaninrerumpropriari*  admiHiftra-        quare  1011,4 

regaiam  Hen  effit ,  adutrjfu  Rudaife»-       tientpraftdridehtac       i^jybtnfin.   Dtpefitumquid  fit  loo^  ,b&dtaiiionc 

LLL    i 


Aefoliti  direlia  (^  eitu  cmJis  xooS.a  ^b 

($  ejuid  tn  depo/itij^ioneveunn  \oo-)Jj 

Item  de  caujis  cotrartA  aBtoni/ 1009 ,  ff 

Deprejfa  nawu,  Gallice,En(ondtce  p  7 '  >^ 

Deui  ^ut  tMfltpmui  efi.an  ob  vnim  homi- 

nus  deURumpcenai  a  tota  ahcjHa  cifttta- 

teexpetat  Si6,hinfi. 

1)iacont ,  hypodiaconi,  &  alit  tnferioru 

erdtniiclertcf  11^9."^^ 

2)iarta,fefsdifiributiona  ^uoudtan^ ,  & 

cur  hocgentu  erogatiaois  adinuentunt 

Jit  U99yb 

Dtccreiniudicio  cjuidlit  9^8  ,<i 

Dtcis  caufa  altqutd  facere  Cjuidftt  apud 

/ur  econfu  l.  C  o,  btnfi.  ^7  i,bi^  10  ^ff,a 

Dta  intercalarii  cur  fic  diBu»  84,» 

dtu  cteptiu  pre  cornpleto  habetur       84»'* 
dies^uandocederedtcatur  <\i-,b 

diemprofent  legatorum  tjwdfit        J  2-5  >■* 
Difimtamplsu  muiterem  (^uiivirumde- 
dtcere  ii8z,4 

Wigiimtti  anafacerdotio  ^  bencficto  fum- 

mofcndiii  ,iS  ^'*'*^'*fi'"'^^i'^*''**""'*^'*^ 
fanatumfitiiiiubiyuSi^a&ijuiedi- 

catur  D^gamm  ibid. 

D'gnitates  ecclefaftcti  qtttfinty  ^  ^uot 

mudifacctpian.s^r  n7°>^ 

dignttatiigradM,  tjutbtu  ernabmtur  olim 

R.amummt^gjfratus  lo^c),* 

l)tferentmihHraSlum,(ontraUumdge- 

ji  am  84,^ 

Difiiniti9  omniipericulofa  in  iure  9  x,a  ar- 

cafin.^  146,«» 
Dtlntto  c.  :-tdJlit,  6  cj^ando  !;tur       j 7,a 
Dtocletv'  'mrif  4toriiireJponfifmphtlofi- 

fho  cH:u<.miVacaticneM  munemmpo- 

fcentt  iio5,<» 

Di/loi^-.tAqu-.bmpetitHrr^^fiitutio  1  if><» 

cumfi^, 
Dipl^muWi  Pontifici-s  vulgo  gratie  expe- 

£iatlK,:..ilA.^C.  ii8S> 

Difctptiiie^Hififit  ^^hb 

^ijcrette  bsnorum  ^  feparatio  vartii  ex 

c^'  r-fp.rmittttur  10 9, b 

Dijp''ff>,rc ,  curare,procMrareeademfinL, 

iQu,a 

djpetiftitio  bonorti?fi  tcclefiA  (juibuifitco- 

m,jfa'  ,  1168,^ 

Difjutare  depyincipiipotefiate  ,facrtlegio 

proximum  esi  1 1 5>  >  ^ 

Dtuortttcaufi  if  f  ,<».  b,^qutddedtuer- 

tentejine  cauft  tbtd.a 

diiiortttpaena  eft  dotis  amiffio  1  o  4,  <i 

DolofatlavelmetutrafaUto  an  rtfrtnda- 

tur  S},b 

dolo  acfraude  nihila  natura  alienita  7  5? ,« 

($ ^:nddolHimaluscx Labeoiie  ihid.  b 

dolo  fcholntxm  ^Albericu  vino  albepro 

aquavfx^efi  79. b 

dolm  vc  'ftitt  non  infertur  64 ,  a 

dolw  malus  quid  6o,a 

dohsA  bontuapud  v:teres  quidjit        19yb 

dolui  antn  omnt  ccntraBuprafietur  siShb 

Domieilfu vhi tfuu haberedicatur  \(>7,b 

Domintiacquuendtcaufit  610, b 

6ii,6\\,pertot.^  61  y,a 

^fuimnm  ejhcd  dtreilum  (3  vtile  vulgo 

dicttur  1056,^ 

D^mtlianiconfittutio  inTiticotumeltam 

de  non  cafirnndu  maribiu  8  j  o ,  4 

Domo  diruta  vicitiarum  domoru  confer- 

uandarumgrMiaahincendto,antdda- 

mnumavtctniifarcirtdebeaAi^     97i,b 

domutfua  cutltbet  ceu  afi^lum  debtt  ejfe,  ex 

Cicerone  H  yb 

DoHatteprofricqHidjlt  i?^^* 


I     N     D     E     X. 

donattotam  interviuos,(juam  moitiscau- 

fii:iter/>  de  mortii  cauja  captene,^  ajfi- 

gttattonehbertorum  108  j,6 

donatio  tnter  coniuget  eur  prohtbita  legi- 

b:u,ex  Plutarcho  i-^^,a  C^  i  ?  4.<» 

donatio  fitne  contrailui  f  i ,  b^quodda- 

tumefianpcenitetiapofittreuocaritbtd. 

^  qutd  donattonis  verbo  figmficetur, 

tbtdem 
donattocaufa  tttortis,  ^eiut  efifeCiut  609, 

binfin.i^  6io,a 
donatto  nonfacile  prajitmitur  ■#8,<i 

donatio  propter  nuptidsqutdft  15  i ,  b(^ 

an  doti  limtlts  ibid. 

ftem  donatio fponfalitia  i-Sh* 

donatio  qutd  GQ%,a  Caufit donationis  cjua 

(int  tbtd.  a^  b 

Item  quiperfona  donant  ,qutbufue  do- 

natur     tbid.beimefft^ut         609,4 
Dos  anfolut  debeat  vxori,folute  matrimo- 

nto  ^W'* 

dosprofenitia.felutematrimenio,viuepa- 

tre  an relie foluatur fiUa  "^71  J> 

Dotem  certa  quantitate  noexpreffa,  mutt- 

Itterpromtttt  a  mulierenon tantumpA- 

8e,Jedetiam  fliputattene ,  contra  rtce- 

ptam  optntonem  105'},4 

dotis  exaiito  pofi  matrimoniumJolutum-> 

qutbm  ca(ib:ic  cejfet  1  ^7,a  (^  b 

dotisvaria  acceptto  if  o,  b^qutdfit  dos 

tbid.  ^omodoconfiituaturdos  1^1, a 

(^b&aqutt-M,  tbid.  b  ^  qutdfit  effe- 

ilui  dotis  cofijittutt,  tbid.  bSfan  mari- 

tu,-  pradti  dotalis  domintufit       i  f  i ,  <» 

dottum  caufa  fattorabiltor  vbique  cur  (it 

l^<f,bcfimfeq. 

Di  :-:dum  tmmunitatu     1202,^  circafi. 

IjHarev  t>  Budiofam:liartfi.  6o,b 

Duareni  cenj:-.  ra  centra  ineptiasprafitgia- 

tornm  (3  calumniatorum     fn,a^  b 

Dnareno  qu.mium  fiphifiica  argumenta 

(S  nugA  effent  odto  4  4 ,  apaulo antefin. 

Ducerecjmdafsrredifferat  1035,4 

Duobui  affirmantibm  anpius  credendum 

quam  mtlii  negantibus  9^9,'* 

Dttumuirtcruitatumdefenfires       10  ,b 

duum^trt  anfint  magiftratus  munictfala 

119, b 

E 

ECc/efia  quidfit,de  ecclefiafiicapotifia- 
te  (3  ctuil.  (3  vtrinfque  difcrimtne 

1151  i^  1151 
Ecclefia  Chrtfiianor:*m  comunis  qutdam 

cittitasefl  Ji8,4 

tcclefiA  nthtl  exitialius  ac  peflilenttaltus 

^uam  etus  mtntflrerum  ntmiaopulen- 

tia  1170,« 

tcclefiitfacKliatts„earHmorigeXSfroceJfus 

1167,4 
tccle/itt  quam  foedafacies  futrit  ttmfort 

Caroitfeptimi  1191,^ 

tccltfist,  Chrtfliana  ciues  omnu  inteUigun- 

tur  619, b 

ecclefiit  hierarchia  (^  de  variis  Scclefis,  ad- 

minsfirationtbus  1 1 5  6,a 

E'cclefiajltc£  fehelt  magifiri  (^  doiiortt 

116  i,a 
tcclffiajiicarurtrufrictpuus  vjiss  1101,4 
Edererattoneiquidfit,  (^qui  easrtddtrt 

debeanii,  i7  ,b 

Edtil  i  de  reflitutidnt  in  integrum  maierii, 

txpUcatto  ii^,bcHmftq.z3  ii&,b  cum 

feq. 

tdifiorumduogtnira  17»  <« 

ediiiuhifirtmftertKfffqHidfC^eHt^itave- 


tdiElti  fucceforium  qnidfit ,  (£  curflatH' 

tum  580,^ 

Edulitatis ,  an  iy£dtUtatis  legendumfit  a- 

pud  Papintanum  fubtit.  decompenfitt. 

contra  Budium  ^  Alciatum  10^9,6 

EtqutdEdulttat  ibid. 

SffraHorumpoena  8ll,4 

E  j^WTnj  qutdjit  9^0,4 

Eturart,eturatt9,(3 eius ejfeilus  ijof  (i 

1106 
Eltiitoepifiefiquomodofi,ttj  1184,4 

Emancfpatio,Setustffie£ius  15,4 

tmancipatiotttsfelemnttoi  (^ritus     i  f  5 1^ 
Ementium  ae  vendentii  magiflratus  mtt- 

ntd abufus  taxatur  119 6, h 

Efnptio  anper  eptflelacontrahatnr  779,b 
emptionesqusimancipifunt  58,^ 

Emptorimaginariusquisfit  99,b 

ivJiaifnaiquidfit  ll6l,a 

Snergumeniquifittt  i^79ti' 

r.\i  )utMinJ)  !TOV&(  ■i:mi'lYcei,qHidfit  7  ^  2,,4 
fvairtiquidfit  "87,^ 

Eptphantus  patriarcha  cur  a  luflinian» 

(audatur Nouel. } .  \iii,a  (§b 

Eptfcoft  glorta  qust,  fit ,  (3  ignomtnia ,  ex 


Httrenymo 


ii(;8>^ 


Epifeopi  vtri  qualitates  tx  B.  Paulo  1 1 7  7 ,4 

Spifeopihuiusttmperisquales  109,^ 

Efifcoftum  an  tnttr  btneficta  eleiltua  con- 

numeretur  1184,^ 

Eftfcoforum  morcs  corrupti  ^6,b 

Sptfcoporumgradus  quifint  1157,4 

Eptfcopusd  qutbus  eligi,  (S  a  qutbus  expeti 

debet  iiio,4 

Epifeop»s7{omanus,(^deeiusampUtudi- 

nt  (S  authorttate,  tum  de  nsmtnib.  va- 

riii,qutbus  appellartfelet  1157  ,bci{feq. 

Sptfiola  qutdfit  apudiuru  autores  1048,^ 

eptfioia  Franc.Duarent  ad  Andr.  GutUar- 

tstm  derationedoctndt,difeendi^  lurit 

cenfcripta  i  100 

tfijiola  Duareniad  Stbafl.  AlbaJJineun» 

dtjuoin  Biturtgum  ctuttattm^  rtditu, 

1108 

tftflolaacceftie  afudfurifconfultts  941,^ 

£quitHm%pmanorumgradhs  16.  b 

Eremodicium.,  qutdfit ,  (S  quandojiat, 

94,^ 
^rror  quidab  ignorantia  difcrepet  <Jo  8 ,4 
Eruditi^^methedocidocedi  modtts  kj d,,b 
Ettam,diiitenis,vis  apudPaulum  209,4 
Euentus,magifler flnlterum  efl  1 1 07 ,4 
Eugenit  cenatus adutrfus  decreta  conctiii 
Conflantiani  "  9  i ,  * 

Eiurare  quidfit  1182,4 

Euecationuntmiiiapudnosvfitatt\6%,b 
Euripidts  netadum  dematrimonio  1^6, 4 
Exceptioperemptorta  ($  diiatoria  quomo- 
do  epponantur  7 1 1 , 4 

txctptie  rtt  tudicattt  9 1 2  b.Stus  cauji  tbid. 
txctptio  fptciu  tfi  appeliattonis  159,^ 

txctptie  quid ,  ($  txcepttonunu  dtutjio 

906, b 

txctftio nonumeratipecunia  quando  dt- 

tur,  (S  dt  caufis  hutus  e.vceptionts  990,6 

d^  99 1 , 4  cof.tra  quem  detur  httc  exce- 

ptte  cf^i,b.EtvtriincumbatprobatiOy 

rtoanaSloritbtd.  (^tntra  quodttmpus 

hactxctptioopponeudnfit  99^.,* 

tkctptto  Senatufcenfultt  tJ^acedeniani 

S 07, b  (£reiiudtcata  908,4 

Itemcompenfationtf  ibid. 

txctptto  quandapro  cenditiont  fumatHr 

txctptiontm  ttmforalem  qui  babet,feluens 
tmrepitaC  t)0  6,b 

txei- 


e 


exeeptioneper^etuA  &  peremptoria  ^uitu- 

tH6  efi,anfolutum  repetere  fejjit  9  O  6^b 

exceptiones  ^uaperftnt  eoh£rent,»on  egre- 

diumurperfinam  ^o^b 

exceptionum  cauji  i6,a 

Exetjfti  i]uidjit  'oy><i 

Exexcttortjuttinnauijit  iy'i'» 

Exercitatto  in  iunjprudentia  quantum  e- 

moiumenti  conferatj  J,l> 

Exhitredandiratio ,  ^  ejutliut  infiliiex- 

haredattone  obfernanda  '34'»^ 

txharedatio  apud  veteres  vfitata ,  nec  legi- 

btu  prohibita ,  ^  an  valeat  turectuili 

nonfolum  natt  filti,Jed  ^  nafcituri ,  ac 

pojihumt  exheredatio    •  785-,-^ 

txhsredatiofiliipojtmoriem,  inutilu  efl 

544." 
Exhiberereoi^uidfit  ix6,a 

exhtbttio  acdenuntiatio  diplomatii  ponti- 

ficii,  C^  de  eius  effeiiu  1 1 9  o ,  <»  £?  ^ 

Exhdredationii  caufam  exprimere  debet 

tefiator  174><* 

Exigere,verbi,accepti«  1001,« 

Exiredebonu^uid/it  ji,a 

£xoKiariinforoqmdjit  7i,a 

Expilatora  ejuipnt ,  ex  Afionio,^  eorum 

punitto  821,4 

£xttn£iotHreagenti^pendenteiudicio,ex- 

tingniiuriudicium  z8z,« 

Extraordinarta  cognitio  quando  dicatur 

\o\i,b 

F 

Fiy4cere^Midab  agerediflet  10^4,  ^ 
facereverhumprofacrificare  ii6^,b 
Fa&a diusdtia  at^  indmidua  1  o  j  4, 1« 
fa£ia  dtuidua  tjuomodo  ab indtutduU di- 

gnofcantur  8o<j,6 

Faiii  obHgatio  continet  id  juod  wterefl 

14,1, b 
Facete  diSium  devarii^plurimorum  inter- 

prttum  optniontbtfs  S^  ,b 

facetum  bubulci  diBerium  in  9y4rchtepi- 

fiopumeundem^duce  Colonia  -^g^ip- 

pind  11^4,4 

Falcidia  lex  vndt  diSia ,  £^  a  ejuo  rogata 

Ouii Falcidiui  ^\\,b^ cur lata  y ^ ,« 
Fa:cidialexqutbu6  competat :  ^  anex  le- 

gatis  tantum ,  an  exfideicommrjfis  Fal- 

cidia  detrahatur  f?  <»  >  <* 

falcidialex,ac  S.  C.  Trebel.  ^  differentia 

quartd  Faltidia  (^cdeciarata  i  o  (J  3 ,  i 
falcidia  lexfu£  integritati  refiituta,ijut  a- 

pudP.tulum  nec  integra,nec fttis  emen 

datalegiturhedie  io^4j<» 

falcidntlegis  communio  (^  efiisSius  f  ^  4,<« 

Et  tjuando  Falcidia  locit  habeat    f  5  f  ,4 

Itenj  communio  haredis  (^  tegatarii, 

ijiuper  legem  Falcidiainducitur  ^^  4,,a 
falcidiam detrahere ^utdfit  SS^  i^ 

Falcidtits  Furiam  SS  l-^oconiam  legcs  abro- 

gauit  sS^>*&^S7y* 

Falfa  conmncere facilim  tfi,quamvera 

innenire  791»  <* 

Falfariorumpcena  8 }  i,  4 

Fama  sfnid  9  5  j,beitu  varia  nomina  i^o.b 
Fama  verbi  Dei  ex  syimos  pradicitur 

1107,4 
Feciala ,  eornm  muntu ,  ^  a  ejuo  infiituti 

ii66,a 
Feria  ordin.triit  ^  extraordinaria   i  J  o,  4 
ferit  diutnt.  (^  huw^nte  I4T,  ^ 

feriarii  varta  defiriptio ,  (^  anferiatis  dte 

bw  cjwt  ludicto  (e  (ijiere  cogatur      ^6.b 
feriitidagiltcet ,  qnodprittermijfumnoce- 

ret,ex  ScauoUfitrifcenfulta  37,^ 


I    N    D     E     X      • 

Feriiscfuidagendumex  Sceuolalurijperi-  ex  mutuovero  tunpetefi  obliiari,^. 

ttreiponfo                                  ^90,4  ^^^^e                                      \o^i>h 

FeudoruiusaejUtbwcZfiripttim,^cjHam  fiUu^fam.anreaetutordeturpMri  299 ,* 

' '        '*                          '"9  filitiffamiltasminornihilpropriHmhabet, 


habeat  authoritatem 


feudum ijuidfit  iii^ ,b  cumfeej.  ^ vnde 
di£ium  11 20, 4 

Et  qmd  ah  Emphyteufi  differat  1110,6 

feudorumorigovnde  i\\i,b 

Eorum  dtuifio  1112,4 

feudumligium,^homoligiM  quidfit  ^ 
vndedicantur  iizi,a.b 

Ite(ju£resdaripoJfHntinfeudiiiil],a.b 

feudum  de  famera ,  (^  Cauena  tbid.  b 
^Hiinfeudu  darevelacciperepojfunt^ 

'1124,6 

Et  longapojfefio  infeudis  1128,4 

feudorum  Jeubeneficiorum  mtlitanii  ort- 
go  6[c),acircafin 


(^/i^Hid i>c<juirit,a.ctjuiritpiitri   89,6 

filmfamilteufitujfu  patrts  obhgetur^ablio-  \ 
netjHodiHjfu,ienetur  pater  ,thi.iircafi. 
Si  vero  contraxerit  abjtjue  injfupatru,  \ 
tenetur  pnter  a6itone  de  pecnlto  ^filnuA 
autem  e.x  contraElu  in  fo/idum./iiameu 
conuentaturfiliu^,implorabitrefiitHtt9-\ 
nem  90,4 

Ftlitifpofihumtu  an  pofit  dicere  teJlameH- 
tum  pM>  uvelm.itris  inoff.itofiim  17^,6 

Ftnis  qttid  ftt  apHdlHreconJnli<js:Qrefpon^ 
fa  <]tt<tdam  Papintani  explicata  a/irtr, 
t^uam  a  ctetens  interprettb.  1054,»!  tnfi. 

FtfcHstjHfd  ic6,a&i^o,b 


feudrt an dimdiititer conforta pofit \i!,6,b  fijifis ejuando vfisras debeat, e? tjuanelo tu- 

fcudamagnarumdignitatumanrectpiHnt  reprtHarornraviatur               looi  ,b 

dtmfionem                                     tbid,  fifiustjmdftti^vndedtcatur          841,^'. 
feudiamiftofineculpavafalli          1141,4        QftibusexcaHfisra  aliensfifio  aojHi- 

feudiamiJfiocuiaperiaturii^i,b&ii^i,a        rantur  842,,*!: 

feudoprtuatur  vafallus  ofendensdominu  Fifc.^liHm  rtrum  acejuifitio^ adminijira- 

u  3  S}*  tto  8 42,6 ^anfijcaluru  vedtpofmt^ib.'^ 

feudttm  vendere  ron  potefi  dominut  abf^  Jtequomndo  agt  n-.fifii  debitorcs  debeat, ' 

voluntate  clientus                         ihtd.  (^deiocattonetfic.ilturerM  %j,i^,a(^b- 

feudum  qualiter  ^quibus  caufis  amitta-  fifcHspnuilfgiumprotopraxtaqHaratione 

tur                                          1138,4.6  habeat.                      •                  843,^ 

feudifucceffto                                   1128,9  fifiuscurvendatrealienamvtfuar>)io6,b 

feudumquibttsmodisacquiratur  \ii6 ,  b  EtfiperhocedtiiHmD.Marethabaur 

Fifiio  iuris  quid  differat.  a  prsfumptione  depotefiate  Ftfct  in  rebusalienis  vende- 

233»*  dis                                                 tbid, 

Fideicommifoquioneraripojfit       49<J,4        ItemZenontsconfiitutiodefifco     tbtd. 

fi'leicorKmtfum non prttfiat,q:sitefiamen-  fifc^turispubiicifequituramhorttatexo^b. 

to  manumittitur                            ibid.  fijcus  meionymice ponttur  pro  eo  qui  rafifii 

fidetcommifumex  cuiusperfonaviruca-  admtmfirat                 '               106,  tt 

prat^                                           49  4»^  fifctcaufanunquammalaefi,nififuhbono 

fidetcommifumreHnuma  patrefiliofai».        principe  6S9, 6^^704, 6 

anvaleat i$ quomodo ^c)- ,b £^ 498,4  fifctpatronusdicituretiarattonalis  10 6.., 4 

fidetcommittt  anpofitpatri            49  4  » 6  jjyj- < augeudi cura  maxima  futt  vetertbus, 

fideiufor  quus  fit ,  ^  quomodi  obligetur  ^  cur                                        ^81,4 

809  ,  4.  (^decaufa  obqnamobligatur  fifinm  qmdlocupietet  exPlmio      ^x6,b 

ibtd.  Itempro  qmbiufiietuberepofit:^  Flaminu  vel  Slephanophori ,  (^ flamtntCJt 

efiiusobligattonisfideiufloris     iiO^,b  multera,i^eorummunus          i\66,ii 

Item  qu&  atito  competat  fideiuforiad-  Florentina  edttto  Pandefiart^m  omniurnj 

uerfus  reumpromittedi  810,4  ctrcafin.  verifimaa  Duareno  dicitur          So,6 

fideiuforquaobligatione^a^tonetenea-  Focartacjuidfit                              2^4,4 

tur                                              34,  b  Foedus  T^nmanorum  ^  Carthjginenfium 

fidei'if.onis  comu  efi  noxa              42,4  194,4 

fidiitifra  minorum                 f)0,a(^b  Fcemina illufiris fi filios  vulgofufceperit.an 

Fida  qfiidfit,(^eius  encomia            4  3  >  <*  admtttaturad  h^redttatem  etus,  fialtos 

fiduhofiiferuandaan^ quandefit  77>^  legitimosliberoshabeAt.               I7<J,4 

fidu an hofiiferuanda data  ab  hominepri-  fcemintt  an iudictsoffictofur.gipofinti  j  6,a 

uato                                     ^i,hinfi.  infin. 

Filius lufiits quisdicatur                   10 , h  famtntan infeudo fuccedat  11^0, b cHfiq. 

filins  aut iibcrtuf  petentu  auxilium  extra  foemtn^  ^uando  accujare iiceat  8_j 2,4  infi. 

ordtnarium inpatrem veipatronum an  fasminiefamilne nomen ncn retinent  17 4, b 

fint  audttndt  a  Prdtore                "4,6  Foenatoris  afius  in  pecunist  mutuanda 

filitu  in potefiate  anfibi  altqutd pofiit  ac-  ^.^^,a 

qtiirere                       49j,b($^oi,b  faeneratorum fcelera  in  mHtuandis  pectt- 

filiHsandHcerevxorempofit,autfilianu-  ntis                                           985,6 

berefine  confenfu  patri6              175»^  Forma  vetus  ordinandorum  Ecclefit,  mi- 

filiiu  finominepatris  admimflret  rem , an  mflrorum                                 1 1 S 4,4 

habeaibeneficiumrefittutionis     90,4  Forum competens ,& vbiagereveiconue- 

Filiifamilias  cur  mancipia  dicantur  5 17,4  niri  qutfjj  debeat.                       « «^  i  ,4 

filtHifamtiias an  in  repatrispopt  efearbi-  Fraieran  aduerfustefiametuntfiarrts  ha- 

?«r  140,11  ^bC^tnquihus  negotii)fi!ius  beat  querelamtncfc.teftani,       17'/, a 

patrem pofit habere ludtcem          ibid.  frateranprohtheaiurture  diutr.ovxorem 

filiiiAfamil.puba anreSle obligetur  790,4  fratrtsdncere  ibeq^Hcnnc:  yUI.An- 


filrfamiltas  obrHtitt.re  alieno,paternf  mor- 
ti  tnfidiabantur  108,6 

filti^fawiliosexomni contraHH  obl'g'tiur 
Vt  pi:terfamiltas  911,6 

filiPufar/ttitase.xomnicoHtrafiuebli^atur: 


glorum  Regis  ad  hoc  ex^  mplum  pertt- 
nens  2-i9i'« 

f/.iticsminr.ruan  numeraram pecuniaii* 
accipiant,  an  rupra.ternumtratampe 
fHHiam  i)20,6 

LLL     J 


fiatrititjiimni»  MJrmtttidumHe /it  tCon- 

trMreceptam  opwionem  1040,» 

Friderici  vSnobarht  cenftitmis  de  prohi- 

titionepi^noratioHUttnJcholafiicorftm 

gratiam  5><J,*^9i}.« 

Friderici  conftitHtio  dt  nodiripicndu  nau  - 

frojgornm  rebut  97^»'* 

FriHolainqutliniijuitfint  ^%,tnfin. 

FrHiiHHmptrttpttoandbvfitfrHSHdtfe- 

rat>  .     ^^''^ 

fruHHHm  dinifio  ittter  coHiu^esfoluto  ma- 

trimonio  10  ff)'* 

frHiluHm  nomitte  qut  vtniant ,  (3  ^uam 

latepateat.  z6^(J,<« 

/rufiui  qutd  ab  vfura  difiet         1002,^ 

Et<^uidlitfru£lM  looi^a.&fi-uEluHm 

dfUffioy-ibtd.  b  (^fruUus  qm  tn  reftitu 

tionem  vtniant,  *oid. 

Fugatjuandoiaudanda  ex  Pontigonii  di- 

Beno^abtU  15'»'» 

Fundm  dotalit  an  a  marito  alienaripcjfit 

Fumiimmijfio  ex  \/friftoHu  &  Pompomt 

ftntentta  1058,^ 

fumepunttur  tjuifumumvendtdit.  nota- 

hiluhtftoria  85>T,^£?  i5)Ji),« 

j^mu  infocofitoftkere  qut  victno  noceat., 
an  permittatur  xo2.,b 

fumorum  vendttores ,  tjuidfumos  vende- 
re,(^quapanapUltendt  1059, <» 

Furmoramfimperfaceredicitur     870,» 

fura  halnearit  tjKofupplicto  ^fiictedi  Sit,  a 

FuriaUge^HidcaMtttmerat^  ^yt,a 

DtUa^fuft  Fufis  Cantnta  tbid. 

FurorakertwconiHgum  antuftacaufaftt 
dtuertehdi  ^lSy* 

Furtidtffinttio  77.« 

Furtiua  ret  quaHdeperiit,ah  locrnfit  atlio- 
nifurti  5'S'>'» 

Ft cuitts teporis  ttftimatio  inhac  aBio 
neftt  ineunda  tbtd.  b 

Item  cut  ^contra  qttedeturhttcaElto 
iitd. 

Furtum  tjuidlit,  vnde  dtcatur         81 6,a 

furtorutngtntra.  QHtaUto  deturexfur- 
to.Cut  detur,  (j  contra  tjuim.Quali^fit 
httc  a^io,^ tjuodnamiudicusoffciiifit 
tn  fnrtt a5iicne  %i6,b 

furtum  r.n  inter  cafiufortuitosnumerari 
d'C('tttr  ioi7,<i 

fifrium  domefiicum  curgrauim  puniatur 
ibtd. 

G 

Gt^imoribtumagit  regttntur  ^uam 
iure  %omano  9 1  i  ,  ^ 

I        Galli  cjuam  peteftatem  habeant  in  liheros 

Cattorum  %eges,Tifint4ii(;arelus,^  Lu- 

doftictts  Rom.  eccUfti  pottHtiaHipra  ce- 

teris  auxerunt^  \\6j,b 

Cenerofihomints  eft  tihertatemnSvende- 

rebenefictum  accipiendot  ^  donatam 

pecuniam  87  7, i 

Gent44tjuidageHtedifiiraL  9}  8,4 

^enttles  tjui  dtcantur  ibid. 

^etittltumlihrteur  legeuS       X17  8  ,a.b 

Ceftum  a  contrailu  quiddiffitrat     \o  i  J/ 

in  fin. 

geflumefe  quid/k  84,^ 

Cradunm  contputatio  174 

Cregoritu  nontu  an  cUricot  ab  excubii^  ^ 

murorum,ciuitatiij^  cuftodiae.vcufet 

1203,4 

Cregoriut  Xl.Pent.Autnienefedit,^  quo 

timpor$  Ii7i')<* 


•    I    N     D     E     X. 

H 

HAbendi  verbii  varie  accipitur  2  ^ ,  < 
Hadrtanus  Tapa  cum  vniuerfa  Sj- 
nodo ,  quod  iut  Caroio  Regt  tradiderit 

I210j^ 

tiarmenopulifenlentia  de  Uge  clerictt  ma 

trimonium  interdtcente  i\%i,b 

Heliocamtni  ^felarii  defcriptto  /tpud  Bu- 

dteum  19  J»^ 

HermaphrodttM  ^uidfit  \o,b 

Hermaphrodttus  anpofthumum  inftitue- 

repofiit  H^i^ 

Heractitw  cur  Scotiinot  dt^ut     783,^ 
Haredem  tuftituere  tjmdfit  ?  5  4  >  <* 

Qui  pofitnt  haredes  inftitiii,ibidem  (£ 

j}8,* 
htiredefinquantiiex  dtlitlit  defuttBoruht 

conuentantur  92  4, 4 

hAredes  tenenturde  mHtHoproportionibus 

hitreditariis  is>o,b 

htreda  tjuomodo inftituendtfint  ii6,a& 

^uii  efftRus  inftitutioHfS  J  4  o ,  * 

hiiredesanpofinteffeduoihfotidHm^oo,b 
Htredipette  vulturibus  fimiles  4  o  > " 

Httreditas  tjutdftt,^tjuomodo  actjuiratur 

4}4,*.4}^rf.ef^.4J7.'»eff«''''^'/- 

ferat  honoriipoffefiio  ab  hxreditate  4}  4, 

bcircafin. 
Haredttaiperfinttlocumebtinet     884,4 

Et  ejuando  Tatrimonium  dicaturibid. 
httredttas  an  adtri  pofittper  procuratorem 

1070,4 
hareditatts  nomeH  vniuerfitatem  continet, 

^c.  47  i>'* 

httreditatisvenditio  ijuandovaUat,  (^an 

interineorporalta  numeretHr  ,^  quid 

ftthtreditas  1012,4 

htreditatie  petitio  centumuiralfi  affiodi- 

citur  17 '>^ 

hicreditatisaditionis  efftilus  4  p ,  4  ctrCA 

fin.^S^^SU^ 
Itet^uupaBohsLreditAsomittatur^Si,* 

(^ af6^,a  ^ omttttrehartdttateqMid 

jigiiificet  ihid. 

htcredi:as^uadoveredelatadicaturi\6i,b 

Et  ijute  re^uirantur  ad  httredttatisre- 

pudiationem  ^6x,b 

EffeElus  repudiationis  ve!  abfiemieBis 

htereditatis  46^,^  circaftn. 

hdreditatem  acfjuirere  ^uipcfiint     4  4  J  ,<« 

Etquomodoacciuiratur  46x,b 

hiredttatemft  ^uis  pofi.  deat,omiffa  cauji 

teftamenti ,  ah  intefttito ,  veUHt  modoi 

^Kidfieri  debea  t  ,(^  dc  eauja  huius  a- 

Bioms^-jo^h.J  tmtjuidinhanca^io- 

nem  veniat  47  j  ,  5.  Terfent  qutbus  ^ 

contratjuoihiicuUtodutur  ibtdi 

Hjdraultca  organa  ad  acjua  hauritndam, 

exVitruuto  195) ,  a  circafin. 

HierotiisSyracuf.indrtftriaadfurtumdt- 

preher.dendum  7  P  ^j  ^ 

Htlurii.-.iis  syirelattnfis Epifcepi  vnde  tot 

cuniutat£  diuitie  \\6y  ,b 

Hypothectiferuitutum  vrbanarum  (£ru- 

(Itcarum  \o66,b 

Hypethecariat^ioquatitertsporisprdfcri- 

pttone  toUatiir  921$^ 

Homagfum^uidJh^vndediSu\\^7,b 

Homictditpoena  830,4 

Hemines  omnes  iftre  ttatttrati  HafeuntHr 

liberi  909 , 4 

hominisefi,be*ieficiohominemaffici\6^,a 

hominumdtuifto  10,4 

homoanimalmutabile  9i^»* 

honorarium  quidfit  ^9h'^ 


honnresiurisygladiianvedipojfitit  Uj>7  ,«f 
Honorti  tertti  poWtf.  extorjio  tn  Frid.cf6,ik 
Honos pro pramto  tnterdu  accipitur  6y,a 
honos  laborem  Uuioremfaeit  1107,4 

HoJpitatitas(jhoJpitaUa  quid  apudvete- 

res  Latinosfuerint^  1179»^ 

hojpites  <fui  oltm  dicebantur  '  t '  ,<* 

Hoftes  fudicati  ctuitatecur  amittant  iii,b 
hoftei  tjHiftnt  dieendi ,  €?  tjutdapradeni- 

bus  vetlatrontius  differawtj  }  1 8  ,^ 
hofttmentum  ijutd  fit  niy,* 

hoftiumpotiritjUfdfitiexSudto,  ^  Plau- 

to  \i6,ft 

HumanHm  tSi  cadautm  mertHorHmft- 

fttir*  .  4i}^4 

/ 

IAcobusfraterdomini  k  qutius  ertatus 
fitEptfcopHs  \\%\J> 

facobusprafentePttrofenttntieffuperqua^ 
ftient  Hitrofitymis  exoirta  pronuntia- 

Htt  1211,4 

lanuam  inpublico  aptrirt ,  (^  in  toftilltci- 

dium  habtre  an  Uceat  cui^  t96,a 
Idef{,particutteacceptio  j8,4 

IgnerantiafaBt  proprii  nemintm  «bligat 

^%iybinfin. 
Imaginariapecuniarii  nutittratio,feH  di' 

etsgratia  quidfit  9  f  2,^  infin. 

Imberti  Ferenfes  inftttutiontt  170,^ 
Imptrare  quidfit  apudAlphenum  i  o  f  2 , 4 
imperatoreurdtcatur  demfHus  terra ,  neit 

marit  5>7i.<* 

imperatorisHomenvnde  1,4 

imperiummtxium  tnquoconftfiat  120,4 
imperiri  dupUx,  fif  eius  expticatiOi^  quid 

aiftrifdtSiieHedtfferat  ii,a 

Jte  yifiani  locus  de  mixto  imperie  (^e. 

declaratusex  Pande£iis  Fleretinis  2 1,^ 
£tan  tmperii  effe  dicantur  ,ejut  IpeciaUier 

Uge  deferuntHr  attcui  magiftratui ,  ihi^ 

dem,  b 
Impuheris  cehteredi  au  htaredittu  queq^  im- 

puberts  accrefiat  1090,4 

Incendfarforum  pcena  818,^ 

incertitudo  quatis  C^  quantafit  in  reb.  hui 

maniSjtx  Ctcerette  147,^ 

Indebitum  ^uidftt  994,*, 

indebitum  an  dici  po/fit  ob  txeeptionern^ 

competenttm  ^06, 4 

fndtbitum  quifeUtit  ertore  iuris^mn  pofiit 

repetere  50  \,^ 

indtbiti  cond$£lioemi  i^eontraquemdt- 

tH¥  $\i,bcircafi)t^ 

indtbiti  condiQio  aH  eompttatJirtnumiH'. 

tHmfit  ^16, It 

IndHciaadcadautra  humanda  51,^ 
inducittinttrTorftnam  Gf  Tiemanes,^ 

qHidinludis  Circenfibus  honorisftt  ha- 

JiibusviSioribusexhibitum  ^\,a. 

Jngenua  qutt  dicatnr  1040, 4,6 

Ingratitudo  vafaili  in  alium  1140,4.^ 
Ingratitudinis  vitium  quafe  4),  4 

Infamia  iniurite  notato  an  inttrdiSum  te- 

ftimoniumfit  \o6(),a 

Itffamia  qui  notentMr,(Sde  infamia  quam 

vulgofaUi  apptUant.  ^temde  infamitt 

iuris,qHtt  ahfqutfententta  irrcgatur:^ 

dt  itffamia  turts,quttperfententiamtr^ 

rogatur  67,b($6%,a 

Iniuria  nemen  quidfignifictt  818,^ 

IniHriarumqut  agtt,nopetitfihi  damnum 

farcirifed  vt  vindtcetur  coHtumetia  iU 

litta  iof,4 

iHiHriarum  iudiciujimtl  eommtftism  re- 

pttiMonpoteJi  tbtd, 

iniHria- 


1     N     D     E     X. 

imMriaru4^io,&ehfSC/t»pc%i$,h&S/p,   intilUEim^.QfiiiHdicMiCji.h  ^§.lHdt'       )>aBif DHareni  ^,,^ 

a^cui^contracjuemdetHrhitcatlio        cati  ^li*   Irnermsvtuslurisintrr^rts  loij.a 

ti9,hIte^uomodeinfiitHehdaft  %Xo,A   intelleSiHitegii  4,6.SeruHmfilti  ^^i,l>   Ifaacanerrautritmfittmndo  lacdhfroE-. 

InofiictofitiefiafHtnticjue'elA,cjuthMif»ren-  intelleSluf locnnfignu fitfer legemfrimam       Jau  A^^,d 

ttl)usdetur  i-jfiaz^  corttraqHem,ihid.        dtmtgrando  ij«>>«   Ifocrati^ iHdicium de  oftimislegibus ii\^,($ 

^i7%,b  intelleEiHi^. StpradiumtHum mthi firuiat   Itineru,aElHs,vttt,altter  expUcata  dijferen- 

QMidpetaturhociHdici6,<]H0modope-        185),^  tia,ijHttmvulgofoleat  1041,^^ 

tutHr,nttraqHodtempf*spetatur,^ijUo        inte/leEttts §.videndHM  ^6\,lr   iKdtttcHrbtUum  tn  Adrianummouerititij 

inloco  I7!p,'tt&h   item^.IllecafnstndifficilieEii€l,*infin.  iijo,<* 

ftemtntraejHodtempttsagaturdeindffi-   intelitRifs^.ItemadijHtrimut  623 b    Iudexntcdare,necacciperedebtt         x\,b 

ciofotefiamento\io,a(SdeejfeBHhH-   item^.PerfernHm^uitnfHga  62.6^^   ludextncaHfa-fHanem^-fiepottfi      140^^ 

imiHdtcij.  \8o,h   item^.f-^ttiyeiputaHcrunt  617,^    iudex delegatHsandecerneredtcatur  cf^Jb 

iftofficiofi lejlamimti  querela,  exquacaufa   tntelltEiui^.St  ^niefiruos <i07,b (^ §.Inte     iudtxtntefiih.examinandu,qH*.d€beatch- 

ftmpetaiL  >7i,<»iS^J7J,^       ^'»'«'  IPi>i^       feruart  ^  expenitre  SSt.,* 

Exceptionts  reo  comfetenta  irt  rjue  ela   intelleElmlegiiSidcminiu  509,4   indexpedaneus,  ^Hi(^Grtcechdm<tdica- 

inoffictofitefiamtntt  i8f,i^^i8<j    intelleclHslegiszi.Cregelegatb  ^i6,a        fiei^^^beius mnnuj  ii„d, 

Inremfieriejuidfit  60. -a   InteU.ElHS^.Neratius(^Proculuf     6i\,b   iudex ^uid ab arbitro dtjferat^  ^ijfi 

Infcriptiines fingHiorum  capitum  inDige-  •intdleEitu^.IaamtttendatjHo^        6^i,b   ittdexlttemfitAmfacert^uaHdodicatnr 

fiis,cu:tti vttlttnttsfint  107 0,4   Item^.SJtUihybfrnos.explicatio     54 J>^         i6o,b 

fi{flitoriaaEito^Hidfit,^decaHfisetm        inrellrE}<u§.Sivirvxori  6ii,A   iudex ifutbus ratiohib.mntetur  tf^a^b 

9(S8,<i  intelleEim  Itgis  SinonJortempof,b  (^le-   iudtx tjuisfit  1  S4,a.(5 ptdantus  iudex^thi. 

Infiitor  anrtuocetHr  fnorte prttponentit  gtsSifnbcanditione  c>o6,a       bS3  j^^^^ 

97f,«i  intelUBHslegisii.alhUii.  Quiadficium  ittdex  anpofiit  inutarefitamfimentiam 

Infiitor  q»isfit,(3vndeinfiitoriaaEitt)di-        habet  '94»*        •4Jj<» 

catur,(3decaHfaeiHi9S},bcumfec[.($   iituiletii^legifTulianiu  494,^    iudicandi locus  m,^ 

AnvilltcminfiitordcaturrElt   974, <«   intelletii-isiegisNoKfacile        i.^i,hmfin,   indicart mHnus efi pHbUcum     i^o,a($b 
IticjHomodoprtipmatHrtnfittor   97 ^,b   t'  terdtUt  (ghtyrum botiorMm  explicatio  Et^uarationtiudices  recufarifojfmt^ 

£t<fHidt»hancaEitonemvt»iat.     Cui        70s,b  *40»* 

(ompttaiC ,  (i,  cor.tra  qutm  detivr ht.c a-   tnterdiBi  Vnde  vi,diJpHtafi$ adutrfiu  alio-   iudicare  (3  iftdicium  dare ijuid  differara:.: 

ilio  97  6,a^       rumfintentam  '057>^        &SHioItmcompefebataHttHdtcare,aut 

I'ifietHt'o^HidJit,!^quamvarieacci/,iaiur        Et  explanat^im  DiodeiidHirtJiriptum        iudiciMmdart  5y,<j 

4.1  i,A  dtinte>dEle,Vttpofiiduh  toj8,M        iuJicMumtjHidfit  66^,b 

InfiitutionHm  compofitio (£  Pandelkirnm   interdt[itdefiHmintbnserntndatio^o67,1>   iudtcatHm qutbus  caufs  rttraBari  (£  co- 

I  ,a  ttifiti.  fublatnm^  mend-  m  tx  PandeBis  Flt-       gnofiipojfit  i(fJ4,^ 

JnfirumetacjHs.fidemiHd<ciofacidnt'P4i,        rtnt.cap.s.vtinpoffiltg.  ihid.   indicsdatiqHidt^boriinariisdifftraivL. 

h  (£  tnfi)ument:irifmeffeEius      9i,A,a   interdtEiumdenoHioper.nHnc.  (^cjyodvi        148,^ 
infirumentaijHandomatortmvtmhabeant        autclam^cjHiddifftrant  vSjj^i   iudicts  datic[Hifint,(3deiHih,de)'tuv  1^4^ 

auamtefici  •'?>'*   intcrdiElum  de  arh>.riiiiscitdendis  ,expli-        b(^  i^^,a  (^  ^uid.^ripoJJintHdtces 

infirttniinm fai(a ^fuJptEia ,  (icalumniofa       catur  7io,b       is6,a 

94^,acii/>ifi^.  intfrdiEium <jttodtegatorHTii,cnr compara-   iudicestjfsirecufiripo/Jtnt  1^6,0 (^h 

infirumenti  vara  acceptio  ,  (^  de  injlru-        iumfit  %%6.^   i»diitsprtHatt  (^  iiee^att,(£iHdtcest^ati, 

m-ntorumamiffione  1^7, b  eorumdiui-   interdiElionisvariaexcirfpla  Sjp,»        ijuid dtfffnm  iic,a 

fio  tbid.   inttrctdert (juidfit (^ eiHomodo accipiatur  iudictscjuimulEtamdicrep^fitm     \6Cjb 

infirumentnm ijHidfit  54i.^        interceJJiomHlitrumin S.C.VeHtiano       iHdiciaodidj^ifnnt,^Hs  virdin,c  carfaco- 

infir,tmentor.imdiHtfio ,  ^ eorum  cottfici-        985,^  paratavidentHr:(^ anadhairedemtraf 

endh-^umr.-tio  ibid.       Ettripiexgentuinterceffionit         ibid.       tat,  ^7-\,^ 

infirumtntorHm  confieiendirHm  ratib  ex  intereffenofirHmojHidpt  919.   fudiciaomnia,andicantur  abfilf-.toria 

iHJiiniaho  ijS,*»        Euts  ^Hodin'te>efi,prtiatiodiffici!is  efi         i6i,a 

Infula in mart nata,aAfiat occupatis  6io,a        1 4 1 ,<«  iudicinjHmmaria  j[Uiefi>nt  \6x,h c.;c.^f. 

InfKlartuf^uisfit  07 aM   interfi.ere homiriem  lege  ptrTtiitttnte,an~>   iudiciaacaEitones ,qKSpro  henefutu-  cm'' 

InteUeEius  legis  14.  SeruiiutliSprAdioriintj   eulptautfaciAorisarguipofftt  170  d       paratefunt  izoj,^ 

rfiicorHm,(^c.  i90,a   interficerevxoremvidetur,<juiinfi'mam^   iudiciorum diuifio  iH'" 

intelietlnt^.SerHitHtHmnoneanatHraefl,        tttgii^tt,(^c.  ibtd.   tHdiciorumvariapracepta  i^j)'» 

(^e.  i^o,*»   interpretatio^.t.^Htuidatio.cap.2.dcreb.   iudKioruin  bontfidei  (^  firiUiiuris  diffe- 

intell:fiHslfgfS  17 \  Via,itintris,iRHS,(^c.        tcclef.lih.z.PtndeEl.  105^,4        reutia  90z,<t 

ibd.  iinerpretatio^.Si^Hisitdifivium  ^91  ,a(S   iudicisofficiiiinaBioKecommodiiti  9^\,b 

inttlieEitis('.Eridtofi^HisfHnditmhabtr,t,        ^.Seruo  ^94,4   iudicisofficiumin  honsfideiiudiiiislaitffi- 

V  .rmlt pnL%tHr,(£c.  190,4   lem^.Nundationemexplicatio        ibid.        mumefi  no.h 

inteiieEizs legis  13  Si tam angufii loci,  ^c.      tnttrruptio cjuotttplexfit  66  >,  b(j  ejuidfit   iudfcu prudentia in  indftis  ^  conteEluru 

ibid.  ciuitis  interruptio  66i,a        examinandis  6j„a 

imelleEiu4§.  Terpl  riumprtedia  aijfuamj   inteJlafKi ^uisfit     ,  ^8o,4   iudicisofficiumlatiuspatettjuamiurecor^ 

dn  i  cj  lOCjtfbmodo^iSc.  198,^   InHenire tjuidfignificet  6io,a       fislti  79  5,4 

intcll  cldslegis  sS.  Fiumineiuteruentente     inMefiitura(^inHefiire,($  quibus  cteremd-   iudtcismHnusadexplorandamveritatefa^ 

i<j9,a  niifi^bat  ni7,4       ^i,a 

intflc  Eius^.Hiecixt^-aditionis^^^c.  195,^   InuefiitHra  ijHO  tempire d  tralitibits repeti  iudicisofficiuminceiticondiElione   890,^ 
rr.ielieEltts^.SiC]nishttredes,(^^.S!ruiele-       poffit  i'59i4        murtbus  noftris  idemjferc  cjucd  vcte- 

Hione .^'i i;M    (^ § .Labeo ait ^S ^ .h  C^    InuitnsifHisdicatWr  151,4        rtsiniudictisdadisfeaiuimkrgs, bar.fi. 

^.cumfundus  4S^,<(   loadis  exemplum  memoria  dignit  de  cura   iHdiciHmdedoioeuerricHliiomKi-tmkfiie- 

intelietiHsl gii 6.Sttchnme[Him)^Hs  487,^       principumfuptrrtstccltfiafiicas    11^.'*        runtj  9&v,^ 

intelleElus!egis37.Legat0generaiittr  fdfiphitkramentHm  i-09,b   fudicitimcontradiElum  ifttid  S,^ 

5^4,/t  IofHt,auEi»rtDto,infidiashrfirihusinfirit-   itidiciHmPantagrueltnumqiip.lc        1 

inte!itEius§:  Legatum  S4»,»  (S^-^Jti  db        xit  ^a,**   iHdicii(^uidfit:(^vhii^HUiig(r.Vi:i{>iu;f. 

hofitbus  ibid.        loannisTilij  commendatiodDuartno  niridebeati^z,a(2b.CS^HU!Hdtci'i.t« 

4ntelieElus§SiconiHn£lim^z%,bcumfi^.         io6Sjb  aturifdiEitintdtfcrepet  if;,/! 

Jtem intelleEins § .5« dU4bHt  |j o,i   Ittmni*  LHtij  ttnfitira fuper troElatMt»  dt  iudtcti txercendijorma  u^^:  h 

LLL     4 


l     N     D     E     X. 

li.dicam  iAthenienfiummosinaHdiendu   lurisrariajignificatio  iii,a,   Eimdiuilio  ihid.b 

canfis  S>'*   Inri^diHiJio  tnprimarium(jfecundartum   SttperfiittononnullorumiHrareminimevo- 

iitdiatmojfici»miiaBionihiu,eiutexcon-        4,aeiusortgo  4,b        lentium  86o,a^(^ 

tractifr.a^cimHr  92i,h    luris ctutlts defcriptio  ibid.        j^uiconuentn  nonpotelf^an  tttrareco^i 

InlianifententiadeatiBoritntteconfnetudt-    Iurisdocendtmunusqualefithodie    ii^^a       pojfit  gdo, 

nis,  0  noua  refcr  pti  Conjlantint  de  ea-        ^b  lurtfiurandt  forma  captiofit  recufanda 

dcmreinterpretn^o  loyi^a   Inrisexecutiononhabet  iniuriam^cjuomo-        S6i,a 

IttLinnt  Iwpe  ■.apolhtnaflutia  in  Chrtjlia-        do  tntelligendum  77,a   lufiuranduminlocumUtis  contefiat&fue- 

nos  qtiosGaldAosvocabat  ii7S,a  ^e-   luriictutltscumcAterts  artibus  communio        cedtt  ^69,* 

iusiirgumeinumjfoltand&ecclefi£,(Jlort-        793-i*  lufiurandum  m  maiorem  vim  haheojL. 

fimnt  ii67,h        IurtJdiS}ioafuidfit,tfuid^imperiumta     .  qMampaBum  86S,a 

I.Aius  Ciffar  longo  ante  Infiinianumtem-        merum  cjuammifium  iosi,<*   lut cjuidfit i^ turijprudentia  2,b 

pors  DtTeJh  feu  Pande^as  conctnnare   lurfdBtoanprorogaripoJfit  i66,a   Itts  naturale^enttumy^  ciutle  g,b 

deccierat  i,b   Iurtfdt£ltoquidzi,a   Et cur iuriJdtEltonis   Inscinile curAmulartnaturadtcatur4.jf.,b 

Iurjpuhlca  antollanturcap.  diminutione        titulusaliterin  Pandeiiis,  <juamin  Co-   Lugentinm  qutd  ample^htur ,  ^  quam^ 

i23,a^  i24,a  diceInfi'ntantinfcrthatkr2i,hEtusdu-        latepateat  4,11 

luramentttmtlltciium ,quodz£ blajphemia       plexdefinttio22,aEttnquo  verfetur        Iusnaturalean(£curdiutnum  dicideheat 

di  it'/.r  2io,a        2s,b  246^ 

larAmeruumepiJcoporuhuiusf&culi  2op,b   lurtfdiEl.onis  ^  nottonis  difcrimen  26,  lusdomtniicfnidjk  ii37,b 

IuramentumN<ronis,AlexMdrt  ^  De-        infin,  Iuscertum  tjutd/it  86,b 

mofihenis  'btd.    lurtfdtBtoncs  fnnt  patrimoniales  morihus   Ltsabf^tnttrpretationtanpajfitconfifiers 

Iurandtnei.eJfitM  ejuihusex canfisremitta-        nojhrts  i6^,a        2,b 

tur^expratori^ediBifententta       2o6,b    lu  tfiurandiformAveterumqualis  erat  ex   Ius^uidfiti,h^eiusvartafignificatio,  ib. 

Item  antbttsexcaufisnon  deheat  iufiu-        Polybio  S62,a   JtiomnegenttPimciuileeJinoncontra  ^sjb 

randum delrtumreferri  207,h   lurifiurandtvis  872,^    lusfacerecjutpofstnt  s,a 

iter/ifi<.iBornihilo'nninoprobaHttit,anni-   Iurtliur.»ndi  vtilitnt  2op,b   lustrtumlthcrorumejuidfit  io44.,hcunL» 

hUominus  cog.>tur  reus  tnrare  aut  fol-   lurt^iurandt  eJfeElut  870,^^872,^*       fit^. 

tiere  ihtd.   lurifiurandicoditiocjuiimprohatur  2so,a   lut genttum  quandoque pro  iure  naturali 

lura' divariaratio  209,h   lurfiurandiexceptioijutbusexcaufiscefifet        acctpitur  pos-,b(4S,a 

luraiiformHU  cjus.^  curfsruimdii.S64,b        867,b  lusi^uibuserpartibusconfiet ,  exCtcerone 

Inrandumefifin:tm,vt  delataejl  condttto,    iHriftHrandtremiJfio  2to,b   fiunaturctqvidfit  tbid. 

^ antc  reuocattonem  2io,a   lurtfiurandtexceptta  cuieompetat     2ii,a   J-4s,arshoniQ(iiejui  8s,b 

iHranditmnoneJfenifideferatur  tstfinrah-        inprtnc.  °  fiu  gentinm  cjndfit  6io,b:nfi. 

.  dntn,^ cjttisdeferrepoifit  2op,a   lurifinrandivarierHmeffefluumbreuis  e-   Jutaccrefcendiantranfeat  infcceJfors/ifLt 

Lir.wperMahnmetem^religionemeArru        numeratio  2i4,b        iopo,a 

prohitrevtdetur  209,b   lureconfultus  cjuis dicendus  s,a   fus accref  endi an  cejfet  ob  tranjmifs  cnem 

Iurantesolimperpnnc'ptimgenium,fipeie-   lureconfulttmunuscxArifiotele  6,b        h&reditatu  1094,^ 

rarent.irrA  ipaenaajjictebantur,  z^tan-   lureconful.veterumlaborctrcaverborurTLj        Et  an-,  ob ficcefsionem  ediEli  pratorti, 

cjHammaieJhtisreinabebantur     87^,^1       proprtetatem  49, b       fuccefifyriumdicttur,iusaccrefie:dt  cef- 

IfsrmtescurmanumincdumtolUnt  2og,b   luriipruientiacjHidfitexVlpiano     793. a       fit  logs,* 

lumequicogitnr,  andcbe.^tadiudictum-,    lufiurandum  feruare  ,  magnum  efl  pr^bi-    Im  accrefiendi  an  fit,cumiure pmtorio  ex- 

iuratur  i*  adejji  208, a        tatisargumentum  87S,b        clujiis  eli  is,cut  dupltci  ture  Jitccefiio  de- 

jHrareautfolucrecogendusisefi,cutiufiit-    lufinrandum  cjnando  corporaliter  prii^te-       fertur  10S7,* 

r.indMmdefertur e.x pratorisedtBo 206,a        tur  p6  atnprtn:.    lus accrefcendi an fit in  legato  altmentorit: 

Iurare  per  nomen  DapriCieptnmesi , per    lufiur-^ndumandeferripojfit  tn  caufa  crt-         ci  anprohthttio  tejhtoris tus accrefie/di 

E'4ngeliaa'4tem  msrere.epto     2op,h        minali  862  b        impedi  ■!  lopiJb 

lurareinlttcmcjuidf.t  9S7A        Et an Uceat aceufitori  iufiuraniAumreo   fus^^ccrefccndtabintejhto  an  lompetuti/u 

Iura'e,inqmtF.OuintiLnifivhineceJfeeH,        deferre  thid.       Jit^cefsioneabintefiato  iop2,a 

grauiviroparumconuentt  20S,b        Item qtiando adhthendumfit         863,^    Jusaccrefiendiantnter  e.sfit ,  quiomntno 

Inrare corporaltt-r qiiidfit  'if,^    fHfiurandHmreuocabile 214,0,  ^ddwe-       fimt contunEii  1084,^ 

Ittr^areper D;tmembrA,autc.^pillosz3 cete-        ittrandoquodaiudice  defertur in dubiis        Et  an  tnter  dominos  tanqttam  contnn- 

raanlicitumfit  864,^       caufis  ibid.        Uos,cumferuocommunileg.UHr     thtd, 

ly.reconfulti aliq -sando  res  ad  Medicinam   lufiurandum quando non  m %iorem  habcat   fusaccrtfiendtan  inter eosfit ,  qutfitccediit 

pertin-ntes  traElart  777,a        vim quam /implex cautio       p6,atnfin.        ahin:tfiato,(^ aninltberorumFalctdia 

lureconfttltorum  vterummos  in  rejpon-        Etaquodeturiurifiurandirelaxattifiu        1084,^  (loSs,* 

dendodi  iure,cognitHneceJfaritis  1064,        dtjpenfatto  ,  p6,btnprtnc.        Etanin  contraUihusfit  ins  accreficndi 

b^ioSsa  iHfiuranduminlitemaquo ,  ^cutdefera-   fusnondecrefiendi,^ anconiunElt  ah  ini- 

lursconfuhumejfequidfit  iS9,b        tur87S,a^b  EiuseJfeElus  876,a        t  ofartes,^nf»ldumpottushaheanL> 

IttrecommuniquireElevtatur  ios,a   IufiHrandumcumdeferturaduerJitri«,quo        ioSs,f> 

Iure,quod<]tttfqueinalterumfiatHerit,  eo-       paBopr&tor  auttudexfegerere  debeant   fusdtcens quis dicatur ^ijh  ^ pananonob.. 

demipfevtatur  so,b        2o6,btnprtnc.  teperantis ei^^ic caufa  huius aUionis  ihi. 

luren-.rando  nullum  vinculum  arBius  efl    lufiurandumtnlitemejuidfit  S7s,b        Iteciii^contraquedctitrhjic  aEiio  ibi, 

adfidcmadflrtngendam-t  20S,b    lufiurandumquid,^ quotuplexfit    20S,b        Etquidveniattnhoctudtdum       ihtd. 

Q^cndofermmdimfit  206,a        tnprinc.Et eittsfints  tbtd.infi.    fufltntanHsquosvoietantecfJforcs     2pSi* 

lur.  tuvando  an  toflatrtr  obbgatto        9  07, a    lujiuran  dnm  non  deferri  ob  fmiplenanhj    fi-flininn.  an  reEie  damnauerit  multcrerrLj, 
fuidiciofficinmquale  2o,b       prob.ntonem,(ontrareceptamoj,tntonem        qnxvndeamo  mefipepe/c/at  pofl  mor- 

Iuris^faBiqutfiiones,^explicatfts  f^l-        i^sJh^ i07i,b  tem mAriti fui  3S4,a(3b 

pianiiicusc.7p.detudtctts  1046,^    Iu(iurandum->  ad  iites  fniendas ,fimtle  efl    fuflinianHS  (JhrifliAnum  vh-.que  fe profi- 

luris qutd^mgeneraconjitetudtne certafa-        tranfa^tont^reitudicatA     213,0  (^b         tetur  2ssfi 

cinf.nt,^  qu£  fint  4S,a   lureturando  caufa  dectfa  an.,  retraitanda        fnfinianusGrtcefcriifit  8ps,b 

lurisprccceptaqnctfint  3,a       pratextu periurti,^ quiddec.iujiitejh-   fujltntani^jmper.  varia nomina  exponun- 

IurispubltciC5pri"attdefinitio  tbid.        menti  213,^        tur  i,x 

Ltrisfitndamentaacelementaqudtfint  2h    lufiurandumillicitum  864,^    ftfjlttts^furtfiiriidentinidefinitio        2,b 

Eteipuvartafigntficattoacdcfinttto,tbi.    lufiuradumqutdfit 8 S9,a  Etturifiurandi    fuji(tmafudfurcconf.pri.legttimo  acctpi- 
lurioperamdAreqnidfit  tbtd.        reltg'onts eJficactaexTHllio  Ctc.thid.  tttr  48i,b 

Laheonis 


I     N     D     E     X. 

L  Lgtst6.DiuHsP,HmucHpihiu.txfUcaH»    UgisinterpretatioadejuemfpeBet  -jjf 

LAbeottiiingeniumtxT)H^reno     6o,a        u)-;  h  lgti,rfrr<eto.C.eo.exflicatto        looo,^ 

tnfine.  Ltgi^Sicjniiidqmd^.e.xfUcatio         xj,a    legembrefiem,^pnefrologotfedebtre  ^,b 

LaborftultueJtineptiArum  ^\^,<*   Legis I.ibere^expUcatio  i6,a    legem^Hieconderepofstt  <,a 

Liirap.idisfimtUtHdo  ex  Chryfofl-omo  1 1<{0    Lsgismore s.expUnatto  ibid.    legemlegi cedere an  djit  4,a 

Lar.dt^raiiii genealogia  ii  3  o,b    Legis 1 2 .alias  1  s ■  Qutdam  Hiberns  nomi-   l geRhidiacautttm,  ne  quid  ex na-'fragio 

Laxit^ramiHeffi&captiiHcaiifaaDHart-        ne,^c.expUcatto  "94.'»        dinperitur^-j\,a  ^ noflris legtbus  ibi. 

uodefenfit  t.ij,a   Legti Quifingularia.cHmlege  Quinego-   legeLtciniaqHidcaueattir  ^^9,^ 

Lapiiiisancrefcant 267,a  (^ au in  fruilu        tta,(onci!iatto  879,4   legecommfforiafundHsemptHstjuandodi- 

fii.t.  ibid.b    Legisty£di!es.if. jf.de icdiLedtRo.expUca-        catur  '  074 

L  pidise<cdendi,aute.vimendtfirHitHt  tio  2<)ybinfi.    legeMantUacjuidcauebatKr  x-j,b 

zoo.a  Item 'egisStCalendis jf.de retud.expU-    legecauertijuidfit  \\o,b 

Latrones Ifauri cjiuijint  io66,a        latto  Sc)^,*    teges^ cnJiitHttoiresgeneralei  quid  diffe- 

LeBicarit  quifint  49^,^        EtlegisCumejuii.deebUg.  (^aSl.  ibid.        rantarejcriptislmperatorifm  c)^^a 

LegariejHtepoJfn-.t4p^,a(Sanlegatumva-   Legis Stfamtla.expUcatio  28,4    lege^etuAoptimdt,  vtihffimAque  dtcantur  ex 

leatiurepofiUmintt  ibid  b    Legts  QutturifdtStoni  lo.eluctdatio  ibid.         Ifocratisfntentia  710,4 

Lega  iqctbusmodispOjJit  i\97,a^ ^oe),a   Legis tmperium.enodatto  x^Jb^2S,a    leg&sejUMoptimMeJJereJponditSolonAthe- 

Lg^ta  quis,dimjionemnonrecipi:tnt\\s,,b    Legisx6.Sifilinthti.res  i^h^        nienfibm  8,^ 

Le^ataquaconfrueniKr  \  c)%,b  ^qntbm   legn In caHjii.^.Pomponins.jf.deminorib.    leges\i.tabularum  fontem  omnis  iurisLi- 
perfonn  confnnntur  tbtd         explnatto  ()tybinprinc        uiHsarpe/l-t.£^  aquibusfnteditie     4,^ 

Legata  S£ fidetcomm'Jfa,^ dtfjerentta  eo-   legis  1  .f.Si ttafit adjcriptum,declaratia ^  1 1,   leges fctpt  coeperuut ,  vbtregum perttfumj 
rumfublataalufitniano  lOfS^,^        b  Et/egis  iS.Etquidem  ^4'*        '^  tbtd. 

LegaticurlR.ometconHenirinonpoJfint  IiemUgisip.Legatainutilier       Tif,**   legesanfintDeiordinatio  i4<J;^ 

861,^  ItgisIuliAqHotpritcipuac^pita         884,^    Legumcondendarummosapudveteres  ^,n 

Legatimunui  \c)Jh   legu\.  ^  i.C.  Stvnusexpluribwappella.   legummutattoneptthUcutJtatns pertnrba^ 

Legato a>i noceant angufiittemporis  f  o8,<*        inielleHHS  ^  tbid.cenjuraDuareniirL^       tur,veluttviclusratiomHtatanocet  va- 
Le^atorumverbaciHiUaqu<i.fint     478,^        dailorajltbttles  ^i,b        letudini  ^^ 

Etiiij  Gri£ie'egutnfiant  ibtd.   legisPofi diem.de leg.commiffo.expUcatio     legum  omnium  quisfinisfit  4ij^ 

LegAt  rupriuH gia magna  1 6 6,b i^  \6(),a        ^S,a  legibus qut teneantur  c,a 

LegatorHmmoditsq7mconfitttiendus<^^t,b   l gis ProperandMm.^,  v't.  Q  deiud.expla-   legislatorts optimtfcopHs  n^>^ 

Lcgatum^ iegarequidfit ^-/%,a  Qtiida        natio  ^i^b   Lenociniumm.trtti anmuUerem,e.xcufet 

fideicommtl]odtJf:ratii>id.a^b.i2  legiiintcrpreiatio adquosJpeBet  if^,  hin        189,4 

^yg,a^b  pnnc.^quihHsopHsfitadtumentisihid.    LeonesifiAfi-icacurcrHcifixi,exPlinio 

Lcgattts  R-jm.pontificis,^  eiM  auSlortAs      l  gis  s.f^ta,iter,ABtu,^c.expltcatio    188,^        %i6,a 

117 3,a  legis6.  Ad  certam  fartem  fnndi  feruitm,   leoninapelUdeficiente  .Tjulpina  affumenda 

Ltx  quA  matrimoninm  clericii  interdicit        i£c.declaratio  \Sc),ainprinc.        efi,ex  Lyjandro Imper.  44,^ 

1  \S\,a  is cur  latafuit  thid.b   legu.  ^.vtpomnm  decerpereUceat.  enodatto   leontna  fictetasquidfit  10 1  ^,a 

Lexomnisfcriptaad  honum  ^ aquumre-        ibtd.  Lettresderelit;f,^«/^/i>  i6o,b 

dgendaejt  i.J}infi.   legisnomenapudveteruGrAcos  non  cogni     Lettresd'£ftar,^«/<af/r^  \6x,b 

Le.x,l'roduciz^.expHcata  947j^        turnquidem-.exfojepho  ^Homero .4.,^    Lettresciuilcs,^«*iy&  i64,b> 

Lexbo'ia,q!ianormaamaladifiinguatur,        (^aquibuscondttitfitntUges  tbid.    LibellorumvfHsapudamiqnos  \o\,b 

Afi,b  legu diffinitio  f,<«    Itbellus  (urit  Parifienfis  ad  Ludouicuntj 

Lex commiJforia,paEiumvelconHentio  di-   legis Cumtein^alUa.expUmatio      889,^        vndectmumEranc.Regem  demtjeraii- 

cttur,^aninepte dicatnrpailum  legis        Et  legismutu&  890,4        hecc\efix.confufione,^c.  nfS'* 

commijjoridi , vt barbari  vocarefilentL,      l-gis  8 . Itu cloacte  immittendafiruitHs  eff.    Liberatwnum  modiplures  iv,a^b 

iOic,b  explic.uio  189,^    Ltbtriquibitscompetit^uerelainnJJic.  tefi. 

Lex  csmmttitur ,  vt fiipuUttio  cemmitti-   legis  c).Sicu'fimp!iciter.expUcatio     ibid.        ijC.a 

tur,cum  aditerjtii fiipulationem aliquid   legis ii.Simtht^iibi.enodatio         fO(j,^   Ubcri ,  etiam egefiatistempore^anvendia 

faBumefi  ibid.    legis Eleganter,explicatto  904,^        parentibm pojfint  \o\%,b 

Lexancohfuetudneabrogaripoffit%,h  irt-,   legiiSiextoto^explcatio  489,^   Uberorumdtufio,  io,<t 

frinc.  legitSiidem.expUcatio  r%,b   l herorumquita  natiJitm,infiitutio  341,.^ 

Lexfiaterafiatre,expUcata  p'i,'*   legisAfagtfiratibus\z.dec'aratio        i9,a   Libertasquid  10,4 

Le.KveraqHii.dicatur  \,binfi.    legisE<*mqui\i,.exphcatio  ibtd.    Ubertasnonrecipiteeftimationem       JS,S>6,b 

LextnJe.;t.^ntiisnoninve'biscor>fifitt   6,b   leg.  Efireceptum.L  Sipererrorem.l.  Solet   Ltberalitatem  exercenics  tn  aUos ,  damm, 

Lex I-tUaJexiudtcinria  vocatur       \S9,a       pr^tor.l.Siconueneritd.Cumquadam.  velperdturi,  ^ totampermittimmac- 

LtxconfHtominorum  ,ve[ut parumfirmo        explicatio  i9>^£^}o,<*        cipientiumarbitno  781,4 

tnomnibmrefifiit'  85,^   Ugts  \<).Sciendum.expHcatio  6oi,a   libertatemp>etiovendere,abteHiefi animi 

Lex  LeUoria  de  curatore  dand»  adultis  ih.   legis Sicertis annis.de pa^is,  cum lege,  Cnm        (^  Jeruile  n 8  ,^ 

Le.ximipfitmdicitHremphattce         ^3,4        dein  remverfi.ff.de  vjurts.  conctUatio   HbertatenthilfanorabiUm  100,4 

Lexodiofiiefi,qieahitredttasaufertur  indi-        998,^  Libittnaritqutdicantur  974,^ 

gno,i$ fifiavtndicatur  i\o,h   legispropriumfiuvirtnsqHidfit  f,^   Libonianifinatujconjultiinteipretatio 

LexLefioria  10;,^   legu  Generaltter.  ff.de exceptto.expUcatio  832,4 

Lex  anlegtcontrariaipfoiure,exF.Quin-        940,^  Liqutdoiurarequidfit  1050,^ 

tdiano  iiy,b   legisSiexpretioexpUcatio  %io,b   Lis quando dicatur contejkua  ^Sh^ 

Etquandovnaaitericederedebeatibid.   legt^ lulia repetundarumexplicatio  832,^   Uscontejtataquando dicatur  in foro  Fcan- 

Lex  Galli  a,Lemoit(iatlcvif.     817,^   legisCorneUadefalfisexpUcat/o  831,4        ciie  9  4i,<* 

Legis  Gallm,explicatio  iS^^(S't<^^    legiiCentumCapHii,.^iegie,QuAro.%.i.lo     lisJiaUcutusdolopereatquidfiet  91,^ 

Lfgis  (^elleiidHopr«cipuacapita,^eo-       cati.conitUatia  9^7,b   Ittisinitiumquidfit  167. a 

r^mtnterpretatio  553,^^3^4,4    LegiilatorisfiudiumprominuettditUtihm,    UtisdHbimeuentiM  ^7,4 

Ltgi* 9  Furiofo,explicatio  ^74,4    ^quistdonemadlegesferendas^ex  tyiri-   Utemconteftandoquaficontrahitur     72.4 

Legis St qups iHraJfet,intelleElm        907.4       fiotele  fi,4   Utemeifitmarc  quidfit,exCtce-one    875,^ 

Legii Leita,f xpUcatto  %%6,b        ItemfophiJizirHmreieiiio^confutatto      Utesinnumeraine.y:  lurepriuato  z,a 

LegisEimqHttnproHincia,enodatio%%i,a       S2,b    ^  Ittes omneifeuciutki,fcucrtmtna'es,v'tra 

LegisStobturpemca»Jttm,enodatio  ^o\,b   leguSime^Titium^explicatio        889,4         trienntum,ar,  dcheantprottLiri     \6i,b 

Legii Frbana.expUcatio  ?of>'*       itimlegiiQtmfHndm.^.feruiitHiitb.b       Ittesfeeietatemhumanam  tMrbant  j^^,m 


/»  edifto  ^uod  metui  cattfa  dno  v»lde 
notanda,^  quizfim  98,4 

InaUionem  qmdmetuscaufm,  cjttidve- 
nia  t ,  (2?  ijHidpetat  ur:^  ^uo  faBo  index 
iii  hac  ailionefegtrere  dcbeat  jS,^ 

mettu^u  dex  Ctcerone  m,'» 


I     N     D     E     X. 

litiHmfinieidirumfauore,  anparendum^    mancipatio,^U(tdam  venditionts fmiditudo    mercedes  habitationum,anfiuEltudicantur 
fit^fiandumtnnjuafintentiA      148,^        curdicatnni!,,  a  ^ ^utdmancipare,         i66,a 

Liiti?atr.r6S  autfint  1  i^'''        tbid.Etvnde  arigmem habuit h:c  man-    Meretrix  an pnjfitexigere,  ^uodiltiohex- 

Itttgtofm  "em  emens  fiiens ,  a  ejiuocunijue        cpaudirittis  tbid.        plendamlibidtnemefipromiffum  ^oi,b 

eamdtndepetat ,  excepttonefitbmeue-    A^mctp^ijfsttfint  6o6,b    Meritmtmpeaumqutd,i2quibuscompe- 

turjn,lf  (^quomodorcsfiAtliiigiofii      AiandiitumficutmutuoronfiKfncontrahi-        ta/t,  ■  i^,a 

ib.d.  lur,  tta  ettammutHoconfinfifcontraria   Afetallaanrenafiantur^crefiant  i6-j.,a 

Ltter£infrmare^uefia<^uidfinthodte,^        dtjfoluttur  1014,«»   Mettucjuis reijutratur adrefcndendamj 

contraquosimpefrentur  9S>^   mandatitmadfpofitojuiddiffetaC  88o,<«        tr^injacltonem  6^^ 

ItteritRtiitizduplfes  855),^   mandatumcjutiftt  ioQ^,b 

Ittert  infii.  ia,ejutdaliterisgrati£  dtfferaut^        cauji  aftionis  contrariA  mandatt  1012,« 
c)C),a  Manumiffionts  caufa  d'inmo,an  valeat  tn- 

htenuproferre ,  Latinitis  efi  ofuam produ-       tercontuges  ri\,b 

cere  37>^   MMuscom'r(.[fio,anpoffitvimtefiamenti 

litcasnefiire ,  cjutdapud  veteres  iuris  au-        habere,^an  vox  requiratur  3 18,6 

fiore^  io}i,<J   mantumortu&hkmmos ,qi;ifintapudGal-   metucjuiuficrtdicatur^vteittsnomtnere- 

L-turgidcjuidft  ii^§),a        los  i87,<»       fittutiotribnaiur.  Et an metu.' infamia 

Locacju^frujha  ^uisfciensemn      7<J7>*   Maccaproltbraapndnos  895,^       Jitidonetuadrij]it.obtiiiedamj6,a^b 

loctti  Marttani  expl  cattts  altter  tjuam  a   Marefialloruynprinfelhadqitid  inflttutt      Meum ^tndpro^rie dicatisr  5)  04,«« 

ctteris  iO}3)<'        1^^,^  MichaeltsHoJpttaHsdogiHm  1112,« 

loctts ttem  Calltflratt^  erc^uam obfcurus  cx-   Marcs  caflrantes  quapcena  digni ,  ^fuper   Miles anpropter abfinttam  reflituatur »«-. 
pUnntus  '  *^*^-        hocvideconjittutione/nlujitmant  tntegrum  i3i<» 

loctts'Tau'ide permiflione coninnElorurttj        8}0,<»  miksejuidfit,?£e]u&milttispropria  a,x-j,* 

tllffir.,t4i  i05ji,<i    MargaritdiducisBiturig.doteseximidt,acin        Etquidapagatiodifferut  ibid.b 

loctts  ccrtit*  in  contraBu  vel  in  teflamento,        lu  eris  erudttto  ,  (^fiudtum  in  omanda   milttufauoreflnguLrta  qn&dam  inirodu- 
ahnectffarioexprimtdebeat^it{,acirca       fiholaiurijprudemtti  \n6,a^b        ih  22i,b 

fin.  Ma'garttcrumltncaquid  fs8,rf    militeshonorarii^eorumpriuilegiaifi-j,b 

Et ciutdturisfilocttsadiiciatur [implci-   Alar  ttts,pare»s,pa'sronus,curinuti'iterpa-    mtlites imagtnartt  ~  tbtd. 

ttr      ,  ibtd.b        ctfiuniur  xj^,biircafin.    mtlitcs anformam (^ /o/ennttatem  recjutfi- 

Etquidfipluraloca  dtflunEltm  adiecki   maritus  ,fl  nonvkifcatur  mortem  vxoris        tas in tefiamento  obferuare  ttjiando  de- 
fint,velcomunEitm       5>i5,^v!?9^<^>'*        fudah  a'tointerfe6t&,dotem  eitancjuam  .      bear.t.EtquiddeprocinElo  teflametoib. 

tndtgno,abU<tamvindtcatfifi.tts    fjo,b        Lorumpriutlegta  42,8,^^^415),^ 

marttus  vet  vxor  fi  tonfia^^te  matrimonio   mititH»/ prtnHegtum  i6z,b 

furereccepertt,quidf.icindtim     i^S,^   militum  pa[lura  ad prdium pergtmiumy 

Marchto  cjutdflt  ^  Marchta  \\%<^,b        qualefit  40,<J 

Miitmorinltiiltaancrefciit  i6j,a   mititumdetiiiucapitalfa  4^9,b 

Item  priuilegia  rejpiciemiaperfonam  ca- 


tocus  communis  de  obttgattone  contrahmda 

S)SS,b 
locuf  Pauhenucteatuscap.  if.  defer.vrba. 

prad.  \04i,a 

Locrorumlexex  Demofihene  ^A 


Lon(TobArdorumtex demonomachia  9  ii,a   Marttmu  q.amiupontifex d^dayatur ,  re 
Lucretti  dtfiichon  de  apum  in  fioribtuti-        tcElis alits  trtbtts  "'H^man.pontifictbus 

bandts  prudentta  1114,^        ii()i,a 

LudoHtdii i2.confiitutio  dtrogans  confiitu-   Mafcuitnumvbt  condpiat ftxmininum 

ttoniCarolicjUimt  MS),^        92-8,/' 

Ludouici  Regis fanEltfpia  ^  cathottca  cu-  Mafcutorum  futceffio  infeudis  u ?  5,'*. 
ra,vigtlatitia  ^conatusp^oltbertateec-  ^J^faier an tiberos Jitos  habeat  inpoteftate 
clefis,  vindicnnda.  Retinuitcjue femper        pertotum  \-ji,a^bcumfecj. 

ttuinueiif.urarum  :  tn  quarum  tccum    ntntcr  anexchidatu>-  ah  h£reditate,flfilio    Miniflriecclefliz^qttictiricinonfunt 
fucceffauitt Regatia.  \i\Q,b        minortnoncaueritdarituttrem    \o^,a        \\6^,b 

materqutbucafibiise.xcufittirfifitioetiam    minifirornmecct fiifgradiis  \\6i,a 

tmpuberttutoremnon f.eiitrit        joc,'*    m  nifiros eictefxeligendiforma  tam  vetus 

quamnoua:^  quidtnter  benefi<,tacolla- 


pieiitis  exteji  amcnto  Kiititts  450,^ 

£t  deqttibu*  rebus  pojfit  milcs  t'flart ,  ^ 
qt\omodo tefiaripojfit  4  }  '  ,<* 

Et  cjisizpriuitegia  adteflamenttim  perti- 
r.eant  ^S^,* 

Etan  in  mititis  fflamento  Fatcidiato- 
cii  m  habeat  4  3  4  }<» 


d^C 


MAitcaarslegtbusnoflrUdamnatur  Mathcmattcaquasartescomprehinditt. 

^'^io  b  ^  3 °-^  ''^'* ^ fteEituadtElatnteflt        1 183,4 

tJ/iiainfier in quacjne  requisflt        ^6^,a  Mathias  a  quibusfuit ete&us  in  fudttvice  minflros  ordinand-,^ /fenefictaconfe.  eti- 

t^Ca?iflratus  qnis  dicatur                  \^,b  12.09,^  dttus,quodtanquamcaducumadfiipe- 

maffSratusofJiciumtndadotutore  399,^  Matrtmonium fi cutpA  vxoris  diffoluatur  rtoremantiflitemdeuotuitur       1187,4 

fnavtfirMusqunndotniurtArumnomtnete-  eadotemainittt                          i%6,a  t^Iinor  cum-,damno  aheritts  non^debet 

neantur                             '           !!■•'*  matrtmoniumquidaconcub'natu  difirat  tqcupletiorflert                             12,0,^ 

maoiiiratus  in  auoloco  iudicare  debeanL,  i^^^aEtaninterabfimapoJfitcontrahi  minorquibtts  modisneceffariodebet proba- 

\j_(^  If  2-4^,'»  refuamminoritattm                     \\^,a 

maqiliratMsofficiumquodin  iurereddindo  matrimoniumquibtismodisfituitiir^^fiat  minorcur  veniam  atatis pitat,  (^qnidex 

confiftit              n,a^b.i^,bij  i6,a  diuortium                                     iHj'*  hacimpetr^ticnec<.nfiqt/atur        \\6,a 

maiiftratui,curfuis  tus  dtcere  non  poffit  matrimonium  iufio  metufaUttm  anfiifir-  minorfife  maiorem  dtxtrit                114,^ 

"^g^  mum                                             77,*  minor  an  pofi  veniam  mtatis  impetratam^ 

matiiiratibus munic'pa!ibus an competant,  matrimonto  qui vtre  coniungantur, ^ Itci-  poffit  bona fiia atienare,effc  tn  ludtcto,^ 

qu£imperitjitnt\is),b  Et  quimagifira-  teJanHeque                                ■^4'',^  iniudiciumdeducere     \\6,b  ^\\j,a 

tmtiis  tntntearumreflituendthabentL,  Medicicurotimphyficidieibantur  1178,4  Itedtcatu.effetegittmttctatis         \\7,a 

thtd.cumCeq.  Mediocritasaurea,^modusfacuttntum^  minor,denegataetfemetreftttutione,non-i 

iJM^atefiasqutdft,^  quismateflatemh-  neceff^rius                                 1:70,4  re/ittuttur  \i6a  Etantemporaappel- 

drredicatur  :  (^  qut /iitt^  caufie  huius  UiMSlJa.<!x.i^ioc,feuproduBuraquidflt  tatunismtnori  currant                 tbtd. 

allionts.Itempoenategitlut.matefiatis  i\9hh  minor an^  reflttuatur  aduerfus  vfucapto- 

Si6a&b  Mendicitastn  valentibus ^otio/is  antote-  nem                                             loj,^ 

t^aiorvtrefiituatur,  quaflntjpeclnnda  randa,t^furtiffeciemhabeat     \  1 67,4  mtnor  ^s  annis,^ quinondum  rattonts  efl 

,  j^y  ,j  Mentiri  qutdamendacium  dtcere,differat  firmi,fiattquidgeffirit,£quum  tfl,vt  tn 

tJM^aledocetqutomniadocct             HfO  iif,4  friflinumflatumreponatnr            85,4 

t^atitiafupptet Atatem^ficut i^prudenita  Mercaiorumrationes       5>4i ,^ C^S^^ 3,'*  minorptn eomrahendoflt capttts , i£maior 

\\i,J}  ^  argentariorum                        943><*  faEiitsidiomprobaHirtt,qtitdfiet\\T,a 

tJKancipnrequid/it                      iof,^  Mcrtedemrettoeatxvfitranonefc  997,4  ^b.^wS 

minof 


t     N     5     E     ?f. 

ihmtr  ^iutits  in  iiHtjione  vtl tratipiBione   minori^^Hando  benejicio  ittatisfHccurritur  fpeclem                                         t7fS 

circMmfcrtbitHr,anpojJttrtftum     ioo,b        tni(terfiu ffcum                              /07,a  m'.t  Hmi]uidjtt,& ^HOntodocontrahatHr 

tnimrcjmmnfit,exVlfiano                8^,a    mtnori  vtihns  efi iw  integrum  femfer  ha-  Sy^Jb  z$cj-it,inmHtho  co.trahendore- 

miH«rmMorfaHM,fialienattonemfaBaT»        bere,qHumrefittHitnime^rHm       ii2,a  qitrantnr                         ih  d.ctfmfe^. 

finedecreto  ,  per  t^Htnque  annof  non  re-        Si  quid  cttm  mtnore gefa  urfine  tuto.i  mutunm  cum  (^uibui perfonii  contrahitur 

traf}4uerit,^Hidfiet                    .   i/S,a         curutore^dnHllumejje             p/,aiij;b  8 S / ,a cumfecj . 

piinorfidolofti  circunfcrifttu ,  exceptio  rei   minorumpecHniACur  dltm  in  adcmjacram  Ettjut  contr^here  mutuum  prohibean- 

efi po,bSedfiinrefit  ctrcunfcriptuffine        deponeb.nf^r                              loz^a  tur                                      884,a0h 

do[oadHerfarti,putaluhricodtatu,datur  minoribus  integra  ipft  caufaferuatHr ,  vt  mutHHmijHiaccepit,anliberetur  cafi^fer- 

eie.xceptio,(^c.                                ibid.        rihilopuffit  •  efittuttone                  i/t,a  tutto                                              Sg/^A 

minor 2sannti fiiresquafdamdeditpropter  Mifiiotnpoffeffionemcjutdfit             -jos^b  mutuHm an expoflfaElo conualefcat  S8o,b 

nupttas Jp»nfifu<t  dccedente tutoris pr£-        (^aujkpejp/fionemmiffiir.is             tbid.  Jtem<juomodo dtcatur con-:aiefcerecoH- 

fentisaii&orttate,anpoffitrefittutadHer-   Monachtts an naturalite-r obligetur    pog,b  f-mpttonetbtd.Etzfttcap  one        88i,a 

fus  donattonem                                pS,b        Etanveile&no/Iehabent.              tbid.  Et^<nniHtHMmco'firmeturfitpulattone 

'rmnorvtreftttHatMr,multareqHirMntHrS6,   tJKonfiertamomcht^eorumfiatw^coH-  tbid 

'a  Et(jHidfittmtneremc*ptumefii                uerfutt\^i^ft/tutum                  1/63,»  2\^ 

ibid.                                                      iJHora  eft  caufa  pr^ftationis  vfuriirHm^  "^^Aturak  vitiit  ejt  ne^ligi,  qurjdcom- 

minor  ancontraminorembeneficto  itntis            998,b  X^      muniter  poJUdctttr                   88 1 

refltiuaturtrithtegrum                    S7,a    Morht  corporis  ejui  hominem  incapacem  Natus^uivrednatur^^S.b^^anabor- 

minorcondemnattuafupremomagiflratu,        mtnfierubewfictijuereddunt     /i79,b  tHsvxorisiefiamentumrumpat    $4-8,* 

a  tjMO appellare non  licet, anpojju refittMi   Mores  ajitn iurebont  dtcantur,^  commen-  T^uta  vt cynojitram  reJptciHt ,  vt dtrtt^an- 

intntegriim                     p4.,bcrcafin.        dentur                                        27 3, b  tur^ita-.intluon.nh.:  co  ftt^utionaturam 

n/inor  1  <j .  annis  an  mereatur  iru  integrum   tJHortuus  nontantum  iura,fed  ^poffifiio-  ducemjpedare  debet                      42,^ 

reftttMnndeli3isairoctoribMS     i-os,btS        nemtransfert^ztao\\.{xA\X.\t^\i  nauttappellattontcjutcontineantur   /so,b 

io4,a                                                          i33ib  ,  NaHticapecuntaquidfi.t                  ioo2,(t 

minor'mad*ierfusltbertatemreftftHatur        Mfaicilegeponiifexvirginemfolumdu-  nauticavocabula                             iss  * 

/00,4                                                          cerepoterat                                 i/S2,b  Nauuancontineantur(.blig.<tionepignorit 

mtnorfifroc'Hratoremdef,^pr6cHrator  in   Mofesfapjentia^  Hterit  ty£gyptiorHm e-  96s,b 

negot-o  dectpidtitr  contrahendo,<Knmi-        ruditus                                       n^Sj'  nauts leuandi caufa^ia^  in  mare  an fiant 

mrpoftit  rtftitHi                     p/,binfi.    MHliervtintercederep"ffit,tjritreijuran-  occupautts ,  ^  nn  furt: leneaur furri- 

tninor  an  aduerfus  mutui  obligattonem  ex        tur,^  vt  iuuart  pojfit  S.  C.  FeU.tano  piens                                           ^7/,'« 

ediU:orefittHatur  170 ,a  Jtemfimtnor  e-        '986,^^ 987,*  NAHfi-agium,ancafHs fortuitasd catur 

^enti  vtro  dtdit pecuntam  mutuo  acce-   mt^lier^nauiiit  FUutenegotittmvocMn-  973J0 

ptam,^c.                                     /7o,b        tur                                              //S/,b  Negansfedebere,eumfedeieefcr:pflrity 

minor  anrefiituaturddMerfitspignorum   mulieranteftisinif/dicio  pojfttndh.beri  non*isditi:r                                943A 

vendittonem                                 96,b        948,^^^  NgAtiorfesejntchiimprobarip-fsint   939,4 

ininbrciHandoexfa£lotHtorisiigere,velco-   mulfr  cjue  foluto  matrimcnio  al i  nupfit  Negottapl-.raf-ntt^uamve;  bula   /89,^ 

Meniripoffit                                 SO^-Jb        dotenit  nihilomtmu fuarrLj petere potefl  negotioHmgeftornmaiito,c.t^conva 

minor  anreflttuAtHrcontrtififcMm^  ad-        'zS^^aEtanmarit^i^fiolutomsirtrtionto,  eiuemiat^r  73  ,    a  Qutd prsfbire de- 

herfusdolum                         ~        106  h        dotemvxori<-eddere  cogktur        ibid.b  be.ttis,tfuihacaEltonevifve/t       ibtd. 

minorfiveIitmanHf»ittere,ijMdre^Hiran-   mH/terantnihdicio poffitejjeieflit     2.i/.ob  Efletiairfl^acailfohonifidet           73.^ 

tur                                              /00, a   mu/t^rforummarittfecjuitHr             /68,b  negoiiun  H  nt.mneuio  inuit::s  Jitfctpere 

minir  cum  perfe^Mttur  ^HodJitaintereH,   mu/teranrenunciarepfsitiurifHO    990,*  cogindus                                       6S,b 

antunceifuhuentnpojfit                loSA    TKu/ierejUtifofldtuortiumiter:'mr.Hyit,an  negott  mcjutdfi.t                               1010 a 

minor fi inconfuita  tttatis fttciiitaft aHione        dotemmaritoreuocaredebeat       276,a  Nemoprudenspun'' ,cjMiapec:atMmeri,fe i 

fibicompetcntemamtferit,pratorisefta-   muleran  alinamob/fgationemrnje  t  as-  nepeccetur,ex Seneca                   836,^ 

ilionem  reftitt*'ere,^c.                    8s,b       ferrepeffit                                      986,^  Nemtnm /i/K  aaufatione  damnandu/ru 

minor  conuentebMiHr  aHione iegis  AciMi/ttc,   mul  er-^  medicamentie  psrtum  abtgentis  'ejfe,anvrrumfit                        1044,^1 

cjudre                                          io^,b       fupp/icium                                   ijo,/*  Nero<ur  c  piebatnefcirelit  r.in       103/* 

minorx^,  annis  ejtiidaprodigo diffierat^        mult.^ts  damnatet  <jMarAtibnepub/i  entur  Nero  ($p/e  t^  Imperatorcscur  loofiaafe- 

Soo,b                                                          bona                                            838,4  natfde  lar.,ti                              /23,(/ 

minorfi/e  abftineat  ab  hiredtate ,  quidfiet   ^u/ierum  ieui^as,^  confi/iiin/irmitM  Neronisii>r^i:dimospr7'rufi//am    S64,b. 

/oS,biS /09,a                                                9ffih  Nertnt/mperatorts  iex  de  rofidH.endajO" 

Ite/tf(ifeimminifeeath£reditati,^ebi-   ntM'teribtu  cur piftu/dre prohibitfim^ ,  Cf  roretnvxorem,~ntecut::s  t  mpor.^  mo- 

getur,(inneceffiariaei  fitrefiitutto  ,fi  ca-        vndehuiui  ediBt  c.^Hf<t                   67,a  rtbHstdpottHtrecepiumerAt^quamcerto 

-  ptusfit                                          ibid.    Mu/ctaqMid,^  ^Mtdapcenadtfferat    ^/,b  ture                                            2^7, b 

litiimrnonrefiituiturfife/enntbtUfubhafla-   Mu/ta  acctfiuntur  C  retinentur haneiie,  Ne/r.omorta'iHmrmnib.horisfupit    791,^. 

tionibiufitfaUavendittobonafide                 ^u<tt.^men hoiiejfenen petuntnr     9'ei,b  T^/tftiiidtitiotntyEgypiovt  iifsima  64.^,^. 

io7,a                                                      Mnnerisffitfinuexcedere  tn  be/lomaxime  Nomenvend  qniddic.itur               92/,l> 

ftemfi^juisnegotiHm  cUmrninore geffie-        vtttojiimfuit                                  s'A  nominavo/inta:em  dtcentis  demonflrant 

rit.anrefltitutobabeatiocum      ibtd.^        Et  fuper  hoc  vide  exemp/um  Hofit/ti  ^Sa,»* 

ioS,a                                                          Maniinii  auicMm  Numnntinis fadns  reminj cjttidfini,^ an inptgn'  dar'pofsint 

mino  ■■  an  reftituattir  in  integrnm  aduerjits       pe  •  cMfitt,^  c.                                ib  d.  960^(3  9  6/,a 

deiationemturifiurandt               2/4.,a    Munict^a/taminifteria ,  ejMi  Sergentesdi-  nomtnatio  r^gtain  erdi'  andis  antiftitibttsi 

minor  vt  reflituatur ,  qH4tmaximere<jMi         cuntur                                         i2S,b  (^ijMaictregLscandidatoscffieoportfat:^ 

,    rxfttur,idem^tnmaiore              128  a   MHnficMmdimmHnequiddiJferant  ii92,b 

minornecfiliofam.tutMmeflcredere  peea-        6o7,b  neminatrnisfchoLiflic<tcjuanunc  in  Gal- 

niam ,(^ nthi/magts aduerfatur vtt/tta-   tSMutareftatumqMisdcatHr,(^efMidfit  '/iavttmur,accuratac6mentatio    //93,» 

■  tif>t!b/ic/t                                     lofb       ftatut mutatio                        i22^»($h  Et  ej  isnomintirepofstt                  tbid. 

ini'!ori (juando denegetMrinintegrMmreftt-   Mituus  confenfut  in flipu/atidne  rccjta  t-  Ot-isitem  'nmin^rip  fiit             ib/d.b 

tutte                                  /!3,acumje<f.        tur                                                  /64.  Etcfunrriodo  coneiptenda  nominat  0,^ 

mtnoriftruofuccurri  nu/la  caHfafuadet        mutuiolUgatievtfiat ,  <jM£rejM  r.mtur  'ajmd/fi-osnominareofort:at       //^^.^* 

]//,*                                                              S76,bcHmfecjej.  EJfeRus  •^(■mtnatioHu                   ilr/d.b 

minorianignoftatHr,fideftiterit ab accufd-    mutnetjuiextrinftciuaccedrptL,       88s-A  nos/tnat  enisacpritftnfattenttiMffi^ttiefit 

tfone,nonfmpetrattt  Abe/itiene        /0/,4   mHtMMiK  damus  retepturi  nvn  eandem->  iiS6»^ 


9^fKfnatorei  tjuijtnt  310,* 

■]Slominkemfuone,an  dommium  trtinfeat, 

ademptorern  1024,^ 

Notx.veterum(juib.  in  iudicando  vteban~ 

turvro  condemnatione  vtl  abfolutione, 

^c.  i4S,b  ^  i64,A 

JSFottn  C^  ^tti  ex,iniufiis  nupttis  procreati 

funt,anadbeneficta  ecclejiafiica  &  mi 


I     N     D     E     X. 

O  faBa,^Mit  dolo  malofiunl^ ,  tiottJ cominua 

OAfin^deportnttoe.-cFlpiano^Tteo-        contralegafiennotandnmeft        S9,b 
dofio,^  de  Scjftiiica  regune  iy£gjipti  paihdotalta  3S3J> 

ptiila  ^  conHentionef,adquemfinenu  fint 


thid.        introduEla 


Et  ejuid  Oafisfiu  Ouafis 

Obl.tienesijfUiedicantur  "9P,a  paBalegtttm^cur^quedtcantur 

obligarefe  ad  carcerem  an  quispoffit  9  z  i,a  Pactfcendi  modus ,  ^  de  effeSu  f<^ 
obltgatio(jhidfit                               714A  " 


19',* 

S2,A 


^potefbue 


nifierta  admittantur 


ISlottonuejuai  natura  emnibui  homintbus 

impreffit  4^,^ 

Jsfouale  cjuidfit  i'99>^ 

Nouatio  ijuandofieri  dicatur  S72,a 

tiouatio  ^uid  dicatur,^uomodo  fiat ,  (^  an-> 

omni4  obligationouaripoffit  Siojb 

Nouaretjuispofilt,  ^  quisnouationisejfe- 

tlui  Sii  a 

NouelU  confittuttones  quandofint  edttdt.  2,a 

Ntui  ^eris  e.xpltcatio  30,b 

Nouum  opM  quidfit 

nouttm  opus  nunciare  quidfit 


pailorum  ^ojb 

ii79,b   obligatto  omnts conuerti potefi  in  Aquilia-   Pa^to  fimplex  (^nudaquidbom  tfdferaC 

namfiiputationem  64,a        4^^ 

ebligatto  naturalii  ^  ciuilis  SS4,b  pailtotjuid  44,b 

obligatio  altocjut  inualtda  ,fiipulAtionis  ac-  paEiioniseffeUus  ^finis  45  b 

cejfionereboratur  47,11  paBumtjitodnonpurit  aElionem.par  tcx- 

obltgatiaannobis  ac^uiraturper  liberam^        ceptijnem  4obty4S,ti 

perfonim  9is,b(£ 93i,a(^b  panonudoandominikmtransfcratir  ^.; 

ob/igattofideiufforia,prtncipaiis  natura        tipacio^ueailw,autobli£^atto  mre  ",o;i^ 


fiijuitur  7S4,b 

oblig^tio  adantidoratjuidfit  909,a 

Etan  honefiumfii petere  antidora  ibid. 

SfS,a   obltgatto^uomodotollatur  922,a 

io36,a   obltgattonit^aEitonisvis  ^finis     92i.a 


NHnciatto  mui  operis Jpectem  quandam^  ehiga' tonii  naturAis  an  habeaturrMto  tri^ 

appellMionts  habet                         ibid.  condiEitone  indebtti                       9o8,b 

Noiiitm  opM  annuncietur  ob  Jeruitutem-,  «bltgationii diuifio                   4,acircafi. 

ic67,hcircafn.  oblig^tionudifiinitio43,b  ^obli^ationum 

noHfimopnsnunciarequtdfit             Sfj,"'  diuifio                                          ibid. 

Item  cjUtbKs  ex  cafibus  p  rocedat  noui  0-  obltgationcs  anpaUo  conuento  diffoluantH  r 

pensiiunttatio                               sS4,b  9^9,^ 

■  Diferentta  tnttr  hoc  ediBum,  &  edi-  ebligat  onum diuifio  714  ,  a  Et  vnde  na 


to/iitur.faEia entm fic lufaf.  n ' ,  cx  (Js- 
ce  one,vt if.ri prefiai-re aicnr.u^-r  :htd. 
paUtimgeneraiiter  conceptum  tjn  d  epere- 
tur4i,aEt  ttn  aiiionem  pariat^  paci um 
4o,btnfin.4i,  a  ^pxtit-.m^  f,d  tcmpus 
(jHtd  operctur  ^ijhpaUum  a  cjucta  par  - 
te  /itts  tntei  caufidiccs  i^  /ittg  tores 40, 
apaEium  conuentum  chr  C ce/o  ajit- 
pu/  t'one fiparet  4s,tipatum  ejn  d  a 
po//tcitationedtJferafj  4S,  bp^Eiu  qttco..- 
cnncjue  mtraditicne  teifatii  mjuer.t, 
va/et4o,b  paEium  ambi^uum  ve/tU^ 
fcurum 


lium  cjuod  VI  tutt  c/am   /<f ^  ,<<  fif  s^p  ,a 
Et  anfsindum  communem  cum  a/ujuo 
habenttcompetat nunciatio        .  s^S,tt 
Pr£terea  ,  an  creditor  ,vfufiuEluariiis, 
fiiperficiarius ,  tuuum^opusnunctetptj 
sis,b 

^^Juticiationisfaciendi  ratio  tbid. 

Nunciare  cjut.  perfons.poJfint  ,  ^  ejuibus 
SS6,a  Et  anpupi/lus pojftt  nuncMre,aut 
feruus  tbid. 

Etquis  fitnunciationis  effeEius     ibid.b 

Nunciationisoperts  ,  ^  prohtbttiontsper 
prtttorem,  aut  /aptlli  laEiu,  quefitdtf- 
ferentia  S^7,ti 

ttunciationis  oper.noui  mira  ^magna  vis 
curdicatur  s8S,b 

Noxafidstujfioniicomcsefi  9Ss,b 

Nuda  con;ientio,nudus  confenfu{,nudapro- 
prsetAS,nfid.umprtcceptum,^c.         s6,  t 

Nudtufiertius  qutdfigntficet  apud  eruditos 

735,^ 
NudopaEio  domtntuan-.  transferatur4i,a 
Nugas  dtjjicitts  hahere  turpe  efi         242,* 
Numa  Pompi/tm  /apide*  fitta/es  foui  Ter- 

minaticonfecrauit  S23,a 

Numeri  fiptenarit  fisperfiitio  apud  veteret 

2,4 
Nummt  origo  ^  vjiu  997A 

Nundtnatio  auiicorum  ^ Ju.Jfragatorum^ 

tn  vendendis  muneribus  pub/tcis 

ii96,b 
Nunctationis  tripiex  diuifio  S9S^ 


42,* 
fcatHrobltgatio  ^  cjHomodo  con^raha-  paEiumcjuidfit  ^euuetjmon  j^, 

tur7is,b  Et  tju£  obligationi extrinfe-  paEium pro firtptura  qu.<ndojue fhmit.  r, 
cusaccedant  71S  ^A   ftemperfontitmer       fiiut^fiipu/atio  61  tt 

tjutu  coftrahatur  obttgatt0  7i6  ,  b  Et  paEiumdefucciffuttie  futura  40,1 

ejuomodoto/Lttur  7i7,tt  paEiumnudum,  ^  vefittum  (kbarUr.o 

Objcuritas  p/eruncjue  non  cutpti  fcriben.  is,        hominum  tneptiffime  confiEio  vocabuto) 
fedinfiititenon  ajjeqnentts  efi  ajfignan-        s6,ti 

dtt  S9,b  paEiumperfonalevetreate  69^ 

Obfidesanttberifitttconditionis ,  (^  ante-  paEiumperfona/e  cumperfina  ext  nguitur 

fiaripoffmt  3i8,a     .  4i,b 

OtiaMariitjuidiM»  607,a  paEiitacitiviseailemejU&e.xprefft       42,ut 

OEiophorumcjuid  492,b  paEiorum  dintfioncs p/nrei  ^g,^ 

Ocu/istitienisgejinhaudfdcitejiscceduni^        Ete^uaperfontipojfintpacfci  ^g  x 


I27,<i 

Offictum  eiui  cuiefi  mandain  iurifdiEiio 
24^ 

Itetn  dtfcrtttien  inter  iudicem  datnm,  ^ 
eum  eui  mt^datnefl  tHrisdiEiio  ■b.b 


443  '''^''■^'OA 


Operaqutdfit 

Operti  tib.  rtorum  artifictdes  (3  ofiictules 

9io,a, 
Oratio  Franc.Duarenirecitatu  in  cooptJti- 

tie  NcotaiBuferii '  .ihV  v.      iti4,ti 


De  tjHibu4  tiem  rebnspac  fctpeffuniui 
'39>b 
Pagoverbumantiquumy  vndepaElutn^ 

ptix  ^^^y 

PandeEitt  an  aticjuid  cotitrarietatts  conti- 

neant  2,tt 

PandeEiarum  turis  infiriptio ,  ^  curfic  di- 

Eite  CT  eariim  prttfiantta  /,^ 

Et cftrDigeJiavo  entnr  ibteL 

Qkis eascompofuerit,^ ij-ianeio        ib  d.b 


oratto Franc.Duf.renihabita  in  cooptatio-   PandeEiarumfiu  Dtirefiorf* fa> titio  3i2,a 
neD.HugonisDone/li  iii2,a   PandeEiarumcompofiti^,metl)odnsacordo 


Ordinattones  facra ,  ^cur  oUm  abfitute 
ejuenejuam  ordtnari  vetitumfit  1162, 
a,h, 

Et eju-d  apud  veteres  Laiitwt  erat,  or- 
dinari  ii62,btnfi, 

Ordo  triplex fuccedendiiure Romano 
1129,»^' ^S\. 


Nunciusancontraherepoffit  779jb^an^    Origeturisexron^onio  4,h 

pro  infirumento  habeatur  thtd,    Ofculo  anpudtcitia  mutierisdetibetur 


Nuptt£  cjuidfint  243 ,  b  cjuomodo  contra- 
hantur  24S./1 

Et  tnter  eju.u  perfonas  conrrahantur 
246,b 

tiupttatnter  affnesflcuttnter  cognates  vft^ 
ad  ejjuartumgradumprohibitiiftint,  iu- 
repontificto  ^4S,b 

nuptiarumiteratio  cjuatis ,  £^  quoufcjue 
frobanda  2se.^ 

mptitcs  contrtjhentibtis  prttmta  iure  Ro- 
manopropofit^afiliheros  haberent 
i04S,a 


iS2,b 
PandeEiarum  numerus  ve^fuum  2,a  fj"  e- 
.  arumdiuifio  tbid, 

PandeEias  iurisDuarenusvocat  (fentonu 

2,a 

PandeEiis  commentartos  appticarevetitum, 

(^ijuare  g^ 

P<indeElarutthrictypeoHer'utis  coUati  i,a 
Panegyrtcit  orattoncs  cur,  more  maiorkttLj, 

fi,inttjuotannis  "13.,* 

PanniCHiaria  damnati  cur  non  confifian^. 

tnr  S3S,* 

Pantaoruelmustudex,cjuiomniafortedtrt.. 

tttehat  i;S,b 

Papa  an  pofsit  gratitim  exhibtr*  ei,  ^ui  i.t.. 

ramentofe  adfirivxit  2is,B 

P  Papintani  Iurifconfu:timors  2S4,I> 

"Y^Acem ^ mdiuiasfacere,ejuibus ^ cjuo   PApiiiusFahintitts  natunrerHm perntf/t.. 


2S3A  (^jHperhoeAfttuttexempturtt^ 
tbd.b 

Ofiiarn,LeEiorUyExorcfite,  Acotutht  (^ 
ce.ertomnu,ejUic/criciappe/lxKtur :  £5" 
vnde  mos  tondendi  Cfpttu  ortntfit,  at- 
ijue  conjstetudo  canendt  tnjacris  idibus 

II60J}  '>  '  i  kfcii.i  4^Mj  tr,'». 


X       ture/tcet 


Si,t 


mus 


-67,a 


PaEtn  cum  hofiibtu  inire  vti/itatis  ergo ,  (S   Paradoxa  tfui  dampuhHce  d  JJutata  Bitu.. 
feruartdtbttprinceps^be/itduies  soJ>       figtbus    .  2is,b^2i6,tt 

para» 


I     N     D     E     X. 

fATAdoicMm  (jUodiadefaBo  k  calumniti-  ftcmiMexniAgiflraHhtiscolltgert,frinci-  lt<iii!t& 'a^Tl»v,^uiddiff'erant        10^4,^ 

.toribuidefenfrm                         io6i,b        fikmivt^uitat^^&fiHisefi           l\$6,h  Pollicemnr fi)onte,promttttmui  «titemro' 

Parentnm  ammaduerjio  in  liberos  ^Ha'is   PedanetiudtmijMidicantnr             iTf»"  g^ti                                              aC,1> 

ejfedekeat                                        ii->a   Penjiones  annux  tjua  beneficiii  tanijuam^  polUceriapromttTreejuiddtfferat      l^\,b 

Stexemplumnotaudum                   *b.       firu tutef^ujidamimponuiuur  iicf 6, b  Poltitt^tt'"jutclfit                          609,* 

Paretverhtfignificatio                         ff><»        cumfecj.  poUitttatiooltmqttomodi^a^'*  busfiebat 

Partnparemanhabeatdominium     140,«»        EtanjintEccleliafiicaheneficia  1197,^  4v,^ 

Parti curiaejuidicantur                 iii7>*   Pentu  rufiica^  vrbana ,  tjutddifferuntJ  Polygamtaqumdo,i  w,(S  ^iibw  permtjja, 

fariare  ejuidjit  df  partatio,  ($ pariator        48,^  ^ an Puuh Aiofi  t>mp<riiin,' umepi- 

cn6,h                                                     Perdutlloniscrimen^uidfitf^curperdu-  fcopii hanc librrtatem  ^•dtm-t        H0,4 

Paridispantomimi  SS^DomititextmpIum        ellesoltmhoftes dicebantur            8i6,b  Poltttcafeuctittlts gnbeinat  o,anuT>eofit 

.  858,4                                                      Peregrtni  ejuid  d  ciuibus  Rom.  difierrentj  cffiituta                                   n  5  4>^ 

Parieii»mmanis,(3  i^Midltceatineoface~        fSi^dftn»"  Po:npotitttufiuran^um                    »•?.* 

.  re,^ ifuid minime                       ^S>i>*  ptregrinusex  tefiameMo  nihilcaperepotefi  Pontfexvndedtcatnr                    ii6^,b 

Parricidarumpcena                         8{i,<«         111,^                                                   '  pontifexan^curerrarenp»p'Jfit     1x0,^ 

Parochietymon                              lojs".^   Pericu'iimemorandumdiUuntdeiton-,di-  ponttfexRomamuiprimi  annijruStu  inte- 

Pariacsimfita,^po^eaamiffa,dndefictre        cendo pro amtco falfum  te^imomurnj  grosbenffiiticollattprctptt         iij)6,<i 

hicdicaturyVtaccri^fiatitlteri     1087,^        1041,4  pontificum  dip/ema  a ,  t^ua  vacanttum be- 

parsdefii.iensquomodo  accrefiat  ^anin-   Periuriumtemtrariumifuemvltoremha-  nefictornr/tnomme  impeirantur  \\^i,a 

uitotantumaccrefiat                   loSS,»»        beatj                                           813, <«  Poptr/a^eiatiiotiesquadicuntur        8*3,^ 

EtanparsdeficienscumonerefMeaccrefiat,  periurium,^^Misperiurusdica(Hr    ii^,a  Pcpu/us an/egtmconfiituat              J<Jo,^ 

(^an imer caduca,^c.               io88,^    Peierare^ periuriilatebra                ii^,a  Percacjtndfit                                   6of,<i 

Itempro  ejuaparteaccrefiathtrtditaStaMt        Etmfuppiicium                           ibid.b  Portttidtcittmdepudi,.ftatt              i\ii,A 

-^ref  legata,  eohtrtdi  vei  ce/legatario   Periur$ts^Misfit,(^ <jnidpeierare,tx Oce-  Portioaccrefcens,quaal}tonepetatur 

io%9,a                                                    rone                                           %7i,a  1089,^ 

'Partttsannafiipojfadecimo  ^  vndecime        Ittmptriuriipoenaqualis              ibid.  Pojfeffio quidfit                 \oi6,bcumfeq. 

.mtnfe                      ><i.M-k^           JH»**    Ptrturiisejuomodoaperiaturvia        Hfj'»  poffeJJloiongainfeudisquApt            iii8,<i 

partMmventremfequititr  '  ■■^        9i7/*   Permutatio beneficiorum               iio6,a  poJfJfioretimmobi/ts^^uandoamittatMr 

partusiegttimi  opinionesvari*.             Stb   Perpetuivariaacceptio                     »^7)"  <'4T>'* 

"Pa^ornmcrtmenqutdfittnrefcripto  DiO'    Tetereextraordinemquidfit          loii.b  poffeffioquidpt   6\i,  ,b ^ quid  naiuraliter 

c/etiani                                      io6^,b   Pett  malequidfit                                49.^  pcjfiderethid.(^ 6\j\,<t(^  6i%,h6i^,a 

p0fio'Um  ecc/efiafticorumignaMiaabE^e-   P^haitrettttstefiisquidfitGalena         6\Z,b  Q^temadmodum  acqmratnrpojfejfio  6i/^, 

ckie/t defcrtbitnr                       »107,4    ^iMeAft»  quidfit                              9i4,b  a  ^  qufmadmodhm^amtttaturt 

PMeranfiltumvenderepoJfit-  sV'h  '   'i.»»   Pignoratio^qMambarbaridoElorurepreJa-  thtdh 

t4tirplmiurishabetinfiHum,qMamdemi-       hamftu Mi*rqMamvocant,a lujtiniano  EJfeiltispofieJfionisquisfit       i.i,  j  ^'  f»" 

.^ ttut injerultm,^ quare                 1154        v.etiia                                          9^h^  pojf fitont-s etymon           ':\-'..\\,      6\>i»b 

tateranpojfiidetrahereFa/cidiantt^qiiid        /tem  quomodo pignorationis  ius  irnpe-  Po]Jideretnj/e qnisdiratirr.    6^4,a.6<j8,a 

.^vacttur hic Falctdm  s^    \v.%\s.     SOo.a        tretun^quatenmeovtendum/itibid.  Pofihimu*fiprstcrttMsfitintefia/),(nto,an 

patnan/eirepermittatttrtitteremdarefiliis   Pignoratitiaailiecontrariaquidfic  e)C6,a  rfmpattefiamenttim                   34^'.* 

fiSi                                              11 5,^    Pignusquidfit                                   9\^A  Stcfuisdicaturpofihumiis               ibid. 

Patri*potifias  Romano  iure  quanam^fit        Etpig>iortititiaa6iio                      ibid.  Pofihnmornr/tg-tiera                        ihid. 

911,4                                                            Item quot /int pignorumgenera  ibidb  Pollhnmosqutinfittaerepojfint          34f<',^ 

p(itri£.potefiatisfoiuendd,modi              is,a        &fif.  pcfil}i^r,iijiit^ a/iei.i,aAforrKu/am  Aq/ii- 

patriit.pQieft^atisejfenMS  ,  tn  quoconfiftat,    Pignoratitiafi.Uiodup/ex:^quiddi<ftrat^  /tanamdijpi-tntio         J.07i^cumfq, 

12,4                                                              ahhypothecar/ai)scf,a(^b  Etqud»!-'  pofiyjumi  prat.  r  tio  ^  incertitftdo  natini' 

Pairiiiorumdignitas     ,      ^               i6,a        hanca^ionemveni  t                   9^^M  tatisctnflemtmpedtiitftittatisivi^iy^^b 

Patron^^rum duo^enera                   u86,b    Pi^nttsitnmutuoaccedat                 S8tJ,4  po(ihumumquitnJiitf.it,infiittiit exfina- 

PaulilurifconffcrthendigenMsobfcururrLj,  p.gtimAeqKihiurtbuscontrahatur    i)6i,b  fiiitri-m                          .           345),« 

,ir/t:)iicatumactortuofum             783,^    Ui7Hiqu:dfit                                     9i4,b  pofihumon^minfitiuendorumratia  345»,^ 

Patfperesfaci/fcorrumpuntur          94^,4    Ili^c^i>ciquidicattfttr .                       \\6i,a  citmfiq. 

PaxjmadMch  beUtcitrA^principis^^ut po-   •nKaytaf^pro do/ofi  \o6%  ,b Et depa^na p/u-  Pofia  q»id ,  (^curkprincipe  dif/omaim^ 

puliconfenjitmconfiituipojfit           51,4       gtartoru.mconfiitutio  emendata     ibid  pett  etur  advfnm  eqHerumpnhiicorum^ 

Pecu/attuatmenquidjit'    St^,*C^8ii,a    P/aiitidtB:nmdefoeminis                    ^6,b  787,^  ...                                               ' 

Pecultumquidfit                             97^,4    P/ebsquibusmodumoutMur           1184,4  Pofiu/arequidftt  ,  quiomntno  poftu/are 

Qho  temptrtdMKtfi.^ip.  dt  pecMlio  plebi^mifirafaiJt/ieaefidoiirin^diuina,^  prohtbeantur: quip.  ohthga  tur pro a'iit 

981,4                                                      ,.  quarationt                                1107,4  pofiu/are.     fiemqutobturpitudiuemLt 

ftcu/ium  Caftrenfe ,  ^jqu^^^^enfi ,  ^   P4ettA,p/enicris,^p/etftifftmitfecurttatis^ne-  fuamapofiu/andopro  a/tis  r<-p:/lintfir: 

^■prof£litium,tcm^^ue.ntt.ttum97'^,b        pt^imavulgarisdiJiinElto           loz,^  .     ^quinonnifiprofe  <i^certisperfonispo~ 

Pecunianautica  quAftt                    77^»^    PiiifiiQitciliilca/umniairuChrifiiattoi^.  ^i^Jiu/arepoJfunt:&deeffed:Mptehibiti.,ni* 

pfcmtannmerjitanihiieertiiueft      910,4        ii6i,a  .-^   tfb,b6-j,a.h 

pecunia  chirographari<t,  5«  dabea^qua  de-   J^ltH\^aier(qmdagitMr ,  qMam  quodfimu-  Pojiu/atto  adfacra  minifieriapromeutndis 

^,lfeitercumpign<)re,difje^at            9^h^     ,  /ateconctpttur^quomedetnteUigendum^  ntceffartatfi                               i'8fy< 

fgcttntaquandoconfumptadicatMf    881,4    :     *39,4G?.94f)^  PttefiasqHamhabetprivcepscircamtnifte.. 

pecuniavndediUa,^quanmintptcMnia   PeeHapotffi.demi,cu/pa.perenniserit  %^9,*  riaecdefia                                i'5f«^ 

.    (OiftituantMr                      -.        9ii\,b  pcena(^coercitionesecciefiafticAqM»ksfint  Potefiatisverhumquamiatepateat    31^,^ 

pecunitvanaacceptio          ^96,(^9$y,a       .ii^i,h                      ,.►.,,  s^^,a 

pec^ntampretiumeJ/edebtrt^o)(.mercem->  poena  mo//iendit  potius  quam  exajperandit  PragmaticaGu//orttmfanUi't,  ^aquibut 

§•31,^     ""                                                 :     78,^  eppugn,4t.0,eMu/faaciab'faiiata     1191, 

pectiftittmciuitatifurriptens^an-crimintpe-  poenaatqueiudiciaaduerJiufMra      Si6,h  a.h  ^.      ,  ' 

CM'ainsteneatur                        \o6c),b  -     817,««  Precartumqutdfit                          6^1,4 

feeuniam  >n z.inis pertare  ,  mos  trat  vete-  potnectirnocentibusinfligantur    8  t,6,b^  precariopoJJidensabaJi.o,adMerfMseumvfu- 

:    ru»ii(hit}f<jmaritfeflores,tdefi,crume-        mod.»4iiitpuniendoferuandusefl  837,4  capcenonpoteft' ,    '   ■^  '              loc,^ 

iHificA                                            8}X,<i   poe>iamquandoftipulamurSSquare\^%,h  precariumqutd.^  quida<ommoda'odf. 

fteuni/trum  quafumr^pro  aiinaits  hint  poenarnmgeneravaria,  (^qutfcenamim-  ferat  Quaref pretario conceditritur :  & 

t,^£omamexportatur          >.u.-.t:*o?'»i,«       penerepojfit                        857,^838/»  dteffeituprtiarii                     yio^ah 

:    \.               -■        ■■  MMM 


I     N     D     E     X. ' 

'Cui(^ ccHtratjuemdetttr         7SO,^    Prokare^uaHdopa(JeJfordel>eat^velfion,^    UfiTnSdumojum^fftfiiimcaflfgande pir- 
PridiarufttCAvelvrbanaanindotemda-         decjnodAmppjftftonismodo        15  4j^        iHrofuperindtcttHbetftr  ^7iit$ 

rtpofftnt  lOJj"   pro'j.^reapftdLatmos<j»id  fit  934>^    Propofitioerroru  ejHtdjit  9S>* 

PrtdonifolutMqtando repetatHr^^^auan-   prohatto ^iiidfit ibtd. cjuibtu confiet , ihtd.    Prepofitii qHodoperatttr inpropoltta , tdem 

donon  9°h*  probatiohHisvelfujpicio  9^6 ^l>        operaturoppofitHminoppvftto     489,6 

TrafeBtvigtlitemoff.ciHm  15>,<»   probatioquidfitii7,a 0 probare  tbtd.b    Profcrtptiquijittt  8j8,A 

frafe^iA!:g:iflal:-:tff.c.ii,eteiu6or''goic},b        (^  probationis  dtHtfio  ii% ,  b.  Item  de    ProHtnciaqmd  fit  k»?»* 

vrdfeEii  vrbttmperinm  & digmtas   .  iS,a        verifimili prebatione tip,a,Et qtiid ie-    PrHdetitii non efl,vbicaHfabonaefl,eem- 
wefeRorii>>f  pritt'oriogener(fvaria,^eo-        uisprobatio  loj,*        premittefe  is,bcircafin. 

rumpoieflits  i7ib(^iS,a  probatio  an  permutatur  ctntra  ficlionem    Pfalmos Dauidicos  cantandi  tn  duM  par- 

^rAiHdiciumsjHtdf.t^  ^ csittnprttudicio        iuns i^ i,a.Ei quandoprobatio tncum-        tes,dtHifiscanenrtHmcoetibw,morem^  ■ 

iHCumb.ttprobane  9^o,<*        iata£iort,atq^re»,0quandois  quine-        tjuisinduxerit  11^1,4 

friiudiciii  quid  fit  'yfeu  pniitdtcialu  a^to       gat,probitredebeat  ibid.    Ptohmei  Phtladelphi  bibliotheca  inclyta^  - 

jofpj^  probatio  veripmtlts  feu  tredibilis  qut  fit        (£ certamenltteranumquoddedtcauft 

TrdehioKuDuartntintit.DeoperiiHoui        5>3f,<».^  Ii07><» 

nunc.  j  8  8  ,<»  cumfeqq.  probatto  quibiu  incumbat ,  ^  quibut  nen   Puhlica  vi*  ac  priuata  a  iuris  auSloribus ' 

Presbitericonduf}itiiquifHnt,Qfaneuec-        9  5  8,4  curdicitur  1058,4 

dffiacommtttenda       iio6,bctrc.%fi.        Etquotemporeprobandum        941,^    PHblicanorumfaaitia,0i]HidicauturpH- 
'presbyierorumvariagenera         i\^6,b  probatie  aduerfrunegantem  quodfcripfe-        blicani  60 6, h 

Fnfcriptio qutdfit  6^^,b6<;7,a        rit,diffjct/tsefl  ^4^»^    PHblicHmvndedi[ium,^quidfit  ^^i,b 

prafcripiiofori  qtstdfit  '  <J7  j*  probatioeitncMmbit,qui dicitjnoH  quine-    PuerttefitmoniMm parum  tfftum,  contra 

prafcriptto  an  hodienoceatmtnoribi44,(^       gat  108,4        Senianifententiam  9^^>* 

anadnerfmeoscurrat  iii, binfi,   probatioquiper  conieElurasfit       5>5f>^    PugnareinfidmSiCHnieulu  quandoiKtit- 

.prdfiripriores temporum a mometo  admo-    trobationis diffiHttto^ diufio <)i^,b.9il,        tiiuefl ,ac[tcitum,quam aperto martt 

menrumcomputamue  84,4        4.£^io40,4  44,'» 

pnefeiiptuverbi^.igcrequidfit  ^j,a    Probt/mperatorisgeftaittlatroHaio66,a    TuptUus quis dieatur  jZ^^binfm. 

'Tritfidesdiquibra  qutfliontbiu  refl>o»de-   PreconfulisofficiM,dignitas acpotefiast 9 ,a  pHpi^uevbteducaridebeat  ,0 de  altmen- 

bnt  i^4>^   Proculiiocusobfcitrus,e.^^.ti.deadeptio.        tiseiprtfiandu  307,^ 

prtfidiiappeRatiogtneralie  ^ffeciali^  ,iS        expltcatw  1067, a  pupillMannaturaliterobligetur       7i6,h 

eitisojficiMm  i0,4    PreCMratorquis/k  .     1009,^1^1010,4   pupiUtobligatioanvalida  909  ,i 

Prifumptioqutddiferat afiBione  940,4  procurator Cifaris ,qui rationalts     58,^   Purumdariiudtcium,0cumexceptiene 
'prafiimptiontsviiincriminalibus  i^i,a.b  procMratorinremfuam  quisfit       $9^ ,h       quidfit  JJ>*> 

TratorttftipulatioHef  quifint,  quomodo   procurator quis  dicatur  6%  ,b  O 

interponantur ,  ^  quu  earum  efeSiui  procurator  anpofiit  adire  htreditatem  no-    ^~^  VaHdoque ,  dt^io,apui  i/etera  quid 
^'814,4.^  fironomine  ASO,a    \^     figntficabat  118,4 

PratdrquidaiHdicedijferat  ^H»"*  procuratorfifciT^atianalisdiSiMS     921,6   ^uantitM  qutd  fit  apud  lurifconfultot 

fnttorti/imd.tbataSionem  59,6  procMratorCnfans,^ eiwmunut     io,4        1051,4  :,.\ 

pratorcfiriurisciuil^cuftosdtnM  liS,^  procuratorqMtdfit6Z.  bqMomodo  confti-    Quantttas  terta  vnie  dignofeatttr  ab  iH' 

^viuaiurisvix  tbid.        (uatMr:quidariprocitratorespoJfint6^,        certd'"'*^^'^*'''*-  ^^'  888,6 

trttoru  erai  extraordinaria  cognitio  7^3-        squi  procurator&s  dat  e  poffMnt :  ^  qui    Quatemu  £jf  haElenui  diBtones     1 05 4,6 

mt,procanfit!is veroinprcutncia  94,^        d.tre procuratorCm prohtbeaHtur 70, a    Querela inifficiofi teftamentt,  cui^  ad-^ 
'tr(ttorUofficitifnind.indaexceptione,aHt        cumfeiji  \_  <  uerfus  quemdetur  174,6 

devefandaaElione  111,4  procMratorisofficiuranomine  alieno  agen-        Et quibut competat  176,0 

EtcjttiaEliodenegari  debeat     ibid.b.        tit  71,4    Qut  non  profunt  finguta  multa  iMuanL.  _ 

'priitirts  ojfkium  ab  cfficio  iudicit  dfitn-        ^temdeofficioprocuratorisieituqut  co-        957,6 

-    guit^r  '  '  H>^        uenitur  7'.6   QHtfiioomnitinterlitigaHtaagitata^attt 

~pr±torhofficiiitH  i8,6fi^i4i,4        Itemdehisquipertinentadofficiii  pro-        iMris efi,autfa3i  ii7,i* 

Pr'HtaficatorisqHifint,^vndefitpr£ua-        curateristam aiioris qMamrti^ibi.cum    Qutftio maiorminoremadfetrahit ^qMO' 

'•■    'rjcatcrts nornen  inforum  translatumj       feq.  modo  inteW^atur  i6^,a 

gi!^  procuratoris  efficium  vile  cur  diEiume^   Qutftiofaniqmdlit  79\,bcircafi,- 

'''p/incepsanfolutMfitlegibMt  6,a        1011,6  QMtftie  qMid  fit ,  ^  caufie  qMafitonif    »■ 

prsiiceps  fifentenuam  dtxerit  >  HMm  aliut   procMratoris  (//aris  cognitiointtr  priua-        8  5  6,a 

magijhatmpoterttrfftttuere  \i9,bctr-        tum^fifcum''  120,4        Quomedohabettda  8j(J,6- 

'  ''iWnii. '      '     ,"'  procstratorumgenira  6%,b   QMtftoresbeUiapMdFracoi,fuifiHtpio,b 

Srhceps an ca^rahettdo^paififtendo^ cnm   Prodtgus,cui bonisintercti&um eii,  anpef    QuafterumVariagenerM ,  &  eerum. mu~ 

fibif-ihdttishcmtnibMobhgetur     fo,6        fitfttpul.iticnemcor.trahere'-  7^0,  *        nut  18,6 

Nihd  in  pnnctpe  diutniu*  quant  pro-        Etan  h:ifefitur  pro  fttrtofo  in  admttti-    Quiftatuit aliquid parte  inttudita  ahera,-. 

mifforamconftantiaibtd.^adhoC/fo-       ftrattonebonorMm  73t>,6        ttquum  hCetftatHfrit,haudaquttsfuit 

craiti drBHmadNiceclemregem ibid.   prodignsqxtsfif.^quid dfuriofed^jferat        6^i,a  V  •  •i.urti-..;rurtn. 

princepsanpacefaSiacMmhofttbus,priua-        ii6fj^;^7,a  QutfqMis,di£lieHifignificaii9^'-j^ti^fli^ 

torMmdamna,(£c.obcaufambelliac-    Producer^e adffeKfiifium^^uidfit apud  rt-  R  <^  >   ..^  .- vj-,?^ 

cepta,remitterepof.t  T0,6        piattum    ^^Vaevw(j..^v<-^  "\;--^--rb}4,6    T\  Abattc le Jcfaut ^ «/<//{>        'iS^,* 

prtncipispoteftas  %,bct4mfe<j.    Prcfefioquid,curfiat,^quidttitiet ^^7,^    X\RatiariwvndedtcatMr  96^,^ 

princtpesfeu  magiflratta  an  impertuiff  ^   profcfiio  ac denunciati» )(juam  Infinuatio-    Ratihabitie  emnij  retrotrahitur,& confir- 

poteftatemhabeantinecclefiam.velru        «f#wz,-5f4«li*'"?->-"»'^^'^^*'* '»■«■''  k.i94>*        matea,eua  ab  initiofubfejuutafrnt:. 

AUtperfenasecclefiafiicas  iif4>*   profeffio  cur  in  ttde  SatMrtti  elit»  fiebat  ii        117,4 

principMmtgnauia^infcitia       1059,4        partHtibits de iiberisfibi natis       iif,4    Ratiocinatie qnid  ^,6, 

PrimipilMeqMis,(^primiptlariscaMftepri-        Fit  ^  hodie  huiMfmedt  prefefie ,  cnm    Rationa.it dicttMr  ^ curator  Ctfarfe,iiett 

uileata  5 10, 6  £^911, 6        baptifanturpueri  tbid.        diQ>tnfator,^fncttraterpriMattrati»m 

'Prtmitttiquidfint  U99>'*   UfU»yli(ifuidJit  9iU^        **'       .  iO(S,4 

Primoribus  digitisattingerequidfit  ^4,6    Promitterequidpropriefignificei       4f6,b    Ratioreftituehdimittoris  ■■  9^,* 

Prtuilegiariiqutfintinaularegia     159,6   promtttere  (i  coHftituere  (juid  diffierMnt.    Ratio  k£  stquitasin  tnterprttatime  iurit 

Pro\)anditempus(3vterpriQrprobare  de-        928,4  domtnartdebent  2H,6 

'       l,efit  ij^,**    Promouendus  adftcrum  beHeficium,qf<i-    T.ecefterqMisdicatMr  8(>},A 

'prebandiomtteuiittcumbat  iii,^       busfaettsinitiandusfit  1180,6   Rtceftatorumfupplieium  8*2.4 

'^  ■  Kfci- 


I     N     D     E     X. 

ReciperetjinidlttapudveteretLatittosi^i^        ^ ex qmbmcAupsmaiom  i^.annisin  gipojfitdtcerefintentiim              144^ 
Medempto-ef/itisqaidieantur          ioii,b        intcgrnmrefittuantur                     tbtd.  facerdotts  olim  aurei  Itqnea  vafis  vtehan- 

Reditus SS obt<ention6sepifcoporumitoo,a    refiituttonis  tntntegrum  canfiiin  quoloco  tur:  nuncviroimetaitrmvt;'ntur 

Regia  diplomata  libelhrifm  magifirt  con-       fit agiianda,^ apudtjuemmagifiratHtn  1 1  jo^a 

cedunt ,  adfiecuritatemminorum  Sj,a        iip.cumfijcj.  fiacerdotes  benrficiarij  vfitfiuBuAriii  com- 

Regispritciputtmmuntu                 1105),^   refittutionisv:*cjU£fit                       111, <»  pararifiiletvL.                               185,4 
Regulaejttid                                       ^%Jb        Et  an  refiituttonii  inintegrumcaufaa-  fiacerdotnm  creandorumrattoapuivetercs 

regulahrocardicafallax                   140,^       gipoffitperprecuratorem               ibid.  RomavosanteChrifitantfimum-> 

Regularumopificesrelineiuettdi,QSpurifii~   refiiiuttoni*  auxitium perficutionibuspoe-  1184,4 

ma  veterum  lureconfidtorum  do^rma        narumnonefiparatum  ii-7,l>  fitcerdotnmty£gyptiorumpriniie<Tia  1101, 

ampleileuda                               ^4'**   refiitutionis  caufii  pendenfe,  an^uidnout  bmfine. 

Reltgatis  anfiuccurrendum  ,  ^ejuo media       fieripoffiit                                      m.b  Sacramentorttm  (^  a 'iarnm  rerum nomi- 

1 1 7,a                                                    refiituere  tn  integrum  cuittsfit  74,b  defio-  ne,an  cjusd  ixigere  liceat  covtra  veterei 

Relegatorumbonaanefsadimantur  S^p,a        rointjuoco»Heniendftsefiis,contratjue  cano?:es                                     1200^ 

ReltgtoacptetMCHipufintturis               i,b       petiturinintegrumrefiitutio           js^a  Sairilegiumcjuidpv.eivtspcena            855,^ 

Reliejuatores ojuifint                        607, b       Itemaniudexdelegatiispofilt  inintegrii  Salanreuafcdtur^crefLat              itJ?,»* 

Rtmedumrefiindens ^refctffortumyfmt-        reflituere                                      74,^  Siiliorummrinus,^vndedtEli        u66,b 

necontunShanfiparata                  8f,6        Etpratepta  ejutdamgeneralia  circare-  Saluianttnj  tnte> diciumqutddtff^eraiaba- 

remedium->  reficifiorinm  ^  remediumre-       flitHtionemin->integrumobfieruanda  Bione Seruiana                            7t-ijb 

ficindens                                       134.^        71,^  SaU:  populi  fiprema  lex  efi,ex  Cicenone 

Rimfaluafioret]uipromittit,anomnepert-   reflttutijnipetitin  integrum  ,  allegat  erro-  41.^ 

culumfubeatetiamfiortutttcafus  ifz,<»        remjitum^fimpltcitatem            119,^  Sattidarecjuisdrcatttr                      5»?i,(^ 

Renoucllcmentd'v<ures,quand  on  c5          Quiautcmappellat^dtcittntqueiudica-  fiatifidareijutcogantitr                        54,^ 

uertitlesarricragesent  (ort  pnncipal        tum                                            ibid.  Etqmnon                                 ibid.b 

6%6.a                                                         Cnm  nihil allegatur  aliudnifipatroci-  ScmoUI ■nfconftilii commendatie ,^ quo 

Reparareverbttmtjuidjit              10)3,^        niumAtatis^fStnfiffnttasconfitUtpropter  temporevixcr  t            79',a^yc/  ^.a 

Ripnfialiaijtttdfit                            9^1,'*        iHpurandumpritfiitum,norefittuitur,^  ScxuoUmostnfiuiirefionfis               149,«« 

Rtpututiones  quafiunt  in  iudicit  in  inte-        quare                                           $6,a  ScituoUrefponfumc.  j^.adTreheU.adifts 

gritmrefiitutionis                        110,6    Retentionisitu                                  po8,<J  a.crefeendt  ttdnpertinet ,  aduerfits  a/to- 

Etquidfitreputatio                       tbid.    ReticentidpcenaexCicerone           ^  I5)3>^  rumopmwnem                          1094,«» 

Reqiicftesciuiles^«<dfyrif                 i<»4,^    RetraBtts /tnearum  ,Ga//tce  Kcttii6k.li-  Scntto/ieaCicironecdmmehdatio         50,« 

Rerumdiufio(^tjualitai                    if,<«        gnagier                                      Xt,6,a  Sc£Uo/trejponfium  exp/tcathmfitbtitn.tie 

Resnonfo/um  corpore ,fiedetiamintetieUu        Ettjuidpt                                  ioi^,a  ferutt  vrb pr^d.                        1047,4 

diutduntttr                                 715,^   Reus  tjfuidfit,reaitts,(^c.                104 ij<*  Schee/aqutd,(^f^Siocg^ti^ ^S^^^v 

respro  dere/^ii  habit<t',nobis  an  acquirt    reitsvbicunUiniendttsfit                   i6%,a  944,6 

poffimt                                         6i.o,a   retucjuisdtcatHr,^tjutdfitreiufiipu/andi,  Scho/jfitcorumprimUgiorum  confierttatn- 

resfiungicjuandodicaiur                  877,4        (^cjutdreuspromitier.di           808,46  res                                               iJi-i,^ 

Refititbitaanpofiithareiinfiitui       505,4        Ei.rumeffe^^^a                            8oS,6  EteorumaveBigalibptsimmmitas  tht. 

rejpnbicaauthusmaximecontineatitr          Rexaniusconfiertndorum  henefictorum:n  Sctre /egei quidfiit                                 (sj,- 

8}6,b                                                             Ga//ia habeat :  <^ vndeidiu-sqttodRe-  Scri„tiodnmemort&officiat,^ quare 

reipublics.nomine  (juid /ega  (3 ediUaprA-       gAliadicimtis,ortumhab::er:t      1176,4  1051,6 

torumtnteiltgant                           ix6,a    Rhod-u vbtfita ,  z^ eitts encomia,^ naua/is  Scriptorumdinipo                             ^f 4 

Refcnptumcjw.d                                  9,6        dtfitp/tna  ^  cjuanto  in^ pretio  fuerijvt-.  Scrtptitaitfiit  tahettiones,  exFefio^tjnifimt 

Refiitutiocurauxitiumdicatttr        111,4        hutus  vrhts teges  ex  lAntonino  ^  A:i-  <yo8  4 

refliiutioanpienio^fitindutgentia      859,6       gufiolmpp.                                  97'j''  Scripturir.diuerfix.  ^  repugnamcs     944,4 

reftitittiotaHtumpertinet  ad  minimam  ca-   RomactsraPtinio  penfittsdi^kit  (ffthter-  SenatoesejMt,ac  ordinesfop.Romar)t   16  a 

pitis  diminutionem                       ii4,<»        nautgata,                                   10^6, a  eorummuntts,di^nitas,^imphtUuO,ihid. 

re'fitutroreijtfiedataeIiturpiier,aninco-   Romam communem  omnium patriam  efie  cumjecj. 

dmnnionemvcniat  i^o\,btnfi.        exCicerone  \6^,afienatortsfi.tinmhahendumefi(,cjninatt4i 

refiituxto an detur contra  manumffiiontmj   RomanaEcctepaaquibttstant-pere  ditnta  efi mte fienatortam dignitatem    \o-;c,b 

81,4                                                               fuerit                      1  I97,6ii3'  t  i  1 1,4.6  fienatfts  Roman-u,  otmterrni  coifilium  dt- 

refiitutiovberiorefi,quamappetiatio    c)^,b   Romanapaifpertaiditata,cjHorumma'orii  ilum                                             ^i,a 

reflituite  apud  ^uos  magiflratffsfitpofitt-        catifiafuerit                               1170,4  Senatufionfit/tum  AIjicedonianum->  vnde 

tanda                                            89,6    Romanam  ciuitatemhominibtis  harbaris  dtcatur,cHr^acjuofaEiumpt     c)H},b 

yefiittitiomintegrumcjiuthftscaufisnecefia-        darepotes:nominihits  harbarisnonpatei,  cumfieq. 

rianoneft                                     110,6        dixit?ompo.Marceil<A*Ttherto  484,6  Eittsexcepito ^ effeSitts c)^4„h ^ 9^t;,a 

reftttutiopntoris ejuidareftitutiontprinci-   Romanct, reipuh/icA initium                  4 ,6  Senatufionfi.fJ^Cacedonianum curfaElum 

pii  dtjftrat..                                  99,4        Etorigomagiftratuum                  ibid.  efi                                             10  S, 6 

repitutocjubusdenegandafit           115,6   Romani  eptfeopio/tmerdinatio        1171,6  Stadijuos  eontraElusp^tineat       tbid. 

reftitntio an detur  aduerfitts  curiam parla-   Romant ciues cjHtdtcantur                   \\,4  Senatufionfi,  Si//antanum  S^C/audtattiide 

menti,a cjMatamennoTi^potefl  appet/ayi   Romantfidemco/endotampuh/ice,<fuam->  non aperiendis tefia.nentis             47?,^ 

119,6  prtumm  adfiummampotefbtem perue-   SenatHfionfi.F'e//ctanumingratiam*nuite- 

refiitntiomi/ttum ,  ^eorum  tjuireipub/.        nerunt                                             51,        rumfiailnm  87,6 

caufitahfitnt                               \J-7yh   Romani  ante leges  conditas  cjuomodo  tege-  Senecndi^umdeiudice^arbitro     I45,<< 

CoiraE/tis  camnu/lttsefi,cefiatrefiitutio        hantur                                           4,6  Itern  Cicet onis                              ibiU. 

in  integrum                                  9  i  ,<*   Romamrum  veterum  circa  ittfiurMdum-j  Seneca  diBunf  de  Nerone  cupiente  nefetre 

refittuere  ejuidfit                               tn,b        re/igio                                      io^,(tb  ttteroi                                         loji,** 

reftitutioin->  integrum  concurrtt  aduerfiti   Romaaftspontifiexijuopacloordinari  (^  e^   Sententt^  /ata  aduerfiti  minorerru  ahfien-' 

eum,cumejHoiontraiiMmefi,($  aElio        /tgtdebeat  117I3'*        tern,^ve/Mttcontitmacemanreficind.%- 

tHteU  aduerfitstHtorem  ve/ curatorem    Romanttipotifex,artlegihtiifilutttsftt  tur perreftitmtonemintnttgrum-> 

flminorfittafius                              gi,a        \\7°A  94,6 

Tempfts tegittmMm  intraquodrefiitutio   Romutitmperiumefuate  A,h  fientcntiapruprie dicitur,ejUanegotiu/» fini- 

petidebeat                                  tbid.                               S  tj^r                                           14  5,-* 

refiitutioniscaufitvarid  79,<»-6    Q*Acerdos vniuirid  1182,4        Etanpronkn:iatioarbiir'fe''^^tftiadtci 

tiftitMtiotitscaitfitflHru^amftnt    1*4,6   \jfacerdosfifArbitriHj»fiuficeptrit^qHOCo  poffu                                          ibtd. 


I     N     D     E     X, 

pntentia  f^firMHT  cont^ti  recept»m  ardi-  fiinitfttaan  vficapipojfmt     1 9  o,  <i  in  fin . 
ne^rnKdiciarHm.^nJitvAti Ja  c,x,a  jeir:iitM}:7tf:tiilii::  '■-■-•■  "^gnk  luxdiim^ 

fettteHtia<]tiatefiametu^i'tnjirn;atur\%o,b        uvtauda  io<;  ,i^'%c6,.t 


Et de bis qmbmurcd  fipntentia  contrt 

teflamehtumlata  \%\,b 

Et ijHibsii nocet hacpntentia  iii,a  ijS 

fecf. 
Jententiapro  tejlamento  Utn  1 8  4,«« 

fententii  nem  di:ierfipro  teftamento  ^  (o- 

tra  'efiar?!  ntf.m  1 8  \,(> 

SeB£  larcconfMltorttm  vt  philoJbphorHpLj 

79U» 
SepAra  io !^uid,(^ cjuieam,^ ob cjnat cau~ 

fMirapetritrepofftt  jo^,b 

Etacjtioi^ijuomodoimpetrandafit,  i3  firuiuanfaUt  nemtefiamentihabcat 

eimejfeHits  70'^,t        518,^ 


EiMeff^eUns  8'?/« 

Soiuto  matrimonioverhftmno-/t->  modo  di- 

H  rttum,fedetiammortem  conttncre  ex 

Tttio  Tmperatore  'i-ll-.a 

SAuttim  antc  cendttionem  tmpletam  an  re- 

pe.ipojfit  c)o6,a 

foluiti.n  ejfpererrortm  quomodo  eicctptc  n- 

ditmftt  9  o  5,<* 

SoprAflica  ac  captiofa  argumentatio  fuper 

v:rb:itefiari  (Sfideicommtttere    481,^ 

TroprfM autemfirHHs  cjhodjiipulatur,    Sophijlarumlepidaderifo  f  89,« 

dominoacjuir.  lir  799,h  fphiJiarumargumentaconfutatDuare- 

firu:t-s  hdved  titrius,(£fi;in:uarius<j[yitb.        nui  9?,<* 

tici^uirampllipuletstr  tbtd.    Sorte:^quiaccipit,  videturpcendmremit- 

tere  c)i.j,binfin. 

forsquidd:catur  1001,6 


Strmsrtifiicm  0  vrbamu  ^uii  dtfferant 

48,^  '  ;• 

Ousdeferuisiniaredicitntur ,  adqms 

r-fe-rt»Hnc(oU.wt  '    T)<).a 

firuus dkinitifttpuUndo  cUikcijuirat  ibid. 

Cimrmtnis  ttem  fefuusan  cmnihtis  fii 


f" 


uinJo  ..cauriac 


ihid.cumfecj. 


SepeHefdiitis  ,  domitiii  cuiusdAm  loco  de-  feruusvicar-tts ^ ordinariiM  97^,b  fo<tean  esdirimipojfitpertaxtlios 

betur  190,6  feru'.isdota<isma.umtffM  Amarito,an  va-    Spado  cjmda  cafirato  d'.fferat 

Seqiiefiratio q.ttdfit ,  ^ anjpeciesfit  d;po-   i.at m.inumtjfi •■fach  voluntate vxoris 

fin  ioo^,6.ioo5,i«         x%\,b 

fiquefiratio  bonorum  cur  ^  quandofioL,'  ferHtiscj^iisfit  1640,6 

1 7  c;,^  fernus  naturafiter  quomodo  obhgetur 

fiquefiraiio  quid,  ^ quidaDepoftto diffe-        9°9A 

rat^  Ss>s,b&^96^a  frruus  an  mutui  obiigationem  domino  ac- 

Eivbifieridebeatfiquefir,itiopecunt£        quirnt  882,6 

8  9  6,a  firufis  manum  'fftis  dnpoJfiti'anueniri  exeo 


SecHritas,qtticiuntia,apoeha,'dem     99?,«        quodgefjitinfiruttute 


92-5> 


Spondere  ^  Sponfi.nisacctptio 

Stjponfaltorura 
Sp  onf.i  lia  qu^f.Kt 

Et  quomodofiant 

Et  qntd  a  nupttis  dtfferantL,- 

!t:mqualesperfonaseJfeoporteat,  quA 
Jponjaba  contrahtint  14^,'* 

Sfnfatorumpoteflas^efecita^       tbtd. 


IS8,6 

?49>'» 

895,6 

tbid. 

i4Z,6 

tbtd. 

241,6  C^ 


Jecuritas popult  Romaniqntd  vaiedt  apc.d  fcrtiorumoltinquammtferaconditio  8  j  6,a    Spestmpunitatts^illecebra  fslpeccati  j,o,a 
Vlptanum,^c.  \o6%,a   Sefiertiinnmmtitfiimatto  %%(-,b    B^-MrttpoflkHmithifiortA^tgnomtntas^^a 

Serfitanaatlio^9,a  b     (^quafl Srruiana   Seueridtiitimcum^aliqHememendaret       fpu-uqwfint    \j6,  a  ^  quid  dij>era;i;a 


^c,,b  ii-6,b 

Seruirediciturresveia/terirei,veiperfin£,  Seuitis  tn firu^scoercenda 

(^c.  '  187,^  SidtU:io,prontfi,exGoHeano 

Serutapudveieresreform-dati,(fquotfer-        481,6 

uos quts habcbat,, tcthofiesfe habtrepu-  Stcarii q-ii^ vnde dt&i 

tabat, 
Seruitu  qttid 


vulgo  ^HA(itis  ib.  d, 

i^\,b    Statusfiniti:4Us  quidfit  6,6 

%6,a(^    Sitiitonntus  cr>me.  vt,de dtclum,  ^qutt 

pce  iflp>tfiendum  8  iz,6.S  1 3,<* 

819,6  fieiiior.attisaciio  ^66,k 

lozi,6    Sici'.i£morcsinmateriaffudorum  1151,6  Jieilio  a::ispcec:aqHalis Z^ quantafit  ^\\,b 

10    Stgifmundi  fmperatoris  z.e'us  adfed.indi  fieli'onat  u  crin.en   quando  commtttathr 


^7i,a(^  q:ndfit  ibid.b 

Stipulatio  qnihns  eum  pcrfinU  e:  ntrah  '- 

tttr  '  800,4  6. 

Etquibiismodisfiat  8oi,6 

E'!isejfei~iu6  807,6 


Etferuorumdiuifio  ibid.        dtfjidia ac mottts ingentes ecc'efia ,  obtrcs 

feruitii^  voiuptatist^amcenitatisgratia^an        Romanospontificei,  ^  quidtmdem  rf- 

confiitui  p.^^Jfit  \%c,,a       feEiumefi  u^i,^» 

firuttusomnisresefiincorpora'is,(^iniure   Stgnatoresquifint     ,    949,6^104 i,<j. 6 

cotififiens  iSy^bcircafin.    Stentiitmqutdi.v Enripide  ii,b 

firuitttsan reHgiofolocoadqufipOjfit  Simii.  ap.ofitum  excmpinm  dt  catuio  fiio  fitpu'atto  an  folum  inter prefi  tes  con  ra^ 

i9c>,b  puichelio amt[fi  <{c,b        hatur  9    i,<t 

j'ruittisc:'r :.i aquibiisintroduBn    909,/»    Simp'e{aiiioei^;<;i;//&  911,*«  flipu'atio devnarefiaLia.adaii.ima  p ■  ri' 

fi>uittis.tn^ quomado  inaltum;ransf.rri   1uuifl}fjictqv.idfitTure'cnfii'tis       ioof,6       g^tur      "  '/67,a 

queiJC  ^9^,b    Sjfttdtats  an  pojfi!  ilifiurandunL.,  deferre  fitipulat.opr&t .ri:iquafit  99A,ci 

^6i,bi-yfic:imfeq.  fitptil.moqutdfit  7C)^,ari:>Kfiq. 

Singtil^riaprmceptACirca  remvxoriam  Quttnjliptilattoneobficruinda    7^6,a 

i^6,a.b  Ftitisjiipuiat  o.its  797,ci 

Sj/nodus,^JJnodorumtri*genera     1  u  S,  fi:pui.HtodedamnoinfeEio,^  eiusc.ttifi 
a.b  f^anRexaut  Imperator  a'icjuan  6oi,a.b 

doadfsierint,autprtifuerintjynojlis  Form.ihuiusfl'tpu!ationit  ^o^Jb 

1 M  9  )<»  Otiomodo  committatur  60  4,a 

E;usefic&iiS  ibd. 

Societa' qatdfit  \o\4,acumfeqq.         Itcmremediaincauenter/iprodita  tb:d. 

QiiorKodo  contrahatur ,  ^  quibusmo-  flipulatio tntfrfponfnm  ^  fponfamtntcm- 
di-i  diflrahatur  ioi^,a^b        pus matnmonit  coiiataanvaieat  2oo,b 

Etdeacitonequiex  contraElufici:tat:s 
critar  \o\6,a.b 

EfjeLliis  ^  qualitas  huiiti  aBionis 
1017,4 

Et  t^uidficietas  leoniha  i  o  i  f  ,i« 

S}cr.itisfententta  de  iegtbus ,  qu&probanda  Jiipul.ttionts etjmon 
fimt  '^.'ib  fitpulationcs  curtntroduBa 


Etqxomtdo  extinguttur  ^  confundttnr 

icj:.b 
f  /■tiirtts  iuminis  quidfit  '  9 1  ,•« 

Etnth:liefeire,ocriifne,anpedesinalie- 
iiuminfirM,€x  Xer.ocrate    ■  ibid. 

fei  uitiis  cui  conceditur,ei  qttoque  omnia  co- 

cefia  v;dentr:r ,  i>nc  qr:tbiis  ea  vtinon., 

potefi  ^9A,a  Jjnodi  curfinguiisannisindicMur  \\^7,a 

feruifitis  ne  iuminibus  offic':atur,  t^  nepro- 

Jpcclus  off^endatur  dtjfercnt:a  \9j.a  cum 

ferui'utisvariaJignficatio  1785-« 

'T>tuifiofer:^!ttP:m  ibtd.cum  fe:j. 

Definitioferustutis  impolitttixrealis,  (^ 

de  tiufdem  dtuifione  1 8  7 ,6 

firuttutemqui  p:Jfiiimpon're  18  %,a 

firuitntemfundi  vendtticelans  ,qua  aciio- 

neteneatiir  i5>>>6 

firuitttcsvrbanitcHrfaucrabiiiores rtijiicis   Solenniaquadicantur  7^ ,  bquid  jlisr.ne  Jripuiattoiies item cur tturodniia 


Itemq>:o  confenfufiat  tbtd. 

Etde  quibusrebus  frtpulatto  contrahi 
pofitt  %o\^acumfiq. 


fiiptiiatio  habcre  licere 
fitpulati-jnisinut  liscaufa 


fpiittttm,veltemptis 


firuitutes  omnes  crrto  tcmpcre  non  vtendo  SolonisprAciarumrefponfum  de opttmis  li- 

perefM  ^  amtttuntur                  \9\a  gibta                                               8,6 

firuitutet  ruflicorum '  radiorum     \p6.a.b  Soium  cuiu^  efi,eius  efl  vfique  adcceium 

•fir!:itnt£sfi'.;,^jup'rficietquicfint      iSK,<i  191,6 

JeTtiftutcs  vrbanc  rumpritdiorum  i  9  z,  1 5)  5,  Soluerepius  quis  dicatur                     6  3 . 

1 9^'  9  S  Selutio  quidfit  8  1 1,6  quidfolu'  debeat,ib. 

firuttiiteiquemadmodumamtttantur  loj,  (^vb:fiol'.'.ttofieridebeat,aqHofii,at,  ^ 

6  ^fiq.  tHifieridebeat 


:btd.  fiipHLi tionttm diuifio 


8oi,<« 

778> 

7Z0,« 

tbtd. 

6l,tt 


i06 


804.4  6.80J. 


^ngufii.ttemporis  infiipul.^tione  con- 

trahendaanneiceant  790,H 

Strofhd.  quibus  vertt.v.  eppugnatHr,a  caufi- 

dicus  40,4 

Stuif  rum  magfiereuentus  cfl        1 1 7  •  ,4 

Subrogc.f.onci  ludtctarit  1 10  ^,.6 

8iij6   Suctefstoanvtmhabeatfiolutitnis       fj'»'* 

Shccmt* 


1     N     D     E     X. 


Sficc«n"d»?»  ^uihnfjtt  per  refiitntionem  Bi»                                           ihid. 

ii6,a.i>  TiKfjirtiii-iPgntindubitata              5'Hj'' 

J(4ccnrrt:idnmefinecrjiitatfimpeditig,nei>  Temere  nor,  credere,nere.'os,at^ue artu>fa- 

fgg-ntihus                i2.9,a(^  i^i,h  pientnt.ej]<!,ex  Epich^rmo          x66,b 

Subjtantiiverkfim  (jttidPaptniano  <^%,a  Temporarejtttatwnie  in  mtegrH  tam  mi- 

SuhitUtiis  contra  homtnnm  <vt'liutem  in  norum,^uamaliarumperJc/narumi^f/a 

tftre  tnterpretandonihtl pyodfji  6^i,a  pojfnnt rejiituiyijuam etiam  hiredum^ 

SuJJetei  <jHt  flnt  ex  Liuio                    ii^o  eoriim                 ^i),hinjin.cumfi^e}, 

Sujfragia  chri  ^popult  in  eleilicnih.  Epi-  In  definiendo  tempore  qutd  pr^cifueftt 

fieporum                                 Ii84,<i  recipiendum                          ^^^,a.h 

fujfragiumcjHidlit                         io6^,h  TempmanpcJ^itprorogari               i66,a 

fuffragium  auomodoperpera  a  doElorthus  tempus  legiiimum  dotu  reddendit  sjuodfit 

vulgartbuifHmatur                   85)^,^  281,^ 

fuffragtum  t^siomodo  apud  aulicosfuma-  tempus  conceffum  ad  cjuerelam  inofficioji 

turSe)^,h^ vnde dicatur           tbid.  tejtamentt  tnjlituendam  1 10, b  an  hoc 

Et  ejuid  fuffragari                        thid.  tempiuminoricurral                    ibid. 

SubJittueHdtpupiiUrtterratio          387, <»  Terrabiferaquomodointelltgatur  i6)^h 

Quibu6  modU  pupilUrus  fubjt.finiatur  terram  videre,cjuidfit,  ex  Dtogcne  790,^ 

400,^^401,.».^  Tergtuerfatorescj^utfint                    854,^ 

^uhftitutioanpotiorptiureaccrtfcendi,oh  Terminalis Iuptter cur  dtEltts         815  .a 

voluntatemteftateris              los'^»  h  termtnorummotoruquofuppUcio  cff.c-edi 

fuhftitutiopuptU,ari6ijtvaUat,qu&requi-  Teffera  quidfignifioet     47,^          {ibid. 

rantur                                       587»^  teffenfrHmentaria                         16%, b 

fuhftiiHtio quihmtantumfit          588, <i.^  Teftamentum quaratione iuiuftumdic.i- 

fuhftttutio puptllarii qut,  jit,^ cuifiat  3 7 f ,  tnr  i6^,bquid vere dicatur tejiamen- 


nem :  gf  quomodo  produci,  interrogari, 
teltificart,(^  qiio  tem^ore  deieM  c^^^^^b 
Et  quantafidcs habendapt  teftib.  9  f  i,<» 
Et  an  tn  caufit  vntuerfiiatus  ,fing:<lt  e.v 
eateflcseffepofnt  946,^ 

ExamtnattoteJttum,adp{rpetu.imrei 
memortam  05 j    a 

tefl&s  quo  paElo  interregandi  i^J  ,h 

Et  lurare  debent  je  fctre,nonarbttrari 
tbtd. 

teftes qui effepofmt,^ qui a  teftimoniore- 
pellantur  ^39,^.240, 241 

teftes  quomodoprodtici,interrngari,  teftifi. 
cartdebeant.^  quotemport        241,^ 

teftium  fupeyfi  la  multitudo  an  tniudicio 
rectptenda  iy,tl. 

teftium  ab  inflrumer.tis  diftinSlio     257,^ 

tejlis  domefttcw  quisfit  I  o  40 ,  ^ 

Iicm  exphcafa  Finnleiilocui c.  xi.de 
tcfl.b  reieEia BuditUUtone ,i£c .\o i^\,b 

teflis  an  crgipofju  inanm  lefltmonium  di- 


cere 


M'.'* 


^£^387,^» 
Quibtii  verbiifiat,  J??»** 

Etiu  effetlui      j  77,^.  3JJ  i,b  cumfeq, 
fubfittutio  quidfit  ^ji,a  ij^ ,  a,  Etanfi- 
deicommiffumreUedicaturfubftitutio 
i9h^ 


tum,ex  Modeftino  tbid. 

Et  quihiu  caufis  teflamentum  ruptum^ 
dicipefit  Tj6-j,  cumfeq. 

ftem  quot  modii  irritumfiat  teflamen  - 
tum  yj®,h,  i-]\,a^dehuquiin  tefla 
mentodeUntur  ^ji,a.b 


Jitbflttutio  quafipupiliaris quafit  ^j  <; ,  cir-    teflamentum  confummatum  (^  non  con- 


cafin.^ quii eius autor  402  b 

Curfi't,i£  quiifubflitHerepoffit  hccge- 

nerefiibft.quafipupillaris  40  ^^a.hquo- 

modofiit  ^c^,a.Etui  tffe£iiu     404^ 

fuhflttutto  vtdgaris  quidfit  57^,^ 

fuhflitutto mtlitarii quifit    ij6,ti, 40 f ,<i 

Eiui  effeElus  40  f ,  /J  cumfeqq, 

fuhflitutio  reciproca  ^o2,h(^de  eiiti  effe- 

51»  409.^ 

fubfiitutio  anpottntior  litiitre  accrefie- 

411,4 


.  fummatum  tbid.b 

tejfamentum  curptthlicum  dicatur  468,^ 
Et  qutmadmodum  teflamentum  ape- 
rtatur,in[piciatur,^definbatnr:^cui 
cnmpetai  hicperfecutio  extraordinarta 
^6%,a,b 

Item  define  huitti  extraordinariaperfi- 

cutionis ^Sc^,  a(j  de  offcto prsttoru in 

hociudicto  4Sp,a 

Etan  aperiri  deheat  teftametum  homi- 

niiadhucfuperflttii  ibid.h 

fubflitutio  omnii,  an  inflitutio /it ,  Qf    Teflamentum qutdfit  ^iz^h^quidaCo 

quid  influMti  dffer.vit^  a  Jiibflitutii        diciliu!  dtfferatj  315,^ 

4\i,a.b  Jtemforma  teflamenticonficiendt  315,^ 

fnbjtttutionui  diuifio ,  ^  reffonfum  Papi-        5 1 4,« 

nianidemtlttarifubflttutione  1061, a        Et  qui  teftamentum  facere poffint  atit 
fubjtitutioniidtrcfiieffeciei  37  J)^        nonpoff.nt  ^j^,bcumfiqq. 

fubflttutioniidtuifio ^j^,a^ i,j6,h.-i,jj,a   teftamentumamb/tlatorium  (^  reuocabi 
St,b'^:tuto  an  praferatur  hiira  haredii        ie  40,  <« 


teftis  (^  accufatorpro  eodem  apud  viteret 

cur  acciptebantur  1041,«« 

Teftis  de  crcdulitate  quis  dicatur  9  ?  o  ,<« 
TeJtimoniuMpublicum.  ^ e.vpiicai.,  Gra~ 

tiani  fmp.  conftttutfo  \o6<)  ,(} 

Theodofiant,conftttHttonisdeIureltbero,u 

interpretatto  1044,^ 

Thcophiiui  autorGrtcHs,  Inflttutiounr» 

luris  ciutlis  paraphrajiei  A9  >4 

©iaeAou;,fiu  vifiones  quidvecet lurtjtonj". 

Ther/itis  fintentia  in  puhltcanorum  fiui- 

liim  6c.6,b 

Thefanrtu  in  ioco  aiiquo,velfundo  inuen- 

vv,cuitueffedeheat.  x66,(i.b 

Thefaurui  an  inuentori  acquiratur   <y  1 1,  ■ 

b muita de th-fmro hahes  6 3 y>  i;<'  (J3 <?, 
Thrafthult  piehifc-tu  de  Armiefiia  poii  de- 

HiUostrigtntaiyrannos  ^o.,b 

Tthtriui  cur  eJ^rfathematicos  expnicrit 

830,^ 
Ttmiditas  ^Jitperflitioad  noniurandum 

713." 
Timothetii  Mifftcttt  cur  apopulo  cxibila- 

tUAcH  III  f,^ 

Tituiw  cruci  Chrifti  ct',r  adjlriptui  xi6,h 
tituliii  tijiwqutdfit  <J  >;  5 ,  ^ 

tituli de iureiur.%ndo  ^ deinlitem  iuran- 


375.^ 

£t  au  coniunElui  potior  fit  fubflituto 

580,^ 
Subflttsitm  fubftituti  mei  ,furbftitut^  metts 

efi  38t,^ 


teflamentumin  fcriptii  (£  eimforma  ifX),b 
Item  qui  tcfici  idonetfint  in  teflamento 
ix^,cumfeq, 

Et  an  qui  vetatur  effe  teflii  in  iudicio, 
admittaturinteflamentoteflii     ii^-b 


do  quid  differanu  873,1» 

tituii  ciir  iiifiribebantur  oiim  in  iocofiip- 

pi'cii  873,'i 

Titus  eunuchos  ac  eaflratos  p>  0  dcl;r.iis  ka- 


huit 


830. 


Supfrftitiofignum  ^  argumentum  eflnon  teftamentumfacere  qutprohihet,aut  cr.gn, 

relii ^ tnfant tudictt                   e)6,b  inquampcenamtncidat  4j6,h,4jj,a 

'fuperliitio quorundam circn  iufiMrandum  tefiamentum pupiliare  qtiidfit       400  ,b 

xo^,a.bic6,a  teftamentifa£}topubiictiurtiefl        122  b 

fuperfittto  mira  tnterpretum  nofiroritfu-  teftamentiinoffictop  querela  cur  introdu- 

perprob-itioniidefinttione          954,^  ^lafit                                        iji,a.b 

Snperficiariifi an dominui vereftt     \%%,a  teftamentorum triagenera olim apiid '7{p- 

Sumptnipr<iiudicialaanreputatur^6\,a  manos                                         ii^,b 

Suum  qutd  vere  dtcatur                9  o  4,4  teftamentum  nuneupatiuum^  quidfit,  ^ 


T 


^yfhema  cafiaria  quid  1  o  5  9 ,  <i 
Tfibey^i-^riipro  viiihtuperfinis  if  i ,4 
(^  quamfasau  hibere  aut  ederein  cau- 
pontt  ihid. 

Tabuiarum  affgendarum  mos  alienis  pr£- 
dni,tyf^enuieo,^c.  i074,<» 

Tacfve  fiixfuper  omne  miraculum,riguo 

feli  ex  IHinto , etiifq^fcracitai     x6<;.h 

£t  mji  muittfltci  partu  extn.wiatur 

•ifOtnoi ,  pereMntj  luxMria finguU fru' 


quomodofiat  iix,a 

Teftari  qua  atale  mafiuiui  ^foeminapof- 

fint  %4,a 

teftari  quidfit  9  4  9  ,<* 

teftart  (^  teftatio,aptid  lureconfuUos  qutd 

fit  io4i,<a 

Teftu  qui  effepeffint  9  4  f ,  ^  C^  mos  Gailo- 

rum  in  refutandii  ttfiibud  ^46  ,a 

Itemqui  cogantur  effetefies,  ^contra 

S>4%,b 

EtquotrequirantHr  teftu  adprobatio- 


Traianus  ImperatorClmftianisfauere  vt- 
debatur  ic^4,a 

Translatio  epifceporum-,  rtirfi,  prch.biui 
aiaer  expltcatum,qt'am  aakuc  J.,ct  -im 
fitabalus  11 8.5;«» 

tranfMtoquid,  ^  vbi locut  tranfa^ioni 
61,  h 

Et  quAperfinaprfiint  tranfgere6i,a.b 
Et  de  qtitbtu  rebxt  tranfiigere poffimus 
61  b  cunifeq.  Item  an  tranfiEito  va.''.u 
poftremiudicatam  65, <«  qnomodofi.it., 
(^i.b 

Tranftgere  an  iiceat  de  crimine  aduiterii 
6i,a 

Tranfailtonislacus  communis  90  j  ,<« 

tranfaElionis tffcElus,  (j eiusfinis     6^,a 
£tremedia  quibus  viioOfrtctaduer'*^ 
eumquiinfrtngere  vuii  tranfaP''""'* 
66,a.b 

Tranjaiiionem  anprator  rr^""i"'f  poffu 
C'-,,b 


M 


^M 


J 


TrebatimTopicaignorauit y  tx  Cietronis 
di£io  ?o,rf 

Trihonianiuaecifainobi4  PadeBoi  (^mH- 
ti/oi  potim  <juam  comfcndiofoi  tradtdit 
ex Budai  dtSlis  ^o,a^b 

Trtbuntttalige{c£teriiommh.legibusexo- 
leits  )popHlus  confHetudine  magis  cjuam 
vllo  certo  iure  vfiu  efl  ^,b 

Tryphoninilociu  de bonorum pojf.  contra 
tab.decUratus  1071,4 

TriticiariaaSliovndedi£la  pto,b 

Tnrpttudinis trtagenera  cfoo,b  & 901,* 

Tutela  sjuidfit  25)  J ,  •»  quomodo  finiatur 
tc)6  ,a 

Tutorem  dare  quispoffit  *  5  J  >  * 

Et  (futdintertutorem  ^  curatorerrufit 
dtfcrtmtnts  19  Sf"^  i5'7>'» 

/tem<juispoJJitdaritutor :  (^anmulie- 
ra  daripojjmt  tutrtcu  ij  ?,<*.^  ^i?  6,b 
Jtem  (jutbtu  dentur  tutores  19^ ,  b  (^ 

Ets/uomodotutordetur  ^■9^'' 

Tutek  Itgitimt,  ejut  agnatis  deferuntur  an 

capitismtnutionepereant  ii},a.b 

tuteUteftamentariteffeSlM  ij)?^'* 

Tutor<jHtd ^ ejuando donarepoffit  9S  ,b 

tutorqnandodtCHtur  non  habere  admini- 

ftrationemfeupoteftatemadminijiran- 

di  "i.^ 

tutor  t^uomodo  conjirmandtu  25'7>^ 

Et  qut  lint  legttimi  tutoru  ibtd^ 

tutorts  Cf  euratoris  authorttas  maiorcjua 

procuratoris  9^>* 

tutoris  datto  cui  competat,  i  T  T » <* 

tutoris  authoritas ,  (^  qua  perfont  pofmt> 

authorare  3°5i^ 

Et  effeBus  hutiu  authoritatis  J  o  4,  /* 
tutorem  dare  quts  pojfit  tejiamento  ,^cui 

ic)6,a(^X9^,a 

£t  (juomodotHtoru  dantur  teflamento 

3s6,a.i97,b 

Jtem  tjuot  modis  tefiamento  tutordari 

pejfit  ^91^* 

tutoremfufpiBumeiuispo(lulet,autfufpe- 

Bumfactat.  iGfs*  (^ 

£t  deposna  t]Ut  in  hoc  tudiciu  venit  je  j, 
£t  ^uadefe  excufare  debeat  tutor  io6,a 
Et  de  caujis  excufationH  ^o6,acii  fe^<jf. 
tutoru  datiui  quifinO  298,^ 

Et  e}ut  dart  tutorupojlirvt, ,  ^  ejutnon 
pofmt,  ^99  i* 

jQui  cogantur  tutoru  puptllis  qutirtre 

^99^1' 
^tbuspermittaturtutorupeterejtve- 

hnt,licet  non  cogantur:(^  de  his  cjui  tu- 

torupetereprohibentur  300,1« 

Et  vbipeti  deheant  tutoru  tbid.b 

tutorum  adminijiratio  ejualis  effe  debeoL, 

(^tjua  adminijirationeipfam  pritctdat 

3oo,b 

Etcjutadcuram  (£ adminijirationtm 

petttnenttutoris  ^oi,acitmJe<f. 

Item  deptriculo  tutorum  velcuratorH 

joi,« 

EttjMid  vtniat^in  hociudiciumtutcla 

joz,* 

F 

ViAdimonii  etjmon,  ^  quid  vas  olim 

Vafri>iu  Q^  Fabii  Labeonis  de  nauibus 

dtuidendts  7i}>^ 

tlerialex  4J,<» 

■ia  ni  rejcriptum  declaratum  defidei- 

com>>^^j,h.c.C,IuJitntani     io6i,a 

f^aMpopu)fi^ca  nofunt  audiend*  1  io,b 

Vaniu  timtr  ^s^  y^^(, 


1     N     D     E     X. 

Varit  ru  vhtfunt>,  ibivaria  iudiciaeffe 

148,^ 
ZJafalliu  (juod  ius  habeat  infeudH  1134,^ 
Veiltgal ifuid  (it  6oj  ,b 

Vedii  PoUtonis  crudelitasinferuosfuos  n,a 
f^eileianum  Senatujconfultum  perijuam-, 

affine  ^  fimite  efi  ej^acedoniano  fena- 

tufconfulto:^  vtriujque  argumentum 

^Jinu  5>8f,<» 

Kelleus ,  ^  an  eiut  fententia  dicatur  lex 

l6o,b 
f^enartvelaucupariinfundo  alieno  anli- 

ceaty  \9j,bcjuid  vtnatio  ibid. 

P^enatiovbt/tcitaftt  6^^,b 

Feneti  an  fuhitBi  Jirvt.  Imperio  Romano 

97i,a 
Venta  dtatis  ejuomodo  impetretur     1 3  J ,  ^ 
vtniamAtatifminorih.  concedere,eJiptr- 

mittereeisruadmtnijlrartfuas  116,  b 

Et  (jui  eam  dartpofmtL.  ibtd. 

Vtndt cjuit.ru nonpofjint,  ^  qui  vtndere 

vtlmercarivttantur  1018,^ 

Venditto tjuando  ptrftHa dtcatur  ^44,^ 
vtnditto  cjuando  rtfcindatur,  ^  dcpertcu- 

lo^commodortivtndita  10  z^,a.b 
vendttioyjiipulatio ,  aliautjimilie  coutntio 

anpaBumapptUttur  j\s,a 

venditio cjuandoptrfella dtcatur  \o\9,b 

Etcjutptrfonitvendertpojiintj  ibid. 
vtnditiopura  (^  conditionalts  ioio,a 
vtndttiom  cjU(t  (£  quotfmtntctffaria  loij 

b  1018,^1019,4 

ftem  qu£  vendi  ($  qua  ncnvendipof 

firvt,  ioij,b 

Vendttor  ^uid  emptori,^emptor  ijuid  ve- 

ditoriprafiare  debeat  vicifim^  i-oi^» 

a^b 
venditoran  emptoris  iudicemfequidtbiat 

170,4 
Fentrale  cjuidfit  838^^ 

Veratri  natura ,  ^  modtu  in  eofumenda 

II 50 
Verba  legittma  CS  ciuilia  l  H'^ 

verba  captendufunt  pro  materiafuhteBa 

11J,4 

Veritas  ex  puteo  extrahenda  ,Jobria^di- 

Jpntatione  tncjuirenda  7U^ 

Verfisquid  <jnandoa^figK'ficet  i,a 

verfus  pro  tntegro  orattonts  membro,  vel 

pericdo,^c.  i,a 

verfuuni  numertu,ex  (juibiu  veterum  fu- 

reconfnltorum Itbrt conjiabant  \o6i,b 
Verum  cjuodeft,an^  tuftH  dici  pojitt  7  { ,^ 
VefialeiVirgtnUy^ earummunus  i\66,b 
Vefialu  virginu  vettri  Rom.morttnforii^ 

cum  opttA  erat,productbantur  3  i,b 
Vtftaliumvirgtnummuntu  \\66,b 

Viaquidfit,^tiuslattiudo  190,4 

Vicinos bonos infundo  habere,ex  Thtmi- 

Jiocle,(juid  &  (juantum  iunet  40,^ 
Vi£lus  vt£iort  adjumptus  Ittu  condenan- 

dfutH  i<f4>4 

Videamus  fVerbi  acctptio  apud Inrtfcon- 

fultos  927,^ 

Viduitatem  indiceHtet  anprcbentur  155,^ 
VtUarufttca  cjuid  Varrotit  £^  CoUumellt 

A,%,bi3  (jutd  villa  Urbana  ibid. 

Vindicatittremfuamquodtemp:uJitpr(t- 

Jlitutum  ^iAi'* 

Vindicationis  vtrbo  omnit  in  re  a£iio  con- 

tinetur  ^6,a 

Vindicatio  rei  cui  compctaij  i  o  f ,  ^ 

VindiEla  pro  virgula ,  ^c.  1 00 , 4  Cf  (juid 

manumittivtndiEla  ibid. 

Vin^i  (jui  dicantur  iiS,b 

vinUerHobdeliUHm  (liftt  ttteentiu)  mi- 


Jereri,  Chriftiani  hominis  eji        2  77,<« 
Virginu  ductndas  cur  Hejtodtu  fuadet 

\iii,b 
Vii  atrox  (fuii  76,b 

Etvisfeftucaria  ibid. 

Vispublica  ^priuata  8 1 9 ,4 

ZJttis  bifera  apud  Cataptn,vbihisinan- 

no  vtndemiandum  2.6^ ,  b 

Vlpianus  fub  Altxandrefuit  16, a 

Vlpianns  (Jhrtfttant  rtVgionis  hofiisacer' 

rtmut  1161,4 

Vlpiani  volnmina  ediBo  lufliniantfubla- 

ta  £*f  tntercifa  4  ^  ,a 

Vmbramfttam  ttmentibm  nonfuccurrtn- 

dum  y6,b 

Vnciaritu  httru  (juid  fit  j  5 1 ,4 

VnicuicjHc  Itcet  ea  conttmnert ,  ejut.  profe 

introdu6lafunt  88,^ 

Vniofeu  coiunUio  btntficiorum  cjua  fit,  ^ 

quthui  tx  caupsptrmittatur     1 1 8  7  ,  16 
Vniutrfttas  ejutdfit ,  Qf  4»  vniutrfitas  dtci 

pofti t domtna  7^  ,b 

Et  an  cenucniri  poffit  ibtd. 

Vniuerfitaipromaioripartttjuandofuma- 

tur  78,4 

Vocareinitu^uidfit         ii,a(^iQio,<* 

Et  ijuemodo  oltmfiebat  vocatio  tn  tia 

Jl,4 

Itcm  cjui in  iiu  vocari non poff.nt>  ii,b 

Et  cfuipermiffu  tantum  prttoristn  ttu 

vocentur  J2,6 

Vocationis  in  itts  cjuispt  tffe^tu,^  ^utbtu 

in  cafibus  ceffet  httc  a£iio  vocationis  j  3,* 

Voconialege^Hidcautumerat,        SS^'^ 

Voltntt  (§  fcttnti  nulla  iniuria  aut  dolus 

inftrrtdicitur  966,6 

Voluntoi  homtnis  an  cogipofiit  J6,ct 

Vrbanaprddta  cjutd  lureconfult- s     48.^ 

£t  cjuidfacit  vrbarum  pradtum    ihid, 

Vrtnatoru cjutfint  97^,  b 

Vfucapifundumtjuidfit  ,^  an  ru  omna 

vfiicapiantur  i  o  j ,  ^ 

Vfucapt  cjuidpt ,  (£ curpc diBa     6^6,b 

Qui.  vfitcapipofftnt ,  £^  cjui  vfucapere 

valeant  6^^,a.b  (4 

QuAntceffariafitttadvficcapione  6^8, 

"jttmruquA  vfucapipoffunt,  aut  nopif. 

funt.  6\(),a.b 

Vfucaptoftruitutum:^  an  tituliu  ineapt 

ntctff^rttu  li  ^i,b 

Vfucapto  bonorum  fBtnoris  anfit  valtda 

io^,b 
Vfucapionis  (^  prafcriptionis  differcntia 
111,  b 

Etjiiper  hctc  quitfiionis  ohfcurifiimtefo- 

lutio  thid. 

Ittm  eur  faHorabilior  fit  vfi  capio  prs.- 

fcriptient  i\2,b 

Vfucapionisfruilus  ^  a^uitas  .\i,b 

Vfucapionis ^uttpt pricipuacaufa  6^^,b 

Vfucapionis  effeUus  661,4 

Vfucapiontm  tffefintm  periculi  (£  folici- 

tudinis  iitium  ait  Cictro  666,a 

VfHffru£lutanexpropriapccunia  %69,b 

VJiufruSlut  an  amtttatur  capitis  dimintt- 

tione  124,4 

£t  quiddifferat  a  Itgato  in  fingulosan- 

nos  ibid, 

VfiufruSltu  diuifio  187,^ 

VfumfruUum  quisproprit  hahtrt  dtcatur 

VfuracjHtdpt     996,^997  (778,^ 

Vndt  dicatur  997j* 

Anpoftit  exigi  ihid. 

Vfura  centejtma ,  Stmifiis  ,Tritns  vfuray 

Bu ,  ^  Vnciaria  vfura  (^  ^uadrans 

999,a(^b 

£tqU4 


Et  f  »<e  vfitr£  permittintMi'  illujh  hiu 
ferjonis,  (^tjHtt  Arttfiabds  tbtd  b 

Item  (^uibtu  calibm  centefima  permtt- 
tatur  vfitrA  ibid. 

yfitraanmutHadccedAt  %%6,A 

PJifdtexmsra  an  debeantur  in  cont^aSii- 
biu  bonafidet  S>97>'* 

Ffiira  an  ^cur,^  vfqueadqHcm  modnm 
permt(fit  ibid.  a 

Pfitra  naHiica  tjMiifueritmodtuante  lafli- 
maniconflitutionem  io6o,<« 

Vfnrt  a  1  ex  nttdopaBa  debeatitMr     8  9  ojb 

VfurA  ijMofaiiope-mtfik ,  (;$  an  vfura  vfu- 
rari*mexigtpoJfi'4  6^6,4 

Vfura  ex  ijutbMS  caMjis  exiguntur  ittrect- 

Mth  99^,4 

EtqMn  nd»  expaSlo  dibeantttr         ib/d. 
VJkrarHm  modns  (^  quantttas         ? «?  i?»»* 


I     N     D     E     X. 

VfurasvfirarHmtxigerean  liceat  1001, h 
rfitrpatto  ^utdfit ,  £?  y«/W  ^  vfieaftone 

dferat.  ^j^,^ 

Vttle  ^  tnu^/e  cjuofenfi/  accipiantnr  apud 

lureconfHhcs  1053,^ 

Vttlttas  m%tiriicitUra(^Mi  'J  iufli    o  2  2,4 

Vxor  an  res  ma^,i  ^Ueri  Urgiri  velcom- 
modareptjfit    \  iSi,btnfln. 

Vxor  non  tantum  ryertntiam,fed  ^  obfe- 
(juium^  oJficiH^hei  fnarito   244,^ 

Vxoran  conutmri  fe^ro  marito  obltvato 
92i>  \  ^ 

Vxor  eandem  rfMerentidKdehetfoctrofHo^ 
tjuammartto  \  j^^,, 

Vxort  &phiUfofhunonfo)f„Moperam^ 

'i'*^'  1181,^ 

Vxorem  viduam^  dMcere  ri^cffi^  ^^  ^^ 


Vxoret  dMiiifimHlhah:re  ijmo  tempireptr- 
miJfum,^i^Mara  ione  ^\o,a 

Vxoresanin  h.-Uo  CHmmiltttbusductvet- 
tumflt  1^(5^^ 

Et  an  refli  tHantur,  pcut  (^  vtri  ,{,. 

X 

XEnocratis  dtflum  ,  NiM referre  och^ 
loJhe,atipedes  in^alnnum^inferai 
1042,*» 

Xenophontis  rehgiofum  diBum  de  marri- 

tnonto  ^^c.,b 

EtTiistarchi  i^ij^ 

Z 

ZOttcusfMmivtnditor,^eiiishifloriA 

Etcur  quafi  domini  maritM  diilHffir,ibi4^ 


/ 


^ 

•> 


.-'>•■ 


1 
> 


:^,' 


■^ 


# 


*i»